________________
મૃગાપુત્રીય
૪૮૭
અધ્યયન ૧૯: શ્લોક ૩૨-૩૩ટિ ૨૦-૨૨
ના નાદો તદા તો એ સૂત્ર સર્વથા સત્ય છે. એક કવિએ લખ્યું છે–
"गोधन गजधन वाजिधन और रतनधन खान ।
जब आवै संतोष धन सब धन धूलि समान ।" ૨૦. પરિગ્રહણ (જિદ)
અહીં “હિનો અર્થ છે પરિગ્રહણ–પોતાની માલિકીમાં રાખવું. સ્થાનાંગમાં પરિગ્રહના ત્રણ પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે–શરીર, કર્મ-પુદ્ગલ અને ભાંડોપકરણ.
પ્રસ્તુત શ્લોકમાં અપરિગ્રહનાં ત્રણ રૂપો મળે છે–૧. ધન-ધાન્ય આદિનો અસંગ્રહ. ૨. આરંભનો પરિત્યાગ ૩. નિર્મમત્વ. પરિગ્રહની વ્યાખ્યા મમત્વ–મુચ્છ તથા મમત્વના હેતુભૂત પદાર્થો—આ બંનેના આધારે કરવામાં આવી છે. દશવૈકાલિક અને તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં તે માત્ર મમત્વના આધારે પણ કરવામાં આવી છે.
૨૧. તાડન, તર્જના, વધ, બંધન (તાત, તેજ્ઞUT, વ૬, વંધ)
તાડન, તર્જના, વધ અને બંધન–આ ચારેય પરિગ્રહ છે–પ્રહાર અને તિરસ્કાર વડે ઉત્પન્ન કષ્ટો છે(૧) તાડન–હાથ વગેરેથી મારવું.” (૨) તર્જનાતર્જની આંગળી બતાવીને અથવા ભ્રમર ચડાવીને તિરસ્કાર કરવો કે ઠપકો આપવો.” (૩) વધ–લાકડી વગેરેથી પ્રહાર કરવો.* (૪) બંધન–મયૂર-બંધ વગેરેથી બાંધવું.”
૨૨. આ જે કાપોતીવૃત્તિ (વોયા ના રૂમ વિત્ત)
વૃત્તિકારે કાપોતીવૃત્તિનો અર્થ કર્યો છે–કબૂતરની માફક આજીવિકાનું નિર્વહણ કરનાર. જે રીતે કાપોત ધાન્યકણ (ટીકાકારે અહીં કીટનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે, પરંતુ કબૂતરો કીટ ચણતા નથી) વગેરે ચણતી વખતે હંમેશા સાશંક રહે છે, તે જ રીતે ભિક્ષાચર્યામાં પ્રવૃત્ત મુનિ એષણા વગેરે દોષો પ્રત્યે સાશંક રહે છે.”
ભિક્ષુ સ્વયં ભોજન પકાવતો નથી, તે ગૃહસ્થ દ્વારા પોતાને માટે બનાવેલા ભોજનમાંથી તેનો કેટલોક અંશ લઈ પોતાની આજીવિકા ચલાવે છે. જૈન, બૌદ્ધ અને વૈદિક સાહિત્યમાં ભિક્ષુઓની ભિક્ષાનું નામકરણ પશુ-પક્ષીઓના નામોના આધારે કરવામાં આવેલ છે. જેમકે—માધુકરી વૃત્તિ, કાપોતી વૃત્તિ, અજગરી વૃત્તિ વગેરે. મહાભારતમાં બ્રાહ્મણ માટે કાપોતી વૃત્તિનો ઉલ્લેખ મળે છે–
‘ધાવૈતૈ, પોત વસ્થિત તથા /
यस्मिश्चैते वसन्त्यर्हास्तद् राष्ट्रमभिवर्धते ।' ૧. ઉત્તરક્ય UITળ : ૮ ૨૭૫
૬. એજન, પત્ર ૪૬: વળ–સ્તવિપ્રહાર.! ૨. ટાઇi : રૂ૨૬.
૭. એજન, પત્ર ૪પ૬ : વંથ– ધૂન્યાદિ ૩. (ક) વેનિયં: ૬ ૨૦ :છા ખરાદો વૃત્ત. ૮. વૃદત્ત, પત્ર ૪૬, ૪૭ : પોતા:-વિશેષાર્ત(ખ) તત્ત્વાર્થસૂત્ર : ૭ ૨૨: મૂ–પરિહા
षामियं कापोती येयं वृत्तिः-निर्वहणोपायः, यथा हि ते ४. बृहवृत्ति, पत्र ४५६ : 'ताडना' करादिभिराहननम् ।
नित्यशंकिताः कणकीटकादिग्रहणे प्रवर्तन्ते, एवं भिक्षुर૫. એજન, પત્ર ૪પ૬ : તર્ગના પ્રિમUTખૂક્ષેપરિરૂપ
प्येषणादोषशंक्येवभिक्षादौ प्रवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
