Book Title: Dashvaikalik Sutram
Author(s): Tattvaprabhvijay
Publisher: Jinprabhsuri Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022615/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tilakAcArya-samayasuMdaragaNi-sumatisAdhusUri viracita TIkAtrikayutam / zrI dazavakAlika sUtram prathamaM adhyayanam drumapuSpikA) dvitIyaM adhyayanaM zrAmaNyapUrvakam tRtIyaM adhyayanaM kSullikAcArakathA / TOOOO upakArApANyavAna kAkAkAkAkaNagAvAgAvaNyavAna kApaNyApanApazAkhAmakara 6 caturthaM adhyayanaM SaDjIvanikAyikA ) paJcamaM adhyayanaM piNDaiSaNA za SaSThaM adhyayanaM mahAcArakathA / / saptamaM adhyayana-vAkyazuddhi zrI dazabaikAlika sUtram aSTamam AcArapraNidhyadhyayayanam ) * navamaM adhyayana-vinayasamAdhiH / A COOOOM prathamA rativAkyA cUlikA dvitIyA viviktacaryA cUlikA 0 dazamaM adhyayanaM-sabhikSu / O : saMzodhaka: pU.A.zrI jinaprabhasUvijI ziSyaratna pU.munirAjazrI tattvapravijayajI gaNivara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthu NaM samaNassa bhagavao vaddhamANassa . || anantalabdhinidhAnazrIgautamasvAmine namaH / / pU. zrIdAna-prema-rAmacandra-bhadraGkara-rAjatilaka-mahodaya jinaprabha-puNyapAla-hemabhUSaNasUri gurubhyonamaH zrI tilakAcArya-samayasuMdaragaNi-sumatisAdhusUri ___ viracita TIkAtrikayutam zrI dazavaikAlikasUtram * mUlakartA . zrutakevalIzrI zayaMbhavasUri mahArAja * saMzodhaka * pU. A. zrI jinaprabhasUrijI ziSyaratna pU. munizrI tatvaprabhavijayajI gaNivara * prakAzaka . pU. A. zrI jinaprabhasUri graMthamAlA c/o rasIkabhAI ema. zAha A/8 dhavalagIrI phleTa khAnapura, vhAI senTara, amadAvAda mo. 9904501221 - - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma graMthakAra TIkAkAra : : : prakAzana varSa : AvRtti : prakAzaka : saMpAdaka : saha saMpAdaka : mudraka : dazavaikAlikasUtram zrutakevalI zrI zayyambhava mahArAja A. zrI tilakAcAryajI A. zrI sumatisAdhusUrijI upA. zrI samayasuMdara gaNi vi. saM. 2071, i.sa. 2014 prathamA pU. A. zrI jinaprabhasUri graMthamAlA pU. munizrI tattvaprabhavijayajI gaNivara zrI amRtabhAI paTela bharata grAphIksa, ahamadAbAda phona : 079-22134176, mo. 9925020106 500 nakala prata saMkhyA : * prAptisthAna - prakAzaka * pU. A. zrI jinaprabhasUri graMthamAlA C/o rasIkabhAI ema. zAha A8 dhavalagIrI phleTa khAnapura, bhAI senTara, amadAvAda mo. 9904501221 . Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutabhaktinI anumodanA pU. munizrI tasvaprabhavi.gaNivaranA - sadupadezathI A graMthano lAbha lenAra 1. zrI dAMtarAI (rAjasthAna) hai. mU. jaina saMdhe jJAnakhAtAnI rakamamAMthI suMdara lAbha lIdho che. 2. zrI siddhipada ArAdhanA bhavana khAnapura-amadAvAda jJAnakhAtAnI rakamamAMthI suMdara lAbha lIdhela che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIyam dazavaikAlikasUtra - prAkRtamAM 'dasaveyAliya/dasakAliyasutta' mAM zramaNa jIvanamAM mahatvano-AhA2caryA-ahiMsA-brahmacarya ane vihAra carcAno 'mUlamaMtra' samAna upadeza che. zrutakevali zrI zayyabhavasthavire - [prAyaH vikramapUrve 395 thI 392 daramiyAna] dazavaikAlikasUtra (700 graM.)nI racanA/nirmUhaNA pUrvomAMthI uddhAra karIne karI che. jeno abhyAsa karIne - temanAM putra-ziSya manakamuni AtmakalyANa sAdhI gayA. ane paMcamaArA paryanta sAdhI jaze. dazavaikAlikasUtra vyAkhyA sAhitya da. vai. upara niryukti - zrIbhadrabAhu svAmi, cUrNi (1) jinadAsa gaNi mahattara cUrNi (2) agastyasiMha (vRddha vivaraNa), bRhatkRtti zrI haribhadrasUri A vyAkhyA graMtho maulika che tenI pachI tenAM anukaraNarUpe ke laghukaraNa rUpe vividha TIkAo racAI che. 1. caMdragacche zrI zivaprabhasUrinA zrI tilakAcArye vi. saM. 1304mAM 'bhavyajIvone 'zrutaratnasAgara' da. vai. sugrAhya bane e mATe kAvyamaya kathApracura vRttinI racanA karI che tenuM sau prathama saMzodhana-saMpAdana zAsanasamrAT zrInemisUrijInAM samudAyavartI zrI somacaMdrasUrijIe 12-12 hastapratone AdhAre karela che. tenuM prathama prakAzana vi. 2058mAM thayuM che. 2. sumatisUri/sumatisAdhusUrie - yAkinImahattarAsUnu zrI haribhadrasUrijInI bRhatkRttinAM uddhAra rUpe 'laghuvRttinI racanA vi. 1516 pUrve karI che. tenuM prathama prakAzana de. lA. phaMDanAM 103mAM pustaka rUpe vi. 2010 mAM thayuM che. tenuM saMzodhana-saMpAdana AgamoddhAraka zrI AnaMdasAgarasUrijInAM (1) upasaMpadA prApta ziSya kaMcanavijaya (2) tathA praziSya kSemaMka2sAgare karyuM che. 3. vi. saM. 1991mAM zrI samayasuMdaragaNi staMbhatIrthe 'zabdArtha vRtti' nI racanA karI jenuM prathama prakAzana-vi. 1975mAM paM. RddhimuninAM upadezathI 4 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMbhAta jaina baMdhu samAje karyuM. bRhat kharataragacchIya jinayazasUrinA upadezathI chapAyela che tenuM punaH prathama prakAzana jinazAsana ArAdhanA TrasTa vi. 2046mAM karela che. prastuta saMpAdana - traNeya vRttionuM ekatrIkaraNa ane teno hetu - prastuta saMpAdanamAM traNeya vRttiono pUrva prakAzako saMzodhaka-saMpAdaka viddha AcArya bhagavaMta munivaryano sahRdayatA pUrvaka AbhAra mAnIe chIe ke teoe ati parizrama karIne A traNa vRttio paThana sulabha banAvI che. khAsa noMdha : mULagAthAonAM arthomAM sAtatya jaLavAya ane artho saraLatAthI samajAya eTalA mATe dIrghakathAono vibhAga ame A saMpAdanamAM rAkhyo nathI. paraMtu prastuta punaH saMpAdanamAM tilakAcArya svIkRta mUlapATha ne ame mAnya rAkhyo che. tilakAcAryanI vRttimAM prathama saMpAdaka AcAryazrIe je 12 ka. pra. no upayoga karyo che. tenI saMjJA yathAvat rAkhI che, paraMtu vividha cihnone badale saLaMga TippaNI aMka ApyA che. pAThabheda jaNAyAM tyAM cUrNi saMmata pATha ame TippaNamAM catuSkoNa koSTaka [ ] mAM Apela che. tilakAcAryavRttinAM saMpAdanamAM je prastAvanA prathama saMpAdakazrIe ApI che teno sAra teozrInI bhASAmAM 'prastAvanAsAra' zIrSakathI ame alaga Apyo che. A traNa vRttione pratigAthA dITha vibhakta karIne punaH prakAzana karIe chIe. teno mukhya hetu to TIkAkAra bhagavaMtoe je je arthavaividhya ane arthazadya ApyA che. teno vividha nayathI abhyAsa saraLa bane te che. bhavodadhitAraka pU. A. bha. zrImad vijaya jinaprabhasUricaraNacaMcarika tatvaprabhAvijaya gaNivara zrI siddhipada ArAdhanA bhavana khAnapura, bahAI senTara vi. saM. 2070, poSa vada-10 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvikam amRta paTela pratigAthAdITha traNeya TIkAnA abhyAsathI mULagraMthamAM rahela arthagAMbhIrya samajAya ane pUrvAcAryonA niryukti-bhAgya-cUrNi-bRhad TIkA vagere gahana vyAkhyA graMthonA abhyAsa daramiyAna kevo abhigama rAkhavo teno khyAla Ave che. - daSTAMta tarIke dhamo padano artha cUrNikAre paramaniseya karyo che. ahIM dharma = zuddhadharmakriyA artha karIe ahiMsA-saMyama ane tapa to te paramaniHzreyas = mokSanuM kAraNa che, ane dharma = Atmadharma vitthasahAvo] kahIe to ahiMsA-saMyama ane tapadvArA vastudharma = paramaniHzreyas pragaTe che. to dharma ane niHzreyas paryAya vAcaka bane. cUrNikAre [Nava dhammassa asaMmohae dhammo pasaMsikkati. so iheva jiNasAsaNe =] jinazAsanamAM dharma jaNAvyo. TIkAkAre zramaNya mAM dharma jaNAvyo. zramaNya ane jinazAsana bhAvathI to eka ja che Ama eka ja gAthA ke padano vividha artha ghaTanano bodha vividha vyAkhyAgraMthonA abhyAsathI thAya che ane ethI ja zrI jinazAsananA svAvAda ne samajavA mATe ApaNI dRSTi sakSama bane che. A dRSTikoNathI pU. munirAja zrI tattvaprabhavijaya gaNivare prastuta saMpAdana karela che. tethI "abhyAsa' kai rIte karavo, te bAbata ame amArI mati pramaNe ApIe chIe. prastuta vRttiomAM mULamAM tathA arthaghaTanamAM jyAM prAthamika dRSTie vaividhya najare paDyuM tyAM cUrNipATha ane cUrNiartha sAthe 1 thI 4 adhyayananAM keTalAka zabdonI TUMkI yAdI ApIe chIe. pahelAM adhyayana aMka ane gAthA aMka ane pachI saMjJA rAkhela che. (ti) = tilakAcArya TIkA, (sa) samayasuMdara TIkA, (su) sumatisUri TIkA, (acU.) agatsyasiMha cUrNi, saMjJA rAkhela che. cUrNipATho - munizrI puNyavijayajI ma. saMpAdita, prAkRtaTeksa sosAyaTI prakAzita (i. sa. 2003) mAMthI lIdhA che. (1) 1.1. gho - (ti) gharmaka kutipatanvantadhArAnakSaME | (T) tuti pravRtAna nIvAna ghArayati. (1.) (1) ghAti saMsAre paDamA (2) dhAti duggatimahApauNe pataMtamiti / = sAra - dharma saMsAramA 'dareka prakAranA patana'thI bacAve che. (2) 1.1. ahiMsA (ti) prANidayA / (sa) na hiMsA ahiMsA jIvadayA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAtipAtaviratiH / (su) prANAtipAtaviratiH / ( a. cU.) pamattajogassa pANavavarovaNaM hiMsA, tato akAreNa paDisehaNaM (tulanA - pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA. tatvArtha. 7.8) / sAra = ahiMsAnuM vAstavika pAlana 'pramAda = pramatta dazA 'nAM tyAgathI Ave. 1.1. saMjo (ti) bhavabhramaNahetuSu viSayeSu pravarttamAnAmindriyANAM saMyamanam uvaramaNam vAlanaM = [dRzya. vALavuM] / (sa) paJcAzravaviramaNaM, paJcendriyanigrahaH, catuHkaSAyajayaH daNDatrayaviratiH / (su) saMyama AzravadvAroparamaH / ( a.cU.) saMjamo (1) samiti-guttIsu uvaramo (2) saMjamo sattarasaviho. / sAra = 'ahiMsA' nA pAlananuM prabaLa preraka paribaLa pramAdatyAga. e pramAdatyAgano 'AcaraNAtmaka upAya eTale saMyama. A rIte artha - anusaMdhAna mATe yathA anubhava, yathAmati prayAsa karavo joIe. bIjA udAharaNo joIe - 1.2. rasaM - (ti) rasaH AhAralezaH / (sa) rasaM makarandam / (su) makarandamiti / (a.cU.) raso sAro / 1.3. samaNA (ti.) tapodhanAH / ( sa ) tapasvinaH / (suM.) zrAmyanti iti zramaNAH tapasvinaH / (a.cU.) samaNA tapassiNo, 'zramU tapasi' [ J 1.5. nANApiMDarayA (ti) ratAH / (sa.) ratA udvegaM vinA sthitAH / (su.) ratAH anudvegavantaH / ( a.cU.) aMta-paMta vigativajjesu vA sarIradhAraNamuddesa - ratigatA / 2.9 haDho - (ti) haThaH, ( sa ) / haGaH / (su) hataH = haTho jalaruho vaNassativisoso / vanaspativizeSaH / (a.cU.) 2.11. saMbuddhA (ti) jJAna (ta) viSayasvarUpAH / ( sa ) buddhimantaH athavA samyagdarzanasahitena jJAnena jJAtaviSayasvabhAvAH samyagdRSTayaH / (su) buddhimaMto buddhAH / ( a.cU.) mUlapAThaH 'saMpaNNA.' (cU. artha) paNNA buddhI, saha paNNAe saMpaNNA, sadbuddhayaH 11 3.4. nAlIya = nAlikA (ti) nAlAca, (naLI) bhuMgaLI. / (sa) / (su) nAlikayA pAzakapAtanam / (a.cU.) yA icchitaM pADehiti tti NAliyAeM pAsakA dijjaMti. 7 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.5. AsaMdI - (ti) AsyadakaH maJjakaH [= mAMco] / (a.cU.) upavisaNaM paliaMka - (ti) paryaGkaH [=pallaMga] paTikAdivyUtA khaTvA [khATalo] / (a.cU.) sayaNijjaM, 3.15. siddhimaggaM - (ti) siddhim agryAm / (sa)/(su) siddhi mArgaM samyag darzanAdilakSaNam / (a.cU.) siddhimaggaM darisaNa-jJAna-carittamatam / 4 sU. 10. bhittiM - nadItaTI / (acU) Nadi-pavvatAditaDI - lekheM - (ti) loSTaH mRnmayo dRSanmayo vA / (sa) leSTuH prasiddhaH / (a.cU.) lelU maTTiyApiMDo. kaTheNa vA kiliMceNa vA aMguliyAe silAgAe vA - TIkApAThaH aMguliyAe vA salAgAe vA kaTTeNa vA kiliMceNa vA iti a.cU. pAThaH / TIkAH-atra kASThena vA. kaliMcena vA, agulyA vA zilAkayA vA ayomayyA a.cU. - salAgA kaTThameva ghaDitagaM, aghaDitagaM kaTheM, kaliMcaM taM ceva snnhN...| 4.11. kallANaM - kalyANaM / (sa)/(su) kalyANaM dayAkhyaM saMyamasvarUpam / (acU) kallANaM - saMsArAto vimukkhakaraNam 4.25. siddho - (TIkAH) siddhaH / (acU) siddho katattho. 4.26. suhasAyagassaH sukhAsvAdakasya, cU.pA. - suha sIlagassa / cU. - sutaM sIleti aNuDheti suhasIle. keti paDhaMti'suhasAtagassa - sukhaM AsvAdayati cakkhati / AvA adhyayananI saphaLatA - 8.48 gAthAmAM virya naya ema be svataMtra pado chapAyA che. sa/suTImAmA 'vyaktAm bhane jitAm' sevA ke artho mApe cha - to vRddhaviva25mAM viyaMjiyaM [vyaJjitam] me 4 56 cha. mane siyAryazrI vRttimA vyaktAm mevo me 4 artha Ave che. - mAma una adhyayana 2 / 5 to zAstrodha samyagu' bane. AvI aMtaranI abhilASA saha. amRta paTela Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanAmA kRpA pUjya gurudevanI : parama pUjya pAda gurudeva AcArya zrI vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAja sAheba tathA parama pUjya gurudeva AcArya zrI vijayaazokacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, kAyama aMtaranA AziSapUrvaka preraNA kare, bIjA kAryo gauNa karI prAcIna graMthonuM saMzodhana karI prakAzana karo, kahe paNa kharA "pAnuM phare sonuM khare" kaMIka pAnA pheravazo to navuM prakAzana maLaze, nivo prakAza] tamArI zaktino A kSetramAM upayoga karo, jarUra saphaLatA maLaze ja ane teo pUjyazrInI pUrNakRpAthI ja atha thI iti sudhI A graMthanuM kArya thayuM che. - pUjyapAda munirAja zrIjaMbUvijayajI mahArAja H jemanI AMtarika zaktino khyAla paMktinA eka eka zabdonA ukela vakhate ja AvI zake evI dRSTisUjha dharAvatA niHspRhI, darzanaprabhAvaka, zrutasthavira pUjyapAda munirAja zrIjaMbUvijayajI mahArAja sAhebanI aMtaranI lAgaNIthI ja A saMzodhana zakya banyuM che, jo teozrIe jesalamera/khaMbhAta ke pATaNanA bhaMDAramAM rahela A pratono khyAla na Apyo hota, to A prata amArA hAthamAM Avata ja kyAMthI ? zrI lakSmaNabhAI bhojaka pAse prAcIna lipi paddhatithI jANakArI meLavI vizeSajJAna pUjyazrI pAsethI ja meLavyuM. sAdhuo A kAryamAM taiyAra thAya tevI temanI bhAvanA eTale kalAko sudhI sAthe besADI mArgadarzana ApyuM. ghaNI evI paMktio hatI, teno ukela pAnuM hAthamAM letA ja teozrI pAse maLI jato. teozrIne smRtipathamAM na lAvIe to saMzodhananI ja eka truTi gaNI zakAya. keTalAka zlokonI artha saMgati virya paMDitajI zrI rajanIkAMtabhAi tathA paMDitajI zrIviSNukAMtajI jhA pAse karAvI che. munizrI jinezacaMdravijayajI : nAnI uMmaramAM pUjya dAdImA sAdhvIjI zrI udyotayazAzrIjI, pUjya mAtuzrI sAdhvIjI zrI taruNayazAzrIjInA pagale pagale saMyama svIkArI pUjyazrInA ziSyaratna paramavinayavaMta gaNivarya zrInirmaLacaMdravijayajInA ziSya banyA. dhagaza utsAha, khaMta, dareka vAtamAM mULa sudhI javAnI vRtti, jJAna meLavavAnI jhaMkhanAnI sAthe gurukRpAbaLe AgaLa vadhI rahyA che. A graMthanA saMzodhana vakhate kalAko, divaso sudhI sAthe besI judI judI 12-12 prato vAMcI, akSare akSara meLavatA, ALasa vagara pahelA potAnI rIte kopI kare, meLavyA pachI pAchI kopI karI, meTara taiyAra kare. A rIte hamaNA bhale koInI saMgAthe, paNa pachI dhagazathI kAma kare to AvA aneka Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthonuM saMzodhana svayaM paNa karI zake, tevI aMtaranI bhAvanA. sauno sahakAra : virya gaNizrI zrIcaMdravijayajIe paNa anekavAra zabdo ukelavA, meTara vyavasthita karavA potAnI jJAna zaktino sadupayoga karyo che. vizeSataH sahavartI gaNi zrIzramaNacaMdravijayajIe temaja paM. zrI sthUlibhadra vi., paM. zrI puSpacaMdra vi., gaNi zrI rAjacaMdra-kelAsacaMdra-nirmaLacaMdra-kulacaMdra-prazamacaMdra vi., pravartaka kalyANacaMdrakuzalacaMdra vi. muni zrI balabhadra vi. zrI amaracaMdra vi, prakAzacaMdra-sudharmacaMdra-zazIcaMdrapriyacaMdra-saMghacaMdrasiddhacaMdra-zreyacaMdra-zrutacaMdra-sujJAtacaMdra-saMvegacaMdra-nirvedacaMdra-nirAgacaMdra-suyazacaMdraRSabhacaMdra-saMyamacaMdra-labdhicaMdra-satyacaMdra-sujasacaMdra-sunayacaMdra-kalpacaMdra-bhakticaMdra vi. Adi munioe yathAzakya yathAsamaya sahAyatA karI che. zrI jagadIzabhAI bI. jaine saMpUrNa TAIpa seTiMga atikhaMtathI karyuM che. rAjArAma-zAntarAma tathA premajIe paNa doDadhAmamAM kyAreya paNa khAmI rAkhI nathI. nehaja enTaraprAIjhavALA jayezabhAI to amArI sAthe jANe ekameka thai gayA, potAnuM kAma samajI ja badhu kAma karyuM che. prAnta zrIdazavaikAlikasUtranI vRttinuM vAMcana aMtaraMga manovRttithI karatA karatA bAhyavRttine choDI, aMtaravRtti sanmukha banI, zrImanakamuninI jema manApha thoDAka samayamAM ja mokSasukhanA bhAgI bano tevI abhyarthanA. - pU. A. zrI vi. caMdrodayasUri ma. sA. nA gurubaMdhu pU. A. zrI vi. azokacaMdrasUri ma. sA. nA caraNakiMkara somacaMdra vi. | vi. saM. 2058, poSa vada-10, budhavAra, sAcAdeva zrI sumatinAtha vijJAna-kastUra-jinAlaya. makanajI pArka, surata 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prastAvanAsAra-amArI saMzodhana paddhati | saMzodhana mATe amone 12 pratio prApta thai che, temAM 10 pratio saMpUrNa che ane be pratio kathAnakavagaranI phakta TIkA che. jenuM laghuTIkA evuM nAma Apela saMzodhana mATe maLela pratomAM vAMcanAre kaThIna zabdonI TippaNIo lakhela che. kyAMka ame paNa kaThIna zabdonI TippaNIo karI che. TippaNIo ane pAThAMtara chUTA pADavA ame jyAM jyAM TippaNIo karI che, tyAM tyAM naMbaro mUkela che ane pAThAMtara Ave tyAM cihno mukela che. tathA vIsasthAnakanA nAma vagerenI gaNatarI mATe aMgrejImAM naMbara Apela che. amone je pratio prApta thayela che, tenA nAmo na lakhatA tene naMbara Apela che, temAM traNa pratio tADapatrIya che, bAkInI kALanI che. te A pramANe prati-1. jesalamera, zrIjinabhadrasUri jJAnabhaMDAra. naM. 82/1 tADapatrIya, pAnA 186 che. je 14mI sadInA uttarArdhamAM prAyaH lakhAyela che. prati-2. khaMbhAta, zAMtinAtha tADapatrIya jaina jJAnabhaMDAra. naM. 80 tADapatrIya, pAnA 272 che, je 1314mAM lakhAyela che. chelle graMtha lekhana prazastinA 31 zloka lakhyA che. temAM graMtha lakhAvanAranA pUrvajonuM varNana che, AmaNaga nAmanA zrAvake potAnI gharmapatnI AyazrInA kalyANane mATe lakhAvI che. saMgha samakSa tenI vyAkhyA karAvela che. zrI prajJAtilakasUrijInuM A dazavaikAlika pustaka paM. mANikya tilakajI e saMzodhita karela che. prati-3. pATaNa, zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira. saMgha bhaMDAranI prati che. DAbhaDA naM. 25, prati. naM. 25 tADapatrIya, pAnA 115 prati-4. pATaNa, zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira. DAbhaDA naM. 310, prati naM. 14927 kAgaLanI pratimA pAnA 184 che. prati-pa. amadAvAda, ela. DI. insTiTyuTa naM. 454 kAgaLanI pratimA pAnA 176 che, kamalaprabhasUrijInA ziSya puNyaprabhasUrijInA upadezathI pATaNa vA. zrImALI jJAtIya DhaMDhera kuTuMbanA dozI haricaMdanI 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAryA ratnA putra dozI sUrado tathA zrIvachado tathA ratnA putra, pautra sahita DhaMDhera kuTuMbe 1590nA vai. su. panA zukravAre lakhAvI che. prati-ka. amadAvAda, ela. DI. isTiTyuTa. DAbhaDA naM. 5 prati naM. 132 (23085), kAgaLanI pratimA pAnA 283 che, tapA. zrIhIravijayasUri rAjya devavijaya vAcaka mATe vairATanagare zrImALI vaMzanA rAkiyANa gotrIya bhAramallanA putra ajayarAje 19pa1nA phAgaNa suda panA lakhAvI che.' prati-7. amadAvAda, ela. DI. insTiTyuTa. DAbhaDA naM. 5 prati naM. 23088 kAgaLanI pratinA pAnA 178 che. 1983nA phA. su. 11 nA zukravAre jozI gopAle lakhI che. prati-8. surata, mohanalAlajI jaina jJAnabhaMDAra. pothI naM. 11 prati naM. 177 kAgaLanI pratimA pAnA 120 che. 1999 varSe vai. su. 3nA guruvAre rohiNI nakSatre unDa nagare lakhAyela che. prati-9, vaDodarA, AtmArAmajI jaina jJAnabhaMDAra. pravartaka muni kAntivijaya zAstra saMgraha naM. 410 kAgaLanI pratimA pAnA 121 che. bRhaNavAsI ratnazAlIsUrirAjya bhAradeva vAcakanA ziSya muni ratnadevanA ziSya dhanadevamunie 1932 varSe caitra, suda 2nA somavAre lakhI che. prati-10. vaDodarA, AtmArAmajI jaina jJAnabhaMDAra. muni haMsavijayajI jJAnabhaMDAra naM. 393 kAgaLanI pratimA pAnA 158 che vijayA naMdasUrinA praziSyae 1949 vai. suda ranA maMgaLavAre lakhAvI che. prati-11. pATaNa, zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira. vADI pArzvanAtha jJAnabhaMDAranI prati che. DAbhaDA naM. 184 prati naM. 7110. A laghuTIkAnA pAnA 45 che. prati-12. amadAvAda, ela. DI. insTiTyuTa. naM. 17165 kAgaLanI prati ce. A laghuTIkAnA pAnA 27 che. A badhI pratiomAM mukhyatayA be vAMcanA che. temAM 1,3,4,5 naMbaranI prationI eka vAMcanA tathA 2,6,7,8,9,10 prationI bIjI vAMcanA che. temAM 10 naM. nI pratimA banne prakAranA pATho maLe che. 1,2,3,6,7,8,9,10 A ATha pratiomAM kaThIna zabdonA arthonI TippaNI karela che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama saMpAIyam ... prastAvibha......... .................. ..................... ..........11 .................. ..................... ............... .............. .......... .............. ....... 2 ................ 141 ............ ..169 ....210 prastAvanAsA2...... prstaavnaa||2-bhaarii saMzodhana urn .... prathamaM adhyayanam drumapuSpikA dvitIyaM adhyayanaM zrAmaNyapUrvakam tRtIyaM adhyayanaM kSullikAcArakathA caturtha adhyayanaM SaDjIvanikAyikA paJcamaM adhyayanaM piNDaiSaNA - prathamoddezakaH piNDaiSaNAdhyayane dvitIyoddezakaH. SaSThaM adhyayanaM mahAcArakathA saptamaM adhyaya aSTamam AcArapraNidhyadhyayanam ................. navamaM adhyayana-vinayasamAdhiH tatra prathamoddezakaH vinayasamAdhyadhyayane dvitIyoddezakaH vinayasamAdhyadhyayane tRtIyoddezakaH ... vinayasamAdhyadhyayane caturthoddezakaH dazamaM adhyayanaM-sabhikSu atha prathamA rativAkyA cUlikA . atha dvitIyA cUlikA viviktacaryA .... prazastiH ............................... khambhAtatADapatrIyapratalekhanaprazastiH . 246 ........... ......... 285 298 ........... ..314 .........325 ............. ............ ...335 ............. ...351 374 392 ....393 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EXSRC= dazavaikAlikasUtram zrI SAKE Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthu NaM samaNassa bhagavao vaddhamANassa / / anantalabdhinidhAnazrIgautamasvAmine namaH || pU. zrIdAna-prema-rAmacandra-bhadraGkara-rAjatilaka-mahodaya jinaprabha-puNyapAla-hemabhUSaNasUri gurubhyonamaH zrI tilakAcArya-samayasuMdaragaNi-sumatisAdhusUri viracita TIkAtrikayutam || zrI dazavaikAlikasUtram / / tilakA.- arhantaH prathayantu maGgalamamI, zRGgArayantaH sadA, pAdAmbhojarajaHkaNaiH kSitivadhUM, 'kAzmIralezairiva / tattvArthaikavidAM suvarNaracanAmAkarNya yeSAM mukhAt, tattadbhAvanayA rasena labhate, kalyANakoTiM janaH / / 1 / / zArdUlavikrIDitam devaH kevalasampade bhavatu vaH, zrInAbhirAjAGgabhU jitvA yo'tra jagattrayIvijayinaM, 'zrIkAmarAjezvaram / AdattA''tapavAraNatrayamidaM kenApyavAryaM tatas - tanmUrterapi mUrdhni sarvaviditaM nirmIyate'dyApi tat / / 2 / / . zArdUlavikrIDitam yajjanmasnAtrakAle vimalajalabhareSvAsamantAt patatsu, svarNAdriyojanAsyojjvalakalazamukhAnnirgateSvantarasthaH / bhreje bhrAjiSNurdabhrA'bhrakagRhakalasaddIpavaddIpyamAnaH, sa. svAmI vIranAmA kizalayatutamAmaGginAM maGgalAni / / 3 / / sragdharA 1.kezarairiva 6.8.Ti. / / 2. kalyANaM zivaM kanakaM ca, tasya koTiM 3. kandarpam / / 4.jinamUrterapi,5. chatratrayama / / 6. amalajalapaTale0 / / 7. yojanapramANanAlacavAlA, 25 yojanaUMcA, 12 yojanavistAravAlA, 1.60.00.000 saGkhayakaujjvalakalaza 10 / / 8.0zubhrA. 11 dabhra = patalo moDalaro [abarakhanu ghara tinake viSe gata 8 Ti., mudrita 10 Ti. / / 9. gRhagatasad 2.5-11 / / 10. pallavayatutamAm.6 Ti. / / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam aGgAnAM kramataH sthitiM gurutayA, vijJAya ciccakSuSA, vRddhAyAH zrutasampado'nusamayaM, yAntyAH prabhorAjJayA / yAvad duHprasabhAbhidhaM gurumato hastAvalambaM dadau, - yaH kRtvA dazakAlikaM munipatiH zayyambhavaH so'vatAt / / 4 / / - zArdUlavikrIDitam zayyambhavasya zrutaratnasindhoH, sarvasvabhUtaM dazakAlikaM yat / utpAdya bahvartha-suvarNakozaM, tadbhavyasugrAhyamahaM karomi / / 5 / / indravajrA iha sarve'pi zAstrakArAH suviditasukavisamayasamAcArAH zAstrAdau darzitAkhilaprabalapratyUhavyUhApahArasamuciteSTadevatAnamaskArAbhidheyasambandhaprayojanollekhaM nirmApitAnekamaGgalazatasahasrAzleSamabhimukhIkRtasakalazrotRlokaM zlokaM likhanti, paraM kriyamANeSvapi zatakRtvo'pi maGgaleSu yadi kartA na prAgbhave prazamitakarmadharmaH zuddho dharmaH kRtaH syAt tattanmanorathA pramANapadavImadavIyasImadhirohati / dharmasyaiva nikhilamaGgalAbhyudayahetutvAt / / ata eva pUjyazrIzayyambhavasUrimizrA api dazavaikAlikazrutaskandhaprArambhe'bhidheyasambandhaprayojanAnugaM maGgalArthaM dharmamevopazlokayanti sma / / tathA hi - " 1. aGgArI sthita gurutvaM vijJAya [aGgonI sthiti sArI rIte jANIne] iti kRtaM etat dazakAlikaM kRtaM zayyambhavaH sUrivRddhazrutasampadaH prati samRddhaM yAti 8 Ti. ||2. gariSTatayA 6 Ti. / / 3. jJAnacakSuSA 6 Ti. / / 4. dUpasahAcAryanAmAnaM guruM vijJAya 6 Ti., dupasahasUritAMI [sudhI] dazavIkAlika rahasI 8 Ti. / / 5. sarvasArabhUtaM vartate 6 Ti., sarva Agama sArAMsa vAgamasya pramANanIyaM etat-artha bhalo sugrAhyamahaM karomi 8 Ti. / / 6. udvAcya 8, udvATya 10 / / 7. dUSaNormibahirbhUtairguNaratnagaNaiHzritam / saMsAravAridhestIraM, vIrajinamupAsmahe / / hastaH zastaH sadA yeSAM, bhAsvadyogaprabhAvataH | kalpitArthaphalastebhyaH, zrIgurubhyo namo namaH || 3 pratau TippaNyAM etau dvau zlokAvadhikau / / 8. prabala = ghaNo pratyUha = vighna tasya vyaha samaha tasyApahAraM daraM karaNo tasya heto iSTadevatAnamaskArakatavAna tadanantaramabhidheyAdijJApa Ti. / / 13.0ri 5-11 / / 9. prakAzanam 2 Ti., kathanam 6 Ti. / / 10. zateSu maGgaleSu kRteSu api, yadi pUrvabhave prazamitakarmatApaH etAdRzaH zuddho dharmaH na kRtaH, tadA manorathapramANapadavI na ghaNI pAme dharmAt eva manorathAni sampUrNAn prApnoti 9 Ti. || 11. pUjyA 8 Ti. || Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM adhyayanam drumapuSpikA dhammo maMgalamukkaTuM, ahiMsA saMjamo tavo / devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sayA maNo ||1.1 / / (ti.) dharmo 'maGgalamutkRSTamityanena maGgalamuktaM / ahiMsA saMyamastapaH / ahiMsA-prANidayA / saMyamaH-bhavabhramaNahetuSu viSayeSu pravartamAnAnAmindriyANAM saMyamanaM, 'uparamaNaM vAlanaM / tapaH-anazanAdi dvAdazabhedam ityanenAMzenAbhidheyamabhidadhe / asminnahiMsAdereva vyAkhyeyatvAt / devA api taM namasyanti, yasya dharme sadA manaH / ityuttarArdhena prayojanaM phalabhUrtamudbhAvitam / iha caitatsAMdRSTikaM phalaM, Ayati phalaM tu niHzreyasameva, sarveSAmapi dharmazAstrANAM niHzreyasaphalatvAt / sambandhazcA'nukto'pi vAcya-vAcakarUpaH pratIta eva / 'ghaTazabdAd vAcakAnmRnmayaM vartulAkAraM jalAdhAraM vAcyaM / gozabdAt khura-kakuda-viSANAdimantaM padArthamabalAbAlagopAlAdayo'pyavabudhyanta eva / / 1 / / (sa.) stambhanAdhIzamAnamya gaNiH samayasundaraH / / ___ dazavaikAlike sUtre zabdArthaM likhati sphuTam / / 1 / / dharma iti-dharmo durgatiprapatajjantudhAraNAlakSaNaH, utkRSTaM pradhAnaM maGgalaM vartate, ko dharma ityAha-ahiMsA, na hiMsA ahiMsA jIvadayA prANAtipAta-viratirityarthaH, punaH saMyamaH paJcAzravaviramaNaM, paJcendriyanigrahaH catuHkaSAyajayaH, daNDatrayaviratizceti saptadazabhedaH, ityevaMrUpaH, punastapaH "aNasaNamUNoariA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoI / / 1 / / pAyacchittaM viNaMo veAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi ya abhiMtario tavo hoI / / 2 / / " iti 1. pradhAnam 6 Ti., / / 2. nivarttanam 6 Ti. / / 3. mUlakAraNaM kathitam 6 Ti, 0dheyam 5-10 / / 4. janmadinAdapi zrIvajrasvAmina iva 3 Ti. / / 6. kathitam 6 Ti. / / 7. tatkAlikaM 2.6 Ti. / / 8. vikhyAta eva 6 Ti. / / 9. ghaTazabdakathanAt vartulAkAraM svayameva jJAtavyam 8 Ti. || 10. gozabdakahaNai sati khurakakudagalolaTake 8 Ti., vAcakAt 6 Ti. / / 11.0pyevaM 6.8 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ___bAhyAbhyantararUpaM dvAdazadhA. atha dharmakaraNe mAhAtmyamAha-devA api, apiH saMbhAvane, taM dharmakArakaM jIvaM namasyanti, manuSyAstu sutarAM, taM kaM ? yasya dharme dharmakaraNe sadA manontaHkaraNam iti prathamagAthArthaH / / 1 / / (su.) e namaH || jayati vijitAnyatejAH surAsurAdhIzasevitaH zrImAn / vimalastrAsavirahitastrilokaciMtAmaNirvIraH / / 1 / / ihArthatasta(to'rha)tpraNItasya sUtrato gaNadharopanibaddhapUrvagatoddhRtasya zArIramAnasAtikaTukaduHkhasantAnavinAzahetoH dazavaikAlikAbhidhAnasya zAstrasyAtisUkSmamahArthagocarasya vyAkhyA prastUyate, tatra prastutArthapratipAdanArthameva dharmasya namaskAradvAreNAzeSavighnavinAyakopazAMtaye bhagavAn zayyaMbhavAcAryo bhAvamaMgalamAha-'dhammo maMgala'mityAdi, maGgyate hitamaneneti 'maGgalaM', 'utkRSTaM' pradhAnaM, na hiMsA ahiMsAprANAtipAtaviratirityarthaH, durgatiprasRtAn jIvAn dhArayatIti dharmaH, sa maGgalaM, 'saMyamaH' AzravadvAroparamaH, tApayatyanekabhavopAttamaSTaprakAraM karmeti 'tapaH' anazanAdi, 'devA''vi taM namasaMti'ti (devA api taM namasyanti) yasya kiM ? - dharme 'sadA' sarvakAlaM 'manaH' antaHkaraNamiti / / 1 / / jahA dummassa pupphesu, bhamaro Aviyai rasaM | Na ya purpha kilAmei, so ha pINei appayaM / / 1.2 / / (ti.) athaivaMvidhadharmavidhAyinAM sAdhUnAM prathamaM zlokacatuSTayena mAdhukarI vRttimAhayathA drumasya puSpeSu bhramaro rasam-makarandamApibati / A-maryAdayA / na ca-naiva / puSpaM klamayati-glAniM nayati / AtmAnaM ca prINayati ityakSarArthaH / atra 'copameyaM vyaGgya / bhramaravat sAdhuH | puSpANi gRhasthagRhANi / rasa AhAralezaH, taM gRhNAti, na taM gRhasthaM pIDayati / AtmAnaM ca tarpayati / / 1.2 / / (sa.) atha yatInAmAhAragrahaNe vidhimAha-jaheti-yathA yena prakAreNa drumasya vRkSasya puSpeSu bhramaro rasaM makarandamApibati, paraM na ca naiva puSpaM klAmayati pIDayati sa ca bhramara AtmAnaM prINayati rasenAtmAnaM santoSayati, / / 1.2 / / (su.) 'jahA dumasse ti 'yathA'-yena prakAreNa drumasya puSpeSu bhramara:-caturindriyaH, 1. prasiddhaH pAThastu so ya' asti vRttikRjhiranyaizca vivRttastathaiva sa ca' iti. 2. cAyamartho vyaGgyaH 5-10 / jJeyaM 2 Ti., vyaGgya = prakaTanIyaH 6 Ti. / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamam adhyayanam kiM ? -Apibati, kaM ?, rasaM makarandamiti 'na ca' naiva puSpaM 'klAmayati' pIDayati, 'sa ca' bhramaraH 'prINAti' tarpayatyAtmAnamiti / / 2 / / eme samaNAmuttA, je loe saMti sAhuNo / vihaMgamA va pupphesu, dANabhattesaNe rayA / / 1.3 / / (ti.) tathA evaM pUrvopavarNitasAdhuvat / ete zramaNAH- tapodhanAH / muktAHbAhyena vasatyupakaraNAdinA AbhyantareNa ca krodhAdinA parigraheNa rahitAH / ye loke - manuSyalokarUpe sAdhavaH santi / dAnabhaktaiSaNe ratAH / 'dAtryA dAnAyAnItasya 'bhaktasya eSaNe-zuddhatvAnveSaiNe ratAH / vihaGgamA iva-bhramarA iva puSpeSu / atra niSedho vyaGgyaH / na punarlaulyAdAdhAkarmAdiduSTeSu viziSTeSvapi modakAdiSu / bhramarA api puSpeSveva ratAH, na tUtkRSTaphalAdiSu ||3|| (sa) ayaM dRSTAnta uktaH, dAntikamAha - evamanena prakAreNa ete zramaNAstapasvinaH te ca na tApasAdayaH, ata Aha-kIdRzAH zramaNAH ? - muktAH bAhyaparigraheNa AbhyantaraparigraheNa ca, muktAH, tatra bAhyaparigraho dhanadhAnyAdirUpo navavidhaH, Abhyantaraparigrahazca "micchattaM veatigaM hAsAiyaM chakkagaM ca nAyavvaM / kohAINa caukkaM caudasa abmiMtarA gaMThI 1." ityAdirUpastAbhyAM rahitaH, ete ke ? - ye zramaNA loke'rdhatRtIyadvIpasamudraparimANe santi vidyante punaH kIdRzAH zramaNAH ? - sAdhavo jJAnAdisAdhakAH, punaH kIdRzAH ? vihaGgamA iva bhramarA iva puSpeSu dAnabhaktaiSaNe ratAH, dAnagrahaNAd gRhasthairdattaM gRhNanti paraM nAdattaM, bhaktagrahaNAt tadapi dattaM prAsukaM gRhNanti, na AdhAkarmAdi, eSaNAgrahaNena gaveSaNAditrayaparigrahaH, eSu triSu sthAneSu ratAH saktAH (3. (1.3) (su.) 'emee' ityAdi, 'evaM' anenaiva prakAreNa ete ye paribhramanto dRzyante, zrAmyantIti zramaNAH tapasyantItyarthaH, te ca tApasAdayo bhavaMtyata Aha- 'muktAH' - sabAhyAbhyattareNa granthena ye loke ardhatRtIyadvIpasamudraparimANe santi vidyante, sAdha sAvadhaH kiM sAdhayanti? - jJAnAdIti - iti gamyate, vihaMgamA iva bhramarA iva puSpeSu 1. striyA [iti jJeyam] 6 Ti. / / 2. annasya 6 Ti. / / 3. vicAraNe Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dAnabhaktaiSaNAsu ratAH dAnagrahaNAd dattaM gRhNanti, nAdattaM bhaktagrahaNAt tadapi prAsukaM, nAdhAkarmAdi, eSaNAgrahaNena gaveSaNAditraya parigrahaH, teSu sthAneSu ratAH AsaktAH iti / / 3 / / vayaM ca vitiM labbhAmo, na ya koi uvahammaI / ahAgaDesu rIyaMte, pupphesu bhamarA jahA ||1.4 / / : (ti.) evaM tarhi kathaM yUyaM vartiSyatheti, kenApyukte, sAdhavo bruvate-vayaM ca vRttiM lapsyAmahe na ko'pi-prANI pRthvIkAyAdirUpahaniSyate / yato yathA kRteSu-svArthapraguNiteSu AhAreSu viSaye sAdhavo grahaNabudhyA 'rIyante-vicaranti / yathA bhramarAH svayaM siddheSu puSpeSu rasArthaM vrajanti / na punardhamarArthaM vRkSAH puSyanti / tathA ca vAsai na taNasya kae, na taNaM vaDDai kae mayakulANaM / na ya rukkhA na ca sAhA, phullaMti kae mahuarANaM / / 1 / / [ ] meghaH tRNasya kRte na varSati, tRNaM mRgakulAnAM kRte na vardhate, na ca vRkSAH na ca zAkhAH bhramarANAM kRte puSpanti / / 4 / / (sa.) atra ko pyAha nanu sAdhavo dAnabhaktaSaNe ratA ityuktaM, yatazcaivaM tata eva loko bhaktyAkRSTacittastebhyaH sAdhubhya AdhAkarmAdi dadAti, tasya grahaNe jIvAnAM hiMsA syAt AhArasyAgrahaNe tu svavRtteralAbhena svadehadhAraNaM na syAt. atrocyate-vayamiti vayaM ca vRttiM lapsyAmaH prApsyAmastathA yathA na ko'pyupahanyate, tathA yathAkRteSu gRhasthairAtmArthaM niSpAditeSvAhArAdiSu sAdhavo rIyante gacchanti puSpeSu yathA bhramarAH ||4|| ___ kazcidAha-'dANabhattesaNe rayA' ityuktaM, yata eva caivamata eva loko bhaktyAkRSTamAnasastebhyaH prayacchatyAdhAkarmAdi, tasya grahaNe sattvoparodhaH, agrahaNe ca svavRttyalAbha iti, atrocyate-'vayaM ca vitti'miti vayaM ca vRttiM 'lapsyAmaH'-prApsyAmastathA yathA na kazcidupahanyate, tathAhi-ete sAdhavaH sarvakAlameva 'yathAkRteSu' AtmArthamabhinivartiteSu AhArAdiSu 'rIyaMte' gacchanti-vartante iti, 'puSpeSu bhramarA yathA' iti / / 4 / / mahukA(gA)rasamA buddhA, je bhamaMti aNissiyA / nANA piMDarayA daMtA, teNa vuccaMti sAhuNo ||1.5 / / tti bemi (ti.) tathA mahukAra tti-ArSatvAdA''kAraH, madhukarasamAH / yathA madhukarA: anizritA:-ArAmAdiSvapratibaddhAH / tathA buddhA:-jJAtatattvAH sAdhavo'nizritAH1.0rUpo 5.6.8-11 / / 2. tato 6.8-10 / / 3. rI gatau 3 Ti. / / 4. yathA 6.9 / / 5. lapsyAmaha iti vaktavyepIdaM mUlasthaM padamiti mantavyam / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamam adhyayanam kulAdiSvapratibaddhA bhavanti bhramanti vA / nAnApiNDaratAH- nAnAgRhebhyo'lpAlpapiNDagrahaNe ratAH / nAnAprakArA vA saMsRSTA'saMsRSTAdyabhigrahavizeSAt piNDAsteSu ratAH / dAntAHdamitendriyAH, na tu lolyAdekasminneva gRhe saMpUrNagrAhiNaH / tena evaMvidhAcAreNa sAdhava ucyante / iti-samAptau bravImi / tIrthakRdgaNadharopadezena na tu svamatyA / atra zlokacatuSke 'pi madhukaradRSTAntasya bhaGgyantareNoktatvAnna paunaruktyAmAzaGkanIyam / / tilakAcAryavRttau saMpUrNaM prathamaM drumapuSpikAdhyayanaM (sa.) atha yena prakAreNa sAdhavastathA cAha--mahugAreti yatazcaivamataste madhukarasamAH bhramaratulyAH sAdhavaH, punaH kiMbhUtAH ? buddhA jJAtatattvAH, evaMbhUtA ye bhavanti bhramanti vA, punaH kimbhUtAH ? anizritAH, kulAdiSvapratibaddhAH punaH kimbhUtAH ? nAnApiNDaratAH, nAnA nAnAprakArA'bhigrahavizeSAt pratigrahamalpAlpagrahaNAcca piNDa AhArAdirantaprAntAdirvA, tasminnAnApiNDe ratA udvegaM vinA sthitAH punaH kimbhUtAH ? dAntA indriya-noindriyadamanena, upalakSaNatvAdIryAdisamitAzca tatazcAyamarthaH yathA bhramaropamayA eSaNAsamitau yatante tatheryAdiSvapi trasasthAvarabhUtahitaM yatante, tena sAdhavaH paramArthataH sAdhava ityucyante itizabdaH samAptau bravImyahaM paraM na svabuddhyA, kintu tIrthakaragaNadharANAmupadezena / / 5 / / " 1 iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM drumapuSpikAkhyaM prathamamadhyayanaM samAptam - (su.) yatazcaivamato - 'madhukarasamA' iti madhukarasamA - bhramaratulyAH, budhyante sma 'buddhA'-avagatatattvAH, evaMbhUtA 'ye bhavanti bhramanti vA 'anizritAH' kulAdiSvapratibaddhA ityarthaH, 'nAnApiNDaratA' nAnA- anekaprakArAbhigrahavizeSAt pratigRhamalpAlpagrahaNAcca piNDaH-AhArAdipiNDaH, nAnA cAsau piNDazca antaprAntAdirvA, tasmin ratAHanudvegavantaH, 'dAntA' indriyadamena, dAntA iti pade'sau vAkyazeSo draSTavyaH, IryAdi - mitAzca, tatazcArtho'yaM yathA bhramaropamayA eSaNAsamitau yatante, tathA IryAdiSvapi trasasthAvarabhUtahitaM yatante, sAdbhAvikaM pAramArthikaM, te ca sAdhava iti, pAThAntaraM vA, 'tenocyante sAdhava' iti yena kAraNena madhukarasamAnA uktanyAyena bhramaratulyAH ||5|| itiH parisamAptau, bravImIti na svamanISikayA, kintu tIrthakaragaNadharopadezeneti / / / / sumatisAdhusUrivRttau drumapuSpikAdhyayanaM samAptam / / 1. indriyANi ca noindriyaM ceti vigrahaH / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (II dvitIyaM adhyayanaM zrAmaNyapUrvakam / / ) kahaM nu kujjA sAmaNNaM, jo kAme na nivArae / pae pae visIyaMto, saMkappassa vasaM gao ||2.1 / / (ti.) asyAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane dharmaH prazaMsitaH / sa ca zrAmaNye sati syAt, ataH zrAmaNyamiha vAcyamityAha - kathaM nu karyAt zrAmaNyam / yaH kAmAn-zabdAdiviSayAn / na nivArayati-na niSedhayati / saMkalpasya-aprazastaviSayAdhyavasAyasya / vazaM gataH, pade pade-ekaikasminnapi zabdAdiviSaye svasvendriyaviSayamAgacchati sati / viSIdan-zrAmaNye zlathIbhavan / nuH kSepe, 'kuzrAmaNyakRt bhavatItyarthaH / / kSAnta ! na zaknomItyAdivAk kssullkvt| evaM pade pade sIdan sAdhuryathokta kSullakavat cAritre zlathIbhavan saGkalpasya duSTaviSayAdhyayavasAyasya vazaM gacchati,tasmAt kAmAH sAdhunA nivAraNIyAH / / 2.1 / / (sa.) prathamAdhyayane dharmaprazaMsA uktA, sA cehaiva jinazAsane. iha tu adhyayane jinazAsane'GgIkRte sati mA bhUnnavadIkSitasya saMyame'dhRtirato dhRtimatA bhAvyamityetaducyate, ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanaM vyAkhyAyate-kahamiti-kathaM kena prakAreNa, 'nu' iti kSepe, yathA kathaM nu sa rAjA yo na rakSati prajAM, kathaM nu sa vaiyAkaraNo yo'pazabdaM prayuGkte, tathA kathaM nu kuryAt zrAmaNyaM zramaNabhAvaM, yaH kAmAn na nivArayati? kAraNamAha-zrAmaNyasyA'karaNe pade pade sthAne sthAne viSIdan viSAdaM prApnuvan saMkalpasya vazaM gataH, ||2.1 / / (su.) vyAkhyAtaM drumapuSpikAdhyayanam, adhunA zrAmaNyapUrvikAkhyamArabhyate, asyaivamabhisambandhaH ihAnantarAdhyayane dharmaprazaMsoktA, sA cehaiva jinazAsana iti, iha tu tadabhyupagame sati mA bhUdabhinavapravrajitasyAdhRteH saMmoha ityato dhRtimatA 1. pazcAdadhyayane 6 Ti. / / 2. cAritre 6 Ti. ||3. cAritre zithIlIbhavan 0bhavet 6. / / 4. kutsitacAritrakRt 6 Ti. 5. anyatra draSTavyo / / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam bhavitavyamityetaducyate, anena sambandhenAyAtamidamatrAdhyayanam-'kahaNNu' iti kathaM nu kuryAt zrAmaNyaM-zramaNabhAvaM yaH kAmAn na nivArayati, 'kathaM' kena prakAreNa, nuH kSepe, yathA kathaM nu sa rAjA ? yo na rakSati prajAM, kathaM nu sa vaiyAkaraNo yo'pazabdaM prayuGkte ?, evaM kathaM nu kuryAt zrAmaNyaM-zramaNabhAvaM yaH kAmAn na nivArayati ?, kAraNamAha-'pade pade viSIdan saGkalpasya vazaGgataH' kAmAnivAraNendriyAdyaparAdhapadApekSayA pade pade viSIdanAt saGkalpasya vazaM gatatvAd, aprazastAdhyavasAyaH saGkalpa iti sUtrasamAsArtha iti / / 2.6 / / vatthagaMdhamalaMkAraM, itthIo sayaNANi ya / acchaMdA je na bhuMjaMti, na se cAi ti vuccai / / 2.2 / / (ti.) kiJca-vastraM-cInAMzukAdi / gandhaH-karpUrakastUrikAdiH / 'makAro'lAkSaNikaH | alaGkAra:-kaTakakeyUrAdiH / striyaH-anekaprakArAH / zayanAnipalyakAdIni | cazabdAda gaibdikAdInyAsanAni / acchaMda tti acchandAn-anAtmavazAn, avidyamAnAn ye na bhuJjante-AjIvikAmAnimittaM gRhItavratAH / bhoktukAmAH apyasampattito naasevnte| 'na se cAi' tti vuccai / prAkRtatvAd bahuvacanasthAne ekavacanam / tato na te tyAgino, na te zramaNA ucyante / ye ca sato pi bhogAn bhogAntarAyavazAdauSadhAdibhiH pratihatavIryAH, yadi bhuJjate tato mriyante, ato jIvitArthino bhoktumanaso'pi santo na bhuJjate / sAdhusAmAcAryA avatiSThante / nandAmAtyasubandhuvat, na te tyAginaH zramaNA ucynte| kaH punaH subandhuriti / (sa.) na kevalamayamadhikRtyasUtrokto yathoktazrAmaNyAbhAvenAzramaNaH, kintu AjIvikAdibhAvena pravrajitaH saGkliSTacitto dravyakriyAM kurvannapyazramaNa eva. ayogya eva kathaM ? yata Aha-vacche(tthe)ti-vastrANi cInAMzukAdIni, gandhAH koSTa(STha)puTAdayaH, alaGkArAH kaTakAdayaH, anusvAro'lAkSaNikaH, striyo'nekaprakArAH, zayanAni paryaGkAdIni, cazabdAdAsanAdIni. etAni vastrAdIni kim ? acchaMdA asvavazA ye kecana na bhuJjate nAsevante, na sa tyAgItyucyate, na sa zramaNa iti. (atra sUtragatervicitratvAd bahuvacane'pyekavacananirdezaH.) ||2.2 / / 1. anusvAro'lAkSaNika iti hAri. / / 2. giddIkA = gAdI 5.6.8-10 / / 3. dUrIkRtaprabhAvAH 6 Ti. / / 4. cAryAM 511 / / 5. kaH punaH subandhuH ? iti, tatkathAnakamucyate, [anyatra draSTavyam / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (su.) na kevalamayamadhikRtasUtrokta eva zrAmaNyAkaraNAd azramaNaH, kintvA - jIvikAdibhayapravrajitaH saGkliSTacitto dravyakriyAM kurvannapyazramaNa eva ayogya eva, kathaM ?, yata Aha sUtrakAraH - 'vatthagaMdhamalaMkAraM ' iti vastragandhamalaGkArANi tatra vastrANi-cInAMzukAdIni, gandhAH - koSThapuTAdayaH, alaGkArAH- kaTakAdayaH, anusvAro'lAkSaNikaH, striyo'neka prakArAH, zayanAni paryaGkAdIni cazabdAdAsanAdiparigrahaH, etAni vastrAdIni kiM ? 'acchandAH' - asvavazA ye kecana 'na bhuJjate' na sevante, kiM bahuvacanoddeze'pyekavacananirdezaH ?, vicitratvAt sUtragaterviparyayazca bhavatyevetikRtvA Aha- nAsau tyAgItyucyate, subandhuvat ( daza0 cU0 ) nAsau zramaNa iti / / 2.2 / / 10 je huM kaMte pie bhoe, laddhe vi 'ppiTThi kuvvai / sAhINe cayai bhoe, se hu cAi tti vuccaI ||2.3 / / (ti) yastu tyAgI zramaNo bhavati tamAha- -hurevaikArArthe / yaH sAdhuH, eva kAntAnkamanIyAn / priyAn-iSTAn / bhogAn-zabdAdiviSayAn labdhAn / vividhaiH- nAnAprakAraiH zubhabhAvanAdibhiH / 'pRSThataH karoti - pazcAt pAtayati / svAdhInAn-svAyattAn bhogAn / atra punarbhogagrahaNaM sampUrNagrahaNArtham / sampUrNAnapi bhogAn tyajati / sa eva tyAgI-zramaNa ucyate / bharatezvara - dhanya - zAlibhadra-jambUsvAmyAdivat / atrAha paraH-ye kecidarthahInA 'dramakAdayaH parivrajya bhAvato'hiMsAdiguNayukte zrAmaNye'bhyudyatA bhavanti / te kiM na parityAginaH? * AcArya Aha / atra sakalalokasArANi trINi ratnAni - agni-rudakaM strI ca, etAni ca pratyekaM koTiratnamUlyAni / dramako'pi ca tAni parityajya bhAvato jJAnadarzanacAritrANi pratipadyamAnastyAgI bhaNanIya eva / / 2.3 / / (sa.) yathA ca zramaNo bhavati tathA kathayitumAha-je iti ya eva kAntAn zobhanAn priyAn iSTAn bhogAn zabdAdiviSayAn labdhAn sataH, 'vipiTThi kuvvai tti' ko'rthaH ? vividhamanekaprakAraiH zubhabhAvanAdibhiH pRSThataH karoti parityajati, na bandhanena baddhaH proSito vA, kintu svAdhInaH, na parAyattaH, svAdhInAneva parityajati 1. ppaTThI 8 / / 2. 0ravikArArtho 9 / / 3. pRthUn 8 / / 4. dUrIkaroti 8 Ti. / / 5. prathamaraGkAdayaH 8 Ti. / / 6. 0jya ca bhA. 5-9 / / 7. atra dRSTAntaH [ anyatra draSTavyaH] Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam bhogAn. tatazca ya IdRzaH, huzabdo'vadhAraNArthe, sa eva tyAgItyucyate, bharatAdivat. / / 2.3 / / 11 (su.) yathA cocyate, tathAbhidhAtukAma Aha- 'je ya kaMte pie' iti ya eva kAntAn-kamanIyAn zobhanAnityarthaH, priyAn - iSTAn bhogAn-zabdAdiviSayAn, labdhAnprAptAn, upanatAnitiyAvat, 'vipiTThikuvvai 'tti vividhaM - anekaiH prakAraiH zubhabhAvanAdibhiH pRSThataH karoti, parityajatItyarthaH, sa ca na bandhena baddhaH proSito vA, kintu svAdhInaM (naH)aparAyattaH, svAdhInAneva parityajati bhogAn punastyAgagrahaNaM pratisamayaM tyAgapariNAmavRddhisaMsUcanArthaM, bhogagrahaNaM tu sampUrNabhogagrahaNArthaM tyaktopanatabhogasaMsUcanArthaM vA, tatazca IdRzaH, huzabdasyAvadhAraNArthatvAt sa eva tyAgItyucyate, bharatAdivad, iti 11211 samAe' pehAeM parivvayaMto siA maNo nissaraI bahiddhA / - na sA mahaM no vi ahaM pi tIse, icceva tAo viNaijja rAgaM / / 2.4 / / (ti.) atha vidyamAnabhogatyAginaH itarasyApi ca skhalataH zikSAmAha - samayA prekSayA-AtmaparatulyayA dRSTyA parivvayaMto-atra prAkRtatvAt SaSThIsthAne prathamA, parivrajataH saMyamamArge saJcarataH syAt kadAcit karmavazAt bhuktabhogasya pUrvakrIDitasmaraNAt, itarasya tu kutUhalAdinA saMyamagRhAt bahiddhA - bahistAt / kAmakAmyayA mano niHsarati-tato yAM prati rAgaH saJjAto bhavati, tAM prati cintanIyama / na sA mama, ahamapi na tasyAH / svasvakarmavazAt saMsAre saMsaratAM janminAM kaH kasya saktaH ? ityevaM tasyAH sakAzAt rAgaM vinaiyet / / 2.4 / / 1 (sa.) samAi' tti-samayA AtmaparatulyayA prekSayA dRSTyA parivrajataH pari samantAd vrajato gacchataH, gurorupadezadAnena saMyamayogeSu vartamAnasya, evaMvidhasya tyAgino'pi syAt kadAcidacintyatvAt karmagatermano'ntaHkaraNaM nissarati bahirdhAvati, kena ? bhuktabhoginaH pUrvakrIDitasmaraNAdinA, abhuktabhoginazca kutUhalAdinA, bahirdhA saMyamagehAd bahirityarthaH, tadA so'zubho'dhyavasAyaH, prazastAdhyavasAyena sthaganIyaH, kenAlambanena 1. 0ya, anyatra mudrite 2.0ha / / 3. atrodAharaNam - [ anyatra draSTavyam] 4. lobheneti bhAvaH Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam iti ?-Aha-yasyAM rAga utpannastAM prati cintanIyaM-'na sA mama madIyA, nApyahaM tasyAH, pRthakkarmabhujo hi prANina' ityevaM, tatastasyAH sakAzAdvyapanayed rAgaM, tattvadarzino hi saMnivartanta eva / / 2.4 / / (su.) 'samAi pehAi' iti, tasyaivaM tyAginaH samayA-AtmaparatulyatayA prekSate anayeti prekSA-dRSTistayA prekSayA-dRSTyA pari-samantAt vrajato-gurUpadezAdinA saMyamayogeSu vartamAnasyetyarthaH, syAt-kadAcidacintyatvAt karmagatermano niHsarati bahirdhA bhuktabhoginaH pUrvakrIDitasmaraNAdinA, abhuktabhoginazca kutUhalAdinA, manaH-antaHkaraNaM nissaratinirgacchati bahirdhA-saMyamayogAd bahirityarthaH, tadA prazastAdhyavasAyenAsau azubhasaGkalpaH paristhaganIyaH, kenAlambaneneti ? yasyAM rAgaH sampannastAM prati cintanIyaM-'na sA mama, nApyahaM tasyAH, pRthakkarmaphalabhujo hi prANina' iti, evaM tatastasyAH sakAzAd vyapanayeta rAgaM, tattvadarzino hi sa nivartata eveti / / atrodAharaNaM (dR0 1) - __yathaiko vaNikputraH saJjAtaparamavairAgyo, vicintya saMsArAsAratAM, nave vayasi vartamAno, vihAya yauvanazriyA samalaGkRtAM striyaM pravrajyAmagrahIt / sa ca kaizcidvAsaraiH samatikrAntaiH vidhinA vihitasUtrapraNidhAna idaM sUtramudghoSayAmAsa-"na sA mahaM no'vi ahaM pi tIse" tena ca paThatA samacinti-yathA sA mama ahamapi tasyAH, yato'sAvatyantaM mamAnuraktA, tataH kathamahaM tAM prANAtyaye'pi parityajAmIti sampradhArya cetasi, gurUNAM kiMvadatImAtmIyAmanivedya gRhItapAtrAdyupakaraNa eva gatastaM grAmaM yatrAsAvAste, prAptasya taM grAmaM jalAnayanAya bahirgAmavApyAmatrAntare tasyAsau priyatamA samAyAtA, vilokito'sau tayA, tatra dRSTamAtraH pratyabhijJAtaH, na ca tena sA pratyabhijJAtA, kRte ca vandane paripRSTA'sau, yathA-bhadre ! jAnAsi tvamamukasya vaNijaH sutAM, sA ca tasmin pravrajite samAkarNitadharmA saJjAtaparamavairAgyA saMyogAnAM duHkhabahulatAM parikalpayantI pravrajitukAmA paricintitavatI-yAdRzAnyasya cihnAni samavalokyante tAdRzo viSayonmukhamasya cetaH samabhilakSyate, tatazca viSayAsaktayorAvayoravazyaM bhaviSyati durgatipAtaH, tadayamAtmA ca, tato mayA parirakSaNIya iti sampradhArya taM prati jagAda-bho sAdho ! sA mAtApitRbhiranyasmaiM dattA, tat zrutvA'sau samacintayat, yathA-satyamahaM bhagavadbhiH sAdhubhiH pAThito-"na sA mahaM no'vi ahaMpi tIse," iti paribhAvayan paramasaMvegaM gataH, tAM jagAda-bhadre ! tasyAH kAraNena janmAntarakoTibhirapi durApaM bhagavatAmAcAryANAM pAdapadmaM vihAya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam viSayAbhilASI samAgato'haM tatpArzve, duSTaM ceSTitamata itaH sthAnAdeva vrajAmyahaM gurUNAmantike, tataH sA taM pratyavAdIt-mune ! zobhanamuktavAnasi, yataH asArA viSayAbhilASAH, karikalabhazravaNamiva caJcalamAyuH, pratikSaNadhvaMsI dehaH, akRtadharmANAM dhruvo narakapAta ityAdi tamanuziSya, kathayitvA cAtmAnaM, saJjAtavairAgyaM taM preSayAmAsa gurUNAmantike, sthirIbhUtazca kRtavAn pravrajyAM, evamAtmA sandhAraNIyo yathA teneti ||2.4 / / AyAvayAhi, caya sogamallaM, kAme kamAhiM kamiaM khu dukkhaM / chiMdAhiM dosaM viNaijja rAgaM, evaM suhI hohisi saMparAe / / 2.5 / / (ti.) kiJca-manaso bahiranirgamArthaM AtApaya-Atape kAyotsargaM kuru / nyUnodaratAditapasA vA AtApanAM kuru, tyaja saukumAryam / kAmAn-zabdAdiviSayAna / krAma-ullaGghaya / taiH krAntairullaGghitaiH krAntameva-nivartitameva viSayAprAptijanitaM duHkhaM, chinddhi dveSa-virUpazabdAdiSu / vinayethAH rAga-priyaGkarazabdAdikAmaviSaya | evaM rAgadveSAdi-vijayAt sukhI bhaviSyasi / samparAye-saMsAre'pi san athavA samparAyeparISahopasargasaGgrAme / ete guroH ziSyaM pratyupadezAH / / 2.5 / / __ (sa.) evaM tAvadAntaro manonigrahAvidhiruktaH, na cAyaM vidhirbAhyamaMtareNa kartuM zakyate, ato bAhyavidhividhAnArthamAha-AyAvayAhIti-'AyAvayAhI' tvaM saMyamagRhAnmanaso'nirgamanArthamAtApaya? AtApanAM kuru ? upalakSaNatvAdyathAnurUpamUnodarikAditapo'pi kuru ? tathA tyaja saukumAryaM sukumAratvaM parityaja ? yataH sukumAratvAt kAmecchA pravartate, yoSitAM ca prArthanIyo bhavati, evamubhayA'sevanena kAmAn kAma ullaGghaya ? yatastaiH kAmaiH krAntairdu:khaM krAntameva bhavati, atra vaNija udAharaNaM jJeyaM vRttitaH, athAntarakAmakramaNavidhimAha-chindhi dveSaM ? vyapanaya rAgaM ? samyagjJAnabalena vipAkAlocanAdinA, evaM kRte phalamAha-evamanena prakAreNa pravartamAnaH san sukhI bhaviSyasi, kvaM ? saMparAye saMsAre yAvanmokSaM na prApsyasi tAvatsukhI bhaviSyasi ||2.5 / / (su.) evaM tAvadAntaro manonigrahavidhirukto, na cAyaM bAhyamantareNa kartuM zakyate, 1.0hi 7.12, hI 8-10 ||2.0hi 5-12 / / 3. krama 2, krAmaya 6-10 / / 4. ullaGghitameva viSayajaM duHkham 8 Ti. / / 5. vinayasva 5-10 / / 6.0ti 1.4 / / 7. ca 8 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam atastadvidhAnArthamAha- ' AyAvayAhI 'ti saMyamagehAnmanaso'nirgamArthamAtApaya-AtApanAM kuru, ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNamiti nyAyAt yathAnurUpamUnodaratAderapi vidhiH, anenAtmasamuttha-doSaparihAramAha- tathA tyaja saukumAryaM parityaja sukumAratvaM, anena tUbhayasamutthadoSa-parihAramAha, tathAhi - saukumAryAt kAmecchA pravartate yoSitAM ca prArthanIyo bhavati, evamubhayAsevanena kAmAn krama-ullaGghaya, yatastaiH krAntaiH krAntameva duHkhaM bhavatIti zeSaH, khuzabdo'vadhAraNe, kAmanibandhanatvAd duHkhasya, adhunA anantaraM kAmakramaNavidhimAha-chindhi dveSaM - vyapanaya rAgaM samyagjJAnabalena vipAkAlocanAdinA, evaM kRte phalamAha-evaM-anena prakAreNa vartamAnaH kiM- 'sukhamasyAstIti sukhI bhaviSyasi, kva ?, saMparAye- saMsAre yAvadapavargaM na prApsyasi tAvat sukhI bhaviSyasi, saMparAye - parISahopasargasaGgrAma ityanyaH / / 2.5 / / pakkhaMde jaliyaM joiM, dhUmakeuM durAsayaM / nicchaMti vaMtayaM bhuttuMLe kule jAyA agandhaNe / / 2.6 / / I (ti.) kiJca manasaH saMyamagRhAd bahiranirgamArthaM punaridaM vicintayet -- praskandantiAkrAmanti / jvalitaM jyotiSaM- vahnim / dhUmaketuM dhuumcihnm| durAsadaM duraakrmN| necchanti vAntaM bhoktuM kule jAtA agandhane / iha sarpA dvidhA gandhanA agandhanAzca / tatra ye gandhanAste svayaM daSTasyApi prakRSTamAntrikeNA''kRSyAdiSTAstat svavAntamapi viSamApibanti / agandhanAstu varaM mriyante, na punaH svavAntaviSamApibanti ayaM ca rAjImatyAH svAmini zrIneminAthe gRhItavrate svasminnanurAgamAvahantaM rathanemiM pratyupadezaH / (sa.) saMyamagRhAnmanasa evA'nigamArthamidaM vicintayet -- 'pakkhaMda' iti - praskandanti Azrayanti kaM ? jyotiSamagniM, kiMviziSTaM jyotiSaM ? jvalitaM jvAlAmAlAkulaM, na tu murmurAdirUpaM, punaH kiMviziSTaM jyotiSaM ? dhUmaketuM, dhUmacinaM dhUmadhvajam, na ulkAdirUpaM, punaH kiMviziSTaM jyotiSaM ? durAsadaM durabhibhavaM cazabdalopAnna ca icchanti vAntaM bhoktuM parityaktaM viSamiti zeSaH, ke ? nAgA iti zeSaH, te kiMviziSTA . nAgAH ? kule jAtAH samutpannAH kiMbhUte kule ? agandhane, nAgA dvedhAH gandhanA 1. 0u 1 / / 2. 0ttaM 7-9 / / 3. 0kra. 8 / / 4. 0nti pravizanti jva. 12 / / 5. agniH 12 / / 6. durAsayaM durazrayaM durAkalanIyaM 12 / / 7. agndhane kule jAtA sarpA vAntaM viSaM bhoktuM necchanti, tatra gandhanAH mAntrikAdiSTAH svayaM dRSTasyApi vAntamapi viSamApibanti / zrIneminAthe gRhItavrate rathaneminaM prati rAjImatyA upadezaH pakkhaMde...0 12 / / 8. kRSTAdiSTAstat 2 / / 9.0tra 8 / / 10. tadatra prastAvAdAyAtaM zrIneminAthacaritaM mUlataH prarUpyate, [caritaM tu anyatra draSTavyam ] Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam agandhanAzca. tatra ye gandhanAste-Dasie maMtehiM AkaDDhiA, taM muhao ApiaMti. agaMdhaNA puNa avi maraNamajjhavassaMti, na ya vaMtaM ApiaMti. upasaMhArastu-yadi tAvat tiryaJco'pyabhimAnAjjIvitaM parityajanti, na ca vAntaM bhuJjate, tatkathamahaM jinavacanAbhijJo vipAkadAruNAn viSayAn vAntAnapi bhokSya iti. atrArthe rathanemidRSTAntastathAhijayA kila ariTThanemI pavvaio, tayA rahanemI tassa jiTThabhAo rAImaI uvayarai, jai nAma esA mama hoi, sA ya bhagavaI nimvinnakAmabhogA, nAyaM ca tIe, jahA eso mama ajjhovavaNNo, aNNayA ya tIe. mahuvayasaMjuttA pejjA pIA, rahanemI Agao, mayaNaphalaM muhe kAUNa tIe vaMtaM bhaNiyaM ca, pejjaM piyAhi, teNa bhaNiyaM-kahaM vaMtaM pijjai. tIe bhaNio-jai na pijjai, tao ahaM pi ariTThanemisAmiNA vaMtA, kahaM piviumicchasi. / / 2.6 / / (su.) kiMca-saMyamagehAnmanasa evAnirgamArthamidaM cintayeta-'pakkhaMde'ityAdi, praskandanti-adhyavasyanti jvalitaM-jvAlAmAlAkulaM, na murma(murmu)rAdirUpaM, kaM ? jyotiSaM-agniM dhUmaketuM-dhUmadhvajaM nolkAdirUpaM, durAzayaM-duHkhenAsAdyate-abhibhUyata iti durAsadastaM, durabhibhavamityarthaH, cazabdalopAt, 'na cecchanti vAntaM bhoktuM' parityaktamattuM, viSamiti gamyate, ke ?, nAgA iti gamyate, evaM kiMviziSTAH?, kule jAtAH-samutpannA agandhane, nAgAnAM hi bhedadvayaM-gandhanA agandhanAzca, tatra gandhanA nAma-Dasie maMtehiM AyaDDiyA taM visaM vaNamuhAo Aviyanti, agandhaNA uNa avi maraNamajjhavasanti na ya vaMtamAviyaMti, upasaMhArastvevaM bhAvanIyaH-yadi tAvat tiryaJco'pyabhimAnamAtrAd api jIvitaM parityajanti, na ca vAntaM bhuJjate, tatkathamahaM jinavacanAbhijJo vipAkadAruNAn viSayAn vAntAnapi bhokSya iti / / asminnevArthe dvitIyamudAharaNaM (dR0 2) - jayA kila ariTThanemI pavvaio, tayA rahanemI tassa jeTThabhAUo rAyamaI uvayarai, jai nAma esA mamaM icchijjA, sAvi bhayavaI nimvinnakAmabhogA, nAyaM ca tIe-jahA eso majjhaM ajjhovavanno, annayA ya tIe mahughayasaMjuttA pejjA pIyA, rahanemI Agao, mayaNaphalaM muhe kAUNa tIe vaMtaM, bhaNiyaM ca-eyaM pejjaM piyAhi, teNa bhaNiyaM-kahaM vaMtaM pijjai ? tIe bhaNiyaM-jai na pijjai, tao ahaMpi ariTThanemisAmiNA vaMtA kahaM pibiumicchasi ?, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dhiratthu te jasokAmI, jo taM jIviyakAraNA / vaMtaM icchasi AveuM, seyaM te maraNaM bhave / / 2.7 / / dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) dhikzabdaH kutsAyAM dhik te - pauruSaM iti gamyate / he ayazaHkAmin ! yastvaM jIvitakAraNAt - asaMyamajIvitahetoH / vAntam icchasi ApAtum-vAntAHparityaktAH bhavatA vrataM gRhNatA bhogAH, tatastAn vAntAn bhogAnabhilaSasi bhoktum / ato'tikrAntamaryAdasya zreyaH - zobhanataram / te maraNam-na punaridamakAryAcaraNam / / 2.7 / / | , (sa.) athAdhikArApannamevArthamAha - dhigatthu iti tatra rAjimatI kila evamuktavatI rathanemiM prati-dhigastu bhavatu te tava parAkramamiti zeSaH. he yazaHkAmin ! kIrterabhilASin ! iti roSeNa kSatriyAmantraNam athavA akAraprazleSAt he ayazaHkAmin ! dhigastu bhavatu tava, yastvaM jIvitakAraNAdasaMyamajIvitahetorvAntamicchasi ApAtuM bhagavatA parityaktAM bhoktumicchasi ataH zreyaste tavAtikrAntamaryAdasya maraNaM bhavet, zobhanataraM tava maraNaM, na punaridamakarmAsevanaM, - tao dhammo se kahio, saMbuddho pavvaio a, rAimaI vi taM bohiUNa pavvaiA, annayA kayAi so rahanemI bAravaio bhikkhaM gahiUNa sAmisagAsaM AgacchaMto vAsa - vaddalaeNa abbhAhao egaM guhaM paviTTho, rAimaI vi sAmiNo vaMdaNAe gayA, vaMdittA paDassayamAgacchaMtI ya aMtarA varisieNa tinnA ayANaMtI tameva guhaM aNupaviTThA jattha so rahanemI, diTThA ya teNa sohaNA esA vatthANi apasAriANi, tAhe tIse aMgapaccaMgANi diTThANi, so rahanemI tIe ajhovavanno diTTho, aNAe aM(iM)giAgArakusalAe NAo a asohaNo bhAvo eassa. / / 2.7 / / (su.) tathA hyadhikRtArthasaMvAdyevAha - 'dhiratthu ' ityAdi, tatra rAjImatI kilaivamuktavatI'dhigastu' dhikzabdaH kutsAyAM astu bhavatu te tava pauruSasyeti gamyate, he yazaHkAminkIrtyabhilASin !, sAsUyaM kSatriyAmantraNaM, athavA akAraprazleSAt 'ayazaHkAmin !, dhigastu-bhavatu tava, yastvaM 'jIvitakAraNAt' asaMyamajIvitahetorvAnta-micchasyApAtuMparityaktAM bhagavatA-'bhilaSasi bhoktumiti, ataH atikrAntamaryAdasya 'zreyaste maraNaM bhavet' zobhanataraM tava maraNaM, na punaridaM akAryAsevanamiti / - tato dhammo se kahio, sambuddho, pavvaio ya, rAyamaI vi taM bohiUNa pavvaiyA, annayA kayAi so rahanemI bAravaIe bhikkhaM hiMDiUNa sAmisagAsamAgacchaMto vAsa - vaddalaeNa abbhAhao egaM guhaM paviTTho, rAyamaI vi sAmiNo vaMdaNayAe gayA, vaMdittA paDassayamAgacchaMtIe aMtarA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam 17 varisieNa tinnA ayANaMtI tameva guhamaNupaviTThA, vatthANi ya pavisAriyANi, tAhe tI aMgapaccaMgANi diTThANi, so rahanemI tIe ajjhovavanno, diTTho ya NAe, iMgiyAgArakusalAe NAo asohaNo bhAvo eyassa / / 2.7 / / ahaM ca bhoyarAyassa, taM ca si aMdhagavahni (Ni) No / mA kule gaMdhaNA homo, saMjamaM nihuo cara / / 2.8 / / ( ti . ) kiM ca Avayoryat kulaM tadapi na cintayasi ? - ahaM ca bhojarAjJaHugrasenasya duhitA / tvaM ca bhavasi aMdhakavRSNaH - samudravijayasya sutaH / ato mA ekaikasmin pradhAne kule santau AvAM gandhanau bhUva- jaghanyasarpakulau bhavAvaityarthaH / tataH saMyamaM nibhRtazcara- sAdhukriyAkalApam avyAkSiptaH kuru / / 2.8 / / 2 (sa.) tataH sA [ rAjimatI] tamidamavAdIt - ahamiti - ahaM ca bhogarAjJa ugrasenasya tu putrIti zeSaH, tvaM cAsi andhakavRSNeH samudravijayasya putra iti zeSaH, ataH kAraNAnmA ekaikapradhAnakule AvAM gandhanau bhUva, ataH kAraNAt saMyamaM sarvaduHkhanivAraNaM kriyAkalApaM nibhRtaH sannavyAkSiptaH san cara kurvityarthaH / / 2.8 / / (su.) tato sA tamidamavocat 'ahaM ce 'ti ahaM ca bhogarAjJaH - ugrasenasya duhiteti gamyate, tvaM ca asi bhavasi aMdhakavRSNe :- samudravijayasya, suta iti gamyate, ato mA ekaikapradhAnakule AvAM gandhanau bhUva, jaha na sappatullAiM homo 'tti bhaNiyaM ataH saMyamaM nibhRtazcara-sairvaduHkhanivAraNaM kriyAkalApamavyAkSiptaH kurvviti hoI', / / 2.8 / / - 1 jai taM kAhisi bhAvaM, jA jA dacchasi nAri~o / vAyaviddhu vva haDho, aTThiyappA bhavissasi / / 2.9 / / (ti) api ca- yadi tvaM yA yA drakSyasi / nArI: - ramyA ramyatarA ramyatamAzca / tAsu bhAvam-kAmasevAbhiprAyaM kariSyasi / tato vAtAviddha iva haThaH- vAtaprerita ivA'baddhamUlo vanaspativizeSaH / asthitAtmA-saMyamaguNairapratibaddhamUlaH bhaviSyasi / viSayavAJchAvAtyAprerita itazcetazca saMsArasAgare paryaTiSyasi / 1. 0 . 8 / / 2. bhUvaM 5, bhUtvA 9.10 / / 3. cUrNiH savvAratinivAraNaM, 4. 0u 5-8 / / 5. 'vva' pAThaH mudriteSu grantheSu / / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dazavakAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) jai'iti-yadi tvaM kariSyasi bhAvamabhiprAyaM prArthanArUpaM, kva ? yA yA drakSyasi nArIH striyaH tAsu, etAH zobhanAH, etAzca zobhanatarAH, (seva) ityevaMbhUtaM bhAvaM yadi kariSyasi tato vAyAviddha iva vAtaprerita iva haDo'baddhamUlo vanaspativizeSaH asthitAtmA bhaviSyasi. ko'rthaH ? sakaladuHkhakSayakArakeSu saMyamaguNeSvabaddhamUlatvAt saMsArasAgare pramAdapavanaprerita itazcetazca paryaTiSyasi. 2.9 / / . (su.) kiJca-'jai ta miti, yadi tvaM kariSyasi bhAvaM-abhiprAyaM prArthanamityarthaH, kva ? - yA yA drakSyasi nArI:-striyaH, tAsu etAH zobhanAH zobhanatarAH sevAmi'kAmayAmItyevaMbhUtaM bhAvaM yadi kariSyasi, tato vAyunA''viddha iva hato-vAtaprerita ivAbaddhamUlo vanaspativizeSo'sthitAtmA bhaviSyasi, sakaladuHkhakSayanibandhaneSu saMyamaguNeSvabaddhamUlatvAt saMsArasAgare pramAdapavanaprerita itazcetazca paryaTiSyasi / / 2.9 / / tIse so vayaNaM soccA, saMjayAe subhAsiyaM, aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpaDivAio ||2.10 / / (ti.) tasyAH-rAjImatyAH / saMyatAyAH-pravrajitAyAH / sa-rathanemiH / vacanaM subhASitam-saMvegaraGgakAraNam / zrutvA-tena vacanena / dharma sampratipAditaH-sthApitaH / aGkuzena yathA nAgo-hastI hastipakena apavartya samabhUmau sthApitaH / / 2.10 / / __ (sa.) tIse iti-tasyA rAjimatyA asau rathanemirvacanaM pUrvoktaM zrutvA, kiMviziSTAyA rAjimatyAH ? saMyatAyA gRhItadIkSAyAH, kiMviziSTaM vacanaM ? subhASitaM saMvegajanakaM, kiMvat ? aGkuzena yathA nAgo hastI, evaM dharme sampratipAdito dharme sthApita ityarthaH. / / 2.10 / / (su.) 'tIse so vayaNa miti tasyA-rAjImatyA asau-rathanemirvacanamanantaroditaM zrutvA-AkarNya kiMviziSTAyAstasyAH ? saMyatAyAH-pravrajitAyA ityarthaH, kiMviziSTaM vacanaM ?-subhASitaM-saMveganibandhanaM, akuzena yathA nAgo-hastI evaM dharme sampratipAditodharme sthApita ityarthaH / / 2.10 / / evaM kariti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA | viNiyaTaeNti bhogesu, jahA se purisuttamutti bemi / / 2.11 / / 1.su.6-10 / / 2.atra ceyaM kathA sA tu anyatra draSTavyA] 3.0mo 10 / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyam adhyayanam (ti.) tathA-evaM kurvanti / sambuddhAH-jJAna(ta)viSayasvarUpAH / paNDitAH-vAntabhogAH sevanadoSajJAH / pravicakSaNAH-avadyabhIravaH | vinivartante bhogebhyaH / yathA asau puruSottamaH rathanemiH / Aha para:-kathamasya puruSottamatvam ?, yo hi pravrajito'pi vissyaanbhilssti| ucyate-tathAbhilASe'pyapravRtteH, kApuruSastu abhilaSatAnurUpaM ceSTata eva / iti bravImitIrthakRdgaNadharopadezena, na svamatyA / iti zrItilakAcAryaviracitAyAM TIkAyAM dvitIyamadhyayanam (sa.) evamiti-evaM kurvate kurvanti, ke ? saMbuddhA buddhimantaH, athavA samyagdarzanasahitena jJAnena jJAtaviSayasvabhAvAH samyagdRSTaya ityarthaH, punaH kiMviziSTAH ? paNDitA vAntabhogAsevanadoSajJAH, punaH kiMviziSTAH ? pravicakSaNAH pApabhIravaH, kiM kurvanti te ityAha-nivartante dUrIbhavanti, kebhyaH ? bhogebhyo viSayebhyaH, ka iva ? yathAsau puruSottamo rathanemiH, ziSya Aha-nanu kathaM tasya puruSottamatvaM ? yo hi gRhItadIkSo'pi viSayAbhilASI jAtaH ? ucyate-tathAvidhe'bhilASe jAte'pi nAsau pravRttaH, kApuruSastu tadanurUpaM ceSTata eveti. iti pUrvoktaprakAreNa bravImi, na svabuddhyA, kintu tIrthakarugagadhesamAmupadezena. ||2.11 / / / / iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau zrIsamayaMsundaropAdhyAyaviracitAyAM dvitIyamadhyayanaM samAptam / vyAkhyAtaM zrAmaNyapUrvakAkhyaM dvitIyamadhyayanam / / (su.) 'evaM karaMti iti evaM kurvate saMbuddhAH-buddhimanto buddhAH, samyagdarzanasAhacaryeNa darzanekIbhAvena vA buddhAH saMbuddhA-viditaviSayasvabhAvAH, samyagdRSTaya ityarthaH, ta eva vizeSyante paNDitAH pravicakSaNAH, tatra paNDitAH pravivakSayA satrapaNDitAH samyagjJAnavantaH pravicakSaNAzcaraNapariNAmavantaH, anye tu vyAcakSate saMbuddhA sAmAnyena limntaa| paNDitA-vAntabhogAsevanadoSajJAH, pravicakSaNA-avadyabhIravaH, ki kurvanti ?-pinipartante bhogebhyo vividhaM-anekaiH prakArairanAdibhavAbhyAsabalena kadImAnA api mohodayena nivartante bhogebhyo-viSayebhyo, yathA ka ityatrAha-yathA asau puruSottamo rathanemiH / Aha-kathaM tasya puruSottamatvaM ? yo hi pravrajito'pi viSayAbhilASIti ?, ucyate, tathA'bhilASe'pyapravRtteH, kApuruSastvabhilASAnurUpaM ceSTata eveti / aparastvAhadazavaikAlikaM niyatazrutameva, yata uktaM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam "nAyajjhayaNAharaNA isibhAsiyamo painnagasuyA ya / ee hoMti aniyayA niyayaM puNa sesamussaNNaM / / 1 / / " tat kathamabhinavotpannamida - mudAharaNaM yujyata iti ?, ucyate, evaMbhUtArthasyaiva niyatazrutabhAvAd ussannagrahaNAccAdoSaH, prAyo niyataM na tu sarvathA niyatamevetyarthaH / bravImIti na svamanISikayA, kintu tIrthakaragaNadharopadezeneti / / / / dazavaikAlikazrutaskaMdhe [sumati. vRttau ] dvitIyamadhyayanaM Tippitamiti / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / tRtIyaM adhyayanaM kSullikAcArakathA / / saMjame suTThiyappANaM, vippamukkANa tAiNaM / tesimeyamaNAinnaM, niggaMthANa mahesiNaM / / 3.1 / / (ti.) ihAnantarAdhyayane zrAmaNyamuktaM zramaNena ca vizuddha AcAre dhRtiH kAryA ityanena sambandhenAyAtaM kSullikAcArakathAdhyayanaM tRtIyaM vyAkhyAyate / taccedam - saMyame-saptadazabhede cAritre / te cAmI-paJcAzravAd viramaNaM, paJcendriyanigrahaH, kaSAyajayaH, daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH / atha caivaM saMyamaH sptdshdhaa| puDhavi-daga-agaNi-mAruya-vaNasai-bi-ti-cau-paNiMdi-ajjIve / pehuppeha-pamajjaNa-pariThavaNa-maNo-vai-kAe ||1|| [ ] susthita AgamanItyA vyavasthita AtmA yeSAM te susthitAtmAnaH / atra sUtre prathamArthe SaSThI / "yattadornityAbhisambandhAt" ye saMyame susthitAtmAnaH vividhaiH sAMsArikai vaiH prakarSeNa muktAstyaktAH vipramuktAH / tAyinaH-tAyaG pAlane [si. dhA. 806] SaDjIvanikAyarakSakAH / teSAM maharSINAm nirgranthAnAm-bAhyena vasatyAdinA, AntareNa ca krodhAdinA, granthena parigraheNa rahitAnAm / etad vakSyamANamanAcIrNaM cU dhAturArSaH, anAcaritam akalpyamityarthaH / / 3.1 / / (sa.) vyAkhyAtaM zrAmaNyapUrvikAkhyaM dvitIyamadhyayanam / kSullakAcArakathAkhyamatha tRtIyamadhyayanamArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH-dvitIyAdhyayane ityuktaM-navadIkSitena saMyame-'dhRtAvutpannAyAmapi dhRtimatA bhAvyam. atra tu sA dhRtirAcAre kAryA, na tvanAcAre, ayamevAtmasaMyamopAyaH. uktaM ca"tasyAtmA saMyato yo hi sadAcAre rataH sadA / sa eva dhRtimAn dharma-stasyaiva hi jinoditaH [ ] ||1||" ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanaM vyAkhyAyate-tatra sUtram-saMyame iti saMyame susthitaH zobhanaprakAreNa siddhAntarItyA sthita AtmA yeSAM teSAM, kiMviziSTAnAM ? Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vipramuktAnAM vividhamanekaprakAraiH prakarSeNa saMsArAnmuktAnAM, punaH kiMviziSTAnAM ? tAyinAM, trAyante AtmAnaM paramubhayaM ca ye te trAtArasteSAm, - AtmAnaM pratyekabuddhAH, paraM tIrthakarAH, ubhayaM sthavirAH, - teSAmidaM vakSyamANalakSaNamanAcIrNamanAcaritamakalpaM, keSAm iti ?AtyAha-nirgranthAnAM sAdhUnAM, kiMviziSTAnAM ? maharSINAM mahatAM yatInAm / / 3.1 / / (su.) vyAkhyAtaM zrAmaNyapUrvikAkhyamadhyayanaM, idAnI kSullikAcArakathAkhyAtamArabhyate,-asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane dharmAbhyupagame sati, mA bhUdabhinavapravrajitasyAdhRteH saMmoha ityato dhRtimatA bhavitavyamityuktaM, iha tu sA dhRtirAcAre kAryA, na tvanAcAre, ayamevAtmasaMyamopAya ityetaducyate, uktaM ca "tasyAtmA saMyato yo hi, sadAcAre rataH sadA / sa eva dhRtimAn dharmastasyaiva hi jinoditaH [ ] ||1||" ityanena sambandhenAyAtamiti 'saMyame'-uktasvarUpe, zobhanena prakAreNAgamanItyA sthita AtmA yeSAM te [susthitAtmAnaH] tathA teSAM, ta eva vizeSyante-vividhaiH anekaiH prakAraiH prakarSaNabhAvasAraM 'muktA'steSAM, ta eva vizeSyante-rakSanti AtmAnaM paraM ubhayaM ceti trAtAra:AtmAnaM pratyekabuddhAH, paraM tIrthakarAH svatIrNatvAt, ubhayaM sthavirA iti, teSAmidaM vakSyamANalakSaNam anAcaritaM akalpyaM keSAm iti ?-Aha-nigraMthAnAM'-sAdhUnAmiti, abhidhAnametat, mahAntazca te RSayazca maharSayo-yataya ityarthaH, teSAM iha ca 'pUrvapUrvabhAva evottarottarabhAvo niyamato hetuhetumadbhAvena veditavyo', yata eva saMyame susthitAtmAno'ta eva vipramuktAH, saMyamasusthitAtmatvanibandhanatvAd vipramukteH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, anye tu pazcAnupUrvyA hetuhetumadbhAvaM varNayanti, yata eva maharSayaH, ata eva nirgranthAH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyamiti sUtrArthaH / / 3.1 / / / uddesiyaM kIyagaDaM, niyogamabhihaDANi ya / rAyabhatte siNANe ya, gaMdha-malle ya vIyaNe ||3.2 / / 1. A.8 ||2.0i. 1.3.4 / / 3. a vIaNe 8 / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyam adhyayanam ( ti . ) kiM tad anAcIrNam iti ? Aha uddezanaM sAdhvAdyAzritya dAnArambhasyetyuddezaH, tatroddeze bhavamauddezikam - dvitIyodgama- doSaH / athavA, uddezena sAdhusaGkalpena yat pacanAdinirvRttaM tadauddezikam - AdhAkarmikamapyucyate / krayaNaM krItaM bhAve ktaH, tena krayaNena kRtam / sAdhvarthaM gRhItaM vastrAdi krItakRtam / nityaM - nityapiNDaM, Amantritasya sAdhoH nityaM tAvatpramANa - piNDagrahaNam / abhihRtAni casvagrAmAdeH sAdhvarthamAnItAni caH samuccaye / rAtribhaktam - nAma divAMgRhItaM rAtrau bhuktaM, "rAtrau gRhItaM divA bhuktaM, rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktaM, "divA gRhItaM rAtriM parivAsya divA bhuktamiti caturvidham / snAnaM apAnazaucaM vinA mukhakSAlanAdyapi dezataH snAnaM, sarvataH snAnaM tu sarvAGgakSAlanam / gandhaH - karpUrAdivAsaH / mAlyam - puSpamAlAdi / vIjanam-gharmAdau tAlavRntAdinA / rAyabhatte ityAdAvekAraH "ata et sau puMsi mAgadhyAm" [si. sU. 8.4.287] iti vacanAt / doSazcauddezikAdiSvArambhapravartanAdiH / / 3.2 / / 3 - - - 23 (sa.) sAMprataM yat pUrvoktamanAcaritaM, tadeva Aha - uddesiyamiti - sAdhumuddizyArambheNa bhavamauddezikaM-krayaNaM sAdhvAdinimittaM krItaM tena kRtaM nirvartitaM krItakRtaM. niyAgamAmaMtritasya piNDasya grahaNaM. abhihaDaM svakIyagrAmAdeH sAdhunimittamabhimukha-mAnItamabhyAhRtaM bahuvacanaM svagrAma-paragrAmanizIthAdibhedakhyApanArthaM rAtribhuktaM rAtribhojanaM, divasagRhItaM divasabhuktaM rAtrau sannidhirakSaNena, divasagRhItaM rAtribhuktaM, rAtrau gRhItaM divasabhuktaM, rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktam, iti bhedacatuSTayalakSaNaM, snAnaM deza- sarvabhedabhinnaM tatra dezasnAnaM zaucAtirekeNAkSipakSmaprakSAlanamapi sarvasnAnaM tu pratItameva. gandhamAlyaM ca gandhagrahaNAt koSTapuTAdiparigrahaH mAlyagrahaNAcca grathitaveSTitAdermAlyasya parigrahaH. vIjanamuSNakAle tAlavRntAdinA, idamanAcaritaM. doSAzcehArambhapravartanAdayaH svayaM buddhyA vAcyAH. / / 3.2 / / (su.) sAmprataM yadanAcaritaM tadAha 'uddesiya 'miti uddezanaM - sAdhvAdyAzritya dAnArambhasyetyuddezaH, uddeze bhavamauddezikaM 1, krayaNaM krItaM, sAdhvAdinimittamiti gamyate, tena kRtaM-nirvarttitaM 'krItakRtaM' 2, niyAgamityAmantritasya piNDasya grahaNaM nityaM na tvanAmantritasya 3, 'abhihaDANi' iti svagrAmAdeH sAdhunimittamabhimukhamAnItamabhyAhRtaM, bahuvacanaM svagrAmaparagrAmanizIthAdi - bhedakhyApanArthaM 4, 'rAtribhaktaM'-rAtribhojanaM divasagRhIta 1. 0mityu. 6.8-10 / / 2. 0ndha. 1.2.10 / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dazavakAlikaM-TIkAtrikayutam divasabhuktAdicaturbhaGgalakSaNaM 5, 'snAnaM ca'-dezasarvabhedabhinnaM, dezasnAnamadhiSThAnazaucAtirekeNAkSipakSmaprakSAlanamapi, sarvasnAnaM tu pratItaM 6, tathA 'gandha-mAlya-vIjanaM' ca gandhagrahaNAt koSThapuTAdiparigrahaH, mAlyagrahaNAcca grathitaveSTimAdermAlyasya, vIjanaM tAlavRntAdinA gharme 7-8-9 / idamanAcaritaM, doSAzcauddezikAdiSvArambhapravarttanAdayaH svadhiyA vAcyA iti / / 3.2 / / sannihI gihimatte ya', rAyapiMDe kimicchae / saMvAhaNa daMtapahoaNA ya, saMpucchaNA dehapaloyeNA ya / / 3.3 / / (ti.) tathA-sannidhIyate durgatAvAtmA aneneti sannidhiH / AhArANAM svAzraye svArthaM parArthamapi vA sthApanaM gRhamAtraM gRhasthabhAjanam / rAjapiNDaH-nRpAhAraH / kaH kimicchatItyevaM yo dIyate piNDaH sa kimicchakaH / niruktyA zabdasiddhiH / 'saMvAhanamasthimAMsa-tvag-romasukhadaM mardanam / dantapradhAvanam- iSTikAcUrNAGgulyAdimirdantakSAlanam / sampraznaH-sAvadyo gRhasthAdiviSayaH, kIdRzo'haM rUpeNetyAdiko vA | dehapralokanam AdarzAdau, doSAzcaiSu parigraha-prANighAta-zobhAdyAH / / 3.3 / / (sa.) punaridamanAcaritam-sannihIti-sannidhIyate'nenAtmA durgatAviti sannidhiH, guDaghRtAdInAM saJcayakaraNaM, gRhamatraM ca gRhasthabhAjanaM, rAjapiNDazca nRpAhAraH, kimicchasItyevaM yo dIyate sa kimicchakaH, rAjapiNDo'nyo vA sAmAnyena, tathA saMbAdhanamasthi-mAMsa-tvag-romasukhatayA caturvidhaM mardanaM, dantapradhAvanaM cAgulyAdinA mukhakSAlanaM, saMpraznaH sAvadyo gRhasthaviSayaH, zobhArthaM kIdRzo vAhamityAdirUpaH, dehapralokanaM cAdarzAdau, anAcaritadoSAzca sannidhiprabhRtiSu parigraha-prANAtipAtAdayaH svabuddhyA vAcyAH ||3.3 / / __ (su.) idaM cAnAcaritamiti - 'sannihI sUtraM, sannidhIyate anena AtmA durgatAviti sannidhiH-ghRtaguDAdInAM saJcayakriyA 10, 'gRhamA(ma)traM ca'-gRhasthabhAjanaM ca 11, tathA rAjapiNDo-nRpAhAraH, kaH kimicchatItyevaM yo dIyate sa 'kimicchakaH', rAjapiNDo'nyo vA sAmAnyena 12, tathA sambAdhanaM-asthi-mAMsa-tvag-romasukhatayA caturvidhaM mardanaM 13, dantapradhAvanaM ca-aMgulyAdinA dantakSAlanaM 14, tathA sampraznaH-sAvadyo gRhasthaviSayo 1. a. 8 / / 2.0a. 6-9 / / 3. itayataH kSAlanaM yAvat pAThaH 12 pratau nAsti / / 4. dantakASThAgu. 2.6-8.10.11, dantakASThaiSTikA.5 / / 5.0nA danta.4 / / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyam adhyayanam 25 rADhArthaM 'kIdRzo vA'ham ' ityAdirUpaH 15, dehapralokanaM ca - AdarzAdau, anAcaritaM 16, doSAzca sannidhiprabhRtiSu parigrahaprANAtipAtAdayaH svadhiyaiva vAcyA iti / / 3.3 / / aTThAvara ya nAlIya, chattassa ya dhAraNaTThAe / tegicchaM 'pAhaNA pAe, samAraMbhaM ca joiNo / / 3.4 / / (ti.) tathA-aSTApadam-sAridyUtam, arthapadaM vA gRhiNAmarthArjanAya nimittaadikthnm| nAlikA nAlacaimiti prasiddhaM dyUtam, AstAmAndhikAdi / chatrasya ca dhAraNAAtmanaH parasya vA arthAya / AgADhaglAnAditvaM muktvA caikitsyam / upAnahauniHkAraNaM pAdayoH / samArambhazca / jyotiSaH - agneH / eSu ca doSAH pratItA eva / / 3.4 / / (sa.) kiJca - aTThAvaya iti - aSTApadamiti, aSTApadaM dyUtam, arthapadaM vA gRhasthamadhikRtya nimittAdi-viSayamanAcaritaM, tathA nAlikA ceti dyUtavizeSalakSaNA, yatra mA bhUt kalayAnyathA pAzakapAtanamiti nAlikayA pAtyanta iti, iyaM cAnAcaritaM. chatrasya dhAraNam, AtmAnaM paraM vA prati anarthAyeti. AgADhaglAnAdyAlambanaM muktvAnAcaritaM [dhAraNaTThAe - atra ] prAkRtazailyAtrAnusvAralopaH, akAra-NakAralopau ca draSTavyau, tathA zrutiprAmANyAditi. 'tegicchaM ti' cikitsAyA bhAvazcaikitsyaM vyAdhipratikriyArUpamanAcaritam upAnahau pAdayoranAcarite, pAdayoriti sAbhiprAyakaM, na tvApatkalpaparihArArthamupagrahadhAraNena. samArambhazca samArambhaNaM jyotiSo vahneH doSAzcASTApadAdInAM sugamA eveti / / 3.4 / / (su.) kiJca - 'aTThAvae' iti, aSTApadaM cetyaSTApadaM dyUtaM, arthapadaM vA gRhasthamadhikRtya nimittAdiviSayamanAcaritaM 17 tathA 'nAlikA ceti dyUtavizeSalakSaNA, yatra mA bhUt kalayA'nyathA pAzakapAtanamiti nAlikayA pAtyanta iti, iyaM cAnAcaritA 18, aSTApadena sAmAnyato dyUtagrahaNe satyapyabhinivezanibandhanatvena nAlikAyAH prAdhAnyakhyApanArthaM nAlikAgrahaNaM, aSTApadadyUtavizeSapakSe cobhayoriti / chatrasya ca - lokaprasiddhasya dhAraNamAtmAnaM paraM vA pratyaMnarthAyeti, AgADhaglAnAdyAlaMbanaM muktvA'nAcaritaM, prAkRtazailyA cAtrAnusvAralopo'kAra-nakAralopau ca draSTavyau, tathA zrutiprAmANyAditi 19 / 'tegicchaM'ti cikitsAyA bhAvazcaikitsyaM vyAdhipratikriyArUpamanAcaritaM 20, upAnahau pAdayoranAcarite, 1. vAhaNo 8 / / 2. 0ccha. 6 9.12, 0tva 10 / / 3 0katvaM 6- 10.12 / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam pAdayoriti sAbhiprAyakaM, na tvApatkalpaparihArArthe upagrahadhAraNena 21, tathA samAraMbhaNaM samAraMbhazca, jyotiSaH-agneranAcaritamiti 22, doSAstvaSTApadAdInAM prasiddhA eva kSuNNA eveti / / 3.4 / / sijjAyarapiMDaM ca, AMsaMdI-paliyaMkae / gihataranisijjA ya, gAyassuvaTTaNANi ya ||3.5 / / ' (ti.) kiJca-zayyAtaraH-sAdhuvasatidAtA, tatpiNDaH / Asandaka:-maJcakaH / paryaGkaH-paTikAdivyUtA khaTvA / gRhAntaraniSadyA ca-svAzrayAdanyatra gRhe niSadyA, niHkAraNamAsanam / gAtrasyodvartanAni-piSTikAdinA | cazabdAd-anyo'pi vilepnaadisNskaarH||3.5|| (sa.) sijjeti-zayyAtarapiNDo'pyanAcaritaH, zayyA vasatistayA tarati saMsAramiti zayyAtaraH, sAdhUnAM vasatidAtA, tasya piNDaH, AsaMdaka-paryaGkako lokaprasiddhAvanAcaritau. tathA gRhAMtaraniSadyA gRhameva gRhAntaraM gRhayorvA apA(vA)ntarAlaM. tatropavezanaM. cazabdAt pATakAdiparigrahaH. tathA gAtrasya kAyasyodvartanAni paGkApanayanalakSaNAni, cazabdAdanyasaMskAraparigrahaH. / / 3.5 / / (su.) kiJca-'sijjAyara' ityAdi, zayyAtarapiNDazcAnAcaritaH, zayyA-vasatistayA tarati saMsAramiti zayyAtara:-sAdhuvasatidAtA tapiNDa 23, Asandaka-paryaMkAvanAcaritau etau ca lokaprasiddhAveva 24-25, tathA gRhAntaraniSadyA'nAcaritA, gRhameva gRhAntaraM gRhayorvA apAntarAlaM, tatropavezanaM, cazabdAt pATakAdiparigrahaH 26, tathA gAtrasyakAyasyodvartanAni cAnAcaritAni, udvartanAni paGkApanayanalakSaNAni, cazabdAt tadanyasaMskAraparigraha iti 27 / / 3.5 / / gihiNo veyAvaDiyaM, jA ya AjIvavattiA / tattAnibuDabhoitaM, Aura-saraNANi yA / / 3.6 / / (ti.) tathA gRhiNo vaiyAvRtyam-AsanAdyarpaNam / yA cA''jIvavRttitA-jAti 1.0sI 1 / / 2.0ttI.2 yA. mudrite / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 tRtIyam adhyayanam kula-gaNa-zilpairannArtham ahamapi tvajjAtIya' ityAdivAgbhirAjIvanamAjIvastavRttitA / taptAnivRttabhojitvam-taptaM taptamAtraM na 'tridaNDotkalitam, ata evAnivRttam-apariNataM, taptAnirvRttaM arthAdudakamiti gamyate, mizrodakabhojitvamityarthaH / AturasmaraNAni ca kSudAdyAturaiH pUrvopabhuktavAlukAdeH smaraNAni ca / / 3.6 / / (sa.) gihiNo iti-punargRhiNo gRhasthasya vaiyAvRttyaM, vyAvRttasya bhAvo vaiyAvRttyaM gRhasthaM prati annAdisaMpAdanamityartha. tathA yA cAjIvavRttitA jAti-kula-gaNa-karmazilpA-nAmAjIvanamAjIvaH, tena vRttirAjIvavRttiH, tasyA bhAva AjIvavRttitA. jAtyAderAjIvanenAtmapAlanamityarthaH. taptAnivRtabhojitvaM, taptaM ca tadanivRtaM, taptAnivRtaM, a-tridaNDoddhRtaM ceti samAsaH, udakamiti zeSaH, tasya bhojitvaM mizrasacittodakabhojitvamityarthaH. tathA AturasmaraNAni ca kSudhAdinAturANAM pIDitAnAM pUrvopabhuktasmaraNAni. athavA doSAturANAmAzrayadAnAdIni. / / 3.6 / / (su.) gihiNo iti gRhiNo-gRhasthasya vaiyAvRtyamiti vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyaM, gRhasthaM prati annAdisaMpAdanamityarthaH, etadanAcaritamiti 28, tathA cAjIvavRttitAjAti-kula-gaNa-karma-zilpAnAmAjIvanaM AjIvastena vRttistadbhAva AjIvavRttitA, jAtyAdyAjIvanenAnna-yAcanetyarthaH, iyaM cAnAcaritA 29, tathA taptAnivRttabhojitvaMtaptaM ca tadanivRttaM taptAnivRttaM-a-tridaNDoddhRtaM ceti vigrahaH, udakamiti vizeSaNAnyathAnupapattyA gamyate, tadbhojitvaM mizrasacittodakabhojitvamityarthaH, idaM cAnAcaritaM 30, AturasmaraNAni ca-kSudhAdyAturANAM pUrvopabhuktasmaraNAni cAnAcaritAni AturazaraNAni.. vA doSAturAzrayadAnAnIti 31 / / 3.6 / / mUlae siMgabere ya, ucchukhaNDe anivvuDe / kaMda(de) mUle ya sacitte, phale bIe ya Amae / / 3.7 / / (ti.) mUlakaM, 'zRGgaberaM, ikSukhaNDaM, anivRttam idaM ca triSvapi yojyam / kandaH-sUraNAdeH / mUlam-vRkSAdeH / sacittaM phalam-vAlukAdi / bIjam-tilAdi / Amakam-apakvasacittam / / 3.7 / / 1. 0tramatri. 6-12 / / 2. a-tridaNDovRttam, alinam iti cUrNi-bRhaTTIkAdiSvabhaNitatvAdutsUtraM jJeyam 1 Ti. / / 3. traNa ukAlA iti bhASA. / / 4. 0lakaH 2.5.10.11, 0laM 6-9.12 / / 5. AdUH 10 Ti. / / 6. kAcuM 10 Ti. / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) mUlae iti-punarmUlako loke pratItaH, zRMgaberamAkaM, ikSukhaMDaM ca lokapratItam, anivRtagrahaNaM sarvatrAbhisaMbaddhyate, ikSukhaNDaM cApariNataM dviparvAntaM yadvartate, kando vajrakandAdiH, mUlaM ca saTTAmUlAdi sacittaM, phalaM karkaTyAdi, tripuSAdi, bIjaM ca tilAdi, kiMviziSTaM bIjam ? AmakaM sacittam. / / 3.7 / / (su.) kiJca-mUlae'iti mUlako-lokapratItaH, zRGgaberaM ca ArdrakaM ca tathA ikSukhaNDaM ca lokapratItaM, anirvRtagrahaNaM sarvatrAbhisambadhyate, anirvRtaM-apariNatamanAcaritamiti, ikSukhaNDaM cApariNataM dviparvAntaM yadvartate 32-33-34, tathA kando-vajrakandAdiH 35, mUlaM ca-saTTAmUlAdi sacittamanAcaritaM 36, phalaM-trapuSyAdi 37, bIjaM-tilAdi 38, AmakaM-sacittamanAcaritamiti ||3.7 / / sovaccale siMdhave loNe, romAloNe ya Amae | sAmudde paMsukhAre ya, kAlAloNe ya Amae ||3.8 / / (ti.) tathA sauvarcalaM, saindhavaM, lavaNaM, rumAlavaNamA''makam-rumA lavaNakhAniH, tjjm| samudraH-samudrAsannaH / pAMzukSAraH-athavA zAkambhariyAka-rajaH pAMzukSAraH | tatra ca-asthyAdyapi patitaM lavaNIbhavati / kRSNalavaNam-sindhudezIyaparvataikadezajam / Amakama / / 3.8 / / (sa.) sovaccale iti-punaH sauvarcalaM, saindhavaM parvataikadezajAtaM, lavaNaM ca sAMbharalavaNaM, rumAlavaNaM ca khAnilavaNaM, etatsarvamAmakaM sacittamanAcaritaM, sAmudraM lavaNameva, pAMzukSArazcoSaralavaNaM, kRSNalavaNaM parvataikadezajAtaM, sarvamAmakaM jJeyam. / / 3.8 / / (su.) 'sovaccale ti, sovarcalaM 39, saindhavaM, lavaNaM 40, rumAlavaNaM ca 41, AmakaM, Amakamiti sacittamanAcaritaM, sAmudra-samudralavaNameva 42, pAMzukSAraUSaralavaNaM 43, kRSNalavaNaM ca saindhavalavaNaparvataikadezajaM 44, AmakamanAcaritamiti ||3.8 / / 1. ru. 5.8 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyam adhyayanam dhUvaNe tti vamaNe ya, vatthIkamma-vireyaNe / aMjaNaM daMtavaNe ya, gAyAbhaMga - vibhUsaNe / / 3.9 / / 29 ( ti.) tathA - dhUpanam - vastrAdeH, anAgatavyAdhinivRttaye dhUmapAnaM vA vamanamniHkAraNaM madanaphalAdinA / vastikarma-puTakenA'pAne snehadAnam / virecanamharItakyAdinA / aJjanam - dRzoH / dantavanam - dantakASThaM pratItam / gAtrasyAbhyaGgaHtailAdinA / vibhUSaNam - vilepanAdi / / 3.9 / / * (sa.) dhUvaNetti - dhUpanamAtma-vastrAdeH saugandhyanimittam, athavA'nAgatavyAdhinivRttinimittaM dhUmapAnamityanye vyAkhyAnayanti vamanaM ca madanaphalAdinA vAntiH, tathA bastikarma puNDrakeNAdhiSThAne snehadAnaM. virecanaM dantyAdinA, tathAJjanaM rasAJjanaM. dantakASThaM ca pratItameva. tathA gAtrAbhyaGgastailAdinA. vibhUSaNaM gAtrANAmeva / / 3.9 / / (su.) 'dhUvaNe'tti dhUpanamiti - Atma-vastrayoranAcaritamiti, prAkRtazailyA'nAgatavyAdhinivRttaye dhUmapAnamiti anye vyAcakSate 45, vamanaM ca madanaphalAdinA 46, vastikarma puTakenAdhiSThAne snehadAnaM 47, virecanaM dantyAdinA 48 tathA aJjanaM rasAJjanAdi 49, dantakASThaM ca pratItaM 50, gAtrAbhyaGgastailAdinA 51, vibhUSaNaM gAtrANAmeveti 52 / / / 3.9 / / savvameyamaNAinnaM, nigaMthANa mahesiNaM / saMjamaMmi ya juttANaM, lahubhUyavihAriNaM / / 3.10 / / (ti.) nigamanamAha - sarvametad - auddezikAdi, anAcIrNam / nirgranthAnAM maharSINA / saMyame cazabdAt-tapasi ca yuktAnAm-udyatAnAm / laghubhUtavihAriNAm - laghubhUto vAyuH, tadvavad (a) pratibaddhatayA vihAro yeSAM te tathA teSAm / / 3.10 / / (sa.) atha kriyAsUtramAha--- savvamiti - sarvametatpUrvoktadvi' - paMcAzadbhedabhinnamauddezikAdikaM yadanantaramuktaM tat sarvamanAcaritaM jJAtavyaM keSAm iti ? - Aha-nirgranthAnAM maharSINAM sAdhUnAmityarthaH. kiMbhUtAnAM ? saMyame, cazabdAt tapasi yuktAnAM punaH kiMbhUtAnA ? laghubhUtavihAriNAM, laghubhUto vAyustadvada- pratibaddhatayA vihAro yeSAM te / / 3.10 / / (su.) kriyAsUtramAha-'savvameyaM iti' sarvvametad - auddezikAdi yadanantaramuktamidamanAcaritaM, keSAm iti ? - Aha-nirgranthAnAM maharSINAM sAdhUnAmityarthaH, ta eva 1. cUrNisaMmatyA 'dvi' iti kRtam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vizeSyante-saMyame, cazabdAt tapasi ca yuktAnAM abhiyuktAnAM, laghubhUtavihAriNAM laghubhUtovAyustatazca vAyubhUto'pratibaddhatayA vihAro yeSAM te laghubhUtavihAriNasteSAM nigamanakriyApadametaditi / / 3.10 / / 30 paMcAsavaparinnAyA, tiguttA chasu saMjayA / paMcaniggahaNA dhIrA, niggaMthA ujjudaMsiNo ||3.11 / / (ti.) kimityetadeSAmanAcIrNaM yata ete evambhUtA bhavantItyAha - paJcAzravAHhiMsAdayaH, te parijJAtAH-pratyAkhyAtA yaiste pnycaashrvprijnyaataaH| 'AhitAgnyAderAkRtigaNatvAt parijJAtapaJcAzravA ityarthaH / triguptAH- tribhirmanovAkkAyairguptAH SaDjIvanikAyeSu-pRthivyAdiSu / samyagyatAH / paJcendriyANi nigRhNantIti paJcanigrahaNAH / "kRtyalyuTo'nyatrApi ca " [kAtantra vyAkaraNe] iti kartari yuT / dhiyA rAjantIti dhIrAH- buddhimantaH sthirA vA / nirgranthAH / RjuM mokSaM prati saralamArgakalpaM saMyamaM pazyantItyevaMdharmANaH RjudarzinaH / / 3.11 / / (sa.) kimityanAcaritaM yatasta evaMbhUtA bhavantItyAha - paMcAsava' iti - kiMbhUtAste sAdhavaH ? paMca ca te AzravAzca paJcAzravA hiMsAdayaH pari samantAd jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAtA yaiste paJcAzravaparijJAtAH, yataH kAraNAt ta evaMbhUtAH, ataeva triguptA manovAkkAyaguptibhirguptAH punaH kiMbhUtAH ? chasu saMjayASaTsu jIvanikAyeSu pRthivyAdiSu sAmastyena yatA yatnavantaH punaH kiM0 ? paMcanigrahaNAH, paMcAnAmindriyANAM nigrahaNA nirodhakartAraH punaH kiMbhUtAH ? dhIrA buddhimantaH sthirA vA, punaH kiMbhUtAH sAdhavaH ? RjudarzinaH, RjurmokSaM prati RjutvAt saMyamastaM pazyanti upAdeyatayA iti RjudarzinaH saMyamapratibaddhAH / / 3.11 / / . (su.) kimiti anAcaritaM ? yataste evambhUtA bhavantItyAha 'paMcAsava' ityAdi paJcAzravA - hiMsAdayaH parijJAtA dvividhayA, parijJayA- jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca / pari - samantAt jJAtA yaiste paJcAzravaparijJAtAH, yatazcaivambhUtA ata eva triguptA manovAkkAyaguptibhiH guptAH, SaTsu saMyatAH SaTsu jIvanikAyeSu pRthivyAdiSu sAmastyena yatAH, paJca nigrahaNA iti nigRhNantIti nigrahaNAH paJcAnAM 1. 'AhitAgni'-AdiSu [si.he.. 1. 156 ] iti sUtreNa bahuvrIhi samAse kRtAntaM padaM vA prAk bhavati / 2. 'kAtantravyAkaraNe tu' kRtyayuho'nyatrApi ca ' evaM sUtraM jhkRt sUtrataH paJcamapAde 92 tamam / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyam adhyayanam 31 nigrahaNAH, paJcAnAmindriyANAM dhIrA - buddhimantaH, sthirA vA nirgranthAH - sAdhavaH, RjudarzinaH iti RjuH- mokSaM prati RjutvAt saMyamaH, taM pazyantyupAdeyatayeti RjudarzinaHsaMyamapratibaddhA iti / / 3.11 / / AyAvayaMti gimhesu, hemaMtesu avAuDA / vAsAsu paDisaMlINA, saMjayA susamAhiyA / / 3.12 / / (ti.) te ca yathAkAlaM yathAzaktyaitat kurvanti AtApayanti-AtApanAM kAyotsargasthAH sahante grISmeSu / hemanteSvaprAvRttAH - aprAvaraNAH zItaM sahante / varSAsu pratisaMlInAH- Azraye eva guptAGgAH santi / saMyatAH sAdhavaH / susamAhitAH- suSThu samAdhAnabhAjaH / / 3.12 / / (sa.) te RjudarzinaH kAlaM prastAvamadhikRtya yathAzakti evaM kurvanti, tathAhiAyA'iti-AtApayantyUrdhvasthAnAdinA''tApanAM kurvanti, kadA ? grISmeSUSNakAleSu, punaH kIdRzAH ? hemanteSu zItakAleSvaprAvRtAH prAvaraNarahitAstiSThanti, tathA varSAsu varSAkAleSu pratisaMlInA ekAzrayasthA bhavanti saMyatAH sAdhavaH punaH kiMbhUtAH ? susamAhitA jJAnAdiSu yatnaparAH / / 3.12 / / (su.) te ca RjudarzinaH kAlamadhikRtya yathAzaktyA etat kurvanti - 'AyAvayanti' AtApayantItyUrdhvasthAnAdinA AtApanAM kurvanti grISmeSviti - uSNakAleSu, hemanteSu - zItakAleSu aprAvRtA iti- prAvaraNarahitAstiSThanti, tathA varSAsu-varSAkAleSu pratisaMlInA ityekAzrayasthA bhavanti, saMyatAH - sAdhavaH susamAhitA- jJAnadarzanAdiSu yatnaparAH, grISmAdiSu bahuvacanaM prativarSakaraNajJApanArthamiti / / 3.12 / / parIsahariUdaMtA, 'dhuyamohA jiiMdiyA / savvadukkhapahINaTThA, pakkamaMti mahesiNo / / 3.13 / / ( ti . ) kiJca - parISahAH kSudAdyAH / tadyathA - khuhA pivAsA sIunhaM, daMsA celAraitthio | cariyA 'nisIhiyA 'sijjA, akkosa vaha jAyaNA ||1|| 1. dhU. 4 mudrite ca / / 2. vasati 3 Ti. / / 3. saMstArakaH 4 Ti. / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam alAbharogataNaphAsA, malasakkAraparIsahA / pannA annANasammattaM, iya bAvIsaM parIsahA / / 2 / / [navatattva-27-28] ta eva ripavaH, te dAntAH-zamaM nItA yaiste dAntaparISaharipavaH ityarthaH / dhutamohA:vikSiptAjJAnAH / jitendriyAH-zabdAdiSvaraktadviSTAH / sarveSAM duHkhAnAm-zArIramAnasAnAM, prahANArtham-prakSayanimittam / prakramante-pravartante maharSayaH / / 3.13 / / (sa.) parIti-punaH kimbhUtAH ? parISahA eva ripavaste dAntA upazamaM nItA yaiste, punaH kiMbhUtAH ? dhUto moho'jJAnaM yaiste, punaH kiMbhUtAH ? jitendriyAH zabdAdiviSayeSu rAgadveSarahitAH, ta evaMvidhAH sarvaduHkhakSayanimittaM prakrAmanti pravartante. kiMbhUtAH ? maharSayaH ||3.13 / / (su.) kiJca-'parIsaheti 'mArgA'cyavana-nirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH (tattvA0 a0 9.8)-kSutpipAsAdayaH, ta eva ripavastulyadharmatvAt parISaharipavaH, te dAntAupazamaM nItA yaiste parISaharipudAntAH, dhUtamohA-vikSiptamohA ityarthaH mohaH-ajJAnaM, jitendriyAH-zabdAdiSu rAgadveSarahitA ityarthaH, evambhUtAH sarvaduHkhaprakSayArthaM-zArIramAnasAzeSa-duHkhaprakSayanimittaM prakrAmanti-pravartante maharSayaH-sAdhava iti / / 3.13 / / dukkarAI karittANaM, dussahAI sahittu ya / ke ittha devalogesu, keI sijhaMti nIrayA / / 3.14 / / (ti.) idAnImeteSAM phalamAha-duHkarANi-auddezikatyAgAdIni kRtvA / NaMvAkyAlaGkAre / duHsahAni-AtapAdIni soDhvA / kecidatra devalokeSu-saudharmAdiSu, yAntIti zeSaH / kecit sidhyanti nIrajasaH-kSapitakarmASTakAH / / 3.14 / / (sa.) athaiteSAM phalamAha-dukkara iti-evaM duSkarANyauddezikAdityAgAdIni kRtvA, tathA dussahAnyAtApanAdIni sahitvA keciddevalokeSu saudharmAdiSu gacchantIti zeSaH. kecana siddhyanti, tenaiva bhavena siddhiM prApnuvanti. kiMbhUtAH ? nIrayA nirgataM rajo'STavidhaM karma yebhyaste'STavidha-karmavipramuktAH, na tvekendriyA iva karmayuktAH. / / 3.14 / / 1.sa.4 ||2.0ste parISaharipudantAH dAnta.6-12 / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyam adhyayanam (su.) idAnImeteSAM phalamAha - 'dukkarA' iti evaM duSkarANi kRtvA auddezikAdityAgAdIni tathA dussahAni sahitvA AtApanAdIni, kecanAtra devalokeSu saudharmAdiSu, gacchantIti vAkyazeSaH, tathA kecana siddhyanti tenaiva bhavena siddhiM prApnuvanti, vartamAnanirdezaH sUtrasya trikAlaviSayatvajJApanArthaH, nIrajaskA ityaSTavidhakarmmavipramuktAH, na tvekendriyA iva karmmayuktA eveti / / 3.14 / / khavittA puvvakammAI, saMjameNa taveNa ya / siddhamaggamaNuppattA, tAiNo parinivvuDa tti bemi / / 3.15 / / 33 (ti.) ye'pi devalokaM gatAste'pi tatazcyutAH santaH sAdhudharmaM prApya kSapayitvA pUrvakarmANi-azeSANi / saMyamena tapasA ca, siddhimagryAM-lokAgrasthAm, anuprAptAH, na tu aNimAdisiddhim / tAyinaH / parinivRtAH - paramAM nirvRtiM bhejuH / iti bravImi / / 3.15 / / tilakAcAryavRttau tRtIyaM adhyayanaM 'kSullakAcArakathA' samAptam / / -- (sa.) ye caivaMvidhAnuSThAnato devalokeSu gacchanti, te'pi tatazcyutvAryadeze sukule janma prApya zIghraM siddhyantyeva etadAha - khavittA' iti - te devalokAt kSapayitvA karmANyavaziSTAni, kena iti ? - Aha-saMyamenoktarUpeNa saptadazabhedena, punastapasA dvAdazavidhena siddhimArgaM samyagdarzanAdilakSaNamanuprAptAH santastrAtAra AtmAdInAM parinivAnti siddhiM prApnuvanti iti bravImi na svabuddhyA kintu tIrthakaragaNadharANAmupadezena. / / 3.15 / / iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM kSullakAcArakathAkhyaM tRtIyamadhyayanaM samAptam. / / (su.) ye caivaMvidhAnuSThAnato devalokeSu gacchanti te'pi tatazcyutA AryadezeSu sukule janmAvApya zIghraM siddhyantyevetyata Aha kena 'khavitte'ti tadevaM devalokAccyutvA kSapayitvA pUrvakarmANi sAvazeSANi, iti ? - Aha-saMyamena uktasvarUpeNa tapasA ca evaM pravAheNa siddhimArgaM-samyagdarzanAdilakSaNamanuprAptAH santastrAtAraH AtmAdInAM parinirvvAnti-siddhiM prApnuvanti, anye tu Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam paThanti-'parinivvuDA' iti, tatrApi prAkRtazailyA chAndasatvAd vA'yameva pATho jyAyAniti / / 3.15 / / tti bemi / bravImIti pUrvavaditi / || daza. sumativRttau tRtIyaM kSullakAcArAdhyayanaM samAptam 3 / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / caturthaM adhyayanaM SaDjIvanikAyikA / / suyaM me Au teNaM bhagavayA evamakkhAyaM / * (ti.) anantarAdhyayane AcAraH kathitaH / sa ca SaDjIvanikAyagocara ityanena sambandhenAyAtaM SaDjIvanikAyikAdhyayanaM vyAkhyAyate taccedam - sudharmasvAmI jambUsvAminamAha - zrutam - AkarNitaM gRhItam / me mayA / he AyuSman ! tena bhagavatA - zrIvardhamAnasvAminA / evamAkhyAtam - kevalajJAnenopalabhyAveditam / (sa.) vyAkhyAtaM kSullakAcArakathAkhyaM tRtIyamadhyayayanam, atha caturthaM SaDjIvanikAyAkhyamadhyayanaM vyAkhyAyate-pUrvoktAdhyayanenAsyA'dhyayanasyAyaM sambandhaH- pUrvaM sAdhunAcAre dhRtiH kAryA na tvanAcAra ityuktam - ayameva cAtmasaMyame upAyaH, sa cAcAraH SaDjIvanikAyagocaraH, ataH SaDjIvanikAyAH procyante - tatra sUtram suamiti - zrutamavadhAritaM me iti mayA, atra zrIsudharmasvAmI jambUsvAminaM prAha-he AyuSman ! AyurasyAstItyAyuSmAn, tasya saMbuddhiH, tena jagatprasiddhena bhagavatA samagraizvaryAdiyuktena zrIvardhamAnasvAminaivaMprakAraM vakSyamANamAkhyAtaM, kevalajJAnenopalabhya kathitam athavA 'AusaMteNaM' iti samagraM bhagavato vizeSaNaM, 'AusaMteNaM' AyuSmatA cirajIvinA ityarthaH; maGgalavacanametat. athavA 'AvasaMteNaM'iti pAThe mayetyasya vizeSaNaM, kiMbhUtena mayA ? AvasatA gurupAdamUlasevinA. athavA 'AmusaMteNaM'iti' pAThe kiMbhUtena mayA ? AmRzatA bhagavatpAdAravindayugalaM mastakena, anena guruvinayapratipattiruktA. (su.) idAnIM SaDjIvanikAyikAkhyamArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane sAdhunA dhRtirAcAre kAryA, na tvanAcAre, ayameva cAtmasaMyamopAya ityuktam, iha punaH sa AcAraH SaDjIvanikAyagocaraH prAya ityetaducyate, uktaM ca"chasu jIvanikAesu je buhe saMjae sayA / se ceva hoi vinnee, paramattheNa saMjae ||9 / / " ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanamiti, tadAha - 'suyaM me' ityAdi, zrUyate taditi zrutaM-prativiziSTArthapratipAdanaphalaM vAgyogamAtraM bhagavatA nisRSTam, AtmIyazravaNakoTarapraviSTaM kSAyopazamikabhAvapariNAmA''virbhAvakAraNaM zrutamityucyate zrutamavadhRtamava Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam gatamiti paryAyAH, mayetyAtmaparAmarzaH, AyurasyAstItyAyuSmAn, tasyAmantraNaM he AyuSmana !, kaH kamevamAha ?-gautamaH sudharmasvAmI vA, jaMbUsvAminamiti, teneti bhuvanabhartuH parAmarzaH, bhagaH-samagraizvaryAdiH, so'syAstIti bhagavAn, tena bhagavatA varddhamAnasvAminetyarthaH, evamiti prakAravacanaH zabdaH, AkhyAtamiti kevalajJAnenopalabhyAveditaM, kimata Ahaiha khalu SaDjIvanikAyikAnAmAdhyayanamastIti vAkyazeSaH, iha tu loke pravacane vA, khalu zabdAnnAnyatIrthakRtpravacaneSu SaDjIvanikAyiketi pUrvavannAmetyabhidhAnaM adhyayanamiti pUrvavadeva, iha ca zrutaM mayetyanenAtmaparAmarzenai-kAntakSaNabhaGgApohamAha-tatretthaMbhUtArthAnupapatteriti, uktaM ca "egaMtakhaNiyapakkhe gahaNaM ciya savvahA na atthANaM / aNusaraNasAsaNAI kuto ya teloga(0kka)siddhAiM ? ||1||" tathA AyuSmanniti ca pradhAnaguNaniSpannenAmantraNavacasA guNavate ziSyAyAgamarahasyaM deyaM nAguNavate ityAha, tadanukaMpApravRtteriti, uktaM ca "Ame ghaDe nihittaM, jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhaMtarahassaM, appAhAraM viNAsei / / 1 / / " Ayuzca pradhAno guNaH, sati tasminnavyavacchittibhAvAt, 'tena bhagavatA evamAkhyAtaM'ityanena svamanISikAnirAsAcchAstrapAratantryapradarzanena na hyasarvajJenAnAtmavatAnyatastathAbhUtAt samyaganizcitya loke dharmadezanA kAryetyetadAha viparyayasaMbhavAditi, uktaM ca "sAvajja'NavajjANaM vayaNANaM jo na jANai visesaM / vuttuM pi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM ? / / 1 / / kiM etto pAvayaraM samma aNahigayadhammasabbhAvo / annaM kudesaNAe, kaTThayarAgammi pADei / / 2 / / " athavA - anyathA vyAkhyAyate sUtraikadezaH-AusaMteNaM'iti bhagavata eva vizeSaNaM, AyuSmatA bhagavatA, cirajIvinetyarthaH, maGgalavacanaM caitad, athavA jIvatA sAkSAdeva, anena ca gaNadharaparaMparAgamasya jIvanavimuktAnAdisiddhavaktuzcA'pohamAha-dehAdyabhAvena tathAvidhaprayatnAbhAvAditi, uktaM ca "vayaNaM na kAyajogAbhAve Na ya so aNAisiddhassa / gahaNammi ya no heU satthaM attAgamo kaha Nu ? ||1 / / " Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 caturtham adhyayanam athavA AvasaMteNaM'iti, gurumUlamAvasatA, anena ca ziSyeNa gurucaraNasevinA sadA bhAvyamityetadAha, jJAnAdivRddhisadbhAvAd, uktaM ca-" nANassa hoi bhAgI, thiratarato daMsaNe caritte ya / dhannA yAvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti / / 1 / / " athavA AusaMteNaM-AmRzatA bhagavatpAdAravindayugalamuttamAGgena, anena ca vinayapratipattergarIyastvamAha, vinayasya mokSamUlatvAt, uktaM ca "mUlaM saMsArassa u hoMti kasAyA aNaMtapattassa | viNao ThANapautto dukkhavimukkhassa mokkhassa ||1||" kRtaM prasaMgena, prakRtamucyate iha khalu chajjIvaNiyAnAmajjhayaNaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supannattA, seyaM me ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI / / (ti.) kiM tad iti ? Aha - iha-pravacane jaine / khalu-nizcayena, nAnyatra | SaDjIva-kAyikAnAmAdhyayanam - ityadhyayanarUpA | zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapenakAzyapasagotreNa / praveditA kevalAlokAt prakarSeNa veditA jJAtA / svAkhyAtAsadevamanujAsurAyAM parSadi kathitA / suprajJaptA-yathaivAkhyAtA tathaivAsevitA, anekArthatvAddhAtUnAM 'jJapirAsevanArthaH' [ ] / ataH zreyo me'dhyetumadhyayanama-Sar3ajIvanikAyikAkhyam, iha punaradhyayanAbhidhAnaM pUrvoktAnuvAdamAtrameva / dharmaprajJaptiH-dharmasya prajJaptiryatastaddharmaprajJaptiH / (sa.) kiMbhUtena bhagavatA AkhyAtam ? iti pRSTe Aha - eSA [iha] khalu SaDjIvanikAnAmAdhyayanaM zramaNena mahAtapasvinA bhagavatA samagraizvaryAdiyuktena mahAvIreNa kaSAyAdivairijayAnmahAsubhaTena. kiMbhUtena ? kAzyapena kAzyapagotreNa praveditA jJAtA, na kutazcidAkarNya jJAtA, kintu svayameva kevalajJAnena prakarSeNa viditA jJAtA. punaH svAkhyAtA, suSThu dvAdazaparSanmadhye AkhyAtA, tathA suprajJaptA, yathaiva vyAkhyAtA tathaiva sUkSmaparihArAsevanena prakarSaNa samyagAsevitetyarthaH. tAM caivaMbhUtAM SaDjIvanikAM zreyo me mamAdhyetuM, zreyaH pathyaM hitaM paThituM zrotuM bhAvayituM. kuta ityAha-adhyayanaM dharmaprajJaptiH, "nimitta-kAraNa-hetuSu sarvAsAM prAyo darzanam" iti vacanAt "hetau prathamA", adhyayanatvA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dadhyAtmAnayanAccetaso vizuddhyApAdanaM, cetovizuddhyApAdanAcca zreya Atmano'dhyetumiti. anye vyAcakSate-adhyayanaM dharmaprajJaptiriti pUrvamupanyastasyAdhyayanasyaivopAdeyatayAnuvAdamAtram. 1. (su.) kRtaM prasaGgena prakRtamucyate [iha khalu...] atra khalu SaDjIvanikAyikAnAmAdhyayanamastItyuktaM, atrAha-SaDjIvanikAyikA kena, praviditA prarUpitA vA ? iti ucyate, tenaiva bhagavatA, yata Aha-samaNeNamityAdi, sA ca tena zramaNena-mahAtapasvinA bhagavatA-samagraizvaryAdiyuktena mahAvIreNa-kaSAyAdizatrujayAnmahAvIraH, uktaM ca "vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH / / 1 / / " mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastena mahAvIreNa, atrAha-SaDjIvanikAyikA kena praviditA parUpitA vA ?, iti ucyate, tenaiva bhagavatA, yata Aha-samaNeNamityAdi, kAzyapeneti kAzyapagotreNa praviditA nAnyataH kutazcidAkarNya jJAtA, kiM tarhi ? svayameva kevalAlokena prakarSeNa viditA-jJAtetyarthaH, svAkhyAteti sadevamanuSyAsurAyAM parSadi suSThu AkhyAtA-svAkhyAtA, suprajJapteti, yathaivAkhyAtA tathaiva suSThu sUkSmaparihArAsevanena prakarSeNa samyagAsevitetyarthaH anekArthatvAddhAtUnAM "jJapirAsevanArthaH," [ ] tAM caivambhUtAM Sar3ajIvanikAyikAM zreyo me'dhyetumiti, zreya-pathyaM hitaM, me iti AtmanirdezaH, chAndasatvAt sAmAnyenAtmanirdeza ityanye, tatazca zreya Atmano'dhyetumiti paThituM zrotuM bhAvayituM, kuta ityAha-adhyayanaM dharmaprajJaptiH, "nimitta-kAraNa-hetuSu sarvAsAM prAyodarzana"miti [ ] vacanAt, "hetau prathamA" adhyayanatvAt, adhyAtmAnayanAt cetaso vizuddhyApAdanAdityarthaH, etadeva kuta ?, ityAha-dharmaprajJapteH, prajJapanaM prajJaptiH, dharmasya prajJaptiH dharmaprajJaptistato dharmaprajJapteH kAraNAt cetaso vizuddhyApAdanaM, cetovizuddhyApAdanAcca zreya Atmano'dhyetumiti, anye tu vyAcakSate-adhyayanaM dharmaprajJaptiriti, pUrvopanyastAdhyayanasyaivopAdeyatayA anuvAdamAtrametaditi / ___ kayarA khalu sA chajjIvaNIyAnAmajjhayaNaM samaNeNaM bhagavA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supannattA, seyaM me ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI / imA khalu sA chajjIvaNIyAnAma'jjhayaNaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supannattA, jJeyaM se ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthama adhyayanam (ti) ziSyaH pRcchati [kayarA'iti] - guru rAha - [imA' iti]........... uktArthe sUtre (sa.) tataH ziSyaH prAha - kayarA iti-uktArthameva. anenaitaddarzayati-mAnaM tyaktvA saMveginA ziSyeNa sarvakAryeSvevaM guruH praSTavyaH. atha ziSyeNa prazne kRte gururAha'imA iti' etatsUtramapi uktArthameva, anenApyetaddarzayati-guNavate ziSyAya guruNApi upadezo dAtavya eva. (su.) ziSyaH pRcchati - [kayarA...] katarA khalu ityAdi sUtramuktArthameva, . anenaitadarzayati-vihAyAbhimAnaM saMvignena ziSyeNa sarvakAryeSveva guruH praSTavya iti / __ AcArya Aha-imA khalvityAdisUtramuktArthameva, anenApyetaddarzayati guNavate ziSyAya guruNA'pyupadezo dAtavya eveti / ___ taM jahA-puDhavikAiyA, AukAiyA, teukAiyA, vAukAiyA, vaNassaikAiyA tskaaiyaa| (ti.) tadyathA-SaDjIvanikAyAnAha - pRthvI-kAThinyalakSaNA | ApaH-dravAH / tejaH-uSNam / vAyuH-calanadharmA / vanaspatiH-latAdirUpaH / trasA:-trasanazIlAH / tattadrUpaH kAyo yeSAM te pRthvIkAyAdyAH / svArthe ikaNi [ ] pRthvIkAyikAH, apkAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAH, trasakAyikAH / iha sarvabhUtAdhAratvAt pRthvyA iti prathamaM pRthvIkAyAnAmupanyAsaH / tatastatpratiSThitatvAdapkAyikAnAm / atha tatpratipakSatvAt tejaskAyikAnAm / tadanu tejasa upaSTambhakatvAd vAyukAyikAnAm | anantaraM vAyoH zAkhApracalanAdigamyatvAd vanaspatikAyikAnAm / atha vanaspatestrasopayogitvAt trasakAyikAnAmiti / __ (sa.) atha Sar3ajIvanikAmAha - taMjahA = tad yathA iti udAharaNe - pRthivIkAThinyalakSaNA pratItA, saiva kAyaH zarIraM yeSAM te pRthivIkAyAH, pRthivIkAyA eva pRthivIkAyikAH, Apo dravAH pratItA eva, tA eva kAyaH zarIraM yeSAM te'pkAyA, apkAyA eva apkAyikAH, teMja uSNasparzalakSaNaM pratItaM, tadeva kAyaH zarIraM yeSAM te tejaHkAyAH, tejaHkAyA eva tejaHkAyikAH, vAyuzcalanadharmaH pratIta eva, sa eva kAyaH zarIraM yeSAM te vAyukAyAH, vAyukAyA eva vAyukAyikAH, vanaspatirlatAdirUpaH pratItaH, sa eva kAyaH zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAsta eva vanaspatikAyikAH, evaM trasanazIlAstrasAH pratItA eva, ta eva kAyAH zarIrANi yeSAM te trasakAyAH, trasakAyA eva trasakAyikAH, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam 40 iha ca sarvabhUtAdhAratvAt pRthivyAH prathamaM pRthivIkAyikAnAmabhidhAnam / (su.) 'taMjahA--puDhavikAiyA' ityAdi, atra tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, pRthivIkAThinyalakSaNA pratItA, saiva kAyaH zarIraM yeSAM te pRthivIkAyAH, pRthivIkAyA eva pRthivIkAyikAH, svArthike kapratyayaH / Apo - dravAH pratItAstA eva kAyaH zarIraM yeSAM te apkAyA, apkAyA eva apkAyikAH, tejaH- uSNalakSaNaM pratItaM, tadeva kAyaH zarIraM yeSAM te tejaskAyAH, tejaskAyA eva tejaskAyikAH, vAyuzcalanadharmmA pratIta eva sa eva kAya:zarIraM yeSAM te vAyukAyA, vAyukAyA eva vAyukAyikAH, vanaspatiH- latAdirUpaH pratItaH, sa eva kAyaH zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH, vanaspatikAyA eva vanaspatikAyikAH, evaM trasanazIlAstrasAH pratItAH, ta eva kAyAH - zarIrANi yeSAM te trasakAyAH, sakAyA eva trasakAyikAH / iha ca sarvabhUtAdhAratvAt pRthivyAH prathamaM pRthivIkAyikAnAmabhidhAnaM, tadanantaraM tatpratiSThitatvAdapkAyikAnAM tadanantamappratipakSatvAt tejaskAyikAnAM tadanantaraM tejasa upaSTambhakatvAd vAyukAyikAnAM tadanantaraM vAyoH zAkhApracalanAdigamyatvAd vanaspatikAyikAnAM, tadanantaraM ca vanaspatestrasopagrAhakatvAt trasakAyikAnAmiti / puDhavI cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha satthapariNaeNaM, AU cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha satthapariNaeNaM, teU cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha satthapariNaNaM, vAU cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha satthapariNaeNaM, vaNassaI cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha satthapariNaeNaM, (ti) punareSAM jIvatvaM prakaTayannAha pRthvI cittamatI- sacittA athavA cittamAtrA, cittaM-caitanyaM, tat stokam ekendriyANAm, tato'dhikAdhikaM dvIndriyAdInAm / AkhyAtAsarvajJena kathitA / anekajIvAH - asaGkhyAtajIvAH teSAmeva dRzyatvAt / - tathA cAgamaH egassa duhna' tihna ya, saMkhijjANa va e na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAI, puDhavijiyANaM asaMkhijjA' / / 1 / / [ 1 pRthaksattvA-aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanayA anekajIvasamAzritA' / 1. 0hnaM 2.8 / / 2. ya 6-8.10 / / 3 0khe. 6-8.10 / / 4. 0tAH 4.5.9.11.12 / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. caturtham adhyayanam atrAha para:-yadyevaM jIvapiNDarUpA pRthvI tatastatroccArAdikaraNe sAdhUnAmahiMsakatvAnupapattiH / atrottaram-zastrapariNatA[pRthivIM] vinA pRthvI cittavatI / zastrANi cAsyAHanilA-'nala-snehA-''mlA-''lavaNAdIni / evaM pariNatapRthvyAmuccArAdikaraNe'pi sAdhUnAma-hiMsakatvam-ityAgamaH / anumAnamapyatra-sAtmakA vidrumalavaNopalAdyA, pRthvIsamAna-jAtIyAGkurotpattyupalambhAt bhrUNamAMsAGkuravat / evamAgamopapattibhyAM vyavasthitaM pRthvIkAyikAnAM jIvatvam / uktaM ca - Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNaM / 'atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipAdane ||1|| Agamo hyAptavacana-mAptaM doSakSayAd viduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na brUyAddhatvasambhavAt / / 2 / / [ ] evamap-tejo-vAyu-vanaspatisUtrANyApi vyAkhyeyAni / anumAnAnyapi caivam-sAtmakaM jalaM bhUmikhananA'bhratalataH svabhAvena sambhavAt, dardurakAohikAdivat / sAtmako'gniH, AhAreNa vRddhidarzanAt, bAlavat / sAtmakaH pavanaH, aparApreritatiryag-niyamitadiggamanAt, govat / sAtmakAstaravaH, sarvatvagapaharaNe maraNAt, gardabhAdivat / (sa.) vipratipatti nirAsArthaM punarAha - 'puDhavI cittamaMtamakkhAyA' pRthivI cittaM ca jIvalakSaNaM, tadasyA astIti cittavatI sajIvetyarthaH 'pAThAntaraM vA -'puDhavI cittamattamakkhAyA,' atra mAtrazabdaH stokavAcI, yathA sarSapatribhAgamAtraM, pRthivI cittamAtrA stokacittA ityarthaH. tathA ca prabalamohodayAt sarvajaghanyaM caitanyamekendriyANAM, tadadhikaM dvIndriyANAmiti. AkhyAtA sarvajJena kathitA, kiMviziSTA pRthivI ? anekajIvA aneke jIvA yasyAM sA anekajIvA, na punarekajIvA, yathA-vaidikAnAM 'pRthvI devatA' ityevamAdivacanaprAmANyAditi. tathAnekajIvApi kaizcidekabhUtAtmApekSayA manyate. yadAhureke "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat 1. 1. kevaligamyAnAmarthAnAma 10Ti. / / 2.0GakI.7.9 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ____ ata evAha-kiMbhUtA pRthivI ? 'puDhosattA' pRthaksattvAH prANino yasyAM sA pRthaksattvA, agulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrAvagAhanarainekaiH pArthivajIvaiH samAzriteti bhAvaH / AhayadyevaM jIvapiNDarUpA pRthivI, tadA tasyAmuccArAdikaraNena niyamatastanmaraNAdahiMsAyA anutpattiH syAt, tathA ca sati sAdhudharmasyAsaMbhavaH syAt. ato'trAha-anyatra zastrapariNatAyAH, zastrapariNatAM pRthivIM vihAyAnyA pRthivI, cittavatyAkhyAtA ityarthaH / pRthivyAH zastraM tridhA-svakAyazastraM, parakAyazastraM, tadubhayazastraM ca, tatra svakAyazastraMyathA-kRSNamRd nIlAdimRdaH zastram, evaM gandha-rasa-sparzasaMbhede'pi zastrayojanA kAryA. parakAyazastraM yathA-ap-tejaHprabhRtInAM pRthivI, athavA pRthivyA apa-tejaHprabhRtayaH. tadubhayaM yathA-kRSNamRdudakasya pANDumRdazca parasparasparzagandhAdibhiH. yadA kRSNamRdA kaluSitamudakaM bhavati tadaiSA kRSNamRdudakasya pANDumRdazca zastraM bhavati. evaM ca pariNatAyAM pRthivyAmuccArAdikaraNe'pi nAsti tanmaraNaM, tato'hiMsAdharmaH sAdhUnAM saMbhavatyeva. evamApazcittavatya AkhyAtAH, tejazcittavadAkhyAtaM, vAyuzcitta-vAnAkhyAtaH, vanaspatizcittavAnAkhyAta ityAdyapi draSTavyam / / (su.) vipratipattinirAsArthaM punarAha-'puDhavI cittamaMtamakkhAyA' pRthivI-uktalakSaNA cittaM-jIvalakSaNaM, tadasyA astIti cittavatI-sajIvetyarthaH, pAThAntaraM vA 'puDhavI cittamattamakkhAyA,' atra mAtrazabdaH stokavAcI, yathA "sarSapatribhAgamAtram"iti, tatazcittamAtrAstokacittetyarthaH, tathA ca prabalamohodayAt sarvajaghanyaM caitanyamekendriyANAM tadadhikaM dvIndriyAdInAmiti, AkhyAtA sarvajJena kathitA, iyaM cAnekajIvA-aneke jIvA yasyAM sA anekajIvA, na punarekajIvA, yathA vaidikAnAM "pRthivI devatA" ityevmaadivcnpraamaannyaaditi| anekajIvApi kaizcidekabhUtAtmApekSayeSyata eva, yathAhureke "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat / / 1 / / " ata Aha-puDho sattA-pRthak sattvAH-prANino (AtmAno) yasyAM sA pRthaksattvA, aGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAvagAhanayA pAramArthikAnekajIvasamAzriteti bhAvaH, Aha-yadyevaM jIvapiNDarUpA pRthvI, tatastasyAmuccArAdikaraNena niyamatastadatipAtAdahiMsakatvAnupapattirityasaMbhavI sAdhudharma ityAha-anyatra zastrapariNatAyAH-zastrapariNatAM pRthivIM vihAyAnyA cittavatyAkhyAtetyarthaH, atha kiM pRthivyAH zastraM ?, - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 caturtham adhyayanam "davvaM satthaggi-visaM-neha-'bila-khAra-loNamAIyaM / bhAvo u duppautto vAyA kAo aviraI ya / / 1 / / [daza. ni. 26] kiMcI sakAyasatthaM, kiMcI parakAya tadubhayaM kiMcI / eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satyaM / / 2 / / " [daza. ni. 27] dhAvanavalganotkhananAdiH, etAni svaparavyApAdakatvAt karmabandha-nibandhanatvAt zastramiti, tacca kiMcit svakAyazastraM-yathA kRSNA mRnnIlAdimRdaH zastraM, evaM gandharasa-sparzabhede'pi zastrayojanA kAryA, tathA kiMcit parakAye'pi parakAyazastraM-yathA pRthvI ap-tejaHprabhRtInAm, ap-tejaHprabhUtayo vA pRthivyAH, tadubhayaM kiMciditi kiMcittadubhayazastraM bhavati, yathA kRSNA mRd udakasya pANDumRdazca parasparaM sparzagandhAdibhiH, yadA kRSNamRdA kaluSitamudakaM bhavati tadA'sau kRSNamRdudakasya pANDumRdazca zastraM bhavati, evaM ca pariNatAyAM pRthivyAmuccArAdikaraNe'pi nAsti tadatipAta ityahiMsakatvopapatteH sambhavI sAdhudharma iti / evamApazcittavatya AkhyAtAH, tejazcittavadAkhyAtaM, vAyuzcittavAnAkhyAtaH, vanaspatizcittavAnAkhyAtaH, ityAdyapi draSTavyam / (taM jahA) aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMdhabIyA bIyarUhA samucchimA taNalayA, vaNNassaikAIyA sabIyA cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annattha stthprinnennN| (ti.) vanaspatInAM jIva[tvaM] vizeSeNAha - agrabIjAH-koraNTakAdyAH / mUlabIjAHutpalakandAdyAH / parvabIjAH-ikSvAdyAH / skandhabIjAH-zallakyAdyAH / bIjaruhA:zAlyAdyAH / sammUrcchana-sammUrchA, 'sammUrcchayA nivRtAH samUrchimAH, "bhAvAdimaH" [si. sU. 6.4,21] itImaH, abIjAH sarvasaGgrahArthaM caitat / tRNalatAH-vanaspatikAyikAH, tRNazabdena tRNajAteH, latAzabdena vRkSajAtergrahaNam / vanaspatayaH-pratyekajIvA'saGkhyAtajIvA-'nantajIvAdyanekabhedAH / sabIjAH cittavanta- ityarthaH prAgvat / atrAzaGkA-kiM bIjajIva eva mUlajIvo' bhavati ?, utAnyaH pRthvIkAyikAdiH tasmin vyutkrAnte utpadyate / atrottaram-bIjajIva eva vyutkramya mUlajIvatvenotpadyate, tataH kizalayAvasthAmanantajIvAH kurvanti / teSAM sthitikSaye mUlajIva eva tattanUM svazarIratayA prinnmyaavtisstthte| 1. sammUrcchatayA ni. 6-10.12 / / 2.0vI 3-5 7, vA bhavantyu. 1 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 44 yAvat prathamapatraM zeSapatrapuSpaphalAdyanye jIvAH kurvanti / (sa.) idAnIM vanaspatijIvAnAM vizeSabhedapratipAdanArthamAha-[taM jahA-agga...] tamiti-agraM bIjaM yeSAM te'grabIjAH koraNTakAdayaH, evaM mUlaM bIjaM yeSAM te mUlabIjA utpalakandAdayaH, parva bIjaM yeSAM te parvabIjA ikSvAdayaH, skandho bIjaM yeSAM te skandhabIjAH zallakyAdayaH, bIjAdrohantIti bIjaruhAH zAlyAdayaH, saMmUrchantIti saMmUrchimAH prasiddhabIjAbhAve'pi pRthivIvarSAdisamudbhavAH, te tathAvidhAstRNAdayaH, na caite na saMbhavanti dagdhabhUmAvapi sambhavAt tathA tRNalatA vanaspatikAyikA ityatra tRNalatAgrahaNaM svagatAnekabhedasandarzanArthaM vanaspatikAyikagrahaNaM sUkSmabAdarAdikAnekavanaspati bhedasaMgrahArtham, etena pRthivyAdInAmapi svagatA bhedAH sUcitAH. kathamityAha-pRthivyaH zarkarAdayaH, Apo'vazyAya - mihikAdayaH, agnayoGgAra- jvAlAdayaH, vAyavo jhaJjhA - maNDalikAdayaH, ete'grabIjAdayaH sabIjAzcittavanta AkhyAtAH kathitA iti. etena pUrvakathitA vizeSAH sajIvAH svasvanibandhanAzcittavanta Atmavanta AkhyAtAH kathitAH ete cAnekajIvA ityAdikadhruvagaNDikA pUrvavat / (su.) idAnIM vanaspatijIvavizeSapratipAdanAyAha- 'taMjahA aggabIyA' ityAdi, tad yathA upanyAsArthaH, agraM bIjaM yeSAM te agrabIjA:- koraNTakAdayaH, evaM mUlaM bIjaM yeSAM te mUlabIjA:- utpalakandAdayaH, parva bIjaM yeSAM te parvabIjAH - ikSvAdayaH, skandho bIjaM yeSAM te skandhabIjAH - zallakyAdayaH, bIjAd rohantIti bIjaruhAH- zAlyAdayaH, saMmUrcchantIti saMmUrcchimAH - prasiddha bIjAbhAvena pRthivIvarSAdisamudbhavAste tathAvidhAstRNAdayaH, na caite na saMbhavanti, dagdhabhUmAvapi saMbhavAt, tathA tRNa- latA - vanaspatikAyikA iti, atra tRNalatAgrahaNaM svagatAnekabhedasaMdarzanArthaM, vanaspatikAyikagrahaNaM sUkSmabAdarAdyanekavanaspatibhedasaGgrahArthaM, etena pRthivyAdInAmapi svagatA bhedAH pRthivI-zarkarAdayaH, tathA Apo'vazyAya-mihikAdayaH, agnayaH aGgAra - jvAlAdayaH, vAyavo jhaJjhAmaNDalikAdayo bhedAH sUcitA iti, sabIjAzcittavantaH 'AkhyAtAH' -kathitA iti / ete hyanantaroditA vanaspativizeSAH sabIjAH - svasvanibandhanAzcittavantaH-Atmavanta AkhyAtAH-kathitAH / ete cAnekajIvA ityAdi dhruvagaNDikA pUrvavat / / seje puNa ime age bahave tasA pANA, taM jahA - aMDayA poyayA jarAuyA rasayA saMse (i)mA samucchimA abbhiyA uvavAiyA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 caturtham adhyayanam (ti.) atha trasAdhikAre idamAha - 'se'zabda:-'atha'zabdArthaH / atha ye punaramI / aneke-anekasaGkhyAH / bhvH-bhuprkaaraaH| trasAH-prANAH' / prANAH-ucchavAsAdayo vidyante yeSAM te, abhrAditvAd matvarthIye'ci prANAH = prANinaH ityarthaH / tadyathA - aNDajAH-pakSigRholikAdyAH / potAdi(de)va jAyante iti potjaaH-hstivlgulyaadyH| jarAyuveSTitA jAyante iti jarAyujAH-go-mahiSyajAvika-manuSyAdyAH / rasajA-takrA''ranAladadhitImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo-'tisUkSmA bhavanti / saMsvedajA-matkuNayUkAdyAH / smuurcchnjaa:-pipiilikaa-mkssikaadyaaH| udbhedajAH-bhuvamudbhidya jAtAH, pataGga-khaJjarITAdyAH / aupapAtikAH-palyaGke devadUSyamadhye upapAtamAtrAjjAtAH, na tu garbhajAH, devA naarkaashc| [nArakAstu kumbhImadhye-iti zeSaH] (sa.) idAnIM trasAdhikAramAha - se iti-sezabdo'thazabdArthaH, atha ye punaramI bAlAdInAmapi prasiddhA aneke dvIndriyAdibhedena bahava ekaikasyAM jAtau trasAH, prANinaH, trasantIti trasAH prANA ucchavAsAdayo yeSAM te prANinaH, te ke ?- ityAha-eSa khalu SaSTho jIvanikAyastrasakAya iti procyata iti yogaH. tatrANDAjjAtA aNDajAH pakSigRhakokilAdayaH, potAdivajjAyanta iti potajAste ca hasti-valgulI-carmajalaukAdayaH, jarAyubhirveSTitA jAyanta iti jarAyujA go-mahiSya-'jAvika-manuSyAdayaH, rasAjjAtA rasajA AranAla-dadhi-temanAdiSu prAyaH kRmyAdayo-'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtA iti saMsvedajA matkuNa-yUkAdayaH, saMmUrchanAjjAtAH saMmUrchimAH zalabha-pipIlikAmakSikA-zAlUkAdayaH, uddedAjjanma yeSAM te udbhedajA pataGga-khaJjarITa-pAriplavAdayaH, upapAtAjjAtA upapAtajAH upapAte vA bhavA aupapAtikA- devA nArakAzca / / (su.) idAnIM trasAdhikAra etadevAha - 'se je puNa ime' sezabdo'thazabdArthaH, asAvapyupanyAsArthaH, "atha prakriyA-praznA-'nantarya-maGgalopanyAsa-prativacana-samuccayeSu" iti [ ] vacanAta, atha ye punaramI-bAlAdInAmapi prasiddhA aneke-dvIndriyAdibhedena bahava ekaikasyAM jAto, asAH prANinaH, trasyantIti sAH, prANA-ucchvAsAdaya eSAM vidyanta iti prANinaH, tadyathA-aNDajA ityAdi, eSa khalu SaSTho jIvanikAyastrasakAyaH procyata iti yogaH, tatrANDAjjAtA aNDajAH-pakSigRhikolikA(kilA)dayaH, potA eva jAyante potajAH, te ca hasti-valgulI-carmajalaukAprabhRtayaH, jarAyuveSTitA jAyanta 1. NAH ucchvA. 1.10 / / 2.abhrAdibhyaH [si.he.7.2.46] 3. udbhedAjjAyanta iti vigrahaH sAdhuH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam iti jarAyujAH-gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjjAtA rasajAH-takrA-''ranAla-dadhitImanAdiSu pAyu-kRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtA iti saMsvedajA:matkuNa-yUkAdayaH, saMmUrcchanAjjAtAH saMmUrcchanajAH-zalabha-pipIlikA-makSikAzAlUrA(kA)dayaH, udbhedAjjanma yeSAM te udbhedajA:-pataGga-khajarITa-pAriplavAdayaH, upapAtAjjAtAH upapAte bhavA upapAtajAH, upapAtena vA. bhavA aupapAtikA-devA nArakAzca / / jesiM kesiMci pANANaM abhikkaMtaM paDikkataM saMkuciyaM pasAriyaM ruyaM bhaMtaM tasiyaM palAiyaM Agai-gaivinnAyA je ya kIDapayaMgA jA ya kuMthupivIliyA-savve beMdiyA', savve teiMdiyA, savve cauriMdiyA, savve paMciMdiyA, savve tirikkhajoNiyA, savve neraiyA, savve maNuyA, savve devA, savve pANA paramAhammiyA / (ti.) eSAM lakSaNamAha-yeSAM keSAMcit / prANAnAm-prANinAm / abhikrAntamabhimukhaM kramaNam / pratikrAntam-pratikramaNam / saGkucitam-gAtrasaGkocanam / prasAritam-gAtrasya vitatakaraNam / rutam-zabdakaraNam / bhrAntam-itazcetazca bhramaNam | trastam-trasanam udvegAt / palAyitam-palAyanaM, bhayAnnAzanam / tathA AgateHkutazcit / gateH-kvacit / vijJAtAraH | Aha para:-abhikrAnta-pratikrAntAbhyAM nAgati-gatyoH kazcid bheda iti kiM bhedenAbhidhAnam? | ucyate-trasA hi vijJAyAbhikramaNa-pratikramaNe kurvanti / latAdayastvoghasaMjJayaiva vRtyAdikaM prati abhikrAmanti iti jJApanArtham / ye ca kITa-pataGgAH-kITA-kRmayaH, pataGgAH-zalabhAH / yAzca kunthupipIlikAH, kiM bahunA ? | sarve dvIndriyAH, sarve trIndriyAH, sarve caturindriyAH, sarve paJcendriyAH, sAmAnyena / vizeSatazca sarve tiryagyonikAH, sarve nairayikAH, sarve manujAH, sarve devAH / sarve prANA:-trasAH sthAvarAzca / paramadharmaprabhAvamupacArAt sukhamapi paramadharmaH, tamabhilaSantIti "krItAditvAd" [ ] ikaNi, paramadhArmikAH-sukhAbhilASiNa ityarthaH / 'jA yA paramAhammiyA' ityatra dIrghaH prAkRtatvAt / (sa.) eteSAmeva lakSaNamAha-yeSAM keSAMcita sAmAnyenaiva prANinAM jIvAnAmabhikrAntaM 1. beiMdiyA iti prasiddhaH pAThaH | Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam 47 bhavatIti zeSaH. abhikramaNamabhikrAntaM prajJApakaM pratyabhimukhaM kramaNamityarthaH, evaM pratikrAntaM prajJApanAt pratIpaM kramaNamiti bhAvaH saGkucanaM saGkucitaM gAtrasaMkocakaraNaM, prasAraNaM gAtravitatakaraNaM, ravaNaM, rutaM zabdakaraNaM, bhramaNaM bhrAntamitastatazca gamanaM trasanaM trastaM duHkhodvejanaM, palAyitaM kutazcinnAzanaM, tathA AgateH kutazcit kvacid gatezca kutazcit kvacideva vinnAyA iti vijJAtAraH nanvabhikrAnta-pratikrAntAbhyAmAgati-gatyorna kazcidbhedaH. tadA kimarthaM bhedenAbhidhAnamucyata ? vijJAnavizeSajJApanArthaM. kimuktaM bhavati ? ya evaM vijAnanti yathA vayamabhikramAmaH pratikramAmo vA ta evAtra trasAH na tu vRtiM pratyabhikramaNavanto'pi vallyAdaya iti. nanvevamapi dvIndriyAdInAM trasatvaprasaGgaH abhikramaNa-pratikramaNa-bhAve'pyevaMvidhajJAnasyAbhAvAnnaivametat. hetusaMjJA'vagaterbuddhipUrvakamiva chAyAta uSNamuSNAdvA chAyAM pratikramaNAdibhAvAt, na caivaM vallyAdInAmabhikramaNe'pyoghasaMjJAyAH pravRtteH. tatra athAdhikArAgatatrasabhedAnAha - ye ca kITa-pataGgA ityatra kITAH kRmayaH, ekagrahaNe tajjAtIyAnAmapi grahaNamiti dvIndriyAH zaGkhAdayo'pi gRhyante. pataGgAH zalabhA atrApi pUrvavaccaturindriyA bhramarAdayo'pi gRhyante. tathA yacca kunthu-pipIlikA ityanena trIndriyAH sarve'pi gRhyante, ataevAha sarve dvIndriyAH kRmyAdayaH, sarve trIndriyA kunthvAdayaH sarve caturindriyAH pataGgAdayaH atrAha - nanu ye ca kITapataGgA ityAdau uddezavyatyayaH katham ? ucyate - vicitratvAt sUtragateH, ataMntraH sUtrakrama iti jJApanArthaM. sarve paJcendriyAH sAmAnyato vizeSataH, punaH sarve tiryagyonayo gavAdayaH, sarve nArakA ratnaprabhAnArakAdi-bhedabhinnAH, sarve manujAH karmabhUmijAdayaH sarve devA bhavanavAsyAdayaH, sarvazabdo'trAnya-samastadevabhedAnAM sattvakhyApanArthaH sarva evaite trasAH, na tvekendriyA iva trasAH sthAvarAzceti. uktaM ca- 'pRthivyambuvanaspatayaH sthAvarAH, tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH' [tattvArtha. adhya. 2, sUtra 13,14] iti sarve'pi prANinaH paramadharmANa iti-sarva ete prANino dvIndriyAdayaH pRthivyAdayazca paramadharmANaH paramaM sukhaM taddharmANo du:khadveSiNaH sukhAbhilASiNa ityarthaH. yataH kAraNAdevaM tato duHkhodayAdiparihAravAJchayA eteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM naiva svayaM daNDaM samArabha iti yogaH / / (su.) eteSAmeva lakSaNamAha - [ jesiM kesiM yi...] yeSAM keSAJcit sAmAnyenaiva prANinAM jIvAnAmabhikrAntaM bhavatIti vAkyazeSaH, abhikramaNamabhikrAntaM, prajJApakaM pratyabhimukhaM kramaNamityarthaH evaM pratikramaNaM pratikrAntaM - prajJApakAt pratIpaM kramaNamiti bhAvaH, saGkucanaM saGkucitaM - gAtrasaGkocakaraNaM, prasAraNaM prasAritaM - gAtravitatakaraNaM, " Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ." ravaNaM rutaM-zabdakaraNaM, bhramaNaM bhrAntamitazcetazca gamanaM trasanaM trastaM - duHkhodvejanaM, palAyanaM palAyitaM-kutazcinnAzanaM, tathA Agate:- kutazcijjAtasya gatezca - kutazcit kvacideva, vinnAyA iti jJAtAraH / Aha-abhikrAnta-pratikrAntAbhyAM nAgati-gatyoH kazcidbheda iti, kimarthaM bhedenAbhidhAnaM ?, ucyate, vijJAnavizeSakhyApanArtham etaduktaM bhavati-ya evaM jAnanti yathA vayamabhikramAmaH pratikramAmo vA ta eva trasAH, na tu vRttiM pratyabhikramaNavanto'pi vallyAdaya iti / Aha - evamapi dvIMdriyAdInAmatrasatvaprasaGgaH, abhikramaNa-pratikramaNabhAve'pyevaMvidhajJAnA-bhAvAt ?, naitadevaM, hetusaMjJayA'vagaterbuddhipUrvakameva chAyAta uSNamuSNAdvA chAyAM prati teSAM abhikramaNAdibhAvAt, na caivaM vallyAdInAmabhikramaNAdi, oghasaMjJayA pravRtteriti / adhikRtatrasabhedAnAha - 'je ya' ityAdi, ye ca kITa-pataGgA ityatra kITAH - kRmayaH, "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNa" miti dvIndriyAHzaGkhAdayo'pi gRhyante, pataGgAH zalabhAH, atrApi pUrvavaccaturindriyA bhramarAdayo'pi gRhyanta iti, tathA yAzca kunthu-pipIlikA ityanena trIndriyAH sarve eva gRhyante, ata evAha-sarve dvIndriyAH-kRmyAdayaH sarve trIndriyAH- kunthvAdayaH sarve caturindriyAHpataGgAdayaH, Aha-ye ca kITa - pataGgA ityAdAvuddezavyatyayaH kimarthaM ?, ucyate, "vicitrA sUtragatiratantraH krama" iti jJApanArthaM, sarve paJcendriyAH sAmAnyato, vizeSataH punaH sarve tiryagyonayo-gavAdayaH, sarve nArakA - ratnaprabhAnArakAdi-bhedabhinnAH sarve manujAHkarmmabhUmijAdayaH, sarve devA bhavanavAsyAdayaH sarvazabdazcAtra parizeSabhedAnAM trasatvakhyApanArthaH, sarva eva ete trasAH, na tvekendriyA iva trasAH sthAvarAzceti, uktaM ca-"pRthivyambuvanaspatayaH sthAvarAH, tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH" (tattvA0 a0 2, sU. 13-14) iti, sarve prANinaH paramadharmANa iti sarve ete prANino dvIndriyAdayaH pRthivyAdayazca paramadharmmANa iti atra paramaM sukhaM taddharmmANaH sukhadharmmANaH, sukhAbhilASiNa ityarthaH / / * , eso khalu chaTTo jIvanikAo tasakAu tti pavuccaI / / (sU. 4 . 1 ) (ti.) [ SaSThaM jIvanikAyaM pUrNaM kartumAha-eso... iti].....spaSTam / , (sa.) SaSThaM jIvanikAyaM pUrNaM kartumAha-eso khalu chaTTho jIvanikAo tasakAo 'tti uccai, iccesiM chaNhaM jIvanikAyANaM neva sayaM daMDaM samAraMbhijjA' ityAdi. eSa khalu Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 caturtham adhyayanam pUrvaM yaH kathitaH SaSTho jIvanikAyaH, pRthivyAdipaJcakApekSayA SaSThatvamasya, trasakAya iti procyate, taiH sarvaireva tIrthakaragaNadharairiti / / sUtra- 1 / / (su.) yatazcaivamato duHkhotpAdaparijihIrSayA eteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM naiva svayaM daNDaM samArabhetetiyogaH / SaSThaM jIvanikAyaM nigamayannAha - eSa khalu anantaroditaH kITAdiH, 'SaSTho jIvanikAyaH' pRthivyAdipaJcakAyApekSayA SaSThatvamasya, trasakAya iti procyate-prakarSeNocyate sarvaireva tIrthakaragaNadharairiti / / sUtra- 1 / / iccesiM chaNhaM jIvanikAyANaM neva sayaM daNDaM samAraMbhijjA, nevannehiM daMDaM samAraMbhAvijjA, daMDaM samAraMbhaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAyeNaM na karemi na kAravemi karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / ( sU0 4.2) (ti.) eSAM daNDaparijihIMSayA Aha- ityeSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM naiva svayaM daNDaM samArambhe, naivAnyairdaNDaM samArambhaye, daNDaM samArabhamANAnapyanyAn na samanujAnAmi - nAnumodayAmi, atra prAkRtatvAt saptamIsthAne vartamAnaiva vyAkhyeyA / yAvajjIvanamyAvajjIvA "bhidAditvAd" [ ] aGi yAvajjIvA, tayA yAvajjIvayA / trividhamkaraNakAraNAnumatirUpaM daNDam / trividhena manasA vAcA kAyena, na karomi na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasyeti paJcamyarthe SaSThI, tataH- daNDAt / "gurusAkSikI vratapratipattiH sAdhvI" iti bhadanta ! - bhavAnta ! bhayAnteti girA gurUnAmantrya pratikrAmAminivartate / iha vartamAnakriyayA atItAnAgatapratikramaNamapi grAhyam, yaSTermadhyagrahaNe AdyantagrahaNavat / nindAmi garhe - iti daNDapravRttasyAtmana AtmasAkSikI nindA, gurusAkSikI garhA-jugupsA / etaddaNDakAriNam - AtmAnaM vyutsRjAmi tyajAmi / / / / sUtra -2 / / (sa.) eesimiti - eteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAmiti, atra saptamyarthe SaSThI, tata eteSu SaTsu jIvanikAyeSu pUrvakathitasvarUpeSu, naiva svayamAtmanA daNDaM saGghaTTanaparitApanAdilakSaNaM samArabheta pravartayet tathA naivAnyaiH preSyAdibhirdaNDamuktarUpaM samArambhayet kArayedityarthaH, daNDaM samArabhamANAnapi anyAn prANino na samanujAnIyAt, nAnumodayediti vidhAyakaM bhagavadvacanaM. yatazcaivaM ? tato yAvajjIvamityAdi yAvadvyutsRjAmi yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM tAvadityarthaH kimityAha - trividhaM trividheneti tisro vidhAH kRtAdirUpA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam yasyeti trividho daNDa iti gamyate. taM trividhena karaNena. etadeva darzayati-manasA vAcA kAyena, eteSAM svarUpamevam-asya ca karaNasya karma uktalakSaNo daNDaH, taM ca vastuto niSedharUpatayA sUtreNaiva darzayati-na karomi svayaM, na kArayAmyanyaiH, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmIti. tasya he bhadanta ! pratikramAmIti tasya iti adhikRto yo'sau trikAlaviSayo daNDastasya sambandhenAtItamavayavaM pratikramAmi, na vartamAnamanAgataM vA. atItasyaiva pratikramaNAt. bhadanteti gurorAmantraNam, bhadanta bhavAnta bhayAnta iti sAdhAraNI zrutiH, anenaivaM jJApitaM-vratapratipattirgurusAkSikyeva, pratikramAmIti bhUtadaNDAdahaM nivarta ityuktaM bhavati, tasmAcca nivRttiryadanumateviramaNam. tathA nindAmi garhAmi, tatra nindA AtmasAkSikI, gardA parasAkSikI, jugupsA ca AtmAnamatItadaNDakAriNamazlAghyam vyutsRjAmIti vizeSeNa bhRzaM ca tyajAmi ||suutr-2|| (su.) eesiM...'eteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAm iti, "supAM supo bhavanti'[ ] iti saptamyarthe SaSThI, eteSu SaTsu jIvanikAyeSu anantaroditasvarUpeSu naiva 'svayaM' AtmanA 'daNDaM' saGghaTTana-paritApanAdilakSaNaM, samArabheta-pravartayet, tathA naivAnyaiH preSyAdibhirdaNDamuktalakSaNaM samAraMbhayet-kArayedityarthaH, daNDaM samArabhamANAnapyanyAn prANino na samanujAnIyAt-nAnumodayediti vidhAyakaM bhagavadvacanaM, yatazcaivamato yAvajjIvamityAdi yAvadvyutsRjAmItyevamidaM samyak pratipadyatetyaidamparyam, padArthastu jIvanaM jIvo, yAvajjIvaM-AprANoparamAdityarthaH, kimityAha-trividhaM trividheneti tisro vidhAH-vidhAnAni kRtAdirUpANi yasyeti trividho, daNDa iti gamyate, taM trividhena karaNeneti, etadevopanyasyati, manasA vacasA kAyena, eteSAM svarUpaM prasiddhameva, asya ca karaNasya karma uktalakSaNo daNDaH, taM vastuto nirAkAryatayA sUtreNaivopanyasyannAha, tattvataH na karomi svayaM, na kArayAmyanyaiH, kurvantamapi anyaM na samanujAnAmIti, tasya bhadanta ! pratikramAmi iti tasyetyadhikRto daNDaH, yo'sau trikAlaviSayo daNDastasya saMbandhinamatItamavayavaM pratikramAmi, na vartamAnamanAgataM vA, atItasyaiva pratikramaNAt, pratyutpannasya saMvaraNAd anAgatasya pratyAkhyAnAditi, bhadanteti gurorAmantraNaM, bhadanta ! bhavAnta ! bhayAnta ! iti sAdhAraNA zrutiH, etacca gurusAkSikyeva vratapratipattiH sAdhvIti jJApanArthaM, pratikramAmItibhUtAd daNDAnnivarte'hamityuktaM bhavati, tasmAcca nivRttiryat, tadanumateviramaNamiti, tathA nindAmi garihAmIti AtmasAkSikI nindA, parasAkSikI garhA-jugupsocyate, AtmAnamatItadaNDakAriNamazlAghyaM vyutsRjAmIti, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam 51 vividhArtho vizeSArtho vA vizabdaH, ucchadbo bhRzArthaH sRjAmi-tyajAmi, tatazca vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, Aha - yadyevamatItadaNDapratikramaNamAtramasyaidamparyaM na pratyutpannasaMvaraNamanAgata- pratyAkhyAnaM ceti, naitadevaM na karomItyAdinA tadubhayasiddheriti ||suutr- 2 / / ayaM cAtmapratiprattyarho daNDaH, sAmAnyavizeSarUpa iti, sAmAnyenoktalakSaNa eva, sa tu vizeSataH paJcamahAvratarUpatayA aGgIkartavya iti mahAvratAnyAha paDhame bhaMte mahavvae pANAivAyAo veramaNaM, savvaM bhaMte pANAivAyaM paccakkhAmi, se sumaM vA bAyaraM vA tasaM vA thAvaraM vA, neva sayaM pANe aivAijjA, nevannehiM pANe aivAyAvijjA, pANe aivAyaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte, paDikkamAmi, niMdAmi garihAmi, appANaM vosirAmi / * (ti.) eSa sAmAnyena SaDjIvakAyadaNDaniSedha uktaH, vizeSatazca mahAvratarUpatayA svIkAryaH / ato mahAvratAnyAha prathame bhadaMta ! mahAvrate- zrAvakANuvratApekSayA mahati vrate / prANAH-indriyAdayaH, tathA coktam - paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvAsanicchvAsamathAnyadAyuH prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyogIkaraNaM ca hiMsA ||1|| indravajrA [] teSAmatipAtaH prANAtipAtaH - jIvasya duHkhotpAdanaM, na tu jIvAtipAtaH, tasya nityatvAt / tasmAd viramaNam - nivartanaM bhagavatoktamiti zeSaH / sarvaM bhadanta ! prANAtipAtaM pratyAkhyAmi-prati- aviratiprAtikUlyena, A - sAmastyena, khyAmi-pratiSedhAmi, prANAtipAtaviratiM karomItyarthaH / atha sUkSmaM vA bAdaraM vA atra sUkSmaH - alpaH' parigrahaH, na tu sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH, tasya vyApAdanAbhAvAt, bAdaraH- sthUlaH / ekaikospi dvidhA- trasaH sthAvarazca - sUkSmastrasaH kunthvAdiH, sUkSmasthAvaraH panakAdiH, bAdarastraso gavAdiH, bAdarasthAvaraH pRthvyAdiH / neva sayaM pANe ityAdi spaSTaM prAgvat / (sa.) [vosirAmi iti] ayaM cAtmapratyayo daNDaH, sAmAnyavizeSabhedAd dvedhA, tatra 1. lpavigrahaH 2.11 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 52 sAmAnyena pUrvaM kathitaH, sa eva vizeSeNa mahAvratarUpatayA Aha sUtrakrameNa - paDhama itiprathame, bhadaMta he guro ! mahAvrate. mahacca tad vrataM ca mahAvrataM mahattvaM cANuvratApekSayA, tasmin mahAvrate prANAtipAtAdviramaNe, prANA ekendriyAsteSAmatipAtaH prANAtipAta jIvasya mahAduHkhotpAdanaM, na tu jIvAtipAta eva tasmAdviramaNaM nAma samyagjJAnazraddhAnapUrvakaM sarvathA nivartanaM bhagavatA kathitamiti zeSaH yatazcaivamata upAdeyamiti nizcitya sarvaM he bhadanta ! prANAtipAtaM pratyAkhyAmIti sarvaM samastaM na tu paristhUlameva. he bhadanta he guro ! prANAtipAtavyAkhyAnaM pUrvavat pratyAkhyAmi niSedhayAmi atha prANAtipAtaM pratyAkhyAmItyuktaM tadvizeSato vaktumAha-se zabdo mAgadhIbhASAprasiddho'thazabdArthaH. tadyathA-sUkSmaM vA bAdaraM vA trasaM vA sthAvaraM vA. atra sUkSmo'lpaH parigRhyate, na tu sUkSmanAma-karmodayAt sUkSmaH kathaM ? tasya kAyena vyApAdanasyAbhAvAt. bAdaro'pi sa caikaiko dvidhA, trasaH sthAvarazca tatra trasaH sUkSmaH kunthvAdiH, sthAvaraH sUkSmo vanaspatyAdiH bAdarastraso gavAdiH, bAdaraH sthAvaraH pRthivyAdiH, etAn 'naiva sayaM pANe aivAijjatti' naiva svayaM prANino'tipAtayAmi naiva anyaiH prANino'tipAtayAmi, prANino'tipAtayato'pyanyAnna samanujAnAmi, yAvajjIvamityAdi pUrvavat / / 1 (su.) [...vosirAmi0 iti] ayaM cAtmapratipattyarhodaNDaH, sAmAnyavizeSasUtraH iti, sAmAnyenoktalakSaNa eva. sa tu vizeSataH paJca mahAvratarUpatayA aGgIkartavyaH iti mahAvratAnyAha-paDhame bhaMte ! iti sUtrakramaprAmANyAt prANAtipAtaviramaNaM prathamaM tasmin prathame bhadanteti gurorAmantraNaM, mahAvrata iti mahacca tad vrataM ca mahAvrataM, mahatvamaNuvratApekSayA mahAvrate prANAtipAtAdviramaNaM iti, prANA- indriyAdaya:, teSAmatipAtaH prANAtipAtaH-jIvasya mahAduHkhotpAdanaM, na tu jIvAtipAta eva, tasmAd viramaNaM nAma samyagjJAnazraddhAna-pUrvakaM sarvathA nivarttanaM, bhagavatoktamiti vAkyazeSaH, yatazcaiva 'upAdeyametaditi vinizcitya 'sarvaM bhadanta ! prANAtipAtaM pratyAkhyAmI 'ti sarvaM niravazeSaM, na tu paristhUrameva, bhadanteti gurvAmantraNaM prANAtipAtamiti pUrvavat, pratyAkhyAmItipratizabdaH pratiSedhe, AGAbhimukhye, khyA prakathane, pratIpamabhimukhaM khyApanaM prANAtipAtasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSe - saMvRtAtmA sAmpratamanAgatapratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomItyarthaH anena vratArthaparijJAnAdiguNayukta upasthApanArha ityetadAhauktaM ca-"paDhie0 / / 1 / / " ityAdi, tadetadvizeSeNAbhidhitsurAha se suhumaM vetyAdi, sezabdo mAgadhadezIprasiddhaH, athazabdArthaH, sa copanyAse, tadyathA - 'sUkSmaM vA bAdaraM vA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam trasaM vA sthAvaraM vA, atra sUkSmo'lpaH parigRhyate, na tu sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH, tasya kAyena vyApAdanAsambhavAt, bAdaro'pi sthUraH, sa caikaiko dvidhA-trasaH sthAvarazca, sUkSmatrasa:-kunthvAdiH, sthAvaro-vanaspatyAdiH, bAdarastraso gavAdiH, sthAvaraH pRthivyAdiH, etAn, 'neva sayaM pANe ativAejjatti naiva svayaM prANino vyatipAtayAmi, naivAnyaiH prANino'tipAtayAmi, prANino'tipAtayato'pyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvamityAdi pUrvavat, paDhame bhaMte mahavvae uvaDiomi savvAo pANAivAyAo veramaNaM / / 1 / / (sU04.3) (ti.) nigamanamAha-upasthito'smi-upa-sAmIpyena tatpariNAmApattyA sthitaH | itaH Arabhya mama sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNam / atra punarbhadantagrahaNaM svIkRtamapi vrataM punargurorniveditamArAdhitaM syAdityetadartham uktaM prathamaM mahAvratam ||suutr-3|| (sa.) vratapratipattiM pUrNAMkurvannAha-prathame bhadanta ! mahAvrate upasthito'smi, upa sAmIpyena tasya pariNAmasyApattyA sthitaH ita Arabhya mama sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNam / / 1 / / uktaM prathamam / / __ (su.) vratapratiprattiM nigamayannAha-prathame bhadanta ! mahavvae upa-sAmIpyena tatpariNAmApattyA sthitaH, ita Arabhya sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNamiti, bhadanta ! anena cAdimadhyAvasAneSu gurumanApRcchaya na kiMcitkartavyaM, kRtaM ca tasmai nivedanIyamevaM tadArAdhitaM bhavati, etadevAhasarvasmAt prANAtipAtAd viramaNamiti, mahAvrate upasthito'smi sarvasmAt prANAtipAtAdviramaNamiti / 3 / uktaM ca prathamaM mahAvratam / / ___ ahAvare ducce bhaMte mahavvae musAvAyAo veramaNaM, savvaM bhaMte musAvAyaM paccakkhAmi, se kohA vA lohA vA bhayA vA hAsA vA, neva sayaM musaM vaejjA, nevannehiM musaM vAyAvijjA, musaM vAyaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / ducce bhaMte mahavvae uvaDio mi savvAo musAvAyAo veramaNaM / / 2 / / (sU.4.4) (ti.) dvitIyamAha-[ahAvare ducce.... musAvAyAo veramaNaM / / 2 / / sU. 4 / / ] arthaH prAgvat / uktaM dvitIyaM mhaavrtm| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ___ (sa.) atha dvitIyaM vratamAha-ahAvare iti-athAparasmin dvitIye bhadanta ! mahAvrate mRSAvAdAd viramaNaM. sarvaM he bhadanta ! mRSAvAdaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathAkrodhAnnaiva mRSAvAdaM vadAmItyuktiH, evaM lobhAd vA, "AdyantayorgrahaNe madhyasyApi grahaNam" iti nyAyAnmAna-mAyayorgrahaNaM, tato mAnAd vA, mAyAyA vA, punarbhayAd vA hAsAd vA, upalakSaNatvAt premato vA dveSato vA abhyAkhyAnAdito vA naiva mRSA svayaM vadAmi, naiva mRSA'nyairvAdayAmi, naiva mRSA vadato'pyanyAn samanujAnAmi yAvajjIvamityAdi pUrvavat. / / 2 / / uktaM dvitIyaM vratam / / (su.) idAnIM dvitIyamAha-'ahAvare' iti, athAparasmin dvitIye bhadanta ! mahAvrate mRSAvAdAd viramaNaM, sarvaM bhadanta ! mRSAvAdaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tad yathA-krodhAd vA lobhAd vA ityanenAdyantagrahaNAt mAnamAyAparigrahaH, bhayAd vA hAsyAd vA ityanena prema-dveSa-kalahA-'bhyAkhyAnAdiparigrahaH, neva sayaM musaM vaijjA tti, naivaM svayaM mRSA vadAmi, naivAnyairmRSA vAdayAmi, mRSA vadato'pyanyAnna samanujAnAmItyetad yAvajjIvamityAdi ca bhAvArthamadhikRtya pUrvavat / 4 / uktaM dvitIyaM mahAvratam / ahAvare tacce bhaMte mahavvae adinnAdANAo veramaNaM, savvaM bhaMte adinnAdANaM paccakkhAmi, se gAme vA nagare vA ranne vA appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA, neva sayaM adinnaM gihiNajjA, nevannehiM adinnaM gihNAvijjA, adinnaM giNaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyae, kAeNaM, na karemi, na kAravemi, karataM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / tacce bhaMte mahabbae uvaDio mi savvAo adinnAdANAo veramaNaM / / 3 / / (sU04.5) (ti.) tRtIyamAha - [ ] ahAvare tacce [ ] arthaH prAgvat, / uktaM tRtIyaM mahAvratam (sa.) atha tRtIyaM vratamAha-ahAvare iti-athAparasmiMstRtIye he bhadanta ! mahAvrate'dattAdAnAd viramaNaM, sarvaM he bhadanta ! adattAdAnaM pratyAkhyAmItyAdi pUrvavat. tadyathA-grAme vA nagare vA'raNye vA, upalakSaNatvAt kSetre vA prasiddhAnyetAni. tathAlpaM mUlyata eraNDakASThAdidravyaM, bahu vA mUlyato vajrAdidravyaM, aNu vA pramANato vajrAdidravyaM, sthUlaM vA eraNDakASThAdidravyam etacca cittavad vA sacetanam, acittavad vA acetanaM, naiva svayamadattaM gRhNAmi, naivAnyairadattaM grAhayAmi, vAdattaM gRhNato'pyanyAn samanujAnAmi Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 caturtham adhyayanam yAvajjIvamityAdivyAkhyAnaM pUrvavat. 3. uktaM tRtIyaM vratam / / (su.) adhunA tRtIyamAha - [ahAvare tacce...] athAparasmin tRtIye bhadanta ! mahAvrate adattAdAnAd viramaNaM, sarvaM bhadanta ! adattAdAnaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathA-grAme vA nagare vA araNye vA ityanena kSetraparigrahaH prasiddhAnyetAni, tathA alpaM vA bahu vA aNu vA sthUlaM vA, cittavad vA acittavad vA ityanena tu dravyaparigrahaH, tatra alpaM-mUlyata eraNDakASThAdi bahu-vajrAdi, aNu-pramANato vajrAdi, sthUlameraNDakASThAdi, etacca cittavad vA acittavad veti-cetanAcetanamityarthaH, 'neva sayaM adinnaM geNhejjA iti, naiva svayamadattaM gRhNAmi naivAnyairadattaM grAhayAmi, adattaM gRhNato'pyanyAnna samanujAnAmItyed yAvajjIvamityAdi ca bhAvArthamadhikRtya pUrvavat 5 / uktaM tRtIyaM mahAvratam / / ___ ahAvare cautthe bhaMte mahavvae mehuNAo veramaNaM, savvaM bhaMte mehuNaM paccakkhAmi, se divvaM vA mANusaM vA tirikkhajoNiyaM vA neva sayaM mehuNaM sevijjA, nevannehiM mehuNaM sevAvijjA, mehuNaM sevaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / cautthe bhaMte mahavvae uvaDiomi savvAo mehuNAo veramaNaM / / 4 / / (sU04.6) (ti.) caturthamAha-[ahAvare cautthe |] arthaH prAgvat / uktaM caturthaM mahAvratam (sa.) adhunA caturthaM vratamAha-ahAvare iti-athAparasmin caturthe he bhadanta! mahAvrate maithunAd viramaNaM. sarvaM he bhadanta ! maithunaM pratyAkhyAmi, tadyathA-maithunaM tredhA-daivaM vA, mAnuSaM vA, tairyagyaunaM vA, tatra devAnAmidaM daivaM = devadevIsambandhi, evaM mAnuSaM tairyagyonikaM ca jJAtavyaM; na svayaM maithuna seve, na cAnyairmaithunaM sevayAmi, naiva maithunaM sevamAnAnanyAn samanujAnAmIti. yAvajjIvamityAdi vyAkhyAnaM pUrvavat. 4. uktaM caturthaM vratam, (su.) idAnIM caturthamAha-ahAvare' ityAdi, athAparasmin caturthe bhadanta ! mahAvrate maithunAd viramaNaM, sarvaM bhadanta ! maithunaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathA-daivaM vA mAnuSaM vA tairyagyonaM vA, anena dravyaparigrahaH, 'neva sayaM mehuNaM sevejjA' naiva svayaM maithunaM seve, na cAnyairmaithuna sevayAmi, maithunaM sevamAnAnapyanyAnna samanujAnAmItyetad yAvajjIvamityAdi ca bhAvArthamadhikRtya pUrvavat / 6 / uktaM caturthaM mahAvratam / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ____ ahAvare paMcame bhaMte mahavvae pariggahAo veramaNaM, savvaM bhaMte pariggahaM paccakkhAmi, se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA, neva sayaM pariggaha parigiNahijjA, nevannehiM pariggahaM parigiNhAvijjA, pariggahaM parigiNhate vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAraNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi | paMcame bhaMte mahavvae uvaDio mi savvAo pariggahAo veramaNaM / / 5 / / (sU04.7) (ti.) paJcamamAha-ahAvare paMcame... arthaH prAgvat / uktaM paJcamaM mahAvratam, (sa.) sAmprataM paJcamaM mahAvrata (mucyate) mAha-ahAvare iti-athAparasmin paJcame he bhadanta ! mahAvrate parigrahAd viramaNaM. sarvaM he bhadantaM ! parigrahaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathA-naiva svayaM parigrahaM parigRhNAmi, naivAnyaiH parigrahaM parigrAhayAmi, parigrahaM parigRhNato'pyanyAnna samanujAnAmi. ityetadyAvajjIvamityAdi ca vyAkhyAnaM ca pUrvavat. 5. uktaM ca paJcamaM mahAvratam / / (su.) idAnIM paJcamamAha-'ahAvare' ityAdi, athAparasmin paJcame bhadanta ! mahAvrate parigrahAd viramaNaM, sarvaM bhadanta ! parigrahaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathAalpaM vetyAdi avayavavyAkhyA'pi pUrvavadeva, 'neva sayaM pariggahaM parigeNhejjA' naiva svayaM parigrahaM parigRhNAmi, naivAnyaiH parigrahaM parigrAhayAmi, parigrahaM parigRhNato'pyanyAnna samanujAnAmItyetad yAvajjIvamityAdi ca bhAvArthamadhikRtya pUrvavat 7 / uktaM paJcamaM mahAvratam / / ahAvare chaTe bhaMte ! vae rAIbhoyaNAo veramaNaM, savvaM bhaMte ! rAIbhoyaNaM paccakkhAmi, se asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA, neva sayaM rAI bhuMjijjA, nevannehiM rAI bhuMjAvijjA, rAI bhuMjate vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / chaTe bhaMte ! vae uvaDiomi savvAo rAIbhoaNAo veramaNaM / / 6 / / (sU.4.8) 1. chaThe bhaM. 1.4.6.12 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 caturtham adhyayanam (ti.) SaSThaM vratamAha-[ahAvare chaDhe...] asyApyarthaH prAgvat / (sa.) adhunA SaSThaM vratamAha-aheti-athAparasmin SaSThe vrate rAtribhojanAd viramaNaM. sarvaM he bhadanta ! rAtribhojanaM pratyAkhyAmi, tadyathA-azyata iti azanamodanAdi. pIyate tat pAnaM drAkSApAnAdi, khAdyata iti khAdyaM 'jambUkAdi, svAdyaM tAmbUlAdi, naiva svayaM rAtrau bhuje, naivAnyai rAtrau bhojayAmi, rAtrau bhuJjAnAnapyanyAnna samanujAnAmi, ityetadyAvajjIvamityAdi pUrvavat. 6 / / __ (su.) adhunA SaSThaM vratamAha-'ahAvare' ityAdi, athAparasmin SaSThe vrate rAtribhojanAd viramaNaM, sarvaM bhadanta ! rAtribhojanaM pratyAkhyAmIti pUrvavat, tadyathA-azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA, azyata iti azanaM-odanAdi, pIyata iti pAnaM-mRdvIkApAnamityAdi, khAdyata iti khAdyaM-kharjUrAdi, svAdyata iti svAdyaM-tAMbUlAdi, 'neva sayaM rAiM a~jijjA' naiva svayaM rAtrau bhuje, naivAnyai rAtrau bhojayAmi, rAtrau bhujAnAnapyanyAnnaiva samanujAnAmItyed yAvajjIvamityAdi ca bhAvArthamadhikRtya pUrvavat / etacca rAtribhojanaviramaNaM prathamacaramatIrthakaratIrthayoH RjujaDa-vakrajaDa-puruSApekSayA mUlaguNatvakhyApanArthaM paMcamamahAvratopari paThitaM, madhyamatIrthakaratIrtheSu punaH Rju-prajJapuruSApekSayottaraguNavarga iti / 8 / icceiyAiM paMca mahavvayAI, rAibhoyaNaveramaNachaTThAI / attahiyaTThAe, uvasaMpajjittA NaM viharAmi / / (sU. 4.9) (ti.) eSAM nigamanamAha-ityetAni paMca mahAvratAni rAtribhojanaviramaNaSaSThAni, aatmhitH-mokssH| tadartham / upasampadya-svIkRtya / viharAmi-sAdhuvihAreNa / / iha SaDjIvanikAyikAsambaddhAni mahAvratAnyetadarthamuktAni, yenAbhinavaziSya etadarthajJAtaivopasthApanArho bhavati / uktaM ca - paDhie ya kahiya ahigaya, parihara uvaThThAvaNAi jogu tti / chakkaM tIhiM visuddhaM, parihara navaeNa bheeNa ||1|| [ ] 1.kharjUrAdIti ha / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ] paDayAsAu ramAI, didvaMtA huMti vayasamAruhaNe / jahamaliNAhasu dosA, suddhAisu neva mihaI pi ||2|| [ etayorlezoddezenArthaH kathyate - paThitAyAM zAstraparijJAyAmAcArAGgaprathamAdhyayanarUpAyAM, dazavaikAlikaSaDjIvanikAyikAyAM vA "suyaM me AusaM teNaM" ityAdi "icceyaM chajjIvaNiyaM sammadiTThI sayA jae" iti gAthAntAyAm, arthataH kathitAyAm - manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhedena samyagadhigatAyAm / pariharati-adhigataSaDjIvanikAyasya zaikSasyopasthApanArthaM parIkSA kriyate / sA caivam gItArthasAdhuH zaikSaM pRSThataH kRtvA bahirgacchan haritakAyopari bhAgena gacchati, tataH zaikSo'pi yadyupari gacchati tannopasthApanArhaH, yadi ca svayaM sthitvaivaM vakti "gaNimizrAH ! sAdhUnAM haritkAyopari gantuM na budhyate, tatkathaM yUyaM gatA" iti, tato gItArthaH sAdhuH zIghraM valati vakti ca "kSullaka ! apacittatayA vayaM gatAH, atrArthe mithyA me duHkRtam" ityuktvA gurupArzve gatvA sarvaM nivedayati / tato guravaH SaDjIvanikAyavirAdhanApariharaNAd yogya iti / 'chakkaM'tiSaTkaM SaDjIvanikAyarUpaM pariharati / navakena bhedena - navabhibhedairmanasA pariharati, parihArayati, pariharantamanumodate, evaM vAcA, evaM kAyena, iti jJAtvA zaikSamupasthApayanti, nAnyathA / atra paTAdayo dRSTAntAH- mailo paDo na raMgijjai, sohio raMgijjai / asohie mUlapAe pAsAo na kijjai, sohie kijjai / vamaNAIhiM asohie Aure osahaM na dijjai, sohie dijjai / asaMThavie [asaMskRte] rayaNe AharaNe paDibaMdho na kijjai, saMThavie kijjai / evaM paDhiyakahiyAIhiM asohIe sIse vayArovo na kijjai, sohie kijjai / asohiyakaraNe guruNo doso, sohiyassa apAlaNe sIsassa dosu tti kRtaM prasaGgena / (sa.) icce iti etacca rAtribhojanaviramaNaM prathama- caramatIrthaGkaratIrthayoH RjujaDavakrajaDapuruSApekSayA mUlaguNatvakhyApanArthaM paJcamahAvratopari paThitaM, madhyamatIrthakaratIrtheSu punaH RjuprAjJapuruSApekSayottaraguNa iti. samastavratAnAmaGgIkArakaraNakathanArthamAhaityetAni pUrvaM kathitAni paJca mahAvratAni rAtribhojanaviramaNaSaSThAni kimityAha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam 59 AtmahitAya. Atmahito mokSastadarthamupasampadya sAmIpyenAGgIkRtya vratAni, viharAmi susAdhuvihAreNa. (su.) samastavratAbhyupagamakhyApanAyAha-'icceyAiM paMcamahavvayAI' ityAdi, ityetAni anantaroditAni paJca mahAvratAni rAtribhojanaviramaNaSaSThAni, kimityAha-AtmahitArthe Atmahito-mokSastadarthaM, anenAnyArthaM tattvato vratAbhAvamAha tadabhilASAnumatyA hiMsAdAvanumatyAdibhAvAt, upasampadya-sAmIpyenAGgIkRtya vratAni 'viharAmi' susAdhuvihAreNa, tadabhAve'GgIkRtAnAmapi vratAnAmabhAvAt, doSAzca hiMsAdikartRNAmalpAyurjihvAccheda-dAridraya-paNDaka-duHkhitatvAdayo vAcyA iti / 9 / / ___se bhikkhU vA bhikSuNI vA saMjaya-viraya-paDihayapaccakkhAyapAvakamme diyA vA rAu' vA egau' vA parisAgau' vA sutte vA jAgaramANe vA / (ti.) adhunA SaDjIvanIkAyayatanAmAha-se'-iti yo'sau mahAvratayuktaH / bhikSurvA bhikSuNI vA-ArambhaparityAgAt dharmaparipAlanAya bhikSaNazIlo bhikSuH, evaM bhikSukyapi, puruSajyeSTho dharma iti bhikSurvizeSyate, tadvizeSaNAni bhikSukyA api jJeyAnItyAha / saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAtapApakarmA-samyag yataH-saMyataH saptadazavidhasaMyamopetaH, vividhe dvAdazaprakAre tapasi rataH-virataH, pratihataM sthitihAsato granthibhedena, pratyAkhyAtaM hetvabhAvAd vRddhyabhAvena pApakarma jJAnAvaraNIyAdi yena sa / tathA divA vA rAtrau vA eko vA-kAraNAt / pariSaM gataH zeSakAlam / supto vA jAgrad vA idaM ca vakSyamANaM na kuryAt / (sa.) uktazcAritradharmaH sa ca yatanayA syAt, ato yatanArthamAha-sa iti-se iti nirdeze, sa yo'sau mahAvratayukto bhikSurvA bhikSukI vA ArambhatyAgAt, dharmakAyapAlanAya bhikSaNazIlo bhikSureva bhikSukyapi, 'puruSottamo dharma' iti bhikSurvizeSyate, tadvizeSaNAni bhikSukyA api jJeyAni. bhikSuvizeSaNAnyAha- saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAtapApakarmA, tatra sAmastyena yataH saMyataH saptadazaprakAra-saMyamasahitaH, punarvividhamanekaprakAratayA dvAdazavidhe tapasi rato virataH, punaH pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA-pratihataM sthiterhAsAd granthibhedena pratyAkhyAtaM hetvabhAvataH punarvRddherabhAvena pApaM pApakarma jJAnAvaraNIyAdi yena saH tataH karmadhArayaH / sa tathAvidho divA vA, rAtrau vA, ekako vA pariSadgato 1. sarvatra 'o', mudrite granthe / 2. gR. 1-10.12 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vA, supto vA, jAgrad vA, rAtrau supto divA jAgrat, kAraNika ekaH zeSakAlaM prissdgtH| (su.) uktaH cAritradharmaH, sAMprataM yatanAyA avasaraH, tathA cAha-'se bhikkhU vA' ityAdi, se iti nirdeze, sa yo'sau mahAvratayukto, 'bhikSurvA bhikSukI vA'-ArambhatyAgAd dharmakAyapAlanAya bhikSaNazIlo bhikSuH, evaM bhikSukyapi, puruSottamo dharma iti bhikSurvizeSyate, tadvizeSaNAni ca bhikSukyA api draSTavyAnItyAha-'saMyata-virata-pratihatapratyAkhyAtapApakarmA' tatra sAmastyena yataH saMyataH-saptadazaprakAra-saMyamopetaH, vividhamanekadhA dvAdazavidhe tapasi rato virataH, pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmeti, pratihataM-sthitihAsato granthibhedena pratyAkhyAtaM-hetvabhAvataH punarvRddhyabhAvena, pApaM karma-jJAnAvaraNAdi yena sa tathAvidhaH, divA vA rAtrau vA eko vA pariSadgato vA supto vA jAgrad vA, rAtrau supto divA jAgrat, kAraNika ekaH, zeSakAlaM pariSadgataH, se puDhaviM vA, bhittiM vA, silaM vA, lekheM vA, sasarakhaM vA kAyaM, sasarakkhaM vA vatthaM, hattheNa vA, pAeNa vA, kaTeNa vA, kaliMceNa vA, aMguliyAe vA, silAgAe vA, silAgAhatyeNa vA, nAlihijjA, na vilihijjA, na ghaTTijjA, na bhiMdijjA, annaM nAlihAvijjA, na vilihAvijjA, na ghaTTAvijjA, na bhiMdAvijjA, annaM AlihaMtaM vA, vilihaMtaM vA, ghaTTataM vA, bhiMdaMtaM vA, na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAyeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi 11911 (sU.4.10) (ti.) kiM tadityAha-pRthvI-loSTAdirahitA | bhittiH-nadItaTI / zilA-vizAla: pASANaH / loSTaH-mRnmayo dRSanmayo vA / saha rajasA-asaJcarabhUmireNunA vartata iti sarajaskaM kAyaM, sarajaskaM vA vastram-sajAtIyatvAt pAtrAdyApi / hastena vA, pAdena vA, kASThena vA, kaliMcena vA-kSudrakASThena / aGgulyA vA zilAkayA vAayomayyA / zilAkAhastena vA-zilAkAkalApena / na A-ISad likhet-rekhAM kuryAt / na vizeSeNa-gADhaM likhet / na ghaTTayet-na calayet / na bhindyAt-vidArayet svayam / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam nAnyenAlikhanAdi kArayet / anyamAlikhanAdi kurvantaM na samaNujANAmItyAdi prAgvat ||suutr-10|| (sa.) idaM vakSyamANaM na kuryAt, kiM tad iti ? - Aha-se puDhaviM vA...pRthivI loSTAdirahitA, bhittirnadItaTI, zilA vizAlaH pASANaH leSTuH prasiddhaH, saha rajasAaraNyapAMzulakSaNena vartate yaH sa sarajaskaH, kaH ? kAyo dehastaM. sarajaskaM vA vastraM colapaTTakAdi. ekagrahaNena tajjAtIyagrahaNamiti nyAyAt pAtrAdi-parigrahaH, etAni kimityAha-hastena vA pAdena vA. kASThena vA kiliJcena vA kSudrarUpeNa vA agulyA vA zalAkayA vA lohazalAkArUpayA. zalAkAhastena zalAkAsamUharUpeNa vA, kiM na kuryAdityAha-na Alikhet, A ISat sakRd vA lekhanaM na svayaM kuryAt, na vilikhet, nApi svayaM nitarAmanekazo vA lekhanaM kuryAt, na ghaTTayet, na svayaM ghaTTanaM cAlanaM kuryAt, na bhindyAt, na svayaM bhedaM vidAraNaM kuryAt. tathAnyamanyena, vA nAlekhayet, na vilekhayet, na ghaTTayet, na bhedayet. tathAnyaM svata evAlikhantaM vA vilikhantaM vA ghaTTayantaM vA bhindantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat. 1 / (su.) idaM vakSyamANaM na kuryAt, kiM tad ? ityAha 'se puDhaviM vA' ityAdi, tadyathApRthivIM vA bhittiM vA zilAM vA leSTuM(loSTaM) vA, tatra pRthivI-loSTAdirahitA, bhittiHnadItaTI, zilA vizAlaH pASANaH, leSTuH(loSTaH) prasiddhaH, saha rajasA-araNyapAMzulakSaNena vartate iti sarajaskaM vA 'kAyaM' kAyamiti dehaM, sarajaskaM vA vastraM-colapaTTakAdi, ekagrahaNAt tajjAtIyagrahaNamiti pAtrAdiparigrahaH, etat kimityAha-hastena vA pAdena vA kASThena vA kiliJcena vA-kSudrakASTharUpeNa aGgulyA vA zalAkayA vAayaHzalAkAdirUpayA zalAkAhastena vA-zalAkAsaMghAtarUpeNa, nAlihita iti nAlikhet na vilikhet na ghaTTayet na bhindyAt, tatreSat sakRd vA''lekhanaM, nirantaramanekazo vA vili(le)khanaM, ghaTTanaM-cAlanaM, bhedo-vidAraNaM, etat svayaM na kuryAt, tathA'nyamanyena vA nAlekhayet, na ghaTTayet, na bhedayet, tathA'nyaM svata eva AlikhantaM vA vilikhantaM vA ghaTTayantaM vA bhindantaM vA na samanujAnIyAt-ityAdi pUrvavat / 10 / tathA se bhikkhU vA bhikSuNI vA saMjaya-viraya-paDihayapaccakkhAyapAvakamme diyA vA rAu vA egau vA parisAgau vA sutte vA jAgaramANe vA / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) tathA [se bhikkhU vA...ityAdi] prAgvat / (su.) se bhikkhU vA ityAdi yAvat jAgaramANe va tti pUrvavadeva, se udagaM vA, osaM vA, himaM vA, mahiyaM vA, karagaM vA, harataNugaM vA, suddhodagaM vA, udaullaM vA kAyaM, udaullaM vA vatthaM, sasiNiddhaM vA kAyaM, sasiNiddhaM vA vatthaM / (ti.) udakam-'zirApAnIyam / avazyAyaH-treha' / himam-styAnodakam / mhikaadhuumrii| karakaH-kaThinodakarUpaH / haratanuH-bhuvamudbhidya dUrvAderagre bhavati / zuddhodakamgaganodakam / udakADhU~ vA kAyaM, udakADhU~ vA vastram-udakAtA ca galabindutA | sasnigdhaM vA kArya sasnigdhaM vA vastram-snehanaM snigdhaM "bhAve niSThA" [ ] saha snigdhena vartata iti sasnigdhaM, sasnehatA ceha bindurahitatA / (sa.) tathA punaH pUrvavat sa kiM na kuryAdityAha-se iti-sa bhikSurudakaM vA zirApAnIyam, avazyAyaM vA snehaM, himaM vA styAnodakaM, mihikAM vA dhUmarikAM, karakAM vA kaThinodakarUpAM, haratanukaM vA bhuvamudbhidya tRNAgrAdisthitaM. zuddhodakamAkAzodakaM, udakAi~ vA kAyamudakA vA vastraM, udakArdratA ca galabindurUpA grAhyA. sasnigdhaM vA kAyaM saha snigdhena snehena vartate yaH sa sasnigdhaH, sa cAsau kAyazca tamevaMvidhaM kAyaM, evaM sasnigdhaM vA vastraM, sasnigdhatA ceha bindurahitA jJeyA. __ (su.) tathA se udagaM vA'ityAdi, tadyathA-udakaM vA avazyAyaM vA himaM vA mahikAM vA karakaM vA haratanuM vA zuddhodakaM vA, tatra-udakaM-zirApAnIyaM, avazyAyaHtrehaH, himaM-styAnodakaM, mahikA dhUmarikA, karakaH-kaThinodakarUpaH, haratanurbhuvamudbhidya tRNAgrAdiSu bhavati, zuddhodakaM antarikSodakaM, tathA-udakAdraM vA kAyaM udakA vA vastraM, udakArdratA ceha galabindutuSArAdyanantaroditodakabhedasanmizratA, tathA sasnigdhaM vA kAyaM, sasnigdhaM vA vastraM, atra snehanaM snigdhamiti, saha snigdhena varttata iti sasnigdhaH, sasnigdhatA ceha bindurahi[ta]tA, anantaroditodakabhedasanmizratA, ___ nAmusijjA, na saMphusijjA, nAvIlijjA, na pavIlijjA, na akkhoDijjA, na pakkhoDijjA, nAyAvijjA, na payAvijjA, annaM nAmusAvijjA, na saMphusAvijjA, 1. ThAraNupANI 10 Ti. / / 2. gUrjarabhASAyAM treha = bheja ityarthaH - bhagavad gomaNDala - [I. sa. 2007, pR. 4252] Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam 63 nAvIlAvijjA, na pavIlAvijjA, na akkhoDAvijjA, na pakkhoDAvijjA nAyAvijjA, na payAvijjA, annaM AmusaMtaM vA, saMphusaMtaM vA, AvIlaMtaM vA, pavIlaMtaM vA, * akkhoDataM vA, pakkhorDiMtaM vA, AyAviMtaM vA, payAviMtaM vA, na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAyeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / / 2 / / (sU04.11) (ti.) etat [udakAdi] nAmRzet, na saMspRzet, nApIDayet, na prapIDayet, nAsphoTyet, na prasphoTayet, nAtApayet, na pratApayet, kAraNAnumatipadAni ca sugamAni zeSaM prAgvat / (sa.) etat kiM ? ityAha- nAmusijjA 'sakRd-ISad vA sparzanamAmarSaNaM na svayaM kuryAt, na saMphusijjA tato'nyatsaMsparzanaM na kuryAt evaM nAvIlijjA sakRdISad vA pIDanaM, na pavAlijjA tato'nyatprapIDanaM, na akkhoDajjA sakRdISad vA sphoTanaM, na pakkhoDijjA tato'nyat prasphoTanaM, nAyAvijjA evaM nAvelijjA sakRdISad vA tApanaM, na payAvijjA prakarSeNa tApanaM pratApanam etAni sarvANi svayaM na kuryAt. tathAnyamanyena vA nAmarSayet na saMsparzayet nApIDayet na prapIDayet nAsphoTayet na prasphoTayet nAtApayet na pratApayet tathAnyaM svata evAmRSantaM vA saMspRzantaM vA ApIDayantaM vA prapIDayantaM vA AsphoTayantaM vA prasphoTayantaM vA AtApayantaM vA pratApayantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat 2. (su.) etat kimityAha-'nAmusejjA'itti-nAmRSet, na saMspRzet nApIDayet, na prapIDayet nAsphoTayet, na prasphoTayet, nAtApayet na pratApayet, tatra sakRd-ISad vA sparzanamAmarSaNaM, ato'nyatsaMsparzanaM, evaM sakRd ISad vA pIDanamApIDanaM, ato'nyatprapIDanaM, evaM sakRdISad vA-sphoTanamAsphoTanam, ato'nyatprasphoTanaM, evaM sakRdISad vA tApanamAtApanaM viparItaM pratApanaM, etat svayaM na kuryAt, tathA'nyamanyena vA nAmarSayet, na saMsparzayet, nApIDayet, na prapIDayet, nAsphoTayet, na prasphoTayet, nAtApayet, na pratApayet, tathA'nyaM svata evAmRSantaM vA saMspRzantaM vA ApIDayantaM vA prapIDayantaM vA 1. 0DaM. 2 / / 2. 0DaM. 2 / / 3. 0vaM. 2 / / 4. 0vaM. 2 / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam AsphoTayantaM vA prasphoTayantaM vA AtApayantaM vA pratApayantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat |11| sebhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya - viraya- paDihaya-paccakkhAyapAvakamme diyA vA rAu vA egau vA parisAgau vA sutte vA jAgaramANe vA / (ti.) tathA [se... ityAdi ] prAgvat / (sa) (pUrvavat ] (su.) se bhikkhU vA ityAdi, yAvat jAgaramANe vatti pUrvavadeva, se agaNi vA, iMgAlaM vA, mumuraM vA, acciM vA, jAlaM vA, alAyaM vA suddhAgaNi vA, ukkaM vA / 64 (ti.) ihAyaHpiNDAnugataH agniH / jvAlArahitaH - aGgAraH / viralAgnikaNo bhasma-ma(mu)rmuraH / mUlAgnivicchinnA jvAlA-arciH / agnipratibaddhA tu jvAlA / alAtam ulmukm| zuddhAgniH- nirindhanaH / ulkA-gaganAgniH / etAn - (sa.) se iti - iha - agniM lohapiNDAnugataM vA jvAlArahitam, -aGgAraM viralAgnikaNarUpaM, murmuraM mUlAgnivicchinnAM jvAlAM, arcirmUlAgnipratibaddhAM jvAlAmalAtam-ulmukam, indhanarahitaM zuddhAgniM, gaganAgnirUpAmulkAm / (su.) se agaNiM vA' ityAdi, tadyathA-agniM vA aGgAraM vA murmuraM vA arccirvA jvAlAM vA alAtaM vA zuddhAgniM vA ulkAM vA, iha-ayas - piNDAnugato'gniH, jvAlArahito'GgAraH, viralAgnikaNaM bhasma murmuraH, mUlAgnivicchinnA jvAlA arcciH, pratibaddhA jvAlA, alAtaM ulmukaM, nirindhanaH zuddho'gniH, ulkA gaganAgniH, na jijjA, na ghaTTijjA, na ujjAlijjA, na nivvAvijjA, annaM na uMjAvijjA, na ghaTTAvijjA, na ujjAlAvijjA, na nivvAvijjA, annaM ujaMtaM vA, ghaTTitaM vA, ujjAlitaM vA, nivvAvitaM vA, na samaNujANami, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAyeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / / 3 / / ( sU0 4.12) (ti.) notsiJcet, na ghaTTayet, na ujjvAlayet, na nirvApayet-vidhyApayedityarthaH / kAraNAnumatirUpaM padASTakaM spaSTam / na samaNujANAmi ityAdi prAgvat / / sU.12 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 caturtham adhyayanam (sa.) etat kiM ? - ityAha-bhikSuretanna kuryAt, kiM tadAha-no uMjejjA no utsiJcet, uJjanamutsecanaM no kuryAt / no ghaTTijjA. ghaTTanaM sajAtIyAdinA cAlana | na ujjAlijjA ujjvAlanaM vyajanAdibhirvRddhyApAdanaM / na nivvAvijjA nirvApaNaM vidhyApanaM / etAni na svayaM bhikSuH kuryAt, tathAnyamanyena vA notsecayet. na ghaTTayet nojjvAlayet na nirvApayet. tathAnyaM svata eva utsiJcantaM vA ghaTTayantaM vA ujjvAlayantaM vA nirvApayantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat. 3. (su.) etat kimityAha-'na uMjijjA' notsiJcayet, na ghaTTayet, nojjvAlayet, na nirvApayet, tatra-uJjanaM utsecanaM, ghaTTanaM sajAtIyAdinA cAlanaM, ujjvAlanaMvyajanAdibhiH vRddhyApAdanaM, nirvApaNaM vidhyApanaM, etat svayaM na kuryAt tathA'nyamanyena vA notsecayedityAdi, tathA'nyaM svata utsiJcayantaM vA ghaTTayantaM vA ujjvAlayantaM vA nirvApayantaM vA na samanujAnIyAt-ityAdi pUrvavat / 12 / se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjaya-viraya-paDihayapaccakkhAya-pAvakamme diyA vA rAu vA egau vA parisAgau vA sutte vA jAgaramANe vA / (ti.) prAgvat / . (sa.) se iti-se bhikkhu0 ityAdivyAkhyA pUrvavat. (su.) 'se bhikkhU vA' ityAdi yAvat jAgaramANe vatti pUrvavadeva se sieNa vA, vihuyaNeNa vA, tAliyaMTeNa vA, patteNa vA, pattabhaMgeNa vA, sAhAe vA, sAhAbhaMgeNa vA, pehuNeNa vA, pehuNahatyeNa vA, celeNa vA, celakanneNa vA, hattheNa vA, muheNa vA, appaNo vA kArya bAhiraM vAvi puggalaM na phumijjA, na vIijjA, annaM na phumAvijjA, na vIyAvijjA, annaM phumaMtaM vA, vIyaMtaM vA, na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kAyeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / / 4 / / (sU.4.13) (ti.) sitena vA-cAmareNa / vidhUnanena-vIjanena / tAlavRntena-carmamayena, vaMzamayena vA dvipuTena madhyagrahaNacchidreNa / patreNa-padminIpatrAdinA / patrabhaGgena-kadalIpatrakhaNDena / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam zAkhAyA-vRkSAdeH / zAkhabhaGgena-zAkhaikadezena / pehuNena-mayUrapicchena / pehuNahastena mayUra-picchakalApena, yathA kezahastaH kezakalApaH, tathAtrApi / celena vA-vastreNa / celakarNena-celAJcalena / hastena vA mukhena vA / ebhiH kim ? AtmanaH kAyaM bAhyaM vApi pudgalam-uSNaudanAdi | na phUtkuryAt na vIjayet / anyaM na phUtkArayet na vIjayet / anyaM phUtkurvantaM vIjayantaM vA / na samaNujANAmItyAdi prAgvat ||suutr-13|| (sa.) punaH-sitena vA cAmareNa, vidhuvanena vA vyajanena, tAlavRntena vA tenaiva madhyagrahaNacchidreNa dvipuTena, patreNa vA padminIpatrAdinA, patrabhaGgena tasyaikadezena, zAkhayA vA vRkSaDAlayA, zAkhAbhaGgena vA zAkhAdezena, pihuNeNa vA mayUrAdipicchena, pihuNahattheNa vA mayUrAdipicchasamUhena, cai(ce)lena vA vastreNa, cai(ce)lakarNena vA vastraikadezena, hastena vA kareNa, mukhena vA vadanena, ebhiH kRtvA kimityAha-Atmano vA kAyaM svadeha-mityarthaH, bAhyaM vA pudgalamuSNodakAdi, etat kimityAha-na phumijjA na svayaM phUtkuryAt, mukhena dhamanaM na kuryAt, na vIijjA na vIjayeccAmarAdinA. tathAnyamanyena vA na phUtkArayet, na vIjayet. tathAnyaM svata eva phutkurvantaM vA vyajantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat. 4. ___ (su.) 'se sieNa'vA-ityAdi, tadyathA-sitena vA vidhuvanena vA tAlavRntena vA patreNa vA zAkhayA vA zAkhAbhaGgena vA pehuNena vA pehuNahastena vA celena vA celakarNena vA hastena vA mukhena vA, iha sitaM-cAmaraM, vidhuvanaM-vyajanaM, tAlavRntaM-tadeva madhyagrahaNacchidraM dvipuTaM, patraM padminIpatrAdi, zAkhA-vRkSaDAlaM, zAkhAbhaGga-tadekadezaH, pehuNaM-mayUrAdipicchaM, pehuNahastakaH-tatsamUhaH, celaM-vastraM, celakarNaH-tadekadezaH, hastamukhe pratIte, ebhiH kimityAha-Atmano vA kAyaM-svadehamityarthaH, bAhyaM vA pudgalaMuSNaudanAdi, etat kimityAha-'na phumejjA' ityAdi, na phUtkuryAt, na vyajet, tatra phUtkaraNaM mukhena dhamanaM, vyajanaM camarAdinA vAyukaraNam, etat svayaM na kuryAt, tathA'nyamanyena vA na phUtkArayet na vyAjayet, tathA'nyaM svata phutkurvantaM vA vyajantaM vA na samanujAnIyAt-ityAdi pUrvavat / 13 / ___ se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjaya-viraya-paDihayapaccakkhAya-pAvakamme diyA vA rAu vA egau vA parisAgau vA sute vA jAgaramANe vA / (ti.) prAgvat - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam (su.) se bhikkhU vA 'ityAdi yAvat jAgaramANe vatti pUrvavadeva, se bIe vA, bIyapaTThesu vA, rUDhesu vA, rUDhapaiTThesu vA, jAesu vA, jAyapaiTThesu vA, hariesu vA, hariyapaiTTesu vA, chinnesu vA, chinnapaiTTesu vA, sacittesu vA, sacittakolapaiTTesu vA / 67 (ti.) iha bIjam - zAlyAdi / bIjapratiSThitam - bIjopari sthApitaM zayanAsanAdi, evaM sarvatra veditavyam / rUDhAni - virUDhAni / jAtAni - stambIbhUtAni / haritAnidUrvAdIni, chinnAni-vRkSAdyaGgAnyapariNatAni / sacittAni aNDakAdIni / kolaHghuNaH, tatpratiSThitAni - taduparivartIni, teSu / (sa.) se iti tathA pUrvavad bIjeSu vA zAlyAdiSu bIjapratiSThiteSu vA AsanazayanAdiSu rUDheSu sphuTitabIjeSvaGkuriteSu, rUDhapratiSThiteSvAsanazayanAdiSu jAteSu vA stambIbhUteSu. jAtapratiSThiteSu vA AsanazayanAdiSu, hariteSu vA dUrvAdiSu haritapratiSThiteSu vA AsanazayanAdiSu, chinneSu vA parazupramukhapraharaNachinnavRkSAt pRthaksthApiteSu, ArdreSvapariNateSu. chinnapratiSThiteSu vA chinnapratiSThitAsanazayaneSu, sacitteSu vA aNDakAdiSu sacittakolapratinizriteSu. sacittakolo ghuNastatpratinizriteSu taduparivartiSu dAvA ( dUrvA)diSu teSu kimityAha (su.) se bIesu vA 'ityAdi, tadyathA - bIjeSu vA bIjapratiSThiteSu vA rUDheSu vA rUDhapratiSThiteSu vA jAteSu vA jAtapratiSThiteSu vA hariteSu vA haritapratiSThiteSu vA chinneSu vA chinnapratiSThiteSu vA sacitteSu vA sacittakolapratinizriteSu vA, iha bIjaM - zAlyAdi, tatpratiSThitamAsana (hAra) zayanAdi gRhyate, evaM sarvatra veditavyaM, rUDhAnisphuTitabIjAni, tatpratiSThitAni jAtAni stambIbhUtAni, haritAni dUrvAdIni, chinnAni - praharaNavizeSaparazvAdibhirvRkSAt pRthak sthApitAni, ArdrANyapariNatAni tadaGgAni gRhyante sacittAni aNDakAni kolo- ghuNastatpratinizritAni taduparivarttIni dArvvA(dUrvA)dIni gRhyate eteSu kim ? - ityAha na gacchijjA, na ciTTijjA, na nisIijjA, na tuyaTTijjA, annaM na gacchAvijjA, na ciTThAvijjA, na nisIyAvijjA, na tuyaTTAvijjA, annaM gacchaMtaM vA, ciTThataM vA, nisIyaMtaM vA, tuyaTTaMtaM vA na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, 1. aGkuritAni 10 Ti. / / S Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam maNeNaM, vAyAe, kAyeNaM, na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi / / 5 / / (sU.4.14) (ti.) na gacchet, na tiSThet, na niSIdet, na tvag vartayet, na svapedityarthaH / karaNA-'numatyaSTapadI spaSTA / na samanujAnAmItyAdi prAgvat ||suu.14 / / (sa.) na gacchet na tiSThet na niSIdet na tvagvartayet. etatsarvaM na svayaM kuryAt. tathAnyameteSu na gamayet na sthApayet na niSIdayet na svApayet. tathAnyaM svata eva gacchantaM vA niSIdantaM vA svapantaM vA na samanujAnIyAdityAdi pUrvavat 5. (su.) na gacchejjA-[ityAdi]na gacchet na tiSThet na niSIdet na tvag vartayet, tatra gamanamanyato'nyatra, sthAnamekatraiva, niSIdanaM-upavezanaM, tvagvarttanaM-svapanaM, etat svayaM na kuryAt, tathA'nyameteSu na gamayet, na sthApayet, na niSIdayet, na tvagvarttayet,na svApayet, tathAnyaM svata eva gacchantaM vA tiSThantaM vA niSIdantaM vA svapantaM vA na samanujAnIyAditi pUrvavat / 14 / / se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya-viraya-paDihayapaccakkhAyapAvakamme diyA vA rAu vA egau vA parisAgau vA sutte vA jAgaramANe vA / (ti.) prAgvat / (sa) [na vyAkhyAtam] (su.) se'bhikkhU vA ityAdi yAvat jAgaramANe vatti pUrvavat, se kIDaM vA, payaMgaM vA, kuMthu vA, pivIliyaM vA, hatthaMsi vA, pAyaMsi vA, bAhuMsi vA, UruMsi vA, udaraMsi vA, sIsaMsi vA, vatthaMsi vA, rayaharaNaMsi vA, gucchaMsi vA, paDiggahaMsi vA, kaMbalaMsi vA, uDagaMsi vA, daMDagaMsi vA, pIDhaMsi vA, phalagaMsi vA, sijjaMsi vA, saMthAragaMsi vA, annayaraMsi vA tahappagAre uvagaraNajAe, tao saMjayAmeva paDilehiya, paDilehiya pamajjiya pamajjiya, egaMtamavaNijjA, no NaM saMghAyamAvajijjA / / (sU. 4.15) __ (ti.) hastAdiSu anyatarasmin tathAprakAre sAdhukriyopayoginyupakaraNajAte kITAdirUpaM trasaM kathaJcidApatitam / tatastasmAt sthAnAt saMyata eva-yatanAvAneva / pratyupekSya pratyupekSya / pramRjya pramRjya ekAnte-tadanupaghAtakasthAne / apanayet-parityajet / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 caturtham adhyayanam nainam-kITAdikam saGghAtam vinAzaM mitho gAtrasparzarUpaM vA-teSAM pIDAmApAdayetjanayedityarthaH / zeSaM spaSTam / navaram uNDakam-sthaNDilaM, yogotsargAya mAtrakam / zayyA-vasatiH ||suu.15|| (sa.) sa iti-kITaM vA dvIndriyaM pataGgaM vA kunthu vA trIndriyaM pipIlikAM vA, kimityAha-haste vA pAde vA bAhau vA UruNi vA udare vA zirasi vA vastre vA pAtre vA kambalake vA pAdaproJchanake vA rajoharaNe vA gocche vA undake mAtrake sthaNDile vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA saMstArake vA anyatarasmin vA tathAprakAre sAdhukriyAyA upayogini upakaraNajAte, teSu sthAneSu kITAdirUpaM trasaM kathaJcidApatitaM santaM saMyata eva satprayatnena vA pratyupekSya pratyupekSya paunaHpunyena, samyak pramRjya pramRjya paunaHpunyena. samyak kimityAha-ekAnte yatra sthAne tasya kITAderupaghAto na bhavati tatrApanayet parityajet, paraM nainaM saGghAtamApAdayet. nainaM trasaM saGghAtaM parasparagAtrasaMsparzapIDArUpamApAdayet prApayet. anena. kathanena paritApanAdipratiSedha ukto jJAtavyaH. ekasya karaNasya grahaNenAnyakAraNAnumatyorapi pratiSedhaH 6. (su.) sebhikkhU vA-ityAdi yAvat-'jAgaramANe pUrvavat, sa kITaM vA pataGgaM vA kunthu vA pipIlikAM vA, kimityAha-haste vA pAde vA bAhau vA UruNi vA udare vA zirasi vA vastre vA pAtre vA rajoharaNe vA kaMbale vA gocche vA undake vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA saMstArake vA anyatarasmin vA tathAprakAre sAdhukriyopayoginyupakaraNajAte kITAdirUpaM trasaM kathaJcidApatitaM santaM saMyata eva san prayatnena vA pratyupekSya pratyupekSya paunaHpunyena samyak, pramRjya pramRjya paunaHpunyenaiva samyak, kimityAha-ekAnte-tasyAnupaghAtake sthAne apanayet-parityajet, "nainaM trasaM saMghAtamApAdayet, nainaM trasaM saMghAtaM-parasparagAtrasaMsparzapIDArUpamApAdayet-prApayet, anena paritApanAdipratiSedha ukto veditavyaH, ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAdanyakAraNAnumatipratiSedhazca, zeSamatra prakaTArthameva, navaramundakaM-sthaMDilaM, zayyA saMstArikA vasatirvA / 15 / ityuktA yatanA, gatazcaturtho'rthAdhikAraH | ajayaM caramANo ya, pANabhUyAI hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kamma, taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.1 / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ajayaM ciTTamANo ya, pANabhUyAiM hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM, taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.2 / / dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ajayaM AsamANo ya, pANabhUyAiM hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.3 / / ajayaM sayamANo ya, pANabhUyAiM hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM, taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.4 / / ajayaM bhuMjamANo ya, pANabhUyAiM hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.5 / / ajayaM bhAsamANo ya, pANabhUyAI hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM / / 4.6 / / (ti.) uktA yatanA, sAmprataM 'upadeza' mAha-ayatamiti kriyAvizeSaNam, ayatanayA IryAsamitiM vinA, caran - gacchan / prANabhUtAni hinasti / prANA dvi-tri- catuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtA / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH ||1|| [ ] prANabhUtAnIti bahuvacanAt sarvAnapyetAn pramAdAnupayogAbhyAM vyApAdayati / tAni hiMsan badhnAti pApakaM karma / tat se-tasya bhavati, kaTukaphalam - dAruNavipAkaphalaM, kaTukAnusvAro'lAkSaNikaH / ayataM tiSThan - asthAne / ayatam AsInaH AkuJcanAdi kurvan / ayataM svapan-apratyupekSya parivartanAdinA / ayataM bhuJjAnaH- niHkAraNaM praNItAdi sarAga-dveSaM vA / ayataM bhASamANaH - gRhasthabhASayA niSThuram, antarabhASAdinA vA / zeSaM sarvagAthAsu pUrvavat / * I (sa.) sAmpratamupadezamAha - ajayaM - iti- ayataM caran yatnaM vinA gacchanniryAsamitimullaGghya, kimityAha-prANibhUtAni hinasti, prANino dvIndriyAdayaH, bhUtAni ekendriyAstAni hinasti pramAdenAnAbhogena ca vyApAdayati, tAni hiMsan badhnAti Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 caturtham adhyayanam pApakaM karma, akuzalapariNAmAdAdatte kliSTaM jJAnAvaraNIyAdi, tatpApakarma se tasyAyatnacAriNo bhavati kaTukaphalamazubhaphalaM bhavati. mohAdihetutvena vipAkadAruNamityarthaH / / 1 / / ajayaM-iti-evamayataM tiSThannUrdhvasthAnenAsamaMjasaM hastapAdAdikaM vikSipan, zeSaM pUrvavat. / / 2 / / ajayaM-iti-evamayatamAsIno niSaSNatayA anupayuktaH sannAkuJcanAdibhAvena, zeSaM pUrvavat. / / 3 / / evamayataM svapannasamAhito divase prakAmazayyAdinA, zeSaM pUrvavat. / / 4 / / evamayataM bhuJjAno niSprayojanaM praNItaM kAkazRgAlabhakSitAdinA, zeSaM pUrvavat. / / 5 / / ajayaM-iti-evamayataM bhASamANo gRhasthabhASayA niSThuramantarabhASAdinA, zeSaM pUrvavat. ||6|| (su.) sAMprataM upadezAkhyaH paJcama[adhikAraH] ucyate-ajayaM-ityAdi, ayataM caran, ayataM gacchan-IryAsamitimullaMghya, kimityAha-'prANibhUtAni hinasti', prANinodvIndriyAdayaH, bhUtAni-ekendriyAH, tAni hinasti-pramAdAnA-'nAbhogAbhyAM vyApAdayatItibhAvaH, tAni ca hiMsan 'badhnAti pApaM karma' akuzalapariNAmAdAdatte kliSTaM jJAnAvaraNIyAdi, 'tat se bhavati kaTukaphalaM' tat-pApaM karma, se tasyAyatacAriNo bhavati, kaTukaphalamiti anusvAro'lAkSaNikaH, azubhaphalaM bhavati, mohAdihetutayA vipAkadAruNamityarthaH / / 1 / / evamayataM tiSThan UrdhvasthAnenAsamAhito hastapAdAdi vikSipan, zeSaM pUrvavat / / 2 / / evamayatamAsIno niSaNNatayA'nupayukta AkuJcanAdibhAvena, zeSaM pUrvavat / / 3 / / evamayataM svapan-asamAhito divA prakAmazayyAdinA(vA), zeSaM pUrvavat / / 4 / / evamayataM bhujAno-niSprayojanaM praNItaM kAkazRgAlabhakSitAdinA(vA), zeSaM pUrvavat / / 5 / / evamayataM bhASamANo, gRhasthabhASayA niSThuramantarabhASAdinA(vA), zeSaM pUrvavat / / 6 / / kahaM care ? kahaM ciTThe ?, kahamAse ? kahaM sae ? | kahaM bhuMjato ? bhAsanto ?, pAvaM kammaM na baMdhai / / 7 / / (ti.) atrAha-ziSyaH / yadyevaM karmabandhaH tataH[kahaM care...ityAdi] Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) atra ziSya Aha-kahaM-iti-yadyevaM pApakarmabandhastataH kathaM caredityAhakathaM kena prakAreNa caret, kathaM tiSThet, kathamAsIta kathaM 'svapet, kathaM bhuJjAno'nnaM kathaM bhASamANaH pApakarma na badhnAti ? 7. (su.) atrAha-yadyevaM pApakarmabandhaH, tataH 'kahaM care' ityAdi kathaM-kena prakAreNa careta ?, kathaM tiSTheta ?, kathamAsIta ?, kathaM svapet ?, kathaM bhujAno bhASamANaH pApaM karma na badhnAtIti ? |7|| jayaM care jayaM ciTTe, jayamAse jayaM sae / jayaM bhuMjaMto bhAsaMto, pAvaM kammaM na baMdhai ||4.8 / / (ti.) gururAha-[jayaM care... ityAdi (sa.) atra AcArya uttaramAha-jayamiti-yataM caret sUtrasyopadezena IryAsamityAdisamitaH san, yataM tiSThet asamAhitaH san hastapAdAdInAM vikSepeNa vinA, yatamAsIta upayuktaH sannAkuJcanA derakaraNena, yataM svapet samAdhimAn san rAtrau prakAmazayyAdiparihAreNa, yataM bhuJjAno'praNItaM siMhabhakSitAdinA, evaM yataM bhASamANaH sAdhubhASayA tadapi mRdu kAlaprAptaM ca, evaM kurvan sAdhuH pApaM karma kliSTamakuzalAnubandhi jJAnAvaraNIyAdi na badhnAti, katham ? AzravarodhanAt sAdhvAcAratatparatvAcca. 8. (su.) AcArya Aha-'jayaM care' ityAdi, yataM-caret sUtropadezena IryAdisamitaH, yataM tiSThet samAhito hastapAdAdyavikSepeNa, yatamAsIta upayuktamAkuJcanAdyakaraNena, yataM svapet-samAhito rAtrau prakAmazayyAdiparihAreNa, yataM bhuJjAnaH-saprayojanamapraNItaM pratara[?]siMhabhakSitAdinA, evaM yataM bhASamANaH sAdhubhASayA mRdu kAlaprAptaM ca, pApaM karma-kliSTaM akuzalAnubandhi jJAnAvaraNAdi na badhnAti nAdatte, nirAzravatvAdvihitAnuSThAnaparatvAditi / / 8 / / savvabhUyappabhUyassa, sammaM bhUyAI pAsao / pihiyAsavvassa daMtassa, pAvaM kammaM na baMdhai / / 8.9 / / (ti.) kiM bahunA...iha dvitIyArthe SaSThI, sarvANi bhUtAni AtmabhUtAni-AtmaprAyANi 1. svapyAditi sAdhuH / 2. kvacididaM padannAsti / 3. svapyAditi sAdhIyAn / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 caturtham adhyayanam yasya sa tathA tam / samyag bhUtAni-pRthvyAdIni pazyantam / pihitAzravam-sthagitaprANAtipAtAdikam / dAntam-karmatApana(na)m / pApaM karma, kartR na badhnAti / / (sa.) savva'-iti-kiJcaivaMvidhasya sAdhoH pApaM karma na badhyate. tasya sAdhoH pApakarmabandho na bhavatItyarthaH, kiMbhUtasya sAdhoH ? sarvabhUteSvAtmabhUto ya Atmavat sarvabhUtAni pazyati tasya, kiMkurvataH sAdhoH ? samyag vItarAgakathitena vidhinA bhUtAni pRthivyAdIni pazyataH, punaH kiMbhUtasya sAdhoH ? pihito niruddhaH sthagita AzravaH prANAtipAtAdirUpo yena sa tasya, punaH kiMbhUtasya sAdhoH ? dAntasya damitendriyanoindriyavyApArasya, evaM sati kiM bhavati ? sarvabhUtadayAvataH pApakarmabandho na bhavati. / / 9 / / (su.) kiM ca-'savvabhUya' ityAdi, sarvabhUteSvAtmabhUtaH sarvabhUtAtmabhUto ya 'Atmavat sarvabhUtAni pazyati'ityarthaH, tasyaivaM samyag vItarAgoktena vidhinA bhUtAni-pRthivyAdIni pazyataH sataH pihitAzravasya-sthagitaprANAtipAtAdyAzravasya dAntasya-indriyanoindriyadamena pApaM karma na badhnAti, tasya pApakarmabandho na bhavatItyarthaH / / 9 / / paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae / annANI kiM kAhI ?, kiM vA nAhI cheya-pAvagaM ? ||4.10 / / (ti.) evaM tarhi dayaiva kAryA, kiM jJAnAbhyAsenetyAha -prathamaM jJAnam-jIvAjIvAdeH / tato dayA, evaM tiSThati / sarvasaMyataH-sarvasaMyamavAn | ajJAnI kiM kariSyati ?, kiM vA jJAsyati ? zreyaH pApakaM vA / / 10 / / (sa.) ziSyaH prAha paDhama-iti-ityanena kimAgataM ? sarvaprakAreNa dayAyAmeva yatitavyaM. kiM prayojanaM jJAnAbhyAsena ? gururAha-mA evaM bhramaM kuru ? yataH prathamamAdau jJAnaM jIvasvarUpa-rakSaNasyopAyaphalaviSayaM, tatastathAvidhajJAnAt pazcAd dayA saMyamaH, evamanena prakAreNa jJAnapUrvakadayApratipattirUpeNa tiSThatyAste sarvasaMyataH sarvo'pi sAdhuvargaH, paraM yaH punarajJAnI jJAnarahitaH sa kiM kariSyati ? sarvatrAndhatulyatvAt pravRttinimittasyAbhAvAt, kiM vA kurvan jJAsyati chekaM nipuNaM hitaM kAlasyocitaM pApakaM vA chekAd viparItaM, tatkaraNaM bhAvato'karaNameva samastanimittAnAmabhAvAdandhapradIptapalAyanaghuNAkSaravat. ata evAnyatrA-pyuktaM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam "gIattho a vihAro bIo gIatthamIsio bhaNio / itto taiavihAro nANunnAo jiNavarehiM 1." [oghaniyukti-122] ato jJAnAbhyAsaH kArya eva. 10. (su.) evaM sati sarvabhUtadayAvataH pApakarmabandho na bhavati, tatazca sarvAtmanA dayAyAmeva yatitavyaM, alaM jJAnAbhyAsenApi(na')iti mA bhUdavyutpannavineyamativibhrama iti tadapohAyAha-'paDhamaM nANaM'-iti, prathama-Adau jJAna-jIvasvarUpa-saMrakSaNopAyaphalaviSayaM 'tataH' tathAvidhajJAnasamanantaraM dayA-saMyamaH, tadekAntopAdeyatayA bhAvatastatpravRtteH, evaM anena prakAreNa jJAnapUrvakakriyApratipattirUpeNa tiSThati-Aste, sarvasaMyataHsarvapravrajitaH, yaH punarajJAnI-sAdhyopAyaphalaparijJAnavikalaH, sa kiM kariSyati ?, sarvatrAndhatulyatvAt pravRtti-nivRttinimittAbhAvAt, kiM vA kurvan jJAsyati chekaM nipuNaM hitaM kAlocitaM, pApakaM vA-ato viparItamiti, tatazca tatkaraNaM bhAvato'karaNameva, samagranimittAbhAvAt, andhapradIptapalAyana-ghuNAkSarakaraNavat, ata evAnyatrApyuktaM-"gItattho ya vihAro0 / / 1 / / " ityAdi, ato jJAnAbhyAsaH kAryaH ||10 / / succA jANai kallANaM, succA jANai pAvagaM | ubhayaM pi jANaI succA, jaM seyaM taM samAyare / / 4.11 / / (ti.) ato jJAnAbhyAsaH kAryaH ityAha-[succA...ityAdi] spaSTaH / navaraM yat zreyaH tat samAcaret / (sa.) yataH Aha-soccA-iti-zrutvA jAnAti kalyANaM dayAkhyaM saMyamasvarUpaM, zrutvA ca jAnAti pApakaM hiMsAkhyamasaMyamasvarUpam, ubhayamapi saMyamA-'saMyamasvarUpaM zrAvakopayogi zrAvakayogyaM jAnAti zrutvA nAzrutvA, yatazcaivamata itthaM vijJAya yacchekaM tat samAcaret, tat kuryAdityarthaH. 11.. (su.) tathA cAha-'succA0' iti, zrutvA-AkarNya tatsAdhana-svarUpa-vipAkaM jAnAtibudhyate kalyANaM-kalyo-mokSastamaNati-nayatIti kalyANaM-dayAkhyaM saMyamasvarUpaM, zrutvA jAnAti pApaM-pApakarma asaMyamasvarUpaM, ubhayamapi-saMyamA-'saMyamasvarUpaM zrAvakopayogi jAnAti zrutvA, nAzrutvA, yatazcaivamata itthaM vijJAya yacchekaM nipuNaM hitaM kAlocitaM, 1.03 10 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 caturtham adhyayanam tat samAcaret-tatkuryAdityarthaH / / 11 / / jo jIve vi na yANai, ajjIve vi na yANAi / jIvAjIve ayANaMto, kaha so nAhii saMjamaM / / 4.12 / / jo jIve vi viyANai, ajjIve vi viyANai / jIvAjIve viyANaMto, so hu nAhii saMjamaM / / 4.13 / / (ti.) uktamevArthaM 'jo jIve vi' ityAdi gAthA dvayena spaSTyannAha-gAthAdvayamapi spaSTam / navaraM hurevArthe / nAhii-jJAsyati / / 12 / / / / 13 / / (sa.) uktameva spaSTIkurvannAha-jo-iti-yo jIvAnapi pRthivIkAyAdIn na jAnAti, ajIvAnapi saMyamasyopaghAtino maNisvarNAdIn na jAnAti, evaM jIvAjIvAnajAnan kathamasau jJAsyati saMyamaM tatsambandhijJAnasyAbhAvAt / / 12 / / jo iti-tatazca yo jIvAnapi vijAnAti; ajIvAnapi vijAnAti, jIvAjIvAn vijAnan sa eva jJAsyati saMyamamiti. / upadezAdhikAraH samAptaH / / 13 / / (su.) uktamevArthaM spaSTayannAha-'jo jIve ityAdi, yo jIvAnapi pRthivIkAyikAdibhedabhinnAn na jAnAti 'ajIvAnapi' saMyamopaghAtino madyahiraNyAdIn na jAnAti, evaM jIvAjIvAnajAnan kathamasau jJAsyati saMyamaM ? tadviSayaM tadviSayAjJAnAditi bhAvaH ||12|| tatazca 'jo jIve' ityAdi, yo jIvAnapi vijAnAti ajIvAnapi vijAnAti, jIvAjIvAn vijAnan sa eva jJAsyati saMyamamiti / / 13 / / pratipAditaH paJcama upadezArthAdhikAraH | jayA jIvamajIve ya, do vi ee viyANaI / tayA gaI bahuvihaM, savvajIvANa jANaI / / 4.14 / / (ti.) adhunA dharmaphalamAha-['jayA' ityAdi,] gaiM-narakagatyAdikam / (sa.) sAMprataM dharmasya phalamAha jayeti- 'jayA ityAdi' yadA yasmin kAle jIvAnajIvAn dvAvapyetau vijAnAti, anena prakAreNa jAnAti, tadA tasmin kAle Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam gatiM narakagatyAdirUpAM bahuvidhAmanekaprakArAM sarvajIvAnAM jAnAti, yathAvasthitajIvAjIvAdiparijJAnaM vinA gatiparijJAnasyAbhAvAt. / / 14 / / (su.) sAmprataM dharmaphalamAha - 'jayA' ityAdi yadA yasmin kAle jIvAn ajIvAMzca dvAvapyetau vijAnAti - vividhaM jAnAti, tadA tasmin kAle gatiM narakagatyAdirUpAM bahuvidhAM-svaparagatabhedenAnekaprakArAM tAM sarvajIvAnAM jAnAti yathAvasthitajIvAjIvaparijJAnamantareNa gatiparijJAnAbhAvAt / / 14 / / jayA gaI bahuvihaM, savvajIvANa jANaI / tayA punnaM ca pAvaM ca, baMdhaM mukkhaM ca jANaI / / 4.15 / / jayA punnaM ca pAvaM ca, baMdhaM mukkhaM ca jANaI / tayA niviMdaI bhoe, je divve je ya mANuse ||4.16 / / (ti.) niviMte - asAratvena heyatayA vicArayati / (sa.) atha uttarottaraphalavRddhimAha - jayeti yadA gatiM bahuvidhAM sarvajIvAnAM jAnAti, tadA puNyaM ca pApaM ca bahuvidhagatinibandhanaM tathA bandhaM jIvakarmayogaduHkhalakSaNaM. mokSaM ca jIvakarmaviyogasukhalakSaNaM jAnAti / / 15 / / jayA - iti yadA puNyaM ca pApaM ca bandhaM ca mokSaM ca jAnAti, tadA nirvinte mohAbhAvAt samyag vicArayatyasAraduHkharUpatayA kAn ? bhogAn zabdAdIn yAn divyAn yAn mAnuSAn, tebhyo vyatiriktAH zeSAH paramArthato bhogA eva na bhavanti. / / 16 / / , (su.) uttarottarAM phalavRddhimAha - yadA gatiM bahuvidhAM svaparagatabhedenAnekaprakArAM sarvajIvAnAM jAnAti tadA puNyaM ca pApaM ca - bahuvidhagatinibandhanaM, tathA bandhaM-jIvakarmmayoga, sukha-duHkhalakSaNaM, mokSaM tadviyogasvarUpAvasthAnalakSaNaM jAnAti / / 15 / / 'jayA' ityAdi, yadA puNyaM ca pApaM ca bandhaM mokSaM ca jAnAti tadA nirvintemohAbhAvAt samyag vicArayatyasAraduHkharUpatayA bhogAn-zabdAdIn yAn divyAn yAMzca mAnuSAn, zeSAstu vastuto bhogA eva na bhavanti / / 16 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 caturtham adhyayanam jayA niviMdae bhoe, je divve je ya mANuse / tayA cayai saMjogaM, sabbhiMtarabAhiraM / / 4.17 / / jayA cayai saMjogaM, sabbhiMtarabAhiraM / tayA muMDe bhavittANaM, pavvae aNagAriyaM / / 4.18 / / jayA muMDe bhavittANaM, pavvae aNagAriyaM / tayA saMvaramukkaTuM, dhammaM phAse aNuttaraM / / 4.19 / / (ti.) utkRSTasaMvaram-prANAtipAtAdi paJcAzravaviramaNarUpam / (sa.) jayA-iti-yadA nirvinte bhogAn divyAn mAnuSAn, tadA tyajati saMyogaM sambandhaM sAbhyantarabAA, krodhAdirUpamAbhyantaraM svarNAdirUpaM bAhyaM sambandhamityarthaH. ||17 / / jayA-iti-yadA tyajati saMyogaM sAbhyantaraM bAhyaM tadA muNDo bhUtvA dravyato bhAvatazca pravrajati prakarSeNa vrajati mokSamanagAraM dravyato bhAvatazcAvidyamAnAgAramityarthaH / / 18 / / jayA-iti-yadA muNDo bhUtvA pravrajatyanagAraM tadotkRSTaM saMvaradharmaM sarvaprANAtipAtAdinivRttirUpaM cAritradharmaM spRzatyanuttaraM samyagAsevata ityarthaH. / / 19 / / (su.) 'jayA' ityAdi, yadA nirvinte bhogAn yAn divyAn yAMzca mAnuSAn tadA tyajati saMyoga-saMbandhaM, dravyato bhAvataH sAbhyantarabAhya-krodhAdihiraNyAdisambandhamityarthaH ||17|| 'jayA' ityAdi, yadA tyajati saMyogaM sAbhyantarabAhyaM, tadA muNDo bhUtvA dravyato bhAvatazca pravrajati-prakarSeNa vrajatyapavargaM pratyanagAraM dravyato bhAvatazcAvidyamAnAgAramitibhAvaH / / 18 / / ... 'jayA' ityAdi, yadA muNDo bhUtvA pravrajatyanagAritAM, tadA 'saMvaramukkiLaM-iti prAkRtazailyA utkRSTasaMvaraM dharmaM sarvaprANAtipAtAdivinivRttirUpaM cAritradharmamityarthaH, spRzatyanuttaraM-samyagAsevata ityarthaH / / 19 / / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jayA saMvaramukkaTTaM, dhammaM phAse aNuttaraM / tayA dhuNai kammarayaM, abohikalusaMkaDaM / / 4.20 / / dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) abodhikaluSakRtam - abodhikaluSeNa-mithyAtvamalinenopAttaM, madhyAnusvAro'lAkSaNikaH / (sa.) jayA-iti-yadA saMvaramutkRSTaM dharmaM spRzatyanuttaraM tadA dhunAti, dhAtUnAmanekArthatvAt pAtayati, kiM ? karmarajaH karmaivAtmaraJjanAd raja iva karmarajaH, kiMbhUtaM karmarajaH, abodhikaluSakRtam - abodhikaluSeNa mithyAdRSTinA upAttamityarthaH / / 20 / / (su.) 'jayA' ityAdi, yadotkRSTasaMvaraM dharmyaM spRzatyanuttaraM, tadA dhunoti - anekArthatayA pAtayati karmarajaH karmaivAtmaraJjanAd raja iva rajaH, kiMviziSTamityAha - abodhikaluSakRtaM abodhikaluSeNa mithyAdRSTinopAttamityarthaH / / 20 / / jayA dhuNai kammarayaM, abohikalusaMkaDaM / tayA savvattagaM nANaM, daMsaNaM cAbhigacchaI / / 4.21 / / jayA savvattagaM nANaM, daMsaNaM cAbhigacchaI | tayA logamalogaM ca, jiNo jANai kevalI / / 4.22 / / jayA logamalogaM ca, jiNo jANai kevalI / tayA jo niraMbhittA, selesiM paDivajjai / / 4.23 / / jayA jo niraMbhittA, selesiM paDivajjai / tayA kammaM khavittANaM, siddhiM gacchai nIrao / / 4.24 / / (ti) karma - bhavopagrAhyapi 4.21-4.24 / / (sa.) jayA - iti-yadA dhunAti karmarajo'bodhikaluSakRtaM, tadA sarvatragaM jJAnamazeSajJeyaviSayamazeSaM darzanaM cAdhigacchati, AvaraNasyAbhAvAdAdhikyena prApnoti. / / 21 / / jayA-iti-yadA sarvatragaM jJAnaM darzanaM cAdhigacchati, tadA lokaM caturdazarajjurUpamalokaM cAnantaM jino jAnAti kevalI. / / 22 / / 1. cUrNi 'abodhikalusaM kaDaM' - svataMtra vizeSaNa mAne che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam jayA - iti-yadA lokamalokaM ca jino jAnAti kevalI, tadA ucitasamayena yogAn niruddhya manoyogAdIn zailezIM pratipadyate bhavopagrAhikarmAMzakSayArtham / / 23 / / jayA-iti-yadA yogAnniruddhya zailezIM pratipadyate, tadA karma kSapayitvA siddhiM lokAntakSetrarUpAM gacchati, kiMbhUtaH ? nIrajAH karmarajomuktaH. / / 24 / / 79 (su.) 'jayA' ityAdi, yadA dhunoti karmarajaH abodhikaluSakRtaM, tadA sarvatragaM jJAnaM azeSajJeyaviSayaM darzanaM cAzeSadRzyaviSayam adhigacchatyAvaraNAbhAvAdAdhikyena prApnotItyarthaH / / 21 / / 'jayA' ityAdi, yadA sarvatragaM jJAnaM darzanaM cAdhigacchati, tadA lokaM caturdazarajjvAtmakaM alokaM cAnantaM jino jAnAti kevalI, lokAlokau ca sarvaM nAnyataramevetyarthaH / / 22 / / 'jayA' ityAdi, yadA lokamalokaM ca jino jAnAti kevalI, tadocitasamayena yogAn niruddhya manoyogAdIn zailezIM pratipadyate, bhavopagrAhikarmAMzakSayAya / / 23 / / 'jayA' ityAdi, yadA yogAn niruddhya zailezIM pratipadyate bhavopagrAhikarmAMzakSayAya, tadA karmma kSapayitvA bhavopagrAhyapi siddhiM gacchati lokAntakSetrarUpAM nIrajAHsakalakarmarajovipramuktaH / / 24 / / jayA kammaM khavittANaM, siddhiM gacchai nIrao / tayA logamatthayattho, siddho havai sAsao / / 4.25 / / (ti.) [sugamA] (sa.) jayA - iti-yadA karma kSapayitvA siddhiM gacchati nIrajAH, tadA lokamastakasthastrailokyasyoparivartI siddho bhavati zAzvataH karmabIjAbhAve na punarutpadyate. ukto dharmaphalanAmA SaSTho'dhikAraH / / 25 / / (su.) 'jayA' ityAdi, yadA karma kSapayitvA siddhiM gacchati nIrajAH, tadA lokamastakasthaH trailokyoparivartI siddho bhavati 'zAzvataH' karmabIjAbhAvAd anutpattidharmeti bhAvaH / / 25 / / ukto dharmmaphalAkhyaH SaSTho'dhikAraH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam suhasAyagasya samaNassa, sAyAulassa nigAmasAissa / uccholaNA pahoissa, dulahA sogai tArisagassa / / 4.26 / / (ti.) saMprati yasya dharmaphalaM durlabhaM, tamAha-sukhAsvAdakasya-prAptazabdarasAdirasabhoktuH / zramaNasya-dravyasAdhoH / sAtAkulasya-bhAvisukhArthaM vyAkSiptacittasya / nikAmazAyinaH-sUtrArthavAcanAvelAyAmapi shyaansy| uccholanApradhAvinaH-uccholanayA udakAyatanayA prakarSeNa dhAvati pAdAdizuddhiM karoti yaH sa tathA tasya / durlabhA sugatiH-siddhiparyavasAnA / tAdRzakasya-bhagavadAjJAlopinaH / / 26 / / (sa.) atha dharmaphalasya durlabhatvamAha-suha-iti-sukhAsvAdakasya prApteSu zabdarasAdibhogeSu sukhopabhogakartuH. evaMvidhasya zramaNasya dravyataH pravrajitasya, punaH kiMbhUtasya zramaNasya ? zAtA''kulasya bhAvisukhArthaM vyAkSiptacittasya, punaH kiMbhUtasya zramaNasya ? nikAmazAyinaH, nikAmamatyarthaM sUtrArthavelAmatikramya zayAnasya, punaH kimbhUtasya zramaNasya ? utsIlanayA udakasyA-yatanayA prakarSeNa dhAvati pAdAdizuddhiM karoti yaH sa tathA tasya, kiM syAdityAha-durlabhA duSprApA sugatiH siddhiH, tAdRzasya bhagavata AjJAlopakAriNaH. / / 26 / / (su.) sAmpratamidaM dharmaphalaM yasya durlabhaM, tamabhidhitsurAha-'suhasAyagassa'itti sukhAsvAdakasya-abhiSvaGgeNa prAptasukhopabhoktuH, zramaNasya-dravyapravrajitasya sAtAkulasya bhAvisukhArthaM vyAkSiptacittasya, nikAmazAyinaH-sUtrArthavelAmapyullaMghya zayAnasya, uccholanApradhAvinaH uccholanayodakAyatanayA prakarSeNa dhAvati pAdAdizuddhiM karoti yaH sa tathAvidhastasya, kimityAha-durlabhA-duSprApA sugatiH-siddhipadaparyavasAnA tAdRzasya bhagavadAjJAlopakAriNa iti gAthArthaH / / 26 / / tavoguNapahANassa, ujjumai khaMtisaMjamarayassa | parIsahe jiNaMtassa, sulahA sogai tArisagassa ||4.27 / / (ti.) atha yasya dharmaphalaM sulabhaM, tamAha-tapoguNapradhAnasya RjumateH-saralAzayasya / kSAnti-saMyamaratasya-kSamApradhAna-saMyamA''sevinaH | parISahAn-kSudAdIn jayataH | sulabhA / sugatiH-siddhirUpA / tAdRzakasya-bhagavadAjJAkAriNaH / / 27 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtham adhyayanam (sa.) atha dharmaphalasya sulabhatAmAha - tavoguNa iti tAdRzasya bhagavata AjJAkAriNaH sugatiH siddhiH sulabhA suprApA bhavati, kiMvidhasya tAdRzasya ? tapoguNapradhAnasya SaSThASTamAditapoguNavataH punaH kiMbhUtasya tAdRzasya ? RjumatermokSamArgapravRttabuddheH, punaH kiMbhUtasya ? kSAntisaMyamaratasya kSAntipradhAnasya saMyamasya sevina ityarthaH, kiMbhUtasya ? parISahAn kSut - pipAsAdIn jayataH parAbhavataH / / 27 / / punaH (su.) idAnIM dharmmaphalaM yasya sulabhaM tamAha- 'tavoguNa' ityAdi, tapoguNapradhAnasyaSaSThASTamAditapoguNa(dhana)vataH, RjumatermArgapravRttabuddheH, kSAnti-saMyamaratasya-kSAntipradhAnasaMyamAsevina ityrthH| parISahAn kSut-pipAsAdIn jayataH - abhibhavataH sulabhA sugatiHuktalakSaNA tAdRzasya bhagavadAjJAkAriNa iti gAthArthaH / / 27 / / pacchAvi te payAyA, khippaM gacchaMti amarabhavaNAI / jesiM pio tavo saMjamo ya, khaMtI ya baMbhaceraM ca / / 4.28 / / 81 (ti.) ye cAdau sukhazIlAH, pazcAt kuto'pi vairAgyAd vratodyatA bhavanti, teSAM kimityAha-pazcAdapi te prayAtAH - mokSaM prati prayAtumArabdhaH ( bdhA), ArdrakumAranandiSeNAdivat / kSipraM gacchantItyAdi sugamam / / 28 / / (sa.) mahArthA SaDjIvanikAyikA iti, vidhinA upasaMhAramAha - pacchA - iti - pazcAdapi vRddhAvasthAyAmapi te prayAtAH prakarSeNa yAtA avirAdhitasaMyamA api sanmArgaM prapannA drutaM gacchantyamarabhavanAni devavimAnAni, te ke ityAha-yeSAM priyaM tapaH saMyamaH kSAntiH brahmacaryaM ca / / 28 / / (su) naiSA gAthA vivRtA- / / 28 / / 'icceyaM chajjIvaNiyaM, sammadiTThI sayA jae / dulahaM labhittu sAmannaM, kammuNA na virAhijjAsi - tti bemi / / 4.29 / / (ti.) SaDjIvanikAyikoMpasaMhAramAha- ityetAM SaDjIvanikAyikAM samyagdRSTijIvaH / sadA yataH-yatnaparaH / durlabhaM labdhvA zrAmaNyam karmaNA manovAkkAyakriyayA pramAdena / na virAdhayet-na khaNDayet / apramattastu kathaJcid virAdhanAyAmapyavirAdhaka eva / 1. atra 'virAdhitasaMyamA api iti pAThaH sAdhIyAniti bhAti, iti TippaNaM cintyam, saMyamakAlasyAlpatayA vRddhAnAM tatparapAkAbhAvena siddhabhAvAnavAptAvapi svargaprAptau tathAvidhasyApi tasya kSamatvamiti vRddhairapi paryante saMyamavirAdhanA na kAryeti sUtratAtparyAt / 2. e. 1.3.4 / / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 etena - - jale jIvAH sthale jIvAH, AkAze jIvamAlini / jIvamAlAkule loke, kathaM bhikSurahiMsakaH ||1|| [] iti pratyuktam bravImIti pUrvavat / / dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam [iti tilakAcAryaviracitaTIkAyAM caturthamadhyayanam ] (sa.) iti pUrvaprakAreNaitAM SaDjIvanikAyikAmadhikRtAdhyayanapratipAditArtharUpAM na virAdhayediti yogaH, ka ityAha- samyagdRSTirjIvaH sUtrazraddhAvAn kiMbhUtaH ? sadA yataH sarvakAlaM yatanAparaH kimityAha - durlabhaM labdhvA zrAmaNyaM sAdhutvaM SaDjIvanikAyasaMrakSaNaikarUpaM karmaNA manovAk- kAyakriyayA pramAdena na virAdhayet. apramattasya tu yadyapi kathaJcid dravyavirAdhanA syAt tathApyasau na virAdhakaH etena "jale jIvAH sthale jIvA AkAze jIvamAlini / jIvamAlAkule loke kathaM bhikSurahiMsakaH " 1. ityetatpratyuktaM tathA sUkSmajIvAnAM virAdhanAyA abhAvAcca bravImIti pUrvavat / / 29 / / iti zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM dazavaikAlikavRttau SaDjIvanikAdhyayanaM samAptam / zrIrastu / (su.) mahArthA SaDjIvanikAyiketi vidhinopasaMharannAha - 'icceyaM ' ityAdi, ityetAM SaDjIvanikAyikAmadhikRtAdhyayanapratipAditArtharUpAM na virAdhayeditiyogaH / samyagdRSTiHjIvastattva zraddhAnavAn sadA yataH sarvakAlaM prayatnaparaH san kimityAha- 'durlabhaM labdhvA zrAmaNyaM' duSprApyaM prApya zramaNabhAvaM - SaDjIvanikAyasaMrakSaNaikarUpaM karmmaNA manovAkkAyakriyayA pramAdena na virAdhayet - na khaNDayet, apramattasya tu dravyavirAdhanA yadyapi kathaMcid bhavati, tathApyasAvavirAdhaka evetyarthaH / etena "jale jIvAH, sthale jIvA, AkAze jIvamAlini / jIvamAlAkule loke, kathaM bhikSurahiMsakaH ? ||1 / / " ityetatpratyuktaM, tathA sUkSmANAM virAdhanAbhAvAcca / / 29 / / bravImi iti pUrvavat / / sumati0 vRttau vyAkhyAtaM SaDjIvanikAyAdhyayanam / iti caturthaM SaDjIvanikAyAdhyayanaM samAptam 4 / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / paJcamaM adhyayanaM piNDaiSaNA / / / / piNDaiSaNAdhyayane prathamoddezakaH / / saMpatte bhikkhakAlaMmi, asaMbhaMto amucchio / imeNa kamajogeNa, bhattapANaM gavesae / / 5.1.1 / / (ti.) anantarAdhyayane sAdhvAcAraH kathitaH, sa ca piNDAdizuddhyA zuddho bhavati ityanena sambandhenAyAtaM "piNDaiSaNAdhyayanam" adhunA vyAkhyAyate / taccedam - samprApte bhikSAkAle / asambhrAntaH-anAkulaH / amUrcchitaH- agRddhaH / anena - vakSyamANena / kramayogena paripATIvyApAreNa / bhaktapAnaM gaveSayet / (sa.) atha paJcamAdhyayanaM prArabhyate - saMpatte iti - iha pUrvAdhyayane sAdhorAcAraH kathitaH, sa cAcAraH kAyasya sati svAsthye bhavati, svAthyaM cAhAraM vinA na bhavati. sa cAhAraH zuddho grAhyaH, tato'nena sambandhenAyAtamidamadhyayanamAhArazuddhipratipAdakaM vyAkhyAtaM, taccedam-[saMpatte.....] evaMvidhaH sAdhurbhaktapAnaM gaveSayet, yatInAM yogyamodanA-''ranAlamanveSayedityuktiH, kva sati ? bhikSAkAle bhikSAsamaye, saMprApte zobhanena prakAreNa svAdhyAyakaraNAdinA prApte sati, kiMbhUtaH sAdhuH ? asambhrAnto'nAkulaH yathAvidhi upayogAdi kAryaM kRtvA, punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? amUrcchito na zabdAdiviSaye piNDe vA mUrcchitaH punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? agRddho na piNDAdAvAsaktaH, anena vakSyamANalakSaNena kramayogena paripATIvyApAreNa. / / 5.1 / / (su.) adhunA piNDaiSaNAkhyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane sAdhorAcAraH SaDjIvanikAyagocaraH prAyaH ityetaduktam / iha tu dharmmakAye svasthe sati asau samyak pAlyate, sa cAhAramantareNa prAyaH svastho na bhavati, sa ca sAvadyetarabheda ityanavadyo grAhya ityetaducyate, uktaM ca "se saMjae samakkhAe, niravajjAhAri je viU / dhammakAyaTThie sammaM, suhajogANa sAhae ||1 / / " ityanenAbhisambandhenA''yAtamidamadhyayanamiti, taccedaM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 'saMpatte'- gAhA, samprApte - zobhanena prakAreNa svAdhyAyakaraNAdinA prApte bhikSAkAlebhikSAsamaye, anenAsamprApte bhakta - pAnaiSaNApratiSedhamAha / alAbhA-''jJAkhaNDanAbhyAM dRSTAdRSTavirodhAt, asambhrAntaH anAkulo yathAvadupayogAdi kRtvA, nAnyathetyarthaH / amUrcchitaH-piNDe zabdAdiSu vA agRddho, vihitAnuSThAnamitikRtvA, na tu piNDAdAvevAsakta iti / anena vakSyamANalakSaNena kramayogena paripATIvyApAreNa bhaktapAnaM yatiyogyamodanA-''ranAlAdi gaveSayediti - anveSayediti sUtrArthaH / / 5.1 / / 84 se gAme vA nagare vA, goyaraggagao muNI / care maMdamaNuviggo, avvakkhitteNa ceyasA / / 5.1.2 / / (ti.) kva gaveSayet ? ityAha- so'sambhrAnto'mUrcchito muniH grAme vA nagare vA / gocarAgragataH-gauriva caraNaM gocaraH, uccanIcagRheSu bhikSATanaM tasyAgre prathamaM gato gantumArabdhaH / carenmandam - zanairadrutam / anudvignaH - alAbhAniSTalAbhAdau / avyAkSiptenazabdAdiSvagatena eSaNopayuktena cetasA / (sa.) yatra yathA gaveSayet tathAha - se iti - so'sambhrAnto'mUrcchito muniH cared gacchet, paraM mandaM zanaiH na drutaM kutra caret ? grAme vA nagare vA. upalakSaNatvAt karbaTAdau vA. kiMbhUto muniH ? gocarAgragataH, gauriva caraNaM gocara uttama - madhyamASdhamakuleSu rAga-dveSau tyaktvA bhikSATanam, agraH pradhAna AdhAkarmAdidoSarahitaH tadgatastadvartI. kiMbhUto muniH ? anudvignaH, nodvignaH prazAntaH parISahAdibhyo na bhayaM kurvannityarthaH, kena ? cetasA cittena, kiMbhUtena cetasA ? avyAkSiptena AhArasyaiSaNAyAmupayuktenopayogavatetyarthaH / / 5.2 / / (su.) yatra yathA gaveSayet, tad Aha - 'se gAmetyAdi, sa ityasambhrAnto'mUrcchito grAme vA nagare vA, upalakSaNatvAt karbaTAdau vA, gocarAgragata iti goriva caraNaM gocaraH uttama-madhyamA-'dhamakuleSvaraktadviSTasya bhikSATanamagraH- pradhAno'bhyAhRtA-''dhAkarmAdiparityAgena, tadgataH-tadvarttI muniH- bhAvasAdhuH caret gacchet mandaM zanaiHzanairna drutamityarthaH / anudvignaH prazAntaH parISahAdibhyo'bibhyat avyAkSiptena cetasA - antaHkaraNena eSaNopayukteneti sUtrArthaH / / 5.2 / / 1. atra vatsakavaNigjAyA dRSTAntaH / sa ca anyatra draSTavyaH / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam purao jugamAyAe, pehamANo mahiM care / vajjito bIyahariyAI, pANe ya dagamaTTiyaM / / 5.1.3 / / (ti.) yathA caret tathAha - purato yugamAtrayA ko'rthaH yugapramANAm / mahIM prekSyamANazcaret / varjayan bIjaharitAni, prANAn - dvIndriyAdIn / dagamRttikAmpRthvIkAyApkAyau / cazabdAt-tejovAyU ca / / 85 . (sa.) (atha) yathA caret tathA ( tathaiva) Aha - pura iti - evaMvidhaH san munirmahIM cared yAyAt. paraM na zeSadizAM vilokaneneti zeSaH kiM kurvANaH ? purato'grato yugamAtrayA zarIrapramANayA dRSTyA - iti zeSaH . prekSamANaH prakarSeNa pazyan pRthivIM prekSamANa eva kevalaM na, kintu bIjaharitAni pariharan punaH prANino dvIndriyAdIn punarudakam apkAyaM punarmRttikAM pRthvIkAyaM cazabdAt tejovAyU ca pariharan iti saMyamavirAdhanAyAH parihAraH kathitaH / / 5.3 / / (su.) yathA caret tathaivAha - 'purao juga' iti purato - agrato yugamAtrayA- zarIrapramANayA zakaTorddhisaMsthitayA dRSTyeti vAkyazeSaH / prekSamANaH - prakarSeNa pazyan mahIM-bhuvaM caredyAyAt, na zeSadigupayogeneti gamyate / na prekSamANa eva, api tu varjayan-pariharan bIjaharitAni, anenAnekabhedasya vanaspateH parihAramAha / tathA prANino - dvIndriyAdIMstathodakaM-apkAyaM mRttikAM ca pRthivIkAyaM cazabdAt tejo-vAyuparigrahaH / / 5.3 / / " ovAyaM visamaM khANuM, vijjalaM parivajjae / saMkameNa na gacchijjA, vijjamANe parakkame / / 5.1.4 / / (ti) uktaH saMyamavirAdhanAparihAraH / adhunAtma-saMyamavirAdhanAparihAramAha avapAtam-gartAdirUpam / viSamam - nimnonnatam / sthANum - kIlakam / vijalamvigatajalaM kardamaM parivarjayet / tathA saGkrameNa - kASTha-pASANaracitena paTyArUpeNa jalagartAdau tena na gacchet / saMyamA -''tmavirAdhanAsambhavAt / vidyamAne parAkrameanyasmin mArge, tadabhAve saGkrameNApi kAryavazAd yatanayA yAyAt / / 5.4 / / (sa.) athAtmasaMyamayordvayorvirAdhanAparihAramAha - ovAyaM - iti-sAdhuretat (sarvaM) - Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam parivarjayet pariharet. etat kimityAhaavapAtaM gartAdirUpaM, viSamaM nIconnatasthAnaM. sthANum UrdhvakASThaM, vijalaM vigatajalaM kardamaM, punaH sAdhuH saMkrameNa jalagartAdiparihArArthaM pASANakASTharacitena kRtvA na gacchet. katham ? AtmasaMyamayordvayorvirAdhanAyAH sambhavAt, apavAdamArgamAha vidyamAne parAkrame'nyamArge satItyarthaH, asati tu tasmin prayojanamAzritya yatanayA gacchet / / 5.4 / / (su.) uktaH saMyamavirAdhanAparihAraH / adhunA''tmasaMyamavirAdhanAparihAramAha'ovAyaM'iti, avapAtaM garttAdirUpaM, viSamaM - nimnonnataM, sthANuM-UrdhvakASThaM, vijalaMvigatajalaM karddamaM parivarjayet etat sarvaM pariharet, tathA saGkrameNa-jalagarttAparihArAya pASANa-kASTharacitena na gacchet, Atma-saMyamavirAdhanAsambhavAt / apavAdamAha - vidyamAne parAkrame - anyamArga ityarthaH / asati tu tasmin prayojanamAzritya yatanayA gacchediti sUtrArthaH / / 5.5 / / pavaDaMte va se tattha, pakkhalaMte va saMjae | hiMsejja pANabhUyAiM, tase aduva thAvare / / 5.1.5 / / (ti) avapAtAdau doSamAha - prapatan vA sa tatra gartAdau / praskhalan vA saMyataH hiMsyAt prANabhUtAn trasAnathavA sthAvarAn / / 5.5 / / (sa.) athAvapAtAdau doSamAha - pavaDaM - iti evaM kurvan sAdhuH prANibhUtAni, hiMsyAt, prANino dvIndriyAdIn, bhUtAnyekendriyAdIniti etadevAha - trasAnathavA sthAvarAn prapAtenAtmAnaM cetyevamubhaya - virAdhanA jJAtavyA / / 5.5 / / (su.) avapAtAdau doSamAha - 'pavaDaMte va' iti prapatan vA'sau tatra avapAtAdau praskhalan vA saMyataH-sAdhuH hiMsyAd vyApAdayet, prANibhUtAni prANino - dvIndriyAdayaH, bhUtAni-ekendriyAH, etadevAha - trasAnathavA sthAvarAn, prapAtenAtmAnaM cetyevamubhayavirAdhaneta / / 5.5 / / tamhA teNa na gacchijjA, saMjae susamAhie / sai antreNa maggeNa, jayameva parakkame / / 5.1.6 / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 paJcamam adhyayanam (ti.) yatazcaivam ?-tasmAt tena-avapAtAdinA | na gacchet / sNytH-susmaahitH| satyanyasmin-same mArge, saptamIsthAne tRtIyA / asati ca same mArge tenaivAvapAtAdinA virAdhanAdvayaM pariharan yatameva-yatanayaiva parAkramet / / 5.6 / / (sa.) yatazcaivaM, tataH kiM kAryaM iti ? - Aha-tamhA-iti-saMyataH sAdhuH tasmAt kAraNAt nAvapAtAdimArgeNa na gacchet. kiMbhUtaH saMyataH ? susamAhito bhagavata AjJAvartI, kva sati, anyasmin mArge sati. atra sUtratvAt saptamyarthe tRtIyA vibhaktiH. apavAdamAha'asatyanyasmin mArge tu tenaivAvapAtAdinA yatameva yatnenAtmasaMyamayorvirAdhanAyAH parihAreNa yAyAt-iti. / / 5.6 / / (su.) yatazcaivaM 'tamhA' iti, tasmAt tena-avapAtAdimArgeNa na gacchet saMyataH susamAhito, bhgvdaajnyaavrtiityrthH| satyanyeneti, anyasmin samAdau, mArgeNeti mArge chAndasatvAt saptamyarthe tRtIyA, asati tvanyasmin mArge tenaivAvapAtAdinA yatameva parAkramet, yatamiti kriyAvizeSaNaM, yatamAtmasaMyamavirAdhanAparihAreNa yAyAditi / / 5.6 / / iMgAlaM chAriyaM rAsiM, tusarAsiM ca gomayaM / sasarakkhehiM pAehiM, saMjao taM nakkame ||5.1.7 / / (ti.) atraiva vizeSataH pRthvIkAyayatanAmAha-aGgArANAmimam-AGgAram / evaM kSAraM, rAzim / tuSarAzim / gomayam-gomayarAziM, rAzizabdo'trApi sambadhyate / sarajaskAbhyAm-sacittapRthvIkAyarajo-guNDitAbhyAM pAdAbhyAM saMyatastaM rAziM naakraamet| mA bhUt pRthvIrajovirAdhaneti / / 5.7 / / - (sa.) athAtraiva vizeSataH pRthivIkAyayatanAmAha-iGgAlaM-iti-saMyataH sAdhuH aGgArANAmayamAGgAraH. AGgAraM rAziM sarajaskAbhyAM sacittapRthivIrajoguNDitAbhyAM pAdAbhyAM nAkramet, yatastasyAkramaNe sacittapRthivIrajovirAdhanA bhavet. evaM rAzizabdasya pratyekaM sambandhAt-kSArarAziM tuSarAziM gomayarAziM ca sarajaskapAdAbhyAM nAkramet. / / 5.7 / / (su.) atra vizeSataH pRthvIkAyayatanAmAha-'iMgAlaM iti AGgAramityaGgArANAmayamAGgArastamAGgAraM rAziM, evaM kSArarAziM tuSarAziM ca gomayarAziM ca, rAzizabdaH 1. asati tasminniti ka. pu. cUrNI-ahavA...asati jymev...| 2. 'naikkame' ityanyatra mudritaH pAThaH Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam pratyekamabhisambadhyate / sarajaskAbhyAM padbhyAM-sacittapRthivIrajoguNDitAbhyAM pAdAbhyAM saMyataH sAdhustamanantaroditaM rAziM nAtikramet, mA bhUt pRthvIrajovirAdhaneti / / 5.7 / / na carijja vAse vAsante, mahiyAe vi paDaMtie / mahAvAe va vAyaMte, tiricchasaMpAimesu vA / / 5.1.8 / / (ti.) atraivApkAyavirAdhanAmAha-na cerada varSe varSati-bahirgatasya varSaNe tu pracchanne tiSThet / mahikAyAm-dhUmaryAm / mahAvAte vA vAti sati / tiryaka sampatantIti tiryaksampAtAH, tata eva sampAtimAH pataGgAdayaH, teSu vA satsu na caret / / 5.8 / / (sa.) atha apkAyAdi yatanAmAha-neti-sAdhurvarSe varSati na caret, pUrvaM bhikSArthaM praviSTo'pi varSe varSati pracchannasthAne tiSThet, tathA mihikAyAM vA patantyAM na caret, sA ca mihikA prAyo garbhamAseSu bhavati, tathA mahAvAte vAti sati na caret. anyathA mahAvAtena samutkhAtasya sacittarajaso virAdhanA bhavet. tathA tiryak sampatantIti tiryaksampAtAH pataGgAdayaH, teSu satsu vA na caret, uktaivaM prathamavratayatanA - ||5.8 / / (su.) atraivApkAyAdiyatanAmAha-'na carejja'iti na cared varSe varSati, bhikSArthaM praviSTo varSaNe tu pracchanne tisstthet| tathA mahikAyAM vA patantyAM, sA ca prAyo garbhamAseSu patati, mahAvAte vA vAti sati, tadutkhAtarajovirAdhanAdoSAt, tiryak saMpatantIti tiryaksaMpAtA:-pataGgAdayaH, teSu vA satsu, kvacidapyazanirUpeNa na carediti / / 5.8 / / na carijja vesasAmaMte, baMbhaceravasANae / baMbhayArissa daMtassa, hujjA tattha visuttiyA / / 5.1.9 / / (ti.) uktA prathamavratayatanA sAmprataM caturthavratayatanocyate-na cerad vezyAsAmantegaNikAgRhasamIpe / brahmacaryaM avasAnayatIti iti, 'ini puNi vaSTi bhAgurirallope brahmacaryavasAnakaM tasmin brahmacaryavasAnake brahmacaryaparyanta-kArake / tatra gatasya brahmacAriNo dAntasya bhaved vizrotasikA-vezyAdarzana-smaraNApadhyAnasvarUpakacavarAvasthAnAt jJAnazraddhAjalApagamAt / virUpaM zrota iva praNAlamiva zrAnto'ntakaraNaM tadeva niruktyA 1. vaSTi bhAgurirallopa-mavApyorupasargayoH / ApaM caiva halantAnAM, yathA vAcA nizA dizA / / (siddhAntakaumudyAmavyayaprakaraNe) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam vizrotasikA sapaGkapraNAlikA sakalmaSacittatA ityarthaH / / 5.9 / / (sa.) sAMprataM caturthavratasya yatanocyate - na - iti - evaMvidhaH sAdhuH vezyAsAmante gaNikAgRhasamIpe na caret na gacchet, kiMviziSTe vezyAsAmante ? brahmacaryavazAnayane, brahmacaryaM maithunaviratirUpaM vazamAnayati AyattaM karoti darzanAkSepAdineti brahmacaryavazAnayanaM tasmin, ko doSastatra gamanata ? ityata Aha brahmacAriNaH sAdhordAntasya indriyanoindriyadamAbhyAM bhavet tatra vezyAsAmante visrotasikA. katham ? tadrUpadarzanasmaraNenAzubhadhyAnakacavaranirodhataH jJAnazraddhA - jalojjhanena saMyamazasyazoSaphalA cittavikriyA bhavati / / 5.9 / / 89 (su.) uktA prathamavratayatanA / sAMprataM caturthavratayatanocyate- 'na carijja 'itti 'na cared vezyAsAmante' na gacched gaNikAgRhasamIpe, kiMviziSTa ityAha- brahmacaryavazAnayane ( naye) brahmacaryaM maithunaviratirUpaM vazamAnayati - AtmAyattaM karoti darzanAkSepAdineti brahmacaryavazAnayanaM tasmin, doSamAha - brahmacAriNaH sAdhoH, 'dAntasya' indriya-noindriyadamAbhyAM bhavet 'tatra' vezyAsAmante 'vizrotasikA' tadrUpasaMdarzana - smaraNenApadhyAnakacavaranirodhato jJAnazraddhAjalojjhanena saMyamazasyazoSaNaphalA cittavikriyeti / / 5.9 / / aNAyaNe caraMtassa, saMsaggIi abhikkhaNaM / hujja vayANaM pIDA, sAmannaMmi ya saMsao / / 5.1.10 / / (ti.) atraiva vizeSamAha - anAyatane asthAne, vezyAsAmantAdau / carataH saMsargI, nadAderAkRti-gaNatvAt I' pratyaye, tayA / abhIkSNaM bhaved vratAnAM pIDA / kathaM vezyAgatabhAvasya caturthavrataM pIDyate ? - anupayogenaiSaNAyA arakSaNe'hiMsA, kenApyapacittatAprazne'palapanAt satyavratam, ananujJAtavezyAvalokanAdadattAdAnaM, tanmamatvakaraNe parigrahavratam, evaM sarvavratapIDA, dravyazrAmaNye'pi saMzayaH kadAcidunniHkramaNAt / / 5.10 / / (sa.) atra [navamyAM gAthAyAM ] ekavAraM vezyAsAmantasaGgato doSa uktaH, sAmprata mihAnyatra ca vAraMvAragamane doSamAha - aNAyaNa iti sAdhoranAyatane'sthAne vezyAsAmantAdau carato gacchataH saMsargeNa sambandhenAbhIkSNaM punaH punarbhaved vratAnAM prANAtipAtaviratyAdInAM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam pIDA bhAvavirAdhanA. kathaM ? yatastadAnIM sa sAdhustadAkSiptacitto bhavati. punaH zrAmaNye zramaNabhAve-dravyato rajoharaNAdidhAraNarUpe bhUyo bhAvato vratapradhAnahetau saMzayaH. kadAcidunniSkrAmatyeva. / / 5.10 / / (su.) eSa sakRccaraNadoSo vezyAsAmantasaGgata uktaH, sAmpratamihAnyatra cAsakRccaraNadoSamAha-'aNAyaNe iti anAyatane-asthAne vezyAsAmantAdau carato gacchataH, saMsargeNa-sambandhenAbhIkSNaM-punaH punaH, kim ? ityAha-bhaved vratAnAM-prANAtipAtaviratyAdInAM pIDA, tadAkSiptacetaso bhAvavirAdhanA bhavati, zrAmaNye ca zramaNabhAve ca dravyato rajoharaNAdisaMdhAraNarUpe bhUyo bhAvavratapradhAnahetau saMzayaH, kadAcidunniSkrAmatyevetyarthaH / tathA ca vRddhasaMpradAyaH "vesAdigayabhAvassa mehuNaM pIDijjai, aNuvaogeNa esaNA-'rakkhaNe(karaNe) ya hiMsA, paDuppAyaNe annapucchaNaavalavaNA saccavayaNaM aNanunnAyavesAi-daMsaNe adattAdANaM, mamattakaraNe pariggaho, evaM savvavayapIDA, davvasAmanne puNa saMsao unnikkhamaNeNatti" sUtrArthaH / / 5.10 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDhDhaNaM / vajjae vesasAmaMtaM, muNI egaMtamassie / / 5.1.11 / / (ti.) etannigamayannAha-[tamhA...iti] sugamaH / navaram egantamassie-ekAntaM mokSamAzritaH || (sa.) atha nigamayannAha-tamhA-iti yasmAdevaM tasmAnmuniH vezyAsAmantaM vezyAgRhasamIpaM varjayet / kiM kRtvA ? doSaM pUrvoktaM vijJAya. kiM bhUtaM doSaM ? durgatervardhanaM. kiMbhUto muniH ? ekAntaM mokSamAzritaH. ziSyaH prAha-nanu prathamavratavirAdhanAnantaraM caturthavratasya virAdhanAyAH kathamupanyAsaH | ucyate-anyavratavirAdhanAhetutvena caturthavratasya virAdhanAyAH prAdhAnyakhyApanArthaM. tacca lezato darzitameva. / / 5.11 / / (su.) nigamayannAha-tamhA'iti, yasmAdevaM tasmAdetad vijJAya doSamanantaroditaM durgativardhanaM varjayed, vezyAsAmantaM, munirekAntaM mokSamArgamAzrita iti / / 5.11 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam sANaM sUiyaM gAviM, dittaM goNaM hayaM gayaM / saMDibbhaM kalahaM juddhaM, dUrao parivajjae ||5.1.12 / / (ti.) atraiva vidhivizeSamAha-zvAnam / sUtikAm-navaprasUtAM gavIm / dRptaM gAM, hayaM, gajam / saDimbham [saNDimbham]-bAlakrIDAsthAnam / kalaham-pratItam / yuddhamzastrAdibhiH / etAni dUrato vrjyet| Atma-saMyamavirAdhanAsambhavAt / yuddhaM hi pazyatAM kadAcit prahAralaganAdAtmavirAdhanA, tatprazaMsAyA saMyamavirAdhanA / zvAnAdibhyazca saMyamAtmavirAdhanA svayamabhyUhyA / / 5.12 / / (sa.) atha tatraiva vizeSamAha-sANaM-iti sAdhuretAni dUrato dUreNa parivarjayet, kAni tAnItyata Aha-zvAnaM prasiddhaM, sUtAM gAM navaprasUtAM dhenu, tathA dRptaM darpitaM goNaM balIvarda, dRptazabdaH sarvatra sambadhyate, tato dRptaM hayamazvaM, punardRptaM gajaM hastinaM, tathA saNDibbhaM bAlakrIDAsthAnaM. kalahaM vAkpratibaddhaM, yuddhaM khaDgAdijAtaM, kathametAni varjayedityata Aha zva-sUtagoprabhRtibhya AtmavirAdhanA syAt, bAlakrIDAsthAne vandanAgatapatana-bhaNDana-luThanAdinA saMyamavirAdhanA syAt, sarvatrAtmapAtrabhedAdinA ubhayavirAdhanApi syAt. / / 5.12 / / (su.) Aha-prathamavratavirAdhanAnantaraM caturthavratavirAdhanopanyAsaH kimartham ?, ucyateprAdhAnyakhyApanArthaM, anyavratavirAdhanAhetutvena prAdhAnyaM, tacca lezato darzitameveti / atraiva vizeSamAha-'sANaM'iti zvAnaM lokapratItaM, sUtAM gAM-abhinavaprasUtAM, dRpta-darpitaM kimityAha-goNaM, hayaM gajaM, gauH-balIvardaH, hayaH-azvaH, gajo-hastI, tathA 'saMDimbhaM' bAlakrIDAsthAnaM, kalaha-savAkpratibaddha, yuddhaM-khaDgAdibhiH, etad dUrato-dUreNa parivarjayet, Atma-saMyamavirAdhanAsambhavAt, zva-sUtagoprabhRtibhya AtmavirAdhanA, DimbhasthAne vandanAdyAgamana-patana-bhaNDana-praluThanAdinA saMyamavirAdhanA, sarvatra cAtmapAtrabhedAdinobhayavirAdhaneti sUtrArthaH / / 5.12 / / aNunnae nAvaNae, appahiDhe aNAule / iMdiyANi jahAbhAga, damainnA muNI care / / 5.1.13 / / (ti.) atraiva vizeSamAha-anunnataH-dravyato bhAvatazca, dravyato nordhvamukhaH, bhAvato Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 92 na jAtyAdyabhimAnI / nAvanataH - dravya bhAvAbhyAmeva dravyAnavanato'nIcakAyaH, bhAvAnavanato'lAbhAdinA'dInaH / aprahRSTaH- lAbhAdau aharSaH / anAkula:- krodhAdirahitaH / indriyANi ythaabhaavm-ythaavissym| damayitvA iSTAniSTeSu sparzAdiSu rAgadveSarahito munizcaret / viparyaye doSaH - dravyonnato lokahAsyaH, bhAvonnato jAtyAdyAvezAdIryAM na rakSati / dravyAvanato baka iti sambhAvyate, bhAvAvanataH tucchasattva iti / prahRSTo yoSidarzanAd rakta iti / Akulo lAbhArthI / adAntaH pravrajyAnarha iti / / 5.13 / / " (sa.) atha atraiva vidhimAha-aNunnae'-iti-sAdhurevaM cared gacchet. kiMbhUto muniH ? anunnataH, na unnataH anunnataH, dravyato nAkAzadarzI, bhAvatastu na jAtyAdInAmabhimAnakarttA, punaH kiMbhUto muniH ? nAvanataH, na avanataH dravyato na nIcakAyaH. bhAvatastu nAlabdhyAdinA dInaH punaH kiMbhUto muniH ? aprahRSTo lAbhAdau sati na harSavAn punaH kiMbhUto muniH ? anAkulaH na AkulaH krodhAdinA rahitaH, kiM kRtvA munizcaredityata Aha- indriyANi sparzanAdIni, yathAbhAgaM yathAviSayamiSTeSu sparzAdiSu pravartamAnAnyaniSTebhyaH sparzAdibhyo nivartamAnAni, damayitvA rAgadveSarahitazcaredityarthaH viparIte nu(tu) prabhUtA doSA prakaTIbhaveyuH / / 5.13 / / 1 (su.) atraiva vidhimAha - 'aNunnae' iti anunnato- dravyato bhAvatazca, dravyato nAkAzadarzI, bhAvato na jAtyAdyabhimAnavAn, nAvanato- dravyabhAvAbhyAmeva dravyAnavanato'nIcakAyaH bhAvAnavanato 'labdhyAdinA'dInaH, aprahRSTaH - ahasan, anAkulaH-krodhAdirahitaH, indriyANi-sparzanAdIni yathA bhAgaM - yathAviSayaM, damayitvA iSTAniSTeSu sparzAdiSu rAgadveSarahito muniH-sAdhuzcaret - gacchet, viparyaye tu-prabhUtadoSaprasaGgAt, tathAhidravyonnato lokahAsyo, bhAvonnata IryAM na rakSati, dravyAvanato baka iti sambhAvyate, bhAvAvanataH kSudrasattva iti, prahRSTo yoSidarzanAd raktaH iti lakSyate, Akula evameva, adAntaH pravrajyAM nArhati / / 5.13 / / davadavassa na' gacchijjA, bhAsamANo ya goyare / hasaMto nAbhigacchejjA, kulaM uccAvayaM sayA / / 5.1.14 / / 1. Na 9.10.12 / / 2. 0cchi. 6-12 / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam (ti.) kiJca [davadavassa...] spaSTam / navaram davadavassa-drutaM tvaritamityarthaH / doSazca ubhayavirAdhanA / / 5.14 / / (sa.) punarAha-davadavassa-iti-drutaM drutaM munirna gacchet, tu punarbhASamANo gocare na gacchet, tathA hasannAbhigacchet. kulamuccAvacaM sadA uccaM dravyato dhavalagRhAdi. bhAvato jAtyAdiyuktam, evamavacaM dravyataH kuTIrakavAsi, bhAvato jAtyAdihInam, ubhayavirAdhanA-lokopaghAtAdayo doSAH syuH. / / 5.14 / / (sa.) 'davadavassa'iti drutaM drutaM-tvaritamityarthaH, na gaccheda bhASamANo vA gocare na gacchet, tathA hasannAbhigacchet, kulamuccAvacaM sadA, ucca-dravya-bhAvabhedAd dvividhaMdravyoccaM dhavalagRhavAsi, bhAvoccaM jAtyAdiyuktaM, evamavacamapi dravyataH kuTIrakavAsi, bhAvato jAtyAdihInamiti / doSA ubhayavirAdhanAlokopaghAtAdaya iti / / 5.14 / / AloyaM thiggalaM dAraM, saMdhiM dagabhavaNANi ya / caraMto na vinijjhAe, saMkaTThANaM vivajjae / / 5.1.15 / / (ti.) punaratraiva vidhimAha-Alokama-gavAkSAdi / thiggalam-citadvArAdi / saMdhimcitakhAtrAdi | udakabhuvanAni ca caran bhikSArthaM na vinidhyAyet-na vizeSeNa pazyet / zaGkAsthAnametadavalokAdi / ato vivarjayet / tat, taddarzini naSTavastunaH anena gRhItamiti zaGkA syAt / / 5.15 / / (sa.) punaratraiva vidhimAha-AloaM-iti-muniH caran bhikSArthaM gacchannetAni na vinidhyAyet. vizeSeNa na pazyet, kAnyetAni ? ityata Aha-AlokaM niyUhakAdirUpaM, thiggalaM bhitti-dvArAdi, sandhiH kSAtraM, dakabhavanAni pAnIyagRhANi, etadAlokAdInAmavalokanaM zaGkAsthAnamato vivarjayet, kathaM ? naSTAdau tatra zaGkA upajAyate. / / 5.15 / / (su.) atraiva vidhimAha-'AloyaM thiggalaM'iti, A(ava)lokaM-niryahakAdirUpaM, thiggalaM citaM dvArAdi, saMdhiM citaM kSatraM, udakabhavanAni-pAnIyagRhANi caran bhikSArthaM, na vinijjhAe'iti-vinidhyAyet-vizeSeNa pazyet, zaGkAsthAnametadavalokAdi, ato vivarjayet, tathA ca naSTAdau tatrA''zaGkopajAyata iti / / 5.15 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam ranno gihiMvaINaM ca, rahasA ''rakkhiyANa ya / saMkilesakaraM ThANaM, dUrao parivajjae / / 5.1.16 / / (ti.) api ca-rAjJo gRhapatInAm zreSThyAdInAm rahaHsthAnam, ArakSakANAM ca saGklezakaraM sthAnaM dUrataH parivarjayet / rahaHsthAnAvalokane hi asmadAlocAdijijJAsavo mA' iti teSAM saGklezaH syAt, sAdhUnAM vA tairniH sAraNAdisaGklezaH kriyeta / / 5.16 / / (sa.) ranno iti punaH kiMbhUto muniH ? rAjJazcakravartyAdeH, gRhapatInAM zreSThiprabhRtInAM ca rahasyasthAnAdi varjayet. ArakSakANAM ca daNDanAyakAnAM rahaHsthAnaM guhyApavarakamantargRhAdi, saGklezakaraM asadicchApravRttyA mantrabhedairvA karSaNAdinA dUrataH parivarjayet / / 5.16 / / (su.) kiMca-"ranno giha...' ityAdi rAjJaH- cakravatrtyAdeH, gRhapatInAM-zreSThiprabhRtInAM, rahasyasthAnAni varjayediti yogaH / ArakSakANAM ca daNDanAyakAdInAM, rahaHsthAnaMguhyA-'pavaraka-mantragRhAdi saGklezakaraM - asadicchApravRttyA mantrabhede vA karSaNAdineti dUrataH parivarjayediti / / 5.16 / / paDikuTThakulaM na pavise, mAmagaM parijjae / aciyattakulaM na pavise, ciyattaM pavise kulaM / / 5.1.17 / / (ti.) kiJca-pratikuSTam - lokaniSiddhaM malinAdikulam na prvishet-shaasnlghutvprsnggaat| mAmakam-yo vakti mA me gRhaM kazcidAgacchatu / tadgRhaM varjayet / 'aciyattakulaM'-aprItikulam / yatra sAdhupraveze gRhiNAmaprItirbhavati tatra na pravizet / yatra tu prItiH syAt, tatra 'ciyattakule' - prItimati / pravizet / teSAmanugrahasadbhAvAt / / 5.17 / / 1 (sa.) paDi- iti- kiJca sAdhurevaMvidhaM kulaM na pravizet. kiMbhUtaM kulaM ? pratikruSTaM lokaniSiddhaM malinAdi, dvividhamapi niSiddhaM - itvaraM sUtakayuktaM yAvatkathikaM ca niSiddhamabhojyaM. kuto na pravizet ? zAsanalaghutvaprasaGgAt, punarmAmakamatrAhaM gRhapatirmA kazcinmama gRhamAgacchatu, etad gRhaM varjayet, kutaH ? bhaNDanAdiprasaGgAt punaH 1. 0ha. 6.7.9-12 / / 2. 0mIti 4.10.11 / / 3. 0rnirvAsanAdi. 10 / / 1 itvaraniSiddhaM pAThA. / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 95 aciattaM kulam. aprItikulaM yatra pravizadbhiH sAdhubhiraprItirutpadyate, na ca nivArayati kutazcinnimittAntarAdetanna pravizet tathA ciattaM kulaM - pUrvoktAdviparItaM kulaM pravizet, tadanugrahaprasaGgAt. / / 5.17 / / (su.) 'paDikuTThakulaM' iti, pratikuSTakulaM dvividhaM - itvaraM yAvatkathikaM ca itvaraM sUtakayuktaM, yAvatkathikaM-abhojyaM, etanna pravizet, zAsanalaghutvaprasaGgAt / mAmakaM yatrAha gRhapatirmA mama kazcid gRhamAgacchet etat varjayet bhaNDanAdiprasaGgAt / 'aciattakulaM-aprItikulaM yatra pravizadbhiH sAdhubhiraprItirutpadyate, na ca nivArayanti kutazcinnimittA-'ntarAt, etadapi na pravizet, tatsaGklezanimittatvaprasaGgAt / 'ciyataM'iti etadviparItaM aciattaviparItaM pravizet kulaM, tadanugrahaprasaGgAditi / / 5.17 / / sANIpAvArapihiyaM, appaNA nAvapaMgure / kavADaM no paNullijjA, uggahaM se ajAiyA / / 5.1.18 / / (ti.) kiM ca - zANI zaNA - 'tasIvalkalajA paTI / prAvAraH- kambalAdiH / ebhiH pihitam-sthagitam / gRhamiti zeSaH / AtmanA nApavRNuyAt / bhuJjAnAnAM pradveSasambhavAt / kapATaM na praNodayet / avagraham 'se'- tasya / ayAcitvA-vidhinA dharmalAbhamakRtvetyarthaH / / (sa.) sANI- iti kiMca sAdhurevaMvidhaM, gRhamiti zeSaH AtmanA svayaM nApavRNuyAt nodghATayet, kiMbhUtaM gRhaM ? zANIprAvArapihitaM, zANI zaNA - 'tasIvalkajA paTI, prAvAraH pratItaH, kambalAdInAmupalakSaNametat. ityAdibhiH pihitaM sthagitam, alaukikatvena ca tadantargatabhuji-kriyAdikAriNA pradveSaprasaGgAt, tathA kapATaM dvArasthaganaM na prerayet, pUrvoktadoSaprasaGgAt, kimavizeSato netyAha-kiM kRtvA ? avagrahamayAcitvA gADhaprayojane'nanujJApyAvagrahaM vidhinA dharmalAbhamakRtvA / / 5.18 / / (su.) kiJca - 'sANIpAvAra - pihiyaM iti zANI - atasIvalkajA paTI, prAvAraHpratItaH, kambalAdyupalakSaNametat, evamAdibhiH pihitaM- sthagitaM, gRhamiti vAkyazeSaH / AtmanA-svayaM, nApavRNuyAt-nodghATayedityarthaH / alaukikatvena tadantargatabhujikriyAdikAriNAM pradveSaprasaGgAt / tathA kapATaM dvArasthaganaM na prerayet-nodghATayet pUrvoktadoSaprasaGgAt, kimavizeSato ? na, ityAha- avagrahamayAcitvA - AgADhaprayojane'nanujJApyAvagrahaM vidhinA dharmalAbhamakRtveti / / 5.18 / / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam goyaraggapaviTTe u, vacca muttaM na dhArae / ovAsaM phAsuyaM naccA, aNunnAyaMmi vosire / / 5.1.19 / / (ti.) vidhivizeSamAha / pUrvameva sAdhunA saMjJAkAyikopayogaM kRtvA gocare praveSTavyam / kathaJcinna kRtaH athavA kRte'pi punastatkAryaM bhavet tadaiSa vidhiH- pUrvArdhaM spaSTam / avakAsaM prAsukam jJAtvA, anujJApya / anujJAte vyutsRjet / (sa.) vidheH zeSamAha - goara ... iti - sAdhurgocarAgrapraviSTastu varco mUtraM vA na dhArayet, kintu avakAzaM prAsukaM jJAtvAnujJApya ca vyutsRjet, asya varco - mUtratyajanavidherviSaya oghaniryuktito vRddhasaMpradAyAcca jJAtavyaH / / 5.19 / / (su.) 'goyaragga'iti-gocarAgrapraviSTastu varco mUtraM vA na dhArayet, avakAzaM prAsukaM jJAtvA-anujJApya vyutsRjediti / asya viSayo vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyaM"puvvameva sAhuNA sannAkAiovaogaM kAUNa goyare pavisiyavvaM, kahiMci (vi) na kao, kae vA puNo hojjA tAhe vaccamuttaM na dhAreyavvaM, jao muttanirohe cakkhu (kkhU ) vaghAo havai, vaccanirohe ya jIviovaghAo, asohaNA a AyavirAhaNA, jao bhaNiyaM " savvattha saMjamaM saMjamAu appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo puNo visohI na yAviraI / / 1 / / " (oghani0 47) ao saMghADi(Da)yassa sayabhAyaNANi samappiya paDissae pANayaM gahAya sannAbhUmIe vihiNA vosirejjA," vittharao jahA ohanijjuttI / / 5.19 / / nIyaduvAraiM tamasaM, kuTTagaM parivajjae / acakkhuvisao jattha, pANA duppaDilehagA / / 5.1.20 / / (ti.) spaSTaM navaram / tamasam - sAndhakAraM koSTakam / / 5.20 / / (sa.) NIa... iti - punaH kiJca sAdhurnIcadvAraM nIcanirgamapravezaM parivarjayet, na tatra bhikSAM gRhNIyAt, evaM tamasaM tamovantaM koSThakamapavarakaM parivarjayet, sAmAnyApekSayA sarva evaMvidho bhavatItyata Aha- acakSurviSayo yatra na cakSurvyApAro bhaved yatretyarthaH, tatra 1. aNunnavia iti mudrite'nyatra pAThaH / 2. nIcadvAram 2 TI., nIcA 10 Ti. / / 3. 02. 1, 0ri. 10 / / 4. apavarakam 2 Ti. / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 paJcamam adhyayanam ko doSa ? ityAha-prANino duSpratyupekSaNIyA bhavanti, IryAzuddhirna bhavati. / / 5.20 / / (su.) tahA(tathA) 'nIyaduvAraM'iti-nIcanirgamapravezaM, tamasamiti-tamovantaM koSThakaMapavarakaM parivarjayet, na tatra bhikSAM parigRhNIyAt sAmAnyApekSayA, sarva evaMvidho bhavatItyAha-acakSurviSayo yatra, na cakSuSo vyApAro yatretyarthaH / atra doSamAha-prANino duSpratyuprekSaNIyA bhavanti, IryAzuddhirna bhavatIti sUtrArthaH / / 5.20 / / jattha puSpAI bIyAI, vippainnAI kuTThae / ahuNovalittaM ullaM, dahNaM parivajjae ||5.1.21 / / (ti.) IdRzaM dRSTvA dvArata eva nivartate / dharmalAbhamapi na kuryAt saMyamAtmavirAdhanApatteH / / 5.21 / / (sa.) jattha'...iti kiJca sAdhuretAni parivarjayed dUrata eva, na tu tatra dharmalAbhaM kuryAt, saMyamasyAtmanazca virAdhanAprApteH, etAni kAni ?-ityAha-puSpANi jAtipuSpAdIni, bIjAni zAlibIjAni, kiMviziSTAni ? viprakIrNAnyanekadhA vikSiptAni, parihartumazakyAnItyarthaH. kutra ? koSThake koSThakadvAre vA, tathA kiM kRtvA ? adhunA upaliptaM sAmpratamupaliptamArdrakamazuSkaM koSThakamanyad vA dRSTvA. 21. (su.) kiJca-'jattha'iti, yatra puSpANi-jAtipuSpAdIni, bIjAni-zAlibIjAdIni, viprakIrNAni-anekadhA vikSiptAni parihartumazakyAnItyarthaH / koSThake koSThakadvAre vA, tathA'dhunopaliptaM-sAmpratopaliptaM, ArdrakaM -azuSkaM, koSThakamanyad vA dRSTvA parivarjayet, dUrata eva, na tu tatra dharmalAbhaM kuryAt, saMyamAtma-''virAdhanApatteriti / / 5.21 / / elagaM dAragaM sANaM, vacchagaM vAvi kuTThae / ullaMghiuM na pavise, vihUittANa va saMjae ||5.1.22 / / (ti.) kiJca [jattha...iti] spaSTaH / navaram, vihUittANa va-vidhUya vA preryetyarthaH / (sa.) elagaM...iti-punaH kiJca saMyataH sAdhurelakaM meSaM, dArakaM bAlakaM, zvAnaM maNDalaM, vatsakaM vApi kSudravRSabhalakSaNaM koSThake ullaGghya padbhyAM na pravizet, vyUhya vA prerya na pravizet, Atma-saMyamavirAdhanAdoSAllAghavAcceti. / / 5.22 / / 1. ullaMghiA iti pATho'nyatra mudrite / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) kiM ca-'elagaM'iti, eDakaM-meSaM, dArakaM-bAlaM, zvAnaM-maNDalaM, vatsakaM vApikSudravRSabhalakSaNaM koSThake ullaGghya padbhyAm na pravizet, vyUhya vA-prerya vetyarthaH / saMyataH-sAdhuH, Atma-saMyamavirAdhanAdoSAllAghavAcceti / / 5.22 / / asaMsattaM paloijjA, nAidurAvaloyae / upphullaM na vinijjAe, niyaTTijja ayaMpiro / / 5.1.23 / / (ti.) vidhivizeSamAha-asaMsaktaM pralokayet-na yoSidRSTerdRSTiM mIlayedityarthaH | nAtidUram-dAyakasyaivAgamanamArgadezaM pralokayet / paratazcaurAdizaGkA syAt / utphullamvikasitanetraM gRhopaskaramapi na vinidhyAyet / adRSTakalyANa iti lAghavotpatteH / nivarteta alabdhe'pi ajalpan dInaM dAtRdoSaM vA / / 5.23 / / (sa.) atraiva vizeSadoSamAha-asaMsattaM-iti-asaMsaktaM na pralokayet, yoSidRSTedRSTiM na mIlayet, rAgotpatti-lokopaghAtadoSAt, tathA nAtidUraM pralokayet, dAyakasyAgamanamAtrapradezaM pralokayet, caurAdikazaGkAdoSAt, tathotphullaM vikasitalocanaM 'na vinijjhAe' na nirIkSeta gRhaparicchadamapi, adRSTakalyANa iti lAghavotpatteH, tathA nivarteta alabdhe'pi sati, paraM kiM kurvan ? ajalpan dInavacanamanuccaranniti. / / 5.23 / / (su.) ihaiva vizeSamAha-'asaMsattaM iti asaMsaktaM pralokayet na yoSidRSTerdRSTiM mIlayedityarthaH, rAgotpattilokopaghAtadoSAt / tathA 'nAtidUraM pralokayet' dAyakasyAgamanamAtradezaM pralokayeta, paratazcaurAdizakAdoSaH / tathotphullaM-vikasitalocanaM 'na nijjhAe' iti-na nirIkSeta, gRhaparicchadamapyadRSTakalyANa iti lAghavotpatteH / tathA nivarteta gRhAdalabdhe'pi sati, ajalpan-dInavacanamanuccArayanniti / / 5.23 / / aibhUmiM na gacchijjA, goyaraggagao muNI / kulassa bhUmiM jANittA, miyaM bhUmiM parikkame / / 5.1.24 / / (ti.) tathA atibhUmim-yatrAnye bhikSAcarA na yAnti / tAM gRhasthairananujJAtAM na gacchet / gocarAgragato muniH / kulasya-zraddhAlorazraddhAlorvA / bhUmi-maryAdAM jJAtvA / mitAM bhUmim-tadanujJAtAM parikrAmet / / 5.24 / / 1. dRSTi.6-0.12 / / 2.0skA. 8-10, 0rikara. 9.12 / / 3. parakkame iti mudritapAThAntaraH | Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 paJcamam adhyayanam (sa.) aibhUmi-iti-punarapi muniratibhUmirgRhasthairyA nAnujJAtA, yatrAnye bhikSAcarA na yAnti tAmatibhUmiM na gacchet, kiMbhUto muniH ? gocarAgrapraviSTaH / anena kathanena anyadA gocarI vinA tatra gamananiSedhamAha-kiM tarhi kuryAt ? kulasya bhUmimuttamAdirUpAmavasthAM jJAtvA mitAM bhUmiM gRhasthairanujJAtAM parAkramet, yatra teSAmaprItirna jAyate. / / 5.24 / / (su.) tathA 'aibhUmiM na iti atibhUmiM na gacched, ananujJAtAM gRhasthaiH, yatrAnye bhikSAcarA na yAntItyarthaH / gocarAgragato muniH, anenAnyadA tadgamanAsambhavamAha-kiM tarhi ? kulasya bhUmi-uttamAdirUpAmavasthAM jJAtvA mitAM bhUmiM tairanujJAtAM parAkramet, yatraiSAmaprItirna jAyate iti / / 5.24 / / / tatyeva paDilehijjA, bhUmibhAgaM viyakkhaNo | siNANassa ya vaccassa, saMlogaM parivajjae ||5.1.25 / / (ti.) vizeSamAha-tatraiva-tasyAmeva bhUmau mitAyAM pratyupekSeta / bhUmibhAgam-ucitaM bhUpradezam / vicakSaNo-gItArthaH / snAnasya varcasazca saMlokaM parivarjayet / tatrAprAvRtastrIdarzanena rAgAdibhAvAt / / 5.25 / / (sa.) vidhizeSamAha-tattha-iti munistatraiva tasyAmeva mitAyAM bhUmau sUtroktavidhinA bhUmibhAgamucita-bhUmipradezaM pratyupekSeta tatra ca tiSTheta, kiMbhUto muniH ? vicakSaNo vidvAna, etadvizeSaNena kevalAgItArthasya bhikSATananiSedhamAha-punaH snAnasya tathA varcasaH saMlokaM parivarjayet, ayaM paramArthaH-snAnabhUmi-kAyikyAdibhUmisandarzanaM pariharet, kutaH? pravacanalAghavaprasaGgAt aprAvRtastrIdarzanAcca rAgAdisambhavAt. / / 5.25 / / (su.) vidhizeSamAha-'tattheva'iti tatraiva-tasyAmeva mitAyAM bhUmau, pratyupekSeta sUtroktena vidhinA bhUmibhAga-ucitaM bhUmipradezaM, vicakSaNo-vidvAn, anena kevalAgItArthasya bhikSATanapratiSedhamAha / tatra ca tiSThan snAnasya tathA varcasaH-viSThAyAH saMlokaM parivarjayed, etaduktaM bhavati-snAnabhUmi-kAyikAdibhUmisaMdarzanaM pariharet, pravacanalAghavaprasaGgAt, aprAvRtastrIdarzanAcca rAgAdibhAvAditi / / 5.25 / / 1. sthaMDIlanI jagyA jovAmAM Ave 10 Ti. / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dagamaTTiyaAyANe, bIyANi hariyANi ya / parivajjito ciTTijjA, savviMdiyasamAhie / / 5.1.26 / / (ti.) tathA--udakamRttikAdAnam - AdIyate'nena AdAno mArgaH, udkmRttikaanynmaargmityrthH| zeSaM spaSTam / / 5.26 / / (sa.) daga...iti-punaH kimbhUto muniH ? etAni parivarjayaMstiSThet pUrvokta ucitapradeze, kAni ? udakamRttikayorAnayanamArgaM, punarbIjAni zAlyAdIni haritAni dUrvAdIni, cazabdAdanyAnyapi sacetanAni, kiMbhUto muniH ? sarvendriyasamAhitaH zabdAdibhiravyAkSiptaH / / 5.26 / / (su.) kiMca - 'daga 'iti udakamRttikAdAnaM AdIyate'nenetyAdAno-mArgaH, udakamRttikAnayana-mArgamityarthaH / bIjAni - zAlyAdIni 'haritAni ca' dUrvAdIni, cazabdAdanyAni ca sacetanAni parivarjayan, tiSThedanantarodite deze sarvendriyasamAhitaH, zabdAdibhiravyA-(nAkSi) pta iti / / 5.26 / / tattha se ciTTamANassa Ahare pANabhoyaNaM / akappiyaM na icchijjA, paDigAhijja kappiyaM / / 5.1.27 / / . (ti) tatrocitabhUmau tasya tiSThataH dAtrI Aharet-Anayet / pAnabhojanayogyavastu pAnabhojanam / uttarArdhaM spaSTam atrAzaGkyottaram-akalpyaniSedhe kalpyagrahaNaM siddhameva paraM dravyataH zobhanamazobhanaM vA kalpyaM grAhyamiti darzanArthaM tadapyuktam / / 5.27 / / (sa.) tattha... .. iti-tatrocitabhUmau se tasya sAdhostiSThataH sato gRhIti zeSaH, pAnabhojana-mAharedAnayet / tatrAyaM vidhiH-akalpikamaneSaNIyaM na gRhNIyAnna icchet, pratigRhNIyAt kalpikam, etaccArthApannamapi kalpikagrahaNaM dravyataH zobhanamazobhanamapi etadavizeSeNa grAhyamiti darzanArthaM sAkSAduktamiti. / / 5.27 / / (su.) 'tattha se' iti, tatra kulocitayA bhUmau 'se'- tasya sAdhostiSThataH sataH, Ahared-Anayet pAnabhojanaM gRhIti gamyate / tatrAyaM vidhiH - akalpikaM - aneSaNIyaM na Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 paJcamam adhyayanam gRhNIyAt, pratigRhNIyAt kalpikaM-eSaNIyaM, etaccArthApannamapi kalpikagrahaNaM, dravyataH zobhanamazobhanamapi etadavizeSeNa grAhyamiti darzanArthaM sAkSAduktamiti / / 5.27 / / AharaMtI siyA tattha, parisADijja bhoyaNaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.28 / / (ti.) AharaMtI-AnayantI / syAt kadAcid dAtrI parizATayet sikthAdi dadatIM pratyAcakSIt na me kalpate tAdRzam / atra ghRtabindudRSTAntaH | (sa.) AharantI iti-agArI, bhikSAmiti zeSaH, AharantI AnayantI syAt kadAcita tatra deze parizATayet sikyAdi, itazcetazca vikSipeda bhojanaM vA pAnaM vA, tataH kimityAha-dadatIM tAM striyaM pratyAcakSIta, kathaM pratyAcakSItetyata Aha-na me mama kalpate tAdRzaM parizATanAsahitaM siddhAntoktadoSaprasaGgAt, doSAMzca bhAvaM ca jJAtvA kathayenmadhu-bindUdAharaNAdinA. / / 5.28 / / ___ (su.) Aharanti tti,'AharaMtI AnayantI bhikSAmagArI iti gamyate, syAt tatra kadAcit, tadekadezaM parizATayet-itazcetazca vikSipet bhojanaM vA pAnaM vA, tataH kimityAha-dadatIM pratyAcakSIta-pratiSedhayet tAmagArI / striyo hi prAyo bhikSAM dadatIti strIgrahaNaM, kathaM pratyAcakSItetyAha-na me-mama kalpate tAdRzaM parizATanAvat, samayoktadoSaprasaGgAt, doSAMzca bhAvaM jJAtvA kathayet madhubindUdAharaNAdineti / / 5.28 / / saMmaddamANI pANANi, bIyANi hariyANi ya / asaMjamakari naccA, tArisiM parivajjae / 5.1.29 / / (ti.) spaSTaH / navaram / asaMjamakarim-sAdhunimittamasaMyamakaraNazIlAm / / (sa.) saMmadda... iti-sammardayantIM padbhyAM samAkrAmantI, kAni ? ityata AhaprANino dvIndriyAdIn, bIjAni zAlibIjAdIni, haritAni dUrvAdIni, asaMyamakarI sAdhunimittamasaMyamakaraNazIlAM jJAtvA tAdRzIM parivarjayet, dadatIM pratyAcakSIteti. ||5.29 / / (su.) kiM ca-'sammadda'iti, saMmaIyantI padbhyAm samAkrAmantI, kAn ?-ityAha 1. anyatra draSTavyam / / 2.0yaMti 1.3-5 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam prANino-dvIndriyAdIn, bIjAni - zAlibIjAdIni, haritAni - dUrvAdIni, asaMyamakarIsAdhunimittamasaMyamakaraNazIlAM jJAtvA tAdRzIM parivarjayet, dadatIM pratyAcakSa / / 5.29 / / 102 sAhaTTu nikkhivittANaM, sacittaM ghaTTiyANi ya / taheva samaNaTTAe, udagaM saMpaNulliyA / / 5.1.30 / / ( ti.) saMhRtya karoTikAdeH sikthAdi / sacittopari nikSipya / sacittambIjaharitapuSpAdi / ghaTTayitvA tathaiva zramaNArtham / udakaM bhAjanastham sampraNudyaprerya / / 5.30 / / (sa.) sAha..iti saMhRtyAnyasmin bhAjane dadAti tathA adeyaM bhAjanagataM SaDjIvanikAyeSu nikSipya dadAti tathA sacittamalAtapuSpAdi ghaTTayitvA saJcAlya ca dadAti, tathaiva zramaNArthaM yatinimittamudakaM pAnIyaM sampraNudya bhAjanasthaM prerya dadAti, tadA sAdhuH kiM karoti ? tadddvidhimagragAthAyAM vakSyati / / 5.30 / / (su.) 'sAhaTTu' iti, saMhRtyAnyasmin bhAjane dadAti, "taM phAsugamavi vajjae, tattha phAsue fAsuyaM sAharai, phAsue aphAsuyaM sAharai, aphAsue phAsuyaM sAharai, aphAsue aphAsuyaM sAharai 4, tattha jaM phAsue phAsuyaM sAharai, tattha vi theve thevaM sAharai, theve bahuM sAharai, bahue thevaM sAharai, bahue bahuyaM sAharai 4" evamAdi yathA pinnddniryuktau| tathA nikSipya bhAjanagatamadeyaM SaDjIvanikAyikeSu dadAti tathA sacittaM - alAtapuSpAdi ghaTTayitvA - saMcAlya ca dadAti / tathaiva zramaNArthaM pravrajitanimittamudakaM saMpraNudya bhAjanasthaM prerya dadAti / / 5.30 / / AgAhaittA calaittA, AhAre pANabhoyaNaM / diMtiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.31 / / (ti.) varSAsu gRhAGgaNAdirahitaM jalam avagAhya / calayitvA tannirgamArthaM vAhaM kRtvaa| Ahareta-Anayet / pAnabhojanam / zeSaM prAgvat / / 5.31 / / (sa.) Agaha...iti-tathA varSAMSu gRhAGgaNasthitaM jalam - avagAhyodakamevAtmano'bhi 1. 'ogAhaittA' mudrito'nyatra pAThaH / / 2. 0t pAna. 6-10.12 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamama adhyayanam 103 mukhamAkRSya karAdibhizcAlayitvodakameva dadAti. udake niyamAdanantavanaspatiH' iti prAdhAnyakhyApanArthaM 'sacittaM ghaTTaittANam' ityukte'pi. bhedenopAdAnam, asti cAyaM nyAyaH-yaduta-sAmAnyagrahaNe'pi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopAdAnaM, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAta iti. tatazca udakaM cAlayitvA AharedAnIya dadyAt, kiM tadityAhapAna-bhojanamodanA-''ranAlAdi, taditthaMbhUtaM dadatIM pratyAcakSIta, na me mama kalpate tAdRzam / / 5.31 / / (su.) tathA ogAhaittA-avagAhya-udakamevAtmano'bhimukhamAkRSya ddaati| tathA cAlayitvA udakameva dadAti, udake niyamAdanantavanaspatiriti prAdhAnyakhyApanArthaM sacittaM ghaTTayitvetyukte'pi bhedenopAdAnaM, asti cAyaM nyAyaH-"yaduta sAmAnyagrahaNe'pi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopAdAnaM, yathA-brAhmaNA AyAtA, vaziSTo'pyAyAta" iti, tatazca-udakaM cAlayitvA Ahared AnIya dadyAdityarthaH / kiM tadityAha-pAnabhojanaModanA-''ranAlAdi / taditthambhUtAM dadatIM pratyAcakSIta-nirAkuryAt- na mama kalpate tAdRzamiti pUrvavadeveti sUtradvayArthaH / / 5.31 / / purekammeNa hattheNa, dabIe bhAyaNeNa vA / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.32 / / (ti.) puraHkarma-dAnAt pUrvamapkAyena kSAlanaM yasya hastAdestena hastena / dA bhAjanena karoTikAdinA / zeSaM prAgvat / / 5.32 / / (sa.) purekammeNa...iti-puraskarmaNA hastena sAdhunimittaM pUrvaM kRtasacittapAnIyatyajanavyApAreNa, tathA dA Dova[=Doyo]sadRzayA, bhAjanena vA kAMsyabhAjanAdinA dadatIM pratyAcakSIta na mama kalpate tAdRzam / / 5.32 / / (su.) 'purekamme iti, puraH karmaNA hastena-sAdhunimittaM prAkkRtajalojjhanavyApAreNa, tathA dA-DovasadRzayA, bhAjanena vA-kAMsyabhAjanAdinA dadatIM pratyAcakSIta-pratiSedhayet, na mama kalpate tAdRzamiti pUrvavadeva iti sUtrArthaH / / 5.32 / / udaulle sasiNiddhe, sasarakkhe maTTiyAUse / hariyAle hiMgae, maNosilA aMjaNe loNe ||5.1.33 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam geruyavanniya seDiyA-soraTThiyapiTThakukkusakae ya / ukkaTThamasaMsaTTe, saMsaTTe ceva bodhavve / / 5.1.34 / / yugmam (ti.) udakArdreNa-galadudakabindunA / sasnigdhena - ISadudakayuktena / sarajaskenapRthvI- rajoguNDitena / mRtikA kardamastadyuktena / tathA USaH pAMzukSAraH / haritAlaH hiMgulakaH manaHsilA / aJjanam - sauvIrAdi / lavaNam - sAmudrAdi / gairikaH-dhAtuH / varNikA-pItamRttikA / zvetikA-khaTikA / saurASTrikA - tuvarI / piSTam - AmataNDulakSodaH / kukkusAH pratItAH / kRteneti - ebhirguNDitena hastAdineti gamyam / utkRSTa iti utkRSTazabdena kAliGgAlAbupuSpaphalAdInAM zastrakRtAni zlakSNakhaNDAnyucyante / ciJciNikAdipatrasamudAyo vA udUkhalakhaNDitaH / asaMsRSTena - vyaJjanAdinAliptena saMsRSTena-liptena / bodhavyo hasta iti vidhimUrdhvaM svayameva vakSyati / / 5.33,5.34 / / (sa.) evaM udaulla iti punarapyevamudakArdreNa galatpAnIyabinduyuktena hastena, evaM sasnigdhena ISatpAnIyayuktena hastena 2, evaM sarajaskena pRthivIrajovaguNDitena hastena 3. evaM mRdgatena kardamayuktena hastena 4 evaM USaH pAMzukSAraH tadyuktena hastena, tathA haritAla-hiGgulaka-manaHzilA ete sarve pArthivA varNakabhedAH, aJjanaM rasAJjanAdi, lavaNaM sAmudrAdi, tato haritAlAdiyuktena hastena / / 5.33 / / gerua...iti-tathA gairiko dhAtuH, varNikA pItamRttikA, seTikA khaTikA, saurASTrikA tuvarikA, piSTam AmatandulakSodaH, kukusAH pratItAH kRteneti ebhiH kRtena, ebhyaH kharaNTitena, hasteneti zeSaH, tathA utkRSTa iti, utkRSTazabdena kAliGgA - 'lAbutrapusaphalAdInAM zastrakRtAni zlakSNakhaNDAni bhaNyante, ciJciNikAdipatrasamudAyo vA udUkhalakaNDita iti-tathA asaMsRSTo vyaJjanAdinA'liptaH, saMsRSTazcaivaM vyaJjanAdinA lipto boddhavyo hasta iti vidhiM punaratrordhvaM svayameva vakSyatIti / / 5.34 / / (su.) evaM-'evaM'[iti] udakArdreNa, hastena kareNa, udakArdro nAma galadudakabinduyuktaH / evaM sasnigdhena hastena sasnigdho nAma ISadudakayuktaH, evaM sarajaskena hastenasarajasko nAma pRthivIrajoguNDitaH / evaM mRdgatena hastena, mRdgato nAma karddamayuktaH / evaM USAdiSvapi yojyaM / etAvantyeva etAni sUtrANi navaramUSaH pAMzukSAraH, haritAlahiGgulaka- manaHzilAH pArthivAH varNakabhedAH, aJjanaM rasAJjanAdi, lavaNaM - sAmudrAdi / / 5.33 / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 105 tathA 'geruya'iti, gairu(ri)ko-dhAtuH, varNikA-pItamRttikA, seTikA-khaTikA, zvetikA-zuklamRttikA, saurASTrikA-tuvarikA, piSTaM-AmataNDulakSodaH, kukkusAH-pratItAH, kRtenetyebhiH kRtena, hasteneti gamyate / tathA utkRSTa ityutkRSTazabdena kAliGgA'lAbu-trapuSaphalAdInAM zastrakRtAni zlakSNakhaNDAni bhaNyante / ciJciNikAdipatrasamudAyo vA udukhalakha(ka)NDita iti, tathA'saMsRSTo vyaJjanAdinA'liptaH, saMsRSTazcaiva vyaJjanAdilipto boddhavyo hasta iti / vidhiM punaratrocaM svayameva vakSyatIti / / 5.34 / / asaMsadruNa hattheNa, davvIe bhAyaNeNa vA / dijjamANaM na icchijjA, pacchAkammaM jahiM bhave ||5.1.35 / / (ti.) asaMsRSTena-annAdyaliptena / hastena, dA bhAjanena ca dIyamAnaM na icchet / yatra hastAdeH kSAlanAdirUpaM pazcAt karma bhavati / nirlepaM tu maNDakAdi gRhNIyAt ||5.35 / / (sa.) asaMsaTTha...iti asaMsRSTena hastena annAdibhiraliptena, tathA dA bhAjanena vA dIyamAnaM necchenna gRhNIyAt, kiM sAmAnyena netyAha-pazcAtkarma yatra bhavati dAdau, zuSkamaNDakAdi tadanyadoSarahitaM gRhNIyAditi. / / 5.35 / / __ (su.) Aha ca-asaMsaTTeNa'iti, asaMsRSTena hastenAnnAdibhiraliptena dA bhAjanena vA dIyamAnaM necchet, kiM sAmAnyena ?, na, ityAha-pazcAtkarma yatra bhavati dadhyAdau, zuSkamaNDakAdivat, tadanyadoSarahitaM gRhNIyAditi / / 5.35 / / saMsaTTeNaM tu hatyeNaM, dabIe bhAyaNeNa vA / dijjamANaM paDichijjA, jaM tatthesaNiyaM bhave / / 5.1.36 / / (ti.) saMsRSTena-annAdiliptena / hastAdinA dIyamAnaM pratIcchet / yat tatraiSaNIyamanyadoSarahitaM bhavet / / 5.36 / / (sa.) saMsaTTha...iti saMsRSTena hastenA-'nnAdiliptena, tathA dA bhAjanena vA dIyamAnaM pratIcched gRhNIyAt, kiM sAmAnyena netyAha-yat tatraiSaNIyaM bhavati tadanyadoSarahitamityarthaH / / 5.36 / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) "saMsaTeNa'iti saMsRSTena hastenA'nnAdiliptena, tathA dA bhAjanena vA dIyamAnaM pratIcchet-gRhNIyAt, kiM sAmAnyena ?, na, ityAha-yat tatraiSaNIyaM bhavati, tadanyadoSa-rahitamityarthaH / iha ca vRddhasampradAyaH-"saMsaTe hatthe saMsaTTe matte sAvasese dave, saMsaTTe hatthe saMsaTTe matte niravasese dave, evaM aTThabhaMgA, ettha paDhamo bhaMgo savvuttamo, annesu vi jattha sAvasesaM davvaM tattha gheppai, na iyaresu, pacchAkammadosAo" tti ||5.36 / / duNhaM tu bhuMjamANANaM, ego tattha nimaMtae / dijjamANaM na icchijjA, chaMdaM se paDilehae / / 5.1.37 / / (ti.) spaSTaH | navaram / chandam-abhiprAyam / 'se-tasya dvitIyasya pratyupekSeta / iSTaM cet tasya dIyamAnaM tadA gRhNIyAt / na cennaiva / / 5.37 / / (sa.) duNhaM...iti kiJca dvayorbhujatoH pAlanaM kurvatoH, ekasya vastuno nAyakayorityarthaH, ekastatra nimantrayet, taddAnaM pratyAmantrayet, taddIyamAnaM necchedutsargataH, apitu chandamabhiprAyaM se tasya dvitIyasya pratyupekSeta netravaktravikAraiH, kimasyedaM dIyamAnamiSTaM na veti, iSTaM ca gRhNIyAt, no cenneti. evaM bhujAnayorabhyavahAra udyatayorapi yojanIyaM, yato bhujidhAtuH pAlane'bhyavahAre ca vartata iti. / / 5.37 / / (su.) kiM ca-'doNhaM tu'iti, dvayorbhujatoH pAlanAM kurvatoH, ekasya vastuno naaykyorityrthH| ekastatra nimantrayet-taddAnaM pratyAmantrayet, taddIyamAnaM necchedutsargataH, apitu chandaM-abhiprAyaM, 'se-tasya dvitIyasya pratyupekSeta netra-vaktravikAraiH, kimasyedamiSTaM dIyamAnaM na veti, iSTaM cet gRhNIyAt, na cet, na iti / evaM bhujAnayoH-abhyavahArAyodyatayorapi yojanIyaM / yato "bhujiH-pAlane abhyavahAre ca" [ ] vartata iti / / 5.37 / / doNhaM tu bhuMjamANANaM, do vi tattha nimaMtae / dijjamANaM paDichijjA, jaM tatthesaNiyaM bhave / / 5.1.38 / / (ti.) spaSTaH / / 5.38 / / (sa.) duNhaM...iti tathA dvayostu pUrvavad bhujato jAnayobhavapi tatrAtiprasAdena Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 107 nimantrayeyAtAm, tatrAyaM vidhiH- dIyamAnaM pratIcched gRhNIyAt, yat tatraiSaNIyaM bhavet tadanya-doSarahitamiti / / 5.38 / / (su.) tathA 'duNhaM tu' dvayostu pUrvavad bhuJjatorbhuJjAnayorvA dvAvapi tatrAbhi (ti) prasAdena nimantrayeyAtAm, tatrAyaM vidhiH dIyamAnaM pratIcchet gRhNIyAt yat tatraiSaNIyaM bhavediti, tadanyadoSarahitamiti / / 5.38 / / guvviNIe uvaNNatthaM, vivihaM pANabhoyaNaM / bhuMjamANaM vivajjittA, bhuttasesaM paDicchae / / 5.1.39 / / (ti.) vidhivizeSamAha-gurviNyA upanyastam- upakalpitam / vividhamdrAkSApAnakhaNDakhAdyAdi pAnabhojanam / tayA bhujyamAnaM vivarjayet / mA bhUt tasyA alpatvenAbhilASAnivRttau garbhapAtAdidoSaH / bhuktazeSam - bhuktoddharitaM pratIcchet / / 5.39 / / (sa.) vidhivizeSamAha-guvviNIe iti-gurviNyA garbhavatyA, upanyastamupakalpitaM, kiM tadityAha-vividhamanekaprakAraM pAnabhojanaM drAkSApAna - khaNDakhAdyAdi, tatra bhujyamAnaM tayA vivarjayet. mA bhavatu tasya bhojanagrahaNe'lpatvena tasyA anivRttiH, anivRttau ca garbhapAtadoSaH syAt, athaM ca bhuktazeSaM bhuktoddharitaM tu pratIcchet, yatra pAna-bhojane tasyA abhilASo nivRtto bhavet / / 5.39 / / (su.) vizeSamAha-'guvviNIe 'iti, gurviNyA-garbhavatyA, upanyastaM-upakalpitaM, kiM tad ?-ityAha-vividhaM - anekaprakAraM pAna - bhojanaM drAkSApAna - khaNDakhAdyakAdi, tatra bhujyamAnaM tayA vivarjyaM mA bhUt tasyA alpatvenAbhilASAnivRttyA garbhapAtAdidoSa iti / bhuktazeSaM-bhuktoddharitaM pratIcchet, yatra tasyA nivRtto'bhilASa iti / / 5.39 / / * siyA ya samaNaTThAe, guvviNI kAlamAsiNI / uTTiyA vA nisIijjA, nisannA vA puNuTThae / / 5.1.40 / / (ti.) kiJca - syAt kadAcit zramaNArthaM gurviNI kAlamAsinI - garbhAdhAnAnnavama - mAsavatI / utthitA-UrdhvasthA satI dAnAya niSIdet / niSannA vA satI uttiSThet / / 5.40 / / (sa.) kiJca-siyA-iti evaMvidhA gurviNI strI syAt kadAcicchramaNArthaM sAdhunimittaM sAdhave dAnaM dadAmIti buddhyotthitA satI niSIdet, vA athavA niSaNNA satI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam svakAya-vyApAreNa punaruttiSThet, tadA sAdhustadIyahastAdAhAraM na gRhNIyAditi, kiMviziSTA gurviNI ? kAlamAsiNI kAlamAsavatI garbhAdhAnAnnavamamAsavatItyarthaH. / / 5.40 / / 108 (su.) kiJca - siyA ya' iti syAcca - kadAcicca zramaNArthaM sAdhunimittaM gurvviNI pUrvoktA kAlamAsavartinI-garbhAdhAnAnnavamamAsavarttinItyarthaH / utthitA vA yathA kathaJcit niSIdet, niSaNNA vA dadAmIti sAdhunimittaM, niSaNNA vA svavyApAreNa punaruttiSThet dadAmIti sAdhunimittameveti / / 5.40 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / diMtiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.41 / / ( ti . ) tatra kim ? gurviNyA saMyatArthaM kRtotthAnayA kRtAsanayA vA dIyamAnaM sNytaanaamklpikm| tasyAH tadgarbhasya vA kaSTasambhavAt / zeSaM spaSTam / / 5.41 / / (sa.) taM' iti tAdRzo dIyamAna AhAraH sAdhUnAmakalpikaH, atastAdRzamAhAraM dadatIM ca gurviNIM prati sAdhuH kiM vadet ? - idamAha - tad bhaktapAnaM tu niSIdanenotthAnena ca dIyamAnaM saMyatAnAM sAdhUnAmakalpikaM bhavedagrAhyaM syAt, iha cAyaM saMpradAyaH- yadi sA gurviNI niSIdanamutthAnaM ca na karoti, yathAvasthitA ca satyAhAraM dadAti, tat sthavira-kalpikAnAM sAdhUnAM kalpate, jinakalpikAnAM sAdhUnAM tu na kalpate, yato jinakalpikaH prathamadivasAdArabhya gurviNyA dIyamAnamAhAraM na gRhNAtIti. yatazcaivamAcArastato gurviNIM tAdRzamAhAraM dIyamAnAM pratyAcakSIta vadet, kiM vadet ? tAdRzaM bhaktapAnaM mama na kalpate. / / 5.41 / / (su.) 'taM bhave'iti, tad bhaved bhaktapAnaM tu tathAniSIdanotthAnAbhyAM dIyamAnaM saMyatAnAmakalpikaM, iha ca " sthavirakalpikAnAmaniSIdanotthAnAbhyAM yathAvasthitatayA dIyamAnaM kalpikaM, jinakalpikAnAM tu ApannasattvayA prathamadivasAdArabhya sarvathA dIyamAnamakalpikameva"iti sampradAyaH / yatazcaivam ? - to dadatIM pratyAcakSIta na mama kalpate tAdRzamityetat pUrvavadeveti / / 5.41 / / thaNagaM 'pajjomANI, dAragaM vA kumAriyaM / taM nikkhivittu royaMtaM, Ahare pAnabhoyaNaM / / 5.1.42 / / 1. 0tam 6-10.12 / / 2.pi. 6- 10.12 / / pijja (je) mANI iti mudrito'nyatra pAThaH / / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 109 (ti.) tathA stanaM pAyayantI dArakaM vA kumArikAM vA / tad dArakAdi nikSipya rudad bhUmau Aharet pAnabhojanam / tatra bAlasya stanyapAnAntarAyaH | mArjArAditazcApAyaH / / 5.42 / / (sa.) punaH kathaM na gRhNIyAt ? - ityAha-thaNagaM'iti-evaMvidhA strI yadi pAnabhojanamAhared dadyAt tadA sAdhurna gRhNIyAt, kiM kurvatI ? dArakaM bAlakaM dArikAM ca bAlikAM, vA zabdAnnapuMsakaM stanaM pAyayaMtI, kiM kRtvA ? tad dArakAdi rudat sad bhUmyAdau nikSipya, ayamatra sampradAyaH-gacchavAsI sAdhuryadi bAlakAdiH stanajIvI bhavati stanaM ca piban vartate, sa rudannarudan vA bhavatu, paraM taM bAlakAdikaM bhUmyAdau nikSipyAhAraM dadyAt tadA na gRhNIyAt, atha bAlakAdiH stanyaM pibati, anyad bhojanamapi karoti, paraM nikSipyamANo roditi, tadApyAhAraM dIyamAnaM na gRhNIyAt, atha no rodanaM karoti tadA gRhNIyAt, atha stanajIvI vartate, paraM tatsamaye nikSipyamANaH stanyapAnaM na kurvANo'sti, paraM nikSipyamANo rodanaM karoti, tadApi striyA dIyamAnamAhAraM no gRhNIyAt, atha na kurvANo'sti tadA gRhNIyAt, athAnnamAhartumArabdho'sti, paraM stanyaM pibannasti, tadA rodanaM karotu vA mA vA sAdhuna gRhNIyAt, athApibannapi yadi roditi, tadApi na gRhNIyAt. atra ziSyaH prAhaevamAhAragrahaNe ko doSaH ? gururAha-kharahastairbAlakAderbhUmyAdau nikSipyamANasya asthiratvena paritApanAdoSo bhavet, mArjAro vA taM bAlAdikamapaharet. / / 5.42 / / (su.) kiJca'thaNagaM', stanaM(nyaM) pAyayantI, kimityAha-dArakaM kumArikAM vA, vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, ata eva napuMsakaM vA, tad dArakAdi nikSipya rudan bhUmyAdI Aharet pAnabhojanaM, atrAyaM vRddhasampradAyaH "gacchavAsI jaMi thaNajIvI pibaMto nikkhitto to na giNhai, rovau vA mA vA, aha annaM pi AhArei, to jai na rovai, to giNhai, aha rovai to na geNhai, aha apiyaMto nikkhitto thaNajIvI rovai to na geNhati, aha Na rovati to gehati / gacchaniggayA puNa jAva thaNajIvI tAva rovau mA vA piyaMto vA apiyaMto vA na giNhaMti, jAhe annaM pi AhAreumADhatto havai, tAhe jai piyaMtao rovau vA mA vA na geNhaMti, aha apiyaMtao to jai rovai to pariharaMti, arovie giNhaMti, sIso Aha-ko tattha dosotthi ?, AyariyA bhaNaMti-tassa nikkhippamANassa kharehiM hatthehiM gheppamANassa athirattaNeNa paritAvaNAdosA majjArAi vA avaharijja"tti / / 5.42 / / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam taM bhave bhattapANaM tuM, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.43 / / (ti.) ataH-[taM...ityAdi] spaSTaH / (sa.) taM'iti evaM dIyamAnAM striyaM prati pratyAcakSIta sAdhuH, kiM vadedityAha-tad bhaktapAnaM tu pUrvoktaM saMyatAnAmakalpikamakalpanIyaM, yataH kAraNAdevaM tato dadatI striyaM prati pratyAcakSIta vadet, na mama kalpate tAdRzamiti. / / 5.43 / / / (su.) 'taM bhave bhattapANaM'iti, tad bhaved bhaktapAnaM tu anantaroditaM saMyatAnAmakalpikaM / yatazcaivamato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.43 / / jaM bhave bhattapANaM tu, kappAkappaMmi saMkiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.44 / / (ti.) kiM bahunA ? - ityupadezasarvasvamAha-spaSTaH / navaram / kimidamudgamAdidoSayuktaM na vetyAzaGkAkAri || (sa.) kiM bahunA ? - upadezasya sarvarahasyamAha-jaM'iti yad bhaktapAnaM tu kalpAkalpayoH kalpanIyA-kalpanIyayorviSaye zaGkitaM bhavet-'na vayaM vidmaH, kimidamudgamAdidoSayuktaM kiMvA na'iti zaGkAsthAnaM syAt. taditthaM bhUtaM kalpanIyanizcaye'jAte satyazanAdi dIyamAnAM striyaM prati sAdhuriti pratyAcakSIteti vadet, kiM ? na mama kalpate tAdRzamiti. / / 5.44 / / __ (su.) kiM ca bahunoktena, upadezasarvasvamAha-'jaM bhave iti yad bhaved bhaktapAnaM tu kalpAkalpayoH-kalpanIyAkalpanIyadharmaviSaya ityarthaH / kim ?, zaGkitaM-na vidmaH kimidamudgamAdi-doSayuktaM kiM vA netyevamA''zaGkAspadIbhUtaM, taditthambhUtamasati kalpanIyanizcaye dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.44 / / dagavAraeNa pihiyaM, nissAe pIDhaeNa vA | loDheNa vA vi leveNa, sileseNa va keNai / / 5.1.45 / / (ti.) kiJca-deyaM vastu bhAjanasthaM dakavArakeNa-udakakumbhena / pihitam sthagitama | Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 paJcamam adhyayanam nIsAe'iti-nisodikayA pISiNyetyarthaH / pIThakena vA-AsanapaTTena / loDheNa vApizilAputrakena / lepena-mRllepAdinA / zleSeNa vA kenacid-jatu-lAkSAdinA ||5.45 / / (sa.) punaH kIdRzamAhAraM na gRhNIyAt ? - ityAha-daga...iti-yadazanAdi bhAjanasthaM dakavAreNa pAnIyakumbhena pihitaM sthagitaM bhavet, tathA nIsAe'tti nissArikayA peSaNyA, pIThakena kASThapIThAdinA, loDhena vApi zilAputrakeNa, tathA lepena vA mRllepAdinA, zleSeNa vA kenacijjatusikthAdinA pihitaM bhavet / / 5.45 / / (su.) kiJca-'dagavAreNa pihiyaM iti dakavAreNa udakakumbhena pihitaM-sthagitaM bhAjanasthaM, tathA 'nIsAe'iti peSaNyA, pIThakena-kASThapIThAdinA, loDhena cApi zilAputrakeNa, tathA lepena-mRllepAdinA, zleSeNa kenacijjatusikthAdineti / / 5.45 / / taM ca ubhiMdiuM dijjA, samaNaTThA eva dAyae / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.46 / / (ti.) tacca-pihitaliptAdikam / udbhijya zramaNArthaM dAyako deyAt / uttarArdhaM prAgvat / / 5.46 / / (sa.) tat kiM kuryAt ? - ityAha - taM'iti punaH taccaitaiH pUrvoktaiH sthagitaM liptaM vA zramaNArthaM nAtmArthaM sakRdudbhidya dAyako dadyAt, taditthaM bhUtaM dadatI striyaM sAdhurvadenna mama kalpate tAdRzamiti. / / 5.46 / / ___ (su.) 'taM ca'iti tacca ubbhiMdituM, sthagitaM liptaM sat udbhidya dadyAt zramaNArthaM dAyakaH, nAtmAdyarthaM, taditthambhUtaM dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.46 / / asaNaM pANagaM vA vi, khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNijjA vA, dANaTThA pagaDaM imaM / / 5.1.47 / / (ti.) kiJca-[asaNaM] spaSTaH / navaram / dAnArthaM prakRtam - sAdhuvAdanimittam / / 5.47 / / (sa.) punaH kIdRzaM na gRhNIyAt ? ityAha-asaNaM'iti azanaM mudgAdi, pAnakaM 1. ubmiMdiA'iti pATho'nyatra mudrite / / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vA AranAlAdi, khAdima laDDukAdi, svAdimaM harItakyAdi sAdhuryajjAnIyAt, svayamAmantraNAdinA vA'thavAnyataH zRNuyAt, kiM, ? yadidamazanAdikaM, 'dANaTThApagaDaM' ko'rthaH ? ko'pi vaNigdezAntarAdAyAtaH sAdhunimittaM dadAti, athavA avyApArapAkhaNDibhyo dadAti, tadapyazanAdikaM na gRhNIyAt / / 5.47 / / (su.) kiJca-asaNaM'iti, azanaM pAnakaM vApi khAdyaM svAdyaM, tadyathA-odanaAranAlAdi-,laDDuka-harItakyAdi, yajjAnIyAdAmantraNAdinA, zRNuyAd vAnyato yathA dAnArthaM prakRtamidaM, dAnArthaM prakRtaM nAma sAdhuvAda nimittaM yo dadAti avyApArapASaNDibhyo [vA] dezAntarAderAgato vaNikprabhRtiriti sUtrArthaH / / 5.47 / / taM bhave (tArisa) bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.48 / / (ti.) spaSTaH / (sa.) tat kiM kuryAt ? ityata Aha-tArisaM'iti-tAdRzamazanAdikaM dadatIM striyaM prati sAdhuH, kiM vadedityAha-tad bhaktapAnaM sAdhupAkhaNDidAnArthaM yat prakalpitaM tatsaMyatAnAmakalpikaM na kalpate grahItuM, yataH kAraNAdevaM tad dadatI striyaM pratyAcakSIta vadet sAdhuryanna mama kalpate tAdRzamiti. 48. ___ (su.) 'tArisaM'iti-tAdRzaM bhaktapAnaM dAnArthaM pravRttavyApAraM saMyatAnAmakalpikaM / yatazcaivam ?-ato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.48 / / asaNaM pANagaM vA vi, khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNijjA vA, punnaTThA pagaDaM imaM / / 5.1.49 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.50 / / asaNaM pANagaM vA vi, khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNijjA vA, vaNimaTThA pagaDaM imaM / / 5.1.51 / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 paJcamam adhyayanam taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.52 / / asaNaM pANagaM vA vi, khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNijjA vA, samaNaTThA pagaDaM imaM / / 5.1.53 / / (ti.) zramaNAH-nirgrantha-zAkyAdayaH / / 5.53 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.54 / / (ti.) [taM...] dAnArthaM puNyArthaM zramaNArthaM prakRte-Arambhe sAdhUnAM gRhNatAm ArambhasaMvibhAgo doSaH / vanIpakArthaM prakRte tvantarAyaH / atastadAdAnaniSedhaH / / 5.495.54 / / (sa.) asaNaM ityAdi pUrvavat, punaH kIdRzaM na gRhNIyAt ? - ityAha-taM bhave itisAdhuH puNyArthaM prakRtaM na gRhNIyAt, ko'rthaH ? sAdhuvAdAnaGgIkAreNa yatpuNyArthaM prakRtaM, / / 5.49-50 / / asaNaM'iti-vanIpakArthaM, vanIpakAH kRpaNAH, 51-52 zeSaM vyAkhyAnaM puurvvt.| punaH kIdRzaM na gRhNIyAdityAha asaNamiti-sAdhuH zramaNArthaM prakRtamazanAdi na gRhNIyAt, zramaNA nirgranthAH zAkyAdayastannimittaM kRtaM, zeSaM vyAkhyAnaM pUrvavat. / / 5.53 / / punaH kIdRzaM na gRhNIyAdityAha-taM bhave iti-spaSTam / / 5.54 / / (su.) 'asaNaMti, evaM puNyArthaM prakRtamidaM, puNyArthaM prakRtaM nAma sAdhuvAdAnaGgIkaraNena yatpuNyArthaM kRtamiti / / 5.49-50 / / evaM vanIpakArthaM vanIpakA-kRpaNAH / / 5.51 / / evaM zramaNArthamiti, zramaNA-nirgrathAH, zAkyAdayaH ||5.53 / / asya niSedhaH pUrvavat / / 5.54 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam uddesiyaM kIyagaDaM, pUikammaM ca AhaDaM / ajjhoarapAmiccaM, mIsajAyaM ca vajjae / / 5.1.55 / / (ti.) auddezikama-sAdhUddezena dadhna odanasya mIlanena karambakaraNam / saGkhaNDikoddhRta-modakacUrNena guDapAdAdi kSiptvA modakakaraNaM ca / krItam pratItam / pUtikarmApi-AdhAkarmikAvayavamizram / AhRtam-svagrAmAlAdi / adhyavapUrakam-svArtha mUlAdrahaNAdau, sAdhvartham adhikaprakSeparUpam / prAmityam-sAdhvarthamuddhAryAnIya dAnam / mizrajAtam-gRhI sAdhvarthaM mUlata eva mizramupaskRtaM varjayet / / 5.55 / / (sa.) uddesi...iti-uddizya sAdhunimittaM kRtamauddezikaM 1, krItakRtaM dravyabhAvabhedakrayakrItaM 2, pUtikarma saMbhAvyamAnAdhAkarmAvayavaiH saMmizram 3, abhyAhRtaM sAdhunimittaM grAmAderAnIyamAnaM 4, tathA adhyavapUrakaM svArthaM mUlAdrahaNe sAdhunimittaM prakSeparUpaM 5, prAmittyaM sAdhunimittamucchidya dAnalakSaNaM 6, mizrajAtaM cAdita eva gRhastha-saMyatayornimittaM mizramupasaMskRtam 7, etAdRzaM sarvamazanAdi sAdhurvarjayet, paraM na gRhNIyAt. / / 5.55 / / (su.) kiMca-'uddesiaM'iti-uddizya kRtamauddezikaM-uddiSTakRtakarmAdibhedaM, krItakRtaMdravya-bhAvakrayakrItabhedaM, pUtikarma ca-sambhAvyamAnAdhAkAvayavasaMmizralakSaNaM, AhRtaMsvagrAmAhRtAdi, tathA'dhyavapUrakaM-svArthamUlAdrahaNaprakSeparUpaM, prAmityaM-sAdhvarthamucchidya dAnalakSaNaM, mizrajAtaM ca-Adita eva gRhisaMyatamizropaskRtarUpaM varjayediti / / 5.55 / / uggamaM se pucchijjA, kassaTTA keNa vA kaDaM ? | succA nissaMkiyaM suddhaM, paDigAhijja saMjae ||5.1.56 / / (ti.) auddezikAdisandehe kiM kuryAdityAha-udgamaM se-tasya zaGkitasyAnnAdeH pRcchet tatsvAminaM karmakaraM vA / kasyArthaM kena vA kRtametad / na bhavadarthaM kintvanyArthamidamiti tad vacaH zrutvA niHzaGkitaM zuddha pratigRhaNIyAt saMyataH | viparyaye doSAt / / 5.56 / / (sa.) athodgamAdidoSasya sandehadUrIkaraNAyopAyamAha-uggamaM'iti-saMyataH sAdhuH zuddhamazanAdi nirdoSaM sat pratigRhNIyAt, kathaM ? pUrvaM tatsvAminaM karmakaraM vA 'se' tasyAzanAdeH zaGkitasyodgamaM tanniSpattirUpaM pRcchet, yathA kasyArthametat kena vA kRtametat, tataH kiM kRtvA ? iti tadvacaH zrutvA, itIti kiM? na bhavadarthamidamazanAdi kRtaM, kintvanyArthamiti niHzaGkitaM zaGkArahitam / / 5.56 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 115 (su.) saMzayavyapohAyopAyamAha-'uggamaM'iti-udgama-tatprasUtirUpaM, "se' tasya zaGkitasya azanAdeH pRcchet tatsvAminaM karmakaraM vA, yathA kasyArthametat ? kena vA kRtametaditi, zrutvA tadvaco na bhavadarthaM, kiM tvanyArthamityevambhUtaM niHzaGkitaM zuddhaM sad RjutvAdibhAvagatyA pratigRhNIyAt saMyataH / viparyayagrahaNe doSAditi / / 5.56 / / asaNaM pANagaM vA vi, khAimaM sAimaM tahA | pupphesu hujja ummIsaM, bIesu hariesu vA / / 5.1.57 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM ||5.1.58 / / (ti.) iha tRtIyArthe saptamI / puSpai/jairharitaiH unmizram ||57 / / , spaSTaH / / 58 / / (sa.) punaH kIdRzaM na gRhNIyAt ? - tad Aha-asaNaM'iti-azanaM pAnakaM vA pi khAdyaM svAdyaM tathA puSpairjAti-pATalAdibhirbIjairharitairvA yadi unmibhaM bhavet, tadA saMyato na gRhNIyAt. / / 5.57 / / dadatIM ca kiM vadet ?- tad Aha-taM'iti pUrvavat- ||58 / / (su.) tathA 'asaNaM'ti-azanaM pAnakaM vApi khAdyaM svAdyaM tathA, puSpaiHjAtipATalAdibhiH bhavedunmizraM bIjairharitairveti / / 5.57 / / 'taM bhave' iti-tAdRzaM bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikaM, yatazcaivam ?- ato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti sUtrArthaH / / 5.58 / / asaNaM pANagaM ceva khAimaM sAimaM tahA / udagaMmi hujjA nikkhittaM, uttiMgapaNagesu vA / / 5.1.59 / / taM bhave bhattepANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.60 / / (ti.) spaSTaH / / 59-60 / / (sa.) punaH kIdRzaM na gRhNIyAdityAha-asaNamiti azanaM pAnakaM vApi khAdyaM 1.jIvonA dara 10 Ti. || Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam 116 svAdyaM tathA yadi udake sacittapAnIyopari, athavA uttiMgapanakeSu kITikAnagareSu nikSiptaM bhavet tadA sAdhurna gRhNIyAt. / / 5.59 / / dadatIM ca vadet ? tad AhataM iti - pUrvavat / / 5.60 / / (su.) tathA 'asaNaM' iti sUtraM, azanaM pAnakaM vApi khAdyaM svAdyaM tathA, udake bhavennikSiptamuttiGgapanakeSu vA kITikAnagarolliSu vetyarthaH / udakanikSiptaM dvividhaManantaraM paramparaM ca, anantaraM navanItapoggaliyamAdi, paraMparaM jalaghaDovaribhAyaNatthaM dadhimAdi, evaM uttiMgapaNagesu bhAvanIyamiti / / 5.59 / / 'taM bhave'iti sUtraM, tad bhaved bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikaM, yatazcaivam ? ato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate, tAdRzamiti sUtrArthaH / / 5.60 / / tathA asaNaM pANagaM ceva, khAimaM sAimaM tahA / a hujja nikkhittaM taM ca saMghaTTiyA dae / / 5.1.61 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / diMtiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.62 / / (ti.) agnau bhavennikSiptam - AropitaM dugdhAdi tanmama bhikSAM dadatyA tApAtizayena mA udbhUt / ityagniM saMghaTya ajvalantaM kRtvA azanAdi dadyAt / / 5.61 / / (sa.) punaH kIdRzaM na gRhNIyAdityAha - asaNamiti - azanaM pAnakaM khAdyaM svAdyaM yadi tejasi agnau nikSiptaM bhavet, taM saMghaTya bhikSAM dadyAt, tadA sAdhurna gRhNIyAt, kutaH dAtrI saMghaTTanaM kuryAt, tatrocyate-ahaM yAvad bhikSAM dadAmi tAvatA mA bhUt, tApAtizayenodvartiSyata iti / / 61 / / tadA dadatIM prati sAdhuH kiM vadedityAha - taM iti pUrvavat / / 5.62 / / (su.) 'asaNaM'ti sUtraM, azanaM pAnakaM vApi khAdyaM svAdyaM tathA, tejasi bhavennikSiptaM, tejasItyagnau tejaskAya ityarthaH / tacca saGghaTTya, 'yAvad bhikSAM dadAmi tAvat 1. teummi 'iti pATho'nyatra mudrite / / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 117 tApAtizayena mA bhUt, udvatiSyata' ityapohya dadyAditi / / 5.61 / / (su.) 'taM bhave'iti-tad bhaved bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikaM, ato dadatIM pratyAcakSIta na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.62 / / usakkiyA osakkiyA, ujjAliyA pajjAliyA nivvAviyA / ussiMciyA nissiMciyA, uvattiyA uyAriyA dae / / 5.1.63 / / taM bhave bhattapANaM ca saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.64 / / (ti.) evaM mama bhikSAM dadatyA mAgnirvidhyAyatu iti ulmuka (kAni) utsal agnemadhye prerya dadAti / osakkiyA-apasarpya atidAhabhayAdulmukAni utsArya / ujjvAlya-ardhavidhyAtaM stokendhanaprakSepeNa / prajvAlya-bahutarendhanaprakSepeNa / nirvApyapAkyadAhabhayAd vidhyApya / utsiJcya-udbhavanAdujjhanabhayena kiyadapyanyatrotsArya / tathA udbhavantamudakena niSicya / apavartya-agnyuparisthabhAjanavastubhAjanAntare saJcArya | avatArya-dAhabhayAd dAnArthaM vA agnyuparisthaM bhAjanaM bahirvimucya sAdhobhikSAM dadyAt / / 5.63-5.64 / / (sa.) punaH kIdRzamazanAdi na gRhNIyAt ? - ityAha-'evamussikkiA' iti, yAvad bhikSAM dadAmi tAvanmA bhUd vidhyAsatItyutsicya dadyAt 1, 'evamossakkiA' ityavasal atidAhabhayAdulmakAnyutsAryetyarthaH 2, evamujjAliA ujjvAlyArdhavidhyAtaM sakRdindhanaprakSepeNa, pajjAliA, prajvAlya punaH punaH, 3, evaM nivvAviA, nirvApya dAhabhayAdineti bhAvaH 4, evamusiMciA, nissiMciA utsicyAtibhRtAdubma(jjha)nabhayena, tato vA dAnArthaM tImanAdi niSicya tadbhAjanAd rahitaM dravyamanyatra bhAjane na dadyAt, udvartanAbhayena vAdra(?)hitamudakena niSicya dadyAt, 5, evam-uvattiA oAriyA, apavartya tenaivAgninikSiptena bhAjanena, anyena vA dadyAt, tathAvatArya dAhabhayAd dAnArthaM vA dadyAt, tadanyacca sAdhunimittayoge na kalpate. / / 3 / / __ atha kadAcit pUrvoktaprakAreNa tAdRzaM kAcid dadAti, tadA tAM prati sAdhuH kiM 1. o.3 / / 2.0ka.5-12 / / 3. addahiyagadavvaM iti cUrNI / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam kathayedityAha-taM'iti pUrvavat / / 64 / / (su.) evamussakkiyA'iti-yAvad bhikSAM dadAmi tAvanmA bhUt-vidhyAsyatItyutsicya dadyAd, evaM osakkiyA-avasAtidAhabhayAdulnukAnyutsAryetyarthaH, evaM 'ujjAliyA pajjAliyA' ujjvAlya-arddhavidhyAtaM sakRdindhanaprakSepeNa, prajvAlya-punaH punaH, evaM nivvAviyA-nirvApya dAhabhayAdeveti bhAvaH, evamussiMciyA nissiMciyA-utsicyaatibhRtAdujjhanabhayena tato vA dAnArthaM tImanAdi, niSicya-tadbhAjanAd rahitaM dravyamanyatra bhAjane, tena dadyAd, udvarttanabhayena, vA tadA(Ardra)hitamudakena niSicya, evaM ovattiyAovAriyA, 'apavartya-tenaivAgninikSiptena bhAjanenAnyena vA dadyAt, tathA 'avatArya' dAhabhayAd dAnArthaM vA dadyAt / tattadanyacca sAdhunimittayoge na kalpate / / 5.63 / / 'taM bhave' sUtraM pUrvavat / / 5.64 / / hujja kaTuM silaM vA vi, iTTAlaM vA vi egayA / ThaviyaM saMkamaTThAe, taM ca hujja calAcalaM / / 5.1.65 / / na teNa bhikkhU gacchijjA, diTTho tattha asaMjamo / gaMbhIraM jhusiraM ceva, sabiMdiyasamAhie / / 5.1.66 / / yugmam (ti.) gocarapraviSTasya ca-AdyaH spaSTa: / dvitIyasyAyamarthaH / gambhIram-aprakAzama | zuSiraM prtiitm| tatra calane jIvopamardanarUpo'saMyamo dRSTastataH sarvendriyasamAhito bhikSustasminna gacchet / / 5.65-5.66 / / (sa.) punargocarAdhikAra eva gocarIpraviSTasya sAdhoH ko vidhiH ?-ityAha-hujja...iti evaMvidhaM kASThaM zilA vA 2 iSTakAzakalaM vA bhavet, kiMviziSTaM kASThAdi ? ekadA ekasmin kAle varSAkAlAdau saGkramArthaM sukhena calanArthaM sthApitaM tadapi ca calAcalamapratiSThitaM bhavet, na tu bhavet sthirameva. / / 5.65 / / tAdRzena calAcalena kASThAdinA sAdhuH kiM na kuryAt ?-ityAha-Na...iti-tena kASThAdinA bhikSurna gacchet, kathamityAha-tatra kASThAdau gamane'saMyamo dRSTaH, kathaM ? kASThAdicalane prANinAmupamardasaMbhavAt. tathA evaMvidhamanyadapi kASThAdi pariharet sAdhuH, viziSTaM kASThAdi ? gambhIramaprakAzaM, punaH zuSiraM antaHsArarahitaM, kiMviziSTaH Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 paJcamam adhyayanam sAdhuH ? sarvendriyasamAhitaH zabdAdiSu rAgadveSAvakurvANaH. / / 5.66 / / (su.) gocarAdhikAra eva gocarapraviSTasya hojja'iti, bhavet kASThaM zilAM vApi iTTAlaM vApi, ekadA-ekasmin kAle prAvRDAdau sthApitaM saGkramArthaM tacca bhaveccalAcalaMapratiSThitaM, na ca bhavet sthirameveti sUtrArthaH / / 5.65 / / 'na teNaM' iti sUtraM, na tena kASThAdinA bhikSurgacchet, kimityAha-dRSTastatrAsaMyamaH, taccalane praannyupmrdsmbhvaat| tathA gambhIraM-aprakAzaM, zuSiraM-caivAntaHsArarahitaM, sarbendriyasamAhitaH-zabdAdiSu rAgadveSAvagacchan pariharediti / / 5.66 / / nisseNiM phalagaM pIThaM, UsavittANamAruhe | maMcaM kIlaM ca pAsAyaM, samaNaTThA eva dAvae / / 5.1.67 / / durUhamANI pavaDijjA, hatthaM pAyaM ca lUsae / puDhavijIve vihiMsijjA, je ya tannissiyA jagA / / 5.1.68 / / eyArise mahAdose, jANiUNa mahesiNo / tamhA mAlohaDaM bhikkhaM, na paDigAhaMti saMjayA / / 5.1.69 / / tribhirvizeSakam (ti.) tathA-nizreNI phalakaM pIThaM maJca kIlaM ca ucchritya-UrvIkRtya / Arohet prAsAdaM zramaNArthameva dAyakaH | mAlAdAnIya zramaNAnAM bhikSAM dAtum / atra doSamAhaduruhamANI-ArohantI prapatet / prapatantI ca hastaM pAdaM vA lUSayet / tathA pRthvIkAyAn vihiMsyAt / kathaMcit tatrasthAn ye ca tanniHzritAH-tadAzritAH | jagA'iti-gamadhAtuH, gacchantItyevaM zIlAH, dyutigamor3he ca kvipi jagacchabdaniSpattiH / tato jagacchabdena gamanazIlAstrasAH prANinaH ucyante / tAMzca hiMsyAt / tRtIyA gAthA spaSTA ||5.67-5.69 / / (sa.) punaH kIdRze prakAre na gRhNIyAt ? -ityAha-nisseNi'iti-dAtA zramaNArthaM sAdhunimittaM prAsAdaM yadyArohet, tadA sAdhurbhikSAM na gRhNIyAt, kiM kRtvA prAsAdamAroheta? nizreNiM phalakaM pIThaM maJca kIlaM cotsRjyordhvaM kRtvA. ||67 / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ___ kathaM na gRhNIyAt ? tathA grahaNe doSamAha-durUha...iti-nizreNipramukhamArohantI strI prapateta, prapatantI ca hastaM vA pAdaM vA lUSayet svakIyaM, svata eva khaNDayet, punarapi kathaJcit tatra sthAne pRthivIjIvAn vihiMsyAt, punarapi yAni tannizritAni pRthvInizritAni jaganti prANinaH tAnapi(tAnyapi) hiMsyAt. / / 68 / / tataH sAdhavaH kiM kurvanti ? ityAha-eArisa 'iti-etAdRzAn pUrvoktAn mahAdoSAn jJAtvA maharSayaH sAdhavaH, yasmAd doSakAriNIyaM bhikSA, tasmAnmAlApahRtAM mAlopanItAM bhikSAM na pratigRhNanti, kiMviziSTA maharSayaH ? saMyatAH, samyak saMyame yatanAM kurvANAH. ||69 / / (su.) 'nisseNI'iti sUtraM, niHzreNiM, phalakaM pIThaM ussavittA-utsRtyordhvaM kRtvetyarthaH, Arohet, maJca kIlakaM cotsRtya, kamArohedityAha-prAsAdaM, zramaNArtha-sAdhunimittaM, dAyako-dAtA Arohet, etadapyagrAhyamiti / / 5.67 / / . (su.) atraiva doSamAha-'durUhamANI'iti, ArohantI prapatet, prapatantI ca hastaM vA pAdaM vA lUSayet-svakaM svata eva khaNDayet, tathA pRthivIjIvAn vihiMsyAt kathaJcit tatrasthAn tathA yAni ca tanizritAni jaganti-prANinastAMzca(tAni) hiMsyAditi / / 5.68 / / _ 'eyArise'iti-IdRzAn anantaroditarUpAn mahAdoSAn jJAtvA maharSayaH-sAdhavo, yasmAd doSakAriNIM tasmAd mAlApahRtAM-mAlopanItAM bhikSAM na pratigRhNanti saMyatAH / pAThAntaraM = vA haMdi mAlApahRtAmiti, haMdItyupadarzanamiti / / 5.69 / / kaMdaM mUlaM palaMbaM vA, AmaM chinnaM va sanniraM / tuMbAgaM siMgaberaM ca, AmagaM parivajjaye(e) / / 5.1.70 / / (ti.) anyadapi pratiSedhyamAha-kandam-sUraNAdeH / mUlam-mUlakAdeH / pralambamtAlaphalAdiH / AmaM chinnaM sanniram-samayabhASayA patrazAkam / tumbAgam-tumbakameva / zRGgaberaM ca-Ardrakam / AmakaM parivarjayet / / 5.70 / / (sa.) punaH kiM kiM kIdRzaM kIdRzaM na gRhNanti tadAha-kaMdaM...iti-sAdhuH kandaM sUraNAdi 'varjayet' ityuktiH sarvatrAlApanIyA 1, tathA mUlaM piNDAdirUpaM 2, pralambaM vA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 paJcamam adhyayanam tAlaphalAdi 3, AmaM chinnaM ca sanniraM, sanniramiti patrazAkaM 4 tumbAkaM tvagmajjAntarvArdra, tulasImityanye 5, zRGgaberaM cAkam 6, ca AmakaM sacittaM / / 70 / / (su.) pratiSedhAdhikAra evAha 'kaMdaM mUlaM'iti-kanda-sUraNAdilakSaNaM, mUlaMpiNDAdivRndArikAdirUpaM, pralamba vA-tAlaphalAdi, AmaM chinnaM ca sanniraM-sanniramiti, patrazAkaM, tumbAkaM tvagmijAntarvArdrA vA tulasImityanye, zRGgaberaM ca-ArdrakaM, AmakaM parivarjayediti / / 5.70 / / taheva sattucunnAI, kolacunnAiM AyaNe / sakkuliM phANiyaM pUrya, annaM vA vi tahAvihaM / / 5.1.71 / / vikkAyamANaM pasaDhaM, raeNa pariphAsiyaM ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.72 / / yugmam (ti.) tathaiva zaktucUrNAn, zaktUn kolacUrNAn-badaracUrNAn / ApaNe-haTTe / zaSkulIm-tilaparpaTikAm / phANitam-dravaguDam / pUpam-kaNikkhAdimayam / anyad vA-tathAvidhaM modakAdikaM vikrIyamANam-ApaNe prasaDham-prasoDhaM vikrayAbhAvAt cirasthApitaM, prAkRtatvAdokArasya akAraH / ata eva rajasA parispRSTam-vyAptam / tad dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzamiti gAthAdvayArthaH / / 5.71 / / (sa.) punaH kIdRzaM parivarjayet ?-ityAha-taheva...iti-tathaiva saktucUrNAn saktUn 1, kolacUrNAn badaracUrNAn 2. ApaNe vIthyAM tathA zaSkuliM tilavarpaTikAM 3, phANitaM dravaguDaM 4, pUpakaM kaNikAdimayam 5, anyad vA tathAvidhaM modakAdi. |71 / / tat kiM ? ityAha-vikkA...iti-evambhUtaM saktucUrNAdikaM dIyamAnamapi sAdhuna gRhNIyAdityarthaH / / 72 / / (su.) taheva'iti tathaiva saktucUrNAn, kolacUrNAn-badarasaktUn ApaNe-vIthyAM, tathA zaSkuliM tilaparpaTikAM, phANitaM-dravaguDaM, pUrya-kaNikkAdimayaM, anyad vA tathAvidhaM modakAdi / / 5.71 / / (su.) kimityAha-'vikkAya'iti vikrAyamANaM-vikrIyamANamApaNa iti varttate / 1.0ya. 1.3-5 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 - dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam prasahyamanekadinasthApanena prakaTam, ata eva rajasA pArthivena parispRSTaM-vyAptaM, taditthambhUtaM tu dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti sUtradvayArthaH / / 5.72 / / bahuaTThiyaM puggalaM, aNamisaM vA bahukaMTayaM / atthiyaM 'tiMDyaM billaM, ucchakhaMDaM ca siMbaliM / / 5.1.73 / / (ti.) kiJca-iha vanaspatyadhikAraH / bahusthikam-bahubIjam / pudgalam pudgalAkhyavRkSa-phalam / animiSaM vA-animiSanAmno vRkSasya phalam / bahukaNTakam / atthiyam-astikavRkSaphalam / tiNDukam-TimbarukIphalam / billam ikSukhaNDaM ca pratItam / siMbaliM-zAlmalIM vallAdiphalikAM vA / / 5.73 / / (sa.) punaH kiM kiM kIdRzaM kIdRzaM dIyamAnamapi na gRhNIyAt ? tadAhabahu...iti sAdhuH pudgalAdikaM dIyamAnamapi na gRhNIyAdityuktiH pudgalaM mAMsaM, kiMbhUtaM pudgalaM ? bahvasthikaM, tathA animiSaM vA matsyaM, kiMbhUtamanimiSaM ? bahukaNTakam, ayaM kila kAlAdyapekSayA grahaNe pratiSedhaH, anye tvabhidadhati vanaspatyadhikArAt tathAvidhaphalAbhidhAne ete iti. tathA cAha-asthikamasthikavRkSaphalaM, tindukaM tindurukIphalaM, bilvamikSukhaNDaM caitad dvayamapi prasiddha, zAlmalIM vA vallAdiphaliM ca. / 73 / / (su.) kiJca-bahuaTThiyaM poggalaM'iti-bahvasthikaM pudgalaM-mAMsaM, animiSaM vA matsyaM vA bahukaNTakaM, ayaM kila kAlAdyapekSayA grahaNe pratiSedhaH / anye tvabhidadhati"vanaspatyadhikArAta tathAvidhaphalAbhidhAne ete" iti / tathA cAha-asthikaMasthikavRkSaphalaM, tiMdukaM ti tendukIphalaM, bilvaM ikSukhaNDaM ca pratIte, zAlmaliM vA vallAdiphalaM, vAzabdasya vyavahitaH sambandha iti / / 5.73 / / appe siyA bhoyaNajjAe, bahu ujjhiyadhammie / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.74 / / 1. ti. 2.3.5 / / 2. tiDu 1.3-5.10 / / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 paJcamam adhyayanam (ti.) atra doSamAha-alpaM syAd bhojanajAtaM bahUjjhanadharmakametat / zeSaM spaSTam 115.74 / / __(sa.) etad grahaNe doSamAha-appe iti-bahuaTThiapuggalAdike bhakSite satyalpaM syAd bhojanajAtaM. tathaitabahUjjhanadharmakaM ca, yatazcaivaM tato dadatIM prati sAdhurvadet na mama kalpate tAdRzamiti / / 74 / / (su.) atraiva doSamAha-'appe'iti alpaM syAt, bhojanajAtamatra tathA bahUjjhanadharmakametad yatazcaivaM ?-ato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti ||5.74 / / tahevuccAvayaM pANaM, aduvA vAradhoyaNaM / saMseimaM cAulodagaM, ahuNAdhoyaM vivajjae ||5.1.75 / / (ti.) ukto'zanavidhiH / adhunA pAnavidhimAha - yathA prAgazanamuccAvacamuktaM tathaiva pAnam / uccam-varNAdyupetaM, draakssaapaanaadi| avacam-varNAdihInaM, AranAlAdi / athavA vArakadhAvanam-guDaghaTakSAlanaM, dhAnyasthAlI-kSAlanAdyapi / saMsvedajam-piSTasvedasaGgatodakAdi / tndulodkm-aassttikrkmucyte| tadadhunA dhautam-apariNatam / vivarjayet / / 5.75 / / (sa.) ukto'zanavidhiH, atha pAnavidhimAha-tahe...iti-evaMvidhaM pAnaM gRhNIyAt, kiMvidhaM pAnaM ? tathaivoccAvacaM, tathaiva yathAzanamuccAvacam, uccaM varNAdyupetaM drAkSApAnAdi, avacaM varNAdihInaM pUtyAranAlAdi, athavA vAra kadhAvanaM guDaghaTadhAvanAdi dhAnyasthAlIkSAlanAdi, saMsvedajaM piSTodakAdi, etadazanavadutsargApavAdAbhyAM sAdhurgRhNIyAditi vAkyazeSaH. tandulodaka-madhunAdhautamapariNataM sAdhurvivarjayet. ||75 / / (su.) ukto'zanavidhiH / sAmprataM pAnavidhimAha-'taheva'iti-tathaiva yathA azanamuccAvaccaM tathA pAnaM, ucca-varNAdyupetaM drAkSApAnAdi, avacaM-varNAdihInaM pUtyAranAlAdi, athavA vaarkdhaavnN-guddghttdhaavnaadiityrthH| saMsvedajaM-piSTodakAdi, etadazanavadutsargApavAdAbhyAM gRhNIyAditi vAkyazeSaH / tandulodakaM tvaTTikarakaM(vrIhidakaM) adhunAdhautamapariNataM vivarjayediti / / 5.75 / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam jaM jANijja cirAdhoyaM, maIe darisaNeNa vA / paDipucchiyA va succA vA, jaM ca nissaMkiyaM bhave / / 5.1.76 / / (ti.) atraiva vidhimAha-yat- tandulodakAdi / jAnIyAt ciradhautaM matyA darzanena vA kaluSyAdhoniviSTatayA kiyatI velA dhautasyAsyeti pratipRcchaya vA gRhastham / 'succA vA' vAzabdazcArthe, mahatI veleti tatprativacaH zrutvA ca / yadeva niHzaGkitaM bhavet tad gRhNIyAdityarthaH / / 5.76 / / (sa.) atraiva vidhimAha - jaM' iti sAdhuryat tandulodakamevaM jAnIyAt tad gRhNIyAditi zeSaH, kiMviziSTaM tandulodakaM ? cirAd dhautaM kathaM jAnIyAt ? - ityAha-matyA tadgrahaNAdikarmajayA, tathA darzanena vA varNAdipariNatasUtrAnusAreNa, vA kiM kRtvA ? iti gRhasthaM pRSTvA, itIti kiM ? kiyatI velAsya dhautasya jAteti ca punariti zrutvA gRhasthAd, itIti kiM ? mahatI velA jAtAsya dhautasyeti evaM ca yanniHzaGkitaM bhavati tad gRhNIyAditi. / / 5.76 / / (su.) atraiva vidhimAha - 'jaM jANejja' iti sUtraM, tandulodakaM jAnIyAt-vindyAt, ciradhautaM, kathaM jAnIyAt ? - ityAha-matyA darzanena vA, matyA- tadgrahaNAdikarmmajayA, darzanena vA-varNAdipariNatasUtrAnusAreNa, vA cazabdArthaH, tadapyevambhUtaM kiyatI velA'sya dhautasyeti pRSTvA gRhasthaM, zrutvA vA mahatI veleti zrutvA ca prativacanaM, yacceti, yadevaM niHzaGkitaM bhavati, niravayavaM prazAntatayA tandulodakaM tat pratigRhNIyAditi / vizeSaH piNDaniryuktAvukta iti / / 5.76 / / ajIvaM pariNayaM naccA, paDigAhijja saMjae / aha saMkiyaM bhavijjA, AsAittANa rovae / / 5.1.77 / / (ti.) uSNodakAdividhimAha - ajIvaM pariNatam - tridaNDaparirtanAdirUpam / gRhasthapraznena jJAtvA pratigRhNIyAt saMyataH / tadabhAve caturtharasamapi dehopakArakaM matyAdinA jJAtvA / atha zaGkitaM bhavet kuthitAmlatvAdinA / tata AsvAdya rocayet - nizce (cca) yaM kuryAt / / (sa.) athoSNodakAdividhimAha - ajIvaM...' iti saMyataH sAdhurevaMvidhamuSNodakaM gRhaNIyAdityuktiH, kiM kRtvA ! ajIvaM prAsukaM, tathA pariNataM tridaNDotkalitaM, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 125 caturtharasamapyapUtyAdi dehopakArakaM matyA darzanena vA jJAtvA, zaGkitaM bhavet pUtyAdibhAvena, tataH tat pAnIyamAsvAdya rocayed vinizcayaM kuryAt. / / 5.77 / / (su.) uSNodakAdividhimAha-'ajIvaMti sUtraM, uSNodakaM ajIvaM pariNataM jJAtvA tridaNDaparivartanAdirUpaM matyA darzanena vetyAdi varttate, tadevambhUtaM pratigRhNIyAt saMyataH, caturtharasamapUtyAdi dehopakArakaM matyAdinA jJAtvetyarthaH / atha zaGkitaM bhavet pUtyAdibhAvena, tata AsvAdya rocayed vinizcayaM kuryAditi / / 5.77 / / thovamAsAyaNaTTAe, hatthagaMmi dalAhi me | mA me acaMbilaM pUI, nAlaM tanhaviNittae / / 5.1.78 / / (ti.) taccaivam-stokamAsvAdanAya haste dehi me | mA mama atyamlaM kuthitaM vA, nAlaM tRSNAnivarttanAya / tataH kimasyopAdAnena ? | prAyogyaM ced grAhyam / / 5.78 / / (sa.) atha kena vidhinA vinizcayaM kuryAt ?- ityAha-thova...iti-sAdhurdAtAraM pratyevaM vadet, evaM kiM ? me mama haste AsvAdanArthaM stokaM pAnIyaM prathamaM dehi ? yadi sAdhorupabhogyaM tato grahISye, mA me mama atyamlaM pUti tRSApanodAya nAlaM samarthaM, tataH kimanenAprayojaneneti. tata AsvAditaM sacca tat sAdhuyogyaM ced bhavati tadA gRhyata eva, no cet tadA'grAhyam / / 78 / / (su.) taccaivaM-'thovaM'iti-stokamAsvAdanArthaM prathamaM tAvaddhaste dehi me, yadi sAdhuprAyogyaM tato grahISye, mA me'tyamlaM pUti nAlaM tRDapanodAya, tataH kimanenAnupayoginA? iti sUtrArthaH / / 5.78 / / taM ca accaMbilaM pUi, nAlaM taNhaviNittae / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.1.79 / / taM ca hujja akAmeNaM, vimaNeNa paDicchiyaM / taM appaNA na pibe, no vi annassa dAvae / / 5.1.80 / / (ti.) tacca bhavet / akAmena-nirabhilASeNa / vimanaskena pratIpsitam / tatra 1. tiNhaM viNittae...iti mudrite'nyatra pAThaH / / 2. iyaM gAthA 1-7.9-12 pratiSu nAsti / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dehApakArakamityAtmanA na pibet, nApyanyasya dApayet / / 5.79-5.80 / / (sa.) atha kadAcit strI tadatyamlamapi dadAti tadA tAM dadatIM prati sAdhuH kiM vakti tadA--taM'iti-taccAtyamlaM pUti, nAlaM samarthaM tRSNAM vinetuM tato dadatIM prati vakti, na mama kalpate tAdRzamiti. / / 5.79 / / athAkAmAdinA kadAcit tadatyamlAdikaM gRhItaM tadA ko vidhiH? - tad AhataM iti evaMvidhamatyamlAdi sAdhunA kadAcidakAmenAgrahavazena vimanaskena - anyacittena pratIcchitaM gRhItaM bhavet, tadApi tat sAdhurna pibet kAyasyApakArakamityanAbhogadharmazraddhayApi, nApi anyebhyo dApayet, ratnAdhikenApi svayaM dAnasya pratiSedhajJApanArthaM dApanagrahaNam iha ceyaM bhAvanA - 'savvattha saMjamaM, saMjamAo appANaM ceva rakkhijjA' iti / / 80 / / (su.) AsvAditaM ca sat sAdhuprAyogyaM cet gRhyata eva no cet, agrAhyaM, ata Aha-taM ceti, gatArthaM ceti / / 5.79 / / (su.) 'taM ca hojja' iti, taccAtyamlAdi bhavet, akAmena uparodhazIlatayA vimanaskenaanyacittena pratIcchitaM-gRhItaM, tadAtmanA kAyApakArakamanAbhogadharmmazraddhayA na pibet, nApyanyebhyo dApayet, ratnAdhikenApi svayaM dAnasya pratiSedhajJApanArthaM dApanagrahaNam / iha ca "savvattha saMjamaM, saMjamAo appANameva " ityAdi bhAvaneti / / 5.80 / / egaMtamavakkamittA, accittaM paDilehiyA / jayaM pariTThavijjA, pariTTappa paDikkame / / 5.1.81 / / (ti.) tarhi kathaM tat-kAryaM ? - tad vidhimAha - [ egaMta...] spaSTaH / navaraM paDikkameairyApathikIM pratikrAmet / / 5.81 / / (sa.) nanu svayaM tAdRzaM na pibet, anyasya na pAyayet, tarhi kiM kuryAt ? ityAha- egaM...iti-sAdhustatpUrvaM gRhItamatyamlAdikaM pratiSThApayed vidhinA vyutsRjet, kiM kRtvA ? ekAntaM sthAnamavakramya gatvA, acittaM dagdhapradezAdisthAnaM, pratyupekSya cakSuSA, pramRjya ca rajoharaNena sthaNDilamiti zeSaH, kathaM pratiSThApayet ? yatamatvaritaM na zIghraM pratiSThApanAnantaraM kiM kuryAt ? - ityAha-pratiSThApya vasatimupAzrayamAgataH san pratikrAmedIryApathikIm, etacca bahirAgataniyamakaraNasiddhaM pratikramaNamabahirapi pratiSThApya pratikramaNaniyamajJApanArthamiti / / 81 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 paJcamam adhyayanam (su.) asyaiva vidhimAha-'eganta'iti-ekAntaM avakramya-gatvA acittaM dagdhadezAdi pratyupekSya cakSuSA pramRjya ca rajoharaNena sthaNDilamiti gamyate, yataM-atvaritaM pratiSThApayet, vidhinA triH vAkyapUrvaM vyutsRjet, pratiSThApya vasatimAgataH pratikrAmet IyApathikAm / etacca bahirAgataniyamakaraNasiddhaM pratikramaNaM, abahirapi pratiSThApya pratikramaNaniyamajJApanArthamiti / / 5.81 / / siyA ya goyaraggao, icchijjA paribhuttuyaM / kuTTagaM bhittimUlaM vA, paDilehittANa phAsuyaM / / 5.1.82 / / (ti.) evamanna-pAnagrahaNavidhimabhidhAya bhojanavidhimAha-syAd gocarAgragato dUre grAmAntare vA bhikSApraviSTo baalaadistRssaadybhibhuutH| icchet paribhoktum / koSTakamzUnyAgAramaThAdi / bhittimUlaM vA-kuTyakoNaM vA / pratyupekSya-dRzA, rajohRtyA ca pramRjya / prAzukam-bIjAdirahitam / / 5.82 / / ___ (sa.) evamannapAnagrahaNavidhi kathayitvA bhojanavidhimAha-siyA'iti-bAlAdiH sAdhuH pipAsAdyabhibhUtaH syAt kadAcid gocarAgragato grAmAntaraM bhikSArthaM praviSTaH san paribhoktumicchet tadA tatra vasatirnAsti. tadA koSThakaM zUnyaM ca maThAdi bhittimUlaM vA kuDyaikadezAdi iti / / 5.82 / / ___ (su.) evamannapAnagrahaNavidhimabhidhAya bhojanavidhimAha-'siA ya'iti-syAtkadAcit gocarAgragato-grAmAntaraM bhikSAM praviSTa icchet, paribhoktuM pAnAdipipAsAdyabhibhUtaH san, tatra sAdhuvasatyabhAve koSThakaM-zUnyaM caTTamaThAdi bhittimUlaM vA-kuDyaikadezAdi pratyupekSya-cakSuSA, pramRjya ca rajoharaNena, prAsukaM-bIjAdirahitaM ceti / / 5.82 / / aNunnavittu mehAvI, paDicchannaMmi saMvuDe / hatthagaM saMpamajjittA, tattha bhuMjijja saMjao(e) / / 5.1.83 / / (ti.) anujJApya gRhasthaM, medhAvI sAdhuH, praticchanne sthAne, saMkRttaH (vRtaH) Ipratikramya, hastakaM upalakSaNatvAd dehaM mukhavastrikayA pramRjya, kavalAdAnakAle ca hastaM mukhaM ca tatra bhuJjIta saMyataH / / 5.83 / / (sa.) Aha-aNunna...iti-saMyataH sAdhustatra sthAne vakSyamANena vidhinA rAgadveSarahitaH Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 128 san bhuJjIta, kiM kRtvA ? tatsvAminamavagrahamanujJApyAdezaM gRhItvA, sAgArikaparihArato vizrAmaNavyAjena. kiMbhUtaH saMyataH ? medhAvI sAdhusAmAcArIvidhijJaH kiMbhUte koSThakAdisthAne ? praticchanne, upari tRNAdibhirAcchAdite, nAkAze, kiMbhUtaH saMyataH ? saMvRta upayuktaH sannIryApratikramaNaM kRtvA tato hastakaM mukhavastrikArUpamAdAyeti zeSaH, tena vidhinA kArya sampramRjya bhuJjIta / / 5.83 / / (su.) tatra - 'aNunnavittu iti - anujJApya sAgArikaparihArato vizramaNavyAjena tatsvAminamavagrahaM medhAvI - sAdhuH, praticchanne tatra koSThakAdau, saMvRttaH - upayuktaH san sAdhurIryApratikramaNaM kRtvA tadanu hastakaM - mukhavastrikArUpamAdAyeti vAkyazeSaH / saMpramRjya vidhinA tena kAyaM, tatra bhuJjIta saMyato rAgadveSAvapAkRtyeti sUtrArthaH / / 5.83 / / tattha se bhuMjamANassa, aTTiyaM kaMTao siyA / taNakaTTaM sakkaraM vA vi, annaM vA vi tahAvihaM / / 5.1.84 / / (ti) spaSTaH / annaM vA vi' - anyadvApi, IlikA - keza-dhAnya kITikAdi gRhasthapramAdena azodhite dhAnye rAddhe / / 5.84 / / (sa.) atha tatra bhuJjAnasya sAdhorasthi vA kaNTakAdi vA syAt, tadA sAdhuH kiM kuryAt ? ityAha-tattha...iti tatra koSThakAdau, 'se' tasya sAdhorbhuJjAnasyAsthi vA kaNTako vA syAt, anye vadanti - kathaJcit gRhiNAM pramAdadoSAt kAraNagRhIte pudgala eva, tRNaM vA kASThaM vA zarkarA vA syAt, anyad vApi tathAvidhaM badarakaNTakAdi vA syAt / / 5.84 / / (su.) tattha' iti tatra koSThakAdau se tasya sAdhoH bhuJjAnasyAsthi kaNTako vA syAt, kathaJcit gRhiNAM pramAdadoSAt kAraNagRhIte pudgala evetyanye / tRNaM kASThaM zarkaraM cApi syAt, ucitabhojane anyad vApi tathAvidhaM badarakarkaTAdIti / / 5.84 / / taM ukkhivittu na nikkhive, AsaeNa na chaDDae / hattheNa saMgaheUNaM, egaMtamavakkame / / 5.1.85 / / (ti.) tadutkSipya na yatra kutracinnikSipet / Asyena na chardayet 'mA bhUt kasyApi virAdhaneti / zeSaM spaSTam / / 5.85 / / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 129 (sa.) taM' iti sAdhuH tadasthyAdikamutkSipya hastena yatra kvacinna nikSipet, tathA''syena mukhena nojjhet, mAbhUd virAdhaneti hetoH api tu kiM kuryAt ? hastena tadasthyAdikaM gRhItvaikAntaM nirvyaJjanaM (? - nirjanaM) sthAnamavakrAmed gacchet / / 5.85 / / (su.) 'taM ukkhivittu' iti, tadasthi iti, utkSipya hastena yatra kvacinna nikSipet, tathA Asyena mukhena nojjhet mA bhUdvirAdhaneti, api tu hastena gRhItvA tadasthyAdi ekAntamavakrAmediti / / 5.85 / / etamavakkamittA, acittaM paDilehiyA / jayayaM pariTThavijjA, pariTThappa paDikkame / / 5.1.86 / / tribhirvizeSakam ( ti . ) eSo'pi spaSTaH / (sa.) tatra gatvA kiM kuryAt ? - ityAha- egaMtaM 'iti-sAdhustadasthyAdikaM yatamatvaritaM pariSThApayet, kiM kRtvA ? ekAntamavakramya gatvA punaH kiM kRtvA ? acittaM prAsukaM pratyupekSya cakSuSA, rajoharaNena pramArNya (pramRjya) ca pariSThApya ca pratikrAmedIryApathikImiti / / 86 / / (su.) iganta...iti ekAntamavakramyAcittaM pratyupekSya yataM pratiSThApayet, pratiSThApya pratikrAmayediti bhAvArthaH pUrvavadeveti / / 5.86 / / siyA ya bhikkhU icchijjA, sijjamAgamma bhuttuyaM / sapiMDapAyamAgamma, uMDuyaM paDilehiyA / / 5.1.87 / / (ti.) vasatyA [mA] gatasya bhojanavidhimAha - syAd bhikSuricchet / zayyAm - vasatima / Agamya bhoktuM saha piNDapAtena - bhikSayA / bhinnavAkyatvAnna paunaruktyam / Agamya vasatidvAre bahireva / uNDukam sthAnaM pratyupekSya piNDapAtaM vizodhayediti zeSaH / / 5.87 / / (sa.) atha vasatimadhikRtya bhojanavidhimAha - siyA' iti syAt kadAcit tadanyakAraNAbhAve sati bhikSuricchet zayyAM vasatiM kiM kRtvA ? Agamya tatrAgatya, kimatha ? paribhoktuM bhojananimittaM, tatrAyaM vidhiH- sapiNDapAtaM piNDapAtena vizuddhasamudAnenAgamya, vasatimiti zeSaH, bahireva uNDukaM sthAnaM pratyupekSya vidhinA tatrasthaH piNDapAtaM vizodhayet, 112011 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) vasatimadhikRtya bhojanavidhimAha-'siA ya'iti, syAt kadAcit tad dravyaM kAraNAbhAve sati bhikSuricchediti zayyAM-vasatimAgamya paribhoktuM, tatrAyaM vidhiHsaha piNDapAtena-vizuddhasamudAnenAgamya, vasatimiti gamyate, tatra bahireva undukaMsthAnaM pratyupekSya vidhinA tatrasthaH piNDapAtaM vizodhayediti sUtrArthaH / / 5.88 / / viNaeNaM pavisittA, sagAse guruNo muNI / iriyAvahiyamAyAya, Agao ya paDikkame / / 5.1.88 / / (ti.) vizodhya piNDaM vinayena-kRtAJjaliH, "naiSedhikI namaH kSamAzramaNebhyaH" ityuccaran / pravizya vasatiM gurusakAzamAgataH / airyApathikImAdAya-"icchAmi paDikkamiuM" ityAdi paThitvA / pratikrAmet-kAyotsarga kuryAt / / 5.88 / / (sa.) tataH pazcAt kiM kuryAt ? - ityAha-viNaeNaM'iti-sAdhustatrAgato gurusamIpaM pratikrAmet kAyotsargaM kuryAt, kiM kRtvA ? 'gurusagAse iriyAvahiaM AyAya' gurusamIpe IryApathikAM 'icchAmi paDikkamiuM' ityAdi pATharUpAm 'AyAya' paThitvA, punaH kiM kRtvA ? 'viNaeNa pavisittA' pUrvaM piNDaM vizodhya bahirvinayena 'naiSedhikI namaH kSamAzramaNebhyaH'aJjalikaraNalakSaNena, vasatimiti zeSaH; pravizya. / / 5.88 / / (su.) tata UrdhvaM 'viNaeNaM tti vizodhya piNDaM bahiH 'vinayena' 'SedhikI namaH kSamAzramaNebhyo aJjalikaraNalakSaNena pravizya, vasatimiti gamyate, sakAze guroHmunirgurusamIpa ityarthaH / IryApathikImAdAya 'icchAmi paDikkamiuM iriyAvahiyAe' ityAdi sUtraM paThitvA, Agatazca gurusamIpaM pratikrAmet-kAyotsargaM kuryAditi / / 5.88 / / AbhoittANa nIsesaM, aIyAraM jahakkama / gamaNAgamaNe ceva, bhattapANaM ca saMjae ||5.1.89 / / (ti.) tatra kAyotsarge AbhogayitvA niHzeSamaticAraM yathAkrama, gamanAgamanayozcaiva bhaktapAnayozca yo'ticArastam / saMyataH kAyotsargastho hRdaye sthApayediti zeSaH / / (sa.) tataH kiM kuryAt ?- ityAha Abhoi...iti-sAdhuH kAyotsargasthastamaticAra hRdaye sthApayet, kimbhUtamaticAra ? niHzeSaM yathAkramaM paripATyA, kiM kRtvA ? tatra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 131 kAyotsarge AbhogayitvA jJAtvA, kutretyAha-gamanAgamanayoH; gamane gacchata, Agamana AgacchataH, punaH bhaktapAnayoH, bhakte pAne ca. / / 5.89 / / (su.) AbhoittANa'iti tatra kAyotsarge AbhogayitvA-jJAtvA niHzeSamaticAraM yathAkramaM paripATyA, kva ? ityAha-gamanAgamanayozcaiva-gamane-gacchata, Agamane-Agacchato, yo'ticAraH, tathA bhaktapAnayozca-bhakte pAne ca yo'ticArastaM saMyataH-sAdhuH kAyotsargastho hRdaye sthApayediti / / 5.89 / / ujju-panno aNuviggo, avvakkhitteNa ceyasA / Aloe gurusagAse, jaM jahA gahiyaM bhave / / 5.1.90 / / (ti.) utsArya ca kAyotsarga-RjuprajJaH-akuTilamatiH / anudvignaH-kSudAdijayAt prasannaH / avyAkSiptena cetasA anyatra agatacittena / zeSaM spaSTam / / 5.90 / / (sa.) kAyotsarge pArite ca kiM kuryAt-ityAha-ujju-iti sAdhurazanAdi yathA yena prakAreNa hastapradAnAdinA gRhItaM bhavet, tad gurusamIpe Alocayed gurornivedayediti bhAvaH, kena ? evaMvidhena cetasA, kiMbhUtena cetasA, 'avvakkhitteNa' avyAkSiptenAnyatropayogamagacchatA, kiMbhUtaH sAdhuH ? RjuprajJo-'kuTilamatiH, punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? anudvignaH, sarvatra kSudAdijayAt prazAntaH / / 10 / / (su.) vidhinotsArite caitasmin 'ujjuppanno'iti-RjuprajJaH-akuTilamatiH, sarvatra anudvignaH-kSudhAdijayAt, prazAntaH, avyAkSiptena cetasA, anyatropayogamagacchatetyarthaH, Alocayet gurusakAze-guronivedayeditibhAvaH / yadazanAdi, yathA-yena prakAreNa hastapradA(dhAva)nAdinA gRhItaM bhavediti sUtrArthaH / / 5.90 / / na sammamAloiyaM 'hujjA, pubbiM pacchA va jaM kaDaM / puNo paDikkame tassa, cosaTTho ciMtae imaM / / 5.1.91 / / (ti.) tadanu ca-na samyagAlocitaM bhavet / sUkSmamajJAnAd vismaraNAd vA 'pUrvaM pazcAd vA yatkRtaM dAtryA puraHpazcAtkarma vetyarthaH / punaH-AlocitAntaram / pratikrAmeta | tasya-sUkSmAticArasya / "icchAmi paDikkamiuM goyaracariyAe" ityAdi "tassa micchAmi - 1. puraH 6-10.12 / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dukkaDam" ityantaM sUtraM paThitvA / vyutsRSTaH-kAyotsargasthaH / cintayedidam / / 5.91 / / (sa.) tataH kiM kuryAt ? ityAha-na...iti sAdhustasya sUkSmAticArasya yat pUrva kRtaM tat puraskarma, yat pazcAt kRtaM tat pazcAtkarma sUkSma na samyagAlocitaM bhavet, kutaH ? ajJAnAdanAbhogenA'nanusmaraNAd vA, tat sarvaM punarAlocanAntarakAlaM pratikrAmet, kiM kRtvA ? 'icchAmi paDikkamiuM goaracariAe' ityAdi sUtraM paThitvA, tato vyutsRSTaH kAyotsargastha idaM vakSyamANaM gAthArUpaM cintayet. / / 5.91 / / / (su.) tadanu ca 'na samma...iti na samyagAlocitaM bhavet sUkSma, ajJAnAt anAbhogenA'nanusmaraNAdvA, pUrvaM pazcAdvA yatkRtaM, puraskarma pazcAtkarma cetyarthaH / punarAlocanottarakAlaM pratikrAmet, tasya-sUkSmAticArasya 'icchAmi paDikkamiuM goyaracariyAe' ityAdi sUtraM paThitvA vyutsRSTaH-kAyotsargasthA, cintayedidaM-vakSyamANalakSaNamiti / / 5.91 / / aho jiNehiM asAvajjA, vittI sAhUNa desiyA | mukkhasAhaNaheussa, sAhudehassa dhAraNA / / 5.1.92 / / (ti.) kiM tat ? - aho jinairasAvadyA vRttiH sAdhUnAM dezitA, mokSasAdhanahetoH sAdhudehasya dhAraNeti / prAkRtatvAlluptacaturthIkaM dhAraNAyai ityarthaH / / 5.92 / / (sa.) kiM cintayet ? tad Aha-aho iti-aho iti vismaye, jinaistIrthakaraiH sAdhUnAM vRttirdarzitA dezitA vA, kiMbhUtA vRttiH ? asAvadyA apApA, kasmai ? sAdhudehasya dhAraNAya dhAraNArthaM, kiMbhUtasya sAdhudehasya ? mokSasAdhanahetoH, mokSasAdhanaM jJAnadarzanacAritrarUpaM, tasya hetoH. / / 12 / / (sa.) 'aho jiNehiM' - 'aho' vismaye, jinaiH-tIrthakaraiH, asAvadyA-apApA, vRttiH-vartanA, sAdhUnAM darzitA dezitA vA, mokSasAdhanahetoH-samyagdarzanajJAnacAritrasAdhanasya sAdhudehasya dhAraNAya saMdhAraNArthamiti / / 5.92 / / namukkAreNa pArittA, karittA jiNasaMthavaM / .. sajjAyaM paTTavittANaM, vIsamijja khaNaM muNI / / 5.1.93 / / (ti.) tatazca-namaskAreNa-namo arihaMtANaM ityanena pArayitvA / kRtvA jinasaMstavam-caturviMzatistavaM bhaNitvetyarthaH / svAdhyAyaM prasthApya vizrAmyet kSaNaM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam muniH / / 5.93 / / (sa.) tataH kiM kuryAt ? ityAha-NamukkAra...iti-NamukkAreti-muniH kSaNaM stokakAlaM vizrAmyet, kiM kRtvA ? namaskAreNa 'namo arihantANaM' iti kathanarUpeNa kAyotsargaM pArayitvA, punaH kiM kRtvA ? jinasaMstavaM 'logassa ujjoyagare' ityAdirUpam kRtvA, ato yadi na pUrvaM prasthApitaH, tataH svAdhyAyaM prasthApya maNDalyupajIvakastaM svAdhyAyameva kuryAt, yAvadanye Agacchanti, yaH punastadanyaH kSapakAdiH so'pi prasthApya vizrAmyet. / / 93 / / - 133 (su.) tatazca 'namokkAreNaM' iti - namaskAreNa pArayitvA 'namo arihaMtANaM ' ityanena, kRtvA jinasaMstavaM "logassa ujjogare" ityAdirUpaM, a (ta) to yadi na pUrvaM prasthApitastataH svAdhyAyaM prasthApya maNDalyupajIvakaH, tameva kuryAt yAvadanye Agacchanti, yaH punastadanyaH kSapakAdiH so'pi prasthApya vizrAmyet kSaNaM- stokakAlaM muniriti / / 5.93 / / vIsamaMto imaM ciMte, hiyamadvaM lAbhamaTThio / jai me aNuggahaM kujjA, sAhU hujjAmi tArio / / 5.1.94 / / (ti.) vizrAmyannidaM cintayed / hitamartham - uttarArddhena vakSyamANam / lAbhArthikaHkarmanirjarArthI / yadi me anugrahaM kuryuH sAdhavo madIyAnItaprAsukapiNDAdAnena tato'haM syAM tArito bhavAbdheH / iti vicintya bhoktumAsInAn gurUn nimantrayet / yadi gRhNanti tato bhavyaM, no ced vAcyam / prabho ! bAlavRddhebhyo datta / dadate cet tataH sundaram / atha bhaNet tvameva yaccha / / 5.94 / / (sa.) punaH sAdhurvizrAmAnantaraM kiM kuryAt ? ityAha- vIsa.... ..iti-sAdhurvizrAmyannidaM hitaM kalyANaprApakamarthaM vakSyamANalakSaNaM cintayet kena ? cetasA pariNatena manasA, kiMbhUtaH sAdhuH ? lAbhena nirjarAdinArtho'syeti lAbhArthikaH san katham ? ityAha-yata evaM jAnAti yadi me mama sAdhavo mayAnIto yaH prAsukaH piNDaH, tasya grahaNenAnugrahaM prasAdaM kuryuH, tadAhaM tArito bhavasamudrAt syAM bhavAmi evaM cintayitvocitavelAyAM sAdhurAcAryamAmantrayet, yadyAcAryo gRhNAti, tato bhavyaM kadAcit sa svayaM na gRhNAti Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam tadA tasya vAcyaM- 'he bhagavan ! dehi kebhyazcit' ityukte yadi sAdhuH(? AcAryaH) kiM dAtavyaM kasyApi dadAti tadA sundaram / / 94 / / (su.) vIsamaMto'iti vizrAmyannidaM cintayet pariNatena cetasA, hitaM-kalyANaprApakamarthaM-vakSyamANalakSaNaM, kiMviziSTaH san ? bhAvalAbhena-nirjarAdinA'rtho'syeti, lAbhArthikaH, yadi me-mamAnugrahaM kuryuH sAdhavaH prAsukapiNDagrahaNena, tataH syAmahaM tArito bhavasamudrAditi / / 5.94 / / sAhavo to ciatteNaM, nimaMtijja jahakkama / jai tattha kei icchijjA, tehiM saddhiM tu bhuMjae ||5.1.95 / / (ti.) tataH sAdhUMstato manaprItyA nimantrayet / yathAkramam-ratnAdhikakrameNa / yadi tatra kecidiccheyuH / tataH taiH sArdhaM saMvibhajya bhuJjIta / / 5.95 / / (sa.) athAcAryo bhaNati-tvameva dehi, tadA kiM kuryAt ? ityAha-sAhava...itisAdhustato guruNAnujJAtaH san, yathAkramaM yathAratnAdhikatayA grahaNaucityApekSayA bAlAdikrameNetyanye vadanti, sAdhUn nimantrayet, kena ? 'ciatteNa' manaHprItyA, tato yadi kecana dharmabAndhavA iccheyuraGgIkuryuH, tadA taiH sArdhamucitasaMvibhAga-dAnena sAdhurbhujIta. / / 95 / / (su.) evaM saJcityocita velAyAM AcAryamAmantrayet, yadi gRhNAti zobhanaM, no ced-vaktavyo'sau bhagavan ! dehi kebhyo'pyato yad dAtavyaM, tato yadi dadAti, sundaraM, atha bhaNati-'tvameva prayaccha' atrAntare 'sAhavo iti-sAdhUMstato gurkhanujJAtaH san 'ciatteNaM'tti manaHpraNidhAnena nimantrayet yathAkramaM yathAratnAdhikatayA, "grahaNaucityApekSayA bAlAdikrameNa'ityanye / yadi tatra kecana dharmabAndhavA iccheyuH-abhyupagaccheyuH, tatastaiH sArdhaM bhuJjItocita-saMvibhAgadAneneti / / 5.95 / / aha koi na icchijjA, tao aeNjijja egao / Aloe bhAyaNe sAhU, jayaM apparisADiyaM / / 5.1.96 / / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam (ti) spaSTaH / navaram Aloke-saprakAze / yatam - yatnena / aparizAtayanhastamukhAbhyAM sikthAdyanujjhan / / 5.96 / / - (sa.) atha kopi necchet, tadA kiM kuryAt ? - ityAha- aha... iti - atha ko pa sAdhurnecchet, tadA sAdhurekAkI rAgAdirahito bhuJjIta, kathaM bhuJjItetyAha- AlokabhAjane makSikAdInAmapohAya prakAzapradhAne bhAjana ityarthaH yataH prayatnena tatropayuktaH, kiM kurvan ? aparizAtayan, hastamukhAbhyAM kaNamAtramapi na tyajan / / 96 / / * 135 (su.) 'aha koi'iti atha kazcinnecchet sAdhuH, tato bhuJjIta ekako - rAgAdirahita iti / kathaM bhuJjItetyatrAha - Aloke bhAjane makSikAdyapohAya prakAzapradhAne bhAjana ityarthaH / sAdhuH-pravrajitaH yataM-prayatnena tatropayuktaM, aparizATaM - hastamukhAbhyAM anujjhanniti / / 5.96 / / tittagaM va kaDuyaM va kasAyaM, aMbilaM va mahuraM lavaNaM vA eyaM laddhamannattha pauttaM, mahu ghayaM va bhuMjijja saMjae / / 5.1.97 / / (ti) bhojanamAzritya vizeSamAha - pUrvArddhaM spaSTam - uttarArddhasyArthaH / etallabdhamAgamoktavidhinA prAptam / anyArtham-mokSasAdhakadehopaSTambhArthaM prayuktam / madhughRtamivasakhaNDAjyamiva / bhuJjIta saMyataH / ko'rthastiktAdyaniSTAdau adviSTaH / / 5.97 / / (sa.) atha bhojyamAzritya vizeSamAha - tittagaM' iti saMyata evaMvidhamapyazanAdi madhu-ghRtamiva madhu-ghRtasamAnaM mRSTamiti jJAtvA bhuJjIta, kiMviziSTamazanAdi ? tiktaM vA elukavAlukAdi, kaTukamArdratImanAdi, kaSAyaM vallAdi, ambilaM vA amlaM takrA ''ranAlAdi, madhuraM kSIradadhyAdi, lavaNaM vA prakRtikSAraM, tathAvidhazAkAdi anyad vA lavaNotkaTam, etallabdham, Agame uktena vidhinA prAptaM punaH kIdRzam ? anyArthaprayuktam, anyArthamakSopAGganyAyena dehArthaM paramArthato hi tatsAdhakamiti kRtvA mokSArthaM prayuktaM, paraM na varNAdyartham / / 97 / / (su.) bhojyamadhikRtya vizeSamAha - tittagaM va' iti - tiktakaM vA eluka - vAluGkAdi, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam kaTukaM vA''rdrakatImanAdi, kaSAyaM vallAdi, AmlaM takrAranAlAdi, madhuraM kSIramadhvAdikaM, lavaNaM vA prakRtikSAraM tathAvidhazAkAdi lavaNotkaTaM vAnyat, etat tiktakAdi labdhaMAgamoktena vidhinA prAptaM anyArthaM "akSopAGganyAyena" paramArthato mokSArthaM prayuktam tat sAdhakamiti kRtvA madhughRtamiva bhuJjIta saMyataH, na varNAdyarthaM / athavA madhughRtamiva "no vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArejja"iti / / 5.97 / / arasaM virasaM vAvi, saiyaM vA asaiyaM / ullaM vA jai vA sukkaM, maMthu kummA bhoyaNaM / / 5.1.98 / / (ti.) kiJca-arasam-saMskArAbhAvAdanAptarasam / virasam-purANaudanAdi / sUcitaM vA asUcitam-kathanAkathanena dattam / Ardra vA-sukumAram / zuSkaM vA-kaThinam / manthu-badaracUrNAdi / kulmASA:-rAddhamASAH / tadbhojanam / / 5.98 / / (sa.) punaH kIdRzamazanAdi ? - ityAha-arasaM'iti-etAdRzaM bhojanaM vartate, tasyAgrimagAthayA saha yojanA kAryA, kiMbhUtamazanAdi bhojanam ? arasaM rasavarjitaM hiMgvAdibhirasaMskRtaM, punaH kiMbhUtaM? virasaM vA vigatarasaM purANamodanAdi, punaH kiMbhUta ? sUcitaM vyaJjanAdiyuktaM, vA athavA asUcitaM vyaJjanAdirahitam, anye tvevamarthaM kurvantisUcitaM kathayitvA dattam, asUcitamakathayitvA vA dattaM, punaH kiMbhUtam ? Ardra pracuravyaJjanaM, yadi vA zuSkaM stokavyaJjanaM. kiMbhUtaM tad ?-ityAha-manthu-kummAsabhojanaM, manthu badaracUrNAdi, kulmASAH siddhamASAH, kecid vadanti kulmASA yavamASAH ||98 / / (su.) kiMca-'arasaM'iti arasaM-aprAptarasaM hiGgvAdibhirasaMskRtamityarthaH, virasaM vA-vigatarasaM atipurANaudanAdi, sUcitaM-vyaJjanAdiyuktam asUcitaM vA-tadrahitaM vA, "kathayitvA akathayitvA vA dattaM"ityanye | Ardra-pracuravyaJjanaM, yadi vA zuSkaM-stokavyaJjanaM vA, kiM tadityAha-manthukulmASabhojana-manthu-badaracUrNAdi, kulmASA:-siddhamASAH, "yavamASA" iti keciditi / / 5.98 / / uppannaM nAihIlijjA, appaM vA bahu phAsuyaM / muhAladdhaM muhAjIvI, bhuMjijjA dosavajjiyaM ||5.1.99 / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 137 (ti.) etat kim ? - ityAha-utpannam-IdRzameva vidhinA prAptam / nAtihIlayeta / alpam stokam / bahu vA-asAraprAyam / kiM viziSTaM, prAsukam / mudhAlabdham-mAyayA AlApAdyaipanA(?)varjayA prAptam / mudhAjIvI-jAtyAdyanAjIvakaH / bhuJjIta doSavarjitamsaMyojanAdidoSarahitam / / 5.99 / / (sa.) etad bhojanaM kim ? - ityAha-uppaNNaM'iti-evaM pUrvoktamarasAdikamazanAdi sAdhurbhujIta, paraM nAtihIlayet sarvathA na nindet, kiMbhUtamazanaM ? vidhinA prAptamalpaM bhavet, tadA naivaM jJAtavyaM vaktavyaM vA, yat kimetadalpamAtraM na dehapUrakamapi, tathA bahu vA'sAraprAyaM kimanenA'sAreNa, kiMbhUtamazanaM? phAsuaM prAsukaM, yasmAt prANA gatA nirjIvaM jAtam. anye tvAcAryA itthaM vyAkhyAM kurvanti alpazabdAd virasAdi vA bahu prAsukaM sarvathA zuddhaM nAtihIlayet, api tvevaM bhAvayet-yadeveha lokA mamAnupakAriNaH prayacchanti tadeva zobhanamiti. kiMbhUtamazanaM ? mudhA labdhaM mantratantrAdinA aprAptaM, kiMbhUtaH sAdhuH ? mudhAjIvI sarvathA'nidAnajIvI, anye vadanti jAtyAdinA na jIvI, evaMvidhamazanAdidoSavarjitaM saMyojanAdidoSavarjitaM sAdhurbhujIta. / / 5.99 / / __(su.) etad bhojanaM kiM ? - ityAha-'uppannaM'iti sUtraM, utpannaM-vidhinA prAptaM, nAtihIlayet-sarvathA na nindayet, alpamAtrametat na dehapUrakamiti kimanena ? bahu vA asAraprAyamiti / vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, kiMviziSTaM tat ? - ityAha-prAsukaMpragatAsu nirjIvamityarthaH / anye tu vyAcakSate-"alpaM vA, vAzabdAd virasAdi vA, bahu prAsukaM-sarvathA zuddhaM nAtihIlayet'iti, api tvevaM bhAvayet-yadeveha lokA mamAnupakAriNaH prayacchanti tadeva zobhanamiti, evaM mudhA labdhaM-koNTalakAdivyatirekeNa prAptaM, muhAjIvIsarvathA anidAnajIvI, "jAtyAdyanAjIvaka" ityanye, bhuJjIta doSavarjitaMsaMyojanAdirahitamiti / / 5.99 / / dullahA hu muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAyI muhAjIvI, dovi gacchaMti sogaI ti bemi / / 5.1.100 / / (ti.) etad durApamiti darzayannAha-svajanA amI, kulagukho'mI, asmatkuTumbe'tIva mamatvam, asmAn prati bahutamaM vAtsalyaM kurvanti / ityAdikAraNairuparodhaM vinA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam cAritriNo'mI, mahAsattvA, nirmamA, ihalokanirapekSAH, mokSamArgakadRSTayaH, satpAtrabhUtA iti buddhyA bhakta-pAna-vastra-pAtrAdibhisteSAmupakurvate / ityete mudhAdAyino durlbhaaH| mudhAjIvinaH-jyotiSa-nimitta-mantra-tantra-sasnehAlApA-sanAdyarpaNAsadbhUtasvAjanyakaraNamamatvadarzanAdi-vAtsalyairbhakta-pAna-vastrAdyarthaM nirIhatayA gRhasthAnnAvarjayanti te durlabhAH mudhAdAyino mudhAjIvinazca dvaye'pi gacchanti dvAvapi gacchataH / sugatim-siddhigatimiti, kadAcidanantarameva kazcid devaloka-sumAnuSatvapratyAgamanaparamparayA / iti-samAptau bravImiti pUrvavat / / 5.100 / / atra mudhAdAyakatve dharmaM prapitsubhadrakaH zreSThI, mudhAjIvitve ca sAdhudvayaM 'dRSTAntaH / tilakAcAryavRttau paMcame prathamovezaH samAptaH / / . (sa.) mudhAjIvI' iti durlabhametad darzayati-dullahA...iti-durlabhA evaMvidhA dAtArastathAvidhabhAgavatavat. mudhAjIvino'pi durlabhAstathAvidhacellakavat, etayoH kathAnake vRttito jJeye. amISAM phalamAha-mudhA dAtAro mudhAjIvinazca dvAvapyetau sugatiM siddhigatiM gacchanti. kadAcit tasminneva bhave, kadAcid devalokasumAnuSatvapratyAgamanaparamparayA. bravImIti pUrvavat. / / 5.100 / / iti zrIdazavaikAlikasUtrasya zabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM piNDaiSaNAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH (su.) etad durApamapi darzayati 'dullahA...iti-durlabhA eva mudhAdAtAraH, tathAvidhabhAgavatavat, mudhAjIvino'pi durlabhAH tathAvidhacellakavat, amISAM phalamAhamudhAdAtAro mudhAjIvinazca dvAvapyetau gacchataH sugati-siddhigatiM kadAcidanantarameva, kadAcit devaloka-sumAnuSatva-pratyAgamaparamparayA, bravImIti pUrvavat / atra bhAgavatodAharaNam (dR0 3)-kazcit parivrAjakaH kaJcanApi bhaktimantaM bhAgavatamavAdIt-yadi madIyodantamudvahasi, tato'haM tava gRhe varSAsamayamativAhayAmi, tenoktam-yadi madIyAM taptiM na karoSi, tenoktam-evaM kariSye, tataH pradattastena tasmai samAzrayaH, tadrakSaNaM cakAra bhojanAdibhistasya gRhAdhipatiH, atikrAnte ca kiyatyapi kAle-ekadA prAptacchidraizcauraistasya bhAgavatasya pradhAno'zvaH pramAdena rakSakANAmapahRtaH, prabhAtaM vartate iti na zaktAH te tamazvaM nirvodUM, tato'tivRkSagahane baddhvA taM, te'nyatropayayuH, 1. tatkathA ca anyatra darzanIyA / / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam atrAntare prAtareva snAtuM parivrAjakastaDAgamupajagAma, dRSTazca tena saraHsamIpavarttinyAM jAlyAmasau turaGgamaH, pratyabhijJAtazcApi so'yamazvaH, yo'smAkamupakAriNo bhAgavatasya taskarairapahRtaH, tatastena gatvA svamAvAsaM agre gRhapatipuruSANAmuktam-yathA mama snAtumitaH sarasi gatasya jAlyAM dhautavAso vismRtaM, tatastaiH pumAn prahitaH tena ca tatra gatena dRSTau'so vAjI samAnItazca kathito gRhapataye, tatastena samacinti - api vyAjena vratinA mamopakAraH kRtaH, tatatkathamahaM nirvyAjadAnaphalaM vihAya pratyupakAreNa dAnapravRttiM vidadhAmIti saMpradhArya gadito'sau parivrAjakaH - bhadra ! vraja tvamidAnIM na kRtopakAriNe bhavate taptiM vidhAsyAmi, yasmAdupakAriNi vihitaM dAnaM niSphalaM upajAyata iti, eSa mudhAdAyI'iti / 139 * mudhAjIvinyudAharaNamucyate (dR0 4) - kazcinnarapatiranityatAM vilokya priyANAmapi putra-kalatra-mitra-pautrAdInAM samupajAtavairAgyo dharmAdharmaparIkSAM cakre ko vA anisRSTaM bhuGkte ? tatastaM parIkSayAmi iti saMpradhArya puruSAnAmudhikayAdideza - yathA rAjA modakAn prayacchati, samAgatya parigRhyatAmiti / samAkarNyodghoSaNAmupajagmuH kArppaTikaprabhRtayo'rthino janAH, pRSTAzca te bhUbhujA kena bhavanto jIvanti ?, tatraikenoktam-ahaM tAvat mukhena / apareNa gaditaM - ahaM pAdAbhyAM, apareNoktam ahaM hastAbhyAM anyena niveditaM - ahaM lokAnugrahaNena, kSullakasAdhunoktam - ahaM mudhikayeti, tatastAM narapatiH punarapi jagAda - kathameveti / tataH prathamo jagAda ahaM tAvatkathako janAnAM vistArya rAmAyaNAdikathAM kathayAmi tena mukhena jIvAmIti / dvitIyaH prAha- ahaM hi lekhavAhako ghaTikAmadhye yojanaM laGghayAmi tena pAdAbhyAM jIvAmi / tRtIyaH prAha- ahaM lekhakaH, ato hastAbhyAM jIvAmi / bhikSukeNoktam ahaM pravrajitaH ato lokANAmanugraheNa nirvhnnN| punaH kSullakasAdhunoktam pravrajito'haM janma-jarA-maraNa-roga-zoka-vyAdhyupadravazatopadrutaM dAridrya-daurbhAgya-kalaGka-vrAta-kaluSitaM, iSTaviyogAniSTasaMyogaduHkhajanitakRzatarakAyaM kSudhA-pipAsA - zItoSNa - klezasahasrasaMkulaM dainya-ciMtA - jarAdibhiH kSaNamapyamuktasamIpaM saMsAraM vilokya, tato nirviNNaH pratipadya, amuM zArIra-mAnasA'nekaduHkhajaladhivilaGghanasetuM saubhAgya-saujanyaudAryopakArakaraNapaTiSTaM jJAnavijJAnajanakaM vijitasamastarAjanya-cakrarAja (rAjya) saMpAdakaM svargAvAsasaMpAditasukhAtizaya * Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam saMdohaM mokSaphaladAyakaM jainadharma, tato mudhikayA yathopalabdhenAhArajAtena jIvAmIti | nizamya tadbhASitam-aho eSa dharmaH sarvaduHkhamokSasAdhaka iti nizcitya, vizeSeNAcAryasamIpe dharmamAkarNya pratibuddho, rAjye sutaM saMsthApya pravrajyAmasau narapatiragrahIt / eSa mudhAjIvI iti / / 5.100 / / / / iti piNDaiSaNAdhyayanasya prathamoddezakaH 5-1 / / EN Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ || piNDaiSaNAdhyayane dvitIyoddezakaH / / ) paDiggahaM saMlihittANaM, levamAyAe saMjae / dugaMdhaM vA sugaMdhaM vA, savvaM bhuMje na chaDDae / / 5.2.1 / / (ti.) piNDaiSaNAyAH prathamoddezake prakrAntopayogi yannoktaM, tadAha - patadgrahaM pAtrakam / saMlihya-pradezinyA niravayavaM kRtvA / lepamAdAya-upajIvya / saMyataH durgandhaM vA sugandhi vA sarvaM bhuJjIta / na chardayet / atrArdhavyatyayo yuktaH paraM patadgrahAbhidhAnaM maGgalArthamityevamuddezakAdAvupanyAsaH / / 5.2.1 / / (sa.) atha piNDaiSaNAyAH prathamoddeze yadupayogi noktaM, tad dvitIyoddezake darzayannAha paDiggahaM...iti-saMyataH sAdhurdurgandhi vA sugandhi vA bhojanajAtaM sarvaM samastaM bhuJjItA''zrI('znI)yAt paraM nojjJet, atra gandhagrahaNaM rasAdInAmupalakSaNaM, kuto nojjJet ? ucyate-saMyamavirAdhanAbhayAt, kiM kRtvA ? pratigrahaM pAtraM sa~llihya pradezinyA niravayavaM kRtvA, kayA ? lepamaryAdayA AlepaM sa~llihya. / / 5.2.1 / / vizeSamAha (su.) piNDaiSaNAyAH prathamoddezaka eva prakrAntopayogi yannoktaM-tada dvitIye samupadarzayannAha-'paDiggahaM'iti-pratigraha-bhAjanaM, saMlihya-pradezinyA niravayavaM kRtvA, kathamityAha-lepamaryAdayA-alepaM saMlihya, saMyataH-sAdhuH, durgandhi vA sugandhi vA bhojanajAtaM, gandhagrahaNaM rasAdhupalakSaNaM, sarva-niravazeSaM bhuJjIta-aznIyAt, nojjhet-notsRjet kiJcidapi, mA bhUt saMyamavirAdhaneti / asyaivArthasya garIyastvakhyApanAya sUtrArthayoH vyatyayopanyAsaH / pratigrahazabdo mAGgalika ityuddezAdau tadupanyAsArthaM vA, anyathaivaM syAt-durgandhi vA sugandhi vA sarvaM bhuJjIta nojjhet / pratigrahaM saMlihya lepamaryAdayA saMyataH / vicitrA ca sUtragatiriti / / 5.2.1 / / si(se)jjA nisIhiyAe, samAvanno ya goyare / ayAvayaTThA bhuccA NaM, jaMi teNa na saMthare / / 5.2.2 / / (ti.) vidhivizeSamAha-zayyAyAm-vasatau / naiSedhikyAm-svAdhyAyabhUmau / samApanno 1. gAthApazcArdhasya 10 Ti. / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 142 vA gocare kSapakaglAnAdiH / ayAvadartham - aparipUrNam / chAtramaThAdau bhuktvA / yadi tena bhuktena na saMstaret / / 5.2.2 / / (sa.) vizeSamAha - sejjA' iti yadi kSapako glAnAdirvA tena bhuktena na saMstarenna yApayituM samarthaH, tadA dvitIyavelAmapi gocare bhaktapAnaM gaveSayedityagrimagAthAyAH sambandhaH kiMbhUtaH kSapakAdiH ? 'sejjA nisIhiyAe samAvanno' zayyAyAM vasatau naiSedhikyAM svAdhyAyabhUmau, athavA zayyaivA'samaJjasaniSedhAt - naiSedhikI, tasyAM samApannaH san, kiM kRtvA ? ayAvadarthaM bhuktvA, na yAvadarthamaparisamAptamityarthaH, NaM vAkyAlaGkAre. / / 5.2.2 / / (su.) vidhivizeSamAha-'sejjA' iti zayyAyAM vasatau, naiSedhikyAM-svAdhyAyabhUmau, zayyaiva vA asamaJjasaniSedhAnnaiSedhikI tasyAM samApanno vA gocare, kSapakAdiH, chAtra ( channa) maThAdau ca ayAvadarthaM bhuktvA, na yAvadarthaM = aparisamAptamityarthaH / Namiti vAkyAlaGkAre / yadi tena bhuktena, na saMstaret na yApayituM samarthaH, kSapako viSamavelApattanastho glAno vA bhavati / / 5.2.2 / / tao kAraNamuppanne, bhattapANaM gaveSae / vihiNA puvvautteNaM, imeNaM uttareNa ya / / 5.2.3 / / (ti.) tataH kAraNe-vedanAdau / utpanne bhaktapAnaM gaveSayet / vidhinA puurvoktenaanen| uttareNa vA - vakSyamANena / / 5.2.3 / / (sa.) yadyekavAraM bhuktena na saMstaret tadA kiM kuryAdityAha - tao iti -puSTAlambanaH sAdhuH, tataH kAraNe vedanAdAvutpanne dvitIyavAramapi bhaktapAnaM gaveSayedanveSayet, anyathA yatInAmekavArameva bhaktagaveSaNamuktaM kena ? vidhinA, kiMbhUtena vidhinA, pUrvoktena, samprApte bhikSAkAla ityAdinA ca punaH anena vakSyamANalakSaNenottareNa. / / 3 / / (su.) 'tao'iti tataH kAraNe-vedanAdau utpanne puSTAlambanaH san bhaktapAnaM gaveSayetanveSayet, anyathA sakRd bhuktameva yatInAmiti / vidhinA pUrvoktena "saMprApte bhikSAkAle" ityAdinA, anena ca vakSyamANalakSaNenottareNa ceti / / 5.2.3 / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 paJcamam adhyayanam kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare / / 5.2.4 / / (ti.) sa cAyamityAha-yo yatra grAmAdAvucito bhikSAkAlaH, tena kAraNabhUtena niHkrAmet bhikSurbhikSArtham / kAlena - yAvatA svAdhyAyavelA syAt, tAvatA pratikrAmetnivarteta / akAlaM ca-bhikSAdeH / vivarNya / bhikSATanayogyaH kAlo'pi bhikSA / tatazca bhikSAsamaye bhikSAM samAcaret-kuryAdityarthaH / / 5.2.4 / / (sa.) tadeva vakSyamANalakSaNamAha-kAleNa'iti-bhikSuH sAdhurvasateH sakAzAd bhikSAyai niSkrAmet, kena ? kAlena karaNabhUtena, kaH kAlaH ? yo yasmin grAmAdau bhikSAyAmucitaH, punarbhikSuH kAlena tenaiva yAvatA svAdhyAyAdi niSpadyate tAvatA pratikrAmennivarteta, punarbhikSuH kAle bhikSAvelAyAM kAlaM bhikSAM samAcaret, kiM kRtvA ? akAlaM ca varjayitvA, ko'kAlaH ? yena kAlena svAdhyAyAdi na sambhAvyate sa kilAkAlaH, svAdhyAyAdIni hi svAdhyAyavelAyAmeva kriyante, / / 4 / / ___ (su.) kAleNa'iti, yo yasmin grAmAdAvucito bhikSAkAlaH, tena karaNabhUtena, niSkrAmet bhikSuvratI vrajet vasaterbhikSAyai, kAlena cocitenaiva yAvatA svAdhyAyAdi niSpadyate tAvatA pratikrAmet-nivarteta, bhaNiyaM ca-"khittaM kAlo bhAyaNaM tinni vi pahuppaMti hiMDautti aTThabhaMgA", akAlaM ca varjayitvA yena svAdhyAyAdi na saMbhAvyate, sa khalvakAlaH tamapAsya, kAle kAlaM samAcaret-iti sarvayogopasaGgrahArthaM nigamanaM, bhikSAvelAyAM bhikSAM samAcaret, svAdhyAdivelAyAM svAdhyAyAdInIti / uktaM ca "jogo jogo jiNasAsaNaMmi dukkhakkhayA pauMjate / annonnamabAhAe asavatto hoi kAyavvo ||1 / / " (ogha. ni. gA. 277) / / 5.2.4 / / akAle carasi bhikkhU, kAlaM na paDilehasi / appANaM ca kilAmesi, sannivesaM ca garihasi / / 5.2.5 / / (ti.) akAlacaraNe doSamAha-akAlacArI sAdhuH kenacit sAdhunA bhikSA prAptA na vA'? ityuktaH, sanne vdet| kutaH taduHsanniveze bhikSA ? | so'tha tenocyate / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam akAle carasi bhikSo !, pramAdAt kAlaM na pratyupekSase / akAlacaraNAdAtmAnaM ca klamayasi / apUrNapAtratayA sannivezaM ca garhase / / 5.2.5 / / (sa.) akAle gocarIgamane doSamAha-akAla'iti ko'pi sAdhurakAle bhikSArthaM praviSTaH, athAkAlacAritvena bhikSA na labdhA, tadAnyena kenApi sAdhunA pRSTaH, bho ! bhikSA tvayA prAptA na veti ? tadA sa vadati, kuto'tra sthaNDilasanniveze bhikSAprAptiH? tadAnyaH sAdhuH pRcchAkRt, tamakAlacAriNaM vadati, he bhikSo ! tvamakAle carasi, kasmAt? pramAdAt svAdhyAyalobhAd vA, punastvaM kAlaM kimayaM bhikSAkAlo na vetyAdirUpaM na pratyupekSase na jAnAsi, ca punastvakAlacaraNenAtmAnaM klAmayasi dIrghabhramaNenonodaratAbhAvena ca, ca punaH sannivezaM grAmAdikamavarNavAdena garhasi, tato bhagavata AjJAlopena dainyapratipattyA ca tava mahAn doSaH sambhAvyate, tasmAdakAlATanaM na zreya iti. / / 5 / / (su.) akAlacaraNe doSamAha- akAle'iti akAlacArI kazcitsAdhuralabdhabhaikSaH kenacitsAdhunA 'prAptA bhikSA na ve'tyabhihitaH sannevaM brUyAta-kuto'tra sthaNDilasanniveze bhikSA ?, sa tenoktaH-akAle carasi bhikSo ! pramAdAt svAdhyAyalobhAd vA, kAlaM na pratyupekSase, kimayaM bhikSAkAlo na veti, akAlacaraNenAtmAnaM ca klAmayasi (glapayasi) dIrghATana-nyUnodaratAbhAvena, sannivesaM ca garhasi bhagavadAjJAlopato dainyaM pratipadyeti / yasmAdayaM doSaH sambhAvyate tasmAdakAlATanaM na kuryAditi / / 5.2.5 / / sai kAle care bhikkhU, kujjA purisakAriyaM / alAbhutti na soijjA, tavRtti ahiyAsae / / 5.2.6 / / (ti.) ato'kAlATanaM na kAryamityAha-sati kAle-jAte samaye / cared bhikSuH / kuryAt puruSakAram-vIryAcAraM na laGghayet / bhikSAyAH kathaJcidalAbhe, alAbha iti na zocayet / kintu tapo bhaviSyatItyadhisaheta / / 5.2.6 / / __(sa.) tataH sAdhuH kiM kuryAt ?- ityAha-sai...iti-bhikSuH kAle sati bhikSAkAle jAte sati cared bhikSArthaM gacchet. anye punaH 'saikAle' ityasyaivamarthaM kurvantismRtikAlo bhikSAkAlo yatra bhikSuH smaryate, tasmin, punarbhikSuH puruSakAraM jaGghAbale sati vIryAcAraM na laGghayet, tatra cAlAbhe sati bhikSAyA aprAptau satyAM bhikSurna Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam zocayet, kintvevaM bhAvayet - mayA bhikSA na labdhA paraM vIryAcArastvArAdhitaH, vIryAcArArthamapi bhikSATanaM na kevalamAhArArthameva, ato na zocayet api tu tapa ityadhisaheta, anazanamUnodaratAdi vA tapo'pi bhaviSyatIti samyag vicintayet. / / 6 / / (su.) Aha ca-sai'iti sati-vidyamAne bhikSAkAle - bhikSAsamaye caret bhikSuH / anye tu vyAcakSate - smRtikAla eva bhikSAkAlo'bhidhIyate, saMsmaryante yatra bhikSukAH, sa smRtikAlaH tasmin caret, bhikSuH- bhikSArthaM yAyAt kuryAt puruSakAraM jaGghAbale sati vIryAcAraM na laGghayet, tatra cAlAbhe sati bhikSAyA alAbha iti na ca zocayet, vIryAcArArAdhanasya niSpannatvAt, tadarthaM ca bhikSATanaM nAhArArthamevAto na zocayet, api tu tapa ityadhisaheta, anazana-nyUnodaratAlakSaNaM tapo bhaviSyatIti samyag vicintayediti / / 5.2.6 / / tahevuccAvayA pANA, bhattaTThAya samAgayA / taMujjayaM na gacchijjA, jayameva parakkame / / 5.2.7 / / 145 (ti) uktA kAlayatanA, kSetrayatanAmAha - tathaivoccAvacAH / prANinaH- kArpaTikakAka-zvAnAdayaH / bhaktArtham - bhikSA baliprAbhRtikAhetoH AgatAH / tadRjukamteSAmabhimukham / tanmadhye na gacchet, tadadhikaraNa - santrAsanA-'ntarAyadoSAt / kintu yatameva parAkramet / teSAmudvegamakurvan / / 5.2.7 / / (sa.) kAlayatanoktA, atha kSetrayatanAmAha - tahe ... iti - bhikSustadRjukaM teSAM prANinAmabhimukhaM saMmukhaM na gacchet, teSAM keSAM ? ye prANAH prANino bhaktArthaM baliprAbhRtakAdiSu samAgatA bhavanti, kathaM ? teSAM santrAsenAntarAyadoSo bhavet, tarhi kiM kuryAt ? yatameva parAkrAmet, teSAmudvegamanutpAdayan, kiMbhUtAH prANinaH, tathaivoccA haMsAdayaH, avacAH kAkAdayaH, zobhanA - 'zobhanabhedena nAnAprakArAH / / 5.2.7 / / (su.) uktA kAlayatanA, adhunA kSetrayatanAmAha - taheva ' iti, tathaivoccAvacAHzobhanAzobhanabhedena nAnAprakArAH prANino bhaktArthaM samAgatAH baliprAbhRtikAdiSvAgatA bhavanti, tadRjugaM-teSAmabhimukhaM na gacchet, tatsantrAsanenAntarAyAdhikaraNAdidoSAt, kintu yatameva parAkrAmet, tadudvegamanutpAdayanniti / / 5.2.7 / / goyaraggapaviTTho u, na nisIijja katthaI | kahaM ca na pabandhijjA, ciTThittA Na va saMjae / / 5.2.8 / / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam . (ti.) gocarAgrapraviSTo na niSIdet gRhAdau / sthitvA vA tatra saMyataH kathAM ca - dharmakathAdikAm / na (prabadhnIyAt-prabandhena kuryAt / aneSaNAdveSAdidoSaprasaGgAt / / (sa.) punargocarIgataH sAdhuH kiM na kuryAt ? - ityAha-goara..iti-sAdhurgocarAgrapraviSTastu bhikSArthaM praviSTaH san na niSIdennopavizet kvaciddevakulAdau, yatastatra niSIdane saMyamasya ghAto bhavati, ca punaH kathAM dharmakathAdirUpAM na prabadhnIyAtprabandhena na kuryAt, anenaikavyAkaraNe ekadRSTAntakathane cAnujJAmAha, 'etadevAha-kiM kRtvA ? sthitvA, kAlaparigraheNa saMyato yatirevaM ca kriyamANe aneSaNA-dveSAdidoSaprasaGgo bhavet. ||8|| (su.) goyaragga'iti, gocarAgrapraviSTastu bhikSArthaM praviSTa ityarthaH / na niSIdetnopavizet, kvacit-gRhadevakulAdau saMyamopaghAtAdiprasaGgAt, kathAM ca-dharmakathAdirUpAM na prabadhnIyAt-prabandhena na kuryAd, anenaikavyAkaraNaikajJAtAnujJAmAha, ata evAhasthitvA kAlaparigraheNa saMyata iti, aneSaNA-dveSAdidoSaprasaGgAditi sUtrArthaH / / 5.2.8 / / aggalaM phalihaM dAraM, kavADaM vA vi saMjae / avalaMbiyA na ciTThijjA, goyaraggagao muNI / / 5.2.9 / / (ti.) uktA kSetrayatanA, dravyayatanAmAha-argalAm-gopATakAdau / parighampratolyAdA / dvAram-dvArazAkhArUpam / kapATaM vApi saMyataH / avalambya na tiSThet / gocarAgragato muniH / lAghavApatteH / / 5.2.9 / / (sa.) kSetrayatanoktA, atha dravyayatanAmAha-aggalaM'iti-saMyato yatiH, argalAM gopurakapATAdisambandhinI, parighaM kapATakAdisthaganaM, dvAraM zAkhAmayaM, kapATaM dvArayantraM vAvalambya na tiSThet, kathaM ? evamavalambane lAghavavirAdhanAdoSo bhavet. kiMbhUtaH saMyataH ? gocarAgragato bhikSAyAM praviSTaH. / / 5.2.9 / / (su.) uktA kSetrayatanA, dravyayatanAmAha-aggalaM'iti, argalAM-gopurakapATAdisambandhinI phalakaM-pATakAdisthaganaM, dvAraM zAkhAmayaM, kapATaM dvArayantraM, vApi saMyato'valambya na tiSThet laaghv-viraadhnaadossaat| gocarAgragato-bhikSApraviSTaH, saMyato yati-muniparyAyau, tadupadezAdhikArAdaduSTAveveti / / 5.2.9 / / 1 ataevAha-pAThA0 / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 paJcamam adhyayanam samaNaM mAhaNaM vA vi, kiviNaM vA vaNImagaM | uvasaMkamaMtaM bhattaTThA, pANaTThAe va saMjae ||5.2.10 / / (ti.) uktA dravyayatanA, bhAvayatanAmAha-spaSTaH | navaram / kRpnnm-kssudrbhikssaacrm| upa-sAmIpyena, saGkrAmantam-gacchantam / / 5.2.10 / / __ (sa.) ukta dravyavirAdhanA, bhAvavirAdhanAmAha-samaNaM'iti-saMyataH sAdhuH zramaNaM nirgranthAdirUpaM, brAhmaNaM dhigjAtIyaM, kRpaNaM vA piNDolakaM, vanIpakaM daridram, eteSAM caturNAM madhye'nyatamamupasaGkrAmantaM sAmIpyena gacchantamAgacchantaM vA, kimarthaM ? bhaktArthaM pAnArthaM vA. ||10|| (su.) uktA dravyayatanA / bhAvayatanAmAha-samaNaM ti, zramaNaM-nirgranthAdirUpaM, brAhmaNaM-dhigvarNaM, vApi kRpaNaM vA piNDolakaM, vanIpakaM-daridraM caturNAmanyatamamupasaGkrAmantaMsAmIpyena gacchantaM vA gataM vA bhaktArthaM pAnArthaM vA saMyataH-sAdhuriti / / 5.2.10 / / tamaikkamittu na pavise, na ciTTe cakkhuphAsau~ / egaMtamavakkamittA, tattha ciTThijja saMjae / / 5.2.11 / / (ti.) tAn atikramya-ullaGghya / na pravizet, na tiSThet teSAM cakSurgocare / uttarArdhaM spaSTam / / 5.2.11 / / (sa.) uktAM yojanAmagrimagAthayAha-tama'iti-saMyataH pUrvagAthAyAM ya uktaH, taM zramaNAdikaM caturbhedaM pUrvoktamati-kramyollaGghya na pravizet, nApi tebhyaH samudAne dIyamAne cakSurgocare tiSThet, tarhi kiM kuryAt ?- ityAha-ekAntamavakramya tatra tiSThet saMyataH ||11|| (su.) tamaikkamittu iti zramaNAdimatikramyollaGghya na pravizet, dIyamAne ca samudAne tebhyo na tiSTheccakSurgocare, kastatra vidhirityAha-ekAntamavakramya tatra tiSThet saMyata iti / / 5.2.11 / / vaNImagassa vA tassa, dAyagassubhayassa vA / appattiyaM siyA hujjA, lahuttaM pavayaNassa vA / / 5.2.12 / / 1. cakkhugoyare ityanyatra mudritaH pAThaH [ophAsao] / 2. sparza 1-5.11 / / 11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) tatra praveze caite doSA-ityAha-spaSTaH | navaram | aho ! 'alaukikataiSAmiti laghutvaM pravacanasyeti / / 5.2.12 / / (sa.) anyathaite doSA bhavanti, tAnAha-vaNI...iti vanIpakasya vA tasya, upalakSaNatvAt pUrvoktasya zramaNAdezca dAturvA ubhayorvA, aprItiH kadAcit syAt, kA ? aprItiH aho ete laukikavyavahArasyA'jJAtAra ityAdirUpA, tathA pravacanasya laghutvaM syAt, antarAyadoSo'pi syAt. / / 12 / / (su.) anyathaitadoSA ityAha-vaNImagassa'iti, vanIpakasya vA tasyetyetat zramaNAdyupalakSaNaM, dAturvA ubhayorvA aprItiH kadAcit syAt-aho alaukikajJatA eteSAmiti laghutvaM pravacanasya vA'ntarAya-doSazceti tasmAnnaiva kuryAt / / 5.2.12 / / paDisehie va dinne vA, tao tammi niyattie / uvasaMkamijja bhattaTThA, pANaTThAe va saMjae / / 5.2.13 / / (ti.) tasmAt tatra na gacchet, kintu [paDisehie iti...] spaSTaH / / 5.2.13 / / (sa.) tasmAdevaM pUrvoktaM na kuryAt, tarhi kiM kuryAt ? iti-Aha 'paDise'itisaMyataH sAdhuH pratiSiddhe vA datte vA, tataH sthAnAt tasmin vanIpakAdau nivartite sati upasaGkrAmed bhaktArthaM pAnArthaM vA. / / 5.2.13 / / (su.) kintu-paDisehie pratiSiddhe vA datte vA tataH sthAnAt tasmin vanIpakAdau nivartite sati upasaGkrAmet bhaktArthaM pAnArthaM vApi saMyata iti / / 5.2.13 / / uppalaM paumaM vAvi, kumuyaM vA magadaMtiyaM / annaM vA pupphasaccittaM, taM ca saMluMciyA dae / / 5.2.14 / / (ti.) parapIDApratiSedhAdhikArAdidaM cAha-uppalam-nIlotpalam / padmam-aravindam / kumudam-kairavam / magadaMtiyaM-mettikA, yA bAlAdibhirnakharaJjanArthaM vartitvA hastAGgulISu dIyate / mallikA vAvi ca kila kalikA tAm / anyadvA puSpaM saccittam / tacca saMluJcya-chittvA / bhaktapAnAdi dadyAt / / 5.2.14 / / 1.0lo. 1-5 / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 149 (sa.) parapIDAdhikArAt, punaridamAha-uppalaM'iti-utpalaM nIlotpalAdi, padmaaravindaM, kumudaM vA gardabhakaM vA, magadantikAM mettikAM, mallikAmityanye, tathA'nyad vA puSpaM sacittaM zAlmalIpuSpAdi, tacca salluJcyA-'panIya chittvA dadyAt. / / 14 / / (su.) parapIDApratiSedhAdhikArAdidamAha-uppalaM'iti utpalaM-nIlotpalAdi, padamamaaravindaM, kumudaM vA gardabhakaM vA magadantikAM mettikAM, mallikAmityanye, tathA'nyad vA puSpaM sacittaM-zAlmalIpuSpAdi, tacca-saMluJcya-apanIya chittvA dadyAditi / / 5.2.14 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.2.15 / / (ti.) prAgvat / / 5.2.15 / / (sa.) tadA kimityAha-taM...iti tataH saMyato dadatIM pratIdaM vadet-he stri / / tAdRzaM bhaktapAnaM saMyatAnAmakalpanIyaM tato me mama na kalpate. / / 15 / / (su.) tArisaM, iti, tAdRzaM bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikaM, yatazcaivaM ato dadatIM pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzamiti / / 5.2.15 / / uppalaM paumaM vA vi, kumuyaM vA magadaMtiyaM / annaM vA pupphasaccittaM, taM ca sammadiyA dae / / 5.2.16 / / (ti.) spaSTaH | navaram / saMmRjya chinnAnAmeva apariNatAnAM mardanaM kRtvA / atrAha para:-"sammaddamANI pANANAM" ityAdi prAguktameva / ucyate-tatra sAmAnyenoktam / iha tu vizeSokterna doSaH / / 5.2.16 / / (sa.) punaH kIdRzaM na kalpate ? ityAha-uppalaM...iti uppalamiti-taccotpalAdikaM pUrvoktaM saMmRdya dAtA dadyAt, tadApi saMyato na gRhNIyAt, sammardanaM nAma pUrvacchinnAnAmevApariNatAnAM mardanam. ||16 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.2.17 / / 1. 'mUle mudrite tu taM bhave 'pATha' | Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam [ti-spaSTaH / / 5.2.17 / / (sa.) tataH kim ? ityAha-tamiti-arthalApanikA pUrvavat. / / 5.2.17 / / (sa.) ['uppalaM... saMmaddiA de'||, tathA 'taM bhave' iti] evaM tacca saMmRdya dadyAt, saMmardanaM nAma pUrvacchinnAnAmevApariNatAnAM mardanam, zeSaM sUtradvaye'pi tulyam / Aha 'etatpUrvamapyuktameva, "saMmaddamANI pANANi, bIyANi hariyANi ya," [5.1.29] iti, atra, ucyate-uktaM nAma sAmAnyena, vizeSA'bhidhAnAdadoSaH / / 5.2.17 / / sAluyaM vA virAliyaM, kumuuppalanAliyaM / muNAliyaM sAsavanAliyaM, ucchukhaNDaM anivvuDaM ||5.2.18 / / (ti.) zAlUkaMm-utpalakandam / birAlikAm-palAzakandarUpAm / kumudotpalanAlike alpaM nAlaM nAlikA | mRNAlikAm-mRNAlaM padmanAlaM, alpaM mRNAlaM mRNAlikAm / sarSapanAlikAm-siddhArthamaJjarIm / ikSukhaNDam anivRtam / idaM ca pUrveSvapi yojyama / / (sa.) punaH kiM kiM varjayet ? ityAha - sAluaM...iti-zAlUkaM vA utpalakandaM, virAlikAM palAzakandarUpAM, parvavallipratiparva-kandamityanye, kumudotpalanAlau prasiddhau, tathA mRNAlikAM padminI-kandotyAM, sarSapanAlikAM siddhArthamaJjarI, tathA ikSukhaNDaM, etacchAlUkAdisaptakaM kiMbhUtaM ? anivRtaM sacittaM, / / 18 / / (su.) sAluyaM iti, zAlUkaM-utpalakandaM, virAlikAM-palAzakandarUpAM, parvavallipratiparvavalli-pratiparvakandamityanye / kumudotpalanAlau pratItau, tathA mRNAlikAMpadminIkandotthAm, sarSapanAlikAM-siddhArthakamaJjarI, tathekSukhaNDam, anirvRttaM-sacittaM, etaccAnivRtagrahaNaM sarvatrAbhisambadhyate iti / / 5.2.18 / / taruNagaM vA pavAlaM, rukkhassa taNagassa vA / annassa vA vi hariyassa, AmagaM parivajjae ||5.2.19 / / yugmam (ti.) kiJca-taruNakam-kaThinIbhUtaM patram / pravAlaM vA-pallavo vRkSAdeH / tRNakasya vA-madhuratRNAdeH / anyasya vA haritasya-AryakAdeH / Amam-apariNatam / varjayet / / 5.2.19 / / 1.0yo. 6-10.12 / / 2. kumudotpalayoH 10 Ti. / / 3. zastra lAgyA vagaranuM 10 Ti. / / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 151 (sa.) punaH kiM kiM tadAha-taruNa...iti-vRkSasya ciJciNikAdervA, tRNasya vA madhuratRNAdeH, anyasyApi haritasyArjakAdezca, taruNakaM vA pravAlaM, AmakamapariNataM sacittaM, saMyataH pUrvagAthoktaM zAlUrAdi saptakaM ciJciNikAditrayasya taruNapravAlaM ca sacittaM parivarjayet, / / 19 / / (su.) taruNagaM'iti, taruNakaM vA pravAlaM-pallavaM, vRkSasya-ciJciNikAdeH, tRNasya vA-madhuratRNAdeH, anyasya vApi hAritasyAryakAdeH, AmakaM-apariNataM parivarjayediti ||5.2.19 / / taruNiyaM vA chivADiM, AmiyaM bhajjiyaM saI / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM / / 5.2.20 / / (ti.) tathA tAruNikAM vA apUrNatAruNyAm / chivADim-mudgAdiphalIm / AmAmapakvAm / tathA bharjitAm / sakRd-ekavAram / zeSaM spaSTam / / 5.2.20 / / (sa.) punaH saMyataH kiM kuryAt ? yad Aha-taruNi...iti bhikSurevaMvidhAM striyaM pratIti vadeta, itIti kiM ? na me mamaitAdRzaM bhojanaM kalpate, kiM kurvatI striyaM? chivADiM mudgAdiphaliM, kiMviziSTAM chivADi ? taruNaM vA asaMjAtAM, tathA punarbharjitAM, punaH kiMbhUtAm ? AmAm-asiddhAM sacetanAM sakRdekavAraM dadatIm / / 20 / / (su.) tathA-taruNiyaM, vA'iti taruNAM vA asaMjAtAM vA chivADimiti mudgAdiphaliM, AmAm-asiddhAM sacetanAM, tathA bhajitAM, sakRt-ekavAraM, dadatI pratyAcakSIta-na mama kalpate tAdRzaM bhojanamiti / / 5.2.20 / / tahA kolamaNassinnaM, velUyaM kAsavanAliyaM / tilapappaDagaM nIma, AmagaM parivajjae ||5.2.21 / / (ti.) tathA-kolam-varadam [? badaram] / azvinnam-vaDhyudakayogenAprAptavikAram / velukam-vaMzakarillam / kAsavanAlikam-zrIparNIphalam / azvinnamityanayorapi yojyam / tilaparyaTam-satilapiSTamayam / nImam-nImaphalam / AmakaM parivarjayet / / 5.2.21 / / (sa.) punaH sAdhuH kiM varjayet ? tad Aha-tahA'iti sAdhuH kolaM badaraM parivarjayet, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 152 kiMbhUtaM kolam ? asvinnam, asvinnamiti padasyArthaH sarvatra yojyaH, punastilaparpaTakaM piSTatilamayaM, tathA nImaM nImaphalam etat sarvamAmaM parivarjayet sAdhuH ||21|| (su.) tahA kolaM'iti, tathA kolaM-badaraM, azvinnaM-vahnnyudakayogenA'nApAditavikArAntaraM, tathA velukaM vaMsakarillaM, kAsavanAlikAM zrIparNIphalaM, asvinnamiti sarvatra yojyam / tathA tilaparpaTakaM piSTatilamayaM, nImaM- nImaphalaM, AmaM parivarjayediti / / 5.2.21 / / taheva cAulaM piTTaM, viyaDaM vA tattanivvuDaM / tilapiTTha pUipinnAgaM, AmagaM parivajjae / / 5.2.22 / / (ti.) tathaiva tANDulapiSTam loSTamityarthaH / vitaTam - viziSTanadIkUpataTAderAnItaM, yadvA vigatataTam-AntarikSaM dhautazvetapaTyAdinA gRhItam / tptaanirvRtm-avlittridnnddm| tilapiTTam-tilavarttikA / pUti - pavitram / piNyAkam - sarSapakhalam / AmakaM parivarjayet / / 5.2.22 / / (sa.) punaH kiM varjayet ? - sAdhustadAha - taha... iMti - saMyatastathaiva tAndulaM piSTaM loTTamityarthaH, tathA vikaTaM vA zuddhodakaM, tathA taptanirvRtaM kvathitaM sacchItIbhUtaM taptAnirvRtaM vA yat tridaNDotkalitaM na jAtaM tathA tilapiTTaM tilaloSTaM, tathA pUti piNyAkaM sarSapakhalam, etat tAndulaloSTAdi paJcakaM kIdRzam ? AmakamapakvaM tat sarvaM parivarjayet. / / 5.2.22 / / (su.) taheva iti, tathaiva tAndulaM piSTaM - loSTha (i) mityarthaH, vikaTaM vA zuddhodakaM, tathA taptanirvRtaM=kvathitaM sat zItIbhUtaM taptAnirvRtaM vA - apravRttatridaNDaM tilapiSThaMtilaloSThaM(TTaM) pUtipinnAgaM- siddhArthakakhalaM, AmaM parivarjayediti / / 5.2.22 / / kaviTTaM 'mAuliMgaM ca, mUlagaM mUlagattiyaM / AmaM asatthapariNayaM, maNasA vi na patthae / / 5.2.23 / / (ti.) kapittham / mAtuliGgam / mUlakam- sapatraDAlam / mUlakarttikAm-mUlakandasya cakkalAm / zeSaM spaSTam / / 5.2.23 / / 1. mAulaMgaM - ityapi pAThaH / / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 153 (sa.) punaH sAdhuH prArthayenmanasApi na, tadevAha - kavi... iti - sAdhuretadagre vakSyamANaM manasApi na prArthayet, kiM tad ? - Aha- kapitthaM kapitthaphalaM, mAtuliGgaM ca bIjapUrakaM, mUlakaM sapatrajAlakaM, mUlakartikAM mUlakandacakkam, AmAmapakvAM, punaH kIdRzIm ? azastrapariNatAM svakAyazastrAdinA avidhvastAm, anantakAyakatvAd gurutvakhyApanArthamubhayaM manasApi na prArthayet / / 23 / / (su.) kaviTTha' iti, kapitthaM kapitthaphalaM, mAtuliGgaM vA- bIjapUrakaM, mUlakaM sapatrajAlakaM, mUlakartRkAM-mUlakandacakkalIM, AmAM-apakvAmazastrapariNatAM svakAyazastrAdinA'vidhvastAM anantakAyikatvAt gurutvakhyApanArthamubhayam / manasApi na prArthayediti / / 5.2.23 / / taheva phalamaMthUNi bIyamaMthUNi jANiyA / , bibhelagaM piyAlaM vA, AmagaM parivajjae / / 5.2.24 / / (ti.) tathaiva phalamanthUn-badaracUrNAn / bIjamanthUn - yavAdicUrNAn / jJAtvA / bibhItakam / piyAlam-rAjAdanam / AmakaM parivarjayet / / 5.2.24 / / (sa.) punaH sAdhuH kiM varjayet ? tad Aha-taheva ' iti - tathaiva phalamanthUn badaracUrNAn, bIjamanthUn yavAdicUrNAn jJAtvA siddhAntavacanAt, tathA bibhItakaM bibhItakaphalaM, priyAlaM ca priyAlaphalam etatphalamanthupramukhacatuSTayamapi AmamapariNataM sAdhurvarjayet. / / 24 / / (su.) taheva' iti, tathaiva phalamanthUn - badara (rAdi ) cUrNAn, bIjamanthUn - yavAdicUrNAn jJAtvA pravacanataH, bibhItakaM - bibhItakaphalaM, priyAlaM priyAlaphalaM ca AmaM- apariNataM parivarjayedityarthaH / / 5.2.24 / / samuyANaM care bhikkhU, kulaM uccAvayaM sayA / ni(nI)yaM kulamaikkamma, UsaDhaM nAbhidhArae / / 5.2.25 / / (ti.) vidhimAha - samuda AnAH prANAH sAdhUnAM yatra tat samudAnam - zuddhabhaikSam / Azritya cared / bhikSuH / kulaM uccAvacam - agarhitatve sati ADhyAnADhyam / sadA / 1. jANiya' iti pATho'nyatra mudritaH / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam nIcam-anADhyakulam / atikramya-ullaGghya / ucchritam-ADhyakulam / nAbhu(bhi)dhArayet-pradhAnAzanAdilAbhalobhena, dhAtUnAmanekArthatvAt nAbhigacchet / / 5.2.25 / / (sa.) atha gocaraNavidhimAha-samu...iti sAdhuH samudAnaM zuddhaM maikSyaM samAzritya cared gacchet, kutra ?-ityAha-kulamuccAvacaM paraM sadA agarhitatve sati, uccaM prabhUtadhanApekSayA pradhAnam, avacaM tucchadhanApekSayApradhAnaM, yathA paripATyeva caret sadA sarvakAlaM, paraM nIcaM kulamatikramyollaGghya vibhavApekSayA prabhUtataralAbhArthamutsRtamRddhimatkulaM nAbhidhArayenna niSIdenna yAyAt, kasmAt? abhiSvaGgalokalAghavAt. / / 25 / / (su.) vidhimAha-samuyANaM...iti, samudAnaM bhAvabhaikSyamAzritya caret-gacchet bhikSuH / kvetyAha-kulamuccAvacaM sadA, agarhitatve sati vibhavApekSayA pradhAnamapradhAnaM ca, yathA paripATyeva caret-gacchet, sadA-sarvakAlaM, nIcaM kulamatikramya vibhavApekSayA prabhUtataralAbhArthaM utsRtaM-Rddhimat kulaM nAbhidhArayet-na yAyAt, abhiSvaGga-lokalAghavAdiprasaGgAditi / / 5.2.26 / / adINo vittimesijjA, na visIijja paMDie | amucchio bhoyaNaMmi, mAinne esaNArae / / 5.2.26 / / (ti.) kiMvA adInaH / vRttim-prANavartanam / eSayet / alAbhe'pi na viSIdet / paNDitaH-sAdhuH / lAbhe'pi amUrchito bhojane / mAtrAjJaH-svAdiSTamapi bhojyaM nAdhikamAdadIta / eSaNAzuddhau rataH / / 5.2.26 / / / (sa.) atha kIdRzaH kiM kuryAt sAdhuH ? tad Aha-adINa iti-paNDitaH sAdhuvRttiM prANavartanameSayet, paraM na viSIdet-alAbhe sati na viSAdaM kuryAt, kiMbhUtaH paNDitaH ? adIno dravyadainyamaGgIkRtyAmlAnavadanaH. punaH kiMbhUtaH paNDitaH bhojane'mUrchito'gRddhaH, punaH kiMbhUtaH paNDitaH ? lAbhe sati mAtrAjJa AhAramAtrAM prati, punaH kiMbhUtaH ? eSaNArata udgamotpAdanaiSaNApakSapAtI. / / 26 / / (su.) adINo'iti, adIno-dravyadainyamaGgIkRtyAmlAnavadanaH, vRttiM-varttanaM eSayetgaveSayet, na viSIdet-alAbhe sati viSAdaM na kuryAt, paNDitaH-sAdhuH, amUrchitaHagRddho bhojane, lAbhe sati mAtrAjJa AhAramAtrAM prati, eSaNArataH-udgamotpAdanaiSaNA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 paJcamam adhyayanam pakSapAtIti / / 5.2.26 / / bahuM paraghare atthi, vivihaM khAima-sAimaM / na tattha paMDio kuppe, icchA dijja paro na vA / / 5.2.27 / / (ti.) evaM ca bhAvayet-pUrvArddhaM spaSTam / na tasminnA'dadAne / paNDitaH-sAdhuH / kupyet / icchyaasvecchyaa| paraH-gRhI / dadyAnna veti / / 5.2.27 / / (sa.) tata evaM ca paribhAvayet, tad Aha-bahuM'iti-paragRhe'saMyatAdigRhe bahu pramANataH prabhUtamasti, kiM tat ? khAdyaM svAdyaM ca, kimbhUtaM ? vividhamanekaprakAram upalakSaNatvAdazanAdikamapi prabhUtamasti, tatsarvaM sadasti, paraM na dadAti, tadA paNDito na kupyenna roSa kuryAda adAturupari, kintvevaM cintayet yadIcchA syAt tadA paro dadyAt, na syAt tadA na dadyAt, paramanyat kimapi na cintayet, kutaH ? sAmAyikabAdhAt. / / 27 / / (su.) evaM ca paribhAvayet-bahu'iti, bahu-pramANataH prabhUtaM paragRhe-asaMyatAdigRhe'sti vividhaM-anekaprakAraM khAdyaM svAdyaM, etaccAzanAdyupalakSaNaM, na tatra paNDitaH kupyetsadapi na dadAtIti na roSaM kuryAt, kiMtu-icchayA dadyAt paro na veti, icchA parasya, na tatrAnyat kiJcidapi cintayet, sAmAyikabAdhanAditi / / 5.2.27 / / sayaNA-''saNa-vatthaM bhattaM pANaM va saMjae / aditassa na kuppijjA, paccakkhe vi a dIsao / / 5.2.28 / / (ti.) etadeva sAmAnyenAha-pUrvArdhaM spaSTam / adadAnasya-gRhiNo / na kupyet / pratyakSe'pi dRzyamAne-zayanAdau / / 5.2.28 / / (sa.) etadeva vizeSeNAha-sayaNa...iti-saMyataH zayanamAsanaM vastraM bhaktaM pAnakaM vA'dadatastatsvAmino na kupyedadAturupari na kopaM kuryAt, kva sati ? tatsvAminaH zayanAsanAdau pratyakSe'pi ca dRzyamAne. / / 28 / / (su.) etadeva vizeSeNAha-sayaNA...iti, zayanA-''sana-vastraM cetyekavadbhAvaH / bhaktaM pAnakaM vA saMyato'dadato na kupyet tatsvAminaH, pratyakSe'pi ca dRzyamAne zayanAsanAdAviti / / 5.2.28 / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ityiyaM purisaM vA vi, DaharaM vA mahallagaM / vaMdamANaM na jAijjA, no annaM pharusaM vae ||5.2.29 / / (ti.) kiJca-striyaM puruSaM / vApi-apizabdAnnapuMsakaM vA DaharaM vA mahallakambAlaM vA vRddhaM vA, vAzabdAnmadhyamam / vandamAnaM na yAceta / annAdyalAbhe yAcitAdAne / no enaM paruSaM vadet-vRthA te vandanamityAdIti / / 5.2.29 / / (sa.) itthiyaM'iti punaH kiMca sAdhuH striyaM vA puruSaM vA, apizabdAnnapuMsakaM vA, DaharaM taruNaM vA, mahallakaM vRddhaM vA, vAzabdAnmadhyamaM vA, vandamAnaM santaM bhadrako'yamiti jJAtvA na yAceta, kathaM ? yAcane teSAM vipariNAmo bhavati, yatInAmupari bhAvabhaGgo bhavati, annAdInAmabhAve yAcitasyAdAne na cainaM paruSaM kaThoraM brUyAt, kiM paruSaM ? vRthA te vandanaM, yadi na dadAsItyAdi, pAThAntaraM vA-vandamAno na yAceta, lallivyAkaraNena, zeSaM pUrvavat. / / 29 / / (su.) kiMca-itthiya'iti, striyaM vA puruSaM vA, apizabdAt tathAvidhaM napuMsakaM vA, DaharaM-taruNaM, mahallakaM vA-vRddhaM vA, vAzabdAnmadhyamaM vA, vandamAnaM santaM bhadrako'yamiti na yAcayet, vipariNAmadoSAt, annAdyabhAvena yAcitAdAne, na cainaM paruSaM brUyAt-vRthA te vandanamityAdiriti / pAThAntaraM vA-'vandamAno na yAceta lallivyAkaraNena' zeSaM pUrvavaditi / / 5.2.29 / / je na vaMde na se kuppe, vaMdio na samukkase | evamannesamANassa, sAmannamaNuciTThaI / / 5.2.30 / / (ti.) tathA-yo-gRhI / na vandate / se-tasya | na kupyed / vanditaH-kenacinnRpAdinA / na samutkarSet-notkarSaM kuryAt / evamanveSamANasya-jinAjJAM pAlayataH / zrAmaNyamzuddham / avatiSThate / / 5.2.30 / / . (sa.) je iti-tathA punaH kimbhUtaH ? yaH sAdhuryo gRhasthAdiko'pi na vandate, tadA na kupyet, nAvandamAnasyopari kopaM kuryAt, tathA kenApi rAjAdinA yadi vanditastadA na samutkarSennotkarSa kuryAt, evamuktaprakAradvayenAnveSamANasya bhagavadAjJayAnupAlayataH Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 paJcamam adhyayanam zrAmaNyaM yatitvamanutiSThatyakhaNDam / / 30 / / (su.) je na vaMde iti, yo na vandate kazcid gRhasthAdirna se tasmai kupyet / tathA vanditaH kenacinnRpAdinA na samutkarSet / evaM-uktena prakAreNa anveSamANasyabhagavadAjJAmanupAlayataH, zrAmaNyamanutiSThati akhaNDitamiti sUtrArthaH / / 5.2.30 / / siyA eggayao laddha, lobheNaM vinigUhae / mAmeyaM dAiyaM saMtaM, datRRNaM sayamAyae / / 5.2.31 / / (ti.) svapakSasteyapratiSedhamAha-syAt kadAcit / ekakaH-jaghanyasAdhuH / labdhamutkRSTaM bhojyam / lobhena vinigUhate-ahamevedaM bhokSye, ityAntaprAntena pidhatte / mA mamedam-bhojyam / darzitaM san | draSTavA-AcAryAdiH / svayamAdadIteti / / 5.2.31 / / (sa.) atha svapakSasteyasya pratiSedhamAha-siyA'iti-syAt kadAcit sAdhurekaH kazcidatyantajaghanyo labdhamutkRSTamAhAraM lobhenAhAragRddhyA vinigUhate antaHprAntAdinAhAreNa tamutkRSTamAhAramAcchAdayet. katham? ahameva bhokSya iti, kimityata Aha-mA mamedaM bhojanajAtaM darzitaM sadvIkSyAcAryAdiH svayamAdadyAdAtmanaiva gRhNIyAt / / 31 / / (su.) svapakSasteyapratiSedhamAha-siyA'iti, syAt-kadAcit ekakaH-kazcidatyantajaghanyo labdhvotkRSTamAhAraM lobhena-abhiSvaGgeNa vinigUhate-ahameva bhokSya ityantaprAntAdinA AcchAdayati / kimityata Aha-mA mama idaM bhojanajAtaM darzitaM sat, dRSTvA AcAryAdiH svayamAdadyAdAtmanaiva gRhNIyAditi / / 5.2.31 / / attaTThAgaruo luddho, bahuM pAvaM pakuvvaI / duttosao ya so hoi, nivvANaM ca na gacchaI / / 5.2.32 / / (ti.) asya doSamAha-AtmArtha eva gururyasya sa AtmArthagururudarambharirjaghanyo na prAyogyaM gurvAdi yogyaM darzayati / sa bahu pApaM prakaroti / dustoSazca sa bhavati-sadA svaadissttaalaabhaat| atra nirvANam-sukhaM, paratra nirvANam-mokSam / na gacchati-gRhyA prabalamohatvena gurvabhaktyA anantasaMsAritvAt / / 5.2.32 / / 1. 'laDhuM' mudritamanyatra / 2. dRSTveti pAThAntaram / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) asya sAdhordoSamAha-atta...iti-sa sAdhurevaM pUrvoktabhojane bahu pApakarma karoti, kiMbhUtaH sAdhuH ? 'attaTThAguruo' Atmano'rtha eva jaghanyo, guruH pApapradhAno yasya sa AtmArthagurukaH, punaH kimbhUtaH sa sAdhuH ? lubdhaH kSudraH san, ayaM paralokadoSa uktaH, athehalokadoSamAha-punardustoSazca bhavati yena kenacidAhAreNAsya kSudrasya tuSTiH kartuM na zakyate, ata eva hetoH sa sAdhurnirvANaM tu mokSaM na gacchati, iha loke ca dhRtiM na labhate, anantasAMsArikatvAd vA mokSaM na gacchati. / / 32 / / / (su.) asya doSamAha-attaTThA'iti, AtmArtha eva [jaghanyo] guru:- [pApa] pradhAno yasya sa AtmArthaguruH, lubdhaH san kSudrabhojane bahu-prabhUtaM pApaM prakaroti-mAyayA dAridryakarmetyarthaH, ayaM paralokadoSaH / ihalokadoSamAha-dustoSazca bhavati-yena kenacidAhAreNAsya kSudrasattvasya tuSTiH kartuM na zakyate / ata eva nirvANaM ca na gacchati, ihaloke ca dhRtiM na labhate, anantasaMsArikatvAd vA mokSaM na gacchatIti / / 5.2.32 / / siyA egayao la , vivihaM pANabhoyaNaM / bhaddagaM bhaddagaM bhuccA, vivannaM virasamAhare ||5.2.33 / / (ti.) eSa pratyakSApahAri parokSApahAriNa]mAha-syAdekakaH-bhikSAgataH / prAgvad labdhvA / vividhaM pAnaM bhojanam / bhadrakaM bhadrakam-ghRtapUrNAdi bahireva kvApi bhuktvA / vivarNaM virasam-zItaudanAdi / vasatAvAharet-Anayet / / 5.2.33 / / (sa.) evaM ca yaH pratyakSamapaharati sa pratyakSahara uktaH, adhunA yaH parokSamapaharati sa parokSahara ucyate-siyA'iti-ekaH ko'pi lubdhaH san syAt kadAcid vividhamanekaprakAraM pAnabhojanaM, tatra bhikSAcaryAyAM gata eva bhadrakaM bhadrakaM bhavyaM ghRtapUrAdikaM bhuktvA bahireva kvApi, yad vivarNamamlakhalAdi virasaM vigatarasaM zItaudanAdyAharet / / 33 / / (su.) evaM yaH pratyakSamapaharati sa uktaH, adhunA yaH parokSamapaharati sa ucyatesiyA'iti, syAdeko labdhveti pUrvavat, vividhaM anekaprakAraM pAnabhojanaM, tatra bhikSAcaryAgata eva bhadrakaM bhadrakaM-ghRtapUrNAdi bhuktvA vivarNa-vigatavarNaM AmlakhalAdi, virasaM-vigatarasaMzItaudanAdi Ahared-Anayediti / / 5.2.33 / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam jANaMtu tA 'ime samaNA, AyayaTThI ayaM muNI / saMtuTTho sevaI paMtaM, lUhavittI sutosao / / 5.2.34 / / (ti.) kimarthamevaM karoti ? - ityAha [ jANaMtu ...] spaSTaH / navaram / AyatArthIAyato dIrgho'nanto mokSastadarthI / / 5.2.34 / / 159 (sa.) kimarthamevaM kuryAt ? ityAha-jANaM... iti-sa lubdhaH sAdhurevaM jAnAti, evaM kiM ? zramaNAH zeSasAdhavastAvadAdau mAM jAnantu - yathAyaM muniH sAdhurAyatArthI mokSArthI, punaH kIdRzaH ? santuSTo lAbhe'lAbhe ca samaH san prAntamasAraM sevate, kimbhUtaH muniH ? rUkSavRttiH saMyamavRttiH punaH kiMbhUtaH ? sutoSyo yena kenacit toSaM nIyata iti . / / 5.2.34 / / (su.) kimarthamevaM kuryAdityAha - jANaMtu 'iti, jAnantu mAM tAvat ime zramaNAHzeSasAdhavaH yathA AyatArthI- mokSArthI ayaM muniH- sAdhuH, santuSTo - lAbhAlAbhayoH samaH sevate prAntaM - asAraM, rUkSavRttiH - saMyamavRttiH, sutoSyaH yena kenacit toSaM nIyata iti / / 5.2.34 / / pUyaNaTThA jasokAmI, mANasaMmANakAmae / bahuM pasavaI pAvaM, mAyAsallaM ca kuvvaI / / 5.2.35 / / (ti.) IdRzaM kathaM karoti ? - ityAha pUjArthaM yazaskAmI / mAnasammAnakAmaHmAno vandanAdiH, sammAno vastrAdiH / sa caivambhUto bahu- atipracuram / pApaM prasUtenivartayet / tacca samyaganAlocayan mAyAzalyaM ca-anantarabhavahetukaM karoti / / 5.2.35 / / (sa.) etadapi kimarthamevaM kuryAt ? ityAha-pUaNa ... iti- evaMvidhaH sAdhurbahu- atipracuraM pApaM pradhAnaklezayogAt prasUte nirvarttayati tadgurutvAdeva samyaGnA''locayati, tato mAyAzalyaM ca bhAvazalyaM karoti, kimbhUtaH sAdhuH ? pUjArthaM yazaHkAmI, evaM kurvato mama svapakSa-parapakSAbhyAM sAmAnyena pUjA bhaviSyatIti yazaHkAmI, aho'yamitipravAdArthI vA, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? mAnasammAnakAmukaH, mAno vandanAbhyutthAnalAbhanimittaH, 1. 0 1 5.11 / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 160 sammAnazca vastrapAtrAdilAbhanimittaH, tayoH kAmuko vAJchakaH / / 35 / / (su.) etadeva kimarthamevaM kuryAt ? ityAha- pUyaNaTThA'iti, pUjArthamevaM kurvataH svapakSaparapakSAbhyAM sAmAnyena pUjA bhaviSyatIti, yazaskAmI - aho ayamiti, pravAdArthI vA, mAnasanmAnakAmakaH evaM kuryAt / tatra vandanAbhyutthAnalAbhanimitto mAno, vastrapAtrAdilAbhanimittazca sanmAna iti / sa caivambhUto bahu- atipracuraM pradhAnasaMklezayogAt prasUte-nirvarttayati pApaM, tadgurutvAdeva samyaganAlocayan mAyAzalyaM ca-bhAvazalyaM ca karotIti / / 5.2.35 / / suraM vA meragaM vA vi, annaM vA majjagaM rasaM / saMsakkhaM na pibe bhikkhU, jasaM sArakkhamappaNo / / 5.2.36 / / (ti.) pratiSedhAntaramAha - surAM vA piSTAdiniSpannAm / merakam - madyavizeSam / anyaM vA madyagam-madyagAminam / rasam - ikSurasAdikaM dhAtukIpuSpabhAvitam / sadA parityAge kevalyAdayaH sAkSiNo yasya tat sasAkSi / na pibed bhikSuHanenAtyantikastatpratiSedhaH / yazaskaratvenopacArAt saMyamo yazaH tatsamyagAtmano rakSan / / 5.2.36 / / (sa.) punaH pratiSedhAntaramAha - suraM ' iti - bhikSuH surAdi na pibet, tatra surAM vA piSTAdiniSpannAM, merakaM vApi prasannAkhyam, anyaM vA surAprAyogyadravyaniSpannaM madyasambandhinaM rasaM sIdhvAdirUpaM na pibet yataH kIdRk tat ?- sasAkSi sadA parityAge sAkSiNaH kevalyAdayo yasya tat sasAkSi kevalipratiSiddhamityarthaH, anena sarvathA pratiSedha uktaH, sadA sAkSibhAvAt, kimiti na pibedityAha - sa bhikSuH kiM kurvan ? Atmano yazaHsaMyamaM saMrakSan, anye tvAcAryA etatsUtraM glAnApavAdaviSayamalpasAgArikavidhAnena vyAcakSate. / / 5.2.36 / / (su.) pratiSedhAntaramAha - suraM vAti, surAM vA piSTAdiniSpannAM, merakaM cApiprasannAkhyAM, surAprAyogya - dravyaniSpannamanyaM vA, madyarasaM-sIdhvAdirUpaM, sasAkSikaMsadAparityAga-sAkSikevalipratiSiddhaM na pibet bhikSuH anenAtyantika eva tatpratiSedhaH, sadAsAkSibhAvAt / kimiti na pibedityAha - yazaH saMrakSannAtmanaH, yazaHzabdena saMyamo'bhidhIyate / anye tu glAnApavAdaviSayaM etat sUtramalpasAgArikavidhAnena Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 paJcamam adhyayanam vyAcakSata iti / / 5.2.36 / / piyAi eggao teNo, na me koi viyANai / tassa passaha dosAiM, niyaDiM ca suNeha me / / 5.2.37 / / (ti.) tatpAne doSAnAha-pibati / eka:-advitIyaH, dharmasahAyarahitaH / na mAM kazcijjAnAti iti dhiyA / stenaH-cauro'sau bhagavadadattagrahaNAt / tasya pazyata doSAn-aihikAnAmuSmikAMzca / nikRtiM ca-mAyAm / zRNuta me-mama kathayata iti gurUktiH / / 5.2.37 / / (sa.) surAdipAne'va doSamAha-piyA....iti-eko dharmasahAyarahita ekAntasthito vA, ko'pyadharmI pibati, kimbhUta ekaH ? cauraH, bhagavatA yanna dattaM tasya grahaNAdanyopadezayAcanAd vA, punaH kiM kurvan ? na mAM ko'pi jAnAtIti vibhAvayanniti zeSaH, tasyetthaMbhUtasya bho ! ziSyA ! yUyaM doSAnihalokasambadhinaH paralokasambandhinazca pazyata ? ca punarnikRtiM mAyArUpAM zruNuta mama kathayata iti zeSaH. / / 5.2.37 / / / ___ (su.) atraiva doSamAha-piyae'iti, pibatyeko-dharmasahAyavipramukta ekAntasthito vA stenaH-cauro'sau bhagavadadattagrahaNAt anyopadezayAcanAd vA, na mAM kazcijjAnAti vibhAvayan, tasyetthaMbhUtasya pazyata doSAnaihikAn pAralaukikAMzca nikRtiM ca-mAyArUpAM zruNuta mameti / / 5.2.37 / / vaDDaI suMDiyA tassa, mAyAmosaM ca bhikkhuNo / ayaso ya anivvANaM, sayayaM ca asAhuyA / / 5.2.38 / / (ti.) kiJca-vardhate / zauNDitA(kA) tasya-zuNDApipAsA / mAyayA mRSAvAdo mAyAmRSA ca-pItApalApena bhikSoH / ayazazca sarvatra / tadalAbhe ca anirvANam / satataM cAsAdhutA-atrAmutra ca saMyamAtmavirAdhanA / / 5.2.38 / / / (sa.) punastasya kiM bhavati ? - tadAha-vaDDhaI'iti-tasya bhikSoH zauNDikAtyantAbhiSvaGgarUpA vardhate, punarmAyAmRSAvAdaM ca mAyA ca mRSAvAdazca, tasya vardhate, pratyupalabdhasyApalApenedaM ca bhavaparamparAheturanubandhadoSAt, tathA ayazazca svapakSaparapakSayormadhye tathA tasyAlAbhe'nirvANamatRptiH duHkhaM satataM vardhate, ca punarasAdhutA vardhate, loke vyavahArataH Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam cAritrapariNAmabAdhanena paramArthataH / / 38 / / ___(su.) vaDDhaI' iti, vardhate zauNDikA-tadatyantAbhiSvaGgarUpA tasya, mAyAmRSAvAdaM cetyekavadbhAvaH, pratyupalabdhApalApena varddhate tasya bhikSoH, idaM ca bhavaparamparAheturanubandhadoSAt, tathA'yazazca svapakSaparapakSayoH, tathA atRptiduHkhaM anirvANaM, tadalAbhe satataM cAsAdhutA loke vyavahAratazcaraNapariNAmabAdhanena paramArthata iti / / 5.2.38 / / niccubiggo jahA teNo, attakammehiM dummaI / tAriso maraNaMte vi, na ArAhei saMvaraM / / 5.2.39 / / (ti.) spaSTaH | navaram / tAdRzaH-kilaSTacittaH / saMvaram-prANAtipAtAdipaJcAzravanirodharUpam / / 5.2.39 / / (sa.) punastasya kiM syAt ? - ityAha-niccu...iti-sa itthaMbhUto bhikSurnityodvignaH sadA'prazAntaH syAt. yathA stenazcauraH, kaiH ? AtmakarmabhiH svakIyaduzcaritaiH, kimbhUto bhikSuH ? durmatidurbuddhiH, tAdRzaH san saliSTacitto maraNAnte'pi saMvaraM cAritraM nArAdhayati sadaivAkuzalabuddhyA tasya saMvarabIjAbhAvAt. / / 39 / / (su.) niccuvvigo iti, sa itthaMbhUto nityodvignaH-sadA aprazAnto yathA stenaHcauraH, AtmakarmabhiH-svaduzcaritaiH durmatiH-durbuddhistAdRzaH-kliSTacitto(sattvo) maraNAnte'pi-caramakAle'pi nArAdhayati saMvaraM-cAritraM, sadaivAkuzalabuddhyA tadbIjAbhAvAditi / / 5.2.39 / / Ayarie nArAhei, samaNe Avi tAriso / gihatthA vi NaM garihaMti, jeNaM jANaMti tArisaM / / 5.2.40 / / (ti.) tathA spaSTaH / navaram / nAdRzaH-durAcAraH / Namiti-tam / / 5.2.40 / / (sa.) punastasya kiM syAt ? ityAha-Aya...iti-tAdRzo bhikSurAcAryAn nArAdhayatyazuddhabhAvatvAt, tathA zramaNAnapi nArAdhayatyazuddhabhAvAdeva, gRhasthA apyenaM duSTazIlaM garhanti kutsanti, kimiti yena kAraNena jAnanti tAdRzaM duSTazIlamiti. ||40 / / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 163 (su.) tathA-Ayarie 'iti AcAryAn nArAdhayatyazuddhabhAvatvAt zramaNAMzcApi tAdRzo nArAdhayatyazuddhabhAvatvAdeva, gRhasthA apyenaM duSTazIlaM garhanti - kutsanti / kimiti ?, yena jAnanti tAdRzaM-duSTazIlamiti / / 5.2.40 / / evaM tu aguNappehI, guNANaM ca vivajjao (e) / tArisa maraNaMte vi, na ArAhei saMvaraM / / 5.2.41 / / (ti.) evam uktavidhinA / aguNaprekSI - aguNadarzI aguNazIlazca / guNAnAM caapramAdAdInAM svakIyAnAmanAsevanena paragatAnAM pradveSeNa vivarjakaH / tAdRzaH- kliSTacittaH maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaram / / 5.2.41 / / (sa.) punastasya kiM syAt ? ityAha - evaM iti - evamuktaprakAreNAguNaprekSI aguNAn prekSata ityevaMzIlaH, punaH kimbhUtaH guNAnAM cApramAdAdInAM svagatAnAmanAsevanena paragatAnAM ca pradveSakaraNena vivarjakastyAgI, tAdRzaH kliSTacittapariNAmo maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaraM caritram / / 41 / / (su.) evaM tu iti, evaM tu uktena prakAreNa aguNaprekSI-aguNAn-pramAdAdIn prekSa tacchIlazca ya ityarthaH / tathA guNAnAM cApramAdAdInAM svagatAnAmanAsevanena paragatAnAM ca pradveSeNa vivarjakaH- tyAgI, tAdRzaH - kliSTacitto maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaraMcAritramiti gAthArthaH / / 5.2.41 / / tavaM kuvvai mehAvI, paNIyaM vajjae rasaM / majjapamAyavirao, tavassI aiukkaso / / 5.2.42 / / (ti.) etad viparItamAha - spaSTaH / navaram / majjappamAyaviramo - madyAdipramAdavirataH / aiukkaso-ahaM tapasvItyutkarSarahita ityarthaH / / 5.2.42 / / 12 (sa.) yatazcaivam ? - atastaddoSaparihAreNa sAdhuH kIdRzaH syAt ? tad AhatavaM iti medhAvI maryAdAvartI sAdhustapaH karoti, praNItaM snigdhaM rasaM ghRtAdiM varjayati, na kevalametat karoti, api tu madyavirato bhavati, kiMbhUto medhAvI ? tapasvI, kiMbhUta ? atyutkarSo'haM tapasvItyutkarSarahitaH / / 42 / / punaH (su.) tavaM iti, tapaH prakaroti medhAvI maryAdAvarttI, praNItaM -snigdhaM varjayati rasaM - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ghRtAdikaM, na kevalametat karoti api tu madya-pramAdavirato, "nAsti kliSTasattvAnAmakRtyam''ityevaM pratiSedhaH / tapasvI-sAdhuH atyutkarSaH-ahaM tapasvItyutkarSarahita iti sUtrArthaH / / 5.2.42 / / tassa passaha kallANaM, aNegasAhupUiyaM / viulaM atthasaMjuttaM, kittaissaM suNeha me / / 5.2.43 / / (ti.) tasya-IdRgguNavataH sAdhoH pazyataH / kalyANahetutvAt kalyANam / saMyamastam anekaiH sAdhubhiH pUjitam-ArAdhitam / vipulam-mokSasukhAvahatvAt / arthaH-tattvataH karmanirjararUpastena saMyuktaH / saMyamastadAsevinaM karmanirjarAyA darzanAt kIrtayiSye / zruNuta me kathayata iti gurUktiH / / 5.2.43 / / / (sa.) evaMbhUtasya tasya kiM syAt ? - ityAha-tassa'iti tasya sAdhoritthaMbhUtasya yUyaM kalyANaM guNAnAM saMpadrUpamarthAt saMyamaM pazyata ? kiMbhUtaM kalyANaM ? anekaiH sAdhubhiH pUjitaM, ko'rthaH ! sevitamAcaritaM, punaH kiMbhUtaM kalyANaM ? vipulaM vistIrNa vipulamokSAvahatvAt, punaH kiMbhUtaM kalyANaM ! arthasaMyuktaM tucchatAdiparihAreNa nirupamasukharUpaM. kathaM ? mokSasAdhakatvAt, yUyaM zruNuta mama kathayata iti zeSaH ||43 / / (su.) tassa'iti, tasyetthaMbhUtasya, pazyata kalyANaM-guNasampadrUpaM saMyamam / kiM viziSTamityAha-anekasAdhupUjitaM pUjitamiti-sevitamAcaritaM, vipulaM-vistIrNa vipulamokSAvahatvAt / arthasaMyuktaM-tucchatAdiparihAreNa nirupamasukharUpamokSasAdhanatvAt, kIrttayiSye ahaM zruNuta me-mameti / / 5.2.43 / / evaM tu guNappehI, aguNANaM vivajjao / tAriso maraNaMte vi, ArAhei saMvaraM / / 5.2.44 / / (ti.) prAktana [5.2.41, gAthAyAH] vyatyayenAsya vyAkhyA / / 5.2.44 / / (sa.) evaMvidhazca sa sAdhuH kiM karotItyata Aha-evaM iti-evaM tUktaprakAreNa sa sAdhustAdRzaH san zuddhAcAraH san, maraNAnte'pi caramakAle'pi, saMvaraM cAritramArAdhayati sadaiva kuzalabuddhyA tadbIjapoSaNAt, kiMbhUtaH sAdhuH ? guNaprekSI guNAnapramAdAdIn Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamam adhyayanam 165 prekSata ityevaMzIlo yaH sa guNaprekSI, tathA punaH kiMbhUtaH ? aguNAnAM ca pramAdAdInAM svagatAnAmanAsevanena vivarjakastyAgI. / / 44 / / (su.) evaM tu, [iti] evaM tu-uktena prakAreNa sa-sAdhurguNaprekSI-guNAn-apramAdAdIn prekSate tacchIlazca ya ityarthaH, tathA aguNAnAM ca-pramAdAdInAM svagatAnAmanAsevanena paragatAnAM cAnanumatyA vivarjakaH-tyAgI, tAdRzaH-zuddhavRtto maraNAnte'pi-maraNa(carama)kAle'pi ArAdhayati saMvaraM-cAritraM, sadaiva kuzalabuddhyA tadbIjapoSaNAditi / / 5.2.44 / / Ayarie ArAhei, samaNe yAvi tArise | gihitthA vi NaM pUiMti, jeNa jANaMti tArisaM ||5.2.45 / / (ti.) eSo'pi prAktana [5.2.40 tama gAthAyAH] vyatyayena vyAkhyeyaH ||5.2.45 / / (sa.) punaH sa kiM karoti taM ca gRhasthAH kiM kurvanti ? - ityAha-Aya...ititAdRzo guNavAn sAdhurAcAryAnArAdhayati zuddhabhAvatvAt, api punaH zramaNAnArAdhayati zuddhabhAvatvAdeva, tathA gRhasthA apyenaM pUjayanti, kathaM ? yena kAraNena te jAnanti tAdRzaM zuddhaM dharmam / / 45 / / (su.) Ayariyae'iti, AcAryAn ArAdhayati, zuddhabhAvatvAt / zramaNAMzcApi tAdRzaH samArAdhayati, zuddhabhAvatvAdeva, gRhasthA apyenaM-zuddhavRttaM pUjayanti, kimiti ? yena jAnanti tAdRzaM-zuddhavRttamiti / / 5.2.45 / / tavateNe vayateNe, rUvateNe ya je nare / AyArabhAvateNe ya, kubbaI devakibvisaM / / 5.2.46 / / (ti.) tapaHsteno, vAsteno, rUpasteno, yo naraH AcArabhAvastenaH / kurute devakilbiSam-kilbiSadevatvamityarthaH / tatra tapastenaH-kSapakavat kRzaH kazcit kenacit pRSTaH kSapakastvam ? sa svapUjArthaM prAha-aham / athavA sAdhavaH kSapakA eva, tUSNIM vA staH / vAstenaH-tatra tvaM dharmamAkhya ? ityAyukto vakti / evam / rUpastenaH-tvadrUpaM mamAgre'mukena zlAghitam, ityuktaH smAha / evam / AcArastenaH-sadAcAro bhavAn zrUyate ? ityuktaH smAha / sadAcArAstapodhanAH / bhAvastena:-zubhabhAvo bhavAn bhavyairabhidhIyate? ityukto vakti / evam / / 5.2.46 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) punaH stenAdhikAra evedamAha-tava...iti-evaMvidhaH sAdhurdevakilviSaM karma karoti nirvartayatItyarthaH, kimbhUtaH sAdhuH ? tapAstenaH, vAkstenaH, tathA rUpastenazca, yo naraH, tathAcArastenaH, tathA bhAvastenazca, tatra tapaHsteno nAma yaH kSapakarUpasadRzaH, kenacit pRSTatvamasau kSapaka iti, tadA pUjAdyarthamAha ahamiti, athavA vakti sAdhavaH kSapakA eva, athavA tUSNImAste, evaM vAsteno dharmakathakAdisadRzarUpaH ko'pi kenacit pRSTastathaivAha, evaM rUpasteno rAjaputrAdisadRzarUpaH pRSTastathaivAha, evamAcArasteno viziSTAcAravartisadRzarUpastathaivAha, bhAvastenastu parotprekSitaM kathaJcit zrutvA svayamanutprekSitamapi mayA tatprapaJcenedaM carcitamityAdyAha, sa itthambhUtaH sAdhurduSTabhAvadoSAt kriyAM pAlayannapi devakilviSaM nirvartayati. / / 5.2.46 / / (su.) stenAdhikAra evedamAha-tava'iti tapasteno vAsteno rUpastenazca yo naraH kazcid AcArabhAvastenazca [nAmakSapakarUpazca] pAlayannapi kriyAM tathAbhAvadoSAt, karoti devakilbiSaM karma nivarttayatItyarthaH, tatra tapasteno nAma kSapakarUpakalpaH kazcit kenacit pRSTaH, tvamasau kSapaka iti ?, pUjAdyarthamAha-ahaM, athavA vakti-sAdhava eva kSapakAstUSNIM vA''ste, evaM vAsteno dharmakathakAditulyarUpaH kazcit kenacita praSTa iti / evaM rUpasteno rAjaputrAdestulyarUpaH / evamAcArasteno viziSTAcAravartitulyarUpa iti / bhAvastenastu parotprekSitaM kathaJcit kenacit zrutvA svayamanutprekSitamapi mayaitatprapaJcena carcitamityAheti / / 5.2.46 / / lakSUNa vi devattaM, uvavanno devakivise / tatthA vi se na yANAi, kiM me kiccA imaM phalaM / / 5.2.47 / / (ti.) ayaM cetthaMbhUtaH labdhvApi devatvam / upapanno devakilbiSaH-kilbiSikadevaH / tatrApi san jAnAti-vizuddhAvadhijJAnAbhAvAt / kiM kRtvA mamedaM phalaM jAtamiti zeSaH / / 5.2.47 / / (sa.) punastasya kiM syAt ? tad Aha-laddhUNa...iti-asau sAdhurlabdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSe devakilbaSakAye, tatrApi sa na jAnAti vizuddhasyAvadherabhAvena, kiM na jAnAti tadAha-kiM kRtvA ? mamedaM phalaM kilbiSadevatvaM jAtamiti. / / 4 / / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 paJcamam adhyayanam (su.) ayaM cetthaMbhUtaH, laddhaNa vA iti, labdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSe-devakilbiSikAye, tatrApyasau na jAnAti vizuddhAvadhyabhAvAt, kiM mama kRtvedaM phalaM-kilbiSikadevatvamiti / / 5.2.47 / / tatto vi se caittANaM, labbhihI elamUyayaM / naragaM tirikkhajoNiM vA, bohI jattha sudullahA / / 5.2.48 / / (ti.) spaSTaH / se-ityasau / eDamUkatAm-avAk-zrutitvam / / 5.2.48 / / (sa.) punarasyaiva sAdhordoSAntaramAha-tatto-'iti-tato'pi devalokAccyutvApi sa sAdhurmAnuSatve elamUkatAm-aja-bhASAnukAritvaM lapsyate, punastato'pi paramparayA narakaM tiryagyoni vA lapsyate, tatra ca bodhiH sakalasampattikAriNI jinadharmaprAptiH sudurlabhA durApA duHkhena prApyA bhaviSyatIti. / / 48 / / (su.) asyaiva doSAntaramAha-tatto iti, tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate elamUkatA-ajabhASAnukAritvaM mAnuSatve, tathA narakaM tiryagyoni vA pAramparyeNa lapsyate, bodhiryatra sudurlabhaH-sakalasampannibandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / iha ca prApnotyelamUkatAm iti vAcye asakRdbhAvaprAptikhyApanAya lapsyata iti bhaviSyatkAlanirdeza iti / / 5.2.48 / / eyaM ca dosaM dahNaM, nAyaputteNa bhAsiyaM / aNumAyaM pi mehAvI, mAyAmosaM vivajjae / / 5.2.49 / / (ti.) prakRtamupasaMharaMti-jJAtaputreNa-zrImahAvIreNa bhASitam / aNumAtramapistokamapi / medhAvI-sAdhuH / mAyAmRSAvAdam-anantaroktam / vivarjayet / / 5.2.49 / / (sa.) atha prakRtasyopasaMhAramAha-eaMiti medhAvI maryAdAvartI sAdhurenaM pUrvoktaM doSaM satyapi zrAmaNye kilbiSa-devatvaprAptirUpaM dRSTvA mAyAmRSAvAdaM pUrvoktaM vivarjayet parityajet, kimbhUtaM doSam ? Agamato jJAtaputreNa bhagavatA vardhamAnasvAminA bhASitamuktaM, kimbhUtaM mAyAmRSAvAdaM ? aNumAtramapi stokamAtramapi, kiM punaH prabhUtama ? ||49 / / 1. badhirazcAsau mUkaH 10 Ti. || Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) prakRtamupasaMharati-eyaM ca iti eyaM ceti, enaM doSaM-anantaroditaM satyapi zrAmaNye kilbiSikatvAdiprAptirUpaM dRSTvA Agamato, jJAtaputreNa-bhagavatA varddhamAnena bhASitaM-uktaM, aNumAtramapi-stokamAtramapi, kimuta prabhUtaM ? medhAvI-maryAdAvartI, mAyAmRSAvAdaM-anantaroditaM vivarjayet parivarjayediti ||5.2.50 / / sikkhiUNa bhikkheNa sohiM, saMjayANa buddhANa sagAse / tattha mikkhU suppaNihidie, tibbalajjaguNavaM viharijjAsi ||5.2.50 / / tti bemi (ti.) adhyayanArthamupasaMharannAha-pUrvArddhaM spaSTam / uttarArddhasyAyamarthaH / tatra bhikSuH supraNihitendriyaH / tIvro lajjAguNaH-yasyAsaMyamakaraNe sa tIvralajjAguNavAn / viharet / bravImIti prAgvat / / 5.2.50 / / piNDaiSaNAdhyayane tilakAcAryaTIkA samAptA / / (sa.) athAdhyayanArthamupasaMharannAi-sikkhi...iti-tatra bhikSaiSaNAyAM bhikSurviharet sAmAcArIpAlanaM kuryAt, kiM kRtvA? bhikSaiSaNAzuddhiM piNDamArgaNazuddhimudgamAdirUpAM zikSitvAdhItya, kebhyaH sakAzAt ?-ityAha-saMyatebhyaH sAdhubhyaH; kiMviziSTebhyaH saMyatebhyaH, ? buddhebhyo jJAtatattvebhyaH, jJAtArthebhyaH na dravyasAdhubhyaH sakAzAt, kimbhUto bhikSuH ? supraNihitendriyaH zrotrAdibhirindriyairgADhaM tadupayuktaH, punaH kimbhUto bhikSuH ? tIvralajjA, tIvrA lajjAnAcArakaraNe yasya sa tIvralajja utkRSTasaMyama ityarthaH punaH kiMbhUto bhikSuH ? guNavAn pUrvoktaprakAreNa sAdhuguNaiH sahitaH, bravImIti pUrvavat. / / 50 / / iti samayasundara TIkAyAM piNDaiSaNAdhyayane dvitIyoddezakaH. 2. piNDaiSaNAdhyayanaM samAptam 5. (su.) adhyayanArthamupasaMharannAha-sikkhiUNa'iti, zikSayitvA'dhItya bhikSaiSaNAzuddhiMpiNDamArgaNAzuddhimudgamAdirUpAM, kebhyaH sakAzAt ?-ityAha-saMyatebhyaH-sAdhubhyaH, buddhebhyo'vagatatattvebhyo gItArthebhyo na dravyasAdhubhyaH sakAzAt / tataH kim ?-ityAhatatra bhikSaiSaNAyAM bhikSuH-sAdhuH supraNihitendriyaH-zrotrAdibhirgADhaM tadupayuktaH, tIvralajjaHutkRSTasaMyamaH san, anena prakAreNa guNavAn viharet-sAmAcArIpAlanaM kuryAt, bravImIti pUrvavaditi / / 5.2.50 / / || iti sumati. vRttau piNDaiSaNAdhyayane dvitIya uddezakaH samAptaH, samAptaM ca piNDaiSaNAdhyayanam / / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / SaSThaM adhyayanaM mahAcArakathA / / nANa-daMsaNasaMpannaM, saMjame ya tave rayaM / gaNimAgamasaMpannaM, ujjANammi samosaDhaM ||6.1 / / rAyANo rAyamaccA ya, mAhaNA aduva khattiyA / pucchaMti nihuyappANe kahaM bhe AyAragoyaro ? ||6.2 / / (ti.) anantarAdhyayane piNDazuddhiruktA / tatra ca gRhAdau pRSTena, na savistaraH svAcAro vAcyaH, kintu svAzraye sa ca kSullikAcArakathAto mahAn mahAcArakathAyAM savistaraM vAcya iti mahAcArakathAdhyayanaM vyAkhyAyate / taccedam -jJAnam-zrutajJAnAdi | darzanam-kSAyopazamikAdi / tAbhyAM sampannam-yuktaM / saMyame tapasi ca ratam / gaNinam-AcAryam / Agamasampannam-viziSTazrutadharam / udyAne-udyAnasthe prAsAde / samavasRtam-avasthitam / / 6.1 / / tatra ca - [rAyANo...iti] pUrvArddhaM spaSTam / pRcchanti / nibhRtAtmAnaH-ekAgracittAH / kathaM bho ! bhavatAm AcAragocara iti / / 6.2 / / (sa.) nANa...iti, vyAkhyAtaM piNDaiSaNA''dhyayanam, adhunA 'mahAcArakathA''dhyayanasyamArabhyate, ana cAdhyayanasyAyamabhisambandhaH-ihetaH pUrvAdhyayane sAdhorbhikSAvizuddhiruktA, iha tu gocarapraviSTena satA, svasyAcAraM pRSTenAcArajJenApi mahAjanasamakSaM tatraiva sthAne vistarato na kathayitavyam, api tUpAzraye guravaH kathayiSyantIti vaktavyam, ityetaducyate-ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanamiti. tathAhi-gAthAtrayeNoktimelanaM, rAjAno narapatayaH, rAjAmAtyAzca mantriNaH, brAhmaNAH prasiddhAH, 'aduva'iti' tathA kSatriyAH zreSThyAdayaH sAdhuM pratIti pRcchanti, itIti kiM ? kathaM bhe bhavatAmAcAragocaraH kriyAkalApaH ? yaM prati tvaM sthitosi, kimbhUtA rAjAdayaH, nibhRtAtmAno'saMbhrAntA baddhAJjalaya iti dvitIyagAthAyA vyAkhyAnaM / / 6.2 / / kimbhUtaM sAdhuM ? nANadaMsaNasampannaM, jJAnaM zrutajJAnAdi, darzanaM ca kSAyopazamikAdi. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam tAbhyAM sampannaM saMyuktam, punaH kimbhUta sAdhu ? saMyame paJcAnAmAzravANAM viramaNAdau, tapasi cAnazanAdau ratamAsaktam, punaH kimbhUtaM sAdhum ? udyAne kvacit sAdhUnAmupabhogayogyasthAne samavasRtaM sthitaM dharmadezanArthaM vA pravRttamiti prathamagAthArthaH ||6.1 / / (sa.) vyAkhyAtaM piNDaiSaNAdhyayanaM, adhunA mahAcArakathAkhyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane sAdhobhikSAvizodhiruktA; iha tu gocarapraviSTena satA svAcAraM pRSTena tadvidA'pi na mahAjanasamakSaM tatraiva vistarataH kathayitavya iti, api tvAlaye guravo vA kathayanti-iti vaktavyamityetaducyate, uktaM ca"goyaraggapaviThTho u, na nisIejja katthai / kahaM ca na pabaMdhejjA ciTThitANa va saMjae ||atraiva 5.2.7 / / " ityanenAbhisambandhenAyAtamidamadhyayanamiti, taccedaM-nANadaMsaNasaMpannaM ityAdi, jJAnadarzanasaMpannaM jJAna-zrutajJAnAdi, darzana-kSAyopazamikAdi tAbhyAM saMpannaM-yuktaM, saMyamepaJcAzravaviramaNAdau, tapasi ca-anazanAdau rataM-AsaktaM, gaNo'syAstIti gaNI, taM gaNinaM-AcArya, AgamasaMpannaM-viziSTazrutadharaM, bavAgamatvena prAdhAnyakhyApanArthametat / udyAne-kvacitsAdhuprAyogye, samavasRtaM-sthitaM dharmadezanArthaM vA pravRttamiti / / 6.1 / / (su.) tat kim ? ityAha-rAyANo iti, rAjAnaH-narapatayaH, rAjAmAtyAzca-mantriNaH, brAhmaNAH pratItAH, aduvA iti tathA kSatriyAH zreSThyAdayaH pRcchanti nibhRtAtmAnaH-asambhrAntA racitAJjalayaH, kathaM bhe-bhavatAmAcAra-gocaraH-kriyAkalApaH sthita iti ||6.2 / / tesiM so nihuo daMto, savvabhUyasuhAvaho / sikkhAe susamAutto, Ayakkhai viyakkhaNe / / 6.3 / / (ti.) spaSTaH / navaram / zikSayA-grahaNAsevanarUpayA / suSThu samAyuktaH ||6.3 / / . (sa.) atha sa sAdhU rAjAdibhyaH pRcchakebhyaH kiM vadet ? ityAha-tesiM'iti-sa gaNI sAdhuH, tebhyo rAjAdibhya AkhyAti kathayati, kimbhUtaH sAdhuH ? nibhRto'sambhrAnta ucitadharmakathAsthityA, kimbhUtaH sAdhuH? [dAntaH] indriyano-indriyadamanena, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? sarvabhUtasukhAvahaH sarvaprANihita ityarthaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? zikSayA grahaNAsevanArUpayA suSThu bhavyarItyA samAyuktaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? vicakSaNaH paNDita iti gAthAtrayArthaH / / 6.3 / / 1. gaNimAgamasaMpannam'ityetad vizeSaNadvayaM na vivRtaM, kathamiti na jJAyate / 2. asambhrAtaH 10 Ti. / / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 SaSTham adhyayanam (su.) tesiM...iti, tebhyo rAjAdibhyaH, asau gaNI nibhRto'sambhrAntaH ucitadharmakAyasthityA, dAnta indriya-noindriyadamAbhyAM, sarvabhUtasukhAvahaH-sarvaprANihita ityarthaH / zikSayA-grahaNAsevanArUpayA, susamAyuktaH, suSTu-ekIbhAvena yuktaH, AkhyAti-kathayati vicakSaNaH-paNDita iti / / 6.3 / / haMdi dhammatthakAmANaM, nigaMthANa suNeha me / AyAragoyaraM bhImaM, sayalaM durahiTThiyaM / / 6.4 / / (ti.) haMdi iti-sambodhane / dharmaH cAritradharmaH, tasyArthaH-prayojanaM mokSaH, tatra, kAmo-'bhilASo yeSAM te dharmArthakAmAH, teSAM dharmArthakAmAnAm / nirgranthAnAM zruNuta / me-mama pArthyAt / AcAraH kriyAgocaro, mahatvAllakSaNayA kalApaH tam, AcAragocaramkriyAkalApam / bhImam-karmazatrUn prati raudram / sakalam-sampUrNam / duradhiSThAtamhInasattvairduHpAlam / / 6.4 / / (sa.) kiMvadet ? ityAha haMdi...iti-haMdItyupa(pra)darzane, he rAjAdayaH ! yUyaM dharmArthakAmAnAmAcAragocaraM kriyAkalApaM matsamIpAt zruNuta ityuktiH, dharmazcAritradharmAdiH, tasyArthaH prayojanaM mokSaH, taM kAmayante vAJchanti vizuddhavihitAnuSThAnakaraNeneti dharmArthakAmA mumukSavaH, teSAM, kimbhUtAnAM dharmArthakAmAnAM nirgranthAnAM bAhyAbhyantaragranthirahitAnAM, kimbhUtamAcAragocaraM ? bhImaM karmazatrUNAmapekSayA raudraM, punaH kimbhUtamAcAragocaraM ? sakalaM saMpUrNa duradhiSThitaM kSudrasattvairdurAzrayamiti. ||6.4 / / ___ (su.) haMdi dhammattha, handItyupapradarzane, tamenaM dharmArthakAmAnAmiti, dharma:cAritradharmAdiH tasyArthaH-prayojanaM mokSaH taM kAmayanti-icchantIti vizuddhavihitAnuSThAnakaraNeneti dharmArthakAmA-mumukSavaH, teSAM nirgranthAnAM-bAhyAbhyantaragrantha-rahitAnAM zruNuta mama samIpAt, AcAragocaraM-kriyAkalApaM bhIma-karmazatrvapekSayA raudraM sakalaM-saMpUrNa duradhiSThaM(SThitaM)-kSudrasattvairdurAzrayamiti / / 6.4 / / nannattha erisaM vuttaM, jaM loe paramaduccaraM / viulaTThANabhAissa, na bhUyaM na bhavissai ||6.5 / / (ti.) asyaivAcAragurutAmAha-nAnyatra-mithyAdRgmate / IdRzam-AcAralalitam / uktaM / yalloke-SaSThyarthe saptamI, lokasya sAmAnyajanasya / paramaduzcaram-atyanta Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam duHkarama / vipulaM-vizAlamanantaM, sthAnaM-avasthAnaM, yatra sa vipulasthAno mokSastaddhetutvAt saMyamo'pi vipulasthAnaM, tad bhAjinaH-tadAsevinaH / na bhUtaM na bhaviSyati-anyajjinamatAt ||6.5 / / (sa.) ihAnantarasUtre nirgranthAnAmAcAragocarasya yatkathanaM tasyopanyAsaH kRtaH, atha tasyaivArthato gurutAmAha-na'nna..iti-bho rAjAdayaH ! jinamatAdanyatra kapilAdimata IdRzaM yat pUrvamuktamAcAra-gocaraM vastu, yalloke prANiloke paramaduzcaramatyantaduSkaraM vastu, vipulasthAnabhAjinaH, ko'rthaH ? vipulasthAnaM, vipulamokSahetutvAt saMyamasthAnaM, tad bhajate sevata ityevaMzIlo vipulasthAnabhAjI, tasya vipulasthAnabhAjinaH sAdhorna bhUtaM na bhaviSyati. ||6.5 / / / (su.) ihAnantarasUtre nirgranthAnAmAcAragocara-kathanopanyAsaH kRtaH, sAmpratamasyaivArthato gurutAmAha-na'nnattha...iti, na anyatra-kapilAdimate IdRzaM uktamAcAragocaraM vastu yalloke-prANiloke paramaduzcaraM-atyantaduSkaramityarthaH / IdRzaM ca vipulasthAnabhAjinaHvipulasthAnaM-vipulamokSahetutvAt saMyamasthAnaM, tad bhajate-sevate tacchIlazca yaH, tasya na bhUtaM na bhaviSyatIti anyatra jinamatAditi / / 6.5 / / sakhuDDagaviyattANaM, vAhiyANaM ca je guNA / akhaMDa-phullA kAyavvA, taM suNeha jahA tahA ||6.6 / / / (ti.) sakSullakavyaktAnAm-sabAla-vRddhAnAM dravyabhAvarUpANAm / vyAdhimatAM ca / ye guNAH-vakSyamANAH / te akhaNDa(DA-)sphuTitAH kartavyAH-akhaNDA dezAvirAdhanayA, asphuttitaaH| sarvAvirAdhanayA / tacchRNuta / yathA-kartavyAH / tatheti / / 6.6 / / (sa.) punaretadeva bhAvayannAha-sakhuDDa...iti-sakSullakavyaktAnAM ye guNA vakSyamANalakSaNAH te'khaNDAsphuTitAH kartavyAH, ko'rthaH ? saha kSullakairdravya-bhAvabAlairye vartante te sakSullakAH vyaktAzca dravya-bhAvavRddhAH, teSAM sakSullakavyaktAnAM sabAlavRddhAnAmityarthaH, kimbhUtAnAM sakSullakavyaktAnAM ?-vyAdhimatAM, cazabdAdavyAdhimatAM ca, sarogANAmarogANAM ceti bhAvaH ? kimbhUtA guNAH ? akhaNDA'sphuTitAH, akhaNDA dezavirAdhanAparityAgena, asphuTitAzca sarvavirAdhanAtyAgena, tat zruNuta yathA kartavyAstatheti. / / 6.6 / / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 173 (su.) etadeva saMbhAvayannAha-sakhuDDuga'iti, saha kSullakaiH-dravya-bhAvabAlairye vartante, te vyaktA-dravya-bhAvavRddhAH, teSAM sakSullakavyaktAnAM, sabAla-vRddhAnAmityarthaH, vyAdhimatAM cazabdAdavyAdhimatAM ca, sarujAnAM nIrujAnAM cetibhAvaH / 'je' ye guNA vakSyamANalakSaNAH, te'khaNDA-asphuTitAH karttavyAH, akhaNDA dezavirAdhanAparityAgena, asphuTitAH sarvavirAdhanAparityAgena, tat zruNuta yathA kartavyAstatheti / / 6.7 / / dasa aTTha ya ThANANi, jAI bAlovarajjhaI / tatthamannayare ThANe, niggaMthattAu bhassaI / / 6.7 / / (ti.) te cA'guNatyAgena syuH ityaguNAstAvaducyate-dazASTau ca sthAnAni yAni bAlaH-ajJo'parAdhyati / tatra-teSAm / anyatare sthAne-pramAdAd vartamAnaH | nigranthabhAvAd bhrasyati / vayachakkaM kAyakkaM, akappo gihibhAyANaM / paliyaMkanisijjA ya, siNANaM sohavajjaNaM ||1|| [dazavai. niyukti 170] kAni punastAni sthAnAni ? - ityAha prANAtipAtaviratyAdIni rAtribhojanaviratiSaSThAni vratAni vrataSaTkam / asyAnAsevanenA guNatvam / kAyaSaTkam-pRthvAdayaH SaTjIvanikAyAH / eSAmarakSaNenAguNatvam / akalpazikSakasthApanAlpAdiH / gRhibhAjanam-kAMsyasthAlam / palyaGkaH-khaTvA / niSadyA-gRhe niSadanam Asanam / snAnam-deza-sarvabhedabhinnam / akalpAdInAM paJcAnAmAsevanenAguNatvam / zobhayA avarjanamaguNaH / dvAragAtheyam / (sa.) te ca guNA aguNaparihAreNA'khaNDA asphuTitAzca bhavanti-iti prathamaguNA ucyante-dasa'iti-bAlo'jJAnI yAni dazASTau aSTAdazasthAnAnyasaMyamasthAnAni vakSyamANalakSaNAnyAzrityAparAdhyati, tatsevanayAparAdhaM prApnoti, kathamaparAdhyati ?ityAha-tatrAnyatare'STAdazAnAmasaMyamasthAnAnAM madhye ekatarasminnapi sthAne vartamAnaH pramAdena nirgranthatvAnnirgranthabhAvAd bhrazyati, nizcayanayenApati, kaH ? pUrvokto bAla iti. kAni punastAni sthAnAni ? - ityAha-vaya...iti-vrataSaTkaM prANAtipAta Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM - TIkAtrikayutam viramaNa-mRSAvAdaviramaNA-dattAdAnaviramaNA-brahmaviramaNa-parigrahaviramaNa - rAtribhojanaviramaNarUpaM, tathA kAyaSaTkaM pRthivyaptejovAyuvanaspati-trasakAyarUpam, akalpakaH zikSakasthApanA-kalpAdirvakSyamANaH gRhibhAjanaM gRhasthasambandhi-kAMsyabhAjanAdi pratItaM, paryaGkaH zayanIyavizeSaH pratItaH, niSadyA ca gRha ekAnekarUpA, snAnaM dezataH sarvatazca dvedhA. zobhAvarjanaM ca vibhUSAparityAgaH, varjanazabdaH pratyekamabhi - saMbaddhyate, snAnavarjanamityAdi / / 6.7 / / 174 (su.) te cAguNaparihAreNAkhaNDAsphuTitA bhavantItyaguNAstAvaducyante - dasa 'itidazASTau ca sthAnAni - asaMyamasthAnAni vakSyamANalakSaNAni yAnyAzritya bAlaHajJo'parAdhyati tatsevanayA'parAdhamApnoti / kathamaparAdhyati ? - ityAha-tatrAnyatare sthAne varttamAnaH pramAdena nirgrathatvAt-nirgranthabhAvAd bhrazyati nizcayanayenApaiti bAla iti, kAni punastAni sthAnAni ? ityAha "vayachakkaM kAyachakkaM, akappo gihibhAyaNaM / paliyaMkanisajjA ya, siNANaM sohavajjaNaM / / " ( daza. ni. 170 ) / / vayachakka'iti, vrataSaTkaM prANAtipAtanivRttyAdIni rAtribhojanaviratiSaSThAni SaDvratAni, kAyaSaTkaM-pRthivyAdayaH SaDjIvanikAyAH, akalpaH- zikSakasthApanAkalpAdirvakSyamANaH, gRhibhAjanaM - gRhasthabhAjanaM gRhasthasambandhi kAMsyabhAjanAdi pratItaM paryaGkaHzayanIyakavizeSaH pratItaH, niSadyA ca gRhe ekAnekarUpA, snAnaM deza- sarvabhedabhinnaM, zobhAvarjanaM vibhUSAparityAgaH, varjanamiti ca pratyekamabhisambadhyate zobhAvarjanaM snAnavarjanamityAdIti / / 6.7 / / tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desiyaM / ahiMsA niuNA diTThA, savvabhUehi saMjamo / / 6.8 / / (ti.) te cAguNaparihAreNAkhaNDAsphuTitA bhavantItyaguNAstAvaducyante-dasa 'iti tatredam-aSTAdazasu sthAneSu prathamaM sthAnaM mahAvIreNa dezitam / kiM tat ? ahiMsetiiyamanyairapyuktA / paraM nipuNA-AdhAkarmAdibhogatyAgena sUkSmA / svAminaiva dRSTA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 SaSTham adhyayanam sAkSAd dharmasAdhakatvenopalabdhA / ato'syAmeva zrImahAvIradezitAyAM sarvabhUteSusarvabhUtaviSayaH / saMyamaH - nAnyatra AdhAkarmAdibhogAt / / 6.8 / / (sa.) guNA aSTAdazasthAneSvakhaNDAsphuTitAH kartavyAH, tatra vidhimAha - tatthimaM... ititatrASTAdazavidhasthAnagaNe vrataSaTke vA mahAvIreNa bhagavatedaM vakSyamANalakSaNaM prathamaM sthAnamanAsevanadvAreNa dezitaM kathitaM, kiM tat ? - ityAha- ahiMsA, na hiMsA ahiMsA jIvadayA, iyaM ca sAmAnyataH prabhUtairdarzitetyata Aha, kiMbhUtA'hiMsA ? nipuNA, AdhAkarmAdyaparibhogataH kRtakAritAdiparihAreNa sUkSmA nAgamadvAreNa dezitA, api tu dRSTA sAkSAddharmasAdhanatvenopalabdhA, kimitIyameva nipuNA ityAha-yato'syAmeva mahAvIradezitAyAM sarvabhUteSu sarvabhUtaviSayaH saMyamo nAnyatroddizyakRtAdibhogavidhAnAditi / / 6.8 / / (su.) guNA aSTAdazasu sthAneSvakhaNDAsphuTitAH kartavyAH, tatra vidhimAha - tatthimaM'iti, tatrASTAdazavidhe sthAnagaNe vrataSaTke vA'nAsevanAdvAreNedaM vakSyamANalakSaNaM prathamaM sthAnaM mahAvIreNa-bhagavatA apazcimatIrthakareNa dezitaM kathitaM yaduta - ahiMseti / iyaM ca sAmAnyataH prabhUtairdezitetyAha-nipuNA-AdhAkarmmAdyaparibhogataH kRtakAritAdiparihAreNa sUkSmA, nAgamadvAreNa dezitA api tu dRSTA - sAkSAddharma-sAdhana (ka) tvenopalabdhA, kimitIyameva nipuNA ?-ityAha-yato'syAmeva mahAvIradezitAyAM sarvabhUteSu sarvabhUtaviSayaH saMyamo, nAnyatra uddizya kRtAdibhogavidhAnAditi / / 6.8 / / jAvaMti loe pANA, tasA aduva thAvarA / te jANamajANaM vA, na haNe no haNAvae / / 6.9 / / 1 ( ti.) tadeva spaSTayannAha - yAvanto loke prANAH sA athavA sthAvarAH / tAn jAnan-prayojanenApi / ajAnan vA-pramAdenApi / na hanyAt, nApi ghAtayet / ubhayagrahaNe tRtIyamanuktamapi labhyate / ato ghnato'pyAnyAn nAnujAnIyAdityarthaH / / 6.9 / / (sa.) etadeva spaSTayannAha - jAvantIti yato hi bhagavata iyamAjJA yAvanto loke kecana prANinastrasA dvIndriyAdayaH, athavA sthAvarAH pRthivyAdayaH tAn jAnan rAgAdyabhibhUto vyApAdanabuddhyA ajAnan vA pramAdapAratantryeNa sAdhuH tAn jIvAn na hanyAt svayaM, na cAbhighAtayedanyairna ca ghnato'pyanyAn samanujAnIyAdato nipuNadRSTeti / / 6.9 / / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM - TIkAtrikayutam (su.) etadeva spaSTayannAha - jAvanti iti, yato hi bhAgavatyAjJA - yAvantaH kecana loke prANinastrasA-dvIndriyAdayaH, athavA sthAvarAH - pRthivyAdayaH tAn jAnan rAgAdyabhibhUto vyApAdanabuddhyA - 'jAnan vA pramAdapAratantryeNa na hanyAt svaM nApi ghAtayet anyaiH, 'ekagrahaNe tajjAtIya-grahaNAt' ghnato'pi anyAn na samanujAnIyAt, ato nipuNadRSTeti / / 6.9 / / 176 savvajIvA vi icchaMti, jIviraM na marijjiuM / tamhA pANivahaM ghoraM niggaMthA vajjayaMti NaM / / 6.10 / / (ti.) ahiMsaiva kathaM sAdhvI ? - ityAha - [ savva...]-spaSTaH / / 6.10 / / (sa.) nanvahiMsaiva kathaM bhavyA ? - ityata Aha- savva iti tasmAt kAraNAnnirgranthAH sAdhavaH prANavadhaM varjayanti, kiMbhUtaM prANavadhaM ? ghoram raudraM duHkhahetutvAt, tasmAt kasmAt ? yataH sarve jIvA api sukhitAdibhedabhinnA jIvitumicchanti, na martu. katha ? prANavallabhatvAt teSAM sarveSAM Namiti vAkyAlaGkAre. / / 6.10 / / (su.) ahiMsaiva kathaM sAdhvI ? ityetadAha - savva... iti, sarve jIvA api duHkhitAdibhedabhinnA icchanti jIvituM na martuM prANavallabhatvAd / yasmAdevaM, tasmAt prANavadhaM ghoraM raudraM duHkhahetutvAt, nirgranthAH sAdhavo varjayanti bhAvataH / Namiti vAkyAlaGkAre iti / / 6.10 / / appaNaTThA paraTThA vA, kohA vA jai vA bhayA / hiMsagaM na musaM bUyA, no vi annaM vayAvae / / 6.11 / / (ti.) uktaH prathamasthAnavidhiH, dvitIyavidhimAha - AtmArtham - aglAno'pi glAno'haM mamAnena kAryamityAdi / parArthamapyevameva / krodhAd vA tvaM dAsa ityAdi / ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNamiti mAnAt - abahuzruto'pyahaM bahuzruta ityAdi / mAyAtaH bhikSATanA''lasyAt-mamAdya pIDetyAdi / lobhAt svAdiSTAnnalAbhe sati prAntameSaNIyamapyaneSaNIyamityAdi' / yadi vA bhayAt - kRtamapyakRtyamapalapati / evaM hAsyAderapi / hiMsakAm 1. di evaM 2.4 - 9.11.12 / / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 177 parapIDAkarAm / na mRSAM brUyAt / nApyanyaM vAdayet-bruvato'pyanyAn nAnujAnIyAt / / (sa.) uktaH prathamasthAnavidhiH, atha dvitIyasthAnavidhimAha-appa...itisAdhuma'SAvacanaM na brUyAt svayamAtmanA, nApi mRSA anyaM vAdayet, 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAt itinyAyena, anyAn mRSA bruvato na samanujAnIyAt, kibhUtaM mRSA ? hiMsakaM parapIDAkAri, sarvameva kimarthaM na vadet ? AtmArthamAtmanimittaM, kathama ? aglAna eva glAno'haM mamAnena kAryamityAdirUpaM, tathA parArthaM vA paranimittaM vA evameva pUrvavat. tathA krodhAdvA 'tvaM dAsa' ityAdirUpam, ekagrahaNena tajjAtIyAnAM grahaNamitinyAyAt, mAnAt, katham ? 'abahuzruta evAhaM bahuzruta' ityAdirUpaM, mAyAto vA, kathaM ? bhikSATanasyAlasyena mama pAdapIDA vartata ityAdirUpaM, lobhAdvA, kathaM ? zobhanatarasyAnnasya lAbhe satyantaprAnta(syA)sthAhArasyaiSaNIyatvepyaneSaNIya-midamityAdirUpaM, yadi vA bhayAt, kathaM ? kiJcit pApaM kRtvA prAyazcittabhayAnna kRtaM mayeti vadati, evaM hAsyAdiSvapi yojanA kAryA / / 6.11 / / (su.) uktaH prathamasthAnavidhiH, adhunA dvitIyasthAnavidhimAha-appaTThA'iti, AtmArtha-AtmanimittaM-aglAna eva glAnohaM mamAnena kAryamityAdi, parArthaM vA-paranimittaM vA evameva, tathA krodhAd vA 'tvaM dAsa' ityAdi, ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNamiti mAnAd vA, abahuzruta eva-ahaM bahuzruta evamAdi, mAyAto bhikSATana-parijihIrSayA 'pAdapIDA mama'ityAdi, lobhAt zobhanatarAnnalAbhe sati prAntasyaiSaNIyatve'pi aneSaNIyamidamityAdi, yadivA bhayAt kiMJcid vitathaM kRtvA prAyazcittabhayAnna kRtamityAdi, evaM hAsAdiSvapi vAcyam / ata evAha-hiMsakaM-parapIDAkAri sarvameva na mRSA brUyAt svayaM, nApyanyaM vAdayet, ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAt bruvato'pyanyAn na samanujAnIyAditi / / 6.11 / / musAvAo ya loyammi, savvasAhahiM garahiuo / avissAso ya bhUyANaM, tamhA mosaM vivajjae ||6.12 / / (ti.) kimityetat ? - ityAha-spaSTaH | navaram / bhUtAnAm-prANinAm / / 6.12 / / (sa.) kimityetadeva mRSAvadanaM na ? - ityAha-musA...iti-mRSAvAdo hi loke sarvasminneva sarvasAdhubhirgarhito nindito'sti, sarvatra tApakAritvAt pratijJAtasyA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam paripAlanAt, punarmUSAvAdAdavizvAsyo'vizvasanIyazca bhUtAnAM prANAnAM mRSAvAdI bhavet, yasmAdevaM tasmAt sAdhu ma'SAvAdaM vivarjayet / / 6.12 / / (su.) kimiti etad ?-ityAha-musAvAo iti, mRSAvAdo hi loke sarvasminneva sarvasAdhubhirgarhito-ninditaH, sarvavratApakAritvAt, pratijJAtApAlanAt avizvAsazcaavizvasanIyazca bhUtAnAM mRSAvAdI bhavati, yasmAdevaM tasmAt mRSAvAdaM varjayediti ||6.12 / / cittamaMtamacittaM vA, aNuM vA jai vA bahuM / daMtasohaNamittaM pi, uggahaM se ajAiyA / / 6.13 / / (ti.) ukto dvitIyasthAnavidhiH, tRtIyamAha-spaSTaH / navaram / se-tasya gRhasthasya ||6.13 / / (sa.) ukto dvitIyasthAnavidhiH, sAmprataM tRtIyasthAnavidhimAha-citta...itisAdhavo'yAcitvA kadAcanApi na kimapi gRhNanti, yataH sAdhUnAM sarvamavagrahayAcane gRhasthairdattaM grAhyaM nAnyathA, kiM tad ? Aha-cittavad dvipadAdi, acittavad vA hiraNyAdi, alpaM vA mUlyataH pramANatazca, yadi vA bahu mUlya-pramANAbhyAmeva, kiM bahunA? dantazodhanamAtramapi tathAvidhaM tRNAdyapi, etAvatA sAdhavastRNAdyapyadattaM na gRhNanti, kimanyat ? / / 6.13 / / ____(su.) ukto dvitIyasthAno vidhiH| sAmprataM tRtIyasthAnavidhimAha-cittamaMtaM'iti, cittavat-dvipadAdi vA acittavad vA-hiraNyAdi, alpaM vA-mUlyataH pramANatazca, yadi vA bahu-mUlyapramANAbhyAmeva, kiM bahunA ? dantazodhanamAtramapi tathAvidhaM tRNAdi avagrahe yasya tat tamayAcitvA na gRhNanti sAdhavaH kadAcaneti ||6.13 / / taM appaNA na ginhaMti, no vi ginhAvae paraM / annaM vA ginhAmANaM pi, nANujANaMti, saMjayA ||6.14 / / (ti.) spaSTaH / / 6.14 / / (sa.) punastadevAha-taM'iti-saMyatAH tamiti tat pUrvoktaM cittavadacittavadAdyAtmanA svayaM na gRhNanti viratatvAt, nApi paraM prati grAhayanti viratatvAdeva, tathAnyaM vA gRhNantamapi svayameva na samanujAnanti nAnumanyante / / 6.14 / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 SaSTham adhyayanam (su.) etadevAha-taM'iti, taccittavadAdi AtmanA na gRhNanti viratatvAt, nApi grAhayanti paraM viratatvAdeva, tathA'nyaM vA gRhNantamapi svayameva na anujAnantinAnumanyante saMyatA iti ||6.14 / / abaMbhacariyaM ghoraM, pamAyaM durahiTThayaM / nAyaraMti muNI loe, bheyAyayaNavajjiNo ||6.15 / / (ti.) uktastRtIyasthAnavidhiH, caturthamAha-abrahmacaryam-pratItam / ghoram-raudraM durgatihetutvAt / kiM viziSTaM ? pramAdam-viSayANAM pramAdarUpatvAt / duSTairadhiSThIyate yat tad duradhiSTham-susAdhUnAmasevyam / ato nAcaranti-na sevante / munayaH / lokejagati, vartamAnA iti zeSaH / bhedaH-cAritrasya bhedaH, saGgarUpaH / tasyAyatanaM sthAnaM abrahma / tatastad varjinaH ||6.15 / / (sa.) tRtIyasthAnavidhiruktaH, atha caturthasthAnavidhimAha-ababheti-munayo loke manuSyaloke'brahmacaryaM pratItaM nAcaranti na sevante, kiMbhUtamabrahma ? ghoraM raudrAnuSThAnahetutvAt, punaH kiMbhUtamabrahma ? pramAdaM pramAdavat. katha ? sarvadA pramAdamUlatvAt, punaH kimbhUtamabrahma ? duradhiSThitaM durAzrayaM duHsevaM viditajinavacanenAnantasaMsArahetutvAt, yatazcaivamata eva munayo'brahma na sevanta ityrthH| kimbhUtA munayaH ? bhedAyatanavarjinaH, bhedazcAritrabhedastasyAyatanaM sthAnamidamabrahmacaryameva, uktanyAyAt, tadvarjinazcAritrAticArabhIrava ityarthaH / / 6.15 / / (su.) uktaH tRtIyasthAnavidhiH, caturthasthAnavidhimAha-abaMbha...iti, abrahmacarya pratItaM, ghoraM-raudraM raudrAnuSThAnahetutvAt, pramAdaM-pramAdavat sarvapramAdamUlatvAt, duradhiSThitaMdurAzrayaM dussevaM viditajinavacanenAnantasaMsArahetutvAt, yatazcaivam ?-ato nAcarantinAsevante munayo, loke-manuSyaloke, kiM viziSTA ? ityAha-bhedAyatanavarjinaH-bhedaHcAritrabhedaH tadAyatanaM-tatsthAnamidamevoktanyAyAt tadvarjinaH cAritrAticArabhIrava iti ||6.15 / / mUlameyamahammasya, mahAdosamussayaM / tamhA mehuNasaMsaggaM, niggaMthA vajjayaMti NaM / / 6.16 / / 1.mahAdoSanuM utpattisthAna 10 Ti. || 13 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) etadeva nigamayati- spaSTaH / navaram / mahAdoSANAM cauryapravRtyAdInAM, samucchrayaH-unnatiryatra taM mahAdoSasamucchrayam / / 6.16 / / 180 (sa.) atha etadeva nigamayati- mUlaM...iti - Namiti vAkyAlaGkAre. nirgranthAH sAdhavastasmAtkAraNAnmaithunasaMsargaM maithunasambandhaM yoSita AlApAdyapi varjayanti, tasmAt kasmAt ? yata etat abrahmasevanam, adharmasya pApasya mUlaM bIjamiti paralokasambandhyapAyaH, kaSTaM punaretanmahAdoSasamucchrayaM mahatAM doSANAM cauryapravRttyAdInAM samucchrayaM saGghAtavaditIhalokasambandhyapAyaH, kaSTamityubhayalokakaSTadAtRtvAnmaithunavarjanaM yuktaM sAdhUnAm / / 6.16 / / (su.) etadeva nigamayati- mUlameyaM' iti, mUlaM - bIjametadadharmasya pApasyeti pAralaukiko'pAyaH / mahAdoSa - samucchrayaM mahatAM doSANAM cauryapravRttyAdInAM samucchrayaMsaGghAtavaditi aihiko'pAyaH / yasmAdevaM tasmAnmaithunasaMsargaM iti prAkRtatvAt, maithunasaMsargaMmaithunasambandhaM yoSidAlApAdyapi nirgranthA varjayanti, Namiti vAkyAlaGkAra iti / / 6.16 / / biDamubbheimaM loNaM, tillaM sappiM ca phANiyaM / na te saMnihimicchaMti, nAyaputtavaorayA / / 6.17 / / (ti.) uktazcaturthasthAnavidhiH, paJcamamAha - biDam-pakvam, agnitApAdinA prAsukama / udbhedimam-udbhedAjjAtam, sAmudram aprAsukaM dvidhApi lavaNam / tailam / sarpiH-ghRtam / phANitam-guDam / ityAdi / na te - sAdhavaH / sannidhim icchanti-kartuM na vAJchanti / jJAtaputravacasi ratAH / / 6.17 / / (sa.) caturthasthAnavidhiH proktaH, atha paJcamasthAnavidhimAha - biDaM... iti - sAdhava eteSAM sannidhiM na kurvanti paryuSitaM, ko'rthaH ? rAtrau rakSitaM na sthApayanti, kiM viziSTAH sAdhavaH ? jJAtaputravacoratAH, jJAtaputraH zrIvardhamAnasvAmI, tasya vacane nissaGgatApratipAdanatatpare ratA AsaktAH, keSAM sannidhiM na kurvanti ? biDaM gomUtrAdipakvam, udbhedyaM sAmudrAdi, biDaM prAsukamudbhedyamaprAsukamityevaM dviprakAraM lavaNaM, tathA tailaM, sarpizca ghRtaM, phANitaM dravaguGa, etacca lavaNAdyapyevaM dviprakAramanyacca rAtrau na rakSantItyarthaH / / 6.17 / / tAnyAha (su.) pratipAditazcaturthasthAnavidhiH, idAnIM paJcamasthAnavidhimAha - viDamu... iti, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 181 biDaM-gomUtrAdipakvaM, udbhedyaM-sAmudrAdi, yadvA biDaM-prAsukaM udbhedyamaprAsukamapi, evaM dviprakAraM lavaNaM, tathA tailaM sarpizca phANitaM, tatra tailaM pratItaM, sarpiH-ghRtaM, phANitaM-dravaguDaH, etallavaNAdi evaM prakAramanyacca na te sAdhavaH saMnidhimicchantiparyuSitaM sthApayanti, jJAtaputravacoratAH-bhagavadvardhamAnavacasi nissaGgatApratipAdanapare ratAH-saktA iti / / 6.17 / / lobhassesa-'NuphAso, manne annayarAmavi / je sayA sannihI kAme, gihI pavvaie na se / / 6.18 / / (ti.) sannidhidoSamAha-lobhasyaiSo'Nusparza:-lobhAMzo yatsannidhikaraNam / ato manye-aham / anyataramapi-stokamapi / yaH sadA sannidhiM kAmayate sa gRhI / pravrajito na saH ||6.18 / / (sa.) atha sannidhidoSamAha-loha...iti lobhasya cAritravighnakAriNazcaturthakaSAyasyaiSo'nusparza eSo'nubhAvo yaduta sannidhIkaraNamiti, yatazcaivamato manye manyante prAkRtazailyA ekavacanam, evaM tIrthakaragaNadharA AhuH-anyatarAM(raM) stokA(ka)mapi yaH syAt, yaH kadAcit sannidhiM kAmayate sevate kAmI, ataH sa bhAvato gRhI gRhasthA, nAsau pravrajitaH, kasmAt ? durgatinimittAnuSThAnapravRtteH, sannidhIyate narakAdiSvAtmAneneti sannidhiriti zabdArthAt, pravrajitasya ca durgatigamanAbhAvAditi ||6.18 / / (su.) saMnidhidoSamAha-lohassa'iti, lobhasya-cAritravighnakAriNazcaturthakaSAyasyaiSo-'nusparza-eSo'nubhAvo yaduta etat sannidhikaraNamiti, yatazcaivamato ['haM]manye, manyante prAkRtazailyA ekavacanaM, evamAhuH tIrthakaragaNadharAH, anyatarA(raM)mapistokA(ka)mapi yaH syAt, yaH kadAcit saMnnidhiM kAmayate-sevate gRhIti-gRhastho'sau, bhAvataH pravrajito neti, durgatinimittAnuSThAnapravRtteH, sannidhIyate narakAdiSvAtmA'nayeti, sannidhiriti zabdArthAt pravrajitasya ca durgatigamanAbhAvAditi / / 6.18 / / jaM pi vatthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajjaTThA, dhAriMti pariharaMti ya / / 6.19 / / (ti.) tarhi vastrAdi dhArayatAM sAdhUnAM kathaM na sannidhiH ? ityAha-yadapi vastraM Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vA, pAtraM vA, kambalaM, pAdaproJchanam, tadapi / saMyamalajjArtham-saMyamArthaM pAtrAdi, lajjArthaM lajjanIyAGgAcchAdanArthaM vastram / dhArayanti pariharanti ca-kAraNe pariharanti, paribhuJjate mUrchArahitA iti / / 6.19 / / ___(sa.) atrAha-yadyevaM vastrAdi dhArayatAM sAdhUnAM kathaM na sannidhirityAha-jaM pi'itisAdhavo yadyapyAgamoktaM vastraM vA colapaTTAdi vA 1, pAtraM vA'lAMbvAdi 2. kambalaM varSAkalpAdi 3, pAdaproJchanaM rajoharaNaM 4 dhArayanti puSTAlambanavidhAnena, pariharanti ca paribhuJjate ca mUrchArahitAH, tadapi kimarthaM ? saMyamalajjArthaM saMyamArthaM pAtrAdi, tadvyatirekeNa puruSamAtreNa gRhabhAjane sati saMyamapAlanAbhAvAt, lajjArthaM vastraM, tadvyatirekeNAGganAdau viziSTazrutapariNatyAdirahitasya nirlajjatAyA utpatteH, athavA saMyama eva saMyamalajjA, tadarthaM sarvameva vastrAdi dhArayantItyAdi / / 6.19 / / (su.) Aha-yadyevaM vastrAdi dhArayatAM kathaM sAdhunAmasannidhirityAha-jaM piiti, yadapyAgamoktaM, vastraM vA-colapaTTakAdi, pAtraM vA-ala(laM)bukAdi, kambalaM-varSAkalpAdi, pAdapuJchanaM-rajoharaNaM, tadapi saMyamalajjArthamiti, saMyamArthaM pAtrAdi, tadvyatirekeNa puruSamAtreNa gRhasthabhAjane sati saMyamapAlanAbhAvAt, lajjArthaM vastraM, tadvyatirekeNAGganAdau viziSTazrutapariNatyAdirahitasya nirlajjatopapatteH, athavA saMyama eva lajjA saMyamalajjA tadarthaM sarvametad vastrAdi dhArayanti, puSTAlambanavidhAnena pariharanti caparibhuJjate ca mUrchArahitA iti / / 6.19 / / na so pariggaho vutto, nAyaputteNa tAiNA | mucchApariggaho vutto, II vuttaM mahesiNA ||6.20 / / (ti.) yatazcaivaM ? ataH-pUrvArdhaM spaSTam / uttarArdhasyArthaH / mUrchA parigrahaH zrIvIreNa uktaH / ityuktaM sUtre / marharSiNA-zrIsudharmasvAminA ||6.20 / / (sa.) na...iti-yatazcaivaM, tato maharSiNA zayyaMbhavena gaNadhareNa sUtra ityuktaM, itIti kiM ? jJAtaputreNa jJAtaH pradhAnaH kSatriyaH siddhArthaH, tasya putreNa vardhamAnasvAminA, nAsau nirmamatvena vastradhAraNAdilakSaNaH parigraha ukto'rthataH, kasmAt ? bandhahetutvAbhAvAt, kimbhUtena jJAtaputreNa ? tAiNA trAtrA, svaparatrANasamarthena, api tu kaH parigraho mahAvIreNArthataH proktaH ?-ityAha mUrchA parigraha uktaH, asatsvapi vastrAdiSu laulyaM, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 SaSTham adhyayanam kutaH? bandhahetutvAt. ziSyaH prAha-nanu vastrAdInAmabhAve'pi yadi mUrchA tadA vastrAdisadbhAve sati kathaM na mUrchA ? ucyate, sAdhUnAM samyagbodhena mUrchAyA bIjabhUtasyAbodhasyopaghAtAt / / 6.20 / / (su.) yatazcaivaM ? - ataH-na so'iti, nAsau nirabhiSvaGgasya vastradhAraNAdilakSaNa: parigraha ukto bandhahetvabhAvAt, kena ?, jJAtaputreNa-jJAta-udArakSatriyaH siddhArthaH, tatputreNa vardhamAnena, trAtrA-svaparaparitrANasamarthena, api tu mUrchA-asatsvapi vastrAdiSvabhiSvaGgaH parigraha ukto bandhahetutvAt, arthatastIrthakareNa, tato'vadhArya ityevamukto maharSiNA-gaNadhareNa sUtre zayyaMbhaveneti ||6.20 / / savvatthuvahiNA buddhA, saMrakkhaNapariggahe | avi appaNo vi dehami, nAyaraMti mamAiyaM / / 6.21 / / (ti.) prAyo vastrAdyabhAve'pi tRSNayA mUrchA bhavati / [vastrAdi] bhAve sAdhUnAM kathaM na mUrcchatyAha-sarvatra-ucitakSetre kAle vA / upadhinA-Agamoktena vastrAdinA satApi, buddhA-jJAtatattvAH sAdhavaH, saMrakSaNAya-SaNNAM jIvanikAyAnAM, vastrAdiparigrahaH saMrakSaNaparigrahaH / tasmin, eko'pi zabdazcArthe, tato na kevalaM saMrakSaNaparigrahe Atmano'pi ca dehe, nAcaranti mamAyitam-mamatvam / / 6.21 / / (sa.) savva'iti-buddhA yathAvad jJAtatattvAH sAdhavaH saMrakSaNaparigrahe saMrakSaNAya SaNNAM jIvanikAyAnAM parigrahe satyapi nAcaranti mamatvamityuktiyojanA, kena ? sarvatropadhinA, sarvatra yogye kSetre kAle copadhinAgamoktena vastrAdinA, kutaH ? te parigrahe vastrAdirUpe mamatvaM na kurvantItyAha-yataste bhagavanta Atmano'pi deha Atmano dharmakAye'pi mamatvamAtmIyAbhimAnaM viziSTapratibandhasaGgatiM na kurvanti vastunastattvasya jJAnAt, kiMbhUtena vastrAdinA ? tiSThatu dUre tAvadanyat sarvaM, dehavat parigrahe'pi na mamatvamAtmIyAbhimAnaM viziSTapratibandhasaGgatiM na kurvanti / / 6.21 / / (su.) Aha-vastrAdyabhAvabhAvinyapi mUrchA kathaM vastrAdibhAve sAdhUnAM na bhaviSyati ?, ucyate, samyagbodhena tadbIjabhUtAbodhopaghAtAd, Aha ca-savvattha...iti, sarvatraucite kSetre kAle ca, upadhinA''gamoktena vastrAdinA sahApi buddhA-yathAvad Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam viditavastutattvAH sAdhavaH, saMrakSaNaparigraha iti saMrakSaNAya SaNNAM jIvanikAyAnAM vastrAdiparigrahe satyapi nAcaranti mamatvamiti yogaH / kiMcAnena ?, te hi bhagavantaH, apyAtmano'pi deha iti - Atmano dharmakAye'pi viziSTapratibandhasaMgatiM na kurvanti, mamatvamAtmIyAbhimAnaM vastutattvAvabodhAt tiSThatu tAvadanyat, tatazca dehavadaparigraha eveti / / 6.21 / / 184 aho niccaM tavAkammaM, savvabuddhehiM vanniyaM / jAya lajjAsamAvettI, eggabhattaM ca bhoyaNaM / / 6.22 / / (ti.) uktaH paJcamasthAnavidhiH, SaSThamaha - aho - vismaye / nityam - nityakRtyaM / tapaHkarma-tapaHpradhAnaM karma kriyAkalApaH / sarvabuddhaiH sarvairjinaiH / varNitam - kathitam / yA ca lajjA pratipannA'nirvAhe vrIDA / samA-samabhAvA, vRttiH- vartanam / ekabhaktaM ca bhojanam ekam-ekavelaM, bhaktam - azanakhAdyarUpaM, yatra bhojane tadekabhaktaM, na punaH svAdimajale apyekavelaM, te api divase eva na rAtrau / / 6.22 / / - (sa.) uktaH paJcamaH sthAnavidhiH, adhunA SaSThasthAnavidhimAha - aho iti - aho ityAzcarye, tapaHkarma tapo'nuSThAnaM sarvatIrthakarairvarNitaM dezitaM, kiMviziSTaM tapaHkarma ? nityamapAyasyAbhAvena guNavRddhisaMbhavAdapratipAtyeva, kiMviziSTaM tapa ? ityAha-yA ca vRttirvarttanaM dehapAlanA, kimbhUtA vRttiH ? lajjAsamA lajjA saMyamastena samA sadRzI tulyA, saMyamAvirodhinItyarthaH / ca punarekaM bhaktaM bhojanamekabhaktaM dravyato bhAvatazca yasmin bhojane tattathA, tatra dravyata ekaM ekasaGkhyAnugataM, bhAvata ekaM karmabandhasyAbhAvenAdvitIyaM tad divasa eva rAgAdirahitasya. anyathA bhAvata ekatvasyAbhAvAditi / / 6.22 / / (su.) uktaH paJcamasthAnavidhiH, adhunA SaSThamadhikRtyAha - aho' iti, aho nityaM tapaHkarmeti, aho-vismaye nityaM nAma - apAyAbhAvena tadanyaguNavRddhisambhavAdapratipAtyeva tapaHkarmma- tapo'nuSThAnaM, sarvabuddhaiH sarvatIrthakarairvarNitaM-dezitaM kiMviziSTam ? - ityAhayAvallajjAsamA vRttiH - lajjA - saMyamaH tatsamA-sadRzI tulyA saMyamAvirodhinItyarthaH, varttanaM vRttiH - dehapAlanA, ekabhaktaM ca bhojanaM ekaM bhaktaM - dravyato bhAvatazca yasmin 1. 06-10.12 / / 2. 0vi. 6-12 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 SaSTham adhyayanam bhojane tattathA, dravyata ekaM - ekasaMkhyAnugaM bhAvata ekaM karmabandhAbhAvAda-dvitIyaM, tad divasa eva rAgAdirahitasyAnyathA bhAvataH ekatvAbhAvAditi / / 6.22 / / ti humA pANA, tasA aduva thAvarA / jAI rAo apAsanto, kahamesaNiyaM care ? / / 6.23 / / (ti) rAtribhojane doSamAha - santi ime - pratyakSAH / prANAH / trasA athavA sthAvarAH, jAiM'iti-ye sUkSmA jIvAH / prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / " yattadornityasambandhAt" tAniti gamyam / tAn jIvAn rAtrAvapazyan kathameSaNIyaM caret-rAtrAvIryAzuddhireva nAsti / / 6.23 / / (sa.) atha rAtribhojane prANAnAmatipAtasambhavena karmabandhena saha sadvitIyatAM darzayati-saMti...iti-ime ete pratyakSamupalabhyamAnasvarUpAH prANinaH santi jIvA vartante, kiMviziSTAH prANinaH ? sUkSmAH zlakSNAH, ke te ? sA dvIndriyAdayaH athavA sthAvarAH pRthivyAdayaH, yAn prANino rAtrau cakSuSA apazyan sAdhuH kathameSaNIyaM cariSyati bhokSyate ? asambhava eSaNIyasya rAtrau kathaM ? sattvAnAM ghAtAt / / 6.23 / / 1 (su.) rAtribhojane prANAtipAtasambhavena karmabandhasadvitIyatAM darzayati-saMtime 'iti, santyete-pratyakSopalabhyamAnasvarUpAH sUkSmAH- zlakSNAH, prANino - jIvAH, trasA-dvIndriyAdayaH, athavA sthAvarAH-pRthivyAdayo yAn prANino rAtrAvapazyan cakSuSA kathameSaNIyaMsattvAnuparodhena cariSyati - bhokSyate ca, asambhava eva rAtrAveSaNIyacaraNasyeti / / 6.23 / / udaullaM bIyasaMsattaM, pANA nivaDiyA mahiM / diyA tAiM vivajjijjA, rAo tattha kahaM care / / 6.24 / / (ti.) punastaddoSamAha - udakArdram - bIjasaMsaktaM- bIjamizramodanAdi, athavA bIjAni pRthak saMsaktaM-saMsaktimad dhAnyAdi / prANAH- sampAtimAdayaH / mahyAm - nizi nipatitAH smbhvnti| divA tAnukArdrAdIn varjayet, rAtrau tatra - acakkhurviSaye / kathaM caret / / 6.24 / / (sa.) evaM rAtribhojane doSaM kathayitvA grahaNagataM doSamAha - uda...itietAnyudakArdrAdIni divA pApabhIruzcakSuSA pazyan vivarjayet paraM rAtrau tu tatra kathaM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam carati saMyamasyAnuparodhena ? asambhava eva zuddhacaraNasya, kAni tAnyudakAAdIni ? ityAha-udakAI pUrvavat, ekagrahaNena tajjAtIyAnAM sasnigdhAdInAM grahaNaM, tathA bIjasaMsaktaM bIjena saMsaktaM mizraM tadodanAdikamiti zeSaH, athavA bIjAni pRthagbhUtAnyeva, saMsaktaM cA-''ranAlAdyapareNa mizraM, tathA prANinaH saMpAtimaprabhRtayo mahyAM pRthivyAM nipatitAH saMbhavanti. tata udakArdrAdIni rAtrAvanAlokanena varjayitumazakyatvena vizeSataH sAdhozcaraNAbhAvaH / / 6.24 / / (su.) evaM rAtribhojane doSamabhidhAyAdhunA grahaNagatamAha-udaullaMiti, udakADhUpUrvavadekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAt sasnigdhAdi-parigrahaH / tathA bIjasaMsaktaM-bIjaiH saMsaktaM-mizramodanAdIti gamyate / athavA bIjAni pRthagbhUtAnyeva saMsaktaM cA''ranAlAdyapareNeti / tathA prANinaH saMpAtimaprabhRtayo nipatitA mahyAM-pRthivyAM sambhavanti / nanu divApyetat sambhavatyeva ?, satyaM, kiMtu paralokabhIruzcakSuSA pazyan divA tAnyudakArdrAdIni vivarjayet, rAtrau tu tatra kathaM caret saMyamAnuparodhena ? asambhava eva zuddhacaraNasyeti / / 6.24 / / eyaM ca dosa datRRNaM, nAyaputteNa bhAsiyaM / savvAhAraM na bhuMjaMti, niggaMthA rAibhoyaNaM / / 6.25 / / (ti.) idamupasaMharannAha-etaM doSam-prANihiMsArUpaM, AtmavirAdhanAlakSaNam ca dRSTvA jJAtaputreNa bhASitam / sarvAhAram-caturvidhamapyazanAdi na bhuJjante nigranthA:sAdhavaH / rAtribhojanam / / 6.25 / / (sa.) athainamadhikAraM pUrNaM kurvannAha-eaM...iti-nirgranthAH sAdhavaH sarvAhAraM caturvidhamapyazanAdikamAzritya rAtribhojanaM na bhuJjate, kiM kRtvA ? etaM pUrvoktaM prANihiMsArUpaM cazabdAdanyamAtmavirAdhanAdilakSaNaM doSaM cakSuSA dRSTvA, kiMbhUtaM doSa ? jJAtaputreNa zrImahAvIradevena bhagavatA bhASitaM kathitam / / 6.25 / / (su.) upasaMharannAha-eyaM ca'iti, etadanantaroditaM prANihiMsArUpaM cazabdAdanyaM cAtmavirAdhanAdilakSaNaM ca doSaM dRSTvA maticakSuSA jJAtaputreNa bhagavatA bhASitaM-uktaM, sarvAhAra-caturvidhamapyazanAdi-lakSaNamAzritya na bhuJjante nirgranthAH-sAdhavo rAtribhojanamiti ||6.25 / / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 SaSTham adhyayanam puDhavikAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasA kAyasA | tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiyA / / 6.26 / / (ti.) uktaM vrataSaTkam, adhunA kAyaSaTkamucyate / tatra pRthvIkAyamadhikRtyAhapRthvIkAyaM na hiMsanti / mano-vacana-kAyaiH / trividhena karaNayogena - karaNakAraNAnumatirUpeNa | saMyatAH | susamAhitAH-suSThu samAdhAnabhAjaH ||6.26 / / (sa.) evaM vrataSaTkaM kathitaM, atha kAyaSaTkaM kathyate, tatra pUrvaM pRthivIkAyamAzrityAhapuDhavIti-saMyatAH sAdhavaH pRthivIkAyaM na hiMsantyAlekhanAdiprakAreNa, kena ? manasA vAcA kAyena, upalakSaNametadityAha-trividhena karaNayogena manaHprabhRtibhiH karaNakAraNAnumodanArUpeNa, kiMbhUtAH saMyatAH ? susamAhitA udyuktAH ||6.26 / / (su.) uktaM vrataSaTkaM, adhunA kAyaSaTkamucyate, tatrapRthivIkAyamadhikRtyAhapuDhavi'iti, pRthivIkAyaM na hiMsantyAlekhanAdinA prakAreNa manasA vAcA kAyena, upalakSaNametadata evAha-trividhena karaNayogena-manaHprabhRtibhiH karaNAdirUpeNa, ke na hiMsantItyAha-saMyatA:-sAdhavaH, susamAhitA-udyuktA iti / / 6.36 / / puDhavikAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe, cakkhuse ya acakkhuse / / 6.27 / / (ti.) atraiva hiMsAdoSamAha-pRthvIkAyaM vihiMsan hinastyeva / tuzabda-evArthe / tadAzritAn-pRthvIkAyAzritAn / trasAMzca-cakArAt sthAvarAMzca / vividhAn prANinaH / cAkSuSAMzca-cakSurindriyagrAhyAnagrAMzca / / 6.27 / / __ (sa.) atraiva hiMsAdoSamAha-puDha...iti-sAdhuH pRthivIkAyamAlekhanAdinA prakAreNa hiMsan tu nizcayena hinastyeva. kAnityAha-prANAn dvIndriyAdIn, kiMvidhAn? anekaprakArAn trasAn cazabdAtasthAvarAnapkAyAdIn, kiMbhUtAn prANAn ? tadAzritAn pRthivIsamAzritAn, punaH kiMbhUtAn prANAn ? cAkSuSAn cakSuAhyAn kAMzcit, punaH kiMbhUtAn prANAn ? acAkSuSAn cakSurindriyeNA-grAhyAn. / / 6.27 / / (su.)atraiva hiMsAdoSamAha-puDhavi...iti, pRthivIkArya hiMsannAlekhA(khanA)dinA prakAreNa hinastyeva, turavadhAraNArtho vyApAdayatyeva tadAzritAn-pRthivyAdyAzritAn trasAMzca Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vividhAn prANino-vIMdriyAdIn cazabdAt sthAvarAMzcApkAyAdIn, tAMzca cAkSuSAnacAkSuSAMzca-cakSurindriyagrAhyAnagrAhyAMzceti / / 6.27 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / / / puDhavikAyasamAraMbha, jAvajjIvAi vajjae / / 6.28 / / (ti.) nigamayannAha-tamhA...] spaSTaH | navaram / samArambham-ghaTTana-mardanAdikam ||6.28 / / __ (sa.) yasmAdevaM, tataH kiM sAdhunA kartavyam ? ityAha-tamhA'iti-yasmAdevaM tasmAt pRthivIkAyasamAraMbhamAlekhanAdinA yAvajjIvaM sAdhurvarjayet, kiM kRtvA ? etaM pUrvoktaM doSaM vijJAya pRthivyAzritajIvahiMsAlakSaNaM dUSaNaM jJAtvA, kiMbhUtaM doSaM ? durgativardhanaM saMsAravardhanam. ||6.28 / / (su.) yasmAdevaM tamhA iti, tasmAdevaM vijJAya doSaM tattadAzritajIvahiMsAdilakSaNaM durgativardhana-saMsAravardhanaM pRthivIkAyasamArambhamAlekhanAdi yAvajjIvameva varjayediti vidhiH ||6.28 / / AukkAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasa kAyasA | tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiyA ||6.29 / / AukkAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe, cakkhuse ya acakkhuse / / 6.30 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / AukkAyasamAraMbha, jAvajjIvAi vajjae / / 6.31 / / (ti.) uktaH saptamasthAnavidhiH, aSTamamAha-trayamapi prAgvat ||6.29-31 / / (sa.) saptamasthAnavidhiruktaH, athASTamasthAnavidhiH kathyate-AukAyamiti-idaM gAthAtrayaM, pRthivIkAyagAthAtrayaM yathA pUrvaM vyAkhyAtaM tathA vyAkhyeyaM, navaraM tatra pRthivInAmnA, atrApkAyanAmnA. ||6.29-31 / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 189 (su.) adhunA'STamasthAnavidhimadhikRtyocyate-AukkAyaM'ityAdi, sUtratrayamapkAyAbhilApena jJeyaM tatazcAyamapyukta eva / / 6.29-31 / / jAyateyaM na icchaMti, pAvagaM jalaittae / tikkhamannayaraM satthaM, savvao vi durAsayaM / / 6.32 / / (ti.) uktamaSTamaM navamAha-jAtatejasaM pAvakam-agnim / jvAlayim-utpAdayituM, vRddhiM netum / na icchanti / tIkSNam anyatarad-ekaM pRthvyAdIn prati / zastraM sarvato'pi-samantAdapi | jvAlArUpatvAd durAzrayam-anAzrayaNIyamityarthaH / / 6.32 / / (sa.) sAmprataM navamasthAnavidhiM kathayati-jAya...iti-sAdhavaH jAtatejasamagnikArya manaHprabhRtibhirapi jvalayitumutpAdayituM vRddhi prApayituM necchanti, kiMbhUtaM jAtatejasaM ? pApakaM pApa eva pApakastaM, kathaM ? prabhUtajIvasaMhArakArakatvAt, punaH kiMbhUtaM jAtatejasaM? tIkSNaM chedakaraNasvarUpamanyataraM zastramekadhArAdizastrarUpaM na, kintu sarvato dhArazastram, ata eva sarvato'pi durAzrayaM sarvatodhAratvenAnAzrayaNIyamityarthaH ||6.32 / / (su.) sAMprataM navamasthAnavidhimAha-jAyateyaM iti-jAtatejAH-agniH, taM jAtatejasaM, necchanti, manaHprabhRtibhirapi pApakaM pApa eva pApakaH, taM, prabhUtasattvApakAritvenAzubhamityarthaH / kiM necchantItyAha-jvAlayituM-utpAdayituM vRddhiM vA netuM, kiMviziSTamityAha-tIkSNaMchedakaraNAtmakaM, anyatarazastraM-sarvazastraM, ekadhArAdizastravyavacchedena sarvatodhArazastrakalpamiti bhAvaH / ata eva sarvato'pi durAzrayaM sarvatodhAratvenAnAzraNIyamiti / / 6.32 / / pAINaM paDiNaM vA vi, uDDe aNudisAmavi | . ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao vi ya / / 6.33 / / (ti.) etadeva spaSTayanAha-prAcInaM pratIcInaM vA'pi-pUrva-pazcimayoryadasti / Urdhvam-Urdhvadizi / anudikSu-saptamyarthe SaSThI, vidikSvapItyarthaH / adho, dakSiNatazcApi dahati dAhyam / uttarato'pi ca-sarvAsu dikSu vidikSu vA AsannaM dAhyaM dahatItyarthaH ||6.33 / / (sa.) etat eva spaSTaM kurvannAha-pAiNaM'iti-agniriti zeSaH / prAcyA pUrvasyAM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam 190 dizi tathA pratIcyAM pazcimAyAM dizi Urdhvam, 'aNudisAmavi' saptamyarthe SaSThI, adha ityadhodizi, punardakSiNatazcApi [ uttarato'pi ] dAhyaM vastu dahati bhasmasAtkaroti, sarvAsu dikSu vidikSu ca jIvasaMhAraM karotItyarthaH / / 6.33 / / (su.) etadeva spaSTayannAha - pAINaM' iti, prAcyAM pratIcyAM vApi pUrvAyAM pazcimAyAM cetyarthaH / UrdhvamanudikSvapi "supAM supo bhavanti' [ [] iti, saptamyarthe SaSThI, vidikSvapItyarthaH / adho dakSiNatazcApi dahati - dAhyaM bhasmIkaroti, uttarato'pi ca, sarvAsu dikSu vidikSu ca dahatIti / / 6.33 / / bhUyANa esamAghAo, havvavAho na saMsao / taM paIvayAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe / / 6.34 / / (ti.) yatazcaivaM ? ataH bhUtAnAm-sthAvarAdInAm / eSaH AghAtahetutvAd AghAtaH / havyavAhaH-agniH / na saMzayaH / taM pradIpArtham - dIpanimittam / pratApArthamprakarSeNa tApanArthaM zItApanayanArtham / saMyatAH kiJcinnArabhante / / 6.34 / / - (sa.) yata evaM tataH kiM kartavyamityAha - bhUANaM' iti bhUtAnAM sthAvara - trasAnAmeSa havyavAho vahnirAghAto na saMzayaH, evameva tadAghAta eveti bhAvaH, tataH kAraNAt saMyatAstaM vahni pradIpArthaM prakAzakaraNAya pratApanArthaM ca zItanAzAya kiJcit saGghaTTanAdinApi nArabhante sAdhudharmanAzanabhItyA. / / 6.34 / / (su.) yatazcaivam ? - ataH bhUyANaM' iti, bhUtAnAM - sthAvarAdInAM eSa AghAtaH AghAtahetutvAdAghAtaH, havyavAhaH agniH na saMzaya ityevamevaitad AghAta evetibhAvaH / yenaivaM tena taM havyavAhaM pradIpa - pratApanArthaM - Aloka- zItApanodArthaM saMyatAH sAdhavaH kiJcit saGghaTTanAdinA'pi nArabhante, saMyatatvApagamanaprasaGgAditi / / 6.34 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / teukAyasamAraMbhaM, jAvajjIvAi vajjae / / 6.35 / / (ti) prAgvat / / 6.35 / / (sa.) yasmAdevaM tataH kiM kartavyamityAha - tamhA... iti - pUrvavaduktilApanikA, arthazca kAryaH, navaramagnikAyanAma grAhyam. / / 6.35 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThama adhyayanam 191 (su.) yasmAdevaM tamhA iti, vyAkhyA pUrvavat / / 6.35 / / anilassa samAraMbha, buddhA mannati tArisaM / sAvajjabahulaM ceyaM, neyaM tAIhi seviyaM / / 6.36 / / (ti.) ukto navamasthAnavidhiH, dazamamAha-anilasya-vAyoH / samArambhamtAlavRntAdibhiH karaNam / buddhAH-jinAH / manyante / tAdRzam-valyArambhasamam / sAvajjabahulaM caitamiti / nainaM tAyibhiH / sevitam-Acaritam / ityapi buddhA manyante, ityatraiva sambandhaH ||6.36 / / / __(sa.) iti navamasthAnavidhiH kathitaH, atha dazamasthAnavidhiH kathyateaNilassa'iti-buddhAstIrthakarA anilasya vAyukAyasya samArambhaM vyajanAdibhiH karaNaM tAdRzamagnikAyasamArambhasadRzaM manyante jAnanti, tathaivaM vAyukAyasamArambhaM sAvadyabahulaM pApabhUyiSThamitikRtvA sarvakAlameva na enaM tAdRbhirjIvarakSAkArakaiH sAdhubhiH sevitamAcaritamiti manyante buddhA eva. / / 6.36 / / (su.) ukto navamasthAnavidhiH, sAmprataM dazamamAzrityAha-aNilassa-anilasyavAyoH samArambha-tAlavRntAdibhiH karaNaM, buddhAH-tIrthakarA manyante-jAnanti tAdRzaMjAtatejaHsamArambhasadRzaM, sAvadyabahulaM-pApabhUyiSThaM caitamitikRtvA sarvakAlameva nainaM trAtRbhiH-susAdhubhiH sevitaM-AcaritaM, manyante buddhA eveti / / 6.36 / / tAliyaMTeNa patteNa, sAhAvihuyaNeNa vA / na te viiumicchaMti, viyAveUNa vA paraM / / 6.37 / / (ti.) etadeva spaSTayannAha-[tAli...] spaSTaH ||6.37 / / (sa.) etadeva spaSTIkurvannAha-tAliaM...iti-te sAdhavastAlavRntena patreNa zAkhAvidhUnanena vA kRtvAtmanAtmAnaM vIjituM necchanti, nApi tAlavRntAdibhiH parairAtmAnaM vIjayanti, nApi vIjayantaM paramanumanyante, tAlavRntAdInAM svarUpaM yathA SaDjIvanikAyAM vyAkhyAtaM tathA jJeyam. ||6.37 / / (su.) etadeva spaSTayati-tAliyaMTeNa'iti, tAlavRntena patreNa zAkhAvidhUnanena vetyamISAM svarUpaM,yathA SaDjIvanikAyikAyAM, na te sAdhavo vIjitumicchantyAtmAnamAtmanA, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 192 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam nApi vIjayanti parairAtmAnaM tAlavRntAdibhireva, nApi vIjayantaM paramanumanyanta iti ||6.37 / / jaM pi vatthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / na te vAumudIraMti, jayaM pariharaMti ya / / 6.38 / / : (ti.) upakaraNAt tadvirAdhanA-iti pariharannAha-yadapi vastraM vA, pAtraM vA, kambalaM pAdaproJchanam-eSAM dharmopakaraNaM tenaapi| na te vAtamudIrayanti-ayataM pratyupekSaNAdikriyayA / yatam - pariharanti ca-paribhuJjate / / 6.38 / / (sa.) athopakaraNAdyA virAdhanA bhavati tAM pariharannAha-jaM pi'iti-yadapi vastraM vA pAtraM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA, eteSAM pUrvavyAkhyAtArthAnAM yaddharmopakaraNaM, tenApi dharmopakaraNena te sAdhavo na vAtamudIrayanti, kayA ? ayatanayA pratikriyayA, kintu yataM pariharanti paribhogaparihAreNa dhAraNaparihAreNa ca. ||6.38 / / (su.) upakaraNAt tadvirAdhanetyet pariharannAha-jaM pi'iti, yadapi vastraM vA pAtraM vA kambalaM vA pAdapuJchanamamISAM svarUpaM pUrvoktaM dharmopakaraNaM yat, tenApi na te vAtamudIrayantyapi, ayatapratyupekSaNAdikriyayA, kiMtu yataM pariharanti, paribhogaparihAreNa dhAraNAyA parihAreNa ceti / / 6.38 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / vAukAyasamAraMbha, jAvajjIvAi vajjae / / 6.39 / / (ti.) prAgvat / / 6.39 / / (sa.) yata evAyaM susAdhuvarjito'nilasamArambhaH, tataH kiM kAryam ? - ityAhatamhA iti pUrvavat... (su.) yata evAyaM susAdhurvarjito'nilasamArambhaH, tamhA'iti pUrvavat / / 6.39 / / vaNassaikAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasa kAyasA | tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiyA ||6.40 / / 1. anyatra mudrite tu vaNassaiM na hiMsaMti, maNasA vayasA kAyasA'iti pAThaH / evaM agre'pi pAThabhedaH - vaNassaisamAraMbha ityAdi / / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 SaSTham adhyayanam vaNassaikAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe, cakkhuse ya acakkhuse / / 6.41 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / vaNassaikAyasamAraMbha, jAvajjIvAi vajjae / / 6.42 / / (ti.) ukto dazamasthAnavidhiH, ekAdazamAha-sUtratrayaM prAgvat / / 6.40-42 / / (sa.) evamukto dazamasthAnavidhiH, athaikAdazasthAnavidhiH kathyate-vaNassaI'itietadgAthAtrayavyAkhyAnamapi pUrvavad jJeyaM, navaraM vanaspatinAma grAhyam. / / 6.40-42 / / (su.) ukto dazamasthAnavidhiH, idAnIM ekAdazamAzrityocyata iti / 'vaNassaI' ityAdi sUtratrayaM vanaspatyabhilApena jJeyaM, tatazcAyamapyukta eva / / 6.40-42 / / tasakAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasa kAyasA / tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiyA / / 6.43 / / tasakAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe cakkhuse ya acakkhuse / / 6.44 / / tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDDaNaM / tasakAyasamAraMbha, jAvajjIvAi vajjae / / 6.45 / / (ti.) uktamekAdazaM dvAdazamAha-sUtratrayaM prAgvat / trasakAyaM na hiMsantiArambhapravRttyeti jJeyam / / 6.43-45 / / ukto dvAdazasthAnavidhiH, pratipAditaM kAyaSaTkam / etatpratipAdanAduktA mUlaguNAH / adhunaitavRttibhUtottaraguNAvasaraH / te cAkalpAdayaH SaT / tatrAkalpo dvividhaHzikSakasthApanAkalpaH, akalpasthApanAkalpazca / tatrAdyaH / anadhItapiNDaniyuktyAdinA zaikSeNa AnItamAhArAdi sAdhUnAM na kalpate / uktaM ca - aNahIyA khalu jeNaM, piMDesaNasijjapAesA / teNANiyANi jaiNo, kappaMti na piMDamAINi / / 1 / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam uubaddhammi na analA, napuMsakA vAsAvAsAsu dovi no sehA / dikkhijjati sahe havaNAkappo imo hoi / / 2 / / [ ] ||6.43-45 / / (sa.) atha dvAdazavidhirucyate-tasa'iti-etadgAthAtrayasyApi vyAkhyAnaM pUrvavat kArya, navaraM trasanAma grAhyam. || ityukto dvAdazasthAnavidhiH / tatpratipAdanena kAyaSaTkaM kathitaM, kAyaSaTkakathanena sAdhUnAM mUlaguNA uktAH / / 6.43-45 / / / - (su.) dvAdazasthAna vidhirucyate-tasakAyaM'iti, trasakAyaM-dvIndriyAdirUpaM na hiMsantyArambha-pravRttyAdinA prakAreNa, manasA vAcA kAyena-tadahitacintanAdinA, trividhena karaNayogena-manaHprabhRtibhiH karaNAdinA prakAreNa, saMyatA:-sAdhavaH, susamAhitA-udyuktA iti / / 6.43 / / tatraiva hiMsAdidoSamAha-trasakAyaM vihiMsannArambhapravRttyAdinA prakAreNa hinastyeva turavadhAraNArthe vyApAdayatyeva tadAzritAn-trasAzritAn trasAMzca vividhAn prANinastadanyadvIndriyAdIn, cazabdAt sthAvarAMzca pRthivyAdIn, cAkSuSAnacAkSuSAMzca-cakSurindriyagrAhyAnagrAhyAMzceti sUtrArthaH / / 6.44 / / yasmAdevaM tamhA iti-tasmAdetaM vijJAya doSaM-tadAzritajIvahiMsAlakSaNaM durgativardhanaMsaMsAravardhanaM trasakAya-samArambhaM tena tena vidhinA yAvajjIvameva varjayediti / / 6.45 / / ukto dvAdazasthAnavidhiH, pratipAditaM kAyaSaTkam, etatpratipAdanAduktA mUlaguNAH, adhunaitavRttibhUtottaraguNAvasaraH, te cAkalpAdayaH SaDuttaraguNAH, yathoktaM-"akappo gihibhAyaNaM" iti, tatrAkalpo dvividhaH-zikSakasthApanAkalpaH aklpsthaapnaaklpshc| tatra zikSakasthApanAkalpo'nadhItapiNDaniyuktyAdinA''nItamapyAhArAdi na kalpata iti, uktaM ca "aNahIyA khalu jeNaM piMDesaNasejjavatthapAesA / teNANiyANi jaiNo kappaMti na piMDamAINi / / 1 / / uubaddhami Na aNalA vAsAvAse u dovi No sehA / dikkhijjaMtI pAyaM ThavaNAkappo imo hoi / / 2 / / " Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 SaSTham adhyayanam jAI(Ni) cattAri bhujjAiM, isiNAhAramAiNi / tAI tu vivajjito, saMjamaM aNupAlae / / 6.46 / / (ti.) akalpasthApanAkalpaM tvAha-yAni catvAryabhojyAni-udgamAdidoSairakalpanIyAni / Rssiinnaam-saadhuunaam| AhArAdIni-AhAra-zayyA-vastra-pAtrANi / tu vivarjayet-agRhNan / saMyamamanupAlayet / / 6.46 / / / (sa.) adhunA mUlaguNAnAM vRtibhUtA ye uttaraguNAH, teSAM pratipAdanAvasaraH, jAiM itite cottaraguNA akalpAdayaH SaT, tatrAkalpo dvividhaH-ziSyakasthApanAkalpo'kalpasthApanAkalpazca, tatra yena navInaziSyeNa piNDaniyuktyAdi paThitaM nAsti sa AhAradoSAn na jAnAti, tenAnIta AhArapiNDo grahItuM sAdhUnAmakalpaH, sa ziSyakasthApanAkalpaH, akalpasthApanAkalpaM tu sUtrakAra Aha-[jAiM]yAni catvAryabhojyAni saMyamasya nAzakAritvena sAdhUnAmakalpanIyAni,AhArAdIni AhAra-. zayyA-vastra-pAtrarUpANi, tAni tu sAdhurvivarjayet, saMyama saptadazaprakAramanupAlayet, akalpanIyasyAhArAdi-catuSTayasyAtyAge saMyamasyAbhAvo bhavet. / / 6.46 / / (su.) adhunA akalpasthApanAkalpaM tvAha-jANi'iti, yAni catvAri abhojyAnisaMyamApakAritvenAkalpanIyAni, RSINAM-sAdhUnAmAhArAdIni,-AhAra-vasati-vastrapAtrANi, tAni tu vidhinA vivarjayan saMyama-saptadazaprakAraM anupAlayet tadatyAge saMyamAbhAvAditi ||6.46 / / piMDaM sijjaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva ya / akappiyaM na icchijjA, paDigAhijja kappiyaM / / 6.47 / / (ti.) etadeva spaSTayati-spaSTaH ||6.47 / / (sa.) athaitadeva spaSTaM kurvannAha-piMDaM'iti-sAdhuH (1) piNDaM (2) zayyAM (3) ca vastraM caturthaM pAtrameva ca, etaccatuSTayaM prakaTArtham akalpikaM necchet, kalpikaM tu yathocitaM pratigRhNIyAditi vidhiH. / / 6.47 / / (su.) etadeva spaSTayati-piMDaM'iti, piNDaM zayyAM ca vastraM ca caturthaM pAtrameva ca, etatsvarUpaM prakaTArthaM, akalpikaM necchet pratigRhNIyAt kalpikaM yathocitamiti ||6.47 / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam je niyAgaM mamAyaMti, kIyamuddesiyAhaDaM | vahaM te samaNujANaMti, iI(ii) vuttaM mahesiNA ||6.48 / / (ti.) akalpike doSamAha-ye-kecid dravyasAdhvAdayaH / niyAgaM'iti-nityamAmantritaM piNDam / mamAyaMti-gRhNanti / krItamauddezikAhRtaM ca-etAni kSullakAcArakathoktavat / vadham-trasasthAvarAdighAtam / te samanujAnanti-dAyakapravRttyanumodanena / ityuktaM maharSiNAzrIvIrasvAminA / / 6.48 / / / (sa.) athA'kalpike doSaM kathayati-je iti ye kecana dravyaligino niyAgaM nityamAmantritapiNDaM mamAyaMti pratigRhNanti, punaH krItamauddezikamAhRtaM ca gRhNanti, te vadhaM sthAvarAdijIvaghAtamanujAnanti, dAtuH pravRtteranumodanena, kenedaM kathitam ?ityAha-ityuktaM maharSiNA mahAmuninA zrIvardhamAnasvAminA. ||6.48 / / (su.) akalpike doSamAha-je iti, ye kecana dravyasAdhvAdayo dravyaliGgadhAriNo niyAgaM ti nityamAmantrita-piNDaM mamAyaMti iti parigRhNanti, tathA krItamauddezikAhRtametAni yathA kSullakAcArakathAyAm / vadhaM-trasasthAvarAdighAtaM te-dravyasAdhvAdayaH samanujAnanti dAtRpravRttyanumodanenetyuktaM maharSiNA-varddhamAneneti / / 6.48 / / tamhA asaNapANAiM, kIyamuddesiyAhaDaM | vajjayaMti ThiyappANo, niggaMthA dhammajIviNo / / 6.49 / / (ti.) spaSTaH / navaram / sthitAtmAnaH-sthitaH saMyame AtmA yeSAM te tathA ||6.49 / / (sa.) yasmAdevaM tasmAt kiM kartavyam ?-ityAha-tamhA iti-tasmAtkAraNAnnirgranthAH sAdhavo'zanAdikaM caturvidhamapi sadoSaM krItam, auddezikam, AhRtaM ca varjayanti, kiMbhUtA nirgranthAH ? sthitAtmAnaH, sthito nizcalatvenAtmA dharme yeSAM te sthitAtmAnaH saMyamaikajIvina ityarthaH, ukto'kalpaH, akalpakathanAcca trayodazaH sthAnavidhirapyuktaH. / / 6.49 / / (su.) yasmAdevaM tamhA iti, tasmAdazanapAnAdi caturvidhamapi yathoditaM krItamauddezikamAhRtaM varjayanti, sthitAtmAno-mahAsattvAH, nirgranthAH-sAdhavo, dharmajIvinaH-saMyamaikajIvina iti / / 6.49 / / ukto'kalpastadabhidhAnAt trayodazasthAnavidhiH / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 SaSTham adhyayanam kaMsesu kaMsapAesu, kuMDamoesu vA puNo / bhuMjato asaNapANAI, AyArA paribhassai / / 6.50 / / (ti.) uktam akalpAkhyaM trayodazaM sthAnaM, caturdazamAha-kAMsyesu-kaccolakAdiSu / kAMsyapAtreSu-sthAlAdiSu / kuNDamodeSu-hastipAdAkAramRnmayabhAjaneSu / bhuJjAnaH / zuddhamapyazanapAnAdi / aacaaraat-saadhustkaat| paribhrazyati / / 6.50 / / (sa.) idAnIM caturdasthAnavidhimAha-kaMsesu iti-sAdhurAcArAt, sAdhusambandhinaH paribhrazyati, bhraSTAcAro bhavati, kiM kurvan sAdhuH ? azanapAnAdikamanyadoSarahitamapi bhuJjAnaH, keSu bhAjaneSu bhuJjAna: ?-ityAha-kAMsyeSu kaTorikAdiSu, punaH kAMsyapAtrISu tilakAdiSu, kuNDamodeSu hastinaH pAdAkAreSu mRnmayAdiSu, bhuJjAnaH ||6.50 / / (su.) idAnIM caturdasthAnavidhimAha-kaMsesu'iti, kAMseSu-karoTakAdiSu, kAMsyapAtreSutilakAdiSu, kuNDamodeSu-hastipAdAkAreSu mRnmayAdiSu, bhuJjAno'zanapAnAdi tadanyadoSarahitamapi, AcArAt-zramaNasambandhinaH, paribhrazyati-apaitIti / / 6.50 / / sIodagasamAraMbhe, mattaghoyaNachaDDaNe / jAI channaMti bhUyAI, diTTho tattha asaMjamo ||6.51 / / (ti.) katham ? - ityAha-zItodakena-sacetanodakena kAMsyabhAjanadhAvanArambhe / amatradhAvanachardane-kuNDamodAdikSAlanajalojjhane / yAni kSaNyante-hiMsyante / bhUtAniapkAyAdIni / eSa tatra gRhibhAjane / sAdhoH asaMyamAkhyo doSaH svAminA dRSTaH / / 6.51 / / (sa.) kathaM teSu bhuJjAno bhraSTAcAro bhavet ? ityAha-sIo iti-gRhibhAjanaM kAMsyAdikaM, tatra bhojane bhojanakartuH sAdhoH kevalinA so'saMyamo dRSTaH, sa kA ? yAni tatra bhUtAnyapkAyAdIni chidyante hiMsyante, kva ? zItodakasamArambhe sacetanenodakena bhAjanasya dhAvanArambhe kSAlanArambhe, kathaM ? kAMsyAdi-bhAjaneSu zramaNA bhokSyante, athavA zramaNaireSu bhuktamiti heto janakSAlanaM kurvanti gRhasthAH, punaH kutra ? mAtrakadhAvanojjhane, kuNDamodakAdiSu bhAjaneSu kSAlanajalatyAge-'saMyamo bhavet. / / 6.51 / / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (su.) katham ?-iti Aha- sIodaga...iti, anantaroddiSTabhAjaneSu zramaNA bhokSyante bhuktaM vaibhiriti zItodakena dhAvanaM kurvanti / tadAha-zItodakasamArambhe-sacetanodakena bhAjanadhAvanArambhe tanmAtrakadhAvanojjhane - kuNDamodAdiSu kSAlanajalatyAge yAni kSapyantehiMsyante bhUtAni - apkAyAdIni, so'tra - gRhibhAjanabhojane dRSTaH- upalabdhaH, kevalajJAnabhAsvatA asaMyamastasya bhokturiti / / 6.51 / / 198 pacchAkammaM purekammaM, siyA tattha na kappae / eyamaTTaM na bhuMjaMti, niggaMthA gihibhAyaNe / / 6.52 / / (ti.) kiJca...[pacchA' iti ] spaSTaH / uktaM caturdazaM / / 6.52 / / (sa.) pacchA'iti-punaH kiJca nirgranthAH sAdhava etadarthaM pazcAtkarma-puraHkarmaparihArArthaM gRhibhAjane kAMsyAdike na bhuJjate, kathaM ? yataH pazcAtkarma puraHkarma ca dharmavatAM sAdhUnAM na kalpate, pazcAtkarma-puraHkarmabhAvastu uktavadityeke. anye tvevaM vyAkhyAnayantibhuJjentu tAvatsAdhavo vayaM tu pazcad bhokSyAma iti pazcAtkarma, tasmAd viparItaM tu puraHkarma iti. gRhibhAjanadoSa uktaH, tasyAbhidhAnAccaturdazasthAnavidhirapyuktaH / / 6.52 / / (su.) kiJca-pacchAkammaM'iti, pazcAtkarma puraHkarmma syAt tatra-kadAcit bhaved gRhibhAjanabhojane, pazcAtkarmma-puraHkarmmabhAvastUktavadityeke / anye tu bhuJjantu tAvat sAdhavo vayaM tu pazcAd bhokSyAmahe iti pazcAtkarmma, vyatyayena tu puraHkarmeti vyAcakSate / etacca na kalpate dharmacAriNAM yata evametadarthaM - pazcAtkarmmAdiparihArArthaM na bhuJjante nirgranthAH, kva ? ityAha-gRhibhAjane anantarodita iti / / 6.52 / / ukto gRhibhAjanadoSastadabhidhAnAccaturdazasthAnavidhiH / / AsaMdI-paliyaMkesu, maMcamAsAlaesu vA / aNAyariyamajjANaM, Asaittu saittu vA / / 6.53 / / (ti) paJcadazamAha - AsandI - AsanavizeSaH, cUDIyaka iti prasiddhaH / palyaGko maJcaH / AsAmastyena zAlate, AsaneSu zobhate AzAlakaH - avaSTambhana - yuktamAsanaM, 1. bhuJjatAmiti sAdhuH / 2. bhokSyAmaha iti yuktam / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 199 siNhaasn-mityrthH| eSvanAcaritam / AryANAm-sAdhUnAm / AsituM zayituM vA ||6.53 / / (sa.) sAmprataM paJcadazasthAnagataM vidhimAha-AsaMdI iti-AsandI paryaGkaH maJcazca, ete trayo'pi prasiddhAH, AzAlakastu sarvAGgasamanvita AsanavizeSaH, eteSvAsitumupaveSTuM svaptuM vA nidrAM kartuM vA AryANAM sAdhUnAmanAcaritaM, kathaM ? suSiradoSAt. / / 6.53 / / (su.) idAnIM paJcadazasthAnavidhimAha-AsaMdIti, AsandI-paryaGkau pratItau tayorAsandI-paryaGkayoH, maJcA''zAlakayozca maJcaH pratItaH, AzAlakastu-avaSTambhasamanvita AsanavizeSaH, etayoranAcaritamanAsevitamAryANAM-sAdhUnAmAsituM-upaveSTuM svaptuM vA-nidrAtivAhanaM vA kartuM, zuSirAdidoSAditi / / 6.53 / / nAsaMdIpaliyaMkesa, nisijjA na pIThae / . niggaMthApaDilehAe, buddhavRttamahiTagA / / 6.54 / / (ti.) apavAdamAha-nAsandI-paryaGkayoH-na niSadyAyAm-gabdikA-cakkalakAdikAyAm / na pIThake-vetramayAdau / nirgranthA apratilekhya nopavezanAdi kurvantIti shessH| kathambhUtAste? buddhoktAdhiSThAtAra:-jinoktAnuSThAnaparAH / yataH AsandhAdInAM pratyupekSA na zudhyati / AsandhAdiSu apratyupekSya sAdhava upavezanaM na kurvanti / atra dvau nau prakRtyarthaM gamayataH / tatazca eteSu pratyupekSya dRSTvA rAjakulAdiSu upavizanti / / 6.54 / / (sa.) atraiva sthAne'pavAdamArgamAha-nAsaM iti nAsandIparyaGkayoH na niSadyAyAmekAdikalparUpAyAM, na pIThake vetramayAdau, cakSurAdinA apratyupekSya niSIdanAdi na kurvantIti vAkyazeSaH / kiMbhUtA nirgranthAH ? buddhoktAdhiSThAtAraH, buddhena tIrthakareNa yatkathitamanuSThAnaM, tatra tatparAH, iha cApratyupekSiteSvAsandI-paryaGka-niSadyAdipITheSu niSIdanasya niSedhAddharmakathAdau rAjakulAdau pratyupekSiteSu niSIdanAdi kurvartyapi, anyathA apratyupekSiteSviti vizeSaNasyAmilanaM syAt. / / 6.54 / / (su.) atraivApavAdamAha-nAsaMdI-iti, nAsandI-paryaGkayoH pratItayorna niSadyAyAMekAdikalparUpAyAM, na pIThake-vetrakASThamayAdau nirgranthAH-sAdhavaH, apratyupekSya-cakSurAdinA, na niSIdanAdi kurvanti iti vAkyazeSaH, naJ sarvatrAbhisambadhyate, na kurvantIti, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dazavaikAlikaM TIkAtrikayutam kiMviziSTA nirgranthAH?, ityAha-buddhoktAdhiSThAtAraH-tIrthakaroktAnuSThAnaparA ityarthaH, iha cApratyupekSitAsandyAdau niSIdanAdiniSedhAt dharmakathAdau rAjakulAdiSu pratyupekSiteSu niSIdanAdividhimAha vizeSaNAnyathAnupapatteriti / / 6.54 / / gaMbhIravijayA ee, pANA duppaDilehagA / AsaMdI paliyaMkA ya, eyamaTuM vivajjiyA / / 6.55 / / (ti.) etadevAha-yo viziSTajayo bhavati, taM lokA Azrayante / tato lakSaNayA vijayazabdena Azrayo'bhidhIyate / tatazca gambhIravijayAH-aprakAzAzrayAH / ete AsandAdayaH / eSu prANA duHpratyupekSAH uktaM pnycdshN,||6.55|| (sa.) atraivadoSamAha-gambhIra'iti-ete AsandI-paryaGaka-maJcAdayaH gambhIravijayAH, gambhIro'prakAzo vijaya Azrayo yeSAM te gambhIravijayA aprakAzAzrayAH prANinAM bhavanti, tena prANina eteSu duSpratyupekSyA bhavanti, pIDyante ca teSAmupavezanAdinA, tenaitadarthaM sAdhubhirAsandhAdayo vivarjitAstyaktAH. / / 6.55 / / (sa.) atraiva doSamAha-gaMbhIravijayA iti, gambhIravijayA, gambhIraM-aprakAzaM, vijaya:AzrayaH aprakAzAzrayA, ete-prANinAmA-sandyAdayaH, evaM ca prANino duSpratyupekSaNIyA eteSu bhavanti, pIDyante ca etadupavezanAdinA, AsandaH paryaGkazca, cazabdAt maJcAdayazcaitadarthaM vivarjitAH sAdhubhiriti / / 6.55 / / uktaH paryaGkasthAnavidhiH, tadabhidhAnAt paJcadazasthAnam, / / goyaraggapaviTThassa, nisijjA jassa kappaI / imerisamaNAyAraM, Avajjai abohiyaM / / 6.56 / / (ti.) SoDazamAha-gocarAgrapraviSTaH-iha SaSThI prathamArthe, gRhe niSadyAm-niSadanaM yaH sAdhuH, kalpate-anekArthatvAt karoti / sa IdRzam-vakSyamANam / anAcAraM abodhikammithyAtvaphalam / Apadyate / / 6.56 / / / (sa.) atha SoDazasthAnamucyate-goara...iti-gocarAgrapraviSTasya bhikSArthaM praviSTasya sAdhorniSadyA kalpate, gRha eva niSIdanaM samAcarati yaH sAdhuriti bhAvaH, sa sAdhuH khalvevamIdRzaM vakSyamANalakSaNa-manAcAramApadyate prApnoti. kiMbhUtamanAcAram ? abodhikam, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 SaSTham adhyayanam abodhirmithyAtvaM tadeva phalaM yasya sa tam. / / 6.56 / / (su.) idAnIM SoDazasthAnamadhikRtyAha-gocaragga...iti, gocarAgrapraviSTasyabhikSApraviSTasyetyarthaH, niSadyA yasya kalpate, gRha eva niSIdanaM yaH samAcarati sAdhuritibhAvaH, sa khalu enamIdRzaM vakSyamANalakSaNaM anAcAramApadyate-prApnoti, abodhikaM-mithyAtvaphalamiti / / 6.56 / / vivattI baMbhacerassa, pANANaM ca vahe vaho / vaNImagapaDigghAo, paDikoho agAriNaM / / 6.57 / / (ti.) anAcAramAha-vipattibrahmacaryasya-ciradarzanena mitho'nurAgasambhavAt, tatra striyaH cira-saMsargAt, striyA AdhAkarmAdikaraNAt / prANAnAM ca vadhe vadhaH syAtAdyavratavighAtaH syAt / sAdhau gRhopaviSTe vanIpakapratIghAto grAsAnAptiH / sAdhvAkSiptatvAcca striyaH prati krodhaH agAriNAm-tatsvajanAnAM tadbhatuzca / / 6.57 / / (sa.) tamevAnAcAramAha-vivattI'iti-gRhasthagRhe niSadyAkaraNa ete'nAcArA iti sambhAvanayA brahmacaryasya vipatti zo bhavatiH, kutaH ? AjJAkhaNDanadoSAt prANinAM ca vadhe vadho bhavati / tathAsambandhAdAdhAkarmAdikaraNena. tathA vanIpakapratighAto bhavet - tadAkSepeNA-''ditsAbhidhAnAdinA ca punaragAriNaH pratikrodho bhavet / tatsvajanAnAM niSadyAyAstasyAzca tathAkSepadarzanena. ||6.57 / / (su.) anAcAramAha-vivattI'iti, vipattirbrahmacaryasya-AjJAkhaNDanAdoSataH sAdhusamAcaraNasya, prANinAM ca vadhe vadho bhavati, tathA sambandhAdAdhAkAdikaraNena, vanIpakapratIghAtaH tadAkSepaNAditsAbhidhAnAdinA, pratikrodhazcAgAriNAM tatsvajanAnAM ca syAt, tadA''kSepa-darzaneneti / / 6.57 / / aguttI baMbhacerassa, itthIo Avi saMkaNaM / kusIlavaDDaNaM ThANaM, dUrao parivajjae / / 6.58 / / (ti.) tathA aguptibrahmacaryasya-cirAvasthAnena yoSidindriyAdyavalokanAt / utphulla-locanAyAH pazyantyA strIto'pi zaGkA syAt / ataH kuzIlavardhanaM gRhaniSadanaM dUrataH parivarjayet / / 6.58 / / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (sa.) aguttI ' iti tathA punaH kiM bhavet ? sAdhostathA niSadyAkaraNena brahmacaryasyAguptirbhavet, punarutphulla-galla-locanAyA anubhUtaguNAyAH striyAH sakAzAcchaGkA bhavati, tataH kuzIlavardhanaM sthAnamuktena prakAreNAsaMyamavRddhikArakaM dUrataH parivarjayet parityajet sAdhuH / / 6.58 / / 202 (su.) tathA - aguttI' iti, aguptirbrahmacaryasya tadindriyAdyavalokanena, strItazcApi zaGkA bhavati etatpraphullalocanadarzanAdinA anubhUtaguNAyAH, kuzIlavardhanaM sthAnaMtaduktena prakAreNAsaMyamavRddhikArakaM, dUrataH parivarjayet parityajediti / / 6.58 / / tinhamannayarAgassa, nisijjA jassa kappai (I) / jarA abhibhUyassa, vAhiyassa tavassiNo / / 6.59 / / (ti.) atrApavAdamAha - trayANAmanyatarasya - gocarapraviSTasya / yasya gRhe / niSadyA kalpate-tasya prAguktadoSA na sambhavanti / kasya punaH kalpante ? ityAha / jarayA'bhibhUtasyaativRddhasya / vyAdhitasya - rogiNaH / tapasvinaH- mAsakSapakAdeH / ete ca bhikSATanaM na kAryanta eva / AtmalabdhikAnAM tveSAmeSAnujJA, uktaM SoDazam / / 6.59 / / (sa.) atha sUtreNApavAdamAha - tinha... iti trayANAmagre vakSyamANAnAM madhye'nyatarasyaikasya yasya gocarapraviSTasya gRhasthagRhaniSadyA kalpate, aucityena tasya niSadyAyAH sevane na doSa iti vAkyazeSaH, kathaM punaH kalpate ? - ityAha- jarayAbhibhUtasyAtyantaM vRddhasya, tathA vyAdhitasya rogavato'tyantamasamarthasya, tathA tapasvino vikRSTakSapakasya, prAya ete bhikSATanaM na kAryante, paramAtmalabdhikAdyAstu bhikSATanaM kurvanti, tadviSayaM caitat sUtraM, tata eteSAM prAyo doSA na sambhavanti, pariharanti ca vanIpakapratighAtAdIni. ukto niSadyAsthAnavidhiH, tasya kathanAcca SoDazasthAnamapyuktam / / 6.59 / / (su.) sUtreNaivApadamAha - tiha... iti, trayANAM vakSyamANalakSaNAnAM anyatarasya ekasya niSadyA gocara - praviSTasya gRhe yasya kalpate aucityena tasya tadAsevane na doSa iti vAkyazeSaH, kasya punaH kalpate ? - ityAha- jarayA'bhibhUtasyAtyantavRddhasya, vyAdhimataHatyantamazaktasya, tapasvino - viprakRSTakSapakasya, ete ca bhikSATanaM na kAryanta eva, AtmalabdhikAdyapekSayA tu sUtraviSayaH, na caiteSAM prAya uktadoSAH sambhavanti, pariharanti Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 SaSTham adhyayanam ca vanIpakapratighAtAdIti ||6.59 / / ukto niSadyAsthAnavidhiH, tadabhidhAnAt SoDazasthAnaM / / vAhio vA arogI vA, siNANaM jo u patthae / vukkaMto hoi AyAro, jaDho bhavai saMjamo ||6.60 / / (ti.) saptadazamAha-vyAdhimAn vA arogI vA / snAnaM yaH prArthayate-sevate / tena vyutkrAnto bhavatyAcAra:-sAdhUnAM snAnaniSedhAt / jaDhaH-tyaktaH | saMyamaH-prANirakSAdiH, apkAyavirAdhanAt / / 6.60 / / (sa.) atha saptadazasthAnamAha-vAhi...iti-yastu sAdhuH snAnamaGgaprakSAlanaM prArthayate sevate, tena sAdhunA''cAro bAhyataporUpo vyutkrAnto bhavati, katham ? asnAnaparISahasyAsahanAt, punaH saMyamaH prANirakSaNAdikaH jaDhaH parityakto bhavati, kasmAt / apkAyAdivirAdhanAt, kiMbhUtaH sAdhuH ? vyAdhito vA vyAdhigrasto vA, punararogI vA rogarahito vA, kenApi snAnaM na kartavyamityarthaH / / 6.60 / / (su.) sAmprataM saptadazasthAnamAha-vAhio vA iti, vyAdhimAna-vyAdhigrastaH, arogI vA-rogavipramukto vA, snAnaM-aGgaprakSAlanaM, yastu prArthayate-sevata ityarthaH, tenetthambhUtena vyutkrAnto bhavati AcAro-bAhyataporUpaH, asnAnaparISahAnatisahanAt, jaDhaH-parityakto bhavati, saMyamaH-prANinAM rakSaNAdiko-'pkAyAdivirAdhanAditi / / 6.60 / / saMtime suhumA pANA, ghasAsu bhilugAsu ya / je ya bhikkhU siNAyaMto, viyaDeNuppilAvae ||6.61 / / (ti.) prAsukAmbusnAne kathaM saMyamatyAga ? ityAha-santIme-pratyakSAH / sUkSmAH / prANA:-dvIndriyAdyAH | ghsaasu-shussirbhuumissu| bhiluSAsu-bhUmirAjiSu / yAn-tAn bhikSuH snAnaM kurvan / vikaTena-vipulenAmbhasA prAsukenApi utplAvayet / tataH saMyamavirAdhanA / / 6.61 / / (sa.) prAsukasnAnena kathaM saMyamaparityAga ityAha-saMti iti-santyete pratyakSamupalabhya 1. polI svArabhUmImAM 10 Ti. / / 2. phATalI 10 Ti. / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam mAnAH sUkSmAH zlakSNAH prANino dvIndriyAdayaH, kAsu ? ghasAsu suSirabhUmiSu ca, punarbhilagAsu tathAvidhabhUmirAjISu, ke ? yAn sUkSmaprANAn snAnaM kurvan snAnajalojjhanakriyayA vikRtena prAsukena jalenotplAvayati tathA ca sati prANivirAdhanA bhavet, tatazca saMyamaparityAgaH / / 6.61 / / * (su.) prAsukasnAnena kathaM saMyamaparityAga ? ityAha- saMti... iti, saMtime, santyete pratyakSopalabhyamAnasvarUpAH, sUkSmAH - zlakSNAH, prANino - dvIndriyAdayaH, ghasAsu- zuSirabhUmiSu, bhilukAsu ca - tathAvidhabhUmirAjISu ca yAMstu bhikSuH snapayan snAnajalojjhana-kriyayA vikRtena prAsukodakenotplAvayati, tathA ca tadvirAdhanAtaH saMyamaparityAga iti / / 6.61 / / tamhA te na siNAyaMti, sIeNa usiNeNa vA / jAvajjIvaM vayaM ghoraM, asiNANamahigA ||6.62 / / (ti.) tasmAt / te - sAdhavaH / na snAnti / zItodakena uSNodakena vA / yAvajjIvaM vrataM, ghoram-duranucaram, asnAnam / adhiSThAtAraH - asyaiva vratasya kartAraH / / 6.62 / / (sa.) atha nigamayannAha - tamhA 'iti - yasmAdevaM doSA uktAH tasmAt te sAdhavo na snAnaM kurvanti, kena kRtvA ? zItodakena vA uSNodakena vA prAsukAprAsukena vetyarthaH, yataste sAdhavo yAvajjIvamAjanma ghoram, duranucaramasnAnamAzritya vratamadhiSThAtAraH, asyaiva vratasya kartAraH / / 6.62 / / (su.) nigamayannAha---tamhA'iti, yasmAdevamuktadoSa-prasaGgaH tasmAt te sAdhavo na snAnti zItodake-noSNodakena vA prAsukenA'pAsukena vetyarthaH / kiMviziSTAste ?ityAha-yAvajjIvaM-Ajanma, vrataM ghoraM duranucaramasnAnamAzritya adhiSThAtAraH - asyaiva kartAra iti / / 6.62 / / siNANaM aduvA kakkaM, luddhaM paumagANi ya / gAyassuvvaTTaNaTTAe, nAyaraMti kayAi vi / / 6.63 / / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham adhyayanam 205 (ti.) snAnam athavA / kalkam-candanakalkAdi / rodhram-gandhadravyam / padmakAnikuGkumakezarANi / anyadapyevaMvidhaM gAtrasyodvartanArthaM nAcaranti kadAcidapi sAdhavaH uktaH saptadaza sthAnavidhiH / / 6.63 / / (sa.) siNANaM'iti snAnaM pUrvoktam, athavA kalkaM candanAdi, lobhraM gandhadravyaM, padmakAni ca kuGkumakesarANi, cazabdAdanyadapyevaMvidhaM gAtrasyodvartanArthamud vartananimittaM kadAcidapi yAvajjIvameva sAdhavo nAcaranti uktaH snAnavidhiH, tasya kathanena saptadazasthAnamapyuktam / / 6.63 / / (su.) kiJca-siNANaM'iti, snAnaM pUrvoktaM, athavA kalkaM-candanAdi, lobhraM-gandhadravyaM, padmakAni ca-kuGkumakesarANi, cazabdAdanyaccaivaMvidhaM gAtrasyodvartanArthaM-udvartananimittaM nAcaranti kadAcidapi-yAvajjIvamiti bhAvasAdhava iti ukto'snAnavidhiH, tadabhidhAnAt saptadazaM sthAnam / / 6.63 / / nigiNassa vAvi muMDassa, dIharomanahasiNo / mehuNA uvasaMtassa, kiM vibhUsAi kAriyaM / / 6.64 / / (ti.) aSTAdazamAha-nagnAH sarvathA jinakalpI, upacArAt pramANopetavastradhAryapi nagnaH / tasya muNDasya-kRtalocasya / dIrdharomanakhAMzinaH-romANi-kakSAdeH, nakhAMzAH pANipAdanakhAvayavAH / maithunAdupazAntasya-nivRttasya / kiM vibhUSayA kAryam ? ||6.64 / / (sa.) sAMpratamaSTAdazaM sthAnamucyate zobhAvarjananAma-nagiNa...iti-zobhAyAM doSo nAsti, yato'laGkRtazcApi dharmamAcaret...ityAdi vacanAt [ ] iti parAbhiprAyamAzaGkyAha-evaMvidhasya sAdhorvibhUSayA zobhayA kiM kAryaM ? na kiJcidityarthaH, kiM bhUtasya sAdhoH ! nagnasya vApi kucai(ce)lavato'pyupacAranagnasya, nirupacaritanagnasya vA jinakalpikasyeti sAmAnyaviSayameva sUtraM, tathA muNDasya dravyato bhAvatazca, punardIrgharomanakhavataH,-[dIrgharomavataH]kakSAdiSu, dIrghanakhavato [hastAdau] jinakalpikasya, itarasya tu pramANayuktA eva nakhA bhavanti, punarmaithunAdupazAntasyoparatasyeti. ||6.64 / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (su.) sAmpratamaSTAdazaM zobhAvarjanAsthAnamucyate -zobhAyAM nAsti doSaH, 'alaGkRtazcApi dharmamAcaret'[ ]ityAdivacanAt parAbhiprAyamAtramAzaGkyAha - nagnasyApi - kucelavato'pi upacAranagnasya nirupacaritasya nagnasya vA jinakalpikasyeti sAmAnyaviSayameva sUtraM, muNDasya - dravya-bhAvAbhyAM, dIrgharomanakhavataH- dIrgharomavataH kakSAdiSu, dIrghanakhavato hastAdau jinakalpikasya, itarasya tu pramANayuktA eva nakhA bhavanti yathA'nyasAdhUnAM zarIreSu tamasyapi na laganti / maithunAdupazAntasyoparatasya kiM vibhUSayArADhyA prayojanaM (kAryaM ) ? na kiJciditi / / 6.64 / / 206 vibhUsAvattiyaM bhikkhU, kammaM baMdhai cikkaNaM / saMsArasAgare ghore, jeNaM paDai duruttare / / 6.65 // (ti) vibhUSAyA apAyamAha - vibhUSApratyayam - vibhUSAnimittam / zeSaM spaSTam / / 6.65 / / (sa.) itthaM [vibhUSA] prayojanasyAbhAvaM kathayitvApAyamAha - vibhUsA ... iti - sAdhustatkarma badhnAti, kiMbhUtaM karma ? vibhUSApratyayaM vibhUSAnimittaM punaH kiMbhUtaM karma ? cikkaNaM dAruNaM, tat kiM ? yena karmaNA sAdhuH saMsArasAgare bhavasamudre patati kiMbhUte saMsAre ? ghore raudre, punaH kiMbhUte saMsAre ? duruttA (tta) re'kuzalAnubandhato'tyantadIrghe. / / 6.65 / / (su.) itthaM prayojanAbhAvamabhidhAyApAyamAha - vibhUsa... iti, vibhUSApratyayaMvibhUSAnimittaM bhikSuH sAdhuH karmma badhnAti cikkaNaM-dAruNaM, saMsArasAgare ghore-raudre yena karmaNA patati duruttare - akuzalAnubaMdhato'tyantadIrgha iti / / 6.65 / / vibhUsAvattiyaM ceyaM, buddhA mannaMti tArisaM / sAvajjabahulaM ceyaM, neyaM tAIhi seviyaM / / 6.66 // (ti.) manaHsaGkalpitavibhUSApAyamAha - vibhUSAnimittaM cetaH / buddhAH-jinAH / manyante / tAdRzam-karmabandhahetubhUtam / sAvadyabahulaM caitat - ArttadhyAnakAri / nedaM sAdhubhiH tAyibhiH / sevitam - kRtamityarthaH / uktaH zobhAvarjanAsthAnavidhiH / tadabhidhAnAdaSTAdazaM padaM, tadabhidhAnAccottaraguNAH / / 6.66 / / (sa.) evaM bAhyavibhUSAyAmapAyamuktvA saGkalpavibhUSAyAmAmapAyamAha - vibhUsA ... iti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 SaSTham adhyayanam buddhAstIrthakarA evaMvidhaM cetastAdRzaM manyante, raudraM karmabandhahetubhUtaM vibhUSAkriyAsadRzaM jAnanti, kiMbhUtaM cetaH ? vibhUSApratyayaM vibhUSAnimittaM, ko'rthaH, evaM ca yadi mama vibhUSA sampadyata iti tatpravRttamityarthaH, sAvadyabahulaM caitadArtadhyAnenAnugataM ceto netthambhUtaM trAtRbhirAtmArAmairAtheM sAdhubhiH sevitamAcaritaM, kuzalacittatvAt teSAM sAdhUnAm / / uktaH zobhAvarjanAsthAnavidhiH, tasyAbhidhAnena cASTAdazapadamapyuktam, aSTAdazapadakathanena cottaraguNA uktAH / / 6.66 / / / (su.) evaM bAhyavibhUSApAyamabhidhAya saGkalpavibhUSApAyamAha-vibhUsAva...iti, vibhUSApratyayaM-vibhUSAnimittaM ceta evaM ca yadi mama vibhUSA sampadyata iti, tatpravRttyaGgaM cittamityarthaH, buddhAH-tIrthakarA manyante-jAnanti tAdRzaM raudrakarmabandhahetubhUtaM vibhUSAkriyAsahitaM (sadRzaM) sAvadyabahulaM caitadAtadhyAnAnugataM cetaH, naitaditthambhUtaM trAtRbhirAtmArAmairAH sAdhubhiH sevitamAcaritaM, kuzalacittatvAt teSAmiti uktaH zobhAvarjanasthAnavidhistadabhidhAnAdaSTAdazaM padaM, tadabhidhAnAccottaraguNAH, ||6.66 / / khavaMti appANamamohadaMsaNo, taverayA saMjamaajjaveguNA / dhuNaMti pAvAI purekaDAI, navAI pAvAiM na te karaMti / / 6.67 / / (ti.) sAmpratamuktaphalapradarzanenopasaMharannAha-kSapayanti-zodhayanti / AtmAnaM-jIvaM pUrvoktavidhividhAnena, amohaM pazyantItyevaM zIlA: amohadarzinaH-yathAvata-sthitArthadarzinaH sAdhavaH / tapasi ratAH | kiM viziSTe ? saMyamArjavau guNau yasya tsmin-sNymaarjvgunnevicaalaikaaro'laakssnnikH| uttarArdhaM spaSTam / / 6.67 / / (sa.) sAmpratamuktaphaladarzanenopasaMhAramAha-khavaMti'iti-ya evaMvidhAH sAdhava AtmAnaM jIvaM, tena cittayogenAnupazAntaM zamayojanena kSapayanti, kiMbhUtAH sAdhavaH ? amohadarzinaH, amohaM ye pazyantItyarthaH, ta eva vizeSyante-punaH kimbhUtAH sAdhavaH ? tapasyanazanAdilakSaNe ratA AsaktAH, kimbhUte tapasi ?-ityAha-saMyamArjavaguNe saMyamArjave guNau yasya tapasastasmin, saMyamaRju-bhAvaguNapradhAna ityarthaH, ta evaMbhUtAH sAdhavaH pApAni dhunvanti kampayanti, kiMbhUtAni pApAni ? 'purekaDAiM' purAkRtAni janmAntareSUpArjitAni, punaste sAdhavo navAni pApAni na kurvanti, tathApramattatvAditi. / / 6.67 / / (su.) sAMpratamuktaphalapradarzanenopasaMharannAha-khavaMti iti, kSapayantyAtmAnaM tena tena cittayogenAnupazAntaM zamayojanena jIvaM, kiMviziSTA ? - ityAha-amohadarzinaH Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam amohaM ye pazyanti, yathAvat pazyanti ya ityarthaH, ta eva vizeSyante-tapasi anazanAdilakSaNe ratAH-saktAH, kiMviziSTe tapasi ?-ityAha-saMyamArjavaguNe, prAkRtatvAdekAraH, saMyamArjave guNau yasya tapasastasmin, saMyamaRjubhAvapradhAne zuddha ityarthaH, te evaMbhUtA dhunvantikampayanti apanayanti, pApAni purAkRtAni-janmAntaropAttAni, navAni-pratyagrANi pApAni na te sAdhavaH kurvanti, tathA apramattatvAditi ||6.67 / / saovasaMtA amamA akiMcaNA, savijjavijjA aNugayA jasaMsiNo / uuppasanne vimaleva caMdamA, siddhiM vimANAI uviMti tAiNo tti bemi ||6.68 / / (ti.) sadopazAntAH / amamAH / akiJcanAH-svarNa-mithyAtvAdidravyarahitAH | svavidyA-siddhAntarUpA, tasyAvidyA vedanaM svavidyAvidyA, tayAnugatA yazasvinaH Rtau prasanne-zaradAdau / vimala iva candramA:-niHkarmatvena vimalAtmAnaH / siddhimsAvazeSakarmANaH vimAnAni-saudharmAdIni / upayanti / tAyinaH-sAdhavaH / iti bravImiiti prAgvat samAptA mahAcArakathA'dhyayane tilakAcAryaTIkA ||6.68 / / (sa.) kiJca-saova...iti-tAiNo'iti trAtAraH, svasya parasya cApekSayA, sAdhavaH siddhiM muktiM vrajanti, tathA ke'pi sAdhavaH zeSakarmANo vimAnAni saudharmAvataMsakAdInyupayAnti sAmIpyena gacchanti, kiMviziSTAH sAdhavaH ? sadopazAntAH sarvakAlameva krodharahitAH, punaH kiMbhUtAH sAdhavaH ? amamAH sarvatra mamatvazUnyAH, punaH kiMbhUtAH sAdhavaH ? akiJcanA hiraNyAdidravyeNa mithyAtvAdibhAvena ca kiJcanena muktAH, punaH kiMbhUtAH sAdhavaH ? svAtmIyA vidyA svavidyA paralokopakAriNI kevalazrutarUpA, svavidyA cAsau vidyA ca svavidyavidyA, tayA svavidyavidyayA anugatA yuktAH, na punaH paravidyayA ihalokopakAriNyA, punaH kiMbhUtAH sAdhavaH ? yazasvinaH, zuddhena paralokasambandhinA yazasA sahitAH, kiMbhUtAH sAdhavaH? Rtau prasanne pariNate zaratkAlAdau vimala iva candramAH, candramA iva vimalA ityevaMkalpAste bhAvamalarahitA ityarthaH, bravImIti pUrvavat. ||6.68 / / || iti dazavaikAlikasUtre dharmArthakAmAkhye SaSThe'dhyayane zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitA zabdArthavRttiH samAptA. ||6|| 1. svavidyA cAsau vidyA ca tayA 10 Ti. / / 2. 'dhamma-ttha-kAmajjhayaNaM chaTheM-iti mudrite vRttigranthe / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 SaSTham adhyayanam (su.) kiM ca-asovasaMtA iti, sadopazAntAH-sarvakAlameva krodharahitAH amamA:sarvatra mamatvazUnyAH, akiJcanA-hiraNyAdimithyAtvAdi-dravyabhAvakiJcanavinirmuktAH, svA-AtmIyA vidyA svavidyA-paralokopakAriNI kevalazrutarUpA tayA svavidyayA vidyayA anugatA-yuktAH, na punaH paravidyayA ihalokopakAriNyeti, ta eva vizeSyante-yazasvinaHzuddhapAralaukikayazovantaH, ta evaMbhUtA Rtau prasanne-pariNate zaratkAlAdau vimala iva candramA:-candramA iva vimalAH, ityevaMkalpAH, te bhAvamalarahitAH siddhiM-nivRttiM tathA sAvazeSakarmANo vimAnAni-saudharmAvataM-sakAdInyupayAnti-sAmIpyena gacchanti, trAtAra:svaparApekSayA sAdhava iti / / 277 / / bravImIti pUrvavadeva / / dazavaikAlikazrutaskandhaSaSThAdhyayanavyAkhyA sumatisAdhu vihitA samApteti / NE Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (|| saptamaM adhyayana-vAkyazuddhi II) cauNhaM khalu bhAsANaM, parisaMkhAya pannavaM | duNhaM tu viNayaM sikkhe, do na bhAsijja savvaso |7.1 / / (ti.) anantarAdhyayane vasatyAgatasya svAcAraH savistaraH kathayitavya ityuktam, tacca vacanadoSaguNAbhijJena niravadyavacasA vAcyamityanena sambandhenAyAtaM vAkyazuddhyadhyayanaM vyAkhyAyate / tasyedamAdisUtram -khaluzabdo'vadhAraNe / catasRNAmeva bhASANAmnAto'nyA bhASA vidyate / parisaGkhyAya-sarvaiH prakAraitviA / prajJAvAn / dvayoHbhASayoH / vinayam-vinIyate'nena karmeti vinayaH / taM vinayaM prayogaM zikSeta / dve ca bhASe na bhASeta sarvazaH-sarvathA / / 7.1 / / __ (sa.) atha vAkyazuddhyAkhyaM saptamamadhyayanaM prArabhyate-caunham'iti-vyAkhyAtaM dharmArthakAmakathAnAmakaM SaSThamadhyayanam, atha vAkyazuddhinAmakaM saptamamadhyayanaM vyAkhyAyate, asyAdhyayanasya pUrvAdhyayanenAyaM sambandhaH-pUrvAdhyayana evamuktam, gocarIpraviSTasya sAdhoH kenApi pRSTaM, tvaM svakIyamAcAraM kathaya ? tadA tena svAcAraM jAnatApi mahAjanasamakSaM vistaratastatraiva na vaktavya AcAraH, kintUpAzraye guravaH kathayiSyanti-iti vaktavyam, iha saptame'dhyayane tu upAzrayagatenApi tena guruNA vacanadoSaguNAbhijJena niravadyavacanena kathayitavyam-ityetaducyate-uktaM ca "sAvajja'NavajjANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vottuM pi tassa na khamaM kimaGga puNa desaNaM kAuM [ ]" ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanaM. tatra sUtraM, prajJAvAn buddhimAn sAdhurvAbhyAM satyAsatyAmRSAbhyAM bhASAbhyAM vinayaM zuddhaprayogaM zikSeta jAnIyAt, turavadhAraNe, dvAbhyAmevAbhyAM, tava vinaya iti ko'rthaH ? vinIyate'nena karma iti vinayastaM vinayaM, punarbe asatyAsatyAmRSe na bhASeta sarvazaH sarvaiH prakAraiH ? kiM kRtvA ? catasaNAM bhASANAM satyAdInAM parisaMkhyAya sarvaiH prakAraitviA, kiM ? svarUpamiti zeSaH khaluzabdo'vadhAraNArthe, bhASAcatuSTayamevAsti, nAnyA bhASA vartate. / 7.1 / / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 saptamam adhyayanam (su.) vyAkhyAtaM mahAcArakathAdhyayanaM, idAnIM vAkyazuddhyAkhyamadhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantarAdhyayane gocarapraviSTena satA svAcAraM pRSTena tadvidA'pi na mahAjanasamakSaM tatraiva vistarataH kathayitavyamiti, api tvAlaye guravo vA kathayantIti vaktavyamityetaduktaM, iha tvAlayagatenApi tena guruNA vA vacanadoSaguNAbhijJena niravadyavacasA kathayitavyamityetaducyate, uktaM ca-"sAvajjaNavajjANa" miti anena sambandhenAyAtamidamadhyayanamiti, taccedam-'cauNhaM'catasRNAM, khaluzabdo'vadhAraNe, catasRNAmeva, nAto'nyA bhASA vidyata iti / bhASANAM-satyAdInAM parisaGkhyAya-sarvaiH prakAraitviA, svarUpamiti vAkyazeSaH / prajJAvAn-prAjJo buddhimAn sAdhuH, kim ?-ityAha-dvAbhyAM satyAsatyAmRSAbhyAM, turavadhAraNe, dvAbhyAmeva AbhyAM, vinayaM-zuddhaprayogaM, vinIyate'nena karmetikRtvA, zikSeta-jAnIyAt, dve-asatyA-satyAmRSe na bhASeta sarvazaH-sarvaiH prakArairiti | 7.1 / / jA ya saccA avattavvA, saccAmosA ya jA musA / jA ya buddhehiM nAinnA, na taM bhAsijja pannavaM / 7.2 / / (ti.) vinayamAha-yA ca satyA avaktavyA-itthaM gato mRga iti vyAdhena pRSTe, tasyAgre gato mRga iti, satyamapi na vAcyaM, sAvadyatvAt / satyAmRSA ca-atra nagare daza dArakA jAtA ityAdikA / yA mRSA-sarvathApyasatyA | yA ca buddhairanAcIrNAasatyAmRSA AmantriNI he ho halA'ityAdikA | rAjJo rAjAnaM pratyAjJApanI yathA'asmai dvijAya svadeze madAdezAdeko mahIyAn grAmo deya 'ityAdikA karkazA, na tAM bhASeta prajJAvAn / / 7.2 / / (sa.) vinayamevAha-jA'iti-prajJAvAn buddhimAn sAdhustAM bhASAM na bhASeta. na itthaMbhUtAM vAcamudAharet, tAM kAm ? - ityAha-yA ca satyA bhASA sA yadArthatattvamaGgIkRtyAvaktavyA sAvadyatvenAnuccAraNIyA, yA amutra sthitA pallIti kauzikanAmatApasabhASAvat, "tatsatyamapi na brUyAt parapIDAkaraM vacaH / tatsatyasya prasAdena kauziko narakaM gataH [ ]" yA ca satyAmRSA sApyavaktavyA na vaktavyA, yathA 'daza dArakA jAtAH, mRSA ca bhASA sarvaiva na vaktavyA, yA ca bhASA buddhastIrthakarairgaNadharaizca nAcIrNA, asatyAmRSA 15 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam AmantraNyAjJApanyAdilakSaNA avidhipUrvakaM kharAdinA prakAreNa tAmapi na bhASeta, iti gAthArthaH yathAbhUtA ca bhASA na vAcyA soktA / 7.2 / / (su.) vinayamevAha-jA ya saccA...iti, yA ca satyA padArthatattvamaGgIkRtya, avaktavyA-anuccAraNIyA sAvadyatvena-'amutra sthitA pallI'iti kauzikabhASAvat, satyAmRSA vA yathA-daza dArakA jAtA ityevaMlakSaNA, mRSA ca saMpUrNaiva, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, yA ca buddhaiH-tIrthakara-gaNadharairanAcaritA asatyAmRSAAmantraNyAjJApanyAdilakSaNA avidhipUrvakaM svarAdinA prakAreNa, na tAM bhASeta, netthaMbhUtAM vAcamudAharet prajJAvAn-buddhimAn sAdhuriti sUtrArthaH / / 7.2 / / asaccamosaM saccaM ca, aNavajjamakakkasaM / samuppehamasaMdiddhaM, giraM bhAsijja pannavaM / / 7.3 / / (ti.) uktA avAcyA, vAcyAmAha-asatyAmRSAM, satyAM, ca anavadyAm, akarkazAma | samutprekSya-vicArya svaparopakAriNI / asandigdhAm-sphuTAm / giraM bhASet prajJAvAn / 7.3 / / (sa.) atha yathAbhUtA vAcyA, tAmAha-asacca...iti, prajJAvAn buddhimAn, kaH ? sAdhuH, evamasatyAmRSAmuktalakSaNAM giraM bhASAM bhASeta, brUyAt, kiMbhUtAM giram ? satyAm iyaM ca bhASA sAvadyApi karkazApi bhavatyata Aha, kiMbhUtAM giram ? anavadyAm, avayaM pApaM tena rahitAM, punaH kiMbhUtAM girama ? akarkazAM kaThoravacanarahitAM, kiM kRtvA bhASeta ? samutprekSya svasya parasya copakArakAriNI iti buddhyA paryAlocya, punaH kiMbhUtAM giram ? asandigdhAM spaSTAM tatkAlaM pratipattihetum / / 7.3 / / ___(su.) yathAbhUtA avAcyA bhASA tathAbhUtoktA, sAmprataM yathAbhUtA vAcyA tathAbhUtAmAhaasaccamosaM'iti, asatyAmRSAmuktalakSaNAM, satyAM coktalakSaNAmeva, iyaM ca sAvadyApi sakarkazApi bhavati, ata Aha-asAvadyAM apApAM, akarkazAmatizayoktyA hyamatsarapUrvAM, saMprekSya-svaparopakAriNIti buddhyA AlocyAsaMdigdhAM-spaSTAmakSepeNa pratipattihetuM, giraMvAcaM, bhASeta-brUyAt, prajJAvAn-buddhimAn sAdhuriti / / 7.3 / / eyaM ca aTThamannaM vA, jaM tu nAmei sAsayaM / sa bhAsaM saccAmosaM pi, taM pi dhIro vivajjae |7.4 / / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam _ . 213 (ti.) satyAmRSAM punarvizeSaNa pratiSedhayati-etaM cArtham-anantarapratiSiddhaM sAvA karkazam-anyaM vA-evaMjAtIyam / etanmadhyAd yaH kazcidarthI nAmayati-'ananuguNaM karoti / zAzvatam-mokSam / tam arthaM svIkRtya sa-sAdhuH / puurvoktbhaassaabhaassktvenaadhikRtH| bhASAM satyAmRSAmapi-apizabdAd yA satyA tAmapi dhIro vivarjayet / / 7.4 / / (sa.) sAMprataM satyAmRSAbhASApratiSedhArthamAha-eaM'iti-dhIro buddhimAn sAdhuH, etaM cArthaM pUrvaM pratiSiddhaM sAvadyakarkazavacanaviSayaM ca, etajjAtIyametatsadRzaM prAkRtatvAt, yastu nAmayati, zAzvatam, atra ya evaM kazcidartho nAmayati, ko'rthaH ? ananuguNaM karoti, ko'rthaH ? mokSamanukUlaM na karoti, sa zAzvataM mokSamAzritya pUrvoktabhASAbhASakatvenAdhikRto bhASAM satyAmRSAmapi pUrvoktAm, apizabdAt satyApi yA tathAbhUtA, tAmapi bhASAM vivarjayet. / 7.4 / / (su.) sAmprataM satyAmRSApratiSedhArthamAha-eaM ca'iti, etaM cArthamanantarapratiSiddhaM sAvadyakarkazaviSayamanyaM vA, evaMjAtIyaM prAkRtazailyA, yastu nAmayati zAzvataM, ya eva kazcidartho nAmayati-ananuguNaM karoti, zAzvataM-mokSaM, tamAzritya sa sAdhuH pUrvoktabhASAbhASakatvenAdhikRto bhASAM satyAmRSAmapi pUrvoktAM, apizabdAt satyApi yA tathAbhUtA tAmapi dhIro-buddhimAn vivarjayet-na brUyAditi bhAvaH / Aha-satyAmRSAbhASAyA oghata eva pratiSedhAt tathAvidhasatyAyAzca sAvadyatvena, gatArthaM sUtramiti, ucyate, mokSapIDAkaraM sUkSmamapyarthaM aGgIkRtyAnyatarabhASA-bhASaNamapi na karttavyamityatizayapradarzanaparametadaduSTameveti / / 7.4 / / vitahaM pi tahAmuttiM, jaM giraM bhAsaI naro / tamhA so puTTho pAveNaM, kiM puNa jo musaM vae ? |7.5 / / (ti.) Aha paraH-oghataH satyAmRSA, sAvadyarUpA satyA ca, prAgeva niSiddhA kiM punaridam? mokSapIDAkaram arthamaGgIkRtya kApi bhASA na bhASaNIyeti pradarzanArthamiti / tathA oghato'gre'pi mRSA pratiSiddhA, vizeSataH punarAha - tathAmUrtyapi svIkRtapuruSaveSamapi stryAdikam Azritya, yAM giraM bhASate naraH 'iyaM strI Agacchati-ityAdi / 1. pratikUlam 10 Ti. || Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam tadapi vitatham / tasmAdapi bhASaNAt / spRSTaH-baddhaH / sa mRSAbhASaNakarmaNA / kiM punaryaH sarvathA mRSA vakti / sa sutarAM badhyata eva / / 7.5 / / (sa.) sAMprataM mRSAbhASAyAH saMrakSaNArthamAha-vitaha'iti vitahamiti-yo naro vitathamasatyaM tathAmUrtyapi kathaJcit tatsvarUpaM vastu puruSanepathyasthitavanitAdyapyaGgIkRtya yAM giraM bhASate, yatheyaM strI Agacchati gAyati vetyAdirUpAm, asAvapi narastasmAd bhASaNAdevaMbhUtAd bhASaNAt pUrvameva bhASaNAbhisandhikAle pApena karmaNA spRSTo baddhaH kiM punaryo mRSA prANaghAtakAriNIM vAcaM vadet, sa vaktAtizayena pApakarmaNA baddhyata ityarthaH / / 7.5 / / (su.) sAMprataM mRSAbhASAsaMrakSaNArthamAha-vitahaM'pi, vitartha-atathyaM tathAmUrtyapikathaJcit tatsvarUpamapi vastu, apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, etaduktaM bhavatipuruSanepathyasthitavanitAdyapyaGgIkRtya yAM giraM bhASate naraH, iyaM strI Agacchati, gAyati ca'ityAdirUpAM, tasmAd bhASaNAdevambhUtAt pUrvamevAsau vaktA bhASaNAbhisandhikAle spRSTaH pApena-baddhaH karmaNA, kiM punaryo mRSAM vakti ?, bhUtopaghAtinIM vAcaM sa sutarAM bAdhya(baddhya)ta-iti / 7.5 / / tamhA gacchAmo vakkhAmo, amugaM vA Ne bhavissai | ahaM vA NaM karissAmi, eso vA NaM karissai 7.6 / / (ti.) yasmAdevaM ? - tasmAd gamiSyAma eva prAtarito'nyatra / vakSyAma eva tat taddoSadha-nimittam / amukaM vA naH kAryaM vasatyAdikaM bhaviSyatyeva / ahaM vedaM locAdi kariSyAmi niyamena / eSa vA sAdhurasmAkaM vizrAmaNAdi kariSyatyeveti / 7.6 / / (sa.) punaH kIdRzI bhASAM sAdhurna vadet ?-ityAha-tamhA'iti-yasmAd vitathaM tathAmUrtyapi vastvaGgIkRtya bhASamANo baddhyate pApakarmaNA, tasmAd vayaM gamiSyAma eva zva ito'nyatra, vakSyAma eva zvastattadauSadhanimittamamukaM vA. no'smAkaM vasatyAdi kAryaM bhaviSyatyeva, ahaM cedaM locAdi kariSyAmi niyamena, eSa vA sAdhurasmAkaM vizrAmaNAdikaM kariSyatyeva. |7.6 / / (su.) tamhA'iti, yasmAd vitathaM tathAmUrtyapi vastvaGgIkRtya bhASamANo baMddhyate 1. doSa. 1.2,0doSadha.3.4, 0dauSadha.5 / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 215 tasmAd 'gamiSyAma eva zva ito'nyatra, vakSyAma eva zvastattadauSadhanimittamiti, amukaM vA naH kAryaM vasatyAdi bhaviSyatyeva, ahaM cedaM locAdi kariSyAmi niyamena, eSa vA sAdhurasmAkaM vizrAmaNAdi kariSyatyeveti / / 7.6 / / evamAi u jA bhAsA, esakAlammi saMkiyA / saMpayAIyamaDhe vA, taM pi dhIro vivajjae |7.7 / / (ti.) evamAdi-kApi yA bhASA, eSyatkAle zaGkitA / sAmpratAtIte'pi vAkAle / tAmapi dhIro vivarjayet / nizcitaM na vadet / nizcitoktasyAnyathAbhAvena vyabhicArAt mRSAvAdApattiriti / / 7.7 / / (sa.) tarhi kiM kartavyaM ?-ityAha-evaM'iti-dhIraH paNDitaH sAdhurevamAdyA yA bhASA, AdizabdAt pustakaM te dAsyAmyevetyAdigrahaNam, eSyatkAle bhaviSyatkAlaviSayA bahuvighnatvAnmuhUrtAdInAM zaGkitA kimidamitthameva bhaviSyati ?, utAnyathA ityanizcitagocarA, tathA sAmpratAtItArthayorapi yA zaGkitA, sAmpratArthe strIpuruSayoranizcaye satyeSa puruSa iti. atItArthe'pyevameva balIvarda-tatstryAdyanizcaye tadA gaurasmAbhirdRSTa iti yApyevaMbhUtA bhASA zaGkitA, tAmapi vivarjayet, tathAbhAvanizcayAbhAvena vyabhicArato mRSAtvasyopapattervighnato gamanAdau gRhasthamadhye lAghavAdiprasaGgAt sarvameva sAvasaraM vaktavyamiti rahasyam / / 7.7 / / (su.) evamAi u iti, evamAdyA tu yA bhASA, AdizabdAt pustakaM te dAsyAmyevetyevamAdiparigrahaH, eSyatkAle-bhaviSyatkAlaviSayA, bahuvighnatvAnmuhUrttAdInAM zaGkitAkimidamitthameva bhaviSyati, utAnyathetyanizcitagocarA, tathA sAmpratAtItArthayorapi yA zaGkitA, sAmpratArthe strIpuruSAvinizcaye eSa puruSa iti, atItArthe'pyevameva balIvarda-tatstryAdyanizcaye tadAtra gaurasmAbhirdRSTa iti / yApyevaMbhUtA bhASA zaGkitA tAmapi dhIro vivarjayet, tattathAbhAvanizcayAbhAvena vyabhicArato mRSAtvopapattevighnato'gamanAdau gRhasthamadhye lAghavAdiprasaGgAta, sarvameva sAvasaraM vaktavyamiti / 7.7 / / aIyammi ya kAlammi, paccupannamaNAgae | jamaTuM tu na jANijjA , evameyaM ti no vae |7.8 / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) kiJca-aIyammi...] spaSTaH / ayamajJAtabhASaNapratiSedhaH / / 7.8 / / (sa.) aIaM'iti-punaH kiJca sAdhuratIte ca kAle, tathA pratyutpanne vartamAne, anAgate ca kAle yamarthaM tu na jAnIyAt samyagevamayamiti, tamarthamaGgIkRtyaivametaditi na vadenna brUyAt, ayamajJAtasyArthasya bhASaNe niSedha uktaH / .7.8 / / (su.) kiJca-aIaMmi iti, atIte ca kAle tathA pratyutpanne-vartamAne anAgate ca yamarthaM tu na jAnIyAt 'samyagevamayamiti, tamaGgIkRtya evametaditi na brUyAditi, ayamajJAtabhASaNa-pratiSedhaH |7.8 / / aIyammi ya kAlammi, paccupannamaNAgae / jattha saMkA bhave jaM tu, evameyaM ti no vae |7.9 / / (ti.) [aIyammi....iti] spaSTaH |7.9 / / (sa.) aiaMmi'itisAdhuratIte kAle ca pratyutpanne, anAgate yatrArthe zaGkA sandeho bhavet, taM zaGkitamarthamAzrityaivametaditi nizcayaM na vadet, ayamapi niSedhaH zaGkitasya bhASaNe pratiSedharUpaH |7.9 / / / __ (su.) aIyammi-atIte ca kAle pratyutpanne'nAgate yatrArthe zaGkA bhavediti tamapyarthamAzrityaivametaditi na brUyAditi, ayamapi vizeSataH zaGkitabhASaNapratiSedhaH ||7.9 / / aIyammi ya kAlammi, paccupannamaNAgae | nisaMkiyaM bhave jaM tu, evameyaM ti Alave ||7.10 / / (ti.) [aIyammi...iti] spaSTaH / / 7.10 / / (sa.) tarhi kIdRzaM vacanaM vadet ?-iti,Aha-aIammi'iti-sAdhuratIte ca kAle, pratyutpanne vartamAnakAle, anAgate ca kAle yadarthajAtaM niHzaGkitaM zaGkArahitaM. nissandehaM bhavet, tuzabdAta-yanniSpApaM ca bhavet, tat'evametaditinirdizeta, anye tvAcAryA itthaM vadanti, stokaM stokamiti parimitayA vAcA nirdizet. / 7.10 / / (su.) aIyaMmi, atIte ca kAle pratyutpanne anAgate niHzaGkitaM bhavet, yadarthajAtaM 1. nAlave-1.-3.5 / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 217 tuzabdAt anavadyaM, tadevametaditi nirdizet, anye paThanti-stokastokamiti, tatra parimitayA vAcA nirdizediti / / 7.10 / / taheva pharusA bhAsA, gurubhUovaghAiNI / saccA vi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo |7.11 / / (ti.) yathA ajJAtaM zaGkitaM vA 'evametat iti na vAcyam / tathaiva-kasyacit pUrva dAsasya sataH kutrApi gatasya | gurubhUtasya-pradhAnIbhUtasya / upaghAtinI-chAyApAtakarI tvaM dAso'bhUt'ityevaMrUpA pharusA bhAsA satyApi na vaktavyA / ytH-tsyaasmaadhaanen| svasya pApasyAgamaH syAt / / 7.11 / / (sa.) punaH kIdRzI bhASAM na vadet-ityAha-taheva...iti-tathaiva sAdhunA paruSA kaThorA bhASA bhAvasneharahitA na vaktavyA, punaryA kiMbhUtA bhASA ? gurubhUtopaghAtinI bahuprANaghAtakAriNI bhavati, sA sarvathA satyApi bAhyArthatayA bhAvamaGgIkRtya-yathA kazcit kvacit kulaputratvena pratItastaM prati-ayaM dAsa iti na vadet, yato yasyA bhASAyAH sakAzAt pApasyAgamo bhavet, (su.) taheva'iti, tathaiva, paruSA bhASA-niSThurA sAdhubhAvasneharahitA gurubhUtopaghAtinImahAbhUtopaghAtavatI, yathA [bhavati tathA] kazcit kasyacit kulaputratvena pratItaH, taM dAsamityabhidadhataH, sarvathA satyApi sA bAhyArthAtathAbhAvamaGgIkRtya na vaktavyA, yato yasyA bhASAyAH sakAzAt pApasyAgamaH-akuzalabandho bhavati |7.11 / / taheva kANaM kANi(Na) ti, paDagaM paDagi(ga) tti vA / vAhiyaM vA vi rogi tti, teNaM caura tti no vae / 7.12 / / (ti.) aprItyAdidoSaprasaGgAt / arthaH sugamaH |7.12 / / (sa.) punaH kIdRzIM bhASAM na vadet ? ityAha-taha...iti, sAdhustathaiva kANaM bhinnAkSaM puruSaM prati-ayaM kANa iti no vadet, tathA paNDakaM pratyayaM paNDako napuMsaka iti no vadet, tathA vyAdhimantaM prati-ayaM rogIti no vadet, tathA stenaM cauraM prati-ayaM caura iti no vadeta. kutaH ? aprItilajjAnAzasthirarogabuddhivirAdhanAdidoSA anukrameNa bhavanti. |7.12 / / (su.) taheva'iti, tathaiveti pUrvavat, kANaM-bhinnAkSaM kANa iti, tathA paNDakaM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra18 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam napuMsakaM paNDaka iti vA, vyAdhimantaM vApi rogI iti, stenaM-cauraM caura iti no vadet, aprIti-lajjA-nAza-sthiraroga-buddhi-virAdhanAdidoSaprasaGgAditi / / 7.12 / / eeNa'nneNa aTeNa, paro jeNuvahammai | AyArabhAvadosannU, na taM bhAsijja pannavaM / / 7.13 / / (ti.) etenAnyenArthena-uktena satA / paro yenopahanyate / AcArabhAvadoSajJaHyatiH / na taM bhASeta prajJAvAn / / 7.13 / / (sa.) tataH kiM kartavyamityAha-eeNa'iti-prajJAvAn buddhimAn sAdhustamarthaM na bhASeta, kiMbhUtaH sAdhuH ? buddhimAn AcArabhAvadoSajJaH, AcArabhAvasya doSAn jAnAtItyAcArabhAvadoSajJaH, tamarthaM kaM ? yena-etenAnyena vA uktena kathitenArthena kenacit prakAreNa paro'nya upahanyate pIDAvAn bhavati. 7.13 / / (su.) eeNaM ti, etenAnyena vA'rthenoktena satA paro yenopahanyate, yena kenacit prakAreNa AcArabhAvadoSajJo yatirna taM bhASeta prajJAvAn tamarthamiti |7.13 / / taheva hole goli tti, sANe vA vasula(li) tti ya / damae dUhae vA vi, nevaM bhAsijja pannavaM / / 7.14 / / (ti.) tathaiva hole gola iti / zvA vA pAMzula iti / dramako durbhago vApi naiva bhASeta prajJAvAn / holAdizabdA dezAntareSu sambodhane naiSThuryavAcakA iti nocyante / / 7.14 / / (sa.) punaH sAdhu kIdRzI bhASAM na bhASeta ? ityAha-taheva iti buddhimAn sAdhustathaiva tAM bhASAM na bhASeta, tAM kAm ? ityAha-hola 1 gola 2 iti, zvA 3 vasula 4 iti, dramaka 5 iti, durbhaga iti, iha holAdizabdAstattaddezeSu prasiddhaniSThuratAdivAcakA aprItyutpAdakAzca, atasteSAM pratiSedhaH proktaH iti strIpuruSayoH sAmAnyena bhASaNaniSedhaH kRtaH |7.14 / / (su.) taheva iti, tathaiva, hole gole iti zvA vA vasula iti, dramako durbhagazcApi naivaM bhASeta prajJAvAn, iha holAdizabdAstattaddezaprasiddhito naiSThuryAdivAcakAH, atastatpratiSedha iti / 7.14 / / 1. vasula chInAla 10 Ti. / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam ajjie pajjie vA vi, ammo mAusiya ttiya / piussie bhAyaNijja tti, dhUe nattuNii ( a ) ttiya / / 7.15 / / 219 ( ti.) evaM sAmAnyena strIpuMsayorAbhASaNaniSedhaM vidhAyAdhunA strImadhikRtyAhaArthike ! prArthike ! vApi / amba ! mAtRsvasaH ! iti / pitRsvasaH ! bhAgineyI iti / duhitaH / naptRke ! iti ca / etAni AmantraNavacanAni pratItAni / navaram / piturmAturmAtA - AryikA / tasyApi mAtA prArthikA / / 7.15 / / (sa.) atha striyamAzrityAha- ajjie iti / sAdhuretAni vacanAni na vadet, tAni kAni ? - tadAha - he Arthike, he prArthike, vA he aMba, he mAtRSvasaH, he pitRSvasaH, he bhAgineya, he duhitaH, he natri ! etAni vacanAni striyA AmantraNe vartante, tatraiSAM zabdAnAmarthastvevaM-tatra mAtuH pituryA mAtA sA AryikA, tasyA api mAtA anyA sA prArthikA, anyeSAM padArthaH sugama eva / / 7.15 / / (su.) evaM strIpuruSayoH sAmAnyena bhASaNapratiSedhaM kRtvA adhunA striyamadhikRtyAhaajjie'iti, Aryi(rji) ke prArthi (rji) ke vApi amba mAtRSvasa iti ca pitRSvasaH bhAgineyI-iti, duhitaH naptR iti ca etAni stryAmantraNavacanAni varttante tatra mAtuH piturvA mAtA AryikA, tasyA api yA anyA mAtA sA prArthikA, zeSAbhidhAnAni prakaTArthAni eveti sUtrArthaH / / 7.15 / / , * hale hali tti anni tti, bhaTTe sAmiNi gomiNi / hole gole vasuli tti, itthiyaM nevamAlave / / 7.16 / / (ti.) hale ! hale ! anye ! bhaTTe ! svAmini ! / hole ! gole ! vasule ! iti - etAni nAnAdezApekSayA gauravakutsAgarbhANi stryAmantraNAni / tataH striyaM naitairAlapet / evamAlApane'nurAgA-'prItika-pravacanalAghavAdidoSAH / / 7.16 / / (sa.) hale ! iti - punaH kiJca sAdhuH striyaM prati naivaM ho (ha) lAdizabdairAlapet. katham? evamAlapanaM kurvataH sAdhoH svagarhA-tatpradveSa - vacanalAghavAdayo doSA bhavanti, ke te holAdizabdA ityAha- pUrvaM ye uktAH punaH hale hale ityevamanne iti, tathA bhaTTe svAmini, gomini, hole, gole, vasule, iti etAnyapi nAnAdezApekSayA strINAmAmantraNavacanAni gaurava - kutsAdigarbhANi vartante / / 7.16 / / 1. 14mI gAthAyAm / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) hale ! hale ? tti, hale ? ityevaM ! anne ityevaM tathA bhaTTe ! svAmini ! gomini, tathA hale ! gole ! vasule ! ityetAnyapi nAnAdezApekSayA stryAmantraNavacanAni gaurava-kutsAdigarbhANi varttante, yatazcaivaM ? - ataH striyaM naivaM ho (ha) lAdizabdairAlapediti, doSAzcaivamAlapanaM kurvataH saGga - garhA - tatpradveSa - pravacanalAghavAdaya iti / / 7.16 / / 220 nAmadhijjeNa NaM bUyA, itthigutteNa vA puNo / jahArihamabhigijja, Alavijja lavijja vA / / 7.17 / |tribhirvishesskm / (ti.) kathaM tarhyAlapet ? ityAha - nAmadheyena - prazastena nAmnaiva / strIgotreNa vAhe kAzyapagotre ityAdi / yathArham - yathAyogyaM, vayodezaizcaryAdyapekSapayA / guNadoSAnAlocya bAlAM yuvatiM vRddhAM ca - bAle !, bhadre !, dharmazIle ! ityevaM A-ISallapet / bahutaraM vA kAryavazAt lapet / / uktaH strIM pratyAlApaniSedho vidhizca / / 7.17 / / nAma... (sa.) athaivaM pUrvoktaprakAreNAlapanaM na kuryAt ? tarhi kathaM kuryAt ? ityAha.. iti - sAdhurnAmadheyena nAmnaiva kvacit kAraNe etAM striyaM brUyAt yathA he devadatte iti, atha nAmno'smaraNe gotreNa vA brUyAt striyaM yathA he kAzyapagotre iti, paraM yathAyogyaM yathArhamabhigRhya vayodezaizvaryAdyapekSayA guNadoSAnAlocya tadAlapet lapet vA, ISat sakRd vA lapanamAlapanaM, lapanaM vAraMvAram, ato'nyathA, tatra ca yA vRddhA madhyadeze IzvarA dharmapriyA anyathocyate dharmazIlA ityAdinA, anyathA ca yathA na lokopaghAta iti - uktaH striyamadhikRtyAlapananiSedho vidhizca / / 7.17 / / (su.) yadi naivamAlapet ? kathaMtarhi Alapet ? ityAha-nAmadhijjeNaM' iti, nAmadheyeneti-nAmnaiva nAmadheyenainAM brUyAt, striyaM kvacitkAraNe, yathA devadatte ! ityevamAdi, nAmAsmaraNAdau gautreNa vA punarbrUyAt striyaM yathA kAzyapagotre ! ityevamAdi, yathArhaMyathAyogyaM vayodezaizvaryAdyapekSayA abhigRhya-guNadoSAnAlocyA''lapellaped vA, ISat sakRd vA lapanaM AlapanaM, lapanamato'nyathA, tatra vayovRddhA madhyadeze IzvarA dharmmapriyA, anyatrocyate dharmazIle ityAdi, anyathA ca yathA na lokopaghAta iti uktaH striyamadhikRtyAlapana-pratiSedho vidhizca / / 7.17 / / - ajjae pajjae vA vi, bappo cullapiutti ya / mAulA bhAyaNijja tti, putte nattuNiya ttiya / / 7.18 / / 1. bhAiNijja' pAThoyamanyatra mudritaH / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 221 (ti.) sAMprataM puruSamAzrityAha - AryakaH - pitAmaho mAtAmahazca / prAryakaH - prapitAmahaH pramAtAmahazca / bappaH-vaptA / cullapiu tti - pitRvyaH / mAtulaH, bhAgineyaH putraH / napteti ca - pautraH / / 7.18 / / (sa.) sAmprataM puruSamadhikRtyAha - ajjae iti / sAdhuriti na vadet, itIti kiM ? AryakaH prAryakazcApi, bappaculakapiteti ca, tathA mAtula bhAgineyeti, putra napta iti ca, iha bhAvArthaH striyAmiva draSTavyaH, navaraM cullavappaH pitRvyo'bhidhIyate / / 7.18 / / (su.) sAMprataM puruSamadhikRtyAha - ajjae pajjae 'iti, AryakaH prAryakazcApi bappazcullapiteti ca, tathA mAtula bhAgineya iti, putraH napta iti ca, iha bhAvArtha: striyAmiva draSTavyaH, navaraM cullabappaH - pitRvyo'bhidhIyata iti / / 7.18 / / ho (bho) hali tti anni tti, bhaTTe sAmiya gomiya hAle gole vasuli tti, purisaM nevamAlave 117.19 / / (ti.) he ! bho !, halA !, anya !, bharttaH ! svAmin !, gomin !, hola !, gola !, vasula ! iti puruSaM naivamAlapet / atra bhAvArthaH pUrvavat / / 7.19 / / (sa.) he ! bho ! iti - kiJca he anna ! he bhaTTa ! he svAmin ! he hola ! he gola ! he vasuleti sAdhuH puruSaM naivamAlapediti / / 7.19 / / (su.) he bho hali tti, anne tti bhaTTa svAmin gomin hola gola vasuli tti puruSaM naivamAlapedityatrApi bhAvArthaH pUrvavadeveti / / 7.19 / / nAmadhijjeNa NaM bUyA, purisaM gutteNa vA puNo / jahArihamabhigijja, Alavijja lavijja vA / / 7.20 / / tribhirvizeSakam / (ti.) kathaM tarhyAlapet-arthaH prAgvat / uktaH puruSAlApaniSedha-vidhI / / 7.20 / / (sa.) yadi naivamAlapet ?, tarhi kathamAlapedityAha - nAma...iti / vyAkhyA pUrvavat, navaraM puruSAbhilApenArthayojanA kAryA uktaH puruSamapyAzrityAlapanapratiSedho vidhizca / / 7.20 / / (su.) yadi naivamAlapet ? kathaM tarhyAlapet ? ityAha-nAmadhijjeNaM ti pUrvavadeva, - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam navaraM puruSAbhilApena yojanA kAryeti uktaH puruSamapyAzrityAlapanapratiSedho vidhizca ||7.20 / / paMceMdiyANa pANANaM, esa itthi ayaM pumaM / jAva NaM na vijANijjA, tAva jAi tti Alave / / 7.21 / / (ti.) adhunA paJcendriyatiryaggataM vAgavidhimAha-spaSTaH / navaram / jAi tti Alave-jAtyA Alapet / essH-prshnaadikaarye| dUre gAM dRSTvA, ito gorUpAd vAmena dakSiNena vA mArga ? ityAdikaM gopAlAdi pRchyate / anyathA liGgavyatyayenauktau mRSAvAdadoSaH syAta / Aha para:-ekendriyANAM nArakANAM ca napuMsakatve satyapi mRttikA, pASANa, Apo, ghanarasaH, jvalanA, pavana, simA latA, zaGkhaH, zuktikA, kITikA, matkoTakaH, bhRGgI, bhRGgaH nAraka ityAdInAM miGmavyatyayenocyamAnatvAnna mRSAvAdaH ? gururAha-vyavahArasatyena satyamevaitat / yathA dahyate giriH / galati bhAjanam / anudarA kanyA / tato nAtra mRSAdoSaH / 7.21 / / (sa.) paJcendriyatiryaksambandhinaM vacanavidhimAha-paJcidi...iti / paJcendriyANAM prANinAM gavAdInAM kvacid dUradeze sthitAnAm-'eSA strI gauH, ayaM pumAn balIvardaH, yAvadetadvizeSeNa na vijAnIyAt tAvanmArge praznAdau prayojane samutpanne sati jAti nimittamAzrityAlapeta, asmAd gorUpajAtAta kiyad dUreNetyevamAdi, anyathA liGgavyatyaya-sambhavAnmRSAvAdasyotpattiH syAt, bAlagopAlAdInAmapi vipariNAma ityevamAdayo doSA bhavanti / / 7.21 / / (su.) adhunA paJcendriyatiryaggataM vAgvidhimAha-paMciMdiyANaM iti, paJcendriyANAM prANinAM gavAdInAM kvacidviprakRSTa-dezAvasthitAnAma eSA strI gauH, ayaM pumAna balIvardaH, yAvadetadavizeSeNa na vijAnIyAta, tAvanamArgapraznAdau prayojane utpanne sati jAtimAzrityAlapet, asmAd gorUpajAtAt kiyad dUreNetyevamAdi, anyathA liGga-vyatyayasambhavAt mRSAvAdApattiH, gopAlAdInAmapi vipariNAma ityevamAdayo doSA iti / AkSepa-parihArau tu vRddhavivaraNAdavaseyau, taccedaM "jai liMgavaccae doso tA kIsa puDhavAIe napuMsagatte'vi, purisitthinideso payaTTai, jahA pattharo maTTiyA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 223 karao ussA mummuro jAlA vAo vAulI aMbao aMbiliA, kimio jalUgA makkoDao kIDiyA bhamarao macchiyA iccevamAdi ?,Ayario Aha-jaNavayasacceNa vavahArasacceNa ya evaM payaTTai tti na ittha doso, paMciMdiesu puNa Na eyamaMgIkIrai, govAlAdINa vi Na sudiTThadhammi tti vipariNAmasaMbhavAo, pucchiyasAmAyArikahaNe vA guNasaMbhavAditi" ||7.21 / / taheva maNusaM pasuM, pa[ka]khiM vA vi sarIsi(sa)vaM | thUle pameile vajjhe, pAyamitta ya no vae |7.22 / / (ti.) tathaiva manuSyaM pazu pakSiNaM / sarIsRpam-ajagarAdikam / sthUlaH-atyantamAMsalo manuSyAdiH / tathA pramedUraH-medasvI / vadhyaH-vyApAdyaH / pAkyaH-pAkaprAyogyaH, kolaprAptaH / iti vA-ityAdi / no vadet / aprItyAdidoSaprasaGgAt / / 7.22 / / (sa.) taheva'iti-kiJca sAdhustathaivoktapUrvaM manuSyamAryAdikaM pazumajAdikaM pakSiNaM vApi haMsAdikaM sarIsRpamajagarAdikaM pratIti na vadet, itIti kim ? ayaM sthUlo'tyantamAMsalo manuSyAdiH, tathAyaM prameduraH prakarSeNa medAsampannaH. tathAyaM vadhyo mAraNIyaH. ayaM pAkyaH pAkaprAyogyaH, kecidvadanti-pAkyaH kAlaprApta ityevaM vacanaM na vadet, katham ? aprItivyApattyAzaGkAdidoSaprasaGgAt. |7.22 / / (su.) kiJca-taheva iti, tathaiva yathaivoktaM prAk, mAnuSyaM AryAdikaM, pazu-ajAdikaM, pakSiNaM vApi-haMsAdikaM, sarIsRpaM-ajagarAdikaM, sthUlaH-atyantamAMsalo'yaM manuSyAdiH, tathA pramedura:-prakarSaNa medAsampannaH tathA badhyo-vyApAdanIyaH, pAkya iti ca no vadet, pAkyaH-pAkaprAyogyaH, kAlaprApta ityanye, no vadet-na brUyAt tadaprIti-tadvyApattyAzaGkAdidoSaprasaGgAditi |7.22 / / parivUDha ti NaM bUyA, bUyA uvaciya tti ya / saMjAe pINie vA vi, mahAkAi tti Alave / / 7.23 / / (ti.) kAraNe tvevaM brUyAt-parivRddhaH-parisamantAd vRddhaH, vRddhiM gataH / ayaM sthUlamanuSyAdiriti / brUyAdupacitamiti ca / saJjAtaH / prINitaH-sasnigdhaH | mahAkAya iti cAlapet / / 7.23 / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) kAraNe tUtpanna evaM vadedityAha - pari... iti / sAdhuH sthUlaM manuSyAdikaM pratIti vadet, itIti kim ? ayaM parivUDho balopetaH, ayamupacitaH ayaM saJjAtaH, ayaM prINitaH ayaM mahAkAya iti brUyAdAlapet / / 7.23 / / 224 (su.) kAraNe punarutpanne, evaM vadet -- ityAha- 'parivRDha iti, parivRddha iti enaM - sthUlaM manuSyAdiM brUyAt, tathA brUyAdupacita iti ca, saMjAtaH prINitazcApi sasnigdhaH mahAkAya iti cAlapet parivRddhaM, palopacitaM pariharedityAdAviti / / 7.23 / / tava gAo dujjhAo, dammA gorahagatti ya / vAhimA rahajogatti, nevaM bhAsijja pannavaM / / 7.24 / / (ti) tathaiva / gAvo dohyAH - dohArhyA / damyAH - damanayogyAH / gorathikAHgobhirAkRSyo rathaH gorathaH zakaTaM, tatra yojyanta iti 'krItAditvAt ikaNi gorathikAH "kalhoDAH / vAhyA rathayogyA iti naiva bhASeta prajJAvAn / adhikaraNadoSaprApteH / / 7.24 / / (sa.) punaH kIdRzIM bhASAM na vadet ? - ityAha- taheva 'iti - prajJAvAn sAdhurnaivaM bhASAM bhASeta, evaM kim ?-ityAha-etA gAvo dohyA dohArhAH, AsAM gavAM dohanasamayo vartata ityarthaH, ete gorathakA kalhoDakA damyAH, tathaite vAhyAH sAmAnyena ye kecit, tAnAzritya rathayogyAH, kuto na bhASet ? ucyate - adhikaraNalAghavAdidoSA bhavanti / / 7.24 / / (su.) kiJca - taheva... iti, tathaiva yathaiva gAvo dohyA-dohArhA- dohasamaya AsAM varttate ityarthaH, damyA-damanIyA gorathakA iti ca, gorathakAH kalhoDakAstathA vAhyAH sAmAnyena ye kvacit tAnAzritya rathayogyA iti ca naivaM bhASeta prajJAvAn sAdhuH, adhikaraNa- lAghavAdidoSAditi / / 7.24 / / juvaM gavitti NaM bUyA, dheNuM rasadaIti ya / hasse mahallae Avi, vae saMvahaNitti ya / / 7.25 / / (ti.) kArye tu digupalakSaNAdau evaM brUyAt - damyaM gAM yuveti brUyAt / dhenuM rasadeti / gorathikaM hrasvam / vAhyaM mahallakaM vadet / rathayogyaM saMvahanaH dhuryo'yamiti / / 7.25 / / 1. be ke RNa varSanuM vAcharaDuM / 2. 'saradayatti' iti mudritamanyatra / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 225 (sa.) prayojane tu kvacidevaM bhASeta ityAha- juvaM iti / sAdhuryuvA gauriti damyogauryuvA iti brUyAt, dhenuM gAM rasadA iti brUyAt, rasadA gauriti, tathA hrasvaM mahallakaM vApi gorathakaM hrasvaM vAhyaM mahallakaM vadet, saMvahanamiti ca rathayogyaM saMvahanaM dhuryaM vadet / / 7.25 / / (su.) prayojane tu kvacidevaM bhASeta ityAha- juvaM gavetti, yuvA gauriti damyo gauryuveti brUyAt, dhenuM-gAM rasadeti ca brUyAt, rasadA gauriti, tathA hrasvaM mahallakaM vApi gorathakaM hrasvaM vAhyaM mahallakaM vadet, saMvahanamiti ca rathayogyaM saMvahanaM vadet, kvacid digupalakSaNAdau prayojana iti / / 7.25 / / taheva gaMtumujjANaM, pavvayANi vaNANi ya / rukkhA mahalla pehAe, nevaM bhAsijja pannavaM / / 7.26 / / (ti.) api ca-tathaiva gatvodyAnaM parvatAn vanAni ca / vRkSAn mahataH prekSya naivaM vakSyamANaM bhASeta prajJAvAn / / 7.26 / / (sa.) punaH kIdRzIM bhASAM sAdhurna vadet ? ityAha-taheva 'iti / prajJAvAn sAdhurevaM bhASAM na bhASeta, kiM kRtvA ? tathaiva pUrvavadudyAnaM jalakrIDAsthAnaM gatvA, tathA parvatAn pratItAn, tathA vanAni ca tatra vRkSAn mahato mahApramANAnutprekSya dRSTvA / / 7.26 / / (su.) taheva gaMtuM' iti, tathaiveti pUrvavat, gatvA udyAnaM janakrIDAsthAnaM tathA parvatAn pratItAn tathA vanAni ca tatra vRkSAn mahato - mahApramANAn prekSya-dRSTvA naivaM bhASeta prajJAvAn sAdhuriti / / 7.26 / / alaM pAsAyakhaMbhANaM, toraNANa gihANa ya / phalihaggalanAvANaM, alaM udagadoNiNAM / / 7.27 / / (ti.) alam-paryAptAH, samarthA, yogyAH / prAsAdAnAM, stambhAnAm / toraNAnAmnagarasatkAnAm / gRhANAm - sAmAnyavezmanAm / tathA parighA -'rgalA - nAvAm / tathA alaM udakadroNInAm-udakadroNyaH - araghaTTajaladhArikAH / / 7.27 / / (sa.) evaM kiM na bhASetetyAha- alaM' iti / ete vRkSAH prAsAdastambhAnAM, tathA parighA-'rgalA-nAvAM-tatra nagaradvAre parighaH, gopATAdiSvargalA, naustu prasiddhA, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam AsAmalameteH vRkSAH, tathodakadroNInAM udakadroNyoraghaTTajaladhArikAH, eteSAM prAsAdastambhAdInAmete vRkSA yogyA iti sAdhurna vadet / / 7.27 / / 226 (su.) kathamityAha - alamiti, alaM-paryAptA ete vRkSAH prAsAda stambhayoH, atraikastambhaH prAsAdaH, stambhastu stambha eva, tayoralaM, tathA toraNAnAM - nagaratoraNAdInAM gRhANAM ca-kuTIrakAdInAmalamiti yogaH, tathA parighA -'rgalA - nAvAM vA, tatra nagaradvAre parighaH, gopura-kapATAdiSu argalA, nauH pratItA, AsAM alaM ete vRkSAH, tathodakadroNInAmalaM, udakadroNyo'rahaTTajaladhArikA iti / / 7.27 / / pIDhae caMgabere ya, naMgale maiyaM siyA / jaMtalaTThI va nAbhIvA, gaMDiyA va alaMsiyA / / 7.28 / / ( ti.) iha caturthyarthe prathamA / pIThakAya- kASThAsanAya / caGgaberam-kASThapAtrI tasyai / lAGgalAya mayikam - uptabIjAcchAdanaM tasmai / yantrayaSTyai vA / nAbhiHzakaTacakratumbaM tasmai / gaNDikA- suvarNakArANAm adhikaraNI tasyai / alam - yogyAH / syurete vRkSAH / / 7.28 / / (sa.) punarAha - pIDhae 'iti pIThakAyAlamete vRkSAH atra pIThakAdizabdeSu sarvatra caturthyarthe prathamAsti, paramarthastu caturthyeva kAryaH tathA ca caGgaberaM kASThapAtrI, tasmai alaM, tathA lAGgalaM halaM tasmai, tathA mahikAya, mahikamuptabIjAcchAdanaM, tathA yantrayaSTyai vA, tathA nAbhaye vA, nAbhiH zakaTarathAGgaM, gaNDikAyai vA, gaNDikA suvarNakArAdhikaraNasthApanI, ete vRkSA alaM samarthA - evaM bhASAM sAdhurna bhASeta / / 7.28 / / (su.) tathA - pIDhae iti, pIThakAyAlamete vRkSAH, pIThakaM pratItaM tadarthaM, "supAM supo bhavanti'[ ] iti caturthyarthaM prathamA, evaM sarvatra yojanIyaM tathA 'caMgaberA ya'iti caMgaberA-kASThapAtrI tathA naGgale tti nAMgalaM-halaM, tathA alaM mayikAya syAt, mayikaMuptabIjAcchAdanaM, tathA yantrayaSTayai vA yaMtrayaSTiH prasiddhA, nAbhaye vA, nAbhiHzakaTarathAGgaM gaNDikAyai vA'laM syurete vRkSA iti, naivaM bhASeta prajJAvAniti varttate, gaNDikA suvarNakArANAmadhikaraNI sthApanI bhavatIti / / 7.28 / / AsaNaM sayaNaM jANaM, hujjA vA kiMcuvassae / bhUovaghAiNi bhAsaM, nevaM bhAsijja pannavaM / / 7.29 / / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 227 (ti.) Asanam-AsandikAdi / zayanam - paryaGkaH / yAnam - vAhanam / bhavet kiJcidupAzraye-dvArapatrAdiH / etairvRkSairityetAM bhUtopaghAtinIm - sattvapIDAkarIm / bhASAM naivaM bhASeta / prajJAvAn - sAdhuH / doSazcAtra tadvanasvAmI vyantarAdiH kupyet / saMyamAtmavirAdhanaiva / / 7.29 / / (sa.) punaH--AsaNaM'iti / prajJAvAn sAdhurevaMvidhAM bhUtopaghAtinIM prANisaMhArakAriNIM bhASAM na bhASeta, evaM kAm ? - ityAha-eteSu vRkSeSvAsanam - AsandakAdi, zayanaM paryaGkAdi, yAnaM yugyAdi bhavet, vA kiJcidupAzraye vasatau, anyad vA dvArapAtrAdi / doSAzcAtra. tadvanasvAmI vyantarAdirvA kupyet, salakSaNo vA vRkSa iti gRhNIyAt, aniyamitabhASiNo lAghavaM cetyAdayaH / / 7.29 / / (su.) tathA--AsaNaM'iti, AsanaM- AsandakAdi, zayanaM paryaGkAdi, yAnaM - yugyAdi, bhaved vA kiMcidupAzraye - vasatAvanyad vA dvArapAtrAdyeteSu vRkSeSviti, bhUtopaghAtinIM - sattvapIDAkAriNIM bhASAM naiva bhASeta prajJAvAn sAdhuriti, doSAzcAtra tadvanasvAmI vyantarAdiH kupyet, salakSaNo vA vRkSa ityabhigRhNIyAt, aniyamitabhASiNo lAghavaM cetyevamAdayo yojyAH / / 7.29 / / taheva gaMtumujjANaM, pavvayANi vaNANi ya / rukkhA mahalla pehAe, evaM bhAsijja pannavaM / / 7.30 / / (ti.) atraiva vidhimAha - vizramaNAya mArgapraznakathanAdau kArye mahAvRkSaprekSaNe caivaM vadet / / 7.30 / / (sa.) atraiva vidhimAha - taheva ' iti - vastutaH pUrvavadeva, navaraM mahato vRkSAn prajJAvAn sAdhurevaM bhASeta. / / 7.30 / / (su.) atraiva vidhimAha - taheva ' iti - vastutaH pUrvavadeva, navaramevaM bhASeta / / 7.30 / / jAimaMtA ime rukkhA, dIhavaTTA mahAlayA / payAyasAlA viDimA, vae darisaNi tti ya / / 7.31 / / (ti.) jAtimantaH-uttamajAtayaH / ime - azokAdayo vRkSA / dIrghavRttA mahAlayAHdIrghA - nAlikeryAdayaH, vRkSAH - sahakArAdyAH, mahAlayAH vaTAdyAH / prajAtazAlAH1. dRSTveti pAThantaram / 16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam niHpannazAkhAH / viMTapinaH / vaded darzanIyA iti / / 7.31 / / (sa.) evaM kiM ? - ityAha-jAimantA iti - sAdhuriti vadet, itIti kim ? ete vRkSA jAtimanta uttamajAtIyA azokAdayo'nekaprakArA vA upalabhyamAnasvarUpAH, punaH dIrghA nAlikerI-prabhRtayaH, punarvRttA nandivRkSAdayaH, punarmahAlayA vaTAdayaH, punarete prajAtazAkhA utpannaDAlA viTapinaH prazAkhAvantaH punarete darzanIyA iti vadet, evamapi kadA vadet ? prayojane vizramaNa - tadAsannamArgakathanAdAvutpanne sati, anyadA neti. / / 7.31 / / (su.) jAimaMtA' iti, jAtimantaH- uttamajAtIyA azokAdayo'nekaprakArA vA eteupalabhyamAnasvarUpA vRkSA, dIrgha vRttA - mahAlayAH- dIrghA nAlikeriprabhRtayo, vRttA nandivRkSAdayo, mahAlayA vaTAdayaH, prajAtazAkhA - utpannaDAlA, viTapinaH - prazAkhAvanto vaded darzanIyA iti, ete ca prayojane utpanne vizramaNa-tadAsannamArgakathanAdau vadennAnyadeti / / 7.31 / / tahA phalANi pakkhANi, pAyakhajjANi no vae / veloimAiM TAlAiM, vahimAiM tti no vae / / 7.32 / / (ti.) tathA / phalAni - AmraphalAdIni / pakvAni / pAkakhAdyAni - pAkena khAdyAni / gartAprakSepa-kodrava-palAlAdinA vipAcya bhakSaNayogyAni iti no vadet / velocitAni - grahaNakAlaprAptAni / TAlAni - TAlanIyAni, abaddhAsthIni adyApi komalAni dvaidhikAni-dvedhIbhAvakaraNayogyAni / no vadet / gRhiNAM sAdhuvacanAt tadgrahaNAdau sAdhoH saMyamavirAdhanA / / 7.32 / / (sa.) punaH kiM na vadedityAha - tahA' iti - sAdhuriti no vadet, itIti kiM ? tathA phalAnyAmrAdIni pAkaprAptAni jAtAni tathA pAkakhAdyAni baddhAsthIni gartAprakSepakodravapalAlAdinA vipAcya bhakSaNayogyAnIti, tathA velocitAni pAkAtizayato grahaNakAlocitAni, ataH paraM kAlaM na viSahanta ityarthaH, tathA TAlAnyabaddhAsthIni komalAnIti, tathA dvaidhikAnIti pezIsampAdanena dvaidhIbhAvakaraNayogyAni veti no vadet, doSAH punaratraite - UrdhvaM ca nAza evAmISAM na zobhanAni vA prakArAntarabhogenetyavadhArya 1. prazAkhAvantaH 10 Ti. / / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam gRhipravRttyAdhikaraNAdaya iti / / 7.32 / / (su.) tahA phalAI pakkAiM... iti, tathA phalAni - AmraphalAdIni pakvAni - pAkaprAptAni, tathA pAkakhAdyAni - baddhAsthIni garttAprakSepa - kodrava - palAlAdinA vipAcya bhakSaNayogyAnIti no vadet, tathA velocitAni - pAkAtizayato grahaNakAlocitAni, ataH paraM kAlaM na viSahantItyarthaH, TAlAni - abaddhAsthIni komalAnIti yaduktaM bhavati, tathA dvaidhikAnIti-pezIsampAdanena dvaidhIbhAvakaraNayogyAni veti no vadet, doSAH punaratrAta UrdhvaM nAza evAmISAM na zobhanAni vA prakArAntarabhogenetyavadhArya gRhipravRttAvadhikaraNAdaya iti / / 7.32 / / asaMthaDA ime aMbA, bahunivaTTimAphalA / vaijja bahusaMbhUyA, bhUyarUva tti vA puNo / / 7.33 / / 229 (ti.) mArgadarzanAdau ca kArye evaM vadet - asaMstRtAH phalabhAraM saMstarItuM nivoDhuM na samarthAH / ime AmrAH-etena pakvArtha uktaH / bahunivRttaphalAH- bahu yAvannirvRttAnibaddhAsthIni phalAni yeSu te, tathA anena pAkakhAdyArtha uktaH / vadet / bahusambhUtAni - pAkAtizayAd grahaNakAlocitAni phalAni yeSu te, tathA - etena velocitArtha uktaH / bhUtarUpa iti vA punaH- bhUtarUpANi abaddhA - sthIni - komalAni phalAni yeSu te, tathAanena TAlAdyartha uktaH / / 7.33 / / (sa.) prayojane punamArgadarzanAdAvevaM vadedityAha - asaMthaDA 'iti - asamarthA ete AmrA atibhAreNa namrA na zaknuvanti phalAni dhArayitumityarthaH / AmragrahaNaM pradhAnavRkSANAmupalakSaNam, etena pakvArtha uktaH, tathA bahUni - nirvartitAni baddhAsthIni phalAni yeSu te tathA, anena pAkakhAdyArtha uktaH vaded bahusaMbhUtAH, bahUni saMbhUtAni rUpANi pAkAtizayato grahaNakAlocitAni phalAni yeSu te tathAvidhAH, anena velocitArtha uktaH, tathA bhUtarUpA iti vA punarvadet, bhUtAni rUpANyabaddhAsthIni komalaphalarUpANi yeSu te tathA, anena TAlAdyartha upalakSita iti / / 7.33 / / (su.) prayojane punaramArgadarzanAdau caivaM vadedityAha - asaMthaDA...iti, asamarthA ete AmrAH = atibhAreNa na zaknuvanti phalAni dhArayitumityarthaH, AmragrahaNaM pradhAnavRkSopalakSaNaM, etena pakvArtha uktaH, tathA bahunirvarttita - phalAH - bahUni nirvarttitAni Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM - TIkAtrikayutam 230 baddhAsthIni phalAni yeSu te tathA, anena pAkakhAdyArtha uktaH, vaded bahuni - saMbhUtAni - pAkAtizayato grahaNakAlocitAni phalAni yeSu te tathAvidhAH, anena velocitArtha uktaH, tathA bhUtarUpA iti vA punarvaded bhUtAni rUpANi-abaddhAsthIni komalaphalarUpANi yeSu te tathA, anena TAlAdyartha upalakSita iti / / 7.33 / / tahevosahio pakkAo, nIliyAo chavIi ya / lAimA bhajjimA tti, pihukhajja tti no vae / / 7.34 / / (ti.) tathaivauSadhayaH- zAlyAdyAH / pakvaH / ni(nI) likAzchavayaH- vallaca palakAdayaH / phalikAH / lavanayogyAH / bharjanayogyAH / pRthukakhAdyA iti no vadet / doSaH saMyamavirAdhanA / / 7.34 / / (sa.) punarAha - tahA' iti - tathaiva tenaiva prakAreNauSadhayaH zAlyAdilakSaNAH pakvA iti no vadet, tathA nIlAzchavaya iti valla - cavalakAdiphalalakSaNAH, tathA lavanavatyo lavanayogyAH, bharjanavatya iti bharjanayogyAH, tathA pRthukabhakSyA iti no vadet, pRthukabhakSaNayogyA iti no vadediti padaM sarvatra saMbaddhyate, pRthukA ardhapakvazAlyAdiSu kriyante, abhidhAnadoSAH pUrvavat. / / 7.34 / / (su.) taha...iti, tathaivauSadhayaH- zAlyAdilakSaNAH pakvA iti tathA nIlAzchavaya iti, valla canakAdiphalalakSaNAH, tathA lavanavatyo - lavanayogyAH, bharjanavatya itibharjanayogyAH, pRthukabhakSyA iti no vadet pRthukabhakSaNayogyAH, no vadediti sarvatra sambadhyate, pRthukA arddhapakvazAlyAdiSu kriyante, abhidhAnadoSAH pUrvavaditi / / 7.34 / / rUDhA bahusaMbhUyA, thirA usaDhAi ya / gabbhiyAo pasuyAo, saMsArAu tti Alave / / 35 / / (ti.) kArye tu mArgadezanAdau evamApate ( mAlape )d, ityAha-rUDhAH-prAdurbhUtAH / bahusambhUtAH-niHpannaprAyAH / sthirAH - utkhAyAnyatra ropitatvAdacAlyAH / utsRtAHpravRddhAH / garbhitAH-anirgatazIrSAH / prasUtAH - nirgatazIrSAH / saMsArAH saJjAtatandulAH / ityAlapet / / 7.35 / / 1. anyatra 'o osa...iti pAThaH mudritaH / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 saptamam adhyayanam (sa.) prayojane punarmArgadarzanAdAvevamAlapedityAha-rUDhA iti-sAdhurevamAlapet, evaM kimityAha-rUDhAH prAdurbhUtAH, bahusaMbhUtA niSpannaprAyAH, sthirA niSpannAH. utsRtA iti vA upaghAtebhyo nirgatA iti vA, tathA garbhitA anirgatazIrSakAH, prasUtA nirgatazIrSakAH, saMsArAH saJjAtatandulAdisArA ityevamAlapet, pakvAdyarthayojanA svadhiyA kAryA. ||7.35 / / (su.) prayojane punarmArgadarzanAdAvevamAlapet-ityAha-rUDhA...iti, rUDhAH-prAdurbhUtAH, bahusaMbhUtA-niSpannaprAyAH, sthirA-niSpannAH, utsRtA iti vA-upaghAtebhyo nirgatA vA, tathA garbhitA-anirgatazIrSakAH prasUtA-nirgatazIrSakAH, saMsArA:-saMjAtataNDulAdisArA ityevamAlapet, pakvAdyarthayojanA svadhiyA kAryeti / / 7.35 / / taheva saMkhaDiM naccA, kiccaM kajjaM ti no vae / teNagaM vA vi vajjhi tti, suttitthi tti ya AvagA |7.36 / / (ti.) tathaiva / saGkhaNDyante prANino yasyAM sA saGkhaNDikA / pitrAdinimittaM sAMvatsarikAdikA kRtyA kAryaivaiSA' iti yatirna vadet-mithyAtvopabRMhaNAt / stenakaM vApi vadhyo'yam'iti no vadet-prANAtipAtadoSAt / sutIrthA'iti cApagA cakArAd dustIrtheti na vadet, adhikaraNadoSAt / / 7.36 / / (sa.) vAgavidhipratiSedhAdhikAre'nuvartamAna idamaparamAha-taheva iti-sAdhuH saGkhaDiM jJAtvA, eSA pitrAdinimittaM karaNIyA eveti no vadet, mithyAtvasyopabRMhaNAdoSAt, nanu saGkhaDIti kaH zabdArthaH ? ucyate saMkhaNDyante prANinAmAyUMSi yasyAM prakaraNakriyAyAM sA saGkhaDI, tathA stenakaM cauraM jJAtvAyaM vadhya iti no vadet, tadanumatestenanizcayAdidoSaprasaGgAt, tathApagA nadyaH sutIrthAH, cazabdAd dustIrNA etA iti kenApi pRSTaH san no vadet, adhikaraNavighAtAdidoSaprasaGgAt. / 7.36 / / (su.) vAgvidhipratiSedhAdhikAre'nuvarttamAne idamaparamAha-taheva...iti, tathaiva saMkhaDiM jJAtvA saMkhaNDyante prANinAMmAyUMSi yasyAM prakaraNakriyAyAM sA saMkhaDI, tAM jJAtvA, karaNIyeti pitrAdinimittaM kRtyaivaiSA iti no vadet, mithyAtvopabRMhaNadoSAt, tathA stenakaM vApi vadhya iti no vadet, tadanumatatvena nizcayAdidoSaprasaGgAt, sutIrthA iti ca, cazabdAd dustIrthA iti vA ApagA-nadyaH, kenacit pRSTaH san no vadet, adhikaraNavighAtAdi-doSa-prasaGgAditi / / 7.36 / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam saMkhaDiM saMkhaDiM bUyA, paNiyaTTi tti teNagaM | bahusamANi titthANi, AvagANaM viyAgare / 7.37 / / (ti.) saGkhaNDikAM saGkhaNDikaivaiSA'iti brUyAt / prakarSeNa nIto'rtho'neneti praNItArtho'yam'iti stenakaM vadet / bahusamAni tIrthAniH | ApagAnAm-nadInAm / vyAgRhNIyAt / / 7.37 / / (sa.) prayojane utpanne sati, punaH sAdhurevaM vadet-ityAha-saGkhaDiM-iti-sAdhuH saGkhaDimiti brUyAt sAdhukathanAdau saGkIrNA saGkhaDItyevamAdi, paNitArtha iti tathA stenakaM vadecchaikSakAdikarmavipAkadarzanAdau, paNitenArtho'syeti paNitArthaH, prANaghRta(paNadyUta)prayojana ityarthaH, tathA bahusamAni tIrthAnyApagAnAM nadInAmiti vyAgRNIyAt, sAdhvAdiviSaya iti. |7.37 / / (su.) prayojane punarevaM vadet-ityAha-saMkhaDiM...iti, saMkhaDiM saMkhaDiM brUyAt, sAdhukathanAdau saMkIrNA saMkhaDirityevamAdi, paNitArtha iti stenakaM vadet, zaikSakAdikakarmavipAkadarzanAdau, paNitenArtho'syeti paNitArthaH, paNadyUtaprayojana ityarthaH / tathA bahusamAni tIrthAni ApagAnA-nadInAM vyAgRNIyAt sAdhvAdiviSaya iti / / 7.37 / / tahA naIo pannAo, kAyatijja tti no vae / nAvAhiM tArimAu tti, pANipijja ti no vae / 7.38 / / (ti.) tathA nadya-pUrNAH kAyataraNIyA iti no vadeta / naubhistaraNIyA iti, taTasthaiH pANipeyA iti ca-na vadet-sAdhuvacanataH pravRttyAdidoSAt / / 7.38 / / (sa.) vAgvidhipratiSedhAdhikAra evedamAha-tahA iti-sAdhuriti no vadet, itIti kiM ? nadyaH pUrNA bhRtAH, kathaM ? pravRttazravaNanirvartanAdidoSAt, tathA kAyataraNIyAH zarIrataraNayogyA ityevaM no vadet, sAdhuvacanena no vighna iti pravartanAdiprasaGgAt, tathA naubhioNIbhistaraNIyAstaraNayogyA ityevaM no vadet, anyathA vighnazaGkayA tatpravartanAt. tathA prANipeyA iti no vadet, anyathA prarvatanAdidoSAditi. / 7.38 / / (su.) vAgvidhipratiSedhAdhikAra eva idamAha-tahA naIo'iti, tathA nadyaH pUrNAbhRtA iti no vadet, pravRttazravaNanivarttanAdi-doSAt, tathA kAyataraNIyAH-zarIrataraNayogyA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 233 ityevaM no vadet, sAdhuvacanato'vighnamiti pravartanAdidoSaprasaGgAt, tathA naubhi:droNIbhistaraNIyAH-taraNayogyA ityevaM no vadet, anyathA vighnazaGkayA tatpravartanAt, tathA prANipeyAH-taTasthaprANipeyA no vadediti, tathaiva pravRttanivarttanAdidoSAditi / / 7.38 / / bahuvAhaDA agAhA, bahusaliluppilodagA | bahuvitthaDodagA yAvi, evaM bhAsijja pannavaM / / 7.39 / / (ti.) sAdhumArgakathanAdau caivaM bhASeta, ityAha-bahubhRtAH / agAdhAH-gambhIrAH | bahUnAM salilAnAM utpIlaM udakaM yAsAM tAH bahusalilotpIlodakAH-pratizrotovAhitAparasaritaH / bahuvistIrNodakAH-svatIra-plAvitaprasRtajalAH / evaM bhASeta prajJAvAn / 7.39 / / (sa.) prayojane sAdhurmArgakathanAdAvevaM bhASeta-ityAha-bahu...iti-prajJAvAn sAdhurevaM bhASeta vakSyamANaM, paraM na tu tadAgata pRSTo'haM na jAnAmIti brUyAt, kathaM pratyakSamRSAvAditvena tatpadveSAdi-doSaprasaGgAt, evaM kimityAha-bahudhA bhRtAH prAyazo bhRtA ityarthaH, tathA agAhA iti bahvagAdhAH prAyo gambhIrAH, bahusalilotpIlodakAH pratisrotovAhitAparasarita ityarthaH, tathA bahudhA vistIrNodakAzca svatIraplAvanapravRttajalAzceti. |7.39 / / (su.) prayojane tu sAdhumArgakathanAdAvevaM bhASetetyAha-bahuvAhaDA...iti, bahudhA bhRtAH prAyazo bhRtA ityarthaH, tathA agAhA iti bahvagAdhAH prAyogambhIrAH, tathA bahusalilotpIlodakAH-pratizrotovAhitAparasarita ityarthaH, tathA bahuvistIrNodakAzcasvatIraplAvanapravRttajalAzca, evaM bhASeta prajJAvAn sAdhuH, na tu tadA''gatapRSTo na vemyahamiti brUyAt, pratyakSamRSAvAditvena tatpradveSAdidoSaprasaGgAditi / 7.39 / / taheva sAvajjaM jogaM, parassaTTAi niTThiyaM / kIramANaM ti vA naccAH, sAvajjaM na lave muNI / / 7.40 / / (ti.) tathaiva sAvA yogam-vyApAram / parasyArthAya-parasya nimittam / niSThitamniHpannam / kriyamANaM vA-vA'zabdAd bhAvinaM vA / jJAtvA sAvadyaM na vadet-kenApi pRSTo na kathayet muniH / / 7.40 / / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) vAgvidhipratiSedhAdhikAra evedamAha - taheva... iti - tathaiva muniH sAdhuH sAvadyaM yogaM sapApaM vyApAramadhikaraNasabhAdiviSayaM parasyArthAya paranimittaM niSThitaM niSpannaM na brUyAt, tathA kriyamANaM, vAzabdAd-bhaviSyatkAlabhAvinaM vA jJAtvA sAvadyaM nAlapet sapApaM na brUyAt. / / 7.40 / / 234 (su.) vAgvidhipratiSedhAdhikAra evedamAha - taheva... iti, tathaiva sAvadyaM - sapApaM, yogaM-vyApAraM adhikaraNaM sabhAdiviSayaM parasyArthAya paranimittaM niSThitaM-niSpannaM tathA kriyamANaM vA varttamAnaM vAzabdAt bhaviSyatkAle bhAvinaM vA, jJAtvA sAvadyaM nAlapet sapApaM na brUyAnmuniH- sAdhuriti / / 7.40 / / katti supakki tti, succhinne suhaDe maDe / suniTTi suTTitti, sAvajjaM vajjae muNI / / 7.41 / / (ti.) athaikenaiva zlokena sAvadyavarjanA'navadyA'varjanaM cAha - sukRtamiti - suSThu kRtaM sabhAdi / supakvamiti - suSThu pakvaM sahasrapAkAdi / succhinnamiti - suSThu cchinnaM vanAdi / suhRtamiti-suSThu hRtaM kSudrasya vittam / sumRtamiti - suSThu mRtaH pratyanIkaH / atrApi suzabdo'nuvartate / suniSThitamiti-suSThu niSThitaM vittAbhimAnino vittam / sulaSTeti-suSThu-sundarA kanyA / ityeva sAvadyaM varjayet muniH- anumatyAdidoSaprasaGgAt / niravadyaM na varjayed yathA / sukRtamiti - suSThu kRtaM vaiyAvRtyamanena / supakvamiti - suSThu pakvaM brahmacaryaM sAdhoH / succhinnamiti - suSThu cchinnaM snehabandhanamanena / suhRtamiti suSThu hRtaM ziSyasya kopakaraNamupasarge / sumRta iti - suSThu mRtaH paNDitamaraNena sAdhuH / atrApi suzabdo'nuvartate / suniSThitamiti suSThu niSThitaM karmApramattasaMyatasya / sulaSTetisuSThu - sundarA, sAdhukriyetyevamAdIti / / 7.41 / / (sa.) tatra niSThitaM naivaM vade ( brUyA ) dityAha - sukaMDi tti - muniH sAdhuriti sAvadyaM sapApamiti vakSyamANaprakAreNa varjayet, itIti kiM ? tadAha - sukRtamiti suSThu kRtaM sabhAdi. supakkaM iti suSThu pakvaM sahasrapAkAdi, succhinne' iti suSThu chinnaM vanAdi, suDe' iti suSThu hRtaM kSudrasya vittaM, maDe' iti suSThu mRtaH pratyanIka iti, atrApi suzabdo'nuvartate, suniTThie' iti suSThu niSThitaM vittAbhimAnino vittaM, sulaTThi tti suSThu sundarA kanyetyevaM sAvadyamAlapanaM varjayenmuniH, anumatyAdidoSa-prasaGgAt, niravadyaM niSpApaM tu vadet, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 235 idameva padyamarthAntareNa vyAkhyAnayati- sukaDe ' iti suSThu kRtaM vaiyAvRttyamanena, supakki tti supakvaM brahmacaryaM sAdhoH, suchinnamiti suSThu chinnaM snehabandhanamanena, suhRtamiti suSThu hRtaM ziSyakopakaraNamupasarge, sumRtamiti suSThu mRtaH paNDitamaraNena sAdhuriti, atra suzabdo'nuvartate, suniSThitaM karma apramattasaMyatasya sulaTThi tti sundarA sAdhukriyA ityevamAdiriti. / / 7.41 / / (su.) tatra niSThitaM naiva brUyAt - ityAha- sukaDi... iti, suSThu kRtaM sukRtaM sabhAdi, supakkamiti, suSThu pakvaM sahasrapAkAdi, succhinnamiti - suSThu chinnaM tad vanAdi, suhRtamitisuSThu hRtaM kSudrasya vittamiti, sumRta iti - suSThu mRtaH pratyanIka iti, atrApi suzabdo'nuvarttate, suniSThitamiti suSThu niSThitaM vittAbhimAnino vittaM, sulaTThittisuSThu sundarA kanyA iti, sAvadyamAlapanaM varjayenmuniranumatyAdidoSaprasaGgAt, niravadyaM tu na varjayet, yathA-sukRtamiti suSThu kRtaM vaiyAvRttyamanena, supakvamiti - suSThu pakvaM brahmacaryaM sAdhoH, succhinnamiti - suSThu chinnaM snehabandhanamanena, suhRtamiti suSThu hRtaM zikSakopakaraNamupasarge, sumRta iti-suSThu mRtaH paNDitamaraNena sAdhuriti, atrApi suzabdo'nuvarttate, suniSThitaM - suSThu niSThitaM karmmApramattasaMyatasya, sulaTTha tti - suSThu sundarA sAdhukriyetyevamAdiriti / / 7.41 / / payattapakka tti va pakkamAlave, payattacchinna tti va chinnamAlave / payattalaTThatti va kammaheuyaM, pahAragADha tti va gADhamAlave / / 7.42 / / (ti.) uktAnuktApavAdavidhimAha-prayatnapakvametat / pakvam-sahasrapAkAdiglAnArtham / prayatnachinnamiti / chinnam duHkarma tapasA / prayatnalaSTeti - prayatnena pAlanayA laSTA-sundarA kanyA dIkSArhA / ityevamAlapet karmahetukam - sarvamapi sukRtAdi karmanimittamityAlapet / prahAragADhamiti - gADhaprahAraM naram / gADhamityAlapet - punaH punarAlapedityasyAkhyAnaM bhUyo'pyetadAlapatAM na doSa iti jJApanArtham / / 7.42 / / 1 (sa.) uktAnuktavidhimAha - payatta... iti - sAdhugrgyAnaprayojane prayatnapakvamiti vA prayatnapakvametat, pakvaM sahasrapAkAdi evamAlapet, tathA prayatnachinnamiti vA prayatnachinnametad vanAdi, sAdhunivedanAdAvevamAlapet, tathA 'payattalaTThA' iti vA prayatnasundarA kanyA dIkSitA satI samyakpAlanIyeti, karmahetukamiti sarvameva kRtAdikarmanimitta-mAlapediti yogaH, gADhaprahAramiti vA kaJcana gADhamAlapet gADhaprahAraM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam brUyAt kvacit prayojane, evaM hi tadaprItyAdayo doSAH parihRtA bhavantIti. | 7.42 / / ___ (su.) uktAnuktApavAdavidhimAha-payatta...iti, prayatnapakvamiti vA prayatnapakvametat, pakvaM sahasrapAkAdi glAnAdiprayojane evamAlapet, tathA prayatnacchinnamiti vAprayatnacchinnametacchinnaM-vraNA(vanA)di sAdhunivedanAdAvevamAlapet, tathA prayatnalaSTeti ceti prayatnasundarA kanyA dIkSitA satI samyak pAlanIyeti, karmahetukamiti sarvameva vA kRtAdi karmanimittamAlapediti yogaH, tathA gADhaprahAramiti vA kaJcana gADhamAlapetgADhaprahAraM brUyAt, kvacit prayojane, evaM hi tadaprItyAdayo doSAH parihRtA bhavanti iti / / 7.42 / / sabukkasaM paragdhaM vA, aulaM natyi erisaM / avakkiyamavattavvaM, aciyattaM ceva no vae / 7.43 / / (ti.) kvacid vyavahAre prakrAnte pRSTo'pRSTo vA saadhunevN brUyAt-etanmadhye idaM sarvotkRSTaM parArdhaM vA-prakRSTAgha mahAgham / idam atulaM nAstIdRzamanyatra / avakkiyaMasaMskRtaM sulabhamIdRzamanyatrApi / avaktavyam-anantaguNamapyastyetat / aprItikarametaditi no vadet-adhikaraNAdidoSaprasaGgAt / / 7.43 / / (sa.) kvacid vyavahAre prakrAnte pRSTo'pRSTo vA naivaM vadedityAha-savvukkasaM itisAdhurevaM vakSyamANaM no vadet, evaM kim ?-ityAha-etanmadhya idaM sarvotkRSTaM svabhAvena sundaramityarthaH, parAghu vA uttamAghu vA mahAghu krItamityarthaH, atulaM nAstIdRganyatrApi kvacit, 'avikkiaM iti' asaMskRtaM sulabhamIdRzamanyatrApi, avaktavyamityanantaguNametadeva. 'aviattaM' vA aprItikaraM caitat, ityevaM no vadet sAdhuH, adhikaraNA-'ntarAyAdidoSaprasaGgAditi. 7.43 / / (su.) kvacid vyavahAre prakrAnte pRSTo vA apRSTo vA naivaM vadedityAha-savvukkaM iti, etanmadhye idaM sarvotkRSTaM-svabhAvena sundaramityarthaH, parArdhe cottamAghu vA mahAghu krItamiti bhAvaH, atulaM-nAstIdRzamanyatrApi kvacit, avikkiyaM...iti-asaMskRtaM sulabhamIdRzamanyatrApi, avaktavyamityanantaguNametadeva aciyattaM vA-aprItikaraM caitaditi no vaded, adhikaraNAntarAyAdidoSaprasaGgAditi / / 7.43 / / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 saptamam adhyayanam savvameyaM vaissAmi, savvameyaM ti no vae / aNuvII savvaM savvattha, evaM bhAsijja pannavaM / / 7.44 / / (ti.) kiJca-kenacit sAdhunA sAdhoH sandeze kathite 'tvayA sarvamidaM vAcyam'ityukte sarvametad vakSyAmi'iti na vadet-sarvasya svaravyaJjanAdyupetasya vaktumazakyatvAt mRssaavaaddossH| svayamapi sande(ndi)zatA sarvametat tvayA vaktavyamiti na vAcyamprAgukta evAtra doSaH / ato'nuvicintya sarvaM sarvatra / evam-yathA mRSAvAdo na syAt tathA bhASeta prajJAvAn / / 7.44 / / / (sa.) savvaM iti punaH kiJca sarvametad vakSyAmIti kenacit kasyacit sandiSTe sarvametat tvayA vaktavyamiti sarvametad vakSyAmIti sAdhu! vadet, sarvasya tathA svaravyaJjanAdhupetasya vaktumazakyatvAt, tathA sarvametaditi no vadet, kasyacit sandehaM prayacchan sarvametadityevaM vaktavyamiti no vadet, sarvasya tathAsvaravyaJjanAdyupetasya vaktumazakyatvAt, asambhavAbhidhAne mRSAvAdAdayo yatazca doSA bhavanti, evamato'nucintyAlocya sarvaM vAcyaM, sarveSu kAryeSu, yathAsambhavAdyabhidhAnAdinA mRSAvAdo na bhavatyevam / / 7.44 / / (su.) kiJca-savvameyaM...iti, sarvametad vakSyAmIti kenacit kasyacit saMdiSTe sarvametat tvayA vaktavyamiti, sarvametad vakSyAmIti no vadet, sarvasya tathAsvaravyaJjanAdhupetasya vaktumazakyatvAt, tathA sarvametaditi no vadet, kasyacit saMdezaM prayacchan, sarvametadityevaM vaktavyamiti no vadet, sarvasya tathAsvaravyaJjanAdyupetasya vaktumazakyatvAt, asaMbhavAbhidhAne mRSAvAdaH, yatazcaivaM ?-ato-'nucintyAlocya sarvaM vAcyaM sarveSu kAryeSu yathA'saMbhavAdyabhidhAnAdinA mRSAvAdo na bhavatyevaM bhASeta prajJAvAn sAdhuriti / / 7.44 / / sukkIyaM vA suvikkIyaM, akijjaM kijjameva vA / imaM giNha imaM muMca, paNIyaM no viyAgare / 7.45 / / (ti.) kiJca-kenacit krIte darzite sukrItamiti / vikrIte suvikrItamiti / krIte darzite akreyamidam / kreyamevedamiti vA / idaM gRhANa paNyaM mahAya~ bhvissyti| idaM muJca- samadhaiM bhaviSyati / iti na vyAgRNIyAt / / 7.45 / / (sa.) sukkIaM'iti-kiJca sAdhurevaM na vyAgRNIyAt, evamiti kiM ? yadAha'sukkIaM'iti' kenacit kiJcit krItaM darzitaM sat sukrItamiti yogaH, tathA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 'suvikkIaM'iti' kiJcit kenacid vikrItaM dRSTvA pRSTaH san suvikrItamiti na vyAgRNIyAt, tathA kenacit krIte pRSTe'kreyaM krayArhameva vA na bhavatIti na vyAgRNIyAt, tathaivameva kreyameva vA krayAhamiti tathedaM guDAdi gRhANa ? AgAmini kAle mahAghu bhaviSyatIti, tathedaM muJca ghRtAdi ? AgAmini kAle samargha bhaviSyatIti, paNitaM paNyaM krayANakaM, naivaM vyAgRNIyAt, aprItyadhikaraNAdidoSaprasaGgAditi. 7.45 / / (su.) kiJca-sukkIyaM vA...iti, sukrItaM ceti kenacit kiJcit krItaM darzitaM sat sukrItamiti na vyAgRNIyAditi yogaH, tathA suvikrItamiti kiJcit kenacida vikrItaM dRSTvA pRSTaH san suvikrItamiti na vyAgRNIyAt, tathA kenacit krIte pRSTaH, akreyaM-krayArhameva na bhavatIti na vyAgRNIyAt, tathaivameva kreyameva vA-krayAhamiti, tathedaM-guDAdi gRhNIyAdA(gRhANA)gAmini kAle mahAdhaiM bhaviSyatIti, tathedaM muJca ghRtAdi, AgAmini kAle samadhu bhaviSyati-itikRtvA paNitaM-paNyaM naiva vyAgRNIyAt, aprItyadhikaraNAdidoSa-prasaGgAditi / / 7.45 / / appagghe vA mahagghe vA, kae vA vikkae vi vA / paNiyaTe samuppanne, aNavajja viyAgare / 7.46 / / (ti.) alpAghe vA / mahAghe vA / kraye vA / vikraye'pi vA / paNitArthepaNyavastuni / samutpanne-kenacit pRSTaH san / anavadyam-apApaM vyAgRNIyAt / yathAtra tapasvinAM nAdhikAra iti / / 7.46 / / (sa.) atraiva vidhimAha-appaggha iti-alpArthe vA mahAghe vA, kasminnityAha-kraye vA vikraye vApi paNitArthe vA paNyavastuni samutpanne kenacit pRSTaH san sAdhuranavadyamapApaM vyAgRNIyAt. yathA nAdhikArastapasvinAM vyApArasyAbhavAditi. / 7.46 / / (su.) atraiva vidhimAha-appagghe vA..iti, alpAghe vA mahAghe vA, kasminnityAhakraye vA vikraye'pi vA paNitArthe-paNyavastuni samutpanne kenacit pRSTaH sannanavAapApaM vyAgRNIyAt yathA nAdhikAro'tra tapasvinAM, vyApArAbhAvAditi / 7.46 / / tahevAsaMjayaM dhIro, Asa ehi karehi vA / saya ciTTha vayAhi tti, nevaM bhAsijja pannavaM / 7.47 / / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 saptamam adhyayanam (ti.) tathaivAsaMyatam-gRhastham / dhIraH-sAdhuH / Asva iha / ehi ito'tra | kuru vA idaM kAryaM / zeSva nidrayA / tiSTha kSaNam / vraja grAmam / naivaM bhASeta prajJAvAn ||7.47 / / (sa.) taheva'iti-punaH kiJca prajJAvAn buddhimAn dhIraH paNDito yatirasaMyataM gRhasthaM pratIti na bhASeta, itIti kiM ? tvamihaivAsvopaviza, tvamehyatra, tvamidaM saJcayAdi kuru, tathA nidrayA tvaM zeSva, tathA tvamatra tiSTholasthAnena, tathA tvaM vraja grAmamiti. |7.47 / / (su.) kiJca taheva...iti, tathaivAsaMyataM-gRhasthaM dhIro-yatiH, Asvehaiva, ehIto'tra, kuru vedaM-saMcayAdIti, tathA zeSva nidrayA, tiSThordhvasthAnena vraja grAmamiti naivaM bhASeta prajJAvAn-sAdhuriti / / 7.47 / / bahave ime asAhU, loe vuccaMti sAhUNo | na lave asAhu sAhu tti, sAhU sAhu tti Alave |7.48 / / (ti.) api ca bahavaH ime AjIvakAdayo'sAdhavaH | loke-lokamadhye | ucyante sAdhavaH / ato nAlapedasAdhu sAdhumiti-mRSAvAdaprasaGgAt / sAdhu sAdhumityAlapet / / 7.48 / / (sa.) bahave iti-punaH kiJca loke prANiloke prANisaGghAta ete bahava upalabhyamAnasvarUpA AjIvakAdayo mokSasAdhakayogamAzritya sAdhava ucyante sAmAnyena, paramasAdhuM sAdhuM nAlapet, mRSAvAdaprasaGgAt, api tu sAdhuM prati sAdhumAlapet, na tu tamapi nAlapet, upabRMhaNA prazaMsA guNAnAM tasyA akaraNe'ticAradoSaH syAt. / 7.48 / / (su.) bahave iti, bahava ete-upalabhyamAnasvarUpA AjIvikAdayaH asAdhavo nirvANasAdhakayogApekSayA loke tu prANiloke prANisaMghAta ucyante sAdhavaH sAmAnyena, tatra nAlapet asAdhu sAdhuM mRSAvAdaprasaGgAt, api tu sAdhu sAdhumityAlapet, na tu tamapi nAlapet, upabRMhaNAticAradoSaprasaGgAditi |7.48 / / nANadaMsaNasaMpannaM, saMjame ya tave rayaM / evaM guNasamAuttaM, saMjaya sAhUmAlave / / 7.49 / / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) kiMviziSTaM sAdhuM 'sAdhum' iti Alapet ? ityAha-[nANa...iti] spaSTaH ||7.49 / / (sa.) kiMviziSTaM sAdhu 'sAdhu' Alapet ? ityAha-nANa'iti-evaMvidhaM saMyataM sAdhumAlapet, kiMbhUtaM saMyataM? jJAna-darzanasampannaM, jJAna-darzanAbhyAM sampUrNa samRddhaM punaH kiMbhUtaM saMyataM ? saMyame saptadazabhede ca punaH, tapasi dvAdazabhede, rataM yathAzakti tatparam, evaM pUrvoktaguNasamAyuktaM na tu dravyaliGgadhAriNam. 7.49 / / (su.) kiMviziSTaM sAdhu sAdhum' iti Alapet ? ityAha-[nANa...iti], nANa...iti, jJAnadarzanasaMpannaM-samRddhaM, saMyame tapasi ca rataM yathAzaktyA evaM guNasamAyuktaM saMyataM sAdhumAlapet, na tu dravyaliGgadhAriNamapIti / / 7.49 / / devANaM maNuyANaM ca, tiriyANaM ca vuggahe | amuyANaM jao hou, mA vA hou tti no vae |7.50 / / (ti.) tathA devAnAm-devAsurANAm, manujAnAm-rAjAdInAm, tirshcaammhissaadiinaam| vyudgrahe | amukAnAM jayo bhavatu | mA vA bhavatu-iti no vedattatpakSapAti-dveSaprasaGgAt / / 7.50 / / (sa.) devANaM'iti-kiJca sAdhuriti no vadet, itIti kiM ? amukAnAM devAnAM jayo bhavatu vA mA bhavatu-iti no vadet, katham ? adhikaraNa-tatsvAmyAdi-dveSaprasaGgAt, kva sati ? devAnAM devAsurANAM manujAnAM ca narendrAdInAM, tirazcAM ca mahiSAdInAM vigrahe saGgrAme sati. |7.50 / / (su.) kiJca-devANaM iti, devAnAM-devAsurANAM, manujAnAM ca-narendrAdInAM, tirazcAM ca-mahiSAdInAM vigrahe-saGgrAme sati, 'amukAnAM devAdInAM jayo bhavatu 'mA vA bhavatu' iti ca no vadet, adhikaraNatatsvAmyAdidveSadoSaprasaMgAditi / 7.50 / / vAu~ vuTuM ca sIuNhaM, khemaM dhAyaM sivaM ti vA / kayA Nu hujja eyANi, mA vA hou ti no vae |7.51 / / 1. vAo iti mudrito'nyatra pAThaH || Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 241 (ti.) vAyurvAtaH-malayamArutAdiH / vRSTam-varSaNam / zItam-uSNam / kSemamrAjAdiviDvarazUnyam | dhrAtam-subhikSam, zivamiti vA / kadA nu bhaveyuretAni mA vA bhaveyuriti dharmAdyabhibhUto na vadet-ubhayathApi keSAJcit sattvAnAM pIDAsambhavAt / / (sa.) vAo iti.-punaH kiJca dharmAdinA'bhibhUto yatirevaM no vadet, adhikaraNAdidoSaprasaGgAt, vAtAdiSu satsu satvapIDAprApteH, tadvacanatastathAbhavane'pyArtadhyAnabhAvAdityevaM no vadet, tat kiM ? vAto malayamArutAdiH, vRSTaM vA varSaNaM, zItoSNaM pratItaM, kSemaM rAjaviDvarazUnyaM, punardhAtaM subhikSaM, zivamiti vA upasargarahitaM, kadA nu bhaveyuretAni vAtAdIni, mA vA bhaveyuriti. / 7.51 / / (su.) vAo'iti, vAto-malayamArutAdiH, vRSTaM vA pravarSaNaM, zItoSNaM pratItaM, kSemaMrAjaviDvarazUnyaM, dhrAtaM-subhikSaM, zivamiti copasargarahitaM kadA nu bhaveyuH, "etAni vAtAdIni mA bhaveyuH iti, gharmAdyabhibhUto no vaded, adhikaraNAdidoSaprasaGgAt, vAtAdiSu satsu sattvapIDApattestadvacanatastathA'bhavane'pyA-dhyAnabhAvAditi / 7.51 / / taheva mehaM va nahaM va mANavaM, na devadeva tti giraM vaijjA / samucchie unnaie vA paoe, vaijja vA vuTuM balAhaga tti / 7.52 / / (ti.) tathaiva meghaM vA, nabho vA, mAnavaM vA prati devadeva iti giraM no vadet - __ mRSAvAdaprasaGgAt / kathaM tarhi vadet ? unnataM meghaM dRSTvA sammUrcchita unnato vA payodaH / vaded vA vRSTo balAhakaH iti / 7.52 / / (sa.) kiM no vadet ? ityAha-taheva'iti-sAdhustathaiva megha vA nabho vA''kAzaM mAnavaM vAzritya no devadeva iti giraM vadet, meghamunnataM dRSTvonnato deva iti no vadet, evaM nabha AkAzaM mAnavaM rAjAnaM dRSTvA deva iti no vadet, kathaM ? mithyAlAghavAdiprasaGgAt, kathaM tarhi vadet ? ityAha-meghamunnataM vIkSya saMmUrchita unnato vA payoda iti vadet, athavA vRSTo balAhaka iti vedat, / / 7.52 / / (su.) taheva...iti, tathaiva meghaM vA nabho mAnavaM vAzritya no devadeva iti giraM vadet, meghamunnataM dRSTvA 'unnato deva' iti no vadet, evaM nabhaH-AkAzaM mAnavaM-rAjAnaM devaM iti no vadet mithyAvAdalAghavAdiprasaGgAt, kathaM tarhi vadet ? ityAha meghamunnataM dRSTvA sammUrchita unnato vA payoda iti, vaded vA vRSTo balAhaka iti / / 7.52 / / 1. dRSTveti ka. pu. / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam aMtalikkhi tti NaM bUyA, gujjhANucariya tti ya / riddhimaMtaM naraM dissa, riddhimaMtaM ti Alave ||7.53 / / (ti.) NaM'iti etannabhaH antarikSamiti brUyAt / guhyakAnucaritamiti vA-gamanAgamanena devaiH sevitamityarthaH / tathA RddhimantaM naraM dRSTvA RddhimAnayamityAlapet ||7.53 / / (sa.) punarAkAzamAzrityAha-aMtalikkha'iti-sAdhuriha nabho'ntarikSamiti brUyAt, guhyAnucaritamiti vA, surasevitamityarthaH, evaM kila megho'pi tadubhayazabdavAcya eva, tathA RddhimantaM sampadA sahitaM naraM dRSTvA, kimityAha-Rddhimantamiti RddhimAnayamityevamAlapet, kathaM vyavahArato mRSAvAdAdi-parihArArtham. |7.53 / / (su.) nabha AzrityAha-aMtalikkha...iti, iha nabho'ntarikSamiti brUyAt, guhyAnucaritamiti vA surasevitamityarthaH, evaM kila megho'pyetadubhayazabdavAcya eva, tathA RddhimantaM-saMpadupetaM naraM dRSTvA, kim ?-ityAha-Rddhimantamiti RddhimAnayamityevamAlapet vyavahArato mRSAvAdAdiparihArArtham / / 7.53 / / taheva sAvajjaNumoyaNI girA, ohAriNI jA ya parovaghAiNI / so koha loha bhaya hAsa mANavo, na hAsamANo vi giraM vaijjA |7.54 / / (ti.) tathaiva sAvadyAnumodinI gI:-yathA, suSThu hato grAma iti / avadhAriNIyathA, idamitthameva / yA ca paropaghAtinI-yathA, mAsaM. na doSAya'iti / sa-iti tAM krodhAd lobhAd bhayAd hAsyAt / mAnavaH-sAdhuH / hasannapi giraM no vadet-prabhUtakarmabandhahetutvAt / / 7.54 / / / (sa.) taheva'iti-punaH kiMca mAnavaH pumAn sAdhurhasannapyevaM giraM na vadet, kasmAt ? prabhUtakarmahetutvAt, evaM kAm ?-ityAha-tathaiva pUrvoktaprakAreNa suSThu hato grAma iti sAvadyAnumodinI gIr-vANI bhASA, tAM no vadet, tathetthamevetyasaMzayakAriNyavadhAriNI bhASA, tAmapi no vadet, punaryA ca paropaghAtinI, yathA mAMsaM na doSAya, se iti tAmevaMbhUtAmapi no vadet, kasmAt ?-mAnava evaMbhUtAM sapApAM bhASAM vadati ?-ityAhakrodhAd vA lobhAd vA bhayAd vA, upalakSaNatvAt pramAdAdervA. |7.54 / / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamam adhyayanam 243 (su.) kiJca - taheva' iti, tathaiva sAvadyAnumodinI gIH- vAk yathA suSThu hato grAma iti, tathA avadhAriNI- idamitthameveti saMzayakAriNI vA, yA ca paropaghAtinI, yathA-mAMsamadoSAya, se iti tAmevaMbhUtAM, krodhAt lobhAd bhayAd vA hAsAd vA, mAnapremAdInAmupalakSaNametanmAnavaH pumAn sAdhurna hasannapi giraM vadet, prabhUtakarmabandhahetutvAditi / / 7.54 / / savvakkasuddhiM samupehiyA muNI, giraM ca dudvaM parivajjae sayA miyaM adudvaM aNuvIi bhAsae, sayANa majjhe lahaI pasaMsaNaM / / 7.55 / / (ti.) vAkyazuddhiphalamAha - satI cAsau vAkyazuddhizca sadvAkyazuddhiH, svavAkyasya vA zuddhiH svavAkyazuddhistAm, athavA sa muniH vAkyazuddhim / samutprekSya giraM tu / duSTa(STA)m-sAvadyAdirUpa (pA) m / parivarjayet sadA / mitAm aduSTAm anuvicintya bhASamANaH satAM madhye labhate prazaMsanam / / 7.55 / / (sa.) atha vAkyazuddhiphalamAha - su ( sa ) vakka' iti - munirduSTAM giraM parivarjayet, kiM kRtvA ? svavAkyazuddhiM svakIyavAkyazuddhiM sadvAkyazuddhiM zobhanAM vAkyazuddhiM vA saMprekSya samyag dRSTvA sadA sarvadA, tarhi kIdRzIM vadet ityAha- mitaM svarataH pariNAmatazcAduSTaM dezakAlopapannAdi vicintya paryAlocya bhASamANaH satAM sAdhUnAM madhye prazaMsanaM prazaMsAM prApnotItyarthaH / / 7.55 / / (su.) vAkyazuddhiphalamAha - savakka' iti, sadvAkyazuddhiM svavAkyazuddhiM vA savAkyazuddhiM vA, satIM zobhanIM ( nAM), svAM AtmIyAM, sa iti vaktA, vAkyazuddhiM saMprekSya - samyag dRSTvA muniH sAdhuH, giraM tu duSTAM yathoktalakSaNAM parivarjayet sadA, kiMtu mitaM svarataH parimANatazca, aduSTaM- dezakAlopapannAdi anuvicintya - paryAlocya bhASamANaH san satAM sAdhUnAM madhye labhate prazaMsanaM prApnoti prazaMsAmiti / / 7.55 / / bhAsAya (i) dose ya guNe ya jANiyA, tIse ya duTTe parivajjae sayA chasu saMjae sAmiNIe sayA jae, vayajja buddhe hiyamANulomiyaM / / 7.56 / (ti.) yatazcaivamataH-bhASAyA doSAMzca guNAMzca jJAtvA, tasyAzca duSTAyA bhASAyAH 1. mudrito'nyatra 'suvakka... iti pAThaH / / 17 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam parivarjakaH sadA SaTsu-jIvanikAyeSu / saMyataH zrAmaNye sadA yataH / vadet buddhaH hitama / anulomni bhavam Anulomikam-atyantamanukUlaM priyaGkaram / / 7.56 / / (sa.) yatazcaivaM ?-tataH sAdhuH kiM kuryAt ? ityAha-bhAsAi'iti-sAdhurevaMvidhaH san hitAnulomaM hitaM pariNAmasundaramanulomaM manohAri vacanaM vadet, kiM kRtvA ? bhASAyAH pUrvakathitAyA doSAn guNAMzca jJAtvA, kiMviziSTaH sAdhuH ? tasyA duSTAyA bhASAyAH parivarjakaH, punaH kiMviziSTaH sAdhuH ? 'chasu saMjae', SaTsu jIvanikAyeSu saMyataH, punaH kiMviziSTaH sAdhuH ? zrAmaNye zramaNabhAve cAritrapariNAmabhede sadA sarvakAlamudyuktaH, punaH kiMviziSTaH sAdhuH ? buddhaH jJAtatattvaH / / 7.56 / / (su.) yatazcaivaM ?-ataH bhAsAe'iti-bhASAyA uktalakSaNAyA doSAMzca guNAMzca jJAtvA-yathAvadavetya tasyAzca duSTAyA bhASAyAH parivarjako-vivarjakaH sadA, evambhUtaH san SaDjIvanikAyeSu saMyataH, tathA zrAmaNye-zramaNabhAve caraNapariNAmagarbhe ceSTite sadA yataH-sarvakAlamudyuktaH san vadet buddho hitAnuloma-hitaM pariNAmasundaraM anulomamanohArIti |7.56 / / parikkhabhAsI susamAhiyaMdie, caukkAsAyAvagae aNissie / se nidhuNe dhunnamalaM pure kaDaM, ArAhae logamiNaM tahA paraM / / 7.57 / / tti bemi (ti.) parIkSyabhASI-AlocitavaktA / susamAhitendriyaH / apagatakaSAyacatuSkaH / anizritaH-nizrArahitaH / sa-sAdhuH / 'nidhanuyAt-apanayet / dhUnyo'paneyo, mala: karmarUpaH sa dhUnyamalaH, tam / purAkRtam / ArAdhayet / ihalokaM paralokaM ca / bravImiiti pUrvavat / 7.57 / / tilakAcAryaTIkAyAM vAkyazuddhi-adhyayanaM samAptam / / (sa.) athopasaMharannAha-parikkhabhAsI'iti-sa evaMvidhaH sAdhurenaM manuSyalokaM vAksaMyatatvenArAdhayati praguNIkaroti, kiM kRtvA ? dhUnamalaM pApamalaM purAkRtaM janmAntare kRtaM, niSUya prasphoTya, tathA paralokamArAdhayati nirvANalokaM yathAsambhavamanantaraM pAramparyeNa vA, kiMviziSTaH sAdhuH ? parIkSyabhASI AlocyabhASI, punaH kiMviziSTaH sAdhuH ? susamAhitendriyaH supraNihitendriya ityarthaH. punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? apagatacatuSkaSAyaH krodhAdikaSAya-nirodhakartA iti bhAvaH. punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? 1. suvakkasud dhI ajjhayaNaM sammattaM / / 7 / / iti mudrite / / 2. nirdhUya 10 Ti. / / 3. ArAdhayati 10 Ti. / / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 saptamam adhyayanam anizrito dravya-bhAvanizrArahitaH pratibandhavipramuktaH, bravImIti pUrvavat / / 7.57 / / iti zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM dazavaikAlikazabdArthavRttau vAkyazuddhyadhyayanaM samAptam. zrIrastu 7. (su.) upasaMharannAha - parikkha iti, parIkSyabhASI - AlocitavaktA tathA susamA - hitendriyaH-supraNihitendriya ityarthaH, apagatacatuSkaSAyaH-krodhAdinirodhakartteti bhAvaH, anizrito-dravya-bhAvanizrArahitaH, pratibandhavimukta iti hRdayaM, sa itthaMbhUto nirdhUyaprasphoTya dhUnnamalaM-pApamalaM, purAkRtaM - janmAntarakRtaM kim ? ityAha ArAdhayatipraguNIkaroti, lokamenaM- manuSyalokaM vAksaMyatatvena tathA paramiti - paralokamArAdhayati nirvANalokaM, yathAsambhavamantaraM pAramparyeNa cetyarthaH / / 334 / / bravImIti pUrvavadeveti / / iti zrIsumatisAdhuviracitAyAM dazavaikAlikaTIkAyAM saptamasya vAkyazuddhyadhyayanasya vyAkhyAnaM samAptam 7 / / 1 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1| aSTamam AcArapraNidhyadhyayanam / / ) AyArapaNihiM lathu, jahA kAyavva bhikkhuNA | taM bhe udAharissAmi, ANupubbiM suNeha me ||8.1|| (ti.) anantarAdhyayane vAkyazuddhiruktA | sA cAcAre 'praNihitasya bhavatItyanena sambandhenAyAtamAcArapraNidhyadhyayanaM vyAkhyAyate / taccedam-AcAra:-sAdhvanuSTheyaH, tasya prakRSTo nidhiH praNidhiH taM, labdhvA-prApya / yathA kartavyaM bhikSuNA / tam-prakAram / bhebhavadbhyaH / udAhariSyAmi-kathayiSyAmi | AnupUrvyA | zruNuta me-nama kathayataH | zrIgautamAdayaH svaziSyAnAhuH ||8.1 / / (sa.) vyAkhyAtaM vAkya zuddhyadhyayanaM-nAma saptamamadhyayanam, athAcArapraNidhinAmakamaSTamamadhyayanaM prArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-itaH pUrvAdhyayane sAdhunA vacanaguNadoSAn jAnatA niSpApaM vacanaM vaktavyamityuktaM, iha tu niSpApaM vacanamAcAre sthitasya bhavati-ityAcAre yatnaH kArya ityetaducyata iti, anena sambandhenAyAtamidamadhyayanaM vyAkhyAyate, tathAhi-[AyAra...iti] zrImahAvIradevaH svakIyaziSyAn gautamAdInevamAha-tamAcArapraNidhiM, bhe bhavadbhya udAhariSyAmi kathayiSyAmyAnupUrvyA paripATyA, yUyaM zruNuta me mama kathayata iti zeSaH, taM kaM ? yamAcArapraNidhiM labdhvA prApya, bhikSuNA sAdhunA yathA yena prakAreNa vihitAnuSThAnaM kartavyam / / 8.1 / / (su.) vyAkhyAtaM vAkyazuddhyadhyayanaM, idAnImAcArapraNidhyAkhyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH / ihAnantarAdhyayane sAdhunA vacanadoSaguNAbhijJena niravadyavacasA vaktavyamityetadabhihitaM, iha tu tanniravadyaM vaca AcAre praNihitasya bhavatIti tatra yatnavatA bhavitavyamityetaducyate uktaM ca "paNihANarahiyasseha niravajjaM pi bhAsiyaM / sAvajjatullaM vineyaM, ajjhattheNeha saMvuDaM ||1||" ityanenAbhisambandhenAyAtamidamadhyayanamiti, tadyathA-AcAramityAdi, AcAra1.sthitasya 10 Ti. / / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 247 praNidhimuktasvarUpAM labdhvA prApya yathA yena prakAreNa karttavyaM vihitAnuSThAnaM bhikSuNAsAdhunA, taM prakAraM bhe-bhavaddbhya udAhariSyAmi - kathayiSyAmyAnupUrvyA-paripATyA zruNuta mameti gautamAdayaH svaziSyAnAhuriti / / 8.1 / / puDhavi-daga-agaNi-vAULe, taNa-rukkha-sabIyagA / tasA ya pANA jIva tti, iI vuttaM mahesiNA / / 8.2 / / (ti.) taM prakAramAha - pRthavyudakAgnivAyavaH / tRNavRkSasabIjAH / trasAdayaH / prANAH-prANinaH / jIvA iti / ityuktaM maharSiNA - zrIvIrajinendramukhAt zrIgautamasvAminA / / 8.2 / / (sa.) atha taM prakAramAha - puDhavi - iti maharSiNA zrIvardhamAnena gautamena vA ityevamuktaM, evaM kim ?-ityAha-ete jIvAH, ete ke ? - ityAha- pRthivyudakAgnivAyavaH, punastRNavRkSAH sabIjAH, ete paJcaikendriyAH pUrvavat, trasAzca prANino dvIndriyAdayaH, ete sarve'pi jIvA jJeyAH / / 8.2 / / (su.) puDhavi' iti, pRthivyudakAgnivAyavastRNavRkSasabIjA ete paJcaikendriyakAyAH pUrvavat, trasAzca prANino dvIndriyAdayo 'jIvA' ityuktaM maharSiNA - varddhamAnena gautamena veti / / 8.2 / / tesiM atthaNajoeNa, niccaM hoyavvayaM sayA | maNasA kAyavakkeNaM, evaM havai saMjae / / 8.3 / / (ti) yatazcaivam ? - ataH - teSAm - jIvAnAm / akSaNayogena - ahiMsAvyApAreNa / nityaM bhavitavyam-varttitavyaM syAt / bhikSuNA manasA kAyena vAkyena / evam vartamAnaH / saMyato bhavati / nAnyaH / / 8.3 / / (sa.) yatazcaite jIvAstataH kiM kartavyamityAha - tesiM-iti- bhikSuNaiteSAM pRthivyAdijIvAnAmakSaNayogenAhiMsAvyApAreNa nityaM bhavitavyaM vartitavyaM syAt, kena ? manasA kAyena vAkyena, ebhiH kAraNairityarthaH, evaM vartamAno'hiMsakaH san saMyataH sambhavati nAnyaH / / 8.3 / / 1. mArua 10 Ti. / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) yatazcaivaM ? ataH tesiM'iti, teSAM-pRthivyAdInAM akSaNayogena-ahiMsAvyApAreNa nityaM bhavitavyaM-vartitavyaM syAd bhikSuNA manasA kAyena vAkyena-ebhiH karaNairityarthaH, evaM vartamAno'hiMsakaH san bhavati saMyato, nAnya(thA) iti / / 8.3 / / puDhaviM bhittiM silaM lekheM, neva bhiMde na saMlihe | : tiviheNaM karaNajoeNaM, saMjae susamAhie / / 8.4 / / (ti.) vizeSavidhimAha-arthaH prAgvat / / 8.4 / / (sa.) evaM sAmAnyena SaDjIvanikAyasyAhiMsAyAM saMyatatvaM kathayitvA, tadagatavidhiM vidhAnato vizeSeNAha-puDhaviM-iti-saMyataH sAdhuH pRthivIM zuddhAM, bhittiM, taTI, zilAM pASANarUpAM, leSTumiTTAlakhaNDaM, naiva bhidyAnna sa~likhet, tatra bhedanaM dvaidhIbhAvAd vyApAdanaM, sa~lekhanamISallekhanaM, trividhena trikaraNayogena na karoti manasA vacasA kAyena, kiMbhUtaH saMyataH ? susamAhitaH samAdhimAn zuddha ityarthaH / / 8.4 / / (su.) evaM sAmAnyena SaDjIvanikAyAhiMsAyAM saMyatatvamabhidhAyAdhunA tadgatavidhIn vidhAnato vizeSeNAha-puDhaviM...iti, pRthivIM zuddhAM, bhittiM-taTI, zilAM pASANAtmikAM leSTuM-iTTAlakhaNDaM naiva bhindyAt na saMlikhet, tatra bhedana-vaidhIbhAvotpAdanaM, saMlekhanaMISallekhanaM, trividhena karaNayogena, na karoti manasetyAdinA, saMyataH-sAdhuH, susamAhitaH zuddhabhAva iti / / 8.4 / / suddhapuDhavIi na nisIe, sasarakkhaMmia aasnne| pamajjittu nisIijjA, jAittA jAi uggahaM / / 8.5 / / (ti.) tathA-zuddhAyAm-sacittAyAM vA anntrhitaayaam| pRthivyAM na niSIdet / srjske-pRthviikaayrjogunnddite| Asane ca na niSIdet / acetanAM tu pRthvI 'jaannittaa'jnyaatvaa| pramRjya-rajoharaNena proJchanakaM kSiptvA nissiidet| 'jAittA uggahaM' yAcitvAavagrahaM yasya pRthivI taM yAcitvAnujJApyAvagrahamityarthaH uktaH pRthivIkAyavidhiH / / 8.5 / / (sa.) suddha...iti-punaH kiJca saMyataH zuddhapRthivyAM, zastreNa yA nopahatA, tasyAM pRthivyAM na niSIdet, tathA punarAsane pIThakAdau na niSIdet, niSIdanagrahaNAt sthAna1.0puDhavIM na iti mudrito'nyatra pAThaH / / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanan 249 tvagvartaparigrahaH, kiMbhUta Asane ? sarajaske pRthivIrajovaguNDite vA, tarhi kathaM kuryAt? acetanAM pRthivIM jJAtvA rajoharaNena pramRjya niSIdet, kiM kRtvA ? avagrahaM yAcitvA, ko'rthaH ? yasya gRhasthAdeH sambandhinI pRthivI vartate, taM gRhasthamanujJApyAdezaM lAtvetyarthaH iti pRthivIkAyavidhiruktaH ||8.5 / / / (su.) suddha'iti, zuddhapRthivyAM azastropahatAyAmanantaritAyAM na niSIdet, tathA sarajaske-pRthivIrajoguNDite vA Asane-pIThakAdau na niSIdet, niSIdanagrahaNAt sthAna-tvagvarttanaparigrahaH, acetanAyAM tu pramRjya tAM rajoharaNena niSIdeda, jJAtvetyacetanAM jJAtvA yAcayitvA'vagrahamiti, yasya sambandhinI pRthivI tamavagrahamanujJApyetyarthaH uktaH pRthivIkAyavidhiH / / 8.5 / / sIodagaM na sevijjA, silAvuTuM himANi ya / usiNodagaM tattaphAsuyaM, paDigAhijja saMjae ||8.6 / / (ti.) apkAyavidhimAha-sItodakam-pRthavyudbhavam / na sevet| zilAvRSTaM himAni ca-zilAH-karakA, vRSTam-varSaNam, himaM prtiitm| tIyaM kathaM varteta ? ityAha / uSNodakaM taptaprAzukam-taptaM tridaNDotkalitaM san praasukm| noSNodakamAtraM pratigRhNIyAt saMyataH ||8.6 / / (sa.) athA'pkAyavidhimAha-sIodagaM'iti saMyataH sAdhuH zItodakaM pRthivItadudbhavaM saccittodakaM sacittapAnIyaM na seveta. tathA zilAvRSTiM himAni ca na seveta, atra zilAgrahaNena karakAH parigRhyante, vRSTaM varSaNaM, himaM prasiddhaM, prAya uttarApathe bhavati, Aha-yadyevaM tarhi kathaM sAdhurvarteta ? ityAha-uSNodakaM kvathitodakaM taptaprAsukaM taptaM sat prAsukaM tridaNDovRttaM noSNodakamAtraM pratigRhNIyAvRttyartham, etacca sauvIrAdInAmupalakSaNam. / / 8.6 / / / __ (su.) adhunA apkAyavidhimAha-sIodagaM'iti, zItodakaM-pRthivyudbhavaM, saccittodakaM na seveta, tathA zilAvRSTaM himAni ca na seveta, atra zilAgrahaNena karakAH parigRhyante, vRSTaM varSaNaM, himaM pratItaM prAya uttarApathe bhavati, yadyevaM ? kathamayaM varteta ?-ityAhauSNodakaM-kvathitodakaM taptaprAsukaM-taptaM sat prAsukaM tridaNDovRttaM, noSNodakamAtraM parigRhNIyAt, vRttyarthaM saMyataH-sAdhuH, etacca sauvIrAdyupalakSaNamiti / / 8.6 / / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 udaullaM appaNo kAyaM, neva puMche na saMlihe / samuppeha tahAbhUyaM, no NaM saMghaTTae muNI / / 8.7 / / dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (ti.) udakArdram - nadyuttaraNe bahirgatasya vA vRSTau / AtmanaH kAyaM naiva puMche - 'pusaH abhimardane' [pA.dhA. .1737] naiva puMset nAbhimardayet vastratRNAdinA / na sNlikhetpaanninaa| smutprekssy| tathAbhUtam - jalaklinnam / nainaM saGghaTTayet muniH / / 8.7 / / (sa.) udaullaM'iti-punarmunirnadImuttIrNo bhikSAyAM praviSTo vA vRSTihata udakArdramudakabinduvyAptamAtmanaH kAyaM zarIraM sasnigdhaM vA naiva puJchayet, vastratRNAdibhirna saMlikhet, pANinA hastenApi, kiM kRtvA ? samutprekSya nirIkSya, tathAbhUtamudakArdrAdirUpaM kAyaM nainaM saMghaTTayet, manAgapi na saMspRzet. ukto'pkAyavidhiH / / 8.7 / / (su.) tathA udaullaM iti, nadImuttIrNaH bhikSApraviSTo vA vRSTihataH udakArdraudakabindu-citamAtmanaH kAyaM zarIraM, sasnigdhaM vA naiva puJchayed vastratRNAdibhiH na saMlikhet pANinA-hastena, api tu saMprekSya - nirIkSya tathA bhUtamudakArdrAdirUpaM naiva kArya saMghaTTayenmunirmanAgapi na saMspRzediti / ukto'pkAyavidhiH / / 8.7 / / iMgAlaM agaNi acci, alAyaM vA sajoiyaM / na uMjijjA na ghaTTijjA, no NaM nivvAvae muNI / / 8.8 / / ( ti.) atha tejaskAyavidhimAha - asyArthaH prAgvat / / 8.8 / / (sa.) atha tejaskAyavidhimAha - iGgAlaM 'iti-muniragniM pratyevaM na kuryAt, evaM kim ? - ityAha-aGgAraM jvAlArahitam, agniM - ayaHpiNDAtAnugaM tathArciH pradIpAdezchinnajvAlA, tathA alAtamulmukaM vA sajyotiH sAgnikamityarthaH kim ?ityAha-notsiJcenna ghaTTayet, tatrotsiJcanasutsecanaM pradIpAderghaTTanaM mithazcAlanaM, tathA nainamagniM nirvApayedabhAvamApAdayet iti tejaskAya uktaH / / 8.8 / / (su.) tejaHskAyavidhimAha-iMgAliM iti, aGgAraM jvAlArahitaM, agniM-ayaHpiNDAnugaM, arcciH-chinnajvAlA, alAtaM - ulmukaM vA sajyotiH sAgnikamityarthaH, kim ?-ityAhanotsiJcayenna ghaTTayet, tatroJjanamutsecanaM pradIpAdeH ghaTTanaM - mithazcAlanaM, tathA nainamagniM nirvApayet-abhAvamApAdayenmuniH - sAdhuriti / pratipAditastejaHkAyavidhiH / / 8.8 / / 1. 'puMs' tu curAdikaH, tathApi 'anityo NicU curAdInAm' iti nyAyAt 'puMset' iti nA'sAdhu / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 aSTamam adhyayanam tAlaviMTeNa patteNa, sAhAvihUyaNeNa vA / na vIijja appaNo kAyaM, bAhiraM vA vi puggalaM / / 8.9 / / (ti.) atha vAyukAyavidhimAha-[tAli...iti] asyApyartha prAgvat / / 8.9 / / (sa.) atha vAyukAyavidhimAha-tAliaMTeNa...iti-munirAtmanaH kAyaM na vIjayedbAhyaM vApi pudgalamuSNodakAdi, kena na vIjayet ? ityAha-tAlavRntena vyajanavizeSeNa, tathA patreNa padminIpatrAdinA tathA zAkhayA vRkSaDAlarUpayA vidhUpanena vyajanena vA. iti vAyukAyavidhiH pratipAditaH / / 8.9 / / (su.) tAliyaMTeNaM'iti, tAlavRntena-vyajanavizeSeNa, patreNa-padminIpatrAdinA, zAkhayAvRkSaDAlarUpayA vidhUvanena vA-vyajanena vA, kim ?-ityAha-na vIjayedAtmanaH kAyaMsvazarIra-mityarthaH, bAhyaM vApi pudgalaM-uSNodakAdIti, pratipAdito vAyukAyavidhiH ||8.9 / / taNarukkhaM na chiMdijjA, phalaM mUlaM ca kassaI / AmagaM vivihaM bIyaM, maNasA vi na patthae ||8.10 / / (ti.) vanaspatikAyavidhimAha- taNarukkhaM...iti] spaSTaH / / 8.10 / / (sa.) atha vanaspatikAyavidhimAha-taNa...iti-sAdhustRNavRkSaM na chindyAt, tatra tRNAni darbhAdIni, vRkSAH kadambAdayaH, tathA vRkSAdeH kasyacit phalaM mUlakaM vA na chindyAt tathA AmakaM zastreNa yannopahatam, evaMvidhaM vividhamanekaprakAraM bIjaM sAdhurmanasApi na prArthayet, kathaM punarbhakSayet ? ||8.10 / / (su.) vanaspatividhimAha-taNa'...iti, tRNavRkSamityekavadbhAvaH, tRNAni-darbhAdIni, vRkSAH-kadambakAdayaH, etAn na chindyAt, phalaM mUlakaM vA kasyacid vRkSAderna chindyAt tathA AmaM-azastropahataM vividhaM-anekaprakAraM bIjaM manasApi na prArthayet, kiM punaraznIyAditi ||8.10 / / gahaNesu na ciTThijjA, bIesu harI(ri)esu vA / udagaMmi tahA niccaM, uttiMgapaNagesu vA / / 8.11 / / 1. 'tAliaMTeNa patteNa, sAhAe vihuNeNa vA / na vIijja'ppaNo kaayN....|| ityAdi pATho'nyatra mudritaH / / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) tathA-gahaneSu-vananikuJjaSu / na tiSThet / bIjeSu-gRhAGgaNaprasAriteSu / zAlyAdiSu / udake tathA nityam-"jattha jalaM tattha vaNaM" iti [ ] vacanAt ubhayavirAdhanA / uttiGga-panakayorvA-uttiGga:-silidhrAtapatrANi, pnkH-pnycvrnnaapyulliH| sarvatra saGghaTTAdidoSaH / / 8.11 / / (sa.) punaH kiM na kuryAdityAha-gahaNesu...itisAdhurgahaneSu vaneSu nikuJjeSu na tiSThet, saGghaTTanAdidoSaprasaGgAt, tathA bIjeSu prasAritazAlyAdiSu vA, tathA hariteSu (vA) dUrvAdiSu na tiSThet, udake tathA nityaM, tatrodakamanantavanaspativizeSaH, yathoktaM'udae avae paNae' [ ] ityAdi, udakamevetyanye, tatra niyamato vanaspatibhAvAt, tathA uttiGga-panakayorvA na tiSThet, tatrottiGgaH sarpacchatrAdiH, panaka ullivanaspatiriti | ukto vanaspatikAyavidhiH / / 8.11 / / (su.) tathA gahaNesu, gahaneSu-vananikuJjeSu ca na tiSThet, saGghaTTanAdidoSaprasaGgAt, tathA bIjeSu-prasAritazAlyAdiSu, hariteSu vA-dUrvAdiSu na tiSThet, udake tathA nityaM, atrodakaM-anantavanaspativizeSaH, yathoktaM-"udae avae paNae" [ ] ityAdi, udakamevAnye, tatra niyamato vanaspatibhAvAt, uttiGga-panakayorvA na tiSThet, tatrottiGga:sarpacchatrAdiH panakaH-ullivanaspatiriti, ukto vanaspatividhiH ||8.11 / / tase pANe na hisijjA, vAyA aduva kammuNA | uvarao sabvabhUesu, pAsi(se)jja vivihaM jagaM / / 8.12 / / (ti.) trasavidhimAha-trasAn prANAn na hiMsyAd / vAcA athavA / karmaNAkAyena / tadantargatatvAnmanasApi / uparataH-nivRtto hiMsAtaH / sarvabhUteSu pazyed vividhaM jagat-karmaparatantra(tra) nirvedAyeti uktaH sthUlavidhiH / / 8.12 / / (sa.) atha trasakAyavidhimAha-tasa iti-sAdhustrasAn prANino dvIndriyAdIn na hiMsyAt, katham ?-ityAha-vAcA vacanena, atha vA karmaNA kAyena, manaso'pi grahaNaM kAryaM, tasya tayorantargatatvAt, punaH sAdhuruparataH san, keSu ? sarvabhUteSu. dUrIkRtadaNDaH san, pazyet vividhaM jagat karmaparatantraM narakAdigatirUpaM nirvedAyeti sUtrArthaH. uktaH sthUlavidhiH / / 8.12 / / 1. vanaspatividhirityapi dRzyate / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 253 (su.) trasavidhimAha--trasaprANino- dvIndriyAdIn na hiMsyAt, katham ? - ityAhavAcA athavA karmaNA-kAyena, manasastadantargatatvAdagrahaNaM, api coparataH sarvvabhUteSu nikSiptadaNDaH san pazyed vividhaM jagat- karmmaparatantraM narakAdigatirUpaM nirvedAyeti uktaH sthUlavidhiH / / 8.12 / / aTTha suhumANi pehAe, jAI jANittu saMjae / dayAhigArI bhUesu, Asa ciTTha saijja vA / / 8. 13 / / (ti.) atha sUkSmavidhimAha - aSTau / sUkSmANi prekSya - vakSyamANAni / yAni jJAtvA saMyataH / dayAdhikArI bhUteSu / AsIta tiSThet zayIta vA / / 8.13 / / (sa.) sUkSmavidhimAha - aTTha... iti - saMyataH sAdhuraSTau sUkSmANyagre vakSyamANAni prekSya nirIkSyopayogata AsIta tiSThecchayIta veti yogaH, kiMbhUtAni sUkSmANi ?ityAha-yAni jJAtvA-saMyato jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca bhUteSu dayAdhikArI bhavati, anyathA dayAdhikAryeva na syAt, tAni prekSya tadrahita evAsanAdi kuryAt, anyathA teSAM sAticArateti. / / 8.13 / / (su.) atha sUkSmavidhimAha - aTTha iti, aSTau sUkSmANi vakSyamANAni prekSyopayogataH AsIta tiSThet zayIta veti yogaH, kiMviziSTAni ? - ityAha- yAni jJAtvA saMyato jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca dayAdhikArI bhUteSu bhavati, anyathA dayAdhikAryeva neti tAni prekSya tadrahita evAsanAdIni kuryAt, anyathA teSAM virAdhanena sAticArateti / / 8.13 / / kayarANi aTTha suhumANi, jAi pucchijja saMjae / imANi tANi mehAvI, Aikkhijja viyakkhaNo / / 8.14 / / (ti.) kazcidAha - kartarANyaSTau sUkSmANi yAni pRcchet saMyataH / imAni tAni / medhAvI-maryAdAvarttI / AcakSIta vicakSaNaH / / 8.14 / / (sa.) kAni punastAnyaSTau ? - ityAha- kayarAiM ' iti - katarANi tAnyaSTau sUkSmANi ? yAni dayAdhikAritvasyAbhAvabhayAt pRcchet saMyataH anena dayAdhikAriNa evaMvidheSu 1. suhumAI....saehi vA / / iti pATho'nyatra mudritaH / / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam prayatnavidhimAha--sa hyavazyaM tadupakArakANyapakArakANi ca pRcchati tatraiva bhAvapratibandhAditi, amUni ca tAnyanantaravakSyamANAnyAcakSIta vicakSaNa ityanenApyetadevAhamaryAdAvartinA tajjJena tatprarUpaNA kAryA, evaM hi zrotustadupAdeyabuddhirbhavati, anyathA viparyaya iti / / 8.14 / / 254 (su.) Aha - karANi iti, katarANi tAnyaSTau sUkSmANi yAni dayAdhikAritvAbhAvabhayAt pRcchet saMyataH ? anena dayAdhikAriNa evaivaMvidheSu yatnamAha, sahyavazyaM tadupakArakANyapakArakANi ca pRcchati, tatraiva bhAvapratibandhAditi, amUni tAnyanantaraM vakSyamANAni medhAvI AcakSIta vicakSaNa iti, anenApyetadevAha - maryAdAvarttinA tajjJena tatprarUpaNA kAryA, evaM hi zrotustatropAdeyabuddhirbhavati, anyathA viparyaya iti / / 8.14 / / siNehaM pupphasuhamaM ca, pANuttigaM taheva ya / paNagaM bIya hariyaM ca, aMDasuhumaM ca aTThamaM / / 8.15 / / (ti.) tathAhi - sneham - snehasUkSmam, avazyAya-1 ya-hima-mahikA - karaka-haratanurUpam / puSpasUkSmam-vaToDumbarapuSpANi tAni tadvarNAni sUkSmANi 'iti na lakSyante / prANasUkSmamanuddhariH kunthuH sa hi calanneva vibhAvyate, na sthitaH, sUkSmatvAt / uttinggsuukssmmkiittkaangraadi| panakasUkSmam-paJcavarNApyulliH / bIjasUkSmam - zAlyAdibIjasya mukhamUle yalloke tuSamukha-mityucyate / haritasUkSmam - abhinavotpannaM pRthvIsamAnavarNameva / aNDasUkSmam-makSikA-kITikA-gRholikA-brAhmaNI-kRkalAsAdyaNDam / / 8.15 / / (sa.) siNehaM...iti - snehasUkSmamavazyAya-hima- mihikA - karaka - haratanurUpaM, puSpANi tAni tadvarNAni sUkSmANIti na lakSyante, 'pANi... iti' prANisUkSmam anuddhariH kunthuH, sa hi calat vibhAvyate, na sthitaH sUkSmatvAt, uttiGgasUkSmaM kITikAnagaraM tatra kITikA anye ca sUkSmasattvA bhavanti, tathA panakamiti panakasUkSmaM prAyaH prAvRTkAle bhUmi-kASThAdiSu paJcavarNastadddravyalInaH panaka iti, tathA bIjasUkSmaM zAlyAdibIjasya mukhamUle kaNikA, yA lokeSu tuSamukhamityucyate, haritaM ceti haritasUkSmaM ca, tathAtyantamabhinavamudbhinnaM pRthivIsamAnavarNamevANDasUkSmaM cASTamamiti etacca makSikAkITikA-gRhakokilA-brAhmaNI-kRkalAsAdInAmaNDamiti. / / 8.15 / / (su.) siNehaM'iti, snehamiti snehasUkSmaM - avazyAya-hima-mahikA-karaka-haratanurUpaM, Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 255 puSpasUkSmaM ceti vaTodumbarANAM puSpANi tAni tadvarNAni sUkSmANIti na lakSyante, prANIti, prANisUkSmamanuddhariH kunthuH sa hi calan vibhAvyate, na sthitaH, sUkSmatvAt, uttiMgaM tathaiva ceti, uttiMgasUkSmaM - kITikAnagaraM tatra kITikA anye ca sUkSmasattvA bhavanti, tathA panakamiti, panakasUkSmaM prAyaH prAvRTkAle bhUmi-kASThAdiSu paJcavarNastaddravyalInaH panaka iti, tathA bIjasUkSmaM - zAlyAdibIjasya mukhamUle kaNikA, yA loke tuSamukhamityucyate, haritaM ceti haritasUkSmaM taccA'tyantAbhinavodbhinnaM pRthivIsamAnavarNameveti, aNDasUkSmaM cASTamamiti etacca makSikA - kITikA - gRhakokilA- brAhmaNIkukalAsA-''dyaNDakamiti / / 8.15 / / evameyANi jANittA, savvabhAveNa saMjae / appamatto jae niccaM, savviMdiyasamAhie / / 8.16 / / (ti.) evam-uktena prakAreNa / etAni - sUkSmANi / jJAtvA / sarvabhAvena - sarvAtmanA / saMyataH / apramattaH- nidrAdipramAdarahitaH / sarvendriyasamAdhinA nityam sarvakAlaM manovAkkAyaiH tadvirAdhanAvarjane yateta / sambhavati hi prAyeNa sarveSAmapi sUkSmANAM virAdhanA / vaToDumbarapuSpANAmapi pratyAsannabhAve sambhavati paritApanAdoSaH / atrAha paraH-SaDjIvanikAyikAdhyayane vistareNa, mahAcArakathAyAM saGkSepeNa SaDjIvanikAyarakSAsAdhUnAmuktA / kiM punaratra ? ucyate - cAritrasya hi rahasyaM SaDjIvanikAyarakSA / ato'trAdarakhyApanArthaM dvistrirukte'pi na doSaH / / 8. 16 / / (sa.) punaH sUtraM - evaM... iti - sAdhurnityaM sarvakAlaM yateta, mano-vacana-kAyena kRtvA jIvAnAM saMrakSaNaM prati, kiM kRtvA ? evaM pUrvoktaprakAreNaitAnyaSTau sUkSmANi jJAtvA, kena ? sarvabhAvena sUtrAdezena zakteranurUpeNa, kiMbhUtaH saMyataH ? saMyamavAn, punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? apramattaH pramAdanidrArahitaH punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? sarvendriyasamAhitaH sarveSAmindriyANAM viSayeSu rAgadveSAvagacchan. / / 8.16 / / (su.) evameANi iti, evamuktena prakAreNa etAni sUkSmANi jJAtvA sUtrAdezena sarvabhAvena-zaktyanurUpeNa svarUpasaMrakSaNAdinA saMyataH sAdhuH kim ? - ityAha- apramattonidrAdipramAdarahito yateta mano- vAk- kAyaiH saMrakSaNaM prati nityaM sarvakAlaM sarvendriya- * samAhitaH zabdAdiSu rAgadveSau agacchanniti / / 8.16 / / , Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam dhuvaM ca paDilehittA(jjA), jogasA pAyakaMbalaM / sijjamuccArabhUmiM ca, saMthAraM aduvA''saNaM / / 8.17 / / (ti.) tathA dhruvama-nityaM yathoktakAlam / yogasA-sati kAyayogasAmarthye / pAtra-kambalam-pAtragrahaNe'nyatropadhikambalagrahaNAt zeSopadhiM ca pratyupekSeta / zayyAmvasatiM dvikAlaM trikAlaM vA / uccArabhUmi, ca cakArAt prazra(sra)vaNabhUmiM kAlabhUmiM c| sandhyAyAM saMstArakam athavA AsanaM pAdaprocchanaM kASThAsanaM vA / / 8.17 / / (sa.) punaH sAdhuH kiM kuryAt ? ityAha-dhuvaM... iti-dhruvaM ca nityaM ca yo yasya kAla ukto'nAgataH paribhoge ca tasmin pratyupekSeta, kena ? siddhAntavidhinA, kva sati ? yoge sati sAmarthya sati, kiM pratyupekSeta ityAha-pAtrakambalaM, pAtragrahaNAdalAbu ! dArumayAdiparigrahaH, kambalagrahaNAdUrNA-sUtramayaparigrahaH, tathA zayyAM vasatiM dvikAlaM trikAlamuccArabhuvaM cA'nApAtavadAdi sthaNDilaM, tathAsanamapavAdena gRhItaM pIThaphalakAdi sAdhuH sarvaM yatanayA pratyupekSetetyarthaH. / / 8.17 / / (su.) tathA-dhuvaM iti, tathA dhruvaM ca-nityaM ca yo yasya kAla ukto'nAgataH paribhoge ca tasmiMstatpratyupekSeta siddhAntavidhinA, yoge sati sAmarthya anyUnAtiriktaM, kiM tadityAha-pAtra-kambalaM, pAtragrahaNAdalAbu-dArumayAdiparigrahaH, kambalagrahaNAdUrNAsUtramayaparigrahaH, tathA zayyAM-vasatiM dvikAlaM trikAlaM ca, uccArabhuvaM ca-anApAtavadAdi sthaMDilaM tathA saMstArakaM-tRNamayAdirUpaM, athavA''sanaM-apavAdagRhItaM pIThakAdi pratyupekSeteti / / 8.17 / / uccAraM pAsavaNaM khelaM, siMghANajalliyaM / phAsuyaM paDilehittA, pariThThAvijjA saMjae / / 8.18 / / (ti.) tathA-[ucAraM-iti] spaSTaH / navaram / phAsuyaM ti-prAsukaM sthaNDilaM pratyupekSya ||8.18 / / (sa.) punaH sAdhuH kiM kuryAdityAha-uccAraM'iti-saMyataH sAdhuretAni pariSThApayedutsRjet, kiM kRtvA ? prAsukaM, sthaNDilamiti zeSaH, pratyupekSya etAni kAni ? 1. TIkAsu 'pratyupekSeta' ityartho vartate, ataH paDilehijjA' pATho'tra sAdhuH / / tathA'nyatra paDilehijjA' iti mudritaH | Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 257 ityAha-uccAraM prasravaNaM zleSma siMhANa-jallaM ca, etAni sarvANi prasiddhAni. ityupAzrayasthAnavidhiruktaH. / / 8.18 / / (su.) tathA uccAraM'iti, uccAraM prazravaNaM zleSma siMghAnaM jallamiti pratItAni. etAni prAsukaM pratyupekSya sthaNDilamiti vAkyazeSaH, pariSThApayedutsRjet saMyata iti, upAzrayasthAnavidhiruktaH, ||8.18 / / pavisijja parAgAraM, pANaTThA bhoyaNassa vA / jayaM ciTTe miyaM bhAse, na ya rUvesu maNaM kare ||8.19 / / (ti.) upAzrayasthAnavidhiruktaH gocarapravezamadhikRtyAha-pavisijja iti pUrvArddhaM sugamam / tiSThet-ucitadeze / mitaM bhASeta-AgamanakAryAdi | na ca rUpeSu-dAtRkAntAdiSa / manaH kuryAt / / 8.19 / / (sa.) atha gocarapravezamadhikRtyAha-pavi0 iti-sAdhuryataM yatanayA gavAkSAdi vilokanena vinA ucitadeze tiSThet, kiM kRtvA ? parasya gRhasthasyAgAraM gRhaM, pAnArthaM bhojanasya vA glAnAderauSadhArthaM vA pravizya, punaH sAdhurmitaM yatanayA bhASetAgamanaprayojanAdi, paraM na ca rUpeSu dAtRkAntAdiSu manaH kuryAt, evaMbhUtAnyetAnIti na mano nivezayet, rUpagrahaNena rasAdayopi grAhyAH. / / 8.19 / / (su.) gocarapravezamadhikRtyAha-pavisittu, pravizya parAgAraM-paragRhaM, pAnArthaM bhojanasya vA glAnAdeH auSadhArthaM vA yataM-gavAkSAdyanavalokayaMstiSTheducitadeze, mitaM yatanayA bhASetAgamana-prayojanAdi, na rUpeSu-dAtRkAntAdiSu manaH kuryAdevambhUtAnyetAnIti na mano nivezayet, rUpagrahaNaM rasAdhupalakSaNamiti / / 8.19 / / bahuM suNei kannehiM, bahuM acchIhiM picchaI / na ya dilu suyaM savvaM, bhikkhU akkhAumarihai / / 8.20 / / (ti.) tathA bahirgataH sAdhuH kenacit kiJcit pRSTaH, evaM brUyAt-cAritropaghAtasambhavAt / bahum-zobhanAzobhanam / / 8.20 / / 1. pavisittu iti pAThaH, mudrito'nyatra / tathA TIkAntereSu pravizya' ityartho vihitaH / / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) atha gocarAdigata eva sAdhuH kenacit tathAvidhaM pRSTaH kiM ? brUyAdityAha, athavA sAdhurupadezasyAdhikAre sAmAnyenaivamAha-bahu'iti-bahvanekaprakAraM zobhanamazobhanaM cA sAdhuH zruNoti karNAbhyAM zabdasamUhamiti zeSaH, tathA babanekaprakArameva zobhanamazobhanaM cAkSibhyAM pazyati, rUpasamUhamiti zeSaH, paraM na ca dRSTaM zrutaM sarvaM svasya parasyobhayasya cAhitamapi tava patnI rudati, ityevamAdikaM bhikSurAkhyAtuM kathayituM nArhati cAritrasya ghAtAt, arhati ca svaparobhayahitaM 'dRSTaste ziSyo rAjAnamupazAmayan, etAdRzaM tu vacanaM kathayet'. ||8.20 / / (su.) gocarAdigata eva kenacit tathAvidhaM pRSTaH evaM brUyAt-ityAha-bahu'iti, athavopadezAdhikAra eva sAmAnyenAha-bahu'iti, bahu-anekaprakAraM zobhanAzobhanaM zruNoti karNAbhyAM, zabdajAtamiti gamyate, tathA bahu-anekaprakArameva zobhanAzobhanabhedenAkSibhyAM pazyati, rUpajAtamiti gamyate, evaM-na ca dRSTaM zrutaM sarvaM sva-parobhayAhitamapi 'zrutA te patnI rudati ityevamAdi bhikSurAkhyAtumarhati, cAritropaghAtitvAt, arhati ca svaparobhayahitaM dRSTi(dRSTa)ste rAjAnamupazAmayan ziSya ityevamAdIti / / 8.20 / / suyaM vA jai vA dihU~, na lavijjovaghAiyaM / na ya keNa upAyeNaM, gihijogaM samAyare ||8.21 / / (ti.) etadeva spaSTayannAha-zrutaM vA anyataH, yadi vA dRSTaM svayameva na lapet / upaghAtena nirvRtaM aupaghAtikam "cauro'yamityAdi" | na ca kenApyupAyena paroparodhAdinA svayaM vA tadAvarjanArtham / gRhiyogam-gRhivyApAraM bAlakrIDanAdikaM gRharakSAdikaM vA sAdhuH samAcaret / / 8.21 / / (sa.) punaretadeva spaSTayannAha-suaM...iti-sAdhuH zrutaM vAnyato yadi vA dRSTaM vA svayameva vA etAdRzaM vacanaM nAlapenna bhASeta. kIdRzaM vacanaM ?-aupaghAtikamupaghAtena nirvRttaM, tatphalaM vA aupaghAtikaM yathA 'tvaM caura' ityAdi, ato'nyallapedapIti gamyate, tathA na ca kenacidupAyena sUkSmayApi bhaGgyA gRhiyogaM gRhasambandhaM tadbAlagrahaNAdirUpaM gRhivyApAraM prArambharUpaM samAcaret kuryAnna ceti. ||8.21 / / (su.) etadeva spaSTayannAha-suyaM iti, zrutaM vA anyato yadi vA dRSTaM svayameva na Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 259 lapenna bhASeta, aupaghAtikaM-upaghAtena nirvRttaM tatphalaM vA, yathA-caurastvamityAdi; ato'nyallapedapIti gamyate, tathA na ca kenacidupAyena sUkSmayApi bhaGgyA gRhiyogaMgRhisambandhaM tadbAlagrahaNAdirUpaM gRhivyApAraM vA-prA(A)raMbharUpaM samAcaret-kuryAditi ||8.21 / / niTThANaM rasanijjUDhaM, bhaddagaM pAvagaM ti vA / puTTho vA vi apuTTho vA, lAbhAlAbhaM na niddise ||8.22 / / (ti.) niSThAnama-sarvaguNopetaM prabhUtamannam / rasanirmUDham-tadviparItaM kadazanam / AdyaM bhadrakaM / dvitIyaM pApakaM / pRSTo vApi pareNa 'kIdRg labdham iti apRSTo vA svayameva sAdhuH bhadrakAderlAbhAlAbhaM na nirdizet / / 8.22 / / (sa.) niTThANaM'iti-punaH kiJca sAdhuniSThAnAderlAbhamalAbhaM ca na nirdizet, kimAzritya ? niSThAnaM sarvaguNaiH sahitaM rasanirmUDhametat, viparItaM kadazanametad-AzrityAcaM bhadrakaM dvitIyaM pApakamiti vA, kimbhUtaH sAdhuH ? pRSTaH kenApi kIdRg ? labdhamiti pRSTo na nirdizet, adya sAdhu labdhamasAdhu vA kathaM zobhanamidamazobhanaM vedaM nagaram. ||8.22 / / (su.) kiJca-niTThANaM'iti, niSThAnaM-sarvaguNopetaM saMbhRtamannaM rasanirmUDham, etadviparItaM kadazanaM, etadAzrityAdyaM bhadrakaM dvitIyaM pApakamiti vA, pRSTo vApi pareNa kIdRg labdhamityapRSTo vA svayameva lAbhAlAbhaM niSThAnAderna nirdized, adya sAdhu labdhamasAdhu vA zobhanamidaM aparamazobhanaM veti / / 8.22 / / na ya bhoyaNaMmi giddho, care ucchaM ayaMpiro / aphAsuyaM na bhuMjijjA, kIyamuddesiyAhaDaM ||8.23 / / (ti.) kiJca-na ca bhojane gRddhaH viziSTavastulAbhAyezvarAdikuleSu caret / api tu uJchan / ajJAtakuleSu stokastokaM prANavRttyarthaM gRhNan / ajalpanazIlaH-dharmalAbhamAtrAbhidhAyI caret / aprAsukam-sacittaM sacittamizraM vA kathaJcid gRhItamapi na bhunyjiit| krItamauddezikAhRtaM ca ||8.23 / / ___(sa.) punaH kiJca-na...iti-sAdhu jane gRddhaH san pradhAnavastuprAptinimittaM Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 260 dhanasamRddhAnAM gRhe mukhamaGgalikayA na caret, api tu uJchaM bhAvato jJAtAjJAtamajalpanazIlaH san dharmalAbhamAtrakathakaH san caret, tatrApyaprAsukaM sacittaM sanmizrAdikaM kathaJcid gRhItamapi na bhuJjIta, athavA krItamaudezikamAhRtaM prAsukamapi na bhuJjIta / / 8.23 / / (su.) kiJca - na yaM iti, na ca bhojane gRddhaH san viziSTavastu-lAbhAyezvarAdiSu kuleSu mukhamaGgalikayA caret, apitu uJchaM bhAvato-jJAtAjJAtam, ajalpanazIlo dharmalAbhamAtrA-bhidhAyI caret, tatrApyaprAsukaM - sacittaM san mizrAdi kathaMcid gRhItamapi na bhuJjIta, tathA krItamau ddezikAhRtaM prAsukamapi na bhuJjIta, etad vizodhyavizodhikoTyupalakSaNamiti / / 8.23 / / saMnihiM ca na kuvvijjA, aNumAyaM pi saMjae / muhAjIvI asaMbaddhe, havijja jaganissie / / 8.24 / / (ti) sannidhiM ca na kurvIta aNumAtramapi saMyataH mudhAjIvI / asambaddhaH / gRhasthaiH padminIpatravadudakena bhavet / jagadbhyo nisRta iva jaganniHsRtaH - jagatsu svargamartyapAtAlarUpeSu nirAkAGkSatvAt siddhisukhAbhilASuka ityarthaH / / 8.24 / / (sa.) punaH kiJca - saMnihiM ca... iti - saMyataH sAdhuH sannidhiM ca prAnirUpitasvarUpaM na kuryAdaNumAtramapi stokamAtramapi kimbhUtaH saMyataH ? mudhAjIvI, arthaH pUrvavat. punaH kimbhUtaH saMyataH ? asambaddho gRhasthairnalinIpatrodakavat, evaMbhUtaH san bhavejjagannizritazcarAcarasaMrakSaNapratibaddhaH / / 8.24 / / * (su.) saMnihiM ca'iti, sannidhiM ca prAnirUpitasvarUpaM na kuryAdaNumAtramapi - stokamAtramapi, saMyataH-sAdhuH, tathA mudhAjIvI' iti pUrvavat, asambaddhaH padminIpatrodakavad gRhasthaiH, evaMbhUtaH san bhavet, jagannizritazcarAcara - saMrakSaNapratibaddha iti / / 8.24 / / lUhavittI susaMtuTTe, appicche subhare siyA / AsurataM na gacchijjA, succA NaM jiNasAsaNaM / / 8.25 / / (ti.) kiJca - rUkSairvalla - caNakairvRttiryasya sa rUkSavRttiH / susantuSTo yena tena vA susntossii| alpecchaH-alpAhAraH / durbhikSAdAvapi subharaH syAt / AsurattaM-krodhabhAvaM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 261 na gacchet / zrutvA jinazAsanam-krodhavipAkapratipAdakaM vItarAgavacaH | jahA ThANAGgecauhiM ThANehi jIvA AsurattAe kammaM pagaraMti, taM jahA-'kohasIlayAe, pAhuDasIlayAe, saMsattatavokammeNaM, nimittAjIvaNayAe jAva jannaM mae esa purise annANI micchaddiTThI akkosai haNai vA taM na me esa kiMci avarajjhai tti kiM tu mama eyANi veyaNijjANi kammANi avarajjhaMti sammamahiyAsamANassa nijjarA evaM bhavissai tti ||8.25 / / (sa.) lUhavittI'iti-kiMbhUtaH sAdhuH ? AsuratvaM ca krodhabhAvaM na gacchet, kiM kRtvA? jinazAsanaM zrutvA, kvacit svapakSAdau krodhavipAkapratipAdakaM vItarAgavacanamAkarNya, kiMbhUtaH sAdhuH ? rUkSavRttiH, rUkSairvalla-caNakAdibhirvRttirasyeti rUkSavRttiH, punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? susantuSTaH, yena kena santoSagAmI, punaH kiMbhUtaH sAdhuH ? alpecchaH, nyUnodaratayA AhAraparityAgI subharaH syAdalpecchatvAt, evaM durbhikSAdAviti phalaM pratyekaM vA syAditi kriyAyogaH, rUkSavRttiH syAditi. / / 8.25 / / (su.) kiJca-lUha...iti, rUkSaiH-valla-canakAdibhirvRttirasyeti rUkSavRttiH, susantuSTo yena vA tena vA santoSagAmI, alpeccho nyUnodaratayA AhAraparityAgI, subharaH syAdalpecchatvAdeva durbhikSAdAviti phalaM, pratyekaM vA syAditi kriyAyogaH, rUkSavRttiH syAdityAdi, tathA AsuratvaM-krodhabhAvaM na gacchet, kvacit svapakSAdau zrutvA jinazAsanaMkrodhavipAkapratipAdakaM vItarAgavacanaM-jahA-"cauhiM ThANehiM jIvA AsurattAe kamma pakariMti, taMjahA-kohasIlayAe pAhuDasIlayAe, jahA ThANe jAva jaM NaM mae esa purise aNNANI micchAdiTThI akkosai haNai vA, taM Na me esa kiMci avarajjhai tti, kiM tu mama eyANi veyaNijjANi kammANi avarajjhaMti tti sammamahiyAsamANassa nijjarA eva bhavissai" tti / / 8.25 / / kannasukkhehiM saddehi, pimmaM nAbhinivesae / dAruNaM kakkasaM phAsaM, kAeNa ahiyAsae / / 8.26 / / (ti.) tathA-karNasaukhyeSu-karNasaukhyakAriSu / zabdeSu veNu-vINAdisambandhiSu / prema rAgaM nAbhinivezayet-na kuryAt / dAruNam-aniSTam / karkazam-kaThinam / sparza 1. kalahazIlanayA 3 Ti. || Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam kAyena adhisaheta / tatra dveSaM na kuryAt / ityAdyantayo rAgadveSanirAkaraNena sarvendriyaviSayeSu tanniSedho jJeyaH ||8.26 / / (sa.) kanna...iti-punaH kiJca sAdhuH zabdeSu veNu-vINAsambandhiSu na premAbhinivezayet, na teSu rAgaM kuryAdityarthaH, kiMbhUteSu zabdeSu ? karNayoH saukhyahetuSu, punaH kiM kuryAt sAdhuH? sparzaM prAptaM santaM kAyenAtisaheta, na tatra dveSaM kuryAt, kiMbhUtaM sparza ? dAruNaM raudramaniSTamityarthaH, punaH kiMbhUtaM sparzaM ? karkazaM kaThinam, anenAdyantayordvayornivAraNena sarvendriyaviSayeSu rAgadveSa-pratiSedho vaktavyaH / / 8.26 / / (su.) tathA-kanna...iti, karNasaukhyahetavaH-karNasaukhyAH zabdA-veNuvINAdisambandhinaH teSu prema-rAgaM nAbhinivezayet-na kuryAdityarthaH, tathA dAruNamaniSTaM karkazaM-kaThinaM sparzamupanataM santaM kAyenAdhisahet, na tatra dveSaM kuryAt, ityanenAdyantayo rAgadveSanirAkaraNena sarvendriyaviSayeSu rAga-dveSapratiSedho veditavya iti / / 8.26 / / khuhaM pivAsaM dussijjaM, sIuNhaM araiM bhayaM / ahiyAsae avvahio, dehe 'duHkkhaM mahAphalaM ||8.27 / / (ti.) kiJca-kSudhaM pipAsAM duHzayyAm-viSamabhUmyAdirUpAm / zItoSNam / aratim-mohanIyodbhavAm / bhayam-ityAdikam / dehe duHkham avythitH-vythaamgnnynndhishet| idaM soDhaM san mahAphalam-mokSasAdhakamityarthaH / / 8.27 / / (sa.) khuhaM'iti-kiJca saMsAre tat sarvamadhisaheta, tat kim ?-ityAha-kSudhaM bubhukSAM, pipAsAM tRSaM, duHzayyAM viSamabhUmyAdirUpAM, zItoSNaM prasiddham, aratiM mohanIyakarmodbhavAM, bhayaM vyAghrAdisamudbhavaM, kiMbhUtaH sAdhuH ? avyathito'dInamanAH san 'dehaduHkhaM mahAphalaM' saJcintyeti zeSaH, tathA ca zarIre satyetada duHkhaM, zarIraM vA samyagatisahyamAnaM ca mokSaphalamevedamiti. / / 8.27 / / (su.) kiJca-khuhaM'iti, kSudhaM-bubhukSAM, pipAsAM-tRSaM, duHzayyAM-viSamabhUmyAdirUpAM, zItoSNaM pratItaM, ararti-mohanIyodbhavAM, bhayaM-vyAghrAdisamuttham, atisahet, etat 1. 'dehadukkhaM' ityanyatra / 2. adhisahet iti pAThaH TIkAntareSu / / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 263 sarvameva avyathito'dInamanAH san, dehe duHkhaM mahAphalaM saMcintyeti vAkyazeSaH, tathA ca zarIre satyetaduHkhaM, zarIraM cA'sAraM, samyagatisahyamAnaM ca mokSaphalamevedamiti / / 8.27 / / atthaMgayammi Aicce, puratthA ya aNuggae / AhAramaiyaM savvaM, maNasA vi na patthae |8.28 / / (ti.) api ca-[atthaM...iti] spaSTaH | navaram / AhAramaiyam-AhArAtmakam ||8.28 / / (sa.) atthaM...iti-punaH kiJca sAdhurAhArAtmakaM sarvamAhArajAtaM samastamevaM sati manasApi na prArthayet, kimaGga punarvAcA karmaNA veti, evaM satIti kim ? Aditye sUrye'staMgate'staparvataM prApte'darzanIbhUte vA purastAccAnudgate pratyUSasyanudita ityarthaH. ||8.28 / / (su.) kiJca-atthaM iti, astaM gate Aditye-astaparkhataM prApte adarzanIbhUte vA, purastAt cAnudgate-pratyUSasyanudita ityarthaH, AhArAtmakaM sak-niravazeSamAhArajAtaM manasApi na prArthayet, kimaGga punarvAcA karmaNA veti / / 8.28 / / atitiNe acavale, appabhAsI miyAsaNe | bhavijja uyare daMte, thovaM laddhaM na khisae / / 8.29 / / (ti.) alabhyamAne AhAre kiM vAcyam ? ityAha-atintiNa:-alAbhe'pi na yatkiJcanabhASI / aca[pa]laH | alpabhASI-kAraNe'pi mitabhASI / mitAzanaH-alpabhojI bhavet / udare dAntaH-dAntodaraH, yena tena vA AhAreNa nivRttaH / stokaM labdhvA 'na khisae-'deyaM dAtAraM vA na hIlayet / / 8.29 / / (sa.) divA labhyamAne'pyAhAre kimityAha-atiM...iti-sAdhuH-atintiNo bhavet, atintiNo nAma alAbhe'pi na yat kiJcanabhASI, tathA sAdhuH-acapalo bhavet, sarvatra sthira ityarthaH, tathA alpabhASI bhavet kAraNe parimitavaktA, tathA mitAzano bhavet, mitabhojI syAt, tathA udare dAntaH, yena vA tena vA vRttizIlaH, tathA stokaM labdhvA na khisayed deyaM dAtAraM vA na hIlayet. / / 8.29 / / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) divApyalabhyamAne'pyAhAre kiM ? - ityAha- atiMtiNa... iti, atintino bhavet, atintino nAmAlAbhe'pi neSad yatkiJcanabhASI, tathA acapalo bhavet sarvatra sthira ityarthaH, tathA alpabhASI- kAraNe parimitavaktA, tathA mitAzanaH - mitabhoktA bhavedityevaMbhUto bhavet, tathodare dAnto-yena vA tena vA vRttizIlaH, tathA stokaM labdhvA na khiMsayet-deyaM dAtAraM vA na helayediti / / 8.29 / / 264 na bAhiraM paribhave, attANaM na samukkase / suya-lAbhe na majjijjA, jaccA tavasi buddhie / / 8.30 / / (ti.) madavarjjanArthamAha-na bAhyam - Atmano'nyaM paribhavet / AtmAnaM na samutkarSeta / zruta-lAbhAbhyAM na madyet zrutavAnahaM lAbhavAnahamiti / jAtyA - jAtisampanno'ham / tapasi tapoviSaye tapasyaham / buddhyA - buddhimAnaham / upalakSaNaM caitat kula-balarUpANAM, tatazcASTavidhenApi madena na mAdyet / / 8.30 / / (sa.) madavarjjanArthamAha-na iti, na bAhyamAtmano'nyaM paribhavet, sAmAnyenetthambhUto'hamiti tathA zrutalAbhAbhyAM zrutena zrutajJAnena lAbhenAhArAdiprAptyA na mAdyeta'paNDito'haM labdhimAnahamiti tathA jAtyA tApasyena buddhyA vA na mAdyeta, yathA ahaM jAtisampannaH, ahaM tapasvI, ahaM buddhimAnityevam, upalakSaNaM caitat kula-bala-rUpANAM, yathA-kulasampanno'haM rUpasampanno'hamityevaM na mAdyetetyarthaH / / 8.30 / / (su.) madavarjjanArthamAha-na bAhiraM iti, na bAhyamAtmano'nyaM paribhavet, tathA''tmAnaM na samutkarSayet, sAmAnyenetthaMbhUto'hamiti, zruta-lAbhAbhyAM na mAdyeta, paNDito labdhimAnahaM ityevaM tathA jAtyA tapastvena buddhyA vA na mAdyeteti varttate, jAtisampannaH tapasvI buddhimAn ahamityevaM, upalakSaNaM caitat kula-bala- rUpANAM, kulasampanno balasampanno'haM, rUpasampanno'hamityevaM na mAdyediti / / 8.30 / / se jANamajANaM vA, kaTTu AhammiyaM payaM / saMvare khippamappANaM, biMiyaM taM na samAyare / / 8.31 / / (ti.) AbhogAnAbhogasevitArthamAha - sa- sAdhuH / jAnan, ajAnan vA / kRtvA 1. 'tavassi 'buddhI iti anyatra mudritaH, vRttau ca tatra 'tApasyena tapastvena' iti tAdvito'rthaH 2. bIaM iti mudritapAThabhedaH / / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam ___265 AdhAkarmikaM padam-kathaJcid rAgadveSAbhyAM mUlottaraguNavirAdhanam / sNvRnnuyaat-nivrtyet| kSipramAtmAnam-AlocanAdinA / dvitIyam-dvitIyavAram / punaH taM na samAcaret ||8.31 / / (sa.) atha oghataH AbhogA-'nAbhogasevitamarthamAha-sa iti-sAdhurjAnan, ajAnan vA Abhogato'nAbhogatazcetyarthaH AtmAnaM kSipraM bhAvato nivRttyAlocanAdinA prakAreNa saMvaret, kiM kRtvA ? adhArmikaM padaM kathaJcid rAgadveSAbhyAM mUlottaraguNavirAdhanAmiti bhAvaH, paraM na punardvitIyaM tat samAcaredanubandhadoSAt. ||8.31 / / __ (su.) oghata AbhogAnA-''bhogasevitArthamAha-se iti, sa-sAdhuH jAnannajAnan vA-Abhogato'nAbhogatazcetyarthaH, kRtvA A(a)dhArmikaM padaM kathaJcid rAgadveSAbhyAM mUlottaraguNavirAdhanamiti bhAvaH, saMvaret kSipramAtmAnaM bhAvato nivRtyA(nivartyA)locanAdinA prakAreNa, tathA dvitIyaM punastanna samAcaredanubandhadoSAditi / / 8.31 / / aNAyAraM parakkamma, neva gahe na ninhave / sUI sayA viyaDabhAve, asaMsatte jiyaMdie / / 8.32 / / (ti.) etadevAha-anAcAram-sAvadhavyApAram / parAkramya-Asevya, gurupArzve Alocayan,-na nigRhet, na ninhuyAt-tatra gUhanaM-kvacit kathanaM, ninhavaH-ekAntApalApaH / kiMviziSTaH ? zuciH-akaluSamatiH / sadA vikaTabhAvaH-prakaTabhAvaH / asaMsaktaHgRhasthasaMsaktirahitaH / jitendriyaH / / 8.32 / / (sa.) punaretadevAha-aNAyAraM iti-sAdhuranAcAraM sapApayogaM parAkramyA-''sevya gurusamIpa Alocayan, na nigRhet-na nihnavIteti, tatra nigRhanaM kiJcit kathanaM, nihnavaH sarvathApalApaH, kimbhUtaH sAdhuH ? zuciH, na kaluSamatiH, sadA vikaTabhAvaH, prakaTabhAvaH / , punaH sAdhuH asaMsaktaH apratibaddhaH kutrApi, kimbhUtaH punaH sAdhuH ? jitendriyo'pramAdaH san. / / 8.32 / / / (su.) etadevAha-aNAyAraM iti, anAcAraM-sAvadyayogaM parAkramya-Asevya gurusakAze Alocayanna nigRheta-na nihnavIta, tatra gUhanaM-kiJcit kathanaM, nihnava-ekAntApalApaH, kiMviziSTaH sannityAha-zuciH-akaluSamatiH, sadA vikaTabhAvaH-prakaTabhAvaH, asaMsaktaHapratibaddhaH kvacijjitendriyo-jitendriyapramAdaH sanniti / / 8.32 / / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam amohaM vayaNaM kujjA, Ayariyassa mahappaNo / taM parigijja vAyAe, kammuNA uvavAyae / / 8.33 / / (ti.) amogham-avandhyam / vacanaM kuryAt / AcAryANAM mahAtmanAm zrutAdibhirguNaistadvacanam abhigRhya vAcAbhyupagamya / karmaNA kriyayA / upapAdayet-sampAdayet / / 8.33 / / (sa.) punarAha - amohaM' iti - sAdhurAcAryANAM vacanam idaM kurvityAdirUpam ' amoghaM saphalaM kuryAt, evamityaGgIkAreNa, kimbhUtAnAmAcAryANAM ? mahAtmanAM zrutAdibhirguNaistadvacanaM parigRhya vAcA evam ityaGgIkAreNa, karmaNA upapAdayet kriyayA sampAdayet. / / 8.33 / / (su.) amohaM'iti, amoghaM -avandhyaM vacanamidaM kurvityAdirUpaM kuryAdi(mi)tyevamityabhyupagamena, keSAmityAha - AcAryANAM mahAtmanAM zrutAdibhirguNaiH, tatparigRhya vAcA evamityabhyupagamena karmaNopapAdayet kriyayA sampAdayediti / / 8.33 / / adhuvaM jIviyaM naccA, siddhimaggaM viyANiyA / viNiyaTTijja bhogesu, AuM parimiyamappaNo / / 8.34 / / (ti.) tathA - adhruvaM jIvitaM jJAtvA / siddhimArgaM samyagjJAna-darzana- cAritrarUpam / tathA AyuH parimitam-varSazatAntargatam / Atmano vijJAya / bhogebhyaH - karmabandhahetubhyaH nivartet / / 8.34 / / (sa.) punarAha--adhuvaM iti - sAdhurbhogebhyaH karmabandhasya hetubhyo nivartteta, kiM kRtvA ? jIvitamadhruvamanityaM maraNAsannaM jJAtvA punaH kiM kRtvA ? siddhimArgaM samyagdarzanacAritra-lakSaNaM vijJAya, tathA adhruvamapyAyuH parimitaM saMvatsarazatAdimAnena vijJAyAtmano nivartteta bhogebhya ityarthaH. / / 8.34 / / (su.) adhuvaM iti, adhruvaM - anityaM maraNAzaGki jIvitaM sarvabhAvanibandhanaM jJAtvA, tathA siddhimArgaM-samyagjJAnadarzanacAritralakSaNaM vijJAya vinivarteta bhogebhyo bandhaikahetubhyaH, tathA'dhruvamapyAyuH parimitaM saMvatsarazatAdimAnena vijJAyAtmano vinivartteta bhogebhya iti / / 8.34 / / 1. varSazatAntam 6-10.12. ayaM mUlapAThaH 10 TippaNyAmapi / / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 aSTamam adhyayanam jarA jAva na pIlei, vAhI jAva na vaDDaI / jAviMdiyA na hAyaMti, tAva dhamma samAyare ||8.35 / / (ti.) spaSTaH ||8.35 / / tathA - balaM thAma ca pehAe, sad dhaamaaruggmppnno| sthitaM kAlaM ca vinnAya, taha'ppANaM nijuMjae / / 8.35 / / (ti) na vivRtA. (sa.) upadezAdhikAre prakrAnta idameva samarthayannAha-balamiti-sAdhurAtmAnaM niyojayet, kiM kRtvA ? balaM mAnasaM sthAma zArIraM prekSya vicArya, punaH zradvAmArogyamAtmanaH punaH kSetraM kAlaM ca vijJAya. sAdhustAvantaM kAlaM dharmaM cAritradharmaM samAcaret, tAvantaM kiyantaM kAlamityAha-yAvajjarA vayohAnirUpA na pIDayati, punaryAvadvyAdhiH kriyAsAmarthyazatrurna vardhate, punaryAvadindriyANi kriyAsAmarthyasyopakArINi zrotrAdIni na hIyante, tAvat, atrAntare prastAva iti kRtvA dharmaM samAcaret. / / 8.35 / / / (su.) balaM thAma ti, (balaM-zArIrikaM sthAma-hastAdivizeSotthaM pehAe prekSya zraddhAmArogyaM AtmanaH, kSetraM "cikkhallapANathaMDille" tyAdi 13 guNopetaM vijJAyAtmanaH (kAlaM-yauvanAdivayorUpaM) niyojayeddharme / / 8.35 / / 'dhalaM' iti gAthA bRhallaghuvRttyoravyAkhyAtA anyakRteti) upadezAdhikAre prakrAnte idameva samarthayannAha-jarA iti, jarAvayohAnilakSaNA yAvanna pIDayati, vyAdhiH-kriyAsAmarthyazatruryAvanna varddhate, yAvadindriyANikriyAsAmarthyo-pakArINi zrotrAdIni na hIyante tAvadatrAntare prastAva itikRtvA dharma samAcareccAritra-dharmamiti / / 8.35 / / kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM ca pAvavaDDaNaM / vame cattAri dosAu, icchaMto hiyamappaNo ||8.36 / / (ti.) spaSTaH / navaram / vamet-tyajet / caturo'pi doSAn-doSakAriNaH kaSAyAn / / 1. gAtheyaM samayasundaragaNinA vivRtA kramabhaGgazcAtra / sumatisAdhunA ca vivRtA yathAkramam / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa) atha dharmasyopAyamAha - kohamiti - sAdhuH krodhaM mAnaM mAyAM lobhaM ca pApavardhanaM pApasya hetavaH, yatazcaivaM ? tata etAMzcaturo doSAn krodhAdIn vamet tyajet kiM kurvan ? Atmano hitamicchan, etad vamane hi sarvasampaditi / / 8.36 / / 268 (su) tadupAyamAha - kohaM iti, krodhaM mAnaM ca mAyAM ca, lobhaM ca pApavardhanaM, sarva ete pApahetava iti pApavarddhanavyapadezaH, yatazcaivam ? ato vameccaturo doSAn etAneva krodhAdIn hitamicchannAtmanaH, etadvamane hi sarvasampaditi / / 8.36 / / koho pIiM paNAsei, mANo viNayanAsaNo / mAyA mittAiM nAsei, lobho savvaviNAsaNo / / 8.37 / / (ti) krodhAdInAM sAmarthyamAha - ( koho ...iti ) / / 8.37 / / (sa.) avamane tviha loka eva kaSTamAha- koha... iti - krodhaH prItiM praNAzayati, krodhAndhasya vacanataH prItervicchedadarzanAt, mAno vinayanAzanaH, garveNa vinayakaraNasyAdarzanAt, mAyA mitrANi nAzayati, kauTilyavato mitratyAgadarzanAt, lobhaH sarvavinAzanaH, paramArthatastrayANAmapi prItyAdInAM nAzadarzanAt. / / 8.37 / / (su.) avamanetviha loka evApAyamAha - koho ' iti, krodhaH- prItiM praNAzayati, krodhAndhavacanatastaducchedadarzanAt, mAno vinayanAzanaH, avalepena mUrkhatayA tadakaraNopalabdheH, mAyA mitrANi nAzayati, kauTilyavarttinastyAga-darzanAt, lobhaH sarvavinAzanaH, tattvatastrayANAmapi tadbhAvabhAvityAditi / / 8.37 / / uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM cajjavabhAveNa, lobhaM saMtuTThie jiNe / / 8.38 / / ( ti.) spaSTau ( spaSTaH) / / 8.38 / / (sa.) yata evaM ? - tataH kiM kartavyam ? - ityAha-uvasameNa iti sAdhuH krodhamupazamena kSAntirUpeNa hanyAt, katham ? udayanirodhodaya-prAptAphalIkaraNena, evaM mAnaM mArdavenAnutsiktatayA jayet, udaya-nirodhAdinaiva, mAyAM ca RjubhAvenAzaThatayA jayedudayanirodhAdinaiva evaM lobhaM santoSato nispRhatvena jayet, tadudayanirodhodayaprAptAphalIkaraNeneti / / 8.38 / / 1. cUrNisammato'yaM pAThaH / 'mAyaM majja... lobhaM saMtosao' pAThaH hA. TI. - sa. TI madhye'pi sammataH / / * Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 269 (su.) yata evam ? ataH 'uvasameNaM' iti, upazamena - kSAntirUpeNa hanyAt krodhaM, udayanirodhodaya- prAptAphalIkaraNena, evaM mAnaM mArdavena - anutsR (cchri) tatayA jayet, udayanirodhAdinaiva, mAyAM cArjjavabhAvenAzaThatayA jayedudayanirodhAdinaiva, evaM lobhaM santoSataH niHspRhatvena jayet tadudayanirodhodayaprAptAphalIkaraNeneti / / 8.38 / / - koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya lobho ya pavaDDhamANA | cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNo bhavassa / / 8.39 / / (ti.) krodhAdibhyaH paralokApAyamAha - spaSTam / navaram / kasiNo- kRtsnAH kRSNA vA / bhavasya bhavadrumasya / / 8.39 / / (sa.) krodhAdInAmeva paraloke kaSTamAha- koha iti ete kaSAyAzcatvAro'pi punarbhavasya punarjanmavRkSasya mUlAni tathAvidhakarmarUpANi siJcanti azubhabhAvajaleneti zeSaH, kimbhUtAH kaSAyAH ? kRtsnAH sampUrNAH kRSNA vA kliSTAH, ke kaSAyAH ? krodhazca, mAnazca, etau dvAvanigRhItau ucchRGkhalau, mAyA ca lobhazca etA dvau vivardhamAnau vRddhiM gacchantau santau / / 8.39 / / (su.) krodhAdInAmeva paralokApAyamAha - koha' iti, krodhazca mAnazcAnigRhItauucchRGkhalau, mAyA ca lobhazca vivardhamAnau-vRddhiM gacchantau catvAra ete krodhAdayaH kRtsnAH-sampUrNAH, kRSNA vA kliSTAH kaSAyAH siJcantyazubhabhAvajalena mUlAni tathAvidhakarmmarUpANi punarbhavasya - punarjanmataroriti / / 8.39 / / rAyaNi viNayaM paraMje, dhuvasIlayaM sayayaM na hAvaijjA / kummu vva allINapalINagutto, parakkamijjA tavasaMjamaMmi / / 8.40 / / ( ti . ) yata evaM ? - ataH kaSAyanigrahArthamidamAha - ratnAdhikeSu - ciradIkSiteSu / vinayam-abhyutthAnAdirUpaM prayuJjIta / dhruvazIlatAm-aSTAdazazIlAGgasahasrapAlanarUpAm / satatam - yathAzaktyA / na hApayet / kUrma iva / A-ISat layanaM AlInam / prakarSeNa layanaM pralInam / tAbhyAM guptaH - aGgopAGgAni samyak saMyamya sthitaH / parAkrAmet / tapaHpradhAne saMyame iti / / 8.40 / / 1. 'puNabbhavassa' ityanyatra mudritaH / / " Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (sa.) yatazcaivam ? - ataH kaSAyanigrahArthamidaM kuryAt-ityAha-rAyaNiesu...itisAdhU ratnAdhikeSu ciradIkSitAdiSu vinayamabhyutthAnAdirUpaM prayuJjIta, punarbuvazIlatAmaSTAdazazIlAGgasahasrapAlanarUpAM satataM nirantaraM yathAzakti na hApayet, punaH kUrma iva kacchapavadAlInapralInaguptaH, aGgAnyupAGgAni ca samyaksaMyamyetyarthaH. parAkrameta pravarteta tapaHsaMyame tapapradhAne saMyama iti. / / 8.40 / / . (su.) yatazcaivam ? - ataH kaSAyanigrahArthamidaM kuryAt-ityAha-rAyaNiesu...iti,sAdhU ratnAdhikeSu-ciradIkSitAdiSu vinayaM-abhyutthAnAdirUpaM prayuJjIta, tathA dhruvazIlatAMaSTAdazazIlAGgasahasrapAlanarUpAM, satataM-anavarataM yathAzaktyA na hApayet, tathA kUrma iva-kacchapa iva AlInapralInaguptaH aGgopAGgAni samyak saMyamyetyarthaH, parAkrametapravarteta tapaHsaMyame-tapaHpradhAne saMyame iti / / 8.40 / / nidaM ca na bahu mannijjA, sappahAsaM vivajjae / miho kahAhiM na rame, ajjhayaNaMmi rao sayA ||8.41 / / (ti.) nidrAM ca na bahu manyeta-prakAmazAyI na syAt / saprahAsam-atyantahAsyaM vivarjayet / mithaH kathAsu-rahovArtAsu na ramate / adhyayane-sUtravAcanAdau rataH sadA sAdhurityarthaH / / 8.41 / / (sa.) nida'iti-punaH kiJca sAdhurnidrAM ca na bahu manyeta na prakAmazAyI syAt; punaH sa sAdhuH prahAsamatIvahAsarUpaM vivarjayet, punaH parasparaM kathAsu rAhasyikISu na rameta, tarhi kiM kuryAt ?-ityAha-svAdhyAye vAcanAdau rataH tatparaH syAt sdaa.||8.41|| (su.) kiJca-nidaM ca iti, nidrAM ca na bahu manyeta na prakAmazAyI syAt, saprahAsaM ca-atIvaprahAsarUpaM vivarjayet, mithaHkathAsu-rAhasyikISu na rameta, svAdhyAyevAcanAdau rataH sadA, evaMbhUto bhavediti / / 8.41 / / jogaM ca samaNadhammammi, juMje analaso dhuvaM / jutto ya samaNadhammammi, aTuM lahai aNuttaraM / / 8.42 / / (ti.) tathA yogam mano-vAk-kAyarUpam / zramaNadharme-kSAntyAdau / analaso 1. anyatra mudrito'yaM pAThastu evaM | sajjhAyammi' iti / vRttyantarepi 'svAdhyAye' iti vivRttam / / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam yuJjIta / dhruvam nizcitam / sAmAnyena sarvatra vizeSato'nuprekSAkAle manoyogam, adhyayanakAle vAgyogaM, pratyupekSAkAle kAyayogam / phalamAha-yuktazca vyApRtaH / zramaNadharme'rthaM labhate'nuttaram-kevalajJAnarUpam / / 8.42 / / 271 (sa.) jogaM iti evaM yogaM ca trividhaM mano- vAk- kAyavyApAraM zramaNadharme kSAntipramukhalakSaNe yuJjIta, kiMbhUtaH sAdhuH ? analasa utsAhavAn, dhruvaM kAlAdInAmaucityena nityaM sampUrNaM, sarvatra pradhAnopasarjanabhAvena vA anuprekSAkAle manoyogam, adhyayanakAle vAgyogaM pratyupekSaNAkAle kAyayogamiti . phalamAha - yukta evaM vyApRtaH kutra ? zramaNadharme dazavidhe, labhate arthaM prApnotyanuttaraM bhAvArthaM jJAnAdirUpamiti. / / 8.42 / / (su.) tathA - jogaM ca' iti, yogaM ca trividhaM - mano- vAk- kAyavyApAraM zramaNadharmekSAntyAdilakSaNe yuJjIta, analasaH - utsAhavAn, dhruvaM - kAlAdyaucityena nityaM sampUrNaM, sarvatra pradhAnopasarjanabhAvena vA anuprekSAkAle manoyogaM, adhyayanakAle vAgyogaM pratyupekSaNAkAle kAyayogamiti, phalamAha - yukta evaM vyApRtaH zramaNadharme dazavidhe arthaM labhate - prApnotyanuttaraM bhAvArthaM jJAnAdirUpamiti / / 8.42 / / ihalogapArattahiyaM, jeNa gacchai sogaI / bahussu pajjuvAsijjA, pucchijjatthaviNitthayaM / / 8.43 / / (ti.) etadevAha - bahuzrutam - Agamadharam paryupAsIta / tatpArzve arthavinizcayam / ihalokaparatra hitam - kalyANAvaham / pRcchet / yena jJAtena / sugatiM - siddhilakSaNAm / pAramparyeNa gacchati / / 8.43 / / (sa.) punaretadevAha - iha ' iti - iha loke paratra loke ca hitaM katham ? iha loke'kuzalapravRtti-duHkhanirodhena, paraloke ca kuzalAnubandhata ubhayalokahitamityarthaH, yenArthena jJAnAdinA karaNabhUtena sAdhuH sugatiM pAramparyeNa siddhimityarthaH, gacchati / athopadezAdhikAra uktavyatikarasAdhanasyopAyamAha - bahuzrutamAgamavRddhaM sAdhuH paryupAsIta seveta, taM sevamAnazca sAdhuH pRcchedarthavinizcayamapAyarakSakaM kalyANAvahaM vA arthAvitathabhAvamiti / / 8.43 / / (su.) etadevAha - ihaloa ' iti, ihaloka - paratrahitamihAkuzala-pravRttiduHkhanirodhena, 1. suggaiM' iti mudritaH pAThAntaraH / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam paratra kuzalAnubandhataH, ubhayalokahitamityarthaH, yenArthena jJAnAdinA karaNabhUtena gacchati sugatiM, pAramparyeNa siddhimityarthaH, upadezAdhikAre uktavyatikarasAdhanopAyamAha-bahuzrutaM AgamavRddhaM paryupAsIta-seveta, sevamAnazca pRcchedarthavinizcayamapAyarakSakaM kalyANAvahaM vA'rthAvitathabhAvamiti / / 8.43 / / hatthaM pAyaM ca kAyaM ca paNihAya jiiMdie / allINagutto nisIe, sagAse guruNo muNI / / 8.44 / / ( ti.) tadupAsti vidhimAha - hastaM pAdaM ca kAyaM ca / praNidhAya - saGkocya / jitendriyaH-ananyavyApArendriyaH / A - sAmastyena lInaH- layavAn, upayuktaH / guptaHtisRbhirguptibhiH / niSIded guroH sakAze muniH / / 8.44 / / (sa.) hatthaM iti - punaH kiJca munirguroH sakAze samIpe niSIdet. ? kIdRzassan ? - AlInagupta ISallIna upayukta ityarthaH / kiM kRtvA niSIdet ? hastaM ca pAdaM ca kAyaM ca praNidhAya saMyamya, punaH kiM kRtvA ? jitendriyo nibhRto bhUtvA . / / 8.44 / / (su.) payurpAsInazca - hatthaM ' iti, hastaM pAdaM ca kAyaM ca praNidhAyeti saMyamya, jitendriyo nibhRto bhUtvA, AlInagupto niSIdet, ISallIna upayukta ityarthaH sakAze gurormuniriti / / 8.44 / / na pakkhao na purao, neva kiccANa piTThao / na ya UraM samAsijjA, ciTThijjA guruNaM'tie / / 8.45 / / , (ti.) kva niSIdet ? ityAha-na pakSataH pArzvataH / na purataH / naiva kRtyAnAmgurUNAM pRSThataH / na ca svayamapyUruM samAsRjya / UroruparyUruM kRtvA tiSThed gurvantikeavinayAdidoSaprasaGgAt / / uktaH kAyapraNidhiH / / 8.45 / / (sa.) na' iti - punaH kiM kArya ? sAdhuH kRtyAnAmAcAryANAM na pakSataH pArzvato niSIdet, evaM na purato'grataH, nApi pRSThato mArgataH yathAsaGkhyamavinaya - vandamAnAntarAyA'darzanAdidoSAH prabhavanti, punastatra UruM samAzritya UroruparyUruM kRtvA na tiSThet, gurorantike'vinayAdidoSaprasaGgAt. - ityuktaH kAyapraNidhiH, / / 8.45 / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 aSTamam adhyayanam (su.) kiJca-na pakkhao'iti, na pakSataH-pArzvataH, na purato-'grato, naiva kRtyAnAmAcAryANAM pRSThato mArgato niSIdediti varttate, yathAsaMkhyamavinaya-vandamAnAntarAyA'darzanAdidoSa-prasaGgAt, na coraM samAzrityororupaeNruM kRtvA tiSThed guntike, avinayAdidoSaprasaGgAditi uktaH kAyapraNidhiH / / 8.45 / / apucchio na bhAsijjA, bhAsamANassa aMtarA / piTTimaMsaM na khAijjA, mAyAmosaM vivajjae ||8.46 / / (ti.) vAgapraNidhimAha-apRSTaH-niHkAraNam / na bhASeta / bhASamANasya-guroH | antarA-vicAle, yathA, nedamitatthaM, kiM taddevamiti / pRSThimAMsaMparokSadoSakIrtanarUpama | na khAdet-na bhASeta / mAyAmRSAM ca-mAyApradhAnAM mRSAM vAcam / varjayet / / 8.46 / / (sa.) atha vAkyapraNidhimAha-apucchio iti-sAdhurapRSTaH san niSkAraNaM na bhASeta, punarbhASamANasyAntarApi na bhASeta. na cedam, 'itthaM taddevamiti. tathA pRSThimAMsaM parokSadoSakIrtanarUpaM, na khAdenna bhASeta, punarmAyAmRSAM mAyApradhAnaM mRSAvAdaM vivarjayediti. ||8.46 / / (su.) vAkpraNidhimAha-apucchio'iti, apRSTo niSkAraNaM na bhASeta, bhASamANasya cAntareNa na bhASeta, 'nedamitthaM kiM tarhi, evamiti, tathA pRSThimAMsaM parokSadoSakIrtanarUpaM na khAdet na bhASeta, mAyAmRSAM-mAyApradhAnAM mRSAvAcaM vivarjayediti / / 8.46 / / appattiyaM jeNa siyA, Asu kuppijja vA paro / savvaso taM na bhAsijjA, bhAsaM ahiyagAmiNiM ||8.47 / / (ti.) kiJca-na vidyate prItiryatra tad aprItikam / yena kasyacinna syAt / aashu-shiighrm| kupyed vA paraH / sarvazaH-sarvathA / tAm-bhASAm / na bhASeta / ahitagAminIm-ahite narakAdau gamayatItyevaM zIlA ahitagAminI, tAm / / 8.47 / / (sa.) appattiaM'iti-punaH kiJca sAdhuritthaMbhUtAM bhASAM na bhASeta. itthaM kIdRzIM? prAkRtazailyA 'yena iti yayA bhASayA'prItiraprItimAtraM bhavet, tathA Azu zIghraM kupyed vA paro roSakAryaM darzayet, sarvatra sarvAsvasvasthAsu tAmIdRzI bhASAM na bhASeta, punarahitagAminI-mubhayalokaviruddhAM na bhASeta. / / 8.47 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (su.) kiJca - appattiyaM' iti, aprItiryena syAditi prAkRtazailyA yeneti-yayA bhASayA bhASitayA aprItimAtraM bhavet, tathA Azu zIghraM kupyed vA paro roSakAryaM darzayet, sarvazaH-sarvAvasthAsu tAmitthaMbhUtAM na bhASeta bhASAM, ahitagAminImubhayalokaviruddhAmiti / / 8.47 / / 274 diTTaM miyaM asaMdiddhaM, paDipunnaM viyaM jiyaM / ayaMpiramaNuvviggaM, bhAsaM nisara attavaM / / 8.48 / / (ti.) yAdRzIM bhASeta tAmAha - dRSTAm dRSTArthaviSayAm / mitAm / asandigdhAm / prtipuurnnaam-svraadibhiH| viyaMjiyaM, aJju vyakti-mrakSaNa - kAnti-gatiSu [ ] vyaktAm alalla-manmanAm akamprAM-nizcalAm / anudvignAm-nodvegakAriNIm / bhASAM nisRjetvadet / AtmavAn-sacetanaH / / 8.48 / / (sa.) bhASaNasyopAyamAha - diTThe' iti - AtmavAn sacetanaH sAdhurIdRzIM bhASAM nisRjed brUyAt, IdRzIM kIdRzIm ? - ityAha-dRSTAM dRSTArthaviSayAM, punarmitAM svarUpa - prayojanAbhyAM stokAM, punarasandigdhAM zaGkArahitAM, punaH pratipUrNAM svarAdibhiH vyaktAM prakaTAM, punarjitAM paricitAM, punarajalpana-zIlAM, na uccairna nIcairlagnavilagnAM, punaranudvignAM, nodvegakAriNImevaMbhUtAM bhASAM sAdhubrUyAt / / 8.48 / / , (su.) bhASaNopAyamAha - diTTha 'iti, dRSTAM dRSTArthaviSayAM, mitAM svarUpaprayojanAbhyAm, asaMdigdhAM - niHzaGkitAM, pratipUrNAM svarAdibhiH vyaktAM - alallAM, jitAM pariji(ci)tAm, ajalpanazIlAM noccairlagnavilagnAm, anudvignAM-novegakAriNImevaMbhUtAM bhASAM, nisRjet brUyAt, AtmavAn sacetana iti / / 8.48 / / AyAra-pannattidharaM, diTThIvAyamahijjagaM / 'vaiivikkhaliyaM naccA, na taM uvahase muNI / / 8.49 / / (ti.) vizeSopadezaMmAha - AcArAGgam / prajJaptiH bhagavatyaGgaM tayordhAriNam / dRssttivaadaadhyetaarm| kathaJcid vAci liGgavacanAdibhiH skhalitaM jJAtvA / na tam 1. (ti) TIkAyAM 'viyaMjiyaM padaM biyaMjiyaM' 'vyaktAm iti tatrAdhAraH vRddhavivaraNaM 'viyaMjiyaM' iti pAThaH [dasa. cuNNi. munipuNyavijayasaMpAdite [vi.2060] pRSTha 197] / cUrNau tu viyaM jiyaM iti dvau padau civRtau - (sa)(su) TIke cUrNi manusRte] / / 2. 'vAyavi. - mudritaH pAThabhedaH || Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 275 upahaset muniH- upahAsasya jJAnAvaraNIyakarmabandhahetutvAt / adhItadRSTivAdasya ca vAkskhalitaM na sambhavatyeva / / 8.49 / / (sa.) atha prastutasyopadezasyAdhikAreNa idamAha - AyAra' iti - munistamAcArAdidharaM nopahaset, kimbhUtaM tam ? AcAra - prajJaptidharam, AcAradharaH strIliGgAdIni jAnAti, prajJaptidharastAnyeva savizeSaNAni, ityevaMbhUtaM, punaH kiMbhUtaM ? dRSTivAdamadhIyAnaM prakRtipratyayalopA-''gama-varNavikArAdivijJaM, kiM kRtvA nopahaset ? taM tAdRzaM vAgviskhalitaM jJAtvA vividhamanekaprakArairliGgabhedAdibhiH skhalitaM vijJAya nopahaset, kintvevaM jAnAti vadati ca, aho khalvAcArAdidharasya vacana evaM kauzalam, iha ca dRSTivAdamadhIyAnamityuktam, ata idaM gamyate nAdhItadRSTivAdaM, tasya jJAnApramAdAtizayataH skhalanAsambhavAt, yadyevaMbhUtasyApi skhalitaM sambhavati, na caivamupahasedityupadezaH, tato'nyasya sutarAM sambhavati na cAsau hasitavya iti / / 8.49 / / (su.) prastutopadezAdhikAra evedamAha - AyAra... iti, AcAra-prajJaptidharamiti AcAradharaH-strIliGgAdIni jAnAti prajJaptidharastAnyeva savizeSANItyevaMbhUtaM, tathA dRSTivAdamadhIyAnaM prakRti-pratyaya- lopA -''gama-varNa-vikArAdivedinaM vAgviskhalitaM jJAtvA vividhamanekaiH prakAraiH liGgabhedAdibhiH skhalitaM vijJAya na tamAcArAdidharamupahasenmuniH, 'aho nu khalvAcArAdidharasya vAci kauzalaM ityevaM, iha ca dRSTivAdamadhIyAnamityuktam, ata idaM gamyate nAdhItadRSTivAdaM tasya jJAnApramAdA- tizayataH skhalanA'sambhavAt, yadyevaMbhUtasyApi skhalitaM sambhavati na cainamityupahasedityupadezastato'nyasya sutarAM sambhavati, nAsau hasitavya iti / / 8.49 / / 1 nakkhattaM sumiNaM jogaM, nimittaM maMta bhesajaM / gihiNo taM na Aikkhe, bhUyAhigaraNaM payaM / 8.50 / / (ti.) anyaM copadezamAha-nakSatram - yAtrAdyartham azvinyAdi / svapnam - svapnasya zubhAzubhavicAraH / yogaM-vazIkaraNAdi / nimittam - atItAdi / mantraH- vRzcikamantrAdiH / bheSajam - atIsArAdyoSadham / gRhiNaH pRcchataH tannAkhyeyAt / bhUtAdhikaraNaM padam / nakSatrAdau sAdhunA kathite gRhasthenArambhe kriyamANe bhUtAnAm ekendriyAnAm, adhiko raNa iva raNo yatra pade vinAzahetutvAt tadbhUtAdhikaraNaM, padaM sthAnaM, tatazcaiSAM prazne Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam sAdhUnAM nAdhikAraH kathane iti vAcyam / / 8.50 / / ... (sa.) nakkhattaM iti-punaH kiMca sAdhurgRhiNA pRSTaH sannetAni gRhiNAmasaMyatAnAM nAcakSIta na brUyAt, etAni kAni ?-ityAha-nakSatramazvinyAdi, svapnaM zubhAzubhaphalamanubhUtAdi, yogaM vazIkaraNAdi, nimittamatItAdi, mantraM vRzcikamantrAdi, bheSajamatisArAdInAM rogANAmauSadham, etat SaTkaM kiMviziSTam ?-ityAha-bhUtAdhikaraNaM padaM, bhUtAnyekendriyAdIni saGTanAdinAdhikriyante vyApAdyante'sminniti. tatazca tadaprItiparihArArthamidaM brUyAt, yatastapasvinAmatra nakSatrAdau nAdhikAraH. / / 8.50 / / (su.) kiJca-nakkhattaM'iti, gRhiNA pRSTaH sana-nakSatraM-azvinyAdi, svapnaMzubhAzubhaphalamanubhUtAdi, yoga-vazIkaraNAdi, nimittamatItAdi, mantraM-vRzcikamantrAdi, bheSajaM atIsArAdyauSadhaM, gRhiNAM-asaMyatAnAM tadetannAcakSIta, kiMviziSTam ?-ityAhabhUtAdhikaraNaM padamiti bhUtAni-ekendriyAdIni saMghaTTanAdinA'dhikriyante'sminniti, tatazca tadaprIti-parihArArthamityevaM brUyAt-anadhikAro'tra tapasvinAmiti / / 8.50 / / annatthapagaDaM leNaM, bhaijja sayaNAsaNaM / uccArabhUmisaMpannaM, itthI-pasuvivajjiyaM / / 8.51 / / (ti.) anyArtham-na sAdhvarthaM, prakRtam-nivartitam / layanam-upAzrayaH / zayanA''sane vidyate yatra, matvarthIye'ci-zayanAsanam-phalakapIThayuktamityarthaH | uccArabhUmisampannam-uccAra-prazra(sra)vaNabhUmiyuktam / strI-pazu-paNDakavivarjitam-ekagrahaNe sajAtIyagrahaNAt / bhajet-Azrayet / / 8.51 / / (sa.) annaTuM'iti-punaH kiJca sAdhurevaM layanaM sthAnaM vasatirUpaM bhajet seveta, kimbhUtaM layanam ? anyArthaM prakRtaM, na sAdhunimittaM kRtaM, tathA zayanAsanamapyanyArthaprakRtaM saMstArakapIThakAdi seveta, punaH kimbhUtaM layanam ? uccArabhUmisaMpannamuccAraprasravaNAdibhUmyA saMyuktaM, katham ? uccArAdibhUmirahite sthAne vAravAramuccArAdinirgamane doSA bhavanti, punaH kimbhUtaM layanaM ? strIpazuvivarjitaM, 'ekagrahaNena tajjAtIyAnAM grahaNamiti nyAyAt, strIpazupaNDakavivarjitaM, strIpramukhAlokanAdirahitamityarthaH. / / 8.51 / / (su.) kiJca-annadru'iti, anyArthaM prakRtaM, na sAdhunimittameva nivartitaM, layanaMsthAnaM vasatirUpaM bhajet-seveta, zayanAsanamityanyArthaM prakRtaM saMstArakapIThakAdi sevetetyarthaH, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 277 etadeva vizeSyate-uccArabhUmisampannaM- uccAra-prazravaNAdibhUmiyuktaM, tadrahite asakRt tadarthaM nirgamanAdidoSAt tathA strIpazuvivarjitamiti, ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAt strIpazupaNDaka-vivarjitaM rUpA ( stryA) dyAlokanAdirahitamiti / / 8.51 / / vivittAya bhave sijjA, nArINAM na lave kahaM / gihisaMthavaM na kujjA, kujjA sAhUhiM saMthavaM / / 8.52 / / (ti.) upAzraye dharmakathAvidhimAha - viviktA - anyasAdhubhirvirahitA / zayyA - vasatiH, yadi bhavet tataH / nArINAm - kevalAnAm / na lapet kathAm - zaGkAdoSaprasaGgAt / sAdhusahitAyAM ca tAsAmapi kathayet / tathA gRhisaMstavam-gRhibhiH paricayam / na kuryAt-snehAdisambhavAt / sAdhubhiH saMstavaM kuryAt - tatsaMstave cAritrasthairyasambhavaH / / 8.52 / / (sa.) taditthaMbhUtaM layanaM sevamAnasya sAdhoH dharmakathAvidhimAha - vivittA' iti - sAdhuryadyevaMvidhA zayyA vasatirbhavet, tadA nArINAM strINAM kathAM na kathayet, kathaM ? zaGkAdidoSaprasaGgAt yogyatAM vijJAya puruSANAM kathayet, nArINAM tvaviviktAyAM vasatau kathayedapi kimbhUtA zayyA vasatiH ? viviktA tadanyasAdhubhirvarjitA, yatrAnye sAdhavo na santi, cazabdAt tathAvidhabhujaGga-prAyaikapuruSasaMyuktA bhavet, tathApi na nArINAM kathAM kathayet, tathA punaH sAdhurgRhisaMstavaM na kuryAt, snehAdidoSasambhavAt sAdhubhistu samaM saMstavaM paricayaM kAle kalyANamitrayogena kuzalapakSavRddhibhAvaM kuryAditi. / / 8.52 / / (su.) taditthaMbhUtaM layanaM sevamAnasya dharmakathAvidhimAha - vivittA ya' iti, viviktA ca tadanyasAdhubhirvivarjitA, cazabdAt tathAvidha-bhujaGgaprAyaikapuruSasaMyuktA bhavecchayyAvasatyAdi tato nArINAM strINAM na kathayet kathAM, zaGkAdidoSaprasaGgAdaucityaM vijJAya puruSANAM tu kathayet, aviviktAyAM nArINAmapIti, tathA gRhisaMstavaM-gRhiparicayaM na kuryAt tatsnehAdidoSasambhavAt kuryAt sAdhubhiH saha saMstavaM - paricayaM, kalyANamitrayogena kuzalapakSavRddhibhAvata iti / / 8.52 / / jahA kukkuDapoyassa, niccaM kulalao bhayaM / evaM khu baMbhayArissa, itthIviggahao bhayaM / 8.53 / / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) kathaJcid gRhasthasaMstavo'pi bhavatu / strIsaMstavastu na kArya eva / tadgataM vidhimAha-yathA kurkuTapotasya nityam / kulalataH-mArjArAt / bhayam / evaM khu baMbhayArissa itthIviggahao bhayaM-yathA kurkuTapotasya nityaM kulalato mArjArAd bhayaM / evaM khu-nizcaye, brahmacAriNaH strIvigrahAt-strIzarIrAd bhayam / / 8.53 / / / (sa.) kathaJcid gRhisaMstavabhAve'pi strIsaMstavo naiva kartavya ityatra kAraNamAhajahA-iti-yathA kukkuTapotasya kukkuTabAlasya nityaM sarvakAlaM kulalato mArjArAd bhayaM, evaM brahmacAriNaH sAdhoH strIvigrahAt strIzarIrAd bhayaM, vigrahagrahaNaM mRtazarIrAdapi bhayakhyApanArtham. / / 8.53 / / (su.) kathaMcid gRhisaMstavabhAve'pi strIsaMstavo na karttavya evetyatra kAraNamAhajahA iti, yathA kurkuTapotasya-kurkuTazizornityaM-sarvakAlaM, kulalato mArjArAd bhayaM evaM brahmacAriNaH sAdhoH strIvigrahAt-strIzarIrAd bhayaM, vigrahagrahaNaM mRtavigrahAdapi bhayakhyApanArthamiti / / 8.53 / / cittabhittiM na nijjhAe, nAriM vA suyalaMkiyaM / bhakkharaM piva daLUNaM, dihi~ paDisamAhare ||8.54 / / (ti.) yatazcaivaM ? - ataH citrabhittigatAmapi striyaM na nidhyAyet / nArI vA suSThu alaGkRtAM-upalakSaNatvAdanalaGkRtAmapi / kathaJcid darzane'pi bhAskaramiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet-nivartayet / / 8.54 / / (sa.) yatazcaivaM, tataH kiM kAryam ? - ityAha-cittabhitti-iti-evaMvidhAmapi nArI sAdhuna nidhyAyenna pazyet, kimbhUtAM nArI ? citragatAM, punaH kimbhUtAM nArI ? svalaGkRtAmalaGkAraiH zobhitAm, upalakSaNatvAdanalakRtAmapi na nirIkSeta, kathaJcid darzanayoge'pi bhAskaramiva sUryamiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharennivartayediti. / / 8.54 / / (su.) yatazcaivaM ? ataH cittabhittiM iti, citrabhitti-citragatAM striyaM na nirIkSetana pazyet, nArI vA sacetanAmeva svalakRtAM, upalakSaNametadanalaGkRtAM ca na nirIkSeta, kathaMcid darzanayoge'pi bhAskaramivAdityamiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet drAgeva nivartayediti / / 8.54 / / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam hattha-pAya-pelichinnaM, kanna-nAsavigattiyaM / avi vAsasayaM nAriM, baMbhayArI vivajjae / / 8. 55 / / 279 (ti . ) kiM bahunA ? paricchinnahasta-pAdAm / vikRttakarNa-nAzAm / api varSazatikAM nArIm / AstAM taruNIM, brahmacArI vivarjayet / / 8.55 / / (sa.) hattha... iti - kiM bahunA ? brahmacArI sAdhurIdRzImapi nArIM vivarjayet, kimaGga punastaruNIM nArIM sutarAmeva vivarjayet, kiMviziSTAM nArIm ? hasta-pAdaparicchinnAM, yasyA hastau pAdau chinnau vartete, punaH kimbhUtAM nArIm ? karNa - nAsAvikRttAM, karNau nAsA ca vikRttau yasyAstAM, punaH kimbhUtAM nArIm ? varSazatikAm, etAdRzIM vRddhAmapi varjayet, kaH kAniva ? mahAdhano yathA caurAn varjayet. / / 8.55 / / (su.) kiM bahunA ? hattha iti, hasta-pAdapraticchinnAM - praticchinnahasta-pAdAM karNanAsAvikRttAmiti-vikRttakarNa-nAsAmapi varSazatikAM nArIM, evaM vRddhAmapi kimaGga punastaruNIM ?, tAM tu sutarAmeva, brahmacArI cAritradhano mahAdhana iva taskarAn vivarjayediti / / 8.55 / / vibhUsA itthisaMsaMggI, paNIyaM rasabhoyaNaM / narassa- 'ttagavesissa, visaM tAlauDaM jahA / / 8.56 / / (ti.) api ca - vibhUSA - nakhakezAdisaMskArarUpA / strIsaMsargaH / praNItarasabhojanamgalatsneharasAbhyavahAraH / narasya AtmagaveSiNo viSaM tAlapuTaM yathA-yathedaM viSaM mRtyave bhavati tathA sAdhorAtmavimarzanatatparasya vibhUSAdikaM dharmazarIramRtyave / / 8.56 / / (sa.) vibhUsA iti - apica narasyAtmagaveSiNa etat sarvaM vibhUSAdi tAlapuTaviSaM, yathA tAlamAtravyApattikaraviSakalpaM tat kim ? - ityAha-vibhUSA vastrAdirADhA zobhA, strIsaMsarge yena kenacit prakAreNa strIsambandhaH, praNItarasabhojanaM galatsneharasabhakSaNam. / / 8.56 / / (su.) api ca-vibhUsAM... iti, vibhUSA - vastrAdirADhA, strIsaMsargaH yena kenacit prakAreNa strIsambandhaH, praNItarasabhojanaM - galatsneharasAbhyavahAraH, etat sarvameva vibhUSAdi narasyAtmagaveSiNaH-AtmahitAnveSaNaparasya, viSaM tAlapuTaM yathA - tAlamAtravyApattikaraviSakalpamahitamiti / / 8.56 / / 1. paDicchinnam mudritamanyatra / 2. saMsaggo' ityanyatra mudritam / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam aMga-paccaMgasaMThANaM, cArullaviya-pahiyaM / itthINaM taM na nijjhAe, kAmarAgavivaDDhaNaM / / 8.57 / / (ti.) spaSTaH / / 8.57 / / (sa.) aMga...iti-punaH kiJca sAdhuH strINAmetAni na nidhyAyenna nirIkSeta na pazyet, kuta ? ityAha-kAmarAgavivardhanamiti, etannirIkSyamANaM mohadoSAnmaithunAbhilASaM vardhayati, ata evAsya prAk strINAM nirIkSaNapratiSedhAd-gatArthatAyAmapi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopanyAsaH kRtaH, etAni kAni ?-ityAha-aGgAni ziraHprabhRtIni, pratyaGgAni nayanAdIni, eteSAM saMsthAnaM vinyAsavizeSaM, tathA cAru zobhanaM lapitaM jalpitaM prekSitaM nirIkSitaM strINAM sambandhi sarvam. / / 8.57 / / (su.) kiJca-aMgapaccaMga...iti, aGga-pratyaGgasaMsthAnamiti, aGgAniziraHprabhRtIni, pratyaGgAni-nayanAdIni, eteSAM saMsthAna-vinyAsavizeSa, tathA cAru zobhanaM lapita-prekSitaM lapitaM-jalpitaM, prekSitaM-nirIkSitaM, strINAM sambandhi, tadaGgapratyaGga-saMsthAnAdi na nirIkSeta-na pazyet, kuta ? ityAha-kAmarAgavivarddhanamiti, etaddhi nirIkSyamANaM mohadoSAnmaithunAbhilASaM varddhayati, ata evAsya prAk strINAM nirIkSaNapratiSedhAt gatArthatAyAmapi prAdhAnyakhyApanArtho bhedenopanyAsa iti / / 8.57 / / visaesu maNunnesu, pimmaM nAbhinivesae / aNiccaM tesu vinAya, pariNAma puggalANa ye / / 8.58 / / (ti.) viSayeSu manojJeSu prema nA-'bhinivezayet / amanojJeSu ca dveSamiti jJeyam / kiM kRtvA ?-teSu-viSayeSu pudgalAnAM pariNAmam anityaM vijJAya / te hi viSayapudgalAH manojJA api amanojJAH, amanojJA api manojJAH kAlakrameNa bhavanti / tato na teSu rAgadveSau kAryAvityarthaH / / 8.58 / / (sa.) visaesu'iti-punaH kiJca sAdhurviSayeSu zabdAdiSu, prema rAga nAbhinivezayenna kuryAta, kimbhUteSu viSayeSu? manojJeSvindriyANAmanukuleSu, amanojJeSu ca dveSaM na kuryAta, kiM kRtvA ? teSAM pudgalAnAM tuzabdAcchabdAdiviSayasambandhinAmanityatayA pariNAma vijJAya jinavacanAnusAreNa, kathaM ? vijJAyate hi manojJA api kSaNAdamanojJatayA pariNamanti, amanojJA api kSaNAnmanojJatayA pariNamanti, tatastayorupari rAgadveSakaraNa nirarthakamiti. ||8.58 / / 1. 'u' iti pAThonyatra mUlataH, tathaiva ca 'tu' iti vivRtaH / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 281 (su.) kiJca-visaesu' iti, viSayeSu - zabdAdiSu, manojJeSu - indriyAnukUleSu, premarAgaM nAbhinivezayet-na kuryAt, evamamanojJeSu dveSaM, Aha-uktamevedaM prAk "kannasokkhehiityAdau" (8.26) kimarthaM punarupanyAsa iti ?, ucyate - kAraNavizeSAbhidhAnena vizeSopalambhArtha -miti, Aha ca- anityamevapariNAmAnityatayA teSAM - pudgalAnAM, tuzabdAt zabdAdiviSaya-sambandhinAmitiyogaH, vijJAya -avetya jinavacanAnusAreNa, kim ?ityAha-pariNAmaM-paryAyAntarApattilakSaNaM, te hi manojJA api kSaNAdamanojJatayA pariNamanti, amanojJA api manojJatayeti, tucchaM rAgadveSayornimittamiti / / 8.58 / / puMggalANa parINAmaM, tesiM naccA jahA tahA / viNIyataNho vihare, sIIbhUeNa appaNA / / 8.59 / / (ti.) etadeva spaSTayannAha - teSAM zabdAdipudgalAnAM yathA tathA manojJA- manojJatayA pariNAmaM jJAtvA / vinItatRptaH zabdAdiSu vigatAbhilASo viharet / zItIbhUtenakrodhAdyagnyapagamAt / prazAntena AtmanA / / 8.59 / / (sa.) etadapi spaSTayannAha - poggalANaM 'iti-zItIbhUtena krodhAdInAM tyAgAt prazAntenAtmanA viharet kiM kRtvA ? teSAM pUrvoktAnAM pudgalAnAM pariNAmaM yathA manojJA amanojJatayA bhavanti, tathA jJAtvA kimbhUtaH sAdhuH ? vinItatRSNo gatAbhilASaH zabdAdiSu. / / 8.59 / / (su.) etadapi spaSTayannAha - poggalANaM' iti, pudgalAnAM-zabdAdiviSayAntargatAnAM pariNAm, uktalakSaNaM teSAM jJAtvA - vijJAya, yathA manojJetararUpatayA bhavanti, tathA jJAtvA vinItatRSNaH - apetAbhilASaH zabdAdiSu viharet zItIbhUtena-krodhAdyagnyupagamAt prazAntenAtmaneti / / 8.59 / / jAe saddhAe nikkhaMto, pariyAyadvANamuttamaM / tameva aNupAlijjA, guNe Ayariyasammae / / 8.60 / / (ti.) kiJca-yayA zraddhayA niHkrAntaH - bhavavairAgyapariNAmarUpayA / pryaaysthaanmprvrjyaaruupm| mokSalakSaNottamapadaprAptihetutvAd uttamaM prAptaH / tAmeva-zraddhAm / 1. 'poggalANaM' iti pAThonyatra mudritaH / 2. jAi saddhAi nikkhNto...| tameva anupAlijjA... iti mudritonyatra pAThaH / / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam anupAlayet-pravarddhamAnAM kuryAt / kva guNe ? lokottaraguNarUpe / AcAryasammateupalakSaNatvAt tIrthakarAdibahumate / / 8.60 / / 282 (sa.) jAi iti - punaH kiJca sAdhustAmeva zraddhAmapratipAtitayA pravardhamAnAM guNeSu mUlaguNAdilakSaNeSu pAlayet kimbhUteSu guNeSu ? AcAryasammateSu tIrthakarAdimateSu, tAM kAM ? yayA zraddhayA pradhAnaguNasvIkArarUpayA niSkrAnto'viratikardamAt, dIkSAsthAnamuttamaM pradhAnaM prAptaH / / 8.60 / / (su.) kiJca - jAi iti, yayA zraddhayA - pradhAnaguNasvIkaraNarUpayA niSkrAnto'viratijambAlAt, paryAyasthAnaM - pravrajyArUpaM uttamaM - pradhAnaM prApta ityarthaH, tAmeva zraddhAmapratipAtitayA pravardhamAnAmanupAlayed yatnena, kva ? ityAha-guNeSu - mUlaguNAdilakSaNeSu AcAryasaMmateSu-tIrthaMkarAdibahumateSu, anye tu zraddhAvizeSaNamityetad vyAcakSate, tAmeva zraddhAmanupAlayed-guNeSu, kiMbhUtAM AcAryasammatAM, na tu svAgrahakalaGkitAmiti / / 8.60 / / tavaM cimaM saMjamajogayaM ca sajjhAyajogaM ca sayA ahiTThae / 1 sUreva seNAi sammattamAuhe, alamappaNo hoi alaM paresiM / / 8.61 / / (ti.) AcArapraNidhiphalamAha - tapazcedam - anazanAdi / saMyamayogakaM capRthivyAdiviSayam, saMyamavyApAraM svArthe kaH / svAdhyAyayogaM ca- sUtrArthavAcanAdikam / adhiSThAtA-tapaHprabhRtIn kartA, tRn pratyayasya niSThAditvAt karmaNi na SaSThI / iha tapo'bhidhAnAd grahaNe'pi svAdhyAyasya prAdhAnyakhyApanArthaM pRthakkaraNam / sa evambhUtaH sUra iva-subhaTa iva / caturaGgayA senayA - sAdhuH kaSAyendriyasenayA niruddhaH san / samastAyudhasaMpUrNaH-tapaHprabhRtikhaGgAdyAyudhaH / alamAtmano bhavati - saMrakSaNAya / alaM pareSAm-upAsakAnAm / / 8.61 / / (sa.) athAcArapraNidhiphalamAha - tavaM ' iti - sAdhurevaMvidhaH san zUra iva vikrAntasubhaTa iva, alamatyarthamAtmanaH saMrakSaNAya, alaM ca pareSAM nivAraNAya bhavati, kimbhUtaH sAdhuH ? tapazcedamanazanAdi dvAdazabhedarUpaM sarvasAdhuprasiddhaM, saMyamayogaM ca pRthivyAdiviSayasaMyamavyApAraM ca svAdhyAyayogaJca vAcanAdivyApAraM ca sadA sarvakAlamadhiSThAtA tapaHprabhRtInAM kartA ityarthaH kimbhUtaH zUraH ? senayA caturaGgabalarUpayA indriya Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamam adhyayanam 283 kaSAyAdisenayA viruddhaH san samAptAyudhaH sampUrNatapaHprabhRtikhaGgAyudhaH. / / 8.61 / / (su.) AcArapraNidhiphalamAha - tavaM cimaM iti, tapazcedamanazanAdirUpaM sAdhulokapratItaM, saMyamayogaM ca pRthivyAdiviSayaM saMyamavyApAraM ca svAdhyAyAdiyogaM cavAcanAdivyApAraM, sadA-sarvakAlamadhiSThAtA - tapaHprabhRtInAM karttetyarthaH, iha ca tapo'bhidhAnAt tadgrahaNe'pi svAdhyAyayogasya prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenAbhidhAnamiti / sa evaMbhUtaH zUra iva-vikrAntabhaTa iva senayA - caturaGgarUpayA indriyakaSAyAdisenayA niruddhaH san, samAptAyudhaH-saMpUrNatapaHprabhRti-khaDgAdyAyudhaH, alaM - atyarthamAtmano bhavati, saMrakSaNAyai alaM ca pareSAM nivA(rAka) raNAyeti / / 8.61 / / sajjhAya sajjhANarayassa tAiNo, apAvabhAvassa tave rayassa / visujjhaI jaMsi malaM purekaDaM, samIriyaM rUppamalaM va joiNA / / 8.62 / / (ti.) etadeva spaSTayannAha - svAdhyAya - saddhyAnaratasya tAyinaH / apApabhAvasya tapasi ratasya vizuddhyate yo'sya / malaH- karmarUpaH / purAkRtaH / samIritaH- preritaH / rUpyamala iva / jyotiSA - agninA / / 8.62 / / * (sa.) etadeva spaSTayannAha - sajjhAyaH ... i- asya sAdhoryanmalaM karmamalaM tad vizuddhyate apaiti dUre yAtItyarthaH, kimbhUtaM malaM ? purAkRtaM. janmAntareSu upAttamupArjitaM, kena kiMvat ? yathA rUpyamalaM kimbhUtaM rUpyamalaM ? samIritaM preritaM kena ? jyotiSAgninA, kimbhUtasya sAdhoH ? svAdhyAyasaddhyAnaratasya, svAdhyAya eva saddhyAnaM svAdhyAya saddhyAnaM, tatra ratasyAsaktasya, punaH kimbhUtasya sAdhoH ? trAtuH svasya parasyobhayeSAM ca rakSaNazIlasya, punaH kimbhUtasya sAdhoH ? apApabhAvasya labdhyAdInAM yA apekSA tayA rahitatayA zuddhacittasya, punaH kimbhUtasya sAdhoH ? tapasyanazanAdau dvAdazavidhe ratasya, evaMvidhasya zuddhasya sAdhoH pApaM dUre yAtIti paramArthaH / / 8.62 / / (su.) etadeva spaSTayannAha-sajjhAya iti, svAdhyAya eva saddhyAnaM svAdhyAyasaddhyAnaM, tatra ratasya-Asaktasya trAtuH svaparobhayatrANazIlasya apApabhAvasya - labdhyAdyapekSArahitatayA zuddhacittasya tapasi - anazanAdau yathAzaktyA ratasya, vizuddhyate apaiti, yadasya sAdhormalaMkarmamalaM purAkRtaM-janmAntaropAttaM, dRSTAntamAha- samIritaM-preritaM, rUpyamalamiva jyotiSAagnineti / / 8.62 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 284 se tArise dukkhasahe jiiMdie, sueNa jutte amame, akiMcaNe / virAyaI kammaghaNaMsi avagae, kasiNabbhapuDAvagame va caMdami tti bemi / / 63 / / ( ti . ) tatazca - sa tAdRzaH - anantaroditaguNaH sAdhuH / duHkhasahaH - parISahasahaH / jitendriyaH zrutena yuktaH / amamo'kiJcanaH virAjate / karmaghane-jJAnAvaraNIyAdikarmamegha / apagate-sati saJjAtakevalAlokaH / kRSNAbhrapuTAvagame - zaradi / iva candramAH iti bravImi-iti pUrvavat / / zrItilakAcArya TIkAyAmaSTamamadhyayanaM samAptam (sa.) tatazca sAdhuH kIdRzo bhavet ? - ityAha-se iti, sa tAdRzaH pUrvoktaguNayuktaH sAdhurvirAjate, ka iva ? candramA iva kva sati ? kRtsnAbhrapuTApagame samastAnAmabhrapuTAnAmapagame nAze sati, ayaM bhAvaH yathA zaratkAle candramAH zobhate tathA sAdhurapyapagatakarmaghanaH samAsAditakevalAloko virAjata ityarthaH kimbhUtaH sAdhuH ? duHkhasahaH parItrahapIDAsahaH punaH kimbhUtaH sAdhuH ? jitendriyaH parAjita zrotrAdipaJcendriyaviSayaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? zrutajJAnena yukto vidyAvAnityarthaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? amamaH sarvatra mamatArahitaH punaH kimbhUtaH sAdhuH ? akiJcanaH kiJcanarahitaH, bravImIti pUrvavat. / / 8.63 / / iti zrIdazavaikAlike sUtre zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM dIpikAyAmaSTamAdhyayanaM sampUrNaM. zrIrastu . (su.) tatazca - se tArise iti, sa tAdRza anantaroditaguNayuktaH sAdhurduHkhasahaHparISahajetA, jitendriyaH- parAjitazrotrendriyAdiH, zrutena yukto - vidyAvAnityarthaH, amamaHsarvatra mamatvarahitaH, akiJcano - dravyabhAvakiJcanarahitaH, virAjate -zobhate, karmmaghanejJAnAvaraNIyAdikarmameghe apagate sati, nidarzanamAha- kRtsnAbhrapuTApagame iva candramA iti yathA kRtsne abhrapuTe kRSNe vA apagate sati candramA virAjate zaradi, tadvadasAvapagatakarmmaghanaH samAsAditakevalAloko virAjate / / 8.63 / / bravImIti pUrvavat / / / / iti sumati0 vRttau 'AcArapraNidhyAkhyamaSTamamadhyayanaM samAptam / / 1. 'caMdimi' iti pAThonyatra mudritaH / / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / navamaM adhyayanaM - vinayasamAdhiH tatra prathamoddezakaH / / thaMbhA va kohA va mayappamAyA, gurussagAse viNayaM ne sikkhe | soce va U tassa abhUibhAvo, phalaM va kIyassa vahAya hoi / / 9.1 / / (ti.) anantarAdhyayane niravadye vacasi yatitavyamityuktam / tacca vinayasampannasyaiva bhavati-ityanena sambandhenAyAtaM vinayasamAdhyadhyayanaM vyAkhyAyate / tasya cedamAdi sUtram-ahaM guroH sakAzAt / jAtyAdibhiruttama iti stambhAt / ahaM gurubhirgADhamAkruSTa iti krodhAt / ayametadapi na vetti ? iti madena lAghavabhayAt / zakto'pi na zaknomi'iti mAyAtaH / pramAdAd - nidrAdeH / guroH sakAze / vinayam - grahaNAsevanArUpam / na zikSeta / sa eva stambhAdirvinayazikSAvighnahetuH / tasya abhUtibhAvaH - asampadbhAvaH / vadhAya bhavati - guNAdibhAvaprANavinAzAya bhavati / phalamiva kIcakasya - kIcako vaMzaH, sa hi phale saJjAte sati vinazyati ityarthaH / / 9.1.1 / / (sa.) thaMbheti-atha vinayasamAdhyAkhyaM navamamadhyayanaM vyAkhyAyate, tasya navamAdhyayanasya catvAra uddezAH, tatra prathamoddezakamAha, iha cAyaM sambandhaH- pUrvAdhyayane niSpApaM vacanamAcAre praNihitasya samyak sthitasya bhavatIti tatra yatnavatA bhAvyam-ityetaduktam, iha tvAcArapraNihito yathAyogyavinayasampanna eva bhavati, ityetaducyate, tathAhi - ziSyo guroH sakAze - AcAryAdeH samIpe, vinayamAsevanArUpaM zikSArUpaM ca na zikSate, nopAdatte, na gRhNAtItyarthaH, kasmAt ? stambhAd vA, 'kathamahaM jAtyAdimAn jAtyAdihInasya guroH samIpe zikSe ? tathA krodhAt kathaJcidasatyakaraNaprerito roSAd vA, tathA mAyAtaH 'zUlaM me bAdhata' ityAdikapaTena, tathA pramAdAt prakrAntamucitamajAnan nidrAdInAM vyAsaGgena, stambhAdInAM krameNopanyAsazca itthamevAmISAM vinayasya vighnatAmAzritya khyApanArthaH, tadevaM stambhAdibhyo guroH samIpe vinayaM na zikSate, anye tvAcAryA evaM paThanti - guroH samIpe vinaye na tiSThati, vinaye na varttate, vinayaM nAsevata ityarthaH / iha sa eva stambhAdirvinaya - zikSAvighnahetustasya jaDamaterabhUtibhAva iti, abhUterbhAvo'bhUtibhAvaH, asampadbhAva ityarthaH kim ? - ityAha-vadhAya bhavati, 1. 'na tiTThai' TIkAntare pAThAntaratvena vivRtam' na tiSThati iti / 'viNayaM na ciTThe' - cUrNipAThaH, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam guNalakSaNabhAvaprANavinAzAya bhavati. dRSTAntamAha-phalamiva kIcakasya, kIcako vaMzastasya phalaM yathA vadhAya bhavati, tasmin sati tadvinAzanAt, tadvaditi. / / 9.1.1 / / 286 (su.) vyAkhyAtamAcArapraNidhyayanam / adhunA vinayasamAdhyAkhyamArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane niravadyaM vaca AcAre praNihitasya bhavatIti, tatra yatnavatA bhavitavyamityetaduktaM, iha tvAcArapraNihito yathocitavinayasaMpanna eva bhavatItyetaducyate / uktaM ca "AyArapaNihANaMmi, se sammaM vaTTaI buhe / NANAINaM viNIe je, mukkhaTThA nivvigicchae / / 1 / / " ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanamiti thaMbhA va ityAdi, stambhAd vA mAnAd vA jAtyAdinimittAt krodhAd vA akSAnti-lakSaNAt, mAyA-pramAdAditi, mAyAtonikRtirUpAyAH, pramAdAt-nidrAdeH sakAzAt, kim ? - ityAha- guroH sakAze - AcAryAdeH samIpe vinayamAsevanAzikSAdibhedabhinnaM na zikSate - nopAdatte, tatra stambhAt 'kathamahaM jAtyAdimAn jAtyAdihInasakAze zikSAmi iti, evaM krodhAt kvacid vitathakaraNacodito roSAd vA'iti, mAyAtaH 'zUlaM me bAdhata' ityAdivyAjena pramAdAt prakrAntocitamanavabuddhyamAno nidrAdivyAsaGgena, stambhAdikramopanyAsa - zcetthamevAmISAM vinayavighnahetutAmAzritya prAdhAnyakhyApanArthaH, tadevaM stambhAdibhyo guroH sakAze vinayaM na zikSate, anye tu paThanti - guroH sakAze vinaye na tiSThati - vinaye na varttate, vinayaM nAsevata ityarthaH / iha ca sa eva tu stambhAdirvinayazikSAvighnahetustasya jaDamateH, abhUtibhAva itiabhUterbhAvo'bhUtibhAvaH, asaMpadbhAva ityarthaH kim ? - ityAha- vadhAya bhavati -guNalakSaNabhAvaprANavinAzAya bhavati, dRSTAntamAha - phalamiva kIcakasya - kIcako - vaMzaH, tasya yathA phalaM vadhAya bhavati, sati tasmiMstasya vinAzAt, tadvaditi / / 9.1.1 / / je yAvi maMdi tti guruM viittA, Daharo imo appasuuM tti naccA / hIlaMti micchaM paDivajjamANA, karaMti AsAyaNa te gurUNaM / / 9.1.2 / / (ti.) kiMca- ye cApi kecana dravyasAdhavaH manda iti guruM viditvA - satprajJAvikala iti, kAraNAntarasthApitamaprAptavayasam / Daharo'yam - aprAptavayAH / alpazrutaH 1. 'appasuaM'tti' iti mudritapAThabhedaH / / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 287 andhiitaagmH| iti vijJAya / mandAdizabdaiH hIlayanti / asUyayA vA mahAprAjJastvaM, vayovRddhastvaM, bahuzrutastvam ityevaM nindayA mithyAtvaM pratipadyamAnAH | AsAyaNamicchattaM, AsAyaNavajjaNA u sammattaM / AsAyaNAnimittaM, kuvvai dIhaM ca saMsAraM / / 1 / / [ ] ityajAnanta iva kurvanti / AzAtanAM na kevalaM tasya guroH tatpratiSThApakAnAM ca gurUNAM, te duHsAdhava iti / / 9.1.2 / / (sa.) je iti-kiJca ye cApi kevaladravyasAdhavo'gambhIrA bhavanti, te dravyasAdhavo gurUNAmAcAryANAmAzAtanAM laghutApAdanarUpAM tatsthApanAyA abahumAnena kurvanti, ekasya, gurorAzAtanAyAM sarveSAM gurUNAmAzAtanA iti hetogurUNAmiti bahuvacanaM, manda iti jJAtvA, satprajJAvikala iti jJAtvA, tathA punaH kAraNAntarasthApitamaprAptavayasaM guruM pratyayaM Daharo'prAptavayAH khalvayaM, tathAyaM gururalpazruto'nadhItasiddhAnta iti jJAtvA hIlayanti, kiM kurvanto hIlayanti ? mithyAtvaM pratipadyamAnAH, gururna hIlanIya iti tattvamanyathA jAnantaH, ato gurohIlanA na kAryA ityAha. ||9.1.2 / / (su.) je yAvi'iti, ye cApi kecana dravyasAdhavo'gambhIrAH, kim ?-ityAha-manda iti guruM viditvA-kSayopazamavaicitryAt tantrayuktyAlocanA'samarthaH satprajJAvikala iti svamAcAryaM jJAtvA / tathA kAraNAntarasthApitamaprAptavayasaM Daharo'yaM-aprAptavayAH khalvayaM, tathA alpazruta ityanadhItAgama iti vijJAya, kim ?-ityAha-hIlayantisUyayA asUyayA vA khisayanti, sUyayA 'atiprajJaH tvaM vayovRddho bahuzruta' iti, asUyayA tu 'mandaprajJastvam ityAdyabhidadhati, mithyAtvaM pratipadyamAnA iti, gururna hIlanIya iti tattvamanyathA'vagacchantaH, kurvantyAzAtanAM-laghutApAdanarUpAM, te-dravyasAdhavaH gurUNAM-AcAryANAM, tatsthApanAyA abahumAnena, 'ekagurkhAzAtanAyAM sarveSAmAzAtanA iti bahuvacanaM, athavA kurvantyAzAtanAM svasamyagdarzanAdibhAvApahrAsarUpAM te gurUNAM sambandhinI, tannimittatvAditi / / 9.1.2 / / pagaIi maMdA vi bhavaMti ege, DaharA vi ya je suyabuddhovaveyA | AyAramaMto guNasuTThiyappA, je hIliyA sihiriva bhAsa kujjA ||9.1.3 / / (ti.) prakRtyA-svabhAvenaiva karmavaicitryAd vayovRddhA api / mandAH-asatprajJAH Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam tathAvidhabuddhirahitA bhavanti / ye ca DaharA api-vayasA laghIyAMso'pi / zrutabuddhyupapetAHsatprajJAvantaH / dvaye'pi AcAravantaH-jJAnAdyAcArArAdhakAH / guNeSu-saMgrahopagrahAdiSu, susthita AtmA yeSAM te susthitAtmAnaH te, na hIlanIyAH ye hIlitAH zikhIvaagniriva hIlakAn / bhasmasAtkuryuH / / 9.1.3 / / (sa.) pagaIi iti-ye sAdhavaste gurUn pratyevaM jAnanti, prarUpayanti paraM na tu hIlayanti, evaM kimityAha-eke kecana vayovRddhAH prakRtyA svabhAvena karmavaicitryAnmandA api sadbuddhirahitA api bhavanti, tathAnye kecana DaharA apyapariNatA api vayasA amandA bhavantIti vAkyazeSaH, kiMviziSTA ityAha-ye zrutabuddhyA upetAH sahitAH, tathA satprajJAvantaH, zrutena buddhibhAvena vA bhAvinI vRttimAzrityAlpazrutA api sarvathA AcAravanto jJAnAdyAcArasahitAH. punaH kiMviziSTAH ? guNasusthitAtmAnaH, guNeSu suSThu bhAvasAraM sthita AtmA yeSAM te tathAvidhA na hIlanIyAH, ye hIlitAH khisitAH zikhIva agniriva indhanasamUhaM bhasmasAtkuyuH, jJAnAdiguNasamUhamapanayeyuriti. / / 9.1.3 / / (su.) ato na kAryA hIlanA, ityAha-pagaIe...iti, prakRtyA-svabhAvena karmavaicitryAt mandA api-sabuddhirahitA api bhavantyeke-kecana vayovRddhA api, tathA DaharA api caapariNatA api ca vayasA anye amandA bhavantIti vAkyazeSaH, kiMviziSTA ?-ityAhaye zrutabuddhyupapetAstadA satprajJAvantaH, zrutena buddhibhAvena vA bhAvinI vRttimAzritya alpazrutA iti, sarvathA AcAravantaH-jJAnAdyAcArasamanvitAH guNasusthitAtmAnaH-guNeSusaGgrahopagrahAdiSu, suSThu-bhAvasAraM sthita AtmA yeSAM te tathAvidhAH, na hIlanIyAH, ye hIlitAH-khisitAH zikhIva-agnirivendhanasaGghAtaM bhasmasAtkuryu:-jJAnAdiguNasaGghAtamapanayeyuriti / / 9.1.3 / / je Avi nAgaM DaharaM ti naccA, AsAyae se ahiyAya hoi / evAyariyaM pi hu hIlayaMto, niyacchaI jAipahaM khu maMde / / 9.1.4 / / (ti.) vizeSeNa DaharahIlanadoSamAha-yazcApi-kazcit / nAgam-sarpam / Dahara iti-bAla iti / jJAtvA AzAtayati-yaSTyAdinA ghaTTayati / sa ghaTTamAnaH / se-tasya ghaTTakasya / ahitAya bhavati / evam AcAryamapi-laghIyAMsamapi / hIlayan / jaatipthmdviindriyaadijaati-maargm| mandaH-ajJaH / khu-nizcayena / nitarAM gacchati-yAti / anantaM saMsAraM paribhramatItyarthaH / / 9.1.4 / / / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 navamam adhyayanam (sa.) atha vizeSeNa Daharasya hIlanedoSamAha-je'iti-yazcApi kazcidajJo nAgaM sarpa Dahara iti bAla iti jJAtvA AzAtayati kSudrakASThAdinA kadarthayati, sa nAgaH kadarthyamAnaH, se tasya kadarthanAkArakasyAhitAya bhavati, bhakSaNena prANanAzanAt, eSa dRSTAntaH, athopanayaH-evamAcAryamapi kAraNato'pariNatameva sthApitaM hIlayannirgacchati jAtipanthAnaM dvIndriyAdijAtimA mando'jJaH saMsAre paribhramati. / / 9.1.4 / / ___ (su.) vizeSeNa DaharahIlanAdoSamAha-je yAvi iti, yazcApi kazcidajJo nAgaMsarpa, Dahara iti-bAla iti, jJAtvA-vijJAya, AzAtayati-kaliJcAdinA kadarthayati, sa kadarthyamAno nAgaH, se-tasya kadarthakasya-ahitAya bhavati, bhakSaNena prANanAzanAt, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-evamAcAryamapi kAraNato'pariNatameva sthApitaM hIlayan nirgacchati jAtipanthAnaM-dvIndriyAdijAtimArga, mandaH-ajJaH, saMsAre paribhramatIti / / 9.1.4 / / AsIviso Avi paraM suraho, kiM jIvanAsAu paraM nu kujjA | AyariyapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natthi mukkho / / 9.1.5 / / (ti.) athaitad dRSTAntadAntikayormahadantaramAha-AsIviSazcApi paraM suruSTaH kiM jIvanAzAdaparaM tu kuryAt / AcAryapAdAH punaraprasannAH-AzAtanayA aprasannIkRtAH / abodhim-pretya dharmAnavAptim / AzAtayati-iti "ISigranthyAsivandividikAritAntebhyo cuH [ ] iti yupratyaye AzAtana:-AzAtanakArI | gurvAzAtanAyAzca mithyAjanakatvAt tatkAriNaH / nAsti mokSaH / / 9.1.5 / / (sa.) atra dRSTAntasya dArTAntikasya ca mahadantaramityetadevAha-AsIviso'itiAzIviSazcApi sarpo'pi paraM suruSTaH san kruddhaH san, kiM jIvitanAzAnmRtyoH paraM nu kuryAt ? na kiJcidapItyarthaH, AcAryapAdAH punaraprasannA hIlanayA-'nugrahAyApravRttAH, kiM kurvanti ?-ityAha-abodhiM nimittahetutvena mithyAtvasaMhatiM kurvanti, kathaM ? tadAzAtanayA mithyAtvabandhAt, yatazcaivamato gurorAzAtanayA nAsti mokSaH, abodhisantAnabandhenAnantasaMsArikatvAditi. / / 9.1.5 / / 1.vA vi' iti mudrito pAThabhedonyatra / 2. kAtantravyAkaraNe kRt sUtrataH paJcama pAde 85tamaM sUtram / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam _ (su.) atraiva dRSTAnta-dArTAntikayormahadantaram, ityetadAha-AsI...iti AzIviSazcApi-sarpo'pi paraM suruSTaH san-sukruddhaH san, kiM jIvitanAzAt-mRtyoH paraM nu kuryAt ? na kiJcidapItyarthaH, AcAryapAdAH punaraprasannA hIlanayA anugrahe'pravRttAH, kiM kurvanti ?-ityAha-abodhiM-nimittahetutvena mithyAtvasaMhatiM, tadAzAtanayA mithyAtvabandhAt, yatazcaivam ?-atazcAzAtanayA gurornAsti mokSaH, abodhisantAnasambandhenAnantasaMsArikatvAditi / / 9.1.5 / / jo pAvagaM jaliyamavakkamijjA, AsIviso vA vi hu kovaijjA / jo vA visaM khAyai jIviyaTThI, esovamAsAyaNayA gurUNaM / / 9.1.6 / / (ti.) kiJca-yaH pAvakaM jvalitamavakrAmet-Akramya tiSThet / AzIviSaM vApi hi kopayet / yo vA viSaM khAdati jIvitArthI / eSopamA-yathaiSAM mRtyuruupaapaaypraaptirbhvti| tathA gurUNAM AzAtanayA-kRtayA tatkAriNo narakAdyAptirUpo'pAyaH syAt / / 9.1.6 / / (sa.) punarAha-jo...iti-yaH ko'pi pAvakamagniM jvalitaM santamapakrAmedavaSTabhya tiSThati, AzIviSaM vApi bhujaGgamaM vApi kopayed roSaM grAhayet, yo vA viSaM khAdati jIvitArthI jIvitukAmaH, eSA upamA'pAyasya kaSTasya prApti prati, etadupamAnamAzAtanayA gurUNAM sambandhinyA kRtayA, tadvat kaSTaM bhavatIti. / / 9.1.6 / / (sa.) kiJca-jo pAvaga...iti, yaH pAvakaM-agniM jvalitaM santaM apakrAmetaavaSTabhya tiSThati, AzIviSaM vApi hi-bhujaGgamaM vApi hi, kopayet-roSaM grAhayet, yo vA viSaM khAdati jIvitArthI-jIvitukAmaH, eSopamA apAyaprAptiM prati etadupamAnaM, AzAtanayA kRtayA gurUNAM sambandhinyA, tadvadapAyo bhavatIti / / 9.1.6 / / siyA hu se pAvao(ya) no DahijjA, AsIviso vA kuvio na bhakkhe / siyA visaM hAlahalaM na mAre, na yAvi mukkho guruhIlaNAe / / 9.1.7 / / (ti.) atraM vizeSamAha-syAt kadAcit pAvako na dahet / AsIviSo vApi kupito na bhakSayet / syAd viSaM hAlAhalaM na mArayet / evamapi mantrAdipratibandhAt kadAcid bhavati / na cApi mokSo guruhIlanAt / / 9.1.7 / / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 navamam adhyayanam (sa.) tatra vizeSamAha-siyA'iti, syAt kadAcinmantrAdipratibandhAdasau pAvako'gnirna dahati na bhasmasAtkuryAt, AzIviSo vA bhujaGgo vA kupito na bhakSayenna khAdayet, tathA kadAcinmantrAdipratibandhAdeva viSaM hAlAhalamatiraudraM na mArayenna prANAn tyAjayet, evametat kadAcid bhavati, paraM nApi mokSo guruhIlanayA gurorAzAtanayA bhavatIti. / / 9.1.7 / / __ (su.) atra vizeSamAha-siyA hu...iti, syAt-kadAcinmantrAdipratibandhAd, asau pAvakaH-agniH, na dahet-na bhasmasAtkuryAt, AzIviSo vA, bhujaGgo-vA kupito vA na bhakSayet-na khAdayet, tathA syAt-kadAcinmantrAdipratibandhAdeva viSaM hAlAhalaMatiraudraM na mArayet-na prANAMstyAjayet, evametat kadAcid bhavati, na cApi mokSo guruhIlanayA-gurorAzAtanayA kRtayA bhavatIti / / 9.1.7 / / jo pavvayaM sirasA bhittumicche, suttaM va sIhaM paDibohaijjA / jo vA dae sattiagge pahAraM, esovamAsAyaNayA gurUNaM / / 9.1.8 / / (ti.) kiJca-yo vA dadAti zaktinAmakapraharaNAgre, zIrSeNa prahAram / asya bhAvArthaH prAgvat / / 9.1.8 / / ___ (sa.) jo' iti-punaH kiJca yaH parvataM zirasA mastakena bhettumicchet, suptaM vA siMhaM giriguhAyAM pratibodhayet, yo vA dadAti zakteragre praharaNavizeSAgre prahAraM hastena, eSA upamA AzAtanayA gurUNAm / / 9.1.8 / / (su.) jo pavvayaM'iti, yaH parvataM zirasA-uttamAGgena bhettumicchet, suptaM vA siMha giriguhAyAM vA pratibodhayet, yo vA dadAti zaktyagre praharaNavizeSAgre prahAraM hastena, eSopamA''zAtanayA gurUNAmiti pUrvavaditi / / 9.1.8 / / siyA hu sIseNa giriM pi bhiMde, siyA hu sIho kuvio na bhakkhe / siyA na bhiMdijja na sattiaggaM, na yAvi mukkho guruhIlanAe / / 9.1.9 / / (ti.) atrApi vizeSamAha-asyApi bhAvArthaH prAgvat / / 9.1.9 / ! (sa.) atra vizeSamAha-siyA iti, syAt kadAcit kazcid vA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam sudevAdiprabhAvAtizayAcchirasA mastakena girimapi parvatamapi bhindyAt, syAt kadAcinmantrAdisAmarthyAt siMhaH kupito na bhakSayet, syAt kadAcid devatAnugrahAdinA zaktyagraM prahAre datte'pi na bhindyAt, evametat kadAcid bhavati, paraM na cApi mokSo guruhIlanayA gurorAzAtanayA bhavatIti. / / 9.1.9 / / : (su.) atra vizeSamAha-siyA hu...iti, syAt-kadAcit kazcid vAsudevAdiprabhAvAtizayAta-zirasA uttamAGgena girimapi-parvatamapi bhindyAt, syAnmantrAdisAmarthyAt siMhaH kupito na bhakSayeta, syAda devatAnugrahAderna bhindyAd vA zaktyagre prahAre datte'pi, evametat kadAcid bhavati, na cApi mokSo guruhIlanayA-gurorAzAtanayA bhavatIti / / 9.1.9 / / AyariyapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natyi mukkho | tamhA aNAbAhasuhAbhikaMkhI, guruppasAyAbhimuho ramijjA / / 9.1.10 / / (ti.) vizeSataramAha-Ayariya...iti] pUrvArddha pUrvavat / uttarArddha sugamam ||9.1.10 / / (sa.) evaM pAvakAzAtanA alpA, gurvAzAtanA mahatItyatizayapradarzanArthamAhaAyariya....iti-AcAryapAdAH punaraprasannA ityAdipadadvayavyAkhyA pUrvavat, yasmAdevaM tasmAdanAbAdha-sukhAbhikAGkSI mokSasukhAbhilASI, sAdhurguruprasAdAbhimukha AcAryAdInAM prasAda udyuktaH san rameta. / / 9.1.10 / / (su.) evaM pAvakAzAtanA alpA, gurvAzAtanA mahatItyatizayapradarzanArthamAhaAyariya....iti-AcAryapAdAH punaraprasannA ityAdi pUrvArddha pUrvavat / yasmAdevaM tasmAdanAbAdhasukhAbhikAGkSI mokSasukhAbhilASI sAdhurguruprasAdAbhimukhaH-AcAryAdiprasAde udyuktaH san rameta-varteteti / / 9.1.10 / / jahA''hiaggI jalaNaM namase, nANAhuI-maMtapayAbhisittaM / evAyariyaM uvaciTThaijjA, aNaMtanANovagao vi saMto / / 9.1.11 / / * (ti.) kena prakAreNetyAha-yathA AhitAgniH-brAhmaNaH / jvalanaM namasyati / nAnAhuti-mantrapadAbhiSiktam-Ahutayo ghRtaprakSepAdyAH, mantrapadAni cAgnaye svAhA... Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 navamam adhyayanam ityAdIni, tairabhiSiktaM saMskRtam / evam-agnimivAcAryam / upatiSThed-vinayena seveta / anantajJAnopagato'pi san-anantaM svaparyAyApekSayA vastu jJAyate yena tadanantajJAnaM, tenopagato'pi san / kimaGga ? punaranyaH / / 9.1.11 / / (sa.) kena prakAreNa rameta ?-ityAha-jahA iti,AhitAgniH kRtAvasathAdiAhmaNo yena prakAreNa jvalanamagniM namasyati, kimbhUtaM jvalanaM ? nAnAhutimantrapadAbhiSiktaM, tatrAhutayo ghRtaprakSepAdirUpAH, mantrapadAni 'agnaye svAhA' ityevamAdIni, tairAhutimantrapadairabhiSiktaM dIkSAlaGkRtamityarthaH, evamagnimivAcAryaM vinItaH sAdhurupatiSThed vinayena seveta, kimbhUtaH sAdhuH ? anantajJAnopagato'pi, anantaM svaparaparyAyApekSayA vastu jJAyate yena tadanantaM, tenopagataH, sahito'pi san, kimaGga punaranya iti. ||9.1.11 / / (su.) kena prakAreNa ? - ityAha-jahA''hiaggi...iti-yathA''hitAgniHkRtAvasathAdiAhmaNo jvalanaM-agniM namasyati, kiMviziSTamityAha-nAnAhutimantrapadAbhiSiktam-Ahutayo-ghRtaprakSepAdilakSaNA mantrapadAni-agnaye svAhA ityevamAdIni, tairabhiSiktaM-dIkSAsaMskRtamityarthaH, evaM-agnimivAcAryamupatiSThet-vinayena seveta, kiMviziSTa, ityAha-anantajJAnopagato'pIti-anantaM svaparaparyAyApekSayA vastu jJAyate yena tadanantajJAnaM, tadupagato'pi san, kimaGga punaranya iti / / 9.1.11 / / jassaMtie dhammapayAI sikkhe, tassaMtie veNaiyaM pi(pa)uMje / sakkArae sirasA paMjalIo, kAyaggirA bho ! maNasA vi niccaM / / 9.1.12 / / (ti.) etadeva spaSTayannAha-yasyAntike dharmapadAni zikSeta / tasyAntike vinaya eva vainayikaM prayuJjIta / tathA taM kAyena zirasA prAJjaliH-zirasi prakarSeNa nyastAJjaliH / girA-vAcA priyaGkarayA | manasA-bhAvapratibandhena / bho-ityAmantraNe / aho ! sAdho! bhavAn satkArayet-abhyutthAnAdibhiH sanmAnayet / / 9.1.12 / / (sa.) etadeva punaH spaSTayati-jassaM...iti-sAdhuryasyAcAryAdeH samIpe dharmapadAni dharmaphalAni siddhAntapadAni zikSetA''dadyAt, tasyAcAryAderantike samIpe vinayaM prayuJjIta, vinaya eva vainayikaM, tat kuryAditi bhAvaH, kathaM vinayaM kuryAt ?-ityAha-guruM satkArayet, kena ? abhyutthAnAdinA pUrvoktena yuktaH, punaH zirasA mastakena prAJjaliH san, tathA 1. upAd devapUjA'itizAstravihitAtmanepadaM tvatra mUlasthapadAnukaraNatvAnneti dhyeyam / 2. aityanyatra mudritaH | Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam kAyena zarIreNa tathA girA vAcA, 'mastakena vande' ityAdirUpayA, bho ! iti ziSyasyAmantraNe, manasA bhAvapratibandharUpeNa, nityaM sadaiva satkArayet, na tu sUtragrahaNakAla eva, kuzalAnubandhacchedana - prasaGgAt / / 9.1.12 / / (su.) etadeva spaSTayati - jassa... iti, yasyAntike - yasya samIpe dharmapadAnidharmaphalAni siddhAntapadAni zikSeta - AdadyAt tasyAntike tatsamIpe, kim ? - ityAhavainayikaM prayuJjIta-vinaya eva vainayikaM tat kuryAditibhAvaH, katham ?-ityAhasatkArayedabhyutthAnAdinA, pUrvoktena yuktaH zirasA - uttamAGgena prAJjaliH- prodgatAJjaliH san, kAyena-dehena, girA - vAcA, mastakena vande ityAdirUpayA bho ! iti ziSyAmantraNaM, manasA ca-bhAvapratibandharUpeNa, nityaM sadaiva satkArayet, na tu sUtragrahaNakAla eva, kuzalAnubandhavyavacchedaprasaGgAditi / / 9.1.12 / / lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / je me gurU sayayamaNusAsayaMti, te haM gurU sayayaM pUyayAmi / / 2.1.13 / / ( ti . ) evaM ca manasi kuryAt - lajjA... iti, lajjA - apavAdabhayarUpA / dayA saMyamo brahmacaryaM ca / etAni kalyANabhAginaH - mokSArthino jIvasya / vizodhisthAnamkarmamalApanayanAspadam / iti mAM guravaH satatamanuzAsayanti / tAn ahaM gurUn satataM pUjayAmi / / 9.1.13 / / (sa.) evaM ca manasi kuryAt - lajjA... iti, lajjA dayA saMyapo brahmacaryaM ca, etaccatuSTayaM kalyANabhAgino mokSAbhilASiNo jIvasya vipakSavyAvRttyA kuzalapakSapravartakatvena ca vizodhisthAnaM karmamalApanayanasthAnaM vartate, tatra lajjA apavAdabhayarUpA, dayA anukampA, saMyamaH pRthivyAdiviSayaH, brahmacaryaM vizuddhatapo'nuSThAnam, etatkathanenaitajjAtaM, ye guravo mAM satataM nirantaramanuzAsayanti kalyANayogyatAM nayanti, tAnahametAdRzAn gurUn satataM pUjayAmi, na tebhyo'nyaH pUjAyogya iti / / 9.1.13 / / (su.) evaM ca manasi kuryAdityAha - lajjA dayA...iti, lajjA - apavAdabhayarUpA, dayA-anukampA, saMyamaH pRthivyAdi - jIvaviSayaH, brahmacaryaM vizuddhatapo'nuSThAnaM, etallajjAdi vipakSavyAvRttyA kuzalapakSa pravartakatvena kalyANabhAgino-mokSabhAgino jIvasya vizodhisthAnaM-karmamalApanayanasthAnaM varttate, anena 'ye mAM gurava AcAryAH satataM-anavarataM anuzAsayanti - kalyANayogyatAM nayanti tAnahamevaMbhUtAn gurUn satataM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 navamam adhyayanam pUjayAmi, na tebhyo'nyaH pUjArha' iti / / 9.1.13 / / jahA nisaMte tavanaccimAlI, pabhAsaI bhAraha kevalaM tu | evAyario suyasIlabuddhIe, virAyaI suramajjhe va indro ||9.1.14 / / (ti.) itazcaite pUjyA ityAha-yathA nizAnte-dine jAte / tapan arcimAlIsUryaH / prabhAsate / bharataM kevalam-paripUrNam / tuzabdAd-anyacca krameNa / evamAcAryaH zrutena / shiilen-sdaacaarenn| buddhyA-svAbhAvikyA yuktyA / prakAzayati jIvAditattvAnItyarthaH / evaM vartamAnaH susAdhubhiH parivRtto virAjate / suraannaam-vaimaanikaanaam| madhye indra iveti / / 9.1.14 / / ___ (sa.) ataH kAraNAt, ete pUjyA ityAha-jahA iti-acirmAlI sUryo nizAnte rAtrerante divasa ityarthaH, kevalaM saMpUrNa bhArataM bharatakSetraM, tuzabdAdanyacca, krameNa prabhAsayati uddyotayati, kiM kurvan arciAlI? tapan, evamAcAryo jIvAdibhAvAn prakAzayati, kimbhUta AcAryaH ? zrutazIlabuddhikaH zrutenAgamena zIlena paradrohaviramaNena, buddhyA ca svAbhAvikyA yuktaH san, evaM ca vartamAna AcAryaH sAdhubhiH parivRto virAjate, ka iva ? suramadhye sAmAnikAdidevamadhye gata indra iva. / / 9.1.14 / / . (su.) itazcaite pUjyA ityAha-jahA...iti, yathA nizAnte-rAtryavasAne divasa ityarthaH, tapannarciAlI-sUryaH prabhAsayati-udyotayati, kevalaM-sampUrNaM, bhArataM-bharatakSetraM, tuzabdAdanyacca krameNa, evamarciAlIvAcAryaH zrutena-Agamena, zIlena-paradrohaviratirUpeNa, buddhyA ca-svAbhAvikyA yuktaH san prakAzayati jIvAdibhAvAniti / evaM ca vartamAnaH susAdhubhiH parivRtto virAjate suramadhya iva-sAmAnikAdimadhyagata iva indra iti / / 9.1.14 / / jahA sasI komuijogajutte, nakkhatta-tArAgaNa-parivuDappA | khe sohae vimale abbhamukke, evaM gaNI sohai bhikkhumajjhe / / 9.1.15 / / (ti.) kiJca-yathA zazI kaumudIyogayukta:-kArtikapUrNimAsyAmuditaH / nakSatratArAgaNa-parivRtAtmA, khe zobhate, vimale abhramukte / evam-candra iva / gaNIAcAryaH / zobhate bhikSumadhye ato'yaM mahattvAt pUjyaH / / 9.1.15 / / (sa.) punarAha-jahA iti,-yathA candraH khe AkAze zobhate, kimbhUtaH ? Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 1 kaumudIyogayuktaH, kArttikapaurNamAsyAmuditaH punaH kimbhUtazcandraH ? nakSatra - tArAgaNaparivRtAtmA, nakSatraistArANAM gaNaivRndairyukta iti bhAvaH kimbhUte khe ? abhramukte, punaH kimbhUte khe ? vimale, nirmale abhramuktamAkAzamatyantaM nirmalaM bhavatIti khyApanArtham, tadevaM candra iva gaNI AcAryaH zobhate bhikSumadhye. ato'yaM gururmahattvAt pUjya iti. / / 9.1.15 / / 296 (su.) jahA 'iti, yathA zazI - candraH, kaumudIyogayuktaH- kArttikapaurNimAsyAmudita ityarthaH, sa eva vizeSyate - nakSatra - tArA - gaNaparivRtAtmA - nakSatrAdibhiryukta iti bhAvaH, khe-AkAze zobhate, kiMviziSTe khe ?, vimale abhramukte - abhramuktamevAtyantaM vimalaM bhavatIti khyApanArthametat evaM candra iva gaNI - AcAryaH, zobhate bhikSumadhye - sAdhumadhye, ato'yaM mahattvAt pUjya iti / / 9.1.15 / / mahAgarA AyariyA mahesI, samAhijoe suyasIlabuddhIe / saMpAviukAmo aNuttarAI, ArAhae tosai dhammakAmI / / 9.1.16 / / 1 (ti.) api ca-mahAkarAH- jJAnAdibhAvaratnAkarAH / AcAryAH / mahaiSiNaH- mokSaiSiNaH / samAdhiyoga-zruta-zIla-buddhibhiH-samAdhiyogairdhyAnavizeSaiH zrutena - dvAdazAGgAbhyAsena, zIlena- sadAcAreNa, buddhyA - autpattikyAdirUpayA / aNuttarANi - jJAnAdIni / smpraaptukaamH| dharmakAmI ca - sAdhuH, tAnAcAryAn / ArAdhayet / asakRd vinayakaraNena toSayet / / 9.1.16 / / I (sa.) mahAgarA... iti punaH kiJca dharmakAmo nirjarArthaM, na tu jJAnaphalApekSayApi, sAdhustAnAcAryAn samprAptukAmo'nuttarANi jJAnAdInyArAdhayed vinayakaraNena, naikavArameva, kintu toSayed vAraMvAraM vinayakaraNena santoSaM grAhayet, tAn kAnAcAryAn ? ye mahAkarAH, jJAnAdibhAvaratnAnAmAkarAH punaH kimbhUtA AcAryAH ? maheSiNo mokSaiSiNaH, kathaM mahaiSiNaH ityAha-samAdhiyoga- zruta- zIla- buddhibhiH, samAdhiyoga-rdhyAnavizeSaiH zrutena dvAdazAGgAbhidhAnena, zIlena paradrohaviratirUpeNa, buddhyA ca autpattikyAdirUpayA, anya AcAryA itthaM vyAkhyAnayanti - samAdhi-yoga- zruta-zIla- buddhInAmAkarA iti . / / 9.1.16 / / (su.) kiJca - mahAgarA AyariA ' iti, mahAkarA jJAnAdibhAvaratnApekSayA, AcAryA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 297 mahaiSiNo-mokSaiSiNaH, kathaM mahaiSiNa, ityAha-samAdhiyoga-zruta-zIla-buddhibhiH samAdhiyogai:dhyAnavizeSaiH zrutena-dvAdazAGgAbhyAsena, zIlena-paradrohaviratirUpeNa, buddhyA ca autpattikyAdirUpayA, anye tu vyAcakSate-samAdhiyoga-zruta-zIla-buddhInAM mahAkarA iti / tAnevaMbhUtAnAcAryAn saMprAptukAmo'nuttarANi jJAnAdInyArAdhayed vinayakaraNena, na sakRdeva, api tu toSayet-asakRtkaraNena toSaM grAhayet, dharmakAmo-nirjarArthI, na tu jJAnAdiphalApekSayeti / / 9.1.16 / / succANa mahAvi suhAsiyAI, sussusae AyariyaMpamatto / ArAhaittANa guNe aNege, so pAvaI siddhimaNuttaraM / / 9.1.17 / / ti bemi (ti.) nigamayannAha-zrutvA medhAvI / subhASitAni-gurvArAdhanaphalAbhidhAyIni / zuzrUSate / AcAryam apramattaH-tadAjJAM kurute / evaM guruzuzrUSAparaH / saH-sAdhuH / ArAdhyaguNAn anekAn jJAnAdIn / prApnoti siddhimanuttarAm-anantarAmeva / sukulAdijanmaparamparayA vA / iti bravImi-iti pUrvavat / / 9.1.17 / / iti tilakAcAryavRttI vinayasamAdhau prathamoddezakaH / / (sa.) punarAha succA iti-medhAvI paNDitaH sAdhuH sadAcAryAn zuzrUSayet. kiM kRtvA ? subhASitAni gurAdhanaphalAbhidhAyakAni zrutvA, kiMviziSTo medhAvI ? apramatto nidrAdipramAdarahitaH, ya evaM guruzuzrUSAparaH, sa guNAnanekAn jJAnAdirUpAnArAdhya siddhimanuttarAM muktimanantaraM sukulAdiparamparayA vA prApnoti. bravImIti pUrvavat. / / 9.1.17 / / || iti zrIdazavaikAlike zabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM navamAdhyayane prathamoddezakaH samAptaH. 1. zrIrastu. || (su.) soccANaM iti, zrutvA medhAvI subhASitAni-gurAdhanaphalAbhidhAyIni, kim?ityAha-suzrUSayet sadA-''cAryAn, apramatto-nidrAdivirahitastadAjJAM kurvItetyarthaH, ya evaM gurusuzrUSAparaH sa ArAdhya guNAnanekAn jJAnAdIn prApnoti siddhimanuttarAM, muktimityarthaH, anantaraM sukulAdiparamparayA vA / / 415 / / bravImIti pUrvavat / / iti sumati. vRttau vinayasamAdhAvuktaH prathama uddezakaH 9-1 / / 1.Ayari'ppamatto'iti pAThonyatra mudritaH | 2.viNayasamAhIe paDhamo udadeso samatto / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (II vinayasamAdhyadhyayane dvitIyoddezakaH / / ) mUlAu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA samuviMti sAlA | sAhappasAhA viruhaMti pattA, tao se puSpaM ca phalaM. raso ya / / 9.2.1 / / (ti.) tasyedamAdisUtram-mUlAt skandhaprabhavaH thuNDotpattiH / drumasya skandhAt pazcAt samupayanti-samutpadyante / zAlA:-zAkhAH / zAkhAbhyo'pi prazAkhAH-zAkhotthAH, tebhyo'pi patrANi virohanti / tataH se-tasya drumasya / puSpaM ca phalaM ca / rasazcaphalagataH / evametena krameNa bhavanti / / 9.2.1 / / (sa.) mUlAo iti-atha navamAdhyayane vinayAdhikAra eva dvitIyoddezakaH prArabhyate, pUrvaM prathamoddezake vinayasamAdhiruktaH, dvitIyo'pi vinayAdhikAravAnucyate, tatra sUtraM[mUlAo]-drumasya vRkSasya mUlAdAdiprabandhAt skandhaprabhavaH, sthuDotpAdaH tataH skandhAt pazcAcchAkhAH, tasya bhujAkalpAH samupayAntyAtmAnaM prApnuvanti, utpadyanta ityarthaH, tathA zAkhAbhya uktasvarUpAbhyaH prazAkhAH, tAsAmaMzabhUtA virohanti jAyante, tathA tAbhyo'pi prazAkhAbhyaH patrANi parNAni virohanti, tatastadantaraM se tasya drumasya puSpaM ca phalaM ca rasazca. / / 9.2.1 / / (su.) vinayAdhikAravAneva dvitIya[uddezaka] ucyate, tatredamAdisUtram mUlAu iti, mUlAdAdiprabandhAt skandhaprabhavaH-sthuDotpAdaH, kasya ? ityAha-drumasya-vRkSasya, tataHskandhAt sakAzAt, pazcAt-tadanu, samupayAnti-AtmAnaM prApnuvantyutpadyanta ityarthaH, kAstA ?-ityAha-zAkhAstadbhujAkalpAH, tathA zAkhAbhyaH-uktalakSaNAbhyaH prazAkhAstadaMzabhUtA virohanti-jAyante, tathA tAbhyo'pi patrANi-parNAni virohanti / tatastadanantaraM, se-tasya drumasya puSpaM phalaM ca rasazca phalagata evaite krameNa bhavantIti / / 9.2.1 / / evaM dhammassa viNao, mUlaM paramo se mukkho | jeNa kittiM suyaM sigdhaM, nissesaM cAbhigacchaI / / 9.2.2 / / 1.sAhA 'ityantra mudritaH pAThaH |2.vinayasamAdhyadhyayanasya dvitIyoddezakasya- ityarthaH / 3.thaDa iti bhASAyAm | Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 navamam adhyayanam ( ti . ) evaM dRSTAntamuktvA dAntikayojanAmAha - drumamUlavad dharmakalpadrumasya vinayo mUlam / se-tasya vinayamUlasya / phalarasakalpaH paramo mokSaH / skandhAdikalpAni devalokagamana-sukulAgamanAni jJeyAni / yeneti tRtIyA paJcamyarthe / yato vinayAt patrakalpAM kIrtim-sarvatra sAdhuvAdarUpAm / puSpakalpaM zrutaM zlAghyaMm aGgapraviSTAdi / niHzeSam-sampUrNagurudattaMmihApi phalarasakalpaM tu mokSaM, ko'pyatra bhave, ko'pyamutra vA / adhigacchati prApnoti / / 9.2.2 / / (sa.) evaM dRSTAntamabhidhAya dAntikayojanAmAha-evaM- iti- evaM dharmasya paramakalpavRkSasya vinayo mUlamAdiprabandharUpaM, parama ityagro rasaH, se tasya phalarasavanmokSaH, skandhAdikalpAni tu devalokagamana - sukulAgamAdIni, ato vinayaH kartavyaH, yena vinayena kRtvA sAdhuH kIrtiM sarvatra zubhapravAdarUpAmadhigacchati prApnoti, punaH zrutamaGgapraviSTAdi, zlAghyaM prazaMsAspadIbhUtaM nizzeSaM sampUrNaM ca prApnoti / / 9.2.2 / / (su.) evaM dRSTAntamabhidhAya dAntikayojanAmAha - evaM... iti, evaM - drumamUlavat, dharmasya-paramakalpavRkSasya, vinayo mUlaM - AdiprabandharUpaM, parama ityugro rasaH, se-tasya, phalarasavanmokSaH, skandhAdikalpAni tu devalokagamana- sukulAgamanAdIni, ato vinayaH karttavyaH, kiM viziSTa ? - ityAha-yena - vinayena kIrti sarvatra zubhapravAdarUpAM tathA zrutaMaGgapraviSTAdi zlAghyaM - prazaMsAspadIbhUtaM niHzeSaM saMpUrNaM cAdhigacchati-prApnotIti / / 9.2.2 / / je ya caMDe mie thaddhe, duvvAI niyaDI saDhe / vujjhaI se aviNiappA, kaTTaM soyagayaM jahA / / 9.2.3 / / (ti) avinayavato doSamAha - yazca caNDaH - roSaNaH / mRgaH - ajJaH / stabdhaHjAtyAdimadonmattaH / durvAdI- virUpabhASI / nikRtimAn-mAyAvI / zaThaH-kUTakRt / ebhyo doSebhyo vinayaM na karoti yaH / udyate saMsArazrotasA so'vinItAtmA / kASThaM zrotogataM nadyAdi pravAhayati taM yathA / / 9.2.3 / / (sa.) athAvinayadoSamAha - je iti - sAdhuretebhyo vinayaM na karoti, sa saMsArasrotasA uhyate, kiMvat ? kASThamiva kimbhUtaM kASThaM ? srotogataM, nadyAdivahanIpatitaM kimbhUtaH sAdhuH ? caNDoM roSaNaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? mRgo'jJo hitamapyukto ruSyati, punaH Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam stabdhaH jAtyAdimadonmattaH, punardurvAdI apriyavaktA, punarnikRtimAn mAyAsahitaH, punaH zaThaH saMyamayogeSvAdararahitaH, punaravinItAtmA sakalakalyANakAraNena vinayena rahitaH. / / 9.2.3 / / (su.) avinayavato doSamAha-je ya iti, yazca caNDo-roSaNaH, mRgaH-ajJo hitamapyukto ruSyati, tathA stabdho-jAtyAdimadonmatto, durvAdI-apriyavaktA nikRtimAna-mAyopetaH, zaThaH-saMyamayogeSvAnAdRtaH, etebhyo doSebhyo vinayaM na karoti ya, uhyate asau pApaH saMsArasrotasA avinItAtmA-sakalakalyANaikanibandhanavinayarahitaH, kim ?-ivetyAhakASThaM srotogataM-nadyAdivahanIpatitaM, yathA tadvaditi / / 9.2.3 / / viNayaM pi jo uvAeNa, coio kuppaI naro / divvaM so sirimijjaMti, daMDeNa paDisehae / / 9.2.4 / / (ti.) kiM ca-vinayam-prAguktaM kartumiti zeSaH / upAyena-vinaya eva mokSaheturityAdi mRduvacanakalApena / coio-iti-guruNA preritaH / yo naraH kupyati / saH-vinayaprabhavAM divyAM zriyamAyAntIM AtmasAd bhavantIm / daNDena / pratiSedhayati-nivArayati / udAharaNaM cAtra-kurUpAgatazrIprArthanApraNayabhaGgakAriNo dazArAdayastavirahitA babhUvuH / tadabhaGgakArI tu kRSNastadyukto'bhUt / tatazca sa kRSNaH sarvatra jagati zrIpatiriti khyAti prAptavAn / / 9.2.4 / / (sa.) viNayaMmi'(pi)iti-punaH kiJca yo naro vinayamuktalakSaNaM pratyupAyenaikAntamRdubhaNanAdi-lakSaNenApi sambandhena codita uktaH san kupyati ruSyati, sa kiM karoti?ityAha-sa divyAmamAnuSIM zriyaM lakSmIm, AgacchantImAtmano bhavantIM, daNDena kASThamayena, pratiSedhayati nivArayati, ayaM paramArthaH-vinayaH sampadA nimittaM, tatra skhalitaM yadi kazcinnodayati saguNaH, tatrApi roSakaraNe vastutaH sampadA niSedhaH / / 9.2.4 / / (su.) kiJca-viNayaM pi...iti, vinayamuktalakSaNaM, ya upAyenApi-ekAntamRdubhaNanAdilakSaNenApi apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, codita uktaH, kupyati-ruSyati naraH / atra nidarzanamAha-divyAM-amAnuSIM, asau-naraH, zriyaM-lakSmIM AgacchantI-Atmano bhavantI, daNDena-kASThamayena pratiSedhayati-nivArayati / etaduktaM bhavati-vinayaH saMpado nimittaM, tatra skhalitaM yadi kazciccodayati saguNaH, tatrApi roSakaraNena vastutaH 1. tti-pre. 1.2.6-12 / / 2. 0bhUt puna. 1.2.6-12 / / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamama adhyayanam saMpado niSedhaH / udAharaNaM cAtra dazArAdayaH kurUpAgata zrIprArthanApraNayabhaGgakAriNastadrahitAH, tadabhaGgakArI ca tadyuktaH kRSNa iti / / 9.2.4 / / tava aviNIyappA, uvavajjhA hayA gayA | dIsaMti duhamehaMtA, AbhiogamuvaTTiyA / / 9.2.5 / / 301 (ti.) punaravinayadoSopadarzanArthamevAha - tathaivAvinItAtmAnaH- Aroha (haM) cittenA'vahantaH durdAntAH / aupavAhyA api - rAjavAhanayogyA api / hayA gajA dRzyante / duHkham - yavasAdi vaha naklezaM viziSTakhAdanAdyaprAptirUpaM ca / edhamAnAHanekArthatvAdanubhavantaH / Abhiyogyam - pAravazyam / upasthitAH - prAptAH / / 9.2.5 / / , (sa.) avinayadoSasyopadarzanArthamevAha-taheva 'iti- tathaiva te'vinItAtmAno vinayarahitA anAtmajJA upavAhyAnAM rAjAdivallabhAnAmete karmakarA ityaupavAhyA hayA azvA gajA hastina upalakSaNatvAnmahiSAdayazca, ete kiM ? - ityAha- dRzyanta upalabhyanta eva mandurAdAvavinayadoSeNobhaya-lokavartinA yavasAdivoDhAraH, duHkhaM saGklezalakSaNa - medhamAnA anekArthatvAdanubhavanta AbhiyogyaM karmakarabhAvamupasthitAH. / / 9.2.5 / / (su.) avinayadoSopadarzanArthamevAha - taheva... iti, tathaiveti- tathaivaite avinItAtmAnovinayarahitA anAtmajJAH, upavAhyAnAM - rAjAdivallabhAnAmete karmakarA ityaupavAhyAH, hayAH-azvAH, gajAH-hastinaH upalakSaNametanmahiSakAdInAmiti / ete kim ? - ityAhadRzyante-upalabhyante, eva mandurAdau avinayadoSeNobhayalokavarttinA yavasAdivoDhAraH, duHkhaM-saMklezalakSaNaM edhamAnA- anekArthatvAdanubhavanta AbhiyogyaM karmmakarabhAvaM upasthitAHprAptA iti / / 9.2.5 / / taheva suviNIyappA, uvavajjhA hayA gayA / dIsaMti suhamehaMtA, iDDi pattA mahAyasA / / 9.2.6 // ( ti.) eSveva vinayaphalamAha - tathaiva suvinItAtmAnaH- ArohacittAnuvarttinaH / aupavAhyA-rAjAdivAhyAH / hayA gajA dRzyante / sukhamedhamAnAH sukhaM yathA bhavati evaM vardhamAnAH / RddhiM prAptAH - viziSTa bhUSaNA -''laya - bhojanAdibhAvataH prAptarddhayaH / mahAyazasaH-vikhyAtAH / rAja- rAjanyAdi - vAhyatvena / / 9.2.6 / / (sa.) eteSveva vinayaguNamAha-taheva 'iti-tathaivaite suvinItAtmAno vinayavanta, AtmajJA, aupavAhyA rAjAdInAM hayA gajA iti pUrvavat, ete kim ? - ityAha-dRzyanta Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam upalabhyante sukhamAlAdalakSaNamedhamAnA anubhavanta RddhiM prAptA iti viziSTabhUSaNAlayabhojanAdibhAvataH prAptarddhayo mahAyazaso vikhyAtasadguNAH / / 9.2.6 / / (sa.) eteSveva vinayaguNamAha-taheva'iti, tathaiva ete suvinItAtmAno-vinayavanta AtmajJA aupavAhyA-rAjAdInAM hayA gajA iti pUrvavat / ete kim ?-ityAhadRzyante-upalabhyante, eva sukha-AlAdalakSaNaM, edhamAnA-anubhavantaH zuddhiM prAptA iti viziSTabhUSaNAlayabhojanAdibhAvataH prAptar3ayo mahAyazaso-vikhyAtasadguNA iti / / 9.2.6 / / taheva aviNIyappA, logaMsi naranArio | dIsaMti duhamehaMtA, chAyA te vigaliMdiyA / / 9.2.7 / / (ti.) etadevA'vinayaphalaM manuSyAn pratyAha-padatrayaM spaSTam / chAgA iva cchAgA:avajJAspadaM, chAtA vA durvinayena chinnAGgAH / te vikalendriyA:-dRk-karNa-nAzAcchedataH / / 9.2.7 / / (sa.) etadeva vinayAvinayaphalaM manuSyAnadhikRtyAha-taheva'iti-tathaiva tiryaJca ivAvinItAtmAnaH pUrvavat, loke'smin manuSyaloke, naranArya iti prakaTArthaM, dRzyante duHkhamedhamAnAH pUrvavat, chAtAH kazAghAtavraNAki tazarIrA vikalendriyA apanItanAsikAdIndriyAH, pAradArikAdaya iti sUtrArthaH. / / 9.2.7 / / (su.) etadeva vinayAvinayaphalaM manuSyAnadhikRtyAha-taheva iti, tathaiva tiryaJca iva avinItAtmAna iti pUrvavat / loke'smin-manuSyaloke, naranArya iti prakaTArthaM, dRzyante duHkhamedhamAnA iti pUrvavat, chArA(tAH)-kasaghAtavraNAkitazarIrAH, vigalitendriyAH-apanItanAsikAdIndriyAH, pAradArikAdaya iti / / 422 / / daMDasatyAparijjunnA, asabbhavayaNehiM ya / kaluNA vivannachAyA~, khuppivAsAiparigayA / / 9.2.8 / / 1. losaMsi naranArio | ityanyatra mudritaH pAThabhedaH | 2. mUlapAThatvenAtra 'vigaliteMdiyA' iti / 3. anyatra stthpri...| khuppivaaspri...| 4. vivanna chaMdA'ityapi mudritaH pAThaH | vRttizcAtra 'vyApanna 'chandasaH' ityanurUpA, / cUrNI 'vivaNNachaMdA' Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 navamam adhyayanam (ti.) tathA-daNDa-zastrAbhyAM tadAghAtaiH / asabhyavacanaizca-kharakarkazAdibhiH / parijUrNA iva paripUrNA durbalIkRtAH / karuNAhetutvAt karuNAH-dInAH / vivrnnchaayaa:niHshobhaaH| kSut-pipAsAbhyAM parigatAH-kadannAlpaprAyabhojanAH / / 9.2.8 / / (sa.) daMDa...iti-evaMvidhAH sAdhava, iha loke pUrvamavinayena gRhItAnAM karmaNAmanubhAvenaivaMbhUtAH, paraloke tu kuzalasyApravRtterduHkhitatarA vijAyante, kIdRzAH? daNDA vetradaNDAdayaH, zastrANi khaDgAdIni, taiH parijIrNAH, pari samantato durbalabhAvamApAditAH, tathA punaH kIdRzAH ? asabhyavacanaizca khara-karkazAdibhiH parijIrNAH, punaH kIdRzAH ? karuNAH karuNAhetutvAt, punaH kIdRzAH ? vyApannachandasaH parAyattatayA gatasvAbhiprAyAH, punaH kimbhUtAH ? kSudhA bubhukSA, pipAsA tRSA, tAbhyAM parigatA vyAptAH, annAdinirodhastokadAnAbhyAm. / / 9.2.8 / / (su.) tathA-daMDa-iti, daNDA-vetradaNDAdayaH, zastrANi-khaDgAdIni, tAbhyAM parijIrNAH-samantato durbalabhAvamApAditAH, tathA asabhyavacanaizca-kharakarkazAdibhiH parijIrNAH, ta evaMbhUtAH santaH satAM karuNAhetutvAt karuNA-dInA, vyApannacchandasa:parAyattatayA apetasvAbhiprAyAH, kSudhA-bubhukSayA pipAsayA-tRSA parigatA-vyAptA annAdinirodha-stoka dAnAbhyAmiti / evaM iha loke prAgavinayopAttakarmAnubhAvata evaMbhUtAH, paraloke tu kuzalApravRtteH duHkhitatarA vijJAyanta iti / / 9.2.8 / / taheva suviNIyappA, logaMsi nara-nArio | dIsaMti suhamehaMtA, iDhiM pattA mahAyasA / / 9.2.9 / / (ti.) vinayaphalamAha-taheva...iti] spaSTaH / / 9.2.9 / / (sa.) atha vinayaphalamAha-taheva iti-asmin loke naranAryastathaiva vinItatiryaJca iva suvinItAtmAno dRzyante, kIdRzyo nara-nAryaH ? sukhamedhamAnAH Rddhi prAptAH, punaH kIdRzyaH ? mahAyazasa iti pUrvavat, navaraM svArAdhitagurujanA ubhayalokasAphalyakAriNa eta iti. / / 9.2.9 / / (su.) vinayaphalamAha-taheva iti, tathaiva vinItatiryaMca iva suvinItAtmAno loke'smin naranArya iti pUrvavat / dRzyante sukhamedhamAnAH zuddhiM prAptA mahAyazasa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam iti pUrvavat, navaraM svArAdhitanRpa-gurujanA ubhayalokasAphalyakAriNa eta iti / / 9.2.9 / / etadeva vinayAvinayaphalaM devAnadhikRtyAha taheva aviNIyappA, devA jakkhA ya gujjhagA | dIsaMti duhamehaMtA, AbhiogamuvaTThiyA ||9.2.10 / / (ti.) devAnadhikRtyaitadevAha-devAH-vaimAnikAH, jyotiSkAH / yakSAH-vyantarAH | guhyakAH-bhuvanapatayaH / AgamacakSuSA dRzyante / duHkhamedhamAnAH-anubhavantaH / abhiyogaH AjJApUrvakaM karmasu niyojanaM so'syAstItyabhiyogI, abhiyogino bhAvaH Abhiyogyam upasthitA-dAsatvaM prAptAH / / 9.2.10 / / (sa.) etadeva vinayA'vinayaphalamAha-devAnadhikRtya-taheva'iti-tathaiva, yathA naranAryo'vinItAtmAnaH, tathaiva janmAntare akRtavinayA devA vaimAnikA jyotiSkA yakSAzca vyantarAzca guhyakA bhavanavAsinaH, ta ete dRzyante, kena ? AgamabhAvacakSuSA, kiM kurvANAH ? duHkhamedhamAnAH, pareSAmAjJayA pareSAm RddhyAdidarzanena ca, kIdRzAH santaH ? AbhiyogyamupasthitAH, abhiyoga AjJAdAnalakSaNaH, so'syAstItyabhiyogI, tasya bhAva AbhiyogyaM karmakarabhAvamupasthitAH prAptAH. / / 9.2.10 / / (su.) etadevaM vinayA'vinayaphalamAha-devAnadhikRtya-taheva iti, tathaiva yathA naranAryaH avinItAtmAno bhavAntare'kRtavinayA devA-vaimAnikA jyotiSkA yakSAzca-vyantarAzca guhyakA-bhavanavAsinaH, ta ete dRzyante AgamabhAvacakSuSA duHkhamedhamAnAH-parAjJAkaraNapararddhidarzanAdinA, AbhiyogyamupasthitA:-abhiyoga-AjJApradAnalakSaNo'syAstIti abhiyogI, tadbhAva AbhiyogyaM, karmakara-bhAvamityarthaH, upasthitAH-prAptA iti / / 9.2.10 / / taheva suviNIyappA, devA jakkhA ya gujjhagA | dIsaMti suhamehaMtA, iDDi pattA mahAyasA / / 9.2.11 / / (ti.) vinayaphalamAha-spaSTaH / / 9.2.11 / / (sa.) atha vinayaphalamAha-taheva'iti-tathaivaite devAdayaH suvinItAtnAno janmAntara 1. etadevA'vinaya... iti cet ?, sAdhu / agretanyAH vinayaphalamAha' ityavataraNikokteH / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 navamam adhyayanam kRtavinayAH, niraticAradharmArAdhakA ityarthaH, dRzyante sukhamedhamAnA mahAkalyANAdiSu RddhiM prAptA iti devAdhipA''diprAptasamRddhayo mahAyazaso vikhyAtasadguNA iti, evaM nArakAn vinA vyavahArato yeSu sthAneSu sukhaduHkhasambhavasteSu vinayasyAvinayasya ca phalaM kathitam. / / 9.2.11 / / (su.) vinayaphalamAha-taheva'iti, tathaiveti pUrvavat, suvinItAtmAno janmAntarakRtavinayA niraticAra-dharmArAdhakA ityarthaH, devA yakSAzca guhyakA iti pUrvavadeva, dRzyante sukhamedhamAnA arhatkalyANakAdiSu RddhiM prAptA iti devAdhipAdiprAptar3ayo mahAyazasovikhyAtasadguNA iti / evaM nArakApohena vyavahArato yeSu sukhaduHkhasaMbhavasteSu vinayAvinayaphalamuktam, / / 9.2.11 / / / je Ayariya-uvajjhAyANaM, sussUsA-vayaNaMkarA | tesiM sikkhA pavaDDhati, jalasittA iva pAyavA / / 9.2.12 / / (ti.) adhunA vizeSato lokottaravinayaphalamAha-ye AcAryopAdhyAyayoH / zuzrUSAvacanakarA:-zuzrUSA-vaiyAvRtyaM, vacanam-AdezaH, tatkAriNaH, | teSAm-puNyavatAm / zikSA-grahaNAsevanArUpAH / pravardhante, jalasiktA iva pAdapA iti vijJAya vinayaH kAryaH / / 9.2.12 / / (sa.) atha vizeSato lokottaraM vinayaphalamAha-je'iti-ye suziSyA AcAryANAmupAdhyAyAnAM ca zuzrUSA-vacanakarAH pUjApradhAnaM yadvacanaM tasya karaNe tatparA bhavanti, teSAM puNyavatAM zikSA grahaNA-sevanArUpA bhAvArtharUpAH pravardhante vRddhiM yAnti, dRSTAntamAhajalasiktA yathA pAdapA vRkSAH. / / 9.2.12 / / (su.) adhunA vizeSato lokottaravinayaphalamAha-je Ayariya...iti, ye AcAryopAdhyAyayoH-pratItayoH, zuzrUSA-vacanakarA:-pUjApradhAnavacanakaraNazIlAH, teSAM puNyabhAjAM zikSA grahaNAsevanAlakSaNA bhAvArtharUpAH pravarddhante-vRddhimupayAnti, dRSTAntamAhajalasiktA iva pAdapA-vRkSA iti / / 9.2.12 / / appaNaTThA paraTThA vA, sippA neuNiyANi ya / gihiNo uvabhogaTThA, ihalogassa kAraNA / / 9.2.13 / / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) ihalokArthino'pi lokA guruvinayaM kurvato dRzyante ityAha-AtmArthamAtmano jIvikArtham / parArtham-idaM zikSitaM san putrAdikaM zikSayiSye / zilpAnikumbhAdikaraNAni / naipuNyAni-lekhyAdikalAkaraNAni / gRhiNa upabhogArthamannapAnopabhogAya / ihalokasya kAraNena zikSante / / 9.2.13 / / (sa.) evaM manasyAnIya sAdhubhirvinayaH kArya, ityAha-appaNaTThA iti-ye gRhiNo'saMyatA ihalokasya kAraNamihalokanimittamiti, upabhogArthamannapAnAdibhogAya, zikSanta iti zeSaH. kimartham ? AtmArthamAtmanimittam, anena mamAjIvikA bhaviSyati'ityevaM, parArthaM vA paranimittaM vA putra'ahametad grAhayiSyAmi' ityevaM zilpAni kumbhakArakriyAdIni, naipuNyAni ca lekhAdikalAlakSaNAni. / / 9.2.13 / / (su.) etacca manasyAdhAya vinayaH kAryaH, ityAha-appaNaTThA iti, AtmArthaMAtmanimittaM, 'anena me jIvikA bhaviSyati'ityevaM, parArthaM vA-paranimittaM vA 'putramahametad grAhayiSyAmi'ityevaM, zilpAni-kumbhakArakriyAdIni naipuNyAni ca-AlekhyAdikalAlakSaNAni, gRhiNaH-asaMyatAH, upabhogArthaM annapAnAdibhogAya, zikSanta iti vAkyazeSaH, ihalokasya kAraNaM-ihalokanimittamiti / / 9.2.13 / / jeNa baMdhaM vahaM ghoraM, pariyAvaM ca dAruNaM / sikkhamANA niyacchaMti, juttA te laliiMdiyA / / 9.2.14 / / (ti.) yena-iti dvitIyArthe tRtIyA, yat zilpAdikaM zikSamANAH / bandhamdavarakAdinA / vya(va)dhama-kambyAdinA | ghoram-tIvram / paritApaM ca dAruNamnirbhartsanAdivacanajanitaM guroH sakAzAt / niyacchanti-anekArthatvAt prApnuvanti yuktAHzilpAdigrahaNe niyuktAH / te lalitendriyAH-garbhezvarAH, rAjaputrAdayaH / / 9.2.14 / / (sa.) jeNa'iti-yena zilpAdinA zikSyamANena, bandhaM nigaDAdibhiH, vadhaM kazAdibhiH, ghoraM raudraM, paritApaM ca dAruNametajjanitaM nirbhartsanAdivacanaM zikSamANA guroH sakAzAnniyacchanti prApnuvanti, yuktA iti niyuktAH zilpAdigrahaNe te lalitendriyA lIlAgarbhezvarA rAjaputrAdayaH. / / 9.2.14 / / (su.) jeNa'...iti, yena-zilpAdinA zikSyamANena, bandhaM-nigaDAdibhiH, vadhaM kaSAdibhirghoraM-raudraM paritApaM ca, dAruNaM-etajjanitamaniSTaM nirbhartsanAdivacanajanitaM ca, zikSamANA guroH sakAzAt niyacchanti-prApnuvanti, yuktA, iti-niyuktAH zilpAdigrahaNe Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam te lalitendriyA-garbhezvarA rAjaputrAdaya iti / / 9.2.14 / / vitaM guruM pUiMti, tassa sippassa kAraNA | sakkAraMti namaMsaMti, tuTTA niddesavittiNo / / 9.2.15 / / (ti.) te'pi taM gurum - bandhAdikArakamapi / pUjayanti - pUjAvacanaiH / tasya zilpasya kAraNAt / satkArayanti - vastrAdibhiH / namasyanti - pAdayorlagitvA / tuSTAH- hRSTAH / nirdezavarttinaH- tadAjJAkAriNaH / / 9.2.15 / / 307 (sa.) tevi iti - te'pi puruSAH zikSamANAH, tamitvaramapi guruM bandhAdikArakamapi pUjayanti sAmAnyato madhuravacanAbhinandanena, kimarthaM tasya zilpasya kAraNAt, tannimittamiti bhAvaH / punastaM guruM te satkArayanti vastrAdinA, punastaM guruM namasyanti aJjali-pragrahaNAdinA, kimbhUtAste ? tuSTA iti, amuta idamavApyata iti tuSTAH, punaH kimbhUtAste ? nirdezavartina AjJAkAriNaH iti. / / 9.2.15 / / (su.) te'vi taM iti, te'pi itvaraM zilpAdi zikSamANAH, taM guruM bandhAdikArakamapi pUjayanti - sAmAnyato madhuravacanAbhinandanena tasya zilpasyetvarasya kAraNAt, tannimittatvAditi bhAvaH, tathA satkArayanti vastrAdinA, namasyanti aJjaligrahaNAdinA / tuSTA ityamuta idamavApyata iti hRSTA, nirdezavartinaH - AjJAkAriNa iti / / 9.2.15 / / kiM puNa (No ) je suyaggAhI, aNaMtahiyakAmae / AyariyA jaM vae bhikkhU, tamhA taM nAivattae / / 9.2.16 / / (ti.) yadi tAvadete'pi taM guruM pUjayanti tataH - kiM punaryaH zrutagrAhI anantahitakAmakaH - anantakAlaM hito mokSo'nantahitaH, taM kAmayate yaH saH, tathA tena sutarAM pUjyA guravaH / tasmAd AcAryAH yad vadanti / tad bhikSuH sAdhuH / nAtivartayetnollaGghayet / / 9.2.16 / / (sa.) kiM' iti yadi tAvadete'pi taM guruM pUjayanti tadA yaH sAdhurmokSavAcchakaH, tena tu guravo vizeSataH pUjanIyA ityAha kiM punaH ? yaH sAdhuH zrutagrAhI paramapuruSapraNItasyAgamasya grahaNe'bhilASI. punaryo'nantahitakAmukaH, mokSaM yaH kAmayata 1. anantakAlaM hitaH - anantahitaH, mokSa ityarthaH / 1 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ityabhiprAyaH, tena tu guravaH sutarAM pUjanIyA iti. yatazcaivaM ?-ata AcAryA yat kimapi vadanti tathA tathAnekaprakAram, bhikSuH sAdhustasmAt tadAcAryavacanaM nAtivartayed yuktatvAt sarvameva sampAdayediti. / / 9.2.16 / / / (su.) yadi tAvadete'pi taM guruM pUjayanti, ataH kiM puNaM'ti, kiM punaH yaH-sAdhuH, zrutagrAhI-paramapuruSapraNItAgamagrahaNAbhilASI, anantahitakAmuko-mokSaM yaH kAmayata ityabhiprAyaH, tena tu sutarAM guravaH pUjanIyA iti, yatazcaivam ? AcAryA yad vadanti kimapi tathA'nekaprakAraM, bhikSuH-sAdhuH, tasmAt tadAcAryavacanaM nAtivarttayet yuktatvAtsarvameva sampAdayediti / / 9.2.16 / / nIyaM sijjaM gaIM ThANaM, nIyaM ca AsaNANi ya / nIyaM ca pAe vaMdijjA, nIyaM kujjA ya aMjaliM / / 9.2.17 / / (ti.) guruM prati vinayavidhimAha-nIcAM zayyAM ca-AcAryazayyAtaH | nIcAM gatimAcAryagateH, tatpRSThato nAtidUreNa nAtidrutaM yAyAt / evaM nIcaM sthAnam / nIcAnyAsanAni ca / nIcaizca-avanatottamAGgaH / pAdau guroH vandeta / kadAcid guruNoktaH 'evaM karomIti bhaNan nIcaM zirasi aJjaliM kuryAt / / 9.2.17 / / (sa.) atha vinayasyopAyamAha-nIaM'iti-sAdhurguroH sakAzAcchayyAM saMstArakalakSaNAM nIcAM kuryAt, ityuktiH, evaM sAdhurAcAryagateH sakAzAt svakIyAM gatiM nIcAM kuryAt, tasya guroH pRSThato nAtidUreNa nAtizIghraM yAyAdityarthaH, evaM sthAnaM-yatra sthAna AcArya Aste, tasmAt sthAnAnnIcaM nIcatare sthAne sthAtavyamiti bhAvaH / punarnIcAni laghutarANi kadAcit kAraNajAta AsanAni pIThakAdIni, tasminnupaviSTe tadanujJAtaH san seveta, nAnyathA. tathA nIcaM ca samyagavanatamastakaH sannAcAryasya pAdau vandate nAvajJayA, tathA kvacit praznAdau nIcaM namrakAyaM kuryAcca sampAdayeccAJjaliM, na sthANuvat stabdha eveti. / / 9.2.17 / / (su.) vinayopAyamAha-nIyaM...iti, nIcAM zayyAM-saMstArakalakSaNAmAcAryazayyAyAH sakAzAt kuryAditiyogaH, evaM nIcAM gatimAcAryagatestatpRSThato nAtidUreNa nAtidrutaM yAyAdityarthaH, evaM nIcaM sthAnamAcAryasthAnAd, yatrAcArya Aste, tasmAnnIcatare sthAne sthAtavyamitibhAvaH / tathA nIcAni-laghutarANi kadAcit kAraNajAte AsanAni-pIThakAni Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 309 tasminnupaviSTe tadanujJAtaH seveta, nAnyathA, tathA nIcaM ca-samyagavanatottamAGgaH san, pAdAvAcAryasatkau vandeta, nAvajJayA tathA kvacit praznAdau nIcaM-namrakAyaM kuryAcca sampAdayeccAJjaliM, na tu sthANuvat stabdha eveti / / 9.2.17 / / saMghaTTaittA kAeNaM, tahA uvahiNAmavi / khameha avarAhaM me, vaijja na puNa(No) tti ya / / 9.2.18 / / (ti.) evaM kAyavinayamuktvA kAyavAgavinayamAha-kAyena-hastapAdAdinA / tthaa| upadhinA-kalpAdinA / AcAryam upaviSTaM saGghaTya-spRSTvA / 'mithyAduHkRta' dAnapuraHsaramabhivandya, kSamasva mama mandabhAgyasya / aparAddhaM, na punaH etat kAriSyAmIti vadet / / 9.2.18 / / (sa.) atha kAyavinayaM kathayitvA, vacanavinayamAha-saMghaTTa...iti-sAdhurguruM prati mithyAduSkRtapuraHsaramabhivandyaivaM vadet, na punariti, na cAhamevaM bhUyaH kariSyAmIti. evaM kimityAha-he guro ! mama mandabhAgyasyAparAdhaM doSaM kSamasva sahasva ? kiM kRtvA ? kAyena dehena kathaJcita tathAvidhe pradeza upaviSTaM guruM saGghaTTya spRSTvA, punarupAdhinApi kalpAdinApi kathaJcit saGghaTya. / / 9.2.18 / / (su.) evaM kAyavinayamabhidhAya vAgvinayamAha-saMghaTTai..iti, saMghaTTya-spRSTvA, kAyena-dehena kathaJcit tathAvidhapradezopaviSTamAcArya, tathopadhinApi-kalpAdinA kathaJcit saMghaTTya mithyAduSkRtapurassaramabhivandya kSamasva-sahasvAparAdhaM-doSaM, me mandabhAgyasyaivaM vadet-brUyAt, na punariti na cAhamenaM bhUyaH kariSyAmIti / / 9.2.18 / / duggao vA paoeNaM, coio vahaI rahaM / evaM dubuddhi kiccANaM, vutto vutto pakuvvaI / / 9.2.19 / / (ti.) etacca vijJaH svayameva karoti / ajJastu kathamityAha-durgaurivagalibalIvardavata / pratodena-totreNa | noditaH viddhaH san / vahati / rathama-zakaTam | evaM durbuddhi-ziSyaH / kRtyAnAm-AcAryANAM kAryANi / ukta uktaH karoti / / 9.2.19 / / (sa.) evaM sarvaM buddhimAn svayameva karoti, tadanya stu katham ?-ityAha-dugga...iti Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 dazavaikAlikaM - TIkAtrikayutam durgauriva galibalIvardavat pratodenArAdaNDalakSaNena coditaH prerito viddhaH san vahati kvApi nayati ratham, evaM durgauriva durbuddhiH ziSyaH kRtyAnAmAcAryAdInAM kRtyAni vA tadabhirucitakAryANi ukta uktaH punaH punarabhihita ityarthaH, prakaroti niSpAdayati prayuGkte ceti. / / 9.2.19 / / (su.) etacca sarvaM buddhimAn svayameva karoti, tad anyastu katham ?-ityAhaduggao vA...iti, durgauriva - galibalIvarddavat, pratodena - ArAdaNDalakSaNena coditoviddhaH san vahati-nayati kvApi, rathaM pratItaM, eva dugrgauriva durbuddhiH - ahitAvahabuddhiH ziSyaH, kRtyAnAM AcAryAdInAM kRtyAni vA tadabhirucitakAryANi, ukta uktaH-punaH punarabhihita ityarthaH, prakaroti - niSpAdayati prayuGkte ceti / / 9.2.19 / / kAlaM chaMdovayAraM ca, paDilehittA Na heuhiM / tehiM tehiM uvAehiM, taM taM saMpaDivAyae / / 9.2.20 / / (ti) evaM kRtAnyapi na zobhanAni, ataH - kAlam - zaradAdikam / chandamicchArUpam / upacAram - ArAdhanAprakAram / cakArAt - anUpadezAdikam / pratyupekSyajJAtvA / hetubhiH kAraNaiH, zleSmAdibhiH / taistairupAyaiH - gRhasthAvarjanayA / tattatzleSmAdiharamazanAdi / sampratipAdayet / / 9.2.20 / / (sa.) aivaM ca kRtAnyapyamUni na zobhanAnItyata Aha- kAlaM... iti-sAdhustattatpittaharAdirUpamazanAdi guroH sampratipAdayedupAnayet, kena kena ? tena tenopAyena gRhasthAnAmA varjanAdinA kiM kRtvA ? kAlaM zaradAdilakSaNaM, chandastasyecchArUpamupacAramArAdhanAprakAram, cazabdAd dezAdikam etatpratyupekSya jJAtvA kaiH ? hetubhiryathAnurUpaiH kAraNaiH, tathA kAle zaradAdau pittaharAdi bhojanaM, zayyA pravAtanivAtAdirUpA, icchAnulomaM vA yad yasya hitaM rocate cArAdhanAprakAro'nulomabhASaNa-granthAbhyAsa- vaiyAvRttyakaraNAdiH, deze'nUpadezAdInAmucitaM niSThIvanAdibhirhetubhiH zleSmAdyAdhikyaM vijJAya taducitaM sampAdayediti. / / 9.2.20 / / 1. iyaM kSepakagAthA dIpikAsaMvalitamUlapustaka upalabdhA [dRzyatAM uttarAdhyayana- 1.21] AlavaMte lavaMte vA, nisijjAi paDissuNe / muttUNa AsaNaM dhIro, sussUsAhae paDissuNe / / / / (sa) Alavanta iti-punarAcAryaH ziSyaM pratyekavAraM vakti, athavA punaH punarvakti, tadA sa ziSya Atmana Asane sthita eva vacanaM zrutvA nottaraM dadAti, kiM karoti ? Atmana AsanaM muktvA sa ziSyo vinayena dvau hastau sammIlyottaraM dadAti, kathambhUtaH saH ? dhIro buddhimAn. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 311 (su.) evaM ca kRtAnyapyamUni na zobhanAni, ata Aha-kAlaM...iti, kAlaMzaradAdilakSaNaM, chandastadicchArUpaM, upacAraM-ArAdhanAprakAraM, cazabdAd dezAdiparigrahaH, etat pratyupekSya-jJAtvA hetubhiH-yathAnurUpaiH kAraNaiH, kim ?-ityAha-tena tenopAyenagRhasthA''varjanAdinA, tat tat pittaharAdirUpamazanAdi sampratipAdayet, yathA kAle'pi zaradAdau pittaharAdibhojanaM, pravAta-nivAtAdirUpA zayyA, icchAnulomaM vA yad yasya hitaM rocate ca ArAdhanAprakAro'nulomaM bhASaNaM granthAbhyAsa-vaiyAvRttyakaraNAdi, deze(? dezaH) anUpadezAdhucitaM, niSThIvanAdibhirhetubhiH zleSmAdyAdhikyaM vijJAya taducitaM sampAdayediti / / 9.2.20 / / vivattI aviNIyasya, saMpattI viNIyassa ya / jasseyaM duhao nAyaM, sikkhaM se abhigacchaI / / 9.2.21 / / ' (ti.) kiJca-vipattiravinItasya-jJAnAdiguNAnAm / smpttirviniitsyjnyaanaadigunnaanaamev| yasyaitadubhayataH-avinaya-vinayAbhyAM sakAzAt jJAnAdyaprApti-prAptI syAtAmiti / jJAtam-bhavati / sa zikSAm-grahaNAsevanArUpAm / abhigacchati-prApnoti ||9.2.21 / / (sa.) vivattI'iti-punaH prAha-avinItasya ziSyasya jJAnAdiguNAnAM vipattirbhavati, vinItasya ca ziSyasya jJAnAdiguNAnAM samprAptirbhavati, yasyaitad jJAnAdi-prAptyaprAptirUpaM jJAnAdyadhigacchati prApnoti, bhAvata upAdeyaM jJAnAdi-iti / / 9.2.21 / / (su.) kiJca-vivattI...iti, vipattiravinItasya jJAnAdiguNAnAM, saMprAptirvinItasya ca jJAnAdi-guNAnAmeva, yasyaitat-jJAnAdiprAptyaprAptidvayaM, ubhayata-ubhayAbhyAM vinayA'vinayAbhyAM sakAzAd bhavatItyevaM jJAtaM-upAdeyaM caitaditi bhavati, zikSAgrahaNAsevanArUpAmasAvitthaMbhUto-'bhigacchati-prApnoti, bhAvata upAdeyaparijJAnAditi ||9.2.21 / / je yAvi caMDe mai-iDhigArave, pisuNe nare sAhasahINapesaNe | adiTThadhamme viNae akovie, asaMvibhAgI na hu tassa mukkho / / 9.2.22 / / (ti.) etadeva dRDhayannavinItaphalamAha-yazcApi-pravrajito'pi / roSaNaH / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam RddhigAravamatiH / pizunaH- pRSThamAMsa- khAdakaH / naraH- naravyaJjanaM klIbaprAyaH / sAhasikaHakRtyakaraNaparaH / hInapreSaNaH - preSaNe hInaH, akiJcitkaraH / adRSTadharmA-samyagajJAtadharmA / vinaye akovidaH / asaMvibhAgI - yatra kvacanalAbhe sati na saMvibhAgavAn / ca itthaMbhUto'dharmaH, tasya na mokSaH / / 9.2.22 / / 312 (sa.) athaitadeva dRDhayannavinItasya phalamAha - je ' iti - evaMvidhasya sAdhormokSo nAsti, kathaM ? samyagdRSTezcAritravata itthaMvidha- saGklezasyAbhAvAt evaMvidhasya kasya ? yazcApi caNDaH pravrajito'pi roSaNaH, punaryo matiRddhigArava iti, RddhigauravamatiH, Rddhigaurave'bhiniviSTaH, punaryaH pizunaH pRSThimAMsa - khAdakaH, naro naravyaJjanako na bhAvanaraH, punaryaH sAhasiko'kRtyakaraNaparaH, punaryo hInagurvAjJAkaraH, punaryo'dRSTadharmA, samyaganupalabdhazrutAdidharmA, punarvinaye'kovido vinayaviSaye'paNDitaH, punaryo'saMvibhAgI, yatra kutrApi lAbhe na saMvibhAgavAn. ya itthaMbhUtastasya na mokSaH. / / 9.2.22 / / (su.) etadevadRDhayannavinItaphalamAha - je yAvi... iti, yazcApi caNDaH pravrajito'pi yo roSaNaH, mati-Rddhigaurava iti Rddhigaurava - matigaurave abhiniviSTaH, pizunaHpRSThimAMsakhAdako, naro-naravyaJjano na bhAvanaraH, sAhasikaH - akRtyakaraNaparaH, , hInapreSaNohInagurvAjJAparaH, adRSTadharmmA - samyaganupalabdhazrutAdidharmA vinaye'kovido - vinayaviSaye'paNDitaH, asaMvibhAgI-yatra kvacana lAbhe na saMvibhAgavAn, ya itthaMbhUto'dhamo, naiva tasya mokSaH, samyagdRSTezcAritravata itthaMvidhasaMklezAbhAvAditi / / 9.2.22 / / niddesavittI puNa je gurUNaM, suyatthadhammA viNayammi koviyA / tastui te oghamiNaM durutaraM, khavittu kammaM gaimuttamaM gaya, tti bemi / / 9.2.23 / / (ti.) vinayaphalAbhidhAnenopasaMharannAha - nirdezavarttinaH punarye gurUNAM zrutadharmArthAH, vinaye ca kartavye kovidAH tIrtvA te / enaM ogham - bhavAbdhipravAham / duruttaram / kevalitvaM prApya / kSapayitvA bhavopagrAhi karma / gatimuttamAm - siddhyAkhyAm / gatA / iti bravImi iti pUrvavat / / 9.2.23 / / / / zrItilakAcAryaTIkAyAM vinayasamAdhau dvitIyodezakaH samAptaH / / 1.'(ti) TIkAyAmatra 'nirdezavarttinaH ityartho vihitaH, (su) TIkAyAM tu mUlapAThaH 'niddesavittI' astyapi, kiMtu saGketa statra 'niddesavattI' asti, vivRttamapi (ti) TIkAvat nirdezavattinaH' iti / cUrNipAThaH 'niddevattI' iti. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 313 (sa.) atha vinayaphalasya nAmnA upasaMharannAha - niddesa...iti - evaMvidhAste sAdhava uttamAM gatiM siddhiM gatAH, kiM kRtvA ? karma niravazeSaM samastaM bhavopagrAhinAmakaM kSapayitvA punaH kiM kRtvA ? enamudadhiM pratyakSopalabhyamAnaM saMsArasamudraM duruttAraM tIrtvA, caramabhavaM kevalitvaM ca prApyeti bhAvaH bravImIti pUrvavat / / 9.2.23 / / iti zrIdazavaikAlike zabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM vinayasamAdhyA-khyanavamAdhyayane dvitIyoddezaH samAptaH / / 2 / / (su.) vinayaphalAbhidhAnopasaMharannAha - Nidde savattI' iti, nirdezavarttinaHAjJAvarttinaH, punarye gurUNAM - AcAryAdInAM zrutArthadharmmA iti prAkRtazailyA, zrutadharmArthA gItArthA ityarthaH, vinaye karttavye kovidA - vipazcitaH ya itthaMbhUtAstIrtvA, te mahAsattvA oghamenaM-pratyakSopalabhyamAnaM saMsArasamudraM duruttAraM tIrceva tIrtvA caramabhavaM kevalitvaM ca prApyetibhAvaH, tataH kSapayitvA karma niravazeSaM bhavopagrAhisaMjJitaM gatimuttamAM siddhyAkhyAM gatAH-prAptAH / / 438 / / iti bravImIti pUrvavat / sumati vRttau vinayasamAdhau vyAkhyAto dvitIya uddezakaH 9-2 / / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / vinayasamAdhyadhyayane tRtIyoddezakaH / / AyariyamaggimivAhiyaggI, sussUsamANo paDijAgarijjA / Aloiya iMgiyameva naccA, jo chaMdamArAhayaI sa pujjo / / 9.3.1 / / ( ti . ) iha ca vinItaH pUjya iti darzayannAha - yathA agnim / AhitAgniHbrAhmaNaH / zuzrUSamANaH-indhanAdikSepeNa / pratijAgarti-vidhyAyantaM rakSati / evaM sAdhuH / AcAryaM zuzrUSamANaH- samyak sevamAnaH / pratijAgRyAt-tatkRtyasampAdanenopacaret / Aha paraH- prAgapyetaduktaM, kiM punaridam ? satyam, prAgAcAryamevAzrityoktam / iha tu ratnAdhikamapyadhikRtyocyate / vakSyati ca / "rAyaNIesu viNayaM pauMje" [dazavai. 9.3.3] pratijAgaraNaM caivam-Alokitam - nirIkSitam / iGgitam - ceSTitam / AcAryIyaM jJAtvA / yazchandam-abhiprAyam / ArAdhayati-zIte patati prAvaraNAlokane tadAnayati / iGgite niSThIvanAdau zuNThyAdyAnayati / sa pUjyaH / / 9.3.1 / / (sa.) Ayari' iti - atha tRtIya Arabhyate, iha ca vinItaH pUjyo bhavediti darzayannAhayaH sAdhurAcAryaM sUtrArthapradaM tatsthAnIyaM cAnyaM jyeSThAryaM ratnAdhikaM vA pratijAgRyAt, tattatkAryaMsaMpAdanenopacaret kaH kAmiva ? AhitAgnirbrAhmaNo'gnimiva, kiM kurvANaH sAdhuH AhitAgnirbrAhmaNazca ? zuzrUSamANaH samyaksevamAnaH pratijAgaramANazca, upAyamAha-punaryaH sAdhurAcAryAdInAmavalokitaM vIkSitamiGgitameva cAnyathAvRtti - lakSaNaM jJAtvA chando'bhiprAyamAcAryAdInAM vijJAyArAdhayati kathamArAdhayet ? - ityAha- zIte patati sati prAvaraNAvalokane tasyAnayanena tatheGgite ca niSThIvanAdilakSaNe jAte sati zuNThyAdInAmAnayanenaivaM kuryAt, sa itthambhUtaH sAdhuH pUjyaH pUjArhaH kalyANabhAgiti. / / 9.3.1 / / * (su.) sAmprataM tRtIya [ uddezakaH] Arabhyate, iha ca vinItaH pUjya ityupadarzayannAhaAyariyaM...iti, AcAryaM - sUtrArthapradaM tatsthAnIyaM vA'nyaM jyeSThAryaM kim ? - ityAhaagnimiva-tejaskAyamiva, AhitAgniH- brAhmaNaH suzrUSayan - samyak sevamAnaH, 1. 'kaM iva - iti sAdhuH pAThaH / ! Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam pratijAgRyAt, tat-tat kRtyasampAdanenopacaret / Aha-yathA''hitAgniH'ityAdinA prAgidamuktameva, satyaM, kiM tu tadAcAryamevAGgIkRtya, idaM tu ratnAdhikamapyadhikRtyocyate, vakSyati ca - "rAyaNiesu viNayaM [ 9.3.3]ityAdi" tyAdi, pratijAgaraNopAyamAhaavalokitaM-nirIkSitaM, iGgitameva ca - anyathAvRttilakSaNaM jJAtvA - vijJAyAcAryIyaM yaHsAdhuH chandaH - abhiprAyamArAdhayati / yathA zIte patati prAvaraNAvalokane tadAnayane, iGgite vA niSThIvanAdilakSaNe zuNThyAdyAnayanena sa pUjyaH sa itthaMbhUtaH sAdhuH pUjArhaH- kalyANabhAgiti / / 9.3.1 / / AyAramaTThA viNayaM pauMje, sussUsamANo parigijjha vakkaM / jahovaidvaM abhikaMkhamANo, guruM tu nAsAyayaI sa pujjo / / 9.3.2 / / 315 (ti.) prakrAntamevAha - AcArArtham - jJAnAcAranimittam / vinayaM prayuGkte / zuzrUSamANaH-'kimayaM vakSyati'iti zrotumicchan / taduktaM vAkyaM parigRhya / yathopadiSTam abhikAGkSan-anekArthatvAt kartumicchan / yo guruM nAzAtayati - na hIlayati / sa pUjyaH / / 9.3.2 / / (sa.) punaH prakrAntAdhikAra evAha - AyAra... iti yaH sAdhurAcArArthaM jJAnAdInAmAcArANAM nimittaM vinayaM pUrvoktaM prayuGkte karoti, kiM kurvANaH ? zuzrUSamANaH zrotumicchan, kimayaM gururvakSyati evaM tatastena guruNokte sati vAkyamAcAryAdikathitaM parigRhya, tato yathopadiSTaM, yathA guruNoktaM tathAbhikAGkSan mAyArahitaH zraddhayA kartumicchan san vinayaM karoti, paraM tato'nyathAkaraNena guruM nAzAtayati na hIlayati, sa pUjyaH / / 9.3.2 / / (su.) prakrantAdhikAra evAha - AyAra... iti, AcArArthaM - jJAnAdyAcAranimittaM, vinayaM - uktalakSaNaM prayuGkte-karoti yaH suzrUSan zrotumicchan, kimayaM vakSyatItyevaM, tadanu tenokte sati parigRhya vAkyamAcArthIyaM tatazca yathopadiSTaM yathoktamevAbhikAGkSan, mAyArahitaH zraddhyA karttumicchan san vinayaM prayuGkte, ato'nyathAkaraNena guruM tu iti, AcAryameva nAzAtayati - na hIlayati yaH sa pUjya iti / / 9.3.2 / / , rAyaNiesu viNayaM pauMje, DaharA vi ya je pariyAyajiTThA / nIyattaNe vaTTai saccavAI, uvAyavaM vakkakare sa pujjo / / 9.3.3 / / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (ti.) kiMca-rAtnikeSu - jJAnAdiratnairabhyarciteSu / vinayaM prayuGkte / DaharA api ye paryAyajyeSThAH-cirapravrajitAH teSu vA / tathA etAn guNAdhikAn prati nIcatve yo vartate / satyavAdI-aviruddhavaktA / avapAtavAn-namanazIlaH / vAkyakaraH- gurvAdezakaraH / yaH sa pUjyaH / / 9.3.3 / / 316 (sa.) rAyaNi...iti - punaH kiJca yaH sAdhU ratnAdhikeSu bhAvaratnairjJAnAdibhiradhikeSu vinayaM pUrvoktaM prayuGkte karoti, tathA DaharA api ca ye vayasA zrutena ca jyeSThAH, punarye paryAyajyeSThAzcirapravrajitAH, teSu ca yo vinayaM prayuGkte, evaM yo nIcatve guNAdhikAn prati nIcabhAve vartate, punaryo'pi satyavAdyaviruddhavaktA, tathAvapAtavAn vandanAzIlo nikaTavartI vA, punaryo vAkyakaro gurornirdezakaraNazIlaH, sa pUjyaH. / / 9.3.3 / / (su.) kiJca - rAiNie... iti, ratnAdhikeSu - jJAnAdibhAvaratnAbhyadhikeSu, vinayaM - yathocitaM prayuGkte karoti, tathA DaharA api ca ye vayaH - zrutAbhyAM paryAyajyeSThAzcirapravrajitAH teSu vinayaM prayuGkte, evaM nIcatve guNAdhikAn prati nIcabhAve varttate, satyavAdI-aviruddhavaktA tathA avapAtavAn-vandanazIlo, nikaTavarttI vA evaM ca yo vAkyakaro-gurunirdezakaraNazIlaH, sa pUjya iti / / 9.3.3 / / * annAyauMchaM caraI visuddhaM, javaNaTTayA samuyANaM taM niccaM / aladdhayaM no paridevaijjA, ladhuM na vikatthaI sa pujjo / / 9.3.4 / / (ti.) kiMca--yathA kSetreSu lUneSu patitakaNacuNTanam uJcham ucyate / tathA'jJAteSu prAntakuleSu alpAlpataddattabhikSAgrahaNam ajJAtoJcham / tat carati-bhuGkte yaH / tadapi vizuddham-udgamAdidoSarahitam / yApanArtham-vapuHpAlanArtham / samudAnambhaikSam / nityam / tadapi alabdhvA - anAsAdya / na paridevayet na khedaM yAyAt, yathA mandabhAgyo'haM, azobhano vAyaM deza iti / labdhvA ca / na vikathyate - na zlAghate, supuNyo'haM, zobhano vAyaM deza iti, sa pUjyaH / / 9.3.4 / / (sa.) annAya...iti-punaH kiJca, sAdhurajJAtoJchaM paricayasyAkaraNenAjJAtaH san bhAvoJchaM gRhasthoddharitAdi carati, aTitvAnItaM bhuGkte, na tu jJAtastadbahumatamiti, etadapi vizuddham-udgamAdidoSarahitaM, na tadviparItam, etadapi yApanArthaM saMyamabhArodvAhi1. anyatra mudritaH pAThabhedaH' 'ca' iti, vivRtazcApi tathaiva, na ca vivRtaH (ti) TIkAyAM svIkRta zca 'tu' iti pATho mUlapAThatvena / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam dehapAlanAya, anyathA samudAnaM cocitabhikSAlabdhaM ca nityaM sarvakAlaM na tUJchamapyekatraiva bahu labdhaM kAdAcitkaM vA, evambhUtamapi vibhAgato'labdhvA'nAsAdya na paridevayenna khedaM yAyAt, 'yathAhaM mandabhAgyaH athavA nAyaM dezaH zobhana' iti, vibhAgatazca labdhvA prApyocitaM na vikatthate na zlAghAM karoti, 'yathAhaM mahApuNyavAn, athavAyaM dezaH zobhanaH', yo yatirevaM pUrvoktaM kuryAt sa pUjyaH. / / 9.3.4 / / 317 (su.) kiJca - aNNAya...iti, ajJAtoJchaM- paricayAkaraNenAjJAtaH san bhAvoJchaM gRhasthoddharitAdi carati, aTitvA''nItaM bhuGkte, na tu jJAtastadbahumatamiti, etadapi vizuddhaM - udgamAdi-doSarahitaM na tadviparItaM etadapi yApanArthaM - saMyamabharodvAhidehapAlanAya, nAnyathA, samudAnaM ca ucitabhikSAlabdhaM ca nityaM sarvakAlaM na tUJchamapyekatraiva bahulabdhaM kAdAcitkaM vA evaMbhUtamapi vibhAgataH, alabdhvA - anAsAdya na paridevayet-na khedaM yAyAt, yathA 'mandabhAgyo'haM azobhano vA ayaM deza' ityevaM, vibhAgatazca labdhvA prApyocitaM na vikatthate - na zlAghAM karoti 'sapuNyo'haM zobhano vA ayaM deza' ityevaM sa pUjya iti / / 9.3.4 / / saMthAra-sijjA-''saNa-bhatta-pANe, appicchayA ailAbhe vi saMte / jo evamappANabhitosaijjA, saMtosapAhannarae sa pujjo / / 9.3.5 / / (ti.) kiJca - saMstAraka - zayyA - ''sana - bhakta - pAneSu lAbhe sati / alpecchatAamUrcchayA adhikAgrahaNam / ya evamAtmAnamabhitoSayati / santoSaprAdhAnyena rataH, sa pUjyaH / / 9.3.5 / / (sa.) saMthAra... iti - kiJca yasya sAdhoH saMstArake zayyAyAmAsane, bhakte pAne cAlpecchatA amUrcchayA kRtvA paribhogAdadhikasya parihAro vA bhavet, kva sati ? sati saMstArakAdInAM gRhasthebhyaH sakAzAdatilAbhe satyapi yaH sAdhurevamAtmAnamabhitoSayati, yena vA tena vAtmAnaM yApayati, kimbhUto yatiH ? santoSaprAdhAnyarataH, santoSa eva pradhAnabhAve rata AsaktaH, sa sAdhaH pUjyaH / / 9.3.5 / / (su.) kiJca - saMthAra... iti, saMstAraka - zayyA - Sssana - bhakta - pAnAni pratItAni, eteSvalpecchatA-amUrcchayA paribhogaH, atiriktapariharaNaM ca atilAbhe'pi sati saMstArakAdInAM gRhasthebhyaH sakAzAt, ya evamAtmAnamabhitoSayati yena vA tena vA 1. 'sejjA' iti mudritaH pAThabhedaH / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam yApayati santoSaprAdhAnyarataH-santoSa eva prAdhAnyabhAve rataH-saktaH, sa pUjya iti / / 9.3.5 / / sakkA sahiuM AsAiM kaMTayA, aomayA ucchahayA nareNaM / aNAsae jo u sahijja kaMTae, vaImae kannasare sa pujjo / / 9.3.6 / / (ti.) indriyasamAdhidvAreNa pUjyatAmAha-zakyAH sodum / ayomayAH kaNTakAH / utsAhatA nareNa / AzayA-dravyalipsayA / yastvanAzayA-phalApratyAzayA / saheta knnttkaan| vAGmayAn-karkazavAgAtmakAn / karNazarAn-karNagAminaH / sa pUjyaH / / 9.3.6 / / / (sa.) athendriyasamAdhidvAreNasAdhoH pUjyatAmAha-sakkA...iti-nareNa kaNTakA idaM me bhaviSyatItyAzayA soDhuM zakyAH, kimbhUtA kaNTakAH ? ayomayA lohamayAH, kimbhUtena nareNa ? utsAhavatA, arthodyamavatA, tathA ca kurvanti kecillohamayakaNTakAstaraNazayanamapyarthavAJchayA, paraM na tu vacanakaNTakAH soDhuM zakyAH, tato nirIhaH san karNasarAn vAkkaNTakAn saheta, sa pUjyaH. / / 9.3.6 / / (su.) indriyasamAdhidvAreNa pUjyatAmAha-sakkA...iti, zakyAH soDhumAzayetIdaM me bhaviSyatIti pratyAzayA, ke ? ityAha-kaNTakA ayomayA-lohAtmakA, utsahatA nareNa-arthodyaminetyarthaH?, tathA ca kurvanti kecidayomayakaNTakA-''staraNazayanamapyarthalipsavaH, na tu vAkkaNTakAH zakyA iti, evaM vyavasthite anAzayA-phalApratyAzayA nirIhaH san, yastu saheta kaNTakAn vAGmayAn-kharAdivAgAtmakAn karNasarAnkarNagAminaH, sa pUjya iti / / 9.3.6 / / muhuttadukkhA hu bhavaMti kaMTayA, aomayA te vi tao sududdharA / vAyAduruttANi duruddharANi, verANubaMdhINi mahAbhayANi / / 9.3.7 / / (ti.) etadeva spaSTayati-muhUrtaduHkhAH-alpakAladuHkhAH / bhavanti / kaNTakAH ayomayAste'pi / tataH-kAyAt / sUddharAH-sukhenoLyinte vraNakarma ca kriyate / vAgduruktAni punaH duruddharANi-duHkhenoddhiyante manolakSavedhanAt / zravaNataH pradveSAdinA, iha paratra ca vairAnubandhIni / ata eva mahAbhayAni-kugatipAtAdibhayahetutvAt / / 9.3.7 / / 1. 'sahelaM' Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 319 (sa.) punaretadeva spaSTayati - muhutta... iti - lohamayAH kaNTakA muhUrtaduHkhA muhUrtamalpakAlaM yAvad duHkhadA bhavanti, vedhakAla eva prAyo duHkhadAnAt, te'pi kaNTakAH kAyAt sUddharAH sukhenaivoddhiyante, vraNaparikarma ca kriyate paraM vacanena yAni duruktAni tAni duruddharANi bhavanti duHkhenaivoddriyante, manorUpalakSavedhanAt, kimbhUtAni vacanaduruktAni ? vairAnubandhIni tathA zravaNapradveSAdinA iha loke paraloke ca vairabhAvajanakAni, punaH kimbhUtAni ? ata eva mahAbhayAni kugatipAtabhayahetubhUtAni . / / 9.3.7 / / (su.) etadeva spaSTayati - muhutta... iti, muhUrttaduHkhA - alpakAladuHkhA bhavanti kaNTakA ayomayAH, vedhakAla eva prAyo duHkhabhAvAt, te'pi tataH kAyAt sUddhurAH sukhenaivodbhiyante vraNaparikarma ca kriyate, vAgduruktAni punardurudhurANi - duHkhenaivoddriyante manolakSyavedhanAt, vairAnubandhIni-tathAzravaNa- pradveSAdineha paratra ca vairamanubadhnanti, ata eva mahAbhayAni, kugatipAtAdibhayahetutvAditi / / 9.3.7 / / samAvayaMtA vayaNAbhighAyA, kannaMgayA dummaNiyaM jaNaMti / dhammu (mo) tti kiccA paramagga sUre, jiyaMdie jo sahaI sa pujjo / / 9.3.8 / / (ti.) api ca - samApatantaH samaM - samakAlam, A-sAmAstyena abhimukhaM, patantaH / vacanAbhighAtAH-kharAdivacanaprahArAH / karNaMgatAH santo daurmanasyaM janayanti / dharma iti kRtvA / paramAgraH zUraH- dAnazUra - samarazUrApekSayA pradhAnazUraH / jitendriyaH san / yaH sahate na tu tairvikAramAdarzayati / sa pUjyaH / / 9.3.8 / / (sa.) samAvayaMtA ' iti - punaH kiJca vacanAbhighAtAH kharAdivacanaprahArAH karNagatAH santaH prAyo daurmanasyaM duSTamanobhAvaM prANinAM janayanti, anAdibhavAbhyAsAt, kiM kurvanto vacanAbhighAtAH ? samApatanta ekIbhAvenAbhimukhaM patantaH atha ca yo yatistAn sahate, na tu tairvikAramupadarzayet, kiM kRtvA sahate ? dharma iti kRtvA sAmAyikapariNAmaM samApannaH san, na tvazaktyAdinA, kimbhUto yatiH ? paramAgrazUraH pradhAnazUraH, punarjitendriyaH, pUjya iti / / 9.3.8 / / (su.) kiJca - samAvayaMtA' iti samApatanta - ekIbhAvenAbhimukhaM patantaH ka ? ityAhavacanAbhighAtAH-kharAdivacanaprahArAH, karNagatAH santaH prAyo'nAdibhavAbhyAsAd daurmanasyaM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam duSTamanobhAvaM janayanti prANinAM, evaMbhUtAn vacanAbhighAtAn 'dharma' itikRtvA sAmAyikapariNAmApanno, na tvazaktyAdinA, paramAgrazUraH-dAnasaMgrAmazUrApekSayA pradhAnaH zUraH jitendriyaH san yaH sahate, na tu tairvikAraM upadarzayati, sa pUjya iti / / 9.3.8 / / avannavAyaM ca parammuhassa, paccakkhao paDiNIyaM ca bhAsaM | ohAriNiM appiyakAraNiM ca, bhAsaM na bhAsijja sayA sa pujjo ||9.3.9 / / (ti.) tathA avarNavAdaM ca / parAGmukhasya-pRSThataH parokSa ityarthaH / pratyakSataH / pratyanIkAm-apakAriNI, caurastvamityAdikAM bhASAm / avadhAriNIm apriyakAriNI ca bhASAM na bhASeta, sa pUjyaH / / 9.3.9 / / (sa.) punarAha-avanna...iti-yo'varNavAdamazlAghAvAdaM parAGmukhasya pRSThataH pratyakSatazca no bhASeta, sadA kadAcidapi naivaM brUyAt, tathA pratyanIkAmapakAriNI 'tvaM caura' ityAdirUpAM, tathAvadhAriNIm, azobhana evAyam'ityAdirUpAM, punaraprItikAriNI ca zrotuma'tanivedanAdirUpAM ca bhASAM vAcaM na bhASeta, sa yatiH pUjyaH. / / 9.3.9 / / (su.) tathA avaNNa...iti, avarNavAdaM-azlAghAvAdaM ca parAGmukhasya pRSThata ityarthaH, pratyakSatazca-pratyakSasya ca pratyanIkAM apakAriNI caurastvam ityAdirUpAM bhASAM tathA avadhAriNI-'azobhana evAyam'ityAdirUpAM, aprItikAriNIM ca-zroturmRtanivedanAdirUpAM bhASAM-vAcaM na bhASeta sadA yaH kadAcidapi naiva brUyAt, sa pUjya iti / / 9.3.9 / / alolue akukkuhae amAI, apisuNe Avi adINavittI / no bhAvae no vi a bhAviappA, akouhalle ya sayA sa pujjo / / 9.3.10 / / (ti.) alolupaH-AhArAdyalubdhaH / akuhakaH-avyaMsakaH, indrjaalaadimaayaarhitH| amAyI-kauTilyazUnyaH / apizunaH-adurjanaH / adInavRttiH-AhArAdyalAbhe'pi na kumukhaH / 'amukapurasto'haM bhavatA varNanIya' iti paraM na bhAvayet / nApi ca bhAvitAtmAsvayamanyapurataH svaguNavarNanena bhAvita AtmA yena sa tathA / akautukazca-naTanartakAdiSu | sadA yaH, sa pUjyaH / / 9.3.10 / / (sa.) alolue iti-tathA yaH sAdhuralolupa AhArAdiSvalubdhaH, punaH-akuhaka indrajAlAdikuhakarahitaH, punaH-amAyI kauTilyazUnyaH, punaH-apizuno na chedanabhedanakartA, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam 321 punaH-adInavRttirAhArAdInAmabhAve'pi zuddhavRttiH, punaryo no bhAvayedakuzalabhAvanayA paraM, 'yathAmukapurato bhavatAhaM varNanIyaH', punaryo na bhAvitAtmA svayamanyapurataH svaguNavarNanAparaH, punaH-akautukazca sadA naTanarttakyAdiSu, sa pUjyaH, / / 9.3.10 / / (su.) tathA alolue'iti, alolupaH-AhArAdiSu alubdhaH, akuhakaindrajAlAdikuhakarahitaH, amAyI-kauTilyazUnyaH, apizunazcApi-na chedabhedakartA, adInavRttiH-AhArAdyalAbhe'pi zuddhavRttiH, no bhAvayedakuzala-bhAvanayA paraM, yathA'amukapurato bhavatA'haM varNanIyaH', nApi ca bhAvitAtmA svayamanyapurataH svaguNavarNanAparaH akautukazca sadA naTanarttakAdiSu yaH, sa pUjya iti / / 9.3.10 / / guNehiM sAhU aguNehiM'sAhU, ginhAhi sAhU guNa, muMca'sAhU | viyANaI appagamappaeNaM, jo rAgadosehiM samo sa pujjo / / 9.3.11 / / (ti.) kiMca-guNaiH-anantaroktairvinayAdyaiH sAdhuH / tadviparItaiH aguNaiH asAdhuH / tato gRhANa sAdhuguNAn, muJca asAdhuguNAn / viyANai'iti prAkRtatvAdinantasyApyevaM prayogaH, tatazcaitaM pUrvArdhoktamupadezaM vizeSeNa jAnAti-jJApayati / AtmanamAtmanA yH| rAgadveSayoH samaH-na rAgavAn na dveSavAn / sa pUjyaH / / 9.3.11 / / (sa.) guNehiM'iti-kiJca sAdhurguNaiH pUrvoktairguNairvinayAdibhiryukto bhavati, tathA asAdhuraguNaiH pUrvoktaguNaviparItairbhavati, evaM sati ca guNAn sAdhuguNAn gRhANa tvam, asAdhuguNAn muJceti zobhana upadezaH, evamadhikRtya vijJApayati vividhaM jJApayatyAtmAnamAtmanA, punaryo rAgadveSayoH samo na rAgavAn, na dveSavAn, evaMvidho yaH sAdhuH sa pUjyaH . / / 9.3.11 / / (su.) kiJca-guNehiM...iti, guNairanantaroditairvinayAdibhiryuktaH sAdhurbhavati, tathA aguNairuktaguNa-viparItairasAdhuH, evaM sati "gRhANa sAdhuguNAn muJcAsAdhuguNAMzca'iti zobhana upadezaH, evamadhikRtya prAkRtazailyA vijJApayati-vividhaM jJApayatyAtmAnamAtmanA yastathA rAgadveSayoH samo-na rAgavAn na dveSavAnniti, sa pUjya iti / / 9.3.11 / / taheva DaharaM ca mahallagaM vA, itthI pumaM pavvaiyaM gihiM vA / no hIlae no vi a khiMsaejjA, thaMbhaM ca kohaM ca cae sa pujjo / / 9.3.12 / / 1. viANiA'iti, dIpikAyAM mUlatvena gRhItaH pAThaH | cUrNipAThaH 'viyANiyA', cUrNirapi 'jANiUNaM iti saM.bhU. kRdatantvena vivRtA. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) tathaiva DaharaM vA mahallakaM vA madhyamaM vA / striyaM vA pumAMsaM vA napuMsakaM vA pravrajitaM vA gRhiNaM vA anyatIrthikaM vA / upalakSaNatvAt sarvatrobhayagrahaNAt tRtIyagrahaNam / na hIlayati - nAvajAnAti / na khiMsayati - na nindayati, hIlana - khiMsanayozca kAraNaM stambhaM krodhaM ca tyajati yaH sa pUjyaH / / 9.3.12 / / 322 (sa.) taheva... iti - kiJca sAdhuretAn na hIlayati, kAn ? ityAha- tathaiva pUrvavat, DaharaM vA mahallakaM vA, vAzabdAnmadhyamaM vA, striyaM, pumAMsam upalakSaNatvAnnapuMsakaM vA, pravrajitaM vA gRhiNaM vA, vAzabdAt tadanyatIrthikaM vA na hIlayati, nApi khiMsayati, tatra sUyayA asUyayA vA ekavAraM duSTAbhidhAnaM hIlanaM, tadeva vAraMvAraM khiMsanaM, hIlanAkhiMsanayozca nimittabhUtaM stambhaM ca mAnaM ca krodhaM roSaM tyajati, sa pUjyaH. / / 9.3.12 / / (su.) kiJca - taheva 'iti, tathaiveti pUrvavat, DaharaM vA mahallakaM vA, vAzabdAnmadhyamaM vA, striyaM pumAMsamupalakSaNatvAnnapuMsakaM vA, pravrajitaM gRhiNaM vA, vAzabdAt tadanyatIrthikaM vA, na hIlayati, nApi khiMsayati, tatra sUyayA asUyayA vA, sakRd duSTAbhidhAnaM hIlanaM, tadevAsakRt khiMsanamiti, hIlana - khiMsanayozca nimittabhUtaM stambhaM ca mAnaM ca krodhaM ca, roSaM ca tyajati yaH sa pUjyaH, nidAnatyAgena tattvataH kAryatyAgAditi / / 9.3.12 / / je mANayA sayaM mANayaMti, jatteNa kannaM va nivezayati / te mANae mANarihe tavassI, jiiMdie saccarae sa pujjo / / 9.3.13 / / (ti.) kiJca -ye mAnitAH abhyutthAnAdibhiH / satataM ziSyAn / mAnayanti - mA jJAnAdibhUtIH, nayanti-prApayanti / zrutopadezasmaraNavAraNAdibhiH yatnena kanyAmiva nivezayanti / yathA mAtApitarau guNairvayasA ca saMvardhya kanyAM yogyabhartari sthApayanti / evam AcAryaH ziSyaM sUtrArthavijJaM kRtvA mahatyAcAryapade sthApayanti / tAn-IdRzAn gurUn / yo mAnayati / abhyutthAnAdinA mAnArhAn tapasvI jitendriyaH satyarataH, sa pUjyaH / / 9.3.13 / / (sa.) je iti - kiJca ye mAnitA abhyutthAnAdisatkAraiH / satataM nirantaraM ziSyAn mAnayanti zrutasyopadezaM prati codanAdibhiH, tathA yatnena kanyAmiva nivezayanti, yathA mAtApitarau kanyAM guNairvayasA ca sarvAsu RddhiSu yogye bhartari sthApayataH, evamAcAryA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam api ziSyaM sUtrArthayorvedinaM dRSTvA mahati AcAryapade sthApayanti, tatastAnevaMbhUtAn gurUn yo mAnayatyabhyutthAnAdinA kimbhUtAn gurUn ? mAnayogyAn mAnArhAn, sa pUjyaH, kimbhUtaH ziSyaH ? tapasvI, punaH kimbhUtaH jitendriyaH punaH kimbhUtaH ? satyarataH, idaM ziSyasya prAdhAnyakhyApanArthaM vizeSaNadvayam. / / 9.3.13 / / (su.) je mANiyA....iti, ye mAnitA abhyutthAnAdisatkAraiH, satataM - anavarataM, ziSyAn mAnayanti zrutopadezaM prati codanAdibhiH, tathA yatnena kanyAmiva nivezayanti, yathA "mAtA-pitarau kanyAM guNairvayasA ca saMvardhya yogyabharttari sthApayanti", evamAcAryAH ziSyaM sUtrArthavedinaM dRSTvA mahatyAcAryapade'pi sthApayanti, tAnevaMbhUtAn gurUn mAnayati, yo'bhyutthAnAdinA mAnArhAn - mAnayogyAn, tapasvI san jitendriyaH satyarata iti prAdhAnyakhyApanArthaM vizeSaNadvayaM sa pUjya iti / / 9.3.13 / / 323 siM gurUNaM guNasAya (ga) rANaM, succA Na mehAvi suhAsiyAI / care muNI paMcara tigutto, caukkasAyAvagae sa pujjo / / 9.3.14 / / (ti.) tathA - teSAM gurUNAM guNasAgarANAM zrutvA / subhASitAni - atrAmutropakArakANi / medhAvI munizcarati / paJcarataH - paJcasu mahAvrateSu samitiSu ca rataH / triguptaH, catuHkaSAyApagataH / sa pUjyaH / / 9.3.14 / / (sa.) punarAha - tesiM-iti-yo medhAvI paNDita evaMvidhaH san carati, kiM kRtvA ? gurUNAM teSAM pUrvoktaguNavatAM subhASitAni zrutvA, kimbhUtAnAM gurUNAM ? guNasAgarANAM guNAnAM samudrANAM kimbhUto muniH ? paJcarataH paJcamahAvratapAlane tatparaH punaH kimbhUto muniH ? triguptaH, manogupti-vacanagupti-kAyaguptisahitaH punaH kimbhUto muniH ? catuSkaSAyApagataH, krodha - mAna-mAyA-lobhAkhyakaSAyacatuSTayavarjitaH, sa pUjyaH. / / 9.3.14 / / ra (su.) tathA-tesiM gurUNaM' iti, teSAM gurUNAmanantaroditAnAM, guNasAgarANAMguNasamudrANAM sambandhIni zrutvA medhAvI subhASitAni - paralokopakArakANi, caratiAcarati, muniH-sAdhuH, paJcarataH paJcamahAvratasaktaH trigupto - manoguptyAdimAn, catuSkaSAyApagata ityapagatakrodhAdikaSAyo yaH sa pUjya iti / / 9.3.14 / / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam gurumiha sayayaM paDiyariya muNI, jiNamayaniuNe abhigamakusale / dhuNiya rayamalaM purekaDaM bhAsuramaulaM gaI gaI / / 9.3.15 / / tta (ti.) prastutaphalAbhidhAnenopasaMharannAha - gurumiha - matrtyaloke / satataM praticarya vidhinArAdhya muniH jinamatanipuNaH / abhigamakuzalaH - abhimukho gamo yasya so'bhigamaH prAghUrNakaH, tatpratipattau kuzalaH / prAghUrNakAdipratipattidakSaH / dhUtvA rajomalaM purAkRtam / bhAsvarAm-tejomayIm / atulAm - ananyasamAm / gatim - siddhirUpAm / gataH / iti bravImIti prAgvat / / 9.3.15 / / zrItilakAcAryaTIkAyAM vinayasamAdhau tRtIya uddezakaH samAptaH / / (sa.) atha prastuta phalasyanAmnA upasaMharannAha - guruM ' iti - evaMvidho munirgatiM siddhirUpAM vrajati gacchati, kiM kRtvA gurumAcAryAdirUpamiha manuSyaloke satataM nirantaraM vidhinArAdhya, kimbhUto muniH ? jinamatanipuNa Agame pravINaH punaH kimbhUto muniH ? abhigamakuzalaH, lokaprAghUrNakAdipratipattidakSaH, kiM kRtvA siddhiM yAti ? rajomalaM purAkRtaM vidhUya, aSTaprakAraM karma kSapayitvetyarthaH kimbhUtAM gatiM ? bhAsurAM jJAnatejomayIM, punaH kimbhUtAM gatim, atulAm, asyAH sadRzyanyA gatirnAsti, bravImIti pUrvavat. / / 9.3.15 / / 1 iti zrIdazavaikAlike samayasundaraviracitAyAM zabdArthavRttau navamAdhyayane tRtIya uddezakaH samAptaH. (su.) prastutaphalAbhidhAnenopasaMharannAha - guruM... iti, gurumAcAryAdirUpamihamanuSyaloke, satataM-anavarataM, paricarya - vidhinA''rAdhya muniH sAdhuH, kiMviziSTo muniH ?ityAha-jinavacana(mata)nipuNaH - Agame pravINaH, abhigamakuzalo lokaprAghUrNakAdipratipattidakSaH, sa evaMbhUto vidhUya rajomalaM purAkRtaM kSapayitvA'STaprakAraM karmeti bhAvaH, kim ? ityAha-bhAsvarAM jJAnatejomayatvAdatulAM - ananyasadRzIM gatiM siddhirUpAM vrajatItigacchati, tadA janmAntareNa vA sukulapratyAgamana - pratyayotpAdAdinA prakAreNa / / 453 / / bravImIti pUrvavat / / iti sumati0 vRttau vinayasamAdhAvuktastRtIya uddezakaH 9-3 / / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / vinayasamAdhyadhyayane caturthoddezakaH / / suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM / (ti) vinayavizeSopadezArthamAha - zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam / iha-pravacane / khalu sthivaraiH gaNadharaiH, bhagavadbhizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni / iha khalu therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiThANA pannattA / kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiThANA pannattA ? ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiThANA pannattA / (ti) iti praznaH / (ime) iti prativacanam / taMjahA - vinayasamAhI, suyasamAhI, tavasamAhI, AyArasamAhI / sU.9.4.1 (ti) tadyathA vinayasamAdhiH, zrutasamAdhiH, tapaHsamAdhiH, AcArasamAdhiH / tatra samAdhAnaM smaadhiH| manaHsvAsthyaM vinayena vinayAd vA samAdhiH vinayasamAdhiH / evaM sarveSvapi zabdArtho vAcyaH / (sa.) atha caturthaH uddezaH prArabhyate suaM.. iti caturtho vyAkhyAyate, tatra sAmAnyena ya ukto vinayaH, tasya vizeSeNopadarzanArthamidaM prAha zrutaM mayA he AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtamiti, etadyathA SaDjIvanikAyAM proktaM tathaiva draSTavyam, iha kSetre pravacane vA, khaluzabdo vA vizeSaNArthaH, na kevalamiha anyatrApyanyatIrthakara pravacane sthavirairgaNadharairbhagavadbhiH paramaizvaryAdiyuktaizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni vinayasamAdhibhedarUpANi prarUpitAni, bhagavataH samIpe zrutvA granthato racitAni ityarthaH, katarANi khalu tAni ? ityAdipraznaH, amUni khalu tAni ityuttaradAnaM, taMdyathA ityudAharaNe, vinayasamAdhiH zrutasamAdhiH, tapassamAdhiH, AcArasamAdhizca tatra samAdhAnaM samAdhiH, vinaye samAdhirvinayasamAdhiH, evaM zeSeSvapi draSTavyam / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (su.) atha caturtha [uddezakaH] ucyate, tatra sAmAnyenoktavinayavizeSopadarzanArthamAha- suyaM me iti, zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtamityetad yathA SaDjIvanikAyAM tathaiva draSTavyaM, iha khalviti, iha-kSetre pravacane vA, khaluzabdo vizeSaNArthaH, na kevalamiha, kiM tvanyatrApyanyatIrthakRtpravacaneSvapi, sthaviraiHgaNadharairbhagavadbhiH-paramaizvaryAdiyuktaizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni-vinayasamAdhibhedarUpANi prajJaptAni-prarUpitAni, bhagavataH sakAze zrutvA granthata uparacitAnItyarthaH, katarANi khalu tAnItyAdinA praznaH, amUni khalu tAnItyAdinA nirvacanaM, tadyathetyudAharaNopanyAsArtha:-vinayasamAdhiH (1) zrutasamAdhiH (2) tapaHsamAdhiH (3) AcArasamAdhiH (4) tatra samAdhAnaM samAdhiH-paramArthata Atmano hitaM sukhaM svAsthyaM, vinaye vinayAd vA samAdhiH vinayasamAdhiH, evaM zeSeSvapi zabdArtho bhAvanIyaH / viNae sue tave yA, AyAre niccaM paMDiyA / abhirAmayaMti appANaM, je bhavaMti jiiMdiyA ||9.4.1 / / (ti.) etadeva zlokena saGgrahNAti-vinaye zrute tapasi AcAre nityam / paNDitAH-sattvajJAH / abhiramayanti-vinayAdiSu ratiM kArayanti / AtmAnaM ye bhavanti jitendriyAH / / 9.4.1 / / - (sa.) uktameva zlokena saGgrahNAti-viNae iti-'viNae ityAdi sUtram' asya vyAkhyA-vinaye yathoktalakSaNe, zrute'GgAdau, tapasi bAhyAbhyantararUpe, AcAre ca mUlottaraguNarUpe nityaM sarvakAlaM paNDitAH samyak paramArthavedinaH, kiMkurvanti? ityAhaabhirAmayantyAbhimukhyena vinayAdiSu yuJjata AtmAnaM jIvaM, kimiti, asyopAdeyatvAt, ka evaM kurvanti? ityAha-ye bhavanti jitendriyA jitacakSurAdibhAvazatrava evaM paramArthaH.1. (su.) etadeva zlokena saMgRhNAti-viNae' ityAdi, vinaye-yathoktalakSaNe, zruteaGgAdau, tapasi-bAhyAdau, AcAre ca-mUlaguNAdau, cazabdasya vyavahita upanyAsaH, nityaM-sarvakAlaM, paNDitAH-samyak paramArthavedinaH, kiM kurvanti ? ityAha-abhiramayantidhAtUnAM]nekArthatvAdAbhimukhyena vinayAdiSu yuJjate AtmAnaM-jIvaM, kimiti ?, asyopAdeyatvAt, ka evaM kurvanti ? ityAha-ye bhavanti jitendriyA:-jitacakSurAdibhAvazatravaH, ta eva paramArthataH paNDitA iti pradarzanArthametaditi / / 9.4.1 / / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 navamam adhyayanam cauvihA khalu viNayasamAhI havai / taM jahA aNusAsijjaMto sussUsai, (1) sammaM saMpaDivajjai (2) veyamArAhai (3) na ya bhavai attasaMpaggahie (4) cautthaM payaM bhavai / suutrm-9.4.2|| (ti) vinayasamAdhi abhidhitsurAha caturvidhaH khalu vinayasamAdhirbhavati / tadyathA / anuzAsyamAnaH zuzrUSate-arthitayA zrotumicchati / icchAtaH samyag pratipadyate-samyagaviparItamanuzAsanam, yathArthamanubudhyate, tacca samyagavabudhya / vedamArAdhayati-vedyate aneneti vedaH-zrutajJAnaM tadyathoktAnuSThAnena saphalIkaroti / na ca bhavatyAtmasampragRhItaHAtmA samyak prakarSeNa vinIto'haM, susAdhurahamityevaM gRhIto yena sa tathA AtmotkarSI, na caivaMbhUtaH, sa bhavati ythoktaanusstthaayii| kiM tarhi anAtmotkaryeva zrutoktAnuSThAtA bhavatItyabhiprAyaH / etadeva sUtrakramaprAmANyAt caturthaM padaM bhavati / / 9.4.1 suutrm|| bhavai ya ittha silogo - pehei hiyANusAsaNaM, sussUsaI taM ca puNo ahiTThie / na ya mANamaeNa majjaI, viNayasamAhI AyayaTThie / / 9.4.2 / / (ti.) bhavati cAtra zlokaH-prArthayate hitAnuzAsanam-AcAryAdibhyaH sdupdeshm| zuzrUSate-anekArthatvAt tadavabudhyate / taccAvabuddhaM sat punaradhitiSThati-vinAkaroti / tacca kurvan na / mAnamadena-mAnagarveNa / mAdyati / vinysmaadhau-vinysmaadhivissye| AyatArthI-mokSArthI / / ukto vinayasamAdhiH / / 9.4.2 / / (sa.) atha vinayasamAdhiM kathayituM vAJchannAha-cauvvihA...iti-caturvidhaH khalu vinayasamAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, anuzAsyamAnastatra tatra codyamAnaH zuzrUSate, tadanuzAsanamarthitayA zrotumicchati, icchApravRttitaH samyaksampratipadyate, samyagaviparItamanuzAsanaM yathAviSayamavabuddhyate, sa caivaM viziSTapravRttereva vedamArAdhayati, vedyate'neneti vedaH zrutajJAnaM, tad yathoktAnuSThAna-tatparatayA saphalIkaroti, ata eva vizuddhapravRtterna ca bhavatyAtmasampragRhItaH, Atmaiva sampragRhItaH samyakprakarSaNa gRhIto yenAhaM vinItaH susAdhurityevamAdinA, tathAnAtmotkarSa-pradhAnatvAd vinayAdena caivambhUto bhavatItyabhiprAyaH, caturthaM padaM bhavati, tadeva sUtrakramaprAmANyA-duttarottaraguNApekSayA caturthamiti, bhavati cAtra zlokaH, atreti vinayasamAdhau, zlokazchandovizeSaH sa cAyaM- 'pehei' Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam 328 ityAdi sAdhurhitAnuzAsanaM prArthayata icchati, punarAcAryAdibhya ihaloka - paralokayorupakAriNamupadezaM zuzrUSati dhAtUnAmanekArthatvAt yathA-viSayamava- buddhyate taccAvabuddhaH san punaradhitiSThati yathAvat karoti, na ca kurvannapi mAnamadena garvamadena mAdyati madaM yAti, vinayasamAdhau vinayasamAdhiviSaye, kiMbhUtaH sAdhuH ? AyatArthiko mokSArthI iti. ukto vinayasamAdhiH / / 9.4.2 / / (su.) vinayasamAdhimabhidhitsurAha - cauvvihA... ityAdi, caturvidhaH khalu vinayasamAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, aNusAsijjaMto ityAdi, anuzAsyamAnastatra tatra codyamAnaH zuzrUSati- tadanuzAsanamarthitayA zrotumicchati 1 / icchApravRttitaH tat samyak sampratipadyate, samyag - aviparItamanuzAsanatattvaM yathAviSayamavabudhyate 2 / sa caivaM viziSTapratipattereva vedamArAdhayati, vedyate aneneti vedaH zrutajJAnaM tadyathoktAnuSThAnaparatayA saphalIkaroti 3 / ata eva vizuddhapravRtterna ca bhavatyAtmasaMpragRhItaH - AtmA evaM samyak prakarSeNa gRhIto yenAhaM vinItaH susAdhurityevamAdinA sa tathA, anAtmotkarSapradhAnatvAd vinayAdeH, na caivaMbhUto bhavatIti abhiprAyaH / caturthaM padaM bhavatItyetadeva sUtrakramaprAmANyAduttarottaraguNApekSayA caturthamiti 4 / / sUtram 9.4.3 / / bhavati cAtra zlokaH, atreti vinayasamAdhau zlokaH - chandovizeSaH / sa cAyaM - pehe...iti prArthayate hitAnuzAsanaM - icchati ihaloka-paralokopakAriNa-mAcAryAdibhya upadezaM, zuzrUSatItyanekArthatvAt yathAviSayamavabudhyate taccAvabuddhaM sat punaradhitiSThati yathAvat karoti, na ca kurvvannapi mAnamadena- mAnagarveNa mAdyati-madaM yAti vinayasasamAdhau - vinayasamAdhiviSaye AyatArthikaH - mokSArthIti / ukto vinaya-samAdhiH / / 9.4.2 / / cauvvihA khalu suyasamAhI bhavai, taM jahA suyaM me bhavissai tti ajjhAiyavvaM bhavai, egaggacitto bhavissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai, appANaM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai, Thio paraM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai / cautthaM payaM bhavai / bhavai ya ittha silogo / / 9.4.4 / / (ti) zrutasamAdhimAha caturvidhaH khalu zrutasamAdhirbhavati / tad yathA- zrutaM meAcArAdidvAdazAGgam / bhaviSyatItyadhyetavyaM bhavati / tathA adhyayanaM kurvannekAgracitto bhaviSyAmi na viplutacitta ityadhyetavyaM bhavati / ekAgracittazcAdhyayanaM kurvan AtmAnaM vizuddhadharme sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati / tathAdhyayanaphalAt sthitaH svayaM vizuddhadharme paraM vineyaM sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati / idaM ca kramaprAptaM caturthaM padaM bhavati / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam bhavai ya ittha silogo - nANamegaggacitto ya, Thio ThAvayaI paraM / suyANi ahijjhittA, rao suyasamAhie / / 9.4.3 / / 329 ( ti.) bhavati cAtra zlokaH sa cAyam - zrutAdhyayanAt jJAnaM bhavati / jJAnAcca ekAgracittatA / ekAgracittasya zuddhadharmasthitiH syAt / zuddhadharme sthitaH ziSyAdikaM tatra sthApayati / zrutAni cAdhItya zrutasamAdhau rato bhavati / / 9.4.3 / / (sa.) atha dvitIyaM zrutasamAdhimAha - tatra 'cauvvihA ityAdi sUtraM caturvidhaH khalu zrutasamAdhirbhavati. tadyathA zrutaM me AcArAdi dvAdazAGgaM bhaviSyatItyanayA buddhyAdhyetavyaM bhavati, na gauravAdyAlambanena tathAdhyayanaM kurvannekAgracitto bhaviSyAmi na viplutacitta ityadhyetavyaM bhavati, anena cAlambanena tathAdhyayanaM kurvan jJAtadharmatattvo'hamAtmAnaM zuddhadharme sthApayiSyAmi, tathAdhyayanaphalAt sthitaH svayaM dharme, paraM vineyaM sthApayiSyAmItyanena cAlambanena, caturthaM padaM bhavati, bhavati cAtra zloka iti pUrvavat. sa cAyaM zlokaH - nANamiti - adhyayanatatparasya jJAnaM bhavati, ekAgracittazca tatparatayA ekAgrAlambanazca bhavati, sthita iti vivekAd dharme sthito bhavati, sthApayati ca paramiti svayaM dharme sthitatvAdanyamapi sthApayati, zrutAni ca nAnAprakArANyadhItya rataH sakto bhavati zrutasamAdhAviti sUtrArthaH uktaH zrutasamAdhiH, / / 9.4.3 / / (su.) zrutasamAdhimAha - cauvvihA ityAdi, caturvidhaH khalu zrutasamAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH / zrutaM me AcArAdi dvAdazAGgaM bhaviSyatItyanayA buddhyA adhyetavyaM bhavati, na gauravAdyAlambanena ( 1 ) tathA adhyayanaM kurvannekAgracitto bhaviSyAmi, na ca viplutacitta ityadhyetavyaM bhavati anena cAlambanena (2) tathA'dhyayanaM kurvan viditadharmmatattva AtmAnaM sthApayiSyAmi zuddhadharma ityanena cAlambanenAdhyetavyaM bhavati (3) tathA adhyayanaphalAt sthitaH svayaM dharmmo paraM vineyaM sthApayiSyAmi tatraivetyadhyetavyaM bhavatyanena cAlambanenAdhyetavyaM (4) caturthaM padaM bhavati ||suutr- 9.4.3 / / bhavati cAtra zloka iti pUrvavat sa cAyaM nANamiti, jJAnamityadhyayanaparasya jJAnaM bhavatyekAgracittazca tatparatayA ekAgrAlambanazca bhavati, sthita iti vivekAd dharmmasthito bhavati, sthApayati paramiti svayaM dharmmasthitatvAdanyamapi sthApayati, zrutAni ca nAnAprakArANyadhIte, adhItya ca rataH-sakto bhavati, zrutasamAdhAviti uktaH zrutasamAdhiH / / 9.4.3 / / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ___ caubihA khalu tavasamAhI bhavai, taM jahA-no ihalogaTTayAe tavamahiTThijjA, no paralogaTTayAe tavamahiTThijjA, no kitti-vanna-saha-silogaTTayAe tavasamahiTThijjA, nannattha nijjaraTThayAe tavamahiTThijjA / cautthaM payaM bhavai / sUtra-9.4.3 (ti.) atha tapAsamAdhimAha caturvidhaH khalu tapAsamAdhirbhavati / tad-yathAihalokArtham-labdhyAdivAJchayA / tapaH-anazanAdirUpam / nAdhitiSThet-na kuryAt, dhammilavat / na paralokArtham-janmAntarabhoganimittam / tapo'dhitiSThet-brahmadattavat / evaM na kIrti-varNa-zabda-zlAghArtham-sarvadigvyApI sAdhuvAdaH kIrtiH, ekadigvyApI varNaH, arddhadigvyApI zabdaH, tatsthAna eva sAdhuvAdaH zlAghA / naitadarthaM tapo'dhitiSThet / nAnyatra nirjarArtham-na karmanirjarAmekAM vihAya / tapo'dhitiSThet / caturthapadaM bhavati / bhavai ya ittha silogo - vivihaguNatavorae niccaM, bhavai nirAsae nijjaraTThie / tavasA dhuNai purANapAvagaM, jutto sayA tavasamAhie / / 9.4.4 / / (ti.) bhavati cAtra zlokaH vividhaguNataporato nityam / nirAza-niHpratyAzaH, ihlok-prlokaarthyoH| nirjarArthikaH-karmanirjarArthI / IdRk sAdhuH tapasA dhunAti purANapApakaM navaM ca na badhnAti / yuktaH sadA tapaHsamAdhau / / 9.4.4 / / (sa.) atha tapaHsamAdhimAha-cauvvihA...iti-caturvidhaH khalu tapAsamAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNe, nehalokArthamihalokanimittaM labdhyAdervAJchayA tapo'nazanAdirUpaM sAdhuradhitiSThet kuryAt, dharmilavat, tathA na paralokArthaM janmAntarabhoga-nimittaM tapo'dhitiSThed brahmadattavata, evaM na kIrti-varNa-zabda-zlAghArthamiti. tatra sarvadigvyApI sAdhuvAdaH kIrtiH, ekadigvyApI varNaH, arddhadigvyApI zabdaH, svasthAna eva sAdhuvAdaH zlokaH zlAghA vA, naitannimittaM tapo'dhitiSThet, akAmaH san yathA karmanirjaraiva phalaM bhavati tathAdhitiSThediti, caturthaM padaM bhavati / bhavati cAtra zloka iti pUrvavat, sa cAyaM-viviha (vividha) iti-vividhaguNataporato hi nityamanazanAdyapekSayAnekaguNaM yat, tapaH, tadrata eva sadA bhavati nirAzo niSpratyAza ihalokAdiSu, nirjarArthikaH karmanirjarArthI, sa evambhUtastapasA vizuddhena dhunotyapanayati sAdhuH purANapApaM cirantanaM karma, navaM ca na badhnAtyevaM yuktaH sadA tapaHsamAdhAviti. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamam adhyayanam uktastapaHsamAdhiH, / / 9.4.4 / / (su.) tapaHsamAdhimAha - cauvvihA ityAdi, caturvidhaH khalu tapaHsamAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, nehalokArthamihalokanimittaM labdhyAdivAJchayA, tapaHanazanAdirUpamadhitiSThet-kuryAt dharmilavat (1) tathA na paralokArthaM -janmAntarabhoganimittaM tapo'dhitiSThed brahmadattavat (2) evaM na kIrtti - varNa - zabda - zlAghArthamiti, sarvvadigvyApI sAdhuvAdaH kIrttiH, ekadigvyApI varNo, arddhadigvyApI zabdaH, tatsthAna eva zlAghA, naitadarthaM tapo'dhitiSThet (3) api tu nAnyatra nirjarArthamiti, na karmmanirjarAmekAM vihAya tapo'dhitiSThet, akAmaH san yathA karmanirjaraiva phalaM bhavati tathAdhitiSThedityarthaH (4) caturthaM padaM bhavati ||suutrm-9.4.4|| 331 bhavati cAtra zloka-iti pUrvavat sa cAyaM viviha... ityAdi, vividhaguNataporato hi nityamanazanAdya-pekSayA'nekaguNaM yat tapaH, tadrata eva sadA bhavati, nirAzo niSpratyAza ihalokAdiSu, nirjarArthikaH - karmanirjarArthI, sa evaMbhUtaH tapasA vizuddhena, dhunotiapanayati purANapApaM-cirantanaM karma, navaM ca na badhnAti evaM yuktaH sadA tapaHsamAdhAviti uktaH tapaHsamAdhiH, / / 9.4.4 / / cauvvihA khalu AyArasamAhI bhavai, taM jahA-no ihalogaTTayAe AyAramahiTThijjA, no paralogaTTayAe AyAramahiTTijjA, no kitti-vanna- sadda-silogaTTayAe AyAramahiTThijjA, nannattha ArihaMtehiM heUhiM AyAramahiTTijjA | sUtra - 9.4.5 cautthaM payaM bhavai / (ti) AcArasamAdhimAha - arthaH prAgvat / navaram / tapaHzabdasthAne AcArazabdo - 'bhidheyaH / ArihaMtehiM heUhiM nAnyatra - ArhatairhetubhiranAzravatvAdibhiH / AcArammUlaguNottaraguNamayam / adhitiSThet, nirIhaH san yathA mokSa eva bhavati / caturthapadaM bhavati / bhavai ya ittha silogo - jiNavayaNarae atiMtiNe, paDipunnAyayamAyayaTThie / AyArasamAhisaMvuDe, bhavai ya daMte bhAvasaMdhae / / 9.4.5 / / (ti.) bhavati cAtra zlokaH - jinavacanarataH - Agame kRtAsaktiH / atiMtinaH- kenApi kimapyuktaH san punaH punaH oSaNazIlaH / paripUrNaH -sUtrAdinA, Ayatam - atyantam / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam Ayato dIrgho, lakSaNayA mokSastadarthI-AyatArthI / AcArasamAdhisaMvRttaH-AcAre yaH samAdhistena sthagitAzravadvAraH / bhavati ca dAntaH-indriyano-indriyadamakaH | bhAM-prabhAM, jIvasya svAbhAvikI jyotIrUpAm, avayati-prApayati yaH, anekArthatvAd dhAtUnAM, sa bhAvo mokSaH, taM sandhatte'nyato'pi ceti, 'Dapratyaye' bhAvasandhaH, sa eva bhAvasandhaka:Atmano mokSAsannatvakArI / / 9.4.5 / / (sa.) athAcArasamAdhimAha-cauvihA...iti-caturvidhaH khalvAcArasamAdhirbhavati, tadyathA-nehalokArthamAcAramadhitiSThet, na paralokArthamAcAramadhitiSThet, na kIrti-varNazabda-zloka-nimittamAcAramadhitiSThet, nAnyatrArha tairarhatsambandhibhirhetubhirAcAraM mUlaguNottaraguNamayamadhitiSThennirIhaH san yathA mokSa eva bhavati / ___ bhavati caturthaM padaM, bhavati cAtra zloka iti pUrvavat sa cAyaM-jiNavayaNa ityAdijinavacanarata Agame saktaH, atintino na-ekavAraM kiJciduktaH sannasUyayA bhUyo bhUyo vaktA, pratipUrNaH sUtrAdinA, AyatamAyatArthikaH, atyantaM mokSArthI, AcArasamAdhisaMvRta ityAcAre yaH samAdhistena sthagitAzravadvAraH sa bhavati, punaH kimbhUtaH ? dAnta indriyanoindriyadamAbhyAM, bhAvasandhakaH, bhAvo mokSastatsandhaka Atmano mokSAsannakArIti. / / 9.4.5. / / (su.) cauvvihA ityAdi, caturvidhaH khalvAcAra-samAdhirbhavati, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, nehalokArthamityAdyAcArAbhidhAnabhedena pUrvavat, yAvannAnyatrArhatairarhatsambandhibhirhetubhiranAzravatvAdibhiH AcAraM-mUlaguNottaraguNamayamadhitiSThet, nirIhaH san yathA mokSa eva bhavatIti caturthaM padaM bhavati / / suutrm-9.4.5|| __ bhavati cAtra zloka iti pUrvavat sa cAyaM 'jiNavayaNarae' ityAdi, jinavacanarataHAgame saktaH, atintinaH-na sakRt kiJciduktaH sannasUyayA bhUyo bhUyo vaktA, pratipUrNaH sUtrAdinA, AyAta-mAyAtArthikaH-atyantaM mokSArthI, AcArasamAdhisaMvRta ityAcAre yaH samAdhistena sthagitAzravadvAraH san bhavati ca dAnta indriyano-indriyadamAbhyAM bhAvasandhakobhAvo-mokSastatsandhaka Atmano mokSAsannakArIti / / 9.4.5 / / abhigamma cauro samAhio, suvisuddho susamAhiappao | viulahiyasuhAvahaM puNo, kubai sA payakhemamappaNo / / 9.4.6 / / 1. 'sumati0 vRttau' 'aso' pAThaH mUlatvena, vivRtazca tathaiva. - 'aso'. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 navamam adhyayanam __ (ti.) sarvasamAdhi-phalamAha-abhigamya-vijJAyAsevyaH / caturaH samAdhInanantaroktAn / suvizuddhaH-mano-vAk-kAyaiH / susamAhitAtmakaH-saMyame / vipulaMvistIrNaM, hitaM-vartamAnAnAgatakalayoH pathyaM, sukhaM, Avahati prApayati, yat, tad vipulahitasukhAvaham / punaH / padam-sthAnam / kSemam-zivam / karoti AtmanaH saH sAdhuH / / 9.4.6 / / (sa.) sarbasamAdhi-phalamAha-abhigame(mma) iti-asau sAdhurAtmana eva na tvanyasya padaM sthAnaM kSemaM zivaM karoti, kiM kRtvA ? caturaH samAdhInabhigamya samyag vijJAya, kimbhUtaH sAdhuH ? suvizuddho mano-vAk-kAyena, punaH susamAhitAtmA saptadazavidhe saMyame, sa evaMbhUtaH, kimbhUtaM padaM ? vipulahitasukhAvahaM vipulaM vistIrNaM hitaM tadAtva Ayatau ca pathyaM sukhamAvahati prApayati yat tat tathA. / / 9.4.6 / / (su.) sarvasamAdhi phalamAha-abhigama(mma) iti, abhigamya-vijJAyAsevya ca caturaH samAdhInanantaroditAn, suvizuddho mano-vAk-kAyaiH, susamAhitAtmA saptadazavidhe saMyame, sa evaMbhUto dharmarAjyamAsAdya vipulahitasukhAvahaM, punariti vipulaM-vistIrNa hitaM, tadAtve AyatyAM ca pathyaM sukhamAvahati-prApayati yat tat tathAvidhaM, karotyasau sAdhuH padaM-sthAnaM, kSemaM-zivaM, Atmana eva, na tvanyasyeti anenaikAntakSaNabhaGgavyavacchedamAheti / / 9.4.6 / / jAimaraNAo muccaI, itthatthaM ca cayAi savvaso | siddhe vA bhavai sAsae, deve vA apparae mahiDDiya / / 9.4.7 / / ti bemi (ti.) etadeva spaSTayati-jAtimaraNAt-janmamRtyurUpAt saMsArAt mucyate / itthaM-nArakAdivyapadezabIjaM, varNasaMsthAnAdibhiH prakAraiH sthitam, itthaMstham / tacca tyajati / sarvazaH-sarvaprakAraiH / apunargrahaNatayA siddho vA bhavati zAzvataH / devo vA'lparajAH-pratalakarmA / maharddhikaH-anuttaravaimAnikAdirekAvatAraH / iti bravImIti prAgvat. / / 9.4.7 / / tilakAcAryavRttau navamadhyayanam samAptam (sa.) etadeva spaSTayati-jAi...iti-asau sAdhurjAti-maraNAt saMsArAnmucyate, punaH sAdhuH 'itthaMsthaM tyajati, ko'rthaH ? idaMprakAramApannamittham itthaM sthitamitthaMsthaM nArakAdivyapadezabIjaM varNasaMsthAnAdi sarvazaH sarvaiH prakArairapunargrahaNatayA, evaM siddho Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vA karmakSayAt siddho bhavati, kIdRzaH siddhaH ? zAzvato'punarAgAmI sAvazeSakarmA devo vA bhavati, kimbhUto devaH ? alparataH kaNDUparigatakaNDUyanakalparatarahitaH, maharddhiko'nuttaravaimAnikAdiH, bravImIti, pUrvavat. 7. iti caturtha uddezakaH 4. __ "iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM vinayasamAdhyadhyayanaM sampUrNam 9." zrIrastu. (su.) etadeva spaSTayati jAi iti, jAti-(jarA)-maraNAt janma-(jarA)-maraNAt saMsArAnmucyate, asau susAdhuritthasthaM ceti idaMprakAramApannamitthaM itthaM tiSThatItItthaMsthaMnArakAdivyapadezabIjaM, varNasaMsthAnAdi tacca caei-tyajati, sarvazaH-sarvaiH prakArairapunargrahaNatayA, evaM siddho vA karmakSayAt siddho bhavati, zAzvato'punarAgAmI sAvazeSakarmA devo vA'lparataH-pAmAparigatakaNDUyanakalparatarahito maharddhikaH-anuttaravaimAnikAdiH ||460 / / bravImIti pUrvavat / / iti vinayasamAdhau caturtha uddezakaH / / iti zrIsumatisAdhuviracitAvacUrau navamaM vinayasamAdhinAmamadhyayanaM samAptam 9 / / 1. 'sumati0 vRtti granthe' 'jAi(jarA)maraNa' iti pAThaH pUrva saMpAdakena gRhItaH, vRttAvatrAsmAbhiH 'jarA zaddhaH koSThamadhye sthApitaH nAnyatra vRttau vivRttvaat| Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (|| dazamaM adhyayanaM-sabhikSu / / ) nikkhamma mANAi(a) buddhavayaNe, niccaM cittasamAhio bhavijjA / itthINa vasaM na yAvi gacche, vaMtaM no paDiyAyae sa bhikkhU / / 10.1 / / (ti.) anantarAdhyayane AcArapraNihito yathoktavinayasampanno bhavatItyuktam / atra caiteSu navasvadhyayaneSu yo vyavasthitaH, sa samyaga bhikSuriti, anena sambandhenAyAtaM sabhikSvadhyayanaM vyAkhyAyate / tasya cedamAdisUtram - niHkramya-pravrajya / AjJayAsadgurUpadezena / buddhavacane-sarvajJapravacane / nityaM cittasamAhitaH-cittenAtiprasanno bhavet / cittasamAdhAnaM ca strIvazasya vAntamApibatazca na syAta-atastAna(tiM) niSedhayati, strINAM ca vazaM na gacchet, tadAyatto na bhavet, tadvazo hi vAntaM viSayarasaM pratyApibati, taM ca yo na pratyApibati sa bhikSuH / tasmAd bhikSuNA striyo dUratastyAjyAH ||10.1 / / (sa.) nikkhamma...iti-atha sabhikSunAmakamadhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHiha pUrvAdhyayana AcArapraNihito yathocitavinayasampanno bhavatItyetaduktam, iha tveteSveva navasvadhyayaneSu vyavasthitaH, sa samyag bhikSurityucyate, ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanaM vyAkhyAyate, taccedaM-sa bhikSurbhavet, sa kaH ? yo niSkramya dravyabhAvagRhAt pravrajyAM gRhItvetyarthaH, kayA ? AjJayA, tIrthakaragaNadharANAmupadezena, buddhavacane tIrthakaragaNadharavacane nityaM sarvakAlaM cittena samAhito'tiprasanno bhavet, pravacana eva abhiyukta iti garbhaH, atha vyatirekataH samAdhAnopAyamAha-punaH strINAM sarvA'satkAryanibandhanabhUtAnAM vazaM tatparatantratArUpaM na cApi gacchet, tadvazago hi niyamato vAntaM pratyApibati, ato buddhavacane cittasamAdhAnataH sarvathA strIvazatyAgAt, anenaivopAyenAnyopAyAsambhavAd vAntaM parityaktaM yad viSayajambAlaM na pratyApibati na manAgapyAbhogato'nAbhogatazca tat sevate. ||10.1. / / (su.) vyAkhyAtaM vinayasamAdhyadhyayanam / adhunA sabhikSvAkhyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane AcArapraNihito yathocitavinayasaMpanno bhavatItyetaduktaM, 1. havejjA, athavA havijjA ityanyatra mudritam / 2.2. samaya. vRttau sarvatra 'je sa' mUlataH, vivRttaM ca' yaH sa'iti, cUrNI9.11.19 gAthAsu evaM 'je' mUlapAThaH 3. kvacididaM padaM nAsti / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336. dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam iha tveteSveva navasvadhyayanArtheSu yo vyavasthitaH sa samyag bhikSurityetaducyate, ityanenAbhisambandhenAyAtamidamadhyayanamiti / taccedaM-kiMca- nikkhamma...iti, niSkramyadravyabhAvagRhAt, pravrajyAM gRhItvetyarthaH AjJayA-tIrthakara-gaNadharopadezena yogyatAyAM satyAM, niSkramya kim ?-ityAha-buddhavacane-avagatatattva-tIrthakaragaNadharavacane, nityaMsarvakAlaM, cittasamAhitazcittenAtiprasanno bhavet, pravacaneM evAbhiyukta iti garbhaH / vyatire kataH samAdhAnopAyamAha-strINAM sarvAsAmasatkArya-nibandhanabhUtAnAM vazaM tatparatantratA(tadAyattatA)rUpaM na cApi gacchet, tadvazago hi niyamato vAntaM pratyApibati, ato buddhavacanacittasamAdhAnataH sarvathA strIvazatyAgAt, anenaivopAyena, anyopAyAsambhavAt, vAntaM-parityaktaM sad viSayajambAlaM na pratyApibati-na manAgapyAbhogato'nAbhogatazca tatsevate yA, sa bhikSurbhAvabhikSuriti / / 10.1 / / puDhaviM na khaNe na khaNAvae, sIodagaM na pive na pi(pI)vAvae / agaNisatyaM jahA sunisiyaM, taM na jale na jalAvae sa bhikkhU / / 10.2 / / (ti.) tathA (puDhaviM'iti) pUrvArdhaM spaSTam / uttarArdhasyArthaH / agniH-SaTjIvanikAyaghAtakaH / yathA zastram / sunizitam-sutIkSNaM, khaDgAdi / taM na svayaM jvalayati / na paraiH jvaalyti| nAnyaM jvAlayantamanujAnAti sa bhikSuH | Aha para:-SaDjIvanikAyikAdiSu bahuSvadhyayaneSvayamartho'bhihitaH kiM punaruktaH ? ityucyate-taduktArthAnuSThAnapara eva bhikSuritijJApanArthamiti na doSaH / / 10.2 / / (sa.) tathA-puDhaviM'iti-tathA sAdhuH pRthvI sacetanAdirUpAM na khanati svayaM, na ca khAnayati paraiH, ekagrahaNe tajjAtIyAnAmapi grahaNAt khanantamanyaM na saMmanujAnAtItyevaM sarvatra veditavyam. tathA yaH sAdhuH sacittaM pAnIyaM svayaM na pibati, na ca pAyayati parAn, tathAgniH SaDjIvanikAyaghAtakaH, kiMvat ? yathA sunizitamujjvAlitaM zastraM jIvaghAtakaM bhavet, tatastamagniM yaH svayaM na jvAlayati, parairna jvAlayati, sa ityambhUto bhikSurbhavet, nanu SaDjIvanikAyAdiSvadhyayaneSu pUrvokteSu sarvatrAyamevArthaH kathitaH, kimarthaM punarapi 1. nAnujAnAtIti pAThAntaram / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 dazamam adhyayanam sabhikSunAmAdhyayane'pi sa evArthaH prarUpyate ? punaruktidoSaprasaGgo jAyate. atrottaramAhaSaDjIvanikAyapAlanApara eva bhikSurucyate, nAnya iti jJApanArthaM, tato na doSaH / / 10.2 / / (su.) tathA-puDhaviM'iti, pRthvI-sacetanAdirUpAM na khanati svayaM, na khAnayati paraiH, "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti khanantamapyanyaM nAnujAnAtIti, evaM sarvatra veditavyaM, zItodakaM-sacittaM pAnIyaM na pibati svayaM, na pAyayati parAn, agniH SaDjIvaghAtakaH, kiMvad ?-ityAha-zastraM-khaDgAdi yathA sunizitamujjvAlitaM tadvat, taM na jvAlayati svayaM, na jvAlayati paraiH, ya itthaMbhUtaH sa bhikSuriti, AhaSaDjIvanikAyAdiSu sarvAdhyayaneSvayamartho'bhihitaH kimarthaM punarukta iti ?, ucyate, taduktArthAnuSThAnapara eva bhikSuriti jJApanArthaM, tatazca na doSa iti / / 462 / / anileNa na vie na viyAvae, hariyANi na chiMde na chiMdAvae | bIyANi sayA vivajjayaMto, sacittaM nAhArae sa bhikkhU / / 10.3 / / (ti.) tathA anilena hetunA-anilanimittaM, tAlavRntAdi / svayaM na vIjayati / na paraiH vIjayati / nAnyaM vIjayantamanujAnAti / na haritAni chinatti svayam / na paraiH chedayati / nApyanyaM chindAnamanujAnAti / bIjAni sadA vivrjyet-sngghttttnaadikriyyaa| saccittaM nAhArayati yaH kadApyapuSTAlambanaH, sa bhikSuH / / 10.3 / / (sa.) anileNa 'iti-tathA yo'nilena vAyunA vAyuhetunA celakarNAdinAtmAdi na svayaM vIjayati, nApi parairvIjayati, tathA haritAni bAlatRNAdIni yaH svayaM na chinatti, na ca paraizchedayati tathA yo bIjAni haritaphalarUpANi vrIhyAdIni, sadA sarvakAlaM vivarjayet saGghaTTanAdikriyayA, tathA yaH sacittaM nAhArayati kadAcidapi sabale kAraNe'pi, sa bhikSuH ||10.3 / / __ (su.) anile...iti-anilenAnilahetunA celakarNAdinA na vIjayatyAtmAdi svayaM, na vIjayati paraiH, haritAni-zaSpAdIni, na chinatti svayaM, na chedayati paraiH, bIjAniharitaphalarUpANi vrIhyAdIni sadA-sarvakAlaM vivarjayet saMghaTTanAdikriyayA, sacittaM nAhArayati yaH kadAcit apyapuSTAlambanaH sa bhikSuriti / / 10.3 / / 1. na vIe, na vIyAvae' ityanyatra mudritaH pAThabhedaH | - Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vahaNaM tasa-thAvarANa hoi, puDhavi-daga-kaTThanisiyANaM / tamhA uddesiyaM na bhuMje, no vi pae na payAvae, sa bhikkhU / / 10.4 / / (ti.) auddezikAdiparihAreNa trasasthAvaraparihAramAha- vadhanam-hananam / trasasthAvarANAm-dvIndriyAdipRthvyAdInAM bhavati / tathA pRthivI-daka-kASThanisRtAnAmAzritAnAm / dvAdazavidhauddezikArambhe sati tasmAdaudezikaM na bhuGkte / tathA na pacati / na pAcayati / pacantamapi nAnyamanujAnAti / anena na hanti, na ghAtayati, nAnyaM ghnantamanujAnAti / na krINAti, na krApayati, na krINantamanujAnAti / etA navakoTyaH / etad vizuddha piNDAdi gRhNAti yaH, sa bhikSuH / / 10.4 / / (sa.) athauddezikAdiparihAreNa trasasthAvaraparihAramAha-vahaNaM 'iti-yasmAt kRtauddezikAdau trasa-sthAvarANAM, trasAnAM dvIndriyAdInAM, sthAvarANAM ca pRthivyAdInAM jIvAnAM, vadhanaM hananaM bhavati, kiMviziSTAnAM trasa-sthAvarANAM? pRthivI-tRNakASThaniHsRtAnAM, tathA samArambhAt, yasmAdevaM tasmAt kAraNAdauddezakaM kRtAdi, anyacca sAvadhaM yo na bhuGkte, na kevalamet kintu yaH svayaM na pacati, nApyanyaiH pAcayati, nApyanyaM pAcayantaM samanujAnAti, sa bhikSuH / / 10.4 / / / (su.) auddezikAdiparihAreNa trasasthAvaraparihAramAha-vahaNaM 'iti, vadhanaM-hananaM trasa-sthAvarANAM-dvIndriyAdi-pRthivyAdInAM bhavati kRtauddezike, kiMviziSTAnAM ?pRthivI-tRNa-kASThanizritAnAM tathAsamArambhAt, yasmAdevaM tasmAdaudezikaM kRtAdi, anyacca sAvadhaM na bhuGkte, na kevalaM etat, kintu nApi pacati svayaM, na pAcayatyanyaiH, na pacantamanujAnAti yaH, sa bhikSuriti / / 10.4 / / roiya nAyaputtavayaNe 'appasame mannijja chappi kAe / paMca ya phAse mahavvayAI, paMcAsavasaMvarae ya je, sa bhikkhU / / 10.5 / / (ti.) kiJca-rocayitvA-ruciM nItvA / jJAtaputravacanama-zrImahAvIravacaH / aatmsmaan| SaDapi kAyAn-jIvanikAyAn, pRthivyAdIn / manyate / paMca ca spRzati mahAvratAni | paMcAzravasaMvRtazca-kRtapaJcendriyasaMvaraNaH yaH, sa bhikSuH ||10.5 / / (sa.) roiya iti-yaH sAdhuH SaDapi pRthivyAdijIvanikAyAn, AtmasamAn manyate, kiM kRtvA ? jJAtaputravacanaM rocayitvA, jJAtaputro mahAvIradevaH, tasya vacanaM 1. anyatra' attasame' iti mudritam / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam 339 vidhigrahaNA''sevanAbhyAM priyaM kRtvA, punaryaH paJcApi mahAvratAni spRzati sevate, punaryaH paJcAzravasaMvRto bhavet, sa bhikSuH. ||10.5 / / . (su.) roi...iti, rocayitvA-vidhigrahaNa-bhAvanAbhyAM priyaM kRtvA, kiM tat ?, ityAha-jJAtaputravacanaM bhagavanmahAvIravacanaM, AtmasamAn-AtmatulyAn manyate SaDapi kAyAna-pRthivyAdIn, paJca ceti cazabdo'pizabdArthaH, paJcApi spRzati-sevate mahAvratAni, paJcAzravasaMvRtazca dravyato'pi paJcendriyasaMvRtazca, yaH sa bhikSuriti / / 10.6 / / cattAri vame sayA kasAe, dhuvajogI ya havijja buddhavayaNe / ahaNe nijjAyarUyarayae, gihijogaM parivajjae sa bhikkhU / / 10.6 / / (ti.) kiJca-caturaH kaSAyAn vamati sadA / dhruvayogI-satatAbhyAsI bhavati / buddhavacane-jinamate / adhanaH-catuHpadAdirahitaH / nirjaatruup-rjtH-nirgtsuvrnnraupyH| gRhiyogam-gRhasthasamparkam / pariH-sarvathA varjayati yaH, sa bhikSuH / / 10.6 / / tathA - (sa.) cattAri 'iti-kiJca yaH sAdhuzcaturaH krodhAdIn kaSAyAn, sadA sarvakAlaM, vamati tyajati, punaryo dhruvayogI bhavati, ucitanityayogavAn syAt, kena ? buddhavacanena tIrthakaravacanena karaNabhUtena, tRtIyArthe saptamyatra, kimbhUtaH sAdhuH ? adhanaH-catuSpadAdirahitaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? nirjAtarUpa-rajataH, nirgatasvarNa-rUpya iti bhAvaH, punaryo gRhiyogaM mUrchayA gRhasthasambandhaM parivarjayati, sarvaiH prakAraiH parityajati yaH, sa bhikSuH. ||10.6 / / (su.) kiJca-cattAri 'iti, caturaH krodhAdIn vamati tatpratipakSAbhyAsena, sadAsarvakAlaM kaSAyAn, dhruvayogI cocitanityayogavAMzca bhavati, buddhavacana iti tRtIyArthe saptamI, tIrthakaravacanena karaNabhUtena, dhruvayogI bhavati, yathAgamameveti bhAvaH, adhanazcatuSpadAdirahito nirjAtarUparajato-nirgatasuvarNarUpya iti bhAvaH, gRhiyogaM-mUrcchayA gRhasthasambandhaM parivarjayati sarvaiH prakAraiH parityajati yaH sa bhikSuriti / / 466 / / tathA sammaTThiI sayA amUDhe, atthi, hu nANe tave ya saMyame ya / tavasA dhuNai purANapAvagaM, maNa-vaya-kAyasu saMvuDe ya je, sa bhikkhU / / 10.7 / / 1. 'atra su-TIkAsaMvalite pratau / nijjAyarUvarayaNe iti pAThaH mUla rUpeNa mudritaH | 2. tave saMjame ya'ityatra mudritaH pAThabhedaH / 23 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) samyagdRSTiH sadA / amUDhaH avyAmohavAn, nAstikAdibhiravipratAritaH / asti jJAnam-atIndriyaviSayamapi / asti tapaH- sabAhyAbhyantaram / asti saMyamaHnavakarmAnupAdAnarUpaH / itthaM dRDhabhAvaH tapasA dhunAti purANapApakam / mano-vAkkAyasaMvRtaH-saMvRtA mano - vAk- kAyavRttiH, yaH sa bhikSuH / / 10.7 / / 340 (sa.) punarAha--sammaddiTThI...iti yaH sAdhuH samyagdRSTirbhAvasamyagdarzanI, punaH sadA amUDhaH sadAviplutaH sannevaM manyate astyeva jJAnaM heyopAdeyaviSayamatIndriyeSvapi tathA tapazcAstyeva bAhyAbhyantarakarmamalApanayane pAnIyasadRzaM tathA saMyamazca navakarmAnupAdAnarUpaH. itthaM ca dRDhabhAvo yastapasA dhunoti purANaM pApaM bhAvasArayA pravRttyA, punaryo manovacanakAyeSu saMvRtaH, ko'rthaH ? tisRbhirguptibhirguptaH, sa bhikSuH / / 10.7 / / (su.) tathA sammaddiTThI...iti, samyagdRSTiH- bhAvasamyagdarzanI, yaH sadA'mUDhaHaviplutaH sannevaM manyate, 'astyeva jJAnaM heyopAdeyaviSayamatIndriyeSvapi tapazca bAhyAbhyantarakarmma-malApanayanajalakalpaM, saMyamazca navakarmmAnupAdAnarUpaH itthaM ca dRDhabhAvastapasA dhunoti purANaM pApaM bhAvasAratayA pravRttyA, mano- vAk- kAyasusaMvRtaHtisRbhirguptibhirgupto yaH, sa bhikSuriti / / 10.7 / / taheva asaNaM pANagaM vA, vivihaM khAima sAimaM labhittA / hohI aTTe sue pare vA, taM nihe na nihavaesa bhikkhU ||10.8 / / (ti.) kiJca - tathaiva - pUrvamunivat / azanaM pAnakaM vA vividhaM khAdyaM svAdyaM vA labdhvA / bhaviSyati / arthaH-prayojanam / svaH parasvo vA / tad-azanAdi / na nidhatte / na nidhApayati / na nidadhAnamapyanyamanujAnAti / evaM sannidhityAgavAn, yaH sa bhikSuH / / (sa.) tahe...iti-kiJca tathaiva pUrvasAdhuvat, azanaM pAnaka ca pUrvoktasvarUpaM, tathA vividhamanekaprakAraM khAdyaM svAdyaM ca pUrvoktasvarUpameva labdhvA prApya kim ? ityAhabhaviSyatyarthaH prayojanamanenati zvaH parazvo veti tadazanAdi na nidhatte, na sthApayati svayaM, tathA na nidhApayati na sthApayatyanyaiH, tathA sthApayantamanyaM nAnujAnAti yaH sarvathA sannidhiparityAgavAn sa bhikSuH / / 10.8 / / 1. 'vA' iti mUlapAThaH, vivRtazca tathaivAnyatra mudrite . granthe cUrNau ca, ti- TIkAyAmapi 'vA' eva vivRttaH 2. 'nihAvae je saityapi mudritamanyatra, nidAghapayati'iti vivRtamapi / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam 341 (su.) taheva asaNaM iti, tathaiveti pUrvarSividhAnenAzanaM pAnaM ca prAguktasvarUpaM tathA vividhamanekaprakAraM khAdyaM svAdyaM ca prAguktasvarUpameva labdhvA-prApya, kim ? ityAha bhaviSyatyarthaH-prayojanamanena zvaH parazvo veti tad-azanAdi na nidhatte-na sthApayati svayaM, tathA na nidhApayati-na sthApayatyanyaiH, sthApayantamanyaM nAnujAnAti, yaH sarvathA saMnidhiparityAgavAn sa bhikSuriti / / 10.8 / / taheva asaNaM pANagaM vA, vivihaM khAima sAimaM labhittA | chaMdiya sAhammiyAiM bhuMje, bhuccA sajjhAyarae ya je, sa bhikkhU ||10.9 / / (ti.) tathaiva pUrvArdhaM prAgvat / chandayitvA-nimantrya | sAdharmikAn-sAdhUn bhuGkte / bhuktvA svAdhyAyaratazca yaH, sa bhikSuH / / 10.9 / / / (sa.) taheva...iti-kiJca tathaiva yaH sAdhurazanaM pAnaM ca vividhaM khAdyaM svAdyaJca labdhvetyAdi vyAkhyA pUrvavat. labdhvA kim ? ityAha-chanditvA nimantrya samAnadhArmikAn, bhuGkte svAtmatulyatvAd vAsalyasiddheH, bhuktvA ca svAdhyAyaratazca bhavet, cazabdAccheSAnuSThAnaparazca syAt, sa bhikSuH. / / 10.9 / / (su.) kiJca-taheva...iti, tathaivAzanaM pAnaM ca vividhaM khAdyaM svAdyaM ca labdhveti pUrvavat, labdhvA kim ?-ityAha chanditvA-nimantrya, samAnadhArmikAn-sAdhUn, bhuGkte, svAtmatulyatvAd vAsalyasiddheH, tathA bhuktvA svAdhyAyaratazca yaH, cazabdo vizeSAnuSThAnaparazca yaH, sa bhikSuriti / / 10.9 / / bhikSulakSaNAdhikAra evAha na ya vuggahiyaM kahaM kahijjA, na ya kuppe nihuiMdie pasaMte / saMjamadhuvajogajutte, uvasaMte aviheDhae ya je, sa bhikkhU / / 10.10 / / (ti.) bhikSulakSaNAdhikAre evamAha - na ca vaigrahikIm-kalahapratibaddhAm / kathAM kathayati / na ca kupyati prsmai| asti tu nivRttendriyaH-anuddhatendriyaH / prazAntaHrAgAdirahita evAste / saMyame, dhruvayogA ye pratilekhanapramArjanAdayaH taiH yuktaH / upazAntaH-anAkulaH | aviheDakaH-heTTahoTTaanAdare, na viheDakaH, nAnAdaravAn sAdhvAcAre 1....mmiANaM'-cUrNI, anyatra ca mUlataH pAThaH / 2. (su.) saMjame dhuvaM jogeNa jutte' iti pATho mUlataH / 3. uvaheDae iti (sa) TIkAyAM, aviheDae'iti (su) TIkAyAzca mUlapAThaH, vivRtazca (ti) TIkAyAM-'aviheDakaH iti, anyatra tu'avihetthkH'| 3. heDDa-hoDDa anAdare [pANi.dhA.pA. 284-285], heDra-hoDra anAdare [kAtantradhA.pA. (374)] Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 342 iti gamyam / sa bhikSuH / / 10.10 / / (sa.) atha bhikSulakSaNAdhikAra evAha - na ya ' iti yaH sAdhurvaigrahikIM kalahapratibaddhAM kathAM na kathayati, punaryaH sadvAdakathAdiSvapi na kupyati parasya, api tu yo nibhRtendriyaHanuddhatendriyo bhavet, punaryaH prazAnto rAgAdirahita evAste, tathA saMyame pUrvoktasvarUpe, dhruvaM sarvakAlaM yogena kAya - vAG - manaHkarmalakSaNena yuktaH pratibhedamaucityena pravRttaH, tathA ya upazAntaH, anAkulaH kAyacApalAdirahitaH, punaryo'viheThako na kvaciducite'nAdaravAn, na krodhAdInAM vizleSaka ityanye, itthambhUtaH sa bhikSuH / / 10.10 / / (su.) bhikSulakSaNAdhikAra evAha - na ya... 'iti, na ca vaigrahikIM - kalahapratibaddhAM kathAM kathayati, sadvAdakathAdiSvapi na ca kupyati parasyApi tu nibhRtendriyo'nuddhatendriyaH prazAnto-rAgAdirahita evAste, tathA saMyame - pUrvokte, dhruvaM sarvakAlaM, yogena-kAya-vADmanaHkarmalakSaNena yuktaH-yogayuktaH, pratibhedamaucityena pravRtteH tathopazAnto'nAkulaH kAyacApalAdirahitaH, aviheThakaH na kvaciducite'nAdaravAn krodhAdInAM vizleSaka ityanye, ya itthaMbhUtaH, sa bhikSuriti / / 8.10 / / jo sahai hu gAmakaMTae, akkosa-pahAra tajjaNAo ya / bhaya-bhairava-saddasappahAse, samasuha- dukkhasahe ya je, sa bhikkhU / / 10.11 / / ( ti . ) kiJca - yaH khalu sahate / grAmAH - indriyANi teSAM duHkhahetavaH kaNTakAH, tAn / AkrozAn, prahArAn, tarjanAzca 'pradezinyAH paribhramaNam / bhairavabhayAH- atyantaraudrAH, zabdAH saprahAsAzca yasmin, tatra bhaya - bhairava - zabda - saprahAse sthAne - vetAlAdikRtArtanAdATTahAse / eSUpasargeSu satsvapi samasukhaduHkhaH sahazca yaH - acalitasAmayikabhAvaH / sa bhikSuH / / 10.11 / / (sa.) jo iti- kiJca yaH sAdhuH samyag grAmakaNTakAn sahate, grAmA indriyANi, teSAM duHkhahetavaH kaNTakAstAn, svarUpata evAha - AkrozAn prahArAMstarjanAMzceti, tatra AkrozA jakArAdibhiH prahArAH kazAdibhiH, tarjanA asUyAdibhiH, tathA bhairavabhayA atyantaraudrabhayajanakAH zabdAH saprahAsA yasmin, sthAna iti gamyate, tathA tasmin, vetAlAdikRtA-''rttanAdA-'TTahAsa ityarthaH, atropasargeSu satsu samasukha - duHkhasahazca 1. tarjanyAH / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam yo'calitasamatAbhAvaH sa bhikSuH. / / 10.11 / / (su.) kiJca jo sahai...iti, yaH khalu mahAtmA sahate samyag grAmakaNTakAn, grAmA-indriyANi tadduHkhahetavaH kaNTakAstAn, svarUpata evAha - AkrozAn prahArAn tarjanAMzceti, tatrAkrozA yakArAdibhiH prahArAH kazAdibhiH, tarjanA asUyAdibhiH, tathA bhairavabhayA-atyantaraudrabhayajanakAH zabdAH saprahAsA yasmin sthAna iti gamyate, tattathA tasmin, vaitAlAdikRtArttanAdATTahAsa ityarthaH, atropasargeSu satsu samasukhaduHkhasahazca yo'calita - sAmAyikabhAvaH sa bhikSuriti / / 1011 / / , 343 paDimaM paDivajjiyA masANe, no bhIyae bhayabheravAiM dissaM / vivihaguNatavoraMe niccaM, na sarIracAbhikaMkhaI sa bhikkhU / / 10.12 / / (ti.) etadeva spaSTayati- pratimAm - kAyotsargAbhigraharUpAm / pratipadya / smazAne na bibheti bhairavabhayAni - raudrAtaGkakArINi / vetAlAdirUpazabdAdIni dRSTvA / vividhaguNataporatazca nityam - guNAH- mUlottararUpAH, tapaH - anazanAdi, tatra rataH / na zarIramabhikAGkSati-upasargAdiSu satsvapi na zarIramapekSate yaH sa bhikSuH / / 10.12 / / (sa.) etadeva spaSTayati- paDimaM 'iti yaH sAdhuH zmazAne pratimAM mAsAdirUpAM pratipadya vidhinAGgIkRtya, na bibheti, na bhayaM prApnoti kiM kRtvA ? bhairavabhayAni dRSTvA, raudrabhayahetUnupalabhya vetAlAdizabdAdIni, kimbhUtaH sAdhuH ? vividhaguNa- taporatazca, nityaM mUlottaraguNeSvana-zanAditapasi ca saktaH sarvakAlaM na zarIramabhikAGkSate, nispRhatayA vArttamAnikaM bhAvi ca, ya itthambhUtaH sa bhikSuH ||10.12 / / (su.) etadeva spaSTayati-paDimaM 'iti, pratimAM - mAsAdirUpAM pratipadya savidhimaGgIkRtya, smazAne-pitRvane, na bibheti na bhayaM yAti bhairavabhayAni dRSTvA - raudrabhayahetUnupalabhya vaitAlikAdirUpazabdAdi, vividhaguNataporatazca nityaM - mUlaguNAdyanazanAdisaktazca sarvakAlaM, na zarIramabhikAGkSate niHspRhatayA vArttamAnikaM bhAvi ca ya itthaMbhUtaH sa bhikSuriti / / 10.12 / / asaiM vosaTTacattadehe, akuTTe va hae va lUsie vA / puDhavisame muNI havijjA, aniyANe akouhalle je, sa bhikkhU / / 10.13 / / 1. 'diassa' ityanyatra mu. pAThaH / 2. 0rae ya niccaM anyatra cUrNau ca vivRtaM TIkAtriketra taporatazca' iti / 3. 'akkuTThe' iti pAThonyatra cUrNau ca, TIkAtrike ca' AkruSTa 'iti vivRtaH / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) kiJca-asakRt-sarvadA / vyutsRSTatyaktadeha-vyutsRSTaH-pratibandhAbhAvena, tyaktaH tadvibhUSAdyakaraNena deho yena sa tathA / AkruSTo vA-durvacanaiH / hato vaayssttyaadinaa| lUSito vA-taskarAdyairupadhyapaharaNena, zva-zRgAla-vyAdhaiH zarIrApahAreNa / pRthvIsamaH-sarvaMsaho munirbhavati / anidAnaH-bhAviphalAzaMsArahitaH / akutuuhl:nttaadyaaloknaadissu| yaH sa bhikSuH / / 10.13 / / (sa.) punarAha-asaI 'iti-yo muniH pRthivIsamo bhavet, pRthivItat sarvaMsaha, syAt, na punA rAgAdinA pIDyate, kimbhUto muniH ? asakRddhyutsRSTatyaktadehaH, asakRtsarvadA vyutsRSTo bhAvapratibandhAbhAvena tyakto vi bhUSAyA akaraNena dehaH zarIraM yena sa tathAvidhaH, punarAkruSTo vA jakArAdinA, hato vA daNDAdinA, lUSito vA khar3agAdinA, bhakSito vA zRgAlAdinA. kimbhUto muniH ? anidAno bhAviphalasya vAJchArahitaH. punarakutUhalazca naTAdiSu ya evambhUtaH sa bhikSuH. / / 10.13 / / (su.) asaiM...'iti, na sakRdasakRt sarvadaivetyarthaH, kimityAha-vyutsRSTatyaktadehaHvyutsRSTo bhAvapratibandhAbhAvena, tyakto-vibhUSAkaraNena, dehaH-zarIraM yena sa tathAvidhaH, AkruSTo vA ja(ya)kArAdinA, hato vA daNDAdinA, lUSito vA khar3agAdinA, bhakSito vA zRgAlAdinA, pRthivIsamaH-sarvaMsaho munirbhavati, na ca rAgAdinA pIDyate, tathA'nidAnobhAviphalA''zaMsArahitaH, akutUhalazca naTAdiSu, ya evaMbhUtaH, sa bhikSuriti / / 10.13 / / abhibhUya kAeNa parIsahAI, samuddhare jAipahAu appayaM / viittu jAImaraNaM mahAbhayaM, tave rae sAmaNie je, sa bhikkhU / / 10.14 / / (ti.) tathA-abhibhUya-parAjitya, adhisahya / parISahAn-kSudhAdIn / kAyena-na mno-vaagbhyaamev| samuddharati-uttArayati / AtmAnam / jAtipathAt-saMsAramArgAt / viditvA / jAtimaraNaM mahAbhayam / tapasi rataH / zrAmaNye-zramaNasambandhini / yaH sa bhikSuH / / 10.14 / / (sa.) bhikSusvarUpAbhidhAnAdhikAra evAha-abhibhUa 'iti-yo muMniH kAyena zarIreNa na mano-vacanAbhyAmeva, siddhAntanItyA parISahAnabhibhUya parAjityA''tmAnaM jAtipathAt 1. mahammayaM ityantra mudritaH pAThaH | Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam 345 saMsAramArgAt samuddharatyuttArayati, kiM kRtvA? jAti-maraNaM saMsAramUlaM viditvA, kimbhUtaM jAti-maraNaM? mahAbhayaM mahAbhayakAraNaM, kimbhUto muniH ? tapasi rataH, tapaHkaraNatatparaH, kimbhUte tapasi ? zrAmaNye zramaNAnAM sambandhini zuddhe, sa bhikSuH. / / 10.14 / / __(su.) bhikSusvarUpAbhidhAnAdhikAra evAha-abhibhUya...iti abhibhUya-parAjitya, kAyenazarIreNApi na, bhikSusiddhAntanItyA manovAgbhyAmeva, kAyenAnabhibhave tattvatastadanabhibhavAt, parISahAna-kSudAdIna, samuddhArayatyuttArayati, jAtipathAt-saMsAramArgAdAtmAnaM, kathama?ityAha-viditvA-vijJAya, jAtimaraNaM-saMsAramUlaM, mahAbhayaM-mahAbhayakAraNaM, tataH-tapasi rataH-saktaH, kiMbhUtaH ? ityAha-zrAmaNye-zramaNAnAM sambandhini, zuddha iti bhAvaH, ya evaMbhUtaH, sa bhikSuriti / / 10.14 / / hatthasaMjae pAyasaMjae, vAyasaMjae saMjaiMdie / ajjhapparae susamAhiyappA, suttatthaM ca viyANaI je, sa bhikkhU / / 10.15 / / (ti.) tathA hastasaMyataH, pAdasaMyataH, vAksaMyataH-kAraNaM vinA kUrmavallInaH / saMyatendriyaH-nirviSa(yI)kRtendriyavyApAraH / adhyAtmarataH-prazastadhyAnasaktaH / susmaahitaatmaa| sUtrArthaM ca vijAnAti yaH, sa bhikSuH / / 10.15 / / (sa.) punarAha-hattha'iti-yaH sAdhurhastasaMyataH pAdasaMyataH iti kAraNaM vinA kUrmavallIna Aste, kAraNe ca samyag gacchati, tathA yo vAksaMyato'kuzalavacananirodhAt, kuzalavacanasya codIraNena, kimbhUtaH sAdhuH ? saMyatendriyo nivRttaviSayaprasaraH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? adhyAtmarataH prazastadhyAnAsaktaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? susamAhitAtmA, dhyAnA''pAdakaguNeSu sutarAM sthApitAtmA, punaryaH sUtrA-'rthaM yathAvasthitaM vidhigrahaNazuddhaM vijAnAti, evambhUtaH sa bhikSuH. / / 10.15 / / (su.) hattha...iti, hastasaMyataH pAdasaMyata iti, kAraNaM vinA kUrmavallIna Aste, kAraNe ca samyag gacchati, tathA vAksaMyataH-akuzalavAg nirodhAt kuzalavAgudIraNena saMyatendriyo-nivRttaviSayaprasaraH, adhyAtmarataH-prazastadhyAnAsaktaH, susamAhitAtmA dhyAnA''pAdakaguNeSu, tathA sUtrArthaM ca yathAvasthitaM vidhigrahaNazuddhaM vijAnAti yaH samyag yathAviSayaM sa bhikSuriti / / 10.15 / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam uvahimmi amucchie agiddhe, anAyauMchaM pulanippulA e / kaya-vikkaya-saMnihio virae, savvasaMgAvagae ya je,sa bhikkhU / / 10.16 / / (ti.) tathA-upadhau-vastrAdirUpe / amUrchitaH-tatra mohatyAgena / agRddhHanaakaangkssii| ajJAtoJchaM carati, ajJAtoJchamiva ajJAtoJchama-yathA ajJAtoJcham alpaM bhavati tathA upadhimapyagRddhaH, stokaM stokaM, bhAvazuddhaM dharmArthitayA dattaM gRhNAti yaH so'jnyaatonychcaarii| tathA pula-samucchraye [ ], pulatIti pulaH, agRddhatvAccAritre, samucchritaH, praakRttvaadvibhktilopH| niHpulAkaH-saMyamAsAratApAdakadoSarahitaH / krayavikraya-sannidhibhyo virataH / sarvasaGgApagatazca yaH / sa bhikSuH / / 10.17 / / (sa.) punarAha-uvahimmi 'iti-yaH sAdhurajJAtoJchaM carati, bhAvazuddha stokaM stokamityarthaH, sa bhikSuH, kimbhUtaH sAdhuH ? upadhau vastrAdilakSaNe, amUrchitastadviSayamohatyAgena, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? agRddhaH pratibandhAbhAvena, pulakaH, pula samucchraye [ ], pulatIti pulakaH, cAritragRddhatvAt samucchritaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH? niSpulAkaH, saMyamasyAsAratotpAdakA ye doSAstai rahitaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? krayavikraya-sannidhibhyo virataH, dravya-bhAvabhedabhinna-kraya-vikrayaparyuSitasthApanebhyo nivRttaH, punaH kimbhUtaH sAdhuH ? sarvadravya-bhAvasaGgarahitaH / / 10.16 / / (su.) tathA- uvahimmi...iti, upadhau-vastrAdilakSaNe, amUrchitaH-tadviSayamohatyAgena, agRddhaH-pratibandhAbhAvena, ajJAtoJchaM carati bhAvaparizuddhaM, stokaM stokamityarthaH, pulAkaniSpulAkaH-saMyamA-''sAratA-''pAdakadoSarahitaH, kraya-vikraya-saMnidhibhyo virata:dravya-bhAvabhedabhinnakraya-vikraya-paryuSitasthApanebhyo nivRttaH, sarvasaGgApagatazca yo'pagatadravya-bhAvasaGgazca yaH, sa bhikSuriti / / 10.16 / / alolabhikkhU na rasesu giddhe, uMchaM care jIviya nAvakaMkhe / iDiM ca sakkAraNapUyaNaM ca, cae ThiyappA aNihe sa bhikkhU / / 10.17 / / (ti.) kiJca-alolaH-nAprAptaprArthakaH, bhikSuH-sAdhuH, alolazcAsau bhikSuzca alolbhikssuH| na raseSu / gRddhaH-AsaktaH / uJchaM carati / 1. NAbhikaMkhe [anyatra pAThabhedaH] 2. anyatra TIkAyAM mUle ca alola iti bhikkhu-iti vyastapAdau. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam 347 Aha-prAgapyetaduktam ?-satyam / prAgupadhimadhikRtyoktam / iha tvAhAramiti na paunaruktyam / jIvitam-asaMyamajIvitam / nAvakAGkSati | RddhiM ca-AmoSadhyAdikAm / satkAraNaM ca-vastrAdibhiH / pUjanaM ca-stavanAdinA / tyajati-na tadarthameva yatate | sthitAtmA-jJAnAdiSu / anIho yaH sa bhikSuH / / 10.17 / / (sa.) alola...iti-punaH kiJca yo bhikSuruJchaM carati, bhAvoJchaM sevata iti pUrvavat, navaraM tatropadhimAzrityoktam, iha tvAhAramAzrityeti na punaruktidoSaH, tathA yo jIvitamasaMyamajIvitaM nAbhikAGkSate na vAJchati, ya RddhiM cAmarSoSadhyAdirUpAM, tathA satkAraM vastrAdibhiH, tathA pUjanaM ca stavAdinA, tyajati, naitadarthameva yatate, sthitAtmA jJAnAdiSu, punaH kimbhUto bhikSuH ? anibho mAyArahitaH, punaH kimbhUto bhikSuH ? alolo'prAptaprArthanAtatparo na, punaryo raseSu na gRddho na pratibaddhaH, sa bhikSurbhavati / (su.) kiJca-alola...iti, alolo nAma nAprAptaprArthanAparo, bhikSuH-sAdhurna raseSu gRddhaH, prApteSvapi apratibaddha iti bhAvaH, uJchaM carati bhAvoJchameveti pUrvavat / navaraM tatropadhimAzrityoktamiha tvAhAramityapaunarukyam / tathA jIvitaM nAbhikAGkSate asaMyamajIvitaM, tathA RddhiM ca-AmarpoSadhyAdirUpAM, satkAraM-vastrAdibhiH, pUjanaM castavAdinA, tyajati naitadarthaM eva yatate, sthitAtmA jJAnAdiSu, anibha ityamAyo yaH sa bhikSuriti / / 10.17 / / na paraM vaijjAsi ayaM kusIle, jeNa'nna kuppijja naM taM vai(e)jjA | jANiya patteyaM punnapAvaM, attANaM na samukkase je, sa bhikkhU / / 10.18 / / (ti.) tathA-na / param-svaziSyAdanyam vadati 'ayaM kuzIla iti-tadaprItisambhavAt, svaziSyaM tu zikSAbuddhyA vadatyapi / yena na anyaH kupyati / tam-santamapi taddoSam / na vadati / kimityata Aha jJAtvA pratyekaM puNyapApam-na hyanyasambandhyanyasya lgti| satsvapi ca guNeSu nAtmAnaM samutkarSati-na svaguNairgarvamudvahati / yaH sa bhikSuH ||10.18 / / 1. (sa.) TI. pratau 'ca'iti mudritam 2. patteyaM iti ca pAThaH anyatra vivRtaM ca tathaiva / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (sa.) na...iti-tathA yaH paraM svapakSaziSyebhyo vyatiriktam 'ayaM kuzIla iti na vadati, tadvadane cAprItidoSa utpadyate. svapakSaziSyaM tu zikSAgrahaNabuddhyA vadatyapi, punaryenAnyaH kazcit kupyati, na tad yo bravIti doSasadbhAve'pi kimityAha-jJAtvA pratyekaM puNyapApaM nAnyasambandhyanyasya bhavati, agnidAhavedanAvat, evaM satsvapi guNeSvAtmAnaM yo na samutkarSati, na svaguNairgarvamAyAti sa bhikSuH / / 10.18 / / 348 (su.) tathA - na paraM ....iti, na paraM svapakSavineyavyatiriktaM vadati - ayaM kuzIlastadaprItyAdi-doSaprasaGgAt, svapakSavineyaM tu zikSAgrahaNabuddhyA vadatyapi, sarvathA yenAnyaH kazcit kupyati na tad bravIti doSasadbhAve'pi kim ?-ityata Aha-jJAtvA pratyekaM puNyapApaM, nAnyasambandhi anyasya bhavati agnidAhavedanAvat, evaM satsvapi guNeSu nAtmAnaM samutkarSati-na svaguNairgarvamAyAti yaH sa bhikSuriti / / 10.18 / / na jAimatte ne rUvamatte, na lAbhamatte na sueNa matte / mayANi savvANi vivajjayaMto, dhammajjhANarae ya je, sa bhikkhU / / 10.19 / / (ti.) madapratiSedhamAha - ( na jAi... iti) spaSTam / / 10.19 / / (sa.) atha madapratiSedhArthamAha na jAi... iti yaH sAdhurjAtimatto na bhavati, 'yathAhaM brAhmaNaH, punaryo rUpamatto na bhavati, 'yathAhaM rUpavAnAdeyaH, punaryo lAbhamatto na bhavati, 'yathAhaM lAbhavAn, punaryo na zrutamatto bhavati 'yathAhaM paNDitaH, anena kulamadAdiparigrahaH, tadevAha-madAn sarvAn kulAdiviSayAn vivarjya parityajya dharmadhyAnarato bhavet sa bhikSuH. / / 10.19 / / (su.) madapratiSedhArthamAha-na jAimatte... 'iti, na jAtimatto yathA'haM brAhmaNaH kSatriyo vA, na cApi rUpamatto 'yathA'haM rUpavAn, AdeyaH, na lAbhamatto 'yathA'haM lAbhavAn, na zrutamatto 'yathA'haM paNDitaH, anena kulamadAdiparigrahaH, ata evAhamadAn sarvAnapi kulAdiviSayAn vivarjya-parityajya dharmmadhyAnarato - yo yathAgamaM tatra saktaH sa bhikSuriti / / 10.19 / / paveyae ajjavayaM mahAmuNI, dhamme Thio ThAvaI paraM pi / nikkhamma vajjijja kusIlaliMgaM, na yAvi hAsakuhae~ ya je, sa bhikkhU / / 10.20 / / 1 na ca rUva...iti mudritamanyatra, 'vivajjaittA' ca, na vivRttaM ca (ti) TIkAyAM, kintu anyatra tu vivarNya' iti vivRtam, ataH mUle 'vivajjaittA' pAThaH zuddhaH pratibhAti 2. sarvAnapIti pAThAntaram / 3. 'ThAvayaI' iti mudritamanyatra / 4. 'kuhae je, sa - iti mudritamanyatra / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamam adhyayanam 349 (ti.) pravedayati-kathayati / Aryapadam - zuddhadharmapadam / mahAmuniH dharme sthitaH / sthApayati / paramapi-zrotAram / niHkramya varjayati / kuzIlaliGgam - kuzIlaceSTitam, ArambhAdi / na cApi hAsya- kuhakaH - hAsyakArI, kuhakam - indrajAlaM yasya sa tathA evaMvidho na yaH sa bhikSuH / / 10.20 / / (sa.) paveaye (e) iti - yo mahAmuniH, AryapadaM zuddhadharmapadaM paropakArAya pravedayati kathayati, punaryo dharme sthitaH paramapi zrotAraM dharme sthApayati, punaryo niSkramya gRhAnniHsRtya kuzIlaliGgamArambhAdinA kuzIlaceSTitaM varjayati, punaryo hAsyakuhako na bhavati, hAsyakArikuhakayukto na syAt, sa bhikSuH / / 10.20 / / (su.) paveyae ityAdi, pravedayati-kathayati, AyAryapadaM - zuddhadharmmapadaM paropakArAya mahAmuniH-zIlavAn jJAtA evaMbhUta eva vastuto nAnyaH, kim ? - ityetadevamityAhadharmmo sthitaH sthApayati paramapi zrotAraM tatrAdeyabhAvapravRtteH, tathA niSkramya varjayati kuzIlaliGgaM-ArambhAdi kuzIlaceSTitaM, tathA na cApi hAsyakuhako - hAsyakArikuhakayukto yaH sa bhikSuriti / / 10.20 / / taM dehavAsaM asuiM asAsayaM, sayA cae niccahiyaTThiyappA | chiMdittu jAImaraNassa baMdhaNaM, uvei bhikkhU apuNAgamaM gaI gaya tti bemi / / 10.21 / / (ti) bhikSubhAvaphalamAha - taM dehavAsam / azucim-zukra- zoNitodbhavatvAt / azAzvatam- m-pratikSaNaM navanavaparyAyasambhavAt / sadA tyajati - mamatvatyAgena / nityahitemokSasAdhane / samyagdarzanAdau sthitAtmA susthitaH / chitvA jAtimaraNabandhanamkarmajAlam / upaiti bhikSuH / apunarAgamAm - janmAdirahitAm / gatim - siddhigatim / gata iti bravImIti pUrvavat / / 10.21 / / zrItilakAcAryaTIkA samAptA / / , (sa.) atha bhikSubhAvasya phalamAha - bhikSurevaMvidho gatiM siddhigatimupaiti gacchati kimbhUtAM gatim ? apunarAgamAM punarjanmAdirahitAM, kiM kRtvA ? jAti-jarA-maraNasya bandhanaM chittvA, punarbhikSurdehavAsaM sadA tyajati mamatAtyAgenaitaM pratyakSeNopalabhyamAnaM, kimbhUtaM dehavAsama ? azuci, zukrazoNitamayatvAt, punaH kimbhUtaM dehavAsam ? azAzvataM pratikSaNaM kSIyamANatvAt kimbhUto bhikSuH ? nityahite mokSasAdhane samyagdarzanAdau 1. anyatra 'gaiM ti bemi' mudritaM, vivRtaM ca tathaiva (sa.) (su.) TIkayoH / - Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dazavakAlikaM-TIkAtrikayutam sthitAtmA atyantaM susthitaH, iti bravImIti pUrvavat. / / 10.21 / / iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau sabhikSunAmakaM dazamamadhyayanaM samAptam (su.) bhikSubhAvaphamAha-taM deha...iti, taM dehavAsamityevaM pratyakSopalabhyamAnaM cArakarUpaM zarIrAvAsam, azuciM zukrazoNitodbhavatvAdinA, azAzvataM pratikSaNapariNatyA sadA tyajati mamatvAnubandhaparityAgena, ka ? ityAha-nityahite-mokSasAdhane samyagdarzanAdau sthitAtmA-atyantasusthitaH, sa caivaMbhUtazchittvA jAtimaraNasya saMsArasya, bandhanaMkAraNam, upaiti-sAmIpyena gacchati, bhikSuH-yatiH, apunarAgamAM nityAM janmAdirahitAmityarthaH, gatimiti-siddhigatim ||10.21 / / bravImIti pUrvavat / / iti sumati. vRttau vyAkhyAtaM sabhikSvadhyayanam 10 / / / / sabhikSvadhyayanaTIkA samAptA / / Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( / / atha prathamA rativAkyA cUlikA / / (su.) iha khalu bho ! pavvaieNaM uppannadukkheNaM saMjame araisamAvannacitteNaM ohANuppehiNA aNohAieNaM ceva hayarassi-gayaMkusa-poyapaDAgArabhUyAI imAiM aTThArasa ThANAI sammaM supaDilehiyavvANi bhavaMti / ___ (ti.) etAsAM ca catasRNAM cUlikAnAM zrIsImandharasvAminA zrImukhena yakSiNyA AryikAyAH svayamupadiSTAnAM madhyAd ye dve cUlike zrIsaGghana dazavaikAlikasyAnte yojite / adyApi tatparyante tathaiva paThyate / tayorAdyA rativAkyAbhidhA cUlikA / tasyA idamAdisUtram - iha-pravacane / khalazabdaH-evArthe, sa cAgre samyak zabdAd yojyaH / bhaa-ityaamntrnne| pravrajitena-sAdhunA / utpannaduHkhena-saJjAta-zItAdizArIrakAmabhogAdyanAptirUpamAnasaduHkhena / saMyame-varNitasvarUpe / aratisamApannacittenaudvignamanasA saMyamanirvinnabhAvenetyarthaH / avadhAvanotprekSiNA-avadhAvanaM saMyamAdapasaraNaM, tadutprekSituM zIlamasya sa tathA tena, utpravrajitukAmena / anavadhAvitenaiva-anutpravrajitenaiva / amUni-vakSyamANAni / aSTAdazasthAnAni / samyag-atraiva zabdayogaH, samyageva sampratyupekSitavyAni / suSTu draSTavyAni bhavanti / kiM viziSTAni ? hayarazmigajAkuza-potapaTAkArANi-azvakhalina-gajAkuza-vohitthasitapaTatulyAni, yathA hayAdInAmunmArga-pravRttikAmAnAM razmyAdayo nirvRttihetavaH, tathaivaitAnyapi, saMyamAdunmArgapravRttikAmAnAM bhavyasattvAnAm / (sa.) iha, iti-vyAkhyAtaM sabhikSunAmakaM dazamamadhyayanam, atha cUDAkhyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-pUrvAdhyayane bhikSuguNA uktAH, sa ca bhikSurevaMbhUto'pi kadAcit karmavazAt karmabalAcca sIdet, tat-tasya bhikSoH sthirIkaraNaM kartavyaM, tadarthaM cUDAdvayaM kathyate-atha prathamacUlikA prArabhyate iha khalu bhoH ! pravrajitena sAdhunA, iha khalu pravacane nizcayena, bho ! iti AmantraNe, amUni vakSyamANAnyaSTAdaza sthAnAni samyakprakAreNa sampratyupekSitavyAni suSThvAlocanIyAni bhavanti-ityuktiH, kimbhUtAni? aSTAdazasthAnAni? hayarazmi-gajAkuza-potapatAkAbhUtAni, azvakhalina-gajAkuzabohitthasitapaTatulyAni, ayaM paramArthaH-yathA hayAdInAmunmArgapravRttiM vAJchatAM razmyAdayo niyamanahetavaH, tathaitAnyapi saMyamAdunmArgapravRttiM vAJchatAM bhavyajIvAnAmapi niyamanahetavaH, 1. ityamamunA prabandhena eSA cUlikotpattiH / prabandho'yaM anyatra jJAtavyaH / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam yatazcaivam ?-ataH samyak pratyupekSitavyAni bhavanti, kimbhUtena sAdhunA ? utpannaduHkhena, saJjAta-zItAdizArIra-strIniSadyAdimAnasaduHkhena, punaH kimbhUtena ? saMyame pUrvavarNitasvarUpe-'ratisamApannacitteno-dvegagatAbhiprAyeNa saMyamAnirviNNabhAvenetyarthaH, punaH kimbhUtena? avadhAnotprekSiNA, avadhAnamapasaraNaM saMyamAta, utaprAbalyena, prekSituM zIlaM yasya sa tenAvadhAnotprekSiNotpravrajitukAmenetyarthaH, punaH kimbhUtena ? anavadhAvitenaiva, anutpravrajitenaiva / (su.) adhunaughatazcUDe Arabhyete, anayozcAyamabhisambandha ihAnantarAdhyayane bhikSuguNayukta eva bhikSuruktaH, sa caivaMbhUto'pi kadAcitkarmaparatantratvAt karmaNazca balavattvAt sIdet, atastatsthirIkaraNaM kartavyamiti, tadarthAdhikAra eva cUDAdvayamabhidhIyate, taccedaMiha khalu bho pavva...iti, iha khalu bho pravrajitena iheti jinapravacane, khaluzabdo'vadhAraNe, sa ca bhinnakrama iti darzayiSyAmaH, bho ityAmantraNe, pravrajitena-sAdhunA, kiMviziSTenetyAhautpannaduHkhena-saJjAtazItAdizArIra-strIniSadyAdi-mAnasaduHkhena, saMyame-vyAvarNitasvarUpe aratisamApannacittenodvegagatAbhiprAyeNa saMyamanirviNNabhAvenetyarthaH, sa eva vizeSyateavadhAvanotprekSiNA-avadhAvanaM-apasaraNaM saMyamAt, uprAbalyena prekSituM zIlaM yasya sa tathAvidhastena, utpravrajitukAmeneti bhAvaH, anavadhAvitenaiva-anutpravrajitenaiva, amUni vakSyamANalakSaNAnyaSTAdaza sthAnAni samyag-bhAvasAraM supratyupekSitavyAnisuSThvAlocanIyAni bhavantIti yogaH; avadhAvitasya tu pratyupekSaNaM prAyo'narthakamiti, tAnyeva vizeSyante-hayarazmi-gajAkuza-potapatAkAbhUtAni-azvakhalina-gajAkuzabohitthasitapaTatulyAni, etaduktaM bhavati-yathA hayAdInAmunmArga-pravRttikAmAnAM razmyAdayo niyamanahetavaH, tathA etAnyapi saMyamAdunmArgapravRttikAmAnAM bhavyasattvAnAmiti, yatazcaivama ? ataH samyak pratyupekSitavyAni bhavanti, khaluzabdo'vadhAraNe, yogAt samyageva saMpratyupekSitavyAni evetyarthaH / taM jahA-haMho (1) dussamAe duppajIvI / (2) lahusagA ittariyA gihINaM kaambhogaa| (3) bhujjo ya sAyabahulA maNussA / (4) ime ya me dukkhe na cirakAlovaTThAi bhavissai / (5) omajaNapurakkAre / (6) vaMtassa pddiyaaiynnN| (7) aharagaivAsovasaMpayA / (8) dullabhe ya khalu bho gihINaM dhamme gihavAsamajjhe vasaMtANaM / (9) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 353 AyaMke se vahAya hoi / (10) saMkappe se vahAya hoi / (11) sovakkese gihivAse nirakkese pariyAe / (12) baMdhe gihivAse mukkhe pariyAe / (13) sAvajje gihivAse niravajje pariyAe / (14) bahusAhAraNA gihINaM kaambhogaa| (15) patteyaM punapAvaM / (16) aNicce khalu bho maNuyANa jIvie, kusggjlbiNducNcle| (17) bahuM ca khalu bho pAvaM kammaM payaDaM / (18) pAvANaM ca khalu bho ! kaDANaM kammANaM pubbiM duccinnANaM duppaDikaMtANaM veyaittA mukkho, natthi aveittA, tavasA vA jhosittaa| aTThArasamaM payaM bhavai / (sUtra cU. 1.1) (1) taM jahA (1) dussamAe duppajIvI / (ti.) tAni kAni ? -tadyathA-haMho ! duHSamAyAM duHprajIvinaH-haMho iti ziSyAmantraNaM, duHSamAyAM kAladoSAdeva duHkhena, kaSTena, prakarSaNa, udArabhogAkAGkSayA jIvituM zIlA: duHprajIvinaH, prANinaH iti gamyate / rAjAdInAmapyudArabhogAptau vipakSAtaGkAdInyanekAnyantarAyANi dRzyante / tataH kimudArabhogarahitena viDambanAprAyeNa kugatihetunA gRhAzrameNeti sampratyutprekSitavyaM, iti prathamaM sthAnam / / 1 / / (sa.) tamiti-tatra prathama sthAnakamAha-tadyathetyudAharaNe, haM ! bho ! duHSamAyAM duSpajIvina iti, haM ! bho ziSyAmantraNe, duHSamAyAmadhamakAlarUpAyAM, kAladoSAdeva duHkhena kRcchreNa, prakarSeNodAra-bhogApekSayA, jIvituM zIlA duSpajIvinaH, prANina iti gamyate, narendrAdInAmapyaneka-duHkhaprayogadarzanAt, udArabhogarahitena viTa(Da)mbanAprAyeNa kugatihetunA kiM gRhAzrameNa ?-iti sampratyupekSitavyamiti prathamaM sthAnam. / / 1 / / (su.) tadyathetyAdi-tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, haMbho ! duHSamAyAM duSpajIvina iti, haMbho-ziSyAmantraNe, duSSamAyAM-adhamakAlAkhyAyAM, kAladoSAdeva duHkhena-kRcchreNa prakarSaNodArabhogApekSayA jIvituM zIlA duSpajIvinaH, prANina iti gamyate, narendrAdInAM api anekaduHkhaprayogadarzanAt, udArabhogarahitena ca viDambanAprAyeNa kugatihetunA kiM gRhAzrameNa ?-iti saMpratyupekSitavyamiti prathamaM sthAnam / / 1 / / (2) lahusagA ittariyA gihINaM kaambhogaa| (ti.) tathA lAghava itvarA gRhiNAM kAmabhogA:-duHSamAyAmiti sarvatrAnuvartate, santo'pi laghavA-tucchAH prakRtyaiva tuSamuSTivadasArAH / alpakAlA:-duSamAyAmAyuSo'lpatvAt / gRhasthAnAM kAmabhogA:-zabdAdayo viSayAH vipAkakaTavaH prabhUtAntarAyAzca / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMzavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 354 tataH kiM gRhAzrameNa ?-iti dvitIyam / / 2 / / (sa.) atha dvitIyasthAnamAha tathA laghava itvarA gRhiNAM kAmabhogAH, duHSamAyAmiti vartate, santo'pi laghavaH, tucchAH prakRtyaiva tuSamuSTivadasArA, itvarA alpakAlA, gRhiNAM gRhasthAnAM kAmabhogA madana- kAmapradhAnAH zabdAdayo viSayA vipAkakaTavazca na devAnAmiva viparItAH, ataH kiM gRhAzrameNa ? - iti sampratyupekSitavyamiti dvitIyaM sthAnam / / 2 / / (su.) tathA laghava itvarA gRhiNAM kAmabhogAH, duSSamAyAmiti varttate, santo'pi laghavaH-tucchAH prakRtyaiva tuSamuSTivadasArAH, itvarA - alpakAlAH, gRhiNAM-gRhasthAnAM kAmabhogAH-madana-kAmapradhAnAH zabdAdayo viSayA vipAkakaTavazca, na devAnAmiva viparItAH, ataH kiM gRhAzrameNa ? - iti saMpratyupekSitavyamiti dvitIyaM sthAnam / / 2 / / (3) bhujjo ya sAyabahulA maNussA / ( ti.) tathA bhUyazca punaH svAtibahulA manuSyAH sukhenA'tyate- saMsArAdhvani gmyte'nyeti| uNAditvAd 'iNa' pratyaye / svAtirmAyAkrodhAdibhyo'pyasAvadhikA / yayA upArjitatIrtha-kRtkarmApi mallijIvaH strItvaM prAtitaH / tatazca svAtibahulAmAyApracurA, manuSyAH / na kadAcit parasparaM vizvAsahetavaH, tadrahitAnAM ca kIdRzaM sukhaM, bhogArthaM mithazcATuvacanaizca dAruNataro mAyAbandhaH / tat kiM gRhAzrameNa ' ? iti tRtIyam / / 3 / / (sa.) atha tRtIyasthAnamAha-tathA bhUyazca zAtabahulA manuSyAH, bhukteSvapi kAmabhogeSu punarapi sukhAbhilASiNa eva manuSyAH, ataH kiM kAmabhogaiH ? sampratyupekSitavyamiti tRtIyaM sthAnam. / / 3 / / (su.) tathA bhUyazca svAtibahulA manuSyAH duSSamAyAmiti varttate eva, punazca svAtibahulA mAyApracurA manuSyA iti prANino, na kadAcit vizrambhahetavo'mI, tadrahitAnAM ca kIdRk sukhaM ?, tathA taddbandhahetutvena dAruNataro bandha iti kiM gRhAzrameNa ? - iti, saMpratyupekSitavyamiti tRtIyaM sthAnam 3 / pAThAntaraM vA tathA bhUyazca sAtabahulA manuSyAH, bhukteSvapi kAmabhogeSu punarapi sukhAbhilASiNa eva manuSyAH, ataH kiM kAmabhogaiH ? iti saMpratyupekSitavyamiti tRtIyaM sthAnam / / 3 / / (4) ime ya me dukkhe na cirakAlovaTThAi bhavissai / (ti.) tathA idaM ca me duHkhaM- zArIraM mAnasaM ca na cirakAlopasthAyi bhaviSyati / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 355 AyuSo'lpatvAt / idaM ca soDhaM saMyamAnaticaraNena karmanirjarayA svargApavargAya / asoDhaM vAnantaduHkhAya narakAya / ataH kiM gRhAzrameNa' ? iti caturtham ||4|| (sa.) atha caturthasthAnamAha - tathedaM ca me duHkhaM na cirakAlopasthAyi bhaviSyati, idaM cAnubhUyamAnaM mama zrAmaNyamanupAlayato duHkhaM zArIra - mAnasaM karmaphalaM parISahajanitaM cirakAlamupasthAtuM zIlaM na bhaviSyati, zrAmaNyapAlanena parISahanirAkaraNAt karmanirjaraNAt saMyamarAjyasya prAptiH, itarathA mahAnarakAdau viparyayaH, ataH kiM gRhAzrameNa ? - iti sampratyupekSitavyamiti caturthaM sthAnam / / 4 / / (su.) tathA 'idaM ca me duHkhaM na cirakAlopasthAyi bhaviSyati idaM cAnubhUyamAnaM mama zrAmaNyamanupAlayato duHkhaM zArIra- mAnasaM karmaphalaM parISahajanitaM, na cirakAlamupasthAtuM zIlaM bhaviSyati, zrAmaNyapAlanena parISahanirAkRteH karmmanirjjaraNAt, saMyamarAjyaprApteH, itarathA mahAnarakAdau viparyayaH, ataH kiM gRhAzrameNa ? - iti saMpratyupekSitavyamiti caturthaM sthAnam / / 4 / / (5) omajaNapurakkAre / (ti.) tathA avama-janapuraskAraH- utpravrajitena hi avamajanasyApi abhyutthAnAdikaH puraskAraH kartavyaH / adhArmikarAjarAjye tu zeSajanavat so'pi veSTiM kAryate / kharakarmasvapi niyojyate / iti prathamamevAdharmaphalam / pravrajyAM ca pAlayan rAjAmAtyAdibhiH pUjyate / ataH kiM gRhAzrameNa ? ' iti paJcamam / / 5 / / (sa.) atha paJcamasthAnamAha-'omajaNapurakkAra iti nyUnajanapUjA, pravrajito hi dharmaprabhAvAd rAjAmAtyAdibhirabhyutthAnAsanAJjalipragrahAdibhiH pUjyate, utpravrajitena tu nyUnajanasyApi svavyasanaguptaye'bhyutthAnAdi kAryam, adhArmikarAjaviSaye vA veSTiprAyAt qarakarmaNo niyamata evehaiva cedamadharmaphalam, ataH kiM gRhAzrameNa ? - iti sampratyupekSitavyamiti paJcamaM sthAnam evaM sarvatra yojanIyam. / / 5 / / (su.) tathA omajaNapuraskA (kkA) ramiti nyUnajanapUjA, pravrajito hi dharmaprabhAvAd rAjAmAtyAdibhirabhyutthAnAsanAJjalipragrahAdibhiH pUjyate, utpravrajitena tu nyUnajanasyApi svavyasanaguptaye'bhyutthAnAdi kArya, adhArmikarAjaviSaye ca veSTiprayoktuH kharakarmaNo niyamata evedamadharmaphalaM, ataH kiM gRhAzrameNeti saMpratyupekSitavyamiti paJcamaM sthAnaM, evaM sarvatra kriyA yojanIyA ||5|| 24 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (6) vaMtassa paDiyAiyaNaM / (ti.) tathA vAntasya pratyApAnam - bhuktojjhitaparibhoga ityarthaH / vAntAzca bhogAH pravrajyAGgIkaraNena / teSAM punarAdAnaM vAntAhArabhojanakalpam, adhamajanasyApi nindanIyaM, durgativyAdhijanakaM ca / tataH kimeteneti SaSTham ||6|| (sa.) atha SaSThaM sthAnamAha - vAntasya pratyApAnaM bhuktojjhitaparibhoga ityarthaH, ayaM ca zva-zRgAlAdikSudraprANibhirAcaritaH satAM nindyaH, punarvyAdhiduHkhajanakaH, vAntAzca bhogAH pravrajyAGgIkaraNena, etatpratyApAnamevaM bhUtamevaM cintanIyamiti SaSThaM sthAnam / / 6 / / (su.) tathA vAntasya pratyApAnaM bhuktojjhitaparibhoga ityarthaH, ayaM ca zva-zRgAlAdikSudrasattvAcaritaH satAM nindyo vyAdhiduHkhajanakaH, vAntAzca bhogAH pravrajyAGgIkaraNena, etatpratyApAnamapyevaMbhUtameva cintanIyamiti SaSThaM sthAnam / / 6 / / (7) aharagai-vAsovasaMpayA / (ti.) adharagativAsopasampat-adharagatirnarakagatistiryaggatizca / tatra vAsAya upasampat-aGgIkaraNam / tadetadutpravrajanaM tadadhogatigatau satyaGkArakalpam / tataH kimetena ? iti saptamam ||7|| (sa.) atha saptamasthAnamAha - tathAdhogativAsopasampat, adhogatirnarakagatistiryaggatirvA, tasyAM vasanamadhogativAsaH, etannimittabhUtaM karma gRhyate, tasyopasampat, sAmIpyenAGgIkaraNaM yadetadutpravrajanamevaM cintanIyamiti saptamaM sthAnam / / 7 / / (su.) tathA adhogatiH-narakatiryaggatiH, tasyAM vasanaM adhogativAsaH, etannimittabhUtaM karma gRhyate, tasyopasaMpat - sAmIpyenAGgIkaraNaM yadetadutpravrajanaM, evaM cintanIyamiti saptamaM sthAnam / / 7 / / (8) dullabhe ya khalu bho gihINaM dhamme gihavAsamajjhe vasaMtANaM / (ti) durlabhaH khalu gRhiNAM dharmaH gRhapAzamadhye vasatAm gRhe pAzakalpAH - kalatraputrAdayaH, tanmadhye vasatAm, anAdibhavAbhyAsAdadavarakaM bandhanam / uktaM ca - ahaha ! gRhI kimu kuzalI, vadhvA saMsArasAgare kSiptaH / yadi bata labhate potaM, tenApi nimajyate sutarAm / / 1 / / ityaSTamam / / 8 / (sa.) athASTamaM sthAnamAha - bho ityAmantraNe gRhiNAM gRhasthAnAM dharmaH paramanirvRtijanako durlabha eva, kiM kurvatAM gRhiNAM ? gRhapAzamadhye vasatAm atra gRhazabdena Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 357 pAzakalpAH putra-kalatrAdayo gRhyante, tanmadhye vasatAmanAdibhavAbhyAsAdakAraNaM snehabandhanameta-ccintanIyamityaSTamaM sthAnam. / / 8 / / (su.) tathA durlabhaH khalu bho ! gRhiNAM dharma iti pramAdabahulatvAd durlabha eva, bho ! ityAmantraNe, gRhasthAnAM paramanirvRttijanako dharmaH, kiMviziSTAnAm ?-ityAhagRhavAsamadhye vasatAmityatra gRhazabdena pAzakalpAH putrakalatrAdayo gRhyante, tanmadhye vasatAmanAdi-bhavAbhyAsAdakAraNaM snehabandhanaM, etaccintanIyamityaSTamaM sthAnam / / 8 / / (9) AyaMke se vahAya hoi / (ti.) AtaGkastasya vadhAya bhavati-AtaGkaH-sadyo ghAtI visUcikAdirogaH / tasya gRhiNo dharmabandhurahitasya durgatirUpAya vinAzAya bhavati / sa ca durgatirUpo vinAzaH / utpravrajitasyAnekeSu bhaveSu bhAvi 'iti navamam / / 9 / / (sa.) atha navamasthAnamAha-tathA AtaGkaH sadyoghAtI viSU(sU)cikAdirogaH, se iti tasya gRhiNo dharmabandhurahitasya vadhAya vinAzAya bhavati, tathAvidhavadha-zcAnekavadhaheturevaM cintanIyamiti navamaM sthAnam. / / 9 / / ___ (su.) tathA AtaGkastasya vadhAya bhavati, AtaGkaH-sadyoghAtI vizU(sU)cikAdirogaH, se-tasya gRhiNo dharmabandhurahitasya, vadhAya-vinAzAya bhavati, tathA vadhazcAnekavadhahetuH, evaM cintanIyamiti navamaM sthAnam / / 9 / / (10) saMkappe se vahAya hoi / (ti.) saGkalpastasya vadhAya bhavati-iSTAniSTaviyogasaMyogajo mAnaso vikalpaH / tasyotpravrajitasya sAdhorvikalIbhUtasya cittavaikalyApatteH bhUtAdigrahagrahaNe vA durgatau pAtaH syAt-iti dazamam / / 10 / / .. (sa.) atha dazamaM sthAnamAha-tathA saMkalpa iSTA'niSTa-viprayogaprApteryo manaHsambandhyAtaGkaH, sa tasya gRhiNaH, tathA ceSTA-yogAnmithyAvikalpAbhyAsena pragrahAdiprAptervadhAya bhavatyetaccintanIyamiti dazamaM sthAnam. ||10|| (su.) tathA saMkalpaH tasya vadhAya bhavati, saMkalpaH-iSTAniSTa-prayogasaMprayogaprAptijo mAnasa AtaGkaH, tasya gRhiNaH, tathA ceSTAyogAt mithyAvikalpAbhyAsena grahAdiprAptervadhAya bhavati ityetaccintanIyamiti dazamaM sthAnam / / 10 / / (11) sovakkese gihivAse nirakkese pariyAe / (ti.) tathA sopaklezo gRhivAsaH-upaklezA:-kRSi-pAzupAlya-vANijyAdi Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam kriyAnugatA-paNDitajanagarhitAH zItoSNazramAdayaH / ghRta-lavaNa-taila-taNDula-cintAdayazca / nirUpaklezaH paryAya-pravrajyArUpaH / anArambhI cintAparivarjitaH zlAghyo viduSAmityevaM cintanIyam-ityekAdazam / / 11 / / __(sa.) athaikAdazaM sthAnamAha-gRhavAso gRhAzramaH sopaklezaH, saha upaklezena vartate yaH sa sopaklezaH, upaklezAH kRSi-pAzupAlya-vANijyAdyanuSThAnagatAH paNDitajanagarhitAH zItoSNazramAdayo ghRta-lavaNacintAdayazcetyevaM cintanIyamityekAdazaM sthAnam. / / 11 / / (su.) tathA sopaklezo gRhavAsa iti sahopaklezaiH sopaklezo gRhivAso-gRhAzramaH, upaklezA:-kRSi-pAzupAlya-vANijyAdyanuSThAnAnugatAH paNDitajanagarhitAH zItoSNazramAdayaH, ghRta-lavaNacintAdayazcetyevaM cintanIyamityekAdazaM sthAnam / / 11 / / (12) baMdhe gihivAse, mukkhe pariyAe / (ti.) tathA, bandho gRhavAsaH-sadA bandhahetvanuSThAnAdUrNanAbhakITavat / mokSaH paryAyaH pravrajyArUpaH / anavarataM karmanigaDavigamAt muktavadityevaM cintanIyaM dvAdazam / / 12 / / (sa.) atha dvAdazaM sthAnamAha-paryAya ebhirevopaklezai rahitaH, dIkSAparyAyo'nAraMbhI cintAparivarjitaH zlAghanIyo viduSAmiti cintanIyamiti dvAdazaM sthAnam. / / 12 / / (su.) tathA nirupaklezaH paryAya iti, ebhirevopaklezai rahitaH pravrajyAparyAyaH, anArambhI kucintAparivarjitaH zlAghanIyo viduSAmityevaM cintanIyamiti dvAdazaM sthAnam / / 12 / / (13) sAvajje gihivAse niravajje pariyAe | (ti.) tathA, sAvadyo gRhavAsa-sapApaH prANAtipAta-mRSAvAdAdipravRtteH / niravadyaH paryAyaH-apApaH-ahiMsAdipAlanAtmakatvAt-iti trayodazam / / 13 / / (sa.) atha trayodazaM sthAnamAha-tathA bandho gRhavAsaH, sadA taddhatvanuSThAnAt kozakArakITavadityevaM cintanIyamiti trayodazaM sthAnam. / / 13 / / (su.) tathA bandho gRhavAsaH sadA taddhatvanuSThAnAt, kozakArakITakavat ityetaccintanIyaM iti trayodazaM sthAnam / / 13 / / (14) bahusAhAraNA gihINaM kaambhogaa| (ti.) tathA, bahusAdhAraNA gRhiNAM kAmabhogA:-caura-rAjakulAdisAmAnyAH / ko'rthastairapya-pahAryAH-iti caturdazam / / 14 / / (sa.) atha caturdazaM sthAnamAha-tathA paryAyo mokSo nirantaraM karmanigaDAnAmapagamanena muktavadityevaMcintanIyamiti caturdazaM sthAnam. / / 14 / / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 1 cUlikA - rativAkyA (su.) tathA mokSaH paryAyo'navarataM karmanigaDavigamAnmuktavadityevaM cintanIyamiti caturdazaM sthAnam / / 14 / / (15) patteyaM punapAvaM / (ti.) pratyekaM puNyapApam-mAtA-pitR-kalatra-putrAdinimittamapyanuSThitaM puNyapApaM pratyekaM pRthak pRthag yad yenAnuSThitaM, tat tasya kartureva bhavati-iti paJcadazam / / 15 / / (sa.) atha paJcadazaM sthAnamAha-ata eva gRhavAsaH sAvadyaH sapApaH prANAtipAtamRSAvAdAdInAM paJcAnAmAzravANAM sevanAditi cintanIyamiti paJcadazaM sthAnam. / / 15 / / (su.) ata eva sAvadyo gRhavAsa iti sAvadyaH-sapApaH prANAtipAtamRSAvAdAdipravRtterityetaccintanIyamiti paJcadazaM sthAnam / / 15 / / (16) aNicce khalu bho maNuyANa jIvie, kusggjlbiNducNcle| (ti.) anityaM khalu-anityameva / manuSyANAM jIvitam / kuzAgrabinducaJcalamsopadravatvAdanekopadravaviSayatvAt / atyantAsAram / tadalaM gRhAzrameNa'-iti SoDazam ||16 / / (sa.) atha SoDazaM sthAnamAha-paryAya evamanavadyo'pApo'hiMsAdipAlanAtmakatvAdetaccintanIyamiti SoDazaM sthAnam. / / 16 / / (su.) evamanavadyaH paryAya ityapApa ityarthaH, ahiMsAdipAlanAtmakatvAdetaccintanIyamiti SoDazaM sthAnam / / 16 / / (17) bahuM ca khalu bho pAvaM kammaM payarDa | (ti.) tathA, bahuM ca khalu-bahyeva / bhoH ! pApam-kliSTam / krm-caaritrmohniiyaadi| prakRtam-nirvartitaM mayA / na hi prabhUtakliSTakarmarahitAnAm evaM cAritratyAgabuddhirbhavati / / 17 / / (sa.) atha saptadazaM sthAnamAha-bahusAdhAraNA gRhiNAM kAmabhogA iti, gRhiNAM gRhasthAnAM kAmabhogAH sAdhAraNAzcorarAjakulAdisAmAnyAH, pUrvavadetaccintanIyamiti saptadazaM sthAnam. / / 1 / / (su.) tathA bahusAdhAraNA gRhiNAM kAmabhogA iti, bahusAdhAraNAH-caurarAjakulAdisAmAnyA gRhiNAM-gRhasthAnAM kAmabhogAH pUrvavat, etaccintanIyamiti saptadazaM sthAnam / / 17 / / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam (18) pAvANaM ca khalu bho ! kaDANaM kammANaM puvviM duccinnANaM duppaDikaMtANaM veyaittA mukkho, natthi aveittA, tavasA vA jhosaittA / aTThArasamaM payaM bhavai / 360 (ti.) tathA pApAnAM ca cakArAt puNyarUpANAM ca / khalu bhoH ! kRtAnAM ca manovAk-kAya-yogairodhato nirvarttitAnAm / khaluzabdAt kAritAnAmanumatAnAM ca / karmaNAmjJAnAvaraNIyAdInAm / pUrvam - anyajanmani / duzcaritAnAm - mithyAtvA 'viratikaSAyayogairAcIrNAnAM paratIrthAdyArAdhana - madyapAna - dauHzIlyA - 'nRtalakSaNAnAM teSAmeva duHpratikrAntAnAm-durAlocitAnAm, anAlocitAnAM vA / bhAvato'dattamithyAduHkRtAnAM, vedayitvAnubhUya phalamiti zeSaH / mokSo bhavati / nAstyavedayitvA - anena sakarmaNAM mokSavyavacchedamAha / tapasA vAtyugreNa kSapayitvA / atastapa eva zreyo, yataH sarvakarmakSapaNena mokSAvAptiH / tat kiM durgatidAyinA gRhAzrameNa' ? iti pratyupekSaNIyam / aSTAdazaM padaM bhavati ||18|| (sa.) athASTAdazaM sthAnamAha - tathA pratyekaM puNyapApamiti. mAtApitRkalatrAdinimitta-mapyanuSThitaM puNyapApaM pratyekaM pRthak-pRthak, yenAnuSThitaM tasya kartureva taditi bhAvArthaH, evamaSTAdazaM sthAnam. / / 18 / / (su.) tathA pratyekaM puNyapApamiti, mAtA - pitR - kalatrAdinimittamapyanuSThitaM puNyapApaM pratyekaM pratyekaM-pRthak pRthak yenAnuSThitaM, tasya karturevaitaditi bhAvArthaH / evamaSTAdazaM sthAnam / / 18 / / etadantargato vRddhAbhiprAyeNa zeSagranthaH samasto'traiva, anye tu vyAcakSate - sopaklezo gRhivAsa ityAdiSu SaTsu sthAneSu sapratipakSeSu sthAnatrayaM gRhyate, evaM ca bahusAdhAraNA gRhiNAM kAma-bhogA iti caturdazaM sthAnaM, pratyekaM puNyapApamiti paJcadazamaM sthAnaM, zeSANyabhidhIyante, tathA'nityaM khalvityanityameva niyamato bho ! ityAmantraNe manuSyANAM puMsAM jIvitamAyuH, etadeva vizeSyate - kuzAgrajalabinducaJcalaM sopakramatvAdanekopadravaviSayatvAdatyantAsAraM, tadalaM gRhAzrameNeti saMpratyupekSitavyamiti SoDazaM sthAnam / tathA bahuM ca khalu bhoH ! pApaM karmma prakRtaM bahu ca cazabdAt kliSTaM ca, khaluzabdo'vadhAraNe, baddhaM ca pApakarmma cAritramohanIyAdi, prakRtaM - nirvartitaM mayeti gamyate, zrAmaNyaprAptAvapyevaM kSudrabuddhipravRtteH, nahi prabhUtakliSTakarmmarahitAnAmevamakuzalA buddhirbhavati, ato na kiJcid gRhAzrameNeti saMpratyupekSitavyamiti saptadazaM sthAnam / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 361 1 pAvANaM cetyAdi, pApAnAM ca apuNyarUpANAM cazabdAt puNyarUpANAM ca khalu bhoH ! kRtAnAM karmmaNAM, khaluzabdaH kAritAnumatavizeSaNArthaH, bho iti ziSyAmantraNe, kRtAnAMmano-vAk-kAya-yogairoghato nirvarttitAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdyasAtAvedanIyAdInAM, prAk-pUrvamanyajanmasu duzcaritAnAM pramAdakaSAyaja - duzcaritajanitAni duzcaritAni kAraNe kAryopacArAt, duzcaritahetUni vA duzcaritAni, kArye kAraNopacArAt, evaM duSparAkrAntAnAMmithyAdarzanAviratijaduSparAkrAntajanitAni duSparAkrAntAni, hetau phalopacArAt, duSparAkrAntahetUni vA duSparAkrAntAni, phale hetUpacArAt iha ca duzcaritAni madyapAnAzlIlAnRtabhASaNAdIni, duSparAkrAntAni tu vadha - bandhanAdIni tadamISAM evaMbhUtAnAM karmaNAM vedayitvA'nubhUya, phalamiti vAkyazeSaH, kiM ?, mokSo bhavati - pradhAnapuruSArtho bhavati, nAstyavedayitvA - na bhavati ananubhUya, anena sakarmakamokSavyavacchedamAha-iSyate ca svalpakarmopetAnAM, kaizcit sahakArinirodhatastatphalAdAnavAdibhistat, tadapi nAstyavedayitvA mokSaH, tathArUpatvAt karmaNaH, svaphalAdAne karmatvAyogAt, tapasA vA kSapayitvA-anazanaprAyazcittAdinA vA viziSTakSAyopazamika - zubhabhAvarUpeNa tapasA pralayaM nItvA, iha ca vedanamudayaprAptasya vyAdherivAnArabdhopakramasya kramazaH, anyAnibandhanapariklezena, tapaHkSapaNaM tu samyagupakrameNAnudIrNodIraNadoSakSapaNavad, anyanimittamupakrameNApariklezamityatastapo'nuSThAnameva zreya iti na kiJcidgRhAzrameNeti saMpratyu - pekSitavyabhityaSTAdazaM padaM bhavati - aSTAdazaM sthAnaM bhavati / / 18 / / bhavai ya ittha silogo -- jayA cayai (I) dhammaM, aNajjo bhogakAraNA / se tattha mucchie bAle, AyaiM nAvabujjhai / / cU.1.1 / / (ti.) bhavati cAtra zlokaH- tatra adyazlokaH iha jAtyA eka vacanaM, tatazcoktAyuktasaGgahaparA jAtiriti [jayA-] yadA- aSTAdazasu vyAvartanakAraNeSu satsvapi tyajati / dharmam-cAritralakSaNam / anArya iva, anAryaH- mlecchaceSTitaH / bhogakAraNAt bhoganimittam / sa-dharmatyAgI / tatra-bhogeSu / mUrcchitaH - gRddhaH / bAlaH - ajJaH / Ayatim - AgAmikAlam / nAvabudhyate ||cuu.1.1.|| (sa.) bhavati cAtra zlokaH atra' ityaSTAdazasthAnAnAM saMbandhe, uktA-'nuktasaGgrahapara Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam ityarthaH, zloka iti ya jAtiparo nirdezaH, tatazca zlokajAtiH anekabhedA bhavatiiti prabhUtazlokopanyAse'pi na virodhaH 'jayA' iti-yadA caivamaSTAdazasu sthAneSu vyAvartanakAraNeSu satsvapi, yo bAlo'jJo dharmaM cAritralakSaNaM jahAti tyajati, sa AyatimAgAmikAlaM nAvabudhyate samyag nAvagacchati, kimbhUto bAlaH ? anArya iva anAryo mlecchaceSTitaH, kimarthaM dharmaM tyajati ?-ityAha-bhogakAraNAya zabdAdibhoganimittaM, kimbhUto bAlaH ? tatra mUrchitaH, teSu bhogeSu mUrchito gRddhaH. ||cuu.1.1.|| (su.) bhavati cAtra zlokaH, atreti aSTAdazasthAnArthavyatikare, uktAnuktArthasaMgrahapara ityarthaH, zloka iti ca jAtiparo nirdezaH, tatazca zlokajAtiranekabhedA bhavatIti prabhUtazlokopanyAse'pi na virodhaH- jayA ya' iti-yadA caivamaSTAdazasu vyAvartanakAraNeSu satsvapi jahAti-tyajati dharma-cAritralakSaNaM, anArya ityanArya iva, anAryo-mlecchaceSTitaH, kimartham ?-ityAha-bhogakAraNAt-zabdAdibhoganimittaM sa dharmatyAgI, tatra-teSu bhogeSu mUrchito gRddho bAlo'jJaH, AyatiM-AgAmikAlaM nAvabudhyate-na samyagavagacchatIti ||cuu.1.1|| jayA ohAIo hoi iMdo vA paDio chamaM / savvadhammaparibhaTTho, sa pacchA paritappai ||cuu.1.1.2|| (ti.) yadA avadhAvito bhavati-saMyamasukhavibhUteH utpravrajita ityarthaH / indra iva patitaH kSamAm / sarvadharmebhyaH-pUrvAsevitebhyaH, laukikebhyo gauravAdibhyaH paribhraSTaH / sa pazcAd-ISanmohApagame / paritapyate-'AH kimidamakAryaM mayAnuSThitam ?-ityanutApaM kroti||1.1.2|| __ (sa.) etadeva darzayati-jayA' iti-yadA cAvadhAvito'pasRto bhavati yaH, ko'rthaH saMyamasukhavibhUteH sakAzAdutpravrajita ityarthaH, tadA indro vA devarAja iva, kSamAM patitaH, svavimAna-vibhavabhraMzena bhUmau patita iti bhAvaH. kimbhUto ya? sarvadharmaparibhraSTA, sarvadharmebhyaH kSAntyAdibhyaH Asevitebhyo'pi yAvatpratijJamananupAlanAt, laukikebhyo vA gauravAdibhyaH paribhraSTaH sarvatazcyutaH, patito bhUtvA pazcAnmanAg mohasyAnte sa paritapyate, kimidaM mayA kAryaM kRtamityanutApaM karoti. ||cU.1.2 / / (su.) jayA u iti, yadA'vadhAvito'pasRto bhavati saMyamasukhavibhUteH, utpravrajita ityarthaH, indro va' iti-devarAja iva patitaH kSmAM-kSmAM gataH, svavibhavabhraMzena bhUmau 1. ohAvio' ityanyatra mudritam, TIkAsvatra tisRSu api 'avadhAvitaH' iti vivRtam / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 363 patita iti bhAvaH, kSmA-bhUmiH, sarvadharmaparibhraSTaH-sarvadharmebhyaH-kSAntyAdibhyaH Asevitebhyo'pi yAvatpratijJamananupAlanAt, laukikebhyo'pi vA gauravAdibhyaH paribhraSTaH-sarvatazcyutaH, sa patito bhUtvA pazcAnmanAg mohAvasAne paritapyate, 'kimidamakAryaM mayAnuSThitam?ityanutApaM karotIti ||cuu.1.2 / / jayA ya vaMdimo hoi, pacchA hoi avaMdimo | devayA va cuyA ThANA, sa pacchA paritappaI ||cU 1.3 / / (ti.) yadA pravrajitaH san vandyo bhavati / pazcAd-utpravrajitaH avandyaH / zeSaM spaSTam ||cuu.1.3|| (sa.) jayA ! iti-yadA ca yaH saMyamavAn san narendrAdInAM vandyo bhavati, sa pazcAdunniSkrAntaH saMyamarahitaH sannavandyo bhavati, pazcAt sa paritapyate ca, kiMvat ? sthAnacyutA satI indravarjA devateva, paritApArthaH pUrvavat. ||cuu.1.3|| (sa.) jayA ya'iti, yadA ca vandyo bhavati zramaNaparyAyastho narendrAdInAM, pazcAd bhavati unniSkrAntaH sannavandhaH, tadA devatA iva kAcidindravarjA sthAnacyutA satI, sa pazcAt paritapyate iti etat pUrvavadeveti ||cuu.1.3|| jayA ya pUimo hoi, pacchA hoi apUimo / rAyA va rajjapabbhaTTho, sa pacchA paritappaI ||cuu.1.4|| (ti.) prAgvat ||cuu.1.4|| (sa.) jayA' iti-yadA ca pUjyo bhavati lokAnAM vastrapAtrAdibhiH, kutaH ? sAdhudharmamAhAtmyAt, sa utpravrajitaH sannapUjyo bhavati lokAnAmeva, ka iva ? rAjya (pra) bhraSTo mahato bhogAt, viyukto rAjevApUjyo bhavati, punaH pazcAt sa paritapyate ca puurvvt.||cuu.1.4|| (su.) jayA va'(a) iti, yadA ca pUjyo bhavati vastrapAtrAdibhiH zrAmaNyasAmarthyAllokAnAM, pazcAd bhavatyutpravrajito'pUjyo lokAnAmeva, tadA rAjeva rAjyapadabhraSTo, mahato bhogAd viyuktaH (vipramuktaH) sa pazcAt paritapyata eveti pUrvavadeveti ||cuu.1.4|| Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam jayA ya mANimo hoi, pacchA hoi amANimo / siTThIva kabbaDe chUDho, sa pacchA paritappaI ||cuu.1.5|| (ti.) mANimaH-mAnyaH / karbaTe-kSudrasanniveze ||cuu.1.5|| (sa.) jayA' iti-yadA ca mAnyo bhavatyabhyutthAnAjJAkaraNAdinA mAnanIyaH syAcchIlAdiprabhAvena, pazcAcchIlAdi-parityAgenAmAnyaH syAt, kiMvat ? zreSThivat zreSThIva, yathA zreSThI karbaTe kSipto mahAkSudrasanniveze kSipto'mAnyo bhavati, punaH pazcAt paritapyate, tadvacchIlAdiparityAgyapi. ||cuu.1.5||. (su.) jayA ya' iti, yadA ca mAnyo bhavati abhyutthAnA-''jJAkaraNAdinA mAnanIyaH zIlaprabhAveNa, pazcAd bhavatyamAnyastatparityAgena, tadA zreSThIva karbaTe-mahAkSudrasanniveze kSipto'mAtyaH sa(pazcAt paritapyata, iti, etat samAnaM pUrveNeti ||cuu.1.5|| jayA ya therao hoi, samaikkaMtajuvvaNo / macchu vva galaM galittA, sa pacchA paritappaI ||cuu.1.6|| (ti.) yadA ca saMyamaM tyaktvA bhuktabhogaH samatikrAntayauvanaH sthaviro bhavati / tadA vayaHpariNAme vipAkakaTavo bhogAH, iti cintayan matsya iva | galam-baDizam / gilitvA karmalohakaNTakaviddhaH / sa pazcAt paritapyate ||cuu.1.6 / / (sa.) jayA' iti-yadA ca sthaviro bhavati muktasaMyamo vayasaH pariNAmena, etadvizeSapradarzanAyAha-kimbhUtaH sthaviraH ? samatikrAntayauvana ekAntasthavirabhAvaH, tadA bhogAnAM vipAkakaTukatvAt paritapyate, ka iva ? matsya iva, yathA matsyo baDizaM gilitvAbhigRhya tathAvidhakarmalohakaNTakaviddhaH san pazcAt paritapyata iti, etadapi pUrveNa samAnam. ||cU.1.6 / / (su.) jayA ya' iti, yadA ca sthaviro bhavati, sa tyaktasaMyamo vayaHpariNAmena, etadvizeSapradarzanAyAha-samatikrAntayauvanaH, ekAntasthavira iti bhAvaH, tadA vipAkakaTukatvAd bhogAnAM, matsya iva galaM-baDizaM, gilitvA'bhigRhya, tathAvidhakarmalohakaNTakaviddhaH san sa pazcAt paritapyata ityetadapi samAnaM pUrveNeti ||cuu.1.6 / / jayA ya kukuDuMbassa, kutattIhiM vihammaI / hatthI va baMdhaNe baddho, sa pacchA paritappaI ||cuu.1.7|| Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 365 (ti.) yadA ca utpravrajitasya jAtakukuTumbasya sambandhinIbhiH kutaptibhiHAtmaparasantApakAriNIbhiH / vihanyate-viSayabhogAn prati vighAtaM nIyate / kuTumbabandhanena baddhaH / uttarArddha spaSTam ||cuu.1.7|| (sa.) etadeva spaSTayati-jayA' iti-yadA ca kukuTumbasya kutsitakuTumbasya, kutaptibhiH kutsitacintAbhirAtmanaH santApakAriNIbhiH, vihanyate viSayabhogAn prati vighAtaM nIyate, tadA sa muktasaMyamaH san paritapyate pazcAt, ka iva ? yathA hastI kukuTumba-bandhanabaddhaH pritpyte.||cuu.1.7|| ___ (su.) etadeva spaSTayati-jayA ya kukuDuMbassa' ityAdi, kukuTumbasya-kutsitakuTumbasya, kutaptibhiH-kutsitacintAbhiH, AtmanaH saMtApakAriNIbhirvihanyate-viSayabhogAn prati vighAtaM nIyate tadA sa muktasaMyamaH san paritapyate pazcAt, ka iva?-yathA hastI kukuTumba-bandhanabaddhaH paritapyate ||cuu.1.7 / / putta dAraMparikkinno, mohasaMtANasaMtao | paMkosanno jahA nAgo, sa pacchA paritappaI ||cuu.1.8|| (ti.) utpravrajito viSayAsaktaH kalatraputrAdibhiH, pari-samantAt, kiirnno-vikssiptH| mohasantAnasantataH-darzanamohanIyakarmapravAheNa vyAptaH / paGkAvasanno yathA nAgaH kardamAvamagno vanagaja iva / sa pazcAt paritapyate 'hA hA kiM mayedamasamaJjasaM ceSTitam' iti ||cuu.1.8|| (sa.) punarAha-putta...iti-muktasaMyamaH pazcAt paritapyate, hA hA kiM mayedamasamaJjasamanuSThitaM, kimbhUtaH ? putradAraparikIrNaH, viSayasevanAt putra-kalatrAdibhiH sarvato vikSiptaH punaH kimbhUtaH ? mohasantAnasantato darzanamohanIyAdi-karmapravAheNa santaptaH, ka iva paritapyate ? yathA nAgo hastI paGkAvasannaH kardamamagnaH san paritapyate. ||cuu.1.8|| (su.) etadeva spaSTayati putradAra...iti, putra dAraparikIrNo-viSayaseknAt putrakalatrAdibhiH sarvato vikSipto mohasantAnasantato-darzanAdimohanIyakarmapravAheNa 1. anyatra 'parIkinno', mudritam cUrNau api 'parikkiNNo' iti tad suSThu pratibhAti, yataH (ti) TIkAyAM 'pari kIrNo iti vivRtam, anyatrA vivRtaM tathaiva / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vyAptaH, ka iva-paGkAvasanno yathA nAga:-kardamAvamagno vanagaja iva sa pazcAt paritapyate'hA ! hA ! kiM mayedaM asamaJjasamanuSThitamiti ||cuu.1.8 / / ajjaM yAhaM gaNI huMto, bhAviyappA bahusuo | jai haM ramaMto pariyAe, sAmaNNe jiNadesie ||cuu.1.9|| (ti.) kazcana sacetanata(na)raH paramevaM paritapyate ityAha-adyayAvad / ahaM gaNIAcAryaH / abhaviSyam bhAvitAtmA-saMvegaraGgaraGgitAtmakaH / bahuzrutaH-sampUrNAgamaH | yadyaham / aramiSye / paryAye zrAmaNye-zramaNasambandhini / jinadezite ||cuu.1.9 / / (sa.) kazcita sacetano nara evaM ca paritapyata ityAha-ajja' iti-ahamadya tAvadasmin divase gaNI syAmAcAryo bhaveyaM, yadi paryAye pravrajyArUpe'ramiSyaM ratimakariSyama, kiMviziSTe paryAye ? zrAmaNye zramaNasambandhini, punaH kimbhUte ? jinadezite tIrthakaraprarUpite, na zAkyAdirUpe, kimbhUto'haM ? bhAvitAtmA, prazastayogabhAvanAbhirbhAvita AtmA yasya saH, punaH kimbhUtaH ? bahuzrutaH, ubhayalokahitabahvAgamayukta iti. ||cuu.1.9|| . (su.) kazcit sacetano nara evaM ca paritapyata ityAha-ajja iti adya tAvadahaadya-asmin divase'hamityAtmanirdeze, gaNI syAM-AcAryo bhaveyaM, bhAvitAtmAprazastaAgama(yoga)bhAvanAbhiH, bahuzruta-ubhayalokahita-bahavAgamayuktaH, yadi kiM syAt? ityAha-yadi ahamaramiSyaM-ratimakariSyaM, paryAye-pravrajyArUpe, so'nekabheda ityAha-zrAmaNyezramaNAnAM sambandhini, so'pi zAkyAdibhedabhinna ityAha-jinadezite-nirgranthasambandhinIti ||cuu.1.9|| devaloyasamANo ya, pariyAo mahesiNaM / rayANamarayANaM tu, mahAnaraya'sAliso ||cuu.1.10|| (ti.) avadhAnotprekSiNaH sthirIkaraNArthamAha-(devaloya...iti) spaSTaH | navaram / aratAnAm-viSayAbhilASiNAm / punarmahAnarakasadRzaH-mAnasaduHkhAtirekAt ||cuu.1.10|| (sa.) avadhAnotprekSiNaH sthirIkaraNArthamAha-deva...iti-maharSINAM susAdhUnAM paryAye saMyame ratAnAmAsaktAnAM, paryAyo devalokasamAnaH, ayamarthaH-yathA devaloke devA 1. 'sAriso' ityapi mudritamanyatra / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA nATakAdivyApRtAH santo'dInamanasastiSThanti tathA susAdhavo'pi tato'dhikabhAvataH pratyupekSaNAdi-kriyAvyApRtA adInamanasastiSThanti katham ? upAdeyavizeSatvAt pratyupekSaNAdeH, tathA paryAye'ratAnAJca - bhAvataH sAmAcAryAmasaktAnAM cazabdAdviSayAbhilASiNAJca, bhagavalliGgaviDambakAnAM kSudraprANinAM paryAyo mahAnarakasadRzo rauravAditulyaH, tatkAraNatvAnmAnasa - duHkhAtirekAt, tathA viDambanAcceti. / / cU. 1.10 / / 367 (su.) avadhAnotprekSiNaH sthirIkaraNArthamAha-devalokasamANo... iti, devalokasamAnastu-devalokasadRza eva paryAyaH - pravrajyArUpo maharSINAM - susAdhUnAM ratAnAM - saktAnAM, paryAya eveti gamyate, taduktaM bhavati, yathA devaloke devAH prekSaNakAdivyApRtA adInamanasaH tiSThanti, evaM susAdhavo'pi tato'dhikaM bhAvataH pratyupekSaNAdikriyAyAM vyApRtAH, upAdeyavizeSatatvAt pratyupekSaNAderiti devalokasamAna eva paryAyo maharSINAM ratAnAmiti / aratAnAM ca bhAvataH sAmAcAryasaktAnAM ca cazabdAt viSayAbhilASiNAM ca bhagavalliGgaviDambakAnAM kSudrasattvanAM mahAnarakasadRzo - rauravAditulyastatkAraNatvAnmAnasa-duHkhAtirekAt tathA viDambanAcceti / |cuu. 1.10 / / amarovamaM jANiya sukkhamuttamaM rayANaM pariyAi tahArayANaM / naraovamaM jANiya dukkhamuttamaM tamhA ramijjA pariyAi paMDie ||cuu. 1.11 / / (ti.) etadupasaMhAreNaiva nigamayannAha - amaropamaM jJAtvA saukhyamuttamaM ratAnAM paryAyepravrajyArUpe / tathA aratAnAM vrataparyAye narakopamaM jJAtvA duHkhamuttamam / tasmAt paNDitaH-sukha-duHkhajJaH / pravrajyAparyAye rameta / yena divyasukhabhAgI bhavati / |cuu. 1.11 / / (sa.) etaccopasaMhAreNaiva nigamayannAha - amara... iti-paNDitaH zAstrajJaH, paryAya uktarUpe saMyame rameta saktiM kuryAt, kiM kRtvA ? amaropamaM devasadRzaM saukhyaM prazamasaukhyaM prazastaM jJAtvA vijJAya, keSAmityAha-paryAye ratAnAM dIkSAyAM saktAnAM samyakpratyupekSaNAdikriyAdyaGge, punaH kiM kRtvA ? paryAya evA - 'ratAnAM narakopamaM narakatulyamuttamaM pradhAnaM duHkhaM ca jJAtvA. ||cuu.1.11 / / (su.) etadupasaMhAreNaiva nigamayannAha - amara... iti, amaropamaM uktanyAyAd devasadRzaM jJAtvA-vijJAya saukhyamuttamaM - pradhAnaM prazamasaukhyaM keSAm ? - ityAha-ratAnAM paryAyesaktAnAM samyakpratyupekSaNAdikriyAvyaGgye zrAmaNye, tathA aratAnAM paryAya eva, kim ? - I Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 7 ityAha-narakopamaM-narakatulyaM jJAtvA duHkhamuttamaM pradhAnaM, uktanyAyAt, yasmAdevaM ratA'ratavipAkaH, tasmAd rametAsaktiM kuryAt, kvetyAha-paryAye uktasvarUpe paMDitaHzAstrArthajJa iti / / cU.1.11 / / 368 dhammAu bhaTTaM sirio aveyaM, jannaggivijjhAyamiva'ppateyaM / hIlaMti NaM duvvihiyaM kusIlaM, dAduddhiyaM ghoravisaM va nAgaM ||cuu.1.12|| (ti.) paryAyacyutasyaihikaM doSamAha - dharmAd bhraSTam utpravrajitam / zriyo'petamapagatazrIkam / yajJAgnimiva yajJAvasAnavidhyAtam / alpatejasaM, alpazabdo'bhAvavacanaH, nistejasaM bhasmaprAyamityarthaH / uddhRtadADhaM ghoraviSaM nAgamiva / evaM durvihitamduSTAnuSThAnam / kuzIlaM hIlayanti-avajJayA pariharanti ||cuu.1.12|| (sa.) atha cAritrabhraSTasyehalokasambandhidoSamAha - dhammA... .. iti-kuzIlAstatsaGgocitA lokA, enamunniSkrAntaM hIlayanti 'patitastvamiti, paGktito'pasAraNAdinA kadarthayanti, kimbhUtamenaM ? dharmAt sAdhudharmAd bhraSTaM cyutaM punaH kimbhUtamenaM ? zriyA apetaM lakSmyA varjitaM, kamiva hIlayanti ? yajJAgnimagniSTomAdyanalaM, vidhyAtamiva yAgaprAnte, alpatejasam, alpazabdasyAbhAvavAcitvAt, tejaHzUnyaM bhasmasadRzamityarthaH, kimbhUtamenaM? durvihitam, unniSkramaNAdeva duSTAnuSThAyinaM punaH kamiva hIlayanti ? uddhatadaMSTramutkhAta-dADhaM ghoraviSamiva raudraviSamiva nAgaM sarpam. / / cU. 1.12 / / (su.) paryAyacyutasyaihikaM doSamAha - dhammAu iti, dharmmAt zramaNadharmAd bhraSTaMcyutaM zriyo'petaM tapolakSmyA apagataM yajJAgnimagniSTomAdyanalaM vidhyAtamiva yAgAvasAne'lpatejasaM, alpazabdo'bhAve, tejaHzUnyaM bhasmakalpamityarthaH, hIlayantikadarthayanti 'patitastvam' iti paGktyapasAraNAdinA, enaM - unniSkrAntaM durvihitamunniSkramaNAdeva duSTAnuSThAyinaM kuzIlAH, tatsaMyogo ( saGgo) citA lokAH, sa eva vizeSyate-dADhuDDhiaM' iti, prAkRtazailyAduddhRtadaMSTraM - utkhAtadaMSTraM, ghoraviSamivaraudraviSamiva, nAgaM sarpaM, yajJAgni - sarpopamAnaM lokanItyA pradhAnabhAvAdapradhAnabhAvakhyApanArthamiti ||cuu. 1.12 / / 1. sumati0 vRttigraMthe 'dADhuDhiaM' pATho mUlatvena, vivRtta zca tathaiva / cUrNau 'dAduddhitaM' pAThaH / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA iheva dhammo ayaso akittI, dunnAmadheyaM ca pihujjaNammi / cussa dhammAu ahammaseviNo, saMbhinnavittassa ya hiduo gaI / / cU. 1.13 / / 369 (ti) idAnImutpravrajitasya aihikAmuSmikApAyamAha - ihaiva ihaloke eva / adharmo'yaM pApAtmA / ayazaH - asAdhuvAdaH / akIrtiH- nindanIyatA / durnAmadheyaM caagrAhyanAmatA pRthagjane-sAmAnyaloke'pi, AstAM viziSTa loke / cyutasya dharmAtutpravrajitasya / adharmasevinaH- kalatrAdinimittaM SaTkAyopamardakAriNaH / sambhinnavRttasyakhaNDitacAritrasya / adhastAd gatiH- narakeSUpapAdaH / / cU. 1.13 / / (sa.) evamasya bhraSTazIlasya sAmAnyata ihalokasambandhinaM doSaM kathayitvehaloka - paralokasaMmbadhinaM doSamAha - iheva ' iti - dharmAccyutasya dharmAdutpravrajitasyaitAni bhavanti . kAni ?-ityAha-iha loka evAdharmo bhavati. ayamadharma iti, punarayazo'parAkrameNa kRtaM nyUnatvaM bhavati, tathA'kIrtiradAnapuNyaphalapravAdarUpA, tathA durnAmadheyaM ca kutsitanAmadheyaM bhavati, kva ? - ityAha- pRthagjane sAmAnyaloke'pi. AstAM viziSTaloke, kiMviziSTasya ? dharmAccyutasya adharmasevinaH kalatrAdInAM nimittaM SaDjIvanikAyasyopamardakAriNaH, punaH kiMviziSTasya ? sambhinnavRttasya khaNDitacAritrasya, kliSTakarmabandhAdadhastAdgatirnarakeSUpapAto bhavati. ||cuu.1.13|| (su.) evaM bhraSTazIlasyaughata aihikaM doSamabhidhAyaihikAmuSmikamAha - iheva... iti, ihaiva-ihaloka evAdharmma iti, ayamadharmmaH phalena darzayati-yadutAyazaH - aparAkramakRtaM nyUnatvaM, tathA'kIrttiradAna-puNyaphalapravAdarUpA, tathA durnAmadheyaM ca purANaH patita iti kutsitanAmadheyaM ca bhavati, kva ? - ityAha- pRthagjane-sAmAnyaloke'pi, AstAM viziSTaloke, kasya ?-ityAha-cyutasya-dharmAdutpravrajitasyetibhAvaH, tathA'dharmasevinaHkalatrAdinimittaM SaTkAyopamardakAriNaH, tathA saMbhinnavRttasya cAkhaNDanIyakhaNDitacAritrasya ca kliSTakarmabandhAd adhastAdgatiH - narakeSu avapAta ( SUpapAta) iti / |cuu.1.13 / / bhuMjittu bhogAI pasajjha ceyasA, tahAvihaM kaTTu asaMjamaM bahuM / gaiM ca gacche aNabhijjhiyaM duhaM, bohI ya se no sulahA puNo puNo / / cU. 1.14 / / (ti.) asyaiva vizeSApAyamAha - sa - utpravrajitaH / bhuktvA bhogAn-zabdAdIn / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam prasahya-balAt / cetasA- upalakSaNatvAt vAcA kAyena ca / tathAvidhaM asaMyamamkRSyAdyArambham, asaMtoSAd bahuM kRtvA gatiM ca gacchati / anabhidhyAtAm aniSTAm / duHkhAm-duHkhajananIm / bodhizca - jinadharmAvAptiH / tasya niHkrAntasya / na punaH sulabhA - prabhUteSvapi janmasu durlabhaiva, pravacanavirAdhakatvAt / cU.1.14 / / 370 (sa.) athAsyaivotpravrajitasya vizeSataH kaSTamAha - bhuJjitu 'iti-sa utpravrajita evaMvidhAM gatiM gacchati, kiM kRtvA ? bhogAn bhuktvA, kena ? prasahya cetasA dharmanirapekSatayA prakaTena cittena, punaH kiM kRtvA ? tathAvidhamajJAnocitaphalaM, bahumasantoSAt prabhUtamasaMyamaM kRSyAdyArambharUpaM kRtvA. kimbhUtAM gatim ? anabhidhyAtAmaniSTAM, punarduHkhAM prakRtyaivAsundarAM, duHkhajananIM punarasyotpravrajitasya bodhirjinadharmaprAptirna sulabhA bhavet punaH punaH prabhUteSvapi janmasu durlabhA eva syAt. kathaM ? pravacanavirAdhakatvAt. ||cuu.1.14|| (su.) asyaiva vizeSA'pAyamAha - bhuMjittu iti sa - utpravrajito, bhuktvA bhogAnzabdAdIn, prasahya cetasA-dharmmanirapekSatayA, prakaTena cittena tathAvidhaM ajJocitaphalaM kRtvA'bhinirvvartyA-'saMyamaM kRSyAdyArambharUpaM bahuM asantoSAt prabhUtaM sa itthaMbhUto mRtaH san gatiM ca gacchatyanabhidhyAtAM - abhidhyAtA- iSTA na tAmaniSTAmityarthaH, kAcit sukhA'pyevaMbhUtA bhavati, ata Aha-duHkhAM - prakRtyaivAsundarAM duHkhajananIM, bodhizcAsya jinadharmaprAptizcAsyonniSkrAntasya na sulabhA punaH punaH prabhUteSvapi janmasu durlabhaiva, pravacanavirAdhakatvAditi / / cU. 1.14 / / imassa tA neraiyassa jaMtuNo, duhovaNIyassa kilesavattiNo / paliovamaM jhijjhei sAgarovamaM, kimaMga ! puNa majjha imaM maNoduhaM ||cuu.1.15|| (ti.) kazcidutpannaduHkho'pyetadanucintya notpravrajedityAha--asya tAvanmamaiva jantoH nairayikasya duHkhopanItasya - duHkhahetubhiH karmabhirupanItasya nairayikatvaM prApa klezavartananarakasthasyaiva palyopamaM kSIyate / sAgaropamaM ca karmAnumAnena / kimaGga ! punarmamedam-saMyamAratiniHpannam / manoduHkham - alpakAlikatvAt / kSipraM kSepyatIti matvA notpravrajati / / cU. 1.15 / / (sa.) yasmAdevaM, tasmAdutpannaduHkho'pyetadanucintya notpravrajet, ityAha-imassa... iti 1. chijjai' iti mudritamanyatra / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA etaccintanena sAdhunA notpravrajitavyam etat kimityAha - asya tAvadityAtmanirdeze, Atmano nArakasya jantornarakaprAptasya palyopamaM sAgaropamaM ca kSIyate, yathA- karmapratyayaM pUrNaM bhavati kimaGga punarmamedaM saMyamAratiniSpannaM manoduHkhaM tathAvidhaprabalaklezavRttirahitametat kSIyata eva kimbhUtasyAsya jantoH ? duHkhopanItasya sAmIpyena prAptaduHkha-klezavRtterekAntaklezaceSTitasya / / cU.1.15 / / 371 (su.) yasmAdevaM, tasmAdutpannaduHkhopi etadanucintya notpravrajet ityAha-imassa...iti, asya tAvadityAtmanirdeze, nArakasya jantoH narakamanuprAptasyetyarthaH, duHkhopanItasya-sAmIpyena prAptaduHkhasya, klezavRtterekAntaklezaceSTitasya sato, naraka eva palyopamaM kSIyate sAgaropamaM ca yathAkarmmapratyayaM kimaGga punarmamedaM saMyamAratiniSpannaM manoduHkhaM tathAvidhaklezadhRti (doSa) rahitaM ? etat kSIyata eva etaccintanena notpravrajitavyamiti / / cuu.1.15|| na me ciraM dukkhamiNaM, bhavissai, asAsayA bhogapivAsa jaMtuNo / na ce sarIreNa imeNa veseI, avissaI jIviyapajjaveNa me ||cuu.1.16|| I (ti.) vizeSeNaitadevAha - na mama ciram - prabhRtakAlam / duHkhamidam - saMyamAratilakSaNaM bhaviSyati / azAzvatA- prAyo yauvanakAlabhAvinI / bhogapipAsA jantorbhogatRSNAyA / azAzvatattve kAraNAntaramapyetat / na cet zarIreNAnena - vRddhenApi satA / apaiSyati / yadi na yAsyati tathApi he jIva ! kimAkulastvam / apaiSyati jIvitaparyAyeNa mamajIvanavyapagamena nizcitaM yAsyatyeva - notpravrajati ||cuu.1.16 / / (sa.) vizeSeNaitadevAha - na iti me mama ciraM prabhRtakAlamidaM duHkhaM saMyamaviSayeSratilakSaNaM na bhaviSyati, kimitItyAha- prAyo yauvanakAlAvasthAyinI bhogapipAsA viSayatRSNA jantoH prANino'zAzvatI, azAzvatItva eva kAraNAntaramAha - na ceccharIreNAnena viSayatRSNA apayAsyati, yadi zarIreNAnena kAraNabhUtena vRddhasyApi sato viSayecchA nApayAsyati, tathApi kimAkulatvaM ? yato'payAsyati jIvitasyApagamena maraNenetyevaM nizcitaM syAt. ||cuu.1.16 / / (su.) vizeSeNaitadevAha - na me... iti, na mama ciraM - prabhUtakAlaM duHkhamidaM - saMyamAratilakSaNaM 1. TIkAntare 'avissai' pATho mUlatvena gRhItaH, vivRtazca 'apayAsyati' iti / cUrNau 'viyassatI' pAThaH, 'vigacchihiti' cUrNitam. 5 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam bhaviSyati, kimityAha-azAzvatI-prAyo yauvanakAlAvasthAyinI bhogapipAsA-viSayatRSNA, jantoH-prANinaH, azAzvatItva eva kAraNAntaramAha-na ceccharIreNAnenApayAsyati-na yadi zarIreNAnena karaNabhUtena vRddhasyApi sato'payAsyati, tathApi kimAkulatvaM ?, yato'payAsyati jIvitaparyayeNa-jIvitasya vyapagamena-maraNenaivaM nizcitaH syAditi ||cU.1.16 / / jasseva appA, o havijja nicchio, caijja dehaM na hu dhammasAsaNaM / taM tArisaM no payalaMti iMdiyA, uppAyavAyA va sudaMsaNaM giriM ||cuu.1.17|| (ti.) asyaiva phalamAha-yasya-sAdhoH / evam-uktaprakAreNa / AtmA turevArthe, Atmaiva / nizcitaH-dRDhaH, kvacid vighne parakRte indriyakRte vA upasthite / tyajed dehaM, na tu dharmazAsanam-dharmAjJAm / taM tAdRzam-nizcitam / na pracalayanti / saMyamAd indriyANi / utpAtavAtA iva sudarzanaM girim-meruparvataM sthAnAt ||cuu.1.17 / / (sa.) athAsyaiva sAdhoH phalamAha-jassa...iti-indriyANi cakSurAdIni, taM pUrvoktaM tAdRzaM, dharme nizcitaM sAdhu, saMyamasthAnAnna pracAlayanti na prakampayanti, dRSTAntamAhake kamiva ? yathotpAtavAtAH sudarzanaM giri meruparvataM na kampayanti, taM sAdhuM kaM ? yasya sAdhorevamuktaprakAreNAtmaiva nizcito dRDhaH sa kvacid vighna utpanne dehaM tyajet, paraM na tu zAsanaM na punardharmAjJAm. ||cU.1.17 / / (su.) asyaiva phalamAha-jasseva...iti, yasyeti-sAdhorevamuktena prakAreNAtmA, tutuzabdasyaivakArArthatvAdAtmaiva bhavenizcito dRDhaH yaH, sa tyajed dehaM kvacid vighna upasthite, na tu dharmazAsanaM-na punardharmAjJAmiti, taM ca tAdRzaM dharme nizcitaM na pracAlayanti-saMyamasthAnAnna prakampayanti indriyANi-cakSurAdIni / nidarzanamAhaupapAtavAtA iva-saMpatatpavanA iva sudarzanaM giriM-meruM, etaduktaM bhavati-yathA meruM vAtA na cAlayanti, tathA tamapIndriyANIti ||cuu.1.17 / / icceva saMpassiya buddhimaM naro, AyaM uvAyaM vivihaM viyANiyA / kAeNa vAyA adu mANaseNaM, tiguttigutto jiNavayaNamahiDijjAsi ||cU.1.18 / / tti bemi Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 cUlikA - rativAkyA 373 (ti.) upasaMharannAha-ityevama-adhyayanoktaM duHprajIvitvAdi samyag dRSTvA buddhimAna naraH / Ayam-utpravrajananiSedhalAbham / asyaiva upAyam-kAraNabhUtaM zrIsthUlabhadrAdicaritacintanaM zrutAbhyAsAdikaM vividhaM vijJAya | kAyena vAcA atha mAnasena / anena trayeNa triguptigupto jinavacanamadhitiSThet / iti bravImi itipUrvavat ||cuu.1.18 / / zrItilakAcAryavRttau prathamacUlikA samAptA / / (sa.) athopasaMhAramAha-icceva...iti-buddhimAn naraH samyagabuddhyA sahito mAnavaH kAyena vAcA vacanenAtha manasA tribhirapi karaNairyathApravRttaistriguptibhirguptaH san jinavacanaM tIrthakarasyopadezamadhitiSThet, yathAzakti taduktaikakriyApAlane tatparo bhUyAt, bhAvAyasiddhau tattvato muktisiddheH, kiM kRtvA ? ityevamadhyayane kathitaM duSpajIvitvAdi samprekSyAdita Arabhya yathAvad dRSTvA, punaH kiM kRtvA ? AyaM samyagjJAnAderlAbhamupAyaM ca jJAnAdisAdhanaprakAraM vividhamanekaprakAraM jJAtvA, bravImIti pUrvavat. ||cU.1.18 / / iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM prathamacUlikA samAptA. 1. zrIrastu. (su.) upasaMharannAha-icceva...iti, ityevamadhyayanoktaM duSprayogajIvitvAdi saMprekSyA''dita Arabhya, yathA yadRSTvA buddhimAn naraH samyag buddhyupeta AyamupAyaM vividhaM vijJAya, Aya:-samyagjJAnAderupAyaH tatsAdhanaprakAraH kAlavinayAdiH, vidho'nekaprakAraH, taM jJAtvA, kim ?-ityAha-kAyena vAcA'thavA manasA-tribhirapi karaNairyathApravRttaiH, triguptiguptaH san jinavacanamarhadupadezamadhitiSThet yathAzaktyA taduktaikakriyApAlanaparo bhUyAd bhAvAyasiddhau tattvato muktisiddheH ||cuu.1.18 / / brabImIti pUrvavat / / sumati vRttau samAptaM rativAkyAdhyayanamiti cUlA 1 / / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | || atha dvitIyA cUlikA viviktacaryA / / cUliyaM tu pavakkhAmi, suyaM kevalibhAsiyaM / jaM suNittu sapunnANaM, dhamme uppajjaI maI ||cuu.2.1||| (ti.) adhunA dvitIyA vyAkhyAyate / idamAdisUtraM, tasyAH | cUlikAM tu prvkssyaami| zrutaM kevalibhASitam-kevalinA zrIsImandharasvAminA zrImukhena bhASitam / yat zrutvA sapuNyAnAm-prANinAm / dharme utpadyate matiH / iyaM gAthA anyakartRkIva lakSyate ||cuu.2.1|| (sa.) cUliaM' iti, vyAkhyAtA prathama cUlikA, atha dvitIyA''rabhyate-pUrvacUlikAyAM sIdataH sAdhoH sthirIkaraNamuktam, iha tvavasaraprAptA 'viviktA caryA' ucyata ityayaM sambandhaH, ahaM cUlikAM pravakSyAmi, tuzabdavizeSitAM bhAvacUDA, prakarSaNAvasaraprAptAbhidhAnalakSaNena kathayiSyAmi, kimbhUtAM cUlikAM ? zrutaM zrutajJAnaM, cUDA hi zrutajJAnaM varttate, kAraNe kAryasyopacArAt, etacca kevalinA bhASitam, anantara eva kevalinA prarUpitamiti vizeSaNaM saphalam / __yata evaM vRddhavAdaH zrUyate, kayAcidAryayA'sahiSNuH kUragaDukaprAyaH sAdhuzcAturmAsakAdAvupavAsaM kAritaH, sa tadArAdhanayA mRtaH, mRte ca tasmin sAdhvyA jJAtam, ahamRSighAtikA jAtA, tata udvignA satI tIrthakaraM pRcchAmIti jAtabuddhiH, tatastasyA guNAvarjitayA devatayA sAdhvI sImandharasvAmisamIpe muktA, tayA ca bhagavAnAlocanAmAzritya pRSTaH, bhagavAnAha-tvaM tu na duSTacittA, tato'ghAtikA, tato bhagavatA cUlAdvayaM tasyai dattaM, devatayA ca tataH svasthAnamAnItA sAdhvI, ata idameva vizeSyate, tat zrutvAkarNya sapuNyAnAM kuzalAnubandhi puNyayuktAnAM prANinAmacintya-cintAmaNikalpe dharme cAritradharme matirutpadyate-bhAvataH zraddhA jAyate, anena cAritraM cAritrabIjaM copajAyata iti, etaduktaM bhavati. etaddhipratijJAsUtram ||cuu.2.1 / / (su.) vyAkhyAtaM prathamacUDAdhyayanam, adhunA dvitIyamArabhyate, asyaughataH sambandhaH pratipAdita eva, vizeSatastvanantarAdhyayane sIdataH sthirIkaraNamuktaM, iha tu viviktacaryocyata ityayamabhisambandhaH- cUliyaM iti, cUDAM-prAg vyAvarNitazabdArthAM, tuzabdavizeSitAM bhAvacUDA, 1. cUrNI gAtheyaM vidyate. vivRtA ca vistarataH, Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 375 pravakSyAmIti-prakarSaNAvasaraprAptAbhidhAnalakSaNena kathayAmi, zrutaM kevalibhASitamiti, iyaM hi cUDA zrutaM-zrutajJAnaM varttate, kAraNe kAryopacArAd, etacca kevalibhASitaManantarameva kevalinA prarUpitamiti saphalaM vizeSaNaM, evaM ca vRddhavAdaH "kayAcidAryayA'sahiSNuH kUragaDukaprAyaH saMyatazcAturmAsikAdau upavAsaM kAritaH, sa tadArAdhanayA mRta eva, RSighAtikA'hamityudvignA'sau, 'tIrthakaraM pRcchAmi iti guNAvarjitadevatayA nItA zrIsImandharasvAmipAdAntike, paripRSTo bhagavAn, aduSTacittA'ghAtiketyabhidhAya bhagavatemAM cUDAM grAhiteti," idameva vizeSyate-yAM zrutvA-AkarNya sapuNyAnAM-kuzalAnubandhipuNyayuktAnAM prANinAM, dharme-acintyacintAmaNikalpe cAritradharme, utpadyate matiH-saMjAyate bhAvataH zraddhA, anena cAritraM cAritrabIjaM copajAyata ityetaduktaM bhavati, etaddhi pratijJAsUtraM ||cuu.2.1 / / aNusoyapaTThie bahujaNammi, paDisoyaladdhalakkheNa | paDisoyameva appA, dAyavvo houkAmeNaM ||cuu.2.2|| (ti.) iha caryAguNA vAcyAH / tatpravRttau mUlasUtramidamAha-anuzrotaHprasthitenadIpUrapravAhapatitakASThavat / viSayarasapravAhavAhite bahau jane tathA prasthAnena bhavodadhigAmini viSayaviraktirUpaH pratizroto labdhasaMyamalakSeNa / pratizrota eva-viSayAdyapAkRtya saMyamalakSyAbhimukha eva / AtmA dAtavyaH-pravartitavyo bhavodadhiparityAgAt / muktatayA bhavitukAmena-sAdhunA na kSudracaritAnyudAharaNIkRtyAsanmArgapravaNaM cetaH kAryam / uktaM ca - nimittamAsAdya, yadeva kiJcana, svadharmamArga, visRjanti bAlizAH | tapaHzrutajJAnadhanAH hi sAdhavo, na yAnti kRcchre, parame'pi vikriyAm / / 1 / / [vaMzasthavilam] tathA - kapAlamAdAya, vipannavAsasA, varaM dviSadvezmasamRddhirIkSitA | vihAya lajjAM na tu dharmavaizase, surendratArthe'pi samAhitaM manaH / / 2 / / [vaMzasthavilam] Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 dazavakAlikaM-TIkAtrikayutam samAdhAnaM prApitaM cetaH pApaM samAcarati vItaghRNo jaghanyaH, prApyApadaM saghRNa eva vimadhyabuddhiH / prANAtyaye'pi na tu sAdhujanasvavRttaM, velAM samudra iva laGghayituM samarthaH / / 3 / / vasantatilakA (sa.) iha cAdhyayane caryAguNA abhidheyAH, tasya pravRttau mUlapAda-bhUtamidamAhaaNu...iti-evaMvidhena sAdhunA, AtmA jIvaH pratisrota eva durapAkaraNIyamapyapAkRtya viSayAdisaMyamalakSyAbhimukhameva dAtavyaH pravartitavyaH, na kSudracaritAnyudAharaNIkRtyAsanmArgapravaNaM ceto'pi kartavyam, api tvAgamaikapravaNenaiva bhavitavyaM, kimbhUtena sAdhunA ? bhavitukAmena saMsArasamudraparihAreNa muktatayA bhavitukAmena, punaH kimbhUtena sAdhunA ? pratisrotolabdhalakSeNa dravyatastasyAmeva nadyAM kathaMcid devatAsAnnidhyAt pratIpasrotaH prAptalakSeNa, bhAvatastu viSayAdivaiparItyAt kathaJcit prAptasaMyamalakSeNa, kva sati ? bahujane tathAvidhAdabhyAsAt prabhUtaloke'nusrotaHprasthite sati nadIpUrapravAhapatitakASThavat, viSayakumArgadravya-kriyAnukUlyena pravRtte sati tathAprasthAnenodadhigAmini sti.||cuu.2.2.|| (su.) iha cAdhyayane caryAguNA abhidheyAH, tat pravRttau mUlapAdabhUtamidamAhaaNusoe' iti anuzrotaHprasthite-nadIpUrapravAhapatitakASThavad viSayakumArga-dravyakriyAnukUlyena pravRtte bahujane tathAvidhAbhyAsAt prabhUtaloke, tathAprasthAnenodadhigAmini, kim?ityAha-pratizrotolabdhalakSyeNa-dravyatastasyAmeva nadyAM kathaJcid devatAniyogAt pratIpazrotaHprAptalakSyeNa, bhAvatastu viSayAdivaiparItyAt kathaJcidavAptasaMyamalakSyeNa, pratizrota eva durapAkaraNIyamapyapAkRtya viSayAdi, saMyamalakSyAbhimukhamevAtmA-jIvo dAtavyaH-pravarttayitavyo, bhavitukAmena-saMsArasamudraparihAreNa muktatayA bhavitukAmena sAdhunA, na kSudrajanAcaritAnyudAharaNIkRtyA-'sanmArgapravaNaM ceto'pi kartavyam apitvAgamaikapravaNenaiva bhavitavyamiti, uktaM ca "nimittamAsAdya yadeva kiJcana, svadharmamArga visRjanti baalishaaH| tapazrutajJAnadhanAstu sAdhavo, na yAnti kRcchre parame'pi vikriyAm ||1|| tathA-kapAlamAdAya vipannavAsasA, varaM dviSadvezmasamRddhirIkSitA / vihAya lajjAM na tu dharmavaizase, surendrasArthe'pi samAhitaM manaH / / 2 / / Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 377 tathA pApaM samAcarati vItaghRNo jaghanyaH, prApyApadaM saghRNa eva vimadhyabuddhiH / prANAtyaye'pi na tu sAdhujanaH svavRttaM, velAM samudra iva laGghayituM samarthaH / / 3 / / " ityalaM prasaMgeneti ||cuu.2.2|| aNusoyasuho loo, paDisoo Asavo suvihiyANaM / aNusoo saMsAro, paDisoo tassa uttAro ||cuu.2.2|| (ti.) adhikRtameva samarthannAha-nimnAbhisarpaNavad viSayeSu pravartanam anuzrotaH / tatsukho lokaH / pratizrotaH / tadviparItaH, aashrvH-praannaatipaatvirtyaadiprtijnyaaruupH| suvihitAnAm-sAdhUnAm / ihAzravazabdena pratijJA'bhidhIyate / tathA cAbhidhAnacintAmaNi: saMvit sandhA''sthA'bhyupAyaH, saMpratyAbhyaH parazravaH / aGgIkAro'bhyupagamaH, pratijJA''gUzca saGgaraH ||278 / / anuzrotaH-zabdAdiviSayAnukUlyaM, saMsArakAraNatvAt saMsAraH / yathA-viSaM mRtyuH, dadhi-trapuSI pratyakSo jvaraH / pratizrotaH uktarUpaH / tasmAt saMsArAduttArahetutvAd uttAraH / yathA-tandulAn varSati parjanya iti ||cuu.2.2.|| (sa.) adhikRtameva spaSTayannAha-aNusoa...iti-anusrotaHsukho loka udakanimnAbhisarpaNavat, kathaM ? yato lokaH pravRttyAnukUlaviSayAdisukho gurukarmatvAt, atha pratisrota etasmAd viparItaH, Azrava indriyajayAdirUpaH paramArthapezalaH kAyavAG-manovyApAraH Azramo vA vratagrahaNAdirUpaH, suvihitAnAM sAdhUnAM, athobhayaphalamAhaanusrotaH saMsAraH zabdAdiviSayAnukUlyaM saMsAra eva, kAraNe kAryopacArAt, yathA viSaM mRtyuH, dadhi-trapusI pratyakSo jvaraH, pratisrota uktalakSaNaH, tasyeti paJcamyarthe SaSThI, supAM supo bhavanti' iti vacanAt, tasmAt saMsArAduttAraH, uttaraNamuttAraH, hetau phalopacArAt, yathAyughRtaM, tandulAn varSati parjanyaH |cuu.2.3|| ___ (su.) adhikRtaM spaSTayannAha-aNusoya...iti, anuzrotaHsukho lokaH udakanimnAbhisarpaNavat pravRttyA'nukUla-viSayAdisukho lokaH, karmagurutvAt, pratizrota eva 1. Asamo.' iti cUrNipAThaH, 'visayaviNiyattaNaM... Asamo NAma tavovaNatthANaM' - iti dvau artho vivRtau / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 dazavakAlikaM-TIkAtrikayutam tasmAd viparIta, Azrava-indriya-vijayAdirUpaH paramArthapezalaH kAya-vAG-manovyApAraH, Azramo vA-vratagrahaNAdirUpaH suvihitAnAM-sAdhUnAM, ubhayaloke phalamAha-anuzrotaH saMsAraH zabdAdiviSayAnukUlyaM saMsAra eva, kAraNe kAryopacArAd, yathA "viSaM mRtyuH, dadhi trapuSI pratyakSo jvaraH," pratizrota uktalakSaNaH, tasyeti paJcamyarthe SaSThI" supAM supo bhavanti' [ ] iti vacanAt, tasmAt saMsArAduttAraH uttaraNamuttAro, hetau phalopacArAt, yathA-"AyurghataM, tandulAn varSati parjanya" iti ||cuu.2.3|| tamhA AyAraparakkameNaM, saMvarasamAhibahuleNaM / cariyA guNA ya niyamA, havaMti sAhUNa daTThavvA ||cuu.2.4|| (ti.) tasmAdAcAraparAkrameNa-AcAre jJAnAcArAdau, parAkramaH pravRttiryasya sa tathA ten| saMvare-Azravanirodhe / samAdhiH-ekAgratA, anAkulatvaM vA / bahulam-pracuraM yasya sa tathA tena / caryA-aniyatavAsAdikA / guNA:-mUlaguNottaraguNAH / niyamAHpiNDazuddhyAdInAM svakulAsevananiyogAH / bhavanti / sAhUNa' iti tRtIyArthe SaSThI, sAdhunA draSTavyAH / ko'rtha caryAdayaH ? samyagAsevyAH prarUpaNIyAzca ||cuu.2.4 / / (sa.) tamhA...iti-yasmAdetadevaM pUrvoktaM tasmAt sAdhunaivaMvidhenApratipAtAya vizuddhaye ca sAdhUnAM caryA bhikSubhAvasAdhanA bAhyA'niyatavAsAdirUpA, guNAzca mUlaguNottaraguNAH, niyamAzcottaraguNAdInAmeva piNDavizuddhyAdInAM svakAlAsevananiyogA draSTavyA bhavanti, ete caryAdayaH sAdhUnAM draSTavyA bhavanti, samyagjJAnAsevanaprarUpaNArUpeNa, kimbhUtena sAdhunA ? AcAraparAkrameNa, AcAre jJAnAdau parAkramaH pravRttirbalaM yasya sa tena, punaH kimbhUtena sAdhunA ? saMvarasamAdhibahulena, saMvara indriyAdiviSaye, samAdhiranAkulatvaM bahulaM prabhUtaM yasya sa saMvara-samAdhibahulastena. ||cuu.2.4|| (su.) tamhA...iti, yasmAdetadevamanantaroditaM tasmAdAcAraparAkrameNetyAcAre-jJAnAdau parAkramaH-pravRttibalaM yasya sa tathAvidha iti, gamakatvAd bahuvrIhiH, tenaivaMbhUtena sAdhunA saMvarasamAdhibahuleneti-saMvare-indriyAdiviSaye samAdhiH-anAkulatvaM bahulaM-prabhUtaM yasya sa tathAvidha iti, samAsaH pUrvavat, tenaivaMvidhena satA'pratipAtAya vizuddhaye ca, kim?itityAha-caryA-bhikSubhAvasAdhanI bAhyA'niyatavAsAdirUpA guNAzca-mUlottaraguNarUpAH, niyamAzca-uttaraguNAnAmeva piNDavizuddhyAdInAM svakAlAsevananiyogA bhavanti, sAdhUnAM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 379 draSTavyA iti, ete caryAdayaH sAdhUnAM draSTavyA bhavanti, samyagjJAnAsevana-prarUpaNArUpeNeti ||cuu.2.4|| anieyavAso samuyANa cariyA, annAyauMchaM paryarikkayA ya / appovahI kalahavivajjaNA ya, vihAracariyA isiNaM pasatthA ||cuu.2.5|| (ti.) caryAmAha-aniyatavAsaH-mAsakalpAdinA / samudAnacaryA-anekatra yaacitbhikssaacrnnm| ajJAtoJcham-prAgvad, vizuddhopakaraNaviSayam / praviriktatAvijanaikAntasevitA / alpopadhitvam-anulbaNastokopadhisevitvam / kalahavivarjanA ca / vihAracaryA-viharaNasthitiH, viharaNamaryAdA | RSINAM prazastA-vyAkSepAbhAvAt ||cuu.2.5|| (sa.) atha caryAmAha-aniea' iti-RSINAmevambhUtA vihAracaryA viharaNasthitivihAramaryAdA prazastA bhavati. vyAkSepasyAbhAvAt, AjJApAlanena bhAvacAritrapAlanAcca pavitrA, evambhUtA katham ?-ityAha-aniyatavAso mAsakalpAdinA, aniketavAso vA agRha udyAnAdau vAsaH, tathA samudAnacaryA'nekatrayAcitabhikSAcaraNaM, tathA'jJAte uJchaM vizuddhopakaraNagrahaNaviSayaM, 'pairikkayA ya' vijanaikAntasevitA cAlpopadhitvamanulbaNayuktastokopadhisevitvaM, kalahavivarjanA ca, tadvAsijanabhaNDanavivarjanaM zravaNakathAdinApi varjanamityarthaH, vihAracaryA RSINAM prazastA ityuktam. ||cuu.2.5|| (su.) caryAmAha-anieiti, aniyatavAso mAsakalpAdinA aniketavAso vAagRhe-udyAnAdau vAsaH, tathA samudAnacaryA-anekatrayAcitabhikSAcaraNaM, ajJAtoJchaMvizuddhopakaraNa-grahaNaviSayaM, 'pairikkayA ya'-vijanaikAntasevitA ca, alpopadhitvaManulbaNayuktastokopadhisevitvaM, kalahavivarjanA ca-tathA tadvAsijanabhaNDanavivarjanA, vivarjanaM vivarjanA zravaNakathAdinApi varjanamityarthaH / vihAracaryA-viharaNasthitiH, viharaNamaryAdA, iyamevaMbhUtA. RSINAM-sAdhUnAM, prazastA-vyAkSepAbhAvAdAjJApAlanena bhAvacaraNasAdhanAt pavitreti ||cuu.2.5||| oinnomANavivajjaNA ya, osannadiTThAhaDabhattapANe / / saMsaTThakappeNa carijja bhikkhU, tajjAyasaMsaTTha jaI jaittA ||cU.2.6 / / 1. 'vRttyantare' pairikkayA' mUlapAThaH | 2. AinnaomANa, ityanyatra mudritam / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam (ti.) caryAvizeSopadezamAha-AkIrNAvamAnavarjanA ca-AkIrNam - rAjakulasaGkhaDyAdi, avamAnam-durbhikSAdi, AkIrNe hastapAdAdilUSaNadoSAt, avamAne alAbhA''dhAkarmAdidoSAt / utsannaM zabdaH prAyo'rthe, prAyo dRSTaM san AhRtaM dRSTAhRtaM ca tat bhaktapAnam, idaM sAdhUnAM prazastam, atra prathamArthe saptamI / saMsRSTakAlena - hastamAtrakAdisaMsRSTavidhinA cared bhikSuH / anyathA puraHkarmAdidoSAt / tajjAtasaMsRSTe-AmagorasamadhumrakSaNAdisaMsRSTe hastamAtrakadau / yatiryateta-yatnaM kuryAd, na gRhNIyAdityarthaH / saMsarjanAdidoSaprasaGgAt / / 380 (sa.) atha tadvizeSasyopadarzanAyAha - Ainna... iti-AkIrNA - 'vamAnavivarjanA ca vihAracaryA RSINAM prazasteti, AkIrNaJcA'vamAnavivarjanA ca vihAracaryA RSINAM prazastA, tatrAkIrNaM rAjakula- saGkhaDyAdi, avamAnaM svapakSa-parapakSaprAbhR(bhU)tyajaM lokAbahumAnAdi, asya vivarjanam, AkIrNe hasta-pAdAdilUSaNadoSo bhavet, avamAne'lAbhA-''dhAkarmAdidoSo bhavet, tathotsannadRSTAhRtaM prAya upalabdhamupanItam, utsannazabdaH prAyovRttau vartate, yathA 'devA osannaM sAyaM veyaNaM veyaMti', kimet ?ityAha-bhaktapAna-modanA- S'ranAlAdi, idaM cotsannadRSTAhRtaM yatropayogaH zuddhyati, trigRhAntarAdArata ityarthaH, evambhUtamutsannadRSTAhRtaM bhaktapAnamRSINAM prazastamiti yogaH. tathA bhikSuH sAdhuH saMsRSTakalpena hastamAtrakAdisaMsRSTavidhinA caredityupadezaH, anyathA puraHkarmAdidoSaH syAt, saMsRSTameva vizinaSTi, tajjAtasaMsRSTa iti, AmagorasAdisamAnajAtIyasaMsRSTe mAtrakAdau yatiryetata yatnaM kuryAt, atajjAtasaMsRSTe sammArjanAdidoSaH syAdityanenASTabhaGgasUcanaM, tadyathA - 'saMsadve hatthe saMsaTTe matte sAvasese davve' atha prathamo bhaGgaH zreyAn, zeSAH svayaM cintyAH. / / cuu.2.6|| (su.) vihAracaryA RSINAM prazastA 'ityuktaM tadvizeSopadarzanAyA''haAiNNa...iti-AkIrNamavamAnavivarjjanA ca vihAracaryA RSINAM prazasteti, tatrAkIrNaMrAjakulasaMkhaDyAdi, avamAnaM svapakSa-parapakSaprAbhUtyajaM lokAbahumAnAdi, asya vivarjanaM, AkIrNe hastapAdAdilUSaNadoSAd, avamAne alAbhA -''dhAkarmAdidoSAditi, tathotsannadRSTAhRtaM--prAya upalabdhamupanItaM, utsannazabdaH prAyo vRttau varttate, yathA "devA ussannaM sAyaM veyaNaM veyaMti", [ ] kim ? - ityAha-bhaktapAnaM - odanA -''ranAlAdi, idaM cotsannadRSTAhRtaM, yatropayogaH zuddhyati, trigRhAntarAdArata ityarthaH, "bhikkhaggAhI ettha kuNai, bIo a dosu uvajogamiti" [ ] vacanAd, ityevambhUtamutsannaM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 381 dRSTAhRtaM bhaktapAnamRSINAM prazastamiti yogaH, tathA saMsRSTakalpena-hastamAtrakAdisaMsRSTavidhinA cared bhikSuriti upadezaH, anyathA puraskAdidoSAt, saMsRSTameva vizinaSTi-tajjAtasaMsRSTa ityAmagorasAdisamAna-jAtIyasaMsRSTe hastamAtrakAdau yatiryateta-yatnaM kuryAda, atajjAtasaMsRSTe saMsarjanAdi-doSAditi, anenASTabhaGgasUcanaM, tadyathA-"saMsaTe hatthe saMsaDhe matte sAvasese davve" [ ] ityAdi, atra prathamo bhaGgaH zreyAn, zeSAzca cintyA ityAdi ||cuu.2.6 / / amajjamaMsAsi amaccharIyA, abhikkhaNaM nivigayaMgayA ya / abhikkhaNaM kAusaggakArI, sajjhAya-joge payao havijjA ||cuu.2.7|| (ti.) upadezAdhikAra evedamAha-amadyapo, amAMsAzI / atrAha para:-AranAlA-'riSThAni, sandhAnAni, odanAdyapi prANyaGgatvAnmAMsamiti tyAjyam / tadasat / amISAM madyamAMsatvAyogAt / loka-zAstrayoraprasiddhatvAt sandhAnaprANyaGga-tulyatA ca neha sAdhvI / atiprasaGgadoSAt gosambhavatvAd dugdhavad gomUtrapAnaM, strItvatulyatayA kalatravat mAtRgamanaM prasakSyati / tata ityalaM prasaMgenAkSaragamanikAmAtraprakramAt / tathA ca / amaccharI ca-na parasampadveSI ca syAt / abhIkSNam-punaH punaHnirvikRtikAGgatA-paribhogocitA api SaDvikRtayaH puSTakAraNAbhAvaM vinAntarbhoktavyAH / bahirapi abhyaGago na kAryaH / abhIkSNaM kAyotsargakArI-dharmadhyAnArthama / svAdhyAye-paJcaprakAre vAcanAdau, yoge-AcAmlAdau / prayato bhavet-prayatnaM kuryAt / anyathonmAdaprasaGgAt ||cuu.2.7|| (sa.) upadezAdhikAra evedamAha-amajja...iti-sAdhuramadya-mAMsAzI bhavedityuktiH, ko'rtha? amadyaSo'mAMsAzI ca syAt, ete ca madya-mAMse lokA-''gamaprasiddha eva, tatazca yat kecana kathayanti-AranAlAdiSvapi sandhAnadoSAdodanAdyapi prANyaGgatvAt tyAjyamiti, tadasat. amISAM mAMsa-madyatvasyAyogAt, loka-zAstrayoraprasiddhatvAt, sandhAnaprANyaGgatva-tulyatvacodanaM tvasAdhvatiprasaGgadoSAt, dravyatva-strItvatulyatayA mUtra-pAna-mAtRgamanAdi-prasaGgAdityalaM prasaGgena, akSaragamanikA-mAtraprakramAt. punaH 1. parasparapradveSI 2.6-10, ayaM mUlapAThaH 10 TippaNyAmapi / / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam sAdhuramatsarI ca syAt, na parasampadA dveSI syAt, tathAbhIkSNaM vAraMvAraM puSTakAraNasyAbhAve nirvikRtikazca nirgatavikRtiparibhogazca bhavet. anena paribhogocitavikRtInAmapyakAraNe pratiSedhamAha, tathAbhIkSNaM vAraMvAraM gamanAgamanAdiSu vikRtiparibhoge vetyanye, kim ?ityAha-kAyotsargakArI bhaveta, IryApathapratikramaNamakRtvA na kiJcidanyat kuryAt, tadazuddhatApatteriti bhAvaH. tathA svAdhyAyayoge vAcanAdInAmupacAravyApAre AcAmlAdau prayato'tizayena yatnavAn bhavet, tathaiva tasya saphalatvAt, viparyaye tuunmaadaadidossprsnggaaditi.||cuu.2.7|| (su.) upadezAdhikAra evedamAha-amajja...iti, amadya-mAMsAzI bhavediti yogaH, amadyapaH amAMsAzI ca syAt ete ca madyamAMse lokAgamapratIte eva, tatazca yat kecanAbhidadhati-AranAlAdiSvapi saMdhAnAd odanAdyapi prANyaGgatvAt tyAjyamiti, tadasat, amISAM madyamAMsatvAyogAt, lokazAstrayoraprasiddhatvAt, saMdhAnaprANyaGgatvatulyatvacodanA tvasAdhvI, atiprasaGga-doSAt, dravatva-strItvatulyatayA mUtrapAnamAtRgamanAdiprasaGgAt ityalaM prasaGgena / akSaragamanikAmAtraprakramAt, tathA amatsarI ca-na parasaMpaveSI ca syAt, tathA abhIkSNaM-punaH punaH puSTakAraNAbhAve nirvikRtikazcanirgatavikRtiparibhogazca bhaved, anena paribhogocitavikRtInAmapyakAraNe prtissedhmaah| tathA'bhIkSNaM gamanAgamanAdiSu, vikRtiparibhoge'pi cAnye / kim ?-ityAha-kAyotsargakArI bhaved IryApathapratikramaNamakRtvA na kiJcidanyat kuryAt, tadazuddhatApatteritibhAvaH / tathA svAdhyAyayoge-vAcanAdyupacAravyApAre AcAmlAdau prayato'tizaya-yatnavAn bhavet tathaiva tasya saphalatvAt, viparyaye unmAdAdidoSa-prasaGgAditi ||cuu.2.7|| na paDinnavijjA sayaNAsaNAI, sijjaM nisijjaM taha bhattapANaM / gAme kule vA nagare va dese, mamattabhAvaM na kahiM pi kujjA ||cuu.2.8|| (ti.) kiJca-na pratijJApayet-mAsakalpasamAptau gacchan / 'bhUyo'bhyAgatasya mamaivaitAni dAtavyAni, nAnyasya' iti pratijJAM gRhasthaM na kArayet / kim ?-AzrityAha / zayanAsane, zayyAm-vasatiM, niSadyAm-svAdhyAyabhUmim / tathA bhktpaanm-khnnddkhaadydraakssyaapaanaadi| evaM kRte mamatvadoSAt / sarvatraiva mamatvapratiSedhamAha / gAme kule ityAdi spaSTam ||cuu.2.8 / / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 383 (sa.) Na' iti - kiJca sAdhurmAsAdikalpasamAptAvanyatra gacchan san, iti gRhasthaM na pratijJApayenna pratijJAM kArayet, itIti kiM ? punarAgatasya mamaitAni dAtavyAni, etAni kAni ? - ityAha- zayanaM saMstArakAdi, AsanaM pIThakAdi, zayyA vasatiH, niSadyA svAdhyAyAdibhUmiH, tathA tena prakAreNa tatkAle'vasthAyA aucityena bhaktaM khaNDakhAdyAdi, pAnaM ca drAkSAdi na pratijJApayenmamatvadoSAt, atha sarvatra mamatAdoSa - parihAramAha-grAme zAligrAmAdau kule vA zrAvakakule, nagare'yodhyAdau deze ca madhyadezAdau mamedamiti mamatvabhAvaM snehamohaM na kvacidupakaraNAdiSvapi kuryAt, kuto na snehaM kuryAt ? snehamUlatvAd duHkhAdInAmiti / / cU. 2.8 / / " , (su.) kiJca na 'paDiNNavejja'...iti, na pratijJApayenmAsAdikalpaparisamAptau gacchan bhUyo'pyAgatasya mama evaitAni dAtavyAni 'iti na pratijJAM kArayed gRhasthaM, kimAzrityetyAha-zayanAsane zayyAM niSadyAM tathA bhaktapAnamiti, tatra zayanaM-saMstArakAdi, AsanaM-pIThakAdi, zayyA - vasatiH, niSadyA - svAdhyAyAdibhUmiH, tathA tena prakAreNa tatkAlAvasthAnocitena, bhaktapAnaM-khaNDakhAdyaka - drAkSApAnakAdi na pratijJApayet, mamatvadoSAt, sarvatra etanniSedhamAha - grAme - zAligrAmAdau kule vA zrAvakakulAdau, nagaresAketAdau, deze vA-madhyadezAdau mamatvabhAvaM mamedamiti, snehamohaM na kvacidupakaraNAdiSvapi kuryAt tanmUlatvAd duHkhAdInAmiti / / cU. 2.8 / / gihiNo veyAvaDiyaM na kujjA, abhivAyaNa-vaMdaNa-pUyaNaM vA / asaMkiliTThehiM samaM vasijjA, muNI carittassa jao na hANI ||cuu.2.9|| (ti.) upadezAdhikAra evAha - gRhiNo vaiyAvRtyam - zayanAsanArpaNa-gRharakSaNakalpasthaka-khelanAdikaM na kuryAt / gRhiNastasya ca doSaprasaGgAt / abhivAdanamvAgnamaskArakriyA / vandanam - guNastutiH / pUjanam - vastrAdibhiH / asaMkliSTaiHgRhivaiyAvRtyakaraNAdisaMklezarahitaiH / sAdhubhiH samaM vaset muniH / cAritrasya yato na hAniH ||cuu.2.9 / / (sa.) punarupadezAdhikAra evamAha - gihiNa iti - munirgRhiNo gRhasthasya vaiyAvRttyaM gRhibhAvasyopakArAya tatkarmasvAtmano vyApRttabhAvaM na kuryAt, svaparobhayAzreyaHsamAyojanadoSAt, abhivAdanaM vAcA namaskArarUpaM, vanda kAyapraNAmalakSaNaM. pUjanaM vA 1. karmasu Atmano 'iti vigrahaH kAryaH / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam vastrAdibhiH samabhyarcanaM gRhiNo na kuryAduktadoSa-prasaGgAdeva. tathaitaddoSaparihArAya evamasakliSTairgRhivaiyAvRttyAdikAraNasaGklezarahitaiH sAdhubhiH samaM vasenmuniH, yato yebhyaH sAdhubhyaH sakAzAccAritrasya mUlaguNAdilakSaNasya hAnirna syAt. ||cuu.2.9 / / (su.) upadezAdhikAra evAha-gihiNo' iti, gRhiNo-gRhasthasya vaiyAvRttyaMgRhibhAvopakArAya tatkarmasvAtmano vyAvRttabhAvaM na kuryAt, svaparobhayAtreyaHsamAyojanadoSAt, tathA'bhivAdana-vAGnamaskAra-rUpaM, vandanaM-kAyapraNAmalakSaNaM, pUjanaM ca-vastrAdibhiH samabhyarcanaM vA, gRhiNo na kuryAt, uktadoSaprasaGgAdeva, tathaitaddoSaparihArAyaiva asaMkliSTaiH-gRhivaiyAvRttyAdikaraNa-saMklezarahitaiH sAdhubhiH samaM vasenmuniH cAritrasya-mUlaguNAdilakSaNasya yato-yebhyaH sAdhubhyaH sakAzAnna hAniH, saMvAsatastadakRtyAnumodanAdinetyanAgataviSayaM cedaM sUtraM, praNayanakAle saMkliSTasAdhvabhAvAditi ||cuu.2.9|| na yA labhijjA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ikko vi pAvAiM vivajjayaMto, viharijja kAmesu asajjamANo ||cuu.2.10|| (ti.) vizeSeNAha-na yadi labheta / nipuNaM sahAyaM guNAdhikaM vA guNaiH samaM vA / eko'pi pApAni vivarjayan viharet, kAmeSu asajjamAnaH-saGgamagacchan, na tu pApamitreSu pArzvasthAdiSu saGgaM kuryAt / anyairapyuktam - varaM vihartuM saha pannagarbhavec-chaThAtmabhirvA ripubhiH sahoSitam / adharmayuktaizcapalairapaNDitaiH, na pApamitraiH saha vartituM kSamam / / 1 / / vaMzasthavilam ihaiva hanyurbhujagA hi roSitA, dhRtAsayazchidramavekSya cArayaH | asatpravRttena janena saGgataH, paratra caiveha ca hanyate janaH / / 2 / / vaMzasthavilam tathA - paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo'bhisandhatte, so'nyasmai syAt kathaM hitaH ? / / 3 / / tathA - brahmahatyA surApAnaM, steyaM gurvaGganAgamaH | mahAnti pAtakAnyAhurebhizca saha saGgatam / / 4 / / ityalaM prasaGgena / / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA ___ (sa.) atrAsaGkliSTaiH samaM vasedityuktaM, punarvidhivizeSamAha-Na...iti-sAdhuH kAladoSAd yadi kathaJcinnipuNaM saMyamAnuSThAnakuzalaM sahAyaM paralokasAdhane dvitIyaM na labhet, kimbhUtaM sahAyaM ? guNAdhikaM vA jJAnAdiguNairadhikaM vA, guNaiH samaM vA, vAzabdAd guNahInamapi jAtyakAJcanakalpaM vinItaM vA, tadA kiM kuryAt ?-ityAha-tadaiko'pi saMhananAdiyuktaH pApAni pApakAraNAnyasadanuSThAnAni vivarjayan, vividhamanekaiH prakAraiH sUtroktaiH pariharan san vihareducitavihAreNa, kiM kurvan ? kAmeSvicchAkAmAdiSu, asajyamAnaH saGgamagacchan, eko'pi viharet, paraM na tu pArzvasthAdipApamitrasaGgaM kuryAt tasya duSTatvAt, tathAnyairapyuktaM "varaM vihartuM saha pannagairbhavecchaThAtmabhirvA ripubhiH sahoSitum / .. adharmayuktaizca parairapaNDitairna pApamitraiH saha vartituM kSamam / / 1 / / ihaiva hanyurbhujagA hi roSitA dhRtAsayazchidramavekSya cArayaH / asatpravRttena janena saGgataH paratra caiveha vihanyate janaH / / 2 / / tathAparalokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo'tisandhatte so'nyasmai syAt kathaM hitaH / / 3 / / tathAbrahmahatyA surApAnaM, steyaM gurvaGganAgamaH | mahAnti pAtakAnyAhurebhizca saha saGgatam / / 4 / / ityalaM prasaGgena.||cU.2.10 / / (su.) 'asaMkliSTaiH samaM vaset' ityuktaM, atra vizeSamAha- Na yA, iti kAladoSAnna yadi labheta-na yadi kathaJcit prApnuyAt, nipuNaM-saMyamAnuSThAnakuzalaM, sahAyaMparalokasAdhanadvitIyaM, kiMviziSTam ?-ityAha-guNAdhikaM vA-jJAnAdiguNotkaTaM vA, guNataH samaM vA-tRtIyArthe paJcamI, guNaistulyaM vA, vAzabdAddhInamapi jAtyakAJcanakalpaM vinItaM vA, tataH kim ?-ityAha-eko'pi saMhananAdiyuktaH pApAni-pApakAraNAnyasadanuSThAnAni, vivajayan-vividhaM-anekaiH prakAraiH sUtroktaiH pariharan, vihareducitavihAreNa, kAmeSvicchAkAmAdiSu, asajyamAnaH-saGgamagacchan, eko'pi viharet, na tu pArzvasthAdipApamitrasaGgaM kuryAt, tasya duSTatvAt, tathA cAnyairapyuktaM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam 386 "varaM vihartuM saha pannagairbhavecchaThAtmabhirvA ripubhiH sahoSitum / adharmayuktaizcapalairapaNDitairna pApamitraiH saha varttituM kSamam / / 1 / / ihaiva hanyurbhujagA hi roSitAH, dhRtAsayazchidramavekSya cA'rayaH / asatpravRttena janena saMgataH paratra caiveha ca hanyate janaH / / 2 / / " tathA "paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet AtmAnaM yo'bhisaMdhatte, so'nyasmai syAt kathaM hitaH ? ||3|| " tathA "brahmahatyA surApAnaM, steyaM gurvaGganAgamaH / mahAnti pAtakAnyAhurebhizca saha saMgamam / / 4 / / " ityAdi / / 509 / / saMvaccharaM vA vi paraM pamANaM, bIyaM ca vAsaM na tahiM vasijjA | suttassa maggeNa carijja bhikkhU, suttassa attho jaha ANavei ||cuu.2.11|| (ti.) vihArakAlamAnamAha - saMvatsarazabdena varSAsu cAturmAsiko jyeSThAvagraha ucyate / apizabdAd RtubaddhakAle mAsakalpaH, ekatrokRSTaM nivAsakAlamAnametat / dvitIyaM ca varSaM varSaNaM varSAkAlaM na tatra vaset / yatraiko varSAkAlaH kRtaH, tatra dvitIyatRtIyo parihRtya caturthaH kalpate / cakArAd yatraiko mAsakalpaH kRtaH, varSAM vinA tatra mAsadvayaM vimucyAnyaH punaH kalpate / tathA sUtrasya mArgeNa-AgamAdezena / cared bhikSuH / tathApi naughataH zrutagrAhI syAt / api tu sUtrasvArthaH- pUrvAparaviruddhaH pAramArthikotsargApavAdagarbhaH / yathA AjJApayati-niyuGkte tathA varteta / apavAdapade ca vRddhasya glAnasya vA nityavAso'pi tridhAkRte kSetre vasati - hiMDi - sthaNDilAni mAsadvaya-dvayaM parihRtya krameNa parizIlayato na doSaH / abhAve tveSAM nirmAyasya, nirmamasya, azaktasya, ekatra sthitasyApi na dossH||cuu.2.11 / / (sa.) atha sUtrArthAvasaraH- saMvatsaraM ' iti - sAdhoH saMvatsaraM varSAsu cAturmAsikaM jyeSThAvagrahaM vihArakAlamAha-dvitIyaM naikatra kSetre vasedapizabdAnmAsamapi paraM pramANamRtubaddhakAle dvitIyaM, tatra kSetre na vaset, yatraiko varSAkalpaH kRtastatrotkRSTato dvitIyo Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 387 varSAkalpo na kAryaH, evaM mAsakalpo'pi dvitIya ekakSetre utsargato na kArya Rtubaddhe kAle, kutaH ? gRhasthAdisaGgadoSAt, dvitIyaM tRtIyaM vA varSaM mAsaM vA parihRtya tatra kSetre vasedapi, kiM bahunA ? sarvatraiva sUtramArgeNa cared bhikSurAgamAdeze varteteti bhAvaH . tathApi na oghata eva yathAzrutagrAhI syAt, api tu sUtrasyArthaH pUrvAparA'virodhitantrayuktighaTitaH pAramArthikotsargApavAdagarbho yathAjJApayati niyuGkte tathAvarteta, nAnyathA, yathehApavAdato nityavAse'pi vasatAveva pratimAsAdi sAdhUnAM saMstAragocarAdi parivartteta nAnyathA zuddhApavAdAyogAdityevaM vandanapratikramaNAdiSvapi tadarthaM pratyupekSaNenAnuSThAnena varteta, na tu tathAvidhalokehAyAtaM parityajet, AzAtanAprasaGgAt. ||cuu.2.11|| (su.) vihArakAlamAnamAha - saMvaccharaM iti, saMvatsaraM vApyatra saMvatsarazabdena varSAsu cAturmAsiko jyeSThAvagraha ucyate, tamapi, apizabdAt mAsamapi paraM pramANaMvarSARtubaddhayorutkRSTamekatra nivAsakAlamAnametat, dvitIyaM ca varSaM cazabdasya vyavahita upanyAsaH, dvitIyaM varSaM ca varSAsu, cazabdAnmAsaM ca Rtubaddhe na tatra kSetre vaset, yatraiko varSAkalpo mAsakalpazca kRtaH, api tu saGgadoSAd dvitIyaM tRtIyaM ca parihRtya varSAdikAlaM tatastatra vasedityarthaH, sarvathA, kiM bahunA ?, sarvatraiva sUtrasya mArgeNa cared bhikSurAgamAdezena vartteteti bhAvaH, tatrApi naughata eva yathAzrutagrAhI syAt, api tu sUtrasyArthaH-pUrvAparAvirodhitantrayukti-ghaTitaH pAramArthikotsargApavAdagarbho yathA''jJApayati-niyuGkte tathA vartteta, nAnyathA, yathehApavAdato nityavAse'pi vasatAveva pratimAsAdi sAdhUnAM saMstArakagocarAdiparivarttena, nAnyathA, zuddhApavAdAyogAt, ityevaM vandana-pratikramaNAdiSvapi tadarthaM pratyupekSaNena anuSThAnena vartteta, na tu tathAvidhalokaheryA taM parityajet, tadAzAtanAprasaGgAditi / / cU.2.11 / / jo puvvarattAvararattakAle, saMvikkhaI appagamappageNaM / kiM me kaDaM kiccamakicvasesaM, kiM sakkaNijjaM na samAyarAmi ? / / cU. 2.12 / / (ti.) evaM viviktaMcaryAvata yaH sundaraguNovApAyamAha - yaH sAdhuH / pUrvarAtrASpararAtrakAle - rAtrau prathama- caramapraharayoH / samprekSate / AtmAnamAtmanA / katham ?ityAha-kiM mayA kRtam-zaktyanurUpaM tapazcaraNAdi / kiM ca me kRtyazeSam udvRttam / 1. saMpikkhaI iti (sa.)- TIkAyAM mUlagranthaH, tathA 'saMpehae' iti (su.) TIkAyAM mUlagranthaH, vivRtaM ca saMprekSate' iti TIkAsu / 'sArakkhatI' iti cUrNipAThaH, 'pAlayati' iti cUrNitam / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM- TIkAtrikayutam 388 kiM zakanIyam-vayo'vasthAnarUpaM, vaiyAvRtyAdi / na samAcarAmi / / / / cU.2.12 / / (sa.) evaM vizuddhaviviktacaryAvato'sIdanaguNopAyamAha jo iti yaH sAdhurbhavet sa pUrvarAtrA -'pararAtrakAle rAtrau prathama- caramapraharayorityarthaH, samprekSate sUtropayoganItyAtmAnaM karmabhUtamAtmanaiva karaNabhUtena prekSate, kathaM prekSata ? - ityAha- kiM me kRtamiti, chAndasikatvAt tRtIyArthe SaSThI, 'kiM mayA kRtaM zakteranurUpaM tapazcaraNAdiyogasya, kiJca mama kRtyazeSaM kartavyAccheSamucitaM, punaH kiJca zakyaM vayo'vasthAnurUpaM vaiyAvRttyAdyahaM na samAcarAmIti, tasyAkaraNe hi tatkAlanAza iti / / cU. 2.12 / / (su.) evaM ca viviktacaryAvato'sIdanaguNopAyamAha - jo 'iti yaH sAdhuH pUrvarAtrA'pararAtrakAle, rAtrau prathama- caramayoH praharayorityarthaH, saMprekSate sUtropayoganItyA, AtmAnaM karmabhUtaM, Atmanaiva karaNabhUtena, katham ? - ityAha- kiM me kRtamiti, chAndasatvAt tRtIyArthe SaSThI, kiM mayA kRtaM ? zaktyanurUpaM tapazcaraNAdiyogasya kiM ca mama kRtyazeSaMkarttavyazeSaM ucitaM ?, kiM zakyaM - vayo'vasthAnurUpaM vaiyAvRttyAdi na samAcarAmi - na karomi, tadakaraNe hi tatkAlaM nAzayati / cU.2.12 / / kiM me paro pAsai kiMca appA, kiM vAhaM khaliyaM na vivajjayAmi / icceva sammaM aNupAsamANo, aNAgayaM no paDibaMdha kujjA / / cU.2.13 / / ( ti.) tathA - kiJca kiM mama skhalitaM paraH svapakSa- parapakSalakSaNaH pazyati / kiM vA AtmA kvacit-manAk saMvegApannaH / kiM vA 'ham oghata eva skhalitaM na vivarjayAmi / ityevaM samyaganupazyan / anAgatam - AgAmikAle / yaH pratibandhaM saMyamaviSayaM na karoti ||cuu.2.13|| (sa.) kiM' iti tathA kiM mama skhalitaM paraH svapakSa- parapakSalakSaNaH pazyati ? kiM vAtmA kvacinmanAk saMvegaM prAptaH ? kiM vAhamoghata eva skhalitaM na vivarjayAmi' ityevaM samyaganupazyannanenaiva prakAreNa skhalitaM jJAtvAgamoktena vidhinA bhUyaH pazyannanAgataM na pratibandhaM kuryAt sAdhuH, ya AgAmikAlaviSayaM nAsaMyamapratibandhaM karotIti. / / cU.2.13 / / f (su.) tathA - kiM me' iti kiM mama [ skhalitaM] paraH- svapakSa-parapakSalakSaNaH pazyati, kiMvA''tmA kvacinmanAk saMvegApannaH ?, kiM vA'haM oghata eva skhalitaM na vivarjayAmi' ityevaM samyaganupazyannanenaiva prakAreNa skhalitaM jJAtvA samyagAgamoktena vidhinA bhUyaH Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 389 pazyet anAgataM na pratibandhaM kuryAt - AgAmikAlaviSayaM nAsaMyamapratibandhaM karoti / |cuu.2.13 / / jattheva pAse kai duppauttaM, kAyeNa vAyA adu mANaseNaM / tattheva dhIro paDisAharijjA, oinno khippamiva khalINaM ||cuu.2.14|| (ti.) katham ? - ityAha-yatraiva pazyet kvacit - saMyamasthAne dharmopadhiprekSaNAdau / duHprayuktam-durvyavasthitAtmAnam / kena ? kAyena, vAcA atha mAnasena / tatraivasaMyamasthAnam / dhIraH pratisaMharet - samyag vidhinA pratipadyeta / yathA jAtyAdibhirAkIrNaHjAtyo'zvaH / kSiprameva khalInam- kavikaM pratipadyate evaM sAdhuduHprayuktatvatyAgena khalinakalpaM samyag vidhiM pratipadyate / / cuu.2.14|| (sa.) kathaM ?-ityAha-jattheva ' iti - sAdhuryatraiva kvacit saMyamasthAnAvasare dharmopadhipratyupekSaNAdau, duSprayuktaM durvyavasthitamAtmAnamiti gamyate, pazyet pazyatyuktavat paramAtmadarzanadvAreNa, kena ? - ityAha- kAyena, vAcA, atha mAnasena mana eva mAnasaM, karaNatrayeNetyarthaH, tatraiva tasminneva saMyamasthAne, dhIro buddhimAn, pratisaMharet pratisaMharati, yaH svAtmAnaM samyag vidhiM pratipadyata ityarthaH, atra dRSTAntamAha-yathA javAdibhirguNairAkIrNo vyApto jAtyo'zva iti gamyate, asAdhAraNavizeSaNAt taccedaM - kSipramiva khalinaM zIghraM, kavikamiva, yathA jAtyo'zvo niyamitagamananimittaM zIghraM khalinaM pratipadyata evaM yo duSprayogatyAgena khalinakalpaM samyagvidhiM etAvatAMzena dRSTAntaH. / / cU.2.14 / / (su.) katham ityAha-jattheva ... iti - yatraiva pazyatyuktavatparAtmadarzanadvAreNa, kvacitsaMyamasthAnAvasare dharmmopadhipratyupekSaNAdau, duSprayuktaM- durvyavasthitamAtmAnamiti gamyate, kenetyAha-kAyena vAcA, atha mAnasena-mana eva mAnasaM karaNatrayeNetyarthaH, tatraivatasminneva saMyamasthAnAvasare dhIro-buddhimAn, pratisaMharet-pratisaMharati ya AtmAnaM, samyagvidhiM pratipadyata ityartha, nidarzanamAha - AkIrNo javAdibhirguNairjAtyo'zva iti gamyate, asAdhAraNavizeSaNAt taccedaM - kSipramiva - zIghrameva khalinaM - kavikamiva yathA jAtyo'zvo niyamitagamananimittaM zIghraM khalinaM pratipadyate, evaM yo duSprayogaparityAgena khalinakalpaM samyagvidhiM etAvatA'Mzena dRSTAnta iti ||cuu.2.14|| , - 1. Ainnao khippamiva kkhalINaM- ityanyatra mudritam / 2. azvamukhastham 10 Ti. / / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam jasserisA joga jiiMdiyassa, dhiImao sappurisassa niccaM / tamAhu loe paDibuddhajIvI, so jIvai saMjamajIvieNaM ||cuu.1.15|| (ti.) yaH pUrvarAtrApararAtretyadhikAropasaMhArArthamAha-yasyedRzAH-svahitAlocanapravRttirUpAH / yogA:-mano-vAk-kAyavyApArAH / jitendriyasya dhRtimataH satpuruSasya / nityaM tmaahuloke vidvAMsaH pratibuddhajIvitam-pramAdanidrArahitajIvitam / saH-evaM guNayuktaH san sAdhuH, jIvati sNymjiiviten|| (sa.) yaH pUrvarAtretyAdyadhikAropasaMhArAyAha-jasse...iti-vidvAMsastaM sAdhumevaMbhUte loke prANisaMghAte, nityaM sarvakAlaM sAmAyikapratipatterArabhyA-''maraNaM pratibuddhajIvinamAhuH kathayanti, ko'rthaH ? pratibuddhajIvinaM pramAdarahitajIvitazIlaM, sa evaMguNayuktaH san jIvati saMyamajIvitena kuzalAbhisaMdhibhAvAt sarvathA saMyamapradhAnajIvitena, taM sAdhu kaM ? yasya sAdhorIdRzAH svahitAlocanapravRttirUpA yogA mano-vAk-kAyavyApArA bhavanti, kimbhUtasya sAdhoH ? jitendriyasya vazIkRtasparzanAdIndriyasamUhasya, punaH kiMbhUtasya yasya ? dhRtimataH saMyame dhairyasahitasya, punaH kimbhUtasya yasya ? satpuruSasya pramAdajayAnmahApuruSasya. ||cuu.1.15|| (su.) yaH pUrvarAtra ityAdyadhikAropasaMhArAmAha-yasya sAdhorIdRzAH svahitAloka(ca)napravRttirUpA yogA mano-vAk-kAya-vyApArA, jitendriyasya-vazIkRtasparzanAdIndriyakalApasya, dhRtimataH-saMyame sadhRtikasya, satpuruSasya-pramAdajayAt mahApuruSasya, nityaMsarvakAlaM sAmAyikapratipatterArabhyAmaraNAntaM, tmaahuloke pratibuddhajIvinaM-tamevaMbhUtaM sAdhumAhuH-abhidadhati vidvAMso, loke-prANisaMghAte, pratibuddhajIvinaM-pramAdanidrArahitajIvitazIlaM, sa evaMguNayuktaH san jIvati saMyamajIvitena-kuzalAbhisaMdhibhAvAt sarvathA saMyamapradhAnena jIviteneti ||cuu.1.15||| appA khalu sayayaM rakkhiyavvo, savviMdiehiM susamAhiehiM / arakkhio jAipahaM uvei, surakkhio sabaduhANa muccai tti bemi ||cU.2.16 / / (ti.) zAstrArthamupasaMharanupadezasarvasvamAha-AtmA khalu satataM rakSitavyaH / sarvendriyaiH-sparzanAdibhiH / susamAhitaiH-nivRttasvaviSayavyApAraiH / arakSito jAtipatham1. jIvaI iti mudritaH pAThaH / 2. jIvitaM 1.3-6 / / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 cUlikA - viviktacaryA 391 saMsAramArgam upaiti / surakSitaH sarvaduHkhebhyo vimucyate -mokSaM mahAnandapadaM samAsAdayati / iti-samAptau ||cuu.1.16 / / bravImIti pUrvavat / / iti zrItilakAcAryaviracitAyAM dazavaikAlikaTIkAyAmuttaracUlikA samAptA / / (sa.) atha zAstramupasaMharannupadezasarvasvamAha-3 i- appA' itievaMvidhena sAdhunAtmA, khaluzabdo vizeSaNArthaH, zaktau satyAM paro'pi satataM sarvakAlaM rakSitavyaH pAlanIyaH, paralokasambandhikaSTebhyaH, katham ? - ityupAyamAha-yataH kimbhUtena sAdhunA ? sarvendriyaiH sparzanAdibhiH, susamAhitena nivRttaviSayavyApAreNa, arakSaNa- rakSaNayoH phalamAha - arakSitaH sannAtmA panthAnaM janmamArgaM saMsAramupaiti sAmIpyena gacchati, atha surakSitaH punarAtmA yathAgamamapramAdena suSThu rakSitaH san sarvaduHkhebhyaH zArIra- mAnasebhyo vimucyate, vividhamanekaiH prakArairapunargrahaNaparama-svAsthyApAdanalakSaNairmucyate vimucyate, bravImIti pUrvavat. ||cuu.2.16|| iti zrIdazavaikAlika zabdArthavRttau zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitAyAM dvitIyacUlikA samAptA (su.) zAstramupasaMharannAha - upadezasarvatattvamAha - appA...iti AtmA khalvitikhaluzabdo vizeSaNArthaH, zaktau satyAM paro'pi, satataM sarvakAlaM, rakSitavyaH pAlanIyaH pAralaukikApAyebhyaH, katham ? - ityupAyamAha - sarvendriyaiH - sparzanAdibhiH susamAhitenanivRttaviSayavyApAreNetyarthaH, arakSaNa- rakSaNayoH phalamAha - arakSitaH san jAtipanthAnaMjanmamArgaM saMsAramupaiti-sAmIpyena gacchati / surakSitaH punaryathAgamamapramAdena sarvaduHkhebhyaHzArIra-mAnasebhyo, vimucyate - vividhaM - anekaiH prakAraiH apunargrahaNa- paramasvAsthyA''pAdanalakSaNairmucyate vimucyate / / cU. 2.16 / / iti bravImIti pUrvavat / / iti sumati0 vRttau viviktacaryAnAmnI dvitIyacUlA samAptA 2 / / / / samApteyaM dazavaikAlikasya laghuTIkA / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || prazastiH / / atha tilakAcAryavRttiprazastimAhatIrthe vIraprabhoH sudharmagaNabhRt, santAnalabdhonnatiH, cAritrojvalacandragacchajaladhi-prollAsazItadyutiH / / sAhityAgamatarkalakSaNamahA-vidyApagAsAgaraH, zrIcaMdraprabhasUriradbhutamati-rvAdIbhasiMho'bhavat / / 1 / / zArdUlavikrIDitam tatpaTTalakSmIzravaNAvataMsAH, zrIdharmaghoSaprabhavo babhUvuH / yatpAdapadme kalahaMsalIlAM, dadhau nRpaH zrIjayasiMhadevaH / / 2 / / upajAtiH tatpaTTodayazailazRGgamabhajat, tejasvicUDAmaNiH zrIcakrezvarasUrirityabhidhayA, ko'pyatra bhAnurnavaH / samprAptAbhyudayaH sadaiva tamasA, no jAtu vicchAyito, naivoccaNDaruciH kadAcidapi na, prAptAparAgastataH ||3|| zArdUlavikrIDitam vilalasa svairaM, tatpaTTaprAsAdacandrazAlAyAM / zrImAn zivaprabhuguruH, saMyamakamalAkRtA zaktiH ||4|| AryA zrIzivaprabhasUriNAM, teSAM ziSyo'smi mandadhIH / nAmnA zrItilakAcAryaH, zrutArAdhanagRddhibhAk ||5|| AryA etAM so'haM, viSamadazavai-kAlikagranthaTIkAM, tatpAdAbja-smaraNamahasA, mUDhadhIrapyakArSam / tad yat kiJcid-rabhasavazato, dabdhamasyAmazuddham, tatsaMzodhyaM, mayi kRtakRpaiH, sUribhiH sattvavidbhiH / / 6 / / mandAkrAntA TIkA racayatA caitAM, yanmayA sukRtaM kRtam / bhave bhave'haM tena syAM, zrutArAdhanatatparaH / / 7 / / vikramanRpAt trayodaza-zatamitasaMvatsareSu / yAteSu TIkA vinirmamo'sau, gacchati caturuttare varSe / / 8 / / AryA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti siSyA naH zasyacAritrAH sarvazAstrAbdhipAragAH / asyAM sahAyakaM cakruH, zrIpadmaprabhasUrayaH / / 9 / / ziSyo'smAkamimAM TIkAM, yazastilakapaNDitaH / alikhat prathamAdarze, zodhayitvArthatattvavit ||10|| dazakAlikaTIkAsau, sakalApyAmUlacUlamekAgraiH / zrIpAlacandrasUribhi-rasmacchiSyairazodhayat / / 11 / / AryA * iha zlokasahasrANAM, saptakaM sarvasaGkhyayA / pratyakSareNa saGkhyAya, nizcikAya kaviH svayam / / 12 / / yAvad vijayate tIrthaM, zrImadvIrajinezituH / tAvadeSA marAlIva, khelatAt kRtimAnase / / 13 / / / / khambhAtatADapatrIyapratalekhanaprazastiH / / 7000 granthAgraM saptasahasrANi sakalamapi sampUrNAni / zubhamastu sarvajagataH, parahiniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM, sarvatra sukhIbhavatu lokaH / / cha / / yAdRzaM pustake dRSTaM, tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA mama doSo na dIyate ||1|| agnau rakSejjale rakSed rakSet zithilabaMdhanam / kaSTena likhyate zAstraM, putravat pratipAlayet / / 2 / / zrIprajJAtilakasUrINAM dazavaikAlikapustakamidaM / paM. mANikyatilakena zodhitaM / maMgalaM mahAzrIH / sukhamanupamaM sa zrI mistanoti tanUmatAM, dizi dizi gatA yasya sphArAH zarIramarIcayaH / bhuvanamahite rAjImatyA vivAhamahotsave madanajayinaH saMrAjante zarA iva tejitAH / / 1 / / hariNI 393 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaM - TIkAtrikayutam atucchagAmbhIryanivAsabhUmirnadInabhAvaprathitaH pRthivyAm / UkezavaMzo'sti payodhikalpazcitraM tu jAgartti jino yadantaH / / 2 / / upajAtiH 394 tasminnAdimapuruSAvubhAvabhUtAM nitAntakAntaguNau / prathamo dAhaDanAmA varaNiganAmA dvitIyazca ||3|| AryA tatrAbhUd bhUtahitA vAlhevirvaraNigasya sadgRhiNI / AnakhazikhAgramagryaiH, paripUrNA vimalaguNAnivahaiH ||4|| tasyAmabhUd varaNigasya sutaH sutIrtha - vittavyayArjitayazAH kila devacaMdraH / ekaM babhUva khalu devasiriH kalatraM, tasya prazasyAmaparaM nanu demateti ||5|| devacandrasya devazrI-kukSijastanujo'jani / thiracandraH kalAsAndraH sutA nAyakanAmikA ||6|| tasyaiva dematakalatrasamudbhavo'bhUt, prajJAcaNaH salakhaNaH prathamastanUjaH / AcAracAruraparo dhanadevanAmA, gAmbhIryadhairyazamamukhyaguNAvubho ca / / 7 / / vasanta0 thiradevirabhUd bhAryA thiracaMdrasyAtivizrutaudAryA / asapatnaguNaM patnIyugalaM jajJe salakhaNasya ||8|| AryA vasanta0 AdyA sUhavadeviH, sahadevizcAparA parArthaparA / dhanadevasya ca samajani, sadharmiNI dhAhiNirdhIrA ||9|| AryA thiradevIdayitAyAM, thiracandrasyAbhavannathAMgaruhAH / airAvatadaMtA iva catvAro nirmalAtmanaH / / 10 / / AdyasteSu samastazastaguNavargaH pAsaNAgaH sudhIrdharmoddhArakRdAmaNAga iti vikhyAto dvitIyastathA / zAntaH zAntikumAra ityadhigato buddhyA tRtIyaH puna sturyaH saMyamadhuryadhIrmahaNasiMhaH siMhazUro'styaho ! / / 11 / / zArdUlavikrIDatam Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 395 prazasti rAjImatIti teSAM, bhaginI bhagnAtimAtramohabalA / yanmAnase marAlIlIlAyitamAtanoti kRpA ||12|| AryA pAhiNiH pAsaNAgasya, gehinI guNamandiram / AmazrIrAmaNAgasya, dArAzcAcArapAragAH ||13 / / zAntA zAntikumArasya pAlhuketi sadharmiNI / kalAkalApasampannA mUrtizcAndramasI yathA / / 14 / / sutavatI duhitAdvayamAdimA, salakhaNasya ca sUhavagehinI / abhidhayA prathamA'jani chAhiNIH, samaparA tvaparA nanu rUpiNiH / / 15 / / drutavilambitam dvitIyA preyasI tasya, sahadevirajIjanat / voDhAraM lalitAdevyAH, pAsavIraM tanUdbhavam / / 16 / / dhanadevasya ca dayitA, dAhiNinAmnI sutatrayamasUta / dharmArthakAmanAmnaH puruSArthAMstrIn kriyA yadvat / / 17 / / AryA nemAkaH prathamasteSu, prathamo dharmakarmaNi / dvitIyo'pyadvitIyo'sti, kSamI lakSmIdharAbhidhaH ||18 / / tArtIyIkaH sukRtadrumAlavAlaH punaH sahajapAlaH | eSAM dharmaMkarasA svasA'tha mAlhe'bhidhAnA'sti / / 19 / / AryA nAgamateti kalatraM nemAkasyAsti nirmalacaritram / lakSmIdharasya dayitA lakSmIH sakalajantuhitA / / 20 / / AryA sIteva vimalazIlA, sItAdevIti sahajapAlasya / vinayAlaGkRtahRdayA, dayAvilAsAnvitA dayitA / / 21 / / AryA aGgajAH pAsaNAgasya, paropakaraNolbaNAH / sambhavo dhanasiMhazcAsapAlazceti santyamI / / 22 / / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 lAhiNi-pAtUsaMjJaM jinacaraNArAdhane sadAbhijJam / bhaginIyugalaM jajJe vijJamamISAM matiprAjJam || 23 || AryA ahhNabhUrAmaNAgasya, kelisiMhaH kalAgRham / tasyAsti zIlasampannA, kamalazrIH sadharmiNI / / 24 / / dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam phUdI samasti kila zAMtikumAraputrI, nemAsutA matimatI nanu ratnadeviH / lakSmIdharasya dayitA khalu nAyaketi, baddhAdarA sukRtakarmaNi parvaNIva / / 25 / / vasantatilakA itazca saddharmakarmasu rataH sahRdAmaNAgaH pAdAmbujaM nijagurorupasevamAnaH / zuzrAva bhAvaparicumbitacittavRttirjJAnAnubhAvamiti buddhidhanaH kadApi / / 26 / / [va.ti.] tadyathA mohAndhakAraharaNaikadivAkarasya saMsAravArinidhidurddharavaDavAgneH / cAritrarAjasacivasya zivasya bandho-rjJAnasya kaH kila guNaughavadAvadaH syAt ? / / 27 / / [va.ti.] dupSamAdoSatazcaitat, pustakAdhInatAM gatam / tallekhanamataH puNyadrumahohadasodaram / / 28 / / athA''maNAgo nijavallabhAyAH, AmazriyaH zreyasapuNyahetoH / vyalekhayat zrIdazakAlikasya vRttiM samagrazrutasArarUpAm / / 29 / / upajAtiH bhuvanAnaleMdu 1314 saMkhye vikramasaMvatsare pravRtte ca / saGghasamakSamidAnIM, tadvyAkhyAM kArayAmAsa / / 30 / / yugmam / / AryA rAjahaMsAvimau yAvat, krIDataH puSkarAntare / vAcyamAnaM budhaistAvadidaM nandatu pustakam / / 31 / / maGgalaM mahAzrIH ||ch|| zubhaM bhavatu / / prazastiH samAptA ||ch / / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 prazasti atha samayasundaravRttiprazastimAhaharibhadrakRtA TIkA vartate viSamA param / mayA tu zIghrabodhAya ziSyArthaM sugamA kRtA. 1. caMdrakule zrIkharatara-gacche jinacandrasUrinAmAnaH | jAtA yugapradhAnAstacchiSyaH sakalacandragaNiH.2. tacchiSyasamayasundara gaNinA ca stammatIrthapure cakre | dazavakAlikaTIkA zazinidhizRGgAramitavarSe. 3. arthasyAnavabodhena matimAndyAnmatibhramAt / jinAjJAviparItaM yattanmithyAduSkRtaM mama. 4. mamopari kRpAM kRtvA zodhayantu budhA imAm / paropakaraNe yasmAt tparA uttamA narAH.5. TIkAkaraNataH puNyaM yanmayopArjitaM bhavet / tenAhamidamicchAbhi bodhiratra paratra me. 6. zabdArthavRttiTIkAyAH zlokamAnamidaM smRtam / sahasratrayamagre ca punaH sArdhacatuHzatam. 7. iti zrIdazavaikAlikazabdArthavRttiprazastiH sampUrNA. atha dIpikopasaMhAra:atra zrIdazavaikAlikakArakazayyaMbhavasUrestatputramanakamunezca sambandhasUcakaM drumapuSpikAdhyayananiyuktigAthAdvikaM, yathA sejjaMbhavaM gaNaharaM jiNapaDimAdaMsaNeNa paDibuddhaM / maNagapiaraM dasakA-liassa nijjUhagaM vaMde / / 1 / / maNagaM paDucca sejja-bhaveNa nijjUhiA dasajjhayaNA / veAliAi ThaviA tamhA dasakAliaM nAma / / 2 / / taccheSasaMbaMdhasUcakaM cUlikAdvayaniyuktigAthAdvikamidmachahiM mAsehiM ahIaM, ajjhayaNamINaM tu ajjhamaNageNaM / chammAsA pariAo ahaHkAlagao samAhIe / / 3 / / ANaMdaNaMsupAyaM kAhI sijjaMbhavA tahiM therA / jasabhaddassa ya pucchA kahaNA ya vicAlaNA saMghe / / 4 / / etadgAthAcatuSkArthaH zrIharibhadrasUriviracitavRtteravaseyaH, athAtra kiMJcit kathAnakamucyate Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam yadA zayyaMbhavAcAryaH pravrajitastadA tasya gRhiNI garbhiNyAsIt. jAtazca tasyAH putraH krameNa, nAmAsya kRtaM manaka iti, yadA ca so'STavArSiko jAtaH, tadA sa mAtaraM pRcchati, kva mama pitA ? sA bhaNati' tava pitA pravrajitaH, tataH sa pitRsakAze gaMtumanA labdhavRttAntazcampAyAM gataH, AcAryeNa saMjJAbhUmiM gatena sa dRSTaH, tena ca vandita AcAryaH, ubhayozca mithaH prekSamANayoH sneho jAtaH, AcAryaH 'pRcchati kastava pitA ? sa bhaNati' zayyaMbhava iti, tataH sUriNA bhaNitaM "kimarthamatrAgato'si? tenoktaM- 'pravrajiSyAmi', yadi yUyaM jAnItha tadA kathayata 'kvAsti mama piteti, sUriNoktaM sa mama mitramekazarIrIbhUtaH, tataH pravraja tvaM matpArzve ? pratipannaM ca tena, tataH sa pravrAjitastatraiva sUriNA, Agatastena sahopAzraye, upayogaM dattavAnAcAryaH' kiyadAyurasyeti, jJAtaM cAtaH paraM SaNmAsA Ayurasyeti, utpannA ca buddhirAcAryasya, asya strokAyuSaH kiM kartavyamiti, vimamarza ca - "caudasapuvI kamhi vi kAraNe samuppanne nijjUhai, apacchimo puNa caudasapuvvI avassameva nijjUhai, mama vi imaM kAraNaM samuppannaM, tao ahamavi nijjUhAmi, tAhe ADhatto nijjUhiuM jAva thovAvasese diase ime dasajjhayaNA nijjUDhA." uddhRtAni vikAlavelAyAM pAzcAtyacaturghaTikArUpAyAM sthApitAnyekatra kRtAnIti, tataH SaDbhirmAsairadhItamadhyayanamidaM dazavaikAlikAkhyaH zrutaskandho manakena, tataH samAdhinA sa kAlaM gataH, tasmin svargate ArAdhitamaneneti zayyaMbhavA AnandAzrupAtamakArSuH, tatastatpradhAnaziSyeNa yazobhadreNa kAraNe pRSTe, proktaM bhagavatA saMsArasvarUpam, tato yazobhadrAdayo 'guruvad guruputre vartitavyamiti nyAyamArgaH. sa cAsmAbhirnAcarita iti pazcAttApaM cakruH, atha zayyaMbhavenAlpAyuSamenamavetya mayedaM zAstramuddhRtaM. kimatra yuktam? iti saGghAya nivedite vicAraNA kRtA. yaduta kAladoSAt prabhUtasattvAnAmidamevopakArakamatastiSThatvetaditi nopasaMhRtaM pravacanaguruNeti. iti zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitazrIdazavaikAlikazabdArthavRttyupasaMhAraH saMpUrNaH, || zrIrastu || (laghuTIkApraNetRNAM sumatisAdhusUrINAM prazastiH-) mahAttarAyA yAkinyA, dharmaputreNa cintitA / AcAryaharibhadreNa, TIkeyaM ziSyabodhinI / / 1 / / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti 399 dazavaikAlike TIkAM vidhAya yat puNyamarjitaM tena / mAtsaryaduHkhavirahAd guNAnurAgI bhavatu lokaH / / 2 / / dazakAlikAnuyogAt, sUtravyAkhyA pRthakkRtA / haribhadrAcAryakRtAnmohAd bhaktyA'thavA mayA / / 3 / / zrImadbodhakaziSyeNa, zrImatsumatisUriNA | vidvadbhistatra nodvego, mayi kAryo manAgapi / / 4 / / yasmAd vyAkhyAkramaH proktaH, sUriNA bhadrabAhunA / Avazyakasya niryuktA, vyAkhyAkramavipazcitA / / 5 / / sUtrArthaH prathamo jJeyo, niyuktimizritaH tataH / sarvairvyAkhyAkramairyukto, bhaNitavyastRtIyakaH / / 6 / / pramAdakAryavikSepacetasAM tadayaM yayA / kriyayA avabodhArthaM, sAdhUnAM tu pRthak kRtaH / / 7 / / labdhvA mAnuSyakaM janma, jJAtvA sarvavidAM matam / pramAda-mohasaMmUDhA, vaikalpyaM ye nayanti hi ||8|| janma-mRtyu-jarA-vyAdhi-roga-zokAdyupadrute / saMsArasAgare raudre, te bhramanti viDambitAH / / 9 / / ye punarjJAna-samyaktva-cAritravihitAdarAH / bhavAmbudhiM samullaGghya, te yAnti padamavyayam / / 10 / / ye bhavyAn pratibodhya jainavacanaiH syAdvAdasaMbhUSitairnirvANAzritacetaso vidadhire sa(tsAdhumArgazritA)n / sAdhUnAM vidhinA ca sUripadavImAropayAJcakrire, te zrImajjinadevasUricaraNA rakSantu sacaM sadA / / 11 / / samAptA zrIdazavaikAlikaTIketi / / graMthAgraM 3500, maMgalamastulekhakapAThakayoH / saMvat 1662 varSe vaizAkhavadi 4 bhaume likhitaM / zubhaM bhavatu / / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 dazavaikAlikaM-TIkAtrikayutam pratyantare - mUlaM dayAdAnamukhAzcatasraH, zAkhAH prazAkhA niyamavratAni / puSpANi saMpatprakarAH phalaM tu, mokSo bhaved dharmasuradrumasya / / 11 / / iti dazavaikAlikalaghuTIkA samAptA / / cha / / zubhaM bhavatu / / maMgalamastu / / zrIgurubhyo namaH / / paramagurubhyo namaH / / maMgalamastu / / saMvat 1516 varSe mAgha vadi 1 gurau adye hi zrIghoghAvelAkUle mahArAjAdhirAjapAtasAhazrIkutabadInamahimmadarAjye vyApArI tanniyuktaH saM0 somadattapaMcakulapratipattau / / zrImaddharmabhRtAM variSTatapasAM pU0 satyavizAlaprabhRtInAM mahAtmanAM teSAmadhyayanArthaM pustakamidamalikhApayat dyumnena svArthaM tathA paropakArAya / / [zrIgaNezAya / / zrIvakratuThAya / / ] zubhaM bhavatu / / zrIANaMdavimalasUrigurubhyo namaH paM0 vIravimalagaNi / iti bhagavacchayyaMbhavazrutakevaliniryUDhaM zrImatsumatisAdhusUriNA bhavavirahAGkitabRhaTTIkoddhRtavRttyupetaM zrIdazavaikAlikaM samAptam / iti zrIdazavaikAlikasUtraM TIkAtrika sametaM samAptam. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che 'dhammo maMgalamukiThaM, ahiMsA saMjamo tavo | devA vi ta namasaMti, jasya dhame sayA maNo ||1|| : prakAzaka : pU. A. zrI jinaprabhasUri graMthamAlA amadAvAda g BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 5 Ph. : 079-22134176, M : 9925020106 S LL