Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gurumbavender vAMcanA pramukha AcArya tulasI saMpAdaka: vivecaka AcArya mahAprajJA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjayaNANi (mUla pATha, saMskRta chAyA, gujarAtI anuvAda, tulanAtmaka TippaNa) vAcanA-pramukha AcArya tulasI saMpAdaka-vivecaka AcArya mahAprajJA gujarAtI AvRtti saMpAdaka-anuvAdaka DaoN. ramaNIka zAha prakAzaka jaina vizvabhAratI lADanU (rAjasthAna)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka: jaina vizvabhAratI 1 306 (c) jaina vizvabhAratI gujarAtI anuvAda prathama saMskaraNa - 2002 Arthika saujanya : bacubhAI, azoka, kirITa, kamaleza, nareza, vasanta zAha oralenaDo (phUloriDA) yu.esa.e. pRSTha saMkhyA : 1060 (bhAga 1 - 2) mulya : 500/seTa : 1000/ lesara TAIpa seTiga : mayaMka ramaNikabhAI zAha, amadAbAda (079) - 7451603 mudraka : sI. TyUba (coparA kamyuTara senTara ) amadAbAda (phona: 079-6462513)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Uttarajjhayanani [1] (Prakrit Text, Sanskrit renderings, Gujarati translation and Comparative notes) Vacana Pramukh ACARYA TULSI Editor and Annotator ACARYA MAHAPRAJNA Gujarati Edition : Editor-Translator Dr. Ramanik Shah Publisher Jain Vishwa-Bharati Ladnun (Raj.)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Publisher: Jain Vishva Bharati Ladnun- 341 306 Jain Vishva Bharati Gujarati Edition: 2002 Courtesy Bachubai, Ashok, Kirit, Kamlesh, Naresh, Vasant Shah Orlando, (Florida) U.S.A. Pages 1060 (in 2 Volumes) Price Rs. 500/Rs.1000/ Set Laser Type Setting: Mayank Ramnikbhai Shah, Ahmedabad (079-7451603) Printed by: C CUBE (Chopra Computer Centre) Ahmedabad (079) 6462513
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa puTTho vi paNNA-puriso sudakkho, ANA-pahANo jaNi jassa niccaM / saccappaoge bhikkhussa tassa ppaNihANa puvvaM / / jeno prajJA-puruSa puSTa pat, thaIne ya Agama-pradhAna je; satya-yogamAM hato pravara cittA, te bhiAne vimaLa bhAvathI. || 2 | viloDiyaM Agamaduddhameva, laddhaM suladdhaM NavaNIya macchaM / sajjhAyasajjhANarayassa niccaM, jayassa tassa ppaNihANa puvvaM // jeNe Agama-dohana karIne, pAmyuM pravara pracura navanIta; zruta-saMdhyAna lIna cira ciMtana, jayAcAryane vimaLa bhAvathI. || 3 || pavAhiyA jeNa suyassa dhArA, gaNe samatthe mama mANase vi / jo heubhUo ssa pavAyaNassa, kAlussa tassa ppaNihANa puvvaM // jeNe zrutanI dhAra vahAvI, sakaLa saMghamAM mArAmAM; hetubhUta zruta-saMpAdanamAM, kAlagaNIne vimaLa bhAvathI. vinayAvanata AcArya tulasI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ antastoSa antastoSa anirvacanIya hoya che, te mALIno ke je potAnA hAthe vAvelA ane sIcelA kuma-nikuMjane pallavita, puSmita ane phalita thayeluM jue che, te kalAkArano ke je potAnI pIMchIthI nirAkArane sAkAra thayeluM jue che ane te kalpanAkArano ke je potAnI kalpanAthI potAnA prayatnone prANavAna banelA jue che. cirakALathI mAruM mana e kalpanAthI bhareluM hatuM ke jainaAgamonuM saMzodhana-pUrNa saMpAdana thAya ane mArA jIvananI bahuzramI kSaNo temAM kharcAya. saMkalpa phaLavAna bane ane tema ja thayuM, mane kendra mAnIne mAro dharma-parivAra te kAryamAM saMlagna banI gayo. AthI mArA A antastoSamAM huM te badhAne sahabhAgI banAvavA IcchuM chuM ke A pravRttimAM saMvibhAgI banI rahyAM che. saMkSepamAM te saMvibhAga A pramANe che saMpAdaka : vivecaka yuvAcArya mahAprajJa sahayogI muni dulaharAja muni sumeramala 'lADanuM muni zrIcaMda kamala' saMskRta chAyA saMvibhAga ApaNo dharma che. jeNe-jeNe A gurutara pravRttimAM unmuktabhAve potAno saMvibhAga samarpita karyo che, te badhAne huM AzIrvAda ApuM chuM ane kAmanA karuM chuM ke temanuM bhaviSya A mahAna kAryanuM bhaviSya bane. AcArya tulasI ahemu uttarAdhyayana eka Agama che, eka mahAkAvya che, eka vairAgyano kathAgraMtha che. temAM jIvana jIvavAnI kaLAnA mahattvapUrNa sUtro che. aneka bhASAomAM teno anuvAda thayo che. AcArya tulasInA vAcanA pramukhatvamAM ame tenuM saMpAdana karyuM hatuM. temAM keTalIka vizeSatA che, AdhunikatA che. tenA vAcaka vidvAna pote ja tenuM mUlyAMkana karI zake che. kIrtibhAI juvAliyAnA manamAM eka bhAvanA jAgI--Agamono gujarAtI bhASAmAM anuvAda thavo joIe. jaina vizvabhAratInA mAdhyamathI A kArya cAlI rahyuM che. Ano anuvAda DaoN. ramaNIka zAhe karyo che. jaina vizvabhAratI dvArA aneka Agama graMtho prakAzita thayA che. gujarAtI bhASAmAM anuvAdita A prathama graMtha vAcakonA hAthamAM che. gujarAtI bhASAno vAcakavarga AnuM yathAyogya mUlyAMkana karaze, ema vizvAsapUrvaka kahI zakAya. 21-5-2002 AcArya mahAprajJa bhAbhara
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdakIya jaina AgamomAM mUlasUtronuM sthAna khUba ja mahattvapUrNa che. khAsa karIne uttarAdhyayana ane dazavaikAlika bhASA ane viSayanI dRSTie atyaMta prAcIna che. A sUtronI tulanA suttanipAta, dhammapada vagere prAcIna bauddha sUtro sAthe karavAmAM AvI che. uttarAdhyayana jaina AgamomAM prathama mUlasutra che. uttarAdhyayananI TIkAonA AdhAre e jANI zakAya che ke bhagavAna mahAvIre potAnA aMtima cAturmAsa veLAe pUchAyA vinAnA 36 praznonA je uttaro ApyA te A graMthamAM 36 adhyayano rUpe saMgRhIta hovAthI AnuM nAma uttarAdhyayana paDyuM. bhadrabAhusvAmInI uttarAdhyayana-niyukti anusAra A 36 adhyayanomAMthI keTalAka aMgagraMthomAMthI levAmAM AvyAM che, keTalAMka jinabhASita che, keTalAMka pratyeka buddho dvArA prarUpita che ane keTalAka saMvAdarUpe kahevAmAM AvyA che aMgappabhavA jiNabhAsiyA ptteybuddh-sNvaayaa| baMdhe makkhe ya kayA chattIsaM uttarajjhayaNA / / (gA. 4) uttarAdhyayana sutranuM mahattva tenA para racAyelI saMkhyAbaMdha TIkAothI paNa samajI zakAya che. prAcIna kALanI bhadrabAhunI niryukti, jinadAsa gaNinI cUrNi pachI 11mI sadImAM uttarAdhyayana sUtra para be atyaMta samRddha TIkAo maLe che- A. zAntisUri (I.sa.11mI sadI prathamAdha) viracita ziSyahitA TIkA tathA A. nemicandrasUri (I.sa.11mI sadI uttarArdha) viracita sukhabodhA TIkA. A be TIkAo prAcIna TIkAomAM ziramora samAna che. aMgrejI, hindI ane gujarAtI bhASAmAM anuvAda sAthe paNa uttarAdhyayananI aneka AvRttio prakAzita thaI cUkI atre Apela gujarAtI anuvAda AcArya tulasIjInA vAcanA-pramukhatva taLe AcArya mahAprajJajI saMpAdita hindI AvRttino anuvAda che. vistRta Amukha, mULa ane saMskRta chAyA, hindI anuvAda, caudaso jeTalAM TippaNo ane nava pariziSTomAM samAyela A daLadAra graMtha uttarAdhyayana sUtranAM badhAM rahasyone vAcaka samakSa kholI Ape che. paraMparAgata upadezavacanone potAnI ananya pratibhAthI, samagra vizvanA dharmonA potAnA marmagAmI adhyayanathI ane jIvanakaLAnA pote prabodhelA navya prakAzathI AcArya mahAprajJajIe ApaNI samakSa saraLa ane subodhaka zailImAM spaSTa karI ApyAM che. gujarAtI anuvAdanuM kArya mane soMpI pUjaya AcAryazrI mahAprajJajIe mArA para parama upakAra karela che. teozrInA zubha AzIrvAdathI ja huM A kArya karI zakyo chuM. anuvAda karavA preranAra zrI zubhakaraNajI surANAno ane kALajIpUrvaka prakAzanakAryanI saghaLI vyavasthA goThavI ApavA mATe zrI siddharAjajI bhaMDArIjIno huM atre hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM che. samagra graMthanuM suMdara lesara kaMposTaMga karI ApavA mATe ci. mayaMkane dhanyavAda. - ramaNIka zAha 17-6-2002 amadAvAda
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya (2jI hindI AvRttinuM) 'uttarajhayaNANi' mULapATha, saMskRta chAyA, hindI anuvAda ane TippaNI sAthe be bhAgomAM prakAzita karavAmAM AvI rahyo che. pahelA bhAgamAM vIsa adhyayano che. bAkInA adhyayano tathA vividha pariziSTo bIjA bhAgamAM saMlagna raheze. vAcanA pramukha AcAryazrI tulasI tathA temanA IMgita ane AkAra para sarvakaMI nyochAvara karanAra munivRMdanI A samaveta kRti Agamika kAryakSetramAM yugAMtarakArI che. A kathanamAM atizayokti nathI, paNa satya che. bahumukhI pravRttionA kendra prANapuMja AcAryazrI tulasI jJAna-kSitijanA eka mahAna tejasvI sUrya che ane temanuM maMDaLa paNa zubhra nakSatronuM tapopuMja che. A vAta atyaMta zramasAdhya kRtimAMthI svayaM phaLIbhUta thAya che. gurudevanA caraNomAM mAro vinamra prastAva hato-ApanA tattvAvadhAnamAM AgamonuM saMpAdana ane anuvAda thAyaA bhAratanA sAMskRtika abhyadayanI eka mUlyavAna kaDInA rUpamAM cira-apekSita che. A atyaMta sthAyI kArya thaze, jeno lAbha ekAda-be ja nahi, paraMtu aneka bhAvi peDhIone maLato raheze, mane e vAtano atyaMta AnaMda che ke mArI manobhAvanA aMkurita ja nahi, paNa phalavatI ane rasavatI paNa banI che. 'dasaAliya'nI jema ja 'uttarajhayaNANi'mAM paNa pratyeka adhyayananA prAraMbhamAM pAMDityapUrNa Amukha ApavAmAM Avela che, jenAthI adhyayananA viSayano sAMgopAMga AbhAsa maLI jAya che. pratyeka Amukha eka adhyayanapUrNa nibaMdha jevo che. pratyeka adhyayananA aMtamAM te adhyayanamAM rahela vizeSa zabdo tathA viSayo para tulanAtmaka vimarza prastuta karavAmAM Avela che. prayatna evo karavAmAM Avyo che ke koIpaNa zabda ke viSaya vimarzazunya na rahe. TippaNagata vimarzanA saMdarbho paNa sapramANa nIce ApavAmAM AvyA che. terApaMthanA AcAryonI bAbatamAM ema kahevAmAM Ave che ke teoe prAcIna cUrNi, TIkA vagere graMthono bahiSkAra karyo hato. vAstavamAM tenI pAchaLa tathya na hatuM. satya jayAM kyAMya hoya te AdaraNIya che, e ja terApaMthI AcAryonI dRSTi rahI che. caturtha AcArya jayAcArye prAcIna TIkAono keTalo upayoga karyo hato te temanI 'bhagavatI joDI vagere racanAothI pragaTa thAya che. "dasaAliya" tathA "uttarajajhayaNANi' to A vAtanA pratyakSa pramANa che ke niyukti, bhASya, cUrNi, TIkAo vagereno jeTalo upayoga prathamavAra vAcanApramukha AcAryazrI tulasI tathA temanA caraNomAM saMpAdana-kAryamAM lAgelA yuvAcArya mahAprajJa tathA temanA sahayogI sAdhuoe karyo che teTalo koIpaNa adyAvadhi prakAzita sAnuvAda saMskaraNamAM thayo nathI, samagra anuvAda ane lekhanakArya abhinava kalpanA sAthe thayela che. maulika ciMtana paNa temAM kama nathI. bahuzrutatA ane gaMbhIra anveSaNa prati pUi jhaLake che. ame AzA rAkhIe chIe ke be bhAgamAM prakAzita thanAra A graMtha pAThakone navI sAmagrI pradAna karaze ane teo Ane khUba Adara sAthe apanAvI leze. AbhAra AcAryazrInI sudIrgha daSTi atyaMta bhedaka che. jayAM eka bAju jana-mAnasanI AdhyAtmika ane naitika cetanAnI jAgRtinA vyApaka AMdolanomAM temanI amUlya jIvana-kSaNo vaparAI rahI che, tyAM bIjI bAju Agama-sAhitya-gata jaina saMskRtinA mULa saMdezane jana-vyApI banAvavAno temano upakrama paNa ananya ane stutya che. jaina-Agamone abhilaSita rUpamAM bhAratIya tathA videzI vidvAnonI saMmukha lAvI mukavAnI AkAMkSAmAM vAcanA pramukhanA rUpamAM AcAryazrI tulasIe je athAga parizrama potAnA khabhA para lIdho che, tene mATe jaina ja nahi, paraMtu samagra bhAratIya janatA teozrI pratye kRtajJa raheze. yuvAcArya mahAprazajInuM saMpAdana ane vivecanakArya tathA terApaMtha-saMghanA anya vidvAna munirvAdano sakriya sahayoga paNa sAcesAca abhinaMdanIya che. ame AcAryazrI ane temanA sAdhu-parivAra pratye A jana-hitakArI pavitra pravRtti mATe natamastaka chIe. dIpAvalI zrIcaMda rAmapuriyA lADanuM kulAdhipati jaina vizvabhAratI saMsthAna
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya prAcIna sAhityanuM saMpAdana saMpAdananuM kArya saraLa nathI - jemaNe A dizAmAM kaMI paNa prayatna karyo che teone A hakikata suvidita che. jemanI bhASA ane bhAvavadhArA AjanI bhASA ane bhAvavadhArA vacce bahu vyavadhAna AvI cUkela che tevA be-aDhI hajAra varSa purANA graMthonuM saMpAdananuM kArya ethI ya jaTila che. ItihAsanI e apavAda-rahita gati che ke je vicAra ke AcAra je AkAre janme che te ja AkAre sthAyI raheto nathI. kAM to te moTo banI jAya che, kAM nAno, A hAsa ane vikAsanI kahANI ja parivartananI kahANI che. ane koI paNa AkAra evo nathI ke kRta hoya ane parivartanazIla na hoya. parivartanazIla ghaTanAo, tathyo, vicAro ane AcAro mATe aparivartanazIlatAno Agraha manuSyane asatya tarapha laI jAya che. satyanuM kendrabiMdu e che ke je kRta chete badhuM parivartanazIla che. kata ke zAzvata paNa evuM zuM che ke jemAM parivartanano sparza na hoya? A vizvamAM je che, te ja che jenI sattA zAzvata ane parivartananI dhArAthI sarvathA judI nathI. | zabdanA gherAvAmAM baMdhAnAra koI paNa satya evuM hoI zake che ke je traNe kALe samAnarUpe prakAzita rahI zake ? zabdanA arthano utkarSa ke apakarSa thAya che - bhASAzAstranA A niyamane jANanAra evo Agraha na rAkhI zake ke be hajAra varSa jUnA zabdano je Aje pracalita che e ja artha sAco che. 'pAMkhaDa' zabdano je artha graMtho ane azokanA zilAlekhomAM che, te AjanA zramaNa-sAhityamAM nathI. Aja teno apakarSa thaI cUkyo che. Agama-sAhityamAM seMkaDo zabdonI A ja vAta che ke te badhA Aja maulika arthano prakAza ApatA nathI. AvI sthitimAM pratyeka ciMtanazIla vyakti anubhavI zake che ke prAcIna sAhityanA saMpAdananuM kAma keTaluM muzkela che. manuSya potAnI zaktimAM vizvAsa rAkhe che ane potAnA pauruSathI khele che. AthI te koI paNa kArya eTalA mATe choDI nathI deto ke te kArya agharuM che. jo AvI palAyanavRtti teNe rAkhI hota to prApyanI saMbhAvanA ja mAtra na thai jAta, paraMtu Aja je prApta che te atItanI koI paNa kSaNe vilupta thaI jAta. AjathI hajAra varSa pahelAM navAMgI TIkAkAra abhayadevasUri sAme aneka muzkelIo hatI. teoe tenI carcA karatAM lakhyuM che - 1. sat saMpradAya (artha-bodhanI samyapha guru-paraMparA) prApta nathI. 2. satu Uha (arthanI AlocanAtmaka kRti ke sthiti) prApta nathI. 3. aneka vAcanAo (Agamika adhyAyananI paddhatio) che. 4. pustako azuddha che. 5. artha viSayaka matabheda paNa che. A badhI muzkelIe, hovA chatAM paNa temaNe potAnA prayatna choDyo nahIM ane teo kaMIka karI gayA. muzkelIo Aja paNa ochI nathI, paraMtu temanA hovA chatAM paNa AcAryazrI tulasIe AgaLa saMpAdananuM kArya potAnA hAthamAM lIdhuM. Agama-saMpAdananI preraNA ane saMkalpa vikrama saMvata 2011nuM varSa ane caitra mahino. AcAryazrI tulasI mahArASTranI yAtrA karI rahyA hatA. pUnAthI nArAyaNagAMva tarapha jatAM-jatAM vacce eka divasano paDAva maMcaramAM thayo. AcAryazrI eka jaina parivAranA makAnamAM UtaryA hatA. tyAM mAsika patronI phAIlo paDI hatI. gRhasvAmInI anumati laIne ame te vAMcI rahyAM hatA. sAMjanI veLA, lagabhaga cha vAgyA haze. huM eka patranA koI bhAganuM nivedana karavA mATe AcAryazrI pAse gayo. AcAryazrI patro joI rahyA hatA. jevo huM pahoMcyo ke AcAryazrIe "dharmadUtanA tAjA aMkanI tarapha saMketa karatAM pUchyuM-'A joyu ke nahi?' javAbamAM nivedana karyuM-'nahi, hajI nathI joyuM." AcAryazrI khUba gaMbhIra banI gayA. eka kSaNa aTakI bolyA-"AmAM bauddha piTakonA saMpAdananI ghaNI moTI yojanA che. bauddhoe A dizAmAM pahelAM ja ghaNuM badhu kAma karyuM che ane atyAre paNa ghaNuM karI rahyAM che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina AgamonuM saMpAdana vaijJAnika paddhatithI haju thayuM nathI ane hajI paNa dhyAna ApavAmAM AvatuM nathI.' AcAryazrInI vANImAM aMtara-vedanA TapakI rahI hatI, paNa tene pakaDavAmAM samayanI jarUra hatI. Agama-saMpAdanano saMkalpa rAtri-kAlIna prArthanA pachI AcAryazrIe sAdhuone AmaMtrita karyA. teo AvyA ane vaMdanA karI paMktibaddha besI gayA. AcAryazrIe sAyaMkAlIna carcA cheDatAM kahyuM-'jaina-Agamono kAyAkalpa karavAmAM Ave tevo saMkalpa thaI rahyo che. tenI pUrti mATe kArya karavuM paDaze, bolo, koNa taiyAra che ?' badhAM haiyAM ekIsAthe bolI UThyAM--'badhAM taiyAra chIe.' AcAryazrIe kahyuM-'mahAna kArya mATe mahAna sAdhanA joIe. kAle ja pUrvataiyArImAM lAgI jAo, potapotAnI rucino viSaya pasaMda karo ane temAM gati karo.' maMcarathI vihAra karI AcAryazrI saMgamanera pahoMcyA. pahelA divase vyaktigata vAtacIta thatI rahI. bIjA divase sAdhu-sAdhvIonI pariSada bolAvavAmAM AvI. AcAryazrIe pariSada saMmukha Agama-saMpAdananA saMkalpanI carcA karI. AkhI pariSada praphulla thaI UThI. AcAryazrIe pUchyuM-'zuM A saMkalpane have nirNayanuM rUpa ApavuM joIe ?' ekI avAje prArthanAno avAja nIkaLI paDyo-jarUra, jarUra.' AcAryazrI auraMgAbAda padhAryA. surANA-bhavana, caitra zuklA trayodazI (vi.saM.2011), mahAvIra-jayaMtinuM puNya parva. AcAryazrIe sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA-- A caturvidha-saMghanI pariSadamAM Agama-saMpAdananI vidhivat ghoSaNA karI. Agama-saMpAdanano kAryAraMbha vi.saM. 2012 zrAvaNa mAsa (ujjaina cAturmAsa)thI Agama-saMpAdanano kAryAraMbha thaI gayo. na to saMpAdanano koI anubhava ke na koI pUrvataiyArI. akasmAta dharmadUtanuM nimitta maLatAM AcAryazrInA manamAM saMkalpa jAgyo ane tene saue zirodhArya karI lIdho. ciMtananI bhUmikAthI to Ane narI bhAvukatA ja kahevI paDaze, paraMtu bhAvukatAnuM mUlya ciMtanathI kama nathI. ame anubhava-vihIna hatA, paraMtu AtmavizvAsa-zUnya na hatA. anubhava AtmavizvAsanuM anugamana kare che, paraMtu AtmavizvAsa anubhavanuM anugamana karato nathI. prathama be-traNa varSomAM ame ajJAta dizAmAM yAtrA karatA rahyA. pachI amArI badhI dizAo ane kAryapaddhatio nizcita ane susthira banI gaI. Agama-saMpAdananI dizAmAM amAruM kArya sarvAdhika vizALa ane gurutara kaThaNAIothI bharapUra che, Ama kahIne huM saheja paNa atizayokti karI rahyo nathI. AcAryazrInA adamya utsAha ane samartha prayatna vaDe amAruM kArya niraMtara gatizIla rahyuM che. A kAryamAM amane anya aneka vidvAnonI sadbhAvanA, samarthana ane protsAhana maLI rahela che. mane vizvAsa che ke AcAryazrInI A vAcanA pUrvavartI vAcanAothI ochI arthasabhara nahi hoya. sAmUhika vAcanA jaina paraMparAmAM vAcanAno ItihAsa ghaNo prAcIna che. AjathI 1500 varSa pahelAM sudhI AgamanI cAra vAcanAo thaI cUkI che. devarkiMgaNa pachI koI suniyojita Agama-vAcanA nathI thaI. temanA vAcanA-kALa daramiyAna je Agamo lakhavAmAM AvyAM hatAM te ATalI lAMbI avidhamAM ghaNAM avyavasthita thaI gayAM che. temanI punarvyavasthA mATe Aje pharI eka suniyojita vAcanAnI apekSA hatI. AcArya zrI tulasIe suniyojita sAmUhika vAcanA mATe prayatna paNa karyo hato, paraMtu te saphaLa thayo nahIM. aMte ame evA niSkarma upara pahoMcyA ke amArI vAcanA anusaMdhAnapUrNa, zodhapUrNa, taTastha-daSTisamanvita tathA saparizrama haze to te ApameLe ja sAmUhika banI jaze. A ja nirNayanA AdhAre amAruM A Agama-vAcanAnuM kArya zarU thayuM. amArI A vAcanAnA pramukha AcAryazrI tulasI che. vAcanAno artha adhyApana che. amArI A pravRttimAM adhyApanakarmanAM aneka aMgo che - pAThanuM anusaMdhAna, bhASAntara, samIkSAtmaka adhyayana, tulanAtmaka adhyayana vagere vagere. A badhI pravRttiomAM AcAryazrIno amane sakriya sahayoga, mArgadarzana ane protsAhana maLela ane Aja paNa te adazyarUpe maLI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahela che. A ja amAruM A gurutara kAryamAM pravRtta thavAnuM zaktibIja che. I.sa. 1997mAM 'uttarajajhayaNANi' be bhAgamAM prakAzita thayuM hatuM. pahelA bhAgamAM mULa pATha, chAyA ane anuvAda tathA bIjA bhAgamAM mAtra TippaNa ane anyAnya pariziSTo. bIjI AvRtti I. sa. 1993mAM banne bhAgamAM prakAzita thaI. temAM TippaNa pATha sAthe ja saMlagna hatAM. prathama bhAgamAM AgaLanA vIsa adhyayano tathA bIjA bhAgamAM bAkInA soLa adhyayano, prathama AvRttimAM TippaNanI saMkhyA chaso hatI, bIjI AvRttimAM TippaNonI saMkhyA caudaso thaI thaI. prastuta tRtIya AvRttimAM dvitIya AvRttinA banne bhAga samAyelA che. AmAM nava pariziSTo che1. padAnukrama 6. tulanAtmaka adhyayana 2. upamA ane dRSTAMta 7. TippaNa-anukrama 3. sUkta 8, vizeSa zabda 4, vyakti-paricaya 9. prayukta graMtha 5. bhaugolika-paricaya kRtajJatA jJApana jemanA zaktizALI hAthano sparza pAmIne niprANa paNa prANavaMta banI jAya che, to bhalA Agama sAhitya - ke je svayaM prANavaMta che temAM prANasaMcAra karavo te kaI moTI vAta che? moTI vAta to e che ke AcAryazrIe temAM prANa-saMcAra mArI ane mArA sahayogI sAdhu-sAdhvIonI asamartha AMgaLIo dvArA karAvavAno prayatna karyo che. saMpAdana kAryamAM amane AcAryazrIno AzIrvAda ja mAtra nahoto maLyo, temanuM mArgadarzana ane sakriya sahayoga paNa maLyo hato. AcAryavarTe A kAryane prAthamikatA ApI ane tenI paripUrNatA mATe potAno paryApta samaya paNa Apyo. teonA mArgadarzana, ciMtata ane protsAhananuM pAtheya pAmIne ame aneka dustara dhArAono pAra pAmavA samartha banyA chIe. huM AcAryazrI pratye kRtajJatA-jJApana karI bhAra-mukta banuM te karatAM sAruM e che ke AgaLanA kArya mATe temanA mUka ArzIvAdanuM bhAthuM meLavI vadhu bhAre banuM. Agama-saMpAdananA kAryamAM aneka sAdhu-sAdhvIonuM yogadAna rahyuM che. Aje paNa teo A sArasvata kAryamAM saMlagna che. A AvRttinI samAyojanAmAM sarvAdhika yoga muni dulaharAjIno che. anyAnya munioe paNa yathAzakti yoga Apela che. muni zrIcaMdajI, muni rAjendra kumArajI, muni dhanaMjayakumArajIe TippaNa-lekhanamAM yoga Apela che. saMskRta chAyA lekhanamAM sahayogI rahyA che-muni sumeramalajI 'lADanuM tathA muni zrIcaMdajI kamala'. TippaNa anukamanuM pariziSTa taiyAra karyuM che muni rAjendrakumArajI, muni prazAntakumArajI tathA samaNI kusumaprajJAe. muni sumeramalajI 'sudarzana' paNa mupha vagere tapAsavAmAM potAnA samaya phALavyo che. A rIte prastuta saMpAdanamAM aneka munionI pavitra aMguliono yoga rahyo che. huM te badhA pratye sadbhAvanA vyakta karuM chuM. ane AzA rAkhuM chuM ke A mahAna kAryanA AgaLanA caraNamAM adhika dakSatA prApta karI gaNAdhipati tulasI dvArA prAraMbha karAyela A kAryane vadhu gatimAna karavAno prayatna karaze. AcAryazrI preraNAnA anaMta srota hatA. amane A kAryamAM teonI preraNA ane pratyakSa yoga prApta thayA hatA. eTale amAro mArga saraLa banI gayo hato. Aja paNa parokSapaNe temanA ja zakti-saMbalathI ame A kAryamAM niyojita chIe, gatimAna chIe. temano zAzvata AzIrvAda dIpa banIne amAro kArya-patha prakAzita karato rahe e ja amArI AzaMsA che. AcArya mahAprajJa 30 jUna 2OOO jaina vizva bhAratI lADanU (rAja.)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 1. Agama-sUtronuM vargIkaraNa jaina AgamonuM prAcInatama vargIkaraNa pUrve ane aMgonA rUpamAM maLe che. pUrve saMkhyAmAM cauda hatA. ane aMgo bAra. bIjuM vargIkaraNa Agama-saMkalana-kAlIna che. temAM Agamone be vargomAM vibhakta karavAmAM AvyA che - aMga-praviSTa ane aMga-bAhya trIjuM vargIkaraNa A baMnenI vaccenuM che. temAM Agama-sAhityanA cAra vargo karavAmAM AvyA che - (1) caraNa-karaNAnuyoga, (2) dharmakathAnuyoga, (3) gaNitAnuyoga ane (4) dravyAnuyoga. eka vargIkaraNa sauthI uttaravartI che. te anusAra AgamAM cAra vargomAM vibhAjita thAya che - (1) aMga, (ra) upAMga, (3) mUla ane (4) cheda. naMdInA vargIkaraNamAM mUla ane chedano vibhAga nathI. upAMga zabda paNa arvAcIna che. maMdInA vargIkaraNamAM A arthano vAcaka anaMga-praviSTa athavA aMga-bAhya zabda che. AgamonuM eka vargIkaraNa adhyayana-kALanI dRSTie paNa karavAmAM AvyuM che. divasa ane rAtanA prathama ane aMtima praharamAM vAMcavAmAM AvanArA Agamo 'kAlika tathA divasa ane rAtanA cAre praharamAM vAMcavAmAM AvanArA Agamo 'utkAlika kahevAya che. dazavaikAlika ane uttarAdhyayana aMga-bAhya Agamo che. A banne 'mUla-sUtra' kahevAya che. 2. mUla-sUtra dazavaikAlika ane uttarAdhyayana gaNadhara-kRta nathI, eTalA mATe aMga-bAhya che. temane 'mUla' zA mATe mAnavAmAM AvyA che teno koI prAcIna ullekha upalabdha nathI. aneka vidvAnoe 'mUla' zabdanI aneka AnumAnika vyAkhyAo karI che. dazavaikAlika : eka samIkSAtmaka adhyayana''mAM Ano ullekha ame karI cUkyA chIe. pro. vinTaranitye mUla' zabdane mUlagraMtha'nA arthamAM svIkAryo che. temano abhiprAya Avo che - A sUtro para aneka TIkAo che. temanAthI "mUlagraMtha'no bheda karavA mATe temane 'mUlasUtra' kahevAmAM AvyAM. A vAta prAmANika nathI, pro. 1. samavAo, samavAya 14 : cauddasa puvvA pa0 ta0 3. naMdI, sUtra 73 : ahavA taM samAsao duvihaM paNNatta, taM upyAyapuvvamaggeNiyaM, ca taiyaM vIriyaM puvvaM / nadI- graMpavaTuM pAvAdara - 1. asthInasthipavAyaM, tatto nANaNpavAyaM ca // 4. p fii mA vana nirara, mA-2, pR. 466, saccappavAyapuvvaM, tatto AyappavAyapuvvaM ca / pAra-udaur-2 : Why these texts are called kampappavAyapuvvaM, paccakkhANaM bhave navamaM // "root-Sutras" is not quite clear Generally vijjAaNuppavAyaM, abaMjhapANAu bArasaM puvvaM / the word mula is used in the sense of tatto kiriyavisAlaM, puvvaM taha biMdusAra ca // "fundamental text" in contradistinction to vahI, samavAya 88 : duvAlasaMge gaNipiDage pa0 taM0 the commentary. Now as these are old and important commentaries in existence AyAre sUyagaDe ThANe samavAe viAhapaNNattI precisely in the case of these texts, they NAyAdhammakahAo uvAsagadasAo aMtagaDadasAo were probaly termed "Mula-texts." aNuttarovavAyidasAo pAhAvAgaraNAI vivAgasue didivaae|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) vinTarani- piMDaniyukti ne paNa "mUla-varga'mAM sammilita karela che paraMtu tenI aneka TIkAo nathI. jo aneka TIkAo hovAnA kAraNe ja mUla-sUtra'nI saMjJA ApavAmAM Ave to piDaniyukti A vargamAM AvI zake nahi. DaoN.sarapenTiyara, DaoN. gerino ane pro. paTavardhane mUla-sUtra'no artha 'bhagavAna mahAvIranA mULa zabdono saMgraha' karyo che. paraMtu A paNa saMgata nathI. bhagavAna mahAvIranA mULa zabdonA kAraNe ja koI Agamane 'mUla' saMjJA ApavI hoya to te AcArAMga nA prathama zrutaskaMdhane ja ApI zakAya. te sahuthI prAcIna ane mahAvIranA mULa zabdonuM saMkalana che. dazavaikAlika ane uttarAdhyayana muninI jIvanacaryAnA prAraMbhamAM mULabhUta sahAyaka bane che tathA AgamonuM adhyayana temanA ja paThanathI zarU thAya che. eTalA mATe temane 'mUla-sUtra'nI mAnyatA maLI ema pratIta thAya che. DaoN. zubrigano mata paNa A ja che. amAro bIjo mata e che ke AmAM muninAM mULa guNo -mahAvrata, samiti vagerenuM nirUpaNa che. A dRSTie temane 'mUlasUtra'nI saMjJA ApavAmAM AvI che. 3. mUlAcAra ane mUla-sUtra 'mUlAcAra AcArya vaTTakera nI racanA che. tenAthI paNa uparokta matanI puSTi thAya che. mUlAcAramAM muninA mULa AcAronuM nirUpaNa che. temAM uttarAdhyayananAM aneka zloko saMgRhIta che." - dazavaikAlika, uttarAdhyayana, Avazyaka tathA oghaniryukti-piMDaniryuktine 'mUla-sUtra' vargamAM sthApita karanArA AcAryanA manamAM te ja kalpanA rahI che je kalpanA AcArya vaTTakeranAM manamAM 'mUlAcAra'nA adhikAra-nirmANamAM rahI che. 'mUla-sutronA viSayavastu sAthe je adhikAro tulanIya che, te A che - 1. huM 37 Tdhyayana sUtra, bhUmi, pRSTha 32 : In the Buddhist work Mahavyutpatti 245, 1265 mulagrantha seems to means original text', i.e. the words of Buddha himself. Consequently there can be no doubt whatsoever that the Jains too may have used mula in the sense of original text', and perhaps not so much in oposition to the later abridhments and commentaries as merely to denote the actual words of Mahavira himself. 2. ta ratnI nIyana , naiva, pR. 76 : The word Mula Sutra is translated as "trar'es originaux." 3. ravaiwifhanA mUtra, : pradI , pR. 6 : We find however the word Mula often used in the sense "original text", and it is but reasonable to hold that the word Mula appearing in the expression Mulasutra has got the same sense. Thus the term Mulasutra would mean the original text', i.e. the text containing the original words of Mahavira (as received directly from his mouth)". And as a mater of fact we find, that the style of Mulasutras Nos. 1 and 3 ( 31TETI and shacaftor) as sufficiently to justify the claim made in their original title, that they represent and preserve the original words of Mahavira. 3. ravaiyAnA mu, bhUmi, pR. 3 : Together with the Uttarajjhaya (commonly called Uttarajjhayana Sutta) the Avassaganijjuti and the Pindaijjutti it forms a small group of texts called Mulasutta. This disignation seems the mean that these four works are intended to serve the jain monks and nuns in the beginning (pUna) of their career. 5. muni kalyANavijayajI gaNI ne 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' pR0 343 para 'mUlAdhAra' kI racanA kAla vikrama kI sAtavIM zatAbdI ke Asa-pAsa mAnA hai / mUlAcAra, 4 / 69 milAie-uttarAdhyayana, 36 / 257 mUlAcAra, 4 / 70 milAie-uttarAdhyayana, 36 / 258 mUlAcAra, 4 / 72 milAie-uttarAdhyayana, 36 / 260 mUlAcAra, 473 milAie-uttarAdhyayana, 361261
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) mUla-guNAdhikAra sarakhAvo - dazavaikAlika, uttarAdhyayana (2) samAcArAdhikAra sarakhAvo -ghaniryukti (3) piMDazuddhiadhikAra sarakhAvo - piMDaniryukti (4) paDAvazyakAdhikAra sarakhAvo - Avazyaka, A sAdRzyanA AdhAre dazavaikAlika, uttarAdhyayana vagerene 'mUla-sUtra'nA vargamAM rAkhavAnuM kAraNa buddhigamya bane che. 4. mUla-sUtra varganI kalpanA ane zruta-puruSa 'mUla-sUtra varganI kalpanAnuM eka kAraNa zruta-puruSa(Agama-puruSa) paNa hoI zake che. naMdI-cUrNimAM zruta-puruSanI kalpanA karavAmAM AvI che. puruSanA zarIramAM bAra aMgo hoya che - be paga, be jAMgha, be Ura, be gAtrAdha (uMdara ane pITha). be bhujAo, grIvA ane zira, Agama-sAhityamAM je bAra aMgo che, te ja zruta-puruSanA bAra aMgo che. aMga-bAhya zruta-puruSanA upAMgo sthAnIya che. A parikalpanA aMga-praviSTa ane aMga-bAhya A be Agamika vargonA AdhAre karavAmAM AvI che. temAM 'mUla' ane 'cheda nI koI carcA nathI, haribhadrasUri (vikamanI 8mI zatAbdI) ane AcArya malayagiri (vikramanI 13mI zatAbdI)nA samaya sudhI paNa zruta-puruSanI kalpanAmAM aMga-praviSTa ane aMga-bAhya - A be ja paripArtha rahyA che. A banne AcAryoe cUNinuM anusaraNa karyuM che. temAM koI navI vAta umerI nathI. AcArya malayagirie to aMga-praviSTa tathA AcArAMga vagerene paNa 'mUla-bhUta' kahyA che. zruta-puruSanI prAcIna rekhAkRtiomAM aMga-praviSTa zratanI sthApanA A pramANe che - 1. jamaNo paga - AcArAMga 4. DAbI jAMgha - samavAyAMga 2. DAbo paga - sUtra kRtAMga 5. jamaNo U- bhagavatI 3. jamaNI jAMgha - sthAnAMga 6. DAbo Uru - jJAtAdharmakathA 7. udara - upAsakadazA 10. DAbo hAtha - praznavyAkaraNa 8, pITha - aMtakuzA 11. grIvA - vipAka 9. jamaNo hAtha - anuttaropapAtikadazA 12. zira - daSTivAda A sthApanA anusAra paNa mUla-sthAnIya (caraNa-sthAnIya) AcArAMga ane sUtrakRtAMga che.' zruta-puruSanI anya rekhAkRtiomAM sthApanA bhinna prakAre maLe che. temAM mUla-sthAnIya cAra sUtro che - Avazyaka, dazavaikAlika, piMDaniryukti ane uttarAdhyayana. naMdI ane anuyogadvArane vyAkhyA-graMtho (athavA cUlikA-sUtro)nA rUpamAM 'mUlathI paNa nIce pradarzita karavAmAM Avela che." pistAlIsa Agamo ne pradarzita karanArI zruta-puruSanI rekhAkRti ghaNI arvAcIna che. jo AnI koI prAcIna rekhAkRti maLatI hoya to viSayanI prAmANika jANakArI thaI zake. je samaye pistAlIsa AgamonI mAnyatA sthira thaI, tenI AjubAjunA ke te ja same, saMva che ke zrata puruSanI sthApanAmAM paNa parivartana thayuM. cUrNikAlIna zruta-puruSanA 'mUla-sthAna' (caraNa - sthAna)nA AcArAMga ane sUtrakRtAMga hatAM. uttara-kAlIna zruta-puruSanA mUla-sthAnamAM dazavaikAlika ane uttarAdhyayana 1. naMdI cUrNi, pR0 47 : iccetassa sutapurisassa jaM sutaM aMgabhAgaThitaM taM aMgapaviTTha bhaNNai / 2. naMDhI, dAridrIya vRtti, 60 | 3. naMdI, malayagirIyA vRtti, patra 203 : yad gaNadharadevakRta taMdagapraviSTaM mUlabhUtamityarthaH, gaNadharadevA hi mUlabhUtamAcArAdikaM zrutamuparacayanti / 4. zrI Agama pusaghanu rahasya, pR0 50 ke sAmane ( zrI udayapura, mevAr3a ke hastalikhita bhaNDAra se prApta prAcIna ) zrI Agama puruSa kA citra / 5. zrI Agama pusparnu rahasya, pR0 14 tathA 49 ke sAmane vAlA vitra !
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) AvI gayA. temane mUla-sUtra' mAnavAno A sarvAdhika saMbhAvita hetu che. 5. adhyayana-kamanuM parivartana ane mUla-sUtra Agamika-adhyayananA kramamAM je parivartana thayuM, tenAthI paNa AnI puSTi thAya che. dazavaikAlikanI racanA pahelAM AcArAMganI pachI uttarAdhyayana bhaNavAmAM AvatuM hatuM. dazavaikAlikanI racanA thayA pachI dazavaikAlika ane uttarAdhyayana bhaNAvA lAgyA. * prAcIna kALamAM AcArAMganAM prathama adhyayana 'zastra-parijJA' nuM adhyayana karAvIne zaikSanI upasthApanA karavAmAM AvatI hatI ane pachI te dazavaikAlikanA caturtha adhyayana 'paDrajavanikA'nuM adhyayana karAvIne karAvA lAgI. prAcIna kALamAM AcArAMganAM dvitIya adhyayananAM paMcama uddezakanA 'AmagaMdha' sUtranuM adhyayana karyA pachI muni 'piDakalpI" banato. pachI te dazavaikAlikanA pAMcamAM adhyayana piMDeSaNA'nAM adhyayana pachI piMDakalpI thavA lAgyo. A traNe tathyo e vAtanA sAkSI che ke eka kALe AcArAMganuM sthAna dazavaikAlike laI lIdhuM. AcAranI jANakArI mATe AcArAMga mULabhUta hatuM, tevI ja rIte dazavaikAlika AcAra-jJAna mATe mULabhUta banI gayuM. saMbhava che ke zarUAtamAM bhaNavAmAM AvatuM hovAne kAraNe tathA muninI aneka mULabhUta pravRttionuM uddhodhaka hovAne kAraNe tene 'mUla-sUtra 'nI saMjJA ApavAmAM AvI. 6. mUla-sUtronI saMkhyA 1. upAdhyAya samayasuMdare 'samAcArI zataka' mAM (racanA-kAla vikrama saM. 1672) *mUla-sutra' cAra mAnyA che - (1) dazavaikAlika, (2) ovaniyukti (3) piMDaniyukti ane (4) uttarAdhyayana, 2. bhAvaprabhasUri(18mI zatAbdI) e paNa 'mUla-sUtra cAra mAnyA che - (1) uttarAdhyayana, (2) Avazyaka, (3) piMDaniyukti-opaniyukti ane (4) dazavaikAlika. A nAmo upAdhyAya samayasuMdare ApelA nAmothI judA che. AmAM piMDaniyukti ane ozaniyuktine eka mAnIne 'Avazyaka ne paNa "mUla-sUtra mAnavAmAM Avela che. 3. sthAnakavAsI ane terApaMtha" saMpradAyamAM uttarAdhyayana, dazavaikAlika, naMdI ane anuyogadvAra - A cAra sUtrone 'mUla' mAnavAmAM Avela che. 4. Adhunika vidvAnoe 'mUla-sUtra'nI saMkhyA ane krama vyavasthA nIce pramANe mAnela che - (ka) pro. vebara ane pro, bulara - uttarAdhyayana, Avazyaka ane dazavaikAlikane 'mUla-sUtra' TharAva che. (kha) DaoN. zarapenTiyara, DaoN. vinTaranirlsa ane DaoN. gerino - uttarAdhyayana, Avazyaka, dazavaikAlika ane piDaniryuktine 'mUla-sUtra' mAne che. (ga) DaoN. zubiMga-uttarAdhyayana, dazavaikAlika, Avazyaka, piMDaniryukti ane ozaniyuktine 'mUla-sUtra' tarIke oLakhAve (gha) pro.hIrAlAla kApaDiyA - Avazyaka, uttarAdhyayana, dazavaikAlika, dazavaikAlika-cUlikAo, piMDaniryukti ane ghaniyuktine 'mUla-sUtra' kahe che.' 1. vyavahArabhASya, uddezaka 3, gAthA 176 : 4. jainadharmavarastotra, zraloka 30 kI svopajJa vRtti-atha uttarAdhyayanaAyArassa u uvariM, uttarajjhayaNA u Asi puvvaM tu / Avazyaka-piNDaniyukti : tathA oghaniyuktidazavaikAlikadasaveyAliya uvariM, iyANi kiM te na hoMtI u // iti catvAri muulsuutraanni| 2. vahI, dezava rU, jAthA 274: 5. zrI ratnamuni smRti grantha, Agama aura vyAkhyA sAhitya, pRSTha puvvaM satthapariNA, adhIya paDhiyAi hou uvaTThavaNA / ra7 | imhi cchajjIvaNayA, kiM sA u na hou uvaDhavaNA // 6. zrI majjayAcArya kRta praznottara tattvabodha, AgamAdhikAra, pR0 3. va, zarU, jAthA 276 : 73-74 | bititami baMbhacere, paMcamauddesa AmagaMdhammi / 7. e hisTrI oNpha dI kenonikala liTarecara oNpha dI jainsa, pRSTha suttami piMDakappI, ii puNa piMDasaNAeo / / 444, | 8. vahI, pRSTha 48 |
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) uparokta badhA matonuM saMkalana karatAM mUla-sUtronI saMkhyA ATha thaI jAya che - Avazyaka, dazavaikAlika, dazavaikAlikacUlikAo, uttarAdhyayana, piMDaniryukti, oniyukti, anuyogadvAra ane naMdI. AgamonA vargIkaraNamAM AvazyakanuM sthAna ghaNuM mahattvapUrNa che. anaMga-praviSTa AgamonA be vibhAgo karavAmAM AvyA che. temAM pahelo Avazyaka ane bIjo Avazyaka-vyatirikta che. dazavaikAlika, uttarAdhyayana vagere Agamo bIjA vibhAganI aMdara Ave che, jyAre AvazyakanuM potAnuM svataMtra sthAna che. eTalA mATe tene 'mUla-sUtro'nI saMkhyAmAM saMmilita karavAnuM koI kAraNa jaNAtuM nathI. odhaniryukti ane piMDaniryukti ! - A baMne Agamo nathI, paraMtu vyAkhyA-graMtho che. piMDaniryukti dazavaikAlikanA pAMcamAM adhyayana - piMDaiSaNA - nI vyAkhyA che. odhaniyukti odha-samAcArInI vyAkhyA che. te Avazyaka niryuktino eka aMza che. vistRta klevara hovAne kAraNe tene judA graMthanuM rUpa ApavAmAM AvyuM. eTalA mATe temane 'mUla-sUtro'nI saMkhyAmAM sAmela karavAne badale dazavaikAlika ane AvazyakanAM sahAyaka graMthonA rUpamAM svIkAravA te adhika saMgata lAge che. anuyogadvAra ane naMdI - A baMne cUlikA-sUtro che. temane 'mUla-sUtra' vargamAM rAkhavAno koI hetu nathI. saMbhava che ke batrIsa sUtronI mAnyatAnI sAthe (vikrama 16mI zatAbdImAM) temane 'mUla-sUtra' vargamAM rAkhavAmAM AvyA hoya. zrImad jayAcArye pUrva pracalIta paraMparA anusAra anuyogadvAra ane naMdIne 'mUla-sUtra' mAnyA che paraMtu te para temaNe potAnA taraphathI koI mImAMsA karI nathI. A rIte 'mUla-sUtra'nI saMkhyA chelle be rahe che - dazavaikAlika ane uttarAdhyayana. 7. mUla-sUtrono vibhAjana-kALa dazavaikAlikanI niryukti, cUrNi ane hAribhadrIya vRttimAM mUla-sUtronI koI carcA nathI. A ja rIte uttarAdhyayananI niryukti, cUrNi ane zAMtyAcAryakRta bRhavRttimAM paNa temanI koI carcA nathI. AnAthI e spaSTa che ke vikramanI 11mI zatAbdI sudhI 'mUla-sUtra'varganI sthApanA thaI na hatI. dhanapAlano astitva-kALa 11mI zatAbdI che. temaNe 'zrAvaka-vidhi'mAM pistAlIsa Agamono ullekha karyo che. tenAthI evuM anumAna thaI zake che ke dhanapAlanI pahelAM ja AgamonI saMkhyA pistAlIsa nirdhArita thaI cUkI hatI. pradyumnasUri(vi. 13mI zatAbdI) kRta vicArasAra-prakaraNamAM paNa AgamonI saMkhyA pistAlIsa che, paraMtu temAM 'mUla-sUtra' vibhAga nathI. temAM agiyAra aMgo ane cotrIsa graMthono ullekha maLe che. prabhAvaka-caritamAM aMga, upAMga, mUla ane cheda - AgamonAM AvA cAra vibhAgo maLe che. ' te vikrama saMvata 1334nI racanA che. AmAMthI ema phalita thAya che ke 'mUla-sUtra' varganI sthApanA 14mI zatAbdInA pUrvArdhamAM thaI cUkI hatI. pachI upAdhyAya samayasuMdaranA sAmAcArI zatakamAM teno ullekha maLe che.pa 8. dazavaikAlika ane uttarAdhyayananuM sthAna jaina-AgamomAM dazavaikAlika ane uttarAdhyayananuM sthAna bahu mahattvapUrNa che. zvetAMbara ane digaMbara - banne paraMparAonA AcAryoe temano vAraMvAra ullekha karyo che. digaMbara-sAhityamAM aMga-bAhyanAM cauda prakAro batAvavAmAM AvyAM che. temAM sAtamuM dazavaikAlika ane AThamuM uttarAdhyayana che. 1. AAvayanitti, gAthA 66, vRtti patra rU4 : sAmpratamoghaniryuktirvaktavyA, sA ca mahatvAt pRthaggranthAtarakhyA vRtA / 2. samayasundara gaNI viracita zrI gAthAsahastrI meM dhanapAla kRta 'zrAvata vidhi' aa uddhara hai ! meM pAna bAtA hai-- paLayAtInuM Agama ( to 217, pR0 28) T , 3. vicAralesa, gAthA 344-366 | 4. prabhAvakacaritam, dUsarA AryarakSita prabandha 241 : tatazcaturvidhaH kAryo'nuyogo'taH para mayA / tato'GgapAGgamUlAkhyagranthacchedakRtAgamaH // 5. samAcArI gata, patra 76 / 6. ( ) vaSAyapAThuDa ( nanathavattA sahita) mAtta ?, pRSTha 1rUra : dasaveyAliya uttarajjhayaNaM / (3)zompaTamAra ( nIva-Aju), gAthA 367 : ravaiyAnuM ca uttarajjhayaNaM /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAMbara-sAhityamAM aMga-bAhya zrutanA be mukhya vibhAgo che - (1) kAlika ane (2) utkAlika, kAlika sUtronI gaNanAmAM paheluM sthAna uttarAdhyayananuM ane ukAlika sUtronI gaNanAmAM paheluM sthAna dazavaikAlikanuM che.' 9. uttarAdhyayana AlocyamAna AgamanuM nAma 'ttarAdhyayana' che. temAM be zabdo che -. uttara' ane 'adhyayana', samavAyAMganA - e vAkyamAM uttarAdhyayanA 'chatrIsa adhyayana' pratipAdita nathI thayela, paraMtu 'chatrIsa uttara adhyayana' pratipAdita thayela che. naMdImAM paNa 'rUttara nyA' evuM bahuvacanAtmaka nAma maLe che. uttarAdhyayanA aMtima zlokamAM paNa- 'chA 3ttarajJA - evuM bahuvacanAtmaka nAma maLe che. niryuktikAre 'uttarAdhyayana'no bahuvacanamAM prayoga karyo che. " cUrNikAre chatrIsa uttarAdhyayane eka zrutaskaMdha (eka graMtharUpa)mAM svIkAra karyo che. chatAM paNa temaNe tenuM nAma bahuvacanAtmaka mAnyuM che." A bahuvacanAtmaka nAmathI evuM phalita thAya che ke uttarAdhyayanuM adhyayanono saMgrahamAtra che, eka-kaka eka graMtha nathI. 'uttara' zabda 'pUrva' sApekSa che. cUrNikAre prastuta adhyayanonI traNa rIte yojanA karI che - (1) sa uttara - paheluM adhyayana (2) niruttara - chatrIsamuM adhyayana (3) sa-3ttara vaccenA badhAM adhyayana paraMtu uttara' zabdathI A artha-yojanA cUrNikAranI dRSTie adhikRta nathI. temanI daSTie adhikRta artha e ja che je niryuktikAre prastuta karela che. niryuktikAra anusAra prastuta adhyayano AcArAMganA uttarakALamAM vAMcavAmAM AvatA hatA. eTalA mATe temane 'uttara adhyayano' kahevAmAM AvyAM." zrutakevaLI zayaMbhava (vIra-nirvANa saM. 98)nI pachI A adhyayano dazavaikAlikanA uttarakALamAM vaMcAvA lAgyAM. eTalA mATe te 'uttara adhyayano' ja banI rahyAM. A 'uttara' zabdanI A vyAkhyA saMgata pratIta thAya che. digaMbara AcAryoe paNa 'uttara' zabdanI aneka daSTikoNathI vyAkhyA karI che. dhavalAkAra (vi. 9mI zatAbdI)nA matAnusAra 'uttarAdhyayana' uttara-padonuM varNana kare che. A 'uttara' zabda samAdhAna-sUcaka che.10 uTVtti (vi. 16mI zatAbdI)nA AdhAre uttara' zabdanA be artho phalita thAya che - (1) uttara - koI graMthanI pachI vAMcavAmAM AvanAra adhyayana 1. ne, mUtra 77, 78 : se kiM taM ukAliyaM ? ukmaliyaM aNegavihaM paNNataM, se kiM taM kAliyaM ? kAliyaM aNegavihaM paNNattaM, te nadI-jharAyaUTchuM...! 2. samavA, jamavArUd ! 3. taM, mUtra 78 4. uttarAdhyayana 36 / 268 // 5. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 4 / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 8 : etesiM ceva chattIsAe uttarajjhayaNANaM samudayasamitisamAgameNaM uttarajjhayaNabhAvasutakkhaMdheti labbhai, tANi puNa chattIsaM uttarajjhayaNANi imehiM nAmehiM aNugaMtavvANi / 7. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 6 : viNayasurya sauttaraM jIvAjIvAbhigamo Nistaro, sarvottara ityarthaH sesajjhayaNANi suuttarANi NiruttarANi ya, kahaM ? parIsahA viNayasuyassa uttarA cauraMgijjassa tu puvvA iti kAuM NistarA / 8. 3rAdhyayana niryu,i thI : kamauttareNa pagayaM AyArasseva uvarimAiM tu / tamhA u uttarA khalu ajjhayaNA huMti NAyavvA / / 4. uttarAdhyayana bRhadvatti, patra 5, : vizeSazcAyaM yathA-zayyambhava yAvadeSa kramaH, tadA''ratastu dazavaikAlikottarakAlaM paThyanta rUti |
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) uttara - non| uttaro mApanA adhyayana.. A artho paNa 'uttara' ane 'adhyayano' vaccenA saMbaMdhamAM rahelI vAstavikatA para prakAza pheMke che. uttarAdhyayanamAM praznottara zailIthI lakhAyelAM pAMca adhyayano che - 9, 16, 23, 25 ane 29. AMzika rUpe keTalAka praznottaro anya adhyayanomAM paNa che. A dRSTie 'uttara'no samAdhAna-sUcaka artha saMgata hovA chatAM paNa pUrNapaNe vyApta nathI. 'uttarakAla' pAyI artha saMgata DovAnI sAthe sAthe pU[5 vyA 55 cha, bheTavA mATe mI 'uttara'no bhujya artha 214 pratIta thAya che. 10. uttarAdhyayana: racanAkALa ane katRtva uttarAdhyayana eka kRti che. koI paNa kRti zAzvata nathI hotI, eTale evo prazna paNa svAbhAvika che ke tenA kartA koNa che? A praznano sahu prathama vicAra niyuktikAre karyo che. cUrNikAre paNa A prazna spaSTa zabdomAM uThAvyo che. niryuktikAranI daSTie uttarAdhyayana eka-kartaka kRti nathI. temanA mate uttarAdhyayananA adhyayano kartutvanI dRSTie cAra vibhAgamAM vaheMcAI yache(1) prama1, (2) 4ina-bhASita, (3) pratye zuddha-bhASita ane (4) saMvAha-samutthita. bIjuM adhyayana aMgaprabhava mAnavAmAM AvyuM che. niryuktikAra anusAra te karmapravAda pUrvenA sattaramAM prAkRtamAMthI uddhata karAyela che. dasamuM adhyayana jina-bhASita che." AThamuM adhyayana pratyekabuddha-bhASita che." navamuM ane trevIsamuM be adhyayano saMvAda-samusthita che. te adhyayano cUrNi ane bRhaduvRttikAra dvArA udAhata che. uttarAdhyayananI mULa racanA para najara nAkhIe to tenA kartutva para kaMIka prakAza paDe che. prastuta sUtramAM gadyAtmaka adhyayano traNa che - bIjuM, soLamuM ane ogaNIsamuM. zrI. adhyayana prAramiTa vAdhya cha - 'suyaM me, AusaM ! teNa bhagavayA evamakkhAyaM -- iha khalu bAvIsaM parIsahA samaNeNa bhagavayA mahAvIreNa kAsaveNaM paveiyA / ' sojamA adhyayana- prArami. vAzya cha - 'suyaM me, AusaM ! teNa bhagavayA evamakkhAyaM - iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA paNNattA / ' bhogAtrIsamA adhyayananuM prArami. vAyache- 'suyaM me, AusaM ! teNa bhagavayA evamakkhAya - iha khalu sammattaparakkame nAma ajjhayaNe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM pveie|' A prAraMbhika vAkyo uparathI evuM phalita thAya che ke bIjuM ane ogaNatrIsamuM e be adhyayano mahAvIra dvArA nirUpita 1. dhavalA, pRSTha 97 ( sahAranapura prati, likhita ) : uttarajjhayaNaM uttarapadANi vnnnnedd'| 2. aMgapaNNatti 3 / 25,26 uttarANi ahijjaMti, uttarajjhayaNaM padaM jinnidehi| 3. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 6 : eyANi puNa uttarajjhayaNANi kao keNa vA bhAsiyANitti ? 4. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 4 : aMgappabhavA jiNabhAsiyA ya patteyabuddhasaMvAyA / baMdhe mukkhe ya kayA chattIsaM uttarajjhayaNA / / 5. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 69 : / kampappavAyapubve sattarase pAhuDaMmi jaM suttaM / saNayaM sodAharaNaM taM ceva ihaMpi NAyavvaM // 6. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 7 : jiNabhAsiyA jahA dumapattagAdi / (kha) uttarAdhyayana bRhadvRtti, patra 5 : jinabhASitAni yathA drumapuSpikA'dhyayanam / 7. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 7 : patteyabuddhabhAsiyANi jahA kAvilijjAdi / (kha) uttarAdhyayana bRhavRtti, patra 5 : pratyekabuddhA: kapilAdayaH tebhya utpannAni yathA kApilIyAdhyayanam / 8. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 7 : saMvAo jahA NamipavvajjA kesigoyamejjaM c| (kha) uttarAdhyayana bRhadvRtti, patra 5 : saMvAdaH-saGgatapraznottaravacanaspastata utpannAni, yathA-kezigautamIyam /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) che arthAta jina-bhASita che ane soLamuM adhyayana sthavira-viracita che. niyuktimAM bIjA adhyayanane karmapravAda-pUrvamAMthI nipUDha mAnavAmAM AvyuM che ane tenA prAraMbhika vAkya uparathI ema phalita thAya che ke te jina-bhASita che. niyuktikAranA cAra vargonA AdhAre kartutva para koI prakAza paDato nathI, paraMtu viSaya-vastu para prakAza paDe che. dasamA adhyayananuM viSaya-vastu bhagavAna mahAvIra dvArA kathita che. paraMtu te adhyayananA kartA bhagavAna mahAvIra nathI - evuM te adhyayananA aMtima vAkya - 'nimpa mAsiya" thI spaSTa lAge che. e ja rIte bIjA ane ogaNatrIsamA adhyayananA prAraMbhika vAkyo parathI paNa e ja tathya pragaTa thAya che. chaThThA adhyayanA aMtima zloka parathI paNa e ja sUcita thAya che - evaM se udAhu aNuttaranANI aNuttaradaMsI aNuttaranANadaMsaNadhare / barA nAthapuro pAve vesAta viyANa II (dA? 7) pratyekabuddha-bhASita adhyayano pratyekabuddha-viracita nathI. AThamAM adhyayananA aMtima zloka parathI A matanI puSTi thAya che - ii esa dhamme akkhAe kavileNaM ca visaddha patroNaM / taraditi ne 3 kArdIita tediM gAdiyA Tu no || (dAra0)) saMvAda-samusthita adhyayano -navamuM ane trevIsamuM paNa nami tathA kezi-gautama dvArA viracita nathI. tenuM samarthana paNa temanA aMtima zlokA dvArA thAya che - evaM kareMti saMbuddhA paMDiyA paviyakkhaNA viNiyadvRti bhogesu jahA se namI rAyarisi // (9 / 62) tosiyA parisA savvA sammaggaM samuvaTThiyA / saMthyA te pasIyaM tu bhayavaM ke sigo yame // (23 / 89) A rIte ApaNe joIe chIe ke niyuktikAranA cAra vargo uparathI eTaluM ja phalita thAya che ke bhagavAna mahAvIra, kapila, nami ane kezi-gautama - A badhAnA upadezo, upadeza-gAthAo ke saMvAdone AdhAra banAvIne A adhyayano racavAmAM Avela che. A adhyayano kyAre ane koNe racyA te praznano niryuktimAM koI uktara maLato nathI. cUrNi ane bRhaduvRttimAM paNa te nathI. anya koI paNa sAdhana dvArA paNa prastuta sUtranA kartAnuM nAma jANI zakAyuM nathI. tenA racanAkALanI mImAMsA vaDe ApaNe eTaluM jANI zakIe chIe ke A adhyayano vibhinna yugomAM thaI gayelA aneka RSio dvArA udgIta che. sAMkhya, nyAya, vaizeSika Adi darzano I.sa.pUrva pamI zatAbdIthI laIne I.sapU. prathama zatAbdI sudhImAM vyavasthita rUpa dhAraNa karI cUkyA hatA. bhagavadgItA ane uttaravartI upaniSadonuM nirmANa I.pU.500 AsapAsa thayuM hatuM. AtmA, punarjanma, mokSa, karma, saMsAranI kSaNabhaMguratA, vairAgya ane saMnyAsanI carcA A yugamAM vizeSa vikasita thaI hatI. uttarAdhyayanamAM ApaNane I.pU.600thI I.sa. 400 sudhInI dhArmika ane dArzanika dhArAnuM pratinidhitva ke vikAsa prApta thAya che. saMbhavita che ke temAMno keTaloka aMza mahAvIra pahelAno paNa hoya. cUrNimAM evo saMketa paNa maLe che ke uttarAdhyayananuM chaThuM adhyayana bhagavAna pArzva dvArA upadiSTa che. dazavaikAlika vIra nirvANanI pahelI zatAbdInI racanA che. uttarAdhyayana eka graMtha svarUpe tenI pahelAM saMkalita thaI cUkyuM hatuM. te kALe tenA keTalAM adhyayano hatA te nizcayapUrvaka kahI zakAtuM nathI. vIra-nirvANanI dasamI zatAbdI (980-993)mAM devaddhigaNIe AgamonuM saMkalana karyuM hatuM. temaNe uttarAdhyayanA 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 157 : kecidanyathA paThanti evaM se udAhu, arahA pAse purisAdANIe / bhagavate vesAlIe buddhe pariNibuDe //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAra-prakAra ke viSaya-vastumAM kaMI abhivRddhi karI ke na karI teno koI pratyakSa ullekha maLato nathI, paraMtu nathI tevuM mAnavAne koI kAraNa nathI. AthI uttarAdhyayane ApaNe eka sahasrAbdInI vicAradhArAnuM pratinidhi sUtra kahI zakIe. temAM eka bAju jayAM veda ane brAhma-sAhitya-kAlIna yajJa ane jAtivAdanI carcA che, tyAM bIjI bAju dravya, guNa ane paryAyanI paribhASAo paNa che. te paribhASAone darzanakAlIna (I.pU.5mIthI I.pU. 1lI zatAbdI) mAnIe to evuM niSpanna thAya ke uttarAdhyayananAM adhyayano vibhinna kALomAM nirmita thayAM che ane aMtima vAcanA samaye devardhvigaNIe temanuM eka graMtharUpe saMkalana karyuM hatuM. eTalA mATe samavAyAMgamAM chatrIsa uttara-adhyayanonA nAmo ullikhita thayAM, anyathA aMga-sAhityamAM temano ullekha thavo saMbhavita na hato. vartamAna saMkalana sAme rAkhIne ApaNe ciMtana karIe to uttarAdhyayananA saMkalayitA devaddhigaNI che. tenAM prAraMbhika saMkalana ane devaddhigaNI-kAlIna saMkalanamAM adhyayanonI saMkhyA ane viSaya-vastumAM paryApta aMtara paDe che. viSaya-vastunI daSTie uttarAdhyayananA adhyayanone cAra bhAgomAM vaheMcI zakAya che - (1) dharmakathAtmaka - 7, 8, 9, 12, 13, 14, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25 ane 27. (2) upadezAtmaka - 1, 3, 4, 5, 6 ane 10. (3) AcArAtmaka - 2, 11, 15, 16, 17, 24, 26, 32 ane 35. (4) saiddhAttika - 28, 29, 30, 31, 33, 34 ane 36 . Arya rakSitasUri (vi.prathama zatAbdI)e AgamonA cAra varga pADyA - (1) caraNa-karaNAnuyoga, (3) gaNitAnuyoga ane (2) dharmakathAnuyoga, (4) dravyAnuyoga. A vargIkaraNamAM uttarAdhyayana dharmakathAnuyoga aMtargata mUkAyuM che.' paNa AcArAtmaka adhyayano caraNa-karaNAnuyogamAM ane saiddhAttvika adhyayanono dravyAnuyogamAM samAveza thAya che. A rIte uttarAdhyayananuM vartamAna svarUpa aneka anuyogonuM saMmizraNa che. A saMmizraNa devaDhiMgaNInA saMkalana-kALamAM thayuM hoya te adhika saMbhavita che. keTalAMka vidvAnono mata che ke uttarAdhyayananA pahelAM aDhAra adhyayano prAcIna che ane pAchaLanA aDhAra adhyayano arvAcIna , paraMtu A matanI puSTi mATe temaNe koI nakkara kAraNa Apela nathI. ema banI zake ke keTalAMka uttaravartI adhyayano arvAcIna hoya, paraMtu badhAM ja uttaravartI adhyayano arvAcIna che tevuM mAnavAne koI kAraNa nathI. ekatrIsamAM adhyayanamAM AcArAMga, sUtrakRtAMga vagere prAcIna AgamonI sAthe sAthe dazAzrutaskaMdha, bRhatkalpa, vyavahAra ane nizItha jevAM arvAcIna AgamonAM nAmo paNa upalabdha thAya che. te zrutakevaLI bhadrabAhu (vIranirvANa bIjI zatAbdI) dvArA nirraDha ke racAyelAM che. eTalA mATe prastuta adhyayana bhadrabAhu pachInI racanA che. aThyAvIsamA adhyayanamAM aMga ane aMga-bAhya - A be Agamika vibhAgo uparAMta agiyAra aMga, prakIrNaka ane daSTivAdano ullekha paNa maLe che. prAcIna AgamomAM cauda pUrvo, agiyAra aMgo ke bAra aMgonAM adhyayananuM varNana maLe che. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 1 : atra dhmmaannuyogenaadhikaarH| 2. uttarAyafkha, rUkA26-28 : tevIsai sUyagaDe, svAhiesu suresu a / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // paNavIsabhAvaNAhiM, uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchada maMDale // aNagAraguNehiM ca, pakappammi taheva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchar3a maMDale // 3. (ka) dazAzrutaskandha niyukti, gAthA 1 : vaMdAmi bhaddabAhuM, pAINaM carimasayalasuyaNANi / suttassa kAragamisiM, dasAsu kappe ya vavahAre // (kha) paMcakalpabhASya, gAthA 23, cUrNi : teNa bhagavatA AyArapakappa dasAkappa vavahArA ya navamapuvvanIsaMdabhUtA nigUDhA | 4. (4) saTTAthaifi, 28Ara: 3 vAjia.. (3) vI, 28ra3 : ....saMDuM paUT vimo ya |
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) paraMtu aMga-bAhya ke prakIrNaka zrutanAM adhyayananuM varNana maLatuM nathI. AthI A adhyayana paNa uttarakAlIna Agama-vyavasthAnI AsapAsanA samayanI racanA jaNAya che. A adhyayanamAM dravya, guNa tathA paryAyanI paribhASAo paNa che. temanI tulanA krame vaizeSika darzananAM dravya, guNa ane karma sAthe karI zakAya, uttarAdhyayana vizeSika darzana (1) dravyaTUTI THso baM (1) dravya-kriyaTMva samavAcikkAra patidravyanakSapAm | (2) guNa - kAvyasiyA guIT (2) guNa - vyAkhavAnuM saMvimA dhvajA2UTHpekSa iti gunnlkssnnm| (3) paryAya - 7qvi pannavA tu 35 siyA mA (3) paryAya - trimagi saMyo vipArvaramanapakSa iti gunnlkssnnm| Agama sAhityamAM dravya, guNa ane paryAyanI paribhASA prathamavAra uttarAdhyayanamAM maLe che. AgamomAM vivaraNAtmaka artha ja vadhu maLe che, saMkSipta paribhASAo moTA bhAge nathI maLatI. tenI pUrti vyAkhyA-graMthothI thAya che. AthI uttarAdhyayanamAM A paribhASAo vizeSa arthasUcaka che. prastuta adhyayanamAM kartA vaizeSika darzananI ukta paribhASAothI paricita jaNAya che ema pratIta thAya che. AthI A adhyayana paNa arvAcIna saMkalanamAM saMkalita thayAnuM anumAna thaI zake che. uttarAdhyayananA prAcIna saMskaraNamAM keTalAM adhyayano saMkalita hatAM ane arvAcIna saMskaraNamAM keTalAM adhyayana saMkalita karavAmAM AvyA te nizcayapUrvaka kahI zakAtuM nathI. paraMtu sthULa rIte eTaluM kahI zakAya ke prAcIna saMskaraNano mukhya bhAga kathAbhAga hato ane arvAcIna parivardhita saMskaraNano mukhya bhAga saiddhAntika che. uttarAdhyayananA viSaya-vastuno ullekha zvetAMbara ane digaMbara banne paraMparAomAM maLe che. jaina siddhAnta bhavana', ArA (bihAra)mAM maLatI dhavalAnI hastaprata (patrapAmya)mAM lakhela maLe che - 'uttarAdhyayanamAM ugama, utpAdana ane eSaNA saMbaMdhI doSonA prAyazcittonuM vidhAna che." aMgapaSNattimAM lakhyuM che - 'bAvIsa parISaho ane cAra prakAranA upasargo sahana karavAnuM vidhAna, tenuM phaLa ane A praznano A uttara che - A uttarAdhyayanano pratipAdya viSaya che." dhavalAmAM A paNa lakhyuM che ke uttarAdhyayana uttarapadonuM varNana kare che." harivaMzapurANa (vi.saM.840)mAM lakhyuM che ke uttarAdhyayanamAM vIra-nirvANagamananuM varNana che." A rIte digaMbara sAhityamAM uttarAdhyayananA viSaya-vastunuM je varNana maLe che, tenI saMgati uttarAdhyayananA vartamAna svarUpa dvArA nathI thatI. aMgapappattinuM viSaya-darzana AMzika rUpe saMgata thAya che. jema ke - (1) bAvIsa parISaho sahana karavAnuM vidhAna. juo - bIjuM adhyayana. (2) praznonA uttara, juo ogaNatrIsamuM adhyayana. prAyazcitta vidhinuM varNana tathA mahAvIranA nirvANa-prAptinA varNananI vartamAna uttarAdhyayana sAthe koI saMgati thatI 1. ra thaorfja, ra8 | 6 | vaNNedi taphphalamavi, evaM paNhe ca uttaraM evaM / 2. vaiSaka Tarzana, prathama mahni , sUtra 26-27 I kahadi gussIsayANa, paiNNiya aTThamaM taM khu // 3. uttarajjhayaNaM uggammupyAyaNesadosagayapAyacchittavihANaM kAlAdi 5. dhavalA, pRSTha 97 (sahAranapura prati ): uttarajjhayaNaM uttarapadANi visesidaM vaNNedi / voDuM ! 4. jhaMpadutta, rUAraka, ra6 : 6. harivaMza purANa, 10 / 134 : uttarAdhyayanaM vIra-nirvANa-gamanaM uttarANi ahijjaMti, uttarajjhayaNaM madaM jiNidehi / tathA ] bAvIsaparIsahANaM uvasaggANaM ca sahaNavihiM //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) nathI. saMbhava che ke lekhakonI sAme uttarAdhyayananuM bIjuM saMskaraNa hoya athavA to bhrAnta anuzrutinA AdhAre AvuM lakhyuM hoya. digaMbara-sAhityamAMthI eka vAta nizcitarUpe phalita thAya che ke uttarAdhyayana aMga-bAhya prakIrNaka che. Ano artha e thayo ke te ArAtIya AcAryo (gaNadharothI uttarakAlIna AcAya)nI racanA che.' zvetAMbara-sAhityamAM uttarAdhyayananA viSaya-vastunuM varNana te ja maLe che, je vartamAna uttarAdhyayanamAM upalabdha che. - vIranirvANanI prathama zatAbdI pUrNa thatAM thatAM ja dazavaikAlikanI racanA thaI cUkI hatI. uttarAdhyayana tenI pUrvavartI racanA che. te AcArAMganI pachI vaMcAvA lAgyuM hatuM. tenI AgavI vizeSatAne kAraNe tene TUMkA gALAmAM ja mahattvapUrNa sthAna maLI cUkyuM hatuM. AvI sthitinA saMdarbhamAM evuM anumAna karI zakAya che ke uttarAdhyayananA prAraMbhika saMskaraNanuM saMkalana vIranirvANanI pahelI zatAbdInA pUrvAddhamAM ja thaI cUkyuM haze. uttarAdhyayananA prAraMbhika saMskaraNanI prAcInatA asaMdigdha che. tenI prAcInatA jANavAnAM be sAdhana che - (1) bhASA-prayogo ane (2) siddhAnto. bhASA-prayogo : trIjA adhyayana (zloka 14)mAM 'navara' (saM.cakSa) zabdano arcanIya deva'nA arthamAM prayoga thayelo che. A prayoga prAcInatAno sUcaka che. yajJanA utkarSa-kALamAM ja "kSa' zabda utkarSavAcI hatI. bannenI niSpatti eka ja dhAtu (sana)mAMthI thAya che. yajJanA apakarSanI sAthe sAthe " zabdanA arthano paNa apakarSa thaI gayo. uttarakAlIna sAhityamAM te devonI eka hIna jAtino vAcaka mAtra rahI gayo. e ja rIte 'paDhava' (313), 'DusIno(pA18), "mittevaqA' (1916), '' (66), 'samaya' (4) vagere aneka zabdo che, je AcArAMga ane sUtrakRtAMga jevA prAcIna AgamomAM ja maLe che. siddhAnto : jAtivAda (adhyayana 12 ane 13), yajJa ane tIrthasthAno (a.12). brAhmaNonA lakSaNonuM pratipAdana (a.25) - viSayo te te adhyayanonI prAcInatAnA ghotaka che. te saMbaMdhita carcAonA utkarSakALamAM lakhAyelAM che, nahIM to zAMta carcAnuM ATaluM sajIva pratipAdana thaI zake nahIM. A ja tathyanA AdhAre kahI zakAya ke A adhyayano mahAvIra-kAlIna athavA temanI najIkanA samayanA che. saMbhava che ke keTalAka adhyayano pUrvavartI paNa hoya. | cikitsA-varjana (rA32, 33), parikarma-varjana (a.19), acalakatAnuM pratipAdana (rA34, 35; ra329) tathA alakatA ane sacelakatAnI sAmaMjasyapUrNa sthitino svIkAra (rA12,13) - A badhA jaina AcAranI prAcInatama paraMparAnA avazeSo che, je uttaravartI sAhityamAM navIna paraMparAonI pRSThabhUmimAM prazna-cihno banI rahyA che. uttarAdhyayana potAnA mULarUpamAM dharmakathAnuyoga che. tenA kathA-bhAgamAM bhagavAna mahAvIranA uttarakAlIna koI paNa rAjA, muni ke vyaktinuM nAma AvatuM nathI. tenAthI paNa jANI zakAya che ke AnuM prAraMbhika saMskaraNa bhagavAna mahAvIranA nirvANakALanI AjubAjunA samayamAM je saMkalita thaI gayuM hatuM. 11. zuM uttarAdhyayana bhagavAna mahAvIranI aMtima vANI che? kalpasUtramAM batAvavAmAM AvyuM che ke bhagavAna mahAvIra kalyANaphaLa-vipAkavALA pa5 adhyayano, pApa-phaLavALA pa5 adhyayano tathA 36 pRSTa vyAkaraNonuM vyAkaraNa karI 'pradhAna' nAmaka adhyayananuM nirUpaNa karatAM karatAM siddha-buddha-mukta thaI 1. tattvArthavativA, zA20, pRSTha 78 : ya TUAthafzaSya- tavAIm | talA saTSyanA-naivavadhAH | praziSyairArAtIyairadhigatazrutArthatattvaiH kAladoSAdalmedhAyurbalAnAM / 2. 31Tdhyayana nirvatti, 18-ra6 ! prANinAmanugrahArthamupanibaddhaM saMkSiptAGgArthavacanavinyAsaM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) gayA. uparyukata uddharaNanA AdhAre ema mAnI zakAya ke chatrIsa apRSTa-vyAkaraNo vastutaH uttarAdhyayananAM chatrIsa adhyayano ja che. uttarAdhyayananA aMtima zloka (36)ra68) parathI A vAtanI puSTi karI zakAya che - ii pAukare buddhe, nAyae parinivvue / chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhIyasaMmae / cUrNikAre Ano artha nIce pramANe karyo che - jJAtakuLamAM utpanna vardhamAna svAmI chatrIsa uttarAdhyayanonuM prakAzana ke prajJApana karI parinirvANa pAmyA. zAntAcArye cUrNikAranuM anusaraNa karavA chatAM paNa potAnA taraphathI be vAta umerI che. pahelI e ke bhagavAna mahAvIre uttarAdhyayananA keTalAMka adhyayanonuM artha-rUpe ane keTalAMka adhyayanonuM sUtra-rUpe prajJApana karyuM hatuM. bIjI vAta e ke temaNe 'parinirvRta'no vaiyi artha 'svasthIbhUta' yo cha.. niyukti(222||dhyynone ni-UNAVtAvyAMcha. zAntyAyArtha ni' 206no artha 'zruta-ni' meTa : 'zrutavalI' yo cha. niyuktikAranA mata pramANe A chatrIsa adhyayano zrutakevalI Adi sthaviro dvArA prarUpita che. temaNe e vAtanI paNa koI carcA nathI karI ke bhagavAne aMtima dezanAmAM A chatrIsa adhyayanonuM prarUpaNa karyuM hatuM. bRhadravRttikAre zAntAcArya paNa parinirvANanA viSayamAM spaSTa nathI. mAtra cUrNikAre potAno spaSTa mata pragaTa karyo che. uttarAdhyayananA adhyayayanonI saMkhyA 36 hovAnA kAraNe sahajapaNe ja te vAta tarapha dhyA- jAya ke kalpasUtramAM Ullikhita 36 apRSTa-vyAkaraNo A ja hovA joIe. ahIM e yAda rahe ke samAvayAMgamAM chatrIsa aySTa-vyAkaraNono ullekha nathI. tyAM mAtra eTaluM ja kahevAmAM AvyuM che ke bhagavAna mahAvIra aMtima rAtrinA samaye pa5 kalyANa-phala-vipAkavALA adhyayano tathA 55 pApa-phala-vipAkavALA adhyayanonuM vyAkaraNa karIne parinivRta thayA hatA. samavAyAMgamAM chatrIsamAM samavAyamAM paNa AnA kaMI carcA nathI. uttarAdhyayananI zyanA tathA 'ii esa dhamme akkhAe kavileNaM ca visuddhapanneNaM' vA podArA se prabhAzita nathI. thata ke A badhA adhyayano mahAvIra dvArA prarUpita che. niryuktinA sAkSya sAthe AnI carcA ApaNe pahelAM karI cUkyA chIe. aDhAramA adhyayananA covIsamA zlokanA prathama be caraNo te ja che, je chatrIsamA adhyayananA aMtima zlokonAM che 1. kalpasUtra, sUtra 146 : .......paccUsakAlasamayaMsi ka ityAha-'buddhaH' kevalajJAnAdavagatasakalavastutattva saMpaliyaMkanisanne paNapannaM ajjhayaNAI kalyANaphalavivAgAI 'jJApako' 'jJApajo' vA-jJAtakulasamudbhavaH, sa ceha bhagavAn paNapannaM ajjhayaNAI pAvaphalavivAgAiM chattIsaM ca varddhamAnasvAmI 'SaTtriMzad' iti SaTtriMzatsaMkhyA uttarA:apaTuvAgaraNAI vAgArittA padhANaM nAma ajjhayaNaM vibhAvemANe pradhAnA adhIyanta ityadhyAyA-adhyayanAni tata uttarAzca 2 kAlagae vitikte samujjAe chitrajAijarAmaramabaMdhaNe siddhe te'dhyaayaashcottraadhyaaystaan-vinyshrutaadiin....| buddhe mutte aMtakaDe parinivvuDe savvadukkhappahINe / 4. uttarAdhyayana bRhadvRtti, patra 712 : athavA 'pAukare' tti 2. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 283 : iti parisamAptI upapradarzane prAdurakArSIt prakAzitavAn, zeSaM pUrvavat navaraM 'parinirvRtaH' ca, prAduHprakAze, prakAzIkRtya - prajJApayitvA buddhaH - krodhAdidahanopazamataH samantAt svasthIbhUtaH / avagatArthaH jJAtakaH - jJAtakulasamudbhavaH varddhamAnasvAmI, 5. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 559 : tataH parinirvANaM gataH, kiM prajJApayitvA ? tamhA jiNapannatte, aNaMtagamapajjavehi saMjutte / SaTtriMzaduttarAdhyayanAni / ajjhAe jahAjogaM, gustpasAyA ahijjhijjA // 3. uttarAdhyayana bRhavRtti, patra 712 : iti ityanantaramupravarNitAn 'pAukare' tti sUtratvAt 'prAduSkRtya' kAMzcidarthataH kAzcana fair6. uttarAdhyayana bRhadvRtti. patra 713 : tasmAjjinaiH . sUtrato'pi prakAzya, ko'rthaH ? prajJApya, kimityAha 'parinirvRttaH' nirvANaM gata iti sambandhanIyam, kIdRzaH san 7. samavAo, samavAya 55 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) 18 / 24 36 / 268 ii pAukare buddhe ii pAukare buddhe nAyae parinibuDe nAyae prinivvue| vijjAcaraNa saMpanne chattIsaM uttarajjhAe sacce saccaparakkame / / bhavasiddhIyasaMmae / / aDhAramA adhyayananA covIsamA zlokanA purvAddhano je artha vRttikAre karyo che, te ja artha chatrIsamA zlokanA pUrvAddhanA hovo joIe. vRttikAre covIsamA zlokanA pUrvAddhanI vyAkhyA A pramANe karI che - buddha (avagata tattva), parinivRta (zItIbhUta), jJAtaputra mahAvIre A tattvanI prajJApanA karI che. A arthanA saMdarbhamAM jayAre chatrIsamA adhyayanano aMtima zloka joIe chIe, tyAre temAMthI ema phalita nathI thatuM ke jJAtaputra mahAvIra chatrIsa adhyayanonI prajJApanA karI parinirvANane prApta thayA. mahAvIranI paraMparAmAM je artha-pratipAdana karAya che, te temanI dharmadezanAnA AdhAre karavAmAM Ave che. A ja pAraMparika satyano ullekha uttarAdhyayanA saMkalanakartAe aMtima zlokamAM karyo che. 12. mahAvIra-vANInuM pratinidhi sUtra samagra uttarAdhyayana bhagavAna mahAvIranI pratyakSa vANI bhale na hoya, paraMtu temAM bhagavAna mahAvIranI vANInuM je yathAyogya paddhatie saMkalana thayuM che, te joIne sahajapaNae ja ema kahevA mana lalacAya che ke A mahAvIra-vANInuM pratinidhi sUtra che. ahiMsA, aparigraha Aditattvo navIna nathI ane bhagavAna mahAvIranA samayamAM paNa navIna na hatAM. teonI pahelAM aneka tIrtha karo ane dharmAcAryo temano prayoga karI cUkyA hatA. paraMtu bhagavAna mahAvIre tAtkAlika paristhitio saMdarbhamAM temanI je abhivyakti karI, te temanuM navIna rUpa che. bhagavAna mahAvIranA kALanI sAmAjika paristhitimAM ahiMsA ane aparigrahanAM mukhya bAMdhaka tattvo A hatAM- (1) dAsa prathA (4) amApa saMgraha (2) jAtivAda (5) daMDano uchaMkhala prayoga (3) pazu bali (6) aniyaMtrita bhoga A bAdhaka tattvonA nirasana mATe bhagavAna mahAvIre je vicAradhArAnuM pratipAdana karyuM tenuM hRdayagrAhI saMkalana uttarAdhyayanamAM thayuM che. pArzvanAthanA samayamAM cAra mahAvrata hatA ane sAmAyika cAritra hatuM. bhagavAna mahAvIre mahAvrata pAMca karyA ane chedopasthApanIya cAritranI vyavasthA karI, chedopasthApanIya no artha che - vibhAga mukta cAritra. pUjayapAde (vi. pa-6 zatAbdI) lakhyuM che - 'bhagavAna mahAvIre cAritra-dharmanA tera vibhAga karyA- pAMca mahAvrata, pAMca samiti ane traNa gupti, A vibhAgo pArzvanAthanA samayamAM na hatA." uttarAdhyayanamAM AnuM suvyavasthita pratipAdana thayuM pajIvanikAyavAda mahAvIranA tattvavAdanuM mukhya aMga che. jIvaviyaka ATaluM vyavasthita ane vistRta pratipAdana bIjI koI dharma-paraMparAmAM thayeluM na hatuM. AcArya siddhasene Ane bhagavAna mahAvIranI sarvajJatAnI kasoTIrUpe prastuta karyuM 1. 3rAdhyayana vRkravRtti, patra 444 : rUtyevaM 'pADava' ftta 2. vAritra , 7 : prAdurakArSIt-prakaTitavAn 'buddhaH' avagatatattaH san jJAta tisraH sattamaguptayastanumanobhASAnimittodayA: eva jJAtakaH-jagatpratItaH kSatriyo vA, sa ceha prastAvAnmahAvIra eva, 'parinirvataH' kaSAyAnalavidhyApanAt paMceryAdisamAzrayAH samitayaH paMcavratAnItyapi / samantAcchItIbhUtaH / cAritropahitaM trayodazatayaM pUrva na diSTaM parerAcAraM parameSThino jinamatervIrAn namAmo vayam //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ che uttarAdhyayanamAM kava-vilatinuM paae| jeDa suMdara aDarae che. ava-vibhakti, durbhavAha, Sadravya, nava tattva vagere pa samucita rUpe pratipAdita thayA che. jo ke uttarAdhyayanane dharmakathAnuyoga antargata rAkhyu che paraMtu atyAre vartamAna samayamAM te cAra anuyogono saMgama che. A dRSTithI tene mahAvIra - vAzI (Agamo ) nuM pratinidhi sUtra uDI zAya 13. uttarAdhyayana : AkAra ane viSaya-vastu uttarAdhyayanA chatrIsa adhyayano che. A eka saMkalita sUtra che. AnuM prAraMbhika saMkalana vIra-nirvANanI pahelI zatAbdI nA pUrvArdhamAM thayuM. uttarakAlIna saMskaraNa devarkiMgaNInA samayamAM saMpanna thayuM. vartamAna adhyayanonA nAmo samavAyAMga ane uttarAdhyayana niryuktimAM maLe che. temAM kyAMka kyAMka thoDo taphAvata paNa che-- uttarAdhyayananiyukti samavAyAMga samavAyAMga 1. viNayasuyaM 2. parIsaha 3. cAraMgijjaM 4. asaMkhyaM 5. akAmamaraNijjaM 6. purisavijjA 7. urabbhijjaM 8. kAvilijjaM 9. namipavvajjA 1 2 viNayasuyaM parIsaha cauraMgijjaM asaMkhyaM akAmamaraNaM khuDDAganiyaMTha orabbhaM (14) kAvilijja NamipavvajjA 10. dumapattayaM dupattayaM 11. bahusuyapUjA bahusuyapujjaM 12. hariesijjaM hariesa 13. cittasaMbhUyaM cittasaMbhUi 14. usukArijjaM usuArijja 15. sabhikkhugaM bhikkhu 16. samAhiThANAI samAhiThANaM 17. pAvasamaNijjaM pAvasamaNijjaM 18. miyacAritA miyacAriyA niryukti anusAra chatrIsa adhyayanonuM viSaya-varNana A pramANe che - adhyayana viSaya adhyayana -vinaya -prApta-puSTa-sahana nuM vidhAna. 1. prathama dvAtriMzikA, zloka 13 : ya eva SaDjIvanikAyavistaraH parairanAlIDhapathastvayoditaH / anena sarvajJaparIkSaNakSamAstvayi prasAdodayasotsavAH sthitAH // 2. samavAo, samavAya 36 / 19. miyacAritA 20. aNAhapavvajjA 21. samuddapAlijja 22. rahanemijjaM 23. goyamakesijjaM 24. samitIo 25. janatijjaM 26. samAyArI 27. khaluMkijjaM 28. mokkhama gaI 29. appamAo 30. tavomaggo 31. caraNavihI 32. pamAyaThANAI 33. kammapagaDI 34. lesajjhayaNaM 35. aNagAramagge 36 jIvAjIvavibhattI 3 4 3. 4. uttarAdhyayananiyukti miyacAriyA niyaMThijja (mahAniyaMTa) * samuddapAlijja rahanemIyaM ke sigoyamijjaM samiio jannaijjaM sAmAyArI khaluMkijjaM mukkhagaI appAmAo tava caraNa pamAyaThANaM kammappayaDI lesA aNagAramagge jIvAjIvavibhattI uttarAdhyayana niryukti, gAthA 13-17 / uttarAdhyayana niryukti, gAthA 422 esA khalu nijjuttI mahAniyaMThassa suttassa / 5. uttarAdhyayana niryukti, gAthA 18-27 / viSaya -cAra durlabha aMgonuM pratipAdana pramAda ane apramAdanuM pratipAdana
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) 23 24 18. adhyayana viSaya adhyayana viSaya -maraNa-vibhakti-akAma ane sakAmamaraNa. 21 -vicitra caryA -vidyA ane caraNa. -caraNanuM sthirIkaraNa. -rasa-guddhino parityAga. -dharma-cAturyAma ane paMcayAma. -lAbha ane lobha nA yoganuM pratipAdana -samitiyAM-gupriyAM, -saMyamamAM niSpakampa bhAva -brAhmaNa nA guNa. -anuzAsana. -sAmAcArI. -bahuzrutanI pujA . -azaThatA. ttapanuM ezvarya -mokSa-gati. -nidAna-bhoga-saMkalpa. -AvazyakamAM apramAda, 14 : -anidAna-bhoga-asaMkalpa. naM. 15 -bhikSunA guNa -cAritra. 16 -brahmacaryanI gutiyAM. -pramAda-sthAna. 17. -pApa-varjana. 33 -karma. -bhoga ane Rddhi no tyAga. 34 -lezyA. 19 -aparika-dehAdhyAsa nuM parityAga. -bhikSunA guNa 20 -anAthatA. 36 -jIva ane ajIvanuM pratipAdana. niryuktikAre uttarAdhyayananA pratipAdyanA saMkSipta saMketa prastuta karyA che. tenAthI eka sthULa rUparekhA ApaNI sAme AvI jAya che. vistAramAM jaIe to uttarAdhyayananuM pratipAdya ghaNuM vizada che. bhagavAna pArzva ane bhagavAna mahAvIranI dharmadezanAonuM spaSTa citraNa ahIM maLe che. vaidika ane zramaNa saMskRtinA matavAdonuM saMvAdAtmaka zailImAM ATaluM vyavasthita pratipAdana anya AgamomAM nathI. ahiM dharma-kathAo, AdhyAtmika-upadezo tathA dArzanika siddhAMtono AkarSaka suyoga thayo che. Ane bhagavAna mahAvIranI vicAradhArAnuM pratinidhi sUtra kahI zakAya. 14. uttarAdhyayananI kathAo H tulanAtmaka dRSTikoNa bhAratIya dharmonI aneka sAhityika zAkhAo che. temAM aneka kathAo eka jevI maLe che. prastuta sUtramAM cAra kathAo evI che, je sahejasAja rUpAntara sAthe mahAbhArata ane bauddha sAhityamAM maLe che. jevI keuttarAdhyayana mahAbhArata jAtaka 1. harikeza bala (a. 12) mAtaMga(jA. saM. 497) ra. citta-saMbhUta (a. 13) citta-saMbhUta(jA. saM. 498) 3. IpukArIya (a. 14) zAMtiparva, a. 175, 277 hastipAla(jA saM. pa79) 4. nami-pravrajayA (a. 9). zAMtiparva, a.178 mahAjana (jA. saM. pa39) A sAdezyanuM kAraNa pUrvakAlIna 'zramaNa-sAhityanI svIkRti che. pratyeka buddho dvArA racita prakaraNo hajAronI saMkhyAmAM pracalita hatAM. temaNe bhAratIya sAhityanI pratyeka dhArAne prabhAvita karela. mADayapurANamAnA pitA-putra-saMvAdanI tulanA uttarAdhyayananA caudamA ISakArIya adhyayanamAM Avela pitA-putra saMvAda sAthe karavAthI banneno mULa srota eka ja paraMparAmAM hovAnuM jaNAya che. AnI vistRta carcA ame 'uttarAdhyayana : vuiM samIkSAtmaka adhyayana' mAM karI che. 15. uttarAdhyayana : vyAkaraNa-vimarza vartamAna prAkRta vyAkaraNanI apekSAe prAcIna AgamomAM keTalAka viziSTa prayogo prApta thAya che. uttarAdhyayana paNa te ja kakSAnuM Agama che. temAM aneka sthaLe vibhakti-vihIna zabdono prayoga maLe che. aneka sthaLe hasvanuM dIrdhIkaraNa ane dIrghanuM
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) tella hasvIkaraNa thayela che. saMskRta tulyatA prAkRta vyAkaraNa dvArA asiddha saMdhi-prayogo maLe che. vibhakti, vacana vagereno vyatyaya paNa vipula pramANamAM maLe che. AmAM samAlocya zabdo paNa pramojAmeLa che. vibhakti-vihIna zabda-prayoga : buddhaputta (17), bhikkhu (2122) bhAya (239), (14.18) kallANa (1139), jIviya (32 / 20) hRsvanuM dIrdhIkaraNa : samAyayantI (4 / 2), jAImaya (125) paratthA (45), annamantramaNUratA (13 / 5) dukkhapaurAe (81), aggamAhisI (1961) dIrghanuM hRsvIkaraNa : pakkhiNi (14 / 41), jiyA (22 / 19), pamANi (26 / 27) saMskRta tulya saMdhi prayoga: suirAdavi (7 / 18) prAkRta vyAkaraNa dvArA asiddha saMdhi-prayoga avasagge / abhidhArae = uvasaggAbhidhArae (2011) buddhehi + AyariyaM = buddhehAyariyaM (1242) vippariyAsaM + uvei = vippariyAsupei (20 / 46) vibhakti-vyatyaya: ANupubbi (1 / 1) -mahI tRtIyAnA arthamA dvitIyA vibhakticha. adINamaNaso (223) mI prathabhAnA arthamA pahIvibhalita. savvadukkhANaM (818) -2 tRtIyAnA arthamA 54ii vimati cha. coddasahi ThANehiM (11 / 6) - salabhImarthabhA prathamA vimati che. muhAjIvI (25 / 27) - dvitIyAnA arthama prathamA vimati cha. caramANa (30 / 20) -2 54Ina arthamA prathamA vibhastiche. vayana-vyatyaya : vihannai (266) -- kyananA 40yAme meM yana che. Ahu (12 / 25) mA mevayananI 4vyApaivayana cha. taM (36 / 48) -28 jayananI 4vyA vayana che. parittasaMsArI (36 / 260) ---jahI bahavayananI 4vyAmezva yana che. sasAkSa pharasu + AihiM = pharasumAIhiM (19 / 66) muTThi + AihiM = buddhehAyariyaM (19 / 67) asajat = saMjae (21 / 20) samAlocya zabda : appAyaMke (3|18)-gh 'appa' no pracalita artha alpa nathI thato. mahImA niSedhArtha prayogayo che. sadidaM (12238), sujaTuM (12140)- nemA samAna prayoga hovo.. saMbhava 'sadi,' nIcyA lipi
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. uttarAdhyayana : bhASAnI daSTie uttarAdhyayananI bhASA prAkRta che. bharata munie potAnA nATyazAstramAM sAta prAkRtono ullekha karyo che - mAgadhI. AvatI, prAcyA, zaurasanI, ardhamAgadhI, vAlhIkA ane dakSiNAyA.' AcArya hemacaMdra potAnA vyAkaraNamAM prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikA paizAcI ane apabhraMza - evI che prAkRtono ullekha karyo che. 'paDubhASacandrikAmAM paNa prAkRtanA A ja che prakAro maLe che. tyAM mahArASTranI bhASAne prAkRta zurasena (mathurAnI AjubAjuno pradeza)nI bhASAne zaurasenI, magadhanI bhASAne mAgadhI, pizAca(pAMDya , keka vagere dezo)nI bhASAne paizAcI ane cUlikA paizAcI tathA AbhIra vagere dezonI bhASAne apabhraMza kahevAmAM Avela che. bhagavAna mahAvIra ardhamAgadhI bhASAmAM bolatA hatA. AgamomAM ThekaThekANe A ja ullekha maLe che. prAcIna jaina AgamonI bhASA ardhamAgadhI ane mAgadhI rahI che. kSetranI dRSTie ardhamAgadhI te bhASAnuM nAma che je ardhA magadhamAM arthAta magadhanA pazcima bhAgamAM vaparAtI hatI. emAM mAgadhI bhASAnA lakSaNo maLatAM hatAM, ethI karIne pravRttinI dRSTie tene ardhamAgadhI kahevAmAM AvI. bhASAzAstrIonA abhiprAya anusAra mAgadhInI traNa mukhya vizeSatAo che(1) prathamA vibhaktimAM ekavacanamAM 'mAM' kAranA sthAne '' kAra thavo. (2) '' no 'ta' thavo. (3) *S', '' nA sthAne 'aa' thavo ardhamAgadhImAM prathama vizeSatA bahulatAthI maLe che, bIjI kayAMka kayAMka ane trIjI prAyaH maLatI nathI. jayAre jaina munio pUrva bhAratathI khasIne pazcima bhAratamAM vihAra karavA lAgyA tyAre temanI mukhya bhASA mahArASTrI prAkRta banI gaI. ardhamAgadhI ane mAgadhImAM lakhAyelAM Agamo paNa tenAthI prabhAvita thayA. prAkRtanA rUpomAM mahArASTrIe utkarSa paNa prApta karI lIdho. mahAkavi daMDIe Ano ullekha karyo che-*mahArASTrIya praNe vivuM: " chatAM paNa jaina AcAryone AgamonI mULa bhASAnI vismRti na thaI. teo kALanA vividha tabakkAomAM paNa e ja tathyanI punarAvRtti karatA rahyA che ke AgamonI mULa bhASA ardhamAgadhI che. prajJApanAmAM ardhamAgadhI bhASA bolanArAone 'bhASA-Arya' tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che.' sthAnAMga ane anuyogadvAra mAM saMskRta tathA prAkRtane RSibhASita kahevAmAM Avela che. AcArya haribhadrasUrie bhASA-AryanI vyAkhyAmAM vadhArAmAM saMskRta umerela che. keTalAka AcAryo sudheSNabhojagAndhArahaivakannojakAstathA // ete pizAcadezAH syustaddezyastadguNo bhavet / pizAcajAtamathavA paizAcIdvayamucyate // apabhraMzastu bhASA syAdAbhIrAdigirAM cayaH / 1. nAcaNaratra, 6748 : mAgadhyavantijA prAcyA zaurasenyarddhamAgadhI / vAlhIkA dAkSiNAtyAzca saptabhASAH prakIrtitAH // 2. pApA , pothAta : SaDvidyA sA prAkRtI ca zaurasenI ca mAgadhI / paizAcI cUlikApaizAcyapabhraMza iti kramAt // tatra tu prAkRtaM nAma mahArASTrodbhavaM viduH / zUrasenonodbhavA bhASA zairasenIti gIyate // magadhotpannabhASAM tAM mAgadhI saMpracakSate / pizAcadezaniyataM paizAcIdvitayaM bhavet // pANDyakekayavAlhIka siMha nepAla kuntalAH / 3. (ka) ovAiyaM, sUtra 71 : tae NaM samaNaM bhagavaM mahAvIre kUNiyassa raNNe bhaMbhasAraputtassa...addhamAgahAe bhAsAe pAsa.. | (kha) samavAo samavAya 34 : bhagavaM ca NaM addhamAgahIe bhAsAe dhammamAikkhai (22) / 4. vAva, zarU8 I
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) pUrvonI bhASA paNa saMskRta hovAnuM mAnatA hatA A badhA tathyomAM adhyayana pachI paNa ApaNae e hakIkata na bhUlI zakIe ke prAcIna AgamonI bhASA ardhamAgadhI hatI. ardhamAgadhI ane mahArASTrI uttarAdhyayananI bhASA mahArASTrIthI prabhAvita ardhamAgadhI che. ardhamAgadhI ane mahArASTrImAM aMtara nIce mujaba che- mabhAgadhI mahArASTrI asaMyuta 'ka' no 'ga' 'ta' thAya cha 'ka' no prAyaH so5 thAya - ajjhAvayANaM (12 / 16) kumAragA (14 / 11) 'ga' no prAya: so5 thAya chalogo (14 / 22) bhoe (14 / 37) asaMyukta 'ga' no so5 nathI thatokAmabhogesu (146) sagaro (18 / 35) asaMyukta 'ca' bhane 'ja' na t|2-bhs prayogo 'ya' bhane, 'ja' no prAya: sopa thAya chabhaNetegicchaM (2233) samuvAya (14 / 37) vitigicchA (16|suu0 4) bIyAiM (12 / 12) asaMyukta 'ta' no prAya: so5 nathI thatI 'ta' no prAya: so5 thAya chaataraM (86) purohiya (14 / 37) asaMyukta 'Tra'no prAya: lopa nathI thato ane kyAMka 'danA prAya: lopa thAya teno 'ta' 25 chaudagaM (7/23) viiyANi (12 / 13) asaMyukta 'pa'no prAya: 'va' 2804 'pa' no prAyaH lopa thAya chamahAdIvo (23166) tauya (36/73) asaMyukta 'gha'nA prAyaH lopa nathI thato ane kyAMka 'ya' no prAya: popa thAyayAMteno 'ta' thayachauvAyA (32 / 9) kAe (36 / 82) Au (7/10) asaMyukta "va'no prAya: lopa nathI thato ane kyAMka 'va' no prAya: do5 thAya chanyAM teno 'ta' yaya 1. prajJApanA, pada 1, sUtra 37 : bhAsAriyA je NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAseti / 2. ThANaM, 7 / 48 gAthA 10 : sakatA pAgatA ceva, doNNi ya bhaNiti AhiyA / saramaMDalaMmi gijjate, pasatthA isibhAsitA / / 3. aNuogadArAI, sUtra 307 gAthA 11 : sakyA pAyavA ceva, bhaNitio hoMti doNNi vi saramaMDalammi gijjate, pasatthA isibhAsiyA // 4. tattvArtha sUtra 3 / 15, hAribhadrIya vRtti pRSTha 180 : ziSTA:-sarvAtizayasampannA gaNadharAdayaH teSAM bhASA saMskRtA'rdhamAgadhikAdikA ca / 5. prabhAvaka carita, pRSTha 58, vRddhavAdisUri, carita, zraloka 113 : caturdazApi pUrvANi saMskRtAni purA'bhavan /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) suddhI giddhI ceya (ra46) pavo (2766) vivAre (24) prathamA ekavacanamAM ''kAra thAya che prathama ekavacanamAM 'o' kAra thAya che- vIre (2rAd) maLamutto (pharArU) dhIre (dhArU) zabdabhedaardhamAgadhI mahArASTrI ardhamAgadhI mahArASTrI muLA (rakArU8) kammeNa sIdI (rUA22) veyasa (rA26) veyANaM te che (rArUrU) cIicchaM visAniseDhi (rA4) visarisehi fmanaeNvavuyA (2016) milicchA, micchA kuvInarsa (24ArU) vArasa (237) mArapaI (rAu3) vahaNI (rabA26) 1dI (64) paDuprazna (26ro 13) papuSpanna (72) uttarAdhyayanamAM ardhamAgadhInI sAthe sAthe mahArASTrI prAkRtanA prayogo paNa maLe che. ethI bhASAnI dRSTie tene bhASAdvayanI mizrita kRti kahI zakAya. 17. uttarAdhyayananA vyAkhyA-graMtho jaina AgamomAM uttarAdhyayana sarvAdhika priya Agama che. tenI priyatAnuM kAraNa tenA saraLa kathAnako, sarasa saMvAdo ane rasabhara racanAzailI che. tenI sarvAdhika priyatAnA sAhya vyApaka adhyayana-adhyApana ane vizALa vyAkhyA-graMtho che. jeTalA vyAkhyA-graMtho uttarAdhyayananA che, teTalA bIjA koI AgamanA nathI. 1. niyuktiH A uttarAdhyayananA prApta vyAkhyA-graMthomAM sahuthI prAcIna che. temAM papa7 gAthAo che. laghu kRti che, paraMtu temAM aneka mahattvapUrNa sUcano maLe che. eTalA mATe te uttaravartI badhA vyAkhyA-graMthonI AdhArazIlA banI rahI che. tenA kartA dvitIya bhadrabAhu (vi. 6ThThI zatAbdI) che. 2. cUNi : A prAkRta-saMskRta mizra bhASAmAM lakhAyelI uttarAdhyayananI mahattvapUrNa vyAkhyA che. AmAM aMtima aDhAra adhyayanonI vyAkhyA khUba ja saMkSepamAM che. graMthanI prazastimAM graMthakAre potAno paricaya "gopAlika mahattara ziSya tarIke Apyo che.' temano astitva-kALa vikramanI sAtamI zatAbdI che. 3. ziSyahitA (bRhadravRtti ke pAIpa-TIkA) : uttarAdhyayananI saMskRta vyAkhyAomAM A sarvAdhika mahattvapUrNa che. AmAM avataraNAtmaka kathAo prAkRtamAM ApelI che. bRhaduvRttikAre aneka vakhata vRddha saMprAyAvaseathavA to saprAyavaseya: lakhIne temanuM avataraNa karyuM che. bRhavRttikAranI sAme cUrNi uparAMta bIjI paNa koI vyAkhyA rahI haze evuM pratIta thAya che. navamA adhyAyanA aThyAvIsamAM zlokanI vyAkhyAmAM tathA vRddho :- nomahArA: prANahAra ti'' evo ullekha maLe che. A vAkya cUrNinuM nathI, temAM 1. 3rAdhyayana , pRSTha 282 : sIsagaNasaMparivuDo, vakkhANatippio AsI // 2 // vANijakulasaMbhUo, koDiyagaNio u vayarasAhIto / tesiM sIseNa imaM, uttarAyaNAma cuNNikhaMDaM tu / govAliyamahattarao, vikkhAo Asi logaMmi // 1 // raiyaM aNuggahatthaM, sIsANaM maMdabuddhINaM // 3 // sasamayaparasamayaviU oyassI dittimaM sugaMbhIro / 2. uttarAdhyayana vRtti , patra 24 . 3. uttarAdhyayana bRhavRtti, patra 125 /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) 'mahAra' no artha- 'topadIra ma pelTAmola' evA zabdomAM che. enAthI ema pramANita thAya che ke brahavRttimAM uddhata vAkya cUrti uparAMtanI koI bIjI prAcIna vyAkhyAnuM che. bUvRttikAre vRddha' zabda vaDe cUrNikArano paNa ullekha karyo che - 'vRddhAtu vyAvakSata - nonuSyamari fta nAnapyamAna bharaNapoSaNakulasaMtANesu ya tubbhe bhavissaha tti / ' sarakhAvo-uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 223: 'tonupamAM sonuSyamAna mApaNAnunnasaMtAnu aa tume visara uttA' A bRhaduvRttikAra che vAdI-vetAla zAMtisUri. temano astitva kALa vikramanI 11mI zatAbdI che. 4. sukhabodhA: A bRhadravRttimAMthI samuddhata laghuvRtti che. tenA kartAnemicaMdrasUri che. sUripada-prApti pahelAM temanuM nAma devendra hatuM. A vRttino racanA-kALa vi.saM. 1129 che. 5. sarvArthasiddhi : AnA racayitA bhAvavijya che. Ano racanA-kALa vi. saM. 1679 che. AmAM kathAo padyabaddha che. A uparAMta bIjI paNa aneka vyAkhyAo maLe che. te badhI ja moTA bhAge uparokta mukhya vyAkhyAonI upajIvI che. ame temano saMkSipta paricaya - nAma, kartA, ane racanAkALanA vivaraNa sAthe - nIce prastuta karIe chIe - 6. avacUri jJAnasAgara vi. saM. 1541 7. vRtti kamala saMyama vi. saM. 1554 8. dIpikA udayasAgara vi. saM. 1546 9. laghuvRtti kharatara taporatnavAcaka vi. saM. 1550 10. vRtti kIrtivallabha vi. saM. 1552 11. vRtti vinayahaMsa vi. saM. 1567-81 12. TIkA ajitadeva sUri vi. saM. 1628 13. dIpikA harSakula 16vI zatAbdI 14. avacUri ajitadevasUri 15. TIkA-dIpikA mANijyazekhara sUri 16. dIpikA lakSmIvallabha 18vI zatAbdI 17. vRtti-TIkA harSanandana vi. saM. 1711 18. vRtti zAntibhadrAcArya 19. TIkA municandra sUri 20. avacUri jJAnazIlagaNI 21. avacUri vi. saM. 1491 22. bAlAvabodha samaracandra 23. bAlAvabodha kamalalAbha 16 vIM zatAbdI ra4. bAlAvabodha mAnavijaya vi. saM. 1741 A uparAMta keTalIka vRtti-TIkAo, dIpikAo tathA avasUrio paNa maLI Ave che. temAM koImAM kartAnuM nAma nathI maLatuM, to koImAM racanAkALano ullekha nathI. te badhI A pramANe che- 1. uttarAdhyayana bRhadvRtti, patra 312 / 2. uttarAdhyayana yUjha, pRSTha 28 3. uttarAdhyayana bRhadvRtti, patra 400 / 4. naina mAratI (varSa 7, graMza rUrU, pR. 26-68) meM prakAzita zrI agaracandajI nAhaTA ke 'uttarAdhyayana sUtra aura usakI TIkAe~' lekha para AdhRta /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) kirtA vyAkhyA-graMtha makaranda TIkA dIpikA vRtti-dIpikA dIpikA racanA-kola vi. saM. 1750 vi. saM. 1637 vi. saM. 1943 vRtti akSarArthe lavaleza TambA Adicandra ane rAyacandra TambA pArthacandra, dharmasiMha 18mI zatAbdI matikIrti nA ziSya bhASA padyasAra brahma RSi vi. saM. 1599 terApaMthanAcaturtha AcArya zrImakSAcArya (vi. saM. 1860-1938) A sUtranA ogaNatrIsa adhyayano upara rAjasthAnI bhASAmAM padya-baddha 'joDa'nI racanA karI hatI. viSayane spaSTa karavA mATe ahIM tahIM temaNe vArtiko paNa lakhyAM che. upasaMhAra prastuta bhUmikAmAM uttarAdhyayananuM saMkSipta paryAlocana karavAmAM AvyuM che. temAMnA chaMdo vagere aneka viSayo viSe ahIM koI vimarza karavAmAM Avyo nathI. te badhI vigatanuM paryAyalocana 'uttarAdhyayana: samIkSAtma adhyayana'mAM thaI cUkyuM che. eTalA mATe temanA avalokananI sUcanA sAthe ja huM A viSaya ahIM pUro karuM chuM. AcArya tulasI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pR. 1-41 : zloka-viSayAnukrama paheluM adhyayana : vinayazruta (vinayanuM vidhAna, prakAra ane mahattva) zloka 1 vinaya-prarUpaNanI pratijJA. vinItanI paribhASA. avinItanI paribhASA. avinItanuM gaNamAMthI niSkAsana. ajJAnI bhikSunuM sUvaranI jema AcaraNa . vinayano upadeza. vinayanuM pariNAma. bhikSunuM AcArya pAse vinaya ane mauna-bhAvapUrvaka sArthaka padonuM adhyayana. kSamAnI ArAdhanA ane kSudra vyaktio sAthe saMsarga-tyAga. caMDAlocita karmano niSedha. vadhAre bolavAno niSedha. svAdhyAya ane dhyAnanuM vidhAna. RjutA tathA bhUlanI svIkRti. avinIta ane vinIta ghoDA sAthe ziSyanA AcaraNanI tulanA. avinIta ziSya dvArA komaLa prakRtivALA AcAryane paNa krodhI banAvI devA. vinIta ziSya dvArA pracaMDa prakRtivALA AcAryane paNa prasanna rAkhavA. bolavAno viveka. 15, 16 saMyama ane tapa dvArA Atma-damana. AcAryanA pratikuLa vartanano tyAga. 18, 19 AcArya prati vinaya-paddhatinuM nirUpaNa. 20-22 AcArya dvArA AmaMtrita ziSyanA AcaraNanuM nirUpaNa. 23 vinIta ziSyane ja sUtra, artha ane tadubhaya devAnuM vidhAna. 24, 25 bhASA-doSonA tyAgano upadeza. ekalI strI sAthe AlApa-saMlApano niSedha. anuzAsanano svIkAra. 28, 29 prajJAvAna muni mATe anuzAsana hitanuM kAraNa asAdhu, ajJAnI mATe anuzAsana dveSanuM kAraNa . guru samakSa besavAnI vidhi. yathAsamaya kArya karavAno nirdeza. 32-34 AhAra saMbaMdhI vidhi-niSedha. AhAranuM sthAna ane vidhi. sAvadya-bhASAno niSedha. vinIta ane avinIta ziSyanI uttama ane duSTa ghoDA sAthe tulanA. pApa-STi muni dvArA anuzAsananI avahelanA. 14 17 30
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ * je " 42 43 44. 45 46 47 48 sUtra zloka 1 bIjuM adhyayana : parISaha-pravibhakti (zramaNa-caryAmAM thanAra parISahonuM prarUpaNa) parISaha-nirUpaNano upakrama ane parISahonA nAma-nirdeza. parISaha-nirUpaNanI pratijJA. 1-3 24,25 26,27 28,29 30,31 32,33 34,35 36,37 38,39 40, 41 42,43 44,45 46 2,3 4,5 6,7 8,9 10,11 12,13 14,15 16,17 18,19 20,21 22,23 8 ' 10 11 12 13 anuzAsana prati dRSTi-bheda. na AcAryane ke na svayaMne kupita karavAno upadeza. kupita AcAryane prasanna karavAno upakrama. vyavahAra-dharmanuM pAlana karanAra muninI sarvatra prazaMsA. AcAryanA manonukULa vartanano upadeza. vinIta dvArA AdezAnusAra kArya-saMpannatA. vinItanI kIrti ane AdhArabhUtatA. vinayathI pUjya AcAryanI kRpA ane zruta-jJAnano lAbha. vinItanI sarva-guNa-saMpannatA. vinayI mATe mokSanI sulabhatAnuM pratipAdana. kSudhA-parISaha. pipAsA-parISaha. zIta-parISaha. uSNa-parISaha. (24) daMzamazaka-parISaha. acela-parISaha. ati-parISaha. strI-parISaha. carcA-parISaha. niSIdhikA-parISaha. zayyA-parISaha. trIjuM adhyayana : caturaMgIya (cAra durlabha aMgonuM AkhyAna) 1 2-7 durlabha aMgono nAma-nirdeza. manuSyatva-prAptinI durlabhatA. dharma-zravaNanI durlabhatA. zraddhAnI durlabhatA. vIryanI durlabhatA. durlabha aMgonI prAptithI karma-mukta thavAnI saMbhAvanA. dharma-sthitino AdhAra. karma-hetuo dUra karavAthI Urdhva dizAnI prApti. Akroza-parISaha. vadha-parISaha. yAcanA-parISaha. alAbha-parISaha, roga-parISaha. pR. 43-95 tRNa-sparza-parISaha. jalla-parISaha. satkAra-puraskAra-parISaha. prajJA-parISaha. ajJAna-parISaha. darzana-parISaha. parISaho samabhAvathI sahana karavAno upadeza pR. 97-122
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14-19 zIlanI ArAdhanAthI devalokonI prApti. tyAMthI cuta thaIne ucca ke samRddha kuLomAM janma ane pharI vizuddha bodhino lAbha. durlabha aMgonA svIkArathI sarva karmAza-mukti. 20 cothuM adhyayana : asaMskRta (jIvana pratye sAcA deSTikoNanuM pratipAdana) pR. 123-144 jIvananI asaMskRtatA ane apramAdano upadeza, pApa-karmathI dhanopArjananAM aniSTa pariNAmo. kRta karmonuM avazyabhAvI pariNAma. kanI phaLa-prAptimAM bIjAnI asamarthatA. dhananI atrANatA ane tenA vyAmohathI dimUDhatA. bhAraDa pakSInA upamAnathI kSaNamAtra paNa pramAda na karavAno upadeza guNopalabdhi sudhI zarIra-poSaNanuM vidhAna, pachI anazanano upadeza. chanda-nirodhathI mokSanI saMbhAvanA. zAzvata-vAdanuM nirasane. viveka-jAgaraNa mATe eka kSaNa paNa ne gumAvavAnuM AhvAne. 11, 12 zramaNa mATe anukULa ane pratikULa parISahone samabhAvathI sahana karavAno nirdeza. jIvanane zAzvata mAnanArAonuM nirasana ane zarIra-bheda sudhI guNArAdhanAno Adeza. 10 pAMcamuM adhyayana akAmamaraNIya (maraNanA prakAra ane svarUpa-vidhAna) pR. 145-180 zloka 1,2 adhyayanano upakrama ane maraNanA prakArono nAma-nirdeza. maraNanuM kALa-nirdhAraNa. 4-7 kAmAsakta vyakti dvArA mithyA-bhASaNano Azraya. 8,9 kAmAsakti hiMsAno hetu. hiMsAthI doSa-paraMparAno vistAra, kAma-rata vyakti dvArA zizunAganI jema bevaDo karma-maLa saMcaya. 11-13 rogAtaMka thatAM karmanA aniSTa pariNAmonI AzaMkAthI bhaya-yukta anutApa. 14-16 viSama mArgamAM paDelA gADIvAnanI jema dharma-mRta vyakti dvArA zokanubhUti ane paraloka-bhayathI saMtrasta avasthAmAM akAma-mRtyu. akAma-maraNano upasaMhAra ane sakAma-maraNano AraMbha. saMyamI puruSonuM prasAda-yukta ane AghAta-rahita maraNa. sakAma-maraNanI durlabhatA. sAdhu ane gRhasthanuM tulanAtmaka vivecana. bAhyAcArothI sAdhutvanI rakSA asaMbhava. du:zIla ane zIlanA nizcita pariNAmo. zrAvaka-AcArano nirdeza. suvratI manuSyanI sugati-prApti. 25-28 saMvRta-bhikSunuM apavarga ke svarga-gamana. devatAonI samRddhi ane saMpadAnuM varNana. deva-AvAsonI prAptimAM upazama ane saMyamanI pradhAnatA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ | (24) 29,30 31 bahaRta munino maraNakALamAM samabhAva tathA udvigna na thavAno upadeza, saMlekhanAmAM zarIra-bhedanI AkAMkSA. sakAma-maraNanA prakAromAMthI koI ekanA svIkArano upadeza. pR. 181-198 chaThuM adhyayana : kSullakanigraMthIya (grantha-tyAganuM saMkSipta nirUpaNa) zloka 1 avidyA-bhava-bhramaNano hetu. satyanI gaveSaNA ane jIvo prati maitrIno upadeza. kRta-karmonA vipAka samaye svajana-parijanonI asamarthatA. samyagu-darzanavALA puruSa dvArA AMtarika parigrahano tyAga. bAhya parigraha-tyAgathI kAma-rUpatAnI prApti. ahiMsAnA vicArano vyAvahArika AdhAra. parigrahano niSedha ane pradatta bhojananuM grahaNa. kriyA-rahita jJAnathI duHkha-mukti mAnanArAonuM nirasana. bhASA ane anuzAsananI rakSaNa ApavAmAM asamarthatA. Asakti che du:khotpattinuM kAraNa. badhI dizAo joIne apramAdano upadeza. bAhyanI anAzaMsA ane deha-dhAraNano udezya. karma-hetuo para vicAra, mita ane nirdoSa anna-pANInuM grahaNa. asaMgrahanuM vidhAna. aniyata vihAra karatAM piMDapAtanI gaveSaNA. upasaMhAra. 0 8 8 = sAtamuM adhyayana : urabhrIya (urabhra, kAkiNI, Amraphala, vyavahAra ane sAgara-pAMca udAharaNo) pR. 199-221 zloka 1-10 urabhra dRSTAMtathI viSaya-bhogonA kaTu vipAkanuM darzana. 11-13 kAkiNI ane Amrala draSTAMtathI deva-bhogonI sAme mAnavIya-bhogonI tucchatAnuM darzana. 14-22 vyavahAra (vyavasAya) daSTAMtathI Aya-vyayanA viSayamAM kuzaLatAnuM darzana. 23, 24 sAgara dRSTAMtathI Aya-vyayanI tulanAnuM darzana. 25 kAma-bhogonI anivRttithI Atma-prayojanano nAza. 26, 27 kAma-bhogonI nivRttithI devatva ane anuttara sukhavALA manuSya kuLonI prApti. bAla jIvonuM naraka-gamana. dhIra-puruSanuM deva-gamana. bAla ane abAla-bhAvanI tulanA ane paMDita muni dvArA abAla-bhAvanuM sevana. 28 pR. 223-244 AThamuM adhyayana : kapilIya (saMsAranI asAratA ane graMthi-tyAga) zloka 1 du:kha-bahula saMsArathI chUTavAnI jijJAsA. sneha-tyAgathI doSa-mukti. kapila muni dvArA pAMcaso corone upadeza.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27) 9, 10 11,12 graMthi-tyAgano upadeza. Asakta manuSyanI karmabaddhatA. suvatI dvArA saMsAra-samudrano pAra. kutIrthikonI ajJatAnuM nirasana. ahiMsAno viveka. saMyama-nirvAha mATe bhojananI eSaNA. svapra-zAstra, lakSaNa-zAstra ane aMga-vidyAnA prayogano niSedha. samAdhi-bhraSTa vyaktinuM saMsAra-bhramaNa ane bodhi-durlabhatA. tRSNAnI duSparatA. strI-saMgano tyAga. upasaMhAra. 14, 15 16,17 18, 19 20 navamuM adhyayana : namipravajyA (indra ane nami rAjarSino saMvAda) pR. 244-276 zloka 1 namino janma ane pUrva janmanI smRti. dharmanI ArAdhanA mATe abhiniSkramaNa. pravara bhogono tyAga ane ekAMtavAsano svIkAra. naminA abhiniSkramaNathI mithilAmAM kolAhala. devendra dvArA brAhmaNa rUpamAM AvIne namine prazna. 7-18 mithilAmAM thaI rahelA kolAhala prati devendranI jijJAsA, nami rAjarSi dvArA Azraya-hIna thayelAM pakSIo sAthe mithilAvAsIonI tulanA. 11-16 devendra dvArA saLagI rahelA antaHpura tarapha dhyAna AkuSTa karavAno prayatna, nami rAjarSino udAsIna bhAva. 17-22 devendra dvArA nagara-surakSA prati kartavya-bodha. nami rAjarSi dvArA Atma-nagaranI surakSApUrvaka mukti bodha 23-26 27-30 (31-36 devendra dvArA mahela, vardhamAna-gRha vagere banAvavAnI preraNA. nami rAjarSi dvArA mArgamAM banAvelA ghara prati saMdehazIlatA ane zAzvata ghara tarapha saMketa. devendra dvArA nagaramAM nyAya ane zAMti-sthApanano anurodha rAjarSi dvArA jagatamAM thanAra anyAyapoSaNano ullekha. devendra dvArA svataMtra rAjAone jItIne muni banavAno anurodha. rAjarSi dvArA Atma-vijaya ja parama vijaya che, eTalA mATe potAnA AtmA sAthe yuddha karavAno upadeza. devendra dvArA yajJa, dAna ane bhoganI preraNA, rAjarSi dvArA dAna denAra mATe paNa saMyamanI zreyaskaratAnuM pratipAdana. devendra dvArA gRhasthAzramamAM rahevA chatAM paNa tapanI preraNA. rAjarSi dvArA samyapha-cAritra sampanna muni-caryAnuM mahattvakhyApana. devendra dvArA parigrahanA saMgrahano upadeza. rAjarSi dvArA AkAza samAna IcchAnI anaMtatAnuM pratipAdana ane padArthothI IcchA-pUrtinI asaMbhavitatAnuM nirUpaNa. 37-4) 41-44 45-49
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28) 50-54 55-59 60 devendra dvArA prApta bhogonA tyAga ane aprApta bhogonI abhilASAthI utpanna virodhanuM pratipAdana. rAjarSi dvArA kAma-bhogonI bhayaMkaratA ane temanAM aniSTa pariNAmonuM khyApana. devendranuM potAnA mULa rUpamAM prakaTIkaraNa. rAjarSinI hRdayagrAhI stuti ane vaMdana. indranuM AkAza-gamana. rAjarSinI zrAmaNyamAM upasthiti. saMbuddha loko dvArA te ja pathano svIkAra. pR. 27-294 dasamuM adhyayana drumapatraka (jIvananI asthiratA ane Atma-bodha) zloka 1,2 jIvananI asthiratA ane apramAdano uddabodha. AyuSyanI kSaNabhaMguratA. manuSya-bhavanI durlabhatA. 5-9 sthAvara-kAyamAM utpanna jIvanI utkRSTa sthiti. 10-14 trasa-kAyamAM utpanna jIvanI utkRSTa sthiti. pramAda-bahula jIvanuM janma-mRtyumaya saMsAramAM paribhramaNa. manuSya-bhava maLavA chatAM paNa Arya-dezanI durlabhatA. Arya-deza maLavA chatAM paNa pUrNa pAMca indriyonI durlabhatA. uttama dharmanA zravaNanA durlabhatA. zraddhAnI durlabhatA. AcaraNanI durlabhatA. 21-26 iMdriya-baLanI uttarottara kSINatA. 27 aneka zIgha-ghAtI rogono zarIrane sparza. nehApanayananI prakriyA. 29,30 vAnta-bhogonuM punaHsevana na karavAno upadeza. 31, 32 prApta vizALa nyAya-patha para apramAdapUrvaka AgaLa vadhavAnI preraNA. viSama-mArga para na cAlavAnI sUcanA. kinArA najIka pahoMcIne pramAda na karavAno upadeza. kSapaka-zreNithI siddhi-lokanI prApti. upazAMta thaIne vicaraNa karavAno upadeza. gautamanI siddhi-prApti. 28 pR. 295-317 agiyAramuM adhyayana : bahuzrutapUjA (bahuzruta vyaktinuM mahattva-vyApana) zloka 1 adhyayanano upakrama. abahuzrutanI paribhASA. zikSA-prApta na thavAnAM pAMca kAraNa. 4,5 zikSA-zIlanAM ATha lakSaNa. avinItanAM cauda lakSaNa. 10-13 suvinItanAM paMdara lakSaNa,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) zikSA-prAptanI ahatA. zaMkhamAM rAkhelA dUdhanI jema bahatanI baMne rIte zobhA. kanyaka ghoDAnI jema bhikSuomAM bahuzrutanI sarvazreSThatA. jAtimAna azva para ArUDha yoddhAnI jema bahuzrutanI ajeyatA. sATha varSanA baLavAna hAthInI jema bahuzrutanI aparAjeyatA. puSTa skandhavALA yuthAdhipati baLadanI jema bahuzruta AcAryanI suzobhanIyatA. yuvAna siMhanI samAna bahuzrutanI sarvazreSThatA. vAsudevanI samAna bahuzrutanI baLavattA. cauda ratnonA adhipati cakravartInI sAthe cauda pUrvadhara bahuzrutanI tulanA. devAdhipati zakranI sAthe bahuzrutanI tulanA. UgatA sUryanA tejanI sAthe bahuzrutanA tejanI tulanA. paripUrNa caMdramAnI sAthe bahuzrutanI tulanA. sAmAjikonA koSAgAra samAna bahuzrutanI paripUrNatA. sudarzanA nAmaka jaMbUnI sAthe bahuzrutanI tulanA. zItA nadInI jema bahuzrutanI sarvazreSThatA. maMdara parvatanI jema bahuzrutanI sarvazreSThatA. ratnothI paripUrNa akSaya jaLavALA svayaMbhUramaNa samudra sAthe bahuzrutanA akSaya jJAnanI tulanA. bahuzruta munionuM mokSa-gamana. zrutanA Azrayano upadeza. bAramuM adhyayana : harikezIya (jAtinI atAttvikatAno saMbodha) pR. 319-342 zloka 1,2 harikezabala munino paricaya. muninuM bhikSA mATe yajJa-maMDapamAM gamana. malina munine joIne brAhmaNonuM hasavuM ane muninA veza ane zarIra vize paraspara vyaMgAtmaka saMlApa. munine apamAnajanaka zabdo vaDe pAchA cAlyA javAnI preraNA. yakSano muninA zarIramAM praveza.. yakSa dvArA munino paricaya ane AgamananuM uddezya-kathana. somadeva brAhmaNa dvArA bhojana na devAno uttara, 12-17 yakSa ane somadeva vacce dAnanA adhikArI vize carcA. somadeva dvArA munine mArI-jhUrIne bahAra kADhavAno Adeza. kumAro dvArA muni para prahAra. 20-23 bhadrA dvArA kumArone samajAvavAno prayatna, RSino vAstavika paricaya ane avahelanAthI thanAra aniSTa tarapha saMketa. yakSa dvArA kumArone bhUmi para pADavAM. 25 yakSa dvArA kumAro para bhayaMkara prahAra. bhadrAnuM punaH kumArone samajAvavuM. 26-28 bhikSanuM apamAna karavAthI thanAra aniSTa pariNAmo tarapha saMketa.. 9, 10 11 18 18 24
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) 29 30,31 33-35 37 38, 39 4 41,42 chAtronI durdazA. somadevane muninuM namra nivedana. muni dvArA spaSTIkaraNa. somadevanuM punaH kSamA ApavAnuM nivedana. bhikSA-grahaNa karavAno Agraha. muni dvArA bhikSAsvIkAra. devo dvArA divya vRSTi ane divya ghoSa. tapanI mahattAnuM pratipAdana, jAtinI mahattAnuM nirasana. agnino samAraMbha ane jalano sparza pApa-baMdhanA hetu. somadeva dvArA yajJa vize jijJAsA. muni dvArA vAstavika yajJanuM nirUpaNa. somadeva dvArA jayoti ane tenI sAmagrI vize jijJAsA. muni dvArA Atma-paraka jyotinuM vizleSaNa. somadeva dvArA tIrtha vize jijJAsA. muni dvArA tIrthanuM nirUpaNa. 44 45 46,47 teramuM adhyayana : citra-saMbhUtIya (citra ane saMbhUtino saMvAda) 343-362 bloka 1 ra saMbhUtino brahmadatta cakravartInA rUpamAM kAmpityamAM ane citranI pUrimahAlamAM zreSThi-kuLamAM janma. citra ane saMbhUtinuM milana ane sukha-duHkhanA vipAkanI vAta. brahmadatta dvArA pUrva bhavonuM varNana. muni dvArA pUrva janmamAM kRta nidAnanI yAda apAvavI. cakravartI dvArA pUrva kRta zubha anuSThAnothI prApta sukha-bhogonuM varNana. munine sukha vize prazna. 10-12 muni dvArA kRta karmone bhogavavAnI anivAryatA. potAnI cakravartI-sama samRddhino ullekha. vironI gAthAthI zrAmaya-svIkAra. 13, 14 cakravartI dvArA pracura dhana-saMpadA ane strI-parivata thaIne bhoga bhogavavAno Agraha. pravrayAnI kaSTamayatA munino cakravartIne vairAgya-upadeza. kAma-rAganI duHkhakAritA. kAma-guNa-ratanI apekSAe viraktane adhika sukha. cAMDAla-jAtimAM utpatti ane lokono viSa. vartamAna uccatA pUrva saMcita zubha karmonuM phaLa. azAzvata bhogo choDavAno upadeza. zubha anuSThAnonA abhAvamAM bhaviSyamAM pazcAttApa. aMta-kALamAM mRtyu dvArA haraNa. mAtA-pitAnI asahAyatA. karma dvArA kartAnuM anugamana. mAtra karmo sAthe AtmAnuM parabhava-gamana. zarIrane saLagAvIne sagA-saMbaMdhIo dvArA bIjA dAtAnuM anusaraNa .
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (31) 27-3) jIvananI kSaNabhaMguratA. ghaDapaNa dvArA kAMtinuM apaharaNa, karma-arjana na karavAno upadeza. cakravartI dvArA potAnI durbaLatAno svIkAra. sanakumArane joIne nidAna karavAno ullekha. prAyazcitta na karI zakavAne kAraNe kAdavamAM phasAyelA hAthInI jema dharmAnusaraNa karavAmAM asamarthatA ane kAma-mUccha. jIvananI asthiratA. bhogo dvArA manuSyano tyAga. Arya-karma karavAno upadeza. rAjAnI bhoga choDavAmAM asamarthatA ane muninuM tyAMthI gamana. cakravartInuM naraka-gamana. citranI anuttara siddhi-prApti. 4,5 10,11 caudamuM adhyayana : iSakArIya (brAhmaNa ane zramaNa saMskRtinuM bheda-darzana) pR. 363-386 zloka 1-3 adhyayanano upakrama ane niSkarSa purohita-kumAro dvArA nigraMthone jovA. pUrva-janmanI smRti ane kAma-guNothI virakti. dharma-zraddhAthI prerita thaIne pitA pAse nivedana. jIvananI anityatA. muni-caryA mATe anumati. pitA dvArA samajAvavAno prayAsa. aputranI gati nahi. vedAdhyayana, brAhmaNone dAna ane putrotpatti pachI muni banavAnI salAha. kumArono purohitane uttara. vedAdhyayana, brAhmaNa-bhojana ane rasa putranI atrANatA 13 kAma-bhogo dvArA kSaNabhara sukha tathA cirakALa sudhI du:khanI prApti. 14, 15 kAmanA - janma ane mRtyuno hetu. pracara dhana ane strInI sulabhatA hovA chatAM zramaNa banavAnI utkaMThAnA mATe pitAno prazna. dharma-dharAmAM dhana ane viSayonuM nimprayojana. pitA dvArA zarIra-nAzanI sAthe jIva-nAzanuM pratipAdana. kumAro dvArA AtmAnI amUrtatAnuM pratipAdana. AtmAnA AMtarika doSa ja saMsAra-baMdhananA hetu. dharmanA aNajANapaNAmAM pApanuM AcaraNa . pIDita lokamAM sukhanI prApti nahi. lokanI pIDA kaI ? lokanI pIDA - mRtyu. adharma-rata vyaktinI rAtrio niSphaLa. dharma-rata vyaktinI rAtrio saphaLa. yauvana vItye eka sAthe dIkSA levAnI pitAnuM sUcana. mRtyune vaza karanAra ja kAlanI IcchA karavA mATe samartha. Aje ja muni-dharma svIkAravAno saMkalpa. 29, 30 pitAnI paNa putronI sAthe gRhatyAganI bhAvanA. zAkhA-rahita vRkSa, pAMkha vagaranuM pakSI, senA-rahita rAjA ane dhana-rahita vepArInI jema asahAya.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) 37, 38 vAziSThI dvArA prApta bhogone bhogavyA pachI mokSa-pathanA svIkAranuM sUcana. purohita dvArA bhoganI asAratAnuM kathana, muni-dharmanAM AcaraNano saMkalpa. bhoga na bhogavavAthI pachI pazcAttApa. putronuM anugamana kema nahi? rohita matsyanI jema dhIra puruSa ja saMsAra-jALane kApavA samartha. vAziSThInI paNa putra ane patinA anugamananI IcchA. purohita-parivAranI pravrajayA pachI rAjA dvArA dhana-sAmagrI levAnI IcchA. rANI kamalAvatI taraphathI phiTakAra. AkhuM jagata paNa IcchApUrtine mATe asamartha. padArtha-jagatanI atrANatA. dharmanI trANatA. rANI dvArA sneha-jALane toDIne muni-dharmanAM AcaraNanI IcchA. rAga-dveSa yukta prANIonI saMsAramAM mUDhatA. vivekI puruSo dvArA apratibaddha vihAra. rANI dvArA rAjAne bhRgu purohitanI jevA banavAnI preraNA. nirAmiSa banavAno saMkalpa. kAma-bhogothI sazaka rahevAno upadeza. baMdhana-mukta hAthInI jema sva-sthAnanI prAptino ubodha. rAjA ane rANI dvArA vipula rAjya ane kAma-bhogono tyAga. tIrthakra dvArA upadiSTa mArgamAM ghora parAkrama. duHkhonA aMtanI zodha. rAjA, rANI, purohita, brAhmaNI, purohita-kumAro dvArA duHkha-vimukti. 42,43 44 paMdaramuM adhyayana sabhikSuka (bhikSunAM lakSaNonuM nirUpaNa) pR. 387-401 zloka 1 muni-vratano saMkalpa. sneha-paricaya-tyAga-tapa vagerenI vigato ApyA vinA bhikSAnI eSaNA. rAtribhojana ke rAtri-vihArano tyAga. vastu prati amUcha-bhAva. harSa ane zokamAM anAkuLatA. parISaha-vijaya ane samabhAvanI sAdhanA. satkAra, pUjA ane prazaMsA prati upekSA-bhAvanA. strI-puruSanI saMgatino tyAga. vidyAo dvArA AjIvikA meLavavAno niSedha. maMtra, mULa vagere dvArA cikitsAno niSedha, gRhasthonI prazaMsAno niSedha. ihalaukika phaLa-prApti mATe paricayano niSedha. gRhastha dvArA vastu na apAtAM prazano niSedha. gRhastha dvArA vastu apAtAM AzIrvAdano niSedha. nIrasa anna-pAnanI niMdAno niSedha ane sAmAnya gharomAMthI bhikSA. abhayanI sAdhanA. 0 0 0 cha ja
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (33) Atma-tulya bhAvanAno vikAsa. zilpa-jIvI na thavAno, ghara, mitra ane parigrahathI mukta thavAno, maMdaSAya ane asArabhojI thavAno upadeza. soLamuM adhyayana : brahmacarya-samAdhisthAna (brahmacaryanA dasa samAdhi sthAnonuM varNana) pR. 403-421 zloka 1-3 adhyayanano prAraMbha ane dasa samAdhi-sthAnono nAma-nirdeza. strI-kathA tyAga. strIo sAthe eka Asana para besavAno tyAga. daSTi-saMyama. strI-zabda sAMbhaLavA para saMyama. pUrvakRta kAma-krIDAnI smRtino saMyama. praNIta AhArano niSedha. mAtrAthI vadhAre AhArano niSedha. vibhUSA-tyAga, zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza-vijaya. zloka 1 ekAMta-vAsa. strI-kathA-tyAga. strI-paricaya ane vArtAlApano tyAga. strInuM zarIra, aMga-pratyaMgone jovAno prayatnano niSedha. strInAM zabda, gIta vagerenA zravaNano tyAga. pUrvakRta krIDA-ratino smaraNa-tyAga. praNIta bhojanano tyAga. parimita bhojananuM vidhAna. vibhUSA-tyAga. zabda, rUpa, gaMdha ane sparza- kAma-guNono tyAga. 11-13 dasa sthAnonA sevananI tAlapuTa vipa sAthe tulanA. durjaya kAma-bhoga ane brahmacaryamAM zaMkA utpanna karanAra badhAM sthAnonA tyAgano upadeza. bhikSunuM dharma-ArAmamAM vicaraNa. brahmacaryanuM pAlana karanAra vyakti deva vagere badhA vaDe vaMdanIya. brahmacaryanI sAdhanAthI siddhatvanI prApti. pR. 423-435 sattaramuM adhyayana : pApa-zramaNIya (pApa-zramaNanA svarUpanuM nirUpaNa) zloka 1-3 jJAna-AcAramAM pramAda. AcArya, upAdhyAyanI avahelanA. darzana-AcAramAM pramAda. 6-14 cAritra-AcAramAM pramAda,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) 15,16 17-18 tapa-AcAramAM pramAda. vIrya-AcAramAM pramAda. pApa-zramaNanI Ihaloka ane paralokamAM vyarthatA. suvratI dvArA Ihaloka ane paralokanI ArAdhanA. 20 17 aDhAramuM adhyayanaH saMjayAya (jena-zAsananI paraMparAnuM saMkalana) pR. 437-46 1 zloka 1-3 saMjaya rAjAno paricaya. zikAra mATe rAjAnuM vana-gamana. kezara udyAnamAM dhyAnalIna muninI upasthiti. rAjA dvArA muni pAse AvelA haraNa para prahAra. rAjAnuM muni-darzana, bhaya-bhrAnta manathI tuccha kArya para pazcAttApa. 8-10 muni pAse kSamA-prArthanA. mauna hovAnA kAraNe adhika bhayAkuLatA. muninuM abhaya-dAna. abhaya-dAtA banavAno upadeza. anitya jIva-lokamAM Asakta na thavAno upadeza. jIvananI asthiratA. 14-16 sagapaNa saMbaMdhonI asAratA. karma-pariNAmonI nizcitatA. 18, 19 rAjAno saMsAra-tyAga ane jina-zAsanamAM dIkSA. 20, 21 kSatriya muni dvArA saMjaya rAjarSine prazna. saMjaya rAjarSino potAnA vize uttara. kSatriya muni dvArA ekAMtavAdI vicAradhArAono ullekha. 24-27 ekAMta dRSTikoNa mAyApUrNa, nirarthaka ane narakano hetu. 28-32 kSatriya muni dvArA Atma-paricaya. kriyAvAdanuM samarthana. bharata cakravartInA pravrayA-svIkAra. sagara cakravartI dvArA saMyama-ArAdhanA. maghavA cakravartI dvArA saMyama-ArAdhanA. sanakumAra cakravartI dvArA tapazcaraNa. zAMtinAtha cakravartI dvArA anuttara-gati-prApti. kuMthu narezvara dvArA mokSa-prApti. ara narezvara dvArA karma-rajathI mukti. mahApadma cakravartI dvArA tapanuM AcaraNa. haripeNa cakravartI dvArA anuttara-gati-prApti. jaya cakravartInuM hajAra rAjAo sAthe damanuM AcaraNa . dazArNabhadrano muni-dharma svIkAra. 45,46 kaliMgamAM karake. pAMcAlamAM dvimukha, videhamAM nami ane gAMdhAramAM nagnati dvArA zramaNa-dharmamAM pravrajayA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (35) udrAyaNa rAjA dvArA muni-dharmanuM AcaraNa. kAzIrAja dvArA karma-mahAvananuM unmelana. vijaya rAjAnI jina-zAsanamAM pravrajayA. rAjarSi mahAbalanI mokSa-prApti. ekAMta daSTimaya ahetuvAdone choDIne parAkramazALI rAjAo dvArA jaina-zAsanano svIkAra. jaina-zAsana dvArA aneka jIvono uddhAra. ekAMta daSTimaya ahetuvAdono asvIkAra karavAthI mokSanI prApti. 53 10 ogaNIsamuM adhyayana : mRgAputrIya zramaNa-caryAnuM sAMgopAMga digdarzana) pR. 463-499 zloka 1-9 mRgAputrano paricaya. munine joIne pUrvajanmanI smRti. mRgAputranuM mAtA-pitA sAthe pravajyA mATe nivedana. 11-14 jIvananI azAzvatatA ane kAma-bhogonAM kaTu pariNAmo. 15 jIvananI duHkhamayatA. 16 , 17 kiMdhAka-phaLanI jema kAma-bhoganI aniSTatA. 18,19 lAMbA mArgamAM pAtheya-rahita manuSyanI jema dharma-rahita manuSyanuM bhaviSya du:khakara. 28, 21 lAMbA mArgamAM pAtheya-sahita manuSyanI jema dharma-sahita manuSyanuM bhaviSya sukhakara, Aga lAgelA gharamAMthI mUlyavAna vastunI jema potAnI jAtane saMsAramAMthI kADhI levAnuM mRgAputranuM nivedana. 24-30 mAtA-pitA dvArA zramaNa-dharmanAM pAMca mahAvrata ane rAtri-bhojana-tyAgano paricaya. 31,32, parISaNonuM varNana. 33 kApotI-vRtti, keza-locano ullekha. 34,35 mRgAputranI sukomaLatA ane zramaNyanI kaThoratA. AkAzagaMgAnA srota-pratisrotanI jema zramaNyanI kaThoratA. retInA koLiyAnI jema saMyamanI svAda-hInatA. lokhaMDanA java cAvavAnI jevI zrAmanI kaThoratA. agni-zikhA pIvAnI jevI zramaNa-dharmanI kaThinatA. sattva-hIna vyaktinuM saMyama mATe asAmarthya. meru parvatane trAjavAthI toLavA jevI saMyamanI kaThinatA. samudrane bhujAothI taravA jevI saMyama-pAlananI kaThinatA. viSayo bhogavyA pachI zramaNa-dharmanA AcaraNanuM sUcana. aihika sukhonI jenI tarasa chipAI gaI che tene mATe saMyamanI sukaratA. 45-74 mRgAputra dvArA narakanA dAkta du:khonuM varNana. pote anaMta vAra te sahyAno ullekha. mAtA-pitA dvArA zramaNyanI sahuthI moTI kaThora caryA-niSpatikarmatAno ullekha. 76-85 mRgAputra dvArA mRga-cArikA vaDe jIvana gALavAno saMkalpa. 86,87 mRgAputrano pravrayA-svIkAra, 88-95 mRgAputra dvArA jJAna, darzana, cAritra ane tapanI ArAdhanA ane mokSa-prApti, saMbuddha vyaktio dvArA mRgAputranuM anugAmanuM. 75 96
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) 93,98 mRgAputranA AkhyAnathI preraNA levAno upadeza, vIsamuM adhyayana : mahAnigraMthIya (anAthatA ane sanAthatA) pR. 501-222 zloka 1-8 adhyayanano upakrama zreNikanuM maNyikakSi-udyAnamAM gamana. munine joIne Azcarya ane zrAmasvIkAra vize prazna muni dvArA potAnI anAthatAno ullekha. 10, 11 rAjA dvArA pote nAtha thavAno prastAva. 12 muni dvArA rAjAnI anAthatAno ullekha. 13-15 rAjA dvArA AzcaryapUrvakanI vyAkuLatA. anAthatA ane sanAthatA vize jijJAsA. 17-35 muni dvArA potAnI Atma-kathA. parivAra dvArA cakSu-vedanA dUra karavAnI azakti. dharmanuM zaraNa, rogopazamana, anagAra-vRttino svIkAra ane sanAthatA. 36,37 Atma-kartatvano upadeza. 38-50 muni-dharmathI viparIta AcaraNa karavuM- bIjI anAthatA. pa1-53 medhAvI puruSane mahAnirjhanthanA mArge cAlavAnI preraNA. 54-59 anAthanI vyAkhyAthI zreNikane parama saMtoSa. muninuM hArdika stavana ane dharmamAM anurAga. munino svataMtra bhAve vihAra. 52 3-535 ekavIsamuM adhyayana samudrapAlIya (vadhyacoranA darzanathI saMbodhi) zloka 1-6 pAlitanI samudra-yAtrAM. samudrapAlano janma ane vidyA adhyayana rUpiNI sAthe vivAha 8-10 vRddhane joIne saMvega-prApti, kamano vipAkanuM ciMtana ane sAdhutva-svIkAra. munine paryAya-dharma, vrata, zIla tathA parISahomAM abhiruci rAkhavAno upadeza paMca mahAvrata ane temanA AcaraNano upadeza dayAnukaMpI banavAno upadeza potAnAM baLAbaLane mApIne kAlocita kArya karatAM karatAM viharaNano upadeza - sama-bhAvanI sAdhanAno upadeza mananA abhiprAyo para anuzAsana tathA upasargo sahana karavAno upadeza 17-18 parISahonI upasthitimAM samatA-bhAvano upadeza pUjAmAM unnata ane gartAmAM avanata na thavAno upadeza yamavAna muninI paramArya-padomAM sthiti RSio dvArA AcIrNa sthAnonAM sevanano upadeza anuttara jJAnadhArI muninI sUryanI jema dIptimattA samudrapAla muninI saMyamamAM nizcalatAthI apunarAgamana-gatinI prApti 6 5 4 ( = bAvIsamuM adhyayana rathanemIya (punarutthAna) zloka 1, 2 vasudeva rAjAnA parivArano paricaya pR. 537-555
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9-16 18, 19 20 21 22-27. samudravijaya rAjAnA parivArano paricaya. ariSTanemino janma ariSTanemino zarIra-paricaya ane jAti-paricaya. kezava dvArA temanA mATe rAmatInI mAgaNI rAjImatIno svabhAva-paricaya ugrasena dvArA kezavanI mAgaNIno svIkAra ariSTaneminA vivAhanI zobhAyAtrA. vADa ane pAMjarAmAM niruddha prANIo joIne sArathine prazna sArathino uttara ariSTaneminuM ciMtana sArathine kuMDaLa vagere AbhUSaNonuM dAna abhiniSkramaNanI bhAvanA ane devonuM Agamana zibikAmAM ArUDha thaIne ariSTaneminuM raivataka para javuM. keza-lucana. vAsudeva dvArA AzIrvacana ariSTaneminI dIkSAnI vAta sAMbhaLIne rAjImatInI zoka-nimagnatA rAjImatIno pravrajita thavAno nizcaya ane keza-luMcana. vAsudevano AzIrvAda rAjImatI dvArA aneka svajana-parijanonI dIkSA revataka parvata para jatI veLAe rAjImatInuM varasAdamAM palaLavAne kAraNe guphAmAM rokAvuM vastro sUkavavA. rathaneminuM rAjImatIne yathAjAta (nagna) rUpamAM joIne bhagnacitta thaI javuM rAjImatInuM saMkucita thaI besavuM rathanemi dvArA Atma-paricaya ane praNaya-nivedana rAjImatI dvArA rathanemine vividha prakAre upadeza rathaneminuM saMyamamAM punaH sthira thavuM rAjImatI ane rathanemine anuttara siddhinI prApti saMbuddhanuM kartavya 28 29-31 34 35 36-38 39-45 46, 47 48 49 trevIsamuM adhyayana : kezi-gautamIya (kezi ane gautamano saMvAda) pR. 557-582 zloka 1-4 tIrthaMkara pArzvanA ziSya zramaNa kezino paricaya. zrAvastImAM Agamana ane tika udyAnamAM sthiti 5-8 bhagavAna mahAvIranA ziSya gautamano paricaya. zrAvastImAM Agamana ane koSTaka udyAnamAM sthiti, 9-13 baMnenA ziSya-samudAyamAM eka-bIjAne joIne aneka saMdeha ane jijJAsAo 14 kezi ane gautamano paraspara maLavAno nizcaya 15-17 gautamanuM hiMduka-vanamAM Agamana. kazi dvArA gautamano Adara-satkAra ane Asana-pradAna 18 kezI ane gautamanI caMdra ane sUrya sAthe tulanA 19, 20 anyatIrthika sAdhuo, zrAvako tathA devo vagerenuM Agamana 21-24 kezI dvArA cAturyAma dharma ane paMca mahAvrata dharma vize prazna 25-27 gautamanuM samAdhAna 28-30 kezI dvArA saMcalaka-aMcelaka vize jijJAsA 31-33 loka-pratIti vagere kAraNothI vepa-dhAraNa Avazyaka 34, 35 zatruo para vijaya kevI rIte? 36-38 gautamanuM samAdhAna
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39, 40 41-43 44, 45 46-4 49, 50 51-53 54, 55 56-5 59, 60 61-63 64, 65 66-68 69, 70 31-03 74, 75 76-78 79, 80 81-84 85-87 88 (9 3 4 5-8 9, 10 11, 12 13, 14 15-18 19 20 21 22 23 (38) pAza-bahula saMsArathI mukta vihAra kevI rIte ? gautamanuM samAdhAna viSa-tulya phaLavALI latAno uccheda kevI rIte ? gautamanuM samAdhAna ghora agnionuM upazamana kevI rIte ? gautamanuM samAdhAna duSTa azva para savAra thaIne paNa tame unmArga para kema nahIM ? gautamanuM samAdhAna kumArganI bahulatA hovA chatAM paNa bhaTakI kema jatA nathI ? gautamanuM samAdhAna mahAna jaLa-pravAhamAM vahetA jIvo mATe zaraNa, gati, pratiSThA ane dvIpa koNa ? gautamanuM samAdhAna mahApravAhavALA samudrano pAra kevI rIte ? gautamanuM samAdhAna timira-lokamAM prakAza konA dvArA ? covIsamuM adhyayana : pravacana-mAtA (pAMca samiti tathA traNa guptionuM nirUpaNa) zloka 1 adhyayanano upakrama gautamanuM samAdhAna pIDita prANIo mATe kSemaMkara sthAna kyAM ? gautamanuM samAdhAna zramaNa kezI dvArA gautamanI abhivaMdanA ane pUrva-mArgathI pazcima-mArgamAM praveza kezI ane gautamanuM milana mahAna utkarSa ane artha-vinizcayano hetu pariSadanuM saMtoSapUrvaka nirgamana samiti, guptiono nAma-nirdeza jina-bhASita dvAdazAMga-rUpa pravacanano pravacana-mAtAmAM samAveza sAdhune IryApUrvaka cAlavAno upadeza IryAnuM AlaMbana, kALa, mArga ane yatanAno nirdeza bhASA-samitinuM svarUpa ane vidhi eSaNA-samitinuM svarUpa ane vidhi AdAna-samitinuM svarUpa ane pratilekhana-vidhi uccAraNa-samitinuM svarUpa ane pratilekhana-vidhi samitionAM kathana pachI guptionuM kathana manoguptinA cAra prakAra saMrabha, samAraMbha ane AraMbhamAM pravartamAna mananA nivartanano upadeza vacana-guptinA cAra prakAra saMrabha, samAraMbha ane AraMbhamAM pravartamAna vacananA nivartanano upadeza pR. 583-597
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (39) 24, 25 saMrabha, samAraMbhamAM pravartamAna zarIranA nivartanano upadeza cAritranI pravRtti mATe samitinuM tathA azubha viSayomAMthI nivRtti mATe guptinuM vidhAna pravacana-mAtAnA AcaraNathI muktinI saMbhAvanA 17. pacIsamuM adhyayana : yajJIya (jayaghoSa ane vijayaghoSano saMvAda). pR. 599-614 zloka 1-3 jayaghoSa munino paricaya ane vArANasImAM Agamana vijayaghoSa brAhmaNa dvArA yajJanuM Ayojana muninuM tyAM bhikSArtha upasthita thavuM 6-8 vijayaghoSa dvArA bhikSAno niSedha 9, 10. muni dvArA samabhAvapUrvaka brAhmaNane saMbodha 11, 12 veda-mukha, yajJa-mukha, nakSatra-mukha, dharma-mukha ane potAnA-bIjAnA uddhAramAM samartha vyaktionA viSayamAM jijJAsA 13-15 vijayaghoSanuM niruttara thavuM ane munine tenA vize prazna 16 muni dvArA samAdhAna caMdramAnI sanmukha grahonI jema bhagavAna RSabha samakSa samasta loka nata-mastaka 18 yajJavAdI brAhmaNa-vidyAthI anabhijJa 19-27 brAhmaNanA svarUpanuM nirUpaNa veda ane yajJanI atrANatA zramaNa, brAhmaNa, muni ane tApasanA svarUpamAM bAhyAcAranuM khaMDana zramaNa, brAhmaNa, muni ane tApasanI vAstavika vyAkhyA jAtithI karmanI pradhAnatA 32, 33 karmothI mukta AtmA ja brAhmaNa ane temanI ja potAnA-bIjAnA uddhAramAM samarthatAnuM pratipAdana 34-37 vijayadhoSa dvArA muninI stuti ane bhikSA mATe Agraha 38 munino vijayaghoSane saMsArathI niSkramaNano upadeza 39-41 mATInA bhInA ane sUkA goLAnI upamAthI bhogAsaktinA svarUpanuM vizleSaNa vijayadhoSa dvArA pravrayA-svIkAra 43 jayaghoSa ane vijayaghoSa baMnene siddhi-prApti chavvIsamuM adhyayana : sAmAcArI (saMghIya jIvananI paddhati) pU. 615-646 zloka 1 adhyayanano upakrama sAmAcArInA dasa aMgono nAma-nirdeza pa-7 sAmAcArIno prayoga kyAre ane kevI rIte? 8-10 pratilekhana pachI gurunA AdezAnusAra caryAno prAraMbha 11 divasanA cAra bhAgamAM uttara-guNonI ArAdhanA 12 prathama praharamAM svAdhyAya, bIjAmAM dhyAna, trIjAmAM bhikSAcarI ane cothAmAM punaH svAdhyAyanuM vidhAna 13-14 pauruSI-vidhi ane varSabharanI tIthionAM vRddhi-kSayanuM parijJAna
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) 18 19, 20 21-25 28 29, 30 pratilekhananuM samaya-vidhAna rAtrinA cAra bhAgamAM uttara-guNonI ArAdhanA prathama praharamAM svAdhyAya, bIjAmAM dhyAna, trIjAmAM nidrA ane cothAmAM punaH svAdhyAyanuM vidhAna nakSatro dvArA rAtrinuM kALa-jJAna pratilekhana vidhi pratilekhanAnA doSonA prakAronuM varjana pratilekhanAnA prazasta ane aprazasta vikalpo pratilekhanAmAM kathA vagere karanAranuM che kAyonuM virAdhaka hovuM trIjA praharamAM bhikSA tathA cha kAraNothI bhikSAnuM vidhAna cha kAraNono nAma-nirdeza che kAraNothI bhikSA na karavAnuM vidhAna che kAraNono nAma-nirdeza bhikSA mATe ardha-yojana sudhI javAnuM vidhAna cothA praharamAM svAdhyAyanuM vidhAna zayyAnI pratilekhanA uccAra-bhUminI pratilekhanA. kAyotsarganuM vidhAna devasika aticAronuM pratikramaNa kALa-pratilekhanA rAtrinA prathama praharamAM svAdhyAya, bIjAmAM dhyAna, trIjAmAM nidrA ane cothAmAM svAdhyAyanuM vidhAna asaMyata vyaktione na jagADatAM svAdhyAyano nirdeza kALanI pratilekhanA kAyotsarganuM vidhAna rAtrika aticAronuM pratikramaNa kAyotsargamAM tapa-grahaNanuM ciMtana tapano svIkAra ane siddhonuM saMstavana sAmAcArInA AcaraNathI saMsAra-sAgarano pAra 39-41 47-49 pa0 pa1 para satyAvIsamuM adhyayana : khAMkIya (avinItanI udaMDatAnuM citraNa) pR. 647-658 zloka 1 garga munino paricaya vAhana vahana karatA baLadanI jema yoga-vahana karanAra munino saMsAra svayaM ullaMdhita 3-7 avinIta baLadanuM manovaijJAnika svabhAva-citraNa ayogya baLadanI jema durbaLa ziSya dvArA dharma-yAnane bhagna karavuM 9-13 avinIta ziSyanuM svabhAva-citraNa 14, 15 AcAryanA manamAM kheda-khinnatA 16 galI-gardabhanI jema kuziSyono gargAcArya dvArA bahiSkAra gargAcAryanuM zIla-saMpanna thaIne vitaraNa karavuM
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (41) pR. 659-696 aThyAvIsamuM adhyayana : mokSa-mArga-gati (mokSanA mArgonuM nirUpaNa) zloka 1 adhyayanano upakrama mArgono nAma-nirdeza mArga prApta karanAra jIvonI sugati jJAnanA pAMca prakAra dravya, guNa ane paryAyanI paribhASA dravyanA cha prakArono nAma-nirdeza cha dravyonI saMkhyA-parakatA dharma, adharma ane AkAzanAM lakSaNa 10-12 kALa, jIva ane pudagalanAM lakSaNa 13 : * paryAyanAM lakSaNa nava tattvono nAma-nirdeza samyaktanI paribhASA samyattvanA dasa prakArono nAma-nirdeza 17, 18 nisarga-rucinI paribhASA upadeza-rucinI paribhASA AjJA-rucinI paribhASA sUtra-cinI paribhASA bIja-rucinI paribhASA abhigama-rucinI paribhASA vistAra-rUcinI paribhASA kriyA-cinI paribhASA saMkSepa-rucinI paribhASA dharma-cinI paribhASA samyakatvanI paribhASA sattva ane cAritrano paurvAparya saMbaMdha darzana, jJAna ane cAritrathI ja muktinI saMbhAvanA samyaktanA ATha aMgonuM nirUpaNa cAritranA pAMca prakAra 34 tapanA be prakAra jJAna, darzana, cAritra ane tapanuM pariNAma saMyama ane tepathI karma-vimukti 32, 33 ogaNatrIsamuM adhyayana : samyakta-parAkrama (sAdhanA-mArga) pR. 697-751 zloka 1 adhyayanano upakrama, samyakta-parAkramano artha tathA saMvegathI akarmatA sudhInA 73 viSayono nAma-nirdeza saMveganAM pariNAma
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (42) nirvedanAM pariNAma dharma-zraddhAnA pariNAma guru-dhArmika-zukrUSAnA pariNAma AlocanAnAM pariNAma niMdAnAM pariNAma gahanAM pariNAma sAmAyikanuM pariNAma caturvizatistavanuM pariNAma vaMdanAnAM pariNAma pratikramaNanAM pariNAma kAyotsarganAM pariNAma pratyAkhyAnanAM pariNAma stava-stuti-maMgalanAM pariNAma kALa-pratilekhanAnuM pariNAma prAyazcitta karavAnA pariNAma kSamA karavAnAM pariNAma svAdhyAyanuM pariNAma vAcanAnAM pariNAma pratipRcchAnAM pariNAma parivartananuM pariNAma anuprekSAnA pariNAma dharmakathAnAM pariNAma zrutArAdhanAnAM pariNAma ekAgra-mana sannivezanuM pariNAma saMyamanuM pariNAma tapanuM pariNAma vyavadAnanAM pariNAma sukha-zAtanAM pariNAma apratibaddhatAnAM pariNAma vivikta-zayanAsana-sevananAM pariNAma vinivartananAM pariNAma saMbhoja-pratyAkhyAnanAM pariNAma upadhi-pratyAkhyAnanAM pariNAma AhAra-pratyAkhyAnanAM pariNAma kaSAya-pratyAkhyAnanAM pariNAma yoga-pratyAkhyAnanAM pariNAma zarIra-pratyAkhyAnanAM pariNAma
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (43) 6 ha ha ha hai R S che ? ? ? ? ? ? ? sahAya-pratyAkhyAnanAM pariNAma bhakta-pratyAkhyAnanAM pariNAma sabhAva-pratyAkhyAnanAM pariNAma pratirUpatAnAM pariNAma vaiyAvRjyanAM pariNAma sarva-guNa-saMpannatAnAM pariNAma vItarAgatAnAM pariNAma kSamAnuM pariNAma muktinAM pariNAma RjutAnAM pariNAma mRdutAnAM pariNAma bhAva-satyanAM pariNAma karaNa-satyanAM pariNAma yoga-satyanAM pariNAma mano-guptatAnAM pariNAma vApha-guptatAnAM pariNAma kAya-guptatAnAM pariNAma manaHsamAdhAraNAnAM pariNAma vAk-samAdhAraNAnAM pariNAma kAya-samAdhAraNAnAM pariNAma jJAna-saMpannatAnAM pariNAma darzana-saMpannatAnAM pariNAma cAritra-saMpannatAnAM pariNAma zrosendriya-nigrahanuM pariNAma cakSu-indriya-nigrahanuM pariNAma dhrANendriya-nigrahanuM pariNAma jilaeNndriyanigrahanuM pariNAma sparzendriya-nigrahanuM pariNAma krodha-vijayanuM pariNAma mAna-vijayanuM pariNAma mAyA-vijayanuM pariNAma lobha-vijayanuM pariNAma prema, dveSa ane mithyA-darzana-vijayanAM pariNAma kevalInA yoga-nirodhano kama, zeSa cAra karmonA kSayano krama karma-kSayanI pachI jIvanI mokSanI tarapha gati. sthitinuM svarUpa-vizleSaNa, upasaMhAra.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ (44) pR. 7pa3-793 trIsamuM adhyayana : tapo-mArga-gati (tapo-mArganA prakAronuM nirUpaNa) zloka 1 adhyayanano prAraMbha mahAvrata ane rAtri-bhojana-viratithI jIvanI Azrava-virati samita ane gupta jIvanI Azrava-virati ajita kamanA kSayanA upAya taLAvanA dRSTAMtathI tapasyA karma-kSayanuM nirUpaNa tapanA prakAra bAhya-tapanA cha prakAra irika anazana 10, 11 i-rika tapanA cha prakAra 12, 13 anazananA be prakAra, 14-24 avamaudaryanA prakAra bhikSAcaryAnI paribhASA rasa-vivarjana kAyakleza vivikta-zayanAzana 29, 30 AMtarika-tapanA bhedono nAma-nirdeza prAyazcitta vinaya vaiyAvRjya svAdhyAya ane tenA prakAra dhyAna kAyotsarga tapanA AcaraNathI muktinI saMbhAvanA ekatrIsamuM adhyayanaH (caraNa-vidhinuM nirUpaNa) 795-822 zloka 1 adhyayanano upakrama asaMyamathI nivRtti ane saMyamamAM pravRttinuM vidhAna rAga ane dveSanA nirodhathI saMsAra-mukti traNa daMDo, gauravo ane zalyonA tyAgathI saMsAra-mukti upasarga sahana karavAthI saMsAra-mukti vikathA, kaSAya, saMjJA ane Arta-raudra dhyAnanA varjanathI saMsAra-mukti vrata ane samitionA pAlanathI, indriya-vijaya ane kriyAonA parihArathI saMsAra-mukti cha lezyA, cha kAya ane AhAranA cha kAraNomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti AhAra-grahaNanI sAta pratimAo ane sAta bhaya-sthAnomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti ATha mada-sthAna, brahmacaryanI nava gupti ane dasa prakAranA bhikSu-dharmamAM yatna karavAthI saMsAramukti
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (45) upAsakanI agiyAra pratimAo tathA bhikSunI bAra pratimAomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti tera kriyAo, cauda jIva-samudAyo ane paMdara paramAdhArmika devomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti gAthA SoDazaka ane sattara prakAranA asaMyamamAM yatna karavAthI saMsAra-mukti aThAra prakAranA brahmacarya. ogaNIsa jJAna- adhyayana ane vIsa asamAdhi-sthAnomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti ekavIsa sabala doSa, bAvIsa parIpahomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti sUtrakRtAMganA trevIsa adhyayana ane covIsa prakAranA devomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti paccIsa bhAvanAo ane chavvIsa udezomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti sAdhunA satyAvIsa guNa ane aThyAvIsa AcAra-prakalpomAM yatna karavAthI saMsAra-mukti ogaNatrIsa prakAranA pApa-prasaMgo ane trIsa prakAranA moha-sthAnomAM yatna karavAthI saMsAramukti siddhonA ekatrIsa Adi-guNa, batrIsa yoga-saMgraha ane tetrIsa AzAtanAmAM yatna karavAthI saMsAra-mukita A sthAnomAM yatna karanAranuM zIdhra saMsAra-mukta thavuM zloka 1 batrIsamuM adhyayana : pramAda-sthAna (pramAdanAM kAraNo ane tenuM nivAraNa) pR. 823-845 adhyayanano prAraMbha ekAMta sukhanA hetunuM pratipAdana mokSamArganuM pratipAdana samAdhinI Avazyaka sAmagrI, ekala-vihAranI vizeSa vidhi tuNA ane mohano avinAbhAva saMbaMdha karma-bIjanuM nirUpaNa du:kha-nAzano krama 10 rAga-dveSa ane mohanA unmelanano upAya prakAma-bhojana brahmacArI mATe ahitakara vivikta zayyAsana ane ochA bhojanathI rAga-zatruno parAjaya 13-14 brahmacArI mATe strI-saMsarga-varjananuM vidhAna 19, 20 kiMdhAka-phaLanI jema kAma-bhoganI abhilASA duHkhanuM kAraNa manojJa viSaya para rAga ane amanojJa viSaya para dveSa na karavAno upadeza 23-24 rUpa-Asakti hiMsA, asatya, caurya ane du:khano hetu. rUpa-virati zoka-muktinuM kAraNa 25-47 zabdAsakti hiMsA, asatya, caurya ane duHkhano hetu. zabda-virati zoka-muktinuM kAraNa 48-60 gaMdha-Asakti hiMsA, asatya, caurya tathA duHkhano hetu. rasa-virati zoka-muktinuM kAraNa 61-73 rasa-Asakti hiMsA, asatya, caurya tathA du:khano hetu. rasa-virati zoka-muktinuM kAraNa 74-86 sparza-Asakti hiMsA, asatya, caurya tathA duHkhano hetu. sparza-virati zoka-vimuktinuM kAraNa 87-99 bhAva-Asakti hiMsA, asatya, caurya tathA duHkhano hetu. bhAva-virati zoka-vimuktinuM kAraNa 10) rAgI puruSa mATe indriya ane mananA viSaya du:khanA hetu, vItarAga mATe nahIM. 21
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) 101 102, 103 104 105 106 107 108 109 11) 111 samatA ke vikArano heta taviSayaka moha che, kAma-bhoga nahIM kAma-guNa Asakta puruSa aneka vikAra-pariNAmo dvArA karaNAspada ane apriya tapanA phaLanI vAMchA karanAra indriya-rUpI corone vazavartI viSaya-prAptinA prayojano mATe udyama virakta puruSa mATe zabda vagere viSaya manojJatA ke amanojJatAnA hetu nahIM rAga-dveSAtmaka saMkalpa doSanuM mULa che, indriya-viSaya nahIM A vicArathI tuSNAno kSaya vItarAganI kRtakRtyatA AyuSya kSaya thatAM mokSa-prApti mukta jIvanI kRtArthatA duHkhothI mukta thavAno mArga pR. 847-859 tetrIsamuM adhyayana karma-prakRti (karmanI prakRtionuM nirUpaNa) zloka 1 adhyayanano upakrama 2-3 karmonA nAma-nirdeza 4-1pa karmonA prakAra 16-17 eka samayamAM grAhya badhA karmonA pradezonuM pariNAma 18 badhA jIvonA saMgraha-yogya pagalonI cha dizAomAM sthiti, 19-23 karmonI utkRSTa ane jaghanya sthiti karmone anubhAva 25 karma-nirodhano upadeza 24 pR. 86 1-878 cotrIsamuM adhyayana : vezyA-adhyayana (karma-vezyAno vistAra) zloka 1-2 upakrama lezyAono nAma-nirdeza lezyAono varNa-vicAra 10, 15 lezyAono rasa-vicAra 16, 17 lezyAono gaMdha-vicAra 18, 19 lezyAono sparza-vicAra 21-32 lezyAonAM pariNAma lezyAonAM sthAna 34-39 lezyAonI sthiti 40-43 nArakIya jIvonI lezyAonI sthiti 44-46 tiryaMca ane manuSyonI vezyAonI sthiti 47-55 devonI legyAonI sthiti pa6 adharma vezyAonI gati pa7 dharma vezyAonI gati 58-60 lezyA-pariNatino upapAta sAthe saMbaMdha 33
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (47) aprazasta vezyAonuM varjana ane prazarata lezyAonA svIkArano upadeza pR. 879-888 pAMtrIsamuM adhyayana anagAra-mArga-gati (anagArano sphaTa AcAra) zloka 1 upakrama saMga-viveka pAMca mahAvratono nAma-nirdeza bhikSu evA makAnamAM na rahe jayAM kAmarAga vadhato hoya bhikSu smazAna vagere ekAMta sthAnomAM rahe bhikSanA rahevAnuM sthAna kevuM hoya? bhikSune gRha-samAraMbha na karavAno nirdeza gRha-samAraMbhanA doSa 10, 11 AhAranI zuddhatA bhikSa mATe agnino samAraMbha na karavAnuM vidhAna sonA-cAMdInI anAkAMkSA 14, 15 kraya-vijaya bhikSu mATe mahAna doSa piMDa-pAtanI eSaNA jIvana-nirvAha mATe bhojananuM vidhAna pUjA, arcanA ane sanmAna pratye anAzaMsA-bhAva zukla-dhyAna karavA ane vyutkRSTa-kAya banavAno upadeza anazananuM vidhAna Azrava-rahita vyaktinuM parinirvANa pR. 889-996 chatrIsamuM adhyayana : jIvAjIvavibhakti (jIva ane ajIvanA vibhAgonuM nirUpaNa) zloka 1 adhyayanano upakrama loka ane alokanI paribhASA jIva ane ajIvanI prarUpaNAnA prakAra ajIvanA be prakAra arUpI ajIvanA dasa prakAra dharmAstikAya vagerenuM kSetrataH nirUpaNa dharmAstikAya vagerenuM kAlataH nirUpaNa 10-14 rUpI pudagalonA prakAronA dravya, kSetra ane kALa-mAna 1pa-20 varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA pudgalanI pariNati 21 saMsthAnanI apekSAthI pudagalanI pariNati 22-47 pulanA aneka vikalpa, ajIva vibhaktinuM samApana 48 jIvanA be prakAra 49-67 siddhonA prakAra, avagAhanA, saMsthitinuM nirUpaNa tathA siddhAlayanuM svarUpa saMsArI jIvanA be prakAra 8, 9 68
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ (48) 69 sthAvara jIvanA traNa mULa bheda 70-83 pRthvIkAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 84-91 aSkAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 92 -106 vanaspatikAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 107 trasa-jIvanA traNa bheda 108-116 tejaskAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 117-125 vAyukAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 126 udAra trasakAyika jIvonA prakAra 127-135 phindriya-kAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 136-144 trIndriya-kAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra, 145-154 caturindriya-kAyanA uttara-bheda, gati, sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 1papa paMcendriyanA cAra prakAra 156-168 narakono nAma-nirdeza. nairayika jIvonI sthiti, kAyasthiti, aMtara vagere para vicAra 170-171 paMcendriya-tiryaMcanA prakAra ane avAMtara bheda 172-178 jaLacara jIvonA prakAra, kALa-vibhAga, Ayu, kAyasthiti tathA aMtarano nirdeza 17-187 sthaLacara jIvonA prakAra, kALa-vibhAga, Ayu, kAyasthiti tathA aMtarano nirdeza 188-194 khecara jIvonA prakAra, kALa-vibhAga, Ayu, kAyasthiti tathA aMtarano nirdeza 19pa-203 manuSyanA prakAra. kALa-vibhAga, Ayu, kAyasthiti tathA aMtarano nirdeza 204-247 devonA prakAra, kALa-vibhAga, kAyasthiti tathA aMtarano nirdeza 248, 249 jIvAjIvanA jJAnapUrvaka saMyamano nirdeza 250-255 saMlekhanA vidhi 256-262 zubha ane azubha bhAvanAo sugati ane durgatinuM kAraNa 263 kAMdaI-bhAvanA 264 abhiyogI-bhAvanA 265 philviSika-bhAvanA AsurI bhAvanA 267 mohI-bhAvanA 268 upasaMhAra pariziSTa padAnukama pR. 947-990 upamAo ane dRSTAMto pR. 991-992 sUkto pR. 993-994 vyakti paricaya pR. 995-1008 bhaugolika paricaya pR. 1004-1012 tulanAtmaka adhyayana pR. 1013-1021 TippaNa anukrama pR. 1022-1040 8. zabdavizeSa pR. 1041-1059 9. prayukta-graMtha-sUci pR. 1050-1059 - je nuM x 4 u j
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamaM ajjhayaNaM viNayasuyaM prathama adhyayana vinayazruta
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha cUrNi anusAra A adhyayananuM nAma 'vinayasUtra ane niryukti tathA bRhadravRtti anusAra vinayazruta' che. samavAyAMgamAM paNa A adhyayananuM nAma 'vinayazruta' che. 'mRta' ane 'sUtra'--ba paryAyavAcI zabdo che. A adhyayanamAM vinayanI zruti athavA sUtraNa che. bhagavAna mahAvIranI sAdhanA-paddhatinuM eka aMga 'tapoyoga" che. tenA bAra prakAra che. temAM AThamo prakAra vinaya' che.' tenAM sAta rUpo maLe che : 1. jJAnavinaya-jJAnanuM anuvartana 5. vacanavinaya-vacananuM pravartana 2. darzanavinaya-darzananuM anuvartana 6. kAyavinaya-kAyAnuM pravartana 3. cAritraviya-cAritranuM anuvartana 7. lo kopacAravina-anuzAsana, zuzrI 4. manavinaya-mananuM pravartana ane ziSTAcAra-pAlana bRhavRttimAM 'vinaya'nAM pAMca rUpo maLe che- 1. lokopacAravinaya. 5. mokSavinaya - mokSa mATe anuvartana karavuM. 2. arthavinaya--artha mATe anuvartana karavuM. A vinayanA pAMca prakAra pADavAmAM Ave 3. kAmavija--kAma mATe anuvartana karavuM. che-zAnivanaya darzanavinaya, cAritravinaya 4. bhayavinaya-bhaya mATe anuvartana karavuM. tapavinaya ane aupacArika-vinaya. A baMne vargIkaraNonA AdhAre vinayanA pAMca artho prApta thAya che-anuvartana, pravartana, anuzAsana, zuzruSA ane ziSTAcAra-paripAlana. prastuta adhyayanamAM A badhA prakAronuM pratipAdana thayuM che. bIjA zlokamAM 'vinIta nI paribhASA lokopacAravinayanA AdhAre karavAmAM AvI che. lokopacAravinayana. sAta vibhAga che - 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 8 : prathamamadhyayanaM vinayasuttamiti, vinayo yasmin sUtre varNyate tadidaM vinayasUtram / 2. (ka) uttarAdhyayana niyukti, gAthA 28 :tatvajjhayaNaM paDhamaM vinnysuyN...| (kha) bRhadvRtti, patra 15: vinayazrutamiti dvipadaM nAma / 3. samavAo, samavAya 36 : chattIsaM uttarajjhayaNA pa0 tN0-vinnysyN...| 4. uttarAyaurif, 2018, 5. ovavAiyaM, sUtra 40 : se kiM taM viNae ? viNAe sattavihe paNNatte, taM jahA-NANaviNae daMsaNaviNae carittaviNae maNaviNae vaiviNae kAyaviNae logovyaarvinne| 6. bRhadvRtti, patra 16 : logovayAraviNao atthanimittaM ca kAmaheuM ca / bhayaviNayamokkhaviNao khalu paMcahA nneo|| 7. " " : haMsanArirsa ta ya tara movANa jevA eso ya mokkhaviNao paMcaviho hoi NAyavyo / 8. khovavA, sUtra 40 : se kiMtaM logovayAraviNae ? logovayAraviNae sattavihe paNNatte,taM jahA-abbhAsavattiyaM paracchaMdANuvattiyaM kajjaheuM kayapaDikiriyA attagavesaNayA desakAlaNNuyA savvatthesu appddilomyaa|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaramnayaNANi adhyayana-1 : Amukha 1. abhyAsavRttitA najIka rahevuM. 5. ArtagaveSaNA--AnI gaveSaNA karavI. 2. parachandAnuvRttitA-bIjAnA abhiprAyanuM anuvartana karavuM 6. dezakAlajJatA-deza ane kALane samajavo. 3. kAryakSetu-kAryanI siddhi mATe anukULa vartana karavuM. 7. savartha-apratilomatA-badhA prakAranA 4. kRtapratikriyA-kRtaupakAranI prati anukULa vartana karavuM. prayojanonI siddhi mATe anukULa vartana karavuM. bIjA zlokamAM ApelI vinItanI paribhASAmAM AmAMthI traNa vibhAgo-parachaMdAnuvRttitA, abhyAsavRttitA, dezakAlajJatA-kramaza: AjJAnirdezakara, upapAtakAraka ane iMgitAkAra-sampannanA rUpamAM prayukta thayA che. dasamA zlokamAM 'manavinaya', 'vacanavinaya' ane 'jJAnavinaya'no saMkSepamAM bahu suMdara nirdeza karavAmAM Avyo che. A rIte A adhyayanamAM vinayanA badhA rUponuM samyaka saMkalana thayuM che. prAcInakALamAM vinayanuM ghaNuM mUlya rahyuM che. trevIsamA zlokamAM darzAvavAmAM AvyuM che ke AcArya vinItane vidyA Ape che. avinItane vidyAno adhikArI mAnavAmAM Avato nathI. A adhyayana parathI e paNa jANI zakAya che ke guru ziSya upara kaThora ane komaLa-baMne prakAre anuzAsana karatA hatA (zloka 27). samayanI niyamitatA paNa vinaya ane anuzAsananuM eka aMga hatuM : kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya pddikkme| akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare // 141 / / A adhyayanamAM svAdhyAya ane dhyAna baMneno saMmilita ullekha maLe che. AcArya rAmasene lakhyuM che? : svAdhyAyAd dhyAnamadhyAstAM, dhyAnAt svAdhyAyamAmanet / dhyAnasvAdhyAyasampatyA, paramAtmA prakAzate // svAdhyAya pachI dhyAna ane dhyAna pachI svAdhyAya--A rIte svAdhyAya ane dhyAnanI punarAvRttithI paramAtma-svarUpanAM prApti thAya che. A paraMparA ghaNI jUnI che. Ano saMketa dasamA zlokamAM maLe che-Ane ya phinnittA, to jJAIm TTTT vinayanA vyApaka svarUpane sAme rAkhIne ja Ama kahevAyuM hatuM- vinaya jina-zAsananuM mULa che. je vinavarahita che, tene dharma ane tapa kyAMthI prApta thAya?' AcArya vaTTa kere vinayano utkarSa A bhASAmAM pragaTa karyo che-vinayavihIna vyaktinI badhI vidyA vyartha che. vidyAnuM phaLa vinaya che. ema nathI thaI zakatuM ke koI vyakti zikSita hoya ane vinIta na hoya. temanI bhASAmAM vidyAnuM phaLa vinaya ane vinayanuM phaLa bAkInuM samagra kalyANa che. vinaya mAnasika gulAmI nathI, paraMtu te Atmika ane vyAvahArika vizeSatAonI abhivyaMjanA che. tenI pRSThabhUmimAM ATalA guNo samAyelA rahe che: 1. Atmazodhi-AtmAnuM parizodhana. 2. niddha-kalaha vagere dvandranI pravRttino abhAva. 1, tInuzAsana, 86 ! 2. 3padezamanA, rU46 : 3. pUnAvAra, kAra62 : viNao sAsaNe mUlaM, viNIo saMjao bhave / viNayAo viSpamukkassa, kao dhammo kao tao // viNaeNa vippahINassa, havadi sikkhA savvA nnirsthiyaa| viNao sikkhAe phalaM, viNayaphalaM saba kallANaM / / AyArajIdakappaguNadIvaNA, attasodhi nnijjNjaa| nava-dva-nAdava-kI-palhI vaU a | 4. " pAra3:
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta adhyayana-1 : Amukha 3. RjutA--saraLatA. 4. mRdutA-nicchalatA ane nirabhimAnatA 5. lAghava-anAzakti. da, bhakti-bhakti. 7. prahAdakaraNa-prasannatA. vinayanAM vyAvahArika phaLo che -kIrti ane maitrI. vinaya karanAra potAnA abhimAnanuM nirasana, gurujanonuM bahumAna, tIrthakaranI AjJAnuM pAlana ane guNonuM anumodana kare che.' sUtrakAre vinItane te sthAna ApyuM che, je anAyAsa maLatuM nathI. sUtranI bhASA che-"va vikhyAdi saraVi, mUyAnAruM naddA-je rIte pRthvI prANIone mATe AdhArarUpa bane che, te ja rIte vinIta ziSya dharmAcaraNa karanArAo mATe AdhAra bane 1. mUlAcAra, 5 / 214: kittI mittI mANassa bhaMjaNaM gurujaNe ya bahumANaM / titthayarANaM ANA guNANumodo ya viNayaguNA // 2. uttaratharrrLa, za4, I
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa 1. saMjogA vipyamukkassa aNagArassa bhikkhuNo / viNayaM pAukarissAmi Apuvi suha me // 2. ANAniddesakare gurUNamuvavAyakArae / iMgiyAgArasaMpanne se viNI ti vaccaI // 3. ANA'niddesakare guruNamaNuvavAyakArae / paDaNIe asaMbuddhe aviNIe ti vaccaI // 4. jahA suNI pUikaNNI nikkasijjai savvaso / evaM dussIla paDaNI muharI nikkasijjaI // 5. kaNakuNDagaM caittANaM viTThe bhuMjai sUyare / evaM sIlaM caittANaM dussIle ramaI mie // 6. suNiyA'bhAvaM sANassa sUyarassa nararasa ya / fare vejja appANaM icchanto hiyamappaNo // paDhamaM ajjhayaNaM : prathama adhyayana viNayasurya : vinayazruta saMskRta chAyA saMyogAd vipramuktasya anagArasya bhikSoH / vinayaM prAduSkariSyAmi AnupUrvyA zrutamama || AjJAnirdezakaraH gurUNAmupapAtakArakaH / iMgitAkArasamprajJaH savinIta ityucyate // anAjJAnirdezakaraH gurUNAmanupapAtakArakaH / pratyanIko'sambuddhaH avinIta ityucyate // yathA pUtikarNI niSkAzyate sarvazaH / evaM duHzIla: pratyanIkaH mukha niSkAzyate // kaNakuNDagaM tyaktvA viSThAM bhuMkte zUkaraH / evaM zIlaM tyaktvA / duHzIle ramate mRgaH // zrutvA abhAva zunaH zUkarasya narasya ca / vinaye sthApayedAtmAnam icchan hitamAtmanaH // gujarAtI anuvAda 1. 4 saMyogathI mukta che, anagAra che, bhikSu che, ' tenA vinayane kramazaH prakaTa karIza. mane sAMbhaLo. 2. je gurunI AjJA ane nirdezanuM pAlana kare che, gurunI zuzruSA kare che, gurunA IMgita ane AkArane jANe che, te 'vinIta' hevAya che. 3. je gurunI AjJA ane nirdezanuM pAlana nathI karato, gurunI zuzruSA nathI karato, je gurune pratikULa vartana kare che ane iMgita tathA AkArane samajato nathI, te 'savinIta' hevAya che. 4. jevI rIte saDelA kAnavALI kUtarI badhI jagyAethI hAMkI kaDhAya che, tevI ja rIte duHzIla, gurune pratikULa vartana karanAro ane vAcALa bhikSu.1 gaNamAMthI hAMkI kaDhAya che. 5. je rIte Dukkara cokhAnI kaNakIne che, tevI ja rIte ajJAnI duHzIlamAM ramaNa kare che. choDIne viSThA khAya bhikSu zIlane choDIne 6. potAnA AtmAnuM hita'' cAhanAra bhikSu kUtarI ane DukkaranI mAphaka duHzIla manuSyanA hIna bhAvane sAMbhaLIne potAnI jAtane pote ja vinayamAM sthApita ure..
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraxyaNANi adhyayana-1 : so19-13 7. tamhA viNayamesejjA sIla paDilabhe jo| buddhaputte niyAgaTThI na nikkasijjar3a knnhuii|| tasmAd vinayameSayet zolaM pratilabheta ytH| buddhaputro niyAgArthI na niSkAzyate kvacit // 3. eTalA mATe vinayanuM AcaraNa kare che jethI zIlanI prApti thAya, je buddhaputra (AcAryano priya ziSya) ane mokSanA icchuka hoya che, tene kyAMyathI paNa hAMkI kADhavAmAM bhAvatI nathA. 8. nisaMte siyA'muharI buddhANaM antie syaa| aTThajuttANi sikkhejjA niravANi u vjje|| nizAntaH syAdamukharaH buddhAntAmantike sdaa| arthayuktAni zikSeta nirarthAni tu varjayet // 8. bhikSu AyArya sabhI sahA prazAMta rahe, vAyA namana. temanI pAsethI ardhayukta pado zIkhe ane nirarthaka padone choDI 1.4 9. aNusAsio na kuppejjA khaMtiM sevijja pnnddie| khuDehi saha saMsariMga hAsaM kIDaM ca vjje|| anuziSTo na kupyet zAMti seveta pnndditH| kSudaiH saha saMsarga hAsaM koDAM ca varjayet // 9. paMDita bhikSu guru dvArA anuzAsita thatA krodha na kare. kSamAnI ArAdhanA kare, kSudra vyaktio sAtheno saMsarga, hAsya mana ramata na 42. 10. mA ya caNDAliyaM kAsI bahuyaM mA ya aalve| kAleNa ya ahijjittA tao jhAejja eggo|| mA ca cANAlikaM kArSI bahukaM mA cAlapet / kAlena cAdhItya tato dhyaayedekkH|| 10.bhikSu cAMDAlane yogya karma (kUra vyavahAra) na kare bahu na bole. svAdhyAyakALe svAdhyAya kare ane te pachI. meso dhyAna 3.21 11. Ahacca caNDAliyaM kaTTa na niNhavijja kayAi vi| kaDaM kaDe ti bhAsejjA akaDaM no kaDe ttiya // 'Ahacca' cANDAlikaM kRtvA 11.bhikSa ameyAMsane yogya matene dhyAzya na ninhuvIta kdaacidpi| na chupAve. akArya karyuM hoya to karyuM ane na karyuM hoya kRtaM kRtamiti bhASeta to 'nathI thu' tema he. akRtaM no kRtamiti ca // 12. mA galiyasse va kasaM vayaNamicche puNo punno| kasaM va daTumAiNNe pAvagaM privjje|| mA galyazva iva kazaM vacanamicched punaH punH| kazamiva dRSTvA AkIrNaH pApakaM parivarjayet // 12. jevI rIte gaLiyo ghoDo vAraMvAra cAbuka mAge che, tevI rIte vinIta ziSya vAraMvAra guruno Thapako na mAge, jema AjJAMkita ghoDo cAbuka jotAM ja khoTo rasto choDI de che, tevI ja rIte vinayI ziSya gurUnA izArA ane ceSTA joIne azubha pravRttine choDI de. 13.aNAsavA thUlavayA kusIlA anAzravAH sthUlavacasa: kuzIlAH 13.mA. na mAnanAra bhane bha-tema bolanAra zAsa miuM pi caNDaM pakareMti siisaa| mRdumapi caNDaM prakRrvanti shissyaaH| ziSya omaNa svabhAvavANA gurune 55 audhI anAvI cittANuyA lahudakkhovaveyA cittAnugA laghudAkSyopetA: 7. vitta anusAra yAsanA2 mane muzaNatAthA artha pasAyae te hu durAsayaM pi|| prasAdayeyuste 'hu' durAzayamapi / saMpanna karanAra ziSyadurAzaya" gurune paNa prasanna 73.cha. 1. vRkSavRtti (548)bhA sAnu saMskRta 35 'AhRtya' bhane artha 'kadAcit' 42vAmA mAvyo cha. yUli (5. 28)mA 4Ayit bhane sasA martha bhaNe che. pizele jAne arthamAgadhI 20 mAnAne saMskRta 35 ahatya' thucha. zInAmamAlA (1/12)mA mAno artha 'atyartha' bhaNe cha. zaurasenImA mA 206 'AhaNia' 35mA bhaNe che. prastuta 542mA 'sahasA' maI aghi yogya Aya che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayakRta adhyayana 1 : zloka 14-21 14. nApuTTho vAgare kiMci puTTho vA nAliyaM ve| kohaM asaccaM kubvejjA dhArejjA piyamappiyaM / / nApRSTo vyAgaNIyAt kiJcit pRSTo vA nAlIkaM vadet / krodhamasatyaM kurvIta dhArayet priympriym|| 14.vinA pUzye 854 nabole.2557tA asatyana bole. krodha AvI jAya to tene dabAvI de 27 priya ane apriyane dhAraNa kare-rAga ane dveSa na kare. 28 15. apyA ceva dameyavvo appA hukhalu duddmo| appA danto suhI hoi assi loe parastha y|| AtmA caiva dAntavyaH AtmA 'hu' khalu durdamaH / AtmA dAntaH sukhI bhavati asmilloke paratra c| 15 AtmAnuM ja damana karavuM joIe kema ke AtmA ja durdamya che. damita AtmA ja A loka ane paralokamAM sukhI thAya che. 16. varaM me apyA danto saMjameNa taveNa y| mAhaM parehi dammanto bandhaNehi vahehi y|| varaM mama AtmA dAnta: saMyamena tapasA c| mAhaM parairdamyamAnaH bandhanairvadhaizca // 16 sAruM e che ke huM saMyama ane tapa vaDe mArA AtmAnuM damana karuM. bIjA loko baMdhana ane vadha vaDe mAruM damana kare te sAruM nathI. 17.loko samakSa ke ekAMtamAM, vacanathI ke karmathI, kyAreya paNa AcAyone pratikULa vartana na karavuM. * 17. paDiNIyaM ca buddhANaM vAyA aduva kmmnnaa| AvI vA jai vA rahasse neva kujjA kayAi vi|| pratyanIkatvaM ca buddhAnAM vAcA athavA krmnnaa| AvirvA yadi vA rahasye naiva kuryAt kadAcidapi // 18. na pakkhao na purao neva kiccANa pitttto| na juje UruNA UrUM sayaNe no pddissunne|| na pakSato na purataH naiva kRtyAnAM pRsstttH| na yuJjyAd uruNoru zayane no pratizrRNuyAt // 18.AcAryonI paDakhe na besavuM. AgaLa ke pAchaLa paNa na besavuM. temanA sAthaLane potAnA sAthaLa aDADIne na besavuM. pathArI para beThA beThA ja temanA Adeza na mAgavA, paraMtu pathArI choDIne sAMbhaLavA.33 19. neva palhatthiyaM kujjA pakhapiNDaM va sNje| pAe pasArie vAvi na ciTThe gurunnntie|| naiva paryastikAM kuryAt pakSapiNDaM vA sNytH| pAdau prasAryya vApi na tiSThed guruunnaamntike|| 19. saMyamI muni guru pAse palAMThI vALIne na bese. palapiMDa karIne baMne hAtha vaDe ghUMTaNa ane sAthaLane vIMTIne) tathA paga phelAvIne na bese. 20. Ayariehi vAhinto tusiNIo na kayAi vi| pasAyapehI niyAgaTThI uvaciTThe guruM syaa|| AcAryeAhRtaH tUSNIko na kdaacidpi| prasAdaprekSI niyAgArthI upatiSTheta guruM sadA / / 20.AcAryo dvArA bolAvAmAM Ave tyAre kapa koI paNa avasthAmAM mana na rahe. gurunI kRpAne cAhanAro mokSAbhilASI ziSya saMdA temanI samIpe rahe. * 21. Alavante lavante vA na nisIejja kayAi vi| caiUNamAsaNaM dhIro jao jattaM paDissuNe // Alapan lapan vA na niSIdet kdaacidpi| tyaktvA AsanaM dhIraH yato yatnaM pratizrRNuyAt // 21 dhRtimAna ziSya guru sAthe vArtAlApa karatI veLAe ane prazna pUchatI veLAe kyAreya beTho na rahe, paraMtu teo je AjJA Ape, te Asana choDIne saMyata mudrAmAMyatnapUrvaka svI..
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaramnayaNANi adhyayana-1 : zloka 22-29 22. AsaNagao na pucchejjA neva sejjAgao kyaa| AgammukkuDuo santo pucchejjA pNjliiuddo|| Asanagato na pacchet naiva zayyAgataH kdaa| AgamyotkuTukaH san pRcchet prAMjalipuTaH / / 22. Asana para athavA pathArI para beThA-beThA kyAreya gurune koI vAta na pUche. temanI najIka jaIne UbhaDake mesIne, yAne pUche. 23. evaM viNayajuttassa suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa vAgarejja jahAsuyaM // evaM vinayayuktasya sUtramarthaM ca tadubhayam / pRcchataH ziSyasya vyAgRNIyAd yathAzrutam // 23.A rIte je ziSya vinayI hoya tenA pUchavAthI guru sUtra, artha ane taMdubhaya (sUtra ane artha baMne) jevI rIte sAMbhaLyAM hoya,jANelAM hoya, tevI rIte batAve. 24. bhikSu asatyano tyAga kare. nizcayakAriNI bhASA na bole. bhASAnA doSone choDe. mAyAno sadA tyAga 24. musaM parihare bhikkhU na ya ohAriNi ve| bhAsAdosaM parihare mAyaM ca vajjae syaa|| mRSA parihared bhikSuH na cAvadhAriNIM vadet / bhASAdoSaM pariharet mAyAM ca varjayet sadA // 25. na lavejja puTTho sAvajjaM na niraTuM na mammayaM / appaNaTThA paraTTA vA ubhayassantareNa vaa|| na lapet pRSTaH sAvA na nirarthaM na mrmkm| AtmArthaM parArthaM vA ubhayasyAntareNa vA // 25.koInA pUchavA chatAM paNa potAnA pArakAMnA ke baMnenA prayojanane mATe athavA akAraNa ja sAvadya na bole, nirarthaka na bole ane marmabhedI vacana na bole. 26. samaresu agAresu sandhIsu ya mhaaphe| ego egithie saddhiM neva ciTTe na sNlve|| smareSu agAreSu sandhiSu ca mhaapthe| eka ekastriyA sArdhaM naiva tiSThena saMlapet // 26. kAmadevanAM maMdiromAM, gharomAM, be gharanI vaccenI saMdhimAM ane rAjamArgamAM ekalo muni ekalI strI sAthe Ubho na rahe ke na to vArtAlApa kare. 27. jaM me buddhANusAsanti sIeNa pharuseNa vaa| mama lAbho tti pehAe payao taM pddissunne|| yanmAM buddhA anuzAsati zItena paruSeNa vaa| mama lAbha iti prekSya prayatastat pratizrRNuyAt / / 27. AcArya mArA para komaLa ke kaThora vacano " vaDe je anuzAsana kare che te mArA lAbhane mATe che evuM vicArIne, jAgarUkatApUrvaka temanAM vacanono svIkAra 73. 28. aNusAsaNamovAyaM dukkaDassa ya coynnN| hiyaM taM mannae paNNo vesaM hoi asAhuNo / anuzAsanamaupAyaM duSkRtasya ca codanam / hitaM tanmanyate prAjJaH dveSyaM bhavatyasAdhoH // 28. komaLa ke kaThora vacanothI karavAmAM Avela anuzAsana hitasAdhanano upAya ane duSkatanuM nivAraka hoya che. prajJAvAna muni tene hitakArI samaje che. te ja asAdhu mATe dveSano hetu banI jAya che. 29. hiyaM vigayabhayA buddhA pharusaM pi aNusAsaNaM vesaM taM hoi mUDhANaM khantisohikaraM payaM // hitaM vigatabhayA buddhAH prussmpynushaasnm| dveSyaM tad bhavati mUDhAnAM kSAntizodhikaraM padam // 29. bhayamukta buddhimAna ziSya gurunA kaThora anuzAsanane paNa hitakArI mAne che. paraMtu mohagrasta vyaktio mATe te ja sahiSNutA ane cittavizuddhi karanAra, guNavRddhi mATe AdhArabhUta-anuzAsana dveSanotu banI jAya che.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 30. AsaNe uvaciTThejjA aNucce aku thire / appAIru nisIejjapakukku // 31. kAleNa nikkhame bhikkhU kAle ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA kAle kAlaM samAyare // 32. parivADIe na ciTThejjA bhikkhU dattesaNaM care / parUiveNa sittA miyaM kAleNa bhakkhae / 33. nAidUramaNAsanne siM cakkhuphAsao / ego ciTThejja bhattA laMghiyA taM nakkame // 34. nAiucce va nIe vA nAsanne nAidUrao / phAparakaDaM piNDaM paDigAhejja saMjae || 35. appapANe'ppabIyaMmi pacchinnaMmi saMvuDe / samayaM saMjaya bhuMje jayaM aparisADayaM // 36. sukaDe tti supakke tti succhinne suhaDe maDe / su sAvajjaM vajjae muNI // Asane upatiSTheta anucce akuce sthire / alpotthAyI nirutthAyI niSIdedalpakukkucaH // kAle niSkrAmed bhikSuH kAle ca pratikrAmet / akAlaM ca vivarjya kAle kAlaM samAcaret // paripATyAM na tiSThet bhikSurdattaiSaNAM caret / pratirUpeNaiSayitvA mitaM kAle bhakSayet // nAtidUre'nAsanne nAnyeSAM cakSuH sparzataH / ekastiSThed bhaktArtha: laGghayitvA taM nAtikrAmet // 11 nAtyucce vA nIce vA nAsatre nAtidUrataH / prAsukaM (sparzakaM ) parakRtaM piNDaM pratigRhNIyAt saMyataH / alpaprANe'lpabIje praticchanne saMvRte / samakaM saMyato bhuMjIta yatamaparisATayan // sukRtamiti supavamiti succhinnaM sutaM mRtam / suniSThitaM sulaSTamiti sAvadyaM varjayenmuniH // adhyayana 1 : zloka 30-36 30. je gurunA AsanathI nIcuM hoya, akaMpAyamAna ane sthira hoya evA Asana upara bese ane prayojana hovA chatAM paNa vAraMvAra na UThe ane prayojana vinA to UThe ja nahi. bese tyAre sthira ane zAMta thaIne bese, hAthapaga vagerene caMcaLa na thavA de. 31.bhikSu samayasara bhikSA mATe nIkaLe, samayasara pAcho phare. akALane choDIne, je kArya je samaye karavAnuM hoya, tene te ja samaye kare.pa0 32. bhikSu paripATI (lAra) mAM lo na rahe. " gRhastha dvArA apAyelA AhAranI eSaNA kare. pratirUpa(muniveSa)mAM eSaNA karI yogya samaye mita AhAra kare. 33. pahelAMthI ja anya bhikSuo UbhA hoya to temanAthI ati dUra ke ati samIpa na Ubho rahe ane denAra gRhasthonI najaranI sAme paNa na rahe. paraMtu ekalo (bhikSuo ane dAtA baMnenI dRSTithI bacIne) Ubho rahe. bhikSuone vaTAvIne bhojana levA mATe na jAya.53 34. saMyamI muni prAsuka ane gRhastha mATe banelo AhAra le, paraMtu ati UMcethI athavA ati nIcethI tathA ati samIpa ke ati dUrathI ApavAmAM Avato AhAra na se. 4 35.saMyamI muni prANI ane bIja rahitapa, uparathI DhAMkelA ane cAre bAju bhIMtothI saMvRta (DhaMkAyelA) upAzrayamAM potAnA sahadharmI munionI sAthe, jamIna para na paDe tema, yatnapUrvaka AhAra kare.57 36.ghaNuM sarasa karyuM che (bhojana vagere), ghaNuM sarasa rAMdhyuM che(miSTAnna vagere), ghaNuM sarasa kApyuM che(pAMdaDAMnuM zAka vagere), dhadhuM sarasa rkhu che (zAhunI DavATa vagere), ghaNuM sarasa mAryuM che(cUramAmAM ghI vagere), ghaNo sarasa 2sa nINyo che (4jI vageremA), dhaNuM ISTa chemuni AvAM sAvadha vacanono prayoga na kare.pa
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi adhyayana-1 : yo 37-47 37. ramae paNDie sAsaM hayaM bhadde va vaahe| bAlaM sammai sAsanto galiyassaM va vAhae // ramate paNDitAn zAsat hayaM bhadramiva vAhakaH / bAlaM zrAmyati zAsat galyazvamiva vAhakaH // 37. jema uttama dhoDAne haMkAratA teno hAMkanAra AnaMda pAme che, tevI ja rIte paMDita(vinayI) ziSya para anuzAsana karatAM guru AnaMda pAme che. jema duSTa ghoDAne haMkAratA teno hAMkanAra khinna thAya che, tevI ja rIte bAla(avinayI) ziSya para anuzAsana karatAM guru khinna thAya che. 38. khaDDayA me caveDA me akkosA ya vahA ya me| kallANamaNusAsanto pAvadiTTi tti mnnii|| 'khaDDayA' me capeTA me AkrozAzca vadhAzca me| kalyANamanuzAsyamAnaH pApadRSTiriti manyate // 38.pApa-daSTivALo ziSya gurUnA kalyANakArI anuzAsanane paNa lAtasamAna, lapaDAka-samAna , gALasamAna ke prahAra samAna mAne che.' 39. putto me bhAya nAi tti sAhU kallANa mnnii| pAvadiTThI u apyANaM sAsaM dAsaM va mnnii|| putro me bhrAtA jJAtiriti sAdhuH kalyANaM mnyte| pApadRSTitvAtmAnaM zAsyamAnaM dAsamiva manyate // 39, guru ane putra, bhAI ane svajananI jema potAno gaNIne zikSA Ape che-evuM vicArIne vinayI ziSya temanA anuzAsanane kalyANakArI gaNe che, paraMtu kuziSya hitAnuzAsana vaDe zAsita thavA chatAM paNa potAne dAsa samAna cha.11 40.na kovae AyariyaM appANaM pina kove| buddhovadhAI na siyA na siyA tottagavesae / na kopayedAcArya AtmAnamapi na kopayet / buddhopaghAtI na syAt na syAt totragaveSakaH // 40.ziSya mAyArthane gussena.re. pote pe| gussena thAya. AcAryano upaghAta karanAra na thAya. kara temano chidrAnveSAna thAya. 41. AyariyaM kuviyaM naccA pattieNa psaaye| vijjhavejja paMjaliuDo vaejja na puNo tti y|| AcAryaM kupitaM jJAtvA prAtItikena prsaadyet| vidhyApayet prAMjalipuTaH vadena punariti ca // 41.AcAryane kopAyamAna thayelA jANIne vinayI. ziSya pratItikAraka (athavA pratikAraka) vacano vaDe temane prasanna kare. hAtha joDIne temane zAMta kare ane ema 5se 3 '93rImAnaharu'. 42. dhammajjiyaM ca vavahAraM buddhehAyariyaM syaa| tamArayanto vavahAraM garahaM nAbhigacchaI // dharmArjitaM ca vyavahAraM buddharAcaritaM sdaa| tamAcaran vyavahAraM gahIM nAbhigacchati / / 4ra je vyavahAra dharmathI arjita* thayo che, jenuM tattvajJa AcAryoe sadA AcaraNa karyuM che, te vyavahAranuM AcaraNa karato muni kyAMya paNa niMdAne pAtra thato. nathI. 43. AcAryanA manogata ane vAkyagata bhAvone jANIne, temanA vacanone grahaNa kare ane kAryarUpamAM pariNata 43. maNogayaM vaktagayaM jANittAyariyassa u| taM parigijjha vAyAe kammuNA uvvaaye|| manogataM vAkyagataM jJAtvA AcAryasya tu| tat parigRhya vAcA karmaNopapAdayet //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 44. vitte acoie niccaM khippaM havai sucoie / jahovaiTThe sukaya kiccAI kuvvaI sayA // 45. naccA namai mehAvI loe kittI se jAyae / havaI kiccANaM saraNaM bhUyANaM jagaI jahA // 46. pujjA jassa pasIyanti sNbuddhaayaa| pannA lAbhaissanti vilaM aTTiyaM suyaM // 47. sa pujjasatthe suviNIyasaMsae maNoruI ciTTai kammasaMpayA / tavosamAyArisamAhisaMvuDe mahajjuI paMcavayAI pAliyA || 48. sa devagandhavvamaNussapUie caittu dehaM malapaMkapuvvayaM / siddhe vA havar3a sAsae deve vA apparae mahiDDie // -tti bemi / vitto'codito nityaM kSipraM bhavati sucoditaH / yathopadiSTaM sukRtaM kRtyAni karoti sadA // jJAtvA namati medhAvI loke kIrtistasya jAyate / bhavati kRtyAnAM zaraNaM bhUtAnAM jagatI yathA // 13 pUjyA yasya prasIdanti sambuddhAH pUrvasaMstutAH / prasannA lAbhayiSyanti vipulamArthikaM zrutam // sa pUjyazAstraH suvinItasaMzayaH manorucistiSTati karmasampadA / tapa:sAmAcArIsamAdhisaMvRtaH mahAdyutiH paMca vratAni pAlayitvA // sa devagandharvamanuSyapUjitaH tyaktvA dehaM malapaGkapUrvakam / siddho vA bhavati zAzvata: devo vA alparajA mahaddhikaH // -iti bravImi adhyayana- 1 : 9 44-48 44.je vinayathI prakhyAta hoya che te sadA preryA vinA ja kAryamAM pravRtta thAya che. te sArA preraka gurunI preraNA pAmIne tarata ja temanA upadeza anusAra sArI rIte artha- saMpanna re che. 45.medhAvI muni ukta vinaya-paddhati jANIne tene kriyAnvita karavAmAM tatpara bane che. tenI lokamAM kIrti thAya che. je rIte pRthvI prANIono AdhAra che, te ja rIte te AcAryone mATe AdhArabhUta banI jAya che. 46.tenA para tattvajJa pUjya AcAryo prasanna thAya che. adhyayanakALa pahelAM ja teo tenA vinaya samAcaraNathI paricita hoya che. teo prasanna thaIne tene mokSanA hetubhUta vipula zrutajJAnano lAbha karAve che. So 47.te pUjyazAstra' hoya che--tene zAstrIya jJAnanuM ghaNuM sanmAna hoya che. tenI badhI zaMkAo nAza pAme che. te gurunA manane game che. te karma-saMpadA (davidha sAmAcArI) vaDe sampanna thaIne rahe che. te tapaH sAmAcArI ane samAdhi vaDe saMvRta thAya che. te pAMca mahAvratonuM pAlana karIne mahAna tejasvI banI jAya che. 48.deva, gAMdharva ane manuSyothI pUjAto te vinIta ziSya maLa ane paMkathI banelA zarIrane tyAgIne kAM to zAzvata siddha bane che athavA alpa karmavALo mahardhika deva bane cha) pa -ema huM kahuM chuM.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 1 : vinayazruta 1. (saMno vippamudassa, gArassa milluLo) saMyogano artha che--saMbaMdha. te be prakArano hoya che-bAhya ane AtyaMtara. mAtA-pitA vagereno pArivArika saMbaMdha 'bAhya saMyoga' che ane viSaya, kaSAya vagereno saMbaMdha 'ApyaMtarika-saMyoga' che. bhikSue A baMne saMyogothI mukta thavuM joIe. vRkSa cAlatAM nathI, teTalA mATe temane 'aga' kahevAmAM Ave che. prAcIna kALamAM moTA bhAge gharo vRkSanA lAkaDAMmAMthI banAvavAmAM AvatAM hatAM. tethI dharanuM nAma 'agAra' paDyuM. jemane 'agAra' nathI hotuM, te 'anagAra' che. pravRtti-labhya arthanI daSTithI 'anagAra' ane 'bhikSu' baMne zabda ekArthavAcI che. zAntyAcArye darzAvyuM che ke ahIM 'anagAra'no vyutpatti-labhya artha levo joIe, nahIM to be zabdonI sArthakatA siddha thatI nathI. 'agAra'no artha che 'dhara'. jene 'ghara' na hoya te 'anagAra' kahevAya che.ka nemicandra anusAra bhikSu bIjAne mATe banelA gharomAM rahevA chatAM paNa temanA para mamatva nathI karato, eTalA mATe te 'anagAra' che.' zAntyAcArye vaikalpika rUpamAM 'aNagAra' ane 'asabhikSu' evo padaccheda karyo che. je bhikSA levA mATe jAti, kuLa vagere batAvIne bIjAne AtmIya na banAve, tene 'a-svabhikSu' (mudhAjIvI) kahevAmAM Ave che. saMyogothI vipramukta, anagAra ane bhikSu--e traNe zabdo mahattvapUrNa che. A traNemAM paurvAparya saMbaMdha che. je vyakti badhA prakAranA saMyogothI vipramukta hoya che, tene mATe sAmAjika jIvana samApta thaI jAya che. samAjano artha che--saMbaMdha cetanAno vikAsa. muni sAmAjika nathI hoto. te koIpaNa prakAre koInI sAthe saMbaddha nathI hoto. te saMbaMdhAtIta jIvana jIve che. A muni banavAnI prathama bhUmikA che. je saMbaMdha-mukta hoya che, te akiMcana hoya che. tene potAnuM ghara paNa nathI hotuM. te anagAra hoya che. to pachI prazna thAya che ke jyAre vyakti saMbaMdhAtIta thaI cUkela che, jene koI ghara nathI, to tenI AjIvikA kevI rIte cAle che ? tenA javAbamAM kahevAmAM AvyuM che ke te bhikSAcArI bane, bhikSAthI potAno jIvananirvAha kare. A rIte A traNe zabdo eka ja sAMkaLamAM saMkaLAyelAM che. eka zabdamAM kahI zakAya ke je saMbaMdhAtIta jIvana jIve che tenI pAse potAnuM kaMIpaNa nathI hotuM, ghara paNa nathI hotuM, paraMtu te saMpUrNa vizvanI saMpattino sahaja rIte ja svAmI banI jAya che-- 1. sulavodhA, patra 6 : 'saMyot' sambandhAnuM vAdyamyantarameTbhinnaat, tatra mAtrAdiviSayAd bAhyAt, kaSAyAdiviSayAccArantarAt / 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 26 : 'na gacchaMtItyagA-vRkSA ityarthaH, agaiH kRtamagAraM gRhamityarthaH nAsya agAraM vidyata ityanagAraH / 3. dhRvRtti, patra ?? : 'anaraNye' ti vidyamAnamAramsyetyngaar iti vyutpanno'nagArazabdo gRhyate, yastvavyutpanno rUDhizabdo yativAcaka:, yathoktam anagAro munimaunI, sAdhuH pravrajito vratI / zramaNaH kSapaNazcaiva yatizcaikArthavAcakAH // iti, sa iha na gRhyate, bhikSuzabdenaiva tadarthasya gatatvAt / 4. muddhodhA, patra 1, : 'anaraNya' padbhUtakRdanivAmitvAt tatrA'pi mamatvamuktatvAt saMgarahitasya / 5. vRttavRtti, patra 21 : thavA-'jhaLaAE mighuLo' tti asveSu bhikSurasvabhikSu jAtyAdyanAjIvanAdanAtmIkRtatvenAnAtmIyAneva gRhiNo'nnAdi bhikSata iti kRtvA sa ca yatireva, tato'nagArazcAsAvasvabhikSuzca anagArAsvabhikSuH /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 15 'akiJcanohamityAsva, trailokyAdhipatirbhavet / yoziminuM tachyuM, rahasyaM paramAtmana : / / ' 2. vinayane (viLayaM) zAntyAcArye AnA saMskRta rUpa be karyAM che--vinaya ane vinata. vinayano artha che--AcAra ane vinaMtano artha che-- namratA. sudarzana zeThe thAvAputrane pUchyuM--''bhaMta ! ApanA dharmanuM mULa zuM che ?'' thAvAputre kahyuM--''sudarzana ! amArA dharmanuM mULa--vinaya che. te be prakArano che--agAravinaya ane anagAravinaya. bAra vrata ane agiyAra upAsaka pratimAo e 'AgAravinaya' che ane pAMca mahAvrata, chaThThuM rAtribhojana-viramaNa vrata, aDhAra pApothIviramaNa, dasa pratyAkhyAna ane bAra bhikSu pratimAo--e 'anagAravinaya' che. ''. aupAtikamAM vinayanA sAta prakAra darzAvAyA che--jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, manavinaya, vacanavinaya, kAyavinaya ane lokopacAravinaya. prastuta adhyayanamAM vinayanA baMne artho--AcAra ane namratA para prakAza pADavAmAM Avyo che. adhyayana-1 : zloka 2 Ti 2-3 3. je gurunI AjJA ane nirdezanuM pAlana kare che (nirdesavAre) cUrNi anusAra 'AjJA' ane 'nirdeza' samAna arthavAcI che. vaikalpika rUpamAM tyAM AjJAno artha--Agamano upadeza ane nirdezano artha-AgamathI aviruddha guru-vacana karavAmAM Avyo che. zAntyAcArye AjJAno mukhya artha--Agamokta vidhi ane nirdezano artha-pratipAdana karyo che. gauNa rUpamAM AjJAno artha--guruvacana ane nirdezano artha--''huM A kArya ApanA Adeza anusAra ja karIza.''A rIte nizcayAtmaka vicAra prakaTa karavo te che. temanI sAme 'bALanirdesayare' pATha hato. AthI temaNe 'va' zabdanA 'ra' ane 'tara' baMne rUponI vyAkhyA karI che--AjJAnirdeza mujaba karanAra ane AjJA-nirdeza vaDe saMsAra-samudrane taranAra. AgaLa lakhyuM che ke bhagavad-vANInA anaMta paryAyo hovAne kAraNe aneka vyAkhyA-bheda saMbhavI zake che. paraMtu maMda buddhivALAo mATe A vyAmohano hetu na banI jAya eTalA mATe pratyeka sUtranI vyAkhyAmAM aneka vikalpo karavAno prayatna karavAmAM Avyo nathI. 1. zrRvRtti, patra 21:vizio vividho vA nayo-nIti vinayaH - sAdhujanAsevitaH samAcArastaM vinamanaM vA vinatam / 2. nAyAdhamattAo, zAsUtra 6 / 3. jhovavAya, sUtra 40 / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 26 : AjJApyate'nayA iti AjJA, nirdezana nirdeza:, AjJaiva nirdeza:, athavA AjJA- sUtropadezaH, tathA nirdezastu tadaviruddhaM guruvacanaM, AjJAnirdezaM karotIti ANANiddesakaro / 5. bRhadvRtti, patra 44 : ADiti svasvabhAvAvasthAnAtmikayA maryAdayA'bhivyAptyA vA jJAyante'rthA anayetyAjJA-bhagavadabhihitAgamarUpA tasyA nirdeza utsargApavAdAbhyAM pratipAda namamAjJAnirdezaH, idamitthaM vidheyamidamitthaM vetyevamAtmakaH tatkaraNazIlastadanulomAnuSThAno vA AjJAnirdezakaraH, yadvA''jJAsaumya ! idaM kuru idaM ca mA kArSIriti guruvacanameva, tasyA nirdezaidamitthameva karomi iti nizcayAbhidhAnaM tatkaraH / 6. ejana, patra 44 : jJAnirdezena vA tati mavAmo mityAjnyaanirdeshtr ityAdayo 'nantagamaparyAyatvAd bhagavadvacanasya vyAkhyAbhedAH sambhavanto'pi mandamatInAM vyAmohahetutayA bAlAbAlAdibodhotpAdanArthatvAccAsya prayAsasya na pratisUtraM pradarzayiSyante /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-1 : zloka 3Ti 4-8 4. zuzruSA kare che (vAyApa) cUrNimAM Ano artha 'zuzruSA karanAra' ane TIkAmAM Ano artha 'sIpa rahenAra''-jyAM besIne gurunI najare paDe tathA temano sAda sAMbhaLI zake, tyAM rahenAra arthAta "AdezanA bhayathI dUra na besanAra karavAmAM Avyo che. uparAMta, nirdeza, AjJA ane vinaya A badhAne ekArthaka paNa mAnavAmAM AvyAM che.? pa. igita ane AkArane (ziyA). iMgita ane AkAra-A baMne zabda zarIranI ceSTAonA vAcaka che. koI kAryanI pravRtti ane nivRttine mATe mastaka vagerene thoDuM halAvavuM te igita che. A ceSTA sUkSma hoya che. tene nipuNa mativALA loko ja samajI zake che. AkArane sthaLa buddhivALA loko paNa pakaDI zake che. Asanane zithila karatAM joIne saheje ja jANI zakAya che ke teo prasthAna karavA icche che. e ja rIte dizAo tarapha jovuM, bagAsuM khAvuM ane cAdara oDhavI-A badhA prasthAnanI sUcanA ApanArA 'AkAra" che. igita ane AkAra paryAyavAcI paNa mAnavAmAM AvyA che." 6. jANe che (saMpanne) cUrNi ane sukhabodhAmAM Ano artha 'yukta ane brahavRttimAM 'saMpraza' (jANanAra) tathA 'yukta--baMne artha ApavAmAM AvyA che. ahI bRhavRttino saMprajJa artha adhika yogya jaNAya che." 7. gurunI zuzruSA nathI karato (anuvavA vArA) avinIta ziyanuM mana gurunI upAsanAmAM coMTatuM nathI. te guru sAthe mAnasika aMtara rAkhIne rahe che. tenA manamAM sadA e bhAva banI rahe che ke jo huM guranI upAsanA karIza to gurune Thapako devAno vadhu moko maLaze. te e satyane bhUlI jAya che ke gurunA ThapakAmAM paNa vyaktino vikAsa ane hita chupAyelAM che. nItino A prasiddha zloka e tathyane pratidhvanita kare che trIbhirgurUNAM paruSAkSarAbhiH, pratADitA: yAnti narA: mahattvam / alabdhazANotkaSaNA nRpANAM, na jAt maulau maNayo vasanti / / 8. ( saMvRddha) je gurunI AjJAthI pratikULa vartana kare che, gurunA kathanano prativAda kare che ane je sadA gurunA doSo jato rahe che, te pratyenIka kahevAya che. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR026 : upapatanamupapAtaH zuzrUSA karaNamityarthaH / 2. bRhadvRtti, patra 44 : upa-samIpe patanaM-sthAnamupapAta: dugavacanaviSayadezAvasthAnaM tatkArakaH tadanuSThAtA, na tu gurvAdezAdibhItyA tadvyavahitadezasthAyIti yAvat / 3. vyavahArabhASya, 4 / 354: uvavAo niddeso ANA viNao ya haoNti egtttthaa| 4. bRhadvRtti, patra 44 : iMgitaM-nipuNamatigamyaM pravRtti nivRttisUcakamISaddhUziraHkampAdi, AkAra: sthUladhIsaMvedyaH prasthAnAdi bhAvAbhivyaMjako digavalokanAdiH Aha ca"avaloyaNaM disANaM, viyaM bhaNaM sADayassa saMThavaNaM / THUTDhatnIvAra, kRta IT$ $ '' 5.( ka ) abhidhAnappadIpikA, 764 : AkAro iMgitaM iMgo (g) ejana, 186: vidhAre vorane vattA, sADIne fpavA 6.(ka) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 27: saMpannavAn saMpannaH / | (g) muvIghA , patra ? : sampanna: yut: / (ga) bRhadvatti, patra 44 : samyak prakarSaNa jAnAti iMgitAkAra samprajJaH, yadvA-iMgitAkArAbhyAM gurugatabhAvaparijJAnameva kAraNe kAryopacArAdiGgitAkArazabdonoktaM, tena sampanno-yuktaH /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayakRta adhyayana-1: zloka 4 Ti 9 je muni gunA iMgita ane AkArane sArI rIte samajI nathI zakato, te asaMbaddha hoya che. A zloka pUrvavartI zlokano pratipakSI che. vRttimAM pratyanIkatAne samajAvavA mATe "kUlavAlaka zramaNanI kathA ApavAmAM AvI che. te A rIte che- eka AcArya hatA. temano ziSya atyaMta avinayI hato. AcArya koI koI vAra tene Thapako ApatA ane te AcArya tarapha dveSabhAva rAkhato hato. eka vAra AcArya tene sAthe laIne siddhazailanI vaMdanA karavA gayAM. teo vaMdana karI parvata parathI nIce UtarI rahyA hatA. AcArya AgaLa hatA, ziSya pAchaLa-pAchaLa AvI rahyo hato. ziSyanA manamAM dveSa UbharAyo ane teNe AcAryane mAravA mATe eka zilAkhaMDa nIce gabaDAvyo. AcArye joyuM. temaNe paga pahoLA karI dIdhA. zilAkhaMDa be paganI vaccethI pasAra thaIne nIce jato rahyo. nahIM to teo marI jAta. ziSyanI A halakaTatA joI kopAyamAna thaI temaNe zApa Apyo- "he duSTa ! tAro vinAza strIne kAraNe thaze." ziSya sAMbhaLyuM. AcAryanuM vacana mithyA thAya te daSTie te tApasInA eka AzramamAM rahevA lAgyo. bAjumAM ja eka nadI hatI. te nadInA kinAre AtApanA levA lAgyo. jayAre koI sArthavAha tyAMthI pasAra thato tyAre tene AhAra maLI raheto. nadInA kAMThA para AtApanA levAnA prabhAvathI nadIe potAno pravAha badalI nAkhyo. tenuM nAma paDI gayuM-phUlavAlaya arthAt kULa(kAMThA)ne vaLAMka ApanAro. mahArAjA zreNikano putra koNika vaizAlI nagarIne potAne adhIna karavA icchato hato. paNa te tema karI zakyo nahi, kAraNake tyAM munisuvrata svAmIno eka stupa hato. koNika hatAza thaI gayo. eka vAra devavANI thaI-'jo zramaNa kUlavAlaka gaNikAne vaza thaI jAya to vaizAlI nagarIne adhIna karI zakAya." koNike gaNikAone bolAvI. eka gaNikAe A kArya pAra pADavAnuM mAthe lIdhuM. teNe kapaTazrAvikAnuM rUpa dhAraNa karyuM. sAthe sAthe te kUlavAlakanI pAse gaI ane vaMdanA karIne bolI-mAro pati mRtyu pAmyo che. huM tIrthATana karavA nIkaLI chuM. ApanI vAta sAMbhaLI ane huM ahIM AvI pahoMcI. Apa kRpA karI mArA hAthathI dAna svIkAro.' te divase munine pAraNuM hatuM. zrAvikAe auSadhi-mizrita lADavA vahorAvyA. munine jhADA thaI gayA. auSadhinA prayogathI muni svastha banyA. anurAga vadhyo. zrAvikA pratidina munine ubaTana karI ApatI. muninuM mana vicalita thaI gayuM. te munine laI koNika pAse AvI. tenI pAsethI badhI jANakArI meLavI koNike munisuvratano stUpa dhvasta karI dIdho ane vaizAlI nagarI para adhikAra meLavyo." 8. (jahA suNI pUikaNNI nikkasijjai savvaso) 'pUti' zabdanA be artha che-(1) kAnamAM jayAre kRmi pedA thAya che tyAre temAMthI durgadha nIkaLavA lAge che. (2) jyAre kAnamAM paru thaI jAya che tyAre bhayaMkara durgadha AvavA lAge che. AnuM tAtparya e che ke-te kUtarI jenA zarIranA badhA avayavo saDI gayA hoya-gaLI gayA hoya. AvI kUtarIne badhI jagyAethI hAMkI kADhavAmAM Ave che. A rIte avinIta sarvatra tiraskArane pAtra bane che. tene kyAMya paNa sanmAna maLatuM nathI. AcArya bhikSue A zlokanA maMtavyane sarasa rIte abhivyakta karyuM che - ku hyA kAnArI kUtarI, tiNare jharai kIr3A rAdha lohI re / sagale ThAma syUM kADhe huD huD kare, ghara meM AvaNa na de koI re // dhiga dhiga avinIta aatmaa| 1. suvavadhA, patra 2 2. bRhadvRtti, patra 45 : pUti:-paripAkataH kuthitagandhau kRmikulAkulatvAd upalakSamaNametat, tathAvidhau karNI zrutI yasyAH, pakkAktaM vA pUtistadvyAptau kau~ yasyAH sA pUti karNA, sakalAvayavakutsopalakSaNaM caitat / 3. vinIta vinIta zrI vaparuM, DhAtra 2 zA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 18 adhyayana-1 : zloka 4 Ti 10-11 cUrNikAra ane vRttikAra anusAra 'sunI' zabdano prayoga atyaMta gartA ane kutsA vyakta karavA mATe karavAmAM Avyo che.' suzrutamAM 'qfzM'ne kAnano roga mAnavAmAM Avyo che, jemAM paru vahe che. 'maLa' zabdanA traNa artha maLe che 1. badhA sthAnomAMthI. 2, badhA prakAre ja 3. badhI avasthAomAM 5 10. duHzIla (DusIna) zIlanA traNa artha che-svabhAva, samAdhi ane AcAra. jenuM zIla rAga, dveSa tathA anyAya doSothI vikRta thAya che te du:zIla kahevAya che." AcAra ke cAritra vinayanA paryAyavAcI zabdo che. te paraspara joDAyelA che. vinaya zIlanuM ja eka aMga che. vinayanI phalazruti che-cAritra. je aMvinIta hoya che, te duHzIla hoya che. durazIla vyaktino vinAza thAya che. prAcIna zloka che 'vRttaM yatnena saMrakSet, vittamAyAti yAti ca / akSINo vittataH kSINo, vRttatastu hato hataH // bauddha sAhityamAM mAnasika, vAcika ane kAyika anAcArane duHzIla mAnavAmAM Avela che." 11. vAcALa bhikSu (muThThI) avinIta vyakti vAcALa hoya che. vAcALatAthI vyaktinI ladhutA sAme AvI jAya che. nItino prasiddha zloka che maukharya lAghavakara, maunamunnatikArakam / mukharau nUpurau pAde , hAraH kaNThe virAjate / vRttikAre "muharI' zabdanA traNa saMskRta rUpa ApI, traNa bhinna-bhinna artha karyA che?1. muaf-jenuM mukha ja ari-zatru che athavA jenuM mukha (vacana) Aloka ane paralokamAM apakAra karanAruM che. 2. dUdha--iasaMbaddha bhASA bolanAra, 3. mura-vAcALa. 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR027 : savvasotti .... sarvAvasthAsu vA | 1. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, patra 27 : atha zunIgrahaNaM zunI garhitatarA, na tathA shvaa| (kha) bRhadvRtti, patra 45 : strInirdezo'tyantakutsopadarzakaH / 2. suzruta ? ! ra60 / 24 / 3. bRhadvatti, patra 45 : savvaso tti sarvataH sarvebhyo gopuragRhAMgaNAdibhyaH / 4. (4) adhyayana vUff, pR. 27 : saghaNo saccA ! (9) vRtti , patra 8, I 6. bRhavRtti, patra 45 : duSTamiti rAgadveSAdidoSavikRtaM zIlaM svabhAvaH samAdhirAcAro vA yasyAsau duHzIlaH / 7. visuddhimagga, bhAga 1, pRSTha 55 : sabbampi dussIlyaM anaacaaro| 8. vRtti , 8, I
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 12. cokhAnA bhUMsAne (vAsi) cUrNi ane TIkAmAM AnA be artha karavAmAM AvyA che--cokhAnuM bhUMsu athavA kaNakImizrita bhUMsu. cUrNikAre Ane puSTikAraka tathA bhUMDane priya bhojana kahyuM che. 19 zrAvakadharmavidhiprakaraNamAM eka kathA Ave che, jeno Azaya evo che ke eka rAjAne khUba bhUkha lAgI. teNe vividha prakAranA bhojana banAvaDAvyAM. te badhuM ja khAI gayo. eTale sudhI ke '"-vu, ma' vagere paNa khAI gayo. A kathAnakamAMthI ema spaSTa thAya che ke '-vuDa cokhAnuM bhUMsu nahIM paNa koI vizeSa vAnagI hatI. kauTilya arthazAstramAM kaNa-kuNDaka zabda keTalAMka sthAnomAM Avyo che (2/15/52, 56; 2/2943). ahIM kuNDakano artha--lAla cUrNa ke je chAlanI aMdara cokhA sAthe coMTeluM rahe che'--evo karyo che. jAtakamAM 'AvAma' zabda Avyo che. tyAM AcAmano artha 'cokhAnuM osAmaNa' che. AyAmano artha 'cokhAmAMthI banAvela yUSa' paNa che. 13. ajJAnI (mittu) adhyayana-1 : zloka 5 Ti 12-14 be mRga zabdanA be artha che--haraNa ane pazu. prastuta prasaMgamAM pazunI lAkSaNika vivakSAthI teno artha thAya che--ajJAnI ke vivekahIna vyakti. vRttikAre avinIta evo artha svIkAryo che. 14. zIlane (sIi) 1. gurunI AjJA ane nirdezanuM pAlana karavuM. 2. gurunA daSTipathamAM besavuM, gurunI zuzruSA karavI. 3. gurunA iMgita ane AkAra(izArA)ne jANavA. zIlano artha che--AcAra athavA saMyama. munino saMpUrNa AcAra ke saMyama 'zIla' zabdathI oLakhAvAya che. prastuta prasaMgamAM A zabda 'vinIta' ziSyanA AcAra tarapha izAro kare che. sUtrakAra anusAra vinItanA zIlanuM svarUpa AvuM che- 1. (ka) uttarAdhyayana cUrNa, pR0 27 : kaNA nAma taMDulAH kuMDagA kukkasAH, kaNAnAM kuMDagAH, kaNakuMDagA:, kaNamisso vA kuMDaka: kaNakuMDakaH, soya vuDDikaro, sUyarANaM priyazca / ( 3 ) vRttavRtti, patra 4 : LA: tanunAstreSAM tamitro vA kuNDakaH-tatkSodanotpannakukkusaH kaNakuNDakastam / 2.zrAvajha-dharmavidhi prALa, patra 24, 2 / 3. The red powder which adheres to the the rice under the husk. (Childers) 4. gurune anukULa vartana karavuM.. 5. vAcALatA choDI devI, alpabhASI thavuM. bauddha sAhityamAM zIla, samAdhi ane prajJA--A traNa zabdo ghaNA vaparAyA che. zIlano eka artha che--kathanI ane karaNInI samAnatA. eno bIjo artha che--AcAra-mana, vacana ane kAyAnI samyak pravRtti. 4.Jatak, 254, 3g. 1-2 : Acama is scum of boiling rice. pa. Ayama, "A thin rice porridge" (Lemann : Aupapatik S.s.z.) 6. bRhadvRtti, patra 45 mRga iva mRga: ajJatvAdavinIta iti ma: / 7. vimuddhimaLa, mALa ?, pR0 13 : sIttuM ti mammAvInAmmanA / 8. ejana, pR , : sItte ti manamItte /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-1 : zloka 6 Ti 15-17 15. bhAbhAnu hita (hiyamappaNo) AtmAnuM aihika ane pAralaukika hita vinayanI ArAdhanAthI saMbhave che. AcArya nemicandra enI puSTimAM eka prAcIna gAthA uddhata karI che - 'viNayA NANaM NANAo daMsaNaM daMsaNAo caraNaM ca / caraNAhiMto mokkho, mokkhe sokkhaM nirAbAhaM // ' / vinayanI ArAdhanAthI jJAna, jJAnathI darzana, darzanathI cAritra ane cAritrathI mokSanI prApti thAya che. mokSamAM nirAbAdha sukha prApta thAya che. 16. bhAbhAva (hAnAmApane samaNIne (suNiyA'bhAvaM) mAnAM saMskRta 35okathazacha-' zrutvA abhAvaM' tathA 'zrutvA bhAvaM'. aArane 'suNiyA' sAthe phoDAyasa mAnavAcI saMskRta 35 'zrutvA abhAvaM' bane cha, zrI rIte zrutvA bhAvaM'. mAno artha cha24vasthA 3 sthiti. 17. buddhaputra (AyaAryano priya ziSya) bhane mokSano mathA (buddhaputta niyAgaTThI) mAyArya nebhiyandra anusAra 'buddhaputta'no artha cha-mAyArya vagaireno prAtipAtra ziSya bhane 'niyAgaTThI'no artha chmokSAbhilASI 2 yUli bhane pRvRttimA 'buddhautta' 5 / 6 . 'buddhautta' bhane 'niyAgaTThI' 24 bane zahIne meM mAnIne tenu saMskRta 35'buddhoktanijakArthI'-tI/42 vagere dvaa2| 75STi zAnano mAmilAmI 42pAmA mAyuM che. pRvRttimA niyAga'no vailpi artha mokSa karAyo che." bRhadvRttimAM A be pAThAMtara mAnavAmAM AvyA che-- 1. 'buddhavutta'-suddhavyuta arthAt mAgama. 2. 'buddhaputta'-muddhaputra arthAt mAyArya mahanI prItipAtra ziSya. yUre mA adhyayana nAvAsamA dobhA 59 niyAgaTThI'no artha-zAna, rzana bhane yAriyano aA-yo cha.' 1. sukhabodhA, patra 3 / 2. mezana, patra 3 : buddhAnAm-AcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH-puttA ya sIsA ya samaM vibhattA' itivacanAt, svarUpavizeSaNametat, niyAgArthI mokSArthI ...... / 3. ( ka ) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 28 : buddhairuktaM buddhoktaM jJAnamityarthaH tadeva ca niyAkaM nijakamAtmIyaM zeSaM zarIrAdi sarvaM parAkyaM / (kha) bRhadvRtti, patra 46 : buddhaiH-avagatatattvaistIrtha karAdibhiruktam-abhihitaM, tacca tannijameva nijakaM cajJAnAdi tasyaiva buddhairAtmIyatvena tattvata uktatvAt, buddhokta nijakaM, tadarthayate abhilaSatItyevaMzIlaH buddhoktanijakArthI / 4. bahatti , patra 46 : yadvA.......nitarAM yajanaM yAga: pUjA yasmin so'yaM niyAgo mokssH| 5. meTana, patra 46 : paThanti ca-'buddhavutte NiyAgaTTi tti' buddhaH-uktarUpairyukto-vizeSeNAbhihitaH, sa ca dvAdazAMgarUpa Agamastasmin sthita iti gamyate , yadvA buddhAnAmAcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 35 : NiyAgaM NidANaM niyAgamityarthaH NANAtitiyaM vA NiyagaM AtmIyamityarthaH sesaM sarIrAdi savvaM parAyagaM, NiyAeNa'TTho jassa so nniyaagtttthii|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 21. adhyayana-1 : zloka 8-9 Ti 19 Agama-sAhityamAM 'vRddha zabdano prayoga aneka sthAno para maLe che. teno artha che-AcArya, tIrthakara, vItarAga, jJAnI, guru vagere vagere. bauddha-sAhityamAM A arthonI sAthe-sAthe "zAvacaputra'nA arthamAM paNa Ano prayoga thayo che. mahAtmA zAkya munine jayAre bodhi-lAbha thayo tyAre teo buddha kahevAyA ane temanuM darzana paNa te ja nAmathI oLakhAvA lAgyuM. paraMtu mahAtmA buddha bolatI veLAe potAne mATe vizeSa karIne 'tathAgata' zabdano ja prayoga karatA hatA. 18. (nisane...makRguttAInirALa) nimanta cUrNi ane vRttinA AdhAre AnA traNa artha phalita thAya che - (1) jenuM aMtaHkaraNa krodhayukta na hoya. (2) jeno bAhyAkAra prazAnta hoya. (3) jenI ceSTAo atyanta zAMta hoya. bakunudif-AnA traNa artha maLe che- (1) Agama-vacana (2) mokSanA upAya (3) artha sahita nigacUrNikAre nirarthaka zabdanA traNa udAharaNa ApyAM che (1) bhAratarAmAyaNa vagere. te lokottara arthathI zUnya che. (2) titya, davistha, pAkhaMDa vagere. A arthazUnya athavA niruktazUnya zabdo che. (3) strI-kathA vagere. A muninA mATe anarthaka athavA aprayojanIya che." 19. krIDA (6) Ano sAmAnya artha che-khelakUda, killola vagere, zAntAcArya ane nemicandra Ano artha--anyAkSarI, prahelikA vagerethI pedA thatuM kutuhala evo kare che. cUrNikAre vikalpamAM baMne zabdo (hAsaM 6i)no samuccayArtha 'zrIpUrvaka hAsya' evo karyo che." 1. vRddha saura vRddha sAdhavA, 0 25. 2. (4) Sri Tdhyayana cULa, go 28: garva zAno nizAnaH akrodhavAnityarthaH, atyantazAntaceSTo vA / (kha) sukhabodhA, patra 3 : nizAnta: nitarAmupazamavAn antaH krodhaparihAreNa bahizca prshaantaakaartyaa| 3. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 28: arthenayuktAni sUtrANyu- pdeshpdaani| (9) vRtti, patra 46, 47 : sarvate-thita artha:, .......... 2 heya35devazayathAzcarthanAvina tena yuktAni-anvitAni arthayuktAni, tAni ca heyopAdeyAbhidhAyakAni, arthAdAgamavAsi / 4. bRhadvRtti, patra 47 : mumukSubhirarthyamAnatvAdartho-mokSastatra yufor-3pa tathA saMtAnA 5. ejana, patra 47 : 35rthe vA padheyamafzrI pUna ytijnocitaani| 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 28 : na yeSAmartho vidyata iti niratthANi..... 'bhAraharAmAyaNAdINi' athavA dittho davittho pAkhaMDa iti, athavA ithikhaadiinni| 7. (4) bRhavRtti, patra 47 : gii kantAkSarila nirAnaninitAm (kha) sukhabodhA, patra 3 / 8. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 29: ahavA jaM kIDapuvvagaM hAsyaM tad /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi 20. caMDAlocita karma (krUra vyavahAra) (vajJAtiyuM) cUrNimAM Ano mukhya artha krodha ane amRta karavAmAM Avyo che.' bRhavRttimAM Ano mukhya artha krodhathI vazIbhUta thaIne amRta bhASaNa karavuM ane vikalpamAM krUra karma evo karyo che. zAntyAcArya bIjA vikalpamAM 'mAM avaniya'mAM araNDane ziSyanuM saMbodhana mAnIne 'jhI'no artha amRta kare che. nemicandre mAtra 'krodhane vazIbhUta thaIne amRta bhASaNa karavuM' e ja eka artha mAnyo che.' paraMtu daMDa ane kSati--A be zabdone bhinna mAnavAnI apekSAe vAMkAtine eka zabda mAnavo vadhu yogya che. 21. ekalo dhyAna kare (jJAina zo) A zabdathI eka laukika pratipattino saMketa maLe che ke dhyAna ekalo kare, adhyayana be vyakti kare ane grAmAntara-gamana traNa vagere vyakti kare.5 bhojana, pratikramaNa, svAdhyAya vagere pravRttio samUhamAM karavAmAM Ave che. dhyAna' samUhamAM nahIM paraMtu ekalA karavAmAM Ave che. A prAcIna paraMparAno ja ahIM ullekha che. 22 vartamAnakALe sAmUhika dhyAna (grupa meDiTezana)ne paNa mahattvapUrNa mAnavAmAM Ave che. temAM zaktisaMpanna sAdhakonA prakaMpanothI nirbaLa sAdhako sAhajika rIte ja lAbha meLave che. temanI ekAgratAne eka sahAro maLI jAya che ane teo dhyAnanA UMDANamAM javA lAge che. adhyayana-1 : zloka 10, 12 Ti 20-22 prAcIna paraMparA anusAra divasanA cAra praharamAMthI munine pahelA ane cothA praharamAM svAdhyAya karavAnuM ane bIjA praharamAM dhyAna karavAnuM hoya che. e rIte rAtrinA cAra praharomAM munie pahelA ane cothA praharamAM svAdhyAya ane bIjA praharamAM dhyAna karavAnuM hoya che. divasa-rAtamAM cAra prahara svAdhyAyanA ane be prahara dhyAnanA hoya che. dhyAnanA be artha che--(1) sUtranA arthanuM ciMtana ane (2) dharma-vicaya. 3. ejana, patra 47 : athavA avantu ! saumya ! attImaanythaatvvidhaanaadibhirstyN / 22. (niyamsa-AphaLo) gattiyasa--Ano artha che avinIta ghoDo. gaMDI, galI ane marAlIA traNa zabdo duSTa ghoDA ane baLadanA paryAyavAcI che. gaMDI-uchaLakUda karanAro. galI--khAudharo. marAlIvAhanamAM jotaratAM lAtaMlAta karanAra athavA jamIna para ALoTI paDanAra. 1.3ttarAdhyayana vRtti, pR0 21 : ghaDo nAma odha:, kRtaM martya, na 6. pravacanasArodvAra, 0 602: RtamanRtaM, pAgate tu tameva aliyaM, caMDaM ca aliyaM ca cNddaaliye| 2. vRttavRtti, patra 47 : 26:-odhadazAnImanRtbhaassnnN caNDAlIkam / yadvA caNDenA''lamasya caNDena vA kalitazcaNDAlaH sa cAtikrUratvAccaNDAlajAtistasmin bhavaM cANDAlikaM karmeti gamyate / 4. muddhodhA, patra rU : capu: jodhranardezAnuM pratIk anRtabhASaNaM caNDAlikaM, lobhAdyalIkopalakSaNametat / 5. uttarAdhyayana vRtti, pR0 21 : 3 di-mya dhyAnaM dvayoradhyayanaM tripabhRtigrAmaH', evaM laukikAH saMpratipannAH / sutthe bhoyaNa kAle Avassae ya sajjhAe / saMthAre ceva tahA satteyA maMDalI jar3aNo // 7. uttarAdhyayana 26912, 68 : paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe bhikkhAyariyaM puNo cautthIe sajjhAyaM // paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe niddamokkhaM tu catthI bhujjo vi sajjhAyaM // 8. dhRvRtti, patra 48 : tti:--vinIta:, meM cAmAvadhA gastyazva: 8. uttarAdhyayana niryukti, gA0 64 : gaMDI galI marAlI asme goNe ya huti egaTThA /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta adhyayana-1 : zloka 13 Ti 23-25 AphaLe--Ano artha che vinIta ghoDo. AkIrNa, vinIta ane bhadraka--A traNa zabda vinIta ghoDA ane baLadanA paryAyavAcI che. 23. (pAvanuM pavittta") Ano artha che--muni azubha pravRttine choDI de. bRhavRttikAre 'pAvanuM paGivajJa'ne pAThAMtara mAnIne teno artha pAvaka arthAt zubha anuSThAnano svIkAra kare che evo karyo che. 23 24. hoziyArIpUrvaka kArya pUruM karanAra ziSya (nannuvavavovaveyA) prastuta prasaMgamAM 'tayuvakSya' e sAmAsika pada che. laghu zabdanA aneka artho che. ahIM teno artha haLavo, sakriya, avilaMba evo karI zakAya. laghudAkSyano artha thaze-kriyAzIla dakSatA, sUkSma nipuNatA, avilaMbakAritA. 25. durAzaya (durAsartha) AnA saMskRta rUpa be thaI zake che- duzazaya: ane turAzraya:. vRttikAra zIlAMkAcArye 'surAzraya' zabda mAnIne teno artha AvI rIte karyo che--ati kopAyamAna thavAnA svabhAvavALAM guruno Azraya levo atyaMta kaSTaprada bane che. nemicandre Ano artha--zIghra kopAyamAna thanAra evo karyo che." A baMne artha prasaMgopAtta che. vyAkhyAkAroe A prasaMge eka kathA prastuta karI che-- AcArya candrarudra AcArya candrarudra atyaMta krodhI hatA. eka vAra teo potAnA ziSyonI sAthe ujjayinI nagarImAM AvyA. teo ekAMtamAM svAdhyAyamagna hatA. eTalAmAM ja eka navavivAhita yuvaka potAnA mitronI sAthe tyAM Avyo ane mazkarI karatAM karatAM sAdhuone vaMdana karIne bolyo--bhaMte ! mane dharmanI vAta samajAvo. sAdhuo tenI mazkarIne samajIne mauna rahyA. te yuvaka pharIthI bolyo--bhaMte ! Apa mane dIkSA ApI do. huM gRhasthavAsathI kaMTALI gayo chuM. mArI daridratA joIne mArI patnIe paNa mane choDI dIdho che. mArA upara kRpA karo ane mAro uddhAra karo. sAdhuoe tene AcArya pAse mokalyo. AcAryane te kahevA lAgyo-mane pravrajyA Apo. huM gRhavAsathI kaMTALI gayo chuM. AcArye tenI vANImAM rahelA upahAsane pAmI jaI roSayukta bhASAmAM kahyuM--jA, rAkha laI Ava. te gayo. rAkha laI Avyo. AcArya tenuM kezaluMcana karavA lAgyA. mitro gabharAyA. temaNe potAnA te mitrane kahyuM--bhAgI jA. nahIM to muni banavuM paDaze. hajI hamaNAM to tAro vivAha thayo che. teNe vicAryuM, have ghare kevI rIte jAuM ? loca to thaI gayo che. te muni banI gayo, bhAvazramaNa thaI gayo. mitro tyAMthI bhAgI nIkaLyA. bIjA divase te navadIkSita ziSya AcArya caMdrarudrane kahyuM--bhaMte ! ahIMthI bIje jaIe. kemake mArA kuTuMbIjano mane ghare pAchA pharavA pharaja pADaze. rAtrimAM AcArye potAnA te navIna ziSyanI sAthe prasthAna karyuM. ziSya AgaLa cAlI rahyo hato. 1. vRttavRtti, patra 48 : bAjIo--vinIta:, 5 ceha prastAvA vaizrvaH / 2. uttarAdhyayana niryukti, gAthA 64 : Ainne ya viNIe bhae vAvi egaTThA / 3. vRttavRtti, patra 48 : pApameva pApa, myamAnatvAnanuSkAnuM parivarjayet- sarvaprakAraM pariharet..... paThanti ca - ' pAvagaM paDivajjar3a' tti tatra ca punAtIti pAvakaM zubhamanuSThAnaM pratipadyeta-agIkuryAt / 4. ejana, patra 41 : 3:aenAzrayanti tamatiopanatvAiiiita durAzrayaH / 5. suvavodhA, patra 4 : surAzathapi sAzuopanavi /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-1 zloka 14 Ti 26-28 cAlatAM-cAlatAM saghana aMdhakArane kAraNe AcAryane Thesa vAgI ane teo paDI gayA. temaNe krodhavaza ziSya upara daMDAno prahAra karyo, tenuM mAthuM phUTI gayuM, paraMtu ziSya te pIDA samabhAve sahI lIdhI. teNe vicAryuM ke huM keTalo adhama chuM ke potAnA ziSyo sAthe sukhapUrvaka rahetAM AcAryane meM A AphatamAM nAkhyA. te A rIte pavitra adhyavasAyonI hAramALAmAM AgaLa vadhato gayo ane kevalajJAnI banI gayo. rAta vItI. AcArye rudhirathI kharaDAyelAM ziSyanA zarIrane joyuM. manomana temane potAnA kRtya mATe glAni thaI. zubha adhyavasAyonI paraMparAmAM potAnA kRtyanI nindA karI ane pote paNa kevalajJAnI thaI gayA. ziSya potAnA mUdu vyavahArathI zIghra kopAyamAna thanArA potAnA gurune paNa komaLa banAvI dIdhA.1 26. (nApu vAra vilara) AnA be artha che - (1) guru jyAM sudhI 'Ama kema? evo prazna na pUche tyAM sudhI ziSya kaMI na bole, mauna rahe. (2) guru ja nahIM, koInA paNa pUchyA vinA kyAreya kaMI na kahe. 27. (daMgasaa kanvejJA) be bhAIo potAnI mAnI sAthe rahetA hatA. eka bhAIne tenA duzmane mArI nAkhyo. mAe bIjA putrane kahyuM -beTA ! tArA bhAInI hatyA karanArAne pakaDa ane tene mArI nAkha. putranI mardAnagI jAgI UThI. te pelA hatyArAnI zodhamAM nIkaLI paDyo. bAra varSa pachI pelo maLyo. tene pakaDIne mAnI pAse laI Avyo. teNe kahyuM-mA ! huM zaraNAgata chuM. Apa cAho to mAro, cAho to bacAvo. mAnuM mana karuNAthI bharAI gayuM. putre kahyuM-mA ! bhAInA hatyArA evA Ane joIne mArA rUMve rUMve Aga lAgI che. potAnA krodhane kevI rIte zAMta karuM ? mA bolI-putra ! krodhane pItA zIkha. dareka jagyAe tene saphaLa na kara. yAda rAkha ke 'saraNAgayANa vassaMbhiyANa paNayANa vasaNapattANaM / rogiyaajaMgamANaM, sappurisA neva paharati / / zaraNamAM AvelA, vaza thayelA, namI paDelA, ApattimAM AvI paDelA tathA rogathI pAMgaLA banelA loko para satpaSo kadI prahAra karatA nathI. putrano krodha zAMta thayo. teNe potAnA bhAInA ghAtakane choDI dIdho. 28. (thAnA piyapriya) eka vAra eka AkhuM nagara bhayaMkara rogacALAthI gherAI gayuM. rAjA ane nagarajano duHkhI-du:khI thaI gayA. tyAM traNa bhUtavAdIo AvyA ane bolyA- he rAjana! amArI pAse zaktizALI bhUta che. ame AkhA nagarano upadrava zamAvI daIzuM. rAjAe traNene kahyuM-potapotAnA bhUtano paricaya Apo. pahelo bhUtavAdI bolyo-mAruM bhUta atyaMta suMdara rUpa banAvI nagaranI galIomAM kIDA karaze. jo koI tene dveSathI jaze, to te khIjAIne tene mArI nAkhaze. je tene joIne namana karaze te rogamukta thaI jaze. rAjAe kahyuM-AvuM bhUta na joIe. bIjA bhUtavAdIe kahyuM-rAjana ! mAruM bhUta atyaMta vikarALa svarUpa banAvIne rastAo upara nAca karaze. jo koI tenI mazkarI karaze to te tenuM mAthuM phoDI nAkhaze. je tenI prazaMsA karI pUjA karaze te rogamukta thaI jaze. rAjA bolyo-AvuM bhUta paNa khataranAka kahevAya. 1. suvavothA, pR. 4, 5 2. ejana,pR. 5.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 25. adhyayana-1: zloka 15-16 Ti 29-30 trIjA bhUtavAdIe kahyuM-rAjana ! mAruM bhUta sIdhuMsAduM che. koI enI pUjA kare ke mazkarI, te badhAne rogamukta karI de che. rAjAe kahyuM-amAre AvuM bhUta ja joIe. te bhUte badhI Apatti naSTa karI ane samagra nagarane rogamukta banAvI dIdhuM. je vyakti priya ane apriyane sahana kare che te ja sahune game che." 29. damana karavuM joIe (vallo) damanano artha che--pAMca indriyo tathA manane upazAMta karavuM. viSaya be prakAranA hoya che--manojJa ane amanojJa. manojJa viSayo prati rAga athavA Asakti ane amanojJa viSayo prati dveSa ke dhRNA pedA thAya che. A vRttine viveka-jAgRti dvArA aMkuzita karavI te damana che. | 'Ta' ane ' --A baMne dhAtuo ekArthaka che. prayoganI dRSTie 'mana'no prayoga nigraha karavAnA arthamAM ane 'mana'no prayoga zAMta karavAnA rUpamAM thAya che. adhyAtmanA kSetramAM indriya ane manano nigraha karavo te damana kahevAya che. prastuta zlokamAM AtmAno artha indriya ane mana che. Atma-damanano artha thaze-indriyo ane manano nigraha. jevI rIte lagAma kheMcIne ghoDAne kAbumAM rAkhavAmAM Ave che tevI rIte ja indriyo ane mananA ghoDAone vazamAM rAkhavA te Atma-damana daMDanItimAM je damanano artha che, te ahIM nathI. kAyadAnI saMhitA anusAra aparAdhI para mukaddamo ane tenuM baLapUrvaka damana karavAmAM Ave che. adhyAtma-saMhitA anusAra eka vyakti potAnI pUrepUrI svataMtratA sAthe ahiMsaka vidhi vaDe potAnI indriyo ane mananI caMcaLa pravRttionuM niyaMtraNa kare che. A ja Atma-damana che. A rIte eka ja zabda be saMdarbhamAM be judA artha dhAraNa kare che. 30. 'vare che mA saMta'nA prasaMgamAM nIcenI kathA ApavAmAM AvI che- gandhahastI secanaka eka gADha jaMgala hatuM. tyAM hAthIonuM eka jUtha rahetuM hatuM. jUthapati te jUthamAM navA pedA thanArA badhA bALa-hAthIone mArI nAkhato hato. eka vAra eka garbhiNI hAthaNIe vicAryuM, 'mane jo bALahAthI janmaze to A jUthapati tene mArI nAkhaze. sAruM e che ke huM ahIMthI chaTakI jAuM. eka vAra avasara joI te tyAMthI nIkaLI najIkanA RSiAzramamAM cAlI gaI. RSikumAroe tene Azraya Apyo. teNe bALahAthIne janma Apyo. te badhA RSikumAro sAthe vATikAnuM siMcana karavA lAgyo. temaNe tenuM nAma "secanaka' rAkhyuM. te moTo thayo. pelA jUthapatine joI ane tenA para teNe humalo karyo. tene mArI nAkhIne pote te jUthano svAmI banI gayo. eka vAra teNe kaMIka vicAryuM ane je AzramamAM te janmyo hato, ucharyo hato, te ja Azramano nAza karyo. RSikumAro jIva bacAvI rAjA zreNika pAse doDI gayA ane secanaka gaMdhahastInI vAta karI. rAjA pote ja tene pakaDavA gayo. te gaMdhahastI eka devatA vaDe parigRhIta hato. rAjAe hAthIne kahyuM-'vatsa ! tuM pote potAnI jAtano nigraha kara, bIjAo vaDe baMdha ane vadhu vagerethI nigRhIta thavuM sAruM nathI.' A sAMbhaLI hAthI Azvasta thayo ane pote ja AlAna stanma pAse AvI Ubho rahyo. 1. suvavadhA, pR. 5, 6 2. bRhadvRtti, patra 52 : damayet indriyanoindriyadamena manojJetaraviSayeSu rAgadveSavazato duSTagajamivonmArgagAminaM svayaM vivekAMkuzenopazamanaM nayet /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-1 : zloka 17Ti 32-33 31. (zloka 17) ziSya gurune pratikULa AcaraNa na kare. na to te vANIthI ema kahe-'tame kaMI jANatA nathI." athavA gurusamakSa ke parokSa temanI viruddhanAM vacano na bole. tathA karmathI arthAta kriyAthI te AcArya ane upAdhyAyanA zaiyA-saMthArA upara na bese, hAthapagathI tene ghasAya nahIM tathA AvatAM-jatAM tenA para paga rAkhIne cAle nahIM-A cUrNita vyAkhyA che.' vRttikAranI vyAkhyA kaMIka judI che. 32. AcAryonA (jiglI) kRtino artha che-vaMdanA. je vaMdanAne yogya hoya che temane kRtya-AcArya kahevAmAM Ave che." 33. prastuta zloka (18)mAM AcArya samIpe ziSya kevI rIte na besavuM joIe teno nirdeza karatAM sUtrakAra cAra bAbatono ullekha kare che. vRttikAre temanA kAraNono nirdeza A rIte karyo che(1) ziSya gurunI jamaNe ke DAbe na bese, kemake gurune Ama-tema jovAmAM garadana ane khabhAmAM pIDA thaI zake che. (2) ziSya gurunI sAme taddana najIka paNa na besavuM joIe, kemake guru-vaMdanA mATe AvanAra lokone gurunA mukhAraviMdanA darzana na thavAthI temanA manamAM aprIti utpanna thaI zake che. (3) ziSya gurunI pAchaLa paNa na bese, kemake baMnene-guru ane ziSyane, eka-bIjAnuM moTuM na dekhAvAne kAraNe te rasavattA utpanna nathI thatI je rasavattA mukhadarzanathI thAya che. (4) ziSya gurune coMTIne na bese, kemake pujya vyaktionA aMgonA sparzathI AzAtanA thAya che ane te avinayanuM pratIka che. 34. (pattvayi ...pa+vRpive) pasthi -ghUMTaNa ane kamaranI cAre tarapha vastra bAMdhIne besavAne paryastikA kahevAmAM Ave che. 4 kuSANakAlIna mUrtiomAM, je mathurAthI prApta thaI che, yakubera athavA sAdhu vagere potAnA paga ke peTanI cAre tarapha vastra bAMdhIne beThelA darzAvavAmAM AvyA che. tene te samayanI bhASAmAM 'palhanthiyA' palAMThI) kahetA hatA. te be prakAranI hatI samA patnatthA' athavA AkhI palAMThI ane ardha palvatthayA' athavA ardhI palAMThI. ardhI paloThI jamaNI ane DAbI eTale jamaNo paga athavA DAbo paga vALavAthI be prakAranI banatI hatI, paloThI vALavA mATe sATaka, bAhupaTTa, carmapara, valkalapaTTa, sUtra, raju vagere vaDe baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM hatuM. A palhatyikA-paTTa raMgIna, citrita athavA suvarNa-ratna-maNi-muktA khacita paNa banAvavAmAM AvatA hatA.pa 4. ejana, patra 54: 'pati'nAnunopavitravedRnADaDa-i 1. uttarAdhyayana yULi, pR0 rU8. 2. bRhadvRtti, patra 54 : kRtiH-vandanakaM tadarhanti kRtyAH 'daNDAditvAd yapratyayaH' te cArthAdAcAryAdayaH / 3. ejana, patra 14 | 5. 3vinA mUma, pR. 24 .
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta pavapipaluM--baMne hAtha baMne ghUMTaNa ane sAthaLane vIMTALIne besavuM, te pakSapiMDa kahevAya che. 35. bolAvavAmAM AvatAM (vAhito) 27 cUrNi ane baMne vRttiomAM 'vAhio' pATha che. tenuM saMskRta rUpa 'vyAta' che. pAchaLanI pratiomAM A pATha 'vAhito' rUpamAM maLe che. AnA AdhAre pizele tenuM saMskRta rUpa 'vyAkSikSa' ApyuM che. parantu 'vyAkSita'nuM prAkRta rUpa 'vavivRtta' thAya che. AthI zabda ane arthanI dRSTithI A ucita nathI. adhyayana-1 : zloka 20-22 Ti 35-38 A zabdanA saMdarbhamAM AcArya nemicandre kahyuM che ke guru dvArA bolAvavAmAM AvatAM ziSya potAnI jAtane dhanya mAne. temaNe eka prAcIna padya uddhRta karyuM che - 'dhannALa eva guruLo, AveluM naiti muLamahodaLo caMdaNaraso apunnANa nivaDae neya aMgammi || -guNonA sAgara AcArya yogya ziSyane ja AjJA kare che. je kSINapuNya che, zuM temanA zarIra para kyAreya caMdanarasano chaMTakAva thAya che ? 36. samIpa rahe (viTTu) cUrNikAre eno artha Ano artha 'pAse besavuM' evo karyo che. TIkAomAM Ano artha che--'huM ApanuM abhivAdana karuM chuM'--evuM bolato ziSya savinaya guru pAse hAjara thAya.pa 37. (Anavo navo vA) sApa ane sapana--A be zabdo che. AlApano artha che--'thoDuMka bolavuM'" athavA 'prazna vagere pUchavA'". lapanano artha che--'vAraMvAra bolavuM' athavA 'aneka rIte bolavuM'. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 35 : pakkhapiNDo dohiM vi bAhAhiM ugajANi ghettUNa acchaNaM / 2. vizena 286 / 3. mulavodhA, patra 1 / 4. uttarAdhyayana vRdhdhi, pR0 rU : 3petya tiSThata vA ciTTuggA / 5. (4) vRttavRtti, patra 6 : 'patiota' mastAmivana ityAdi vadan savinayamupasarvvet / 38. ubhaDaka beThaka (lupujho) sthAnAMgamAM pAMca prakAranI niSadyAno ullekha che. temAM utkaTukA eka niSadyA che. baMne paMjA bhUmi upara rAkhIne, baMne paganI eDI jamIna sAthe na aDe te rIte besavuM tene utkaTukAsana kahe che. teno prabhAva vIryagraMthIo para paDe che. A Asana brahmacaryanI sAdhanA mATe bahu upayogI che. A vinayanI eka mudrA che. ( 3 ) mulavIdhA, patra 8 / 6. gRvRtti, patra 16 : kRiti rUpanapati vatti / 7. gamiyAna cintAmaLi joSa, 288: ApuchAtApa....I 8. vRttavRtti, patra ba : hrapati yA vAra vAmanedhA vAmikRti 9. 3 0 :--paMca siggAo pAttAo, taM nadAukkudduyaa, gorodiyA, samapAyaputA, pattiyaMA, advapattiyA /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 39. je ziSya vinayayukta hoya (viLayanuttaK) vinayayukta munino vyavahAra kevo hoya ? te guru pAse potAnI jijJAsA kevI rIte rajU kare ? te guru samakSa kevI rIte upasthita thAya--A praznonA saMdarbhamAM sUtrakAre keTalAMka sUcano karyAM che-- 28 muni Asana upara besIne ke zaiyyA para besIne guru samIpa jijJAsA vyakta na kare. te guru pAse hAjara thaI, baMne hAtha joDI, utkaTuka AsanamAM besI potAnI jijJAsA rajU kare. hAlamAM utkaTuka AsananI jagyAe vaMdanAsanamAM besavAnI paraMparA pracalita che. 40. sUtra, artha ane tadubhaya (sutta atyaM ca tanumaya) AgamanI racanA zailI traNa prakAranI che- adhyayana-1 : zloka 23-24 Ti 39-41 1. sUtrAtmaka zailI--A zailI saMkSipta ane sUcaka hoya che. 2. arthAtmaka zailI--A zailI vyAkhyAtmaka hoya che. 3. tadubhayAtmaka zailI--A kyAMka sUtrAtmaka ane kyAMka vyAkhyAtmaka--ema baMne prakAranA mizraNavALI hoya che. vRttikAre sUtra zabdathI kAlika ane utkAlika Agama tathA artha zabdathI temanA abhidheyane grahaNa karela che. baMnenuM samanvita rUpa che--tadubhaya. asatya bhASaNanA cha doSa A pramANe che (1) dharmanI hAni (2) avizvAsa (3) zArIrika uttApa 41. (zloka 24) prastuta zlokamAM asatya ane nizcayakAriNI bhASA na bolavAno tathA bhASAnA doSono parihAra karavAno nirdeza che. vRttikA2 nemicandre asatya bolavAthI thanAra cha doSono nirdeza karyo che-- dharmahAniravizvAso dehArthavyasanaM tathA / asatyabhASiNAM niMdA, durgatizcopajAyate // (4) arthanI hAni (5) niMdA (6) durgati. avadhAriNI athavA nizcayakAriNI bhASA na bolavAnA prasaMgamAM vRttikAre eka suMdara gAthA prastuta karIne tenA vAstavika kAraNano nirdeza karyo che-- 1. uttarAyALi, 1021, 22 / 2. vRttavRtti, patra 16 'annaha pariciMtijjai, kajjaM pariNamai annahA ceva / vihivasayANa jiyANaM, muhuttamettaM pi bahuvigdhaM // ' -pratyeka prANI bhAgyane adhIna che, karmone adhIna che. te vicAre che kaMIka ane thaI jAya che kaMIka judu ja. jIvananI pratyeka kSaNa vighnothI bharelI che. 3. mulavodhA, patra 2 /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 29 adhyayana-1: zloka 25-26 Ti 42-45 asatya bhASaNa, sAvadyanuM anumodana karatI vANI, pApakArI bhASA, krodha-mAna-mAyA ane lobhane vazIbhUta thaIne bolAtI bhASA-A badhI bhASAo sadoSa che. 42. baMnenA prayojana mATe athavA akAraNa ja (3mALa) TIkAomAM Ano artha che--baMne potAnA ane pArakA)nA prayojana mATe athavA prayojana vinA.' cUrNimAM Ano artha be athavA vadhu vyaktionI vacce bolavuM-karavAmAM Avyo che. je 43. nirarthaka (nira) sukhabodhA TIkAmAM A zabdanI vyAkhyAmAM eka prAcIna zloka uddhata karavAmAM Avyo che 'eSa vandhyAsuto yAti, khapuSpakRtazekharaH / mRgatRSNAmbhasi snAtaH zazazrRMgadhanurdharaH / / -juo, A vAMjhaNIno dIkaro jaI rahyo che. teNe AkAza-kusumanI mastakamALA bAMdhI che, mRgatRSNAnA jaLamAM snAna karIne hAthamAM sasalAnA zIMgaDAnuM dhanuSya lIdhuM che. 44. marmabhedI vacana (55) cUrNi anusAra "manI niyukti che"priyate na tana ma-jenAthI vyakti mRtyu pAme che, te che marma. jevI rIte koIne kahevuM ke tuM tArI patnIno dAsa cho- 'thArI bhavAna'-A marmavacana che.' marma zabdanA aneka artha thAya che-rahasyamaya, kaDavuM, pIDAkAraka. vRttikAre ahIM tenI vyAkhyA kaDavA vacananAM rUpamAM karI che. kANAne kANo. napuMsakane napuMsaka, rogIne rogI ane corane cora kahevo-marmabhedI vacana che. te yathArtha hovA chatAM paNa marmane bheTe che. A ati saMklezakArI hoya che. cUrNikAre eka zlokanA mAdhyama vaDe darzAvyuM che ke jevI rIte marmabhedI vacana pIDAkAraka hoya che tevI ja rIte janmasaMbaMdhI ane kAryasaMbaMdhI vacana paNa marmabhedI vacananI zreNImAM ja Ave che. koInA janmano ullekha karatAM kaMI kahevuM, AjIvikAnA saMbaMdhamAM kaMI kahevuM vyaktinA marmane sparzanAra hoya che. muni A traNeno tyAga kare, kemake marmaviddha vyakti pote ja AtmahatyA karI zake che athavA marmakArI vacana bolanAranI hatyA karI zake che- 'mammaM jammaM kamma, tinni vi eyAI pariharijjAsi / mA jamma-mammaviddhe, marejja mArejja vA kiMci // 45. (samaju mANu sacI) samarehucUrNikAra anusAra Ano artha luhAranI koDha thAya che. zAttvAcAryo Ano artha hajAmanI dukAna, luhAranI koDha 1. (vA) vRtti :, patra 7 : 'ma ' tti AtmanaH para ca, prayojanamiti gamyate 'antareNa va' tti vinA vA pryojnmityupskaarH| (6) suvavadhA, patra 10 | 2. uttarAdhyayana cULa, pR. 26, rUA. 3. suvavadhA, patra 20 | 4. uttarAdhyayana vULa, g0 rU . pa. ejana, pR36 6. ejana, 50 rU7 : nAma galtha TrA nadayArA kammaM kreNti|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 30 adhyayana-1 : do 27-2846-47 ane bIjAM nIcasthAno evo karyo che. temaNe semarano bIjo artha yuddha paNa karyo che. nemicandra anusAra Ano artha hajAmanI 6Ana cha.2 - sara moniyara viliyamsa samarano artha 'samuhanuM ekatrita thavuM' karyo che. A artha paNa prakaraNanI dRSTie grAhya banI zake tevo che. temanuM saMskRta rUpa smara paNa bane che. teno artha che kAmadeva saMbaMdhI athavA kAmadevanuM maMdira." anuvAdamAM ame A ja artha karyo che. A zabda vaDe saMdehAspada sthAnanuM grahaNa iSTa che. agAresu-yUliyAre mAno artha zUnyA gA25 bhane zAntyAyArye mAtra gRhaM yo cha. saMdhIsudharanI vayyeno sAMghohIvAlonI vayyenucha sthAna.. 46. (sIeNa pharuseNa) sIeNa-542412 yUhire 'zIta'no artha 'svAdu' (bha52), zAntyAyArthe 'upacAra sahita' bhane nebhiyandra 'AhlAdaka' yo cha. pharuseNa-yU1i2 'paruSa'no artha sneha-vAhata athavA ni92 bhane 196vRtti|2 442yo che. yA2nI vRttima soyanI jema bhoMkAnAra vacanane khara, bANanI jema bhoMkAnA vacanane paruSa ane bhAlAnI jema bhoMkAnAra vacanane karkaza vAma mAvela.10 47. dveSano hetu (vesa) vRttibharoso bhAne dveSya mAnAne vyAdhyA rIcha.11 dezI nAmabhAsAmA mAarthamA 'vesakkhijja' za6 maNe.16 1. bRhadvRtti, patra 57 : samareSu kharakuTISu.....upalakSaNatvA- 8. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 37 : zItena svAdunA dasyAnyeSvapi nIcAspadeSu......athavA samamaribhirvartanta iti ityrthH| smraaH| (kha) bRhadvRtti, patra 57 : 'zItena' sopacAravacasA / 2. sukhabodhA, patra 10 : samareSu-kharakuTISu / (ga) sukhabodhA, patra 10 : zItena-upacArAcchItale3. Sanskrit-English Dictionary, 1170: Samara- naa'hlaadkenetyrthH| coming together, meeting, concourse, conflu-.. ( ka ) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 37 : paruSaM-snehavarjitaM ence. yatparokSaM niSThurAbhidhAnam / 4. (ka) pAia-saha-mahaNNavo, pR0 1085 / (kha) bRhadvRtti, patra 57 : paruSeNa' karkazena / (kha) aMgavijjA bhUmikA, pR0 63 : samara-smaragRha yA 10. gacchAcAra, patra 59 : kharAH zUcItulyAH / paruSA kaamdevgRh| bANatulyAH / karkazAH kunttulyaaH| 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 37 : agAraM nAma suNNAgAraM / 11.(ka) uttarAdhyayana cUrNi, pR038 / 6. bRhadvRtti, patra 70 : agAreSu-gRheSu / (kha) bRhadvRtti, patra 58 / 7. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 37 : saMdhANaM saMdhi, bahUNa (ga) sukhabodhA, patra 10 / vA gharANaM tihaM gharANaM ydNtraa| 12. dezInAmamAlA 779 / (kha) bRhadvRtti, patra 57 : 'gRhasandhiSu ca' gRhadvayAntarAleSu ca /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazrata 31 adhyayana-1 : zloka 29-32 Ti 48-51 48. bhayamukta (vinAmayA) 'viyama'no eka artha che-bhayamukta, teno vaikalpika artha thAya che-bhayaprApta. muninA manamAM eka bhaya pesI jAya che. te vicAre che-jo huM gurunA kaThora anuzAsananuM pAlana nahIM karuM to bIjAo vaDe mAruM apamAna thaze. bIjA munio mArI bAbatamAM zuM vicAraze-evI dhAraNAthI e gurunA anuzAsanane hitakArI mAne che. A racanAtmaka bhaya che. e anekavAra muninA jIvanamAM racanAtmaka ane guNAtmaka parivartanano hetu bane che. vRttikAre 'yuddha' zabdamAM vaikalpika rUpe pAMcamI vibhakti mAnIne 'vRddhAno artha AcArya vagere karyo che ane 'vAyapayA'ne tenuM vizeSaNa mAnyuM che-'viyamayAt vRddhA.1 49. hAtha-paga vagere vaDe capaLatA na kare (gaNavuM9) cUrNimAM 'pU'no artha niSedha che. zAntAcArye '' zabdanA artha "thoDuM" ane "nahIM--ema baMne karyA che. nemicandra mAtra thoDuM artha karyo che.' 50. zloka 31 : 'Ate tiM samAre-A vAkya muninI sAmAcArInuM dyotaka che. munie vividha kriyAomAM joDAvAnuM hoya che. jo te pratyeka kriyAne ucita kALamAM ke nirdhArita samayamAM saMpanna kare to badhI kriyAo yogya samaye parisaMpanna thAya che. je deza ke samAjamAM bhikSAno je kALa hoya, muni te ja samaye bhikSA mATe nIkaLe. kemake ayogya samaye javAthI munine khinna thavuM paDe che, Atma-kleza thAya che. te samaye jAya ane samaye ja pAcho phare. jo bhikSA na maLe to paNa te pharato na rahe. te A sutranuM smaraNa kare ke bhagavAne kahyuM che ke- anAno tti na sonI, tavo tti diyAsaT'-prApti na thAya to rAMka na bane. enI meLe ja tapasyA thaI rahI che, ema vicAre. mane thoDuMka maLyuM ke nathI maLyuM--ema vicArI ghare-ghare na bhaTake. mAtra bhaTakatA rahevAthI bIjI-bIjI kriyAono samaya vItI jAya che. ema thavAthI te na samaya para pratilekhana karI zake che ke na svAdhyAya-dhyAna paNa karI zake che. A ja zloka dazavaikAlika pArAmAM Avela che. 51, paripATI (paMkti)mAM Ubho na rahe (AravADI na vidvaijJA) brahavRttimAM paripATInA be artha maLe che--gRpaMkti ane bhojana mATe beThelA mANasonI paMkti. 1. gRhapati-muni eka sthAna para Ubho rahI gharonI lAMbI paMktimAMthI lAvavAmAM AvanAra AhAra na le. kemake duranA gharothI bhikSA lAvanAra gRhasthanI ayatanAnuM sAcuM jJAna thaI zakatuM nathI. 1. vRtti , patra 18 5 2. uttarAdhyayana cUNi, pR0 38 : appakukkue' ti na gAtrANI spaMdayatI Na vA abaddhAsaNo bhavati, annatthusAsa-NIsasitAdau atthasseha muktvA shessmkukuco| 3. bRhadvRtti, patra 58, 59 : 'appakukkui'tti alpaspandanaH karAdibhiralpameva calan, yadvA-alpazabdo'bhAvAbhidhAyI, tatazA -zu ti sucaM-4-rara-dU bhramaNAdyasacceSTAtpakamasyetyalpakautkucaH / 4. suvIdhA, patra 21
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 32 adhyayana-1 : zloka 33 Ti para-pa3 2. jyAM bhojana karanAra gRhasthonI paMkti lAgelI hoya, muni te paMktimAM Ubho na rahe. kemake tenAthI gRhasthonA manamAM aprIti ane adekhakalyANatA (akalyANa-darzana) vagere doSo saMbhave che." DaoN. jekobIe A rIte artha karyo che-muni paMktimAM besI bhojana karanArA mANaso pAse (AhAranI yAcanA mATe) na jAya.' temaNe A arthano koI AdhAra Apyo nathI. 52. pratirUpa (muni-veza)mAM ( ve) prastuta zlokamAM pratirUpa zabda che ane 29mAM adhyayananA 43mA sUtramAM pratirUpatA. A zlokanI vyAkhyAmAM cUrNikAre pratirUpanA traNa artha karyA che - (1) pratirUpa-zobhAyamAna rUpadhArI. (2) pratirUpa--utkRSTa vezadhArI arthAta rajoharaNa, gorjIga ane pAtradhArI. (3) pratirUpa-jina-pratirUpaka-arthAta tIrthakaranI jema hAthamAM bhojana karanAra. Ano prakaraNagata artha e che ke muni-sthavirakalpI ke jinakalpI-je vezamAM hoya te vezamAM bhikSA le. vRttikALamAM Ano artha- ciraMtana munionI jevo veza dhAraNa karanAra'-ja mukhya rahyo che." pratirUpano artha pratibiMba che. te tIrthakaranuM paNa hoI zake che ane ciraMtana munionuM paNa hoI zake che. ahIM ciraMtana munio samAna vezadhArI-A artha prAsaMgika che ane 2943mAM tIrthakara samAna vezadhArI-A artha prAsaMgika che. juo29 43nuM TippaNa. 53. zloka 33 AnA pUrvavartI zlokamAM 'fmaye #ArtA magI' A pada dvArA bhojana-vidhino ullekha thaI cUkyo che. chatAM paNa A zlokamAM punaH bhikSATana karavAnI je vAta kahevAmAM AvI che, tenI saMgati A rIte thAya che--sAdhu sAmAnya rIte ekavAra ja bhikSA mATe jAya, paraMtu rogIne mATe athavA je AhAra maLyo hoya tenAthI bhUkha zAMta na thAya to te sAdhu pharI bhikSA mATe jAya. 1. bRhatvRtti, patra 59 : paripATI gRhapaMktiH, tasyAM na tiSThet na paMktisthagRhabhikSopAdAnAyakatrAvasthito bhavati, tatra dAyakadoSA'navagamaprasaMgAt, yadvA-paMktyAM-bhoktumupaviSTapuruSAdisambandhinyAM na tiSThet / aprItyadRSakalyANatAdidoSasambhavAt / 2. Jacobi, Jaina Sutras, p. 5: A monk should not approach (dining people) sitting in a row.... 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 39 : paDirUvaM NAma sobhaNarUvaM, jahA pAsAdIye darisaNIjje ahirUve paDirUve, rUpaM rUpaM ca prati yadanyarUpaM, tatpratirUpaM, sarvadharmabhUtebhyo hi tadrUpamutkRSTa, tattad rayaharaNa-goccha-paDiggaha mAtAe, je vA pANipaDiggahiyA jiNakappitA tesiM gahaNaM, tesiM jinarUvapratirUpakaM bhavati, yatastena prtiruupen| 4. (ka) bRhadvRtti, patra 59 : pratipratibimbaM cirantanamunInAM yadrUpaM tena, ubhayatra patadgrahAdidhAraNAtmakena sakalAnya dhaarmikvilkssnnen| (4) suvIdhA, patra 12 5. bRhadvRtti, patra 60 : iha ca mitaM kAlena bhakSayediti bhojana mabhidhAya yatpunarbhikSATanAbhidhAnaM tat glAnAdinimittaM svayaM vA bubhukSAvedanIyamasahiSNoH punarbhamaNamapi na doSAyeti jJApanArtha, 3 - ...
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta AnI puSTimAM TIkAkAra dazavaikAlika (a.-5, u.-2)no nIceno zloka uddhRta kare che-- ..napha teLa na saMghare // 2 // tao kAraNamupanne, bhattapANaM gavesae / .. // 3 // A tetrIsamA zlokano vistAra dazavaikAlika 5 / 2 / 10, 11, 12mAM maLe che. vavaSNuAmo--AnuM saMskRta rUpa che--'cakSu: sparzata:' ahIM 'tas' pratyaya sAtamInA arthamAM che. bRhavRttikAre A zabdanA bIjA be saMskRta rUpa paNa ApyAM che--cakSuHsparze ane cakSu:sparzata:.1 ame--Ano dhAtugata artha che--atikramaNa karavuM, ullaMghana karavuM. paraMtu prakaraNanI dRSTithI Ano artha 'praveza karavo' ja saMgata lAge che, kAraNake tenI pahelAM 'saMdhiyA' zabda (jeno artha che--lAMghIne, vaTAvIne) AvI cUkyo che. (kha) 33 54. zloka 34 A zlokanuM prathama caraNa 'nAsattve va naur vA'UrdhvamAlApahRta ane adhomAlApahRta nAmanA bhikSAnA doSo tarapha saMketa kare che. temanI vizeSa jANakArI dazavaikAlikasUtra pA1/67, 68, 69mAM maLe che. vRttikAre tenA keTalAMka vaikalpika artha ApyA che - (ka) 1. sthAnanI apekSA : UMcA sthAna upara Ubho na rahe. adhyayana-1 : zloka 34 Ti 54 2. zArIrika mudrAnI apekSA : khabhA UMcA karIne--akkaDa rAkhIne Ubho na raheH 3. bhAvanI apekSA : 'huM labdhi-saMpanna chuM' evI ahaMkAra-pUrNa avasthAmAM na jAya. 1. sthAnanI apekSA : nIcA sthAne Ubho na rahe. 2. zArIrika mudrAnI apekSA : khabhA nIcA karI-dInatAnI avasthAmAM Ubho na rahe. 3. bhAvanI apekSA : 'huM keTalo maMdabhAgya chuM ke mane Aje kaMI paNa maLyuM nahIM'--AvI dIna avasthAmAM na rahe. DaoN. harmana jekobIe Ano artha AvI rIte Apyo che--(Monk should) neither boldly erect nor humbly bowing down.-muni akkaDa thaIne Ubho na rahe ke na dInatApUrvaka nIco jhUkI jAya. A artha TIkAkAranA vaikalpika artha para AdhArita che. paNa A artha prasaMgocita lAgato nathI. = 1. vRttavRtti, patra 60 : cakSuH sparzata kRti saptamyarthe tami:, tata:ckssuH sparze - dRggocare cakSuHsparzago vA dRggocaragataH / 2. bRhadvRtti, patra 60 : nAtyucce prAsAdo paribhUmikAdau nIce vA bhUmigRhAdau tatra tadutkSepanikSepanirIkSaNAsambhavAd dAyakApAyasambhavAcca, yadvA nAtyuccaH uccasthAnasthitatvena A ja zlokanuM bIjuM caraNa 'nAsatre nAjUro'-gocarI mATe gayela muninA gRha-pravezanI maryAdA tarapha saMketa kare che. teno vistAra dazavaikAlika pa|1|24mAM maLe che. trIjA caraNamAM AvelA be zabdo--'pAsu' ane 'para N piNDa"no vistAra dazavaikAlika 8033 ane 8|51mAM maLe che. UrdhvaM kR takaM dharatayA vA dravyato, bhAvatastvaho ! ahaM labdhimAniti madAdhmAtamAnasaH, nIco 'tyantAvanatakandharo nimnasthAnasthito vA dravyataH, bhAvatastu na mayA'dya kiJcit kuto'pyavAptamiti dainyavAn / 3. Jaina Sutras, p. 9.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi adhyayana-1 : zloka 35 Ti 55 prAsuka--Ano artha che--bIjarahita, nirjIva. A teno vyutpattilabhya artha che. Ano pravRttilabhya artha che--nirdoSa ke vizuddha. AnA saMskRta rUpa be thaI zake che--prAsu ane sparze . becaradAsajIe AnuM saMskRta rUpa 'svargu' karyuM che. jArla sarapenTiyare mAnyuM che ke mAtra jaina saMskRtamAM ja AnuM rUpa 'prAsu' karavAmAM Ave che, paraMtu te spaSTa arthabodhaka nathI. lyUmene aupapAtikamAM A ja AzaMkA vyakta karI che. paraMtu haoNrnale, pizala ane maeNyare Ane 'sparze' mAnyuM che. Ano artha che, manojJa, svIkAra karavA yogya 55. prANI ane bIja rahita (appapALeppImi) appapALe--Ano artha che--prANI-rahita sthAnamAM. baMne TIkAkAro 'pALa' zabda vaDe dvIndriya vagere prANIo evo artha grahaNa kare che. paraMtu cUrNikAra A zabda vaDe samasta prANIo--sthAvara ane trasa--evo artha grahaNa kare che. 3 zAntyAcArye evo tarka 2jU karyo che ke A caraNamAM AvelA be zabda 'alpa-prALa' ane 'matsya-vIna'mAM 'alpa vIna' zabda nirarthaka che, kemake prANa zabdathI samasta prANIonuM grahaNa thaI jAya che. bIja paNa prANa che. 34 A tarkanuM temaNe A zabdomAM samAdhAna karyuM che--mukha ane nAsikA dvArA je vAyu nIkaLe che, tene prANa kahe che. lokamAM 'prALa'no A ja artha rUDha che. prANa dvIndriya vageremAM ja hoya che. ekendriya jIvomAM te hoto nathI. AthI karIne 'alpavauna'no nirdeza prayojanapUrvaka che. cUrNikA2no mata che ke ahIM arthanI dRSTie 'JappALe' pATha hovo joIe, paraMtu tema karavAthI zloka-racanA barAbara thatI nathI e dRSTie 'appALe'nA sthAne 'appapALa'no prayoga karavAmAM Avyo che. TIkAkAranI dRSTie paNa alpa zabda abhAvavAcI che. AnAthI paNa cUrNikArano mata samarthita thAya che. jhaLavIyaMmi-Ano zabdArtha che-bIjarahita sthAnamAM. upalakSaNathI Ano artha samasta sthAvara jaMturahita sthAnamAM evo thAya che. bIjasahita sthAna tyAjaya che eTale lIlotarIsahitanuM sthAna enI meLAe ja tyAjaya thaI jAya che. 1. (ka) bRhadvRtti, patra 60 pragatA asava iti sUtratvena matublopAdasumantaH - sahajasaMsaktijanmAno yasmAt tat prabhum / ( 3 ) mulavodhA, patra 12 / 2. The Uttaradhyayana Sutra, pp. 280, 281. 3. ( ) vRttavRtti, patra 60 | (3) mulavodhA, patra 22 / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 40 : prANagrahaNAt sarvaprANInAM grahaNam / 5. bRhadvRtti, patra 60 : nanu cAlpaprANa ityukte alpabIja iti gatArthaM, bIjAnAmapi prANatvAd, ucyate, mukhanAsikAbhyAM yo nirgacchati vAyuH sa evehaloke rUDhitaH prANo gRhyate / ayaM ca dvIndriyAdInAmeva saMbhavati, na bIjAdyekendriyANAmiti / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 40: appANetti vattavve baMdhANulome appapANe / 7. zrRvRtti, patra 60 : antyA-avidyamAna: prA:praannino yasmiMstadalpaprANam / 8. ejana, patra 60 : alpAni--avidyamAnAni vInAni zAlyAvIni yasmiMstadalpabIjaM tasmin, upalakSaNatvAccAsya sklaikendriyvidita / 8. uttarAdhyayana cUrNa, pR0 40: bIjagrahaNAt tadbhedAH yadi vA bIjAnyapi varjayanti kimuta haritatrasAdayaH ?
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 35 adhyayana-1 : zloka 36 Ti pa6-58 pada. (paricchannami saMvu) pachinnami-uparathI DhaMkAyelA upAzrayamAM. ahIM pratipAdya e che ke sAdhu khullA AkAza nIce bhojana na kare. kemake tyAM uparathI paDanArA sukSma jIvono upadrava thaI zake che. AthI evA sthAnamAM te AhAra kare ke je uparathI DhAMkeluM hoya. saMvuDe cAre bAju bhIMto vagerethI DhaMkAyelA upAzrayamAM. cUrNikAre "saMdhune sAdhunuM vizeSaNa mAnIne eno artha saMyata athavA sarvendriyagupta evo karyo che. zAntAcAryuM ane nemicandra tene sthAnanuM vizeSaNa mAnyuM che. anuvAdano AdhAra A bIjo artha che. zAntAcArye vaikalpika rUpamAM 'saMdhune sAdhunuM vizeSaNa paNa mAnyuM che. sarakhAvo-dazavaikAlika polI83, TippaNa aMka 203. 57. (samAM.........nAM pariNADiya) samaye-Ano artha che-sAthe. A zabda vaDe gacchavAsI sAdhuonI sAmAcArIno nirdeza thayo che. je maMDaLI-bhojI sAdhuo che, temanuM e kartavya che ke teo potAnA sahadharmI sAdhuone nimaMtrita karI temanI sAthe bhojana kare, ekalA na khAya. A Azayano spaSTa ullekha dazavaikAlika pa/195mAM maLe che. baMne TIkAkAro mukhyatve A ja arthane mAnya kare che ane dazavaikAlika polI95no zloka uddhata kare che. zAntAcArya vikalpa Ano artha'sarasa-virasa AhAramAM anAsakta thaIne'--paNa karyo che." cUrNimAM darzAvavAmAM AvyuM che ke ekalo bhojana kare to te samatApUrvaka kare ane maMDaLImAM bhojana kare to sAdharmikone nimaMtrita karIne bhojana kare." nAM 3pariNAviM-A pada dazavaikAlika pola96mAM jemanuM tema AvyuM che. 'aparisarca'no artha che-bhUmi para na pADatAM. DaoN. jekobIe Ano artha-vastrarahita-nagna evo karyo che. A artha yogya nathI. 58. zloka 36 bRhadavRttimAM prastuta zlokagata zabdonI mukhya vyAkhyA bhojanaviyapaka che ane vaikalpika rUpe be tAraNo ApyAM che1. 'supakva' zabdane choDIne bAkInA badhA zabdonI sAmAnyaviSayaka vyAkhyA che, jemake-ANe sArI rIte kApyAM che nyagrodha vRkSo vagere, ANe sarasa banAvyA che mahelo, kUvA vagere vagere. 1. sukhabodhA, patra 12 : praticchanne-upariprAvaraNA'nvite , jai tattha ke i icchejjA, tehiM saddhi tu bhuMjae / / anyathA sNpaatimsttvsNpaatsNbhvaat| (yazavai. hA , ) 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 40 : saMvaDo nAma svvidiygutto| ti, gacchasthitasAmAcArI ceyaM gacchasyaivaM jinkaalpikaa3. (2) vRtti , patra 60, 62 : 'aMte ' pArzata: dInAmapi muultvkhyaapnaayoktaa| () su dhA , patra 22 / kaTakuTyAdinA saMkaTadvAre, aTavyAM kuDaMgAdiSu vaa| 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 40 : samataM nAma samyag rAgadveSa (3) suvavadhA, patra 22 . viyutaH ekAkI bhuMkte, yastu maMDalIe bhukte so'visamagaM 4. bRhadvatti, patra 61 : saMvRto vA sakalAzravaviramaNAt / jAje t| saMjaehi bhujejja , sahAnyaiH sAdhubhiriti, ahavA samaya mahAga 5. () vRtti , patra 6 : "samalam' cai: H2, vaizAvavA jahArAtiNio laMbaNe geNhaI'paNe vA, tathA avikkitavadano rasalampaTatayA samUhAsahiSNu tayA vA, atrAha ca- / netA sAhavo to ciyatteNaM, nimaMtejja jahakkama / 9. Jacobi, Jaina Sutras, p. 6.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-1 : zloka 30-38 Ti 59-60 2. "sukRta' vagere zabdono niravadya prayoga paNa che, jemake-ANe sukRta karyA dharmadhyAna vagere. AnuM supakva che vacanavijJAna vagere. ANe succhinna karyo che sneha vagere. ANe akalyANanI zAMti mATe upakaraNone suhata-ekatrita karyA che. ANe suhata-sArI rIte mArI nAkhyA che karma zatruone. A samRta che-ANe paMDita-maraNa vaDe mRtyu prApta karyuM che. A sAdhvAcAranA viSayamAM suniSThita che. sulaSTa che-sArAM che AnA taponuSThAna vagere.' nemicandrAcArye paNa A zabdonI bhojanaparaka vyAkhyA karIne vaikalpika rUpamAM sAmAnyaparaka vyAkhyA ane niravagha vyAkhyAbaMne karI che. atra-tatra udAharaNomAM taphAvata che. DaoN. harmana jekobI anusAra A padano artha che-muni evA AhArane tyAjaya mAne je sukRta, supakva vagere hoya. A artha prasaMgocita nathI, kemake prastuta zlokamAM evo viveka karavAmAM Avyo che ke muni AhAranA saMbaMdhamAM zuM na bole, prastuta zloka dazavaikAlika 741mAM paNa Avyo che. A sUtranA prAcIna cUrNikAra agatyasiMha sthavira A zlokamAM prayukta zabdone aneka viziSTa kriyAonA prazaMsaka vacana mAne che. bIjA cUrNikAra jinadAsa ane vRttikAra haribhadrasUri A zabdonA udAharaNa bhojana viSayaka paNa Ape che ane sAmAnya paNa. vizeSa vivaraNa mATe juo-dazavaikAlika 741nuM TippaNa. pa9. zloka 37: avinIta manuSya duSTa prakRtino hoya che. gurunA anuzAsanathI te prasanna nathI thato. guru tenA vyavahArathI khinna thaI jAya che. AvI duSTa prakRtivALA avinIta ziSyanI tulanA duSTa ghoDA sAthe karavAmAM AvI che. AcArya bhikSue avinItanI A manovRttinuM mArmika citraNa karyuM che galiyAra gadho ghoDo avinIta te, kaTyA vinA Age na cAle re / jyU avinIta ne kAma bholAviyAM, kahyA nITha nITha pAra ghAle re // galiyAra gadho ghoDo mola le , khADetI ghaNo duHkha pAve re / jyU avinIta ne dikhyA diyA pachai, paga paga garu pichatAvai re / / 60. zloka 38: prastuta zlokanA be prakAranA pAThonA AdhAre cUrNikAre traNa artha ApyA che"- 1. vRtti , patra : (kahitaM ) ityarthaH, tathApi tat kalyANamanuzAsat kalyANaM 2. suSyavadhA, patra? I vA tamAcAryamanuzAsanaM pAvadiTTitti maNNati, ayaM hi pApo 3. Jacobi, Jaina Sutras, p. 9: A monk should mAM haMti, nighRNatvAt krauryyatvAcca cArapAlakavad bAdhayati / avoid as unallowed such food as is well aparakalpaH-khaDDagA me caveDA me so u gammo iti, esa dressed, or well cooked, or well cut......... Ayario akovio evaM caveDa uccAvaehiM maM AussehiM 4. vinIta avinIta kI caupaI, DhAla 2 / 11,12 / Aussati, evamasau kallANamaNusAsaMtaM pAvadiTThitti mannati / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 41: khaDDagAhiM caveDAhiM akko apara AdezaH-vAgbhirapyasAvanuzAsyamAnaH manyate tAM vAcaM sehiM vahehiM yA evamAdi bhikkhuzAsane prakAre tamAcArya 'khaDDagA me caveDA me' tathA hitAmapi vAcaM akkosatitti, kallANamaNusAsentaM, kalyamAnayatIti kalyANaM, iha paralokaM sAsati vadhaM vaa|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 37 adhyayana-1 : zloka 39-40 Ti 61-62 1. hiMcave ... A pAThanA AdhAre Ano artha che-lAto, lapaDAko, kaDavA vacano tathA daMDa vagerenA AghAto vaDe ziSya-hita mATe kalyANakArI anuzAsana karanArA AcAryane ziSya pApadaSTi mAne che. te vicAre che-A to pApI che. temanA manamAM mArA mATe dayA nathI. teo dUra che. teo kArAvAsanA adhikArInI jema mane sajA kare che. vai -A pAThanA AdhAre Ano artha che--mAre mATe to mAtra lAta khAvI, lapATo khAvI, gALo sahana karavI ane mAra khAvo ja bhAgyamAM che-Ama vicArIne ziSya kalyANa mATe anuzAsana karanArA AcAryane paNa pApaSTivALA mAne che." 3. AcArya vANI vaDe ziSya para anuzAsana kare che. pApadRSTi ziSya tene lAto ane pATo samAna mAne che. te temanI hitakArI vANIne Akroza ane prahAra samAna mAne che. bRhaduvRttimAM cUrNinA prathama be artha maLe che. sukhabodhA vRttimAM trIjo artha mAnya che. A artha muninI jIvanazailIne anukULa che. eTalA mATe ame teno svIkAra karyo che. jarmana vidvAna DaoN. harmana jekobI ane jAlaM sarapenTiyare prastuta zlokano artha A rIte karyo che-(kuziSya vicAre che ke) mane lAta, lapaDAka, Akroza ane mArapITa maLe che. te ziSya potAnA para hitakArI anuzAsana karanArA gurune krara ane caMDa mAne che. 61. zloka 39 prastuta zlokamAM "pAyA' (brAtA) ane 'kA' (kalyANa)nA sthAne vibhakti-vihIna 'pAtha' ane 'strA'no prayoga thayo che. sAyaM-prAkRta vyAkaraNa anusAra A 'zAsthamAna'nA arthamAM prayukta thayela che. sarapenTiyare 'zAsthamAnane asaMbhava mAnIne enuM rUpa "zAstra' ja hovuM joIe, ema kahyuM che.' 62. AcAryano upaghAta karanAra na bano (vRddhovavAra siyA) buddha athavA AcAryanA upadhAtanA traNa prakAra che1. jJAna-upadhAta-A AcArya alpa-kRta che athavA jJAnane chupAve che. 2. darzana-upadhAta-A AcArya unmArganuM prarUpaNa kare che athavA temAM zraddhA rAkhe che. 3. cAritra-upaghAta-A AcArya pArthastha athavA kuzIla che. A prakAre je vyavahAra kare che te AcAryano upaghAtI bane che. Ano bIjo artha A pramANe che-je ziSya AcAryanI vRttino upaghAta kare che, te paNa 'buddhopaghAtI' kahevAya che. AcAryane dIrghajIvI joIne ziSyo vicAre che-"ApaNe kyAM sudhI AmanI sevA karatA rahIzuM? koI evo prayatna karIe ke jethI teo anazana karI le." teo bhikSAmAM pUrepUro nIrasa AhAra lAve che ane kahe che- 'bhaMte ! zuM karIe ? zrAvaka loko 1. juo, TippaNa naM. 1, pR. 35. 2. vRkravRtti, patra drA 3. suvothA, patra rU . 8.(3) Jaina Sutras, p. 6. (U) The Uttaradhyayana Sutra, pp. 281 282. 5. vRtti , patra drA 6. The Uttaradhyayana Sutra, p. 282.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi adhyayana-1: zloka 41 Ti 63-64 sAro AhAra ApatA ja nathI. ahIM zrAvaka loka ema vicArIne ke AcArya vRddha che, sadbhAgye ApaNe tyAM sthAna-sthita che, AthI ApaNe jAte ja praNIta-bhojana temane ApIe. teo bhikSA mATe AvanArA sAdhune praNIta AhAra ApavA Icche che paraMtu te sAdhuo temane kahe che-'AcArya praNIta-bhojana levA mAgatA nathI. teo saMlakhanA karI rahyA che--anazananI taiyArI mATe kAyAne kraza karI rahyA che." zrAvaka AcAryane kahe che-'bhagavad ! Apa mahAna udyotakArI AcArya cho eTale samaya pAkyA vinA ja saMkhanA kema karI rahyA cho ? Apa amArA mATe bhArarUpa nathI. ame amArI zakti mujaba ApanI sevA karavA icchIe chIe. ApanA vinIta sAdhuo paNa ApanI sevA karavA icche che. teo paNa ApathI khinna nathI.' AcArya A samagra sthitine samajIne vicAre che-'A apratItietuka prANa-dhAraNano zo artha ? dharmArthI puruSe aprIti pedA karavI ucita nathI. teo tatkALa zrAvakone kahe che"huM niyatavihArI thaIne keTalA divasa sudhI A vinIta sAdhuone ane tamane rokelA rAkhuM ? sAruM e che ke have huM uttama arthanuM anusaraNa karuM.' A rIte zrAvakone samajAvIne AcArya anazana dhAraNa karI le che." ziSyonI AvI ceSTA paNa AcAryano upaghAta karanArI kahevAya che. eTalA mATe vinIta ziSya buddhopaghAtI na hoAcAryane anazana vagere karavA mATe bAdhya karanAra na ho. 63. chidrAnveSI (tottAvesA) : jenA dvArA vyathA utpanna thAya che tene totta-totra kahevAmAM Ave che. dravya totra che-cAbuka, prahAra vagere ane bhAva totra che-doSobhAvana, tiraskArayukta vacana, chidrAnveSaNa vagere-vagere. Ano eka artha evo paNa karI zakAya che-vinIta ziSya eka ja kAryane mATe AcArya dvArA vAraMvAra kahevaDAvavAnI icchA na kare. 64. kopAyamAna thayelA (piya) | vinIta ziSyanuM kartavya che ke te AcAryane kopAyamAna thayelA jANe to temane prasanna karavAno prayatna kare. prazna thAya che ke e kevI rIte jANavuM ke AcArya kopAyamAna thayA che? cUrNikAre kopAyamAnane jANavA mATe cha lakSaNo batAvyA che. te A mujaba acukSudAnaM kRtapUrvanAzanaM, vimAnanaM duzcaritAya kIrtanam / kathAprasaMgo na ca nAma vismayo, viraktabhAvasya janasya lakSaNam // 1, (4) uttarAdhyayana rUfn, g0 42 : yuddho-Ayariyo, pANabhoyaNaM Na icchaMti, saMlehaNaM kareMtiti, tatto saDDA buddhAnuhantuM zIlaM yasya sa bhavati buddhovaghAtI, upetya AgaMtUNaM bhaNaMti-kiM khamAsamaNA ! saMlehaNaM kareha ?, ghAtaH upaghAtaH, sa tu trividhaH NANAdi, NANe appasuto Na vayaM paDicAragA vA NiviNNatti, tAhe te jANiUNa esa desaM goppavai io daMsaNe ummaggaM paNNaveti saddahati tehiM ceva vAritaMti bhaNaMti-kiM me sissehiM tubbhehi vA, caraNe pAsattho vA kuzIlo vA evamAdI, ahavA vA'varohiehiM ?, uttamAyariyaM uttamaTTha paDivajjAmi, Ayariyassa vRttimupahaMti, jahA eko Ayario ya pa02 bhataM paccAkkhAyaMti, itthevaM buddhopaghAti na siyA / ( vavA) yamano (TTF), tanna salA fdhatiM- () vRtti , patra 62, 63 .. vevi zAnaM karuM ? kriyavyaMti ?, to tadA 2. (vA) jhArAdhyayana vULa, pR. 42 | kAhAmo jahA bhattaM paccakkhAti, tAhe aMtaM eva (visaM (kha) bRhadvRtti, patra 62 / bhattaM ) uvaNe ti, bhaNaMti ya-Na deMti saDA, ki 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 42 / karemo ?, sAvayANaM ca kaheMti-jahA AyariyA paNIyaM
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazruta 39 adhyayana-1 : zloka 42, 44 Ti 6pa-67 1. tenI tarapha najara uThAvIne paNa na jovuM. 2. pUrvakRtane bhUlI javuM. 3. tiraskAra karavo. 4. ducaritranuM kathana karavuM. 5. vAtacIna na karavI. 6. tenI vizeSatA para vismaya pragaTa na karavuM. 65. (ttaUT....paMniko) "pattiUUT'-zAtyAcArye Ane ArSa prayoga mAnIne tenA be saMskRta rUpa ApyAM che-1, pratItina ane 2. prItyA. 'pratIti'nA be artha karavAmAM AvyA che-zapatha ane pratIti utpAdaka vacana. temaNe mukhya artha "pratItija' karyo che. nemicandra teno mukhya artha pratyA-premathI karyo che." 'paMganiko-zAtyAcArya anusAra AnA be saMskRta rUpa bane che-1. pravRtI Mtti: ane 2. prajJanipura: nemicandra bIjA rUpane mAnya karyuM che.' 69. dharmathI arjita (thaHMya) cUrNikAre A zabdane "dhanavaM nItaM-dhaHjJIta-A rIte vyutpanna karIne, "rU kArane hasva mAnIne dhanvayaM zabda mAnyo che. teno artha che--dharmane anurUpa jIta vyavahAra arthAt prAcIna bahuzruta AcAryo dvArA AzIrNa vyavahAra." bRhaduvRttikAre tenA be saMskRta rUpa ApyAM che - 1, dhanataM-kSamAM, saMyama vagere dharmo vaDe prApta, 2. dharNanItaM--dharmane anurUpa jIta vyavahAra. prathama arthamAM muni-dharmanA dasa bhedo vaDe samanvita vyavahAra dharmArjita kahevAya che. bIjA arthamAM vyavahAranA Agama, dhAraNA vagere pAMca bhedomAMthI 'jIta'vyavahArane mukhya mAnavAmAM Avyo che. prastuta prasaMgamAM 'dharmArjita artha adhika yogya lAge che. prastuta zlokanA trIjA caraNamAM 'tatu' zabdano prayoga che. tuM ane teno nitya saMbaMdha hoya che. A AdhAre zAntAcAryuM dharmajJayaM', 'vavahAra' ane " vidAyarivaM'--A traNa zabdonI bIjI vibhaktinA sthAnamAM prathama vibhakti paNa mAnI che. 67. kArya (gviADuM) badhA vyAkhyAkAroe Ano artha "kRtyana'-kArya evo karyo che. prAcIna pratomAM paNa A ja pATha prApta thAya che, paraMtu 1. vRDhavRtti, patra dharA 2. sukhabodhA, patra 14 : pattieNa ti prItyA sAmnaiva / 3. vRvRtti, patra krU . 4. suvIdhA, patra 24 5. uttarAdhyayana vULa, vRSTa 43 : ghafparva nI ghaHjId, ikArasya hasvatvaM kaauN| 6. vRdatta, patra 64 / 7. ejana. 8. (ka) uttarAdhyayana cUrNi, pR0 43, (kha) bRhavRtti, patra 65, (7) surthothA, panna zarUA.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 40 adhyayana-1: zloka 46-47 Ti 68-72 prastuta prasaMgamAM vibhakti-vyatyayanA AdhAre ' f i' pATha mAnavAmAM Ave to teno artha thaze-AcAryanuM pUrvavartI ane pazcAddavartI zlokamAM 'upAyariyasa' ane "divALa' pATha maLe che. 68. prasanna thAya che (pakSIti) teno artha che-prasanna thavuM. prazna thAya che ke zuM AcArya prasanna thAya to svarganI sAkSAta prApti karAve che? zuM teo mokSanI prApti karAve che? zuM teo icchita varadAna Ape che? AnA uttaramAM kahevAmAM AvyuM ke teo svarga vagerenI prApti nathI karAvI zakatA, paraMtu teo mokSanA hetubhUta zrutajJAnanI prApti avazya karAve che.' 69. prasanna thaIne (pannA) . prasAda athavA prasannatAno artha cittanI nirmaLatA vaDe karavAmAM Avela anugraha che. eno saMbaMdha harSa sAthe nathI. A saMdarbhamAM "gappAne viprayA-AcArAMganuM A sUtra mananIya che. adhyAtmano prasAda nirvicAranI avasthAmAM prApta thAya che. maharSi pataMjalino mata abhimata paNa ahIM ullekhanIya che ke 70. mokSanA hetubhUta (I) ahIM 'artha' zabda mokSavAcI che. mokSanI prApti mATe hetubhUta jJAna Arthika kahevAya che. A zrutajJAnanuM vizeSaNa che. 71. pUjyazAstra (punnasatye) cUrNikAre Ano artha pUjyazAsita evo karyo che." bRhavRttikAre AnA traNa saMskRta rUpa prastuta karI te darekanA judA-judA artha ApyA cheH1. pUjyazAtra-jenA zAstrIya jJAnanI samasta janatA pUjA kare che. 2. pUjAtA-jenA guru badhAnA pUjanIya che athavA je potAnI vRttio vaDe gurunI pUjAmAM vizeSa nimitta bane che. 3. pUrazasta-je pUjya ane kalyANakArI che. A traNamAM pahelo artha ja yogya che. nItinuM vAkya che-'zAstra mAravAnA-avivekI vyakti mATe zAstra bhArarUpa bane che athavA vivekahIna vyaktionuM zAstra ke kathana bhArabhUta hoya che. je vivekI hoya che, vinIta hoya che, tenuM ja zAstrajJAna sArabhUta hoya che, pUjanIya hoya che. 72. temanA badhA saMzayo nAza pAme che (suviyasaMsA) bRhavRttimAM AnA be artha maLe che- 1. uttarAdhyayana vUf, pR. 44 6. vRtti , patra duddA 2. mAyA, rApa ! 7. bRhadvRtti, patra 66 : suSTha-atizayena vinIta-apanIta: 3. pAtaMtrayona, zA47| prasAditaguruNaiva zAstraparamArthasamarpaNena sNshyo-dolaaymaannirvicaarvaishaaro'dhyaatmprsaadH| mAnasAtmakosyeti, suvinItasaMzayaH / suvinItA vA 4. bRhadvRtti, patra 65 : aryat ityartho-mokSaH sa prayojanamasye- saMsat-pariSadasyeti suvinItasaMsatkaH / vinItasya hi tyaarthikN| svayamatizayavinItaiva pariSad bhavati / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR044 /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayakRta 41 adhyayana-1 : zloka 48 Ti 73-75 1. muvinItayaMsaya-jenI badhI jijJAsAo ke zaMkAo nAza pAmI che. 2. suvinItasaMsarva--jemanI pariSada suvinIta che. 73. karma-saMpadA (ravidha sAmavArA) vaDe saMpanna (masaMpayA) prAcIna kALamAM kriyAnI upasaMpadA mATe sAdhuonI vizeSa niyukti karavAmAM AvatI. teo sAdhuone dasa-vidha sAmAcArInuM prazikSaNa ApatA ane tenuM pAlana karAvavAnuM dhyAna rAkhatA. cUrNimAM 'varmasaMpA'no artha 'cokhAna vibhUti sampanna' karyo che.' brahavRttimAM AnA be artha karavAmAM AvyA che-sAmAcArI vaDe saMpanna ane yogaja vibhUti vaDe saMpanna. cUrNikAra ane bRhadavRttikAre 'nAnunIyAtu pata' aMtargata AnuM pAThAntara 'ffjIyaM saMcamuttama atta' ApyuM che. ahIM 'saMpa'no artha che- 'thAtivaritra sampA'. 74. zloka 47 mokSavinayanA pAMca prakAra che-darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya, tapavinaya ane aupacArikavinaya athavA anAzAtanAvinaya. prastuta zlokamAM pAMca vinayono nirdeza che- 1. pUjayazAstrajJAnavinaya. 2. suvinItasaMzaya-darzanavinaya. 3. karmasaMpadA-pacArikavinaya. 4. tapa-sAmAcArI tathA samAdhi--tapavinaya. 5. pAMca mahAvrata-cAritra vinaya, zloka 48 (vAghavyuM...mannapaMjapuvyartha...pUrA) sevAdhidga-ahIM deva zabdathI vaimAnika tathA jayotiSka devAnuM tathA 'gaMdharva zabdathI baMtara ane bhuvanapati devonuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. piMputrayaM-manuSya-zarIranuM nirmANa maLa ane paMka (rakta ane vIrya) vaDe thAya che, eTalA mATe tene mala-paMka-pUrvaka kahevAya che." maURU-je 'utparata' hoya che, mohajanita krIDAthI rahita hoya che, tene 'atparata' kahevAya che. jenA badhyamAna-karma alpa hoya che, tene 'utpanA:' kahevAya che. 'maraNa'nA A baMne artha thaI zake che.' 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR 0 44 : akkhINamahANasIyAdiladdhi- desaNanANacarite, tave ya taha ovayArie ceva / nuttI puNo varaghavAyo, paMvido ho nAyo che 2. bRhadvRtti, patra 66 : karma-kriyA dazavidhacakravAlasAmA- 5. bRhadvRtti, patra 67 : 'malapaMkapuvvayaM' ti jIvazuddhyapahAritayA cArIprabhRtiritikartavyatA tasyAH sampat-sampannatA tayA, malavanmalaH sa cAsau pAve vajje vere paMke paNae ya'tti vacanAt lakSaNe tRtIyA, tataH karmasampadopalakSitastiSTatIti sambandha, paGkaca karmamalapaGkaH sa pUrva-kAryAt prathamabhAvitayA .......H-HHvA' yatyanuSkAnadArthasamutpannaputA- ramati patnapUrva, va.... "nAmothe pikasuma' dilbdhismptyaa| tti vacanAt raktazukre eka-malapaGkau tatpUrvakam / 3. (3) sattarAdhyayana vULa, pR. 45 / 6. ejana, patra 67 : 'paNa' kAti .... vidyAnuM (9) vRdavRtti, patra duddA ti... zakita maunI racanatati atpAto4. dazavakAlika niyukti, gAthA 291 : lavasaptamAdiH, alparajA cA pratanubadhyamAnakarmA /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIaM ajjhayaNaM parIsaha pavibhattI dvitIya adhyayana parISaha-pravibhakti
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha uttarAdhyayananA A dvitIya adhyayanamAM muninA parISahonuM nirUpaNa che. karma-pravAda pUrvanA 17mA prAkRtamAM parISahonuM naya ane udAharaNa-sahita nirUpaNa che. te ja ahIM uddhata karavAmAM AvyuM che-Avo niyuktikArano mata che.dazavaikAlikanA badhAM adhyayano je rIte pUrvomAMthI uddhata karavAmAM AvyAM che te ja rIte uttarAdhyayananuM A adhyayana paNa uddhata karavAmAM AvyuM je sahana karavAmAM Ave che tene kahe che parISaha. sahana karavAnAM be prayojano che : (1) mArgAcyavana ane (2) nirjarA. svIkRta mArgathI vyuta na thavA mATe ane nirjarA-karmone kSINa karavA mATe keTaluMka sahana karavuM paDe che. bhagavAna mahAvIranI dharma-prarUpaNAnAM be mukhya aMgo che-ahiMsA ane kaSTa-sahiSNutA, kaSTa sahana karavAno artha zarIra, Indriyo ane manane pIDavAno nathI, paraMtu ahiMsA vagere dharmonI ArAdhanAne sthirapaNe TakAvI rAkhavAno che. AcArya kuMdakuMde kahyuM che suheNaM bhAvidaM NANaM, duhe jAde viNassadi / tamhA jahAbalaM joI, appA dukkhehi bhAvae // arthAta sukhathI bhAvita jJAna du:kha pedA thatAM naSTa thaI jAya che, eTalA mATe yogIe yathAzakti potAnI jAtane duHkhathI bhAvita karavI joIe. Ano artha kAyAne kleza Apavo evo nathI. to paNa eka maryAdita arthamAM kAya-phleza paNa taparUpe svIkArAyela che, paraMtu parISaha ane kAya-phleza eka nathI. kAya-phleza Asano karavAnA, grISmaRtumAM AtApanA levAnA, varSA-RtumAM vRkSataLe nivAsa karavAnA, ziyALAmAM khullA sthAnamAM sUvAnA ane vividha prakAranI pratimAo aMgIkAra karavAnA, zarIrane na khaMjavALavAnA, zarIranuM prasAdhana na karavAnA arthamAM mAnya che." uparokta prakAromAMthI koIpaNa kaSTa je potAnI icchAthI zarIra para lAdavAmAM Ave che, te kAya-phleza che ane je icchA vinA ja AvI paDe che te parISaha che." kAya-klezanA abhyAsathI zArIrika duHkho sahana karavAnI kSamatA, zArIrika sukho pratye anAkAMkSA ane kyAreka 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 69 : kammappavAyapuvve sattarase pAhuDaMmi ja suttaM / sayaNaM sodAharaNaM taM ceva ihaMpi NAyavvaM // 2. tattvArthasUtra, 2/8: mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyA: parISahAH / 3. sUyagaDo, 2/2/1/24 : dhuLiyA yuniye a naivataM zikSaNa kedamaUTHI rUdA avihiMsAmeva pavvae aNudhammo muNiNA pveio|| vRtti-vividhA hiMsA vihiMsAna vihiMsA avihiMsA tAmeva prakarSeNa vrajet, ahiMsApradhAno bhavedityarthaH anugato-mokSaM prayatnukUlo dharmo'nudharmaH asAvahiMsAlakSaNa: parISahopasargasahanalakSaNazca dharmo muninA' sarvajJena 'praveditaH' kathita iti / 4. aSTapaduDuM, mokSa prAkRta dara ! 5. (ka) uttarapALa 30ra7: ThANA vIrAsaNAIyA jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjanti kAyakilesaM tamAhiyaM // (4) ovavAiya, sUtra 36 : se kiM taM kAyakilese? kAyakilese aNegavihe paNNatte,taM jahA-ThANATThiie ukkuDuyAsaNie paDimaTThAI vIrAsaNie nesajjie AyAvae avAuDae akaMDuyae aNiTThahae svvgaayprikmmvibhuusvippmukke| 6. tattvArthavRtti ( zrutasAgarIya), pRSTha 301, sU0 9|17-vRtti : yadRcchayA samAgataH parISahaH, svayameva kRtaH kaaykleshH|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 46 adhyayana-2 : Amukha 7. arati jinazAsananI prabhAvanA paNa thAya che. parISaha sahana karavAthI svIkRta ahiMsA vagere dharmonI surakSA thAya che. A adhyayana anusAra parISaho bAvIsa che :1. sudhA 9. caryA 17. tRNa-sparza 2. pipAsA 10.niSadyA 18. jalla 3. zIta 11. zavyA 19. satkAra-puraskAra 4. uSNa 12. Akroza 20. prajJA 5. daMza-mazaka 13. vadha 21. ajJAna 6. acelA 14. yAcanA 22. darzana 15. alAbha 8. strI 16. roga tattvArthasUtramAM paNa temanI saMkhyA bAvIsa ja che. AmAM darzana-parISaha ane prajJA-parISaha-A be mArgathI acyavana(khasI na javA)mAM sahAyaka thAya che ane bAkInA vIsa parIpo nirjarA mATe sahAyaka thAya che. samavAyAMga (samavAya 22)mAM chellA traNa parISahono krama uttarAdhyayananA kramathI judo che :uttarAdhyayana samavAyAMga 1. prajJA 1. jJAne 2. ajJAna 2. darzana 3. darzana 3. prajJA abhayadevasUrie samavAyAMganI vRttimAM ajJAna-parISahano kyAreka zrutinA rUpamAM ullekha karyo che. tattvArthasUtra (99)mAM "acala'nA sthAne 'nAnya'-parISahano ullekha che ane darzana-parISahanA sthAne adarzana-parISahano. pravacanasAroddhAra (gAthA 686)mAM darzana-parISahanA sthAne samyakta-parISaha mAnavAmAM Avela che. darzana ane samyakta e mAtra zabda-bheda che. acala ane nAnyamAM thoDoka arthabheda paNa che. acelano artha che-1, nagnatA ane 2, phATelAM ke halakI kiMmatanA vastro.* tattvArthasUtra zrutasAgarIya vRttimAM prajJA-parISaha ane adarzana-parISahanI vyAkhyA mULa uttarAdhyayananA prajJA ane darzana-parISahathI judI che. uttarAdhyayana (2/42)mAM je ajJAna-parISahanI vyAkhyA che, te zratasAgarIyamAM adarzananI vyAkhyA che. 1. tattvArthavRtti (zratasAgarI), 98 rU02 sUtra 27 vRtti : zarIraduHkhasahanArthaM zarIrasukhAnabhivAJchArtha jinadharmaprabhAvanAdyarthaJca / 2. tattvArthasUtra, 9 / 9 : kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAra prjnyaajnyaanaadrshnaani| pravacanasAroddhAra, patra 192, gA0 685-vRtti : tatra mArgAcyavanArthaM darzanaparISahaH prajJAparISahazca, zeSA viMzatinirjarArtham / ejana, patra 223, T0 68-vRtti : caitra mAvo naM ninanyivarInAM ceSa tu yatanAM mitre Tid 31mUrca = celmpycelmucyte| che ja
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana 2: Amukha uttarAdhyayana a02 prajJA-parISada : se nUNaM mae puvvaM, kammANANaphalA kddaa| jeNAhaM nAbhijANAmi, puTTho keNai kaNhuI // 40 // aha pacchA uijjaMti, kammANANaphalAkaDA / evamassAsi appANaM,NaccA kammavivAgayaM / / 41 // tattvArthavRtti ( zrutasAgarIya ) pR0295 prajJA-parISada :yo munistarka vyAkaraNacchandolaMkArasArasAhityAdhyAtmazAstrAdinidhAnAMgapUrvaprakIrNakanipuNo'pi san jJAnamadaM na karoti, mamAgrataH pravAdinaH siMhazabdazravaNAt vanagajA iva palAyante .....madaM nAdhatte sa maniH prajJAparISahavijayI parvatA. artha :- je muni tarka, vyAkaraNa, sAhitya, chaMda, alaMkAra, adhyAtmazAstra vagere vidyAomAM nipuNa hovA chatAM paNa jJAnanuM abhimAna nathI karato tathA je e vAtano ghamaMDa nathI karato ke vAdIo mArI sAmethI evI rIte bhAgI jAya che ke jevI rIte siMhano zabda sAMbhaLIne hAthI bhAgI jAya che-te munine prajJA-parISaha-jaya prApta thAya che. adarzana-parISaha : yo muniH.....ciradIkSito'pi sannevaM na cintayati adyApi mamAtizayavadbodhanaM na saJjAyate utkRSTazrutavratAdividhAyinAM kila prAtihAryavizeSAH prAdurbhavanti, iti zrutirmithyA vartate dIkSeyaM niSphalA vratadhAraNaM ca phalgu eva vartate iti samyagdarzanavizuddhisannidhAnAdevaM na manasi karoti tasya maneradarzanaparISahajayo bhvtiityvsaaniiym|| artha :-lAMbA gALAthI dIkSita hovA chatAM paNa avadhijJAna ke Rddhi vagerenI prApti na thavAthI je muni vicAra nathI karato ke A dIkSA niSphaLa che, vratonuM dhAraNa karavuM vyartha che vagerene munine adarzana-parISaha-jaya prApta thAya artha :- meM cokkasa pUrvakALamAM ajJAna-rUpa phaLa ApanArA karmo karyA che. te kAraNe ja huM koI pUche to paNa kaMI jANato nathI-javAba devAnuM jANato nathI. pahelAM karelAM ajJAnarUpa phaLa ApanArAM karmo pAkIne pachI udayamAM Ave che-e rIte karmanA vipAkane jANIne AtmAne AzvAsana ApavuM. ajJAna-parISaha : Natthi NUNaM pare loe, iDDI vAvi tavassiNo / aduvA vaMcio mi tti, ii bhikkhU Na ciMtae // 44 // abhU jiNA asthi jiNA, aduvAvi bhavissai / musaM te evamAhaMsu, ii bhikkhU na ciMtae // 45 // che. artha:-khare ja paraloka nathI, tapasvInI Rddhi paNa nathI, athavA huM ThagAI gayo-bhikSu evuM ciMtana na kare. jino thayA hatA, jino che ane jino thaze evuM je kahe che. teo jUThuM bole che-bhikSu evuM ciMtana na kare. majJAna-parISada: nirajhugammi virao, mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kallANa pAvagaM // 42 // tavovahANamAdAya, paDimaM pddivjjo| evaM pi viharao, me chaumaMNa NiyaTTai // 43 // artha:- huM maithunathI nivRtta thayo, indriyo ane mananuM meM saMvaraNa karyuM e badhuM nirarthaka che. kemake dharma kalyANakArI che ke pApakArI-te huM sAkSAt jANato nathI. tapasyA ane upadhAnane svIkAra karuM chuM, pratimAonuM pAlana karuM chuM--evI rIte vizeSa caryApUrvaka vihAra karavA chatAM mAruM chadma (jJAnAvaraNa vagere kama) khasatuM nathI-evuM ciMtana na kare.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraSnayaNANi 48 adhyayana-2 : Amukha mUlAcAramAM vicikitsAnA be bheda karavAmAM AvyA che-(1) dravya-vicikitsA ane (2) bhAva-vicikitsA. bhAvavicikitsA aMtargata bAvIsa parISahono ullekha thayo che. temAM aratinA sthAne arati-rati, yAcanAnA sthAne ayAcanA ane darzananA sthAne adarzana-parISaha che. 1 A bAvIsa parISahonA svarUpanAM adhyayanathI ema jaNAI Ave che ke keTalAka parISaho sAmAnya vyaktio mATe na hatA. te jinakalpa-pratimA svIkAra karanArA vizeSa saMhanana ane dhRtiyukta munio mATe hatA. zAntAcArye paNa A vAtano saMketa karyo che. temanA anusAra acela-parISaha (jayAM ApaNe alano artha nagnatA karIe chIe) jinakalpI munio mATe tathA evA sthavirakalpI munio mATe grAhya che ke jemane vastro maLavA atyanta durlabha che, jemanI pAse vastrono abhAva che, jemanA vastra jIrNa thaI gayAM che athavA je varasAda vagere vinA vastra-dhAraNa nathI karI zakatA ane tuNasparza-parISaha mAtra jinakalpI munio mATe grAhya che. pravacanasAroddhAranI TIkAmAM sarvathA nagna rahevuM tathA cikitsA na karAvavI, mAtra jinakalpI munio mATe ja batAvavAmAM Avela che. vyAkhyAkAroe badhA parISahonI sAthe kathAo joDIne temane subodha banAvyA che. kathAono saMketa niyuktimAM paNa maLe parISaha-utpattinA kAraNo A rIte batAvavAmAM AvyA che :parISaha utpattinAM kAraNarUpa karma parISaha utpattinAM kAraNarUpa karma 1, prajJA jJAnAvaraNIya 7. niSadyA cAritra mohanIya 2. ajJAna 8. yAcanA 3. alAbha antarAya 9. Akroza 4. arati cAritra mohanIya 10. satkAra-puraskAra 5. acela 11. darzana darzana mohanIya 6. strI 12. sudhA vedanIya 1. mUlAcAra, 572,73 : chuhataNhA sIduNhA daMsamasayamacelabhAvo y| aradi radi itthi cariyA NisIdhiyA sejja akkoso|| vadhajAyaNaM alAho roga taNapphAsa jallasakkAro / taha ceva paNNaparisaha aNNANamadaMsaNaM khamaNaM / / bahavRtti, patra 92, 93 : jinakalpapratipattau sthavirakalpe'pi durlabhavastrAdau vA sarvathA celAbhAvena sati vA cele vinA varSAdinimittamaprAvaraNena jIrNAdivastratayA vA 'acelaka' iti avastro'pi bhavati / 3. ejana, paz 222 : nitpApekSa caitana, viratvio sApekSaraMthamavAevanezvatti 4. (ka) pravacanakAro dvAra, patra 223 : T0 68-vRtti: caitraya samA gata binapArInAM.... / (4) " patra 194 : gA0686-vRtti : jvarakAsazvAsAdike satyapi na gacchanigaMtA jinakalpikAdayazcikitsAvidhApane prvrtnte| 5. 3ttarAdhyayana nini, jAthA 73-78 : NANAvaraNe vee mohaMmi ya antarAie cev| eesuMbAvIsaM parIsahA huMti NAyavvA / / pannAnnANaparisahA NANAvaraNami hu~ti dunnee / ikko ya aMtarAe alAhaparIsaho hoi|| araI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose| sakkArapurakAre carittamohaMmi sattee // araIi duguMchAe puMveya bhayassa ceva maannss| kohassa ya lohassa ya udaeNa parIsahA satta / / dasaNamohe saNaparIsaho niyamaso bhave ikko| sesA parIsahA khalu ikkArasa veyaNIjjaMmi / / paMceva ANupuvvI cariyA sijjA vahe va (ya) roge y| taNaphAsajallameva va ikkArasa veyaNImi //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 49 adhyayana : Amukha parISaha utpattinAM kAraNarUpa karma parISaha utpattinAM kAraNarUpa karma 13, pipAsA vedanIya 18. zavyA vedanIya 14. zIta 19, vadhu 15. uNa 20. roga 16. deza-mazaka ra1. tRNa-sparza 17, caryA 22. jallA A badhI parISaho navamA guNasthAna sudhI thaI zake che. dezamAM guNasthAnamAM cAritra-mohanIya karmanA udayamAM AvavAthI thanAra arati vagere sAta parISaho tathA darzana-mohanIya vaDe utpanna darzana-parISahane choDIne bAkInA cauda parISaho thAya che. chabUtha vItarAga eTale ke agiyAramA-bAramAM guNasthAnamAM rahelA munimAM paNa A ja cauda parISaNo hoI zake che. kevaLImAM mAtra vedanIya-karmanA udayathI thanAra agiyAra parISaho maLe che." tattvArthasUtramAM eka sAthe ogaNIsa parISaha mAnyA che. jemake-zIta ane uSNamAMthI koI eka hoya che. zA-parISahanA thavA vakhate niSadyA ane caryA-parISaha hotA nathI. niSA-parISaha hoya tyAre zayyA ane carcA-parISaha hotA nathI. bauddha-bhikSuo kAya-klezane mahattva nathI ApatA paraMtu parISaha-sahananI sthitino teo paNa asvIkAra nathI karatA. svaye mahAtmA buddhe kahyuM che- 'muni zIta, uSNa, sudhA, pIpAsA, vAta, Atapa, deza ane sarIsRpano sAmano karIne khagaviSANanI mAphaka ekalo vihAra kare.''3 AcArAMga niryuktimAM parIpatanA be vibhAgo che :1. zIta-maMda pariNAmavALA, jemake-trIparISaha ane satkAra-parISaha. A baMne anukULa parISaho che. 2. uSNatIvra pariNAmavALA. bAkInA vIsa. A pratikULa parISaho che. prastuta adhyayanamAM parISahonA vivecanarUpe muni caryAnuM atyanta mahattvapUrNa nirUpaNa thayuM che. 1. uttarAdhyayana niryukti, thA 78T 2. (ka) tattvArthasUtra, za7: nA yugapatreivInavata: . (1) tattvArthasUtra ( zrutasAgarIya), pR0 299 : zItoSNaparISahayormadhye anyataro bhavati zItamaSNo vA / zayyAparISahe sati niSadyAcarye na bhavataH, niSadyAparISahe zayyAcarye dvau na bhavataH, caryAparISahe zayyAniSadye dvau na bhavataH / iti trayANAmasambhave ekonaviMzati rekasmin yugapad bhvti| u. suttanipAta, uragavagga, 3 / 18 : sItaM ca uNhaM ca khudaM pipAsaM, vAtAtape DaMsasirisape c|| sabvAnipetAni abhisaMbhavitvA, eko care khaggavisANakappo // 4. AcArAMga niyukti, gAthA 202, 203 : itthI sakkAra parisahA ya, do bhAva-sIyalA ee|| sesA vIsaM uNhA, parIsahA hoMti NAyavvA / / je tivvappariNAmA, parIsahA te bhavanti uNhA u| je mandappariNAmA, parIsahA te bhave sIyA //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIyaM ajjhayaNaM : dvitIya adhyayana parIsaha pavibhattI : parISaDa-pravimasti mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda sU01-suyaM me AusaM ! teNaM zrutaM mayA AyuSyan ! tena sU01-AyuSyamAna ! ma sAmanyu cha, bhagavAna mAma bhagavayA evamakkhAyaM- bhagavatA evamAkhyAtam - tu-niya-avayanamA bAvIsa parISahI Doya.4 iha khalu bAvIsaM parIsahA iha khalu dvAviMzatiH parISahAH 4255-gotrIya zrama bhagavAna mahAvIra dvArA samavAyA samaNaNaM bhagavayA mahAvIreNaM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 7,4ne samajAne, jIna abhyAsa pariyayarIna', kAsaveNaM paveDayA, je bhikkha kAzyapena praveditAH, yAn bhikSaH 52hata na mikSAyayA bhATe 542. 42tA bhanitamanA soccA, naccA, jiccA, abhibhUya zrutvA, jJAtvA, citvA, abhibhaya sa54 yatA viyolata. thatI nathA. bhikkhAyariyAe parivvayanto puTTho no bhikSAcaryayA parivrajan spRSTo no vihnnejjaa| vihanyeta / sU0 2-kayare te khala bAvIsaM katare te khalu dvAviMzatiH sU02-4zyapagotrIya zrama bhagavAna mahAvIra 42 parIsahA samajeNaM bhagavayA parISahAH zramaNena bhagavatA pravehita te bAvIsa 535ho yA cha? ne sabhaNIne, mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA ? je mahAvIreNa kAzyapena praveditA:? eIna, bhAnyAsa. dvaa2| pazyiya 42rIne, 524ta rIne, bhikkha soccA, naccA, jiccA, yAna bhikSaH zrutvA. jJAtvA, citvA. bhi.yA bhATe paryaTana 42to bhanitamano saM56 yatA abhibhUya bhikkhAyariyAe abhibhUya bhikSAcaryayA pavijana vilita yato nathI. parivvayanto puTTho no vihnnejjaa| spRSTo no vihanyeta / sa03-Dame te khala bAvIsaM ime te khala dvAviMzatiH parISahAH sU03-te. mAvIsa parIso mA prabhAcha.4 parIsahA samaNeNaM bhagavayA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zya5otrIya zrama bhagavAna mahAvIra va pravehita, mahAvIreNaM kAsaveNaM paveDyA, je kAzyapena praveditAH, yAna bhikSaH ne sAMbhaNAne, pIne, abhyAsa dvArA pariyaya rIne, bhikkhU soccA, naccA, jiccA, zrutvA, jJAtvA, citvA, abhibhaya 52 rIne bhikSAyaya[ bhATe paryaTana 2to bhanitebhanI abhibhUya bhikkhAyariyAe bhikSAcaryayA parivrajana spaSTo no saM5 yatAMvilita yato nathI. bhaparivvayanto paTTo no vihannejjA,taM vihanyeta / tadyathAjahA 1.digiMchAparIsahe, 2.pivAsA- 1. digichA' parISahaH. 2. 1. kSudhA 535 10.niSadhA parISa parIsahe, 3. sIyaparIsahe, 4. pipAsAparISahaH,3. zItaparISahaH. 2. pipAsA parI56 11. zayyA parISa usiNaparIsahe. 5.daMsamasayaparIsahe, 4. uSNaparISahaH, 5. dezamazaka3. zIta 55 12.2.2. parISa 6. acelaparIsahe, 7.araparIsahe, parISahaH, 6. acelaparISahaH.7. 4. (7555 parI56 13. 155154 8. itthIparIsahe, 9.cariyAparIsahe, aratiparISahaH, 8. strIparISahaH, 5. 6zamazaH 5256 14. yAyanA 5254 10. nisIhiyAparIsahe, 11. 9.caryAparISahaH, 10.niSIdhikA 6.ayala parI56 15. sAma parISa sejjAparIsahe, 12. akkosaparIsahe, (niSadyA?)parISahaH, 11. zayyA... 9. rAta parApaLa 16.20 // parASaH
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi '52 adhyayana 2: zloka 1-5 13. vahaparIsahe, 14. parISahaH, 12.AkrozaparISahaH, 8.khI 55 17. tRsparza 5256 jAyaNAparIsahe, 15. 13.vadhaparISahaH, 14. yAcanA- 9. yA parISa 18.488 550 alAbhaparIsahe, 16. rogaparIsahe, parISahaH, 15.alAbhaparISahaH, 18.sa.2-522412 parISa8. 20. azA parISa 17. taNaphAsaparIsahe, 18. 16. rogaparISahaH, 17. 21. mazAna parI56 22. zana parISa jallaparIsahe, 19. tRNasparzaparISahaH, 18.'jalla parISahaH, sakkArapurakAraparIsahe, 20. 19. satkArapuraskAraparISahaH, pannAparIsahe, 21. annANaparIsahe, 20.prajJAparISahaH, 21. 22. dNsnnpriishe| ajJAnaparISahaH, 22. drshnpriisshH| 1. parIsahANaM pavibhattI parISahANAM pravibhaktiH kAsaveNaM paveiyA / kAzyapena prveditaa| taM bhe udAharissAmi tAM bhavatAmudAhariSyAmi ANavvi suNeha me // AnupUrvyA zrRNuta me // 1, parISahono je vibhAga kazyapa-gotrIya bhagavAna mahAvIra vaDe pravedita ke prarUpita che te huM jamavAra kahuM chuM. tuM bhane sabhaNa.. (1) digichAparIsahe (1) 'digichA'-parISahaH (1) sudhA parIpakSa 2. digiMchAparigae dehe 'digichA' parigate dehe tavassI bhikkhu thAmavaM / tapasvI bhikSuH sthAmavAn / na chide na chindAvae na chindyAt na chedayet na pae na payAvae // na pacet na pAcayet / / 2. dehamAM sudhA(bhUkha) vyApta thaI jatAM tapasvI ane prANavAna bhikSu phaLa vagerenuM chedana na kare, na karAve. na temane pakAve ane pakavAve. 3. kAlIpavvaMgasaMkAse kAlIparvAGgasaGkAzaH kise dhamaNisaMtae / kRzo dhamanisantataH / mAyaNNe asaNapANassa mAtrajJo'zanapAnayoH adINamaNaso care // adInamanAzcaret / / 3. zarIranA aMgo bhUkhathI sUkAIna kAkajaMghA" nAmanA ghAsa jevAM durbaLa thaI jAya, zarIra kRza thaI jAya, nasonuM khokhuM" mAtra bAkI rahI jAya to paNa AhAra-pANInI maryAdA jANanAra sAdhu adInabhAve vihAra kare. (2) pivAsAparIsahe (2) pipAsAparISahaH (2) pipAsA parISaha 4. tao puTTho pivAsAe tataH spRSTaH pipAsayA doguMchI lajjasaMjae / jugupsI lajjAsaMyataH / sIodagaM na sevijjA zItodakaM na seveta viyaDasse saNaM care // "viyaDassa' eSaNAM caret // 4. ahiMsaka athavA karuNAzIla , lajjAvAna, saMyamI sAdhu tarasathI pIDAvA chatAM paNa sacitta pANInuM sevana na kare, paraMtu prAsuka jaLanI eSaNA' kare. 5. chinnAvAesa paMthesu chinApAteSu pathiSu Aure supivAsie / AturaH supipAsitaH / parisukkama he dINe parizuSkamukho'dIna: taM titikkhe parIsaha // taM titikSeta parISaham / / 5. nirjana mArgamAM jatI vakhate tarasathI. atyanta vyAkuLa thaI javA chatAM, moTuM sUkAI javA chatAM paNa sAdhu adInabhAvathI pIpAsA parISaha sahana kare.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 53 adhyayana : zloka 6-12 (3) sIyaparIsahe (3) zItaparISahaH 6. caraMtaM virayaM lU haM carantaM virataM rUkSaM sIyaM phasai egayA / zItaM spRzati ekadA / nAivelaM muNI gacche nAtivelaM munirgacchet soccANaM jiNasAsaNaM // zrutvA jinazAsanam // (3) zIta parIpakSa 6. vihAra karatAM virata ane rukSa zarIravALA sAdhune ziyALAmAM ThaMDI satAve che. chatAM paNa te jina-zAsana sAMbhaLIne (AgamanA upadezane dhyAnamAM rAkhIne)svAdhyAya vagairenI (25thavA bhA)nu usaMdhana na 43. 7. na me nivArayaM asthi na me nivAraNamasti chavittANaM na vijjaI / chavitrANaM na vidyate / ahaM tu aggi sevAmi ahaM tu agni seve ii bhikkhU na ciMtae // iti bhikSurna cintayet // 7. ThaMDIthI pIDita thavA chatAM muni evuM na vicAre--mArI pAse ThaMDInuM nivAraNa karanAra ghara vagere nathI ane chavitrANa (vastra, kAmaLo vagere) paNa nathI, eTalA mATe huM agninuM sevana mulaM. (4) usiNaparIsahe (4) uSNaparISahaH 8. usiNapariyAveNaM uSNaparitApena paridAheNa tajjie / paridAhena tarjitaH / priMsu vA pariyAveNaM grISme vA paritApena sAyaM no paridevae // sAtaM no parideveta / / (4) 15 / 55 8. garama dhULa vagerenI pIDA, parasevo, mela ke tarasanI pIDA athavA grISmakAlIna sUryanA paritApathI atyanta pIDita thavA chatAM paNa muni sukha mATe vilApa na kareAkuLavyAkuLa na bane. 9. uNhAhitatte mehAvI uSNAbhitapto medhAvI siNANaM no vi patthae / snAnaM no api prArthayet / gAyaM no parisiMcejjA gAtraM no pariSiJcet na vIejjA ya appayaM // na vIjayeccAtmakam / / 9. garamIthI saMtapta thavA chatAM paNa medhAvI? muni snAnanI IcchA na kare, zarIrane bhInuM na kare, paMkhA vaDe zarIrane havA nanANe. (5) daMsamasayaparIsahe (5) daMzamazaka parISahaH 10. puTTho ya daMsamasaehiM spRSTazca daMzamazakai: samareva mahAmuNI / sama eva mahAmuniH / nAgo saMgAmasIse vA nAga: saMgrAmazIrSe iva sUro abhihaNe paraM // zUro'bhihanyAt param // (5) zamaza parISa 10, DAMsa ane maccharano upadrava thavA chatAM paNa mahAmuni samabhAvamAM rahe, krodha vagerenuM tevI ja rIte damana kare jevI rIte yuddhamAM AgaLanA bhAge rahelo zUravIra" hAthI, bANone na gaNakAratAM zatruone haNe che. 11. na saMtase na vArejjA na saMtraset na vArayet maNaM pi na paosae / mano pi na pradoSayet / uve he na haNe pANe upekSeta na hanyAt prANAn bhuMjate maMsasoNiyaM // bhuJjAnAnmAMsazoNitam // 11. bhikSu te DAMsa-maccharothI sanasta na bane", temane dUra kare nahIM.17 manamAM paNa temanA pratye dveSa na lAve. mAMsa ane rakta khAvA-pIvA chatAM paNa temanI upekSA kare 18, paraMtu tebhane bhAre nI 17 (6) acelaparIsahe (6) acelaparISahaH 12. parijuNNehiM vatthehiM parijIrNairvastraiH hokkhAmi tti acele| bhvissyaamiitycelkH| aduvA sacelae hokkhaM athavA sacelako bhaviSyAmi ii bhikkhU na ciMtae // iti bhikSurna cintayet // (6) athala parISa 12, 'vastra phATI gayAM che eTalA mATe huM acela thaI jaIza athavA vastra maLaze to pAcho huM sacela thaI jaIza'-muni evuM na vicAre. (dInatA ane harSa baMne prakAranA bhAva na sAve.)
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 54 adhyayana 2: zloka 13-19 13. egayAcelae hoDa ekadA'celako bhavati sacele yAvi egayA / savelazcApi ekdaa| eyaM dhammAhiyaM naccA etad dharmahitaM jJAtvA nANI no paridevae / jJAnI no parideveta / / 13. jinakalpa-dazAmAM athavA vastra na maLavAthI muni alaka paNa bane che ane sthavirakalpa-dazAmAM te sacelaka paNa bane che. avasthAbheda anusAra A baMne (sacelatva ane acelatva)ne yatidharma mATe hitakArI mAnI jJAnI muni vastra na maLatAM dIna na bane 20 (7) araiparIsahe (7) aratiparISahaH (7) sarati parISa 14. gAmANagAmaM rIyaMtaM grAmAnugrAmaM rIyamANaM aNagAraM akiMcaNaM / angaarmkinycnm| araI aNuppavise aratiranupravizet taM titikkhe parIsahaM // taM titikSeta parISaham / / 14, eka gAmathI bIje gAma vihAra karatAM akiMcana muninA cittamAM arati utpanna thaI jAya to te arati parISahane sahana karI le 21 15.araI piTTao kiccA ararti pRSThataH kRtvA virae Ayarakkhie / virata: AtmarakSitaH / dhammArAme nirAraMbhe dharmArAmo nirArambhaH uvasaMte maNI care // upazAnto munizcaret // 15. hiMsA vagerethI virata rahenAra, AtmAnI rakSA karanAra 2 dharmamAM ramaNa karanAra, asaMtu-pravRttithI dUra rahenAra, upazAnta muni aratine dUra karIne vihAra kare. 23 (8) itthIparIsahe (8)strIparISahaH 16.saMgo esa maNussANaM saMga eSa manuSyANAM jAo logaMmi ithio| yA loke striyaH / jassa eyA pariNAyA yasyaitAH parijJAtAH / sukaDaM tassa sAmaNNaM // sukaraM tasya zrAmaNyam // (8) sIparISa 16. "lobhalImo cha, te manuSyAne mATe saMgachesepacha"34-4 mA pAtane sabha se cha, tenA bhATe zrAbhAya sADecha.25 17. evamAdAya mehAvI evamAdAya medhAvI paMkabhUyA u ithio / paMkabhUtAH striyaH / no tAhi viNihannejjA no tAbhirvinihanyAt carejjattagavesae // caredAtmagaveSakaH / / 17. "khImo brahamayArI mATe 461-DIya smaan"AvuM jANIne medhAvI muni temanAthI potAnA saMyamajIvanano ghAta na thavA de, paraMtu Atma-gaveSaNA karatAM karatAM vihAra kare. 26 (9) cariyAparIsahe (9) caryAparISahaH 18. ega eva care lADhe eka eva cared lADhaH abhibhUya parIsahe / abhibhUya parISahAn / gAme vA nagare vAvi grAme vA nagare vApi nigame vA rAyahANie // nigame vA rAjadhAnyAm // () yA parISa 18. saMyamane mATe jIvana-nirvAha karanAra muni parISadone jItIne gAmamAM ke nagaramAM, nigamamAM ke rAjadhAnImAM moso (25-dve52hita yana)vihAra 43. 19. asamANo care bhikkhU asan cared bhikSuH neva kujjA pariggahaM / naiva kuryAt parigraham / asaMsatto gihatthehiM asaMsakto gRhasthaiH aNieo parivvae // aniketa: pavijet // 19. muni eka sthAna para Azrama banAvIne na beseparaMtu vihAra karato rahe.1 gAma vagere sAthe mamatva na kare, temanAthI baMdhAI na jAya. gRhastho tarapha nirlipta rahe. bhanita (Pe-mu+t) 2sIne parina (sAdhuyA) 73.33
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 55 adhyayana 2: zloka 20-26 (10) nisIhiyAparIsahe (10) niSIdhikAparISahaH (10) niSadhA parISa 20. susANe sunnagAre vA zmazAne zUnyAgAre vA rukkhamUle va egao / vRkSamUle vA ekkH| akukkuo nisIejjA akukkucaH niSIdet na ya vittAsae paraM // na ca vitrAsayet param // 20. rAga-dveSa rahita muni caMcaLatAono tyAga karato smazAna, zUnyagRha athavA vRkSanA mULamAM*-vRkSataLe bese. bIjAone trAsa na Ape. 35 21. tattha se ciTThamANassa tatra tasya tiSThata: uvasaggAbhidhArae / upasargA abhidhArayeyuH / saMkAbhIo na gacchejjA zaMkAbhIto na gacchet udvittA annamAsaNaM // utthAyAnyadAsanam // 21. tyAM beThelA evA tene upasargo AvI paDe to te AvuM ciMtana kare- "A badhAM mAruM zuM aniSTa karaze?" paraMtu apakAranI zaMkAthI DarIne tyAMthI UThIne bIjA sthAne na ya.36 (11) sejjAparIsahe (11) zayyAparISaha 22. uccAvayAhiM sejjAhiM uccAvacAbhiH zayyAbhiH tavassI bhikkhu thAmavaM / tapasvI bhikSuH sthAmavAn / nAivelaM vihannejjA nAtivelaM vihanyeta pAvadiTThI vihannaI // pApadRSTivihanyate // (11) zayyA parISaha 22. tapasvI ane prANavAna bhikSu utkRSTa athavA nikRSTa upAzraya pAmIne maryAdAnuM atikramaNa na kare (harSa ke zoka na pAme) 38. je pApadaSTi hoya che, te vihata thaI jAya che ( zo'thI gherAyacha) 23. pairikku vassayaM laddhaM pratiriktamupAzrayaM labdhvA kallANaM adu pAvagaM / kalyANaM athavA pApakam / kimegarAyaM karissai kimekarAtraM kariSyati evaM tattha'hiyAsae // evaM tatrAdhyAsIta // 23. pratirikta (ekAMta) upAzraya-bhale pachI te suMdara hoya ke asuMdara-ne pAmIne 9 "eka rAtamAM zuM thaI javAnuM cha'- viyArIne 23, 4 59 suma-duHNa mAvI 5. tene sAuna 43.41 (12) akkosaparIsahe (12) AkrozaparISahaH 24. akkosejja paro bhikkhaM Akrozet paro bhikSu na tesiM paDisaMjale / na tasmai pratisaMjvalet / sariso hoi bAlANaM sadRzo bhavati bAlAnAM tamhA bhikkhU na saMjale / tasmAd bhikSurna saMjvalet / / (12) ADoza parISa 24. koI manuSya sAdhune gALa de to te tenA tarapha krodha na kare. krodha karanAra bhikSu bALako (ajJAnIo)nI jevo banI jAya che, eTalA mATe sAdhu krodha na kare. 25. soccANaM pharusA bhAsA zrutvA paruSA: bhASAH / dAruNA gAmakaMTagA / dAruNA: grAmakaNTakAH / tusiNIo uve hejjA tUSNIka upekSeta na tAo maNasIkare // na tAH manIkuryAt / 25. muni Tho2, 65291 ane grAma-523. (4[32/kAnane kheMcanArI) bhASA sAMbhaLIne mauna rahIne tenI upekSA 7345, tene manamAnasAve. (13) vahaparIsahe (13) vadhaparISahaH (13) vadhu parISaha 26. hao na saMjale bhikkhU hato na saMjvaled bhikSuH maNaM pi na paosae / mano pi na pradoSayet / titikkhaM paramaM naccA titikSAM paramAM jJAtvA bhikkhudhamma viciMtae // bhikSudharma vicintayet // 26. potAne mAravAmAM Ave to paNa muni krodha na kare, manamAM paNa dveSa na lAve. parama titikSA jANIne munidharmanuM ciMtana kare.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 56 adhyayana 2 : khoDa 27-33 27. samaNaM saMjaya daMtaM zramaNaM saMyataM dAntaM haNejjA koi katthaI / hanyAt ko'pi kutracit / nasthi jIvassa nAsu ti nAsti jIvasya nAza iti evaM pehejja saMjae // evaM prekSeta saMyataH / / 27. saMyata ane dAnta zramaNane koI kyAMka mAre to te mAtmAno nAza nathI yato"51-methitana 2, 5e| badalAnI bhAvanA na rAkhe.para (14) jAyaNAparIsahe (14) yAcanAparISahaH (14) yAyanA parISa 28. dukkaraM khalu bho ! niccaM duSkara khalu bho ! nityam aNagArassa bhikkhunno| anagArasya bhikSoH / savvaM se jAiyaM hor3a sarvaM tasya yAcitaM bhavati natthi kiMci ajAiyaM // nAsti kiMcidayAcitam / / 28. aho ! aNagAra bhikSanI A caryA keTalI kaThaNa che ke tene jIvanabhara badhuM yAcanAthI ja maLe che. tenI pAse ayAcita kaMI paNa hotuM nathI. 53 29. goyaggapaviTThassa gocarAgrapraviSTasya pANI no suppasArae / prANiH no suprasArakaH / se o agAravAsu tti zreyAnagAravAsa iti ii bhikkhU na ciMtae // iti bhikSurna cintayet / / 29. gocarAgamAM pravezelAM muni mATe gRhastho sAme hAtha phelAvavo saraLa nathI. eTale ''gRhasthavAsa ja zreyaskara cha"56-muni methitana na 72. (15) alAbhaparIsahe (15) alAbhaparISahaH (15) salAma parISara 30. paresa ghAsame se jjA pareSu ghAsameSayet bhoyaNe pariNiTie / bhojane pariniSThite / laddhe piMDe aladdhe vA labdhe piNDe alabdhe vA nANutappejja saMjae // nAnutapet saMyataH / / 30. gRhasthonA ghera bhojana taiyAra thaI jAya pachI muni tenI eSaNA kare. AhAra thoDoka maLe ke na maLe paNa saMyamI muni anutApa na kare 57 31. ajje vAhaM na labbhAmi adyaivAhaM na labhe avi lAbho sue siyA / api lAbha: zvaH syAt / jo evaM paDisaMvikhe ya evaM pratisaMvIkSate alAbho taM na tajjae // alAbhastaM na tarjayati / / 31. "Aja mane bhikSA nathI maLI, paNa saMbhava che ke kAle maLI jAya'--je AvI rIte vicAre che, tene alAbha satAvatI nathI.58 (16) rogaparIsahe (16) rogaparISahaH (16) roga parISa 32. naccA uppaiyaM dukkhaM jJAtvotpatitaM duHkhaM veyaNAe duhaTThie / vedanayA duHkhAditaH / adINo thAvae pannaM adInaH sthApayet prajJAM puTTho tattha hiyAsae // spRSTastatrA'dhyAsIta / / 32. rogane 59 pedA thayelo jANIne tathA vedanAthI pIDAvA chatAM dIna na bane. vyAdhithI vicalita thatI prajJAne sthira banAve ane AvelA duHkhane samabhAvapUrvaka sahana kare che 33. te gicchaM nAbhinaMdejjA cikitsAM nAbhinandet saMcikkhattagavesae saMtiSThetAtmagaveSakaH / eyaM khu tassa sAmaNNaM etat khalu tasya zrAmaNyaM jaM na kujjA na kArave // yanna kuryAt na kArayet // 33. mAtma-gaveSa bhuniyitsiAnu manamohana na. roga AvI paDatAM samAdhipUrvaka rahe. tenuM zrApya emAM che ke te roga utpanna thavA chatAM paNa cikitsA na kare, na rAve.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISahapravibhakti 57 adhyayana 2 : 34-40 (17) taNaphAsa parIsahe (17) tRNasparzaparISahaH (17) tR92252 556 34. acelaka ane sukalakaDI zarIravALA saMyata tapasvIne ghAsa upara sUvAthI zarIramAM ghAsa khUMcavAthI pIDA thAya che. ? 34. acelagassa lahassa acelakasya rUkSasya saMjayassa tavassiNo / saMyatasya tapasvinaH / taNesu sayamANassa tRNeSu zayAnasya hujjA gAyavirAhaNA // bhaved gAtravirAdhanA / / 35. garamI paDatAM atula vedanA thAya che?--Ama jANIne paNa ghAsathI pIDita muni vastranuM sevana karatA nathI. 35. Ayavassa nivAeNaM Atapasya nipAtena aulA havai veyaNA / atulA bhavati vednaa| evaM naccA na sevaMti evaM jJAtvA na sevante taMtujaM taNatajjiyA // taMtujaM tRNajitAH / / (18) jallaparIsahe (18) jallaparISahaH (18) 488 parISa 36. kilinnagAe mehAvI klinnagAtro medhAvI paMkeNa va raeNa vA / paMkena vA rajasA vaa| priMsu vA paritAveNa grISme vA paritApena sAyaM no paridevae // sAtaM no parideveta / / 36. mela, raja" ke grISmanA paritApathI zarIra klinna (bhInuM ke meluM) thaI javA chatAM medhAvI muni sukhane mATe vilApana 33.8 37. veejja nijjarApehI vedayen nirjarApekSI AriyaM dhammA'NuttaraM / Arya dharmamanuttaram / jAva sarIrabheu ti yAvat zarIrabheda iti jalaM kAeNa dhArae / 'jallaM' kAyena dhArayet / / 39. nizA muni anutta2. bhArya-dharma (shrut-yaaritrdharmane pAmIne deha-nAza sudhI zarIra upara 'jalla' (parasevAthI pedA thato mela) dhAraNa kare ane tenAthI thatA parISahane sahana kare. (19) sakkArapurakAraparIsahe (19) satkArapuraskAra parISahaH 38.abhivAyaNamabbhavANaM abhivAdanamabhyutthAnaM sAmI kujjA nimaMtaNaM / svAmI karyAn nimantraNam / je tAI paDisevaMti ye etAni pratisevante na tesiM pIhae muNI // na tebhya: spRhayenmuniH / / (18) satsa2-52272 parISa 38. abhivAdana, UbhA thaIne bahumAna ApavuM tathA svAmI' saMbodhanathI saMbodhita karavuM- gRhastho AvA prakAranI pratisevanA-sanmAna kare che, muni AvA sanmAnajanaka vyavahAronI IcchA na kare." 39. aNukkasAI appicche anukaSAyI alpeccha: aNNAesI alolue / ajJAtaiSI alolupaH / rase su nANugijyojjA raseSu nAnugRdhyet nANatappe jja paNNavaM // nAnutapet prajJAvAn / / 39, alpa kaSAyavALo, alpa IcchAvALo, ajJAta kuLomAMthI bhikSA lenAra%, alolupa bhikSu rasomAM gRddha na thAya. prajJAvAna muni bIjAne sanmAnita thatAM joIne anutApa na kare.71 (20) paNNAparIsahe (20) prajJAparISahaH 40. se nUNaM mae puvvaM atha nUnaM mayA pUrva kammANANaphalA kaDA / karmANyajJAnaphalAni kRtaani| jeNAhaM nAbhijANAmi yenAhaM nAbhijAnAmi / puTTho keNai kaNhuI // pRSTaH kenacit kvacit // (20) prajJA parIkSA 40. jarUra meM pUrvakALamAM ajJAnarUpa phaLa ApanArAM karmo yA cha. temanA 4 // 24 pUche to 60 to nathI-uttara AvAjeM to nathI.72
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 41. aha pacchA uijjati athapazcAdudIryante kammANANaphalA kaDA / evamassAsi appANa naccA kammavivAgayaM // (21) aNNANaparIsahe 42. niragammi virao mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi dhammaM kallANa pAvagaM // 43. tavovahANamAdAya paDimaM paDivajjao / evaM pi viharao me chaumaM na niyaTTaI // (22) daMsaNaparIsahe 44. natthi nUNaM pare loe haDDI vAvi tavasiNo / aduvA vaMcio mitti ii bhikkhU na ciMtae || 45. abhU jiNA atthi jiNA aduvAvi bhavissaI / musaM te evamAhaMsu ii bhikkhU na citae || parIsahA savve kAsaveNa paveiyA I je bhikkhU na vihannejjA puTTho keNai kaNhuI // -tti bemi / 46. ee karmANyajJAnaphalAni kRtAni / evamAzvAsayAtmAnaM jJAtvA karmavipAkakam // (21) ajJAnaparISahaH nirarthake virata: maithunAtsusaMvRtaH / yaH sAkSAnnAbhijAnAmi dharma kalyANa pApakama // 58 tapa upadhAnamAdAya pratimAM pratipadyamAnasya / evamapi viharato meM chadma na nivartate // (22) darzanaparISahaH nAsti nUnaM paro lokaH RddhirvApi tapasvinaH / athavA vaJcitosmi iti iti bhikSurna cintayet // abhUvan jinA: santi jinA: athavA api bhaviSyanti / mRSA ta etramAhuH te iti bhikSurna cintayet // ete parISahAH sarve kAzyapena praveditAH / yAn bhikSurna vihanyeta pRSTaH kenApi cit // - iti bravImi adhyayana 2 : zloka 41-46 41. ''pahelAM karelAM ajJAnarUpa phaLa ApanArAM karmo pAkyA pachI udayamAM Ave che''A rIte karmanA vipAkane jANIne muni AtmAne AzvAsana Ape.74 (21) ajJAna parISa 42. huM maithunathI nivRtta thayo,pa Indriyo ane mananuM meM saMvaraNa karyuM--A badhuM nirarthaka che. kemake dharma kalyANakArI che ke pApakArI"--te huM sAkSAt nathI jANato. 18 43. tapasyA ane upadhAna svIkAruM chuM, pratimAnuM pAlana karuM chuM--evI rIte vizeSa carcApUrvaka vihAra karavA chatAM mAruM chadma (jJAnanuM AvaraNa) phiTyuM nahIM--evuM ciMtana na kare.. (22) darzana parISada 44. "thoDasa paralo 4 nathI, tapasvInI Rddhipa nathI, athavA huMhagAI gayo"- bhikSu bhevaM na viyAre. 45. ''jino thayA hatA, jino che ane jino thaze--evuM je kahe che teo jUThuM bole che'bhikSu AvuM ciMtana na kare. 46. A badhA parISahonuM kazyapa-gotrIya bhagavAna mahAvIre prarUpaNa karyuM che. temane jANIne, temanAmAMthI koIpaNa dvArA kyAreya paNa spaSTa thavA chatAM muni temanAthI parAjita na thAno khetuM huM huM chu.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 2: parISaha-pravibhakti 1. abhyAsa vaDe paricita kara (unA ) brahavRttimAM 'fkanyA'nuM saMskRta rUpa 'fkhatvA' ane artha-pharI pharI abhyAsa dvArA paricita kara, karyo che. A 'fi-na' dhAtunuM rUpa che. teno artha thAya che-jItIne. cUrNimAM 'finttA' jItIne artha karavAmAM Avyo che." ame Ane 'va-va dhAtuthI niSpanna karIne tenuM saMskRta rUpa 'vitva karyuM che. prastuta arthanA pariprekSyamAM A ja saMgata lAge che. 2. sudhA vyApta thavA para ( vichApAra) sAmAnya rIte manuSya roga vaDe AkrAnta thaI jAya tyAre ja sudhA parISaha sahana kare che-AhAra choDe che athavA alpAhAra kare che. temanA mATe alpa AhAra karavo te eka vivazatA che. bhagavAna mahAvIra rogathI gherAyA na hovA chatAM paNa sudhAparISaha sahana karatA hatA-alpa AhArano prayoga karatA hatA. temanA mATe kahevAmAM AvyuM che ke-"moriyaM vAti, saTTa vi bhagavaM rogehiM / 3. zloka 2 parISaha prakaraNamAM 'sudhI parISadane sthAna kema ApavAmAM AvyuM? cUrNikAre AnuM samAdhAna 'sudhAsama nakti zarIranA'- bhUkha jevI bIjI koI zArIrika vedanA nathI--ema kahIne karyuM che." nemicandra ahIM eka prAcIna zloka udbhUta kare che paMthasamA natthi jarA, dAriddasamo ya paribhavo natthi / maraNasamaM natthi bhayaM, khuhAsamA veyaNA natthi // paMthasamAna koI ghaDapaNa nathI, daridratA samAna koI apamAna nathI, mRtyusamAna koI bhaya nathI ane bhUkha samAna koI vedanA nathI. prastuta zlokamAM prayukta "ffchA' dezI zabda che. teno artha che-sudhA, bubhakSA, bhUkha." 4. kAkajaMghA (17IpaSya) Ano artha che 'kAka-jaMghA' nAme ghAsa. tene hindImAM dhuMdhacI athavA guMjA kahevAmAM Ave che. 6. 1. vRtti , patra 6 : nityA puna: punAgAlena vitAna sva 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR052 : jiccA te jinnittaa| AyAro 9 / 4 / 1 / uttarAdhyayana cUrNi, pR052| sukhabodhA, patra 17 / (ka) 3ttarAdhyayana vRddhi, pR22 : digiMchA NAma desIto khuhaabhidhaannN| (kha) vRdira, patra 82 : digichatti dezIvacanena bubhukSocyate / je kaM =
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 60 adhyayana-2 : zloka 4 Ti 5, 6 cUrNikAre Ano artha 'tRNa vizeSa', jene keTalAka loko kAka-dhaMdhA kahe che, karyo che.' TIkAkAra paNa A arthane mAnya kare che. paraMtu Adhunika vidvAna DaoN. haramana jekobI, DaoN. sAMDesarA vageree 'kAka-dhaMdhAno artha kAgaDAnI jAMgha karyo che. bauddha sAhityamAM alpa-AhArathI thanArI zArIrika avasthAnA varNanamAM "Rtti-vvani' zabda Avyo che. rAhulajIe teno artha 'kAlavRkSanI gAMTho evo karyo che. A artha TIkAkAronA artha sAthe maLato che. kAla-jaMghA nAme tRNa-vRkSanI gAMTho sthULa ane temanI vacceno bhAga kRza hoya che. A rIte je bhikSunA ghUMTaNa, koNI vagere sthULa ane jAMgha, sAthaLa, hAtha vagere kRza hoya che, tene 'hiefpaaAsaMvAse' (AnIparvasaMvAzI) kahevAmAM Ave che." 5. dhamanIonuM mALakhuM ( saMta) Ano bhAvArtha che-atyanta kRza, jenuM zarIra mAtra dhamanIonuM jALuM ja bAkI bacyuM hoya. bauddha-granthomAM paNa 'se dhamanisanthataM' evo prayoga Avyo che. teno artha-dUbaLo-pAtaLo nasothI maDhela zarIravALo evo che. A prayogathI evuM anumAna thAya che ke eka bAju to bauddho tapasyAnuM khaMDana kare che ane bIjI bAju 'hiM dhanisanthataM'ne sAro batAvatAM tene brAhmaNanuM lakSaNa mAne che. enuM zuM kAraNa che? A prayoga tathA majhima nikAya (126 ! 1920)nuM vivaraNa jovAthI e spaSTa pratIta thAya che ke bauddho para jaina-sAhitya ane tapasyA-vidhino prabhAva paDelo che. bhAgavatamAM paNa- 'vaM vIrjuna tapasyA, munidhanisattata:' -Avo prayoga Avyo che. AnAthI ema pratIta thAya che ke traNe (jaina, bauddha ane vaidika) dhArmika paraMparAomAM keTalIka bAbato samAnapaNe cAlI Ave che. 6. ahiMsaka athavA karuNAzIla (rochI) 'rAnuM chI' zabdanuM saMskRta rUpa che-guNI, teno zAbdika artha che-pRNA karanAra athavA karuNA karanAra, muni hiMsAnI, anAcAranI dhRNA kare che. muni jayAre tarasathI vyAkuLa paNa thaI jAya tyAre paNa te sacitta jaLanuM sevana na kare, kemake te ahiMsaka che. sacitta jaLanuM sevana karavuM te anAcAra che, hiMsA che. te hiMsAnI dhRNA kare che athavA prANImAtra tarapha ahiMsaka vyavahAra kare che. eTalA mATe bhAvArthamAM "rokI'no artha ahiMsaka thAya che. cUrNimAM asaMyamathI jugupsA karanArane 'ro chI' kahela che. 10 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR053 : kAlI nAma tRNaviseso kei kAkajaMghA bhaNaMti, tIse pAsato pavvANi tullANi tnnnni| 2. (ka) vRvRtti, patra 84 (kha) muvaghA, patra 28 3. (ka) The Sacred Books of the East, Vol. XLV, page 10 : emacited like the joint of a crow's (leg). (kha) uttarAdhyayana, pR. 27 | | 4. minijAya, cAddA ejana, anuvAda, pR. 50. uttarAdhyayana cUrNi, pR053 : kAlItRNaparvaNa: paddhabhiraMgAni saMkAzAni yasya sa bhavati kAlItRNaparvAMgasaMkAzaH, tAni hi kAlIparvANi saMdhisu thUrANi madhye kRzAni, evamasAvapi bhikSuH chuhAe jAnukopparasaMdhisu thUro bhavati, jNghorukaalaayikbaahusukRshH| 7. vRhatta, patra 84: ghanaya -ziratafma: sanAto vyApto dhmnisNttH| 8. dhmmpd,26|13: paMsUkUladharaM jantuM, kisaM dhamanisanthataM, vaNita, tamahaM lU brahAjI | 9. mAyAvata, 22686 10. uttarAdhyayana cUrNi, pR054 : duguMchattIti doguMchI, assaMjamaM zuM chatI !
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 61 adhyayana 2: zloka 5-6 Ti 7-10 7. sacitta pANI (sI ) zItano artha che-ThaMDa. zIta-udaka--A svarUpI (zastrathI anupahata athavA sajIva) pANInuM sUcaka che.' DaoN. haramana je kobIe teno artha Coyd Water 'ThaMDu pANI' karyo che. A zabdano lAkSaNika artha che, bhrAmaka paNa che, ThaMDu pANI sacitta paNa hoI zake che ane acitta paNa, ahIM sacitta artha abhipreta che. 8. prAsuka jaLanI eSaNA (viyaDasa) brahavRttikAre 'viyanuM saMskRta rUpa "vikRta" ApIne, teno artha agni vagere vaDe saMskArita evo karyo che. prastuta prasaMgamAM te acitta athavA nirjIva jaLa mATe vaparAyuM che. vi dezI zabda che. 9. tarasano parISaha - pitA ane putra baMnee pravajayA lIdhI. eka vAra bapore vihAra karI teo eka nagara tarapha javA nIkaLyA. rastAmAM bhayaMkara jaMgala hatuM. nAnA munine tarasa lAgI ane te potAnA pitA (muni)nI pAchaLa cAlavA lAgyo. bIjA bIjA munio paNa sAthe hatA. rastAmAM eka nadI AvI. pitA-munie snehavaza potAnA putra-munine kahyuM-vatsa ! nadInuM pANI pIne tarasa bujhAva, pachI prAyazcitta karI leje. pitA-muni nadImAM utaryA. teNe vicAryuM--kaMIka AgaLa cAluM, ke jethI karI A bALamuni pANI pI le. kyAMka mArI hAjarImAM te pANI nahi pIveema vicArIne te eka bAju cAlyA gayA. bAla-muni nadImAM utaryo. tenuM mana saheja DhIluM paDyuM. teNe khobAmAM pANI lIdhuM. tenI viveka-buddhi jAgI UThI. teNe manomana vicAryuM-'are ! A jIvone kevI rIte pIuM ?' bhagavAne kahyuM che ekammi udagabiMdummi, je jIvA jiNavarehiM pnnttaa| te pArevayamettA, jaMbuddIve Na mAejjA / / jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha nicchio teuu| teU vAusahagao, tasA ya paccakkhayA ceva / / tA haMtUNa parappANe, appANaM jo karei sappANaM / appANaM divasANaM, kaeNa nAsei sappANaM / bAla-munine atyanta vairAgya upayo. teNe vicAryuM-huM potAnA TUMkA jIvana mATe ATalAM badhAM prANIonI hatyA karuM te mArA mATe yogya nathI, Ama vicArIne te tyAMthI tarasyo ja AgaLa cAlyo. nadI pAra utaryo. tarasa vadhatI ja gaI. mRtyune najIka AveluM jANI teNe eka vRkSa nIce vizrAma karyo ane namaskAra mahAmaMtrano jApa karatAM-karato sadgati pAmyo. badhA munioe te bALamuninI dhIrajane vakhANI ane tenI atyanta prazaMsA karI.' 10. rakSa zarIravALA sAdhuno (sU) zIta parISahanA saMdarbhamAM '' zabdano prayoga artha-sUcaka che. snigdhatA zarIramAM garamI pedA kare che, eTalA mATe 1. bRhadvRtti, patra 86 : zItaM-zItalaM, svarUpasthatoyopalakSaNa prAsukasyeti yAvat, prakramAdudakasya / metat, tataH svakIyAdizastrAnupahataM aprAsukamityarthaH / 3. suvIdhA, panna ??.. 2. ejana : viya tti vikRta vadaniA vikat ifpatatha
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2 : zloka 6 Ti 11 snigdha zarIravALAne ThaMDI ochI satAve che. muni rUkSa zarIravALo che, te vicaraNazIla che, ane te virata -agninA samAraMbha tathA gRha-vyApArathI mukta che-prastuta zlokamAM ulikhita A traNeya avasthAo zItasparzane prakhara karanArI che. - zarIranI rUkSatAnAM be kAraNo che-snigdha bhojanano abhAva ane snAna vagereno abhAva. je muni satata rUkSa bhojana snAna nathI karato, tenuM zarIra rUkSa-sUkuM thaI jAya che. rUkSa zarIravALAne ThaMDI, garamI vagere satAve che. rUkSa AhArathI pezAba paNa adhika thAya che, vAraMvAra zaMkA nivRtti mATe javuM paDe che, tethI svAdhyAyamAM vikSepa paDe che. rUkSa AhArane lIdhe cIDiyApaNuM vadhe che ane vyakti vAraMvAra ane jaldI gusse thavA lAge che. bhagavAna mahAvIra jyAre lATa dezamAM gayA tyAre temane tyAM aneka kaSTo sahana karavA paDyAM. te dezamAM annanI pedAza ochI thatI hatI. pradeza patharALa hato. loko lUkhuM-sUkuM khAIne jIvana-nirvAha karatA hatA, eTalA mATe teo adhika krodhI ane cIDiyA svabhAvanA hatA.3 AvA prakAranuM lUkhuM bhojana zarIra ane mana baMnene prabhAvita kare che. jaina munio mATe ema vidhAna che ke teo snigdha AhAra paNa satata na kare ane rUkSa AhAra paNa satata na kare. baMnemAM samatulA jALave. mAtra snigdha AhAra karavAthI unmAda vadhe che ane mAtra rUkSa AhAra karavAthI krodha vagerenI vRddhi thAya che, buddhi nirbaLa bane che. heraklAITase kaThoratA ane rUkSatAne jagatanuM mULa tattva mAnyuM. teNe kahyuM-Keep your life dry-jIvanane sukuM banAvo. tenA AdhAre saMyamano vikAsa thayo. bhagavAna mahAvIra ane heraklAITasa-baMnee saMyamanA arthamAM eka ja zabda-rakSa--no prayoga karyo che. 11. (zIta parISaha) AcArya bhadrabAhu rAjagRha nagarImAM padhAryA. cAra vaNikamitro temanI pAse dIkSita thayA. te cAree AcArya pAsethI, vipula zrutajJAna meLavyuM. teoe potAnI Atmazaktine uttejita karI ekala-vihAra-pratimA svIkArI ne cAre jaNA sAthe sAthe janapada-vihAra karavA lAgyA. eka vAra teo rAjagRha nagaramAM AvI caDyA. te samaye hemaMta Rtu pUrabahAramAM hatI. ThaMDIno bhayaMkara prakopa samagra nagarane satAvI rahyo hato. tevA ThaMDA pavanathI aneka pazupakSIo marI gayA. vRkSo TharI gayA, sukAI gayA. te cAre munio svAdhyAya ane dhyAnamAMthI nivRtta thaI divasanA trIjA pahoramAM gocarI mATe nIkaLyA. cAre rAjaguhanI judI-judI dizAomAM gayA. temane pAchA vaLI vaibhAragiri parvata para AvavAnuM hatuM. eka muni bhojana laI ane AvI rahyo hato. vaibhAragirinA guphA-dvAra para AvatA AvatA divasano cotho pahora zarU thaI gayo. te tyAM ja pratimA kAyotsargamAM khaDo thaI gayo. bhojana na karyuM. bIjo muni jyAre nagaranA bagIcA pAse pahoMcyo tyAre cotho pahora zarU thaI gayo. te tyAM ja sthira thaI gayo. trIjo eka udyAnanI pAse sthira thaI gayo ane cotho nagaranI pAse pratimAmAM Ubho rahI gayo. ekala-vihAre ja sAdhanA karanArA sAdhakonI evI maryAdA hoya che ke jyAM jyAre divasano cotho pahora zarU thaI jAya, teNe tyAM ja pratimAmAM sthira thaI javuM paDe che. | guphA-dvAra pAse sthita munine parvatanA vAyunA bhayaMkara sapATa lAgI rahyA hatA. paNa te merunI mAphaka niSpakaMpa ane nizcaLa rahyo. te rAtrinA pahelAM pahoramAM devagati pAmyo. e ja rIte ThaMDInA pracaMDa prakopathI pIDAIne bIjo rAtrinA bIjA pahoramAM, trIjo trIjA pahoramAM ane cotho cothA pahoramAM devagati pAmyo. A dRSTAMta che zIta parISahane samabhAvathI sahana karavAnuM.' 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR056 : virataM aggisamAraMbhAto akSam | gRhAraMbhato vA, bAhyAbhyaMtarasnehaparihArA / 3. AcArAMga cUrNi, pR0 318 : rukkhAhArattA atIva kohnnaa| 2. bRhadvRtti, patra 88 : lUhaM ti snAnasnigdhabhojanAdi-parihAreNa 4. sukhabodhA, patra 20 /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana 2: zloka 8-11 Ti 12-16 12. prasveda, mela athavA tarasano dAha (parihAde) dAha be prakAranA hoya che-bAhya dAha ane AMtarika dAha, prasveda, mela vagere dvArA zarIramAM je thAya che te bAhya dAha che ane tarasathI je dAha thAya che tene AMtarika dAha kahe che. ahIM baMne prakAranA dAha abhipreta che. cUrNikAre A prasaMge eka suMdara bloka uddhata karyo che : uvariM tAvei rakhI, ravikaraparitAvitA dahai bhUmI / savvAdo paridAho, dasamalaparigataMgA tassa // 13. medhAvI (pAvI) dhAraNA mATe sakSama buddhi 'dhA' kahevAya che. prastuta prasaMgamAM medhAno artha che--maryAdA, je maryAdAnuM atikramaNa nathI karato te medhAvI kahevAya che. tenI nirukti che-"medayA (meyA) dhAvatIti medhAvI ' upAzakadazAnI vRttimAM AcArya abhayadevasUrie dAvanI niyukti A rIte ApI che--medAvatti tu kRtajJa:- je eka vAra joyelA athavA sAMbhaLelA kAryane karavAnI rIta jANI le che, te medhAvI kahevAya che." 14. samabhAvamAM rahe (sava) zAjyAcArya anusAra mULa zabda 'sama parva che. paraMtu prAkRta vyAkaraNanI dRSTie 'I'no 'ra' thaI jatAM 'samareva' zabda banyo che. cUrNikAre 'sara'no artha yuddha karyo che. vRttikAre vaikalpika rUpamAM cUrNikAranuM anusaraNa karatAM "samara'ne "saMpaITINI'nuM vizapaNa mAnyuM che.' 15. zUra (sUro) - vyAkhyAkAroe mukhyatve zUra zabdane 'nA'-hAthInuM vizeSaNa mAnyuM che. vaikalpika rUpamAM 'sUra' zabdane svataMtra mAnIne teno artha zUravIra yoddho karyo che. 10 jekobIe jUne svataMtra mAnIne teno artha Atma-yoddho karyo che. 16. saMtrasta na thAya (saMtare) cUrNikAre Ano artha karyo chehAtha, paga vagere avayavone na halAve, na uchALe 11 zAtyAcArye tenA be artha karyA che--(1) daMzamasaka vagerethI saMtrasta na bane. (2) hAtha, paga vagere avayavone halAve 1. suvavo thA TIva, patra 86: pararvadi: tnANAM vahinA 9vRtti , patra 26 vA, antazca tRSNayA janitadAhasvarUpeNa / 10.(ka) uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 12 - zUro vA yotha: I 2. sattarAdhyayana yUjhi, pR. 175 (kha) vRtti, patra12:zU-pAmavAnuM yAro - 3. pradhAna fdhatAmaLi , rA223 : ghA bArAkSaT I dha: 4. vRtti , patra 20 : ghAvI mAnatavartI | 11. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 69 : na saMtrasati aMgAni kaMpayati 5. uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 57T vikSipatti vA . 6. kapAsa vRtti, patra 228 12, vRtti , patra 16 vasaMtrA' nodine zariSyati jayate, 7. vRtti , patra 12. yadvA'nekArthatvAddhAtUnAM na kampayettaistudyamAno'pi, aGgAnIti 8. uttarAdhyayana cUrNi, pR058 / pa:
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 64 adhyayana-2 : zloka 13 Ti 10-20 DaoNharamana jekobI ane DaoN. sAMDesarAe Ano artha-prANIone trAsa na Apavo-karyo che. AmAM paraspara koI virodha nathI, paraMtu parISahanuM prakaraNa che eTale zAntAcAryanA prathama artha adhika yogya che. 17. haTAvavuM (varejJA) Ano artha che-haTAvavuM, niSedha karavo. muni hAtha , vastra, DALakhI, dhUmADo vagere upAyo vaDe DAMsa ane maccharonuM nivAraNa na kare. 18. upekSA kare (vede) DAMsa-macchara karaDe to paNa muni temanI upekSA kare, temanA para rAga-dveSa na kare. te Ama vicAre-A badhA asaMjJI che. bhojanane mATe ghUmI rahyAM che. mAruM zarIra emanA mATe bhojana-sAmagrI che, sarvasAdhAraNa jevuM che. jo teo mArA zarIramAMthI atyanta alpa mAtrAmAM rakta ane mAMsa khAya che to zuM thaI gayuM? mAre temanA para dveSa na karavo joIe. teo lohI ja pI rahyAM che, mArA AtmAnuM upahanana to nathI karI rahyAM. 19. zramaNabhadra rAjaputra hato. tenuM mana virakta thayuM ane te dharmaghoSa AcArya pAse pravrajita thaI muni banyo. te AgamonuM samagra pArAyaNa karI potAnI zaktinuM mApa kADhI ekalavihArI pratimA svIkArI viharavA lAgyo. zarada Rtu hatI. aTavImAM te dhyAnamAM sthira banI gayo. rAtrino samaya hato. DAMsa-maccharoe AkramaNa karyuM. tenA khullA zarIrane teo karavA lAgyA. bhayaMkara vedanA UpaDI. teNe vicAryuM-'A vedanA keTalI paLonI ? AnAthI paNa anaMtagaNI vadhu vedanA meM narakAvAsomAM sahana karI che." muni Ama Atmastha banI gayA. potAnI cetanAnA samudramAM DUbakI mArI teNe vicAryuM 'annaM imaM sarIraM, anno jIvo tti eva kayabuddhI / dukkhakara jIva ! tumaM, chiMda mamattaM sarIrammi // ' -he AtmA ! tuM vicAra kara. A zarIra judu che ane AtmA judo che. je zarIra tarapha moha-mUDha bane che te du:khanA vamaLomAM phasAto jAya che. te zarIranA mohane toDIne potAnI cetanAmAM unmajjana-nimajjana kara. A AlaMbanasUtrathI munie te pIDAne sahana karI lIdhI. DAMsa-masakoe tenA zarIranuM badhuM lohI cUsI lIdhuM. te te ja rAte divaMgata banI gayo, paNa atimAM phasAya nahi." 20. zloka 13: A zlokamAM Avela 'jIyA' zabda muninI jinakalpika ane sthavirakalpika avasthAo tathA vastrAbhAva vagere avasthAo tarapha saMketa kare che. cUrNikAra anusAra-muni jinakalpa avasthAmAM "acalaka' hoya che. sthavirakalpa avasthAmAM te divasamAM, grISma RtumAM athavA varSA RtumAM varasAda na Ave tyAM sudhI paNa acalaka rahe che. ziyALAnI rAtrio (poSa ane mahA), varSAnI rAtrio 1. (5) The Sacred Books of the East vol. XLV, p. 11 : He pradveSotyAte? should not scare away (insects) (4) bRhadvRtti, patra 92 : tathA asaMjJina ete AhArArthinazca (kha) uttarAdhyayana sUtra, pR. 21 : trAsa Apavo nahIM..., bhojyameteSAM maccharIraMbahusAdhAraNaMca yadi bhakSayanti kimatra 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 59 : na caiva hastavastrazAkhA- pradveSeNeti ca vicintayan tadupekSaNaparo na tadupaghAtaM dhUmAdibhistAnivAraNopAyairvArayati / vidadhyAditi / 3. (ka) rAdhyayana -ff, go 22 : vaiSA jJAtvAkAhArakSaifkSaUT, 4. suvavadhA, patra 22T bhuMjamAnAnAM maccharIraM sAhAraNaM, yadi bhakSayanti kiM mamAtra
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 65 adhyayana 2: zloka 14 Ti 21 (bhAdaravo ane Aso), varasAda varasatI veLAe tathA prabhAtasamaye bhikSA mATe jatI vakhate te 'sacelakI rahe che." AthI ema lAge che ke eka ja muni eka ja kALamAM acalaka ane sacelaka-baMne avasthAmAM rahe che. zAntAcArya anusAra jinakalpa avasthAmAM muni acelaka hoya che ane vikalpa avasthAmAM paNa jayAre vastro maLavA durlabha bane che athavA sarvathA maLatAM ja nathI athavA vastra hovA chatAM paNa varSARtu vinA te dhAraNa na karavAnI paraMparA hovAne kAraNe athavA vastro phATI javAthI te acelaka thaI jAya che. nemicandrano mata paNa saMkSepamAM A ja che. hemanta Rtu purI thatAM ane grISma AvI jatAM muni ekazATaka athavA acela thaI jAya-ema AcArAMgamAM darzAvavAmAM AvyuM che. rAtanA hima, jhAkaLa AdinA jIvonI hiMsAthI bacavA mATe tathA varasAdamAM jaLanA jIvothI bacavA mATe vastro paheravA-oDhavAnuM paNa vidhAna maLe che." sthAnAMgamAM kahevAmAM AvyuM che--pAMca sthAno vaDe acelaka prazasta bane che(1) tenI pratilekhanA alpa hoya che. (2) tenuM lAghava (upakaraNa tathA kaSAyanI alpatA) prazasta hoya che. (3) tenuM rUpa (veSa) vaizvAsika (vizvAsayogya) hoya che. (4) taponujJAta-tenuM tapa (pratisalInatA nAme bAhya tapano eka prakAra-upakaraNa-saMlInatA) jinAnumata hoya che. (5) tene vipula Indriyanigraha hoya che." trIjA sthAnamAM kahevAmAM AvyuM che-traNa kAraNosara nigraMtha ane nirgathInIo vastra dhAraNa karI zake che (1) lajjA-nivAraNa mATe. (2) juguptA-vRNA nivAraNa mATe. (3) parISaha-nivAraNa mATe, A ja adhyayananA cotrIsamA ane pAMtrIsamA zlokamAM je vastra-niSedha phalita thAya che, te paNa jinakalpI athavA vizeSa abhigrahadhArInI apekSAe che-ema prastuta zloka uparathI samajI zakAya che. 21. cUrNikAre A zlokanA prasaMgamAM eka kathA prastuta karI che eka bauddha bhikSa potAnA AcAryanI sAthe kyAMka jaI rahyo hato. AcArya AgaLa cAlI rahyA hatA ane te temanI pAchaLapAchaLa, kaMIka dUra gayA tyAre temaNe eka rastAnI bAjumAM paDelI dAbaDI joI. teNe tene upADIne potAnA thelAmAM rAkhI lIdhI. have tene bhaya satAvavA lAgyo. te AcArya pAse AvIne bolyo-bhaMte ! pAchaLa-pAchaLa cAlavAthI mane bhaya lAge che, 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR060 : egatA nAma jadA jiNakappaM paDivajjati,ahavA divA acelago bhavati, grISme vA, vAsAsuvi vAse apaDite Na pAuNati, evameva egatA acelago bhavati, sacele yAvi egatA' taMjahA-sisirarAtIe varisArate vAsAvAse paDate bhikkhaM hiNddte| 2. "vRtti, patra 22-23 : 'vA' Ini jAne jinakalpapratipattau sthavirakalpe'pi durlabhavastrAdau vA sarvathA celAbhAvena, sati vA cele vinA varSAdinimittamaprAvaraNena, jIrNAdivastratayA vA 'acelaka' iti avastro'pi bhavati / . sAvabodhA.patra 22 : 'ekaTA' jinakalpikAdyavasthAyAM sarvathA celAbhAvena jIrNAdivastratayA vA acelako bhavati / sacelazca 'akSarA' vindhAvasthAthIm | 4. mAthA dvArA 5. bRhadvRtti, patra 96 : taha nisi cAukkAlaM sajjhAyajjhANasAhaNamisINaM / himamahiyAvAsosArayA ikkhANimittaM tu // 6. tApa dhAra01 7. tApa, phArU47.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2: zloka 15 Ti 22-23 eTalA mATe ApanI AgaLa-AgaLa cAlavA mAguM chuM. AcArya bolyA-ThIka che. bhayane choDI de. tu abhaya banIne AgaLaAgaLa cAla. te keTaleka dUra sudhI cAlyo. AcArye pUchyuM-zuM hajI paNa bhaya lAge che? ziSya bolyohI, hajI paNa bhaya lAge che. AcArye tene pharI bhaya choDI devA mATe kahyuM. ziSyamAM dharmasaMzAnuM jAgaraNa thayuM ane tyAre teNe dAbaDIne eka bAju pheMkI dIdhI. AcArya bolyA-are, tuM to khuba jaldI-jaldI cAlI rahyo che. zuM have bhaya nathI lAgato ? ziSya bolyo-bhaMte ! meM bhayane tyajI dIdho che, jenAthI bhaya lAgato hato tenAthI chUTakAro meLavI lIdho che. 22. AtmAnI rakSA karanAra (mAthagiT) zAjyAcA AnAM be saMskRta rUpa ApI be judA judA artha karyA che?(1) AtmarakSita:-jeNe AtmAnI rakSA karI che. (2) vakSitaH--jeNe jJAnAdi vaDe lAbhanI rakSA karI che. 'hitApu' vaDe 'kSata'no paranipAta thayo che. 23. (zloka 14-15) municaryAnuM pAlana karatAM-karatAM kyAreka sAdhakanA manamAM saMyama tarapha arati-anutsAha pedA thaI zake che. caudamA zlokamAM arati utpanna thavAnA traNa kAraNo tathA paMdaramA zlokamAM tenA nivAraNanA upAyonI carcA che. arati utpanna thavAnAM traNa kAraNo A pramANe che- (1) eka gAmathI bIje gAma vicaraNa karyA karavuM. (2) sthAyI sthAna ke gharanuM na hovuM. (3) akiMcana hovuM, potAnI mAlikInuM kaMI paNa na hovuM. arati nivAraNanA pAMca upAya A pramANe che(1) virata thavuM, apratibaddha thavuM. (2) arati Atma-samunda doSa che, Abhyantara doSa che. je AtmarakSita hoya che, je AtmA vaDe AtmAnI rakSA kare che, vairAgyavAna hoya che, tene agAra--gharano abhAva kyAreya satAvato nathI. (3) je dharmArAma che, je niraMtara dharmamAM ramaNa kare che, zrata, bhAvanA vagereno abhyAsa kare che, te game tyAM rahe, AnaMdano ja anubhava kare che. (4) akiMcana hovA chatAM athavA potAnuM kaMI paNa na hovA chatAM te nirAraMbha hovAne kAraNe aratinuM vedana karato nathI. AraMbha athavA pravRtti mATe 'sva' joIe, artha joIe. nirAraMbha vyakti 'arthathI mukta hoya che. cU62). (5) upazAMtajenA kapAyo zAMta thaI gayA che, te aratithI spaSTa nathI thato. ahaMkAra, mamakAra ane tRSNAthI abhibhUta thAya che, tene arati Dagale ne pagale satAve che. - 1. uttarAdhyayana vULa, pR. 22I 2. vRtti patra 26 : mAtA pitA: durgatihetorapadhyAnAderanenetyAtmarakSitaH, AhitAgnyAdiSu darzanAt tAntasya paranipAtaH / Ayo vA-jJAnAdilAbho rkssito'nenetyaayrkssitH|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana 2 : zloka 16-17 Ti 24-26 24. (saM...sthi) strI bIjI bIjI Asaktione pedA karanArI mahAna Asakti che. cUrNikAre strIviSayaka be zloko uddhata karyA che - etA hasaMti ca rudaMti ca arthaheto-vizvAsayaMti ca paraM na ca vizvasaMti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnasumanA iva varjanIyAH // samudravIcIcapalasvabhAvAH, sandhyAbharekhA va muhUrtarAgAH / striyaH kRtArthAH puruSaM nirarthakaM , nipIDitAlaktakavat tyajaMtI / / 25. sukara che (sukuM) cUrNikAre 'suvarane mULa pATha mAnI 'sune pAThAMtara mAnyuM che. bRhadravRttikAre 'sune mULa mAnIne 'suno pAThAMtaranA rUpamAM ullekha karyo che. 'suvara'no artha che-je sukhapUrvaka athavA saraLatAthI karI zakAya. 'suDe'no artha che-sArI rIte kareluM. arthanI prAsaMgiktAnI dRSTithI ahIM 'suAra pATha yogya lAge che. varNa-vyatyaya-rane sthAne 'suno prayoga Agama sAhityamAM maLe che. ahIM sunuM saMskRta rUpa 'sukRtaM'nI apekSAe 'su' adhika saMgata lAge che. 26. (zloka 17) AcArya saMbhUtivijayanA aneka medhAvI ziSyo hatA. muni sthUlabhadra temanI pAse rahIne ghora tapa karI rahyA hatA. eka vAra sthUlabhadra vagere cAra aNagAro AcArya pAse AvyA ane bolyA-ame abhigraha karavA IcchIe chIe. Apa amane anujJA Apo. eka munie kahyuM-huM siMhanI guphAmAM cAturmAsa karavA IcchuM chuM. bIjAe kahyuM-huM sApanA rAphaDA para. trIjAe kahyuM-huM kUvAnA thALA upara ane sthUlabhadre kahyuM-huM kozA vezyAnA ghare. gurue cArene rajA ApI. siMha guphAvAsI muninA tapanA tejathI siMha upazAMta thaI gayo. sApanA rAphaDA para UbhelA muninI zAMtithI daSTiviSa sApa nirviSa banI gayo. kUvAnA thALA para UbhelA munie ekAgratA siddha karI. vezyAnA ghare sthUlabhadra munine anukULa parISaho sahana karavA paDyA. cAturmAsa pUro thayo. cAre guru pAse AvyA. AcArya siMha guphAvAsI vagere traNe munionI prazaMsA karatA kahyuM svAgata che duSkara kArya karanArAonuM. muni sthUlabhadra paNa AvyA. AcArye UbhA thaI svAgata karatAM kahyuM -ati duSkara che, ati duSkara che tamAruM AcaraNa. traNee vicAryuM, AcAryazrI pakSapAta karI rahyA che. sthUlabhadra amAtyaputra che, eTalA mATe temanA mATe AvA udgAro vyakta karyA. bIjA varSe siMha guphAvAsI muni dveSathI abhibhUta thaI kozA vezyAne ghare cAturmAsa vItAvavA gayA. AcArye bahu aTakAvyA, paNa ahaMkArane vaza thaI teNe mAnyuM nahi, kozA vezyAe potAnA hAvabhAvathI tene mohita karI nAkhyA. muni tenA sauMdarya para 1. uttarAdhyayana cULa, go da I 2. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pR. 6, e (kha) vRvRtti, patra 2035
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraRyaNANi adhyayana-2 : zloka 18 Ti 27-28 mugdha thaI bhoganI yAcanA karavA lAgyA. kozAe kahyuM--tenI kiMmata cukavavI paDaze. Apa raMka cho. Apa nepALa jAo. tyAMno rAjA jaina dharmano zrAvaka che. tenI pAsethI lAkha mUlyavALI ratnakaMbala laI Avo. 68 muni potAnI maryAdA ane veSanI zarama choDIne bhayaMkara jaMgalo pAra karIne nepALa pahoMcyA. nepALanareze temane ratnakaMbala Apyo. te pAchA pharI rahyA hatA. coroe temane lUMTavA vicAryuM. paNa jema-tema karI corothI bacI te kozA vezyAne ghare pahoMcyA. ratnakaMbala bheTa dharI nizciMta thaI gayA. vezyAe te kaMbalathI potAnA kIcaDathI kharaDAyelA paga lUchIne tene khALamAM pheMkI dIdho. munie joyuM ane kahyuM--are are ! A zuM karyuM ? ATalA mUlyavAna kaMbalano Ama nAza karI nAkhyo ! vezyA bolI-potAnI tarapha juo. zuM tame paNa tamArA saMyama-ratnano nAza nathI karyo ? muni samajI gayA. temaNe AcArya pAse AvI potAnI duzmanAvaTanI bhAvanA mATe prAyazcitta lIdhuM. gurue kahyuM- 0 vaLyo vA maLyo vA, sarIrapIDAtA muLeyabA | nANaM ca daMsaNaM vA, caraNaM va na paccalA bhettuM // 0 bhayavaM pi thUlabhaddo, tikkhe caMkammio na puNa chinno / aggisihAe vuccho, cAummAse na puNa daDDho || --rva yudhA-yuvALAo bhUlamo ' -vAgha, sApa vagere zarIrane pIDA karI zake che, paraMtu teo jJAna, darzana ane cAritranuM bhedana karavA samartha nathI thatA. muni sthUlibhadra evA sthAna upara gayA, paNa skhalita na thayA. teo agnizikhAtulya gaNikAnA gharamAM cAturmAsa mATe rahyA, paraMtu teo tenAthI dAjhyA nahi, potAnA kartavyamAMthI vyuta thayA nahi. 27. saMyama mATe (nAde) zAntyAcArye Ano artha--'eSaNIya-AhAra' athavA 'muni-guNo vaDe jIvana-yApana karanAra'-karyo che. temanA mata mujaba A prazaMsAvAcaka dezI zabda che. cUrNikAra ane nemicandra paNa saMkSepamAM A ja artha kare che. A vizeSaNa carcAnA prasaMgamAM AvyuM che ane tenI pahelAMnA caraNamAM parISahone jItavAnI vAta kahevAmAM AvI che tathA tene prazaMsAvAcaka zabda kahyo che. A badhAM tathyo para dhyAna devAthI lAge che ke teno mULa artha 'lADha' athavA 'rADha' deza che. bhagavAna mahAvIre tyAM vihAra karyo hato, tyAre tyAM aneka kaSTo sahyAM hatAM. AgaLa jatAM te zabda kaSTa sahana karanArAo mATe prazaMsA-sUcaka banI gayo. prastuta AgamamAM 15|2mAM lADhano artha--sat anuSThAna vaDe pradhAna--evo karavAmAM Avyo che. 28. nigamamAM (nime) cUrNikAra anusAra 'nigama'no artha che--te sthAna jyAM vividha prakAranI kArIgarI ane zilpa jANanArI jAtio nivAsa karatI hoya. 1. mulavodhA, patra rUz / 2. bRhadvRtti, patra 107 : 'lADhe' tti lADhayati prAsukaiSaNIyAhAreNa sAdhuguNairvA''tmAnaM yApayatIti lADhaH, prazaMsAbhidhAyi vA dezIpadametat / 3. (5) uttarAdhyayana cUrNa, pR066, lADhe iti phAsueNa ugamAdizuddheNa lADheti, sAdhuguNehiM vA lADhya iti / (kha)muhanAMdhA, patra rU2 : jJAti-AjJAnuM prabhu Sanniiyaahaarenn yApayatIti lADhaH / 4. sAvazyaka niryutti, gAthA 482 : nAhe 6 vasA, ghorA ... / tato bhagavAn lADhAsu janapade gataH tatra ghorA upasargA abhavan / bRhadvRtti, patra 414 : 'lADhe' tti sadanuSThAnatayA pradhAnaH / uttarAdhyayana cUrNi, pR0 66 : nayantIti nigamAsta eva nagamAH, nAnAkarmazilpajAtayaH ityarthaH / 5. 6.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana 2 zloka 19Ti 29-30 bRhadghattikAra ane nemicandrAcArya anusAra nigama te sthAna che jayAM vepArI varga rahe che.' 29. ekalo ( prava) cUrNikAre ane zAntAcArye AnA be artha karyA che-rAgadveSarahita athavA ekAkI, cUrNikAre 'ekAkI' tene mAnyo che je apratibaddhatAne kAraNe janatAnI vacce (gaNamAM) raheto hovA chatAM paNa 'ekalo rahe. paNa meM hUM nirAva bano -no ja pratidhvani che. bIjA arthanI puSTi mATe zAntAcArya A ja AgamanA 32mA adhyayanano pAMcamo zloka uddhata kare che." nemicandra mAtra prathama artha ja svIkAryo che. A adhyayananA vIsamA zlokanA bIjA caraNamAM "zabda Avyo che. zAntAcArye tenA be artha ApyA che- (1) pratimAnuM AcaraNa karavA mATe ekalo janAra. (2) -arthAta mokSanI prApti mATe anukULa pravRtti karanAra paraMtu teno prakaraNagata artha -ekalo upayukta che. 30. muni eka sthAna para Azrama banAvIne na bese (mApa) 'samALA'nuM saMskRta rUpa che- saM. cUrNikAre AnA traNa artha karyA che-- (1) ana(katridita)-jenI pAse kaMI paNa nathI. (2) -je gRhasthanI samAna nathI. (3) atulyavahAra-jeno vihAra anyatIrthikothI judo che. bRhavRtti anusAra AnA artha A pramANe che - bhikSu asamAna hoya che. te koI ghara ke AzrayasthAnamAM rahe che, paNa tenA prati mUchita nathI hoto. te na to AzrayadAtAne vadhAve che, na AzrayanI prazaMsA kare che ke na to AzrayasthAnanI sArasaMbhALa rAkhe che. AzrayasthAnanA paDI-gaLI javA chatAM paNa tenI phariyAda gRhasvAmIne karato nathI. muni asamAna-ahaMkAra rahita hoya che. te anyatIrthikonI jema niyata sthAno ke maThomAM nivAsa nathI karato. te aniyatavihArI hoya che. A daSTithI paNa te asamAna hoya che. 1. (4) bRhadvRtti, patra 107 : nigame vA vnnignivaase| 4. bRhadvRtti, patra 109 : ekaH' uktarUpaH sa evaikakaH, eko vA (kha) mu9ghoghA, patra 31, 22 : pratimApratipattyAdau gacchatItyekagaH, eka vA 2. (ka) 3ttaradhyayana cUf, patra 66 : rjr TE TIo- kammasAhityavigamato mokSaM gacchati-tatprAptiyogyAnuSThAnapravRrahito, ahavA ego 'jaNamajhe vi vsNto|' / teryaatiityekgH| (kha) kUdavRtti, panna 207: viveti rAvati:'vata' 5. uttarAdhyayana', pR. 67:asamAna ti samari(no) vAsa, apratibaddhavihAreNa viharet, sahAyavaikalyato vaikastathAvidha sAMnihita cartha:...madavA maHTU ta no jatA, tho gRhitulyita.....athavA asamAnaH atulyavihAraH anyatIrthikaiH / Na yA labhijjA NiuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNato samaM vaa| 6. bRhadvRtti, patra 107 : na vidyate samAno'sya gRhiNyazrayA eko'vi pAvAI vivajjayaMto, viharejja kAmesu asajjamANo // mUcchitatvena anyatIthikeSu vaa'niytvihaaraadinetysmaan:3. suvotha, patra rUT asadRzo, yadvA samAnaH-sAhaGkAro na tathetyasamAnaH, athavA '(a)samANo' tti prAkRtatvAdasannivAsan, yatrAste tatrApyasaMnihita eveti hRdayam /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 70 adhyayana-2: zloka 19 Ti 31-32 gRhastho potAnA sthAnanI Asakti dharAve che, niraMtara tenI ciMtA karatA rahe che. bhikSu asannihita hovAne kAraNe AzrayasthAnanI ciMtAthI mukta hoya che. AyAcUilAmAM aneka sthAna para A be zabdo vaparAyelA che-'samALe vI samALa vA '' 'vasamA' zabda aniyatavAsano vAcaka che ane 'samAna' zabda niyatavAsano." prastuta AgamamAM prayukta "asamAna' zabda 'vasAna'no vAcaka che, arthAt aniyatavAsano ghotaka che. AyAracUlAnA saMdarbhamAM 'basa--A mULa artha pratIta thAya che. 31. gAma vagerenI sAthe......pratibaddha na thAya (neva nA pagAruM) parigrahano artha che--mamatva. A caraNa pUrvavartI zlokanA be aMtima caraNo tathA dazavaikAlika sUtra (cUlikA 258)nAnuM dyotaka che. muni koI gAma, kuLa, nagara ke deza tarapha Asakti na rAkhe, pratibaddha na thAya. pratibaddhatAthI saMyamanI hAni thAya che. eTalA mATe prastuta zlokanA AgaLanA be caraNomAM kahevAmAM AvyuM che ke muni gRhasyothI asaMbaddha rahe ane aniketa thaIne vicaraNa kare. A zloka pUrvavartI zlokano puraka che. 32. caryA parISaha kolakara nAmanuM nagara hatuM. tyAM bahuzruta sthavira AcArya saMgama potAnA aneka sAdhuo sAthe nivAsa karI rahyA hatA.' teo tyAM sthiravAsI hatA. teo badhA niraMtara potAnI caryAmAM pUrepUrA jAgaruka hatA ane Agamo anusAra caryAnuM pAlana karatA hatA. ekavAra temano ziSya datta lAMbA gALA pachI tyAM Avyo ane potAnA sthiravAsI AcAryane joI teNe vicAryuM, 'are ! A to 'niyatavAsI' banI gayA che. mAre ahIM na UtaravuM joIe.' te bIjI jagyAe Utaryo. AcArya bhikSA veLAe UMca-nIca kuLamAM gocarI karavA gayA. te paNa temanI sAthe thaI gayo. kALadoSanA kAraNe te divase AcAryane lukhuM-sUkuM bhojana maLyuM. AcArya nisaMgabhAvathI AhAra letA aneka gharomAM pharatA rahyA. ziSya AkuLa-vyAkuLa thaI gayo. te ADuMavaLuM bolavA lAgyo. AcArya tane zAMta karavA mATe eka dhanavAnanA ghare gayA. tyAM gRhiNI revatI potAnA bALakane teDIne UbhI hatI. te bALaka cha mAsathI rotuM hatuM. eka paLa mATe paNa rudana rokAtuM na hatuM. AcArya aMdara gayA. raDatA bALakanI sAme capaTI vagADI ane teNe raDavAnuM baMdha karI dIdhuM. kuTuMbIjano rAjI thayA. temaNe teone parama annathI pratilAbhita karyA. ziSya prasanna thaI potAnA nivAsasthAne pAcho pharyo. AcArya nAnA-moTA gharethI bhikSA laI sthAna para AvyA. saue bhojana karyuM. sAMje pratikramaNa samaye AcAryuM tene kahyuM-karelAnI AlocanA kara. teNe kahyuM huM to ApanI sAthe ja pharyo hato. Apa AlocanA karo. Ape amuka gharamAMthI dhAtRpiMDa lIdhuM che. te akathya che. AcArya bolyA-bIjAnA atyanta bArIka chidro paNa tuM joI le che. te bolyo-khoTI vAta. kahyuM che-manuSyanI pAse potAnA doSo jovA mATe eka AMkha paNa nathI, paraMtu pArakAnA doSo jovA mATe te sahasrAkSa banI jAya che _ 'ekkaM pi natthi loyassa loyaNaM jeNa niyai niyadose / paradosapecchaNe puNa, loyaNalakkhAI jAyaMti // ziSya AcAryane choDIne bIjA kamarAmAM cAlyo gayo. rAtano samaya hato. bhayaMkara tophAna AvyuM. saghana aMdhakAra hato. te bhayabhIta thayo. teNe AcAryane pokAryA. AcArya kahyuM -ahIM AvI jA. te bolyo-kevI rIte AvuM? hAthaveMta paNa joI zakAtuM nathI. sarvatra sUcIbhedya aMdhakAra vyApI rahyo che. AcArya labdhisaMpanna hatA. teoe potAnI AMgaLI AgaLa dharI. te 1. mAthAkUnA, 2 46, 222, 228 vagere. givRtti, patra 335 : samAnAH iti jaMghAbala parikSINatayaikasminneva kSetre tiSThantaH, tathA vasamAnA maasklpvihaarinnH|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 71 adhyayana 2: zloka 20Ti 33-34 prajvalita thaI prakAza pAtharavA lAgI. ziSya vicAryuM-A kevA guru? potAnI pAse dIvo paNa rAkhe che. te vaLI vadhu roSe bharAyo. keTaloka samaya gayo. tenI vivekacetanA jAgI. tene potAnI duSTatAnuM bhAna thayuM. upadrava pUro thayo. te tatkALa gurucaraNomAM paDI vAraMvAra kSamAyAcanA karavA lAgyo. teNe kahyuM -Apa ja mArA tAraka cho. have pachI huM AvuM AcaraNa nahIM karuM. AcArye tene AzvAsana ApyuM. ziSyane graMthakAranA vacanonI yAda AvI. te gaNagaNavA lAgyo nimmamA niraMhakArA, ujjuttA saMjame tave caraNe / egakkhette vi ThiyA, khavaMti porANayaM kammaM // je muni mamatva ane ahaMkArathI zUnya hoya che, je saMyama, tapa ane cAritramAM jAgarUka rahe che, teo niyatavAsI hoya to paNa, eka kSetramAM rahetA hoya to paNa, potAnA karmono kSaya kare che.' nigamana-AcArya saMgama caryA parISaha samabhAvapUrvaka sahyo. 33. capaLatA tyajI deto ( ) bRhadravRttikAre AnAM be saMskRta rUpa ApyAM che--(1) anuva: ane (2) . temano kramazaH artha che(1) aziSTa ceSTAo rahita. (2) hAtha-paga anucita rIte na halAvanAra.2 34. smazAna. athavA vRkSataLe (susAnevamUtte) munie kevA prakAranA sthAnamAM rahevuM joIe teno vicAra keTalAka adhyayanomAM karavAmAM Avyo che. juo-1pa4; 16si.3 zlo.1;32 12, 13, 16; 354-9, smazAna, zUnya-gRha ane vRkSamULa A badhAM ekAntasthAnonA udAharaNa mAtra che. smazAna ane vRkSa-mULamAM moTAbhAge viziSTa sAdhanA karanArA munio ja rahe che. 'sunA'--A smazAnano artha Apato ArSa-prayoga che. keTalAka bauddha bhikSuo paNa smazAnamAM rahevAnuM vrata rAkhatA hatA. temanuM A vrata "mAnava' kahevAya che. A ja agiyAramu "dhutA'' che.' cei paNa rahetA hatA. teo chAparAvALA gharomAM rahetA nahi. temanuM A vrata 'vRkSamRti' kahevAya che. A ja navamu dhutAMche.' 35. bIjAone trAsa na Ape (raya vittA para) muninI sAdhanA vividha prakAranI hoya che. kyAreka-kyAreka te smazAna-pratimAnI viziSTa sAdhanA svIkArIne smazAnamAM rAtri-nivAsa kare che. te samaye tyAM vividha prakAranA bhayotpAdaka upasargo thAya che. munie tenAthI bhayabhIta na thavuM joIe. te AgamanA A vacananuM smaraNa kare-"DAM paDavaMyA masANe, jo mAyaNa mAmeravADuM Triksa " sAthosAtha te tyAM sAdhanArata bIjA bIjA sAdhakone paNa DarAve nahi. evA avAjo na kare ke bIjA DarI jAya athavA evA hAvabhAva na kare ke jethI tyAM bhayanuM vAtAvaraNa UbhuM thaI jAya.* 1. suvA , patra rU2. 4. vizuddhi mArga, pR060 / 2. vRtti , patra 26 : jhavuurva:-ziSTachAdita: yA 5 ejana, 9, 60 | ___ akukkue tti akutkuca....kutsitaM hstpaadaadibhirspndmaano...| 6. bRhadvRtti, patra 109 / 3. ravaivAti, 2012 keTalAka bauddha
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2: zloka 21 Ti 36 36. (zloka 20, 21) A be zloka niSadyA parISaha saMbaMdhI che. cUrNikAre sIriyA ane vALane ekAWka mAnyA che ane teno artha niSadana- besavuM evo karyo che.' vRttimAM Ano artha smazAna vagere svAdhyAyabhUmi karavAmAM Avyo che. prAcInakALamAM munio svAdhyAya mATe ekAMta sthAnamAM jatA hatA. tene niSIvikA athavA niSadyA kahetA. khAravelanA zilAlekhamAM 'zAya nisavilA' ane "sata nirIvijA' pATha maLe che. A rIte 'niriyA' ane 'niiiA 'A be jAtanA pATha maLe che. temAM khAravelanA zilAlekhano pATha ghaNo prAcIna che. prAcIna lipimAM raane 'huM akSarone vaLAMka ghaNobadho maLato hato. AnA AdhAre anumAna karavAmAM Ave che ke nizIviyA'nA. ''nuM 'ra kAramAM parivartana thaI gayuM ane 'namohiyA" pATha pracalita banyo. "nasIviyA'no artha che-niSaghA. A svAbhAvika prayoga che. nitIdiyA'no artha niSIvikA, naidhikI athavA nizIthikA karavAmAM Ave che. A artha maulika pratIta nathI thato. | niSadyAno artha che-nirvANabhUmi, svAdhyAyabhUmi athavA samAdhisthaLa. niSadyA parISaha hastinApura nagara, kurudatta nAmano zreSThiputra. teNe eka AcArya pAse pravajyA grahaNa karI. AcArya bahuzruta hatA. temaNe tenI yogyatAnI kasoTI karI tene aneka AgamonI vAcanA ApI. te vinayapratipatti vaDe jJAnArjana karI thoDAM varSomAM bahuzruta muni banI gayo. AcAryanI anujJA meLavI te ekavAra ekalavihAra pratimAnI pratijJA laIne sAta nagara javA nIkaLyo. nagaranI najIka AvatA AvatA divasano aMtima prahara-cothA praharano samaya AvI gayo. teNe tyAM ja pagane cAlatAM aTakAvI dIdhA. te sthAna hatuM nagaranuM smazAna. Amatema zabo saLagI rahyA hatA. te tyAM ja kAyotsargamAM Ubho rahI gayo. najIkanA eka gAmamAMthI keTalAka cora gAyo corIne te raste nIkaLyA. coranI pAchaLa temane pakaDavA keTalAka loko AvI rahyA hatA. jyAM muni kAyotsargamAM UbhA hatA, tyAMthI be mArgo be gAmo tarapha jaI rahyA hatA. pelA corane zodhavA nIkaLelA loko tyAM aTakyA. munine pUchyuM ke cora kaI tarapha gayA? muni mauna hatA. pelA lokoe vAraMvAra pUchyuM. munie maunano bhaMga na karyo. pelA loko kopAyamAna thayA ane temaNe muninA mastaka upara mATInI pALI bAMdhI temAM saLagatA aMgArA bharI dIdhA, pachI teo tyAMthI cAlyA gayA. munine asahya vikarALa vedanA thaI rahI hatI. paraMtu teoe samatAnA athAga sAgaramAM DUbakI mArI. teo gaNagaNavA lAgyA saha kalevara ! khedamacintayan, svavazatA hi punastava durlabhA / bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // 'zarIra ! A vipula kaSTane tuM ema samajIne samabhAvathI sahana karI le ke kaSTa sahana karavAnI AvI svataMtratA bIje maLavI muzkela che. manuSyajIvana sivAya AvI svavazatA pharI maLavI muzkela che. paravazatAmAM te aneka bhayaMkara kaSTo sahana karyA che. e tArI koI vizeSatA nathI. vizeSatA tyAre kahevAya jyAre svavazatAmAM paNa bhayaMkara kaSTo samabhAvathI sahana karavAmAM Ave." 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 67 : NisIhayatti vA ThANaMti vA egahU~, taM tu tassa sAdhoH kutra sthAne syAt ? NisIhiyamityarthaH / 2. (4) bRhavRtti, patra 83 : zmazAnAdikA svAdhyAyAdibhUmiH niSadyeti yAvat / (kha) bodhA, patra 27 : nadhi-WInArA svaadhyaaybhuumiH|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 73 adhyayana 2: zloka 22-23Ti 37-39 muninA pariNAmonI zreNI vizuddhatama banatI gaI ane teo badhA kaSTothI sadAkALa mATe mukta banI gayA.' 37. utkRSTa ke nikRSTa upAzraya meLavatAM (8vyAvayArdi sengArdi). ucca ane avacca-A be zabdo che. uccano artha che-tevA bemALI makAna ke je lIpyA-gupyA hoya athavA je ThaMDI-garamI vagerenuM nivAraNa karavAmAM sakSama hoya, badhI RtuomAM sukhadAyI hoya. avacano artha che-jamInane aDelA makAna, khaMDera athavA je ThaMDI-garamIthI rakSA karavA mATe sakSama na hoya. zavyAno artha che-nivAsasthAna, gRha. 38. maryAdAnuM atikramaNa na kare (nAphanna vidvaijJA) velA zabdanA be artha che-samaya ane maryAdA. 'dana' dhAtunA be artha che-hiMsA ane gati. ahIM te gati arthamAM prayojAyela che. nAphataM vijJA' padanA be artha che(1) muni ThaMDI, garamI vagerethI pratADita thaI svAdhyAyabhUminuM atikramaNa na kare, tene choDIne bIjI jagyAe na jAya. (2) muni ucca ke halakuM sthAna maLavAne kAraNe potAnI maryAdA arthAt samabhAva na choDe. te sAruM sthAna meLavIne ema na vicAre ke huM keTalo nasIbadAra chuM ke mane badhI RtuomAM sukhadAyI evuM A sthAna maLyuM. kharAba sthAna maLatAM te ema na vicAre ke huM keTalo kamanasIba chuM ke mane ThaMDI vagerethI bacAvanAruM raheThANa paNa maLatuM nathI. A rIte muni harSa ane viSAdathI grasta na bane. AyAracUlAmAM "zAna yA paththavadhi'no nirdeza karatAM sUtrakAra kahe che-munine kyAreka samasthAna to kyAreka viSama sthAna, kyAreka havAvALuM sthAna to kyAreka havAhita sthAna, kyAreka gaMdu to kyAreka saphAIdAra, kyAreka DAMsa-mazathI gherAyeluM to kyAreka temanAthI rahita, kyAreka khaMDera to kyAreka AkhuM, kyAreka bAdhAothI bhareluM to kyAreka nibaMdha sthAna maLe che. muni temAM samabhAva rAkhe, rAga-dveSa na kare. 39. pratirikta (ekAnta) upAzraya (pariva) parikra' dezI zabda che. tenA ekAMta, zunya, vizALa vagere aneka artho che. saMskRtamAM paNa pratira?' zabda A arthomAM vaparAyela che. cUrNikAre tenA aneka artho ApyA che-puNya-suMdara athavA pUrNa, avyAbAdha, nava-nirmApita, RtukSama-badhI RtuomAM sukhaprada, je hajI sudhI kArpaTika vagere bhikSuoe bhogaveluM na hoya tevuM sthAna." bRhavRttimAM tenA be artha maLe che 1. suvavadhA, patra rUrU ! 2. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR0 685 (kha) vRvRtti, patra 220 3. vRtti , tra 220 | 4. jhIyArapUnA, dArU0I pa. juo-reza roza 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR069 : payareko NAma puNNo, avvAbAho asura bbhu )NNavo vA, Na kiMci vi tattha ThaviyA jaM nimittaM tatthAgamissaMti, ayaM Rtukhamito, Na kappaDiyAdIhiM ya vaputiA . 7. bRhadvRtti, patra 110 : pairikkaM syAdivirahitatvena viviktaM, avyAbAdhaM vaa|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraNANi adhyayana-2 : zloka 24 Ti 40-43 (1) strI vagerethI rahita hovAne kAraNe ekAMta. (2) avyAbAdha. 40. eka rAtamAM zuM thaI javAnuM che (fmerAI ripha) ahIM eka rAtrino prayoga vizeSa sAdhanArata munio mATe che. ekalavihAranI pratimA athavA anya pratimAo dhAraNa karIne vicaraNa karanArA munio gAmamAM eka rAta ane nagaramAM pAMca rAta rahI zake che. sthavirakalpI muni navakoTi vihArapUrvaka vicaraNa kare che. eTalA mATe temanA mATe A niyama nathI.' 41. zavyAnavasati parISaha kauzAMbI nagarInA vidvAna vipra yajJadattane be putro hatA. temanAM nAma hatAM-somadatta ane somadeva. teo vedonA pAraMgata vidvAna banI gayA. akasmAta koI nimitta maLyuM ane te baMne saMsArathI virakta thaIne somabhUti aNagAra pAse dIkSita banyA. baMnee jJAnArjana mATe zrema karyo ane thoDA ja samayamAM teo bahuzruta banI gayA. ekavAra teo eka pallImAM AvI pahoMcyA. tyAMnA loko madirApAna karatA hatA. temaNe koI pINAmAM madirAnuM mizraNa karI baMne munione te pINuM ApyuM. munio temAM rahelI madirAthI ajANa hatA. temaNe te pINuM pIdhuM ane thoDA ja vakhatamAM teo unmatta banI gayA. temaNe vicAryuM-ApaNe sAruM na karyuM. ApaNAthI A pramAda thaI gayo. bhale, ApaNe anazana-vrata laI laIe. teo baMne najIkanI eka nadI pAse gayA ane tyAM paDelAM be lAkaDAnAM pATiyA para pAdapopagamana anazana svIkArIne paDyA rahyA. be-cAra divasa vItI gayA. akALe varasAda Avyo ane nadImAM pUra AvyuM. te pUramAM baMne bhAIo taNAyA. samudramAM jaI paDyA. mojAonA tIvra sapATAthI teo hata-vihata thayA. jaLacara jIvo temane karaDI gayA. baMne bhAIo badhI pIDAne samatApUrvaka sahIne paMDitamaraNa pAmyA. 42. pratikrodha (parisaMvatna) 'paDavaMgajonuM tAtparya che-koI krodhane vaza thaI gALa de, krodhathI saLagI UThe, to paNa muni pratizodhanI bhAvanAthI prerita thaI tenA prati krodha na kare, krodhAgnimAM saLage nahi. AMkho lAla-pILI karI, AkhA zarIramAM dAha pedA karI, gALano javAba pracaMDa gALathI Apavo, agninI mAphaka prajavalita thavA jevuM che. muni tenA pratye paNa saMjavalana-krodha-atyadhika haLavo krodha paNa na kare, zAMta rahe. AcArya nemicandra ahIM eka suMdara zloka prastuta karyo che - AkruSTena matimatA, tattvArthAlocane matiH kAryA / yara sarca : koSa:, nRtaM liMka kopena ? 43. (riso ropha vAnA) A caraNanuM tAtparya e che ke je muni gALano javAba gALathI Ape che te ajJAnInI jevo ja thaI jAya che. ahIM eka ghaNuM suMdara udAharaNa che 1, (ka) 3ttarAdhyayana vUfkha, go 66 : so diUvihArI re / rAtIe nagare pNcraatiie| (kha) vRtti , patra 220-221:pratisAtvivApekSe caitra- miti, sthavIrakalpikApekSayA tu katipayA rAtrayaH / 2. suvo , patra rU. 3. vRtti , patra 222-222T 4. suvidhA, patra rU81
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 75 adhyayana 2 zloka 25 Ti 44-45 'eka kSepaka muni hatA. deva temanI sevA karato hato. kSepaka je kaMI kahetA deva te mujaba karato hato. ekavAra munine eka halakI jAtinI vyakti sAthe jhaghaDo thaI gayo. te hRSTa-puSTa hato. teNe munine pachADI dIdhA. rAte deva vaMdana karavA Avyo. muni mauna rahyA. deva bolyo-"zuM mAro kaMI aparAdha thayo che?' munie kahyuM-'te pelA duSTa mANasane Thapako paNa na Apyo. deva bolyo-'gurudeva ! huM tyAM Avyo to hato paNa mane khabara na paDI ke duSTa mANasa koNa hato ane zramaNa koNa hatA ? baMne eka jevA ja lAgatA hatA.' 44. (zloka 25) prastuta zlokamAM traNa vizeSaNo maLe che-paruSa, dArU ane grAmakaMTaka. che paruSa-te bhASA je sneharahita, anaupacArika ane karkaza hoya.' - dAruNa-te bhASA je manane vIMdhe, kamajora sAdhakonI saMyama-dhRtine toDI nAkhe. 0 grAmakaMTaka-ahIM grAma zabda Iyi-grAma (Indriya-samUhonA arthamAM vaparAyo che. grAmakaMTaka arthAt kAnamAM kAMTAnI mAphaka bhoMkAnAra IndriyonA viSayo, pratikULa zabdo vagere. te kAMTA eTalA mATe che ke te duHkha utpanna kare che ane mokSamArgamAM pravRtta sAdhako mATe vighnakartA bane che. mulArAdhanAmAM "vavITardino prayoga che. teno artha che-grAmya lokonA vacanarUpI kAMTA vaDe. prastuta zlokamAM TISTA 'no prayoga che. ahIM madhyamapada "vavI'no lopa mAnI laIe to teno anuvAda 'grAmya lokonI kAMTAnI mAphaka bhoMkAnArI bhASA-karI zakAya. 45. Akroza parISaha rAjagRha nagara. mudgarapANi yakSanuM Ayatana. yakSano parama bhakta arjuna mALI, skandazrI tenI patnI. baMneno ISTadeva hato agarapANi yakSa. ekavAra cha yuvakoe skandazrI para AkramaNa karyuM. arjuna mALIe joyuM. mudragarapANi yakSa mALInA zarIramAM dAkhala thayo. mALIe chae vyaktio tathA potAnI patnIne mudugarathI mArI nAkhI. A pachI te pratidina sAta vyaktio (cha puruSa ane eka strI)nI hatyA karavA lAgyo. keTaloka samaya vItyo. bhagavAna mahAvIra janapada-vihAra karatA karatA te sthAne AvyA. rAjagRhanA bAhya udyAnamAM rokAyA. cAre tarapha arjuna mALIno bhaya phelAI gayo hato. koI paNa mANasa bhagavAnanAM darzana karavA javA mATe paNa taiyAra na hato. zreSThiputra sudarzana "naM ropha te ropha je thavuM hoya te thAo)' ema manamAM vicArI bhagavAnanAM darzana mATe nIkara arjanane sAme Avato joI. sudarzana manamAM ne manamAM ja bolyo-"mane arahaMta, siddha, sAdhu ane dharmanuM zaraNa ho. mahAvIra mArI gati ho. A veLAe jo mArA A dehathI koI pramAda thAya (mAruM maraNa thAya) to huM AhAra, upAdhi ane kAyAnuM traNa 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR070 pharusA ni:snehA anupacArA zramaNako nikanA tyAM 2. (7) uttarAdhyayana cUrNiH pR0 70 : maNaM dAsyatIti daarunn| (5) bRhadvRtti, patra 112 : dArayanti mandasattvAnAM saMyama-viSayAM dhRtimiti daarunnaaH| 3. (ka) uttarAdhyayana fja, pR. 70 : wta ti TE:-tri grAmaH tasya indriyagrAmasya kaMTagA, jahA paMthe gacchaMtANaM kaMTagA vighnAya, tahA saddAdayovi indriyagrAmakaMTayA mokSiNAM vijAyeti / (5) bRhavRtti, patra 111 / (ga) juo- vaivani 2022nuM TippaNa. 4. mUlArAdhanA, AzvAsa 4, zloka 301, mUlArAdhanAdarpaNavRtti, patra 126 : dussahaparIsahehiM ya, gAmavacIkaMTaehiM tikkhehiM / abhibhUdA vi hu saMtA, mA dhammadhuraM pmucceh|| -gAmavacIkaMTagehi-grAmyANAmaviviktajanAnAM vacanAni evaM kaMTakAstairAkrozavacarityarthaH /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2: zloka 26 Ti 46-48 karaNa ane traNa yogathI pratyAkhyAna karuM chuM. te namaskAramaMtranuM pAMca vAra smaraNa karI kAyotsargamAM Ubho rahI gayo. eTalAmAM ja arjuna tyAM Avyo. paNa tene atyanta Azcarya thayuM ke te pelI vyakti upara prahAra karI zakato na hato. teNe potAnI badhI tAkAta sudarzana para prahAra karavA mATe ajamAvI joI. paNa badhuM vyartha. yakSa arjunanA zarIramAMthI nIkaLI gayo. arjuna tyAM ja bhUmi para paDI gayo. caitanya AvatAM ja te Ubho thayo ane sudarzanane pUchavuM-huM kyAM chuM? meM AvuM kema karyuM? mArI zuM sthiti che? huM mArI jAtane oLakhatA nathI. tame mane batAvo." sudarzane badhI vAta kahI. mALInuM mana dolAyamAna thaI UThyuM. te paNa sudarzananI sAthe bhagavAnanA sAnnidhyamAM pahoMcyo. teNe pUchyuM-maMte! huM have ghora pApI chuM. mArI zuddhi kevI rIte thaI zake? bhagavAna bolyA-zuddhinAM be sAdhano che--tapasyA ane saMyama. A sAMbhaLI mALI bhagavAna pAse dhvajita thaI gayo. te bhojanapAna mATe rAjagRhanagaramAM jato. tene jotAM ja lokonI yAda tAjI thatI, koI kahetuM-ANe mArA pitAne, koI kahetuM mArA bhAIne, koI kahetuM mArI patnIne, koI kahetuM mArA putrane A hatyArAe mAryo che. teo tenA upara patharo pheMkatA. paNa muni arjuna te badhI ja prakAranA Akrozane samabhAvathI sahI letA. saMyamanI vizuddha paripAlanA ane samatAnI ArAdhanA vaDe karmono kSaya karI te ja bhavamAM temaNe kevaLajJAna prApta karyuM." 46. manamAM na lAve na lAve ( sI ? ) cUrNikAre Ano artha-mAnasika asamAdhi--evo karyo che. pratikULa bhASA sAMbhaLIne paNa muni potAnI mAnasika samAdhi na gumAve, mAnasika asamAdhimAM na jAya. vRttikAra anusAra Ano artha che-kaThora bhASA bolanAra vyakti tarapha manamAM paNa dveSabhAva na lAve. 47. krodha (saMvatna) cUrNikAre saMjavalanano artha roSodgama athavA mAnodaya evo karyo che. temaNe tenuM lakSaNa batAvatAM eka zloka uddhata karyo 'kaMpati roSAdagnisaMghukSitavacca dIpyate'nena / taM pratyAkrozatyAhaMti ca manyeta yena sa mataH // -je krodhathI kaMpI UThe che, agninI mAphaka saLagI UThe che, Akroza sAme Akroza ane hatyA sAme hatyA kare che, te saMjavalananuM phaLa che. bRhavRttimAM A zabda vaDe ema pratipAdita karavAmAM AvyuM che ke muni mAra khAvA chatAM paNa zarIrathI saMjavalita na bane- krodhathI kaMpI na UThe ane potAne mAranArane mAravAno prayatna paNa na kare. te Akroza sAme Akroza karI potAnI jAtane atyanta kopAyamAna banelI na darzAva." 48. parama (ghara) prAcIna sAhityamAM be zabdo pracalita che-parAvidyA ane aparAvidyA. parAvidyAno artha che--lokottara vidyA. adhyAtma vidyA ane aparA vidyAno artha che-sAMsArika vidyA, vyAvahArika vighA. upaniSadomAM parAvidyAnI jijJAsAnA aneka prasaMgo jovA maLe che. 1. suvavothA, patra rU. dveSAkaraNeneti bhAvaH / 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 70 : mana karaNaM NAma tadupayogaH 4. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 72 / mnso'smaadhirityrthH| 5. vRduvRtti, patra 224 u. bRhadvRtti, patra 112 : na tA manasi kuryAt, tad bhASiNi
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 'parama' zabdano artha che--utkRSTa. zAntyAcArye titikSAne utkRSTa dharma-sAdhana mAnyuM che. 49. muni-dharma (minavrudhamAM) muni-dharma sthAnAMga (104712) tathA samavAyAMga (samavAya 10) anusAra dasa prakArano hoya che- (1) kSAnti (6) satya (2) mukti-nirlobhatA, anAsakti (7) saMyama (3) mArdava (4) Arjava (5) lAghava 77 (8) tapa (9) tyAga--potAnA sAMbhogika sAdhuone AhAradAna (10) brahmacarya zloka 27 50. zramaNane (samAM) cUrNikAre Ano artha 'samAna manavALo' karyo che. zAntyAcArye A arthanI sAthe-sAthe zramaNa artha paNa karyo che. nemicandre tapasvI artha karyo che. saMskRtamAM A zabdanAM be rUpa thaI zake che--zramam ane samaLam. vistAra mATe juo-- dasarvaAliyaM 103nA 'samaLa' zabdanuM TippaNa. 51. (zloka 26, 27) prastuta be zloko (26,27)mAM Akroza, vadha vagere parISaho sahana karavA mATe traNa AdhArasUtro maLe che-- (1) titikSA--muni vicAre ke sahana karavAthI moTuM nirjarA mATenuM koI sAdhana nathI. kSamA pa2ma dharma che. sahana karanAra ja kSamAzIla banI zake che. eka prAcIna zloka che-- adhyayana 2 : zloka 27 Ti 49-51 'dharmasya dayA mUlaM, na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte / tasmAdyaH kSAntiparaH, sa sAdhayatyuttamaM dharmam // ' (2) muni-dharmanuM ciMtana kare. muni-dharma be prakArano che--pAMca mahAvratAtmaka ane kSAnti vagere dasavidha dharma. muni ema vicAre ke muni-dharmanuM mULa che kSamA. te Akroza karanAra vyakti mane nimitta banAvIne karmono saMgraha kare che, eTalA mATe parokSapaNe huM ja doSI chuM. AthI mAre tenI upara krodha karavo na joIe. (3) AtmAnAM amaratvanuM ciMtana--potAne mAravAmAM Ave tyAre muni ema vicAre ke jIva-AtmAno nAza nathI thato. A ciMtanano pUrvapakSa evo che ke jo koI durjana vyakti munine gALa de to muni ema vicAre kenmyAlo gALa ja de che ne, mArato to nathI. mAre tyAre vicAre--cAlo, mAre ja che ne, mArI nAkhato to nathI. mArI nAkhe tyAre vicAre--cAlo, mArI ja nAkhe che ne, dharmathI bhraSTa to nathI karato--AtmadharmanuM hanana to nathI karato, kemake AtmA amara che, amUrta che. AvI prekSAthI muni pachInA moTA saMtApane sAme rAkhIne ocho saMtApa pAme che, tene lAbha mAne che ane te rIte te manovaijJAnika vijaya meLave che.pa 1. vRttavRtti, patra 24 : paramAM dharmasAdhana prati pravarNavatAM / 2. 3ttarAdhyayana vRtti, pR0 72 : samo savvastha maLo nama pravRti samo / 3. nRvRtti, patra 4 : 'samAM'-zramAM samamanasaM vA- tathAvidhavadhe'pi dharmaM prati prahitacetasam / 4. pulavodhA, patra 26 : 'zramAM' tapasvinam / ttarAdhyayana yUni, pRSTha 72 : 5. akkosa haNaNa-mAraNa-dhammabbhaMsANa bAlasulabhANaM / lAbhaM mantrati dhIro, jahuttarANaM abhAvaMmi //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 78 adhyayana-2: zloka 28 Ti para-pa3 para. vadhu parISaha skandaka zrAvastI nagarInA jitazatru rAjAno rAjakumAra hato. tenI mAtAnuM nAma dhAriNI ane bahenanuM nAma hatuM puraMdarayazA. puraMdarayazAno vivAha kuMbhakAra nagaranA daMDakI rAjA sAthe thayo. pAlaka daMDakIno purohita hato. ekavAra zrAvastI nagarImAM munisuvrata bhagavAna samosaryA. dharmacarcA sAMbhaLavA mATe loko UmaTI paDyA. yuvarAja skaMdaka paNa gayo, dharmadezanA sAMbhaLI teNe zrAvakanA vrato aMgIkAra karyA. ekavAra daMDaka rAjAno purohita pAlaka zrAvatI nagarImAM dUta banIne Avyo. bharI sabhAmAM te muniono avarNavAda bolavA lAgyo. skaMdake tene niruttara karI dIdho. te divasathI pAlaka skaMdakano pI banI gayo. keTaloka samaya vItyo. skaMdaka saMsArathI nirviSNu thayo ane teNe pAMcaso vyaktio sAthe munisuvrata svAmI pAse dIkSA grahaNa karI. teNe jJAnAbhyAsa karI bahuzrutapaNuM prApta karyuM. munisuvrata svAmIe tenI yogyatA joI, tenuM mUlyAMkana karI tene pAMcaso ziSyone adhipati banAvI dIdho. ekavAra muni skaMdake AcAryane pUchyuM-bhaMte ! huM mArI bahenanA gAma kuMbhakAra nagaramAM javA IcchuM chuM. Apa AjJA Apo. AcArya bolyA-tyAM javAthI mAraNAMtika kaSTa sahana karavo paDaze. muni skaMdake pUchyuM-mRtyu bhale Ave, paNa zuM ame ArAdhaka banIzuM ke virAdhaka ? AcArya bolyA-tamane choDIne bAkInA badhA muni ArAdhaka banaze. teNe kahyuM-bhale, koI vAMdho nahi, pAMcasomAMthI cAraso navvANu vyakti to ArAdhanA karI potAnuM kalyANa karaze. ekanA virAdhaka banavAthI zuM phera paDavAno che? muni skaMdaka anya pAMcaso munio sAthe kuMbhakAra nagaramAM pahoMcyA. pAlake takano lAbha UThAvI muninivAsanI cAre bAju zassAso daTAvI dIdhA ane rAjA daMDakIne munio pratye uzkeratAM teNe kahyuM A loko ApanuM rAjaya paDAvI levA AvyA che. udyAnanI cAre bAju zastrAstro chupAvI rAkhyAM che. Apane vizvAsa na hoya to tapAsa karAvo. rAjAe guptacaro mokalyA. vAta. sAcI nIkaLI. temaNe badhA munione purohita pAlakane soMpI dIdhA. teNe badhAne kolyumAM pIlavAno Adeza Apyo. eka eka karIne badhA munine komAM pIlavAmAM AvyA. badhAe utkRSTa adhyavasAyo vaDe A dAruNa vadha-parISahane sahana karyo, kevaLajJAna prApta karyuM ane badhA siddha thaI gayA. have mAtra be munio bacyA hatA-eka bALa-muni ane eka kuMdaka, skaMdakanuM mana karuNAthI dravI gayuM. teNe adhikArIne kahyuM-A bALaka para karuNA karo. huM kolvamAM pIlAI jatAM A bALakane joI nahi zakuM. pahelAM mane pIlI nAkho. pAlaka hasyo. teNe skaMdakane vadhu pIDA pahoMcADavA mATe bALa-munine kolyumAM nAkhyo. bALa-munie adhyavasAyonI nirmaLatA TakAvI rAkhI. te siddha thaI gayo. skaMdaka bhAna bhUlI beTho. kolphamAM pIlAtA teNe nidAna karyuM ane te agnikumAra deva banyo tathA AkhA janapadane saLagAvIne rAkha karI dIdhuM. badhA munio vadha-parISaha sahana karIne ArAdhaka banI gayA. muni kuMdake A parISaha sahana na karyo. te virAdhaka banyo.' 53. (saghaM ....vi manAtha) yAcanA ahaMkAra-vilayano prayoga che. je vyaktine roTalI ane pANI paNa mAgavAthI maLe che, roTalI ane pANIne mATe paNa jene bIjAnI AgaLa hAtha phelAvavo paDe che, tenAmAM ahaMkArano bhAva jAge kevI rIte? yAcanA ahaMkAra-muktino eka AdhAra bane che. keTalAka kahe che, sAdhu-jIvana palAyananuM jIvana che. sAdhu koI utpAdaka zrama karato nathI. eka bAju mAgavu muzkela hoya che to bIjI bAju A Aropa lagAvavAmAM Ave che. AkiMcanya ane utpAdaka zramamAM koI saMbaMdha nathI, sUphI paramparAmAM kahevAmAM AvyuM che ke sAdhune mATe mAMgavuM te varadAna che ane ALasu-parigrahI mATe mAMgavuM te abhizApa 1. muvIdhA, patra rU5 /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 78 adhyayana ra : zloka 29 Ti pa4-55 che. vinobAbhAvee kAMcana-muktino prayoga karyo. temaNe kahyuM-jyAM kiMcanatA che tyAM mAMgavAnI. bhikSA mAgavAnI manAI hovI joIe. akiMcana tyAgI saMnyAsI mATe yAcanA vihita che, saMmata che. yAcanA kaThina kArya che. nItikAre dAtA ane yAcakanI sthitinuM suMdara varNana A zlokamAM prastuta karyuM che- 'eke na tiSThatA'dhastAv, anye nopari tiSThatA / dAtR yAcakayo : daH karAbhyAmeva sUcitaH // denArano hAtha upara rahe che ane lenArano hAtha nIce. A ja dAtA ane yAcakanI sthiti sUcave che. eka rAjA potAnA gurunI pAse gayo ane bolyo-'gurudeva! ahaMkAra mArI sAdhanAmAM bAdhaka banI rahyo che. mane tenAthI chUTavAno upAya batAvo.' guru bolyA-ghaNuM muzkela che ahaMthI mukta thavuM. ane te paNa eka rAjAne mATe, ke je samagra deza uparA zAsana kare che. jo tuM kharekhara ja ahaMthI chUTakAro meLavavA IcchatA ho to potAnA rAjyanAM A moTA nagaramAM tu sAta divasa sudhI bhikSA mAgavA nIkaLa ane ghara-gharathI bhikSA mAgI jIvana-nirvAha kara. rAjA bolyo-bhagavaMta ! mAgavuM atyanta muzkela kAma che ane te paNa potAnAM ja rAjayamAM ke jyAM huM ATalo sammAnita ane pUjanIya chuM. Apa koI bIjo upAya batAvo." guru bolyA-tAre mATe A ja upAya kAragata thaI zake che. jo ahaMkArathI mukta thavA IcchatA ho to ATaluM karavuM ja paDaze. rAjAe gurunI vAta mAnI, ekalo ja nagaramAM mAgavA nIkaLyo. hAthamAM bhikSApAtra hatuM. lokoe joyuM. badhA Azcaryastabdha thaI gayA. koIe Akroza vyakta karyo, koIe gharamAMthI kADhI mUkyo. paNa rAjA samabhAvathI badhuM sahana karato-karato ghare-ghare gayo. A rIte sAta divasa vItI gayA. te guru pAse AvIne bolyo-pUjaya gurudeva ! upAya kAragata thayo. mAre je meLavavuM hatuM te meM meLavI lIdhuM. ahaM vilIna thaI gayo. 54. gocarAgramAM (joya....) 'gocara'no artha che-gAyanI mAphaka caravuM. gAya potAnA paricita ke aparicitano bhedabhAva karyA vinA ja bhojana grahaNa karI le che, tevI ja rIte bhikSu paNa paricita ke aparicita vyaktio athavA gharo pAsethI bhikSA grahaNa kare che. paraMtu gAya "vathArthava' je kaMI paNa laI le che, tevI rIte bhikSu laI zakato nathI. te sadA eSaNAyukta bhojana ja le che. A ja 'ga' (saM. mayaM) zabdano vizeSa artha che.' cUrNikAre "T' zabdanA be artha karyA che-pradhAna ane eSaNAyukta. temaNe ahIM vAcharaDAnA udAharaNano saMketa karyo che parvanA divasa hato. gharanI svAminI bahAra gaI hatI. putravadhU sAja-sajjAmAM paDI gaI hatI. te vAchaDAne cAro-pANI devAnuM bhUlI gaI. pachI acAnaka ja tene vAcharaDAnI yAda AvI. te te ja rUpamAM cAro devA gaI. vAcharaDAe tenI tarapha AMkha UMcI karIne paNa joyuM nahi. te cAro khAvAmAM magna banI gayo. te ja rIte bhikSu paNa eSaNAyukta bhojananI gaveSaNAmAM lIna rahe. 55. hAtha phelAvavo saheluM nathI (Hot no suprabhAra) : yAcanA mATe bIjAnI pAse hAtha phelAvavo-'mane Apo'--ema kahevuM saheluM nathI. jemake dhaNavaisamo'vi do akkharAI lajja bhayaM ca mottUNaM / dehitti jAva Na bhaNati paDai muhe no paribhavassa // kuberanI jevI dhanavAna vyakti paNa jayAM sudhI lAja ane bhaya choDIne di' (Apa) ema nathI kaheto tyAM sudhI koI teno tiraskAra nathI karatuM -arthAt dhanavAna vyakti mane Apo' evuM kahIne bIjAnI pAse hAtha phelAve che tyAre te paNa tiraskArane 1. vRkravRtti, patra 222 4 3. ejana, pRSTha 74 / 2. uttarAdhyayana vULa, cha 74 : 3 paTTI, nato pakSaT 4. ejana, kag 74
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 80 adhyayana-2: zloka 30-31 Ti pa6-58 pAtra banI jAya che. yAcanA karavI mRtyusamAna che. nItikAre kahyuM che gAtrabhaMgaH svare dainyaM, prasvedo vepathustathA / maraNe yAni cihnAni, tAni cihnAni yAcane // mRtyusamaye je lakSaNo prakaTa thAya che-zarIranA gAtronuM DhIlA javuM, vANImAM lAcArI, parasevo tathA kaMpana vagere-te badhAM yAcanA samaye paNa prakaTa thAya che. pa6. gRhavAsa ja zreyaskara che (semo maLavANu vi) yAcanAnA parIpatathI parAjita thaIne bhikSu evuM nA vicAre ke gRhavAsa ja zreyaskara che, sAro che, kemake temAM koInI pAsethI kaMI mAgavuM nathI paDatuM, yAcanA nathI karavI paDatI. temAM potAnA puruSArthathI meLavelI kamANI vaDe khAvAnuM hoya che ane te paNa dIna, anAtha vagere sAthe saMvibhAga karIne khAvAnuM hoya che. eTalA mATe gRhavAsa ja sAro che.' 57. (zloka 30) lAbha ane alAbha-A eka dvandra che. munine dareka padArtha mAgavAthI maLe che. eTalA mATe tene kyAreka vastu maLI jAya che ane kyAreka nathI paNa maLatI, aprAptimAM tenuM mana vicalita na bane eTalA mATe batrIsamA zlokamAM eka AdhArasutra nirdiSTa che. je munine lAbhamAM AnaMda thAya che tene alAbhamAM du:kha thavAnuM ja. A sthitimAMthI bacavA mATe te baMne avasthAomAM samabhAva rAkhI rahe. vastunI prApti thatAM ema nA vicAre ke huM keTalo labdhimAna chuM ke je IcchuM chuM te maLI jAya che. vastunI prApti na thatAM ema nA vicAre ke are huM keTalo abhAgI chuM ke mane kaMI paNa maLatuM nathI. baMne paristhitimAM te dharma rAkhe, sama rahe. te Ama vicAre. Aja mane A padArtha nathI maLyo to zuM thayuM. saMbhava che kAla ke parama divase ke enA pachInA divase to maLI zakaze. A AdhAra-sUtrano je sahAro le che, tene alAbha kadI satAvato nathI. A AdhArasUtranuM mULa chedharya. eka yuvaka TaoNlsaToya pAse AvIne bolyo-mahAzaya ! ApanI saphaLatAnuM rahasya zuM che? TolsaToye kahyuM-vairya. yuvake betraNa vAra pUchyuM ane tene e ja uttara maLyo. te mUMjhavaNamAM mukAI gayo. te bolyo-A te kaMI saphaLatAnuM rahasya che? zuM dhairya rAkhavAthI kyAreya cALaNImAM pANI bharI rAkhI zakAya che? asaMbhavita che. Apa kaMIka chupAvI rahyA cho, sAcesAcuM kahI do. TolsaToye kahyuM-mitra ! jIvananI saphaLatAnuM A mahAna sUtra che. jo dhairya rAkhavAmAM Ave to cALaNImAM paNa pANI bharI zakAya che. yuvake dhUMdhavAyo. te bolyo-kevI rIte? kyAM sudhI bairya rAkhavAmAM Ave? TaoNlsaToye kahyuM-tyAM sudhI dhairya rAkhavuM ke jyAM sudhI pANI jAmIne barapha na banI jAya. barapha cALaNImAM bharI rAkhI zakAze. 58. tene alAbha nathI satAvato (tnAmo taMtra tannA) vyAkhyAkAroe ahIM eka laukika udAharaNa prastuta karyuM che ekavAra vAsudeva, baLadeva, satyaki ane dAruka A cAre ghoDesavAra thaI pharavA nIkaLyA. ghoDA tIvravegI hatA. te cAre eka bhayaMkara aTavImAM AvI pahoMcyA. rAtano samaya AvI lAgyo hato. te cAre eka vaTavRkSa nIce vizrAma karavA aTakyA. rAtrino pahelo prahara, badhA sUI gayA. dAruka jAgI rahyo hato. eTalAmAM ja krodha pizAcanuM rUpa dhAraNa karI tyAM Avyo ane dArukane kahyuM-'huM bhUkhyo chuM. A je sUI rahyA che temane khAIne mArI bhUkha saMtoSIza. nahitara tu mArI sAthe laDa.' dAruke tenI 1. (ka) 3ttarAdhdhathana cULa, pRSTha 74 ] (kha) vRtti , patra 27. 2. (ka) uttarAdhyayana -ff, pRSTha 76, 76 aa (kha) vRhatta, patra 2685 (ga) suvavadhA, patra 4pa !
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana 2 : zloka 32 Ti 49 sAthe laDavAnuM zarU karyuM. jema-jema dAruka te pizAca upara kAbu meLavavAmAM niSphaLa thato gayo tema-tema teno krodha vadhato gayo. pizAcano krodha paNa vadhato gayo. prahara vItatA-vItatA dAruka niSprANa banI nIce pachaDAyo. bIjA praharamAM satyaki UThyo. pizAce tene paNa niSprANa karI dIdho. trIjA praharamAM baLadevanI paNa e ja gati thaI. rAtrino cotho prahara. vAsudeva UThyo. pizAce tene paDakAryo. baMne laDavA lAgyA. pizAca jema-jema laDato, jema-jema dAvapeca karato, vAsudeva prazaMsAnA svaramAM tene kaheto--'aho ! keTalo baLavAna che tuM ! apAra che tArI zakti.' jema-jema pizAca A prazaMsAnA zabdo sAMbhaLato, teno roSa ocho thaI jato. cotho prahara vItatAM-vItatAM to pizAca zaktihIna banI gayo. vAsudeve tene upADIne eka bAju pheMkI dIdho. prabhAta thayuM. teNe joyuM ke tenA traNe sAthIo hata-prahata che. pUchyuM to temaNe kahyuM-pizAce amArI A dazA karI che. vAsudeva bolyo--te krodharUpI pizAca hato. meM tene zAMti ane kSamAthI jItI lIdho. jema krodhane kSamAthI jItI zakAya che, tema alAbhane saMtoSathI jItI zakAya che. 81 vAsudevano putra 'DhaMDha' bhagavAna ariSTaneminI pAse cAturyAma vinayadharma svIkArI pravrujita thayo. te samRddha gAma-nagaromAM vihAra karato. paraMtu kyAMya tene bhikSA maLatI nahi. jo kyAreka kaMIka maLatuM to te 'khaM vA taM vA'. te je gharamAM jato, te gharamAMthI bIjA munione paNa bhikSA maLatI nahi. badhAne aMtarAya thato. teNe evo abhigraha karI lIdho ke mAre bIjA muniono lAbha levo nathI. ekavAra bhagavAna dvArakA nagarImAM padhAryA. vAsudeve pUchyuM--bhaMte ! ApanA sAdhu-sampradAyamAM duSkarakAraka muni koNa che? bhagavAne kahyuM--DhaMDhaNa aNagAra. pharI pUchyuM--bhagavAna ! kevI rIte ? bhagavAne kahyuM--te muni alAbha-parISaha samabhAvathI sahana karI rahyA che. 'bhagavAna ! teo kyAM che ?' bhagavAna bolyA--jyAre tame nagaramAM praveza karazo tyAre te sAmA maLaze. nagaramAM praveza karatAM ja joyuM ke eka aNagAra sAme AvI rahyA hatA. temanuM zarIra sUkAIne lAkaDAM jevuM thaI gayuM hatuM. te mAtra hADakAno mALo ja banI gayA hatA. paraMtu temanA mukhamaMDaLa parathI zAMtarasa TapakI rahyo hato. temanuM parAkrama askhalita hatuM. te DhaMDhaNa aNagAra hatA. vAsudeva hAthI 52thI nIce UtaryA. vaMdanA karI. eka zeThe vAsudevane vaMdanA karatA joyA. saMyogavaza DhaMDhaNa aNagAra te ja zeThanA ghare gayA. zeThe temane lADu vahorAvyA. temaNe bhagavAna pAse AvIne pUchyuM--bhaMte ! zuM mAruM lAbhAMtarAya karma kSINa thaI gayuM ? bhagavAna bolyA--nahi. 'to pachI bhagavaMta ! Aja mane bhikSAmAM lADu kevI rIte maLyA?' bhagavAna bolyA--Aje je bhikSA tamane maLI che, tenuM mULa kAraNa che vAsudeve tamane kareluM vaMdana. temane joIne ja zeThanA manamAM bhaktibhAva UbharAyo. DhaMDhaNa aNagAre vicAryuM-huM bIjAnA lAbha para jIvavA Icchato nathI. have A bhikSA huM bIjAne paNa ApI zakato nathI. Ama vicArIne DhaMDhaNa aNagAre bhAvanAnI zubha zreNI para AroNa karatAM-karatAM kevaLajJAnI banI gayA. te ja bhavamAM teo mukta thaI gayA. muni lAbha-alAbhamAM sama rahe. kyAreka kaMIka maLI zake che, kyAreka kaMI paNa nahi. tenuM potAnuM kaMI nathI hotuM. badhI AvazyakatAo yAcanAthI pUrI thAya che. AthI tene kyAreka lAbha thAya che, kyAreka nahi. tenI potAnI to che--samatA. tenAthI ja te A parISahane pAra karI zake che. 59. rogane (yumAM) prastuta zlokamAM duHkha zabda rogano vAcaka che. du:kha cAra che-janma, ghaDapaNa, roga ane mRtyu. roga be prakAranA hoya che--AMtarika ane bAhya. cUrNikAre traNa prakAranA rogono ullekha karyo che - 1. (ka) uttarAdhyayana vRLi, pRSTha 77 : rona yuvanuM vA | (kha) vRttavRtti, patra 18 : ru:ti kRti yu:a, prastAvAr jvarAdirogaH / 2. uttarAyaLa, z| ? : jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsanti jantavo // 3. uttarAdhyayana vRtti, pRSTha 77 : sa tu ono vAti: aitti: zleSmajazceti /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 82 (1) vAtika--vAyunA prakopathI thanArA. (2) aittika-pittanA prakopathI thanArA. (3) zleSmaja--zleSma(kapha)nA prakopathI thanArA. bAhya rogo AgaMtuka hoya che. judA judA prakAranA kITANuo vaDe tevA rogo pedA thaI ane pIDA kare che. AMtiraka rogo bhAvanAtmaka asaMtulana tathA IrSA, dveSa, atirAga vagere Avego dvArA utpanna thaIne zIghra ghAtI rogonA rUpamAM prakaTa thAya che. aMtardraNa, alsara vagere rogo bhAvanAnI vikRtithI thanArA rogo che. te aMdarane aMdara ja vadhatA jAya che ane pachI bahAra prakaTa thaI vyaktinI lIlA samApta karI de che. sthAnAMgasUtramAM rogotpattinA nava kAraNono nirdeza maLe che--ati AhAra, ahitakArI bhojana, ati nidrA, ati jAgaraNa vagere vagere. 60. roga parISaha (1) sAdhvI gaLAnA kensarathI pIDita hatAM. kensara vadhatuM jatuM hatuM. paNa sAdhvI samatAmAM lIna hatAM. temane AlaMbana-sUtra maLyuM-'AtmAnya: puttA zAnya:'AtmA judo che, zarIra juduM che. A AlaMbana-sUtranI satata bhAvanA vaDe temanA bhAvomAM parivartana thayuM ane have teo kensaranI bhayaMkara pIDA hovA chatAM paNa tenI saMvedanAthI mukta banI gayAM. temane pUchavAmAM AvatuM--pIDA kema che ? teo kahetA--pIDA zarIragata che, Atmagata nathI. zarIra mAruM nathI, to pIDA paNa mArI nathI. AtmA mAro che, temAM koI pIDA nathI. keTalAka mahinA sudhI tevI asahya pIDAnI sthitimAM rahIne sAdhvI samAdhipUrvaka paMDitamaraNane varyAM. temanuM sUtra hatuM- adhyayana-2 : zloka 33 Ti 60-61 'asAsae sarIrammi, vinnAe jiNasAsaNe / kamme veijjamANammi lAbho duHkha'hiyAsaNaM // ' -zarIra azAzvata che. jinazAsanane jANI levAthI e spaSTa pratIta thaI jAya che ke karmo samabhAvathI sahevA--temanAthI udArita duHkhomAM samabhAvapUrvaka rahevuM lAbhaprada bane che. (2) mathurAno kAlavezika rAjakumAra sthavira AcArya pAse pravrujita thayo. AgamonuM adhyayana karI te ekalavihArI pratimA svIkArIne muddgazailapura Avyo. te harasa-masAnA rogathI grasta hato. masA gudAnI bahAra laTakI rahyA hatA. apAra pIDA. paNa te cikitsAne sAvadha mAnIne te rogano pratikAra nahoto karato. eka bahene muninI avasthAthI dravita thaIne eka vaidyane pUchyuM. vaighe kahyuM--bahena ! huM eka auSadhi ApIza. tuM AhAramAM bheLavIne munine ApI deje. teo svastha thaI jaze. bahene te pramANe karyuM. te auSadhinI gaMdhathI harasa-masAno roga nAbUda thaI gayo. munine khabara paDI ke eka bahene vaidyane pUchIne A hiMsAtmaka davA karI che. have mArA jIvanathI zuM ? mAre have anazana-vrata laI levuM joIe. temaNe anazana-vrata svIkArI lIdhuM. 1. TALuM 163 / 61. samAdhipUrvaka rahe (saMvizva) saMskRtamAM AnAM be rUpa thAya che--tiSThata ane samIkSya. bRhavRtti anusAra 'tieta'no artha che--samAdhipUrvaka rahe, raDAroLa na kare. temaNe 'samIkSya'no artha Avo karyo che---roga thAya tyAre muni ema vicAre ke te potAnA karmono javipAka che, 2. 3ttarAdhyayana vRtti, pRSTha 78 /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti phaLa che. 62. cikitsA na kare, na karAve (naM na khkhA na jAve) : sahajapaNe ja prazna thAya ke--zuM A vidhAna samasta sAdhuo mATe che ? tenA samAdhAnamAM kahevAyuM che--cikitsA na kare, na karAve -A upadeza jina-kalpika munio mATeche. sthavira-kalpI muni sAvadya cikitsA na kare, na karAve. ' Avo zAntyAcAryano mata che. 83 temaNe sAvadya cikitsAne apavAdarUpa vidhi mAnIne tenA samarthanamAM eka prAcIna zloka uSkRta karyo che-- 'kAhaM achiti aduvA ahIhaM, tavovihANeNa ya unnamissaM / gaNaM va NItIi vi sAravissaM, sAlaMbasevI samuveti mokkhaM // ' muni pAMca kAraNo hoya to cikitsAnuM AlaMbana laI zake che- (1) huM paraMparAne vyacchinna thavA nahi dauM. (2) huM jJAnArjana karIza. (3) huM tapoyogamAM saMlagna thaIza. (4) huM upadhAna tapa mATe udyama karIza. (5) huM nItipUrvaka gaNanI sArasaMbhALa rAkhIza. zrImajjayAcArya anusAra sthavirakalpI sAvadya cikitsA na kare ane jinakalpI niravadya cikitsA paNa na kare. | cUrNikAre jinakalpI ane sthavira-kalpIno ullekha nathI karyo. temaNe sAmAnyapaNe batAvyuM che ke muni na to svayaM cikitsA kare ane na vaidyo pAse karAve. zrAmaNyanuM pAlana nIrogI avasthAmAM karI zakAya che, A vAta jarUra mahattvapUrNa che, paraMtu tenAthI paNa mahattvapUrNa vAta e che ke muni rogI hovA chatAM paNa sAvadya kriyAnuM sevana nathI karato. A ja tenuM zrAmaNya che.' vizeSa jANakArI mATe juo--dasavaiyAliyaM, 34nuM TippaNa. adhyayana 2 : zloka 34 Ti 62-63 63. (zloka 34) prastuta zlokamAM tRNasparzathI thanAra parISahanuM varNana che. je muni acela hoya che, vasrarahita hoya che, tapasyAne kAraNe tathA lUkhuM bhojana karavAne kAraNe jenuM zarIra bahAra ane aMdarathI lUkhuM thaI jAya che, te munine tRNasparza atyanta pIDA kare che. zarIranI rukSatAne kAraNe tRNonI tIkSNatA athavA parALa vagere ghAsanI dhArathI muninA zarIra para kApA paDI jAya che ane 1. vRkSavRtti, patra 120 : 'samIkSya' svAmaMAmevaitat mukhyatte iti paryAlocya yadvA' saMcikkha tti' acAM sandhilopo bahulam' ityekAralope ' saMcikkhe' samAdhinA tiSTheta, na kUjanakarkarAyatAdi t| 2. vRkSavRtti, patra 220 / 3. bRhadvRtti, patra 120 : jinakalpikApekSayA caitat, sthavirakalpApekSayA tujaM na kujjA' ityAdau sAvadyamiti gamyate, ayamatra bhAvaH - yasmAtkAraNAdibhiH sAvadyaparihAra eva zrAmaNyaM, sAvadyA ca prAyazcikitsA, tatastAM nAbhinandet / 4. vRttavRtti, patra 220 | 5. uttarAdhyayana bI noD rA32-33: roga thakI duHkha upano jANIM, vedana dukha pIDabho pahichANI / thira prajJA kara adIna manasUM, pharasyUM roga sahe dukha tana sUM // auSadhi na kare e guNa adhika, nija kRta jANI caraNa gavekSaka | caraNa paNa sAvaja nahIM bhAve, jinakalpI niravada karai na karAvai // 6. uttarAdhyayana cUrNi pR0 77 : yadutpanneSu tatpratikArAyodyama na kurute, taMtramaMtrayogalepAdibhiH svayaM karaNaM, na snehavirecanAdinA svayaM karoti, kArApaNaM tu vaidyAdibhiH, zakyaM hi nIrogeNa zrAmaNyaM karttuM yastu rogavAnapi na sAvadyakriyAmArabhata taM pratItyocyateeyaM khu tassa sAmannaM /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 84 adhyayana-2 : zloka 35-36 Ti 64-67 darbhathI zarIramAM ThekANe-ThekANe phATa paDI jAya che. jemanuM zarIra snigdha hoya che, temane A badhI pIDAo nathI thatI, zarIra upara kApA paDatA nathI. 1 prastuta prasaMgamAM gAtra-virAdhanAno artha che-zarIranuM phATI javuM, zarIranuM vidyArita thavuM, zarIra para kApA paDavA. 64. atula vedanA thAya che (3nA have veTI) vyAkhyAkAroe ahIM eka nAnuM dRSTAnta rajU karyuM che-zrAvastI nagarIno rAjakumAra bhadra saMsArathI virakta thaIne prajita thayo. keTaloka samaya vItyo. ekavAra te potAnA AcAryanI AjJA prApta karIne ekala-vihAra pratimA svIkArIne vicaraNa karavA lAgyo. te samaye nAnA-nAnA rAjayo hatA. ekavAra te 'vairAjyanI sarahadamAM cAlyo gayo. tyAMnA cokIdAroe tene guptacara samajI keda karyo. tene bahu kharAba rIte mAryo ane zarIra upara mIThuM bhabharAvI, ghAsamAM vIMTIne, tene choDI dIdho. zarIra lohIluhANa hatuM. DAbhanI tIkSNa aNIo tene atyanta pIDA karavA lAgI, paraMtu munie potAno samatAbhAva choDyo nahi.' 65. vastranuM (taMtunaM) vyAkhyAgraMthomAM Ano artha taMtuo-tAMtaNAothI baneluM vastra athavA kAmaLo evo karyo che. temaNe A ja arthamAM pAThAMtaranA rUpamAM 'taMtaya' (saM.tannAM) pATha Apyo che.' cUrNi ane vRtti-baMnemAM te jinakalpika munionI apekSAe mAnyo che. " 66. mela, raja (pA vA rA vA) parasevAne kAraNe zarIra para ekaTho thayela bhIno mela 'paM' kahevAya che ane jayAre te sUkAIne gADha thaI jAya che tyAre tene 'jha' kahe che. zarIra para coTelA dhULanA kaNa '' kahevAya che." paM' ane 'ne eka zabdamAM kahyuM paNa kahevAmAM Avela che.' 67. paritApathI (paritAveT). je cAre bAjuthI paritapta kare che, te che paritApa. jyAre zarIra paritapta thAya che, tyAre parasevo vaLe che ane AkhuM zarIra tenAthI lathapatha thaI jAya che. mela ane raja zarIra para jAmI jAya che, parasevAne kAraNe kaThaNa banI jAya che ane tyAre kheMcANa thAya che, zarIramAM pIDA thavA lAge che. 1. uttarAdhyayana , pRSTha 78, 76 ! (kha) vRtti , tra 222 2. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 76 ! 5. (ka) uttarAdhyayana vUff, pRSTha 76 : nikhiyA ne manA (kha) vRdavRtti, patra 222I (14) bRhadvRtti, patra 122 : jinakalpikApekSaM caitat / 3. (7) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 79 : taMtubhyo jAtaM tantujaM 6. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 79-80 : paMko nAma svedAbaddho malaH, tanuvaa vetno vA | rajastu kamaThIbhUto jallo zuSkamAtrastu rajaH / (kha) vRtti , patra 222 7. vRtti , patra 223 : pazunA vA | 4. (ka) uttarAdhyayana yUni, pRSTha 72 : tanya rUtti tandra-vevinne vRnaM-8. ejana, patra 23 : narlDa sinatApanna patra, 3patnakSapAtvIt chanikAdi, tatra jAtaM taMtraja, tanuvastraM kaMbalo vaa| paMkarajasI c|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 85 adhyayana 2 zloka 38-39 Ti 68-70 68. sukha mATe vilApa na kare (sAthe no parivA) muni taDakAne kAraNe zarIra upara jAmanArA melathI pIDAIne evI rokakaLa na kare ke melathI lathapatha mArA A zarIramAM sukhano anubhava kyAre thaze ? jo huM Aja koI nadI ke jaLAzayane kinAre hota, koI parvatanA zikhara upara raheta athavA caMdana, khasakhasa vagere vRkSonI vacce raheta ane zItaLa vAyunuM sevana karato hota to keTaluM sAru.' ahIM 'sAthe mAM bIjI vibhakti che. cUrNikAre teno artha 'sAtAne na bolAve evo karyo che. vRttikAre teno artha 'sAtAno Azraya laIne' evo karyo che. AthI temAM caturthI vibhaktino artha rahelo che. 69. (zloka 38) prastuta zloka 'satkAra-puraskAra saMbaMdhI che. cUrNikAre A zlokanI vyAkhyAmAM teno artha A rIte karyo che-satkArano artha che-sAruM karavuM tathA satkArane ja pura:-AgaLa rAkhavo te satkAra-puraskAra che.* bRhavRttikAre A ja adhyayananA trIjA sUtramAM ullekhAyelA 'satkAra-puraskAra parISahanI vyAkhyAmAM kahyuM che-atithinI vastradAna vagere vaDe pUjA karavI te satkAra ane abhyatyAna karavuM, Asana devuM vagere puraskAra. teno vaikalpika artha che - abhyatthAna, abhivAdana vagere badhI kriyAo satkAra che ane te badhA vaDe koInuM svAgata karavuM puraskAra che. rAjavArtikamAM satkArano artha-pUjA, prazaMsA ane puraskArano arthakoI paNa pravRttinA prAraMbhamAM vyaktine AgaLa rAkhavI, pramukha banAvavI athavA AmaMtrita karavI-evo karyo che." 70. (anusAruM mauche mannApasI) anusArUMcUrNikAre Ano artha 'alpa kaSAyavALo' karyo che. zAntAcArye teno mukhya artha 'anusAcI -'satkAra vagere mATe utkaMThA na rAkhanAra' karyo che ane vaikalpika artha-"nu--satkAra vagere na karanAra para krodha na karanAra tathA satkAra thAya to abhimAna nahi karanAra' evo karyo che. nemicandra paNa AnuM anusaraNa kare che. 1516nI TIkAmAM zAntAcArye AnAM be saMskRta rUpa ApyAM che. tyAM anuzAthInA sthAne 'manuSAthI mAnyuM che. (1) kALupAya--alpa kapAyavALo. (2) tuSAthI-jenA kapAya prabaLa na hoya te.10 1. uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 80 : pafTevane nAma mAtaHI ti, nadI jalAzrayAH honti nago veti, tahA candanosIrorakSIpavAyavaH, evaM pavitA 2. ejana, pRSTha 80I 3. bRhadvRtti, patra 123 : sAtaM sukham, Azrityeti zeSaH, no paridevet na pralapet-kathaM kadA vA mamaivaM maladigdhadehasya sukhAnubhava: syAt ? 4. ITSyathana , pUNa 81 : 4ri #l2, zopanA2: . sakkArameva puraskaroti sakkArapuraskAraparIsaho bhavati / 5. vRtti , patra 83 : tatkAro-vastra: khUnanaM, pura: abhyutthAnAsanAdisampAdanaM, yad vA sakalai-vAbhyutthAnAbhivAdana dAnAdirUpA pratipattiriha satkArastena puraskaraNaM satkArapuraskAraH / 6. tattvArtharAjavAttika, 9 / 9, pRSTha 612 : satkAraH puujaa-prshNsaatmkH| puraskAro nAma kriyArambhAdiSvagrataH karaNamAmantraNaM vA / che. uttaradhyAna cUff, g0 82 : '[QsAyo' puza8: stokArthaH, ato netyanu, kaSayaMtIti kaSAyAH krodhAdyAH / 8. bRhadvRtti, patra 124 : utkaNThita: satkArAdiSu zeta ityevaM zIla utkazAyI na tathA anutkazAyI, yadvA prAkRtatvAdaNu pAthI 'rvainaritva' ni, vortha: -na karAdikmkulte kupyati, tatsampattau vA nAhaGkAravAn bhavati / 9. ghoghA, tra 46 I 10. vRduvRtti, patra 420 : mAva:-qnyA: maLavanananAmAna iti yAvat kaSAyA:-krodhAdayo yasyeti 'sarvadhanAditvAdi 'ni pratyeya'NukaSAyI, prAkRtatvAtsUtre kakArasya dvitvaM, yadvA utkaSAyI-prabalakaSAyI na tthaa'nutkssaayii|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2 : zloka 40 Ti 71, 72 Miche-alpaccha-alpa IcchAvALo. je muni dharmopakaraNa uparAMta kaMI paNa levAnI abhilASA nathI karato, satkArapUjA vagerenI paNa AzA nathI rAkhato, te 'alpaccha' kahevAya che. zAntAcAryetanA be artha karyA che--(1) thoDI IcchAvALo. (2) IcchArahita-nirI. 3mannANI-je ajJAta rahIne-tapa, jAti vagereno paricaya ApyA vinA AhAranI eSaNA kare che, tene 'majJAtaiipI' kahevAya che. aparicita phaLomAMthI eSaNA karanAra paNa 'ajJAtapI' kahevAya che. manusmRtimAM paNa bhojana mATe kuLa-gotrano paricaya ApanAra brAhmaNane 'vanAzI' kahyo che.' 71prajJAvAna muni....anutApa na kare (nAputakheLa pAva) muni anya-tIrthikone rAjA, amAtya vagere viziSTa jano vaDe sanmAnita thatA joIne potAnA manamAM Avo anutApa na kare-are ! huM paNa AmanAmAM kema pravrajita na thayo? huM zramaNa banI gayo. zramaNo to thoDAka ja loko dvArA pUjanIya ane vaMdanIya che. bIjA tIrthiko temanuM apamAna paNa karI nAkhe che. meM zA mATe zveta vastro dhAraNa karyA ? muni kyAreya AvuM na vicAre. je AvuM vicArato nathI te prajJAvAna che. 72. (zloka 40) prajJA hoya tyAre teno mada karavo te prajJA-parISaha che. e rIte prajJA na hoya to hInatAno anubhava karavo te paNa prajJAparISaha che. pahelAmAM prajJAnA utkarSano bhAva che ane bIjAmAM prajJAnA apakarSano bhAva che. mULa sUtramAM aprajJAnathI utpanna hInabhAva sahana karavAnuM varNana che. prajJA-mada sUtrathI phalita thato nathI. cUrNikAre prajJAmadanuM varNana karyuM che. tenI tulanA rAjavArtikanA varNana sAthe karI zakAya. rAjavArtikamAM mAtra prajJA-madanuM ja varNana maLe che. tyAM prajJAnA apakarSathI thanAra hInabhAvanuM varNana nathI. cUrNimAM teno ullekha paNa maLe che. zAntAcArye paNa prastuta sUtranI vyAkhyA prajJAnA utkarSa ane apakarSa-banne dRSTie karI che. nemicandra prajJAnA apakarSanI daSTithI tenI vyAkhyA karI che. temaNe mULa sutranuM ja anusaraNa karyuM che. kathAnA prasaMgamAM teoe prajJA-madano ullekha paNa karyo che, dra 1. sukhabodhA, patra 49 : 'alpeccha:' dharmopakaraNaprAptimAtrAbhilASI na kiM mayA katipayajanapUjyA itarajanasyApi paribhavanIyAH stkaaraadyaakaaNkssii| zvetabhikSavo'GgIkRtA: ? iti na pazcAttApaM vidhatte / 2. vRtti , patra 226 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 82 : prajJAyate anayeti prajJA, pragatA 3. (ka) 3rAdhyayana cUf, y0 82: 'majJAtaiipI' sApa tyavaMbhUta: jJA prajJA, prajJAparIsaho nAma so hi sati prajJAne teNa gavito ___ pUrvamAsIt, na vA kSapako bahuzruto veti| bhavati tasya prjnyaapriisshH| (kha) ejana, pR. 23 : saMjJAnamajJAna pa-fmakSa maLe che. tattvArthInavagio da22:saMpUrvapravAhI ajJAtaiSI, nizrAdirahita ityrthH| kRtsnagranthAvadhAriNaH anuttaravAdinastrikAlaviSayArthavidaH (1) bRhadvRtti, patra 414 : ajJAta:-tapasvitAdibhirguNairanavagataH zabdanyAyAdhyAtmanipuNasya mama purastAditare bhAskaraprabhAbhieSayate-prAsAdikaM gaveSayatItyevaMzIlaH / bhUtodyotakhadyotavat nitarAmavabhAsante iti vijJAnamada..... / 4. manusmRti, rUA 106 : 8. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 82 | na bhojanArtha sve vipraH kulagotre nivedyet| 9. bRhadvRtti, patra 126, 127 / bhojanArthaM hi te zaMsanvAntAzItyucyate budhaiH / / 10. kuvoghA, patra 10 | 5. gba thA, patra 42 : tItha tarIyAna tyaffma: sakriyamANAnavekSya kimahameSAM madhye na pravrajitaH?
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 87. adhyayana 2: zloka 41 Ti 73-74 jJAnAvaraNa karmanA upArjananA pAMca hetuo che - (1) jJAna ane jJAnInI niMdA karavI. (2) jJAna ane zAnIno dveSa karavo. (3) jJAna ane jJAnI tarapha matsarabhAva rAkhavo. (4) jJAna ane jJAnano upaghAta karavo. (5) jJAna ane jJAnInA mArgamAM vidgo pedA karavAM. jyAre jJAnAvaraNa karmano vipAka thAya che tyAre jJAna AvRtta thaI jAya che. AvI sthitimAM jyAre koI pUche che tyAre vyakti teno javAba na daI zakavAne kAraNe manomana potAne hIna mAnavA lAge che. A prajJA abhAvane kAraNe utpanna parISaha che. sUtrakAre A parISahane samabhAvapUrvaka sahana karavA mATe keTalAka rastA batAvyA che- (1) meM pote A ajJAnanA hetubhUta jJAnAvaraNa karma upArjita karyA che. (2) te kama tatkALa ja udayamAM na AvyA. ebAdhAkALa vItI gayA pachI, upayukta nimittono saMyoga maLyo tyAre temano vipAka thayo che. have mArA mATe e ja zreyaskara che ke huM te karmonA vighAta mATe prayatna karuM, nahi ke viSAdagrasta thaIne potAnI jAtane du:khI karuM. (3) svAbhAvikapaNe Aje A karmono vipAka thaI rahyo che to huM temane sahana karuM. 73. pachIthI udayamAM Ave che (pachI Daphannati) karma-baMdhanI prakriyA anusAra karmono baMdha thatAM ja te udayamAM nathI AvI jatA. pratyeka karmabaMdhano abAdhAkALa hoya che. A evo kALa che ke jemAM karmo suSupta rahe che, phaLa ApatAM nathI. jyAre A kALa pUro thAya che tyAre te udayamAM Ave che, bhale temano vipAkodaya hoya ke pradezodaya hoya. ahIM 'pachI' (saM.pazcAta) zabda vaDe abAdhAkALa gRhita che. pharnAni-ahIM bhaviSyakALano vyatyaya mAnIne bRhavRttikAre AnuM saMskRta rUpa ti' ApyuM che. ame 'Iryanta'nA AdhAre artha karyo che. 04. prajJA parISaha suvarNabhUmimAM Arya sAgara potAnI ziSyamaMDaLI sAthe sukhapUrvaka rahetA hatA. temanA dAdAguru AcArya kAlaka ujainImAM hatA. ekavAra temaNe vicAryuM-oha ! mArA badhA ziSyo maMda zraddhAvALA banI gayA che. teo na sutra bhaNe che ane na to arthanuM anucitana kare che. teo badhA sAdhvAcAramAM paNa zithila thaI rahyA che. huM komaLatAthI temane A bAju kheMcuM chuM, paNa teo mArI A preraNAne sAcI rIte letA nathI. temanI vAraMvAra sArAvAraNAthI mArA sUtrArthanI hAni thAya che ane kyArekakyAreka roSavaza karmabaMdha paNa thAya che. AvuM vicArIne teo rAtorAta tyAMthI nIkaLI ekalA ja suvarNabhUmi pahoMcI gayA. Arya sAgare temane oLakhyA nahi. teo temanA gaNamAM saMmilita thaI gayA. Arya sAgara anuyoganI vAcanA ApavA 1. vRtti , patra 226 : jJAnasya jJAninAM caiva, nindApradveSamatsaraiH / upaghAtaizca vinazca, jJAnaghnaM karma badhyate // 2. bRhadvRtti, patra 126 : yadi pUrva kRtANi karmANi kiM na tavaiva vaivitani ? uccate.....paJ- vAdhovarAtre, udIryante-vipacyante karmANyajJAnaphalAni katAni alarkamUSikaviSavikAravad tathAvidhadravyasAcivyAdeva teSAM vipAkadAnAt / 3. ejana, patra 27
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 88 adhyayana-2: zloka 42 Ti 75-76 lAgyA. temaNe te vRddha munine pUchavuM-'kaMI samajAI rahyuM che?' temaNe kahyuM-'hA.' Arya sAgaranuM mana praphulla banI gayuM. prajJAnuM abhimAna jAgI UThyuM. keTalAka divaso vItyA. ujainIthI Arya kAlakanA badhA ziSyo temanI zodhamAM nIkaLyA. teo suvarNabhUmimAM AvyA. Arya sAgarane pUchavuM-zuM Arya kAlaka ahIM AvyA hatA? temaNe kahyuM-huM Arya kAlakane oLakhatA nathI paNa eka vRddha AvyA che kharA. te ziSyo Arya kAlakane oLakhI gayA. Arya sAgare potAnA dAdAguru tarapha thayelI AzAtanA mATe temanI kSamAyAcanA mAgI ane pUchyuMkSamAkSamaNa ! mArI vyAkhyA-paddhati kevI che? Arya kAlaka bolyA-vyAkhyA-zailI suMdara che, paNa kyAreya abhimAna na karavuM. saMsAramAM ekathI eka caDiyAtA jJAnIo che. 'huM ja jJAnI chuM' ema mAnavuM te mUrkhatAnuM ghAtaka che. jJAnanA kSayopazamano taratama bhAva hoya che, te bhUlavuM nahi. Arya sAgara samajI gayA. temaNe vicAryuM-are ! meM jJAnano garva karIne ghaNuM badhuM khoyuM. prajJAno garva na karavo, A che prajJAnA parISahane sahana karavo.* 75. nivRtta thayo (vi) viratinA pAMca prakAra che-prANAtipAta virati, mRSAvAda virati, adattAdAna virati, maithuna virati ane aparigraha virati. prastuta zlokamAM maithuna viratino ja ullekha che. badhI viratiomAM maithuna virati sauthI muzkela che, moTI che, eTalA mATe teno mukhya rUpe ullekha thayo che. bRhadavRttikAra mAne che ke puruSamAM abrahma prati Asakti hoya che ane tene mATe teno tyAga atyanta kaThina bane che, eTalA mATe ahIM tenuM grahaNa karavAmAM AvuM che.' AcArya nemicandra A ja kAraNono nirdeza karatAM eka suMdara gAthA prastuta karI che - cAra upara vijaya meLavavo atyaMta kaThaNa che- 'akkhANa'saNI kammANa mohaNI taha vayANa baMbhaM ca / guttINa ya maNaguttI, cauro dukkheNa jippaMti // ' A cAra para vijaya meLavavo muzkela che- (1) IndriyomAM jihA Indriyo para. (2) karmomAM mohanIya karma para. 3) vratomAM brahmacarya vrata para. (4) guktiomAM manogupti para. 76. (Go sa+vuM....dhamaeN vAI-pAva) ajJAnathI gherAyelo sAdhaka vicAre che ke huM sAkSAt athavA spaSTa rUpe nathI jANato ke dharma kalyANakArI che ke pApakArI ? cUrNikAre A be padonA traNa artha karyA che." sAdhaka vicAre che- huM sAkSAt jANato nathI ke, (1) kalyANakArI dharma kayo che ane pApakArI dharma kayo che? (2) kayAM karmo kalyANakArI che ane kayAM karmo pApakArI? 1, suvA , patra 12 2. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 84 | 3. vRtti , patra 228 4. su9ghoghA, patra 12 5. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 84 1
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 89 adhyayana 2: zloka 43 Ti 77-80 (3) evAM kayAM karma che ke jemanuM phaLa kalyANakArI hoya che ane evAM kayAM karma che ke jemanuM phaLa pApakArI hoya che? bRhavRttimAM be vikalpo prastuta che"(1) zubha karma karyuM che ane azubha karma kayuM che? (2) muktinA kAraNarUpa dharma kyo che ane naraka AdinA kAraNarUpa dharma kayo che? prastuta caraNamAM prayukta 'vaSNuno artha che-sAkSAtu. A ja zabda 1237mAM A ja arthamAM prayukta thayo che. cUrNikAre 'samavavuM pATha mAnIne teno artha sAkSAt evo karyo che. 77. tapasyA ane upadhAnane (tavovALa) tapa ane upadhAna--A be zabdo che. tapano artha che-bhadra, mahAbhadra vagere taponuSThAna. upadhAna zabda jaina paraMparAno pAribhASika zabda che. pratyeka AgamanuM adhyayana zarU karatAM pahelAM sAdhake keTalIka nizcita tapasyA karavAnI hoya che. te tapasyAo upadhAna kahevAya che. temAM AcArlI tapanI pradhAnatA rahe che.* AgamonA adhyayanakALamAM AcArmsa (AyaMbila) vagere tapasyA karavAnI paraMparA rahI che. pratyeka Agama mATe tapasyAnA divaso nizcita karelA che. vizeSa jANakArI mATe juo-AcAra dinakara vibhAga 1; yogodRvahanavidhi patra 86-11). prastuta AgamanA 1114mAM upadhAna karanAra mATe "vahANavaM' (STdhanavAnono prayoga maLe che. 78. pratimAno (pafi) pratimAno artha kAyotsarga che. " cUrNi ane brahavRttimAM teno artha mAsika vagere bhikSu-pratimA karavAmAM Avyo che." paraMtu A zabda sAMketika che. vastutaH pratimA zabda sthAna-mudrAno sUcaka che. beThI ke UbhI pratimAnI jema sthiratAthI besavAne athavA UbhA rahevAne pratimA kahevAmAM Avela che. pratimAomAM upavAsa vagerenI apekSAe kAyotsarga ane AsanonI pradhAnatA hoya che. eTalA mATe temanAM nAma upavAsapradhAna na hotAM kAyotsargapradhAna che. te bAra che. vizeSa jANakArI mATe juo-dazAzrutaskaMdha, dazA 7. 79. chagha (E) je AcchAdita kare che, te cha% che. AtmaguNone AcchAdita karanAra--DhAMkI denAra cAra karmo che-jJAnAvaraNIya karma, darzanAvaraNIya karma, mohanIya karma ane aMtarAya karma. temanI vidyamAnatAmAM chadmasthatA banI rahe che. prastuta zlokanA prasaMgamAM ahIM mAtra jJAnAvaraNIya karma gRhita che. 80. (zloka 42-43) satyano sAkSAtkAra na hovAne kAraNe hIna bhAvanAthI grasta thavuM te ajJAna-parISaha che. prajJA-parISaha ane ajJAnaparISahamAM zuM aMtara che-A prazna svAbhAvika ja UThe. rAjavArtikamAM tenuM samAdhAna A rIte karavAmAM AveluM maLe che-prajJA 1. vRdatta, patra 228 | (kha) ejana, rU 47 : 3paghAna mAnadhyayanAso 2. vRvRtti, patra 228 : samavuM sAkSAt yathAyogamAcAmlAdi tapo vishessH| 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR084 : samakkhaM NAma sahasAkSibhyAM sAkSAt / / :HTTkhya sAkSAt 5. mUnArAdhanA , dA2076: dimA krAyotsara: 1 samakSaM to sAkSAt / 6, (ka) rUttarAdhyayana cULa, pR. 8 : padamAM nAma pAlivAhitA ! 4. (ka) vRtti , patra 228 : tapa- dAdrara, | (kho : (kha) vRtti , patra 228 upadhAnam-AgamopacArarUpamAcAmlAdi / 7. bRhadvRtti, patra 128 : chAdayatIti chadma-jJAnAvaraNAdikarma /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 90 adhyayana-2: zloka 53 Ti 80 parISahano saMbaMdha dhRta-jJAna sAthe che. sAmAnya viSayanI jANakArI na hovI te prajJA-parISaha che. ajJAna parISahano saMbaMdha avadhijJAna vagere atIndriya jJAna sAthe che.' cUrNikAre A zlokonI vyAkhyA jJAna-parISaha-A baMne apekSAothI karI che. vRttikAre ajJAnanA bhAvapakSa ane abhAvapakSanA AdhAre temanI vyAkhyA prastuta karI che. rAjavArtikamAM ajJAna parISahanA be artha karavAmAM AvyA che. pahelo artha che--tuM ajJAnI che, vagere AkSepAtmaka vacano sAMbhaLavA. bIjo artha che-prastuta zlokavartI nirUpaNa." vRttikAre ajJAnanA sadbhAvane samajAvavA mATe A udAharaNa rajU karyuM che- be bhAIo eka sAthe pravrajita thayA. eka bahuzruta hato ane bIjo alpaRta. bahuzruta muninI pAse aneka ziSyo pravrajita thayA ane te temane adhyApana karAvavA lAgyA. badhA ziSyo te adhyApanathI saMtuSTa hatA. adhyayanakALamAM temanA manamAM aneka prazno UThatA ane teo temanuM samAdhAna bahuzruta muni pAsethI meLavI letA. Akho divasa munine vizrAma maLato nahi. rAtano samaya paNa ziSyone bhaNAvavAmAM ane praznonuM samAdhAna karavAmAM vItI jato. UMghavAno paNa samaya ocho paDato. alpakRta muni sukhapUrvaka rahetA ane khUba UMgha letA. na koI bIjo muni temanI pAse jato ke na koI kaMI pUchatuM. eka vAra bahuzruta munie vicAryuM aho ! dhanya che A sAthI-muni ke je sukhe suve che. huM kamanasIba chuM ke mane suvAmAM paNa aDacaNa paDe che. AnuM mukhya kAraNa che mAruM jJAnIpaNuM. jJAnanI evI upAsanAthI zuM levA-devA ! AvA ciMtanathI temane jJAnAvaraNIya karmano baMdha thayo. temaNe A asat ciMtananuM prAyazcitta na karyuM. tyAMthI marIne te deva banyA. tyAMnuM AyuSya pUruM karI te eka AbhIra kuLamAM janmyA. yuvAna thatAM kaMIka nimitta maLatAM teo virakta thayA ane eka AcArya pAse dIkSita thayA. gurue temane uttarAdhyayananA prathama traNa adhyayana zIkhavyAM. jayAre temane cothA adhyayana 'saMvayaM'nI vAcanA ApI tyAre temanuM pahelAM baMdhAyeluM jJAnAvaraNa karma vipAkamAM AvyuM. temaNe chaThTha karyo, AyaMbilano prAraMbha karyo, paNa te adhyayanano eka paNa zloka temane AvaDyo nahi, te AcArya pAse gayA. AcAryuM kahyuM jyAM sudhI A adhyayana na zIkhI lo, tyAM sudhI AyaMbila tapa karatA raho. A AjJA zirodhArya karI te AyaMbila tapa karavA lAgyA. bAra varSa sudhI Avo krama cAlyo. A avadhimAM te mAtra 'masaMye'--e adhyayana ekaluM zIkhyA. jJAnAvaraNa karma kSINa thayuM ane pachI temaNe tarata ja bIjAM bIjAM Agamo zIkhI lIdhAM." ajJAnanA abhAvapakSanI dRSTithI vRttikAre lakhyuM che ke sAdhaka niraMtara ema vicAre--jo ke huM samasta zAstronuM pArAyaNa karI badhA tathyone kasoTI upara kasI cUkyo chuM, paraMtu mAre jJAnano garva nathI karavo. kema ke 'pUrvapuruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgarAnantyam / zrutvA sAmpratapuruSAH, kathaM svabuddhyA madaM yAnti // ' -mArI pahelAM aneka bahuzruta munio thaI cUkyA che. temanuM jJAna-vijJAna sAgara jevuM athAga hatuM. temanI pAse huM biMdumAtra chuM. huM kayA AdhAre ahaMkAra karuM ?" 1. tattvArtha, rAjavArtika 9 / 17, pR0615 : prajJA'jJAne api viruddha pazusama ityevamAdyAdhikSepavacanaM sahamAnasyA'dhyayanArtha tayorantarAbhAve'STAdazasaMkhyAprasaMga iti, tanna kiM kAraNam ? grahaNaparAbhibhavAdiSvasaktabuddhezcirapravrajitasya vividhatapoapekSAto viruddhAbhAvAt / zrutajJAnApekSayA prajJAprakarSe sati vizeSabhArAkrAntamUrteH sakalasAmarthyapramattasya vinivRttAniSTaavadhyAdyabhAvApekSayA ajnyaanopptteH| manovAkAyaceSTasyAdyApi meM jJAnAtizayo notpadyata 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR0 84 / ityanabhisandadhata: ajJAnaparISahajayo'vagantavyaH / 3. vRdavRtti, patra 2285 5. gRhavRtti, patra 221-230) 4. tIrtharA navArtiva, pR. 22 : moDyuM na vizvapi tti 6, ejana, patra 26 .
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 91 adhyayana 2: zloka 44-45 Ti 81-82 vRttikAre eka kathAnaka paNa prastuta karyuM che- AcArya sthUlabhadra gAmogAma vicaraNa karatAM-karatAM eka nagaramAM AvyA. teo bahuzruta ane aneka vidyAonA pAragAmI hatA. te nagaramAM temano eka pUrvaparicita mitra raheto hato. teo tenA ghare gayA ane gRhiNIne pUchyuM-amuka vyakti kyAM che? gRhiNIe kahyuM-'mahArAja ! teo vyApAra mATe paradeza gayA che.' AcAryuM Amatema joyuM. temane lAgyuM ke je ghara pahelAM vaiibhavathI bhareluM ane sApha-saphAIdAra hatuM te Aje khaMDera jevuM thaI rahyuM che. temaNe potAnA jJAnabaLathI jANI lIdhuM ke A vyaktinA pUrvajoe gharanA amuka thAMbhalA nIce dhana dATI rAkhyuM hatuM, te Aje paNa jyAMnuM tyAM ja daTAyeluM che. temanuM mana pIgaLI gayuM. temaNe gRhiNIne thAMbhalA tarapha AMgaLI karI sAMketika bhASAmAM kaMIka kahyuM. te samajI ke mahArAja mane anityatAno upadeza ApI rahyA che. AcArya tyAMthI cAlyA gayA. keTaloka samaya vItyA pachI gRhapati ghare pAcho pharyo. tenI patnIe AcAryanA AgamananI sAthe-sAthe sAMketika bhASAmAM je kaMI kahyuM hatuM te paNa saMbhaLAvyuM. gRhastha badho saMdarbha samajI gayo. thAMbhalA nIce khodAvyuM, apAra dhana maLyuM.' 81. Rddhi (TTI) ahIM Rddhino artha chetapasyA vagerethI utpanna thanArI vizeSa zakti-yogaja vibhUti. pAtaMjala yogadarzananA vibhUtipAdamAM jevI rIte yogaja vibhUtionuM varNana che tevI ja rIte jaina AgamomAM tapojanita RddhionuM varNana maLe che.' zAntAcArye A prasaMge be zloka uddhata karyA che - pAdarajasA prazamanaM sarvarujAM sAdhavaH kSaNAtkuryuH / tribhuvanavismayajananAn dadyuH kAmAMstRNAgrAdvA / / dharmAdranonmizritakAJcanavarSAdisargasAmarthyam / adbhatabhImoruzilAsahasrasampAtazaktizca // 82. (zloka 44-45). prastuta be zloko darzana-parISaha saMbaMdhI che. pratyeka sAdhaka koIne koI vicAradhArA AtmasAt karIne sAdhanAmAM pravRtta thAya che. te dArzanika dhArA pratye teno vizvAsa akhaMDa hovo joIe. nahi to te pAra pahoMcI nathI zakato, vacamAM ja aTavAI jAya che. jaina darzananI keTalIka mukhya pratipattio A pramANe che(1) paraloka-janmAMtara che. (2) tapasyAnuM mukhya phaLa che-karmonI kSINatA ane avAMtara phaLa che-aneka RddhionI prApti. (3) kevalI thayA che ane thaze. prastuta be zlokomAM A traNa pratipattiono ullekha thayo che. je sAdhakane temanAmAM avizvAsa thavA lAge che te potAnI sAdhanAne AgaLa vadhArI zakato nathI. 1, vRddhatta, patra 20-232 5 2. ejana, patra 232 : ddhitva, tapomAhIMtharUpa..... sA ca aamshaussdhyaadiH| 3. govavA, sUtra 25T 4. vRtti , patra 232 /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana-2: zloka 45 Ti 82 jayAre tenuM mana saMzayathI bharAI jAya che ke paraloka koNe joyo che? tenuM astitva kevI rIte jANI zakAya? tyAre tene badhI kriyAo nirarthaka, kaSTa-sahana vyartha lAgavA mAMDe che. te potAnI kaThora caryAmAMthI chaTakavA lAge che. sAdhaka tapasyA kare che ane jANe che ke tene Rddhio-yogaja vizeSatA prApta thaze, paNa jayAre RddhiprAptimAM vilaMba thAya che tyAre te tapasyAthI moM pheravI le che. tenI dhIraja DagamagI jAya che. be tapasvIo tapasyA karI rahyA hatA. nAradajI tyAMthI pasAra thayA. eke pUchyuM--RSivara ! kyAM jaI rahyA cho ? nArade kahyuM -bhagavAna pAse. tapasvIe kahyuM-'mAruM eka kAma karo. bhagavAnane pUchajo ke mArI mukti kyAre thaze ?' nArada AgaLa vadhyA. bIjA tapasvIe paNa A ja vAta karI. nAradajI pAchA pharatAM te ja rastethI nIkaLyA ane pahelA tapasvIne kahyuM - bhagavAne kahyuM che ke tArI mukti traNa janma pachI thaze. tapasvIe A sAMbhaLyuM. manamAM uthala-pAthala macI gaI. vicAryuM-are! A zuM? huM sATha hajAra varSathI tapa tapI rahyo chuM, chatAM paNa mAre traNa janma bIjA levA paDaze? A kevo nyAya ? teNe te ja samaye tapasyAne tilAMjali dIdhI ane potAnA gAma javA ravAnA thayo. nAradajI bIjA tapasvInI pAse pahoMcyA ane bolyA-RSivara ! bhagavAne kahyuM che ke tamArI mukti thaze jarUra, paNa je vRkSanI nIce tame tapasyA karI rahyA cho te vRkSanA jeTalAM pAMdaDAM che teTalAM varSa haju lAgaze. tapasvIe sAMbhaLyuM. tenuM mana AnaMdathI bharAI gayuM. te nAcatA nAcato gaNagaNavA lAgyo-"mArI mukti thaI jaze, mArI mukti thaI jaze.' A che dhRti ane adhRtino khela, sAdhanAmAM dhRti rAkhavAnI hoya che. jayAre sAdhakane vItarAga ke AptapuruSanA astitvamAM saMdeha pedA thAya che tyAre te temanA vacano pratye paNa saMdehazIla banI jAya che. 'jina' sadA badhAne pratyakSa hotA nathI. vyaktie vizvAsa para vyavahAra karavAno hoya che. je zAstro che, te vItarAganI vANInA AdhAre saMgRhIta che, evuM mAnanAra sAdhaka ja temanA vacanonA AdhAre potAnI sAdhanAno yAtrApatha nakkI karI zake che, anyathA nahi. vinA vizvAsa eka DagaluM paNa cAlI zakAtuM nathI. - vartamAnamAM bhagavAna mahAvIranuM zAsana cAlI rahyuM che. teo covIsamA tIrthaMkara hatA. temanI pahelAM trevIsa tIrthaMkaro thaI cUkyA hatA. eTalA mATe kahevAmAM AvyuM-'amUna'-jino thayA hatA. 'sthi ni'-jino che-A kathana tIrthakara mahAvIranI sUcanA Ape che. vRttikAre lakhyuM che ke A adhyayana karmapravAda-pUrvanA sattaramA prAbhRtamAMthI uddhata karavAmAM AvyuM che ane sudharmAsvAmIe pratyakSa jaMbusvAmIne A kahyuM che. eTale vItarAganI upasthitino ullekha che athavA mahAvideha Adi kSetronI apekSAe paNa A kathana yathArtha che. tyAM tIrthakaro sadA rahe che. cummAlIsamA zlokanA 'na0i -aaN pare togne AdhAra mAnIne vyAkhyAkAroe AcArya ASADhanuM kathAnaka prastuta karyuM che, te A pramANe che vatsabhUmimAM ASADha vicaraNa karI rahyA hatA. teo eka gaNanA AcArya hatA. teo bahuzruta ane aneka ziSyonA AcArya hatA. te gaNamAM je je muni divaMgata thatA, teo temane anazana karAvatA ane kahetA-jyAre tame deva banI tyAre jarUra mane darzana dejo. varSo vItI gayAM. aneka saMthArA thayA, paraMtu koI pAchuM pharIne AvyuM nahi. ekavAra eka atyanta priya ziSya mRtyuzadhyA para hato. AcArye tene bhakta-pratyAkhyAna karAvatAM kahyuM -devarUpamAM utpanna thatAM ja tarata ahIM AvI darzana deje, pramAda na karIza. muninuM mRtyu thayuM. paNa te paNa na Avyo. AcArya vicAryuM-cokkasa paraloka che ja nahi. aneka gayA, paNa koI AvyuM nahi. AthI A vratacaryA nirarthaka che. meM nakAmo ja bhogono tyAga karyo. AcArya DAmADoLa banI gayA. te ja munivezamAM teo gaNano tyAga karI cAlyA gayA. eTalAmAM ja temanA eka divaMgata zikhe joyuM. temane pratibodha ApavA mATe teNe mArgamAM eka gAmanI racanA karI ane tyAM nRtyanuM Ayojana karyuM. AcArya tyAM cha mahinA sudhI rahyA. na temane bhUkha satAvatI hatI, ne tarasa ke na zrama. cha mahinAno kALa vItI gayo te paNa temaNe na jANuM. devatAe potAnI mAyA sameTI lIdhI, AcArya tyAMthI AgaLa cAlyA. devatAe temanA saMyamanA pariNAmonI parIkSA karavA mATe cha bALakonI vikarvaNA karI.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti adhyayana : zloka 45 Ti 82 AcAryanI sAme pahelu bALaka AvyuM. tenuM nAma hatuM-pRthvIkAya. AcArye vicAryuM-huM AnA badhA ghareNA laI lauM, jIvana sukhapUrvaka vItaze. AcArye bALakane kahyuM-ghareNAM utArI debALaka bolya-maMta ! A bhISaNa aTavImAM huM ApanA zaraNe Avyo chuM. Apa ja mane luTo cho ? A kevo nyAya ? mArI vAta sAMbhaLo, pachI jema Iccho tema karajo . jeNa bhikkhaM bali demi, jeNa posemi nAyae / sA me mahI akkamai, jAyaM saraNao bhayaM / / je pRthvI sahunuM saMrakSaNa kare che, bharaNa-poSaNa kare che, te ja pRthvI mAruM bhakSaNa kare che to lAge che ke zaraNa denAra ja prANa haraNa kare che. AcArye tenA ghareNAM utArI tene choDI dIdho. ghareNAM potAnA pAtramAM rAkhI lIdhAM. eTalAmAM apakAya nAmano bIjo bALaka Avyo. te paNa sualaMkRta hato. AcArye kahyuM-ghareNAM ApI de, nahi to mArI nAkhIza. bALaka bolyo-mArI vAta sAMbhaLo. pATala nAmano eka mANasa kathA kahIne AjIvikA calAvato hato. ekavAra te gaMgA nadI pAra karI rahyo hato. eTalAmAM ja temAM tIvra pravAha Avyo ane te pATala vahevA lAgyo. aMte ! juo jeNa rohaMti bIyANi, jeNa jIyaMti kAsayA / tassa majjhe vivajjAmi, jAyaM saraNao bhayaM / je jaLanA prabhAvathI bIja utpanna thAya che, kheDUto jIvanayApana kare che, te ja jaLa mane mArI rahyuM che. te sAcuM che ke zaraNa ApanAra ja prANa haraNa karI rahela che. AcArye tenA ghareNAM laI lIdhAM ane tene abhayadAna ApI choDI mUkyo. trIjo bALaka tejaskAya najare paDyo. teNe gadgad kaMThe kahyuM -gurudeva ! eka kathA sAMbhaLo. eka jaMgalamAM eka tapasvI raheto hato. te pratidina agninI pUjA karato, Ahuti Apato. ekavAra te ja agni vaDe tenI jhUMpaDI saLagIne rAkha thaI gaI. te tapasvIe kahyuM - jamahaM diyA rAo ya, tappemi mahusappisA / teNa me uDao daDo, jAyaM saraNao bhayaM / / huM je agninuM madha ane ghIthI siMcana karato hato te ja agnie mAruM ghara-kuTira saLagAvI dIdhI. zaraNa ApanAra paNa bhayaprada banI gayo. eka vyakti jaMgalamAM jaI rahyo hato. eTalAmAM ja vAghane Avato joyo. teNe agninuM zaraNa lIdhuM. agni saLagAvIne tyAM besI gayo. agnine joIne vAgha bhAgI gayo. paraMtu te agnie tene ja saLagAvI dIdho. jene zaraNa mAnyuM hatuM, te ja azaraNa banI gayuM. AcArye tenA ghareNAM laI lIdhA ane tene jIvato choDI mUkyo. cothA bALakanuM nAma hatuM-vAyukAya. AcAryanI sAme AvatAM ja AcArye tene ghareNAM ApavA mATe kahyuM. teNe AnAkAnI karI, AcAryo mArI nAkhavAnI dhamakI ApI. bALaka bolyo-pahelAM mArI vAta sAMbhaLo pachI manaphAvatuM karo. bhaMte ! eka yuvaka hato. te zaktisaMpanna ane zarIrasaMpadAthI yukta hato. tene vAyuno roga thayo. zItaLa vAyu paNa tene pIDA karavA lAgyo. je vAyunA sahAre badhA prANIo jIvita rahe che, te ja vAyu prANaharaNa paNa kare che. je prANadAtA che, te prANahartA paNa banI jAya che. sAcuM ja kahyuM che jiTThAsADhesu mAsesu, jo suho vAi mAruo / teNa me bhajjae aMgaM, jAyaM saraNao bhayaM //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 94 " adhyayana-2: zloka 45 Ti 82 jeNa jIvaMti sattANi, nirohaMmi aNaMtae / teNa me bhajjae aMgaM, jAyaM saraNao bhayaM // AcArye sAMbhaLyuM, ghareNAM potAnA pAtramAM mUkI dIdho ane tene jIvato choDI dIdho. pAMcamo bALaka hato-vanaspatikAya. teNe kahyuM-bhaMte ! jaMgalamAM eka saghana vRkSa hatuM. te vRkSa para aneka pakSIo AvIne visAmo letA hatA. te pakSIonuM AvAsasthAna hatuM. temAM pakSIoe potAnA mALA banAvyA hatA ane te mALAomAM temanA baccAM ucharI rahyAM hatAM. ekavAra te ja vRkSanI pAse eka vela UgI nIkaLI ane vadhavA lAgI. dhIre-dhIre te vele AkhA vRkSane DhAMkI dIdhuM. te vela upara sudhI caDI gaI. eka divasa eka sApa te velanA sahAre upara caDyo ane mALAomAM rahelA badhAM baccAone khAI gayo. te ! kevo anyAya ! je vRkSa abhayasthAna hatuM, te ja velanA kAraNe trAsadAyI banI gayuM jAva vucchaM suhaM vucchaM, pAdave niruvaddave / mUlAu uTThiyA vallI, jAyaM saraNao bhayaM / / AcAryuM tenA ghareNAM laI lIdho ane tene javA dIdho. chaThThA bALakanuM nAma hatuM-trasakAya. AcAryuM tene joyo. jevA AcArya tenA ghareNAM utAravA lAgyA, tevo te bolyoguruvarya ! Apa A zuM karI rahyA cho ? huM to Apano zaraNAgata chuM. Apa mane mAro nahi. mArI vAta sAMbhaLo. eka nagara hatuM. tyAMno rAjA, purohita ane koTavALa traNe cora hatA. teo nagarane lUMTatA. badhI janatA trAsI gaI hatI. baMne ! A traNe rakSaka hovA chatAM bhakSaka banI gayA. sAcuM ja kahyuM che ke zaraNa paNa bhaya ApanAra banI jAya che. jattha rAyA sayaM coro, maMDio ya purohio / disaM bhayaha nAyariyA ! jAyaM saraNao bhayaM // bhaMte ! eka vAta bIjI paNa sAMbhaLo eka brAhmaNa hato. tenI putrI atyanta rUpavatI hatI. teNe yauvanamAM paga mUkyo. pitA te putrImAM Asakta banI gayo. haMmezA tenuM ja ciMtana karatAM-karatAM tenuM zarIra sUkAI gayuM. brAhmaNIe pUchyuM. teNe badhI vAta karI dIdhI. brAhmaNI bolI-Apa ciMtA na karo. huM upAya karIza. eka divasa brAhmaNIe potAnI putrIne kahyuM-dIkarI ! ApaNI e kuLaparaMparA che ke kuLamAM no upabhoga pahelAM yakSa kare che. pachI teno vivAha karavAmAM Ave che. A mahinAnI kuSNacaturdazIne divase yakSa Avaze. tuM tene nArAja na karIza. te samaye ajavALuM rAkhIza nahi. bALAnAM manamAM yakSa vizenuM kutUhala chavAI gayuM. caturdazIno divasa. rAtre teNe dIvA upara DhAMkaNuM mUkI dIdhuM. ghora aMdhakAra. yakSanA bahAne te pitA brAhmaNa Avyo ane rAtabhara bALA sAthe ratikrIDA karI tyAM ja sUI gayo. bALAnuM kutUhala zAMta thayuM na hatuM. te jAgI rahI hatI. teNe dIvAnuM DhAMkaNuM UMcakI lIdhuM. teNe potAnI pAse sUtelA pitAne joyA. teNe vicAryuM-je kaMI thaI rahyuM che, thavA do. tenI sAthe bhoga bhogavuM. vaLI baMne ratikrIDAmAM saMlagna thayAM. sUryodaya thaI gayo. paNa teo jAgyAM nahi. brAhmaNIe jagADavA mATe kaMIka gIta gAyuM. tenA pratyuttaramAM bALAe kahyuM mA ! teM ja mane zIkhAmaNa ApatA kahyuM hatuM-dIkarI ! AvelA yakSane InkAra karIza nahi. meM tema ja karyuM. have pitAnuM yakSa dvArA haraNa karAI gayuM che. tuM bIjA brAhmaNane zodhI le. brAhmaNI bolI- navamAsa kucchIi dhAliyA, pAsavaNe pulise ya mahie / dhUyA me gehie haDe salaNae asalaNae ya me jAyae / je chokarIne meM nava mAsa sudhI garbhamAM rAkhI, tenuM maLa-mUtra sApha karyuM, te ja putrI mArA patinuM haraNa karI gaI. zaraNa azaraNa banI gayuM.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ parISaha-pravibhakti 95 adhyayana : zloka 4pa Ti 82 ekavAra eka brAhmaNe taLAva banAvyuM ane tenI najIka eka maMdira tathA bagIco banAvyo. tyAM yajJa thato ane yajJamAM bakarA mAravAmAM AvatA. te brAhmaNa marI gayo ane tyAM ja bakaro banyo. tenA putro tene te ja devAlayamAM bali ApavA laI gayA. tene jAtismaraNajJAna thayuM. te potAnI bhASAmAM baDabaDavA lAgyo. teNe vicAryuM-are ! meM ja to A devamaMdira banAvyuM ane meM ja A yajJa cAlu karyo. te kAMpI rahyo hato. eka jJAnI munie joyuM. munie kaMIka kahyuM eTale te cUpa thaI gayo. brAhmaNe joyuM ane munine pUchyuM. teNe kahyuM-vatsa ! A tAro pitA che. teNe pUchyuM tenI oLakhANa zuM? muni bolyA tame baMnee jayAM jamInamAM dhana dATyuM che te A jANe che. bakaro te sthAna para gayo ane potAnI kharIthI pRthvI para khotaravA mAMDyo. chokaro jANato hato. bakarAne choDI mUkyo. te sAdhuonA caraNomAM namI paDyo. te brAhmaNe yajJa ane maMdirane zaraNa mAnI temanuM nirmANa karAvyuM hatuM paNa te paNa azaraNa ja nIkaLyAM. bALaka trasakAyanAM ghareNAM laI Arya ASADha AgaLa vadhyA. deve vicAryuM-AcArya cAritrazUnya banI gayA che. have jouM to kharo ke temanAmAM samyakta che ke nahi? AcArya ASADha chae bALakonA ghareNAM laI AgaLa vadhyA. temaNe joyuM ke rastAnI eka bAju eka garbhavatI sAthvI sAjazaNagAra sajIne beThI che. ASADha AcArye kahyuM kaDae te kuMDale ya te, aMjiyakkhi ! tilayate ya te / pavayaNassa uDDAhakArie ! duTThA sehi ! katosi AgayA / / te kopAyamAna thaI bolI- rAIsarisavamettANi paracchiDDANi pecchase / appaNo billamettANi, picchanto vi na pecchase // tame bIjAnA rAya jevA nAnAM chidro paNa juo cho ane potAnA bIlo jevaDA paNa moTA doSane jovA chatAM nathI jotA. Apa zramaNa cho, saMyamI cho, brahmacArI cho, kaMcana ane pattharane samAna samajo cho, Apano vairAgya prakhara che, Apano veza mULa rUpamAM che. Arya! kRpA karI ane batAvo ke ApanA pAtramAM zuM che ? samaNo si ya saMjao ya si, baMbhayArI samaleDhakaMcaNo / vaidarvivAmAM ya te, kunta ! ta pade AcArya kazuM bolyA vinA ja atyanta lajjA pAmI AgaLa vadhyA. deva hAthInI vipharvaNA karI hAthI para caDI AcAryanI sAme AvI pahoMcyo. hAthI parathI UtarI, vaMdana karI kahyuM-bhaMte ! mAruM sadbhAgya che ke ahIM jaMgalamAM ApanA darzana thayAM. kRpA karI Apa mArA hAthe prAsuka dAna grahaNa karo. AcArye kahyuM-Aje upavAsa che. huM kaMI laI zakuM nahi. eTalAmAM ja eka vyaktie AcAryanA hAthamAMthI baLapUrvaka jhoLI kheMcI lIdhI ane temAM lADu mUkavA mAMDyo. jhoLImAM AbharaNo joI khIjAIne bolyo-anArya ! A zuM che? A to mArA putronA ghareNAM che. batAva, te badhA kyAM gayA? zuM te temane mArI nAkhyA? AcArya bhayathI kaMpavA lAgyA. devatAe potAnI lIlA sameTI lIdhI ane pratyakSa rUpamAM AvIne hAtha joDIne bolyo-hAya ! Apa jevA Agamadharo mATe ema vicAravuM ke paraloka nathI, te paNa ucita nathI, Apa jANo cho ke devalokamAM apAra sukho che. te sukhano upabhoga karatA devo jANI nathI zakatA ke keTalo kALa vItI gayo. huM eTalA mATe samayasara ApanI sAme AvI zakyo nahi. AcArya ASADhanI vivekacetanA jAgI. teo potAnI bhUla para pazcAttApa karavA lAgyA. teo potAnA mULa sthAne pAchA pharyA ane AlocanA, pratikramaNa karI vairAgyanI vRddhi karatA-karatA vitaraNa karavA lAgyA.' 1. (ka) uttarAdhyayana vUfir, pR. 87-105 (kha) vRDhavRtti, patra 222-232 5 (ga) suddhodhA, panna kara-dhaja !
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiaM ajjhayaNaM cAuraMgijja tRtIya adhyayana caturaMgIya
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha anuyogadvAra AgamamAM nAmakaraNanA dasa hetu batAvavAmAM AvyA che. temAM eka hatuM 'AdAna-pada' che. A adhyayananuM nAma te ja AdAna pada (prathama pada)ne kAraNe 'caturaMgIya' thayuM che. A adhyayanamAM (1) manuSyatva, (2) dharma-zravaNa, (3) zraddhA, (4) tapa-saMyamamAM puruSArthaA cAra aMgonI durlabhatAnuM pratipAdana che. jIvananA A cAra prazasta aMgo-vibhAgo che. A aMgo pratyeka vyaktine sahaja prApya nathI. cAreno ekatra samAhAra viralAomAM ja maLe che. jemanAmAM cAreya maLe nahi, teo dharmanI ArAdhanA karI zake nahi. ekanI paNa khAmI temanA jIvanamAM pAMgaLApaNuM lAvI mUke che. cAreya aMgonI durlabhatA nIcenA vivecanathI pragaTa thaze. (1) manuSyatva AtmAthI paramAtmA banavAno ekamAtra avasara manuSya-janmamAM prApta thAya che. tiryaMca jagatamAM kyAreka pUrvasaMskArothI prerita dharmArAdhanA thAya che, paraMtu te adhUrI rahe che. devo dharmanI pUrI ArAdhanA karavA pAmatA nathI. teo vilAsamAM ja vadhu samaya gumAve che. zramaNya mATe teo yogya nathI hotA. nairayika jIvo du:khothI trasta hoya che, AthI temano dhArmika viveka prabuddha nathI hoto. manuSyano viveka jAgRta hoya che. te ati sukhI ke ati du:khI paNa nathI hoto, AthI te dharmanI pUrNa ArAdhanAno yogya adhikArI che. (2) dharma-zravaNa dharma-zravaNanI ruci pratyekamAM nathI hotI. jemanuM aMtaHkaraNa dhArmika bhAvanAthI bhAvita hoya che, te manuSyo dharma-zravaNa mATe tatpara rahe che. ghaNA loko durlabhatama manuSyatvane pAmIne paNa dharma sAMbhaLavAno lAbha meLavI zakatA nathI. niryuktikAre dharma-zravaNamAM AvatAM 13 vidano darzAvyAM che - 1. Alasya- anughama. 7. kRpaNatA- dhanavyayano bhaya 2. moha- ghara(dhaMdhA)nI vyastatAmAMthI pedA thayela 8. bhaya. mUDhatA athavA heyopAdeyanA vivekano abhAva. 9, zokaISTa-viyogathI pedA thatuM du:kha. 3. avajJA athavA avarNa dharma-kathaka prati avajJA 10. ajJAna- mithyA dhAraNA. * ke tiraskArano bhAva. 11. vyApa- kArya-bahulatAmAMthI pedA thatI vyAkuLatA. 4. staMbha- jAti vagereno ahaMkAra. 12. kutUhala- jAdu, khela, tamAzA jovAnI AkuLatA. 5. krodha- dharma-kathaka tarapha aprIti. 13. ramaNa- krIDA-parAyaNatA. 6, pramAda- nidrA, vikathA vagere. (3) zraddhA bhagavAne kahyuM-'zraddhA parama kurA'-zraddhA parama durlabha che. jIvana-vikAsanuM A mULa sUtra che. jeno dRSTikoNa mithyA hoya che, te sadbhAva sAMbhaLIne paNa temAM zraddhA nathI karato ane zruta athavA azruta asadbhAvamAM teno vizvAsa thaI jAya che. jeno daSTikoNa samyaka hoya che te sadbhAvane sAMbhaLIne temAM zraddhA kare che paraMtu potAnA ajJAnane vaza thaIne athavA gurunA niyogathI asadbhAva prati paNa tenI zraddhA thaI jAya che. A rIte samyak daSTivALA mATe paNa zraddhA durlabha che. 1. aNuogadArAI, sUtra 322 : se kiM taM AyANapaeNaM? AyANapaeNaM-AvaMtI, cAuraMgijja, asaMkhayaM, jaNNaijjaM....elaijjaM....se taM aayaannpennN| 2. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 160 : Alassa mohAvanA, thaMbhA kohA pamAya kiviNatA / bhaya sogA annANA, vakkheva kuUhalA ramaNA / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 100 adhyayana-3: Amukha ziSya pUchyuM-'bhaMte ! zuM samyak daSTivALA ATalA saraLa prakRtinA hoya che ke je gurunA kathanamAtrathI abhAva prati zraddhA karI le che ?' AcArye kahyuM-"AyuSman ! evuM bane che. jemAlie jyAre asadbhAvanI prarUpaNA karI ane potAnA ziSyone tenAthI paricita karyA to keTalAka ziSyo temAM zraddhAnvita banI gayA.'' eTalA mATe bahu mArmika DhaMgathI Ama kahyuM che ke-'zraddhA parama durlabha che.' (4) tapa-saMyamamAM puruSArtha niryuktikAre saMyamanA ATha paryAyavAcI nAmo batAvyAM che-(1) dayA, (2) saMyama, (3) lajA (4) jugupsA, (5) achalanA, (6) titikSA, (7) ahiMsA ane (8) hI. saMyamamAM zraddhA hoya to paNa badhI vyaktio temAM parAkrama karI zakatI nathI. jANavuM ke zraddhA rAkhavI te eka vastu che ane tene amalamAM mUkavuM te bIjI. temAM saMkalpabaLa, dhRti, saMtoSa ane anudvignatAnI atyanta AvazyakatA hoya che. jemanuM citta vyAkSita ke vyAmUDha nathI hotuM, tevI ja vyaktio saMyamamAM pravRtta thaI zake che. niryuktikAre durlabha aMgomAM keTalAka vistAra karyo che. temanA mata anusAra manuSyatva, Arya kSetra, uttama jAti, uttama kuLa, sarvAga paripUrNatA, niragitA, pUrNAyuSya, paraloka-pravaNabuddhi, dharma-zravaNa, dharma-svIkRti, zraddhA ane saMyama-A badhAM durlabha che. manuSya-bhavanI durlabhatAnAM dasa daSTAMta niryuktimAM ullekhAyelAM che." zraddhAnI durlabhatA darzAvavA mATe sAta nidvavonI kathAo ApavAmAM AvI che.' bhagavAne kahyuM che-"nahI 3gyapUrNa dhaHo suddhasa viTTa'-saraLa vyaktinI zuddhi thAya che ane dharma zuddha AtmAmAM sthira thAya che. jayAM saraLatA che tyAM zuddhi che ane jayAM zuddhi che tyAM dharmano nivAsa che. dharmanuM phaLa vAtmazuddhi che. paraMtu dharmanI ArAdhanA karanArane pUNyano baMdha thAya che. deva yonimAMthI cuta thaIne jayAre te pharI manuSya bane che tyAre te dazAMgadhArI manuSya yonimAM Ave che. zloka 17 ane 18mAM A dasa aMgo nIce pramANe kahevAmAM AvyA che 1. bRhadvRtti, patra 152 : nanu kimevaMvidhA api kecidatyantamRjavaH sambhaveyuH ye svayamAgamAnusArimatayo'pi gurUpadezato'nyathApi pratipadyeran ? evametat, tathAhi-jamAliprabhRtInAM nihnavAnAM ziSyAstadbhaktiyuktatayA svayamAgamAnusArimatayo'pi gurupratyayAdviparItamartha pratipannA: 2. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 158 : dayA ya saMjame lajjA, duguMchA'chalaNA ia / titikkhA ya ahiMsA ya, hiri egaTThiyA payA / / 3. ejana, nAthA 216 : mANussa khitta jAI, kula rUvArogga AuyaM buddhii| savaNuggaha saddhA, saMjamo alogaMmi dulahAI / / 4. ejana, nAthA 260 : cullaga pAsaga dhanne, jUe rayaNe asumiNa cakke ya / camma juge paramANu, dasa diTuMtA maNualaMbhe // 5. ejananAthA 264-66 : bahurayapaesaavvata samuccha, dugatigaabaddhigA ceva / eesiM niggamaNaM, vucchAmi ahaannupuvviie|| bahuraya jamAlipabhavA, jIvapaesA ya tiisguttaao| avvattA''sADhAo, saamuccheyaa''smittaao|| gaMgAe dokiriyA, chalugA terAsiANa uppttii| therA ya guTThamAhila, puTThamabaddhaM parUviti //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 101 adhyayana-3 : Amukha (1) kAmaskaMdha (6) nirogitAnI prApti (2) mitronI sulabhatA (7) mahAprajJatA (3) baMdhujanono suyoga (8) vinItatA (4) uccagotranI prApti (9) yazasvitA (5) rUpanI prApti (10) baLa A adhyayananA zloka 24 ane 16mAM Avela "navavuM' (saM yakSa) zabda bhASA-vijJAnanI dRSTithI dhyAna ApavA yogya che. tenA arthano apakarSa thayo che. Agama-kALamAM "yakSa' zabda deva' arthamAM pracalita hato. kALAnukrame tenA arthano hrAsa thayo ane teno Aje bhUta, pizAca evo artha thavA lAgyo che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyaM ajjhayaNaM : tRtIya adhyayana cAuraMgijjaM : yaturaMgIya mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. cattAri paramaMgANi catvAri paramAGgAni dullahANIha jaMtuNo / durlabhAnIha jantoH / mANusattaM suI saddhA mAnuSatvaM zrutiH zraddhA saMjamammi ya vIriyaM / saMyame ca vIryam / / 1. A saMsAramAM prANIo mATe cAra parama aMgo durlabha che-manuSyatva', zruti, zraddhA ane saMyamamA 52||m.. 2, saMsArI jIvavividha prakAranA karmonuM upArjana karI vividha gotravALI jAtiomAM utpanna thaI vidhavidha rUpe samagra vizvano sparza karI le che" -badhI jagyAomAM janma le 2. samAvannANa saMsAre samApannAH saMsAre nANAgottAsu jAisu / nAnAgotrAsu jAtiSu / kammA nANAvihA kaTTa karmANi nAnAvidhAni kRtvA paDho vissaMbhiyA payA // pRthaga vizvabhRtaH prajAH // 3. jIva potAnA karelAM karmo anusAra kyAreka devalokamAM, kyAreka narakamAM ane kyAreka asuranikAmAM pedA thAya 3. egayA devaloesa ekadA devalokeSu naraesa vi egayA / nrkessvpyekdaa| egayA AsuraM kAyaM ekadA AsuraM kArya AhAkamme hiM gacchaI // yathAkarmabhirgacchati / / 4. egayA khattio hoi ekadA kSatriyo bhavati tao caMDAla bokkaso / tatazcaNDAlo 'bokasaH' tao kIDa payaMgo ya tataH kITa pataGgava tao kuMthu pivIliyA // tataH kuMthuH pipIlikA / / 4. te 4 yA kSatriya banecha, syAre yAMAsa, kyAreka bokkasa, kyAreka kIDo, kyAreka pataMgiyuM, kyAreka kuMthu ane kyAreka kIDI. 5. evamAvaTTajoNIsu evamAvartayoniSu pANiNo kmmkibbisaa| prANinaH karmakilviSAH / na nivijjaMti saMsAre na nirvindante saMsAre savvaDhesu va khattiyA // sarvArtheSviva kSatriyAH / / 5. je rIte kSatriya koIpaNa artha (prayojano upasthita thavA chatAM hAra nathI mAnato, tevI rIte karma-kilveiSa(karmathI luSita) jIva yonicakramAM 'bhramaNa karato hovA chatAM paNa saMsArathI nirveda pAmato nathI-tenAthI mukta thavAnI IcchA karato nathI. 6. kammasaMgehi sammUDhA karmasaGgaH sammUDhAH dukhiyA bahuveyaNA / duHkhitA bahuvedanAH / amANusAsu joNIsu amAnuSISu yoniSu viNihammaMti pANiNo // vinihanyante prANinaH // 6. je jIvo karmonA saMgathI samUDha, du:khI ane atyanta vedanAvALA hoya che, teo potAnA karelA karmo vaDe bhanuSyetara (na24-tirthaya) yonimImAMsAya che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi 7. kammANaM tu pahANAe ANupuvvI kayAi u / jIvA sohimaNupattA AyayaMti maNussayaM // 8. mANussaM viggahaM laddhuM suI dhammassa dullahA / jaM soccA paDivajjaMti tavaM khaMtimahiMsayaM // 9. Ahacca savaNaM laddhuM saddhA paramadullahA / soccA neAuyaM maggaM bahave paribhassaI 11 10. suiM ca laddhuM saddhaM ca vIriyaM puNa dullahaM / bahave royamANA vi no eNaM paDivajjae / AyAo jo dhammaM socca saddahe / tavassI vIriyaM laddhuM saMvaDe niddhuNe rayaM // 11. mANusattami 12. sohI ujjayabhUyassa dhammo suddhassa ciTThaI / nivvANaM paramaM jAi ghayasita vva pAvae // 13. vifrgaca kampuNo heuM jasaM saMciNu khaMtie / pADhavaM sarIraM hiccA uDDuM pakkamaI disaM 11 14. visAlise hiM jakkhA mahAsukkA va dippaMtA mannaMtA apuNaccavaM uttarauttarA 1 104 karmaNAM tu prahANyA AnupUrvyA kadAcit tu / jIvAH zodhimanuprAptAH Adadate manuSyatAm // mAnuSyakaM vigrahaM labdhvA zrutirdharmasya durlabhA / yaM zrutvA pratipadyante tapaH kSAntimahiMsratAm || 'Ahacca' zravaNaM labdhvA zraddhA parama durlabhA / zrutvA nairyAtRkaM mArga bahavaH paribhrazyanti // zrutiM ca labdhvA zraddhAMca vIryaM punardurlabham / bahavo rocamAnA api no etad pratipadyate // mAnuSatve AyAtaH yo dharmaM zrutvA zraddhatte / tavasvI vIryaM labdhvA saMvRto nirdhanoti rajaH // zodhiH RjukabhUtasya dharmaH zuddhasya tiSThati / nirvANaM paramaM yAti ghRtasiktaH iva pAvakaH || sIle hiM visadRzaiH zIlaiH yakSA: uttarottarAH / mahAzuklA: iva dIpyamAnAH // manyamAnA apunazcyavam // vigdhikarmaNo hetu yaza: saJcinu kSAntyA / pArthivaM zarIraM hitvA UrdhvAM prakrAmati dizam // adhyayana 3 : zloka 7-14 7. kALakramAnusAra kadAcita manuSyagatine aTakAvanAra karmono nAza thaI jAya che. te zuddhi pAmIne jIva manuSyatva meNave che. 8. manuSya-zarIra prApta thavA chatAM paNa te dharmanuM zravaNa atyanta durlabha che jene sAMbhaLIne jIva tapa, sahiSNutA ane ahiMsAno svIkAra kare che. 9. kadAca dharma sAMbhaLI le to paNa temAM zraddhA thavI parama durlabha che. ghaNA loko mokSa tarapha laI janArA 5 mArgane sAMbhaLIne paNa tenAthI bhraSTa thaI jAya che. 10. zravaNa ane zraddhA prApta thavA chatAM paNa saMyamamAM vIrya (puruSArtha) thavo atyanta durlabha che. ghaNA loko saMyamamAM ruci rAkhavA chatAM paNa tene svIkAratA nathI. 11. manuSyatva prApta karIne je dharmane sAMbhaLe che, temAM zraddhA kare che, te tapasvI saMyamamAM puruSArtha karI, saMvRta thaI karmarajane khaMkherI nAkhe che. 12. zuddhi tene prApta thAya che, RbhubhUta (saraNa) hoya. che.18 dharma tenAmAM sthira thAya che je zuddha hoya che. jenAmAM dharma sthira thAya che te ghIthI chaMTAyelA agninI bhAI parama nirvANa (samAdhi) prApta re che. 187 13. karmanA hetune dUra kara." sahiSNutAthI yaza (saMyama) no saMyaya 52. khAvuM DaranAra pArthiva zarIrane choDIne udizA-svarga prApta kare che.23 14.vividha prakAranA zIlanI ArAdhanAne kAraNe je devo uttarottara kalpo tathA temanI uparanA devalokanA AyuSyano bhoga kare che, teo mahAzukla (caMdrasUrya)nI mAphaka dIptimAna hoya che. 'svargamAMthI pharI cyavana nathI hotuM' ema mAne che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 105 adhyayana 3: zloka 15-20 15. appiyA devakAmANaM arpitA devakAmAna kAmarUvaviuvviNo / kAmarUpavikaraNAH / u8 kappesu ciTuMti UrdhvaM kalpeSu tiSThanti puvvA vAsasayA bahU // pUrvANi varSazatAni bahani / 15. teo daivI bhogo mATe potAnI jAtane samarpita karIne rahe che, IcchAnusAra rUpa dhAraNa karavAmAM samartha hoya che tathA seMkaDo pUrva varSo sudhI-asaMkhya kALa sudhI UrvavartI kalpomAM rahe che. 16. tattha ThiccA jahAThANaM tatra sthitvA yathAsthAnaM jakkhA Aukkhae cuyA / yakSA AyuHkSaye cyutAH / uvati mANusaM joNi upayanti mAnuSI yoni se dasaMge'bhijAyaI // sa dazAMgo'bhijAyate / / 16 te devo te kalpomAM potAnI zIla-ArAdhanAne anurUpa sthAnomAM rahIne Ayu-kSaya thavA para tyAMthI zruta thAya che. pachI manuSyayoni prApta kare che. teo tyAM dasa aMgovALI bhogasAmagrIthI yukta bane che. 17.kSetra-vAstu, suvA, pazu ane hAsa-pauruSeya-yA 2 // cAra kAma-skaMdho hoya che te kuLomAM teo utpanna thAya 17. khettaM vatthaM hiraNNaM ca kSetraM vAstu hiraNyaJca pasavo dAsa-porusaM / pazavo dAsa-pauruSeyaM / cattAri kAmakhaMdhANi catvAra: kAmaskandhAH tattha se uvavajjaI // tatra sa upapadyate // 18.mittavaM nAyavaM hoi mitravAn jJAtimAn bhavati uccAgoe ya vaNNavaM / uccairgotrazca varNavAn / appArya ke mahApanne alpAtaGka: mahAprajJaH abhijAe jasobale // abhijAto yazasvI balI / / 18. tamo mitratravAna, zAtimAna, uthya gotravANA, pavAna, nirogI, mahApraza, amita (ziSTa, vinIta) yazasvI ane baLavAna bane che. 29 19. bhoccA mANussae bhoe bhuktvA mAnuSyakAn bhogAn appaDirUve ahAuyaM / apratirUpAn yathAyuH / puvvaM visuddhasaddhamme pUrvaM vizuddhasaddharmA kevalaM bohi bajjhiAyA / / kevalAM bodhi buddhvA / / 19. teo potAnA AyuSya anusAra anupama mAnuSI bhogo bhogavIne, pUrva janmamAM vizuddha-saddharmI (nidAna rahita tapa karanArA) hovAne kAraNe saMpUrNa bodhino anubhava kare che. 20. cauraMgaM dullahaM naccA caturaMgaM durlabhaM jJAtvA saMjamaM paDivajjiyA / saMyamaM pratipadya / tavasA dhuyakammase tapasA dhutasatkarmA siddhe havai sAsae // siddho bhavati zAzvataH / / 20. teo uparokta cAra aMgone durlabha mAnIne saMyamano svIkAra kare che. pachI bAkI bacelA karmone tapasyAthI khaMkherIne 31 zAzvata siddha banI jAya che. -tti bemi| -iti bravImi -- mAma97.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. A saMsAramAM ....... . durlabha che (vuoALIda) niryuktikAre manuSyatvanI durlabhatAnA prasaMgamAM bAra durlabha vastuono ullekha karyo che-- (5) zarIranI sarvAMga saMpUrNatA (6) Arogya (7) AyuSya (8) ujjavaLa bhaviSya (1) manuSyajanma (2) AryakSetra TippaNa adhyayana 3 : caturaMgIya (3) AryajAti (4) AryakuLa cUrNikAre saMyamamAM saranachala AcaraNane bAramu mAnyuM che. cUrNikAre ane bRhavRttikAre A prasaMge niryuktinA pAThAMtarano ullekha karyo che. temanA mata anusAra A agiyAra vastuo durlabha che-- (1) Indriyalabdhi- pAMca IndriyonI prApti. (2) nirvartanA- IndriyonI pUrNa racanA. (3) paryApti-- pUrNa paryAptionI prApti. (4) nirupahatatA- janmasamaye aMga-vikaLatA rahita. (5) kSema-- saMpanna dezanI prApti. (6) prANa-- subhikSa kSetra athavA vaibhavazALI kSetranI prApti. (7) Arogya. (8) zraddhA. (9) grAhaka- zikSaka guru. (10) upayoga- svAdhyAya vageremAM jAgarUkatA. (11) artha-- dharma viSayaka jijJAsA. 2. manuSyatva (mANusatta) manuSya janmanI durlabhatAne spaSTa karavA mATe dasa dRSTAMto ApavAmAM AvyAM che. saMkSepamAM te A pramANe che- 1. uttarAdhyayana niyuMtti, gAthA 11 : mANusa khitta jAI kula rUvArogga AuyaM buddhI / savaNuggaha saddhA saMjamo a logaMmi dulahAI // 2. uttarAdhyayana cUrNi pRSTha 94 : saMjamo taMmi ya , asaDhakaraNaM / (9) dharma-zravaNa (10) dharmanuM avadhAraNa (11) zraddhA (12) saMyama 3. (3) (kha) uttarAdhyayana cUrNi pR. 94 : athavA annaparivADIe '][]........... bRhadvRtti, patra 146 : kecidetat sthAne paThantiindiyaladdhI nivvattaNA ya pajjatti niruvahaya khemaM / dhANAroggaM saddhA gAhaga uvaoga aTTho ya //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 107 adhyayana-3: zloka 1 Ti ra 1. collaka-vArApharatI bhojana. brahmadattano eka kApeTika sevaka hato. teNe rAjAne anekavAra vipattiomAMthI bacAvyo hato. te sadA teno sahAyaka banI rahyo hato. brahmadatta rAjA banI gayo. paNa A bicArAne kyAMya Azraya maLyo nahi. tenA mATe rAjAne to have maLavuM paNa muzkela banI gayuM. bAra varSa vItI gayAM. abhiSekanuM bAramuM varSa. kApeTika upAya vicAryuM. te dhvajavAhako sAthe cAlavA lAgyo. rAjA tene oLakhI gayo. rAjAe tene potAnI pAse bolAvIne kahyuM-je IcchA hoya te mAMga. kArpaTika bolyo'rAjana ! huM pahelA divase ApanA mahelamAM bhojana karuM, pachI vArApharatI ApanA samasta rAjayanA badhA ucca kuLomAM bhojana prApta karI, pharI ApanA mahelamAM bhojana karuM-AvuM varadAna Apo." rAjA bolyo-AmAM zuM? tuM Icche to tane gAma ApI zakuM, dhana ApI zakuM. tane evo banAvI dauM ke tu jIvanabhara hAthInA hodA upara sukhapUrvaka ghUmato rahe. kArpeTika bolyo-mAre evA badhA prapaMcothI zuM? rAjAe tathAstu kahyuM. have te vArApharatI nagaranA gharomAM jamavA lAgyo. te nagaramAM aneka kuLa-kuTuMbo hatA. zuM te potAnA jIvanakALamAM te nagaranA gharono pAra pAmI zakaze ? kyAreya nahi. pachI saMpUrNa bhAratavarSanI to vAta ja zuM? saMbhava che ke koI upAya ke daivI yogathI te saMpUrNa bhAratavarSanA gharono paNa pAra pAmI jAya, paraMtu manuSyajanma pharI prApta karavo muzkela che. (2) pAzaka-eka vyaktie sonuM pedA karavAnI eka yukti zodhI kADhI. teNe jugArano eka prakAra zodhyo ane maMtramaya pAsA banAvyA. eka vyaktine sonAmahorathI bharelo thALa ApIne ghoSaNA karAvI ke koI mane A jugAramAM jItI jaze, tene huM sonAmahorathI bharelo A thALa ApI daIza. jo te vyakti mane jItI nA zake to teNe eka sonAmahora ApavI paDaze. yaMtramaya pAsA hovAne kAraNe koI tene jItI nA zakyuM ane dhIre-dhIre teNe aneka sonAmahora ekaThI karI lIdhI. kadAcit koI vyakti tene jItI paNa le, paNa manuSyajanmathI bhraSTa thayelo jIva pharI manuSyajanma saraLatAthI prApta karI zakato nathI. (3) dhAnya-vividha prakAranA dhAnya ekaThAM karIne teno eka Dhagalo banAvyo. temAM eka pAlI bharI sarasavanA dANA bheLavI dIdhA, eka vRddhA te sarasavanA dANA vINavA beThI. zuM te sarasavanA dANAne judA karI zakaze ? daiva yogathI kadAca judA pADI paNa zake. paNa jIvane pharIthI manuSyajanma maLavo muzkela che. (4) dhUta-rAjasabhAno maMDapa ekaso ATha thAMbhalAnA AdhAre racelo hato. rAjakumAranuM mana rAjayalobhathI gherAI gayuM. teNe rAjAne mArI nAkhavA IchyuM. amAtyane A vAtanI khabara paDI gaI. tene rAjAne kahyuM-ApaNA rAjavaMzanI evI paraMparA che ke je rAjakumAra rAjayaprAptinA kramane sahana nathI karato teNe jugAra ramavAno hoya che ane A jugAramAM jIte to ja tene rAjya maLI zake che. teNe pUchyuM-jItavAnI zarata zuM che? rAjAe kahyuM -eka gAma tAruM banaze, bAkInA amArA. eka ja dAvamAM tuM jo ekaso ATha thAMbhalAnA eka-eka khUNAne AThaso vAra jItI laIza to rAjaya tane soMpI devAmAM Avaze. jevI rIte A vAta asaMbhavita che, tevI ja rIte manuSyajanma paNa asaMbhavita che. (5) ratna-eka vRddha vaNika pAse aneka ratno hatAM. ekavAra te vRddha dezAMtara cAlyo gayo. putroe badhAM ratno bIjA vepArIone vecI mAryA. vRddha dezAMtarathI pAcho pharyo ane ratno vecAyAnI vAta sAMbhaLI ciMtita banyo. teNe putrone kahyuMvecelAM ratno pharI pAchA ekaThA karI lo. putro badhA parezAna thaI gayA, kAraNake temaNe badhAM ratno paradezI vepArIone vecyA hatAM. te badhA vepArIo to dUra-dUra dezomAM cAlyA gayA hatA. temanI pAsethI ratno ekatrita karavA asaMbhavita vAta hatI. tevI ja rIte manuSyajanma pharI meLavavo asaMbhavita che. (6) svama-eka kApeTike svapramAM joyuM ke te pUrNa caMdrane gaLI gayo che. tenuM phaLa teNe svaprapAThakone pUchyuM. temaNe kahyuM-moTuM ghare tane maLaze. tene te pramANe maLI gayuM. bIjA kApeTike paNa svapramAM saMpUrNa caMdramaMDaLane joyuM. tene svaprapAThakone tenuM phaLa
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 108 adhyayana 3: zloka 1 Ti ra pUchyuM. teo bolyA-tuM rAjA thaIza. te dezano rAjA sAta divasa pachI marI gayo. azvanI pUjA karI te gAmamAM chUTo mUkavAmAM Avyo. te pelI vyakti pAse jaI haNahaNyo. tene pITha para besADI rAjamahelamAM laI AvyA. te rAjA banI gayo. pahelA kApeTike vicAryuM ke huM paNa AvuM ja svama jouM. te dUdha pIne UMghI gayo. zuM pharIthI AvuM svama Ave kharuM? kyAreya nahi. tevI ja rIte manuSyajanma paNa pharI sulabha thato nathI. (7) cakra-Indradatta Indrapura nagarano rAjA hato. tene bAvIsa putro hatA. ekavAra te amAtyaputrImAM Asakta thayo, tenI sAthe eka rAta rahyo. te garbhavatI thaI. teNe putrane janma Apyo. tenuM nAma surendradatta rAkhavAmAM AvyuM. rAjAnA badhA bAvIsa putro ane surendradatta kalAcArya pAse zikSaNa meLavavA lAgyA. surendradatta vinayI ane acaMcaLa hato. teNe kalAcArya pAsethI ghaNuMbadhuM zikSaNa meLavyuM. bAkInA rAjakumAro caMcaLa hatA. teo hatA tevA ja rahI gayA. mathurAnA adhipati jItazatrunI putrInuM nAma nivRti hatuM. jyAre te vivAyogya banI tyAre rAjAe pUchatAM teNe kahyuM - pitAjI! je rAdhAvedha karI zakaze, te mAro pati thaze. svayaMvaranI ghoSaNA thaI. eka dharI para ATha cakra ane tenA para eka pUtaLI sthApita karavAmAM AvI. tenI AMkhane vIMdhavAnI zarata rAkhavAmAM AvI. Indradatta potAnA putro sAthe tyAM Avyo. badhA bAvIse putroe pUtaLInI AMkha vIMdhavAno prayatna karyo paNa badhA niSphaLa gayA. aMte amAtyanA kahevAthI surendradatta Avyo. tene alita karavAnA aneka prayatno thayA, paNa teNe pUtaLInI AMkha vIMdhI nAkhI. lokoe jayajayakAra karyo. tene nivRti ane rAjaya prApta thayuM ane bAkInA parAjita thaI potapotAne deza cAlyA gayA . jevI rIte pUtaLInI AMkha vIMdhavAnuM duSkara hatuM tevI ja rIte manuSyajanma duSkara che. (8) carma-eka taLAva hatuM. te pANIthI chalochala bharyuM hatuM. AkhA taLAva upara sevALa patharAI gaI hatI. eka kAcabo tenI aMdara raheto hato. teNe ekavAra pANImAM taratA-taratAM eka jagyAe sevALamAM eka kANuM joyuM. te kANAmAMthI teNe upara joyuM. AkAzamAM caMdra camakI rahyo hato, tArA TamaTamI rahyA hatA. keTalIka kSaNa sudhI te joto rahyo. pachI vicAryuM-parivAranA badhA sabhyone ahIM lAvIne A manorama dRzya batAvuM, te tatkALa gayo ane AkhA parivAra sAthe pAcho pharyo. khasI gayelI sevALa pharI ekAkAra banI gaI hatI. kANuM na maLyuM. badhA sabhyo nirAza thaI pAchA pharyA. zuM pharI te kyAreya te kANuM joI zakaze? jema te kANuM pharI maLavuM durlabha che tema manuSyajanma durlabha che. (9) yuga-(dhUMsarI) eka athAga samudra, samudranA eka cheDe dhUMsarI che ane bIjA cheDe tenI khIlI che. te khIlInuM dhUMsarInA kANAmAM pesavuM durlabha che, tevI ja rIte manuSyajanma paNa durlabha che. - khIlI te athAga pANImAM dUra cAlI gaI. khasatAM-khasatAM saMbhava che ke te A cheDA para AvI dhUMsarInA kANAmAM pesI jAya, paraMtu manuSyajanmamAMthI bhraSTa thayelo jIva punaH manuSyajanma pAmI zakato nathI. (10) paramANu-eka vizALa staMbha hato. eka deva te staMbhanuM cUrNa karIne eka naLImAM bharIne, maMdara parvata para jaIne, te cUrNane phUMkathI vIkherI nAkhe che. staMbhanA badhA paramANuo Ama-tema vIkherAI jAya che. zuM bIjI koI paNa vyakti te paramANuo ekatra karIne pahelAMnI jema ja staMbhanuM nirmANa karI zake? javAba, kyAreya nahi. tevI ja rIte ekavAra manuSyajanmane vyartha khoI detAM pharIthI tenI prApti duSkara banI jAya che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 109 adhyayana-3: zloka 1 Ti ra-3 A badhI kathAono mULa AdhAra che-niryuktinI gAthA.' cUrNimAM A kathAo mATe "votrA pAsaT'--mAtra ATalo ja ullekha prApta thAya che. 2 bRhaduvRttikAre A dase kathAo saMkSepamAM prastuta karI che.' sukhabodhAmAM A kathAo vistArathI maLe che. temAM tathA bRhaduvRttinI kathAomAM bhASA ane bhAvanuM aMtara paNa spaSTa jaNAI Ave che. 3. zruti (su) dharmanA cAra aMgo che-manuSya janma, zruti-dharma-zravaNa, zraddhA-dharma prati abhiruci ane saMyamamAM parAkrama. A cAre durlabha che. niryuktikAre zrutinI durlabhatA mATe tera kAraNo batAvyAM che - (1) ALasa (6) pramAda (11) vyApa (2) moha (7) kRpaNatA (12) kutUhala (3) avajJA ke azlAghA (8) bhaya (13) krIDApriyatA (4) ahaMkAra (9) zoka (5) krodha (10) ajJAna cUrNikAre ane bRhadravRttikAre A kAraNo samajAvavAno prayatna karyo che. te A rIte che- manuSya ALasane vaza thaI dharmamAM udyama nathI karato. te kyAreya dharmAcArya pAse dharmazravaNa karavA mATe jato nathI. gRhasthanA kartavyo nibhAvatAM-nibhAvatAM tenAmAM eka mUDhatA ke mamatva pedA thaI jAya che. te Akho vakhata temAM ja DUbelo rahe che. tenAmAM heya ane upAdeyanA vivekano abhAva thaI jAya che. tenA manamAM zramaNo tarapha avajJAbhAva pedA thaI jAya che. te vicAre che, A muMDa zramaNo zuM jANe che? huM temanAthI vadhu jANuM chuM. A munio kevA gaMdA-gobarA rahe che, temanAmAM koI saMskAra ja nathI. teo moTAbhAge aparipakva avasthAnA che, teo mane zuM dharmopadeza Apaze? vyaktinA manamAM jyAre jAti, kuLa, rUpa, aizvaryano ahaMkAra jAgI UThe che tyAre te vicAre che-A munio bIjI jAtinA che. mAruM kuLa ane jAti ATalAM uttama che, pachI huM emanI pAse zA mATe jAuM? koInA manamAM AcArya ke muni tarapha prema thato nathI. te temane joIne ja khijAI jAya che. aprItine kAraNe te temanI pAse javAmAM khacakAya che. koI-koI vyaktimAM mohanI udagratA hoya che. te AcArya athavA muni pratye dveSa rAkhe che. te paNa dharmazravaNa mATe jaI zakato nathI. 1. uttarAdhyayana nizi, gAthA : cUllaga pAsaga dhanne jUe rayaNe ya sumiNa cakke y| camma juge paramANU dasa diTuMtA maNualaMbhe // 2. uttarAdhyayana vULa, pR. 24 3. vRdavRtti, patra 24-250 | 4. muvidhA, patra pad-17 5. sattarAdhyayana nizi, athA 260, 262 : Alassa moha'vannA thaMbhA kohA pamAya kivinnttaa| bhaya sogA annANA vakkheva kuUhalA ramaNA // eehi kAraNehiM labhrUNa sudullahaM pi mANussaM / na lahai suI hiakari saMsAruttAriNi jIvo //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraSnayaNANi 110 adhyayana 3: zloka 1 Ti 3-4 koI vyaktio niraMtara pramAdamAM rahe che, UMgha levI, khAvuM-pIvuM e ja temane game che. teo paNa dharma-zravaNathI vaMcita rahI jAya che. keTalAka mANaso atyanta kRpaNa hoya che. teo vicAre che, jo dharmaguruo pAse jaIzuM to dhanano cokkasa vyaya ja thaze. temane kaMIka ApavuM-karavuM paDaze. eTalA mATe temanAthI dUra rahevuM ja sAruM che. vyakti jyAre dharma-pravacanamAM vAraMvAra nArakIya jIvonI vedanAnI vAta sAMbhaLe che, tyAre tenA rUMvADA UbhA thaI jAya che ane mana bhayabhIta thaI jAya che. Avo bhaya dharma-zravaNamAM bAdhaka bane che. zoka ke ciMtA paNa dharma-zravaNamAM bAdhaka bane che. patnI ke patino viyoga thatA niraMtara tenI smRtimAM khovAyelA rahevuM e paNa eka avarodha che. jayAre vyaktinuM jJAna mohathI AvRtta thaI jAya che, tyAre te mithyAdhAraNAomAM phasAIne dharma-zravaNathI vaMcita rahI jAya che, gRhasthAvAsamAM vyakti sadA AkuLa-vyAkuLa rahe che. te vicAre che-hajI A karavAnuM che, hajI peluM karavAnuM che. tenAthI tenuM mana vyAkSipta thaI jAya che. katuhala paNa eka bAdhA che. mANasa kyAreka nATaka jovAmAM, kyAreka saMgIta sAMbhaLavAmAM athavA bIjI-bIjI manoraMjaka ramatomAM rata rahe che. te paNa dharma prati AkuSTa thaI zakato nathI, keTalAka mANaso AkhalAnI laDAI, tetara ane kUkaDAonI laDAImAM rasa le che. keTalAka loko jugAra ramavAmAM rata rahe che. A badhA paNa dharma-zrutino lAbha meLavI zakatA nathI. 1 4. zraddhA (sA) dharma-zravaNa prApta thavA chatAM paNa dharma para pUrI zraddhA hovI ati durlabha che. mithyASTi manuSya guru vaDe upadiSTa pravacana-Agama para zraddhA nathI karato. te upadiSTa ke anupadiSTa asadbhAva para zraddhA rAkhI bese che. samyaka dRSTi manuSya guru vaDe upadezAyelA pravacana para zraddhA kare che. tenA asadbhAva para zraddhA karavAmAM be hetuo hoya che-ajJAna athavA guruno niyoga-niyojana. te nathI jANato ke A tattva AvuM ja che, paNa gurunA niyogathI te tenA para zraddhA rAkhI bese che. prazna thAya che ke zuM sammadaSTi vyakti paNa eTalo saraLa hoya che ke gurunA kathanamAtrathI sidbhAva pratye paNa zraddhA karI le? samAdhAnanI bhASAmAM kahevAmAM AvyuM che-hA, Ama thAya che. jamAli vagere nilavonA ziSyo potapotAnA guruo pratye pUrNa bhaktinata hatA. teo svayaM AgamonA rahasyonA jJAtA hatA. paraMtu guru para vizvAsa karIne viparIta arthamAM paNa zraddhAnvita banI gayA. vRttikAre ahIM jamAli vagere sAta nihnavonI saMkSipta kathAo ane temanA dArzanika pakSono ullekha karyo che.? agiyAramAM zlokamAM A cAre durlabha aMgonI prAptinuM pariNAma nirdiSTa che. 1. (ka) 3ttarAdhyayana vUff, pR. 24-2, I sammaddiTThI jIvo uvai8 pavayaNaM tu saddahai / (kha) vRhadavRtti, patra 252 I saddahai asabbhAvaM aNabhogA guruniogA vA // 2. (ka) 35Tdhyayana ni0i , TuthA 62-63 : (kha) vRkravRtti, patra 256, 262I micchAdiTThI jIvo uvai8 pavayaNaM na sahahai / 3. vRkravRtti, patra 262-182I saddahai asabbhAva uvai8 vA annuvi8||
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 111 adhyayana-3: zloka 2-3 Ti 5-7 pa. vividha gotravALI jAtiomAM (nAnApottAyu nANuM) nAnApotrazUrNimAM Ano arthahIna, madhya ane uttama vagere vividha prakAranA gotro evo karavAmAM Avyo che. bRhavRttikAre Ano mukhya artha vividha nAmavALI jAtio ane vaikalpika artha hIna, madhya ane uttama bheda pradhAna gotromAM-karyo che. nati-zUrNi anusAra jAtino artha che-janma. zAntAcArye teno mukhya artha kSatriya vagere jAtio ane vaikalpika artha janma karyo che.' prastuta prasaMgamAM jAtino artha janma vadhu baMdhabesato che. 6. AkhA vizvane sparzI le che (vistRpiyA) 'visphamayA' padamAM biMdu alAkSaNika che. tenuM saMskRta rUpa che-vizvamRta: ane artha che-vAraMvAranA janma-maraNathI vizvanA kaNekaNano sparza karanAro jIva. AnuM saMskRta rUpa vizramita paNa thaI zake che. "vismaya' zabdano tAtparyArtha samajAvavA mATe vRttikAre eka prAcIna gAthA uddhata karI che- Natthi kira ko paeso loe vAlaggakoDimitto'pi / jammaNa maraNAvAhA jattha jiehi na saMpattA / / kezanA agrabhAga jeTalo bhAga paNa lokamAM evo nathI ke jayAM A jIve janma-maraNa na karyuM hoya. cUrNi ane vRttimAM Ano vaikalpika artha Avo che-karmanA dAruNa vipAkane nahi jANavAne kAraNe je jIva viThaMbhasaMbhrAnti pAme che. 7. (zloka 3) prastuta zlokamAM 'devaloka' tathA "asurakAya--A be zabdo AvyA che. asura paNa devatAonI eka jAti che. prazna thAya che ke to pachI be zabdono prayoga kema? tenuM samAdhAna AvuM che-devaloka zabda saudharma vagere vaimAnika devonI ane asura zabda adholokanA devonI avasthitino bodhaka che. sukhabadhA vRttimAM devaloka, narakaloka, asuraloka ane vyaMtaralokamAM utpanna thavA lAyaka karmonA baMdhananA kAraNonI carcA cAra zlokomAM karavAmAM AvI che. te kAraNo A pramANe che 1. (ka) 3ttarAdhyayana vU, p. 26 : nanana nAtiH | nAnAgotrAsviti hINamajjhimauttamAsu / (kha) vRtti , panna 181 : nAnA Dutrane kSArtha:, gotrazatraza nAmaparyAyaH, tato nAnAgotrAsu-anekAbhidhAnAsu jAyante jantava Asviti jAtaya:-kSatriyAdyAH tAsu athavA jananAni jAtayaH, tato jAtiSu-kSatriyAdijanmasu nAnA hInamadhyamottamabhedenAneka gotraM yAsu tAstathA tAsu // 2. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 26 (kha) yudatti, patra 28, 282 : viSaya tti vinDoralaakssnniktvaad vizvaM-jagat bibhrati-pUrayanti kvacit #vidutvatyA sarvavyApane vizvabhUta: ............. vizrambhitAH saJjAtavizrambhAH satyaH prakramAt karmasveva tadvipAkadAruNatvAparijJAnAt / 3. vRkravRtti, patra 282 . 4. muvIdhA, patra 67 : devAuyaM nibaMdhar3a, sraagtvsNjmo| aNuvvayadharo daMto, satto bAlatavammi ya / jIvadhAyarao kUro, mhaarNbhpriggho| micchadiTThI mahApAvo, baMdhae narayAuyaM // bAlatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gaarviyaa| vereNa ya paDibaddhA mariUNaM jaMti asuresu // rajjuggahaNe visabhakkhaNe ya jalaNe ya jalapavese y| tapahagchuhAkilaMtA, mariUNaM huMti vaMtariyA /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi adhyayana 3: zloka 3-4 Ti 7-8 deva-AyuSyanA baMdha kartA-1. sarAga tapaHsaMyamanuM pAlana karanAra 2. aNuvratadhara 3. dAnta 4. ajJAna tapamAM Asakta. naraka-AyuSyanA baMdha kartA-1. hiMsAmAM rata 2. krUra 3. mahA AraMbha ane mahA parigrahamAM rata 4. mithyAdaSTi 5. mahA pApI. asura-AyuSyanA baMdha kartA-1. ajJAna tapamAM pratibaddha 2. prabaLa krodha karanAra 3. tapano ahaMkAra karanAra 4. veramAM vyantara-AyuSyanA baMdha kartA-1. phAMso khAIne AtmahatyA karanAra 2. viSabhakSaNa karanAra 3. agnidAhamAM saLagI maranAra 4. pANImAM DUbIne maranAra 5. bhUkha ane tarasathI klAnta. pratibaddha. 8. (vRttio, caMDAla voro) A zlokamAM AvelA traNa zabdo--kSatriya, cAMDAla ane bukkasa-saMgrAhaka che. kSatriya zabdathI vaizya, brAhmaNa vagere uttama jAtio, cAMDAla zabdathI niSAda, zvapaca vagere nIca jAtio ane bukkasa zabda vaDe sUta, vaideha, Ayogava vagere saMkIrNa jAtionuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. vruttio-jaina ane bauddha paraMparAmAM kSatriyanuM sthAna sarvocca rahyuM che. sukhabodhA vRttimAM kSatriyano artha rAjA karavAmAM Avyo che. kalpasUtramAM brAhmaNonI gaNatarI bhikSuka athavA tuccha kuLamAM karI che. tIrthaMkara, cakravartI, baLadeva, vAsudeva vagere zalAkA-puruSo brAhmaNa-kuLamAM pedA thatA nathI. dInikAya ane nidAna-kathA anusAra kSatriyonuM sthAna brAhmaNothI UMcuM che. caMDAta--AnA be artha karavAmAM AvyA che--(1) mAtaMga ane (2) zUdra vaDe brAhmaNa strImAM utpanna thayela vyakti. uttaravartI vaidika sAhitya anusAra caMDAla anArya varganI eka jAti che. te RgvedanA samaya pachI Aryone gaMgAnI pUrvamAM maLI hatI.pa manusmRti (1051, 52)mAM caMDAlanA kartavyonuM vivaraNa prastuta karatAM kahyuM che- caNDAlazvapacAnAM tu bahirgrAmAtpratizrayaH / apapAtrAzca kartavyA dhanameSAM zvagardabham // 112 1. (3) voo--AnAM saMskRta rUpa cAra maLe che--vrukSa, pukhta, pusa ane pusa. bukkasa--smazAnamAM kAma karanAra bukkasa kahevAya che." puSkasa--je marelA kutarAMne UMcakI bahAra pheMkI Ave che temane puSkasa kahe che. (kha) vAsAMsi mRtacelAni bhinnabhANDeSu bhojanam / kArSNAyasamalaMkAraH parivarjyA ca nityazaH // (ga) 2. dIniAya, rUAAra4, 26 / uttarAdhyayana cUrNa, pRSTha 96 / bRhadvRtti patra 182, 183 : iha ca kSatriyagrahaNAduttamajAtayaH caNDAlagrahaNAnnIcajAtayo bukkasagrahaNAcca saMkIrNajAtaya upalakSitA: / manusmRti, 102, 26, 48 / 3. nivana thA, 04ra / 4. suvavodhA, patra 67 : 'cADAta: ' mAta': vi vA sUtreA brAhmaNyA jAtazcANDAlaH / 5. hindustAna jI purAnI sabhyatA, pR. rU4 / 6. abhidhAna ciMtAmAMLa, 2aa2aa 7. ejana.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 113 adhyayana-3: zloka 5 Ti 9-10 pukasa-cAMDAla ane pusa-paryAyavAcI paNa mAnavAmAM AvyA che. pulkasabhaMgI." manusmRtimAM vibhinna vargonA kAryonuM vivaraNa ApavAmAM AvyuM che. tadanusAra pukkasa'nuM kArya daramAM rahenArAM gho vagerene mAravAnuM ke pakaDavAnuM che. abhidhAnappadIpikAmAM 'pukkasa'no artha phUla toDanAra evo karavAmAM Avyo che. cUrNikAra ane TIkAkAra teno artha 'vantaranamna' kare che. jemake-brAhmaNa vaDe zudra strImAM utpanna mANasa niSAda, brAhmaNa vaDe vaizya strImAM utpanna mANasa ambai ane niSAda vaDe ambai strImAM utpanna mANasa bokkasa kahevAya che. kauTilya arthazAstra ane manusmRtimAM AnAthI judA matano ullekha che. manusmRtimAM kahevAmAM AvyuM che ke brAhmaNa vaDe vaizya kanyAne janmela ambalDa ane brAhmaNa vaDe zUdra kanyAmAM utpanna niSAda kahevAya che. tene pArazava paNa kahe che." kauTilya arthazAstra (pR. 165, 169)mAM 'pukkasa'no artha niSAda vaDe ugrI strImAM utpanna putra ane manusmRtimAM niSAda vaDe zUdrA strImAM utpanna putra evo karavAmAM Avyo che. mahAbhAratamAM cAMDAla ane putkasano eka sAthe prayoga maLe che. "punja'nuM prAkRta rUpa pusa' thaI zake che. pulkasa ane cAMDAla eTale ke bhaMgI ane cAMDAla. 9. (savyavariyA) sarvArtha zabdanA be artha karI zakAya che-sarva prayojana ane sarva viSaya. je rIte koI kSatriya prayojana upasthita thatAM parAjaya svIkArato nathI, khinna nathI thato, te ja rIte karmathI kaluSita vyakti saMsAra-bhramaNathI khinna thato nathI. vyAkhyAkAroe bIjo artha (sarva viSaya)no vistAra karyo che. te A pramANe che-rAjAonI pAse badhA prakAranI sukhasAmagrI ane kAmabhogone uttejita karanArA padArtho taiyAra hoya che. Indriya-viSayono upabhoga karatA karatA paNa teo kadI tRpta thatA nathI. temanI tRSNA vadhe che, sAthe-sAthe pratApa paNa vadhe che ane teo sarvatra prasiddha thaI jAya che. teo zArIrika ane mAnasika duHkho bhogavavA chatA paNa pelA kAmabhogothI kadI virakta nathI thatA. teo vadhAre ne vadhAre anurakta banatA jAya che. teo janma-maraNanA pherAmAMthI chUTakAro meLavI zakatA nathI." tevI ja rIte adharmamAM rata vyakti janmamaraNanA cakramAMthI mukta nathI thaI zakatA. 10. kama-kilveiSa (mannikhrisa) karmo vaDe malina athavA jenAM karmo malina che teo karma-kilpiSa kahevAya che. karmanA be prakAra hoya chezubhAnubaMdhI ane azubhAnubaMdhI. jenAM azubhAnubaMdhI karma hoya che teo "Rtvipa' hoya che. 1. himArata, zaktiparva 180 rU8. 7. madamAta, zAMtiparva, 180 rUTa : 2. manusmRti, 10 / 49 : kSatrugrapukkasAnAM tu bilaukovadhabandhanam / na pulkaso na cANDAla, AtmAnaM tyaktumicchati / 3. 3fjadhAnIfpava, pR. 108: puso puucheDDo | tayA puSTaH svayA yonyA, mAyAM pazyasva yAdRzIm / / 4. (ka) sAdhyayana vUfja, . 16 : vo vAtaraka, yathA 8. (ka) uttarAdhyayana vULa, pRSTha 27 . baMbhaNeNa suddIe jAto NisAdo tti vaccati, baMbhaNeNa (1) bRhadvRtti, patra 183 / vesIte jAto aMbaDheti vuccati, tattha nisAeNaM aMbaThThIe 4 (8) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 97 : 'kammakibbisA' iti jAto so bokkaso bhvti| kammehi kibbisA, kammakibbisA, karmANi teSAM (kha) vRtti , patra 282 | kibbisANi krmkibbisaa| (ga) suvIdhA, patra 67. (kha) vRtti , patra 28rU: #rma - rUpekSitviA : 5. manusmRti, 2018 : -adhamAH karmakilbiSAH, prAkRtatvAdvA pUrvAparabrAhmaNAd vaizya kanyAyAmambaSTho nAma jAyate / nipAtaH,kilviSANi-kliSTatayA nikRSTAnyazubhAnuniSAdaH zUdrakanyAyAM, yaH pArazava ucyate // bandhIni karmANi yeSAM te kilviSakarmANaH / 6. manusmRti, 10 / 18 : jAto niSAdAcchUdrAyAM jAtyA bhavati pukkasaH /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 114 adhyayana 3: zloka 7-9 Ti 11-15 11. yonicakramAM (veknonuM) jIvonA utpattisthAnane 'yoni' kahe che. te 84 lAkha che. anAdikALathI jIva A yoniomAM janma-maraNa karato rahyo che. janma-maraNanuM A cakra che.* 12. (zloka 3) gatinA cAra prakAra che-1. narakagati, 2. tiryaMcagati, 3. manuSyagati ane 4. devagati. tiryaMca ane narakagatine yogya karma manuSyagatinI prAptimAM pratibaMdhaka bane che. temanA astitva-kALamAM jIva manuSyagati pAmato nathI, 'AnupUrvI' nAmakarmanI eka prakRti che. manuSya-AnupUrvI nAmakarmano udaya thavAthI jIva manuSyagatimAM Ave che. niSkarSa A che ke manuSya-gatinA bAdhaka karmono nAza tathA manuSya-AnupUrvI nAmakarmano udaya thAya tyAre jIvane manuSyagatimAM AvavA mATenI zuddhi prApta thAya che. te ja avasthAmAM te manuSya bane che. 13. tapa, sahiSNutA ane ahiMsAne (sarva vaMtimahiMsaya) A caraNamAM "tapa" vaDe tapasyAnA bAra bhedo, 'kSAMti' dvArA dasavidha zramaNa-dharma ane 'ahiMsA dvArA pAMca mahAvratonuM grahaNa karavAmAM AvyuM che, tevo badhA vyAkhyAkArono mata che. zAMtino artha che-sahiSNutA, kSamA. vRttikAre Ano artha krodhajaya evo karyo che. ra9mA adhyayanamAM zAMtine krodha-vijayanuM pariNAma batAvavAmAM AvyuM che." zAMti vaDe parISahone jItavAnI kSamatA prApta thAya che. 14. zraddhA (saddha) brahavRtti anusAra zraddhAno artha che--dharma pratye ruci athavA dharma karavAnI abhilASA." niruktamAM 'ka'no artha satya ane te je buddhimAM dhAraNa karavAmAM Ave che, tenuM nAma che zraddhA. A vicAra-sUtronA AdhAre zraddhAno artha satyAnmukhI abhiruci evo karI zakAya. 15. mokSa tarapha laI janAra (jhADavuM) cUrNikAre Ano artha 'laI janAra' karyo che.10 TIkAmAM Ano artha 'cAyopa' karavAmAM Avyo che. 11 DaoN. dhUmane aupapAtika sutramAM tathA DaoN, pizala, DaoN. haramana jekobI vageree Ano artha "cApapanna karyo che. 12 1. sutrothA, patra 67 : zrAva7:-ravartaH tatvathAnA yonI:- 4. (ka) rAdhyayana vULa, pR. 185 caturazItilakSapramANAni jIvotpattisthAnAni aavrttyonystaasu| (5) bRhadvRtti, patra 184 / 2. patravaUT 2sAdha8I 5, vRtti , patra 284: kSatijhaghaDathataHTTK | 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 98 : teSAM mAnusajAtinirvartakAnAM karmaNAM 6. uttarAdhyayana, 29 / 68 : kohavijaeNaM khaMti jnnyi| 'eyate rUti pradATI, mAnupUrvI nAma : tathA AnupUrtho, 7. ejana, 26 47 : vaeNtIe of parIsaranA prahIyamANeSu manuSyayonighAtiSu karmasu nirvartakeSu vA AnupUryeNa 8. (4) bRhadvRtti, patra 185 : zraddhA rucirUpA prakramAd udIryamANesu, kathaM AnupUrvyA udIryate ? ucyate, ukkaDDhaMtaM jahA toyaM, dharmaviSayavaH / madavA E vA nof a " mAthu vA majuttiUTottara (kha) ejana, 244 : zraddhA dharmazatifpanA : | kasmizcittu kAle kadAcit tu pUraNe, na sarvadevaityarthaH, 'jIvA 5. pAtaMjala yogadarzana 1 / 20, TIkA pR. 55 / sodhimaNuppattA' zuddhyate aneneti zodhiH tadAvaraNIya 10. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 98 : nayanazIlo naiyAyikaH / krmaapgmaadityrthH| 11. vRtti , paz 286 : naiciva, nyAyapapanna cartha: I 12. juo- narazciyana, vArta parivAra, pU. ra12
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya adhyayana-3 : zloka 11-12 Ti 16-18 1 bauddha sAhityamAM nairyAnikano artha duHkhakSaya tarapha laI janAra, pAra pahoMcADanAra evo karyo che. cUrNikA2nA arthano AnI sAthe najIkano saMbaMdha che. A arthane AdhAre 'neya'nuM saMskRta rUpa 'dhairyAtR hovuM joIe. 'dhairyAtR'nA prAkRta rUpo 'nebAtha' ane 'nekaya' baMne banI zake che. sUtrakRtAMga cUrNimAM A baMne rUpo vaparAyAM che. tyAM temano artha mokSa tarapha laI janAra evo karavAmAM Avyo che. 16. ghaNA loko......tenAthI bhraSTa thaI jAya che (vave parimachuM) A padamAM cUrNikAra ane zAntyAcArye jamAlI vagere nihnavono ullekha karyo che. A badhA nihnavo keTalIka zaMkAone kAraNe nairyAtRka-mArga - nigraMtha-pravacanamAMthI bhraSTa thaI gayA hatA--dUra thaI gayA hatA. nemicandra sAteya nihnavonuM vivaraNa uddhRta karyuM che. te Avazyaka-niryuktimAM paNa che.' DaoN. lyUmene Indischen Studien. vol. XXII, pp. 91-135mAM nihnavonuM vivaraNa suMdara rIte prastuta karyuM che. DaoN. haramana jekobIe potAnA saMzodhanAtmaka nibaMdha-'zvetAMbara ane digaMbara sampradAyanI utpatti'-mAM paNa A vivaraNano upayoga karyo che. 115 17. (zloka 11) A zloka prathama zlokanuM nigamana prastuta kare che. prastuta zlokanuM pratipAdya che ke cAra parama aMgo che ane temanI prApti atyanta durlabha che. A zlokamAM A cAra parama aMgonI prAptinuM pariNAma nirdiSTa che. jene caturaMganI prApti thaI jAya che te pUrvasaMcita karmone vinaSTa karI AtmAne vizuddha banAvI le che. A rIte caturaMgano siddhAMta AdhyAtmika vikAsanI eka prAyogika bhUmikAno nirdeza che. 18. (moddI kanjIyamUyamsa) RjutA zuddhinuM ghaTaka tattva che. nirjarA ApaNI pratyakSa nathI. zuddhi vyavahAramAM pratyakSa thaI jAya che. zuddhi ane RjutA-- baMnemAM ghaniSTa saMbaMdha che. RjutAno eka prakAra che--avisaMvAdana arthAt kathanI ane karaNImAM saMvAditA. avisaMvAditA Ave tyAre ja jIvanamAM dharmanI ArAdhanA thAya che. ogaNatrIsamA adhyayanamAM Ano spaSTa ullekha che- gautame pUchyuM--bhaMte ! RjutAthI jIva zuM meLave che ? bhagavAna bolyA--RjutAthI te kAyA, mana ane bhASA-vANInI saraLatA ane avisaMvAdana vRtti meLave che. avisaMvAdana vRttithI saMpanna jIva dharmano ArAdhaka bane che." mAyA eka zalya che. tenI vidyamAnatAmAM vrata ke dharmanI prApti thatI nathI. umAsvAtie A ja AzayathI lakhyuM che--vratI ke dhArmika te ja vyakti hoya che, je niHzalya banI jAya che.Ga Rju zabdanA be artha che--saraLa ane mokSa. cUrNimAM RjubhUtano artha che--saraLatA guNathI yukta ane bRhadvRttimAM teno artha che--caturaMganI prApti vaDe mukti tarapha prasthita. 1. buddhacAM, pR. 467, 481 I 2. (ka) mUtrarchAtAMLa vRtti, pR. 457 : nayanazIto neyAso mokSa nayatItyartha: / (kha) ejana, pRSTha 49ba : movavuM AyAzIno heyAo / 3. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pR. 18 / (kha) vRttavRtti, patra 8, / 4. muvodhA, patra 61-7, I 5. Avazya niyutti, malayagini vRtti, patra 406 / 6. uttarAdhyayana 21 -sUtra 41 / 7. tattvArthavAti, 7 / 8 : ni:zastyo vratI / 8. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 11 : anaitIti khubUta: tanuAvata: I 8. bRhadvRtti, patra 185: RjubhUtasya caturaMgaprAptyA muktiprati praguNIbhUtasya /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 116 19. (nibA.....dhamittana pAvaNa) nivvAmAM--cUrNimAM Ano artha mukti evo Apyo che. zAntyAcArye AnA be artha karyA che--(1) svAsthya ane (2) jIvana-mukti. svAsthyano artha che--potAnI potAnAmAM avasthiti, Atma-ramaNA. je vyaktinuM jIvana dharmAnugata hoya che tenAmAM Atma-ramaNanI sthiti sahaja svAbhAvika pedA thaI jAya che. A ja kharA arthamAM svAsthya che. Atma-ramaNanI avasthA sahajAnaMdanI avasthA che. temAM sukha niraMtara vadhatuM rahe che. jaina Agama anusAra eka mAsanA paryAyavALo zramaNa vyaMtara devonI tejolezyAnuM atikramaNa karI jAya che. svastha zramaNa cakravartInAM sukhone paNa vaTAvI jAya che. A parama-sukhanI anubhUti Atma-sApekSa hoya che. A ja svAsthya athavA nirvANa che. jIvanmuktino artha che--A ja jIvanamAM mukti. zAntyAcArye ahIM 'prazamarati'no eka zloka uSkRta karyo che-- nirjitamadamadanAnAM, vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaivamokSaH suvihitAnAm // 238 // nemicandre A zabdano artha jIvanmukti karyo che ane muni-sukhanI ardhvatAne lakSamAM rAkhI eka bIjo zloka paNa uddhRta karyo che -- taNasaMthAranivanno vi, muNivaro bhaTTArAyamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM, katto taM cakkavaTTI vi // nAgArjunIya paraMparAmAM A zloka bhinna rUpe maLe che, evo cUrNikArepa ane zAntyAcArye ullekha karyo che cauddhA saMpayaM laddhuM iheva tAva bhAyate / teyate tejasaMpanne, ghayasitteva pAvae / adhyayana 3 : zloka 12-13Ti 19-20 dhamittavya pAva--parALa, chANAM vagere vaDe agni teTalo prajavalita nathI thato jeTalo te ghInA siMcanathI thAya che, eTalA mATe ahIM dhRta-siMcananI upamAne pradhAnatA ApI che. ahIM nirvANanI tulanA dhRta-sikta agni sAthe karavAmAM AvI che. dhRtathI agni prajvalita thAya che, bujhAto nathI, eTalA mATe nirvANano artha 'mukti'nI apekSAe 'dIpti' vadhu yogya che. mukti, svAsthya ke jIvanmukti--A badhI cetanAnI prajavalita--tejomaya avasthAnA nAmo che. A dRSTi sAme rAkhI nirvANano AmAMthI koIpaNa artha karI zakAya che. paraMtu teno artha 'bUjhavuM' upamA sAthe sAmaMjasya rAkhato nathI. 1. uttarAdhyayana vRddhi, pR. 11 : nivRtti:-nirvAm / 2. vRttavRtti, patra 8, 86 : 'nirvAi' nivRttinirvAi svAsthyamityarthaH 'paramaM' 'egamAsapariyAe samaNe vaMtariyANaM yallesaM vIIvayati' ityAdyAgamenoktaM 'naivAsti rAjarAjasya tatsukha' mityAdinA ca vAcakavacanenAnUditam / 3. vRvRtti, patra 286 : yajJA nirvAmiti nIvanmuktim / 20. karmanA hetune (mmo phreDa) karmabaMdhanA be mukhya hetuo che-rAga ane dveSa. athavA karmabaMdhanuM kAraNa che--Azrava. te pAMca prakArano che-mithyAtva Azrava, avrata Azrava, pramAda Azrava, kaSAya Azrava ane yoga Azrava. 4. muchavodhA, patra 76 / 5. uttarAdhyayana vRtti, pR. 11 / 6. vRttavRtti, patra 86 / 7.3ttarAdhyayana vRtti, pR. 11 : tRLatuSapAttArIpAdibhiriiN dhanavizeSairiMdhyamAno na tathA dIpyate yathA ghRtenetyato'numAnAt jJAyate tathA ghRtenAbhiSikto'dhikaM bhAti /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 21. dUra kara (vividha) cUrNikAre AnA be artha karyA che-- 1. vi pRthappA"--chUTuM karavuM. 2. choDavuM, tyajavuM. 117 22. pArthiva zarIrane (pADhavuM sarIra) bRhavRttikA2e 'pAvaM'nI vyAkhyA A rIte karI che--je pRthvItulya che te pArthiva che. pRthvInuM eka nAma che--sarvasahA. te badhuM sahana karI le che. manuSyanuM zarIra badhuM sahana kare che, sukha-duHkhamAM sama rahe che. sahiSNutAnI samAnatAnA AdhAre zarIrane paNa pArthiva kahevAmAM AvyuM che. teno bIjo artha zaila athavA parvata evo ka2vAmAM Ave che. manuSya parvatanI mAphaka ati nizcaLa avasthA prApta kare che, eTalA mATe tenA zarIrane pArthiva kahevAmAM AvyuM che. vRttikAranA A baMne artha pArthiva zabda sAthe ghaNo dUrano saMbaMdha sthApita karI Ape che. sUtrakRtAMga cUrNi anusAra pAMca bhUtomAM pRthvIne mukhya mAnIne zarIrane pArthiva kahevAmAM AvyuM che. za2I2mAM kaThora bhAga pRthvI, dravya bhAga pANI, uSNatA teja, ucchvAsa-niHzvAsa vAyu ane zuSira(khAlI) bhAga AkAza che. AyurvedamAM zarIrane pArthiva kahevAnuM je kAraNa batAvyuM che te bahu spaSTa che. evI saMbhAvanA karI zakAya ke pArthiva zabda AryuvedanI paraMparAmAMthI ja grahaNa karavAmAM Avyo hoya. adhyayana-3: zloka 13-14 Ti 21-24 'gaMdha, ghrANendriya tathA zarIra aMtargata samasta kaThaNa avayavo, gurutva (bhArepaNuM tathA poSaNa), sthiratA--A kAryo zarIramAM pRthvI-mahAbhUtanAM che. bAkInA ghana dravyo AyurvedanA mate pRthvInA vikAro che. tenuM (zarIranuM) mukhya upAdAna (samavAyI kAraNa) pRthvI ja bAkI rahe che. AthI ja darzanomAM A zarIrane pArthiva kahevAmAM Ave che. 23. (zloka 13) prastuta zlokanA prathama be caraNomAM madhyama-puruSanI kriyA che ane aMtima caraNamAM prathama puruSanI. enAthI jaNAI Ave che ke pahelAM be caraNomAM upadeza che ane chellAM be caraNomAM sAmAnya nirUpaNa che. zAntyAcArya anusAra 'AvuM karanAra pArthiva zarIrane choDIne Urdhva dizA (svarga ke mokSa)ne pAme che', A arthanI AgaLa eTaluM vadhu umerI devuM joIe--'eTalA mATe tuM paNa Ama kara.'pa 24. deva (nambrA) yakSa zabda 'yak' dhAtumAMthI banyo che. tenA be nirukta che-(1) rUjyante pUSyante rUti yakSA:-je pUjAya che te yakSo--devo che. (2) yAnti vA tathAviEisamunthepa kSayamiti yakSAH--je aneka Rddhio vaDe saMpanna hovA chatAM paNa potAnI avasthitimAMthI cyuta thAya che, te yakSo che. 1. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 11 : vicit pRthakkhAve, pRthak ruddha / ahavA vigiceti ujjhita ityarthaH / 2. bRhadvRtti, patra 186 : pADhavaM ti pArthivamiva pArthivaM zItoSNAdipariSahasahiSNutayA samaduHkhasukhatayA ca pRthivyAmiva bhavaM pRthivI hi sarvasahA, kAraNAnurUpaM ca kAryamiti bhAvo / yadi vA pRthivyA vikAraH pArthivaH, sa ceha zailaH, tatazca 3. 4. zailezI prAhyapekSayA'tinizcalatayA zailopamatvAt paraprasiddhyA vA pathiyuM.... mUtratAMLa vRddhi, pR. 23, 24 / AyurvedIya padArtha vijJAna ( vaidya raNajitarAya desAI ) pR. 66, 106 // 5. dhRvRtti, patra 286 / ejana, patra 287 / 6.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana 3: zloka 14-15 Ti 25-28 pahelAM Ano artha deva hato. uttaravartI sAhityamAM tenA arthamAM apakarSa thayo ane A zabda nimna koTinI daivajAti mATe vaparAvA lAgyo. 118 25. mahAzukla (mahAsurA) 1 candra, sUrya vagere atizaya ujjavala prakAzavALA hoya che. eTalA mATe temane mahAzukla kahevAmAM AvyA che. 'su'nuM saMskRta rUpa 'zu' paNa thaI zake che. teno eka artha agni paNa che. ema mAnI laIe to teno artha thaze-mahAna agni. 26: (zloka 14) badhA devo samAna zIlavALA hotA nathI. temanA tapa, niyama ane saMyama-sthAna sarakhAM nathI hotAM. vyakti potAnA pUrvajanmamAM je prakAranAM zIla-saMyamanuM pAlana kare che, tene ja anurUpa devagatine te prApta kare che. badhA devatAonI saMpadA ekasarakhI nathI hotI. pahelA devalokathI bIjA ane bIjAthI trIjAnI saMpadA adhika hoya che. A rIte A saMpadA uttarottara vadhatI jAya che. tenuM kAraNa che--'nahIM nahIM aaN tesi yevALa tava-niyama-caMmapeLi kSitAni mati, nasla nArisa, sItamAsi tAraso jakkho bhavati / vijJAtinduiA mAgadhI bhASAno zabda che. tenuM saMskRta rUpa che--vivRI:. 27. IcchAnusAra rUpa dhAraNa karavAmAM samartha hoya che (jAmava vinnio) 5 Ama vintriono artha che-IcchAnusAra rUpa dhAraNa karavA samartha, ATha prakAranA aizvarya-yukta. ' tattvArtharAjavArtikamAM ekasAthe aneka AkAravALA rUpa-nirmANanI zaktine kAmarUpItva kahevAmAM Avela che. cUrNikAre tenuM saMskRta rUpa 'jhAmarUpaviviLa:' ane zAntyAcArya tathA nemicandre 'vAnarUpaviLA:' ApyuM che." 'vidyurvina' prAkRtanuM ja anukaraNa che. 28. seMkaDo pUrva-varSo sudhI--asaMkhya kALa sudhI (pullA vAsamA varte) 84 lAkhane 84 lAkha vaDe guNavAthI je saMkhyA maLe tene pUrva kahevAmAM Ave che. sittera lAkha chappana hajAra karoDa- 70, 560,000,000,000-varSane pUrva kahevAmAM Ave che. bahu arthAt asaMkhya. asaMkhya pUrva athavA asaMkhya so varSa sudhI. AnuM tAtparya che--palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga sudhI devonI ochAmAM ochI ATalI sthiti to hoya ja che. muni pUrvajIvI ke zatvarNajIvI hoya che, eTalA mATe temanA vaDe temanuM mApa batAvavAmAM AvyuM che. 1. vRttavRtti, patra 287 : 'mahAzuvantA' atizayo vAtavA candrAdityAdayaH / 2. uttarAdhyayana vRtti, pR. 200 / 3. bRhadvRtti, patra 187 : visAlisehiM ti mAgadhadezIyabhASayA visadRzaiH / 4. (ka) muddodhA, patra 77: 'AmarUpavirA: ' yajJeSTarUpArinirvrttnshktismnvitaaH / (kha) uttarAdhyayana vRtti, pR.106 : aSTaprAzrvayaMyA kRtyartha: / 5. tattvArthavAti, phArU6, pR. 203 : yu pavanejAvArarUpavikrnnshktiH kAmarUpitvamiti / 6. (ka) uttarAdhyayana yUpti, pR. 20 : jayaMte manIyA vA kAmAH, rocate rocayati vA rUpaM, kAmato rUpANi vikurvituM zIlaM yeSAM ta ime kAmarUpavikurviNaH / (kha)vRttavRtti, patra 187 : 'Amavivo 'tti sUtratvAtkAmarUpavikaraNAH / (ga) suddhavoyA, patra 77 / 7. bRhadvRtti, patra 187 : pUrvA-ivarSamatikottilkssssttpNcaashtkottishsr-primitaani bahUNi, jaghanyato'pi palyopamasthititvAt, tavApi ca teSAmasaGkhyeyAnAmeva sambhavAt evaM varSazatAnyapi bahUni pUrvavarSazatAyuSAmeva caraNayogyatvena vizeSato dezanaucityamiti khyApanArthamitthamupanyAsa iti /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 119 adhyayana-3: zloka 16-18 Ti 29 29. (zloka 16thI 18) soLamA zlokamAM kahevAmAM AvyuM che ke deva manuSya-yonimAM dasa aMgovALI bhogasAmagrIthI yukta hoya che. te dasa aMgo A pramANe che(1) cAra kAma-skaMdha. (6) niroga (2) mitravAna (7) mahAprajJa (3) jJAtimAna (8) vinIta (4) uccagotra (9) yazasvI (5) varNavAna (10) sAmarthyavAna cAra kAma-skaMdhonuM nirUpaNa sattaramA zlokamAM ane bAkInA nava aMgono ullekha aDhAramA zlokamAM che. vattara vAma-vaMthaf-'kAma-dha'no artha che--manojJa zabda vagerenA hetubhUta pudgala-samUha athavA vilAsanA hetubhUta pugala-samUha. te cAra che(1) kSetra-vAstu (3) pazu (2) hiraNya (4) dAsa-pauruSa vetta-kSetra. kSetra zabda 'fkSa dhAtumAMthI banyo che. te dhAtunA be artha che-nivAsa ane gati. jemAM rahI zakAya tene kSetra kahevAya che. A vyutpatti anusAra gAma, udyAna vagere kSetro kahevAya che. 2 jayAM anAja utpanna thAya che te paNa kSetra kahevAya che. tenA traNa prakAra che - (1) setu-kSetra- jayAM siMcAIthI pAka taiyAra thAya che. (2) ketu-kSetra-jyAM varasAdathI pAka taiyAra thAya che. (3) setu-ketu-kSetra-jyAM zeraDI vagere siMcAI ane varasAda baMne vaDe utpanna thAya che. vahyuM-vAstu. vAstuno artha che-agAra-gRha. cUrNikAre tenA traNa bheda karyA che(1) saMtu-vAstu athavA (2) ketu-vAstu (1) khAta (3) khAtocchita (3) setu-ketu-vAstu (2) ucchita temanI vyAkhyAM anusAra-bhUmigRhane setu, UMcA mahelane ketu ane ubhayagRha (bhUmigRhanI uparanA mahela)ne setu-ketu kahevAmAM Ave che. A ja artha khAta, uskRita ane khAtoSkRitano che. zAtyAcAryuM ane nemicandra bIjA vikalpano ullekha karyo che. arthanI bAbatamAM traNe ekamata che." 1. suvALA, patra 77 : TE:-manojJaH taheva: 4. ejana, pRSTha 202 : vaNi tuM bhUmipara, tuM ya skRta skaMdhA:-tattatpudgalasamUhA: kAmaskaMdhAH / prAsAdAdyaM, ubhayathA gRhaM setuketuM bhavati, athavA vatthukhAyaM UsiyaM 2. bRhavRtti, patra 188 : 'kSi nivAsagatyoH' kSiyanti khAtUsiyaM, khAtaM bhUmigharaM UsitaM pAsAo khAtUsitaM bhUmigharovari nivasantyasminniti kssetrm-graamaaraamaadi| pA 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 101 : tatra kSetra setuM ketuM vA, setuM ketuM 5.(6) bRhadvRtti, patra 188 : tathA vasantyasminniti vAstu vA, setuM rahaTTAdi, ketuM variseNa niSphajjate ikSvAdi setuM ketum| khAtocchritobhayAtmakam / (5) sukhabodhA, patra 77 /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 120 adhyayana 3: zloka 16-18 Ti 29 rasa-ruSa-pauruSano artha che-karmakara ane dAsano artha che-kharIdelo athavA mAlikanI saMpatti gaNAto vyaktigulAma. tenA jIvana para svAmIno pUrepUro adhikAra raheto. potAnI janmajAta dAsya sthitine badalavAnuM tenA vazamAM nahotuM ane na to te saMpattino svAmI thaI zakato. dAsa ane nokara-cAkaramAM A ja aMtara che ke nokara-cAkara para svAmIno pUrepUro adhikAra nathI hoto, te svAmInI milakatamAM na gaNAto ane te anizcita kALa mATe pagAra para nokarIe rAkhavAmAM Avato. nizItha cUrNimAM cha prakAranA dAso gaNAvavAmAM AvyA che(1) paraMparAgata. (2) kharIdIne banAvelo. (3) karaja na cUkavatAM sajA rUpe banAvelo. (4) dukALa vagere AvatA bhojana vagere mATe jeNe dAsapaNuM svIkAryuM hoya te. (5) koI aparAdhane kAraNe daMDa vagere na bharI zakavAthI rAjA dvArA banAvAyela. (6) baMdI banAvIne jene dAsa banAvavAmAM Avyo hoya.1 manusmRtimAM sAta prakAranA dAsa gaNAvavAmAM AvyA che- (1) dhvajAdaMta dAsa-saMgrAmamAM parAjita dAsa. (ra) bhakta dAsa-bhojana vagere mATe dAsa banelo dAsa, (3) gRhaja dAsa-potAnI dAsIthI pedA thayelo dAsa. (4) krIta dAsa-kharIdelo dAsa. (5) datrima dAsa-koIe Apelo dAsa. (6) paitRka dAsa-paitRka vArasAmAM Avelo dAsa. (7) daMDa dAsa-devu vasUla karavA mATe banAvelo dAsa.2 manusmRtimAM ema paNa kahevAmAM AvyuM che ke dAsa 'adhana' hoya che. teo je dhana ekatrita kare che, te temanA mAlikonuM banI jAya che. nizItha cUrNi ane manusmRtinI dAsa-sUci sarakhI che. manusmRtimAM mAtra datrima dAsano ullekha vadhArAno maLe che. yAjJavazya smRtinA TIkAkAra vijJAnezvare paMdara prakAranA dAsa gaNAvyA che. temAM manusmRtimAM gaNAvelA to che ja uparAMta jagAramAM jItelA, potAnI jAte ja AvI maLelA, dukALanA samaye bacAvelA vagere vagere adhika che.' sutrakAre 'dAsa-pauruSa'ne kAma-skaMdha -dhana-saMpatti mAnela che. dAsa-pauruSa zabdathI ema jaNAI Ave che ke te samaye 'dAsaprathA" ghaNI pracalita hatI. TIkAkAroe dAsano artha poSya athavA zreSTha varga ane pauruSeyano artha padAti-samUha evo karyo 1. nizatha vRni, pR. 22 2. manusmRti, 841 : dhvajAhato bhaktadAso, gahajaH krItadatrimau / paitriko daNDadAsazca, saptaite dAsayonayaH // 3. ejana, 8416 1 bhAyoM putrazca dAsazca, traya evAdhanAH smRtAH / yatte samadhigacchanti, yasya te tasya taddhanam // 4. yAjJavayaskRti, rA4, pR. ra7rU I 5. (ka) vRtti , patra 288: rAyate-rIte puNya ti rANaT:-paSya vargarUpAste ca porusaMti-sUtratvAtpauruSeyaM ca-padAtisamUhaH sAsaretham (kha) mughothA, patra 775
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturaMgIya 121 adhyayana-3: zloka 29Ti 30 aMgrejImAM paNa be zabdo che- Slave ane Servant. A baMne dAsa ane nokaranA krame paryAyavAcI che. jaina-sAhitya anusAra bAhya-parigrahanA dasa bheda che. temAM 'kuLa arthAt be pagavALA dAsa-dAsIone paNa bAhya parigraha mAnavAmAM Avela che. kauTilIya arthazAstramAM gulAmane mATe 'dAsa' ane nokarI mATe 'karmakara' zabdano upayoga karavAmAM Avyo che. temAM 'dAsakarmakarakalpanAme eka adhyAya che.' anagAradharmAmRtanI TIkAmAM paMDita AzAdharajIe 'dAsa' zabdano artha-kharIda karelo karmakara evo karyo che. je AjakAla lokonI dhAraNA che ke 'dAsa' zabdano artha krUra ane jaMgalI loko che. paNa dAsa zabdano mULa artha Avo nathI jaNAto. dAsano artha dAtA (aMgrejImAM jene Noble kahe che) rahyo haze. RgvadanI ghaNI RcAo parathI e spaSTa pratIta thAya che ke "saptasiMdhu' para dAsonuM Adhipatya hatuM. ema jaNAya che ke dAsa loko rajapUtonI jema zUravIra hatA. namUci, zaMbara vagere dAsI moTA zUravIra hatA." A AryapUrva jAti upara Adhunika saMzodhakoe ghaNo prakAza nAkhyo che. 30. saMpUrNa bodhinuM (vanaM vodi) bodhi zabda "vadhu dhAtumAMthI niSpanna thAya che. teno artha che--jJAnano viveka. adhyAtmamAM teno artha che-Atmabodha. A ja mokSamArgano bodha che. bodhi ane jJAna eka nathI. sAmAnya jJAna mATe bodhino prayoga na thaI zake. jJAna pustakIya tathyonA AdhAre thanAra jANakArI che. bodhi AMtarika vizuddhi dvArA svayaM prasphaTita thanAra jJAna che. tene atIndriya-jJAna athavA viziSTa-jJAna paNa kahI zakAya. bIjA zabdomAM kahIe to jJAna, darzana ane cAritranI samyapha yuti te bodhi che. "baso kvI vevaMtI' tenuM spaSTa dedAMta che. temAM AMtarika vizuddhithI prajJAnuM eTaluM jAgaraNa thaI jAya che ke teo kevaLI banI jAya che, saMpUrNa jJAnanA dhaNI banI jAya che." sthAnAMgasutramAM traNa prakAranA bodhino ullekha che-jJAnabodhi, darzanabodhi ane cAritrabodhi. vRttikAre Ano artha samyabodha evo karyo che." sUtrakRtAMga rA73mAM 'o suvarSa vardi va Adiva-mAM prayukta bodhi zabdano artha vRttikAre samyaga darzananI prApti evo karyo che. AcArya kuMdakuMde bodhinI vyAkhyA A rIte ApI che--je upAyathI sajJAna utpanna thAya che, te upAya-ciMtAnuM nAma bodhi che.10 A badhA saMdarbhomAM 'bodhi'no artha che-samyagdarzana. mokSaprAptinuM paheluM sopAna che-samyagdarzana ane tenI pAchaLa che saMyamanI sAdhanA ane tenI phaLazruti che mokSa. bodhi athavA saMbodhino artha kevaLajJAna paNa thAya che. paraMtu prastuta prasaMgamAM te abhipreta nathI. 1. gharmasthA , rA22, prazara dUdha 2. anagAradharmAmRta, 4 / 121 / 3. mAratIya saMskRtti maura hiMsA, pR. 22/ 4. zre, zarUA22; kArUpa 5. bhAratIya saMskRti maura hiMsA, 9. zarU 6. mAvatI, rA46 vagere. 7. TAi rAu76 : vidA vothI paUUttA, te nada-TIMvadhI, saMpAvothI, varitta vadhI 8. sthAnI vRtti, panna 223 : vadha: tavo : 9. sUtrakRtAMgavRtti, patra 77 : bodhiM ca samyagdarzanAvAptilakSaNAm / 10. amRtari saMda, pR. 440, dvavAnu9kSA 83 !
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 122. adhyayana 3: zloka 19-20 Ti 31 brahavRttikAre kevalano artha--akalaMkita vizuddha ane bodhino artha--jinapraNIta dharmanI prApti evo karyo che. nemicandra paNa A ja artha karyo che. vizeSa vivaraNa mATe juo-DA 3176nuM TippaNa. 31. bacelA karmone... jhADI nAkhIne (dhuvamere) va -A karmazAstrano pAribhASika zabda che. te satkarma athavA vidyamAna karmanA arthamAM rUDha che. kevaLInA cAra bhavopagrAhI karmo-vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya-bAkI rahe che. jIvananA aMtima samayamAM temane kSINa karIne te mukta thaI jAya che. zAntAcArya Ano mukhya artha satkarma ane vikalpamAM aMzano artha 'bhAga' karyo che. nemicane paNa aMzano A ja artha karyo che. temanA pramANe dhummasa'no artha thaze--je sarva karmonA bhAganuM apanayana karI cUkyo hoya. 1. bhUvRtti, patra 288 : devatAsaMmAM yofdha jinapraNItadharmaprAptilakSaNAm / 2. suvavadhA, patra 78 | 3. bRhadvRtti, patra 188 : kammaMsitti-kArmagranthikaparibhASayA sarDi .... 4. ejana, panna 288 : gaMgA:-mA: 5. suvavoghA, patra 78 |
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauttha ajjhayaNaM asaMkhayaM caturtha adhyayana asaMskRta
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM nAma niryukti anusAra 'pramAdApramAda' ane samavAyAMga anusAra "asaMskRta" (prA. asaMkhaya) che. niryuktikAre kareluM nAmakaraNa adhyayanamAM varNavelA viSayanA AdhAre che ane samavAyAMganuM nAmakaraNa AdAnapada (prathama AdhAre che. AnuM samarthana anuyogadvAra vaDe paNa thAya che.' 'jIvana asaMskRta che tenuM saMdhAna karI zakAtuM nathI, eTalA mATe vyaktie pramAda karavo joIe nahi-A ja A adhyayananuM pratipAdya che. je vyaktiono jIvana pratye Avo dRSTikoNa nathI, teo bIjI mithyA dhAraNAomAM phasAIne mithyAbhinivezane Azraya Ape che. sUtrakAra jIvana tarapha jAgaruka rahevAnI baLavAna preraNA ApatAM tathyonuM pratipAdana kare che ane mithyA mAnyatAonuM khaMDana kare che. te mithyA mAnyatAo A che1. ema mAnavAmAM AvatuM hatuM ke dharma ghaDapaNamAM karavo joIe, pahelAM nahi. bhagavAne kahyuM- "dharma karavA mATe badho samaya yogya che, ghaDapaNamAM koI rakSaNakartA nathI." (zlo. 1) 2, bhAratIya jIvananI paripUrNa kalpanAmAM cAra puruSArtha mAnavAmAM AvyA che--kAma, artha, dharma ane mokSa, artha yanakena prakAreNa prApta karavAnI preraNA ApavAmAM AvatI hatI. loko dhanane ja rakSaNakartA mAnatA hatA. bhagavAne kahyuM- "je vyakti ayogya sAdhano dvArA dhanopArjana kare che, teo dhanane choDIne narakamAM jAya che. ahIM ke parabhavamAM dhana koInuM rakSaNakartA banI zakatuM nathI. dhanano vyAmoha vyaktine yogya mArga para javA deto nathI.'' (zlo. 2 5). 3. keTalAya loko ema mAnatA hatA ke karelAM karmonuM phaLa parabhavamAM ja maLe che. keTalAka mAnatA hatA ke karmonuM koI phaLa che ja nahi. bhagavAne kahyuM - "karelAM kamene bhogavyA vinA chUTakAro nathI maLato. karmonuM phaLa A janmamAM paNa maLe che ane parajanmamAM paNa." (zlo. 3) 4. evI mAnyatA hatI ke eka vyakti ghaNA loko mATe koI karma kare che to tenuM pariNAma te badhA bhogave che. bhagavAne kahyuM - "saMsArI prANI potAnA bAMdhavA mATe je sAdhAraNa karma kare che, te karmanA phaLa-bhoga vakhate te bAMdhavo bAMdhavapaNuM dekhADatA nathI, tenA phaLamAM bhAga paDAvatA nathI." (glo. 4) 5. ema mAnavAmAM AvatuM hatuM ke sAdhanA mATe samUha vighnarUpa che. vyaktie ekAMtamAM sAdhanA karavI joIe. bhagavAne kahyuM-'je svataMtra vRttino tyAga karI gurunA AzrayamAM sAdhanA kare che, te mokSa pAme che." (glo. 8) 6. loko kahetA ke jo chandanA virodhathI mukti maLe che to te to aMta samaye paNa karI zakAya che. bhagavAne kahyuM- "dharma pachIthI karIzuM--AvuM kathana zAzvatavAdIo karI zake che. je potAnI jAtane amara mAne che, temanuM AvuM kathana hoI zake che, paraMtu je jIvanane kSaNabhaMgura mAne che, teo kAlanI pratIkSA kevI rIte karaze bhalA ? teo kAla para vizvAsa kevI rIte karaze ? dharmanI upAsanA mATe samayanuM vibhAjana avAMchanIya che. vyaktie pratipaLa apramatta rahevuM joIe." (zlo. 9-10). A rIte A adhyayana jIvana pratye eka sAco dRSTikoNa prastuta kare che ane mithyA mAnyatAonuM nirasana kare che. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 181 : paMcaviho apamAo ihamajjhayaNami appamAo ya / vaNNiejja u jamhA teNa pamAyappamAyati / / 2. samavA, samavAya rUdda : chattIsaM 3ttarAyaUTI S0 taM--vinayamughaM. va... / u. aNuogadArAI, sUtra 322 /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ cautthaM ajjhayaNaM : yaturtha adhyayana asaMkhayaM : asaMskRta mULa 1. asaMkhayaM jIviyaM mA pamAyae javaNIyassa hu natthi tANaM / evaM viyANAhi jaNe pamatte kaNNa vihiMsA ajayA garhiti // 2. je pAvakammehi dhaNaM maNUsA samAyayaMtI amaI gahAya / pahAya te pAsapayaTTie nare veNuddhA narayaM uti // 3. teNe jahA saMdhimuhe gahIe sakammuNA kicca pAvakArI / evaM payA pecca ihaM ca loe kaDANa kammANa na mokkha asthi // 4. saMsAramAvanna parassa aTThA sAhAraNaM jaM ca karer3a kammaM / kammassa te tassa u veyakAle na baMdhavA baMdhavayaM uveMti // 5. vitteNa tANaM na labhe pamatte imami lor3a aduvA paratthA / dIvappaNa va anaMtamohe neyAuyaM dadrumadadrumeva / / 6. sattesu yAvI paDibuddhajIvI na vIsase paMDie Apanne / ghorA muhuttA abalaM sarIraM bhAruMDapakkhI va carappamatto // saMskRta chAyA asaMskRtaM jIvitaM mA pramAdI: jaropanItasya khalu nAsti trANam / evaM vijAnIhi janAH pramattAH katru vihiMsrA ayatA grahISyanti // ye pApakarmabhiH dhanaM manuSyAH samAdadate amatiM gRhItvA / prahAya te pAzapravartitAH narAH vairAnubaddhA narakamupayanti // steno yathA sandhimukhe gRhItaH svakarmaNA kRtyate pApakArI / evaM prajA pretyeha ca loke kRtAnAM karmaNAM na mokSo'sti // saMsAramApannaH parasyArthAt sAdhAraNaM yacca karoti karma / karmaNaste tasya tu vedakAle na bAndhavA bAndhavatAmupayanti // vittena trANaM na labhate pramattaH asmiloke athavA paratra / praNaSTadIpa iva anantamohaH nairyAtRkaM dRSTvA'dRSTvaiva // sutesu cApi pratibuddhajIvI na vizvasyAt paNDita AzuprajJaH / ghorA muhUrttA avalaM zarIraM bhAraNDapakSIva carApramattaH // gujarAtI anuvAda 1. jIvana sAMdhI zakAtuM nathI', eTalA mATe pramAda na karo. ghaDapaNa AvatAM koInuM zaraNa hotuM nathI. pramAdI, hiMsaka ane avratI manuSya konuM zaraNa leze--e vicAra ro. 2. je manuSyo kubuddhine anusarI pApakArI pravRttio vaDe dhananuM upArjana kare che tevA mUrchAnA pAzathIpa pravartita vera vaDe baMdhAyelA mANaso dhanane choDIne narakamAM jAya che. 3. jevI rIte khAtara pADatAM pakaDAI gayelo pApI cora potAnA karmothI ja kapAI jAya che, tevI ja rIte A loka ane paralokamAM prANI potAnA karelAM karmothI ja kapAI jAya che--daMDAya che. karelAM karmonuM phaLa bhogavyA vinA chUTakAro thato nathI. 4. saMsArI prANI potAnA bAMdhavo mATe je sAdhAraNa karma (AnuM phaLa mane paNa maLe ane temane paNaevuM karma) kare che, te karmanuM phaLa bhogavatI veLAe bAMdhavo baMdhutA dekhADatAM nathI--tenA phaLamAMthI bhAga paDAvatA nathI. 5. pramatta (dhanamAM mUrchita) manuSya A lokamAM ke paralokamAM dhanathI rakSaNa meLavI zakato nathI. aMdhArI guphAmAM jeno dIvo bUjhAI gayo hoya tenI mAphaka, anaMta mohavALo prANI pAra pahoMcADanAra mArgane jovAM chatAM joto nathI.10 6. AzuprajJa paMDita sUtelA mANasonI vacce'' paNa jAgRta 2he. pramAdRmAM vizvAsa na ure. aNa ghazo ghora (2) hoya che. zarIra durbaLa che. eTalA mATe bhA2eDa pakSI nI jema apramatta thaIne vicaraNa kare.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 128 adhyayana-4: zloka 7-12 7. vare paDuM parisaMvaITUTo vatana parizamAna: jaM kiMci pAsaM iha mnnnnmaanno| yatkiJcitpAzamiha manyamAnaH / lAbhaMtare jIviya bRhaittA lAbhAntare jIvitaM bRMhayitA pacchA parinnAya malAvadhaMsI // pazcAtparijJAya malApadhvaMsI // 7. pagale-pagale doSono bhaya rAkhato, nAnakaDA doSane paNa 15 pAza mAnato mAnato cAle. navA-navA guNonI upalabdhi thAya tyAM sudhI jIvanane poSejyAre tema na thAya tyAre vicAra-vimarzapUrvaka A zarIrano dhvaMsa karI nAkhe. 14 8. chaMdaM niroheNa uvei mokkhaM chandanirodhenopaiti mokSaM Ase jahA sikkhiyvmmdhaarii| azvo yathA shikssitvrmdhaarii| puvvAiM vAsAiM carappamatto pUrvANi varSANi carati apramattaH tamhA muNI khippamuvei mokkhN|| tasmAnmuniH kSipramupaiti mokssm|| 8. zikSita (zikSakane adhIna rahelo) ane tanutrANadhArI azvare jevI rIte yuddhano pAra pAmI jAya che, tevI ja rIte svacchaMdatAno nirodha karanAra muni saMsArano pAra pAmI jAya che. pUrva jIvana mAM je apramatta banI vicaraNa kare che, te tevA apramatta-vihAra vaDe tarata ja mokSane prApta thAya che. 1. puSyamevaM namenna pachI sapUrvameva ne tameta pazcAt esovamA sAsayavAiyANaM / eSopamA zAzvatavAdikAnAm / visIyaI siDhile AuyaMmi viSIdati zithile AyuSi kAlovaNIe sarIrassa bhee|| kAlopanIte zarIrasya bhede / / 9, je pUrva jIvanamAM 2 apramatta nathI hoto, te pAchaLanA jIvanamAM paNa apramatta banI zakato nathI. "pAchalA jIvanamAM apramatta thaI jaIzuM"--evuM nizcaya-vacana zAzvatavAdIo mATe ja 3 ucita hoI zake, pUrva jIvanamAM pramatta rahenAra AyuSya zithila thatAM, mRtyu vaDe zarIrabhedanI kSaNo upasthita thatAM viSAdamAM paDI jAya che. 10.khippaM na sakkei vivegameuM kSipraM na zaknoti vivekametuM tamhA samuTThAya pahAya kAme / tasmAtsamutthAya prahAya kaamaan| samicca loyaM samayA mahesI sametya lokaM samatayA mhaissii| appANarakkhI caramappamatto // AtmarakSI carati apramattaH / / 10. koI paNa manuSya tatkALa vivekapAmIrapa zakato nathI. eTalA mATe he mokSanI eSaNA karanAra maharSi ! tuM usthita bana- "jIvananA aMtima bhAgamAM apramatta banIzuM"--evI ALasane tyajI de, kAma-bhogo choDI de, lokane sArI rIte jANI le, samabhAvamAM ramaNa karI tathA Atma-rakSaka ane apramatta banI vicaraNa kara. 27 11. muhaM muhaM mohaguNe jayaMtaM muharmuharmohaguNAn jayantaM aNegarUvA samaNaM caraMtaM / anekarUpAH zramaNaM carantam / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca sparzAH spRzantyasamaJjasaM ca na tesu bhikkhU maNasA pausse // na teSu bhikSurmanasA pradviSyAt / / 11. vAraMvAra mohaguNo para vijaya pAmavAno prayatna karanAra ugravihArI. zramaNane aneka prakAranA pratikULa sparzI pIDA kare che, asaMtulana pedA kare che. paraMtu te temanA pratye manamAM paNa praSa na kare. 12. maMdA ya phAsA bahulohaNijjA mandAH sparzA bahulobhanIyAH tahappagAresu maNaM na kujjaa| tathAprakAreSu mano na kuryAt / rakkhejja kohaM viNaejja mANaM rakSet krodhaM vinayed mAnaM mAyaM na seve payahejja lohN|| mAyAM na seveta prajahyAllobham // 12. komaLa-anukULa sparza1 ati lobhAmaNA hoya che. tevA sparzomAM manane na jaDe. krodhanuM nivAraNa kare.32 mAnane dUra kare. mAyAnuM sevana na kare. lobhano tyAga
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 13. je saMkhyA tuccha parappavAI te pijjadosANugayA parajjhA / ahammeti duchamANo kaMkhe guNe jAva sarIrabheo // -tti bemi / 129 ye saMskRtA: tucchAH parapravAdinaH te preyodoSAnugatAH parAdhInA: / ete adharmAH iti jugupsamAnaH kAGkSed guNAn yAvaccharIrabhedaH // - iti bravImi adhyayana- 4 : so13 13. 4 anyatIrthi soDo "bhavana sAMdhI zAya cheu evuM kahe che teo azikSita che, preya ane dveSamAM isAyelA che, parataMtra che. upa "tekho dharma-rahita che"AvuM vicArI temanAthI dUra rahe. " aMtima zvAsa sudhI (sabhya-darzana, jJAna, cAritra vagere) gulonI ArAdhanA kare. ~ema huM kahuM chuM.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 4: asaMskRta 1. sAMdhI nathI zakAtuM (saMgya) jeno saMskAra karI zakAya, jene sAMdhI zakAya, vadhArI zakAya, tene saMskRta kahevAya che. jIvana asaMskRta hoya che--na to tene sAMdhI zakAya che ke na vadhArI zakAya che. A jIvananuM satya che. nemicandra ahIM eka prAcIna zloka uddhata karyo che - 'vAsAiM do va tinni va, vAhijjai jaragharaM pi sIDevi / sA kA vi natthi nII, sIDijjai jIviyaM jIe // ' bhAMgelA-tUTelA gharanI marAmata karI temAM be-cAra varSa rahI paNa zakAya che. paraMtu evuM koI sAdhana nathI ke jenA vaDa tuTelA jIvanane sAMdhI zakAya. 2. pramAda na karo ( pAyaU) Ano artha che-jIvana asaMskRta (sAMdhI na zakAya tevuM) ane AyuSya alpa che. prastuta zlokanI racanAmAM 'pamADa mAM lipi-viparyayanA kAraNe "mA pAyA' banyuM che ke " paHva ja mULa pATha che, te vicAraNIya che. prakaraNanI daSTie "I[HIS' pATha adhika prAsaMgika che. 3. ghaDapaNa AvatAM (karavIyalsa) je vyakti ema vicAre che ke dharma to ghaDapaNamAM karI laIzuM, teo bhramaNAmAM jIve che. temaNe vicAravuM joIe - 'jayA ya rUvalAvaNNaM, sohaggaM ca viNAsae / jarA viDaMbae dehaM, tayA ko saraNaM bhave ? / / ' ghaDapaNa rUpa, lAvaNya ane saubhAgyane naSTa karI de che. te zarIranI viDaMbanA kare che. tyAre te zaraNarUpa kevI rIte thaI zake bhalA ?' 'rasAyaNaM nisevaMti, maMsaM majjarasaM tahA / bhujaMti sarasAhAraM, jarA tahavi na nassae / ' loko rasAyaNonuM sevana kare che; madha, mAMsa, rasa, sarasa AhAra vagere khAya-pIve che, chatAM paNa ghaDapaNa AvatuM rokAtuM nathI. 4. pApakArI pravRttiothI (pAvadi ) cUrNimAM pApa-karmano artha-hiMsA, amRta, corI, abrahmacarya, parigraha vagere karmo karyo che. zAntAcArye teno artha 1. athavA , patra 78 ! 2. ejana, patra 76 / 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 110 : pAtayate tamiti pApaM, kriyata iti karma, karmANi hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAdIni /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 131 adhyayana-4: zloka 3 Ti pa-7 'pApanAM upAdAna-bhUta anuSThAna' ane namicandra kRSi, vANijaya vagere anuSThAna' karyo che. je 5. mUchanA pAzathI (pAsa) cUrNi ane brahavRttimAM 'no mukhya artha-''-'jo karyo che. bRhadravRttimAM teno vaikalpika artha 'za paNa Apyo che. nemicandra Ane 'pAga' zabda mAnyo che. temaNe be prAcIna zloko utRta karyA che- vArI gayANa jAlaM timINa hariNANa vaggurA ceva / pAsA ya sauNayANaM, NarANa baMdhatthamitthIo // 1 // unnayamANA akkhaliya-parakkamA paMDiyA kaI je ya / mahilAhiM aMgulIe, naccAvijjati te vi narA // 2 // hAthI mATe vAri-sAMkaLa, mAchalIo mATe jALa, haraNo mATe phAMsalo ane pakSIo mATe pAza jevAM baMdhano che, tevI ja rIte manuSyo mATe strIo baMdhana che. unnata ane alita parAkramavALA paMDito ane kavio paNa mahilAonI AMgaLInA IzAre nAce che. 6. verathI baMdhAyelA vyakti (verayvRddhA) 'vare vanne ya khe va-A vacana pramANe vaira'nA be artha thAya che-vaja ane karma ahIM teno artha karma evo thAya che. zAntAcArya anusAra 'verAvano artha 'karma vaDe baddha" ane micandra anusAra pApa vaDe baddha" evo thAya che. 7. khAtara pADatAM (dhamu) Ano zAbdika artha che-khAtara pADelI jagyAe cUrNikAra ane TIkAkAroe aneka prakAranAM khAtara batAvyAM chekalazAkRti, naMdAvartAkRti, padhAkRti, purupAkRti vagere vagere. zUdraka viracita saMskRta nATaka ' pR Ta (313)mAM sAta prakAranAM khAtara darzAvavAmAM AvyA che- padma (kamaLa)nA AkAranuM, sUryanA AkAranuM, ardhacandranA AkAranuM, jalakuMDanA AkAranuM, svastikanA AkAranuM, ghaDA (pUrNakuMbha)nA AkAranuM ane AyatAkAra : || joksa bhAre vAnara, vApI virUddha ti gory | A prasaMge cUrNi (pR. 110, 111), bRhaduvRtti ( patra 28,7. 208) ane sukhabodhA (patra 81, 82)mAM be kathAono ullekha che. baMne kathAo A pramANe che 1. vRtti , patra 206 : 'pApaffma:' kRti pAnA fmanuSTha:I. 2. suvo, patra 80 : 'pApaffma:' pitA nathafma: nukanai: | 3. (ka) sAdhyayana vULa, pRSTha 220 : patti zrImaMtrIm | (kha) vRtti , patra 26 : 'patha' volAya... 8 pAna 6. navavadhA, panna 80 : vairAnuvadvA:-pApana satata nu tA: 5 9. bRhatvatti. patra 207 : saMdhi:-kSatraM tasya mukhamiva mukhaM-dvAra tafmana 8. (6) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 111 : khattANi ya aNegAgAgaNi kalasAgiti-zaMdiyAvatta-saMdruitaM (tANi ) payumAmi (zi) ti parikriti vaI (kha) vRkravRtti, patra 2017 (ga) mughothA, patra 86I 4. suvavadhA, patra 80 : pAza phuvA: 5. vR tti , patra 206 : vaira-katif....tena kanuK: sttmnugtaaH|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 132 adhyayana-4: zloka 5 Ti 8 1. eka nagaramAM eka kuzaLa cora raheto hato. te vividha prakAranAM khAtara pADavAmAM nipuNa hato. ekavAra te eka abhedya gharamAM kapizIrSaka (kAMgarAvALuM) bAkoruM pADI rahyo hato. eTalAmAM ja gharano mAlika jAgI gayo. te khAtara tarapha jovA lAgyo. core bAkoruM kotaravAnuM pUruM thatAM ja temAM potAnA baMne paga nAkhyA. gharano mAlika sAvaceta hato. teNe coranA baMne paga baLapUrvaka pakaDI lIdhA. core bahAra UbhelA potAnA sAthI corane kahyuM-aMdarathI mArA paga koIe pakaDI lIdhA che. tuM jora karI mane bahAra kheMcI le. sAthI core tema karavAnuM zarU karyuM. aMdara ane bahAra baMne bAjuthI pelAnI kheMcatANa thavA lAgI. te khAtaranA bAkorAMnA kAMgarA tIkSNa hatA. vAraMvAra kheMcAvAthI coranuM zarIra lohIluhANa thaI gayuM. koIe tene choDyo nahi. te vilApa karato marI gayo. 2. eka cora gharanI pachavADe khAtara pADI eka dhanADhya vyaktinA gharamAM ghUsyo. gharanA badhA sabhyo nidrAdhIna hatA. teNe manaphAvatuM dhana corI lIdhuM ane te ja khAtaranA bAkorAMmAMthI bahAra nIkaLI ghare pahoMcI gayo. rAta vItI. savAra thayuM. te snAna karI navAM kapaDAM paherI pelA gharanI najIka hAjara thaI gayo. te jANavA mAgato hato ke loko tenA khAtara viSayamAM zuM bole che? teo tene corane) oLakhI zake che ke nahi? jo oLakhI nA zake to pote pharI-pharI corI karaze. te khAtaranA sthAna para Avyo. tyAM bhIDa ekaThI thaI hatI. badhAM khAtara pADanArAnI nipuNatA mATe Azcarya vyakta karI rahyA hatA. teo bolavA lAgyA-are ! A ghara para caDavuM atyanta muzkela che. cora AnA para caDyo kevI rIte ? teNe pAchaLanI dIvAla upara khAtara pADyuM kevI rIte ? aho ! ATalA nAnakaDA bAkorAMmAMthI te aMdara gayo kevI rIte ane dhananI poTalI sAthe pharI pAcho A nAnakaDA bAkorAMmAMthI nIkaLyo kevI rIte ? cora sAMbhaLI rahyo hato. teNe potAnI kamara ane peTa tarapha joyuM. pachI pelA nAnakaDA bAM korAM tarapha joyuM. be guptacaro tyAM UbhA hatA teo tenI badhI gatividhi para dhyAna rAkhI rahyA hatA. teo tatkALa pahoMcyA ane tene pakaDIne rAjA pAse laI gayA. teNe corInI vAta svIkArI lIdhI. rAjAe tene zikSA karI kArAvAsamAM pUrI dIdho. prastuta kathAmAM cora pote pADela khAtaranA bAkorAMnI prazaMsA sAMbhaLI harSAtirekathI saMyama na rAkhavAne kAraNe pakaDAI jAya che. A kathAnI tulanA "BRTika' (313)mAM AvatI kathA sAthe karI zakAya che. temAM cArudattanI vizALa havelInI dIvAla pAse Ubho rahelo niSNAta cora zarvilaka vicArI rahyo che-' tarulatA vaDe AcchAdita A bhIMtamAM khAtara kevI rIte pADavuM ? khAtara joIne loka Azcaryacakita thaI tenI prazaMsA na kare to mArI khAtara pADavAnI kaLAnI vizeSatA zuM?'' 8. (vije tA 1 nAkhe po) vyakti dhana kamAya che, paNa te tenA mATe rakSaNakartA nathI banatuM. dhana sukha-sagavaDa ApI zake che, paNa zaraNa nahi. vyAkhyAgraMthomAM eka kathA che- indramaha utsavanuM Ayojana thayuM hatuM. rAjAe potAnA nagaramAM DhaMDhero pITAvyo ke Aje nagaramAM badhA puruSo gAmabahAra udyAnamAM ekaThA thAya. koIpaNa puruSa nagaranI aMdara na rahe. jo koI raheze to tene mRtyudaMDa ApavAmAM Avaze. badhA puruSo nagarabahAra ekaThA thaI gayA. rAjapurohitano putra eka vezyAnA gharamAM jaI chupAyo. rAjya karmacArIone khabara paDI eTale teo tene vezyAnA gharethI pakaDI laI gayA. te rAjapuruSo sAthe vivAda karavA lAgyo. teo tene rAjA. samakSa laI gayA. rAjAjJAnI avajJAnA aparAdha mATe rAjAe tene mRtyudaMDa Apyo. purohita rAjA samakSa upasthita thaI bolyo--he rAjana ! huM mAruM sarvasva Apane ApI dauM. Apa mArA A ekanA eka putrane choDI do. rAjAe tenI vAta mAnI nahi ane purohitaputrane zULI upara caDAvI dIdho.1 1. vRdavRtti, patra 2013
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 133 adhyayana-4: zloka 5 Ti 9-10 je dhana A lokamAM paNa rakSaNa karI zakatuM nathI, te paralokamAM rakSaNarUpa kevI rIte banaze? AcArya nemicandra vijJa-dhananA pariNAmonI carcA karatAM eka zloka uddhata karyo che - 'mohAyayaNaM mayakAmavaddhaNo jaNiyacittasaMtAvo / AraMbhakalahaheU, dukkhANa pariggaho mUlaM // parigraha mohanuM nivAsasthAna, ahaMkAra ane kAmavAsanAne vadhAranAra, cittamAM saMtApa pedA karanAra, hiMsA ane kalahanuM kAraNa tathA duHkhonuM mULa che. 9. aMdhArI guphAmAM jeno dIpaka bujhAI gayo hoya (rIvaMTTa) niryuktikAre prAkRta anusAra "rIva' zabdanA be artha karyA che-'AzvAsa-dvIpa' ane 'prAga-dvIpa'. jenAthI samudramAM DUbatAM manuSyone AzvAsana maLe che tene "AzvAsa-dvIpa' ane je aMdhakAramAM prakAza phelAve che tene 'prakAza-dIpa' kahevAmAM Ave che. AzvAsa-dvIpanA be bheda che-"saMkIna' ane 'prasaMDIna'. je jaLaplAvana vagerethI nAza pAme che tene 'saMdIna' ane je nAza nathI pAmato tene "asaMdIna' kahe che. cUrNikAra anusAra asaMdIna-dvIpa vistIrNa ane UMco hoya che, jemake-koMkaNa dezano dvIpa. prakAza-dIpanA be bheda che-"saMgama' ane "asaMmi ', je tela, vATa vagerenA saMyogathI pradIpta thAya che te 'saMyogima kahevAya che ane sUrya, candra vagerenA biMba 'asaMyogima' kahevAya che." ahIM prakAza-dIpa abhipreta che. keTalAka dhAtuvAdIo dhAtuprApti mATe bhUgarbhamAM gayA. dIpa, agni ane iMdhaNa temanI se hatA. pramAdavaza dIpa bujhAI gayo, agni paNa bujhAI gayo. have teo tevA gahana aMdhakAramAM pahelAM je mArga joyo hato te mArga joI zakyA nahi. teo aTavAI gayA. eka jagyAe mahAna viSadhara sarpo hatA. te dhAtuvAdIo te jagyAethI pasAra thayA. sApo temane DasyA. teo tyAM ja eka khADAmAM paDI gayA ane tarata marI gayA.' sarapenTiyara zAtyAcAryanA dvIpa-paraka arthane khoTo mAne che." paraMtu zAnyAcArye niyuktikAranA matanuM anusaraNa karIne "rIva' zabdanA be saMbhAvita arthanI jANakArI ApI che. temAM prastuta artha 'prakAza-dIpa'ne ja mAnyo che-tra pravINavIrenAdhikRtam | 10. (zloka 1-5) prastuta adhyayananA prathama pAMca zlokomAM bhagavAna mahAvIranA aparigrahanA dRSTikoNanI vyAkhyA maLe che. saMgrahanI nirarthakatA batAvavA mATe temaNe pAMca mahattvapUrNa sUtro ApyAM. te A pramANe che 1. jIvana svalpa che. tene sAMdhI zakAtuM nathI, pachI ATalA nAnakaDA jIvana mATe ATalo saMgraha zA mATe? 2. azuddha sAdhano vaDe, pApakArI pravRttio vaDe dhananuM upArjana athavA saMgraha du:kha ke durgatino hetu che. 3. kUtakarmo vaDe prANI chedaya che-daMDita thAya che. karelA karmone bhogavyA vinA chUTakAro maLato nathI. 1, suvA , patra 8rU I 6, The Uttaradhyayana Sutra, p. 295 : vIvaUT 2. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 206 / is a composition of which the two parts have a 3. uttarAdhyayana vULa, pR. 224-25 : no puna sI vicchi- wrong position one to the other : the word NAttaNeNa ussittaNeNa ya jaleNa Na chAdejjati so jItivatthINaM ought to be gureau: But also thinks it possitrANAya, asaMdINo dIvo jaha koNknndiivo| ble to explain go by a14-I think that would 4. uttarAdhyayana niryukti, mAthA 207ii. give a rathar bad sense. pa. vRtti , patra 22, 223 1 7. vRdatta, patra 222T
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 134 adhyayana-4: zloka 6 Ti 11-12 4. vyakti kuTuMba mATe karmo kare che, paraMtu karmonA phaLa bhogavatI vakhate kuTuMbIjano temAM bhAga paDAvatA nathI. teNe ekalAe ja phaLa bhogavavA paDe che. 5. dhana rakSaNa ApI zakatuM nathI. A hetuone sAme rAkhI saMgrahanI nirarthakatAnI A kaNI karI zakAya che. 11. (sujoyuM) 'susu-supta zabdamAM te baMneno samAveza thAya che, je sUteluM hoya ane je dharmAcaraNa mATe jAgRta na hoya.' 12. jAgRta rahe (DivuddhanIvI) pratibuddha zabdamAM te beno samAveza thAya che- je uMdhamAM na hoya ane je dharmAcaraNa mATe jAgRta hoya." pratibodhano artha che-jAgaraNa te be prakAranuM che-(1) nidrAno abhAva ane (2) dharmAcaraNa ane satya prati jAgarUkatA. jemanI cetanA dravyadRSTie saghana nidrA dvArA ane bhAvaSTie mUcha dvArA prastuta che, temano viveka jAgRta thato nathI. je vyakti baMne avasthAomAM jAge che, te pratibaddhajIvI che. te samagra jIvana jAgaraNanuM jIvana jIve che. je dazavaikAlika sUtramAM pratibuddhajIvInI paribhASA maLe che - (1) je mana, vacana ane kAyAnI duSpavRtti para niyaMtraNa rAkhavA zaktimAna hoya che. (ra) je dhRtimAna hoya che. (3) je saMyamI ane jitendriya hoya che. uttarAdhyananI cUrNi anusAra pratibuddhijIvI te che je kaSAyo ane Indriyo para vijaya prApta karIne AgaLa vadhe che." nidrA-ajAgarUkatAnA pratiSedha mATe vyAkhyAgraMthomAM agaDadaranuM udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. cUrNimAM A kathAnaka atyanta saMkSiptarUpe che. * bUvRttikAre A kathAnaka prAkRta gadyamAM prastuta karyuM che* ane sukhabodhAmAM A kathAnaka 328 gAthAomAM paghabaddha che. kathAno sAra-saMkSepa agaDadatta eka sArathino putra hato. bAlyAvasthAmAM ja tene pitAno viyoga thayo. vayaska banatAM te kauzambI nagarImAM zastravidyA zIkhavA gayo. tyAM te eka nipuNa zastrAcArya pAse zastravidyAmAM nipuNa banIne potAnI nipuNatAnuM pradarzana karavA rAjasabhAmAM gayo. rAjA ane badhA sabhAsado tenI kuzaLatA para mugdha banyA ane tene nagararakSAnI javAbadArI soMpavAmAM AvI. AkhuM janapada eka coranI harakatothI trAhimAma pokArI rahyuM hatuM. rAjAe nagararakSaka agaDadattane corane pakaDI lAvavAnuM kAma soMpyuM. te rAjakuLamAMthI corane pakaDavA mATe nIkaLyo. te eka udyAnamAM eka sadhana vRkSa nIce ArAma mATe beTho ane 1. bRhadvRtti, patra 213 : supteSu - dravyataH zayAneSu bhAvatastu dharmA prtyjaagrtsu| 2. ejana, patra 22rUA. 3. vaikSatti, vRttika rAu4, 25 1 4. uttarAdhyayana vULa, pRSTha 226 : pratibuddhanavanItra : pratibuddhajIvI, Na vissasejja kasAyidiesa / 5. ejana, pRSTha 226 ! 6. vRtti, patra rarU-ra6 7. muraghoghA, patra 84-24
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 135 adhyayana-4: zloka 6 Ti 13-14 corane pakaDavAnA upAya vicAravA lAgyo. eTalAmAM ja eka parivrAjaka te ja vRkSanI chAyAmAM AvIne beTho. agaDadattane te vyakita cora hovAnI zaMkA thaI. parivrAjaka ane agaDadatta baMne paraspara vAtacIta karavA lAgyA. agaDadatta bolyobhagavad ! huM atyanta daridra chuM. khAvA-pIvAnAM paNa phAMphAM che. parivrAjake kahyuM-tuM mArI sAthe rahe. huM tane AjIvikA ApIza. Ama te parivrAjakanI sAthe tenA paDachAyA mAphaka rahevA lAgyo. hakIkatamAM parivrAjaka ja durgharSa cora hato. te te rAtrImAM agaDadatta sAthe eka dhanavAnanA ghare corI karavA gayo. apAra dhanasaMpatti corIne te eka yakSamaMdiramAM pAMca-sAta vyaktione laIne Avyo. badhA te dhanasaMpatti sAthe nagaranI bahAra nIkaLyA. parivrAjake kahyuM have nagaranA A bAhya udyAnamAM ApaNe badhA ArAma karIe, pachI AgaLa vadhIzuM, ba gayA, agaDadatta ane parivrAjaka potapotAnI jagyAe sUtA rahyA. bIjA badhA mANaso gADha UMghamAM gherAI gayA. agaDadatta parivrAjakanI najara bacAvIne eka vRkSanI pAchaLa jaI chupAyo. A bAju parivrAjaka UThyo. teNe sUtelA badhA mANaso para bhayaMkara prahAra karI badhAne mArI nAkhyo. agaDadattane tenI jagyAe na jotAM tenI zodhamAM te nIkaLI paDyo. tene eka vRkSanI ADamAM joyo ane tenA para prahAra karavA lAkyo. agaDadatta sAvadhAna hato. teNe coranA khabhA para baLapUrvaka prahAra karyo. cora bebhAna thaI gayo. saheja cetana AvatAM te bolyo-"vatsa! tuM mAre ghare jaI mArI A talavAra batAvaje, tyAM rahelI mArI bahena tane pati rUpe svIkAraze." ATaluM kahI teNe prANa choDI dIdhA. agaDadatta tenA ghare gayo. talavAra jotAM ja coranI bahena jANI gaI ke A mArA bhAIno hatyAro che. teNe badalo levA mATe tene mAravAnI yukti karI, paNa agaDadatta sAvadhAna hato. teNe pelInI cAla saphaLa thavA dIdhI nahi. te tene laIne rAjagRhamAM gayo. rAjAe ghaNAbadhA InAmo ApI tenuM sanmAna karyuM. 13. kALa khUba ja ghora (kUra) hoya che (ghorI muddattA) A zabdo vaDe evo saMketa karavAmAM Avyo che ke prANInuM AyuSya alpa hoya che ane mRtyuno samaya acokkasa hoya che, na jANe te kyAre AvI jAya ane prANIne upADI jAya. ahIM 'muhUrta' zabda vaDe samasta kALanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. prANInuM AyuSya pratipaLa kSINa thatuM jAya che-A arthamAM kALa pratipaLa jIvananuM apaharaNa kare che. eTale tene ghora-raudra kahevAmAM Avela che.' 14. mAraDa pakSI (mAruM pakSI) jaina-sAhityamAM 'apramatta avasthA darzAvavA mATe A upamAno prayoga aneka sthaLe karavAmAM Avela che. kalpasUtramAM bhagavAna mahAvIrane- pallI rUva gappana-bhAraMDa pakSInI mAphaka apramatta kahevAmAM AvyA che. cUrNi ane TIkAo anusAra A be jIvo saMyukta hoya che. A baMnene traNa paga hoya che. vacceno paga baMneno sAmAnya hoya che ane eka-eka paga vyaktigata, teo ekabIjAnI sAthe atyanta sAvadhAnIpUrvaka varte che. satata jAgarUka rahe che. chaThThI zatAbdInI racanA vasudevahiMDI nAme graMtha (pR. 249)mAM bhAraMDa pakSInuM varNana karatAM lakhyuM che-A pakSIo ratnadvIpamAMthI Ave che. temanuM zarIra ghaNuM vizALa hoya che ane teo vAgha, rIMcha vagere vizALakAya jAnavaronuM mAMsa khAya che. kalpasUtranI kiraNAvali TIkAmAM bhAreDa pakSInuM citraNa AvI rIte karavAmAM AvyuM che- dvijihvA dvimukhAzcaikodarA bhinnaphalaiSiNaH / 1. su dhA , patra 24 : ghA -aurA: satataf prnAM prANApahAritvAt muhUrtAH- kAlavizeSAH, divasAdhupalakSaNa 2. (ka) 3/rAdhyayana yUni, 2275 (kha) vRdavRtti, patra 227 | (ga) suvavadhA, patra 24 metat /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi paMcataMtranA aparikSita kArakamAM bhAreMDa pakSI saMbaMdhI kathAno ullekha thayo che. teno pUrvavartI zloka A che-- ekodarA: pRthaggrIvA, anyonyaphalabhakSiNaH / asaMhatA vinazyanti, bhAraMDA iva pakSiNaH // eka sarovaranA kinArA upara bhAraMDa pakSInuM eka yugala rahetuM hatuM. eka divasa baMne pati-patnI bhojananI tapAsamAM samudranA kinAre-kinAre ghUmI rahyA hatA. temaNe joyuM ke samudranA mojAonA vegathI pravAhita thaIne amRtaphaLono eka jaththo kinArA para phelAyelo paDyo hato. temAMnA ghaNAbadhA phaLa nara bhAraDa pakSI khAI gayuM ane tenA svAdathI tRpta thaI gayuM. tenA mukhe phaLonA svAdanI vAta sAMbhaLI bIjA mukhe kahyuM--are bhAI ! jo A phaLomAM eTalo svAda che to mane paNa kaMIka cakhADa, jethI karIne A bIjI jIbha paNa te svAdanA sukhano thoDoka anubhava karI zake. A sAMbhaLIne pelA bhAraDa pakSIe kahyuM- ApaNA baMnenuM peTa eka ja che eTalA mATe eka mukha vaDe khAvAthI paNa bIjAne tRpti thaI ja jAya che. eTale vadhu khAvAthI zuM lAbha ? paraMtu phaLono je bAkI bacelo bhAga che te mAdA bhAraDa pakSIne ApI devo joIe ke jethI karI te paNa teno svAda laI zake. bAkI bacelA phaLo mAdAne ApI devAmAM AvyA. paraMtu bIjA mukhane A ucita na lAgyuM. te sadA udAsIna rahevA lAgyuM ane yenakenaprakAreNa Ano badalo levAnuM teNe vicAryuM. eka divasa saMyogavaza bIjA mukhane eka viSaphaLa maLI gayuM. teNe amRtaphaLa khAI janAra mukhane kahyuM-'are adharma ane nirapekSa ! mane Aje viSaphaLa maLyuM che. have huM mArA apamAnano badalo levA te khAI jAuM chuM.' A sAMbhaLI paheluM mukha bolyuM-'are mUrkha ! ema na kara. ema karavAthI ApaNe baMne marI jaIzuM.' paraMtu te na mAnyuM ane apamAnano badalo levA mATe viSaphaLa khAI gayuM. viSanA prabhAvathI baMne marI gayA. 136 adhyayana-4 : zloka 6 Ti 14 A pakSI mATe mAraDa, bhAvu ane me-A traNe zabdo pracalita che. AcArya hemacandranI dezInAmamAlAmAM bhAruMDanuM nAma bhoruDa che--mAruMDammi moruDo (6108) / temanI ja anekArthaka-nAmamAlA (3|173)mAM 'meruLyo mISaLa sva:'meruDa: vA: pakSI, yathA--visaMhitA vinayaMti, mehaDA phatra pakSiLa:''--Avo ullekha maLe che. vasudevahiMDImAM eka kathA che-- keTalAka vaNajArA vepAra mATe ekasAthe pravAse nIkaLyA. pravAsa karatA-karatA teo ajapatha nAmanA dezamAM pahoMcyA. tyAM pahoMcIne badhA vepArIo 'vajrakoTi-saMsthita' nAmanA parvatane oLaMgI AgaLa cAlyA. paraMtu atizaya ThaMDInA kAraNe temanA bakarA kAMpavA lAgyA. temanI AMkho parathI paTTIo dUra karavAmAM AvI ane pachI jemanA para besIne teo tyAM pahoMcyA hatA te badhA bakarAne mArIne temanI cAmaDImAMthI moTI-moTI mazako banAvI dIdhI. tyAra pachI ratnadvIpa javA Icchuka vepArIo A mazakomAM eka-eka charo laI pesI gayA ane aMdarathI mazakane baMdha karI lIdhI. te parvata para bhakSyanI zodhamAM bhAraMDa pakSIo AvyA ane pelI mazakone mAMsanA locA samajIne UpADI gayA. ratnadvIpamAM nIce rAkhatAM ja aMdara beThelA vepArIo charIthI mazakane kApIne bahAra nIkaLI gayA. tyAra pachI tyAMthI yatheccha ratnonI gAMsaDIo bAMdhI pharI mazakamAM AvI beThA. bhAraMDa pakSIoe pharI te mazakone te parvata 52 lAvI mUkI. prApta sAmagrInA AdhAre A bhAraDa pakSIno saMkSipta paricaya che. prAcInakALamAM A pakSIo kyAMka-kyAMka najare paDatA hatA. paraMtu AjakAla temanA vize koI jANakArI maLatI nathI. hamaNAM-hamaNAM keTalAMka varSa pahelAM ame eka patramAM vAMcyuM hatuM ke eka divasa eka vizALakAya pakSI AkAzamAMthI nIce UtarI rahyuM hatuM. tenI gatithI utpanna thayela avAja vimAnanA avAja jevo hato. jevuM te jamIna pAse AvyuM ke tarata ja tyAM UbhelA keTalAya pazuo (vAgha, siMha vagere) potAnI meLe ja tenI tarapha kheMcAI AvyA ane te temane khAI gayuM. 1. te deza ke jyAM bakarAo upara pravAsa karavAmAM Ave che. te dezamAM bakarAonI AMkho para paTTI bAMdhI savArI karavAmAM Ave che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 137 adhyayana-4: zloka 7 Ti 1pa-16 15. thoDA doSane paNa (tra vi ) 't vaMva'no prAsaMgika artha thoDoka pramAda ke doSa che. dunita, dubafpata ane sukhArya-A badhA pramAda che. je duzcitana kare che te paNa baMdhAI jAya che. je duzcitana karI tene amalamAM mUke che, te to jarUra baMdhAI jAya che. eTalA mATe yatu kiMcit pramAda paNa pAza che-baMdhana che. zAntAcArye "kivita'no mukhya Azaya gRhastha sAthe saMbaMdha rAkhavA ane gauNa Azaya pramAda evo darzAvyo che. je 16. navA-navA guNanI prApti thAo.poSaNa karo (nAmaMtare goviya vUhaphattA) cUrNikAre 'sAmaMto no artha-lAbha ApanAra evo karyo che. bRhadavRttimAM lAbhano artha 'apUrva upalabdhi' ane 'umatAno artha 'vizeSa" evo karyo che. AnuM tAtparya che-viziSTa-viziSTatara jJAna, darzana ane cAritranA guNonI upalabdhi. vejJAkATa nagaramAM maMDika nAme vaNakara raheto hato. te bIjAnAM dhananuM apaharaNa karI potAnI AjIvikA calAvato hato. te potAnA paga upara pATA bAMdhI rAjamArga upara kApaDa vaNato. loko pUchatAM to kaheto-"mArA paga upara bhayaMkara jherI phollo thayo che." te hAthamAM lAkaDI laI laMgaDAto-laMgaDAto cAlato. rAtamAM lokonA gharamAM khAtara pADI corI karato ane gAmanI najIka AvelA eka bhoMyarAmAM te dhana ekaThuM kare rAkhato. tyAM tenI bahena rahetI hatI. te bhoMyarAmAM vaccovacca eka UMDo kUvo hato. cora maMDika pote coreluM dhana bhAravAhako pAse upaDAvIne tyAM lAvato. tenI bahena temanI mahemAnagati karavAnA bahAne kuvA para pahelAMthI ja pAtharI rAkhelA Asana upara temane besADatI ane te badhA aMdhArA kUvAmAM paDI marI jatA. AkhuM nagara corathI trAsI gayuM hatuM. cora koI rIte pakaDAto na hato. nagaranA AgevAna mANaso maLI rAjA muLadeva pAse. gayA. coranI vAta karI. rAjAe ciMtA vyakta karI ane temane AzvAsana ApavA bIjA nagararakSakanI niyukti karI. te paNa corane pakaDavAmAM niSphaLa gayo. tyAre rAjA pote ja kALAM vastro paherI coranI tapAsamAM rAtre nIkaLI paDyo. te eka sabhAmAM jaI beTho. koI tene oLakhI zakyuM nahi. eTalAmAM maMDika core tyAM AvI pUchyuM-'tuM koNa che?' mULadeva bolyo- bhAI to bhikhArI chuM." maMDike kahyuM - cAla mArI sAthe. huM tane majUrI ApIza." te UThyo. maMDika AgaLa-AgaLa cAlI rahyo hato ane guNavezadhArI rAjA tenI pAchaLa-pAchaLa. maMDika eka dhanavAna vyaktine ghare pahoMcyo, khAtara pADyuM ane khUba dhana corIne gAMsaDIo bAMdhI pachI bhikhArInA mAthe badhI gAMsaDIo rAkhI nagaranI bahAra nIkaLyo. pelA bhoyarA pAse AvIne core badhI gAMsaDIo nIce utArI ane potAnI bahenane bolAvI kahyuM-'A mahemAnano satkAra kara.' maMDika bIje cAlyo gayo. bahene pelA atithine joyo. tenA lAvaNya ane mukhAkRti joIne teNe vicAryuM ke A koI rAjakuTuMbano mANasa lAge che. bicAro maphatano mAryo jaze. tenA manamAM dayA AvI. te bolI-"bhadra ! ahIMthI bhAgI jA. nahIMtara mAryo jaIza.' mULadeva tyAMthI bhAgI chUTyo. te chokarIe bUma pADatA kahyuM-'are ! doDo, doDo, pelo bhAgI jAya che. maMDika core A sAMbhaLyuM. te nAgI talavAra hAthamAM laI pAchaLa bhAgyo. paNa pelo maLyo nahi. mULadeva jatAM-jatAM eka zivamaMdiramAM chupAI gayo. cora zivaliMgane manuSya samajI tenA para prahAra karI bhoyarAmAM pAcho pharyo. savAre te rAjamArgo para gayo ane kApaDa vaNavAnA kAmamAM lAgI gayo. rAjapuruSoe tene pakaDI rAjA mULadeva pAse hAjara karyo. rAjAe tene sanmAnapUrvaka Asana ApyuM ane kahyuM- tuM tArI bahenano vivAha mArI sAthe karI de.' vivAha thaI gayo. rAjAe tene pracUra bhogasAmagrI ApI. keTalAka 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 117 : jaMkiMci appaNA pamAdaM pAsati mUlaguNAdimAlinyajanakatayA bandhahetutvena / duccititAdi, duvvicitieNAvi vajjhati, kiM puNa jo 3. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 117 : lAbhaprayacchatanIti lAbhAntaraM / ciMtittu kAmuNA saphalIkareti, evaM dubbhAsitaduccititAti 4. bRhadvRtti, patra 217 : lambhanaM lAbha:-apUrvArthaprApti:, jaM kiMci paasN| -vizeSa:, ..cAvat viziSTa vAchatara-saMga2. vRdavRtti, panna 227: 'f JdasaMtavAdyapi... jJAnanavaritra vAri:... ! 'jaM kiMci' ti yatkicidalpamapi duzcintitAdi pramAdapadaM
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 138 divaso vItyA. eka divasa rAjAe tene kahyuM-'mAre hajI paNa kaMIka joIe che.' core potAnA bhaMDAramAMthI dhana lAvI ApyuM. vaLI thoDuM dhana maMgAvyuM. A rIte coranuM badhuM dhana maMgAvI lIdhuM. rAjAe coranI bahenane pUchyuM-'AnI pAse haju keTaluM dhana che ?' bahena bolI-'have khAlI thaI gayo che.' tyAre rAjAe te maMDika corane zULI para caDAvI dIdho. rAjAne jyAM sudhI te cora pAsethI dhana maLatuM rahyuM tyAM sudhI te tenuM bharaNa-poSaNa karato rahyo. jyAre dhana maLavAnuM baMdha thaI gayuM tyAre teNe tene mArI nAkhyo. bRhavRtti (patra 218-222)mAM A kathA vistArathI maLe che. adhyayana-4 : zloka 7-8 Ti 17-20 17. vicAra-vimarzapUrvaka (nniAya) parijJAno artha che--badhI rIte jANIne. rijJAnA be prakAra che--jJa-parijJA ane pratyAkhyAna-parijJA. vyakti jJa-parijJAthI jANI le che ke have huM pahelAnI mAphaka jJAna, darzana ane cAritranA guNonI viziSTa prApti karavA mATe asamartha chuM, nirjarA paNa ochI thaI rahI che. kemake zarIra kSINa banyuM che. te vRddhAvasthAne kAraNe jIrNa ane rogothI dherAyeluM che, AthI have dharmArAdhanA paNa nathI karI zakAtI. Ama jANIne te saMlekhanA kare che ane aMtamAM yAvajIvana anazana karI zarIrano tyAga kare che. 18. A zarIrano nAza (malAvayaMsI) ahIM 'mala'no artha che zarIra. te maLono Azraya hoya che. AthI tenuM lAkSaNika nAma 'mala' che. cUrNikAre 'mala'no artha karma ane bRhavRttikAre teno mULa artha karma ane vaikalpika artha zarIra evo karyo che. zarIra artha ja ahIM prAsaMgika che. 19. (zloka 7) prastuta zlokamAM anazananI sImAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. prazna thAya che ke muni (athavA anya koI) anazana kyAre kare ? sUtrakAre AnA samAdhAnamAM Ayu-sImAnuM koI nirdhAraNa nathI karyuM ke na to roga ke nIroga avasthAno nirdeza karyo che. ahIM eka bhAvAtmaka sImAno nirdeza che. jyAM sudhI jJAna, darzana ane cAritranI navI-navI upalabdhio thatI rahe, tyAM sudhI zarIra dhAraNa karavuM joIe. jyAre potAnA zarIra vaDe koI viziSTa upalabdhi na thAya, te avasthAmAM saMlekhanAnI ArAdhanA karI aMtamAM anazana karI levuM joIe. sUtrakRtAMgamAM AbAdhA (vRddhAvasthA ke roga) hoya ke na hoya--baMne avasthAomAM anazananI vidhino nirdeza maLe che. A nirdeza sAdhu ane zramaNopAsaka--baMne mATe che. 20. zikSita....azva (Ame nanhIM' sivivu.......) azva be prakAranA hoya che--prazikSita ane aprazikSita. prazikSita azva potAnA zikSakanA anuzAsanamAM rahe che. te uzRMkhala banato nathI. aprazikSita azva potAnA savAra (azvavAra)nuM anuzAsana mAnato nathI. te uzRMkhala hoya che. vyAkhyAkAroe ahIM eka kathAnaka prastuta karyuM che-- 1. uttarAdhyayana vRddhi, pRSTha 167, 68 : manuM aSTaprAra| 2. bRhravRtti, patra 28 : mana:-aSTaprArM varma.....yadA eka rAjAe be kulaputro (sAmaMto)ne be azva ApyA ane kahyuM--Ane prazikSita karavAnA che ane temanuM samucita bharaNapoSaNa paNa karavAnuM che. pahelo kulaputra potAnA azvane dhAvana, plAvana, valgana vagere aneka kaLAomAM pAraMgata kare che ane tenuM ucita bharaNa-poSaNa paNa kare che. bIjo kulaputra vicAre che-rAjakuLamAMthI A azva mATe ATaluM badhu maLe che, paNa ene malAzrayatvAmA:-auvArI...... / 3. suvADo, 2 / 2 / 67, 73 /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 139 adhyayana-4: zloka 9Ti 21-23 zA mATe khavaDAvavuM? ema vicArI te te azvane bhUMsu vagere khavaDAve che ane potAnA roMTa para jotarIne tenI pAse kAma karAve che. te tene prazikSita karato nathI. eka vAra koI zatru rAjAe AkramaNa karyuM. rAjAe pelA baMne kulaputrone potapotAnA azvo sAthe saMgrAmamAM javAno Adeza Apyo. je azva pUrva-prazikSita hato, te potAnA savAranuM anuzAsana mAnIne saMgrAma pAra karI gayo, je aprazikSita azva hato te zatruonA hAthamAM jhaDapAI gayo ane kulaputra paNa pakaDAI gayo." 21. pUrva jIvanamAM (puLA vAsA) pUrva-parimANa AyuSyavALAo mATe "pUrva ane varSa-parimANa AyuSyavALAo mATe 'varSano ullekha thayo che-evo cUrNikAra ane vRttikArano abhiprAya che. paraMtu viSayanI daSTie 'putrApuM vAsAno artha 'pUrvajIvananA varSo saMgata lAge 22. pUrva jIvanamAM (puvamevuM) : 'putra (pUrva)no artha che-pahelAnuM jIvana. cUrNikAre AThamA zlokanA prasaMgamAM eka prazna upasthita karyo che. ziSya gurune pUche che-bhaMte ! keTalIka kSaNo athavA divaso sudhI apramatta rahI zakAya che. je pUrvakALa (dIrghakALa) sudhI apramatta rahevAnI vAta kahevAya che, te kaSTakara che, kaThaNa che. eTalA mATe jIvananA aMtima caraNamAM apramatta rahevuM ja zreyaskara che. gurue kahyuM-je pahelAM jIvanamAM apramAdI nathI hoto, te aMtamAM apramatta avasthA prApta karI zakato nathI. kemake 'puvvamakAritajogo puriso, maraNe uvaTThite saMte / Na caiti va sahita je aMgehiM parIsahaNivAde // ' -je manuSya pUrvajIvanamAM samAdhi prApta karato nathI, te maraNakALe potAnA pramAdane choDI zakato nathI ane potAnA zithila zarIra vaDe na to parISahone sahana karavA mATe paNa sakSama banI zake che.' 23. zAzvatavAdIo mATe ja (sAsathavArUi) prastuta caraNamAM zAzvatavAdIno prayoga AyuSyanA saMdarbhamAM thayo che. AyuSya be prakAranuM che-sopakrama ane nirupakrama. jemAM akAla-mRtyu thAya che, te sopakrama AyuSya che ane jemAM kAla-mRtyu thAya che te nirupakrama AyuSya che. zAzvatavAdIo AyuSyane nirupakrama mAne che. temanA mata anusAra akALa mRtyu hotuM nathI. te ja loko evuM mAnI zake che-"sa pulvameva na namena puSka'- 'jIvananA prAraMbhamAM ja zA mATe, dharmAcaraNa to jIvananA aMtakALamAM paNa karI zakAya che." je jIvanane pANInA parapoTA jevuM asthira mAne che, teo evuM kyAreya vicArI zakatA nathI." 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 12; bRhadvRtti patra 223; sukhabodhA vAsANi carappamatto', evatiyaM kAlaM duHkhaM appamAdo patra 96 / kajjati, teNa pacchime kAle appamAdaM karessAmi / 2. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 22: pUravaMtati pUrva, varSatIti 4. uttarAdhyayana vULa, pRSTha 202, 223 . varSa, tAni putrA vAlA, mAvanA ? puvADI 5. ejana, pR. 223 : sAthavaviyA 37, re nizvajyaa maNuyA tadA puvvANi, jadA varisAyuso tayA kamAyuNo, Na tu jesi pheNabubbaya-bhaMgurANi jIvitANi, varasALa. athavA sAsayavAdo NiNNa appamatto kAlo marato jesi (kha) vRdatta patra 224 : pUrvA ivaSati patAvI- esA diTThI, jo putvameva akayajogo so| yuSAmeva caaritrprinntirti| 3. uttarAdhyayana cUNi, pRSTha 122 : atrAha codakaH-sakkate muhattaM divasaM vA appamAdo kAuM, jaM puNa bhaNNati-'puvvANi
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 14) adhyayana-4: zloka 10 Ti 24-27 24. zarIrabheda (rIsa ejI) cUrNikAre ahIM eka kathAno ullekha karyo che-eka rAjAe potAnA rAjayamAM mlecchonuM Agamana jANIne AkhA janapadamAM evI ghoSaNA karAvI ke nagaranA badhA strI-puruSo killAnI aMdara AvI jAya. tyAM temanI surakSA thaze. keTalAka mANaso tatkALa durgamAM AvI surakSita banI gayA. keTalAka mANaso ghoSaNA tarapha dhyAna na ApatAM potAnA parigraha-dhana, dhAnya, makAna vageremAM Asakta thaI tyAM ja rahI gayA. jotajotAmAM ja pleccho AvI pahoMcyA ane tyAM rahela mANasone mArIne temanuM dhana lUMTI gayA. je loko killAmAM hatA teo bacI gayA. mlecchonA cAlyA gayA pachI teo pAchA pharyA ane potAnA svajanone mAryA gayelA joIne tathA vaibhavane naSTa thayelo jANIne rotAM-kakaLatAM rahyAM.' 25. viveka prApta (viveTPs) vivekano sAmAnya artha che-pRthakkaraNa. prastuta prasaMgamAM teno artha che-Asaktino parityAga ane kaSAyono parihAra. sUtrakArano abhiprAya che ke koI paNa mANasa tatkALa viveka prApta karI zakato nathI. karmonI kSINatA thatAM-thatAM, badhI sAmagrI upalabdha thatAM viveka prApta thAya che. RSabhanI janmadAtrI marudevA mAtAne tatkALa viveka prApta thaI gayo hato. A apavAdarUpa ghaTanA che ane tene eka Azcaryajanaka viziSTa ghaTanA ja mAnavAmAM AvI che. AvI tIvra abhIpsA viralAomAM ja hoya che. AthI tene sAmAnya niyama mAnI zakAya nahi. 'viveka tatkALa thaI zakato nathI te vAta batAvavA mATe eka udAharaNa prastuta che- eka brAhmaNa paradeza gayo ane tyAM vedanI badhI zAkhAomAM pAraMgata banI ghare pAcho pharyo. eka bIjA brAhmaNe tenI bahuzrutatAthI AkarSAIne potAnI sArI rIte lAlana-pAlana karelI putrIno vivAha tenI sAthe karyo. lokoe tene pracura dakSiNA ApI. dhIre-dhIre tenuM dhana vadhyuM ane te dhanADhaya banI gayo. teNe potAnI patnI mATe sonAnA AbhUSaNo banAvyA. te sadA AbhUSaNo paherI rAkhatI. eka divasa brAhmaNa bolyo--ApaNe A sarahada uparanA gAmamAM rahIe chIe. ahIM corono bhaya rahe che. te mAtra parvanA divasomAM A AbhUSaNo pahera to sAruM raheze, kemake kyAreya coro AvI paNa jAya to tuM ghareNAMnI rakSA karI zakIza. te bolI-barAbara, paNa jyAre cora Avaze tyAre huM tatkALa ghareNAM UtArI chupAvI daIza. Apa ciMtA na karo. eka vAra te ja gAmamAM dhADa paDI. lUMTAruo te brAhmaNanA gharamAM pesI gayA ane AbhUSaNothI alaMkRta tenI patnIne pakaDI ghareNAM utAravA lAgyA. te niraMtara pauSTika bhojana levAthI atyadhika sthaLa banI gaI hatI, paganA kaDA ane hAthanI baMgaDIo nIkaLI zakI nahi, coroe tenA hAtha-paga kApI nAkhyA ane ghareNAM laI gayA. 2 26. mokSanI eSaNA karanAra (dezI) cUrNikAre Ano artha-mokSanI icchA karanAra evo karyo che. bRhadravRttimAM AnA be artha maLe che --maharSi ane mokSanI icchA karanAre. 27. apramatta thaIne vicaraNa kara (caramapunatto) ahIM 'T'kAra alAkSaNika che. pada che--vara pUmato tuM apramatta thaI vicaraNa kara. pramAdanA parivAra ane aparihAranuM ghAtaka dRSTAMta A pramANe che 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 123 / 2. mughoghA, patra 27. 3. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 124 : mahaMtaM esatIti mahesi, mokSaM icchtiityrthH| 4. vRtti , patra rara
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta 141 adhyayana-4: zloka 11 Ti 28-30 eka vepArI paradeza javA mATe taiyAra thayo. teNe potAnI patnIne kahyuM mane thoDoka samaya lAgaze. tuM ahIMno kArobAra saMbhALI leje, karmacArIone vyavasthita paNe kAmamAM joDI rAkhaje. vepArI paradeza cAlyo gayo. tenI patnIno badho samaya zarIranA poSaNa ane zRMgAramAM vItavA lAgyo. te khUba ja ALasu banI gaI. te karmacArIone yogya samaye yogya kAmamAM lagADatI nahi ke temane ucita samaye temanuM vetana paNa ApatI nahi. badhA karmacArIo tyAMthI cAlyA gayA. badho kArobAra Thappa thaI gayo. nANAMnI achata vartAvA lAgI. keTalAka samaya pachI zeTha paradezathI pAcho pharyo, ghara ane kArobAranI durdazA joIne te khijAI gayo. teNe potAnI patnIne Thapako dIdho, sAcuM-khoTuM saMbhaLAvyuM ane gharamAMthI kADhI mUkI, patnInA pramAde AkhA gharane copaTa karI nAkhyuM. te ja vepArIe pracura dhana kharce bIjI kanyA sAthe vivAha karI lIdho. te catura hatI. ekavAra zeTha pharI paradeza gayo. patnI potAnA karmacArIone yogya samaye karavAnA kAryonI sUcanA ApatI ane temane savAra-sAMja bhojana karAvatI. temanI sAthe komaLa vyavahAra karatI ane mAsika pagAra samayasara cUkavI ApatI. badhA karmacArIo tenA vyavahArathI prasanna hatA. te niraMtara gharanI sArasaMbhALa letI. potAnA zarIranA sAjazRMgAramAM adhika samaya na vItAvatI. zeTha paradezathI pAcho pharyo. te gharanuM vAtAvaraNa joI saMtuSTa thayo ane patnIne potAnuM badhu soMpI dIdhuM. 1 je pramAdano tyAga nathI karato te nAza pAme che ane je pramAdano tyAga karI potAnI jAtane zramamAM yoje che te svAmI banI jAya che. 28. mohaguNo (an) Ano artha che-mohane sahAyabhUta indriyonA viSayo-zabda, rUpa vagere. je jANakAra vyaktine paNa AkuLa-vyAkuLa karI unmArgamAM kheMcI jAya che te moha che. te mohane uttejita karanArA indriya-viSayo pu' kahevAya che. sAMkhya darzana prakRti ane puruSa-A be tattvone mukhya mAne che. prakRtinA traNa guNo che--sattva, rajasa ane tamase. mohaguNanI sarakhAmaNI rajasa ane tamasa sAthe karI zakAya. 29. pratikULa (samaMnasa) cUrNikAre 'asamaMgasa' zabdano bahuvacanAnta prayoga karyo che. tenAthI pratIta thAya che ke temanI sAme 'kAsamaMga' pATha hato. temanA mata anusAra te 'AsA'nuM vizeSaNa che. teno artha che-pratikULa, anabhipreta. bRhadravRttimAM 'maMgana'ne kriyAvizeSaNa mAnI teno artha-pratikULa karyo che. pratikULa sparza asaMtulana pedA kare che. ame A bhAvArtha ja grahaNa karyo che. 30. sparza pIDita kare che (HITI putI) ahIM sparzano artha che-indriyonA viSayo. A viSayo gRhIta thatAM ja vyaktinI sAthe saMbaddha thaI jAya che, tene pakaDI le cUrNikAra anusAra badhA indriya-viSayomAM sparza indriyanA viSayane sahana karavo atyanta duSkara che." eTalA mATe te mukhya che. 1. uttarAdhyayana vULa, pR224, 226T 2. ejana, pRSTha 226T 3. vRkravRtti, patra 226 I 4. ejanA 5. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 125 : etesiM puNo visayANaM savvesi duradhiyAsatarA phAsA, jato vavadessate /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraxyaNANi 142 adhyayana-4: zloka 12-13Ti 31-33 brahavRttikAre 'arza' zabdanA upAdAnanuM aucitya batAvatAM kahyuM che-indriyonA pAMca viSayomAM sauthI durjaya che-sparza viSaya, te vyApaka paNa che. eTalA mATe tenA grahaNa dvArA badhA indriya-viSayo gRhIta thaI jAya che. 31. komaLa-anukULa (gaMvAya) vyAkhyAgraMthomAM A zabda "naMdrA va' (saM. mundrAza) evI rIte vyAkhyAta che. paraMtu "maMdrAya' e eka zabda che. rAyapaseNiya sUtra 173 ane jIvAjIvAbhigama 3285mAM A zabda A ja rUpe maLe che. '' zabdanA aneka artho che--dhImuM, mRdu, halakuM, thoDuM, nAnuM vagere. cUrNikAre tenA be artha karyA che-alpa ane sI." bRhadavRttimAM tenA be artha A pramANe che - 1, mandra-mUDha hita ane ahita jANanAra vyaktine paNa A sparza maMda karI de che. bIjI rItano banAvI de che. 2. strI. sukhabodhAmAM paNa A ja be artha maLe che.' DaoN. haramana jekobIe 'maMdrAno artha bAhya (external) karyo che." ame Ano artha komaLa-anukULa karyo che, je prasaMganI dRSTie saMgata che. 32. nivAraNa kare (vakta) ahIM 'rakSa' dhAtu nivAraNanA arthamAM prayukta che. 33. jIvana sAMdhI zakAya che (saMgyA) cUrNimAM 'saMgyA' arthAt "saMskRta' no pahelo artha 'saMskRta vacanavALA arthAt sarvajJanA vacanamAM doSa dekhADanArA ane bIjo artha "saMskRta bolavAmAM ruci rAkhanArA karavAmAM Avyo che. zAjyAcArye teno eka artha-"saMskRta siddhAMtanuM prarUpaNa karanArA'--karyo che. temano saMketa nirocchedavAdI bauddho, ekAMta-nityavAdI sAMkhyo ane saMskAravAdI smRtikAro tarapha che. bauddha loko vastune ekAMta anitya mAnIne pachI "saMtAna' mAne che tathA sAMkhyatene ekAMta-nitya mAnIne pachI "AvirbhAvatirobhAva' mAne che. eTalA mATe te baMne saMskRta dharmavAdI che. smRtikAronA matamAM prAcIna RSio dvArA nirUpita siddhAMtano pratiSadha ane teno punaH saMskAra karIne smRtionuM nirmANa karavAmAM AvyuM-eTalA mATe teo paNa saMskAravAdI che. DaoN. haramana jekobI tathA anya vidvAnoe mULamAM 'maigyA' zabda mAnyo che. DaoN. sAMDesarAe teno tAtparyArtha asahiSNu, asamAdhAnakArI karyo che.' 1. bRhadvRtti, patra 226 : sparzopAdAnaM cAsyaiva durjeyatvAd yathA saugatAH, te hi svAgame niranvayocchedamabhidhAya punastenaiva vyaapitvaacc| nirvAhamapazyantaH paramArthato'nvayidravyarUpameva santAnamupa2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 125 : maMdA NAma appA, athavA maMdatIti kalpayAM babhUvuH, sAMkhyAzcaikAntanityatAmuktvA tanvataH maMA: striya:... | pariNAmarUpAM cai (pAve) va punarAvirbhAvatirobhAvAvuktavanto, 3. vRdatta, patra 227. yathA vA4. muvIdhA, patra 18 | ni pratiSiddhana, puna: savitAni 5. uttarAdhyayanasUtra, pRSTha 20 : maM ya pAsA..external things. sApekSanirapekSANi, RSivAkyAnyanekazaH // " 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 126 : saMskRtA nAma saMskRtavacanA itivacanAdvacananiSedhanasAbhavAdibhirupaskRtasmRtyAdizAstrA sarvajJavacanadattadoSAH, athavA saMskRtAbhidhAnarucayaH / mnvaadyH| 7. vRdatta , patra 227 : yada saMskRtAma rUpana saMskRtA, 8. uttarAdhyayana sUtra, pR. 37, ruTa no. 2.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMskRta adhyayana-4 : zloka 13 Ti 34-36 pahelA zlokanA pahelA caraNamAM jIvanane asaMskRta kahevAmAM AvyuM che. te saMdarbhamAM 'saMskRta'no artha......'jIvanano saMskAra thaI zake che, tene pharI sAMdhI zakAya che, tevuM mAnanArA....' e artha adhika yogya lAge che. 34. azikSita che (tuccha) cUrNikAre Ano artha-azikSita karyo che. vRttimAM Ano artha che---nissAra vacana kahenAra, potAnI icchAnusAra siddhAMtanI prarUpaNA karanAra. 35. parataMtra che (parA) A dezI zabda che. teno artha che--parataMtra. 'parA' (sthA. 10/108) tathA parA'-A baMne zabdo e ja arthamAM vaparAyA che. cUrNimAM AnA traNa artha maLe che--paravaza, rAga-dveSane vazavartI tathA ajitendriya. vRttikAre tene dezI zabda mAnI teno artha paravaza karyo che. 143 36. dUra rahe (junuMchamo) Ano zabdArtha che-jugupsA karato, dhRNA karato. muni koInI niMdA karato nathI, koInI ghRNA karato nathI. eTalA mATe A zabdanuM ahIM tAtparya che ke muni te vyaktione sArI rIte oLakhI le ke jeo unmArgagAmI che, temano saMsarga icchavAyogya nathI. AcArya nemicandre A prasaMgamAM be gAthAo uddhRta karI che. 'suTruvi ujjamamANaM, paMceva kareMti rittayaM samaNaM / appathuI paraniMdA, jibbhovatthA kasAyA ya / / ' -zrAmaNyamAM parama puruSArtha karanA2 zramaNane paNa A pAMca bAbato zrAmaNyathI rahita karI de che-- (1) svaprazaMsA (4) kAmavAsanA (2) parinaMdA (5) kaSAya-catuSka (3) rasalolupatA 'saMtehiM asaMtehiM parassa ki jaMpiehiM dosehiM / attho jaso na labbhai, so ya amitto kao hor3a // ' bIjAmAM vidyamAna ke avidyamAna doSonI carcA karavAmAM kayo phAyado che ? na tenAthI artha-prayojana siddha thAya che ke na tenAthI yaza maLe che. paNa jenA doSonI carcA karavAmAM Ave che, te zatru to avazya banI jAya che. 37. aMtima zvAsa sudhI (jJAva sarIrameyo) AtmAnuM zarIrathI judA thavuM ke zarIranuM AtmAthI zUnya thaI javuM te zarIrabheda che." A maraNa athavA vimuktino vAcaka 1. uttarAdhyayana vRtti, pR. 227: tuccha nAma vivivatA kRti / 2. (6) vRttavRtti, patra 227 / (kha) suddhavodhA, patra 18 / 3. uttarAdhyayana cUrNi pR. 126 : parajjhA paravasA rAgaddosavasagA ajitiMdiyA | 4. vRttavRtti, patra 227 : parA tti vezIpavatcAt paravA rAjadvessgrhgrstmaanstyaa na te svataMtrAH / 5. mulavodhA, patra 12 / 6. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 126 : midyate kRti ghevaH, nIvo vA sarIrAto sarIraM vA jIvAto /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 144 adhyayana-4: zloka 13Ti 37 che. sAmAnya maraNamAM sthULa zarIra chUTI jAya che, paNa sUkSma zarIra chUTatuM nathI. jyAre mukti thAya che tyAre sthULa ane sUkSma- baMne prakAranAM zarIro chUTI jAya che. eka cora dhanADhaya vyaktionA gharomAM khAtara pADI corI karato hato. te apAra dhana corIne potAnA ghare laI jato ane gharamAM eka bAju banAvelA kUvAmAM nAkhI deto. te rUpavatI kanyAo sAthe lagna karavAno zokhIna hato. te pelA kUvAmAMthI dhana kADhato ane manapasaMda kanyA sAthe lagna karato. jyAre kanyA garbhavatI banatI tyAre tene mArIne te pelA kUvAmAM pheMkI deto. te ema icchato hato ke mArI patnI bALakanI mA banIne bIjAne mArA gharanI jANakArI ApI na de. eTalA mATe te AvuM krUra karma karato. A rIte teNe aneka kanyAonI jIvanalIlA samApta karI dIdhI. eka vAra teNe atizaya rUpALI kanyA joI ane tenA parivArane apAra dhanarAzi ApI tenI sAthe lagna karI lIdhuM. te garbhavatI banI. teNe tene na mArI. teNe putrane janma Apyo. putra ATha varSano thaI gayo. core vicAryuM-ghaNo samaya vItI gayo che. have huM pahelAM patnIne mArI pachI bALakane paNa mArI nAkhuM to ThIka raheze. teNe eka divasa taka joI patnIne mArI nAkhI. bALake A joI lIdhuM. te bhAgyo ane zerImAM AvI bUmo pADavA lAgyo. AjubAjunA pADozIo ekatra thaI gayA. chokarAe kahyuM-ANe mArI mAne mArI nAkhI che. rAjapuruSoe corane pakaDI lIdho. gharanI jamI karavAmAM AvI. temaNe joyuM ke kUvo Akho dhanathI bharelo che ane temAM hADakAM paNa paDyAM che. corane rAjA pAse upasthita karavAmAM Avyo. badhuM dhana pelA bALakane ApavAmAM AvyuM ane corane phAMsI upara laTakAvI devAmAM Avyo. je pApakArI pravRttiothI dhana ekaThuM kare che ane dhanane ja sarvasva mAne che, tenI A ja dazA thAya che. dhana rakSaNa karatuM nathI, 1. suvavothA, patra 82
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamaM ajjhayaNaM akAmamaraNijjaM pAMcamu adhyayana akAmamaraNIya
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM nAma amamaraniM-'bAma-maraNIya che. niryuktimAM tenuM bIjuM nAma "aravimattI'-'maravipa$i' paNa maLe che.' jIvanayAtrAnA be vizrAma-sthAna che-janma ane mRtyu. jIvana kaLA che to mRtyu paNa tenAthI kama kaLA nathI. je jIvavAnI kaLA jANe che ane mRtyunI kaLA nathI jANatA, teo sadA mATe potAnI pAchaLa dUSita vAtAvaraNa choDI jAya che. vyaktie kevuM maraNa na pAmavuM joIe teno viveka Avazyaka che. maraNanA vividha prakAronA ullekho A pramANe maLe che- maraNanA cauda prakAra bhagavatI sUtramAM maraNanA be bheda-bAla ane paMDita-karavAmAM AvyA che. bAla-maraNanA bAra prakAra che ane paMDitamaraNanA be prakAra. kula maLIne cauda prakAra tyAM maLe che- bAla-maraNanA bAra prakAra(1) valaya (7) jala-praveza (2) vazA (8) agni-praveza (3) aMtaHzalya (9) viSa-bhakSaNa (4) tadUbhava (10) zastrAvapATana (5) giri-patana (11) vaihAyasa (6) taru-patane (12) vRddhapRSTha paMDita-maraNanA be prakAra che- (1) prAyopagamana (ra) bhakta-pratyAkhyAna. maraNanA sattara prakAra samavAyAMgamAM maraNanA sattara prakAra batAvavAmAM AvyA che. mUlArAdhanAmAM paNa maraNanA sattara prakArono ullekha che ane temano vistAra vijayodayAvRttimAM maLe che. ukta paraMparAo anusAra maraNanA sattara prakAra A rIte chesamavAyAMga mUlArAdhanA (vijayodayAvRtti) 1. AvIci-maraNa 1. AvIci-maraNa 2. avadhi-maraNa 2. tabhava-maraNa 3. Attika-maraNa 3. avadhi-maraNa 4. vaDanmaraNa 4. Adi-aMta-maraNa 5. vazA-maraNa 5. bAla-maraNa 6. aMtaHzalya-maraNa 6. paMDita-maraNa 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 233 : savve ee dArA maraNavibhattIi vaNNiA kmso| 2. bhagavaI 2 / 49 : duvihe maraNe paNNatte, taM jahA-bAlamaraNe ya paMDiyamaraNe ya / se kiM taM bAlamaraNe ? bAlamaraNe duvAlasavihe paNNatte taM jahA -valayamaraNe, vasaTTamaraNe, aMtosallamaraNe, tabbhavamaraNe, giripaDaNe, tarupaDaNe, jalappavese, jalaNappavese, visabhakkhaNe, satthovADaNe, vehANase, gddhpddhe| 3. ejana, rA 42 : te liMtaM paMDiyAra ? paMDiyAra videpaUOT, nahIM.pAmova mane ya mattaSyivasthAne yA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 7. tadbhava-maraNa 8. bAla-ma2Na 9. paMDita-maraNa 10, bAla-paMDita-maraNa 11. chadmastha-maraNa 12, kevali-maraNa 13. vaihAyasa-maraNa 14. gRddhapRSTha-maraNa 15. bhakta-pratyAkhyAna-maraNa 148 13. gR pRSTha-maraNa 14. bhakta-pratyAkhyAna-maraNa 15. prAyopagamana-maraNa 16. IMginI-maraNa 16. iMginI-maraNa 17. prAyopagamana-maraNa 17. kevalI-maraNa samavAyAMganA trIjA, dasamA ane paMdaramA maraNanA nAmo uttarAdhyayana niryukti anusAra kramazaH atyanta-maraNa, mizramaraNa ane bhakta-parijJA-maraNa che. A mAtra zAbdika aMtara che, nAmo ke kramamAM koI aMtara nathI. 7. avasanna-maraNa 8. bAla-paMDita-maraNa 9. sazalya-maraNa 10. valAya-maraNa 11. vyutkRSTa-maraNa 12. vipranAsa-maraNa vijayodayAmAM krama tathA nAmomAM paNa aMtara che. 'vaihAyasa'nA sthAne 'vipranAsa' tathA 'aMtaHzalya' ane 'Atyantika'nA sthAne kramazaH 'sazasya' ane 'Adyanta' nAmo ullikhita che. samavAyAMgamAM vazA-maraNa ane chadmastha-maraNa che jyAre vijayodayAmAM avasanna-maraNa ane vyutkRSTa-maraNa. bhagavatInA uparyukta pAMcathI mAMDIne dasamAM sudhInA cha bhedo vijayodayAnA 'bAla-maraNa'bhedamAM samAviSTa thaI jAya che. uparokta sattara prakAranA maraNonI saMkSipta vyAkhyA A pramANe che- 1. AvIci-maraNa--Ayu-karmanA dalikonI vicyuti athavA pratikSaNa AyunI vizruti, AvIci-maraNa kahevAya che. vIcino artha che--taraMga. samudra ane nadImAM pratikSaNa taraMga ke mojAM uchaLe che. tevI ja rIte Ayu-karma paNa pratikSaNa udayamAM Ave che. Ayuno anubhava karavo te jIvananuM lakSaNa che. pratyeka kSaNanuM jIvana pratyeka kSaNe naSTa thAya che. A pratyeka kSaNanuM maraNa AvIci-maraNa kahevAya che.pa dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvanI apekSAe AvIci-maraNa pAMca prakAranAM che. 1. samavAo 17 / 1 sattaramaviSe maLe pa--AvImo, dimaLe, AyaMtiyALe, vAyamaLe, vasaTTo, saMtosamaro, tadmavamALe, vAtanamALe, paMDitamaraNe, bAnapaMDitamALe, chaDamartyamALe, nimaraNe, mattapanvavavALamaraNe, kRttimiLe, pAovAmaLamaraNe / 2. (ka) mUttArAdhanA zvAsa z, gAthA 2 : maraNANi sattarasa desidANi titthaMkarehiM jiNavayaNe / tattha viya paMca iha saMgaheNa maraNANi vocchAmi // (kha) vinayoyA vRtti, patra 87 / 3. uttarAdhyayana niryukti, gAthA 212, 213 : AvIci ohi aMtiya valAyamaraNaM vasaTTamaraNaM ca / aMtosalaM tabbhava bAlaM taha paMDiyaM mIsaM // 5. vinayoyA vRtti, patra 86 I 6. uttarAdhyayana niyuMtti, 5 025 : adhyayana-5 : Amukha chaumatthamaraNa kevali vehANasa giddhapiTTamaraNaM ca / maraNaM bhattapariNNA iMgiNI pAovagamaNaM ca // 4. samavAo 17 / 9 vRtti patra 34 : AyurdalikavicyutilakSaNAvasthA yasmiMstadAvIci athavA vIciH - vicchedastadabhAvAdavIci evaMbhUtaM maraNamAvIcimaraNaM - pratikSaNamAyurdravyavicaTanalakSaNam / aNusamayanirantaramavIisanniyaM, taM bhaNanti paMcavihaM / davve khitte kAle bhave ya bhAve ya saMsAre //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 149 adhyayana-5 : Amukha 2. avadhi-maraNa-jIva eka vAra naraka vagere je gatimAM janma-maraNa kare che, te ja gatimAM bIjI vAra jyAre paNa janmamaraNa kare che to tene avadhi-maraNa kahevAmAM Ave che.' 3. Atmattika-maraNa-jIva vartamAna Ayu-karmanAM pugalono anubhava karI maraNa pAme, pachI te bhavamAM utpanna na thAya to te maraNane Atyantika-maraNa kahevAmAM Ave che." vartamAna maraNa-'Adi' ane tevuM maraNa AgaLa na hovAthI teno aMta'--e rIte Ane 'Adyanta-maraNa' paNa kahevAya che.' 4. valammaraNa-je saMyamI jIvana-patha parathI bhraSTa thaIne mRtyu pAme che, tenA mRtyune valammaraNa kahevAmAM Ave che." bhUkhanI vyAkuLatAthI AvelA maraNane paNa valammaraNa kahevAmAM Ave che." | vijayodayAmAM valAya-maraNa kahyuM che. tenI vyAkhyA A pramANe che -vinaya, vaiyAvRtya vagerenuM pAlana na karanAra, nitya naimittika kAryomAM ALasu, vrata, samiti ane guptinA pAlanamAM potAnI zaktine gopAvanAra, dharma-ciMtana samaye UMdhanAra, dhyAna ane namaskAra vagerethI dUra bhAganAra vyaktinA maraNane valAya-maraNa kahevAmAM Ave che.' 5. vazArta-maraNadIpa-kalikAmAM tIDanI mAphaka je indriyone vaza thaI mRtyu pAme che, tenA maraNane 'vazArta-maraNa" kahevAya che. vijayodayAmAM paNa A nAma maLe che. A maraNa Arta ane raudra dhyAnamAM pravRtta rahenArAonuM hoya che. tenA cAra bheda che-indriya-vazA, vedanA-vazA, kaSAya-vazArta ane no-kaSAya-vazArta. 6. antaH zalya maraNa-bhagavatInI vRttimAM AnA be bheda karavAmAM AvyA che-(1) dravya ane (2) bhAva. zarIramAM zastranI aNI vagere rahevAthI je mRtyu thAya che te dravya-antaHzalya-maraNa kahevAya che. lajajA ke abhimAna vagerenA kAraNe aticAronI AlocanA na karatAM doSapUrNa sthitimAM maranAranA mRtyune bhAva-aMtaHzalya-maraNa kahevAmAM Ave che. | vijayodayAmAM tenuM nAma saMzalya-maraNa che. tenA paNa be bheda che-(1) dravya-zalya ane (2) bhAva-zalya.10mithyA-darzana, mAyA ane nidAna-A traNe zalyonI utpattinA hetubhUta karmane dravya zalya kahevAya che. dravya zalyanI dazAmAM thanAruM maraNa dravya zalya-maraNa kahevAya che. A maraNa pAMca sthAvara ane amanaska trasa jIvone hoya che. ukta traNa zalyonAM hetubhUta karmonA 1. (8) samavAo 17 / 9 vRtti patra 34 : maryAdA tena maraNamavadhimaraNam, yAni hi nArakAdibhavanibandhanatayA''yuHkarmadalikAnyanubhUya mriyate yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tadavadhimaraNamucyate / tadravyApekSayA punastadgrahaNAvadhi yAvajjIvasya mRtatvAditi / (4) uttarAdhyayana niyukti, gA0 216 : emeva ohimaraNaM jANi mao tANi ceva mar3a puNo / (ga) vinayathA vRtti, patra 875 2. (6) samavAo 17 / 9 vRtti patra 34 : yAni nArakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRtazca na punastAnyanubhUya mariSyatIti evaM yanmaraNaM tadravyApekSayA atyntbhaavitvaadaatyntikmiti|| (4) uttarAdhyayana niyukti, gA0 216 : emeva AiyaMtiyamaraNaM navi marar3a tAi punno| 3. vinayathA vRtta, paz 87T 4. (4) samavAo, 17 / 9 vRtti, patra 34 : saMyamayogebhyo valatAM-bhagnavratapariNatInAM vratinAM valammaraNam / (4) uttarAdhyayana niyukti, gA0 217 : saMyamajogavisannA maraMti je taM valAyamaraNaM tu / 5. mAvaThuM, 2 42 vRtti, pR. 222: vanato-bhakSApAtatvena vartatA mAnava saMyamatA prazyo (tha) mai tanvana-maram | 6. vinaya vRtti, patra 81 7. samavAo 17 / 9 vRtti,patra 34 :indriyaviSayapAratantryeNa RtA-bAdhitA vazArtAH snigdhadIpakalikAvalokanAt zalabhavat tathA'ntaH / 8. vinayathA vRtti, patra 81,20 8. bhagavaI 2 / 49 vRtti, patra 211 : antaHzalyasya dravyato'nuddhatatomarAdeH bhAvataH sAticArasya yamaraNaM tad antaHzalyamaraNam / 10. vinayoyA vRtti, patra 88
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 15) adhyayana-5 : Amukha udayathI jIvamAM je mAyA, nidAna ane mithyAtva pariNAma hoya che, tene bhAva zalya kahevAya che. A dizAmAM thanAra maraNa bhAva-zalya-maraNa kahevAya che. jyAM bhAva-zalya che tyAM dravya-zalya avazya hoya che, kintu bhAva-zalya mAtra samanaska jIvomAM ja hoya che, amanaska jIvomAM saMkalpa ke ciMtana hotuM nathI, eTalA mATe temane mAtra dravya-zalya ja hoya che. tethI karIne amanaska jIvonA maraNane dravya-zalya-maraNa ane samanaska jIvonA maraNane bhAva-zalya-maraNa kahevAmAM AvyuM che.' bhaviSyamAM mane amuka vastu maLe vagere-vagere mAnasika saMkalpone nidAna kahevAmAM Ave che. nidAna-zalya-maraNa asaMyata samyapha dRSTi ane zrAvakane hoya che. mArga (jJAna, darzana, cAritra)ne dUSita karavo, mArgano nAza karavo, unmArganI prarUpaNA karavI, mArgamAM sthita lokomAM buddhibheda karavo-A badhAMne eka zabdamAM mithyA-darzana-zalya kahevAmAM Ave che." pArthastha, kuzIla, saMsakta vagere munidharmathI bhraSTa thaIne maraNa samaya sudhImAM karelAM doSonI AlocanA karyA vinA je mRtyu pAme che, tene mAyA-zalya-maraNa kahevAya che. A maraNa muni, zrAvaka ane asaMyata samyapha dRSTine prApta thAya che. 7. tadbhava-maraNa-vartamAna bhava(janma)mAM mRtyu thAya che tene taddabhava-maraNa kahevAmAM Ave che. 8. bAla-maraNa-mithyAtvI ane samyakdaSTinuM maraNa bAla-maraNa kahevAya che. bhagavatImAM bAla-maraNanA 12 bhedo maLe che. vijayodayAmAM pAMca bheda karavAmAM AvyA che-(1) avyakta-bAla, (2) vyavahAra-bAla, (3) jJAna-bAla, (4) darzana-bAla ane (5) caritra-bAla." temanI vyAkhyA saMkSepamAM A rIte che (1) avyakta-bAla- nAno bALaka, je dharma, artha, kAma ane mokSane jANato nathI tathA A cAra puruSArthonuM AcaraNa karavAmAM paNa samartha hoto nathI. (2) vyavahAra-bAla- loka-vyavahAra, zAstra-jJAna vagerene je jANato nathI. (3) jJAna-bAla- je jIva vagere padArthone yathArtha rUpe jANato nathI. (4) darzana-bAla- jenI tattvo pratye zraddhA hotI nathI. darzana-bAlanA be bheda che- icchA-pravRtta ane anicchA-pravRtta. icchA-pravRtta- agnithI, tApathI, zastrathI, viSathI, pANIthI, parvatathI paDIne, zvAsozvAsa rokIne, ati ThaMDI ke garamI sahana karIne, bhUkha ane tarasathI, jIbha kheMcI kADhavAthI, prakRtiviruddha AhAra karavAthI- A sAdhano dvArA je svecchAe prANa-tyAga kare che, tenA maraNane icchA-pravRtta darzana-bAla-maraNa kahevAya che. anicchA-pravRtta- yogya kALamAM athavA akALe maravAnI icchA vinA je maraNa thAya che, te anicchA-pravRtta darzana-bAla-maraNa kahevAya che. (5) caritra-bAla-je cAritrathI hIna hoya che. viSayomAM Asakta, durgatimAM janAra, ajJAnarUpI aMdhakArathI AcchAdita, RddhimAM Asakta, rasomAM Asakta ane sukhanA abhimAnI jIvo caritra-bAla-maraNathI mare che. 1. vinaya vRtti, patra 86 . 2. ejana, patra 88, 82 u. () samavAo 17 / 9 vRtti, patra 34 : yasmin bhave-tiryagmanuSyabhavalakSaNe varttate jantustadbhavayogyamevAyurbaddhavA punaH tatkSayeNa mriyamANasya yadbhavati tattadbhavamaraNam / (4) uttarAdhyayana niyukti, gAthA 221: mottuM akammabhUmaganaratirie suragaNe anerie| sesANaM jIvANaM tabbhavamaraNaM tu kesiMci // (ga) vinaya vRtti, patra 87T. 4. uttarAdhyayana nirvatti, mAthA 222 : virathama vAnaM mara....! 5. nava ra42 ! 6. vinayathA vRtti, patra 87, 88.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 151 adhyayana-5: Amukha 9. paMDita-maraNa-saMyatinuM maraNa paMDita-maraNa kahevAya che. vijayodayAmAM tenA cAra bheda darzAvyA che- (1) vyavahAra-paMDita (3) jJAna-paMDita (2) samyakta-paMDita (4) cAritra-paMDita temanI vyAkhyA A pramANe che : (1) vyavahAra-paMDita - je loka, veda ane samayanA vyavahAramAM nipuNa, temanA zAstrono jJAtA ane zuzruSA vagere guNothI yukta hoya. (2) darzana-paMDita-je samyaktathI yukta hoya. (3) jJAna-paMDita-je jJAnathI yukta hoya. (4) cAritra-paMDita-je cAritrathI yukta hoya. 10. bAla-paMDita-maraNa-saMyatAsaMmatanuM maraNa bAla-paMDita-maraNa kahevAya che. sthUla hiMsA vagere pAMca pApono tyAga tathA samyak darzana yukta hovAthI te paMDita che. sUkSma asaMyamathI nivRtta na hovAne kAraNe tenAmAM bAlava paNa che. 11. chavastha-maraNa--mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, zrutajJAnI ane matijJAnI zramaNanA maraNane cha%D-maraNa kahevAya vijayodayAmAM tenA sthAne 'osaSNa-maraNa" nAma maLe che. tenI vyAkhyA A pramANe che-ratnatrayamAM vihAra karanArA manionA saMghathI je chaTo paDI jAya tene "avasanna' kahe che. tenAM maraNane avasagna-maraNa kahevAya che. pArthastha, svacchanda, kuzIla, saMsakta ane avasanna-A pAMce bhraSTa munio 'avasa' kahevAya che. teo RddhimAM Asakta, du:khathI bhayabhIta, kaSAyomAM pariNata thaI AhAra vagere saMjJAonA vazavartI, pApazAstronA arthatA, tera kriyAo (3 guti, 5 samiti ane 5 mahAvrata)mAM ALasu, saMkliSTa-pariNAmI, bhaktapAna ane upakaraNomAM Asakta, nimitta, taMtra-maMtra ane auSadha vaDe AjIvikA meLavanAra, gRhasthonI vaiyAvRtya karanArA, uttaraguNothI hIna, gupti ane samitimAM anughata, saMsAranA duHkhothI bhaya na karanArA, kSamA vagere dasa dharmomAM pravRtta na thanAra tathA cAritramAM doSavALA hoya che. tevA avasAnna munio marIne hajAro bhavomAM bhramaNa kare che ane du:kho bhogavatAM-bhogavatAM jIvana pUruM kare che. 12. mevali-maraNa--kevaLajJAnInuM maraNa kevali-maraNa kahevAya che. 13. vahAyasa-maraNa-vRkSanI DALI para laTakIne, parvata parathI paDIne ke pRpApAta karIne je maraNa pAmavAmAM Ave che te maraNa paiDAyasa-maraNa kahevAya che." vijayodayAmAM tenA sthAne vipraNAsa-maraNa' kahevAyuM che. 14. gRddhapRSTha-maraNa-hAthI vagerenA mRta zarIramAM pravezavAthI te mRta zarIranI sAthe-sAthe gIdha vagere jIvita zarIrane 1. vinoratha vRtta, patra 88 2. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 222 : jANAhi bAlapaMDiyamaraNaM puNa desavirayANaM // 3. vinaya vRtti, patra 88 | 4. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 223 : maNapajjavohinANI suamainANI maraMti je smnnaa| chaumatthamaraNameyaM kevalimaraNaM tu kevlinno|| 5. vijayodayA vRtti, patra 88 / 6. (4) bhagavaI / 49 vRtti, patra 221 : vRkSazAkhAdyubandhanena yattanniruktivazAdvaihAnasam / (4) uttarAdhyayana niyukti, gAthA 224 : giddhAibhakkhaNaM giddhapiTTha ubbaMdhaNAi vehaasN| ee dunnivi maraNA kAraNajAe annunnnnaayaa| 7. vinoratha vRtti, patra 10 |
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 152 adhyayana-5: Amukha paNa pholI khAya che ane te sthitimAM je maraNa thAya che te vRddhapRSTha-maraNa kahevAya che.' 15. bhakta-pratyAkhyAna-maraNa-cAvajIvana trividha athavA caturvidha AhAranA tyAgapUrvaka je maraNa thAya che tene bhaktapratyAkhyAna-maraNa kahevAmAM Ave che. 16. IginI-maraNanakkI karelA sthAna upara anazanapUrvaka maraNa pAmavAne iMginI-maraNa kahevAya che. je maraNamAM potAnA mAnavA mujaba pote ja potAnI zuzraSA kare, bIjA munionI sevA na le tene iMginI-maraNa kahevAya che. A maraNa caturvidha AhAranuM pratyAkhyAna karanArAonuM ja hoya che. 17. prAyopagamana, pAdapopagamana, pAdopagamana-maraNa-potAnI paricaryA na pote kare ke na bIjA pAse karAve, tevA maraNane prAyopagamana athavA prAyogya-maraNa kahe che. vRkSanI nIce sthira avasthAmAM caturvidha AhArano tyAgapUrvaka je maraNa. thAya che, tene pAdapopagamana-maraNa kahe che. saMghamAMthI nIkaLI potAnA paga vaDe yogya pradezamAM jaI je maraNa pAmavAmAM Ave che tene pAdopagamana-maraNa kahevAya che. A maraNane cAhanArA munio potAnA zarIranI paricaryA jAte karatA nathI ke na to bIjA pAse karAve che. kyAMka "pADAma" (prAyotha) pATha paNa maLe che. bhavano aMta karavA yogya saMhanana ane saMsthAnane 'prayo' kahevAya che. tenI prAptine 'prAyogya-gamana' kahela che. viziSTa saMhanana ane viziSTa saMsthAnavALAnA maraNane prAyogya-gamana-maraNa kahevAya che. zvetAMbara paraMparAmAM 'pAdapopagamana' zabda maLe che ane digaMbara paraMparAmAM 'prAyopagamana', 'prAyogya' ane 'pAdopagamana' pATha maLe che. bhagavatImAM pAdapapagamananA be bheda pADyA che-niri ane anihari. nirdhAri--Ano artha che bahAra kADhavuM. upAzrayamAM maraNa pAmanArA sAdhunA zarIrane tyAMthI bahAra laI javAnuM hoya che, eTalA mATe te maraNane nihari kahe che. anihari-araNyamAM potAnA zarIrano tyAga karanArA sAdhunA zarIrane bahAra laI javuM paDatuM nathI, eTalA mATe tene aniharimaraNa kahe che." bhagavatImAM iMginI-maraNane bhakta-pratyAkhyAnano eka prakAra mAnI tenI svataMtra vyAkhyA karavAmAM AvI nathI.10 mUlArAdhanAmAM bhakta-pratyAkhyAna, iMginI ane prAyopagamana-A traNene paMDita-maraNanA bheda mAnavAmAM AvyA che. 11 1. (7) bhagavaI 2 / 49, vRtti patra 211 : pakSivizeSai?rvA-mAMsalubdhaiH zrRgAlAdibhiH spRSTasya-vidAritasya karikarabharAsabhAdizarIrAntargatatvena yanmaraNaM tadgRdhraspRSTaM vA gRddhaspRSTaM vA, gRdhairvA bhakSitasya-spRSTasya yattadgRdhraspRSTam / (kha) 34Tdhyayana nirvAi , mAthA 224 2. (ka) bhAva rA 42 vRtti, patra 222, 222 : (kha) 3ttarAdhyayana ni jAthA 226, vRtti, patra ra36 3. bhagavaI 2 / 49 vRtti, patra 212 : caturvidhAhAraparihAraniSpannameva bhavatIti / 4. (ka) mAva rA42 vRtti, patra 222 (5) samavAo 17 / 9 vRtti, patra 35 : pAdasyevopagamanam-avasthAnaM yasmin tatpAdapopagamanaM tadeva maraNam / (ga) sAdhyayana nini, jAthA 226, vRtti, patra rarUpa ! 5. vijhayothA vRtti, patra 223 / 6. jamaTara (varmavAdu), jAthA 7. vinayotha vRtti, patra 2225 8. ejana. 4. bhagavaI 2 / 49 vRtti, patra 212 : nihariNa nirvRttaM yattannirhArima, pratizraye yo mriyate tasyaitat, tatkaDevarasya niriNAt / ani nimaM tu yo'TavyAM mriyate iti| 10. bhagavaI 2 / 49 vRtti, patra 212 : iGgitamaraNamabhidhIyate tadbhaktapratyAkhyAnasyaiva vizeSaH / 11, mUnArAdhanA, nAthA 21: pAyopagamaNa maraNaM bhattapaiNNA ca iMgiNI ceva / tivihaM paMDiyamaraNaM sAhussa jahuttacArissa //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 153 adhyayana-5 : Amukha uparyukta sattara maraNo vibhinna apekSAo vaDe pratipAdita che. AvIci, avadhi, AtyaMtika ane tadbhava-maraNa bhavanI dRSTithI; valanuM, vaihAyasa, vRddhapRSTha, vArtA ane aMtaHzalya-maraNa AtmadoSa, kaSAya vagerenI daSTithI; bAla ane paMDita maraNa cAritranI dRSTithI; chadmastha ane kevali-maraNa jJAnanI dRSTithI tathA bhakta-pratyAkhyAna, iginI ane prAyogimanamaraNa anazananI dRSTithI pratipAdita karavAmAM AvyAM che. uparyukta sattara maraNomAM AvIci-maraNa pratipaLa thAya che ane siddhone choDI bAkInA badhA prANIomAM hoya che. bAkInA maraNo jIva-vizeSonAM hoya che. eka samayamAM keTalA maraNa thAya che? A praznano uttara uttarAdhyayananI niktimAM che. eka samayamAM be maraNa. traNa maraNa, cAra maraNa ane pAMca maraNa paNa thAya che. bAla, bAla-paMDita ane paMDitanI apekSAe te A rIte hoya chebAlanI apekSAe (1) eka samayamAM be maraNa--avadhi ane AtyaMtikamAMthI eka ane bIjuM bAla-maraNa . (2) eka samayamAM traNa maraNa--jayAM traNa hoya che tyAM vadhArAmAM tadbhava-maraNa gaNavAnuM. (3) eka samayamAM cAra maraNa-yAM cAra hoya che tyAM vadhArAmAM vazArta-maraNa gaNavAnuM. (4) eka samayamAM pAMca maraNa--jayAM AtmaghAta karavAmAM Ave che tyAM vaihAyasa ane vRddhapRSTha bemAMthI koI eka vadhArAnuM hoya che. valanmaraNa ane zalya-maraNane bAla-maraNanI aMtargata svIkAravAmAM AvyA che. paMDitanI apekSAe paMDita-maraNanI vivakSA be prakAre karAI che-daDha saMyamI paMDita ane zithila saMyamI paMDita. (ka) deDha-saMyamI paMDita (1) jayAM be maraNa eka samayamAM thAya che tyAM avadhi-maraNa ane AtyaMtika-maraNamAMthI koI eka thAya che kemake baMne paraspara virodhI che. bIjuM paMDita-maraNa. (ra) jyAM traNa maraNa eka sAthe thAya che tyAM chANya-maraNa ane kevali-maraNa bemAMthI eka vadhArAnuM. (3) jayAM cAra maraNanI vivakSA che tyAM bhakta-pratyAkhyAna, iMginI ane pAdapopagamanamAMthI eka vadhArAnuM. (4) jyAM pAMca maraNanI vivakSA che, tyAM vaihAyasa ane vRddhapRSThamAMthI koIeka maraNa vadhArAnuM. (kha) zithila-saMyamI paMDita (1) jyAM be maraNanI eka samayamAM vivekSA che, tyAM avadhi ane AtyaMtikamAMthI eka ane koI kAraNavaza vaihAyasa ane vRddhapRSThamAMthI eka. (2) kathaMcita zalya-maraNa hovAthI traNa paNa thaI jAya che. (3) jayAM vaDanmaraNa hoya che tyAM eka sAthe cAra thaI jAya che. (4) chadmastha-maraNanI jayAM vivekSA hoya che, tyAM eka sAthe pAMca maraNa thaI jAya che. bhakta-pratyAkhyAna, iMginI ane prAyogimana-maraNa vizuddha saMyamavALA paMDitone ja hoya che. baMne prakAranA paMDitamaraNanI vivakSAmAM taddabhava-maraNa levAmAM AvyuM nathI, kAraNake teo devagatimAM ja utpanna thAya che. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 227-229 : dunni va tinni va cattAri paMca maraNAi aviiimrnnNmi| kar3a marar3a egasamayaMsi vibhAsAvittharaM jaanne|| savve bhavatthajIvA maraMti AvIiaMsayA maraNaM / ohiM ca AiaMtiya dunivi eyAi bhynnaae|| ohiM ca AiaMtia bAlaM taha paMDiaMca mIsaM ca / chaumaM kevalimaraNaM annanneNaM virujhaMti //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 154 adhyayana-5: Amukha bAla-paMDitanI apekSAe (1) jayAM be maraNanI eka samayamAM vivekSA che, tyAM avadhi ane AtyaMtikamAMthI koI eka tathA bAla-paMDita. (2) tadbhava-maraNa sAthe thavAthI traNa maraNa. (3) vazA-maraNa sAthe hovAthI cAra maraNa. (4) kathaMcita AtmaghAta karanArAnA vaipAyasa ane vRddhapRSThamAMthI eka sAthe gaNatAM pAMca.' 3. maraNanA be bheda gomUsAramAM maraNanA be bheda karavAmAM AvyA che-(1) kadalIghAta (akAla-mRtyu) ane (2) saMnyAsa. viSabhakSaNa, viSadhArI prANIonA karaDavAthI, raktakSaya, dhAtukSaya, bhayaMkara vasudarzana tathA tenAthI utpanna bhaya, vastraghAta, saMklezakriyA, zvAsocchavAsano avarodha ane AhAra na karavAthI samayamAM je zarIra chUTI jAya che, tene kadalIvAta-maraNa kahe che. kadalIvAta sahita athavA kadalIvAta vinA je saMnyAsarUpa pariNAmothI zarIratyAga karavAmAM Ave che tene tyakta-zarIra kahe che. tyAzarIranA traNa bheda che-(1) bhakta-pratijJA, (2) iMginI ane (3) prAyogya. temanI vyAkhyA A pramANe che (1) bhakta-pratijJA-bhojanano tyAga karIne je saMnyAsa-maraNa prApta karavAmAM Ave che, tene "bhakta-pratijJA-maraNa" kahevAya che. tenA traNa bheda che-jaghanya, madhyama ane utkRSTa. jaghanyanuM kALamAna aMtarmuhUrta che, utkRSTanuM bAra varSa ane bAkInAnuM madhyavartI. (2) IginI-potAnA zarIranI paricaryA svayaM kare, bIjAonI sevA na le, AvA vidhithI je saMnyAsadhAraNapUrvaka maraNa thAya che, tene 'iMginI-maraNa" kahevAya che. | (3) prAyogya, prAyogimana-potAnA zarIranI paricaryA na to pote kare ke na bIjA pAse karAve--evA saMnyAsapUrvakanA maraNane prAyogya athavA prAyopagamana-maraNa kahyuM che. 4. maraNanA pAMca bheda mUlArAdhanAmAM bIjI rIte paNa maraNanA vibhAgo karavAmAM AvyA che1. paMDita-paMDita-maraNa 2. paMDita-maraNa 3. bAla-paMDita-maraNa 4. bAla-maraNa 5. bAla-bAla-maraNa prastuta adhyayanamAM maraNanA be prakAra darzAvavAmAM AvyA che. A adhyayananAM pratipAdya che ekAma-mRtyuno parihAra ane sakAma-mRtyunI svIkRti. 1. uttarAdhyA nija, mAthA 227-226 pRvRtti patra, 23-38 che 2. THTAra ( krAu), nAthA 67-66 3. mUlArAdhanA, AzvAsa 1, gAthA 26 : paMDidaM paMDidaM maraNaM paMDidayaM bAlapaMDidaM ceva / bAlamaraNaM cautthaM paMcamayaM bAlabAlaM ca //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa 1. aNNavaMsi maho haMsi ege tiNNe duruttaraM / ettha ege mahApanne, imaM paTTamudAhare || paMcamaM ajjhayaNaM : pAMyabhuM adhyayana akAmamaraNijjaM : aDAma-maraNIya 2. saMti ya duve ThANA, akkhAyA mAraNaMtiyA / akAmamaraNaM sakAmamaraNaM tahA ceva, / 3. bAlANaM akAmaM tu, maraNaM asaI bhave 1 paMDiyANaM sakAmaM tu, ukkoseNa sa bhave // 4. tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desiyaM I kAmagiddhe jahA bAle, bhisaM kUrAiM kuvvaI // je giddhe kAmabhogesu, ege kUDAya gacchaI / na me diTThe pare loe, cakkhudiTThA imA raI // 6. hatthAgayA ime kAmA, kAliyA je aNAgayA / ko jANai pare loe, asthi vA natthi vA puNo ? // saMskRta chAyA arNave mau ekastIrNo duruttarAM tatraiko mahAprajJaH idaM pRSTamudAharet // sta ime ca dve sthAne AkhyAte mAraNAntike / akAmamaraNaM caiva sakAmamaraNaM tathA / bAlAnAmakAmaM tu maraNamasakRd bhavet / paNDitAnAM sakAmaM tu utkarSeNa sakRd bhavet // tatredaM prathamaM sthAnaM mahAvIreNa dezitam / kAmagRddho yathA bAlo bhRzaM krUrANi karoti // yo gRddhaH kAmabhogeSu eka: kUTAya gacchati / na mayA dRSTaH paro lokaH cakSurdRSTe ratiH // hastAgatA ime kAmA: kAlikA ye'nAgatAH / ko jAnAti paro lokaH asti vA nAsti vA punaH // gujarAtI anuvAda 1. A mahApravAhavALA dustara saMsAra-samudrane keTalAya tarI gayA. temAM kheDa mahAprajJe (mahAvIre) khA praznanI vyAkaraNa karyuM che. 2. mRtyunAM be sthAno kahevAyAM che--akAma-maraNa ane sAma-bharA 4 3. pAsakavonuM khaDAma-maraNa vAraMvAra thAya che. paMDitonuM sakAma-maraNa utkRSTapaNe ekavAra thAya che." 4. mahAvIre te be sthAnomAM paheluM sthAna A kahyuM che, jevI rIte kAmAsakta bAlajIva ghaNAM krUra karmo kare che. 5. je koI kAmabhogomAM Asakta hoya che tenI gati mithyAbhASaNa tarapha thaI jAya che. te kahe che--paraloka to meM bheyo nathI, khA rati (khAnaMha) to ykssudRssttAMkhanI sAme che.10 6. A kAmabhogo hAthamAM AvelA che. bhaviSyamAM thanArA saMdigdha che.11 koNa jANe che ke paraloka che ke nahi ?
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 7. jaNeNa saddhi hokkhAmi, ii bAle pagabbhaI / kAmabhogANurANaM, kesaM saMpaDivajjaI || 8. tao se daMDaM samArabhaI, tasesu thAvaresu ya 1 aTThAe ya aNaTThAe, bhUyaggAmaM vihiMsaI // 9. hiMse bAle musAvAI, mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM, seyameyaM ti mantraI // vayasA matte, vitte giddhe ya itthisu / duhao malaM saMciNai, sisuNAgu vva maTTiyaM // 10. kAyasA 11. tao puTTho AyaM ke NaM, gilANo paritappaI 1 pabhIo paralogassa, kamppe apaNo // 12. suyA me narae ThANA, asIlANaM ca jA gaI / bAlANaM kUrakammANaM pagADhA jattha veyaNA // 13. tatthovavAiyaM ThANaM, jahA meyamaNussuyaM AhAkammehiM gacchaMto, so pacchA paritappaI // 14. jahA sAgaDio jANaM, samaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamoiNNo, akkhe bhaggaMmi soyaI // janena sArdhaM bhaviSyAmi iti bAlaH pragalbhate / kAmabhogAnurAgeNa klezaM sampratipadyate // tataH sa daNDaM samArabhate seSu sthAvareSu ca / arthAya cAnarthAya bhUtagrAmaM vihinasti // hiMsro bAlo mRSAvAdI mAyI pizunaH zaThaH / bhuMjAna: surAM mAM zreya etaditi manyate // kAyena vacasA mattaH vitte gRddhazca strISu / dvidhA malaM saMcinoti zizunAga iva mRttikAm // tataH spRSTaH AtaMkena glAna: paritapyate / prabhItaH paralokAt karmAnuprekSI AtmanaH // tatropapAtikaM sthAnaM, ' yathA mamaitadanu zrutam / yathAkarmabhirgacchan, saH pazcAt paritapyate // 156 zrutAni mayA narake sthAnAni azIlAnAM ca yA gatiH / bAlAnAM krUrakarmaNAM pragADhA yatra vedanAH // yathA zAkaTiko jAnan, samaM hitvA mahApatham / viSamaM mArgamavatIrNaH, akSe bhagne zocati // adhyayana-ya : soDa 7-14 7. "huM soDa-samUhanI sAthai rahIza " ( gati temanI thaze te mArI thaze.)--evuM mAnIne bAla-ajJAnI manuSya dhRSTa banI jAya che. te kAma-bhoganA anurAgane arase usezara (saMDilaSTa pariNAmo) prApta ure che. 8. pachI te trasa ne sthAvara kavo taraI 6Da (hiMsA) nI prayoga kare che ane prayojanavaza ke vinA prayojane ya prANI-samUhanI hiMsA kare che. 8. hiMsA DaranAra, huM bolanAra, chaNa-542 42nAra, cugalI-capATI karanAra, veza-parivartana karI potAnI jAtane bIjA rUpe oLakhAvanAra 5 ajJAnI manuSya magha ane mAMsano bhoga kare che ane 'A zreya che'--evuM mAne che. 10.te zarIra ane vANIthI matta bane che. dhana ane strIomAM Asakta bane che. te AcaraNa ane ciMtana--baMne dvArA tevI rIte karma-maLano saMcaya kare che jevI rIte zizunAga (aNasiyu ) moDhuM khane zarIra ne dvArA bhATIno.' 11.pachI te AtaMkathI' spaSTa thatAM glAna banI paritApa kare che. potAnA karmonuM ciMtana karI paralokathI bhayabhIta jane che.18 12.te vicAre che--meM te nArakIya sthAnonA viSayamAM sAMbhaLyuM che, je zIlarahita tathA krUra karma karanArA ajJAnI manuSyonI aMtima gati che ane jyAM pragADha vedanA che.20 13.te narakomAM jevuM aupapAtika' (utpanna thavAnuM) sthAna che tevuM meM sAMbhaLyuM che. te AyuSya kSINa thatAM potAnA kRta karmo anusAra tyAM jatAM-jatAM anutApa kare che. 14. jevI rIte koI gADIvALo samataLa rAjamArgane jANato hovA chatAM tene choDIne viSama mArge cAlI nIkaLe che ane gADInI dharI tUTI jatAM zoka kare che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 157. adhyayana-5: zloka 15-22 15. evaM dhamma viukkamma, evaM dharmaM vyutkramya, ahamma paDivajjiyA / adharma pratipadya / bAle maccumuhaM patte, bAla: mRtyumukhaM prAptaH, akkhe bhagge va soyaI // akSe bhagne iva zocati // 15. tevI rIte dharmanuM ullaMghana karIne, adharmano svIkAra karIne, mRtyunA mukhamAM paDelo ajJAnI dharI tUTelA gADIvALAnI jema zoka kare che. 16. tao se maraNaMtaM mi, tataH sa maraNAnte, bAle saMtassaI bhayA / bAla: saMtrasyati bhayAt / akAmamaraNaM maraI, akAmamaraNaM mriyate, dhutte va kalinA jie // dhUrta iva kalinA jitaH / / 16.pachI maraNAMta samaye te ajJAnI manuSya paralokanA bhayathI saMtrasta thAya che ane eka ja dAvamAM hArI janArA jugArInI mAphaka zoka karato-karato akAmamaraNathI mare che. 17. eyaM akAmamaraNaM, etadakAmamaraNaM, bAlANaM tu pave iyaM / bAlAnAM tu praveditam / etto sakAmamaraNaM, ita: sakAmamaraNaM, paMDiyANaM suNeha me // paNDitAnAM zrRNuta mama // 17. A ajJAnIonAM akAma-maraNanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM. have paMDitonuM sakAma-maraNa mArI pAse thI somaNI. 18. maraNaM pi sapuNNANaM, maraNamapi sapuNyAnAM, jahA me yamaNussuyaM / yathA mamaitadanuzrutam / vippasaNNamaNAghAyaM, viprasannamanAghAtaM, saMjayANa vusImao // saMyatAnAM vRSImatAm // 18. jevuM meM sAMbhaLyuM paNa che-puNyazALI, saMyamI ane jitendriya puruSonuM che maraNa prasA2 8 ane AghAtarahita hoya che. 19. na imaM savvesu bhikkhUsu, nedaM sarveSu bhikSuSu, na imaM savve su'gArisu / nedaM sarveSu agAriSu / nANAsIlA agAratthA, nAnAzIlA agArasthAH, visamasIlA ya bhikkhunno|| viSamazIlAzca bhikSavaH / / 19. A sakAma-maraNa na badhA bhikSuone prApta thAya che ke na badhA gRhasthone. kemake gRhastha vividha prakAranA zIlavALA hoya che ane bhikSuo paNa viSamazIla, hoya che. 20. saMti egehiM bhikkhUhi, santyekebhyo bhikSubhyaH, gAratthA saMjamuttarA / agArasthAH saMyamottarAH / gAratthehi ya savve hiM, agArasthebhyazca sarvebhyaH, sAhavo saMjamuttarA // sAdhavaH saMyamottarAH // 20. keTalAka bhikSuo karatAM gRhasthono saMyama moTo hoya che. paraMtu sAdhuono saMyama badhA gRhasthothI moTo hoya 21. cIrAjiNaM nagiNiNaM, cIrAjinaM nAgnyaM, jaDI saMghADi muMDiNaM / jaTI saDyATimuNDitvam / eyANi vi na tAyaMti, etAnyapi na trAyante, dussIlaM pariyAgayaM // duHzIlaM paryAgatam / 21. yAva2, yama, nanatva, 4ApArI5, saMghATI (ttarIya vasa) bhane masta-muMDana-mA bAhu:zIla sAdhunI rakSA karatAM nathI.33 22.piMDo lae va dussIle, piNDAvalago vA duHzIlo, naragAo na muccaI / narakAnna mucyte| bhikkhAe vA gihatthe vA, bhikSAdo vA gRhastho vA, suvvae kammaI divaM // suvrataH kAmati divam / / 22. bhikSAthI jIvana calAvanAra paNa jo duHzIla hoya to te narakathI bacato nathI." bhikSu hoya ke gRhastha, jo te suvratI hoya to svargamAM jAya che. 35
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 23. agAri - sAmAiyaMgAI saDDI kAeNa phAsae / posahaM duhao pakkhaM, egarAyaM na hAvae // sikkhAsamAvanne, gihavAse vi suvvae / muccaI chavipavvAo, gacche jakkha- salogayaM // 24. evaM 25. aha je saMvuDe bhikkhU, dohaM annayare siyA / savvadukkhappahINe vA, deve vAvi mahaDDie // vimohAI, juimANusa I samAiNNAI jakkhe hiM AvAsAI jasaMsiNo // 26. uttarAI DimaMtA, samiddhA kAmarUviNo / ahuNovavannasaMkAsA, bhujjo accimAlippabhA // 27. dIhAuyA 28. tANi ThANANi gacchaMti, sikkhittA saMjamaM tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA, je saMti parinivvuDA // 29. tesiM soccA sapujjANaM saMjayANa vusImao / na saMtasaMti maraNaMte sIlavaMtA bahussuyA // 30. tuliyA visesamAdAya dayAdhammassa khaMtie / vippasIejja mehAvI tahAbhUeNa appaNA || agAri-sAmAyikADgAni, zraddhI kAyena spRzati / pauSadhaM dvayoH pakSayoH, ekarAtraM na hApayati // 158 evaM zikSAsamApannaH, gRhavAse'pi suvrataH / mucyate chaviparvaNaH, gacched yakSa- salokatAm // atha yaH saMvRto bhikSuH, dvayoranyataraH syAt / sarvaduHkhaprahINo vA, devo vA'pi mahaddhikaH // uttarA vimohAH, tato'nupUrvazaH / samAkIrNA yakSaiH, AvAsA yazasvinaH // dIrghAyuSaH RddhimantaH, samiddhAH kAmarUpiNaH / adhunopapannasaMkAzA, bhUyo'cimAliprabhAH // tAni sthAnAni gacchanti, zikSitvA saMyamaM tapaH / bhikSAdA vA gRhasthA vA, ye santi parinirvRtAH // teSAM zrutvA satpUjyAnAM, saMyatAnAM vRSImatAm / na saMtrasyanti maraNAnte, zIlavanto bahuzrutAH // tolayitvA vizeSamAdAya, dayAdharmasya kSAntyA | viprasIdenmedhAvI, tathAbhUtenAtmanA // adhyayana-4 : loDa 23-30 23. zraddhALu zrAvaka gRhastha-sAmAyikanA aMgonuM AcaraNa kare. baMne pakSomAM karavAmAM AvatAM pauSadhane eka divasa rAta mATe paNa choDe nahi. 24. A rIte vratonA AsevananI zikSAthI samApanna suvratI manuSya gRhasthavAsamAM raheto hovA chatAM paNa audArika-zarIrathI mukta thaIne yakSa-salokatAne prApta kare che --devalokamAM jAya che. 25. je saMvRta bhikSu hoya che, te bemAMthI eka thAya che-- badhA du:khomAMthI mukta athavA mahAna RddhivALo deva. 26.devatAonA AvAso uttarottara uttama moharahita ane dyutimAna tathA devothI AkIrNa hoya che. temAM rahenArA hevo yazasvI 27. dIrghAyu, RddhimAna, dIptimAna, cchAnusAra 35 dhAraNa karanArA, tarata ja utpanna thayA hoya tevI kAntivALA ane sUryasamAna ati tejasvI hoya che. 28. je upazAMta hoya chepa, teo saMyama ane tapano abhyAsa karI te devanivAsomAM jAya che, bhale pachI teo bhikSu hoya ke gRhastha. 29. te sat-pUjanIya, saMyamI ane jitendriya bhikSuonuM pUrvokta vivaraNa sAMbhaLIne zIlavAna ane bahuzruta bhikSuo maraNasamaye paNa saMtrasta thatAM nathI." 30. medhAvI muni potAnI jAtano tola karIne, akAma ane sakAma-maraNanA bhedane jANIne ahiMsA dharmAMcita sahiSNutA ane tathAbhUta (upazAMta moha) AtmA vaDe prasanna rahe-maraNasamaye udvigna na bane."
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 159 adhyayana-5: zloka 31-32 31. tao kAle abhippae tata: kAle abhiprete, saDI tAlisamaMtie / zraddhI taadRshaantike| viNaejja lomaharisaM vinayellomaharSa, bheyaM dehassa kaMkhae // bhedaM dehasya kAkSet / / 31. jyAre maraNa abhipreta hoya che, te samaye je zraddhA vaDe muni-dharma athavA saMlekhanAne svIkArI hoya, tevI ja zraddhA rAkhanArA bhikSu guru samIpa kaSTajanita romAMcane dUra kare, zarIrabhedananI pratikSA kare-tenI sArasaMbhALa na le.para 32.aha kAlaMmi saMpatte atha kAle saMprApte, AghAyAya samussayaM / AghAtayan samucchrayam / sakAmamaraNaM maraI sakAmamaraNaM mriyate, tihamannayaraM muNI // trayANAmanyataraM muniH / / 32. te maraNakALa prApta thatAM saMlekhanA vaDe zarIrano tyAga kare che pa4, bhakta-pariphA, iMginI athavA prAyopagamana--A traNamAMthI koI ekane svIkArIne sakAma-maraNa vaDe mare che. -tti vemA -ti dravIfmAM -ema huM kahuM chuM.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 5: akAma-maraNIya 1. mahApravAhavALA........saMsAra samudramAMthI (HUMvaMti mahoe) saMskRta kozamAM pANInuM eka nAma che-"mam. * A "kArAnta zabda che. vyAkaraNa anusAra " kAra no lopa karI 'va'kArano Adeza karavAthI 'va' zabda niSpanna thAya che. teno artha che-samudra, prastuta prakaraNamAM bhAva arNavano prasaMga che. teno artha thaze-saMsArarUpI samudra. oghano artha che-pravAha. teno prayoga aneka saMdarbhomAM thAya che, jemake-jaLano pravAha, janma-maraNano pravAha, darzano ke matono pravAha vagere. prastuta prakaraNamAM 'ogha' zabda jaLapravAhanA arthamAM prayukta che. 2. mahAprajJa (mApanna) Ano artha che-mahAna prajJAvAna, vRttikAre prakaraNavaza Ano artha kevaLajJAnI, tIrthakara karyo che. 3. prazna (pa) AnAM saMskRta rUpa be thaI zake che-pRSTa ane spaSTa. kRNano artha che-pUchavuM ke prazna ane spaSTano artha che-spaSTa, asaMdigdha. tenA sthAne 'pUruM pATha paNa maLe che. teno artha che-prazna, jijJAsA. cUrNi ane vRttimAM 'paduMno artha spaSTa, asaMdigdha Apyo che." 4. (gAmama2vi...sAmama2) akAma-maraNa-je vyakti viSayamAM Asakta hovAnA kAraNe maravAnuM icchato nathI, paraMtu AyuSya pUrNa thatAM te mare che, tenuM maraNa vivazatAnI sthitimAM thAya che. eTalA mATe tene akAma-maraNa kahevAmAM Ave che. tene bAla-maraNa (aviratipUrvakanuM maraNa) paNa kahI zakAya che. sakAma-maraNa-je vyakti viSayo tarapha anAsakata hovAne kAraNe maraNa samaye bhayabhIta nathI thato paraMtu tene jIvananI mAphaka utsava-rUpa mAne che, te vyaktinA maraNane sakAma-maraNa kahevAmAM Ave che. tene paMDita-maraNa (viratipUrvakanuM maraNa) paNa kahI zakAya che. 1. pathavitAmaNi kraza, 4 228 2. bRhadvRtti, patra 141 : mahatI-nirAvaraNatayA'parimANA prajJA-kevalajJAnAtmikA saMvit asyeti mahAprajJaH / 3. (ka) uttarAdhyayana kUkti, g. 20 : 9 nApAriAI (kha) vRtti , patra 246 / 4. bRhadvRtti, patra 242 : te hi viSayAbhiSvaGgato maraNa manicchanta eva niynte| 5. ejana, patra 24ra : mada vAna-fmatA vaitaMrta ti sakAmaM sakAmamiva sakAmaM maraNaM pratyasaMtrastatayA, tathAtvaM cotsavabhUtatvAt tAdRzAM maraNasya, tathA ca vAcaka: 'saMcitatapodhanAnAM nityaM vrataniyamasaMyamaratAnAm / utsavabhUtaM manye maraNamanaparAdhavRttInAm // 1 // "
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 161 adhyayana-5 : zloka 3-4 Ti pa-6 5. (zloka 3) A zlokamAM kahevAmAM AvyuM che ke paMDita (cAritravAna) vyaktionuM 'sakAma-maraNa' eka vAra ja thAya che. A kathana kevali'nI apekSAe ja che. bIjA cAritravAna munionuM 'sakAma-maraNa' sAta-ATha vAra thaI zake che. " AmAM AvelA bAla ane paMDita zabdono vizeSa artha che. bAla-je vyaktine koI vrata nathI hotuM tene bAla kahevAmAM Ave che. paMDita-sarvavratI vyaktine paMDita kahevAmAM Ave che. 6. (vAddhijUraDuM vya) dharma, artha, kAma ane mokSaA puruSArtha-catuI be yugalomAM vibhakta che. eka yugala che dharma ane mokSanuM ane bIjuM yugala che artha ane kAmanuM. pahelA yugalamAM dharma sAdhana che ane mokSa sAdhya tathA bIjA yugalamAM artha (dhana) sAdhana che ane kAma sAdhya. AnA AdhAre be vicAradhArAo banI-laukika ane AdhyAtmika. laukika dhArAe artha ane kAmanA AdhAre jIvananI vyAkhyA karI ane AdhyAtmika dhArAe dharma ane mokSanA AdhAre jIvananI vyAkhyA karI, baMneno samanvaya ja jIvananI samagratA che. be vAdo pracalita che-sukhavAda ane du:khavAda. sukhavAdanuM mULa che-kAma. vyakti sukhathI prerita thaIne nahi, kAmanAthI prerita thaIne pravRtti kare che. mahAvIra kahe che-'vAmAmI nuM navuM puri-A manuSya kAma (kAmanA)thI prerita thaIne pravRtti kare che. kAma ja manuSyanI preraNA che. phraoNIDa paNa kAmane ja badhI pravRttio ane vikAsanuM mULa mAnela che. e vAta sAcI che ke manuSya kAmanAothI prerita thaIne ke kAmanAonI pUrti mATe hiMsA vagere kare che. jyAre te kAmanAomAM gRddha hoya che, temanI pUrtinI utkaTa abhilASA tenAmAM jAge che, tyAre te krUra bane che, kUra karma kare che. tenAmAM karuNAno srota sukAI jAya che. kAmanAonI pUrtinuM ekamAtra sAdhana che artha. manuSya vividha upAyo vaDe arthanuM upArjana kare che. te sAdhana-zuddhinA vivekane bhUlI jAya che. cAra puruSArthomAM dharma ane mokSa sthavira che, moTA che- 'vire dharmakSe ? Ano artha evo nathI ke artha ane kAma jIvanamAM jarUrI nathI. te baMne paNa jIvana mATe anivArya che. paraMtu bhagavAna mahAvIre adhyAtmazAstranA AdhAre dharma ane mokSane adhika mulyavAna gaNyA ane artha tathA kAmane heya gaNAvyA. vizvavijetA sikaMdaranI kAmanAo AkAzane AMbI rahI hatI. temanI pUrti mATe teNe lohInI nadIo vahAvI ane vizvavijetA banavAnA svapranI pUrti karavAmAM te lAgyo rahyo. aMte tene nirAzA ja maLI ane tenI badhI kAmanA manamAM ja rahI gaI. eka kAmanAnI pUrti bIjI kAmanAne janma Ape che ane A zRMkhalA kadI tUTatI nathI, anaMta banI jAya che. phachI huM mAsama mavitithI-bhagavAnanI A vANI akSaraza: satya che. kAmanAono pAra te pAme che je akAma banI jAya che. kAmanAothI grasta prANI atyanta krura karma ke vicAro karato rahe che. magaramacchanI bhramaramAM eka prakAranuM atyanta sUkSma 1. vRtti, patra 242 : tannA ' patnakSad, kevalisambandhItyarthaH, akevalino hi saMyamajIvitaM dIrghamiccheyurapi, muktyavAptiH ita:-syAditi, kevalinastu tadapi necchanti, AstAM bhavajIvitamiti, tanmaraNasyotkarSaNa sakAmatA 'sakRd' ekavArameva bhavet, jaghanyena tu zeSacAritriNaH saptASTa vA vArAn bhavedityAkUtamiti sUtrArthaH /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 162 adhyayana-5 zloka 5 Ti 7-8 samanaska prANI utpanna thAya che. tene 'taMdulamasya' kahevAmAM Ave che. magaramaccha samudramAM moTuM khulluM rAkhI paDyo rahe che. tenA khullAM moMmAM pANInI sAthe hajAro nAnAM-moTAM mAchalAM pravezI jAya che ane jalapravAha bahAra nIkaLe eTale bahAra nIkaLI jAya che. A krama cAlato rahe che. peluM taMdalamasya manomana vicAre che-"are ! keTalo murkha che A magaramaccha ! moDhAmAM potAnI meLe ja pravezanArA mAchalAne kema gaLI jato nathI? jo huM tenI jagyAe houM to badhAne gaLI jAuM.' A vicAra tenA manamAM niraMtara cAlato rahe che. tenI zakti nathI hotI ke te pelAM mAchalAone gaLI jAya, paNa te manamAM ja ATalo krUra vicAra karI pracUra karmono saMcaya karI le che. 7. kAmabhogomAM (Amo) kAma ane bhoga-A be zabdo che. cUrNikAre A baMne zabdonA be-be artha karyA che - kAma- 1. jenI kAmanA karavAmAM Ave che. 2. kAma-vAsanA. bhoga- 1. jeno upabhoga karavAmAM Ave che. 2. badhI indriyonA viSaya. bRhavRttimAM AnA traNa artha A pramANe che - 1. jenI kAmanA karavAmAM Ave che te che kAma ane jeno upabhoga karavAmAM Ave che te bhoga. 2. zabda ane rUpa che kAma tathA sparza, rasa ane gaMdha che bhoga. 3. strIono saMsarga ke Asakti che kAma tathA zarIra-zRMgAranA sAdhano-dhUpa, vilepana vagere che bhoga. 8. mithyA bhASaNa (krUDAya) 'kUTa zabdanA aneka artho che--mAyA, jUTha, yathArthano apalApa, chetarapIMDI, cAlAkI, aMta, samUha, mRgone pakaDavAnuM yaMtra vagere. prastuta prakaraNanI cUrNimAM tenA traNa artho maLe che-naraka, mRgane pakaDavA mATenuM yaMtra ane indriya-viSaya. vRttikAre paNa AnA traNa artha ApyA che. prathama be artha cUrNinI jevA ja che ane trIjo artha che-mithyAbhASaNa vagere." sUtrakRtAMga 1|445 mAM "TWI-7 tathA 'De'--e be pado prayojAyAM che. "TWInane 'mAM ''no artha che-viSama. 'UntijUno artha che-evuM sthAna ke jayAM koI paNa samataLa bhUmi na hoya.' 'phUDena' zabdamAM 'jUno artha che--galaya-pAza athavA pASANa-samUha. * sUtraktAMga 1/139mAM paNa 'De' zabdano prayoga che. tyAM teno artha che mAyA. vRttimAM teno artha "mRgapAza' karavAmAM Avyo che." 1. sattarAdhyayana vUfLa, pU8 232 : TAtta ta Ama:, 3. uttarAdhyayana mULi, pR. 232-232 naMta kRti : , #TET prati viyA:, maneTI: 4. vRtti , patra 24rU I sesiNdiyvisyaa| 5. sUtravRttAM vRff, pR. 28 : AMtanU || vAstaviSama: | 2. bRhadvRtti, patra 243 : kAmyanta iti kAmAH, bhujyanta iti 6. sUtrakRtAMga vRtti, patra 139 : kUTena galayantrapAzAdinA HTI: THI vada paUIRA-sa rU vA , mA pASANasamUhalakSaNena vaa| tivida paUUTRA, teM nahA-raH #AmA ya utta............. 3. ejana, vRtti, patra 242 : vaTava8 vathA jUna kAmeSu-strIsaMgeSu, bhogeSu-dhUpanavilepanAdiSu / murviddhaH
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 163 adhyayana-5: zloka 6-7 Ti 9-12 prastuta prakaraNamAM 'kUTa'no artha 'mithyAvacana" adhika saMgata lAge che. 9. rati (AnaMda) (2) cUrNimAM "rati'no artha che-iSTa viSayamAM prIti utpanna karanArI vRtti.' vRttimAM teno artha che-kAmavAsanAnA sevanathI utpanna cittano AhAda. 10. (na ne hipa nora, vanavRvidA rUma ) paraloka to meM joyo nathI, A rati (AnaMda) to cakSu-daSTa che-AMkhonI sAme che. A be padomAM anAtmavAdIonA matano ullekha che. teo pratyakSane ja vAstavika mAne che tathA bhUta ane anAgatane avAstavika, kAmAsakta vyaktionuM A ciMtana asvAbhAvika nathI. 11. (sthAyI rUpe mA, kAnniyA ne 35TyA) cUrNikAre lakhyuM che-koI mUrkha paNa potAnI gAMThe bAMdhelA cokhA choDIne bhaviSyamAM pedA thanArA cokhA mATe udyama nathI karato. zAntAcArye lakhyuM che hAthamAM AvelA dravyone koIpaNa pagethI kacaDatuM nathI.' je AtmA, paraloka ane dharmano marma samaje che te anAgata bhogonI prApti mATe hastagata bhogone choDato nathI. eTalA mATe anAtmavAdIonuM A ciMtana yathArtha nathI. tenI carcA navamA adhyayananA zloka 51-53mAM paNa karAI che. 12. kleza (saMkliSTa pariNAma) (H) kleza zabdanA aneka artho che-pIDA, paritApa, zArIrika ke mAnasika vedanA, duHkha, krodha, pApa vagere. prastuta prasaMgamAM klezano artha che-saMkliSTa pariNAma. je vyakti kAmabhogomAM anurakta hoya che, te zArIrika ane mAnasika uttApathI uttama rahe che. pataMjalie klezanA pAMca prakAra batAvyA che-avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza." gItAmAM kahyuM che-je vyakti viSayonuM ciMtana niraMtara karatI rahe che, tenAmAM te viSayo tarapha Asakti pedA thaI jAya che. AsaktithI kAma, kAmathI krodha, krodhathI samUDhatA, samUDhatAthI smRtibhraMza, smRtibhraMzathI buddhinAza ane buddhi-nAzathI vyakti pote nAza pAme che." prastuta zlokamAM paNa e ja pratipAdya che ke kAmabhoganI AsaktithI kleza pedA thAya che. te vyakti AsaktinA saMkliSTa pariNAmonA AvartamAM phasAIne nAza pAme che. 1, uttarAdhyayana vULa, pR. 22 : rUchavaSayapratipravi - tmikA rtiH| 2. (ka) bUvRtti, patra 24rU : te yAti ta - sparzanAdisambhogajanitA cittaprattiH / (kha) muThThavALA, patra 202 3. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 132 : na hi kazcit mugdho'pi odanaM baddhelanakaM muktvA kAlikasyodanasyAraMbhaM karoti / 4. vRtti , patra 24rU I pa. pataMganayana rA rU : vidyAsmitArI devAniveza: paJca klezA: / 6. nItA rA 62, 6ra ! dhyAyato viSayAn puMsaH, saMgasteSUpajAyate / saMgAt saMjAyate kAmaH, kAmAt krodho'bhijAyate / krodhAd bhavati saMmohaH, saMmohAt smRtivibhramaH / smRtibhraMzAd buddhinAzo, buddhinAzAt praNazyati //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 164 adhyayana-5: zloka 8 Ti 13-14 kAmabhogathI thanAro kleza bahu dIrghakAlIna hoya che. sukhabodhAmAM AnI puSTi mATe eka zloka uddhata karavAmAM Avyo che - vari visu bhuMjiu maM visaya, ekkasi visiNa maraMti / nara visayAmisamohiyA, bahuso narai paDaMti // Ano Azaya evo che ke viSa pIvuM sAruM che, viSaya nahi. manuSya viSathI eka ja vAra mare che, paraMtu viSayarUpI mAMsamAM mohita manuSya anekavAra mare che-narakamAM jAya che. 13. prayojanavaza athavA vinA prayojane ja maTTAha maLagy) hiMsAnA be prakAra che-artha-hiMsA ane anartha-hiMsA. temane eka udAharaNa dvArA samajAvavAmAM AvyA che eka govALa hato, te pratidina bakarIo carAvavA jato hato. madhyAhna samaye bakarIone eka vaDanA jhADa nIce besADI pote sIdho sUIne vAMsanI gophaNathI boranA ThaLiyA tAkIne vaDanA pAMdaDAne kANA pADato. te rIte teNe lagabhaga badhAM pAMdaDAne vIMdhI nAkhyAM. eka vAra eka rAjaputra te vaDanI chAyAmAM AvI beTho. teNe kANAM pADelAM pAMdaDAM joI govALane pUchyuM-A pAMdaDAM koNe vIMdhyAM? govALe kahyuM-meM vIMdhyAM. rAjaputre kahyuM-zA mATe? govALe kahyuM-vinoda mATe. tyAre rAjaputre tene dhananuM pralobhana ApatAM kahyuM huM kahuM ke AnI AMkho vIMdhI nAkha, to zuM tuM temanI AMkho vIMdhI zakIza? govALe kahyuM-hA, huM vadhI zake jo te mArI najIka hoya, rAjaputra tene potAnA nagaramAM laI gayo. rAjamArga para AvelA mahelamAM tene utAro Apyo. te rAjaputrano bhAI rAjA hato. te te ja mArga para thaI azvaratha upara savAra thaI pasAra thato hato. rAjaputre govALane kahyuMAnI AMkho phoDI nAkha. te govALe potAnI gophaNathI tenI baMne AMkho phoDI nAkhI. have pelo rAjaputra rAjA banI gayo. teNe govALane kahyuM-bola, tuM zuM icche che? teNe kahyuM-Apa mane jyAM huM rahuM chuM te gAma Apo. rAjAe tene te ja gAma ApyuM. te sImADAnA gAmamAM teNe zeraDInI khetI karI ane tuMbaDInI vela vAvI. goLa thayo ane tuMbaDA thayA. teNe tuMbaDAne goLamAM pakAvI guDatuMbaka taiyAra karyo. te khAto ane gAto aTTamaTTaM ca sikkhijjA, sikkhiyaM Na NiratthayaM / aTTamaTTapasAeNa, bhuMjae guDatumbayaM // arthAt uTapaTAMga je kaMI hoya te zIkhavuM joIe. zIkheluM kaMI nakAmu jatuM nathI. AvA uTapaTAMganA prasAdathI ja A guDatuMbaka maLe che. govALa pAMdaDAM vagara prayojane vIMdhato hato ane teNe AMkho prayojanapUrvaka vIMdhI. A udAharaNa eka sthULa bhAvanAne sparze che. sAdhAraNa uddezyanI pUrti mATe rAjAnI AMkho phoDI nAkhavAmAM AvI-A vastutaH anartha hiMsA ja che. artha-hiMsA tene kahI zakAya, jemAM prayojananI anivAryatA hoya. 14. prANI-samUha (mUyaTH). sAmAnyataH "pUta'no artha che-prANI ane prAma'no artha che-samUha, bhUtagrAma arthAt prANIono samUha. samavAyAMgamAM cauda bhUtagrAmo-jIvasamUhono ullekha che. cUrNikAre paNa sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta vagere bhedathI cauda prakAranA jIvono ullekha karyo che.*vRttimAM teno artha che-prANIono samUha." 1, muvavadhA, patra 103 2. vRtti , patra 244, 24I 3. samavA, samavAya 24 4. 3rAdhyayana vUf, pR. 23 : mRta || rovirda.... evaM coddsvihNpi| 5. bRhavRtti, patra 245 : bhUyagAmaM ti bhUtAH prANinasteSAM rAma:-samUE:
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 165 adhyayana-5: zloka 9-11 Ti 15-17 15. veza parivartana karIne potAnI jAtane bIjA rUpamAM prakaTa karanAra (?) Ano sAmAnya artha che-dhUrta, mUDha, ALasu. ahIM Ano artha-vezaparivartana karI potAne bIjA rUpamAM prakaTa karanAra evo thAya che.' TIkAomAM baMDala varavatuM' evo ullekha maLe che. maMDika coranI kathA A ja AgamanA cothA adhyayananA sAtamA zlokanI vyAkhyAmAM che. 16. (zloka 10) prastuta zlokamAM vyaktinI ahaMmanyatA ane AsaktinuM suMdara citra prastuta karAyuM che. vyakti mana, vacana ane kAyAthI matta bane che. zarIrathI matta thaI te mAnavA lAge che huM keTalo rUpa-saMpanna ane zakti-saMpanna chuM. vANIno ahaMkAra karatAM te vicAre che-huM keTalo su-svara chuM ! mArI vANImAM keTalo jAdu che! mAnasika ahaMkArane vaza thaI te vicAre che-aho ! huM apUrva avadhAraNA-zaktithI saMpanna chuM. A rIte te potAnuM guNagApana kare che. AsaktinA be mukhya hetu che-dhana ane strI. dhananI AsaktithI te adattanuM AdAna kare che-aNahakanuM meLave che ane parigrahano saMcaya kare che. strInI AsaktithI te strIne saMsAranuM sarvasva mAnavA lAge che- satyaM vacmi hitaM vacmi, sAraM vacmi punaH punaH / asminnasAre saMsAre, sAraM sAraMgalocanAH / / ahaMmanyatA ane AsaktithI grasta vyakti aMdaranA azuddha bhAvo vaDe tathA bahAranI asat pravRtti vaDe baMne bAjuthI karmonuM baMdhana kare che. AsthA ane AcaraNa-baMne vaDe te karmono saMcaya kare che. te A lokamAM paNa khataranAka rogothI gherAya che ane maraNa pachI paNa durgatimAM jAya che. sUtrakAre ahIM zizunAganuM daSTAMta prastuta karyuM che. zizunAga athavA aLasiyuM mATI khAya che. tenuM zarIra bhInuM hoya che ane te satata mATInA DhagalA vacce ja ghUmatuM rahe che, tethI tenA zarIra para mATI coMTI jAya che. te zItayonika hoya che. AthI karI sUryanA tama kiraNo vaDe tenI snigdhatA-cIkAza sukAI jAya che tyAre garama mATImAM te taDapI-taDapIne marI jAya che. A rIte baMne bAjuthI ekaThI karelI mATI tenA vinAzanuM kAraNa banI jAya che. cUrNikAre judo'--be prakAre-nA aneka vikalpo ApyA che- jemake-jAte karato ke bIjA pAse karAvato, aMtaHkaraNathI ke vANIthI, rAgathI ke dveSathI, puNya ke pApanuM AlokanuM baMdhana ke paraloka-baMdhana- saMcaya kare che.? 17. AtaMkathI (mAyaMveT) AtaMkano artha che-zIdhraghAtI roga. ziraHzuLa, visUcikA vagere rogone AtaMka mAnavAmAM Ave che. AjanA saMdarbhamAM hRdayarogane A prakAramAM mUkI zakAya. 1. vRtti, patra ra4H "za' tapazcaritothA- bhUtamAtmAnamanyathA darzayati / 2. sattarAdhyayana vULa, pR. 34T 3. ejana. 4. bRhadvRtti, patra 246 : AtaMkena-AzughAtinA zUla visuucikaadirogenn|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 166 adhyayana-5 : zloka 12 Ti 18-19 cUrNimAM AtaMka zabdanI mAtra nirukti maLe che-je vividha prakAranA duHkho vaDe jIvanane taMkita kare che-kaSTamaya banAve che, te che AtaMka." 18. (THo...appo) - jyAre vyakti vRddhAvasthAmAM jarjarita banI jAya che athavA rogagrasta thaI jAya che, tyAre tene mRtyunI sannikaTatAnuM bhAna thAya che. te vicAre che, have ahIMthI badhuM choDI javuM paDaze. 'have AgaLa zuM thaze'--AvI AzaMkAthI te bhayabhIta banI jAya che. te bhUtakALane yAda kare che ane potAnA badhA AcaraNo para daSTipAta kare che. te vicAre che-meM kaMI paNa zubha karyuM nathI. mAtra hiMsA, jUTha, asatuM AcaraNamAM ja sadA gherAyelo rahyo chuM. meM dharma ane dharmaguruonI niMdA karI, asatya Aropo mUkyA ane na jANe kayo-kayo anartha karyo nathI ?' saghaLo bhatakALa tenI AMkho sAme nAcavA lAge che. te vicAre che. are, meM A badhA pApamaya AcaraNo evA vicArathI prerita thaIne karyA hatA ke jANe huM sadA ajara-amara rahIza, kyAreya marIza nahi, huM bhUlI gayo hato ke je janme che, te eka divasa cokkasa mare che. 'mpasaMdhyApako '-bhagavAnanI A vANI huM bhUlI gayo hato. karelAM karmonAM phaLa jarUra bhogavavA paDe che. mRtyunA bhayanI sAthe-sAthe tene narakano bhaya paNa satAve che. naraka pratyakSa nathI. paNa tenA vicAromAM naraka pratyakSa thaI Ave che ane te saMtrasta thaI 'karmAnuprekSI' banI jAya che-potAnA samasta AcaraNone jue che. vRttikAre ahIM eka suMdara zloka prastuta karyo che?-- bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yat yat kiJcid vihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokai kagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm / / sukhabodhAmAM eka prAcIna gAthA uddhata che - kIrati jAI jovvaNamaeNa aviyAriUNa kajjAI / vayapariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukkaMti / / 19. sthAno (1) vRttimAM AnA cAra artha maLe che - 1. nArakonuM utpattisthAna-nArako sAMkaDA moDhAvALA ghaDA vageremAM utpanna thAya che. 2. eka ja nArakamAM sImaMtaka, apratiSThAna bhinna-bhinna sthAno. 3. kuMbhI, vaitaraNI, asipatraka vanasthAna vagere. 4. bhinna-bhinna AyuSyavALA naraka-sthAno. 1. uttarAdhyayana cUNi, pR. 134 : taistairduHkhaprakArairAtmAnaM tNkytiityaatNkH| 2, vRtti , patra rU46 ! 3. suvavadhA, patra 204 | 4. bRhadvRtti, patra 247 /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 167 adhyayana-5: zloka 13-14, 16 Ti 20-24 20. jyAM pragADha vedanA che (paDhiA nastha veT) pragADhanA traNa artha che-niraMtara, tIvra ane utkaTa.' cUrNimAM vedanAnA be prakArono nirdeza che-zIta vedanA ane uSNa vedanA athavA zArIrika vedanA ane mAnasika vedanA.2 21. aupapAtika (vIrU) jIvonI utpattinA traNa prakAro che-garbha, samUrNana ane upapAta. pazu, pakSI, manuSya vagere garbhaja hoya che. lIndriya vagere jIvo samUchanaja ane nAraka tathA deva aupapAtika hoya che. aupapAtika jIvo aMtarmuhUrta mAtramAM pUrNa zarIravALA banI jAya che. AthI narakamAM utpanna thatAM ja te jIvo narakanI vedanAthI pIDAvA lAge che. 22. kRta karmo anusAra (AdAgnejiM) cUrNikAra ane nemicandra Ano artha 'karmo anusAra' evo Ape che. zAnyAcArye Ano mULa artha 'potAnA karelAM karmo vaDe' evo karyo che ane vikalpa artha karyo che- karmo anusAra'. 5 23. dhurI (nava) 'akSa' zabdanA aneka artha che-paiDuM, cakra, cosara, paiDAMnI dharI, gADAnI dhUMsarI vagere. prastuta zlokamAM 'akSa'no artha dharI che. dharIno artha che-lAkaDI ke loDhAno e daMDo jenA AdhAre paiDuM pharyA kare che. vRttimAM je nirukta che te paNa A ja arthanuM dyotaka che-'gannata navanItiimatyakSo dhU:'--je snigdha padArtha-ghI, tela vagerethI taraboLa rahe che, te dhU-dharI kahevAya che." 24. eka ja dAvamAM (tinA) cUrNikAra 'kali' viSayamAM mauna che. zAntAcArya ane nemicandra baMnee 'ttinA dvAna" eTaluM kahIne choDI dIdhuM che.' paraMtu anya prAcIna graMtho anusAra jugAramAM be prakAranA dAva rahetA-kRtAva ane kalidAva. 'kRta' jItano dAva che ane 'kali' hArano. baMne ekabIjAthI viruddha che. sUtrakRtAMga anusAra jugAra cAra akSo (pAsA)thI ramavAmAM Avato. temanAM nAma che-- 1. kali-ekaka ra. dvApara-ddhika 3. tretA-trika 4. kRta-catuSka 1. (ka) uttarAdhyayana TUni, pR. 23 : STDhA TF fjatA: tannA: 3RE I (kha) vRtti, patra 2475 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 135 : vedyaMta iti vedanA: zItA uSNA ca, athavA shaariirmaansaaH| 3. uttarAdhyayana vULa, pR. 23 : 35pAtAenAtakapAtibaM, na tatra garbhavyukrAMtirasti yena garbhakAlAntaritaM tannarakaduHkhaM syAt, te hi utpannamAtrA eva narakavedanAbhirabhibhUyante / 4. (ka) ejana, pR. 23 : AdhArdiyathIf: (kha) su9othA, patra 105 : 5. bRhadvRtti, patra 247 : 'AhAkammehi' ti AdhAnamAdhA karaNam, Atmaneti gamyate, tadupalakSitAni karmANyAdhAkarmANi, taiH AdhAkarmabhiH-svakRtakarmabhiH, yadvA'rSatvAt 'Aheti' AdhAya kRtvA, karmANIti gamyate , tatastaireva ma:, yajJa-yathafma:' paNaHTTInurUpai: ' tIvratIvratarAmAvanvitaiH | 6, vRtti , patra 2475 7. uttarAdhyayana vULa, pR. 236 8. (ka) vRtti , patra 248 ! (kha) muvIdhA, patra 20I
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 168 adhyayana-5: zloka 17-18 Ti 25-27 cAre pAsA sIdhAM ke UMdhA ekasarakhA paDe che, tene "kRta' kahevAmAM Ave che. A jItano dAva che. eka, be athavA traNa pAsA UMdhA paDe to tene kramazaH kali, dvApara, tretA kahevAmAM Ave che. te badhA hAranA dAva che. kuzaLa jugArI temane choDI 'kRtidAva" ja nAkhe che.' kAzikAmAM lakhavAmAM AvyuM che ke paMcikA nAmano jugAra akSa athavA pAMca zalAkAo vaDe ramavAmAM Avato. jyAre pAMce pAsA sIdhA athavA UMdhA ekasarakhA paDe che tyAre pAsA pheMkanAra jItI jAya che, tene "kutadAva' kahe che. "kalidAva' tenAthI viparIta che. jayAre koI pAso sIdho ke UMdho paDe che tyAre tene "kalidAva' kahevAya che. bhUridatta jAtakamAM 'kali' ane 'kRta baMnene ekabIjAthI viparIta mAnavAmAM AvyA che." chAMdogya upaniSadamAM paNa 'kRta' jItano dAva che. mahAbhArata (sabhAparva parA13)mAM zakunine 'kRtahasta' kahevAmAM Avyo che arthAta je haMmezAM jItano dAva ja nAkhe che. pANininA samayamAM baMne prakAranA dAva nAkhavA mATe bhASAmAM judI-judI nAmadhAtuo vaparAtI hatI. teno sUtrakAre spaSTa ullekha karyo che-ta JAti-vRtathati, tni JAti-lattathati (31 21): vidhura paMDita jAtakamAM paNa 'kRti jIjJAti fa JAti' evA prayoga maLe che." jugAranA khelanA niyamo mujaba jayAre koI khelADIno 'kutadAva' Avato rahe tyAre te ja pAsA nAkhato jato. paNa jevo kalidAva' Ave, pAsA nAkhavAno vAro bIjA khelADIno thaI jato. 25. jugArI (dhu) dhUrta zabdanA aneka artha che-vaMcaka, Thaga, mAyAvI, jugArI vagere. sAmAnyapaNe A zabda 'Thaga'nA arthamAM vadhAre prayojAya che, paraMtu prastuta prakaraNamAM te jugArInA arthamAM vaparAyelo che." 26. (zloka 17) prastuta adhyayananA prathama sattara zlokomAM ajJAnI vyaktionI vicAradhArA, jIvanazailI, maNakALanI sthiti tathA paralokagamananI dizAnuM varNana maLe che. bAkInA AgaLanA zlokomAM saMyamI muni ane vratadhArI zrAvakonI vicAradhArA, jIvanazailI, mAraNAMtika avadhAraNA ane suganigamananuM suMdara varNana che. 27. jitendriya puruSonA (ghusImAM) ahIM bahuvacananI jagyAe ekavacana che. bRhavRttimAM tenuM saMskRta rUpa che-'varavatA'. AtmA ane indriyo jene vazva-adhIna hoya che, tene 'vavAna' kahevAmAM Ave che. "va'nA be vadhu artha karavAmAM AvyA che-(1) sAdhuguNothI 1. sUyagaDo, zarA 4pa : kujae aparAjie jahA akkhehiM kusalehiM dIvayaM / kaDameva gahAya No kaliM No teyaM No ceva dAparaM / / 2. nAtA, saMraha pa4rU. 3. chAndogya upaniSad, 4 / 1 / 4 : yathA kRtAyavijitAyAdhareyAH saMyantyevamenaM sarvaM tadabhisameti / 4. pANinInIna bhAratavarSa, pR. 67T 5. nAtavA, saMdhyA 14, 6. (ka) vRdavRtti, patra 248 : dhUrta rU-DUtaLAphavA. (4) abhidhAna ciMtAmaNi 3 / 149 : kitavo dyUtakRddhUrto 'kssdhuurtH|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 169 adhyayana-5: zloka 18 Ti 27 vasanAra ane (2) saMvigna.1 sarapenTiyare lakhyuM che ke tenuM saMskRta rUpa 'vazyavanta' zaMkAspada che. huM tenA sthAne bIjo ucita zabda ApI zakato nathI. paraMtu tenA sthAne 'vyavasAyavanta:' zabdanI yojanA keTaleka aMze saMbhavita thaI zake che.' sarapenTiyaranI A saMbhAvanA bahu upayogI nathI. kharekhara to 'kulI' zabda kAM to dezI che athavA jenuM saMskRta rUpa koI thatuM ja nathI ane te dezI nathI to pachI tenuM saMskRta rUpa "vRSIma' hovuM joIe. 'pRpI'no artha che-"muninuM kuza vagerenuM baneluM Asana'. sUtrakRtAMgamAM zramaNanAM upakaraNomAM vRSika' (fmasA)no ullekha che. tenA saMbaMdhane lIdhe munine vRSImAna' kahevAmAM Ave che. vyAkaraNanI dRSTie 'vasImanuM saMskRta rUpa vRkvIna' thAya che. teno pravRttilabhya artha che--muni, saMyamI athavA jitendriya. nizItha bhAgamAM A ja arthamAM 'pusiAtI" (saM. vRpijhina) tathA "vRtti" (saM. vRSinuM) zabdo maLe che. guNino artha 'saMvigna' karavAmAM Avyo che. sUtrakRtAMgamAM vasIma'no aneka vAra prayoga thayo che. cUrNikAre tenA artha A pramANe karyA che- vasatAM vasUna jJAnAvIne (1819, cUrNi, pR. 213). samAniti saMyamavAn ! (11115 cUrNi, pR. 245). vasiSAMza mAvA-sAdhu yusImAna (11pa4 cUrNi, pR. 299). vasiya sinuM vRtto (rA14 cUrNi, pR. 423). pahelA artha parathI lAge che ke cUrNikAra 'vasumo' pAThanI vyAkhyA karI rahyA che. AyAro 1174mAM "vasukha-zabda muni mATe prayukta thayo che. zIlAMkasUrie teno artha 'vasumana' samyakta vagere dhananA svAmI evo karyo che. bIjA arthamAM vasa' saMyamano paryAyavAcI che. trIjAmAM e ja bhagavAna athavA sAdhu mATe prayojAyo che. cotho artha spaSTa nathI, zIlAMkarie tyAM vasima'no artha saMyamavAna evo karyo che. ema lAge che ke "kRpa' upakaraNane lIdhe vRpamAna (luNIma) muninuM eka nAma banI gayuM. bauddha sAhityamAM vaNI ke vRdhIno artha che-kauzalya. tenA pAMca prakAra che- 1. varSa vazI-manane dhyAnamAM lagADavAnuM kauzalya. 2. samApaDmanavazI-dhyAnamAM praveza meLavavAnuM kauzalya. 3. 3dhiSThAnavaNI-dhyAnamAM adhiSThAna TakAvI rAkhavAnuM kauzalya, 1. (ka) vRtti , patra 246 : 'vata' ni, sAIncA dvazyavatAM vazya ityAvattaH, se cehAtmA indriyANi vA, vazyAni vidyante yeSAM te amI vazyavantaH teSAm, ayamapara: sampradAyArtha:-vasaMti vA sAhugaNehi vusImantaH, ahavA vusImA-saMviggAM tesi ti| (kha) sattarAdhyayana fja, pRSTha 27 : 'vasaMmato' vage yeSAmindriyANi te bhavati vasIma, vasaMti vA sAdhuguNehiM vusImaMtaH, athavA vusImaMta: te saMviggA, tesi vusImatAM saMviggANaM vaa| 2. uttarAdhyayana sUtra, pR. 266, phUTanoTa 28 ! 3. mAnaciMtAmaNa, rA 480 4. sUyagaDo 2 / 2 / 30 : daMDagaM vA, chattagaM vA, bhaNDagaM vA, mattagaM vA, aaiN vA, usa vA... 5. nizItha mAtha, AthI 1420 6. ejana, jAthA 64ra6. 7. ejana, tathA 5421 8. AyAro 1 / 174, vRtti-bhAva vasUni samyaktvAdIni tAni yasya yasmin vA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH / 9. sUyagaDo 2 / 6 / 14, vRtti 144 : vusimaM ti saMyamavAn /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 170 adhyayana-5 : zloka 19-20 Ti 28-31 4. sutthAnavI-dhyAna saMpanna karavAnuM kauzalya. 5. pracavekSavazI dhyAnanI badhI vidhio tathA tathyonI samAlocanA karavAnuM kauzalya. A pAMca prakAranA vazI (kauzalya) dhyAnamAM praveza karavAnI kuzaLatA, yogyatA ane gatimAM tIvratA utpanna kare che. temanAthI vyakti dhyAna para pUrepUruM niyaMtraNa meLavI zake che. 28. prasanna (viprasanna) A maraNanuM vizeSaNa che. je vyakti maraNakALe vividha bhAvanAo vaDe potAnA AtmAne bhAvita kare che, mUchavaDe gherAto nathI, vyAkuLa banyA vinA prasannatAthI maraNanuM varaNa kare che, tenuM maraNa viprasanna-maraNa kahevAya che. ra9. vividha prakAranA zIlavALA (nApAsItA) - gRhastho nAnAzIna-vividha zIlavALA, vibhinna sacivALA ane vibhinna abhiprAyavALA hoya che. tenI vyAkhyA karatAM nemicandra lakhe che- koI kahe che-gRhasthAzramanuM pAlana karavuM e ja mahAvrata che." koI kahe che-gRhasthAzramathI utkRSTa koI dharma thayo nathI ane thaze nahi, je zUravIra hoya che teo tenuM pAlana kare che ane nAmarda vyaktio pAkhaMDano Azraya le che. koI kahe che-"sAtaso zikSAprada gRhasthonA vrato che" vagere vagere. 2 30. viSama zIlavALA (virAmasItmA) sAdhu paNa viSama zIlavALA-viSama AcAravALA hoya che. zAntAcArye lakhyuM che--koI pAMca yama ane pAMca niyamone, koI kaMda, mULa, phaLanA AhArane ane koI Atma-tattvanA parijJAnane ja vrata mAne che ? cUrNikAra anusAra-keTalAka kupravacana-bhikSu abhyadayanI ja kAmanA kare che, jema ke tApasa ane pAMDuraka (zivabhaktasaMnyAsI), je mokSa icche che, teo paNa tenAM sAdhanone samyak prakAre jANatA nathI. teo hiMsA vaDe mokSa maLavAmAM mAne che. lokottara bhikSu paNa badhA ja prakAranA nidAna ane zalya rahita nathI hotA, AzaMsA rahita tapa karanArA nathI hotA, eTalA mATe bhikSuone viSama-zIla kahyA che.* 31. (zloka 20) traNa prakAranA manuSyo hoya che-avatI, dezavratI ane sarvavratI. A zlokamAM darzAvavAmAM AvyuM che ke avratI athavA nAmadhArI bhikSuo karatAM dezavratI gRhastha saMyamamAM caDiyAtA hoya che ane temanI apekSAe sarvavratI bhikSuo saMyamamAM 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 137 : nAnArthAMtaratvena zIlayaMti taditi zIlaM-svabhAvaH, agAre tiSThatItyAgAratthA, te hi nAnAzIlA nAnArucayo-nAnAcchaMdA bhvNti| 2. sukhabodhA, patra 106 : teSu hi gRhiNastAvad atyantanAnA zIlA eva, yataH kecit 'guhAzramapratipAlanameva mahAvratamiti prtipnnaaH| gRhAzramaparo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAnathati nara: pUrI:, vastIvA: pAgiuhumazritA: I ? | iti vacanAt / anye tu 'saptazikSApadazatAni gRhiNAM vratam' ityAdyanekadhaiva bruvate / 3. bRhadvRtti, patra 249 : 'viSamam' atidurlakSatayA'tigahanaM visadRzaM vA zIlameSAM viSamazIlA: .....bhikSavo'ppatyantaM viSamazIlA eva, yatasteSu keSAJcitpaJcayamaniyamAtmakaM vratamiti darzanam, apareSAM tu kandamUlaphalAzitaiva iti,anyeSAmAtmatattvaparijJAnameveti visdRshshiiltaa| 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 137 : kupravacanabhikSavo'pi kecidabhyudayAveva tathA tApasA: pAMDurAgAzca, ye'pi mokSAyotthitA te'pi tamanyathA pazyanti....tathaiva lokottarabhikSavo'pi Na savve aNidANakarA NissallA vA, Na vA savve AsaMsApayoganirupahatatapaso bhavaMti ityato visamasIlA ya bhikssunno|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 171 adhyayana-5: zloka 21 Ti 32-33 agraNI hoya che. A vAtane eka udAharaNa dvArA samajAvavAmAM AvI che - eka zrAvake sAdhune pUchyuM-'zrAvaka ane sAdhuomAM zuM taphAvata che?" sAdhue kahyuM-'rAI ane maMdara parvata jeTalo." tyAre pharI teNe AkuLa thaIne pUchyuM-'kuliMgI (vaSadhArI) ane zrAvakamAM zuM taphAvata che ?' sAdhue kahyuM-'e ja, rAI ane aMdara parvata vaccenA taphAvata jeTalo.' tenuM samAdhAna thaI gayuM. kahyuM paNa che- suvihita AcAra vAle muniyoM ke zrAvaka deza virata hote haiN| kutIthika unakI sauvIM kalA ko bhI prApta nahIM hote / prastuta zlokanA prasaMgamAM AcArya nemicandranI vRttimAM eka saMdarbha maLe che - eka vAra eka zrAvake sAdhune pUchayuM-'baMne ! zrAvakomAM ane sAdhuomAM zuM taphAvata che?" "vatsa ! rAI ane maMdara parvata jeTalo taphAvata che.' A sAMbhaLI zrAvakanuM mana AkuLa-vyAkuLa thaI gayuM. teNe pharI pUchyuM-'bhaMte ! kuliMgI sAdhuomAM ane zrAvakomAM zuM taphAvata che ?" sAdhue kahyuM-'baMnemAM rAI ane maMdara parvata jeTalo taphAvata che." A sAMbhaLI zrAvakanuM mana Azvasta thayuM. eka padya che desikkadesavirayA samaNANaM sAvagA suvihiyANaM / tesiM parapAsaMDA ekkaMpi kalaM na ggahanti / dezavirati zrAvaka suvihita sAdhuonI barAbarI na karI zake, temanI soLamI kaLAnA eka aMzanI tulanAmAM paNa na AvI zake. A rIte pAkhaMDI sAdhu AvA zrAvakonI AMzika tulanAmAM paNa UbhA na rahI zake. 32. sAdhunI (pariyA) vRttikAre 'paryAta'no artha-paryAya-3 (ta-pravrajita karyo che. "pati' zabda ja pravrajitanA arthamAM vaparAyo che. eTalA mATe 'paryAyAta' zabda mAnIne temAMthI 'vA'no lopa karavAnI prakriyA apekSita nathI. vRttimAM Ano vaikalpika artha-duHzIlanA paryAyane prApta evo karyo che." 'paryAgata'nA mULa arthanI paraMparA vilupta thavAne kAraNe AvA arthe karavAmAM AvyA che. 33. (zloka 21) A zlokamAM valkala dhAraNa karanArA, carma dhAraNa karanArA, jaTA rAkhanArA, saMghATI rAkhanArA ane muMDa rahenArA eTalA vicitra liMgadhArI kapravacana-bhikSuono ullekha thayo che. A badhA zabdo te samayanA vibhinna dhArmika saMpradAyonA sacaka che. sarakhAvo 1. vRtti , va ra60 : tathA 1 vRddhasa prAya:- sAva 2. suvIghA, patra 2275 sAhuM pucchati-sAvagANaM sAhUNaM kimaMtaraM? sAhuNA 3. ApTe saMskRta iMgliza DikzanarI / bhaNNati-sarisavamaMdaraMtaraM, tato so AulIhUo puNo 4. bRhadvatti, patra 250 : pariyAgayaM ti paryAyAgataM-pravrajyApucchati - kuliMgINaM sAvagANa ya kimaMtaraM ?, teNa paryAyauTH, tvI dara thAyaeNvaSya nou: ... bhaNNati - tadeva sarisavamaMdaraMtaraMti, tato samAsAsito, duHzIlameva duSTazIlAtmakaH paryAyastamAgatam duHzIlaparyAyAjato bhaNIyaM tam | "desekkadesavirayA samaNANaM sAvagA suvihiyANaM / jesiM parapAsaMDA satimaMpi kalaM na agdhaMti // "
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 12. adhyayana-5 : zloka 22 Ti 34-35 (5) na naggacariyA na jaTA na paMkA, nAnAsakA thaMDilasAyikA vA / rajjo ca jallaM ukkaTikappadhAnaM, sodheti maccaM avitiNNakakhaM // (dharma cl23) (kha) tathA va vavava: carmavalkalacIrANi, kUrcamuNDazikhAjaTAH / na vyapohanti pApAni, zodhako tu dayAdamau // (suvavadhA, patra ra7) vacUrNimAM Ano artha valkala ane bRhadravRttimAM cIvara evo karavAmAM Avyo che." nALivi--Ano artha che nagnatA. ahIM cUrNikAre te samaye pracalita keTalAka nagna saMpradAyono nAmollekha karyo che. mRgacArika, udaMDaka (hAthamAM daMDo UMco rAkhI cAlanArA tApasIno saMpradAya) ane AjIvaka saMpradAyanA sAdhuo nagna rahetA hatA. saMghAsiMghATI-kapaDAnA TukaDA sAMdhIne banAvavAmAM Avela sAdhuonuM eka upakaraNa.' A zabda vaDe sUtrakAra saMbhavataH bauddha zramaNo prati saMketa kare che. mahAtmA buddha tera dhutAMgonuM varNana karyuM che. temAM bIjuM dhutAMga che-aicIvariTAMga. saMghATI, uttarAsaMga ane antara-vAsaka-bauddha bhikSunAM A traNe vastro che. je bhikSu mAtra A traNa ja dhAraNa kare che tene trIvarika kahe che ane temanuM te dhutAMgavrata aicIvariyAMga kahevAya che." muugu-je potAnA siddhAMta anusAra coTalI rAkhatA tevA saMnyAsIonA AcArano muMDitva zabda vaDe ullekha karavAmAM Avyo che. " 34. (fpaDotrI..... mukhyarU) bhikSAjIvI paNa jo duHzIla hoya che to tene paNa narakanI yAtanA bhogavavI paDe che. rAjagRha nagaranA nAgariko prasaMgopAtta manoraMjana mATe parvatanI taLeTImAM ekaThA thatA. A divase eka bhikSu paNa tyAM bhikSA mATe jato. eka vAra tene bhikSA maLI nahi. te atyaMta kopAyamAna thaI gayo. tenA manamAM badalAnI bhAvanA baLavAna banI. te vaibhAra parvata para caDyo. parvatanI taLeTImAM seMkaDo loko goSThimAM magna hatA. teNe eka vizALa zilA nIce gabaDAvI ane manomana vicAryuM. A zilA nIce aneka loko kacaDAIne mare to majA AvI jAya. mane bhikSA na devAnuM temane phaLa maLaze, te AvA raudra dhyAnamAM lIna thaI gayo. saMyogavaza te moTI zilA sAthe teno paga paNa lapasyo ane te pote ja te zilA nIce dabAIne loco thaI gayo. raudra dhyAnamAM marIne te narakamAM utpanna thayo. 35. (favaqAI....varmA viva) vratonA paripAlanano mukhya udeza che-nirjarA, mokSanI prApti, mokSa prati prasthAna. 1. uttaradhyAna cUff, pR. 28 : cIra-vandhatam | 6. (ka) vRtti , patra ra10 : Dior' fta yatra zivApa 2. bRhadvRtti, patra 250 : cIrANi ca-cIvarANi / __ svasamayatazchidyate, tataH prAgvat muNDitvam / 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 138 : NiyaNaM NAma naggA eva, yathA (kha) suvavadhA, patra 206 ! mRgacArikA uddaNDakAH aajiivkaashc| 7. (ka) 3ttarAdhyayana vUfry. 28. 4. bRhadvRtti, patra 520 : saMghATI-vastrasaMhatijanitA / (kha) vRtti , patra ra12 / 5. vizuddhimA zAra, pR. 60 |
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 173 adhyayana-5: zloka 23 Ti 36-37 prastuta prasaMgamAM devalokagamananI je vAta kahevAmAM AvI che, te vrata-pAlananuM jaghanya pariNAma che. vratonA pAlananI taratamatA anusAra phala-prApti thAya che. vrata-pAlananuM utkRSTa pariNAma che-mokSa ane jaghanya pariNAma che-devalokanI prApti. prAcIna zloka che - 'avirAhiyasAmaNNassa sAhuNo, sAvagassa ya jahaNNo / uvavAto sohamme bhaNito telokkadaMsIhi // ' -je vyakti potAnA zrApya ke zrAvakatvanuM avirAdhita rUpe pAlana kare che, tenI jaghanya pariNati saudharma devaloka hoya che. A tIrthakaronuM vacana che. A vRttikArano mata che. ThANaM sUtramAM svargaprAptinA cAra kAraNo batAvavAmAM AvyA che -(1) sarAga-saMyama (ra) saMyamasaMyama (3) bAla tapakarma ane (4) akAma-nirjarA. vrata ane saMyama-A svarganA sAkSAt kAraNo nathI. sUtrano Azaya evo che ke vratI ane saMyamInI sugati thAya che. tenuM sAkSAta kAraNa puNyabaMdha che. vratanI sAthe nirjarA thAya che ane puNyabaMdha tenuM prAsaMgika phaLa che. 36. gRhastha-sAmAyikanA aMgonuM (mAri-sAmArUyaMnj) sAmAyika zabdano artha che-samyapha darzana, samyaka jJAna ane samyaphacAritra. tenA be prakAra che--agArI (gRhasthonuM sAmAyika ane anagAranuM sAmAyika. cUrNikAre agAri-sAmAyikanAM bAra aMga batAvyAM che. te zrAvakanA bAra vrato kahevAya che. zAntAcArya aMgAri-sAmAyikanA traNa aMgono ullekha karyo che-niHzaMkabhAva, svAdhyAya ane aNuvrata.? vizeSAvazyaka-bhASyakAre sAmAyikanAM cAra aMgo batAvyAM che- (1) samyak daSTi sAmAyika (3) dezavrata (aNuvrata) sAmAyika (2) zrutasAmAyika | (4) sarvavrata (mahAvrata) sAmAyika AmAM prathama traNa agAri sAmAyikanAM aMgo hoI zake che. 37. poSadhane (pa ) Ane zvetAMbara sAhityamAM 'paSadha' athavA padha" (uttarAdhyayana cUrNi, pR. 179), digaMbara sAhityamAM 'padha" ane bauddha sAhityamAM "posatha' kahevAmAM Ave che. A zrAvakanA bAra vratomAM agiyAramuM vrata che. AmAM asana, pAna, khAdya, svAdyanuM tathA maNi, suvarNa, mALA, ubaTana, vilepana, zastra-prayoganuM pratyAkhyAna tathA brahmacaryanuM pAlana karavAmAM Ave che." tenI ArAdhanA aSTamI, caturdazI, pUrNimA, amAvAsyA-A parva-tithiomAM karavAmAM Ave che. zaMkha zrAvakanA varNana parathI ema jANavA maLe che ke azana, pAna vagereno tyAga karyA vinA paNa poSadha karavAmAM Avato hato. 1. vRtti , patra ra12 / 4. davRtti, patra ra1 : HTTvro-ziT: sAmayi2. tApa 4 636.. samyaktvazrutadezaviratirUpaM tsyaanggaani-niHshNktaakaalaa3. uttarAdhyayana vUff, pR. 22 : TIREDAstati mArI, dhyayanANuvratAdirUpANi agArisAmAyikAGgAni / agArasAmAiyassa vA aMgANi AgArisAmAIyaMgANi, samaya 5. vizeSAvazyakabhASya, gAthA 1196 : sammasuyadesasavvavayANa, eva sAmAiyaM, aGgayate'neneti aMgaM tassa aMgANi bArasavidho sAmAyA meghapa | sAvagadhammo, tAnyagArasAmAiyaMgANi, agArisAmAissa vA 6. bhagavaI, 12 / 6 / 7. TA, 4 5 rUdrA 8. mAvaThuM, 22 6 .
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 174 adhyayana-5: zloka 23Ti 37 vasunaMdi zrAvakAcAramAM proSadhanA traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che-uttama, madhyama ane jaghanya. uttama propadhamAM catuvidha AhAra ane madhyama propadhamAM pANI sivAyanA trividha AhAranuM pratyAkhyAna karavAmAM Ave che. AyaMbila (vIna) nirvikRti, ekasthAna ane ekabhaktane jaghanya propadha kahevAmAM Ave che. vizeSa jANakArI mATe juo-vasunaMdi zrAvakAcAra, zloka 280-294. sthAnAMgamAM 'padhapavAsa' ane 'paripUrNa poSadha'--AvA be zabdo maLe che. poSadha (parvadina)mAM je upavAsa karavAmAM Ave che tene poSadhopavAsa kahevAmAM Ave che. parvatithiomAM divasa-rAta sudhI AhAra, zarIra-satkAra vagereno tyAga tathA brahmacaryapUrvaka je dharmArAdhanA karavAmAM Ave che tene paripUrNa-poSadha kahevAmAM Ave che." uparokta varNananA AdhAre poSadhanI paribhASA AvI ApI zakAya-aSTamI, caturdazI, pUrNimA vagere parva-tithiomAM gRhastha upavAsapUrvaka dhArmika ArAdhanA kare che, te vratane poSadha kahevAmAM Ave che. bauddha sAhityamAM paNa caturdazI ane pUrNimAnA divase uposatha karavAnuM varNana maLe che. zAntAcArye Asamenano eka zloka uddhata karyo che. temAM paNa aSTamI ane pUrNimAnA divase poSadha karavAnuM vidhAna che." 'posaI zabdanuM mULa 'upavasatha' hovuM joIe. 'posara'nuM saMskRta rUpa poSadha karavAmAM Ave che ane tenI vyutpatti karavAmAM Ave che-poSadha arthAta dharmanI puSTine dhAraNa karanAra, A vyutpatti te bhAvanAne abhivyakta nathI karatI. caturdazI vagere parva-tithiomAM upavAsa karavAnuM vidhAna che, eTalA mATe te tithio paNa '3pariza' kahevAya che. ane te tithiomAM karavAmAM AvanArI upavAsa vagere dharmArAdhanAne paNa uposatha kahevAmAM Ave che. "posatha'nA 'kAranuM aMtardhAna ane 'tha'no 'ja' karavAthI "porasatha'nuM "sada rUpa paNa thaI zake che. bauddha saMmatta uposathe traNa prakArano hoya che--(1) gopAla-uposatha, (2) nigraMtha-upAsatha, (3) Arya-uposatha. (1) gopAla-uposatha jevI rIte govALa mAlikone gAyo soMpI ema vicAre che ke Aja gAyo amuka-amuka jagyAe cAro carI, kAle amukaamuka jagyAe caraze te ja rIte uposatha-vratI evuM vicAre che ke Aja meM A khAdhuM, kAle zuM khAIza vagere. te lobhayukta citta sAthe divasa pasAra kare che, A gopAla-uposatha-vrata che. tenuM na phaLa mahAna hoya che, na mahAna pariNAma hoya che, na to mahAna prakAza hoya che ke na mahAna vistAra. (2) nigraMtha-uposatha nigraMtha potAnA anuyAyIone AvA prakAranuM vrata levaDAve che-pUrva, pazcima, uttama ane dakSiNa dizAmAM so-so yojana sudhI jeTalAM prANI che, tuM temane hiMsAthI mukta kara, A rIte keTalAMka pratye dayA vyakta kare che ane keTalAMka pratye nahi. nigraMtha kahe che-tuM badhI vastuono tyAga karI A prakAranuM vrata le, na huM kyAMya koIno chuM ke na mAruM kyAMya koI che-AvuM vrata levuM mithyA che, jUThuM che. teo mRSAvAdI che. te rAtri vItyA pachI teo pelI tyakta vastuone koIe ApyA vinA ja upayogamAM le che. A rIte teo corI karanAra hoya che. A vratanuM nA mahAna phaLa maLe che, na mahAna pariNAma hoya che, na mahAna prakAza hoya che ke na mahAna vistAra.9 1, tApa, 4. rUdrA 5. bRhadvRtti, patra 315 : Aha aassenH2. ejana, kA rUdda2, vRtti, patra 225 : diIcamAvALA pari 'sarvenfpa tathA : prAta: kAnaparva pUrNamiti ahorAtraM yAvat AhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryA aSTamyAM paMcadazyAM ca, niyataM poSadhaM vaset / / vyApAralakSaNabhedopetam / 6. mAnavIya, pR. 46 . 3. bRhadvRtti, patra 315 : poSa-dharmapuSTiM dhatta iti poSadha:- 7. ejana, pR. 228 aSTamyAditithiSu vratavizeSaH / 8. maMguttAnivAra, bhA. 1 pR. 22 : 4. vizuddhimAna, pR. 27rU ! 9. ejana, pR. 222-23 .
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 175 adhyayana-5 : zloka 24 Ti 38-39 (3) Arya uposatha Arya-zrAvaka tathAgatanuM anusmaraNa kare che. tenuM citta mela-rahita thaI jAya che. Arya-zrAvaka dharmanuM, saMghanuM, devatAonuM anusmaraNa kare che. te hiMsA, corI, aMbrahmacarya, mRSAvAdano tyAga kare che, ekAhArI hoya che. pANaM na hAne na cAdinnaM Adie / musA na bhAse na ca majjapo siyA // aba hAcar2yA virameyya methunA / ratiM na bhuMjeyya vikAlabhojanaM / mAlaM na dhAreyya na ca gandha Acare / maMce chamAyaM vasatheya santhate / / etaM hi aTuMgikamAhu posathaM / buddheNa dukkhaMtaguNaM pakAsitaM // cAtuddasI paMcadasI yAva pakkhassa aTTamI / pATihAriyapakkhaM ca aTuMgasusamAgataM / uposathaM upavaseyya, yo paMssa mAdiso nro|| A prakAromAM nigraMtha-uposatha para keTalAka AkSepa karavAmAM AvyA che. paraMtu uposathanI sAdhanA amuka kALa mATe karavAmAM Ave che ane tenAM vrata paNa amuka kALa sudhI svIkAravAnAM hoya che-A tathya anAgraha-buddhithI samajavAno prayatna karavAmAM Ave to A AkSepo Avazyaka lAge nahi. 38. audArika zarIra (vapallAmAM) : 'chavi'no artha che cAmaDI ane 'parva'no artha che zarIranAM saMdhi-sthaLo-ghUMTaNa, koNI vagere. chaviparvano tAtparyArtha cheaudArika'-carma, asthi vagerethI baneluM zarIra, 39. yakSa-salokatA...ne prApta thAya che (navamag no artha) yakSa-salokatA-deva-tulya loka arthAt devagati. "aitareya AraNyaka' ane 'bRhadAraNyaka upaniSada'mAM salokatA prayoga maLe che. aitareya AraNyaka-sa :... vesTaM sAyuyaM sapatAM satItAnanu (pharALa7, pR. 242, 243) bRhadAraNyakataai sevatAvai sAyunca sattotAM nathati aa (vApIra3, pR. 388) AcArya sAyaNa ane zaMkarAcArye 'salokatA'no artha 'samAna loka athavA "eka sthAnamAM vasavuM evo karyo che." dIghanikAyanA anuvAdamAM paNa teno A ja artha che." dIghanikAya mULamAM 'salokatA'nA arthamAM 'sahavyatA-prayoga maLe che-nTi-suriyAnAM sahavyatA, mari setuM-gAyameva 3g-warm (113, pR. 273) 1. puttara niya, mA. 1, pR. 222-226 2. ejana, pR. 247T 3. suvavadhA, patra 207: chavizca-tvak pANi ca-jAnukUrparAdIni chaviparva tadyogAd audArikazarIramapi chaviparva ttH| 4. sukhabodhA, patra 107 yakSA:-devA, samAno loko'syeti salokastadbhAva salokatA yakSa salokatA yakSasalokatA tAm / 5. (ka) tathA thavA, pu. ra43 : salokatA samAnalokatAM vA ekasthAnatvam / (kha) vRtArathA 3paniSa6, pR. 322 : salokatAM samAnalokatAM vA ekasthAnatvam / 6. rInivAya, pR. 88
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 40. uttarottara (....aNupuvvaso) saudharma devalokamAM anuttara-vimAna paryaMta devalokomAM nivAsa karanArA devomAM moha vagere kramazaH ochA thatAM jAya che. anuttara-vimAnavAsI hevono moDa atyanta upazAMta hoya che. tekho lagabhaga vItarAganA ThevI sthitimAM rahe che. 'aNupuvvaso' zabda vaDe A ja sUcana karavAmAM AvyuM che. 176 tattvArtha anusAra devalomA uttarottara abhimAna jodhuM hoya che. te hevo sthAna, parivAra, zakti, avadhi, saMpat AyuSyanI sthiti vagerenuM abhimAna karatA nathI. 41. uttama (uttarAI) cUrNikAra ane vRttikAre Ano artha--sauthI upara rahela devaloka--anuttara-vimAna karyo che. paraMtu samagra zlokanA saMdarbhamAM artha vicAraNIya che. khAno artha me anuttara -vimAna 42vAmAM Ave to khAgaNanA somAM prayukta 'kAmarUviNo' na saMgati besatI nathI. eTalA mATe temaNe spaSTIkaraNa karavuM paDyuM, nahi to tenI jarUra na paData. prastuta zso'mAM 'uttarAI' zabda vaDe jadhA devasoo vivakSita che, mAtra anuttara -vimAna 4 nahi. 42. moha rahita (vimohAI) cUrNikAre AnA be artha karyA che--aMdhakAra-rahita ane strIo-rahita." zAntyAcArya anusAra teo kAmAtmaka mohathI rahita hoya che. dravya-moha (aMdhAra) tathA bhAva-moha ( mithyA - darzana ) - jA jaMne tyAM nathI hotA, kheTalA mATe temane vimoDa vAmAM Ave che. 43. hIptimAna (samiddhA) 'samiddha' zab6nA saMskRta 35 me ardha zaDe che -samiddha ane samRddha samiddhano artha che-hIptimAna bhane samRddhano artha che--vaibhavazALI. zAntyAcArye pahelo artha mAnya rAkhyo che ane cUrNikAra tathA nemicandre bIjo artha mAnya rAjyo che. 1. bRhadvRtti, patra 252 : aNupuvvaso ti prAgvadanupUrvataH krameNa vimohAdivizeSaNaviziSTAH, saudharmmAdiSu anuttaravimAnAvasAneSu pUrvapUrvApekSayA prakarSavantyeva vimohatvAdInI / 2. tattvArtha 4 / 22 bhASya / 3. (3) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 140 : uttarANi nAma savvomaNi jANa, tANi hi savvavimANuttarANi / (4) bRhadvRtti, patra 252 / 4. (5) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 140 : kAmata: rUpANi kurvantIti rUpAH kAmarUpAH syAd-anuttarA na vikurvanti, nanu teSAM tadeveSTaM rUpaM yena satyAM zaktau prayojanAbhAvAcca nAnyad vikurvanti / adhyayana-pa: so 27 Ti 40-43 (5) bRhadvRtti, patra 252 / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 140 : 'vimohAI' vimohAnIti nistamAMsItyartha, tamo hi bAhyamAbhyantaraM ca, bAhyaM tAvadanyeSvapi devalokeSu tamo nAsti, kiM punaranuttaravimAneSu ? abhyaMtaratamamadhikRtyApadizyate - sarvaM evaM hi samyagdRSTayaH, athavA mohayaMti puruSaM mohasaMjJAtaH striyaH, tAH tatra na / 6. bRhadvRtti, patra 252 : vimohA ivAlpavedAdimohanIyodayatayA vimohA:, athavA moho dvidhA dravyato bhAvatazca, dravyato'ndhakAro bhAvatazca mithyAdarzanAdiH, sa dvividho'pi satataratnadyotitatvena samyagdarzanasyaiva ca tatra sambhavena vigato yeSu te vimohAH / 7. 8. bRhadvRtti, patra 252 : samiddhA - atidIptA: / (5) uttarAdhyayana cUrNi pRSTha 140 : samRddhAH sarvasaMpadupapetAH / (5) sukhabodhA, patra 108 /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 177 adhyayana-5 : zloka 28-29 Ti 44-46 44. tarata utpanna thayA hoya-evI kAntivALA (gagvavatrasaMvAlA) cUrNikAre Ano artha-"abhinava utpannanI mAphaka karyo che. TIkAkAroe Ano artha 'prathama utpanna devatAsamAna" karyo che. AnuM tAtparya e che ke temanAmAM audArika zarIragata avasthAo hotI nathI. teo na bALaka hoya che ke na vRddha, sadA ekasamAna rahe che. temanA rUpa-raMga ane lAvaNya jevAM utpatti samaye hoya che tevAM ja aMtakALamAM paNa hoya che. 45. je upazAMta hoya che tene ti parinivvala) AmAM "santi' kriyApada che. chatAM paNa vyAkhyAkAroe teno mULa artha Avo karyo che--je muni zAntiparinivRta hoya che arthAt kSatti ke upazama vaDe zItIbhUta, kaSAyarahita, kaSAyarUpI agnine bujhAvanAra hoya che. zAntAcArye vaikalpika rUpe 'kti ne kriyApada mAnIne teno artha--"vidyakta karyo che.' 46. (zloka 29) badhA prakAranA bhayamAM maraNano bhaya atyanta kaSTaprada hoya che. kyAreka-kyAreka evA prasaMga paNa Ave che ke vAstavika mRtyuthI maranArA loko karatAM paNa adhika loko mRtyunA bhayathI marI jAya che. mahAmArI ghoDA para caDI AvI rahI hatI. eka mANasa sAme maLyo. teNe pUchayuM - tuM koNa che ?' pelIe kahyuM- huM mahAmArI chuM.' 'tuM kyAM jaI rahI che? kema jaI rahI che?' mahAmArI bolI- huM amuka nagaranA hajAra mANasone mAravA mATe jaI rahI che. keTalAka divasa pachI te te ja raste pAchI pharI. saMyogavaza pelo ja mANasa pharI maLI gayo. teNe kahyuM- devI! tuM to gaI'tI hajAra mANasane mAravA ane tyAM to maryA che pAMca hajAra mANasa. tuM jUThuM kema bolI ?' mahAmArI bolI-"bhAI ! huM jUThuM bolI na hatI. meM to hajAra mANasone ja mAryA hatA. bAkInA cAra hajAra AdamI motanA DarathI marI gayA. emAM huM zuM karuM ?" A ja adhyayananA soLamA zlokamAM to te maratama vAtre saMtasya mayA-evo ullekha che. tenuM tAtparya e che ke bAla-ajJAna vyakti potAnA jIvanakALamAM dharma choDIne adharma vaDe jIvana yApana kare che. te maraNakALe paraloka-gamananaraka-gamananA bhayathI saMtrasta banI jAya che. te vicAre che, meM narakane yogya karmo karyA che, ane mAre te bhogavavAnAM che. prastuta zlokamAM 'ne saMtati maLatte...." emAM batAvyuM che ke zIlavaMta ane saMyamI muni maraNakALe paNa saMtrasta thato nathI. te jANe che ke tenI sadgati thaze. kemake teNe dharmanA prazasta mArganuM anusaraNa karyuM che. te saMkhanA karIne, anazanapUrvaka mRtyunuM svecchAe varaNa kare che. A zatAbdInA mahAna vaijJAnika AlbarTa AInsTAIne potAno aMtakALa najIka jANIne kahyuM hatuM-'mAre jeTaluM jIvavuM hatuM teTaluM jIvI lIdhuM. have baLajabarIpUrvaka huM jIvana laMbAvavA Icchato nathI.' A bhAvanA paNa "ra saMtati maratai'nI ja dyotaka che. 1. uttarAdhyayana vUf, pR. 240: 'gAvavatta saMsA' abhinavopapannasya dehasya sarvasyaivAbhyadhikA dyutirbhavati anuttressvpi| 2. (ka) vR tta, patra ra12 : manopapatrasaMsA : prathamI tpanna devatulyA:, anuttareSu hi varNadyutyAdi yAvadAyustulyameva bhavati / (kha) mughothA, patra 208 3. (ka) uttarAdhyayana vULa, pRSTha 246I (kha) vRvRtti, patra rapa3 . (ga) mukavothA, patra 208 5 4. bRhadvRtti, patra 253 /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 18 adhyayana-5: zloka 30 Ti 47-49 nemicandra ahIM eka suMdara paLa uddhAra karyuM che - 'sugahiyatavapanvayaNA, visuddhasammattaNANacarittA / maraNaM ussavabhUyaM maNNaMti samAhiyapaNNao / ' arthAtu jemanI pAse kaparUpI bhAtuM che, jemanAM zraddhA, jJAna ane cAritra vizuddha che, tevA samAhita AtmAvALA munio maraNane utsava mAne che. 47. ahiMsA-dhacita sahiSNutA (vAsa thaMkSiNa) dayAno artha che-ahiMsA ane kSattino artha che-sahiSNutA. ahiMsA ane sahiSNutA vacce gADha saMbaMdha che. kaSTa sahana karavAnI kSamatAno vikAsa karyA vinA ahiMsAno vikAsa saMbhavita nathI. A viSayamAM sUtrakatAMga Agamano A zloka dRSTavya 'dhuNiyA kaliyaM va levavaM, kasae dehmnnsnnaadihiN| avihiMsAmeva pavvae, aNudhammo muNiNA paveio // vRttikAra zAntAcArye "rAdha ....'no artha daravidha munidharma evo karyo che.' 48. tathAbhUta (upazAnta) (tadApUU) tathAbhUtano artha che-AtmabhUta, svAbhAvika te ja AtmA tathAbhUta hoya che je rAga-dveSa rahita hoya che. Avo cUrNino mata che. zAntAcArye tathAbhUtano artha upazAMta moha karyo che." Ano vaikalpika artha che-maraNakALa pahelAM je muni anAkula-cittavALo hato, te maraNakALe paNa tevo ja rahe, te tathAbhUta hoya che.* 49. prasanna rahe.... udvigna na bane (fausIjha) AnuM tAtparya evuM che ke muni paMDitamaraNa ane bAlamaraNa-baMnenI parIkSA karIne potAnA kaSAyonuM apanayana karIne prasanna rahe, svastha rahe. potAnI tapasyAno garva karI te potAnA AtmAne kaluSita na kare. eka ziSya tapasyAmAM saMlagna hato. teNe bAra varSanI saMkhanA karI. eka divasa te guru pAse AvIne bolyo- he gurudeva! have huM zuM karuM?" guru tenI AMtarikatAthI paricita hatA. temaNe kahyuM- "vatsakuza kara.' te samajyo nahi. vAraMvAra pUchavA chatAM guruno te ja javAba hato- kuza kara, kRza kara." eka ja javAba sAMbhaLIne ziSya UkaLI UThyo ane teNe potAnI AMgaLI taDAka karatAM toDI nAkhI ane kahyuM have vadhu zuM kRza karuM ? zarIra to hADapiMjara mAtra banI gayuM che.' guru bolyA'jenA vaDe prerita thaIne teM AMgaLI toDI nAkhI, te preraNAne kRza kara, krodhane kRza kara, kaSAyane kRza kara.' have te samajI gayAM. 1, suvA , patra 208 2. sUyagaDo rAja | 5. bRhadvRti, patra 253 : tathAbhUtena-upazAntamohodayena / 3. vRtti, patra ra12 : prathAno ghana dha ravi- 6. (ka) 3ttarAdhyayana vULa, pU. 642 : athavA carthava pUrvakaytidhrmruup, tasya sambandhinI yA kssaantistyaa| vyAkula-manAstathA maraNakAle'pi tathAbhUta eva / 4. uttarAdhyayana cUrNi pR. 141 : tathAbhUtena appaNA-tena (kha) vRtti , utra rara ! prakAreNa bhUtastathAbhUtaH, rAgadveSavazago hyAtmA anyathA 7. vRtti , patra rajavuM bhavati, madyapAnAM vizva (cittavat ), tadabhAve tu AtmabhUta
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAma-maraNIya 179 adhyayana-5: zloka 31-32 Ti 50-53 50. jyAre maraNa abhipreta hoya (ta zAne makheT) prazna thAya che ke zuM kyAreya maraNa paNa abhipreta hoya che ? mANasa maravAnuM kyAre ane kema icche che? A praznanuM samAdhAna evuM che ke jayAre muni ema jue che ke tenI mana, vacana ane kAyAnI zakti kSINa thaI rahI che, jJAna, darzana ane cAritranA guNonI abhivRddhi thaI rahI nathI, tyAre tene maraNa abhipreta hoya che. Ano dhvani evo che ke manuSya jevI rIte jIvavA mATe svataMtra che, tevI rIte maravA mATe paNa svataMtra che. maraNa paNa vAMchanIya che. tenI zarata e che ke maraNa Avezakata na hoya. jayAre ema spaSTa pratIta thavA lAge ke yogo kSINa thaI rahyA che, te samaye samAdhipUrNa maraNa vAMchanIya che. 51. kaSTajanita romAMcane (ttomati ) cUrNikAre romAMcita thavAnA traNa kAraNo mAnyAM che-(1) bhaya (2) anukULa upasarga ane (3) harSa.' rattarava--A nyAyathI nomarisa zabdanAM be saMskRta rUpa bane che-stromaharSa ane maharSa. para. ( hara vaNa) muni zarIranA bhedanI pratikSA kare. cUrNikAranuM mAnavuM che ke audArika-zarIranA bhedanI nahi, paraMtu ATha prakAranA karmarUpI zarIranA bhedanI AkAMkSA kare. vRttikAra mAnyuM che ke muni maraNanI AzaMsA na kare, paraMtu zarIranI sAra-saMbhALa na rAkhatAM maraNanI pratikSA kare. munine mATe maraNanI AzaMsA varjanIya che.? 53. maraNakALa AvI pahoMcatAM (mada zAhanI saMpatta) muni potAnI saMyama-yAtrAnuM nirvahana karatAM-karatAM jyAre ema jue che ke zarIra ane indriyonI hAni thaI rahI che, yogo kSINa thaI rahyA che, svAdhyAya vageremAM vighno naDI rahyAM che, tyAre te zarIra-tyAganI taiyArImAM lAgI jAya te vicAre, mAre je karavAnuM hatuM te huM karI cUkyo chuM. mArI je javAbadArI hatI te meM yogya rIte nibhAvI che- 'niSphAiyA ya sIsA, sauNI jaha aMDayaM payatteNaM / bArasasaMvacchariyaM, aha saMlehaM tato karai / / jevI rIte paMkhINI potAnA iMDA prayatnapUrvaka sevIne temAMthI baccAM pedA kare che, tevI ja rIte meM paNa potAnA gaNamAM ziSyo niSpAdita karI potAnI javAbadArI nibhAvI che. have maraNakALa AvI lAgyo che. AthI mAre bAra varSanI saMlekhanAmAM lAgI javuM joIe. Ama vicArI te tapoyogamAM saMlagna thaI jAya che. 54. zarIrano tyAga kare che (kAlAvAya samukSa) zAjyAcArye Ano artha 'bAhya ane AMtarika zarIrano nAza karato karyo che. A arthanA AdhAre tenuM saMskRta rUpa 1. uttarAdhyayana f, g. 24ra : sa tu mA mavati, anu lomai aa upasarga: harSAd bhavati / 2. jarAdhyayana yUjhi, pR. 24ra : fmate ti jevaH, vida karmazarIrabhedaM kAMkSati, na tUdArikasya / 3. vRvRtti, patra ra14. 4. bRhadvRtti, patra 254 : 'AghAyAya' tti ArSatvAta AghAtayan saMlekhanAdibhirupakramaNakAraNaiH samantAd ghAtayan vinAzayan, kaM?-samucchrayam antaH kArmaNazarIraM bhiraudaarikm|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraSnayaNANi 180 adhyayana-5: zloka 32 Ti 55 '3yAtiyana samucana' bane che. A caraNano vaikalpika artha 'zarIranA vinAzano avasara AvatAM paNa karavAmAM Avyo che. A artha karavAmAM vibhaktino vyatyaya mAnavo paDyo, AthI AmAM tenuM saMskRta rUpa paNa badalAI gayuM, jemake- yAtAya samuyaNa AcArAMga (1444) vRttimAM samuThThayano artha 'zarIra' karavAmAM Avyo che. bauddha sAhityamAM samuThThayano artha "deha maLe che. A zlokamAM "dhAyAya' zabda 'badhAyAnA sthAne prayukta thayo che-evuM sarapenTiyare lakhyuM che ane temaNe pizelano nAmollekha karI potAnI vAtanI puSTi karI che. 55. traNemAMthI koI ekane (siddhamatra ) bhakta-parijJA, iMginI ane pAdopagamana-A anazananA traNa prakAra che. munie A traNamAMthI koI eka vaDe dehatyAga karavo joIe. eTalA mATe tenA maraNanA paNa A traNa prakAra bane che. caturvidha AhAra tathA bAhya ane AtyaMtara upadhinuM je mAvajIvana mATe pratyAkhyAna karavAmAM Ave che te anazanane bhakta-parijJA kahevAmAM Ave che. iMginImAM anazana karanAra nizcita sthAnamAM ja rahe che, tenI bahAra jato nathI. pAdopagamanamAM anazana karanAra kApelA vRkSanI mAphaka sthira rahe che ane zarIranI sAra-saMbhALa leto nathI." 1. bRhavRtti,patra 254 : yadvA-samussataM 'tti suvvayayAtsamu cchyasyAghAtAya-vinAzAya kAle samprApta iti / 2. mahAvatu, pR. 26 3. uttarAdhyayana, pR. 301 / 4. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 225 /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTuM ajjhayaNaM khuDDAganiyaMThijjaM cha adhyayana kSullaka-nigraMthIya
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM nAma vuDDA niyAjhAM'--'zukSma nirrIya' che. dazavaikAlikanA trIjA adhyayananuM nAma 'vuDuyAyArahA' -'kSullAvAra thA' ane chaThThA adhyayananuM nAma 'mAyArA'-'mahApASA' che. temAM kramazaH muninA AcAranuM saMkSipta ane vistRta nirUpaNa thayuM che. A rIte A adhyayanamAM paNa nigraMthanA bAhya ane AtyaMtara graMtha-tyAga (parigraha-tyAga)nuM saMkSipta nirUpaNa che. 'nirjha' zabda jaina-darzanano ghaNo pracalita ane ghaNo prAcIna zabda che. bauddha sAhityamAM sthAne-sthAne bhagavAna mahAvIrane 'niSTha' (nigraMtha) kahevAyA che. tapAgaccha paTTAvalI anusAra sudharmA svAmIthI ATha AcAryo sudhI jaina dharma 'niprastha dharma' nAme pracalita hato. azokanA eka staMbha-lekhamAM paNa 'nirjha'no ghotaka 'niyaMtra' zabda prayukta thayo che. ' avidyA ane duHkha vacce gADha saMbaMdha che. jyAM avidyA che tyAM duHkha che, jyAM duHkha che tyAM avidyA che. pataMjalinA zabdomAM avidyAno artha che--anityamAM nityanI anubhUti, azucimAM zucinI anubhUti, duHkhamAM sukhanI anubhUti ane anAtmAmAM AtmAnI anubhUti sUtranI bhASAmAM vidhAno eka pakSa che satya ane bIjo pakSa che maitrI--'ppA samesenA masi mUlluM khva' (zloka 2). je korA vidyAvAdI athavA jJAnavAdI che temanI mAnyatA che ke yathArthane jANI levuM paryApta che, pratyAkhyAnanI koI jarUra nathI. kriyAnuM AcaraNa temanI dRSTie vyartha che. paraMtu bhagavAna mahAvIra tene vANIzUratA mAnatA hatA, eTalA mATe temaNe AcaraNa-zUnya bhASAvAda ane vidyAnuzAsanane atrANa batAvyA (zloka 8-10). grantha (parigraha)ne trANa mAnavuM te paNa adyiA che. eTalA mATe bhagavAna mahAvIre kahyuM-''parivAra trANa nathI', ''dhana paNa trANa nathI'' (zloka 3-5). bIjuM to ThIka, potAno deha paNa trANa nathI. sAdhu dehamukta nathI hoto chatAM paNa pratikSaNa tenA manamAM e ciMtana cAlatuM hovuM joIe ke deha-dhAraNanuM prayojana pUrva-karmone kSINa ka2vAnuM che. lakSya je che te ghaNuM UMcuM che, eTalA mATe sAdhake nIce kyAMya paNa Asakta na thavuM joIe. tenI dRSTi sadA UrdhvagAmI hovI joIe (zloka 13). A rIte A adhyayanamAM adhyAtmanI maulika vicAraNAo prApta thAya che. A adhyayananA aMtima zlokanuM eka pAThAMtara che. te anusAra A adhyayananA prajJApaka bhagavAna pArzvanAtha che. evaM se udAhu aNuttaranANI aNuttaradaMsI aNuttaranANadaMsaNadhare / mULa-- arahA nAyaputte bhagavaM vesAlie vigrAhie // pAThAttara evaM se udAhu arihA pAse purisAdANIe / bhagavaM vesAlIe buddhe pariNivvue // ( vRttavRtti, patra 270 ) jo ke cUrNi ane TIkAkAre A pAThAMtarano artha paNa mahAvIra-paraka karyo che. 'pAsa'no artha 'pazyatIti vALa' athavA 'pazya:' karyo che. paraMtu A saMgata jaNAtuM nathI. puruSAdAnIyae bhagavAna pArzvanAthanuM suprasiddha vizeSaNa che. eTalA mATe te saMdarbhamAM jotAM 'pAva'no artha pArzva ja hovo joIe. jo ke 'vasAya' vizeSaNa bhagavAna mahAvIra sAthe vizeSapaNe joDAyeluM 1. uttarAdhyayana niryukti, gAthA 243 : sAvajjagaMdhamukkA, abbhintarabAhireNa gaMtheNa / esA khalu nijjunI, khuDDAganiyaMThasuttassa // 2. tapALajIpaTTAvani ( paM. tyALavijJaya saMpAlita ) mAja o, pRSTha 253 : zrI sudhAM svAminoI pUrIn yAvat nirNa thA: I 3. dillI-ToparAno saptama staMbhalekha : niyaMmmu pi me Te (, ) rUme viyApaTA hoti ! 4. pAtaMjala yogasUtra 215 : anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 184 adhyayana-6 : Amukha che chatAM paNa tenA je arthe karavAmAM AvyA che te arthonI maryAdAmAM te bhagavAna pArzvanuM paNa vizeSaNa banI zake.' bhagavAna pArtha izvAkuvaMzI hatA. temanA guNo vizALa hatA ane temanuM pravacana paNa vizALa hatuM. eTalA mATe temanA vaijJAtti' hovAmAM koI Apatti AvatI nathI. A pAThAMtaranA AdhAre ema anumAna karI zakAya che ke A adhyayana mULa pArzvanI paraMparAnuM rahyuM hoya ane tene uttarAdhyayananI zRMkhalAmAM saMmilita karatI vakhate tene bhagavAna mahAvIranI upadeza-dhArAnuM rUpa ApavAmAM AvyuM hoya. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 156-157: guNA asya vizAlA iti vaizAlIyaH, vizAlaM zAsanaM vA, vizAle vA ikSvAkuvaMze bhavA vaishaaliyaa| vaiSanI nananI yatha, vizAsne guname cA vizAlaM pravacanaM vA, tena vaizAliko jinaH // "
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa 1. jAvaMta vijjApurisA savve te dukkhasaMbhavA / luppaMti bahuso mUDhA saMsAraMmi anaMtae // chaTuM ajjhayaNaM : chTuM adhyayana khuDDAganiyaMThijjaM : kSuTsa-nirgranthIya saMskRta chAyA yAvanto'vidyAH puruSAH sarve te duHkhasambhavAH / lupyante bahuzo mUDhA: saMsAre'nantake // 2. samikkha paMDie tamhA pAsajAI pahe bahU I appaNA saccamesejjA meti bhUesa kappae / 3. mAyA piyA husA bhAyA bhajjA puttA ya orasA / nAlaM te mama tANAya luppaMtassa sakampuNA // 4. eyama sape hAe pAse samiyadaMsaNe / chiMda gehiM siNehaM ca na kaMkhe puvvasaMthavaM // 5. gavAsaM maNikuMDalaM pasavo dAsaporusaM T savvameyaM caittANaM kAmarUvI bhavissasi || [ thAvaraM jaMgamaM ceva dhaNaM dhaNNaM uvakkharaM / paccamANassa kamme hiM nAlaM dukkhAu moyaNe // ] samIkSya paNDitastasmAt pAzajAtipathAn bahUn / AtmanA satyameSayet / maitrIM bhUteSu kalpayet // mAtA pitA sruSA bhrAtA bhAryA putrAzcaurasAH / nAlaM te mama trANAya lupyamAnasya svakarmaNA // etamarthaM svaprekSayA pazyet samyagdarzanaH / chindyAd gRddhi snehaM ca na kAGkSat pUrvasaMstavam // gavAzvaM maNikuNDalaM pazavo dAsapauruSam / sarvametat tyaktvA kAmarUpI bhaviSyasi // (sthAvaraM jaMgamaM caiva dhanaM dhAnyamupaskaram / pacyamAnasya karmabhiH nAlaM duHkhAnmocane // ) gujarAtI anuvAda 1. jeTalA avidyAvAna' (mithyAtvathI abhibhUta) puruSo che, te badhA duHkhane utpanna karanArA che. teo digmUDhanI mAphaka mUDha banelA A anaMta saMsAramAM vAraMvAra lupta thAya che. 2. bheTalA bhATe paMDita puruSa bahu pAzo (jaMdhanI) ne jAtipatho' (janma-maraNanA mArgo)nI samIkSA karI pote satyanI zodha karepa ane badhA jIvo tarapha maitrInuM AcaraNa kare. 3. nyAre huM poteresA rmo vaDe chinna-bhinna thAu~ chaM, tyAre mAtA, pitA, putravadhU, lAI, patnI ke sagA putroe koI mArI rakSA karavA zaktimAna banatA nathI. 4. samyakdarzanavALo puruSa potAnI prekSA vaDe A vAta-- koI rakSaNakartA nathI--jue ane temanA pratye je vRddhi ane sneha che tenuM chedana kare tathA paricayanI abhilASA na kare. 4. gAya, ghoDo, bhazi, DuMDala, pazu, chAsa ane noDarono samUha11-A badhAne choDIne tuM kAmarUpI (icchAnusAra rUpa dhAraNa karavA mATe zaktimAna) banIza. (yasa bhane sayasa saMpatti, dhana, dhAnya ane gharagRhasthInA sAdhano--A badhAM karmothI duHkha pAmanAra prANIne du:khamAMthI mukta karavA zaktimAna thatAM nathI.)
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 186 adhyayana-6 : RAISE-23 6. ajjhatthaM savvao savvaM adhyAtma sarvataH sarva dissa pANe piyAyae / dRSTvA prANAn priyaatmkaan| na haNe pANiNo pANe na hanyAt prANinaH prANAn bhayaverAo uvarae // bhayavairAduparataH // 6. badhI dizAomAMthI thanAra badhA prakArano adhyAtma jIvananI AzaMsAra jevI rIte mArAmAM che tevI ja rIte bIjAmAM che. badhAM prANIone potAnuM jIvana priya che3-A satya joIne bhaya ane verathI uparata puruSa prANIonA prANono ghAta na kare.14 7. AyANaM narayaM dissa AdAnaM narakaM dRSTvA nAyaejja taNAmavi / nAdadIta tRNamapi / doguMchI appaNo pAe jugupsI AtmanaH pAtre dinnaM bhujejja bhoyaNaM // dattaM bhuMjIta bhojanam / / 7. "pari na24 cha55'- nate me tAmAM paNa potAnuM karIne na rAkhe. ahiMsaka ke karUNAzIla muni'* potAnA pAtramAM gRhastha dvArA apAyeluM bhojana kare. 8. ihamege u mannaMti ihaike tu manyante appaccakkhAya pAvagaM / apratyAkhyAya paapkm| AyariyaM vidittANaM Arya viditvA savvadukkhA vimuccaI // sarva-duHkhAd vimucyate / / 8. A saMsAramAM keTalAka loko ema mAne che ke pApono tyAga karyA vinA ja tattvane jANavA mAtrathI badhA jIvo duHkhomAMthI mukta banI jAya che. 9. bhaNaMtA akareMtA ya bhaNanto'kurvantazca baMdhamokkhapaiNNiNo / bandhamokSapratijJAvantaH / vAyAviriyametteNa vAgavIryamAtreNa samAsAseM ti appayaM // samAzvAsayantyAtmakam // 9. zAnathI.4 bhokSa bhaNecha"-4 me cha , 5 te mATe koI kiyA karatA nathI, teo mAtra baMdha ane mokSanA siddhAMtanI sthApanA karanArA che. teo mAtra vANInA vIrya (vAcALatA)thI pote potAne Azvasta 73 che. 10.na cittA tAyae bhAsA na citrA trAyate bhASA kao vijjANusAsaNaM ? kuto vidyAnuzAsanam ? visannA pAvakamme hiM viSaNNAH pApakarmabhiH bAlA paMDiyamANiNo / bAlAH paNDitamAninaH / 10.vividha bhASAo trANa (rakSaka) nathI banatI. vidyAnuM anuzAsana paNa kyAM trANa Ape che? (ja temane trANa mAne che te) potAnI jAtane paMDita mAnanArA ajJAnI manuSyo prAyaH karmo vaDe viSAda pAmI rahyA che. 11. je keI sarIre sattA ye kecit zarIre saktAH vaNNe rUve ya savvaso / varNe rUpe ca sarvazaH / maNasA kAyavakkeNaM manasA kAyavAkyena savve te dukkhasaMbhavA // sarve te duHkhasaMbhavAH / / 11. je koI mana, vacana ane kAyA vaDe zarIra, raMga ane rUpamAM badhI rIte Asakta thAya che, teo badhA potAne mATe du:kha pedA kare che. 21 12. AvannA dIhamaddhANaM ApannA dIrghamadhvAnaM saMsAraMmi aNaMtae / sNsaare'nntke| tamhA savvadisaM passa tasmAt sarvadizo dRSTvA appamatto parivvae // apramattaH parivrajet / / 12. teo A anaMta saMsAramAM janma-maraNanA lAMbA mArgamAM paDelA che. eTalA mATe badhI dizAo (haSTi ) ne muni sapramatta panI viyare. 13. bahiyA uDamAdAya bahirUva'mAdAya nAvakaMkhe kayAi vi / nAvakAkSet kdaacidpi| puvvakammakhayaTThAe pUrvakarmakSayArthaM imaM dehaM samuddhare // imaM dehaM samuddharet // 13. bAhyo-zarIrathI bhiza Urdhva-AtmA che tene svIkArIne " koI paNa jAtanI AkAMkSA na kare ". pUrvakanA kSayane mATe ja A zarIrane dhAraNa kare."
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nircanthIya 187 adhyayana-6 : zloka 14-17 14.vivicca kammuNo heuM vivicya karmaNo hetuM kAlakhI parivvae / kAlakAMkSI parivrajet / mAyaM piMDassa pANassa mAtrAM piNDasya pAnasya kaDaM labhrUNa bhakkhae / kRtaM labdhvA bhakSayet / / 14. karmanA hetuonuM vivecana (vizleSaNa ke pRthakkaraNa) karIne muni mRtyunI pratIkSA 8 karatAM-karatAM vicare. saMyama-nirvAha mATe AhAra ane pANInI jeTalI mAtrA Avazyaka hoya teTalI gRhasthanA dharethI sahajapaNe prApta karI AhAra kare. 15.sannihiM ca na kuvvejjA sannidhi ca na kurvIta levamAyAe saMjae / lepamAtrayA saMyataH / pakkhI pattaM samAdAya pakSI pAtraM samAdAya niravekkho parivvae // nirapekSaH parivrajet / / 15. saMyamI muni pAtragata lepane choDI bIjA koI paNa prakAranA AhArano saMgraha na kare. pakSI potAnI pAMkhone sAthe laIne UDI jAya che tevI ja rIte muni potAnA pAtrone sAthe laIne, nirapekSapaNe, pavrijana 16. esaNAsamio lajjU eSaNAsamito lajjAvAn gAme aNiyao care / grAme'niyatazcaret / appamatto pamattehiM apramattaH pramattebhya: piMDavAyaM gavesae // piNDapAtaM gaveSayat // 16 eSaNA-samitithI yukta ane lajajAvAna muni gAmomAM aniyata caryA kare, te apramatta banI gRhastho pAsethI?? piMDapAtanI gaveSaNA kare.' 27. vuiM te kAdu maUttaranA parva so sahitavAna anuttarajJAnI 17. anuttara-jJAnI, anuttara-darzI, anuttara agNI mayttanAbaLA manuttaradaza manuttarAdha ! jJAnadarzanadhArI", ardhanuM, jJAtaputra*vaizAlika ane arahA nAyaputte arhan jJAtaputraH vyAkhyAtA bhagavAne evuM kahyuM che. bhagavaM vesAlie viyAhie // bhagavAn vaizAliko vyAkhyAtA / / -Ama huM kahuM chuM. -tti vekA - vaivAmi
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 6: kSullaka-nigraMthIya 1. avidyAvAna (vijJA) avidyA zabdanA aneka artha che-AdhyAtmika ajJAna, bhrAMti ke mAyA, ajJAna, mithyAdarzana, tattvajJAnano abhAva vagere. prastuta prakaraNamAM cUrNikAre tenA be artha ApyA che-ajJAna ane mithyAdarzana, zAjyAcArya anusAra tenA be artha A pramANe che-ttattvajJAnathI zunya, paryApta jJAnathI rahita, jenAmAM tattvajJAnAtmikA vidyA na hoya tene 'avidya' kahevAmAM Ave che. avidyano artha sarvathA ajJAnI nahi, paraMtu atattvajJa che. jIva sarvathA jJAnazunya hoto ja nathI. jo ema hoya to pachI jIva ane ajIvamAM koI bheda ja na rahe. ahIM 'avighA'no artha mithyAdarzana hovo joIe. pataMjali anusAra anitya vageremAM nitya vagerenI anubhUti 'avidyA' 2. te sarva duHkhane utpanna karanAra che (tre te yuvamAMkhavA) badhA avidyAvAna puruSo duHkha utpanna karanArA che. cUrNikAre ahIM eka prAcIna zloka uddhata karyo che - nAta: parataraM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogaM, sarvarogapraNAyakam // zAntAcArye duHkhano artha-pApa karma evo karyo che." ajJAnathI thanArA duHkhone samajAvavA mATe vyAkhyAkAroe eka udAharaNa prastuta karyuM che-eka ALasu mANasa garIbIthI herAna-parezAna thaIne dhana kamAvA mATe gharethI nIkaLI paDyo. te badhA nagaro ane gAmomAM pharI vaLyo. tene kyAMya kaMI na maLyuM. teNe pAchuM ghara tarapha prasthAna karyuM. rastAmAM te eka devamaMdiramAM Utaryo. te gAma cAMDAlonuM hatuM. rAtamAM teNe joyuM, eka cAMDAla maMdiramAM Avyo che. tenA hAthamAM eka vicitra ghaDo che. teNe ghaDo eka bAju mUkyo ane kahyuM-'mArA mATe ghara, pathArI ane strInI vyavasthA karo." jotAM jotAM tyAM badhuM hAjara thaI gayuM. te cAMDAle strI sAthe bhoga bhogavyo. prabhAta thatAM thatAM vidyA pAchI kheMcI lIdhI ane pharI badhuM pUrvavata thaI gayuM. te ALasunuM mana lalacAyuM. teNe vicAryuM, vyartha paribhramaNathI zuM lAbha? huM A cAMDAlanI sevA karI ghaDo meLavI lauM to badhuM maLI jaze. te pelA cAMDAlanI sevA karavA lAgyo. keTalAka divaso vItyA. eka divasa cAMDAle pUchyuM - tuM zuM icche che?" te bolyo-Apa jevuM jIvana jIvI rahyA cho, huM paNa tevuM ja jIvana jIvavA mAguM chuM.' cAMDAla bolyo-"ghaDo laIza ke vidyA?" 1. uttarAdhyayana cUrNi pR.147,148 : vidyata iti vidyA, naiSAM na hi sarvathA zrutAbhAvaH jIvasya, anyathA ajIvatvaprApteH vida mastIti vidyA....vidyA(nA) fpaththAna 3 dimicartha:. savvajIvANaMpi ya NaM akkharassa'NaMtabhAgo nniccughaaddito| 2. bRhadvRtti, patra 262 : vedanaM vidyA-tattvajJAnAtmikA, na jadi sovi Avarijjejja to NaM jIvo ajIvattaNaM pAvejjA / / vidyA avidyA-mithyAtvopahatakutsitajJAnAtmikA, 3. juo-A ja adhyayananuM Amukha tatpradhAnAH puruSA: avidyApuruSAH, avidyamAnA vA vidyA 4. uttarAdhyayana cULa, pRSTha 2485 yeSAM te avidyApuruSAH / ihaca vidyA zabdena prabhUtazrutamucyate, 5. vRtti , patra radara: 3:3yatati tu:NuM-pApa vaM :
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nigranthIya adhyayana-6 : zloka 2 Ti 3-5 teNe vicAryuM, 'vidyA sAdhavAnuM kaSTa koNa kare ?' teNe kahyuM-'ghaDo Apo.' tene ghaDo maLI gayo. te ghare pahoMcyo. ghaDAnA prabhAvathI tene badhI sAmagrI maLI. eka divasa te madyapAna karI, ghaDo khabhA para mUkI nAcavA lAgyo. bedhyAnapaNuM vadhyuM. ghaDo jamIna para paDyo ane phUTI gayo. sAthe-sAthe ja vidyAnA prabhAvathI thanArI badhI lIlA samApta thaI gaI. have te vicAravA lAgyo, jo huM te cAMDAla pAsethI ghaDo na letAM vidyA leta to keTaluM sAruM thAta ! paNa have ... te pharI daridratAnA duHkhothI gherAI gayo. 3. vAraMvAra lupta thAya che (nuSaMti vaduto mUDhA) cUrNimAM 'jInti'no artha che--zArIrika ane mAnasika duHkho vaDe pIDAvuM. vRttikAre Ano artha daridratA vagere duHkhothI pIDita thavuM evo karyo che. ahIM mUDhano artha che--tattva-atattvanA jJAnathI rahita, hita-ahitanA vivekamAM asamartha.4 4. pAzo (baMdhano) ane jAtipatho (pAmanArUMpade) cUrNimAM 'pAsa'no artha 'pazya' ane 'jJAtipatha'no artha 'corAsI lAkha jIvayoni' karavAmAM Avyo che. vRttimAM 'pAsa'no artha 'srI vagereno saMbaMdha' che. te ekendriya vagere jAtionA mArgo che, AthI temane jAtipatha kahevAmAM AvyA che. 'pAzAMtipatha' arthAt ekendriya vagere jAtiomAM laI janAra strI vagerenA saMbaMdho." ame 'pAsa' ane 'bApa'ne asamasta pada mAnIne anuvAda karyo che. AcArya nemicandre srI AdinA saMbaMdha viSaye eka suMdara zloka uSkRta karyo che-- bhAryAyA nigaDaM dattvA na santuSTaH prajApatiH / bhUyo'pyapatyadAnena dadAti galazrRMGkhalAm // prajApatie manuSyane bhAryArUpI beDI ApIne paNa saMtoSa na rAkhyo, teNe te ja manuSyane aneka saMtAno ApI tenA gaLAmAM paNa sAMkaLa paherAvI dIdhI. 189 5. svayaM satyanI zodha kare (appA sattvameAnnA) AnuM tAtparya e che ke vyakti svayaM satyanI zodha kare. jainadarzana puruSArthavAdI darzana che. te mAne che ke pratyeka vyaktie satyanI zodha karavI joIe. bIjA vaDe zodhAyeluM satya bIjAne mATe preraka banI zake che, nimitta-kAraNa banI zake che, paraMtu upAdAna-kAraNa banI zakatuM nathI. vyakti niraMtara satyanI zodha kare, aTake nahi. satyanI zodhanuM dvAra baMdha na thAo. vaidiko mAne che ke veda ja pramANa che, puruSa pramANa banI zake nahi, kAraNake te satyane sAkSAt joI zakato nathI- 'tasmAvatIndriyArthAnAM sAkSAt dradhumAvata: / nityamyo vevavAvyakhyo, yathArthavinizcaya: / ' jaina paraMparA mAne che ke--graMtha pramANa nathI hoto, pramANa hoya che puruSa. sarvajJo hatA, che ane thaze. sarvajJatAnI nAsti mAnI zakAya nahi. 1. (ka) uttarAdhyayana sUpti, pR. 248 / (kha) vRttavRtti, patra 262, 263 / 2. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 149 : sArIramANasehiM dukkhehiM tuMvaMti / : 3. zrRvRtti, patra 263: suSyane vAridrayAviSThibdhynte / 4. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pRSTha 141 : mUDhA tattvItattva ajANagA / (kha) zrRvRtti, patra 262 : mUDhA hitAhitavivecana pratya samAM: / 5. uttarAdhyayana vRtti, pRSTha 241 : pAsa tti pAsa, nAyata kRti jAtI, jAtInAM paMthA jAtipaMthAH, ataste jAtipaMthA bahu 'culasItiM khalu loe joNINaM pamuhasayasahassAiM / ' 6. vRvRtti, patra 264 : pAzA-atyantapAvatlRtava:, kalatrAdisambandhAsta eva tIvra moho dayAdihetatuyA jAtInAm - ekendriyAdijAtInAM panthAnaH- tatprApakatvAn mArgAH pAzajAtipathAH tAn / 7. mulavodhA vRtti, patra 2 /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 190 adhyayana-6: zloka Ti pa-6 satyanI zodhanA viSayamAM vaijJAnika mAnyatA paNa A ja che. bIjA vaijJAnikoe je zodhyuM che, tenAthI AgaLa vadho ane satyanA eka navA paryAyane abhivyakti Apo. zodha zodha che. temAM nirmANAtmaka tattva paNa prApta thaI zake che ane vidhvaMsAtmaka tattvo paNa maLI zake che. satyanI zodhamAM paNa A ja vAta lAgu paDe che. paNa je vyakti 'fpatti me sadgamUY'-vizvamaitrInuM sUtra laIne cAle che te zodhaka kyAMya vimUDha banato nathI. te vidhvaMsane paNa nirmANamAM badalI nAkhe che. cUrNikAra anusAra cAra hetuo vaDe karavAmAM AvatI satyanI zodhano koI artha nathI hoto. te cAra hetuo che-(1) koI bIjAnA vikAsanA AdhAre satya mAnI levuM (2) bhaya vaDe (3) loka-raMjana mATe ane (4) bIjAnA dabANathI. eTalA mATe kahevAmAM AvyuM che-sarvA sarvatra AtmanA svayaM potAnI svataMtra bhAvanAthI satyanI zodha karavI. savaM-cUrNikAre satyano artha saMyama karyo che. vRttikAre "sa"no artha jIva ane tenA mATe je kaMI hitakArI hoya che tene satya kahyuM che. yathArtha jJAna ane saMyama jIvane mATe hitakArI hoya che. eTalA mATe te satya kahevAya che. cUrNikAra ane vRttikAre je artha karyo che te AcAraparaka che. satyano saMbaMdha mAtra AcAra sAthe ja nathI, eTalA mATe vyApaka saMdarbhamAM satyanA traNa artha karI zakAya che-(1) astitva (2) saMyama (3) RjutA." cUrNikAre nAmollekhapUrvaka nAgArjunIya vAcanAnuM pAThAMtara "batta saMsengA' ApyuM che. zAjyAcArye A pAThAMtara koI vizeSa nAmanA nirdeza vinA ja ApyuM che. te baMnenuM mAnavuM che ke A pAThAMtaramAM 'utta' zabda vizeSa mahattvano che. satyanI zodhano mukhya uddezya che 'sva'. te parane mATe nathI hotI. A zlokano sAra e che ke satyanI zodha potAne mATe pote ja karo. satyanI zodha te ja vyakti karI zake che je baMdhanonI samIkSAmAM paMDita hoya, hita-ahitanI viveka-cetanAno mAlika hoya. satyane te ja pAmI zake che je svataMtra cetanA vaDe tenI zodha kare che. satya-zodhanuM navanIta che-vizvamaitrI, sarvabhUtamaitrI. 6. AcaraNa kare (varappA) cUrNikAre '' zabdanA arthono nirdeza karyo che - 1. sAmarthya-AThamA mAse vRtti ke jIvikA mATe samartha thavuM. 2. varNana-vistArathI varNana karanAruM sUtra-kalpasUtra. 3. che-cAra aMgula mAtra deza choDIne AgaLanA kezane prati'-kApavAM. 4. jhara-karavuM. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 149 : mA bhUt kasyacit parapratyayAt satyagrahaNaM, tathA paro bhayAt lokaraMjanArtha parAbhiyogAd vaa| 2. ejana, pR. 24 : saMDyo saMgama... 3. bRhadvRtti, patra 264 : sadbhyo-jIvAdibhyo hitaH sabhyag rakSaNa-prarUpaNAdibhiH satyaH-saMyamaH sadAgamo vaa| 4. tattvArtha rU0 : --vyavRtti sA. 5. tA kA 202 : ravide sarve -l3yathA, bhAsujjuyayA bhAvujjuyayA, avisNvaaynnaajoge| 6. (8) uttarAdhyayana cUrNi, paSTha 149 : nAgArjunIyAnAM 'attaTThA sccmesejjaa|' (kha) vRtti , patra radda8I 7. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 149, 150 :klpnaashbdopynekSArtha:, tathA sAmarthya varNanAyAM ca, chedaNe karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // sAmarthya adrumamAse vittIkappo bhavati, varNane vistarataH sUtraM kalpa, chedane caturaMgulavajje aggakese kappati, karaNe 'na vRtti cintayet prAjJaH, dharmamevAnucintayet / janmaprabhRtibhUtAnAM, vRttirAyuzca kalpitam // aupamye yathA candrA'dityakalpAH sAdhavaH, adhivAse jahA sohammakappavAsI devo|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nircanthIya 191 adhyayana-6 : zloka 4-5 Ti 7-11 5. aupaca-caMdra ane sUrya jevA sAdhu. 6. TdhavA saudharmakalpavAsI devA. prastuta prasaMgamAM tva' zabdano prayoga "rA'--karavAnA arthamAM che.' 7. samya darzanavALo puruSa (miyAMsa) jenuM mithyAdarzana zamita thaI gayuM hoya tene zamitadarzana athavA jene darzana samita-prApta thayuM hoya tene samitidarzana kahevAmAM Ave che. A baMneno artha che-samadaSTi saMpanna vyakti. cUrNikAre vaikalpika rUpe tene saMbodhana paNa mAnyuM che. 8. potAnI prekSAthI (peDhAI) cUrNimAM Ano artha "samyaphabuddhi vaDe che. zAntAcArye tenA be artha karyA che-samyapha-buddhi vaDe athavA potAnI buddhi vaDe. nemicanTe mAtra potAnI buddhi vaDe artha karyo che. A zabda 7ii 19mAM Avyo che. tyAM teno artha 'samyapha AlocanA karIne karavAmAM Avyo che. potAnI buddhi vaDe-A artha vadhu yogya che. 9. juo (pAsa) cUrNimAM Ano artha 'pAsa'-baMdhana Apyo che. vRttikAre Ane kriyApada mAnI Ano artha-juo, avadhAraNa karo-evo karyo che. A ja artha prAsaMgika lAge che. 10. gRddhi ane sneha (hiMfor6) vRddhino artha che-Asakti. te pazu, dhana, dhAnya vagere pratye hoya che. sneha parivAra, mitra vagere pratye hoya che. 10 gRddhi koI manuSya pratye hoI zakatI nathI. ahIM gRddhi ane sneha-baMne zabdo prayojAyA che. eTalA mATe temAM A prakAranI bhedarekhA doravAmAM AvI che. 11. dAsa ane cAkarono samUha (vApI) AmAM be zabda che-rAsa ane posa. dAsano artha che-je gharanI dAsI vaDe utpanna thayA che athavA kharIdelA che teo dAsa kahevAya che. "pauruSa'no artha che-puruSono samUha arthAt cAkarono samUha. zAntAcArye vaikalpika rUpe 'rANaposa'ne samasta pada mAnIne teno artha-dAsapuruSono samUha evo karyo che. 11 vistAra mATe juo-al16nuM TippaNa. 1. sattarAdhyayana vULa, pR. 210 : satra 2 vaLA: zabda: | 6. sukhabodhA, patra 112 : svaprekSayA-svabuddhyA / 2. bRhadvRtti, patra 264 : zamitaM darzanaM prastAvAt mithyAtvA- 7. ejana, patra 222 : 'sapahANa' ri prekSya-saNano vyA tmakaM yena sa tathoktaH, yadi vA samyaka itaM-gataM jIvAdi- 8. sattAva f, gNa 10 : pAzvatati pAza: padArtheSu darzanaM-dRSTirasyeti samitadarzanaH / ko'rthaH ? 5. bRhadvRtti, patra 264 : pAse tti pazyedavadhArayet / samyagdRSTiH / 10.3ttarAdhyayana yUni, 5. 26 : ddhi: dravyomarthi3. sattarAdhyayana vULa, pR. 22 :...mAtra vA jAvikAdhanadhAnyAdiSu, snehastu bAndhaveSu / 4. sattarAdhyayana cULa, pR. 20 : HthavA dANA 11.bRhavRtti, patra 264 : yad vA dAraporusaM ti dAsapuruSANAM 5. bRhadvRtti, patra 264 : 'sapehAe 'tti prAkRtatvAt saMprekSayA samUho daaspaurussN| samyagbuddhyA svaprekSayA vaa|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 192 adhyayana-6 : zloka 6 Ti 12-14 12. jIvananI AzaMsA (kanphAstha) adhyAtmano zAbdika artha che-AtmAmAM thanAruM. prANImAM keTalIka maulika manovRttio ke saMjJAo hoya che. te badhAmAM samAna rUpe maLe che. jIvananI AzaMsA ke icchA eka maulika manovRtti che. ahIM 'adhyAtma' zabda vaDe te ja vivalita che. te vyApaka che, eTale tene "sabUmo sanna' sarvata: savI kahevAmAM Avela che. | 'akstha'nA sthAne 'mammastha' zabdano prayoga paNa maLe che. baMne samAnArthI che. 13. badhA prANIone potAnuM jIvana priya che (fpayAtha) cUrNi ane vRttiomAM AnI vyAkhyA 'prayAtma' athavA fpraya'nA rUpamAM karavAmAM AvI che. sarapenTiyare A zabdanI mImAMsA karatAM lakhyuM che ke pAlI sAhityamAM 'piyAti' kriyApadano prayoga maLe che, jeno artha che cAhavuM, upAsanA karavI, satkAra karavo vagere ane saMbhava che ke A ja kriyA jaina-mahArASTrImAM paNa AvI hoya. AthI A dhAtunA 'fpayA', fpayA' rUpo paNa sahajagamya banI jAya che. A rUpa svIkArIe to ja prathama be caraNono artha svAbhAvika sugama banI jAya jo ApaNe TIkAkAronuM anusaraNa karIe to ApaNe 'hissa' zabda baMne bAju joDavo paDe che ane jo ApaNe 'fpayAthaU'ne dhAtu mAnI laIe to evuM karavuM paDatuM nathI ane arthamAM paNa viparyAsa thato nathI. te anusAra 'pALa upAya'no artha thazeprANIo sAthe maitrI karo. paraMtu AcArAMganA-sarve paII fpayADayA, surakSA, suquDabhUtA, yavahA, upayanavino, nIvijhAmAM, sarvesiM goviye fparva (ra63, 64) saMdarbhamAM A zloka vAMcIe to 'piyAyaNa'no artha 'fprayAyu (fpravAyupa:) saMbhavita lAge che ane arthasaMgatinI dRSTie paNa te ja ucita che. 'fpayAtha'-ahIM 'piyA !' pAThanI parAvRtti thaI che-evuM lAge che. AcArAMga vRttimAM "sarve pANI pivIDayA'nuM pAThAMtara che-sarve pANI pivAyA'. zIlAMkasUrie "upAyathA'no artha-- jemane potAno AtmA priya hoya tevA prANI-karyo che. 'pAyA' prathamA vibhaktinuM bahuvacana che ane pathAyaNa dvitIyA vibhaktinuM bahuvacana. A rIte pharI pharIne pAchA ApaNe 'piyAnA priyAtmaka artha upara ja AvI pahoMcIe chIe. 14. (zloka 6) prastuta zlokamAM hiMsAthI uparata rahevAno nirdeza karavAmAM Avyo che. tenA mukhya hetuo che1. jema mane sukha vahAluM che, tema ja badhA prANIone sukha vahAluM che. 2. jema mane potAnuM jIvana vahAluM che, tema ja badhA prANIone potapotAnuM jIvana vahAluM che. dazavaikAlika dI18mAM kahevAmAM AvyuM che-Le navA vi rUchaMti nIvivuM na parijJikuM-badhA prANIo jIvavA icche che, maravAnuM koI icchatuM nathI. eTalA mATe koIne bIjA koI paNa prANIne mAravAno adhikAra nathI. hiMsA karavAnA aneka kAraNo che. temAM A be kAraNo vadhArAnAM che 1. (ka) uttaradhyayana vRff, pR. 25: 'piyAtha' priya mAtmA yeSAM te priyaatmaanH| (kha) vRtti , patra raddauM : pAla' tti mAtmavat pua priyatvena priyA dayA-rakSaNaM yeSAM tAn priyadayAn priyaAtmA yeSAM tAn priyAtmakAn vA / (ga) muvIdhA, patra 222 . 2. sattarAdhyayana, pR. 303 . 3. AyAro 2 / 63, vRtti patra, 110, 111 : pAThAntaraM vA 'savvepANA piyAyayA', Ayata:-AtmA'nAdyanantatvAt sa priye yeSAM te tathA sarvepi prANinaH priyAtmAnaH /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nirgunzIya 193 193 adhyayana-6: zloka 7-8 Ti 15-18 1. vyakti bhayanA kAraNe hiMsA kare che. 2. vyakti verane vaza thaI badalAnI bhAvanAthI hiMsAmAM pravRtta thAya che. ahiMsAnI ArAdhanA mATe hiMsAnA badhA kAraNothI nivRtta thavuM jarUrI che. 15. parigraha naraka che (mAthA northa) AdAnano artha che-parigraha. te narakanuM kAraNa che, eTalA mATe kAraNamAM kAryano upacAra karI parigrahane naraka kahI dIdhuM che. teno bIjo artha ema karI zakAya ke adattanuM AdAna naraka che.' AcArAMgamAM hiMsAne naraka kahela che. 16. ahiMsaka ke karuNAzIla muni (ro) cUrNikAra anusAra jugupsAno artha "yaMga che. je asaMyama pratye jugupsA kare che, te jugupsI che. zAtyAcAryuM ane nemicandra teno artha-AhAra karyA vinA dharma karavAmAM asamartha zarIra pratye jugupsA karanAra evo karyo pahelA arthano dhvani che-asaMyama pratye jugupsA karanAra ane bIjAno dhvani che-zarIranI asamarthatA pratye juguptA karanAra. tAtparyArthamAM "chI'no artha che-ahiMsaka, karUNAzIla. je saMyamI hoya che tenAmAM A baMne guNo hoya che. 17. potAnA pAtramAM gRhastha dvArA pradatta (madhya pAritra) re kahyuM che-saMyamI jIvananA nirvAha mATe pAtra Avazyaka che. te parigraha nathI. muni potAnA pAtramAM bhojana kare, gRhasthanA pAtramAM bhojana na kare. AnA samarthanamAM zAntAcArye " pulai" (dazavaikAlika dIpa2) zloka uddhata karyo che. temaNe A uddharaNa pUrve 'zathamavAvAno ullekha karyo che." paNa sirakhAvo-bauddhonuM chaThuM dhutAMga a-fpaMDikA' (vizuddhi mA zara, pR. 60) 18. tattvane (mAyara) cUrNikAre AnuM saMskRta rUpa "bArita ane zAntAcArye 'kArya karyuM che. nemicandra "mAyariya' pATha mAnIne tenuM saMskRta rUpa mAri' karyuM che. "rita'no artha AcAra, 'mA'no artha tattva' ane 'vArika'no artha potapotAnA AcAramAM thanAruM anuSThAna evo che." 1. (ka) narAdhyayana gU, pR. 22 niSparigrahatayA pAtrasyApyagrahaNamiti kasyacid vyAmoha iti (kha) vRtti , patra raddadda ! khyApanArtha, tadaparigrahe hi tathAvidhalabdhyAdyabhAvena 2. kayAro za rA pANibhoktRtvAbhAvAdgRhibhAjana eva bhojanaM bhavet, tatra ca 3, 3rAdhyayana yUjhi, pR. 22 : 3chA-saMgano, liM ti? bahudoSasambhavaH, tathA ca shyymbhvaacaary:asNjmm| pacchAkammaM purekarma, siyA tattha Na kppi| 4. (6) bRhavRtti, patra 266 : jugapsate AtmAnamAhAraM vinA eyamaTuMNa bhuMjaMti, NiggaMthA gihibhaaynne|| dharmaghurItharAmapatyevano guNa 7. sattAvana pUfja, 5. 22 : savAre viNaTad, (kha) suvidhA, patra 22. AcaraNIyaM vaa| 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 152 : pAti jIvAnAtmAnaM vA teneti 8. bRhavRtti, patra 266 : 'AyariyaM' ti sUtratvAt ArAdyAtaM pAtraM, AtmIyapAtragrahaNAt mA bhUtkazcitparapAtre gRhItvA sarvakuyuktibhya ityArya tattvam / bhakSayati tena pAtragrahaNaM,Na so pariggaha iti / 9. sukhabodhA, patra 113 : 'AcArikaM nijanijA'cArabhava6. bRhadvRtti, patra 266 : pAtragrahaNaM tu vyAkhyAdvaye'pi mA bhUt manuSThAnameva /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 194 adhyayana-6: zloka 10-12 Ti 19-12 che. haramana jekobIe pUrvavyAkhyAone amAnya karela che. teo teno artha 'zAvAI' kare che.' ' 'nAM saMskRta rUpa Arita' ane 'vArya baMne thaI zake che, eTalA mATe 'garitane amAnya karavAnuM koI kAraNa lAgatuM nathI. paraMtu A zlokamAM ekAtika jJAnavAdanuM nirasana che. sAMkhya vagere tattvajJatA, bhedajJAna ke vivekajJAna vaDe mokSa mAne che. temanI suprasiddha ukti che paMcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzramaM rataH / zikhI muNDI jaTI vApi, mucyate nAtra saMzayaH // 'Ano artha tatva paNa che eTalA mATe prakaraNanI dRSTie zAnyAcAryanI vyAkhyA anuyukta nathI. teo "AritanuM rAMta rUpa kArya hovAmAM pote ja saMdigdha hatA. eTalA mATe temaNe A prayogane sautrika gaNAvyo. "bAvariya'nuM saMskRta rUpa 'ati paNa thAya che. bArita arthAta AhAna-vacana. keTalAka loko mAtra AhAna-vacano-maMtronA jApathI sarvadu:khamukti mAne che, pratyAkhyAna ke saMyama karavo Avazyaka mAnatA nathI. "bAyA'i pAThanA AdhAre A vyAkhyA paNa thaI zake che. 19. vividha (vi) 'vitrA' bhASAnuM vizeSaNa che. te dhAtu, upasarga, saMdhi, taddhita, kALa, pratyaya, prakRti, loka, Agama vagere bhedo vaDe vibhinna zabdovALI' , athavA prAkRta, saMskRta vagere vibhinna rUpIvALI hoya che. eTalA mATe tene vicitra kahevAmAM AvI che.* 20. vidyAnuM anuzAsana (vinIsA) mAno artha che--maMtra vagerenuM zikSaNa. DaoN. haramana jekobIe Ano arthadArzanika zikSaNa-karyo che." 21. (zloka 11). mana, vacana ane kAyA vaDe zarIramAM ArAsta hoya che ne spaSTa karatAM nemicanTe kahyuM che-"ApaNe suMdara ane hRSTapuSTa zarIravALA kevI rIte banIe--manamAM satata Avo vicAra karavo. zarIra vaDe sadA rasAyaNa vagereno upayoga karI zarIrane baliSTa banAvavAno prayatna karavo ane vANI vaDe rasAyaNa Adi saMbaMdhita prazno karatAM rahevA te Asakti che." dehAsakti padArthAsaktinuM mULa kAraNa che. je dehAsaktithI bace che te padArtho pratye anAsakta rahI zake che. 22. janma-maraNanA lAMbA mArgane (rImaddhiAdi) cUrNikAre ahIM eka zloka uddhata karyo che- 'prapannA dIrghamadhvAnamanAdikamanantakam / sa tu karmabhirApannaH hiMsAderupacIyate // 1, Sacred Books of the East, Vol. XLV, Uttara- dhyayana, P. 25. che. tiradhyayana , g. 23 : jillAnA dhAnUpaffdha tddhitkaalprtyyprkRtilopaapgmvishuddhyaa|| . hasavRtti, ra67: 'citra'pratipaMtarikSA mA viSayaM jJAnameva muktyagaMmityAdikA vaa| 4, ejana, vra ra7 : vidatyathA tapatti vida-vivi maMtrAtmikA tasyA anuzAsana-zikSaNaM vidyAnuzAsanam / 4. Sacred Books of the East, Vol. XLV, Uttara dhyayana, P. 26. 6. sukavavA, vatra zarU, 2245 7. sattarAdhyA yUni.pR. 24 /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nigraMthIya 195 adhyayana-6: zloka 13 Ti 23-25 23. badhI dizAo ( sivila) dizA zabdanA be artha karI zakAya che-(1) dRSTikoNa (2) utpattisthAna. cUrNi ane vRttimAM dizA zabda vaDe samasta bhAvadizAonuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. bhAva-dizA aDhAra prakAranI che. jevI ke-pRthvIkAya, apakAya, tejasakAya, vAyukAya, mUlabIja, skaMdhabIja, ajhabIja,parvabIja, lIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, nAraka, deva, samUInaja, karmabhUmi, akarmabhUmija ane attara-dvIpaja.1 jJAnavAda ane kriyAvAdanI daSTie tapAsIe to 'dizA'no artha daSTikoNa hovo joIe.mAtra jJAnavAdI apramatta na thaI zake. apramatta hovA mATe jJAna ane kriyA-baMneno samanvaya jarUrI che. prastuta prasaMgamAM "dizA"no artha daSTikoNa ja baMdhabesato jaNAya che. 24. bAhya zarIrathI bhinna Urdhva-AtmA che, tene svIkArIne (vAdiyA 3chupAvAya) -bAhya. A vizeSaNa indriya-jagatanuM vAcaka che. 3DuM-Urdhva. A vizeSaNa Atma-jagatanuM vAcaka che. je vyakti indriya-jagatamAM jIve che, te viSayonI AkAMkSA na kare evuM kadI saMbhave nahi. kema ke A jagatamAM viSayonA AdhAre ja jIvananuM UMcApaNuM ane nIcApaNuM mApavAmAM Ave che. paNa je vyakti indriya-jagatathI dUra khasIne Urdhva-mokSane potAnuM lakSya banAvIne cAle che. te viSayothI virakta hoya che. temanAthI AkarSita thato nathI, te viSayo bhogave che. paNa temanAthI baMdhAto nathI. saMsArano badho vyavahAra padArthozrita che. jIvana padArthonA AdhAre raheluM che. AvI sthitimAM temane sarvathA nakAravA te koInAya vazanI vAta nathI. paraMtu je UrdhvalakSI hoya che, te padArthone upayogamAM leto hovA chatAM temanI sAthe saMkaLAto nathI ane je indriya-cetanAnA stara para jIve che te temanAthI baMdhAI jAya che. sUtrakRtAMga sUtranuM A vAkya "mANase vahu kure e vAtanuM sAkSI che ke lakSyanI UrdhvatAne kAraNe ja manuSya-janmanI durlabhatA che. eTalA mATe tenI rakSA icchanIya che. lokAyato mAne che ke 'rva rehAtu puruSo vite, teha va mAtmA-dehathI Urdhva--alaga koI AtmA nathI, deha ja AtmA che. AnuM nirasana karatAM sUtrakAre kahyuM che-vahiyAM chuM--zarIrathI para paNa AtmA che. A cUrNinI vyAkhyA che. vRtti anusAra 'hiyA 3no artha mokSa che. je saMsArathI bahibUta che ane sauthI UrvavartI che, tene vadi karNa kahevAya che. 25. koI prakAranI AkAMkSA na kare (nAvavaM vAyA vi) vyakti UrdhvalakSI banIne, mokSane potAnuM lakSa banAvIne koIpaNa sthitimAM, kyAMya paNa viSayo prati Asakta na thAya. upasarga ane parISaho vaDe pratADita thavA chatAM paNa te viSayAbhimukha na bane. ahIM eka prazna UThe che ke jo A vAta yathArtha che to pachI zarIrane dhAraNa karavAnuM paNa ayogya ja gaNAze, kema ke tenA pratye paNa AkAMkSA ke Asakti hoya che. zarIra paNa AtmAthI bAhya che. Ano uttara AgaLanA be caraNomAM ApavAmAM Avyo che. 1. (ka) 3ttarAdhyayana [La, pR. 4. (kha) vRvRtti, panna ra68: puDhavijalajalaNavAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaNiditiriyA ya nArayA devsNghaayaa| sammucchima kmmaakmmbhuumignnraathNtrddiivaa| bhAvadisA dissai jaM saMsArI NiyagameyAhi / 2. sattarAdhyayana yU, pR. 229 3. vRkravRtti, patra ra68
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajIyANi 196 adhyayana-6 : zloka 14-15 Ti 26-30 26. (putraviyaTTANa, rUma reDhuM samuddha). prastuta be caraNomAM zarIranA dhAraNa ane popaNa karavAnI ayuktatAno saTIka uttara che. zarIrane dhAraNa karavAno ane tene yogya AhAra vaDe puSTa rAkhavAno ekamAtra uddezya e che ke pUrvasaMcita karmono kSaya karI zakAya ane saMyamanA pAlana dvArA navA kamane rokI zakAya. zarIra-dhAraNano A AdhyAtmika athavA pAramArthika hetu che. 27. karmanA hetuo (mULa 3) cUrNikA avidyA ane rAga-dveSane karmabaMdhanA hetuo mAnyA che. vRtti anusAra karma-baMdhanA upAdAna hetuo chemithyAtva ane avirati, 28. mRtyunI pratIkSA (jAnakI) cUrNikAre Ano artha-paMDita-maraNanA kALanI AkAMkSA karanAra athatuM AjIvana saMyamanI icchA karanAra-karyo che. zAntAcAryuM ane nemicandra Ano artha kriyocita kALanI AkAMkSA karanAra evo karyo che. 'AnavI jaMtra' -A be zabdo AcArAMga 1338mAM jemanA tema AvyA che. 29. AhAra ane pANInI (fpaDA pAchAkSa) A zlokamAM mAtra be zabdo-ane na-AvyA che. anyatra aneka sthAnomAM-31i, , gvuM, sAmaM-AvA cAra zabdo Ave che. cUrNikAre 'piMDa' zabdane asana, khAdya ane svAda-A traNeno sUcaka mAnyo che. muni khAdya ane svAdyano ghaNAbhAge upabhoga karatA nathI, evo vRttikArono mata che. abhayadevasUrie paNa sthAnAMga-vRttimAM Avo ja mata darzAvyo che. cauda prakAranA dAna je batAvavAmAM AvyA che temAM khAdya ane svAdya paNa sammilita che. A baMne prakAronA ullekho vaDe ema samajI zakAya che ke temano ekAMtika niSedha nathI. 30. (tridiMra veLA, naivamAyA saMgA) sannidhino artha che-azana vagere sthApita karIne rAkhavAM, bIjA divasa mATe teno saMgraha karavo. nizItha cUrNimAM thoDA samayamAM ja vikRta thaI janAra padArtho dUdha, dahIM vagerenA saMgrahane saMnidhi ane lAMbA samaya sudhI na bagaDanAra padArtho ghI, tela vagerenA saMgrahane saMcaya kahevAmAM Avela che.10 1. uttarapzayana vULa, pR. 25 : 2. bRhadvRtti, patra 268 : kammaNo-jJAnAvaraNAdeH, hetu-upAdAna kAraNaM mithyaatvaavirtyaadi| 3. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 155 : kAlanAma yAvadAyuSaH taM ___paMDitamaraNakAlaM kaaikssmaannH| 4. (7) bRhadvRtti, patra 168, 169 : kAlaM anuSThAnaprastAvaM kAkSata ityevaMzIlaH kaalkaaNkssii| (kha) suvavadhA, patra 224T. 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 155 : piNDagrahaNAt trividha aahaarH| da, (ka) vR tta, patra rada6 : piugzya' motanA traNa 'pAnasya ca' AyAmAdeH khAdyasvAdyAnupAdAnaM ca yateH prAyastatparibhogAsambhavAd / (kha) muadhA , patra 226 7. havi1 : no paUTmoyaUT. vRtti, patra 422 : khAdya-svAdyayorutsargato yatInAma yogytvaatyaanbhojnyorgrhnnmiti| 8. pArasa 2 : HTTTTTTPsAphat.....patniA bhemANassa vihritte| 9. vRdahUtti, patra radda : sannidha:-prata vityA dyabhisandhito'tiriktAzanAdisthApanam / 10.nizIthaff, deza% 8, mUtra 28
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-nigranthIya 197 adhyayana-6 zloka 16 Ti 31-34 lepa mAtrano artha che-jeTalI vastu vaDe pAtra upara lepa lAge teTalI mAtrA. mAtrA zabdanA aneka artho thAya che- ISadarthe kriyAyoge, maryAdAyAM paricchade / parimANe dhane ceti, nAtrA zabdaH prakIrtitaH // ahIM "mAtrA' zabda pariNAmanA arthamAM che." zAntAcArya tene maryAdAnA arthamAM paNa mAnyo che. temanA matAnusAra teno artha thaze-muni potAnA kAi-pAtra upara ghaTTa tela ke rogAna vagereno lepa lagAve te uparAMta koIpaNa prakAranI saMnidhi na rAkhe. 2 31. (vI paraM samAvAya nivemag up) ahIM 'pA' zabdamAM zleSa che. tenA be artha thAya che-patra (pAMkha) ane mikSA-patra. cUrNikAre Ano artha karyo che-jevI rIte pakSI potAnI pAMkho sAthe laIne UDe che, eTalA mATe tene pAchaLanI koI apekSA-ciMtA hotI nathI, tevI ja rIte bhikSa. potAnA pAtro vagere upakaraNo jyAM jAya tyAM sAthe laI jAya, saMgraha karIne kyAMya rAkhe nahi, arthAt pAchaLanI ciMtAmAMthI mukta banIne-nirapekSa thaIne vihAra kare. vRttikAroe Ano tAtparyArtha evo karyo che ke saMyamopakArI pAtro vagere upakaraNonI saMnidhi karavAmAM doSa nathI.' zAtyAcArye vaikalpika arthamAM 'pattIne pAtra mAnI vyAkhyA karI che. amAro anuvAda tenA para ja AdhArita che." 32. lajjAvAna muni (q) cUrNimAM Ano artha lajajAvAna che." vRttikAre Ane ArSaprayoga mAnIne Ano artha yati-muni evo karyo che. lajjAno artha che-saMyama. saMyama prati ananya upayogavALo hovAne kAraNe yati 'naq kahevAya che. sukhabodhAmAM Ano artha 'saMyamI' che. 33. apramatta rahIne gRhasthothI (mamaro pamatteTiM) ahIM apramatta ane pramatta-baMne zabdo sApekSa che. apramattano prayoga apramatta-saMyatI (saptama-guNasthAnavarsI)nA arthamAM nathI, paraMtu pramAda-rahita jAgaruka saMyatInA arthamAM che. pramatta zabdano prayoga gRhasthanA arthamAM karavAmAM Avyo che." 34. (zloka 16) prastuta zlokamAM muninI nirapekSatAno nirdeza che. tenAM kAraNo A che-1. eSaNA samitimAM upayukta hovuM. 2. gAma, nagara vageremAM aniyata carcA karavI, 3. apramatta rahevuM. 1. sukhabodhA, patra 114 : 'lepamAtrayA' yAvatApAtramupalipyate taavtprimaannmpi| 2. zUdavutti, patra 261 : nepa:-rAkSanAvata: pAtragataH parigRhyate, tasya mAtrA-maryAdA, mAtrAzabdasya maryAdAvAcitvenApi rUDhatvAt.....lepamAtratayA, kimuktaM bhavati ?-lepamekaM maryAdIkRtya na svalpamapyanyat kSatti thatA 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 156 : yathA'sau pakSI taM patrabhAraM samAdAya gacchati evamupakaraNaM bhikSurAdAya NiravekkhI (kha) gothA, panna ??, 5. bRhavRtti, patra 269 : pakSIva nirapekSaH, pAtraM patadgrahAdi bhAjanamarthAttanniryogaM ca samAdAya vrajed-bhikSArthaM paryaTed, idamuktaM bhavati-madhukaravRtyA hi tasya nirvahaNaM, tatki tasya sannidhinA? 6. Tdhyayana nyUjhi, pR. 6 I 7. bRhadvRtti, patra 269 : lajjA-saMyamastadupayogAnanyatayA ___ yatirapi tathoktaH, ArSatvAccaivaM nirdezaH / 8. su thA , patra 26 ! 8. bRhavRtti, patra 269 : pamattehiM tti pramattebhyo gRhasthebhyaH, te hi viSayAdi pramAdasevanAt pramattA ucynte| 4. (4) bRhadvRtti, patra 269 : tathA ca pratidinamasaMyamapali manthabhIrutayA pAtrAdyupakaraNasannidhikaraNe'pi na doSaH /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 198 adhyayana-6: zloka 17 Ti 35-37 35. anuttara jJAnadarzanadhArI (majuttaranAkSA ) prastuta zlokamAM A pada pUrve 'puttarALI majuttaravaMzI--e be vizeSaNo AvI gayA che. eTalA mATe A prazna asvAbhAvika nathI ke pharI A ja be vizeSaNonI zuM jarUra che ? zuM A punaruktidoSa nathI ? samAdhAnamAM vRttikAre kahyuM che ke anuttarajJAna ane darzana labdhirUpamAM ekasAthe rahe che, paraMtu temano upayoga yugapatuekasAthe hoto nathI. jJAna ane darzananI bhinnakALatA anuttarajJAnI ane anuttaradarzI--A be padonA judA kathanathI spaSTa che. Ama upayoganI dRSTithI pratipAdita thayela che. labdhirUpamAM A baMnenI yugapata avasthitimAM bhinnakALatA svIkRta nathI. A ja vyAmoha dUra karavA mATe A vize paNa "majuttaranAraMgadhare punarukta nathI, eka vizeSa avasthAnuM sUcaka che.' 36. jJAtaputra (nAthapu) cUrNimAM "rAyapu'no artha-snAtakuLamAM prasUta siddhArtha kSatriyano putra-che. vRttiomAM jJAtano artha udAra kSatriya, prakaraNavaza siddhArtha evo karavAmAM Avyo che. jJAtaputra arthAt siddhArthaputra. AcArAMgamAM bhagavAnanA pitAne kAzyapagotrIya kahevAmAM AvyA che. bhagavAna ikvAku vaMzamAM janmyA hatA ema paNa mAnavAmAM Ave che. bhagavAna RSabha ikvAkuvaMzIya ane kAzyapagotrIya hatA. eTalA mATe teo Adi-kAzyapa kahevAya che. bhagavAna mahAvIra paNa ikvAkuvaMzIya ane kAzyapagotrIya hatA. 'jJAta' kAzyapagotrIyono koI peTAbheda hato athavA siddhArthanuM ja koI bIjuM nAma hatuM athavA 'nAya'no mULa artha samajavAmAM bhrama thayo che. saMbhava che ke teno artha 'nAga' hoya ane 'jJAta' samajI levAmAM Avyo hoya. vajI dezanA zAsaka licchavIonA nava gaNa hatA. jJAta athavA nAga temAMno ja eka bheda hato. juo-dazavaikAlika 6/20nuM TippaNa. 37. vaizAlika (vaikSatriA ) cUrNikAre vaizAlikanA ghaNA artha ApyA che-jenA guNa vizALa hoya, jemanuM zAsana vizALa hoya, je vizALa ikvAku vaMzamAM janmyA hoya, jenI mAtA vaizAlI hoya, jenuM kuLa vizALa hoya tene vaizAlika kahevAya che. AnA saMskRta rUpo vaizAtIya, vaijJAni:, vizani: vizAnI ane vaijJAnika che. jainAgamamAM sthAne sthAne bhagavAna mahAvIrane 'vesatI' nAme saMbodhita karavAmAM AvyA che. AnuM kAraNa e che ke bhagavAnanuM janmasthAna kuMDagrAma hatuM. te vaizAlInI pAse hatuM. janmasthAnanA viSayamAM zvetAMbaro ane digaMbaro ekamata nathI. paraMtu 'vesAliya' zabda para najara paDatAM ja vaizAlInI yAda AvI jAya che. bhagavAnanI mAtA trizalA vaizAlInA gaNarAjaya-adhipati ceTakanI bahena hatI. te anusAra cUrNikArano A artha- vaizAlI jenI mAtA che-vadhAre saMgata lAge che. 1, vRtti , patra ra70 | 2, 3jarAdhyayana pUf, puSTa 216 : tinapUF (H) siddhtthkhttiyputte| 3. (ka) vRtti , patra 270 : sAta -3/kSatriA : ma veda prastAvAt siddhArthaH tasya putro jJAtaputra:-vartamAna tIrthAdhipatirmahAvIra iti yAvat / (kha) uvadhA, panna 226 4. AyAracUlA 15 / 17:samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa pima vAsavo 5. padhAna vijJAna, 6. sattAdhyayana cULa, pR. 6, 7: veNAstrI' f, TET asya vizAlA iti vaizAlIyaH, vizAlaM zAsanaM vA vIzAle vA ikSvAkurza bhavA vaizAliyA, "vaizAlI jananI yasya, vizAlaM kulameva ca / vizAnaM pravagha vA, tena vaijJAtijo ninaH " .
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattamaM ajjhayaNaM urabbhijja sAtamuM adhyayana urabrIya
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM nAmakaraNa tenA prAraMbhamAM pratipAdita "gha'nA daSTAMtanA AdhAre thayeluM che. samavAyAMga (samavAya 36) tathA uttarAdhyayana niyuktimAM tenuM nAma "ramii' che. paraMtu anuyogadvAra (sUtra 322)mAM tenuM nAma "tirUnna' che. mULa pATha (zloka 1)mAM 'I' zabdane ja prayoga thayo che, "rapra'no nahi. 'Dara ane utsava- A baMne paryAyavAcI zabdo che, eTalA mATe A baMne nAmo pracalita rahyAM che. zrAmaNyano AdhAra anAsakti che. je viSaya-vAsanAmAM Asakta hoya che, te kyAreya duHkhothI mukta nathI thaI zakto. viSayAnuguddhimAM rasAsaktinuM paNa pramukha sthAna che, je rasanendriya para vijaya meLavI le che, te bIjA bIjA viSayone paNa sahajapaNe vaza karI le che. A kathana sUtrakAre dAMta vaDe samajAvyuM che. prathama cAra zlokomAM dRSTAMtanA saMketo ApavAmAM AvyA che. TIkAkAre 'saprAyavaseyam evo ullekha karI teno vistAra karyo che : eka zeTha hato. tenI pAse eka gAya, gAyano vAchaDo ane eka gheTuM hatuM. te gheTAne khUba khavaDAvato-pIvaDAvato. tene roja snAna karAvato, zarIra para haLadara vagereno lepa karato. zeThanA putro tenI sAthe vividha prakAranI ramata karatA. thoDA ja divasomAM te sthaLa banI gayuM. vAchaDo roja roja A joto ane manomana ema vicArato ke gheTAnuM ATaluM lAlana-pAlana kema thaI rahyuM che? zeThano amArA para ATalo prema kema nathI? gheTAne khAvA mATe te java Ape che ane amane sUkuM ghAsa. A taphAvata kema ? A vicAronA kAraNe tenuM mana udAsa banI gayuM. teNe stanapAna karavAnuM paNa choDI dIdhuM. tenI mAe AnuM kAraNa pUchyuM. teNe kahyuM-'mA!A gheTAnuM putranI jema lAlana-pAlana thAya che. tene caDiyAtuM bhojana ApavAmAM Ave che. tene vizeSa alaMkArothI zaNagAravAmAM Ave che. ane A bAju eka huM evo kamanasIba ke mArI koI paravA paNa nathI karatuM. sUkuM ghAsa caruM chuM ane te paNa peTa bharIne nathI maLatuM. samayasara pANI paNa nathI maLatuM. koI mAruM lAlana-pAlana karatuM nathI. ema zA mATe mA ?' mAe kahyuM AuracinnAI eyAI, jAiM carai naMdio / sukkattaNehiM lADhAhi, eyaM dIhAulakkhaNaM // (utta0ni0 gA0 249) vatsa! tuM nathI jANato. gheTuM je khAI rahyuM che te AturanuM lakSaNa che. Atura (maraNAsa) prANIne pathya ke apathya je kaMI te icche che te ApavAmAM Ave che. sUkuM ghAsa khAIne jIvavuM te dIrdhAyunuM lakSaNa che. A gheTAno maraNakALa najIkamAM ja che." keTalAka divaso vItyA. zeThanA ghare mahemAna AvyA. vAchaDAnA jotajotAmAM ja tAjA-mAjA gheTAnA gaLA upara charI cAlI ane tenuM mAMsa pakAvIne mahemAnone pIrasavAmAM AvyuM. vAchaDAnuM hRdaya bhayathI kaMpI gayuM. teNe khAvA-pIvAnuM choDI dIdhuM. mAe kAraNa pUchyuM. vAchaDAe kahyuM-"mA! je rIte gheTAne mArI nAkhavAmAM AvyuM zuM huM paNa AvI rIte mAryo jaIza?' mAe kahyuM-'vatsa ! tAro bhaya khoTo che. je rasa-gRddha hoya che, tene tenuM phaLa paNa bhogavavuM paDe che. tuM sUkuM ghAsa care che, eTale tAre Avo kaTu vipAka sahana karavo nahi paDe." A ja rIte hiMsaka, ajJa, mRSAvAdI, mArgamAM lUMTaphATa karanAra, cora, mAyAvI, corInI kalpanAmAM vyasta, zaTha, strI ane viSayomAM vRddha, mahA AraMbha ane mahA parigrahavALo, dArU ane mAMsano upabhoga karanAra, bIjAnuM damana karanAra, kara-kara avAja karatAM-karatAM bakarAnuM mAMsa khAnAra, phAMdavALo ane upasthita lohIvALo mANasa evI rIte narakanA AyuSyanI 1. uttarAdhyayana nijIi, mAthA 246 : urabhAuNAmagoyaM, veyaMto bhAvao u orbbho| tatto samuTThiyamiNaM, urabbhijjati ajjhayaNaM / 2. yuvRtti, patra ra7ra-274 !
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 202 adhyayana-7: Amukha AkAMkSA kare che jevI rIte gheTuM mahemAnanI. (zloka pa-7) bhagavAna mahAvIre kahyuM-thoDA mATe ghaNuM na gumAvo. je evuM kare che te pAchaLathI pastAya che. A bhAvanA sUtrakAre che dRSTAMto vaDe samajAvI che : (1) eka damaka hatuM. teNe bhIkha mAgI-mAgIne eka hajAra kAryApaNa ekaThAM karyA. eka vAra te te nANAM sAthe laI eka sArthavAhanI sAthe potAnA ghara tarapha javA nIkaLyo. rastAmAM bhojana mATe teNe eka kArdApaNamAMthI kAkiNIo lIdhI ane roja-roja thoDI kAkiNIo kharcA bhojana leto rahyo. keTalAka divaso vItyA. tenI pAse eka kAkiNI bAkI bacI. te eka jagyAe tene bhUlI Avyo. keTaleka dUra jatAM tene pelI kAkiNI yAda AvI. potAnI pAsenI kArlApaNonI thelIne eka jagyAe dATI ane kAkiNI levA doDyo. paraMtu te kAkiNI to koI bIjAne hAtha caDI gaI hatI. te lIdhA vinA ja pAcho pharyo tyAM sudhImAM koI vyakti pelI kArdApaNanI thelI laIne bhAgI gaI hatI. te lUMTAI gayo. jema-tema te ghare pahoMcyo ane pazcAttApamAM DUbI gayo.' (2) eka rAjA hato. te khUba kerI khAto hato. tene kerInuM ajIrNa thayuM. vaidyo AvyA. cikitsA karI. te svastha thaI gayo. vaidyoe kahyuM-"rAjana ! jo tame pharI kerI khAzo to jIvatA nahi raho.' teNe potAnA rAjyanA badhA AMbA ukheDI nakhAvyA. eka vAra potAnA maMtrI sAthe akrIDA mATe nIkaLyo. ghoDo khUba dUra nIkaLI gayo. te thAkIne eka sthAna para aTakyo. tyAM ghaNA badhA AMbA hatA. maMtrIe manA karavA chatAM paNa rAjA eka AMbA nIce ArAma karavA beTho. tyAM aneka kerIo paDI, hatI. rAjAe te lIdhI ane suMghI ane tene te khAvAnI icchA thaI gaI. maMtrIe tene vAryo paNa rAjA mAnyo nahi. teNe peTa bharIne kerI khAdhI. tatkALa te mRtyu pAmyo. A ja rIte je manuSya mAnavIya kAmabhogomAM Asakta bane che, thoDAka sukhane mATe manuSyajanma gumAvI de che te zAzvata sukho hArI jAya che. devatAonA kAmabhogo sAme manuSyanA kAmabhogo tuccha ane alpakAlIna che. baMnenA kAmabhogomAM AkAza-pAtALanuM aMtara che. manuSyanA kAmabhogo dAbhanI aNI para TakelAM jaLabiMdu jevA che ane devatAonA kAmabhogo samudranA apAra jaLa jevA che (zloka 23). AthI mAnavIya kAmabhogomAM Asakta na thavuM joIe. je manuSya che ane AgaLanA janmamAM paNa manuSya bane che, te mULa mUDI bacAvI rAkhe che. je manuSya-janmamAM adhyAtmanuM AcaraNa karI AtmAne pavitra banAve che te mULa mUDIne vadhAre che. je viSaya-vAsanAmAM phasAI manuSya-jIvana hArI jAya che-- tiryaMca ke narakavAsamAM jAya che te mULane paNa gumAvI de che (zloka 15). A Azaya sUtrakAre nIcenA vyAvahArika dRSTAMta vaDa samajAvyo che : eka vANiyo hato. tenA traNa putro hatA. teNe traNene eka eka hajAra kArdApaNa ApatAM kahyuM-AmAMthI tame traNe vyApAra karo ane amuka samaya pachI potapotAnI mUDI laI mArI pAse Avo.' pitAnI AjJA meLavI traNe putro vyApAra mATe nIkaLI paDyA. teo eka nagaramAM pahoMcyA ane traNe alaga-alaga sthAne rahevA lAgyA. eka putre vyApAra zarU karyo. te sAdAIthI raheto ane bhojana vagere mATe ocho kharca karI dhana ekaThuM karato. teNe AvI rIte ghaNuM dhana ekaThuM karyuM. bIjA putre paNa vyApAra zarU karyo. temAMthI je lAbha thato te bhojana, makAna, vastra vageremAM te kharcI nAkhato. AthI te dhana ekatrita karI zakyo nahi. trIjA putre vyApAra karyo nahi. teNe potAnA zarIra poSaNa ane vyasanomAM badhuM dhana gumAvI dIdhuM. traNe putro samaya thatAM ghare pahoMA. pitAe badho vRttAMta pUkyo. jeNe potAnI mULa mUDI gumAvI dIdhI hatI tene nokaranA sthAne niyukta karyo, jeNe mULa bacAvI rAkhyuM hatuM tene gharanuM kAmakAja soMpyuM ane jeNe mULa mUDI vadhArI hatI tene gharano mAlika banAvyo. 1. vRtti , patra ra76 ! 2. ejana, panna ra7pa7T. 3. ejana, patra ra78, ra71 /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhIya 203 manuSya-bhava mULa mUDI che. devagati teno napho che ane narakagati mULa mUDIno nAza. A adhyayanamAM pAMca dRSTAMtonuM nirUpaNa thayuM che.' temAM pratipAdya viSayo bhinna-bhinna che. paheluM (urabhra) dRSTAMta viSayabhogonA kaTu vipAkanuM darzana che (zloka 1thI laI 10 sudhI). bIjA ane trIjA (kAkiNI ane AmraphaLa) dRSTAMtono viSaya devabhogonI sAme mAnavIya bhogonI tucchatAnuM darzana che (zloka 11thI laI 13 sudhI). cothA (vyavahAra) daSTAMtano viSaya Avaka-kharca viSayamAM kuzaLatAnuM darzana che (zloka 14thI 22 sudhI). pAMcamA (sAgara) dRSTAMtano viSaya AvakakharcanI tulanAnuM darzana che (zloka 23thI 24 sudhI). A rIte A adhyayanamAM dRSTAMta zailIthI gahana tattvanI ghaNI sarasa abhivyakti thaI che. 1. uttarAdhyayana niyaMtti, gAthA 247 : ome Ja ziLI, saMvat ga vavahAra mAre gheva / paMcee diTTaMtA, urabhijjami ajjhayaNe // adhyayana-7 : Amukha
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattamaM ajjhayaNaM : sAta adhyayana urabbhijjaM : 2zrIya saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. jahAesaM samuddissa yathAvezaM samuddizya koI posejja elayaM / ko'pi poSayedeDakam / oyaNaM javasaM dejjA odanaM yavasaM dadyAt posejjA vi sayaMgaNe // poSayedapi svakAGgaNe // 1. jevI rIte mahemAnane mATe koI gheTAnAM baccAne poSe che. tene cokhA, maga, aDada vagere khavaDAve che ane potAnA mAMga pANe cha. 2. mAzate te puSTa, praNavAna, mehasvA, bhoTA peTavANu, tRta ane vizALa dehavALuM banIne mahemAnanI AkAMkSA 2. tao se puDhe parivUDhe tataH sa puSTaH parivRDhaH jAyamee mahodare / jAtamedAH mahodaraH / pINie viule dehe prINito vipule dehe AesaM parikaMkhae // AvezaM parikAkSati / / 3. jAva na ei Aese yAvannaityAvezaH tAva jIvai se duhI / tAvajjIvati so duHkhii| aha pattaMmi Aese atha prApte Aveze sIsaM chettUNa bhujjii|| zIrSa chittvA bhujyate / / 3. jyAM sudhI koI mahemAna AvatuM nathI tyAM sudhI ja te bicAruM jIve che. mahemAna AvatAM ja tenuM mAthuM kApIne tene khAI jAya che. 4. jahA khalu se urabbhe yathA khalu sa urabhraH AesAe samIhie / AvezAya samIhitaH / evaM bAle ahammiTe evaM bAlo'dharmiSThaH IhaI narayAuyaM // Ihate narakAyuSam // 4. jevI rIte mahemAna mATe nakkI karI rAkheluM te gheTAnuM bacce kharekhara tenI AkAMkSA kare che, tevI rIte adharmiSTha ajJAnI jIva kharekhara narakanA AyuSyanI icchA kare cha. 5. hiMse bAle musAvAI hiMsro bAlo mRSAvAdI addhANaMmi vilovae / adhvani vilopakaH / annadattahare teNe anyadattaharaH stenaH mAI kaNhahare saDhe // mAyI kutoharaH zaThaH // 5. hiMsa, maza, bhUSAvAhI, bhAmA sUMTa12 ranAra, bIjAnI ApelI vastunuM vacamAMthI haraNa karanAra, cora, mAyAvI, coravAnI kalpanAmAM vyasta (koInuM dhana paDAvI lauM--evA adhyavasAyavALo), zaTha-vaka AcaraNavALo, 6. itthIvisayagiddheya strI-viSaya-gRddhazca mahAraMbhapariggahe mahArambhaparigrahaH / bhuMjamANe suraM maMsaM bhuJjAnaH surAM mAMsaM parivaDhe paraMdame // parivRDhaH parandamaH // 6. strI ane viSayomAM guddha, mahAAraMbha ane mahAparigrahavALo, sUrA ane mAMsano upabhoga 72nAra, paNavAna, jImonu mana 42nA2,50
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 206 adhyayana-7 : 9415 7-14 7. ayaka karabhoIya ajakarkarabhojI ca tuMdille ciyalohie / tundilaH citlohitH| AuyaM narae kaMkhe Ayurnarake kAGkSati jahAesaM va elae // yathA''vezamiva eDakaH // 7. 72-12 za06 42ta 21 rAnu mAMsa mAnAra, phAMdavALo ane bharapUra lohIvALo mANasa evI rIte narakanA AyuSyanI AkAMkSA kare che, jevI rIte gheTAnuM bacce mahemAnanI. 8. AsaNaM sayaNaM jANaM AsanaM zayanaM yAnaM vittaM kAme ya bhujiyaa| vittaM kAmAMzca bhuktvA / dussAhaDaM dhaNaM hiccA duHsaMhRtaM dhanaM hitvA bahuM saMciNiyA rayaM // bahu saMcitya rajaH // 8. mAsana, zayyA, yAna, dhanasanemabhogo bhogavIne, du:khathI ekaThAM karelAM 3 dhanane jugAra vagere vaDe gumAvIne, ghaNAM karmo saMcita karIne 1. tao kammagurU jaMtU tataH karmagururjantuH paccappannaparAyaNe / pratyutpannaparAyaNaH / aya vva AgayAese aja iva Agate AvezaM maraNaMtaMmi soyaI // maraNAnte zocati // 9. karmothI bhAre banelo, mAtra vartamAnane ja jonAra jIvapa maraNAMtakALe evI rIte zoka kare che. jevI rIte mahemAna AvatAM gheTAnuM bacyuM. 17 10. tao AuparikkhINe tata AyuSi parikSINe cuyA dehA vihiMsagA / cyutAH dehAda vihiMsakAH / AsuriyaM disaM bAlA AsurIyAM dizaM bAlA: gacchaMti avasA tamaM / gacchanti avazAH tamaH // 10.pachI AyuSya kSINa thatAM te vividha prakAranI hiMsA karanAra karmavazavartI ajJAnI jIvo dehamAMthI mRta thaIne aMdhakArapUrNa AsurI dizA (naraka) tarapha18 jAya 11. jahA kAgiNie heuM yathA kAkiNyA hetoH sahassaM hArae naro / sahasraM hArayennaraH / apatthaM aMbagaM bhoccA apathyamAnakaM bhuktvA rAyA rajjaM tu hArae / rAjA rAjyaM tu hArayet / / 11. jevI rIte koI mANasa kAkiNI mATe 19 hajAra (kArlApaNa) gumAve che, jevI rIte koI rAjA apathya kerI khAIne rAjyathI hAtha dhoI bese che, tevI ja rIte je mANasa mAnavIya bhogomAM Asakta bane che, te daivI bhogo hArI jAya che. 21 12. evaM mANussagA kAmA evaM mAnuSyakAH kAmA: devakAmANa aMtie / devkaamaanaamntike| sahassaguNiyA bhujjo sahasra-guNitA bhUyaH AuM kAmA ya divviyA // AyuH kAmAzca divyakAH // 12. daivI bhogonI tulanAmAM manuSyanA kAmabhogo eTalA ja nagaNya che jeTalA hajAra kAryApaNonI tulanAmAM eka kAkiNI ke rAjayanI tulanAmAM eka kerI, divya Ayu ane divya kAmabhogo manuSyanA AyuSya ane kAmabhogo karatAM hajAra gaNA adhika che. 13.aNegavAsAnauyA anekavarSa-nayutAni jA sA pannavao tthiii| yA sA prajJAvataH sthitiH| jANi jIyaMti dumme hA yAni jIyante durmedhasA UNe vAsasayAue // Une varSazatAyuSi // 13. prajJAvAna puruSanI 22 devalokamAM aneka nayuta varSa (asaMkhyakALa)nI sthiti hoya che-A jANavA chatAM paNa mUrkha manuSya so varSa jeTalAM alpa jIvanane mATe? pelAM dIrghakAlIna sukho hArI jAya che. 14. jahA ya tinni vaNiyA yathA ca trayo vaNija: mUlaM ghettUNa niggayA / mUlaM gRhItvA nirgatAH / ego'ttha lahaI lAhaM eko'tra labhate lAbham ego maleNa Agao // eko mUlenAgataH // 14. jevI rIte traNa vaNiko mULa pUMjI laIne nIkaLyA, temAMthI eka napho kare che, eka mULa mUDI laI pAcho phare
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya 207 adhyayana-7 : yo 15-22 15. ego mUlaM pi hArittA eko mUlamapi hArayitvA, Agao tattha vaannio| Agatastatra vaannijH| vavahAre uvamA esA vyavahAre upamaiSA evaM dhamme viyANaha // evaM dharme vijAnIta / 15. ane eka mULa paNa gumAvIne pAcho Ave che. A vyApAranI upamA che. AvI ja rIte dharmanA viSayamAM samajavuM joIe. 16. manuSyatva mULa mUDI che. devagati naphArUpa che. mULanA nAzathI jIva nizcitapaNe naraka ane tiryaMcagatimAM jAya 16.mANusattaM bhave mUlaM mAnuSatvaM bhavenmUlaM lAbho devagaI bhave / lAbho devagatirbhavet / mUlaccheeNa jIvANaM malacchedena jIvAnAM naragatirikkhattaNaM dhuvaM // narakatiryaktvaM dhruvam / / 17. duhao gaI bAlamsa dvidhA gatirbAlasya AvaI vahamUliyA / Apad vdhmuulikaa| deyattaM mANusattaM ca devatvaM mAnuSatvaM ca jaM jie lolayAsaDhe // yajjito lolatA-zaThaH // 17. ajJAnI jIvanI be prakAranI gati hoya che-naraka ane tiryaMca, tyAM tene vadhahetuka Apatti AvI paDe che. te lolupa ane vaMcaka puruSa devatva ane manuSyatva pahelethI ja hArI jAya che. 18. tao jie saI hoi tato jita: sadA bhavati duvihaM doggaI gae / dvividhAM durgatiM gataH / dulahA tassa ummajjA durlabhA tasyonmajjA addhAe suirAdavi // adhvanaH sucirAdapi // 18. dvividha durgatimAM gayelo jIva sadA hArI gayelo hoya che. temAMthI tenuM bahAra nIkaLavAnuM dIrdhakALa pachI paNa huna che. 19. evaM jiyaM sahAe evaM jitaM samprekSya tuliyA bAlaM ca paMDiyaM / tolayitvA bAlaM ca paNDitam / mUliyaM te pave saMti mUlikAM te pravizanti mANasaM joNimeM ti je / mAnuSIM yonimAyAnti ye|| 19, A rIte hArelAne joIne tathA bAla ane paMDitanI tulanA karIne je manuSya yonimAM Ave che, teo mULa mUDI sAthe praveza kare che. 20. vemAyAhiM sikkhAhiM vimAtrAbhiH zikSAbhiH je narA gihisuvvayA / ye narAH gRhisuvratAH / uti mANusaM joNiM upayanti mAnuSIM yoni kammasaccA hu pANiNo / karmasatyAH khalu prANinaH // 20. je manuSyo vividha parimANavALA zikSaNanA lIdhe gharamAM rahevA chatAM paNa suvatI hoya che, teo manuSya-yonimAM utpanna thAya che. kemake prANI karma-satya hoya che-potAnA karelAnuM phaLa avazya meLave che. 28 21. jesi tu viulA sikkhA yeSAM tu vipulA zikSA mUliyaM te aicchiyA / mUlikAM te'tikramya / sIlavaMtA savIsesA zIlavanta: savizeSAH ahINA jaMti devayaM // adInA yAnti devatAm // 21, jenI pAse vipula zikSaNa 9 che tevA zIlasaMpanna ane uttarottara guNone prApta karanArA adIna-parAkramI 1 puruSo mULa mUDI (manuSyatva)nuM atikramaNa karIne vitvAsa che. 22. evamaddINavaM bhikkhU evamadainyavantaM bhikSu agAriM ca viyANiyA / / agAriNaM ca vijnyaay| kahaNNu jiccamelikkhaM kathaM nu jIyate IdRkSaM jiccamANe na saMvide ? // jIyamAno na savitte ? // 22. A rIte parAkramI bhikSu ane gRhasthane (arthAta temanAM parAkrama-phaLane) jANIne vivekI puruSa Avo lAbha kema gumAvaze ? te kaSAyo vaDe parAjita thato zuM ema nathI jANato ke huM parAjita thaI rahyo chuM?" Ama jANato hovA chatAM teNe parAjita na thavuM joIe.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi kusagge udagaM samuddeNa samaM miNe / evaM mANussagA kAmA devakAmANa aMtie // 23. jahA 24. kusaggamettA ime kAmA sanniruddhami Aue 1 kassa heDaM purAkAuM jogakkhemaM na saMvide ? | kAmANiyadRssa atta avarajjhaI / soccA neyAuyaM maggaM jaM bhujjo paribhassaI // 25. iha kAmaNiyadRssa attaTThe nAvarajjhaI pUidehaniroheNaM bhave deva tti me suyaM // 26. iha 1 28. bAlassa pasa bAlataM ahammaM paDivajjiyA / ciccA dhammaM ahammiTThe narae uvavajjaI 11 29. dhIrassa passa dhIrataM savvadhammANuvattiNo / ciccA adhammaM dhammiTThe devesu uvavajjaI 11 30. tuliyANa bAlabhAvaM abAlaM ceva paMDie / caiUNa bAlabhAvaM abAlaM sevae muNi // -tti bemi / yathA kuzAgre uda samudreNa samaM minuyAt / evaM mAnuSyakA: kAmAH devakAmAnAmantike // 27. iDDI juI jaso vaNNo RddhirdyutiryazovarNaH AuM suhamaNuttaraM / bhujjo jattha maNussesu tattha se uvavajjaI // kuzAgramAtrA ime kAmA: sanniruddhe AyuSi / kaM hetuM puraskRtya yogakSemaM na saMvitte ? iha kAmA'nivRttasya AtmArtho'parAdhyati / zrutvA nairyAtRkaM mArga yad bhUyaH paribhrazyati // iha kAmanivRttasya AtmArtho nAparAdhyati / pUtidehanirodhena bhaved deva iti mayA zrutam // AyuH sukhamanuttaram / bhUyo yatra manuSyeSu tatra sa upapadyate // bAlasya pazya bAlatvam adharmaM pratipadya / tyaktvA dharmamadharmiSThaH narake upapadyate // dhIrasya pazya dhIratvaM sarvadharmAnuvartinaH / tyaktvA'dharmaM dharmiSTha: deveSu upapadyate // tolayitvA bAlabhAvam abalaM caiva paNDitaH / 208 tyaktvA bAlabhAvam abalaM sevate muniH // - iti bravImi / adhyayana- 7 : soDa 23-30 23. manuSya-saMbaMdhI kAmabhogo devasaMbaMdhI kAmabhogonI sarakhAmaNImAM tevA ja che, jema koI mANasa darbhanI aNI para rahelA jaLabiMdunI samudra sAthe sarakhAmaNI are.. 24. A ati-saMkSipta AyuSyamAM A kAmabhogo darbhanI aNI para rahelA jaLabiMdu jevaDA che. chatAM paNa karyo hetu sAme rAkhIne manuSya yogakSemaja samajato nathI ? upa 25.A manuSyabhavamAM kAmabhogomAMthI nivRtta na thanA2 puruSanuM Atma-prayojana naSTa thaI jAya che. te pAra pahoMcADanAra mArgane sAMbhaLIne paNa vAraMvAra cUkI bhayache. 26. A manuSyabhavamAM kAmabhogothI nivRtta thanAra puruSanuM Atma-prayozana naSTa dhatuM nathI. te pUti-heTa (auaudhAri-zarIra ) noTa nirodha durIne deva jane cheAvuM meM sAMbhaLyuM che. 27. (hevasomAMzI vyavIne) te va vipula Rddhi, dhuti, yaza, varNa, Ayu ane anuttara sukhavALA manuSyakuLomAM utpanna thAya che. 39 28. tuM jAla (ajJAnI) kavanI bhUrkhatA bhe. te adharmane grahaNa karIne, dharmane choDIne, adharmiSTha banIne narakamAM utpanna thAya che. 29. badhA dharmonuM pAlana karanArA dhIra-puruSanI dhIratA jo . te adharmane choDIne dharmiSTha banIne devomAM utpanna thAya chencha 30. paMDita- muni pAsa-bhAva khane purIne, jAsa-bhAvane choDIne, 5re che. pAsa lAvanI tulanA jAsa-bhAvanuM sevana --ema huM kahuM chuM.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 7H urabrIya 1. bhaDemAnane bhATe (Aesa) yUlI anusAra 'Aesa' 206i saMskRta 35o me thAya-Adeza bhane Aveza.' teno artha cha-bhamAna. 2. bha, ma36 3 (javasaM) cUrNikAra ane TIkAkAroe Ano artha 'maga, aDada vagere dhAnya evo karyo che. zabdakozamAM Ano artha-tRNa, ghAsa, ghauM vagere dhAnya evo karavAmAM Avyo che.' | DaoN. haramana jekobIe A zabda upara TippaNI karatAM lakhyuM che ke bhAratavarSamAM dhAnyanA kaNo dvArA poSita gheTAnuM mAMsa sAruM gAvAmAM Ave . 3. potAnA iTuni (sayaMgaNe) mAno artha cha-potAnA gharanA sAMgamai. yUrei bhUbhA tathA zAntyAyAthai vailya 35mA 'visayaMgaNe' mAnIne 'visaya'no artha '' bhane 'aMgaNa'no artha inj' mevo yo che. viSayAMga // arthAt gRein. bhAno bAlo. arthaindriyona viSayonI en| 42to-42.to -ciMtana 52to-42to- 42vAma mAvyo che. 4. (28) 1) cUrNikAra ane TIkAkAre ahIM eka kathA rajU karI che. kathAnA prasaMgamAM niyuktinI eka gAthA che- AuracinnAI eyAI, jAI carai naMdio / sukttaNehiM lADhAhi, eyaM dIhAulakkhaNaM // gAye potAnA vAchaDAne kahyuM-'vatsa ! A naMdika-gheTAnuM bacce je khAI rahyuM che, te Atura (maraNAsanna)nuM cihna che. rogI aMtakALe pathya ke apathya je kaMI mAge che te badhuM tene ApavAmAM Ave che. vatsa! sUkA ghAsathI jIvana-nirvAha karavo te dIrdhAyuSyanuM lakSaNa che.' 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 158 : AesaM jANatitti Aiso, Aveso vA, Avizati vA vezmani, tatra Avizati vA gatvA ityaaesaa| 2. bRhadvRtti, patra 272 : Adizyate-AjJApyate vividhavyA pAreSu parijano'sminnAyAta ityAdeza:-abhyahitaH prAhuNakaH / 3. (8) uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 158 : javaso muggamAsAdi / (5) bRhadvRtti, patra 272 : 'yavasaM' mudgamASAdi / (2) sukhabodhA, patra 116 / 4. (4) pAiyasaddamahaNNavo, pR. 439 / (4) abhidhAna cintAmaNi, 4 / 261 / 4. Sacred Books of the East, Vol. XLV, Uttaradhyayana, p. 27, Foot-note 3. Mutton of gramfed sheep is greatly appreciated in India. 6. bRhadvRtti, patra 272 : 'svakAGgaNe' svakIyagRhAGgaNe / 7. (7) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 158 : jo jassa visAti sa tassa visayo bhavati, yathA rAjJo viSayaH, evaM yadyasya viSayo bhavati, loke'pi vaktAro bhavanti sarvo hyAtmagRhe rAjA,aMgati tasminniti aMganaM, gRhAMganamityarthaH,athavA viSayA rasAdayaH tAn gaNayan-prINito'sya mAMsena viSayAn bhokSyAmIti, athavA viSayAn iti / (4) bRhadvRtti, patra 272 : yadi vA 'posejjA visayaMgaNe' tti vizantyasmin viSayo-gRhaM tasyAMgaNaM viSayAMgaNaM tasmin, athavA viSayaM-rasalakSaNaM vacanavyatyayAd viSayAnvA gaNayan-saMpradhArayan dharmanirapekSa iti bhAvaH / 8. uttarAdhyayana niyukti gAthA 249 /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 210 adhyayana-7H zloka 2-3, paTi pa-7 AnI tulanA munika jAtaka (na, 30)nA zloka sAthe karI zakAya mA munikassa pihapi, AturannAni bhujati / apposukko bhusaM khAda, etaM dIghAyulakkhaNaM // 5. vizALa dehavALo thaIne mahemAnanI AkAMkSA kare che (viratve re sA rivA) cUrNikAre vizALa dehano artha-mAMthI puSTa zarIra karyo che." prazna UThe che ke maravAnuM koI IcchatuM nathI, to pachI mahemAnanI AkAMkSA karavI kevI rIte saMbhavita bane? cUrNikAre samAdhAnanI bhASAmAM kahyuM che--mAMsathI atyadhika puSTa thaI javAne kAraNe zarIra pote ja medathI phATI paDavA jevI sthitimAM AvI jAya che. A tathyane rUpakanI bhASAmAM 'AkAMkSA kare che ema nirUpita karavAmAM AvyuM che. 6. bicAro (sulI) sUtrakAre AvA pura gheTAnAM baccAMne duHkhI batAvyuM che. prazna thAya che ke samasta sukhopabhoga karavA chatAM paNa te duHkhI kema che? cUrNikAra ane nemicandra AnuM samAdhAna A zabdomAM Ape che ke jevI rIte mAryA janAra manuSya ke pazune zaNagAravA te tattvataH temane duHkhI karavA barAbara ja che. tevI ja rIte A gheTAnAM baccAne khavaDAvavAmAM AvatAM bhAta vagere tattvataH du:khadAyaka ja che. zAntAcArye 'kudI'mAMnA 'mA' kArane lupta mAnIne prathama vyAkhyA "dura karI che. paraMtu ahIM "hura" zabda ahIMnI apekSAe adhika artha Ape che. 7. (satra ) bannattara--A zabdanA cAra arthe karavAmAM AvyA che:- (1) bIjAone ApelI vastu vaccethI ja chInavI lenAra (ra) je bIjo ApavA mAgato nathI, tene baLAtkAre chInavI lenAra. (3) gAma, nagara vageremAM corI karanAra. (4) gAMTha kApI bIjAnuM dhana coranAra. 1. uttarAdhyayana vULa, pR. 22 : vipula nAma mai- (kha) ughA, patra 27: 'di' tti vaNaparagvata: | mivA'syaudanadAnAdIni tattvato duHkhameva tdsyaa2. ejana, . 22 : mApadyavAra svayameva jemAM pravi stIti duHkhii| AesaM parikaMkhae, kathaM so aagcchediti| 4. bRhadavRtti, patra 273 : se'duhi' tti akAraprazleSAt sa 3. (4) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 159: kahaM duhI javasodane'pi ityurabhro'duHkhI sukhI san, athavA vadhyamaNDanabhivAsyaudana dIyamAne ?, ucyate , vadhasya vadhyamAne iSTAhAre vA dAnAdinIti tattvato duHkhitaivAsyeti duHkhii| vadhyAtaMart 1 vADanaMthiTOr fmava sukuM ?, 5, (ka) 3rarAdhyayana yUjhi, pR. 60 | evamasau javasodagAdisukhe'pi sati duHkhamAneva / (kha) vRtti , patra ra74pa
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ urazrIya 211 adhyayana-7: zloka 6-7 Ti 8-12 8. mahAAraMbha (mahAma) je vyavasAyamAM ghaNA prANIonI hatyA karavAmAM Ave che tene mahAAraMbha kahevAmAM Ave che. mahAAraMbha arthAta aparimita hiMsA-vyApAra. 1 9. baLavAna (rivya) Ano zAbdika artha che-jenuM zarIra mAMsa ane zoNita vaDe puSTa banI gayuM che. tAtparyamAM A zabda baLavAna ane samarthano sUcaka che. 2 10. bIjAnuM damana karanAra (pa) je bIjAne potAnI icchAnusAranA kAryomAM niyojita karavAmAM samartha hoya, te 'paraMtu hoya che. je bIjAnuM damana karavAmAM samartha hoya che, te puraMdrama' che. vizeSa : pAMcamA ane chaThThA zlokamAM jaina dharmanA AcArazAstrIya dRSTikoNa pratipAdita che. 11. karakara zabda karatAM-karatAM (ra) cUrNikAre Ano artha-madhura ane jaMtura mAMsa karyo che." vRttimAM Ano artha che-je mAMsa khAtI veLAe caNAnI jema kara-kara' zabda kare che, tevuM carabIvALuM, tura ane atyanta pAkI gayeluM mAMsa.5 12. narakanA AyuSyanI AkAMkSA kare che (mAthe nara ) prastuta traNa zloko (5, 6, 7)mAM keTalIka pravRttiono nAmollekha karI temanAthI thanAra pariNAma arthAtu narakagamanano nirdeza karavAmAM Avyo che. te pravRttio saMkSepamAM AvI che(1) hiMsA (5) mahAAraMbha (2) mRSAvAda (6) mahAparigraha (3) adattAdAna (7) mAMsa-madirAnuM sevana (4) viSayAsakti (8) zoSaNa. sthAnAMga (4628)mAM narakyogya karmArjananA cAra hetuo mAnyA che- 1. mahAAraMbha . paMcendriya-vadha 2. mahAparigraha 4. mAMsa-bhakSaNa 1. vRtti , patra ra71 : madA-aparimita:, mAraH:- anekajantUpadhAtakRd vyaapaarH| 2. ejana, putra ra7 : rivrutti parivRDha:-yputaia zoNitatayA tat kriyA samartha iti yAvat / 3. ejana, patra ra7 : parIna-acAna ramata-yata kRtyAbhimatakRtyeSu pravartayatIti parandamaH / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 160 : kakkaraM nAma mahura daMturaM mAMsaM pa. vRtti , patra ra71
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhaNANi 212 adhyayana-7: zloka 8-9 Ti 13-16 A cAre kAraNono vistAra A traNa zloko (5-3)mAM che. naraka-gamananA A cAra hetuo ja nahi, bIjA paNa aneka hetuo hoI zake che. adhyavasAyonI kliSTatA ane tenAthI saMcAlita koI paNa pravRtti narakanuM kAraNa banI zake che. vRttikAra anusAra pAMcamA ane chaThThA zlokanA be caraNomAM AraMbha-hiMsAnuM kathana karavAmAM AvyuM che tathA chaThThAnA bAkInA be caraNomAM ane sAtamA zlokanA pahelA be caraNomAM rasagRddhino nirdeza che, avaziSTa be caraNomAM AraMbha ane rasagRddhithI thanAra pariNAma--durgatigamanano nirdeza che." 13. duHkhathI ekatrita karelAM ( 6) cUrNikAre jussAdanA traNa artha karyA che - 1. 'kuTuM sAdaDuMtusAda -kaSTapUrvaka upArjita, bIjAne rAjI karI upArjana karavuM. 2. kuvA vA sArDa-dusa-zIta, vAta vagere aneka kaSTone sahana karIne meLavela. 3. duSTa upAyo vaDe bIjAnI saMpatti laI levI. zAntAcArye Ano mULa artha Avo karyo che-svayaM duHkha bhogavIne tathA bIjAne paNa duHkhI karIne prApta karavuM. Ano vikalpika artha che-atyanta kaSTapUrvaka saMcita. AcArya nemicandra eka zloka uddhata karI dhananA 'dussAdanuM samarthana karyuM che - ___ 'arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigarthaM duHkhabhAjanam / / ' 14. jugAra vagere dvArA gumAvIne (hi) Ano sAmAnya artha che-choDIne. paraMtu prastuta prakaraNamAM Ano artha che-jugAra vagere vyasano vaDe gumAvIne. nemicandra A ja Azayano eka zloka uddhata karyo che dyUtena madyena paNAGganAbhiH, toyena bhUpena hutAzanena / malimlucenAM'zahareNa nAzaM, nIyeta vittaM va dhane sthiratvam / / 15. phakta vartamAnane ja jonAra jIva (paSNupUtraparAtha) 'pratyutpanna'no artha che-vartamAna. je mAtra vartamAna mATe ja ekaniSTha che, te pratyutpanna-parAyaNa hoya che. mAtra vartamAnane jonAra nAstika hoya che ane te paralokathI sarvathA nirapekSa banI mAne che-"patAvIne toDyuM, yavanandriyava:'--loka ATalo ja che, jeTalo najare paDe che. paraloka, svarga, naraka mAtra kalpanA che. 16, maraNAntakALe....zoka kare che. (2vitama soyaruM) nAstikapaNe jIvana jIvanAra vyakti paNa mRtyu samaye zokanimagna banIne vicAre che-"hAya ! have mAre ahIMthI javuM 1, vRtti , patra ra76T khetthakhalAvatthaM dussAhaDaM, dussAravitaMti bhaNitaM hoti / 2. rAdhyayana yUjhi, pR. 266 : sArDanA 3pAnAM, kuTuM 3. vRtti , patra 27% I sAhaDaM dussAhaDaM, paresiM paresiM uvarodhaM kAUNaMti bhaNitaM 4. suvavadhA, patra 277 hoti / dukkheNa vA sAhaDaM dussAhaDaM, sItavAtAdi- 5. muvIdhA, patra 227 : 'hitnA' dUtAvyA tyava7 | kilesehiM uvacitaMti, athavA katAkataM detavvamadetavvaM
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya ra13 adhyayana-7H zloka 10-11 Ti 17-18 paDaze. huM nathI jANato ke huM kyAM jaIza? mArI kaI gati thaze? meM mAruM AkhuM jIvana mohamAM mUchita banI Ama ja veDaphI nAkhyuM." vRttikArano mata che ke atyanta nAstika vyakti paNa mRtyu samaye mAraNAntika vedanA vaDe abhibhUta thaI potAnA jIvana para AMsu vahAve che.' 17. gheTAnuM baccuM (ve) zAjyAcArye 'ka'no artha 'pazu' tathA prastAvAnusAra urabra' (gheTAnuM baccuM) karyo che. "ga" zabda anekArthaka che. tenA bakaruM, gheTuM, gheTI vagere aneka artho thAya che. ahIM teno arthaghaMTI ke gheTuM che. tenA sthAne " ' ane "ra" e be zabdo vadhumAM ahIM prayojAyA che. "'ne artha-gheTuM ane bakaruM paNa thaI zake che paraMtuM 'vara'no artha gheTI ke gheTuM ja che. 18. AsurIya dizA (naraka)nI tarapha (sAsura vi) jayAM sUrya na hoya tene 'AsurI" (sUrya) kahevAya che. Ano bIjo artha 'bAsurIca karavAmAM Avyo che. raudra karma karanAra 'asura" kahevAya che ane 'asuranI je dizA hoya che tene 'AsurIya' kahevAya. Ano tAtpardhArtha che-naraka tyAM sUrya nathI hoto tathA te dUra karma karanArAonI dizA che eTalA mATe te AsurIya che. tAtparya e che ke te aMdhakArapUrNa dizA che. prathama artha anusAra 'amUriya' pATha hovo joIe ane dvitIya artha anusAra 'bAkurIya' pATha hovo joIe. 19. kAkiNInA ( f) cUrNi anusAra eka rUpiyAnA eMzImA bhAgane tathA 'visAvaga'nA cothA bhAgane kAkiNI kahevAmAM Avato hato." vi(va)vavidezI zabda che. A eka prakArano sikko hato. te rUpiyAnA vIsamA bhAgano hato." zAntAcArye lakhyuM che-vIsa koDIonI eka 'kAkiNI' thAya che. moniyara-moniyara viliyamsa anusAra vIsa koDIonI, athavA 'paNa'nA cothA bhAganI eka "kAkiNI' thAya che. vIsa mAsAno eka "paNa" thAya che ane pAMca mAsAnI eka 'kAkiNI'. A vivaraNathI e spaSTa jaNAI Ave che ke te samaye bIjA-bIjA sikkAonI sAthe-sAthe kAkiNI, vIsovana, paNa, koDI vagere paNa calaNamAM hatA. jo ApaNe rUpiyAne madhyabiMdu mAnI vicArIe to20 kAkiNI 1 rUpiyo 20 vIsopaga 1 rUpiyo 20 koDI 2) paNa 1 rUpiyo -- 1 kAkiNI 16OO koDI. 1 rUpiyo * paNa athavA 5 mAsA 1, (ka) vR tti , patra ra7, I (kha) suvavo, patra 228. 2. vR tti , patra 276 : mana:- pazu, pa veda pramAku: | 3. (ka) uttaradhyayana vULa, pR. 62: nA sUro vikaMti, AsuriyaM vA nArakA, jesiM cakkhidiyaabhAve sUro Udyoto Nasthi, jahA egeMdiyANaM disA bhAvadisA khettadisAvi gheppati, asatItyasurAH, asurANAmiyaM AsurIyaM adhogatirityarthaH / (4) bRhadvRtti, patra 276 : avidyamAnasUryAm , upalakSa NatvAdgrahanakSatravirahitAM ca, dizyate nArakAditve nAsyAM saMsArIti dIk tAm, arthAt bhAvadizam, athavA raudrakarmakArI sarvo'pyasura ucyate , tatazcA surANAmiyamAsurIyA tAmAsurIyAM dishm|| 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 161 : kAgINI NAma rUvagassa asItimo bhAgo, vIsovagassa ctubhaago| 5. pArUsamaUUva, pR. 2007T 6. vRtti , patra ra72, " fr:'_fdhaMtivAparva: 9. A Sanskrit English Dictionary, p. 267 : A small coin or a small sum of money equal to twenty Kapardas or Cowries or to a quarter of a Pana.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 214 adhyayana-7: zloka 13 Ti 20-22 anuyogadvAra (sUtra 132)mAM sonuM, cAMdI, ratno vagere toLavA mATenA kATalAmAM guMjA (caNoThI), kAkiNI vagereno ullekha thayo che. kAkiNInuM mApa savA ratI bhAra mAnavAmAM AvyuM che. A paNa uparyukta tAlikAnA AdhAre yogya lAge che. pANinInA vyAkaraNamAM "jiLI'no prayoga thayo nathI. te parathI ema anumAna karI zakAya ke te samaye te sikkAnuM pracalana thayuM nahi hoya. cANakya tAMbAnI sUcimAM tenuM nAma ApyuM che (kauTilIya arthazAstra, rA19). bauddha sAhityamAM kAkiNI tathA kArdApaNano ullekha maLe che. ATha kAkiNIno eka kArSApaNa thato. cAra kAkiNInA traNa mAsA thatA. kAtyAyananA sUtra pA 133 uparanA be vArtikomAM kAkiNI ane akAkiNIno ullekha karavAmAM Avyo che. tyAM eka, doDha ane be kAkiNInA mUlyathI maLanArI vastu mATe , adhvaryAnI ane divALI prayoga siddha karavAmAM AvyA che. juo-204ramAM dIvo'nuM TippaNa. 20. hajAra (kArlApaNa) (sada) saMdarsa' zabda dvArA hajAra kArdApaNa upalakSita karavAmAM AvyA che evo cUrNi ane vRttino mata che. kArdApaNa eka prakArano sikko che. tenuM mApa, je dhAtu toLavAmAM Ave che tenA AdhAre juduM juduM hoya che. jema ke jo sonuM hoya to soLa mAsA, jo cAMdI hoya to soLa paNa athavA 1280 koDI, jo tAMbu hoya to 80 raktikA (ratI) athavA 176 grena vagere. nArade (jeno samaya i.sa. 100 ane 3CO vacce Ave che) eka sthAne kahyuM che ke cAMdIno kArdApaNa dakSiNamAM calaNamAM hato ane prAcya dezamAM te vIsa paNa barAbara hato tathA paMcanaMda pradezamAM vaparAtA kASapaNane teo pramANabhUta mAnatA na hatA.' vizeSa vivaraNa mATe juo-2042nuM 'hAvo' paranuM TippaNa. 21. (zloka 11) A zlokamAM be kathAono saMketa che- 1. eka kAkiNI mATe hajAra kArSApaNa hAravA. tulanA sIlavvayAI jo bahuphalAiM, haMtUNa suhamahilasai / dhiidubbalo tavassI, koDIe kAgiNiM kiNai ||(updeshmaalaa, zloka 188) 2. kerImAM Asakta thaIne rAjAe potAnA jIvana ane rAjyane khovuM. baMne kathAo mATe juo-Amukha, pR. 202. 22. prajJAvAna puruSanI (pAvo ) zAntAcArya anusAra te ja vyakti prajJAvAna kahevAya che je jJAna ane kriyA-baMnethI yukta hoya, je heya ane upAdeyanI viveka-buddhithI yukta hoya. nizcayanaya anusAra kriyarahita prajJA aprajJA ja hoya che.' nemicandra anusAra prakRSTa jJAna prajJA che. kriyA-vikalpa jJAna pravRSTa hotuM ja nathI, kema ke temAM rAga-dveSa vagere bhaLelAM hoya che. AthI te aprajJA ja che." -- 1. (ka) saMyuttarAya, rUArArU II (kha) yureTTi nAva 4, prathama 7, pR. 202 2. (ka) 3jarAdhyayana vU, . ra62 / (kha) vRtti , patra 276 : 'pada' , kArSApaNAnAmiti gmyte| 3. Monier Monier-Williams, Sanskrit English Dictionary, p. 276. 4. divya gratA, pR. 74, 75 / 6. surothA, patra 222
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya 215 adhyayana-7: zloka 14-16 Ti 23-25 1 pUrva 23. aneka varSa nayuta (asaMkhyakALa)nI ( vANa3) varSonA aneka 'nayuta--arthAt palyopama, sAgaropama. 'nayuta" eka saMkhyAvAcI zabda che. te padArthanI gaNatarImAM paNa prayukta thAya che ane AyuSyakALanI gaNatarImAM paNa. ahIM AyuSyakALanI gaNatarI karavAmAM AvI che. AthI tenI pAchaLa varSa zabda joDavo paDe. 'varSa-nayuta' varSonI saMkhyA Ape che. 'nayuta'mAM jeTalA varSa hoya che tenuM parimANa A rIte che--- 84,0,000 varSa 1 pUrvaka 84,00,000 pUrvaka 84,00,000 pUrva 1 nayutAMga 84,OOOO nayutAMga 1 nayuta (84 lAkha x 84 lAkha x 84 lAkha X 84 lAkha )= eka nayuta. arthAt eka nayutamAM ATalAM- 49,78,61,36,000,000,00,000,00,00,00,000 varSa thaze. 24. so varSa jeTalAM alpa jIvana mATe (ko vANiyAGU) Ano zAbdika artha che-so varSa jeTalAM ochA AyuSya mATe cUrNi anusAra bhagavAna mahAvIre jayAre dharmanuM pratipAdana karyuM tyAre sAmAnyapaNe manuSyanuM AyuSya so varSanuM hatuM. A AyuSya "nayuta'nI apekSAe ghaNuM ochuM che. vRtti anusAra bhagavAna mahAvIranA tIrthamAM manuSya ghaNe bhAge so varSa jeTalA nyUna AyuSyavALA hatA.' prastuta zlokamAM viSaya ane AyuSyanI tulanA karavAmAM AvI che. svarganI sthiti dIrghakAlIna hoya che. tenI tulanAmAM manuSya-jIvananI sthiti alpakAlIna batAvavAmAM AvI che. 25. (zloka 14-16). sUtrakAre be zloko (14-15)mAM eka vyAvahArika upamAno ullekha karyo che. soLamA zlokamAM te kathAnuM nigamana rajU karyuM che. nemicandra sarasa zabdomAM te kathAno vistAra A pramANe karyo che eka dhanika vANiyAnA traNa putro hatA. teNe potAnA putronI buddhi, vyavasAyika kuzaLatA, puNyazALIpaNuM ane puruSArthanI parIkSA levA vicAryuM. teNe eka upAya karyo. traNa putrone eka-eka hajAra kArdApaNa ApatA teNe kahyuM - "A mUDImAMthI tame traNe dhaMdho karo ane amuka samaya pachI mArI pAse mUDI laI pAchA Avo' te traNe mULa mUDI laI potAnA nagarathI nIkaLI paDyA ane judA judA nagaromAM vyApAra karavA mATe goThavAyA. eke vicAryu-pitAjI amArI parIkSA karavA Icche che. eTalA mATe temaNe paradeza mokalyo che. have mAruM kartavya che ke huM pracara dhana upArjita karuM ane pitAjIne saMtoSa pahoMcADe. je manuSya puruSArtha nathI karato te mAtra "haDaphA' jevo hoya che, mAtra ghAsanA pUtaLA jevo hoya che. eTalA mATe jAte puruSArtha karavo jarUrI che. mArA mATe arthopArjanano A suMdara avasara che. kahAM paNa che ke-prathame mAnatA vidyA, dita nAnAM dhanaM. tRtIye na tapastAM, vatarthe hiM riSyati ? je vyaktie potAnI pahelI vayamAM vidyAnuM adhyayana nathI karyuM, bIjI vayamAM dhana kamAyo nathI ane trIjAmAM tapazcaryA karI nathI-sAdhanA karI nathI, te aMtima vayamAM zuM karavAno hato?' Ama vicArI te dhanopArjanamAM lAgyo. sAdagImaya jIvana jIvavAnuM lakSya banAvyuM ane jugAra vagere vyasanothI dUra rahI niSThApUrvaka vyApAra karavA lAgyo. vyApAra cAlyo ane tene vipula lAbha thayo. 1. uttarAdhyayana mULa, pR. 63: aAvatA vasisanADAsu marNuM 2. vRddhatta, patra 278 : avataza tharatha tIrthe prAyo cUnadhmmo paNIto ityataH UNe vaassyaaue| varSazatAyuSa eva jantava itIthamupanyAsaH /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 216 adhyayana-7: zloka 14-16, 17Ti 25-26 bIjA chokarAe vicAryuM-'amArA gharamAM dhananI kamI nathI. pracura dhana che amArI pAse. paraMtu navuM kaMIka kamAyA vinA te dhana paNa kyAreka ne kyAreka khatama thaI jaze. eTalA mATe mAre muLa dhananI surakSA karavI joIe. te vyApAra karavA lAgyo, je napho thato te bhojana vageremAM kharcI nAkhato, kaMIpaNa bacAvato nahi. trIjA chokarAe vicAryuM- vicitra che ke amArA gharamAM sAta peDhI sudhI kharcAe to paNa khUTe nahi eTaluM dhana che. paraMtu pitAjI vRddha che. emanAmAM vicAravAnI zakti nathI. dhana khUTI nA paDe eTalA mATe temaNe amane paradeza mokalI dIdhA. sAcuM ja kahyuM che ke paMcAsA volINA, chaTThANA nUNaM jaMti purisassa / rUvANA vavasAyo, hiri sattodArayA ceva // jayAre vyakti pacAsa varSanI vayane pAra karI jAya che tyAre tenAmAM cha khAmIo Ave che-(1) rUpa ochuM thAya che. (2) AjJA devAnI kSamatA rahetI nathI, (3) vyavasAya karavAnI nipuNatA ochI thAya che, (4) zaramahInatA, (5) zaktinI nyUnatA ane (6) udAratAnI kamI. huM zA mATe dhana kamAvAnI upAdhimAM paDuM?' Ama vicArI teNe vyApAra na karyo ane mAtra jugAra, madya, mAMsa vagerenA sevanamAM lAgyo rahyo. thoDAka ja divasamAM tenI mULa mUDI vaparAI gaI. samayanI mudata pUrI thaI. traNe potAnA nagaramAM pAchA pharyA. je putre potAnI mULa mUDI paNa gumAvI hatI pitAe tene potAnA ja gharamAM nokaranI mAphaka rahevA mATe pharaja pADI. jeNe mULa mUDInI surakSA karI hatI tene gharanuM kAmakAja soMpyuM ane jeNe mUDI vadhArI hatI tene gharanA svAmI tarIke niyukta karyo A ja kathAnI bIjI paraMparA AvI che- traNe vepAra karavA lAgyA. jeNe potAnI mULa mUDI khoI nAkhI hatI te AgaLa vyApAra karavA mATe azaktimAna banI gayo. pachI teNe nokarI zarU karI. bIjAe mULa mUDInI surakSA karI ane pharI vyApAra karavA lAgyo. trIjAe mULa mUDI eTalI vadhArI ke te potAnA parivAra sAthe AnaMdathI rahevA lAgyo.' soLamA zlokanuM nigamana A rIte che- traNa saMsArI jIvo manuSya yonimAM janmyA. temAMthI eka vyakti saMyama, Arjava, mArdava vagere guNothI samanvita banI madhyama AraMbha ane parigrahapUrvaka jIvanayApana karavA lAgyo. te marIne pharI manuSya-bhavamAM Avyo. A mULanI surakSA che. bIjo samyapha-darzana ane cAritrika guNoyukta banI sarAga-saMyamanuM pAlana karI devalokamAM gayo. teNe mULa mUDI vadhArI. trIjAe potAnuM jIvana hiMsA vageremAM vyatIta karI marIne naraka yoni ke tiryaMca-yonimAM janma lIdho. A mULa mUDIne hArI javAnI vAta che. 26. vadha-hetuka (vahamUniyA) cUrNi anusAra AnuM saMskRta rUpa vyadhamUrtiA ' ane vRtti anusAra 'vadhapUniva' che. rAdha'no artha pramAraNa ke tADana ane 'vadha'no artha prANadhAta, vinAza ke tADana karavAmAM Avyo che. 1. suSyavothA, patra 226, 20 | 2. ejana, patra 220 3. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 264T (kha) vRtti , patra 2805 (ga) suvavadhA, patra 220I
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya 217 adhyayana-7: zloka 20Ti 27-28 27. lolupa ane vaMcaka puruSa (nottayAsa) ahIM 'nautayA' zabda vicAraNIya che. te puruSanuM vizeSaNa hoya to tenuM rUpa 'nona' hovuM joIe. 'to saDha no artha 'lolupatAthI zaTha hoya to ukta pATha bese che. paraMtu A artha mAnya rahyo nathI. vRttikAre 'notayA' pAThanI saMgati A pramANe karI che-je manuSya mAMsa vageremAM atyanta lolupa hoya che, te temAM ja tanmaya banI jAya che. te ja tanmayatAne pragaTa karavA mATe ahIM 'nona' (lolupa)ne paNa 'nonatA' (lolupatA) kahevAmAM Avela che. "rA' ke 'mA'ne alAkSaNika mAnavAmAM Ave to 'tona'nuM 'nona' bane che- stotsava' arthAt lolupa. 'za4no artha che-ALasu ke vizvasta vyaktione ThaganAra. mAMsAhAra narakagati ane vaMcanA tiryaMcagatimAM utpanna thavAnA hetuo che. eTalA mATe A zlokamAM 'tautraya ane zaTano prayoga sApekSa che. 28. (zloka 20) A zlokamAM vimAtra zikSA, gRhisuvrata ane karmasatya A traNe zabda vizeSa arthavALA che. cUrNimAM zikSAno artha zAstra-kaLAmAM kauzalya evo che. zAntAcArye zikSAno artha-prakRtibhadratA vagere guNono abhyAsa evo karyo che. prastuta prakaraNamAM A artha adhika saMgata che. cUrNimAM suvratano artha 'brevarAzIta che." zAjyAcArye suvratano artha-sapuruSocita, aviSAda vagere guNothI yuktakaryo che. ahIM vratano prayoga Agamokta zrAvakanA bAra vratonA arthamAM nathI. te vratone dhAraNa karanAra "revAti' (vaimAnika)mAM ja utpanna thAya che. ahIM suvatInI utpatti manuSya-yonimAM batAvavAmAM AvI che. eTalA mATe ahIM vratano artha-prakRtibhadratA vagerenuM anuzIlana evo hovo joIe. sthAnAMgamAM batAvavAmAM AvyuM che ke manuSya-gatino baMdha cAra kAraNo vaDe thAya che1, prakRti-bhadratA, 2. prakRti-vinItatA, 3. sAnukrozatA, 4. amatsaratA. jIva jevo karma-baMdha kare che, tevI gati tene prApta thAya che. eTalA mATe tene karma-satya kahevAmAM Avela che. 10 jIva je kame kare che te tene bhogavavAM ja paDe che, bhogavyA vinA temanAthI teno chUTakAro thato nathI. 11 eTalA mATe jIvone karma-satya kahevAmAM AvyA che. jemanAM karmo (mAnasika, vAcika ane kAyika pravRttio) satya (avisaMvAdI) hoya che, teo karma-satya 1. vRtti , patra 280: 'nonAtha' tti to navA- 7. vRtti , patra 282: "sudAtAza' vRtalapupatA:, te di pizitAdilAmpaTyaM tadyogAjjantapi tanmayatvakhyApanArtha prakRtibhadrakatvAdyabhyAsAnubhAvata eva na vipadyapi viSIdanti loltetyuktH| sadAcAraM vA naavdhiiryntiityaadigunnaanvitaaH| 2. (ka) sattA dhyAna pUf, pU. 64 : ghaWvarayrd - 8, ejana, patra 282: mAnavahitavratadhAra vINAva, ramavAnA devagatihetutayaiva tdbhidhaanaat| (kha) 13aai , paga 280 : Tran Trda - 9. DA, kAdarU0, afeefEnavA kapAsIyA vaza vishvstjnvNckH| pagareMti, taMjahA-pagatibhaddatAe, pagativiNIyayAe, 3. TA, 4 / 628, 626 / sANukkosayAe, amcchritaae| 4. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 165 : zikSAnAma zAstrakalAsu 10. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 165 : kammANi saccANi jesiM te kaushlym| kammasaccA, tassa jArisANi se tAvaM vidhiM gatiM labhati, taM 5. dhRvRtti, patra 282 : 'zikSafma:' pratibakatvIdAgya- subhamasubhaM vaa| sapafpa: 11, ejana, pR. 26 : athavA vasatyA di, sarve ne, 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 165 : brahmacaraNazIlA suvratAH / avede naveitti, yadi hi kRtaM karma na vedyate tato na krmsA: puti
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraSnayaNANi 218 adhyayana-7 zloka 21, 24 Ti 29-33 kahevAya che. jemanAM karmo nizcita rUpe phaLa ApanArA hoya che, teo karma-satya kahevAya che. "HsaDyA 4 grfrLo' A arthAntaranyAsa che. 29. vipula zikSaNa (vinA sivavA) zikSaNa be prakAranuM hoya che-prahaNa arthAta jANavuM ane Asevana arthAt jANelA viSayano abhyAsa karavo. jJAna vinA Asevana samyapha nathI thatuM ane Asevana vinA jJAna saphaLa nathI thatuM. eTalA mATe jJAna ane Asevana baMne maLIne ja zikSaNane pUrNa banAve che. je vyaktionuM zikSaNa vipula hoya che-samyaku-darzana-yukta aNuvrato ke mahAvratanI ArAdhanA vaDe sampanna hoya che teo devalokamAM utpanna thAya che. 30. zIlasaMpanna....karanAra (sInavaMtA pravINelA) zIlano artha che-sadAcAra, je uttarottara guNone prApta kare che, je lAbhonukha hoya che, teo savizeSa kahevAya che. 31. adIna-parAkramI ( T) cUrNimAM "adIna'nA traNa artho maLe che-(1) kaSTa-sahiSNu, (2) asaMyamano parihAra karanAra, (3) sadA prasanna rahenAra. vRttimAM AnAM be artha maLe che-(1) je evI ciMtAthI mukta hoya che ke mAre ahIMthI marIne kyAM javAnuM che, (2) je parISaho ane upasargo AvI paDatAM dIna nathI banato." 32. devatvane (varSa) ahIM soLamA zlokanA 'nAgo sevArUM banuM nigamana che. vRttikAre ahIM prazna upasthita karyo che ke ahIM devatvanA lAbhanI vAta zA mATe karavAmAM AvI ? vAstavamAM muktidhAmanI vAta karavI joItI hatI. AnuM samAdhAna ApatAM teo kahe che-Agamo saikAlika hoya che, koI samaya-vizeSanAM hotAM nathI. vartamAnakALamAM viziSTa saMhanananA abhAvamAM muktinI prApti asaMbhavita che, eTalA mATe ahIM 'devatvanI vAta kahevAmAM AvI che. vRttinI A vyAkhyAthI prasaMgAntara thaI jAya 33. A ati saMkSita AyuSyamAM (saddhimi nAI) A kALamAM manuSyanuM sAmAnya AyuSya so varSanuM mAnavAmAM Ave che. AnAthI vadhu AyuSyavALA manuSyo ghaNA thoDA hoya 1. bRhadvRtti, patra 281 : karmaNA-manovAkkAyakriyAlakSaNena 6. bRhadvRtti, patra 282 : adInAH kathaM vayamamutra bhaviSyAma satyA-avisaMvAdinaH krmstyaaH| iti vaiklavyarahitAH pariSahopasargAdisambhave vA na dainyabhAja ejana, patra 28:satyana-vaccahanana vakhaff- itydiinaaH| jJAnAvaraNAdIni yeSAM te stykrmaannH| 7, vRtti , patra 282: nagu tattvato tiva nAma:, 3. suhavA , patra 222: 'zikSA' prahaiDaDavanAbhi ! tat kimiha tatparihArato devagatirukteti ? ucyate, sUtrasya 4. davRtti, patra 282 : vipunA'niHzakSitatvarita vityA- trikAlaviSayatvAt, muktezcedAnI viziSTasaMhananAbhAvato'cArANuvratamahAvratAdiviSayatvena vistiirnnaa| bhAvAd devagatezca chevaDheNa ugammai cattAri u jAva AdimA 5. uttarAdhyayana cUrNi : pR. 165 : No dINo addINo iti kappA' iti vacanAcchedaparivartisaMhananinAmidAnIMta addINo NAma jo parIsahodae Na dINo bhavati, athavA nAnAmapi sambhavAdevamuktamiti / rogivat apatthAhAraM akAmaH asaMjamaM vajjatIti adIna:, je puNa hRSyanti iva te addINA /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya 219 adhyayana-7: zloka 25 Ti 34-36 che. A ati saMkSipta AyuSya che. A teno eka artha che. teno bIjo artha che-AyuSya be prakAranuM hoya che-sopakrama ane nirupakrama. sopakrama AyuSyamAM aneka avarodho Ave che ane prANI akALe ja kAla-kavalita banI jAya che. te potAnA AyuSya-karmanAM pudgalone zIdhra (TUMkA gALAmAM) bhogavI le che." 34. yogakSemane (varSa) yogano artha che-aprAptanI prApti ane kSemano artha che prAptanuM saMrakSaNa. ahIM 'yogakSema'nuM tAtparya che-adhyAtmanI te avasthAone prApta karavI je Aja sudhI prApta hatI nahi ane je prApta che tenuM samyapha saMrakSaNa karavuM, paripAlana karavuM. prastuta zlokamAM prazna karavAmAM Avyo che ke jayAre AyuSya ATaluM alpa che to manuSya zA kAraNe potAnuM yogakSema jANato nathI? athavA jANavA chatAM paNa tenI upekSA kare che? yogakSemane na jANavAnA be kAraNo AgaLanA zloka (25)mAM nirdiSTa che-(1) kAmabhogomAMthI nivRtta na thavuM ane (2) pAra utAranAra mArgane sAMbhaLI-jANIne paNa tenI upekSA karavI. gItAmAM paNa yogakSema zabda vaparAyo che. tyAM teno artha che-aprAptanI prApti ane prAptanI rakSA. 35. (zloka 24) prastuta zlokanA aMtamAM vRttikAroe A adhyayanamAM prayukta pAMca daSTAMtonuM nirgamana prastuta karyuM che. te A rIte che - 1. urabranuM daSTAMta-bhogonA upabhogathI bhaviSyamAM thanArA doSonuM nidarzaka. 2-3. kAkiNI ane AmraphaLanuM daSTAMta-bhaviSyamAM apAya-bahula thavA chatAM paNa je atuccha che-pracura che, tene choDI zakAya nahi-tenuM nidarzaka. 4. vaNikanuM dRSTAMta-tuccha vastune paNa te ja choDI zake che je lAbha ane alAbhane jANavAmAM kuzaLa hoya, je Aya-vyayanI tulanA karavAmAM kuzaLa hoya-A tathyanuM nidarzaka dRSTAMta. 5. samudranuM dRSTAMta-Aya-vyayanI kevI rIte tulanA karavI-tenuM nidarzaka daSTAMta. jema ke divya kAmabhoga samudranA pANI jevAM che. tenuM upArjana mahAna Aya che ane anupArjana mahAna vyaya che. 36. kAmabhogomAMthI nivRtta na thanAra puruSanuM (AmALiyAsa) kAma-nivRtti pratyeka manuSya mATe Avazyaka che. somadevasUrie trivarganA saMtulana vize vimarza karyo che. temanA mata anusAra jenAthI badhI Indriyo sAthe prIti thAya che, tenuM nAma che "kAma". temaNe kAmasevana viSayamAM keTalAka vikalpo raju karyA che- 1. kAmanuM sevana teTalI hada sudhI hoya, ke jenAthI dharma ane arthanI siddhimAM bAdhA na pahoMce. 2. dharma, artha ane kAmanuM saMtulita sevana hoya. 1. (ka) 3rAdhyayana vULa, 685 (kha) vRkravRtti, patra 283 2. bRhadvRtti, patra 283 : alabdhasya lAbho-yogo, labdhasya ca paripAlana-kSemo'nayoH samAhAro yogakSemaM, ko'rthaH ? aprAptaviziSTadharmaprApti prAptasya ca paripAlanam / 3. tA, 222 4. (ka) vRvRtti, patra 283, 284 1 (kha) mukavothA, panna 222T. 5. somadeva nItisUtra, vanasamudeza, 1: ApanA rasAnuviddhA yataH sarvendriyaprItiH sa kAmaH /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 3. kAmanuM ati sevana zarIrane pIDA pahoMcADe che ane dharma ane arthamAM vighna kare che. 4. jyAM dharma, artha ane kAma eka sAthe prasaMga paDe tyAM prAthamikatA che dharmanI, pachI arthanI ane kAmanuM sthAna che saunA aMtamAM 1 je manuSya arthanuM atisevana kare che, te kAma ane dharmanuM atikramaNa kare che. je kAmanuM atisevana kare che, te dharma ane arthanuM atikramaNa kare che. je dharmanuM atisevana kare che te artha ane kAmanuM atikramaNa kare che. jIvana mATe dharma, artha ane kAma- traNe Avazyaka che, paraMtu temanuM saMtulita sevana ja sukhada avasthA pedA karI zake che. 37. pAra laI janAra mArgane (nAyAyaM mAM) samyajJAna, samyagdarzana ane samyacAritra--A ja nairyAtrika mArga che, mukti-mArga che. A ja pAra laI janAra mArga che. 39. (rUThThI khuThThuM no vaLyo suThThuM) Rddhi--suvarNa vagere. vruti-zarIranI kAnti. yaza--parAkramathI thanArI prasiddhi. 38. pUtideha (audArika zarIra)nuM (pUve) zarIra pAMca prakAranAM hoya che--audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kAryaNa. audArika zarIra rakta, mAMsa, hADakAM vagerethI baneluM hoya che. AthI tene 'pUtiveda'durgaMdha pedA karanAra zarIra mAnavAmAM AvyuM che. varNa--gAMbhIrya vagere guNothI thanArI prazaMsA athavA gaurava. sukha-ISTa viSayonI prAptithI thanAra AhlAda. 40. (zloka 28-29) A zlokomAM vaparAyelA keTalAka zabdonA artha 1. dharma--ahiMsA, saMyama ane taparUpI lakSaNavALo AcAra 2. adharma--viSayAsakti, padArthAsakti. 3. bAla-ajJAnI. 1. moma Teva nItisUtrALi, jAmasamuddeza 2, 3, 4, 13 : dharmArthAviroghena Ama seveta ..... / O samaM vA trivarga seveta / 220 . 0 eko hyatyAsevito dharmArthakAmAnAM AtmAnamitarau ca pIDayati / dharmArthakAmAnAM yugapat samavAye pUrvaH pUrvo garIyAn / adhyayana-7 : zloka 26-29 Ti 37-40 2. uttarAdhyayana vRdhdhi, pR. 267 : nayaLazIno vaiyayi, maLyuM ti daMsaNacarittamaiyaM / 3. mulavoyA, patra 123: 'Rddhi: ' vanAvijJamuvAya:, 'vrutiH' rIrAnti:, 'yaza:' pAmatA prasiddhi:, 'vAM: ' gAMbhIryAdiguNaiH zlAghA gauravatvAdi vA, ... sukhaM yathepsitaviSayAvAsau AhlAdaH /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ urabhrIya 221 adhyayana-7: zloka 28-29 Ti 40 4. dhIra-pratimAna. jenAmAM dhRti-mananA niyamananI zakti hoya che te. vRttimAM AnA be artha maLe che-(1) buddhimAna ane (2) kaSTomAM akSubdha rahenAra. kavinI prasiddha ukti che- 'virata sata vitriyanta ceSAM na vetAMti va dharA:6-vikAranA kAraNo upasthita thavA chatAM paNa je manuSyonuM mana vikAragrasta nathI thatuM teo ja dhIra che. dazavaikAlika sUtranA TIkAkAra AcArya haribhadrasUri kahe che-dazavaikAlikanA prathama adhyayanamAM dharmanuM varNana che. te dhRti vinA TakI zakato nathI. AthI bIjA adhyayana 'sAmaupuSyavaM'mAM dhRtinuM pratipAdana che. zramaNya ane tapanuM mULa kRti che- jassa dhiI tassa tavo jassa tavo tassa suggaI sulabhA / je adhiimaMtapurisA tavo'pi khalu dulaho te siM / / jenAmAM dhRti hoya che, tene tapa hoya che. jene tapa hoya che, tene sugati sulabha che. je avRtimAna puruSo che, temanA mATe tapa paNa nizcitapaNe durlabha ja che. mahAbhArata anusAra sukha ane duHkhamAM vicalita na thavuM, samAna rahevuM, dhRti che. dhRti bIjo sAthI che." 5. sarvadharmAnuvartI-vRttikAre sarvadharmano artha-zAMti vagere dazavidha yatidharma-karyo che. tenuM anuvartana karanAra sarvadharmAnuvartI hoya che." 1. bRhadvRtti, patra 285 : dhI:-buddhistayA rAjata iti dhIra: dhImAn parISahAdyakSobhyo vA dhIraH / 2. kumArasaMbhava, Apa 1 3. mahAbhArata, zAntiparva 162 / 19 : dhRtirnAma sukhe duHkhe yathA nApnoti vikriyAm / 4. ejana, vanaparva, 2275 21: chatyA dritI thavAnuM matA 5. bRhadvatti, patra 285 : sarvaM dharma kSAntyAdisyamanuvartate tadanukUlAcAratayA svIkusta ityevaMzIlo yastasya srvdhrmaanuvrtinH|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThamaM ajjhayaNaM kAvilIyaM AThamuM adhyayana kApilIya
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha kapila brAhmaNa hato. lobhanI bharatIe tenA manamAM virakti lAvI dIdhI. tene sAcA svarUpanuM jJAna thaI gayuM. te muni banI gayo. saMyogavaza ekavAra tene coroe gherI lIdho. tyAre kapila munie temane upadeza Apyo. te upadeza saMgItAtmaka hato. teno ja ahIM saMgraha karavAmAM Avyo che. prathama muni gAtA, coro paNa temanI sAthe-sAthe ja gAvA lAgatA. 'madhuve sAsaryAma, saMsAraMfma suvarNapa3rA !... TcchannA |' A prathama zloka dhruvapada hatuM. muni kapila vaDe A adhyayana gavAyuM hatuM, eTalA mATe tene kapilIya kahevAmAM AvyuM che. sUtrakatAMga cUrNimAM A adhyayanane "geya' mAnavAmAM AvyuM che. nAma be prakAranA hoya che-(1) nirdezya (viSaya)nA AdhAre pADeluM ane (2) nirdezaka (vaktA)nA AdhAre pADeluM. A adhyayananA nirdezaka kapila che, eTalA mATe tenuM nAma kapilIya rAkhavAmAM AvyuM che. AnuM mukhya pratipAdya che te satyanI zodha ke jenA vaDe durgatino aMta Ave. satya-zodhamAM je bAdhAo che tenA para paNa ghaNo suMdara prakAza ahIM pADavAmAM Avyo che. lobha kevI rIte vadhe che, tenuM svayaM anubhUta citra prastuta karavAmAM AvyuM che. vyaktinA manamAM pahelAM thoDo lobha utpanna thAya che. te tenI pUrti kare che. mana pharI lobhathI bharAI jAya che. tenI pUrtino prayatna karavAmAM Ave che. A krama cAle che paraMtu pratyeka veLAe lobhano ubharo tIvra banato jAya che. jema-jema lAbha vadhe che tema-tema lobha paNa vadhe che. Ano aMta tyAre ja Ave che ke jayAre vyakti nilabhatAnI pUrNa sAdhanA karI le che. te kALe ane te samaye kauzAmbI nagarImAM jitazatru rAjA rAjaya karato hato. tenI sabhAmAM cauda vidyAono pAragAmI kAzyapa nAmano brAhmaNa hato. tenI patnInuM nAma yazA hatuM. temane kapila nAmano eka putra hato. rAjA kAzyapathI prabhAvita hato. te temanuM bahumAna karato hato. acAnaka kAzyapanuM avasAna thayuM. te samaye kapilanI vaya ghaNI nAnI hatI. rAjAe kAzyapanA sthAne bIjA brAhmaNane niyukta karI dIdho. te brAhmaNa jyAre gharethI darabAramAM jato tyAre ghoDesavAra thaI mAthe chatra dhAraNa karato. kAzyapanI patnI yazA jyAre A jotI tyAre te patinI smRtimAM vihaLa banI rovA lAgatI. keTaloka kALa vItyo. kapila paNa moTo thaI gayo. eka divasa jyAre teNe potAnI mAne rotI joI to tenuM kAraNa pUchyuM. yazAe kahyuM - 'putra ! eka samaya hato ke jyAre tArA pitA A ja rIte chatra dhAraNa karIne darabAramAM Ava-jA karyA karatA hatA. teo aneka vidyAonA pAragAmI hatA. rAjA temanI vidyAothI AkRSTa hato. temanA mRtyu bAda rAjAe temanuM sthAna bIjAne ApI dIdhuM." tyAre kapile kahyuM-"mA! huM paNa vidyA bhaNIza." yazAe kahyuM-'putra ! ahIM badhA brAhmaNo IrSALu che. ahIM koI paNa tane vidyA nahi Ape. jo tuM vidyA prApta karavA IcchatA ho to zrAvastI nagarI cAlyo jA. tyAM tArA pitAnA parama mitra indradatta nAmanA brAhmaNa che. te tane vidyA bhaNAvaze." kapile mAno AzIrvAda laIne zrAvastI nagarI tarapha prayANa karyuM. pUchatAM-pUchatAM te indradatta brAhmaNane tyAM jaI Ubho rahyo. potAnI samakSa koI aparicita yuvakane Avelo joIne indradatte pUchavuM - tuM koNa che ? kyAMthI Avyo che? ahIM AvavAnuM zuM prayojana che?' kapile saghaLo vRttAMta saMbhaLAvyo. indradatta kapilanA uttarathI khUba prabhAvita thayA ane tenA bhojananI vyavasthA zAlibhadra nAmanA eka dhanADhya vaNikane ghare karIne adhyApana zarU karyuM. kapila bhojana karavA mATe pratidina zeThane ghare jato ane indradatta 1. bRhadvRtti, patra 289 : ..... tAhe tANavi paMcavi corasayANi tAle kuTuMti, so'vi gAyati dhuvagaM, "adhuve asAsayaMmi dukkhapaurAe / kiM NAma taM hojja kammayaM? jeNAhaM duggaI Na gcchejjaa||1||"evN savvattha silogantare dhuvagaM gAyati'adhuvetyAdi', tattha kei paDhamasiloge saMbuddhA, kei bIe, evaM jAva paMcavi sayA saMbuddhA pavvatiyatti / ... sa hi bhagavAn kapilanAmA .... dhUvarka saGgItavAn / 2. sUtratApha khULa, pR. 9 : neya saravA, navA vininne-"madhuve rasAyeSi saMsArIka suvADA | ... enA I. 3. Avazyaka niyukti, gAthA 141, vRtti : nirdezakavazAjjinavacanaM kApilIyam /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana-8 : Amukha pAse adhyayana karato. tene eka dAsInI putrI bhojana pIrasatI. te hasamukhA svabhAvanI hatI. kapila kyAreka-kyAreka tenI sAthe gammata karI leto. divaso vItyA, temano saMbaMdha gADha banI gayo. eka vAra dAsIe kapilane kahyuM--tuM mAruM sarvasva che. tArI pAse kaMI paNa nathI. jIvana-nirvAha mATe mAre bIjAone ghare rahevuM paDe che, nahIMtara to huM tArI AjJAmAM ja raheta.' A rIte keTalAka divaso vItyA. dAsI-mahotsavano divasa najIka Avyo. dAsInuM mana khUba udAsa banI gayuM. rAte tene UMgha na AvI. kapile tene kAraNa pUchyuM. teNe kahyuM-'dAsI-mahotsava AvI gayo che. mArI pAse phUTI koDI paNa nathI. huM kevI rIte mahotsava UjavuM ? mArI sakhIo mArI nirdhanatA para hase che ane mane tiraskAranI najare jue che.' kapilanuM mana khinna thaI gayuM. tene potAnA apuruSAtana para gusso Avyo. dAsIe kahyuM--tuM AvI rIte dhIraja gumAva nahi. samasyAnuM eka samAdhAna paNa che. A ja nagaramAM dhana nAmano eka zeTha rahe che. je vyakti prAtaHkALamAM sauthI pahelAM tene vadhAmaNI Ape che tene te be mAsA sonuM Ape che. tuM tyAM jA . tene vadhAmaNI ApI be mAsA sonuM laI Ava. enAthI huM pUrNapaNe utsava ujavI zakIza.' uttarayaNANi 226 kapile te vAta mAnI lIdhI. koI mANasa potAnI pahelAM pahoMcI na jAya ema vicArI te tarata gharethI cAlI nIkaLyo. rAtrino samaya hato. nagara-rakSako Ama-tema pharI rahyA hatA. temaNe tene cora samajI pakaDyo ane savAramAM prasenajita rAjA pAse rajU karyo. rAjAe tene rAte ekalA rakhaDavAnuM kAraNa pUchyuM. kapile sa2La svabhAvanA kAraNe sAhijakapaNe badho vRttAMta kahI dIdho. rAjA tenI spaSTavAditA upara ghaNo prasanna thayo ane bolyo-'brAhmaNa ! Aja huM tArA para bahu ja prasanna chuM. tuM je kaMI mAgIza te tane maLaze.' kapile kahyuM-'rAjan ! mane vicAravA mATe thoDo samaya Apo.' rAjAe kahyuM--'bhale.' kapila rAjAnI AjJA laI azokavATikAmAM gayo. tyAM teNe vicAryuM-be mAsA sonAthI zuM vaLaze ? kema huM so sonAmahoro na mAguM ?' ciMtana AgaLa vadhyuM. tene so sonAmahoro paNa tuccha lAgavA lAgI. hajAra, lAkha, karoDa sudhI teNe ciMtana karyuM paraMtu mana bharAyuM nahi. saMtoSa vinA zAMti kyAM ? tenuM mana khaLabhaLI UThyuM. tene tatkSaNa samAdhAna maLI gayuM. mana vairAgyathI bharAI gayuM. ciMtanano pravAha badalAyo. tene jAti-smRti-jJAna prApta thaI gayuM. te svayaM-buddha banI gayo. te potAnA kezanuM laMcana karI praphulla vadane rAjA pAse pAcho pharyo. rAjAe pUchyuM-'zuM vicAryuM ? jaldI kahe.' kapile kahyuM-'rAjan ! samaya vItI cUkyo che. mAre je kaMI meLavavuM hatuM te meLavI lIdhuM che. tamArI badhI vastuo mane tRpta karI zakI nathI. paraMtu temanI anAkAMkSAe mAro mArga prazasta karyo che. jyAM lAbha che tyAM lobha che. jema-jema lAbha vadhato jAya che tema tema lobha paNa vadhato jAya che. be nAsA sonAnI prApti mATe gharethI nIkaLyo hato paraMtu karoDamAM paNa mAruM mana dharAyuM nahi. tRSNA anaMta che. tenI pUrti vastuonI prAptithI nathI thatI, te thAya che tyAgathI, anAkAMkSAthI.' rAjAe kahyuM-brAhmaNa ! mAruM vacana pUruM karavAnI mane taka Apa. huM karoDa sonAmahora paNa ApavA mATe taiyAra chuM.' kapile kahyuM-'rAjana ! tRSNAno agni have zAMta thaI gayo che. mArI aMdara karoDathI paNa adhika mUlyavAna vastu pedA thaI gaI che. huM have karoDanuM zuM karuM ?' muni kapila rAjA pAsethI dUra cAlyA gayA. sAdhanA cAlatI rahI. te muni cha mahinA sudhI chadmastha avasthAmAM rahyA. rAjagRha ane kauzAmbInI vacce 18 yojananuM eka mahA araNya hatuM. tyAM balabhadra pramukha ikkaDadAsa jAtinA pAMcaso cora rahetA hatA. kapila munie eka divasa jJAnabaLathI jANI lIdhuM ke te badhA cora eka divasa potAnI pApakArI pravRttine choDIne saMbuddha banI jaze. te badhAne pratibodha devA mATe kapila muni zrAvastIthI nIkaLI te mahAaTavImAM AvyA. coronA jAsUse temane joI lIdhA. te temane pakaDI potAnA senApati pAse laI gayo. senApatie temane zramaNa samajIne choDI detAM kahyuM-'zramaNa ! kaMIka saMgAna saMbhaLAvo.' zramaNa kapile hAvabhAvapUrvaka saMgAna zarU karyuM. ''ane asAmi, saMsAni duvAvaDA.....''--A dhruvapada hatuM pratyeka zlokanI sAthe A gAvAmAM AvatuM. tyAM upasthita badhA cora 'jhave sAyaMmi'nuM saha-saMgAna karatAM-karatAM tALIo pADavA lAgyA. temanA vaDe A paghanuM punaruccAraNa thaI gayuM tyAre kapile AgaLanA zloko kahyA. keTalAka cora prathama zloka sAMbhaLatAM ja saMbuddha banI gayA, keTalAka bIjo sAMbhaLatAM, keTalAka trIjo, keTalAka cotho vagere sAMbhaLIne. A rIte pAMcaso cora pratibuddha banI gayA. muni kapile temane dIkSA ApI ane teo badhA muni banI
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApilIya gayA. 227 prasaMgopAtta A adhyayanamAM graMthityAga, saMsAranI asAratA, kutIrthikonI ajJatA, ahiMsA-viveka, strI-saMgamano tyAga vagere vagere viSayo paNa pratipAdita thayA che. A adhyayana 'dhruvaka' chaMdamAM pratibaddha che. je chaMda sarvaprathama zlokamAM tathA pratyeka zlokanA aMtamAM gAvAmAM Ave che tene 'dhruvaka' kahe che. te traNa prakArano hoya che--cha padavALo, cAra padavALo ane be padavALo-- jaM gijjai puvvaM ciya, puNo- puNo savvakavvabaMdhesu / dhuvayaMti tamiha tivihaM, uppAyaM caupayaM dupayaM // (vRtti, patra 286) A adhyayanamAM cAra padovALA dhruvakano prayoga thayo che. adhyayana-8 : Amukha
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThamaM ajjhayaNaM : mA adhyayana kAvilIyaM : pilIya mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. adhruva, azAzvata ane du:kha-bahula saMsAramAM evuM te kayuM karma-anuSThAna che, jenAthI huM durgatimAM na jAuM? 1. adhuve asAsayaMmi, adhruve'zAzvate saMsAraMmi dukkhapaurAe / saMsAre duHkhprcurke| kiM nAma hojja taM kammayaM, ki nAma bhavet tad karmakaM jeNAhaM doggaI na gacchejjA / / yenAhaM durgati na gaccheyam // 2. vijahittu puvasaMjogaM, vihAya pUrvasaMyoga na siNehaM kahiMci kuvvejjaa| na snehaM kvacit kurvIt / asiNeha siNehakarehiM asnehaH snehakareSu dosapaosehiMmuccae bhikkhuu|| doSapradoSaiH mucyate bhikSuH / / 2. pUrva saMbaMdhono tyAga karIne, koInI sAthe sneha na karo. sneha karanArAo sAthe paNa snehana karanAra bhilu dopo ane pradoSothI mukta thaI jAya che. 3. to nANadaMsaNasamaggo, tato jJAnadarzanasamagraH hiyanissesAe svvjiivaannN| hitaniHzreyasAya srvjiivaanaam| tesiM vimokkhaNaTThAe, teSAM vimokSaNArtha / / bhAsaI munivaro vigymoho|| bhASate manivaro vigatamohaH / / 3. kevaLa jJAna ane darzana vaDe paripUrNa tathA vigatamoha munivare 15 ponAlita bhane syaae| bhATe tathA te pAMcaso coronI mukti mATe kahyuM (upadeza Apyo). 4. savvaM gaMthaM kalahaM ca, sarvaM granthaM kalahaM ca 4. bhikSu karmabaMdhanI hetubhUta badhI graMthio ane kalahano vippajahe tahAvihaM bhikkhU / viprajahyAt tathAvidhaM bhikssuH|| tyAga kare. kAmabhogonA badhA prakAromAM doSa joto savvesu kAmajAe, sarveSu kAmajAteSu vItarAga-tulya muni temAM lipta na bane. pAsamANo na lippaI taaii|| pazyan na lipyate tAdRk // 5. bhogAmisadosavisaNNe, bhogAmiSadoSaviSaNNaH hiynisseysbuddhivocctthe| vyatyastahitaniHzreyasabuddhiH / bAle ya maMdie mUDhe, bAlazca mando mUDhaH bajjhaI macchiyA va khelNmi|| badhyate makSikeva zvele // 5. mAtmAne dUSita 42naa2|| momiSa-(zAsasti janaka bhogo)mAM DUbela, hita ane niHzreyasa-mokSamAM viparIta buddhivALo, ajJAnI, maMda ane mUDha jIva te rIte (karmo vaDe) baMdhAI jAya che jevI rIte gaLaphAmAM bhASI. 6. dupariccayA ime kAmA, duSparityajA ime kAmAH no sujahA adhiirpurisehi| no suhAnA: adhIrapuruSaiH / aha saMti suvvayA sAhU, atha santi suvratAH sAdhavaH je taraMti ataraM vaNiyA va // ye tarantyataraM vaNija iva // 6. A kAmabhogo dutyaja che. adhIra puruSo dvArA te sutyaja nathI. je suvatI sAdhuo che, teo dustara kAmabhogone evI rIte tarI jAya che ke jema vaNika (vyApArI) samudrane
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 230 adhyayana-8 : AT 7-14 7. samaNA mu ege vayamANA, zramaNAH smaH eke vadantaH pANavaha miyA ayANaMtA / prANavadhaM mRgA ajAnantaH / maMdA nirayaM gacchaMti, mandA nirayaM gacchanti bAlA pAviyAhiM diTThIhI // bAlA: pApikAbhidRSTibhiH / 7. keTalAka pazu jevA ajJAnI puruSo "ame zramaNa chIe ema kahetA hovA chatAM paNa prANavadhane jANatA nathI. te maMda ane bAla-puruSo potAnI pApamaya dRSTithI narakamAM jAya che. 8. na hu pANavahaM aNujANe, na khalu prANavadhamanujAnan muccejja kayAi svvdukkhaannN| mucyeta kadAcit sarvaduHkhaiH / evAriehiM akkhAyaM, evamAryairAkhyAtaM jehiM imo sAhudhammo pnnnntto|| yairayaM sAdhudharmaH prajJaptaH / 8, prANavadhanuM anumodana karanAro puruSa kyAreya paNa sarva du:khomAMthI mukta thaI zakato nathI. te AryotIrthakaroe Ama kahyuM che, jeoe A sAdhu-dharma (mahAprata)nI prazApanA 27. 9. pANe ya nAivAejjA, se samie tti vuccaI taaii| prANAMzca nAtipAtayet tao se pAvayaM kamma, sa samita ityucyate tAdRk / nijjai udagaM va thlaao|| tataH atha pApakaM karma niryAti udakamiva sthalAt // 8. ponI hiMsA nathI 42to tevA munine 'samita' (sabhya pravRtta)194vAmA mAcha. tanAthI paaykarmo evI rIte dUra thaI jAya che, jevI rIte unnata pradezathI pANI. 10. jaganissiehiM bhUehi, tasanAme hiM thAvarehiM ca / no tesimArabhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA ceva // jaganizriteSu bhUteSu sanAmasu sthAvareSu ca / na teSu Arabheta daNDaM manasA vacasA kAyena caiva / / 10.jagatanA Azrita je trasa ane sthAvara prANIo che, temanA prati mana, vacana ane kAyA-koI paNa prakAre 6(hiMsA)no prayoga na 42vo18. 11. saddhe saNAo naccANaM, 'zuddhaiSaNA: jJAtvA tattha Thavejja bhikkhU appaannN| tatra sthApayed bhikSurAtmAnam jAyAe ghAsame se jjA, yAtrAyai ghAsameSayed rasagiddhe na siyA bhikkhaae|| rasagaddho na syAd bhikSAdaH // 11.bhikSu zuddha eSaNAo jANIne temanAmAM potAnA AtmAne sthApita kare. yAtrA (saMyama-nirvAha) mATe bhojananI eSaNA kare 19 bhikSA-jIvI rasomAM vRddha na jane, 12. paMtANi ceva sevejjA, prAntyAni caiva seveta sIyapiMDaM purANakummAsaM / zItapiNDaM purANakulmASam / adu vukkasaM pulAgaM vA, atha 'bukkasaM' pulAkaM vA javaNavAe nisevae maMthu // yamanArthaM niSeveta manthum // 12. bhindriya-saMyama bhATe prAMta (nIrasa) anna-pAna, zIta-piMDa, TUnA 38, jusa (sArahIna), purA (khUmA) bhaMthu (po2 3 sAthavA yU)nu sevana 43.22 13.je lakSaNazAstra, svaprazAstra ane aMgavidyAno prayoga kare che, temane sAdhuna kahevAya-Ama AcAryoe kahyuM 13.je lakkhaNaM ca suviNaM ca, ye lakSaNaM ca svapnaM ca aMgavijjaM ca je pauMjaMti / aGgavidyAM ca ye prayuJjanti / na hu te samaNA vuccaMti, na khalu te zramaNA ucyante evaM AyariehiM akkhAyaM // evamAcAryairAkhyAtam // 14. iha jIviyaM aNiyamettA, iha jIvitaM aniyamya panbhaTThA samAhijoehiM / prabhraSTAH samAdhiyogebhyaH / te kAmabhogarasagiddhA, te kAmabhogarasagRddhAH uvavajjaMti Asure kAe // upapadyante Asure kAye // 14.je A janmamAM jIvanane aniyaMtrita rAkhIne samAdhiyogathI paribhraSTa thAya che, tevA kAmabhogo ane rasomAM Asakta banelA puruSo asura-kAyamAM pa utpanna thAya che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapilIya 231 adhyayana-8 : do 15-20 15. tatto vi ya uvaTTitA, tato'pi ca uddhRtya saMsAraM bahuM aNupariyaDaMti / saMsAraM bahu anuparyaTanti / bahukammalevalittANaM, bahukarmalepaliptAnAM bohI hoi sudullahA tesiM // bodhirbhavati sudurlabhA teSAm / / 15.tyAMthI nIkaLIne paNa teo saMsAramAM khUba" paryaTana kare che. teo pracura karmonA lepathI levAya che. eTalA mATe temane bodhinI prApti thavI atyanta durlabha che. 16.kasiNaM pi jo imaM loyaM, kRtsnamapi ya imaM lokaM paDipuNNaM dalejja ikkss| pratipUrNa dadyAdekasmai / teNAvi se na saMtusse, tenApi sa na santuSyet ii duppUrae ime AyA // iti duSpUrako'yamAtmA // 16 dhana-dhAnyathI paripUrNa A samagra loka paNa je koI tene ApI de-tenAthI paNa te saMtuSTa thato nathI-tRta thatI nathI, ATaso huppuramAtmA 17.jahA lAho tahA loho, yathA lAbhastathA lobha: lAhA. loho pavaddaI / lAbhAllobhaH pravardhate / domAsaka yaM kajjaM, dvimASakRtaM kArya koDIe vi na niTThiyaM // koTyA'pi na niSThitam // 17.jevI rIte lAbha thAya che tevI ja rIte lAbha thAya che. lAbhathI lobha vadhe che. 29 be mAsA sonA vaDe pUruM thanAruM kAma karoDathI paNa pUruM na thayuM. 18. no rakkhasIsu gijjhejjA, na rAkSasISu gRdhyet gaMDavacchAsu'NegacittAsu / gaNDavakSassvanekacittAsu / jAo purisaM palobhittA, yAH puruSaM pralobhya khellaMti jahA va dAsehiM / / khelanti yatheva dAsaiH / / 18 vakSasthaLamAM graMthi (stanarUpI gAMThovALI, aneka cittavALI tathA rAkSasI jevI bhayAvaha strIomAM Asakta na thAo, je puruSane pralobhanamAM nAkhI tene dAsanI mAphaka nacAve che.? 19. nArIsu no pagijjhejjA, nArISu no pragRdhyet itthIvippajahe aNagAre / strIviprajaho'nagAraH / dhammaM ca pesalaM naccA, dharma ca pezalaM jJAtvA tattha Thavejja bhikkhU appaannN|| tatra sthApayed bhikSurAtmAnam / / 19. strIone tyajanAra aNagAra temanAmAM gRddha na bane. bhikSu dharmane ati manojJa jANIne temAM potAnA AtmAne sthApita 43.35 20. ii esa dhamme akkhAe, ityeSa dharma AkhyAtaH kavileNaMca visuddhpnnnnennN| kapilena ca vizuddhaprajJena / tarihiMti je u kAhiti, tariSyanti ye tu kariSyanti tehiM ArAhiyA duve logA // tairArAdhitau dvau lokau // 20.A rIte vizuddha prajJAvALA kapile A dharma kahyo. je tenuM AcaraNa karaze teo tarI jaze ane temaNe baMne sonI mArAdhanA rI sIdhI (tama sama). -sAma -tti bemi| -iti brviimi|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 8H kApilIya 1. adhuva, azAzvata (madhuve sAsara) AcArAMga vRttimAM gadhruvanA be artha maLe che- nitya ane vana, anitya te hoya che jeno nAza avayaMbhAvI che. cala te hoya che je calamAna-gatizIla hoya che. zAtyAcArye eka ja sthAna sAthe pratibaddha vastune dhruva mAnI che. saMsAra adbhava che kema ke temAM prANIo ucca-avaca vagere sthAnomAM bhramaNa karatAM rahe che. teo eka sthAna sAthe pratibaddha hotAM nathI. zAzvatano artha che-sadA rahenAra, je sadA rahetuM nathI te azAzvata che. saMsAramAM kaMIpaNa zAzvata nathI. rAjaya, dhana, dhAnya, parivAra vagere azAzvata che. hArilavAcake kahyuM che - calaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAraH parijano, nRpAd vAllabhyaM ca calamamarasaukhyaM ca vipulam / calaM rUpA'rogyaM calamiha caraM jIvitamidaM, jano dRSTo yo vai janayati sukhaM so'pi hi calaH / / adhruva ane azAzvata-A baMne zabdo ekArNavAcI paNa che. temAM punarukta doSa nathI. cUrNikAre punarukta na hovAnA sAmAnyapaNe pAMca kAraNa batAvyA che -(1) bhaktivAda (2) zabda para vizeSa bhAra ApavA mATe (3) kRpAmAM (4) upadezamAM (5) bhaya pradarzita karavA mATe. prastuta prasaMgamAM cUrNikAre punarukta na hovAnA A be kAraNo ApyA che--upadeza ane bhaya-darzana tathA vRttikAre A be kAraNo ApyA che -upadezamAM ane koI zabda para vizeSa bhAra ApatI vakhate. 2. pUrva saMbaMdhonuM (puSyasaMgo) saMsAra pahelAM hoya che ane mokSa pachI. asaMyama pahelAM hoya che ane saMyama pachI. jJAtijana pahelAM hoya che, temano tyAga pachIthI karavAmAM Ave che-A bhAvanAonA AdhAre cUrNikAre pUrva-saMyogano artha-saMsArano saMbaMdha, asaMyamano saMbaMdha ane jJAtino saMbaMdha karyo che. zAjyAcAryuM ane nemicandra pUrvasaMyogano artha-pUrva-paricitono saMyoga arthAt mAtA-pitA vagere tathA dhana vagereno saMbaMdha evo karyo che.' 1. vArasAvRtti, patra radda ! 2. davRtti, patra 286 ! 3. ejana, patra 282 . 4. uttarAdhyayana mULa, pR. 270 I 5. ejana, pR. 70I 6. bRhadvRtti, patra 289 / 7. uttarAdhyayana vULa, pR. 27: pullo - saMsA, pachI mokkho, puvveNa saMjogo puvassa vA saMjogo puvvasaMjogo, athavA puvvasaMjogo asaMjameNa NAtIhiM vaa| 8. (ka) jUvRtti, patra 210: purA paffkatA HgfpatrAya: pUrvazabde no cyante tatastaiH, upalakSaNatvAdanyai zca svajanadhanAdibhiH saMyogaH-sambandhaH puurvsNyogH| (kha) suvighA, patra radda !
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapilIya 233 adhyayana-8: zloka 3-4 Ti 4-7 3. doSo ane pradoSothI (volapaTTi ) ahIM be zabdo che-doSa ane pradoSa. doSano artha che-mAnasika saMtApa vagere. pradoSano artha che-naraka-gati vagere.' 4. hita ane kalyANa mATe (hinilethA) ditano artha che-nirupama sukhanA hetubhUta, AtmA mATe svAthyakara. niHzreya no artha che-mokSa athavA kalyANa. cUrNimAM niHzreyasano artha Ihaloka, paralokamAM nizcita zreya athavA akSaya zreya karavAmAM Avyo che." prAkRta vyAkaraNa anusAra 'nisteno artha niHzeSa athavA samasta, saMpUrNa paNa hoI zake che. A saMdarbhamAM niHzeSahitano artha-saMpUrNa hita che. 5. te pAMcaso coronI muktine mATe (te vimagNA) kapile pUrvabhavamAM A badhA pAMcaso coronI sAthe saMyamanuM pAlana karyuM hatuM ane te badhAe evo saMketa karyo hato ke samaya Ave tyAre amane saMbodhi Apajo. tenI pUrti mATe kapila muni temane saMbuddha karI rahyA che-temanI mukti mATe pravacana karI rahyA che. 6. kalahanuM ( 6) zAntAcAryo ane nemicandra Ano artha 'odha ane cUrNikAre "bhas' karyo che. 5 "no artha che-vA-kalaha, gALo devI ane krodha karavo. DaoN. haramana jekobIe teno artha 'tira -vRNA karyo che. moniyara viliyamsa tenA mukhyatve traNa artha karyA che-jhaghaDo, jUTha ke chetarapIMDI, gALabheLa. kalaha krodhapUrvaka thAya che. AthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne "kalahane krodha kahevAmAM Avela che. 7. vItarAga tulya muni (tA) vyAkhyAkAroe AnAM be saMskRta rUpa ApyAM che-tAthI ane trAthI. jAlaM sarapenTiyara TIkAkAro dvArA karAyelA A arthane yogya mAnatA nathI. temano mata che ke tAruM ne tAdritIka samAna gaNavuM joIe. to teno artha thaze-tenA jevuM, tevuM. teo kahe che ke kALAMtaramAM A zabdanA arthano utkarSa thayo ane teno artha tenA jevuM arthAta buddha jevuM-Avo thayo. tyAra pachI Ano artha-pavitra saMta vyakti vagere thayo. A Azayano AdhAra prastuta karatAM teo esa. vI. cAilDarsa ane dIrghanikAya pR. 88 paranI pheMkanI TippaNI jovAno anurodha kare che. sarapenTiyarano A mata saMgata lAge che. ame tenA ja AdhAre AnuM saMskRta rUpa tAva ApyuM che. vizuddhimArga pR. 180mAM tAvina zabdano prayoga "eka jevA rahenArA'nA arthamAM karAyo che- 1. kuuvoghA,patra 226: roSA:-vamanatApAya:, :- (kha) suvavadhA, patra rad aa paratra nrkgtyaady| 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 171 : kalAbhyo hIyate yena sa kalahaH 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 171 : iha paratra ca niyataM nizcitaM vA mamityartha zreyaH niHzreyasaM akhyN| . Sacred Books of the East, Vol. XLV, 3. ejana, pR. 27: te ivorA, hiMsadiMpudgama sahya Uttaradhyayana, p. 33. kavileNa egaTuM saMjamo kato Asi, tato tehiM siMgAro 9. Sanskrit English Dictionary, p. 261. katillao jamhA amhe sNbodhitvveti| 8. bRhadvRtti, patra 291 : tAyate-trAyate vA rakSati durgaterAtmAnam 4. (ka) vRtti, patra 211 : natu tyA na du:- ___ ekendriyAdiprANino vA'vazyamiti tAyI-vAyI vaa| zodhatam | 9. 3ddhyayana, pR. 307, 308.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 234 adhyayana-8: zloka 5 Ti 8-9 yasmA natthi raho nAma, pApakammesu tAdino / rahAbhAvena tenesa, arahaM iti vissuto // 8. bhogAmiSa-Asakti-janakabhogamAM ( bosa) vartamAnamAM mau no sIdho artha 'mAMsa' karavAmAM Ave che. prAcInakALamAM teno prayoga aneka arthamAM thato hato. A ja AgamanA caudamA adhyayanamAM teno cha vAra prayoga thayo che. anekArtha kozamAM 'bApa'nA-phaLa, suMdara AkRti, rUpa, saMbhoga, lobha ane lAMca-eTalA artha maLe che. uttarAdhyayana 1446mAM A zabda mAMsanA arthamAM prayukta thayo che. paMcAsaka prakaraNamAM AhAra ke phaLa vagerenA arthamAM te prayukta thayo che. AsaktinA hetubhUta je padArtho hoya che te badhAnA arthamAM Ano prayoga karavAmAM Avato hato. bauddha sAhityamAM bhojana tathA viya-bhoga-A arthomAM paNa "maSa' zabda prayukta thayo che. bhaMte ! AmiSanuM bhojana vagerenA viSayamAM, zuM karavuM joIe ?" sAriputra! AmiSa badhAne sarakhuM vaheMcavuM joIe." "bhikSuo ! A be dAna che-AmiSa-dAna ane dharma-dAna. A be dAnamAM je dharma-dAna che, te zreSTha che." A rIte AmiSa-saMvibhAga (anugraha) ane AmiSa-yoga (pUjA)nA prayoga maLe che. bhoga-sannidhinA arthamAM AmiSa-sannidhino prayoga karavAmAM Avyo che. abhidhAnappadIpikAnA zloka 280mAM 'AmiSa'ne mAMsano tathA zloka 1104mAM tene annAhArano paryAyavAcI mAnavAmAM Avyo che. bhogo atyanta AsaktinA hetu che, eTalA mATe ahIM temane "AmiSa' kahevAmAM AvyA che. cUrNikAra anusAra je vastu sAmAnyapaNe ghaNA loko vaDe abhilaSaNIya hoya che, tene 'AmiSa' kahevAmAM Ave che. bhogo ghaNA loko dvArA kAmya che, eTalA mATe temane "AmiSa' kahevAyA che. bhogAmiSa arthAt Asakti-janaka bhoga athavA bahujana-abhilaSaNIya bhoga. juo 1441nuM TippaNa. zAntAcArye A bhAvanAnA samarthanamAM dazavaikAlikanI prathama cUlikAnA be zloko uddhata karyA che- 1. nayA ya kuDaMvasa...... 2. puttarA pauio....... (vRti ? I 7,8) 9. viparIta (vo vyarthe) cUrNimAM vonvattha'no artha viparIta ane bRhadavRttimAM viparyayavAna athavA viparyasta karavAmAM Avela che. buddhinuM vizeSaNa mAnyuM che tyAM viparIta athavA viparyata ane bAlanuM vizeSaNa mAnyuM che tyAM viparyayavAna karavAmAM Avela che. tenuM saMskRta rUpa 1. narAdhyayana 2441, 46, 46I 2. bAI mApa, pR. 2230: viM-ne pharIvA rUpAdau sambhoge lobhalaMcayoH / u. bRhadvRtti, patra 410: sahAmiSeNa-pizitarUpeNa vartata tti pas: 4. paMcAsa pravara 1 rU 5. yuvaviya, pR. 202 6. tivu, pR. 86 7. vRddhava, pR. 4rUra che 8. vRdatta, patra 216 : IT:-+nor: zAra: te te AmiSaM cAtyantagRddhihetutayA bhogAmiSam / / 9. uttarAdhyayana cUrNi, pR.172 : bhujyaMta iti bhogAH, yat sAmAnya bahubhiH prArthyate tad AmiSaM, bhogA eva AmiSaM bhogaamissm| 10. (ka) uttarAdhyayana vUti, pR. 272 : vRzvitti 45 hite niHzreyase ahitAniHzreyasasaMjJA, viparItabuddhirityarthaH / (5) bRhavRtti, patra 291 : tatra tayorvA buddhiH' tatprAptyu pAyaviSayA matiH tasyAM viparyayavAn sA vA viparyastA yasya sa hitaniHzreyasabuddhiviparyastaH viparyastahitaniHzreyasabuddhirvA, viparyastazabdasya tu paranipAtaH prAgvat yadvA viparyastA hite ni:zeSA buddhiryasya sa tthaa|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapilIya 235 adhyayana-8: zloka 6 Ti 10-13 vyasta hovuM joIe. DaoN. mizele tenuM mULa zvastha mAnyuM che. dezanAmamAlAmAM teno artha viparIta maithuna-jiyA' karavAmAM Avyo che. saMbhava che ke te kALe A zabda A ja arthamAM vaparAto hoya ane bAdamAM A arthanA ekAMzane laIne teno artha 'viparIta rUDha banI gayo hoya. AnuM mULa sthanI apekSAe tyatamAM zodhavuM adhika yogya che. bhASAzAstranI daSTie A rUpa volvasthanI vadhu najIka che. 10. maMda ane mUDha (vinA mU) cUrNimAM maMtrano artha che-sthULa buddhivALo. cUrNikAre mahArASTramAM "paMta'nA pracalita arthano paNa ullekha karyo che. tyAM upavatasthULa zarIravALAne paNa maMdra kahe che ane pavata-kRza zarIravALAne paNa 'maMta' kahe che." mUDha zabdanA be artha che-kArya ane akAryanA vivekathI rahita athavA zrotrendriyanA viSayamAM Asakta." vaikalpika rUpe bAla, maMda ane mUDha-A traNe zabdone ekAWka paNa mAnyA che." zAntAcArya anusAra maMda te che je dharmakAryamAM anughata che ane mUDha te che je mohathI AkuLa che." 11. zleSmamAM (baMmi) cUrNimAM 'utta'no artha "cIkAza" karavAmAM Avyo che. bRhadravRttimAM "vRtta'no artha "blekha' Apyo che. paraMtu "sne' tenI saMskRta chAyA nathI. jAlesarapenTiyare tenuM saMskRta rUpa kveTa-"dhe ApyuM che.10 'tyeno paNa eka artha cIkAza-plekha thAya che. rAjavArtikamAM tenuM saMskRta rUpa "maLe che. e ja sarvAdhika yogya che. 12. adhIra puruSo dvArA (athIra purizerdi) dhIrano virodhI che-adhIra, juo-7 28, 29nuM TippaNa. 13. samudrane (mAtara) cUrNimAM "atarano artha samudra che.11 vRttimAM teno vyutpattilabhya artha che-jene taravAnuM azakya che. tAtparyArthamAM tenA traNa artha che -(1) viSayagaNa (2) bhava athavA saMsAra ane (3) samudra.13 vRttikAre eka suMdara zloka uddhata karI prastuta zlokanuM pratipAdya spaSTa karyuM che:- prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pa. 479 : voccattha (viparIta tiH - 7,58)=3Syastha no vaLa che sambandhita hai| reNInAmamAtA, 718 uttarAdhyayana cUrNi, pR. 172 : jassa thUlA buddhi so maMdabuddhI bhnnnni| uttarAdhyayana cUrNi, pR. 172 : uvacae thUlasarIro marahaTThANaM maMdo bhannati avacae jo kisasarIro sovi maMdo bhaNNati / ejana, . 172 : mUtro pAka vIjamathano, sotidiyavisadodo (yavasaTTo) vaa| ejana, pR. 272 : havA vAtavamUtra zapurA vArthavA bRhadvRtti, patra 291 : maMdie tti sUtratvAn mandodharmakAryakaraNaM prati anudyataH, mUDho-mohAkulitamAnasaH / uttarAdhyayana cUrNi, pR. 172 : kheleNa cikkaNeNa / vRtti, patra ra1H "' snehanA uttarAdhyayana, pR. 308 tattvArtha rAjavAtika,336, pR. 203:kSvelo niSThIvanamauSadhiryeSAM te zvelauSadhiprAptAH / uttarAdhyayana cUrNi, pR. 172 : ataro NAma smuddo| bRhadvRtti, patra 292 : ataraM-tarItumazakyaM viSayagaNaM bhave vAta-nIdhim | ejana, patra 222 11. 13, 14.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 236 adhyayana-8: zloka 7-9 Ti 14-16 viSayagaNaH kApuruSaM karoti vazavartinaM na satpuruSam / badhnAti mazakaM eva hi lUtAtanturna mAtaMgam / indriyonA viSaya durbaLa vyaktine ja potAne vaza karI zake che. sapuruSa-sabaLa vyaktio upara temano koI prabhAva paDato nathI. karoLiyAnuM jALuM maccharane bAMdhI zake che, paNa hAthIne bAMdhI zakatuM nathI. 14. pApamayI daSTiothI (paviyAdi briI) zAntAcArye AnAM be saMskRta rUpa ApyAM che-prApifmaNif: ane pafpafmaSTima: prathamano artha che- narakane prApta karanArI dRSTi', bIjAno artha che-pApamayI, paraspara virodha vagere doSothI dUSita dRSTi' athavA 'pApa-hetuka dRSTi, vAstavika artha A ja che. pApikAdaSTinA Azayane spaSTa karatA uddharaNo prastuta karavAmAM AvyAM che. jema ke " fhaMsthA sarvabhUtanA" "zreta chaYTmAnakheta vAyavya nizi mUrtivAma: " "brahmaNe brAhmaNamAlabheta, indrAya kSatriyaM, marudbhyo vaizya, tapase zUdram / tathA ca "yasya buddhi na lipyate, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paMkena, na sa pApena lipyate // " arthAta eka bAju teo kahe che-'badhA jIvonI hiMsA na karavI joIe." bIjI bAju teo kahe che-"aizvarya cAhanArA puruSe vAyavya koNamAM zveta bakarAnI, brahma mATe brAhmaNanI, indra mATe kSatriyanI, mata mATe vaizyanI ane tapane mATe zudranI bali ApavI joIe.' A paraspara virodhI dRSTikoNa che. jevI rIte AkAza paMkathI lipta thatuM nathI, tevI ja rIte samagra saMsAranI hatyA karIne paNa jenI buddhi lipta nathI thatI, te pApathI lipta nathI thato. A pApa-hetuka dRSTikoNa che. 15. te Aryo-tIrthakaroe (ridi) ahIM 'Arya' zabda tIrthakara mATe prayukta thayo che. jemaNe sAdhu-dharmanuM prajJApana karyuM.--A nigamanAtmaka vAkyAMza vaDe Arya' zabdano prayoga tIrthakara mATe ja abhipreta che. 16. samita (samyapha pravRtta) (sImiNa) cUrNikAre Ano artha-zamita, zAMta karyo che. vRttikAre pAMca samitiothI yuktane "samita (jAgarUkatApUrvaka pravRtti karanAra) darzAvela che.* 1. 3. vRtti , patra ra12: 'urvivAtiprApati narati pAtafma:, ya-pApA pafpAtAma:, parasparavirodhAdidoSAt svarUpeNaiva kutsitAbhiH / bRhadvRtti, patra 292, 293 / uttarAdhyayana , pR. 273 : sa tta: mita:, zAna cartha: bRhadvRtti, patra 293 : samitaH-samitimAn iti / 4. 2.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApilIya 237. adhyayana-8: zloka 10-11 Ti 17-19 17. dUra thaI jAya che (nijhADu) cUrNimAM Ano arthadho gati-nIce jAya che evo karyo che.' vRttimAM Ano mULa artha nIkaLI javuM. vRttikAre pAThAMtaranA rUpamAM dezI zabda 'fMUMAruM prastuta karI teno artha-adho nacchati-nIce jAya che-karyo che. 2 18. (zloka 10) cUrNikAre prastuta zlokamAM prayukta hiMAranA viSayanI carcA karI che-fhaMjAno prayoga sannidhAna ane kAraNa--A be arthomAM thAya che. kAraNanA arthamAM "fhaMkArano prayoga bahuvacanamAM ja thAya che, jema ke-tehiM kyuM sannidhAnanA arthamAM 'hiM'no prayoga ekavacanamAM ja thaze, jema ke-hiM to si? daM ra te saddhA? A zlokamAM prANAtipAta viramaNano spaSTa nirdeza che. muni manasA, vAcA, karmaNA (mana-vacana-kAryathI) koIpaNa prANI pratye sAno prayoga na kare, bhalene potAne keTalIye yAtanA sahana karavI kema na paDe. ujjayinI nagarImAM eka zrAvaka hato. teno putra pUrepUro saMskArI hato. ekavAra coro tenuM apaharaNa karI mAlava pradezamAM laI gayA ane tyAM tene eka rasoIyAnA hAthamAM vecI mAryo. rasoIyAe tene eka divasa kahyuM-'beTA ! tuM jaMgalamAM jA ane tyAMthI bAjone mArIne laI Ava. huM temane bhojana mATe pakAvIza.' te bolyo- huM eka zrAvakano putra chuM. huM ahiMsAmAM mAnuM chuM. huM AvuM kAma kadI karI zake nahi." rasoIyAe kahyuM-'have tane meM kharIdI lIdhelo che. mArI AjJAnuM pAlana karavuM ja paDaze.' chokarAe AjJA mAnavAno inkAra karyo tyAre rasoIyo bolyo-"mArI AjJA na mAnavAnA bhayaMkara pariNAma bhogavavA paDaze. huM tane hAthInA paga nIce kacaDAvI daIza. huM tArA mastaka upara bhInuM cAmaDuM bAMdhIne mArI nAkhIza.' bALake kahyuM-'game te thAya, huM prANavadhanuM A kArya na karI zakuM. tyAre rasoIyAe tene hAthInA pagataLe kacaDAvIne mArI nAkhyo. ahiMsAnA kSetramAM satyAgrahanI A mahattvapUrNa ghaTanA che. 19. yAtrA (saMyama-nirvAha) mATe bhojananI eSaNA kare (nAtha pAsapesennA) saMyama-jIvananI yAtrA mATe bhojananI zodha kare-A prasaMgamAM zAjyAcArya ane nemicandra eka zloka uddhata karyo che- jaha sagaDakkhovaMgo kIrai bharavahaNakAraNA NavaraM / taha guNabharavahaNatthaM AhAro baMbhayArINaM // -jema gADInA paiDAMnI dharIne bhAravahananI dRSTie tela copaDavAmAM Ave che, tevI ja rIte guNabhAranA vahananI dRSTie brahmacArI AhAra kare, zarIrane poSaNa Ape.5 prastuta zlokamAM "gAyA dhAmesejJA' vaDe eSaNAzuddhino ane "saddha miyA mAI' vaDe paribhogeSaNAzuddhino viveka darzAvavAmAM Avyo che. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 173,174 : nijjAi nAma adho hiMkaraNasya, tathA-tehiM kayaM, sannidhAne tu ekavacana eva ttiA hiMkAropayogaH,taM jahA-kahiM gato Asi ? kahiM ca te 2. bRhadvRtti, patra 293 : niryAti-nirgacchati, paThanti ca sattA ? ___NiNNAiM tti atra dezIpadatvAdadhogacchati / 4. (ka) 3ttarAdhyayana , g. 274 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 174 : hiMkArasya sannidhAnatvAt (kha) vRtti , patra 264 kAraNatvAcca , tatra kAraNe bahuvacana eva upayogo 5. (ka) vRtti , patra 224 I (kha) suvothA, patra 28.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarannayaNANi 238 adhyayana-8: zloka 12 Ti 20 A ja sUtramAM che kAraNosara AhAra karavAno ane cha kAraNosara AhAra na karavAno ullekha che.* 20. (zloka 12) paMtA ceva sevenjAAnI vyAkhyA be prakAre thAya che-prAntAni va seversava' ane 'prAntana caiva sevetA' gacchavAsI muni mATe Avo vidhi che ke te prAnta-bhojana maLe to paNa tene khAI ja jAya, paraMtu pheMkI de nahi. gacchanirgata (rjinakalpI) muni dhi che ke te prAnta-bhojana ja kare. prAntano artha che-knIrasa bhojana, zItapiDa (ThaMDo AhAra) vagare tenA udAharaNa che. nava -zAntAcArye 'navajI'no artha-yApana-karyo che. gacchavAsInI apekSAe 'navapaTTA'no artha thaze-jo prAntaAhAra vaDe jIvana-cApane thatuM hoya to khAya, vAyu vadhavAthI jIvanayApana na thatuM hoya to na khAya. gacchanirgatanI apekSAe teno artha thaze-jIvana-yApana mATe prAnta-AhAra kare. 'jhavaNa'nuM saMskRta rUpa "camana' hovuM joIe. prAkRtamAM "T'kArano 'vakAra Adeza paNa thAya che, jema ke-traHLanA be rUposamagI, savaLo | prakaraNanI dRSTie yamana zabda adhika yogya lAge che. indriyonuM yamana athavA saMyama karavA mATe prAntabhojananuM sevana yogya che. jIvana-yApana mATe A bhojana yogya nathI. mA-zAntAcArya ane nemicandra Ano artha-Anamag'-moTA aDada karyo che."moniyaramoniyara viliyamsa Ano artha 'tarala ane khATuM peya-bhojana, je phaLonA rasamAMthI athavA bAphelA cokhAmAMthI banAvavAmAM Ave che' karyo che." abhidhAnappadIpikAmAM phanmASa caMnanane 'sUpa kahela che. vizuddhimArgamAM A ja arthane mAnya rAkhI nmA'no artha 'dALa' karavAmAM Avyo che. siMhalasannaya (vyAkhyA)mAM "HIS' zabdano artha 'gu' arthAt pIThA jaNAvela che. 'nmASa'nA aneka artho chekaLathI, maga vagere dvidaLa, kAMjI. te kALe odana, kulmASa, sar (sAthavo) vagere pracalita hatA. 'kumapa' daridra lokonuM bhojana hatuM. te aDada vagere dvidaLamAM thoDuM pANI, goLa ke mIThuM ane cIkAza nAkhIne banAvavAmAM AvatuM. juo-sAtti, pI9i8nuM TippaNa. kAre AnAM be artha karyA che--tImana athavA surA mATe pIselA loTano vadhelo bhAga. zAntAcAryuM ane nemicandra Ano artha-maga, aDada vagerenI kaNakImAMthI nIkaLela anna athavA jeno rasa kADhI levAmAM vukkasaM 1. 3rAdhyayana, dArU, rU4T 2. vRtti , patra 214, 226: 'prAntara' nIrasana, satra pAnAnIti gamyate, ca zabdAdantAni ca, evA'vadhAraNe, sa ca bhinnakramaH sevijjA ityasyAntaraM draSTavyaH, tatazca prAntAnyantAni ca sevetaiva na tvasArANIti pariSThApaye, gacchanirgatApekSayA vA prAntAni caiva se veta, tasya tathAvidhAnAmeva grahaNAnujJAnAt, kAni punastAnItyAha'sIyapiMDaM' ti zItala: piNDa:- AhAraH, zItazcAsau piNDazca shiitpinnddH| 3. ejana, a 266: mUrtAi -ra zarIrathApanA pati tavaiva niSeveta, yadi tvativAtodrekAdinA tadyApanaiva na syAttato na niSevetApi, gacchagatApekSametat, tannirgatazcaitAnyeva yApanArthamapi niSeveta / 4. (ka) ejana, patra 226: 'nyApA:' rAmApa: I (kha) mu9othA, patra 226. 4. A Sanskrit English Dictionary, p. 296. Sour gruel (prepared by the spontaneous fermen tation of the juice of fruits or boiled rice.) 6, jAnagvIfpA , pR. 2048 : bhUpo ( ITH caMna) 7. vizuddhimI, 26, pR. 301 / 8. vinayapiTala, kA276 ! 9. uttarAdhyayana vULa, pR. 271 : yusa jAma safmAM DaNaM ca, athavA surAgalitasesaM bukkaso bhavati /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApilIya 239 adhyayana-8: zloka 13 Ti 21 Avyo hoya tevuM anna karyo che." putA cUrNikAre 'punAva'nA be artha karyA che1. vAla, caNA vagere sUku anAja. 2. je svabhAvathI naSTa thaI gayuM hoya (jeno bIjabhAga naSTa thaI gayo hoya) tevuM anAja." zAntAcArye asAra vAla, caNA vagerene "punA kahela che. mahAbhAratamAM paNa 'putA' zabdano prayoga maLe che. teno artha karavAmAM Avyo che-jamInanI aMdaranI garamIthI sUkAI jAya tevA dANA.4 vaMthu-Ano artha che-boranuM cUrNa, sAthavAnuM cUrNa. te atyanta lUkhuM hoya che, eTalA mATe tene prAnta-bhojana karyuM che. juo sAtiya, pola98nuM TippaNa. 21. (zloka 13) A zlokamAM kahevAmAM AvyuM che ke je munio lakSaNa-vidyA, svapra-vidyA ane aMga-vidyAno prayoga kare che, teo sAcA arthamAM muni nathI. nemicandra A traNenA viSayamAM prAcIna zloka ane prAkRta gAthAo uddhata karI che. temaNe lakSaNa-zAstra saMbaMdhI aDhAra zloka, svapra-zAstranI tera gAthAo ane aMgavidyA saMbaMdhI sAta gAthAo ApI che. temanI tulanA DaoN. je. vI. Doliyama dvArA saMpAdita jagadevakRta sva-ciMtAmaNi sAthe karI zakAya. jAlesarapenTiyare tenI vistRta jANakArI ApI che. zAntAcArye AnuM vistRta varNana karyuM nathI, mAtra eka-be zloka uddhata karyA che. bauddha-graMthomAM aMga-nimitta, utpAda, svama, lakSaNa vagere vidyAone tiryakra-vidyA' kahI che. temanAthI AjIvikA meLavavAne mithyA-AjIvikA kahI che. je temanAthI dUra rahe che te ja 'AnIva-parizuddhizIna' hoya che. (nagi-zarIranAM lakSaNo, cihno joIne zubha-azubha phaLakathana karanAra zAstrane 'lakSaNa-zAstra' athavA 'sAmudrikazAstra' kahe che. kahyuM paNa che ke 'sarva sarve pratiSThitam'badhuM zubhAzubha phaLa ApanAra lakSaNa) jIvomAM vidyamAna che. jema ke- asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cAjJA, sarvaM sattve pratiSThitam // " 1. (ka) vRtti , patra 216 : 'gupta' mudrAmApAra nakhikAniSyannamannamatinipIDitarasaM vaa| (kha) muvIdhA, patra 226I 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 175 : pulAgaMNAma nissAe NipphAe caNagAdi yadvA vinaSTa svabhAvataH tat pulAgamuddizyate / 3. bRhavRtti, patra 295 : 'pulAkam' asAraM vallacanakAdi / 4. mahAbhArata, zAMtiparva 28 7: 'pulAkA iva dhAnyeSu, puttikA iva pakSiSu / tadvidhAste manuSyANAM, yeSAM dharmo na kAraNam // ' 5. suvavadhA, patra 222 : aMdhu' vAra cUm 6. uttarAdhyayana pUjA, pu. 279 : adhyakta kRti Hthe satta 7. bahavRtti, patra 295 : mandhuM vA-badarAdi cUrNam, __ atirUkSatayA cAsya prAntatvam / 8. ri 3ttarAdhyayana sUtra rU01-2224 9. vizuddhimAna zAza, pR. 30, 32I 10. (ka) 3ttarAdhyayana yU, pR. 276 : neti nakSavi, saamudrvt| (5) bRhadvRtti, patra 295 : lakSaNaM ca' zubhAzubha sUcakaM puruSalakSaNAdi, rUDhitaH tatpratipAdaka zAstramapi lkssnnm| 11, vRtti , patra 22, I
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajJayaNANi adhyayana-8 : zloka 14 Ti 22-23 arthAt asthimAM dhana, mAMsamAM sukha, tvacAmAM bhoga, AMkhomAM strIo, gatimAM vAhana ane svaramAM AjJA--A rIte puruSamAM saghaLuM pratiSThita che. A zabda A ja sUtranA 1557, 20045mAM paNa Avyo che. suviIsvapra zabda ahIM 'svama-zAsra'no vAcaka che. svapranA zubhAzubha phaLanI sUcanA ApanArA zAstrane 'svapra- zAsra' kahevAmAM Ave che.1 aMgavikhkhuM--zarIranA avayavonI sphuraNA parathI zubhAzubha batAvanAra zAstrane 'aMgavidyA' kahevAmAM Ave che. cUrNikAre aMgavidyAno artha 'Arogya-zAstra' karyo che. paraMtu prakaraNanI dRSTie aMgavicAra artha adhika saMgata lAge che. zAntyAcArye 'aMvijJA'nA traNa artha karyA che-- 1. zarIranA avayavonI sphuraNA parathI zubha-azubha batAvanAra zAstra. 2. praNava, mAyAbIja vage2e varNa-vinyAsayukta vidyA. 3. aMga arthAt aMgavidyAmAM varNita bhauma, aMtarikSa vagere, temanAM zubha-azubha batAvanArI vidyA, vidyAnupravAdamAM prasiddha vidyAo, jema ke--nnati ! iti ! mArtAkanI svAhA / 240 22. aniyaMtrita rAkhIne (LiyamettA) cUrNikAre Ano artha mana ane indriyonuM aniyamana evo karyo che.pa 'nIviyaM aLiyamettA'--nuM 'nIvilAM aniyamya' paNa thaI zake che. teno artha thaze--jIvikAnuM aniyamana karIne. 23. samAdhi-yogathI (samahinoda) samAdhino artha che--ekAgratA. tenA vaDe AtmA sAthe saMbaMdha sthApita karI zakAya che, teTalA mATe te yoga che. dazavaikAlika AgamamAM samAdhinA cAra prakAro darzAvAyA che--1. vinaya samAdhi, 2. zruta samAdhi, 3. tapaH samAdhi ane 4. AcAra samAdhi. vRttimAM samAdhiyoganA be artho maLe che-- 1. samAdhino artha che--citta-svAsthya ane yogano artha che--mana, vacana ane kAyAnI zubha pravRtti. 2. samAdhino artha che--zubha cittanI ekAgratA ane yogano artha che--pratyuprekSaNa vagere pravRttio. 1. vRttavRtti, patra 21: 'svapna ce' catrApi hitaH svanaya zubhAzubhaphalasUcakaM zAstrameva / 2. ejana, patra 225 : aMgavidyA = ji:prabhRtyuMnaSThuraLataH zubhAzubhasUcikAm / 3. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 27 : 3ividyA nAma Arotha zAstram | 4. bRhadvRtti, patra 295 : aMgavidyAM ca ziraHprabhRtyaMgasphuraNataH zubhAzubhasUcikAM 'siraphuraNe kira rajjaM ' ityAdikAM vidyAM praNavamAyAbIjAdivarNavinyAsAtmikA vA, yad vAaMgAni - aMgavidyAvyAvarNitAni bhaumAntarIkSAdIni vidyA 'vruti ! vRtti mAzinI svAhA' kRtyAyo vidyAnuvAvaprasiddhA:, tatazca aMgAni ca vidyAzcAMgavidyAH, prAgavad vacanavyatyayaH / 5. uttarAdhyayana vrUtti, pR. 277 : 7 niyamittA nimittA, phayiniyameLa, no-phaviniyameLa / 6. vasaveJAniyuM, z2ASArUA 7. gRhavRtti, patra 216 : samAdhiyonedi-samAdhi-cittasvaasthyN tatpradhAnA yogAH- zubhamanovAkkAyavyApArAH samAdhiyogAH / yad vA samAdhizca-zubhacittaikAgratA yogAzcapRthageva pratyupekSaNAdayo vyApArAH samAdhiyogAH /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApilIya 241 24. kAma, bhoga ane rasomAM Asakta (moraziddhA) viSayAsakta manuSyo dvArA kAmya ISTa zabda, rUpa, gaMdha tathA sparzane kAma kahe che. tenA be prakAra che--dravyakAma ane bhAvakAma. bhAvakAmanA be prakAra che-icchAkAma ane madanakAma. abhilASArUpa kAmane icchAkAma ane vedopayogane madanakAma kahe che. indriyonA viSayonA Asevanane bhoga kahe che. bhoga kAmano utta2vartI che. pahelAM kAmanA hoya che, pachI bhoga hoya che. AgamomAM rUpa ane zabdane kAma tathA sparza, rasa ane gaMdhane bhoga kahela che. adhyayana-8 : zloka 15-16 Ti 24-28 cUrNimAM rasano artha che --tikta, madhura vagere rasa ane vRttimAM tenA be artho maLe che--atyanta Asakti athavA zRMgAra vagere rasa. vRttikAranuM kathana che ke rasa, bhoganI aMda2 Ave che, paraMtu ativRddhi darzAvavA mATe tenuM pRthak grahaNa karavAmAM AvyuM che. pa juo--papanuM TippaNa . 25. asurakAyamAM (Amura jALu) cUrNimAM AnA be artha karavAmAM AvyA che--asura devonA nikAyamAM athavA raudra tiryaka yonimAM. bRhavRttimAM mAtra pahelo ja artha che. 26. bahu (vastu) cUrNi ane vRttimAM Ane saMsAranuM vizeSaNa mAnyuM che. cUrNikAre Ano artha corAsI lAkha pherAvALo saMsAra evo karyo che. vRttikAre A arthane vaikalpika mAnIne mukhya artha vipula athavA vistIrNa karyo che. ame tene kriyAvizeSaNa mAnyuM che. 27. bodhi (srohI) bodhino artha che--samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritrAtmaka jina-dharmanI prApti. sthAnAMgamAM tenA traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che--jJAna-bodhi, darzana-bodhi ane cAritra-bodhi.10 1. vizeSa vivaraNa mATe juo--mavetiyaM, 26 nuM TippaNa 2. vizeSa vivaraNa mATe juo--vamaveJaptiyaM, 2ArU nuM 'bhoga' zabda paranuM TippaNa 3. uttarAdhyayana vRLi, pR. 271 : rasAntittAvaya: I 4. dhRvRtti, patra 216 : rasa:-atyantAma:i......thar vA rasA:- pRthageva zRGgArAdayo vA / 5. ejana, patra 216 : monta-tadveSa caiAM (rasAnAM ) pRthagupAdAnamatigRddhiviSayatAkhyApanArtham / 6. uttarAdhyayana vRtti, pR. 27, 276 : amuLAmaya Amu, te hi (bahicA )riyasamaNA asatthabhAvaNAbhAviyA asuresu vA uvavajjaMti, athavA asurasadRzo bhAvaH AsuraH, krUra ityarthaH, 'uvavajjaMti Asura kAe 'tti raudreSu tiryagyonikeSu 28. dupUra che A AtmA (luppara tame AyA) eka bhikhArI bhIkha mAgavA nIkaLyo. te ghare-ghare jaIne bolato--'mAruM pAtra sonAmahorothI bharI do.' koIpaNa vyaktinI uvavajjati / 7. vRttavRtti, patra 216 : 'bApu' amusambaMdhi-niAye, asuranikaaye ityarthaH / 8. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pR. 276 : vratti cakarANItiyonilkssbhedH / (kha) vRttavRtti, patra 216 : vaduzasya 'vahune dhRta zreya:' ityAdiSu vipulavAcino'pi darzanAd bahu-vipulaM vistIrNamiti yAvat, bahuprakAraM vA caturazItI yonilakSatayA / 9. dhRvRtti, patra 266 : 'vodhi: ' pratya ninayAvAti: / 10.0aaN, rU|276 |
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 242 adhyayana-8: zloka 17-18 Ti 29-31 evI zakti na hatI ke tenA pAtrane sonAmahorothI bharI de. A vAta rAjA sudhI pahoMcI. rAjAe tene darabAramAM bolAvIne kahyuM- huM bharI dauM chuM tArA pAtrane sonAmahoroyI." rAjAe khajAnacIne AjJA ApI, khajAnacI bhikhArInA pAtramAM sonAmahoro nAkhavA lAgyo. paNa A zuM? te pAtra bharAtuM na hatuM. rAjAne Azcarya thayuM. teNe bhikhArIne pUchyuM. bhikhArIe kahyuM-'mahArAja ! A sAmAnya pAtra nathI. A manuSyanI khoparI che. A kyAreya bharAtI nathI. A dupUraka che." ra9. (zloka 17) prastuta zlokamAM 'lAbhathI lobha vadhe che'nA prasaMgamAM kapilanI kathA tarapha saMketa che. samagra kathAnaka mATe juo-Amukha, pR. 225-227. vRttikAre prastuta zlokamAM prayukta "IT" (saM. :) zabdanuM mApa ApyuM che. te samaye aDhI ratibhArano eka mAso thato.' Aje che ke ATha ratibhAra eka mAsa mAnavAmAM Ave che. 30. graMthi () ahIM no artha-gathi (gAMTha) ke phollo thaI zake che. stana mAMsanI graMthi ke phollA samAna hoya che, eTalA mATe temane gaMDa kahevAmAM AvyA che. 31. aneka cittavALI (3LacattA) AcArAMganuM eka sUtA che --31otte kUtu mAM pari-puruSa aneka cittavALo hoya che. prastuta zlokamAM strI mATe goLavA'no prayoga thayo che. cUrNikAra ane vRttikAre strInI anekacittatA viSayamAM keTalAka zloko prastuta karyA che kurvanti tAvat prathamaM priyANI, yAvanna jAnanti naraM prasaktam / jJAtvA ca tanmanmathapAzabaddhaM, grastAmiSaM mInamivoddharaMti / athavA annaM bhaNaMti purato, annaM pAseNa vjjmaanniio| annaM ca tAsi hiyae, na jaM khamaM taM kareMti mhilaao|| (3ttarAdhyayana nyUjhi, pR. 276) 'anyasyAMke lalati vizadaM cAnyamAliMgya zete, anyaM vAcA capayati hasatyanyamanyaM ca rauti / anyaM veSTi spRzati kazati proNute vAnyamiSTaM, nAryo nRtyattaDita iva dhik cnyclaashcaalikaashc||' (vRravRtti, pa. 227) 1. bRhadvRtti, patra 297 : dvAbhyAM-dvisaMkhyAbhyAM mASAmyAM- 3. bRhadvRtti, patra 297 : gaNDa-gaDu copcitpishitpinnddpnycrttikaamaanaabhyaam| rUpatayA galatpUtirudhirArdratAsambhavAcca tadupamatvAd gaNDe 2. vairAgya zataka, zloka 21 : stanau mAMsa-granthI kanakakalazA- kucAvuktau / vityupmittau|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapilIya 243 adhyayana-8: zloka 10Ti 3-35 hRdyanyad vAkyanyat kAryepyanyat puro'tha pRSThe'nyat / anyat tava mama cAnyat, strINAM sarvaM kimapyanyat // (suravRvadhA, putra 32) 32. rAkSasI jevI bhayAvaha strIomAM (vasIyu) ahIM strIne rAkSasI kahevAmAM AvI che. je rIte rAkSasI samasta rakta pI jAya che ane jIvana harI le che tevI ja rIte strIo paNa manuSyanA jJAna vagere guNo tathA jIvana ane dhanano sarvanAza kare che. rAkSasI zabda lAkSaNika che, abhidhAvAcaka nathI. te kAmazakti ke vAsanAno sucaka che. puruSa mATe strI vAsanAnA udIpananuM nimitta bane che, te dRSTie tene rAkSasI kahI che. strI mATe puruSa vAsanAnA uddIpananuM nimitta bane che, te dRSTithI tene rAkSasa kahI zakAya. A ja tathyane puSTa karanAra zloka che darzanAt harate cittaM, sparzanAt harate balam / maithunAt harate vittaM, nArI pratyakSarAkSasI / / 33. dAsanI jema nacAve che (vekreti nadI 8 vArdi) kAmavAsanAne vazavartI vyaktione strIo dAsanI mAphaka AjJApAlaka banAve che. teo kahe che-"Avo, jAva, beso, A na karo, te na karo" vagere-vagere. A rIte teo temane nacAve che. sUtrakRtAMga (zrutaskaMdha 1, adhyayana 4)mAM AnuM vizada varNana maLe che. 34. ati manojJa (satna) cUrNikAre 'yaM karoti pezana:'--evI vyutpatti karI Ano artha priya karanAra karyo che." vRttikAre Ihaloka ane paraloka mATe hitakArI hovAne kAraNe je ati manojJa hoya che, tene pezala mAnela che. 35. (zloka 19) manovaijJAniko mAne che-je mANase kAmavAsanAnI pUrti karato nathI, tenAmAM citta-vikSepa ke pAgalapaNuM AvI jAya che. A mAnyatAmAM sApekSa satya che. A satyanI je bIjI bAju che tenuM pratipAdana prastuta zlokamAM thayuM che. kAmavAsanA pratye AkarSaNa hoya ane tenI pUrti na thAya tathA sukha-prAptino koI bIjo vikalpa sAme na hoya, tevI avasthAmAM manovaijJAnika mAnyatA sAcI hoI zake che. sUtrakArano mata che--je kAmavAsanA pratye virAgatA ke anAkarSaNa karavA icche che te dharma pratye anurAga ke AkarSaNa utpanna kare che. je vyakti dharma pratye anurakta thaI temAM potAnA AtmAne joDI de che te kAmavAsanA para vijaya meLave che ane 1. vRvRtti, patra 227: rAkSazvarakSaNa: satra : tA, yathA hI rAkSasyo rakta sarvasvamapakarSanti jIvitaM ca prANInAmapahAnti evametA api, tattvato hI jJAnAdInyeva jIvitaM ca arthazca ( sarvasvaM ) tAnI ca tAbhirapahlIyanta eva, tathA ca haritna: "vAtodbhUto dahati hutabhugdehamekaM narANAM, matto nAgaH kupitabhujagazcaikadehaM tathaiva / jJAnaM zIlaM vinayavibhavaudAryavijJAnadehAn / sarvAnarthAn dahati vnitaa''musspikaanaihikaaNshc|" 2. uttarAdhyayana , pR. 2775 3. bRhadvRtti, patra 298 : pezalam-iha paratra caikAntahitatve nAtimanojJam /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 244 adhyayana-8: zloka 19-20Ti 36 vikSiptatAnI sthitithI paNa bacI jAya che. A anuYIvi:' athavA pratipakSa bhAvanAno siddhAMta che. A ja rUpAntaraNanI prakriyAnuM sUtra che. je vastu ke pravRttimAMthI anurAga dUra karavo hoya, temAMthI anurAgane dUra karI bIjI vastu ke pravRtti para anurAga sthApI do. te navI vastu ke pravRtti para anurAga thavA lAgaze ane pUrva anurAga vairAgyamAM badalAI jaze. 36. baMne lokone ArAdhI lIdhA (kArahiyA yuve no!) A viSayamAM traNa pakSa pracalita che1. mAtra vartamAnane sudhAravo. 2. mAtra paralokane sudhAravo. 3. ihaloka ane paraloka-baMnene sudhAravA. prastuta AgamamAM trIjo pakSa mAnya karavAmAM Avyo che. dharmanuM AcaraNa karanArA baMne-ihaloka ane paraloka-ne sudhAre che. teo vartamAna jIvanane pavitra banAve che ane pachInA jIvanane paNa pavitra banAve che.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM ajjhayaNaM namipavvajjA navamuM adhyayana nami-pravajyA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha muni te ja bane che jene bodhi prApta thayela che. te traNa prakAranA hoya che-svayaM-buddha, pratyeka-buddha ane buddha-bodhita (1). je svaye bodhi prApta kare che, temane svayaM-buddha kahevAmAM Ave che, (2) je koI eka ghaTanA nimitte bodhi prApta kare che, temane pratyeka buddha kahevAmAM Ave che ane (3) je bodhi-prApta vyaktionA upadezathI bodhi-lAbha kare che temane buddha-bodhita kahevAmAM Ave che.* A sUtramAM traNe prakAranA munionuM varNana che-(1)svayaM-buddha kapilanuM AThamA adhyayanamAM, (2) pratyeka-buddha naminuM navamA adhyayanamAM ane (3) buddha-badhita saMjayanuM aDhAramA adhyayanamAM. A adhyayanano saMbaMdha pratyeka buddha muni sAthe che. karakaMku, dvimukha, nami ane nagnati-A cAreya samakAlIna pratyekabuddha che. A cAreya pratyeka buddhanA jIvo puSpottara nAmane deva-vimAnamAMthI ekI sAthe te thayA hatA. cAree eka : pravrajayA lIdhI, eka ja samaye pratyeka buddha banyA, eka ja samaye kevalajJAnI banyA ane eka ja samaye siddha thayA.' karakaMDu kaliMganA rAjA hatA, dvimukha paMcAlanA, nami videhanA ane nagnati gaMdhAranA. gharaDo baLada, indravaja, eka kaMkAnI nIravatA ane maMjarI-rahita AmravRkSa-A cAreya ghaTanAo kramazaH cAreyanI bodhi-prAptinI hetu banI. eka vAra cAreya pratyeka buddha vihAra karatA-karatA kSitipratiSThita nagaramAM AvyA, tyAM vyaMtara-devanuM eka maMdira hatuM. tenA cAra dvAra hatAM. karakaMDu pUrva dizAnA kAramAMthI praviSTa thayA, dvimukha dakSiNa dvAramAMthI, nami pazcima dvAramAMthI ane nagnati uttaradvAramAMthI. vyaMtara-deve ema vicAryuM ke huM sAdhuone pITha batAvI kevI rIte besuM?" eTale teNe cAre dizAmAM potAnuM moTuM banAvI dIdhuM. karakaMDa khujalIthI pIDita hatA. temaNe eka komaLa saLI lIdhI ane kAna khotaryo. khotaryA pachI temaNe saLI eka bAju chupAvI dIdhI. dvimukhe A joyuM. teNe kahyuM-'muni ! potAnuM rAjaya, rASTra, pura, aMtaHpura vagere badhuM choDIne tame A (saLI)no saMgraha kema karo cho ?' A sAMbhaLatA ja karakaMDu uttara Ape te pahelAM ja namie kahyuM-'muni ! tamArA rAjayamAM tamArA aneka karmacArIo-AjJA pALanArA hatA. temanuM kArya hatuM daMDa devAnuM ane bIjAono parAbhava karavAnuM. A kAryane choDI Apa muni banyA. Aja Apa bIjAnA doSa kema joI rahyA cho ?' A sAMbhaLI nagnatie kahyuM-'je mokSArthI che, je Atmamukti mATe prayatna karI rahyA che, jemaNe saghaLuM choDI dIdhuM che, teo bIjAnI niMdA kema kare ? tyAre karakaMDue kahyuM-'mokSamArgamAM pravRtta sAdhu ane brahmacArI jo ahitanuM nivAraNa kare che, to te doSa nathI. nami, dvimukha ane nagatie je kaMI kahyuM che, te ahita-nivAraNa mATe ja kahyuM che. AthI te doSa nathI." 1. saMta, mUtra rU. ! 2. (ka) suvidhA, patra 244 : nagatinuM mULa nAma siMharatha hatuM. te kanakamAlA vaitADhya parvata para toraNapura nagaranA rAjA dazaktinI putrI)ne maLavA parvata para AvyA karato hato. moTo bhAga tyAM ja rahevAne kAraNe tenuM nAma "nagnati' paDyuM. (kha) kuMbhakAra jAtakamAM tene takSazilAno rAjA darzAvavAmAM Avyo che ane nAma nagnajI (nagnajita) ApyuM che, 3. sattAdhyaniri, jAthA ra70 : pupphuttarAu cavaNaM pavvajjA hoi egasamaeNaM / patteyabuddhakevali siddhi gayA egasamaeNaM // uttarAdhyayana niyukti, gAthA 276-279 : jayA rajjaM ca raTuM ca, puraM aMteuraM tahA / savvameaM pariccajja, saMcayaM kiM karesimaM ? // jayA te per3ae rajje, kayA kiccakarA bahU / tesi kiccaM pariccajja, ajja kiccakaro bhavaM // jayA savvaM pariccajja, mukkhAya ghaDasI bhavaM / paraM garahasI kIsa?, attanIsesakArae / mukkhamaggaM pavanesu, sAhUsa baMbhayArisu / ahiatthaM nivArito, na dosaM vattumarihasi //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 248 adhyayana-9: Amukha RSibhASita prakIrNakamAM 45 pratyeka-buddha munionAM jIvana nibaddha che. temAMnA 20 pratyeka buddha ariSTaneminA tIrthamAM, 15 pArzvanAthanA tIrthamAM ane 10 mahAvIranA tIrthamAM thayA che. 1 (1) ariSTaneminA tIrthamAM thaI gayela pratyeka-buddha1.nArada 8. keTalIputra 15. madhurAyaNa 2. vajiyaputra 9. mahAkAzyapa 16. soriyAyaNa 3, asita davila 10. tetaliputra 17. vidu 4. bhAradvAja aMgirasa 11. maMkhalIputra 18. varSa kRSNa 5. puSpazAlaputra 12. yAjJavakyA 19. AriyAyaNa 6. valkalacIri. 13. maitreya bhayAlI 20. utkalavAdI 7. kurmAputra 14. bAhuka (2) pArzvanAthanA tIrthamAM thaI gayela pratyeka buddha1. gAhAvatI-putra taruNa 6. mAtaMga 11, pArtha 2. dagabhAla 7. vArattaka 12. piMga 3. rAmaputra 8. Adraka 13, mahAzAla-putra aruNa 4. harigiri 9. vardhamAna 14. RSigiri 5. aMbaDa 15. uddAlaka (3) mahAvIranA tIrthamAM thaI gayela pratyeka buddha1. vitta tArAyaNa 6. indranAga 2. zrIgiri 7. soma 3. sAti-putra buddha 8. yama 4, saMjaya 9. vaNa 5. dvIpAyana 10. vaizramaNa karakaMDa vagere cAra pratyeka-buddhono ullekha A sUcimAM nathI. videha rAjayamAM be nAma thayA che. baMne potapotAnA rAjyano tyAga karI aNagAra banyA hatA. eka tIrthakara thayA, bIjA pratyeka buddha. A adhyayanamAM bIjA nami (pratyeka-buddha)nI pravrajayAnuM vivaraNa che, eTalA mATe AnuM nAma "nami-pravrajayA" rAkhavAmAM AvyuM che. mAlava dezanA sudarzanapura nagaramAM maNiratha rAjA rAjaya karatA hatA. temano nAno bhAI yugabAhu hato. madanarekhA yugabAhunI patnI hatI. maNirathe kapaTapUrvaka yugabAhune mArI nAkhyo. madanarekhA te samaye garbhavatI hatI. teNe jaMgalamAM eka putrane janma Apyo. te bALakane mithilA-nareza padharatha laI gayo. bALakanuM nAma "nami' rAkhavAmAM AvyuM. 10. vAyu 1. isibhAsiya, paDhamA saMgahiNI, gAthA 1: patteyabuddhamisiNo, vIsa titthe ariddhaNemissa / pAsassa ya paNNarasa, dasa vIrassa vilINamohassa // 2. sattarAdhyayana vuitti, thA ra67 : dunnivi namI videhA, rajjAI payahiUNa pavvaiyA / ego namititthayaro, ego patteyabuddho a||
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 249 adhyayana-9 : Amukha padharatha zramaNa thaI gayA pachI 'nami' mithilAno rAjA banyo. eka vAra te dAhajavarathI gherAyo. cha mahinA sudhI ghora vedanA rahI. upacAro karavAmAM AvyA. dAhajavara zAMta karavA mATe rANIo pote ja caMdana ghasatI. eka vAra badhI rANIo caMdana ghasI rahI hatI. temanA hAthamAM paherelAM kaMkaNo raNakI rahyAM hatAM. te avAjathI nami khinna thaI gayA. temaNe kaMkaNa utArI nAkhavA kahyuM, badhI rANIoe saubhAgya-cihna svarUpa eka-eka kaMkaNa choDIne bAkInA badhAM kaMkaNo UtArI nAkhyAM. keTalIkavAra pachI rAjAe potAnA maMtrIne pUchyuM - kaMkaNano avAja kema saMbhaLAto nathI ?' maMtrIe kahyuM'svAmI ! kaMkaNonA gharSaNathI thato avAja Apane gamato na hato. eTalA mATe badhI rANIoe eka-eka kaNa paherI rAkhIne bAkInA badhA utArI nAkhyAM che. eka kaMkaNathI gharSaNa thatuM nathI ane gharSaNa vinA avAja Ave zI rIte ?' rAjA nami prabaddha banI gayo. teNe vicAryuM ke 'sukha ekalApaNAmAM che. jayAM indra che--be che-tyAM du:kha che.' viraktabhAvamAM te AgaLa vadhyo. teNe pravrajita thavAno dRDha saMkalpa karyo. akasmAta ja namine rAjaya choDI pravrajita thato joI tenI parIkSA levA mATe indra brAhmaNano veza dhAraNa karI Ave che, praNAma karI namine lalacAvavA mATe aneka prayatno kare che ane kartavyano upadeza Ape che. rAjA nami brAhmaNane adhyAtmanI gahana vAta batAve che ane saMsAranI asAratAno upadeza Ape che. indra kahyuM-"rAjana ! hAthamAM rahela ramaNIya bhogone choDIne parokSa kAma-bhogonI icchA karavI zuM yogya kahI zakAya?' (zloka 51), rAjAe kahyuM- brAhmaNa ! kAma-bhogo tyAjaya che, te badhA zalya che, viSa-samAna che, AzIviSa sarpa samAna che. kAma-bhogonI icchA karanAra temanuM sevana na karavA chatAM paNa durgati prApta kare che (zloka 53)." 'Atma-vijaya ja parama vijaya che -A tathya spaSTa abhivyakta thayuM che. indra kahyuM- "rAjana ! je koI rAjAo tamArI sAme jhukatA nathI, pahelAM temane vaza karo, pachI muni banajo (zloka 32).' namie kahyuM- je manuSya durjaya saMgrAmamAM dasa lAkha yoddhAone jIte che, tenI apekSAe je vyakti eka AtmAne jIte che, te teno parama vijaya che. AtmAnI sAthe yuddha karavuM ja zreyaskara che. bIjAonI sAthe yuddha karavAthI zuM lAbha ? AtmAne AtmA vaDe jItIne manuSya sukha pAme che. pAMca indriyo tathA krodha, mAna, mAyA, lobha ane mana-A badhAM durjeya che. eka AtmAne jItI levAthI A badhAne jItI zakAya che (zloka 34-36).' 'saMsAramAM nyAya-anyAyano viveka nathI'-AnI spaSTa abhivyakti ahIM thaI che. indra kahyuM-"rAjana ! hajI tuM cora, luTArA, khisAkAtarUono nigraha karI nagaramAM zAMti sthApita kara, pachI muni banaje (zloka 28).' namie kahyuM-'brAhmaNa ! manuSyo dvArA aneka vakhata mithyA-daMDano prayoga karavAmAM Ave che. aparAdha nahi karanArA pakaDAI jAya che ane aparAdha karanArA chUTI jAya che (zloka 30) .' A rIte A adhyayanamAM jIvananA samagra dRSTikoNane upasthita karAyela che. dAnathI saMyama zreSTha che (zloka 40), anyAnya AzramomAM saMnyAsa Azrama zreSTha che (zloka 44), saMtoSa tyAgamAM che, bhogamAM nathI (zloka 48-49) vagere vagere bhAvanAono suMdara nirdeza che. jayAre Indra joyuM ke rAjA nami potAnA saMkalpamAM aDaga che, tyAre teNe potAnuM mULa svarUpe pragaTa karyuM ane naminI stuti karI cAlyo gayo. prastuta adhyayanamAM brAhmaNavezadhArI indra rAjA namine rAjayadharmanA vividha kartavyonI yAda Ape che ane maharSi nami te badhA kartavyonA pratipakSamAM AtmadharmanI vAta kare che. A rIte A adhyayanamAM rAyadharma ane AtmadharmanA aneka muddAo abhivyakta thayA che
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 250 adhyayana-9: Amukha rAjyadharma tu potAnI saMpatti ke svajanonI rakSA (zloka 12) ja deza-rakSA mATe killA vagerenuM nirmANa (zloka 18) prAsAda, vardhamAnagRho vagerenuM nirmANa (zloka 24) 0 aparAdhI vyaktiono nigraha (zloka 28) rAjAo para vijaya zloka 32) yajJa, brahmabhojana vagere vaDe yazopArjana (zloka 39) - kozAgAranuM saMvardhana (zloka 46). Atmadharma priya-apriya kaMI paNa nahi. huM ekalo chuM-A ja yathArtha bodha (zloka 15-16). 0 surakSAnuM sAdhana - saMyama. zArIrika ane mAnasika duHkhomAMthI rakSA e ja yathArtha rakSA (zloka 20-22) zAzvata sthAna mokSa pratye jAgarukatA (zloka 26-27) 0 potAnI duSyavRtti para aMkuza (zloka 30) 0 indriya-vijaya, Atma-vijaya zloka 34-36) saMyama ja zreyaskara (zloka 40) - saMnyAsanI zreSThatA (zloka 44) 0 saMtoSanuM saMvardhana, lobhane alobha vaDe jItavo (zloka 48-49)
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. caiUNa devalo gAo uvavanno mANusaMmi logaMmi / vasaMtamohaNijjo saraI porANiyaM jAI // mULa 2. jAI sarittu bhayavaM sahasaMbuddhI attare dhamme / puttaM Thavettu rajje abhiNikkamaI namI rAyA // 3. se devalogasarise aMteuravaragao vare bhoe / bhuMjittu namI rAyA buddho bhoge pariccayaI // 4. mihilaM sapurajaNavayaM balamorohaM ca pariyaNaM savvaM / ciccA abhinikkhaMto egaMtamahiDio bhayavaM // 5. kolAhalagabhUyaM AsI mihilAe pavvayaMtaMmi / taiyA rAyarisiMmi namimi abhiNikkhamaMtaMmi // 6. abbhuTTiyaM rAyarisiM pavvajjAThANamuttamaM I sakko mAhaNarUveNa imaM vayaNamabbavI navamaM ajjhayaNaM : navabhuM adhyayana namipavvajjA : nabhi-pravrabhyA 11 saMskRta chAyA cyutvA devalokAt upapanno mAnuSe loke / upazAntamohanIyaH smarati paurANika jAtim // jAti smRtvA bhagavAn svasaMbuddho'nuttare dharme / putraM sthApayitvA rAjye abhiniSkrAmati namiH rAjA // sa devalokasadRzAn varAntaHpuragato varAn bhogAn / bhuktvA namiH rAjA buddho bhogAn parityajati // mithilA sapurajanapadAM balamavarodhaM ca parijanaM sarvam / tyaktvA'bhiniSkrAntaH ekAntamadhiSThito bhagavAn // kolAhalakabhUtam AsInmathilAyAM pravrajati / tadA rAjarSI namau abhiniSkrAmati // abhyutthitaM rAjarSi pravrajyAsthAnamuttamam / zako brAhmaNarUpeNa idaM vacanamabravIt // gujarAtI anuvAda 1. nimarAjano jIva devalokamAMthI cyuta thaI manuSyalokamAM utpanna thayo. temano moha upazAMta thayo hato jethI karI temane pUrva-janmanI smRti thaI. 2. bhagavAna nimarAja pUrva-janmanI smRti pAmIne anuttara dharmanI ArAdhanA mATe svayaM-saMbuddha thayA ane rAjyano bhAra putranA khabhe nAkhIne abhiniSkramaNa karyuM-pravrajyA mATe nIkaLI paDyA. 3. te nimarAje uttama aMtaHpuramAM rahIne devalokanA bhogo jevA uttama bhogo bhogavyA ane saMbuddha thayA pacha. te bhaugone choDI dIdhA. 4. bhagavAna mirAje nagara ane janapada sahita mithilA nagarI, senA, rANIvAsa ane saghaLA parijanone choDIne abhiniSkramaNa karyuM tathA ekAMtavAsI ke ekatvaadhiSThita banI gayA. 5. jyAre rAjarSi nami abhiniSkramaNa karI rahyAM hatA, pravrujita thaI rahyAM hatA, te samaye mithilAmAM badhI jagyAe kolAhala jevuM thavA lAgyuM. 6. uttama pravrajyA-sthAna mATe ughata thayelA rAjarSi pAse devendra brAhmaNarUpe AvIne A pramANe kahyuM-
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 252 adhyayana-& : yo 9-14 7. rA!i mA4 mithilAnA mahesI jane gharomAMsa kolAhalathI paripUrNa dAruNa zabdo kema saMbhaLAI rahyA 7. kiNNu bho ! ajja mihilAe kinnu bho ! adya mithilAyAM kolAhalagasaMkulA / kolAhalakasaMkulAH / suvvaMti dAruNA saddA zrUyante dAruNAH zabdAH pAsAesu gihesu ya? / / prAsAdeSu gRheSu c?|| 8. mAsa (pAta) samajAne hetu mane thA prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kAM 8. eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH deviMdaM iNamabbAvI // devendramidamabravIt / / 9. mihilAe ceie vacche mithilAyAM caityo vRkSaH sIyacchAe maNorame / zItacchAyo manoramaH / pattapuSphaphalovee patrapuSpaphalopeta: bahUNaM bahuguNe sayA // bahUnAM bahuguNaH sadA // 8. mithilAmA ma yetya-vRkSa tuM, zIta chAyAvA, manoramya, patra, puSpa ane phaLothI ladAyeluM tathA ghaNA pakSIo mATe sadA upakArI. 15 10.vAeNa hIramANaMmi vAtena hriyamANe ce iyaM mi maNorame / caitye mnorme| duhiyA asaraNA attA duHkhitA azaraNA ArtAH ee kaMdaMti bho ! khagA // ete krandanti bhoH ! khagAH / / 10.eka divasa pavana phUMkAyo ane te manoramya caitya-vRkSane UkhADIne pheMkI dIdhuM. he brAhmaNa ! tenA Azare rahenArA pelA pakSIo duHkhI, azaraNa ane pIDita thaIne AkraMda karI rahyA che. 16 11.A artha sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayela devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 11.eyamaDhe nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao nami rAyarisiM tato nami rAjarSi deviMdo iNamabbavI // devendra idamabravIt // 12. esa aggI ya vAU ya eSo'gnizca vAyuzca eyaM DajjhAi maMdiraM / etad dahyate mandiram / bhayavaM ! aMte uraM teNaM bhagavan ! antaHpuraM tena kIsa NaM nAvapekkhasi ? // kasmAnnAvaprekSase? || 12. A agni che ane A vAyu che. A ApanuM maMdira 17 (mahela) saLagI rahela che. bhagavAna ! Apa potAnA rANIvAsanI tarapha kema jotA nathI? 13. A artha sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM 13.eyamadvaM nisAmittA etamartha nizamya heUkAraNacoiyo / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH devidaM iNamabbavI // devendramidamabravIt / / 14.suhaM vasAmo jIvAmo sukhaM vasAmo jIvAmaH jesiM mo natthi kiNcnn| yeSAM na: nAsti kiMcana / mihilAe DajjhamANIe mithilAyAM dahyamAnAyAM na me DAi kiMcaNa // na me dahyate kicana / / 14. jemanI pAse kaMI paNa nathI evA ame sukhapUrvaka rahIe chIe ane sukhethI jIvIe chIe. mithilA saLagI rahI che to temAM mAruM kaMI saLagatuM nathI.19
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 15. cattaputtakalattassa nivvAvArassa bhikkhuNo / piyaM na vijjaI kiMci appiyaM pi na vijjae || 16. bahu khu muNiNo bhaddaM aNagArassa bhikkhuNo / savvao vippamukkassa etamaNupasao 17. eyama nisAmittA UkAraNacoio 1 tao nami rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 18. pAgAraM kAraittANaM gopuraTTAlagANi ca rasUla sabagghIo tao gacchasi khattiyA ! // 11 19. eyama nisAmittA kAraNaco o / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI 11 | I 20. saddhaM nagaraM kiccA tavasaMvaramaggalaM khaMti niuNapAgAraM tiguttaM duppaghaM sayaM || 22. tavanArAyajutteNa 21. dhaNuM parakkamaM kiccA jIvaM ca iriyaM sayA / dhiraM ca keyaNaM kiccA sacceNa palimaMthae / bhettRNaM kammakaMcuyaM / vigayasaMgAmo bhavAo parimuccae // tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya bhikSoH / priyaM na vidyate kiMcita apriyamapi na vidyate // bahu khalu munerbhadraM anagArasya bhikSoH / sarvato vipramuktasya ekAntamanupazyataH // etamarthaM nizamya hetu kAraNacoditaH / tato namiM rAjarSi devendra idamabravIt // prAkAraM kArayitvA gopurATTAlakAni ca / avacUlaka-zataghnIH tato gaccha kSatriya ! // etamarthaM nizamya hetukAraNacoditaH / tato nami: rAjarSiH devendramidamabravIt // zraddhAM nagaraM kRtvA tapa:saMvaramargalAm / zAnti nipuNaprAkAraM triguptaM duSpragharSakam // dhanuH parAkramaM kRtvA jIvAM ceryAM sadA / dhRtiM ca ketanaM kRtvA satyena parimathnIyAt // taponArAcayuktena bhitvA karmakaMcukam / munirvigatasaGgrAmaH bhavAt parimucyate // 253 adhyayana-e : khoDa 15-22 15. putra ane strIothI mukta tathA vyavasAyamAMthI nivRtta thayelA bhikSu mATe koI vastu priya paNa nathI hotI ane apriya paNa nathI hotI. 16. adhA baMdhanothI mukta, 'huM kheDaso chu, mAruM ardha nthii'A rIte ekatvadarzI, gRhatyAgI ane tapasvI bhikSune vipula sukha maLe che. 17. AvI vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM- 18. he kSatriya ! eka tuM Diplorara, surabhavANA nagaradvAra khAI ane zataghnI (eka sAthe so vyaktiono saMhAra iranAra yaMtra) nAva, pachI muni jana. 19. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM- 20. zraddhAne nagara, tapa ane saMyamane AgaLo", kSamA ke sahiSNutAne trigupta-buraja, khAI ane zataghnI rUpI mana, vacana ane kAya guptithI surakSita", durreya ane surakSA - nipura Dillo janAvI, 21. parAkramane dhanuSya, iryApathane tenI dorI ane kRtine tenI mUTha banAvI tene satyathI bAMdhe. 22. taparUpI lohabANayukta dhanuSya dvArA karmarUpI kavacane bhedI nAkhe. e rIte saMgrAmano aMta karI muni saMsArathI mukta thaI jAya che.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 254 adhyayana-8 : yo 2 3-30 23. A vAta sAMbhaLI hatuM ane kAraNathI prerita devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 23.eyamaTuM nisAbhittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / tukAraNacoditaH / tao narma rAyarisiM tato nami rAjarSi deviMdo iNamabbavI // devendra idamabravIt / / 24. he kSatriya ! hajI tuM prAsAda, vardhamAnagRha ane caMdrazALA banAva, pachI muni banI jaje. 24.pAsAe kAraittANaM prAsAdAn kArayitvA vaddhamANagihANi ya / vardhamAnagRhANi ca / bAlaggapoiyAo ya 'vAlaggapoiyAo' ca tao gacchasi khattiyA ! // tato gaccha kSatriya ! | 25, A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA. nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM - 25.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoiyo / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH devidaM iNamabbAvI // devendramidamabravIt // 26.saMsayaM khalu so kuNaI saMzayaM khalu sa kurute jo magge kuNAI gharaM / yo mArge kurute gRham / jattheva gaMtumicchejjA yatraiva gantumicchet tattha kuvvejja sAsayaM // tatra kurvIta zAzvatam / / ra6. te zaMkAzIla ja banI rahe che je mArgamAM ghara banAve che (na jANe kyAre tene choDIne javuM paDe). potAnuM ghara tyAM ja banAvavuM joIe jayAM javAnI icchA hoya-jayAM gayA pachI bIje kyAMya javuM na paDe. 11 27. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 27.eyamaRs nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao nami rAyarisiM tato nami rAjarSi deviMdo iNamabbavI // devendra idamabravIt // 28.Amose lomahAre ya AmoSAn lomahArAn gaMThibhae ya takkare / granthibhedAMzca taskarAn / nagarassa khemaM kAUNaM nagarasya kSemaM kRtvA tao gacchasi khattiyA ! // tato gaccha kSatriya ! // 28, he kSatriya ! hajI tuM vATamAruo, prANa haraNa karanAra lUMTArAo, khIsAkAtaruo ane coronuM niyaMtraNa karI nagaramAM zAMti sthApita kara, pachI muni banaje.32 29. A vAta sAMbhaLI hatu ane kAraNathI prerita nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM 29.eyamahU~ nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH devidaM iNamabbavI // devendramidamabravIt // 30.asaI tu maNusse hiM asakRttu manuSyaiH micchA daMDo paju jaI / mithyAdaNDaH prayujyate / akAriNo'ttha bajAti akAriNo'tra badhyante muccaI kArao jaNo // mucyate kArako janaH / 30.manuSyo dvArA aneka vAra mithyA-daMDano prayoga karavAmAM Ave che, aparAdha nahi karanArA ahIM pakaDAI jAya che ane aparAdha karanArA chUTI jAya che. ke
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 31. eyamaTTaM nisAmittA UkAraNacoio / tao nami rAyarisi deviMdo iNamabbavI // 32. je kei patthivA tubbhaM nAnamaMti narAhivA ! | vase te ThAvaittANaM tao gacchasi khattiyA ! // I 33. eyama nisAmittA kAraNacoio tao namI rAyarasI deviMdaM iNamabbavI 11 34. jo sahassaM sahassANaM saMgAme dujjae jiNe / egaM jiNejja appANaM esa se paramo jao // 35. appANameva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao ? / appANameva appANaM jaittA suha 36. paMcidiyANi kohaM mANaM mAyaM taheva lohaM ca / dujjayaM ceva appANaM savvaM appe jie jiyaM // 11 1 37. ema nisAmittA UkAraNaco io tao nami rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 38. jaittA viule janne bhottA samaNamAhaNe / daccA bhoccA ya jaTThA ya tao gacchasi khattiyA ! // etamarthaM nizamya hetu kAraNacoditaH / tato nAma rAjarSi devendra idamabravIt // ye kecit pArthivAstubhyaM nAnamanti narAdhipa / / vaze tAn sthApayitvA tato gaccha kSatriya ! // etamarthaM nizamya kAraNacoditaH / tato nami: rAjarSiH devendramidamabravIt // yaH sahasraM sahasrANAM saGgrAme durjaye jayet / ekaM jayedAtmAnaM eSa tasya paramo jayaH // Atmanaiva yuddhyasva kiM te yuddhena bAhyataH / Atmanaiva AtmAnaM jitvA sukhamedhate // 255 paMcendriyANi krodhaH mAno mAyA tathaiva lobhazca / durjayazcaiva AtmA sarvamAtmani jite jitam // etamarthaM nizamya hetu kAraNacoditaH / tato nAma rAjarSi devendra idamabravIt // iSTvA vipulAn yajJAn bhojayitvA zramaNa-brAhmaNAn / datvA bhuktvA ca iSTvA ca tato gaccha kSatriya ! | adhyayana-e : khoDa 31-38 31. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM- 32. he narAdhipa kSatriya ! je koI rAjA tArI sAme namatA na hoya temane vaza kara, pachI muni banaje. 33. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM- 34. je puruSa durjeya saMgrAmamAM dasa lAkha yoddhAone jIte che, tenI apekSAe te ekalo potAnI jAtane jIte che, e teno parama vijaya che. 35. AtmAnI sAthe ja yuddha ka2, bAhya yuddhathI tane zuM lAbha ? AtmAne AtmA dvArA ja jItIne manuSya sukha pAme che uTha u. pAMya indriyo, Dodha, mAna, mAyA, jhola jane mndurjeya che. eka AtmAne jItI levAthI A badhAne jItI sevAya che. 37. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM- u8. he kSatriya ! eka tuM prayura yajJo durIne shrmshbrAhmaNone bhojana karAvIne, dAna ApIne, bhogo bhogavIne ane yajJo karIne pachI muni banaje.pa
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 256 adhyayana-8 : 38-46 39. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH deviMdaM iNamabbavI // devendramidamabravIt / / 40.jo sahassaM sahassANaM ya: sahasraM sahasrANAM mAse mAse gavaM dae / mAse mAse gAH dadyAt / tassAvi saMjamo seo tasyApi saMyamaH zreyAna aditassa vi kiMcaNa // adadato'pi kicana // 40.4 manuSya pratimAsa isa sAya yonahAna mApe tenA mATe paNa saMyama ja zreyaskara che, bhale pachI te kaMI paNa na Ape. 36 41. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayela devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 41.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namiM rAyarisiM tato narmi rAjarSi deviMdo iNamabbavI // devendra idamabravIt // 42.ghorAsamaM caittANaM ghorAzramaM tyaktvA annaM patthe si AsamaM / anyaM prArthayase Azramam / iheva posaharao ihaiva pauSadharata: bhavAhi maNuyAhivA ! // bhava manujAdhipa ! / / 42. he manujAdhipa ! tuM ghorAzrama (gRhasthAzrama) choDIne bIjA Azrama (saMnyAsa)nI icchA kare che, te ucita nathI. tumahI 4 2hIne pauSayamArata thA-aprata, tapa vagerenuM pAlana kara.38 43. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM 43.eyamaTuM nisAmittA etama) nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH deviMdaM iNamabbAvI // devendramidamabravIt // 44.mAse mAse tu jo bAlo mAse mAse tu yo bAla: ku saggeNa tu bhujae / kuzAgreNa tu bhuGkte / na so suyakkhAyadhammassa na sa svAkhyAtadharmaNa: kalaM agghar3a solasi // kalAmarhati SoDazIm // 44. omAna (stha) mAsa-mAsanI tapasyA 57 dAbhanI aNI upara rahe teTalo ja AhAra kare to paNa te su-AkhyAta dharmacAritra-dharmanI soLamI kaLAne paNa prApta karato nathI.41 45, A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 45.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao nami rAyarisiM tato nami rAjarSi devido iNamabbavI // devendra idamabravIt / / 46.hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM hiraNyaM suvarNaM maNimuktAM kaM saM saM ca vAhaNaM / kAMsyaM dRSyaM ca vAhanam / kosaM vaDDAvaittANaM kozaM vardhayitvA tao gacchasi khattiyA ! / / tato gaccha kSatriya ! / / 46. kSatriya! tuM yahI, sonu, bhali, motI, sAnA vAsaNo, vastro, vAhano ane bhaMDAranI vRddhi kara, pachI muni banaje.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrayA 257 adhyayana-9: zloka 47-54 47. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM - 47.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH devidaM iNamabbabavI // devendramidamabravIt // 48.suvaNNaruppassa upavvayA bhave suvarNarUpyasya tu parvatA bhaveyuH siyA hukelAsasamA asNkhyaa| syAtkhalu kailAsasamA asNkhykaaH| narassa luddhassa na tehiM kiMci narasya lubdhasya na tai: kiMcit icchA uAgAsasamA annNtiyaa|| icchA tu AkAzasamA anantikA // 48. yasonAsane yAhInA sAsavaDA asaMdhya parvatI banI jAya, to paNa lobhI puruSane tenAthI kaMI vaLatuM nathI, bha627 mA sevI anaMta che. 49.puDhavI sAlI javA ceva pRthivI zAliryavAzcaiva hiraNaM pasubhissaha / hiraNyaM pazubhiH saha / paDipaNNaM nAlamegassa pratipUrNa nAlamekasmai ii vijjA tavaM care // iti viditvA tapazcaret / / 48. pRthvI, thopA, 41, sonU bhane pazuo-mA aghI vastu ekanI icchApUrti mATe paryApta nathI, ema jANI, tapanuM AcaraNa karavuM joIe. 49. A vAta sAMbhaLI hatu ane kAraNathI prerita thayelA devendra nami rAjarSine A pramANe kahyuM 50.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao narma rAyarisiM tato nami rAjarSi devido iNamabbavI // devendra idamabravIt / / 51.accheragamabbhudae Azcaryamabhyudaye bhoe cayasi patthivA ! / bhogAMstyajasi pArthiva ! / asaMte kAme patthesi asataH kAmAn prArthayase saMkappeNa vihannasi // saMkalpena vihnyse|| 51. he pArthiva ! Azcarya che ke tuM A abhyadayakALamAM sahaja prApta bhogone tyAgI rahyo che ane aprApta kAmabhogonI icchA kare che-A rIte tuM potAnA saMkalpathI ja haNAI rahyo che. 4 para. A vAta sAMbhaLIne hetu ane kAraNathI prerita thayelA nami rAjarSie devendrane A pramANe kahyuM - 52.eyamaTuM nisAmittA etamarthaM nizamya heUkAraNacoio / hetukAraNacoditaH / tao namI rAyarisI tato namiH rAjarSiH devidaM iNamabbAvI // devendramidamabravIt // 53.sallaM kAmA visaM kAmA zalyaM kAmA viSaM kAmA: kAmA AsIvisovamA / kAmA AzIviSopamAH / kAme patthemANA kAmAn prArthayamAnA akAmA jaMti doggaI // akAmA yAnti durgatim / / 53. kAma-bhogo zalya che, viSa che ane AzIviSa sarpa samAna che. kAma-bhogonI icchA karanArAo" temanuM sevana na karavA chatAM paNa durgati pAme che.* 54.ahe vayai koheNaM adho vrajati kodhena mANeNaM ahamA gaI / mAnenAdhamA gatiH / mAyA gaI paDigghAo mAyayA gatipratighAtaH lobhAo dahao bhayaM / / lobhAd dvidhA bhayam // 54. manuSya krodhathI adhogatimAM jAya che. mAnathI adhogati thAya che. mAyAthI sugatino vinAza thAya che. lobhathI baMne prakArano-aihika ane pAralaukika-bhaya thAya
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 258 adhyayana-8 : yo 55-62 55.avaujjhiUNa mAhaNarUvaM apojjhya brAhmaNa rUpaM viuvviUNa iMdattaM / vikRtyendratvam / vaMdaI abhitthUNato vandate'bhiSTravana imAhiM mahurAhiM vaggRhi // AbhirmadhurAbhirvAbhiH / 55. devendra brAhmaNanuM rUpa choDIne, indrarUpe pragaTa thaIne nami rAjarSine vaMdana karyA ane A madhura zabdomAM stuti karavA lAgyo 56.aho ! te nijjio koho aho ! tvayA nijitaH krodhaH aho! te mANo praajio| aho ! tvayA mAnaH praajitH| aho ! te nirakiyA mAyA aho ! tvayA nirAkRtA mAyA aho ! te lobho vsiiko|| aho ! tvayA lobho vazIkRtaH / / 56.2|4rssi! mAzcarya chatameodhane tyo cha! Azcarya che ke tame mAnane parAjita karyuM che! Azcarya che. ke tame mAyAne dUra karI che ! Azcarya che ke tame lobhane vazayoM cha! 57.aho ! te ajjavaM sAhu aho ! te ArjavaM sAdhu aho ! te sAhu mahavaM ! aho ! te sAdhu mArdavam / aho ! te uttamA khaMtI aho ! te uttamA zAntiH aho ! te mutti uttamA // aho ! te muktiruttamA / / 57. maho! uttama chatamArI tA. aho ! uttama tabhArI matA. so! matabhArI kSamA sAhitA. maho ! uttama chatamA niyamitA. 58.ihaM si uttamo bhaMte ! ihAsyuttamo bhadanta ! peccA hohisi uttamo / pretya bhaviSyasyuttamaH / loguttamuttamaM ThANaM lokottamottamaM sthAnaM siddhi gacchasi nIrao / / siddhi gacchasi nIrajAH / / 58. bhagavAna ! tame A lokamAM paNa uttama cho ane paralokamAM paNa uttama gaNAzo. tame karma-rajathI mukta thaI lokanA sarvottama sthAna (mokSa)ne prApta karazo. pa9, A rIte indra uttama zraddhA pUrvaka rAjarSinI stuti karI ane pradakSiNa. karatAM-karatAM vAraMvAra vaMdanA karI. 59.evaM abhitthuNaMto evamabhiSTavan rAyarisiM uttamAe sddhaae| rAjarSimuttamayA zraddhayA / payAhiNaM kareMto pradakSiNAM kurvan puNo puNo vaMdaI sakko // punaH punarvandate zakraH / / 60.to vaMdiUNa pAe tato vanditvA pAdau cakkaMkusalakkhaNe munnivrss| cakAMkuzalakSaNau munivarasya / AgAseNuppaio AkAzenotpatitaH laliyacavalakuMDalatirIDI // lalitacapalakuNDalakirITI // 60. te pachI munivara naminA cakra ane aMkazanA citravALA caraNomAM vaMdanA karI lalita ane capaLa kuMDaLa tathA mukuTa dhAraNa karanAro 8 indra AkAzamArge cAlyo gayo. 61.namI namei appANaM namirnamayatyAtmAnaM sakkhaM sakkeNa coio| sAkSAcchakeNa coditaH / caiUNa gehaM vaidehI tyaktvA gRhaM vaidehI sAmaNNe pajjuvaDio // zrAmaNye paryupasthitaH / / 61. nami rAjarSie potAnA AtmAne namAvyo " saMyama prati samarpita karyo. teo sAkSAta devendra dvArA prerita hovA chatAM paNa dharmathI vicalita na banyA ane gRha tathA vaidehI(mithilA)no tyAga karI zramaNyamAM upasthita thaI gayA. 62. evaM kareMti saMbuddhA evaM kurvanti saMyuddhAH paMDiyA paviyakkhaNA / paNDitAH pravicakSaNAH / viNiyaTRti bhogesa vinivartante bhogebhyaH jahA se namI rAyarisi // yathA sa namiH rAjarSiH / / -tti bemi| -iti bravImi / 6. saMbuddha, paMDita ane pravicakSaNa puruSa A ja rIte kare che--teo bhogothI nivRtta thAya che. jevI rIte nami 204rSiyA .
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 9H nami-pravrayA 1. utpanna thayo (vanno) AgamomAM A zabda bahu vaparAyo che. teno sAmAnya artha che-utpatti. devatA ane nairayika uparAMta manuSya (uttarAdhyayana 951), sthAvarakAya (sUtrakRtAMga rA7/10) tathA trasakAya (sUtrakRtAMga rAga16)nI utpattimAM paNa A zabda prayojAyo che. uttaravartI sAhityamAM A zabda devatA ane nArakanI utpattinA arthamAM rUDha thaI gayo. tattvArthamAM 'tAravAnAmupati:evo prayoga maLe che. * upadhAtano artha paNa utpatti che. paraMtu utpatti ane upapAtanI prakriyA bhinna che. garbhaja ane samUrjhanaja prakriyA utpattinI prakriyA che. uparAtanI prakriyAmAM utpanna thanAra jIva aMtarmuhUrtamAM yuvAna banI jAya che. 2. teno moha upazAtta hato (vasaMtagimo) ahIM upazamano artha--anudayAvasthA che. prastuta prasaMgamAM cUrNikAre darzanamoha ane cAritramoha-baMnenI upazAMta dazAno ullekha karyo che. vRttimAM mAtra darzanamohanIyanI upazAMta dazAno ullekha che.* jAtismaraNa jJAna mATe cAritra mohanIyanuM upazAMta thavuM paNa Avazyaka che. zubha pariNAma ane lazyAnI vizuddhinI kSaNomAM jAtismaraNa jJAna utpanna thAya che. 3. pUrvajanmanI smRti thaI (vara poLa nADuM) jAtino artha utpatti ke janma che. AtmavAda anusAra janmanI paraMparA anAdi che. eTalA mATe tene purANa kahela che. purANa-jAti arthAt pUrvajanma. pUrvajanmanI smRtine "jAtismaraNa jJAna' kahevAmAM Ave che. A matijJAnano eka prakAra che." tenA dvArA pUrvavartI saMkhyaya janmonI smRti thAya che. te badhA samanaska janma hoya che. pracalita dhAraNA evI che ke jAtismaraNa vaDe utkRSTa rIte pUrvanA nava janmo jANI zakAya che. koI hetuthI saMskAranuM jAgaraNa thAya che ane anubhUta viSayanI smRti thaI Ave che. saMskAra mastiSkamAM saMcita thAya che, prayatna karavAthI te jAgRta banI jAya che. AjakAla mastiSka para yAMtrika vyAyAma karI zizu-jIvananI ghaTanAonI smRti karAvavAmAM Ave che. A badhI vartamAna jIvananI smRtinI prakriyA che. pUrva-janmanA saMskAra sUma-zarIra-kAzmaNa-zarIramAM saMcita rahe che. mananI ekAgratA tathA pUrva-janmane jANavAnI tIvra abhilASAthI athavA koI anubhUta ghaTanAnI punarAvRtti jo Ina jAtismaraNa thaI jAya che. jaina-AgamomAM tenA aneka ullekho che. vartamAnamAM paNa Ane lagatI ghaTanAo sAMbhaLavAmAM Ave che. pUrva janmanI smRtinA cAra kAraNo nirdiSTa che1, mohanIya karmano upazama. 1. tanvArtha vArtiA , 2 rU ! 2. ejana, rArU2, mAthA 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 180 : uvasaMtamohaNijjo dasaNamohaNijjaM caritramohaNijjaM ca uvasaMtaM jassa so bhavati uvsNtmohnnijjo| 4. bRhadvRtti, patra 306 : upazAntaM-anudayaM prApta mohanIyaM-darzanamohanIyaM yasyAsAvupazAntamohanIyaH / 5. AyAro 13, vRtti patra 18 : jAtismaraNaM tvAbhini bodhikvishessH| 6. ejana, zarU,vRttipatra :gatimAnu nigamata: sNkhyeyaan| 7. nAyAdhammakahAo 1 / 190 /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 26) adhyayana-9: zloka ra Ti 4-5 2. adhyavasAyonI zuddhi athavA vezyAnI zuddhi. 3. IhA, apoha, mArgaNA ane gapaNA. 4. jAtismaraNa jJAnane AvRta karanArA karmono kSayopazama. prastuta zlokamAM mAtra eka ja kAraNa-mohanIya karmano upazama nirdiSTa che. jAtismaraNa jJAnanA be prakAra che-sanimittaka ane animittaka. keTalAka vyaktiomAM jAtimiraNa jJAnanA AvAraka karmono kSayopazamathI te jJAna svataH udbhUta thaI jAya che. A animittaka che. keTalIka vyaktiomAM te bAhya nimittathI ubhUta thAya che. A sanimittaka che. cUrNikAra anusAra prastuta prasaMgamAM nami jANI jAya che ke devabhavathI pUrvanA bhavamAM teo manuSya hatA ane tyAM temaNe saMyamanI ArAdhanA karI hatI. tyAMthI teo puSpottara vimAnamAM devarUpe utpanna thayA hatA.' saruM vartamAnakALanuM rUpa che. zAnyAcArye ''ne 'zeSa mAnela che. 'marazmi ' arthAta yAda AvI-smRti thaI. nemicandra te samayanI apekSAe tene vartamAnanuM rUpa mAnyuM che.? 4. (maya) maa-bhagavAna, "I' zabdanA aneka artha che-vairya, saubhAgya, mAhAbhya, yaza, sUrya, zrata, buddhi, lakSmI, tapa, artha, yoni, puNya, Iza, prayatna ane tanuM. ahIM prakaraNavaza teno artha buddhi ke jJAna che. bhagavAna arthAt buddhimAna." AcArya nemicandra dhairya vagere samasta guNothI yukta vyaktine bhagavAna mAnela che." 5. svayaM saMbuddha thayo (sahasaMbuddha) cUrNikAre "sarasaMvRddhanI vyutpatti sahasA saMyuddho-e rUpe ApI teno artha svayaMbhuddha karyo che." vRttikAre saDhano mukhya artha svarya ane saMbuddhano artha-samyagu tattvano jJAtA-karyo che. je svayaM saMbuddha hoya che, koInA dvArA nahi, te sahasaMbuddha che. temaNe tene vaikalpika arthasahasA saMbuddha arthAta jAtismaraNa pachI tarata ja saMbuddha thanAra-karyo che. Agama sAhityamAM "sa zabda "gha'nA arthamAM prayukta thAya che." muni traNa prakAranA hoya che- 1. svayaM buddha-koI nimitta vinA buddha thanAra. 1. uttarAdhyayana vULa, pR. 280 | 2. vRvRtti, patra rU06 . 3. kuvoghA, patra 24, I 4. bRhadvRtti, patra 306 : bhagazabdo yadyapi dhairyAdiSvanekeSu arthe vartata, yadu dhairyasaubhAgyamAhAtmyayazo'rkazrutadhIzriyaH / tapo'rthopasthapuNyezaprayatnatanavo bhagAH / / iti, tathApIha prastAvAd buddhivavana eva gRhyate, tato bhago-buddhiryasyAstIti bhgvaan| 5. muvidhA, patra 24 / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 180 : sahasA saMbuddho sahasaMbuddho, asaMgattaNo samaNattaNe svayaM nAnyena vadhiH -svayaMvRddha: 7. vRtti , patra rU06 :sakti-svayapAtpanaiva kaddha: samyagavagatatattvaH sahasambuddho, nAnyena pratibodhita ityarthaH, athavA sahasa tti ArSatvAt sahasA jAtismRtyanantaraM jhagityeva buddhaH / 8. mAyAro , zarU : HdakSapurUvAha....!
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravajyA 261 adhyayana-9: zloka 4-5 Ti 6-8 2. pratyeka buddha-nimittathI pratibuddha thanAra. 3. buddha bodhita-pratibuddha vyakti pAsethI preraNA meLavI buddha thanAra. nami svayaMbuddha nahi, pratyeka buddha hatA. kathAnaka anusAra teo baMgaDIonA avAjanuM nimitta maLatAM pratibaddha thayA hatA. aDhAramA adhyayana (zloka 45)nA cAra pratyeka buddhomAM 'nami'no paNa ullekha che. paraMtu mULa pAThanA AdhAre ema phalita thAya che ke namine pUrvajanmanI smRti thaI ane te pachI teo svayaMsaMbuddha banI gayA.' 6. senA (varta....) cUrNikAra anusAra 'va' zabda caturaMgiNI senAno dyotaka che. prAcInakALamAM senAnA cAra aMgo A pramANe hatA-1. hastisenA, 2. azvasenA, 3. rathasenA ane 4. padAtisenA. 7. ekAMtavAsI ke ekatva adhiSThita (UtamaMdira) ekAMta zabdanA traNa artho karavAmAM AvyA chemokSa, vijana sthAna ane ekatva bhAvanA. je mokSanA upAyo-samyaka darzana vagere-nI sahAya le che, te ahIM ja jIvanamukta banI jAya che. eTalA mATe te ekAMtAdhiSThita kahevAya che. udyAna vagere nirjana sthAnomAM rahenAra tathA 'huM ekalo chuM, mAruM koI nathI ane huM paNa koIno nathI. huM tene joto nathI ke jeno huM houM ane je mAro hoya te paNa mane dekhAto nathI. A pramANe ekalApaNAnI bhAvanA karanAra paNa ekAMtAdhiSThita kahevAya che. . ekAMtavAsImAM A traNe artho garbhita che. A badhA ardhAnI sAthe-sAthe ja cUrNikAre ekAMtano artha 'vairAgya' paNa karyo che.' prastuta zlokamAM 'tamaDDiTTa' tathA soLamA zlokamAM 'itama gurUgo' pATha che. arthanA saMdarbhamAM baMne sthAne '' pATha hovo joIe. "' ane "wi'mAM lakhavAmAM khAsa taphAvata hoto nathI. saMbhava che ke utta' pATha ja 'AMta' banI gayo hoya. 'glitakrio 'no artha ekAMtavAsInI apekSAe ekatva-adhiSThita vadhu saMgata lAge che. e ja rIte "tamajusso 'no artha ekAMtadarzInI apekSAe ekatvadarzI adhika yogya jaNAya che. huM ekalo chuM', "mAruM koI nathI-A vAta ekatvadarzI ja kahI zake. juo-bloka 16nuM TippaNa. 8. rAjarSi nami (raSi ) nami mithilA janapadanA rAjA hatA. pravrajayA mATe udyata thatAM teo RSi banI gayA. eTalA mATe temane "rAjarSinA rUpamAM oLakhAvavAmAM Ave che athavA rAjAnI avasthAmAM paNa teo eka RSinI mAphaka jIvana vItAvatA hatA. eTalA mATe paNa teo "rAjarSi' kahevAyA. 1. juo-A ja adhyayananA prathama be zloka. 2. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 182: vartavatuLaofsanA 3. vRtti , patra rU07 : 'aita' tti :-tA: karmaNAmanto yasminniti, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, tata ekAnto-mokSastam 'adhiSThitaH' iva AzritavAnivAdhiSThitaH, tadupAyasamyagdarzanAdyAsevanAdadhiSThitaH eva vA, ihaiva jIvanmuktyAvApteH, yadvaikAntaM dravyato vijanamudyAnAdi bhAvatazca sadAeko'haM na ca me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau dRzyo'sti yo mama / / iti bhAvanAta eka evAhamityanto'nizcaya ekAMtaH, prAgvat samAsaH, tamadhiSThitaH / 4. uttarAdhyayana vUfja, . 28 : taffer vairaagyenetyrthH|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi rAjanItino eka zloka che--- 'jAma: jodhastathA nomo, dUryo mAno mavastathA / SaDvargamutsRjedenaM tasmiMstyakte sukhI nRpaH // --je vyakti kAma, krodha, lobha, harSa, mAna ane mada-ahaMkAra--A SaDvargane choDI de che, te rAjarSi kahevAya che. te sukhI thAya che. 262 9. kolAhala jevuM thavA lAgyuM (jonAnAmUrya) jyAre nami rAjarSie pravrajyA mATe abhiniSkramaNa karyuM tyAre keTalAka nagarajano vilApa karavA lAgyA, keTalAka AkraMda karavA lAgyA ane keTalAka kaMIka barADavA lAgyA. te badhA kalabalanA avAjathI Akhu nagara kolAhalamaya banI gayuM, kolAhalathI AkuLa thaI gayuM. 'bhUta' zabdanA ATha artho maLe che- 1. baneluM 2. atIta 3. prApta 4. sadeza 8. tadarthabhAva vRttikAre prastuta prakaraNamAM bhUta zabdanA be artha ApyA che--jJAta utpanna ane saza. ahIM pahelo artha ja prasaMgocita che. A arthamAM 'bhUta' zabdano paranipAta prAkRtanA niyama anusAra thayo che. 5. yathArtha 6. vidyamAna 7. upamA 10. brAhmaNa (mAdA) uttarAdhyayanamAM 'mAha' zabdano prayoga nIcenA sthaLoe thayo che-- 1. 96, 38, 55. 2. 1211, 13, 14, 30, 38. 3. 145, 38, 53. 4. 159. 5. 18021. 6. 2551, 4, 18-27, 32, 34, 35. zAntyAcArye A vibhinna sthaLoe prayukta 'mAdaLa' zabdano artha A rIte karyo che-- 1. mAraLarUveLa--prAALavevendra bR. 5. 307) brAhmaNAzca-dvijAH (bR. 5. 314) 1. bRhadvRtti, patra 307 : rAjA cAsau rAjyAvasthAmAzritya RSizca tatkAlApekSayA rAjarSiH, yadi vA rAjyAvasthAyAmapi RSiriva RSiH - krodhAdiSaDvargajayAt, tathA ca adhyayana-9 : zloka 6 Ti 9-10 2 natIti:jAma.....khulI rRpaH // 2. vRttavRtti, patra 307 : bhUta kRti jJAta.......vi vA mUta zabda upamArthaH /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravajyA adhyayana-9: zloka 6 Ti 10 brAhmaNarUpam (bR. 5. 318) 2. mALAno-brAiNInAmuM (bR. 5. 360) brAhmaUT: dinA: (bR. 5. 361) brAhmaNAnAm (bR. 5. 362) brAhmaNo dvijAtiH (bu. 5, 367) mAhanA brAhmaNAH (bR. 5. 370) 3. mAhanasya brAhmaNasya (bR. 5. 397) brAhmaNena (bu. pa. 408) brAhmaNaH, brAhmaNI (bR. 5. 412) 4. mInA brAhmaNa: (bu. 5. 418) 5. 'hA'tti mA vadhItyavaMrUpa mano vAka kriyA ca yasyAsau mAhanaH, sarve dhAtavaH pacAdiSu sthata ti vanataMtviA (bu. 5, 442) 6. brAhmaNakulasaMbhUtaH (bR. 5. pa22) brAhmaNasampadaH (bR. 5. parada) grI : (bR. 5. para 6) vayaM brUmo brAhmaNam (bR. 5. para6) brAhmaNa: mAhaNa: (bR. 5. para9) brAhmaNatvam ukta adhyayananA AdhAre evo niSkarSa nIkaLe che ke zAntAcArye 1821mAM prayukta "maha' zabdanI vyAkhyA ahiMsakanA rUpamAM karI che ane bAkInA sthAnomAM prayukta "dina'no artha temaNe brAhmaNa jAti ke brAhmaNatva saMbaMdhita evo mAnyo che. 'vAda'nuM prAkRta rUpa "taMbaLa' bane che paraMtu A AgamamAM trIdIpa' mATe "vaMma'ne prayoga 25.19, 29, 30, 31mAM thayo che. te sivAya sarvatra "rA'no prayoga maLe che. "" ane "viMdha'nI prakRti eka nathI. "mAda' ahiMsAno ane vaMbhaLa' brahmacarya (brahma-ArAdhanA)no sUcaka che. ahiMsA vinA brahmanI ArAdhanA nathI thaI zakatI ane brahmanI ArAdhanA vinA koI ahiMsaka thaI zakato nathI. A pragADha saMbaMdhanA kAraNe baMne zabdo ekAryavAcI banI gayA. Agamika vyAkaraNa anusAra 'trodA'nuM 'mArA rUpa bane e paNa saMbhava che.dradAna mATe "hA" zabdanA prayoganI pracuratA jotA A saMbhAvanAnI upekSA karI zakAya nahi. malayagirie "maNi'no artha parama gItArtha zrAvaka paNa karyo che. A rIte "mA" zabda sAdhu, zrAvaka ane brAhmaNa-e traNa mATe prayojAya che. AgamanI vyAkhyAomAMthI Avo niSkarSa maLe che. paraMtu te kyAM sAdhu mATe, kyAM zrAvaka mATe ane kyAM brAhmaNa mATe prayojAyo che teno nirNaya karavo khuba vivAdAspada banI rahela che. bR. 5. para9) 1. zayapaNe phi6, vRtti patra rU00 : 'mAnaH' paramAtA: zrAva: .
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 11. prAsAdo ane gRhomAM (pAsAsu niSetu) cUrNikAre prAsAdano vyutpattikAraka artha A rIte karyo che--jene joIne janatAnA nayana ane mana AnaMdita thaI jAya che te che prAsAda.1 vRtti anusAra sAta majalAvALuM ke tenAthI adhika majalAvALuM makAna 'prAsAda' kahevAya che ane sAdhAraNa makAna 'gRha'. prAsAdano bIjo artha devakuLa-devamaMdira ane rAja-bhavana paNa che. 12. dAruNa (vALa) je zabdo janamAnasane vidAre che, manane kaMpAve che athavA je zabdo hRdayamAM udvega pedA kare che te zabdo dAruNa kahevAya che. 264 13. sAMbhaLIne, hetu ane kAraNathI (nimittA hejhAra....) saMskRta bhASAmAM zrutvA (sojgyA) anenizamya (nisAmittA) e sAmAnyapaNe paryAyavAcI manAya che. arthanI abhivyaMjanAnI dRSTie baMnemAM aMtara che. zrutvAno artha che--sAMbhaLIne ane nizamyano artha che--avadhAraNa karIne. sAdhya vinA jenuM na hovuM nizcita hoya tene hetu kahevAya che. indre kahyuM-'tame je abhiniSkramaNa karI rahyA cho te anucita che (pakSa), kemake tamArA abhiniSkramaNane lIdhe samagra nagaramAM hRdayavedhI kolAhala thaI rahyo che (hetu).pa adaSTa padArtha je daSTa vastu vaDe gRhIta thAya che, tene hetu kahevAmAM Ave che, jemake--adaSTa agni mATe daSTa dhumADo hetu che. adhyayana-9 : zloka 7-89 Ti 11-14 jenA vinA kAryanI utpatti na thaI zake ane je nizcita rUpe kAryanuM pUrvavartI hoya tene kAraNa kahevAmAM Ave che. 'jo tame abhiniSkramaNa na karata to ATalo hRdayavedhI kolAhala na hota. A hRdayavedhI kolAhalanuM kAraNa tamAruM abhiniSkramaNa che.' 'F 1. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 68o : pakSIni naLasya nayana manAMsi iti prAsAdaH / 14. caitya-vRkSa (cepa vacche) cUrNi ane TIkAmAM caityavRkSano artha udyAna ane tenA vRkSo evo karavAmAM Avyo che. paraMtu vastutaH 'paiN vache no artha 'caityavRkSa' hovo joIe. 'caitya'ne viyukta mAnIne teno artha udyAna karavAnuM koI prayojana nathI. 2. vRttavRtti, patra 308 : 'prAptatevu'-saptamUmAvivu, 'gRhevu' sAmAnyavezmasu yadvA 'prAsAdo devatAnarendrANA'mitivacanAt prAsAdeSu devatAnarendrasambandhiSvAspadeSu 'gRdepu' vitaraNu / 3. (ka) vRttavRtti, patra rU08 / (kha) mulavodhA, patra 246 / 4. AcArAMgavRtti, patra 248 : zrutvA--A.....nizamya avadhArya / 5. suddhodhA, patra 146 : anucitamAM bhavato ma-nisskrmnnmiti pratijJA, AkrandAdidAruNazabdahetutvAditi hetuH / 6. ejana, patra 46 : sAntAvivAha zahetutva bhavadabhiniSkramaNAnucitatvaM vinAnupannamityetAvanmAtraM kAraNam / 7. (ka) uttarAdhyayana vRddhi, pR. 282, 182 / (kha) vRttavRtti, patra 201 : cayanaM vruiti:-kRd prastA vAt patrapuSpAdyupacayaH, tatra sAdhurityantataH prajJAdezakRtigaNatvAt svArthike'Ni caityam - udyAnaM tasmin, 'vacche' tti mUtratvAddhizatope vRkSa: /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 265 adhyayana-9: zloka 10-12 Ti 15-17 pIpaLo, vaDa, pAkaDa ane azvattha-Acaitya jAtinA vRkSo che.'mallinAtha racyA-vRkSone caitya-vRkSo mAnyA che. zAntAcArya anusAra je vRkSanA mULamAM cabUtaro banAvavAmAM Avyo hoya ane upara dhvajA pharakAvI hoya te caitya-vRkSa kahevAya che. caitya zabdane ughAnavAcI mAnavAne lIdhe vRkSa zabdane trIjI vibhaktanuM bahuvacana (vaccheda) ane teno (fe) lopa mAnavo paDayo che paraMtu veine 'vajInuM vizeSaNa mAnyuM hota to tema karavuM jarUrI na banyuM hota ane vyAkhyA paNa svayaMsahaja thaI jAta. sthAnAMgamAM vaghu' zabda maLe che. tenAthI ema pramANita thAya che ke "vephara varSeno artha "-vRkSa' ja hovo joIe. 'vajInAM saMskRta rUpa thAya che- vatsa ane "vRkSa'. ahIM te "vRkSanA arthamAM prayukta che. priya putranuM eka saMbodhana che vatsa'. vRkSonuM putranI mAphaka pAlana-poSaNa karAya che, teTalA mATe temane paNa varlsa kahI devAya che." 15. (vajI vo ) cUrNikAre 'va' vaDe dvipada, catuSpada ane pakSIonuM grahaNa karyuM che. vRttikAre tene mAtra pakSIonuM ja vAcaka mAnyuM che.' vahulu'no artha che-pracura upakArI. te caitya-vRkSa zItaLa vAyu, patra, puSpa vagere dvArA sahu para upakAra karatuM hatuM. eTalA mATe te "vahulu' hatuM. 16. (zloka 10) prastuta zlokamAM pakSIonA upacArathI sutrakAra ema batAvavA Icche che ke nami rAjarSinA abhiniSkramaNane lakSa karIne mithilAnA nagarajano ane rAjarSinA svajano AkraMda karI rahyAM che, mAno ke caitya-vRkSanA dharAzAyI thaI javA para pakSIgaNo AkraMda karI rahyAM hoya. pakSIo ane svajanomAM sAmya che. jema pakSIo eka vRkSa para rAta vItAve che, pachI savAre potapotAnI dizAmAM UDI jAya che, tevI ja rIte svajanono eka nizcita kALamaryAdA mATe saMyoga hoya che, pachI badhAM chUTAM paDI jAya che. 10 vRttikAre upasaMhAramAM batAvyuM che ke nagarajano ke svajanono AkraMda karavAno mULa hetu nami rAjarSinuM abhiniSkramaNa nathI. AkaMdano mULa hetu che potapotAnA svArthanuM prayojana. svArthane nukasAna pahoMcatuM joI badhAM AkraMda karI rahyAM che. 11 17. maMdira (mati) cUrNikAre Ano artha nagara12 ane vRttikAre ghara, prAsAda karyo che.13 1. vatnIvAsa mArata, pR. 12 2. mevadUta, pUrvAddha, nona 22 u. bRhadvRtti, patra 309 : citiriheSTakAdicayaH, tatra sAdhu: yogyazcityaH prAgvat, sa eva caityastasmin, kimuktaM bhavati?-adhobaddhapIThike upari cocchUitapatAke .... vRkSa iti shessH| 4. (7) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 182 : ettha silogabhaMgabhayA hikArassa lovo ko| (kha) vRdaUra, patra rU02 : vache' tti sUtratyAddhizadra nope vRkSa: pa. Tavi, rA 86 : tidiMamrdivA vecaThThA vartanA 6. uttarAdhyayana vRff, . 282 : vajI tti sava bhidhANaM, sutaM priyavAyaraNaM vacchA, puttA iva rakkhijjati vaccha I 7. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 182 : bahUNaM duppayacauppada pakkhINaM c| 8. bRhadvRtti, patra 309 : bahUnAM prakramAt khagAdInAm / 9. ejana, tra rU01 : vadava kuLa yAt tat tathA tasmin / korthaH ? phalAdibhiH pracuropakArakAriNi / 10. ejana, patra rU01 | 11. ejana, patra rU01: AtmArthaM sIdamAnaM svajanaparijano rauti hAhAravArto, bhAryA cAtmopabhogaM gRhavibhavasukhaM svaM ca yasyAzca kAryam / krandatyanyo'nyamanyastviha hi bahujano lokayAtrAnimittaM, yo vAnyastatra kiMcin mRgayati hi guNaM roditISTaH sa tasmai / 12. 3rAdhyayana , pR. 282 : if I nAra | 13. vRtti , patra rU20 : rira vaiH |
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaranjhayaNANi 266 adhyayana-9: zloka 14-1pa Ti 18-2) 18. rANIvAsa tarapha (aMtevAM tejI) vRttikAre Ane eka pada mAnI Ano artha--antaHpurAbhimukha karyo che.' 19. (zloka 14) sAdhanAnI be bhUmikAo che-nivRtti-ekatvanI sAdhanA ane loka-saMgrahanI bhUmikA. pratyeka buddhamAM ekatvanI bhUmikA eTalI prabaLa banI jAya che ke te bhUmikAmAM mAtra AtmA ja bAkI rahe che. nirmamatvanI sAdhanAno A utkarSa che. mithilA nagarI bhaDa-bhaDa saLagI rahI che. nagarIno rAjamahela tathA bIjA-bIjA gRho paNa agninI lapeTamAM AvI gayAM che. te samaye nami vicAre che, 'je saLagI rahyuM che temAM mAruM kAMI nathI. kemake huM ekalo chuM. mAre mATe potAnuM ke parAyuM kAMI paNa nathI.' namI rAjarSinuM A ciMtana nirmamatva ke ekatvanI utkRSTa sAdhanAnuM sUcaka che. mithilAnuM dahana eka rUpaka che. adhyAtmanI bhUmikAmAM ekatvanuM mUlya darzAvavA mATe A rUpakano upayoga karavAmAM Avyo che. vyavahAranI bhUmikA tenAthI judI che. bhUmikA-bhedane hRdayaMgama karavAthI ja tenuM tAtparya samajI zakAya che. A ciMtana bauddha sAhitya ane mahAbhAratamAM paNa upalabdha che. bauddha paraMparAnA mahAjanaka jAtakamAM prastuta zlokanI jevA traNa zloko maLe che - sasukhaM bata jIvAma yesaM no natthi kiMcanaM / mithilAya DahyamAnAya na me kiMci aDyahatha // 125 // susukhaM bata jIvAma yesaM no natthi kiMcanaM / raTe viluppamAnamhi na me kiMci ajIratha / / 127 // susukhaM bata jIvAma yesaM no natthi kiMcanaM / pItibhakkhA bhavissAma devA AbhAssarA yathA / / 128 // mahAbhAratamAM mAMDavya muni ane rAjA janakano saMvAda Avyo che. eka praznanA uttaramAM mahArAja janaka kahe che - susukhaM bata jIvAmi, yasya me nAsti kiMcana / mithilAyAM pradIptAyAM, na me dahyati kiMcana // A ja prakArano eka bIjo zloka che-- anantamiva me vittaM, yasya me nAsti kiMcana / mithilAyAM pradIptAyAM, na me dahyati kiMcana // 20. vyavasAyathI nivRtta (vyAvIsa) vRttikAre ahIM kRSi, pazupAlana vagerene vyavasAya mAnyA che." 1. bRhadvatti, patra 310 : anteurateNaM ti antaHpurAbhimukhaM / 2. paho nanakki nAtajA, saMDyA parU I u. mahAbhArata, zAMtiparva 276 / 4 / 4. ejana, zAMtiparva 278 2 5. bRhadvatti, patra 310: nirvyApArasya-parihatakRSipAza paalyaadikriysy| 6. uttarAdhyayana cUff, pR. 282 : avaM nA jata, athavA ekAntaM nirvaannN|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA adhyayana-9 : zloka 16-18 Ti 21-24 sAdhu nirvyApAra hoya che. te nivRtti-pradhAna jIvana jIve che. tene mATe priya ke apriya kaMI paNa hotuM nathI. te bhikSAjIvI hoya che. tenI badhI AvazyakatAo bhikSA vaDe pUrI thaI jAya che, eTalA mATe teNe vyavasAya karavo paDato nathI. 21. ekatvadarzI (naMtamaLupallo) cUrNikAre 'ekAMta' zabdanA be artha karyA che--(1) ekatvadarzI--huM ekalo chuM, huM koIno nathI. ane (2) nirvANadarzI.1 cUrNi ane vRttinI vyAkhyAnA AdhAre evuM anumAna karI zakAya ke cUrNikAra ane vRttikAranI sAme 'ttamabhupasso' pATha hato. juo--zloka 4nuM TippaNa. 22. killo (pAra) prAcInakALamAM nagara ke gaDhanI surakSA mATe mATI ke IMTonI eka majabUta dIvAla banAvavAmAM AvatI hatI, tene prAkAra ke killo kahevAmAM Avato. te traNa prakAranA banatA--pAMzu prAkAra (retInA killA), ISTikA prAkAra (IMTanA killA) ane prastara prAkAra (paththaranA killA). prastara prAkArane prazasta mAnavAmAM AvatA. 23. burajavALA nagara-dvAra (gopuraTTAnaftta) 'gopura'no artha 'nagara-hAra' che. TIkAkAre teno artha 'pratoli-dvAra'-nagaranI vaccenI saDaka ke galInuM dvAra evo karyo che." 'aTTAlaka'no artha buraja che. 'gopura aTTAlaka'--burajavALA nagara-dvAro surakSA ane cokI-paherA mATe banAvavAmAM AvatAM hatAM. vAlmIki rAmAyaNamAM 'gopuraTTAlaka' ane 'sATTa-gopura' evA prayoga maLe che. 24. khAI ane zatanI (spUna savadhIo) 267 '3skUlana'no eka artha chekhAI. khAI zatrusenAne parAjita karavA mATe banAvavAmAM AvatI. te ghaNI UMDI ane pahoLI rahetI. temAM pANI bharI rAkhavAmAM AvatuM ke jethI karIne zatrusenA tene saraLatAthI pAra karI zake nahi. 'uskUla'no bIjo artha 'uparathI DhAMkelo khADo' paNa karavAmAM Avyo che. jArla sarapenTiyaranA mata mujaba 'ustRta'no artha 'khAI' barAbara nathI. sarvArthasiddhimAM '3dbhUta' zabda che.10 cUrNi, bRhavRtti ane sukhabodhAmAM 'kampyU' che. vIsamA zlokanA 'tivrutta' zabdanI vyAkhyAmAM, bRhadvRttimAM '3vRtta" ane sukhabodhAmAM 'ujjainava" pATha che.' tenAthI jANI zakAya che ke '3skUla' ane 'puta' eka zabdanAM ja be rUpo che. 1. vRttavRtti, patra rU10 : jAnam--jo'm / 2. bRhadvRtti patra 311 : prakarSeNa maryAdayA ca kurvanti tamiti prAkArastaM-dhUlISTakAdiviracitam / 3. abhiyAna cintA, 4047 : pudvari gopuram / 4. vRvRtti, patra rU : zomi: pUrvanta kRti nopunfoprtoliidvaaraanni / 5. ejana, patra rU11 : gaTTAntAni prAnA joDoparivarttani AyodhanasthAnAni / 6. vAlmIki rAmAyaLa, kAMTA 8 / 7. vRttavRtti, patra rU11 : '3bhUya'tti grAtijA / 8. ejana, patra rU16 : pavanapAtArthamudhdhivitAtAM vA / 9. The Uttaradhyayana Sutra, p. 314. 10. sarvArthasiddhi, pR. 207 : '3%0La' tti dhvAtiSThA / 11. vRttavRtti, patra 222; mulavodhA, patra 148 /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 268 adhyayana-9: zloka 20-21 Ti rapa-27 jAla sarapenTiyare teno artha "dhvaja' karyo che. jaMbUdvIpa prajJaptimAM 'govUtA'(navavRta) zabda Avyo che. vRttikAre teno artha adhomullAM varta-nIce laTakatuM vastra evo karyo che. eTalA mATe 'sUra' ke 'nUtano artha 'dhvaga' paNa karI zakAya che. paraMtu "tira' zabda jotA teno artha khAI ke khADo hovo joIe. nagaranI guNi-surakSA mATe prAcInakALamAM khAInuM mahattvapUrNa sthAna rahyuM che. "sapo'no artha che-zatanI. A ekI veLAe so vyaktiono saMhAra karanAruM yaMtra che. kauTilya tene "calamaMtra' mAnyuM che. arthazAstranI vyAkhyA anusAra zataknIno artha che-killAnI dIvAla upara rAkhelo eka vizALa staMbha, jenA para moTI ane lAMbI khIlIo lagADelI hoya. - AcArya hemacandra "sAdhIne dezI zabda paNa mAnyo che. teno paryAyavAcI zabda "paTTI che." zeSanAmamAlAmAM tenA be paryAyavAcI nAmo ApyA che-vattAtrA ane tophaTavatA. te anusAra A cAra vetanI ane loDhAnA kAMTAthI khacita hoya che. tene eka sAthe sekaDo paththara pheMkavAnuM yaMtra, Adhunika topanuM pUrva rUpa kahI zakAya. prAkAra, gopura-aTTAlaka, khAI ane zatadanI--A prAcIna nagaro, durgo ke rAjadhAnIonA abhinna aMgo hatAM,8 25. argalA (ratna) gopura (siMhadvAra), kamADa ane argalA (AgaLo)-A traNe paraspara saMbaMdhita che. siMhadvAranA bAraNAM para aMdarathI argalA AgaLo) daIne tene baMdha karavAmAM AvatAM. zAntAcArye gopura zabda vaDe argalA-kapATanuM sUcana karyuM che. argalA zabda gopurano sUcaka che. 26. trigupta (tigutta) f2TH prakAranuM vizeSaNa che. temAM aDhAramA zlokanA pAna, sUnA ane yatha-A traNe zabdono saMgraha karavAmAM Avyo che. temanA dvArA jevI rIte prAkAra surakSita bane che tevI ja rIte mana, vacana ane kAyAnI guptiothI kSamA athavA sahiSNutArUpI prAkAra surakSita bane che. 10 27. IryApatha () cUrNi ane vRttimAM no artha IryAsamiti karavAmAM Avyo che. paraMtu parAkrama ane kRti-A baMnenI sAthe IryAsamitinI koI saMgati thatI nathI. eTalA mATe ahIM IryAno artha patha-jIvananI samagra caryA evo hovo joIe. bauddha sAhityamAM patha A ja arthamAM vaparAyela che. 1. The Uttaradhyayana Sutra, p. 314. 2. navUlIpa prajJapti, rA daro 3. kAlIdAsa kA bhArata, pR. 218; rAmAyaNakAlIna saMskRti, pR. 23 I 4. bRhadvRtti, patra 311 : zataM jantIti zataghyaH, tAzca yNtrvishessruupaaH| 5. kSauTilya arthazAstra, madhavAra 2, adhyAya 28, mUtra 7| 6. dezanA mamInA 86, pR. 35 7. zeSanAmAnA, sno 250, pR. 362 : zatanI tu catustAlA, logknnttksNcitaa| 8. kauTilya arthazAstra, madhavA2, madhyAya rU, sUtra 45 8. sukhabodhA, patra 311 : gopuragrahaNamaggalAkapATopalakSaNam / 10. ejana, patra 322 : tivRmi:-aTTAno nyUnatI saMsthAnIyAbhirmanoguptyAdibhirguptibhiH guptaM triguptaM , mayUravyaMsakAditvAt samAsaH / 11. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 28rU. (kha) vRtti , patra 326 !
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 269 adhyayana-9: zloka 24, 26 Ti 28-31 28. mUTha (ya) dhanuSyanA madhyabhAgamAM je lAkaDAnI muTha hoya che tene 'tana' kahevAmAM Ave che. 29. vardhamAna gRha (vImAAiLa) 'vaddhamAdana'-cUrNi ane TIkAmAM Ano spaSTa artha nathI maLato. moniyara moniyara-viliyamsa Ano artha 'te ghara ke jemAM dakSiNa tarapha dvAra na hoya' evo karyo che. je matsyapurANano paNa e ja mata che. vAstusAramAM gharanA cosaTha prakAro batAvAyA che, temAM trIjo prakAra vardhamAna che. jenI dakSiNa dizAmAM mukhavALI gauzALA hoya tene vardhamAna kahevAmAM Avela che." DaoN. haramana jekobIe varAhamihiranI saMhitA (pa336)nA AdhAre mAnyuM che ke A badhA gharomAM sauthI suMdara hoya che." vardhamAnagRha dhanaprada hoya che. 30. caMdrazALA (vInA poTTayAgo) A dezI zabda che. Ano artha 'vanathI" che. vartamInA aneka artho che. ahIM teno artha caMdrazALA ke jalAzayamAM banAvelo ladhu prAsAda che.' 31. (zloka 26) - A zlokamAM rAjarSie kahyuM-'A ghara eka pathikanI vizrAmazALA che. jyAM mAre javuM che te sthAna hajI dUra che. paNa mane daDha vizvAsa che ke huM tyAM pahoMcI jaIza ane tyAM pahoMcIne ja huM mAruM ghara banAvIza. je vyaktine evI zaMkA hoya che ke huM potAnA icchita sthAna sudhI pahoMcI zakIza ke nahi, te ja mArgamAM ghara banAve che." rAjarSie kahyuM-mAre mukti-sthAnamAM javuM che. tyAM pahoMcavAnA sAdhano samyakdarzana vagere mane maLI cUkyAM che. huM temanI sahAyathI gaMtavya-sthAna tarapha prayANa karI cUkyo chuM. pachI huM ahIM zA mATe ghara banAvuM?' sAya-zAntAcArye AnAM saMskRta rUpo 'svAzraya' ane 'zAzvata' ApyAM che. "svAzraya' arthAt potAnuM ghara ane 'zAzvata' arthAta nitya. ahIM A baMne artha prakaraNAnusArI che.10 1. bRhadvRtti, patra 311 : ketanaM' zrRGgamayadhanurmadhye kASThamaya mussttikaatmkm| 2. A Sanskrit English Dictionary, p. 926. 3. matsyapurANa, pR. 254 : dakSiNadvArahInaM tu vardhamAna muvIhRtam ! 4. vAstusAra, 76, pR. rUddA 5. ejana, 82,5. rUTa che F. Sacred Books of the East, Vol. XLV, The Uttaradhyayana Sutra, p. 38, Foot Note 1. 7. vAlmIki rAmAyaNa, 5 / 8 / dakSiNadvArarahitaM vardhamAnaM mussttidhnprdm| 8. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 18rU : vAtA potiyA ITI mUtiyAo, kecidAhuH-jo AgAsatalAgassa majjhe khuDDulao pAsAdo kjjti|| (5) bRhavRtti, patra 312 : 'vAlaggapoiyAto ya'tti dezIpadaM valabhIvAcakaM, tato valabhIzca kArayitvA, anye tvAkAzataDAgamadhyasthitaM kSallakaprAsAdameva 'vAlaggapoiyA ya'tti dezIpadAbhidheyamAhuH / 9. sarvArthasiddhi, pR. 208, 206 ! 10. bRhadvRtti, patra 312 : svasya-Atmana Azrayo-vezma svAzrayastaM, yadvA zAzvataM-nityaM, prakramAdgRhameva /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 270 adhyayana-9 zloka 29, 30, 35 Ti 32-34 32. (zloka 28) A zlokamAM bApa, madAra, bdhi ane ta -A cAra zabdo vividha prakAre dhana coranAra ke lUMTanAra mANasonA bacaka che. tasvano artha cora che. bAkInA traNe zabdonA artha cUrNi ane TIkAmAM sarakhA ApyA nathI. cUrNi anusAra kAmoSano artha 'paMthagoSa'vATamAru, rastAmAM lUMTanAra evo che." tomararano artha 'peDhAmoSaka' che. ahIM pesTanuM saMskRta rUpa saMbhavataH pIThana che. pIDanamopa, arthAt pIDA pahoMcADIne lUMTanAra. sUtrakRtAMganI cUrNi anusAra nAmano artha che-gupta rahIne corI karanAra, dhADa pADanAra. je yukti-suvarNacaugika ke nakalI sonuM banAvIne tathA tevA prakAranA bIjA kAryo vaDe lokone Thage che, tene sthi-be kahevAya che. TIkAmAM DAmoranI mAtra vyutpatti ApavAmAM AvI che. mahArano artha 'mArIne sarvasvanuM apaharaNa karanAra tathA sthi-vAno artha "khissAkAtarU karavAmAM Avyo che. prastuta zlokamAM mAmApavagerene dvitIyA vibhaktinA bahuvacana mAnIne jyAM vyAkhyA karAI che, tyAM 'utsAi'ne adhyAhAra karyo che ane vaikalpika rUpe saptamInuM ekavacana mAnIne paNa vyAkhyA karAI che. mAnava vagerenuM utsAdana karI-nigraha karIne athavA gAmoSa vagere hovAne kAraNe nagara ke je azAMta che, tene zAMta banAvIne tuM muni banaje. 33. (zloka 30) A zlokamAM rAjarSie vastusthitinuM marmoddhATana karyuM che. temaNe kahyuM-'manuSyamAM ajJAna ane ahaMkAra vagere doSo hoya che. temane vaza thaI te niraparAdhane paNa aparAdhInI mAphaka sajA kare che ane ajJAnavaza ke lAMca laIne aparAdhIne paNa choDI de che. ajJAnI, ahaMkArI ane lAlacu manuSya mithyA-daMDano prayoga kare che. tenAthI nagaranuM kema thaI zakatuM nathI.' fpachADo -miththAno artha khoTo" ane daMDano artha- dezanikAla karavuM ke zArIrika yAtanA ApavItevo che. 34 sukha meLavI zake che (suhameag) "Tdha dhAtu akarmaka che. teno artha che-"vRddhi thavI'. dhAtu anekArthaka hoya che, e nyAye Ano artha 'prApta karavuM paNa thAya che. "sumeag" arthAt sukha prApta kare che. Ano vaikalpika artha che-zubhane vadhAre che. 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 183 : AmokkhaMtItyAmokkhA paMthamoSakA ityrthH| 2. ejana, . : nAmadAra ST vesTaTosaT 3. sUtrakRtAMga cUrNi, pR. 377 : je adIsaMtA corAH haranti te lomahArA vuccaMti / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 183 : granthi bhidaMti granthibhedakA, juttisuvnnnngaadiihiN| 5. bRhadvRtti, patra 312 : A-samantAt muNNanti-stainyaM kurvantItyAmoSAH / da, ejana, patra 322 : nona-remALa hanti-3panInA prANinAM ye te lomhaaraaH| 7. ejana, patra 322 : vyasaMgranjina fpati ghurgharakadvikartikAdinA vidArayantIti granthibhedAH / 8. (ka) vRtti , patra rU23 : 'fmA' vyA : vimui bhavati ?-anaparAdhitvajJAnAhaMkArAdihetubhiraparA dhiSvivAdaNDanaM daNDaH-dezatyAgazarIranigrahAdiH / (kha) rAMdhyayana cULa, pR.284: saMpAze: (pakSa ) kArakamapi muMcati / 4. bRhadvRtti, patra 314 : sukham-aikAntikAtyantika muktisukhAtmakam, edhate-ityanekArthatvAd dhAtUnAM prApnoti, athavA sahamehae tti zubhaM-puNyamedhateantarbhAvitaNyarthatvAt buddhi nayati /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravajyA 271 adhyayana-9 zloka 38, 40, 42 Ti 35-37 35. (zloka 38) brAhmaNa-paraMparAmAM yajJa karavo, brAhmaNone bhojana karAvavuM ane dAna ApavuM-A badhAnuM sthAna mahattvapUrNa rahyuM che.' jaina AgamomAM Ano pUrvapakSa rUpe keTalAya sthAnomAM ullekha thayo che. juo-uttarAdhyayana 149; sUtrakRtAMga rA 629. 36. (zloka 40) brAhmaNe rAjarSinI sAme yajJa, brAhmaNa-bhojana, dAna ane bhoga-sevana-A cAra prazno upasthita karyA hatA. rAjarSie temAMthI mAtra eka dAnanA praznano javAba Apyo, bAkInA praznonA uttaro temAM ja garbhita che. zAntAcArye lakhyuM che ke go-dAna sahuthI adhika pracalita che, eTalA mATe tene pradhAnatA apAI che. A yajJa vagerenuM upalakSaNa che. A zlokamAM saMyamane zreya kahyo che. yajJa vagere prema che, sAvadya che. A svayaM phalita banI jAya che, TIkAkAranA zabdomAM- yajJa eTalA mATe sAvadya che ke temAM pazu-vadha hoya che, sthAvara jIvonI paNa hiMsA thAya che.' sAdhuone temane yogya azana-pAna ane dharmopakaraNa ApavAmAM Ave che, te dharma-dAna che. te uparAMta je suvarNa-dAna, go-dAna, bhUmi-dAna vagere che te badhA prANIonA vinAzanA hetu che eTalA mATe sAvadya che ane bhoga to sAvagha che ja. prativAdIe kahyuM-'yajJa, dAna vagere prANIone prItikara che, teTalA mATe te sAvadha nathI.' AcArye kahyuM-A hetu sAco nathI. je sAvadya che te prANIone mATe prItikara hotuM nathI, jemake hiMsA vagere. yajJa vagere sAvadya che, eTalA mATe te prItikara nathI."3 37. poSadhamAM rata (poharo) je anuSThAna dharmanI puSTi kare che, te poSadha kahevAya che. te parva-tithio-aSTamI, caturdazI, pUrNimA, amAvAsyA-mAM tapasyApUrvaka karavAmAM AvatuM anuSThAna-vizeSa che. A sene kahyuM che- sarveSvapi tapo yogaH prazastaH kAlaparvasu / aSTamyAM paJcadazyAM ca, niyataM poSadhaM vaset // "" 1. (ka) pApurI , 284rU7: tapaH kRte prazaMsanti, tretAyAM jJAna-karma ca / dvApare yajJamevAhunamekaM kalau yuge|| (kha) manusmRti, rA28: svAdhyAyena vratairho maistravidyenejyayA sutaiH / mahAyajJaizca yajJaizca brAhmIyaM kriyate tanuH / / 2. upalakSaNano artha che-zabdanI evI zakti jenAthI nirdiSTa vastu sivAyanI te prakAranI bIjI vastuono paNa bodha thAya. u. bRhadvRtti, patra 315 : godAnaM ceha yAgAdyupalakSaNam, atiprabhUtajanAcaritamityupAttam, evaM ca saMyamasya prazasyataratvamabhidadhatA yAgAdInAM sAvadyatvamarthAdAveditaM, tathA ca yajJapraNetRbhiruktam SaT zatAni niyujyante, pazunAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAnyUnAni pazubhistribhiH / / iyatpazuvadhe ca kathamasAvadyatA nAma?, tathA dAnAnyapyazanAdiviSayANi dharmopakaraNagocarANi ca dharmAya vArthane, sAda azanAdIni dAnAni, dharmopakaraNAni c| sAdhubhyaH sAdhuyogyAni, deyAni vidhinA budhaiH / / zeSANi tu suvarNagobhUmyAdIni prANyupamardahetutayA sAvadhAnyeva, bhogAnAM tu sAvadyatvaM suprasiddhaM / tathA ca prANiprItikaratvAdityasiddho hetuH, prayogazca-yatsAvA na tat prANiprItikaraM, yathA hiMsAdi, sAvadhAni ca yaagaadiini| 4. vRtti , patra 326T
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi vizeSa vivaraNa mATe dukho - 433, posahaM duhaopakkhaM / 38. (soDa 42 ) brAhmaNa paraMparAmAM saMnyAsanI apekSAe gRhasthAzramanuM adhika mahattva rahyuM che. mahAbhAratamAM batAvavAmAM AvyuM che ke je zIla ane sadAcArathI vinIta che, jeNe potAnI indriyone vaza karI rAkhI che, je saraLatApUrvaka vartAva kare che ane samasta prANIono hitaiSI che, jene atithi priya che, je kSamAzIla che, jeNe dharmapUrvaka dhananuM upArjana karyuM che--evA gRhastha mATe anya AzramonI zuM jarUra ? jevI rIte badhA jIvo mAtAno sahAro laI jIvana dhAraNa kare che, tevI rIte badhA Azramo gRhasthAzramano Azraya laIne ja jIvanayApana kare che. maharSi manue paNa gRhasthAzramane 'jyeSThAzrama' kahyo che. tenI jyeSThatA eTalA mATe che ke bAkInA traNe Azramone te ja TakAve che. AvI gurutama uttaradAyitvanI mAnyatAne dhyAnamAM rAkhIne sUtrakAre gRhasthajIvana mATe 'porAzrama' zabdano prayoga karyo che. cUrNikAre A bhAvanAne abhivyakta karatAM lakhyuM che ke pravrajyAnuM pAlana karavuM saraLa che, paraMtu gRhasthAzrama calAvavo bahu muzkela che, kema ke bAkInA badhA AzramavALAo tenI para ja AdhAra rAkhe che. yUjhire 4 'tarkayanti'no prayoga yo che, te sahabhyo 4 'tarkayanti gRhAzramam' me mahAbhAratanA yarAnI yAha japAve che. AgamakAra paNa gRhasthane zramaNa-jIvanano AzrayadAtA mAne che. chatAM paNa jaina paraMparAmAM zramaNanI apekSAe gRhasthAzramanuM sthAna ghaNuM nIcuM che. 'huM ghara choDI kyAre zramaNa banuM ?'-A gRhasthano pahelo manoratha che. 1. mahAbhArata, anuzAsanaparva, adhyAya 141 : zIlavRttavinItasya nigRhItendriyasya ca // Arjave vartamAnasya sarvabhUtahitaiSiNaH / priyAtithezca kSAntasya dharmArjitadhanasya ca // gRhAzramapadasthasya kimanyaiH kRtyamAzramaiH / yathA mAtaramAzritya sarve jIvanti jantavaH // tathA gRhAzramaM prApya sarve jIvanti cAzramAH // 2. manusmRti, 3 / 77, 78 : 272 u8. duzanI azI para TaDe bheTalo socho khAhAra (kusaggeNa tu bhuMjae ) AnA be artha thAya che--jeTaluM kuza (dAbha)nI aNI para Take eTaluM khAya che--A eka artha che. bIjo artha che--kuzanI aNIthI ja khAya che, AMgaLI vagerethI upADIne khAto nathI. pahelAno Azaya eka vAra khAvA sAthe che ane bIjAno dhaNI vAra khAvA sAthe. mAtrAnI alpatA baMnemAM che. yathA vAyuM samAzritya vartante sarvajantavaH / tathA gRhasthamAzritya vartante sarva AzramAH // yasmAttrayo'pyAzramiNo, jJAnenAnnena cAnvaham / gRhasthenaiva dhAryante, tasmAjjyeSThAzramo gRhI // 3. bRhadvRtti, patra 315 : 'ghora: ' atyantaduranucaraH, sa cAsAvAzramazca ADiti svaparaprayojanAbhivyAptyA zrAmyanti-khedamanubhavantyasminnitikRtvA ghorAzramo - gArhasthyaM tasyaivAlpasattvairduSkaratvAt yata Ahu:gRhAzramasamo dharmo na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH pAkhaNDamAzritAH // 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 184 : Azrayanti tamityAzrayAH, adhyayana-e : soDa 44 Ti 38-38 kA bhAvanA ? sukhaM hi pravrajyA kriyate, duHkhaM gRhAzrama iti, taM hi sarvAzramAstarkayanti / 5. mahAbhArata, anuzAsanaparva, adhyAya 141 : rAjAnaH sarvapASaNDAH sarve raMgopajIvinaH // vyAlagrahAzca DambhAzca corA rAjabhaTAstathA / savidyAH sarvazIlajJAH sarve vai vicikitsakAH // dUrAdhvAnaM prapannAzca kSINapathyodanA narAH / ete cAnye ca bahavaH tarkayanti gRhAzramam // 6. ThANaM 5 / 1992 : dhammaNNaM caramANassa paMca NissATTANA paM0 taM0 - chakkAyA, gaNe, rAyA gAhAvatI, sarIraM / 7. 4, 3 / 497 : kayA NaM ahaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvaissAmi / 8. bRhadvRtti, patra 316 : 'kuzAgreNaiva' tRNavizeSaprAntena bhuMkte, etaduktaM bhavati yAvat kuzAgre 'vatiSThate tAvadevAbhyavaharati nAto'dhikam, athavA kuzAgreNeti jAtAvekavacanaM, tRtIyA tu odanenAsau bhuMkta ityAdivat sAdhakatamatvenAbhyavahniyamA Natve'pi vivakSitatvAt / 8. sukhabodhA, patra 150 : 'kuzAgreNaiva' darbhAgreNaiva bhuMkte na tu karAGgulyAdibhiH /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravajyA 273 adhyayana-9: zloka 46, 49 Ti 40-43 40. su-AkhyAta dharma (suvezvayamasa) sthAnAMga (3507) anusAra su-gIta, suNAta ane su-tapasthita dharma svAkhyAta kahevAya che. A traNenuM pauvaparya che. jayAre dharma su-adhita hoya che, tyAre te su-dhyAta hoya che. jayAre te su-dhyAta hoya che, tyAre te su-tapasthita hoya che. A traNenI saMyuti ja svAkhyAta dharma che. vRttikArano mata Avo che-bhagavAne samasta pApapUrNa pravRttionI viratine "dharma' kahyo che, eTalA mATe temano dharma su-AkhyAta che. tenI samagratApUrvaka ArAdhanA karanAra svAkhyAta-dharma muni bane che." 41. (zloka 44) brAhmaNe kahyuM-dharmArtha puruSe 'ghoranuM anuSThAna karavuM joIe. saMnyAsanI apekSAe gRhasthAzrama ghora che, eTalA mATe tene choDI saMnyAsamAM javuM ucita nathI." tenA uttaramAM rAjarSie kahyuM-'ghora hovA mAtrathI koI vastu zreSTha banI jatI nathI. bAla arthAta gRhasthAzramamAM rahenAra ghora tapa karIne paNa sarvasAvadanI virati karanArA muninI barAbarI karI zake nahi, tenA soLamA bhAgane paNa sparzI zake nahi. dharmArthI mATe ghora anubya nathI. tene mATe anuSThaya che svAkhyAta-dharma, bhale pachI ghora ho ke aghora. gRhasthAzrama ghora hovA chatAM paNa svAkhyAta-dharma nathI, eTalA mATe tene huM je choDI rahyo chuM, te anucita nathI.'3 42. cAMdI, sonuM (hirA suvA) 'hiraNya' zabda cAMdI ane sonuM-baMneno vAcaka che. cUrNikAre hiraNyano artha "cAMdI ane suvarNano artha 'sonuM' karyo che. zAjyAcArye hiraNyano artha 'sonuM karyo che. temanA mata anusAra 'suvarNa hiraNyanuM vizeSaNa che. suvarNa arthAt zreSTha varNavALuM " vaikalpika rUpe hiraNyano artha "ghaDeluM sonuM ane suvarNano artha "ghaDyA vinAnuM sonuM che." sukhabodhA ane sarvArthasiddhimAM A ja abhimata che. 43. paryApta nathI (nAnna) manuM zabdanA traNa artha che-paryApta, vAraNa ane bhUSaNa. prastuta prasaMgamAM cUrNikAre annano artha-paryApta ane vRttikAre samartha artha karyo che. 1. vRtti , patra radda | 2. bRhadvRtti, patra 315 : yadyad ghoraM tattad dharmArthinA'nuSTheyaM, yathA'nazanAdi, tathA cAyaM gRhAzramaH / 3. bRhadvRtti, patra 316 : yaduktam-'yadyad ghoraM tattaddharmA thinA'nuSTheyamanazanAdivadi ti, atra ghoratvAdityanaikAntiko hetuH, ghorasyApi svAkhyAtadharmasyaiva dharmArthinA'nuSTheyatvAd, anyasya tvAtmavighAtAdivat, anyathAtvAt, prayogazcAtra-yata svAkhyAtadharmarUpaM na bhavati ghoramapina taddharmArthinA'nuSTheyaM, yathA''tmavadhAdiH, tathA ca gRhAzramaH, tadrUpatvaM cAsya sAvadyatvAddhisAvadityalaM prasaMgena / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 185 : hiraNyaM-rajataM zobhanavarNa suvrnnm| 5. bRhavRtti, patra 316 : hiraNyaM svarNa suvarNa zobhanavarNa viziSTavarNikamityarthaH / 6. ejana, patra 326 : yA divaM-tisthaffkhataranuM suvrnnm| 7. (ka) suaoghA, patra 12 (kha) sarvArthaSiddha, patra 22 ! 8. (ka) 3rAdhyayana vULa, pR. 286 : paHivAraUT bhUSaNeSu, na alaM nAlaM paryAptikSamAni syuH / (kha) vRtti , patrarU27 3 naM-sArtham |
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi 274 44. (amuva....saMppA vitti) zAntyAcArye 'azruva'nuM saMskRta rUpa 'adbhutan' karI tene bhogonuM vizeSaNa mAnyuM che. teno artha che--AzcaryakArI bhogone. vikalpe temaNe tenuM saMskRta rUpa 'amyuye'-abhyudayakALamAM-mAnyuM che. prastuta prasaMgamAM A ja upayukta vyAkhyA che. saMkalpano artha che--uttarottara bhogaprAptinI tIvra abhilASA. teno kyAMya aMta Avato nathI. jema-jema bhogonI prApti thatI rahe che, tema-tema abhilASA AgaLa vadhatI rahe che. kahyuM paNa che-- 'amISAM sthUlasUkSmANAmindriyArthavidhAyinAm / zakrAdayo'pi no tRptiM viSayANAmupAgatAH // adhyayana-9 : zloka 51, 53 Ti 44-45 AvA saMkalpa-vikalpone vaza thaI manuSya niraMtara duHkhI thato rahe che. cUrNikAre ahIM asat saMkalpanuM grahaNa karyuM che. saMkalpa-vikalpanI jaTIlatAthI thanArI hAnine sUcita karanArI A kathA che zreSThIputra jaMbUkumAra pravrujita banavA mATe utsuka che. te samaye tenI navoDhA patnIo tene samajAvavAno prayatna kare che. samudrazrI nAmanI patnIe jhaMbUne kahyuM----'priya ! tame paNa pelA bhoLA kheDUta jevA cho jeNe zeraDInA lobhamAM potAnA khetaramAM paidA thayela maTha ane bAjarAnA pAkane UkhADI nAkhyo hato. pANInA abhAve zeraDI thaI nahi. Ama te baMne pAkathI hAtha dhoI beTho. tevI ja rIte tame paNa mukti-sukhanA lobhamAM A aihika sukha choDI rahyA cho. marupradezamAM 'suvarI' nAme eka gAma hatuM. tyAM baga nAmano eka kheDUta raheto hato. ekavAra te potAnA khetaramAM maTha, bAjarI vAvIne sAsare gayo. tyAM zeraDI bahu thatI hatI. sAsarApakSanA mANasoe jamAInA svAgata mATe zeraDInA rasanA mAlapuvA banAvyA. tene te bahu svAdiSTa lAgyA. bhojana pachI teNe potAnA sasarAne zeraDI vAvavAnI vidhi pUchI. temaNe zeraDI vAvavAthI laI mAlapuvA banAvavA sudhInI badhI prakriyA tene samajAvI. sAsarethI pAchA pharatI vakhate te vAvavA mATe zeraDInA TukaDA paNa laI Avyo. te potAne gAma pahoMcyo. maTha-bAjarAno pAka sAro Avyo hato. teNe maTha-bAjarAne UkheDIne pheMkI dIdhA. khetara sApha karI temAM zeraDI vAvI dIdhI. marupradezamAM pANI kyAMthI ? vagara pANIe zeraDIno pAka thAya nahi. zeraDI vAvavAno prayatna niSphaLa gayo. te khetaramAMthI tene na maTha-bAjarAno pAka maLyo ke na to zeraDI maLI. te baMne khoI beTho. te na ahIMno rahyo na tyAMno-no jJAt no pArA. 1. vRttavRtti, patra rU17 : 'abhruvap'ftta adbhutAn AzcayaMpAn ...... athavA 'amurt' tti appuNye, ttatA yadabhyudaye 'pi bhogAstvaM jahAsi tadAzcaryaM vartate / 45. kAmabhoganI icchA karanAra (vAne patthamALA) mi rAjarSie kahyuM-'indra ! kAma-bhoganI icchA karanAra tenuM sevana na karavA chatAM paNa durgatimAM jAya che. to bhalA asat bhogonI icchAnI je te mArA pratye saMbhAvanA karI che, te sarvathA asaMgata che. kemake mumukSu vyakti kazAnI AkAMkSA karato nathI. kahyuM paNa che ke--'mokSe mave ca sarvatra ni:spRho munisattama:'-muni mokSa ane saMsAra prati sarvathA nispRha hoya che. eTalA mATe he indra 'tAruM kathana sArthaka nathI.' 2. 3. ejana, patra 317 | uttarAdhyayana vRtti, pR. 89 /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ nami-pravrajyA 275 adhyayana-9: zloka 54, 60-61 Ti 46-49 46. (zloka 53) prastuta zlokamAM kAmane zalya, viSa ane AzIviSa sarpa samAna kahevAmAM Avela che. kAmanI pIDA niraMtara banI rahe che, eTalA mATe te zalya (antarvA) che. temAM mArakazakti che, eTalA mATe te viSa che. AzIviSa sarpa te hoya che jemanI dADhamAM jhera hoya che. te maNidhArI sarpo hoya che. temanI dIpta maNithI vibhUSita pheNa mANasone suMdara lAge che. loka te pheNano sparza karavAnI icchA rokI zakatA nathI. jevA te te sarpone sparze che, tatkALa temanA dvArA DasAtAM mRtyu pAme che. e ja rIte kAma paNa lobhAmaNA hoya che ane prANIo paNa temano sahaja zikAra banI jAya che.' gItAmAM kahyuM che-je vyakti indriya-viSayonuM niraMtara ciMtana karatI rahe che, tenA manamAM Asakti pedA thAya che. AsaktithI kAmavAsanA vadhe che. tenAthI krodha, krodhathI saMmoha, saMmohathI smRti-vibhrama ane smRti-vibhramathI buddhino nAza thAya che. buddhi naSTa thavAthI te vyaktino paNa nAza thAya che. 47. (zloka 54) prastuta zlokamAM krodha, mAna, mAyA ane lobhanA pariNAmonuM pratipAdana che. je vyakti kAmanAone vaza thAya che, prApta bhogomAM Asakta bane che ane aprApya bhogonI satata icchA karyA kare che, tenAmAM A cAre kaSAyo avazya hoya che. bhogonI icchA sAthe temanuM hovuM anivArya che. te cAre adhogatinA hetu che. ahIM krodhathI narakagati, mAnathI adhamagati, mAyAthI sugatino vinAza arthAtu durgatinI prApti ane lobhathI aihika tathA pAralaukika duHkhanI prAptino ullekha che. anusaMdhAna mATe juo-284. sthAnAMga (jAda29)mAM mAyAne tiryaMca-yoninuM kAraNa mAnyuM che. AyurvedamAM hRdayadaurbalya, aruci, agnimAMdya vagerenuM mULa kAraNa lobha manAyuM che. te vyavahArasaMgata paNa che kema ke lobhI vyakti sadA bhayabhIta rahe che, satya kahevA tathA svIkAravAmAM tenuM hRdaya nirbaLa banI jAya che. niraMtara arthopArjananI vAta vicAratA rahevAthI tenAmAM aruci ane agnimaMdatAnuM hovuM svAbhAvika che. 48. mukuTane dhAraNa karanAra (tirIet) jenA traNa zikhara hoya tene 'mukuTa ane jenA corAzI zikhara hoya tene 'virITa kahevAmAM Ave che. jenA mastaka upara kirITa hoya te kirITIkahevAya che. sAmAnya rIte mukuTa ane kirITa paryAyavAcI mAnavAmAM Ave che. 49. (napa na maMAii) vRttikAre AnA be artha karyA che - 1. rAjarSi namie potAnA ucaeNrita AtmAne svatattvabhAvanAthI praguNita karyo, paraMtu indranI stuti sAMbhaLIne garvita banyA nahi. 2. indranI stuti sAMbhaLI namie potAnI jAtane saMyama tarapha adhika saMlagna karI dIdhI. 1. vRtti , patra 328 2. tA, 2 da2, 63. 3. sUtrakRtAGga cUrNi, pR. 360 : tihiM siharaehi mauDo caturasIhi tiraDuM 4. bRhadvRtti, patra 319 : kirITI ca-mukuTavAn / 5. vRtti , patra 322-220)
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 276 adhyayana-C: Rs248-50 AcArya nemicandra ahIM eka zloka prastuta karyo che - 'saMtaguNakittaNeNa vi, purisA lajjaMti je mahAsattA / iyare puNa aliyapasaMsaNe vi aMge na mAyaMti // ' 50. 17 (bhithiyA) (vaidehI) ___ nami vi 454nA adhipati hatA, meTadA bhATe temane 'videhI' yA cha. vaidehI- kAlu saMskRta 35 'vaidehI' che. vimastinI vyatyaya mAnavAmAM Aveto teno artha 'vaidehI (mithilAne) zAyacha.2 1. sukhabodhA, patra 153 / 2. bRhadvRtti, patra 320 : 'vaidehItti sUtratvAdvidehA nAma janapadaH so'syAstIti videhI videhajanapadAdhipo, na tvanya eva kazciditi bhAvaH, yadvA-videheSu bhavA vaidehI - mithilApurI, sancyatyayAttAmA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamaM ajjhayaNaM dumapattayaM dasamuM adhyayana drumapatraka
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM nAma Adya-pada (mAtAna-pa) 'humapatta'nA AdhAre 'dukapatraka' rAkhavAmAM AvyuM che.' keTalAMka kAraNosara gautama gaNadharanA manamAM saMzaya pedA thayo. bhagavAna mahAvIre tenuM nirAkaraNa karavA mATe A adhyayananuM pratipAdana karyuM. niyaMtikAra tathA bRhadvRttikAre ahIM eka kathAnakano ullekha karyo che. saMkSepamAM te A pramANe che te kALe ane te samaye pRSThacaMpA nAmanI nagarI hatI. tyAM zAla nAme rAjA hato ane tenA yuvarAjanuM nAma hatuM mahAzAla. tene yazasvatI nAme bahena hatI. tenA patinuM nAma piThara hatuM. tene eka putra thayo. tenuM nAma gAgalI rAkhavAmAM AvyuM. eka vAra bhagavAna mahAvIra rAjagRhathI vihAra karI pRSThacaMpA padhAryA, subhUmibhAga udyAnamAM utaryA. rAjA zAla bhagavAnanI vaMdanA mATe gayo. bhagavAna pAsethI dharma sAMbhaLyo ane te virakta banyo. teNe bhagavAnane vinaMtI karI-'bhaMte ! huM mahAzAlano rAjyAbhiSeka karI dIkSita thavA mATe hamaNAM pAcho pharuM chuM.' ema kahI te nagaramAM gayo. mahAzAlane badhI vAta karI. teNe paNa dIkSA levAnI bhAvanA vyakta karI. te bolyo-"huM ApanI sAthe ja pravrajita thaIza.' rAjAe potAnA bhANeja gAgalIne kAMpilyapurathI bolAvyo ane tene rAjayano bhAra soMpI dIdho. gAgalI have rAjA banI gayo. teNe potAnA mAtA-pitAne paNa tyAM ja teDAvI lIdhA. A bAju zAla ane mahAzAla bhagavAna pAse dIkSita thaI gayA. yazasvatI paNa zramaNopAsikA banI gaI. te baMne zramaNoe agiyAra aMgonuM adhyayana karyuM. bhagavAna mahAvIra pRSThacaMpAthI vihAra karI rAjagRha gayA. tyAMthI vihAra karI caMpA padhAryA. zAla ane mahAzAla bhagavAna pAse AvyA ane vinaMtI karI-'o ApanI anujJA hoya to ame pUicaMpA javA IcchIe chIe. saMbhava che ke koIne pratibodha maLe ane koI samyagdarzI bane." bhagavAne anujJA ApI ane gautamanI sAthe temane tyAM mokalyA. teo pRcaMpA gayA. tyAMno rAjA gAgalI ane tenA mAtA-pitAne dIkSita karI teo pharI bhagavAna mahAvIra pAse AvI rahyA hatA. mArgamAM cAlatAM-cAlatAM muni zAla ane mahAzAlanA adhyavasAyo vadhu pavitra thayA ane teo kevalI banI gayA. gAgalI ane tenA mAtA-pitA traNene paNa kevaLajJAna thayuM. badhA bhagavAna pAse pahoMcyA. gautame bhagavAnane vaMdanA karI ane te badhAne paNa bhagavAnane vaMdanA karavA mATe kahyuM. bhagavAne gautamane saMbodhIne kahyuM-'gautama ! kevaLajJAnIonI AzAtanA na kara." gautama teonI kSamA yAcI, paraMtu temanuM mana zaMkAthI bharAI gayuM. temaNe vicAryuM-'huM siddha thaIza nahi." ekavAra gautama aSTApada parvata para gayA. tyAM pahelAMthI ja traNa tApasI potapotAnA pAMcaso-pAMcaso ziSyonA parivAra sAthe tapa karI rahyA hatA. temanAM nAma hatAM-kauDinya, datta ane zaivAla. datta chaOM-chakkanI tapasyA karato hato. te nIce paDelAM pILA pAMdaDAM khAIne raheto hato. te aSTApadanI bIjI mekhalA sudhI ja caDI zakyo. kauDinya upavAsa-upavAsanI tapasyA karato ane pAraNAmAM mULa, kaMda vagere sacitta AhAra leto hato. te aSTApada para caDyo paraMtu eka mekhalAthI AgaLa jaI na zakyo. zaivAla ama-aTTamanI tapasyA karato hato. te sUkI zevALa khAto hato. te aSTApadanI trIjI mekhalA sudhI ja caDI zakyo. gautama AvyA. tApaso temane joI paraspara bolavA lAgyA-"ApaNe mahAtapasvIo paNa upara nathI jaI zakyA to A kevI rIte jaze?' gautame jaMghAcaraNa-labdhino prayoga karyo ane karoLiyAnAM jALAno AdhAra laI parvata para caDI gayA. tApasoe Azcarya bharelI AMkho vaDe A joyuM ane teo avAku banI gayA. temaNe manomane evo nizcaya karI lIdho ke jevA muni nIce Utaraze ke tarata ApaNe temanuM ziSyapaNuM svIkArI laIzuM. gautame rAtrivAsa parvata para ja karyo. jyAre savAre teo 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 283 : dumapatteNovammaM ahAThiIe uvakkameNaM c| ittha kayaM AiMmI to taM dumapattamajjhayaNaM //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 280 adhyayana-10: Amukha nIce UtaryA, tyAre tApasoe temano rasto rokatAM kahyuM-'ame ApanA ziSya chIe ane Apa amArA AcArya.' gautame kahyuM-'tamArA ane amArA AcArya trailokyaguru bhagavAna mahAvIra che.' tApasoe AzcaryapUrvaka pUchyuM-'to zuM ApanA paNa AcArya che ?' gautame bhagavAnanAM guNagAna karyA ane badhA tApasone pravrujita karI bhagavAnanI dizAmAM cAlI nIkaLyA. mArgamAM bhikSA veLAe bhojana karatAM-karatAM zaivAla tathA tenA badhA ziSyone kevaLajJAna prApta thaI gayuM. datta tathA tenA ziSyone chatra vagere atizayo joIne kevaLajJAna thayuM. kauDinya tathA tenA ziSyone bhagavAna mahAvIrane jotAM ja kevaLajJAna thaI gayuM. 1 gautama A bAbatathI ajANa hatA. badhA bhagavAna pAse AvyA. gautame vaMdanA karI, stuti karI. teo badhA tApasa munio kevalI pariSadamAM cAlyA gayA. gautame temane bhagavAnanI vaMdanA karavA mATe kahyuM. bhagavAne kahyuM-'gautama ! kevaLajJAnIonI AzAtanA na kara.' gautame 'micchAmi dukkaDuM" kahI kSamA mAgI. gautamanuM dharya tUTI gayuM. bhagavAne temanAM mananI vAta jANI lIdhI. temaNe kahyuM-gautama! devatAonuM vacana-pramANa che ke jinavaranuM?' gautame kahyuM-'bhagavad ! jinavaranuM vacana-pramANa che." bhagavAne kahyuM-"gautama ! tuM mArI atyanta nikaTa che, cirasaMskRSTa che. tuM ane huM-baMne jaNA eka ja avasthA prApta karIzuM. baMnemAM kaMI paNa bhinnatA raheze nahi." bhagavAne gautamane saMbodhita karI 'susaMpattA' (ddhamapatraka) adhyayana kahyuM. A adhyayananA pratyeka zlokanA aMtamAM 'samAM jAya ! nA pAyA pada che. niryukti (gA. 306)mAM 'tafjIssA bari sIsA re sarphi evuM pada che. tenuM tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIra gautamane saMbodhita karI temanI nizrAthI bIjA badhA ziSyone anuzAsana--upadeza Ape che. dazavaikAlika niryukti gAthA 78mAM "nizrAvevana'nuM udAharaNa A ja adhyayana che. AnI carcA Avazyaka-niryuktimAM paNa maLe che. A adhyayanamAM jIvananI asthiratA, manuSyabhavanI durlabhatA, zarIra tathA Indriya-baLanI uttarottara kSINatA, snehApanayananI prakriyA, vamelA bhogone pharIthI na svIkAravAno upadeza vagere vagerenuM suMdara citraNa thayuM che. 1. samavALo (prI samavAya rU8) mAM bhagavAna mahAvIranA kevaLajJAnI ziSyonI saMkhyA sAtaso che. prastuta kathA anusAra paMdarasonI saMkhyA mAtra A ja tApasInI thaI jAya che. te Agama anusAra saMgata nathI. 2. (ka) uttarAdhyayana ni@i, TthA ra12-/ (5) bRhadvRtti, patra 323-333 : teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM piTTIcaMpA NAma NayarI...tAdhe sAmI dumapattayaM NAma ajjhayaNaM pnnnnvei| 3. dazavakAlika niyukti gAthA 78 : pucchAe koNio khalu nissAvayaNami goymssaamii| nAhiyavAI pucche jIvatthittaM aNicchaMtaM //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa 1. dumapattae paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // dasamaM ajjhayaNaM : sabhuM adhyayana dumapattayaM : drumapatra saMskRta chAyA drumapatrakaM pANDukaM yathA nipatati rAtrigaNAnAmatyaye / evaM manujAnAM jIvitaM samayaM gautama ! mA pramAdIH // 2. kusagge jaha osabiMdue thovaM ciTThai laMbamANae / evaM maNuyANa jIviyaM // samayaM goyama ! mA pamAyae // 3. ii ittariyammi Aue jIviyae bahupaccavAyae / vihuNAhi rayaM purekaDaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 4. dullahe khalu mANuse bhave cirakAleNa vi savvapANiNaM / gADhA ya vivAga kammuNo samayaM goyama ! mA pamAyae / 5. puDhavikkAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 6. AukkAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // kuzAgre yathA 'osa' bindukaH stokaM tiSThati lambamAnakaH / evaM manujAnAM jIvitaM samayaM gautama ! mA pramAdIH || itItvarike AyuSi jIvitake bahupratyavAyake / vidhunIhi rajaH purAkRtaM samayaM gautama ! mA pramAdIH // durlabhaH khalu mAnuSo bhavaH cirakAlenApi sarvaprANinAm / gADhAzca vipAkAH karmaNa: samayaM gautama ! mA pramAdIH // pRthivI kAyamatigataH utkarSaM jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhyAtItaM samayaM gautama ! mA pramAdIH // apkAyamatigataH utkarSaM jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhyAtItaM samayaM gautama ! mA pramAdIH || gujarAtI anuvAda 1. rAtrIo vItatAM vRkSanuM pAkeluM pAMdaDuM je rIte kharI paDe che, te ja rIte manuSyanuM jIvana eka divasa samApta thaI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na 42. 2. DAbha`nI aNI para laTakatAM jhAkaLabiMdunI mudata jema thoDI hoya che tevI ja rIte manuSya-jIvananI gati che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 3. A AyuSya kSaNabhaMgura che, A jIvana vighnothI bhareluM che. eTalA mATe he gautama! tuM pUrvasaMcita karmarajane khaMkherI nAkha ane kSaNabhara paNa pramAda na 42. 4. badhAM prANIone cirakALa sudhI manuSya-janma maLavo durlabha che. karmanA vipAko tIvra hoya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 5. pRthvIkAyamAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika asaMkhya kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 6. aAyamAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika asaMkhya kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 282 adhyayana-10: do 9-14 7. teukAyamaigao tejaskAyamatigataH ukkosaM jIvo u saMvase utkarSaM jIvasta saMvaset / kAlaM saMkhAIyaM kAlaM saMkhyAtItaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 7. tejasUkAyamAM utpanna thayela jIva adhikamAM adhika asaMkhya kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe che gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 8. vAyukkAyamaigao vAyukAyamatigataH ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSa jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhAIyaM kAlaM saMkhyAtItaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 8. vAyukAyamAM utpanna thayela jIva adhikamAM adhika asaMkhya kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kare. vaNassaikAyamaigao vanaspatikAyamatigataH ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSaM jIvastu saMvaset / kAlamaNaMtadurataM kAlamanantaM durantaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA prmaadiiH|| 9. vanaspatikAyamAM utpanna thayela jIva adhikamAM adhika duraMta anaMta kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 10.beiMdiyakAyamaigao dvIndriyakAyamatigataH ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSa jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhijjasanniyaM kAlaM saMkhyeyasaMjJitaM samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 10.dvIndriya kAyamAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika saMkhyaya kALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe che gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 11.teiMdiyakAyamaigao trIndriyakAyamatigata: ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSa jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhijjasanniyaM kAlaM saMkhyeyasaMjJitaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 11.rIndriyakAmAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika saMkhyayakALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe che gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 12.cauridiyakAyamaigao caturindriyakAyamatigata: ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSaM jIvastu saMvaset / kAlaM saMkhijjasanniyaM kAlaM saMkhyeyasaMjJitaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 12. caturindriyakAyamAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika saMkhyayakALa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe che gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara, 13. paMcidiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / sattabhavaggahaNe samayaM goyama ! mA pmaaye| paMcendriyakAyamatigataH utkarSa jIvastu saMvaset / saptASTabhavagrahaNAni samayaM gautama ! mA pramAdI: // 13. paMcendriyakAyamAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika sAta-ATha janma-prahaNa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama! tuM kSaNabhara paNe pramAda na kara. 14. deve neraie ya aigao devAtrairayikAMzcAtigataH ukkosaM jIvo u saMvase / utkarSa jIvastu saMvaset / ikkikkabhavaggahaNe ekaikabhavagrahaNaM samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 14. deva ane narakayonimAM utpanna thayelo jIva adhikamAM adhika eka-eka janma-grahaNa sudhI tyAM rahI jAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumapatraka 283 adhyayana-10: 405 15-22 15.evaM bhavasaMsAre evaM bhavasaMsAre saMsaha sahAsahehi kmmehiN| saMsarati zubhAzubhaiH karmabhiH / jIvo pamAyabahalo jIvaH pramAdabahula: samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 15. A rIte pramAda-bahula jIva zubha-azubha karmo vaDe janma-mRtyumaya saMsAramAM paribhramaNa kare che, eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara 16. lakhUNa vi mANusattaNaM labdhvApi mAnuSatvaM AriattaM puNarAvi dullahaM / AryatvaM punarapi durlabham / bahave dasuyA milekhuyA bahavo dasyavo mlecchAH samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 16 . manuSya-janma durlabha che, te maLyA pachI paNa Aryatva maLavuM vadhu durlabha che. ghaNAbadhA loko manuSya thaIne paNa dasya (dAsa) ane mleccha bane che. eTalA mATe che gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara, 17.laddhaNa vi AriyattaNaM labdhvApyAryatvaM . ahINapaMcidiyayA hu dullhaa| ahInapaMcendriyatA khalu durlbhaa| vigaliMdiyayA hu dIsaI vikalendriyatA khalu dRzyate samayaM goyama ! mA pmaayaae|| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 17. Arya dezamAM janma maLavA chatAM paNa pAMceya Indriyo sAthe pUrNa svastha hovuM durlabha che. ghaNA badhA loko IndriyahIna najare paDe che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 18.ahINapaMcidiyattaM pi se lahe ahInapaMcendriyatvamapi sa labheta uttamadhammasuI hu dullahA / uttamadharmazrutiH khalu durlabhA / ku tithinisevae jaNe kutIthiniSevako jano samayaM goyama ! mA pamAyae // samayaM gautama ! mA pramAdIH // 18.pAye indriyo mahIna mane saMpUsovAta 59 uttama dharma nuM zravaNa durlabha che. ghaNA badhA loko kIrthikonI sevA karanArA bane che. eTalA mATe che. gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 19.ladbhUNa vi uttamaM suI labdhvApyuttamAM zruti saddahaNA puNaravi dullahA / zraddhAnaM punarapi durlbhm| micchattanisevae jaNe mithyAtvaniSevako jano samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 19. uttama dharmanuM zravaNa thavA chatAM paNa temAM zraddhA hovI vadhu durlabha che. ghaNAbadhA loko mithyAtvanuM sevana karanArA bane che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAdane kara. 20.dhamma pi hu saddahaMtayA dharmamapi khalu zraddadhata: dullahayA kAeNa phAsayA / durlabhakA: kAyena sparzakAH / iha kAmaguNehi mucchiyA iha kAmaguNeSu mUcchitA: samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 20. uttama dharmamAM zraddhA thavA chatAM paNa tenuM AcaraNa karanArA durlabha che. A lokamAM ghaNAbadhA loko kAmaguNomAM mUcchita hoya che. eTalA mATe he gautama !tu kSama2 59prabhAha 2. 21. parijarai te sarIrayaM parijIryati te zarIrakaM ke sA paMDrayA havaMti te / kezA: pANDakA bhavanti te / se soyabale ya hAyaI tacchotrabalaM ca hIyate samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 21, tAruM zarIra jIrNa thaI rahyuM che14, vALa sapheda thaI rahyA che ane kAnanuM pahelAnuM baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 22.parijarai te sarIrayaM parijIryati te zarIrakaM ke sA paMDurayA havaMti te kezAH pANDurakA bhavanti te| se cakkhubale ya hAyaI taccakSurbalaM ca hIyate samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH // . 22. tAru zarIrathiI2DhuMcha, vaas36126|| ane AMkhonuM pahelAMnuM baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 284 adhyayana-10: 403 23-30 23.parijarai te sarIrayaM parijIryati te zarIrakaM kesA paMDurayA havaMti te / kezAH pANDurakA bhavanti te| se ghANabale ya hAyaI tad ghrANabalaM ca hIyate samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 23. tAruM zarIra jIrNa thaI rahyuM che, vALa sapheda thaI rahyA che ane nAkanuM pUrvavartI baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara, 24.parijU rai te sarIrayaM parijIryati te zarIrakaM kesA paMDurayA havaMti te / kezAH pANDurakA bhavanti te / se jibbhabale ya hAyaI tajjihvAbalaM ca hIyate samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / . 24. tAruM zarIra jIrNa thaI rahyuM che, vALa sapheda thaI rahyA che ane jIbhanuM pUrvavartI baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 25.parijU rai te sarIrayaM ke sA paMDurayA havaMti te / se phAsabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pmaaye|| parijIryati te zarIrakaM kezAH pANDurakA bhavanti te| tat sparzabalaM ca hIyate samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 25. tAruM zarIra jIrNa thaI rahyuM che, vALa sapheda thaI rahyA che ane sparzendriyanuM pUrvavartI baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na 12.15 26.parijU rai te sarIrayaM parijIryati te zarIrakaM kesA paMDurayA havaMti te / kezAH pANDurakA bhavanti te| se savvabale ya hAyaI tat sarvabalaM ca hIyate samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH // 26. tAruM zarIra jIrNa thaI rahyuM che, vALa sapheda thaI rahyA che ane badhA prakAranuM pUrvavartI baLa kSINa thaI rahyuM che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 27. araI gaMDaM visUiyA aratigaNDaM visUcikA AyaMkA vivihA phusaMti te| AtaGkA vividhAH spRzanti te| vivaDai viddhaMsaha te sarIrayaM vipatati vidhvasyate te zarIrakaM samayaM goyama ! mA pmaaye|| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 27. pitta-roga17, ga-gumaDa, ogaNiyu14 ane vividha prakAranA zIghaghAtI rogo zarIramAM Ave che ane tenAthI A zarIra zaktihIna ane naSTa thAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 28.vo chida siNehamappaNo vyucchindhi snehamAtmanaH kamayaM sAraiyaM va pANiyaM / kumadaM zAradikamiva paaniiym| se savvasiNehavajjie tatsarvasnehavarjitaH samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / 28 je rIte zarada RtunuM kumuda (poyaNuM) pANIthI levAtuM nathI, te ja rIte te potAnA snehano viccheda karI nirlipta banI . gautama! tuM kSArAma2 58 pramAda na 42.18 29.ciccANa dhaNaM ca bhAriyaM tyaktvA dhanaM ca bhAryAM pavvaio hi si aNagAriyaM / pravrajitohyasyanagAritAm / mA vaMtaM puNo vi Aie mA vAntaM punarapyApiba samayaM goyama ! mA pmaaye| samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 29.gAya vagere dhana ane patnIno tyAga karI tuM anagAra vRtti mATe gharathI nIkaLyo che. vamana karelA kAmabhogo pharIthI pAchA na pI. he gautama! tuM kSaNabhara paNa pramAda na 2. 30.avaujjhiya mittabaMdhavaM apojjhya mitrabAndhavaM viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / vipulaM caiva dhanaughasaMcayam / mA taM biiyaM gavesae mA tad dvitIyaM gaveSaya samayaM goyama ! mA pamAyae // samayaM gautama ! mA pramAdIH / / 30. mitro, baMdhuo ane vipula dhanarAzine choDIne tuM pharIthI temanI zodha na kara. he gautama ! tuM kSaNabhara paNa prabhAhana32.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumapatraka 31. na hu jiNe ajja dissaI bahuma dissaI maggadesie / saMpa neyAue pahe samayaM goyama ! mA pamAyae // kaMTagApahaM oiNNo si pahaM mahAlayaM / gacchasi maragaM visohiyA samayaM goyama ! mA pamAyae // 32. avasohiya 33. abale jaha bhAravAhae mA magge visame'vagAhiyA / pacchA pacchANutAvae samayaM goyama ! mA pamAyae // 34. tiNo hu si aNNavaM mahaM kiM puNa ciTThasi tIramAgao / abhitura pAraM gamitta samayaM goyama ! mA pamAyae // 35. akalevaraseNimussiyA siddhi goyama ! loyaM gacchasi / khemaM ca sivaM aNuttaraM samayaM goyama ! mA pamAyae // 36. buddhe parinivvuDe care gAmagae nagare va saMjae / saMtimaggaM ca bUhae samayaM goyama ! mA pamAyae / 37. buddhassa nisamma bhAsiya sukahiyamaTThapaovasohiyaM / rAgaM dosaM ca chiMdiyA siddhigaI gae goyame // tti bemi / 285 na khalu jino'dya dRzyate bahumato dRzyate mArgadezikaH / samprati nairyAtRke pathi samayaM gautama ! mA pramAdIH // avazodhya kaMTakapathaM avatIrNo'si pathaM mahAntaM / gacchasi mArga vizodhya samayaM gautama ! mA pramAdIH // abalo yathA bhAravAhakaH mA mArga viSamamavagAhya / pazcAtpazcAdanutApakaH samayaM gautama ! mA pramAdIH // tirNaH khalu asi arNavaM mahAntaM kiM punastiSThasi tIramAgataH / abhitvarasva pAraM gantuM samayaM gautama ! mA pramAdIH // akalevara zreNimucchritya siddhi gautama ! lokaM gacchasi / kSemaM ca zivamanuttaraM samayaM gautama ! mA pramAdIH // buddhaH parinirvRtazcareH grAme gato nagare vA saMyataH / zAntimArga ca bRMhaye: samayaM gautama ! mA pramAdIH || buddhasya nizamya bhASitaM sukathitamarthapadopazobhitam / rAgaM dveSaM ca chittvA siddhigatiM gato gautamaH // iti bravImi / adhyayana - 10 : soDa 31-77 31. 'Aja jino dekhAtA nathI, je mArgadarzako che teo ekamata nathI.'AgaLanI peDhIone A muzkelIno anubhava thaze. paraMtu haju mArI upasthitimAM tane pAra laI janAra patha upalabdha che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara.ra0 32.kAMTAbharelo mArga choDIne tuM vizALa mArga para cAlyo Avyo che. draDha nizcaya sAthe te ja mArga para cAla. he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 33. nirbaLa bhAravAhakanI jema tuM viSama mArgamAM cAlyo na jato. viSama mArgamAM janArAne pastAvo thAya che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na 62.23 34. tuM mahAna samudrane tarI gayo, have kinArA najIka pahoMcIne kema Ubho che ?24 tenI pAra javA mATe jaladI kara. he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara.5 upa. he gautama! tuM kSapa-zrezi para AuTa thane te siddhilokane pAmIza, je kSema, ziva ane anuttara che. eTalA mATe he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kara. 36. tuM gAma ke nagaramAM saMyata, buddha ane upazAMta thaIne vicaraNa kara, zAMtimArgane vadhAra. he gautama ! tuM kSaNabhara paNa pramAda na kare. 37. arthapada (zikSApada) vaDe upazobhita ane sukathita bhagavAnanI vANIne sAMbhaLIne rAga ane dveSano cheda karIne gautama siddhigati pAmyA. --Ama huM kahuM chuM.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 10H drumapatraka 1. vRkSanuM pAkeluM pAMdaDuM (kumAra paMDDayA) jIvananI nazvaratAne vRkSanAM pAkelAM pAMdaDAMnI upamA vaDe samajAvavAmAM AvI che. niryuktikAre ahIM pAkelAM pAMdaDAM ane kaMpaLano eka udabodhaka saMvAda prastuta karyo che. pAkelAM pAMdaDAMe kamaLAM patrone kahyuM-'eka divasa ame paNa evAM ja hatAM ke jevAM tame cho, ane eka divasa tame paNa tevAM ja thaI jazo jevAM hAla ame chIe." anuyogadvAramAM A kalpanAne vadhu sarasa rUpa ApavAmAM AvyuM che. pAkelAM pAMdaDAMne kharatAM joI kUMpaLo hatI tyAre pAMdaDAMoe kahyuM- jarA thobho. eka divasa tamArA para paNa e ja vItaze je Aja amArA para vItI rahI che. sarakhAvo pIpaLa pAna kharaMtA, hasatI kuMpaLiyAM, muja vItI tuja vItaze, dhIrI bApuDiyAM. jevI rIte DIMTAmAMthI tUTatAM pILA pAMdaDAMe kUMpaLone marmanI vAta kahI, tevI ja rIte je puruSa yauvanathI matta bane che temaNe paNa Ama vicAravuM joIe?-- paribhavasi kimiti lokaM, jarasA parijarjarIkRtazarIram / acirAt tvamapi bhaviSyasi, yauvanagarvaM kimudvahasi ? // paMkutha'-Ano zAbdika artha-sapheda-pILo ke sapheda che. vRkSanuM pAMdaDuM pAke eTale A raMganuM thaI jAya che. tenAM be kAraNa che-(1) kALano paripAka (2) koI rogavizeSanuM AkramaNa. "paMDu'no bhAvAnuvAda 'pAkeluM karavAmAM Avyo che." 2. kuza (Asa) A dAbhanI jAtanuM ghAsa che. te dAbhathI pAtaLuM hoya che ane tenI aNI tIkSNa hoya che." 3. kSaNabhaMgura (rUriH) tvarino artha che-alpakAlIna. vartamAna samayamAM so varSanuM AyuSya mAnavAmAM Ave che. A sAmAnya niyama che." vizeSa rUpe te vadhu paNa hoI zake che. 1. 2. adhyayana nit,thA rU08 : jaha tubbhe taha amhe, tubdhevi a hohihA jahA amhe| aNyAhei paDataM, paMDurapattaM kisalayANaM // jumovArA, sUtra 162 : parijariyaperaMtaM, calaMtabeMTa pddtnicchiireN| pattaM vasaNappattaM, kAlappattaM bhaNai gaahN|| jaha tubbhe taha amhe, tumhe'vi a hohihA jahA amhe| appAhei paDataM. paMDuyapattaM kislyaannN|| 3. suvA , patra 60 4. bRhadvRtti, patra 333 : 'paMDuyae tti' ArSatvAt pANDurakaM kAlapariNAmatastathAvidharogAdervA prAptavalakSabhAvam / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 188 : kuso dabbhasariso...tat kuzo hi tanutaro bhavati drbhaat| 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 188 : ittariyaM alpakAlika varSazatamAtraM /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ drumapatraka 4. vighnothI bhareluM (pavAya) pratyapAyano artha che--vighna. jIvanane ghaTADanArA ane teno upaghAta karanArA aneka hetuo che. sthAnAMgasUtramAM AyuSyabhedanAM sAta kAraNo darzAvAyAM che- 1. adhyavasAya-rAga, sneha ane bhaya vagerenI tIvratA. 2. nimitta-zastraprayoga vagere. 3. AhAra-AhAranI nyUnAdhikatA. 4. vedanA--AMkha vagerenI tIvratama vedanA. 5. parAghAta--khADA vageremAM paDI javuM. 6. sparza--sarpa vagereno sparza. 7. Ana-apAna-zvAsocchvAsano nirodha. 5. karmanA vipAko tIvra hoya che (gADhA ya vivAna muLo) 'gADha'nA be artha che--cIkaNuM ane daMDha. 'vivAna muLo'-karmano vipAka-pada ahIM vizeSa arthanuM sUcaka che. A vAkyAMza vaDe manuSyagatinI vidhAtaka pravRttionuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. manuSyagati prApta thavI sulabha nathIA AnuM tAtparya che.' jIva bIjA-bIjA jIvanikAyomAM cirakALa sudhI rahI zake che, paraMtu manuSyabhavamAM tenI sthiti alpa hoya che, eTalA mATe tenI prApti durlabha mAnavAmAM Ave che. 287 6. (zloka 5-14) jIva eka janmamAM jeTalA samaya sudhI jIve che, tene 'bhava-sthiti' kahevAmAM Ave che ane mRtyu pachI te ja jIvanikAyanA zarIramAM utpanna thavAne 'kAya-sthiti' kahevAmAM Ave che." deva tathA nArakIya jIva mRtyu pachI pharI deva ane nAraka banatA nathI. temane 'bhava-sthiti' ja hoya che, 'kAya-sthiti' nathI hotI. tiryaMca ane manuSya mRtyu pachI pharI tiryaMca ane manuSya banI zake che, eTalA mATe temane 'kAya-sthiti' paNa hoya che. pRthvI, pANI, agni ane vAyunA jIvo lagAtAra asaMkhya avasarpiNI-utsarpiNI parimita kALa sudhI potapotAnAM sthAnomAM janma letAM rahe che. vanaspatikAyanA jIvo anaMtakALa sudhI vanaspatikAyamAM ja rahI jAya che. be, traNa ane cAra IndriyavALA jIvo hajAro-hajAro varSa sudhI potapotAnA nikAyomAM janma laI zake che. pAMca IndriyavALA jIvo lagAtAra ekasarakhA sAta-ATha janma laI zake che. 1. vALuM 772 : mattaviSe Amere baLatte, te nadAajjhvsaannnnimitte, AhAre veyaNA parAghAte / pAMca IndriyovALA tiryaMca jIvonI kAyasthiti jaghanyapaNe aMtarmuhUrtanI ane utkRSTapaNe traNa palyopama pRthak pUrvakoTinI che.' 'pRthak' pAribhASika zabda che. teno artha che--bethI nava sudhI. pRthak pUrvakoTi arthAt bethI nava pUrvakoTi sudhI. traNa phAse ANApANU, sattavidhe bhijjae AuM // 2. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pR. 88, 181 / (kha) vRttavRtti, patra rU39 | adhyayana-10 : zloka 4-14 Ti 4-6 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 189 : sudurlabhaM mAnuSyaM yasmAd anyeSu jIvasthAneSu ciraM jIvo'vatiSThate, manuSyatve tu stokaM kAlamityato durlabhaM / 4. sthAnAMta, rara1 / 5. ejana, rara66 : sonuM bhavrutI..... / 6. ejana, 2Ara60 : tenuM dhAEitI.... I 7. vRttavRtti, patra 236 | 8. jIvAjIvAbhigama 9 / 225 /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 288 adhyayana 10: zloka 15-16 Ti 7-8 palyopamanuM AyuSya yugalika tiryaMconuM hoya che. A dRSTie pAMca IndriyavALA tiryaMconI utkRSTa bhavasthiti eka koTi pUrva hovAthI sAta bhavonuM kALamAna sAta koTipUrva hoya che. koI tiryaMca paMcendriya jIva sAta bhava A avadhinA kare che ane AThamo bhava tiryaMca yugalikano kare che. badhuM maLIne tenI sthiti traNa palya ane sAta koTipUrvanI thaI jAya che. 7. (zloka 15) jIva je saMsAramAM paribhramaNa kare che, teno hetu baMdhana che. zubha ane azubha baMne prakAranAM karma jIvanI sAthe baMdhAyelAM rahe che. A baMdhana tUTe che tyAre jIva mukta thaI jAya che. A zlokamAM saMsAranA hetunuM varNana che. baMdhananA A baMne prakAro ane teno nAza thavAthI mukta thavAno siddhAMta gItAmAM paNa maLe che.* 8. Aryatva (citta) Arya nava prakAranA batAvavAmAM AvyA che - 1. kSetra Arya 6, bhASA Arya 2. jAti Arya 7. jJAna Arya 3. kula Arya 8. darzana Arya 4. karma Arya 9. cAritra Arya 5. zilpa Arya prastuta prakaraNamAM kSetranI dRSTie AryatvanI vivekSA che. cUrNikArano mata paNa A ja che. * kSetrAryanI paribhASA samayesamaye badalAtI rahI che. prajJApanAmAM kSetrAryanuM eka vargIkaraNa maLe che. te anusAra magadha, aMga, baMga vagere sADA pacIsa dezone kSetrArya mAnavAmAM AvyA che" 1. magadha 10. jAMgala 19. cedi 2. aMga 11. saurASTra 20. siMdhu-sauvIra 3, baMga 12. videha 21. zUrasena 4. kaliMga 13. vatsa 22. bhaMgi 5. kAzI 14, zAMDilya 23, vaTTa 6. kauzala 15. malaya 24. kuNAla 16. masya 25. lADha 8. kuzAvarta 17, varaNA ra5 | . adhakekaya 9, pAMcAla 18. dazArNa 1. uttarAdhyayana, 224T 2. (ka) nItA, rA50 : buddhiyukto jahAtIha, ubhe sukRtdusskRte| tasmAdyogAya yujyasva, yogaH karmasu kauzalam // (kha) ejana, 1 28 : zubhAzubhaphalaireva, mokSyase karmabandhanaiH / saMnyAsayogayuktAtmA, vimukto mAmupaiSyasi / 3. prajJApanA, za12I 4. uttarAdhyayana vU, pR. 210I 5. prajJApanA zarU !
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ drumapatraka 289 adhyayana 10: zloka 17-18 Ti 9-12 8. isyu bhane 27 (dasuyA milekkhuyA) dasyuno artha che-dezanI sarahada upara rahenAra cora.' milekkhuno artha 27' . sUtratainma 'milakkhu ne abhiyAna pIpi.51mAM 'milakkha' za06 maNe . 26 'me' 512. 255 7. 25. 206 sNskRtm| 'mleccha' 206nuM 35ita2 nathI, paraMtu prAkRta bhASAno 4 bhUNa 106 . jenI bhASA avyakta hoya che, jenuM kaheluM Aryaloko samajI nathI zakatA, temane mleccha kahevAmAM Ave che. vRttikAre zaka, yavana, zabara vagere dezomAM janmelA lokone pleccha kahyA che. teo AryonI vyavahArapaddhati-dharma-adharma, gamya-agamya, bhakSya-abhakSya-thI judA prakAranuM jIvana jIvatA hatA, eTalA mATe Arya loko temane heya dRSTithI jotA hatA. AcArya nemicandra keTalAka mleccha dezonA nAma tathA mleccha lokonA vyavahAranI noMdha lIdhI che." 10. indriyahIna (vigaliMdiyayA) 'vikalendriya'- pona me 29 che.tevAndriya, trIndriya bhane yatarindriya pono samAveza thAya che. mahI vikasendriyano prayoga AvA pAribhASika arthamAM nathI. Ano artha che-IndriyonI vikalatA, AMkha, kAna vagere Indriyono abhAva. A abhAva dharmanI ArAdhanAmAM bAdhaka bane che. 11. uttama dharma (uttama dhamma....) cUrNikAre sarvajJa dvArA praNita dharmane uttama dharma mAnyo che. vRttikAre uttamano artha zreSTha ryo che. umAsvAtie dasa yatidharmo sAthe uttama zabdano prayoga karyo che." kSamAdharmanI prakRSTa sAdhanAnuM nAma uttama kSamAdharma che. e ja rIte mArdava vagere dharmonI prakRSTa sAdhanA thAya che tyAre temanI sAthe uttama zabdano prayoga thAya che. 12. utArthiI (kutitthi) kIrthikano artha 'ekAMta daSTivALo' ane 'asatya maMtavya dharAvanAra dArzanika che. te jana-rUcine anukuLa upadeza Ape che. eTalA mATe tenI sevA karanArane uttama dharma sAMbhaLavAno avasara ja maLato nathI.' 1. bRhadvRtti, patra 337 : dasyavo-dezapratyantavAsinazcaurA / 2. sUyagaDo, 111 / 42: milakkhU amilakkhussa, jahA vuttaannubhaase| Na heuM se viyANAi, bhAsiyaM t'nnubhaase|| 3. (5) abhidhAnappadIpikA, 2 / 186 : milakkha deso, pccnto| (5) 4na, 20517 : milakkha jAtiyo (pyth)| 4. (8) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 190 / (4)bRhadvRtti, patra 337 : 'milekkhu ya'tti mlecchA avyaktavAco, na yaduktamAyairavadhAryate, te ca zakayavanazabarAdidezodbhavAH, yepyavApyApi manujatvaM janturutpadyate, ete ca sarve'pi dharmAdharmagamyAgamyabhakSyA bhakSyAdisakalAryavyavahArabahiSkRtAstiryakprAyA eva / 5. sukhabodhA, patra 162 / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 190 : uttamA-ananyatulyA sarvajJoktA dhrmsy....| 7. bRhadvRtti, patra 337 : uttamadharmaviSayatvAduttamA / 8. tatvArthasUtra 96 : uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatya saMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH / 9. bRhadvRtti, patra 337 : kutsitAni ca tAni tIrthAni kutIrthAni ca-zAkyaulUkyAdiprarUpitAni tAni vidyante yeSAmanuSTheyatayA svIkRtatvAtte kutIrthinastAnnitarAM sevate yaH sa kutIrthiniSevako jano-lokaH kutIthino hi yazaH satkArAdyeSiNo yadeva prANipriyaM viSayAdi tadevopadizanti, tattIrthakRtAmadhyevaMvidhatvAt, uktaM hisatkArayazolAbhArthibhizca muuddhrihaanytiirthNkraiH| avasAditaM jagadidaM priyaannypthyaanyupdishdbhiH|| iti sukaraiva teSAM sevA, tatsevinAM ca kuta uttamadharmazrutiH ?
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 290 adhyayana 10: zloka 20-26 Ti 13-16 13. kAmaguNomAM mUchita (mahiM chiyA) 'mA'no artha che-IndriyonA zabda vagere viSayo. 'guNa' zabda AcArAMgamAM paNa vidhyanA arthamAM prayukta che. jevI rIte manuSya pitta vagerenA prakopathI thanArI maracha vaDe sacchita thaIne laukika apAyo-doSonuM ciMtana karI zakato nathI, tevI ja rIte manuSya Indriya-viSayamAM mUcchita thaIne temanAM pariNAmonuM ciMtana na karato duHkhI thAya che. Atura vyakti apathya viSayo pratye AkarSAya che - prAyeNa hi yadapathyaM tadeva cAturajanapriyaM bhavati / viSayAturasya jagatastathAnakalA: priyA viSayAH // 14. jIrNa thaI rahyuM che (ghanUipha) AnuM saMskRta rUpa "gIti' thAya che ane prAkRtamAM 'f" ane 'ftvat dhAtuono 'nUra Adeza thAya che, eTalA mATe 'nUra'no anuvAda 'jIrNa thaI rahyuM che' uparAMta 'pote potAne kosI rahyo che athavA "khinna thaI rahyo che' paNa thaI zake che. 15. (zloka 20-25). ekendriyathI paMcendriya sudhInA jIvanamAM Indriya-vikAsano krama A pramANe che-sparzana, rasana, prANa , cakSu ane zrotra. prastuta pAMca sUtromAM IndriyonA hAsano krama batAvavAmAM Avyo che. sauthI pahelAM zrosendriyano hAsa thavAnuM zarU thAya che, pachI kamaza: cakSurindriya, ghrANendriya, rasanendriya ane sparzanendriyano hAsa thAya che. "vinIM'nA eka lekhamAM IndriyonA hAsano prAraMbha A rIte darzAvavAmAM Avyo che- 'mAnava jIvananA A kALamAM tenI vibhinna zaktio paNa krame krame kSINa thAya che. sauthI paheluM lakSaNa AMkhamAM prakaTa thAya che. AmanA daga-kAvyanI sthitisthApakatA ochI thavAnI dasamA varSamAM ja zarU thaI jAya che ane sATha varSanI vaya sudhI pahoMcatA-pahoMcatA te samApta thaI jAya che. AMkhanI zaktinA kSayanAM bIjAM lakSaNo che-daSTinA prasAramAM khAmI, koI vastu spaSTapaNe na dekhAvI ane ochA prakAzamAM na dekhAvuM. A lakSaNo. cAlIsa varSanI vayathI zarU thaI jAya che. e ja rIte manuSyanI bIjI zaktio paNa ochI thAya che. svAdanI tIvratA pacAsa varSanI vaye ghaTavA lAge che ane prANazakti sATha varSanI vaye. zravaNazaktino kSaya to vIsa varSanI vayamAM ja zarU thaI jAya che. mAnavamastiSkanI grahaNazakti bAvIsa varSanI vaye sauthI adhika hoya che ane te pachI te ghaTatI jAya che paraMtu atyanta alpa gatithI, cAlIsa varSanI vaya pachI ghaTavAno krama kaMIka vadhI jAya che ane eMzI varSanI vaye te alpatama rahI jAya che.* 16. badhA prakAranuM pUrvavartI baLa (baeNjha7) cUrNimAM "sarvavata'nA be artha maLe che-IndriyonI zakti athavA zArIrika, vAcika ane mAnasika zakti. 1, vRtti , patra rU38. 2. bRhadvRtti, patra 238 : yad vA parijUrai' ti nindejUra iti prAkRtalakSaNAt parinindatIvAtmAnamiti gamyate, yathA-dhigmAM kIdRzaM jaatmiti| 3. pAnurAsana, 84 / 22 : riTeI ! 4. kAdambinI, sitambara, 1985, 'javAnI ke binA yaha deha zava hai'-ratanalAla jozI 5. uttarAdhyayane cULa, pR. 22!
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ drumapatraka adhyayana 10: zloka 27-28 Ti 17-18 zArIrika zakti-prANabaLa, besavA-cAlavAnI zakti. vAcika zakti-snigdha, gaMbhIra ane susvaramAM bolavAnI zakti, mAnasika zakti-grahaNa ane dhAraNa karavAmAM sakSama manobaLa. zAntAcAryuM paNa "sarvavana nA be artha ApyA che?-- 1. hAtha, paga vagere zArIrika avayavonI zakti. 2. mana, vacana ane kAyAnI dhyAna, adhyayana, caMkramaNa vagere ceSTAo. 17. pitta-roga (3) 'gIta'nA aneka artha thAya che. zAspAcArya Ano artha 'vAyu vagere vaDe utpanna thanAra cittano uddeza karyo che. paraMtu A zlokamAM zarIrane vaLaganAra rogono ullekha che. A daSTie anuvAdamAM teno artha 'pittaroga' karyo che, 'sati'no artha pittaroga paNa che. 18. vipUcikA (kolerA) (viviA ) A te roga che je zarIramAM soyanI mAphaka bhoMkAvAnI pIDA kare che. vRttikAre Ane ajIrNa-vizeSa mAnela che. AjanI bhASAmAM tene kolerA kahI zakAya. prastuta zlokanA prasaMgamAM AcArya nemicandra anya aneka rogonAM nAmo gaNAvyAM che -zvAsa, khAMsI, javara, dAha, kukSizULa, bhagaMdara, harasa, ajIrNa, daSTizULa, mukhazuLa, aruci, akSivedanA, khujalI, karNabAdhA, jalodara, koDha vagere. 19. (zloka 28) A zlokamAM bhagavAne gautamane sneha-mukta thavAno upadeza Apyo che. gautama padArthomAM Asakta na hatA. viSayabhogomAM paNa temano anurAga na hato. mAtra bhagavAna pratye temane sneha hato. bhagavAna pote vItarAga hatA. teo IcchatA na hatA ke koI potAnA snehanA baMdhanamAM baMdhAya. bhagavAnanA A upadezanI pRSThabhUmimAM te ghaTanAno paNa samAveza thAya che, jeno eka prasaMge bhagavAne pote ullekha karyo hato. bhagavAne kahyuM hatuM-'gautama ! tuM mAro cirakAlIna saMbaMdhI rahyo che." | prastuta zlokanAM prathama be caraNo dhammapadanA mArga-varga, zloka 13 sAthe sarakhAvavA jevAM che- fche sinemAno mudde sAviMa pAna " arthAta-potAnA pratyenI Asaktine evI rIte kApI nAkha jevI rIte zarada RtumAM hAtha vaDe kamaLanuM phUla cUMTI levAmAM Ave che. 1, bUrvItta, panna 228 ! (4) bRhavRtti, patra 238 : vidhyatIva zarIraM 2. ejana, patra rUrU8 : "gati: vAtanizcitto: sUcibhiriti visUcikA-ajIrNavizeSaH / 3. carasaMhitA, rU0 68 : 5. muvavo, patra 63 : kamalAM vAtaraktaM ca, visarpa hacchirograhama / sAse khAse jare DAhe, kucchimUle bhgNdre| unmAdAratyapasmArAn, vAtapittAtmakAn jayet // arisA ajIrae diTThImuhasUle ageyae / 4. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pR. 226 : a acchiveyaNa kaMDU ya, katrabAhA jloyre| vidhyatIti visuucikaa| koDhe emAiNo rogA, pIlayaMti sarIriNaM // 6. mAvatI, 2475
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 292 adhyayana 10: zloka 31 Ti 20-22 zarada RtunuM kamaLa eTaluM komaLa hoya che ke te saraLatApUrvaka hAtha vaDe ja cUMTI zakAya che. Avo dhammapadamAM ApelI upamAno Azaya che. uttarAdhyayananA TIkAkAroe A upamAno Azaya AvI rIte vyakta karyo che- kumuda pahelAM jaLamagna hoya che ane pachI jaLa upara AvI jAya che." nirlepatA mATe kamaLanI upamAno prayoga sahajapaNe thAya che. uttarAdhyayana 2pAradamAM lakhyuM che ke jevI rIte pajaLamAM utpanna thaIne paNa tenAthI lipta thatuM nathI, tevI ja rIte je kAmothI alipta rahe che te brAhmaNa che. nirlepatA mATe kumuda ane jaLa be ja zabdo paryApta che. sneha zArada-jaLanI jema manoramya hoya che, e batAvavA mATe ras-panIrano prayoga karavAmAM Avyo che. dhammapadamAM "grLanA'mAM tutIyA vibhaktinuM ekavacana che ane teno artha che 'hAtha". uttarAdhyayanamAM "pArtha" dvitIyAnuM ekavacana che ane teno artha che "jaLa'. 20. (zloka 31) cUrNi ane TIkAmAM 'vama'no artha 'mArga" ane " sipa'no artha "mokSane prApta karAvanAra'' karavAmAM Avyo che. tadanusAra A zlokano anuvAda Ama thaze-Aja jino dekhAtA nathI chatAM paNa temanA dvArA nirUpita mokSane prApta karAvanAra mArga dekhAI rahyo che.-Ama vicArI bhavya loko pramAdathI bacaze. hajI mArI upasthitimAM tane nyAyapUrNa patha maLelo che, eTalA mATe......' paraMtu " masi 'no artha "mArgano upadeza ApanAra ane vAI'no artha 'vibhinna vicArasaraNIvALA' sAhajikapaNe ja saMgata lAge che, eTalA mATe ame anuvAdamAM A zabdono A ja artha karyo che. 21. (zloka 32) dilIpadaM-Ano artha che-kAMTAthI bharelo mArga. kAMTA be prakAranA hoya che - (1) dravya-kaMTaka-bAvaLa vagerenA kAMTA ane (2) bhAva-kaMTaka-mithyA athavA ekAMtadaSTivALA dArzanikonAM vacano." padaMpatriyaM-ahIM pathano artha che -samyagdarzana, samyaga cAritramaya mokSamArga. mahotrayano artha che--mahAmArga." 22. deDha nizcaya sAthe (vinodiyA) AnuM saMskRta rUpa che-viSya. cUrNikAre Ano artha--aticArarahita karIne-karyo che. vRttimAM Ano artha che-nizcaya karIne." eka AcArya potAnA traNa ziSyo sAthe eka nagaramAM padhAryA. teo traNenI parIkSA karavA IcchatA hatA. teo temane dhyAnanuM prazikSaNa ApI rahyA hatA. ghaNA divasa pachI temaNe vicAryuM ke parIkSA to karuM ke AmanI cetanA badalAI ke nathI badalAI? traNene bolAvIne kahyuM-'Aja amuka rastethI tamAre pasAra thavAnuM che. sAme kAMTALI vADa ane kAMTA verAyelA che." gurue kahyuM-"A ja raste javAnuM che, rasto badalavAno nathI.' 1. bRhadvRtti, patra 339 : 'pAnIyaM' jalaM, yathA tat prathamaM jalamagnamapi jalamapahAya vartate tathA tvamapi cirasaMsRSTa ciraparicitatvAdibhirmadviSayasnehavazago'pi tamapanaya / 2. ejana, patra rU32 : phuda 2 nanama padArthatAvati siddha yacchAradazabdopAdAnaM tacchAradajalasyevasnehasyApyAti mnormtvkhyaapnaarthm| 3. (ka) 3ttarAdhyayana yU, pR. 22 : vaduto pAma paMthI 1 (kha) vRtti , patra rU31: devadina' ni pathA: 4. sukhabodhA, patra 164 : 'maggadesiya'tti mAryamANatvAd mArga: mokSastasya desie'tti sUtratvAt dezakaH-prApako mArgadezakaH / 5. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 222-13 6. ejana, pR. 213 : partha rjanavaritramAM mahAtta ti AlIyante tasminnityAlayaH mahAmArga ityrthH| 7. ejana, pR. 223 : vizodhituM-tirA-vidita cartha: I 8. vRdatta, patra rU40 : vizaSya ti vinizcityA
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ drumapatraka adhyayana 10: zloka 33-34 Ti 23-24 pahelo ziSya ghaNo vinIta hato. tenAmAM samarpaNanI cetanA jAgI UThI hatI. te gurunA Adeza pramANe te ja mArge cAlyo. kAMTA vaDe tenA paga lohIluhANa thaI gayA ane te vedanAthI karAMjato besI paDyo. bIjA ziSyamAM samarpaNanI cetanAnuM rUpAMtaraNa thayuM na hatuM. teNe gurunA Adezane avyavahArika mAnyo. te te mArga choDI bIjA mArge cAlI nIkaLyo. trIjo ziSya Avyo. joyuM, ghaNuM muzkela kAma che kAMTA para cAlavAnuM. tatkALa gayo, sAvaraNI laI Avyo ane rastAmAM vikharAyelA badhA kAMTA vALI-DI rasto sApha karI dIdho. have te nizcitatApUrvaka te ja mArge AgaLa vadhyo ane gaMtavyasthAne pahoMcI gayo. A che cetanAnuM rUpAMtaraNa . traNenI kasoTI thaI gaI. 23. (zloka 33) jevI rIte koI eka mANasa dhana kamAvA mATe videza gayo. tyAMthI ghaNuM badhuM sonuM lAvI pAcho ghare AvI rahyo hato. khabhA para ghaNuM vajana hatuM. zarIre te sUkalakaDI hato. mArga sIdho-saraLa Avyo tyAM sudhI te barAbara cAlato rahyo ane jyAre kAMkarApattharavALo mArga Avyo tyAre te AdamI gabharAI gayo. teNe dhananI gAMsaDI tyAM ja tyajI dIdhI ane potAnaghare cAlyo Avyo. have te saghaLuM gumAvI devAne kAraNe nirdhana banI pastAvo kare che. e ja rIte je zramaNa pramAdavaza viSaya-mArgamAM jaIne saMyama-dhana gumAvI de che, tene pastAvo thAya che. 24. (tio du mi...... tIramALo) A bhAvane spaSTa karanArI eka kathA che-- 293 rAjadhAnImAM naTamaMDaLI AvI hatI. khUba jANakAra, khUba kuzaLa. rAjasabhAmAM nATakanuM Ayojana thayuM. naTIe apUrva kuzaLatA darzAvI. prahara para praharo vItatA gayA paNa janatAnI AMkho hajI paNa tarasI hatI. kRpaNa hato rAjA ane kRpaNa hatI prajA. naTa rAjAnI daSTi tarapha joI rahyo hato, paNa rAjA joI rahyo hato naTInI apUrva karAmata. na rAjA thAkyo ke na to naTe nATaka aTakAvyuM. Akhare naTIe thAkIne gAyuM o mArA nAyaka ! tana-piMjara thAkI gayuM che. have tuM koI madhura tAna cheDa, madhura tAla vagADa. naTe gAyuM-- ghaNI lAMbI rAta vItI cUkI che. vahANuM thavAmAM che. have thoDIka vAra mATe raMgamAM bhaMga na pADa. naTanI kArIgarI jovA mATe eka muni paNa Avyo hato. te Ubho thayo. savAlAkhano ratnakAmaLo teNe naTanA hAthamAM pakaDAvI dIdho. rAjakumAra Ubho thayo ane teNe naTanI jhoLImAM potAnA kuMDaLa nAkhI dIdhAM. rAjakumArIe potAno hAra naTIne paherAvI dIdho. rAjA acaMbAmAM paDI gayo. sabhA avAkU banI gaI. paLa be paLa vAtAvaraNa mauna banI gayuM. ATalI bakSiza zA mATe ? rAjAe munine pUchyuM. muni bolyo--meM to ene ratnakAmaLo ja Apyo che, teNe to mane jIvana ApyuM che. tenA vacanamAMthI preraNA laI huM pharI pAcho munidharmamAM sthira banyo chuM. rAjAe yuvarAjane pUchyuM-mane pUchyA vinA kuMDaLa ApI dIdhAM, ATaluM sAhasa kevI rIte karyuM ? yuvarAja bolyo--huM to tAkamAM hato mahArAja ! ApanI hatyA mATe. 'raMgamAM bhaMga na pADa'-A vAkye mane UgArI lIdho. rAjAe kanyAne pUchyuM 1. (ka) uttarAdhyayana vRdgi, pR. 113 / (kha) vRttavRtti, patra 240 |
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi ra94 adhyayana 10 zloka 35-37 Ti rapa-28 ratnahAra ATalo sasto to nathI ja. kanyA bolI-Ape mArI ciMtA kyAre karI? huM maMtrIputra sAthe bhAgI javAnI taiyArImAM hatI. naTanA vAkya mane bacAvI lIdhI, be paLa mATe pharI eka vAra sabhAmAM sannATo chavAI gayo. 25. (zloka 34) vano zAbdika artha che-samudra. ahIM teno prayoga lAkSaNika arthamAM thayo che. lAkSaNika arthanA AdhAre tenA be artha karI zakAya che-(1) janma-maraNa rUpI samudra ane (2) utkRSTa sthitika karmamaya romudra. bhagavAna mahAvIra gautamane kahI rahyA che--gautama! tuM baMne rIte samudra tarI gayo che. te bhavasaMsArano pAra pAmI lIdho che ane te utkRSTa sthitivALAM karmono paNa nAza karI nAkhyo che. have to tArAM alpa karma bAkI rahyAM che. have tuM A bAkI karmonI kSaya karavAmAM utAvaLa kara. tuM tAre pahoMcI cUkyo che. eka DagaluM AgaLa vadhAra, basa kRtakRtya thaI jaIza. 26. kSapaka-zreNI para (kavannevaGir) kalevara arthAt zarIra. mukta AtmAone kalevara hotuM nathI eTalA mATe teo akalevara kahevAya che. temanI zreNInI jema pavitra bhAvanAonI zreNI hoya che, tene akalevarazreNI kahe che. tAtparyanI bhASAmAM teno artha kSepaka-zreNi-karmono kSaya kalavara-zreNInA bIjo artha 'sopAna-paMkti' thaI zake che. mukti-sthAna sudhI pahoMcavA mATe vizaddha bhAva-zreNInI sahAya levAmAM Ave che. sopAna-paMkti tyAM kAma ApatI nathI. eTalA mATe tene 'akalevara-zreNI kahI che. akalevarano eka artha videha avasthA paNa che.. 27. zAMti-mArgane (saMtimai). zAMtino artha che-"nirvANa, upazama ane ahiMsA'. zAMtimArga arthAta muktimArga. A dasavidha yatidharmano sUcaka che. ntimAM vRdaU-A padanI tulanA dhammapada 2013nA trIjA caraNa sAthe karI zakAya-"kSattimAmaiva tUTaya'. 28. arthapada (zikSApada)thI (kuvar) cUrNikAre artha-padrano koI artha nathI karyo. zAjyAcArye teno eka zAbdika jevo artha Apyo che-artha-pada arthAta arthapradhAna pada', nyAyazAstramAM mokSazAstranA caturvyUhane artha-pada kahevAmAM Avela che. artha-padano artha che puruSArthanuM sthAna'. nyAyanI paribhASAmAM cAra artha-pado A pramANe che(1) heya-du:kha ane teno nirvaka (utpAdaka) arthAt duHkha-hatu. (2) Atyantika-hAna-du:kha-nivRtti rUpa mokSanuM kAraNa arthAt tattvajJAna. (3) teno upAya zAstra). (4) adhigaMtavya-labhyamokSa 1, 3rAdhyayana vRddhi, pR. 223 : vyAvaM: samudaH, vaMzAdiviracitA prAsAdAdiSvArohaNahetuH, tathA ca yA na sA bhAvArNavastu saMsAra eva, ukkosadvitiyANi vA akaDevarazreNi:-anantaroktarUpaiva taam| kmmaanni| 3. ejana, patra 242 : zAncistha sarvaritAnIti zAMti:2. bRhadvRtti, patra 241 : kalevaraM-zarIram avidyamAnaM tasyA mArga:-paMthAH, yadvA zAMti:-upazama: saiva muktihetutayA mArga: kaDevarameSAmakaDevarA:-siddhAsteSAM zreNiriva zreNirya- zAMtimArgo, dazavidhadharmopalakSaNaM zAMtigrahaNam / yottarottarazubhapariNAmaprAptirUpayA te siddhipadamArohanti 4. ejana, patra 241 : arthapradhAnane pani marthanA (to), kSajiforfmartha: / yA DevarAja- 5. cAya mAtha, 2 2 2. ekendriyazarIrANi tanmayatvena teSAM zreNi: kaDevarazreNi:--
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkArasamaM ajjhayaNaM bahussuyapUyA agiyAramuM adhyayana bahuzrutapUjA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayanamAM bahuzrutanI bhAva-pUjAnuM nirUpaNa che, eTalA mATe tenuM nAma "vahusuthapUyA'-'bahuzrutapUjA' rAkhavAmAM AvyuM che. ahIM bahuzrutano mukhya artha caturdaza-pUrvI che. A samagra pratipAdana temanI sAthe saMkaLAyeluM che. upalakSaNathI bAkInA badhA bahuzruta-munionI pUjanIyatA paNa samajI zakAya che." nizItha-bhAgya-cUrNi anusAra bahuzruta traNa prakAranA hoya che - 1. jaghanya bahuzruta-je nizIthanA jJAtA hoya. 2. madhyama bahuzruta-je nizItha ane cauda pUrvonI vaccenA jJAtA hoya. 3. utkRSTa bahuzruta-je caturdaza-pUrvI hoya. sUtrakAre bahuzrutane aneka upamAo vaDe upamita karyA che. badhI upamAo bahuzrutanI AMtarika zakti ane tejasvitAne pragaTa kare che- 1. bahuzruta kaMbojI azvonI mAphaka zIlamAM zreSTha hoya che. 2. bahuzruta deDha parAkramI yoddhAnI mAphaka ajeya hoya che. 3. bahuzruta sATha varSanA baLavAna hAthInI mAphaka aparAjeya hoya che. 4. bahuzruta yuthAdhipati vRSabhanI mAphaka potAnA gaNanA nAyaka hoya che. 5. bahuzruta duSparAjeya siMhanI mAphaka anyatIrthikomAM zreSTha hoya che. 6, bahuzruta vAsudevanI mAphaka abAdhita parAkramavALA hoya che. 7. bahuzruta caturdaza ratnAdhipati cakravartInI mAphaka caturdaza-pUrvadhara hoya che. 8. bahuzruta devAdhipati zakranI mAphaka saMpadAnA adhipati hoya che, 9. bahuzruta ugatA sUryanI mAphaka tapanA tejathI javalaMta hoya che. 10. bahuzruta pUrNimAnA caMdranI mAphaka sakaLa kaLAothI paripUrNa hoya che. 11. bahuzruta dhAnyanA bharelA koThAronI mAphaka zrutathI bharela hoya che. 12. bahuzruta jaMbU vRkSanI jema zreSTha hoya che. 13. bahuzruta sItA nadInI jema zreSTha hoya che. 14. bahuzruta maMdara parvatanI jema zreSTha hoya che. 15. bahuzruta vividha ratnothI bharapUra svayaMbhUramaNa samudranI jema akSayajJAnathI paripUrNa hoya che. bahuzrutatAnuM pramukha kAraNa che vinaya. je vyakti vinIta hoya che tenuM zrata phaLavaMtu hoya che. je vinIta nathI hotA, tenuM zrata phaLavaMtu nathI hotuM. stabdhatA, krodha, pramAda, roga ane ALasa-A pAMca zikSaNanA vidgo che. temanI tulanA yogamArganA 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 317 : te kira caudasapuvvI, savvakkharasannivAiNo niunnaa| jA tersi pUyA khalu, sA bhAve tAi ahigaaro|| 2. nizItha pIThikA bhASya cUrNi, pR. 495 : bahussuyaM jassa so bahussuto, so tiviho-jahaNNo, majjhimo, ukkoso|jhnnnno jeNa pakappajjhayaNaM adhItaM, ukkoso coddassa puvvadharo, tammajjhe mjjhimo| 3. uttarAdhyayana 11 / 3 : aha paMcahi ThANehiM, jehiM sikkhA na labbhai / thambhA kohA pamAeNaM, rogeNA'lassaeNa y||
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 298 adhyayana 11 : Amukha nava vipno sAthe thaI zake che.' ATha lakSaNayukta vyaktine zikSaNa prApta thAya che (bloka 4, 5)1. je hAsya nathI karato 5. je duHzIla nathI hoto. 2. je Indriya ane mananuM damana kare che. 6. je rasomAM ati vRddha nathI hoto. 3, je marma prakAzita nathI karato. 7. je krodha nathI karato. 4, je caritravAnuM hoya che. 8. je satyamAM rata rahe che. sutrakAre avinItanAM 14 lakSaNa ane vinItanAM 15 guNonuM pratipAdana karIne avinIta ane vinItanI suMdara samIkSA karI che (zloka 6-13). A adhyayanamAM zruta adhyayananAM be kAraNa batAvyAM che (zloka 32)1. svanI mukti mATe. 2. paranI mukti mATe. dazavaikAlikamAM zruta-adhyayananAM cAra kAraNo nirdiSTa che-- 1. mane zruta prApta thaze, eTalA mATe adhyayana karavuM joIe. 2, huM ekAgracitta banIza, eTalA mATe adhyayana karavuM joIe. 3. huM AtmAne dharmamAM sthApita karIza, eTalA mATe adhyayana karavuM joIe. 4. huM dharmamAM sthita thaI bIjAne temAM sthApita karIza, eTalA mATe adhyayana karavuM joIe. 4. pAtaMjala yogadarzana 130 : vyAdhistyAnasaMzayapramAdAlasyAviratibhrAntidarzanAlabdhabhUmikatvAnavasthitatvAni cittavikSepAste'ntarAyAH / 5. dazavaikAlika 9 / 4 sUtra 5 : suyaM me bhavissai tti ajjhAiyavvaM bhavai / egaggacitto bhavissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai / appANaM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai / Thio paraM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkArasamaM ajjhayaNaM : mAgiyArabhuM adhyayana bahussuyapUyA : gaDuzrutapU mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1, je saMyogathI mukta che, anagAra che, bhikSu che, teno AcAra* huM kramazaH kahIza, mane sAMbhaLo. 1. saMjogA . vippamukkassa saMyogAd vipramuktasya aNagArassa bhikkhuNo / anagArasya bhikSoH / AyAraM pAuka rissAmi AcAraM prAduSkariSyAmi ANavviM saNeha me // AnupUrvyA zrRNuta me / / 2. je yAvi hoi nivijje yazcApi bhavati nividyaH thaddhe luddhe aNiggahe / stabdho lubdho'nigrahaH / abhikkhaNaM ullavaI abhIkSNamullapati aviNIe abahussue // avinIto'bahuzrutaH // 2. je vidyAhIna che, vidyAvAna hovA chatAM paNa je abhimAnI che, je sarasa AhAramAM lubdha che, je ajitendriya che, je vAraMvAra asaMbaddha bole che, je avinIta che, te abahuzruta kahevAya che." 3. mAna, jIpa, mAha, roga anesa pAMca sthAno (hanumo)yA zikSAvidyA) prAta yatI nathA. 3. aha paMcahi ThANehi atha paJcabhiH sthAna: jehiM sikkhA na lbbhii| yaiH zikSA na lbhyte| thaM bhA kohA pamAeNaM stambhAt kodhAt pramAdena rogeNA'lassaeNa ya / / rogeNAlasyena ca / / 4. aha adurhi ThANe hiM athASTabhiH sthAna: sikkhAsIle tti vuccii| zikSAzIla ityucyate / ahassire sayA daMte ahasitA sadA dAnta: na ya mammamudAhare // na ca mama udAharet // 4. ATha sthAno (hetuo) vaDe vyaktine zikSAzIla usevAmA mAcha. (14 lAyana 3 (2) sahA Indriya ane mananuM damana kare (3) je marma-prakAzana (24syodhATana) na 43. 5. nAsIle na visIle nAzIlo na vizIlaH na siyA ailolue / na syAdatilolupaH / akohaNe saccarae akrodhanaH satyarataH sikkhAsIle tti vuccaI // zikSAzIla ityucyate // 5. (4) je cAritrathI hIna na hoya (5) jenuM cAritradoSo vaDe kaluSita na hoya (6) je rasomAM ati lolupa na Doya (7) 5 na 72 jane (8) satyamArata hoya--tene zikSAzIla kahevAmAM Ave che." da, cauda sthAno (hetuo)mAM vartana karanAra saMyamI, bhavinItA sevAya. te ni prA. 42to. nA. 6. aha caudasahi ThANehiM atha caturdazasu sthAneSu vaTTamANe u saMjae / vartamAnastu saMyataH / aviNIe vaccaI so u avinIta ucyate sa tu nivvANaM ca na gacchai / nirvANaM ca na gacchati / /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajJayaNANi 7. abhikkhaNaM kohI havar3a pabaMdhaM ca pakuvvaI / mettijjamANo vamai suyaM laddhUNa majjaI // 8. avi pAvaparikkhevI avi mittesu kuppaI / suppiyassAvi mittassa rahe bhAsai pAvagaM // 9. paiNNavAI duhile thaddhe luddhe aNiggahe / asaM vibhAgI aciyatte aviNIe ti vaccaI // 10. aha pannarasahi ThANehiM suviNIti vuccaI / nIyAvattI acavale amAI aku Uhale // cA'hikkhivaI pabandhaM ca na kuvvaI // mettijjamANo bhayaI suyaM laddhaM na majjaI // 11. appaM ya pAvaparikkhevI na ya mittesu kuppaI / appiyassAvi mittassa rahe kallANa bhAsaI // 12. na 13. kalahaDamaravajjae buddhe abhijAie hirima 1 paDilINe suviNIe ti vaccaI // I 14. vase gurukule niccaM jogavaM uvahANava piyaMkare piyaMvAI se sikkhaM laddhamarihaI // abhIkSNaM krodhI bhavati prabandhaM ca prakaroti / mitrIyyamANo vamati zrutaM labdhvA mAdyati // api pApaparikSepI api mitrebhyaH kupyati / supriyasyApi mitrasya rahasi bhASate pApakam // prakIrNavAdI drohI stabdho lubdho'nigrahaH / asaMvibhAgI 'aciyatta' avinIta ityucyate // atha paMcadazabhiH sthAnai: suvinIta ityucyate / nIcavartyacapalaH amAyyakutUhala: // alpaM cAdhikSipati prabandhaM ca na karoti / mitrIyyamANo bhajati zrutaM labdhvA na mAdyati // 300 na ca pApa-parikSepI na ca mitrebhyaH kupyati / apriyasyApi mitrasya rahasi kalyANaM bhASate // kalaha- 'Damara' - darjakaH buddho'bhijAtigaH / hrImAn pratisaMlIna: suvinIta ityucyate // vased gurukule nityaM yogavAnupadhAnavAn / priyaGkaraH priyavAdI sa zikSAM labdhumarhati // adhyayana 11 : zloka 7-14 7. (1) 4 vAraMvAra DoSa ure che (2) 4 aodhane TaDAvI rAkhe che. (3) je mitrabhAva rAkhanArAne paNa Thokara mAre che (4) je zruta prApta karIne mada kare che, 8. (5) je koInuM skhalana thavA para teno tiraskAra kare che (6) je mitro 52 gusse thAya che (7) je atyanta priya mitranI paNa ekAMtamAM niMdA kare che, 9. (8) 4 asaMbaddha prasAyI che 10 (8) 4 drohI che (10) je abhimAnI che (11) je sarasa AhAra vageremAM suSa che (12) 4 aSThitendriya che (13) asaMvibhAga che ane (14) je aprItikara che1 - te avinIta kahevAya che. 10. paM62 sthAnoM (hetuno) vaDe suvinIta uDevAya che - (1) 4 namra vyavahAra rAje che (2) 4 apaNa nathI hoto (3) je mAyAvI nathI hoto4 (4) je kutUhala nathI uratoSa 11.(5) je koIno tiraskAra nathI karato (6) je krodhane TakAvI nathI rAkhato (7) je mitrabhAva rAkhanAra pratye kRtajJa hoya che (8) je zruta prApta karIne mada nathI karato, 12.(9) je skhalanA thavA chatAM paNa koIno tiraskAra nathI 52to17 (10) 4 mitroM para zeSa nathI urato ( 11 ) je apriya mitranI paNa ekAMtamAM prazaMsA kare che, 13. (12) ve asala khane duniyAnI tyAga ure che (93) kulIna hoya che (14) je lajjAvAna hoya che ane (15) je pratisaMlInatA karanAra (Indriya ane mananuM saMgopana karanAra) hoya che - te buddhimAna muni suvinIta kahevAya che19. 14.je sadA gurukuLamAM vAsa kare che, je ekAgra hoya che, 4 upadhAna (zruta-adhyayana samaye tapa) dure che, priya vyavahAra kare che, je priya bole che - te zikSaNa prApta urI rADe che.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 301 adhyayana 11 : zloka 15-22 15. jahA saMkhammi payaM yathA zaGke payo nihiyaM duhao vi viraayi| nihitaM dvidhApi virAjate / evaM bahussue bhikkhU evaM bahuzrute bhikSau dhammo kittI tahA suyaM // dharmaH kIrtistathA zrutam / / 15.je rIte zaMkhamAM rAkheluM dUdha baMne rIte potAnA ane potAnA AdhAranA guNo vaDe) suzobhita thAya che ? tevI ja rIte bahuzruta bhikSumAM dharma, kIrti ane zruta baMne rIte potAnA ane potAnA AdhAranA guNo vaDe). suzobhita thAya che. 16.jahA se kaMboyANaM yathA sa kAmbojAnAM AiNNe kaM thae siyA / AkIrNaH kanthaka: syAt / Ase javeNa pavare azvo javena pravaraH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH / / 16 jevI rIte kaMbojI ghoDAmAM kaMthaka ghoDo zIla vagere guNo vaDe AkIrNa ane vegamAM zreSTha hoya che, tevI ja rIte bhikSuomAM bahuzruta zreSTha hoya che25. 17. jahAiNNasamArUDhe yathA''kIrNasamArUDhaH sUre daDhaparakkame / zUro dRDhaparAkramaH / ubhao naMdighoseNaM ubhayato nandighoSeNa evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 17 je rIte AkIrNa (jAtavAna) azva para savAra daDha parAkramavALo yoddho baMne tarapha thanArA maMgaLapAThakonA ghoSathI ajeya hoya che, te ja rIte bahuzruta potAnI AsapAsa thanArA svAdhyAya-ghoSa vaDe ajeya hoya che. 18. jahA kareNuparikiNNe yathA kareNuparikIrNaH kuMjare saTThihAyaNe / kuJjaraH SaSTihAyanaH / balavaMte appaDihae balavAnapratihataH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH / / 18 je rIte hAthaNIothI gherAyela sATha varSano baLavAna hAthI koIthI parAjita nathI thato, tevI ja rIte bahuzruta bIjAo vaDe parAjita nathI thato. 19. jahA se tikkhasiMge yathA sa tIkSNazraMga: jAyakhaMdhe virAyaI / jAtaskandho viraajte| vasahe jUhAhivaI vRSabho yUthAdhipatiH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 19. je rIte tIkSNa zIMga ane atyaMta puSTa skaMdhavALo - vRSabha yUthano adhipati banI zobhe che, te ja rIte "huzrata AcArya banIne zobhe che. 20. jahA se tikkhadADhe yathA sa tIkSNadaMSTraH udagge duppahaMsae / udagro duSpradharSakaH / sIhe miyANa pavare siMho mRgANAM pravaraH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 20.jevI rIte tIkSNa dADhavALa, pUrNa yuvAna ane duSparAjeya siMha jaMgalI pazuomAM zreSTha hoya che, tevI ja rIte bahuzruta anya tIrthikomAM zreSTha hoya che29. 21. jahA se vAsudeve yathA sa vAsudevaH saMkhacakkagayAdhare / zaGkhacakragadAdharaH / appaDihayabale johe apratihatabalo yodha: evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 21 jevI rIte zaMkha, cakra ane gadAne 9 dhAraNa karanAra vAsudeva abAdhita baLavALo yoddho hoya che, tevI ja rIte bahuzruta abAdhita baLavALo hoya che. 22. jahA se cAuraMte yathA sa caturaMtaH cakkavaTTI mahiDDie / cakravartI mahaddhikaH / caudasarayaNAhivaI caturdazaratnAdhipatiH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 22 jevI rIte mahAna RddhizALI, caturaMta cakravartI cauda ratnono adhipati hoya che, tevI ja rIte bahuzruta yatuza-pUrvadha soya .
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 302 adhyayana 11:so 2 3-30 23. jahA se sahassakkhe yathA sa mahasrAkSa: vajjapANI puraMdare / vajrapANiH purandaraH / sakke devAhivaI zako devAdhipatiH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 23.jevI rIte sahasrAkSa, vajapANi ane puraMdara (purono nAza karanAra) 12 zaka devono adhipati hoya che, tevI ja rIte bahuzruta devI saMpadAno adhipati hoya che. 24. jahA se timiraviddhaM se yathA sa timiravidhvaMzaH uttiTuMte divAyare / uttiSThan divAkaraH / jalaM te iva teeNa jvalaniva tejasA evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 24.jevI rIte aMdhakArano nAza karanAra Ugato sUrya tejathI jhaLahaLato pratIta thAya che, tevI ja rIte bahuzruta tapanA tejathI javalaMta pratIta thAya che. 25. jahA se uDuvaI caMde yathA sa uDupatizcandraH nakkhattaparivArie nakSatraparivAritaH / paDipuNNe puNNamAsIe pratipUrNaH paurNamAsyAM evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 25. jevI rIte nakSatra " parivAra vaDe gherAyela grahapati caMdra pUname paripUrNa hoya che, tevI ja rIte sAdhuonA parivAra vaDe gherAyela bahuzruta sakaLa kaLAmAM paripUrNa soya che. 26. jahA se sAmAiyANaM yathA sa sAmAjikAnAM koDAgAre surakkhie / koThAgAra: surakSitaH / nANAdhanapaDipuNNe nAnAdhAnyapratipUrNaH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // ra6 jevI rIte sAmAjiko (samudAya-vRttivALAo) no koThAra" surakSita ane aneka prakAranA dhAnyothI paripUrNa hoya che, tevI ja rIte bahuzruta vividha prakAranA zruta vaDe paripUrNa hoya che. 27. jahA sA dumANa pavarA yathA sA drumANAM pravarA jaMbU nAma sudaMsaNA / jambUrnAmnA sudarzanA / aNADhiyassa devassa anAdRtasya devasya evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH / / 23.jevI rIte anAta devanA AzrayarUpa sudarzana nAmanuM jaMbUvRkSa badhA vRkSomAM zreSTha hoya che, tevI ja rIte bahuzruta badhA sAdhuomAM zreSTha hoya che ? 28. jahA sA naINa pavarA yathA sA nadInAM pravarA salilA sAgaraMgamA / salilA saagrnggmaa| sIyA nIlavaMtapavahA zItA nIlavatyavahA evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 28 jevI rIte nIlavAna parvatamAMthI nIkaLIne samudramAM jaI maLanArI zItA nadI badhI nadIomAM zreSTha che, tevI ja rIte bahuzruta badhA sAdhuomAM zreSTha hoya che? 29. jahA se nagANa pavare yathA sa nagAnAM pravaraH sumahaM maMdare girI / sumahAnmandaro giriH / nANosahipajjalie nAnauSadhiprajvalitaH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH // 29 jevI rIte atizaya mahAna ane aneka prakAranI auSadhiothI dIpta maMdara parvata badhA parvatAmAM zreSTha che, tevI ja rIte bahuzruta badhA sAdhuomAM zreSTha hoya 30. jahA se sayaMbhUramaNe yathA sa svayambhUramaNa: udahI akkhaodAra / udadhirakSayodakaH / nANArayaNapaDipuNNe nAnAratnapratipUrNaH evaM havai bahussue // evaM bhavati bahuzrutaH / 30.jevI rIte akSaya jaLavALo svayaMbhUramaNa samudra aneka prakAranA ratnothI bharelo hoya che, tevI ja rIte bahuta akSayajJAna vaDe paripUrNa hoya che.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 31. samuddagaMbhIrasamA durAsayA acakkiyA keri duppahaMsayA / suyassa puNNA viulassa tAiNo vitta kammaM gaimuttamaM gyaa| suyamahidvejjA I uttama vesa jeNa'ppANaM paraM ceva siddhi saMpAuNejjAsi // -tti bemi / 32. tamhA 303 samudragAmbhIryasamA durAzayAH azakyAH kenApi duSpradharSakAH / zrutena pUrNA vipulena tAdRzaH kSapayitvA karma gatimuttamAM gatAH // tasmAt zrutamadhitiSThet uttamArthagaveSakaH / yenAtmAnaM paraM caiva siddhi saMprApayet // - iti bravImi / adhyayana 11 : zloka 31-32 31.samudrasamAna gaMbhIra, durAzaya-jenA Azaya sudhI pahoMcavuM saraLa na hoya, azakya-jenA jJAnasiMdhune pAra karavo zakya na hoya, koIpaNa prativAdI vaDe aparAjeya ane vipula zrutathI pUrNa evA bahuzruta muni karmono kSayarI uttama gati (mokSa) mAM gayA. 32.eTalA mATe uttama artha (mokSa)nI gaveSaNA karanAra muni zrutano Azraya kare, jenAthI te potAne tathA bIjAone siddhinI prApti karAvI zake. -khAma huM uTuM chaM.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 11: bahuzrutapUjA 1. AcAra (3yAra) AcArano artha 'ucita kriyA athavA "vinaya' che.cUrNikAra anusAra pUjA, vinaya ane AcAra ekarthaka zabdo che. jaina ane bauddha sAhityamAM vinaya zabda paNa AcAranA arthamAM bahulatAthI prayojAyo che. prastuta adhyayanamAM bahuzrutanI pUjA ane zikSAnI ahaMtA para prakAza pADavAmAM Avyo che.' AcAranA pAMca prakAro che--jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAra, bahuzrutatAno saMbaMdha jJAnAcAra athavA zikSA sAthe che. 2. (va, thaO, M) * prastuta prakaraNa bahuzrutanI pUjAnuM che. bahuzrutanI pUjA temanAM svarUpane jANavAthI thAya che. bahuzrutano pratipakSa abahuzruta che, bahuzrutane jANatAM pahelAM abahuzrutane jANavAnuM Avazyaka che. eTalA mATe A zlokamAM abahuzrutanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che." vi-vidyAvAna hovA chatAM paNa, 'ffvA' (vidyAhIna) zabda mULa pAThamAM prayojAyo che. paraMtu vighAvAnano ullekha 'pi' zabdanA AdhAre karavAmAM Avyo che. je stabdhatA vagere doSothI yukta che te vidyAvAna hovA chatAM paNa abahuzruta che. tenuM kAraNa evuM che ke stabdhatA vagere doSonA kAraNe bahuzrutatAnuM phaLa maLatuM nathI. thaddha-abhimAnI. jJAnathI ahaMkArano nAza thAya che paraMtu jyAre jJAna paNa ahaMkAranI vRddhinuM sAdhana banI jAya tyAre ahaMkAra kevI rIte haTe ? jayAre auSadha paNa viSanuM kAma kare to cikitsA zAnA vaDe karavI ? - gaNita-ajitendriya, Indriyo para niyaMtraNa karavA mATe vidyA aMkuza samAna che. tenA abhAvamAM vyakti anigraha bane che. 10 je Indriyono nigraha na karI zake te anigraha-ajitendriya kahevAya che.' 1. bRhadvatti, patra 344 : AcaraNamAcAra:-ucitakriyA vinaya iti yAvat / 2. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 185 : pUya tti vA viNao tti vA AyAro tti vA eghuuN| 3. juo-2nuM TippaNa 4. bRhadvRtti, patra 344 : sa ceha bahuzrutapUjAtmaka eva gRhyate, tasyA evAtrAdhikRtatvAt / 5. sApa dhA247T. 6. bRhadvRtti, patra 344 : iha ca bahuzrutapUjA prakrAntA, sA ca bahuzrutasvarUpaparijJAna eva kartuM zakyA, bahuzrutasvarUpaM ca tadviparyayaparijJAne tadviviktaM sukhenaiva jJAyata itybhushrutsvruupmaah| 7. ejana, 7 rU44 : pizaMvA vighasfpA 8. ejana, patra rU44 : vidAya thavaghuzrutatve vAdukRtya phalAbhAvAditi bhaavniiym| 9. uttarAdhyayana , pR. 229 : jJAnaM madanirmathanaM, mAdyati yastena duzcikitsyaH saH / agado yasya viSAyati, tasya cikitsA kuto'nyena // . 10.3rAdhyayana yUjhi, pR. 22 : saMvarajUtA vida tA abhAvAdanigrahaH / 11. bRtti , putra rU44 : na vidyate nAha: indriyaniyamanAtmako'syeti anigrahaH /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 305 adhyayana 11 : zloka 3-5 Ti 3-5 3. (zloka 3) prastuta zlokanA keTalAka zabdonuM vivaraNa- hiMsthAno vaDe. sthAna zabdanA aneka artha thAya che. ahIM teno artha hetu athavA prakAra che. sivava-zikSA. zikSAnA be prakAra che-grahaNa ane Asevana. jJAna prApta karavAne grahaNa ane te anusAra AcaraNa karavAne Asevana kahevAmAM Ave che. abhimAna vagere kAraNothI grahaNa-zikSA paNa prApta nathI thatI, to pachI AsevanazikSA kevI rIte prApta thaI zake ? ma-Ano artha che- mAna'. abhimAnI vyakti vinaya nathI karato, eTalA mATe tene koI bhaNAvatuM nathI. Ama mAna zikSAprAptimAM bAdhaka che." paHITwi-pramAdanA pAMca prakAra che (1)magha (2) viSaya (3) kaSAya (4) nidrA ane (5) vikathA". jene-cUrNikAre roga utpanna thavAnAM be kAraNo batAvyAM che - (1) ati-AhAra ane (2) apathya-AhAra. manirmA-sAstrano artha che-utsAhahInatA. 4. (sikvAsIne, , maH) sikvANIne-zikSAmAM ruci rAkhanAra athavA zikSAno abhyAsa karanAra zikSa-zIna' kahevAya che. ma-i hAsya na kare. akAraNa athavA kAraNa upasthita thavA chatAM paNa jeno svabhAva hasavAno na hoya tene 'gadasitA' kahevAmAM Ave che.10 mamma--marmano artha che-lajjA janaka, apavAdajanaka athavA niMdanIya AcaraNa saMbaMdhI gupta vAta, 5. (nANIneM na viNautre, moro, saMsthA) cUrNikAre "zIta'no artha--gRhasthanI mAphaka AcaraNa karanAra ane vizIna'no artha-jAdu-dorAdhAgA vagere karanAra 7. ejana, pR. 22 : 3 tyAdAmAM sthApavA rorit mavati | 8, vRtti , patra rU4 : 'mAstara' kanubhAdAtmana ! 9. ejana, patra rU8 : fkSaya tri:-amAvo yatha zikSAM vA zIlayati-abhyasyatIti zikSAzIla:-dvividhazikSAbhyAsa 1, vRtti , patra rU44-34 : 'H' ti vakSyamALaetufpa: . 2. uttaradhyayana yUjha, pR. 216 : DAiita prArA 3. vRkravRtti, patra rU8 : zikSai zikSA-pradaUsevanAtmA 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 195 : gahaNasikkhAvi Nasthi, kato aasevnnsikkhaa| 5. ejana, pR. 229 : taltha voTTa pati, to thaddhA vNdti| 6. ejana, . 26 : pamaro Ivo , te naIM-visA kasAyapa0 NiddApa0 vighaapmaado| 10. ejana, patra rU45 : mAtA- satavamahetu vA kSetre vAte 11. ejana, patra rU45 : '' parApAnanA vAri vutsituM jaatyaadi|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 306 adhyayana 11 zloka 7-9 Ti 6-10 evo karyo che. vRttimAM azIlano artha che-cAritra-dharmathI sarvathA hIna ane vizIlano artha che-aticAro vaDe kaluSita vratavALo. je niraparAdha athavA aparAdhI para krodha na kare, te "odhana' kahevAya che. cUrNi anusAra je asatya na bole athavA saMyamamAM rata hoya, te 'satya-rata' kahevAya che." 6. vAraMvAra (mawgvi) bRhadavRtti anusAra AnAM saMskRta rUpo be bane che-'3IjI' ane 'ifakSaNa', 'mAM'no artha vAraMvAra ane 'mAM'no artha niraMtara thAya che." 7. je krodhane TakAvI rAkhe che (palaMgha) pravaMdhano artha che-aviccheda, vAraMvAra krodha Avavo ane AvelA krodhane TakAvI rAkhavo eka vAta nathI. teno vaikalpika artha che-vikathAomAM niraMtara lAgyA rahevuM." 8. je mitra-bhAva rAkhanArane paNa dhutkAre che (ttimAcho vamarU) Ano Azaya eka vyAvahArika udAharaNa vaDe spaSTa karavAmAM Avyo che. koIka sAdhu pAtro raMgavAnuM nathI jANato. tevI sthitimAM bIjo sAdhu tenA pAtro raMgavA taiyAra che, paraMtu te vicAravA lAge che ke huM AnI pAse mArA pAtro raMgAvIza to mAre paNa tenuM kAma karavuM paDaze. AvA pratyapakAranA bhayathI te pelA pAse pAtro raMgAvato nathI ane kahe che ke mAre tArI pAse pAtro raMgAvavA nathI. A rIte mitrabhAva rAkhavAnI IcchA karanArano te tiraskAra kare che. 9. burAI kare che (mAru pAva) burAI kare che-AnuM tAtparya evuM che ke sAme mIThuM mIThuM bole che ane pAchaLa-"A doSanuM sevana kare che-A rIte tenI niMdA kare che.' 10. je asaMbadvabhASI che (paUUvA) bRhadravRtti anusAra 'paDrAivA'nAM saMskRta rUpo be bane che-pra vAhI ane pratijJAvArI'. 5. uttarAdhyayana cUrNi, pa. 196 : azIlo gRhastha iva.... vizIlo bhuutikmmaadiihiN| 2. bRhadvatti, patra 345 : azIla:-avidyamAnazIlaH, sarvathA vinaSTacAritradharma ityarthaH, vizIla:-virUpazIla: aticArakaluSitavrata iti yAvat / 3. ejana, patra rU4, 'uznotha:' 3padhacanauru a vAva sudhdhatA . 4. uttarAdhyayana vULa, pR. 226 : udhdhAto mutavArI, saMjamarato vaa| 5. yuvRtti, patra rU86 : 3 punaH punaH, yar yA-kSai kSaNamabhi abhikSaNam-anavaratam / 6ejana, patra rU46 : pravicaM ca aa tatva7 # ravicchedAtmakam....vikathAdiSu vA'vicchedena pravartanaM prabandhaH / 7. ejana, patra rU46 : 'reritnamALo' fa fpatravyamALofpa mitraM mamAyamastvitIpyamANo'pi apizabdasya luptanirdiSTatvAt 'vamati' tyajati, prastAvAnmitrayitAraM maitrI vA, kimuktaM bhavati ?-yadi kazciddhArmikatayA vakti-yathA tvaM na vetsItyaha tava pAtraM lepayAmi, tato'sau pratyupakArabhIrutayA prtivktimmaalmeten| ejana, patra rU46 : 'mA' ja pApanea papa%, ji. bhavati ?-agrataH priyaM vakti pRSThatastu pratisevako'yamityAdikamanAcAramevAviSkaroti /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 307 adhyayana 11: zloka 10 Ti 11-13 je saMbaMdharahita bole che athavA pAtra ke apAtranI parIkSA karyA vinA ja zratanuM rahasya pragaTa karI de che, te "prIvatI' kahevAya che. "A Ama ja che' evI rIte je ekAMtika AgrahapUrvaka bole che te pratijJAvArI kahevAya che. cUrNikArane paheluM rUpa mAnya che ane sukhabodhAne bIjuM. prakaraNanI dRSTie pahelo artha ja adhika saMgata che. jAla sarapenTiyare pahelo artha ja mAnya karyo che." 11. je aprItikara che ( tha) vaya-A dezya zabda che. cUrNimAM AnA be artha maLe che-'banI' ane 'prativara', "vRtti anusAra jene jovAthI ke bolato sAMbhaLavAthI aprIti utpanna thAya che, te vyakti 'vavatta'-'aprati kahevAya che." 12. je namra vyavahAra kare che (thAvattI) bRhadravRtti anusAra "nIvartAnA be artha che1. nIca arthAt namra vartana karanAra. 2. zaiyA vageremAM guruthI nIce rahenAra. AnI vizeSa jANakArI mATe juo-dazavaikAlika, hA rA 17 13. je capaLa nathI hoto (aravalve) capaLa cAra prakAranA hoya che1. gati-capaLa-je doDato-doDato cAle che. 2. sthAna-capaLa-je beTho-beTho hAtha-paga vagere halAvato rahe che, je sthiratAthI eka Asana upara besato nathI. 3. bhASA-capaLa-tenA cAra prakAra che(ka) asat-pralApI-asat (avidyamAna) kathana karanAra. (kha) asabhya-pralApI--kaDavuM ke kaThora bolanAra. (ga) asamasya-kalApI-vicAryA vinA bolanAra. (gha) adezakAla-kalApI-kArya saMpanna thaI gayA pachI ble-te pradezamAM ke te samayamAM A kArya karavAmAM Avata to sAruM thAta-AvI rItanuM bolanAro. 1. bRhadvRtti, patra 346 : prakIrNam-itastato vikSiptam, asambaddhamityarthaH, vadati-jalpatItyevaMzIlaH prakIrNavAdI, vastutatvavicAre'pi yatkicanavAdItyarthaH, athavA-yaH pAtramidamapAtramidamiti vA'parIkSyaiva kathaMcidadhigataM zrutarahasya vadatItyevaMzIlaH prakIrNavAdI iti, pratijJayA vA-idamitthameva ityekAntAbhyupagamarUpayA badanazIlaH prtijnyaavaadii| 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 196 : aparikkhiuM jassa va tassa va tti ! 3. sukhabodhA, patra 168 : pratijJayA-itthamevedamityekAntA bhyupagamarUpayA vadanazIlaH prtijnyaavaadii| 8. The Uttaradhyayana Sutra, p. 320. 5. uttarAdhyayana vULa, pR. 26 : viyofso vA 3thavA....priya phartha: 6. bRhadvRtti, patra 346 : aciyatte ti aprItikara:-dRzyamAnaH sambhASyamANo vA sarvasyAprItimevotpAdayati / 7. ejana, patra rU46 : vIvam - anuddhata vathA mavacce nIceSu vA zayyAdiSu vartata ityevaMzIlo nIcavartI-guruSu nyagvRttimAn /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 308 adhyayana 11: zloka 11-12 Ti 14-17 4. bhAva-capaLa-prAraMbha karelAM sUtra ane arthane vacamAM choDI bIjA sUtra ane arthanuM adhyayana zarU karanAra.' 14. je mAyAvI nathI hoto (mA) cUrNikAre mAyApUrNa vyavahArane samajAvavA mATe eka udAharaNa prastuta karyuM che. eka sAdhune bhikSAmAM sarasa bhojana maLyuM. teNe vicAryuM-guru A bhojana joze to pote ja laI leze. A bhayathI teNe sarasa bhojanane lUkho-sUkA bhojanathI DhAMkI dIdhuM-A mAyApUrNa vyavahAra che. je AvA vyavahAronuM Asevana nathI karato, te amArI hoya che. vizeSa vivaraNa mATe juo-dazavaikAlika / 2o 31. 15. je kutUhala nathI karato (mahatve) IndriyonA viSayo ane camatkArika vidyAo pApa-sthAna hoya che, e jANIne je temanA pratye udAsIna rahe che tene akutUhala kahevAmAM Ave che. evI vyakti nATaka, IndrajALa vagere jovA mATe kyAreya utsuka hotI nathI. 16. je koIno tiraskAra nathI karato (khe rAIvivRva) 'kalpa' zabdanA be artha thAya che-thoDuM ane abhAva. pahelA artha anusAra A caraNano anuvAda thaze-thoDo tiraskAra kare che. teno bhAva evo che ke Ama to te koInA tiraskAra nathI karato paraMtu ayogyane dharmamAM prerita karavAnI dRSTie teno thoDo tiraskAra kare che." gRpti anusAra ahIM 'banya' zabda abhAvavAcI che." 17. je skUlanA thavA chatAM koIno tiraskAra nathI karato (pAvAmiNevI) prastuta zlokamAM 'pApa' zabdano prayoga pANI athavA doSapUrNa vyaktinA arthamAM karavAmAM Avyo che. avinIta vyakti dopIno tiraskAra kare che. vinIta vyakti doSano tiraskAra kare che, doSIno nahi. A baMne dRSTikoNamAM ghaNuM moTuM aMtara che. gozAlake AdrakumArane kahyuM - tuM Ama kahI badhA prAvAdukonI niMdA karI rahyo che. te pAvAduko potapotAnAM darzananuM nirUpaNa karatAM potapotAnI dRSTine pragaTa kare che.' tyAre AdrakumAre kahyuM-'rihAno ai kha ArIno vive-ame dRSTinI niMdA karIe chIe, koI prAvAdukanI niMdA karatA 1. vRvRtti, patra rU46 rU 47 : 'mapatta:' nADaDaai pratyasthiraH, athavAJcapalo-gatisthAnabhASAbhAvabhedatazcaturdhA, tatra-gaticapala:-drutacArI, sthAnacapala:-tiSThannapi calanevAste hastAdibhiH, bhASAcapala:-asadasabhyAsamIkSyAdezakAlapralApibhedAccaturdA, tatra asad-avidyamAnamasabhya-kharaparuSAdi, asamIkSya--anAlocya pralapantItyevaMzIlA asadasabhyAsamIkSyapralApinastrayaH, adezakAlapralApI caturthaH atIte kArye yo vaktiyadidaM tatra deze kAle vA'kariSyat tataH sundaramabhaviSyad bhAvacapalaH sUtre'rthe vA'samApta eva yo'nyad gRhAti / 2. nAgAna f, p. 127: 'mA' ri no bhAyaM viti, sA ya mAyA erisappagArA, jahA koi maNannaM bhoyaNaM ladhuNa paMteNa chAteti mA meyaM dAiyaM saMtaM dRDhaNaM symaadie|' 3. ejana, pR. 227 : kUdakSmI vilA, vinAmu pAvaDA tti mAM vakRtti riA 4. bRhadvRtti, patra 347 : 'akutUhala:' na kuhukendrajAlAdyava loknprH| 5. bRhadvRtti, patra 347 : alpaMca' iti stokameva adhikSipati' tiraskurute, kimuktaM bhavati ?-nAdhikSipatyeva tAvadasau kaMcana, adhikSipan vA kaMcana kaGkaTuka rUpaM dharma prati prerynlpmevaadhikssipti| 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 197 : alpazabdo hi stoke abhAve vA, atra abhAve draSTavyaH, Na kiMci adhikkhivati, nAbhikramatItyarthaH / 7. vRtti , pata rU46 te
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 309 adhyayana 11 : zloka 12-14 Ti 18-20 nathI, 18. prazaMsA kare che ( mAsa) keTalIka vyaktio kRtaghna hoya che. teo eka doSane sAme rAkhI so guNone bhUlI jAya che. keTalIka vyaktio kRtajJa hoya che. teo eka guNane sAme rAkhI so doSone bhUlI jAya che. ahIM batAvavAmAM AvyuM che ke kRtajJa vyakti apakAra karanAra mitranA pahelAM karelA koI eka upakAranuM smaraNa karIne tenI pAchaLa paNa tenA doSanuM gANuM nathI gAto paraMtu guNagAna kare che, prazaMsA kare che. 19. (naMdaDamara, vRddha manAi, dirSi pataMtrI) naMdalama'unano artha che-vAcika vigraha-vANIno jhaghaDo ane "huma'no artha che--mArAmArI karavI, bena ekAka paNa mAnavAmAM AvyA che. ? vRddhe buddha arthAta buddhimAnatattvane jANanAra. cauda sthAnomAM buddhanI svataMtra gaNanA karAtI nathI. teno saMbaMdha suvinItanA pratyeka sthAna sAthe che." manA-apanAti'no artha che-kulInatA. je kulInatA dhAraNa kare che arthAt lIdhelI javAbadArI nIbhAve che, te 'snAnAti' (kulIna) kahevAya che." --iAno artha che -lajjAvAna, lajajA eka prakArano mAnasika saMkoca che. te kyAreka kyAreka manuSyane ugArI le che. lajjAhIna manuSya mananI vikRti thatAM anucita kArya karI nAkhe che, paraMtu lajjAvAna pu5 te sthitimAM paNa anucita AcaraNa nathI karato." eTalA mATe lajA vyaktino ghaNo moTo guNa che. je anucita kArya karavAmAM lajjA anubhave che te hImAna arthAt lajjAvAna kahevAya che. vilaMtrI Ano artha che-pratisaMtIna'. keTalAka loko divasabhara Amatema pharyA kare che. kAryamAM saMlagna vyaktie Ama na karavuM joIe. teNe potAnA sthAne sthiratApUrvaka besI rahevuM joIe. Indriyo ane manane paNa karavAlAyaka kAryamAM joDI rAkhavAM joIe. prayojanavaza kyAMka javuM paNa paDe che, paraMtu prayojana vinA Indriyo, mana ane hAthapaganI caMcaLatAne lIdhe Amatema pharavuM na joIe. pratisaMlIna zabda dvArA A ja AcaraNanI zIkhAmaNa ApavAmAM AvI che. 20. gurukuLamAM (june) 'renane artha-gaccha ke gaNe che. ahIM kahevAmAM AvyuM che ke muni 'gu kuLa'mAM rahe arthAtu gurunI AjJAmAM rahe, 1. mULo , rAk aa22, 22 . 5. (ka) uttarAdhyayana cUff, p. 27: ApanALA, vinIto 2. bRhadvRtti, patra 347 : kalyANaM bhASate, idamuktaM bhavati-mitramiti kulINe y| yaH pratipatraH sa yadyapyapakRtizatAni vidhatte tathA'pyekamapi (4) bRhadvRtti, patra 347 : abhijAti:-kulInatA tAM sukRtamanusmaran na rahasyapi taddoSamudIrayati, tathA cAha gcchti-utkssiptbhaarnirvaahnnaadinetybhijaatigH| ekasukRtena duSkRtazatAni ye nAzayanti te dhanyAH / 6 (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 227 : [ nainA, kAta na tvekadoSajanito yeSAM kopaH sa ca kRtaghnaH // acokkhmaayrNto| 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 197 : kalaha eva DamaraM kalahaDamaraM (4) bRhadvRtti, patra 347 : hI:-lajjA sA vidyate'sya kalaheti vA bhaMDaNeti vA Damareti vA egaTTho, ahavA kalaho phrImAn vAciko Damaro htthaarNbho| 7. (ka) 3ttarAdhyayana vU, pR. 267, 218 : paDamaMtrI 4. vRtti , patra rU47 : "vo' vaddhimAna, taa sarvatrAnu AcAryasakAse iNdiynnoiNdiehi| gamyata eveti na prakRtasaGkhyAvirodhaH / (5) bRhavRtti, patra 347 : pratisaMlIna:'-gurusakAze'nyatra vA kArya vinA na yatastatazceSTate /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 310 adhyayana 11 zloka 14-15Ti 21-22 svachaMdavihArI banI ekalo na vicare 1 gurukuLamAM rahevAthI tene jJAnanI prApti thAya che, darzana ane cAritramAM sthiratA Ave che. teo dhanya che ke jeo jIvanaparyanta "gurukuLa-vAsa choDatA nathI. 21. je ekAgra hoya che (norva) yoga zabda be dhAtuomAMthI niSpanna thAya che. ekano artha che joDavuM ane bIjIno artha che samAdhi. cUrNikAre 'yoga'nA traNa artha karyA che - (1) mana, vANI ane kAyAnI pravRtti (2) saMyama yoga (3) bhaNavAno udyama. zAjyAcArye yoganA be artha karyA che"-dhArmika prayatna tathA samAdhi. gItAmAM eka sthaLe karma-kauzalane yoga kahela che, to bIjA sthaLe samatvane yoga kahela che. A rIte yoganI satakarmaviSayaka ane samAdhi-viSayaka ema baMne prakAranI vyAkhyAo maLe che. dhArmika-prayatna ane samAdhi baMne mokSanA hetu che, eTalA mATe baMnemAM sarvathA bheda nathI. eTalA mATe haribhadrasUrie mokSano yoga karAvanAra samULagA dharma-vyApArane yoga kahyo che. dazavaikAlika 842mAM kahevAmAM AvyuM che--munie yoga karavo joIe tyAM yogano mukhya artha zramaNa-dharmanI ArAdhanA anagAradharmAmRtamAM kAyakleza tapanA cha prakArano nirdeza che-ayana (sUrya vagerenI gati), zayana, Asana, sthAna, avagraha ane yoga, grISmaRtumAM parvatanA zikhara para sUryasaMmukha UbhA rahevuM te AtApanA yoga che. varSARtumAM vRkSa nIce besavuM te vRkSamULayoga che. ziyALAmAM cAra rastA para athavA nadInA kinAre dhyAnamAM sthita thavuM te zItayoga che. A rIte yoganA aneka bhedo bane che.' 22. baMne tarapha (potAnA ane potAnA AdhAranA guNo) thI suzobhita thAya che (vo vi vijaya) zaMkha paNa svaccha hoya che ane dUdha paNa svaccha hoya che. jayAre zaMkhanA pAtramAM dUdha rAkhavAmAM Ave che tyAre dUdha pAtranI 1. bRhavRtti, patra 347 : gurUNAm-AcAryAdInAM kulam-anvayo gaccha ityartha: gurukulaM tatra, tadAjJopalakSaNaM ca kulper..vimu mata ?...gurvAsAvAva tiche ! uttarAdhyayana cUrNi, pR. 198 : AyariyasamIve acchati....Aha dinnaannss hoi bhAgI thirayarago daMsaNe caritte y| dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti / / 3. ejana, pR. 218: no anopasiMgamano lA, 3mo paThitavvate kre| 4. bRhavRtti, patra 347 : yojanaM yogo-vyApAraH, sa ceha prakramAddharmagata eva tadvAn, atizAyane matup, yadvA yoga:samAdhiH so'syAstIti yogavAn / 5. tA, 250 : yoga: varSa vauranaYI 6. ejana, rA 48: saviMcA vyA 7. yogaviMzikA-1 : mokkheNa joyaNAo jogo savvovi dhmmvaavaaro| anagAradharmAmRta 7 / 32683 : UrdhvArkAdyayanaiH zavAdizayanairvIrAsanAdyAsanaiH, sthAnairekapadAgragAmibhiH aniSThIvAgramAvagrahaiH / yogaizcAtapanAdibhiH prazaminA saMtApanaM yat tanoH, kAyaklezamidaM tapo'tyupamitau saddhyAnasiddhayai bhajet //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 31 1 adhyayana 11: zloka 15 Ti 23 svacchatAne kAraNe vadhu svaccha thaI jAya che. te na to jhare che ke na khATuM thAya che.' 23. bahuzruta (du supa) bahuzruta zabda jaina AgamomAM ghaNo pracalita che. zrutano artha che-jJAna. jenuM zrata vyApaka ane vizALa hoya che tene bahaRta kahevAmAM Ave che. vyAkhyA-sAhityamAM AnI nizcita paribhASAo maLe che. brahakalpabhANa anusAra bahuzrata traNa prakAranA hoya che - 1, jaghanya bahuzruta-nizIthano jJAtA. 2. madhyama bahuzruta-kalpa ane vyavahArano jJAtA. 3. utkRSTa bahuzrutanavamA ane dasamA pUrvano jJAtA. nizItha cUrNino mata AnAthI kaMIka judo che. tenA mata anusAra utkRSTa bahuzruta te hoya che je caturdaza pUrvadhara hoya.' dhavalAmAM bAra aMgonA dhArakane bahuzruta kahevAmAM Avela che. prastuta adhyayanamAM bahaRtanA vyaktitvano sarvAgI paricaya prApta thAya che. te kevaLa jJAnI ja nathI hoto, vyaktitvanI aneka vizeSatAothI saMpanna hoya che. ahIM tenI soLa vizeSatAo batAvavAmAM AvI che. temano nirdeza kAvyamaya bhASAmAM che. praznavyAkaraNamAM nirUpita muninI vizeSatAo sAthe AnuM tulanAtmaka adhyayana ghaNuM jJAnavardhaka banI zake tema che. 1. nirmaLatA-zaMkhamAM rahelA dUdhanI upamA bahuzrutanI nirmaLa AbhAnI ghAtaka che. praznavyAkaraNamAM munine zaMkhanI mAphaka niraMjana-rAga-dveSa ane mohathI mukta batAvavAmAM Avela che.* 2. jAgarUkatA--jevI rIte AkIrNa ke bhadra azva cAbuka jotAM ja vegavaMta banI jAya che, tevI ja rIte bahuzrata niraMtara jAgarUka rahe che. A tAtparya uttarAdhyayana 11ramAM zodhI zakAya che. dhammapadamAM paNa A arthanA dyotaka be zloko maLe che. 3. zaurya-bahuzruta paristhitio sAme hAra mAnato nathI. te yoddhAnI mAphaka parAkramI hoya che. 4. apratihata-bahuzruta hAthInI mAphaka apratihata hoya che. praznavyAkaraNamAM muninuM eka vizeSaNa che-hAthInI mAphaka zauDIra-samartha ke baLavAna', 5. bhAra-nirvAhaka-bahuzruta potAnA uttaradAyitvanuM vRSabhanI jema sArI peThe nirvahaNa kare che. praznavyAkaraNamAM muninI tulanA prANavaMta vRSabha sAthe karavAmAM AvI che. 1. (ka) 3rarAdhyayana vULa, pR. 218 : "saMga' saMghamAyo tiviho bahussuo khalu, jahaNNAo majjhimo u ukkoso| payaM - khIraM NisitaM ThaviyaM nyastamityarthaH, ubhayato AyArapakappe kappa navama - dasame ya ukkoso // to, saMcho , mahavA to Iia, at fche 4. juo-Amukha pRSTha 303. Na parismayati Na ya aMbilaM bhavati / 5. dhavalA 8 / 3 / 41 bArasaMgapArayA bahusudA NAma / (4) bRhavRtti, patra 348 : 'duhaovi' tti dvAbhyAM prakArAbhyAM - 6, kanathALa 222: saMvivani vinA-1-ro dvidhA, na zuddhatAdinA svasambandhiguNalakSaNenaikanaiva mo prakAreNa, kintu svasambandhyAzrayasambandhiguNadvaya- 7. ghaHpagA26, 26 : nakSata kagvenApItyapadArtha;, 'virI ' harInisedho puriso koci lokasmi vijjati / zobhate, tatra hi na tat kaluSIbhavati, na cAmlatAM yo nindaM appabodhati asso bhaddo kasAmiva / bhajate, nApi ca parisravati / asso yathA bhadro kasAniviTTho, AtApino saMvegino bhavAtha / 2. juoAmukha pRSTha 303. saddhAya sIlena ca vIriyena ca samAdhinA dhammavinicchayena ca / 3. vRddhatvamaNi, jAthA 402 : 8. pvyArA, 2022 : safI trA 9. ejana, 2022 : vAme a nAthathAne
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 312 adhyayana 11 zloka 15-16 Ti 24-25 6. duSmadharSa-bahuzruta siMhanI mAphaka duSyadharSa-anAkramaNIya hoya che. anya darzanavALo tenA para vaicArika AkramaNa nathI karI zakato. praznavyAkaraNamAM muni mATe paNa A ja upamAno prayoga karavAmAM Avyo che.' 7. aparAjeya-bahuzruta vAsudevanI mAphaka aparAjeya hoya che. 8. labdhisaMpanna-jevI rIte cakravartI RddhisaMpanna hoya che, tevI ja rIte bahuzruta paNa yogajanita vibhUtiothI saMpanna hoya 9. Adhipatya ke svAmitva jevI rIte Indra devonA adhipati hoya che, tevI ja rIte bahuzruta paNa divya zaktiono adhipati hoya che. 10. tejasvI-bahuzruta sUryanI mAphaka tejathI dIpta hoya che. praznavyAkaraNamAM muninuM eka vizeSaNa che-sUryanI mAphaka tejasvI. 11. kaLAothI paripUrNa ane saumyadarzana-bahuzruta pUrNimAnA caMdranI mAphaka samasta kaLAothI paripUrNa hoya che. tenuM darzana saumyabhAvayukta hoya che. praznavyAkaraNamAM muninuM eka vizeSaNa che-caMdramAnI mAphaka saumya . 12. zrutasaMpanna-bahuzruta koThAranI mAphaka zrutathI bharapUra hoya che. 13. Adarza--bahuzruta jaMbU vRkSanI mAphaka zreSTha hoya che, Adarza hoya che. tenuM jJAna saMjIvanInuM kAma kare che, jevI rIte jaMbU vRkSanuM phaLa. 14. jJAnanI nirmaLatA-bahuzrata nirmaLa jaLavALI zItA nadInI mAphaka nirmaLa jJAnathI yukta hoya che. 15. aDaga ane dIptimAna-jevI rIte maMdara parvata aDaga ane vividha prakAranI vanaspatiothI dIpta hoya che, tevI ja rIte bahuzruta jJAna vaDe atyaMta sthira ane jJAnanA prakAzathI dIpta hoya che. praznavyAkaraNamAM muninuM eka vizeSaNa che girizreSTha maMdara parvatanI mAphaka acaLa. 16. akSayakoSa-bahuzruta samudranI mAphaka akSayajJAna ane atizayo vaDe saMpanna hoya che. praznavyAkaraNamAM muninuM eka vizeSaNa che-akSubdha sAgaranI mAphaka zAMta". 24. dharma, kIrti ane zruta (dhamo vittI tahIM suI) cUrNikAre A caraNano artha be rIte karyo che-yogya vyaktine jJAna ApanAra bahuzrutane dharma thAya che, kIrti maLe che ane tenuM jJAna abAdhita rahe che. bIjI rIte Ano artha che-bahuzruta bhikSumAM dharma, kIrti ane zrata abAdhita rahe che." 25. (vayApa, sArU vaMthaU) viyAnaM-kaMboja (prAcIna janapada, je hAla aphaghAnistAnano bhAga che)mAM pedA thayela azva "kAMboja' kahevAya che. 1. praNanArA, 20 21 : sIdai ....hoti sudhare. 2. ejana, mULe vra uttejIta 3. ejana, caM vra somAvAI 4. ejana, pravarte nada maMfrvize . 5. ejana, je sAmAne tra thifmaU uttarAdhyayana cUrNi, pR. 198 : bhAyaNe deMtassa dhammo bhavati kittI vA, so tahA suttaM abAdhitaM bhavati, apatte deMtassa asutameva bhavati, athavA ihaloge paraloge jaso bhavati pattadAI (tti), ahavA evaMguNajAtIe bhikkhU bahussute bhavati, dhammo kittI jaso bhavati, surya va se bhavati / 7. (ka) 3ttarAdhyayana cUf, pR. 228: vone mavA vonA:, azvA iti vaakyshessH| (kha) vRtti , patra rU48: 'va vonAnAM' vagareno dva vAnAM prakramAdazvAnAm /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 313 adhyayana 11 : yo17-2126-30 AiNNe-'2019' athAt zIta, 35, paNa vagere guzothA vyAsa.' kaMthae-maTa zastraprA2thI na yonAra zreSTha tino ghoDo 454' upAya che. 26. bhaMgaNAonA ghoSathI (naMdighoseNaM) cUrNimAM Ano artha che-maMgaLapAThakono jaya jaya dhvani. vRttikAre Ane vaikalpika artha mAnIne teno mULa artha bAra prakAranA vAghono dhvani evo karyo che. kozamAM jaya jaya dhvanine nAndI kahevAmAM Avela che. A ja artha prasaMgopAtta che. 27. sATha vrssn| (saTThihAyaNe) sATha varSanA AyuSya sudhI hAthInuM baLa prativarSa vadhatuM rahe che ane te pachI ochuM thavAnuM zarU thAya che. eTalA mATe ahIM hAthInI pUrNa balavattA batAvavA mATe sATha varSano ullekha karavAmAM Avyo che." 28. matyanta puSTa 265vANo (jAyakhaMdhe) 'jAya'no artha -puSTa. nApAmA puSTa hoya chetene 'jAta-skandha' DepAmA mApe cha. senA (bhA puSTa hoya 7 tenA bIjAM aMgopAMga paNa puSTa ja hoya che." pU yuvAna 28. (xams 20) udgge-'udgrn| bhane artho cha-pradhAna, zobhana, 62, pU[ yuvA vagaire. mI 'udagra'no artha kyA mevo cha.. miyANa-DI 'mRga'nama galI pazu cha. humo-uttarAdhyayana, 1 / 5 nu TippA. 30. zaMbha, yaOM mAne hA (saMkhacakkagayA) vAsudevanA zaMkhanuM nAma pAMcajanya, cakranuM nAma sudarzana ane gadAnuM nAma kaumodakI che. - 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 199 : AkIrNe guNehiM sIlarUpa balAdIhi y| 2. bRhadvRtti, patra 347 : 'kanthakaH' pradhAno'zvo, yaH kila dRSacchakalabhRtakutupanipatanadhvane na santrasyati / 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 199 / 4. bRhadvatti, patra 349 : nandIghoSeNa-dvAdazatUryaninAdAtmakena, yad vA AzIrvacanAni nAndI jiiyaastvmityaadiini| 5. (5) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 199 : hAyaNaM varisaM, saTThi varise paraM balahINo, apattabalo pareNa parihAti / (4) bRhavRtti, patra 349 : SaSTihAyana:-SaSTivarSapramANaH, tasya hi etAvatkAlaM yAvat prativarSa balopacayaH tatastadapacaya ityevamuktam / 6. bRhadvRtti, patra 349 : jAta:-atyantopacitIbhUtaH skandhaH pratIta evAsyeti jAtaskandhaH,samastAGgopAGgopacitatvopalakSaNaM caitat, tadupacaye hi zeSAGgAnyupacitAnyevAsya bhvnti| 7. (7) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 199 : udaggaM padhAnaM zobhana mityarthaH, udagraM vayasi vartamAnam / (4) bRhavRtti, patra 349 : 'udagraH' utkaTa udagravayaH sthitatvena vA udgrH| 8. bRhadvRtti, patra 349 : 'mRgANAm' AraNyaprANinAm / 9. mena, patra 350 : zaGkhazca-pAJcajanyaH, cakraM ca sudarzanaM, gadA c-kaumodkii|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 314 adhyayana 11 zloka 22-24 Ti 31-34 loDhAnA daMDane gadA kahevAmAM Ave che. arthazAstra anusAra te calayaMtra hoya che.* 31. (vADarane, vaAva, vaDasarayA) vAsane-jenA rAjyamAM eka dizAne cheDe himavaMta parvata ane traNa dizAMtomAM samudra hoya te "cAturanta' kahevAya che. tene bIjo artha che-hAthI, azva, ratha ane manuSya-A cAre vaDe zatruno aMta karanAranAza karanAra, viviThThI-cha khaMDavALA bhAratavarSano adhipati cakravartI' kahevAya che. vaDa -cakravartInAM cauda ratno A pramANe che (1) senApati (2) gAthApati (3) purohita (4) gaja (5) azva (6) suthAra (7) strI (8) cakra (9) chatra (10) carma (11) maNi (12) kAkiNI (13) khaga ane (14) daMDa. 32. sahasracakSu (dasa) Ano paraMparAgata artha evo che ke Indrane pAMcaso maMtrIo hoya che. rAjA maMtrInI AMkhathI jue che, potAnI nIti nizcita kare che, eTalA mATe Indrane "sahasrAkSa' kahevAmAM Avyo che. je hajAra AMkhe jue che, Indra potAnI be AMkho vaDe tenAthI adhika joI le che, eTalA mATe te 'sahasrAkSa' kahevAya che." 33. puronuM vidAraNa karanAra (pura) cUrNimAM puraMdaranI vyAkhyA nathI. zAntAcArye teno loka-saMmata artha karyo che-Indra puronuM vidAraNa karyuM hatuM, eTalA mATe te 'puraMdara' nAmathI prasiddha thayo." pu-TU-purono nAza karanAra. RvedamAM dastuo ke dAsonA purono nAza karavAne kAraNe Indrane puraMdara' kahevAmAM Avyo che. 34. Ugato (ttine) cUrNikAre madhyAhna sudhInA sUryane Ugato sUrya mAnyo che. te samaya sudhI sUryanuM teja vadhe che. madhyAhna pachI te ghaTavA lAge che. Ano bIjo artha "UMgato' karavAmAM Avyo che. Ugato sUrya somya hoya che." bRhadravRtti anusAra Ugato sUrya tIvra nathI hoto, pachIthI te tIvra banI jAya che. eTalA mATe 'ttinuM zabda vaDe bAlasUrya 1. vauTilya arthazAstra, rA28ArU6,5220 2. bRhadvRtti, patra 350 : catasRSvapi digvanta:-paryanta ekatra himavAnanyatra ca diktraye samudraH svasambandhitayA'syeti caturantaH, catubhirvA hayagajarathanarAtmakairanta:-zatru-vinAzAtmako yasya sa tathA 3. ejana, panna ra0: 'ghavata' pAmatAdhi: 4. ejana, patra rU50: kuza ratAni trAnivAraNa-ratnati, tAni cAmUniseNAvai gAhAvai purohiya gaya turaga vaDDai itthii| cakkaM chattaM camma maNi kAgiNI khagga daMDo y|| 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 199 : sahassakkhetti paMca maMtisayAI devANaM tassa, tesiM sahasso akkhINaM, tersiNItie diTThamiti, ahavA jaM sahasseNa akkhANaM dIsati taM so dohiM akkhIhi abbhahiyatarAyaM pecchti| 6. bRhadvRtti, patra 350 : lokoktyA ca pUradAraNAt purandaraH / 7. jhavera, 12 027; 2018; 2207; rUApADa; pArU022; dAdA24T 8. sattarAdhyayana vULa, pR. 200 : nAva tAva pati, tAva se teyalesA vaddhati, pacchA parihAti, ahavA uttiTuMto somo bhavati hemNtiybaalsuurio|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA 315 adhyayana 11 : zloka 25-28 Ti 3pa-38 ja abhipreta che. 1 35. nakSatra (navRtta) nakSatro satyAvIsa che. temanAM nAmo A pramANe che (1) azvinI (2) bharaNI (3) kRtikA (4) rohiNI (5) mRgazira (6) Adra (7) punarvasU (8) puSya (9) AzleSA (10) maghA (11) pUrvAphAlganI (12) uttarAphAlganI (13) hasta (14) citrA (15) svAti (16) vizAkhA (17) anurAdhA (18) jayeSThA (19) mULa (20) pUrvASADhA (21) uttarASADhA (22) zravaNa (23) dhaniSThA (24) zatabhiSaka (25) pUrvabhAdrapadA (26) uttarabhAdrapadA ane (27) revatI. 36. sAmAjiko (samudAyavRttivALAo)no koThAra (sAmAM zo ) AjakAla jevI rIte sAmudAyika abhaMDAra hoya che, tevI ja rIte prAcIna kALamAM paNa sAmudAyika abhaMDAro hatA. temAM vividha prakAranA anAja rAkhavAmAM AvatA. cora, agni, uMdara vagerethI bacAvavA mATe temanI pUrepUrI surakSA karavAmAM AvatI. te annabhaMDArone "koThAgAra' athavA "koThAkAra' kahevAmAM AvatA. 37. (zloka 27) prastuta zlokamAM jaMbU vRkSanI upamA vaDe bahuzrutane upamita karavAmAM Avela che. jaMbU vRkSa jaMbUdvIpamAM avasthita che. A dIpano adhipati che anAdRta nAmano vyaMtara deva jaMbU vRkSa A ja devanuM nivAsasthAna che. A vRkSanuM bIjuM nAma che-sudarzana. te vastutaH pRthvIkAyika hoya che. te dumanuM anukaraNa karatuM hovAthI tuma kahevAya che. vizeSa vivaraNa mATe juo-jaMbudvIpa prajJapti, 4146-160. 38. (snitA, sayA nIhnavaMtapavahA) ninA-ahIM salilAno prayoga nadInA arthamAM karavAmAM Avyo che.' sIyA vInavaMtavihA-nIlavAna meruparvatanI uttaramAM avasthita varSadhara parvata che. sItA nadI A parvatamAMthI nIkaLe che. A sauthI moTI nadI che ane aneka jaLAzayothI vyApta che. 1. vRdavRtti, panna rU52 : 'ttina' cha'rivA.'sUrya, 5. vRivRtti, patra rU56 : #g-dhAnyapanyAne mAs hi Urdhva nabhobhAgamAkrAmannatitejasvitAM bhajate avataraMstu tadAdhArabhUtaM gRham, upalakSaNatvAdanyadapi prabhUtadhAnyasthAnaM, na tathetyevaM viziSyate, yadvA utthAna-prathamamudgamanaM tatra cAyaM yatra pradIpanakAdibhayAt dhAnyakoSThAH kriyate tat na tIva iti tIvratvAbhAvakhyApakametat, anyadA hi koSThAgAramucyate, yadi vA koSThAn A-samantAt kurvate tIvro'yamiti na samyag dRSTAntaH syAt / tasminniti kosstthaakaarH| 2. ejana, patra rU? : saTI :-samUrta samavAyata 6. ejana,patra rU52:nirjannatnamamatati, mAmAmAnava-samUjavRtto nIlApoTTA re kRtikAtvA sanina-nI . 3. ejana patra rU52 : nAnA-3ne praznArAja thAna 7. ejana, 'zItA' zItAnAnI, nItavImerottara zi zAlimudgAdIni taiH pratipUrNo-bhRta: naanaadhaanyprtipuurnnH| varSadharaparvatastataH...pravahati....nIlavat-pravahA vaa| 4. ejana, patra rU52 : suka-haripuruSArivyApAra 8. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 200:sItA savvaNadINa mahAyA bahUhiM rakSita:-pAlito dasyumUSikAdibhyaH surakSitaH / ca jalAsatehiM ca aainnnnaa|
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 316 adhyayana 11: zloka 29, 31 Ti 39-41 vartamAna bhUgoLa-zAstrIo anusAra-cInI turkastAnanI cAre bAju rahelA parvatomAMthI ghaNI nadIo nIkaLe che, je 'takalAmakAna' raNanI tarapha jAya che ane aMtamAM A ja raNanA rastAmAM sukAI jAya che. kAzagara nadI ane mArakaMda nadI kramaza: 'tiyena-zAna' ane pAmIramAMthI nIkaLe che. baMne nadIo maLIne tArikha nadI bane che, je 'lobanora' sudhI jAya che. bhAratIya sAhityamAM A ja nadI 'sItA'nA nAme jANItI che.' paurANika vidvAno nIla parvatanI oLakhANa AjanA kArAkorama vaDe Ape che. purANonA hemakUTa, niSadha, nIla, ceta tathA zRMgI parvata anukrame AjanA hindukuza, sulemAna, kArAkorama, kuvenalana tathA thiyenathAna che. 39. maMdara parvata (mare nirI) maMdara parvata sahuthI UMco parvata che ane tyAMthI dizAono prAraMbha thAya che. tene vividha prakAranI auSadhIo ane vanaspatio vaDe prajavalita kahevAmAM Avyo che. tyAM viziSTa auSadhIo pedA thAya che. temAMthI keTalIka prakAza karanArI hoya che. temanA yogathI maMdara parvata paNa prakAzita thAya che. sUtrakRtAMganI vRttimAM paNa meruparvatane auSadhi-saMpanna kahevAmAM Avyo che." - kAzamIranI uttaramAM eka ja sthAna ke kendramAMthI parvatonI cha zreNIo nIkaLe che. temanAM nAma che-himAlaya, kArAkorama, kuvenakuma, hiyenazAna, hindukuza ane sulemAna. AmAM je kendrabiMdu che, tene purANonA racayitAo meru parvata kahe che. A parvata bhU-padmanI karNikA jevo che. 40. (samudramIramAM) vyAkaraNanI daSTie ahIM 'samuddasamagdhIrA' hovuM joItuM hatuM, paraMtu chaMdaracanAnI daSTie "pIrano pUrvanipAta thayo che. brahavRtti anusAra "TITHInA sthAne "mIra'no ArSa-prayoga thayo che. 41. durAzaya (kurIyA) 'durasa' zabdanA saMskRta rUpo traNa thAya che- 1.turAtra-jeno Azraya duHkhapUrvaka thAya che. 2 TurIsaH-jene prApta karavAnuM kaThaNa hoya che. 3.surIza--duSTa AzayavALuM. AgamomAM A traNe arthomAM A zabda vaparAyelo maLe che. 9. India and Central Asia (by P.C.Bagchi)p. 43. 5. sUtrakRtAMga, 1 / 6 / 12, vRtti patra 147 : 'girivare se jalieva 2. vaidi saMskRta vikAsa, pR. 64 bhome'asau maNibhirauSadhibhizca dedIpyamAnatayA "bhauma iva" 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 200 : jahA mandaro thiro ussio bhUdeza iva jvalita iti| disAo ya attha pavattaMti / 6. vaidika saMskRti vizvAsa, pR. k8 I 4. vRivRtti, patra rU52 : nAnIpathafr:' vividhavizag- 7. vRtti , patra rUparU. mAhAtmyavanaspativizeSarUpAbhiH prakarSeNa jvalito-dIptaH 8. (6) dazavaikAlika za6 : pakkhaMde jaliyaM joiM, dhUmakeuM nAnauSadhiprajvalitaH,tA hyatizAyinyaH prajvalantya evAsata iti kurAsa (kurAya) tadyogAdasAvapi prajvalita ityuktaH, yadvA-prajvalitA (kha) 3rarAdhyayana 2aa 23 : pasAyA te du kurAsa ful nAnauSadhayo'sminniti prajvalitanAnauSadhiH, prajvalita-zabdasya (kurAsara) tu paranipAtaH praagvt| (ga) prastuta krovAyA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuzrutapUjA prastuta prasaMgamAM 'durAzaya'no vyutpattilabhya artha A rItano che--jenA Azayane gaMbhIratAne kAraNe muzkelIthI jANI zakAya che. vRttikAre tenAM saMskRta rUpa be ApyAM che--'TurAzraya' ane 'durAsava'. abhibhUta karavAnI buddhithI jenI pAse pahoMcavuM muzkela hoya che tene 'durAzraya' athavA 'durAsava' kahevAmAM Ave che. cUrNimAM mAtra 'turAzraya'nI vyAkhyA karavAmAM AvI che. 42. vipula zrutathI pUrNa (suyamsa puLA viDattama) AnA traNa artha che - 1. cauda pUrvethI paripUrNa. 2. vimala ane niHzaMka vAcanAthI yukta athavA pracura arthanA jJAtA. 3. aMga, aMgabAhya vagere vistRta zrutanA jJAtA. 317 43. uttama-artha (mokSa) (uttama) sAdhanAnuM lakSya che--baMdhanamukti athavA mokSanI prApti. puruSArtha-catuSTayImAM mokSane uttama kahevAmAM Avela che. prastuta prasaMgamAM uttamArthano artha che--mokSa. 1. dhRvRtti, patra rUbarU 1 2. 3ttarAdhyayana vRtti, pR. 206 / 3. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pRSTa 201 / 44. zrutano Azraya kare (suyaginnA) vRttikA2e zrutanA Azraya athavA adhiSThAnanA aneka sAdhano batAvyAM che--adhyayana, zravaNa, ciMtana vagere. (kha) vRtti, patra rU13 | 4. bRhadvRtti, patra 353 : adhyayanazravaNacintanAdinA Azrayet / adhyayana 11 : zloka 32 Ti 42-44
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasamaM ajjhayaNaM hariesijjaM bAramuM adhyayana hirakezIya
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayana muni harikezabala saMbaMdhI che, eTalA mATe tenuM nAma "darisiLaM-'hariNIya che. mathurA nagarInA rAjA zaMkha virakta thaI muni banI gayA. gAmogAma ghUmatA eka vakhata teo hastinAgapura (hastinApura) AvyA ane bhikSA mATe nagara tarapha cAlyA. gAmamAM pravezavAnA be mArga hatA. munie eka brAhmaNane mArga pUkyo. eka mArganuM nAma hutAzana' hatuM ane te taddana najIka hato. te agninI jema prajavalita raheto hato. brAhmaNe kutUhalavaza te garama mArganI tarapha IzAro karyo. muni nicchala bhAvathI te mArge cAlI nIkaLyA. teo labdhisaMpanna hatA. AthI temanA pAdasparzathI mArgadaMDo banI gayo. manine avicalabhAve AgaLa vadhatA joI brAhmaNa paNa te ja mArge cAlI nIkaLyo. mArgane barapha jevo ThaMDo joI teNe vicAryuM-"A munino ja prabhAva che.' tene potAnA anucita kRtya upara pazcAttApa thayo. te doDato-doDato muni pAse Avyo ane temanI sAme potAnuM pApa pragaTa karI kSamAyAcanA karI. munie dharmano upadeza Apyo. brAhmaNanA manamAM viraktino bhAva utpanna thayo. te muni pAse pravrajita thayo. tenuM nAma somadeva hatuM, tenAmAM jAtinuM abhimAna hatuM. 'huM brAhmaNa chuM, uttama jAtino chuM-Avo mada tenAmAM sadA rahyo. kALakrame marIne te deva banyo. deva-AyuSya pUruM karI jAtimadanA paripAkarUpe te gaMgA nadInA taTa para harikezanA adhipa 'balakoSTha' nAme cAMDALanI patnI gaurInA garbhamAM putrarUpe utpanna thayo. tenuM nAma bala rAkhavAmAM AvyuM. A ja bALaka harikezabala nAme prasiddha thayo. eka divasa te potAnA sAthIo sAthe ramI rahyo hato. ramatAM-ramatAM te laDavA lAgyo. lokoe jyAre A joyuM to tene dUra dhakelI dIdho. bIjA bALako pahelAMnI mAphaka ramavA lAgyAM paraMtu te mAtra darzaka ja rahyo. eTalAmAM ja eka bhayaMkara sarpa nIkaLyo. lokoe tene paththarathI mArI nAkhyo. thoDIka ja kSaNo pachI eka aLasiyuM nIkaLyuM. lokoe tene javA dIdhuM. dUra beThelA bALaka harikeze A badhuM joyuM. teNe vicAryuM-'prANI potAnA doSothI ja duHkha pAme che. jo huM sApanI samAna jherIlo houM to e svAbhAvika ja che ke loko mane mAraze ane jo huM aLasiyAnI jema binajherI houM to koI bIjo mane zA mATe satAvaze ?' ciMtana AgaLa vadhyuM. jAtismaraNa-jJAna pedA thayuM. jAti-madanA vipAkanuM citra sAme AvyuM. nirveda prApta thatAM temaNe dIkSA grahaNa karI lIdhI. muni harikezabala zramaNyanuM vizuddha rUpe pAlana karatAM-karatAM tapasyAmAM lIna rahevA lAgyA. temanA prabhAvathI aneka yakSo temanI sevA karavA lAgyA. muni yakSa-maMdiramAM kAyotsarga, dhyAna vagere karatA. eka vAra teo dhyAnamAM lIna thaIne UbhA hatA. te samaye vArANasInA rAjA kauzikanI putrI bhadrA yakSanI pUjA karavA tyAM AvI. pUjA karI te pradakSiNA karavA lAgI. tenI dRSTi dhyAnalIna muni upara jaIne aTakI. temanAM melAM kapaDAM joI tene dRNA thaI AvI. AvezamAM AvI te muni para ghUMkI. yakSe A joyuM. teNe vicAryuM-'A kumArIe muninI AzAtanA karI che. tenuM phaLa tene maLavuM ja joIe. yakSa kumArInA zarIramAM pravezI gayo. kumArI pAgala thaI gaI. te anargaLa vAto bolavA lAgI. dAsIo tene rAjamahelamAM laI gaI. upacAra karavAmAM AvyA, paraMtu badhuM nakAmuM. yakSe kahyuM-"A kumArIe eka tapasvI munino tiraskAra karyo che. jo A te tapasvI sAthe pANIgrahaNa karavAnuM svIkArI le to huM tenA zarIramAMthI bahAra nIkaLIza, nahi to nahi.' rAjAe vAta svIkArI lIdhI. rAjA potAnI kanyA sAthe yakSa-maMdiramAM Avyo ane munine namaskAra karI potAnI kanyAne svIkAra karavAnI vinaMtI karI, munie dhyAna mAryuM ane kahyuM-"rAjana ! huM mumukSu chuM. strI mokSamArgamAM bAdhaka che, eTalA mATe huM teno sparza paNa na karI zakuM." ATaluM kahI muni pharI dhyAnalIna banI gayA. kanyAne muninA caraNomAM choDI rAjA potAnA sthAne pAcho pharyo. yakSe muninuM rUpa dhAraNa karyuM ane rAjakanyAnuM pANigrahaNa karyuM. rAtabhara kanyA tyAM ja rahI. prabhAte yakSa dUra thayo. munie sAcesAcI vAta kanyAne kahI. te doDatI doDatI rAjA pAse gaI ane yakSe potAne ThagI che te vAta karI. rAjA pAse beThelA rudradeva purohite kahyuM -"rAjana ! A RSipatnI che. munie teno tyAga karyo che. AthI tene koI brAhmaNane ApI devI joIe." rAjAe te ja purohitane kanyA soMpI dIdhI. te tenI sAthe
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana 12 : Amukha AnaMdapUrvaka rahevA lAgyo. keTaloka kALa vItyo. purohite yajJa karyo. dUra-dUrathI vidvAna brAhmaNo bolAvavAmAM AvyA. te saunA Atithya mATe pracura bhojanasAmagrI ekaThI karavAmAM AvI. te samaye muni rikezabala eka-eka mAsanI tapazcaryA karI rahyAM hatA. pAraNAMnA divase bhikSA mATe ghare-ghare pharatA teo pelA yajJamaMDapamAM jaI pahoMcyA. 322 te pachI muni ane tyAMnA variSTha brAhmaNo vacce je vArtAlApa cAlyo tenuM saMkalana sUtrakAre karyuM che. vArtAnAM mAdhyamathI brAhmaNa-dharma ane nigraMtha-pravacanano sAra pratipAdita thayo che. sau prathama brAhmaNakumAro muninI avahelanA kare che paraMtu aMtamAM teo temanI pAsethI mArgadarzana meLave che. A adhyayanamAM nimna viSayo para carcA thaI che-- 1. dAnano adhikArI zloka 12thI 18. 2. jAtivAda - 3. yajJa-- zloka 36 zloka 38thI 44. 4. jalastAna- zloka 38, 45, 46, 47. bauddha-sAhityamAM mAtaMga-jAtaka (497)mAM A kathA prakArAMtare maLe che.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasamaM ajjhayaNaM : pA2 adhyayana hariesijjaM : 42zIya mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. sovAgakulasaMbhUo zvapAkakulasaMbhUtaH guNattaradharo muNI / uttaragaNadharo muniH| hariesabalo nAma harikezabalo nAma Asi bhikkhU jiiMdio // AsIda bhikSujitendriyaH // 1. cAMDALa kuLamAM utpanna, jJAna vagere uttama guNone dhAraNa karanAra, dharma-adharmanuM manana karanAra harikezabala nAme jitendriya bhikSu hato. 2. iriesaNabhAsAe IryeSaNAbhASAyAM uccArasamiIsu ya / uccArasamitau ca / jao AyANanikleve yata AdAnanikSepe saMjao susamAhio // saMyataH susamAhitaH / 2. te dhyA, meSa, bhASA, pyAra, mAhAna-nikSe5 A samitiomAM sAvadhAna hato, saMyamI ane samAdhistha hato. 3. maNagutto vayagutto manogupto vacoguptaH kAyagutto jiiMdio / kAyagupto jitendriyaH / bhikkhaTThA baMbhaijjammi bhikSArthaM brahmajye jannavADaM uvaDhio // yajJavATe upasthitaH // 3. tebhana, kyana mane ayAvata maneteindriya to. te bhikSA levA mATe yajJa-maMDapamAM gayo, jyAM brAhmaNo yajJa karI rahyA hatA. 4. taM pAsiUNamejjaMtaM taM dRSTvA AyantaM taveNa parisosiyaM / tapasA parizoSitam / paMtovahiuvagaraNaM prAntyopadhyupakaraNaM uvahasaMti aNAriyA // upahasantyanAryAH / / 4. te tapathI kuza banI gayo hato. tenAM upAdhi ane upakaraNa prAMta (jIrNa ane malina) hatAM. tene Avato nete manAyo (grAma) syA. jAImayapaDithaddhA jAtimadapratistabdhAH hiMsagA ajiiMdiyA / hiMsakA ajitendriyAH / abaMbhacAriNo bAlA abrahmacAriNo bAlA: imaM vayaNamabbavI // idaM vacanamabruvan / 5. ti-mahathI matta, hiMsa, maTitendriya, anAmanyArI ane ajJAnI brAhmaNo paraspara A pramANe bolavA dAyA 6. kayare Agacchai dittarUve katara Agacchati dRptarUpaH kAle vigarAle phokkanAse / kAlo vikarAla: 'phokka'nAsaH / omacelae paMsupisAyabhUe avamacelaka: pAMzupizAcabhUtaH saMkarasaM parihariya kaMThe? // saMkaradRSyaM paridhAya kaNThe? // 6. zrIbhatsa 35vANo, jo, vi42, bhott| nAvANo', manana, pAMzu-pizAya (yuDeda) vo, gaLAmAM saMkara-dUSya (ukaraDAmAMthI upADeluM cIMtharuM) vIMTALelo A koNa AvI rahyo che? ,
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 324 adhyayana 12:457-14 7. kayare tuma iya adaMsaNijje katarastvamityadarzanIyaH kAe va AsA ihamAgao si| kayA vaa''shyehaagto'si?| omacelagA paMsupisAyabhUyA avamacelaka: pAMzupizAcabhUtaH gacchavakhalAhikimihaMThiosi? // gaccha'khalAhi kimiha sthitosi? // 7. mozanIya bhUti! tuocha? 58 zAsajI sAvyA cha ? ananatuM pazu-pizAya (yuDesa.)4o pA2yo 7. 1, HinothI. bhAyo sa11. masI bhImo? 8. jakkho tahiM tiMduyarukkhavAsI yakSastasmin tindukavRkSavAsI aNukaMpao tassa mhaamunniss| anukampakastasya mahAmuneH / pacchAyaittA niyagaM sarIraM pracchAdya nijakaM zarIraM imAI vayaNAimudAharitthA // imAni vacanAni udAhArSIt / 8. te samaye mahAmuni hazinasanI anu45.42nA212 tika (abanUsa) vRkSano vAsI1? yakSa potAnA zarIranuM saMgopana karI muninAM zarIramAM pravezI A pramANe bholyo 9. samaNo ahaM saMjao baMbhayArI zramaNo'haM saMyato brahmacArI virao dhnnpynnprigghaao| virato dhanapacanaparigrahAt / parappavittassa u bhikkhakAle parapravRnasya tu bhikSAkAle annassa aTThA ihamAgao mi|| anasyArthaM ihA''gatosmi / 8. 'zramA chu, saMyamI chu, prabhayArI chu', dhana 5yana pAcana ane parigrahathI15 virata chuM. A bhikSAno samaya che. huM sahajapaNe maLe tevuM bhojana meLavavA mATe ahIM Avyo chuM.' 10.viyarijjai khajjai bhujjaI ya vitIryate khAdyate bhujyate ca annaM pabhUyaM bhavayANameyaM / annaM prabhUtaM bhvtaamett| jANAhime jAyaNajIviNu tti jAnIta mAM yAcanA-jIvinamiti sesAvasesaM labhaU tavassI // zeSAvazeSa labhatAM tapasvI / / 10.mAyane tyAMnAari-madhu mozana pAche, khavAI rahyuM che ane bhagavAI rahyuM che. huM bhikSAjIvI chuM, tenI Apane jAkA haze. thoDuMka baceluM bhojana A tapasvIne maLI jAya to sAruM.' 11. uvakkhaDaM bhoyaNa mAhaNANaM upaskRtaM bhojanaM brAhmaNAnAM attadviyaM siddhimihegapakkhaM / AtmArthikaM siddhamihaikapakSam / na U vayaM erisamannapANaM na tu vayamIdRzamannapAnaM dAhAmu tujhaM kimihNtthiosi?|| dAsyAmaH tubhyaM kimiha sthito'si?" 11.(somaheva-18 bhI04 manyu cha te mAtra prAyo mATe ja banyuM che. te e kapAkSika16 che-abrAhmaNane adeya che. evuM annapAna ame tane nahi ApIe. to pachI malAmo cha? 12. thalesu bIyAi vavaMti kAsagA sthaleSu bIjAni vapanti karSakAH 12.(yakSa-)sArI 54nI bhAzAthI meDUta sebha stha taheva nitresu ya aassaae| tathaiva nimneSu caa''shNsyaa| (UMcI bhUmi)mAM bIja vAve che tevI ja rIte nIcI eyAe saddhAe dalAha majjhaM etayA zraddhayA dadadhvaM mahAM bhUmimAM vAve che. e ja zraddhAthI (potAnI jAtane nimna ArAhae puNNamiNaM khukhettaM / / ArAdhayata puNyamidaM khalu kSetram // bhUmi ane mane sthaLasamAna mAnIne paNa tame mane dAna Apo, puNyanI ArAdhanA karo. A kSetra che, bIja khAlI nahi jAya. 13.khettANi amhaM viiyANi loe kSetrANyasmAkaM viditAni loke 13.(somava-) yAM yAda MibI04 5252i kI jahiM pakiNNA viruti punnnnaa| yeSu prakIrNAni virohanti puurnnaani|| nIkaLe che, te kSetro A lokamAM amane jANItAM che. je je mAhaNA jAivijjovaveyA ye brAhmaNA jAtividyopetAH brAhmaNo jAti ane vidyAthI yukta che22 teo ja tAI tu khettAI supesalAI // tAni tu kSetrANi supezalAni / / puNyakSetro che. 23 14. koho yamANo yavahoya jesi krodhazca mAnazca vadhazca yeSAM mosaM adattaM ca pariggahaM ca / mRSA adattaM ca parigrahazca / te mAhaNA jAivijjAvihUNA te brAhmaNA jAtividyAvihInA: tAi tu khettAI supAvayAI // tAni tu kSetrANi supApakAni // 14.(ya1-) bhanAmA jIpa, bhAnache, hiMsA, asatya che, corI che ane parigraha che-tevA brAhmaNo jAtivihIna, vidyAvihIna ane pApa-zetro che.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 325 adhyayana 12 : zloka 15-22 15. tubbhettha bho ! bhAradharA girANaM yUyamatra bho ! bhAradharA girAM aTuM na jANAha ahijja vee| arthaM na jAnIthAdhItya vedAn / uccAvayAiM muNiNo caraMti uccAvacAni munayazcaranti tAiM tu khettAI supeslaaiN|| tAni tu kSetrANi supezalAni / 15. he brAhmaNo ! A saMsAramAM tame mAtra vANIno bhAra vahI rahyA cho. vedo bhaNIne paNa temano artha jANatA nathI. je muni ucca ane nIca gharomAM bhikSA mATe jAya che teo ja puNyakSetro che. 16.ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI adhyApakAnAM pratikUlabhASI 16 (somadeva-) are o adhyApakone pratikULa bolanArA pabhAsase kiM tu sagAsi amh| prabhASase kiM tu skaashe'smaakm| sAdhu! amArI sa.me tuM zuMvArI-bArInabolI 2yo avi evaM viNassau annapANaM apyetad vinazyatu annapAnaM che ? he nigraMtha ! A annapAna bhalene saDIne nAza na ya NaM dAhAmu tuma niyaMThA ! / / na ca dAsyAmaH tubhyaM nirgrantha ! || - pAme, 55 tane nahi pI. 17. samiIhi majjhaM susamAhiyassa samitibhirmahyaM susamAhitAya guttIhi guttassa jiiNdiyss| guptibhirguptAya jitendriyAya / jar3a me na dAhittha ahesaNijjaM yadi mahyaM na dAsyathA'thaiSaNIyaM kimjjjnnnnaannlhitthlaah?|| kimadya yajJAnAM lapsyadhvelAbham? // 17. (yakSa--) huM samitio vaDe samAhita, guptio vaDe gupta ane jitendriya chuM. A eSaNIya (vizuddha) AhAra jo tame mane nahi Apo, to A yajJo vaDe Aja" tamane yo sAmathaze ? 18.ke ettha khattA uvajoiyA vA ke'tra kSatrA upajyotiSA vA ajjhAvayA vA saha khNddiehi| adhyApakA vA saha khnnddikaiH| eyaM daMDeNa phaleNa haMtA enaM daNDena phalena hatvA kaMThammi ghettRNakhalejja jonnN?|| kaNThe gRhItvA apasArayeyuH ? // 18.(somava-) triya", 2sodhyo, adhyA5 chAtra846. bhArI,sAta bhArI5. bocI pakaDIne A nirNayane ahIMthI bahAra kADhI mUke? 19. ajjhAvayANa vayaNaM suNettA adhyApakAnAM vacanaM zrutvA uddhAiyA tattha bahU kumArA / uddhAvitAstatra bahavaH kumArAH / daMDehi vittehi kasehi ceva daNDaitraiH kazaizcaiva samAgayA taM isiM tAlayaMti // samAgatAstamRSi tADayanti / / 18.adhyAponu kyAna sAmaNIne ghaa9||-140 kumArI tyAM doDI gayA. tyAM pahoMcI daMDA, soTIo ane cAbukothI te RSine mAravA lAgyA. 20.2% auzalinI suMdara putrI bhadrA bhaMDapamA bhanine marAtAM joIne krodhe bharAyelA kumArone zAMta karavA 20. sno tahiM kosaliyassa dhUyA rAjJastatra kauzalikasya duhitA bhadda tti nAmeNa annidiyNgii| bhadreti nAmnA aninditaanggii| taM pAsiyA saMjayaM hammamANaM taM dRSTvA saMyataM hanyamAnaM kuddhe kumAre parinivvavei // kruddhAn kumArAn parinirvApayati // 21. devAbhiogeNa nioieNaM devAbhiyogena niyojitena dinnA mu rannA maNasA na jhaayaa| dattA'smi rAjJA manasA na dhyAtA / nariMdadeviMda'bhivaMdieNaM narendradevendrAbhivanditena jeNamhi vaMtA isiNA sa eso|| yenAsmi vAntA RSiNA sa eSaH // 21.(bhadrA) rAjAo ane Indro vaDe pUjita A te RSi che jemaNe mAro tyAga karyo che. devatAnA abhiyogathI prerita thaIne rAjA vaDe jene mAruM pradAna karAyuM hatuM, paraMtu jeNe manathI ya mane cAhI na hatI. 22. eso hu so uggatavo mahapyA eSa khalu sa ugratapA mahAtmA jiiMdio saMjao bNbhyaarii| jitendriyaH saMyato brhmcaarii| jo me tayA necchai dijjamANi yo mAM tadA necchati dIyamAnAM piuNA sayaM kosalieNa rnaa|| pitrA svayaM kauzalikena rAjJA // 22. A te ja ugra tapasvI, mahAtmA, jitendriya, saMyamI ane brahmacArI che, jeNe mane svayaM mArA pitA rAjA zili. dvArA 14vAmA bhAvI sovA chatAM 55 849ii nahi.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 326 adhyayana 12 : yo 23-30 23.mahAjaso esa mahANubhAgo mahAyazo eSa mahAnubhAga: ghoravvao ghoraparakkamo y| ghoravrato ghoraparAkramazca / mA eyaM hIlaha ahIlaNijjaM mainaM hIlayatAhIlanIyaM mA savve teeNa bhe niddhejjaa|| mA sarvAn tejasA bhavato nirdhAkSIt // 23.A mahAna yazasvI che. mahAna anubhAga (acitya zati) va saMpana. ghorakhatI.. ghora 52|bhaa. 7.38. te avahelanIya nathI. tenI avahelanA na karo nahi to kadAca te potAnA tejathI tamane badhAne bhasmasAta paNa karI nAkhe. 24. eyAI tIse vayaNAI soccA etAni tasyA vacanAni zrutvA pattIi bhaddAi suhAsiyAI / patnyA bhadrAyAH subhASitAni / isissa veyAvaDiyaTThayAe RSevaiyApratyArthaM jakkhA kumaarevinnivaaddyNti|| yakSAH kumArAn vinipAtayanti / / 24.saumya purohitanI patnI madrAnA suM82 vayano sAmanI yakSoe RSinI vaiyAvRtya" (paricaya) karavA mATe kumArone jamIna para pADI nAkhyA. 25.te ghorarUvA Thiya aMtalikkhe te ghorarUpAH sthitA antarikSa asurA tahiM taM jaNaM taalyNti| asurAstatra taM janaM tADayanti / te bhinnadehe ruhiraM vamate tAn bhinnadehAn rudhiraM vamata: pAsittu bhaddA innmaahubhujjo|| dRSTvA bhadredamAha bhUyaH / / 25 ghora rUpa ane raudra bhAvavALA yakSo AkAzamAM rahI te chAtrone mAravA lAgyA. temanA zarIrone kSatavikSata ane temane rudhiranuM vamana karatAM joI bhadrA pharI kahevA lAgI 26.giriM nahehiM khaNaha giri nakhaiH khanatha ayaM daMtehiM khAyaha / ayo dantaiH khAdatha / jAyate yaM pAehiM haNaha jAtatejasaM pAdairhaNatha je bhikkhu avamannaha / / ye bhikSumavamanyadhve // 26 "tame A bhikSanuM apamAna karI rahyA cho te tame nakhe vaDe parvata khodI rahyA ho, dAMta vaDe loDhuM cAvI rahyA ho ane paga vaDe agnine lAta mArI rahyA ho tenAM samAna 27. AsIviso uggatavo mahesI AzIviSa ugratapA maharSiH ghoravvao ghoraparakkamo ya / ghokhato ghoraparAkramazca / agaNiM va pakkhaMda payaMgaseNA agnimiva praskandatha pataGgasenA je bhikkhayaM bhattakAle vheh|| ye bhikSukaM bhaktakAle vidhyatha / / 27.A maharSi AzIviSa labdhi vaDe saMpanna che, kara ugra tapasvI che,? ghora vratI ane ghora parAkramI che. bhikSA samaye tabhemA mirune vyathA poyA patagiyAnA samUhanI mAphaka agnimAM jhaMpApAta karI rahyA che. 28. sIseNa evaM saraNaM uveha zIrSeNainaM zaraNamupeta samAgayA savvajaNeNa tubbhe| samAgatAH sarvajanena yUyam / jai icchaha jIviyaM vA dhaNaM vA / yadIcchatha jIvitaM vA dhanaM vA loga pi eso kviohejjaa|| lokamapyeSa kupito dahet // 28.jo tame jIvana ane dhana IcchatA ho to badhA maLIne, mastaka namAvIne A muninA zaraNamAM Avo. kopAyamAna thAya to A samagra saMsArane bhasma karI zatabhache." 29. avaheDiyapiTusauttamaMge avaheThita-pRSTha-saduttamAGgAt pasAriyAbAhu akmmcetu|| prasAritabAhvakarmaceSTAn nibbheriyacche ruhiraM vamaMte prasAritAkSAn rudhiraM vamata: uDumuhe niggayajIhanette // UrdhvamukhAn nirgatajihvAnetrAn / 28.te chAtrona bhattA pAta26 nabhI gayA, tamanA hAtha DhIlA paDI gayA, teo niSkriya" banI gayA, temanI AMkho phATI ne phATI rahI gaI. temanAM moDhAMmAMthI lohI nIkaLavA lAgyuM. temanAM moM UMcA thaI gayAM. temanI jIbha ane AMkho bahAra nIkaLI AvyAM. 30.te pAsiA khaMDiya kaTThabhUe tAn dRSTvA khaNDikAn kASThabhUtAn u0.te chAtrone 44nI bhAI yezInane te somaheva vimaNo visaNNo ahmaahnnoso| vimanA viSaNNo'tha brAhmaNaH sH| 40 hAsa bhane rAmarAyedo potAnI patnIsahita isiM pasAei sabhAriyAo RSi prasAdayati sabhAryAka: bhuni pAsemAvI.temane prasanna 72vA lAgyo-mate ! hIlaM ca niMdaM cakhamAha bhaMte ! // hIlAMca nindAMca kSamasva bhdnt!|| ame ApanuM je apamAna ane niMdA karI te mATe kSamA
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 327. adhyayana 12: zloka 31-38 31.bAlehi mUDhehi ayANaehiM bAlaimUMDharajJakaiH jaM hIliyA tassa khmaahbhNte!| yad holitAstatkSamasva bhadanta ! / mahapyasAyA isiNo havaMti mahAprasAdA RSayo bhavanti na hu muNI kovaparA havaMti // na khalu munayaH kopaparA bhvnti| 31.bhaMte ! mUDha bALakoe ajJAnavaza ApanuM je apamAna karyuM, temane Apa kSamA karo. RSio mahA kRpALu hoya cha.munimo 542tA nathI.' 32.puci ca iNhica aNAgayaM ca pUrva cedAnIM cAnAgataM ca maNappadoso na me asthi koi| mana:pradoSo na me'sti ko'pi / jakkhA hu veyAvaDiyaM kareMti yakSAH khalu vaiyApRtyaM kurvanti tamhA hu ee nihayA kumArA // tasmAt khalu ete nihatA: kumArAH / / 32.(muni-) bhAsamAnamA pradeSa pasakhA pAnato, atyAre paNa nathI ane AgaLa paNa nahi hoya. paraMtu pakSo mArI vaiyApatya (cAkarI) karI rahyA che. eTalA bhATe 21 mArIne mAra5.yo.' 33. atthaM ca dhammaMca viyANamANA arthaM ca dharmaM ca vijAnantaH tubbhe na vi kuppaha bhuuipnnaa| yUyaM nApi kuSyatha bhUtiprajJAH / tubbhaM tu pAe saraNaM uvemo yuSmAkaM tu pAdau zaraNamupema: samAgayA savvajaNeNa amhe|| samAgatAH sarvajanena vayam / / 33.(somava-) artha 02mane dharbhana nAra bhUtipraza (maMgala-prajJA yukta) Apa kopa nathI karatA. eTalA mATe ame badhA maLIne ApanA caraNomAM zaraNa laI rahyA chIe. 34. acce mu te mahAbhAga ! arcayAmaste mahAbhAga ! na te kiMci na accimo| na te kiMcinnArcayAmaH / bhujAhi sAlimaM kUraM bhuikSva zAlimat kUra nANAvaMjaNasaMjuyaM // nAnAvyaJjanasaMyutam // 34.mahAbhAga! ame ApanI arcanA karIe chIe. ApanuM kaMI paNa evuM nathI ke jenI ame arcanA na karIe. Apa vividha vyaMjanothI yukta zAli-cokhAmAMthI banela bhojana laIne Arogo. 35. imaM ca me asthi pabhUyamannaM idaM ca me'sti prabhUtamannaM taM bhuMjasu amha annugghtttthaa| tad bhukSvAsmAkamanugrahArtham / bADhaM ti paDicchai bhattapANaM bADhamiti pratIcchati bhaktapAnaM mAsassa U pAraNae mahappA // mAsasya tu pAraNake mahAtmA / 35. mAre tyAM puSkaLa bhojana taiyAra che. amane anugRhIta karavA mATe Apa kaMIka khAo. mahAtmA harikezale 'hA' kahI ane eka mAsanI tapasyAnuM pAraNuM karavA mATe bhojana-pAna grahaNa karyuM. 36.tahiyaM gaMdhodayapupphavAsaM tasmin gandhodakapuSpavarSaH divvA tarhi vasuhArA ya vddaa| divyA tasmin vasudhArA ca vRssttaa| pahayAo duMduhIo surehi prahatA dundubhayaH suraiH AgAse aho dANaM ca ghttuN|| AkAze'hodAnaM ca ghuSTam // 36 devoe tyAM sugaMdhita jaLa, pukha ane divya dhananI varSA za. sAzamA bhiDIsane 'masohAna' (AzcarI hAna)-gavI ghossH| . 37. sakkhaM khu dIsai tavoviseso sAkSAt khalu dRzyate tapovizeSaH na dIsai jAivisesa koii| na dRzyate jAtivizeSaH ko'pi / sovAgaputte hariesasAhU zvapAkaputra harikezasAdhuM jasserisA iDi mhaannubhaagaa|| yasyedRzI RddhirmahAnubhAgA // 37. pratyakSa tapano bhali.ma. 26yo cha, tino koI mahimA nathI. jemanI Rddhi AvI mahAna (aciMtya zaktisaMpanna) che te harikezamuni cAMDALanA putra cha. 38.kiM mAhaNA ! joisamArabhaMtA kiM brAhmaNA! jyotiH samArabhamANA! udaeNa sohiMbahiyA vimggaa?| udakena zuddhi bAhyAM vimArgayatha / jaM maggahA bAhiriyaM visohiM yad mArgayatha bAhyAM vizuddhi na taM sudiTuM kusalA vayaMti // na tat sudRSTaM kuzalA vadanti // 38.(muni-) 'prAyo! bhaninosamAraMbha (41) 42tI veNA tame mA (pIthI) zuddhinI bhAMga karI rahyA cho ? je bAhya zuddhinI tame mAMgaNI karI rahyA cho tene kuzaLa loko sudaSTa (samyagadarzana) nathI uheta.144
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 39. kusaM ca jUvaM taNakaTThamariMga sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA / pANAi bhUyAi viheDayaMtA bhujjo vi maMdA! pagareha pAvaM // 40. kahaMcare ? bhikkhu ! vayaMyajAmo ? pAvAi kammAi paNollayAmo ? | akkhAhiNe saMjaya! jakkhapaNr3ayA ! kahaM sujaTThe kusalA vayaMti ? // 41. chajjIvakAe asamArabhaMtA mosaM adattaM ca asevamANA / parihaM ithio mANamAyaM eyaM paritrAya caraMti daMtA // 42. susaMvuDo paMcahiM saMvarehiM iha jIviyaM aNavakaMkhamANo / vo saTTakAo suicattade ho mahAjayaM jayaI jannasi // 43. ke te joI ? ke va te joiThANe ? kA te suyA ? kiMva te kArisaMgaM ? | ehAyate kyarA ? saMti ? bhikkhU ! kareNa homeNa huNAsi joI ? 44. tavo joi jIvo joiThANaM jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kamma ehA saMjamajoga saMtI homaM huNAmI isiNaM pasatthaM // 45. ke te harae ? ke ya te saMtititthe ? kahiMsi hAo va rayaM jahAsi ? / Aikkha saMjaya ! jakkhapUr3ayA ! icchAmo nAuM bhavao sagAse // 328 kuzaM ca yUpaM tRNakASThamagni sAyaM ca prAtarudakaM spRzantaH / prANAn bhUtAn viheThayantaH bhUyo'pi mandAM prakurutha pApam // * kathaM carAmo ? bhikSo! vayaM yajAmaH ? pApAni karmANi praNudAma: ? / AkhyAhi naH saMyata ! yakSapUjita ! kathaM sviSTaM kuzalA vadanti ? // SaDjIvakAyAnasamArabhamANAH mRSA adattaM cAsevamAnAH / parigrahaM striyo mAnaM mAyAM etat parijJAya caranti dAntAH // susaMvRtaH paJcabhiH saMvaraiH iha jIvitamanavakAMkSamANaH / vyutsRSTakAya: zucityaktadehaH mahAyajaM yajate yajJazreSTham // kiMte jyeoti: ? kiMvA te jyotisthAnaM? karate sruvaH ? kiMvA te karISAGgam ? / edhAzca te katarAH ? zAMti: ? bhikSo! katareNa homena juhoSi jyoti: ? // tapojyotirjIvo jyotiH sthAnaM yogAH zruvaH zarIraM karISAGgam / karmedhAH saMyamayogAH zAMtiH homaM juhomi RSINAM prazastam // kaste hRdaH ? kiMca te zAMtitIrthaM ? kasmin strAto vA rajo jahAsi ? AcakSva naH saMyata ! yakSapUjita ! icchAmo jJAtuM bhavataH sakAze // adhyayana 12 : zloka 39-45 38. 'charbha, yUpa (yajJa-staMbha), tRA, DASTha bhane agnino upayoga karatAM-karatAM, saMdhyA ane prAtaHkALe jaLano sparza ratAM DaratA, Azo jane bhUtonI hiMsA ushtaakaratAM, maMda buddhivALA tame vAraMvAra pApa karo cho.' 40. (somaheva - ) 'hebhikSu ! ame Thevu khAyara harIkhe ? yajJa kevI rIte karIe ke jenAthI pApakarmono nAza karI zaDIje ? yakSa-pRSThita saMyata ! Apa jamane batAvo - kuzaLa puruSoe suISTa (zreSTha yajJa)nuM vidhAna kevI rIte aryuche ?' 41.(muni--) 'mana ane IndriyonuM damana karanArA cha jIvanikAyanI hiMsA nathI karatA; asatya ane cauryanuM sevana nathI karatA, parigraha, strI, mAna ane mAyAno parityAga karI vicaraNa kare che.' 42.'je pAMca saMvaro vaDe susaMvRtta hoya che, je asaMyamI jIvananI IcchA nathI karato, je kAyAno vyutsarga kare che, je zuci che ane je dehano tyAga kare chempa, te yajJomAM zreSTha mahAyajJa kare che.' 43. ( somadeva - ) 'bhikSu ! tamArI bhyoti-agni che ? tamAruM bhyoti-sthAna (agni-sthAna) yuM che ? tamArI ghI homavAnI kaDachIo kaI che ? tamArA agnine saLagAvavAnAM saLekaDAM kayAM che ? tamArAM IMdhaNa ane zAMtipATha kyAM che ? tame kayAM homamAMthI jyotine huta (prazita) ro cho ?' 44. (muni) 'taya bhyoti che. va bhyoti-sthAna che. yoga (mana, vacana ane kAyAnI satpravRtti) thI nAkhavAnI kaDachIo che. zarIra agni saLagAvavA mATenAM saLekaDAM che. karma IMdhaNa che. saMyamanI pravRtti zAMtipATha che. A rIte RSi-prazasta (ahiMsa5) homa karuM chuM.' 45. (somadeva - ) 'Apano 66 ( gharo) myo che ? khAyanuM zAMtitIrtha kayuM che ? Apa kyAM nAhIne karmaraja vo cho? he yakSapUjita saMyata! ame ApanI pAsethI jANavA bhAgI chIkhe, Apa jatAvo.'
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 329 adhyayana 12: zloka 46-47 46. banne haNa baMne saMtatiltha dhana : brahma zAMtitIrtha aNAvile attpsnnlese| anAvila AtmaprasannalezyaH / jarhisi hAo vimalo visuddho yasmin snAto vimalo vizuddhaH susIibhUo pajahAmi dosaM // suzItIbhUtaH prajahAmi doSam / / 46 (muni-) 'akaluSita ane AtmAno prasanna lezyAvALo ja dharma mAro hRda (dharo) che. brahmacarya mAruM zAMtitIrtha che, jayAM nAhIne huM vimaLa, vizuddha ane suzItaLa banI karmarajapano tyAga karuM chuM. 51 47. evaM siNANaM kusalehi diTuM etatsnAnaM kuzalaidRSTaM mahAsiNANaM isiNaM pasatthaM / mahAsnAnamRSINAM prshstm| jahisiNhAyA vimalA visuddhA yasmin snAtA vimalA vizuddhAH mahArisI uttama ThANa pattA // maharSaya uttamaM sthAnaM prAptAH // 47.A snAna kuzaLa puruSo dvArA nirdezAyeluM che. A mahAsnAna para che. AthI RSio mATe A ja prazasta che. A dharma-nadamAM nAghelA maharSio vimaLa ane vizuddha banI uttama sthAna (mukti)ne prApta thayA.' -tti mA -ta dravajA -Ama huM kahuM chuM.
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 12: harikezIya 1. cAMDALa kuLa (sovAvuM) bRhavRtti anusAra zvAno artha cAMDALa che.' cUrNikAra anusAra je kuLamAM kUtarAnuM mAMsa pakAvavAmAM Ave che, te 'zvapatti " kahevAya che. zvapAka-kuLanI tulanA vAlmIki rAmAyaNamAM varNita muSTika loko sAthe karavAmAM Ave che. teo zvAnamAMsabhakSI, zabanA vastrono upayoga karanArA, bhayaMkara-darzana-vikRta AkRtivALA ane durAcArI hatA. 2. (mu) cUrNikAra anusAra dharma-adharmanuM manana karanAra muni hoya che. brahavRttikAre sarvaviratinI pratijJA lenArane muni kahela 3. harikezabala (vino) | muninuM nAma 'bala' hatuM ane 'harikeza' temanuM gotra hatuM. nAmanI pahelAM gotrano prayoga thato, tethI karI teo 'harikezabala' nAme prasiddha hatA. 4. (paMtIvadiDavA 7) AmAM traNa zabdo che-prAjya, upAdhi ane upakaraNa. prAjyano artha che-jIrNa ane malina je vastu nimna kakSAnI hoya che, tene prAnta athavA prAnta kahevAmAM Ave che. ahIM te upadhi ane upakaraNa saMbaMdhe vaparAyela che. upadhino artha chesAdhue rAkhavAyogya vastro vagere. te dhArmika zarIrano upakAra kare che, eTalA mATe temane upakaraNa kahevAmAM Ave che. pa. anArya (mAriyA) anAye zabda mULa to jAtivAcaka hato, paraMtu artha-parivartana thatAM-thatAM te AcaraNavAcI banI gayo. uttama AcaraNa karanAra Arya ane adhama AcaraNa karanAra anArya tarIke oLakhAvA lAgyA, brAhmaNone ahIM AcaraNanI dRSTie anArya kahyA che. 6. bIbhatsa rUpavALo ( vive) 'ttirUve-AnAM saMskRta rU5 be thAya che-'vIrUpa' ane 'tarUpa', "vIra'nA aneka artha che-bhAsvara, tejasvI, kAMtiyukta 1. vRtti , patra rU57: zvapA#il:-vADAnA: 6. ejana, patra rU57 : viza: sarvatra rizatavaiva pratIta 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 203 : zayati zvasiti vA zvA zvena balo naam-blaabhidhaanH| pacatIti shvpaakH| 7. ejana, patra rU58 : prAnti-nIuffjanAtvAminAram | 3. tAjIki rAmAvata, zaza 26, 20 8. (ka) 3ttarAdhyayana yU, pR. 204 : 3pa thAta tIrtha pafdha:, 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 203 : manute manyate vA upkrotiityupkrnnm| dharmA'dhAniti muniH| (kha) vRtti, patra 318 : kavi:-vAra: 5. bRhadvatti, patra 357 : muNati-pratijAnIte sarvvaviratimiti eva upakaraNaM-dharmazarIropaSTambhaheturasyeti / muLa: I 9. vRtti , panna 368 !
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 331 adhyayana 12 zloka 6 Ti 7-10 vagere. 'Na'nA artha che-garvayukta, bIbhatsa, DarAmaNuM vagere. prastuta prasaMgamAM A zabda 'mA' 'bIbhatsa rUpavALuMnA arthamAM prayojAyela che. cUrNikAre sIpa'nA be artha karyA che- mahIpa' athavA pizAcanI mAphaka vikRta rItarUpa'.' vRttikAre 'sI' zabdane bIbhatsatAvAcaka mAnyo che. je rIte atyaMta baLatarA karanAra phollIo mATe "zItaLa' (zItaLAno roga) zabdano vyavahAra thAya che, te ja rIte vikRta durdarza rUpavALA mATe "hIrA'no prayoga thayo che." 7. moTA nAkavALo (unA) ' dezya zabda che. teno artha che-AgaLathI moTuM ane phUleluM. harikezabalanuM nAka AvuM ja hatuM. 8. ardhanagna (mAtA) 'momaveno artha 'mavetta'(vastrahIna) paNa thaI zake che, paraMtu ahIM teno artha--alpa ke jIrNa vastravALo che." 9. pAMzu-pizAca (cuDela) jevo (supisAyamUU) laukika mAnyatA anusAra pizAcanAM dADhI, nakha ane rUMvADAM lAMbA hoya che ane te dhULathI kharaDAyelA hoya che. muni paNa zarIranI sArasaMbhALa na rAkhavAthI ane dhULathI kharaDAyelA hovAne kAraNe pizAca jevA lAgatA hatA. pAMza-pizAcano artha cuDela paNa che. 10. (saMdUraM paririya) Ano artha che-gaLAmAM "saMra-TUNa' (ukaraDAmAMthI upADela cIMtharuM) lapeTela, "saMra'no artha che-pAsa, dhULa, rAkha, chANa vagere kUDA-kacarAno Dhagalo, ukaraDo. temAM te ja vastro pheMkI devAmAM Ave che je atyaMta nikRSTa ane anupayogI hoya. muninAM vastro paNa evAM ja hatAM athavA teo pheMkI devA jevAM vastrone paNa grahaNa karatA hatA, eTalA mATe temanA dUSya (vastra)ne saMtara-tuccha' kahevAmAM AvyAM che. muni abhigrahadhArI hatA. je abhigrahadhArI hoya che teo jyAM jAya che tyAM potAnAM vastrone sAthe ja rAkhe che. kyAMya paNa choDIne nathI jatA. eTalA mATe temanAM vastro paNa temanI sAthe ja hatAM.7 vastro muninA khabhA para rAkhelAM hatAM. khabho kaMThano najIkano avayava che. eTalA mATe tene kaMTha ja mAnIne ahIM kaMTha zabdano prayoga thayo che. dira-A paheravAnA arthamAM vaparAto Agamika dhAtu che. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 204 : dittarUve tti, dIptarUpaM prakAravacanaM, adIptarUpa ityarthaH, athavA vikRtena dIptarUpo bhavati pishaacvt| 2. bRhadvRtti, patra 358 : dIptavacanaM tvatibIbhatsopalakSakam / atyantadAhiSu sphoTakeSu zItalakavyapadezavat, vikRtatayA vA durdarzamiti dImamiva diiptmucyte| 3. bRhavRtti, patra 358 : phokkatti dezIpadaM, tatazca phokkA-agre dhUnotratA | 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 204 : omaM nAma stoka, acelao vi omacelao bhavati, ayaM omacelago asarvAMgaprAvRtaH jIrNavAso vaa| 5. bRhavRtti, patra 359 : pAMzunA-rajasA pizAcavad bhUto-jAtaH pAMzupizAcabhUtaH, gamakatvAtsamAsaH, pizAco hilaukikAnAM dIrghazmazrunakharomA punazca pAMzubhiH samavidhvasta iSTaH, tataH so'pi niSparikarmatayA rajodigdhadehatayA caivamucyate / 6. ejana, patra rU51: "saM' fa1, pratAvAjhuM bhasmagomayAgAradimIlaka uvakuruDiketi yAvat, tatra duSyaMvastraM saMkaraduSyaM, tatra hiyadatyantanikRSTaM nirupayogi tAllaukairutsRjyate, tatastatprAyamanyadapi tathoktaM, yadvA ujjhitadharma kamevAsau gRhnnaatiityevmbhidhaanm| 7. uttarAdhyayana , pR. 204: sa bhagavAn anikSiptopakaraNatvAt yatra yatra gacchati tatra tatra taM paMtovakaraNaM kaMThe olaMbettuM gcchi| 8. bRhadvRtti, patra 359 : atra kaNThaikapArzvaH kaNThazabdaH /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 11. (vanAti) 332 A dezya zabda che. cUrNikAre tenA be artha karyA che-- 1. 'cAlyo jA'--evuM tiraskArayukta gamananuM nirdezavacana. 2. A sthAnethI haTI jA. vRttikA2e mAtra bIjo artha ja svIkAryo che. tenuM tAtparya che--amArI AMkho sAmethI dUra thA. 12. anukaMpA karanAra (anupo) anukaMpAno artha che--anurUpa athavA anukULa kriyAnI pravRtti. yakSa muni pratye AkRSTa hato, temane anukULa vartana karato hato, eTalA mATe tene 'anukaMpaka' kahevAmAM Avyo che. 13. hiMduka (abanUsa) vRkSano vAsI (tirucavavAsI) brAhmaNoe munino tiraskAra karyo paraMtu teo kaMI paNa bolyA nahi, zAMta rahyA. te samaye muninA tapathI AkarSAIne temanuM anugamana karanAra, abanUsa vRkSa para rahenAra yakSe je ceSTAo karI te A zlokamAM batAvavAmAM AvI che. muni jyAMjyAM jatA tyAM-tyAM te yakSa adazyarUpe sadA temanI sAthe raheto.5 adhyayana 12 : zloka 7-9 Ti 11-15 cUrNikAra anusAra abanUsanuM eka vana hatuM. tenI vacamAM eka moTuM abanUsanuM vRkSa hatuM. tenA para te yakSa nivAsa karato hato. tenI nIce caitya hatuM. muni temAM dhyAna karatA hatA.' 14. (samo saMnao kaMmayArI) huM zramaNa chuM, saMyamI chuM, brahmacArI chuM. zramaNa te ja hoya che je saMyata hoya che. saMyata te ja hoya che je brahmacArI hoya che. A rIte AmAM hetu-hetumadbhAva saMbaMdha che. 15. dhana ke pacana-pAcana ane parigrahathI (thaLapayALiAo) 4. bRhadvRtti patra 359 : evamadhikSipte'pi tasmina munau prazamaparatayA kiJcidapyajalpati tatsAnnidhyakArI gaNDI gAya vagere copagAM prANIone dhana kahevAmAM Ave che. rAjasthAnamAM atyAre paNa A zabda A arthamAM pracalita che. cUrNikAre parigrahano artha suvarNa vagere karyo che. zAntyAcArya anusAra Ano artha dravya vageremAM thanArI mUrchA--mamatva che.10 1. uttarAdhyayana vRtti, pR. 204 : "brAhi--vruta kRti paribhavagamananirdeza:, tad yathA-khalayassA ucchajjA athavA avasara asmAt sthAnAt / 2. bRhadvRtti, patra 359 : khalAhi tti dezIpadamapasaretyarthe varttate, tato'yamarthaH - asmad dRSTipathAdapasara / 3. (ka) vRttavRtti, patra rU1 : 'anuSa3'tti anuzabdonuruupaarthe tatazcAnurUpaM kampate - ceSTata ityanukampakaHanurUpakriyApravRttiH / (kha) mulavodhA, patra 276 : 'anuppava: '-anubhaziyApravRtti: / tindukayakSo yadaceSTata tadAha / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 204 : sa ca bhagavAn yatra yatra gacchati ta tatrAMtarhito bhUtvA sa yakSaH tendukavRkSavAsI tamanugacchati / 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 204-205 : tassa tiMdugaThANassa majjhe mahaMto tiMdugarukkho, tahiM so bhavati vasati, tasseva hiTThA ceiyaM, jaso sAhU Thito, savvateNa uTThito / 7. uttarAdhyayana vRtti, pR. 206 : : zramaLa: ?, tya: saMvata:| : saMvata: ?, yo brahmacArI / 8. vRttavRtti, patra 360 : dhana catuSpavAti / 9. 3ttarAdhyayana vRLi, pR. 206 : parigraho hirAri 10. vRttavRtti, patra 360 : pathrio dravyAtiSu mUrchA /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 333 adhyayana 12 : zloka 10-11 Ti 16-19 16. khavAI rahyuM che ane bhogavAI rahyuM che (MDuM muktaDuM) ahIM 'vA ane "muna' be dhAtuono prayoga thayo che. sAmAnyapaNe A baMneno prayoga 'khAvuMnA arthamAM thAya che, paraMtu temAM arthabheda paNa che. cUrNi anusAra khAdya khavAya che ane bhojaya bhogavAya che.' bRhadravRtti anusAra 'khAjA' vagere taLelA padArtho khAdya che ane dALa-bhAta vagere padArtho bhojaya kahevAya che. 17. bhikSA-jIvI chuM (nAyabIviU) AnuM saMskRta rUpa 'vAnanI vanas' athavA "jAvananavana bane che. jayAM 'yoninIvana' mAnavAmAM Ave tyAM prAkRtamAM je 'rU'kAra che, te alAkSaNika mAnavo. teno artha che-vAcanA vaDe jIvana calAvanAra. tenuM vaikalpika rUpa "jAvananIvinam' che. tenA prAkRta rUpamAM dvitIyA vibhaktinA arthamAM SaSThI vibhakti che. "cAna-nIvI' arthAt yAcanA vaDe jIvanayApana karavAnA svabhAvavALo. 'nAyaNanIviga'nuM pAThAMtara che 'nAya-gauvaLa' . temAM prathama vibhakti che.' 18. kaMIka vadheluM bhojana (sAvo) cUrNi anusAra Ano artha che--khAI lIdhA pachI baceluM bhojana." vRttimAM Ano artha che-upayogamAM laI lIdhA pachI bAkI baceluM arthAta aMta-prAMta (chAMDeluM) bhojana. aMta-prAMtano eka artha halakuM bhojana paNa thAya che. " 19. eka-pAkSika (vivuM) yajJanuM bhojana mAtra brAhmaNone ApI zakAya che. te brAhmaNetara jAtione ApI zakAtuM nathI, zUdrone to ApI zakAya ja nahi. A mAnyatAnA AdhAre tene 'eka-pAkSika' kahevAmAM Avela che." cUrNikAre ahIM eka prAcIna zloka uddhata karI zUdro pratye karavAmAM AvatA vyavahArano nirdeza karyo che - 'na zUdrAya baliM dadyAt, nocchiSTaM na haviHkRtam / na cAsyopadized dharma, na cAsya vratamAdizet // ' zUdra vyaktine na balinuM bhojana ApavAmAM Ave, na ucchiSTa bhojana ane na to AhutikRta bhojana paNa apAya. tene dharmano upadeza paNa na Apavo joIe ane vrata paNa nahi ApavuM joIe. 1. narAdhyayana vULa, pR. 20 : khAimaM khajjati vA bhojjaM bhujati / 2. vRtti , patra 360: khAdyate khaNDakhAdyAdi, bhujyate ca bhaktasUpAdi / 3. vRtti , patra 360 : "nAthI navinI' tti thAvanena nIva prANadhAraNamasyeti yAcanajIvanaM, ArSatvAdikAraH, paThyate ca'jAyaNajIvaNo' tti, itizabdaH svarUpaparAmarzakaH, tata evaM svarUpaM, yatazcaivamato mahyamapi dadadhvamiti bhAvaH, kadAcidutkRSTamevAsau yAcata iti teSAmAzayaH syAdata Aha, athavA jAnIta mAM yAcanajIvinaM-yAcanena jIvanazIla, dvitIyArthe SaSThI, pAThAntare tu prthmaa| 4. uttarAdhyayana f, g. 206 : viSe-vatra zrA 5. bRhadvRtti, patra 360:zeSAvazeSam-uddharitasyApyuddharitam, antpraaNtmityrthH| 6. (ka) Tdhyayana cULa, pR. 206 : pavaravuM nAma nAbrAhmaNebhyo diiyte| (kha) vR tta, patra 360: : pakSo sAdAttakSano yasya tadekapakSaM, kimuktaM bhavati?-yadasminnupaskriyate na tad brAhmaNavyatiriktAyAnyasmai dIyate vizeSatastu kAyA 7. rAdhyani vRddhi, pR. 206
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 334 adhyayana 12 : zloka 12-14 Ti 20-24 20. pAna (pavi) A zabda sAmAnya pANInA arthamAM vaparAyo nathI. teno artha che-drAkSApAna vagere pAnaka (pINuM). soLamA zlokamAM prayukta "pAna'no artha che kAMjI vagere. juo-dazavaikAlika pAlIka7 nuM TippaNa. 21. AzAthI (mANasAI) jo adhika varasAda thaze to UMcI bhUmimAM sArI upaja thaze ane ocho varasAda thaze to nIcI bhUmimAM sArI upaja thazeAvI AzAthI kheDUta UMcI ane nIcI bhUmimAM bIja vAve che." 22. jAti ane vidyAthI yukta (nAvinnovaveyA) cUrNikAre "vijJA'no artha veda karyo che. teno mata che ke ahIM chaMdaracanAnI daSTie vedanA sthAne vinA'no prayoga karavAmAM Avyo che. 23. puNya-kSetra che (supesAruM) supezatano artha zreSTha athavA prItikara karavAmAM Avyo che. paraMtu A 'supAvavuM (zloka 14)nuM pratipakSI che, eTalA mATe ame teno anuvAda "puNya karyo che. yajJavATanA brAhmaNoe muni harikezane kahyuM-brAhmaNa ja zreSTha kSetra che. te zUdra jAtino che, eTalA mATe veda vagere cauda vidyAothI bahiSkRta che. tuM dAnapAtra banI zake nahi. kahyuM che ke - 'samamabrAhmaNe dAnaM, dviguNaM bahAbandhuSu / sahasraguNamAcArye, anantaM vedapArage // ' -abrAhmaNane ApavAmAM Avela dAna samaphaLavALuM, brAhmaNane ApavAmAM AveluM dAna begaNA phaLavALuM, AcAryane ApavAmAM AveluM dAna hajAragaNA phaLavALuM ane vedanA pAragAmI vidvAnane ApavAmAM AveluM dAna anaMtagaNa phaLavALuM hoya che. bRhadravRttimAM A ja zloka thoDAka pAThabheda sAthe maLe che." 24. ucca ane nIca gharomAM (kaththAvADuM) vyavicAranAM saMskRta rUpo be banI zake che-"vAvana' ane 'vaidratana'. '3vAvava'no artha-UMca-nIca ghara 1. bRhadvRtti, patra 361:'AsasAe'tti AzaMsayA-yadyatyantapravarSaNaM bhAvi tadA sthaleSu phalAvAptirathAnyathA tadA nimnessvityevmbhilaassaatmikyaa| 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 206 : jananaM jAyate vA jAtiH, vedyate'neneti vedaH, vedaupavettA, bandhAnulomyAt vijjovveyaa| 3. (ka) 3ttarAdhyayana cULa, pR. 206 : subhALi....mane prItikaraM vaa| (kha) vRduvRtti, patra 360 | 4. uttarAdhyayana vULa, pR. 206 ! 5. vRtti , patra rUddaza: samamazrotriye dAnaM, dviguNaM brAhmaNabruve / sahastraguNamAcArye anantaM vedapArage //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya adhyayana 12 : zloka 17-18 Ti 25-29 athavA vividha prakAranAM tapa. ucca vrata arthAt bIjA vratonI apekSAe mahAna vrata-mahAvrata. muni UMca-nIca gharomAM bhikSA mATe bhramaNa kare che athavA vividha prakAranA tapo ane mahAvratonuM pAlana kare che. 25. 4 (ajja) AnAM saMskRta rUpa be bane che ane artha paNa be thAya che 377-37-248. ajja Arya-Arya puruSa. 29. kSatriya ( khattA) khattA zab6nAM saMskRta 35 ardha zaDe che- 'kSatrA:' ne 'kSattAH', sAnenA je artha thAya che. 'kSatra' no artha che -kSatriya rajane 'kSattA' no artha che- vaerzasaM2. 27. ( uvajoiyA) upayotino artha che--agninI pAse rahenAra rasoIyo athavA yajJa karanAra. 335 22. 1912 (Gifsuf) A dezI zabda che. AnA traNa artho che--chAtra, stutipAThaka ane aniSedhya. ahIM prathama be arthe prAsaMgika che. cUrNimAM 'caTTA- chAtrA' khevo vADyAMza maNe che.' vRttiyAM 'Di' no artha chAtra haravAmAM bhAvyo che. pa 28. (daMDeNa phaleNa) bRhavRttimAM 'ra4'no mukhya artha 'vAMsanI lAkaDI vagere jevI mAravAnI vastu' ane vikalpe teno artha 'koNIno prahAra' karavAmAM Avyo che. cUrNimAM teno artha 'koNIno prahAra' karavAmAM Avyo che. yUrNimAM 'phala' no artha 'kheDIno prahAra' uravAmAM khAvyo che. bRhaddavRttiyAM 'phala' no bhUNa artha 'lIlAM vagere iNa' karavAmAM Avyo che ane teno vaikalpika artha--muThThIno prahAra-mAnyo che. samavAyAMganI vRttimAM Ano artha--yogabhAvita 1. (5) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 206 : uccAvacaM nAma nAnAprakAraM nAnAvidhAni tapAMsi ahavA uccAvayAni zobhanazIlAni / (4) bRhadvRtti, patra 362 - 363 : uccAvayAiM tti uccAvayAni - uttamAdhamAni munayazcaranti - bhikSAnimittaM paryaTanti gRhANi,.... yadivoccAvacAni - vikRSTAvikRSTatayA nAnAvidhAni, tapAMsIti gamyate, uccavratAni vA zeSavratApekSayA mahAvratAni / 2. bRhadvRtti, patra 363 : ajjatti adya ye yajJAsteSAmidAnImArabdhayajJAnAM yad vA 'ajja' tti he AryA ! | 3. bRhadvRtti, patra 363 : ' kSatrA: ' kSatriyajAtayo varNasaMkarotpannA vA / 4. bRhadvRtti, patra 363-364 : 'uvajoiya'tti jyotiSaH samIpe ye ta upajyotiSasta evopajyotiSkAH - agnisamIpavarttino mahAnasikA Rtvijo vA / uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 207 / bRhadvRtti, patra 364 // 5. 9. 7. jena, patra 364 : ' daNDena' vaMzayaSTyAdinA....yadvA ' daNDene ' ti kUrparAbhighAtena / " 8. uttarAdhyayana cUrNi patra 207 : daNDyate'neneti daNDa: kopparAbhighAtaH / 8. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 207 : phalaM tu pANaghAtaH / 10. bRhadvRtti, patra 364 : 'phalena' bilvAdinA... yad vA muSTiprahAreNa vRddhAH /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi u76 adhyayana 12 : do 23-24, 27[2 30-32 mAtaliMga vagere phaLa-maLe che. hiMdI kozamAM phalano artha talavAra vagerenI dhAra paNa maLe che. bRhadavRttikArano artha aprAsaMgika nathI. 30. (mahAjaso mahANubhAgo ghoravvao ghoraparakkamo) prastuta zlokanAM prathama be caraNomAM A cAra vizeSa zabdo vaparAyA che. temano artha-bodha A pramANe chemhaajso-4no yaza tribhuvanamA viNyAta cha, te mahAyaza' upAya che. mahANubhAgo-bhAgano artha cha mathitya zanti'.dne mahAna mathitya zati prADoyatene 'mAmA' (mahAmAquoll) sevAmai bhASecha. yU1i2 anusAra mA pA6 'mahANubhAvo' cha bhane tenomartha cheanugraha ane niyA 42vA mATe samartha.' ghoravvao-4 atyaMta dudhara mahAvrato paa29|| 42kha cha, tene cokhata' vAmAM Avecha.5 ghoraparakkamo-nAma pAya vagairene tavA mATenuM prayu2 sAmartha hoya tene dho2-52||AUMm' sevAmAM Ave che. humo14|50nu 'ghoraparakkamA' Tip5. 31. vaiyAkRtya (pazyiyA) (veyAvaDiya) ma bhanu vi.24thAya tene 'vedAvaDita' stanvi Ave che, 25 me 2||pelii vyutpatti cha." zAntyAyArthe tenu saMskRta 35 'vaiyAvRttya' thu cha. mA bhane u2|| domai 'vaiyAvRttya'no prayoga prtynaa:-nivaa29|| (virodhAthI. 215)nA arthamA yo cha. 'vaiyApattya' bhane 'vaiyAvRttya'nI vizeSa rI bhATe mI-zArA hanu Tipaesa. 32. mAzIviSa-sabpithI saMpanna cha (AsIviso) AzIviSa-labdhi eka yoga-janya vibhUti che. tenA dvArA vyakti anugraha ane nigraha karavA mATe samartha banI jAya che. teno bIjo artha che-A muni AzIviSa sarpa jevA che. je sarpanI avahelanA kare che te mRtyu prApta kare che, te ja rIte muninI avahelanA karanArane paNa maravuM paDe che. 1. samavAyAMga 30, vRtti pR. 50: phalena-yogabhAvitena maatulinggaadinaa| 2. vizeSAvazyaka bhASya, 1064 : tihuyaNavikkhAyajaso mhaajso| 3. (7) vizeSAvazyaka bhASya, 1063 : bhAgo ciMtAsattI, sa mahAbhAgo mahappabhAvo ti / (4) bRhadvRtti, patra 365 : mahAnubhAga:-atizayA cintyshktiH| 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR.208 : aNubhAvaNAma zApAnugraha saamrthym| 5. bRhadvRtti, patra 365 : 'ghoravrato' dhRtAtyantadurddharamahAvrataH / 6. melana, patra 365 : 'ghoraparAkramazca' kaSAyAdijayaM prati raudrsaamrthyH| 7. uttarAdhyayana cUrNi, pR.208: vidArayati vedArayati vA karma vedaavdd'itaa| 8. (4) bRhadvRtti, patra 365 : veyAvaDiyaTThayAe'tti sUtratvA dvaiyAvRttyArthametat pratyanIkanivAraNalakSaNe prayojane vyAvRttA bhavAma ityevmrthm| (4) mena, patra 368 : vaiyAvRttya-pratyanIkapratighAta ruupm| 8. bRhavRtti, patra 366 : Asyo-daMSTrAstAsu viSamasyetyA sIviSa:-AsIviSalabdhimAn, zApAnugrahasamartha ityarthaH, yadvA AsIviSa iva AsIviSaH, yathAhitamatyantamavajAnAno mRtyumevApnoti, evamenamapi munimavamanyamAnAnAmavazyaM bhAvi mrnnmityaashyH|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 337 adhyayana 12 : zloka 28-29 Ti 33-35 tattvArthavArtika anusAra 'mAsyavipa' ane 'gAviSa' e baMne judI-judI labdhio che. ugra viSathI mizrita AhAra jenA moMmAM jaIne nirviSa banI jAya che athavA jemanA moDhAmAMthI nIkaLelAM vacano sAMbhaLavAmAtrathI mahAviSa vyApta vyakti nirviSa banI jAya che, teo 'mAsyaviSa' che. je prakRSTa tapasvI yatinA 'marI jAva' evA zApathI vyakti tarata marI jAya che, teo vipa' che. uzano eka artha IcchA paNa thaI zake che. jenI IcchA viSa banI jAya che tene AzIviSa kahevAmAM Ave che. evuM jovAmAM AvyuM che ke koI-koI manuSyanI IcchA (phiTakAra)thI makAna paDI jAya che. 33. ugra tapasvI che (tavo) je eka, be, traNa, cAra, pAMca pakhavADiyA athavA mAsa vagerenA upavAsa-yogamAMthI koI eka upavAsa-yogano AraMbha karI jIvanaparyata teno nirvAha kare che, tene 'ugra tapasvI' kahevAmAM Ave che. 34. (nora fu ....) muni kupita thAya to samagra vizvane bhasma karI zake che. vAcakanuM maMtavya che- tpA-toprAnastavat praatana tenalaivartapa- jevI rIte pralayakALano ugra agni prajavalita thAya che, tevI ja rIte A tapasvI munio potAnI taijasa zaktithI yukta hoya che. eka Dokika ukti paNa pracalita che 'na tad dUraM yadazveSu, yaccAgnau yacca mArute / viSe ca rudhiraprApte, sAdhau ca kRtanizcaye // ' -azva, agni ane pavana mATe kaMI paNa dUra nathI hotuM. je viSa lohImAM bhaLI jAya che, tenA mATe mAravuM saraLa banI jAya che. tevI ja rIte saMkalpavAna muni mATe kaMI paNa alabhya nathI hotuM.' 35. niSkriya ( H) bRhadavRttimAM AnA be artha maLe che- (1) jemanA kAryanI hetubhUta ceSTAo aTakI gaI hoya. (2) jemanI yajJanA agnimAM IdhaNa vagere nAkhavAnI pravRtti baMdha thaI gaI hoya.5 1. tattvArtha rAjavArtika, pR. 203 : ugraviSasaMpRkto'pyAhAro yeSAmAsyagato nirviSIbhavati yadIyAsyanirgatavacaH zravaNAdvA mahAviSaparItA api nirviSIbhavanti te AsyAviSAH / 2. ejana,pR. 203-4:pravRSTatapovanA thato vaMtUvane priyasthati sa tatkSaNa eva mahAviSaparIto mriyate, te aasyvissaaH| 3. ejana, pR. 203 : tapotizataH savidya-3-rIta mahA-ghora tapo-vIrapara - hArvavat : vaturthasssstthaassttmdshmdvaadshpkssmaasaadynshnyogessvnytmyogmaarbhy AmaraNAdanivartakA ugrtpsH| 4. (ka) uttarAdhyayana vULa, pR. 2015 (kha) vRtti , patra rUdchA 5. bRhadvRtti, patra 367 : akarmaceSTAzca-avidyamAnakarma hetuvyApAratayA prasAritabAhvakarmaceSTAstAn, yadvA kriyanta iti karmANi-agnau samitprakSepaNAdIni tadviSayA ceSTA karmaceSTeha vRtti
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraxyaNANi 338 adhyayana 12 zloka 33, 35, 37 Ti 36-4) 36. ( nira) niriya-A dezI zabda che. cUrNikAre Ano artha nita'-'bahAra nIkaLeluM ane vRttikAre 'prasArita' evo karyo che. 37. artha (satya) | 'artha zabdanA aneka artho che-prayojana, adhyAtmazAstranuM pratipAdya athavA abhidheya vastu, satya, dhana vagere. vRttimAM be artho maLe che-vastu ane abhidheya. artha roya hoya che, eTalA mATe teno eka artha-badhI vastuo thaI zake che. paraMtu ahIM prakaraNavaza zubha-azubha karyo ke rAga-dveSanA phaLane "artha' kahevAmAM Avela che. athavA zAstronuM pratipAdya-A arthamAM paNa te prayukta thaI zake che. ahIM 'artha' zabda 'satya'nA arthamAM prayukta che. 38. bhUtiprajJa (bhUpatra) bhUtinA traNa artha karavAmAM AvyA che-maMgaLa, vRtti ane rakSA. prajJAno artha che te buddhi jenA vaDe pahelAMthI ja jANI levAya che. jenI buddhi sarvottama maMgaLa, sarvazreSTha vRddhi athavA sarvabhUta-hita mATe pravRtta hoya, te "pUtiprajJa' kahevAya che." 39. pracura bhojana (mUyamanna) ahIM pracura anna vaDe yajJamAM banelA pUDalA, khAjA vagere badhA khAdya padArtho levAno munine anurodha karavAmAM Avyo che. cokhAnA banelA bhojanane saumAM mukhya mAnavAmAM AvatuM hatuM. eTalA mATe pAchaLanA zlokamAM tene mATe judo ja anurodha karavAmAM Avyo che." 40. jAtino koI mahimA nathI ( vIsa nAvila ) jaina-darzana anusAra jAtivAda atAttvika che. bhagavAna mahAvIre kahyuM -eka jIva aneka vAra ucca gotramAM utpanna thayo ane aneka vAra nIca gotramAM janmyo, eTalA mATe na koI nAno che ane na koI moTo. manuSya potAnAM karmo vaDe brAhmaNa bane che, karmo vaDe kSatriya, karmothI vaizya thAya che ane karmothI ja zUdra manuSyanI surakSA tenAM jJAna ane AcAra vaDe thAya che, jAti ane kuLa vaDe nahi. bhagavAna mahAvIre evuM kyAreya svIkAryuM nathI ke brAhmaNa jAtimAM utpanna vyakti bhalene game teTalI 1. uttarAdhyayana cULa, . ra01 : fmatti-nitimatyartha: I 2. vRtti , patra rUd7: nirivatti prasArita.... / u. bRhadvRtti, patra 368 : aryata ityartho-jJeyattvAtsavvameva vastu, iha tu prakramAcchubhAzubhakarmavibhAgo rAgadveSavipAko vA parigRhyate, yadvA artha:-abhidheyaH sa cArthAcchAstrANAmeva tam / 4. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pR. 220 : pUrti maMjanaM vRddhiH rakSA, prAra(va) sAtha manati prajJA, tatra maMDAtre sarvamaMgalottamA'sya prajJA, anantajJAnavAnityarthaH, rakSAyAM tu rakSAbhUtA'sya prajJA sarvalokasya sarvasattvAnAM vI. (5) bRhadvRtti, patra 368 : bhUtirmaMgalaM vRddhi rakSA ceti vRddhAH, prajJAyate'nayA vastutattvamiti prajJA, tatazca : bhUtiH - maMgalaM sarvamaMgalottamatvena vRddhirvA vRddhi viziSTatvena rakSA vA prANirakSakatvena prajJA-buddhirasyeti mUtiprA: 5. vRvRtti, patra rUddara : bhUta' prapuramanna-maU - khaNDakhAdyAdi samastamapi bhojanaM, yatprAk pRthagodanagrahaNaM tattasya sarvAnnapradhAnatvakhyApanArtham / 6. AyAro 2149 : se asaiM uccAgoe / asaI NIAgoe : no rIrNa, La arijo...! 7. uttarAdhyayana, rArU?. sUtrakRtAMga, 1 / 13 / 11 : na tasya jAI va kulaM va tANaM, nannattha vijjAcaraNaM suciNNaM /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 339 adhyayana 12: zloka 38 Ti 41-44 duSyavRtti kare to paNa zreSTha che ane zUdra jAtimAM utpanna thayelI vyakti bhalene game teTalI tapazcaryA kare nIca che. vastutaH vyaktinI uccatA ane nIcatAnI kasoTI tapa, saMyama ane pavitratA che, jAti nahi. je jeTalo AcAravAna che, te teTalo ja ucca che ane je jeTalo AcAra-bhraSTa che, te teTalo ja nIca che. pachI bhalene te jAtie brAhmaNa hoya ke zUdra zUdra jAtimAM utpanna thavAthI te jJAnano adhikArI nathI te paNa mAnya nathI. brAhmaNa paraMparA anusAra brAhmaNo mATe zUdrane vedonuM jJAna ApavAnI manAI hatI. laMkAmAM vilApa karatI sItA kahe che- huM anArya rAvaNane potAno prema ema ja ApI zakatI nathI. jevI rIte brAhmaNa zudrane maMtrajJAna ApI zakato nathI. jaina saMghamAM dIkSita thaIne je rIte brAhmaNa, kSatriya ane vaizyone sAdhanA karavAno adhikAra hato, tevI ja rIte zUdrone paNa hato. harikezabala muni tenuM eka javalaMta udAharaNa che. 41. bahArathI (pANIthI) zuddhi karI (diMvariyA) pavano artha che-zuddhi-nirmaLatA. zodhi be prakAranI hoya che-dravyazodhi ane bhAva-zodhi. malina vastrone pANIthI dhovAM te dravya-zodhi che ane tapa, saMyama vagere vaDe ATha prakAranA karma-maLonuM prakSAlana karavuM te bhAva-zodhi che. dravya-zodhi bAhya-zodhi hoya che. tenuM koI dhArmika mUlya nathI. vAcakapravare lakhyuM che? 'zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA, bhAvazuddhyAtmakaM zubhaM / jalAdizaucaM yatheSTaM, mUDhavismApakaM hi tat // ' 42. (%i) Ano prayoga be arthamAM thAya che ane pRSTha. ahIM te pa-niMdA ke tiraskAranA arthamAM prayukta che." 43. kuzaLa loka (sanA) 'sunAtIti zataH--je kuza vAsa kApe che te kuzaLa kahevAya che. Avo A zabdanI vyutpattilabhya artha che. cUrNimAM 'jzattano artha-karma-baMdhanane kApanAra evo karavAmAM Avyo che." vRtti anusAra kuzaLa te che je tattva-vicAraNAmAM nipuNa che. 44. (zloka 38) prastuta zlokanuM cothuM pada che-" tuM suviTuM sattA vayaMti' tathA cAlIsamA zlokanuM cothuM pada che- te sugaTuM satA vayaMti'. "sunakuMnuM saMskRta rUpa che-"zu-phaI (fsvachaM) ane artha che-zreSTha yajJa, prastuta zlokanA cothA pAdano paNa A ja artha abhipreta che. eTalA mATe "viTuMnA sthAne "sugaTuM athavA "sukuM pAThanI saMbhAvanA karI zakAya che. cu. suviTuM pAThanI ja vyAkhyA karAI che. 1. vAvIya rAmAya, pAradApa : mAd 7 vAdaHypravA tumalaM dvijo maMtramivAdvijAya / 2. bRhadvRtti, patra 370 : 'sohiM' ti zuddhi nirmalatAm / u. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 211 : duvidhA sodhI-davvasodhI bhAvasodhI ya, davvasodhI malinaM vastrAdi pAnIyena zuddhyate, bhAvasodhI tavasaMjamAdIhiM aTThavihakammamalalitto jIvo sodhijjati, adavvasodhI bhAvasodhI bAhiriyaM, jaM taM jaleNa vAdira | 4. vRvRtti, patra rU70 | pa. sattAdhyayana yUjhi, pR.220 :viMda veve puchAya vakRti, khevo niMdA, ettha nidaae| 6. uttarAdhyayana vULa, pR. 22 : gaTTA vaE....nUnaMtIti sanI I 7. vRddhatvRtti, patra rU70 : vazabhA:vivAre prati nipuII: I
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajjIyaNANi (2) mRSAvAda-virati. (3) adattAdAna-virati. 45, (musaMvuDo pati saMvahiM, voTTuAo muttattaveo) susaMvuDo-jenAM prANAtipAta vagere AzravadvAro aTakI gayA che, tene 'susaMvRta' kahevAmAM Ave che. paMcatti saMvarasiMvaranA pAMca prakAra A pramANe che-- (1) prANAtipAta-virati. (4) maithuna-virati. (5) parigraha-virati. 340 adhyayana 12 : zloka 42-43 Ti 45-47 vonadRAo-jeNe vividha athavA viziSTa prakAre kAyAno utsarga karyo hoya, tene vyutkruSTa vAya' kahevAmAM Ave che. sunnattavehno--je gRhIta vratomAM doSa na AvavA de--akaluSita-vrata hoya, tene 'zuddhi' kahevAmAM Ave che. jeNe dehanAM pratirma (zaNagAravAnI kriyA)no tyAga karyo hoya, dehanI sArasaMbhALa tyajI dIdhI hoya, tene 'catta-ve' kahevAmAM Ave che. vizeSa jANakArI mATe juo--dazavaikAlika 1013nuM TippaNa. 46, mahAyajJa (mahAnayuM) cUrNi ane vRttimAM 'mahAnaya'no artha mahAna jaya maLe che. paraMtu 'naLaseg' vizeSaNa-pada che. eTalA mATe 'mahAnaya'nuM saMskRta rUpa 'mahAyajJa' thavuM joIe. yajJomAM mahAyajJa ja zreSTha mAnavAmAM Ave che. 'tha'kArano 'na'kAra ane jJa'kArano lopa tathA teno 'ca'kArAdeza karavAthI 'mahAyajJa' rUpa banI jAya che. 1. vRttavRtti, patra 302 : sujI saMvRtta:-sthagitamamamtAzravadvAra: susaMskRtaH / 2. (ka) uttarAdhyayana vRLi, pR. 22 : 'vosaTTA'' vividhamutsRsstto viziSTa vizeSeNa vA utsRSTaH kAyaH - zarIram / (kha) vRttavRtti, patra rU71 : vyutkRSTo--vividha pAvizessenn vA parISahopasargasahiSNutAlakSaNenotsRSTaH- tyaktaH kAya:- zarIramaneneti vyutsRSTakAyaH / 3. (ka) uttarAdhyayana vRddhi, pR. 22 : zrutti: anAzrava: 47. ghI nAkhavAnI kaDachIo (su) AnuM saMskRta rUpa 'suva' ane artha che-yajJamAM AhUti ApatI veLAe agnimAM ghI nAkhavA mATenuM pAtra-vizeSa. 'suva' (kaDachI) khadiranA (kAthAnA) lAkaDAmAMthI banAvavAmAM AvatI. tenA be prakAra hatA-- 1. adharA suva--tene upabhRta kahevAmAM AvatI. te zatrupakSIya ane nIce rAkhavAmAM AvatI. 2. uttarA suva--tene juhU kahevAmAM AvatI. te yajamAnapakSIya ane upabhRtathI upara rAkhavAmAM AvatI. vizeSa vivaraNa mATe juo--abhidhAna-ciMtAmaNi koza 33 492no vimarza. akhaNDacaritra ityarthaH / (kha) vRttavRtti, patra rU76 : zuci:-anuSavrata: / 4. (ka) uttarAdhyayana vRtti, pR. 229 : cattaveva catta veho nAma niSpratikarmmazarIraH / (kha) vRttavRtti, patra 276 : cartAvejI atyantanitikrmmaa / 5. jA. zrau. sU / / 40 : plAvi: dhruva: / 6. zatapathabrAhvaLa 604 / 4 / %08, 12 /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikezIya 341 adhyayana 12 : zloka 45-46 Ti 48-49 48. zAMtitIrtha (tititye) cUrNikAra ane bRhadravRttikAre saMtino artha-zAMti athavA "nti' (dhAtunuM bahuvacana) karyo che. teno artha zAMti mAnIe to "tIrtha'mAM ekavacana che. "nti' kriyA mAnIe to bahuvacana che. bRhadravRtti anusAra tIrthano artha 'puNyakSetra' athavA 'saMsArasamudrane taravAnA upAyarUpa ghATa che. cUrNi anusAra tIrthanA be bheda che-dravya-tIrtha ane bhAva-tIrtha. prabhAsa vagere dravya-tIrtha kahevAya che ane brahmacarya bhAva-tIrtha athavA zAMti-tIrtha kahevAya che. 2 AgaLanA zloka (46)mAM sUtrakAre svayaM brahmacaryane zAMti-tIrtha mAnyuM che. zAntAcArye A prasaMge teno artha AvI rIte karyo che-'tu pratyayano lopa tathA brahmacarya ane brahmacArIno abheda mAnI levAthI A pramANe thAya che, ke brahmacArI tIrtha che. A arthamAM 'vire mAM vacana-vyatyaya mAnavo paDaze. 49. AtmAnI prasanna vezyAvALo (mattapanna) cUrNimAM pIta Adi legyAone prasanna mAnavAmAM Avela che. legyA be prakAranI hoya che--zarIra-lezvA (AbhAmaMDaLa) ane Atma-lezyA (bhAva-dhArA). "sattapasannataise-A pada vaDe Atma-lezyAnuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. zarIranI vezyAo azuddha hovA chatAM paNa AtmAnI lezyAo zuddha hoI zake che. zarIranI vezyAo zuddha thavA chatAM AtmAnI leNyA zuddha ane azuddha-baMne prakAranI hoI zake che. 'satta' zabda pAMca arthamAM prayojAya che-AtmA, ISTa, kAMta, priya ane manojJa. cUrNimAM ''no mukhya artha AtmA ane vaikalpika artha ISTa karavAmAM Avyo che. pati vagere lezyAo ISTa hoya che, te zuddha vezyAo che. azuddha vezyAo (kRSNa vagere) ISTa nathI hotI. vRttikAre "pasanna'no artha_vizuddha ane 'satta'no artha-AtmA karyo che. temaNe 'satta'nuM saMskRta rUpa 'mA' mAnIne tenA be artha vadhu ApyA che-hitakara ane prApta." | 'sattapanna'nuM saMskRta rUpa "mAtmaprasannattezya:' athavA "maHprasannatvezya:' thAya che. vezyA prasanna (dharma) ane aprasanna (adharma)-ema be prakAranI hoya che. AtmAnI prasanna-sarvathA akaluSita lezyA jyAM hoya che, tene prasanna-lezya kahevAmAM Avela che. Akha-puruSa dvArA prasanna-lezyAnuM nirUpaNa thAya athavA jyAM prasanna-lezyA prApta thAya te dharma athavA zAMti-tIrthane 'Atma-prasanna-lezya' kahevAmAM Avela che. 3. vRtti , patra rU73 : drati-dIvarya zaktitIrtha...athavA brahmeti brahmacaryavaMto matublopAd abhedopacArAd vA sAdhava ucyante, subbyatyAccaikavacanaM, saMti-vidyante tIrthAni mameti 1. (ka) 3ttarAdhyayana vUf, pR. 22: saMtatiltha' nizAnaM zAMtiH, zAMtireva tIrthaH, athavA santIti vidyante, katarANi saMti titthANi? (5) bRhadvRtti, patra 373 : saMtititthe tti kiM ca te tava zAntya pApopazamananimittaM tIrtha-puNyakSetraM zAntitIrtham, athavA kAni ca kiM rUpANI te-tava santi vidyante tIrthAni saMsAro ddhitrnnopaaybhuutaani| 2. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 212:titthaM duvihaM-davvatitthaM bhAvatitthaM ca, prabhAsAdIni dravyatIrthAni, jIvAnAmuparodhakArInItikRtvA na zAntitIrthAni bhavaMti, yastu AtmanaH pareSAM ca zAntaye tad bhAvatIrthaM bhavati, brahma eva zAntitIrtham / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 212 : zarIralezyAsu hi azuddhAsvapi AtmalezyA zuddhA bhavaMti, zuddhA api zarIralezyA bhajanIyA, athavA atta iti iSTAH, tAzca pItAdyAH, tAzca zuddhAH, aniSTAstu maUttAgo, 3 di-ThThA vaMtA piyA maryTI. I 5. bRhadvRtti, patra 373 /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhaNANi 342 adhyayana 12 : zloka 47 Ti 50-5ra 50. karma-raja (phorsa) cUrNikAre Ano artha "pApa" ane vRttikAre 'karma karyo che. karma vizuddha AtmAne paNa dUSita karI de che, eTalA mATe te doSa che. 51. (zloka 46) mahAtmA buddha paNa jaLasnAnane dhArmika mahattva nathI ApyuM. temaNe paNa dhArmika mahattva Atmika-zuddhine ja ApyuM che. A viSayamAM majhimanikAyano nIceno prasaMga suMdara prakAza pADe che - te samaye suMdarika bhAradvAja brAhmaNa bhagavAna pAse thoDe dUra beTho hato. tyAre suMdarika bhAradvAja brAhmaNe bhagavAnane Ama kahyuM gautama ! zuM Apa snAna mATe bAhukA nadIe Avazo ? brAhmaNa ! bAhukA nadIe zuM levAnuM che? bAhukA nadI zuM karaze? he gautama! bAhukA nadI lokamAnya (loka-saMmata) che, bAhukA nadI bahu loko dvArA pavitra (puNya ApanArI) manAya che. ghaNA badhA loko bAhukA nadImAM potAnAM) karelAM pApa vahAvI de che. tyAre bhagavAne suMdarika bhAradvAja brAhmaNane gAthAomAM kahyuM- bAhukA, avikakka, gayA ane suMdarikAmAM, sarasvatI ane prayAga tathA bAhumatI nadImAM; kALA karmovALo mUDha bhale nitya hAya, (paraMtu) zuddha nahi thAya, zuM karaze suMdarikA, zuM prayAga, ane zuM bAhulikA nadI? (ta) pApakarmI = kRta kilveiSa duSTa narane zuddha nathI karI zakatAM. zuddha (nara) mATe sadAye phalga che, zuddhane mATe sadAya uposatha che, zuddha ane zucikarmAnAM vrato sadAya pUrA thatAM rahe che. brAhmaNa ! eTaluM ja nahi, badhA prANIonuM zrema kara. jo tuM jUThuM nathI bolato, jo prANa haNato nathI, jo vagara ApeluM leto nathI, (a) zraddhAvAna matsara-rahita che, (to) gayA jaIne zuM karIza? zudra jaLAzaya (= upAdAna) paNa tArA mATe gayA che. para. mahAsnAna che (mahasipavi) Ano zAbdika artha che--mahAsnAna arthAt zreSTha snAna. cUrNikAre Ano lAkSaNika artha-samasta karmono kSaya karyo che." 1. uttarAdhyayana , pR. 222 : Dhosati pApa 2. vRdatta, patra rU7rU : roSa-varSa 3. niya, za? I7, pR. 26 | 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 212 : mahAsiNANaM NAma savva kmmkkho|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ terasamaM ajjhayaNaM cittasaMbhUijjaM teramuM adhyayana citra-saMbhUtIya
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayanamAM citra ane saMbhUtanA pArasparika saMbaMdha ane visaMbaMdhanuM nirUpaNa che, eTalA mATe AnuM nAma "vitta pUrUkyuM 'vitra-saMpUtIya' che.' te kALe ane te samaye sAketa nagaramAM caMdrAvataMsaka rAjAno putra municaMdra rAjaya karato hato. rAjayano upabhoga karatAMkaratAM tenuM mana kAma-bhogothI virakta banI gayuM. teNe muni sAgaracaMdra pAse dIkSA grahaNa karI, te potAnA gurunI sAthe-sAthe dezAMtara jaI rahyo hato. eka vAra te bhikSA levA mATe gAmamAM gayo, paNa sArthathI chUTo paDI gayo ane eka bhayAnaka aTavImAM jaI caDyo. te bhUkha ane tarasathI vyAkuLa thaI rahyo hato. tyAM cAra gopAlaputro gAyo carAvI rahyA hatA. temaNe muninI avasthA joI. temanAM mana karuNAthI bharAI gayAM. temaNe muninI paricaryA karI. muni svastha banyA. cAreya gopAlaputrone temaNe dharmano upadeza Apyo. cAreya bALako pratibuddha thayA ane muni pAse dIkSita thayA. teo badhA AnaMdapUrvaka dIkSAparyAyanuM pAlana karavA lAgyA. paraMtu temAMthI be munionA manamAM melA kapaDAnA viSayamAM jugupsA rahevA lAgI. cAreya devagatimAM gayA. jagasA karanArA baMne devalokamAMthI zruta thaIne dazapura nagaramAM zAMDilya brAhmaNanI dAsI yazomatInI kUkhe yugala rUpe janmyA. teo yuvAna banyA. ekavAra teo jaMgalamAM potAnA khetaranI rakSA mATe gayA. rAta paDI gaI. teo eka vaDanA jhADa nIce sUI gayA. acAnaka ja vRkSanI bakholamAMthI eka sApa nIkaLyo ane ekane DaMkha mArI cAlyo gayo. bIjo jAgyo. tene A vAtanI khabara paDI. tatkALa te sApanI zodhamAM nIkaLI paDyo. te ja sarpa tene paNa Dasyo. baMne marIne kAliMjara parvata upara eka mRgalInA peTe yugala rUpe janmyA. ekavAra baMne mugo AjubAjumAM carI rahyA hatA. eka zikArIe eka ja bANa vaDe baMnene mArI nAkhyA. tyAMthI marIne teo gaMgA nadInA tIre eka rAjahaMsInA garbhamAM AvyA. yugala rUpamAM janmyA. teo yuvAna banyA. teo baMne sAthesAthe ghUmI rahyA hatA. ekavAra eka mAchImAre temane pakaDyA ane garadana maraDI mArI nAkhyA. te samaye vArANasI nagarImAM cAMDALono eka adhipati raheto hato. tenuM nAma hatuM bhUtadatta. te khUba samRddha hato. pelA baMne haMso marIne tenA putra rUpe janmyA. temanA nAma citra ane saMbhUta pADavAmAM AvyA. baMne bhAIomAM apAra sneha hato. te samaye vArANasI nagarImAM zaMkharAjA rAjaya karato hato. namuci teno maMtrI hato. ekavAra tenA koI aparAdhanA kAraNe rAjA tenA para kopAyamAna thayo ane tenA vadhanI AjJA karI. cAMDALa bhUtadattane A kAma soMpavAmAM AvyuM. teNe namucine potAnA gharamAM saMtADI dIdho ane kahyuM-'maMtrI ! jo Apa mArA gharanA bhoMyarAmAM rahIne mArA baMne putrone bhaNAvavAnuM svIkArazo to huM Apano vadha nahi karuM.' jIvananI AzAthI maMtrIe vAta mAnI lIdhI. have te cAMDALanA putro-citra ane saMbhUta-ne bhaNAvavA lAgyo. cAMDALapatnI namucinI sevAcAkarI karatI hatI. keTaloka samaya vItyo. namuci cAMDALa-strImAM Asakta banyo. bhUtadatte A vAta jANI lIdhI. teNe namucine mAravAno vicAra karyo. citra ane saMbhUta baMne potAnA pitAno vicAra jANI gayA. guru pratyenI katajJatAthI prerita thaIne temaNe namucine kyAMka bhAgI javAnI salAha ApI. namuci tyAMthI bhAgato-bhAgato hastinApuramAM Avyo ane cakravartI sanatakumArano maMtrI banI gayo. citra ane saMbhUta moTA thayA. temanuM rUpa ane lAvaNya AkarSaka hatuM. teo nRtya ane saMgItamAM pravINa banyA. vArANasInA loko temanI kaLA para mugdha hatA. eka vAra madana-mahotsava Avyo. aneka gAyakaToLIo madhura rAga AlApI rahI hatI ane taruNa-taruNIonA aneka gaNo nRtya karI rahyA hatA. te samaye citra-saMbhUtanI nRtyamaMDaLI paNa tyAM AvI pahoMcI. temanuM gAna ane nRtya sahuthI adhika 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 332 : cittasaMbhUAuM veaMtoM, bhAvao a naayvvo| tatto samuTThiamiNaM, ajjhayaNaM cittasaMbhUyaM //
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 346 adhyayana 13 : Amukha manoramya hatuM. temane sAMbhaLIne ane joIne badhA loko temanI maMDaLI tarapha kheMcAI AvyA. yuvatIo maMtramugdha jevI banI gaI. badhA tanmaya banI gayA hatA. brAhmaNoe A joyuM. manamAM ISya pedA thaI. jAtivAdanI ADa laI teo rAjA pAse gayA ane saghaLo vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. rAjAe baMne mAtaMgaputrone nagaranI bahAra niSkAsita karyA. teo baMne bIje cAlyA gayA. keTaloka samaya vItyo. eka vakhata kaumudI-mahotsavanA avasare baMne mAtaMga-putro pharI nagaramAM AvyA. teo moM para kapaDuM DhAMkI mahotsavano AnaMda mANI rahyA hatA. cAlatAM-cAlatAM temanA moDhAmAMthI saMgItanA sUro nIkaLI paDyA. loko stabdha banI gayA. teo te baMnenI pAse AvyA. AvaraNa khaseDatAM ja teo temane oLakhI gayA. temanuM lohI IrSAthI UkaLI gayuM. 'A to cAMDAlaputro che'--evuM kahI temane lAto ane lapaDAko mArI nagaramAMthI bahAra kADhI mUkyA. teo bahAra eka udyAnamAM AvI rahyA. temaNe vicAryuM-'dhikkAra che amArA rUpa, yauvana, saubhAgya ane kaLA-kauzalyane ! Aja ame cAMDALa hovAne kAraNe pratyeka varga dvArA tiraskRta banI rahyA chIe, amAro samagra guNa-samUha dUSita thaI rahyo che. AvuM jIvana jIvavAthI zo lAbha?' temanuM mana jIvanathI bharAI gayuM. teo AtmahatyAno daDha saMkalpa karI tyAMthI cAlI nIkaLyA. eka pahADa upara A ja vicArathI caDyA. upara caDyA to temaNe dhyAnamAM lIna eka zramaNane joyA. teo te muni pAse AvyA ane besI gayA. dhyAna pUruM thatAM munie temanAM nAma-ThAma pUchavAM. baMnee potAno pUrvavRttAMta kahI saMbhaLAvyo. munie kahyuM'tame aneka kaLA-zAstronA pAragAmI cho. AtmahatyA karavI te nIca vyaktionuM kAma che. tamArI jevA vimaLa buddhivALA vyaktio mATe te ucita nathI. tame teno vicAra choDo ane jina-dharmanAM zaraNamAM Avo. tenAthI tamArA zArIrika ane mAnasika-badhAM duHkho phITI jaze.' temaNe muninA vacano zirodhArya karyuM ane hAtha joDI bolyA-"bhagavAna ! Apa amane dIkSita karo.' munie temane yogya samajI dIkSA ApI. gurucaraNonI upAsanA karatAM-karatAM teo adhyayana karavA lAgyA. keTalAka samaya bAda teo gItArtha banyA. vicitra tapasyAothI AtmAne bhAvita karatAM-karatAM teo prAmAnugrAma vihAra karavA lAgyA. eka vAra teo hastinApura AvyA. nagaranI bahAra eka udyAnamAM utaryA. eka divasa mAsakSamaNanuM pAraNuM karavA mATe muni saMbhUta nagaramAM gayA. bhikSA mATe teo ghare-ghare ghUmI rahyA hatA. maMtrI namucie temane joIne oLakhI lIdhA. temanI badhI yAdo tAjI thaI AvI. temaNe vicAryuM-'A muni mAro badho ItihAsa jANe che. ahIMnA loko samakSa jo e kaMI bolI kADhaze to mArI mahattA nAza pAmaze.' Ama vicArI teNe lAThI ane mukkA mArIne munine nagaranI bahAra kADhavAnuM IcchavuM. ghaNA loko munine mAravA lAgyA. muni zata rahyA, paraMtu loko jayAre atyaMta ugra banI gayA tyAre muninuM citta azAMta banI gayuM. temanA moMmAthI dhumADo nIkaLyo ane AkhuM nagara aMdhakAramaya banI gayuM. loko gabharAyA. have teo munine zAMta pADavA lAgyA. cakravartI sanatakumAra paNa tyAM AvI pahoMcyo. teNe munine prArthanA karI- bhaMte ! amArAthI jo koI bhUla thaI gaI hoya to Apa kSamA karo. have pachI ame evo aparAdha nahi karIe. Apa mahAna cho. nagara-nivAsIone jIvanadAna Apo." ATalAthI munino krodha zAMta na thayo. udyAnamAM beThelA muni citrane A samAcAra jANavA maLyA ane temaNe AkAza dhumADAthI bharAI gayeluM joyuM. teo tatkALa tyAM AvyAM ane muni saMbhUtane kahyuM- he muni ! krodhAgnine zAMta karo, zAMta karo. maharSio upazama-pradhAna hoya che. teo aparAdhI para paNa krodha nathI karatA. Apa potAnI zaktinuM saMvaraNa karo." muni saMbhUtanuM mana zAMta thayuM. temaNe tejolezyAnuM saMvaraNa karyuM. aMdhakAra haTI gayo. loko prasanna thayA. baMne muni udyAnamAM pAchA pharyA. temaNe vicAryuM-'ApaNe kAya-saMlekhanA karI cUkyA chIe, eTalA mATe have anazana karavuM joIe.' baMnee atyaMta vairyapUrvaka anazana grahaNa karyuM. cakravartI sanatakumAre jyAre evuM jANyuM ke maMtrI namucinA kAraNe ja badhA lokone trAsa sahana karavo paDyo che tyAre temaNe maMtrIne pakaDavAno Adeza Apyo. maMtrIne doraDAthI bAMdhI munionI pAse lAvavAmAM AvyA. munioe rAjAne samajAvyo ane rAjAe maMtrIne choDI dIdho. cakravartI baMne munionA pagamAM paDI gayo. rANI sunaMdA paNa sAthe hatI. teNe paNa vaMdanA karI. akasmAta ja tenA keza muni saMbhUtanA pagane aDI gayA. muni saMbhUtane apUrva AnaMdano anubhava thayo. teNe nidAna
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 347 adhyayana 13: Amukha karavAno vicAra karyo. muni citra jJAnazaktithI A jANI lIdhuM ane nidAna na karavAnI zIkhAmaNa ApI, paNa badhuM vyartha. muni saMbhUte nidAna karyuM-'jo mArI tapasyAnuM phaLa hoya to huM cakravartI banuM.' baMne munionuM anazana cAlu hatuM. teo marIne saudharmadevalokamAM devo banyA. tyAMnuM AyuSya pUruM karI citrano jIva purimatAla nagaramAM eka Ibhya zeThano putra banyo ane saMbhUtano jIva kAMDityapuramAM brahmarAjAnI rANI culanInA garbhamAM Avyo. rANIe cauda mahAsvapro joyAM, bALakano janma thayo. tenuM nAma brahmadatta rAkhavAmAM AvyuM. rAjA brahmanA cAra mitro hatA--(1) kAzI dezano adhipati kaTaka (2) gajapurano rAjA kaNeradatta (3) kauzala dezano rAjA dIrgha ane (4) caMpAno adhipati puSpacUla. rAjA brahmano teonI sAthe agAdha prema hato. teo badhA eka-eka varSa ekabIjAnA rAjayamAM rahetA. ekavAra teo badhA rAjA brahmanA rAjayamAM saMgAthe rahetA hatA, te divasonI vAta che. eka divasa rAjA brahmane asahya zirovedanA utpanna thaI. sthiti ciMtAjanaka banI gaI. rAjA brahma potAnA putra brahmadattane cAreya mitrone soMpatAM kahyuM-'AnuM rAjaya tamAre calAvavAnuM che.' mitroe te vAtano svIkAra karyo. keTalAka samaya pachI rAjA brahmanuM mRtyu thayuM. mitroe tenuM aMtyeSTi-karma karyuM. te samaye kumAra brahmadatta bAlyAvasthAmAM hato. cAreya mitroe vicAravimarza karI kauzala dezanA rAjA dIrdhana rAjayano badho bhAra soMpyo ane pachI badhA potapotAnA rAjayamAM cAlyA gayA. rAjA dIrgha rAjayanI vyavasthA karavA lAgyo. sarvatra teno praveza thavA lAgyo. rANI calanI sAthe tenuM prema-baMdhana gADha thatuM gayuM. baMne ni:saMkoca viSayavAsanAnuM sevana karavA lAgyAM. rANInA A durAcaraNane jANIne rAjA brahmano vizvAsu maMtrI dhanu ciMtAgrasta banyo. teNe vicAryuM je vyakti adhama AcaraNamAM phasAyelo che te kumAra brahmadattanuM zuM hita sAdhavAno hato bhalA ?' teNe rANI culanI ane rAjA dIrthanA avedha saMbaMdhanI vAta potAnA putra varadhanu dvArA kumAranA kAne pahoMcADI. kumArane A vAta khUba kharAba lAgI. teNe eka upAya vicAryuM. eka kAgaDA ane eka kokilane piMjarAmAM baMdha karI te aMtaHpuramAM laI gayo ane rANI culanIne saMbhaLAvatAM kahyuM-"je koI paNa anucita saMbaMdha rAkhaze, tene huM A rIte pAMjarAmAM pUrI daIza." rAjA dIrve A vAta sAMbhaLI. teNe culanIne kahyuM- kumAra ApaNo saMbaMdha jANI gayo che. mane kAgaDo ane tane koyala mAnI teNe saMketa karyo che. have ApaNe sAvadhAna thaI javuM joIe. culanIe kahyuM-'te hajI bALaka che. je kaMI manamAM Ave che tevuM bolI de che." rAjA dIrthe kahyuM- nahi, evuM nathI. te ApaNA premamAM vipna nAkhaze. tene mAryA vinA ApaNo saMbaMdha nabhI zake nahi." culanIe kahyuM-'jo Apa kaho cho te ThIka che, paraMtu tene mAravo kevI rIte? lokaniMdAthI paNa ApaNe DaravuM joIe." rAjA dIrthe kahyuM-lokApavAdathI bacavA mATe ApaNe pahelAM teno vivAha karI daIe, pachI game tema karI tene mArI nAkhIzuM." rANIe tenI vAta mAnI lIdhI. eka zubha muhUrta kumArano vivAha saMpanna thayo. tenA zayana mATe rAjA dIrthe eka hajAra thAMbhalAvALuM eka lAkSAgRha banAvaDAvyuM. A bAju maMtrI dhanue rAjA dIrthane vinaMtI karI-"svAmI ! mAro putra varadhanuM maMtrIpadano kAryabhAra saMbhALavA mATe lAyaka banI gayo che. huM have kAryamAMthI nivRtta thavA IcchuM chuM." rAjAe tenI vinaMtI svIkArI lIdhI ane kapaTapUrvaka kahyuM - tuM have kyAM jaIza ane zuM karIza? ahIM ja rahe ane dAna vagere dharmonuM pAlana kara." maMtrIe rAjAnI vAta mAnI lIdhI. teNe nagara bahAra gaMgA nadInA taTa para eka vizALa paraba banAvI, tyAM te musApharo ane sAdhuo mATe pracura anna-pAnanuM dAna devA lAgyo. dAna ane sanmAna vaDe vazIbhUta thayelA musApharo ane sAdhuo dvArA teNe lAkSAgRhathI paraba sudhInI eka suraMga khodAvI. rAjA-rANIne A vAtanI khabara paDI nahi. rANI culanIe kumAra brahmadattane potAnI navavadhU sAthe te lAkSAgRhamAM mokalyo. baMne tyAM gayAM. rANIe bAkI badhA jJAtijanone potapotAne ghare ravAnA karI dIdhA. maMtrIno putra varadhanu tyAM ja rahyo. rAtrinA be prahara vItyA. kumAra brahmadatta gADha nidrAmAM lIna hato. varadhanu jAgI rahyo hato. acAnaka lAkSAgRha eka ja kSaNamAM saLagI UThyuM. hAhAkAra macI gayo.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi adhyayana 13 : Amukha kumAra jAgyo ane digmUDha banI varadhanu pAse AvI bolyo--"A zuM thayuM ? have zuM karIzuM ?' varadhanue kahyuM-'jenI sAthe ApanuM pANigrahaNa thayuM che, te rAjakanyA nathI. tene bacAvavA rokAvuM ucita nathI. cAlo ApaNe bhAgIe.' teNe kumAra brahmadattane eka sAMketika sthAna para lAta mAravA kahyuM. kumAre lAta mArI. suraMganuM dvAra UghaDI gayuM. teo temAM ghUsyA. maMtrIe pahelethI ja potAnA be vizvAsu mANasone suraMganA dvAra para niyukta karI rAkhyA hatA. teo ghoDA para caDIne UbhA hatA. jevA kumAra brahmadatta ane varadhanu suraMgamAMthI bahAra nIkaLyA tevA ja temane ghoDA para caDAvI dIdhA. teo baMne tyAMthI cAlyA. pacAsa yojana dUra jaI aTakyA. lAMbI yAtrAne kAraNe ghoDA thAkIne paDI gayA. have baMne tyAMthI page cAlatA AgaLa vadhyA. teo cAlatAM-cAlatAM vArANasI pahoMcyA. 348 rAjA kaTake jyAre A samAcAra sAMbhaLyA tyAre te atyaMta prasanna thayo ane pUrepUrA sanmAna sAthe teNe kumAra brahmadattane nagaramAM praveza karAvyo. potAnI putrI kaTakAvatI sAthe teno vivAha karyo. rAjA kaTake dUta mokalI senA sahita puSpacUlane bolAvI lIdho. maMtrI dhanu ane rAjA kaNeradatta paNa tyAM AvI pahoMcyA. bIjA paNa aneka rAjAo AvI maLyA. te badhAe varadhanune senApatipade niyukta karI kAMpilyapura para caDAI karI. dhamasANa yuddha thayuM. rAjA dIrgha mAryo gayo. 'cakravartIno vijaya thayo'--Avo ghoSa cAre bAju prasarI gayo. devoe AkAzamAMthI phUlo varasAvyAM. 'bAramo cakravartI utpanna thayo che'--Avo nAda thaI rahyo. sAmaMtoe kumAra brahmadattano cakravartIpade abhiSeka karyo. rAjyanuM paripAlana karatAM-karatAM brahmadatta sukhapUrvaka rahevA lAgyo. ekavAra eka naTa Avyo. teNe rAjAne prArthanA karI- 'huM Aje madhukarI gIta nAme nAcavidhinuM pradarzana karavA mAguM chuM.' cakravartIe svIkRti ApI. aparARkALe nATaka thavA lAgyuM. te veLAe eka dAsIe phUla-mALAo lAvI rAjAnI sAme rAkhI. rAjAe phUla-mALAo joI ane madhukarI gIta sAMbhaLyuM. tyAre cakravartInA manamAM eka vicAra utpanna thayo--'AvuM nATaka teNe pahelAM paNa kyAMka joyuM che.' te AvA ciMtanamAM lIna thayo ane tene pUrva-janmanI smRti thaI AvI. teNe jANI lIdhuM ke AvuM nATaka pote saudharma devalokanA padmagula nAmanA vimAnamAM joyuM hatuM. tenI smRtimAtrathI te mUcchita thaI jamIna para DhaLI paDyo. pAse beThelA sAmaMto UbhA thaI gayA, caMdanano lepa karyo. rAjAnI cetanA pAchI pharI. samrATa Azvasta thayo. pUrvajanmanA bhAInI yAda tene satAvavA lAgI. tenI zodhakhoLa karavA mATe teNe eka rasto zodhI kADhyo. rahasya chupAvatAM samrATe mahAmAtya varadhanune kahyuM-'sva vAto mRgI haMso, mAtaMgAvamarI tathA -A zlokArdhano badhI jagyAe pracAra karo ane evI ghoSaNA karo ke A zlokanI pUrti karanArane samrATa potAnuM aDadhuM rAjya ApI deze. pratidina AvI ghoSaNA thavA lAgI. A ardhazloka dUra-dUra sudhI prasarI gayo ane vyakti-vyaktine kaMThastha thaI gayo. A bAju citrano jIva devalokamAMthI smuta thaIne purImatAla nagaramAM eka Ibhya zeThane tyAM janmyo. yuvAna thayo. eka divasa pUrvajanmanI smRti thaI ane te muni banI gayo. ekavAra grAmAnugrAma vihAra karatAM-karatAM te kAMpilyapuramAM ja AvI pahoMcyo ane manorama nAmanA udyAnamAM Utaryo. eka divasa te kAyotsarga karI rahyo hato. te ja samaye tyAM raheTa calAvanAra eka mANasa bolI UThyo "Ava vAso mULo TUMko, mAtaMgAvamI tathA ' munie A sAMbhaLyuM ane tenI pAchaLanA be caraNa pUrAM karatAM kahyuM- "pappA nau SaSThiA jJAtiH, anyonyAmyAM vidyutttavo: 5' raheMTa calAvanAra te vyaktie te baMne caraNo eka patramAM lakhyA ane aDadhuM rAjya meLavavAnI hoMzamAM te doDato-doDato rAjadarabAramAM pahoMcI gayo. samrATanI paravAnagI meLavI te rAjyasabhAmAM gayo ane ekI zvAse Akho zloka samrATane saMbhaLAvI dIdho. te sAMbhaLatAM ja samrATa snehavaza mUcchita banI gayo. AkhI sabhA kSubdha banI gaI. sabhAsado kopAyamAna thayA ane tene mAravA lAgyA. temaNe kahyuM-'teM samrATane bebhAna karI dIdhA. kevI A tArI blokapUrti ?' mAra paDyo eTale te
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 349 adhyayana 13H Amukha bolyo-"mane mAro nahi. zlokanI pUrti meM nathI karI." "to koNe karI che?'-sabhAsadoe pUchyuM. te bolyo-"mArA roMTanI pAse UbhelA eka munie A pUrti karI che. anukULa upacAra thatAM ja samrATa sacetana thayo. badhI vAtanI jANakArI meLavI te muninA darzana mATe saparivAra cAlI nIkaLyo. jaMgalamAM gayo. munine joyA. vaMdanA karI vinayapUrvaka temanI pAse besI gayo. chUTA paDelA yogo pharI joDAI gayA. have te baMne bhAIo sukha-duHkhanAM phaLavipAkanI carcA karavA lAgyA. A ja carcA A adhyayanamAM pratipAdita che. bauddha graMthomAM paNa A kathAno prakArotare ullekha maLe che. 1. kathAvistAra mATe juo-sukhabodhA, patra 185-197. 2. citra-saMbhUta jAtaka saMkhyA 498.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ terasamaM ajjhayaNaM : te2 adhyayana cittasaMbhUijjaM : citra-saMbhUtIya mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. jAIparAjio khalu jAtiparAjitaH khalu kAsi niyANaM tuhtthinnpurmmi| akArSIt nidAnaM tu hstinaapure| culaNIe, baMbhadatto culanyAM brahmadatta: uvavanno paumagummAo // upapannaH padmagulmAt // 1. jAtithI parAjita thayelA saMbhUte hastinApuramAM nidAna karyuM (cakravartI banuM evo saMkalpa karyo), te saudharmadevalokanA padmagubha nAme vimAnamAM deva banyo. tyAMthI avIne culanInI kUkhe brahmadatta cakravartI rUpe utpanna thayo. 2. kaMpille saMbhUo kAmpilye sambhUtaH citto puNa jAo purimtaalmmi| citraH punarjAtaH purimatAle / seDiku lammi visAle zreSThikule vizAle dhamma soUNa pavvaio / / dharmaM zrutvA pravrajitaH / / 2. saMbhUta kAMDilya nagaramAM utpanna thayo. citro purimatAlamAM eka vizALa zreSThI kuLamAM utpanna thayo. te dharma sAMbhaLI pravrajita banI gayo. 3. kAMpilya nagaramAM citra ane saMbhUta baMne maLyA. baMnee 52252 240InA sumanA vipAnI vAta 421.. 3. kaM pillammi ya nayare kAmpilye ca nagare samAgayA do vi cittsNbhuuyaa| samAgatau dvAvapi citrsmbhuutau| suhadukkhaphalavivAgaM sukhaduHkhaphalavipAkaM kati te ekkamekkassa / / kathayatastAvekaikasya // 4. cakkavaTTI mahiDDIo cakravartI mahaddhika: bAM bhadatto mahAyaso / brahmadatto mahAyazAH / bhAyaraM bahumANeNaM bhrAtaraM bahumAnena imaM vayaNamabbAvI // idaM vacanamabravIt // 4. mahAna RddhisaMpanna ane mahAna yazasvI cakravartI brahmadatte bahumAnapUrvaka potAnA bhAIne A pramANe dhu 5. 'Apa bane mAtA -zrIne zavatA, paraspara anuro ane anyonyanA hitecchu. 5. Asimo bhAyaro do vi Asva bhrAtarau dvAvapi annamannavasANugA / anyo'nyvshaanugau| annamannamaNUrattA anyo'nyamanuraktau annamannahiesiNo // anyo'nyahitaiSiNau // 6. dAsA dasapaNe AsI dAsau dazArNeSu Asva miyA kAliMjare nage / magau kAliMjare nge| haMsA mayaMgatIre haMsau mRtagaGgAtIre sovAgA kAsibhUmIe // zvapAkI kAzIbhUmyAm / / 6. ApaNe baMne dazArNa dezamAM dAsa, kAliMjara parvata para haraNa, mRtagaMgAnA kinAre haMsa ane kAzI dezamAM yANaratA.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi upara adhyayana 13: zloka 3-14 7. devA ya devalogammi devau ca devaloke Asi amhe mahiDDiyA / AsvA''vAM mahaddhiko / imA no chaTThiyA jAI iyaM nau SaSThikA jAtiH annamannaNa jA viNA / / anyo'nyena yA vinA // 7. ApaNe baMne saudharmadevalokamAM mahAna RddhivALA devo hatA. jemAM ApaNe ekabIjAthI chUTA paDI gayA hatA tevo A ApaNo chaThTho janma che.' 8. (muni) 8.0! tenihAnatarbhAnuthitana yu. tenA phaLavipAkane kAraNe ApaNe chUTA paDI gayA.' 8. kammA niyANappagaDA karmANi nidAnaprakRtAni tame rAya ! viciMtayA / tvayA rAjan ! vicintitAni / tesiM phalavivAgeNa teSAM phalavipAkena vippaogamuvAgayA // viprayogamupAgatau / / 9. saccasoyappagaDA satyazaucaprakRtAni kammA mae purA kaDA / karmANi mayA purAkRtAni / te ajja paribhujAmo tAnyadya paribhuMje kiM nu citte vi se thaa?|| kina citro'pi tAni tathA ? || 5. (yavatA-) 'yitra ! meM pUrvanbhamA satya bhane zaucamaya zubha anuSThAna karyA hatAM. Aja huM tenuM phaLa bhogavI 2tyo chu. zutupa me4 bhogavI 2yo cha?' 10. savvaM suciNNaM saphalaM narANaM sarvaM sucIrNaM saphalaM narANAM kaDANa kammANa namokkha atthi| kRtebhyaH karmebhyo na mokSo'sti / atthehi kAmehi ya uttamehiM arthaiH kAmaizcottamaiH AyA mama punnnnphlovvee|| AtmA mama puNyaphalopetaH / / 10.(muni-) bhanuSyonuladhusudhIesa soya che. rekhA karmonuM phaLa bhogavyA vinA mokSa karmothI chUTakAro) nathI thato." mAro AtmA uttama artha ane kAmo vaDe puNyaphaLathI yukta che.' 11. jANAsi saMbhUya ! mahANubhAgaM jAnAsi sambhUta ! mahAnubhAgaM mahiDDiyaM puNNaphalovaveyaM / maharddhikaM puNyaphalopetam / cittaM pi jANAhi taheva rAyaM! citramapi jAnIhi tathaiva rAjan ! iDdI juI tassa viyppbhuuyaa|| RddhidyutistasyApi ca prabhUtA // 11. 'saMbhUta ! je rIte tuM potAne mahAnubhAga (aciMtya zakti) saMpanna, mahAna RddhimAna ane puNyaphaLathI yukta mAne che, tevI ja rIte citrane paNa samaja, rAjana ! tene paNa pracura Rddhi ane ghuti hatI. 12. mahattharUvA vayaNappabhUyA mahArtharUpA vacanA'lpabhUtA gAhANugIyA nrsNghmjhe| gAthA'nugItA narasaMghamadhye / jaM bhikkhuNo sIlaguNovaveyA yAM bhikSavaH zIlaguNopetAH ihaujjayaMte samaNo mhi jaao|| ihArjayanti zramaNo'smi jAtaH / 12. sthaviroe janasamudAya vacce alpa akSara ane mahAna arthavALI je gAthA gAI, jene zIla ane zrutathI saMpanna bhikSuo bahu prayatnapUrvaka arjita kare che, te sAMbhaLIne I zrama banI gayo.17 13. uccoyae mahu kakke ya baMbhe uccodayo madhuH karkazca brahmA paveiyA AvasahA ya rammA / praveditA AvasathAzca ramyAH / imaM gihaM citta ! dhaNappabhUyaM idaM gRhaM citra ! prabhUtadhanaM pasAhi paMcAlaguNovaveyaM // prazAdhi paJcAlaguNopetam // 13.(4.5vatA-) yodaya, madhu, 6, madhya bhane pramA A mukhya prAsAdo" tathA bIjA aneka ramya prAsAdo che. citra ! paMcAla dezanI viziSTa vastuothI yukta ane pracura dhanathI pUrNa A ghara che. teno tuM upabhoga 42. 14. naTTehi gIehi ya vAiehiM nATyairgItezca vAditraiH nArIjaNAI parivArayaMto / nArIjanAn parivArayan / bhuMjAhi bhogAI imAI bhikkhU! bhuDkSva bhogAnimAn bhikSo! mama royaI pavvajjA hu dukkhN|| mahyaM rocate pravrajyA khalu duHkhm|| 14. bhikSu ! tuM nATaya,100Ita ane pAdhonI sAthe nArIjanothI gherAyelo evo A bhogo bhogava. e bhane garbha cha. pranayA pare52 4rI.'
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 353 adhyayana 13: zloka 15-22 15. taM puvvaneheNa kayANurAgaM taM pUrvasnehena kRtAnurAgaM narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / narAdhipaM kAmaguNeSu gRddham / dhammassio tassa hiyANupehI dharmAzritastasya hitAnuprekSI citto imaM vayaNamudAharitthA // citra idaM vacanamudAhArSIt / / 15.dharmamAM sthita ane tenuM (rAjAnuM) hita cAhanAra citra munie pUrvabhavanA snehane vaza thaI potAnA prati anurAga rAkhanAra kAmaguNomAM Asakta rAjAne AvuM vayana : - 16. 'baghai gAto. visApa, yA nATayo viDaMbanA, badhAM AbharaNo bhAra che ane badhAM kAma-bhogo 16. savvaM vilaviyaM gIyaM sarva vilapitaM gItaM savvaM narse viDaMbiyaM / sarvaM nATyaM viDambitam / savve AbharaNA bhArA sarvANyAbharaNAni bhArAH savve kAmA duhAvahA // sarve kAmA duHkhAvahAH / / 6mAkra.11 17. bAlAbhirAmesu duhAvahesu bAlAbhirAmeSu duHkhAvaheSu na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM ! na tatsukhaM kAmaguNeSu rAjan ! / virattakAmANa tavodhaNANaM viraktakAmAnAM tapodhanAnAM jaM bhikkhuNaM sIlaguNe ryaannN|| yad bhikSaNAM zIlaguNe ratAnAm / / 17. he rAjana ! ajJAnIo mATe ramaNIya ane duHkhakara kAmaguNomAM te sukha nathI je sukha kAmathI virakta, zIla ane guNamAM rata tapodhana bhikSune maLe che. 18. nariMda ! jAI ahamA narANaM narendra ! jAtiradhamA narANAM sovAgajAI duhao gyaannN| zvapAkajAtiyoH gatayoH / jahi vayaM savvajaNassa vessA yasyAmAvAM sarvajanasya dveSyau vasIya sovAganivesaNesu // avasAva zvapAkanivezaneSu / / 18 he narendra ! manuSyomAM cAMDALa jAti adhama che. temAM ApaNe baMne janmI cUkyA chIe. tyAM ApaNe cAMDALonI vastImAM rahetA hatA ane badhA loko ApaNA tarapha dveSa karatA hatA. 19. tIse ya jAIi u pAviyAe tasyAM ca jAtau tu pApikAyAm vucchAmu sovAganivesaNesu / uSitau zvapAkanivezaneSu / savvassa logassa dugaMchaNijjA sarvasya lokasya jugupsanIyau ihaM tu kammAI purekaDAiM // iha tu karmANi purAkRtAni / / 19 baMnee kutsita cAMDALa jAtimAM janma lIdho ane cAMDALonI vastImAM nivAsa karyo. badhA loko ApaNI dhRNA karatA hatA. A janmamAM je uccatA prApta thaI che te pUrvata zubhakarmonuM phaLa che. 20. so dANisiM rAya ! mahANubhAgo sa idAnIM rAjan ! mahAnubhAgaH / mahiDio punnnnphlovveo| mahaddhikaH puNyaphalopetaH / caittu bhogAI asAsayAI tyaktvA bhogAnazAzvatAn AyANaheuM abhinnikkhmaahi|| AdAnahetorabhiniSkAma / 20.he rAjana ! vartamAnamAM che e ja kAraNe evo tuM mahAna anubhAga (aciMtya zakti) saMpanna, RddhimAna ane puNyaphaLayukta rAjA banyo che. eTalA mATe tuM azAzvata bhogone choDIne AdAna-cAritradharmanI ArAdhanA mATe abhiniSkramaNa kara. 21. iha jIvie rAya ! asAsayammi iha jIvite rAjan ! azAzvate dhaNiyaM tu puNNAI akuvvmaanno| 'dhaNiyaM' tu puNyAnyakurvANaH / se soyaI maccumuhovaNIe sa zocati mRtyumukhopanIta: dhammaM akAUNa paraMsi loe|| dharmamakRtvA parasmilloke // 21.3.204na !4 mA zAzvata vanamA prayu215 zubha anuSThAna' nathI karato, te mRtyunA mukhamAM jaI paDatAM pazcAttApa kare che ane dharmanI ArAdhanA na thavAne kAraNe paralokamAM paNa pazcAttApa kare che. 22. jaheha sIho va miyaM gahAya yatheha siMho vA mRgaM gRhItvA 22.4 rIta siMha 124Ane 54Ine yacha, te 4 rIte maccU naraM nei hu aMtakAle / mRtyurnara nayati khalu antkaale| aMtakALamAM mRtyu manuSyane laI jAya che. kALa Ave che na tassa mAyA va piyA va bhAyA na tasya mAtA vA pitA vA bhrAtAtyAre tenA mAtA-pitA mAIza5217 nathI hotAkAlammi tammisaharA bhavaMti // kAle tasyAMzadharA bhavanti // potAnA jIvanano bhAga ApI bacAvI zakatA nathI.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraxyaNANi 354 adhyayana 13 : do 2 3-30 23. na tassa dukkhaM vibhayaMti nAio na tasya duHkhaM vibhajanti jJAtayaH 23.zAtina, mitra, putra bhane sagA-qeci tenu na mittavaggA na suyA na bNdhvaa| na mitravargA na sutA na bAndhavAH / duHkha vaheMcI zakatA nathI. te pote ja ekalo du:khano ekko sayaM paccaNuhoi dukkhaM ekaH svayaM pratyanubhavati duHkhaM anubhava kare che, kemake karma kartAnuM anugamana kare che.19 kattAramevaM aNujAi kammaM // kartAramevAnuyAti karma // 24. ceccA dupayaM ca cauppayaM ca tyaktvA dvipadaM ca catuSpadaM ca khettaM gihaM dhaNadhannaM ca svvN| kSetraM gRhaM dhana-dhAnyaM ca srvm| kammappabIo avaso payAi karmAtmadvitIyo'vazaH prayAti paraM bhagaM suMdaraM pAvagaM vA // paraM bhavaM sundaraM pApakaM vA // 24.2mA 52||dhaanmaatmaa dvi56, yatuSpada, patI, 52, pAnya, patra vagaire dhuM choDane mAtra potAnA rekhA karmone sAthe laIne sukhada ke du:khada parabhavamAM jAya che. 25.taM ikkagaM tucchasarIragaM se tadekakaM tucchazarIrakaM tasya ciIgayaM Dahiya u pAvageNaM / citigataM dagdhvA tu pAvakena / bhajjA ya puttA viya nAyaoya bhAryA ca putropi ca jJAtayazca dAyAramannaM aNusaMkamaMti // dAtAramanyamanusakAmanti / 25.te ekalA ane asAra zarIrane agni vaDe citAmAM saLagAvIne strI, putra ane jJAtijano koI bIjA dAtA (AjIvikA ApanAra)nI pAchaLa cAlyA jAya che.20 26. uvaNijjaI jIviyamapyamAyaM upanIyate jIvitamapramAdaM vaNNaM jarA harar3a narassa rAyaM / varNaM jarA harati narasya rAjan / / paMcAlarAyA ! vayaNaM suNAhi paJcAlarAja ! vacanaM zrRNu mA kAsi kammAI mhaalyaaii|| mA kArSIH karmANi mahAnti / / 26 he rAjana ! karma bhUla karyA vinA (niraMtara) jIvanane mRtyunI samIpa laI jaI rahyAM che. vRddhAvasthA manuSyanA varNa (susnigdha kAMti)nuM haraNa karI rahI che. paMcAlarAja ! bhAvayana samiNa prayu2 4821 42.' 27. ahaM pi jANAmi jaheha sAhU ! ahamapi jAnAmi yatheha sAdho! jaM me tumaM sAhasi vakkameyaM / yanmama tvaM sAdhayasi vaakymett| bhogA ime saMgakarA havaMti bhogA ime saGgakarA bhavaMti jedujjayA ajjo ! amjhsseihi|| ye durjayA Arya ! asmAdRzaiH // 27.(yavatA- sA ! tuM bhane bhAvayana hIrayo cha tevI 4 te 55. dhu mA bhogI Asaktijanaka hoya che. paraMtu te Arya! amArA jevI vyaktio mATe te durjaya che. 28.hatthiNapurammi cittA ! hastinApure citra ! da?NaM naravaI mahiDDiyaM / dRSTvA narapati mahaddhikam / kAmabhogesu giddheNaM kAmabhogeSu gaddhena niyANamasuhaM kaDaM // nidAnamazubhaM kRtam // 28 citramuni! hastinApuramAM mahAna RddhivALA cakravartI (sanatakumAra)ne joIne bhogomAM Asakta thaI meM azubha nidAna (bhogasaMkalpa) karI nAMkhyuM. 29. tassa me apaDikaM tassa tasya me'pratikAMtasya imaM eyArisaM phalaM / idametAdRzaM phalam / jANamANo vijaM dhamma jAnannapi yad dharma kAmabhogesu mucchio // kAmabhogeSu mUcchitaH // 29.tenuM meM pratikramaNa (prAyazcitta) na karyuM. tenuM ja A evuM phaLa che ke huM dharmane jANato hovA chatAM paNa kAmabhogomAM mUcchita banI rahyo chuM. 30. nAgo jahA paMkajalAvasanno nAgo yathA paGkajalAvasatraH daTuM thalaM nAbhisamei tIraM / dRSTvA sthalaM nAbhisameti tIram / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA evaM vayaM kAmaguNeSu gRddhAH na bhikkhuNo mggmnnuvvyaamo|| na bhikSormArgamanuvrajAmaH // 30.vIrIte 4.5deg44 (564)mA isAyeto. hAthI sthagane jovA chatAM paNa kinAre pahoMcI zakato nathI, tevI ja rIte kAmaguNomAM Asakta banelA ame zramaNadharmane jANatA hovA chatAM paNa tenuM anusaraNa karI zakatA nathI.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 355 adhyayana 13: zloka 31-35 31.accei kAlo tUraMti rAio atyeti kAlastvarante rAtrayaH na yAvi bhogA purisANa niccaa| na cApi bhogAH puruSANAM nityaaH| uvicca bhogA purisaM cayaMti upetya bhogAH puruSaM tyajanti dumaM jahA khINaphalaM va pkkhii|| drumaM yathA kSINaphalamiva pakSI / / 31.(muni-) vanavAtI 2(. rAtribho bhAgI 4 rahI che. manuSyonA bhogo paNa nitya nathI. te manuSyone pAmIne temane choDI de che, jevI rIte kSINa phaLavALA vRkSanera pakSI. 32. jai tA si bhoge caiuM asatto yadi tAvadasi bhogAn tyaktumazaktaH ajjAiMkamAI karehi raayN!| AryANi karmANi kuru raajn!| dhamme Thio savvapayANukaMpI dharme sthitaH sarvaprajAnukampI to hohisi devo io viuvvii|| tasmAd bhaviSyasi deva ito vaikriyii|| 32.6.24 ! tuMbhogAno tyAga 421. mATe asamartha chato Aryabha 42. bhAM sthita ne thA vo 52 anu.42 nArojana, 4thI. zanatu 4nmAMtarabhA vaiThiya-zarIravANo devajanIza. 33.na tujjha bhoge caiUNa buddhI na tava bhogAn tyaktuM buddhiH giddho si AraMbhapariggahesu / gRddhosi ArambhaparigraheSu / mohaM kao ettiu vippalAvo moghaM kRta etAvAn vipralApa: gacchAmi rAyaM ! AmaMtio si|| gacchAmi rAjan ! Amantrito'si // 33.tArAmAM bhogone tyajavAnI buddhi nathI. tuM AraMbha ane parigAhamAM Asakta che. meMbartha ja ATalo pralApa karyo, tane AmaMtrita (saMbodhita) karyo. rAjana ! have huM jaI rahyo 34. paMcAlarAyA vi ya baMbhadatto paJcAlarAjopi ca brahmadattaH sAhassa tassa vayaNaM akaauN| sAdhostasya vacanamakRtvA / aNuttare bhuMjiya kAmabhoge anuttarAn bhuktvA kAmabhogAn aNuttare so narae paviTTho // anuttare sa narake praviSTaH / / 34.paMyAsa 45hanA 25% pratmahatte muninA kyAnana pAlana na karyuM. te anuttara kAmabhogo bhogavIne anuttara (apratithAna) na24 gayo. 35.citto vi kAmehi virattakAmo citropi kAmebhyo viraktakAmaH udaggacArittatavo mhesii| udagracAritratapA maharSiH / aNuttaraM saMjamaM pAlaittA anuttaraM saMyama pAlayitvA aNattaraM siddhigaI gao // anuttarAM siddhigatiM gataH / / upamanAtha vista mane tayAritra-tapavANAmaharSi citra anuttara saMyamanuM pAlana karI anuttara siddhigatine prAlathayA. -tti bemi| -iti bravImi / -mAma huM huM.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 13H citra-saMbhUtIya 1. hastinApuramAM (sthipurIma) vartamAnakALamAM AnI oLakha hastinApura gAma vaDe ApavAmAM Ave che. te meraTha jillAnA mavAnA tAlukAmAM meraThathI bAvIsa mAIla uttara-pUrvamAM Avela che. vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajhayaNANi, bhAga 2, pariziSTa.... 2. nidAna (niyA) nidAnano artha che-paugalika padArthonI prApti mATe karavAmAM AvanAra saMkalpa. A ArtadhyAnanA cAra prakAromAM cothA prakAramAM Ave che. dazAzrutaskaMdha, dazA 10mAM AnuM vistRta varNana maLe che. prastuta prasaMgamAM muni saMbhUta dvArA karavAmAM Avela nidAnano ullekha che. namUcI vaDe parAjita thaIne muni saMbhUte tejalezyAno prayoga karyo. samagra nagara aMdhakAramaya banI gayuM. nagarajano bhayabhIta banI gayA. cakravartI sanatakumAra ane nagarajano muni pAse AvyA. anunaya-vinaya karI tejolezyAnA saMharaNanI prArthanA karI. cakravartInI patnI sunaMdA muninA caraNomAM paDI gaI. tenA kezanA sukhada ane komaLa sparzathI muni vicalita banI gayA. temaNe nidAna karyuM-jo mArI tapasyAnuM phaLa hoya to huM pachInA janmamAM cakravartI banuM. AkhI kathA mATe juo-Amukha. 3. kAMDilya nagaramAM (pa) uttara pradezanA pharUkhAbAda jillAmAM phatehagaDhathI aThyAvIsa mAIla uttara-pUrvamAM gaMgA nadI pAse kapila gAma che. kAMDilyanI oLakha A ja gAma sAthe karavAmAM Ave che. vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajhayaNANi, bhAga 2, pariziSTa.... purimatAlamAM (pura tAtkRmi) mAnabhUmanI pAse 'puliyA' nAme gAma che. A ayodhyAnuM zAkhA-nagara che. mAnavAmAM Ave che ke A ja purimatAla che. vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajhayaNANi, bhAga 2, pariziSTa...... 4. (zloka 6) saU-dazArNa deza. buMdelakhaMDa ane kena nadInA pradezane dazArNa mAnavAmAM Ave che. A nAmanA be dezo maLe che-pUrva dazArNa ane pazcima dazArNa pUrva dazArNa madhyapradezanA chattIsagaDha jillAmAM AveluM mAnavAmAM Ave che. pazcima dizArNamAM bhopALa rAjaya ane pUrvI mALavAno samAveza thAya che. vAltina no kAliMjara parvata. A bAMdAthI pUrvamAM sthita eka pahADa che. Ane tIrthasthAna paNa mAnavAmAM Ave che.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 357 adhyayana 13: zloka 9-10, 12 Ti 5-7 mayaMtI-mRtagaMgAnA kinAre. cUrNi ane sarvArthasiddhi anusAra gaMgA prati varSa navA-navA mArge jaI samudrane maLe che. je mArga lAMbA samayathI tyajAyelo hoya-vahetAM-vahetAM gaMgAe je mArga choDI dIdho hoya tene mRtagaMgA kahevAmAM Ave che.' simUpi-kAzI dezamAM. kAzI janapada pUrvamAM magadha, pazcimamAM vatsa, uttaramAM kozala ane dakSiNamAM soNa nadI sudhI vistRta hatuM. tenI rAjadhAnI hatI vArANasI, Aja banArasane ja kAzI kahevAmAM Ave che. vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajajhayaNANi, bhAga 2, pariziSTa.... 5. satya ane zaucamaya (caisoya) cUrNikAre satyanA be artha karyA che-sahu mATe hitakara ane saMyama. zauca zabdanA traNa artha maLe che-vizuddhi, mAyArahita anuSThAna arthAt vratono svIkAra ane tapa. vRttimAM satyano artha che-pRSA bhASAno tyAga ane zaucano artha che--mAyArahita anuSThAna. 6. (zloka 10) prastuta zlokanuM vAkya che- jJAna meLa na pIvuM sthi-karelAM karmonuM phaLa bhogavyA vinA chUTakAro nathI thato. prazna thAya che-zuM badhAM karmonuM phaLa bhogavavuM paDe che? cUrNikArano mata che ke je ka nidhatti ane nikAcita rUpamAM baddha che, temane bhogavavAM ja paDe che. bAkInAM karmone badalI zakAya che temanA rasane maMda ane sthitine ochI karI zakAya che. paraMtu karma-siddhAMta anusAra cUrNinuM A maMtavya vicAraNIya che. niyattimAM udvartana ane apavartanA-baMne hoya che. nikAcitamAM koI parivartana thatuM nathI. 7. (zloka 12) vayaUTUbhUtha-AnAM saMskRta rUpo 'vanADaupUtA' athavA 'vanAtvapUtA'--baMne thaI zake che. baMneno artha che-alpa akSaravALI.' manAvavekA-Ano artha che-zIla ane zrata vaDe saMpanna. zIla ane guNa--A be zabdono artha '3 pRtha ane pRtha-baMne rUpo vaDe karI zakAya che. vRttikAre "zIla'no artha 'cAritra' karI tene ja guNa mAnela che-cAritra rUpI gu vikalpa temaNe 'guNa'no artha 'zruta' karyo che." vizeSAvazyaka bhASyamAM 'caraNaguNa' zabda prayojAyo che. vRttikAra maladhArI hemacandra A baMne zabdonI vyAkhyA A pramANe karI che - 1. (ka) 3ttarAdhyayana yULi, pR. 22 : mataka-DemUuiA, 4. uttarAdhyayana yUni, pR. 229 :vaddhapuSyA thAyaur w aNNamaNNehiM maggehi jeNa puvvaM vodaNaM pacchA Na vahati movo Oi | sA matagaMgA bhnnnnti| 5. vRtti , patra rU86 / (kha) sarvArthasiddhi, pR. ra6 : 6. bRhadvRtti, patra 385 : zIlaM cAritraM, tadeva guNaH, yad vA guNaH gaMgA vizati pAthodhi, varSe varSe parAdhvanA / pRthageva jJAnam / tataH zIlaguNena zIlaguNAbhyAM vA vAhastatracirAt tyakto, mRtagaMgeti kathyate // caaritrjnyaanaabhyaam| 2. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 22, I 7. vizeSAvathI mAtha, mAthA , zizitA thAkyA, pR. 2 | 3. vRtti , patra 284 |
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 358 adhyayana 13: zloka 13-14Ti 8-10 caraNamahAvrata, zramaNadharma vagere mULa guNa athavA sarvacAritra ke dezacAritra. guNa--uttaraguNa athavA darzana ane jJAna. anayaMte-A kriyApada che. bRhadravRttikAre 'gajhayaMta' (arnati) athavA te" (yatane)-A baMnenI vyAkhyA karI che. 'barnayati' arthAtu paThana, zravaNa ane anuSThAna dvArA prApta kare che. "vatanta'ne kriyApada mAnavAthI trIjA caraNano anuvAda thaze--jene sAMbhaLIne cAritraguNayukta bhikSu jina-pravacanamAM yatna kare che.? 8. prAsAda (vasaT) prastuta zlokamAM mULamAM cAra prakAranA prAsAdo(mahelo)no ullekha che-uodaya, madhu, karka ane brahmA, zlokanA prathama caraNamAM prayukta "' dvArA 'madhya' nAmanA prAsAdanuM grahaNa abhipreta che. cUrNi ane vRttimAM A pAMceya prAsAdano nAmollekha che, paNa temanAM svarUpanI samajUtI nathI, A pAMceya bhavano uparAMta bIjAM bhavana cakravartIo jayAM Icche te ja sthAnamAM varSaki ratna dvArA taiyAra thaI jAya che. haramana jekobIe '3nvIpa' zabdane toDIne 'ucca" ane "udaya' nAmanA prAsAdo mAnIne pAMcanI saMkhyA pUrI karI che. temaNe "madhya' nAme prAsAda mAnyo nathI. 9. citra!...pracura dhanathI pUrNa (citta ! tha pUrva) vRttikAre 'vittadhanuSpamUrva evuM pada mAnIne tenuM saMskRta rUpa 'amUrtAvavadha ApyuM che. temaNe 'vitra'nA be artha karyA cheAzcaryakAraka ane aneka prakAranuM. vAstavika rIte ahIM 'tti' (saM. citra) zabda saMbodhana che ane dharupUrva gRhanuM vizeSaNa che. jekobIe paNa Ama ja mAnIne potAnA matanA samarthanamAM lyumenanuM sAkSya ApyuM che." 10. nATya (hi) zAntAcArya "nanI vyAkhyA 'nATya' ane 'nRtya" A baMne rUpomAM karI che. jemAM batrIsa pAtro hoya te "nATya' ane jemAM aMgahAra (aMgavikSepa)nI pradhAnatA hoya te "nRtya' kahevAya che." bhAratIya nRtyanA traNa vibhAgo che--nATya, nRtya ane nRtta. nATya-koI eka rasamUlaka avasthAnA anukaraNane nATya kahe che. nATyanA ATha rasa hoya che-vRMgAra, hAsya, karuNa, vIra, raudra, bhayAnaka, bIbhatsa ane adbhuta. navamo zAMta rasa nATyamAM nagaNya che. rasano AdhAra che bhAva, bhAvanAM uddIpta thavA para rasanI sRSTi sarjAya che. 1. bRhadvRtti, patra 385 : ajjayaMte tti arjayanti paThanazravaNa tadarthAnuSThAnAdibhirAvarjayanti / yadvA jaM bhikkhuNo' ityatra zrutveti zeSaH, tato yAM zrutvA 'jayaMta' tti iha-asmin jinapravacane 'yatante' yatnavanto bhavanti / 2. uttarAdhyayana yUjha, pR. 226 / 3. sUtrIna, pR. 18 4. bRhadvRtti, patra 386 : cittadhaNappabhUyaM ti tatra prabhUta-bahu citram-AzcaryamanekaprakAraM vA dhanamasminniti prabhUtacitra dhanaM, sUtre tu prabhUtazabdasya paranipAtaH / 5. naina sUtrIna, 5. 58, kudare. 15 6. vRtti , patra rU86 : 'dRi ti jJAtrizatpAtroparnAkSarti rnATyairnRtyairvA-vividhAGgahArAdisvarUpaiH /
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya nATyanI avasthAnukRti cAra prakAranAM sAdhano vaDe thAya che-- (1) AMgika--hAtha-paganuM saMcAlana. AnI aMtargata mudrAo Ave. (2) vAcika--svara, vANI tathA bhAvanuM anukaraNa. (3) AhArya--vezabhUSAnuM anukaraNa. (4) sAttvika--sAttvika bhAvonuM anukaraNa. sAttvika bhAvo ATha che--- (1) staMbha--aMga-saMcAlana zaktino lopa thavo. (5) vaivarjya--raMga badalAI javo. (2) pralaya--saMjJAno lopa thavo. (6) vepazu-kaMpArI chUTavI. (3) romAMcavADAM UbhA thavAM. (7) azru--AMsu vahAvavAM. (4) sveda-parasevo vaLI javo. (8) vaizvarya--svara vikRta thavo. nRtya--bhAva-mUlaka avasthAnukRtine 'nRtya' kahe che. bhAva mananA vikArane kahe che. bhAva be prakAranA hoya che--sthAyI bhAva ane saMcArI bhAva. sthAyI bhAva hRdaya para lAMbA samaya sudhI aMkita rahe che. saMcArI bhAva taraMgonI mAphaka thoDA samaya sudhI ja Take che. temanI saMkhyA tetrIsa kahevAmAM AvI che. 359 adhyayana 13 : zloka 16 Ti 11 nRtta--laya tathA tAla-mUlaka avasthAnukRtine 'nRtta' kahe che. nRtya ane nRtta mUka hoya che. emanAmAM vAcika sAdhanano prayoga hoto nathI. mUka nRtyanI bhASA anubhAva (sAttvika-bhAva) ane mudrAo che. nRtya dvArA bhAva-pradarzana thAya che ane nRtta dvArA laya ane tAla-pradarzana thAya che. 11. (zloka 16) prastuta zlokamAM je cAra vAtonuM kathana karavAmAM AvyuM che te sApekSa vakatavya che. A virAga athavA paramArthanI bhUmikAno dRSTikoNa che. (1) savvaM vilaviyaM gIyaM 'viviyaM'no artha che--vilApa. vRttikA2e vilApanA be hetuo mAnyA che---nirarthakatA ane rudanamUlakatA. gIta vilApa eTalA mATe che ke te matta bALakonI mAphaka nirarthaka hoya che. te vilApa eTalA mATe che ke te vidhavA athavA paradeza gayelA patinI patnInA rudanamAMthI pedA thAya che, eTalA mATe te rudanadharmA che. nokara potAnA kopAyamAna svAmIne prasanna karavA mATe je-je vacana bole che, potAnI jAtane dAsanI mAphaka hAjara karIne, praNAma karIne je kaMI yAcanA kare che, te badho vilApa ja che. proSitabhartRkA strI ane nokara je kriyAo kare che, te badhI gIta kahevAya che. zuM te vilApa nathI ? rogathI abhibhUta athavA iSTanA viyogathI duHkhI vyakti zuMvilApa nathI karatI ? e ja rIte je gIta vagere gAya che, teo rAganI vedanAthI abhibhUta thaIne gAya che. A paNa vilApa ja che. (2) maLyuM naTTe viDaMtriyaM-- cUrNikA2e viDaMbanAnI vyAkhyA A pramANe ApI che--je strI ke puruSa yakSAviSTa che, zatru pakSa dvArA avaruddha che athavA madya pIne unmatta banI gayela che, te zarIra ane vANI vaDe je ceSTAo kare che te badhI viDaMbanA che. e ja rIte je strI ke puruSa potAnA 1. uttarAdhyayana vRtti, pR. 266, 227 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaramnayaNANi 360 adhyayana 13: zloka 19-20 Ta 12-14 svAmInA saMtoSa mATe athavA koI dhanavAna vaDe niyukta karavAmAM Ave tyAre zAstrIya vidhi anusAra nATyanI sahAya laI hAtha, paga, AMkha, hoTha vagerenuM saMcAlana kare che-vividha prakAranI mudrAono hAva-bhAva karatAM-karatAM nAce che. te badhI viDaMbanA ja che.' (3) rAtre para mArI je mANasa koInI AjJAne vaza thaI mukuTa vagere AbharaNo dhAraNa kare che, te bhArano anubhava karIne pIDita thAya che. je bIjAone vismita karavA mATe te ja AbharaNone pote dhAraNa kare che tyAre kAryanA mahattvane dhyAnamAM rAkhIne bhAra anubhavatA nathI. paNa vAstavamAM AbharaNo bhArabhUta ja hoya che. eka zreSThiputranI putravadhU bahu premALa ane sukomaLa aMgovALI hatI. eka vAra sAsue tene kahyuM-vahu ! cokamAM je paththaranI loDhI paDI che, te laI Ava." te bolI-'bA ! te bahu vajanadAra che, huM tene upADI zakatI nathI." patie vicAryuM'Ane zArIrika zrama gamato nathI." teNe eka upAya vicAryo. teNe te paththara upara sonAno DhoLa caDAvyo ane tene gaLAnA AbhUSaNanuM rUpa ApI dIdhuM. te laIne te patnI pAse AvI bolyo- huM sonAnuM eka AbhUSaNa lAvyo chuM. te vajanadAra jarUra che, paNa che suMdara ane mUlyavAna." patnI bolI-"koI ciMtA nahi. huM te gaLAmAM paherI laIza." teNe tene gaLAmAM paherI lIdho. te bhAre vajanadAra hato. gaLAne mATe paNa ArAmadAyaka na hato. paNa hato suvarNanA AbhUSaNarUpa. keTalAka divaso vItyA. eka divasa patie hasIne kahyuM-'priye ! te te divase kahyuM hatuM ke paththaranI loDhI bhAre che, eTalA mATe huM upADI zakatI nathI. paraMtu tuM vIsa divasathI te ja loDhIne gaLAmAM laTakAvIne ghUmI rahI che. zuM bhAra na lAgyo ?' ATaluM sAMbhaLatAM ja te zaramiMdI thaI pote kADhelA bahAnA mATe pazcAttApa karavA lAgI. 12. baMnee... nivAsa karyo (vuchImu) vRttimAM 'vuchI' ane 'ne alaga-alaga mAnIne 'puchA'no artha nivAsa karavAmAM Avyo che ane "muno artha ApaNe baMnee karavAmAM Avyo che.? 13. vartamAnamAM () bahavRttikAre 'f'ne pada-pUrti mATe mAnyuM che ane vaikalpika rUpe "ff'ne dezI bhASAno zabda mAnI teno artha 'dvAna-vartamAnamAM--evo karyo che. 14. AdAna-cAritra dharmanI (mAyA) 'sayA'nAM saMskRta rUpo be bane che-"mAtAna' ane 'sAyana'. AgamomAM A zabda aneka arthomAM prayojAyo che- 1. Indriya.5 2. jJAna vagere.* 3. mArga, 4. Adi-prathama. 1. uttaradhyayana yU1i, pR. 227I 2. ejana, pR. 227T 3. vRtti , patra rU87 : 3cheti patI, '' rUcAva ! 4. bRhadvRtti, patra 387 : idAnIm kAle 'si' tti pUraNe yad vA 'rAsiM' ti mApavAnIm | 5. (ka) sUyA zArArara : savAre vanayavamukyA (kha) mAthAmAM dArUla : ...mAyAnaufmaDuM supafor a 6. sUyagaDo 1 / 14 / 17 : AdANamaTTI vodANamoNaM / 7. ejana, zAharU : saMti to gAyA, diMrU pAva maUTonArADuM, mUtra 321 : te hiM te raNe nA ?aayaannpennN|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra-saMbhUtIya 361 adhyayana 13: zloka 21-23 Ti 15-19 8. cAritra. 5. vratono svIkAra.' 9. upAdAna." 6, saMyama. 2 10. parigraha,* 7, karma, 11, jJAna, darzana ane cAritra, 15. pracura (ghaLiya) A dezIpada 'pracura'nA arthamAM prayukta che. 16. zubha anuSThAna (puou6) ahIM 'puNya' pada dharmanA arthamAM prayukta che. cothA caraNamAM "dharma' zabdano prayoga paNa che. "puvADuM gayuSyamALo' ane dhaH '--A baMnemAM saMbaddhatA che. puNya nava padArthomAMno eka padArtha che. teno artha che-zubha karma pudgalano udaya. ahIM A artha prAsaMgika nathI. 17. aMzadhara ( rA) AnAM saMskRta rUpa be bane che-'gaMzadhara' ane 'gaMdara, 'gaMNadhara'no artha che-potAnA jIvanano aMza ApI maratAne bacAvanAra. 'aMza'no artha che-du:khamAM bhAga paDAvanAra." 18. jJAtibAMdhava (nA..vaMdhavA) jJAti ane baMdhu-A baMne zabdono artha bhinna che. je dUravartI svajana che, te jJAti kahevAya che. je nikaTavartI sagAM-saMbaMdhI che teo baMdhu kahevAya che. 19. (dho...junADu ) karmavAdano siddhAMta che-prANI ekalo ja potAnAM duHkha ane sukhano anubhava kare che. koI paNa temAM bhAga paDAvatuM nathI. jevI rIte-vatsa viti mAtaraM-vAchaDo gAyanI pAchaLa-pAchaLa cAle che, tevI ja rIte karma kartAnuM anuzamana kare che. karmano siddhAMta nitAMta vyaktivAdI che. karma karavA ane bhogavavAmAM vyakti mAtra vyakti rahe che. A kSetramAM te kyAreya sAmudAyika banato nathI. tA 20. bIjA dAtAnI pAchaLa cAlyA jAya che (AyAmanna madhusaMti) 1. sUyagaDo 27 / 22 : samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaM- 7. AcArAMga cUrNi, patra 217 : AyANaM nANAdi tiyaM / 8. (ka) 3rAdhyayana yUjhi, pR. 228 : 3 nAma du:khaTTI:, 2. sUtrakRtAMgavRtti, patra 235 : tathA mokSArthinA'dIyate-gRhyate tamasya na haranti, ahavA svajIvitAMzena Na taM paraMtaM rUtyAlAnaM-saMyama: | dhArayati / 3. ejana, vRtti patra rarUka : ra vA mithyAtvAdrinAvI te (kha) vRdatta, panna rU88-rU86 : saMpraHTMIityaadaanN-assttprkaarN krm| vitavyabhAgaM dhArayati-mRtyunA nIyamAnaM rakSantItyaM4. uttarajjhayaNANi 13 / 20 : AyANaheuM abhinnikkhmaahi| zathara: .... 4thavA saMzo-rumArUM datta - - vULa pR. 268 : mAtAnuM nAma rAri . apanayanti ye te aMzaharA bhavantIti / 5. mAyA rU73 : mAyA (fsallA ?) HTTdama 9. vR tti , patra rU82 : jJAta:-ravartana: JjhanA: .... 6. ejana, dA22 : vagii mAyA..vRtti patra 222: vanyavA:-nivaTavartana:svananA: 1 AdAna-vastraM karma vaa|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 362 adhyayana 13: zloka 25-26, 31, 33-3pa Ti 20-24 A paghAMza prAcIna kauTuMbika paraMparAno dyotaka che. te samaye gharano movaDI marI jatAM, bIjAne movaDI banAvI levAmAM Avato hato. gharanuM svAmitva tenuM ja thaI jatuM hatuM. vyakti jyAre marI jAya che tyAre jJAtijano tene vahelAmAM vahelI take smazAnaghATe laI javA Icche che. teo tenA zabane smazAnamAM laI jaI lokalAjathI tene saLagAvI rAkha karI nAkhe che. pachI teo keTalAMka laukika kRtyo kare che, raDe che, vilApa kare che, pachI tene bhUlI jaI potAnA svArtha-saMpAdana mATe AjIvikA ApanAra bIjA dAtAno Azraya laI le che. pachI teo kyAreya pelAnuM anuzamana to dUra rahyuM, tenI vAta paNa karatA nathI. 21. pracura karma (mArUM mahAyArDa) cUrNikAra anusAra teno artha che--anaMta ane dIrgha sthitivALA karyo. temane kSINa karavAnuM kaSTasAdhya hoya che, eTalA mATe temane dIrghakALa sudhI bhogavavI paDe che.' vRttimAM Ano mukhya artha pracura ke anaMta che ane vaikalpika artha che-atyaMta cIkaNAM ka, evA karmo ke jemano anubhAgabhogavaTo bahu saghana hoya. 22. (4) a' arthamAM cAra avyaya prayukta thAya che- upava', "niva', 'viva' ane 'va'. ahIM 'va' ''nA arthamAM prayojAyela che. 23. AraMbha ane parigrahamAM (pa riTe) AraMbha ane parigraha-A eka yugala che. AraMbhano artha che-hiMsA ane parigrahano artha che-padArthano saMgraha. baMne anyonyAzrita che. parigraha hiMsAmUlaka hoya che. hiMsA mATe parigraha nathI thato, parigraha mATe hiMsA thAya che. eTalA mATe hiMsA ane parigraha sAthe-sAthe cAle che-hiMsA + parigraha, hiMsA + parigraha, sthAnAMga sUtramAM jIvane aneka vastuonI anupalabdhimAM AraMbha ane parigrahane mukhya hetu mAnyo che-sAme veva pariggahe cev| 24. (zloka 34-35) 'anuttara-anuttara zabda be zlokomAM cAra vAra prayojAyo che. cotrIsamA zlokamAM te kAma-bhoga ane narakanuM vizeSaNa che. pAMtrIsamAmAM te saMyama ane siddhi-gatinuM vizeSaNa che. anuttarano artha che--makRSTa. brahmadattanA kAma-bhogo prakRSTa hatA, eTalA mATe te marIne prakRSTa (sarvotkRSTa) narakamAM utpanna thayo. sthAnAMgamAM batAvavAmAM AvyuM che ke brahmadatta cakravartI marIne sAtamI pRthvI apratiSThAna nAme narakamAM gayo.' citrano saMyama prakRSTa hato, eTalA mATe te prakRSTa (sarvotkRSTa) sukhamaya siddhi-gatimAM gayo. 1. sattarAdhyayana vULa, pR. 221 : mArUM mahAtmArUM.... anantAnItyarthaH, durmocakatvAcca cirasthitikAni / 2. bRhadvRtti, patra 390 : mahAlayANi tti atizayamahAnti, mahAn vA laya:-karmAzleSo yeSu tAni / 3. TAii rA 42-62 mAM 4. ThANaM 2 / 448 : do cakkavaTTI aparicattakAmabhogA kAlamAse kAlaM kiccA ahesattamAe puDhavIe apaiTThANe Narae neraittAe uvavannA taM jahA-subhUme ceva baMbhadatte cev|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudasamaM ajjhayaNaM usuyArijja caudamuM adhyayana iSakArIya
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananAM cha pAtro che-(1) mahArAja ISakAra (2) rANI kamalAvatI (3) purohita bhRgu (4) purohitanI patnI yazA ane (pa-6) purohitanA be putro. AmAM bhRgu purohitanuM kuTuMba ja A adhyayananuM pradhAna pAtra che. paraMtu rAjAnI laukika pradhAnatAne kAraNe A adhyayananuM nAma 'IpukArIya' rAkhavAmAM AvyuM che.' A adhyayanano pratipAdya viSaya che-"anyatva bhAvanAno upadeza. Agama-kALamAM ghaNAM dharmamatonI evI mAnyatA hatI ke putra vinA gati thatI nathI, svarga maLatuM nathI. je vyakti guhastha-dharmanuM pAlana kare che te svarga prApta karI zake che, jene koI saMtAna nathI teno koI loka nathI. putrathI ja parabhava thAya che-sudhare che. AnA ja phaLarUpe- 1, 'aputra0 mtanati, svanaiva 2 naiva vA gahidharmamanuSThAya, tena svargaM gamiSyati // ' 2. 'napatyastha hovA ' 3. "pukha gAyate to, rUtyeSA vaichiI zutiH atha putrasya putreNa, svargaloke mahIyate // ' vagere-vagere suto pracalita thaI rahyAM hatAM ane lokono moTo bhAga temAM vizvAsa rAkhavA lAgyo hato. putra-prApti mATe badhAM ja saMbhAvita prayatno karavAmAM AvatA hatA. patrotpattine jIvananI mahAna saphaLatA mAnavAmAM AvatI hatI. A vicAradhArAe dAMpatya-jIvanano udezya spaSTa karI dIdho hato, paraMtu adhyAtma prati udAsIna bhAva pratidivasa vadhato jato hato. te samaye evI mAnyatA pracalita hatI ke jo putra vaDe ja svarganI prApti thatI hoya to dAna vagere dharmo nakAmA che. bhagavAna mahAvIra svarga ane narakanI prAptimAM vyakti-vyaktinI pravRttine mahattva ApatA hatA. temaNe kahyuM-'puNyapApa vyakti-vyaktinA potAnAM hoya che. mAtA-pitA, bhAI-baMdhu, putra-strI vagere koIpaNa prANI rakSaNakartA nathI hotuM. badhAne svataMtra rUpe potapotAnA karmona phaLa-vipAka bhogavavo paDe che.' A adhyayanamAM A bhAvanAnuM spaSTa citrAMkana che. | niyuktikAre agiyAra gAthAomAM kathAvastu prastuta karela che. temAM badhA pAtronAM pUrva-bhava, vartamAna-bhavamAM temanI utpatti tathA nirvANanuM saMkSipta citrAMkana che." pUrva adhyayanamAM varNita citra ane saMbhUta pUrvajanmamAM be govALa mitro hatA. temane sAdhunI kRpAthI samyaktanI prApti thaI. teo tyAMthI bharI devalokamAM gayA. tyAMthI cuta thaI temaNe kSitipratiSThita nagaranA eka ibhya-kuLamAM janma lIdho. teo moTA thayA. cAra ibhya-putro temanA mitro banyA. te badhAe yuvAnImAM kAma-bhogono upabhoga karyo, pachI sthaviro pAse dharma sAMbhaLI pravrajita thayA. lAMbA samaya sudhI saMyamanuM pAlana karyuM. aMtamAM anazana karI saudharma devalokanA padmagulma nAmanA vimAnamAM cAra palyanI Ayu-sthitivALA devo banyA. baMne govALa-putrone choDI bAkInA cAre mitro tyAMthI zruta thayA. temAMno eka kuru-janapadanA ISakAra nAme nagaramAM IpukAra nAmano rAjA thayo ane bIjo te ja rAjAnI rANI kamalAvatI. trIjo bhRgu nAme purohita banyo ane cotho bhRgu purohitanI patnI yazA. ghaNI kALa vItyo. bhRgu purohitane koI putra na thayo. pati-patnI citita rahevA lAgyAM. eka vAra te baMne govALa-putroe, je tyAre deva-bhavamAM hatA, avadhijJAnathI jANyuM ke teo bhRgu purohitanA putra thaze. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 362 : tatto samuTThiyamiNaM usuArijjaM ti ajjhayaNaM / usuAranAmagoe veyaMto bhAvao a usuaaro| 2. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 363-373 /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 366 adhyayana 14: Amukha teo tyAMthI cAlyA. zramaNanuM rUpa banAvI bhRgu purohitanI pAse AvyA. bhRgu ane yazAe baMnenI vaMdanA karI. munioe dharmano upadeza Apyo. bhRgu-daMpatie zrAvakanA vrato svIkAryA. purohite pUchyuM-'bhagavaMta ! amAre koI putra thaze ke nahi?" zramaNa-yugale kahyuM-'tamAre be putro thaze, paraMtu teo bAlyAvasthAmAM ja dIkSita thaI jaze. temanI pravrajayAmAM tame koI bAdhA upasthita karazo nahi. teo dIkSita thaIne dharma-zAsananI prabhAvanA karaze.' Ama kahI baMne zramaNo tyAMthI cAlyA gayA purohita pati-patnIne prasannatA thaI. kALAMtare te baMne devo purohitanI patnInA garbhamAM AvyA. dIkSAnA bhayathI purohita nagara choDI vrajagAmamAM jaI vasyo. tyAM purohitanI patnI yazAe be putrone janma Apyo. te thoDA moTA thayA. mAtApitAe vicAryuM ke kyAMka teo dIkSita na thaI jAya, AthI eka vAra temaNe baMnene kahyuM-'putro ! A zramaNo suMdara-suMdara bALakone upADI jAya che ane mArIne temanuM mAMsa khAI jAya che. eTalA mATe temanI pAse tame baMne kyAreya na jazo.' eka vAra baMne bALako ramatAM-ramatAM gAmathI khUba dUra jaI caDyA. temaNe joyuM ke keTalAka sAdhuo te ja raste AvI rahyA hatA. bhayabhIta banI teo eka vRkSa para caDI gayA. saMyogavaza sAdhuo paNa te ja vRkSanI saghana chAyAmAM AvIne beThA. bALakono bhaya vadhI gayo. mAtA-pitAnI zIkhAmaNa smRti-paTa para nAcavA lAgI. sAdhuoe thoDI vAra ArAma karyo jhoLImAMthI pAtro kADhyo ane badhA eka maMDaLI banAvI bhojana karavA lAgyA. bALakoe joyuM ke muninA pAtromAM mAMsa jevI koI vastu hatI ja nahi. sAdhuone sAmAnya bhojana karatAM joI bALakono bhaya dUra thayo. bALakoe vicAryuM-"aho! ApaNe AvA sAdhuo bIje paNa kyAMka joyA che." citana AgaLa cAlyuM. temane jAti-smaraNajJAna utpanna thayuM. teo nIce UtaryA, munionI vaMdanA karI ane sIdhA potAnA mAtA-pitA pAse AvyA. temaNe mAtA-pitAne kahyuM-"ame joI lIdhuM che ke manuSya-jIvana anitya che, vigna-bahula che ane AyuSya thoDuM che. eTalA mATe amane gharamAM koI AnaMda nathI. ame muni-caryA svIkAra karavA mATe ApanI anumati IcchIe chIe." (zloka tha) pitAe kahyuM-'putro ! vedone jANanArAo A pramANe kahe che ke jemane putra nathI hoto temanI gati nathI thatI. mATe vedonuM adhyayana karo. brAhmaNone bhojana karAvo. strIo sAthe bhoga karo. putrotpatti karo. putrono vivAha karI, temane ghara soMpI pachI araNyanivAsI prazasta muni banI jajo.' (zloka 8, 9) putroe kahyuM-'vedo bhaNavAthI paNa rakSaNarUpa thatA nathI. brAhmaNone bhojana karAvavAthI teo narakamAM laI jAya che. aurasa putro paNa rakSaNakartA banatA nathI. kAma-bhogo kSaNika sukha ApanAra ane cirakALa duHkha ApanAra che, ghaNuM du:kha ane thoDuM sukha ApanAra che. saMsAra-muktinA virodhI ane anarthonI khANa che. kALa sadA taiyAra Ubho che. AvI sthitimAM pramAda kevI rIte karAya?' (zloka 12, 13, 15) pitAe kahyuM-'putro ! jemanA mATe sAmAnyapaNe loko tapa karyA kare che te saghaLuM kaMI-pracura dhana, strIo, svajano ane IndriyonA viSayo tamane ahIM ja prApta che. pachI tame zA mATe zramaNa thavA Iccho cho ?' (zloka 16) putroe kahyuM-'jyAM dharmanI dhurA vahana karavAno adhikAra che tyAM dhana, svajana ane IndriyonA viSayonuM zuM prayojana? ame badhA pratibaMdhothI mukta thaI bhikSA vaDe nirvAha karanArA zramaNa thaIzuM.' (zloka 17) - nAstika mAnyatAno evo ghoSa hato ke zarIrathI juduM koI caitanya nathI. pAMca bhUtonA samavAyathI tenI utpatti thAya che ane jyAre te bhUto alaga thaI jAya che tyAre caitanya paNa naSTa thaI jAya che. "araNImAM agni, dUdhamAM ghI ane talamAM tela avidyamAna hovA chatAM paNa ucita prakriyA dvArA utpanna thaI jAya che. te ja rIte bhUto vaDe caitanyanI utpatti mAnavI joIe.' (zloka 18) Astika mAnyatA spaSTa karatAM putroe kahyuM-'AtmA amUrta che eTalA mATe te Indriyo dvArA gamya nathI. te amUrta che eTalA mATe nitya che. AtmAnA AMtarika doSo ja tenA baMdhananAM kAraNa che ane baMdhana ja saMsAranuM kAraNa che. (zloka 19) pitA-putranI A vArtAlApa AgaLa cAle che. pitA brAhmaNa saMskRtinuM pratinidhitva karI dalIlo kare che ane baMne putro
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIyA 367 adhyayana 14: Amukha zramaNa saMskRtinA AdhAra para carcA kare che. aMtamAM purohitane saMsAranI asAratA ane kSaNabhaMguratA para vizvAsa utpanna thAya che ane tenuM mana saMvegathI bharAI jAya che. te potAnI patnIne samajAve che. pUrNa vicAra-vimarza karI cAreya (mAtA-pitA tathA baMne putro) pravrajita thaI jAya che. ahIM eka sAmAjika rahasyanuM udghATana thayuM che. te samaye rAjayano evo niyama hato ke jeno koI uttarAdhikArI nathI, hoto tenI saMpatti rAjAnI mAnavAmAM AvatI. bhRgu purohitano samagra parivAra dIkSita thaI gayo. rAjAe A vAta sAMbhaLI. teNe tenI badhI saMpatti para adhikAra karavA IcchaDyuM. rANI kamalAvatIne AnI khabara paDI ane teNe rAjAne kahyuM-"rAjana ! vamana kareluM khAnAra puruSanI prasaMzA thatI nathI. Apa brAhmaNa dvArA tyajAyelAM dhanane levA Iccho cho, A to vamana kareluM pIdhA jevuM che." (zloka 37, 38) rANIe bhogonI asAratA para pUrepUro prakAza pADyo. rAjAnA manamAM vairAgya jAgI UThyo. rAjA-rANI baMne pravrajita thaI gayA, A rIte A adhyayana brAhmaNa-paraMparA tathA zramaNa paraMparAnI maulika mAnyatAonI carcA prastuta kare che. niryuktikAre rAjAne mATe 'sImaMdhara' nAmano paNa prayoga karyo che.' vRttikAre 'IpukArarAjayakAlIna nAma ane 'sImaMdhara' rAjAnuM maulika nAma hovAnI kalpanA karI che. bauddha-sAhityanA hastipAla jAtaka (509)mAM thoDAM parivartana sAthe A kathAnuM nirUpaNa thayuM che. 1. 3ttarAdhyayana nini, jAthA rU73 : sImaMdharo ya rAyA......! 2. bRhadvRtti, patra 394 : atra ceSukAramiti rAjyakAlanAmnA sImandharazceti maulikanAmneti sambhAvayAmaH /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudasamaM ajjhayaNaM : yauha adhyayana usuyArijjaM : dhurIya saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. devA bhavittANa pure bhavammI devA bhUtvA purA bhave keI cuyA egvimaannvaasii| keciccyutA ekvimaanvaasinH| pure purANe usuyAranAme pure purANe iSukAranAmni khAe samiddhe suralogaramme // khyAte samRddha suralokaramye // 1. pUrva janmamAM, devo banIne eka ja vimAnamAM rahenArA keTalAka jIvo devalokamAMthI ata thayA. te samaye pukAra nAmanuM eka nagara hatuM-prAcIna, prasiddha , samRddhizALI ane devaloka samAna. 2. sakammase seNa purAka eNa svakarmazeSeNa purAkRtena kulesu daggesu ya te psuuyaa| kuleSUdagreSu ca te prasUtAH / nivviNasaMsArabhayA jahAya niviNNAH saMsArabhayAd hitvA jiNiMdamaggaM saraNaM pavanA // jinendramArgaM zaraNaM prapannAH / 2. te jIvonAM potAnAM pUrvakRta puNyakarmo bAkI hatAM. te kAraNe teo ISakAra nagaranAM uttama kuLomAM utpanna thayA. saMsAranA bhayathI khinna thaIne temaNe bhogo choDI dIdhA ane jinendra-mArganAM zaraNamAM gayA. 3. pumattamAgamma kumAra do vI puMstvamA''gamya kumArau dvAvapi purohio tassa jasA ya pttii| purohita: tasya yazA ca ptnii| visAlakittI ya tahosuyAro vizAlakIrtizca tatheSukAraH rAyastha devI kamalAvaI ya // rAjAtra devI kamalAvatI ca // 3. ne purohita kumArI, purohita, tenI patnI yazA, vizALa kIrtivALo ISakAra rAjA ane tenI rANI kamalAvatI-A chae vyaktio manuSya-jIvana prApta karI jinendra-mArganAM zaraNamAM gayA. 4. jAIjarAmaccubhayAbhibhUyA jAtijarAmRtyubhayAbhibhUtau bhivihaaraabhinividvcittaa| bahirvihArAbhiniviSTacittau / saMsAracakkassa vimokkhaNaTThA saMsAracakrasya vimokSaNArthaM dRTThaNa te kAmaguNe virattA // dRSTvA tau kAmaguNebhyo viraktau / / 4-5 brAhmaNane yogya yajJa vagere karanArA purohitanA baMne priya putroe eka vAra nigraMthane joyo. temane pUrvajanmanI smRti thaI AvI ane sArI rIte AcarelAM tapa ane saMyamanI smRti jAgI UThI. teo janma, jarA ane mRtyunA bhayathI bhayabhIta thayA. temanAM mana mokSa tarapha kheMcAyAM. saMsAracakramAMthI mukti meLavavA mATe teo kAma-guNothI virakta thaI gayA." 5. piyaputtagA donni vimAhaNassa priyaputrakau dvAvapi brAhmaNasya sakammasIlassa purohiyss| svakarmazIlasya purohitasya / sarittu porANiya tattha jAiM smRtvA paurANikI tatra jAti tahA suciNNaM tavasaMjamaM ca // tathA sucIrNaM tapaHsaMyamaM ca / / 6. te kAmabhogesu asajjamANA tau kAmabhogeSvasajantau mANussaesuMje yAvi divvaa| mAnuSyakeSu ye cApi divyAH / / mokkhAbhikaMkhI abhijAyasar3A mokSAbhikAkSiNAvabhijAtazraddhau tAyaM uvAgamma imaM udAhu // tAtamupAgamyedamudAharatAm / / 6. teonI manuSya ane devasaMbaMdhI kAma-bhogonI Asakti cAlI gaI. mokSanI abhilASA ane dharmanI zraddhA vaDe prerita thaI teo pitA pAse AvyA ane A pramANe kahevA lAgyA
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi u70 adhyayana 14: zloka 3-14 7. asAsayaM daTTha imaM vihAraM azAzvataM dRSTvemaM vihAraM bahuaMtarAyaM na ya diihmaauN| bahvantarAyaM na ca dIrghamAyuH / tamhA gihaMsi na raI lahAmo tasmAd gRhe na rati labhAvahe AmaMtayAmo carissAmu monnN|| AmaMtrayAvahe cariSyAvo maunam // 7. sa yuMcha 2manuSya-04na anitya cha, tamA paNa vizno ghaNAM che ane AyuSya thoDuM che. eTalA mATe gharamAM amane koI AnaMda nathI. ame municaryA svIkArI levA mATe ApanI anumati IcchIe chIe.' 8. aha tAyago tattha muNINa tesiM atha tAtakastatra munyostayoH tavassa vAghAyakaraM vyaasii| tapaso vyAghAtakaramavAdIt / imaM vayaM veyavio vayaMti imAM vAcaM vedavido vadanti jahA na hoI asuyANa logo|| yathA na bhavatyasutAnAM lokaH // 8. temanA pitAme te dumAra bhunibhI nA tapasyAmAM vighna pedA karanArI vAto kahI-'putro ! vedonA jANakAro ema kahe che ke jemane putra nathI hoto temanI gati thatI nathI. 9. ahijja vee parivissa viNye adhItya vedAn pariveSya viprAn putte paDiTuppa gihaMsi jAyA ! / putrAn pratiSThApya gRhe jAtau ! / bhoccANa bhoe saha itthiyAhiM bhuktvA bhogAn saha strIbhiH AraNagA hoha muNI pstthaa|| AraNyako bhavataM munI prazastau // 8. putro ! bhett8|| bhATe ho bho. prAmone bhona 42||po. svAmInAsAthe mogo movo. putrI peharo.. tamanA vivArI, gharako bhAra sopI pachI araNyavAsI prazasta muni banajo.10 10. soyaggiNA AyaguNidhaNeNaM zokAgninA AtmaguNendhanena mohANilA pjjlnnaahiennN| mohAnilAt prajvalanAdhikena / saMtattabhAvaM paritappamANaM saMtaptabhAvaM paritapyamAnaM lolupyamANaM bahuhA bahuM ca // lolupyamAnaM bahudhA bahuM ca // 10-11.0mane bhArI mAviyA24Ine te purohitane jenuM mana ane zarIra, AtmaguNarUpI IMdhaNa ane moharUpI pavanathI atyaMta prajavalita zokAgni vaDe saMtati ane pavitata thaI rahyuM hatuM, 11 jenuM hRdaya viyoganI AzaMkAthI atizaya chinna thaI rahyuM hatuM, je eka-eka karIne potAnA abhiprAya putrone samajAvI rahyo hato ane temane dhana ane kramathI AvI maLelAM kAma-bhogonuM nimaMtraNa ApI rahyo hato-A vacano kahyAM- 11. purohiyaM taM kamaso'NuNaMtaM purohitaM taM kramazo'nunayantaM nimaMtayaMtaM ca sue dhaNeNaM / nimaMtrayantaM ca satau dhanena / jahakkama kAmaguNehiM ceva yathAkramaM kAmaguNaizcaiva kumAragA te pasamikkha vakkaM // kumArako tau prasamIkSya vAkyam // 12. veyA ahIyA na bhavaMti tANaM vedA adhotA na bhavanti trANaM 12. 'veho bhAvA chata 5 te 214 janatA nathI. bhuttA diyA niti tamaM tmennN| bhojitA dvijA nayanti tamastamasi / brAhmaNone bhojana karAvavAthI teo aMdhakAramaya 13 jAyA ya puttA na havaMti tANaM jAtAzca putrA na bhavanti trANaM narakamAM laI jAya che. aurasa-putro paNa rakSaka banatA ko NAma te aNumannejja eyN|| ko nAma tavAnumanyettat / / nathI.14 eTalA mATe Ape kahyuM tenuM anumodana koNa 72rI. zarDa ? 13. khaNamettasokkhA bahukAladukkhA kSaNamAtrasaukhyA bahukAladuHkhA: pagAmadukkhA annigaamsokkhaa| prakAmaduHkhA anikaamsaukhyaaH| 13.0 ema-bhogo kSa1i5 supa bhane yi21 hu saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA saMsAramokSasya vipakSabhUtAH ApanArA che, ghaNuM du:kha ane thoDuM sukha ApanArA che, khANI aNatthANa ukaambhogaa|| khAniranarthAnAM tu kAmabhogAH // saMsAra-muktinA virodhI che ane anarthonI khANa che. 14. parivyayaMte aNiyattakAme pavijananivRttakAmaH aho ya rAo paritapmANe / ahni ca rAtrau paritapyamAnaH / annappamatte dhaName samANe anyapramatto dhanameSayan papyoti maccu purise jaraM ca // prApnoti mRtyu puruSo jarAM ca // 14.jene kAmanAomAMthI mukti nathI maLI te puruSa atRptinA agnithI saMtapta thaI divasa-rAta paribhramaNa kare che. bIjAone mATe pramatta thaIne15 dhananI zodhamAM lAgelo te jarA ane mRtyune meLave che.
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIya 371 adhyayana 14: zloka 15-21 15. imaM ca me asthi imaM ca natthi idaM ca me'sti idaM ca nAsti imaM ca me kicca imaM akiccN| idaM ca me kRtyamidamakRtyam / taM evamevaM lAlappamANaM tamevamevaM lAlapyamAnaM harA haraMti tti kahaM pamAe ? | harA harantIti kathaM pramAdaH?|| 15.A mArI pAse che ane A nathI, A mAre karavuM che ane A karavuM nathI-A rIte nirarthaka bakavAsa karatA puruSane upADI lenAra kALa" upADI le che. AvI sthitimAM pramAda kevI rIte karAya ?' 16. dhaNaM pabhUyaM saha itthiyAhiM dhanaM prabhUtaM saha strIbhiH sayaNA tahA kAmaguNA pgaamaa| svajanAstathA kAmaguNAH prakAmAH / tavaM kae tappar3a jassa logo tapaH kRte tapyati yasya loka: taM savva sAhINamiheva tubbhaM // tat sarvaM svAdhInamihaiva yuvayoH / 16 'jenA mATe loko tapa karyA kare che te sarva kaMI-pracura dhana, strIo, svajano ane IndriyonA viSayo tamane ahIM ja maLelA che pachI zA mATe tame zramaNa thavA Iccho cho?'-pitAe kahyuM. 17.dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre dhanena kiM dharmadhurAdhikAre sayaNeNa vA kAmaguNehi cev| svajanena vA kaamgunnaishcaiv| samaNA bhavissAmu guNohadhArI zramaNau bhaviSyAvo guNaughadhAriNI bahivihArA abhigamma bhikkhN|| bahirvihArAvabhigamya bhikSAm / / 17.putro bolyA-pitAjI ! jayAM dharmanI dhurAne vahana karavAno adhikAra che tyAM dhana, svajana ane IndriyaviSayonuM zuM prayojana che ? kaMI paNa nahi. ame guNasamUhathI saMpanna zramaNa banIzuM, pratibaMdha-mukta banIne gAmo ane nagaromAM vihAra karanArA tathA bhikSA laIne jIvana calAvanArA.19 18. jahA ya aggI araNIusaMto yathA cAgniraraNito'san khIre ghayaM tella mahAtilesu / kSIre ghRtaM tailaM mahAtileSu / emeva jAyA ! sarIraMsi sattA evameva jAtau ! zarIre sattvAH saMmucchaI nAsai nAvaciDhe // saMmUrcchanti nazyanti nAvatiSThante // 18 putro ! je rIte araNImAM avidyamAna agni pedA thAya che, dUdhamAM ghI ane talamAM tela pedA thAya che, tevI ja rIte zarIramAM jIvo utpanna thAya che ane nAza pAme che. zarIrano nAza thaI jatAM temanuM astitva rahetuM nathI.'-pitAe kahyuM. 18 26. no cophA puttamavA no ndriyagrAhyoDamUrtamAMvat amuttabhAvA vi ya hoi nicco| amUrtabhAvAdapi ca bhavati nityaH / ajjhatthaheuM niyayassa baMdho adhyAtmaheturniyato'sya bandhaH saMsAraheuM ca vayaMti baMdhaM // saMsArahetuM ca vadanti bandham // 19.kumAro bolyA-pitAjI ! AtmA amUrta che eTalA mATe tene Indriyo vaDe jANI zakAya nahi. te amUrta che. eTalA mATe nitya che. e nizcita che ke AtmAnA AMtarika doSo ja tenA baMdhananA hetu che ane baMdhana ja saMsArano hetu che. -Ama kahyuM che. 19 20. jahA vayaM dhammamajANamANA yathA'vAM dharmamajAnAnau pAvaM purA kammamakAsi mohaa| pApaM purA karmAkArba mohAt / orujjhamANA parirakkhiyaMtA avarudhyamAnau parirakSyamANau taM neva bhujjo vi smaayraamo|| tannaiva bhUyo'pi samAcarAvaH / / 20. "ame dharmane jANatA na hatA tyAM sudhI gharamAM rahyA, amAruM lAlana-pAlana thatuM rahyuM ane mohavaza ame pApa-karmonuM AcaraNa karyuM. paraMtu have pachI pApa-karmonuM AcaraNa karIzuM nahi.' 21. abbhAhayaMmi logaMmi abhyAhate loke savvao parivArie / sarvataH privaarite| amohAhiM paDatIhiM amoghAbhiH patantIbhiH gihaMsi na raiM labhe // gRhe na rati labhAvahe / / 21. "A loka pIDita thaI rahyo che, cAre taraphathI gherAI gayelo che, amoghA AvI rahI che. AvI sthitimAM amane sukha maLatuM nathI.'
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 372 adhyayana 14: 22-29 22. keNa abbhAhao logo ? kenAbhyAhato lokaH? keNa vA parivArio ? / kena vA parivAritaH? / kA vA amohA vuttA ? kA vA'moghA uktAH? jAyA ! ciMtAvaro humi // jAtau ! cintAparo bhavAmi / / 22. "putro ! A loka konAthI pIDita che? konAthI gherAyelo che? amoghA kone kahevAmAM Ave che? huM jANavA mATe ciMtAtura.'-pitAme . 23. maccuNA'bbhAhao logo mRtyunA'bhyAhato lokaH jarAe parivArio / jarayA parivAritaH / amohA rayaNI vuttA amoghA rAtraya uktAH evaM tAya ! viyANaha // evaM tAta ! vijAnIhi // 23.bhAro moTyA-pitA! Apa sosAso mRtyuthI pIDita che, jarAthI gherAyela che ane rAtrine amoghA kahevAmAM Ave che. 24.je je rAta vItI jAya che te pAchI pharatI nathI. adharma karanArAonI rAtrIo niSphaLa cAlI jAya che. 24.jA jA vaccai rayaNI yA yA vrajati rajanI na sA paDiniyattaI / nasA pratinivartate / ahamma kuNamANassa adharma kurvANasya aphalA jaMti rAio // aphalA yAnti rAtrayaH / / 25.je je rAta vItI jAya che te pAchI pharatI nathI. dharma karanArAonI rAtrIo saphaLa thAya che.' 25.jA jA vaccai rayaNI yA yA vrajati rajanI na sA paDiniyattaI / na sA pratinivartate / dhammaM ca kuNamANassa dharma ca kurvANasya saphalA jaMti rAio // saphalA yAnti rAtrayaH // 26. egao saMvasittANaM ekataH samuSya duhao sammattasaMjuyA / dvitaH samyaktvasaMyutAH / pacchA jAyA ! gamissAmo pazcAjjAtau ! gamiSyAmaH bhikkhamANA kule kule // bhikSamANAH kule kule // 26. 'putro ! pahelAM ApaNe badhA eka sAthe rahIne samyakta ane vratonuM pAlana karIe ane pachI tamAruM yauvana vItI gayA bAda ghare-ghare bhikSA letAM vihAra karIzuM.'- pitAsAM .21 27. jassasthi maccuNA sakkhaM yasyAsti mRtyunA sakhyaM jassa vatthi palAyaNaM / yasya vAsti palAyanam / jo jANe na marissAmi yo jAnIte na mariSyAmi so ha kaMkhe sue siyA // sa khalu kAikSati zvaH syAt // ra7.putro bolyA- "pitAjI ! kAlanI IcchA te ja karI zake jene mRtyu sAthe mitratA hoya, je motanA moDhAmAMthI bacIne palAyana karI zake ane je jANato hoya ke huM marIza nahi. 28.ajjeva dhamma paDivajjayAmo adyaiva dharma pratipadyAvahe jahiM pavanA na punnbbhvaamo| yatra prapannA na punarbhaviSyAvaH / aNAgayaM neva ya asthi kiMci anAgataM naiva cAsti kiMcit saddhAkhamaM Ne viNaittu raagN|| zraddhAkSamaM no vinIya rAgam // 28.ame Aje ja te muni-dharmano svIkAra karI rahyA chIe, jyAM pahoMcIne pachI janma levo na paDe. bhoga amArA mATe aprApta nathI-ame temane anekavAra prApta karI cUkyA chIe. 22 rAga-bhAva dUra karI zraddhApUrvaka zreyanI prApti mATe prayatna karavo amArA mATe yogya che." 29. pahINaputtassa hu natthi vAso prahINaputrasya khalu nAsti vAsaH 25. 'putronA yAdayA gayA pachI hu~gharamA 24ii zarcha nari.. vAsiddhi ! bhikkhAyariyAI kaalo| vAsiSThi ! bhikSAcaryAyAH kaalH| vaziSThi! bhAromikSAyayAno sAvI.sAyo sAhAhi rukkho lahae samAhiM zAkhAbhirvRkSo labhate samAdhi che. vRkSa zAkhAo vaDe samAdhi meLave che. temanAM kapAI chinAhi sAhAhi tameva khaannuN|| chinAbhi: zAkhAbhistameva sthaannum|| 4di sone Ihe.'
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSukArIya 30. paMkhAvihUNo vva jaheha pakkhI bhiccAvihUNo vva raNe nariMdo / vivannasAro vaNio vva poe pahINaputto mi tahA ahaM pi // 31. susaMbhiyA kAmaguNA ime te saMpiMDiyA aggarasApabhUyA / bhuMjA tA kAmaguNe pagAmaM pacchA gamissAmu pahANamaggaM // 32. bhuttA rasA bhor3a ! jahAi Ne vao na jIviyaTThA pajahAmi bhoe / lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM saMcikkhamANo carissAmi moNaM // 33. mA hU tumaM soyariyANa saMbhare juNNo va haMso paDisottagAmI / bhuMjAhi bhogAi mae samANaM dukkhaM khu bhikkhAyariyAvihAro // 34. jahA ya bhoI ! taNuyaM bhuyaMgo nimmoyaNi hicca palei mutto / emae jAyA payahaMti bhoe te haM kahaM nANugamissamekko ? // 35. chiMdittu jAlaM abalaM va rohiyA macchA jahA kAmaguNe pahAya / dhoreyasIlA tavasA udArA dhIrA ha bhikkhAyariyaM caraMti // 36. naheva kuMcA samaikkamaMtA tayANi jAlANi dalitta haMsA / pati puttAya paI ya majjhaM te haM kahaM nANugamissamekkA ? // 393 pakSavihIna iva yatheha pakSI bhRtyavihIna iva raNe narendraH / vipannasAro vaNigiva pote prahINaputro'smi tathA'hamapi // susaMbhRtA: kAmaguNA ime te sampiNDitA agryarasaprabhUtAH / bhuMjIvahi tAvat kAmaguNAn prakAmaM pazcAt gamiSyAvaH pradhAnamArgam // bhuktA rasA bhavati ! jahAti no vayaH na jIvitArthaM prajahAmi bhogAn / lAbhamalAbhaM ca sukhaM ca duHkhaM saMtiSThamAnazcariSyAmi maunam // mA khalu tvaM sodaryANAM smArSIH jIrNa iva haMsaH pratisrotagAmI / bhuMkSva bhogAn mayA samaM duHkhaM khalu bhikSAcaryAvihAra: // yathA ca bhavati ! tanujAM bhujaMga: nirmocanIM hitvA paryeti muktaH / evametau jAtau prajahItau bhogAn tau ahaM kathaM nAnugamiSyAmyekaH ? // chittvA jAlamabalamiva rohitAH matsyA yathA kAmaguNAn prahAya / dhaureyazIlAstapasA udAraH dhIrAH khalu bhikSAcaryAM caranti // nabhasIva krauMcAH samatikrAmantaH tatAni jAlAni dalitvA haMsAH / pariyAnti putrau ca patizca mama tAnahaM kathaM nAnugamiSyAmyekA ? | adhyayana 14 : zloka 30-36 30.'vinA pAMkhanuM pakSI, raNabhUmimAM senA vinAno rAjA ane jahAjamAM dhana vinAno vepArI jevI rIte asahAya hoya che, putronAM cAlyAM javA para huM paNa tevo ja banI jAuM.' 31.vAziSThIe kahyuM-'A susaMskRta 4 ane pracura zRMgAra rasa rathI paripUrNa Indriya-viSayo, 4 tane maLyAM che, temane ApaNe hajI khUba bhogavIe. te pachI ApaNe mokSa-mArgano svIDaara rIzuM.' 32.purohite kahyuM-'he bhavati ! ApaNe raso bhogavI cUkyA chIe, vaya ApaNI vItI rahI che. huM asaMyamI jIvana mATe bhogo choDI nathI rahyo sAla asAla ane suSa-duHkhane samadaSTithI joto huMmuni-dharmanuM AcaraNa karIza.' 33.vAziSThIe kahyuM-'pratisrotamAM vahI janArA gharaDA haMsanI jema tAre pachIthI potAnA baMdhuone yAda karavA na paDe, eTalA mATe mArI sAthe bhogonuM sevana ka2. A bhikSAcarcA ane gAmogAma vihAra sAthe ja duHkhahAyI che. ' 34. 'he bhavati ! devI rIte sApa potAnI aMgaNI utArIne muktapaNe cAle che tevI ja rIte putro bhogone choDI cAlI jaI rahyA che. pAchaLa huM ekalo zA mATe rahuM ? temanuM anugamana prema na uru ?" 35.'jevI rIte rohita matsya jarjarita jALane kApIne bahAra nIkaLI jAya che tevI ja rIte upADelA bhArane vahana karanArA pradhAna tapasvI ane dhIra puruSo kAma-bhogone choDIne bhikSA-caryAno svIkAra kare che.' 36.vAziSThIe kahyuM--jevI rIte krauMca pakSIo ane haMso zikArIo dvArA bichAvela jALane kApIne AkAzamAM UDI jAya che tevI ja rIte mArA putro ane pati jaI rahyA che. pAchaLa huM ekalI zA mATe rahuM ? temanuM anugamana presana ?"
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 37. purohiyaM taM sasuyaM sadAraM soccA'bhinikkhamma pAya bhoe| kuDuMbasAraM viluttamaM taM rAyaM abhikkhaM samuvAya devI || 38. vaMtAsI puriso rAyaM ! na so hoi pasaMsio / mAhaNeNa dhaNaM AdAumicchasi // pariccattaM 39. savvaM jagaM jar3a tuhaM savvaM vAvi dhaNaM bhave / savvaM pi te apajjattaM neva tANAya taM tava // 40. marihisi rAyaM ! jayA tayA vA maNorame kAmaguNe pahAya / ekko hu dhammo naradeva ! tANaM na vijjaI annamiheha kiMci // 41. nAhaM rame pakkhiNi paMjare vA saMtANachinnA carissAmi moNaM / akiMcanA ujjukaDA nirAmisA pariggahAraMbhaniyattadosA / 42. davaggiNA jahA raNNe ujjhamANesu jaMtusu / anne sattA pamoyaMti rAgaddo savasaM gayA 11 43. evameva vayaM mUDhA kAmabhogesu mucchiyA / ujjhamANaM na bujjhAmo rAgaddosaggiNA jagaM // 44. bhoge bhoccA vamittA ya lahubhUyavihAriNo AmoyamANA gacchaMti 1 diyA kAmakamA iva // purohitaM taM sasutaM sadAraM zrutvA'bhiniSkramya prahAya bhogAn / kuTumbasAraM vipulottamaM tad rAjAnamabhIkSNaM samuvAca devI // vAntAzI puruSo rAjan ! na sa bhavati prazaMsanIyaH / brAhmaNena parityaktaM dhanamAdAtumicchasi // sarvaM jagad yadi tava sarvaM vApi dhanaM bhavet / sarvamapi te aparyAptaM naiva trANAya tattava // 374 mariSyasi rAjan ! yadA tadA vA manoramAn kAmaguNAn prahAya / eka: khalu dharmo naradeva ! trANaM na vidyate'nyamiha kiMcit // nAhaM rame pakSiNI paMjara iva chinnasantAnA cariSyAmi maunam / akiMcanA RjutA nirAmiSA parigrahArambhadoSanivRttA // davAgninA yathAraNye dahyamAneSu jantuSu / anye sattvAH pramodante rAgadveSavazaM gatAH // evameva vayaM mUDhAH kAmabhogeSu mUcchitAH / dahyamAnaM na budhyAmahe rAgadveSAgninA jagat // bhogAn bhuktvA vAntvA ca laghubhUtavihAriNaH / AmodamAnA gacchanti dvijAH kAmakramA iva // adhyayana 14 : so637-44 37.purohita potAnA putro ane patnI sAthe, bhogo choDIne pravrujita thaI cUkyo che. e sAMbhaLI rAjAe tenA pracura ane mukhya dhana-dhAnya vage2e levA IchyuM tyAre mahArANI kamalAvatIe vAraMvAra kahyuM- 38. 'rAS4na ! meluM pAnAra puruSanI prazaMsA nahI thatI. tame brAhmaNe tyajeluM dhana levA Iccho cho--A zuM che ? 39.'jo samULaguM jagata tamane maLI jAya athavA to samULaguM dhana tamAruM thaI jAya to paNa te tamArI IcchApUrti mATe paryApta nahi thAya ane te tamAruM rakSaNa pAza nahi urI zaDe 3G 40. '24 ! manoramya DAma-bhogone choDIne bhyaaretyAre maravuM paDaze. 1 he naradeva ! eka dharma ja rakSaNakartA che.2 tenI sivAya bIjI koI vastu rakSaNa karI zake nahi ' 133 41.'jevI rIte paMkhINI piMjarAmAM4 AnaMda nathI pAmatI tevI ja rIte mane A baMdhanamAM AnaMda maLato nathI. huM snehanI jALane toDIne akiMcana, saraLa kArya karanArI, 5 viSaya-vAsanAthI dUra ane parigraha tathA hiMsAnA doSothI mukta banI muni-dharmanuM AcaraNa harIza. ' 42. 'jevI rIte jaMgalamAM dava lAgyo hoya ane jIva-jaMtuo saLagI rahyAM hoya temane joIne rAga-dveSane vaza thayelA bIjA jIvo AnaMdita thAya che. 43.tevI ja rIte kAma-bhogomAM mUcchita thaIne ApaNe mUDha loko e nathI samajI zakatA ke A Akho saMsAra rAgadveSanA agnithI saLagI rahyo che. 44.vivekI puruSo bhogo bhogavIne pachI temane choDI vAyunI jema apratibaddha vihAra kare che ane teo svecchAthI vicaraNa karanArA pakSIonI mAphaka prasannatApUrvaka svataMtra vihAra kare che.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIya 375 adhyayana 14: zloka 45-53 45. ime ya baddhA phaMdaMti ime ca baddhAH spandante mama hattha'jjamAgayA / mama hastamArya ! AgatAH / vayaM ca sattA kAmesu vayaM ca saktAH kAmeSu bhavissAmo jahA ime // bhaviSyAmo yatheme // 45.he Arya ! je kAma-bhogo potAnA hAthamAM AvelA che ane jene ame niyaMtraNamAM rAkhyA che, te kUdI rahyAM che. ApaNe kAmanAomAM Asakta banyA chIe paraMtu have ApaNe paNa tevA ja banIzuM jevA patnI ane putro sAthe A bhUgu banyA che. 46. sAmisaM kulalaM dissa sAmiSaM kulalaM dRSTvA bajjhamANaM nirAmisaM / bAdhyamAnaM nirAmiSam / AmisaM savvamujjhittA AmiSaM sarvamujjhitvA viharissAmi nirAmisA // vihariSyAmi nirAmiSA / / 46 je gIdhanI pAse mAMsa hoya che tenA para bIjA pakSIo jhApaTa mAre che ane jenI pAse mAMsa nathI hotuM tenA para jhApaTa mAratAM nathI-A joIne huM AmiSa (dhana, dhAnya vagere) choDI daIne nirAmiSa banI vicarIza. 47. giddhovame u naccANaM gRdhropamAMstu jJAtvA kAme saMsAravaDDaNe / kAmAn sNsaarvrdhnaan| urago suvaNNapAse va uragaH suparNapAveM iva saMkamANo taNuM care // zaGkamAnastanu caret // 47. "gIdhanI upamA vaDe kAma-bhogone saMsAravardhaka jANI manuSya temanAthI evI rIte zaMkita thaI cAlavuM joIe, jevI rIte garuDanI sAme sApa zaMkita thaIne cAle che." 48.nAgo vva baMdhaNaM chittA nAga iva bandhanaM chittvA appaNA vasahiM vae / Atmano vasati vrajet / eyaM patthaM mahArAyaM ! etat pathyaM mahArAja ! usuyAri tti me suyaM // iSukAra ! iti mayA zrutam // 48 jevI rIte baMdhana toDIne hAthI potAnA sthAna (vidhyATavI)mAM cAlyo jAya che, tevI ja rIte ApaNe potAnA sthAna (mokSa)mAM cAlyA javuM joIe. he mahArAja IpukAra ! A pathya che, 1 A meM jJAnIo pAse sAMbhaLyuM che.' 49. caittA viula rajjaM tyaktvA vipulaM rAjyaM kAmabhoge ya duccae / kAmabhogAMzca dustyjaan| nivvisayA nirAmisA niviSayau nirAmiSau ninnehA nippariggahA // ni:snehI niSparigraho / / 49.rAjA ane rANI vipula rAjaya ane tyajavA muzkela evA kAma-bhogone choDI nirviSaya, nirAmiSa, niHsneha ane niparigraha banI gayA. 50. sammaM dhammaM viyANittA samyag dharmaM vijJAya ceccA. kAmaguNe vare / tyaktvA kAmaguNAn varAn / tavaM pagijA'hakkhAyaM tapaH pragRhya yathAkhyAtaM ghoraM ghoraparakkamA // ghoraM ghoraparAkramau // 50.dharmane samya prakAre jANI, AkarSaka bhoga-vilAsone choDI, teo tIrthakara dvArA upadiSTa ghora tapazcaryAno svIkAra karI saMyamamAM ghora parAkrama karavA lAgyA che? 51. evaM te kamaso buddhA evaM te kramazo buddhAH savve dhammaparAyaNA / sarve dharmaparAyaNAH / jammamaccubhauvviggA janmamRtyubhayodvignAH dukkhassaMtagavesiNo // duHkhasyAntagaveSiNaH / / 51.A rIte badhA krame buddha thaIne, dharmaparAyaNa banI, janma ane mRtyunA bhayathI udvigna banelA teo du:khanA aMtanI zodhamAM lAgyA. 52. sAsaNe vigayamohANaM zAsane vigatamohAnAM pavvi bhAvaNabhAviyA / pUrvaM bhAvanAbhAvitAH / acireNeva kAleNa acireNaiva kAlena dukkhassaMtamuvAgayA // duHkhasyAntamupAgatAH / para-53.jemanA AtmA pUrva-janmamAM kuzaLa bhAvanAthI (bhAvitastAtejA-25%, 29, praame| purohita, brAhmaNI ane baMne purohita kumAro ahaMnA zAsanamAM AvI du:khano aMta karI gayA-mukta banI gayA.'
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 376 adhyayana 14: zloka 53 53. rAyA saha devIe rAjA saha devyA mAhaNo ya purohio / brAhmaNazca purohitaH / mAhaNI dAragA ceva brAhmaNI dArako caiva savve te parinivvuDA // sarve te parinirvRtAH / / -tti bemi -iti bravImi -sebha huM huM .
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 14: iSakArIya 1. (vimAgavANI) teo saudharma devalokanA padmagulma nAme eka ja vimAnamAM rahetA hatA, eTalA mATe temane "eka vimAnavAsI' kahevAmAM AvyA che.' 2. potAnAM...puNya karma bAkI hatAM (samA ) punarjanmanAM aneka kAraNomAM A paNa eka mukhya kAraNa che. potAnA karelAM karmo jyAM sudhI bAkI rahe che tyAM sudhI jIvane janma levo ja paDe che. A chae vyaktionAM puNya-karma bAkI hatAM, eTalA mATe temano janma uttama kuLamAM thayo. 3. janma, jarA ane mRtyu (jhADuMnarAvyuM.) janma, jarA ane mRtyu - traNane bhaya mAnavAmAM Ave che. gItAmAM janma, jarA, mRtyu ane duHkha-A cAreyano ekI sAthe ullekha maLe che. A badhA bhayanAM kAraNa paNa che ane vairAgyanA hetu paNa bane che. roga paNa vairAgyanuM kAraNa che. mahAtmA buddhane vRddha, rogI ane mRta vyaktine joIne vairAgya thayo hato. 4. saMsAracakra (saMsAraraksa) cUrNikAre saMsAra-cakranA cha ArA-vibhAga mAnyA che--janma, jarA, sukha, du:kha, jIvana ane maraNa. A badhAthI Atmattika chUTakAro meLavavo te ja mokSa che. tenuM sAdhana che-virati. 5. (vahrivihAra, vAmane virattA) vahrivihA--vavihAra arthAt mokSa. mokSa saMsAranI bahAra che-tenAthI bhinna che, eTalA mATe tene vadi-vihAra kahevAmAM Avela che.* vAmane vira-zabda vagere IndriyonA viSayo kAmanAone uttejita kare che, eTalA mATe te "ma-gu' kahevAya che. bIjA zlokamAM batAvavAmAM AvyuM che ke te chae vyaktio jinendra-mArganAM zaraNamAM gayA. ahIM 'vAmA-virA'nI vyAkhyAmAM batAvavAmAM AvyuM che ke kAma-guNonI viraktino artha ja jinendra-mArganAM zaraNamAM javuM che.' 1. bRhavRtti, patra 396 : ekasmin padmagulmanAmni vimAne vasantItyevaMzIlA ekavimAnavAsinaH / 2. nItA, 2420: guNAnetAnatItya trIn dehI samudbhavAn / janmamRtyujarAduHkhaivimukto'mRtamaznute // 3. RETdhyayana cULa, pR. 222 : saMsArak , taM nahA jAtI jarA suhaM dukkhaM jIvitaM maraNaM / 4. bRhadvRtti, patra 397 : bahiH saMsArAdvihAra:-sthAnaM bahivihAraH, sa caarthaanmokssH| 5. ejana, patra 217 : 3tra TETrforma jinendrmaargprtipttiH|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 378 adhyayana 14: zloka 7-9Ti 6-10 6. manuSya jIvana (vidA) vidIra zabdanA aneka artho che-manoraMjana, pharavuM, hAtha-paga vagerenuM saMcAlana vagere. ahIM vihArano artha che-jIvananI samagratA athavA saMpUrNa jIvana-yApana. cUrNimAM Ano artha bhoga ane vRttimAM manuSya-bhavamAM avasthiti karavAmAM Avyo che.' 7. muni-caryA (f) Ano artha che--muni-caryA, saMyama. mauna zabdanI vyutpatti che--munea: mauna. munino bhAva arthAt jJAna ke jJAna-yukta AcaraNa. 8. (mukhI) TIkAkAro anusAra A kumAronuM vizeSaNa che. ahIM bhAvi munine 'muni kahevAmAM Avela che. paraMtu je munione joIne kumArone pravrajita thavAnI preraNA maLI, temanA tapo-mArgano vyAdhAta karavAnuM purohita mATe ISTa hatuM, eTalA mATe muni zabda vaDe te munionuM paNa grahaNa karI zakAya che. 9. araNyavAsI (kAraVUTI) aitareya, kauzItakI ane taitarIya-A zAstro 'AraNyaka' kahevAya che. temAM varNita viSayonAM adhyayana mATe araNyano ekAMtavAsa Avazyaka hato, eTalA mATe temane AraNyaka kahevAmAM AvyAM. araNyamAM rahIne sAdhanA karanArA munio paNa AraNyaka kahevAtA hatA. 10. (zloka 8-9) brAhmaNa ane smRtizAstra no evo mata rahyo che ke je dvija vedAdhyayana karyA vinA, putrotpatti karyA vinA ane yajJa karyA vinA mokSanI IcchA kare che, te narakamAM jAya che. eTalA mATe te vidhivat vedonuM adhyayana karI, putro utpanna karI ane yajJa karI mokSamAM mana parove-saMnyAsI bane. purohite A ja siddhAMtanuM pratipAdana karyuM che. baudhAyana dharmasUtra anusAra brAhmaNa janmathI ja traNa RNo--pitRRNa, RSi-RNa ane deva-RNane sAthe laI janma che. A RNa cUkavavA mATe yajJa, yAga vagere pUrvaka gRhasthAzramano Azraya karanAra manuSya brahma-lokamAM pahoMce che ane brahmacarya ke saMnyAsanI prazaMsA karanArA loko dhULamAM maLI jAya che.' 1. (ka) 3ttarAdhyayana vULa, pRSTha 223 : vidA-vihAra, mo: cartha: (5) bRhavRtti, patra 398 : viharaNaM vihAraM, manuSyatve nAvasthApicartha: 2, vRtti , patra 318 : aco:' mAvataH pratipannamuni bhAvo . 3. utare trATA, chArU :sAputrI nItinA 4. manusmRti, 6 36, 27: adhItya vidhivadvedAnputrAMzcotpAdya dharmataH / iSTavA ca zaktito yajJairmano mokSe nivezayet // anadhItya dvijo vedAnanutpAdya tathA sutAn / aniSTavA caiva yajJaizca mokSamicchandrajatyadhaH / 5. vauthayana dharmasUtra, rA 6 22 rU3-24 /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIya 379 adhyayana 14: zloka 12 Ti 11-13 RtikAro anusAra pitR-RNa saMtAnotpatti dvArA, RSiRNa svAdhyAya dvArA ane deva-RNa yajJayAgAdi dvArA cUkavI zakAya che. mahAbhArata (zAMtiparva, mokSadharma, adhyAya 277)mAM eka brAhmaNa ane tenA medhAvI nAme putrano saMvAda che. pitA mokSadharmamAM akuzaLa ane putra mokSa-dharmamAM vicakSaNa hato. teNe pitAne pUchyuM-'tAta ! manuSyonuM AyuSya tIvra gatie vItI jaI rahyuM che. A vAtane sArI rIte jANanAra dhIra puruSa kayA dharmanuM anuSThAna kare ? pitAjI ! A badhuM kramathI ane yathArtha rUpe mane Apa batAvo jethI karI huM paNa te dharmanuM AcaraNa karI zake.' pitAe kahyuM- beTA ! brAhmaNe pahelAM brahmacaryAzramamAM rahIne vedonuM adhyayana karavuM joIe, pachI pitRono uddhAra karavA mATe gRhasthAzramamAM praveza karI putrotpAdananI IcchA karavI joIe. tyAM vidhipUrvaka agnionI sthApanA karIne temAM vidhivata agnihotra karavo joIe. A rIte yajJa-karmanuM saMpAdana karIne vAnaprasthAzramamAM pravezI muni-vRttithI rahevAnI IcchA karavI joIe.' smRti graMthomAM brAhmaNone bhojana karAvavAnuM vidhAna vAraMvAra maLe che." 11. satata ane parita thaI rahyo hato (saMtabhAvaM paritaUITor) saMtaHbhAva ane paritamAna-A be vacce kArya-kAraNano saMbaMdha che. jeno bhAva (aMtaHkaraNa) saMtapta rahe che, te paritapyamAna banI jAya che. A zokano Aveza zarIramAM dAha utpanna karavAnuM kAraNa bane che. je vyakti dAha vaDe cAre bAjuthI parita bane 12. atizaya (vahu vahuM va) cUrNimAM bahudhAno arthapharI pharI ane bahuno artha bahu prakAre-che. vRttimAM bahudhAno artha aneka prakAranuM ane bahuno artha-pracura che.* 13. aMdhakAramaya naraka (tAM tamevi) vRttikAre 'tama'no artha naraka ane 'tamena'no artha ajJAna vaDe karyo che. 'tamaMtana'ne eka zabda tathA saptamInA sthAne tRtIyA vibhakti mAnavAmAM Ave to teno vaikalpika artha thaze-aMdhakAra karatAM paNa je ati saghana aMdhakAramaya che tevAM raurava vagere narako.1 14. (nAyA 2 punA....) manusmRti vageremAM 'putrasya ti nati', 'manapatyastha to na sati', "pukha nAte to? -ItyAdi sUktio maLe che. bhagavAna mahAvIre kahyuM che-mAtA, pitA, putra, bhAryA vagere koI trANa-rakSaNakartA thaI zakatA nathI. svarga ke narakanI prAptimAM vyaktino potAno puruSArtha ja kAma Ave che. putrotpattithI ja jo svarganI prApti thatI hoya to bhalA koNa dharmanuM AcaraNa karaze ? 1. manusmRti, rU , 186, 287 2. bRhadvRtti, patra 399 : samiti-samantAt tapta iva taptaH anirvRtatvena bhAva:-anta:karaNamasyeti saMtaptabhAvaH tam, ata eva ca paritapyamAna-samantAd dahyamAnam, arthAt zarIre dAhasyApi zokAvezata utptteH| 3. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 223 . 4. bRhadvRtti, patra 400 / / 5. bRhadvRtti, patra 400 : tamorUpatvAt tamo-narakastattamasA ajJAnena yad vA tamaso'pi yattamastasmin atiraudre raurvaadinrke|
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 380 adhyayana 14: zloka 14-15, 17-18 Ti 15-18 15. bIjAne mATe pramatta thaIne (kannadhyama) 'matra'nA saMskRta rUpo be thAya che-anya ane asatra. anya-pramatta arthAta mitra-svajana vagere mATe pramAdamAM phasAyelo. mannapramatta arthAt bhojana ke AjIvikA mATe pramAdamAM phasAyelo.' 16. upADI lenAra kALa (dA) ahIM 'dAra zabdano prayoga kALanA arthamAM karavAmAM Avyo che. roga paNa AyuSyanuM haraNa kare che, eTalA mATe tene paNa 'hara' kahevAmAM Ave che. eka prAcIna gAthA che - kiMtesi Na bIbheyA, AsakisorIhiM sigghlggaannN| Ayubala moDayANaM divasANaM AvaDatANaM ? 17. (zloka 17) dhana mATe dharma na karavo joIe ane dhana vaDe dharma nathI thato--AvI jaina daSTithI paricita kumAroe je kahyuM te dharmanA udezyanI sAthe sarvathA saMgata che. prastuta zlokanuM pratipAdya e che ke dharmanA kSetramAM AtmAnA pavitra AcaraNonuM ja mahattva che; dhana, svajana ane kAma-guNonuM koI mahattva nathI. zAntAcArye A vicAranA samarthanamAM veNu$' lakhIne eka vAkya uddhatA karyuM che-'na saMtAna vaDe, na dhana vaDe paraMtu mAtra ekalA tyAga vaDe ja lokoe amRtatva prApta karyuM che'-'ta nathI ne dhana tyAnAmRtatvamAnazuH ' Trida cUrNimAM 'guNaugha' vaDe aDhAra hajAra zIlAMga ane TIkAmAM samyapha-darzana vagere guNa-samUhanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che.' viivahAra-Ano dravya ane bhAva-baMne dRSTie artha karavAmAM Avyo che. dravya-daSTie bahirvihArano artha che "nagara vagerenI bahAra rahenAra ane bhAvadRSTie teno artha che 'pratibaMdharahita vihAra karanAra'. * trIjA zlokamAM A zabda "mokSa'nA arthamAM prayojAyela che. 18. (zloka 18) dharmAcaraNanuM mULa AtmA che. purohite vicAryuM ke jo mArA putro AtmAnA viSayamAM zaMkAzIla banI jAya to temanAmAM rahelI muni banavAnI preraNA ApameLe ja samApta thaI jaze. teNe A bhAvanAthI AtmAnA nAstitvano dRSTikoNa rajU karatAM je kahyuM te ja A zlokamAM che. 1. bRhadvRtti, patra 400, 401 : anye-suhRtsvajanAdayaH, athavA 5. bRhavRtti, patra 401 : guNaudhaM-samyagdarzanAdiguNaannaM-bhojanaM tadarthaM pramattaH-tatkRtyAsaktacetA anyapramattaH smuuhm| anyapramatto vaa| 6. ejana,patra 402:di-pramanA itriAt 2. 3ttarAdhyayana yUjhi, pR. 22, I dravyato bhAvatazca kvacidapratibaddhatvA vihAra:-viharaNaM 3. vRkravRtti, patra 302I yayostau bahirvihArau apratibaddhavihArAvitiyAvat / 4. kANathana pUf, 5. 22 : Todo-sAraNa 7. ejana, patra 401 : mAtmAstitvamUnatvatsivanasiilNgshssaanni| dharmAnuSThAnasya tannirAkaraNAyAha purohitH|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIya 381 adhyayana 14: zloka 19, 21 Ti 19-20 asaMtotattvanI utpattinA viSayamAM be mukhya vicAradhArAo che-sadvAda ane asadvAda. asavAdIonA mate AtmA utpatti pahelAM asatuM hoya che. kAraNa-sAmagrI maLatAM te utpanna thAya che, naSTa thAya che, avasthita nathI raheto-janmajanmAMtarane prApta thato nathI.' 19. (zloka 19) AstikonA mate sarvathA asatnI utpatti thatI ja nathI. utpanna te ja thAya che, je pahelAM paNa hoya ane pachI paNa hoya. je pahelAM paNa nathI hotuM, pachI paNa nathI hotuM, te vacce paNa nathI hotuM. AtmA janma pUrve paNa hoya che ane mRtyunI pachI paNa hoya che, eTalA mATe vartamAna zarIramAM tenI utpattine asatnI utpatti kahI zakAya nahi. nAstika loko AtmAne eTalA mATe asat mAne che ke janma pahelAM tenuM koI astitva nathI hotuM ane tene anavasthita eTalA mATe mAne che ke mRtyu pachI tenuM astitva nathI rahetuM. AnuM kAraNa e che ke AtmA na to zarIramAM praveza karatI veLAe dekhAya che ke na tenAthI chUTA paDatI veLAe. pitAnA A pratipAdanano prativAda kumAroe AvA zabdomAM karyo-"AtmA dekhAto nathI eTalA mAtrathI ja tenuM nAstitva mAnI zakAya nahi. Indriyo vaDe mUrta dravyane ja jANI zakAya che. AtmA amUrta che eTalA mATe te IMdriyo vaDe grAhya nathI, paraMtu mana vaDe grAhya che. prastuta zlokamAM-AtmA che, te nitya che, tene karmano baMdha thAya che ane baMdhanA kAraNe te vAraMvAra janma ane mRtyunuM varaNa kare che-AstikatAnA AdhArabhUta A cAra tathyonuM nirUpaNa no vicUrNimAM 'no-viAne eka zabda mAnavAmAM Avyo che. eTalA mATe teno artha 'mana thAya che ane TIkAmAM no' ane 'ndriyane judA judA mAnyA che.* -adhyAtmano artha che 'AtmAmAM thanAra'. mithyAtva vagere AtmAnA AMtarika doSo che, eTalA mATe temane 'adhyAtma' kahevAmAM Ave che. sUtrakRtAMgamAM krodha vagerene "adhyAtma-doSa' kahela che.* 20. amoghA (mohArdi) amoghano zAbdika artha avyartha--acUka che. paraMtu ahIM "amoghAno prayoga rAtrinA arthamAM karavAmAM Avyo che. mahAbhAratamAM teno artha divasa-rAta karAyela che. cUrNikAre eka prazna Ubho karyo che-amoghAno artha rAtri ja zA mATe? zuM koI divasamAM maratuM nathI ? tenA samAdhAnamAM temaNe batAvyuM che-e lokaprasiddha vAta che ke mRtyune rAta kahevAmAM Ave che, jevI 1. vRtti , patra 40-402: 'sattA:'prANita:'samuchatti'tti samUrchanti, pUrvamasanta eva zarIrAkArapariNatabhUtasamudAyata utpadyante, tathA cAhuH-"pRthivyApastejovAyuriti tattvAni, etebhyazcaitanyaM, mauffkhyo mavatti vata', tathA 'nAsarU' ti nattiabhrpttlvtprlymupyaanti 'NAvaciTTe' tti na punaH avatiSThante zarIranAze sati na kSaNamapyavasthitibhAjo bhavanti / 2. (7) AyAro, 4 / 46 : jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kao fsayA | (kha) mAdhyamarivA, 22 / 2 : naivAgraM nAvaraM yasya, tasya madhyaM kuto bhavet / (ga) mA TU ri , rA 6 : AdAvante ca yannAsti vartamAne pi tat tathA / 3. 3rarAdhyayana yUni, 5. rara6 : no inaH || 4. vR tti , paz 402 : "no' kRti prati jhi: zrotrAdibhirgrAhyaH-saMvedya indriyagrAhyaH / 5. ejana, patra 402 : madhyAtmanA mAcchA mithyAtvAdaya ihocynte| 6. sUyADo, 2 6 ra6 : kohaMca mANaMca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhtthdosaa| 7. mahAbhArata, niparva, ra772
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 382 adhyayana 14: zloka 26, 28-29 Ti 21-23 rIte divasanI samApti rAtamAM thAya che tevI ja rIte jIvananI samApti mRtyumAM thAya che. kALa-pravAhanA arthamAM uttarAdhyayanamAM rAtri zabdano prayoga aneka sthaLe maLe che. jayAM rAta hoya che, tyAM divasa avazya hoya che, eTalA mATe zAntAcArye amoghAno divasa artha paNa karyo che. 21. (pachI, misAmo) pacha-18At zabda vaDe purohite Azrama vyavasthA tarapha putronuM dhyAna kheMcavAno prayatna karyo che. tenI vyAkhyAnA zabdo sahasA kAlidAsanA A zlokanI yAda apAve che- zaizave'bhyastavidyAnAM, yauvane viSayaiSiNAm / vArdhakye munivRttInAM, yogenAnte tanutyajAm // (raghuvaMza rAda) pitAnA kahevAno abhiprAya evo hato ke ApaNe vRddhAvasthAmAM muni banIzuM. kissAma-A aniyata-vAsano saMketa che. cUrNikAre ahIM gAmamAM eka rAta ane nagaramAM pAMca rAta rahevAno ullekha karyo che. 5 22. bhogo amArA mATe aprApta nathI-ame temane aneka vAra prApta karI cUkyA chIe (UTI Tye neva ya sthi vira) AtmAne punarbhavi (pharI pharI janma lenAra) mAnanAra mATe A eka ghaNuM moTuM tathya che. loko kahe che-A dIkSita thaI rahyo che, eNe saMsAramAM AvI zuM joyuM che, zuM meLavyuM che? teNe hajI gharamAM ja rahevuM joIe. A vAtano javAba kumAroe AtmavAdanA AdhAre Apyo che. temaNe kahyuM-anAdi-kALathI saMsAramAM paribhramaNa karanAra AtmA mATe aprApta kaMI paNa nathI, tene saghaLuM maLI cUkyuM che. padArthanI prApti mATe teNe gharamAM rahevuM jarUrI nathI." jayAM mRtyu na pahoMcI zake tevuM koI sthAna nathI-A teno bIjo artha che. 23. he vAziSThi ! (vA !) gotra vaDe saMbodhita karavAnuM gaurava sUcaka mAnavAmAM AvatuM hatuM, eTalA mATe purohite potAnI patnIne 'vAziSThi' kahIne saMbodhana karyuM. juo-dazavaikAlika, 7 17nuM TippaNa. 1. uttarAdhyayana vULa, pRSTha 227 : poNA thI, rvi divasato Na marati ?, ucyate-lokasiddhaM yanmaratIti (tti) vadatI , madavA no ravivAre viUTT ( E) teNa rattI bhaNNati, apacchimatvAdvA NiyamA rattI / 2. uttarAyagALa, 201; 24 23-ra / 3. vRtti , patra 40rU: mobA'ratha'tti racaJI:, divasAvinAbhAvitvAttAsAM divasAzca / 4. ejana, patra 404 : "pazcAt' vanavottarazAnna, voDa: ?- vasA. 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 237 : gamissAmo, aNiyattavAsI gAme egarAtIo Nagare paMcarAtIyo / 6. bRhadvRtti, patra 404 : 'anAgatam' aprAptaM naiva cAsti kiMciditi manoramamapi viSayasaukhyAdi anAdau saMsAre sarvasya prAptapUrvatvAttato na tadarthamapi gRhAvasthAnaM yuktamiti bhAvaH / 7. bRhadvRtti, patra 404 : yadvA'nAgataM yatra mRtyorAgati sti tanna kiNcitsthaanmsti| 8. ejana, patra 40 : vaziSTi ! -vazitrAma, gauravakhyApanArthaM gotrAbhidhAnam /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ iyukArIya 24. susaMskRta (musaMbiyA) jeo IndriyonA viSayone saMpAdita karanAra samagra sAmagrIthI yukta hoya che, susaMskRta hoya che, teo susaMskRta kahevAya che. A zabda 'kAma-guNa'nuM vizeSaNa che. 25. zrRMgAra rasa (TH....) nava rasomAM zRMgAra prathama rasa che, eTalA mATe tene agraNI rasa kahI zakAya. vRttimAM A vaikalpika arthanA rUpamAM prastuta che. 383 cUrNimAM Ano artha 'sukha' ane vRttimAM 'madhura vagere pradhAna rasa' karavAmAM Avela che.1 26. mokSa-mArga (pattALamAM) pradhAnano artha che--mokSa. cUrNikAre A padanA traNa artha karyA che--(1) jJAna, darzana ane cAritra (2) dasavidha zramaNa dharma (3) tIrthaMkarono mArga. vRtti anusAra Ano artha che--mahApuruSo dvArA Asevita pravrajyA rUpI muktimArga. 'mislAmupahANamai'--mAM saMdhi-viccheda karavAthI 'upajJALamAM' pATha bane che. tenuM saMskRta rUpa thaze'3padhAnamAr' ane artha thaze--tapasyAno mArga. adhyayana 14: zloka 31-32, 37 Ti 24-29 27. he bhavati ! (morU !) mahArASTramAM A zabda pUyanA arthamAM pracalita che. cUrNi ane vRttimAM tene AmaMtraNa-vacana mAnIne 'mati !' rUpamAM prastuta karAyela che. 1. (ka) uttarAdhyayana vRLi, pRSTha 226 : "ramAnAM sukhAnAM / (kha) vRttavRtti, patra 407 | 2. uttarAdhyayana cUrNi pRSTha 229 : pahANamaggo NAma jJAnadaMsaNacaritANi, dasavidho vA samaNadhammo, pahANaM vA maggaM pahANamaggaM, tIrthakarANAmityarthaH / 28. dhana, dhAnya vagere (kuMvasAra) kuTuMba mATe te ja sArabhUta padArtho gaNAya che jenAthI kuTuMbanuM bharaNa-poSaNa thAya che. hiraNya, suvarNa, dhana, dhAnya vagerene kuTuMbasAra mAnavAmAM Ave che. A lAkSaNika arthanI abhivyaMjanA che. 29. vAraMvAra (mivajI) cUrNi ane vRttimAM Ano artha 'Jaui'-'vAraMvAra' karavAmAM Avyo che. 'duvasAra viDavuttamaM teM'--A vAkyamAM koI kriyApada nathI. eTalA mATe vRttikAre 'me Mta' pada adhyAhAra gaNyuM che. jo 'bhivaM' padanuM 'abhikSit rUpa mAnavAmAM Ave to adhyAhAranI jarUra rahetI nathI. varNalopa vaDe A siddha thaI zake che. 3. bRhadvRtti, patra 406 : pradhAnamArgaM mahApuruSasevitaM pravrajyArUpaM muktipathamiti / 4. (ka) uttarAdhyayana vRdhdhi, pRSTha 221 : te mati ! ..... / (kha) vRttavRtti, patra 406 : de mati ! gAmanaLavacana metat / 5. (ka) uttarAdhyayana vRdhdhi, pR. 230 2 (kha) vRttavRtti, patra 408 / 6. bRhadvRtti, patra 408 : taditi yat purohitena tyaktaM gRhNantamiti zeSaH /
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 384 adhyayana 14: zloka 39-41, Ti 30-35 30. te tane traa|| 55 // nahIM mApI : (neva tANAya taM tava) rANI kamalAvatIe rAjAne kahyuM-dhana-dhAnya ke parivAra paralokamAM trANa ApI zakatAM nathI. cUrNikAre ahIM eka zloka uddhata yo cha attheNa NaMdarAyA Na tAio gohaNeNa kuianno / dhanneNa tilayaseTThI puttehiM na tAio sagaro / 31. bha25ze (marihisi....) 'jAtasya hi dhruvo mRtyuH'-mAsa siddhAMta cha.44ncha, te yosa bhare cha, bhalene pachI te o62% hoya 24, khI hoya ke puruSa. kahyuM paNa che- 1. 'dhuvaM urdU taNaM kaTuM, dhuvabhinnaM maTTiyAmayaM bhANaM / jAtasya dhuvaM maraNaM, tUraha hitamappaNo kAuM / ' 2. 'kazcit tAvat tvayA dRSTaH zruto vA zaMkito'pi vA / kSitau vA yadi vA svarge, yo jAto na mariSyati // 32. me dharma 4 cha (ekko hu...) 'maraNasamaM natthi bhayaM'-524vo bhI omaya natha.. dharma mA bhayanI sAme 219 mApI cha. mahAna vaijJAnika AInsTAInane DaoNkTare kahyuM-"eka oparezana vadhu karavuM paDaze.' AInsTAIne kahyuM-'huM parANe jIvavA Icchato nathI. mAre jeTalo samaya jIvavuM hatuM, jIvI lIdhuM. je kAma karavuM hatuM, karI lIdhuM. have mArA manamAM jIvavAnI koI AkAMkSA nathI.' 33. (iheha) bhAmA 'iha' zanIvAra prayogathayocha-'iha' + 'iha' = 'iheha'. mArItavArathayeso prayoga saMbhramanosayacha.4 u4. piM42rAmai (paMjare....) samAvo udghATite navadvAre paJjare vihago'nilaH / yattiSThati tadAzcarya, prayANe vismayaH kutaH // u5. saraga yAvANI (ujjukaDA) cUrNimAM Ano artha-'amArI ane vRttimAM "mAyArahita anuSThAna ApavAmAM Avela che." A ja zabda 1pa1mAM paNa 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 230 / / khyApanArtham / 2. mena, pR. 230 / 5. (7) uttarAdhyayana cUrNi, pR. 230 : ujjukddaa-amaayii| 7. bRhadvRtti, patra 408 / (5) bRhadvRtti, patra 409 : Rju-mAyAvirahitaM, kRtaM 4. mena, patra 409, ihehe ti vIpsAbhidhAnaM sambhrama anuSThitamasyA iti RjukRtA / .
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSakArIya 385 adhyayana 14: zloka 42, 44 Ti 36-40 vaparAyo che. tyAM cUrNi anusAra teno artha che-je vyakti jJAna, darzana, cAritra ane tapa vaDe potAnA bhAvone Rju banAvI de che te RjukRta kahevAya che. vRttikAre RjunA be artha karyA che saMyama athavA mAyArahita anuSThAna.1 36. viSaya-vAsanAthI dUra (nirAmiSA) A zlokamAM nira'nI sAthe ane 46mA zlokamAM '' ane 'nira'nI sAthe tathA svataMtra rUpe ane 49mA zlokamAM nira nI sAthe-e rIte 'mA' zabdano cha vAra prayoga thayo che. 46mA zlokanA prathama be caraNomAM te mAMsanA arthamAM tathA bAkInA sthAnomAM AsaktinA hetubhUta kAma-bhoga ke dhananA arthamAM prayojAyela che. bauddha sAhityamAM paNa dhana ke bhoganA arthamAM "mipa' zabdano prayoga thayo che. juo-3ttarAyaNafkha, TA paS TippaNa. 37. (parihAmanayattavosA) je AraMbha ane parigrahanA doSathI nivRtta thaI gaI hoya te strInuM vizeSaNa 'prahAramonivRtta thAya che. zAntAcArya vaikalpika rUpe 'parigharArambhanivRttI' ane 'apA' e be vizeSaNo paNa mAnyAM che. 5 38. rAga-dveSa...... (kAro ) 'dAvAgni saLagI UThyo che. araNyamAM jIva-jaMtuo saLagI rahyAM che. temane joIne rAga-dveSane vaza thaI bIjA jIvo AnaMdita thaI rahyA che. prastuta prasaMgamAM dveSa zabdanI sArthakatA hoI zake che, paNa rAga zabdanI jarUra kyAM che? Avo prazna thavo svAbhAvika che. rAgano artha jo manoraMjana karavAmAM Ave to prasaMganI saMgati thaI zake che. athavA potAnA pratye rAga ane bIjA pratye dveSa evo artha hoya to baMnenI sArthakatA gaNI zakAya. hakIkata e che ke koInIya tarapha laeNpa hovAno artha che--koIkanA pratye rAga che. rAga maulika pravRtti che, daiSa teno eka taNakho che. eTalA mATe jyAM dveSa che tyAM rAganuM hovuM kudaratI che. 39. vAyunI jema apratibaddha vihAra kare che (mUvidyArio) vAyunI mAphaka vihAra karanAra athavA saMyamapUrvaka vihAra karanAra 'laghubhUta vihArI' kahevAya che. sarakhAvo-sarvajJAtiyaM, 320. 40. svecchAthI nivAraNa karanAra (AmamA) je potAnI svataMtra IcchAthI Ama-tema ghUme che teo 'mizna' kahevAya che. mukta pakSIo potAnI IcchA anusAra badhI dizAomAM UDavA mATe svataMtra hoya che. teo apratibaddha hoya che. 1. (ka) 34Tdhyayana cULa, pR. 224 : jJAnavatratapafma: ujjukaDe-RjubhAvaM kRtvA / (kha) vRtti , patra 424 2. bRhadvatti, patra 410 : sahAmiSeNa-pizitarUpeNa vartata iti samig: I 3. (ka) ejana, patra 401 : ninnA mamiSA-yfhatora fmafpavaSaT. (kha) ejana, patra 420 : 'mam' parvAhetu dhana dhaanyaadi| 4. mAnijAya, rArA20, pR. ra78 5. vRtti, patra 401 : nivRttA-paratA pafrdIrAropa nivRttA, yadvA parigrahArambhanivRttA ataeva cAdoSAH vikRtivirhitaa| 6, ejana, patra 420 : napu:-vAyumUtaM-mavanameSa naMdu bhUtAH, ko'rthaH ? vAyUpamAH tathAvidhAH santo viharantItyevaMzIlA: laghubhUtavihAriNa:-apratibaddhavihAriNa ityarthaH, yatA laghubhUtaH - saMyamastena vihartuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 386 adhyayana 14: zloka 48, 50, 5ra Ti 41-44 41, pathya che (ttha) AnA saMskRta paryAyo cAra thAya che-'paththa', prArtha', pArtha ane 'prastha'. prastuta prasaMgamAM pathya ane prArtha A baMne ucita lAge che. 42. nirviSaya (nizvinaya) viSaya zabdanA be artha thAya che-zabda vagere viSayo ane deza, vRttikAre nirviSayano mULa artha zabda vagere IndriyaviSayono tyAga ane vaikalpika artha deza-tyAga karyo che. cUrNimAM pahelo artha ja mAnya che. prastuta prasaMgamAM vipula rAjayane choDavAne kAraNe nirviSayano artha-dezarahita ja thavo joIe. 43. ghora parAkrama karavA lAgyA (dhoraparA ) tapanA atizayanI Rddhi sAta prakAranI darzAvavAmAM AvI che. teno chaThTho prakAra "ghora parAkrama' che. javara, saMnipAta vagere mahAbhayaMkara rogo hovA chatAM paNa je anazana, kAyAkleza vageremAM maMda nathI hotA ane bhayAnaka smazAna, pahADanI guphA vageremAM rahevAnA abhyAsI che teo 'ghoratapa' che. teo jayAre tapa ane yogane uttarottara vadhAratA jAya che tyAre 'ghora parAkrama' kahevAya che. A vyAkhyA tattvArtha-rAjavArtikamAM maLe che. pacAsamA zlokanA aMtima be caraNo mujaba A vyAkhyA upayukta jaNAya che. 'tavaM pabsiDanavArya ho dhoraparama' AmAM ghoratAnI bhAvanA rahelI che ane "ghorapakSamA' tenuM ja agrima rUpa che. cUrNi ane TIkAmAM Ano mAtra zAbdika artha maLe che. 44. (sAsaNe vigayamohANaM, puci bhAvaNabhAviyA) A 6 jIvoe pUrvamAM jaina zAsanamAM dIkSita thaIne anitya, azaraNa vagere bhAvanAo vaDe potAnA AtmAne bhAvita karyo hato. A caraNomAM te ja tathyanI sUcanA ApavAmAM AvI che.' 1. vRtti , patra 422 1 2. uttarAdhyayana yU, pR. 2325 3. tattvArtha rAkhavArtivA, phArU6, pR. 203 / 4. vRkravRtti, patra 422
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ panarasamaM ajjhayaNaM sabhikkhuyaM paMdaramuM adhyayana sabhikSuka
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayanamAM bhikSunAM lakSaNonuM nirUpaNa che, eTalA mATe tenuM nAma 'samiphluyaM'--'mikSu' rAkhavAmAM AvyuM che. bhikSu ekalo hoya che. tene na koI mitra hoya che ke na koI zatru. te badhA ja saMbaMdhothI vipramukta hoya che. te sAdhanA kare che. te adhyAtmanI kaLAne kyAreya jIvikA-upArjana mATe prayojato nathI. te sadA jitendriya rahe che. (zloka 16) jIvana bhayAkuLa che. tenAM pratyeka caraNamAM bhaya ja bhaya che. bhikSu abhayanI sAdhanA kare che. pahelAM pahelAM te bhayane jItavA mATe upAzrayamAM ja madhyarAtrIe UThIne ekalo ja kAyotsarga kare che. bIjI vAra upAzrayanI bahAra, trIjI vAra dUra cauTAmAM, cothI vAra zUnya-gRhamAM ane aMtamAM smazAnamAM ekalo jaI kAyotsarga kare che. te bhayamukta thaI jAya che. abhaya ahiMsAno paripAka che. (zloka 14) munine pratyeka vastu yAcita ja maLe che. ayAcita kaMI paNa maLatuM nathI. je Icchita vastu maLavAthI prasanna ane na maLavAthI aprasanna nathI thato te bhikSu che. bhikSu mATe badhAM ja dvAra khullAM che. koI dAtA Ape che ane koI nathI paNa ApatuM. A baMne paristhitimAM je sama rahe che te bhikSu che. (zloka 11, 12) muni sarasa AhAra maLavAthI tenI prazaMsA ane nirasa AhAra maLavAthI tenI niMdA na kare. UMcA kuLomAM bhikSA levAnI sAthe-sAthe halakAM kuLomAMthI paNa bhikSA le. bhikSAmAM je kaMI prApta thAya tenAthI ja saMtoSa mAnanAro bhikSu hoya che. (zloka 13) muni potAnI AvazyakatA-pUrti mATe hIna-bhAvathI koInIya pAse hAtha phelAvato nathI. te yAcanAmAM paNa potAnA Atma-gauravane khoto nathI. moTA mANasonI na te cAMpalUsI kare che ke na nAnA mANasono tiraskAra, na te dhanavAnonI prazaMsA kare che ke na nirdhanonI niMdA. sahu pratye tenuM vartana samAna hoya che. (zloka 9) dazavaikAlikanuM dasamuM adhyayana 'vivu' che. temAM 21 zloka che. A adhyayanamAM 16 zloka che. uddezya-sAmya hovA chatAM paNa baMnenA varNanamAM taphAvata che. kyAMka-kyAMka zlokonA padomAM zabda-sAmya che. A adhyayanamAM prayukta bhikSunAM keTalAMka vizeSaNo navAM che. AnAM samagra adhyayanathI bhikSunI jIvana-yApana vidhinuM athathI Iti sudhI samyak parijJAna thaI jAya che. A adhyayanamAM aneka dArzanika tathA sAmAjika tathyonuM saMkalana thayuM che. AgamakALamAM keTalAka zramaNo ane brAhmaNo, maMtra, cikitsA vagereno prayoga karatA hatA. bhagavAna mahAvIre jaina muni mATe AvuM karavAno niSedha karyo che. vamana, virecana ane dhUmanetra-A cikitsA-praNAlInA aMgo che. AyurvedamAM pracalita 'paMcakarma'nI prakriyAmAM prathama benuM mahattvapUrNa sthAna che ane Aja paNa A prakriyA dvArA cikitsA karavAmAM Ave che. dhUmanetrano prayoga mastiSka saMbaMdhI rogonuM nivAraNa karavA mATe thato hato. Ano ullekha dazavaikAlika 3/9 ane sUtrakRtAMga 2467mAM paNa thayo che. sAtamA zlokamAM aneka vidyAono ullekha thayo che. AjIvaka vagere zramaNo A vidyAono prayoga karI potAnI AjIvikA meLavatA hatA. enAthI lokomAM AkarSaNa ane vikarSaNa--baMne thatAM hatAM. sAdhanAno bhaMga thato hato. bhagavAne A vidyA-prayogo vaDe AjIvikA meLavavAno niSedha karyo che. niryuktikAre bhikSunA lakSaNo A pramANe batAvyAM che-- 1. 3ttarAdhyayana niryutti, thA rU78-371 : sAddonA phaMDA khoLA tad gAravA ya sAM ya / vigahAo saNNAo khuhaM kasAyA pamAyA ya // eyAI tu khuhAI je khalu bhidaMti suvvayA risao / te bhinnakammagaMThI uviMti ayarAmaraM ThANaM ||
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaranjhayaNANi 390 adhyayana 15: Amukha bhikSu te che je rAga-dveSane jItI le che. bhikSu te che je mana, vacana ane kAyA-A traNe daMDomAM sAvadhAna rahe che. bhikSu te che je na sAvadya kArya kare che, na bIjAo pAse karAve che ke na tenuM anumodana kare che. bhikSu te che je Rddhi, rasa ane mAtAnuM gaurava nathI karato. bhikSu te che je mAyAvI nathI hoto, je nidAna nathI karato ane je samyagdarzI hoya che. bhikSu te che je vikathAothI dUra rahe che. bhikSu te che je AhAra, bhaya, mithuna ane parigraha-A cAra saMjJAone jItI le che. bhikSu te che je kaSAyo para vijaya meLave che. bhikSu te che je pramAdathI dUra rahe che. bhikSu te che je karma-baMdhanane toDavA mATe sadA prayatnazIla rahe che. je Avo hoya che te samasta graMthionuM chedana karI ajarAmara pada pAmI jAya che.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirasanna thavi : paMdaramuM adhyayana sama+qya: sabhikSuka mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 2. mori carikSAmamitra thaM nAM variSyani metra dhad sahie ujjukaDe niyaannchinne| sahita RjukRtaH chinnanidAnaH / saMyavaM jahijja akAmakAme saMstavaM jahyAdakAmakAmaH anaayesiipviejesbhikkhuu|| ajJAtaiSI parivrajet sa bhikSuH / / 1. "dharmano svIkAra karI munivratanuM AcaraNa karIza'--je evo saMkalpa kare che, je sahiSNu che, jenuM anuSThAna Rju che, je vAsanAnA saMkalpanuM chedana kare che, je paricayano tyAga kare che, je kAma-bhogonI abhilASA choDI cUkyo che, je tapa AdinI jAherAta vinA bhikSAnI zodha kare che, je apratibaddha vihAra kare che- te bhikSu che. 2. rAovarayaM carejja lADhe rAgoparataM careda lADhaH virae veyviyaa''yrkkhie| virato vedavidAtmarakSikaH / panne abhibhUya savvadaMsI prajJo'bhibhUya sarvadarzI jekahicinamucchiA sbhikkhuu|| yaH kasminnapi na mUcchitaH sa bhikSuH // 2. je rAgathI uparata thaIne vihAra kare che, je nirdoSa AhAra vaDe jIvanayApana kare che, je virata, Agamano jANakAra ane AtmarakSaka che, je prajJa che10, je parISahone jItanAro ane badhA jIvone Atmatulya samajanAro che, je koIpaNa vastumAM mUcchita nathI thato-te bhikSu che. rU. mosavarda vitta dhIre moravayaM vivitrA dhara: muLa vatanidhyamA puniza tA: nityamAtmA: avvaggamaNe asaMpahiDe avyagramanA asaMprahRSTaH / / jeksinnNahiyaasesbhikkhuu|| yaH kRtsnamadhyAste sa bhikSuH // 3. je dhIra muni kaThora vacana ane tADanAne potAnA karmonuM phaLa jANIne zAMta bhAve vicaraNa kare che, je prazasta che, je sadA AtmAnuM saMvaraNa karIne rahe che, jenuM mana AkuLatA ane harSathI rahita hoya che, je badhuM ja sahana kare che te bhikSu che. 4. paMtaM sayaNAsaNaM bhaittA prAntyaM zayanAsanaM bhuktvA sIuNhaM vivihaM ca dNsmsgN| zItoSNaM vividhaM ca dNshmshkm| avvaggamaNe asaMpahiDhe avyagramanA asaMprahaSTaH jeksinnNahiyaasesbhikkhuu|| yaH kRtsnamadhyAste sa bhikSuH / / 4. tuccha' zayana ane AsananuM sevana karIne tathA ThaMDI, garamI, DAMsa ane maccharano trAsa sahana karIne paNa jenuM mana AkuLatA ane harSathI rahita hoya che, je badhuM ja sahana kare che-te bhikSa che. 5. no sakkiyamicchaI na pUyaM no satkRtamicchati na pUjAM novi yvNdnngNkuopsNsN?| no api ca vaMdanakaMkutaH prazaMsAm? se saMjae suvvae tavassI sa saMyataH suvratatapasvI sahie Ayagavesae sa bhikkhuu|| sahita AtmagaveSaka: sa bhikssuH|| 5. je satkAra, pUjA ane vaMdanAnI IcchA nathI karato te prazaMsAnI IcchA kevI rIte karaze ? je saMyata, suvrata, tapasvI, bIjA bhikSuonI sAthe rahenAro ane AtmagaveSaka che -te bhikSa che.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 392 adhyayana 15: zloka 6-12 6. jeNa puNa jahAi jIviyaM yena punarjahAti jIvitaM mohaM vA kasiNaM niycchii| mohaM vA kRtsnaM niycchti| naranAriM pajahe sayA tavassI naranArI prajahyAt sadA tapasvI nayakoUhalaM uver3a sa bhikkhuu|| na ca kautUhalamupaiti sa bhikssuH|| 6, jenA saMyogamAtrathI saMyama-jIvana chUTI jAya ane samagra mohathI baMdhAI javAya tevAM strI ke puruSanI saMgatino je tyAga kare che, je sadA tapasvI che, je kutUhala nathI jatAvato-ta bhikSucha. 7. chinnaM saraM bhomaM aMtalikkhaM chinnaM svaraM bhaumamantarikSaM sumiNaM lkkhnndNddvtthuvijjN| svapnaM lakSaNadaNDavAstuvidyAM / aMgaviyAraM sarassa vijayaM aMgavikAraH svarasya vicayaH jovijjAhiMna jIvaisa bhikkhuu|| yo vidyAbhirna jIvati sa bhikSuH // 7.4chinna (chidra-vidhA),12 (sana-sva2vidhA), bhIma, maMtarikSa, vana, sakSa, 64, vAstuvidhA, aMgavikAra bhane sva2vizAna (pazu-pakSI svara-vidhA)-mA vighAo vaDe AjIvikA meLavato nathI te bhilu che."* 8. maMtaM mUlaM vivihaM vejjacitaM mantraM mUlaM vividhAM vaidyacintAM vamaNavireyaNadhUmaNettasiNANaM / vmn-virecn-dhuumnetr-snaanm| Aure saraNaM tigicchiyaM ca Ature zaraNaM cikitsitaM ca taM parinnAya parivae sa bhikkhuu|| tat parijJAya parivrajet sa bhikSuH // 8. maMtra7, bhu, vividha mAranI bhAyurveda saMbaMdhI viyaa29||, vamana, vireyana, dhUmrapAnanI naNI8, snAna, Atura thatAM svajananuM zaraNa, cikitsA-A badhAno parityAga karI je parivajana kare che-te bhikSu 9. khattiyagaNauggarAyaputtA kSatriyagaNograrAjaputrAH / mAhaNabhoiya vivihma ya sippinno| brAhmaNabhogikA vividhAzca no tesi vayai silogapUyaM zilpina: / taM parinnAya parivae sa bhikkhuu|| no teSAM vadati zlokapUje tatparijJAya parivrajet sa bhikSuH // 8. kSatriya, ga, a, 24putra, prAsa, mAgi (sAta) tathA vividha 52 // 4 zivAnI soya cha, temanI prazaMsA ane pUjA nathI karato paraMtu temane doSapUrNa jANIne temano parityAga karI je parivajana 43che-te bhikSucha. 10.gihiNo je pavvaieNa diTThA gRhiNo ye pravajitena dRSTAH appavvaieNa vasaMthuyA hvijjaa| apravrajitena ca saMstutA bhveyuH| tesiM ihaloiyaphalaTThA teSAmihalaukikaphalArthaM jo saMthavaM na karer3a sa bhikkhuu|| yaH saMstavaM na karoti sa bhikSuH // 10.dIkSA lIdhA pachI jene joyela hoya ke je pahelAMthI paricita hoya temanI sAthe Ihalaukika phaLa (vastra-pAtra vagere)nI prApti mATe je paricaya nathI karatone bhikSu cha. 11. sayaNAsaNapANabhoyaNaM zayanAsanapAnabhojanaM vivihaM khAimasAimaM presiN| vividhaM khAdyasvAdyaM parebhyaH / adae paDisehie niyaMThe adadadbhyaH pratiSiddho nirgranthaH je tattha na paussaI sa bhikkh|| yastatra na praduSyati sa bhikssuH|| 11.zayana, Asana, pAna, bhojana ane vividha prakAranA khAdya-svAdya gRhastha na Ape tathA kAraNavazAta mAMgavA chatAM paNa InkAra karavAmAM Ave, te sthitimAM je pradveSa na kare te bhikSu che. 12. jaM kiMci AhArapANaM vivihaM yatkicidAhArapAnaM khAimasAimaM paresiM laddhaM / khAdyasvAdyaM parebhyo lbdhvaa| jo taM tiviheNa nANukaMpe yastena trividhena nAnukampate mnnvykaaysusNvuddesbhikkhuu|| susaMvRtamanovAkkAyaH sa bhikSuH / / 12.gRhasthonA gharethI je kaMI AhAra-pAna ane vividha prakAranA khAdya-svAdya padArtho prApta karI je gRhasthanI mana, vacana ane kAyA vaDe anukaMpA na kare-temane AzIrvAda na Ape, je mana, vacana ane kAyA vaDe susamRddha hoya che-te bhikSu che.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhikSuka 393 adhyayana 15: zloka 13-16 13.AyAmagaM ceva javodaNaM ca AyAmakaM caiva yavaudanaM ca sIyaM ca sovIrajavodagaM c| zItaM sauvIraM yavodakaM ca / no hIlae piMDaM nIrasaM tu nahIlayet piNDaM nIrasaM tu paMtanAraMparitva samakvA prAncanunAni parivrane safpazu: II 13.osAmaNa, java-cokhAnI vAnagI, Do. vAsI AhAra, kAMjInuM pANI21, javanuM pANI jevI nIrasa bhikSAnI je niMdA nathI karato, je sAmAnya gharomAM bhikSA mATe jAya che-te bhikSu che. 4. sI vivida mavaMti no zabbA vividha mata to divvA mANussagA tahA tiricchaa| divyA mAnuSyakAstairazcAH / bhImA bhayabhe ravA urAlA bhImA bhayabhairavA udArAH josoccA na vahijjaIsa bhikkhuu|| yaH zrutvA na vyathate sa bhikSuH // 14.lokamAM devatA, manuSya ane tiryaMconA aneka prakAranA raudra, ati bhayaMkara ane UMcA svare23 je avAjo thAya che temane sAMbhaLIne je vyathita nathI thato- bhikSu 6.vA vividhuM mikva to vA vividha samaitya no sahie kheyANugae ya koviypyaa| sahitaH khedAnugatazca kovidaatmaa| panne abhibhUya savvadaMsI prajJo'bhibhUya sarvadarzI uvasaMte aviheDae sa bhikkhuu|| upazAnto'viheThakaH sa bhikSu // 15.je lokamAM vividha prakAranA vAdone jANe che, je sahiSNu che, je saMyamI che, jene Agamano parama artha prApta thayo che?", je prajJa che, je parISadone jItanAro ane je sahu jIvone Atma-tulya samajanAro che, je upazAMta ane koInuM paNa apamAna na karanAra hoya che-te bhikSu che. 16. asippajIvI agihe amitte azilpajIvyagRho'mitra: jiiMdie savvao vippmukke| jitendriyaH sarvato vipramuktaH / aNukkasAI lahuappabhakkhI aNukaSAyI laghvalpabhakSI ceccA giha egacaresa bhikkhuu|| tyaktvA gRhamekacaraH sa bhikssuH|| 16 je zilpajIvI nathI hoto, jene ghara nathI hotuM, jene mitro nathI hotA, je jitendriya ane badhA prakAranA parigrahathI mukta hoya che, jeno kaSAya maMda hoya che, je haLavuM ane ochuM bhojana kare che, je ghara choDI ekalo (rAga-dveSa rahita banI) vicare che-te bhikSu che. -ema huM kahuM chuM. -tti va1i . -ta dravI
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 15 : sabhikSuka 1. muni-vratanuM (moLa) je trikAlAvasthita jagatane jANe che, tene muni kahevAmAM Ave che. muninA bhAva athavA karmane mauna kahevAmAM Ave che. maunano vadhu pracalita artha che--vacana-gupti. paraMtu ahIM teno artha--samagra muni-dharma che. 2. je sahiSNu che (saddiA) ahIM 'sahi' zabdano artha che sahiSNu. 'Sa' dhAtu marpaNa arthAta kSamAnA arthamAM vaparAya che. A dhAtunuM prAkRtamAM '' pratyayAMta rUpa 'sahiya' bane che. saMskRtamAM 'T' thavA para 'sahita' ane 'rUT na thavA para 'so' bane che. setubaMdha (155)mAM 'sadiya' zabdano prayoga A ja arthamAM thayo che. cUrNikA2e Ano artha--jJAna, darzana, cAritra ane tapathI yukta evo karyo che. bRhavRttikAre AnA be artha karyA che-- samyagdarzana vagerethI yukta athavA bIjA sAdhuonI sAthe. temaNe AnuM bIjuM saMskRta rUpa 'svahita' ApIne teno artha--potAne mATe hitakara evo karyo che. AcArya nemicandre 'sahi'no artha--anya sAdhuo sameta-karyo che. teo ahIM ekala-vihArano pratiSedha batAve che. sAdhuoe ekAkI vihAra na karavo joIe--A tathyanI puSTi mATe teo eka gAthA prastuta kare che-- 'zivastra ronA, rUthI sALe tadeva paDiLI bhikkhavisohi mahavvaya, tamhA sevijja dogamaNaM // arthAta ekAkI rahevAthI 1. strI-prasaMganI saMbhAvanA rahe che. 2. kUtarAM vagereno bhaya rahe che. 3. zatruno bhaya rahe che. 4. bhikSAnI vizuddhi rahetI nathI. pa. mahAvratonA pAlanamAM jAgarUkatA rahetI nathI. AthI karIne ekAkI na rahetAM sAthe maLI rahevuM joIe. A ja adhyayananA pAMcamA zlokanA cothA caraNamAM 'sahita' zabda prayojAyo che. tyAM cUrNikAre teno artha--jJAna vagere sahita evo karyo che ane zAntyAcArye tenA be artha karyo che-- 1. (ka) 3ttarAdhyayana vRLi, pR. 234 : manyate trijAnAvasthita jagaditi muniH, munibhAvo maunam / (kha) vRttavRtti, patra 414 : muneH meM mauna tattva sakhyat cAritram | (ga) mulavodhA, patra 214 : maunuM zrAmaLyam / 2. uttarAdhyayana vRtti, pR. 234 : jJAnavarzanacAritratapomi: / 3. bRhadvRtti, patra 414 : sahita: - samyagdarzanAdibhiranyasAdhubhirveti Ste ...... . svasmai hitaH svahito vA sadanuSThAnakaraNata: / 4. suvavodhA, patra 224 /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhikSuka 395 adhyayana 15: zloka 1 Ti 3-6 (1) samyaga jJAna ane kriyAthI yukta (2) bhaviSya mATe kalyANakArI anuSThAnathI yukta.' paMdaramA zlokamAM paNa Ano prayoga thayo che. paraMtu A vyAkhyAomAM jJAna vagereno adhyAhAra karavAthI ja 'dita'no artha pUro bese che. sahiSNu-A arthamAM koI bIjA padanA adhyAhAranI apekSA rahetI nathI. 3. jenuM anuSThAna Rju che (kannuvaDa) Ano artha che-saMyamapradhAna athavA mAyArahita anuSThAna. cUrNi anusAra je vyakti jJAna, darzana, cAritra ane tapa vaDe potAnA bhAvone Rju-saraLa banAvI le che, te RjukRta kahevAya che. je vRttikAre Rjuno artha saMyama tathA mAyArahita karyo che. juo-144nuM TippaNa. 4. je vAsanAnA saMkalpanuM chedana kare che (niyAchinne) nidAnano artha che-koI vratAnuSThAnanI phaLaprApti mATe mahAviSTa saMkalpa, jema ke-'mArA sAdhupaNAnuM jo koI phaLa hoya to huM deva banuM, dhanavAna banuM vagere vagere. sAdhaka mATe AvuM karavAno niSedha che. zAntAcArye nidAnanA be artha karyA che-viSayonI Asakti tathA prANAtipAta Adi karmabaMdhananuM kAraNa temaNe saMyukta pada "niyAchinna"no artha 'apramatta saMyata karyo che." 5. paricayanuM (saMva) AnA be artha che-stuti ane paricaya. cUrNikAra ane TIkAkArone ahIM 'paricaya" artha ja abhISTa che. cUrNikAra anusAra saMstava be prakArano hoya che--saMvAsa-saMstava ane vacana-saMstava. asAdhu vyaktionI sAthe rahevuM te 'saMvAsa-saMstava' che ane asAdhu vyaktionI sAthe AlApa-saMlApa karavo te "vacana-saMstava' che.' vRttikAre saMstavanA prakArAMtare be bheda karyA che-pUrva-saMstava ane pazcAtu-saMtava. pitR-pakSano saMbaMdha 'pUrva-saMstava' ane sasura-pakSa, mitra vagereno saMbaMdha "pazcA-saMstava kahevAya che." 6. je kAma-bhogonI abhilASA choDI cUkyo che (mAre) cUrNikAre Ano artha "mokSanI kAmanA karanAra karyo che. zAntAcArya anusAra kAma be prakArano hoya che-IcchAkAma ane madanakAma. je A baMnenI kAmanA nathI karato, te "akAmakAma' che. vikalpamAM temaNe cUrNikAranuM anusaraNa karyuM che.19 1. (ka) 3ttarAdhyayana cULa, pR. 236: jJAnAvihitaH 1. (kha) vRtti , patra 426 : sahita tathAsAyiSNa, yad vA saha hitena-Ayatipathyena arthAdanuSThAnena vartata iti shitH| 2. pAzcayana , pR. 234 1 3. vRtti , panna 424 4. bRhadvRtti, patra 414 : nidAnaM-viSayAbhiSvaMgAtmakaM, yadi vA... nirA-pratipatirikavanyavaIRTI. 5. ejana, patra 424: fchatranilAno rAmapramasaMvata :. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 224-23 : saMtavo kividha:sNvaassNstvH vacanasaMstavazca, azobhanaiH saha saMvAsaH, vacanasaMstavazca tessaamev| 7. bRhadvRtti, patra 414 : pUrvasaMstutairmAtrAdibhiH pazcAtsaMstutaizca athavApa: I 8. TAnivRLi, pR. 23 : vA:-apAtAma:, vAmo dvividhaH-icchAkAmo madanakAmazca, apagatakAmasya yA icchA tAM kAmayati, sA ca kAmecchA mokSaM kAmayatIti, praarthytiityrthH| 8. bRhadvRtti, patra 414 : kAmAn-icchAkAmamadanakAmabhedAn kAmayate - prArthayate yaH sa kAmakAmo, na tathA akaamkaamH| 10. ejana, patra 424:cADavAno-mokSatra nAnA nivRttestaM kAmayate yaH sa tthaa|
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 396 adhyayana 15 : zloka 2 Ti 7-11 7. je tapa vagerenI jAherAta....khoja kare che (annAyANI) dazavaikAlika 1016mAM "annAyajche zabda prayukta che. tyAM trIya - ajJAta'no artha che-ajJAta kuLa. prastuta prakaraNamAM 'ajJAta'no artha che-tapa vagerenuM jJAna karAvyA vinA. 'ajJAtaiSI'no artha thAya che-tapa vagerenI jAherAta karyA vinA bhikSAnI zodha karanAra, carNikAre Ano artha-koInI nizrA-Azraya lIdhA vinA bhikSA zodhanAra evo karyo che. 2 8. je rAgathI uparata thaIne vihAra kare che (movara renja) 'va'nAM saMskRta rUpo be thaI zake che- param ane tri-35ratam'. prathama rUpa anusAra zAntAcArye A vAkyano artha 'rAga (maithuna)thI nivRtta thaI viharaNa kare ane bIjA rUpa anusAra "rAtribhojanathI nivRtta thaI vitaraNa kare karyo che. cUrNikAre "rAtri-uparata anusAra Ano artha 'rAte bhojana na kare, rAte gamana Adi kriyAo na kare karyo che." nemicandra zAjyAcAryanA prathama arthanuM anusaraNa karyuM che. te adhika prAsaMgika che. 9. Agama jANanAra ane Atma-rakSaka che (veviyADaDyaravivA) zAntAcArye mukhyapaNe A be zabdone eka mAnI teno artha "siddhAMtone jANIne temanA dvArA AtmAnuM rakSaNa karanAra' karyo che. ane gauNapaNe A baMne zabdone judA-judA mAnI 'veviya'no artha 'jJAnavAna' ane 'mAravimagNano artha 'samyagdarzana vagerenA lAbhanI rakSA karanAra' karyo che." 10. je prajJa che (panne) cUrNikAre prAjJa (prajJa)no artha-Aya ane upAyanI vidhine jANanAra karyo che. prAjJa te hoya che je Aya-samyaga jJAna, darzana, cAritranA lAbha tathA utsarga, apavAda, dravya, kSetra, kALa, bhAva vagerenI vidhiono jANanAra hoya. vRttimAM Ano artha-"heya ane upAdeyane jANanAra karyo che." 11. je parISahone...Atma-tulya samajanAra che (mafmUya vyavaMzI) cUrNimAM ' pUva'no artha tiraskAra karIne tathA "sarvajJano artha-sahune Atma-tulya samajanAra-karyo che. vRttimAM 'papU'nA be artho maLe che-parISaho tathA upasargone parAjita karIne tathA rAga-dveSano abhibhava karIne. vRttikAre 'savalI'nAM be saMskRta rUpa ApI be judA-judA artha karyA che- 1. sarvadurzI-prANImAtrane Atmavat jonAra athavA sarva vastujAtane samadaSTithI jonAra. 1. vRduvRtti, patra 424 . 2. uttarAdhyayana vULa, pR. 2rUpa 3. vRtti , patra 424: rA:-miSya: parata-nivRtta yasmiMstadrAgoparataM yathA bhavatyevaM cared'viharet ktAntasya paranipAtaH prAgvat, anena maithunanivRttiruktA, rAgAvinAbhAvitvAnmaithunasya, yadvA''vRttinyAyena 'rAtovarayaM' ti rAtryuparataM caret, bhakSayedityanenaiva rAtribhojananivRtti 6. bRhadvRtti, patra 414 : vedyate'nena tattvamiti vedaHsiddhAntaratasya vedanaM vit tayA AtmA rakSito-durgatipatanAtrAto'neneti vedavidAtmarakSitaH, yadvA vedaM vettIti vedavit tathA rakSitA AyA:-samyagdarzanAdilAbhA yeneti rakSitAyaH / 7. uttarAdhyayana mULa, pR. 22 : VIo-vi6:, saMpanna AyopAyavidhijJo bhavet, utsargApavAdadravyAdyApadAdiko ya upAya: 8. bRhavRtti, patra 414 : prAjJa:-heyopAdeyabuddhimAn / 9. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 23 : mUya-tiratya, savvadaMsI-Atmavat sarvadarzI bhavet / 4. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 235 : rAtrAduparataM caret, kimuktaM bhavati ?, rAtrau na bhuMkte, rAtrau gatAdikriyAM na kuryAt / 5. suvavadhA, patra 25
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhikSuka 397 adhyayana 15: zloka 3-5, 7 Ti 12-16 2. sarva-zI-badhuM khAI janAra, lepamAtra paNa na choDanAra.1 AcArAMgamAM 'vIradipa jimya viTuM evo pATha che. ahIM 'khajUya' zabda vizeSa arthano ghotaka che. teno artha che jJAna ane darzananA AvaraNane dUra karIne. A baMne AvaraNothI mukta thAya che te ja sarvadarzI banI zake che. A pratyakSa jJAnanI upalabdhinuM sopAna che. 12. je AtmAnuM saMvaraNa karIne rahe che (mAtha) zAntAcArye Ano mukhya artha 'zArIrika avayavone niyaMtrita rAkhanAra karyo che ane gauNa artha 'Atma-rakSaka karyo che. temaNe eka prAcIna zloka udbhUta karIne AtmAno artha 'zarIra Apyo che. nemicandra "Atma-rakSaka artha mAnya karyo che.' 13. jenuM mana AkuLatA....thI rahita hoya che (vAma) mananI be avasthAo che-vyagra ane ekAgra, vyagrano artha che-caMcaLa, avyagra zabda ekAgranA arthamAM prayukta che. 14. tuccha (vaMta) A dezI zabda che. prastuta prasaMgamAM A 'sayasa'nuM vizeSaNa che. Ano artha che--tuccha, sAmAnya. baMgALI bhASAmAM Ano artha che-vAsI cokhA. 15. Atma-gaveSaka che (gAyaU) zAntAcArya "bAya' zabdanA traNa saMskRta rUponI kalpanA karIne A zabdasamUhanA traNa artha karyA che - 1, Atma-jAve-AtmAnA zuddha svarUpanI gaveSaNA-zodha karanAra. 2. gAya-vaiSaka-samyagdarzana vagerenA Aya (lAbha)nI gaveSaNA karanAra, 3. Ayata gavaiSa-mokSanI gaveSaNA karanAra. 16. (zloka 7) A zlokamAM dasa vidyAono ullekha karavAmAM Avyo che. temAM daMDa-vidyA, vAstu-vidyA ane svarane choDIne bAkInI sAta vidyAo nimittanAM aMgo che. aMga, svara, lakSaNa, vyaMjana, svama, chinna, bhauma ane aMtarikSa-A aSTAMga nimitta che." 1. bRhadvRtti, patra 414-415 : abhibhUya parAjitya iti, tena gupta Atmagupto-na yatastataH karaNacaraNAdi parISahopasargAditi gamyate, sarvaM samastaM gamyamAnatvAt prANigaNaM vikSepakRt, yadvA gupto-rakSito'saMyamasthAnebhya AtmA yena pazyati-Atmavat prekSata ityevaMzIlaH, athavA'bhibhUya rAgadveSau na tathA | sarvaM vastu samatayA pazyatI-tyevaMzIlaH sarvadarzI, yadi vA sarva 4. juvothA, patra 225 : 'mAya' fa TH:-fkSatadshti-bhkssytii-tyevNshiilH srvdNshii| saMyamasthAnebhya AtmA yena saH / 2. mAyA? 68 | 5. vRvRtti, patra 426 / 3. vRdavRtti, patra 425 : 'mAtmA' zarIram, mA-zabdastha 6. (ka) saMvinA, 2. 2 : zarIravacanasyApi darzanAt, uktaM hi aMga saro lakkhaNaM ca vaMjaNaM suviNo thaa| dharmadhRtyagnidhIndvakatvaktattvasvArthadehiSu / chiNNa bhommaM'talikkhAe, emae aTTha AhiyA / zIlAnilamanoyanakavIryeSvAtmanaH smRtiH // (kha) pUnAvAra, piveddhi yara, rU0 | (ga) tattvArtha rAnavartivA, rA rUddA
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 398 adhyayana 15: zloka 8 Ti 17 prastuta zlokamAM vyaMjanano ullekha nathI. vastra, zastra, kATha, Asana, zayana vageremAM uMdara, zastra, kAMTA vagerethI thayelA cheda vaDe zubhAzubhanuM jJAna karavuM te chinnanimitta che. svarone sAMbhaLI zubhAzubhanuM jJAna karavuM te svara-nimitta che. svaranA traNa artha karI zakAya che-(1) satasvara-vidyA (2) svarodayanA AdhAre zubhAzubha phaLano nirdeza karavo ane (3). akSarAtmaka zabda athavA pazu-pakSIonA anakSarAtmaka zabdonA AdhAre zubhAzubhano nirdeza karavo. tattvArtha-rAjavArtikamAM svarano A artha maLe che." bhUkaMpa vagere dvArA athavA duSkALamAM thanArA puSpa-phaLa, sthira vastuonAM halana-calana ane pratimAonAM bolavAthI bhUminI snigdha-rUkSa vagere avasthAo vaDe zubhAzubhanuM jJAna karavuM athavA bhUmigata dhana Adi dravyonuM jJAna karavuM te bhImanimitta che. AkAzamAM dekhAdetAM gaMdharvanagara, digdAha, dhULanI vRSTi vagere dvArA athavA grahonAM yuddha tathA udaya-asta dvArA zubhAzubhanuM jJAna karavuM te aMtarikSa-nimitta che. svapra dvArA zubhAzubhanuM jJAna karavuM te svapa-nimitta che. zarIranAM lakSaNo dvArA zubhAzubhanuM jJAna karavuM te lakSaNa-nimitta che. ziraH-phuraNa vagere dvArA zubhAzubhanuM jJAna karavuM te aMgavikAra-nimitta che. yaSTinAM vividha rUpo dvArA zubhAzubhanuM jJAna karavuM te yaSTi-vidyA che. prAsAda vagere AvAsonAM zubhAzubha lakSaNonuM jJAna karavuM te vAstu-vidyA che. paja, RSabha vagere sAta svaro vaDe zubhAzubha nirUpaNano abhyAsa karavo te svara-vicaya che. cUrNimAM je vyAkhyA 'svara'nI che, te bRhavRttimAM 'svara-vicaya'nI che ane je 'svara-vicayanI che te 'svara'nI che. nimitta ke vidyA dvArA bhikSA prApta karavI te 'utpAdanA' nAmaka eka doSa che, eTalA mATe kahevAmAM AvyuM che ke je vidyAo dvArA jIvana-nirvAha nathI karato te bhikSu che. 17. maMtra (1) je devAdhiSThita hoya che. jemanA AdimAM ' ane aMtamAM "svAhA' hoya che. je "hrIM' vagere varNavinyAsAtmaka hoya che. tene maMtra" kahevAmAM Ave che. 1. tattvArtharAnavartiA rUA rUdda : 3jInakSa gumAsumazatra "sajjaNa lahai viti, kayaM ca na viNassaI / zravaNeneSTAniSTaphalAvirbhAvanaM mahAnimittaM svaram / gAvo puttA ya mittA ya, nArINaM hoi vallaho // 2. (ka) 3ttarAdhyayana 1i, pR. rarUd : puruSa: kuMbisvarA risaheNa uIsariyaM, seNAvaccaM dhaNANi y|" kAkasvaro vA evamAdisvaravyAkaraNam / (gha) ejana, patra 427: svara:-polIzivAti(kha) ejana, pR. rarUdda : macArInA varAchari rUpastasya viSayaH-tatsambandhI zubhAzubhanirUpaNAvijaya: abhyAsaH / gAma:, yathA(ga) vRvRtti, patra 426 : sara' ti svarasvarUpafuthAne, gatistArA svaro vAmaH, podakyAH zubhadaH smRtaH / "sa rava mayUrI, Do ripaM sati viparItaH praveze tu, sa evAbhISTadAyakaH // haMso ravati gaMdhAraM, majjhimaM tu gvele||" 3. bRhadvRtti, patra 417 : 'mantram' OMkArAdisvAhAparyanto rUri, tathA- hriiNkaaraadivrnnvinyaasaatmkstm|
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhikSuka 399 adhyayana 15: zloka 9 Ti 18-20 18. dhUmrapAnanI naLI (dhUmaLetta) cUrNikAre dhUmanetra'ne saMyukta zabda mAnyo che. TIkAkAroe baMne zabdone judA-judA mAnI artha karyo che. temanA anusAra "dhUma'no artha che manaHzila vagere dhUpa vaDe zarIrane dhUpa devo ane teno artha che-netra-saMskAraka aMjana vagere vaDe AMkho AMjavI. 2 paraMtu A artha saMgata jaNAto nathI. ahIM mULa zabda che-"dhUma'. teno artha chedhumADAnI naLI vaDe dhumADo levo. vistAra mATe juo-drAveniyaM, rAmAM 'dhUvati'nuM TippaNa. 19. snAna (siUTU) Ano artha-putra-prApti mATe maMtra-auSadhi vagere vaDe saMskArita jaLathI snAna karavuM evo karavAmAM Avyo che. 20. (ttayA.....joya) svattiya-zAntAcArye kSatriyone haihaye" vagere vaMzomAM utpanna thayelA mAnyA che. purANo anusAra haihaya "aila vaMza' athavA 'caMdra vaMzanI eka zAkhA che." bhagavAna RSabhe manuSyonA cAra vargo sthApyA hatA- 1. ugra-ArakSaka 3. rAjanya-samavayaska athavA mitrasthAnIya 2. bhoga-gurusthAnIya 4. kSatriya-bAkInI badhI prajA.6 A vyavasthAnA AdhAre lAge che ke keTalAka lokone choDI bAkInA adhikAMza loko kSatriyo ja hatA. eTalA mATe zramaNaparaMparAmAM kSatriyonuM mahattva rahyuM. TU-bhagavAna mahAvIranA samayamAM aneka zaktizALI gaNataMtro hatA. vajajI-gaNataMtramAM nava licchavI ane nava mallakI-evAM kAzI-kozalanA 18 gaNarAjyo sammilita hatAM. zAntAcArye "malla' zabda dvArA A ja gaNarAjayanI tarapha saMketa karyo che. 3pa-ArakSaka, boya-bhaugikano artha 'sAmaMta' che. zAnyAcArya Ano artha 'rAjamAnya pradhAnapuruSa" karyo che. nemicandra anusAra Ano artha che-viziSTa vezabhUSAno bhoga karanArA amAtya vagere. 10 1. uttarAdhyayana 1i, pR. 227 : vanava vanapUnetra tratravinA 2. (ka) vRtti , patra 427 : dhUmaM- mana:zinAlisabdhi nettaMti-netrazabdena netrasaMskArakamiha samIrAMjanAdi prigRhyte| (kha) suvavadhA, panna 227T 3. bRhadvRtti, patra 417 : snAnam-apatyArthaM mantrauSadhi sNskRtjlaabhissecnm| 4. ejana, patra 428 : kSatriyA:haiyAdavanA pa 5. (ka) Ancient Indian Historical Tradition, pp. 85-87. (kha) mArA tihAra zrI rUparevA, nid 2, pR. 227 222 6. sAvarakanizi, 228: uggA bhogA rAyaNa khattiyA saMga ho bhave cahA / ArakkhaguruvayaMsA sesA je khattiyA te u| 7. bRhadvRtti, patra 418 : gaNAH mallAdisamUhAH / 8. ejana, patra 428: grA:-mAroya 9. bRhadvRtti, patra 418 : bhogikA:-nRpatimAnyAH pradhAna puruSA: 10. kuvo, patra 227: 'paI:'viziSTanepathyApo vnto'maatyaadyH|
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 4OO adhyayana 15 : zloka 13-15 Ti 21-26 21. kAMjInuM pANI (sovI) Ano artha che-kAMjI. gujarAtamAM cokhAnA osAmaNane kAMjI ane tAmila bhASAmAM tene gaMjI kahe che, juo-ThANuM 3378nuM TippaNa. 22. ati bhayaMkara (pathameravA) cUrNikAre Ano artha-'niraMtara trAsa pedA karanAra' karyo che ane zAntAcArye 'atyaMta bhaya utpanna karanAra karyo che.' adhyayana 21 (zloka 16)mAM paNa 'ravAno artha bhISaNa-bhISaNatama che. dazavaikAlikanI vRttimAM haribhadrasUrie teno A ja artha karyo che. majhima-nikAyamAM eka bhayabhairava' nAme suraMta che. jaMbUdIpa-prajJaptinI vRttimAM Akasmika bhayane 'bhaya ane siMha vagere vaDe utpanna thanArA bhayane 'bhairava' kahela che." 23. UMcA svaramAM (3rAnA) A dezI zabda che. teno artha che-suMdara, pradhAna, bhayaMkara, vizALa vagere." cUrNi ane vRttimAM Ano artha-mahAna (zabda) karavAmAM Avyo che." 24. je saMyamI che (yAkuI) cUrNikAre 'kheda'no artha 'vinaya, vaiyAvRtya ane svAdhyAya vagere pravRttiomAM thanAruM kaSTa karyo che." zAntAcArya anusAra teno artha "saMyama che. "khedAnugata arthAt je saMyamI che." 25. jene Agamano parama artha prApta thayo che (voviyA) cUrNikAra anusAra "kovidAtmA' te che ke jeNe badhAM jJAtavya tathyonuM pArAyaNa ke abhyAsa karI lIdho che.' vRttikAra anusAra teno artha che-te vyakti ke jeNe zAstrano parama artha pAmI lIdho che. 11 26. koIne paNa apamAnita na karanAra (vaheDA) cUrNikAra anusAra je vacana ane kAyA vaDe bIjAnI niMdA nathI karato te 'vika' che.12 1, (ka) 3ttarAdhyayana vULa, pR. 227 : padmAvata: sutaro utraasjnkaaH| (kha) vRtti , patra 421: mana mairavA:- satyanaHTM sotpAdakA bhybhairvaaH| 2. ejana,patra 486H 'patharmaravA' mathAvatvera mISaT: I 3. dazarvatti , hAmidrIya vRtti, patra ra67 : ""vamaLA' atyantaraudrabhayajanakAH / 4. dima niya, zaza4, pR. 22 5. nahUdIpa prajJapti, vRtti, patra 243: '' mAsmi , " bhairava' siNhaadismutthm| 6. zIzabdoza | 7. (ka) 3ttarAdhyayana yUni, pR. 237 : morAnA-mahaMtA ! (kha) vRdatta patra, 422: sArA: mahAnto ! 8. uttarAdhyayana vULa, pR. 228 : verena anupAto, ghero vinyvaiyaavRttysvaadhyaayaadissu| 8. bRhadvatti, patra 419 : khedayatyanena karmeti kheda:-saMyama tenAnuAto-yujI: velAnud: I 10. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 238 : koviyappA kovidAtmA jJAtavyeSu sarveSu pariceSThita ityarthaH / 11, vRtti , patra 426, 420 : kaviH -traai-a paramArtha, AtmAyasyeti kovidaatmaa| 12. uttaradhyAna khULa, p. 228 : videTanuM prapaMcane, vAvA kAyena ca parApavAda ityarthaH, anapavAdI /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhikSuka 401 adhyayana 15 zloka 16 Ti 27-28 zAntAcArye 'gavideTano artha 'mavAdha karyo che. juo-dasaAliya 10/10nuM TippaNa. 27. jenA mitra nathI (pitta) ahIM mitra zabdano prayoga AsaktinA heturUpa vayaskanA arthamAM thayo che. munie sahu sAthe maitrI rAkhavI joIe paraMtu rAgavRtti rAkhanArAne mitra na banAvavo joIe, e ja AnuM hArda che. 28. jeno kaSAya maMda hoya che (maurchsAruM) AnAM saMskRta rUpa be bane che--anuSAyo ane "manuSAthI . cUrNimAM Ano artha che-alpakaSAyI. vRttikAre mukhyapaNe saMjavalana kaSAyayukta vyaktine aNukaSAyI mAnela che. teno vaikalpika artha che--je utkaSAyI-prabalakaSAyI na hoya te aNukaSAyI hoya che.* 1. bRhadvRtti, patra 420: aviheThakaH' na kasyacidvibAdhakaH / 2. bRhadvRtti, patra 420 : avidyamAnAni mitrANi abhiSvaMga hetavo vayasyA yasyAsAvamitraH / 3. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 228 : samajusto mAtra mA 4. bRhadvRtti, patra 420:aNava:-svalpAH sajvalananAmAna iti yAvat kaSAyA:-krodhAdayo yasyeti sarvadhanAditvAdini pratyaye'NukaSAyI prAkRtatvAt sUtre kakArasya dvitvaM, yad vA utkaSAyI-prabalakaSAyI na tthaa'nutkssaayii| #SAthI
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ solasamaM ajjhayaNaM baMbhacerasamAhiThANaM soLamuM adhyayana brahmacarya-samAdhi-sthAna
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha AmAM brahmacarya-samAdhinuM nirUpaNa hovAne kAraNe A adhyayananuM nAma 'baMnemAddiAnaM'--'brahmacarya-samAdhi sthAna' che. AmAM brahmacarya-samAdhinA dasa sthAnonuM varNana che. sthAnAMga ane samavAyAMgamAM paNa brahmacaryanI nava guptionuM varNana maLe che. tulanAtmaka koSTaka A pramANe che-- sthAnAMga tathA samavAyAMgamAM varNita nava guptio 1. nigraMtha srI, pazu ane napuMsaka vaDe sevAyela zayana ane 1. AsananuM sevana na kare. mAtra strIonI vacce vArtAlApa na kare arthAt strI-kathA 2. na kare. 3. srIo sAthe eka Asana para na bese. 4. 2. 3. 4. srIonI manohara ane manoramya Indriyone na jue ke na avadhAnapUrvaka temanuM ciMtana kare. praNIta rasabhojI na bane. 6. mAtrAthI adhika na khAya na pIve. 7. pUrva-krIDAonuM smaraNa na kare. 8. 5. 9. zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza tathA zloka--kIrtimAM Asakta na bane. sAtA ane sukhamAM pratibaddha na bane. 5. 6. 7. 8. uttarAdhyayananAM dasa sthAna nigraMtha srI, pazu ane napuMsaka vaDe sevAyela zayana ane Asanano upayoga na kare. strIo vacce kathA na kahe. strIo sAthe eka Asana para na bese. strIonI manohara ane manoramya Indriyone dRSTi coMTADIne na jue. strIonAM kUjana, rodana, gIta, hAsya, vilApa vagerenA zabdo na sAMbhaLe. pUrva-krIDAonuM anusmaraNa na kare. praNIta AhAra na kare. mAtrAthI adhika na khAya, na pIve. zarIra-zaNagAra na kare. 9. 10. zabda, rasa, rUpa, na bane. uttarAdhyayanamAM je dasamuM sthAna che, te sthAnAMga ane samavAyAMgamAM AThamuM sthAna che. anya sthAnonuM varNana moTA bhAge samAna che. mAtra pAMcamuM sthAna sthAnAMga ane samavAyAMgamAM nathI. gaMdha ane sparzamAM Asakta prastuta adhyayanamAM cakSu-gRddhinI mAphaka pAMcamA sthAnamAM zabda-gRddhinuM paNa varjana karavAmAM AvyuM che ane dasamA sthAnamAM pAMceya IndriyonI AsaktinuM ekasAthe varjana karavAmAM AvyuM che. ahIM dasa samAdhi-sthAnonuM varNana khUba ja manovaijJAnika rIte thayuM che. zayana, Asana, kAma-kathA, strI-puruSanuM eka 1. (5) ThANaM, 9 / 3 : nava baMbhaceraguttIo paM0 taM0 1. vivittAiM sayaNAsaNAI sevittA bhavati - No itthisaMsattAI No pasusaMsattAI no paMDagasaMsattAI / 2. No itthiNaM kahaM kahettA bhavati / 3. No itthiThANAI sevittA bhavati / 4. No itthINamiMdiyAI maNoharAI maNoramAiM AloittA nijjhAttA bhavati / 5. No paNItarasabhoI ( bhavati ? ) / 6. No pANabhoyaNassa atimAhArae sayA bhavati / 7. No puvvarataM puvvakIliyaM sarettA bhavati / 8. No saddANuvAtI No rUvANuvAtI No silogANuvAtI ( bhavati ? ) 9. No sAtasokkhapaDibaddhe yAvi mati / (55) samavAo, samavAya 9 : nava baMbhaceraguttIo paM0 taM0-1. no itthIpasupaMDagasaMsattANi sevittA bhavai / 2. no itthINaM kahaM hi bhavai / 3. no itthINaM ThANAI sevittA bhavai / 4. no itthINaM iMdiyANi maNoharAI maNoramAI AloittA nijjhAitA bhavai / 5. no paNIyarasabhoI bhavaI / 6. no pANabhoyaNassa atimAyaM AhAraittA bhavai / 7. no itthINaM puvvarayAI puvvakIliAI sumaraittA bhavai / 8. no saddANuvAI no rUvANuvAI no gaMdhANuvAI no rasANuvAI no phAsANuvAI no silogANuvAI / no sAyAsokkhapaDibaddhe yAvi bhava / 2. samavAyAMgamAM AnAM sthAne nigraMtha strI-samudAyanI upAsanA na kare--evo pATha che. juo--pA.Ti.1 (kha).
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 406 adhyayana 16 : Amukha Asana upara besavuM, cakSu-gRddhi, zabda-gRddhi, pUrva-kIDAnuM smaraNa, sarasa AhAra, ati mAtrAmAM AhAra, vibhUSaNa, IndriyaviSayonI Asakti-A badhAM brahmacaryanI sAdhanAmAM vino che. eTalA mATe temanA nivAraNane brahmacarya-samAdhi-sthAna' athavA "brahmacarya-gupti' kahevAmAM Avela che. brahmacaryano artha basti-nigraha che. te pAMca Indriyo tathA mananA saMyama vinA prApta thato nathI. eTalA mATe teno artha 'sarvendriya-saMyama che. A samAdhi-sthAno Indriya-saMyamanAM ja sthAno che : sparzana-Indriya-saMyama mATe saha-zayanAsana ane eka Asana upara besavuM varjita che. rasana-Indriya saMyama mATe sarasa ane ati mAtrAmAM AhAra karavAnuM varjita che. prANa-Indriya-saMyama mATe koI alaga vibhAga nirdiSTa nathI. cakSu-Indriya-saMyama mATe strI-deha tathA tenA hAva-bhAvonuM nirIkSaNa varjita che. zrotra-Indriya saMyama mATe hAsya-vilAsapUrNa zabdonuM sAMbhaLavuM varjita che. mAnasika-saMyama mATe kAma-kathA, pUrva-krIDAnuM smaraNa ane zarIra-zaNagAra varjita che. dasamuM sthAna Indriya-saMyamanuM saMkalita rUpa che. mUlAcAramAM zIla-virAdhanA (abrahmacarya)nAM dasa kAraNo batAvavAmAM AvyA che - 1. strI-saMsarga-strIo sAthe saMsarga karavo. 2. praNIta-rasa-bhojana-atyaMta gRddhipUrvaka pAMce IndriyonA vikArane vadhAranAra AhAra levo. 3. gaMdhamAlya-saMsparza-sugaMdhita dravyo tathA puSpo vaDe zarIrane zaNagAravuM. 4. zayanAsana-zayana ane AsanamAM vRddhi rAkhavI. 5. bhUSaNa-zarIra zaNagAravuM. 6. gIta-vAdya-nATya, gIta vagerenI abhilASA karavI. 7. artha-saMprayojana-sonuM vagereno vyavahAra karavo. 8. kuzIla-saMsarga-kuzIla vyaktiono saMsarga karavo. 9. rAja-sevA-viSayonI pUrti mATe rAjAnI prazaMsA ane cAkarI karavI. 10. rAtri-saMcaraNa-vinA prayojana rAtamAM Ama-tema pharavuM. digaMbara vidvAna paMDita AzAdharajIe brahmacaryanA dasa niyamone nIcenA svarUpamAM mUkyA che?-- 1, mA driAM pipAsa sudrazA--brahmacArI rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabdanA rasonuM pAna karavAnI IcchA na kare. 2. mA vaktimokSa thAte evuM kArya na kare jenAthI liMga-vikAra thAya. 3. vRSya nA mate kAmoddIpaka AhAra na kare. 1. mUlAcAra 11 / 13, 14 : itthIsaMsaggI paNIdarasabhoyaNaM gaMdhamallasaMThappaM / sayaNAsaNabhUsaNayaM, chaTuM puNa gIyavAiyaM ceva // atthassa saMpaogo, kusIlasaMsaggi rAyasevA ya / ratti vi ya saMyaraNaM, dasa sIla-virAhaNA bhaNiyA // 2. anagAradharmAmRta 4 / 61: mA rUpAdirasaM pipAsa sudRzAM mA vastimokSaM kRthA, vRSyaM strIzayanAdikaM ca bhaja mA mA dA varAMge dRzam / mA strI satkuru mA ca saMskuru rataM vRttaM smarasmArya mA, vaya'nmeccha juSasva meSTaviSayanAn dviHpaJcadhA brhmnne||
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhisthAna 407 adhyayana 16: Amukha 4. strIzayana iva ma bana-strI tathA zayana, Asana vagereno prayoga na kare, 5. vAMkeza mAM strIonAM aMgo na jue. 6. strI mAM sahu-strIono satkAra na kare. 7. mA 2 saMskR-zarIra-saMskAra na kare. 8. rakta vRtti mA ma-pUrva-sevitanuM smaraNa na kare. 9. varcana mAM pheSTha-bhaviSyamAM krIDA karavAnuM na vicAre. 10. rUchaviSaya mA gupasva-ISTa rUpa vagere viSayonuM sevana na kare. AmAM kramAMka 1, 3, 4, 5 ane 7 to te ja che je zvetAMbara AgamomAM che, bAkInAM judAM che. veda athavA upaniSadomAM brahmacaryanI rakSA mATe zrRMkhalAbaddha niyamono ullekha maLato nathI. smRtimAM kahevAmAM AvyuM che--smaraNa, krIDA, daSTipAta, guhya bhASaNa, saMkalpa, adhyavasAya ane kriyA-e rIte maithuna ATha prakAranAM che. A badhAthI dUra thaI brahmacaryanI rakSA karavI joIe. 1 bauddha sAhityamAM paNa brahmacarya-guNio jevo koI vyavasthita krama maLato nathI, paraMtu prakIrNa rUpe keTalAka niyamo maLe che. tyAM rUpa pratyenA AsaktibhAvane dUra karavA mATe azuci-bhAvanAnA ciMtanano maMtra mAnya rahyo che. te kAyagatA-smRti' nAme prasiddha che. buddha mRtyu-zadhyA para hatA tyAre ziSyoe pUchyuM - bhaMte ! strIo sAthe ame kevo vyavahAra karIe?" adarzana, AnaMda !" 'darzana thaI jAya tyAre te bhagavAna ! kevo vartAva karIe ?' 'AlApa na karavo, AnaMda !! vAto karanAre zuM karavuM joIe?' smRtine saMbhALIne cAlavuM joIe. ukta aneka paraMparAonA saMdarbhamAM dasa samAdhi-sthAnonuM adhyayana ghaNuM mahattvapUrNa che. 1. dakSasmRti 7 / 31-33: brahmacaryaM sadA rakSedaSTadhA maithunaM pRthak / smaraNaM kIrtanaM keliH prekSaNaM guhyabhASaNam // saGkalpo'dhyavasAyazca kriyAniSpattireva ca / etanmaithunamaSTAGgaM pravadanti manISiNaH // na dhyAtavyaM na vaktavyaM na karttavyaM kadAcana / etaiH sarvaiH susampanno yatirbhavati netaraH // 2. sunipAta za22, vizuddhimA (prathama bhA) rike 8,. 268-ra60 3. rInAtha (mahAparinivvA ) rA rU .
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ solasamaM ajjhayaNaM : sopabhuM adhyayana baMbhacerasamAhiThANaM : brahmayarya-samAdhi-sthAna mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA zrutaM mayA AyuSman ! tena eva-makkhAyaM-ihaMkhalu therehiM bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu bhagavaMtehiM dasa sthavirairbhagavadbhirdaza brahmacarya- baMbhacerasamAhiThANA paNNattA, samAdhisthAnAni prajJaptAni, yAni je bhikkhU soccA nisamma bhikSuH zrutvA nizamya saMyamabahula: saMjamabahule saMvarabahule saMvarabahula: samAdhibahula: guptaH samAhibahule gutte gutidie guptendriyaH, guptabra hAcArI guttabaMbhayArI sayA appamatte sadA'pramatto viharet / vihrejjaa| 1. mAyuSmAna !' meM somaNyuM che, bhagavAne (prazA56 AcAryo) AvuM kahyuM che-nigraMtha-pravacanamAM je sthavira (52) bhagavAno thayA cha tebho baayrysamAdhinAM dasa sthAno batAvyAM che, jemane sAMbhaLIne, jemanA arthano nizcaya karIne, bhikSu saMyama, saMvara ane samAdhino pharI-pharI abhyAsa kare; mana, vANI ane zarIranuM gopana kare, Indriyone temanA viSayothI bacAve, brahmacaryanI nava surakSAo (vADo) vaDe surakSita rAkhe ane sadA apramatta thaI vihAra kare. 2. kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM katarANi khalu tAni 2. sthavira bhagavato te jyA brahmAyarya-samAdhina isa dasa baMbhacerasamAhiThANA sthavirairbhagavadbhirdaza brahmacarya- sthAna batAvyAM che, ke jemane sAMbhaLIne, jemanA arthano paNNattA, je bhikkhU soccA samAdhisthAnAni prajJaptAni, yAni nizcaya karIne bhikSu saMyama, saMvara ane samAdhino pharInismm saMjamabahule saMvarabahule bhikSuH zrutvA nizamya saMyamabahula: pharI abhyAsa kare, mana, vANI ane zarIranuM gopana samAhibahule gutte gutidie saMvarabahulaH samAdhi-bahula: kare, Indriyone temanA viSayothI bacAve, brahmacaryanI guttabaMbhayArI sayA appamatte guptaH, guptendriyaH guptabrahmacArI nava surakSAo vaDe surakSita rAkhe ane sadA apramatta viharejjA? sadA'pramatto viharet ? banI vihAra kare? matAmA 3. ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM imAni khalu sthavirairbhagava- dasa baMbhacerasamAhiThANA dbhirdaza brahmacaryasamAdhisthAnAni paNNattA, je bhikkhU soccA prajJaptAni, yAni bhikSuH zrutvA nisamma saMjamabahule saMvarabahule nizamya saMyamabahulaH saMvarabahulaH samAhibahule gutte gutidie samAdhibahula: gupta: guptendriyaH guttabaMbhayArI sayA appamatte guptabrahmacArI sadA'pramatto viharet / viharejjA, taM jahA-vivittAI tadyathAsayaNAsaNAI sevijjA, se viviktAni zayanAsanAni niggaMthe / no itthIpasupaMDaga- seveta, sa nirgranthaH / no strIpazusaMsattAIsayaNAsaNAiMsevittA paNDakasaMsaktAni zayanAsanAni havai, se niggNthe| sevitA bhavati, sa nirgrnthH| . taM kahamiti ce? tat kathamiti cet ? AyariyAha-niggaMthassa AcArya Aha-nirgranthasya 3. sthavira bhagavatImebrahmayarya-samAdhina sasthAnote batAvyAM che, jemane sAMbhaLIne, jemanA arthano nizcaya karIne, bhikSu saMyama, saMvara ane samAdhino pharI-pharI abhyAsa kare; mana, vANI ane zarIranuM gopana kare, Indriyone temanA viSayothI bacAve, brahmacaryane nava surakSAo vaDe surakSita rAkhe ane sadA apramatta banI vihAra 43.te. mApramANe je ekAMta zayana ane AsananuM sevana kare che te nigraMtha che. nigraMtha strI, pazu ane napuMsaka vaDe sevita zayana ane AsananuM sevana nathI karato. ema kema? evuM pUchavAthI AcArya kahe che-strI, pazu ane napuMsaka vaDe sevita zayana ane AsananuM sevana karanAra
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 410 adhyayana 16: sUtra 4-5 khalu itthIpasupaMDagasaMsattAiM khalu strIpazupaNDakasaMsaktAni sayaNA-saNAI sevamANassa zayanAsanAni sevamAnasya baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA, brahmacAriNo brahmacarye zaMkA vA / kaMkhA vA, vitigicchA vA kAMkSA vA vicikitsA vA / samuppajjijjA, bheyaM vA samutpadyeta , bhedaM vA labheta, labhejjA, ummAyaM vA pAu- unmAdaM vA prApnuyAt , NijjA, dIhakAliyaM vA dIrghakAliko vA rogAtako bhavet, rogAyaMkaM havejjA , kevaliprajJaptAd dharmAd bhrazyet / ke valipaNNattAo vA tasmAtro strIpazupaNDakadhammAo bhaMsejjA tamhA no saMsaktAni zayanAsanAni sevitA itthipasu paMDagasaM sattAI bhavati, sa nirgranthaH / sayaNA-saNAI sevittA havai, se niggNthe| brahmacArI nigraMthane brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna roga ane AtaMka thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI. bhraSTa thaI jAya che, eTalA mATe je strI, pazu ane napuMsaka vaDe sevita zayana ane AsananuM sevana nathI karato te nitha che. 4. no itthINaM kahaM kahittA havai, no strINAM kathAM kathayitA 4.4 mAtra sImonI vayye thA nathI 42to tenitha se niggNthe| bhavati, sa nirgrnthH| taM kahamiti ce? tatkathamiti cet ? ema kema? AyariyAha-niggaMthassa AcArya Aha-nirgranthasya AvuM pUchavAthI AcArya kahe che--mAtra strIo vacce khalu itthINaM kahaM kahemANassa khalu strINAM kathAM kathayato vAtacIta karanAra brahmacArI nigraMthane brahmacaryanA baMbhayArissa baMbhacere saMkAvA, brahmacAriNo brahmacarye zaMkA vA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA thAya che athavA kaMkhA vA, vitigicchA vA kAMkSA vA vicikitsA vA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya samuppajjijjA, bheyaM vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAdaM che athavA dIrghakAlIna roga ke AtaMka thAya che athavA labhejjA, ummAyaM vA vA prApnuyAt , dIrgha-kAliko te kevalIkathita dharmathI bhraSTa thaI jAya che, eTalA mATe pAuNijjA, dIhakAliyaM vA vA rogAtako bhavet , kevali- mAtra strIo vacce kathA na karavI. rogAyaMkaM havejjA, kevali- prajJaptAd vA dharmAd bhrazyet / paNNattAo vA dhammAo tasmAno strINAM kathAM kathayet / bhNsejjaa| tamhA no itthINaM kahaM kahejjA / 5. no itthIhiM saddhi no strIbhiH sArdhaM sanniSadyAgato 5. strImo sAthai pI8 ( 8) vagaire me Asana 52 sannisejjAgae viharittA havai, vihartA bhavati, sa nirgranthaH / nathI asato, tenitha che. se niggNthe| tatkathamiti cet ? ema kema? taM kahamiti ce? AcArya Aha-nirgranthasya evuM pUchavAthI AcArya kahe che-strIo sAthe eka AyariyAha-niggaMthassa khalu khalu strIbhiH sArdha Asana para besanArA brahmacArI-nigraMthane brahmacaryanA itthIhiM saddhi sanniSadyAgatasya brahmacAriNo viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA thAya che athavA sannisejjAgayassa baMbhayArissa brahmacarye zaGkA vA kAGkSA vA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, vicikitsA vA samutpadyeta, bhedaM che athavA dIrghakAlIna roga athavA AtaMka thAya che vitigicchA vA samuppa- vA labheta, unmAdaM vA prApnuyAt, athavA te kevalI kathita dharmathI bhraSTa banI jAya che, jjijjA, bheyaM vA labhejjA, dIrghakAliko vA rogAtaGko bhavet, eTalA mATe strIo sAthe eka Asana para na bese. ummAyaM vA pAuNijjA, kevalIprajJaptAdvA dharmAd bhrshyet|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhi-sthAna 411 adhyayana 16: sUtra6-7 dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM tasmAt khalu no nirgranthaH strIbhiH havejjA, kevalipaNNa-ttAo sAdhU saniSadyAgato viharet / vA dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu no niggaMthe itthIhiMsaddhi sannisejjAgae vihrejjaa| 6. no itthINaM iMdiyAI maNoharAI, no strINAmindriyANi 6.4 sImonI manohara bhane manoramya ndriyone dRSTi maNoramAI AloittA manoharANi manoramANyAlokayitA khaMcADIne joto nathI, temanA viSayamAM ciMtana karato nijjhAittA havai, se niggNthe| nirdhyAtA bhavati, sa nirgranthaH / nathI, tanitha che. taM kahamiti ce? tatkathamiti cet ? mAma? AyariyAha-niggaMthassa AcArya Aha-nirgranthasya AvuM pUchavAthI AcArya kahe che-strIonI manohara khala itthINaM iMdiyAiM khalu strINAmindriyANi ane manoramya Indriyone dRSTi khUMcADI jonAra ane maNoharAI maNoramAiM manoharANi manoramA- temanA viSayamAM ciMtana karanAra brahmacArI nigraMthane AloemANassa nijmA- NyavalokamAnasya niAyato brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA yamANassa baMbhayArissa baMbhacere brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA saMkA vA, kaM khA vA, kAkSA vA vicikitsA vA unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna roga ke AtaMka vitigicchA vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAda thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa thaI jAya samuppajjijjA, bheyaM vA vA prApnuyAt, dIrghakAliko vA che, eTalA mATe strIonI manohara ane manoramya labhajjA, ummAyaM vA rogAtaGko bhavet, kevalIprajJaptAd Indriyone dRSTi khUMcADI na jue tathA temanA viSayamAM pAuNijjA, dIhakAliyaM vA vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu ciMtana na kare. rogAyakaM havejjA, nirgrantha: no strINA-mindriyANi ke valipaNNa-ttAo vA manoharANi manoramANyAdhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu lokayenniAyet / niggaMthe no itthINaM iMdiyAI maNoharAI maNoramAiM AloejjA, nijjhaaejjaa| 7. no itthINaM kuTuMtaraMsi vA, no strINAM kuDyAntare vA, 7.4 bhATInI hAvAsanA bhAMtare, 5468 pAthI, pAhI dUsaMtaraMsi vA, bhittaMtaraMsi vA, dUSyAntare vA, bhittyantare vA, vAsanA mAMtare sImona 4na, 26na, gIta, kuiyasaI vA rujhyasaI vA, kUjitazabdaM vA, ruditazabdaM vA, hAsya, garjana, AkraMda ke vilApanA zabdo sAMbhaLato gIyasaI vA, hasiyasaI vA, gItazabdaM vA, hasitazabdaM vA, nathI, ta.nitha che. thaNiyasahaM vA, kaMdiyasadaM vA, stanitazabdaM vA, kanditazabdaM vA, ema kema? vilaviyasaI vA, suNettA vilapitazabdaM vA, zrotA bhavati, evuM pUchavAthI AcArya kahe che-mATInI dIvAlanA havai, se niggNthe| sa nirgrnthH| AMtare, paDadA pAchaLathI, pAkI dIvAlanA AMtare taM kahamiti ce? tatkathamiti cet ? strImona Tana, 26na, gIta, hAsya, gaThana, mAha AyariyAha-niggaMthassa khalu AcArya Aha-nirgranthasya ke vilApanA zabdo sAMbhaLanAra brahmacArI nigraMthane itthINaM 'kuTuMtaraMsi vA, khalu strINAM kuDyAntare vA, brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA dUsaMtaraMsi vA, bhittaMtaraMsi vA dUSyAntare vA, bhittyantare vA thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA kuiyasaI vA, ruiyasaha vA, kUjitazabdaM vA, rudita-zabdaM vA, unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna roga ane gIyasadaM vA, hasiyasadaM vA, gItazabdaM vA, hasitazabdaM vA, AtaMka thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa thaI
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 412 adhyayana 16: sUtra 8-9 jAya che. eTalA mATe mATInI dIvAlanA AMtare, padaDAnI pAchaLathI, pAkI dIvAlanA AMtare strIonAM 4na, 26na, gIta, hAsya, na, mA vilApanA zabdo na sAMbhaLe. thaNiyasadaM vA, kaMdiyasadaM vA, stanitazabdaM vA, kanditazabdaM vA, vilaviyasaI vA, suNemANassa vilapitazabdaM vA zrRNvato baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA, brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA kaMkhA vA, vitigacchA vA / kAMkSA vA vicikitsA vA samuppa-jjijjA, bheyaM vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAdaM labhejjA, ummAyaM vA vA prApnuyAt, dIrghakAliko vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAtako bhavet, kevaliprajJaptAd rogAyaMkaM havejjA, vA dharmAd bhrazyate / tasmAt khalu ke valipaNNattAo vA nirgranthaH no strINAM kuDyAntare vA, dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu dUSyAntare vA, bhittyantare vA niggaMthe no itthINaM kutaraMsi kUjitazabdaM vA, ruditazabdaM vA, vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittaMtaraMsi / gItazabdaM vA hasitazabdaM vA, vA, kuiyasaI vA, ruiyasadaM stanitazabdaM vA, kanditazabdaM vA, vA, gIyasaI vA, hasiyasaI vA, vilapitazabdaM vA zrRNvan viharet / thaNiyasaI vA, kaMdiyasaI vA, vilaviyasaI vA suNemANe vihrejjaa| 8. no niggaMthe puvvarayaM no nirganthaH pUrvarataM 8.4 sthAvAsamA rekhI tine hIna mnusm27|| puvvakIliyaM aNusarittA havai, pUrvakrIDita-manusmartA bhavet, sa nathI 42to te. nitha che. se niggNthe| nirgranthaH / bhemabha? taM kahamiti ce? tatkathamiti cet ? ema pUchavAthI AcArya kahe che-gRhasthAvAsamAM AyariyAha-niggaMthassa AcArya Aha-nirgranthasya karelI rati ane krIDAnuM anusmaraNa karanAra brahmacArIkhlu puvvarayaM puvvakIliyaM khalu pUrvarataM pUrvakrIDitamanusmarato nigraMthane brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke aNusaramANassa baMbhayArissa brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA vicikitsA pedA thAya che athavA brahmacaryano vinAza baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, kAGkSA vA vicikitsA vA thAya che athavA unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna vitigicchA vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAda roga ke AtaMka thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI samuppajjijjA, bheyaM vA vA prApnuyAt, dIrghakAliko vA bhraSTa thaI jAya che, eTalA mATe gRhasthAvAsamAM karela labhejjA , ummAyaM vA rogAtako bhavet, kevaliprajJaptAd ti bhane hI manusma29 na 43. pAuNijjA, dIhakAliyaM vA vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu rogAyaMkaM havejjA, no nirgranthaH strINAM pUrvarataM ke valipaNNattAo vA pUrvakrIDitamanusmaret / dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu no niggaMthe puvvarayaM puvvakIliyaM annusrejjaa| 9. no paNIyaM AhAraM AhArittA havai, se niggNthe| taM kahamiti ce? AyariyAha-niggaMthassa no praNItamAhAramAhartA 8. prIta mAhAra nathI 42to, te nitha che. bhavati, sa nirgrnthH| ema kema? tatkathamiti cet ? evuM pUchavAthI AcArya kahe che-praNIta pAna-bhojana ___ AcArya Aha-nirgranthasya karanAra brahmacArI nigraMthane brahmacaryanA viSayamAM zaMkA,
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhisthAna 413 adhyayana 16 sUtra 10-11 kAMkSA ke vicikitsA utpanna thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna roga ane AtaMka thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa thaI jAya che, eTalA mATe praNIta AhAra na kare. khalu paNIyaM pANabhoyaNaM khalu praNItamAhAramAharato AhAremANassa baMbhayArissa brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, kAkSA vA vicikitsA vA vitigicchA vA samuppa- samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAdaM jjijjA, bheyaM vA labhejjA, vA prApnuyAt, dIrghakAliko vA ummAyaM vA pAuNijjA, rogAtaMko bhavet, kevaliprajJaptAd dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu havejjA, kevalipaNNattAo no nirgranthaH praNItamAhAramAharet / vA dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu no niggaMthe paNIyaM AhAraM aahaarejjaa| nirgrnthH| 10. no aimAyAe pANabhoyaNaM atimAtrayA 10.4 bhAtrAthI api pAtI-pAtI nathI, mitha che. AhArettA havai, se niggNthe| pAnabhojanamAhartA bhavati, sa ma bha? taM kahamiti ce? evuM pUchavAthI AcArya kahe che-mAtrAthI adhika AyariyAha-niggaMthassa tatkathamiti cet ? khAnAra-pInAra brahmacArI nigraMthane brahmacaryanA khalu aimAyAe pANabhoyaNaM AcArya Aha-nirgranthasya viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA pedA thAya che athavA AhAremANassa baMbhayArissa khalvatimAtrayA pAnabhojanamAharato brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA che athavA dIrghakAlIna roga ke AtaMka thAya che athavA vitigicchA vA kAMkSA vA vicikitsA vA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa thaI jAya che, eTalA mATe samuppajjijjA, bheyaM vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAdaM mAtrAthI adhika na khAya, na pIve. labhejjA, ummAyaM vA vA prApnuyAt dIrghakAliko vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAtako bhavet, kevaliprajJaptAd rogAyaMkaM havejjA, vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu ke valipaNNattAo vA no nirgrantho'timAtrayA pAnabhojanaM dhammAo bhaMsejjA / tamhA bhuNjiit| khalu no niggaMthe aimAyAe pANabhoyaNaM bhuNjijjaa| 11.4 vibhUSA nathI 42tii-shrii2-25||2 nathI 42to, te nigraMtha che. 11. no vibhUsANuvAI havai, se no vibhUSAnupAtI bhavati, sa niggNthe| nirgrnthH| taM kahamiti ce? tatkathamiti cet ? AyariyAha-vibhUsAvattie AcArya AhavibhUsiyasarIre itthijaNassa vibhUSAvartiko vibhUSitazarIraH abhilasaNijje havai / tao strIjanasyAbhilaSaNIyo bhavati / NaM tassa itthijaNeNaM / tatastasya strIjanenAbhilaSyaabhila sijjmaannss| mANasya brahmacAriNo brahmacarye baMbhayArissa baMbhaceresaMkA vA, zaGkA vA kAMkSA vA vicikitsA kaMkhA vA, vitigicchA vA vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, samuppajjijjA, bheyaM vA unmAdaM vA prApnuyAt, evuM pUchavAthI AcArya kahe che-jeno svabhAva vibhUSA karavAno che, je zarIrane zaNagArI rAkhe che, tene strIo cAhavA lAge che. pachI strIo dvArA cAhavAmAM AvatA brahmacArIne brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA utpanna thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya athavAhIlIna rogamAthAya che athavA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa banI jAya che, eTalA mATe
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi labhejjA, ummAyaM vA pAu NijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaM kaM have jjA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu no niggaMthe vibhUsANuvAI siyA / vivittamaNAiNNaM rahiyaM thIjaNeNa ya / bhace rassa rakkhaTThA AlayaM tu nisevae // 12. no saddarUvarasagaMdhaphAsANuvAI havar3a, se niggaMthe / taM kahamiti ce ? AyariyAha- niggaMthassa khalu saddarUvarasagaMdhaphAsANuvAissa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsejjA / tamhA khalu no niggaMthe bhavet | dazamaM saddarUvarasagaMdhaphAsANuvAI brahmacaryasamAdhisthAnaM bhavati / no zabdarUparasagandhasparzAnupAtI bhavati, sa nirgranthaH / tatkathamiti cet ? AcArya Aha-nirgranthasya khalu zabdarUparasagandhasparzAnupAtino brahmacAriNo brahmacarye zaGkA vA kAMkSA vA vicikitsA vA samutpadyeta, bhedaM vA labheta, unmAdaM vA prApnuyAt, dIrghakAliko vA rogAtaGko bhavet, kevaliprajJaptAd vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu no nirgranthaH zabdarUparasagandhasparzAnupAtI havijjA 1 dasame baMbhacerasamAhiThANe havai / bhavati ittha silogA, taM jahA 1. jaM 2. maNapalhAyajaNaNi kAmarAgaDa baMbhace rarao 1 bhikkhU thIkahaM tu vivajjae // 3. samaM ca saMthavaM thIhiM saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhAce rarao bhikkhU niccaso parivajjae // dIrghakAliko vA rogAtaGko bhavet, kevaliprajJaptAd vA dharmAd bhrazyet / tasmAt khalu no nirgrantho vibhUSAnupAtI syAt / 414 bhavanti atra zlokAH, tad yathA- yo vitikkonAkIrNaH rahitaM strIjanena ca / brahmacaryasya rakSArtham AlayaM tu niSevate / manaHprahlAdajananIM kAmarAgavivardhanIm / brahmacaryarato bhikSuH strIkathAM tu vivarjayet // samaM ca saMstavaM strIbhiH saMkathAM cAbhIkSNam / brahmacaryarato bhikSuH nityazaH parivarjayet // adhyayana 16 : sUtra 12 zloka 1-3 vibhUSA na kare. 12.je zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzamAM Asakta nathI hoto, te nirbhaya che. khema prema ? pUchavAthI khAyArya he che - zab6, 35, rasa, gaMdha ane sparzamAM Asakta thanAra brahmacArIne brahmacaryanA viSayamAM zaMkA, kAMkSA ke vicikitsA utpanna thAya che athavA brahmacaryano vinAza thAya che athavA unmAda pedA thAya che athavA dIrghakAlIna roga ke AtaMka thAya che athavA te kevalIkathita dharmathI bhraSTa banI jAya che, jeTalA bhATe zabda, 35, rasa, gaMdha ane sparzamAM Asakta na bane. brahmacaryanI samAdhinuM A dasamuM sthAna che. nahIM soche, prema 1. brahmacaryanI rakSA mATe muni tevA AlayamAM rahe ke je ekAMta, anAkIrNa ane strIothI rahita hoya. 2. brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu manane AhlAda ApanArI tathA kAma-rAga vadhAranArI strI-kathAno tyAga kare. 3. brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu strIo sAthe paricaya ane vAraMvAra vArtAlApano sadA tyAga kare.
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhi-sthAna 415 adhyayana 16: zloka 4-11 4. aMgapaccaMgasaMThANaM aMgapratyaMgasaMsthAna cArullaviyapehiyaM / cArUllapitaprekSitam / baMbhacerarao thINaM brahmacaryarataH strINAM cakkhugijhaM vivajjae // cakSuhyaM vivarjayet // 4. brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu strIonAM cakSu-grAhya aMga-pratyaMga, AkAra, bolavAnI manohara chaTA ane thitapanana zubhe-vAno prayatnAna 3. 5. ku iyaM ruiyaM gIyaM kUjitaM ruditaM gItaM hasiyaM thaNiyakaM diyaM / hasitaM stanitakranditam / baMbhacerarao thINaM brahmacaryarataH strINAM soyagijhaM vivajjae // zrotragrAhyaM vivarjayet // 5. brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu strIonAM zrotra-grAhya dUna, runa, gIta, hAsya, parthana hanana somnnesAMbhaLavAno prayatna na kare. 6. hAsaM ki9 raiM dappaM hAsaM krIDA rati darpa sahasAvattAsiyANi ya / sahasA'vatrAsitAni ca / baMbhacerarao thINaM brahmacaryarataH strINAM nANaciMte kayAi vi // nAnucintayet kadAcidapi // da, brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu pUrva-jIvanamAM strIo sAthe anubhavelAM hAsya, krIDA, rati, abhimAna ke Akasmika trAsanuM kyAreya anucitana na kare.10 7, brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSu zIdhrapaNe kAma-vAsanA vadhAranAra praNIta bhojana-pAnano sadA tyAga kare. 7. paNIyaM bhattapANaM tu praNItaM bhaktapAnaM tu khippaM mayavivaDaNaM / kSipraM madavivardhanam / baMbhacerarao bhikkhu brahmacaryarato bhikSuH niccaso parivajjae // nityazaH parivarjayet / / 8. dhammaladdhaM miyaM kAle dharmyalabdha mitaM kAle jattatthaM paNihANavaM / yAtrArthaM praNidhAnavAn / nAimattaM tu bhujejjA nA'timAtraM tu bhuJjIta baMbhacerarao sayA // brahmacaryarataH sadA // 8. brahmaya-2ta ane svastha cittavANo bhikSu vnnirvAha mATe ucita samaye nirdoSa bhikSA dvArA prApta,11 parimita bhojana kare, paraMtu mAtrAthI adhika na khAya. 9. vibhUsaM parivajjejjA vibhUSAM parivarjayet sarIraparimaMDaNaM / zarIraparimaNDanam / baMbhacerarao bhikkhU brahmacaryarato bhikSuH siMgAratthaM na dhArae // zrRGgArArthaM na dhArayet / / 9, brahmacaryamAM rata rahenAra bhikSa zaNagArano tyAga kare ane zarIranI zobhA vadhAranAra vALa, dADhI vagere zRMgAra mATe dhAraNa na kare. 10.zabda, rUpa, gaMdha, rasa ane sparza--A pAMca prakAranA ama-gupono sahA tyAga 2. 10. sadde rUve ya gaMdhe ya zabdAn rUpAMzca gaMdhAMzca rase phAse taheva ya / rasAn sparzAstathaiva ca / paMcavihe kAmaguNe paJcavidhAn kAmaguNAn niccaso parivajjae // nityazaH parivarjayet / / 11.Alao thIjaNAiNNo AlayaH strIjanAkIrNaH thIkahA ya maNoramA / strIkathA ca manoramA / saMthavo ceva nArINa saMstavazcaiva nArINAM tAsiM iMdiyadarisaNaM // tAsAmindriyadarzanam // 11.(1) strImothI mAthita mAlaya, (2.) manorabhya strI-thA, (3) strImono paricaya, (4) temanI indriyo ta26 se,
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi ruiyaM gIyaM 12. ku iyaM hasiyaM bhuttAsiyANi ya / paNIyaM bhattapANaM ca aimAyaM pANabhoyaNaM // 13. gattabhUsaNamiTTha ca kAmabhogA ya dujjayA / narassattagavesisa visaM tAlauDaM jahA // 14. dujjae kAmabhoge ya niccaso parivajjae / saMkaTThANANi savvANi vajjejjA paNihANavaM // 15. dhammArAma care bhikkhU dhimaM dhammasArahI dhammArAmarae bharasamAhi 16. devadANavagaMdhavvA I daMte 1 jakkharakkhasakinnarA baM bhayAriM namaMsaMti dukkaraM je karaMti taM // dharmArAme cared bhikSuH dhRtimAn dharmasArathiH / dharmArAmarato dAntaH 11 brahmacarya samAhitaH // 17. esa dhamme dhuve niae sAsae jiNadesie / siddhA sijjhati cANeNa sijjhissaMti tahApare // -tti bemi // kUjitaM ruditaM gItaM hasitaM bhuktAsitAni ca / praNItaM bhaktapAnaM ca atimAtraM pAnabhojanam // bhUSaNamiSTaM ca kAmabhogAzca durjayAH / narasyAtmagaveSiNaH viSaM tAlapuTaM yathA // durjayAn kAmabhogAMzca nityazaH parivarjayet / zaMkAsthAnAni sarvANi varjayet praNidhAnavAn // devadAnavagandharvAH yakSarAkSasakinnarAH / brahmacAriNaM namaskurvanti duSkaraM yaH karoti tat // eSa dharmo dhruvo nityaH zAzvato jinadezitaH / siddhAH sidhyanti cAnena setsyanti tathApare / 416 -iti bravImi / adhyayana 16 : zloka 12-17 12.(5) temanAM kUjana, rudana, gIta ane hAsyayukta zabdo sAMbhaNavA, (6) bhogavelA bhoga ane saMgAthane yAda karavA. (7) prazIta pAna- lona, 13. (8) mAtrAthI adhika pAna - lona, (9) zarIra - sabhavaTanI IcchA, (10) hu4ya prabha-loga A dasa AtmagaveSI manuSya mATe tAlapuTara viSa samAna che. 14.ekAgra cittavALo muni durjaya kAma-bhogo ane brahmacaryamAM zaMkA utpanna karAvanAra pUrvokta badhAM sthAnono tyAga kare. 15.dhairyavAna, dharmanA rathane calAvanAra, dharmarUpI udyAnamAM rata, dAnta ane brahmacaryamAM cittanI samAdhi prApta karanAra bhikSu dharmanA ArAmamAM (udyAnamAM) vicaraNa hare. 16. je duSkara brahmacaryanuM pAlana kare che, tevA te brahmacArIne heva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa ane nira-khAjadhA namaskAra kare che. 17. brahmayarya-dharma dhruva, nitya, zAzvata" bhane arhata dvArA upadiSTa che. tenuM pAlana karI aneka jIvo siddha thayA che, thaI rahyA che ane bhaviSyamAM paNa thaze. Ama huM kahuM chuM.
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 16 : brahmacarya-samAdhi-sthAna 1. AyuSyan ! (3) AyuSmanuM zabda ziSyane saMbodhavA mATe bahu prayojAyo che. prazna thAya che ke jAti, kuLa vagerenA AdhAre paNa saMbodhana zabda prayojI zakAya. to pachI, AyuSya sAthe ja teno prayoga kema? cUrNikArano mata che ke badhA ja saMbodhanavAcI zabdomAM AyuSyavAcI saMbodhana ja caDiyAtuM che. jo AyuSya hoya che to ja jAti vagere bIjI-bIjI bAbato hoya che. AyuSyanA abhAvamAM temanuM koI mUlya nathI hotuM.' cUrNikAre vibhinna pRSThabhUmiomAM 'AyuSma" zabdanI artha-mImAMsA prastuta karI che. te A pramANe che- 1. he Ayukhana-sudharmA svAmI potAnA pramukha ziSya jaMbUne saMbodhita karI kahe che-jevuM meM bhagavAna mahAvIra pAse sAMbhaLyuM che tevuM huM kahuM chuM.' AnAthI ziSya ane AcAryanI vyavasthA jANI zakAya che. 2. meM bhagavAnanA jIvana-kALamAM A pramANe sAMbhaLyuM hatuM-AnAthI bauddhadarzana saMmata kSaNabhaMguravAdanuM nirasana thAya 3. meM bhagavAna samIpe rahetAM Ama sAMbhaLyuM che-AnAthI gurukuLavAsamAM rahevAnI vAta spaSTa thAya che ane e pragaTa thAya che ke ziSya sadA gurukuLavAsamAM rahevuM joIe. 4. meM guru (bhagavAna)nA caraNonI sevA karatAM Ama sAMbhaLyuM che tAtparya e che ke meM A vAto vinaya vaDe prApta karI che. AnAthI vinayamUla dharmanI vAta spaSTa thAya che." cUrNikAre bhagavAna mahAvIra, sudharmA ane jaMbUno je ullekha karyo che, te vimarzanIya che. A adhyayanano saMbaMdha sthaviro sAthe che. eTalA mATe prajJApaka AcArya sthaviro pAsethI zrataprajJaptino ullekha karI rahyA che. 2. sthavira (gaNadhara) (6i) prAcInakALanI gaNavyavasthAmAM sAta padomAM eka pada 'vira'nuM rahetuM. sAteya padonAM kAryo vaheMcAyelAM hatAM. sthavironuM kArya hatuM-zrAmaNyamAM zithila banelA sAdhuone pharI saMyamamAM sthira karavA. teo aneka saMpadAothI yukta hatA. cUrNikAre A vAtano saMketa karyo che. zAntAcArye sthavirano artha gaNadhara karyo che. agatya cUrNimAM dazavaikAlika (41)mAM prayukta sthavira' zabdano A ja artha che. 5 gaNadharanA mukhyapaNe be artha thAya che-(1) tIrthakaranA pradhAna ziSya (2) anupama jJAna AdinA dhAraka, prastuta prakaraNamAM gaNadharanuM tAtparya gautama vagere nava gaNadharo nathI. 3. (rasa vaMmaramAhitI) vizeSa vimarza mATe juo-A ja adhyayananuM Amukha . 1. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 241 : satsvapyanyeSu jAtyAdiSu 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 241 : dharme sthirIkaraNAt AmaMtraNeSu Ayureva garIyaH, kutaH ? AyuSi sati virA:....vi-zvaryAdisapataii: | sarvANyeva jAtyAdIni bhavaMti / 4. vRtti , patra 422 : vi.-Trut. I 2. ejana, pR. 246 / 5. sArvani : zero pukhaT TUho !
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 418 adhyayana 16 : sUtra 3Ti 4-5 4. (saMnavadutve saMvaravahunne samAhidutve) AmAM "vata' zabda uttara-padamAM che, jo ke te pUrva-padamAM hovo joIe-vahunnasaMgane', 'vadutasaMvara', "vahunasamAdi', vRttikAre AnuM samAdhAna pravRtatvAta' kahIne karI dIdhuM che.' saMyama, saMvara ane samAdhino artha cUrNi ane vRttiomAM judA-judo che- bRhadvRtti sukhabodhA 1. saMyama-pRthvIkAya vagereno saMyama Azraya-viramaNa saMyama 2. saMvara-pAMca mahAvrata AzravadvAra-nirodha Indriya-saMvaraNa 3. samAdhi-jJAna vagere. cittanI sthiratA cittanI svasthatA prastuta prasaMgamAM saMyama ane saMvarano saMbaMdha Indriyo sAthe che. Indriyono nigraha karavo te saMyama ane temano virodha karavo te saMvara che. samAdhino artha che-cittanI svasthatA athavA ekAgratA. 5. (sUtra 3) A adhyayanamAM brahmacaryanAM sAdhanonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sAdhana-zuddhi vinA sAdhyanI siddhi thatI nathI. je brahmacArI sAdhano pratye upekSAbhAva rAkhe che temanuM brahmacarya nAza pAme che. tenA nAzanI saMbhAvanAo A pramANe che- (1) zaMkA (2) kAMkSA (3) vicikitsA (4) bheda (5) unmAda (6) dIrghakAlIna roga ane AtaMka (7) dharma-bhraMza (1) zaMkA-brahmacaryanuM pAlana karavAmAM koI lAbha che ke nahi ? tIrthakaroe abrahmacaryano niSedha karyo che ke nahi ? abrahmacaryanA sevanamAM je doSa batAvavAmAM AvyA che te yathArtha che ke nahi?--A rIte aneka saMzayo pedA thAya che. (2) kAMkSA-zaMkA pachI utpanna thanArI abrahmacaryanI abhilASA. (3) vicikitsA-citta-viplava. jyAre abhilASA tIvra banI jAya che tyAre mana samULagA dharma pratye vidroha karavA mAMDe che; dharmAcaraNa pratye aneka saMdeha UbhA thAya che. A ja avasthAnuM nAma vicikitsA che. (4) bheda-jyAre vicikitsAno bhAva puSTa banI jAya che tyAre cAritrano bheda-vinAza thAya che. (5, 6) unmAda ane dIrghakAlIna roga ane (AtaMka)-koI manuSya brahmacArI tyAre rahI zake che jayAre te brahmacaryamAM abrahmacaryanI apekSAe adhika AnaMda mAne che. jo koI haThapUrvaka brahmacaryanuM pAlana kare paraMtu Indriyo ane manane Atmaviza rAkhavAmAM AnaMdanI anubhUti na karI zake to te unmAda ke roga ane AtaMkathI gherAI jAya che. (7) dharma-bhraMza--uparokta pUrvAvasthAomAMthI je bacI zakato nathI te dharmathI bhraSTa thaI jAya che. eTalA mATe ja kahevAmAM AvyuM che ke brahmacArI brahmacaryanA vighAtaka paribaLothI bace, pahelAM to tenA manamAM brahmacarya prati saMdeha ja utpanna na thavo joIe. saMdeha thavAthI AgaLanI avasthAomAMthI bacavuM muzkela thaI jAya che. A avasthAo koI eka vyaktine eka-be ane koIne vadhAre paNa thaI jAya che. sarakhAvo-dazavaikAlika, 851, para. 1. suvavadhA, patra 2015 2. ArAdhyayana vULa, pR. 24 / 3. vRtti , patra 422-423 5 4. yuvothA, patra 221 I
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhi-sthAna 6. mAtra strIonI vacce kathA na kare (no nRthImAM chuM) cUrNikA2 anusAra Ano artha che--strIsaMbaMdhI kathA na kare. strI-kathAnA cAra prakAra che- 1. strIonI jAti-viSayaka kathA, jema ke--A kSatriyANI che, brAhmaNI che vagere. 419 2. strIonI kuLa-viSayaka kathA, jema ke--A ugra kuLanI che, draviDa kuLanI che, marAThA kuLanI che. 3. strIonI rUpa-viSayaka kathA. 4. strIonI naipathya--veSabhUSA-viSayaka kathA, jema ke--amuka dezanI strIonI vezabhUSA suMdara che, asuMdara che vagere. vRttikAre AnA be artha karyA che--mAtra strIomAM kathA na kare, tathA strIonA jAti, kuLa, rUpa, saMsthAna, naipathya vagerenI kathA na kare. temaNe rUpano artha saMsthAna karyo che. 7. (AloemANassa nijjhAyamANassa) 'batomALa'nAM saMskRta rUpo be karI zakAya-'Ato mAna' ane 'toSamAna'. baMne kriyApadono artha che-joto. 'nijJAyamALa'nAM paNa saMskRta rUpo be thaI zake che--'nirvyAyan' ane 'niplAyan'. 'niyin'no artha che--ciMtana karato ane 'niplAyan'no artha che--joto. Alokana ane nirdhyAnanI prakriyAmAM aMtara che. Alokanano artha che--cAre taraphathI jovuM athavA eka vAra dRSTipAta karavo. nirmyAnano artha che--joyA pachI tenA viSayamAM ciMtana karavuM. adhyayana 16 : sUtra 4, 7 Ti 6-8 8. mATInI dIvAla....pAkI dIvAla (...matta) zAntyAcArye 'T'no artha khaDI mATInI banelI bhIMta, nemicandre paththarothI banAvelI bhIMta ane cUrNikA2e pAkI IMTo vaDe banelI bhIMta evo karyo che. 1. uttarAdhyayana vRtti, pR. 242 / 2. vRttavRtti, patra 424 / zAntyAcArye ane nemicandre 'ffftta'no artha 'pAkI IMTothI banelI bhIMta'' ane cUrNikAre 'Rtu' vagere karyo che. zabda-kozonA racanAkALamAM A baMne zabdo paryAyavAcI mAnavAmAM AvatA hatA. lAge che ke 'mitti' 'buca'no ja eka prakAra che. tenA prakAronI carcA prAcIna graMthomAM maLe che. kucano artha che--bhIMta. te aneka prakAranI banatI hatI. jema ke- (1) lIMpelI bhIMta. (2) lIMpyA vinAnI bhIMta. (3) celima kuDsa-vastranI bhIMta athavA paDado. (4) phalamaya kucalAkaDAnA pATiyAM vaDe banelI bhIMta. (5) phalakapAsita kuca--jenI mAtra bAjumAM ja pATiyAM hoya ane aMdara gAro vagere bharela hoya, 3. vRttavRtti, patra 425 : i--ghaTiAviracitam / 4. mulavodhA, patra 221 : caM teSuAviracitam / 5. uttarAdhyayana vRtti, pRSTha 242 : padmaDAti cam / 6. (ka) vRttavRtti, patra 426 : mitti:-paleTAriSitA / (kha) muGavodhA, patra 22 / uttarAdhyayana vRtti, pR. 242 : tuvi mittI / amiyAna ciMtA, 4 / 62 / 7. 8.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 420 adhyayana 16: sUtra 9, zloka 8, 13, 15Ti 10-13 (6) maDha-dhasIne cIkaNI karelI dIvAla. (7) citta-citrayukta bhIMta. (8) kaDita-caTTA vaDe banelI dIvAla. (9) taNa kundhAsanI banelI dIvAla vagere vagere.1 9. praNIta (pauIya) : jemAMthI ghI, tela vagerenAM TIpAM TapakatAM hoya athavA je dhAtuvRddhikAraka hoya, tene 'praNIta AhAra kahevAmAM Ave che. sarakhAvo-dazavaikAlika, 8pa6. 10. (UMka 6) prastuta zlokamAM zRMgArarasanI keTalIka vAto karavAmAM AvI che. te kAmazAstranI upajIvI che. prayukta keTalAka zabdono artha A pramANe che 0 rati-dayitAnA sahavAsathI utpanna prIti. 0 darpa-manasvinI nAyikAnA mAnane khaMDita karavA mATe utpanna garva. 0 sahasA avatrAsita-parA mukha dayitAne prasanna karavA mATe Akasmika trAsa utpanna karavo, jema ke-pAchaLathI AvI AMkha dabAvI devI, marmasthAnonuM gharSaNa karavuM vagere. 11. bhikSA dvArA prApta (mena) vRttikAre AnAM saMskRta rUpo be ApyAM che- dharbanazva' ane "dharmadha', "dhanabdha no artha che-eSaNAthI prApta ane dharmadha'no artha che-adhyAtmanA upadeza vaDe prApta, koI TUcakA, kAmaNa-TramaNa vagerethI nahi. 12. tAlapuTa (tAna39) A tIvratama viSa che. A viSa hoThanI aMdara jatAM ja, tALI vagADavA jeTalAM alpa samayamAM vyaktine mArI nAkhe che. A saghoghAtI viSa che. juo-dazavaikAlika, Topa6 . 13. (fthaH) dhRtino sAmAnya artha che- dharya. vRttikAre Ano artha cittanuM svAstha karyo che. jenuM citta svastha hoya che te ja vRtimAna hoya che. 1. viMI, bhUmi pR. 18-12I 3. vRhatta, patra 4285 2. (ka) uttarAdhyayana vULa, pRSTha 24ra-ra4ra : prIti-nijoduM 4. bRhadvRtti, patra 429 : tAlapuTaM sadyoghAti ytrausstthputtaantrvtailghRtaadibhiH| tini tAlamAtrakAlavilambato mRtyurupjaayte|| (kha) vRvRtti, patra 4ra6 : "prata' atnati, 3patnakSa- 5. bRhadvRtti, patra 430 : dhRtimAn-dhRti:-cittasvAsthyaM tvAdanyamapyatyantadhAtUdrakakAriNam / tadAna !
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacarya-samAdhi-sthAna 421 adhyayana 16: zloka 17 Ti 14 14. dhruva, nitya, zAzvata (yurva nijha sAsaNa) A zlokamAM prayukta traNa zabdono artha-bodha A pramANe che1. dhruva-pramANo vaDe pratiSThita ane parapravAdIo vaDe akhaMDita. 2.nitya-je apracuta, anutpanna ane sthira bhAvavALuM che, je trikAlavartI hoya che, te nitya che. A dravyArthika dRSTikoNa 3. zAzvata-je niraMtara TakI rahe che te zakyu che. athavA je zazva bIjA-bIjA rUpamAM utpanna thatuM rahe che. A paryAyArthika dRSTikoNa che." vRttikAranuM kathana che ke A traNe zabdone ekArthaka paNa mAnI zakAya che. evuM eTalA mATe ke vividha dezonA ziSyo para anugraha karavA mATe ekAryavAcake judA-judA zabdono prayoga karavAmAM Avela che.2 1. vRvRtti, patra 430 | 2. ejana, patra jharU0 : avadhakSani vA nAnAdeza vinevAnu grhaarthmuktaani|
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarasamaM ajjhayaNaM pAvasamaNijjaM sattaramuM adhyayana pApa-zramaNIya
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayanamAM pApa-zramaNanA svarUpanuM nirUpaNa che, eTalA mATe tene "pavimanni '-'pApa-zramaNIya' kahevAmAM AvyuM zramaNa be prakAranA hoya che-zreSTha-zramaNa ane pApa-zramaNa. je jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya--A pAMca AcAronuM pAlana kare che te zreSTha-zramaNa che. tenAM lakSaNa paMdaramA adhyayanamAM batAvavAmAM AvyA che. je jJAna vagere AcAronuM samyapha pAlana nathI karato, A adhyayanamAM varNavelAM akaraNIya kAryonuM AcaraNa kare che, te pApa-zramaNa hoya che.' je pravajayA grahaNa karI sukhazIla banI jAya che- sadattA fNavaMto siyatattApa viharatasiMhanI mAphaka niSkrAMta thavA chatAM paNa ziyALanI mAphaka pravrayAnuM pAlana kare che, te pApa-zramaNa hoya che. (zloka 1) je khAI-pIne sUI jAya che, te pApa-zramaNa hoya che. jaina paraMparAmAM evI sargika maryAdA rahelI che ke muni divase ne sUve. tenA keTalAka apavAdo paNa che. je muni vihArathI thAkI gayo hoya, vRddha thaI gayo hoya, rogI hoya te muni AcAryanI AjJA laIne divase paNa sUI zake che, anyathA nahi. AyurvedanA graMthomAM sUvAnuM vidhAna A pramANe che-nidrA levA mATe upayukta kALa rAta che. jo rAtamAM pUrI UMgha na Ave to prAta:kALe bhojana pahelAM sUvuM. rAtamAM jAgavAthI rukSatA ane divasamAM pathArImAM sUIne UMghavAthI snigdhatA pedA thAya che. paraMtu divasamAM beThAM-beThAM UMgha levAthI na rukSatA pedA thAya che ke na snigdhatA. te svAthya mATe lAbhaprada che. je muni AcArya ane upAdhyAyano pratyenIka hoya che, pApothI Darato nathI, kalahanI udIraNA kare che, caMcaLa hoya che, rasagRddha hoya che, tapa karma nathI karato, gaNa ane gaNIne choDI de che, te pApa-zramaNa che. A adhyayanamAMzloka 1-4mAM jJAna-AcAranI nirapekSatAnuM varNana che. zloka pamAM darzana-AcAranI nirapekSatAnuM varNana che. zloka 6-14mAM caritra-AcAranI nirapekSatAnuM varNana che. zloka 15-16mAM tapa-AcAranI nirapekSatAnuM varNana che. zloka 17-18mAM vIrya-AcAranI nirapekSatAnuM varNana che. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 390 : je bhAvA akaraNijjA, ihamajjhayaNaMmi vaniajiNehiM / te bhAve sevaMto, nAyavvo pAvasamaNoti // 2. oghaniyukti, gAthA 419: addhANa parissaMto, gilANa vuDDo aNunnavettANaM / saMthAruttarapaTTo, attharaNa nivajjaNA logaM / 3. aSTAMgahRdaya sUtrasthAna 7 / 55, 65 : yathAkAla mato nidrAM, rAtrau seveta sAtmataH / asAtmyAd jAgarAdadha, prAtaH svapyAdabhuktavAn / rAtrau jAgaraNaM rukSaM, snigdhaM prasvapanaM divA / arUkSamanabhisyandi, tvAsInapracalAyitam //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarasamaM ajjhayaNaM : sattara adhyayana pAvasamaNijjaM : 5|5-shrmiiy mULa saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. je ke ime pavvaie niyaMThe yaH kazcidayaM pravrajito nirgranthaH dhammaM suNittA vinnovvnne| dharmaM zrutvA vinyoppnnH| sudullahaM lahiuM bohilAbhaM sudurlabhaM labdhvA bodhilAbha viharejja pacchA ya jahAsuhaMtu // viharet pazcAcca yathAsukhaM tu // 1. koI-koI nigraMtha dharma sAMbhaLI, durlabhatama bodhilAbha prApta karI vinayathI yukta banI pravrajita thAya che paraMtu pravrajita thayA pachI svacchaMda-vihArI banI jAya che. 2. sejjA daDhA pAuraNaM me asthi uppajjaI bhottuM taheva pAuM / jANAmi jaM vaTTai Ausu ! tti kiM nAma kAhAmi sueNa bhaMte ! // zayyA dRDhA prAvaraNaM me'sti, utpadyate bhoktuM tathaiva pAtum / jAnAmi yadvartata AyuSman ! iti kiM nAma kariSyAmi zrutena bhadanta ? 2. (guru adhyayana bhATe prere tyAre te -) bhane rahevA mATe sAro upAzraya maLI rahyo che, kapaDAM paNa mArI pAse che, khAvA-pIvA mATe paNa maLI rahe che. AyuSman ! je thaI rahyuM che, te huM jANI lauM chuM. aMte ! pachI huM zratanuM adhyayana karI zuM 4rI ? 3. je pravrujita banI vAraMvAra nidrA le che, khAI-pI ArAmathI UMghI jAya che, te pApa-zramaNa kahevAya 3. je ke ime pavvaDae yaH kazcidayaM pravrajito niddAsIle pagAmaso / nidrAzIla: prakAmazaH / bhoccA peccA suhaM suvai bhuktvA pItvA sukhaM svapiti pAvasamaNi tti vuccii|| pApazramaNa ityucyate / / 4. AyariyauvajjhAehiM AcAryopAdhyAyaH suyaM viNayaM ca gaahie| zrutaM vinayaM ca grAhitaH / te ceva khisaI bAle tAMzcaiva khisati bAla: pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 4. je AcArya ane upAdhyAye zrata ane vinaya zIkhavyA temanI ja niMdA kare che, te vivekahIna bhikSu pApa-zramaNa kahevAya che. 5. AyariyauvajjhAyANaM AcAryopAdhyAyAnAM sammaM no paDitappar3a / samyag na pratitapyate / appaDipUyae thaddhe apratipUjakaH stabdhaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 5. je AcArya ane upAdhyAyanA kAryonI samyak prakAre ciMtA nathI karato temanI sevA nathI karato, je moTAone sanmAna nathI Apato, jeabhimAnI hoya cha, te pApa-zrama upAya che. 6. sammaddamANe pANANi saMmardayan prANAn bIyANi hariyANi y| bIjAni haritAni ca / asaMjae saMjayamantramANe asaMyata: saMyataM manyamAnaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 6. kIndriya vagere prANIo tathA bIja ane vanaspatinuM mardana karanAro, asaMyamI hovA chatAM paNa potAnI jAtane saMyamI mAnanAro pApa-zramaNa vAya.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhaNANi 428 adhyayana 17: zloka 3-14 7. saMthAraM phalaga pIDhaM saMstAraM phalakaM pIThaM nisejjaM pAyakaMbalaM / niSadyAM pAdakambalam / appamajjiyamAruhai apramRjyArohati pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 7. je pathArI, pATa, pITha, Asana ane pagalUchaNiyAnuM pramArjana karyA vinA (tathA joyA vinA) temanA para besI jAya che, te pApa-zramaNa kahevAya che. 8. davadavassa caraI davadavassa' carati pamatte ya abhikkhaNaM / prmttshcaabhiikssnnm| ullaMghaNe ya caMDe ya ullaMghanazca caNDazca pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 8. je dhamadhamATa karato cAle che, je vAraMvAra pramAda kare che, je prANIone oLaMgI-temanI upara thaIne cAlyo 84cha, opIche, te 55-zramavAya . paDile heDa pamatte pratilekhayati pramattaH avaujjhai pAyakaM balaM / apojjhati pAdakambalam / paDilehaNAaNAutte pratilekhanA'nAyuktaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 9. je asAvadhAnIthI pratilekhana kare che, je pAdakaMbalane jayAM-tyAM mUkI de che, e rIte je pratilekhanAmAM asAvadhAna hoya che te pApa-zramaNa kahevAya che. 10.paDile hei pamatte pratilekhayati pramattaH se kiMci hu nisAmiyA / sa kiMcit khalu nizamya / guruparibhAvae niccaM guruparibhAvako nityaM pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 10.je kaMI paNa vAtacIta thaI rahI hoya te sAMbhaLIne pratilekhanAmAM asAvadhAna banI jAya che, je guno tiraskAra kare che-zikhAmaNa Ape tyAre temanI sAme bolavA lAgecha,te. pApa-zrama vAyacha.11 11.bahumAI pamuhare bahumAyI pramukharaH thaddhe luddhe aNiggahe / stabdho lubdho'nigrahaH / asaMvibhAgI aciyatte asaMvibhAgI 'aciyatte' pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 11. 4454ii, pAyANa, abhimAnI, khAsayu, ndriyo. ane mana upara kAbu na rAkhanAra, bhojana-pAna vagereno saMvibhAga na karanAra ane guru vagere pratye prema na rAkhanAra hoya che, te pApa-zramaNa kahevAya che. 12.vivAdaM ca udIrei vivAdaM codIrayati ahamme attapaNNahA / adharma: AtmaprajJAhA / vaggahe kalahe ratte vyudgrahe kalahe raktaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 12 je zAMta thaI gayelA vivAdane pharIthI UkhaLe che. je sadAcArathI zUnya hoya che, je kutarka vaDe) potAnI prajJAnuM hanana kare che, 13 je kadAgraha ane kalahamAM! 2ta hoya che, te 5|5-shrm upAya che. 13.athirAsaNe kukkaIe asthirAsana: kaukucikaH jattha tattha nisIyaI / yatra tatra niSIdati / AsaNammi aNAutte Asane'nAyuktaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 13.je sthirAsana nathI hoto-vagara prayojane Ama-tema cakkara lagAvyA kare che, je hAtha, paga vagere avayavone sAvyA 43 cha, jyA-tyA besAya ,152 rIte Asana (ke besavA)nA viSayamAM je asAvadhAna hoya chete pA5-zramavAya che. 14.sasarakkhapAe suvaI sasarakSapAdaH svapiti sejjaM na paDilehai / zayyAM na pratilikhati / saMthArae aNAutte saMstArake'nAyuktaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 14.je sacitta rajathI bharelA paganuM pramArjana karyA vinA ja sUI jAya che, sUvAnA sthAnanuM pratilekhana nathI karatoe rIte pathArI (sUvAnA) viSayamAM je asAvadhAna hoya cha5 te 55-zrama hevAya che.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa-zramaNIya 429 adhyayana 17: zloka 15-21 15.duddhadahIvigaIo dugdhadadhivikRtI: AhArei abhikkhaNaM / AharatyabhIkSNam / arae ya tavokamme aratazca tapaH karmaNi pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 15.je dUdha, dahIM vagere vikRtiono7 vAraMvAra AhAra kare che ane tapasyAmAM rata raheto nathI, te pApa-zramaNa 38vAya che. 16.atthaM tammi ya sUrammi astAnte ca sUrye AhArei abhikkhaNaM / AharatyabhIkSNam / coio paDicoei coditaH praticodayati pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 16 je sUryodayathI laI sUryAsta sudhI vAraMvAra khAto rahe che, 'AvuM nahi karavuM joIe'-AvA prakAranI zIkhAmaNa ApanArane kahe che ke 'tame upadeza devAmAM kuzaLa cho, karavAmAM nahi" te pApa-zramaNa kahevAya che. 17. AyariyapariccAI AcAryaparityAgI parapAsaMDasevae / parapASaNDasevakaH / gANaMgaNie dubbhUe gANaGgaNiko durbhUtaH pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 17.je AcAryane choDI19 bIjA dharma-saMpradAyomAM cAlyo jAya che, je cha mahinAnI avadhimAM eka gaNamAMthI bIjA gaNamAM saMkramaNa kare che, jenuM AcaraNa nIMdanIya che te pApa-zramaNa kahevAya che. 18.sayaM gehaM paricajja svakaM gehaM parityajya paragehaMsi vAvaDe / paragehe vyApriyate / nimitteNa ya vavaharaI nimittena ca vyavaharati pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate // 18 je potAnuM ghara choDI (pravrajita thaIne) bIjAonAM gharomAM vyApRta bane che -temanuM kArya kare che, je zubhAzubha batAvI dhananuM upArjana kare che, te pApa-zramaNa kahevAya che. 19. sannAipiMDaM jemeDa svajJAtipiNDaM jemati necchaI sAmudANiyaM / necchati sAmudAnikam / gihinise jjaM ca vAhei gRhiniSadyAM ca vAhayati pAvasamaNi tti vuccaI // pApazramaNa ityucyate / / 19 je potAnA jJAtijanonAM ghare bhojana kare che, paraMtu sAmudAyika bhikSAcaya3 karavA Icchato nathI, je gRhasthanI zayyA para bese che, te pApa-zramaNa kahevAya 20.eyArise paMcaku sIlasaMvuDe etAdRzaH paMcakuzIlA'saMvRttaH rUvaMdhare muNipavarANa hetttthime| rUpadharo muniprvraannaamdhstnH| ayaMsi loe visameva garahie asmilloke viSamiva garhitaH na se ihaM neva parattha loe|| na sa iha naiva paratra loke // 20.4 pUrvo'ta Aya27 2nArI, pAya prAranA muzIta sAdhumonA bhasaMvRtta, muni-vezane pA250 42nArI ane muni-avaronI apekSAe tuccha saMyamavALo hoya che, te AlokamAM viSanI mAphaka niMdita bane che. te na A lokamAM kaMI banI zake che na paralokamAM. 21.je vajjae ee sayA u dose yo varjayatyetAn sadA tu doSAn se suvvae hoi muNINa mjhe| sasuvrato bhavati munInAM mdhye| ayaMsi loe amayaM va pUie asmilloke'mRtamiva pUjitaH ArAhae duhao logamiNaM // ArAdhayati dvidhA lokamimam !! 21 mA hoSonI sahA tyAga 2 te munimImAM suvrata hoya che. te AlokamAM amRtanI mAphaka pUjAya che: 5 tathA Aloka ane paraloka-baMne lokanI ArAdhanA -mAma huM huM dhuM. -tti bemi|| -iti brviimi|
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 17: pApa-zramaNIya 1. bodhinalAbha (voditnAma) prastuta prasaMgamAM 'bodhi'no artha che-(1) cetanAnuM jAgaraNa, vizeSa prakAranI samajaNa ane (2) dharma athavA tattva. vRttimAM Ano artha-kevalI-praNIta dharma evo karavAmAM Avyo che.' vizeSa vivaraNa mATe juo-sUyagaDo nAlAlanuM TippaNa. 2. vinaya.... (vi ) vinayano sAmAnya artha namratA che. prastuta saMdarbhamAM A zabda jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya tathA upacAravinaya (ziSTAcAra)-ema caturvidha vinayanA arthamAM prayukta thayo che. vinayano eka artha che-AcAra. vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajhayaNANinA prathama adhyayananuM Amukha tathA prathama zlokanuM TippaNa. 3. svaccheda-vihArI (garAsu) Ano zAbdika artha che-je pravRttiomAM potAne sukhanI anubhUti thAya tevI pravRtti karavI arthAta svacchaMda-vihArI banavuM pravrajita thatI veLAe vyakti siMhavRttithI pravrajita thAya che. pachI vikathA vageremAM saMlagna thaIne khinnatAno anubhava karato karato ziyALavRttivALo banI jAya che, zithila thaI jAya che-sIdattApa f+vaMto sIyAnA vidata '3 4. (nAma vAMga supa, maMte !) guru dvArA zrutanI ArAdhanAnI preraNA apAtAM ALasu ziSya kahe che-'bhaMte ! zratanA adhyayananuM zuM kAma che ? bahuzruta ane alpakRtamAM koI khAsa taphAvata hoto nathI. Apa zrutanI ArAdhanA karo cho, chatAM atIndriya vastu jANavA mATe asamartha cho, je pratyakSa che tene ja joI zako cho. ame paNa vartamAnagrAhI chIe, je pratyakSa che tene jANIe chIe. pachI hadaya, kaMTha ane tALavAne sUkavanArA adhyayananuM zuM prayojana ?" 5. niMdA kare che (fvasa) A dezI dhAtu che. tenA be artha karavAmAM AvyA che-tiraskAra karavo, niMdA karavI." 1. bahavRtti, patra 432 : bodhilAbhaM-jinapraNItadharmaprApti rUpam | 2. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 244 : vinayopapanno-jJAna-darzana cAritra-upacAra-vinaya-sampanna ityarthaH / 3. vRtti , patra 4rUra che 4. (ka) uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 244:3 = kRtAtpa zrutayoH kazcid vizeSaH, tataH kiM mama galatAlu vishossnnenn| (5) bRhadvRtti, patra 433 : ye bhavanto bhadantA adhIyante te'pi nAtIndriyaM vastu kiJcanAvadhudhyante, kintu sAmpratamAtrekSiNa eva, taccaitAvadasmAsvevamapyasti, tat kiM hRdayagalatAluzoSavidhAyinA'dhIteneti ? 5. (ka) 3ttarAdhyayana cULa, pRSTha 244 (kha) vRtti , patra jarUrU I
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa-zramaNIya 431 adhyayana 17: zloka 7-10Ti 6-11 6. Asana (nisenna) vRttikAre niSadyAno artha svAdhyAyabhUmi vagere karyo che. prAcInakALamAM svAdhyAya mATe ekAMtasthAnano upayoga karavAmAM Avato hato, te munionuM samAdhisthaLa rahetuM, tene niSadyA tarIke oLakhavAmAM AvatuM. Aja-kAla pracalita 'sidimA' zabda paNa teno ja dyotaka che. paraMtu ahIM niSadyAno artha Asana ja prAsaMgika che. saMstAra, phalaka, pITha, pAdakaMbala-A padonI sAthe niSadyAno prayoga AsanavAcI ja hovo joIe. juo-adhyayana ramAM niSaghA pariSadanuM TippaNa. 7. pramArjana karyA vinA (tathA joyA vinA) (prajJAthe) 'pramArjana' ane 'pratilekhana A baMne saMbaMdhita kAryo che, eTalA mATe jyAM pramArjananuM vidhAna hoya tyAM pratilekhananuM vidhAna jAte ja samajI levuM joIe. 8. ( vavarsa cara) sarakhAvo-dasaAliya, pAlI14. 9. prANIone oLaMgIne (chaMda) vRttikAre Ano mukhya artha bALaka vagerene oLaMgIne javuM evo karyo che. vaikalpika rUpe temaNe vAchaDo, DiMbha vagerenuM ullaMghana karavuM tevo artha paNa karyo che. dazavaikAlikamAM muni mATe gheTuM, bALaka, kUtaruM ane vAchaDuM-A cArene oLaMgIne ke khaseDIne praveza karavAno niSedha che." 10. je guruno tiraskAra kare che (juribAva) je guru sAthe vivAda kare che athavA guru vaDe koI kArya mATe prerita karavAmAM Ave tyAre "Apa ja A kAma karo, Ape ja amane evuM zIkhavADyuM hatuM ane Aja Apa ja emAM doSo kADho cho AthI te Apano ja doSa che. amAro nahi-A rIte asabhya vacano vaDe je temane apamAnita kare che, tene 'guruparibhAvaka' kahevAmAM Ave che.. 11. (zloka 9, 10) - juo-uttaraNANi, 26/29, 30. 1. bRhadvRtti, patra 434 : niSadhAM-svAdhyAyabhUmyAdikAM yatra nissdyte| 2. nainendra sroza, mA2, pRSTha 6275 u. bRhadvRtti, patra 434 : 'apramRjya' rajoharaNAdinA'saMzodhya upalakSaNatvAdapratyupekSya c| 4. bRhadvRtti, patra 434 : ullaMghanazca bAlAdInAmucita prtipttykrnnto'dhHkrtaa| 5. ejana, panna karU4 : sarjayana vImArInAmA 6. sarvAniya, 5 / 22: elagaM dAragaM sANaM, vacchagaM vAvi kotttte| ullaMghiyA na pavise, viUhittANa va sNje|| 7. vR ttapatra 434: guruparimAva:....mu mata?- asamyakpratyupekSamANo'nyadvA vitathamAcaran gurubhicoditastAneva vivadate'bhibhavati vA'sabhyavacanaiH, yathAsvayameva pratyupekSadhvaM, yuSmAbhireva vayamitthaM zikSitAstato yuSmAkamevaiSa doSa ityaadi|
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 432 adhyayana 17: zloka 11-15 Ti 12-17 12. bhakta-pAna vagereno saMvibhAga na karanAra (saMvimA) je gura. glAna, bAla vagere sAdhuone ucita azana-pAna vagere Ape che, te 'saMvibhAgI' che ane je kevaLa potAnA AtmapoSaNanuM ja dhyAna rAkhe che, te "asaMvibhAgI' che.' juo-sarvajJAtiya, zA 2 / 22. 13. je (kutarkathI) potAnI prajJAnuM hanana kare che (mattapannA) zAntAcArye AnAM traNa saMskRta rUpa ApyAM che-(1) AtmapranidA (2) batta gadA (3) AHprazaThIM. je AtmA saMbaMdhI praznone vAcALatAthI haNI nAkhe che, te 'Atmaprapana' che. je potAnI ke bIjAnI buddhine kutarko dvArA haNI nAkhe che, te 'kAntaprasIhA' athavA 'AtaprasAdA' kahevAya che. je 14. je kadAgraha ane kalahamAM (supAde hatna) cUrNinI bhASAmAM sAmAnya laDAIne 'viprada ane vAcika laDAIne "#crda' kahevAmAM Ave che. brahavRtti anusAra daMDa vagerenA ghAtathI janita virodhane 'suda ane vacana vagerethI utpanna virodhane 'naMda' kahevAmAM Ave che.* 15. je jyAM-tyAM besI jAya che (nastha tattha visIya) A zlokamAM Asanano viveka darzAvavAmAM Avyo che. jayAM tyAM besI jAya che-teno Azaya evo che ke sajIva ke sarajaska sthAna para besI jAya che. upayukta sthAnano viveka dazavaikAlikamAM che." cUrNikAre Ano saMketa paNa Apyo che.' 16. pathArI (ke sUvA)nA viSayamAM je asAvadhAna hoya che (saMthArA ) AnI vyAkhyAmAM zAntAcArye odha-niyuktinI eka gAthAno ullekha karyo che. juo-uttarajajhayaNANi, radI11nuM TippaNa. 17. vikRtionuM (virAmo) vikRti ane rasa A baMne samAna arthavAcI che. ahIM dUdha vagerene 'vikRti' kahela che ane A ja AgamamAM anyatra dUdha, dahIM, ghI vagerene 'rasa kahela che. vikRtinA nava prakAra darzAvavAmAM AvyA che1. bRhadvRtti, patra 434 :saMvibhajati-guruglAnabAlAdibhya suddhapuDhavIe na nisie, sasarakkhammi ya aasnne| ucitamazanAdi yacchatItyevaMzIla: saMvibhAgI na tathA ya pamajjittu nisIejjA, jAittA jassa oggahaM / / AtmapoSakatvenaiva so'sNvibhaagii| 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 246 : suddhapuDhavIe Na 2. vRdatta, patra 434, 4rU. 1 nisIejjatti etanna smrti| 3. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 246 : vigrahaH sAmAnyena kalaho 7. bRhadvRtti, patra 435 : 'saMstArake' phalakakambalAdau, vaacikH| supta iti zeSaH, 'anAyuktaH' 'kukkuDipAyapasAraNa 4. bRhavRtti, patra 435 : vuggahe'tti vyudgrahe daNDAdighAta AyAmeuM puNovi AuMTe' ityAdyAgamArthAnupayuktaH / ___ janite virodhe 'kalahe tasminneva vaacike| 8. karIyA , 20 / ra6 : 5. savegAniyaM, 86: khIradahisappimAI, paNIyaM pANabhoyaNaM / parivajjagaM rasANaM tu, bhaNiyaM rasavivajjaNaM / /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa-zramaNIya 433 adhyayana 17 zloka 16-17Ti 18-20 (1) dUdha (2) dahIM (3) navanIta (mAkhaNa) (4) ghI (5) tela (6) goLa (7) madha (8) madya (9) mAMsa.1 sthAnAMgamAM tela, ghI, vasA (carabI) ane navanItane sneha-vikRti paNa kahevAmAM Avela che. 2 A ja sUtramAM madha, madha, mAMsa ane navanIta mahAvikRti paNa kahevAmAM Avela che. dUdha, dahIM vagere vikAra vadhAranArA che, eTalA mATe temanuM nAma vikRti che.* vikRti khAvAthI mohano udaya thAya che. eTalA mATe te vAraMvAra na khAvI joIe. juo-dazavaikAlika, cUlikA 2ii 7. madya ane mAMsa A be vikRtio tathA vasA-A badhAM abhakSya che. madha ane navanItane keTalAka AcAryo abhakSya mAne che ane keTalAka AcAryo vizeSa paristhitimAM temane bhakSya paNa mAne che. ahIM te ja vikRtione vAraMvAra khAvAno niSedha karavAmAM Avyo che je bhakSya che. cUrNikAre 'vitti' zabdanA AdhAre tenuM nirvacana A rIte karyuM che- 'azokanaM gati nayantIti vita:'--je kharAba gatimAM laI jAya che te vigati che." 18. vAraMvAra (magui) abhISNano artha 'punaH punaH-pharI-pharI thAya che. cUrNi ane vRttimAM teno bhAvArtha 'pratidina' evo karavAmAM Avyo che. pharI-pharI AhAra kare che arthAt pratidina AhAra kare che. Ano mULa artha 'vAraMvAra khAya che, sUryodayathI sUryAsta sudhI khAto rahe che?--evo hovo joIe. Ano saMbaMdha mAM re poya (dazavaikAlika, dIra 2) sAthe hovo joIe. 19. AcAryane choDIne (mAriyaparivyANuM) AcArya mane tapasyAmAM prerita kare che tathA meM ANelA AhArane bAla, glAna vagere sAdhuomAM vaheMcI de che-AvAM ke AnAM jevAM bIjAM kAraNone laIne je AcAryane choDI de che, te.....? 20. bIjA dharma-saMpradAyomAM (paraMpasaMda) vRttikAre parAsaM'no artha "saugata' vagere karyo che." vizeSa vivaraNa mATe juo-uttarajhayaNANi, 2319nuM TippaNa. 1. TA, 1 / 23. 2. TA, 184: vattA sinevisAtapatro , te nadI telaM ghayaM vasA nnvnniitN| 3. TA, kA289 : vari mahAvijAtIyo pannA, te nadI HduM, maMd, manna, vArtA 4. bRhadvRtti, patra 435 : vikRtihetutvaadvikRtii| 5. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 246 : vigatImAhArayataH mohodbhavo javatA 6. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 246 : vikRti-azobhanaM gati nayantIti vigatayaH, tAzca kSIravigatyAdayaH / 7.(ka) 3ttarAdhyayana yUni, pR. 246 : nityamAhA ti, ri nAma kazcid codayati kimiti bhavaM AhAraM nitya mAhArayati na caturthaSaSThAdi kadAcidapi karoti ? (kha) vR tti , panna karUka : amI ... prAtarApya sandhyAM yAvat punaH punaH bhuMkte, yadi vA.... abhIkSNaM punaH punaH, trei phiyu mavati 8. cUdavutti, patra 43 : 'mAryaratyAkaft' te hi tapaHkarmaNi viSIdantamudyamanti, AnItamapi cAnnAdi bAlaglAnAdibhyo dApayantyato'tIvAhAralaulyAtta tprityjnshiilH| 9. ejana, patra 43 : vara-kanyAnuM pApaUSAna saugataprabhRtIn 'mRdvI zayyA prAtarutthAya pekA' ityAdikAdabhiprAyato'tyantamAhAraprasaktAn /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 434 adhyayana 17H zloka 18-20Ti 21-24 21. eka gaNamAMthI bIjA gaNamAM saMkramaNa kare che (aaUi ) bhagavAna mahAvIranI evI vyavasthA hatI ke je nigraMtha je gaNamAM dIkSita bane, te jIvanaparyata te ja gaNamAM rahe. vizeSa prayojanavaza (adhyayana vagere mATe) te gurunI AjJAthI bIjA sAdharmika gaNomAM jaI zake che. paraMtu bIjA gaNamAM saMkramaNa karyA pachI cha mahinA sudhI te pharI parivartana karI zakato nathI. cha mahinA pachI jo te parivartana karavA Icche to karI zake che. je muni vizeSa kAraNa vinA cha mahinAnI aMdara ja parivartana kare che tene "gANaMgaNika' kahe che. 22. bIjAnA gharamAM vyApRta thAya che-temanuM kArya kare che (jori vAvaSe) cUrNimAM para-gRha-vyApArano artha nimitta Adino vyApAra karavAmAM Avyo che.* brahavRttikAre Ano artha "je muni AhArArthI thaIne gRhasthone AtabhAva batAvI temanA kAryomAM vyApRta thAya che tevo karyo che." 23. sAmudAyika-bhikSA (sAmudArthi) - sAmudAyika-bhikSAnI vyAkhyAno eka aMza dazavaikAlika pA 125mAM tathA bIjo aMza A zlokamAM maLe che. te anusAra UMca-nIca vagere badhA kuLomAMthI bhikSA levI te sAmudAyika bhikSA che. te anusAra jJAta-ajJAta badhA kuLomAMthI bhikSA levI te sAmudAyika bhikSA che. zAntAcArye 'sAmudAyika'nA be artha karyA che- (1) aneka gharomAMthI lavAyelI bhikSA. (2) ajJAta ucha-aparicita gharomAMthI lavAyelI bhikSA.* 24. pAMca prakAranA kuzIla sAdhuo (paMcavurIjo) jaina AgamomAM pAMca prakAranA nigraMtha batAvavAmAM AvyA che-pulAka, bakuza, kuzIla, nirgatha ane snAtaka, mULa tathA uttara guNomAM doSa lagAvanAra muni kuzIla-nigraMtha kahevAya che. tenA mukhyatve be prakAra che-pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla. baMnenA pAMca-pAMca prakAra che-(1) jJAna kuzIla (2) darzana kuzIla (3) cAritra kuzIla (4) liMga kuzIla (5) yathAsUkSma kuzIla."sUtrakRtAMganI cUrNimAM nava prakAranA kuzIla batAvavAmAM AvyA che-(1) pArzvastha (2) avasagna (3) kuzIla (4) saMsakta (4) yathANaMda (6) kAyika (7) prAgnika (8) saMprasAraka (9) mAmaka. 1. tApa, 7TI svatastatkRtyAni kurute| 2. rakSAmo rA rUA. 6, ejana, patra 46 : sAni-fkakSArtA samUha: u. bRhadvRtti, patra 435-436 : svecchApravRttatayA sAmudAnikam...bahugRhasambandhinaM bhikSAsamUhamajJAtoJcha'gANaMgaNie' tti gaNAd gaNaM SaNmAsAbhyantara eva mitiyaavt| saMkrAmatIti gANaMgaNika ityAgamikI paribhASA / 7. au : 5 684 4. sattarAdhyayana mULa, pR. 246-247 : poSa vyApAra 8. kA : 187 : 3Ijo paMdhei paUAre, te nahIMkroti, nimittAdInAM ca vyApAraM kroti| NANakusIle, daMsaNakusIle, carittakusIle, liMgakusIle, 5. bRhavRtti, patra 436 : 'paragehe' anyavezmani 'vAvare' tti ahAsuhumakusIle NAmaM pNcme| vyApriyate-piNDArthI san gRhiNAmAptabhAvaM darzayan 9. mUtrattAM yUjhi, pR. 207T.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa-zramaNIya 435 adhyayana 17 : zloka 21 Ti 25-26 prastuta prasaMgamAM baMne prakAranA kuzIla-pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla nigraMthonuM varNana che." 25. amRtanI jema pUjita (mamaya va pUrUpa) cUrNimAM amRtanuM varNana A prakAre che-amRta utkRSTa varNa, gaMdha ane rasathI yukta hoya che. te zarIranI kAMtine vadhAre che, zaktinuM saMvardhana kare che tathA avayavone puSTa kare che. te saubhAgyano janaka, badhA rogono nAza karanAra ane aneka guNothI saMpanna hoya che. te kalpavRkSanA phaLanI mAphaka amRtamaya hoya che." 26. (zloka 20-21) A be zlokomAM be mArgo upadiSTa che-eka kuvratano, bIjo suvratano. pahelo adhogamanano mArga che. te vyaktinAM vartamAna ane bhaviSya-baMnene bagADe che. bIjo Urdhvagamanano mArga che. te vyaktinAM vartamAna ane bhaviSya-baMnene sudhAre che. mAM eka saMnyAsI sAdhanA karI rahyo hato. eka divasa koI rAjA tyAMthI pasAra thayo. tenA hAthamAM mareluM sasaluM hatuM. jaMgalamAMthI zikAra karI pAchA pharatI veLAe te mArga bhUlI gayo. teNe sAme eka tApasano Azrama joyo. mArga pUchavA mATe te tApasanI kuTimAM Avyo ane bolyo-"mahAtmana ! huM bhUlo paDyo chuM. mane rasto batAvo." saMnyAsIe kahyuM- he rAjana ! huM to be ja mArgane jANuM chuM-ahiMsA svargano mArga che ane hiMsA narakano mArga che. trIjo mArga huM jANato nathI.' rAjAe sadA-kALa mATe ahiMsAno mArga svIkArI lIdho. A suvratano mArga che. sAdhanA karanAra badhI vyaktioe paNa suvratano mArga pasaMda karavAno che. 1. juo-rAI , I68nuM TippaNa. uttarAdhyayana cUrNi, pR. 247 : amRtaM kiyad varNagandharasopetaM varNabalapuSTisaubhAgyajananaM sarvaroganAzanaM anekaguNasaMpannaM klpvRkssphlvdmRtmbhidhiiyte|
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThArasamaM ajjhayaNaM saMjaijjaM aDhAramuM adhyayana saMjayIya
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayanamAM rAjA saMjayanuM varNana ApavAmAM Avela che, eTalA mATe tenuM nAma "saMgaphunna-saMjayIyara che.' kAMDilya nagaramAM saMjaya nAme eka rAjA rAjya karato hato. eka vAra te zikAra karavA mATe nIkaLyo. tenI sAthe cAra prakAranI senAo hatI. te kezara-udyAnamAM gayo. tyAM teNe saMtrasta mRgone mAryA. Ama-tema jotAM tenI dRSTi gardabhAlI muni para jaI aTakI. teo dhyAnastha hatA. temane joI te bhramamAM paDI gayo. teNe vicAryuM-meM ahIM mRgone mArI muninI AzAtanA karI che. te ghoDA parathI nIce utaryo. muni pAse jaI vaMdana karI bolyo-"bhagavan! mane kSamA karo."muni dhyAnamAM lIna hatA. teo kaMI na bolyA. rAjAno bhaya vadhyo. teNe vicAryuM-jo muni kopAyamAna thaI gayA to teo potAnA teja vaDe samagra vizvano nAza karI nAkhaze. teNe pharI kahyuM-'bhaMte ! huM rAjA saMjaya chuM. mauna choDI mane kaMIka kaho." (zloka 1-10) | munie dhyAna pAryuM ane abhayadAna detAM bolyA-"rAjana ! tane abhaya che. tuM paNa abhayadAtA bana. A anitya jIvalokamAM tuM zA mATe hiMsAmAM Asakta banI rahyo che ?' (zloka 11) munie jIvananI asthiratA, jJAti-saMbaMdhonI asAratA, karmapariNAmonI nizcitatAno upadeza Apyo. rAjAe sAMbhaLyo. vairAgya UbharAI Avyo. te rAjyano tyAga karI muni gardabhAlI pAse zramaNa banI gayo. eka divasa eka kSatriya muni saMjaya muni pAse Avyo ane pUchyuM-'tamAruM nAma zuM che? tamAruM gotra kayuM che? zA mATe tame mAhaNa-muni banyA cho? tame kevI rIte AcAryonI sevA karo cho ane kevI rIte vinIta kahevarAo cho ?' (zloka 21) muni saMjaye uttara Apyo-"nAme huM saMjaya chuM. gotra mAruM gautama che. gardabhAlI mArA AcArya che. mukti mATe huM mAhaNa banyo chuM. AcAryanA upadeza anusAra huM sevA karuM chuM eTalA mATe huM vinIta chuM." (zloka 22) kSatriya munie temanA javAbathI AkarSAI vagara pUchyuM ja keTalAMka tathyo pragaTe karyo ane muni saMjayane jaina pravacanamAM vizeSa deDha karavA mATe mahApuruSonAM udAharaNo ApyAM tathA saMyamapUrvaka jIvana vItAvavAno upadeza Apyo. saMyamI kevo hoya che? teNe zuM karavAnuM hoya che? tapanuM pAlana kema karavuM joIe? suthara dharmanuM AcaraNa kevI rIte karI zakAya? vagere praznonuM samAdhAna ApyuM. jyAre saMjaya rAjarSie potAno AyuSyakALa jANavAnI jijJAsA batAvI tyAre kSatriya munie kahyuM-"rAjarSi! jainapravacanamAM trikAlajJa tIrthaMkaranI ArAdhanA karanAra muni sAdhanA vaDe pote ja trikAlajJa banI jAya che. huM tamArA AyuSyakALane jANuM chuM ane tame vizuddha prajJAthI prazna pUchyo che eTalA mATe te tamane batAvI dauM chuM." adhyayana bahu sUtrAtmaka zailImAM lakhavAmAM AvyuM che, eTalA mATe temAM ukta ghaTanAno saMketa maLe che. tenuM pUruM vivaraNa maLatuM nathI. vRttikAre saMtanI bhASAne spaSTa karavAno thoDo prayatna karyo che. (zloka 30, 31, 32) kSatriya munie rAjarSi saMjaya sAthe dArzanika carcA paNa karI. bhagavAna mahAvIranA samayamAM darzananI cAra mukhya dhArAo hatI-kriyAvAda, akriyAvAda, vinayavAda ane ajJAnavAda. temaNe A cArenI jANakArI ApI ane niSkarSanI bhASAmAM kriyAvAda pratyenI rucinAM saMvardhananI preraNA ApI. prasaMgavaza potAnA anubhavono ullekha karI punarjanma ane AtmAnI sthApanA karI. (zloka 33) A adhyayanathI eka navadIkSita muninA sthirIkaraNanI prakriyA sahajapaNe ja phalita thAya che. A adhyayanamAM bharata, sagara, madhava, sanatakumAra, zAMti, ara, kuMthu, mahApadma, hariNa, jaya vagere dasa cakravartIo ane dazArNabhadra, karakaMDa, dvimukha, nami, nagnati, udrAyaNa, kAzIrAja, vijaya, mahAbala vagere nava narezvaronuM varNana che. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 394 : saMjayanAmaM goyaM, veyaMto bhAvasaMjao hoi| tatto samuTThiyamiNaM, ajjhayaNaM saMjaijjaM ti //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 440 adhyayana 18: Amukha AmAM dazArNa, kaliMga, pAMcAla, videha, gAMdhAra, sauvIra, kAzI vagere dezono nAmollekha paNa thayo che. A adhyayana prAgaitihAsika ane aitihAsika jaina zAsananI paraMparAnAM saMkalana-sUtra jevuM che.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThArasamaM ajjhayaNaM : madArabhuM adhyayana saMjayIya : saMyIya saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. kaMpille nayare rAyA kAmpilye nagare rAjA udiNNabalavAhaNe / udIrNabalavAhanaH / nAmeNaM saMjae nAma nAmnA saMjayo nAma migavvaM uvaNiggae / mRgavyAmupanirgataH // 1. kapilya nagaramAM sainya ane vAhanothI saMpanna evo saMjaya nAme rAjA hato. eka divasa te zikAra karavA mATe nIkaLyo. 2. te mahAna azvasenA, hastisenA, rathasenA ane pAyadaLa-senA vaDe cAre bAjuthI vIMTaLAyelo hato. 2. hayANIe gayANIe hayAnIkena gajAnIkena rahANIe taheva ya / sthAnIkena tathaiva ca / pAyattANIe mahayA pAdAtAnIkena mahatA savvao parivArie // sarvataH parivAritaH // 3. mie chubhittA hayagao mRgAn kSiptvA hayagataH kaMpillujjANakesare / kAmpilyodyAnakesare / bhIe saMte mie tattha bhItAn zrAntAn mRgAn tatra vahei rasamucchie // vidhyati rasamUcchitaH / 3. te ghoDA para savAra thayo hato. sainiko haraNone kAMpilya nagaranA kezara nAme udyAna tarapha dhakelI rahyA hatA. te rasa-mUcchita thaI pelAM DarelAM ane khinna banelAM haraNone tyAM vyathita karI rahyo hato-mArI rahyo hato. 4. aha ke sarammi ujjANe atha kesare udyAne aNagAre tavodhaNe / anagArastapodhanaH / sajjhAyajjhANajutte svAdhyAyadhyAnayuktaH dhammajjhANaM jhiyAyaI // dharmyadhyAnaM dhyAyati / / 4. te kezara nAme ughAnamAM svAdhyAya ane dhyAnamAM lIna rahenArA eka tapodhana aNagAra gardabhAlI dharmadhyAnamAM ekAgra banI rahelA hatA. 5. apphovamaMDavammi 'apphova' maNDape jhAyaI jhaviyAsave / dhyAyati kSapitAsravaH / tassAgae mie pAsaM tasyAgatAn mRgAn pAzrvaM vaheI se narAhive // vidhyati sa nraadhipH|| 5. karma-baMdhananA hetuone nirmULa karanArA aNagAra latA maMDapamAM dhyAna karI rahyA hatA. rAjAe temanI pAse AvelAM haraNo para bANonA prahAra karyA, 6. aha Asagao rAyA athAzvagato rAjA khippamAgamma so tahiM / kSipramAgamya sa tasmin / hae mie u pAsittA hatAn mRgAn tu dRSTvA aNagAraM tattha pAsaI // anagAraM tatra pazyati // 6.2% ghoDa. para savAra to.tetarata tyA mAvyo. to pahelAM marelAM haraNone ja joyAM, pachI teNe te sthAnamAM rahelA aNagArane joyA.
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 442 adhyayana 18: zloka 3-14 7. aha rAyA tattha saMbhaMto atha rAjA tatra sambhrAntaH aNagAro maNAhao / anagAro manAgAhataH / mae u maMdapuNNeNaM mayA tu mandapuNyena rasagiddheNa ghaMtuNA // rasagRddhena ghAtukena / 7. rAjA aNagArane joI bhayabhrAMta banI gayo. teNe vicAryuM-huM bhAgyahIna, rasalolupa ane jIvane mAranAro chuM. meM tuccha prayojana mATe munine AghAta pahoMcADyo che. 8. AsaM visajjaittANaM azvaM visRjya aNagArassa so nivo / anagArasya sa nRpaH / viNaeNa vaMdae pAe vinayena vandate pAdau bhagavaM ! ettha me khame // bhagavan ! atra me kSamasva // 8, te rAjA ghoDAne choDIne vinayapUrvaka aNagAranA caraNomAM vaMdanA karato kahe che-"bhagavan! A kArya mATe mane kSamA karo." 9. aha moNeNa so bhagavaM atha maunena sa bhagavAn aNagAre jhANamassie / anagAro dhyAnamAzritaH / rAyANaM na paDimatei rAjAnaM na pratimantrayate tao rAyA bhayahuo // tato rAjA bhayagutaH // 9. te aNagAra bhagavaMta maunapUrvaka dhyAnamAM lIna hatA. temaNe rAjAne pratyuttara na Apyo. AthI rAjA vadhu bhayAkuLa banI gayo. 10.saMjao ahamassIti saMjayo'hamasmIti bhagavaM ! vAharAhi me / bhagavan ! vyAhara mAm / kuddhe teeNa aNagAre kruddhastejasA'nagAraH Dahejja narakoDio // dahet narakoTIH / / 10.2% bolyo- bhagavan ! DaMsaM4yadhuM. mA5 bhArI sAthe vAtacIta karo. aNagAra kopAyamAna thaIne potAnA teja vaDe karoDo manuSyone saLagAvI de che.' 11.abhao patthivA ! tubbhaM abhayaM pArthiva ! tava abhayadAyA bhavAhi ya / abhayadAtA bhava ca / aNicce jIvalogammi anitye jIvaloke kiM hiMsAe pasajjasi ? // kiM hiMsAyAM prasajasi? 11 aNagAra bolyA- he pArthiva ! tane abhaya che ane tuM paNa abhayadAtA bana. A anitya jIvalokamAM tuM zA mATe hiMsAmAM Asakta banI rahyo che?" 12.jayA savvaM pariccajja yadA sarvaM parityajya gaMtavvamavasassa te / gantavyamavazasya te / aNicce jIvalogammi anitye jIvaloke kiM rajjammi pasajjasi ? // kiM rAjye prasajasi? 12. 'jyAre tuM parAdhIna che ane eTalA mATe badhuM choDIne tAre cAlyA javAnuM che tyAre A anitya jIvalokamAM tuM zA mATe rAjyamAM Asakta banI rahyo che?" 13.jIviyaM ceva rUvaM ca jIvitaM caiva rUpaM ca vijjusaMpAyacaMcalaM / vidyutsampAtacaMcalam / jattha taM mujjhAsI rAyaM yatra tvaM muhyasi rAjan ! peccatthaM nAvabujAse / / pretyArthaM nAvabudhyase / 13. "rAjanuM! tuM jemAM moha karI rahyo che te jIvana ane sauMdarya vIjaLInA camakArAnI mAphaka caMcaLa che. tuM 52sonAhitane masamato. nathI ?' 14. "strIo, putro, mitro ane bAMdhavo jIvatA vyaktinI sAthe peche paraMtu teso bharesAnI pA75.4tA nathI.' 14. dArANi ya suyA ceva dArAzca sutAzcaiva mittA ya taha baMdhavA / mitrANi ca tathA bAndhavAH / jIvaMtamaNujIvaMti jIvantamanujIvanti mayaM nANuvvayaMti ya // mRtaM nAnuvrajanti ca //
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 15. nIharaMti mayaM puttA piyaraM paramadukkhiyA / piyaro vi tahA putte baMdhU rAyaM ! tavaM care // 16. tao teNa'jjie davve dAre ya parirakkhie / kIlaMta'nne narA rAyaM ! tumalaM kiyA || 17. teNAvi jaM kayaM kamma suhaM vA jai vA duhaM / kampuNA teNa saMjutto gacchaI u paraM bhavaM // 18. soUNa tassa so dhammaM aNagArassa aMtie / mahayA saMveganivveyaM samAvanno narAhivo // 19. saMjao caiuM rajjaM nikkhaMto jiNasAsaNe / gaddabhAlissa bhagavao aNagArassa aMtie // 20. ciccA raThThe pavvaie khattie paribhAsai 1 jahA te dIsaI rUvaM pasannaM te tahA maNo // 21. kiMnAme ? kiMgote ? kassAe va mAhaNe ? | kahaM paDiyarasI buddhe ? kahaM viNIe tti vuccasi ? // 22. saMjao nAma nAmeNaM tahA goteNa goyamo / gaddabhAlI mamAyariyA vijjAcaraNapAragA || niHsArayanti mRtaM putrAH pitaraM paramaduHkhitAH / pitaro'pi tathA putrAn bandhavo rAjan ! tapazcareH // tatastenArjite dravye dAreSu ca parirakSiteSu / krIDantyanye narA rAjan ! hRSTatuSTA'laGkRtAH // tenApi yat kRtaM karma sukhaM vA yadi vA duHkham / karmaNA tena saMyuktaH gacchati tu paraM bhavam // zrutvA tasya sa dharmaM anagArasyAntike / mahatA saMveganirvedaM samApanno narAdhipaH // saMjayastyaktvA rAjyaM niSkrAnto jinazAsane / gardabhAlerbhagavataH anagArasyAntike // tyaktvA rASTraM pravrajita: kSatriyaH paribhASate / yathA te dRzyate rUpaM prasannaM te tathA manaH // 443 kiMnAmA ? kiMgotra: ? kasmai arthAya vA mAhana: ? / kathaM praticarasi buddhAn ? kathaM vinIta ityucyase ? | saMjayo nAma nAmnA tathA gotreNa gautamaH gardabhAlayo mamAcAryAH vidyAcaraNapAragAH || | adhyayana 18 : zloka 15-22 15. 'putra potAnA mRta pitAne parama duHkha sAthe smazAnamAM laI jAya che ane e ja rIte pitA paNa potAnA putro ane baMdhuone" smazAnamAM laI jAya che. eTalA mATe he za4n ! tu tapazcaraNa 42. ' 16.'he rAjan ! mRtyu pachI te mRta vyakti vaDe upArjita dhana ane surakSita strIone hRSTa, tuSTa. ane alaMkRta banI bIjI vyaktio bhogave che.' 17.'te maranAra vyaktie je karmo karyAM--sukha ApanAra ke duHkha ApanAra--temanI ja sAthe te parabhavamAM cAlyo bhayache. ' 18.te saMjaya rAjA aNagAra samIpe mahAna Adara sAthe dharma sAMbhaLI mokSano Icchuka ane saMsAra pratye udvigna janI gayo. 19.saMjaya rAjya choDI bhagavAna gardabhAlI aNagAra pAse Thina-zAsanamAM hIkSita thardha gayo. ' 20.jeNe rASTra choDone pravrajayA lIdhI, te kSatriye (apratiSaddha-vihArI rAbha saMbhayane ) 'dhuM - 'tabhArI AkRti jevI prasanna dekhAI rahI che tevuM ja tamAruM mana paNa prasanna dekhAI rahyuM che.' 21. 'tabhAru nAma zuM che ? gotra jyuM che ? zA mATe tame mAhaNa-muni banyA cho ? tame kevI rIte AcAryonI sevA karo cho ane kevI rIte vinIta kahevAo cho ? 22.'nAmathI huM saMjaya chuM. gotrathI gautama chuM. gardabhAlI mArA AcArya che--vidyA ane cAritranA pAragAmI. muktine mATe huM mANa banyo chuM. AcAryanA upadezAnusAra huM sevA karuM chuM. eTalA mATe huM vinIta hevAeM chaM." 111
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajkayaNANi 23. kiriyaM akiriyaM viNayaM annANaM ca mahAmuNI ! | ehiM cauhiM ThANehiM meyaNNe kiM pabhAsaI ? // pAukare buddhe nAyae parinivvuDe 1 vijjAcaraNasaMpanne sacce saccaparAkkame // 24. ii 25. paDaMti narae ghore je narA pAvakAriNo / divvaM ca gaI gacchaMti carittA dhammamAriyaM // tu 26. mAyAvuiyameyaM musAbhAsA niratthiyA / saMjamamANo vi ahaM vasAmi iriyAmi ya // 27. savve te viiyA majjhaM micchAdiTThI aNAriyA / vijjamANe pare loe sammaM jANAmi appagaM // 28. ahamAsI mahApANe juimaM varisasaovame / jA sA pAlI mahApAlI divvA varisasaovamA // 29. se cue baMbhalogAo mANussaM bhavamAgae / appaNI ya paresiM ca AuM jANe jahA tahA // 30. nANA ruI ca chaMdaM ca parivajjejja saMjae / aNaTThA je ya savvatthA ii vijjAmaNusaMcare // kriyA'kriyA vinayaH ajJAnaM ca mahAmune ! | etaizcatubhiH sthAnaiH meyajJaH kiM prabhASate // iti prAdurakarod buddhaH jJAtakaH parinirvRtaH / vidyAcaraNasaMpannaH satyaH satyaparAkramaH // patanti narake ghore ye narAH pApakAriNaH / divyAM ca gatiM gacchanti caritvA dharmamAryam // mAyoktametat tu mRSAbhASA nirarthikA / saMyacchannapyaham vasAmi ra ca // sarve te viditA mama mithyAdRSTayo'nAryAH / vidyamAne pare loke samyag jAnAmyAtmAnam // ahamAsaM mahAprANe dyutimAn varSazatopamaH / yA sA pAlI mahApAlI divyA varSazatopamA // atha cyuto brahmalokAt mAnuSyaM bhavamAgataH / Atmanazca pareSAM ca AyurjAnAmi yathA tathA // 444 nAnA ruci ca chandazca parivarjayet saMyataH anarthA ye ca sarvArthAH iti vidyAmanusaMcareH // adhyayana 18 : khoDa 23-30 23. te kSatriya - zramalA jolyA- 'mahAmuni ! DiyA, khar3iyA, vinaya ane ajJAna--A cAra sthAno vaDe ekAMtavAdI tattvavettAyaM tattva jatAve che ? - 13 24. 'tene tattvavettA jJAta-vaMzIya, upazAMta, vidyA jane cAritra vaDe saMpanna, satyavaktA ane satya-parAkrama bhagavAna mahAvIre pragaTa karela che.' 25.'je manuSya pApa karanArA che teo ghora narakamAM jAya che ane Arya-dharmanuM AcaraNa karIne manuSya divya gati prApta ure che. 26.'A ekAMta dRSTivALA kriyAvAdI vagere vAdIoe je kahyuM che te mAyA-pUrNa che. eTalA mATe te mithyA-vacana che, nirarthaka che. huM te mAyA-pUrNa ekAMtavAdothI bacIne rahuM chuM ane bacIne cAluM chuM. 14 27.'meM te badhA ekAMta dRSTivALAone jANI lIdhA che. teo mithyA-dRSTi ane anArya che. huM paralokanA astitvamAM AtmAne sArI rIte jANuM chuM. F 28.'huM mahAprANa pa nAme vimAnamAM kAMtimAna deva hato. meM tyAM pUrNa AyuSyano bhoga karyo. jevI rIte ahIM so varSanuM AyuSya pUrNa gaNAya che tevI rIte devalokamAM palyopama ane sAgaropama AyuSyane pUrNa mAnavAmAM khAve che. 17 29.'tevo huM brahmalokamAMthI cyuta thaIne manuSyalokamAM Avyo chuM. huM jevI rIte potAnAM AyuSyane jANuM chuM tevI ja rIte bIjAnAM AyuSyane paNa jANuM chuM.' 18 30.'saMyamIe vividha prakAranI ruci,19 abhiprAyo ane je badhA prakAranA anartho che temanuM varjana ka2vuM joIe--A vidyAnA paMtha upara tamAruM saMcaraNa ho'- (kSatriya munikhe rA4rSine 'dhuM ) -
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 445 adhyayana 18 : Rs 31-38 31.paDikkamAmi pasiNANaM pratikramAmi praznebhyaH paramaMte hiM vA puNo / paramantrebhyo vA punaH / aho uThThie ahorAyaM aho utthito'horAtram ii vijjA tavaM care // iti vidvAn tapazcareH / / 31. 'Du (zubhAzubha sUya4) prazno bhane gRhastha-Arya-saMkhyA bhaMtrothI21 2.29. maho! hivasa-rAta dharmAcaraNa mATe sAvadhAna rahuM chuM--ema samajIne tame tapanuM AcaraNa karo. 32.jaM ca me pucchasI kAle yacca mAM pRcchasi kAle sammaM suddheNa ceyasA / samyak zuddhena cetsaa| tAI pAukare buddhe tat prAdurakarod buddhaH taM nANaM jiNasAsaNe // tajjJAnaM jinazAsane / 32. 'je tame mane samyapha zuddha-citta vaDe AyuSya-viSayamAM pUcho cho, tene sarvajJa bhagavAne pragaTa karela che, te jJAna jinazAsanamAM vidyamAna che. 23 33.kiriyaM ca royae dhIre kriyAM ca rocayed dhIra akiriyaM parivajjae / akriyAM parivarjayet / diTThIe diTThisaMpanne dRSTyA dRSTisaMpannaH dhamma cara suduccaraM // dharmaM cara suduzcaram // 33."dhIra-puruSe kriyAvAda para ruci karavI joIe ane akriyAvAda* no tyAga karavo joIe. samyaku-daSTi vaDe dRSTi-saMpanna banI tame sudRzcara dharmanuM AcaraNa karo.' 34.eyaM puNNapayaM soccA etat puNyapadaM zrutvA atthadhammovasohiyaM / arthdhrmopshobhitm| bharaho vi bhArahaM vAsaM bharato'pi bhArataM varSa ceccA kAmAi pavvae / tyaktvA kAmAn prAvrajan / 34.artha (mokSa) ane dharma vaDe upazobhita A pavitra upadeza sAMbhaLIne bharata cakravartIe bhAratavarSa ane kAma-bhogo choDIne pravrajayA lIdhI hatI. 35.sagaro vi sAgaraMtaM sagaro pi sAgarAntaM bharahavAsaM narAhivo / bharatavarSa narAdhipaH / issariyaM kevalaM hiccA aizvarya kevalaM hitvA dayAe parinivvuDe // dayayA parinirvRtaH // 35. "saMgara cakravartI, sAgaraparyata25 bhAratavarSa ane pUrNa aizvarya choDIne ahiMsAnI ArAdhanA karIne mukta thayA. 36 mahardika ane mahAna yazasvI madhavA cakravartIe bhAratavarSane choDI pravrajayA lIdhI hatI. 36.caittA bhArahaM vAsaM tyaktvA bhArataM varSa cakkavaTTI mahiDDio / cakravartI mahaddhikaH / pavvajjamabbhuvagao pravrajyAmabhyupagataH maghavaM nAma mahAjaso // maghavA nAma mahAyazAH // 37."mahaddhika rAjA sanatakumAra cakravartIe putrane rAjaya para sthApita karI tapazcaraNa karyuM. 37.saNaMku mAro maNussido sanatkumAro manuSyendraH cakkavaTTI mahiDDio / cakravartI mahaddhikaH / puttaM rajje ThavittANaM putraM rAjye sthApayitvA so vi rAyA tavaM care // so'pi rAjA tapo'carat // 38."mahaddhika ane lokamAM zAMti karanAra zAMtinAtha cakravartIe bhAratavarSa choDIne anuttara-gati prApta karI. 38.caittA bhArahaM vAsaM tyaktvA bhArataM varSa cakkavaTTI mahiDDio / cakravartI mahaddhika: saMtI saMtikare loe zAntiH zAntikaro loke patto gaimaNuttaraM // prApto gatimanuttarAm /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 446 adhyayana 18: zloka 39-45 39, 'ivAku kuLanA rAjAomAM zreSTha, vikhyAta kIrtivALA, dhRtimAna bhagavAna kaMtha narezvare anuttara mokSa prApta karyuM. 39.ikkhAgarAyavasabho ikSvAkurAjavRSabhaH kuMthU nAma narAhivo / kunthurnAma narAdhipaH / vikkhAyakittI dhiimaM vikhyAtakIrti timAn mokkhaM gao aNuttaraM / mokSaM gato'nuttaram / / 40. "sAgaraparyata bhAratavarSane choDIne karmajathI mukta thaI '12' narezvare anuttaragati prAtarI. 40.sAgaraMtaM jahitANaM sAgarAntaM hitvA bharahaM vAsaM narIsaro / bhArataM varSa narezvaraH / aro ya arayaM patto aracArajaH prAptaH patto gaimaNuttaraM // prApto gatimanuttarAm // 41. 'vipula rAjaya, senA ane vAhana tathA uttama bhogo choDIne mahApadma cakravartIe tapanuM AcaraNa karyuM. 41.caittA bhArahaM vAsaM tyaktvA bhArataM varSa cakkavaTTI narAhio / cakravartI narAdhipaH / caittA uttame bhoe tyaktvA uttamAn bhogAn mahApaume tavaM care // mahApadmastapo'carat / / 42.egacchattaM pasAhittA ekacchavAM prasAdhya mahiM mANanisUraNo / mahIM mAnaniSUdanaH / hariseNo maNussido hariSeNo manuSyendraH patto gaimaNuttaraM // prApto gatimanuttarAm // 42. '(zatru rAjAonuM) mAna-mardana karanArA haripeNa cakravartIe pRthvI para eka krI zAsana karyuM, pachI anuttara gati prApta karI . 43.annio rAyasahasse hiM anvito rAjasahasraH supariccAI damaM care / suparityAgI damamacarat / jayanAmo jiNakkhAyaM jayanAmA jinAkhyAtaM patto gaimaNuttaraM // prApto gatimanuttarAm / / 43. "jaya cakravartIe hajAra rAjAo sAthe rAjayano parityAga karI jina-bhASita damanuM AcaraNa karyuM ane anuttara gati prApta karI. 44.dasaNNarajjaM muiyaM dazArNarAjyaM muditaM caittANaM muNI care / tyaktvA muniracarat / dasaNNabhaddo nikkhaMto dazArNabhadro niSkrAntaH sakkhaM sakkeNa coio // sAkSAcchakeNa coditaH // 44. "sAkSAta zakra dvArA prerita dazArNabhadra dazArNa dezanuM pramudita rAjya choDI pravrajyA lIdhI ane muni-dharmanuM AcaraNa karyuM. (namI namei appANaM (namirnAmayati AtmAnaM sakkhaM sakkeNa coio / sAkSAcchakreNa coditaH / caiUNa gehaM vaidehI tyaktvA gehaM vaidehI sAmaNNe pajjuvaTThio // ) zrAmaNye paryupasthitaH // ) (videhanA adhipati nami rAje, je gRhatyAga karI zrAmaNyamAM upasthita thayA ane devendrane jemaNe sAkSAta prerita karyo, AtmAne namAvyo teo atyaMta namra banI gayA.27) 45. 'kaliMgamAM karakaMDu, pAMcAlamAM dvimukhe, videhamAM nami ane gAMdhAramAM namnati - 45.karakaMDU kaliMgesu karakaNDuH kaliGgeSu paMcAlesu ya dummuho / paJcAleSu ca dvimukhH| namI rAyA videhesu namI rAjA videheSu gaMdhAresu ya naggaI // gAndhAreSu ca naggatiH / /
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 447 adhyayana 18: zloka 46-53 46.ee nariMdavasabhA ete narendravRSabhAH nikkhaMtA jiNasAsaNe / niSkAntA jinazAsane / putte rajjaM ThavittANaM putrAn rAjye sthApayitvA sAmaNNe pajjuvaTThiyA // zrAmaNye paryupasthitAH / 46 'rAjAomAM vRSabha samAna teo potapotAnA putrone rAjaya para sthApita karI jina-zAsanamAM pravrajita thayA ane zramaNa-dharmamAM sadA yatnazIla rahyA. 47.sovIrarAyavasabho sauvIrarAjavRSabhaH ceccA rajjaM muNI care / tyaktvA rAjyaM muniracarat / uddAyaNo pavvaio udrAyaNaH pravrajitaH patto gaimaNuttaraM // prApto gatimanuttarAm / / 47. 'sauvIra rAjAomAM vRSabha samAna udrAyaNa rAjAe rAjaya choDI pravrajyA lIdhI, muni-dharmanuM AcaraNa karyuM ane anuttara-gati prApta karI. 48.taheva kAsIrAyA tathaiva kAzIrAjaH seo saccaparakkame / zvetaH satyaparAkramaH / kAmabhoge pariccajja kAmabhogAn parityajya pahaNe kammamahAvaNaM // prAhan karmamahAvanam / / 48 "e ja rIte satya mATe parAkrama karanAra kAzIrAja ceteka kAma-bhogono parityAga karI karma rUpI mahAvananuM umUlana karyuM. 49.taheva vijao rAyA tathaiva vijayo rAjA aNaDhAkitti pavvae / anaSTakIrtiH prAvrajat / rajjaM tu guNasamiddhaM rAjyaM tu guNasamRddha payahittu mahAjaso // prahAya mahAyazAH // 49 'e ja rIte vimala-kIrti, mahAyazasvI vijaya rAjAe guNa vaDe samRddha rAjayane choDIne jina-zAsanamAM vrajayA lIdhI. 50. 'e ja rIte anAkula-citte ugra tapasyA karI rAjarSi mahAbale potAnuM zira ApI zira (mokSa) prApta 50.tahevuggaM tavaM kiccA tathaivograM tapaH kRtvA avvakkhitteNa ceyasA / avyAkSiptena cetasA / mahAbalo rAyarisI mahAbalo rAjarSiH adAya sirasA siraM // Adita zirasA ziraH // 51.kahaM dhIro aheUhiM kathaM dhIra: ahetubhiH ummatto vva mahiM care ? / unmatta iva mahIM caret ? | ee visesamAdAya ete vizeSamAdAya sUrA daDhaparakkamA // zUrA dRDhaparAkramAH // pa1. 'e bharata vagere zUra ane daDha parAkramazALI rAjAo bIjAM dharma-zAsano karatAM jaina-zAsanamAM vizeSatA pAmIne pravrajita thayA to pachI dhIra puruSa ekAMtadRSTimaya ahetuvAdo vaDe unmattanI mAphaka kevI rIte pRthvI para vicaraNa kare ? 52.accaMtaniyANakhamA atyantanidAnakSamA saccA me bhAsiyA vii| satyA mayA bhASitA vAk / atariMsu taraMtege atIrghaH tarantyeke tarissaMti aNAgayA // tariSyanti anAgatAH // para. 'meM A atyaMta yuktiyukta ane satya vAta kahI che. tenA vaDe keTalAya jIvo saMsAra-samudrano pAra pAmyA che, pAmI rahyA che ane bhaviSyamAM pAmaze. 53.kahaM dhIre aheUhiM kathaM dhIra: ahetubhiH attANaM pariyAvase ? / AtmAnaM paryAvAsayet ? / savvasaMgavinimmukke sarvasaGgavinirmuktaH siddhe havai nIrae // siddho bhavati nIrajAH / / -tti bemi|| -iti brviimi| 53. dhIra puruSa ekAMta-daSTimaya ahevAdomAM potAnI jAtane kevI rIte joDe ? je badhA saMgothI mukta hoya cha,te -rahita banI siddha tha ya che.'35 -mAma huM huM.
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 18: saMjayIya 1. kapilya (pa) juo-13ranuM TippaNa. 2. (mAre tavotho) A paghamAM mAtra "anagAra tapodhana che, anagArano nAmollekha thayo nathI. paraMtu A ja prakaraNamAM niyuktikAre anagAranuM nAma "gabhAli' batAvyuM che.' 3. latA-maMDapa (sova) A dezya zabda che. cUrNi ane vRttimAM teno artha che-vRkSa vagerethI gherAyela, vistRta, vRkSa-guccha-gulma-latA vaDe AcchAdita. 4. tejathI (teT) A tapasyAnA prabhAvathI aneka labdhio utpanna thAya che. temAMnI eka che-tejalabdhi. tenA vaDe anugraha ane nigraha-baMne karI zakAya che. nigrahanI avasthAmAM aneka pradezo ane prANIone bhasmasAta karI zakAya che. pa. (zloka 11) prastuta zlokamAM ahiMsAnAM AdhArabhUta be tattvo pratipAdita che-abhaya ane anityatAno bodha, bhaya hiMsAnuM mukhya kAraNa che. bhayanI AzaMkAthI ja manuSya zastra vagerenuM nirmANa karyuM che. sahuthI adhika bhaya mRtyuno hoya che. je koInA prANanuM haraNa karato nathI te abhayadAtA banI jAya che. anityatAnI vismRti manuSyane hiMsA tarapha laI jAya che. tenI smRti ahiMsAnI eka prabaLa preraNA che. 6. potAnA bAMdhavone (vadhu) ahIM 'vaM' zabda prathamAnta bahuvacana che. "vadhUna" e pada adhyAhAra che. tenA AdhAre Ano anuvAda thaze baMdhu potAnA baMdhuone smazAnamAM laI jAya che. 1. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 317 : aha kesaramujjANe nAmeNaM gaddabhAli anngaaro| 2. (ka) 3ttarAdhyayana TULa, pR. 2485 (kha) vRdatta, panna 438: polamapatti vRkSAdAnI, tathA ca vRddhAH apphova iti, kimuktaM bhavati ? AstIrNe, vRkSagucchagulmalatAsaMchana ityrthH| 3. vRivRtti, patra 442 : "vanyu' tti vavaza vanyUniti zeSa:
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 449 adhyayana 18: zloka 16, 18, 20-22 Ti 7-11 7. hRSTa-tuSTa (tuTTa) bahArathI pulakita hovAne 'hRSTa' ane mAnasika prItino anubhava karavAne 'tuSTa' kahevAmAM Ave che.' 8. mahAna Adara sAthe (dayA) vRttikArane ahIM 'padayA' zabdanA baMne artho abhipreta che. Ano artha thaze-mahAna Adara sAthe. vibhakti vyatyaya dvArA tRtIyAnA sthAne prathama vibhakti mAnI levAmAM Ave to AnuM saMskRta rU5 'mahatuM' thAya che. tyAre te dharmanuM vizeSaNa bane che. 'mahatA' e sAdhana bane che. 9. rASTrane (6) rASTrano artha 'grAma, nagara vagereno samudAya athavA 'maMDala' che. prAcInakALamAM 'rASTra' zabda Aja jeTalA vyApaka arthamAM prayojAto nahi, vartamAnakALamAM rASTrano artha che-pUrNa prabhusattA dhAraNa karanAra deza. prAcInakALamAM eka ja dezamAM aneka rASTra samAI jatA. temanI sarakhAmaNI AjanA prAMto ke rAjaya-sarakAro sAthe karI zakAya che. manusmRtimAM rASTrano prayoga kaMIka vyApaka arthamAM paNa thayelo jaNAya che. 10. te kSatriya (tti) ahIM kSatriyanuM nAma batAvavAmAM AvyuM nathI. paraMparA anusAra A vyakti pUrvajanmamAM vaimAnika deva hato. tyAMthI zruta thaI te kSatriyakuLamAM janmyo. yogya bAhya nimitto maLatAM virakta banyo ane rASTra choDIne pravrajita banI gayo. te janapadavihAra karatAM-karato saMjaya munine maLyo ane aneka jijJAsAo darzAvI. 11. (zloka 21, 22) ahIM kSatriye pAMca prazno pUchavA(1) tamAruM nAma zuM che? (2) tamAruM gotra kayuM che? (3) tame mAhaNa zA mATe banyA cho? (4) tame AcAryonI sevA kaI rIte karo cho ? 1. vRkravRtti, patra 442 : rA: vadi putravAminta:, tuE: aantrpriitibhaajH| vRtti , patra 442 : 'madA' tti badatA motiSa:, subbyatyayena vA mht| 3. bRhadvRtti, patra 442 : 'rASTra grAmanagarAdisamudAyam / 4. ejana, patra 422 : "rASTra'mavutnam | 5. rAnapraznI vRtti, pR. ra76 : rASTralimudAya tmakam / rASTraM ca janapadaM c| 6. nusmRti, 20 da6 : yatra tvete paridhvaMsAjjAyante varNadUSakA / rASTrikaiH saha tadrASTra kSiprameva vinazyati // 7. bRhadvRtti, patra 442 : 'kSatriyaH' kSatrajAtiranirdiSTanAmA paribhASate, saMjayamunimityupaskAraH, sa hi pUrvajanmani vaimAnika AsIt, tatazcyutaH kSatriyakule'jani, tatra ca kutazcittathAvidhanimittataH smRtapUrvajanmA tata eva cotpannavairAgyaH pravrajyAM gRhItavAn, gRhItapravrajyazca viharan saMjayamuni dRSTavA tdvimaarthmidmuktvaan|
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi (5) tame vinIta kevI rIte kahevAo cho ? saMjaya munie AnA uttaramAM kahyuM- (1) mAruM nAma saMjaya che. (2) mAruM gotra gautama che. 450 (3) huM mukti mATe mAhaNa banyo chuM. (4) huM mArA AcArya gardabhAlinA Adeza anusAra sevA karuM chuM. (5) huM AcAryanA upadezanuM Asevana karuM chuM, eTalA mATe vinIta kahevAuM chuM. adhyayana 18 : zloka23 Ti 1 22mA zlokamAM nAma ane gotrano uttara spaSTa zabdomAM che, bAkInA traNa uttaro 'mAnI mamAyariyA, vikhkhAcaraLavAra||' A be caraNomAM samAvI levAmAM Avela che. 12. ekAMtavAdI tattvavettA (meyanne) 'meya'no artha che--jJeya. meyane jANanAra meyajJa kahevAya che. kSatriyamunie ekAMta kriyAvAdI, akriyAvAdI dArzanikonA siddhAMtonI carcA karIne mahAvIranA anekAMtavAdI draSTikoNano saMjaya RSine paricaya karAvyo. 13. (zloka 23) A zlokamAM cAra vAdo--(1) kriyAvAda (2) akriyAvAda (3) ajJAnavAda ane (4) vinayavAdanA viSayamAM rAjarSine pUchavAmAM AvyuM che. bhagavAna mahAvIranA samasAmayika badhA vAdonuM A vargIkaraNa che. sUtrakRtAMgamAM Ane 'cAra samavasaraNa' kahevAmAM AvyuM che. AnA traNaso tresaTha bheda thAya che. 12-13 (1) kriyAvAda-kriyAvAdIo AtmAnuM astitva mAne che paraMtu te vyApaka che ke avyApaka, kartA che ke akartA, kriyAvAna che ke akriyAvAna, mUrta che ke amUrtatemAM temane pratIti hotI nathI. (2) akriyAvAda--jeo AtmAnA astitvane mAnatA nathI teo akriyAvAdI che. bIjA zabdomAM temane nAstika paNa kahI zakAya che. keTalAka akriyAvAdIo AtmAnA astitvano svIkAra kare che, paraMtu 'AtmAnuM zarIra sAthe ekatva che ke anyatva te kahI zakAtuM nathI'--evuM mAne che. keTalAka akriyAvAdIo AtmAnI utpatti bAda tarata ja teno pralaya mAne che. 1. vRttavRtti, patra 442-44rU : vidyASavApArAtvAvya taistannivRttau muktilakSaNaM phalamuktaM, tatastadarthaM mAno'smi, yathA ca tadupadezastathA gurUn praticarAmi, (3) ajJAnavAda-jeo ajJAna vaDe ja siddhi mAne che teo ajJAnavAdI che. temanI mAnyatA che ke keTalAka jagatane brahmAdivivartamaya, keTalAka prakRti-puruSAtmaka, keTalAka SaD-dravyAtmaka, keTalAka - catuH-satyAtmaka, , keTalAka vijJAnamaya, keTalAka zUnyamaya vagere vagere mAne che. e ja rIte AtmA paNa nitya, anitya vagere aneka prakAro vaDe jANI zakAya che--A badhAnA jJAnano zo artha ? A jJAna svarga-prApti mATe nirupayogI che, akiMcitkara che vagere vagere. (4) vinayavAda--jeo vinaya vaDe ja mukti mAne che teo vinayavAdI che. temanI mAnyatA che ke deva, dAnava, rAjA, tapasvI, hAthI, ghoDA, haraNa, gAya, bheMsa, ziyALa vagerene namaskAra karavAthI klezano nAza thAya che. vinaya vaDe ja kalyANa thAya che, bIjI rIte nahi. kriyAvAdIonA 180 bheda, akriyAvAdIonA 84 bheda, vaiyikonA 32 bheda ane ajJAnIonA 67 bheda maLe che. tadupadezAsevanAcca vinItaH / 2. sUyagaDo, / 2 / o /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya A rIte A badhAnA 363 bheda thAya che. akalakadeve A vAdonA AcAryono paNa nAmollekha karyo che - 451 kokkala, kAMTheviddhi, kauzika, harI, zmazrumAna, kapila, romaza, hArita, azva, muMDa, AzvalAyana vagere 180kriyAvAdanA AcAryo ane temanA mato che. marIci, kumAra, ulUka, kapila, gArgI, vyAghrabhUti, vAdbali, mAThara, maudgalyAyana vagere 84 akriyAvAdanA AcAryo ane temanA mato che. sAkalpa, vASkala, kuthumi, sAtyamugni, cArAyaNa, kATha, mAthaMdinI, mauda, paippalAda, bAdarAyaNa, sviSTikRta, aitikAyana, vasu, jaiminI vagere 67 ajJAnavAdanA AcAryo ane temanA mato che. vaziSTa, pArAzara, jatukarNa, vAlmIki, romaharSiNi, satyadatta, vyAsa, elAputra, aupamanyava, Indradatta, ayaskUla vagere 32 vinayavAdanA AcAryo ane temanA mato che. adhyayana 18 : zloka 26, 28 Ti 14-16 A saMsAramAM bhinna-bhinna rucivALA loko che. keTalAka kriyAvAdamAM vizvAsa rAkhe che ane keTalAka akriyAvAdamAM. rAjarSie kahyuM-dhIra puruSa kriyAvAdamAM ruci rAkhe ane akriyAvAdano tyAga kare. jaina darzana kriyAvAdI che. paraMtu ekAMta-STi nathI, eTalA mATe te samyavAda che. jenA vaDe AtmA vagere tattvamAM vizvAsa hoya che, te ja kriyAvAda (astitvavAda)nuM nirUpaNa karI zake che." juo-24muM TippaNa. 15. mahAprANa (madApAne) 14. (zloka 26) kSatriya zramaNe kahyuM--huM te mAyApUrNa ekAMtavAdothI bacIne rahuM chuM ane cAluM chuM. vRttikAra anusAra kSatriya munie A vAta saMjayamuninA sthirIkaraNa mATe karI. A pAMcamA devalokanuM eka vimAna che. 16. meM tyAM pUrNa AyuSyano bhoga karyo che (sisovame) manuSya-lokamAM so varSanuM AyuSya pUrNa AyuSya manAya che. A ja dRSTie devalokanA pUrNa AyuSya sAthe tenI tulanA karavAmAM AvI che. kSatriya munie kahyuM--jevI rIte manuSya ahIM so varSanuM AyuSya bhogave che, tevI rIte meM tyAM divya so varSanuM AyuSya bhogavyuM che. 1. bRhadvRtti, patra 444 : tatra tAvacchatamazItaM kriyAvAdinAM akriyAvAdinazca caturazItisaMkhyAH, ajJAnikAH saptaSaSTividhA:, vainayikavAdino dvAtriMzat evaM triSaSTyadhikazatatrayam / 2. tattvArtha AnavAti, 8 6, pR. 62 / 3. sUyagaDo, 2 / 20 / 9 / 4. uttarIyALa, 18133 / 5. sUyagaDo, 1 / 12 / 20-21 / 6. vRttavRtti, patra 449 : saMgamamALovi' tti 'pi' dvArArthsttH saMyacchanneva - uparamanneva taduktyAkarNanAdita: 'aham' ityAtmanirdeze vizeSatastatsthirIkaraNArtham uktaM hi'vito nAvaNa para' ti / bRhadvRtti, patra 445 : mahAprANe mahAprANanAmni brahmalokavimAne / 8. bRhadvRtti, patra 445 : ' varisasatovame ' tti varSazatajIvinA upamA - dRSTAnto yasyAsau varSazatopamo mayUravyaMsakAditvAtsamAsaH, tato'yamartha:- yatheha varSazatajIvI idAnIM paripUrNAyurucyate, evamahamapi tatra paripUrNAyurabhUvam /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 45ra adhyayana 18: zloka 29-30 Ti 17-20 17. (pAnI mahApAttI) pAlI jevI rIte jaLane dhAraNa kare che tevI ja rIte bhava-sthiti jIvana-jaLane dhAraNa kare che. eTalA mATe tene 'pAlI' kahevAmAM Avela che. 'pAlI'ne palyopama-pramANa ane 'mahApAlI'ne sAgaropama-pramANa mAnavAmAM Avela che. A gaNanAtIta (upameya) kALa che. asaMkhya-kALano eka palya thAya che ane dasa koDAkoDI palyono eka sAgara thAya che. vistRta jANakArI mATe juobaydvArADuM, sUtra 418 vagere. ahIM 'mahApAlI" bhava-sthitine 'varSazatopamA' mAnela che. manuSya-lokamAM so varSanuM AyuSya pUrNa AyuSya mAnavAmAM Ave che, te ja rIte mahAprANa devalokamAM mahApAlIne parama AyuSya mAnavAmAM Ave che. eTalA mATe pharI mahApAlIne varSazatopama kahela che. palyopama-kALane eka patyanI upamA vaDe samajAvavAmAM Avela che. palyamAMthI eka-eka vALa so-so varSanA aMtare bahAra kADhavAmAM Ave che, eTalA mATe tene 'varSa-zatopama' kahela hoya, ema paNa kalpanA karI zakAya. 18. (zloka 29) kSatriya munie saMjaya munine potAnA pUrvajanmanI hakIkata batAvI. te parathI evuM sUcita thAya che ke temane jAti-smaraNa jJAna prApta thayeluM hatuM. jAti-smaraNa dvArA potAnA pUrvajanmane jANI zakAya che. temaNe AgaLa kahyuM-huM jevI rIte potAnA AyuSyane jANuM chuM tevI ja rIte bIjAonAM AyuSyane paNa jANuM chuM. jAti-smaraNa vaDe bIjAonAM AyuSyane jANI zakAtuM nathI. eTale ema lAge che ke temane bIjAono pUrvajanma jANavAnI vidyA paNa maLelI hatI. 19. ruci (DuM) ahIM rucino artha che-kriyAvAda, akriyAvAda vagere darzano pratye thanArI abhilASA. 20. badhA prakAranA anartha (brasthA) AnAM saMskRta rUpo be bane che ane tenA AdhAre artha paNa be thAya che - 1. sarvAtha -hiMsA vagere azeSa viSayo. 2. sarvatra-'A' kArane alAkSaNika mAnavAthI AnuM saMskRta rUpa "sarvatra' thaze ane artha thaze-badhA kSetro vageremAM. 1. bRhavRtti, patra 445 : tathAhi-yA sA pAliriva pAli: jIvitajaladhAraNAd bhavasthitiH, sA cottaratra mahAzabdopA dAnAdiha plyopmprmaannaa| 2. ejana, patra 44-446 : ravi pavA thiI varSa tenopamAM yasyAH sA varSazatopamA, yathA hi varSazatamiha paramAyuH tathA tatra mahApAlI, utkRSTo'pi hi tatra sAgaropamairevAyurupanIyate, na tUtsarpiNyAdibhiH athavA "yojana vistRtaH palyastathA yojanamutsRtaH / saptarAtraprarUDhANAM kezAgrANAM sa pUritaH // 1 // tato varSazate pUrNe, ekaikaM kezamuddharet / kSIyate yena kAlena, tatpalyopamamucyate // 2 // iti vacanAdvarSazataiH kezoddhArahetubhirupamA arthAt palyaviSayA yasyA sA varSazatopamA, dvividhA'pi sthitiH, sAgaropamasyApi palyopamaniSpAdyatvAt, tatra mama mahApAlI divyA bhavasthitirAsIdityupaskAraH, atazcAhaM varSazatopamAyurabhUvamiti bhAva: 3. vRtti , patra 446 : dha -praznamAM vivAda mtvissymbhilaassm| 4. vRtti , patra 446 /
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 453 adhyayana 18: zloka 31, 33 Ti 21-24 21. gRhastha-kArya-saMbaMdhI maMtraNAothI (paraleTiM) munie kahyuM-huM aMguSTha-vidyA vagere praznothI dUra rahuM chuM, paraMtu gRhastha-kArya-saMbaMdhI maMtraNAothI vizeSa dUra rahuM chuM, kemake te ati sAvadya hoya che. eTalA mATe mArA mATe karaNIya hotI nathI.' 22. samajIne (vijJA) 'vijJA' (vikAna) zabda '' pratyayAta che. "zuM" pratyaya bhUta ane vartamAna baMne arthamAM thAya che. prastuta saMdarbhamAM "NuM" pratyaya vartamAna arthamAM nirdiSTa che. teno artha che jANIne-samajIne. vRttimAM vidvAnano artha 'jANakAra' evo karavAmAM Avela che. 23. (zloka 31-32) kSatriya munie rAjarSi saMjayane kahyuM teM mane AyuSyanA viSayamAM prazna karyo che. huM potAno AyuSyakALa ane bIjAono AyuSyakALa paNa jANuM chuM, paraMtu huM evA praznothI para thaI cUkyo chuM. chatAM paNa teM jANavAnI dRSTithI mane pUchayuM che te huM batAvuM pachI kSatriya munie saMbhavitapaNe saMjayane tenA AyuSyakALa vize kaMIka batAvyuM hoya ema pratIta thAya che. temaNe AgaLa kahyuM-mRtyuviSayaka jJAna jaina zAsanamAM vidyamAna che. jinazAsananI ArAdhanA kara, te jJAna tane paNa prApta thaI zakaze ja 24. kriyAvAda..akriyAvAda (viracaM...virthi) sUtrakRtAMga cUrNi anusAra kriyAno artha chekaMpana. ejana, kaMpana, gamana ane kriyA (pravRtti)-A badhA kArthaka che. " maharSi pataMjalie citta-nirodhanA prayatnane kriyA kahela che. temaNe traNa prakAranI kriyAo mAnI che-1. zArIrika kriyAyogatapasyA vagere 2. vAcika kriyAyoga-svAdhyAya vagere ane 3. mAnasa kriyAyoga-Izvara-praNidhAna vagere.* bhagavAna mahAvIranA samayamAM cAra prakAranA vAdo pracalita hatA-kriyAvAda, akriyAvAda, ajJAnavAda ane vinayavAda, prastuta prasaMgamAM 'viDijhA' zabda kriyAvAdanA arthamAM prayukta che. kriyAvAdano artha che-AtmA vagere padArthomAM vizvAsa karavo tathA Atma-kartatvano svIkAra karavo. tenA cAra artha phalita thAya che-AstikavAda, samyagvAda, punarjanma ane karmavAda, akriyAvAdanI cAra pratipattIo che- 1, AtmAno asvIkAra. 1. ejana, patra 446 : pratIpa mAna pratimA-nivarse, M: ?* T' ti susthatyAt praga:' zubhAzubhasuuckebhyo'nggusstthprshnaadibhyH,anyebhyo vA sAdhikaraNebhyaH, tathA pare-gRhasthAsteSAM mantrAH paramantrA:-tatkAryAlocanarUpAstebhyaH, .... g ifma, tilAvatva pAm | 2. zrI pakSa dvAnuzAsa, bArUAdda : 'jevAM va:'T 3. bRhavRtti, patra 446 : 'vijja' ti vidvAn jAnan / 4. bRhadvRtti, patra 447 : appaNo ya paresiMca' ityAdinA tasyAyu vijJatAmavagamya saMjayamuninA'sau pRSTaH kiyanmamAyuriti, tato'sau prAha-yacca tvaM mAM kAlaviSayaM pRcchasi tatprAduSkRtavAn 'buddhaH' sarvajJo'ta eva tajjJAnaM jinazAsane vyavacchedaphalatvAjjinazAsana eva na tvanyasmin sugatAdizAsane, ato jinazAsana eva yatno vidheyo yena yathA'haM jAnAmi tathA tvamapi jAnISe / 5. mUtrakRtAM vRSi, pRSTa rUrUdda : inane pana ane zilya narthAntaram' 6. pAtaMjalayogadarzanam 211:'tapaH svAdhyAyezvarapraNidhAnAni kriyAyo : ' 7. 2. gU. zA. 27 : riyA nAma thavAto maUNITTA 8. juo-sUyADo zArAnuM TippaNa.
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaraRyaNANi 2. AtmAnA kartRtvano asvIkAra. 3. karmano asvIkAra. 1. ekavAdI 2. anekavAdI 3. mitavAdI 4. punarjanmano asvIkAra. akriyAvAdIne nAstikavAdI, nAstikaprajJa ane nAstikadaSTi kahevAmAM Avela che. sthAnAMgasUtramAM akriyAvAdInA ATha prakAro batAvavAmAM AvyA che-3 5. sAtavAdI 6. samucchedavAdI 7. nityavAdI 4. nirmitavAdI 8. asatparalokavAdI temanAM vizeSa vivaraNa mATe juo--ri 8aa raranuM TippaNa tathA sUvADo / 12 / onuM TippaNa. vRttikAre kriyAno artha astivAda ane sat anuSThAna tathA akriyAno artha nAstivAda ane mithyA anuSThAna karyo che. juo--A ja adhyayananuM 13muM TippaNa. 454 25. sAgara paryaMta (bhArata) traNa dizAo--pUrva, pazcima ane dakSiNamAM sAgaraparyaMta ane eka dizA uttaramAM himAlaya parvata sudhI. 26. ahiMsA (vayALu) praznavyAkaraNamAM ahiMsAnAM 60 nAmo gaNAvavAmAM AvyA che. temAM eka nAma che-dayA. ahIM dayA ahiMsAnA arthamAM prayukta che. vRttikAre dayAno artha saMyama karyo che.deg dazavaikAlikamAM lajjA, dayA, saMyama ane brahmacarya--A cAra vizuddhisthAno batAvavAmAM AvyA che. ahiMsAnI paribhASA badhA jIvo pratyeno saMyama che. AthI dayAno artha saMyama paNa karI zakAya che. 27. (namI namerU appALo.....sAmaNe pannuTThio) A zloka prakSipta jaNAya che. A nirNaya mATenAM aneka kAraNo che-- 1. A navamA adhyayanamAM (9) 61) AvI cUkela che. 2. zAntyAcArye potAnI vRttimAM AnI vyAkhyA karI nathI. 3. AnI AgaLanA zlokamAM namIrAjano ullekha Avyo che. 4. zAntyAcArye 'sUtrALi saptavaMza'--evo ullekha karyo che. 1. 2. ejana, mUtra 6 / 3. mAnaM 8aa22) zAzrutanya vazA, 6, sUtra rU| adhyayana 18 : zloka 35, 44 Ti 25-27 4. bRhadvRtti, patra 447 : 'kriyAM ca ' asti jIva ityAdirUpAM sadanuSThAnAtmikA vA... tathA 'akriyAM' nAstyAtmetyAdikAM mithyAdRkparikalpitatattadanuSThAnarUpAM vA / 5. vRttavRtti, patra 448 : sAcAM samudraparyanta vijJaye, anyatra tu himavatparyantamityupaskAraH / 6. praznavyArA, ddArI | 7. nRvRtti, patra 448 : thayA--paMcamena 8. dasaveAliyaM 9 / 1 / 13 : lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / 9. ejana, dda| 8 : ahiMsA nikaLa viTTA, savvamUSu saMnamo //
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 455 adhyayana 18: zloka 45 'yaM puOUTye sozvA' (34mo zloka)thI 'tahevu tavaM kviA (50mo zloko sudhI 17 zloko thAya che. temAM 'mi name; DA' tathA 'ravaMDra tisu zlokonI vyAkhyA bRhavRttimAM nathI. baMne zlokone prakSipta mAnavAthI "za mUtraLi'nI vAta besatI nathI ane 'vaMDU utAsune prakSipta mAnavAnuM yuktiyukta jaNAtuM nathI. kemake "nama nar3a gappA' AnI to punarAvRtti thaI che ane 'sarjarR karatA su'A zloka pahelI vAra Avyo che. AthI 'namI namerU gappA'ne ja prakSita mAnavo joIe.' 28. (zloka 45) muninA traNa prakAra hoya che- 1. svayaM-buddha-je svayaM bodhi prApta kare che. 2. pratyeka-buddha-je koI eka nimittathI bodhi prApta kare che. 3. buddha-bodhita- je gurUnA upadezathI bodhi prApta kare che. pratyeka buddha ekAkI-vihAra kare che. teo gacchavAsamAM nathI rahetA prastuta zlokamAM cAra pratyeka-buddhono ullekha che1. karakaMDu- kaliMgano rAjA. 2. dvimukha- paMcAlano rAjA. 3. nami- videhano rAjA. 4. nagnati- gAMdhArano rAjA. A badhAnuM vistRta varNana TIkAmAM maLe che. A cAreya pratyeka-buddhio ekIsAthe, eka ja samayamAM devalokamAMthI yuta thayA, eka sAthe pravrajita thayA, eka ja samaye buddha thayA, eka ja samayamAM kevaLI banyA ane eka sAthe ja siddha thayA." karakaMDa gharaDA baLadane joI pratibuddha thayo. dvimukha Indradhvajane joI pratibuddha thayo. nami eka kaMkaNanI nIravatA joIne pratibaddha thayo. naggati maMjarIrahita AmravRkSa joIne pratibaddha thayo." bauddha graMthomAM paNa A cAra pratyeka-buddhono ullekha maLe che. paraMtu temanAM jIvana-caritra tathA bodhiprAptinAM nimittonA ullekhamAM bhinnatA che. cAre pratyeka buddhonAM jIvana-vRtta A pramANe che1. karakaMDu caMpA nagarImAM dadhivAhana nAme rAjA rAjaya karato hato. tenI rANInuM nAma padmAvatI hatuM. te gaNataMtranA adhinetA mahArAja ceTakanI putrI hatI. 1. sUravRtti, patra 447-448. 2. pravacanasAro dvAra, jAthA bara-928 ! 3. suvavadhA, patra 23-24, 4. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 270 / 5. suvA , patra rUrU: vasahe ya indakeU, valae ambe ya puSphie bohii| karakaMDu dummuhassa, namissa gandhAraranno y| 6. kumAra nAtA(. 408).
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 4pa6 adhyayana 18: zloka 45Ti 28 eka vAra rANI garbhavatI banI. tene dohada utpanna thayo. paraMtu te dohadanI jANa karavAmAM lajjA anubhavatI rahI. tenuM zarIra sUkAI gayuM. rAjAe pUchatAM teNe potAnA mananI vAta karI dIdhI. rANI rAjAno veSa dhAraNa karI hAthI para beThI. rAjA pote ja tenA mastaka upara chatra dharI Ubho rahyo. rANIno dohada pUro thayo. varasAda varasavA lAgyo. hAthI vana tarapha bhAgyo. rAjA-rANI gabharAyAM. rAjAe rANIne vaTavRkSanI DALI pakaDI levA kahyuM. hAthI vaTavRkSanI nIcethI pasAra thayo. rAjAe eka DALI pakaDI lIdhI. rANI DALI pakaDI zakI nahi. hAthI rANIne laIne bhAgyo. rAjA ekalo rahI gayo. rANInA viyogathI te atyaMta du:khI thayo. hAthI thAkIne nirjana vanamAM jaI aTakyo. teNe eka taLAva joyuM. te tarasa chipAvavA pANImAM peTho. rANI avasara joI nIce UtarI ane taLAvamAMthI bahAra nIkaLI gaI. te dimUDha banI Ama-tema jovA lAgI. bhayAkrAMta banI te eka dizA tarapha cAlavA lAgI. teNe eka tApasane joyo. tenI pAse jaI praNAma karyA. tApase teno paricaya pUchyo. rANIe saghaLuM kahyuM. tApase kahyuM- huM paNa mahArAjA ceTakano sagotrIya chuM. have bhayabhIta banavAnI koI jarUra nathI.' teNe rANIne AzvAsana ApI phaLo bheTa dharyA. rANIe phaLo khAdhAM, baMne tyAMthI cAlyA. keTaleka dUra jaI tApase gAma batAvatAM kahyuM - huM A haLathI kheDAyelI bhUmi para cAlI zake nahi. peluM detapura nagara, dekhAya che. tyAM daMtavakra rAjA che. te nirbhaya banI tyAM cAlI jA ane sAro saMgAtha joI caMpApurI jatI raheje.' rANI padmAvatI detapura pahoMcI. tyAM teNe eka upAzrayamAM sAdhvIo joI. temanI pAse jaI vaMdanA karI. sAdhvIoe paricaya pUchyo. teNe badhI hakIkata kahI saMbhaLAvI, paNa garbhanI vAta chUpI rAkhI. sAdhvIonI vAta sAMbhaLI rANIne vairAgya thaI Avyo. teNe dIkSA laI lIdhI. garbha vRddhi pAmato cAlyo. mahattarikAe A joI rANIne pUchyuM. sAthvIrANIe sAcesAcI vAta kahI dIdhI. mahattarikAe A vAta chUpI rAkhI. kALa vItyo. garbhanA divaso purA thayA. rANIe zayyAtaranA ghare jaI bALakane janma Apyo. te navajAta bALakane ratnajaDita kAmaLAmAM lapeTI ane potAnI nAmAMkita mudrA tene paherAvI smazAnamAM choDI dIdho. smazAnapALe tene joyo ane potAnI strIne soMpyo. teNe tenuM nAma 'avakIrNaka' rAkhyuM. sAdhvIrANIe smazAnapALanI patnI sAthe mitratA karI. rANI jayAre upAzrayamAM pahoMcI tyAre sAdhvIoe garbha viSayamAM pUchyuM. teNe kahyuM-'marelo putra janmyo hato. tene pheMkI dIdho." bALaka smazAnapALanA ghare ucharyo. te potAnA samavayaska bALako sAthe ramatI vakhate kaheto- huM tamAro rAjA chuM. mane kara Apo.' ekavAra tenA zarIre sUkI khujalI thaI. te potAnA sAthIone kaheto-"mane khaMjavALI do." evuM karavAthI tenuM nAma karakaMDa' paDyuM. karakaMDane te sAdhvI pratye anurAga hato. te sAdhvI mohavaza bhikSAmAM maLelA lADu vagere tene ApyA karatI. bALaka moTo thayo. te smazAnanI rakSA karavA lAgyo. tyAM bAjumAM ja vAMsanuM vana hatuM. ekavAra be sAdhuo te dizAmAMthI nIkaLyA. eka sAdhu daMDanA lakSaNono jJAtA hato. teNe kahyuM-"amuka prakArano daMDa je grahaNa karaze, te rAjA thaze." karakaMDa tathA eka brAhmaNanA chokarAe A vAta sAMbhaLI. brAhmaNakumAra tatkALa gayo ane lakSaNavALA vAMsano daMDa kApyo. karakaMDue kahyuM - 'A vAMsa mArA smazAnamAM ucharyo che, eTale teno mAlika huM chuM." baMnemAM vivAda thayo. baMne nyAyAdhIza pAse gayA. teNe nyAya ApatAM karakaMDune te daMDa apAvyo. brAhmaNa kupita thayo ane teNe cAMDALa parivArane mAravAnuM SaDayaMtra racyuM. cAMDALane tenI jANakArI maLI gaI. te potAnA parivArane sAthe laI kAMcanapura cAlyo gayo. kAMcanapurano rAjA marI cUkyo hato. tene putra hato nahi. rAjA pasaMda karavA eka ghoDAne chUTo mUkavAmAM Avyo. ghoDo
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 457 adhyayana 18: zloka 45Ti 28 sIdho tyAM jaI aTakyo jyAM cAMDAla vizrAma karI rahyo hato. ghoDAe kumAra karakaMDanI pradakSiNA karI ane tenI pAse aTakI gayo. sAmaMto AvyA. kumArane laI gayA. rAjyAbhiSeka thayo. te kAMcanapurano rAjA banI gayo. jyAre brAhmaNakumAre A samAcAra sAMbhaLyA tyAre te eka gAma dAnamAM levAnI AzAthI karakaMDa pAse Avyo ane yAcanA karI ke mane caMpA rAjyamAM eka gAma ApavAmAM Ave. karakaMDue dadhivAhananA nAme patra lakhyo. dadhivAhane tene potAnuM apamAna gayuM. teNe karakaMDune sAcuM-khoTuM saMbhaLAvyuM. karakaMDue A badhuM sAMbhaLI caMpA upara caDhAI karI. sAdhvI rANI padmAvatIe yuddhanI vAta sAMbhaLI. manuSya-saMhAranI kalpanA sAkAra thaI UThI. te caMpA pahocI. pitAputrano paricaya karAvyo. yuddha baMdha thaI gayuM. rAjA dadhivAhane potAnuM samagra rAjaya karakaMDune soMpI pravrajayA laI lIdhI. karakaMDa go-priya hato. eka divasa te gokuLa jovA gayo. teNe eka dubaLA vAchaDAne joyo. tenuM mana dayAthI bharAI gayuM. teNe AjJA karI ke A vAchaDAne tenI mAnuM badhuM dUdha pIvarAvavAmAM Ave ane jayAre te moTo thaI jAya tyAre bIjI gAyonuM dUdha paNa tene pIvarAvavAmAM Ave. gopAlakoe A vAta svIkArI. vAchaDo sukhapUrvaka vadhavA lAgyo. te yuvAna banyo. tenAmAM apAra zakti hatI. rAjAe joyuM. te khUba prasanna thayo. keTaloka samaya vItyo. eka divasa rAjA pharI tyAM Avyo. teNe joyuM ke e ja vAchaDo Aja gharaDo thaI gayo che, AMkho bahAra nIkaLI paDI che, paga DagamagI rahyA che ane te bIjA nAnA-moTA baLadonA dhakkA khAI rahyo che. rAjAnuM mana vairAgyathI bharAI gayuM. saMsAranI parivartanazIlatAnuM bhAna thayuM. te pratyeka buddha banI gayo.' 2. dvimukha paMcAla dezamAM kAMDilya nAmanuM nagara hatuM. tyAM jaya nAmano rAjA rAjya karato hato. te harikuLavaMzamAM utpanna thayo hato. tenI rANInuM nAma guNamAlA hatuM. eka divasa rAjA rAjasabhAmAM beTho hato. teNe dUtane pUchavuM-'saMsAramAM evI kaI vastu che ke je mArI pAse nathI ane bIjA rAjAonI pAse che?' dUte kahyuM-'rAjan ! tamAre tyAM citrasabhA nathI.' rAjAe tatkALa citrakArone bolAvyA ane citrasabhAnuM nirmANa karavAnI AjJA ApI. citrakAroe kAryaprAraMbha karyuM. jamIna khodAvA lAgI. pAMcamA divase eka ratnamaya dedIpyamAna mahAmukuTa nIkaLyo. rAjAne jANa thaI. te atyaMta prasanna thayo. thoDA ja samayamAM citrasabhAnuM kArya pUrNa thayuM. zubha divasa joI rAjAe tyAM praveza karyo ane maMgaLa-vAdya dhvanionI vacce teNe pelo mukuTa dhAraNa karyo. te mukuTanA prabhAvathI tenA be mukha dekhAvA lAgyAM. lokoe tenuM nAma "dvimukha' rAkhyuM. kALa pasAra thayo. rAjAnA sAta putro thayA, paNa eka paNa putrI na thaI. guNamAlA udAsIna rahevA lAgI. teNe madana nAme yakSanI ArAdhanA zarU karI. yakSa prasanna thayo. tene eka putrI thaI. tenuM nAma "madanamaMjarI' rAkhavAmAM AvyuM. ujjainInA rAjA caMDapradyote mukuTanI vAta sAMbhaLI. teNe dUta mokalyo. dUte dvimukha rAjAne kahyuM- yA to Apa potAno mukuTa caMDapradyota rAjAne samarpita karo athavA yuddha mATe taiyAra thaI jAo.' dvimukha rAjAe kahyuM-'huM potAno mukuTa to ApuM ke jo te mane cAra vastuo Ape1. analagiri hAthI 2. agnibhIru ratha 3. zivA devI ane 4. lohalaMgha lekhAcArya." dUte jaIne caMDapradyotane badhI hakIkata kahI. te kopAyamAna thayo ane teNe caturaMgiNI senA laI dvimukha upara caDAI karI. te sImA sudhI pahoMcyo, senAno paDAva nAkhyo ane garuDa-bUhanI racanA karI. dvimukha paNa potAnI senA laI sImA para AvI pahoMcyo. teNe sAgara-lUhanI racanA karI. 1. suvavadhA, patra 2rUra
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 458 adhyayana 18: zloka 45 Ti 28 baMne tarapha ghamasANa yuddha thayuM. mukuTanA prabhAvathI dvimukhanI senA ajeya rahI. pradyotanI senA bhAgavA lAgI. te hArI gayo. dvimukhe tene baMdI banAvyo. caMpradyota kArAgRhamAM keda hato. eka divasa teNe rAjakanyA madanamaMjarIne joI. te tenAmAM Asakta banI gayo. jema-tema rAta vItI. prAtaHkALa thayo. rAjA dvimukha tyAM Avyo. teNe pradyotane udAsIna joyo. kAraNa pUchatAM teNe badhI vAta kahI. teNe kahyuM-jo madanamaMjarI nahi maLe to huM agnimAM kUdIne marI jaIza.' dvimukhe potAnI kanyAnAM lagna tenI sAthe karI dIdhAM. caMDapradyota potAnI navavadhUne sAthe laI ujjainI cAlyo gayo. ekavAra Indra-mahotsavamAM Avyo. rAjAnI AjJAthI nAgarikoe Indra-dhvajanI sthApanA karI. te Indradhvajane aneka prakAranAM puSpo, ghaMTaDIo tathA mALAo vaDe zaNagAravAmAM Avyo, lokoe tenI pajA karI. Thera-Thera naya. gIta thavAM lAgyAM. badhA loko AnaMdamagna hatA. A rIte sAta divasa vItyA. pUrNimAnA divase mahArAjA dvimukhe Indra-dhvajanI pUjA karI. pUjA-kALa samApta thayo. lokoe Indra-dhvajanAM AbhUSaNo UtArI lIdhAM ane lAkaDAMne saDaka para pheMkI dIdhuM. eka divasa rAjA te ja mArgethI pasAra thayo. teNe pelA Indra-dhvajanAM lAkaDAMne maLa-mUtramAM paDeluM joyuM. tene vairAgya thaI Avyo. te pratyekabuddha banI paMca-muSTi lonca karI pravrujita banI gayo. 3. nami avaMtI dezamAM sudarzana nAmanuM nagara hatuM. tyAM maNiratha nAme rAjA rAjya karato hato. yugabAhu teno bhAI hato. tenI patnInuM nAma madanarekhA hatuM. maNirathe yugabAhune mArI nAkhyo. madanarekhA garbhavatI hatI. te tyAMthI ekalI cAlI nIkaLI. jaMgalamAM teNe eka putrane janma Apyo. tene ratna-kaMbalamAM lapeTI tyAM ja mUkI pote zauca-karma karavA jaLAzayamAM gaI. tyAM eka jaLahastie tene sUMDhathI pakaDIne AkAzamAM UchALyo. videharASTra aMtargata AvelI mithilA nagarIno nareza padmaratha zikAra karavA jaMgalamAM Avyo. teNe pelA bALakane UpADI lIdho. rAjA niSNutra hato. putranI sahaja prApti thatAM tene prasannatA thaI. bALaka tenA gharamAM rahI vadhavA lAgyo. tenA prabhAvathI padmarathanA zatru rAjAo paNa tene namavA lAgyA. eTalA mATe bALakanuM nAma "nami' rAkhavAmAM AvyuM. yuvAna thayo eTale tenAM 1008 kanyAo sAthe lagna saMpanna thayAM. padmaratha videharASTranI rAjyasattA namine soMpI pravrajita thaI gayo. ekavAra mahArAja namine dAha-javara thayo. teNe che mahinA sudhI atyaMta vedanA sahana karI. vaidyoe roga asAdhya batAvyo. dAha-jvarane zAMta karavA mATe rANIo pote ja caMdana ghasI rahI hatI. temanA hAthamAM paherelAM kaMkaNono khakhaDavAno avAja Avato hato. A avAjathI rAjAne kaSTa thavA lAgyuM. teNe kaMkaNo UtArI nAkhavA mATe kahyuM. badhI rANIoe saubhAgyacihna svarUpa eka-eka kaMkaNa rAkhI bAkInAM kaMkaNo UtArI nAkhyAM. thoDI vAra pachI rAjAe potAnA maMtrIne pUchyuM- kaMkaNano avAja kema saMbhaLAto nathI?" maMtrIe kahyuM-"rAjana ! temanA gharSaNathI thato avAja Apane apriya lAge che ema vicArI badhI rANIoe eka-eka kaMkaNa choDI bAkInA kaMkaNa UtArI kADhyAM che. eka kaMkaNamAM gharSaNa thatuM nathI. gharSaNa vinA avAja kyAMthI thAya?' rAjA namie vicAryuM-'sukha ekalapaNAmAM che. jyAM dvanda che, be che, tyAM duHkha che.' vicAra AgaLa cAlyo. teNe vicAryuM- jo huM A rogamAMthI mukta thaI jaIza to jarUra pravrajyA grahaNa karI laIza.' te divase kArtika mAsanI pUrNimA hatI. rAjA e ja ciMtanamAM lIna banI sUI gayo. rAtrinA aMtima praharamAM teNe svapra joyuM. naMdIghoSanA avAjathI te jAgI gayo. teno dAhajavara naSTa thaI cUkyo hato. teNe svapranuM ciMtana karyuM. tene jAti-smRti thaI AvI. te pratibaddha banI pravrajita thaI gayo. 1. A mahotsavano prAraMbha bharate karyo hato. nizIthacUrNi (patra 1174)mAM Ane ASADhI pUrNimAnA divase ujavavAno tathA Avazyakaniyukti hAribhadrIyavRtti (patra 359)mAM kArtika pUrNimAe ujavavAno ullekha che. lADa dezamAM zrAvaNa pUrNimAe A mahotsava ujavavAmAM Avato hato. 2. suvavANA, patra zarU-zarUd aa 3. ejana, patra 36-24rU I
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjathIya 459 adhyayana 18: zloka 48 Ti 29 4. nagnati ( ti') gAMdhAra janapadamAM puMvardhana nAme nagara hatuM. tyAM siMharatha nAme rAjA rAjya karato hato. ekavAra uttarApathamAMthI tene be ghoDA bheTamAM maLyA. eka divasa rAjA ane rAjakumAra baMne ghoDA para savAra thaI temanI parIkSA karavA nIkaLyA. rAjA jema-jema lagAma kheMcato tema-tema ghoDo tejIthI doDavA lAgato. doDatA-doDatA te bAra yojana sudhI cAlyo gayo. rAjAe lagAma DhIlI mUkI. ghoDo tyAMja aTakI gayo. tene eka vRkSa nIce bAMdhI rAjA pharavA lAgyo. phaLa khAIne bhUkha zAMta karI. rAta vItAvavA mATe rAjA pahADa para caDyo. tyAM teNe sAta majalAvALo eka suMdara mahela joyo. rAjA aMdara gayo. tyAM eka suMdara kanyA joI. ekabIjAne joI baMne vacce prema thaI gayo. rAjAe kanyAno paricaya pUchyo tyAre teNe kahyuM-'pahelAM mArI sAthe vivAha karo, pachI huM mAro samagra vRttAMta tamane kahIza.' rAjAe tenI sAthe vivAha karyo. kanyAnuM nAma kanakamAlA hatuM. rAta vItI. prAtaHkALe kanyAe kathA saMbhaLAvI. rAjAe dhyAnapUrvaka kathA sAMbhaLI. tene jAtismaraNa jJAna thaI gayuM. te eka mahinA sudhI tyAM ja rahyo. eka divasa teNe kanakamAlAne kahyuM - priye ! zatruvarga kyAMka mArA rAjyano nAza na karI de eTalA mATe have mAre tyAM javuM joIe. tuM mane rajA Apa." kanakamAlAe kahyuM-jevI ApanI AjJA. paraMtu ApanuM nagara ahIMthI dUra che. Apa page cAlI kevI rIte jaI zakazo? mArI pAse prajJapti-vidyA che, Apa tenI sAdhanA karI lo.' rAjAe vidyAnI sAdhanA karI. vidyA siddha thatAM te tenA prabhAvathI potAnA nagaramAM pahoMcI gayo. rAjAne pAcho Avyo jANI lokoe mahotsava manAvyo. sAmaMtoe rAjAne pUrva vRttAMta pUkyo. rAjAe badhI vAta karI. badhA Azcaryacakita thaI gayA. rAjA pAMca-pAMca divasanA gALe te ja parvata para kanakamAlAne maLavA jato raheto hato. te keTalAka divaso tenI sAthe vItAvI potAnA nagaramAM pAcho pharyo. A rIte samaya vItavA lAgyo. loko kahetAM-rAjA "naga" arthAtu parvata para che. e pachI tenuM nAma naggati paDyuM. eka divasa rAjA bhramaNa karavA nIkaLyo. teNe eka puSmita AmravRkSa joyuM. eka maMjarI toDI te AgaLa vadhyo. sAthe rahelA badhA mANasoe maMjarI, patro, pravAla, puSpo, phaLa vagere badhuM toDI lIdhuM. AmanuM vRkSa have mAtra cUMThuM banI gayuM. rAjA pharI te ja mArge pAcho pharyo. teNe pUchyuM- te AmravRkSa kyAM che?" maMtrIe AMgaLInA IzAre pelA ThUMThA tarapha saMketa karyo. rAjA AMbAnI te avasthA joI avAka banI gayo. tene kAraNa jANavA maLyuM. teNe vicAryuM-'jayAM Rddhi che tyAM zobhA che. paraMtu Rddhi svabhAvathI ja caMcaLa hoya che. AvA vicAro karatAM te saMbaddha banI gayo. ra9. zveta (mo) prastuta zlokamAM Avela "se kAzImaMDaLanA adhipatinuM nAma che. sthAnAMgasUtramAM evo ullekha che ke bhagavAna mahAvIre ATha rAjAone dhvajita karyA hatA. temAM eka seya' (ta) nAmano rAjA che. sthAnAMganI TIkAmAM tene AmalakalpA nagarIno rAjA batAvavAmAM Avyo che. tenI rANInuM nAma dhAraNI hatuM. ekavAra bhagavAna mahAvIra jyAre AmalakalpA nagarImAM AvyA tyAre rAjA-rANI baMne pravacana sAMbhaLavA gayAM ane pravrujita thaI gayAM. sthAnAMganA AdhAre kAzIrAjanuM nAma zveta hatuM, evI saMbhAvanA karI zakAya che. 1. bauddha jAtaka (saM. 448)mAM nagnajI ane zatapatha brAhmaNa 3. hA, 846T (81410)mAM nagnajituM nAma che. 4. thAnAvRtti, patra 4085 2. suvidhA, patra 242-24, T
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 460 adhyayana 18: zloka 50Ti 30 uttarAdhyayananI bRhavRttimAM "go'no artha zreya--ati prazasya karavAmAM Avyo che. DaoN. harmana jekobIe paNa AnuM anusaraNa karI teya'no anuvAda best karyo che ane tene satyanuM vizeSaNa mAnela che.' sukhabodhAmAM kAzIrAjano paricaya sAtamA baladeva naMdananA rUpamAM ApavAmAM Avyo che. tenuM jIvanavRtta A pramANe chevArANasI nagarImAM agnizikha rAjA hato. tenI rANInuM nAma hatuM jayaMtI. tenA putranuM nAma hatuM naMdana. te sAtamo baladeva hato. tenA nAnA bhAI zeSavatIno putra datta vAsudeva hato. sukhabodhAnA A maMtavyano koI prAcIna AdhAra jJAta nathI. DaoN. harmana jekobIe phUTanoTamAM A mata uddhata karyo che." 30. (sirasA sira) "sirA'-zira ApyA vinA arthAta jIvananirapekSa banyA vinA sAdhyanI upalabdhi thatI nathI. "sirasA'--A zabdamAM 'rU sadhavAmi patayAmi vA zarIram'no pratidhvani che. zAntAcArye AnI sAthe 'va' vadhArAmAM joDela che." 'sira--zarIramAM sahuthI UMcu sthAna zivanuM che. lokamAM sahuthI UMcuM mokSa che. A ja samAnatAnA kAraNe zirasthAnIya mokSane "fpara kahyuM che.' 31. (zloka 34-50) A sattara zlokomAM jina-zAsanamAM dIkSita thanArA rAjAonI sUci ApavAmAM AvI che. AmAM dasa cakravartI ane bAkInA nava mAMDalika rAjAo che- cakravartI rAjA 1. bharata 1. dazArNabhadra 2. sagara 2. karekaMDu 3. maghavA 3. dvimukha 4. sanakumAra 4. namirAja 5. zAMtinAtha 5. nagnati 6. udrAyaNa 7. ara 7. zveta 8. mahApadma 8. vijaya 9. haripeNa 9. mahAbala 10. jaya 1. bRhadvRtti, patra 448 : shreysi-atiprshsye| 2. nainamUtrAga, 3rAdhyayana : 2846, pR. 875 3. suvIghA, patra ra16I 4. nainamUtrana, sattarAdhyayana : 2846, pR. 87, puTa noTa 81 5. ejana, panna 441: ziva-zazira: nene nIti nirpekssmiti| 6. vRtti , patra 447 : "zira uta zira di: sarvana gaduparivartitayA mokssH|
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjayIya 461 adhyayana 18: zloka 21-53 Ti 32-35 32. ahetuvAdo dvArA (prardi) bRhadavRttimAM "ahetu'no artha 'kuhetu' karavAmAM Avyo che. je potAnA sAthanI siddhi karavA mATe sakSama hoya che te sAdhana athavA hetu kahevAya che. ekAMtadaSTivALA jeTalA vicAro che te potAnA sAdhyanI siddhi karavAmAM saphaLa nathI thatA, eTalA mATe ekAMtavAdI dRSTikoNane ahetu kahI zakAya.' 33. atyaMta yuktiyukta (maataniyApAramA) zAntAcArye AnA be artha karyA che- (1) atizaya nidAna (hanu)yukta. (2) atizaya nidAna (karma-mala zodhana)mAM kSama, 2 cUrNikAre 'niyAnag5' pada mAnIne anidAnano artha abaMdha karyo che. 3 34. saMgothI (T) jenAthI karmanuM baMdhana thAya che, tene 'saMga' kahevAmAM Ave che. te be prakArano chedravya saMga ane bhAva saMga. dravyataH saMga padArtho hoya che ane bhAvataH saMga hoya che ekAMtavAdI darzana. 35. (zloka 20-53) A cotrIsa zlokomAM kSatriya ane rAjarSi saMjaya vacce thayelA vArtAlApanuM saMkalana che. kSatriya vagara pUjye ja potAno paricaya Apyo ane pachI aneka rAjAonAM udAharaNo vaDe saMjayane samajAvyo. aMtamAM kSatriya tyAMthI cAlIne potAnA vivakSita sthAna para AvI gayo. rAjarSi saMjaya tapanA AcaraNa dvArA Azravo kSINa karIne mukta thaI gayA." 1. bRhadvRtti, patra 449 : ahetubhiH kriyAvAdyAdipari kalpitakuhetubhiH / ejana, patra 446 : nizA nirna:-+Ara:, ko'rthaH?-hetubhirna tu parapratyayenaiva, kSamA-yuktA'tyantanidAnakSamA, yadvA nidAnaM-karmamalazodhanaM tasmin kSaHI:- : . 3. uttarAdhyayana yUjhi, pR. 20. 4. bRhadvRtti, patra 449-450 : sajanti-karmaNA saMbadhyante jantava ebhiriti saMgA:-dravyato draviNAdayo bhAvatastu mithyAtvarUpatvAdeta eva kriyAdivAdAH / 5. bRhadvRtti, patra 450 : itthaM tamanuzAsya gato vivakSitaM sthAnaM ksstriyH| 6. uttarAdhyayana niyukti, gAthA 404 : kAUNa tavaccaraNaM bahUNi vAsANi so dhuyakileso / taM ThANaM saMpatto jaM saMpattA na soyaMti //
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ egUNaviMsaimaM ajjhayaNaM miyAputtijjaM ogaNIsamuM adhyayana mRgAputrIya
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha niryuktikAra anusAra A adhyayananuM nAma "fma puSni '-'5THputrI' che. mRgA rANInA putranA kAraNe A adhyayana samutpanna thayuM che, eTalA mATe tenuM nAma "pRNI[putrI' rAkhavAmAM AvyuM che.' samavAyAMga anusAra AnuM nAma niyariyA-" pRravA' che. A nAmakaraNa pratipAgha viSayanA AdhAre thayuM che. sugrIva nagaramAM balabhadra nAmano rAjA rAjaya karato hato. tenI paTarANInuM nAma mRgAvatI hatuM. tene eka putra hato. mAtA-pitAe tenuM nAma balazrI rAkhyuM. te lokomAM mRgAputra nAme prasiddha thayo. te yuvAna thayo. pANigrahaNa-saMpanna thayo. ekavAra te potAnI patnIo sAthe mahelanA jharUkhAmAM besIne krIDA karI rahyo hato. mArgamAM loko AvIjaI rahyA hatA. sthAne-sthAne nRtya-saMgItanI maMDaLIo jAmI hatI. ekAeka tenI najara rAjamArga para maMda gatithI cAlatA eka nigraMtha upara jaI paDI. muninA tejodIta lalATa, camakatI AMkho ane tapasyAthI kuza zarIrane te animeSa dRSTie joto rahyo. mana Alokita thayuM. ciMtana tIvra thayuM. teNe vicAryuM-'anyatra paNa meM AvuM svarUpa joyuM che. A vicAromAM lIna thayo ane tene jAtismRtijJAna utpanna thayuM. pUrva-janmanI badhI ghaTanAo pratyakSa thaI gaI. teNe jANI lIdhuM ke pUrvabhavamAM te zramaNa hato. A anubhUtithI tenuM mana vairAgyathI bharAI gayuM. te potAnA mAtA-pitA pAse Avyo ane bolyo--'tAta ! huM pravrayA levA IcchuM chuM. zarIra anitya che, azucimaya che, duHkha ane klezonuM pAtra che. mane temAM koI rasa nathI. jene Aja ke kAla choDavuM ja paDaze, tene huM hamaNAM ja choDI devA IcchuM chuM. saMsAramAM duHkha ja duHkha che. janma duHkha che, maraNa duHkha che, jarA duHkha che, badhA bhogo ApAta-bhadra ane pariNAma-virasa che.' mAtA-pitAe tene samajAvyo ane grAmaNanI kaThoratA ane tenI duzaratAnuM digdarzana karAvyuM. temaNe kahyuM - 'putra ! zramaNya duzcara che. munie hajAro guNa dhAraNa karavAnA hoya che. teNe jIvanabhara prANAtipAtathI virati karavAnI hoya che. e ja rIte mRSAvAda, adattAdAna, abrahmacarya ane parigrahanuM vivarjana karavAnuM hoya che. rAtribhojanano sarvathA tyAga atyaMta kaThaNa che. aneka kaSTo sahana karavo paDe che. 'bhikSAcaryA duHkhaprada hoya che. yAcanA ane alAbha baMnene sahana karavAM duSkara che. sAdhue kukSi-saMbala banavuM paDe che. 'tuM sukomaLa che, zramaNya atyaMta kaThora che. tuM tenuM pAlana nahi karI zake. bIjI vAta e che ke A zrApya yAvatu-jIvana pALavAnuM hoya che. temAM avadhi nathI hotI. zramaNya retInA koLiyAnI mAphaka niHsvAda ane asidhArAnI mAphaka duzcara che. tenuM pAlana karavuM loDhAnA caNA cAvavA barAbara che." (zloka 24-38). - A prakAre mRgAputra ane tenA mAtA-pitA vacce suMdara saMvAda cAle che. mAtA-pitA tene bhoga tarapha AkRSTa karavA Icche che ane te pote sAdhanA tarapha agrasara thavA Icche che. mAtA-pitAe zramaNyane je upamAo vaDe upamita karela che te saMyamanI gurutA ane duSkaratAne pramANita kare che. mRgAputrano AtmavizvAsa mUrti bane che ane te A badhAne AtmasAt karavA mATe potAnI jAtane yogya batAve che. aMtamAM mAtA-pitA kahe che- vatsa ! je kaMI tuM kahe che te satya che paraMtu zramaNyanuM sauthI moTuM duHkha che niSpatikarmatA arthAta roganI cikitsA na karavI." mRgAputre kahyuM - tAta ! araNyamAM vasanArAM mRga vagere pazuo tathA pakSIonI cikitsA koNa kare che? koNa temane auSadhi Ape che? koNa temanI sukha-zAtA pUche che? koNa temane bhojana-pANI Ape che ? huM paNa temanI mAphaka rahIza1. uttarAdhyayana nini, TthA 408 : migadevIputtAo, balasirinAmA samuTThiyaM jamhA / tamhA migaputtijjaM, ajjhayaNaM hoI nAyavvaM // 2. samavA, samavAya rUdda !
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi adhyayana 19: Amukha mRgacArikA vaDe potAnuM jIvana vItAvIza." (zloka 76-85) mAtA-pitAe mRgAputranI vAto sAMbhaLI. tenI saMyamaprahaNanI daDhatAthI parAjita thaI temaNe tene pravajyAnI AjJA ApI. mRgAputra muni banI gayo. teNe pavitratAthI zramaNyanuM pAlana karyuM ane aMtamAM siddha, buddha, mukta banI gayo.
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa egUNaviMsaimaM ajjhayaNaM : yogAzIsabhuM adhyayana miyAputtijjaM : bhRgAputrIya saMskRta chAyA 1. suggIve nayare ramme kANaNujjANasohie / balabhaddo tti miyA tassaggamAhisI // rAyA 2. tesiM putte balasirI miyAputte ti vissue / ammApiUNa daie juvarAyA damIsare 11 3. naMdaNe so u pAsAe kIlae saha itthihiM / devo doguMdago ceva niccaM muiyamANaso // 4. maNirayaNakuTTimatale pAsAyAlaya Aloei caukkatiyacaccare 1 nagarassa 11 5. aha tattha aicchaMtaM pAsaI samaNasaMjayaM / tavaniyamasaMjamadharaM sIlaDDuM guNaAgaraM 11 6. taM dehaI miyAputte diTThIe aNimisAe u / kahiM mannerisaM rUvaM diTThapuvvaM mae purA // sugrIve nagare ramye kAnanodyAnazobhite / rAjA balabhadra iti mRgA tasyAgramahiSI // tayoH putro balazrIH mRgAputra iti vizrutaH / ambApitrordayitaH yuvarAja damIzvaraH // nandane sa tu prAsAde krIDati saha strIbhiH / devo dogundakazceva nityaM muditamAnasaH // maNikuTTima prAsAdAlokanasthitaH / Alokate nagarasya catuSkantrikacatvarANi || atha tatrAtikrAmanta pazyati zramaNasaMyatam / taponiyamasaMyamadharaM zIlADhyaM guNAkaram // taM pazyati mRgAputraH dRSTyA nimeSayA tu / kutra manye IdRzaM rUpaM dRSTapUrvaM mayA purA // gujarAtI anuvAda 1. kAnano ane udyAno' vaDe zobhita suramya sugrIva nagaramAM balabhadra nAme rAjA hato. mRgA tenI paTarANI hatI. 2. temane 'asazrI" nAme putra rato. soDomAMte 'bhRgAputra' evA nAme jANIto hato. te mAtA-pitAne priya, yuvarAja ane damIzvara hato. 3. te doguMdaka devonI mAphaka sadA AnaMdita manavALo rahI AnaMdadAyaka prAsAdamAM strIo sAthe krIDA karI rahyo hato. 4. miNa ane ratno jaDela bhoMyataLavALA prAsAdanA gavAkSamAM beThelo mRgAputra nagaranA cAra rastAo, traNa rastAo ane cokone joI rahyo hato. 5. teNe tyAM pasAra thatA eka saMyata zramaNane joyo, je tapa, niyama ane saMyamane dhAraNa karanAro, zIla vaDe samRddha ane guNono Akara hato. 6. mRgAputre tene animeSa-dRSTie joyo ane manomana vicAra karavA lAgyo--'mane lAge che ke AvuM rUpa bheM pahelAM kyAMka joyuM che.'
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 468 adhyayana 19: zloka 7-13 7. sAhussa darisaNe tassa sAdhodarzane tasya ajjhavasANammi sohnne| adhyavasAne zobhane / mohaMgayassa saMtassa mohaM gatasya zAntasya jAI saraNaM samuppannaM // jAtismaraNaM samutpannam / / 7. sAdhunAM darzana ane adhyavasAyo pavitra thatAM "meM AvuM kyAMka joyuM che?--e viSayamAM te saMmohita thaI gayo, tenI cittavRtti saghana rUpe ekAgra thaI gaIla ane tenA vikalpo zAMta thaI gayA. A avasthAmAM tene pUrvajanmanI smRti thaI AvI. [devaloga cuo saMto [devalokacyutaH san mANusaM bhavamAgao / mAnuSaM bhavamAgataH / sanninANe samuppaNNe saMjJijJAne samutpanne jAI sarai purANayaM // ] jAti smarati paurANikIm // ] deivalokamAMthI Tyuta thaI te manuSya-janmamAM Avyo. samanaska-jJAna utpanna thayuM tyAre pUrvajanmanI smRti tha.] 8. jAti-smaraNa jJAna utpanna thavAthI mahaddhika mRgA-putrane pUrva-janma ane pUrvakRta zramaNyanI smRti thaI AvI. 8. jAIsaraNe samuppanne jAtismaraNe samutpanne miyAputte mahiDDie / mRgAputro mhddhikH| saraI porANiyaM jAiM smarati paurANikI jAti sAmaNNaM ca purAkayaM // zrAmaNyaM ca purAkRtam / / 9. visaehi arajjaMto viSayeSvarajyan rajjaMto saMjamammi ya / rajyan saMyame c| ammApiyaraM uvAgamma ambApitarAvupAgamya imaM vayaNamabbAvI // idaM vacanamabravIt / / 9. have viSayomAM tenI Asakti na rahI. te saMyamamAM anurakta banI gayo. mAtA-pitAnI samIpe jaI teNe A pramANe kahyuM- 10.suyANi me paMca mahavvayANi zrutAni mayA paMca mahAvratAni naraesudukkhaMca tirikkhjonnisu| narakeSu duHkhaM ca tirygyonissu| niviNNakAmomi mahaNNavAo nirviNNakAmo'smi mahArNavAt aNujANahapavvaissAmi ammo!|| anujAnIta pravrajiSyAmi amba! | 10. meM pAya mAnato samaya che. na2 ane tirthaya yonimobhA6:57.9saMsAra-samudrathA navi-ma ( vita) 2 gayo . 9 prati yaza. bhAtA! bhane mA5 anuzA mApo. 11.ammatAya ! mae bhogA amba-tAta ! mayA bhogAH / bhuttA visaphalovamA / bhuktA viSaphalopamAH / pacchA kaDuyavivAgA pazcAt kaTukavipAkAH aNubaMdhaduhAvahA / anubandhaduHkhAvahAH // 11. mAtA-pitA!huMbhogobhogavI yuthyo .mA bhogo viSa-tulya che, temanuM pariNAma kaTu hoya che ane teo niraMtara 5 maapnaa||ch.12 12.imaM sarIraM aNiccaM idaM zarIramanityaM asuI asaisaMbhavaM / azucyazucisaMbhavam / asAsayAvAsamiNaM azAzvatAvAsamidaM dukkhakesANa bhAyaNaM // duHkhaklezAnAM bhAjanam / / 12.mA zarIra anitya cha, azuyi cha, azuthimAthI utpanna thayela che, AtmAno A azAzvata AvAsa che ane duHkha tathA klezonuM pAtra che. 13.asAsae sarIrammi azAzvate zarIre raI novalabhAmahaM / rati nopalabhe'ham / pacchA purA va caiyavve pazcAt purA vA tyaktavye pheNabubbu yasannibhe // phenabubudsannibhe / / 13. "A azAzvata zarIramAM mane AnaMda maLato nathI. Ane pahelAM ke pachIthI jyAre-tyAre choDavAnuM che. A pANInA parapoTA jevuM nazvara che.
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 468 adhyayana 19: zloka 14-21 14.mANusatte asArammi mAnuSatve asAre vAhIrogANa Alae / vyaadhirogaannaamaalye| jarAmaraNadhathammi jarAmaraNagraste khaNaM pi na ramAmahaM // kSaNamapi na rame'ham // 14. "manuSya-jIvana asAra che, vyAdhi ane rogonuM ghara che. jarA ane maraNathI grasta che. temAM mane eka kSaNa paNa AnaMda maLato nathI. 15.jammaM dukkhaM jarA dukkhaM janma duHkhaM jarA duHkhaM rogA ya maraNANi ya / rogAzca maraNAni ca / aho dukkho hu saMsAro aho duHkhaM khalu saMsAraH jattha kIsaMti jaMtavo // yatra klizyanti jantavaH // 15. "janma duHkha che, vRddhAvasthA duHkha che, roga duHkha che ane mRtyu: che. maho! saMsAra 6:54cha, bho kleza pAmI rahyA che. 16.04mIna, ghara, sonu, putra, strI, dhuno bhane mA zarIrane choDI mAre avaza banI cAlyA javAnuM che. 16.khettaM vatthaM hiraNNaM ca puttadAraM ca baMdhavA / caittANaM imaM dehaM gaMtavvamavasassa me // kSetraM vAstu hiraNyaM ca putradArAMzca bAndhavAn / tyaktvemaM dehaM gantavyamavazasya me // 17.jahA kiMpAgaphalANaM yathA kimpAkaphalAnAM pariNAmo na suMdaro / pariNAmo na sundaraH / evaM bhuttANa bhogANaM evaM bhuktAnAM bhogAnAM pariNAmo na suMdaro // pariNAmo na sundaraH / / 17. "je rIte kipAka-phaLa15 khAvAnuM pariNAma suMdara nathI hotuM tevI ja rIte bhogavelA bhogonuM pariNAma paNa suMdara nathI hotuM. 18.addhANaM jo mahaMtaM tu adhvAnaM yo mahAntaM tu apAheo pavajjaI / apAtheyaH pravrajati / gacchaMto so duhI hoI gacchan sa duHkhI bhavati chuhAtaNhAe pIDio // kSudhAtRSNayA pIDitaH / / 18. "je manuSya lAMbo mArga pakaDe che ane sAthe bhAtuM leto nathI, te bhUkha ane tarasathI pIDita thaIne jatAM-jatAM duHkhI thAya che. 19.evaM dhamma akAUNaM evaM dharmamakRtvA jo gacchai paraM bhavaM / yo gacchati paraM bhavam / gacchaMto so duhI hoi gacchan sa duHkhI bhavati vAhIrogehiM pIDio // vyAdhirogaiH pIDitaH // 19. 'e ja rIte je manuSya dharma karyA vinA parabhavamAM jAya che te vyAdhi ane rogo vaDe pIDita thaI jIvana-yApana urato dubhI thAyache. 20. "je manuSya lAMbo mArga pakaDe che, paraMtu mAtA sAthe, te bhUkha-tarasathI rahita banI cAlato sukhI thAya che. 20.addhANaM jo mahaMtaM tu adhvAnaM yo mahAntaM tu sapAheo pavajjaI / sapAtheyaH prvrjti| gacchaMto so suhI hoi gacchan sa sukhI bhavati chuhAtahAvivajjio // kSudhAtRSNAvivarjitaH / / 21.evaM dhamma pi kAUNaM evaM dharmamapi kRtvA jo gacchai paraM bhavaM / yo gacchati paraM bhavam / gacchaMto so suhI hoi gacchan sa sukhI bhavati appakamme aveyaNe // alpakarmA'vedanaH / 21. "e ja rIte je manuSya dharmanI ArAdhanA karI parabhavamAM jAya che, te alpa karmavALo ane vedanArahita banIne vana-yApana 2to. sujIthAya che.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhaNANi 470 adhyayana 19H zloka 22-29 22.jahA gehe palittammi yathA gehe pradIpte tassa gehassa jo pahU / tasya gehasya yaH prabhuH / sArabhaMDANi nINei sArabhANDAni gamayati asAraM avaujAi // asAramapojjhati // 22. jevI rIte gharamAM Aga lAge tyAre te gharano svAmI mUlyavAna vastuo gharamAMthI kADhI le che ane mUlyahIna vastuo tyAM ja choDI de che; 23.evaM loe palittammi evaM loke pradIpte jarAe maraNeNa ya / jarayA maraNena ca / appANaM tAraissAmi AtmAnaM tArayiSyAmi tubbhohiM aNumannio / / yuSmAbhiranumataH / / 23. 'tevI ja rIte A loka jarA ane mRtyu vaDe prajavalita thaI rahyo che. huM ApanI AjJA meLavI temAMthI potAnI jAtane bahAra kADhIza.' 24.taM bitammApiyaro taM brUto'mbApitarau sAmaNNaM putta ! duccaraM / zrAmaNyaM putra ! duzcaram / guNANaM tu sahassAiM guNAnAM tu sahasrANi dhAreyavvAiM bhikkhuNo // dhArayitavyAni bhikSoH / / 24.mAtA-pitAe tene kahyuM-'putra ! zramaNyanuM AcaraNa atyaMta kaThina che. bhikSue hajAro guNodhAraNa karavA 5. che. 25.samayA savvabhUesu samatA sarvabhUteSu sattumittesu vA jage / zatrumitreSu vA jagati / pANAivAyaviraI prANAtipAtaviratiH jAvajjIvAe dukkarA // yAvajjIvaM duSkarA // 25. vizvanA zatru ane mitra badhA jIvo pratye samabhAva rAkhavo ane yojajIvana prANAtipAtanI virati karavI khUba kaThaNa kArya che. 26.niccakAla'ppakatteNaM nityakAlApramattena masAvAyavivajjaNaM / mRSAvAdavivarjanam / bhAsiyavvaM hiyaM saccaM bhASitavyaM hitaM satyaM niccAutteNa dukkaraM // nityAyuktena duSkaram // 26. 'sadA apramatta rahI mRSAvAdano tyAga karavo ane satata sAvadhAna rahI hitakArI satya-vacana bolavAM te ghaNuM agharuM kArya che. 27. daMtasohaNamAissa dantazodhanamAtrasya adattassa vivajjaNaM / adattasya vivarjanam / aNavajjesaNijjassa anavadyaiSaNIyasya geNhaNA avi dukkaraM // grahaNamapi duSkaram / / 27. 'dAtaNano TUkaDo paNa vagara Ape na levo ane evI ApelI vastu paNa te ja levI ke je anavadya ane meSIya hoya- bhusa macha. 28.viraI abaMbhace rassa viratirabrahmacaryasya kAmabhogarasannaNA / kAmabhogarasajJena / uggaM mahavvayaM baMbha ugrI mahAvrataM brahma dhAreyavvaM sudukkaraM // dhArayitavyaM suduSkaram / / 28. 'kAma-bhogano rasa jANanAra vyakti mATe abrahmacaryanI virati karavI ane ugra brahmacarya vrata dhAraNa karavuM ghaNuM 589 Arya che.18 29. dhaNadhannapesavaggesu dhanadhAnyapreSyavargeSu pariggahavivajjaNaM / parigrahavivarjanam / savvAraMbhapariccAo sarvArambhaparityAgaH nimmamattaM sudukkaraM // nirmamatvaM suduSkaram / / 29 'dhana-dhAnya19 ane dAsa varganA parigrahaNano tyAga karavo, badhA AraMbha (dravyanI utpattinA vyApAro) ane mamatvano tyAga karavo khUba ja kaThaNa kArya che.
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 471 adhyayana 18 : 9405 30-39 30.cauvvihe vi AhAre caturvidhe'pyAhAre rAI bhoyaNavajjaNA / rAtribhojanavarjanam / sannihIsaMcao ceva sannidhisaMcayazcaiva vajjeyavvo sudukkaro // varjayitavyaH suduSkaraH / / 30. "caturvidha AhAra rAtamAM khAvAno tyAga karavo tathA saMnidhi ane saMcayano tyAga karavo khUba ja kaThaNa kArya 31.chuhA taNhA ya sIuNhaM kSudhA tRSA ca zItoSNaM daMsamasagaveyaNA / dNshmshkvednaa| akkosA dukkhasejjA ya AkrozA duHkhazayyA ca taNaphAsA jallameva ya // tRNasparzA 'jalla' meva ca // u1. bhUpa, tarasa, 631, garabhI, sajane bha7ro-4, Akroza-vacana, kaSTaprada upAzraya, ghAsanuM pAtharaNuM, bhesa, 32.tAlaNA tajjaNA ceva tADanA tarjanA caiva vahabaMdhaparIsahA / vadhabandhI priisshau| dukkhaM bhikkhAyariyA duHkhaM bhikSAcaryA jAyaNA ya alAbhayA / / yAcanA cAlAbhatA // 32. 'tAuna, taIna, 15, dhananu 51, bhikSA-yaryA, yAcanA ane alAbha-A badhAMne sahana karavAM khUba ja kaThaNa kArya che. 33.kAvoyA jA imA vittI kApotI yeyaM vRttiH kesaloo ya dAruNo / kezalocazca dAruNaH / dukkhaM baMbhavayaM ghoraM duHkhaM brahmavrataM ghoraM dhAreuM a mahappaNo // dhArayituM ca mahAtmanaH / / 33.mA potI-vRtti (bhUta24vI hopanIra vRtti), dAruNa keza-loca ane ghora brahmacarya dhAraNa karavAnuM hoya che. 14 te mahAna AtmAo mATe paNa duSkara che. 34.suhoio tuma puttA ! / sukhocitastvaM putra ! sakumAlo sumajjio / sukumArazca sumjjitH|| na hu sI pabhU tumaM puttA ! na khalu asi prabhustvaM putra ! sAmaNNamaNupAliuM // zrAmaNyamanupAlayitum // u4.'putra! tuM supabhogavA mATe yogyache, subhArache, svaccha rahenAro che. 25 putra ! tuM zramaNyanuM pAlana karavA samartha nathI. 35.jAvajjIvamavissAmo yAvajjIvamavizrAmaH guNANaM tu mahAbharo / guNAnAM tu mahAbharaH / guruo lohabhAro vva guruko lohabhAra iva jo puttA ! hoi duvvaho // yaH putra ! bhavati durvahaH // 35. "putra! zramaNyamAM jIvanabhara vizrAma nathI. e guNono mahAna bhAra che. bhAre bharakhama loDhAnA bhAranI jema teno bhAra upADavo khUba kaThaNa che. 36.AgAse gaMgasou vva AkAze gaGgAsrota iva paDisoo vva dattaro / pratisrota iva dustaraH / bAhAhiM sAgaro ceva bAhubhyAM sAgarazceva tariyavvo guNoyahI // taritavyo guNodadhiH / 36. "AkAzagaMgAnA srota, pratisrota ane bhujAo vaDe sAgarane taravAnuM jema kaThina kArya che tevI ja rIte guNodadhi-saMyamane taravAnuM kArya kaThaNa che. 37. "saMyama retInA koLiyAnI mAphaka svAdarahita che. tapanuM AcaraNa talavAranI dhAra para cAlavA jevuM che. 37.vAluyAkavale ceva vAlukAkavalazcaiva nirassAe u saMjame / nirAsvAdastu saMyamaH / asidhArAgamaNaM ceva asidhArAgamanaM ceva dukkaraM cariuM tavo // duSkaraM carituM tapaH //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhakyaNANi 472 adhyayana 19: zloka 38-45 38.ahIvegaMtadiTThIe caritte putta ! duccare / javA lohamayA ceva cAve yavvA sudukkaraM // ahirivaikAntadRSTika: cAritraM putra ! duzcaram / yavA lohamayAzcaiva carvayitavyA suduSkaram / / 38. 'putra ! sA5 vI te gASTiyA yA cha, tevI rIte ekAgra dRSTie cAritranuM pAlana karavuM khUba ja kaThaNa kArya che. loDhAnA java cAvavA jema kaThaNa che, tema ja cAritranuM pAlana kaThaNa che. 39.jahA aggisihA dittA yathAgnizikhA dItA pAuM hoi sudukkaraM / pAtuM bhavati suduSkaram / taha dukkaraM kareuM je tathA duSkaraM kartuM 'je' tAruNNe samaNattaNaM // tAruNye zramaNatvam // 39 jevI rIte agnizikhAne pIvAnuM atyaMta kaThaNa kArya che tevI ja rIte yauvanamAM zramaNa dharmanuM pAlana karavuM kaThaNa che. 40.jahA dukkhaM bhareuM je yathA duHkhaM bhartuM 'je' / hoi vAyassa kotthlo| bhavati vAtasya 'kotthalo' / tahA dukkhaM kareU je tathA duSkaraM kartuM 'je' kIveNaM samaNattaNaM // klIbena zramaNatvam / / 40. "jevI rIte vastranA kothaLAne havAthI bharI devo kaThaNa kArya che tevI ja rIte tattvahIna vyakti mATe zramaNa dharmanuM pAlana karavuM kaThaNa kArya che. 41.jahA tulAe tole uM yathA tulayA tolayituM dukaraM maMdaro girI / duSkaraM mandaro giriH / tahA nihuyaM nIsaMka tathA nibhRtaM niHzavaM dukkaraM samaNattaNaM // duSkaraM zramaNatvam / / 41. "jevI rIte merU parvatane trAjavA vaDe toLavo khuba agharuM kAma che tevI ja rIte nizcaLa ane nirbhaya bhAve zramaNa dharmanuM pAlana karavuM ghaNuM ja muzkela kAma che. 42.jahA dukaraM tahA dukkaraM bhuyAhiM tariDaM yathA bhujAbhyAM tarituM rayaNAgaro / duSkaraM ratnAkaraH / aNuvasaMteNa tathA'nupazAntena damasAgaro // duSkaraM damasAgaraH // 42. "jevI rIte samudrane hAtha vaDe taravo ghaNuM ja agharuM kAma che tevI ja rIte upazamahIna vyakti mATe damarUpI samudrane taravo ghaNuM ja agharuM kAma che. 43.bhuja mANussae bhoge bhuDkSva mAnuSyakAn bhogAn paMcalakkhaNae tumaM / paMcalakSaNakAn tvam / bhuttabhogI tao jAyA ! bhuktabhogI tato jAta ! pacchA dhamma carissasi // pazcAd dharma careH // 43. "putra ! tuM manuSya-saMbaMdhI pAMca IndriyonA bhogone bhogava, pachI bhuktabhogI banI muni-dharmanuM AcaraNa 324.' 44.taM khitammApiyaro tad brato ambApitarau evameyaM jahA phuDaM / evametad yathAsphuTam / iha loe nippivAsassa iha loke niSpipAsasya nasthi kiMci vi dukkaraM // nAsti kiMcidapi duSkaram / / 44.mR||o - 'bhAtA-pitA ! 4 mA prayuM te yogya che. paraMtu je vyaktinI aihika sukhonI tarasa marI gaI che temane mATe kaMIpaNa duSkara nathI. 45.sArIramANasA ceva zArIramAnasyazcaiva veyaNAo aNaMtaso / vedanAstu anantazaH / mae soDhAo bhImAo mayA soDhA bhImA: asaI dukkhabhayANi ya / asakRd duHkhabhayAni ca / / 45. "meM bhayaMkara zArIrika ane mAnasika vedanAo anaMta vAra sahana karI che ane aneka vAra duHkha ane bhayano anubhava karyo che.
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 46. jarAmaraNakaMtAre cAuraMte bhayAgare mae soDhANi bhImANi jammANi maraNANi ya // 47. jahA ihaM agaNI unho ettoNaMtaguNe tahiM 1 naraesu veyaNA upahA assAyA veDyA mae // 48. jahA imaM ihaM sIyaM ettoNaMtaguNaM tahiM ' naraesu veyaNA sIyA assAyA veDyA mae // 1 1 49. kaMda to kaMdukuMbhIsu upAo ahosiro yAsaNe jalaM tammi pakkapuvvo anaMtaso // 50. mahAdavaggisaMkAse marummi vairavAlue 1 kalaMbavAluyAe ya dapuvvo anaMtaso // 51. rasaMto kaMdukuMbhIsu uDUM baddho abaMdhavo / karavattakarayAI hiM chinnapuvvo anaMtaso // 52. aitikkhakaMTagAiNNe tuMge siMbalipAyave / kheviyaM pAsabaddheNaM kaDDhoDDAhiM dukkaraM // 53. mahAjaM tesu ucchU vA ArasaMto subheravaM 1 pIlio mi sakammehiM / pAvakammo aNaMtaso // jarAmaraNakAntAre caturante bhayAkare / mayA soDhAni bhaumAni janmAni maraNAni ca // yathehAgniruSNaH ito'nantaguNastatra / narakeSu vedanA uSNA asAtA veditA mayA / yathedamiha zItam ito'nantaguNaM tatra / narakeSu vedanA zItA asAtA veditA mayA // krandan kandukumbhISu UrdhvapAdo'dhaHzirAH / hutAzanejvalati pakkapUrvo'nantazaH // mahAdavAgnisaMkAze marau vajravAlukAyAm / kadambavAlukAyAM ca dagdhapUrvo'nantazaH // rasan kandukumbhISu Urdhva baddho'bAndhavaH / karapatrakrakacAdibhiH chatrapUrvo'nantazaH // 473 atitIkSNakaNTakAkIrNe tuMge zAlmalipAdape / kSepitaM pAzabaddhena karSApakarSaiH duSkaram // mahAyantreSvikSuriva Arasan subhairavam / pIDito'smi svakarmabhiH pApakarmA'nantazaH // adhyayana 19 : zloka 46-53 46.'meM cAra aMtavALA" ane bhayanI khANarUpa janmamaraNa rUpI jaMgalamAM bhayaMkara janma-maraNo sahana che. 47. 'ThevI rIte nahIM agni usa che, tenAthI anaMtagaNI adhika duHkhamaya uSNa-vedanA tyAM narakamAM meM sahana karI che.ra 48.'jevI ahIM ThaMDI che, tenAthI anaMtagaNI adhika duHkhamaya zIta-vedanA tyAM narakamAM meM sahana karI che. 49.'pakAvavAnA pAtramAM, saLagatA agnimAM paga UMcA ane mAthu nIcuM evI rIte AkraMda karatAM mane anaMtavAra pakAvavAmAM Avyo che. 50. 'mahA davAgni tathA marU deza ane vajavAlukA jevI kadaMba nadInI retImAM 5 mane anaMtavAra saLagAvavAmAM Avyo che. 51. 'huM pAka-pAtramAM 2kSaNarahita banI AkraMda karatokarato UMce baMdhAyo chuM tathA karavata ane ArA vagere vaDe anaMtavAra kapAyo chuM. 6 52.'atyaMta tIkSNa kAMTAvALA, UMcA zAlmali vRkSa para pAzathI bAMdhI Ama-tema kheMcI asahya vedanA vaDe mane khinna karavAmAM Avyo che. 53.'pApakarmI evo huM ati bhayaMkara AkraMda karato potAnAM ja karmo dvArA mahAyaMtromAM zeraDInI mAphaka anaMtavAra pIlAyo chuM.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 474 adhyayana 19: zloka 54-61 54.kUvaMto kolasuNaehiM kUjan kolazunakaiH sAme hiM sabale hi ya / zyAmaiH zabalaizca / pADio phAlio chinno pAtitaH sphATita: chintraH vippharato aNegaso // vispharananekazaH / / 54."Ama-tema bhAgatAM ane AkraMda karatAM mane kALA ane kAbaracItarAM suvara ane kUtarAoe anekavAra 57'yo, yojane adhyo cha.38 55.asIhi ayasivaNNAhiM asibhiratasIvarNAbhiH bhallIhi paTTisehi ya / bhallIbhiH paTTizaizca / chinno bhinno vibhinno ya chino bhinno vibhinnazca oiNNo pAvakammuNA / / avatIrNaH pApakarmaNA / / 55. 'pApakarmo vaDe narakamAM avatarelo huM aLasInA phUlo jevA nIla raMganI talavAro, bhAlA ane lohadaMDo vaDe chedAyo, bhedAyo ane nAnA-nAnA TukaDAomAM vibhAjita karAyo chuM. 56.avaso loharahe jutto avazo loharathe yuktaH jalaMte samilAjue / jvalati smilaayute| coio tottajuttehiM coditastotrayoktraiH rojjho vA jaha pADio // rojjho' vA yathA patitaH / / 56. 'yuga-kIlaka (dhUsarInA kANAmAM nAkhavAmAM AvatA lAkaDAnA khIlA) yukta saLagatA loharathamAM paravaza banelA mane jotaravAmAM Avyo, cAbuka ane rAza vaDeva haMkAravAmAM Avyo tathA rojhanI mAphaka jamIna upara pachADavAmAM Avyo chuM. 57.huyAsaNe jalaMtammi hutAzane jvalati ciyAsu mahiso viva / citAsu mahiSa iva / daDro pakko ya avaso dagdhaH pakvazcAvazaH * pAvakamme hi pAvio // pApakarmabhiH pApikaH // 57. 'pApakarmothI gherAyelo ane paravaza thayelo huM pADAnI mAphaka agninI saLagatI citAomAM saLagAvAyo ane pakAvAyo chuM. 58.balA saMDAsatuMDehiM balAt saMdaMzatuNDaiH lohatuMDehi pakkhihiM / lohatuNDaiH pakSibhiH / vilutto vilavaMto haM vilupto vilapannahaM DhaMkagiddhehiNaMtaso // dhvaMkSagadhairanantazaH // 58. "sANasI jevI cAMcavALA ane loDhA jevI kaThora cAMcavALA DhaMka* ane gIdha pakSIo" vaDe, vilApa karato evo huM baLajabarIpUrvaka anaMtavAra TholAyo chuM. 59.taNhAkilaMto dhAvaMto tRSNAklAnto dhAvan patto veyaraNi nadi / prApto vaitaraNI nadIm / jalaM pAhiM ti citaMto jalaM pAsyAmIti cintayan kharadhArAhiM vivArao // kSaradhArAbhirvipAditaH // 59. 'tarasathI pIDita thaIne doDato huM vaitaraNI nadI upara pahoMcyo. pANI pIza-ema vicArI rahyo hato, eTalAmAM charAnI dhArathI cIravAmAM Avyo. 60.2bhIthI saMta masi-patra mahAnamA gayo. tyA paDatAM talavAra jevA tIkSNa patro vaDe anekavAra cheDAyo 60.uNhAbhitatto saMpatto uSNAbhitaptaH saMprApta: asipattaM mahAvaNaM / asipatraM mahAvanam / asipattehiM paDaMtehiM asipatraiH patadbhiH chinnapuvvo aNegaso // chinnapUrvo'nekazaH / / 61.muggarehiM musaMDhIhiM mudgaraiH 'musuMDhIhiM' sUle hiM musale hi ya / zUlairmusalaizca / gayAsaM bhaggagattehiM gatAzaM bhagnagAtraiH pattaM dukkhaM aNaMtaso // prAptaM duHkhamanantazaH / / 61. bhurI, bhusuMDImA 47, zUgo bhane musako paDe rakSaNahIna dazAmAM mArA zarIrano chuMdo karI nAkhavAmAM Avyo-A rIte huM anaMtavAra du:khI thayo chuM.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya tikkhadhArehiM 62. khurehiM churiyAhiM kappaNIhi ya / kappio phAlio chinno ukkatto ya aNegaso // kUDajAle hiM mio vA avaso ahaM / vAhio baddharuddho a bahu so ceva vivAio // 63.pAsehiM 64. gale hiM magarajAlehiM maccho vA avaso ahaM / ullio phAlio gahio mArio ya aNaMtaso // jAle hiM leppAhiM sauNo viva / gahio laggo baddho ya mArio ya aNaMtaso // 65. vIdaM sahi 66. kuhADapharasumAIhiM vaDDhaIhiM dumo viva / kuTTio phAlio chinno tacchio ya aNaMtaso || 67. caveDamuTTimAI kammArehiM ayaM piva / tADio kuTTiyo bhinno cuNNio ya anaMtaso // 68. tattAI taMbalo hAI tayAI sIsayANi ya / pAio kalakalaM tAI ArasaMto subheravaM 11 69. tuhaM piyAI maMsAI khaMDAI solagANi ya / khAvio mi samaM sAI agviNNAI Negaso // kSuraiH tIkSNadhArai: kSurikAbhiH kalpanIbhizca / kalpita: pATitarichana: utkRtta cAnekazaH // pAzaiH kUTajAlaiH mRga iva avazo'ham / vAhito baddharuddhazca huzcaiva vipAditaH // galairmakarajAlaiH matsya iva avazo'ham / ullikhita: pATito gRhIta: mAritazcA'nantazaH // vidaMzakairjAlaiH lepaiH zakuna iva / gRhIto lagno baddhazca mAritazcA'nantazaH // 475 kuThAraparazvAdibhiH vardhakibhidruma iva / kuTTita: pATitazcitra: takSitazcA'nantazaH // capeTAmuSTyAdibhiH karmA rai raya iva / tADita: kuTTito bhinnaH cUrNitazcA'nantazaH // taptAni tAmralohAni trapukAni sIsakAni ca / pAyitaH kalakalAyamAnAni Arasan subhairavam // tava priyANi mAMsAni khaNDAni zUlyakAni ca / khAdito'smi svamAMsAni agnivarNAnyanekazaH // adhyayana 19 : zloka 62-69 62.'teja dhAravALA charA, charIo ane kAtarothI huM anekavAra kapAyo chuM, phaDAyo chuM, chedAyo chuM tathA mArI cAmaDI utArI levAI che. 63.'pAzo tathA phUTajALo vaDe mRganI mAphaka paravaza banelo huM anekavAra ThagAyo chuM, baMdhAyo chuM, ruMdhAyo chuM ane mAryo gayo chuM. 64.'mAchalI pakaDavAnAM kAMTAM ane magarane pakaDavAnI jALa dvArA mAchalAnI mAphaka paravaza banelo huM anaMtavAra thAyo, iDAyo, paDaDAyo bhane mAryo gayo chaM. 65.'bAja pakSIo, jALo ane vajralepo dvArA pakSInI mAphaka huM anaMtavAra pakaDAyo, coMTADAyo, baMdhAyo ane mAryo gayo chuM. 66.'suthAra dvArA vRkSanI mAphaka kuhADI ane parazu vagere vaDe anaMtavAra kuTAyo, phaDAyo, kapAyo ane cholAyo 67.'luhAra dvArA'" loDhAnI mAphaka ghaNa ane eraNa vaDe anaMtavAra TIpAyo, kuTAyo, bhedAyo ane cUrecUrA durAyo chaM. 68. 'bhayaMkara AkraMda karatA mane garama ane phaLaphaLatuM tAMbu, loDhuM, ane sIsuM pIvaDAvAyuM che. 69.'tane TUkaDAM kareluM ane zULamAM khosIne pakAveluM mAMsa priya hatuM--Ama yAda apAvIne mArA zarIranuM mAMsa kApI agni jevuM lAlacoLa karI mane khavaDAvAyuM che.
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 476 adhyayana 18 : 70-77 70.tuhaM piyA surA sIhU tava priyA surA sIdhuH merao ya mahUNi ya / merakazca madhUni ca / pAio mi jalaMtIo pAyito'smi jvalantIH vasAo ruhirANi ya // vasA rudhirANi ca // 70. tane su2!, sAdhu, bhaireya bhane madhu-2mA mahilA priya hatI-AvI yAda apAvI mane saLagatI carabI ane rudhira pIvaDAvAyAM che. 71. 'sadA bhayabhIta, saMtrasta, duHkhita ane vyathita rUpamAM rahetAM-rahetAM parama duHkhamaya vedanAno meM anubhava karyo 71.niccaM bhIeNa tattheNa nityaM bhItena trastena duhieNa vahieNa ya / duHkhitena vyathitena ca / paramA duhasaMbaddhA paramA duHkhasaMbaddhA veyaNA veiyA mae // vedanA veditA mayA // 72. 'tIvra, yaMDa, pragADha, gho245, atyaMta du:saha, bhIma ane atyaMta bhayaMkara vedanAono meM narakalAkamAM 72.tivvacaMDappagADhAo tIvracaNDapragADhAH ghorAo aidussahA / ghorA atidussahAH / mahabbhayAo bhImAo mahAbhayA bhImA: naraesu veiyA mae // narakeSu veditA mayA // anubhava karyo che. 73. 'bhAtA-pitA! bhanuSya-dobhAvI vehanA tenAthI anaMtagaNa adhika du:kha denArI vedanA naraka-lokamAM 73.jArisA mANuse loe yAdRzyo mAnuSe loke tAyA ! dIsaMti veyaNA / tAta ! dRzyante vedanAH / etto aNaMtaguNiyA ito'nantaguNitA: naraesu dukkhaveyaNA // narakeSu duHkhavedanAH / / 74.savvabhavesu assAyA sarvabhaveSvasAtA veyaNA veiyA mae / vedanA veditA myaa| nimesaMtaramittaM pi nimeSAntaramAtramapi jaM sAyA nasthi veyaNA // yat sAtA nAsti vedanA // 74, "meM badhA janmomAM duHkhamaya vedanAno anubhava karyo che. tyAM eka palakArAnuM aMtara paDe eTalI paNa sukhamaya pehanA nathI.150 75.taM timmApiyaro taM brUto'mbApitarau chaMdeNaM putta ! pavvayA / chandasA putra ! pravraja / navaraM puNa sAmaNNe 'navaraM' punaH zrAmaNye dukkhaM nippaDikammayA // duHkhaM niSpratikarmatA // 75.mAtA-pitAe tene kahyuM- he putra! tArI IcchA che to pravrajita thaI jA. paraMtu zramaNa banyA pachI rogonI cikitsA karAvAtI nathI.51 e keTalo kaThaNa mArga che. (me che?) 76.so biMtammApiyaro ! sa brUte'mbApitarau ! evameyaM jahAphuDaM / evametad yathAsphuTam / paDikammaM ko kuNaI pratikarma kaH karoti arapaNe miyapakkhiNaM ? // araNye mRgapakSiNAm ? // 76.to hyu- mAtA-pitA ! mApe 4 te 4.4 che. paraMtu jaMgalamAM rahenArAM haraNapara ane pakSIonI cikitsA koNa kare che?53 77.egabhUo araNe vA ekabhUto'raNye vA jahA u caraI migo / yathA tu carati mRgaH / evaM dhamma carissAmi evaM dharmaM cariSyAmi saMjameNa taveNa ya // saMyamena tapasA ca // 77. jevI rIte jaMgalamAM haraNa ekaluM vicare che, tevI ja rIte huM paNa saMyama ane tapa sAthe ekAkIbhAva prApta karI dharmanuM AcaraNa karIza.'
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 477 adhyayana 19: zloka 78-85 78.jayA migassa AyaMko yathA mRgasyAtaGkaH mahAraNammi jAyaI / mahAraNye jAyate / acchaMtaM rukkhamUlammi tiSThantaM rUkSamUle ko NaM tAhe tigicchaI ? // ka enaM tadA cikitsati ? // 78. 'jyAre mahAvanamAM haraNanA zarIramAM AtaMka-roga utpanna thAya che tyAre koI vRkSa taLe beThelAM te haraNanI cikitsA koNa kare che ? 79. auratene jIpa mApecha? oetene sumana pUche ? etene bhAvA-bhAvA mATemona-pAnasAvImA 79.ko vA se osahaM deI? ko vA tasmai auSadhaM datte? ko vA se pucchaI saha? / ko vA tasya pRcchati sukham ? ko se bhattaM ca pANaM ca kastasmai bhaktaM ca pAnaM ca Aharita paNAmae ? // AhRtyA'rpayet ? // cha?55 80.jayA ya se suhI hoi yadA ca sa sukhI bhavati tayA gacchar3a goyaraM / tadA gacchati gocaram / bhattapANassa aTThAe bhaktapAnasyA'rthAya vallarANi sarANi ya // vallarANi sarAMsi ca / / 80.yAte. svastha thAya chatyAre goyaramA yacha. khAvA-pIvA mATe latA-nikuMja ane jaLAzayomAM zraya che. 81. 'latA-nikuMjo ane jaLAzayomAM khAI-pIne te mRgacaryA (kUdakA) vaDe mRgacaryA (svataMtra vihAra) mATe cAlyuM jAya 81.khAittA pANiyaM pAuM khAditvA pAnIyaM pItvA vallarehiM sarehi vA / vallareSu sarassu vA / migacAriyaM carittANaM mRgacArikAM caritvA gacchaI migacAriyaM // gacchati mRgacArikAm / / 82.evaM samuTThio bhikkhU evaM samutthito bhikSuH evameva aNegao / evamevA'nekagaH / migacAriyaM carittANaM mRgacArikAM caritvA uDDe pakkamaI disaM // UdhvAM prakrAmati dizam / / 82 'e ja rIte saMyamane mATe taiyAra thayelo bhikSu svataMtra vihAra " karato-karato mRgacaryAnuM AcaraNa karI UMcI hizA-mokSamA yAtyoya che. 83.jahA mige ega aNegacArI yathA maga eko'nekacArI aNegavAse dhuvagoyare ya / anekavAso dhruvagocarazca / evaM muNI goyariyaM pavitu evaM munirgocaryAM praviSTaH no hIlae no vi ya khisejjaa|| no hIlayeno api ca khisayet // 83. 'je rIte haraNa ekaluM aneka sthAnomAM bhojana-pAna lenAra, aneka sthAnomAM rahenAra ane gocara vaDe ja jIvana-yApana karanAra hoya che, tevI ja rIte gocarapraviSTa muni jayAre bhikSA mATe jAya che tyAre koInI paNa avajJA ke niMdA karato nathI. 84.migacAriyaM carissAmi magacArikAM cariSyAmi evaM puttA ! jahAsuhaM / evaM putra ! yathAsukham / ammaapiuuhinnunnnnaao| ambApitRbhyAmanujJAta: jahAi uvahiM tao // jahAtyupadhi tataH / / 84. (bhRgAputra dhu-) huM bhRgayAnu mAya29 4212..' (mAtA-pitA yu-) putra ! ma tane supathAya tema kara.' e rIte mAtA-pitAnI anumati meLavIne upadhi choDI rahyo che. 85.miyacAriyaM carissAmi magacArikAM cariSyAmi savvadukkhavimokkhaNi / sarvaduHkhavimokSaNIm / tubbhehiM ammaNuNNAo yuvAbhyAmamba ! anujJAta: gaccha putta ! jahAsuhaM // gaccha putra ! yathAsukham / / 85. 'huM tamArI anumati meLavIne badhA duHkhomAMthI mukti bhAvanA2 bhRgayAnu mAya25 rIza.' (mAtApitA dhu-) 'putra! ma tane supa thAya tema 42.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 478 adhyayana 19: zloka 86-93 86.evaM so ammApiyaro evaM so'mbApitarau aNumANittANa bahuvihaM / anumAnya bahuvidham / mamattaM chiMdaI tAhe mamatvaM chinatti tadA mahAnAgo vva kaMcuyaM // mahAnAga iva kaMcukam // 86 e rIte vividha upAyo vaDe te mAtA-pitAne anumati mATe rAjI karI mamatvanuM chedana karI rahyo che, jevI rIte koI mahAnAga kAMcaLInuM chedana kare che. 87.iDi vittaM ca mitte ya Rddhi vittaM ca mitrANi ca pattadAraM ca nAyao / putradArAMzca jJAtIn / reNuyaM va paDe laggaM reNukamiva paTe lAnaM niddhaNittANa niggao // nidhya nirgataH / / 87.ddhi, dhana, mitra, putra, 5sa ane zAlinIne 45.31. para lAgelI dhULanI mAphaka jhATakIne te nIkaLI gayopravrajita thaI gayo. 88.paMcamahavvayajutto paJcamahAvratayuktaH paMcasamio tiguttigutto y| paJcasamitastriguptiguptazca / sabbhitarabAhirao sAbhyantarabAhye tavo kammaMsi ujjuo // tapaHkarmaNi udyutaH / 8.te pAya mAnatothI yusta, pAMya samitimovaDesabhita, traNa guptio vaDe gupta, AMtarika ane bAhya tapazcaryAmAM tatpara 89.nimmamo nirahaMkAro nirmamo nirahaMkAraH nissaMgo cattagAravo / nissaGgastyaktagauravaH / samo ya savvabhUesu samazca sarvabhUteSu tasesu thAvaresu ya // baseSu sthAvareSu ca // 89.mamatvarahita, ahaMkArarahita, nirlepa, gauravano tyAga karanAra, trasa ane sthAvara badhA jIvomAM samabhAva rAkhanAra 80.sAma-dAma, supa-65,0vana-bha29, nihA prazaMsA, mAna-apamAnamAM sama rahenAra 90.lAbhAlAbhe suhe dukkhe lAbhAlAbhe sukhe duHkhe jIvie maraNe tahA / jIvite maraNe tathA / samo niMdApasaMsAsu samo nindAprazaMsayoH tahA mANAvamANao // tathA mAnApamAnayoH / 81.gaurava, pAya, 4, zalya, maya, hAsya ane zo.4thI. nivRtta, nidAna ane baMdhanathI rahita 91.gAravesu kasAesu gauravebhyaH kaSAyebhyaH daMDasallabhaesu ya / daNDazalyabhayebhyazca / niyatto hAsasogAo nivRtto hAsazokAt aniyANo abaMdhaNo / anidAno'bandhanaH // 92.aNissio ihaM loe anizrita iha loke paraloe aNissio / paraloke'nizritaH / vAsIcaMdaNakappo ya / vAsIcandanakalpazca asaNe aNasaNe tahA // azane'nazane tathA / 92.Ihaloka ane paralokamAM anAsakta, vAMsalAthI kapAtAM ke caMdana lagAvAtAMra tathA AhAra maLe ke na maLe te bAbatamAM sama rahenAra 93.appasatthehiM dArehiM aprazastebhyo dArebhyaH savvao pihiyAsave / sarvataH pihitaasrvH| ajjhappajjhANajogehiM adhyAtmadhyAnayogaH pasatthadamasAsaNe // prazastadamazAsanaH // 93.aprazasta dvArothI AvanArA karma-pudgalono sarvataH nirodha karanAra, adhyAtma-dhyAnayoga vaDe prazasta ane upazamapradhAna zAsanamAM rahenAro banyo.
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 1 94. evaM nANeNa caraNeNa daMsaNeNa taveNa ya bhAvaNAhi ya suddhAhiM sammaM bhAvettu appayaM // / 95. bahuyANi u vAsANi bahukAni tu varSANi sAmaNNamaNu pAliyA mAsieNa u bhatteNa siddhi patto aNuttaraM // 96. evaM karaMti saMbuddhA paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyati bhogesu miyAputte jahA risI // 97. mahApabhAvassa mahAjasassa miyAiputtassa nisamma bhAsiyaM / tavappahANaM cariyaM ca uttamaM gar3apahANaM ca tilogavissuyaM // 98. viyANiyA dukkhavivaddhaNaM dhaNaM mamattabaMdhaM ca mahabbhayAvahaM / suhAvahaM dhammadhuraM aNuttaraM dhAreha nivvANaguNAvahaM mahaM // -tti bemi // evaM jJAnena caraNena darzanena tapasA ca / bhAvanAbhizca zuddhAbhiH samyag bhAvayitvA''tmakam // 478 zrAmaNyamanupAlaya / mAsikena tu bhaktena siddhi prApto'nuttarAm // evaM kurvanti saMbuddhAH paNDitAH pravicakSaNAH / vinivartante bhogebhya mRgAputro yathA RSiH // mahAprabhAvasya mahAyazasaH mRgAyAH putrasya nizamya bhASitam / tapaH pradhAnaM caritaM cottamaM pradhAnagatiM ca trilokavizrutAm // vijJAya duHkhavivardhanaM dhanaM mamatvabandhaM ca mahAbhayAvaham / sukhAvahAM dharmadhurAmanuttarAM dhAraya nirvANaguNAvahAM mahatIm // - iti bravImi / adhyayana 19 : zloka 94-98 94.A rIte jJAna, cAritra, tapa ane vizuddha bhAvanAo dvArA AtmAne sArI peThe bhAvita karIne 95.ghaNAM varSo sudhI zramaNa dharmanuM pAlana karI, aMtamAM eka mahinAnuM anazana karI te anuttara siddhi--mokSane prApta thayo.. 96.saMbuddha, paMDita ane pravicakSaNa jeo hoya che teo Ama kare che. teo bhogomAMthI evI rIte nivRtta thAya che jevI rIte mRgAputra RSi thayA hatA. 87. malA prabhAvazANI, mahAna yazasvI mRgAputra sthana, tapapradhAna uttama AcaraNa ane triloka-vizruta pradhAnagti (mokSa) ne sAMNIneTa 98.dhanane duHkha vadhAranAruM ane mamatAnA baMdhanane mahA bhayaMkara jANIne sukha ApanArI, anuttara nirvANanA guNo prApta karAvanArI, mahAna dharmanI dhurAne dhAraNa 5. --ema huM kahuM chuM.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 19H mRgAputrIya 1. kAnana ane udyAna (AgapunA) kAnana te kahevAya che jyAM moTAM vRkSo hoya." udyAnano artha che-kIDA-vana, vRttikAre udyAnano artha 'ArAma' paNa karyo che. ArAma jana-sAdhAraNa mATe ghUmavA-pharavAnuM sthAna hatuM. krIDA-vana evuM sthAna hatuM ke jyAM naukAvihAra, khela-kUda tathA bIjI-bIjI krIDAsAmagrInI sulabhatA rahetI. juo-dazavaikAlika, 61nuM TippaNa. 2. balazrI (varnAsirI) mRgAputranAM be nAma hatAM-balazrI ane mugAputra. 'bulazrI' mAtA-pitA dvArA apAyeluM nAma hatuM ane janasAdhAraNamAM te mRgAputra'nA nAme prasiddha hato. 3. yuvarAja (guvarAyA) rAjAomAM evI paraMparA hatI ke moTo putra ja rAjyano adhikArI banato. te jyAre rAjyano kArabhAra saMbhALavA mATe samartha banI jato tyAre tene 'yuvarAja' pada ApavAmAM AvatuM. te rAjayapadanI pUrva-svIkRtinuM vAcaka che. prAcIna sAhityamAM evuM maLe che ke rAjayAbhiSeka pUrve yuvarAja paNa eka maMtrI gaNAto, je rAjAne rAjyasaMcAlanamAM sahAya karato. tenI vizeSa mudrA rahetI ane tenI padavInuM sUcaka eka nizcita pada paNa rahetuM. 'yuvarAja'ne 'tIrtha paNa kahevAmAM Avyo che. kauTilya potAnA arthazAstramAM 18 tIrtha gaNAvyAM che, temAM yuvarAja'no ullekha paNa thayo che. 'tIrtha'no artha che-mahA amAtya.' 4. dIzvara (pIsara) zAntAcArya AnA be artha ApyA che(1) uddhata vyaktionuM damana karanAra rAjAono Izvara, (2) upazamazIla vyaktiono Izvara. prathama artha vartamAna avasthAno bodhaka che ane bIjo bhaviSyakALanI apekSAthI kahevAmAM Ave che." nemicaMdra mAtra bIjo artha ja karyo che." 1. sukhabodhA, patra 260 : kAnanAni-bRhavRkSAzrayANi vnaani| 2. ejana, panna ra60 : udyAnamArama: #IDAvanAra vA ! 3. bRhadvRtti, patra 451: balazrI: balazrInAmA mAtApita vihitanAmnA loke ca mRgAputra iti / 4. kauTilya arthazAstra, chArA 8, pR. 22-23 ! 5. vRdatta, patra 42 : mana- mananAne ca rAjAnasteSAmIzvaraH - prabhurdamIzvaraH, yadvA damina:upazaminasteSAM sahajopazamabhAvata Izvaro damIzvaraH, bhAvikAlApekSaM caitt| 6. muudhA, patra radda : 'mauri' gi fmanA -- pApa nAmIzvaro damIzvaraH, bhAvikAlApekSaM caitat /
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 481 adhyayana 19: sloka 3-5 Tipa-9 pa. dogundaga (sonuM) 'dogundaga' trAyazcila jAtinA devo hoya che. teo sadA bhoga-parAyaNa hoya che. temanI vizeSa jANakArI mATe juo- bhagavatI, 104. 6. maNi ane ratna (ArayA) sAmAnyataH maNi ane ratna paryAyavAcI zabdo mAnavAmAM Ave che. vRttikAre temanAmAM evo bheda karyo che ke viziSTa mAhAbhyayukta ratnone "maNi' kahe che, jemake caMdrakAntamaNi, sUryakAntamaNi vagere vagere tathA bAkInA gomeda, vagere ratna' kahevAya che. 7. gavAkSa (Anoya) dazavaikAlika, pa1/15mAM gavAkSanA arthamAM 'kAnono prayoga thayo che. ahIM te ja arthamAM 'kAnIyA' che. zAntAcArye teno eka artha 'sauthI UMcI caturikA' paNa karyo che. gavAkSa ke caturikA vaDe dizAonuM Alokana karI zakAya che, eTalA mATe tene 'Anovana' kahevAmAM Ave che.? 8. niyama (niyama) mahAvrata, vrata, niyama-A badhA sAdhAraNapaNe saMvaranA vAcaka che. paraMtu rUDhivazAt temanAmAM arthabheda paNa che. yogadarzana saMmata aSTAMga yogamAM niyamanuM bIjuM sthAna che. tadanusAra zauca, saMtoSa, svAdhyAya, tapa ane devatApraNidhAna-A badhA niyamo kahevAya che." jaina vyAkhyA anusAra je vratomAM jAti, deza, kALa, samaya vagereno apavAda nathI hoto, te "mahAvrata' kahevAya che. je vrato apavAda sahita hoya che, te 'vrata' kahevAya che. aicchika vratone 'niyama" kahevAmAM Ave che. zAntAcArye 'abhigrahAtmaka vrata'ne 'niyama' kahela che.* 9. zIlathI samRddha (satra) vRttikAre zIlano artha--aSTAdaza sahasra zIlAMga karyo che. vistAra mATe juo-uttarAdhyayana, 1924nuM TippaNa, 1. bRhadvRtti, patra 451 : dogundagAzca trAyastriMzAH tathA ca vRddhAH "trAyastriMzA devA nityaM bhogaparAyaNA doguMdugA iti mauiti' | 2. ejana,tra 42: mAyazra-viziSTaHThAlyAdrazAMtA dayo, ratnAni ca-gomeyakAdIni maNiratnAni / / 3. ejana, patra 456 : mAnavIne virofmana sthitai rityAlokanaM prAsAde prAsAdasya vA''lokanaM prAsAdAlokanaM tasmin sarvoparivarticaturikArUpe gavAkSe / 4. pataMgana pAlana, rA 21 : yamaniyamAnaVIVITyAma pratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaMgAni / 5. ejana, 2aa 22 : vasaMtoSatapasvAdhyAyezvaraprAdhAnAni niyama:. 6. vRtti , patra 45 - 452 : niyama-vyAdhi haatmkH| 7. vRtti, patra 42 : naM - mAdazInAkSatra rUpam |
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 482 adhyayana 19: zloka 7, 11, 12 Ti 10-13 10. adhyavasAna (aphavA) bRhadravRttimAM adhyavasAnano artha che-aMtaHkaraNanuM pariNAma.' nizIthacUrNimAM manaHsaMkalpa, adhyavasAna ane cittane ekArthaka mAnavAmAM AvyuM che. vizeSAvazyaka bhASyamAM ati harSa ane viSAdane kAraNe ciMtananI je gahanatA Ave che tene adhyavasAna kahevAmAM Avela che. sthAnAMgamAM adhyavasAnane akAlamRtyuno eka hetu mAnavAmAM Avela che. teno artha che rAga, neha ane bhaya vagerenI tIvratA. majhuvatI ane ' ma sAna'-A baMne zabdo ekArthaka che. jyAM kyAMya jAti-smRti ane atIndriya jJAnanI prAptino prasaMga Ave che tyAM "sumevi mAvAne sumevi parA naisardivibhumArdi-evo pATha maLe che. A upalabdhi pariNAmonI vizuddhi ane sUkSmatA vaDe prApta thAya che. A cetanAnuM sUkSma stara che, eTalA mATe teno mananI sAthe saMbaMdha joDI zakAya nahi. 11. (mohaMgara) jaina dharmamAM "jAti-smRti-pUrva-janmanAM smaraNanI eka vizeSa paddhati che. koI vyakti pUrva paricita vyaktine jue che tyAre tatkALa tenA caitasika saMskAromAM eka halacala pedA thAya che. te vicAre che ke A prakArano AkAra meM kyAM joyo che? IhA, apoha, mArgaNA ane gaveSaNA dvArA ciMtana AgaLa vadhe che. meM A kyAM joyuM? A kyAM che?--evA prakAranI ciMtAno eka saMgharSa cAle che. te samaye vyakti saMmohananI sthitimAM cAlI jAya che. tevI sthitimAM tene pUrvajanmanI smRti thaI Ave che." prastuta zloka dvArA jAti-smaraNanI prakriyA phalita thAya che. tenAM traNa aMgo che- (1) dazya vastu ke vyaktino sAkSAtkAra (2) adhyavasAnanI zuddhi (3) saMmohana. juo-91nuM TippaNa. 12. (zloka 11) A zlokamAM bhogone viSaphaLanI upamA ApavAmAM AvI che. jevI rIte viSaphaLa prathama svAdamAM atyaMta madhura hoya che paraMtu pariNAmakALe atyaMta kaDavAM ane duHkhadAyI hoya che, tevI ja rIte bhogo paNa sevana-kALamAM madhura lAge che, paraMtu temano vipAka kaTu hoya che ane teo anavacchinna duHkha ApanArA hoya che. 13. klezonuM (..vepALa) kleza zabda 'vistapNa vivadha', 'vittazakuM - 3patA'--A be dhAtuomAMthI niSpanna thayela che. teno artha che-bAdhA, 1. vRtti , patra 42 : pathyavasA-rUcanA: navA nimitte.... / paripa .. 5. bAvaDuM : 22 : 272 / 2. nizIthavULa, mAga rU, pRSTha 70 : HVI+Mtti vA 6. bRhadvRtti, patra 452 : 'adhyavasAne ityantaHkaraNapariNAme ajjhavasANaM ti vA cittaM ti vA egttuN| 'zobhane' pradhAne kSAyopazamikabhAvavartinIti yAvat 'mohaM' 3. vizeSAvabhASya, vedaM mayA dRSTaM vedamityaticintAtazcittasaMghaTTajamUrchAtmakaM 4. TAii : 7 72 : savize sAme , te nahIM taca'prArtha' lata:
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 483 adhyayana 19: zloka 14, 17, 24 Ti 14-16 saMtApa ane pIDA. vRttikAre klezano artha duHkha (apriya saMvedana)nA hetubhUta varA vagere roga evo karyo che." maharSi pataMjalie pAMca prakAranA kleza gaNAvyA che-avidyA, amitA, rAga, dveSa ane abhiniveza. temanA anusAra klezano artha viparyaya che. 14. vyAdhi ane rogonuM (vATTIroir) atyaMta pIDA utpanna karanArA kai jevA rogone 'vyAdhi" kahevAmAM Ave che ane kyAreka thanArA vara vagerene "roga' kahevAmAM Ave che.? 15. kiMpAka phaLa (vipApattA) jaina sAhityamAM sthaLa-sthaLe kiMpAka phaLano ullekha maLe che. te jovAmAM ati suMdara ane khAvAmAM atyaMta svAdiSTa hoya che. tene khAvAnuM pariNAma che-prANAMta, bhogonI virasatA batAvavA mATe ghaNA bhAge AnI ja upamA ApavAmAM Ave che. vRttikAre kiMpAkano artha vRkSavizeSa karyo che. tenAM phaLa ati svAdiSTa hoya che. kozakAro anusAra te eka latA vizeSa che. tenuM bIjuM nAma mahAkAla latA che. zAligrAmanighaMTubhUSaNamAM kAraskara, kripAka, viSatiMduka viSaddhama, garakuma, ramyaphala, kapAka, kAlakUTaka--A badhAMne paryAyavAcI mAnavAmAM AvyAM che. temAM kAraskara vRkSanuM je varNana maLe che tadanusAra kiMpAka kucalAnuM vRkSa che. kAraskara vRkSa madhyama AkAranuM hoya che. te ghaNe bhAge vanomAM Uge che. tenAM pAMdaDAM nAgaravelanA pAna jeTalAM pahoLA ane phaLa nAraMgI jevAM hoya che. tenA bI kucalA kahevAya che. tenAM pAkelAM phaLa viSada ane pAkamAM madhura hoya che. vanaspatisRSTimAM kiMpAkaphaLanuM varNana AvI rIte maLe che-kiMpAkaphaLa apakva avasthAmAM nIla raMganuM ane pAkI jatAM nAraMgI raMganuM bane che. teno gara kudaratI mITho hoya che. tene pakSIo ane vAnaro khuba zokhathI khAya che. gara sivAyanAM tenAM bAkInAM badhAM aMgo kaDavAM hoya che. tenuM samagra phaLa viSamaya hoya che. aMgrejImAM tenA bIjane sTrinina naksavomikA (Starychnine Nuxvomica) kahe che. te baTananA AkAranAM, makhamala jevAM mulAyama, ati kaThora ane vacamAM rakAbI jevA khADAvALA hoya che. 16. hajAro guNa (TUMI tu sahasAruM) vRttikAre ahIM guNano artha-munijIvananA upakArI zIlAMga guNa evo karyo che. temanI saMkhyA aDhAra hajAra che- 1. vRtti , patra 454: Tuva--sAta taddhati: phleza : jvarAdayo rogA duHkhaklezAH zAkapArthivAdivatsamAsaH / 2. pAtaMjalayogadarzanaH 3 / 3 pR. 134 : avidyA'smitA rAgadveSAbhinivezAH paJcaklezAH / klezA iti paJca viparyayA kRtyartha: 3. bRhadvRtti, patra 454 : vyAdhayaH-atIva bAdhAhetavaH kuSThAdayo, T:--zvarIyA 4. bRhadvRtti, patra : 454 kimpAkaH-vRkSavizeSastasya phalAnyatIva susvaaduuni| 5. (ka) zabdAma, mA 2, pR. 228: vikrappA : go mahAkAla latA / iti ratnamAlA / mAkAla iti bhaassaa| (kha) nAnArthasaMda, pR. 78 : fo mAna nAzayo: (triI) (ga) vIraspatyama, mA rU, pR. 2010: pivi: (mAthvIna) madAvAnA (1) ejana, mA 6, pR. 4040 : madAni natameTuM 1 6. zAligrAmanighaNTubhUSaNam (bRhannighaNTu ratnAkarAntargato samaSTi mA9. 600 kAraskarastu kiMpAko viSatindurviSadrumaH / garadrumo ramyaphalaH kupAkaH kAlakUTakaH / / 7. vanaspatisRSTi, skaMdha bIjo, pR. 61. 8. bRhadvRtti, patra 456 : guNAnAM zrAmaNyopakArakANAM zIlAGgarUpANAm /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 484 adhyayana 19: zloka 24 Ti 16 je No karaMti maNasA, Nijjiya AhArasannA soiMdiye / puDhavikAyAraMbhaM khaMtijutte te muNI vaMde // sA me ||thaa cha. jI ||thaamaa 'khNti'n| sthAne 'mutti' 506 sAvaze, jADInu bhanu tema. 24. trImai 'ajjava' bhAvaze. merIte 10 yAsomA sonA nAma maza: mAvaze. pachI agiyAra bhI thAmA 'puDhavi'nAsthAne 'Au' za6 bhAvaze. 'puDhavi' sAthe. 10auna parivartana thayuM tuM te 4 rIte 'Au' 206 sAthe 59 / thaze. pachI 'Au'nA sthAne maza: 'teu', 'vAu', 'vaNassai', 'beiMdiya', 'teiMdiya', 'caturidiya', 'paMceMdiya' bhane 'ajiiv'-2|| 6sa zo bhAvaze. pratyeUnI sAthe isa dharmona parivartana thavAthA (10 x 10)meso thAmo janI 4. merIta pAya chandriyonI (100 x 5) pAMyaso thAmI thaze. 54ii 501mAM 'AhAra snnaa'n| sthAne 'bhayasannA' pachI 'mehuNasannA' bhane 'pariggahasannA' zo Aze. meM saMzAnA 500 thavAthI 4 saMzAnA (400x4) 2000 thaze. pachI 'maNasA' zanu parivartana thaze. 'maNasAnA sthAne 'vayasA' pachI 'kAyasA' mAvaze. me- AyanA 2000 thavAthIe ayon| (2000x3) 8000 thaze. pachI 'karaMti' zabhA parivartana thaze. 'karaMti'nA sthAne 'kArayaMti' bhane 'samaNujANati' zo mAvaze. me-senA 8000 thavAthI tranA (6000x 3) 18000 54ze. A aDhAra hajAra zIlanAM aMgo che. temane ratha vaDe nIce mujaba upamita karavAmAM Ave che- je No je No karaMti je No kArayaMti samaNujANati maNasA | vayasA kAyasA 2.... 2.... Nijjiya | Nijjiya AhArasanA bhayasannA 500 500 Nijjiya mehuNasannA 500 Nijjiya pariggahasanA 500 zrotrendriya cakSurindriya | ghrANendriya 100 | 100 100 | rasanendriya sparzanendriya 100 100 pRthivI tejas | vAyu vanaspati caturindriya paMcendriya dvIndriya 10 trIndriya | 10 10 10 10 10 kSAnti | mukti Arjava mArdava lAghava saMyama brahmacarya | akiMcanatA satya 10
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 485 adhyayana 19 : zloka 27-28 Ti 17-18 17. dAtaNa jevaDI vastu paNa (vaMtasodaLamAphassa) vRttikAre 'mAAE' padamAM 'ma'kArane alAkSaNika mAnyo che tathA 'A'nuM saMskRta rUpa 'vi' karyuM che. arthanI dRSTie 'mAtra' zabda adhika yogya che. 'mAyasa'-AnuM uccAraNa 'mAssuM' paNa thaI zake che. 'va'kAranuM ''kAramAM parivartana thavuM sahaja prakriyA che. tenuM saMskRta rUpAMtara thaze-'vantazodhanamAtrasya'. 18. (zloka 28) prastuta zlokamAM brahmacarya-vratanA svIkArane ati duSkara darzAvavAmAM Avela che. kAma-bhogonA rasane jANanArAo mATe abrahmacaryamAMthI aTakavuM keTaluM duSkara che te prasaMgamAM muni sthUlabhadra jevAnuM koI virala ja udAharaNa maLe che-- cAturmAsano prAraMbha thavAnI taiyArI hatI. sthUlabhadra sahita cAra munio AcArya saMbhUtavijaya pAse AvyA. sahue gurucaraNomAM potAnuM nivedana prastuta karyuM. eke kahyuM-'gurudeva ! huM siMhanI guphAmAM cAturmAsa gALavA IcchuM chuM.' bIjAe sApanA rAphaDA para rahI sAdhanA karavAnI IcchA pragaTa karI. trIjAe panihArIonA panaghaTa para ane cothA munie kozA vezyAnI citrazALAmAM cAturmAsa gALavAnI anumati mAgI. gurue badhAne anumati ApI. cAra mAsa vItyA. badhA nirvighna sAdhanA saMpanna karI AcArya pAse AvyA. AcArye pahelA munine 'duSkara kArya karanAra' evA saMbodhanathI saMbodhita karyo. evI ja rIte bIjA ane trIjA munine mATe paNa e ja saMbodhana prayojyuM. paraMtu sthUlabhadrane jotAM ja AcArye temane duSkara-duSkara, mahAduSkara karanAra kahIne saMbodhana karyuM. traNe munione gurunuM A kathana ghaNuM khaTakyuM. teo potAnI vAta kahe te pUrve AcArye temane samajAvatAM kahyuM--'ziSyo ! sthUlabhadra kozA vezyAnI citrazALAmAM rahyA. badhI rIte suvidhAjanaka ane ciraparicita sthAna, anukULa vAtAvaraNa, pratidina SaDrasa bhojananuM Asevana ane vaLI kozAnA hAvabhAva. sarva kaMI hovA chatAM paNa kSaNabhara mATe mananuM vicalita na thavuM, kAma-bhogonA rasane jANatA hovA chatAM paNa brahmacaryavratanI kaThora sAdhanA karavI te keTaluM mahAduSkara kArya che ? A te ja kozA che jenI sAthe te bAra varSa sudhI rahyA hatA. tyAM rahIne teNe mAtra potAnI sAdhanA ja nathI karI, paraMtu kozA jevI vezyAne paNa eka sArI zrAvikA banAvI che. AthI tenA mATe A saMbodhana yathArtha che. temAMnA eka munie gurunA vacano para azraddhA darzAvatAM kahyuM-'kozAne tyAM rahevuM te kayuM mahA-duSkara kArya che ? tyAM to hara koI vyakti sAdhanA karI zake. Apa mane anujJA Apo, huM haveno cAturmAsa tyAM ja vItAvIza.' AcAryazrI IcchatA na hatA ke te muni dekhAdekhIthI AvuM kare. vAraMvAra gurunA niSedha chatAM teNe potAno Agraha na choDyo. aMte te ja thayuM je thavAnuM hatuM. cAturmAsa vItAvavA mATe te kozAne tyAM pahoMcI gayo. keTalAka divaso vItyA. Indriya-viSayonI sulabhatA. manojJa zabda, manojJa rUpa, manojJa rasa vagere pAMceya viSayoe potAno prabhAva batAvyo ane tenI kAma-vRtti jAgRta thaI gaI. have te kozAno sahavAsa pAmavA mATe Atura hato. avasara joI eka divasa potAnI bhAvanA kozA sAme rajU karI. kozA to pahelethI ja satarka hatI. te IcchatI na hatI ke koI muni potAnA kAraNe saMyama-bhraSTa bane. munine sanmArga para lAvavA mATe teNe eka upAya vicAryo. teNe munine kahyuM-'jo Apa mane meLavavA IcchatA ho to mArI eka zarata Ape pUrI karavI paDaze. nepALathI ratna-kaMbala lAvavo paDaze.' kAma-bhAvanAnI abhIpsAe munine nepALa javA mATe vivaza karI dIdho. varasAdanI mosama. mArgamAM rahelI seMkaDo kaThaNAIo ane cAturmAsa vacce vihAra. jema-tema karI aneka kaSTo sahana karI muni nepALa pahoMcyo ane ratna-kaMbala laI pharI pAcho AvI gayo. 1. vRttavRtti, patra 46 : vaMtasoLamAviAE tti, moDanAkSa:i,.... vanazodhanApi !
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi adhyayana 19 : zloka 29 Ti 29 manomana te khUba prasanna thaI rahyo hato ke Aja tenI manobhAvanA saphaLa thaze. munie ratna-kaMbala kozAne Apyo. paraMtu kozAe muninAM jotAM ja kIcaDathI kharaDAyelAM paga ratna-kaMbalathI lUchyAM ane tene khALamAM pheMkI dIdho. A ghaTanA muni phATI AMkhe joto rahI gayo. tenA mana para eka gADha pratyAghAta paDyo ke keTalA kaSTo sahana karI huM A ratna-kaMbala laI Avyo ane Ano Avo durupayoga ! vAta kaMI samajAI nahi. aMte teNe kozAne pUchI ja lIdhuM--'bhadre ! teM A zuM karyuM ? A bahumUlya kaMbalano zuM A ja upayoga hato ?' kozAe vyaMganI bhASAmAM kahyuM--'saMyama-ratnathI vadhAre ratna-kaMbala vaLI kaI amUlya vastu che ? Ape to tuccha kAma-bhogo mATe saMyama-ratna jevI aNamola vastune paNa choDI dIdhI. to pachI ratna-kaMbalanI kaI visAta ?' kozAnA A vacanoe muninAM aMtaHkaraNane vIMdhI nAkhyuM. pharI te saMyamamAM sthira banI gayo. tene AcAryanA te mahA duSkara kathananI yAda AvI gaI ke jene kAraNe teNe A prapaMca racyo hato. aMte te AcArya pAse Avyo ane kRtadoSanI AlocanA karI siddha, buddha ane mukta banI gayo. A prasaMgamAM A udAharaNa paNa mananIya che-- 486 eka saMnyAsI gAmathI dUra Azrama banAvI potAnI sAdhanA karI rahyA hatA. pratidina bhaktajano temanI pAse AvatA ane pravacana sAMbhaLI cAlyA jatA. eka divasa mahAtmA potAnI ziSya-maMDaLI vacce vAcana karatAM-karatAM eka vAkya upara AvIne aTakI gayA. graMthamAM lakhyuM hatuM--brahmacaryanuM pAlana karavuM mahA duSkara che. vAkya vAMcatAM ja teo coMkyA ane pachI potAnA bhaktone kahevA lAgyA--duSkaratA jevI AmAM kaI vAta che ? AmAM kyAM bhUkhyA-tarasyA rahevuM paDe che ? khabara nathI kayA ajJAnIe AvuM managhaDaMta lakhI nAkhyuM ? tatkALa temaNe te paMkti kApI nAkhI. keTalAka divaso vItyA. aMdhArI rAta ane varasAdanI Rtu hatI. eka navayuvatI ekalI potAnA ghare jaI rahI hatI. saMyogavaza te aMdhAruM ane varasAdane kAraNe mArganI vacamAM ja aTakI gaI. AsapAsamAM AzrayanuM koI sthAna na hatuM. thoDe dUra ja saMnyAsIno Azrama hato. te tyAM pahoMcI. daravAjo khaTakhaTAvyo. saMnyAsIe aMdarathI daravAjo kholyo. yuvatIe gabharAtAMgabharAtAM saMnyAsIne kahyuM-'he mahAtmAjI ! huM ekalI chuM ane kharAba mosamane kAraNe potAnA ghare jaI zakuM tema nathI. rAta ahIM ja vizrAma karavA IcchuM chuM. Apa mane sthAna batAvo.' saMnyAsIe tene AzramanI aMdara banAvelA maMdiranuM sthAna batAvyuM. yuvatI tyAM gaI ane surakSAnI dRSTie teNe bAraNAM baMdha karI sAMkaLa lagAvI dIdhI. tyAM sudhI saMnyAsInA manamAM koI paNa vikAra bhAvanA na hatI. jema-jema rAta vItavA lAgI, tema-tema ekAeka temane kAmabhAvanA satAvavA lAgI. temaNe manomana ja vicAryuM--Aja alabhya avasara Avyo che ane te navayuvatI paNa ekalI che. have mArI manokAmanA pUrI thavAmAM samaya nahi lAge. teo potAnI jAtane rokI zakyA nahi. tatkALa teo UThyA ane yuvatI pAse bAraNAM kholAvavAno prayatna karavA lAgyA. yuvatI paNa manomana samajI gaI ke jarUra dALamAM kaMI kALuM che. lAge che ke have saMnyAsInA manamAM te pavitra bhAvanA nathI rahI. nizcitapaNe teo mArA zIlano bhaMga ka2vA Icche che. ema vicArI teNe bAraNAM kholavAno InkAra karI dIdho. potAno prayatna niSphaLa jato joI saMnyAsIe bIjo upAya vicArI kADhyo. te maMdiranI upara caDyA ane teno guMbaja toDI aMdara ghUsavA lAgyA. sAMkaDuM kANuM ane sthULa zarIra. pariNAma e AvyuM ke teo vacce ja laTakI gayA. na to teo bahAra nIkaLI zakatA hatA ke na aMdara jaI zakatA hatA. A rasAkasImAM temanuM AkhuM zarIra cholAIne lohIluhANa thaI gayuM. 19. dhana (dhA) dhanamAM cala ane acala---baMne prakAranI saMpattino samAveza thAya che. vinimaya rUpe rokaDa nANAM dvArA je leNa-deNa karavAmAM Ave che te cala saMpatti kahevAya che. jamIna, makAna, khetara, pazu vagerene acaLa saMpatti kahevAmAM Ave che. manuSyamAM dhananI asIma lAlasA hoya che. tene saMtoSa vinA sImita karI zakAya nahi.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 487 adhyayana 19: zloka 32-33Ti 20-22 nA nAdo tadA to e sUtra sarvathA satya che. eka kavie lakhyuM che- "godhana gajadhana vAjidhana aura ratanadhana khAna / jaba Avai saMtoSa dhana saba dhana dhUli samAna / " 20. parigrahaNa (jida) ahIM "hino artha che parigrahaNa-potAnI mAlikImAM rAkhavuM. sthAnAMgamAM parigrahanA traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che-zarIra, karma-pudgala ane bhAMDopakaraNa. prastuta zlokamAM aparigrahanAM traNa rUpo maLe che-1. dhana-dhAnya Adino asaMgraha. 2. AraMbhano parityAga 3. nirmamatva. parigrahanI vyAkhyA mamatva-muccha tathA mamatvanA hetubhUta padArtho--A baMnenA AdhAre karavAmAM AvI che. dazavaikAlika ane tattvArthasUtramAM te mAtra mamatvanA AdhAre paNa karavAmAM AvI che. 21. tADana, tarjanA, vadha, baMdhana (tAta, tejJaUT, va6, vaMdha) tADana, tarjanA, vadha ane baMdhana-A cAreya parigraha che-prahAra ane tiraskAra vaDe utpanna kaSTo che(1) tADana-hAtha vagerethI mAravuM." (2) tarjanAtarjanI AMgaLI batAvIne athavA bhramara caDAvIne tiraskAra karavo ke Thapako Apavo." (3) vadha-lAkaDI vagerethI prahAra karavo.* (4) baMdhana-mayUra-baMdha vagerethI bAMdhavuM." 22. A je kApotIvRtti (voyA nA rUma vitta) vRttikAre kApotIvRttino artha karyo che-kabUtaranI mAphaka AjIvikAnuM nirvahaNa karanAra. je rIte kApota dhAnyakaNa (TIkAkAre ahIM kITano paNa ullekha karyo che, paraMtu kabUtaro kITa caNatA nathI) vagere caNatI vakhate haMmezA sAzaMka rahe che, te ja rIte bhikSAcaryAmAM pravRtta muni eSaNA vagere doSo pratye sAzaMka rahe che." bhikSu svayaM bhojana pakAvato nathI, te gRhastha dvArA potAne mATe banAvelA bhojanamAMthI teno keTaloka aMza laI potAnI AjIvikA calAve che. jaina, bauddha ane vaidika sAhityamAM bhikSuonI bhikSAnuM nAmakaraNa pazu-pakSIonA nAmonA AdhAre karavAmAM Avela che. jemake--mAdhukarI vRtti, kApotI vRtti, ajagarI vRtti vagere. mahAbhAratamAM brAhmaNa mATe kApotI vRttino ullekha maLe che- 'dhAvaitai, pota vasthita tathA / yasmizcaite vasantyarhAstad rASTramabhivardhate / ' 1. uttarakya UITLa : 8 275 6. ejana, patra 46: vaLa-staviprahAra.! 2. TAii : rU26. 7. ejana, patra 4pa6 : vaMtha- dhUnyAdi 3. (ka) veniyaM: 6 20 :chA kharAdo vRtta. 8. vRdatta, patra 46, 47 : potA:-vizeSArta(kha) tattvArthasUtra : 7 22: mU-parihA SAmiyaM kApotI yeyaM vRttiH-nirvahaNopAyaH, yathA hi te 4. bRhavRtti, patra 456 : 'tADanA' karAdibhirAhananam / nityazaMkitAH kaNakITakAdigrahaNe pravartante, evaM bhikssur5. ejana, patra 4pa6 : targanA primaUTkhUkSeparirUpa pyeSaNAdoSazaMkyevabhikSAdau pravartate /
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 488 adhyayana 19H zloka 33Ti 22-23 'ghaDA mAtra anAjano saMgraha karIne athavA uMchazila vaDe anAjano saMgraha karIne kApotI'vRttino Azraya lenAra pUjanIya brAhmaNo je dezamAM nivAsa kare che te rASTranI Rddhi thAya che.''1 gRhasthane mATe paNa cAra vRttiono ullekha che. temAM kApotI cothI vRtti che - 1. koThAra bharI anAjano saMgraha karavo e pahelI vRtti che. 2. kuMDu bharI anAjano saMgraha karavo te bIjI vRtti che. 3. eTalA anAjano saMgraha karavo je bIjA divasa mATe bAkI vadhe nahi, te trIjI vRtti che. 4. kApotIvRttino Azraya laI jIvana-nirvAha karavo te cothI vRtti che. kApotIvRttine ucha vRtti paNa kahela che. 23. dAruNa keza-loca (logo carApa) keza-loca-hAtha vaDe kheMcIne vALa ukhADavA kharekhara khUba ja dAruNa hoya che. loca zA mATe karavAmAM Ave ? evo prazna upasthita thAya che. tenuM tarkasaMgata samAdhAna ApavuM saMbhavata: kaThina che. A eka paraMparA che. te kevI rIte pracalita thaI ? tenuM samAdhAna prAcIna sAhityamAM zodhavuM joIe. kalpasUtramAM kahevAmAM AvyuM che ke saMvatsarI pUrve loca avazya karavo joIe. tenI vyAkhyAmAM lonca karavAnA keTalAka hetuo batAvavAmAM AvyA che- (1) keza rAkhavAthI apakAyanA jIvonI hiMsA thAya che. (2) bhIMjAvAthI jU utpanna thAya che. (3) khajavALavAthI muni temane haNI nAkhe che. (4) khajavALavAthI mastaka para nakha-kSata thaI jAya che. (5) jo koI muni sura (astarA) ke kAtarathI vALa kApe che to tene AjJAbhaMgano doSa lAge che. (6) AvuM karavAthI saMyama ane AtmA (zarIra)-baMnenI virAdhanA thAya che. (7) jUo marI jAya che. (8) hajAma potAnA astarA ke kAtarane pANIthI dhUe che. ethI pazcAtu-karma doSa thAya che. (9) jaina zAsananI avahelanA thAya che. A hetuo dhyAnamAM rAkhatA muni hAtha vaDe ja keza kheMcI kADhe te ja tenA mATe sAruM che. A locavidhimAM ApavAdika vidhino paNa ullekha che. digaMbara-sAhityamAM tenA keTalAMka vadhu kAraNo paNa batAvavAmAM AvyAM che. (1) rAga vagerenuM nirAkaraNa karavA, (ra) potAnA pauruSane pragaTa karavA, 1. amArata : zAMtiparva 243 24 . 2. ejana, zAMtiparva ra4rU. 2, rUA 3. suvAva, patra 220-122: so di apUrvavarAdhanA, tatsaMsargAcca yUkAH samUrcchanti, tAzca kaNDUyamAno hanti zirasi nakhakSata vA syAt, yadi kSureNa muNDApayati karttaryA vA tadA'jJAbhaMgAdyAH doSA: saMyamAtmavirAdhanA, yUkAzchidyante nApitazca pazcAtkarma karoti zAsanApabhrAjanA ca, tato loca eva shreyaan|
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 489 adhyayana 19: zloka 34 Ti 24-25 (3) sarvotkRSTa tapazcaraNa ane (4) liMga vagerenA guNanuM jJApana karavA mATe loca karavo. rAga vagerenA nirAkaraNa sAthe teno saMbaMdha che-A anveSaNano viSaya che. zAsananI avahelanAno prazna sAmayika che. jIvonI utpatti na thAya ane temanI virAdhanA na thAya-eTalI sAvadhAnI rAkhI zakAya. A hetuo dvArA locanI anivAryatA siddha karavI te muzkela kAma che. temAM koI zaMkAne sthAna nathI ke A kaSTa-sahiSNutAnI eka ghaNI moTI kasoTI che. A hetuone jANyA pachI ApaNe ema mAnavuM paDe che ke A eka khUba prAcIna paraMparA che. dazavaikAlika vRtti ane mUlArAdhanAmAM paNa lagabhaga pUrvokta jevuM ja vivaraNa maLe che. kAya-kleza saMsAra-viraktino hetu che. vIrAsana, utkaTukAsana, loca vagere tenA mukhya prakAro che. (1) nirlepatA, (2) pazcAtakarma-varjana, (3) pura:karma-varjana ane (4) kaSTa-sahiSNutA-A loca vaDe prApta thanArA guNa che. je kezanI saMbhALa na levAthI temAM jU, lIkha vagere utpanna thAya che. tyAMthI temane khaseDavAnuM muzkela hoya che. sUtI veLAe bIjI-bIjI vastuo sAthe athaDAvAthI te jU-lIkhone pIDA thaI zake che. bIjI jagyAethI kITAdika jaMtuo paNa tyAM temane khAvA mATe Ave che, temane paNa aTakAvavA muzkela che. locathI maMDapaNuM, maMDapaNAthI nirvikAratA ane nirvikAratAthI ratnatrayImAM prabaLa parAkrama karI zakAya che. loca vaDe Atma-damana thAya che; sukhamAM Asakti nathI thatI; ravAdhInatA rahe che (loca na karanAra mAthuM dhovAmAM, sukavavAmAM, tela nAkhavAmAM samaya vyatIta kare che, svAdhyAya vagere mATe svataMtra rahI zakato nathI); nirdoSatAnI vRddhi thAya che ane zarIranuM mamatva dUra thaI jAya che. loca vaDe dharma pratye zraddhA thAya che, A ugra tapa che, kaSTa-sahananuM utkRSTa udAharaNa che. 24. (3 ma maurt). ahIM ane maraNanone judA mAnIne anuvAda karavAmAM Avyo che. temane saMyukta mAnIne paNa anuvAda thaI zake che- ghora brahmacarya dhAraNa karavuM amahAtmAo mATe duSkara che. 25. (sumanamo) 'sunnatano artha che-sArI rIte snAna karela. vRttikAre tene saukumAryano hetu darzAvyo che. 'sunna'nuM bIjuM saMskRta 1. pUnAvAra TIlA, pR. 370 : nIvamUrcchanAvihiArArtha, 3. mUnA rAdhanA, mAzvAsa rA88-22: rAgAdinirAkaraNArthaM, svavIryaprakaTanArthaM, sarvotkRSTatapazcara kesA saMsajjati hu NippaDikArassa duparihArA ya / NArtha, liMgAdiguNajJApanArthaM ceti / sayaNAdisu te jIvA diTThA AgaMtuyA ya tahA / / 2. dazavaijjanavA, hAmidrIya vRtti, patra 28-21: jUgAhiM ya likkhAhiM ya bAdhijjaMtassa saMkileso ya / vIrAsaNa ukkuDugAsaNAi loAio ya vipaNeo / saMghaTTijjati ya te kaMDuyaNe teNa so loco / / kAyakile so saMsAravAsanivve aheunti // locakade muNDatte muNDatte hoi NivviyArattaM / vIrAsaNAisu guNA kAyaniroho dayA a jIvesu / to NivviyArakaraNo paggahidadaraMparakkamadi / / paralo amaI a tahA bahumANo ceva annesi / / apyA damido loeNa hoi Na suhe ya saMgamuvayAdi / NissaMgayA ya pacchApurakammavivajjaNaM ca loaguNA / sIdhANadA ya NiddosadA ya dehe ya NimmamadA / / dukkhasahattaM naragAdibhAvaNAe ya nivve o // ANakkhidA ya loceNa appaNo hodi dhammasaDDA ca / tathA'nyairapyuktam uggo tavo ya loco taheva dukkhassa sahaNaM ca // pazcAtkarma puru:khaithapathapariprada: | 4. bRhadvRtti, patra 457 : sumajjitaH suSTha strapitaH, doSA hye te parityaktAH, zirolocaM prakurvatA // sakalanepathyopalakSaNaM caitat, iha ca sumajjitatvaM sukumAratve hetuH|
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 490 adhyayana 19H zloka 36, 38-40, 44Ti 26-30 rUpa "sumafkata paNa thaI zake che. "mRgUna zuddhI mAMthI sunnata. ane 'nUpA zauvAnaMvAyoH mAMthI sumanata rUpa niSpanna thAya 26. (mANe soDa tra) AkAzagaMgAno artha nIhArikA che, evI saMbhAvanA karI zakAya. 27. sApa jevI ekAgraSTithI (dIvevi) sApa potAnA lakSya para atyaMta nizcaLa daSTi rAkhe che, e ja kAraNa che ke tenA vaDe jovAyelA padArthanuM tenAmAM sthira pratibiMba paDe che. tenI AMkhonI racanA evI che ke te pratibiMbane grahaNa karI lAMbA samaya sudhI tene sthira rAkhI zake che tathA AvazyakatA UbhI thatAM tene punaH pratibiMbita karI zake che, prastuta karI zake che. te pratibiMba lAMbA samaya sudhI amiTa rahe che. A ja kAraNa che ke sApane mAranArA hatyArAnuM pratibiMba sApanI AMkhamAM sthira thaI jAya che. tenA ja AdhAre teno sAthI sApa ke sApaNa hatyArAno varSo sudhI pIcho karI tene mArI nAkhe che. AgamomAM muni mATe 'gadIva ridNI-sApanI mAphaka ekAMtadaSTi--e vizeSaNa vaparAyuM che. tenuM tAtparya e che ke jevI rIte sApa lakSya para ja daSTi rAkhe che, tevI ja rIte muni potAnA lakSya-mokSane ja daSTimAM rAkhe. je munimAM AvI niSThA hoya che te ekAMtadaSTi kahevAya che. 28, prajvalita agnizikhAne (zikSiA vitA). A zlokanA prathama caraNamAM "sidI" ane "phittA'mAM dvitIyAne sthAne prathamA vibhakti che. bIjA caraNamAM "ahuramAM liMga-vyatyaya mAnI "saMArA' karavAmAM Ave ane pati' dhAtu sarvadhAtvarthavAcI hoya che. AthI tene zaktinA arthamAM mAnavAmAM Ave to "nizivane prathama mAnIne paNa vyAkhyA karI zakAya. 29. vastranA kothaLAne (votho) hindImAM Ane "vaitA ane rAjasthAnamAM thatA kahe che. gujarAtImAM 'kothaLo' zabda ja che. TIkAkArano saMketa che ke ahIM vastra, kAmaLo vagereno thelo ja grAhya che, kemake te ja havAthI bharAI jato nathI. cAmaDA vagereno thelo to bharAI zake che. 30. (taM dvitamApatho) dhita-A "nUtenA sthAne thayelo ArSa-prayoga che. brahavRttimAM 'ifvaMtapiya-A pAThanA 'vita'padane samapi'nuM 1. (ka) maMtavisAmo rA 72 : ahIvaviThThaNa. (kha) pavgvA viUArpha 20122:gaThThA nI veva vidyA 2. bRhadvRtti, patra 457 : 'agnizikhA' agnijvAlA dIptetyujjvalA jvAlAkarAlA vA, dvitIyArthe cAtra prathamA, tato yathA'gnizikhAM dIptAM pAtuM suduSkara, nRbhiriti gamyate, yadi vA liMgavyatyayAt sarvadhAtvarthatvAcca karote: 'suduSkarA' suduHzakA yathA'gnizikhA dIptA pAtuM bhavatIti yogaH, evamuttastrApi bhaavnaa| 3. bRhadvRtti, patra 457 : kotthala iha vastrakambalAdimayo gRhyate, carmamayo hi sukhenaiva bhriyateti /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 491 adhyayana 19: zloka 46-73Ti 31-32 vizeSaNa mAnavAmAM Avela che ane kartAno adhyAhAra karavAmAM Avyo che. tenA be pAThAMtara maLe che- so vegammafpatharo'mAM kartA ane kriyApadanuM ekavacana maLe che. "to veMtamUpiyaro -A pAThamAM vacana-vyatyayanA AdhAre 'vita'no prayoga "vratanA arthamAM batAvavAmAM Avyo che. 31. cAra aMtavALo (vAte) saMsArarUpI kAMtAranA cAra aMta hoya che-(1) naraka (2) tiryaMca (3) manuSya ane (4) deva. eTalA mATe tene vAparaMta' kahevAmAM Ave che.2 kArya 32. (zloka 47-73) A zlokomAM nArakIya vedanAonuM citra AMkavAmAM AvyuM che. pahelA traNa narakomAM parAmAdhArmika devatAo dvArA pIDA pahoMcADavAmAM Ave che ane aMtima cAramAM nArakIya jIva pote ja paraspara vedanAnI udIraNA kare che. paramAdhArmika deva 15 prakAranA che. temanA kAryo paNa judAM-judAM che nAma (1) aMba hanana karavuM, UparathI nIce nAkhavuM, vIMdhavuM vagere. (2) aMbarSi kApavuM vagere. (3) zyAma pheMkavuM, paTakavuM, vIMdhavuM vagere. (4) zabala AMtaraDA, phephasAM, kALajuM vagere kADhavAM. (5) rudra talavAra, bhAlA vagerethI mAravuM, zULImAM parovavuM vagere. aMga-upAMgo kApavAM vagere. (7) kAla vividha pAtromAM pakAvavAM. (8) mahAkAla zarIranA vividha sthAnomAMthI mAMsa kADhavuM. (9) asipatra hAtha, paga vagere kApavAM. (10) dhanuM kAna, hoTha, dAMta kApavAM. (11) kuMbha vividha kuMbhIomAM pakAvavAM. (12) vAluka bhUjavuM vagere. (13) vaitaraNa lohI, paru vagerenI nadImAM nAkhavAM. (14) kharasvara karavata, kuhADI vagerethI kApavAM. (15) mahAghoSa bhayabhIta thaI doDanArA nairayikono avarodha karavo. (6) uparudra 1. vRtti , patra 42: 'tad' mana-taro'fdhaMti''vanI' abhidadhatau ambApitarau, prakramAnmRgAputra Aha, yathA evamityAdi, paThyate caso beammApiyaro !'tti spaSTameva navaramiha ambApitarAvityAmantraNapadaM, paThanti ca-'to beMta'mmApiyaro' tti 'biti' tti vacanavyatyayAttato brUte ambApitarau mRgAputra iti prakramaH / 2. ejana, patra 456 : ghavAze-revArikA matA-jhavavA yasyAsau cturntH-sNsaarH|
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 492 adhyayana 19: zloka 49-52, 54 Ti 33-38 paramadhArmika devonAM A kAryo A adhyayanamAM varNavAyelAM che paraMtu ahIM paramAdhArmikonA nAmono ullekha nathI. vizeSa varNana mATe juo-samavAyAMga, samavAya 15, vRtti patra 28; gacchAcAra patra 64-65. 33. pakavavAnA pAtramAM (vaMDavuMpIyu) "#gvuM gI' no artha che-bhaThThI. "mI'no artha che-nAno ghaDo. Tu-luNI' evA pAka-pAtranuM nAma che je nIcethI pahoLuM ane uparathI sAMkaDA mukhavALuM hoya che. bRhaduvRttimAM Ano artha loTuM vagere dhAtumAMthI banAvela rasoInuM pAtra karavAmAM Avyo che. sUtrakRtAMganA cUrNikAre kuMbhInA be artha ApyA che-1. kuMbhathI moTuM vAsaNa, 2. uSTrikA-UMTanA AkAranuM moTuM vAsaNa 2 34. saLagatA agnimAM (duryAsa) agnikAyika jIvo be prakAranA hoya che-sUkSma ane bAdara. agninA bAdara jIvo narakamAM hotA nathI. ahIM je agnino ullekha che te sajIva agni mATe nahi, paraMtu agni jevA tApavALA ane prakAzavALA pudagalo mATe che.' 35. vajapAlukA jevI kadaMba nadInI retImAM (vapharavAnuNa, navAnuyANa) narakamAM vajevAlukA ane kadabavAlukA nAmanI nadIo che. A nadIonA taTane paNa 'vajavAlukA' ane 'kadaMbavAlukA' kahevAmAM Avela che." 36. (zloka 50-51) tulanA mATe juo-sUyagaDo : 1pa34, 35. 37. zAlmali vRkSa para (vinipAthave) AnAM mATe 'phUda zAtmati' zabdano paNa prayoga thAya che. juo- tenI chAla para agaNita kAMTA hoya che. yAni, 20ArUda Ano artha che-zImaLAnuM vRkSa. 38. (jonasukhArdi, pado, kSattio , chiat) vottamurdi-kolazunakano artha 'sUra karavAmAM Avyo che. kolano artha paNa 'sUrache. eTalA mATe zunakano artha kUtaro' karI zakAya. 1. vRtti, patra 42 : vI-pakamAnaviSapAnuM lohaadimyiissu| 2. sUtrAza, 24 gUy. 33 : mI mahA supraHITI dhikapramANaH kumbhI bhavati, athavA kuMbhI utttthigaa| u. bRhadvRtti patra 459 : tatra ca bAdarAgnerabhAvAt pRthivyA eva tathavidha: dha ti sAthe 4. ejana, patra 42: nI revanathI 5. ejana, patra 46 : vajhavAnuAnavIya sthitimapi vajravAlukA tatra yadvA vajravadvAlukA yasmiMsta( smin sa tathA tasminnarakapradeza iti gamyate, 'kadambabAlukAyAM ca' tathaiva kadambavAlukAnadIpuline ca mahAdavAgnisaGkAza iti yojyt| 6. bRhadvRtti, patra 460 : 'kolasuNaehi' ti sUkarasvarUpa dhArikha:
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya pADiyo--pAti. Ano artha che--uparathI nIce pADavuM. hAniko--Ati. Ano artha che--vastranI mAphaka phADavuM. chinno--tri. Ano artha che--vRkSanI mAphaka cIravuM.' 39. (mIhi, mIhiM, paTTikSetti) asIhitalavAro traNa prakAranI hoya che-asi, khaDga ane RSTi. asi lAMbI, khaDga nAnI ane RSTi bedhArI talavArane kahevAmAM Ave che. 493 marIDhuiM--bhallI (barachI). eka prakArano bhAlo. paTTikSettipaTTisanAM paryAyavAcI nAmo traNa che--khuropama, lohadaMDa ane tIkSNadhAra. A parathI AnI AkRtinI jANakArI maLe che. tenI aNIo khurapInI aNIo jevI tIkSNa hoya che, te loDhAno daMDa hoya che ane tenI dhAra tIkSNa hoya che. 'tuva' ane 'totra' baMne ekArthaka hovA joIe. adhyayana 19 : zloka 55-57 Ti 39-43 40. cAbuka ane rassI dvArA (tottanutteii) vRttikA2e 'totra'no artha cAbuka ane 'yostra'no artha eka prakAranuM baMdhana karyo che. sUtrakRtAMga (1/5/30)mAM 'ArukSma vijyaMti tuveLa paTTe' pATha che. A saMdarbhamAM 'tuva'no artha che--pazuone haMkAravAnuM te sAdhana jemAM aNIdAra khIlI nAkhI hoya che ane je samaye-samaye pazuonA guhyapradezamAM aDADavAmAM Ave che, jethI karIne te pazuo gati pakaDe. 41. rojha (roo) A dezI zabda che. teno artha che--haraNanI eka jAti." saMskRtamAM teno tatsama artha che--RSyaH. TIkAkAre pazuvizeSa kahIne choDI dIdhuM che.pa 1. vRttavRtti, patra 460 : 'patito' muvi,'pArito' nIna vastravat, 'chinno' vRkSavadubhayadaMSTrAbhiriti gamyate / 2. zeSanAmamAtA, bhbho 48-41 : ...paTTisastu ghuropama: / sodava'stIkSNa dhA..... / / 3. vRttavRtti, patra 460 : totrotre:-prAnanavacana vizeSa: / 42. pApa-karmothI gherAyela (pAvio) AnAM saMskRta rUpo traNa bane che--1. 'prAvRtaH'--gherAyela, 2.'pApi:'--pApI, 3. 'prApita:'--prApta karAvAyela. vRttikAre Ano artha 'pApi' karyo che. prastuta prasaMgamAM pravRtaH--gherAyela--e artha saMgata lAge che. 43. mAphaka (viva) A 'jJa'nA arthamAM avyaya che. 'piva', 'mitra', 'viva' ane 'vA'--A cAre avyaya 'jJa'nA arthamAM prayojAya che. 4. dezInAmamALA, 7 / 12 / 5. gRhavRtti, patra 460 : 'roA:' pazuvizeSa: / 6. ejana, patra 460 : 'pAvito'tti pApamasyAstIti mUni matvarthIyaSThak pApikaH / 7. ejana, patra 460 |
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 494 adhyayana 19: zloka 58-59, 61, 67, 72, 74 Ti 44-50 44. kAgaDo (iMa) | 'DhavAno artha che-kAgaDo. rAjasthAnImAM tene "Dha (moTo kAgaDo) kahe che. narakomAM tiryaMcagatinA jIvo hotA nathI. tyAM pazu-pakSIone avakAza nathI. devatA pazu-pakSIonuM vaikriya rUpa banAvI nArakone saMtApa Ape che. 45. pakSIonA (pavivRddiI) narakamAM tiryaMca nathI hotA. ahIM je pakSIono ullekha che. te devatAo dvArA karavAmAM AvelA vaikriya rUpano che." 46. charAnI dhArathI (ghurathAraEUR) Ano zAbdika artha che-charAnI dhAranI mAphaka tIkSNa, prastuta prasaMgamAM Ano tAtparyArtha che ke vaitaraNI nadInA jaLataraMgo charAnI jevA teja dhAravALA hoya che. 47. musuDiyothI (musaMhiM) A lAkaDAnI banatI hatI. temAM goLa loDhAnA kAMTA jaDavAmAM AvatA.* 48. luhAra dvArA (mmArdi) jIvAjIvAbhigama AgamamAM luhAranA arthamAM 'mAra' zabdano prayoga maLe che. bRhavRttimAM 'kumArahiM pATha mAnIne teno artha luhAra karavAmAM Avyo che." "mAhUiM evo pATha apapATha jaNAya che. tenA sthAne 'mpariM pATha hovo joIe. 49. (nizvayaM peDhIo yorA) AmAM tIvra, caMDa, pragADha ane ghora--A cAra samAlocya zabdo che. nArakIya-vedanAne rasa-vipAkanI dRSTithI tIvra kahela che. caMDano artha che-utkaTa, dIrghakAlInatAnI daSTithI tene pragADha kahevAmAM Ave che. ghorano artha che-raudra. 50. (zloka 74) prastuta zlokamAM mRgAputranuM arthavAdaparaka vaktavya che. arthavAdanA prasaMgamAM koI viSaya para hAra ApavA mATe atizayoktipUrNa kathana paNa karI zakAya che. A vaktavyamAM duHkhanI eTalI pracuratA batAvI dIdhI ke emAM sukha mATe kyAMya avakAza ja nathI. 1. juo, sUyA : zaza ddanuM TippaNa. 2. bRhadvRtti, patra 460 : ete ca vaikriyA eva, tatra tirshcaambhaavaat| 3. ejana, patra 460 : 'gurathAtti suradhArA bhiraticchedakatayA vaitaraNIjalomibhiriti zeSaH / 4. zeSanAmamAlA, zloka 151 : muSuNDhI syAd dArumayI, vRttaaykiilsNcitaa| 5. gIvAnIfmAma rU 228-16... mArA pitA / vRtti patra 121 : kammAradArakaH lohakAradArakaH / 6. vRtti , patra 46: maoN-gAra... 7. ejana,patra 462:tIvra anumA toDanga avs:- TA: pramAhi:-gusthatistA 'porAH' raudrAH |
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 495 adhyayana 19: zloka 75-76, 78-80Ti 51-56 51. rogonI cikitsA nathI karavAmAM AvatI (nimiyA) niSpatikamatA kAya-kleza nAmanA tapano eka prakAra che.' dazavaikAlika (34)mAM cikitsAne anAcAra kahela che. uttarAdhyayana (rA31, 33)mAM kahevAmAM AvyuM che-bhikSu cikitsAnuM abhinaMdana na kare tathA je cikitsAno parityAga kare che te bhikSu che. (1pa8) ahIM niSpatikarmatAno je saMvAda che, te ukta tathyonuM samarthana kare che. nigraMtha-paraMparAmAM niSpatikarmatA (cikitsA na karAvavI)nuM vidhAna rahyuM che, paraMtu saMbhavataH A viziSTa abhigrahadhArI nigraMtho mATe rahela jaNAya che. juo-dasaAliya, 34nuM TippaNa. para. haraNa (piya...) mRgano artha haraNa paNa thAya che ane pazu paNa. ahIM baMne artho ghaTI zake che. vistAra mATe juo-uttarajhayaNANi, 1panuM TippaNa. pa3. (zloka 76-83) 76mA zlokamAM piyavivaM' pATha Avyo che. AgaLanA zlokomAM mAtra "mRga'no ja vAraMvAra ullekha thayo che. ema kema? tenA samAdhAnamAM TIkAkAre batAvyuM che ke mRga ghaNAbhAge upazamapradhAna hoya che. eTalA mATe vAraMvAra temanA ja udAharaNathI viSayane samajAvavAmAM Avyo che." 54. mahAvanamAM (mahAiuTH) TIkAkAranuM kathana che ke ahIM "mahA' zabda vizeSa prayojana mATe ja mUkavAmAM Avyo che. sAdhAraNa araNyamAM lokonuM AvAgamana cAlu rahe che. tyAM koI kRpALu vyakti koI pazune pIDita joIne tenI cikitsA karI Ape che, jema ke koI vaidya araNyamAM eka vAghanI AMkhonI cikitsA karI hatI. mahAaraNyamAM AvAgamana na rahetuM hovAthI pazuonI cikitsAno prasaga ja Avato nathI. 55. Ape che (TUTHU) 'ma dhAtuno prAkRtamAM 'pradhAne Adeza thAya che. teno artha che-ApavuM. pa6. latAkuMjo (vALa) A dezI zabda che. tenA sAta artha thAya che-araNya, mahiSa, kSetra, yuvAna, samIra, nirjaLa deza ane vana." 1. ovAiyaM, sUtra 36 : svvgaayprikmmvibhuusvippmukke| kRpAtazcikitsedapi, zrUyate hi kenacid bhiSajA vyAghrasya 2. bRhadvRtti, patra 463 : iha ca mRgapakSiNAmubhayeSAmupakSepe cakSurudghATitamaTavyAmiti / yanmRgasyaiva punaH punadRSTAntatvena samarthanaM tattasya prAyaH 4. (ka) vRvRtti, patra 462: 'yur/mati' mati, 'maH prazamapradhAnatvAditi sampradAyaH / pavma' ti vavanAt 3. ejana, patra 462 : "mahAratha' rUti mahApraVIHAti (kha) tunIgaMgarI : mUtra 884: ri-budhdhapaUTIFI: I zaraNye'pi kazcitkadAcitpazyet dRSTvA ca 5. dezInAmamAlA, 786 : vallaramaraNamahisakkhettajuvasamIra nnijjlvnnesu|
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 496 adhyayana 19H zloka 81-84 Ti pa7-60 TIkAkAre tenA cAra arthono nirdeza karyo che-araya, nirjaLa-deza, vana ane kSetra. ahIM 'vara'no artha gahana (latAkuMja) hovo joIe. 57. mRgacaryA (fmAvAya) prastuta adhyayanamAM "fmAvArSi athavA "fma variya zabda pAMca vAra Avyo che-zloka 81, 82, 84 ane 85mAM. zAntAcArye 'nivariyA'nAM saMskRta rUpa be ApyAM che 1. mR -haraNonI Ama-tema kUdAkUda karavA rUpa caryA. 2. matavAritA-parimita bhakSaNa rUpa caryA. haraNo svabhAvathI ja mitAhArI hoya che. 'va'nuM prAkRta rUpa "SiA' bane che, eTalA mATe "variyA'nuM saMskRta rUpa "vari' ke "varitA'--ene banI zake che. arthasaMgatinI dRSTie 'fmatavaritA'nI apekSAe "kRvAriphA' adhika yogya che. prastuta zloka (81)mAM "vAriya zabda be vAra prayojAyo che. baMnenA artha judA che 1.fmAniyaMtrarattAdi-ahIM mRgacArikAno artha che-mRgonI mAphaka Ama-tema kUdatAM-kUdatAM bhramaNa karavuM. A mRgonA cAlavAno prakAra che. vRttikAre vikalpa tenuM saMskRta rUpa 'matavaritAM ApIne teno artha Avo karyo che-mRgo svabhAvathI parimitabhojI hoya che. temanI parimita bhakSaNanI caryA 'fmatavAritA' kahevAya che. 2. cha f af-ahIM mRgacArikAno artha che-mRgonI AzrayabhUmi, jyAM mRgo svataMtra rUpe UThI-besI zake che. tAtparya ke A svataMtra vihAranI bhUmi che. 58. svataMtra vihAra (gAmo) jevI rIte haraNa eka vRkSa sAthe pratibaddha thaIne rahetuM nathI, paraMtu aneka sthAno para vicare che, tevI ja rIte muni paNa anekagAmI hoya che. te koI eka sthAna sAthe joDAI raheto nathI, aniyata vihAra karato rahe che. 59. gocara vaDe ja jIvana yApana karanAra (ghuvIra) ahIM "dhruva'no artha che-sadA ane 'gocara'no artha che-vananI te bhUmi jyAM pazuone caravA mATe ghAsa ane pIvA mATe pANI maLyA kare che. araNya-pazu A ja gocara vaDe potAnuM jIvana yApana kare che. 60. upadhi (3ruM) upadhino artha che-upakaraNa-AbharaNa vagere. mRgAputrane mAtA-pitA dvArA pravrajita thavAnI anumati maLI gaI. te samaye teNe upadhino tyAga karavAno saMkalpa karyo. 1. bRhadvRtti, patra 462 : uktaM ca-"gahaNamavANiyadesaM raNe hi svarUpeNaiva mRgA bhavanti / ...mRgANAM caryA-ceSTA svaatchetta 4 vacha gALa 1'' tryopavezanAdikA yasyAM sA mRgacaryA-mRgAzrayabhUstAm / 2. ejana, patra 462-46 3 : 5TWITo varyA-tatta- 3. ejana, patra 46 rU: 'mane 'ttione yathA vRkSamUne zcotplavanAtmakaM caraNaM mRgacaryA tAM, 'mitacAritAM' vA naikasminnevAste kintu kadAcitvacidevameSo'pyaniyataparimitabhakSaNAtmikA caritvA' Asevya parimitAhAra eva sthaansthtyaa|
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 497 adhyayana 19: zloka 91-92 Ti 61-62 vRttikAre upadhinA be prakAra batAvyA che dravya ane bhAva. dravya upadhino artha che-upakaraNa ane bhAva upadhino artha che- chagha ke kapaTa, pravrujita thavA mATe A baMneno tyAga Avazyaka che.1 61. (zloka 91) prastuta zlokanA keTalAka zabdonI samajUtI A pramANe che- 1. gArava-gauravano artha che abhimAnathI uttata cittanI avasthA. te traNa prakAranuM che - Rddhi-gaurava-aizvaryanuM abhimAna. 0 rasa-gaurava sAta-gaurava-sukha-sagavaDanuM abhimAna. 2. daMDa-daMDano artha che-duSmaNidhAna. tenA traNa prakAra che- 0 manodaMDa-mananuM duSmaNidhAna. 0 vacodaMDa-vacananI duSpayuktatA. 0 kAyadaMDa-zArIrika duSyavRtti. 3. zalyazalyano artha che-aMtaramAM ghuselo doSa. tenA traNa prakAra che mAyA-zalya-kapaTapUrNa AcaraNa. 0 nidAna-zalya-aihika ane pAralaukika upalabdhi mATe dharmano vinimaya. 0 mithyAdarzana-zalya-AtmAno mithyAtvIya dRSTikoNa. diMDa ane zalyanA vizeSa vivaraNa mATe juo-314nuM TippaNa.] 4. bhaya tenA sAta prakAra che?-- 1. Ihaloka bhaya 4. akasmAta bhaya 7. azloka bhaya 2. paraloka bhaya 5. vedanA bhaya 3, AdAne bhaya 6. maraNa bhaya 62. vAMsalAthI kApavAmAM ke caMdana lagAvavAmAM... (vANIcaMdraSpo ) zAjyAcArya anusAra "vAsI' ane "vandrana' zabdo dvArA temano prayoga karanArA vyaktionuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. koI vyakti vAMsalAthI chole che, koI bIjo caMdanano lepa kare che-muni baMne para samabhAva rAkhe. ahIM "nya' zabdano artha saMdeza (samAna) che. jaina sAhityamAM A sAmya-yoga vAraMvAra pratidhvanita thAya che- 1. bRhadvRtti, patra 463 : jahAti-tyajati upadhim-upakaraNa bhAtraraNAdi dravyato bhAvatastu chadmAdi yenAtyA naraka upadhIyate, tatazca pravrajatItyuktaM bhvti| 2. tApa rUA 50I 3. tApa ra7A 4. bRhadvRtti, patra 465 : vAsIcandanazabdAbhyAM ca tadvyApAra kapuruSAvupalakSitau, tatazca yadi kilaiko vAsyA takSNoti, anyazca gozIrSAdinA candanenAlimpati, tathA'pi rAgadveSAbhAvato dvayorapi tulyaH, kalpazabdasyeha sadRzaparyAyatvAt /
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 498 adhyayana 19: zloka 93 Ti 63-64 jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA vi tacchei / saMthuNai jo aniMdai mahArisiNo tattha samabhAvA // zrImad jayAcArye bhagavAna RSabhanI stutimAM A sAmyayoganI bhAvanAnuM AvA zabdomAM citrAMkana karyuM che vAsI caMdana samapaNa, thira-citta jina dhyAyA / ima tana-sAra tajI karI, prabhu kevala pAyA / / 2 / / DaoN. haramana jekobIe A padano artha A pramANe karyo che- 'amanojJa ane manojJa' vastuo pratye temanA matAnusAra "vAsI zabda amanojJa ke aprItikara vastuo mATe tathA "vandrana' zabda manojJa ke prItikara vastuo mATe vaparAyo che. DaoN. jekobI avacUrIkAranA artha para TippaNa karatAM lakhe che-avacUrIkAre 'va'no artha rahevAnuM sthAna evo karyo che. paraMtu mane lAge che ke caMdananI sAthe vAtI zabdano prayoga hovAthI te koI durgadhayukta padArthano ghAtaka hovo joIe. avacUrIkAra tathA jekobIno artha yathArtha nathI jaNAto. 63. (mAsa) 'nanA be artha thAya che-abhAva ane kutsA. ahIM "mavALano artha che bhojana na maLatAM athavA "kharAba bhojana maLe tyAre....* 64. aprazasta tArothI AvanAra (mautvediMvArdIi) Azrava dvArA karma-pudgalonuM grahaNa karavAmAM Ave che, eTalA mATe temane dvArA kahevAmAM Ave che. Agama-sAhityamAM kyAMka-kyAMka Azrava ane kyAMka-kyAMka AzravaThArano prayoga maLe che. hiMsA vagere aprazasta dvAro che. 65. adhyAtma-dhyAna-yoga dvArA prazasta tathA upazama pradhAna zAsanamAM rahenAra (makkhaphAIno hiM patthara mAsa) yoga zabdane adhyAtma ane dhyAna baMne sAthe joDI zakAya che-adhyAtma yoga, dhyAna yoga. jaina zAsana damanuM zAsana che. temAM damanAM prazasta sAdhano ja mAnya che. aprazasta sAdhano vaDe dama karavAnuM jaina sAdhanA paddhatimAM vAMchanIya nathI. adhyAtma yoga ane dhyAna-yoga-e damanAM prazasta sAdhano che. adhyAtma yoga vaDe vyakti potAnI aMtacetanA sudhI pahoMce che ane zuddha cetanAnI anubhUtino abhyAsa kare che. te dhyAna dvArA samAdhi siddha karIne samaya-samaye UThatA taraMgone zAMta ane kSINa kare che. A baLaprayoga vaDe karavAmAM AvanAra damana nathI, paraMtu sAdhanA dvArA karavAmAM AvanAra upazamana che. A prazasta damanI avasthAmAM ja jinazAsana ke AtmAnuzAsana upalabdha thAya che." vRttikAre adhyAtma-dhyAna-yogano artha-zubha dhyAnano vyApAra evo karyo che." 1. upadezamAnA, 1 2 3 (kha) tApa, bA202; 'mo , 14: paMDha mAsavArI 2. ravINa zAkhA paUUtti ... 3. te yuvA morI phuTa, Vol.XLV, Page 11. puTanoTa 6. bRhadvRtti, patra 465 : 'aprazastebhyaH' prazaMsA'nAspadebhyaH 1. Apparently he gives vasa the meaning dwell- 'cca: vArnanopo hiMsacciH | ing but I think the juxtaposition of Candana calls 7. ejana, patra 466 : adhyAtmatyAtmani dhyAnayojA:for a word denoting a bad smelling substance, per zubhadhyAnavyApArA-adhyAtmadhyAnayogAstaiH, adhyAtma grahaNaM haps 'ordure'. tu parasthAnAM teSAmakiJcitkaratvAd, anyathA'tiprasaMgAt, 4. bRhavRtti, patra 465 : natrA'bhAve kutsAyAM vA, tatazcAzana prazastaH prazaMsAspado damazca-upazamaH zAsanaM ca-sarvajJAgasyabhojanasyAbhAve kutsitAzanabhAve vaa| mAtmakaM yasya sa prazastadamazAsana iti / 5. (ka) rasamAniyaM: rU. 22 paMvAvinnIyA...
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrIya 499 adhyayana 19H zloka 94, 97-98 Ti 66-69 66. bhAvanAo dvArA (mAvadiya suddhArdi) vRttikAre bhAvanA zabdano saMbaMdha mahAvratanI paccIsa bhAvanAo tathA anitya vagere bAra anuprekSAo sAthe sthApita karyo che. dhyAna-zatakamAM cAra bhAvanAono ullekha maLe che - 1, jJAna-bhAvanA 3. cAritra-bhAvanA 2. darzana-bhAvanA 4, vairAgya-bhAvanA saMbhAvanA karI zakAya ke A bhAvanA zabdano A zlokamAM nirdezAyelAM jJAna, darzana ane cAritranI sAthe saMbaMdha che. 67. mRgAputra (fmacArUputtasa) fmayArU-ahIM fmayA pATha hovo joIto hato. teno artha che-mRgA rANIno. paraMtu chaMdanI dRSTie 'UkArano 'rUkAra karavAmAM Avyo che. 68. sAMbhaLIne ( niSka) zravaNa ane nizamana-baMne zabdo sAMbhaLavAnA arthamAM prayojAya che. baMnenA tAtparyArthamAM aMtara che. kAna vaDe zabdamAtrane grahaNa karavA te zravaNa che. gaMbhIratApUrvaka sAMbhaLavuM, avadhAravuM te nizamana che. 69. nirvANanA guNo prApta karAvanAra (nivvANu va6) - nirvANanA cAra guNo che--anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta zakti ane anaMta AnaMdasukha. je A cAreyanI prApti karAve che te nirvANaguNAvahA (dharmanI dhurA) che. 1. vRtti , panna kaddAva: 'bhAvanAma:' mahAvratazvinI bhirvakSyamANAbhiranityatvAdiviSayAbhirvA 'vizuddhAbhiH' nidAnAdidoSarahitAbhirbhAvayitvA-tanmayatAM nItvA appayaM' ti aatmaanm| 2. dhyAnazataLa, stoja rU| 3. vRtti , patra addaddA
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ visaimaM ajjhayaNaM mahAniyaMThijjaM visamuM adhyayana mahAnircanthIya
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha magadha dezano samrATa zreNika eka vAra vihArayAtrA mATe maMDitakukSI nAme udyAnamAM gayo. cotarapha pharI teNe udyAnanI zobhA nihALI. jotAM-jotAM tenI najara eka dhyAnastha muni upara jaI aTakI. rAjA tenI pAse gayo. vaMdanA karI. muninAM rUpa-lAvaNya joI te atyaMta vismita banyo. teNe pUchyuM- he muni ! bhoga-kALamAM saMnyAsa-grahaNanI vAta samajamAM nathI AvatI. Apa taruNa cho, bhoga bhogavavA yogya cho. A avasthAmAM Apa muni kema banyA?" munie kahyuM- he rAjana ! huM anAtha chuM. mAro koInAtha nathI, rakSaka nathI. eTalA mATe huM muni banyo chuM." rAjAe hasatAM-hasatAM kahyuM-'zarIra-saMpadAthI to Apa aizvaryazALI lAgo cho, pachI anAtha kevI rIte? game tema hoya huM Apano nAtha banuM chuM. Apa mArI sAthe cAlo. sukhapUrvaka bhogo bhogavo. he muni! manuSya-bhava vAraMvAra maLato nathI.' munie kahyuM - tuM pote ja anAtha che. mAro nAtha kevI rIte banI zake?" rAjAne A vAkya tIranI mAphaka khUMcyuM. teNe kahyuM- he muni ! Apa jUThuM kema bolo cho? huM apAra saMpattino svAmI chuM. mArA rAjyamAM mArI dareka AjJA akhaMDa rUpe pravartita thAya che. mArI pAse hajAro hAthI, ghoDA, ratha, subhaTo ane nokara-cAkara che. saMpUrNa sukha-sAmagrI hAjara che. mArA Azare hajAro vyaktio poSAya che. AvI avasthAmAM huM anAtha kevI rIte ?' munie kahyuM - tuM anAthano artha nathI jANato ane e nathI jANato ke kaI vyakti kevI rIte sanAtha hoya che ane kevI rIte anAtha ?" munie AgaLa kahyuM-'huM kauzAmbI nagarImAM raheto hato. mArA pitA apAra dhanarAzinA svAmI hatA. mAruM kuLa saMpanna kuLa hatuM. mAro vivAha ucca kuLamAM thayo hato. eka vAra mane asahya akSi-roga thayo. te maTADavA mATe anekavidha prayatno karavAmAM AvyA. pitAe apAra dhanarAzino vyaya karyo. badhA parivArajanoe vividha prayatno karyA. paNa badhuM vyartha. mArA sagA-saMbaMdhIoe mArI vedanA para apAra AMsu vahAvyAM. paNa mArI vedanAmAM teo bhAga paDAvI zakyA nahi. A hatI mArI anAthatA. jo huM A pIDAmAMthI mukta thaI jaIza to huM muni banI jaIzaevA saMkalpapUrvaka huM sUI gayo. jema-jema rAta vItI tema-tema roga zAMta thato gayo. sUryodaya thatAM-thatAM huM prANIono nAtha banI gayo. te badhAne mArAthI rakSaNa maLI gayuM. A che mArI sanAthatA. meM AtmA para zAsana karyuM A che mArI sanAthatA. huM zramaNyanuM vidhipUrvaka pAlana karuM chuM-A che mArI sanAthatA.' rAjAe sanAtha ane anAthano Avo artha pahelI vAra sAMbhaLyo. tenAM jJAna-cakSu UghaDI gayAM. te bolyo-"maharSi ! Apa ja vAstavamAM sanAtha ane sabAMdhava cho. huM ApanI pAsethI dharmanuM anuzAsana levA IcchuM chuM.' (zloka 55) munie tene nigraMtha dharmanI dIkSA ApI. te dharmamAM anurakta banI gayo. A adhyayanamAM aneka viSayo carcAyA che- 1. Atma-kartRtva mATe zloka 36, 37 ane 48 mananIya che. 2. 44mA zlokamAM viSayopapanna dharmanAM pariNAmonuM digdarzana che. jevI rIte pIdheluM kALakUTa viSa, avidhipUrvaka pakaDeluM zastra ane aniyaMtrita vetAla vinAzakArI bane che, tevI ja rIte viSayo yukta dharma paNa vinAzakArI bane che. 3. dravyaliMga vaDe lakSyanI prApti thatI nathI, te mATe zloka 41thI 50 mananIya che. (sarakhAvo- suttanipAta : mahAvagga-pavajjA sutta)
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ visaimaM ajjhayaNaM : vIsabhuM adhyayana mahAniyaMThijjaM : mahAnigraMthIya saMskRta chAyA gujarAtI anuvAda 1. siddhANaM namo kiccA siddhebhyo namaH kRtvA saMjayANaM ca bhaavo| saMyatebhyazca bhaavtH| atthadhammagaI taccaM arthadharmagati tathyAm aNusaDhei suNeha me // anuziSTiM zrRNuta me // 1. siddho ane saMyata-AtmAone bhAvapUrvaka namaskAra karIne huM artha (sAdhya) ane dharmanuM jJAna karAvanAra tathyapUrNa anuzAsanAnuM nirUpaNa karuM chuM. te mArI pAsethI sAMbhaLo. 2. pabhUyarayaNo rAyA prabhUtaratno rAjA seNio magahAhivo / zreNiko magadhAdhipaH / vihArajattaM nijjAo vihArayAtrAM niryAtaH maMDiku cchisi ceie // maNDikukSau caitye / / 2. pracura ratno vaDe saMpanna, magadhano adhipati rAjA zreNika maMDikukSi nAme udyAnamAM vihAra-yAtrA (krIDAyaatraa) bhATe gayo. 3. nANAdumalayAiNNaM nAnAdrumalatAkIrNa nANApakkhinise viyaM / nAnApakSiniSevitam / nANAkusumasaMchannaM ujjANaM naMdaNovamaM // udyAnaM nandanopamam / / 3. te udyAna vividha prakAranA vRkSo ane latAothI AkIrNa, vividha prakAranA pakSIonuM AzrayasthAna, vividha prakAranA phUlothI chavAyeluM ane naMdanavana samAna tuM. nAnAkusumasachanam 4. tattha so pAsaI sAhuM tatra sa pazyati sAdhu saMjayaM susamAhiyaM / saMyataM susamAhitam / nisannaM rukkhamUlammi niSaNNaM rUkSamUle suku mAlaM suhoiyaM // sukumAraM sukhocitam / / 4. tyAM rAjAe saMyata, mAnasika samAdhi saMpanna, vRkSa nIce beThelA sukumAra ane sukha bhogavavA yogya sAdhune yo. 5. tenuM rUpa joIne rAjA te saMyata tarapha AkarSAyo ane tene atyaMta utkRSTa ane atulanIya vismaya thayuM. 5. tassa rUvaM tu pAsittA tasya rUpaM tu dRSTvA rAiNo tammi saMjae / rAjJaH tasmin saMyate / accaMtaparamo AsI atyantaparama AsIt aulo rUvavimhao // atulo rUpavismayaH / / 6. aho ! vaNNo aho ! rUvaM aho ! varNaH aho ! rUpam aho ! ajjassa somyaa| aho ! Aryasya saumytaa| aho ! khaMtI aho ! muttI aho ! kSAntiraho ! muktiH aho ! bhoge asaMgayA // aho ! bhoge'saGgatA / / 6. mAzcarya! vo bhane 35 cha? 4 Azcarya ! AryanI kevI saumyatA che? Azcarya! kevI kSamA ane nimitA cha ? Azcarya! bhogomAM kevI anAsakti che?
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 506 adhyayana 20: zloka 3-14 7. tassa pAe u vaMdittA tasya pAdau tu vanditvA kAUNa ya payAhiNaM / kRtvA ca pradakSiNAm / nAidUramaNAsanne nAtidUramanAsannaH paMjalI paDipucchaI // prAJjaliH pratipRcchati // 7. tenA caraNomAM namaskAra ane pradakSiNA" karIne, na ati dUra ke na ati nikaTa rahIne rAjAe hAtha joDIne pUchathu 8. taruNo si ajjo ! pavvaio taruNo'syArya ! pravrajitaH bhogakAlammi saMjayA ! / bhogakAle saMyata ! / uvaDio si sAmaNNe upasthito'si zrAmaNye eyamaTuM suNemi tA // etamarthaM zrRNomi tAvat // 8.3 Arya ! to tame tru| cho. he saMyata ! tame bhogakALamAM pravrajita thayA cho, zramaNya mATe upasthita thayA cho tenuM zuM prayojana che te huM sAMbhaLavA IcchuM chuM." 8. 'bhaa2|4 ! huM manAyaDUM, bhAro ochanAtha nathI. mArI upara anukaMpA karanAra ke koI mitra mane maLato natha.' 9. aNAho mi mahArAya ! anAtho'smi mahArAja ! nAho majjha na vijjii| nAtho mama na vidyate / aNukaM pagaM suhiM vAvi anukampakaM suhRdaM vApi kaMci nAbhisamemahaM // kaMcitrAbhisamemyaham // 10.tao so pahasio rAyA tataH sa prahasito rAjA seNio magahAhivo / zreNiko magadhAdhipaH / evaM te iDDimaMtassa evaM te RddhimataH kahaM nAho na vijjaI ? // kathaM nAtho na vidyate? // 10.A sAMbhaLI magadhAdhipati rAjA zreNika jorathI hasyo ane teNe kahyuM-'tame AvA sahaja saubhAgyazALI cho, pachI tamAro nAtha koI kema na hoya? 11.homi nAho bhayaMtANaM ! bhavAmi nAtho bhadantAnAM bhoge bhuMjAhi saMjayA ! / bhogAn bhaGgkSva saMyata ! / mittanAIparivuDo mitrajJAtiparivRtaH mANussaM khu sudullahaM // mAnuSyaM khalu sudurlabham / / 11. mahata ! huM tamA nAya thAI. he saMyata ! mitra ane jJAtijanothI gherAIne viSayono bhoga karo. A bhanuSya-4nma huma cha.' 12.appaNA vi aNAho si AtmanApyanAtho'si seNiyA ! magahAhivA ! / zreNika ! mgdhaadhip!| appaNA aNAho saMto AtmanA'nAthaH san kahaM nAho bhavissasi ? // kathaM nAtho bhaviSyasi ? // 12. "he magadhanA adhipati zreNika ! tuM pote anAtha che. pote anAtha hovA chatAM paNa tuM bIjAno nAtha kevI rIte banIza?' 13.evaM vutto nariMdo so evamukto narendraH saH susaMbhaMto suvimhio / susambhrAnta suvismitaH / vayaNaM assuyapuvvaM vacanamazrutapUrva sAhuNA vimhayannio // sAdhunA vismayAnvitaH / 13.zreNika pahelAM ja Azcaryacakita thayo hato ane sAdhu vaDe-tuM anAtha che-evuM azrutapUrva vacana kahevAtAM te atyaMta vyAkuLa ane atyaMta Azcaryamagna banI gayo. 14.assA hatthI maNusattA me azvA hastino manuSyA me puraM aMte uraM ca me / puramantaHpuraM ca me| bhuMjAmi mANuse bhoge bhunajmi mAnuSAn bhogAn ANAissariyaM ca me // AjJaizvaryaM ca me // 14. "mArI pAse hAthI ane ghoDA che, nagara ane aMtaHpura che, huM manuSyasaMbaMdhI bhogo bhogavI rahyo chuM, AjJA ane aizvarya mArI pAse che.
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nigranthIya 15. erise saMpayaggammi savvakAmasamappie 1 kahaM aNAho bhavai ? mA hu bhaMte ! musaM vae // 16. na tumaM jANe aNAhassa atthaM potthaM va patthivA ! | jahA aNAho bhavaI saNAho vA narAhivA ! ? // 17. suNeha me mahArAya ! avvakkhitteNa ceyasA / jahA aNAho bhavaI jahA me ya pavattiyaM // 18. kosaMbI purANapurabheyaNI 1 tattha AsI piyA majjha bhUyadhaNasaMcao 1 19. paDhame vae mahArAya ! aulA me acchiveyaNA / ahotthA viulo dAho savvaMgesu ya patthivA ! // I 20. satthaM jahA paramatikkhaM sarIravivaraMtare pave sejja arI kuddho evaM me acchiveyaNA // 29. tiyaM me aMtaricchaM ca uttamaMgaM ca pIDaI / iMdAsaNisamA ghorA veyaNA paramadAruNA // nAma nayarI kauzAmbI nAma nagarI purANapurabhedinI / tatrAsIt pitA mama prabhUtadhanasaMcayaH // 22. uvaTTiyA me AyariyA vijjAmaMtatigicchagA / abIyA satthaku salA maMtamUlavisArayA 11 IdRze sampradagre samarpitasarvakAme / kathamanAtho bhavAmi ? mA khalu bhadanta ! mRSA vAdIt // !? na tvaM jAnISe'nAthasya arthaM protthAM vA pArthiva ! / yathA'nAtho bhavati sanAtho narAdhipa !? || zrRNu me mahArAja ! avyAkSiptena cetasA / yathA'nAtho bhavati yathA mayA ca pravartitam // 507 prathame vayasi mahArAja ! atulA me'kSivedanA / abhUd vipulodAhaH sarvAGgeSu ca pArthiva ! // zastra yathA paramatIkSNaM zarIravivarantare / pravezayedariH kuddhaH evaM meskSivedanA || trikaM me antarikSaM ca uttamAMgaM ca pIDayati / indrAzanisamA ghorA vedanA paramadAruNA / upasthitA me AcAryAH vidyAmantracikitsakAH / advitIyA: zAstrakuzalAH maMtramUlavizAradAH // adhyayana 20: zloka 15-22 15.jeNe mane badhA kAma-bhogo samarpita karyA che tevI utkRSTa saMpadA hovA chatAM huM anAtha kevI rIte houM ? he bhadaMta ! asatya na jolo. ' 16.'he pArthiva ! tuM anAtha zabdano artha ane tenI utpatti -meM tane anAtha zA mATe kahyo tenathI jANato, eTalA mATe anAtha ke sanAtha kevI rIte banne che te nathI jANato. 17.'he mahArAja ! tuM avyAkuLa citte--kevI rIte koI puruSa anAtha hoya che ane kevA rUpamAM meM teno prayoga karyo che te sAMgaNa. ' 18.'prAcIna nagaromAM asAdhAraNa suMdara1 kauzAmbI nAmanI nagarI che. tyAM mArA pitA rahe che. temanI pAse pracura dhanano saMcaya che. 18. 'he mahArAS4 ! prathama vaya ( yauvana) mAM bhArI sAMSobha asAdhAraNa vedanA utpanna thaI. he pArthiva ! mAruM AkhuM zarIra pIDAdAyaka baLatarAthI saLagI UThyuM. 20.'jevI rIte kopAyamAna banelo zatru zarIranA chedomAM tIkSNa zastro ghusADe che, tevI ja rIte mArI AMkhomAM vedanA thaI rahI hatI. 21.'mArA kamarabhAga, aMtaHzcetanAra ane mastakamAM, jevI rIte IndranuM vaja vAgavAthI ghora vedanA thAya che tevI mahA dAruNa vedanA thaI rahI hatI. 22. 'vidyA ane maMtra dvArA cikitsA karanArAo ane maMtra ane auSadhionA vizArada advitIya zAstrakuzaLa, prANAcAryo mArI cikitsA karavA mATe upasthita thayA 13
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 508 adhyayana 20 : 9803 2 3-30 23.te me tigicchaM kavvaMti te me cikitsAM kurvanti cAuppAyaM jahAhiyaM / catuSpAdAM yathA''hRtAm / na ya dukkhA vimoyaMti na ca duHkhAd vimocayanti esA majjha aNAhayA // eSA mamA'nAthatA / / 23. 'temaNe guru paraMparAthI prApta: AyurvidyAnA AdhAre mArI catuSpAda-cikitsApa karI, paraMtu teo mane duHkhamAMthI mukta karI zakyA nahi-A mArI anAthatA 24.piyA me savvasAraM pi pitA me sarvasAramapi / dijjAhi mama kaarnnaa| dadyAn mama kAraNAt / na ya dukkhA vimoei na ca duHkhAd vimocayati esA majA aNAhayA // eSA mamA'nAthatA / / 24. "mArA pitAe mArA mATe te prANAcAryone bahumUlya vastubho mAyI, paraMtu teso (pitA) bhane :mAthI mukta karAvI zakyA nahi-A mArI anAthatA che. 25.mAyA ya meM mahArAya ! mAtA ca me mahArAja ! puttasogaduhaTTiyA / putrazokaduHkhArtA / na ya dukkhA vimoei na ca duHkhAd vimocayati esA majA aNAhayA // eSA mamA'nAthatA / / 25. "mahArAja ! mArI mAtA putrazokanA duHkhathI pIDita hovA chatAM paNa mane duHkhamAMthI mukta karAvI zakI nahi-A mArI anAthatA che. ra6."mahArAja ! mArA nAnA-moTA sagA bhAIo paNa mane duHkhamAMthI choDAvI zakyA nahi-A mArI anAthatA 26.bhAyaro me mahArAya ! bhrAtaro me mahArAja ! sagA jeTTakaNiTThagA / svakA jyeSThakaniSThakAH / na ya dukkhA vimoyaMti na ca duHkhAd vimocayanti esA majjha aNAhayA // eSA mamA'nAthatA // cha. 27. 'mahArAja ! mArI nAnI-moTI sagI baheno paNa mane duHkhamAMthI mukta karAvI zakI nahi-A mArI anAthatA 27.bhaiNIo me mahArAya ! bhaginyo me mahArAja ! sagA jeTTakaNiTThagA / svakA jyeSThakaniSThakAH / na ya dukkhA vimoyaMti na ca duHkhAd vimocayanti esA majA aNAhayA // eSA mamA'nAthatA // 28.bhAriyA meM mahArAya ! bhAryA me mahArAja ! aNurattA aNuvvayA / anuraktA'nuvratA / aMsupuNNehiM nayaNe hiM azrupUrNAbhyAM nayanAbhyAM uraM me parisiMcaI // uro me pariSiMcati // 28. 'mahArAja ! mArAmAM anurakta ane pativratA' mArI patnI AMsu bharI AMkhothI mArI chAtIne bhIMjavatI 24ii. 29.annaM pANaM ca pahANaM ca annaM pAna ca snAnaM ca gaMdhamallavilevaNaM / gandhamAlyavilepanam / mae nAyamaNAyaM vA mayA jJAtamajJAtaM vA sA bAlA nova jaI // sA bAlA nopabhuGkte // 28. 'te. pANA bhArI pratyakSa parokSamA anna, pAna, snAna17, gaMdha, mAlya ane vilepanano bhoga karatI na hatI. 30.khaNaM pi me mahArAya ! kSaNamapi me mahArAja ! pAsAo vina phittttii| pArzvatopi na bhrshyti| na ya dukkhA vimoei na ca duHkhAd vimocayati esA majA aNAhayA // eSA mamA'nAthatA // 30."mahArAja ! te kSaNabhara mATe paNa mArAthI dUra khasatI na hatI.18 paraMtu te mane duHkhamAMthI mukta karAvI zakI nahimA bhArI janAyatA cha.
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nigranthIya haM evamAhaMsu dukkhamA hu puNo puNo / veyaNA aNubhaviDaM je saMsArammi anaMtae || 31. tao 32. saI ca jai muccejjA veyaNA viulA io / khaMto daMto nirAraMbho pavvae aNagAriyaM 33.evaM ca citaittANaM pasuto mi narAhivA ! / pariyaTTaMtIe rAIe veyaNA me khayaM gayA // || 34. tao kalle pabhAyammi ApucchittANa baMdhave / khaMto daMto nirAraMbho pavvaio 'NagAriyaM 11 35. tato haM nAho jAo appaNo ya parassa ya / savvesiM ceva bhUyANaM tasANa thAvarANa ya // 36. appA naI veyaraNI appA me kuDasAmalI / appA kAmaduhA dheNU appA meM naMdaNaM vaNaM // 37. appA kattA vikattA ya duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca dupaTTa 11 38. imA huannA vi aNAhayA nivA ! tamegacitto nihuo suNehi / niyaMThadhammaM lahiyANa vI jahA sIyaMti ege bahukAyarA narA // tato'hamevamavocam duHkSamA khalu punaH punaH / vedanA'nubhavituM 'je' saMsAre'nantake // sakRcca yadi mucye vedanAyAH vipulAyA ita: / kSAnto dAnto nirArambhaH pravrajeyamanagAritAm // evaM ca cintayitvA prasupto'smi narAdhipa ! | parivartamAnAyAM rAtrau vedanA me kSayaM gatA // 508 tataH kalyaH prabhAte ApRcchya bAndhavAn / kSAnto dAnto nirArambhaH pravrajito'nagAritAm // tato'haM nAtho jAtaH Atmanazca parasya ca / sarvaSAM caiva bhUtAnAM sAnAM sthAvarANAM ca // AtmA nadI vaitaraNI AtmA me kUTazAlmalI / AtmA kAmadudhA dhenuH AtmA me nandanaM vanam / AtmA karttA vikarttA ca duHkhAnAM ca sukhAnAM ca / AtmA mitramamitraM ca duSprasthitaH suprasthitaH // iyaM khalu anyApyanAthatA nRpa ! tAmekacitto nibhRtaH zrRNu / nirgranthadharmaM labdhvA'pi yathA sIdantyeke bahukAtarA narAH // adhyayana 20: zloka 31-38 31.'tyAre meM e pramANe kahyuM-'A anaMta saMsAramAM vAraMvAra asahya vedanAno anubhava karavo paDe che. 32.'A vipula vedanAmAMthI jo huM eka vAra paNa mukta thaI jAuM to kSAnta, dAnta ane nirAraMbha banI anagAravRtti svIkArI laIza. 33. 'he narAdhipa ! khAvuM ciMtana urI huM sUI gayo. vItatI jatI rAtanI sAthe-sAthe mArI vedanA paNa kSINa thatI gardha 34. 'te pachI prabhAtakALe huM svastha banI gayo. huM potAnA baMdhujanone pUchIne kSAnta, dAnta ane nirAraMbha banI anagAravRttimAM pravrujita thayo. 35. 'tyArathI huM potAno ane bIjAono tathA badhA trasa ane sthAvara jIvono nAtha banI gayo. 36. 'mAro AtmA ja vaitaraNI nadI che ane AtmA ja phUTa zAlmalI vRkSa che, AtmA ja kAmadUdhA dhenu che ane AtmA ja naMdanavana che. 37.'AtmA ja sukha-duHkha pedA karanAra ane teno kSaya karanAra che. satpravRttimAM joDAyela AtmA ja mitra che ane duSpravRttimAM joDAyela AtmA ja zatru che. 38. 'he rA4na ! jA kheDa jIbha khanAthatA 4 che. kheDA citta, sthira, zAMta thaIne tuM mane sAMbhaLa. jevI rIte keTalAka mANaso bahu kAyara hoya che, teo nigraMtha dharma pAmIne paNa kaSTAnubhava kare che--nigraMthAcAranuM pAlana karavAmAM zithila thaI jAya che.23
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajajhayaNANi 510 adhyayana 20: do u8-46 39.jo pavvaittANa mahavvayAiM yaH pravrajya mahAvratAni sammaM no phAsayaI pamAyA / samyak no spRzati pramAdAt / aniggahapyA ya rasesu giddhe anigrahAtmA ca raseSu gRddhaH na mUlao chidai baMdhaNaM se // na mUlataH chinatti bandhanaM saH // 39, 'je mahAvratone svIkArIne samyapaNe tenuM pAlana nathI karato, potAnA AtmAno nigraha nathI karato, rasomAM mUcchita thAya che, te baMdhanano mUloccheda karI zakato. nathI. 40.AuttayA jassa na asthi kAi AyuktatA yasya nAsti kApi iriyAe bhAsAe thsnnaae| IryAyAM bhASAyAM tathaiSaNAyAm / AyANanikkhevaduguMchaNAe AdAnanikSepajugupsanAyAM na vIrajAyaM aNujAi maggaM // na vIrayAtamanuyAti mArgam // 40.yA, bhASA, bheSA, mAhAna-nikSepa bhane thyA2 prasavaNanI paristhApanAmAM je sAvadhAnI rAkhato nathI, te je mArga para vIra puruSo cAlyA che25 te mArganuM anugamana karI zakato nathI, 41.ciraM pi se muMDaruI bhavittA ciramapi sa muNDarucirbhUtvA athiravvae tavaniyamehi bhtte| asthivratastaponiyamebhyo bhrssttH| ciraM pi apyANa kilesaittA ciramapyAtmAnaM klezayitvA na pArae hoi hu saMparAe // na pArago bhavati khalu saMparAye // 41.4 pratIma sthira nathI, ta5mane niyamothI bhraSTa cha,te virANa muMDanamA ruyi27 rANIne 51 ane cirakALa sudhI AtmAne kaSTa ApIne paNa saMsArano pAra pAmI zakato nathI. 42.polle va muTThI jaha se asAre 'pollA' eva muSTiryathA so'sAraH ayaMtie kaDakahAvaNe vaa| ayantritaH kUTakArSApaNa iv| rADhAmaNI veruliyappagAse rADhAmaNivaiDUryaprakAzaH amahagghae hoi ya jaannesu|| amahAghako bhavati ca jJeSu // 42.04 polI bhuTTInI bhA34 asArache, moTA simAnI mudrA rahita cha. ayamaliza hovA chatAM vaiyanI mAphaka camake che, te jANakAra vyaktionI dRSTie mUlyahIna banI jAya che. 43.ku sIlaliMgaM iha dhAraittA kuzIlaliMgamiha dhArayitvA isijjhayaM jIviya vRhittaa| RSidhvajaM jIvikAM bRMhayitvA / asaMjae saMjayalappamANe asaMyata: saMyataM lapan viNighAyamAgacchaha se cirNpi|| vinighAtamAgacchati sa ciramapi / 43.4 muzAsa-veza aneSi -q4 ( 229 vagaire muni-cihno) dhAraNa karIne tenA dvArA AjIvikA calAve che, asaMyata hovA chatAM paNa potAnI jAtane saMyata kahevaDAve che, te cirakALa sudhI vinAzane prApta thAya che. 44. visaM tu pIyaM jaha kAlakUDaM viSaM tu pItaM yathA kAlakUTa haNAi satthaM jaha kuggahIyaM / hanti zastraM yathA kugRhiitm| ese va dhammo visaovavanno eSa evaM dharmo viSayopapannaH haNAi veyAla ivAviyanno // hanti vetAla ivAvipannaH / / 44. 'pIdheluM kALakUTa viSa, avidhithI pakaDeluM zastra ane vaza na karAyela vetAla jevI rIte vinAzakArI bane che?", tevI ja rIte viSayothI yuktI dharma paNa vinAzakArI banecha. 45.je lakkhaNaM suviNaM pauMjamANe yo lakSaNaM svapnaM prayuJjAna: nimittakoUhalasaMpagADhe / nimittakutUhalasaMpragADhaH / kuheDavijjAsavadArajIvo kuheTavidyAzravadvArajIvI nagacchaI saraNaM tammi kaale|| na gacchati zaraNaM tasmin kaale|| 45. sakSa-zAkha, svana-zAsano prayoga 3cha, nimitta-zAstra ane kautuka kAryamAM atyaMta Asakta che, mithyA Azcarya utpanna karanAra vidyArUpI AzravadvArA vaDe jIvikA calAve che, tene karmanuM phaLa bhogavatI vakhate koInuM zaraNa maLatuM nathI. 46. tamaMtameNeva u se asIle tamastamasaiva tu sa: azIlaH sayA duhI vippariyAsuvei / sadA duHkhI viparyAsamupaiti / saMdhAvaI naragatirikkhajoNi saMdhAvati narakatiryagyonI: moNaM virAhettu asAhurUve // maunaM virAdhyA'sAdhurUpaH // 46. 'te zIla-rahita sAdhu potAnA tIvra ajJAna vaDe satata du:khI thaI viparyAsa pAme che. te asAdhu prakRtivALo muni dharmanI virAdhanA karI naraka ane tiryaMca yonimAM bhAva- pra. 43 je.
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nirjhanthIya 511 adhyayana 20: zloka 47-53 47.uddesiyaM kIyagaDaM niyAgaM audezikaM kotakRtaM nityAgraM na muMcaI kiMci annesnnijjN| na muJcati kiJcidaneSaNIyam / aggI vivA savvabhakkhI bhavittA agniriva sarvabhakSI bhUtvA io cuo gacchai kaTTa pAvaM / / itazcyuto gacchati kRtvA pApam // 47. auzi tata, nityA35 anecha aneSaNIyane choDato nathI, te agninI mAphaka sarvabhakSI banI, pApa-karmanuM arjana kare che ane ahIMthI bharI durgatimA 14 che.. 48.na taM arI kaMThachettA karei na tamariH kaNThacchettA karoti jaM se kare appaNiyA durpyaa| yaM tasya karotyAtmIyA duraatmtaa| se nAhiI maccumuhaM tu patte sa jJAsyati mRtyumukhaM tu prAptaH pacchANutAveNa dayAvihUNo // pazcAdanutApena dayAvihInaH // 48. potAnI pravRtti anartha utpanna 3cha tevo anartha gaLuM kApanAra zatru paNa nathI karato. tadupravRtti karanAra dayAvihIna manuSya mRtyunA moMmAM pahoMcavAnA samaye A tathya jANI zakaze. 49.niraTThiyA naggaruI u tassa nirarthikA nAgnyarucistu tasya je uttamaTuM vivajjAsameI / ya uttamArthe viparyAsameti / ime vi se natthi pare vi loe ayamapi tasya nAsti paro'pilokaH duhaovise jhijjai ttthloe|| dvayopi sa kSIyate tatra lokaH / / 45.4 maMtima samayanI mArAdhanAbhAviparIta buddhi rAkhe che-duSyavRttine sampravRtti mAne che-tenI saMyama ruci paNa nirarthaka che. tenA mATe A loka paNa nathI ane paraloka paNa nathI. te baMne lokothI bhraSTa thayela, lokonA prayojananI pUrti na karI zakavAne kAraNe ciMtAthI kSINa thAya che. 50. emevahAchaMdakusIlarUve evameva yathAcchandakuzIlarUpaH maggaM virAhettu jinnuttmaannN| mArga virAdhya jinottamAnAm / kurarI vivA bhogarasANugiddhA kurarI iva bhogarasAnugRddhA niradvasoyA pariyAvamei // nirarthazokA paritApameti // 50. 4 rIte yathA; (sva bhAvavihAra 42nAra) ane kuzIla sAdhu jinottama bhagavAnanA mArganI virAdhanA karI paritApa pAme che, jevI rIte-bhogarasamAM Asakta thaI arthahIna ciMtA karanArI gIdha pakSiI . 51. soccANa mehAvisubhAsiyaM imaM zrutvA medhAvI subhASitamidaM aNusAsaNaM naanngunnovveyN| anuzAsanaM jJAnaguNopetam / maggaM kusIlANa jahAya savvaM mArga kuzIlAnAM hitvA sarva mahAniyaMThANa vae paheNaM // mahAnirgranthAnAM vrajet pathA / 51. medhAvI puruSa A subhASita, jJAna-guNathI yukta anuzAsana sAMbhaLIne kuzIla vyaktionA badhA mArgone choDI mahAnircathanA mArge cAle. 52. carittamAyAraguNannie tao caritrAcAraguNAnvitastataH para.'pachI caritranA AcaraNa ane jJAna vagere guNothI saMpanna aNuttaraM saMjamaM pAliyANaM / anuttaraM saMyama pAlayitvA / nirgatha anuttara saMyamanuM pAlana karI, karmono kSaya karI nirAsave saMkhaviyANa kammaM nirAsravaH saMkSapayya karma nirAsrava bane che ane te vipulottama zAzvata mokSamAM cAlyo uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // upaiti sthAnaM vipulottamaM dhruvam ||iiy." 53. evaggadaMte vi mahAtavodhaNe evamugradAntopi mahAtapodhanaH mahAmuNI mahApainne mhaayse| mahAmunirmahApratijJo mahAyazAH / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuyaM mahAnirgranthIyamidaM mahAzrutaM se kAhae mahayA vitthareNaM // so'cIkathata mahatA vistareNa // 53.'bhArI a-dhAnta, mahA-tapodhana, mahA-pratiza, mahAna yazasvI te mahAmunie A mahAmRta, mahAnirgathIya adhyayana mahAna vistAra sAthe kahyuM.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAyaNANi 512 adhyayana 20 : do 54-60 54. tuTTho ya seNio rAyA tuSTazca zreNiko rAjA iNamudAhu kayaMjalI / idamudAha kRtAJjaliH / aNAhattaM jahAbhUyaM anAthatvaM yathAbhUtaM suTTa me uvadaMsiyaM // suSTha me upadarzitam / / 54. zreNika rAjA saMtuSTa thayo ane baMne hAtha joDI A pramANe bolyo-"he bhagavAna ! tame anAthanuM yathArtha svarUpa mane samajAvyuM che. 55. tujhaM suladdhaM khu maNussajammaM tava sulabdhaM khalu manuSyajanma lAbhA suladdhA ya tume mhesii!| lAbhA: sulabdhAzca tvayA maharSe ! / tubbhe saNAhA ya sabaMdhavA ya yUyaM sanAthAzca sabAndhavAzca jaMbhe ThiyA magge jinnuttmaannN|| yad bhavantaH sthitA mArge jinottmaanaam|| 55.3 maharSi! tamAze manuSya-4nma sukha05 cha-sa30 cha. tabhane 4 upalabdhimo prAtha che te 59 s3|| che. tame saphaLa cho, sabAMdhava cho, kemake tame jinottama (tIrtha.42)nA mArgamA avasthita cho. 56.taM si nAho aNAhANaM tvamasi nAtho'nAthAnAM savvabhUyANa saMjayA ! / sarvabhUtAnAM saMyata ! / khAme mi te mahAbhAga ! kSamayAmi tvAM mahAbhAga ! icchAmi aNusAsiuM // icchAmyanuzAsayitum / / pa6 'tame anAthonA nAtha cho, tame badhA jIvonA nAtha cho. he mahAbhAga! huM tamArI kSamA mAguM chuM ane tamArI pAse anuzAsita thavA IcchuM chuM. pa7, tamane prazna pUchI dhyAnamAM je viddha karyuM ane bhogo mATe nimaMtraNa ApyuM te badhAne mATe kSamA karo.' 57. pucchiUNa mae tubbha pRSTvA mayA tava jhANavigyo u jo ko| dhyAnavighnastu yaH kRtaH / nimaMtio ya bhogehiM nimantritazca bhogaiH taM savvaM marise hi me // tat sarvaM marSaya me // 58.evaM thuNittANa sa rAyasIho evaM stutvA sa rAjasiMha: aNagArasIho paramAi bhttie| anagArasiMha paramayA bhaktyA / saoroho ya sapariyaNo ya sAvarodhazca saparijanazca dhammANuratto vimaleNa ceysaa|| dharmAnurakto vimalena cetasA / / 58.A rIte rAjasiMha-zreNika anagAra-siMhanI parama bhaktipUrvaka stuti karI potAnA vimaLa citta vaDe rANIvAsa, parijano ane baMdhujana sahita dharmamAM anuro banyo. 59.rAjAnA roma-kUpa uvasita thaI rahyA hatA. te muninI pradakSiNA karI, mastaka jhukAvI, vaMdanA karI cAlyo gayo. 59. UsasiyaromakUvo ucchvasitaromakUpa: kAUNa ya payAhiNaM / kRtvA ca pradakSiNAm / abhivaMdiUNa sirasA abhivandya zirasA aiyAo narAhivo // atiyAto nraadhipH|| 60. iyaro vi guNasamiddho itaro'pi guNasamRddhaH tiguttigutto tidaMDavirao y| triguptiguptastridaNDaviratazca / vihaga iva vippamukko vihaga iva vipramuktaH viharar3a vasahaM vigayamoho // viharati vasadhAM vigatamohaH / -tti bemi // -iti brviimi| 60.te guNathI samRddha, triguptiothI gupta, traNa daMDothI virata ane nirmoha muni paNa pakSInI mAphaka svataMtra bhAve bhUmitala para vihAra karavA lAgyA. -mAma huM huM chu.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNa adhyayana 20:mahAnircanthIya 1. siddho ane saMyata AtmAone bhAvapUrvaka namaskAra karIne (siddhA namo ....mAvo) A adhyayanano prAraMbha namaskAra sAthe thayo che. Agama-sAhityamAM maMgaLa-vidhino prayoga bhAgye ja maLe che. ahIM siddho ane saMyatone namaskAra karavAmAM AvyA che. vRttikAre 'saMta' zabda vaDe AcArya, upAdhyAya ane sarva sAdhuonuM grahaNa karyuM che.' khAravelano zilAlekha ke je I.sa.pUrve 15rano che, temAM 'namo arahaMtANaM', 'namo sanna sidhA--A be padone namaskAra karavAmAM AvyA che." A rIte namaskAra maMgaLanI paraMparAo judI-judI rahI che. 2. artha ane dharmanuM jJAna karAvanAra tathyapUrNa (asthamADuM tanca) ahIM 'WdhammaruM tajIM' tathA adhyayana 281mAM movaDuiM taa-A bannemAM jarU'no artha jJAna hovo joIe." ApTee ''no artha jJAna karyo che. DaoN. haramana jekobIe 'Tno artha mokSa karyo che tathA artha, dharma ane mokSa-A traNenI carcA karatAM teo lakhe che-huM vicAruM chuM ke "asthamA vaDe artha, dharma ane mokSanI carcA karavAmAM AvI che. jo ke vRttikAra 'gati'no artha jJAna kare che. 'mArtha-dhola-A uktivizeSamAMthI kAmane kADhI nAkhavAmAM Avela che, kemake sAdhuo mATe kAma varjanIya che. - 28mAM adhyayana parathI e spaSTa thAya che ke "'no artha mokSa nathI. 'artha' zabdanA aneka artha che. ahIM teno prayoga padArtha, sAdhya ke lakSya mATe karavAmAM Avelo jaNAya che. A rIte mokSa ane dharma--be puruSArthanI carcA prAsaMgika che. 'tthadhaHINu'nuM tAtparya thaze-padArtha, sAdhyabhUta mokSa ane sAdhanabhUta dharmanuM jJAna. 'tavaM' zabda yathArthavAdano dyotaka che. darzana-jagatamAM be dhArAo che-eka pratyayavAdanI, bIjI yathArthavAdanI. pratyayavAda cetanAnA astitvane mULa mAnIne padArthane mAtra te ja cetanAnA pratyayarUpa batAve che, jyAre yathArthavAda pratyeka padArthanuM vastuniSTha astitva nirUpita kare che, 'tanve' tathya ke yathArtha nirUpaNano saMketa che. tenAthI yathArthavAda phalita thAya che. jaina darzana padArthanI sattAne yathArtha mAne che. 'sthadhammaruM tavaMnuM tAtparya thazeyathArthavAda, jyAM artha (padArtha) ane dharmanuM nirUpaNa che. 281mAM 'movaramADuM tanve'nuM tAtparya thaze-cathArthavAda, jayAM mokSamArganuM nirUpaNa che. 1. bRhadvRtti, patra 472 : saMyatebhyazca' sakalasAvadhavyApAro paratebhyaH AcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyaH iti yAvat / 2. prAcIna bhAratIya abhilekha, dvitIya khaMDa, pRSTha 26. 3. e ja rIte 30mAM tathA 35mA adhyayananuM nAma kramazaH "tavANuM ane ' ITH ITI che. 4. Ape saMskRta-Igliza DiksanarI. 4. S. B. E. Vol. XLV P. 100 footnote. Attha dhammagaim arthadharmagati. I think this equal to artha dharma moksha, though the Commentators offer a different explanation by making 'gati' mean 'gnana'. The phrase is derived from the typical expression kamartha dharmamoksha by leaving out kama, which of course could not be admitted by ascetics.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 514 adhyayana 20: zloka 2, 6, 7, 9 Ti 3-6 artha tattvanuM tAtparya che-vastunuM sAcuM rUpa athavA vAstavika satya.' 3. ratnothI (... ) ahIM "cA" zabdanA be artha che-(1) hIrA, pannA vagere ratno tathA (2) viziSTa hAthI, ghoDA. rAjAonI riddhi-siddhimAM viziSTa lakSaNayukta hAthI-ghoDAne paNa "ratna' mAnavAmAM AvyA che. 4. Azcarya! kevo varNa ane kevuM rUpa (sado ! vo go ! va) prastuta zlokamAM anAthi muninI zarIra-saMpadA mATe be zabdono prayoga thayo che-varNa ane rU5. varNano artha che lAvaNya ane rUpano artha che zarIrano AkAra. 5. pradakSiNA (pAphir) A zlokamAM vaMdana pachI 'pradakSiNA'nuM kathana thayuM che. vaMdananI sAthe ja "pradakSiNA'nI vidhino samAveza thAya che. to pachI ahIM vaMdana pachI pradakSiNAnuM kathana zA mATe-evo prazna thaI zake che. bRhad vRttikAre AnuM samAdhAna ema karyuM che ke pUjya vyaktione jotAM ja vaMdanA karavI joIe. tenI sUcanA ApavA mATe pradakSiNAno ullekha bAdamAM karavAmAM Avyo che. paraMtu A samAdhAna hRdayane jacatuM nathI. zuM A zloka vaDe evI sUcanA to nathI maLatI ne ke vaMdanA pachI pradakSiNA karavAmAM AvatI ? 6. nAtha (kAro) aprApya vastunI prAptine 'yoga' ane prApya vastunA saMrakSaNane 'kSema' kahevAmAM Ave che. je yogakSema karanAra hoya che te nAtha' kahevAya che. anAthi munie zreNikane kahyuM-'gRhasthajIvanamAM mAro koInAtha na hato. huM muni banyo ane nAtha banI gayo-potAno, bIjAono ane badhA jIvono." bauddha sAhityamAM 10 nAtha-karaNa dharmonuM nirUpaNa AvI rIte thayeluM maLe che- kayA dasa dharmo bahu upakAraka che? dasa nAtha-karaNa dharmo (1) Avaso ! bhikSu zIlavAna, prAtimokSa (bhikSuniyama)-saMvara (kavaca) vaDe saMvRta (AcchAdita) hoya che. thoDIka burAIo (vadya)mAM paNa bhaya-darzI, AcAra-gocara-yukta banI vihAra kare che, (zikSApadone) grahaNa karI zikSApado zIkhave che. je A Avaso ! bhikSu zIlavAna, A paNa dharma nAtha-karaNa (anAtha na karanAra) che. 1. ANe saMskRta-Igliza DiksanarI : 37ef aa-The real truth, the fact of the mat ter. 2. The real nature or cause of anything. 2. bRhadvRtti, patra 472 : ratnAni-marakatAdIni pravaragajAzvA rirUpa iva aa 3. ejana, patra 47rU: 'av: 'tripari : 'rUpa' jhA . 4. ejana, patra 473 : pAvanAnaMt ykSaUTfmathAne pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kriyata iti khyApanArtham / 5. ejana, patra 473 : "nAtha:' yogakSevidhAtA | 6. uttarAyaNa 20ArUka : tato haM nAho jAo appaNo ya parassa y| savvesiM ceva bhUyANaM tasANa thAvarANa ya //
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nircanthIya 515 adhyayana 20H zloka 10, 14 Ti7-8 (2) bhikSu, bahuzruta, zratadhara, zruta-saMcayavAna hoya che. je te dharma Adi-kalyANa, madhya-kalyANa, paryavasAna-kalyANa, sArthaka = savyaMjana che, jene) kevala, paripUrNa, parizuddha brahmacarya kahe che, evA dharmo, (bhikSu)e ghaNA sAMbhaLelAM, grahaNa karelAM, vANI dvArA paricita, mana vaDe anapekSita, daSTi vaDe supratibaddha (= aMtaHstala sudhI joyelAM) hoya che; A paNa dharma nAtha-karaNa hoya che. (3) bhikSu kalyANa-mitra = kalyANa-sahAya = kalyANa-saMprayaMka hoya che. je A bhikSu kalyANa-mitra hoya che, A paNa.. (4) bhikSu suvaca, sauvacasya = madhurabhASita)vALA dharmothI yukta hoya che. anuzAsanI (= dharma-upadeza)mAM pradakSiNagrAhI = samartha (= kSama) (hoya che), A paNa (5) bhikSu sabrahmacArIonAM je vividha prakAranAM kartavyo hoya che temAM dakSa = ALasa-rahita hoya che, temAM upAya = vimarzayukta, karavAmAM samartha = vidhAnamAM samartha hoya che. A paNa.. (6) bhikSu abhidharma (= sUtramAM), ani-vinaya (= bhikSu-niyamomAM), dharma-kAma = dharmeccha), priya-samudAmAra (= bIjAnA upadezane sanmAnapUrvaka sAMbhaLanAra, pote upadeza karavAmAM utsAhI, khUba pramudita hoya che, A paNa . (7) bhilu jevAM tevAM cIvara, piMDapAta, zayanAsana, glAna-pratyaya-bhaiSajaya-pariSkAra vaDe saMtuSTa hoya che. (8) bhikSu akuzaLa-dharmonA vinAzane mATe, kuzaLa-dharmonI prApti mATe udyogI (= Arabdha-vIya), sthAmavAna= deDhaparAkrama hoya che. kuzaLa-dharmomAM anizcita-dhura (= na bhAganAro) hoya che. (9) bhikSu smRtimAna, atyuttama smRti-paripAka yukta hoya che; ghaNAM samaya pahelAM karelAM, ghaNAM purANA bhASaNanuM paNa smaraNa karanAra, anusmaraNa karanAra hoya che. (10) bhikSu prajJAvAna udaya-asta-gAminI, Arya nirvedhika = antastala sudhI pahoMcanAra), samyapha-duHkhakSaya-gAminI prajJA yukta hoya che.' 7. ( nAdo viM) zreNike anAthi munine kahyuM-'Apano varNa ane AkAra vismayakArI che. AvI saMpadAyukta hovA chatAM paNa Apano koI nAtha nathI, e kema bane ? kema ke Avo laukika pravAda che-trAkRtida TTI: vanta' jyAM AkRti che tyAM guNono nivAsa che. Apa prazasta AkRti dharAvo cho, eTalA mATe Apa guNonA Akara cho ane bIjuM paNa kahevAyuM che-'kuLavaMta dhane tata: zrI zrImatyAjJA tato rAti '--guNavAna tarapha dhana Ave che. tenAthI tenI zrI-zobhA vadhe che. tenAmAM Adeza ApavAnI kSamatA vadhe che ane aMte jatAM te rAjA bane che." 8. AjJA ane aizvarya (phiriya) AjJAno artha che-asmalita anuzAsana. evI AjJA jenuM ullaMghana karavAnuM koI sAhasa na karI zake. aizvaryano artha che -apAra saMpadA, amApa samRddhi, teno bIjo artha che-prabhutva. 1. sInivApa rUA 21, pR. 322-343 aa 2. vRvRtti, patra 47rU I 3. ejana, patra 474 : nAjJA kRtritaza/sanAbhi, ezvaryaM ca dravyAdisamRddhiH, yadvA AjJayA aizvarya - prabhutvaM aajnyaishvrym|
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 9. (zloka 14) manuSyanI pAse traNa zaktio hoya che--saMpadAnI zakti, aizvarya--sattAnI zakti ane adhyAtmanI zakti. jenI pAse A traNamAMthI eka paNa zakti hoya che te ISTa siddhi karavAmAM saphaLa thAya che. eTalA mATe samrATa zreNike potAnA aizvarya tarapha muninuM dhyAna AkaryuM. aizvaryanA dRSTAMta rUpe eka kathA pracalita che-- 516 ekavAra rAjA ane maMtrImAM vivAda Ubho thayo ke moTuM koNa ? aMtamAM nakkI thayuM ke je potAnI zaktinuM pradarzana karI zake te ja moTo gaNAze. keTalAka divaso vItyA. rAjyasabhA maLI hatI. badhA sabhAsado potapotAnA sthAna upara beThA hatA. avasara joIne maMtrIe potAnA eka parama mitra sabhAsadane rAjAne lApho mAravAnuM sUcana karyuM. A sAMbhaLatAM ja te vyakti khacakAyo ane gabharAyo. maMtrI dvArA Azvasta hovA chatAM paNa tenI hiMmata na cAlI ke te rAjA para prahAra kare. rAjAnI sAme maMtrInI zakti vyartha puravAra thaI. have rAjAno vAro hato ke te potAnI zaktinuM pradarzana kare. eka divasa teNe paNa potAnA koI sAmaMtane AjJA karI ke maMtrIne lApho mAre. sAmaMte paLanIya rAha na joI. te tatkALa Ubho thayo ane badhAnA jotAM-jotAM ja maMtrInA moDhA para tamAco lagAvI dIdho. adhyayana 20: zloka 16-18 Ti 9-11 rAjAnI pAse sattAnI zakti hatI, jenA AdhAre te je karavA dhAre te karI zakato hato. maMtrI pAse evI zakti na hatI. A aMtara mAtra sattA ane asattAnuM ja hatuM. 10. utpatti (poi) 'pattha'zabdanAM be saMskRta rUpo thAya che--'proTyAM' ane 'pustam'. vRttikAre 'protyAM'no artha mULa utpatti karyo che.' prastuta saMdarbhamAM A ja artha saMgata jaNAya che. 11. prAcIna nagaromAM asAdhAraNa suMdara (purALavurameyaLI) vRttikAre Ano zAbdika artha--potAnA guNo vaDe asAdhAraNa hovAne kAraNe anya nagarothI potAnI bhinnatA batAvanAra nagara evo karyo che. temaNe eka pAThAMtara 'nALa puDameyana'no ullekha karyo che. teno artha che--pradhAna nagarI. 1. vRttavRtti, patra 476 : protyAM vA prakRSTotthAna pAm / 2. ejana, patra 47 : purALa purameLa tti purAnapurALi bhinatti - svaguNairasAdhAraNatvAd bhedena vyavasthApayati purANapurabhedinI / 3.jaina sUtrAjha, pArTa 2, DaoN. jekobI, pRSTha 102. DaoN. haramana jekobIe mULamAM Ano artha 'Indra' karyo che ane tenI carcA karatAM lakhyuM che--uttarAdhyayananA vRttikAra Ano mAtra zAbdika artha prastuta kare che. paraMtu ema spaSTa pratIta thAya che ke 'puramevana'no artha 'puraMta'--Indra ke 'purabhiv'--ziva thavo joIe. 'purabhiv'no eka artha Indra ja thAya. mULa tathA phUTanoTanahere is a Town Kausambi by name, which is among towns what Indra ist (among the Gods). Purana Purabhedani. As usual the commentators give a purely etymological explanation. But it is obvious that Purabhedana must have a similar meaning as Purandara-Indra, or Purabhid Siva. The latter word occurs in later literature only, and besides, Siva does not yet seem to have been generally acknowledged as the supreme god, when and where the Jaina Sutras were composed. The Vedic word Purbhid, 'destroyer of castles', also presents itself as an analogy; though it is not yet exclusive epithet of a god. It is frequently applied to Indra.
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nigranthIya adhyayana 20: zloka 21-23 Ti 12-15 prastuta prasaMgamAM DaoN. haramana jekobIno A artha yogya jaNAto nathI. 'purAnapurathI' e kauzAmbInuM vizeSaNa che ane te tenI pradhAnatAnuM sUcakamAtra che. 12. annazcetanA (aMtaricche) 'aMtaSThi' zabdanAM be saMskRta rUpo bane che--'are N' ane 'bantarikSam'. vRttikAre 'aMtareO' zabda mAnIne teno artha madhyavartI IcchA evo karyo che.1 prastuta saMdarbhamAM 'aMtarikSa' zabda vadhu saMgata jaNAya che. teno artha che--aMtaHzcetanA 13. (zloka 22) prAcInakALamAM cikitsAnI mukhyatve be paddhatio hatI--auSadhavijJAna ane bheSajavijJAna. prANAcArya dravyonA rAsAyaNika vijJAna vaDe zarIranA rogonuM nivAraNa karatA hatA. teo dravyaguNa parijJAnamAM niSNAta hatA. A auSadhavijJAnanI cikitsApaddhati che. A paddhatinI sAthe-sAthe maMtra-taMtranI cikitsApaddhatino paNa vikAsa thayo ane cikitsAnI daSTie aneka mAMtrika tathA tAMtrika graMthonI racanA thaI. A cikitsApaddhatinuM nAma bheSajavijJAna hatuM. A cikitsApaddhatio vaDe roganivAraNa karanArA prANAcArya kahevAtA. 517 ke prastuta zlokamAM prayukta 'Ariya' zabda prANAcAryano vAcaka che. ahIM traNa vizeSaNo prayojAyAM che--vidyA-maMtra-cikitsaka, zastra-kuzala ke zAsra-kuzala cikitsaka tathA maMtra-mUla-vizArada.5 A traNeya vizeSaNo bhinna-bhinna prANAcAryanA ghotaka che. eka ja vyakti A traNeyamAM vizArada hoya evuM jarUrI na hatuM. koI AyurvedamAM, koI maMtravidyAmAM ane koI zalya-cikitsAmAM niSNAta thatA. 14. guru paraMparAthI prApta (nahAddiva) vRttikAre AnAM be saMskRta rUponI vyAkhyA karI che--1. 'yathAhita'--hitane anurUpa. 2. 'yathAthIta'--guru paraMparAthI cAlI Avela vamana-virecana vagere dvArA thanArI cikitsA. AnAM be vadhu saMskRta rUpo thaI zake che--'yayAti' ane 'yathAta'. 'adhIta'nuM saMskRta rUpa 'ahiya' paNa bane che. anuvAda 'yathAdhIta'nA AdhAre karavAmAM Avyo che. 15. catuSpAda (cADadhdhAyuM) cikitsAnA cAra pAda hoya che--vaidya, auSadha, rogI ane rogInI sevA karanAra. jyAM A cAreyano pUrNa yoga hoya che, 1. vRttavRtti, patra 47ba : 'gantA' madhye phAM vA mimatavstvbhilaavN na kevalaM bahiritra kA dyeveti bhAvaH / 2. ApyuM : saMskRta-IMgliza DikzanarI : antarikSaM - 'zarIreSvantaH akSayaM na pRthivyAdivat kSIyate' / 3. hrAzyapasaMhitA, phaeNndriyasthAna rU| 4 / , : oSadhaM bheSajaM proktaM, dviprakAraM cikitsitam / oSadhaM dravyasaMyogaM, bruvate dIpanAdikam // hutavratatapodAnaM, zAntikarma ca bheSajam / // 4. vRttavRtti, patra 476 : 'AcAryA: ' kRti prALAvALuM vaidya iti yAvat / 5. ejana, patra 479 : 'satyasana' tti zreSu zAstrapu vA kuzalAH zastrakuzalA zAstrakuzalA vA / 6. ejana, patra 47, : 'yathAhita 'hitAnati meLa yathA, zrIlaM vA - gurusampradAyAgatavamanavirecanakAdirUpAm /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 518 adhyayana 20: zloka 28-33Ti 16-20 tene 'catuSpAda-cikitsA" kahe che.' sthAnAMgamAM A cAreya aMgone 'cikitsA" kahevAmAM Avela che. 2 16. pativratA (manuSyathA) jenuM vrata-AcAra kuLane anurUpa hoya che te strI anuvratA kahevAya che. vRttikAre teno artha pativratA karyo che. "aNuvrayA'no vaikalpika artha "anuvayA'-samAna vayevALI evo thaI zake che. 17. snAna (phAIi) snAnano sAmAnya artha chehAvuM. ahIM snAnano artha che-snAnanuM sAdhana, sugaMdhita pANI vagere.' juo-dasaAliyaM 663nuM TippaNa. 18. (f ) paM' dhAtuno prAkRtamAM ' iAdeza thAya che. teno artha che-dUra thavuM ke nAza pAmavuM." 19. dusahya (suvarNamA du) AnAM saMskRtamAM be rUpa thaI zake che-duHkSamA , duHHTdu:'. "huH kSamA'-A vedanAnuM vizeSaNa che, teno artha che dusahya, "huvAmAthuM-Ane saMyukta mAnavAthI teno artha thaze-vedanAno anubhava karavo. ahIM 'du:' kriyApada che. 20. (zloka 32-33) prastuta prakaraNa zraddhA-cikitsA (Faith healing) ane saMkalpanuM spaSTa udAharaNa che. anAthi muni AMkhonI bhayaMkara vedanAthI pIDAtA hatA, badhA prakAranI cikitsAo-auSadhopacAra karavA chatAM paNa temano roga zAMta na thayo. jyAre badhA upacAro ane badhA cikitsako temanA mATe akiMcikara banI gayA tyAre temaNe potAne mATe eka cikitsA karI. te temanA mATe acUka siddha thaI. te hatI zraddhA-cikitsA. zraddhA, Atma-vizvAsa ane daDha saMkalpa dvArA teo rogamukta banI gayA. manomana anAthi munie eka saMkalpa karyo-jo huM A vipula vedanAmAMthI mukta thaI jAuM to huM aNagAra-vRtti svIkArI laIza. A saMkalpanI sAthe teo kAyotsarganI mudrAmAM sUI gayA. bhAvanAno atireka zraddhA, AsthA ane AtmavizvAsamAM pariNata thaI gayo. te AsthAe ja saMkalpane adhyavasAya, sUkSmatama zarIra sudhI pahoMcADI dIdho. jema-jema rAta vItI tema-tema temano saMkalpa saphaLa banato gayo. have saMkalpa saMkalpa na rahetAM sAdhya banI gayo. sUryodaya thatAM-thatAM teo A bhayaMkara bimArImAMthI sarvathA mukta thaI gayA. 1. bRhadvRtti, patra 475 : 'cAupyAyaM' ti catuSpadA bhiSagbhaiSajAturapraticArakAtmakacaturbhA(tmakabhA )ga ctussttyaatmikaam| 2. hA, jhA pa26 : varabrahmA tiAi pannA , te nahIM vijjo osadhAI Aure pricaarte| 3. bRhadvRtti, patra 476 : 'aNuvvayatti' anviti-kulAnurUpaM vrata-AcAro'syA anuvratA pativrateti yAvat, vayo'nurUpA vA 4. bRhadvRtti, patra 476 : snAtyaneneti svAnaM-gandhodakAdi / 5. tunIgaMgarI, sUtra 822: pazeHDa-TTipuDa-zukra
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nirjhanthIya 519 adhyayana 20: zloka 34, 36, 38, 40Ti 21-25 21. svastha (che) ahIM 'ka' zabdanA be artha thaI zake che-nirogI ane AvanAra divasa-kAla. prastuta saMdarbhamAM Ano artha 'svastha' evo karavAmAM Avyo che. 22. kUTazAlmalI (vUDAma7) A vRkSo vizALa hoya che ane temanI DALIo para nAnA-nAnA aNIdAra kAMTA hoya che. phaLomAMthI sapheda rU nIkaLe che. hiMdImAM temanuM nAma 'semala' ke 'semara che. bhAvaprakAzanighaMTumAM kUTazAlmalI ane zAlmalI-A baMneno judo ullekha maLe che. A baMne vRkSomAM samAnatAo vadhu che, bhinnatA ochI che.' 23. (zloka 38) DaoN. haramana jekobIe 38thI 53 sudhInI gAthAone prakSita mAnI che. temaNe tenAM be kAraNa batAvyAM che- 1. A gAthAomAM pratipAdya viSayano saMdarbha sAthe meLa khAto nathI. 2. ekathI sADatrIsa gAthAono chaMda eka prakArano che ane ADatrIsathI trepana sudhInI gAthAono chaMda judo che. DaoN. haramana jekobInuM A anumAna yogya lAge che. anAthatAnI carcA navamA zlokathI zarU thAya che ane te sADatrIsamA zlokamAM pUrI thaI jAya che. te pachI 'tu ya seLiyo yA' A copanamA zlokamAM samrATa zreNika muni pratye kRtajJatA vyakta kare che. A rIte A kathAvastu svAbhAvika ja prAsaMgika banI jAya che. 24. sAvadhAnI (mADayA) 'pu' zabdanA aneka artho thAya che-saMbaddha, ughukta, sahita, samanvita ane samAhita. gItAnA zAMkarabhASyamAM teno artha samAhita karavAmAM Avyo che.' uttarAdhyayananA vRttikAre Ano artha avadhAnatA-ekAgratA karyo che. ArTamAM paNa A ja artha maLe che." 25. vIra puruSo cAlyA che (vInAthe) A zabda mArganuM vizeSaNa che. tenA be artha karI zakAya che te mArga ke jenA para vIra puruSo cAlyA che athavA te mArga ke jenA para bhagavAna mahAvIre parivrajana karyuM che. prastuta saMdarbhamAM baMne artho saMgata thaI zake che. 1. mAvapravAniyaTu, vaTavarka, navA 14-185 2. jaina sUtrAja, uttarAdhyayana, bhAga 2, pR. 104. The verses 34-53 are apparently a later addition because (1) The subject treated in them is not connected with that of the foregoing part, and (2) They are composed in a different metre. 3. dasaveAliyaM, hAribhadrIya vRtti, patra 118 / 4. tA,ddADhazAMvAra mAtha, pR. 77: yu purAte yojIyujI: sAhita: 5. (ka) vRtti , patra 478 : gAyuwtA-vattAvadhAnatA / (kha) ArTa : To fix or direct (The mind) To wards.
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarayaNANi 26. (.....niyametti) niyamano artha che--vyavasthA, maryAdA. digaMbara sAhityamAM niyamanA cAra artha maLe che-- 1. anaMta catuSTayAtmaka cetanAnuM pariNAma.1 2. kAla-maryAdApUrvaka karavAmAM Avelo tyAga. 3. samyak darzana, jJAna, cAritra. 4. 'A ja tathA Ama ja karavAnuM che.'--AvA saMkalpa vaDe anya padArthanI nivRtti karavI. dazavaikAlikanI jinadAsa-cUrNimAM pratimA vagere abhigrahane niyama kahela che. yama ane niyama--e baMne eka ja dhAtumAMthI niSpanna zabdo che. niraMtara sevanIya vratane 'yama' ane samaye-samaye AcaraNIya anuSThAnane 'niyama' kahevAmAM Ave che--vamastu satataM mevyA:, niyamAstu vAcana / ' maharSi pataMjalie zauca, saMtoSa vagerene niyama kahela che. 520 27. muMDanamAM ruci (muttuI) je mAtra mastaka muMDAvavAmAM ja zreya samaje che ane bAkInA AcAra--anuSThAnothI vimukha bane che, te 'muMDaruci' kahevAya che. 1. niyamasAra, zuM tAtparyavRtti : ya: ....svamAvAnantavatuSTayaatmkH zuddhajJAnacetanApariNAmaH sa niyamaH / 2. raktaraMtu zrAvAvA 87 : niyama: parimitAna: / adhyayana 20: zloka 41-42 Ti 26-28 28. sikkA (hAvaLa) bhAratavarSano ati adhika pracalita sikko 'kArpApaNa' hato. manusmRtimAM tene ja 'dharaNa' ane 'rAjatapurANa' (cAMdIpurANa) paNa kahela che. - cAMdInA kAryApaNa ke purANanuM vajana 32 rati hatuM. sonA ane tAMbAnA 'karSa'nuM vajana 80 rati hatuM. tAMbAnA kAryApaNane 'paNa' kahetA. pANinIya sUtra para vArtika lakhatAM kAtyAyane 'kArpApaNa'ne 'prati' kahela che ane 'prati' vaDe kharIdavAmAM AvatI vastune 'pratika' kahevAmAM Avela che. pANinIe A sikkAone 'Ahata' kahyAM che.10 jAtakomAM 'kahApaNa' zabda maLe che. aSTAdhyAyImAM 'kArpApaNa' ane 'paNa' A baMne maLe che.11 saMbhava che ke cAMdInA sikkAonuM 'kArpApaNa' ane tAMbAnA karSanuM nAma 'paNa' rahyuM hoya.12 3. niyamasAra, z tAtparyavRtti : niyamazAvat samyakdrshnjnyaancaaritressu vartate / 4. rAkhavAtija 1973 1 5. binavAmavRtti, pR. 370 : niyamA--paDimAvyo mittivisesaa / 6. pAtaMnanayo varjhana, 2 | 32 / 7. vRttavRtti, patra 478 : muttu va-mukana va ce zApanayanA tmani zeSAnuSThAnaparAMgamukhatA ruciryasyAsau muNDaruciH / 8. manusmRti, 8 / rUpa, 16 : palaM suvarNAzcatvAraH palAni dharaNaM daza / kRSNale samadhRte vijJeyo rUpyamASakaH / / te SoDaza syAdvaraNaM purANazcaiva rAjataH / kArSApaNastu vijJeyastAmrikaH kArSikaH paNaH / 9. ejana, 8aa 136 10. pALini aSTAdhyAyI, dhArA 120 / 11. (ka) pALini aSTAdhyAyI, pAra1 / (24) 2484,4181381 12. pALiniSThAnIna mAratavarSa, pR. 257 /
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-nirjhanthIya para1 adhyayana 20: zloka 4-46 Ti 29-34 29. mudrArahita che (ati) vRttikAre 'yaMti'ne muninuM vizeSaNa mAnIne teno artha niyaMtraNa rahita evo karyo che.' ame A zabdane kUTakArdApaNanuM vizeSaNa mAnIne teno artha mudrA-rahita evo karyo che. AkhA padano artha thaze--mudrArahita khoTo sikko. 30. kuzIla-veza (luNI-rtiA). vRttikAre 'sIttatine eka zabda mAnIne teno artha pArzvastha vagere zithilAcArI sAdhuono veza evo karyo che." paraMtu kuzIlano koI potAno svataMtra veza ahIM vivakSita nathI. AnuM pratipAdya evuM che ke kuzIla hovA chatAM je munino veza dhAraNa kare che. eTalA mATe kuzIlane prathama vibhakti rahita pada mAnIne teno artha teno artha karavAmAM Ave to pratipAdya yogya arthamAM samajAya che. 31. (hArU vecAtta rUvavavanno) | 'vipatrano artha che-aniyaMtrita, abAdhita. vetAla maMtro vaDe niyaMtrita ke kIlita thaIne ja hita sAdhI zake che, nahi to nahi. jo te aniyaMtrita bane che to te vinAzano hetu bane che. 32. viSayothI yukta ( vigovavanno) zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza--A viSayo che. A viSayo sAthe joDAyelo dharma tAraka nahi, mAraka bane che." bhagavAna mahAvIranI A ghoSaNA dharmanA kSetramAM eka krAMtino avAja che. mArce dharmanA viSayopapanna svarUpane athavA sattA ane artha sAthe joDAyelA dharmane lakSyamAM rAkhIne ja tene mAdaka kahyo hato. 33. (johana, vijJA) phohana-saMtAnaprApti mATe vizeSa dravyo meLavelA jaLathI snAna vagere karavAne "kautuka' kahevAmAM Ave che." "dehavina-mithyA-Azcarya prastuta karanArI maMtra-taMtrAtmaka vidyAne kuheTaka vidyA kahevAmAM Ave che. bIjA zabdomAM tene "IndrajALa' kahI zakAya. 34. viparyAsane prApta thaI jAya che ( viyAyuvepha) Ano artha che-viparyAsane prApta thAya che-duHkhanivRtti mATe muni bane che, pratyuta duHkhI thAya che. AyAro (rA151)mAM 1. bRhavRtti, patra 478 :ayantritaH aniyamitaH kUTakArSA pnnvt| 2. ejana, patra 478 : luNIti-parzavam. 3. ejana, patra 476 : cetAta vAvivaUT 'tti vipanna: aprAptavipat mantrAdibhiraniyantrita ityarthaH / 4. ejana, patra 472 : dhviivaSayaku niA 5. ejana, patra 471 : vaturvara sapatyAdAthe trapanArA 6. ejana, panna ka72 : devidyA-trIzarvavidAya mntrjnyaanaatmikaaH|
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 522 adhyayana 20: zloka 47-48 Ti 35-37. 'vipayiAsamutino A ja artha maLe che.' zAntAcArye Ano artha viparIta dRSTine prApta thAya che-evo karyo che. paraMtu hI pada pachI variyA eTale A tAttvika viparyAsa sAthe saMbaddha pratIta thatuM nathI. pATha che. 35. (sighaM vayaniyA ) juo-dasaAliya, 3ranuM TippaNa. 36. dayA (....) vRttimAM dayAno mukhya artha saMyama, satya vagere tathA vaikalpika artha ahiMsA karyo che. 37. aMtima samayanI ArAdhanA (3mI 'uttamarthano artha che-mokSa. cAra puruSArthomAM "mokSa' uttama puruSArtha che, eTalA mATe tene uttamArtha kahevAmAM Avela che. prastuta AgamamAM be anya sthAnomAM paNa A padano prayoga thayo che-ttamagvelaNa (1132) ane "uttama (2pa9). baMne sthAnomAM vRttikAre 'uttamaddano artha mokSa karyo che. prastuta prasaMgamAM vRttikAre 'uttamahUno artha aMtima samayanI ArAdhanA evo karyo che.' 3. bRhavRtti, patra 479 : dayA-saMyamaH satyAdhupa-lakSaNamahiMsA 1. AcArAMgavRtti, patra 128 : sukhArthI.... sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti, uktaM ca'duHkhadviT sukhlipsurmohaandhtvaaddRssttgunndossH| yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // 2. bRhavRtti, patra 479 : 'vippariyAsuvei'tti viparyAsaM tattvAdiSu vaiparItyam, upaiti-upagacchati / 4. bRhadvRtti, patra 479 : uttamarthe'pi paryantasamayArAdhanA rUpatti
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ egaviMsaimaM ajjhayaNaM samuddapAlIyaM ekavIsamuM adhyayana samudrapAlIya
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha A adhyayananuM pratipAdana "samudrapAla'-samudrapAlanA mAdhyamathI thayuM che, eTalA mATe tenuM nAma 'samudrapAlIya''samudrapAlIya' rAkhavAmAM AvyuM che. caMpA nAmanI nagarI hatI. tyAM pAlita nAmano sArthavAha raheto hato. te zramaNopAsaka hato. nigraMtha-pravacanamAM tene zraddhA hatI. dUra-dUra sudhI teno vepAra phelAyelo hato. eka vAra te sAmudrika yAtrA mATe yAnapAtra para ArUDha thaI gharethI nIkaLyo. te potAnI sAthe gaNima-sopArI vagere tathA dharima-sonuM vagere laIne nIkaLyo. jatAM-jatAM samudranA taTa para pihuMDa nAme nagaramAM rokAyo. potAno mAla vecavA mATe te tyAM keTalAka divasa sudhI rahyo. nagaravAsIo sAthe teno paricaya vadhyo ane eka zeThe tenI sAthe potAnI putrI paraNAvI. keTaloka samaya tyAM rahIne te svadeza pAcho pharyo. tenI navoDhA garbhavatI banI. samudrayAtrAnI vacALe teNe eka suMdara ane lakSaNavaMtA putrane janma Apyo. tenuM nAma "samudrapAla' rAkhavAmAM AvyuM. vaibhavapUrvaka tenuM lAlana-pAlana thayuM. te 72 kaLAomAM pravINa thayo. jayAre te yuvAna banyo tyAre 64 kaLAomAM pAraMgata 'rUpiNI' nAmanI kanyA sAthe tenuM pANigrahaNa thayuM. te tenI sAthe devatulya bhogono upabhoga karato AnaMdapUrvaka rahevA lAgyo. eka vAra te mahelanA jharUkhAmAM beTho-beTho nagaranI zobhA joI rahyo hato. teNe joyuM ke rAjapurUSo eka vyaktine vadhabhUmi tarapha laI jaI rahyA hatA. te vyaktie lAla vastro paheryA hatAM. tenA gaLAmAM lAla kaNeranI mALAo hatI. tene e samajatAM vAra nA lAgI ke Ano vadha karavAmAM Avaze. A badhuM joI kumAranuM mana saMvegathI bharAI gayuM. 'sArA karmonuM phaLa sAruM hoya che ane burA karmonuM buruM.' A ciMtanathI teno mArga spaSTa banI gayo. mAtA-pitAnI AjJA laI te dIkSita thayo. teNe sAdhanA karI ane karmono nAza karI siddha, buddha ane mukta banyo. AtmAnuzAsananA upAyonI sAthe-sAthe A adhyayanamAM samudra yAtrAno ullekha mahattvapUrNa che. te kALe bhAratamAM vepArIo dUra-dUra sudhI vepAra mATe jatA hatA. sAmudrika vepAra unnata avasthAmAM hato. vepArIonA potAnA yAnapAtra athotuM vahANo hatA ane teo eka sthaLethI bIjA sthaLe mAla laIne AvatA-jatA hatA. te samaye aneka vastuonI bhAratamAMthI nikAsa thatI hatI. temAM sopArI, sonuM vagere vagere mukhya hatA. e vizeSa ullekhanIya che ke te kALe bhArata pAse pracura sonuM hatuM. te bIjA dezone tenI nikAsa karato hato. A adhyayanamAM "vavahAra' (zloka 3)-vyavahAra' ane 'vajhamaMDalasobhAga' (zloka 8)-vadhya-maMDana-zobhAka'-A be zabdo dhyAna ApavA jevA che. AgamakALamAM 'vyavahAra' zabda jya-vikrayano dyotaka hato. AyAta ane nikAsa tenI aMtargata thatAM.' 'vadhya-maMDana-zobhAka-A zabda te samayanA daMDa-vidhAna tarapha saMketa kare che. te samaye corI karanArAne kaThora sajA karavAmAM AvatI hatI. jene vadhanI sajA karavAmAM AvatI tene kaNeranA lAla phUlonI mALA paherAvavAmAM AvatI. tene lAla kapaDAM paherAvavAmAM AvatAM. zarIra para lAla caMdanano lepa karavAmAM Avato. AkhA nagarane tenA kukRtyonI jANakArI karavAmAM AvatI ane tene nagaranA rAjamArge thaI vadhabhUmi tarapha laI javAmAM Avato. A adhyayanamAM tatkAlIna rAjyavyavasthAno ullekha paNa thayo che. graMthakAra kahe che- muni ucita kALe eka sthAnethI bIjA sthAnamAM jAya.' A kathana sAbhiprAya karAyeluM che. te samaye bhArata aneka ekamomAM vaheMcAyeluM hatuM. nAnA-nAnA rASTro rahetA. Apasano kalaha maryAdA vaTAvI cUkyo hato. eTalA mATe munine gamanAgamanamAM pUrNa sAvadhAna rahevA mATe kahevAmAM AvyuM che (zloka 14). maulika dRSTie A adhyayanamAM "caMpA' (zloka 1) ane "pihuMDa' (zloka 3) nagarono ullekha thayo che. 24 zlokonuM A nAnakaDuM adhyayana khUba ja mahattvapUrNa che. 1. sUryA , za zaza paNa 2. ejana, za6, vRtti, patra 250
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa 1. caMpAe pAlie nAma sAva Asi vANie / mahAvIrassa bhagavao sIse so u mahappaNo // 2. niggaMthe pAvayaNe egaviMsaimaM ajjhayaNaM : kheDavIsabhuM adhyayana samuddapAlIyaM : samudrapAsIya saMskRta chAyA sAva se vikovie / poeNa vavaharate pihuMDaM nagaramA gae / 3. pihuMDe vavaharaMtassa vANio dei dhUraM / taM sasattaM pagijjha sadesamaha patthio || 4. aha pAliyassa gharaNI samuddami pasavaI / aha dAra tarhi jA samuddapAli tti nAmae // 5. khemeNa Agae caMpaM sAvae vANie gharaM / saMvaI ghare tassa dAra se hoi // 6. bAvattariM kalAo ya sikkhae nIikovie / jovvaNeNa ya saMpanne surUve piyadaMsaNe // campAyAM pAlito nAma zrAvaka AsId vANijaH / mahAvIrasya bhagavataH ziSyaH sa tu mahAtmanaH // nairgranthe pravacane zrAvakaH sa vikovidaH / potena vyavaharan piNDaM nagaramAgataH // pihuNDe vyavaharate vANijo dadAti duhitaram / tAM sasatvAM pratigRhya svadezamatha prasthitaH // atha pAlitasya gRhiNI samudre prasUte / atha dArakastasmin jAta: samudrapAla iti nAmakaH // kSemeNAgatazcampAM zrAvako vANijo gRham / saMvardhate gRhe tasya dArakaH sa sukhocitaH // dvAsaptarti kalAzca zikSate nItikovidaH / yauvanena ca sampannaH surUpaH priyadarzanaH // gujarAtI anuvAda 1. caMpA nagarImAM pAlita nAme eka vaNika-zrAvakara thayo. te mahAtmA bhagavAna mahAvIrano ziSya hato. 2. te zrAvaka nigraMtha-pravacanamAM kovida hato. te vahANa dvArA vepAra kheDato' pikuMDa nagaramAM AvI pahoMcyo. 3. pikuMDa nagaramAM vepAra karatI veLAe tene koI vaNike putrI paraNAvI. keTaloka samaya rokAIne pachI garbhavatI evI tene laIne te svadeza javA nIkaLyo. 4. pAlitanI patnIe samudramAM putrane janma Apyo. te samudramAM utpanna thayo, eTalA mATe tenuM nAma samudrapAla rAkhavAmAM AvyuM. 5. te vaNika-zrAvaka kuzaLatApUrvaka caMpA nagarImAM potAnA ghare Avyo. te sukhocita putra potAnA gharamAM vadhavA lAgyo. 6. te botera kaLAo zIkhyo ane nItikovida banyo. te pUrNa yauvana saMpanna, surUpa ane priya dekhAvA lAgyo.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhaNANi para8 adhyayana-21 : so57-14 7. tassa rUvavaI bhajja piyA ANei ruuvinniN| pAsAe kIlae ramme devo doguMdao jahA // tasya rUpavatI bhAryAM pitA''nayati ruupinniim| prAsAde krIDati ramye devo dogundako yathA // 7. teno pitA tenA mATe rUpiNI nAme suMdara bhAryA laI Avyo. te dogaMdaka devanI mAphaka tenI sAthe suramya mahelamAM krIDA karavA lAgyo. 8. aha annayA kayAI pAsAyAloyaNe tthio| vajjhamaMDaNasobhAgaM vajjhaM pAsai vajjhagaM // athAnyadA kadAcit prAsAdAlokane sthitaH / vadhyamaNDanazobhAkaM vadhyaM pazyati bAhyagam // 8. te koI eka vAra mahelanA jharUkhAmAM beTho hato. teNe vadhya-janocita alaMkArothI zobhita vadhyane nagaranI bahAra laI javAto joyo, 9. taM pAsiUNa saMviggo samuddapAlo innmbbvii| ahosubhANa kammANaM nijjANaM pAvagaM imaM // taM dRSTvA saMvignaH samudrapAla idmbrviit| aho azubhAnAM karmaNAM niryANaM pApakamidam // 9. tene joI vairAgyamAM bhIMjAyelo samudrapAla Ama bolyo-mahAnazuma bhaanumniymavasAna che.' 10.te bhagavAna parama vairAgya pAmyo ane saMbuddha banI gayo.to mAtA-pitA ne pUchI.sAdhupa svIjarI.bI. 10.saMbuddho so tahiM bhagavaM paraM sNvegmaago| Apuccha'mmApiyaro pavvae aNagAriyaM // saMbuddhaH sa tatra bhagavAn paraM sNvegmaagtH| ApRcchyAmbApitarau prAvAjIdanagAritAm / / 11. jahittu saMgaM ca mahAkilesaM mahaMtamohaM kasiNaM bhyaavhN| pariyAyadhamma cabhiroyaejjA vayANi sIlANi parIsahe y|| hitvA saGgaJca mahAklezaM mahAmohaM kRSNaM bhayAvaham / paryAyadharma cAbhirocayet vratAni zIlAni parISahAMzca / / 11.muni mahAna kleza ane mahAna mohane utpanna karanArA kRSNa ane bhayAvaha saMga (Asakti)ne choDIne 5ya-dharma (prayA )13, prata sane zIla tathA parISahomAM abhiruci rAkhe. 12. ahiMsa saccaM ca ateNagaM ca ahiMsAM satyaM cAstainyakaM ca / tatto ya baMbhaM aparigahaM c| tatazca brahmAparigrahaM c| paDivajjiyA paMca mahavvayANi pratipadya paMcamahAvratAni carijja dhammaMjiNadesiyaM viuu|| cared dharma jinadezitaM vidvAn / / 12.ahiMsA, satya, ayaurya, bhayartha ne apariha A pAMca mahAvratone svIkArIne vidvAna muni vItarAgaupadiSTa dharmanuM AcaraNa kare. 13. savvehiM bhUehi dayANukaMpI sarveSu bhUteSu dayAnukampI khaMtikkhame sNjybNbhyaarii| kSAntikSama: sNytbrhmcaarii| sAvajjajogaM parivajjayaMto sAvadyayogaM parivarjayan carijja bhikkhU susmaahiiNdie| cared bhikSuH susamAhitendriyaH // 13.susamAhita-IndriyavALo bhikSu badhA jIvo pratye dayAnukaMpI bane. kSAntikSama", saMyata ane brahmacArI bane. te sAvagha yogano tyAga karato rahI vicaraNa 43. 14. kAleNa kAlaM viharejja raTe kAlena kAlaM viharet rASTra balAbalaM jANiya appaNo y| balAbalaM jJAtvA''tmanazca / sIho va saddeNa na saMtasejjA sihaM iva zabdena na saMtrasyet vayajoga succA na asbbhmaahu|| vacoyogaM zrutvA nAsabhyamAha // 14.muni potAnA baLAbaLane toLIne kAlocita kArya karato" rASTramAM vihAra kare. te siMhanI mAphaka bhayAvaha zabdothI saMtrasta na thAya. te kuvacana sAMbhaLI asabhya vacana na bole.
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudrapAlIyA pa29 adhyayana-21 : do 15-20 15. avehamANo u parivaejjA upekSamANastu parivrajet piyamappiyaMsavva titikkhejjaa| priyamapriyaM sarvaM titikSeta / na savva savvatthabhiroyaejjA na sarvaM sarvatrAbhirocayet na yAvi pUrya garahaM ca sNje|| na cApi pUjAM gahIM ca sajet / / 15. saMyamI muni kuvacanonI upekSA karato parivajana kare. priya ane apriya sarva kaMI sahana kare. sarvatra badhuM (je kaMI dekhe te)' nI abhilASA na kare tathA pUjA ane gahanI paNa abhilASA na kare.19 16. aNegachaMdA iha mANavehiM anekacchandaH iha mAnaveSu je bhAvao saMpagarei bhikkhuu| yAn bhAvataH saMprakaroti bhikssuH| bhayabheravA tattha uiMti bhImA bhayabhairavAstatrodyanti bhImAH divvA maNussA aduvA tiricch|| divyA mAnuSyAH athavA tairazcA: // 16 saMsAramAM manuSyomAM je aneka mato hoya che, vastu sthitithI te bhikSumImA 5 soya che. paraMtu bhikSu temanA para anuzAsana kare ane sAdhupaNAmAM deva, manuSya tathA tiryaMcasaMbaMdhI bhaya pedA karanAra bhISaNabhISaNatama upasargo utpanna thAya temane sahana kare. 17. parIsahA duvvisahA aNege parISahA durviSahA aneke sIyaMti jatthA bahukAyarA nraa|| sIdanti yatra bahukAtarA nraaH| se tattha patte na vahijja bhikkhU sa tatra prApto na vyathet bhikSuH saMgAmasIse iva nAgarAyA // saGgrAmazIrSa iva nAgarAjaH // 17,jyAM aneka dussaha parISaha prApta thAya che tyAM ghaNA badhA kAyara loko khinna banI jAya che. paraMtu bhikSu temane prApta karI vyathita na bane-jevI rIte saMgrAmazIrSa (bhorayA) 52 nAgarA4 vyathita thatI nathI. 18. sIosiNA daMsamasA ya phAsA zItoSNaM daMzamazakAzca sparzAH AyaMkA vivihA phusaMti dehN| AtaGkA vividhAH spRzanti dehm| akukkao tatthahiyAsaejjA akukUcastatrAdhisaheta rayAI khevejja purekddaaii|| rajAMsi kSapayet purAkRtAni / / 18.zIta, 341, isa, bha572, tR-sparza ane vividha prAranA mAtI yAre no sparzaretyAre muni zAMta bhAve sahana kare, pUrvakRta rajo (ka)ne kSINa 19. pahAya rAgaM ca taheva dosaM prahAya rAgaM ca tathaiva doSaM mohaMca bhikkhasayayaM viykkhnno| mohaM ca bhikSaH satataM vicakSaNaH / meru vva vAeNa akaMpamANo meruriva vAtenA'kampamAnaH parIsahe Ayagutte sahejjA // parISahAn AtmaguptaH saheta / / 19.vicakSaNa bhikSu rAga, dveSa ane mohano satata tyAga. karI, pavana vacce rahelA merunI mAphaka akaMpamAna banI tathA Atmagupta banIra1 parISaho sahana kare. 20. aNunnae nAvaNae mahesI anunato nAvanato maharSiH na yAvi pUrya garahaM va sNje| na cApi pUjAM gahA~ ca sajet / sa ujjubhAvaM paDivajja saMjae sa RjubhAvaM pratipadya saMyataH nivvANamaggaM virae uvei // nirvANamArga virata upaiti // 20.pUjAmAM unnata ane gahamAM avanata na thanAra maharSi muni temanAmAM (pUjA ane gartAmAM) lipta na thAya.23 alipta rahenAra te virata saMyamI Arjava svIkArIne nirvANa-mArga prApta kare che. 21.araiDsahe pahINasaMthave aratiratisahaH prahINasaMstavaH virae Ayahie phaannvN| virata: AtmahitaH pradhAnavAn / paramaTThapaehi ciTTaI paramArthapadeSu tiSThati chinnasoe amame akiNcnne|| chitrazoko'mamo'kiMcanaH / / 21.je rati ane aratine sahana karanAra, paricayane 4 kSINa karanAra, akartavyathI virata rahenAra, Atmahita karanAra tathA pradhAnavAna (saMyamavAna)25 hoya che, te chinna-zoka (azoka)raka, mamatvamukta ane akiMcana banI paramArtha-padomAM 7 sthita bane che. 22.vivittalayaNAI bhaejja tAI viviktalayanAni bhajeta trAyI nirovalevAi asNthddaaii| nirupalepAnyasaMstRtAni / isIhi ciNNAi mahAyasehiM RSibhizcIrNAni mahAyazobhiH kAeNa phAsejja priishaaii|| kAyena spRzet parISahAn / / 22.trAthI muni mahAyazasvI RSio dvArA AcarNa, alipta 28 ane asaMtRta (bIja vagerethI rahita) vivikta layano (ekAnta sthAno)nuM sevana kare tathA kAyA vaDe parISaho sahana kare.
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 530 adhyayana-21 : khoDa 21-24 23. saNNANanANovagae mahesI sajjJAnajJAnopagato maharSiH aNuttaraM cariuM dhmmsNcyN| anuttaraM caritvA dharmasaMcayam / aNuttare nANadhare jasaMsI anuttaraH jJAnadharaH yazasvI obhAsaI sUrie vNtlikkhe|| avabhAsate sUrya ivAntarikSe // ra3.saddajJAna vaDe jJAna prApta karanAra maharSi muni anuttara dharma-saMcayanuM AcaraNa karI anuttara jJAnadhArI ane yazasvI banI aMtarikSamAM sUryanI mAphaka dIptimAna bane 24. duvihaM khaveUNa ya puNNapAvaM dvividhaM kSapayitvA ca puNyapApaM niraMgaNe savvao vippmukke| niraGgaNaH sarvato vipramuktaH / tarittA samudaM va mahAbhavoghaM taritvA samudramiva mahAbhavaughaM samuddapAle apuNAgamaM ge| samudrapAlo'punarAgamAM gataH / / 24.samudrapAla saMyamamA nizca0sane sarvathA bhutathaI, puNya ane pApa baMnene kSINa karI tathA vizALa saMsAra pravAhane samudranI mAphaka tarI jaI apunarAgamana-gati (mokSa)mA gayo. -tti bemi // -iti brviimi| mAma huM huM.
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. caMpA nagarImAM (caMpA) A aMga janapadanI rAjadhAnI hatI. vartamAna samaye tenI oLakhANa bhAgalapurathI 24 mAIla pUrvamAM Avela Adhunika 'caMpApura' ane 'caMpA nagara' nAme be gAmo vaDe ApavAmAM Ave che. vizeSa vivaraNa mATe juo--pariziSTa 1, bhaugolika paricaya. 2. zrAvaka (sAvA) bhagavAna mahAvIrano saMdha cAra bhAgomAM vaheMcAyelo hato--zramaNa, zramaNI, zrAvaka ane zrAvikA. bhagavAne be prakArano dharma batAvyo--agAra-cAritra-dharma ane anagAra-cAritra-dharma. je agAra-cAritra-dharmanuM pAlana kare che te zrAvaka ke zramaNopAsaka kahevAya che. 3. kovida (vijrovi") ghaNA badhA zrAvako paNa nigraMtha-pravacananA vidvAno banatA. aupapAtika sUtramAM zrAvakone labdhArtha, pRSTArtha, gRhItArtha vagere kahevAmAM AvyA che.' rAjImatI mATe paNa 'bahuzruta' vizeSaNa prayojAyuM che. 4. pota-vahANa vaDe vepAra karato (poLa vavajJate) TippaNa adhyayana 21 : samudrapAlIya bhAratamAM naukA-vyApAra karavAnI paraMparA ghaNI prAcIna che. Rgveda (1 / 25/7; 104803; 10 566 2; 10 1166 3; 2aa 48 / 3; 7aa 88 3-4)mAM samudramAM cAlanArI naukAono ullekha Ave che tathA bhuchyunAvikanA bahu dUra cAlyA javAthI mArga bhUlI javAnuM ane pUSAnI stuti karavAthI surakSita pAchA AvavAnuM varNana che. pachaDAra jAtaka (2)128, 5/75)mAM evA jahAjono ullekha che ke jemAM lagabhaga pAMcaso vyApArIo musApharI karI rahyA hatA; ke je DUbI gayA. vinaya-piTakamAM pUrNa nAme eka bhAratIya vyApArIe cha vAra samudra-yAtrA karyAnuM varNana che. saMyuktanikAya (2115, 551) tathA aMguttara-nikAya (427)mAM cha-cha mahinA sudhI vahANa dvArA karavAmAM AvatI samudrayAtrAnuM varNana che. dIdha-nikAya (1|222)mAM varNana Ave che ke dUra-dUra dezo sudhI samudra-yAtrA karanArA vyApArIo potAnI sAthe pakSIo rAkhatA hatA. jyAre vahANa sthaLathI khUba dUra-dUra pahoMcI jatuM ane bhUminA koI cihno najare paDatA nahi tyAre te pakSIone choDI devAmAM AvatAM hatAM. jo bhUmi najIka ja hoya to te pakSIo pAchA pharatA nahi,nahi to thoDI vAra sudhI Ama-tema UDI pharI pAchA AvI jatAM. Avazyaka niryukti anusAra vahANonuM nirmANa bhagavAna RSabhanA samayamAM thayuM hatuM." jaina-sAhityamAM 'jalapattana'nA aneka ullekho maLe che. tyAM naukAo vaDe mAla Avato. 1. ThANaM, 4 / 605 : caDavvihe saMghe paM0 taM0--samaNA samaNIo sAvayA sAviyAo / ejana, ra| 101 : varittadharmo suviSe i iagAracaritamme ceva aNagAracarittadhamme ceva / ra. 3. bRhadvRtti, patra 428 'nairgranthe' nirganthasambandhini 'pAvayaNe' tti pravacane zrAvakaH saH iti pAlito vizeSeNa kovidaH - paMDito vikovidaH / 4. 5. 6. 7. ovAiyaM, sUtra 120 / uttarajjhayaNANi, 22 / 32 : sIlavaMtA bahussuyA / Avazyaka niryukti, 214 : potA taha sAgaraMmi vahaNAI / (ka) bRhatva mALa, mAga 2, pR. 342 (kha) AvArAMza vRtti, pR. 282
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 532 adhyayana-21: Ti. 5-11 sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana vageremAM duSkara kAryanI tulanA samudracAtrA sAthe karavAmAM AvI che. nAlaMdAnA lepa nAmanA gAthApati pAse aneka yAna-pAtro hatA. siMhaladvIpa, jAvA, sumAtrA vageremAM aneka vyApArIo jatA. jJAtA-dharmakathA (19)mAM jinapAlita ane jinarakSite bAra vAra lavaNa-samudranI yAtrA karyAno ullekha che. lavaNa-samudra-yAtrAnuM pralaMba varNana jJAtA-dharmakathA (117)mAM paNa che. 5. pihuMDa nagaramAM (pichuM) A samudranA kinAre AvI raheluM eka nagara hatuM. vizeSa vivaraNa mATe juo-pariziSTa 1, bhaugolika paricaya. 6. sukhocita (sudrophA) vRttikAre Ano artha sukumAra karyo che. prastuta AgamamAM 1934mAM sukhocita ane sukumAra-baMne zabdono eka sAthe prayoga che. eTalA mATe sukhocitano artha-sukha bhogavavAno yogya thavo joIe. 7. botera kaLAo (vAva vattAmo) botera kaLAonI jANakArI mATe juo-samavAo, samavAya 72. 8. vadhyajanocita maMDanothI zobhita (vAmaMDANamA) A zabdomAM eka prAcIna paraMparAno saMketa maLe che. prAcIna kALamAM corI karanArAone kaThora sajA karavAmAM AvatI hatI. jene vadhanI sajA karavAmAM AvatI tenA gaLAmAM kaNeranA lAla phUlonI mALA paherAvavAmAM AvatI, tene lAla kapaDAM paherAvavAmAM AvatAM. tenA zarIra para lAla caMdanano lepa karavAmAM Avato ane tene AkhA nagaramAM pheravI tenA vadhya hovAnI jANakArI ApatAM-ApatAM tene smazAna tarapha laI javAmAM Avato.4 9. bahArathI jato joyo (pusapha vaphA) bRhavRtti anusAra AnAM saMskRta rUpa be thAya che-vahyi, vadhyAM. vIdvAno artha che-nagaranI bahAra laI javAto tathA vaMdhyAno artha che-vadhyabhUmimAM laI javAto." 10. vairAgyathI bhIMjAyelo (vi) vino' e samudrapAlanuM vizeSaNa che. brahavRttimAM saMve' pATha che ane te cora mATe prayAjAyela che. saMveja'no artha che-saMsAra pratye udAsInatA ane mokSanI abhilASA arthAta vairAgya. ahIM vairAgyanA hetubhUta vadhyapuruSane 'saMvega' mAnyo 11. bhagavanuM (bhAva) pA' zabdanA aneka artho che. vRttikAre ahIM teno artha mAhAtma karyo che. teno tAtparyArtha che-aizvarya saMpanna. 1. (ka) sUyADo, zaza ! (kha) uttarAyaNa", 86 . 2. sUyagaDo, rA 7 66 3. vRtti , patra 483 : suvita:-sumAra: . (ka) sUtradi, za6 vRtti, patra 250, cUff, g. 184 : coro raktakaNavIrakRtamuNDamAlo rakta paridhAno raktacandanopaliptazca prahatavadhyaDiNDimo rAjamArgeNa niiymaanH| (4) bRhadvRtti, patra 483 : vadhamarhati vadhyastasya maNDanAni-raktacandanakaravIrAdIni taiH zobhAtatkAlocitaparabhAgalakSaNA yasyAsau vadhya mnnddnshobhaakstm| bRhavRtti, patra 483 : bAhya-nagarabahirvatipradezaM gacchatIti bAhyagarataM, ko'rthaH ?-bahiniSkAmantaM, yad vA vadhyagam iha vadhyazabdenopacArAd vdhybhuumiruktaa| ejana, patra 483 : saMveja-saMsArvauryatA muktyabhilASastad hetutvAt so'pi saMvegastam / 6.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudrapAlIya 533 adhyayana-21: Ti. 12-18 12. kRSNa (fr) AnAM saMskRta rUpa be bane che-stra ane L. saMga kRSNalezyAnA pariNAmanuM kAraNa bane che, eTalA mATe tene kRSNa kahevAmAM Avela che. A cUrNikArano mata che. vRttimAM kRtna ane kRSNa baMne rUpo maLe che. arthanI daSTie kRSNa rUpa adhika prAsaMgika che. 13. paryAyadharma (pravajyA) (payiAyadhaH) paryAya zabdanA aneka artho thAya che. paryAyano eka artha che-dIkSA. paryAya-dharmano artha che-muni-dharma. cUrNikAre paryAyano artha saMyama-paryAya ane dharmano artha zruta-dharma karyo che. vRttimAM paryAyano artha che-pravrayA-paryAya ane dharmano artha cheparyAyadharma-pravrajayAdharma, 14. dayAnukaMpI (rayA ) bRhavRtti anusAra dayAnA artha che-hitopadeza Apavo, rakSA karavI. je hitopadeza ane sarva prANIonI rakSA-ahiMsArUpa dayA-thI kaMpanazIla hoya che te 'dayAnukaMpI' kahevAya che." 15. kSAMtikSama (tivamag) je kSAntithI kuvacanone sahana kare che, te "kSatti-kSama kahevAya che, paraMtu azaktithI sahana karanAro nahi." 16. kAlocita kArya karato (Atre zAstra) ahIM 'Ana'-kALa zabda samayocita kArya karavAnA arthamAM prayukta che. je samayamAM je kArya karavA yogya hoya che te ja kALamAM te saMpanna karavuM, jema ke-svAdhyAyakALamAM svAdhyAya. pratilekhana samaye pratilekhana, vaiyAvRtyanA samaye vaiyAvRtya karavI vagere. utsarga ane apavAda-A baMne prakAranA niyamono potapotAnI maryAdAmAM prayoga-utsargakALamAM utsarganA niyamo ane apavAdakALamAM apavAdanA niyamonuM pAlana karavuM te 'kAnseLa vArta'no tAtparyArtha che." 17. upekSA karato (vedanAkho) upekSAno eka artha che-35 + kSa--nikaTatAthI jovuM. teno bIjo artha che-upekSA karavI, udAsIna rahevuM. prastuta zlokamAM A bIjo artha ja prAsaMgika che. 18. ( savya savyasthamaroya jJA) zAntAcAryanA mate AnA be artha che - 1. uttarAdhyayana yUjhi, pRSTha 26 : vikRssnnleshyaaprinnaami| bRhadvatti, patra 486 : kasiNaM ti kRtsnaM kRSNaM vA kRssnnleshyaaprinnaamhetutven| uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 261 : saMyamaparyAye sthitvA zrutadharme abhiruciM kroti| bRhadvRtti, patra 485 : pariyAya tti prakramAt pravrajyA-paryAyastatra dharmaH paryAyadharmaH / ejana, patra 486 : yathA-hitopadezAinaatmikyaa rakSaNarUpayA vA'nukampanazIlo dyaanukmpii| ejana, patra 486-486 : kSArca na vaMzavatyA kSamateprtyniikaayudiirit durvacanAdikaM sahata iti kSAntikSamaH / uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 262 : kAleNa kAraNabhUtena yad yasmin kAle karttavyaM tat tasminneva samAcarati, svAdhyAyakAle svAdhyAyaM karoti, evaM pratilekhanakAle pratilekhayati, vaiyAvRtyakAle vaiyAvRtyaM, upasargakAle upasarga apavAdakAle apavAdaM karoti / bRhadvRtti, patra 486 : na savvatti sarvaM vastu sarvatrasthAne'bhyarocayeta na yathAdRSTAbhilASuko'bhUditi bhAvaH, yadi vA yadaketra puSTAlambanataH sevitaM na tat sarvam-abhimatAhArAdi sarvatrAbhilaSitavAn /
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarajhayaNANi 19. (na yAvi pUruM huM 2 saMga) muni pUjA ane gahanI abhilASA na kare. vRttikAre garhAnA viSayamAM eka vicAra prastuta karyo che. keTalAka vicArakono mata evo hato ke gA~ (Atmagarha athavA hIna bhAvanA) vaDe karmano kSaya thAya che. A mata sAthe asahamatI pragaTa karavA mATe garlsanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che--evo vRttikArano mata che. garhAno vaikalpika artha parApavAda karavAmAM Avyo che. tenI abhilASA na karavAnuM svAbhAvika che. 20. zAMtabhAvathI (aluko) uttarAdhyayana 1130mAM 'appa' zabda prayojAyo che. tenI vRttimAM zAntyAcArye ''no artha 'hrautta' arthAt caMcaLa karyo che. prastuta AgamanA 36|263mAM 'jo'no artha 'jo jya' karAyo che. prastuta zlokamAM vRttikAre 'adhuro'no artha ukta baMne arthothI judo karyo che. 'alluko' (saM. mIkha:) arthAt AkraMdana karanAra. ahIM paNa 'kuya' zabda 'tva'nA arthamAM saMbhavI zake che, chatAM paNa vRttikA2e teno artha tevo kema nathI karyo te vicAraNIya che. 21. Atmagupta banIne (Ayanutte) 1. je kaMI jue tene Icche nahi. 2. eka vAra vizeSa kAraNasara jenuM sevana kare, tenuM sarvatra sevana na kare. ahIM AtmA zabda zarIranA arthamAM prayojAyo che. je vyakti kAcabAnI mAphaka potAnA badhA aMgone saMkucita karI le che, gupta karI le che, te Atmagupta kahevAya che. 22. pUjAmAM unnata ane garhAmAM avanata na thanAra (anunnaNa nAvaLa) 1. cUrNimAM Ano artha che--muni cAlatI veLAe UMcuM moDhuM karI athavA khUba nIcuM moDhuM karI na cAle, paraMtu yugAntarabhUmIne joto-joto cAle. vRttikAra anusAra teno artha che--pUjA pratye unnata ane gardA pratye avanata.7 23. lipta na thAva (na... saMga) 2. 3. A pATha viSayamAM be kalpanA karI zakAya che-- 534 (1) anusvArane alAkSaNika mAnavAmAM Ave. (2) mULa pATha 'sAr' hoya. vRttikAre tenuM saMskRta rUpa 'net' ApyuM che. teno artha chelipta thavuM. bRhadvRtti, patra 486 : iha ca garhAto'pi karmakSaya iti kecidatastanmatavyavacchedArthaM garhAgrahaNaM, yadvA garhA pApavAda-pA~ | ejana, patra 68, 61 : kauckucaMkaracaraNabhUbhramaNAdya-sacceSTAtmaka masyeti ..... .......... vAva:| ejana, patra 706 : hauvyuM vidhA--Ayo vya vAkaukrucyaM ca / 4. 5. adhyayana-21 : Ti. 19-23 6. 3. ejana, patra 486 : arava tti yaMtvAt bhita vRddhattipiidditH sannAkrandati kukUjo na tathetyakukUjaH / ejana, patra 486 : AtmanA gupta:-brAhmaputa:-maMvat saMkucitasarvAMga: / uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 262 : tathA nAtyarthamunnatena ca cAtyarthamavanatena, kiM ? yugAntaralokinA gantavyam / bRhadvRtti, patra 487 : unnato hi pUjAM prati avanatazca garhAM prati /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudrapAlIyA 535 adhyayana-21 : Ti. 24-30 24. paricayane.... (..saMtha) saMstavano artha che-paricaya, cUrNimAM be prakArano saMstava mAnavAmAM Avyo che-vacana saMstava ane saMvAsasaMstava.' vRttimAM pUrvasaMstava, khyAtasarastava, vacanasaMstava tathA saMvAsasaMstava-evA cAra prakAranA saMstavonI carcA che. mAtA-pitA, bhAI-bahena vagereno paricaya pUrvasaMstava che. sAsu-sasarA, sALA-sALIno paricaya pazcAsaMstava che. jenI sAthe vAtacItano vadhu saMbaMdha rahe che te vacanasaMstava che. jenI sAthe adhika rahevAno saMbaMdha bane che te saMvAsasaMstava che." 25. pradhAnavAna (saMyamavAna) (pahAiva) vRttimAM pradhAna'no artha saMyama che. saMyama muktino hetu che, eTalA mATe tene pradhAna kahevAmAM Avela che. buddhi ane samajadArI evA paNa tenA artho maLe che." "pradhAna' zabdane saMjJAvAcI mAnavAthI ja 'pradhAnavAnuM' thaI zake che. ahIM 'pahALavuM' pAThanuM anumAna paNa karI zakAya che. upadhAnano artha che tapasyA. upadhAnavAnuM arthAt tapasvI. 26. chinna-zoka (azoka) (fchannaroNa) AnAM saMskRta rUpo be bane chefchotaruM ane trizo. cUrNikAre prathama rUpa mAnIne teno artha Avo karyo che je vyaktinA mithyAdarzana vagere badhA sroto sukAI jAya che, dUra thaI jAya che, te chinnamratavALo bane che." vRttikAre Ane vaikalpika artha mAnI Ano artha zizoka-jenA badhA zoka dUra thaI gayA che-evo karyo che." 27. paramArtha-padomAM (paramakRpArdi) paramArthano artha che-mokSa, je sAdhano vaDe mokSanI prApti thAya che te paramArtha-pada kahevAya che. te traNa che-samyaka jJAna, samyaka darzana ane samyapha cAritra, 28. alipta (niravabheMvArU) je sthAna akRta, akArita ane asaMkalpita che tathA je saMyamano upaghAta karanArAM tattvothI rahita che, te sthAno nirupalepa hoya che. A cUrNino mata che." vRttikAre AsaktinA upalepathI rahita sthAnone nirupalepa mAnyAM che. 29. vivikta layano-ekAMta sthAnonuM (viviyANuM) vRttikAre Ano artha-strI vagere rahita upAzraya evo karyo che. layanano mukhya artha 'parvatomAM kotarI kADheluM gRha' guphA) thAya che. 'LI' zabda A ja 'tyA' ke ''no apabhraMza che. 30. nizcala (nirA) 'niraMgIna' zabdanA be saMskRta rUpa karI zakAya che-"nirALa' ane 'niraznana', 'niraMkAna'no artha che-parahita. 'niraMgana'no eka artha che-gatirahita, nizcaLa ane bIjo artha che-deha athavA abhivyaktirahita, prAkRtamAM '' kArano AkAra Adeza thAya che. eTalA mATe 'niraMgana'nuM 'nA' rUpa banI zake che. 1. uttarAdhyayana cUir, puSTa raddara | 7. ejana, patra 487 : paramArtho jhokSa:, = pAd-Tute 2. vRtti , patra 487 | yaistAni paramArthapadAni-samyagdarzanAdIni / ejana, patra 487 : pradhAnaH sa ra saMyamo uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 263 : strIpazupaNDakavivarjitAni muktihetutvaat| layanAni sevati, tAnyeva vizeSyante, akRtamakAritama-- 4. mATe-saMskRta tniza dina 1 saMkalpitAni saMyamopaghAtavirahitAni / 5. uttarAdhyayana cUrNi, pRSTha 263 : mithyAdarzanAdIni bRhadvatti, patra 487 : nirupalepAni-abhiSvaMgarUpopalepazrotAMsi chinAni-apagatAni tasya / vrjitaani| 6. gRhavRtti, patra 487 / 10. ejana, patra 487 : vivi nayanAni carivara hitopAzraya-rUpANi viviktatvAdeva ca /
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
_