Page Text
________________
ઉત્તરયણાણિ
૧૯૨
અધ્યયન-૬ : શ્લોક ૬ ટિ ૧૨-૧૪
૧૨. જીવનની આશંસા (કન્ફાસ્થ)
અધ્યાત્મનો શાબ્દિક અર્થ છે–આત્મામાં થનારું. પ્રાણીમાં કેટલીક મૌલિક મનોવૃત્તિઓ કે સંજ્ઞાઓ હોય છે. તે બધામાં સમાન રૂપે મળે છે. જીવનની આશંસા કે ઇચ્છા એક મૌલિક મનોવૃત્તિ છે. અહીં ‘અધ્યાત્મ' શબ્દ વડે તે જ વિવલિત છે. તે વ્યાપક છે, એટલે તેને “સબૂમો સન્ન' સર્વત: સવી કહેવામાં આવેલ છે. | ‘અક્સ્થ’ના સ્થાને ‘મમ્મસ્થ' શબ્દનો પ્રયોગ પણ મળે છે. બંને સમાનાર્થી છે. ૧૩. બધા પ્રાણીઓને પોતાનું જીવન પ્રિય છે (fપયાથ)
ચૂર્ણિ અને વૃત્તિઓમાં આની વ્યાખ્યા ‘પ્રયાત્મ' અથવા fપ્રય’ના રૂપમાં કરવામાં આવી છે. સરપેન્ટિયરે આ શબ્દની મીમાંસા કરતાં લખ્યું છે કે પાલી સાહિત્યમાં ‘પિયાતિ' ક્રિયાપદનો પ્રયોગ મળે છે, જેનો અર્થ છે ચાહવું, ઉપાસના કરવી, સત્કાર કરવો વગેરે અને સંભવ છે કે આ જ ક્રિયા જૈન-મહારાષ્ટ્રીમાં પણ આવી હોય. આથી આ ધાતુના ‘fપયા', fપયા' રૂપો પણ સહજગમ્ય બની જાય છે. આ રૂપ સ્વીકારીએ તો જ પ્રથમ બે ચરણોનો અર્થ સ્વાભાવિક સુગમ બની જાય
જો આપણે ટીકાકારોનું અનુસરણ કરીએ તો આપણે ‘હિસ્સ' શબ્દ બંને બાજુ જોડવો પડે છે અને જો આપણે ‘fપયાથU'ને ધાતુ માની લઈએ તો એવું કરવું પડતું નથી અને અર્થમાં પણ વિપર્યાસ થતો નથી. તે અનુસાર ‘પાળ ઉપાય’નો અર્થ થશેપ્રાણીઓ સાથે મૈત્રી કરો.
પરંતુ આચારાંગના–સર્વે પII fપયાડયા, સુરક્ષા, સુquડભૂતા, યવહા, ઉપયનવિનો, નીવિઝામાં, સર્વેસિં ગોવિયે fપર્વ (ર૬૩, ૬૪) સંદર્ભમાં આ શ્લોક વાંચીએ તો ‘પિયાયણ'નો અર્થ ‘fપ્રયાયુ (fપ્રવાયુપ:) સંભવિત લાગે છે અને અર્થસંગતિની દૃષ્ટિએ પણ તે જ ઉચિત છે. ‘fપયાથ'–અહીં ‘પિયા !' પાઠની પરાવૃત્તિ થઈ છે–એવું લાગે છે.
આચારાંગ વૃત્તિમાં “સર્વે પાણી પિવીડયા'નું પાઠાંતર છે–સર્વે પાણી પિવાયા'. શીલાંકસૂરિએ “ઉપાયથા’નો અર્થ— જેમને પોતાનો આત્મા પ્રિય હોય તેવા પ્રાણી-કર્યો છે. ‘પાયા' પ્રથમા વિભક્તિનું બહુવચન છે અને પથાયણ દ્વિતીયા વિભક્તિનું બહુવચન. આ રીતે ફરી ફરીને પાછા આપણે ‘પિયાના પ્રિયાત્મક અર્થ ઉપર જ આવી પહોંચીએ છીએ. ૧૪. (શ્લોક ૬)
પ્રસ્તુત શ્લોકમાં હિંસાથી ઉપરત રહેવાનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેના મુખ્ય હેતુઓ છે૧. જેમ મને સુખ વહાલું છે, તેમ જ બધા પ્રાણીઓને સુખ વહાલું છે. ૨. જેમ મને પોતાનું જીવન વહાલું છે, તેમ જ બધા પ્રાણીઓને પોતપોતાનું જીવન વહાલું છે.
દશવૈકાલિક દી૧૮માં કહેવામાં આવ્યું છે–ળે નવા વિ રૂછંતિ નીવિવું ન પરિજ્ઞિકું–બધા પ્રાણીઓ જીવવા ઇચ્છે છે, મરવાનું કોઈ ઇચ્છતું નથી. એટલા માટે કોઈને બીજા કોઈ પણ પ્રાણીને મારવાનો અધિકાર નથી.
હિંસા કરવાના અનેક કારણો છે. તેમાં આ બે કારણો વધારાનાં છે
૧. (ક) ઉત્તરધ્યયન વૃff, પૃ. ૨૫: ‘પિયાથ' પ્રિય માત્મા
येषां ते प्रियात्मानः। (ખ) વૃત્તિ , પત્ર રદ્દઉં : પાલ' ત્તિ માત્મવત્ પુa
प्रियत्वेन प्रिया दया-रक्षणं येषां तान् प्रियदयान् प्रियआत्मा येषां तान् प्रियात्मकान् वा ।
(ગ) મુવીધા, પત્ર ૨૨૨ . ૨. સત્તરાધ્યયન, પૃ. ૩૦૩ . 3. आयारो २।६३, वृत्ति पत्र, ११०, १११ : पाठान्तरं वा
'सव्वेपाणा पियायया', आयत:-आत्माऽनाद्यनन्तत्वात् स प्रिये येषां ते तथा सर्वेपि प्राणिनः प्रियात्मानः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005115 |
| Book Title | Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya |
| Publisher | Jain Vishva Bharati |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 600 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_uttaradhyayan |
| File Size | 11 MB |