Page Text
________________
ઉત્તરઝયણાણિ
૪૮૨
અધ્યયન ૧૯: શ્લોક ૭, ૧૧, ૧૨ ટિ ૧૦-૧૩
૧૦. અધ્યવસાન (અફવા)
બૃહદ્રવૃત્તિમાં અધ્યવસાનનો અર્થ છે–અંતઃકરણનું પરિણામ.' નિશીથચૂર્ણિમાં મનઃસંકલ્પ, અધ્યવસાન અને ચિત્તને એકાર્થક માનવામાં આવ્યું છે. વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં અતિ હર્ષ અને વિષાદને કારણે ચિંતનની જે ગહનતા આવે છે તેને અધ્યવસાન કહેવામાં આવેલ છે. સ્થાનાંગમાં અધ્યવસાનને અકાલમૃત્યુનો એક હેતુ માનવામાં આવેલ છે. તેનો અર્થ છે રાગ, નેહ અને ભય વગેરેની તીવ્રતા. મઝુવતી અને ‘
મ સાન'–આ બંને શબ્દો એકાર્થક છે. જ્યાં ક્યાંય જાતિ-સ્મૃતિ અને અતીન્દ્રિય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિનો પ્રસંગ આવે છે ત્યાં “સુમેvi માવાને સુમેvi પરા નૈસર્દિવિભુમાર્દિ-એવો પાઠ મળે છે. આ ઉપલબ્ધિ પરિણામોની વિશુદ્ધિ અને સૂક્ષ્મતા વડે પ્રાપ્ત થાય છે. આ ચેતનાનું સૂક્ષ્મ સ્તર છે, એટલા માટે તેનો મનની સાથે સંબંધ જોડી શકાય નહિ. ૧૧. (મોહંગર)
જૈન ધર્મમાં “જાતિ-સ્મૃતિ–પૂર્વ-જન્મનાં સ્મરણની એક વિશેષ પદ્ધતિ છે. કોઈ વ્યક્તિ પૂર્વ પરિચિત વ્યક્તિને જુએ છે ત્યારે તત્કાળ તેના ચૈતસિક સંસ્કારોમાં એક હલચલ પેદા થાય છે. તે વિચારે છે કે આ પ્રકારનો આકાર મેં ક્યાં જોયો છે? ઈહા, અપોહ, માર્ગણા અને ગવેષણા દ્વારા ચિંતન આગળ વધે છે. મેં આ ક્યાં જોયું? આ ક્યાં છે?—એવા પ્રકારની ચિંતાનો એક સંઘર્ષ ચાલે છે. તે સમયે વ્યક્તિ સંમોહનની સ્થિતિમાં ચાલી જાય છે. તેવી સ્થિતિમાં તેને પૂર્વજન્મની સ્મૃતિ થઈ આવે છે." પ્રસ્તુત શ્લોક દ્વારા જાતિ-સ્મરણની પ્રક્રિયા ફલિત થાય છે. તેનાં ત્રણ અંગો છે– (૧) દશ્ય વસ્તુ કે વ્યક્તિનો સાક્ષાત્કાર (૨) અધ્યવસાનની શુદ્ધિ (૩) સંમોહન. જુઓ-૯૧નું ટિપ્પણ.
૧૨. (શ્લોક ૧૧)
આ શ્લોકમાં ભોગોને વિષફળની ઉપમા આપવામાં આવી છે. જેવી રીતે વિષફળ પ્રથમ સ્વાદમાં અત્યંત મધુર હોય છે પરંતુ પરિણામકાળે અત્યંત કડવાં અને દુઃખદાયી હોય છે, તેવી જ રીતે ભોગો પણ સેવન-કાળમાં મધુર લાગે છે, પરંતુ તેમનો વિપાક કટુ હોય છે અને તેઓ અનવચ્છિન્ન દુઃખ આપનારા હોય છે.
૧૩. ક્લેશોનું (..વેપાળ)
ક્લેશ શબ્દ ‘વિસ્તpણ વિવધ’, ‘વિત્તશકું – ૩પતા'—આ બે ધાતુઓમાંથી નિષ્પન્ન થયેલ છે. તેનો અર્થ છે–બાધા, ૧. વૃત્તિ , પત્ર ૪૨ : પથ્યવસા–રૂચના:
નવા નિમિત્તે.... / પરિપ ..
૫. બાવડું : ૨૨ : ૨૭૨ / ૨. નિશીથવૂળ, માગ રૂ, પૃષ્ઠ ૭૦ : HVI+Mત્તિ વા ६. बृहद्वृत्ति, पत्र ४५२ : 'अध्यवसाने इत्यन्तःकरणपरिणामे अज्झवसाणं ति वा चित्तं ति वा एगटुं।
'शोभने' प्रधाने क्षायोपशमिकभाववर्तिनीति यावत् 'मोहं' ૩. વિશેષાવભાષ્ય,
वेदं मया दृष्टं वेदमित्यतिचिन्तातश्चित्तसंघट्टजमूर्छात्मकं ૪. ટાઇi : ૭ ૭૨ : સવિશે સામે , તે નહીં
તચ'પ્રાર્થ' લત:
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005115 |
| Book Title | Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya |
| Publisher | Jain Vishva Bharati |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 600 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_uttaradhyayan |
| File Size | 11 MB |