________________
ઉત્તરજ્જીયણાણિ
રાજનીતિનો એક શ્લોક છે—–
‘જામ: જોધસ્તથા નોમો, દૂર્યો માનો મવસ્તથા । षड्वर्गमुत्सृजेदेनं तस्मिंस्त्यक्ते सुखी नृपः ॥
—જે વ્યક્તિ કામ, ક્રોધ, લોભ, હર્ષ, માન અને મદ–અહંકાર--આ ષડ્વર્ગને છોડી દે છે, તે રાજર્ષિ કહેવાય છે. તે સુખી થાય છે.
૨૬૨
૯. કોલાહલ જેવું થવા લાગ્યું (જોનાનામૂર્ય)
જ્યારે નમિ રાજર્ષિએ પ્રવ્રજ્યા માટે અભિનિષ્ક્રમણ કર્યું ત્યારે કેટલાક નગરજનો વિલાપ કરવા લાગ્યા, કેટલાક આક્રંદ કરવા લાગ્યા અને કેટલાક કંઈક બરાડવા લાગ્યા. તે બધા કલબલના અવાજથી આખુ નગર કોલાહલમય બની ગયું, કોલાહલથી આકુળ થઈ ગયું.
‘ભૂત’ શબ્દના આઠ અર્થો મળે છે–
૧. બનેલું
૨. અતીત
૩. પ્રાપ્ત
૪. સદેશ
૮. તદર્થભાવ
વૃત્તિકારે પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં ભૂત શબ્દના બે અર્થ આપ્યા છે—જ્ઞાત ઉત્પન્ન અને સશ. અહીં પહેલો અર્થ જ પ્રસંગોચિત છે. આ અર્થમાં ‘ભૂત’ શબ્દનો પરનિપાત પ્રાકૃતના નિયમ અનુસાર થયો છે.
૫. યથાર્થ
૬. વિદ્યમાન
૭. ઉપમા
૧૦. બ્રાહ્મણ (માદા)
ઉત્તરાધ્યયનમાં ‘માહ' શબ્દનો પ્રયોગ નીચેના સ્થળોએ થયો છે—
૧. ૯૬, ૩૮, ૫૫.
૨. ૧૨૧૧, ૧૩, ૧૪, ૩૦, ૩૮.
૩. ૧૪૫, ૩૮, ૫૩.
૪. ૧૫૯.
૫. ૧૮૦૨૧.
૬. ૨૫૫૧, ૪, ૧૮-૨૭, ૩૨, ૩૪, ૩૫.
શાન્ત્યાચાર્યે આ વિભિન્ન સ્થળોએ પ્રયુક્ત ‘માદળ’ શબ્દનો અર્થ આ રીતે કર્યો છે—
૧. મારળરૂવેળ—પ્રાાળવેવેન્દ્ર બૃ. ૫. ૩૦૭) ब्राह्मणाश्च-द्विजाः (બૃ. ૫. ૩૧૪)
१. बृहद्वृत्ति, पत्र ३०७ : राजा चासौ राज्यावस्थामाश्रित्य ऋषिश्च तत्कालापेक्षया राजर्षिः, यदि वा राज्यावस्थायामपि ऋषिरिव ऋषिः - क्रोधादिषड्वर्गजयात्, तथा च
Jain Education International
અધ્યયન-૯ : શ્લોક ૬ ટિ ૯-૧૦
૨ નતીતિ:જામ.....ખુલી રૃપઃ ॥
૨. વૃત્તવૃત્તિ, પત્ર ૩૦૭ : ભૂત કૃતિ જ્ઞાત.......વિ વા મૂત शब्द उपमार्थः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
