Page Text
________________
ચતુરંગીય
૧૧૩
અધ્યયન-૩: શ્લોક ૫ ટિ ૯-૧૦
પુકસ-ચાંડાલ અને પુસ-પર્યાયવાચી પણ માનવામાં આવ્યા છે. પુલ્કસભંગી."
મનુસ્મૃતિમાં વિભિન્ન વર્ગોના કાર્યોનું વિવરણ આપવામાં આવ્યું છે. તદનુસાર પુક્કસ'નું કાર્ય દરમાં રહેનારાં ઘો વગેરેને મારવાનું કે પકડવાનું છે. અભિધાનપ્પદીપિકામાં ‘પુક્કસ'નો અર્થ ફૂલ તોડનાર એવો કરવામાં આવ્યો છે.
ચૂર્ણિકાર અને ટીકાકાર તેનો અર્થ ‘વન્તરનમ્ન' કરે છે. જેમકે–બ્રાહ્મણ વડે શુદ્ર સ્ત્રીમાં ઉત્પન્ન માણસ નિષાદ, બ્રાહ્મણ વડે વૈશ્ય સ્ત્રીમાં ઉત્પન્ન માણસ અમ્બઇ અને નિષાદ વડે અમ્બઇ સ્ત્રીમાં ઉત્પન્ન માણસ બોક્કસ કહેવાય છે. કૌટિલ્ય અર્થશાસ્ત્ર અને મનુસ્મૃતિમાં આનાથી જુદા મતનો ઉલ્લેખ છે. મનુસ્મૃતિમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે બ્રાહ્મણ વડે વૈશ્ય કન્યાને જન્મેલ અમ્બલ્ડ અને બ્રાહ્મણ વડે શૂદ્ર કન્યામાં ઉત્પન્ન નિષાદ કહેવાય છે. તેને પારશવ પણ કહે છે." કૌટિલ્ય અર્થશાસ્ત્ર (પૃ. ૧૬૫, ૧૬૯)માં ‘પુક્કસ'નો અર્થ નિષાદ વડે ઉગ્રી સ્ત્રીમાં ઉત્પન્ન પુત્ર અને મનુસ્મૃતિમાં નિષાદ વડે શૂદ્રા સ્ત્રીમાં ઉત્પન્ન પુત્ર એવો કરવામાં આવ્યો છે. મહાભારતમાં ચાંડાલ અને પુત્કસનો એક સાથે પ્રયોગ મળે છે. “પુન્જ'નું પ્રાકૃત રૂપ પુસ’ થઈ શકે છે. પુલ્કસ અને ચાંડાલ એટલે કે ભંગી અને ચાંડાલ.
૯. (સવ્યવરિયા)
સર્વાર્થ શબ્દના બે અર્થ કરી શકાય છે–સર્વ પ્રયોજન અને સર્વ વિષય. જે રીતે કોઈ ક્ષત્રિય પ્રયોજન ઉપસ્થિત થતાં પરાજય સ્વીકારતો નથી, ખિન્ન નથી થતો, તે જ રીતે કર્મથી કલુષિત વ્યક્તિ સંસાર-ભ્રમણથી ખિન્ન થતો નથી.
વ્યાખ્યાકારોએ બીજો અર્થ (સર્વ વિષય)નો વિસ્તાર કર્યો છે. તે આ પ્રમાણે છે–રાજાઓની પાસે બધા પ્રકારની સુખસામગ્રી અને કામભોગોને ઉત્તેજિત કરનારા પદાર્થો તૈયાર હોય છે. ઈન્દ્રિય-વિષયોનો ઉપભોગ કરતા કરતા પણ તેઓ કદી તૃપ્ત થતા નથી. તેમની તૃષ્ણા વધે છે, સાથે-સાથે પ્રતાપ પણ વધે છે અને તેઓ સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ થઈ જાય છે. તેઓ શારીરિક અને માનસિક દુઃખો ભોગવવા છતા પણ પેલા કામભોગોથી કદી વિરક્ત નથી થતા. તેઓ વધારે ને વધારે અનુરક્ત બનતા જાય છે. તેઓ જન્મ-મરણના ફેરામાંથી છૂટકારો મેળવી શકતા નથી.”
તેવી જ રીતે અધર્મમાં રત વ્યક્તિ જન્મમરણના ચક્રમાંથી મુક્ત નથી થઈ શકતા. ૧૦. કમ-કિલ્વેિષ (મન્નિખ્રિસ)
કર્મો વડે મલિન અથવા જેનાં કર્મો મલિન છે તેઓ કર્મ-કિલ્પિષ કહેવાય છે. કર્મના બે પ્રકાર હોય છેશુભાનુબંધી અને અશુભાનુબંધી. જેનાં અશુભાનુબંધી કર્મ હોય છે તેઓ “ઋત્વિપ' હોય છે. ૧. હિમારત, શક્તિપર્વ ૧૮૦ રૂ૮.
૭. મદમાત, શાંતિપર્વ, ૧૮૦ રૂટ : २. मनुस्मृति, १०।४९ : क्षत्रुग्रपुक्कसानां तु बिलौकोवधबन्धनम् ।
न पुल्कसो न चाण्डाल, आत्मानं त्यक्तुमिच्छति । ૩. ૩fજધાનીfપવ, પૃ. ૧૦૮: પુસો પુuછેડ્ડો |
तया पुष्टः स्वया योन्या, मायां पश्यस्व यादृशीम् ।। ૪. (ક) સાધ્યયન વૂfજ, . ૧૬ : વો વાતરક, યથા ૮. (ક) ઉત્તરાધ્યયન વૂળ, પૃષ્ઠ ૨૭ .
बंभणेण सुद्दीए जातो णिसादो त्ति वच्चति, बंभणेण (1) बृहद्वृत्ति, पत्र १८३ । वेसीते जातो अंबढेति वुच्चति, तत्थ निसाएणं अंबठ्ठीए ४ (8) उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. ९७ : 'कम्मकिब्बिसा' इति जातो सो बोक्कसो भवति।
कम्मेहि किब्बिसा, कम्मकिब्बिसा, कर्माणि तेषां (ખ) વૃત્તિ , પત્ર ૨૮૨ |
किब्बिसाणि कर्मकिब्बिसा। (ગ) સુવીધા, પત્ર ૬૭.
(ખ) વૃત્તિ , પત્ર ૨૮રૂ: #ર્મ – રૂપેક્ષિત્વિા : ૫. મનુસ્મૃતિ, ૨૦૧૮ :
-अधमाः कर्मकिल्बिषाः, प्राकृतत्वाद्वा पूर्वापरब्राह्मणाद् वैश्य कन्यायामम्बष्ठो नाम जायते ।
निपातः,किल्विषाणि-क्लिष्टतया निकृष्टान्यशुभानुनिषादः शूद्रकन्यायां, यः पारशव उच्यते ॥
बन्धीनि कर्माणि येषां ते किल्विषकर्माणः । ६. मनुस्मृति, १०।१८ : जातो निषादाच्छूद्रायां जात्या भवति पुक्कसः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005115 |
| Book Title | Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya |
| Publisher | Jain Vishva Bharati |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 600 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_uttaradhyayan |
| File Size | 11 MB |