Dravyanuyoga Part 4

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Agam Anuyog Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001951/1

Page #1

અર્હમ્
द्रव्यानुयोग
www
ANNAAAAA NAVAVAVAVAVAVAY
AAA
म.प्र. उभ
ઉપાધ્યાય મુનિ શ્રી કયાલાલજી મ.
४
ain Education International
ALLOL
MCGODDA

Page #2

Page #3

Page #4

Page #5

Page #6

અહેમુ. પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી ફતેહ - પ્રતાપ સ્મૃતિ પુષ્પ આગમ અનુયોગ (ગુજ.) ગ્રંથમાળા - ૧૦.
દ્રવ્યાનુયોગ
Hભાગ - ૪૬
જેનાગમોમાં વર્ણિત જીવ-અજીવવિષયક સામગ્રીનું સંકલન (ગર્ભ, ચુમ, ગમ્મા, આત્મા, સમુદઘાત, ચરખાચરમ, અજીવદ્રવ્ય અને પુદ્ગલ તેમજ પ્રકીર્ણક વગેરે ૯ અધ્યયનોનું વિશિષ્ટ સંકલન)
ખી ળી, પી.હિ સી..િથી શુ જી તિ, કીણિી.ઉતીરે
ØØહS
': નિર્દેશક અને પ્રધાન સંપાદક :
અનુયોગ પ્રવર્તક ઉપાધ્યાય પ્રવર પં.રત્ન Sિ, મુનિશ્રી કન્વેયાલાલજી મ. "કમલ"
din
: સંયોજક અને સમ્પાદક :
આગમ રસિક સેવાભાવી ઉપપ્રવર્તક શ્રી વિનયમુનિજી મ. ‘વાગીશ”
: સંપાદિકા : અરિહંત પ્રિયા ડૉ. દિવ્યપ્રભાજી
: પરામર્શદાતા : પં. દલસુખભાઈ માલવણિયા
: ગુજરાતી ભાષાંતરકર્તા :
ઉપપ્રવર્તિની શ્રુતાચાર્યા | ડૉ. શ્રી મુકિતપ્રભાજી
એમ.એ.પીએચ.ડી. તેમજ તેમની સુશિષ્યા ડૉ. શ્રી અનુપમાજી (એમ.એ.પીએચ.ડી.) શ્રત આરાધિકા શ્રી ભવ્યસાધનાજી શ્રત આરાધિકા શ્રી વિરતિસાધનાજી
Sisa
: પ્રકાશન સહયોગી : શેઠશ્રી હસમુખલાલ કસ્તુરચંદ શાહ (અમદાવાદ)
: પ્રકાશક : આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ-૧૩

Page #7

Cc
)
.
સર્વાધિકાર પ્રકાશકાધીન
પ્રકાશક અને પ્રાપ્તિસ્થાન :
સંપ્રેરક : ૧. ઉપપ્રવર્તક, સલાહકાર
મધુર વ્યાખ્યાની શ્રી ગૌતમમુનિજી મ. ૨. સેવાભાવી તપસ્વી
શ્રી સંજયમુનિજી મ. ‘સરલ’
આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ C/o. શ્રી સ્થાનકવાસી જૈન સંઘ, ૨૮-૨૯, સ્થાનકવાસી જૈન સોસાયટી, નારણપુરા ક્રોસીંગ, અમદાવાદ-૧૩. ફોન : ૭૫૫૧૪૨ ૬, ૭૫૫૨૭૧૧
સંપાદન સહયોગી : પં. દેવકુમારજી જૈન, બીકાનેર શ્રી શ્રીચંદજી સુરાણા, આગરા ડૉ. ધર્મચંદજી જેન, જોધપુર
સંપર્ક સૂત્ર :
શ્રી વર્ધમાન મહાવીર કેન્દ્ર સજીમંડી સામે, માઉન્ટ આબુ (રાજ.) પીન-૩૦૭ ૫૦૧ ફોન : (૦૨૯૭૪) ૨૩૫૫૬૬
ટ્રસ્ટી મંડળ : ૧. શ્રી નવનીતભાઈ ચુનીલાલ પટેલ (અમદાવાદ) ૨. શ્રી રમણલાલ માણેકલાલ શાહ (અમદાવાદ) ૩. શ્રી અરવિંદભાઈ શાંતિલાલ શાહ (અમદાવાદ) ૪. શ્રી બચુભાઈ બળદેવભાઈ પટેલ (અમદાવાદ) ૫. શ્રી વિજયરાજ બી. જેન (અમદાવાદ) ૬. શ્રી અજયરાજ કે. મહેતા (અમદાવાદ) ૭. શ્રી કૃષ્ણકાંતભાઈ મફતલાલ પટેલ (મુંબઈ) ૮. શ્રી જયંતિભાઈ ચંદુલાલ સંઘવી (માનદ્મંત્રી)
(અમદાવાદ)
ગુજરાતી સંસ્કરણ : વીરનિર્વાણ સંવત્ - ૨૫૩૦ વિક્રમ સંવત્ - ૨૦૬૦ દિનાંક : ૧૮, ફેબ્રુઆરી-૨૦૦૪ વિમોચન - અમદાવાદ
મૂલ્ય : રૂા. ૭00/- (સાતસો રૂપિયા)
કો.ઓપ્ટ સદસ્ય : શ્રી મીઠાલાલ નેમીચંદ બોહરા, અમદાવાદ શ્રી રમેશકુમાર ચંપાલાલ સાકરિયા, અમદાવાદ
મુદ્રક :
સંકલન-સહાયક :
માંગીલાલ શિવજીરામજી શમ (કુરડાચાં)
સ્કેન-ઓ-ગ્રાફિકસ (કોમ્યુટર - ઓફસેટ જોબ) ૩/એ, રવિકુંજ સોસાયટી, નારણપુરા, અમદાવાદ-૧૩ ફોન : ૭૯૧૧૭૫૧
પ્રૂફરીડર : મહાવીરપ્રસાદ શિવજીરામજી શર્મા (કુરડાચાં)

Page #8

Published in Memory of Rev.
Gurudev Shri Fateh-Pratap Agam anuyog No. 10
HOTOMORS

Dravyanuyoga
GUJARATI TRANSLATION
[Part IV (Chapter 39 to 45)]
: COLLIGATOR:
Agam Rasik Vice Pravartaka
Shri Vinay Muniji 'Vageesh' ધિત ચર્ચા. : EDITOR: Arihant Priya Dr. Shri Divyaprabhaji
00
-
bedebindA
:ADVISOR:
: CHIEF - EDITOR: Anuyog Pravartak, Upadhyaya Pravar, Pandit Ratna Muni. Shri Kanhaiyalalji 'Kamal'
Pt. Dalsukhbhai Malvaniya
THATZIZEA HOTICS #
vielab2 diet any
saat
Late ADA kolo
3339 TOTOO
AMAT Sig
: TRANSLATORS: UpPravartini Shrutacharya Dr. Shri MuktiPrabhaji
:PUBLISHERS:
AGAM ANUYOG TRUST
Ahmedabad-380 013.

& HER CO-TRANSLATORS:
Dr. Shri Anupamaji M.A.Ph.D. Shri Bhaviyasadhnaji Shri Virtisadhnaji
M.A.Ph.D.
: PUBLISHING CO-ORDINATOR:
Sheth Shri Hasmukhlal Kasturchand Shah (Ahmedabad)
VII

Page #9

PROMOTOR: 1. Madhur Vyakhyani Shri Gautam Muniji 2. Sevabhavi Shri Sanjay Muniji "Saral"
PUBLISHER: AGAM ANUYOG TRUST Clo. Shri Sthanakvasi Jain Sang, 28-29, Sthanakvasi Jain Society, Naranpura Crossing, Ahmedabad-13. Ph.: 7551426, 7552711
CONTRIBUTING EDITORS : 1. Pandit Shri Devkumarji Jain - Bikaner 2. Shri Shrichandji Surana 'Saras'-Agra 3. Dr. Dharmachandji Jain - Jodhpur
CONTECT PLACE: SHRI VARDHMAN MAHAVIR KENDRA Opp. Subjimandi, MOUNT ABU. (Raj.) Pincode : 307501 Ph. : (02974) 235566
S
TRUSTIES : 1. Shri Navanitbhai Chunilal Patel (Ahmedabad) 2. Shri Ramanlal Maneklal Shah (Ahmedabad) 3. Shri Arvindbhai Shantilal Shah (Ahmedabad) 4. Shri Bachubhai Baldevbhai Patel (Ahmedabad) 5. Shri Vijayraj B. Jain (Ahmedabad) 6. Shri Ajayraj K. Mehta (Ahmedabad) 7. Shri Krishnakantbhai Mafatlal Patel (Mumbai) 8. Shri Jayantibhai Chandulal Sanghavi
(Secretary) (Ahmedabad)
FIRST EDITION : ZWARTE A. D. 2060
est de innseng 18, February - 2004 Vimochan at Ahmedabad
PRICE: Rs. : 700/- (Rupees Seven Hundred)
CO.OPT. MEMBER: Shri Mithalal Nemichand Bohra, Ahmedabad Shri Rameshkumar Champalal Sakariya, Ahmedabad
PRINTED BY : SCAN-O-GRAFIX (Computer-Offset Printing) 3/A, Ravikunj Society, Naranpura, Ahmedabad-380 013. Ph. : 7911751
EDITOR - ASSISTANT : Mangilal S. Sharma (Kurdayan)
PROOF READER: Mahavir S. Sharma (Kurdayan)
VIII
For Privale & Personal use only
www.jalnelibrary.org

Page #10

અહમ્
daun dora que el
-
10
-
"
(ાણ થ -
હાર ના નો રહી જ ગંદા
પૂજ્ય ગુરૂદેવ ઉપાધ્યાય થી કન્વેયાલાલજી મ. ‘કમલ સાથે અનયોગ સંબંધિત ચર્ચા કરી રહેલાં ઉપપ્રવર્તક શ્રી વિનયમનિજી મ. ‘વામીશ
કોમલતન, કોમલવચન, પુની રણી કમનીયા કમલા મુને કલ્યાણકર, વિનય દય રમણીય IL
મધુર વ્યાખ્યાની શ્રી ગૌતમમુનિજી મ.
તપરવી સેવાભાવી શ્રી સંજય મુનિજી મ.
FORMES Perechny

Page #11

પ્રાથથાપક
Iી સ્થાપક
| UTો
નિ[T[
.
સ્વ. બળદેવભાઈ ડોસાભાઈ પટેલ
સ્વ. હિંમતલાલ શામળદાસ શાહ
આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ - ટ્રસ્ટી મંડળ
શ્રી નવનીતભાઈ ચુનીલાલ પટેલ
શ્રી રમણિકભાઈ એમ. શાહ
શ્રી અરવિંદભાઈ શાંતિલાલ શાહ શ્રી બચુભાઈ બળદેવભાઈ પટેલ
શ્રી વિજયરાજ બી. જેના
શ્રી અજયરાજ કે. મહેતા
શ્રી કૃષ્ણકાંતભાઈ મફતલાલ પટેલ
શ્રી જયંતિભાઈ સી. સંઘવી
(માનમંત્રી)
Jaln Education Laternational

wwwginal rary.org

Page #12

II સમર્પણ II,
આગમોના પ્રકાંડ વિદ્વાના સંસ્કૃત-પ્રાકૃતના જેમને હજારો.
શ્લોકોની રચના કરી એવા ક્રિયાનિષ્ઠ આત્માર્થી સંત રત્ના
આચાર્ય પ્રવર શ્રી ઉમેશમુનિજી મહારાજ ‘અણુ”
ની પવિત્ર સેવામાં સમર્પિત
ઉપપ્રવર્તક વિનયમુનિ “વાગીશ’

Page #13

અનુયોગ સમ્પાદન-સંશોધન કાર્યમાં સમપિતભાવે અથાક શ્રમસહયોગ
પ્રદાન કરવાવાળી પરમવિદુષી શ્રમણિર્યો
ઉપપ્રવર્તની શ્રુતાચાર્યા પરમવિદુષી ડો. મુક્તિપ્રભાજી મ.
અરિહંત પ્રિયા વિદુષીરત્ન ડો. દિવ્યાકભાજી મ.
સાધ્વી શ્રી વિરતિસાધનાજી મ., ડો. સાધ્વી શ્રી અનુપમાજી મ., સાધ્વી શ્રી ભવ્યસાધનાજી મ.

www.alinelibrary.org

Page #14

-પ્રકાશન સહયોગી
| | નમો નિVTV ડો. કસ્તુરચંદ બાલાભાઈ શાહના ખાનદાન ખોરડે માતાની કુક્ષી દિપાવનાર તેજરવી - ઓજરવી - ભાઈશ્રી હસમુખભાઈ કસ્તુરચંદ શાહ B.Sc. સુધી અભ્યાસ કરી માતા-પિતાના તેમજ પિતાતુલ્ય મોટાભાઈ રજનીકાંતભાઈના અંતરના આશીર્વાદ સાથે ધર્મપ્રેમી - ઉદારશીલા - શેઠશ્રી. ચંદુલાલ છગનલાલ શાહ, મંગુબેન ચંદુલાલ શાહની સુપુત્રી - સંસ્કારી વિરાંગના - ઉષાબેન સાથે લગ્નગ્રંથીથી જોડાયા. મસ્કતી માર્કેટના કાપડના ધંધામાં જોડાયા - કાપડના ધંધામાં પણ નામના મેળવી. સ્વસ્તિક કોર્પોરેશનના નામથી બિલ્ડીંગ કન્સ્ટ્રકશન તથા ડેવલોપમેન્ટ અંગેનું કામકાજ તેમના લાડલા દિકરા મોલિકભાઈને ટ્રેઈનીંગ આપી આગળ
ધપાવ્યું. બન્ને દિકરીઓ પણ સાસરીએ પીયરીયું શોભાવી રહ્યા છે. શેઠ શ્રી હસમુખભાઈ હસમુખભાઈનો મળતાવડા સ્વભાવને કારણે જૈનસમાજમાં આગવું સ્થાન રહ્યું અ.સૌ. શ્રીમતિ ઉષાબેન | કસ્તુરચંદ શાહ
'
છે. ઉદારદાલા - રચન
છે. ઉદારશીલા - રથના બન્ને પૈડા સરીખા સમા અ.સૌ. ઉષાબેન મહિલા હસમુખભાઈ શાહ ઉત્કર્ષના - માનવતાના કાર્યમાં ખૂબ જ ખંત - નિષ્ઠાથી આગવું સ્થાન ધરાવે છે. શ્રી હસમુખભાઈ નાની-મોટી અનેક સંસ્થાઓમાં પ્રમુખટ્રસ્ટીના હોદ્દાને દિપાવી રહ્યા છે. - ભૂયંગદેવ આરાધના ભૂવનને પિતાના નામને જોડી ગાણ અદા કરેલ છે. દરિયાપુરી સંપ્રદાયમાં ખૂબ જ આગવું સ્થાન ધરાવે છે. પૂ. મહારાજસાહેબ- પૂ. મહાસતીજીના વૈયાવચ્ચમાં અગ્રગણ્ય ફાળો રહ્યો છે. સ્વાથ્ય સારૂ રહે તે જ પ્રાર્થના ઘણા જ મોટા દાનોની સાથે આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટને યાદ કરી સારી રકમનું દાન આપવા બદલ આભારી છીએ.
| નમો નિ[Ti | આપ પાલનપુરના મૂળ નિવાસી હતા, આપના સુપુત્ર શ્રી શશીકાંતભાઈ હમણાં પૂનામાં અમર ડ્રેસીસના નામે વ્યવસાય કરે છે. તેઓ પણ ખૂબ જ ધર્મશ્રદ્ધાળુ છે. મધુર વ્યાખ્યાની શ્રી ગૌતમ મુનિજી મ. તરફ તેઓની વિશેષ શ્રદ્ધાભક્તિ છે. શ્રી કાલીદાસભાઈની સુપુત્રી શ્રી ઉર્મિલાબહેન પણ ખૂબ જ ભાવનાશીલ છે. બન્ને ભાઈ-બહેનોએ લગ્ન પણ નથી કર્યા. ઉપપ્રવર્તક શ્રી વિનયમુનિજી મ. “વાગીશ’ આદિ ઠાણાના ૨૦૦૩ના પૂના ચાતુર્માસમાં સંવત્સરી મહાપર્વના દિવસે દ્રવ્યાનુયોગ (ગુજરાતી)નો ત્રીજા ભાગના વિમોચનનો પણ લાભ મળ્યો. આપના વિશેષ સહયોગ માટે ટ્રસ્ટ આભારી છે.
સ્વ. શ્રી કાલિદાસ ગગ્નલભાઈ કોઠારી
સ્વ. શ્રીમતી પારુબેન કાલીદાસભાઈ કોઠારી
|| નમો નિVI[Ti | આપ રાજસ્થાનમાં ભીલવાડા જિલ્લાના પોટલા ગામના નિવાસી હતા તથા આપ ખૂબ જ ધર્મશ્રદ્ધાળુ હતા. શ્રીમતી ભંવરબાઈએ પણ ચૌવિહાર વિગેરે અનેક પ્રત્યાખ્યાન કર્યા. આપના સુપુત્ર શ્રી હિરાલાલજી, ભેરુલાલજી, સમરથલાલજી, મૂલચંદજી, સમ્પતલાલજી, આનંદકુમારજી, દિનેશકુમારજી ખૂબ જ ધર્મશ્રદ્ધાળુ છે. પૂજ્ય પ્રવર્તક શ્રી અંબાલાલજી મ. ની વિશેષ આસ્થા રહી છે તથા પૂજ્ય પ્રવર્તકશ્રી રૂપચંદજી “રજત” મ. નો પણ આપના પરિવાર પર આશીર્વાદ છે. મહામંત્રી શ્રી સૌભાગ્યમુનિ ‘કુમુદ' ઉપપ્રવર્તક શ્રી વિનયમુનિજી મ. “વાગીશ', મધુરવ્યાખ્યાની શ્રી ગૌતમમુનિજી મ. વિગેરેના ચાતુર્માસ સફળ બનાવવામાં આપનું યોગદાન
પ્રસંશનીય રહ્યું. અમદાવાદમાં આપનો જ્વલર્સનો વ્યવસાય છે. આપના સ્વ. શ્રી ધર્મચંદજી ખાળ્યા વિશેષ સહયોગ માટે ટ્રસ્ટ આભારી છે.
શ્રીમતિ ભંવરબાઈ ધર્મચંદજી ખાળ્યા

Page #15

| નમો નિUTION | ધર્મપ્રેમી આદર્શ શ્રાવકરત્ન - કર્તવ્ય પરાયણ પરમ આદરણીય ભાઈશ્રી રોહિતભાઈ રણછોડભાઈ ગાંધી મુંદ્રાકચ્છના વતની છે. પરંતુ અમદાવાદમાં આવી એચ.કે. કોમર્સ કોલેજમાં અધ્યાપક (પ્રોફેસર)ના સ્થાનને દીપાવતા સૌની સાથે દુધ-સાકર જેમ એક બની જેન શાસનને દિપાવી રહ્યા છે.
શ્રી સ્થા. જૈન સંઘ-આંબાવાડી જે અગ્રગણ્ય સંઘોમાંનો એક સંઘ છે તે સંઘમાં ટ્રસ્ટીનું સ્થાન દિપાવી રહ્યા છે. શ્રી કચ્છ જૈન સેવા સમાજ-પાલડીમાં સહમંત્રીના સ્થાનને ઉજ્જવળ બનાવી રહ્યા છે. બંધુ બેલડી ગુરુદેવ નિરંજનમની મ. સા., પૂ. ચેતનમુની મ. સા. દ્વારા સંપાદિત “જ્ઞાનાજન”ના પ્રકાશકના સ્થાનમાં પ્રકાશ પુરી રહ્યા છે. પૂ. સંત-સતીજીની સેવા વૈયાવચ્ચ અને સૌની સાથે મિલનસાર સમભાવ એજ માનવભવની તેમની મુડી છે. આગમ અનુયોગના કાર્યમાં સહભાગી થવા બદલ આભારી છીએ...
શ્રી રોહિતભાઈ રણછોડભાઈ ગાંધી
|| નમો વિUTUi
આપ ખૂબ જ ધર્મપ્રેમી, ઉદારહૃદયી તથા સ્વાધ્યાય પ્રત્યે ઉંડી નિષ્ઠાવાળા શ્રાવક છો. તેમના ઘરે ખૂબ મોટી લાઈબ્રેરી છે. સંત-સતિઓ માટે અધ્યયનમાં પુસ્તકો વિગેરે વ્યવસ્થા કરવામાં તેઓની વિશેષ રુચિ છે. પૂ. ગુરૂદેવ ઉપાધ્યાય શ્રીજી પ્રત્યે તેઓની વિશેષ શ્રદ્ધા રહી છે. તેઓના કાર્યથી પ્રભાવિત થઈને સ્વેચ્છાથી અનુયોગ માટે વિશેષ સહયોગ તેઓએ પ્રદાન કર્યો. આ ભગીરથ કાર્યને પૂર્ણ કરાવવામાં તમે પણ અગ્રણી રહ્યા છો. જેનબંધુ'ના નામથી દિલ્હીમાં અને સ્નેહા રિસોર્ટના નામથી ઉદયપુરમાં આપ મોટા વેપારી છો.
શ્રી ચન્દજી જૈન (જૈનબંધુ-દિલ્હી)
| નમો નિVT[Ti |
આપ મૂળ ગઢસિવાના (રાજસ્થાન)ના નિવાસી છો. ઓસવાલ સિંહ સભા જેવી અનેક સંસ્થાઓના આપ અધ્યક્ષ છો. આપની જોધપુરમાં “એલ્ફોબોક્સ' નામની ખૂબ મોટી કંપની છે. આપે આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટને વિશેષ યોગદાન આપ્યું છે. આપની ઉદારભાવના પ્રસંશનીય છે. આપના સહયોગ માટે ટ્રસ્ટ આભારી છે.
શ્રી ઘેવરચંદજી કાનુંગા
જોધપુર
નમો વિUTUાં II
આપશ્રી અમરચંદજી મારુ હરમાડાવાળાના સુપુત્ર છો. અનુયોગનું કાર્ય પુર કરાવવામાં આપની વિશેષ રુચિ રહી. આપના ધર્મપત્નિ શાંતાદેવી પણ ખૂબ જ ધર્મશ્રદ્ધાળુ છે. આપના સુપુત્ર પ્રમોદજી તથા પ્રણવજી પણ ભાવનાશીલ છે. શ્રી ધર્મચન્દજી સા. ની સ્મૃતિમાં આપે આબુ પર્વત પર ચૈત્રી આયંબીલ ઓળી કરાવી. ગુરુદેવના પ્રત્યે આપની વિશેષ શ્રદ્ધાભક્તિ રહી. આપના સહયોગ માટે ટ્રસ્ટ આભારી છે.
સ્વ.શ્રી ધર્મીચંદજી લુણાવત
દિલ્હી.
| નો વિUTUTI ઉપાધ્યાયશ્રીજીની સેવામાં આજીવન પોતાની સેવા આપનાર સ્વ. શ્રી શિવજીરામજી શર્મા તથા આગમના ગ્રંથોના પ્રકાશનમાં સંકલન સહાયક, પ્રૂફરીડીંગ, પ્રિન્ટીંગ વિ.ની સંપૂર્ણ જવાબદારી તથા વ્યવસ્થા સંભાળનાર તેઓના પુત્રો શ્રી માંગીલાલજી તેમજ શ્રી મહાવીરભાઈ શર્મા (કુરડાયાં)-રાજસ્થાનના વતની છે.
પૂ. ગુરુદેવના તેમજ આગમ અનુયોગમાં અકથનીય સેવા બદલ પિતા-પુત્રોને આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ અભિનંદન પાઠવે છે.
સ્વ. શ્રી શિવજીરામજી તથા સુપુત્રો. શ્રી માંગીલાલજી તથા મહાવીરભાઈ શર્મા
Jain Education Intel

Page #16

એક જ્યોતિર્મય વ્યક્તિત્વ-શ્રધ્યેય ઉપાધ્યાયશ્રી ન્હેયાલાલજી મ, ‘મૈલ'
સંક્ષિપ્ત પરિચય
જ્ઞાન અને ક્રિયાની જીવંત પ્રતિમૂર્તિ‘નમો વનફ્લાવાઈ'ના ગૌરવપૂર્ણ પદથી સમલંકૃત અનુયોગ પ્રવર્તક શ્રદ્ધેય પૂજયગુરૂદેવ મુનિશ્રી કનહૈયાલાલજી મ. | ‘કમલ’નું જીવદર્શન સ્વ-પરના કલ્યાણાર્થે સમર્પિત રહ્યું છે. વિચાર અને આચારની દ્રષ્ટિએ તેઓ અત્યંત ઉત્કૃષ્ટકોટિનું જીવન જીવનારા સપુરુષ અને
પ્રતિભાશાળી પુરુષ હતાં. જેઓને અહંકાર ક્યારેય સ્પર્શી શક્યો ન હતો. વિદ્વતા, વિનમ્રતા, સૌજન્યતા, સૌમ્યતા, સહિષ્ણુતા, કરુણા, વાત્સલ્ય, ધર્ય, પ્રસન્નતા જેવા અનેક સદ્ગુણોની સુવાસથી તેઓ સદા મહેકતાં હતાં.' - આપનો જન્મ વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૦ ચૈત્રસુદ (રામનવમી) ના દિવસે મેકીન્દ (જસનગર) રાજસ્થાનમાં શ્રી ગોવિંદાસિંહજી રાજપુરોહિતના ગૃહે થયો. માતુશ્રી યમુનાદેવીની કૂખ આપે દીપાવી હતી. ચારવર્ષની બાલ્યાવસ્થામાં જ માતા-પિતાની અચાનક જ છત્રછાયા ગુમાવી, સાત વર્ષની ઉંમરે પરમશ્રધ્ધય આચાર્યશ્રી સ્વામીદાસજી મ. ની પરંપરાના પ્રભાવશાળી શ્રમણ શિરોમણી શ્રદ્ધેય શ્રી ફતેહચંદ્રજી મ. અને પંડિત પ્રવર શ્રી પ્રતાપમલજી મ. વગેરેનો સંપર્ક થયો. / આપનું ભવ્ય તેજોમય લલાટ અને સામુદ્રિક લક્ષણો જોતાં જપૂ. પ્રતાપમલજી મ. ને પ્રતીતિ થઈ કે - “આ બાળક અત્યંત તેજસ્વી પ્રતિભાશાળી શ્રમણ પરંપરાનો તેજસ્વી સિતારો થશે જે શાસન પ્રભાવમાં અભિવૃધ્ધિ કરશે.” ગુરૂદેવના પ્રથમદર્શનથી જ આપે આપનું સર્વસ્વ તેમના ચરણોમાં સમર્પિત કરી દીધું. અગિયાર વર્ષ સુધીના વૈરાગ્યકાળ દરમ્યાન આપે પંડિતો, વિદ્વાનો પાસે અધ્યયન અધ્યાપન કર્યું. વૈશાખસુદ-૬, વિક્રમસંવત ૧૯૮૮ના દિવસે સાંડેરાવ (રાજ.)માં આપે દીક્ષા અંગીકાર કરી. એ સમય દરમ્યાન ઘોડી પરથી પડવા છતાં આપે સહિષ્ણુતા, ધર્મ અને અતૂટ મનોબળથી મુશ્કેલીનો સામનો કર્યો તે જ આપની પરમશક્તિ, ધર્મ પ્રત્યેની અતૂટ શ્રધ્ધાનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. વડીદીક્ષા સોજતરોડમાં સંપન્ન થઇ.
દીક્ષા પછી આપે ૫. બેચરદાસજી દોશી, શોભાચંદજી ભારિલ્લ વગેરે પાસે જૈનાગમ-વાડુમયનું તલસ્પર્શી અધ્યયન કર્યું. જેના પરિણામસ્વરૂપે આપ ન્યાયતીર્થની પરીક્ષામાં પ્રથમશ્રેણીમાં સમુત્તીર્ણ થયા. પછી આપે આગમોના સંપાદનકાર્યમાં જ પોતાનું લક્ષ કેન્દ્રિત કર્યું. આગમોના મૂળ પાઠોને ક્રમાનુસાર-યોગ્ય રીતે સંપાદિત કરી પ્રકાશિત કર્યા, છેદસૂત્રોના સાનુવાદ વિવેચન સહિતના પ્રકાશન માટે ભારે જહેમત ઉઠાવી અતિ જટિલભગીરથ કાર્ય સંપન્ન કર્યું.
સ્થાનાંગ-સમાવાયાંગનું સાનુવાદ-સંપાદન કાર્ય કર્યું. ‘જૈનાગમનિર્દેશિકા' જેવી અતિ મહત્વપૂર્ણ કૃતિ પણ આપના અથાગ શ્રમઅને પ્રબળ પુરુષાર્થનું જ પરિણામ છે. આ આગમઅનુયોગનું વિશાળ વિસ્તૃત અને ભગીરથ કાર્ય આપે એક જર્મન વિદ્વાનની પ્રેરણાથી યુવાવસ્થામાં શરૂ કર્યું હતું, જે જીવનના અંતિમ શ્વાસ સુધી નિભાવ્યું. માર્ગમાં આવતી પ્રતિકૂળતાઓને આપે અપ્રમત્ત ભાવે
cation International
For Private
Personal Use Only
w
elbs.

Page #17

વૈર્ય, સહિષ્ણુતા અને પુરુષાર્થ વડે પરાજિત કરી. આપની શારીરિક પ્રતિકૂળતાઓ દરમ્યાન આ૫ના અંતેવાસી શિષ્ય શ્રી વિનયમુનિજી મ. ‘વાગીશ’ તથા સાધ્વીછંદ ડૉ. શ્રી દિવ્યપ્રભાજી, પં. દલસુખભાઇ માલવણિયા, પં. દેવકુમારજી વગેરેનો સાથ-સહકાર મળતો રહ્યો. આપે આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ દ્વારા હિંદી અનુવાદ ૮ ભાગોમાં અને ગુજરાતી ૪ ભાગોમાં પ્રકાશિત કર્યાં શેષ ભાગોનું કાર્ય શ્રી વિનયમુનિજી મ. તથા ટ્રસ્ટીગણ અત્યધિક પરિશ્રમકરી સંપન્ન કરવા પ્રયત્નશીલ રહે છે. | આપના વિશાળ વિચરણ ક્ષેત્રદ્વારા આપનો અનુયાયી વર્ગ પણ એટલો જ વિશાળ અને વ્યાપક છે જેનું મુખ્ય કારણ આપની બિનસાંપ્રદાયિક્તાની ભાવના હતી. સ્વાથ્યની પ્રતિકૂળતા દરમ્યાન પણ આપે અદ્ભૂત આત્મબળદ્વારાજેસમત્વભાવ અપનાવ્યોતે બધા માટે પ્રેરણારૂપ છે અને ખૂબ-ખૂબ વંદનીય છે. - જ્ઞાનરાધના, મૌન, તપ અને જપ આપના જીવનના પર્યાય સમા બની ગયા હતાં. નિરર્થક ચર્ચા, જ્ઞાતિસંપ્રદાયોની વાતો કે ટીકા-ટિપ્પણીમાં આપે કદી ક્યારેય સમય બરબાદ કર્યો નથી. યુવાવસ્થાથી જ દ્વિદળનો ત્યાગ, એક સમય ભોજનમાં પણ માત્ર એક જ રોટલીનું ઉણોદરી તપ આપનીરસેન્દ્રિય પ્રત્યેની નિસ્પૃહતા દર્શાવે છે. છેલ્લા ૧૮ વર્ષોથી આપે અન-પાણીનો ત્યાગ કરી માત્ર ફળોનો રસ, ગાયના દૂધથી જ જીવન નિર્વાહ કર્યો. છેલ્લા ૨૦ વર્ષથી દરેક મંગળવારે મૌન, રાત્રિના બે વાગ્યે નિદ્રા ત્યાગ કરી સાધનામાં લીન થતાં અને આવાં જ ઉત્તમ આચારને કારણે આપે ‘સંતરત્ન' ના બિરૂદને સાર્થક કર્યું. એટલું જ નહિ પરંતુ રાષ્ટ્રીય સંતની હરોળમાં આપનું નામ જયવંતુ બન્યું. ૬ ડિસેમ્બર ૧૯૯૩, પોષ સુદ ૧૪ સવંત ૨૦૫૦ ના રોજ જયપુરમાં આચાર્ય સમ્રાટ શ્રી દેવેન્દ્રમુનિએ આપને ‘ઉપાધ્યાયપદે જૈનશાસન પ્રભાવકપદ ગૌરવાન્વિત કર્યા.
આપ કરુણા, દયા, વાત્સલ્ય અને પ્રેમની સાક્ષાતુ મૂર્તિ હતા અને આથી જ આપે માનવ કલ્યાણ હિતાર્થે વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કર્યું. શ્રીવર્ધમાન મહાવીર સેવા કેન્દ્ર દેવલાલી, જિલ્લા નાસિક (મહારાષ્ટ્ર) જયાં વૃધ્ધ સાધુ-સાધ્વી સેવા કેન્દ્ર, જનહિતાર્થે હોસ્પિટલ, માનવ રાહત કેન્દ્રજેવી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ વિદ્યમાન છે.
શ્રી વર્ધમાન મહાવીર કેન્દ્ર-આબુ પર્વત જ્યાં પ્રતિવર્ષ ચૈત્રી ઓળીનું આયોજન થાય છે અને ભોજન શાળા, ઉપાશ્રય, પુસ્તકાલય, ઔષધાલય, અતિથિગૃહ છે. તઉપરાંત આગમ અનુયોગટ્રસ્ટ અમદાવાદ, શ્રી મહાવીર કલ્યાણ કેન્દ્ર મદનગંજ, અંબિકા જૈન ભવન- અંબાજી વગેરે અનેક સંસ્થાઓ આપની પ્રેરણા અને આશીર્વાદ વડે અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં કાર્યરત માનવકલ્યાણનાં ઉત્તમ કાર્યો કરે છે. ( ૧૭ ડિસેમ્બર ૨૦OOબપોરના ૧-૩૦વાગ્યે એકાએક આપનું સ્વાથ્ય બગડ્યું આપે ૨-૪૫ વાગ્યે સંથારો ગ્રહણ કર્યો અને રાત્રે સમય ૩-૪૫ પોષ વદ આઠમ(ગુજ, માગસર વદ ૮) સોમવાર ૧૮ ડિસેમ્બરના રોજ જીવનજ્યોત દિવ્યજ્યોતમાં વિલીન થઇ. ૧૯ડિસેમ્બર બપોરે ૩વાગ્યે ‘કમલ કવૈયાવિહાર’માં હજારો ભક્તોસાધકોની જનમેદની વચ્ચે આત્માના નિરંજનનિરાકાર સ્વરૂપનાઘોષ સાથે અગ્નિસંસ્કારવિધિ સંપન્ન થઇ.
આપના સ્વર્ગારોહણથી શ્રમણ સંઘમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર જૈન જગતમાં જે ખોટ પડી છે તેની પૂર્તિ અસંભવ, અશક્ય છે.
Sain
F
C
International
--for private & Personal use only,
www.atelibras org

Page #18

પ્રકાશકીય
આચાર્ય આર્યરક્ષિતે ૨૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે શ્રુતજ્ઞાનને સરળતાથી સમજવા માટે ધર્મકથાનુયોગ, ચરણાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ અને દ્રવ્યાનુયોગની વિચારણા મૂકી પણ આ ગ્રંથરૂપે ઉપલબ્ધ થયા નથી. વચલો ગાળામાં ઘણા આચાર્યોએ પ્રયત્ન પણ કર્યો પરંતુ પૂર્ણ નહીં થઈ શક્યો.
પજ્ય ગુરૂદેવ ઉપાધ્યાયશ્રી કનૈયાલાલજી મ.સા.નું પણ યુવાવસ્થાના પ્રારંભમાં જ એક જર્મની વિદ્વાને ધ્યાન દોર્યું અને એમને ફુરણા જાગી અને ગુરૂદેવોના આશીર્વાદ લઈ સંકલ્પ કર્યો અને એ કાર્યમાં અપ્રમત્તરીતે જોડાઈ ગયા. નાની-નાની ચિટોથી પ્રારંભ કરીને આને મોટુંરૂપ આપ્યું. આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષ સાંડેરાવના માધ્યમથી જેનું સંપાદન- પ્રકાશન પ્રારંભ થયું. પૂજ્ય ગુરૂદેવ આ કાર્યથી જ અમદાવાદ પધાર્યા. આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટની સ્થાપના થઈ. અમને વિશાળ કાર્ય સંપન્ન કરાવવાનો અવસર પ્રાપ્ત થયો. ટ્રસ્ટની રજતજયંતિ વર્ષમાં આ વિશાળ કાર્ય ગુરૂદેવોના આશીર્વાદથી હિન્દીના ૮ અને ગુજરાતીના ૧૧ ભાગોમાં સંપન્ન થઈ રહ્યું છે જેની અમને ઘણી જ ખુશી છે.
આવું વિશાળ કાર્ય કરાવવા માટે ઉપાધ્યાય શ્રીજીનો ઉપકાર ક્યારેય ભુલાય નહીં. આવી મહાનું યાદગીરી આપીને અમર થઈ ગયા.
તેમના સુયોગ્ય શિષ્ય વિનયમુનિજીએ પણ સારો પરિશ્રમ આપીને આ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું છે. તેઓ લાંબા-લાંબા વિહાર, પ્રવચન, ચાતુર્માસ વગેરે કરવાં છતાં અમૂલ્ય સમય કાઢીને રાત-દિવસ જોડાઈને આમાં જે શ્રેમ કર્યો છે તેમના અમે ઘણા જ આભારી છીએ.
શ્રુતાચાર્યા ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી તેમજ તેમની શિષ્યાઓએ કાળજીથી સારો શ્રમ કરીને ગુજરાતી ભાષાંતર કરી આપ્યું તેઓના પણ અમે આભારી છીએ.
આ ભાગના ભાષાંતર કાર્યમાં ડૉ. કનુભાઈ શેઠ અમદાવાદવાળાના ધર્મપત્નિ કલ્પનાબેન એમ.એ.પી.એચ.ડી. (પ્રાકૃત)નો પણ સારો સહકાર મળ્યો.
ટ્રસ્ટના મંત્રી શ્રી જયંતિભાઈ સંઘવી જેઓએ એમનો અમૂલ્ય સમય કાઢી સારી જહેમત ઉઠાવી છે. જેથી જ આ કાર્ય પૂર્ણ થઈ રહ્યું છે. તેમનો જેટલો આભાર માનીએ ઓછો છે.
નારણપુરા સ્થાનકવાસી જૈન સંઘના પણ આભારી છીએ કે જેઓએ ચોપડા મૂકવા માટે સ્થાન આપ્યું.
પ્રેસની બધી જવાબદારી સેવાભાવી શિવજીરામભાઈના સુપુત્ર શ્રી માંગીલાલજીએ તેમજ તેમના નાનાભાઈ મહાવીર શર્માએ ગુરૂદેવને જોડે રહીને પૂફ તપાસવા તેમજ સંદર્ભ ગ્રંથોની વ્યવસ્થા કરવી વગેરે બધી જવાબદારીઓ કાળજીપૂર્વક નિભાવી છે. - ઓન-ઓ-પ્રાફિકસના માલિક દિવ્યાંગભાઈના પણ ઘણા આભારી છીએ કે જેમને ઝડપથી બહુ જ સારું કામ કરી આપ્યું.
આ વિશાળ કાર્ય સંપન્ન કરાવવામાં દાનદાતાઓનો પણ સારો સહયોગ પ્રાપ્ત થયો જેથી આટલા ગ્રંથો પ્રકાશિત થઈ શક્યા. નામી-અનામી બધા દાનદાતાઓના આભારી છીએ.
સ્વાધ્યાયી મુનિરાજ તેમજ મહાસતિયાજી તથા આગમના અભ્યાસુ શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ આ ગ્રંથો મંગાવીને સ્વાધ્યાય કરે અને કરાવે એજ અભિલાષા સાથે.
નવનીતભાઈ ચુનીલાલ પટેલ
પ્રમુખ આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ

Page #19

અહેમુ શ્રી કમલ ગુરુભ્યો નમઃ
સંયોજકીય પૂજ્ય ગુરૂદેવે જે વિશાળકાય અનુયોગનું ઉપાડ્યું હતું તે હિન્દી, ગુજરાતી ભાષાના ૧૯ ભાગોમાં પૂર્ણ થઈ રહ્યું છે. ગુરૂદેવે સન્ ૮૨માં જે મને ભાવના પ્રકટ કરી હતી એ એમની ભાવના બધાના સહકારથી હું પૂર્ણ કરી શક્યો છું એની મને ઘણી જ ખુશી થાય છે.
‘શ્રેયાંસ વદુ વિનાનિ' અર્થાતુ સારા કાર્યોમાં વિઘ્નો આવે જ છે તે અનુસાર આ કાર્યમાં પણ ઘણી જ વિનો આવ્યા. ગુરૂદેવે પણ અટલ સંકલ્પ કરી લીધો અને છેલ્લા શ્વાસ સુધી આ કામની લાગણી રાખી. એમની હયાતીમાં હિન્દીનું કાર્ય પૂર્ણ થયું અને ગુજરાતીના પણ છ ભાગ છપાઈ ગયા હતા. પછી મારા ઉપર જવાબદારી આવી. હું પણ લાંબા-લાંબા વિહાર, ચાતુર્માસ, પ્રવચન, ગૌચરી વગેરે અનેક જવાબદારીઓને નિભાવતા જેટલો સમય પ્રાપ્ત થતો એમાં સમય કાઢી ત્રણ વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં જહેમત ઉઠાવી આના ૫ ભાગ પૂર્ણ કરી આ કાર્યને પૂર્ણ કરવામાં ગુરૂદેવના આશીર્વાદથી સફળ થયો. | મારા સાથી મુનિરાજશ્રી ગૌતમ મુનિજીએ પણ આ કાર્ય કરવામાં સારો સહકાર આપ્યો છે. તેઓએ પ્રવચનની બધી જવાબદારી સંભાળી તેમજ સેવાભાવી સંજયમુનિએ ગોચરી-પાણી અને સેવાની લાગણી રાખી જેથી હું આ કાર્ય કરી શક્યો તે બન્નેનો ઋણી છું.
શ્રુતાચાર્યા સાધ્વી ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી, સાધ્વી ડૉ. દિવ્યપ્રભાજી, સાધ્વી ડૉ. અનુપમાજી, સાધ્વી ભવ્યસાધનાજી અને સાધ્વી વિરતિસાધનાજીએ મૂળ હિન્દીના કાર્યમાં તેમજ ગુજરાતી ભાષાન્તરના કાર્યમાં સારો સહકાર આપ્યો. તેમની નાની-નાની શિષ્યાઓ સાધ્વી વિરાગ સાધનાજી, સાધ્વી સ્વયંસાધનાજી, સાધ્વી લક્ષિતસાધનાજી અને નવદીક્ષિત સાધ્વી જિનેશ્વરાજીએ પણ પોતાના અધ્યયનથી સમય કાઢી લખાણના કાર્યમાં સારો સમય આપ્યો એટલે એ સતી મંડળની શ્રુત સેવા પ્રસંશનીય છે.
મૂળ પાઠ અને ભાષાંતર જોવા માટે ગ્રંથોની ઘણી આવશ્યકતા રહે છે એના માટે ઘણા આગમગ્રંથ, કોષ વગેરે વિહારમાં જોડે રાખવાની વ્યવસ્થા કરવી પડી ત્યારે જ ટૂંકા ગાળામાં આ કાર્ય થઈ શક્યું. દરેક ઉપાશ્રયોમાં આગમ ગ્રંથો વસાવવા જ જોઈએ. ચોપડા પ્રાપ્ત ન થવાથી મૂળપાઠ અને ભાષાંતર કદાચ શુદ્ધ નહીં થઈ શક્યું હોય. ગુજરાતી ભાષાનો મારો સારો અભ્યાસ નથી જેથી હિન્દી શબ્દોનો પણ પ્રયોગ થઈ ગયો હશે તો પાઠક તે અંશને સ્વબુદ્ધિથી સુધારીને વાંચે અને સૂચિત કરે જેથી બીજા સંસ્કરણમાં સંશોધન થઈ શકે.
નારણપુરા સંઘના અને અનુયોગ ટ્રસ્ટના માનદ્દમંત્રી શ્રી જયંતિભાઈ સંઘવીએ સંઘનું ઘણું કામ હોવા છતાં આ અનુયોગનું કાર્ય પૂર્ણ કરાવવામાં ભારે જહેમત ઉઠાવી છે. તેમજ શ્રી નવનીતભાઈ, બચુભાઈ, વિજયરાજજી વગેરે ટ્રસ્ટીઓના આગ્રહપૂર્ણ સૂચન નિર્દેશથી આ કાર્ય સંતોષજનક રીતે પાર પડી શક્યું છે.
મહાવીર કેન્દ્ર આબુના ટ્રસ્ટીઓએ કેન્દ્રના વ્યવસ્થાપકશ્રી માંગીલાલજીને આ કાર્યમાં સમય આપવા માટે મંજૂરી આપી જેથી પ્રફ તપાસવા અને પ્રેસ સંબંધી ગોઠવણ કરવામાં સમય આપી શક્યા આમ ટ્રસ્ટીઓની ગુરૂદેવ તેમજ કાર્ય પ્રત્યે લાગણી પ્રસંશનીય છે.
સેવાભાવી શિવજીરામજી શર્માના સુપુત્ર મહાવીર શર્માએ લાંબા-લાંબા વિહારોમાં સાથે રહી પ્રફ તપાસવા, ગ્રંથોની વ્યવસ્થા કરવી વગેરે જવાબદારીઓ સંભાળી તેથી જ કાર્ય થઈ શક્યું.
પ્રેસવાળા દિવ્યાંગભાઈએ મારા હિન્દીના અક્ષરોને ગુજરાતીમાં ફેરવીને જે સહકાર આપ્યો તેમજ શુદ્ધ અને સુન્દર છપાઈકામ ઝડપથી કરી આપ્યું તેથી જ આ કાર્ય પૂર્ણ થઈ શક્યું.
બોટાદ સંપ્રદાયના શ્રી અમીચંદજી મ., લિંબડી અજરામર સંપ્રદાયના કુશળ કાર્ય દક્ષશ્રી ભાસ્કરમુનિજી તેમજ ગોંડલ સંપ્રદાયના યુવાપ્રણેતા શ્રી ધીરજમુનિજીએ અવાર-નવાર કાર્યને વેગ આપવાની અને લાયબ્રેરિઓમાં સેટ વસાવવાની પ્રેરણા આપી. આવી રીતે સૌ સહકાર આપે તો ગ્રંથો ગામ-ગામ પહોંચી જાય અને તેનો સારો સદુપયોગ થાય. સ્વાધ્યાય પ્રેમિઓ આ અનુયોગનો વધારેમાં વધારે ઉપયોગ કરે અને પ્રચાર-પ્રસાર કરે એજ અભ્યર્થના...
- ઉપપ્રવર્તક વિનયમુનિ જ
=
2

Page #20

પ્રસ્તાવના
ચાર અનુયોગ :
ઉપાધ્યાયપ્રવર પં.રત્ન મુનિશ્રી કન્વેયાલાલજી મહારાજ કમલ” એ ઈશવીય વીસમી સદીના અંતિમ ચરણમાં આગમ અનુયોગના સંપાદન અને પ્રકાશનની દિશામાં સ્થાયી મહત્ત્વનું ઐતિહાસિક કાર્ય કર્યું છે. એમનું આ કાર્ય અનુયોગ વિભાજનના પ્રથમ પ્રવર્તક આચાર્ય આર્યરક્ષિતની સ્મૃતિ પણ અપાવે છે.
આર્યરક્ષિતના પૂર્વવર્તી આચાર્ય આર્યવજના સમય સુધી અનુયોગોનું પૃથક્કરણ થયું ન હતું. તે સમયે એક સૂત્રની વ્યાખ્યારૂપ એક અનુયોગ પ્રયુક્ત કરવા છતાં પ્રત્યેક સૂત્રમાં ચરણાનુયોગ આદિ ચારે અનુયોગોનો અર્થ કહેવાતો હતો. એનો ઉલ્લેખ સ્વયં ભદ્રબાહુસ્વામીએ આવશ્યકસૂત્રની નિયુક્તિમાં સ્પષ્ટ કર્યો છે. જિનભદ્રગણિએ વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં તથા મલધારી હેમચંદ્રએ તેની વૃત્તિમાં આ તથ્યનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. આર્યરક્ષિતે આચાર્ય આર્યવજ દ્વારા સૂત્રના અર્થનું અધ્યયન કરી અનુયોગોનું પૃથક્કરણ કર્યું હતું. આર્યરક્ષિતના શિષ્ય હતા દુર્બલિકાપુષ્યમિત્ર, દુર્બલિકાપુષ્યમિત્રને શ્રુત અને અર્થનું જ્ઞાન આપતી વખતે આર્યરક્ષિતને ઘણો જ પરિશ્રમનો અનુભવ થયો. તેમજ ભાવી પુરુષોને મતિ, મેઘા અને ધારણાની દૃષ્ટિએ હીન સમજી તેમના માટે તેમણે અનુયોગો અને નયોનું પૃથક્કરણ કર્યું એમ જણાય છે.
આચાર્ય આર્યરક્ષિતે જે ચાર અનુયોગોમાં શ્રુતનું વિભાજન કર્યું તે ચાર અનુયોગોનું કથન આચાર્ય ભદ્રબાહુએ આ પ્રમાણે કર્યું -
"कालियसुयं च इसिभासियाई, तइओ य सूरपन्नती।
सब्बो य दिट्ठिवाओ, चउत्थओ होइ अणुओ ॥" અર્થાત્ અનુયોગ ચાર પ્રકારના છે – (૧) કાલિકશ્રુત, (૨) ઋષિભાષિત, (૩) સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ અને (૪) સમસ્ત દષ્ટિવાદ,
આચારાંગ આદિ અગ્યાર અંગસૂત્રોનું અધ્યયન કાળ-ગ્રહણ આદિ વિધિથી કરવામાં આવે છે. માટે તે કાલિક' કહેવાય છે. કાલિકસૂત્રોને ચરણકરણાનુયોગ પણ કહેવામાં આવે છે. કારણ કે આમાં ધર્મકથા આદિ અન્ય અનુયોગનો સમાવેશ હોવા છતાં પણ પ્રાધાન્ય ચરણકરણાનુયોગનું છે. ઋષિભાષિત અને ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં નમિ-કપિલ આદિ મહર્ષિઓના ધર્માખ્યાનકોનું કથન હોવાથી તે ધર્મકથાનુયોગ કહેવાય છે. સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિમાં ચંદ્ર, સૂર્ય, ગ્રહ, નક્ષત્ર રુપથી આદિની વિચરણગતિનું પ્રતિપાદન મુખ્ય છે માટે તે ગણિતાનુયોગ છે. દષ્ટિવાદ નામક બારમાં અંગસૂત્રમાં ચાલના-પ્રત્યવસ્થાન આદિ દ્વારા જીવાદિ દ્રવ્યોનું જ પ્રતિપાદન કરવામાં આવે છે માટે તે દ્રવ્યાનુયોગ છે. આચાર્ય ભદ્રબાહુએ મહાકલ્પસૂત્ર અને છેદસુત્રોનો સમાવેશ ચરણકરણાનુયોગમાં કર્યો છે. કારણ તે પણ કાલિકસૂત્ર છે. આ પ્રમાણે ભદ્રબાહુએ આર્ય રક્ષિતના અનુસાર ચાર અનુયોગોનું નિમ્નલિખિત વિભાજન પ્રસ્તુત કર્યું છે –
जावंति अज्जवइरा अपुहत्तं कालियाणुओगस्स । तेणारेण पुहुत्तं कालियसुय दिट्ठिवाए य ॥ अपुहत्तेऽणुओगो चत्तारि दुवारभासई एगो । पुहुत्ताणुओगकरणे ते अत्थ तओ उ बुच्छिन्ना ॥ - આવશ્યકનિયુક્તિ ૭૩ અને ૭૭૩ (હર્ષપુષ્પામૃત ગ્રન્થમાલા) દ્રવ્ય - વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ભાગ-૨, દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ, મુંબઈ, ગાથા ૨૨૮૫ અને ૨૨૮૭ અને તેની વૃત્તિ.
૩. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ભાગ-૨માં ગાથા ૨૨૯૪ના
રૂપમાં પ્રાપ્ત. ४. जं च महाकप्प सुयं जाणि अ सेसाणि छेअसुत्ताणि ।
चरणकरणाणुओगो त्ति कालियत्थे उवगयाणि ।। - વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ભાગ-૨માં ગાથા ૨૨૯૫ના રૂપમાં પ્રાપ્ત .

Page #21

(૧) ચરણકરણાનુયોગ - કાલિકશ્રુત (અગ્યાર અંગસૂત્ર, મહાકલ્પસૂત્ર અને શેષ છેદ સૂત્રો) (૨) ધર્મકથાનુયોગ - ઋષિભાષિત (ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પણ) (૩) ગણિતાનુયોગ - સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ (૪) દ્રવ્યાનુયોગ - દૃષ્ટિવાદ
ચાર અનુયોગોના આ જ નામોનું વિશેષાવશ્યકભાષ્યના રચયિતા જિમભદ્રગણિએ સ્પષ્ટરૂપમાં નિમ્નગાથામાં ઉલ્લેખ કર્યો છે -
“ભvisrગો -ધામ-સંવા-દ્રા ** અર્થાત્ ચરણાનુયોગ, ધર્મકથાનુયોગ, સંખ્યાનુયોગ (ગણિતાનુયોગ) અને દ્રવ્યાનુયોગ એ ચાર અનુયોગ કહ્યા છે. શ્વેતામ્બર જૈન પરંપરામાં અનુયોગોનો આ ક્રમ માન્ય છે. દિગમ્બર પરંપરામાં અનુયોગોના નામ જુદા મળે છે અને દ્રવ્યસંગ્રહટીકા અને પંચાસ્તિકાવ્યની તાત્પર્યવૃત્તિના અનુસાર તેના નામ આ પ્રમાણે છે –
(૧) પ્રથમાનુયોગ, (૨) ચરણાનુયોગ, (૩) કરણાનુયોગ અને (૪) દ્રવ્યાનુયોગ. પ્રથમાનુયોગમાં ત્રેસઠ સલાકા પુરુષોના ચરિત્રનું વર્ણન હોય છે તેને એક રીતે શ્વેતામ્બર પરંપરાનું માન્ય ધર્મકથાનુયોગની શ્રેણીમાં ગણી શકાય. ચરણાનુયોગમાં ઉપાસકાધ્યયન આદિના શ્રાવકધર્મ તથા આચારારાધન આદિના યતિધર્મનો મુખ્યરૂપે સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. કરણાનુયોગમાં ત્રિલોકસાર આદિના ગણિતીય વિષયનો સમાવેશ થાય છે. શ્વેતામ્બર પરંપરામાં આવે ગણિતાનુયોગ કહેવામાં આવે છે. દ્રવ્યાનુયોગમાં જીવાદિ પદ્રવ્યોના વર્ણનની પ્રધાનતા હોય છે તથા જીવાદિના શુદ્ધાશુદ્ધ રૂપનો વિચાર કરવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે વિષય-વસ્તુ અને નામોની દૃષ્ટિથી દિગમ્બર અને શ્વેતામ્બર પરંપરામાં કોઈ વિશેષ અંતર નથી. ક્રમમાં અંતર અવશ્ય છે. દિગમ્બર પરંપરામાં પ્રથમાનુયોગ કિં વા ધર્મકથાનુયોગને ચરણકરણાનુયોગથી પૂર્વ રાખેલ છે. તથા શ્વેતામ્બર પરંપરામાં ધર્મકથાનુયોગના પૂર્વે ચરણકરણાનુયોગને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
અનુયોગોના ઉપર્યુક્ત વિભાજનમાં એક વિશેષ ઉલ્લેખનીય કથન એ છે કે ભદ્રબાહુ સ્વામી (ચોથી શતાબ્દી ઈ.પૂ.) એ જે અંગસૂત્રાદિ આગમોને ચાર અનુયોગોમાં વિભક્ત કરવાનો નિર્દેશ કર્યો છે તે બૃહદદ્રવ્યસંગ્રહના ટીકાકાર બ્રહ્મદેવે (૧૬મી શતાબ્દી)ના સૂત્રોના વિષય-વસ્તુને અનુયોગ-વિભાજનમાં જુદુ જ મહત્વ આપ્યું છે. જેમકે - શ્રાવકધર્મ અને યતિધર્મનું વર્ણન કરતા સૂત્રોનું તેમણે ચરણાનુયોગમાં સમાવેશ કર્યો છે. તે જ પ્રમાણે ભદ્રબાહુસ્વામીએ કાલિકસૂત્રોજે ચરણકરણાનુયોગમાં રાખ્યું છે. પ્રથમાનુયોગ અથવા ધર્મકથાનુયોગમાં દિગમ્બર પરંપરામાં ત્રેસઠ શલાકા પુરુષોનું વર્ણન કરવાવાળા પુરાણોને સ્થાન દેવામાં આવ્યું છે ત્યારે શ્વેતામ્બર પરંપરામાં ઋષિભાષિત ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર જેવા આગમોને ધર્મકથાનુયોગ કહ્યા છે. શ્વેતામ્બર પરંપરામાં ચરણાનુયોગને ચરણકરણાનુયોગ કહ્યો છે અને ગણિતાનુયોગની અલગથી ગણના કરવામાં આવી છે. જ્યારે દિગમ્બર પરંપરામાં કરણાનુયોગના અંતર્ગત ગણિતાનુયોગનો સમાવેશ થાય છે.
ઉપાધ્યાયપ્રવર પં.રત્નમુનિ શ્રી કયાલાલજી મહારાજ "કમલે” યુગની માંગને ધ્યાનમાં રાખતા લગભગ ૫૦ વર્ષોના અથક પરિશ્રમથી શ્વેતામ્બર સ્થાનકવાસી પરંપરાને માન્ય ૩૨ આગમોના આધારે ચાર અનુયોગોનું વિભાજન કર્યું છે. ચાર અનુયોગોમાંથી ચરણાનુયોગ, ધર્મકથાનુયોગ અને ગણિતાનુયોગનું પ્રકાશન પહેલા જ થઈ ગયું છે. દ્રવ્યાનુયોગનું પ્રકાશન પણ આ ચતુર્થભાગની સાથે પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરી રહ્યો છે.
- આચાર્ય આર્યરક્ષિતના અનુયોગ વિભાજનના કાર્યને ઉપાધ્યાય શ્રી કવૈયાલાલજી મહારાજ કમલ'એ આગળ વધાર્યું. આર્યરક્ષિતે જે અનુયોગોનું સ્થળ વિભાજન કરી વિભિન્ન આગમોના વિષય-વસ્તુને પ્રાધાન્યથી અલગ-અલગ અનુયોગોમાં
૧. ધર્મકથાનુયોગ આદિ નામોના ઉલ્લેખ મલધારી હેમચંદ્ર વિશેષાવશ્યકભાષ્ય પર પોતાની વૃત્તિમાં કર્યો છે દૃષ્ટવ્ય
વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ભાગ-૨, ગાથા - ૨૨૯૪-૨૨૯૫ની વૃત્તિ. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા-૨૨૮૧.
૨.

Page #22

વર્ગીકૃત કર્યું હતું ત્યારે ઉપાધ્યાય શ્રી કહૈયાલાલજી મહારાજે આગમોની આંતરિક વિષય વસ્તુને વિભિન્ન અનુયોગોમાં વર્ગીકૃત કરી તત્સમ્બદ્ધ અનુયોગોમાં વ્યવસ્થિત કરી દીધું. આ કાર્યમાં ઉપાધ્યાયપ્રવરને કઠોર શ્રમ કરવો પડ્યો છે. કંઈ વિષયવસ્તુ
ક્યા અનુયોગમાં જશે તેનો નિર્ણય કરવો સરળ કામ નથી. ધર્મકથાનુયોગના વિષય-વસ્તુનું ચરણાનુયોગ અને દ્રવ્યાનુયોગ સાથે પણ સંબંધ થઈ શકે છે. છતાં પણ સ્વવિવેકના આધારે ઉપાધ્યાયપ્રવરે આગમોની આંતરિક વિષય-વસ્તુનું જે ચાર અનુયોગોમાં વિભાજન કર્યું છે તે જિજ્ઞાસુ પાઠકોના માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. અનેક શોધાથિયોને અનુભવ થશે. આ વિભાજનથી પાઠકોને એક તત્ત્વ કે વિષય પર સંપૂર્ણ આગમમાં વર્ણિત વિષયોને જાણવાની સુવિધા થશે.
આર્યરક્ષિત અને ઉપાધ્યાયપ્રવરના અનુયોગ વિભાજનમાં એક સ્થળ ભેદ એ છે કે આર્યરક્ષિતે જ્યાં શ્વેતામ્બરોને માન્ય સમસ્ત આગમો (વિશેષત: અંગસૂત્ર, ઉપાંગસૂત્ર, છેદસૂત્ર અને મૂળસૂત્રોનું ચાર અનુયોગોમાં વિભાજન કર્યું છે. તો ઉપાધ્યાયશ્રી કન્વેયાલાલજી મહારાજે શ્વેતામ્બર સ્થાનકવાસી જૈન પરંપરાને માન્ય ૩૨ આગમોની વિષય-વસ્તુનું જ ચાર અનુયોગોમાં વિભાજન અને વ્યવસ્થાપન કર્યું છે. જે ૩૨ આગમોને ઉપાધ્યાયશ્રીએ આધાર બનાવ્યા છે, તે આ પ્રમાણે છે –
અગ્યાર અંગ આગમ-(૧)આચારાંગ, (૨) સૂત્રતાંગ, (૩) સ્થાનાંગ, (૪) સમવાયાંગ, (૫) ભગવતી (વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ), (૬) જ્ઞાતાધર્મકથા, (૭) ઉપાસકદશા, (૮) અંતકૃતદશા, (૯) અનુત્તરોપપાતિક, (૧૦) પ્રશ્નવ્યાકરણ, (૧૧) વિપાકસૂત્ર.
બાર ઉપાંગ આગમ - (૧) ઔપપાતિક, (૨) રાજપ્રશ્નીય, (૩) જીવાજીવાભિગમ, (૪) પ્રજ્ઞાપના, (૫) જંબુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ, (૬) ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ, (૭) સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ, (૮) નિરયાવલિકા, (૯) કલ્પાવતંસિકા, (૧૦) પુષ્પિકા, (૧૧) પુષ્પચૂલિકા, (૧૨) વૃષ્ણિદશા.
ચાર મૂળસૂત્ર : (૧) ઉત્તરાધ્યયન, (૨) દશવૈકાલિક, (૩) નંદીસૂત્ર, (૪) અનુયોગદ્વારસૂત્ર. ચાર છેદસત્ર : (૧) દશાશ્રુતસ્કંધ, (૨) બૃહત્કલ્પસૂત્ર, (૩) વ્યવહારસૂત્ર, (૪) નિશીથસૂત્ર. બત્રીસમું - આવશ્યક સૂત્ર (૧૧ + ૧૨ + ૪ + ૪ + ૧ = ૩૨)
બત્રીસ આગમોના આધારે કરવામાં આવેલી આ અનયોગ - વ્યવસ્થાપનની એક વિશેષતા એ છે કે આના અંતર્ગત પ્રત્યેક અનુયોગમાં વિભિન્ન અધ્યયન બનાવ્યા છે અને પછી તે અધ્યયનોના અંતર્ગત સંબંધિત સામગ્રીને યોજિત કરવામાં આવી છે. દરેક અધ્યયનના અંતર્ગત પણ અનેક ઉપશીર્ષક છે. જેનું પ્રાકૃત અને હિંદી તેમજ આ સંસ્કરણમાં પ્રાકૃત અને ગુજરાતી બંને ભાષાઓમાં નામકરણ કરવામાં આવ્યું છે. બીજી વિશેષતા એ છે કે – એમણે પાઠકોના માટે અનુયોગોના મૂળ પાઠના સમક્ષ જ તેનો હિંદી અથવા ગુજરાતી અર્થ આપવામાં આવ્યો છે. જે પાઠકો માટે અત્યંત સુવિધાજનક છે.
વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં એક પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યો છે કે આર્યરક્ષિતસૂરિની પરંપરામાં ગોઠામાહિલને વાદવિજયી થવાથી મિથ્યાત્વના ઉદયના કારણે સાતમા નિહુનવ માનવામાં આવ્યો. તો અનુયોગ અને નયનું નિરૂપણ કરવાવાળા આર્યરક્ષિતને નિનવ કેમ ન કહેવામાં આવ્યો ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતા જિનભદ્રગણિએ કહ્યું કે આર્યરક્ષિતે નય અને અનુયોગોનું નિરૂપણ પ્રવચનના હિતાર્થે જ કર્યું હતું. તેમણે આ કાર્ય મિથ્યાભાવનાથી કે મિથ્યાભિનિવેશથી કર્યું નથી. જો મિથ્યાભિનિવેશથી જિનોક્ત પદની કોઈ અવહેલના કરે તો તે બહુરત આદિ સાત નિહુનવોના સમાન નિહુનવ કહેવાય છે. ઉપાધ્યાય પ્રવરે પણ અનુયોગ વ્યવસ્થાપનનું કાર્ય પ્રવચન-હિતાર્થે જ કર્યું છે. મિથ્યાત્વભાવનાથી કે મિથ્યાભિનિવેશથી કર્યું નથી. માટે તે નિહનવ નથી. પરંતુ જિનવાણીના ઉપકારક છે. અનુયોગ” શબ્દના અન્ય પ્રયોગ
અનુયોગ” શબ્દનો પ્રયોગ આગમમાં અનેક સ્થાનો પર ભિન્ન-ભિન્ન અભિપ્રાયથી થયો છે -
(૧) સમવાયાંગ અને નંદીસૂત્રમાં દષ્ટિવાદ અંગના પાંચ પ્રકારોમાં અનુયોગ શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. દષ્ટિવાદના પાંચ પ્રકાર છે – (૧) પરિકર્મ, (૨) સૂત્ર, (૩) પૂર્વગત, (૪) અનુયોગ અને (૫) ચૂલિકા. આમાંથી અનુયોગના બે પ્રકારનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે – (૧) મૂળપ્રથમાનુયોગ અને (૨) ચંડિકાનુયોગ. તે બંને અનુયોગ માત્ર દૃષ્ટિવાદના અંગ છે. માટે આમાં અન્ય અંગ, ઉપાંગ, છેદ અને મૂળસૂત્રોનો સમાવેશ થતો નથી. આ બંને અનુયોગમાં માત્ર દૃષ્ટિવાદના વિષયનો

Page #23

જ સમાવેશ થાય છે. મૂળપ્રથમાનુયોગમાં અરિહંતો અને સિદ્ધિપદને પ્રાપ્ત થયેલા મહાપુરુષોના વર્ણનનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે તથા ગંડિકાનુયોગમાં કુલકરગંડિકા, ગણધરગંડિકા આદિનો સમાવેશ થાય છે. સ્થૂળરૂપથી વિચાર કરીએ તો મૂળપ્રથમાનુયોગ અને ચંડિકાનુયોગનો સમાવેશ ધર્મકથાનુયોગમાં કરી શકાય છે.
(૨) “અનુયોગ” શબ્દનો બીજો પ્રયોગ “જુગાદાર” પદમાં થયો છે. નંદીસૂત્ર અને સમવાયાંગસૂત્રમાં વિભિન્ન આગમોનો પરિચય બતાવતા વાચના, પ્રતિપત્તિ, વેઢ, શ્લોક, નિર્યુક્તિ, સંગ્રહણી આદિની સાથે અનુયોગદ્દારોનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. પ્રાયઃ સંખ્યાત અનુયોગદ્વારોના ઉલ્લેખ મળે છે. અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં પણ શ્રુતજ્ઞાનના ઉદેશ, સમુદેશ, અનન્ના અને અનુયોગોની પ્રવૃત્તિનો નિર્દેશ છે. અહિં અનુયોગનો અર્થ સૂત્રની સાથેનું યોજન છે. સુત્રની વાચના કર્યા બાદ આ અનુયોગની પ્રવૃત્તિ થાય છે. અનુયોગદ્વાર સૂત્ર તો પૂર્ણરૂપે અનુયોગની વિધિનું નિદર્શન કરે છે. અનુયોગદ્વાર સૂત્રમાં આવશ્યકસૂત્રના પ્રથમ સામાયિક અધ્યયનના ચાર અનુયોગદ્વાર આ પ્રમાણે કહ્યા છે – (૧) ઉપક્રમ, (૨) નિક્ષેપ, (૩) અનુગમ અને (૪) નય.' નામ, ક્ષેત્ર આદિના આધારે શબ્દનું કથન 'ઉપક્રમ' છે. તેનું પુન: નામ, સ્થાપના આદિમાં અર્થ શોધવો 'નિક્ષેપ” છે. અનુકૂળ અર્થનું કથન અનુગમ' છે તથા અભિષ્ટ અભિપ્રાયને પકડવું નયનું કાર્ય છે. આ પ્રમાણે અનુયોગની પૂર્ણતા ઉપક્રમ આદિથી સંપન્ન થાય છે.
(૩) આચાર્ય ભદ્રબાહુસ્વામીએ આવશ્યકનિયુક્તિમાં અનુયોગના સાત પ્રકારના નિક્ષેપ બતાવ્યા છે, જેમકે - (૧) નામાનુયોગ, (૨) સ્થાપનાનુયોગ, (૩) દ્રવ્યાનુયોગ, (૪) ક્ષેત્રાનુયોગ, (૫) કાલાનુયોગ, (૬) વચનાનુયોગ, (૭) ભાવાનુયોગ. જિનભદ્રગણિએ વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં આ બધાની વ્યાખ્યા કરી છે. સંક્ષેપમાં કહીએ તો ઈન્દ્ર આદિની સાથે ઈન્દ્ર આદિ નામોનો યોગ કે સંબંધ નામાનુયોગ છે. કાષ્ઠાદિમાં આચાર્ય આદિની સ્થાપનાનું અનુયોજન કે વ્યાખ્યાન સ્થાપનાનુયોગ છે. દ્રવ્યનું દ્રવ્યમાં અથવા દ્રવ્યથી જે પર્યાયાદિનો યોગ છે તે દ્રવ્યાનુયોગ છે. દ્રવ્યાનુયોગ વ્યાખ્યાન સ્વરૂપ પણ હોય છે. અનુરૂપ કે અનુકૂળયોગ અર્થાતુ સંબંધને પણ એક દ્રષ્ટિથી અનુયોગ કહેવાય છે. આ જ પ્રમાણે ક્ષેત્ર, કાળ, વચન અને ભાવમાં પણ અનુયોગનો પ્રયોગ થાય છે. જે પ્રમાણે અનુયોગને સાપ્તવિધ નિક્ષેપ કહેવામાં આવે છે તે જ પ્રમાણે અનનુયોગના પણ સાત પ્રકારના નિક્ષેપ છે, જેમકે - (૧) નામાનનુયોગ, (૨) સ્થાપનાનનુયોગ, (૩) દ્રવ્યાનુયોગ, (૪) ક્ષેત્રાનનુયોગ, (૫) કાલાનનુયોગ, (૬) વચનાનનુયોગ અને (૭) ભાવાનનુયોગ. અનુયોગના વિભિન્ન અર્થ :
અનુયોગ વ્યાખ્યા અર્થમાં વિશેષ પ્રસિદ્ધ છે. ભદ્રબાહસ્વામીની નિયુક્તિમાં અનુયોગને નિયોગ, ભાષા, વિભાષા અને વાર્તિકનો એકાર્થક કહેવામાં આવ્યો છે. તે બધાં શબ્દ અનુયોગના વ્યાખ્યા અર્થને જ સ્પષ્ટ કરે છે. જિનભદ્રગણિએ અનુયોગના” વિભિન્ન અર્થોનું પ્રણયન કરતા કહ્યું છે –
"अणुओयणमणुओगो सुयस्स नियएण जमभिधेएणं । बावारो वा जोगो जो अणुरूपोऽणुकूलो वा ॥ अहवा जमत्थओ थोव-पच्छभावेहिं सुयमणुं तस्स ।
अभिधेये वावारो जोगो तेणं व संबंधो ॥" ५ ઉપર્યુક્ત બે ગાથાઓમાં અનુયોગના જે અર્થ ગુંથાયેલા છે તેને ક્રમશઃ આ પ્રમાણે રાખી શકાય - (૧) સુત્રનો પોતાના અભિધેય અર્થની સાથે અનુયોજન કે સંબંધન અનુયોગ છે. तत्थ पढमज्झयणं सामाइयं, तस्स णं इमे चत्तारि अणुओगद्दारा भवंति, तं जहा - (१) उवक्कम, (२) णिक्खेवे, (३) अणुगमे, (૪) [U {
- અનુયોગદ્વાર સૂત્ર-૭૫ (બાવર પ્રકાશન) ૨. નામં હવા દ્રવિણ તે જે વયમ ૨ | જીલો ૩ નિવેવો દોડુ સત્તવિદ / - આવશ્યકનિયુક્તિ ૧૩૨
_द्रष्टव्य - विशेषावश्यकभाष्य भाग-१, गाथा-१३८९-१४०९ । ૪. સોની જ નિરોને માસ-વિમાસા વરિય વેવ | gg gબોનસ ૩નામ પ્રક્રિયા પંર ” – આવશ્યકનિયુક્તિ ૧૩૧ ૫. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા-૧૩૮૬ - ૧૩૮૭.

Page #24

(૨) યોગનો એક અર્થ વ્યાપાર છે. માટે અનુકૂળ કે અનુરૂપ યોગ અર્થાત્ સૂત્રનું પોતાના અભિધેય અર્થમાં વ્યાપાર
અનુયોગ છે. જેમકે - ઘટ શબ્દથી ઘટ’ અર્થનું કથન અનુયોગ છે. (૩) અનુયોગનો પ્રાકૃત શબ્દ “ગgો” છે. અણુનો અર્થ છે- સૂત્ર. અર્થના આનન્યની અપેક્ષાએ સૂત્ર અણુ” કહેવાય
છે અથવા તીર્થકરોના દ્વારા “ઉપ્પન્નઈ વા” ઈત્યાદિ ત્રિપદીનો અર્થ કહેવામાં આવે છે. ત્યારબાદ ગણધર સૂત્રની
રચના કરે છે. માટે તે અણુ અર્થાત સૂત્રના અભિધેય અર્થમાં વ્યાપાર કે યોગ “અણુયોગ” છે. (૪) અનુયોગના ઉપર્યુક્ત અર્થોના સિવાય વ્યાખ્યાન” અર્થનો પણ પ્રયોગ થયો છે. વિશેષાવશ્યકભાષ્યના વૃત્તિકાર મલ્લધારી હેમચંદ્રએ “મનુયોકાતુ થાળાન'
"अनुयोगो व्याख्यानं विधि-प्रतिषेधाभ्यामर्थप्ररूपणम्"२. ઈત્યાદિ વાક્યોમાં અનુયોગનું વ્યાખ્યાન” કે વ્યાખ્યા અર્થ પ્રતિપાદિત કર્યું છે. સૂત્રના અભિધેય અર્થની સાથે યોજના પણ એક પ્રકારે સૂત્રનું વ્યાખ્યાન” જ છે.
અનુયોગ” શબ્દ 'અનુ' ઉપસર્ગપૂર્વક "યુજ" ધાતુને ધઝુ” પ્રત્યય લગાવી નિષ્પન્ન થયો છે. જેનો પૂર્વ નિર્દિષ્ટ અર્થોમાંથી એક અર્થ છે- અનુરૂપ યોગ.' વિખરાયેલી વિષયવસ્તુનું તદરૂપેણ એકત્ર સંયોજન પણ એક દષ્ટિએ 'અનુયોગ” છે. ચાર પ્રસિદ્ધ અનુયોગોના નામોનો આશ્રય લઈ ઉપાધ્યાયપ્રવર શ્રી કલૈયાલાલજી મહારાજે ૩૨ આગમોનું ચાર અનુયોગોમાં અનુરૂપ સંયોજન કર્યું છે. જેથી સૂત્રની વ્યાખ્યા અને સંબંધ વિષયવસ્તુને એક સાથે સમજવામાં સુવિધા થાય. દ્રવ્યાનુયોગનું મહત્વ અને સ્વરૂપ :
ચાર અનુયોગોમાં દ્રવ્યાનુયોગનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. કારણ કે તે અન્ય ત્રણ અનુયોગોમાં પણ ન્યૂનાધિક રૂપમાં અનુગત છે. મોક્ષપ્રાપ્તિની દષ્ટિથી દ્રવ્યાનુયોગનું જ્ઞાન અપરિહાર્ય છે. પદ્રવ્ય અને નવતત્વ સંબંધિત સમસ્ત વિવેચનનો દ્રવ્યાનુયોગમાં સમાવેશ થાય છે. નવતત્વોના સ્વરૂપને સમજી તેના પર યથાર્થ શ્રધ્ધા કરવાથી દર્શન સમ્યફ બને છે તથા દર્શનના સમ્યફ થવાથી જ્ઞાન અને આચરણ સમ્યફ થાય છે. માટે દ્રવ્યાનુયોગ મોક્ષમાર્ગને જાણવાની દૃષ્ટિથી સર્વાધિક મહત્વપૂર્ણ છે. ભોજસાગર (૧૬મી સદી) વિરચિત દ્રવ્યાનુયોગતર્કણામાં દ્રવ્યાનુયોગને ચરણાનુયોગ અને કરણાનુયોગનો સાર બતાવતા તેને પંડિતજનોને પ્રિય લાગે એવું પ્રતિપાદિત કર્યું છે. ભોજસાગરે પડ્રદ્રવ્યવિચાર સૂત્રકૃતાંગ આદિ સૂત્રો તથા સમ્મતિપ્રકરણ અને તત્વાર્થ સુત્ર આદિને દ્રવ્યાનુયોગ કહ્યો છે. સમ્મતિગ્રન્થ (સિદ્ધસેન રચિત)થી ભોજસાગરે એક ગાથા ઉદ્ધત કરતા દ્રવ્યાનુયોગના મહત્ત્વને સ્થાપિત કર્યું છે. ગાથા છે -
"चरणकरणप्पहाणा ससमय-परसमयमुक्कवावारा ।
चरणकरणस्स सारं णिच्चयसुद्धं न जाणंति ॥ અર્થાત્ ચરણકરણાનુયોગના જ્ઞાનથી સંપન્નજન પણ સ્વસમય અને પરસમયના વ્યાપારથી મુક્ત રહે છે. કારણ કે તે ચરણ કરણાનુયોગના સારભૂત નિશ્ચય શુદ્ધ દ્રવ્યાનુયોગને જાણતા નથી. પંડિત ટોડરમલે પણ ચાર અનુયોગોમાં દ્રવ્યાનુયોગની મુખ્યતા સ્વીકાર કરી છે. દ્રવ્યાનુયોગમાં શું છે ? તેનું સ્વરૂપ બતાવતા જિનભદ્રગણિ કહે છે -
"दब्बस्स जोऽणुजोगो दब्बे दब्वेण दब्बहेऊ वा ।
दब्बस्स पज्जवेण व जोग्गो दब्वेण वा जोगो ॥ ૧. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ભાગ-૧, ગાથા-૧, પૃ.-૧ ૨. તેજ પૃ. ૨
विना द्रव्यानुयोगोऽहं चरणकरणाख्ययोः सारं नेति कृतिप्रेष्ठं निर्दिष्टं सम्मतौ स्फूटम् ।। ૪. સન્મતિ પ્રકરણ - ૩/૬૭ ૫. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય - ૧૩૯૧

Page #25

% % & Neelks/%ESS SSSS SSC ' અર્થાતુ દ્રવ્યનો અનુયોગ જ મુખ્યરૂપે દ્રવ્યાનુયોગ છે. અનુયોગનો અર્થ અહીં આવ્યાખ્યાન” અથવા અનુરૂપથી યોગ કે સંબંધ છે. દ્રવ્યનું અધિકરણભૂત દ્રવ્યથી યોગ, કરણભૂત દ્રવ્યથી યોગ, હેતુભૂત દ્રવ્યથી યોગ પણ નિક્ષેપની સંભાવનાઓમાં દ્રવ્યાનુયોગ છે. દ્રવ્યનો પર્યાયની સાથે યોગ પણ આ જ પ્રમાણે દ્રવ્યાનુયોગ પરિધિમાં આવે છે. જેમકે – વસ્ત્રનો કુસુંભરંગ પર્યાયથી અનુયોગ છે. એ જ પ્રમાણે દ્રવ્યાનુયોગના વિભિન્નરૂપ થઈ શકે છે. પરંતુ શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ દ્રવ્યાનુયોગનો અર્થ દ્રવ્યોની વ્યાખ્યાના અનુરૂપ વ્યવસ્થાપનરૂપે કરવું જ ઉચિત થશે.
જિનભદ્રગણિએ દ્રવ્યાનુયોગના બે ભેદ કર્યા છે - (૧) જીવ દ્રવ્યનો અનુયોગ તથા (૨) અજીવ દ્રવ્યનો અનુયોગ. જીવ દ્રવ્ય અને અજીવ દ્રવ્યના અનુયોગને પણ તેમણે ચાર પ્રકારના પ્રતિપાદિત કર્યા છે - (૧) દ્રવ્યથી, (૨) ક્ષેત્રથી. (૩) કાળથી અને (૪) ભાવથી. પ્રસ્તુત દ્રવ્યાનુયોગ :
ઉપાધ્યાયપ્રવર શ્રી કચૈયાલાલજી મહારાજ એ આચરણ કે ચારિત્રથી સંબંધિત આગમ વિષય-વસ્તુને ચરણાનુયોગમાં સંકલિત કર્યું છે. આગમની ધર્મકથાઓનું સંયોજન તેમણે ધર્મકથાનુયોગમાં કર્યું છે. જૈન ગણિત, ખગોળ અને જ્યોતિષ સંબંધિત સામગ્રીને ગણિતાનુયોગમાં રાખ્યું છે તથા શેષ સમસ્ત આગમ વસ્તુને દ્રવ્યાનુયોગના અંતર્ગત સંગૃહિત કર્યું છે. દ્રવ્યાનુયોગમાં પદ્રવ્યોના સંબંધમાં તો વિષયવસ્તુ સંગૃહિત કર્યું છે જ. પરંતુ આમાં કર્મસિદ્ધાંત, જ્ઞાન, દર્શન, વેશ્યા આદિના સંબંધમાં પણ વિભિન્ન અધ્યયન સંયોજિત છે, દ્રવ્યાનુયોગના ચાર ભાગ કર્યા છે. તેમાં ૪૬ અધ્યયન છે. ૪૭મું અધ્યયન પ્રકીર્ણક નામથી છે. જેમાં ૪૬ અધ્યયનોના બાદ જે અવશિષ્ટ સામગ્રી છે તેનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે. ૪૬ અધ્યયન આ પ્રમાણે છે - (૧) દ્રવ્યાનુયોગ, (૨) દ્રવ્ય, (૩) અસ્તિકાય, (૪) પર્યાય, (૫) પરિણામ, (૬) જીવાજીવ, (૭) જીવ, (૮) પ્રથમાપ્રથમ, (૯) સંજ્ઞી, (૧૦) યોનિ, (૧૧) સંજ્ઞા, (૧૨) સ્થિતિ, (૧૩) આહાર, (૧૪) શરીર, (૧૫) વિદુર્વણા, (૧૬) ઈન્દ્રિય, (૧૭) ઉદ્ઘાસ, (૧૮) ભાષા, (૧૯) યોગ, (૨૦) પ્રયોગ, (૨૧) ઉપયોગ, (૨૨) પાસણયા, (૨૩) દૃષ્ટિ, (૨૪) જ્ઞાન, (૨૫) સંયત, (૨૬) વેશ્યા, (૨૭) ક્રિયા, (૨૮) આશ્રવ, (૨૯) વેદ, (૩૦) કષાય, (૩૧) કર્મ, (૩૨) વેદના, (૩૩) ગતિ, (૩૪) નરકગતિ, (૩૫) તિર્યંચગતિ, (૩૬) મનુષ્યગતિ, (૩૭) દેવગતિ, (૩૮) વર્ષાતિ, (૩૯) ગર્ભ, (૪૦) યુગ્મ, (૪૧) ગમ્મા (૪૨) આત્મા, (૪૩) સમુદ્દઘાત, (૪૪) ચરાચરમ, (૪૫) અજીવદ્રવ્ય અને (૪૬) પુદ્ગલ.
ઉપર્યુક્ત અધ્યયનોમાંથી શરીર અધ્યયન સુધીના પ્રથમ ૧૪ અધ્યયનોનો વિષયવસ્તુ દ્રવ્યાનુયોગના પ્રથમ ભાગમાં પ્રકાશિત થયો છે. બીજા ભાગમાં ૧૫માં વિદુર્વણા અધ્યયનથી ૨૭માં ક્રિયા, ત્રીજા ભાગમાં ૨૮માં આશ્રવ અધ્યયનથી ૩૮માં વુક્કતિ અધ્યયન સુધી પ્રકાશિત છે અને ૩૯માં અધ્યયનથી ૪૬માં અધ્યયન સુધી ગર્ભથી પુદ્ગલ સુધીના શેષ અધ્યયન અને પ્રકીર્ણકનું પ્રકાશન પ્રસ્તુત ચોથા ભાગમાં થયું છે.
૩૨ આગમોના વિષય-વસ્તુને ચાર અનુયોગોમાં વિભક્ત કરવાનું શ્રમસાધ્ય કાર્ય ઉપાધ્યાયપ્રવરે પૂર્ણ કર્યું છે. છતા આ કાર્ય અત્યંત દસાધ્ય છે. કાર્યની કઠિનતાનું એક કારણ એ પણ છે કે એક અનુયોગની વિષય-વસ્તુ બીજા અનુયોગથી પણ સંબંધિત હોય છે. ચરણાનુયોગ અને ધર્મકથાનુયોગમાં દ્રવ્યાનુયોગનો વિષય વિશેષ પ્રાપ્ત થવો સહજ સંભવ છે. તે જ પ્રમાણે દ્રવ્યાનુયોગના એક અધ્યયનનો વિષય-વસ્તુ બીજા અધ્યયનથી સંબંધિત હોય શકે છે. માટે અનુયોગોનું વ્યવસ્થાપન અને અધ્યયનોનું નિયોજન અત્યંત દુષ્કર કાર્ય હતું. ઉપાધ્યાય પ્રવરે આ કાર્યને સ્વવિવેકથી સંપન્ન કર્યું છે. દ્રવ્યાનુયોગના આ ચાર ભાગોમાં તેમણે એક અત્યંત ઉપયોગી કાર્ય જો કર્યું હોય તો એકે પ્રત્યેક ભાગના અંતમાં વિષય સંબંધિત અધ્યયનોના પરિશિષ્ટ આપ્યા છે. તેથી અધ્યયન સંબંધિત જે જાણકારી અન્ય અનુયોગો અને અધ્યયનોમાં આવી છે તેની પુષ્ઠ સંખ્યા અને સૂત્ર સંખ્યાનો નિર્દેશ જાણી શકાય છે. વાંચનારને એક અધ્યયન સંબંધિત સંપૂર્ણ વિષય-વસ્તુ ચારે અનુયોગોથી પ્રાપ્ત કરવામાં અત્યંત સુવિધાનો અનુભવ થશે.
દ્રવ્યાનુયોગની વિષય-વસ્તુ વ્યાપક છે તથાપણ પદ્રવ્યોનું વર્ણન દ્રવ્યાનુયોગનો એક પ્રમુખ વિષય છે. પદ્રવ્ય એ છે(૧) ધર્મ(૨) અધર્મ, (૩) આકાશ, (૪) કાળ, (૫) પુદ્ગલ અને (૬) જીવ. આ પદ્રવ્યોમાંથી જીવ અને પુદ્ગલના પ્રસ્તુત દ્રવ્યાનુયોગમાં સ્વતંત્ર અધ્યયન પણ છે તથા અનેક અધ્યયન જીવ અને પુદ્ગલના વર્ણનથી સંબંધિત છે. અહિં એક ઉલ્લેખનીય વાત એ છે કે ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ દ્રવ્યોના નિરૂપણ હેતુ દ્રવ્યાનુયોગના ચાર ખંડોમાં કોઈ પણ સ્વતંત્ર અધ્યયન

Page #26

નથી આ ચાર દ્રવ્યોથી સંબંધિત જાણકારી અનેક અધ્યયનોમાં ઉપલબ્ધ છે. ષદ્રવ્યોમાંથી કયા દ્રવ્યનું વર્ણન કયા અધ્યયનમાં પ્રાપ્ત થાય છે તેની સ્થૂળ - રૂપરેખા આ પ્રમાણે રાખી શકાય છે
-
ધર્મદ્રવ્ય - દ્રવ્ય અધ્યયન, અસ્તિકાય અધ્યયન, પર્યાય અધ્યયન અને અજીવ અધ્યયન.
અધર્મ દ્રવ્ય - ઉપર્યુક્ત ચારે અધ્યયન.
આકાશ દ્રવ્ય - ઉપર્યુક્ત ચારે અધ્યયન.
કાળ દ્રવ્ય - દ્રવ્ય અધ્યયન, પર્યાય અધ્યયન, જીવાજીવ અધ્યયન અને અજીવ અધ્યયન.
જીવ દ્રવ્ય - અજીવ અને પુદ્દગલ અધ્યયનોને છોડી પ્રાયઃ શેષ બધા અધ્યયન જીવ દ્રવ્યથી સંબંધિત છે.
પુદ્દગલ દ્રવ્ય – દ્રવ્ય અધ્યયન, અસ્તિકાય અધ્યયન, પર્યાય અધ્યયન, પરિણામ અધ્યયન, જીવાજીવ અધ્યયન, અજીવ અધ્યયન અને પુદ્દગલ અધ્યયન.
દ્રવ્ય :
દ્રવ્યના સ્વરૂપ અને ભેદોના વર્ણનમાં જૈન દર્શનની પોતાની વિશિષ્ટતા છે. ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્યનું બીજા કોઈ ભારતીય દર્શનમાં વર્ણન નથી. આ એકમાત્ર જૈનદર્શન છે જેમાં ધર્મદ્રવ્ય અને અધર્મ દ્રવ્યને પણ દ્રવ્યોની ગણનામાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ધર્મદ્રવ્ય પુદ્દગલ, જીવ આદિ દ્રવ્યોની ગતિમાં નિમિત્ત કારણ બને છે તથા અધર્મ દ્રવ્ય સ્થિતિમાં નિમિત્ત કારણ બને છે. સાંખ્યદર્શનમાં પ્રકૃતિને ત્રિગુણાત્મિકા કહેતા તેમાં સત્ત્વ, રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણ માન્ય છે. સત્ત્વગુણ લઘુ, પ્રકાશક અને પ્રીત્યાત્મક હોય છે. રજોગુણ પ્રવર્તક ચલ અને અપ્રીત્યાત્મક હોય છે. તમોગુણની વિશિષ્ટતા છે કે તે ગુરુ પ્રવૃત્તિ - પ્રતિબંધક (વરણક) અને વિષાદાત્મક હોય છે. આ ત્રણે ગુણોમાં રજોગુણને પ્રવર્તક અને તમોગુણને પ્રવૃત્તિનું પ્રતિબંધક કહ્યું છે. જે ક્રમશઃ ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્યોથી સામ્ય પ્રદર્શિત કરે છે. પરંતુ ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્યનું જૈનદર્શનમાં જે સ્વતંત્ર વર્ણન છે તે સાંખ્યદર્શનમાં રજોગુણ અને તમોગુણનું નથી. પ્રકૃતિમાં ત્રણે ગુણ સહભાવી છે. તેના વિના પ્રકૃતિનું કોઈ સ્વરૂપ નથી. જ્યારે ધર્મ-અધર્મ દ્રવ્ય પૂર્ણતઃ સ્વતંત્ર છે. બીજીવાત એ છે કે ધર્મ-અધર્મ દ્રવ્ય લોકવ્યાપી છે. જ્યારે રજોગુણ અને તમોગુણ નથી. ત્રીજી વાત એ છે કે રજોગુણ અને તમોગુણને પ્રકૃતિની અપેક્ષા છે. ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્યોને રહેવા માટે લોકાકાશની આવશ્યકતા છે. અન્ય કોઈ દ્રવ્યની નથી.
"આકાશ”ને દ્રવ્ય રૂપમાં પ્રાયઃ બધા દર્શનોએ સ્વીકાર કર્યો છે. પરંતુ આકાશને લોકાકાશ અને અલોકાકાશના રૂપમાં બે ભેદ જૈનેત્તર દર્શનોમાં જોવા મળતા નથી. જૈનદર્શનમાં આકાશ બે ભાગોમાં વિભક્ત છે- લોકાકાશ અને અલોકાકાશ. આ વિભાજન કલ્પિત વિભાજન છે. આકાશના કોઈ વાસ્તવિક ટુકડા કરવામાં આવતા નથી. પરંતુ જે આકાશ ચૌદ રાજુલોક સુધી સીમિત છે તેને લોકાકાશ કહેવાય છે તથા આ પરિધિથી બહારનો આકાશ અલોકાકાશ કહેવાય છે. લોકાકાશમાં વસ્તુઓ જોઈ શકાય છે. અલોકમાં આકાશના સિવાય બીજા કોઈ દ્રવ્યનું હોવો પણ સ્વીકારવામાં આવ્યું નથી. ધર્મ, અધર્મ, કાળ, જીવ અને પુદ્દગલ દ્રવ્ય લોકાકાશ સુધી જ સીમિત છે. મુક્ત કે સિદ્ધ જીવ પણ લોકની પરિધિમાં જ હોય છે. તે લોકના ઊર્ધ્વભાગમાં સ્થિત રહે છે તથા ત્યાં રહીને જ સમસ્ત લોકાલોકને જાણે છે. ન્યાય, વૈશેષિક, સાંખ્ય, વેદાન્ત આદિ દર્શનોમાં “શબ્દ”ને આકાશ દ્રવ્યનો ગુણ માન્યો છે. જ્યારે જૈનદર્શનમાં આકાશનો ગુણ અવગાહન કરવાનો છે. શબ્દ તો એક પ્રકારનું પુદ્દગલ છે તેનો સમાવેશ પુદ્દગલ દ્રવ્યના અંતર્ગત થાય છે.
"કાળ” દ્રવ્યની ચર્ચા પણ ભારતીય દર્શનમાં થઈ છે. વૈશેષિક દર્શનમાં કાળનું વિસ્તૃત વર્ણન થયું છે. પ્રશસ્ત પાદભાષ્યમાં કાળનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે વર્ણિત છે
“कालः परापरव्यतिकरयौगपद्यायौगपद्यचिरक्षिप्रप्रत्ययलिङ्ग": "
અર્થાત્ કાળ દ્રવ્યના કારણે જ પરત્વ અને અપરત્વે અથવા જ્યેષ્ઠ અને કનિષ્ઠનો વ્યવહાર થાય છે. કાળના કારણે જ યુગપદ્ અને અયુગપણ્ તથા ચિર અને ક્ષિપ્રનો વ્યવહાર થાય છે. કાળનું વર્ણન વ્યાકરણ દર્શનમાં પણ થયું છે. ક્રિયાની
૧.
પ્રશસ્તપાદભાષ્ય કિરણાવલી સહિત, ગાયકવાડ ઓરિયન્ટલ સીરિજ, સન-૧૯૭૧, પૃ.૭૬.

=

Page #27

નિષ્પત્તિમાં ત્યાં કાળને એક કારણ માન્યું છે. જૈનદર્શનમાં કાળને વર્તનલક્ષણવાળો કહ્યો છે. જેનું તાત્પર્ય છે કે પ્રત્યેક દ્રવ્યના પર્યાય પરિવર્તનમાં કાળ નિમિત્ત કારણ બને છે. કાળને પ્રથકુ દ્રવ્યના રૂપમાં સ્વીકાર કરવામાં જૈનોમાં મતભેદ રહ્યો છે. આગમોમાં જ્યાં કાળનો ઉલ્લેખ સ્પષ્ટરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે ત્યાં તત્વાર્થસૂત્રમાં “ત્રિદ્વૈત્ય” સૂત્રો દ્વારા માન્યતા ભેદનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. કાળને વ્યવહારકાળ અને પરમાર્થકાળની દૃષ્ટિથી બે પ્રકારનો માન્યો છે.
વ્યવહારકાળને અઢીદ્વીપ સુધી માન્યો છે. કારણ કે મનુષ્ય આનો વ્યવહાર અઢીદ્વીપ સુધી જ કરે છે. સમય, આવલિકા, મુહૂર્ત, દિવસ, પક્ષ, માસ, વર્ષ, પલ્યોપમ, સાગરોપમ આદિના રૂપમાં કાળનો વ્યવહાર થાય છે. પરમાર્થકાળ અઢીદ્વીપની બહાર પણ વિદ્યમાન છે. અન્ય દ્રવ્યોથી કાળની વિશિષ્ટતા એ છે કે તેના કોઈ પ્રદેશ નથી, એ અપ્રદેશી છે અને અનસ્તિકાય છે.
"પુદ્ગલ” જૈનદર્શનનો વિશિષ્ટ પારિભાષિક શબ્દ છે. જૈનદર્શનમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત દ્રવ્યને પુદ્ગલ કહ્યો છે. સંસારમાં જેટલી પણ દશ્યમાન અને દશ્યમાન થવાની યોગ્યતા રાખવાવાળી વસ્તુઓ છે તે બધી પુદ્ગલ દ્રવ્ય જ છે. આ દૃષ્ટિથી પુદ્ગલ રૂપી દ્રવ્ય કહેવાય છે. પદ્રવ્યોમાં શેષ પાંચ દ્રવ્ય અરૂપી છે. પુદ્ગલ દ્રવ્ય સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુના રૂપમાં ઉપલબ્ધ થાય છે.'
જીવ” દ્રવ્ય ચેતનાલક્ષણયુક્ત હોય છે. તત્વાર્થસૂત્રમાં જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ” કહ્યું છે. ઉપયોગ બે પ્રકારના છે૧. સાકાર અને ૨, નિરાકાર. સાકાર ઉપયોગને જ્ઞાન અને નિરાકર ઉપયોગને દર્શન કહેવામાં આવે છે. આ જ પ્રમાણે જે દ્રવ્ય જ્ઞાન અને દર્શન યુક્ત હોય છે તે જીવ છે. જીવ બે પ્રકારના હોય છે- સંસારસ્થ અને સિદ્ધ, સિદ્ધજીવ આઠ કર્મોથી મુક્ત થઈ અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંત સુખ, શાયિક સમ્યક્ત્વ આદિ ગુણોથી યુક્ત હોય છે. તેઓનું સુખ અવ્યાબાધ હોય છે. તેઓ અમૂર્ત, અગુરુલઘુ અને અનંતવીર્યથી યુક્ત હોવા છતાં પણ પુનઃ સંસારમાં જન્મ ધારણ કરતા નથી. હિન્દુ પરંપરામાં જ્યારે અવતારોની પરિકલ્પનાના અંતર્ગત એક ભગવાન જ વિભિન્ન અવતાર ગ્રહણ કરે છે ત્યારે જૈનદર્શનમાં એકવાર મોક્ષને પ્રાપ્ત કરી જીવ સંસારમાં ફરીથી જન્મ સ્વીકાર કરતો નથી. સિદ્ધોનાં અનંતજ્ઞાન, અનંત દર્શન અને અનંત સુખને પ્રાપ્ત કરવું તે સંસારના પ્રાણીઓનો ઉત્કૃષ્ટતમ ઉદેશ્ય છે. સંસારસ્થ પ્રાણી જીવાજીવનું સમ્મિલિત રૂપ છે. તેઓનું સમ્મિલન સંયોગરૂપ છે. સંસારસ્થ પ્રાણીને દેહાદિનું પ્રાપ્ત થયું તેનો અજીવની સાથે સંયોગ સિદ્ધ કરે છે. વ્યવહારમાં દેહાદિયુક્ત પ્રાણીઓને જ જીવ કહેવાય છે. અજીવ નહિ, આવા જીવોનું અનેક પ્રકારથી વિભાજન કરવામાં આવે છે. ચાર ગતિના આધારે તેઓને (૧) નરકગતિ, (૨) તિર્યંચગતિ, (૩) મનુષ્યગતિ અને (૪) દેવગતિના જીવોમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે. પાંચ ઈન્દ્રિયોના આધારે તેઓને (૧) એકેન્દ્રિય, (૨) તીન્દ્રિય, (૩) ત્રીન્દ્રિય, (૪) ચતુરિન્દ્રિય અને (૫) પંચેન્દ્રિયમાં વિભક્ત
ખાવે છે. છ કાયના આધારે તેઓને છ પ્રકારે વર્ણવ્યા છે- (૧) પૃથ્વીકાય, (૨) અકાય. (૩) તેઉકાય. (૪) વાયુકાય, (૫) વનસ્પતિકાય અને (૬) ત્રસકાય. પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તના આધારે જીવોનું વિભાજન કરવામાં આવે છે. પર્યાપ્ત”થી તાત્પર્ય છે પોતાના યોગ્ય આહાર, ઈન્દ્રિય આદિ પર્યાપ્તિઓને ગ્રહણ કરી કાર્ય પૂર્ણ કરી લેવું અને અપર્યાપ્ત”થી તાત્પર્ય છે આ પર્યાપ્તિઓને પૂર્ણ ન કરવું. એક જીવમાં ઓછામાં ઓછી ચાર પર્યાપ્તિ હોય છે- (૧) આહાર, (૨) શરીર, (૩) ઈન્દ્રિય અને (૪) શ્વાસોશ્વાસ. આ ચાર પર્યાપ્તિઓ એકેન્દ્રિય જીવમાં જોવા મળે છે. બેઈન્દ્રિયથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવોમાં ભાષા પર્યાપ્તિ અધિક હોય છે તથા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવમાં મનઃ પર્યાપ્તિ મળીને છહ પર્યાપ્તિ થાય છે. એકેન્દ્રિય જીવનું સૂક્ષ્મ અને બાદરના ભેદથી બે પ્રકારનું વર્ણન કરવામાં આવે છે. સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીવોને કાપી, ભેદી કે છેદી ન શકાય. બાદર એકેન્દ્રિય જીવોને ઘાત આદિથી પ્રાણવિહીન કરી શકાય છે.
સંપૂર્ણ દ્રવ્યાનુયોગમાં જીવ સંબંધિત વર્ણનનું પ્રમુખ સ્થાન છે. અધિકાંશ ભાગમાં જીવ દ્રવ્યની જ વિભિન્ન સ્થિતિઓ અને તેના વિભિન્ન સ્વરૂપોનું વર્ણન નિહિત (સમાયેલું) છે. દ્રવ્યાનુયોગમાં અધિકાંશ વર્ણન જીવના ચોવીસ દંડકોના અંતર્ગત થયું છે. જીવોના વિભાજનમાં ચોવીશ દંડકોનું વિશેષ મહત્વ છે. આ વર્ગીકરણમાં ગતિ, ઈન્દ્રિય અને કાયનાં વર્ગીકરણનો પણ સમાવેશ થઈ જાય છે. 'દંડક”નો અભિપ્રાય છે દંડ અર્થાતુ ફળ ભોગવવાનું સ્થાન. લોકમાં અધોલોકથી
૨. "પુદ્ગલ” નામથી દ્રવ્યાનુયોગમાં ભિન્ન અધ્યયન છે. આ પ્રસ્તાવનામાં તેની ચર્ચા આગળ પૃ. ૩૪ થી ૩૬ પર કરવામાં
આવી છે માટે ત્યાં દખલ છે. SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
10.

Page #28

ઊર્ધ્વલોકની તરફ જીવોની પ્રાપ્તિનો પ્રાયઃ એક ક્રમ છે તેના જ આધારે ચોવીસ દંડકોનો ક્રમ નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે. ચોવીસ દંડક આ પ્રમાણે છે - સાત પ્રકારના નારકી જીવોનો
એક દંડક દશ ભવનપતિ દેવોના
દશ દંડક પૃથ્વીકાય આદિ પાંચ સ્થાવરો (એકેન્દ્રિય) ના
પાંચ દંડક ત્રણ વિકસેન્દ્રિયો (બેઈન્દ્રિય, ઈન્દ્રિય અને ચૌરેન્દ્રિય) ના ત્રણ દંડક તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયનો
એક દંડક મનુષ્યનો
એક દંડક વાણવ્યંતર દેવોનો
એક દંડક જ્યોતિષી દેવોનો
એક દંડક વૈમાનિક દેવોનો
એક દંડક
૨૪ દંડક ઉપર્યુક્ત દંડકોમાં પાંચ સ્થાવરોને છોડી શેષ જીવોની ઉપલબ્ધિનો અધોલોકથી ઊદ્ગલોકની તરફ એક નિશ્ચિત ક્રમ છે. નારકી જીવ અધોલોકમાં રહે છે. ભવનપતિદેવ અધોલોકમાં અને તિર્યંચલોકમાં રહે છે. વિકલેન્દ્રિય, તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય. મનુષ્ય, વાણવ્યંતર અને જ્યોતિષીદેવ તિર્યંચલોકમાં રહે છે. વૈમાનિક દેવ ઊર્ધ્વલોકમાં રહે છે.
દ્રવ્યાનુયોગના વિભિન્ન અધ્યયનોને સમજવા માટે આ ચોવીસ દંડકોનું આપણે અવલંબન લેવું પડે છે.
સંખ્યાની દૃષ્ટિથી સંસારમાં અનંત જીવ છે. એક જીવના અસંખ્યાત આત્મપ્રદેશ છે. જેટલા લોકાકાશના પ્રદેશ છે તેટલા જ એક જીવના પ્રદેશ કહ્યા છે.
પદ્રવ્યોમાં ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાય સંખ્યાની દૃષ્ટિથી તુલ્ય (સમાન) છે. તથા પદ્રવ્યોમાં સૌથી અલ્પ છે. તેનાથી જીવાસ્તિકાય દ્રવ્યની અપેક્ષા અનંતગુણા છે. તેનાથી પુદ્ગલાસ્તિકાય દ્રવ્યની અપેક્ષા અનંતગુણા. છે. તેના અબ્બાસમય દ્રવ્યની અપેક્ષા અનંતગુણા છે. અસ્તિકાય :
છહ દ્રવ્યોમાંથી કાળ”ને છોડીને પાંચ દ્રવ્ય અસ્તિકાય કહેવામાં આવ્યા છે. બહુપ્રદેશી હોવાના કારણે આ દ્રવ્યોને અસ્તિકાય કહેવામાં આવે છે. કાળ અનસ્તિકાય છે, કારણ કે તે અપ્રદેશી છે. પ્રદેશ સમૂહનું નામ અસ્તિકાય છે. અસ્તિકાય દ્રવ્ય એ છે- (૧) ધર્માસ્તિકાય, (૨) અધર્માસ્તિકાય, (૩) આકાશાસ્તિકાય, (૪) પુદગલાસ્તિકાય અને (૫) જીવાસ્તિકાય, “અસ્તિકાય’ શબ્દ પ્રદેશ સમૂહના હોવાનું સૂચક છે. કાયનો અર્થ સમૂહ થાય છે. જે દ્રવ્ય પ્રદેશ સમૂઠુક્ત થાય છે તે અસ્તિકાય છે. ધર્મ, અધર્મ આદિ પાંચ દ્રવ્ય પોતાના પ્રદેશ સમૂહયુક્ત હોય છે. માટે તે પાંચ અસ્તિકાય છે. કાળનો કોઈ પ્રદેશ નથી માટે તે સમૂહરૂપમાં રહેતો નથી
પદ્રવ્યોના વિવેચનમાં અસ્તિકાયનું પણ વિવેચન સમાયેલું છે. પરંતુ અસ્તિકાય શબ્દમાં અનેક વિશેષતાઓનો સમાવેશ છે. ધર્માસ્તિકાયથી તાત્પર્ય છે સંપૂર્ણ ધર્માસ્તિકાય. એક પ્રદેશ ન્યૂન ધર્માસ્તિકાય પણ ધર્માસ્તિકાય ન કહેવાય. ધર્માસ્તિકાયના અસંખ્ય પ્રદેશોના સમગ્ર રૂપનું જ્યારે ગ્રહણ થાય છે ત્યારે તે ધર્માસ્તિકાય' કહેવાય છે. આ પ્રમાણે અધર્માસ્તિકાય આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને પુદ્ગલાસ્તિકાયના પણ સમગ્ર પ્રદેશ પ્રહણ થાય તો તેને તે-તે અસ્તિકાયોના રૂપમાં કહેવામાં આવે છે. ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયના અસંખ્ય પ્રદેશ છે તથા આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને પુલાસ્તિકાયના અનંત પ્રદેશ કહ્યા છે.'પદ્રવ્યોના નિરૂપણમાં ધર્મ, અધર્મ અને જીવદ્રવ્યમાં અસંખ્યાત પ્રદેશ માન્યા છે તથા આકાશમાં અનંત
૧. દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૧, પૃ. ૪૫
11.

Page #29

પ્રદેશ કહ્યા છે. પુદ્દગલમાં સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંતપ્રદેશ માન્યા છે. પુદ્દગલ પરમાણુ એક પ્રદેશી થઈને પણ અનેક સ્કંધરૂપ ઘણા પ્રદેશોને ગ્રહણ કરવાની યોગ્યતાને કારણે બહુપ્રદેશી થાય છે, માટે ઉપચારથી તે "કાય” કે 'અસ્તિકાય' કહેવાય છે.
૧
વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રમાં ધર્માસ્તિકાય આદિની જે પર્યાયાર્થક અભિવચન આપવામાં આવ્યા છે તેનાથી આ ધર્મ, અધર્મ, આદિના અર્થનો વ્યાપક પરિચય મળે છે. ધર્માસ્તિકાયના અભિવચનમાં પ્રાણાતિપાત વિરમણ -યાવત્- પરિગ્રહ વિરમણ ક્રોધ વિવેક -યાવત્- મિથ્યાદર્શનશલ્ય વિવેક આદિને પણ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. તેનાથી વિપરીત અધર્માસ્તિકાયના અભિવચન છે.
પર્યાય :
દ્રવ્યની સાથે પર્યાયનો વિચાર આવશ્યક છે. કારણ કે દ્રવ્ય વિભિન્ન પર્યાયો અથવા અવસ્થાઓમાં જ પ્રાપ્ત થાય છે. દ્રવ્યની અવસ્થા વિશેષ ‘પર્યાય' કહેવાય છે. દર્શન ગ્રંથોમાં દ્રવ્યના ક્રમભાવી પરિણામને પર્યાય કહેવામાં આવે છે? તથા ગુણ અને પર્યાયથી યુક્ત પદાર્થને દ્રવ્ય કહેવામાં આવે છે.
૩
દાર્શનિક જગતમાં એક જ વસ્તુની વિભિન્ન અવસ્થાઓને તેની પર્યાય કહેવામાં આવે છે. જેવી રીતે એક મનુષ્યનો બાળપણ, યુવા, પ્રૌઢ અને વૃદ્ધાવસ્થા તેની પર્યાયો છે. એક જ સ્વર્ણનું કડુ, કુંડલ અને હાર તે સ્વર્ણની પર્યાયો છે. આગમમાં પર્યાયનો આ ક્રમભાવી અર્થ સ્પષ્ટીકરણરૂપે પ્રયોગ થયો નથી. આગમમાં તો એક દ્રવ્ય જેટલી અવસ્થાઓમાં પ્રાપ્ત થઈ શકે છે તે અવસ્થાઓ તે દ્રવ્યની પર્યાય કહેવાય છે. જેવી રીતે જીવની પર્યાયો છે– નારકી, દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને સિદ્ધ. પર્યાયને પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં બે પ્રકારની કહી છે- જીવ પર્યાય અને અજીવ પર્યાય. પર્યાયનો ગહન વિચાર કરીએ તો જીવની અનંત પર્યાયો છે અને અજીવની પણ અનંત પર્યાયો છે. પર્યાયનું લક્ષણ બતાવતાં ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં કહ્યું છે કે એકત્વ, પૃથ, સંખ્યા, સંસ્થાન, સંયોગ અને વિયોગ આ પર્યાયોના લક્ષણ છે. પ્રત્યેક પર્યાય પોતાનામાં એક અને બીજી પર્યાયોથી પૃથક્ હોય છે. પર્યાયનું અંતર સંખ્યા (અથવા જ્ઞાન) અને આકૃતિના આધારે પણ થાય છે. સંયોગ અને વિયોગથી પણ પર્યાય પરિવર્તન થતું રહે છે માટે તેને (એકત્વાદિ) પર્યાયનું લક્ષણ કહ્યું છે. પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં જીવોની સંખ્યાના આધારે જીવ પર્યાય અનંત કહી છે. દંડકોના આધારે પ્રત્યેક દંડકના જીવની અનંત પર્યાયનું કથન આગમમાં (૧)દ્રવ્ય, (૨)પ્રદેશ, (૩)અવગાહના, (૪) સ્થિતિ, (૫) વર્ણ, (૬) ગંધ, (૭) રસ, (૮) સ્પર્શ, (૯) જ્ઞાન, (૧૦) અજ્ઞાન અને (૧૧) દર્શન આ અગ્યાર દ્વારોના માધ્યમથી વર્ણિત કરવામાં આવ્યું છે.
અજીવ પર્યાયને રૂપી અને અરૂપીના રૂપમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે. આમાં અરૂપી અજીવ પર્યાયના દસ ભેદ છે(૧) ધર્માસ્તિકાય, (૨)તેનો દેશ અને (૩) પ્રદેશ, (૪) અધર્માસ્તિકાય, (૫)તેનો દેશ અને (૬) પ્રદેશ, (૭) આકાશાસ્તિકાય, (૮) તેનો દેશ અને (૯) પ્રદેશ અને (૧૦) અધ્યાસમય. રૂપી અજીવ પર્યાયના ચાર ભેદ છે- (૧) સ્કંધ, (૨) દેશ, (૩) પ્રદેશ અને (૪) ૫૨માણુ. રૂપી અજીવ પર્યાય અનંત છે, કારણ કે ૫૨માણુ પુદ્દગલ અનંત છે. દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ અનંત છે -યાવઅનંત પ્રદેશિક સ્કંધ અનંત છે. એક પરમાણુ પુદ્દગલ બીજા પરમાણુ પુદ્દગલથી દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ તુલ્ય (સમાન) હોય છે પરંતુ અવગાહના, સ્થિતિ, વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ દ્વારોથી તેમાં ભિન્નતા રહે છે. જીવ અને પુદ્દગલની અનંત પર્યાયોનું તો આગમમાં સ્પષ્ટ રૂપથી કથન થયું છે. પરંતુ ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળની અનંત પર્યાયો પર આગમોમાં કોઈ વર્ણન થયું નથી. જે પર્યાયના દાર્શનિક ચિંતન ૫૨ પ્રશ્ન-ચિહ્ન ઊભો કરે છે.
૧. एयपदेशो वि अण जाणाखंधप्पदेसदो होदि । बहुदेसो उवयारा तेण य काओ भण्णंति सव्वण्णू || पर्यायस्तु क्रमभावी यथा तत्रैव सुखदुःखादि । ગુણપર્યાયવદ્ દ્રવ્યમ્ - તત્વાર્થ - ૫/૩૮
૨.
૩.
=

દ્રવ્યસંગ્રહ-૨૬ પ્રમાણનયતત્વાલોક - ૫/૮
12

Page #30

પરિણામ :
પર્યાય અને પરિણામમાં વિશેષ ભેદ નથી. દ્રવ્યની વિભિન્ન અવસ્થાઓને જ્યાં પર્યાય કહેવાય છે ત્યાં પર્યાયના પરિણમનને પરિણામ કહી શકાય છે. પરિણામ”નું નિરૂપણ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં થયું છે. તેમાં પરિણામના જીવ અને અજીવ પરિણામ ભેદ કરી તેના દસ-દસ પ્રકાર બતાવ્યા છે. જીવ પરિણામના દસ પ્રકાર છે- (૧) ગતિ, (૨) ઈન્દ્રિય, (૩) કષાય. (૪) વેશ્યા, (૫) યોગ, (૬) ઉપયોગ, (૭) જ્ઞાન, (૮) દર્શન, (૯) ચારિત્ર અને (૧૦) વેદ. આમાં પ્રત્યેકના પોત-પોતાના અવાજોર ભેદ પણ છે જે કુલ ૪૩ છે. અજીવ પરિણામ પણ દસ પ્રકારના છે- (૧) બંધન, (૨) ગતિ, (૩) સંસ્થાન, (૪) ભેદ, (૫) વર્ણ, (૬) ગંધ, (૭) રસ, (૮) સ્પર્શ, (૯) અગુરુલઘુ અને (૧૦) શબ્દ પરિણામ. અજીવ પરિણામમાં બંધનના બે અવાન્તર ભેદ છે-(૧) સ્નિગ્ધ અને (૨) રુક્ષ, ગતિના પણ બે પ્રકાર છે- (૧) સ્પશદગતિ અને (૨) અસ્પૃશદગતિ. દીર્ઘગતિ અને સ્વગતિની દૃષ્ટિથી પણ ભેદ કરવામાં આવ્યા છે. સંસ્થાન પરિણામ પાંચ પ્રકારના છે- (૧) પરિમંડળ, (૨) વૃત્ત, (૩) ચંશ, (૪) ચતુરંસ અને (૫) આયત. ભેદ પરિણામ પણ પાંચ પ્રકારના છે- (૧) ખંડ, (૨) પ્રતર, (૩) ચૂર્ણિકા, (૪) અનુતટિકા અને (૫) ઉત્કટિકા. વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શના ક્રમશઃ પાંચ, બે, પાંચ અને આઠ ભેદ પ્રસિદ્ધ છે. અગુરુલઘુ એક પ્રકારનો જ હોય છે. તેના કોઈ ભેદ નથી. શબ્દ પરિણામને શુભ અને અશુભમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે. આ વિભિન્ન પરિણામોના ફળસ્વરૂપ પર્યાય બદલતી રહે છે. જીવાજીવ :
પડુદ્રવ્યોમાં ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાળ અને પુદગલ આ પાંચ દ્રવ્ય “અજીવ” છે તથા એક જીવ દ્રવ્ય જીવ” છે. પરમાર્થતઃ * જીવ અને અજીવ દ્રવ્ય પૂર્ણતઃ પૃથક છે. જીવદ્રવ્ય ક્યારેય અજીવ બનતો નથી અને અજીવદ્રવ્ય ક્યારેય જીવ બનતો નથી. પરંતુ જીવનો અજીવ સાથે એટલો ગાઢ સંબંધ છે કે અજીવને પણ જીવના રૂપમાં એકરૂપ કરી દે છે. જીવ અને પુદ્ગલના ગાઢ સંબંધના કારણે શરીર, ઈન્દ્રિય આદિના આધારે પુગલ પર પણ જીવનો આરોપ અને વ્યવહાર થાય જ છે. જીવ અને અજીવ બંને શાશ્વત છે. એમાંથી કૌન પહેલા થયું અને કૌન પછી આ પ્રશ્નનો ઉત્તર મુર્ગી અને ઈંડાની સમસ્યાના ઉત્તરની જેમ છે અને તે એ જ કે તે બંને શાશ્વત છે. જીવ અને પુદગલના પારસ્પરિક સંબંધના કારણે અજીવ પુદગલ (દેહાદિ) પર જીવનો વ્યવહાર કરવો તો સાધારણ વાત છે. પરંતુ ગ્રામ, નગર, ક્ષેત્ર આદિને પણ ત્યાં જીવોને રહેવાના કારણે ઉપચારથી કથંચિત્ જીવ (અને અજીવ) કહેવામાં આવે છે. જીવના પરિભોગમાં આવવાથી તે જીવની જેમ વ્યવહત (દેખાય) છે. ગામ બળી ગયું” કહેવાથી આપણે સમજીએ કે ગામમાં રહેવાવાળા જીવ પણ બળી ગયા. આ પ્રમાણે ગામ” શબ્દ જીવને પણ પોતાનામાં સમ્મિલિત કરી લે છે. એ જ નહિ પણ જીવ દ્વારા વ્યવહત આનપ્રાણ, સ્તોક આદિને જીવ અને અજીવ બંને કહેવામાં આવ્યા છે.
દ્રવ્ય અધ્યયનમાં જીવના સંબંધમાં પૂર્વ ઘણું કહી દીધું છે. અહિં વિશેષ એ જ કહેવાનું છે કે જીવ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ શાશ્વત અને અનાદિ અનંત છે. ઉત્થાન, કર્મ, બળ, વીર્ય અને પુરુષાકાર - પરાક્રમવાળો જીવ આત્મભાવથી જીવભાવ (ચૈતન્ય)ને પ્રગટ કરે છે જીવને જેવો દેહ મળ્યો છે તેના અનુસાર જ તે પોતાના આત્મપ્રદેશોનો સંકોચ અને વિસ્તાર કરી લે છે આને જૈનદર્શનમાં જીવનું દેહ પરિમાણત્વ કહેવામાં આવે છે. જૈનદર્શનની માન્યતા એ છે કે જીવ સ્વયં પોતાના કર્મોનો કર્તા અને ભોક્તા છે. કોઈ ઈશ્વરના દ્વારા કર્મોનું ફળ નથી અપાતું. જીવના સ્વરૂપનું વર્ણન કરતા બુદદ્રવ્ય સંગ્રહકાર શ્રી નેમીચંદ સિદ્ધાંત ચક્રવર્તીએ કહ્યું છે -
"जीवो उवओगमओ अमुत्ति कत्ता सदेहपरिमाणो ।
भोत्ता संसारत्थो सिद्धो सो विस्ससोड्ढगई॥ અર્થાત્ જીવ ઉપયોગમય હોય છે. અમૂર્તિક (અરૂપી) હોય છે. કર્તા અને ભોક્તા હોય છે. તે સ્વદેહ પરિમાણ હોય છે. સ્વભાવથી તે ઊર્ધ્વગતિ કરે છે. સંસારસ્થ અને સિદ્ધની અપેક્ષાએ તે બે પ્રકારના હોય છે. ઉપયોગમય થવાનું તાત્પર્ય છે જ્ઞાન-દર્શનમય થવું, કારણ કે જ્ઞાનને સાકારોપયોગ અને દર્શનને નિરાકારોપયોગ કહેવામાં આવે છે. દ્રવ્યાનુયોગના પ્રથમ
૧. બૃદદ્રવ્યસંગ્રહ – ૨
13

Page #31

ભાગમાં જ તે વાત કહેવામાં આવી છે કે જ્ઞાન અને દર્શન નિયમથી આત્મા છે તથા આત્મા પણ નિયમથી જ્ઞાન-દર્શનરૂપ છે. જીવની બીજી વિશેષતા એ છે કે તે અમૂર્ત અર્થાતુ અરૂપી છે. શરીર અને કર્માદિની અપેક્ષાથી જીવ વ્યવહારમાં રૂપી છે. પરંતુ પરમાર્થતઃ તો તે અરૂપી જ છે.' જીવ સુખ-દુ:ખનો સ્વયં કર્તા અને ભોક્તા હોય છે. આ તથ્યનો ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં પણ સ્પષ્ટરૂપથી ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. જીવ પોતાના આત્મપ્રદેશને શરીરના અનુસાર સંકોચ અને વિસ્તાર કરી લે છે. જીવના આત્મપ્રદેશ અમૂર્ત છે. તથાપિ તેમાં સંકોચ-વિસ્તાર સંભવ છે. જીવ કર્મમુક્ત થાય ત્યારે ઊર્ધ્વગમન કરી લોકના અગ્રભાગમાં સ્થિત થઈ જાય છે માટે તેને ઊર્ધ્વગમનશીલ કહેવામાં આવે છે.
અપેક્ષા વિશેષથી જીવોને સાદિ-સાન્ત, સાદિ અનંત, અનાદિ-સાન્ત અને અનાદિ-અનંત પણ કહેવામાં આવે છે. નારકી, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવગતિ - આગતિની અપેક્ષાએ સાદિ-સાત્ત છે. સિદ્ધ જીવ ગતિની અપેક્ષાએ સાદિ-અનંત છે. લબ્ધિની અપેક્ષાએ ભવસિદ્ધિકજીવ અનાદિ સાત્ત છે અને સંસારની અપેક્ષાએ અભવસિદ્ધિ જીવ અનાદિ અનંત છે. દ્રવ્યની દૃષ્ટિથી જીવ શાશ્વત છે તથા પર્યાયની દૃષ્ટિથી અશાશ્વત છે. અજીવ દ્રવ્ય જીવદ્રવ્યના પરિભોગમાં આવે છે પરંતુ જીવ દ્રવ્ય અજીવ દ્રવ્યના પરિભોગમાં આવતું નથી, જીવદ્રવ્ય અજીવ દ્રવ્ય પુદ્ગલને ગ્રહણ કરી તેને શરીર, ઈન્દ્રિય, યોગ અને શ્વાસોશ્વાસમાં પરિણત કરે છે. પ્રથમા પ્રથમ :
જીવોમાં જે ભાવ કે અવસ્થા પહેલાથી ચાલ્યા આવે છે એ અપેક્ષાએ જીવોને અપ્રથમ તથા જે ભાવ કે અવસ્થા પહેલીવાર પ્રાપ્ત થાય તે અપેક્ષાએ જીવોને પ્રથમ” કહેવામાં આવે છે. જેવી રીતે જીવને જીવભાવ પહેલાથી જ પ્રાપ્ત છે. એટલા માટે તે જીવભાવની અપેક્ષાએ પ્રથમ છે. પરંતુ સિદ્ધભાવ પ્રાપ્ત કરવાની અપેક્ષાએ સિદ્ધજીવ પ્રથમ છે. કારણ કે તેમને સિદ્ધભાવ પહેલાથી પ્રાપ્ત હતો નહિ. આ પ્રથમા પ્રથમ અધ્યયનમાં જીવ, આહાર, ભવસિદ્ધિક, સંજ્ઞી, વેશ્યા આદિ ૧૪ દ્વારોમાં જીવના પ્રથમાપ્રથમત્વનું જે વર્ણન થયું છે તે સામાન્ય જીવની અપેક્ષાએ પણ છે અને નારકીથી લઈ વૈમાનિક સુધી ચોવીસ દંડકોની અપેક્ષાએ પણ છે તથા સિદ્ધોની અપેક્ષાએ પણ છે. સંજ્ઞી, સંજ્ઞા અને યોનિ :
સંજ્ઞા” અને “સંજ્ઞી” શબ્દ ભાષાગત રચનાની દષ્ટિથી સમાન પ્રતીત થાય છે. પરંતુ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિથી તેમાં વિશેષ અંતર છે. સંજ્ઞી” શબ્દનો પ્રયોગ આગમમાં સમનસ્ક અર્થાત મનવાળા જીવોના માટે થયો છે. સંજ્ઞી જીવોમાં હિતાહિતનો વિચાર કરવાનું સામર્થ્ય હોય છે. મનના સદૂભાવમાં તે શિક્ષા, ક્રિયા, ઉપદેશ અને આલાપને ગ્રહણ કરી શકે છે. પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના ભાષાપદમાં સર્ણી” (સંજ્ઞી) શબ્દનો પ્રયોગ શબ્દ સંકેતના ગ્રહણ કરવાવાળા જીવ માટે થયો છે. આ દષ્ટિથી જે બાળક શબ્દ સંકેતથી અર્થ કે પદાર્થને નથી જાણતો તે પણ એક પ્રકારથી અસંશી જ છે. મનનો વિષય શ્રુતજ્ઞાનથી માનવામાં આવે છે. શ્રુતજ્ઞાન શબ્દ સંકેત આદિના માધ્યમથી થાય છે. મનને અનિન્દ્રિય અને નોઈન્દ્રિય પણ કહેવામાં આવે છે. મનથી મતિજ્ઞાન પણ થાય છે. એટલા માટે મનથી થવાવાળા અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણા નામક મતિજ્ઞાનના ભેદ સ્વીકાર કરવામાં આવ્યા છે. આમ તો શબ્દના આશ્રયથી થવાવાળું જે પરિણામાત્મક જ્ઞાન છે તે મન દ્વારા જ થાય છે. માટે મનનો વિષય "શ્રત' માન્યો છે. મન મનન અને વિચારનું પ્રમુખ માધ્યમ છે. બે પ્રકારના મન છે- દ્રવ્યમન અને ભાવમન. દ્રવ્યમન પુદ્ગલો દ્વારા નિર્મિત છે તથા ભાવમન તો જીવરૂપ જ છે. તે જીવથી સર્વથા ભિન્ન નથી. અહિયાં જે સંજ્ઞી શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે તે દ્રવ્ય મનવાળા જીવ માટે થયો છે. આ દૃષ્ટિથી ગર્ભથી અને ઉપપાતથી જન્મ લેવાવાળા જીવ જ સંજ્ઞી કહેવાય છે.
સંજ્ઞા” શબ્દનો પ્રયોગ નામ માટે પણ થાય છે. તે મતિજ્ઞાનના પર્યાયવાચી શબ્દોમાં પણ પરિણિત છે તથા અકલંકે આને પ્રત્યભિજ્ઞાન પ્રમાણના અર્થમાં ગ્રહણ કર્યું છે. આ પ્રમાણે સંજ્ઞા જ્ઞાનના અર્થમાં પણ પ્રયુક્ત છે. પરંતુ આગમમાં આહાર, ભય, મૈથુન, પરિગ્રહ આદિની અભિલાષાને વ્યક્ત કરવા માટે સંજ્ઞા શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. આહારાદિની
૧. “કવિ નીવપUTT નાäસાસનિય” - ઉત્તરાધ્યયન - ૩૬૬૬
મU #ત્તા વિવત્તા ચ, સુહા 5 સુદ ૫ - ઉત્તરાધ્યયન - ૨૦/૩૭
14

Page #32

અભિલાષાથી સંસારી જીવોને જાણી શકાય છે માટે જ આહારદિને સંજ્ઞા' કહેવામાં આવે છે. સામાન્યતઃ સંજ્ઞાના ચાર ભેદ છે- આહાર સંજ્ઞા, ભયસંજ્ઞા, મૈથુનસંજ્ઞા અને પરિગ્રહ સંજ્ઞા. ચાર ગતિના ચોવીસ દંડકોમાં આ ચારે સંજ્ઞાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. સંજ્ઞાઓની ઉત્પત્તિના વિભિન્ન કારણ છે. તે વેદનીય અથવા મોહનીય કર્મના ઉદયથી પણ ઉત્પન્ન થાય છે તથા તેનું શ્રવણ કર્યા પછી ઉદ્દભવેલી બુદ્ધિથી પણ ઉત્પન્ન થાય છે. તેનું સતત ચિંતન કરતા રહેવાથી પણ ઉત્પન્ન થાય છે. આહાર સંજ્ઞામાં પેટનું ખાલી રહેવું, ભયસંજ્ઞામાં સત્વહીનતા, મૈથુન સંજ્ઞામાં માંસ-શૌણિતની અત્યધિક ઈચ્છા (ઉપચય) અને પરિગ્રહ સંજ્ઞામાં પરિગ્રહનું પોતાની પાસે રહેવાથી ઉત્પત્તિમાં કારણ બને છે. સંજ્ઞાઓની ઉત્પત્તિમાં કર્મ ઉદય આંતરિક કારણ છે તથા પેટ ખાલી રહેવું આદિ બાહ્ય કારણ છે. સંજ્ઞા અગુરુલઘુ હોય છે. સંજ્ઞાની ક્રિયાનું કારણ સંજ્ઞાકરણ તથા સંજ્ઞાની રચનાને સંજ્ઞા નિવૃત્તિ કહેવામાં આવે છે.
સંજ્ઞાના દસ ભેદ પણ વર્ણિત છે. આહારાદિ ચાર સંજ્ઞાઓમાં ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, ઓઘ અને લોક સંજ્ઞાઓને ભેગા કરવાથી દશ ભેદ બને છે. આચારાંગ નિર્યુક્તિમાં સંજ્ઞાના દશ ભેદ પ્રતિપાદિત છે. ત્યાં આ દશ સંજ્ઞાઓમાં મોહ, ધર્મ, સુખ, દુઃખ, જુગુપ્સા અને શોકને ગણવામાં આવ્યું છે. સકષાયી જીવોમાં આહારાદિ સંજ્ઞાઓ જોવા મળે છે તથા પર્ણ વીતરાગ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય ત્યારે આ સંજ્ઞા રહેતી નથી.
જીવના જન્મ ગ્રહણ કરવાના સ્થાનને યોનિ' કહેવામાં આવે છે. ભિન્ન-ભિન્ન અપેક્ષાઓથી યોનિના ભેદ કરવામાં આવે છે. સ્પર્શની અપેક્ષા યોનિ ત્રણ પ્રકારની છે- શીત, ઉષ્ણ અને શીતોષ્ણ, ચેતનાની અપેક્ષાએ તેના સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર ભેદ છે. આવરણની અપેક્ષાએ તેના ત્રણ પ્રકાર છે- સંવૃત, વિવૃત અને સંવૃત-વિવૃત. બધા જીવ યોનિમાં જ જન્મ ગ્રહણ કરે છે. પછી તે જન્મ ઉપપાતથી હોય ગર્ભથી હોય, અથવા સમુછિમ હોય. જૈનાગમોમાં ૮૪ લાખ જીવાયોનિઓનો ઉલ્લેખ મળે છે. જેમકે - સાત લાખ પૃથ્વીકાયિક, સાત લાખ અષ્કાયિક, સાત લાખ તેઉકાયિક, સાત લાખ વાયુકાયિક, દશ લાખ પ્રત્યેક વનસ્પતિ, ચૌદ લાખ સાધારણ વનસ્પતિ, બે લાખ બેઈન્દ્રિય, બે લાખ તેઈન્દ્રિય, બે લાખ ચૌરેન્દ્રિય, ચાર લાખ દેવતા, ચાર લાખ નારક, ચાર લાખ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અને ચૌદ લાખ મનુષ્ય. સ્થિતિ :
સ્થિતિ” શબ્દનો પ્રયોગ આગમમાં ત્રણ પ્રકારથી થયો છે- (૧) કર્મસ્થિતિ, (૨) ભવસ્થિતિ અને (૩) કાયસ્થિતિ. જ્ઞાનાવરણ આદિ આઠે કર્મોની ફળદાન અવધિ કર્મ સ્થિતિ' કહેવાય છે. પ્રાય: એક ભવમાં તે ગતિ અને આયુષ્યનું બની રહેવું ભવસ્થિતિ' માનવામાં આવે છે તથા અનેક ભવો સુધી એક જ પ્રકારની ગતિ આદિનું રહેવું કાયસ્થિતિ' કહેવામાં આવે છે. પરંતુ સ્થિતિ અધ્યયનમાં કાયસ્થિતિ અને ભવસ્થિતિ નો પ્રયોગ આયુષ્યકર્મની સ્થિતિના અર્થમાં થયો છે. દેવો અને નારકીઓની ભવસ્થિતિ કહી છે તથા મનુષ્યો અને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિઓની કાયસ્થિતિ કહી છે. પરંતુ એક ભવની દષ્ટિથી ચોવીસ જ દંડકોના જીવોની સ્થિતિનું નિરૂપણ કરવું સ્થિતિ અધ્યયનનું લક્ષ્ય છે. આહાર :
જીવ જે પુદગલોને શરીર, ઈન્દ્રિય આદિના નિર્માણ અને સંચાલન માટે ગ્રહણ કરે છે. તે આહાર' કહેવાય છે. ગ્રહણ કરવાની વિધિના આધારે આહાર ચાર પ્રકારના છે- (૧) લોમાહાર, (૨) પ્રક્ષેપાહાર (કવલાહાર), (૩) ઓજાહાર અને (૪) મનોભક્ષી આહાર. લોમો કે રોમોના દ્વારા આહાર યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવું લોકાહાર” છે. કવલ કે ગ્રાસના રૂપમાં આહાર ગ્રહણ કરવું કવલાહાર” કહેવામાં આવે છે. સંપૂર્ણ શરીરના દ્વારા આહાર યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવું ઓજાહાર' છે. આ ઓજાહાર જીવના દ્વારા જન્મ ગ્રહણ કરતી વખતે અપર્યાપ્તક અવસ્થામાં એકવાર જ કરવામાં આવે છે. મનના દ્વારા આહાર કરવું મનોભક્ષી આહાર' કહેવાય છે. મનોભક્ષી આહાર માત્ર દેવોમાં ઉપલબ્ધ થાય છે. લોમાહાર બધા ચોવીસ દંડકોના જીવ કરે છે. પ્રક્ષેપાહાર બેઈન્દ્રિયથી લઈ મનુષ્ય સુધીના ઔદારિક શરીરી જીવ કરે છે. નારક અને દેવગતિના જીવ વૈક્રિયશરીરી હોવાથી કવલાહાર કરતા નથી. એકેન્દ્રિય જીવોને મોટું હોતું નથી માટે તે પણ કવલાહાર કરતા નથી.
૧. દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૧, પૃ. ૩૮૭
15

Page #33

/c%e0%%s bless%5%Isle bless ચાર સ્થિતિઓમાં જીવ આહાર ગ્રહણ કરતો નથી - (૧) વિગ્રહગતિમાં, (૨) કેવળી સમુદઘાતના સમયે, (૩) શૈલેષી અવસ્થામાં અને (૪) સિદ્ધ થયા પછી. કેવળીના કવલાહારથી લઈ દિગમ્બર અને શ્વેતામ્બર માન્યતામાં ભેદ છે. દિગમ્બર માન્યતાના અનુસાર કેવળી કવલાહાર કરતા નથી. જ્યારે શ્વેતામ્બર માન્યતાના અનુસાર કવલાહાર અને કેવળજ્ઞાનમાં પરસ્પર કોઈ વિરોધ નથી, માટે કેવળી પણ કવલાહાર ગ્રહણ કરે છે. શ્વેતામ્બર દાર્શનિક વાદિદેવસૂરિએ લખ્યું છે કે કવલાહાર ગ્રહણ કરવાથી કેવળી અસર્વજ્ઞ નહિ થઈ જાય કારણ કે કવલાહાર અને સર્વજ્ઞતામાં પરસ્પર કોઈ વિરોધ નથી.' શરીર :
જ્યાં સુધી જીવ આઠ કર્મોથી મુક્ત થતો નથી ત્યાં સુધી તેનો શરીર સાથે સંબંધ રહે છે. આ જીવ અને શરીરનો અનાદિ સંબંધ છે. સંસારી જીવ સશરીરી હોય છે તથા સિદ્ધ જીવ અશરીરી હોય છે. શરીરની પ્રાપ્તિ નામકર્મના ઉદયથી થાય છે. જ્યાં સુધી નામકર્મ શેષ છે ત્યાં સુધી શરીરની પ્રાપ્તિ થતી રહે છે. શરીર પાંચ પ્રકારના છે- (૧) દારિક, (૨) વૈક્રિય, (૩) આહારક, (૪) તૈજસ અને (૫) કામણ. પ્રધાન કે ઉદાર પુદગલોથી નિર્મિત શરીર ઔદારિક' કહેવાય છે. વિવિધ અને વિશેષ પ્રકારની ક્રિયાઓ કરવામાં સક્ષમ શરીર વૈક્રિય' કહેવાય છે. આહારક લબ્ધિથી નિર્મિત શરીર આહારક શરીર” હોય છે. આહારના પાચનમાં સહાયક તથા તેજોવેશ્યાની ઉત્પત્તિનો આધાર તૈજસુ શરીર’ કહેવાય છે. આ તૈજસ પુદગલોથી બનેલું હોય છે. કાશ્મણ પુદ્ગલોથી નિર્મિત શરીર કાર્પણ' કહેવાય છે. આ પાંચ શરીરમાંથી તૈજસુ અને કાશ્મણ શરીર બધા સંસારી જીવોમાં જોવા મળે છે. આ બંને શરીર જીવમાં ત્યારે પણ વિદ્યમાન હોય છે જ્યારે તે એક (દેહ) કાયાને છોડી બીજી કાયાને ધારણ કરવાની વચ્ચે વિગ્રહગતિમાં હોય છે. ઔદારિક શરીર તિર્યંચગતિના એકેન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના બધા જીવોમાં અને મનુષ્યોમાં જોવા મળે છે. વૈક્રિય શરીર નારકી અને દેવોમાં જન્મથી હોય છે તથા મનુષ્ય અને સંજ્ઞી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયને વિશેષ લબ્ધિથી પ્રાપ્ત થાય છે નારી અને દેવોને જન્મથી પ્રાપ્ત થવાવાળા વૈક્રિય શરીરને ઔપપાતિક' કહ્યું છે. તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અને મનુષ્યને પ્રાપ્ત થવાવાળા વૈક્રિય શરીરને લબ્ધિ પ્રત્યય” કહેવામાં આવે છે. વિભિન્ન વિક્રિયાઓ કરવાના કારણે બાદર વાયુકાયના જીવોમાં પણ વૈક્રિય શરીર માનવામાં આવે છે. આહારક શરીર માત્ર પ્રમત્તસયત ગુણસ્થાનવર્સી ચૌદ પૂર્વધારી મનુષ્યોમાં જોવા મળે છે. પાંચ શરીરોમાં કાર્મણશરીર અગુરુલઘુ છે તથા શેષ ચાર શરીર ગુરુલઘુ છે. શરીરની ઉત્પત્તિ જીવના ઉત્થાન, કર્મ, બળ, વીર્ય અને પુરુષાકાર પરાક્રમના નિમિત્તથી થાય છે.
સંહનન અને સંસ્થાનની વિષય-વસ્તુ પણ શરીરથી સંબંધિત છે. માટે શરીર અધ્યયનમાં આના સંબંધમાં પણ સામગ્રી સન્નિહિત છે. વિફર્વણા :
વિફર્વણા પ્રાયઃ વૈક્રિય શરીરના માધ્યમથી કરવામાં આવે છે. વિકવણાનો અર્થ છે વિભિન્ન પ્રકારનારૂપ, આકાર આદિની રચના કરવી. ભાવિતાત્મા અનગાર, દેવ, નારકી, વાયુકાયિક જીવ અને બલાહક પ્રાય: આ પ્રકારની વિફર્વણા કરે છે. વિફર્વણા કે વિક્રિયા મુખ્યરૂપે ત્રણ પ્રકારની થાય છે- (૧) બાહ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી કરવામાં આવે તે, (૨) બાહ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કર્યા વગર કરવામાં આવે તે તથા (૩) બાહ્ય પુદગલોને ગ્રહણ કરી અને ગ્રહણ ન કર્યા વગર કરવામાં આવતી વિફર્વણા વિફર્વણાના ત્રણ ભેદ આંતરિક પુદગલોને ગ્રહણ કરવા, ગ્રહણ ન કરવા અને મિશ્રિત સ્થિતિથી બને છે. જ્યારે બાહ્ય અને આંતરિક બંને પ્રકારના પુદગલોને ગ્રહણ કરવા, ગ્રહણ ન કરવા અને મિશ્રિત થવાની સ્થિતિ બને છે ત્યારે પણ વિક્રિયાના ત્રણ ભેદ બને છે. વિકવણા માટે વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શથી યુક્ત પુદ્ગલોની આવશ્યકતા હોય છે.
ભાવિતાત્મા અનગાર વિભિન્નરૂપની વિદુર્વણા કરી શકે છે. તે અશ્વ, હાથી, સિંહ, વાઘ આદિનું રૂપ બનાવી અનેક યોજન સુધી ગમન કરી શકે છે. એટલું જ નહિ પણ ગ્રામ, નગર આદિના રૂપોની પણ વિકવણા કરી શકે છે. અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે ભાવિતાત્મા અનગારમાં વિભિન્ન વિદુર્વણાઓ કરવાનું સામર્થ્ય હોવા છતાં પણ તે ક્યારે પણ આ વિકવણા કરતા નથી. જે વિકુર્વણા કરવામાં આવે છે તે માયી અનગાર કરે છે. અમારી અનગાર નહિ, અસંવૃત અનગાર એક વર્ણના બીજા વર્ણમાં, એક રસના બીજા રસ આદિમાં પરિણમન કરવામાં સમર્થ છે. १. “न च कवलाहारवत्त्वेन तस्या सर्वज्ञत्वं, कवलाहार सर्वज्ञत्वयोरविरोधात्” - પ્રમાણનયતત્તાલોક-૨/૨૭
16

For p.

Page #34

દેવ બે પ્રકારના છે – (૧) માયી મિથ્યાદષ્ટિ ઉપપન્ક અને (૨) અમાયી સમ્યગ્દષ્ટિ ઉપપન્નક, આમાં અમારી સમ્યગુદૃષ્ટિ ઉપપન્નક દેવ યથેચ્છ વિકુર્વણા કરી શકે છે. પરંતુ માયી મિથ્યાષ્ટિ દેવ યથેચ્છ વિદુર્વણા કરી શકતા નથી. માયી મિથ્યાદષ્ટિ દેવ જો ઋજુરૂપની વિદુર્વણા કરવા ઈચ્છે તો વક્રરૂપની વિદુર્વણા થઈ જાય છે અને જ્યારે તે વક્રરૂપની વિદુર્વણા કરવા ઇચ્છે તો ઋજુરૂપની વિદુર્વણા થઈ જાય છે. અમાયી સમ્યગુદૃષ્ટિ ઉ૫૫ન્નક દેવની સાથે આવું થતું નથી. તે ત્યારે જે રૂપમાં વિદુર્વણા કરવા ઇચ્છે ત્યારે તે રૂપની વિદુર્વણા થઈ જાય છે. મહર્લૅિક દેવ એકરૂપ -વાવ- અનેક રૂપોની વિદુર્વણા કરી શકે છે. તે હજારોરૂપોની વિદુર્વણા કરી પરસ્પર એક બીજાની સાથે સંગ્રામ કરવામાં સમર્થ છે. પરંતુ વૈક્રિયકૃત તે શરીર એક જ જીવની સાથે સંબંધિત હોય છે. નારકમાં પ્રથમ નરકથી લઈ પાંચમી નરક સુધીના નારકી એકરૂપની પણ વિદુર્વણા કરે છે અને અનેક રૂપોની પણ કરે છે. વિદુર્વણા કરવાથી તેમની વેદનાની ઉદીરણા થાય છે. છઠ્ઠી અને સાતમી નરકના નારકી ગોબરના કીડાના સમાન મોટા વજય મુખવાળા રક્તવર્ણ કુંથુઓના રૂપોની વિદુર્વણા કરે છે. વાયુકાયના જીવ અને બલાહક (મેઘ પંક્તિ) પણ પોતાના સામર્થ્યના અનુસાર વિદુર્વણા કરે છે.
વિકર્વણા આત્મકર્મ અને આત્મ-પ્રયોગથી થાય છે. પર-કર્મ અને પર-પ્રયોગથી નહિ. સમ્યગ્દષ્ટિ દેવોમાં નવરૈવયક અને પાંચ અનુત્તર વિમાનવાસી દેવ અનેકવિધ વિદુર્વણા કરવામાં સમર્થ હોવા છતાં પણ વિદુર્વણા કરતા નથી.
ઈન્દ્રિય :
આત્મા છે. જે આત્મા (ઈન્દ્ર)નું લિંગ છે તે ઈન્દ્રિય છે. ઈન્દ્રિયો વ્યવહારિક દૃષ્ટિથી આભિનિબોધિક જ્ઞાનમાં સહાયક થાય છે. શ્રુતજ્ઞાન આભિનિબોધિક (મતિ) જ્ઞાનપૂર્વક થાય છે. એટલે માટે શ્રુતજ્ઞાનમાં પણ ઈન્દ્રિયોને નિમિત્તમાની શકાય છે. જૈનદર્શનમાં ઈન્દ્રિય' શબ્દથી મનનું ગ્રહણ થતું નથી. માટે મન અનિન્દ્રિય કે નોઈન્દ્રિય કહેવાય છે. ઈન્દ્રિયો પાંચ પ્રકારની છે – (૧) શ્રોતેન્દ્રિય, (૨) ચક્ષુન્દ્રિય, (૩) ઘ્રાણેન્દ્રિય, (૪) રસેન્દ્રિય અને (૫) સ્પર્શેન્દ્રિય. આ પાંચે ઈન્દ્રિયો જ્ઞાનેન્દ્રિયોના નામથી ઓળખાય છે. જૈનેત્તરદર્શનોમાં પાંચ કર્મેન્દ્રિયો પણ સ્વીકાર કરવામાં આવી છે, જેમાં (૧) પાણિ (હાથ), (૨) પાદ ભૈરી, (૩) પાયુ, (૪) ઉપસ્થ અને (૫) વાફ. જૈનદર્શનમાં કર્મેન્દ્રિયોનો કયાંય અલગ ઉલ્લેખ નથી થયો. પરંતુ તેનો સમાવેશ શરીરના અંગોપાંગોમાં જ થઈ જાય છે. પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયોમાં શ્રોતથી શબ્દનો, ચક્ષુથી રૂપનું, પ્રાણથી ગંધનું, જીભથી રસનું તથા સ્પર્શેન્દ્રિયથી સ્પર્શનું જ્ઞાન થાય છે. વર્ષાદિના ભેદોના આધારે પાંચ ઈન્દ્રિયોના ૨૩ વિષય અને ૨૪૦ વિકાર માનવામાં આવે છે. શબ્દ અને રૂપ વિષયને આગમમાં કામ' કહેવાય છે તથા ગંધ, રસ અને સ્પર્શન 'ભોગ' કહેવાય છે. પાંચે મળી કામ-ભોગ કહેવામાં આવે છે. પાંચ ઈન્દ્રિયોમાં ચક્ષુને છોડી શેષ ચાર ઈન્દ્રિયો પ્રાપ્યકારી છે. અર્થાત્ તે વિષયોના સ્પષ્ટ થવાથી જ તેનું જ્ઞાન કરાવે છે, અન્યથા નહિ. જ્યારે ચક્ષુઈન્દ્રિય અને મનને અપ્રાપ્યકારી માનવામાં આવે છે, કારણ કે તે વિષયોથી અસ્પષ્ટ રહીને જ તેનું જ્ઞાન કરાવી દે છે. ન્યાય-વૈશેષિક દર્શનમાં ચક્ષુને પણ પ્રાપ્યકારી માનવામાં આવ્યો છે તથા બૌદ્ધ દર્શનમાં ચક્ષુ અને શ્રોત બંને ઈન્દ્રિયોને અપ્રાપ્યકારી કહેવામાં આવી છે.
પાંચ પ્રકારની ઈન્દ્રિયો દ્રવ્ય અને ભાવના ભેદથી બે-બે પ્રકારની હોય છે. આગમમાં દ્રવ્યન્દ્રિયના આઠ ભેદ પ્રતિપાદિત કર્યા છે. બે શ્રોત, બે નેત્ર, બે પ્રાણ, એક જિહ્વા અને એક સ્પર્શન. ભાવેન્દ્રિય પાંચ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે. શ્રોત, ચક્ષુ, ઘાણ, જીભ અને સ્પર્શન. તત્વાર્થસૂત્રમાં ઈન્દ્રિયના દ્રવ્ય અને ભાવ ભેદ કરતી વખતે દ્રવ્યન્દ્રિયના બે પ્રકાર કહ્યા છે(૧) નિવૃત્તિ અને (૨) ઉપકરણ 'નિવૃત્તિનો અર્થ છે રચના. નિર્માણ નામકર્મ અને અંગોપાંગ નામકર્મના ફળસ્વરૂપ વિશિષ્ટ પુદ્ગલથી ઈન્દ્રિયની રચના થવી નિવૃત્તિ દ્રવ્યન્દ્રિય' છે. આ ઈન્દ્રિયનો આકારમાત્ર હોય છે. ઉપકરણ દ્રવ્યેન્દ્રિય નિવૃત્તિનો ઉપઘાત નથી થવા દેતી તથા તેની સ્થિતિ આદિમાં સહાયતા કરે છે. ભાવેન્દ્રિય પણ બે પ્રકારની હોય છે- (૧) લબ્ધિ અને (૨) ઉપયોગ, લબ્ધિનો અર્થ છે જાણવાની શક્તિ. જાણવાની શક્તિ જ્ઞાનાવરણકર્મના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપયોગનો તાત્પર્ય છે- જાણવાની શક્તિનો વ્યાપાર.
૧. “નિવૃત્યુપર દ્રન્દ્રિય” - તત્વાર્થસૂત્ર - ૨/૧૭ ૨. “
માવદિયમ” તેજ ૨/૧૮
17

Page #35

જે જીવમાં જેટલી ઈન્દ્રિયો જોવા મળે છે. તે જીવ તે જ નામથી ઓળખાય છે. જેમકે - જે જીવમાં એક સ્પર્શેન્દ્રિય જોવા મળે છે તેને એકેન્દ્રિય. જેમાં સ્પર્શ અને રસના આ બે ઈન્દ્રિયો જોવા મળે છે તે બેઈન્દ્રિય. જેમાં સ્પર્શન, રસના અને ઘાણ આ ત્રણ ઈન્દ્રિયો જોવા મળે છે તેને તેઈન્દ્રિય. જેમાં ચક્ષુસહિત ચાર ઈન્દ્રિયો જોવા મળે છે તે ચૌરેન્દ્રિય અને જેમાં શ્રોત સહિત પાંચ ઈન્દ્રિયો જોવા મળે છે તે જીવને પંચેન્દ્રિય કહેવામાં આવે છે.
આપણને જે પાંચ ઈન્દ્રિયો પ્રાપ્ત થઈ છે તે વાસ્તવમાં જ્ઞાનેન્દ્રિયોના રૂપમાં પ્રાપ્ત થઈ છે. પરંતુ તેને આપણે ભોગેન્દ્રિયોના રૂપમાં વધારે પ્રયોગ કરી રહ્યા છીએ. ઈન્દ્રિયોથી ન માત્ર શબ્દાદિને જાણીએ છીએ પરંતુ તેનાથી ભોગમાં વધારે પ્રવૃત્ત થઈ રહ્યા છીએ. ઉશ્વાસ :
સંસારસ્થ પ્રાણીમાં ઓછામાં ઓછા ચાર પ્રાણ આવશ્યકરૂપથી જોવા મળે છે - (૧) સ્પર્શેન્દ્રિય બળપ્રાણ, (૨) કાયબળપ્રાણ, (૩) શ્વાસોશ્વાસ અને (૪) આયુષ્ય. આ ચાર પ્રાણોમાં શ્વાસોશ્વાસને પણ પ્રાણની શ્રેણીમાં લેવામાં આવ્યો છે. આધુનિક વિજ્ઞાનમાં પણ શ્વસન ક્રિયાને સજીવતાનો એક આધાર માનવામાં આવે છે. આગમમાં પણ ચાર ગતિઓના પર્યાપ્તક જીવોમાં શ્વાસોશ્વાસ પ્રાણને અનિવાર્ય માનવામાં આવ્યું છે. આગમમાં શ્વસનક્રિયાને પ્રતિપાદિત કરાવાવાળા આનપ્રાણ, ઉશ્વાસ : શબ્દોનો પ્રયોગ થયો છે. બધા જીવ આ ચાર ક્રિયા કરે છે. તેમાં સ્વાભાવિકરૂપથી શ્વાસ ગ્રહણ કરવાની ક્રિયાને આન' અને છોડવાની ક્રિયાને પ્રાણ” કહી શકીએ. તથા ઉંચા શ્વાસ લેવી અને શ્વાસ બહાર કાઢવાને ઉશ્વાસ” અને નિઃશ્વાસ' કહી શકાય, બધા મળી આ ચારે શબ્દ શ્વસન ક્રિયાને જ અભિવ્યક્ત કરે છે. આ શ્વસન ક્રિયા મનુષ્યો, પશુઓ, પક્ષિઓ, કીડા-મકોડા આદિ પ્રાણિઓમાં આપણને સ્પષ્ટ દેખાય છે. પરંતુ આગમના અનુસાર વૈક્રિય શરીરધારી નારકી અને દેવોમાં પણ નિરંતર શ્વસનક્રિયા ચાલુ રહે છે. ભગવાન મહાવીરને તેમના પ્રથમ શિષ્ય ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમે પ્રશ્ન કર્યો કે બેઇન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચૌરેન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય જીવોમાં થવાવાળા આન, પ્રાણ અને શ્વાસોશ્વાસને તો આપણે જાણીએ-દેખીએ પરંતુ પૃથ્વીકાયથી વનસ્પતિ સુધીના એકેન્દ્રિય જીવમાં આન, પ્રાણ અને શ્વાસોશ્વાસ હોય છે કે નહિ ? ભગવાને ઉત્તર આપ્યો છે- હે ગૌતમ ! આ પૃથ્વીકાયિકાદિ એકેન્દ્રિય જીવ પણ શ્વાસોશ્વાસ લે છે. એમાં પણ આન, પ્રાણ અને ઉશ્વાસ-નિશ્વાસની ક્રિયાઓ થાય છે. આધુનિક વિજ્ઞાનવેત્તા વનસ્પતિમાં શ્વસન ક્રિયા સિદ્ધ કરવામાં સફળ થઈ ગયા છે. પરંતુ પૃથ્વીકાયિકાદિ જીવોમાં શ્વસન ક્રિયા સિદ્ધ કરવાની હજી બાકી છે. મહાવીરની દૃષ્ટિમાં પૃથ્વીકાયિકાદિ બધા જીવ શ્વસનક્રિયા કરે છે. પૃથ્વીકાયિકાદિ જીવ એકેન્દ્રિયોને જ શ્વાસોશ્વાસના રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે. નારકી જીવ શ્વાસોશ્વાસના રૂપમાં અનિષ્ટ, અકાન્ત, અપ્રિય અને અમનોજ્ઞ પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે તો દેવ ઈષ્ટ કાન્ત, પ્રિય અને મનોજ્ઞ પુગલોને ગ્રહણ કરે છે. તિર્યંચગતિના જીવો અને મનુષ્યોના દ્વારા શ્વાસોશ્વાસમાં શું ગ્રહણ કરવામાં આવે છે ? તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ નથી પરંતુ તે પણ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શથી યુક્ત પુદ્ગલોનો જ શ્વાસ પ્રશ્વાસના રૂપમાં ગ્રહણ કરતા હોય અને છોડતા હોય તેવો સંભવ છે. વિજ્ઞાનની માન્યતાના અનુસાર મનુષ્યાદિ જીવ ઓક્સીજન ગેસને શ્વાસરૂપમાં ગ્રહણ કરે છે તથા કાર્બન ડાયોકસાઈડ ગેસને કાઢે છે. વિજ્ઞાનની દષ્ટિથીએ બંને વાયું છે, પરંતુ સજીવ છે કે નિર્જીવ તે એક પ્રશ્ન થાય છે. બીજો પ્રશ્ન તે પણ થાય છે કે મનુષ્યાદિ જીવ શ્વાસના રૂપમાં વાયુના માધ્યમથી પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે કે વાયુને અથવા બંનેને ? તે વિચારણીય છે. શ્વાસોશ્વાસ ક્રિયાનો કાળ ચોવીસ દંડકના જીવોમાં ભિન્ન-ભિન્ન છે.
ભાષા :
બેઈન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના પર્યાપ્તક જીવોમાં ભાષાનો પ્રયોગ થાય છે. ભાષા પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કર્યા પછી આ જીવોમાં પોતાની વાત કરવાની ક્ષમતા પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. ભાષાનો પ્રયોગ મનુષ્યમાં જે રીતે પ્રભાવશાળી જોવા મળે છે તેટલો અન્ય જીવોમાં નહિ. પશુપક્ષિઓમાં પણ યત્કિંચિત ભાષાનો પ્રયોગ જોવા મળે છે. પરંતુ લટ, કીડી, માખી જેવા વિકસેન્દ્રિયોમાં તો આના પ્રયોગનો આપણને કોઈ સાક્ષાત્ બોધ થતો નથી. પરંતુ આગમ એમાં પણ ભાષાનો વ્યવહાર સ્વીકાર કરે છે. કીડીઓમાં એવો વ્યવહાર અનુમિત પણ થાય છે. જે સહયોગ અને સહકર્મિતા તેમાં જોવા મળે છે તે ભાષા વ્યવહાર, વિના સંભવ નથી. ૧. દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૨, પૃ. ૯૭
SSSSSSSSા
18

Page #36

ભાષામાં શબ્દોનો પ્રયોગ થાય છે. જેવી રીતે શબ્દ પૌદ્ગલિક છે તેવી રીતે ભાષા પણ પૌદ્ગલિક છે. જૈનાગમોના અનુસાર ભાષાનું મૂળ કારણ જીવ છે. જીવ જ્યારે ભાષા વર્ગણાના પુદ્દગલોને ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તે તેને ભાષાનારૂપમાં અભિવ્યક્ત કરે છે. ભાષાની ઉત્પત્તિ શરીરથી માની છે તથા તેનો આકાર વજ્રની જેમ સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. ભાષાનો અંત લોકાન્તમાં થાય છે. અર્થાત્ પુદ્દગલ લોકના અંત સુધી પહોંચી શકે છે. આમ હોવા છતા પણ જૈનોએ ભાષાને નિત્ય નથી માન્યો. ભાષા લોકાન્ત સુધી પહોંચી અથવા સંખ્યાત યોજનો સુધી જઈ વિધ્વંસને પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ભાષાના સંબંધમાં દાર્શનિકોએ ગહન વિચાર કર્યો છે. મીમાંસક અને વૈયાકરણ શબ્દને નિત્ય માને છે. બૌદ્ધ દાર્શનિક શબ્દને અનિત્ય અને કૃતક માને છે. વાક્યપ્રદીપમાં ભર્તૃહરિએ શબ્દને બ્રહ્મરૂપ પ્રતિપાદિત કર્યો છે, જેમ
અર્થાત્ શબ્દ તત્વ અનાદિનિધન, અક્ષર અને બ્રહ્મરૂપ છે. તેનાથી જ જગતની અર્થરૂપમાં પરિણતિ થાય છે. કાવ્યાદર્શમાં દંડીએ શબ્દના મહત્ત્વ પર આ પ્રમાણે કહ્યું છે
“अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्वं यदक्षरम् । विवर्ततेऽर्थभावेन प्रक्रिया जगतो यतः
}}×Ñ
અર્થાત્ જો સંસારમાં શબ્દ નામક જ્યોતિ પ્રદિપ્ત ન થાત તો સમસ્ત સંસાર ગહન અંધકારમય થઈ જાય. શબ્દથી આપણો સમસ્ત વ્યવહાર થાય છે, માટે તેના અભાવમાં સંસાર અંધકારમય છે.
સર્વાર્થસિદ્ધિમાં શબ્દને બે પ્રકારનો બતાવ્યો છે - (૧) ભાષાત્મક અને (૨) અભાષાત્મક. અભાષાત્મક શબ્દ અચેતન જડથી ઉત્પન્ન થાય છે. તે બે પ્રકારના હોય છે - (૧) પ્રાયોગિક અને (૨) વૈસ્ત્રસિક, જે શબ્દ વાદળાની ગર્જનાની જેમ પ્રયત્ન વગર ઉત્પન્ન થાય છે તે 'વૈસ્ત્રસિક' શબ્દ છે. તથા જે શબ્દ પ્રયત્ન દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે તે પ્રાયોગિક' શબ્દ કહેવાય છે. વીણા, ઘંટ આદિના શબ્દ આ દૃષ્ટિથી પ્રાયોગિક છે. પ્રાયોગિક શબ્દના પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે- (૧) તત, (૨) વિતત, (૩) ઘન, (૪) સુષિર અને (૫) સંઘર્ષ, ભાષાત્મક શબ્દ પણ બે પ્રકારના હોય છે – (૧) સાક્ષર અને (૨) અનક્ષ૨. અક્ષરયુક્ત શબ્દ 'સાક્ષર' છે તથા બેઈન્દ્રિયાદિ જીવોના દ્વારા કહેલા શબ્દ 'અનક્ષર' છે.
“ इदमन्धतमः कृत्स्नं जायेत भुवनत्रयम् । यदि शब्दाहृयं ज्योतिरासंसारान्न दीप्यते ॥ २
વ્યાકરણદર્શનમાં શબ્દના ચાર પ્રકાર કે અવસ્થાઓ બતાવી છે - (૧) પરા (૨) પશ્યન્તી (૩)મધ્યમા અને (૪) વૈખરી. ઉચ્ચારણના પહેલા શબ્દતત્વ પોતાની મૂળ અવસ્થામાં રહે છે. તે જ શબ્દતત્વને ભર્તૃહરિએ અનાદિ, અક્ષર બ્રહ્મ કહ્યો છે. આને વિદ્વાનોએ પરાવાણી કહી છે. પશ્યન્તી, મધ્યમા અને વૈખરી વાક્ આના જ વિવર્ત છે. વક્તાની વિવક્ષાના પ્રયત્નથી સૂક્ષ્મ સ્પંદન ઉત્પન્ન થાય છે. આ સ્થિતિમાં જ્ઞાત કે અનુભૂત અર્થ અને શબ્દનો યોગ થાય છે. વાણીની આ સ્થિત પશ્યન્તી છે. નાભિદેશસ્થ પશ્યન્તી વાણી જ્યારે પ્રાણવાયુથી ઉધ્ધેજિત થઈ હૃદયાકાશમાં આવી જાય છે ત્યારે તે મધ્યમા વાણી કહેવાય છે. લોક-વ્યવહારમાં જે ધ્વન્યાત્મક શબ્દનો પ્રયોગ કરવામાં આવે છે તે વૈખરીવાણી છે. શ્રોત દ્વારા વૈખરી ભાષાને જ સાંભળી શકાય છે.
જૈનાગમોમાં જે ભાષાનું વર્ણન પ્રાપ્ત છે તે વ્યાકરણ દર્શનની વૈખરી વાક્ જ છે. ભાષાના માટે કહેવાય છે કે ભાષા જ્યારે બોલવામાં આવે છે ત્યારે જ તે ભાષા કહેવાય છે તેના પૂર્વે કે પશ્ચાત્ નહિં.
૧.
૨.
જૈનદર્શનના અનુસાર ભાષાના મુખ્યરૂપે ચાર પ્રકાર છે - (૧) સત્ય, (૨) મૃષા, (૩) સત્યામૃષા (મિશ્ર) અને (૪) અસત્યામૃષા (વ્યવહા૨) ભાષા. સત્યભાષા જનપદ સત્ય, સમ્મત સત્ય આદિના ભેદથી દશ પ્રકારની કહેવામાં આવે છે. મૃષા ભાષાના પણ ક્રોધિનસૃતા, માનનિસૃતા આદિ દશ પ્રકાર છે. સત્યમૃષાના ઉત્પન્ન મિશ્રિતા આદિ દશ તથા
વાક્યપ્રદીપ ૧૧
કાવ્યાદર્શ - ૧/૪

19

Page #37

અસત્યામૃષાના આમંત્રણી આદિ બાર ભેદ નિરૂપિત છે. આમાંથી કેવળી બે જ પ્રકારની ભાષા બોલે છે- (૧) સત્ય અને (૨) અસત્યામૃષા.
જૈન આગમોમાં ભાષા વિષયક ચિંતન સમૃદ્ધ છે. જે આધુનિક ભાષાવિધોના માટે પણ અધ્યયનની ઉપયોગી સામગ્રી પ્રસ્તુત કરે છે. આગમોની માન્યતા છે કે જીવ ભાષાવર્ગણાના જે દ્રવ્યોને સત્ય ભાષાના રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે તે તેને સત્યભાષાના રૂપમાં પ્રસારિત કરે છે. જે દ્રવ્યોને તે અષાભાષાના રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે તે મુષાભાષાના રૂપમાં પ્રસરિત કરે છે. એ જ પ્રમાણે સત્યામૃષા અને અસત્યામૃષા ભાષાના રૂપમાં દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરવાથી ક્રમશઃ તે જ ભાષાના રૂપમાં તે દ્રવ્યોને પ્રસારિત કરે છે. યોગ - પ્રયોગ :
યોગ અને પ્રયોગમાં બહુ સૂક્ષ્મ ભેદ છે. મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિને જ્યાં યોગ' કહ્યો છે. ત્યાં યોગની સાથે જીવના વ્યાપારનું જોડાય જવું 'પ્રયોગ' છે.
મન, વચન અને કાયાના કારણે જીવના પ્રદેશોમાં જે સ્પન્દન કે હલચલ થાય છે તેને પણ યોગ કહેવામાં આવે છે. યોગદર્શનમાં યોગ” શબ્દનો પ્રયોગ ચિત્તની વૃત્તિયોના વિરોધ”ના અર્થમાં થયો છે. ભગવદ્ ગીતામાં કર્મના કૌશલને યોગ કહેવામાં આવ્યો છે. યોગ એક પ્રકારે સમાધિના અર્થમાં પણ પ્રયુક્ત થયો છે. જૈનાચાર્યોએ યોગનો અર્થ સમાધિ સ્વીકાર કરતા યોગ વિષયક ગ્રંથોની રચના કરી છે. પરંતુ આગમમાં યોગનો અર્થ સમાધિ નથી. આગમમાં તો મન વચન કાયાની પ્રવૃત્તિને યોગ કહ્યો છે. આ યોગ કર્મબંધનો નિમિત્ત બને છે, વિશેષરૂપે પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધમાં યોગને નિમિત્ત માનવામાં આવ્યો છે.
યોગ અને પ્રયોગમાં જે સ્પષ્ટ ભેદ છે તે એ છે કે પ્રયોગમાં જીવના વ્યાપારની પ્રધાનતા હોય છે. જ્યારે યોગમાં મન, વચન અને કાયાની પ્રધાનતા હોય છે.'
યોગના જે રીતે ત્રણ અને પંદર ભેદ છે તે જ પ્રમાણે પ્રયોગના પણ તે જ ત્રણ અને પંદર ભેદ છે. ત્રણ ભેદ છે – (૧) મન, (૨) વચન અને (૩) કાયા. પંદરમાં આનો જ વિસ્તાર છે. તદનુસાર મનના ચાર, વચનના ચાર અને કાયાના ચાર ભેદોની ગણના થાય છે. મનના ચાર ભેદ છે- સત્ય, મૃષા, સત્યામૃષા અને અસત્યામૃષા. વચનના પણ આ જ પ્રમાણે સત્ય, મૃષા, સત્યામૃષા અને અસત્યામૃષા ભેદ થાય છે. કાયાના સાત ભેદ છે - (૧) ઔદારિક શરીરકાય, (૨) ઔદારિક મિશ્રકાય, (૩) વૈક્રિય શરીરકાય, (૪) વૈક્રિયામિશ્ર કાય, (૫) આહારક શરીરકાય, (૬) આહારક મિશ્ર શરીરકાય અને (૭) કાર્મણ શરીરકાય.
મનોવર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી તેને મનરૂપમાં પરિણત કરવું તથા ચિંતન-મનન કરવું મનોયોગ' છે. ભાષાવર્ગણાના મુદ્દગલોને ગ્રહણ કરી વસ્તુ સ્વરૂપનું કથન કરવું, બોલવું વચનયોગ” છે. ઔદારિક આદિ શરીરોથી હલન-ચલન, સંક્રમણ આદિ ક્રિયાઓ કરવી કાયયોગ' છે. મન આત્માથી ભિન્ન, રૂપી અને અચિત્ત છે. તે અજીવ હોવા છતા પણ જીવોમાં હોય છે, અજીવોમાં નહિ, વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રમાં મનના સંબંધમાં એક ઉલ્લેખનીય તથ્ય એ છે કે મનન કરતી વખતે જ મન મન” કહેવાય છે. તેના પૂર્વે કે પશ્ચાત્ત નહિ.'
મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિના આધારે દંડ પણ ત્રણ પ્રકારના કહ્યા છે - (૧) મનદંડ, (૨) વચનદંડ અને (૩) કાયદંડ. ગુપ્તિ પણ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે - (૧) મનોગુપ્તિ, (૨) વચનગુપ્તિ અને (૩) કાયગુપ્તિ.
દ્રવ્યાનુયોગના પ્રયોગ અધ્યયનમાં ગતિપ્રપાતનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આની અંદર પાંચ પ્રકારની ગતિઓનું વર્ણન થયું છે - (૧) પ્રયોગગતિ, (૨) તતગતિ, (૩) બંધ છેદનગતિ, (૪) ઉપપાત ગતિ અને (૫) વિહાયોગતિ. ૧. યોગશ્ચિત્તવૃત્તિ નિરોધઃ - યોગસૂત્ર ૧/૨ ૨. યોગ: કર્મસુ, કૌશલમ્. ૩. સાધ્વી ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી પોતાના શોધ પ્રબંધ "યોગ-પ્રયોગ-અયોગમાં યોગ અને પ્રયોગના ભિન્ન અર્થોને ગ્રહણ કર્યું છે. ૪. દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૨, પૃ. ૭૪૦
20.

Page #38

વિહાયોગતિના અંતર્ગત ૧૭ પ્રકારની ગતિનું વર્ણન થયું છે. જેમાં સ્પેશગતિ, અસ્પૃશદ્ગતિ આદિની ગણના કરવામાં આવી છે. ગતિનું આ વર્ણન વૈજ્ઞાનિકોના માટે શોધનો વિષય છે. વિશેષરૂપે અસ્પૃશદૂગતિનું વર્ણન આશ્ચર્યજનક છે. જેના અનુસાર પરમાણુ પુદ્ગલોથી લઈ અનંતપ્રદેશી ઢંધોનો પરસ્પર સ્પર્શ કર્યા વગર થવાવાળી ગતિને અસ્પૃશતિ કહેવામાં આવી છે. સ્પેશદ્ગતિના ઉદાહરણ તો આધુનિક વિજ્ઞાનમાં ઉપલબ્ધ છે. જેમકે - રેડિયો, ટી.વી. આદિની તરંગો સ્પૃશદ્ગતિવાળી છે. પરંતુ અસ્પૃશદ્ગતિનું તથ્ય શોધનો વિષય છે. ઉપયોગ - પાસણયા :
આગમોમાં જ્ઞાન અને દર્શનને ઉપયોગ કહ્યો છે. જ્ઞાનને સાકાર ઉપયોગ અને દર્શનને નિરાકાર ઉપયોગ કહ્યો છે. બંને ઉપયોગ જીવના લક્ષણ છે. સાકારોપયોગના પાંચ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનના આધારે આઠ ભેદ કરવામાં આવે છે. જેમકે – (૧) આભિનિબોધિકજ્ઞાન (મતિજ્ઞાન), (૨) શ્રુતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન, (૪) મન:પર્યવજ્ઞાન અને (૫) કેવળજ્ઞાન, (૬) મતિઅજ્ઞાન, (૭) શ્રતઅજ્ઞાન અને (૮) વિર્ભાગજ્ઞાન. અનાકારોપયોગ (નિરાકાર)ના ચાર ભેદ છે - (૧) ચક્ષુદર્શન, (૨) અચક્ષુદર્શન, (૩) અવધિદર્શન અને (૪) કેવળદર્શન.
જ્ઞાન-અજ્ઞાનના સંબંધમાં આગળ જ્ઞાન શીર્ષકના અંતર્ગત વિચાર કરવામાં આવાનો છે. માટે અહિ દર્શન પર વિચાર કરવો જરૂરી છે. દર્શન શબ્દનો પ્રયોગ વિભિન્ન અર્થોમાં થતો આવ્યો છે. દર્શન શબ્દ દષ્ટિ અને ફિલોસોફીના અર્થમાં તો પ્રયુક્ત થાય જ છે, પરંતુ જૈનદર્શનમાં તેનો પ્રયોગ જ્ઞાનના પહેલા થવાવાળ સામાન્ય ગ્રહણ અથવા સ્વસંવેદનમાં અર્થમાં પણ પ્રયુક્ત થાય છે. દર્શનરૂ૫ અનાકારોપયોગ નિર્વિકલ્પક હોય છે. આના ચક્ષુદર્શન આદિ ચાર પ્રકાર વર્ણવ્યા છે. ચક્ષુથી થવાવાળુ દર્શન ચક્ષુદર્શન કહેવામાં આવે છે તથા ચક્ષુથી ભિન્ન ઈન્દ્રિયો અને મનના દ્વારા થવાવાળા સામાન્ય ગ્રહણને અચક્ષુદર્શન કહેવામાં આવે છે. સામાન્યરૂપે અવધિજ્ઞાન પહેલા અવધિદર્શન ગ્રહણ થાય છે. પરંતુ કેવળદર્શનમાં તે વાત નથી. પ્રારંભમાં કેવળજ્ઞાન પહેલા થાય છે. તેના પછી કેવળદર્શન અને કેવળજ્ઞાનનો ક્રમ પ્રારંભ થાય છે.
ઉપયોગના રૂપમાં આગમના અનુસાર જ્ઞાન અને દર્શન યુગપદુભાવી નથી. એક અંતર્મુહૂર્તના પછી જ આ ઉપયોગોમાં પરિવર્તન થતું રહે છે. કેવળજ્ઞાનિઓમાં પણ એક સમયમાં એક જ ઉપયોગ જોવા મળે છે. બંને ઉપયોગ એક સાથે થતા નથી. સિદ્ધસેનસૂરિનું માનવું છે કે કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનોપયોગ યુગપદુભાવી છે. કેવળજ્ઞાનાવરણ અને કેવળદર્શનાવરણ કર્મોના સંપૂર્ણ ક્ષય થઈ જવાના કારણે આ બંને ઉપયોગોનો યુગપભાવ માનવો જોઈએ. સિદ્ધસેનસૂરિનો આ તર્ક આગમ વિરુદ્ધ છે. જિનભદ્રગણિ, વીરસેન આદિ અનેક આચાર્યોએ કેવળજ્ઞાન અને કેવળ દર્શનનો યુગપદૂભાવ અને ક્રમભાવને લઈ વિચાર કર્યો છે. આગમમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે કેવળજ્ઞાની જે સમયે રત્નપ્રભાપૃથ્વી આદિના આકારો, હેતુઓ, ઉપમાઓ, દૃષ્ટાંતો, વર્ણો, સંસ્થાના પ્રમાણો અને ઉપકરણોથી જાણે છે તે સમયે જોતા નથી તથા જે સમયે જુએ છે તે સમયે જાણતા નથી.
પાસણયા અને ઉપયોગમાં વિશેષ અંતર નથી. એક સ્થૂળ અંતર એ છે કે ઉપયોગમાં જ્ઞાન અને દર્શનના સમસ્ત ભેદ ગૃહિત થાય છે, જ્યારે પાસણયામાં મતિજ્ઞાન, મતિઅજ્ઞાન અને અચક્ષુદર્શનનું ગ્રહણ થતું નથી. પાસણયાના માટે સંસ્કૃતમાં પશ્યતા શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે, જે બૌદ્ધ દર્શનમાં પ્રચલિત વિપશ્યનાથી ભિન્ન છે. પાસણયા પણ ઉપયોગની જેમ સાકાર અને અનાકારમાં વિભક્ત છે. સાકાર પાસણયામાં શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવળજ્ઞાને, શ્રુતજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાનનો સમાવેશ થાય છે જ્યારે અનાકાર પશ્યતામાં ચક્ષુ, અવધિ અને કેવળદર્શનની ગણના થાય છે. દષ્ટિ :
ધૂળરૂપથી દષ્ટિ” શબ્દનો અર્થ આંખ કે આંખથી જોવું લેવામાં આવે છે. પરંતુ જૈનગમોમાં અદૃષ્ટિ” શબ્દ જીવન અને જગતના પ્રત્યે જીવના દૃષ્ટિકોણને વ્યક્ત કરે છે. દષ્ટિનો સંબંધ આત્માથી છે. બાહ્ય શરીર, ઈન્દ્રિયાદિથી નથી. કોઈપણ જીવ દૃષ્ટિવિહીન હોતો નથી. પછી તે એકેન્દ્રિયનો પૃથ્વીકાય જીવ હોય કે સિદ્ધજીવ હોય. બધામાં દષ્ટિ વિદ્યમાન છે. દષ્ટિ ત્રણ
21

Page #39

પ્રકારની કહી છે - (૧) સમ્યગ્દષ્ટિ, (૨) મિથ્યાદૃષ્ટિ અને (૩) સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ (મિશ્ર દષ્ટિ). જે જીવ સંસારમાં સુખ સમજી વિષય ભોગોમાં રમણ કરે છે તે મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે. જે જીવ આનાથી થઈ મોક્ષસુખનો અભિલાષી બને છે તે સમ્યગ્દષ્ટિ હોય છે. તેની વિષય ભોગોમાં આસક્તિ ઘટી જાય છે. સૈદ્ધાત્તિક દૃષ્ટિથી સમ્યગ્દષ્ટિની પ્રાપ્તિ માટે સાત પ્રકૃતિઓનો ક્ષય ઉપશમ કે ક્ષયોપશમ થવો જરૂરી છે. તે સાત પ્રકૃતિઓ મોહકર્મની છે, જેમ-અનંતાનુબંધી કષાયનો ચતુષ્ક, સમ્યક્ત્વમોહનીય, મિથ્યાત્વમોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય. જ્યારે મોહકર્મની આ સાત પ્રકૃતિઓ ક્ષીણ થાય છે ત્યારે દૃષ્ટિ સમ્યફ બનતી જાય છે. જ્યારે સમ્યગ્દર્શન પણ ન હોય અને મિથ્યાદર્શન પણ ન હોય તો તેને સમ્યગૃમિથ્યાદષ્ટિ કહેવામાં આવે છે.
તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં જીવાદિ તત્ત્વો પર યથાર્થ શ્રધ્ધા કરે તેને સમ્યગ્દર્શન કહેવામાં આવે છે. જીવાદિ સાત કે નવતત્ત્વો પર શ્રધ્ધા થવાનું તાત્પર્ય છે જીવન અને જગતના પ્રત્યે સમ્યગ્દષ્ટિકોણ. સમ્યગ્દર્શનનો એક અભિપ્રાય છે સુદેવ, સુગુરુ અને સુધર્મ પર શ્રધ્ધા કરવી. અરિહંત અને સિદ્ધને સુદેવ માનવા, સુસાધુને ગુરુમાનવા અને જિનેન્દ્ર દ્વારા પ્રરૂપિત ધર્મને ધર્મ માનવો એ સમ્યક્ત્વની એક ઓળખાણ છે. સમ્યક્ત્વના પાંચ લક્ષણ માન્યા છે – (૧) શમ, (૨) સંવેગ, (૩) નિર્વેદ, (૪) અનુકંપા અને (૫) આસ્થા. ક્રોધાદિ કષાયોનું શમન' શમ છે. ધર્મના પ્રતિ ઉત્સાહ, સાધર્મિકોના પ્રતિ અનુરાગ કે પંચ પરમેષ્ઠિઓના પ્રતિ પ્રીતિ થવું સંવેગ' છે. વિષયભોગોથી વૈગ્ય નિર્વેદ” છે. દુઃખી પ્રાણિઓના દુ:ખથી અનુકંપિત થવું અનુકંપાર છે. જિનદેવ, સુસાધુ અને જિનપ્રણીત ધર્મ પર શ્રધ્ધા કરવી અને તત્વાર્થો પર શ્રધ્ધા કરવી આસ્થા કે આસ્તિક્ય છે. જે જિનવચનો પર શ્રદ્ધા રાખી તેને જીવનમાં અપનાવે છે તે નિર્મળ અને સંકલેશરહિત થઈ સંસાર ભ્રમણને પરિત અર્થાત સીમિત કરી લે છે. ૨
જ્ઞાન :
જ્ઞાન આત્માનો ગુણ છે અને તે આત્માથી અભિન્ન છે. તે આત્મ સ્વરૂપ જ છે. “ને ગયા સે વિUTય, ને વિનયી મેં માયા” આ વાક્યથી પણ એ વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે જે વિજ્ઞાતા છે તે આત્મા છે અને જે આત્મા છે તે વિજ્ઞાતા છે. ન્યાયદર્શનમાં આત્માને જ્ઞાનનું અધિકરણ માનવામાં આવે છે. આત્મા મૂળરૂપે ન્યાયદર્શનમાં જડ છે. તેમાં જ્ઞાનગુણ આગતગુણ છે. વેદાન્તમાં આત્માને નિત્ય, જ્ઞાનાત્મક અને આનંદયુક્ત સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. બૌદ્ધદર્શનમાં વિજ્ઞાનવાદના અનુસાર વિજ્ઞાન અથવા જ્ઞાન જ સત્ છે. બૌદ્ધોએ આત્માનું પૃથક અસ્તિત્વ સ્વીકાર નથી કર્યું, વિજ્ઞાન કે જ્ઞાનની સંતતિથી જ પુનર્જન્મ સિદ્ધ કર્યો છે. સાંખ્યદર્શનમાં જ્ઞાનને જડ પ્રકૃતિનું કાર્ય સ્વીકાર કરવામાં આવ્યું છે.
જૈનદર્શનમાં આત્માના વિભિન્ન લક્ષણ છે, જેમાં જ્ઞાન અને દર્શન મુખ્ય છે. જ્ઞાનની દૃષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવે તો આત્મામાં જ્ઞાનની ન્યૂનાધિકતા થતી રહે છે, પરંતુ આત્મા કયારેય જ્ઞાન રહિત થતી નથી. જ્ઞાનનું આવરણ નષ્ટ થવાથી પૂર્ણજ્ઞાન અથવા કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થઈ જાય છે. આત્મા સ્વભાવથી જ્ઞાનાત્મક છે. માટે આ જ્ઞાન બાહ્ય પદાર્થોથી આવેલું નથી, પરંતુ આનાથી બાહ્ય પદાર્થોને અવશ્ય જાણી શકાય છે. જ્ઞાનાવરણ કર્મ આત્માના જ્ઞાનને અવશ્ય ઢાંકે છે. પરંતુ તેનાથી આત્મા કયારેય જ્ઞાન શુન્ય બનતી નથી. આત્મામાં કયારેક જ્ઞાન હોય છે અને કયારેક અજ્ઞાન હોય છે એવું અવશ્ય બને છે. જ્યારે જીવ મિથ્યાદષ્ટિયુક્ત હોય છે ત્યારે તેના જ્ઞાનને અજ્ઞાન” કહેવામાં આવે છે તથા જ્યારે તે સમ્યગુષ્ટિયુક્ત હોય છે ત્યારે તેનું જ્ઞાન સમ્યગુજ્ઞાન” કહેવાય છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમથી જાણવાની યોગ્યતાનો વિકાસ થાય છે. બાહ્ય પદાર્થોને જૈનદર્શન જ્ઞાનની ઉત્પત્તિનું કારણ નથી માનતું. પરંતુ જ્ઞાનના દ્વારા તે જ બાહ્ય પદાર્થોને જાણી શકાય છે જે અસ્તિત્વવાનું છે, હતા અને રહેશે.
“તત્ત્વાર્થથદ્ધાનં સ ર્શનમ” - તત્વાર્થ સૂત્ર-૧/૨. “जिणवयणे अणुरत्ता, जिणवयणं जे करेंति भावेणं । अमला असंकिलिट्ठा, ते होंति परित्त संसारी ॥"
- ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર - ૩૬૨૬૪
22

Page #40

જ્ઞાન જૈનદર્શનમાં સ્વ-પર પ્રકાશક છે. પરંતુ આ સંબંધમાં દ્રવ્યાનુયોગમાં સ્પષ્ટ વર્ણન મળતું નથી. દર્શનગ્રન્થોમાં અને કુંદકુંદાચાર્યએ આનું સ્પષ્ટ વર્ણન કર્યું છે.` કુંદકુંદે ત્યાં જ્ઞાનની જેમ દર્શનને પણ સ્વ-પર પ્રકાશક માન્યું છે. ધવલા ટીકાકાર વીર સેનાચાર્યએ દર્શનને સ્વ-સંવેદન કે અંતરચિત્ પ્રકાશક માન્યું છે તથા જ્ઞાનને બાહ્ય પ્રકાશક સ્વીકાર કર્યો છે.` તેથી દર્શન સ્વ-પ્રકાશક અને જ્ઞાન પર - પ્રકાશક સિદ્ધ થાય છે.
અર્થાત્ જે સામાન્ય ગ્રહણ છે તે દર્શન છે તથા જે વિશેષ ગ્રહણ છે તે જ્ઞાન છે. દ્રવ્યાર્થિકનયથી દર્શન સામાન્યનું ગ્રહણ કરે છે તથા પર્યાયાર્થિક નયથી તે વિશેષનું ગ્રહણ કરે છે. વીરસેનાચાર્યએ આ માન્યતા પર આક્ષેપ કર્યો છે. તેમનું કથન છે કે વસ્તુ સામાન્ય વિશેષાત્મક હોય છે. તેમાંથી સામાન્ય અને વિશેષનું ગ્રહણ અલગ-અલગ થતું નથી, પરંતુ એક સાથે થાય છે. વસ્તુને સામાન્ય અને વિશેષમાં વહેંચી ન શકાય. વીરસેનાચાર્યે સામાન્ય ગ્રહણને પણ દર્શન સ્વીકાર કર્યું છે, પરંતુ ત્યારથી સામાન્યનો અર્થ આત્મા કરી તે આત્મગ્રહણને દર્શન કહ્યું છે.ă વીરસેનના આ વિચાર પર પણ પ્રશ્ન ઊભો થાય છે કે જો આત્મગ્રહણને જ દર્શન કહેવામાં આવશે તો દર્શનના ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન આદિ ભેદ કેવી રીતે ઘટિત થશે.
દર્શન અને જ્ઞાનમાં શું અંતર છે તેને સિદ્ધસેનસૂરિએ આ પ્રમાણે સ્પષ્ટ કર્યું છે
"जं सामण्णगहणं दंसणमेयं विसेसियं नाणं ।
दोह वि णयाण एसो पाडेक्कं अत्थपज्जाओ ||"
જિનભદ્રગણિએ મતિજ્ઞાનનો એક ભેદ અવગ્રહને પરિભાષિત કરતા સામાન્ય ગ્રહણને અવગ્રહ કહ્યું છે. અહિંયા સિદ્ધસેન નિરૂપિત દર્શન-લક્ષણ અને જિનભદ્રગણિના અવગ્રહ લક્ષણમાં કોઈ ભેદ રહેતો નથી. કારણ કે બંનેમાં સામાન્ય ગ્રહણ વિદ્યમાન છે. આગમ તો દર્શન અને જ્ઞાનને ભિન્ન માને છે. માટે બંનેનો અલગ-અલગ પ્રયોગ થયો છે. બીજી વાત એ છે કે દર્શનગુણ દર્શનાવરણ કર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી પ્રગટ થાય છે તથા જ્ઞાનગુણ જ્ઞાનાવરણકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી અભિવ્યક્ત થાય છે.
દર્શન અને જ્ઞાનમાં કેટલાક મૌલિક ભેદ છે, જેમકે - (૧) જ્ઞાન સાકાર હોય છે અને દર્શન નિરાકાર હોય છે. (૨) જ્ઞાન સવિકલ્પક હોય છે અને દર્શન નિર્વિકલ્પક હોય છે. (૩) પહેલા દર્શન થાય છે અને પછી જ્ઞાન થાય છે. (૪) દર્શનાવ૨ણકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી દર્શન પ્રગટ થાય છે તથા જ્ઞાનાવરણકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. (૫) વસ્તુના પ્રથમ નિર્વિશેષ સંવેદનને દર્શન કહેવામાં આવે છે તથા જ્ઞાનને સવિશેષ (સાકાર) સંવેદન કહી શકાય છે.
સામાન્ય ગ્રહણનો અર્થ સામાન્યનું ગ્રહણ ન કરી સામાન્યરૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવે તો સિદ્ધસેન દ્વારા પ્રદત લક્ષણમાં આક્ષેપ ન રહે. દર્શનમાં વસ્તુનું ગ્રહણ સામાન્યરૂપથી અર્થાત્ નિર્વિશેષરૂપથી થાય છે. આમાં ભેદનું ગ્રહણ થતું નથી.
જ્ઞાનના પાંચ અને અજ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર છે. જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે - (૧) આભિનિબોધિકજ્ઞાન (મતિજ્ઞાન), (૨) શ્રુતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન, (૪) મન:પર્યવજ્ઞાન અને (૫) કેવળજ્ઞાન. અજ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર છે - (૧) મતિઅજ્ઞાન, (૨) શ્રુતઅજ્ઞાન અને (૩) વિભંગજ્ઞાન.
.
૨.
(૬) “સ્વ-પર વ્યવસાયિ જ્ઞાનું પ્રમાળ" - પ્રમાણ નયતત્વાલોક - ૧/૧
(૬) " अप्पाणं विणु णाणं गाणं विणु अप्पगो ण संदेहो ।
મ્હા સંપરપયાનું જાળું તદ હંસનું હોવિ ।।" - નિયમસાર - ૧૭૧
(अ) “अन्तर्बहिर्मुखयोश्चित्प्रकाशयोर्दर्शनज्ञानव्यपदेशभाजोरेकत्वविरोधात् ॥”
(બ) વિરસેનાચાર્યએ દર્શનને અંતરંગ ઉપયોગ અને જ્ઞાનને બહિરંગ ઉપયોગ કહ્યો છે.
3.
સન્મતિપ્રકરણ - ૨૦૧
૪. ધવલા, પુસ્તક-૧, પૃ. ૧૪૯

23
For Private
Personal Use Only
- ધવલા, પુસ્તક - ૧, પૃ. ૧૪૬
- દૃષ્ટવ્ય, ધવલા પુસ્તક ૧૩, પૃ. ૨૦૮

Page #41

અજ્ઞાનનો અર્થ વિપરીત જ્ઞાન છે જ્ઞાનનો અભાવ નહિ, જ્ઞાની પણ જાણે છે અને અજ્ઞાની પણ જાણે છે, પરંતુ બંનેની દૃષ્ટિ ભિન્ન હોય છે. અજ્ઞાની મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે જ્યારે જ્ઞાની સમ્યગુદૃષ્ટિ હોય છે. મિશ્રાદષ્ટિનું જ્ઞાન "અજ્ઞાન” કહેવાય છે તથા સમ્યગૃષ્ટિનું જ્ઞાન સમ્યગ્રજ્ઞાન” કહેવાય છે.
મન અને ઈન્દ્રિયોની સહાયતાથી થવાવાળું જ્ઞાન મતિજ્ઞાન છે તે જ આગમોમાં આભિનિબોધિકજ્ઞાન કહેવાય છે. મતિજ્ઞાનમાં સ્મૃતિ, પ્રત્યભિજ્ઞાન (સંજ્ઞા), તર્ક (ચિંતા) અને આભિનિબોધ (અનુમાન)નો પણ સમાવેશ થઈ જાય છે. શ્રુતજ્ઞાન મતિજ્ઞાનપૂર્વક થાય છે. તે સંકેતગ્રહિત જ્ઞાન છે. મતિજ્ઞાનથી ફલિત થવાવાળું જ્ઞાન છે. મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન ઈન્દ્રિય અને મનના સાપેક્ષ હોવાના કારણે પરોક્ષ કહ્યા છે. નંદીસૂત્રમાં એક અપેક્ષાથી ઈન્દ્રિયથી થવાવાળા જ્ઞાનને પ્રત્યક્ષ કહ્યું છે. એટલું જ નહિ પણ જૈન દર્શનમાં જે પ્રમાણમીમાંસાનો વિકાસ થયો તેમાં પણ ઈન્દ્રિય અને મનથી થવાવાળા જ્ઞાનને પ્રત્યક્ષની શ્રેણીમાં લઈ સાંવ્યાવહારિકપ્રત્યક્ષ નામ આપવામાં આવ્યું છે.
અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાનમાં ઈન્દ્રિય અને મનની અપેક્ષા હોતી નથી. આ ત્રણે જ્ઞાન સીધા આત્માથી થવાના કારણે પ્રત્યક્ષ કહ્યા છે. દાર્શનિકોએ આ ત્રણેને પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કે મુખ્ય પ્રત્યક્ષ નામ આપ્યું છે. અવધિજ્ઞાનમાં આત્મા દ્વારા રૂપી દ્રવ્યોને એક નિશ્ચિત ક્ષેત્ર સુધી પ્રત્યક્ષરૂપે જાણી શકાય છે. અવધિજ્ઞાનના અનુગામી. અનનુગામી, હીયમાન, વર્ધમાન, પ્રતિપાતી અને અપ્રતિપાતી છહ પ્રકારના થાય છે. મન:પર્યવજ્ઞાનમાં બીજાના મનની પર્યાયોને જાણી શકે છે. કેવળજ્ઞાન દ્વારા ત્રણે લોક અને ત્રણે કાળની સમસ્ત પર્યાયોને જાણી શકાય છે. કેવળજ્ઞાનનું બીજું નામ અનંતજ્ઞાન પણ છે. આ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનારને અનંતજ્ઞાની કે સર્વજ્ઞ પણ કહી શકાય છે. સર્વજ્ઞને કંઈ પણ જાણવાનું બાકી રહેતું નથી. સંયત :
સંયમ” શબ્દ ચરણાનુયોગનો વિષય છે, પરંતુ સંયમપાલક સંયત વ્યક્તિ દ્રવ્યાનુયોગનો વિષય બને છે. માટે સંયતની ચર્ચા દ્રવ્યાનુયોગમાં કરવામાં આવી છે. સાંસારિક જીવોને ત્રણ ભાગોમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે - (૧) સંત, (૨) સંયતાસંયત અને (૩) અસંયત. મહાવ્રતધારી સાધુ-સાધ્વીને સંયત', પાંચમા ગુણસ્થાનવત શ્રાવકોને 'સંયતાસંમત' અને શેષ (પ્રથમથી ચોથા ગુણસ્થાનવર્સી) જીવોને અસંમત' કહેવામાં આવે છે. કોઈ જીવ સમ્યગદષ્ટિ હોવા છતાં પણ ત્યાં સુધી અસયત જ રહે છે, જ્યાં સુધી તે દેશવિરતી કે સર્વવિરતી ન થઈ જાય. સંયત સર્વવિરતી ચારિત્રથી યુક્ત હોય છે. ચારિત્રનાં પાંચ ભેદોના આધાર પર સંયત પણ પાંચ પ્રકારના કહ્યા છે – (૧) સામાયિક સંયત, (૨) છેદોપસ્થાપનીય સંયત, (૩) પરિહારવિશુદ્ધિ સંયત, (૪) સૂક્ષ્મસં૫રાય સંયત અને (૫) યથાખ્યાત સંયત.'
સંયતો અથવા સાધુઓને આગમમાં નિર્ગથ” પણ કહેવામાં આવે છે. નિગ્રંથ પાંચ પ્રકારના હોય છે - (૧) પુલાક, (૨) બકુશ, (૩) કુશીલ, (૪) નિગ્રંથ અને (૫) સ્નાતક. સંયમવાનું હોવા છતાં પણ જે સાધુ કોઈ નાના દોષના કારણે સંયમને કિંચિત્ માત્ર પણ અસર કરી દે છે તે પુલાક' કહેવાય છે. જે આત્મ શુદ્ધિની અપેક્ષા શરીરના વિભૂષા અને ઉપકરણોની સજાવટમાં અધિક રૂચિ રાખે છે તે બકુશ’ શ્રમણ છે. કુશીલ નિગ્રંથ બે પ્રકારના હોય છે – (૧) પ્રતિસેવના કુશીલ અને
ય કુશીલ. જે સાધક જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, લિંગ અને શરીર આદિ હેતુઓમાં સંયમના મૂળગુણો કે ઉત્તરગુણોમાં દોષ લગાડે છે તે પ્રતિસેવના કુશીલ” કહેવાય છે. કષાય કુશીલ” સંયમના મૂળગુણો અને ઉત્તરગુણોમાં દોષ લગાડતા નથી. પરંતુ સંજ્વલન કષાયની પ્રકૃતિથી તે યુક્ત હોય છે. નિર્ગથ” ભેદમાં કષાયપ્રકૃતિ અને દોષોના સેવનનો સર્વથા અભાવ હોય છે. તેમાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટ થવાની બાકી હોય છે તથા રાગ-દ્વેષનો અભાવ થઈ જાય છે. નિર્ગથ” શબ્દની વાસ્તવિક અર્થ રાગ-દ્વેષની ગ્રંથિથી રહિત એ અર્થ અહિં પૂર્ણરૂપથી ઘટિત થાય છે. એ જ નિગ્રંથ વીતરાગ હોય છે. સર્વજ્ઞતા યુક્ત નિગ્રંથ "સ્નાતક” કહેવામાં આવે છે. પંચવિધ નિગ્રંથોની આ સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે.
સંયતને પ્રમત્ત સંયત અને અપ્રમત્ત સંયતની દષ્ટિથી પણ વિભક્ત (વિભાગ) કરવામાં આવે છે. પ્રમત્તસંયત સાધુ છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં રહે છે તથા સાતમાંથી તે અપ્રમત્ત દશામાં રહે છે.
૧. વિસ્તૃત પરિચય માટે દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૨. પૃ. ૧૦૮૧ પર આમુખ જુઓ.
24

Page #42

લેશ્યા :
યોગી આત્માના શુભાશુભ પરિણામ 'લેશ્યા' કહેવાય છે. વેશ્યાનો સંબંધ યોગથી છે. જ્યાં સુધી યોગ છે ત્યાં સુધી લેશ્યા છે. મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિરૂપ યોગનો અભાવ થવાથી વેશ્યાનો પણ અભાવ થાય છે. આવશ્યકસૂત્રની હરિભદ્રીયટીકામાં વેશ્યાને પરિભાષિત કરતા કહ્યું છે- “પયન્સન્મિાન+વિધેન વર્મા તિ શ્યા:” અર્થાત્ જે આત્માને અષ્ટવિધ કર્મોથી શ્વલીષ્ટ કરે છે તે વેશ્યા છે. એક અન્ય પરિભાષા લિમ્પતીતિ લેશ્યા ધવલાટીકાના અન આત્માને લિપ્ત કરે છે તે વેશ્યા છે. કર્મબંધનમાં પ્રમુખ હેતુ કષાય અને યોગ છે. યોગથી કર્મપુદ્ગલરૂપી રજકણ આવે છે. કષાયરૂપી ગંદથી તે આત્મા પર ચીપકે છે. પરંતુ કષાય ગંદને ભીનું કરવાવાળું પાણી "લેશ્યા” છે. સુકો ગુંદ રજકણને ચીપકાવી ન શકે. એ રીતે કષાય અને યોગથી વેશ્યા ભિન્ન છે. સર્વાર્થસિદ્ધિ, ધવલા ટીકા આદિ ગ્રંથોમાં કષાયના ઉદયથી અનુરંજિત યોગની પ્રવૃત્તિને વેશ્યા કહેવામાં આવે છે.
લેશ્યા મુખ્યરૂપે બે પ્રકારની હોય છે - (૧) દ્રવ્યલેશ્યા અને (૨) ભાવલેશ્યા. મન, વચન અને કાયાના માધ્યમથી જે આત્મભાવોની અભિવ્યક્તિ છે તે દ્રવ્યલેશ્યા છે. દ્રવ્યલેશ્યા પૌગલિક હોય છે અને ભાવ લેશ્યા અપૌલિક. દ્રવ્યલેશ્યામાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ હોય છે. ભાવલેશ્યા અગુરુલઘુ હોય છે અને વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શથી રહિત હોય છે.
દ્રવ્ય અને ભાવ આ બંને પ્રકારની વેશ્યાઓના છ ભેદ છે - (૧) કૃષ્ણલેશ્યા, (૨) નીલલેશ્યા, (૩) કાપોતલેશ્યા, (૪) તેજોવેશ્યા, (૫) પબલેશ્યા અને (૬) શુક્લલેશ્યા. આમાંથી પ્રથમ ત્રણ લેશ્યાઓ અધર્મ વેશ્યાઓ છે તથા તેજો, પદ્મ અને શુક્લ એ ત્રણ લેશ્યાઓ ધર્મલેશ્યાઓ છે. અધર્મલેશ્યાઓ દુર્ગતિગામિની, સંકલિષ્ટ, અમનોજ્ઞ, અવિશુદ્ધ, અપ્રશસ્ત અને શીત-રક્ષ સ્પર્શવાળી છે તથા ધર્મ લેશ્યાઓ સુગતિગામિની અસંકિલષ્ટ મનોજ્ઞ, વિશુદ્ધ, પ્રશસ્ત અને સ્નિગ્ધ-ઉષ્ણ સ્પર્શવાની છે. એ છએ વેશ્યાઓ ઉત્તરોત્તર શુભ છે.
વર્ણની અપેક્ષાએ કૃષ્ણલેશ્યામાં કાળો વર્ણ, નીલ લેગ્યામાં નીલો વર્ણ, કાપોતલેશ્યામાં કબુતરી વર્ણ, તેજો લેશ્યામાં લાલ વર્ણ, પદ્મલેશ્યામાં પીળો વર્ણ અને શુક્લલશ્યામાં શ્વેતવર્ણ હોય છે. રસની અપેક્ષાએ કૃષ્ણલેશ્યામાં કડવો, નીલલેશ્યામાં તીખો, કાપો લેક્ષામાં તૂરો, જો લેગ્યામાં ખાટો-મીઠો, પધલેશ્યામાં તૂરો-મીઠો અને શુક્લ લેગ્યામાં મીઠો રસ હોય છે. ગંધની અપેક્ષાએ કૃષ્ણ, નીલ અને કાપોત લેશ્યાઓ દુર્ગધયુક્ત છે તથા તેજો, પદ્મ અને શુક્લલેશ્યાઓ સુગંધયુક્ત છે. સ્પર્શની અપેક્ષાએ કૃષ્ણ નીલ અને કાપોતલેશ્યાઓ કર્કશ (ખરબચડા) રયુક્ત છે. તેજો, પદ્મ અને શુક્લલેશ્યાઓ કોમલ સ્પર્શયુક્ત છે.
પ્રદેશની અપેક્ષાએ કૃષ્ણથી શુક્લલેશ્યા સુધી બધી વેશ્યાઓમાં અનંત પ્રદેશ છે. વર્ગણાની અપેક્ષા પ્રત્યેક લેગ્યામાં અનંત વર્ગણાઓ છે. પ્રત્યેક વેશ્યા અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં છે. આ વર્ણન દ્રવ્યલેશ્યાના અનુસાર છે.
ભાવલેશ્યાની દૃષ્ટિથી કૃષ્ણલેશ્યાનું લક્ષણ આપતા કહ્યું છે કે જે જીવ પાંચ આશ્રવોમાં પ્રવૃત્ત છે. ત્રણ ગુપ્તિઓથી અગુપ્ત છે. ષટ્રકાયિક જીવોના પ્રતિ અવિરત છે. મહારંભમાં પરિણત છે. ક્ષુદ્ર અને સાહસી છે. નિઃશંક પરિણામવાળા, નૃશંસ અને અજિતેન્દ્રિય છે તે કૃષ્ણલેશ્યામાં પરિણત હોય છે.
ઈર્ષાળુ, અસહિષ્ણુ, અતપસ્વી, અજ્ઞાની, માયાવી, નિર્લજ્જ, વિષયાસક્ત, દ્વેષી, શઠ, પ્રમાદી, રસલોલુપ, આરંભથી અવિરત, અને દુસાહસી જીવ નીલ લેગ્યામાં પરિણત હોય છે.
જે વાણીથી વક, આચારથી વક્ર, કપટી, સરળતાથી રહિત, પોતાના દોષોને છુપાવવાવાળો ઔપધિક મિથ્યાદૃષ્ટિ, અનાર્ય, દુષ્ટવાદી, ચોર મત્સરી આદિ હોય તે કાપોત લેશ્યામાં પરિણત હોય છે.
જે નમ્ર, અચપળ, માયારહિત, અકુતૂહલી, વિનયશીલ, દાન્ત, યોગ અને ઉપધાન (તપ) યુક્ત છે, પ્રિયધર્મી, દઢ ધર્મી, પાપભીરૂ અને હિતૈષી છે તે તેજોલેશ્યામાં પરિણત હોય છે.
જેનામાં ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ અત્યંત પાતળા છે. જે પ્રશાંતચિત્ત છે. આત્માનું દમન કરે છે. યોગ અને ઉપધાનયુક્ત છે. અલ્પભાષી, ઉપશાન્ત અને જિતેન્દ્રિય છે તે પાલેશ્યામાં પરિણત હોય છે.
25

Page #43

જે આર્ટ અને રૌદ્રધ્યાનોનો ત્યાગ કરી ધર્મ અને શુક્લલેશ્યામાં લીન છે. પ્રશાન્તચિત્ત અને દાન્ત છે. પાંચ સમિતિઓથી સમિત અને ત્રણ ગુપ્તિઓથી ગુપ્ત અને જિતેન્દ્રિય છે તે શુક્લલેશ્યામાં પરિણત હોય છે.
લેશ્યાના સંબંધમાં જાણવા યોગ્ય બિંદુ નીચે પ્રમાણે છે -
(૧) જીવ જે લેશ્યાના દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરી મરે છે તે તેજ લેશ્યાવાળા જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
(૨) પૌલિક હોવા છતાં પણ લેશ્મા આઠ કર્મોની ઉત્તપ્રકૃત્તિમાં કયાંય સમાવિષ્ટ થતી નથી. એનું તાત્પર્ય એ છે કે તે કર્મરૂપ નથી, પરંતુ ૨૧ પ્રકારના ઔદિયક ભાવોમાં ગતિ અને કષાયની સાથે લેશ્યાની પણ ગણના કરી છે. ઔદિયકભાવરૂપ હોવાથી લેશ્યાનો કર્મ પરિણામની સાથે પણ સંબંધ જોડાય છે. કષાયોદયથી અનુરંજિત માનવાથી લેશ્યાને ચારિત્રમોહકર્મની સાથે તથા યોગથી પરિણત માનવાથી નામકર્મની સાથે સંબંધ કરી શકાય છે. પરંતુ અહિં જાણવા યોગ્ય એ છે કે કષાયની અભાવમાં પણ ૧૨માં અને ૧૩માં ગુણસ્થાનમાં શુક્લલેશ્યા જોવા મળે છે. તેથી સિદ્ધ થાય છે કે લેશ્યાનો સંબંધ કષાયથી નહિ પણ યોગથી જ છે.
(૩) પહેલાથી છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધી છયે લેશ્યાઓ હોય છે. સાતમા ગુણસ્થાનમાં તેજો, પદ્મ અને શુક્લલેશ્યાઓ હોય છે, જ્યારે આઠમાંથી તેરમા ગુણસ્થાન સુધી માત્ર શુક્લલેશ્યા હોય છે.
(૪) એક લેશ્યા અન્ય લેશ્યાને પ્રાપ્ત થઈ તેના વર્ણાદિમાં પરિણમન કરી શકે છે. પરંતુ આકાર, ભાવમાત્રા, પ્રતિભાગ ભાવમાત્રાની અપેક્ષાએ પરિણમન થતું નથી.
(૫) નારકીના જીવોમાં સમુચ્ચયથી કૃષ્ણ, નીલ અને કાપોતલેશ્યા હોય છે. ભવનપતિ, વાણવ્યંતર, પૃથ્વીકાય, અપ્લાય અને વનસ્પતિકાયમાં તેજોલેશ્યા મળી ચાર લેશ્યાઓ છે. તૈજસ્કાય, વાયુકાય અને વિકલેન્દ્રિય જીવોમાં કૃષ્ણથી કાપોતસુધી ત્રણ લેશ્યાઓ છે. વૈમાનિક દેવોમાં તેજો, પદ્મ અને શુક્લ એ ત્રણ લેશ્યાઓ છે. તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અને મનુષ્યમાં છએ લેશ્યાઓ છે. જ્યોતિષી દેવોમાં એકમાત્ર તેજોલેશ્યા છે.
આધુનિક વ્યાખ્યાકાર લેશ્યાને આભામંડળનું પ્રમુખ કારણ માને છે. વ્યક્તિનું આભામંડળ ( તેની લેશ્યાઓનું પરિચાયક હોય છે.
ક્રિયા :
સામાન્યરીતે આપણે જે કોઈ કાર્યને પૂર્ણ કરવા માટે જે પ્રવૃત્તિ કરીએ છીએ તેને 'ક્રિયા' કહેવાય છે. તે ક્રિયા જીવમાં પણ હોઈ શકે છે અને અજીવમાં પણ હોઈ શકે છે. પરંતુ જૈનદર્શનની પારિભાષિક ક્રિયાનો સંબંધ જીવથી છે. જ્યાં સુધી જીવમાં મન, વચન અને ક્રિયાનો યોગ છે ત્યાં સુધી જ તેમાં ક્રિયા માનવામાં આવે છે. જ્યારે જીવ અયોગી અવસ્થા અર્થાત્ શૈલેષી અવસ્થાને અથવા સિદ્ધ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે તે અક્રિય થઈ જાય છે. એનું તાત્પર્ય એ છે કે યોગ વગરની ક્રિયા થતી નથી. ક્રિયાનું કારણ અથવા માધ્યમ યોગ છે.
દ્રવ્યાનુયોગમાં ક્રિયાના વિવિધ પ્રકારે વિભાજન ઉપલબ્ધ છે. જે નિમિત્ત, હેતુ, ફળ અથવા સાધનથી ક્રિયા કરવામાં આવે છે તે જ નિમિત્ત, હેતુ, ફળ અથવા સાધનના આધારે ક્રિયાનું નામકરણ કરવામાં આવે છે. એટલા માટે ક્રિયાના અનેક વિભાજન છે. સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ક્રિયાના બે પ્રકાર કહેતા દશેક બીજા પણ વિભાજન કર્યા છે. જેમાં કેટલાક વિભાજન આ પ્રમાણેના છે કે જેનો સમાવેશ ક્રિયાના પાંચ પ્રકારો અને પચ્ચીસ પ્રકારોમાં થઈ જાય છે.
કષાયની ઉપસ્થિતિમાં જે ક્રિયા થાય છે તે 'સામ્પરાયિકી ક્રિયા' કહેવામાં આવે છે તથા જે કષાયરહિત અવસ્થામાં ક્રિયા થાય છે તે 'એર્યાપથિકી ક્રિયા' (ઈરિયાપથિકી ક્રિયા) કહેવાય છે. આનો આશય એ છે કે ક્રિયા કષાય નિરપેક્ષ છે. ક્રિયાની નિષ્પત્તિમાં યોગ આવશ્યક છે, કષાય નહિ.
ક્રિયાના વિવિધ વિભાજનમાં કાયિકી આદિ પાંચ ક્રિયાઓનું વિભાજન પ્રસિદ્ધ છે. તે પાંચ ક્રિયાઓ છે - (૧) કાયિકી, (૨) આધિકરણિકી, (૩) પ્રાઢેષિકી, (૪) પારિતાપનિકી અને (૫) પ્રાણાતિપાતિકી. જે ક્રિયામાં કાયાની પ્રમુખતા હોય તે

26

Page #44

'કાયિકી' જે ક્રિયા શસ્ત્ર આદિ ઉપકરણોથી કરવામાં આવે છે તે આધિકરણિકી' જે ક્રિયા દ્વેષપૂર્વક કરવામાં આવે છે તે 'પ્રાષિકી', જે ક્રિયા બીજા પ્રાણિઓને કષ્ટકારી હોય તે પારિતાપનિકી' તથા પ્રાણિઓના પ્રાણોના અતિપાત કરવાની ક્રિયા 'પ્રાણાતિપાતિકી” ક્રિયા કહેવાય છે. જીવના ચૌવીશ જ દંડકોમાં આ પાંચ પ્રકારની ક્રિયાઓ જોવા મળે છે.
ક્રિયાથી આશ્રવ થાય છે. આશ્રવ પછી કર્મબંધ થાય છે. જો ક્રિયા કપાયયુક્ત છે તો બંધ અવશ્ય થાય છે અને જો ક્રિયા કષાયરહિત છે તો માત્ર આશ્રવ થાય છે. બંધ નહિ. એટલા માટે બે પ્રકારના ક્રિયા સ્થાન કહ્યા છે - (૧) ધર્મસ્થાન અને (૨) અધર્મસ્થાન. ધર્મપૂર્વક કરેલી ક્રિયા ધર્મસ્થાનનું સૂચક છે તથા અધર્મપૂર્વક કરેલી ક્રિયા અધર્મસ્થાનનું સૂચક છે. ક્રિયા શબ્દનો પ્રયોગ ચારિત્રના અર્થમાં પણ થાય છે. એટલા માટે “જ્ઞાન ક્રિયાભ્યાં નીક:” અથવા “નાિિરચાર્દિ મી” કથન પ્રસિદ્ધ છે આમ જ્ઞાનના આચરણરૂપ જે ચારિત્ર છે તે ધર્મસ્થાન ક્રિયા’ છે. શેષ બધી ક્રિયાઓ અધર્મસ્થાનની અંદર સમાવિષ્ટ થાય છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તપ, વિનય, સત્ય, સમિતિ, ગુપ્તિ આદિ ક્રિયાઓમાં રૂચિતે "ક્રિયારૂચિ” કહેવાય છે. આ એક પ્રકારથી ધર્મસ્થાન ક્રિયારૂચિ જ છે. સાધકને અધર્મપરક ક્રિયાનો ત્યાગ કરી ધર્મપરક ક્રિયા અપનાવવી જોઈએ. સદોષ ક્રિયાઓમાં ક્રિયાનો ત્યાગ કરવો જ સાધનાના હિતમાં છે. આશ્રવ :
આત્માની સાથે કર્મ પુદ્ગલોનું ચીટકવું બંધ' કહેવાય છે. બંધના પૂર્વ કર્મયુગલોના આગમનને આશ્રવ’ કહેવામાં આવે છે. જો આશ્રવ ન હોય તો બંધ પણ ન થાય. બંધના પૂર્વ આશ્રવનું થવું અનિવાર્ય છે. કર્મોનો આશ્રવ સાવદ્ય કે પાપકારી ક્રિયાઓના કારણે થાય છે. આશ્રવના મુખ્યરૂપે પાંચ દ્વાર છે – (૧) મિથ્યાત્વ, (૨) અવિરત, (૩) પ્રમાદ, (૪) કષાય અને (૫) યોગ. મિથ્યાત્વ જીવનો જીવન અને જગત પ્રત્યેનો અસમ્યફ દૃષ્ટિકોણ છે. બીજા શબ્દોમાં સમ્યકત્વનો વિપરીતભાવ મિથ્યાત્વ છે. મિથ્યાત્વીની કુદેવ, કગુરુ અને કુધર્મ પર શ્રધ્ધા હોય છે, સુદેવ, સુગુરુ અને સુધર્મ પર નહિ, જીવાદિ તત્ત્વો પર યથાર્થ શ્રદ્ધા ન થવી પણ મિથ્યાત્વ છે. હિંસાદિ પાપોથી વિરત ન થવું અવિરતિ' છે. પ્રમાદનો અર્થ છે- આત્મસ્વરૂપનું વિસ્મરણ. ક્રોધાદિ ભાવ કષાય' કહેવાય છે. યોગ મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિનું નામ છે. આ પાંચ કારણો સિવાય બીજા કારણ પણ આશ્રવના ભેદોમાં બતાવ્યા છે. પરંતુ તેનો સમાવેશ આ પાંચ વારોમાં જ થઈ જાય છે. તત્વાર્થસૂત્રમાં આશ્રવના આ પાંચ દ્વારોની ગણના બંધ હેતુઓમાં કરવામાં આવી છે. કર્મગ્રંથમાં પણ આને બંધહેતુ કહ્યા છે તથા બંધ હેતુઓના પ૭ ભેદોમાં મિથ્યાત્વના ૫, અવિરતિના ૧૨, કષાયના ૨૫ અને યોગના ૧૫ ભેદોની ગણના કરવામાં આવી છે. આશ્રવના દ્વાર જ એક પ્રકારથી બંધના હેતુ થાય છે કારણ કે તેના હોવાથી જ બંધ થાય.
પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્રમાં આશ્રવના આ પાંચ ભેદ વર્ણિત છે - (૧) હિંસા, (૨) મૃષા, (૩) અદત્તાદાન, (૪) અબ્રહ્મ અને (૫) પરિગ્રહ. તેનું ત્યાં વિસ્તારથી વર્ણન છે. જેનો સમાવેશ દ્રવ્યાનુયોગના આશ્રવ અધ્યયનમાં કરવામાં આવ્યો છે. - અહિં એક વાત બીજી પણ ઉલ્લેખનીય છે કે યોગના બે રૂપ છે- શુભ અને અશુભ. તેમાં શુભયોગથી પુણ્યનો આશ્રય થાય છે તથા અશુભયોગથી પાપકર્મનો આશ્રવ થાય છે. આશ્રવના પછી બંધ કષાયથી થાય છે. કોઈપણ કર્મની સ્થિતિનો બંધ કષાયથી જ થાય છે. અનુભાગ બંધ પણ કષાયથી થાય છે. પરંતુ પ્રકૃતિ અને પ્રદેશબંધ યોગથી થાય છે સ્થિતિબંધનો એ નિયમ છે કે જેટલી કષાયની તીવ્રતા થશે તેટલો જ સ્થિતિબંધ વધારે થશે. પણ તે બંધ ભલે પુણ્યકર્મનો હોય કે પાપ પ્રકૃતિનો. અનુભાગ બંધ આનાથી ભિન્ન છે. કષાયના વધવાથી પાપકર્મનો અનુભાગ બંધ વધારે થાય છે તથા કષાયના ઘટવાથી પુણ્યકર્મનો અનુભાગ વધે છે.
આશ્રવનો નિરોધ સંવર' કહેવાય છે. સાધક આશ્રવને રોકી સંવરની સાધના કરે છે. આશ્રવના ભેદોથી વિપરીત સંવરના ભેદો હોય છે. નવતત્ત્વોમાં ૧. જીવ, ૨. અજીવ, ૩. પુણ્ય, ૪. પાપ, ૫. આશ્રવ, ૬. સંવર, ૭. નિર્જરા,
૧. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય - ગાથા-૩ ૨. “મિથ્યાત્વવિરતિપ્રમઃ પાયો : વૈધ હેતવ:” તત્વાર્થસૂત્ર ૮/૧
27

Page #45

૮. બંધ અને ૯. મોક્ષની ગણના થાય છે. સાત તત્ત્વોમાં પુણ્ય અને પાપની ગણના થતી નથી ત્યારે પુણ્ય અને પાપનો સમાવેશ આશ્રવમાં કરવામાં આવે છે. નવતત્ત્વોની ચર્ચા પણ દ્રવ્યાનુયોગનો વિષય છે.
વેદ :
વૈદિક પરંપરામાં ચાર વેદ પ્રસિદ્ધ છે -(૧)ૠગ્વેદ, (૨) યજુર્વેદ, (૩) સામવેદ અને (૪) અથર્વવેદ. પરંતુ જૈનદર્શનમાં વેદ શબ્દનો પ્રયોગ સ્ત્રી, પુરુષ આદિના પરસ્પરના સહવાસની વાસનાના અર્થમાં થયો છે. બીજા શબ્દોમાં કામ-વાસનાનો અનુભવ "વેદ” છે. વેદ ત્રણ પ્રકારના છે - (૧) સ્ત્રીવેદ, (૨) પુરુષવેદ અને (૩) નપુંસકવેદ. વેદ શબ્દ બાહ્ય લિંગનું સૂચક નથી. સ્ત્રી-આદિને બાહ્યલિંગ હોવા છતાં પણ વેદનું હોવું આવશ્યક નથી. વીતરાગી પુરુષોને બાહ્યલિંગ તો રહે છે. પરંતુ કામ-વાસનારૂપ વેદનો ક્ષય થઈ જાય છે. નવમાં ગુણસ્થાન પછી ત્રણ વેદોમાંથી કોઈનો પણ ઉદય હોતો નથી.
સ્ત્રીવેદનું તાત્પર્ય છે સ્ત્રીના દ્વારા પુરુષથી સહવાસની ઈચ્છા. પુરુષવેદનો અર્થ છે પુરુષ દ્વારા સ્ત્રીના સહવાસની અભિલાષા. નપુંસકવેદથી બંનેની સાથે જ સહવાસની અભિલાષા થાય છે.
એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, સમુચ્છિમ તિર્યંચપંચેન્દ્રિય, સમુચ્છિમ મનુષ્ય અને સમસ્ત નારકી જીવોમાં નપુંસકવેદ હોય છે. દેવોમાં બે વેદ હોય છે - (૧) સ્ત્રીવેદ અને (૨) પુરુષવેદ. ગર્ભજ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અને ગર્ભજ મનુષ્યોમાં ત્રણ વેદ જોવા મળે છે. ચાર ગતિઓના ચોવીસ દંડકોમાં મનુષ્યનો જ એક દંડક એવો છે જે અવેદી પણ થઈ શકે છે.
મૈથુન પ્રવૃત્તિ પાંચ પ્રકારની કહી છે - (૧) કાયપરિચારણા, (૨) સ્પર્શપરિચારણા, (૩) રૂપપરિચારણા, (૪) શબ્દ પરિચારણા અને (૫) મનઃપરિચારણા. કાયાથી સહવાસ ’કાય-પરિચારણા' છે. માત્ર સ્પર્શથી મૈથુન સેવન 'સ્પર્શ પરિચારણા' છે. આ પ્રમાણે રૂપ અને શબ્દથી પરિચારણા સંભવ છે. પરિચારણાનો અંતિમભેદ મનઃપરિચારણા છે. એમાં મનથી જ મૈથુન
સેવન કરવામાં આવે છે.
કષાય :
જીવના સંસાર પરિભ્રમણનું મુખ્ય કારણ 'કષાય' છે. કષાય જ કર્મબંધનો મુખ્ય હેતુ છે. રાજવાર્તિકમાં "કષાય” શબ્દની વ્યુત્પત્તિ કરતા કહ્યું છે - “વત્યાત્માનં દિનત્તિ કૃતિ વાયઃ"રે અર્થાત્ જે આત્માના સ્વભાવને કર્યુ છે હિંસિત કરે છે તે 'કષાય’
છે. સર્વાર્થસિદ્ધિમાં કષાયોને કષાય નામક ન્યગ્રોધાદિની ઉપમા દીધી છે. જે રીતે ન્યગ્રોધાદિ સંશ્લેષના કારણે થાય છે તે જ રીતે ક્રોધાદિ કષાય પણ કર્મબંધમાં સંશ્લેષનું કાર્ય કરે છે.
કષાય ચાર પ્રકારના પ્રતિપાદિત છે - (૧) ક્રોધ, (૨) માન, (૩) માયા અને (૪) લોભ, ક્રોધનો અર્થ છે સંરંભ યા રોષ. ક્રોધથી અશાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે તથા ક્ષમાશીલતા ભંગ થાય છે. માન કષાય અહંકારનું પ્રતિક છે તથા વિનય નાશક છે. માયાકષાય સરળતા નાશક છે. સત્યથી દૂર લઈ જાય છે. આને છલ, કપટ આદિ શબ્દોથી પરિભાષિત કરવામાં આવે છે. માયાવી વ્યક્તિ અંદર અને બહારથી અલગ-અલગ હોય છે. લોભ કષાય જીવમાં તૃષ્ણા અને ઇચ્છાઓને પ્રોત્સાહન આપે છે અને ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં સર્વનાશક કહ્યું છે.
આ ચારે કષાય એકેન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના બધા ચોવીસ દંડકોમાં જોવા મળે છે. જૈનદર્શનમાં પૃથ્વીકાય, અપ્લાય, તેજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયમાં પણ ક્રોધાદિ કષાયોને સ્વીકાર કરવો જૈનદર્શનની સૂક્ષ્મતાના દર્શન છે.
આધુનિક વિજ્ઞાનમાં પણ વનસ્પતિમાં ચેતના અને ભય, ક્રોધાદિ આવેગોની ઉત્પત્તિ સ્વીકાર કરી છે.
કષાયોનું વર્ણન રાગ-દ્વેષના રૂપમાં પણ કરવામાં આવે છે. ક્રોધ અને માનનો દ્વેષમાં તથા માયા અને લોભનો રાગમાં
૧.
૨.
3.
૪.
નવતત્ત્વો પર ડૉ. સાગરમલ જૈનના દ્રવ્યાનુયોગના પ્રથમ ભાગની પ્રસ્તાવનામાં વિસ્તારથી વિચાર કર્યો છે. તત્વાર્થવાર્તિક, ભારતીય જ્ઞાનપીઠ ૨/૬, પૃ. ૧૦૮
સર્વાર્થસિદ્ધિ, ભારતીય જ્ઞાનપીઠ ૬૪, પૃ. ૨૪૬
ક્રોધો રોષઃ સંરંમ: ફત્યર્થાન્તરમ્ - ધવલાટીકા ૬/૧, ૯ / ૧, ૨૩૨૪૧૪

28

Page #46

સમાવેશ કરવામાં આવે છે. આ બંનેનું વિભાજન આગમોમાં સીધી રીતે પ્રાપ્ત થતું નથી. માત્ર વ્યવહારમાં આનું પ્રચલન જોવા મળે છે.
ચાર કષાયોમાં પ્રત્યેક કષાય ચાર-ચાર પ્રકારના વર્ણિત છે. તે ચાર પ્રકાર છે - (૧) અનંતાનુબંધી, (૨) અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ, (૩) પ્રત્યાખ્યાનાવરણ અને (૪) સંજ્વલન. આગમોમાં એને સમજાવવા વિવિધ દૃષ્ટાંતો આપવામાં આવ્યા છે.૧ જે આ ભેદોની તીવ્રતા અને મંદતાને અભિવ્યક્ત કરે છે.
અનંતાનુબંધી આદિ પદોનો શું અભિપ્રાય છે ? આને જે જીવન વ્યવહારમાં જોઈએ તો કહી શકાય છે કે જે કષાય અનંત અનુબંધયુક્ત હોય છે, જે નિરંતર સઘન બની રહે છે તે અનંતાનુબંધી છે. અનંતાનુબંધી કષાય ચતુષ્કનો બંધ બીજા ગુણસ્થાનક સુધી થાય છે તથા ઉદય ચોથા ગુણસ્થાન સુધી હોય છે. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ કાયચતુષ્ક અનંતાનુબંધી કષાય ચતુષ્કથી સઘનતાની અપેક્ષાએ અલ્પ હોય છે.
કારણ કે અહિં બંધ અને ઉદય ચોથા ગુણસ્થાનક સુધી જ હોય છે. સમ્યગ્દષ્ટિ પ્રાપ્ત હોવા છતાં પણ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણના કારણે વિરતિ પ્રાપ્ત થતી નથી. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ચતુષ્કનો બંધ અને ઉદય પાંચમા ગુણસ્થાનક સુધી થાય છે. અર્થાત્ આમાં ભોગોનો પૂર્ણ ત્યાગ થતો નથી. શ્રાવક હોય ત્યાં સુધી આનો બંધ અને ઉદય રહે છે. સંજ્વલન કષાય ચતુષ્ક અતિ અલ્પ હોય છે. કારણ કે અહિં કષાયની સ્ફુરણા માત્ર જ હોય છે. સંજ્વલન ક્રોધ, માન, માયા અને લોભનો બંધ નવમાં ગુણસ્થાનક પછી થતો નથી. પણ ઉદય દશામાં ગુણસ્થાન સુધી રહે છે.
આપણને ક્રોધ, માન, માયા અને લોભનો સ્થૂળ રૂપથી અનુભવ થતો રહે છે. પરંતુ તેની સૂક્ષ્મતા અને નિરન્તરતાનો અનુભવ થતો નથી. જ્યારે આપણે આ કષાયોથી હંમેશા ઘેરાયેલા છીએ. સાધક જ્યારે ઉત્તરોત્તર સાધનામાં આગળ વધતો જાય છે ત્યારે તેને કષાયો પર વિજય પ્રાપ્ત થાય છે અને તે તેની સૂક્ષ્મતાને જાણવામાં સમર્થ હોય છે.
કર્મ :
જૈનાગમોમાં કર્મનું સૂક્ષ્મ વિવેચન વિદ્યમાન છે. કમ્મપયડિ અને કર્મગ્રંથોનું નિર્માણ પણ આગમોના આધારે થયું છે. જેમાં કર્મસિદ્ધાંતનું વ્યવસ્થિત નિરૂપણ ઉપલબ્ધ થાય છે. દિગમ્બર ગ્રંથ ષટ્યુંડાગમ અને કષાયપાહુડમાં પણ કર્મનું વિશદ વિવેચન છે. શ્વેતામ્બર આગમોમાં મુખ્યરૂપે પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર, વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર અને સ્થાનાંગ સૂત્રમાં કર્મનું વિવેચન ઉપલબ્ધ થાય છે. દ્રવ્યાનુયોગના કર્મ અધ્યયનમાં કર્મનું સર્વાંગીણ વર્ણન સંક્ષેપમાં ઉપલબ્ધ છે. આગમોમાં કર્મના વિવિધ પક્ષોની ચર્ચા છે જે કર્મગ્રંથોમાં પ્રાયઃ મળતી નથી. એટલા માટે આગમોમાં વર્ણિત કર્મ-વિવેચનનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. કર્મગ્રંથોમાં કર્મસિદ્ધાંતનું વ્યવસ્થિત પ્રતિપાદન મળે છે, જ્યારે આગમોમાં વિખરાયેલું છે એ પણ સત્ય છે. દ્રવ્યાનુયોગના કર્મ અધ્યયનમાં કર્મ સિદ્ધાંતનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે.
૪.
કર્મસિદ્ધાંતના સંબંધમાં જૈનદર્શનની માન્યતા અદ્ભૂત છે. તે માન્યતાઓને સંક્ષેપમાં આ પ્રમાણે જાણી શકાય - (૧) જીવ પોતાના દ્વારા કરેલા શુભાશુભ કર્મોનું ફળ સ્વયં ભોગવે છે.
(૨) કર્મોનું ફળ આપવા માટે કોઈ નિયતિ કે ઈશ્વરને માનવાની જરૂર નથી.
(૩) જીવ જે કર્મોથી બંધાય છે તે કર્મ પોતે જ સમય થતાં ફળ આપે છે.
(૪) કર્મ બે પ્રકારના છે - (૧) દ્રવ્યકર્મ અને (૨) ભાવકર્મ. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગરૂપ
હેતુઓથી જે કરવામાં આવે છે તે 'ભાવકર્મ' છે. કોઈ અપેક્ષાથી રાગ-દ્વેષાદિને પણ ભાવકર્મ કહેવામાં આવે છે. ભાવકર્મના કારણે કાર્મણ વર્ગણાઓ જ્યારે જીવની સાથે બંધાય જાય છે તે 'દ્રવ્યકર્મ' કહેવામાં આવે છે. (૫) દ્રવ્યકર્મ જ જીવને સમય થતાં ફળ આપે છે.
(૬) જીવ અને કર્મનો અનાદિ સંબંધ છે. પરંતુ આ સંબંધનો અંત કરી શકાય છે. કારણ કે આ સંબંધ બે ભિન્ન દ્રવ્યોનો છે.
દૃષ્ટાંત દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૩, પૃ. ૧૪૬૪ પર દૃષ્ટવ્ય છે.

29

Page #47

(૭) કર્મયુક્ત જીવને સંસારી જીવ કહેવાય છે. કારણ કે તે સંસારમાં એક ગતિથી બીજીગતિમાં પરિભ્રમણ કરે છે.'
જે જીવ પૂર્ણતઃ કર્મમુક્ત થઈ જાય છે તે 'સિદ્ધ જીવ’ કહેવાય છે. (૮) જીવના સ્વાભાવિક ગુણોનું પણ વિભિન્ન કર્મના કારણે તેના પર આવરણ થઈ જાય છે. જેમ જ્ઞાનાવરણ કર્મથી
જ્ઞાનગુણ અને દર્શનાવરણકર્મથી દર્શનગુણ ઢંકાઈ જાય છે તેમજ મોહનીય કર્મથી સમ્યકૃત્વ અને અંતરાયથી
દાનાદિ લબ્ધિઓ પ્રભાવિત થાય છે. (૯) કર્મ આઠ પ્રકારના માન્યા છે - (૧) જ્ઞાનાવરણ, (૨)દર્શનાવરણ, (૩) વેદનીય, (૪) મોહનીય, (૫) આયુષ્ય,
(૬) નામ, (૭) ગોત્ર અને (૮) અંતરાય. (૧૦) આ આઠ કર્મોમાંથી જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, મોહનીય અને અંતરાયએ 'ઘાતિકર્મ' કહેવાય છે. કારણ કે એ
ચારે કર્મ આત્મગુણોનો ઘાત કરે છે. શેષ ચાર કર્મ વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગોત્રએ અઘાતિકર્મ' કહેવાય
છે કારણ કે તે આત્માના ગુણોનો ઘાત કરતા નથી. (૧૧) કર્મોને પાપ અને પુણ્ય કર્મોના રૂપમાં પણ વિભક્ત કરી શકાય. આઠ કર્મોમાં ચાર ધાતિકર્મ તો પાપરૂપ જ
હોય છે પરંતુ અઘાતિકર્મ પાપ અને પુણ્ય બંને પ્રકારના હોય છે, જેમકે - વેદનીય કર્મના બે ભેદોમાં શાતાવેદનીયને
પુણ્યરૂપ અને અશાતા વેદનીયને પાપરૂપ કહેવામાં આવે છે. (૧૨) કર્મના ચારરૂપ માનવામાં આવ્યા છે - (૧) પ્રકૃતિકર્મ, (૨) સ્થિતિકર્મ, (૩) અનુભવ કર્મ અને (૪) પ્રદેશક”.
બાંધેલા કર્મોના સ્વભાવને પ્રકૃતિકર્મ', તેના રહેવાની કાળાવધિને સ્થિતિકર્મ', ફળદાન-શક્તિને 'અનુભાવકર્મ”
તથા પરમાણુ-પુદ્ગલોના સંચયને પ્રદેશકશ્મ' કહેવામાં આવે છે. (૧૩) બધા પ્રકારના કર્મોનો આ ચારરૂપોથી જ બંધ થાય છે. ઉદયાદિ પણ આ ચાર રૂપોમાં થાય છે. (૧૪) કર્મ-સિદ્ધાંતમાં બંધ, ઉદય, ઉદીરણા, સત્તા, ઉત્કર્ષણ, અપકર્ષણ, સંક્રમણ , નિધત્ત અને નિકાચિતકરણનું મોટું
મહત્ત્વ છે. કર્મપ્રકૃતિઓનું બંધવું બંધ” કહેવાય છે. તેનું ફળ પ્રદાન કરતી વખતે પ્રગટ થવાને ઉદય' કહેવામાં આવે છે તથા ઉદયકાળના પૂર્વે જે પ્રક્રિયા થાય છે તે ઉદીરણા” કહેવાય છે. તપ આદિના માધ્યમથી કર્મોની ઉદીરણા ક્યારેક-ક્યારેક સમયના પહેલા પણ થઈ જાય છે. જ્યારે બંધાયેલા કર્મ ઉદીરણા, ઉદય આદિને પ્રાપ્ત ન થાય તો તે સત્તામાં સ્થિતિકર્મ' કહેવાય છે. જ્યારે બાંધેલા કર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ અને અનુભાવમાં વૃદ્ધિ થાય છે ત્યારે તે 'ઉત્કર્ષણ” કહેવાય છે તથા જ્યારે તેની સ્થિતિ અને અનુભાવ અલ્પ થાય છે ત્યારે તે અપકર્ષણ' કહેવાય છે. જ્યારે કર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિ તે કર્મની અન્ય ઉત્તરપ્રકૃતિમાં પરિવર્તિત થાય છે તો તે સંક્રમણ' કહેવાય છે. જે કર્મનું ઉત્કર્ષણ અને અપકર્ષણ ન થાય તે નિધત્ત' કહેવાય છે તથા જ્યારે કર્મપ્રકૃતિઓનું સંક્રમણ
પણ ન થાય તો તે નિકાચિત્કરણ કહેવાય છે. (૧૫) કર્મ અગુરુલઘુ હોવા છતાં પણ કર્મથી જીવ વિવિધરૂપોમાં પરિણત થાય છે અને તેનું ફળ ભોગવે છે. (૧૬) જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ કર્મોની ૯૭ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ છે. બીજી અપેક્ષાએ ૧૨૨, ૧૪૮ અને ૧૫૮ ઉત્તરપ્રવૃતિઓ
પણ ગણવામાં આવે છે. તેમાં મુખ્યરૂપે નામકર્મની પ્રકૃતિઓની સંખ્યામાં અંતર આવે છે. બીજામાં નહિ. (૧૭) જ્ઞાનાવરણથી અંતરાય સુધીના બધા કર્મ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને ચાર સ્પર્શવાળા હોય છે. (૧૮) બાંધેલા કર્મ જીવની સાથે જેટલા સમય સુધી ટકે છે તેને તેની સ્થિતિકાળ' કહેવામાં આવે છે. (૧૯) બદ્ધકર્મનો ઉદયરૂપ કે ઉદીરણારૂપ પ્રવર્તન જે કાળમાં થતું નથી તે અબાધા કે અબાધકાળ' કહેવાય છે. કર્મોના
ઉદયાભિમુખ થવાનો કાળ 'નિષેકકાળ' છે. અબાધાકાળ સામાન્યરૂપે કર્મના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિકાળના અનુપાતમાં
થાય છે. (૨૦) આત્મા જ પોતાના કર્મનો કર્તા છે. તે જ તેનો વિકર્તા છે. અર્થાત્ બંધન પણ તે જ કરે છે અને મુક્ત પણ
તે જ થાય છે.
30

Page #48

Well We WWWWWWWWWWWW we Wews
(૨૧) કર્મ ચૈતન્યકૃત હોય છે. અચેતવકૃત નહિ. (૨૨) કર્મોના સંબંધમાં એક માન્યતા એ છે કે બદ્ધકર્મોનું વેદન કર્યા વગર મોક્ષ થતો નથી. પરંતુ તે માન્યતા એકાન્તરૂપથી
સત્ય નથી. આગમમાં બે પ્રકારના કર્મ પ્રતિપાદિત છે- પ્રદેશકર્મ અને અનુભાગકર્મ. આમાંથી પ્રદેશકર્મ અવશ્ય ભોગવવા પડે છે, પરંતુ અનુભાગ કર્મનું વેદન આવશ્યક નથી. જીવ કોઈ અનુભાગ કર્મનું વેદન કરે છે અને કોઈનું નહિ. કારણ કે તે સંક્રમણ, સ્થિતિઘાત, રસઘાત આદિ દ્વારા તેને પરિવર્તિત કરી શકે છે અને નિર્જરા
પણ કરી શકે છે. વેદના :
જીવને સુખ-દુ:ખ આદિનો અનુભવ થવો વેદના છે. જેનું વેદન કરવામાં આવે છે તે પણ ઉપચારથી વેદના કહેવાય છે. વેદનીય કર્મથી વેદનાનો ગાઢ સંબંધ છે. વેદનીય કર્મના બે ભેદ છે- શાતા અને અશાતા. વેદનાનો અનુભવ પ્રાય: આ બે જ પ્રકારોમાં વિભક્ત થાય છે. છતાં પણ વેદનાના વિવિધ પ્રકારોના આધારે તેના અનેક ભેદ વર્ણિત છે. સ્પર્શના આધારે વેદના ત્રણ પ્રકારની છે – (૧) શીત, (૨) ઉષ્ણ અને (૩) શીતોષ્ણ. વેદના શારીરિક, માનસિક અને ઉભયવિધ હોવાથી ત્રણ પ્રકારની હોય છે. તે શાતા, અશાતા અને શાતા-અશાતાના રૂપમાં પણ વેદિત થાય છે. તેને દુઃખરૂપ, સુખરૂપ અને અદુ:ખ અસુખરૂપ વેદિત હોવાથી ત્રણ પ્રકારની કહી છે. વેદનાનું વેદન (૧) દ્રવ્યથી, (૨) ક્ષેત્રથી, (૩) કાળથી અને (૪) ભાવથી થવાથી વેદનાના ચાર પ્રકાર પણ છે.
સમસ્ત વેદનાઓનું વિભાજન બે ભેદોમાં થઈ શકે છે. કેટલીક વેદના આભુપગમિકી હોય છે. અર્થાત તેને સ્વેચ્છાપૂર્વક સ્વીકાર કરવામાં આવે છે, જેમકે- કેશલોચ આદિ. કેટલીક વેદના ઔપક્રમિકી હોય છે. જે વેદનીય કર્મથી ઉદિરિત થવાથી પ્રગટે છે. આ વેદનાઓનું વેદન જ્યારે સંજ્ઞીભૂત જીવ કરે છે ત્યારે તે વેદના અનિદા વેદના” કહેવાય છે તથા જ્યારે આનું વિદન અસંજ્ઞીભૂત જીવ કરે છે ત્યારે તે વિદના “અનિદા વેદના” કહેવાય છે
વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિમાં એવંભૂત અને અવેનભૂત વેદનાનું પણ વર્ણન છે. જ્યારે વેદનાનું વેદન કર્મબંધના અનુસાર થાય છે. ત્યારે તે એવંભૂત વેદના' કહેવાય છે તથા જ્યારે કર્મબંધથી પરિવર્તનના રૂપમાં વેદનાનું વદન થાય છે ત્યારે તે અનેવંભૂત વેદના' કહેવાય છે. પૃથ્વીકાયિક આદિ જીવોને પણ વેદનાનો અનુભવ થાય છે. આન્ત (ખોદકામ) કરવાથી તેને અનિષ્ટ વેદનાનો અનુભવ થાય છે.
એકેન્દ્રિય આદિ જીવોમાં વેદનાનું પ્રતિપાદન જીવરક્ષા અને પર્યાવરણની દૃષ્ટિથી ઘણું મહત્વનું છે. સંસારસ્થ પ્રાણી કયારેક સુખરૂપ વેદનાનું વેદન કરે છે તથા કયારેક દુઃખરૂપ વેદનાનું વેદન કરે છે, માટે કોઈપણ પ્રાણી હિંસ્ય નથી.
વેદના અને નિર્જરામાં ભેદ છે. વેદના કર્મથી થાય છે તથા નિર્જરા નોકર્મથી થાય છે. વેદનાનો સમય ભિન્ન હોય છે અને નિર્જરાનો સમય ભિન્ન હોય છે. વેદના કર્મના ઉદયમાં આવવાથી થાય છે તથા ફળ અપાય ગયા બાદ નોકર્મની નિર્જરા થાય છે. ગતિ અને તેના પ્રકાર :
"ગતિ” શબ્દ ગમનનો વાચક છે. સવાર્થસિદ્ધિ, રાજવાર્તિક આદિ ગ્રન્થોમાં ગતિનું લક્ષણ આ પ્રમાણે આપ્યું છે – “શાત્ ટ્રેશાન્તરપ્રતિદેતુતિ.” અર્થાતુ એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાનમાં જવા માટે જે હેતુ કે કારણ છે તે 'ગતિ' કહેવાય છે. વાસ્તવમાં ગતિ તો ક્રિયાબાધક હોય છે. પરંતુ ઉપચારથી ગતિના કારણે જે અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે તેને પણ ગતિ કહેવામાં આવે છે. નરકગતિ આદિને ગતિ આ જ દૃષ્ટિથી કહેવામાં આવે છે.
ગતિ-ક્રિયા જીવ અને પુદ્ગલ દ્રવ્યોમાં જોવા મળે છે. શેષ ચાર દ્રવ્યોમાં નહિ. આ બે દ્રવ્ય જે એક સ્થાનથી બીજા સ્થાન તરફ ગમન કરે છે. પદ્રવ્યોમાં ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ લોકવ્યાપી છે, માટે તેમાં કોઈ ગતિ-ક્રિયા થતી નથી. કાળ અપ્રદેશી છે, માટે તેમાં પણ ગતિ સંભવ નથી. એટલા માટે જીવ અને પુગલમાં જ ગતિ-ક્રિયા સંભવ છે. સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ગતિ આઠ પ્રકારની વર્ણિત છે, જેમકે – (૧) નરકગતિ, (૨) તિર્યંચગતિ, (૩) મનુષ્યગતિ, (૪) દેવગતિ, (૫) સિદ્ધગતિ,
31

Page #49

(૬) ગુરુગતિ, (૭) પ્રણોદનગતિ અને (૮) પ્રાભાર ગતિ, તેમાં પ્રારંભની પાંચ ગતિ જીવથી સંબંધિત છે. તથા અંતિમ ત્રણ ગતિ પુદ્ગલમાં ઉપલબ્ધ હોય છે. તેમાં પરમાણુની સ્વાભાવિક ગતિને ગુરુગતિ' કહેવામાં આવે છે. પ્રેરિત કરવાથી જે ગતિ થાય છે તે પ્રણોદનગતિ' છે. તે જીવ અને પુદ્ગલ બંનેમાં સંભવ છે. પ્રાભારગતિ એક પ્રકારથી વજનમાં વધવાથી નીચે નમવાની ગતિ અથવા ગુરુત્વાકર્ષણની ગતિનો બાધક છે. આ પણ પુદ્ગલમાં જોવા મળે છે. પ્રારંભની પાંચ ગતિમાં ચાર સંસારી જીવોમાં હોય છે. પાંચમી ગતિ મુક્ત જીવમાં એક જ વાર થાય છે.
સંસારી જીવોની ચાર ગતિઓ પ્રસિદ્ધ છે - (૧) નરકગતિ, (૨) તિર્યંચગતિ, (૩) મનુષ્યગતિ અને (૪) દેવગતિ. વ્યુત્ક્રાંતિ :
જીવ એક સ્થાનથી ઉદ્વર્તન (મરણ) કરી બીજા સ્થાનમાં જન્મ ગ્રહણ કરે છે તેને વ્યુત્ક્રાંતિ' કહી શકાય છે. વ્યુત્ક્રાંતિ શબ્દ એવી વિશિષ્ટ મૃત્યુ માટે પ્રયુક્ત છે જેના અનંતર જીવ જન્મ ગ્રહણ કરે છે. આ પ્રમાણે વ્યુત્ક્રાંતિના અંતર્ગત ઉપપાત, જન્મ, ઉદવર્તન, ચ્યવન, મરણ આદિનો સમાવેશ થાય જ છે. પરંતુ આનાથી સંબંધિત વિગ્રહગતિ. સાંતર આન્સર-નિરંતર ઉદ્વર્તન, ઉપપાત વિરહ, ઉદ્વર્તન વિરહ આદિ અનેક તથ્યોનો પણ અંતર્ભાવ થઈ જાય છે. ગતિ-આગતિનું ચિંતન પણ આ પ્રમાણે વ્યુત્ક્રાંતિનો જ એક અંગ છે. સારાંશમાં કહીએ તો મરણથી લઈ જન્મગ્રહણ કરવા સુધીનું સમસ્ત ક્રિયાકલાપ વ્યુત્ક્રાંતિનું ક્ષેત્ર છે.
દ્રવ્યાનુયોગના વ્યુત્ક્રાંતિ અધ્યયનમાં ઉપર્યુક્ત વિષયવસ્તુનું વ્યાપકરૂપે વિવેચન થયું છે. ગર્ભ :
ગર્ભ અધ્યયનમાં તે જીવોના જન્મનું વિવેચન છે જે ગર્ભથી જન્મ ગ્રહણ કરે છે. એના સાથે જ આ અધ્યયનમાં વિગ્રહગતિ અને મરણનું પણ વિશદ વર્ણન થયું છે. આ અધ્યયન વ્યુત્ક્રાંતિ અધ્યયનનું પૂરક કહી શકાય.
જન્મ ત્રણ પ્રકારના થાય છે - (૧) સમૂચ્છિમ - જન્મ, (૨) ગર્ભ-જન્મ અને (૩) ઉપપાત જન્મ. એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, આદિજીવોના જન્મ સમૂચ્છિમ જન્મ કહેવાય છે. દેવો અને નારકીના જન્મ માતા-પિતાના સંયોગ વગર થવાથી (ઉપપાત જન્મ' કહેવાય છે. મનુષ્ય, પશુ, પક્ષી આદિ કેટલાક જીવ એવા છે કે જેનો જન્મ ગર્ભથી જ થાય છે. ચોવીસ દંડકોમાં માત્ર બે દંડકોના જીવનો જન્મ ગર્ભથી થાય છે. તે દંડક છે - (૧) મનુષ્ય અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યચ. નરક, દશભવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક દેવોનો અર્થાતુ ૧૪ દંડકોના જીવોનો જન્મ ‘ઉપપાત જન્મ થાય છે શેષ આઠ દંડકો (પાંચ સ્થાવર, ત્રણ વિકસેન્દ્રિય)નો જન્મ સમૂ૭િમ જન્મ થાય છે. મનુષ્ય અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયોમાં પણ કેટલાક જીવ સમુક્કિમ જન્મથી ઉત્પન્ન થાય છે.
ગર્ભગત જીવના શરીરમાં માતાના ત્રણ અંગ હોય છે - (૧) માંસ, (૨) શોણિત અને (૩) મસ્તિષ્ક, પિતાના પણ ત્રણ અંગ હોય છે – (૧) હડી, (૨) મજ્જા અને (૩) કેશ, દાઢી, મૂંછ, રોમ અને નખ. ગર્ભધારણ કેવી રીતે થાય છે તથા કેવી રીતે નહિ તેનું વિવેચન સ્થાનાંગ સૂત્રમાં થયું છે જેનો ગર્ભ અધ્યયનમાં સમાવેશ કર્યો છે.
આધુનિક યુગમાં ગર્ભધારણ કરવાના સંબંધમાં ટેસ્ટટ્યૂટ બેબી (પરખનળી શિશુ)નો આવિષ્કાર થયો છે. પરંતુ તેનાથી આગમનો કોઈ વિરોધ નથી. કયારેક-ક્યારેક બાળક સ્ત્રી, પુરુષ અને નપુંસકના રૂપમાં જન્મ ન લઈ વિચિત્ર આકૃતિ ગ્રહણ કરી લે છે. તેનો ઉલ્લેખ સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ઉપલબ્ધ છે.'
જીવ જ્યારે એક શરીરને છોડી અન્યત્ર જન્મ ગ્રહણ કરવા માટે ગતિ કરે છે તે વિગ્રહગતિ' કહેવાય છે. વિગ્રહ ગતિમાં જીવને પ્રાયઃ એક, બે કે ત્રણ સમય લાગે છે. પરંતુ એકેન્દ્રિય જીવોને વિગ્રહગતિમાં ચાર સમય પણ લાગી જાય છે.
૧. ગતિયોના સંબંધમાં વિશેષ વિવેચન માટે ગતિ, નરકગતિ, તિર્યંચગતિ, મનુષ્યગતિ અને દેવગતિ અધ્યયન (દ્રવ્યાનુયોગ
ભાગ-૩) અને તેના આમુખ દિવ્ય છે. ૨. સ્થાનાંગ સૂત્ર - ૪૪ સૂત્ર. ૩૦૭
32

Page #50

-
મરણના પાંચ પ્રકાર પણ વર્ણિત છે તથા ૧૭ પ્રકાર પણ પ્રતિપાદિત છે. પાંચ મરણ છે (૧) આવીચિમરણ, (૨) અવધિમરણ, (૩) આત્યન્તિકમરણ, (૪)બાલમરણ અને (૫) પંડિતમરણ. આમાં બાલમરણના વલયમરણ, વશાર્તામરણ આદિ ૧૨ પ્રકાર છે તથા પંડિત મરણના બે પ્રકાર છે - (૧) પાદપોપગમન અને (૨) ભક્તપ્રત્યાખ્યાન.
૧
આગમમાં મૃત્યુ વખતે જીવને નીકળવાના પાંચ માર્ગ પ્રતિપાદિત છે - (૧) પગ, (૨) ઉરુ, (૩) હૃદય, (૪) મસ્તિષ્ક અને (૫) સર્વાંગ શરીર. પગમાંથી નીકળવાવાળો જીવ નરકમાં જાય છે. ઉરુથી નીકળવાવાળો જીવ તિર્યંચગતિમાં જાય છે. હૃદયથી નીકળવાવાળો જીવ મનુષ્યગતિમાં, મસ્તિષ્કથી નીકળવાવાળો જીવ દેવગતિમાં અને સર્વાંગથી નીકળવાવાળો જીવ સિદ્ધગતિને પ્રાપ્ત કરે છે.
યુગ્મ ઃ
જૈનાગમોમાં યુગ્મ” શબ્દ ચારની સંખ્યાનો સૂચન કરે છે. ચારની સંખ્યાના આધારે યુગ્મનો વિચાર કરવામાં આવે છે. પ્રાયઃ ગણિતશાસ્ત્રમાં સમસંખ્યાને યુગ્મ અને વિષમ સંખ્યાને ઓજ કહેવામાં આવે છે. આ યુગ્મ અને ઓજ સંખ્યાઓનો વિચાર જ્યારે ચા૨ની સંખ્યાના આધારે કરવામાં આવે છે ત્યારે યુગ્મના ચાર ભેદ બને છે - (૧) કૃતયુગ્મ, (૨) ઓજ, (૩) દ્વાપરયુગ્મ અને (૪) કલ્યોજ. આમાંથી બે "યુગ્મ” અર્થાત્ સમરાશિઓ છે તથા બે "ઓજ” અર્થાત્ વિષમ રાશિઓ છે. આ બધાનો વિચાર ચારની સંખ્યાના આધારે ક૨વાથી આ 'યુગ્મ રાશિઓ' કહેવાય છે. જે રાશિમાંથી ચાર-ચારને બાદ કરવાથી અંતમાં ચાર શેષ રહે તે "કૃતયુગ્મ” છે, જેમકે - ૮, ૧૨, ૧૬, ૨૦, ૨૪ આદિ સંખ્યાઓ રાશિમાંથી ચાર-ચાર બાદ કરવાથી અંતમાં ત્રણ શેષ રહે તે "ત્ર્યોજ” કહેવાય છે, જેમકે - ૭, ૧૧, ૧૫, ૧૯ આદિ સંખ્યાઓ. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર ઘટાડવાથી અંતમાં બે શેષ રહે તે દ્વાપરયુગ્મ' અને જેમાં એક શેષ રહે તે "કલ્યોજ” કહેવાય છે, જેમકે - ૬, ૧૦, ૧૪, ૧૮ આદિ સંખ્યાઓ દ્વાપરયુગ્મ અને ૫, ૯, ૧૩, ૧૭ આદિ સંખ્યાઓ કલ્યોજ છે.
ગમ્મા (ગમક) :
ચોવીશ દંડકોમાં પરસ્પર ગતિ-આગતિ અથવા વ્યુત્ક્રાંતિના આધારે ઉપપાત આદિ ૨૦ દારોથી ગમક અધ્યયનનો મુખ્યરૂપે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. ૨૦ દ્વાર છે - (૧) ઉપપાત, (૨) પરિમાણ (સંખ્યા), (૩) સંહનન, (૪) ઉચ્ચત્વ (અવગાહના), (૫) સંસ્થાન, (૬) લેશ્યા, (૭) દૃષ્ટિ, (૮) જ્ઞાન-અજ્ઞાન, (૯) યોગ, (૧૦) ઉપયોગ, (૧૧) સંજ્ઞા, (૧૨) કષાય, (૧૩) ઈન્દ્રિય, (૧૪) સમુદ્દઘાત, (૧૫) વેદના, (૧૬) વેદ, (૧૭) આયુષ્ય, (૧૮) અધ્યવસાય, (૧૯) અનુબંધ અને (૨૦) કાયસંવેધ.
ઉપપાત દ્વારમાં એવો વિચા૨ ક૨વામાં આવ્યો છે કે અમુક દંડકનો જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પરિમાણ દ્વારમાં તેની ઉત્પત્તિની સંખ્યાના સંદર્ભમાં વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. સંહનન દ્વારના અંતર્ગત અમુક દંડકમાં ઉત્પન્ન થવાવાળા (પરંતુ અ ના -યાવત્- અનુત્પન્ન) જીવના સંહનનોની ચર્ચા છે. ઉચ્ચત્વ દ્વારમાં વર્તમાન ભવની અવગાહનાનું વર્ણન છે. સંસ્થાન, લશ્યા, દૃષ્ટિ, જ્ઞાન-અજ્ઞાન, યોગ, ઉપયોગ, સંજ્ઞા, કષાય, ઈન્દ્રિય અને સમુદ્દઘાત દ્વા૨ોમાં ઉત્પદ્યમાન જીવમાં આનાજ સંબંધનો પ્રરૂપણ છે. વેદના દ્વારમાં શાતા અને અશાતા વેદનાનું તથા વેદ દ્વારમાં સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસક વેદનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. આયુષ્યદ્વારમાં "સ્થિતિની ચર્ચા છે. અધ્યવસાય બે પ્રકારના છે - (૧) પ્રશસ્ત અને (૨) અપ્રશસ્ત. જે જીવ જે દંડકમાં ઉત્પન્ન થવાનો હોય છે તેના અનુસાર જ તેના પ્રશસ્ત કે અપ્રશસ્ત અધ્યવસાય અર્થાત્ ભાવ જોવા મળે છે. અનુબંધ અને કાયસંવેધ એ બે દ્વાર આ અધ્યયનમાં સર્વોત્કૃષ્ટ વિશેષતા ધરાવે છે. અનુબંધનું તાત્પર્ય છે વિવક્ષિત પર્યાયનું અવિચ્છિન્ન કે નિરંતર બની રહેવું તથા કાય સંવેધનું તાત્પર્ય છે વર્યમાન કાયથી બીજી કાયમાં કે તુલ્યકાયમાં જઈ ફરીથી તે જ કાયમાં આવવું. આ વીસ દ્વા૨ોના માધ્યમથી પ્રત્યેક દંડકના વિવિધ પ્રકારના જીવોની જે જાણકારી આ અધ્યયનમાં સમાયેલી છે તે અત્યંત સૂક્ષ્મ અને યુક્તિસંગત છે.
૧.
પંડિતમરણ અથવા સમાધિમરણના સંબંધમાં વિશેષ જાણકારી માટે પ્રકીર્ણક સાહિત્યમાં સમાધિ મરણની અવધારણા (પ્રકીર્ણક સાહિત્યઃ મનન અને મીમાંસા - ઉદયપુર) લેખ દષ્ટવ્ય છે.

33
For Private
Personal Use Only

Page #51

૨૦ દ્વારોના વર્ણનમાં યત્ર-તત્ર નવ ગમકોના પણ પ્રયોગો થયા છે. આ નવ ગમક ઓઘ, જઘન્ય અને મધ્યમ સ્થિતિઓના કારણે બન્યા છે. ગમક અધ્યયનનો આધાર વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રનો ચોવીસમો શતક છે માટે વિશેષ જાણકારી પ્રાપ્ત કરવા આ શતકની ટીકા કે વૃત્તિનું અનુશીલન સહાયક થશે. આત્મા :
આત્મા” અને “જીવ” શબ્દ આગમમાં એકાર્થક છે. એટલા માટે જીવ અધ્યયનનું વિવેચન થયા પછી આત્માના પૃથફ અધ્યયનની આવશ્યકતા રહેતી નથી તથા પણ આત્મા શબ્દથી આગમમાં જે વિશિષ્ટ વિવેચન ઉપલબ્ધ છે તેનો આ અધ્યયનમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
“આત્મા” શબ્દ જીવનું સૂક્ષ્મ અને વિશિષ્ટ વિવેચન કરે છે. આ આત્માને જીવાત્મા પણ કહેવામાં આવે છે. વેદાન્ત દર્શનમાં “આત્મા” શબ્દ બ્રહ્મના માટે પ્રયુક્ત થયો છે તથા જીવ” શબ્દ અજ્ઞાનાચ્છિન્ન સાંસારિક પ્રાણિઓ માટે પ્રયુક્ત થયો છે. જૈન દર્શનમાં જીવ અને આત્મામાં એવો ભેદ નથી. અહિં સંસારી પ્રાણિઓને પણ જીવ કહેવામાં આવે છે તથા મુક્ત (સિદ્ધ) જીવોને પણ જીવ કહેવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે જીવોની સંખ્યા અનંત છે. છતાં પણ ચેત ઠાણાંગસૂત્રમાં “ સાથી” અર્થાતુ આત્મા એક છે. એ કથનનો પ્રયોગ થયો છે.
સંખ્યાની દૃષ્ટિથી જૈનદર્શનમાં અનંત આત્માઓ માન્ય છે. વેદાદર્શન બ્રહ્મ કે આત્માને સંખ્યાની દષ્ટિથી એક માને છે તથા સંસારી જીવોમાં તેનો જ ચૈતન્યાંશ સ્વીકાર કરે છે પરંતુ જૈનદર્શનમાં આત્મા એક નહિ અનંત છે.
આત્માનું સ્વરૂપ જ્ઞાનદર્શનમય છે. આત્મા એક અપેક્ષાએ જ્ઞાનરૂપ છે. તો બીજી અપેક્ષાએ અજ્ઞાનરૂપ પણ છે. પરંતુ જ્ઞાન નિયમથી આત્મા છે. અજ્ઞાનનો અર્થ જ્ઞાનનો અભાવ નહિ. પરંતુ મિથ્યાદર્શનની ઉપસ્થિતિમાં જે જ્ઞાન થાય છે તેને જ અજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. દર્શન નિયમથી આત્મા હોય છે તથા આત્મા નિયમથી દર્શન હોય છે.
બીજી અપેક્ષાએ આત્માના આઠ પ્રકાર કહ્યા છે - (૧) દ્રવ્ય આત્મા, (૨) કપાય આત્મા, (૩) યોગ આત્મા, (૪) ઉપયોગ આત્મા, (૫) જ્ઞાન આત્મા, (૬) દર્શન આત્મા, (૭) ચારિત્ર આત્મા અને (૮) વીર્ય આત્મા. આમાં દ્રવ્ય આત્માનું તાત્પર્ય છે આત્માનું દ્રવ્યથી હોવું અથવા પ્રદેશયુક્ત જીવનું દ્રવ્યના રૂપમાં હોવું. આ દ્રવ્ય આત્મા બધા જીવોમાં હંમેશા રહે છે. કપાય યુક્ત આત્માને કષાય આત્મા, મન, વચન અને કાયાના યોગથી યુક્ત આત્માને યોગ આત્મા. જ્ઞાન, દર્શનરૂપ ઉપયોગ સંપન્ન આત્માને ઉપયોગ આત્મા. જ્ઞાનગુણ લક્ષણની દૃષ્ટિથી તેને જ્ઞાન આત્મા અને દર્શનગુણ-લક્ષણની અપેક્ષાથી તેને દર્શન આત્મા કહેવામાં આવે છે. તે જ પ્રમાણે ચારિત્રયુક્ત હોવાની અપેક્ષાથી તેને ચારિત્ર આત્મા' અને વીર્ય-પરાક્રમથી સંપન્ન હોવાના કારણે તેને વીર્ય આત્મા' કહેવામાં આવે છે. તેમાં દ્રવ્ય આત્મા, ઉપયોગ આત્મા, જ્ઞાન આત્મા, દર્શન આત્મા અને વીર્ય આત્મા બધા જીવોમાં એક સાથે હોઈ શકે છે. કષાય આત્મા તો સકષાયી સંસારી જીવોમાં હોય છે તથા યોગ આત્મા સયોગી કેવળી ગુણસ્થાન સુધી જોવા મળે છે. ચારિત્ર આત્મા ચારિત્રયુક્ત જીવોમાં હોય છે. આત્માનું” આ વિશ્લેષણ એક જ જીવના વિભિન્ન આયામોને પ્રગટ કરે છે.
જાણવા યોગ્ય એ છે કે પ્રાણાતિપાત યાવત- મિથ્યાદર્શન શલ્ય, પ્રાણાતિપાત વિરમણ -યાવત- મિથ્યાદર્શન શલ્ય વિવેક ઔત્પાતિકી ચાવતુ- પારિણામિકી બુદ્ધિ, અવગ્રહ -પાવતુ ધારણા, ઉત્થાન -જાવતુ- પુરુષાકાર પરાક્રમ, નૈરયિત્વ -ભાવતુવૈમાનિત્વ, જ્ઞાનાવરણ -ચાવત- અંતરાય કર્મ, કૃષ્ણલેશ્યા ચાવત- શુક્લલેશ્યા, ત્રણે દૃષ્ટિઓ, ચારે દર્શન, પાંચો જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન, આહારાદિ ચાર સંજ્ઞાઓ, પાંચ શરીર, ત્રણ યોગ, સાકાર ઉપયોગ અને અનાકાર ઉપયોગ તથા આના જેવા બીજા પણ પદાર્થ આત્માના સિવાય અન્યત્ર પરિણમન કરતા નથી. આ બધાનો આત્મા સાથે સંબંધ છે તથા તેમાં જ પરિણમન કરે છે. શબ્દ, રૂપ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શને ગ્રહણ કરવાનું કાર્ય આત્મા બે પ્રકારે કરે છે- શરીરના એકભાગથી અથવા સમસ્ત શરીરથી. અવભાસ, પ્રભાસ, વિક્રિયા, પરિચારણા, ભાષા, આહાર, પરિણમન, વેદના અને નિર્જરા આદિ ક્રિયાઓ પણ આત્મા ઉપર્યુક્ત બંને પ્રકારોથી કરે છે. સમુદઘાત :
વિભિન્ન કારણોથી જ્યારે જીવના આત્મ-પ્રદેશ શરીરથી બહાર નિકળે છે તે સમુઘાત કહેવાય છે. તે આત્મપ્રદેશ પુદ્ગલ્યુક્ત હોય છે. એટલા માટે સમુઘાતોનું વર્ણન કરતી વખતે આગમમાં પુદ્ગલોનું પણ શરીરથી બહાર નીકળવાનું વર્ણન મળે છે.
34

Page #52

જૈનદર્શન એક તરફ આત્માને સ્વદેહ પરિમાણ સ્વીકાર કરે છે તો બીજી તરફ સમુદ્દઘાતના સમયે આત્મપ્રદેશોનું શરીરથી બહાર નિકળી સંપૂર્ણ લોકમાં ફેલાઈ જવાની વાત પણ સ્વીકાર કરે છે. આ જૈનદર્શનની અનોખી માન્યતા છે. આગમના અનુસાર સમુદ્દઘાતના સમયે જે પુદ્દગલયુક્ત આત્મપ્રદેશ લોકમાં ફેલાય છે તે એટલા સૂક્ષ્મ હોય છે કે ઈન્દ્રિયોના માધ્યમથી તેનો અનુભવ ન કરી શકાય. વિશેષરૂપે કેવળી સમુદ્દાતના વખતે આત્મપ્રદેશ સંપૂર્ણ લોકમાં વ્યાપ્ત થઈ જાય છે. પરંતુ તેનો અનુભવ છદ્મસ્થ જીવોને થતો નથી. જૈનાગમમાં પ્રતિપાદિત સમુદ્દઘાતની અવધારણા વૈજ્ઞાનિકોના માટે આશ્ચર્ય અને
શોધનો વિષય છે.
સમુદ્દાત સાત પ્રકારના હોય છે – (૧) વેદના, (૨) કષાય, (૩) મારણાન્તિક, (૪) વૈક્રિય, (૫) તૈજસ્, (૬) આહારક અને (૭) કેવળી.
વેદના અસહ્ય હોવાથી તેને સહન કરવા અથવા નિર્જરિત કરવા માટે જીવ 'વેદના સમુદ્દઘાત' કરે છે. કષાય સમુદ્દાત કષાયનો આવેગ વધવાથી થાય છે. મારણાન્તિક સમુદ્દાત દેહ-ત્યાગના સમયે થાય છે. વૈક્રિય સમુદ્દાત વૈક્રિયલબ્ધિના થવાથી અથવા ઉત્તર વૈક્રિય કરતી વખતે કરવામાં આવે છે. તૈજસ્ સમુદ્દાત તેજોલેશ્યાનો પ્રયોગ કરતી વખતે કે એવા જ અન્ય પ્રસંગમાં કરવામાં આવે છે. આહારક સમુદ્દાત ત્યારે ક૨વામાં આવે છે જ્યારે કોઈ ચૌદ પૂર્વધારી મુનિ આહા૨ક શરીરનું પુતળુ જિનેન્દ્રદેવથી વિશિષ્ટ જાણકારી માટે બહાર મોકલે છે. કેવળી સમુદ્ધાતનું પ્રયોજન ભિન્ન છે. જ્યારે કેવળીના આયુષ્યકર્મની સ્થિતિ ઓછી હોય તથા વેદનીય, ગોત્ર અને નામકર્મની સ્થિતિ વધારે હોય તો તેને સમ કરવા માટે કેવળી સમુદ્દાત કરવામાં આવે છે. કેવળી સમુદ્દાત સિવાય છહ સમુદ્દાત છદ્મસ્થોમાં જોવા મળે છે. છદ્મસ્થમાં થવાવાળા સમુદ્દઘાતોનો કાળ અસંખ્યાત સમય છે. જ્યારે કેવળી સમુદ્દઘાતનો કાળ માત્ર આઠ સમય છે.
આ સમુદ્દાતોમાંથી કેવળી સમુદ્દાત એકવાર થાય છે અને તે પણ કેવળી બન્યા પછી કોઈ-કોઈ કેવળીને થાય છે. આહારક સમુદ્દાત મનુષ્ય પર્યાયમાં એક જીવની અપેક્ષાએ અતીતમાં ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ થયા છે તથા ભવિષ્યમાં ચારથી અધિક નહિ થાય. આ માત્ર ચૌદપૂર્વધારી મુનિને છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં થાય છે. વેદના, કષાય, મારણાન્તિક, વૈક્રિય અને તૈજસ્ સમુદ્દઘાત કદાચ અસંખ્યાત તથા કદાચ અનંત સુધી થઇ શકે છે.
ચરમાચરમ :
આગમમાં જીવાદિ દ્રવ્યોનું અનેક પ્રકારે વર્ણન થયું છે. તેથી આ દ્રોની વિવિધ વિશેષતાઓ પ્રગટ થઈ છે. ચરમ અને અચરમની દૃષ્ટિ દ્વારા નિરૂપણ પણ એ જ પ્રયોજન સિદ્ધ કરે છે. ચરમનો અર્થ છે- અંતિમ અને અચરમનો અર્થ છેજે અંતિમ ન હોય તે. જીવ અને અજીવ દ્રવ્ય જે અવસ્થા-વિશેષ અથવા ભાવ-વિશેષને ફરીથી પ્રાપ્ત કરશે નહિ. તે અવસ્થા અને ભાવ-વિશેષની અપેક્ષાએ તે ચરમ અને જેને ફરીથી પ્રાપ્ત કરશે તે અપેક્ષાથી અચરમ કહેવામાં આવે છે.
ચરમ અને અચરમની દૃષ્ટિથી પદ્ભવ્યોમાંથી જીવ અને પુદ્દગલનો જ વિચાર કરવામાં આવે છે. શેષ ચાર દ્રવ્યો ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળનો ચરમ-અચરમ સંભવ નથી. માટે આગમમાં આ ચારેના ચરમ અને અચરમનો વિચાર થયો નથી.
ચોવીસ દંડકો અને જીવ સામાન્યમાં ચરમાચરમત્વનું વર્ણન ૧૧ દ્વારોથી કરવામાં આવ્યું છે, તે ૧૧ દ્વાર એ છે - (૧) ગતિ, (૨) સ્થિતિ, (૩) ભવ, (૪) ભાષા, (૫) આનપાન, (૬) આહાર, (૭) ભાવ, (૮) વર્ણ, (૯) ગંધ, (૧૦) રસ અને (૧૧) સ્પર્શદ્વા૨. જીવ કથંચિત્ ચરમ છે અને કચિત્ અચરમ છે. જીવભાવની અપેક્ષાએ તે અચરમ છે અને નૈરિયકભાવની અપેક્ષાએ ચરમ છે. બીજી અપેક્ષાએ ૧૪ દ્વારોમાં પણ ચરમાચરમત્વનું વર્ણન થયું છે, તે ૧૪ દ્વાર એ છે(૧) જીવ, (૨) આહારક, (૩) ભવસિદ્ધિક, (૪) સંજ્ઞી, (૫) લેશ્યા, (૬) દૃષ્ટિ, (૭) સંયત, (૮) કષાય, (૯) જ્ઞાન, (૧૦) યોગ, (૧૧) ઉપયોગ, (૧૨) વેદ, (૧૩) શરીર અને (૧૪) પર્યાપ્તક દ્વાર.
અજીવ દ્રવ્યોમાંથી પુદ્દગલ દ્રવ્યનો ચરમાચરમત્વ પર વિચાર કરવામાં આવે છે. પુદ્દગલના પાંચ સંસ્થાન વર્ણિત છે(૧) પરિમંડળ, (૨) વૃત્ત, (૩) ત્રિકોણ, (૪) ચતુષ્કોણ અને (૫) આયત. પંચકોણ, ષટ્કોણ આદિનો સમાવેશ ઉપલક્ષણથી ચતુષ્કોણમાં જ થઈ જશે. એ બધા સંસ્થાન નિયમથી એકની અપેક્ષાએ અચરમ અને બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ હોય છે. પરમાણુ પુદ્દગલ દ્રવ્યાદેશથી અચરમ છે તથા ક્ષેત્રાદેશ, કાળાદેશ અને ભાવાદેશથી તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે.

35

Page #53

>
>
>
s
>
s
s
W
\\
\
\\_
/
\/
\/
અજીવ :
લોકમાં મુખ્યરૂપે બે જ દ્રવ્ય છે - (૧) જીવદ્રવ્ય અને (૨) અજીવદ્રવ્ય. પદ્રવ્યોમાંથી જીવને છોડી શેષ પાંચ દ્રવ્યો(૧) ધર્મ, (૨) અધર્મ, (૩) આકાશ, (૪) કાળ અને (૫) પુદગલની ગણના અજીવ દ્રવ્યમાં કરવામાં આવે છે. જીવ દ્રવ્ય ચેતનાયુક્ત છે. તેમાં જ્ઞાન અને દર્શનગુણ રહે છે. જ્યારે અજીવ દ્રવ્ય ચેતનાશૂન્ય હોય છે ત્યારે તે જ્ઞાન-દર્શન ગુણોથી રહિત હોય છે. જીવદ્રવ્ય ઉપયોગમય હોય છે પરંતુ અજીવ દ્રવ્યમાં ઉપયોગ હોતો નથી. જીવ અને અજીવની ભેદ રેખાઓ અનેક છે. પરંતુ મુખ્યરૂપે જ્ઞાન, દર્શન, ઉપયોગ કે ચૈતન્યના આધારે એને પ્રથફ કરવામાં આવે છે.
અજીવ દ્રવ્ય પણ બે પ્રકારના હોય છે - (૧) રૂપી અજીવદ્રવ્ય અને (૨) અરૂપી અજીવદ્રવ્ય. જે દ્રવ્ય વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન (આકૃતિ)થી યુક્ત હોય છે તે રૂપી અજીવ દ્રવ્ય' કહેવાય છે તથા જે અજીવ દ્રવ્ય વર્ણાદિથી રહિત હોય છે તે અરૂપી અજીવ દ્રવ્ય” કહેવાય છે. અરૂપી અજીવ દ્રવ્યોમાં ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ દ્રવ્યની ગણના થાય છે તથા રૂપી અજીવ દ્રવ્યમાં માત્ર પુદ્ગલ દ્રવ્યનો જ સમાવેશ થાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન જોવા મળે છે એટલા માટે તે રૂપી” કહેવાય છે તથા શેષ ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ દ્રવ્યોમાં વર્ણાદિ જોવા મળતા નથી માટે તે અરૂપી' કહેવાય છે. પુલ :
સમસ્ત જગત્માં જે કાંઈપણ દશ્યમાન છે અથવા ઈન્દ્રિયો દ્વારા ગ્રાહ્ય છે તે બધા પુદ્ગલ” છે. પદ્રવ્યોમાં આ જ એક એવો દ્રવ્ય છે જે મૂર્તિ કે રૂપી છે. તત્ત્વાર્થ સૂત્રમાં પુદ્ગલનું લક્ષણ આ પ્રમાણે આપવામાં આવ્યું છે- “સ્પર્શ રસ માંધવMયન્ત: પુ :” અર્થાત્ જે સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણથી યુક્ત છે તે પુદ્ગલ” છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યોની કેટલીક પર્યાયો બીજી પણ છે. જેનો પુદ્ગલની અંદર જ સમાવેશ કરવામાં આવે છે તે પર્યાયો ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત, પ્રભા, છાયા અને આપના રૂપમાં કહેવામાં આવી છે તથા તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં બંધ, સૂક્ષ્મતા, સ્થૂળતા, સંસ્થાન અને ભેદથી યુક્તને પણ પુદ્ગલ કહેવામાં આવ્યું છે.'
જે ઈન્દ્રિયગોચર થાય છે તે પુદગલ જ થાય છે. પરંતુ પુદગલના પરમાણુ, દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ આદિ એવા સૂક્ષ્મ અંશ પણ છે જેને ઈન્દ્રિયોથી ન જાણી શકાય તથા પણ એમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શની ઉપલબ્ધિના કારણે તે પુદ્ગલ જ કહેવાય છે તેમજ આને અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન અથવા કેવળજ્ઞાનથી જાણી શકાય છે.
પુદ્ગલનો એક નિરુક્તિપરક અર્થ એ કરવામાં આવે છે કે જે પૂરણ અને ગલણ અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય છે તે પુદ્ગલ છે. સંઘાતથી આ પૂરણ અવસ્થાને તથા ભેદથી ગલન અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય છે. એક અન્ય પરિભાષાના અનુસાર જીવ જેને શરીર, આહાર, વિષય, ઈન્દ્રિય આદિના રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે તે પુદ્ગલ છે.
પુદગલના મુખ્યરૂપે બે ભેદ છે - (૧) પરમાણુ કે અણુ અને (૨) સ્કંધ. કોઈ અપેક્ષાથી પુગલના ચાર ભેદ પણ પ્રતિપાદિત છે - (૧) સ્કંધ, (૨) સ્કંધ દેશ, (૩) સ્કંધ પ્રદેશ અને (૪) પરમાણુ. અનેક પરમાણુઓનો સંઘાત સ્કંધ” કહેવાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યનો તે પ્રત્યેક ખંડ જે સ્વતંત્ર સત્તાવાનું છે તે સ્કંધ છે. જેમકે – ઈંટ, પથ્થર, ખુર્શી, ટેબલ વગેરે. એકથી અધિક સ્કંધ મળીને પણ એક નવો અંધ બની શકે છે. જેમકે- અનેક પથ્થરોથી બનેલી દિવાલ સ્કંધનું જ્યારે વિભાજન થાય છે ત્યારે તે અનેક પરમાણુઓમાં વિભક્ત થઈ શકે છે. પરંતુ જ્યાં સુધી પરમાણુની અવસ્થા નથી આવતી ત્યાં સુધી તે સ્કંધોમાં જ વિભક્ત થાય છે. આ પ્રમાણે સ્વતંત્ર સત્તાની દૃષ્ટિથી સ્કંધ અને પરમાણુ ભેદ જ પ્રાપ્ત થાય છે. દેશ અને પ્રદેશ ભેદ બુદ્ધિ કલ્પિત છે વાસ્તવિક નહિ, જ્યારે સ્કંધનો કોઈ ખંડ બુદ્ધિથી કલ્પિત કરવામાં આવે છે તે દેશ' કહેવાય છે. જેમકે - ૧. અજીવ દ્રવ્યના સંબંધમાં આ પ્રસ્તાવનામાં દ્રવ્ય, અસ્તિકાય, પર્યાય, જીવાજીવ અને પુદ્ગલ શીર્ષક દેખવ્ય છે. ૨. (અ) તત્વાર્થસૂત્ર - પ/૨૩.
(બ) રુપિણ: પુદ્ગલાઃ” - ૫૩ સૂત્ર પણ ઉપલબ્ધ છે. ૩. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર - ૨૮/૧૨, દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ ૪, પાના નં. ૨૫૩૧ ૪. “શદ્વન્દૌસ્વસ્થત્ય સંસ્થાન મેતનછીયાતપોતવત્તત્ત્વ" - તત્વાર્થસૂત્ર - પ/૨૪.
S
=
36.

Page #54

પૃથ્વી સ્કંધનો બુદ્ધિકલ્પિત દેશ ભારત” છે. કોઈ ટેબલ એક સ્કંધ છે. તેનો એક હિસ્સો છે તેનાથી અલગ નથી થયો તે જ ટેબલ સ્કંધનો દેશ' કહેવાય છે. સ્કંધથી અવિભક્ત પરમાણુ પ્રદેશ” કહેવાય છે. જ્યારે તે સ્કંધથી પૃથક થઈ જાય છે ત્યારે 'પરમાણુ' કહેવામાં આવે છે. તે પુદ્ગલનો અવિભાજ્ય અંશ હોય છે. પુદ્ગલને સ્કંધની અપેક્ષાએ ભિદુર સ્વભાવવાળો તથા પરમાણુની અપેક્ષાએ અભિદુર સ્વભાવવાળો કહેવામાં આવે છે. ઈન્દ્રિય ગ્રાહ્ય પુદગલ બાદર અને શેષ સૂક્ષ્મ છે.
વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનમાં પરિણમિત થવાની દૃષ્ટિથી પુદગલ પાંચ પ્રકારના હોય છે – (૧) વર્ણપરિણત, (૨) ગંધપરિણત, (૩) રસ પરિણત, (૪) સ્પર્શ પરિણત અને (૫) સંસ્થાન પરિણત. પરંતુ પ્રત્યેક પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં એ પાંચે ગુણ રહે છે. કોઈપણ પુદગલ એવો નથી જે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન (આકાર)થી રહિત હોય.
વર્ણના પાંચ પ્રકાર છે - (૧) કાળો, (૨) લીલો, (૩) લાલ, (૪) પીળો અને (૫) સફેદ, ગંધના બે પ્રકાર છે – (૧) સુરભિગંધ અને (૨) દુરભિગંધ. રસના પાંચ પ્રકાર છે - (૧) તિખો, (૨) કડવો, (૩) કપાયેલો, (૪) પાટો અને (૫) મીઠો. સ્પર્શના આઠ પ્રકાર છે - (૧) કર્કશ, (૨) મૃદુ, (૩) ગુરુ, (૪) લઘુ, (૫) શીત, (૬) ઉષ્ણ, (૭) રુક્ષ અને (૮) સ્નિગ્ધ. સંસ્થાનના પાંચ કે છહ પ્રકાર પ્રતિપાદિત છે. પાંચ પ્રકાર છે - (૧) પરિમંડળ, (૨) વૃત્ત, (૩) ત્રિકોણ, (૪) ચતુષ્કોણ અને (૫) આયત, છહ પ્રકાર માનીએ તો (૬) અનિયતની પણ ગણના થાય છે.
પુદ્ગલ દ્રવ્ય પરમાણુના પછી ક્રિપ્રદેશ, ત્રિપ્રદેશી, ચતુ પ્રદેશી, પંચપ્રદેશી -પાવત- દશ પ્રદેશી થાય છે. દેશના પછી સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અનંત પ્રદેશી પુદ્ગલોનું નિરૂપણ કરવામાં આવે છે. એક પરમાણુ પુદ્ગલ એક વર્ણ, એક ગંધ, એક રસ અને બે સ્પર્શવાળા હોય છે. ઢિપ્રદેશી ઢંધ કોઈ એકવર્ણવાળો, કોઈ બે વર્ણવાળો, કોઈ એક ગંધવાળો, કોઈ બે ગંધવાળો, કોઈ એક રસવાળો, કોઈ બે રસવાળો, કોઈ બે સ્પર્શવાળો, કોઈ ત્રણ સ્પર્શવાળો, કોઈ ચાર સ્પર્શવાળો હોય છે. આ પ્રમાણે ત્રિપ્રદેશી આદિ સ્કંધોમાં રસ, વર્ણ આદિની સંખ્યા કદાચ વધતી જ જાય છે. તેનાથી બ્રિકસંયોગી, ત્રિકસંયોગી, વર્ણાદિની અપેક્ષાએ અનેક ભંગ બને છે.
વર્ણાદિના પરિણમનને લઈ આગમમાં વર્ણ પરિણતના ૧૦૦ ભેદ, ગંધ પરિણતના ૪૬ ભેદ, રસ પરિણતના ૧૦૦ ભેદ, સ્પર્શ પરિણતના ૧૮૪ ભેદ અને સંસ્થાન પરિણતના ૧૦૦ ભેદ પ્રતિપાદિત છે. કુલ મળી તેના પ૩૦ ભેદ કે ભંગ બને છે.'
તા ભેદ અને સંઘાતનું તત્વાર્થસત્રમાં તો વર્ણન મળે જ છે. પરંતુ વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિમાં તેનું વિસ્તારથી વર્ણન થયું છે. તત્વાર્થસૂત્રમાં સંઘાત, ભેદ અને સંઘાત-ભેદથી સ્કંધની ઉત્પત્તિનું વર્ણન છે. તથા ભેદથી અણુ કે પરમાણુની ઉત્પત્તિનું વર્ણન છે. અંધ બે પ્રકારના માનવામાં આવે છે – (૧) ચાક્ષુષ - જેને આંખથી જોઈ શકાય અને (૨) અચાક્ષુષ – જેને આંખથી ન જોઈ શકાય. ચાક્ષુષ સ્કંધની ઉત્પત્તિ ભેદ અને સંઘાતથી થાય છે. વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિમાં કહ્યું છે કે પુદ્ગલોનો સંઘાત અને ભેદ કયારેક પોતાના સ્વભાવથી થાય છે અને કયારેક બીજાના નિમિત્તથી થાય છે. પરમાણુ પુદ્ગલોના મળવાથી સ્કંધનું નિર્માણ થાય છે તથા પુદ્ગલનું વધારે વિભાજન પરમાણુ પુદ્ગલના રૂપમાં થાય છે.
એક પરમાણુ ગતિ કરે ત્યારે એક સમયમાં લોકના અંત સુધી પહોંચી શકે છે. પરમાણુની આ પ્રકારની ગતિનું વર્ણન અન્ય કોઈ ભારતીય દર્શનમાં નથી તથા તે વૈજ્ઞાનિકો માટે પણ શોધની પ્રેરણાનો સ્ત્રોત બની શકે છે. વૈજ્ઞાનિકોના અનુસાર આ સમયે સર્વાધિક ગતિશીલ વસ્તુ પ્રકાશ' છે. જે એક સેકંડમાં લગભગ ૩ લાખ કિલોમીટરની દૂરી પાર કરે છે. જૈનદર્શનના અનુસાર પ્રકાશ પણ પુદ્ગલનો જ એક પ્રકાર છે. પુદ્ગલની ગતિ આનાથી પણ તીવ્ર થઈ શકે છે. એક પરમાણુ એક સમયમાં સંપૂર્ણ લોક સુધી પહોંચી શકે છે. ભગવતી સૂત્રમાં વર્ણિત અસ્પૃશગતિથી પણ આનું સમર્થન થાય છે.' ૧. વિવરણ માટે દૃષ્ટવ્ય દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ ૪, પૃ. ૨૩૮૦ - ૨૪૦૬ ૨. “સંપતામ્યઃ ૩Fચન્ત” - તત્વાર્થસૂત્ર - પ/૨૬
મેવાળું:” તેજ. ૫/૨૭
“મે સંપાતામ્યાં વાકું:” - તેજ પ૨૮ ૫. પરમાણુ પુદગલોથી લઈ અનંતપ્રદેશી ઢંધોને પરસ્પર સ્પર્શ કર્યા સિવાય થવાવાળી ગતિ અસ્પૃશદ્ગતિ કહેવાય છે.
37

Page #55

સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ત્રણ કારણોથી પુદ્ગલનું વર્ણન બતાવ્યું છે - (૧) એક પરમાણુ પુદ્ગલ બીજા પરમાણુ પુદ્ગલથી ટકરાઈને પ્રતિહત થાય છે. (૨) રૂક્ષ સ્પર્શથી પ્રતિહત થાય છે અને (૩) લોકાન્તમાં જઈ પ્રતિહત થાય છે.
પરમાણુના જૈનાગમોમાં ચાર પ્રકાર વર્ણિત છે - (૧) દ્રવ્ય પરમાણુ, (૨) ક્ષેત્ર પરમાણુ, (૩) કાળ પરમાણુ અને (૪) ભાવ પરમાણુ. દ્રવ્ય પરમાણુના અચ્છેદ્ય, અભેદ્ય, અદાહ્ય અને અગ્રાહ્ય આ ચાર ભેદ કરવામાં આવ્યા છે. ક્ષેત્ર પરમાણુના અનó, અમધ્ય, અપ્રદેશ અને અવિભાજ્ય આ ચાર ભેદ થાય છે. કાળ પરમાણુના અવર્ણ, અગંધ, અરસ અને અસ્પર્શ આ ચાર ભેદ છે તથા ભાવ પરમાણુના વર્ણવાનું, ગંધવાનું, રસવાનું અને સ્પર્શવાના રૂપમાં ચાર પ્રકાર છે.
પુદ્ગલ સંખ્યાની દષ્ટિથી અનંત છે. એક પરમાણુ પુદ્ગલ અનંત છે તથા અનંત પ્રદેશી પુદ્ગલ પણ અનંત છે. મધ્યના અંધ પણ અનંત છે.
પુગલ પરિણમન ત્રણ પ્રકારના વર્ણિત છે - (૧) પ્રયોગ પરિણત, (૨) વિસ્ત્રસા પરિણત અને (૩) મિશ્ર પરિણત. જીવ દ્વારા ગૃહિત પુદ્ગલોને પ્રયોગ પરિણત' પુદ્ગલ, સ્વભાવથી પરિણત પુદગલોને વિસ્ત્રસા પરિણત' પુદ્ગલ તથા પ્રયોગ અને સ્વભાવ બંનેના દ્વારા પરિણત પુદ્ગલોને મિશ્ર પરિણત' પુદ્ગલ કહેવામાં આવે છે.
શુભ પુદ્ગલોનું અશુભ પુદ્ગલોના રૂપમાં તથા અશુભ પુદ્ગલોનું શુભ પુદ્ગલોના રૂપમાં પરિણમન થઈ શકે છે. એ જરૂરી નથી કે અશુભ પુદ્ગલોનું પરિણમન અશુભ રૂપમાં જ થાય અને શુભ પુદ્ગલોનું પરિણમન શુભરૂપમાં જ થાય.
પરિણમનના વિષયમાં મહત્ત્વપૂર્ણ વિષય એ છે કે વર્ણનું પરિણમન કયારેય પણ રસ, ગંધ કે સ્પર્શમાં થતું નથી. રસનું પરિણમન કયારેય પણ વર્ણ, ગંધ કે સ્પર્શમાં થતું નથી. એ જ પ્રમાણે ગંધનું વર્ણાદિમાં તથા સ્પર્શનું પણ વણ થતું નથી. પરંતુ એક વર્ણનું બીજા વર્ણમાં, એક રસનું બીજા રસમાં, એક ગંધનું બીજા ગંધમાં તથા એક સ્પર્શનું અન્ય સ્પર્શમાં પરિણમન સંભવ છે. લીલા પત્તાનું પરિણમન પીળા પત્તાના રૂપમાં થવું, એક વર્ણનું બીજા વર્ણમાં પરિણમન સિદ્ધ કરે છે. આ જ પ્રમાણે સુગંધિત વસ્તુ કાળાન્તરમાં દુર્ગધમાં બદલાઈ જાય છે. મીઠો સ્વાદ ખાટામાં બદલાઈ જાય છે. આ જ પ્રમાણે સ્નિગ્ધનું રૂક્ષમાં, ગુરુનું લઘુમાં, શીતનું ઉષ્ણમાં, મૂદુનું કઠોરમાં પરિણમન સંભવ છે.
સંસારી જીવ આઠ કર્મોથી બંધાયેલો હોવાથી પુદ્ગલથી પૂર્ણ રીતે સંબંધિત છે. શરીર, ઈન્દ્રિય, મન આદિ જે જીવને મળે છે તે પણ આ કારણે પગલિક છે. જીવને પરભાવમાં લઈ જનાર પ્રાણાતિપાત આદિ ૧૮ પાપ પણ આ દૃષ્ટિથી પદ્ગલિક છે તથા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શથી યુક્ત છે. જીવને સ્વભાવ દશામાં લઈ જનાર ગુણોમાં વર્ણાદિની સત્તા સ્વીકાર કરી નથી. જ્ઞાન, દર્શન આદિ જીવના ગુણ વર્ણાદિથી રહિત છે. વેશ્યાઓમાં દ્રવ્યલેશ્યા વર્ણાદિથી યુક્ત છે. જ્યારે ભાવલેશ્યા આનાથી રહિત છે.
પુદ્ગલ અને પરમાણુનું જે વર્ણન દ્રવ્યાનુયોગના પુદ્ગલ અધ્યયનમાં સમાયેલું છે તે ભારતીય દર્શનમાં અનોખું છે તથા વૈજ્ઞાનિકો માટે અન્વેષણ બિંદુ આપે છે. આગમ પ્રકાશન :
ઈસવીસનું ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધ્વમાં પ્રારંભ થયેલું આગમ પ્રકાશનનું કાર્ય વીસમી સદીમાં દેશ-વિદેશના વિદ્વાનોનું ધ્યાન આકૃષ્ટ કરે છે. આ કાળ આગમ સાહિત્યના અનુશીલન અને પ્રકાશનની દૃષ્ટિથી અત્યંત મહત્ત્વનું રહ્યું છે. વર્તમાનમાં અમારી સમક્ષ આગમના અનેક સંસ્કરણ ઉપલબ્ધ છે. આગમ પ્રકાશનની દિશામાં સર્વપ્રથમ સ્ટિવન્સ સન્ ૧૮૪૮ ઈ.માં કલ્પસૂત્રનું અંગ્રેજી અનુવાદ કર્યું હતું. ત્યારબાદ જર્મન વિદ્વાન્ પ્રોફેસર વેબેર સન્ ૧૮૬૫-૬૬ ઈ.માં ભગવતી સૂત્રના કેટલાક અંશનું સંપાદન કરી ટિપ્પણી લખી. ભારતમાં સર્વપ્રથમ રાયધનપતસિંહ બહાદુરસિંહ, મુર્શિદાબાદે સન્ ૧૮૭૪ ઈ.માં આગમ પ્રકાશનનું કાર્ય પ્રારંભ કર્યું. તેમને ઉપલબ્ધ ટીકા, દીપિકા, બાલાવબોધ આદિની સાથે આગમોનું સંસ્કરણ પ્રકાશિત કર્યું. લગભગ ૧૧ વર્ષોની અલ્પ અવધિમાં જ બધા મહત્ત્વપૂર્ણ આગમ પ્રકાશિત થઈ ગયા.' રાધનપતસિંહ દ્વારા પ્રકાશિત આ આગમોનો પ્રારંભમાં ઘણો જ વિરોધ થયો, પરંતુ યુગની માંગના કારણે પ્રકાશન કાર્યને નિરંતર (બળ) વેગ મળ્યો.
38

Page #56

આ જ સમયે ૧૮૭૯ ઈ.માં જર્મનીના હર્મન જૈકોબી દ્વારા સંપાદિત કલ્પસૂત્ર પ્રકાશિત થયું. ૧૮૮૨ ઈ.માં તેમનું સંપાદિત આચારાંગસૂત્ર સમક્ષ આવ્યું. જૈકોબીએ સેક્રિડ બુક્સ ઓફ ઈસ્ટર્ન સીરીજ”ના અંતર્ગત આચારાંગ, કલ્પસૂત્ર, સૂત્રકૃતાંગ અને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના અંગ્રેજી અનુવાદ પ્રકાશિત કર્યા, ઘૂમને ઔપપાતિક અને આવશ્યક સૂત્રનું તથા સ્ટેન્થિલે જ્ઞાતાધર્મકથાનું સંપાદિત સંસ્કરણ પ્રકાશિત કર્યું. વાલ્ટર શુબ્રિગે ૧૯૧૦ ઈ.સ.માં આચારાંગસૂત્રનું રોમનલિપીમાં તથા ૧૯૨૪ ઈ.સ.માં દેવનાગરી લિપીમાં પ્રકાશન કર્યું. શુબિંગે સૂત્રકૃતાંગમાં કેટલાક અંશની સાથે આચારાંગનું જર્મનમાં અનુવાદ પણ કર્યું. તેના દ્વારા નિશીથસૂત્ર, બૃહત્કલ્પસૂત્ર, વ્યવહારસૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર આદિનું પણ પ્રકાશન થયું. એ પ્રકારે વિદેશી વિદ્વાનોએ આગમોને કેટલો મહત્વ આપ્યો એથી જાણવા મળે છે કે વિદેશમાં આગમોના પ્રકાશનનો કાર્ય પ્રારંભ થયો પછી રોમન લિપીમાં પ્રકાશિત કેટલાક આગમોનું જૈન સાહિત્ય સંશોધક સમિતિ પૂનાએ દેવનાગરીમાં પરિવર્તન કર્યું.
આગમોના પ્રકાશનની દિશામાં સ્થાનકવાસી, મૂર્તિપૂજક તથા તેરાપંથી સંપ્રદાયનું મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન રહ્યું છે. આગમના મૂળપાઠવાળા સંસ્કરણો તો આજે અનેક પ્રકારના ઉપલબ્ધ છે, પરંતુ આ આગમોના હિન્દી અને ગુજરાતીમાં અનુવાદ પણ પ્રકાશિત થયા છે. આગમો પર સંસ્કૃત ટીકાનું નિર્માણ પણ થયું છે.
સ્થાનકવાસી પરંપરામાં આચાર્ય શ્રી અમોલકઋષિજી મહારાજ, આચાર્યશ્રી ઘાસીલાલજી મહારાજ, શ્રી ફુલચંદજી મહારાજ "પુષ્ક ભિખુ”, આચાર્ય શ્રી આત્મારામજી મહારાજ, આચાર્ય શ્રી હસ્તીમલજી મહારાજ વગેરે સંતોનું આ દિશામાં ઉલ્લેખનીય યોગદાન રહ્યું છે. આચાર્યશ્રી અમોલકઋષીજી મહારાજે સ્થાનકવાસી પરંપરાને માન્ય આગમોનું હિન્દીમાં અનુવાદ કર્યું. જેનું પ્રકાશન લાલા સુખદેવસહાય જ્વાલાપ્રસાદ હૈદ્રાબાદે કર્યું અને પુનરાવૃત્તિ અમોલ જ્ઞાનાલય ધુલિયાએ કર્યું. આચાર્યશ્રી ઘાસીલાલજી મહારાજે ૩૨ આગમો પર સંસ્કૃત ટીકાનું નિર્માણ કર્યું તથા તેનું હિન્દી અને ગુજરાતી અનુવાદ કર્યા. જેનું પ્રકાશન અ.ભા.શ્વેતામ્બર સ્થાનકવાસી જૈન શાસ્ત્રોદ્ધારક સમિતિ, અમદાવાદથી થયું. શ્રી પુફભિખુજીએ ૩૨ આગમોના મૂળ પાઠનું સંક્ષિપ્ત સંસ્કરણ તૈયાર કર્યું. જે બે ભાગોમાં સૂત્રાગમ પ્રકાશન સમિતિ, ગુડગાંવથી પ્રકાશિત થયું. આચાર્યશ્રી આત્મારામજી મહારાજે ૧૯ આગમોનું હિન્દી અનુવાદ વિવેચન સહિત કર્યું હતું. જે આચાર્ય આત્મારામ જૈન પ્રકાશન સમિતિ લુધિયાનાથી પ્રકાશિત થયું. આચાર્ય શ્રી હસ્તીમલજી મહારાજે નંદીસુત્ર પર સંસ્કૃત ટીકાનું નિર્માણ કર્યું. પ્રશ્નવ્યાકરણ અને બૃહત્કલ્પસૂત્રનું હિન્દી અનુવાદ અને વિવેચન પ્રસ્તુત કર્યું. જે વિભિન્ન સ્થાનોથી પ્રકાશિત થયા. અંતગડદશાસૂત્રની સંસ્કૃત છાયા શબ્દાર્થ અને હિન્દી અનુવાદ તૈયાર કર્યું. જે સમ્યગુજ્ઞાન પ્રચારક મંડળ, જયપુરથી પ્રકાશિત થયું. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર અને દશવૈકાલિકસૂત્રનું હિન્દી પદ્યાનુવાદની સાથે પ્રસ્તુતિ કરીને પણ આચાર્ય હસ્તીમલજી મહારાજે આગમ સાહિત્યની સેવા કરી.
ઉપાધ્યાય શ્રી કલૈયાલાલજી મહારાજે પણ ૧૫ આગમોના મૂળપાઠ ગુટકા સંસ્કરણ પ્રકાશિત કરાવ્યા તેમજ સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ, ૪ છેદ સૂત્રના સંપાદન પ્રકાશનમાં સારી જહેમત ઉઠાવી.
અ.ભા.સાધુમાર્ગે જૈનસંસ્કૃતી રક્ષક સંઘ, સૈલાનાએ મૂળ આગમોનું અંગપવિઠ્ઠ અને અનંગ પડિકના રૂપમાં ૩૨ આગમોનું પ્રકાશન કર્યું. ભગવતી સૂત્રનું હિન્દી અનુવાદની સાથે સાત ભાગોમાં પણ આ સંસ્થાએ પ્રકાશન કર્યું. બીજા પણ ઘણા આગમ પ્રકાશિત કર્યા. અત્યારે પુનરાવૃત્તિ બાવરથી થઈ રહી છે.
યુવાચાર્ય શ્રી મધુકરજી મહારાજ દ્વારા પ્રવર્તિત આગમ પ્રકાશન સમિતિ બાવરનું આ દિશામાં મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન રહ્યું છે. વિભિન્ન જૈન સંતો અને વિદ્વાનોના સહયોગથી આ સંસ્થાએ વિસ્તૃત ભૂમિકાની સાથે ૩૨ આગમોનું હિન્દી વિવેચનની સાથે સુંદર પ્રકાશન કર્યું છે. એ જ પ્રકારે ગુરૂ પ્રાણ ફાઉન્ડેશન રાજકોટથી મૂળ અનુવાદ વિવેચન સાથે ગુજરાતી ભાષામાં આગમ બત્તીસી પ્રકાશિત થઈ રહી છે. ૧૫ આગમ પ્રકાશિત પણ થઈ ગયા છે. શ્રમણી વિદ્યાપીઠ ઘાટકોપર મુંબઈથી પણ ઘણા આગમ ગુજરાતી અનુવાદ સાથે પ્રકાશિત થયા છે.
તેરાપંથ સંસ્થા જૈન વિશ્વભારતી, લાડનું એ પણ આગમ પ્રકાશનની દિશામાં મહત્ત્વનું કાર્ય કર્યું છે. ગણાધિપતિ શ્રી તુલસીનું (પૂર્વમાં આચાર્યો અને આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞ (પહેલા મુનિ નથમલ અને યુવાચાર્ય મહાપ્રજ્ઞ)ના સંપાદનમાં અંગસુત્તાણીના ત્રણ ભાગ અને ઉવંગ સુત્તાણીના બે ભાગ અને નવ સુત્તાણીમાં મૂળ આગમોનું પ્રકાશન થયું છે. આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ, ઉત્તરાધ્યયન અને દશવૈકાલિક સૂત્ર પણ હિન્દી અનુવાદ અને ટિપ્પણીની સાથે પ્રકાશિત
39

Page #57

થઈ ગયા છે. આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞએ હમણા જ આચારાંગ સૂત્ર પર સંસ્કૃતમાં ભાષ્યની રચના કરી છે. જે હિન્દી અનુવાદ અને પરિશિષ્ટની સાથે સન ૧૯૯૪ ઈ.સ.માં પ્રકાશિત થયા છે. આના પહેલા ભગવતી સૂત્ર પર ભાષ્યનો એક ભાગ પ્રકાશિત થઈ ગયો છે.
શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સંસ્થાઓમાં આગમોદય સમિતિ સૂરત, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ અને હર્ષ પુષ્પામૃત ગ્રંથમાળા લાખાબાવલ (સૌરાષ્ટ્રોના નામ પ્રમુખ છે. આગમોદય સમિતિ સૂરતથી શ્રી સાગરાનંદસૂરિ દ્વારા સંપાદિત અઢાર આગમોનું સંસ્કૃત ટીકા સાથે પ્રકાશન થયું છે. હર્ષપુ પામૃત ગ્રંથમાળામાં આગમ સુધા-સિંધુ” નામથી ૪૫ આગમોના મૂળ પાઠનું સંકલન સંપાદન ૧૪ ભાગમાં થયું છે. આ જ પ્રમાણે શ્રી આનંદ સાગરજીના સંપાદનમાં આગમ રત્નમંજૂષાની અંદર બધા આગમ પ્રકાશિત થયા છે.
મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈથી લગભગ ૨૦ આગમોનું પ્રકાશન થઈ ગયો છે. અહિથી પ્રકાશિત આગમોને પાઠ નિર્ધારણની દૃષ્ટિથી સર્વાધિક મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે. મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજી, મુનિ શ્રી જંબુવિજયજી, પં.શ્રી બેચરદાસજી દોસી, પં. શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા આદિ પ્રમુખ વિધ્વાનોની સૂક્ષ્મક્ષિકાનો ઉપયોગ આ આગમોના સંપાદનમાં થયો છે. માટે આને વિદ્વતજગતમાં અધિક પ્રામાણિક માનવામાં આવે છે.
જૈન આગમો પર શોધકાર્ય પણ થયા છે અને વર્તમાનમાં ઘણા સ્થળે થઈ રહ્યા છે. અનેક વિશ્વવિદ્યાલયોમાં વિદ્વાનોએ આગમોનો આધાર લઈ પોતાના શોધપ્રબંધ લખ્યા છે તથા પી.એચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી છે. પરંતુ હાલ પણ આગમોના સંપાદન, સંશોધનની ઘણી જ આવશ્યકતા છે. ઉપસંહાર :
તત્ત્વજ્ઞાનની દિશામાં દ્રવ્યાનુયોગનું મહત્ત્વ અસંદિગ્ધ છે. દ્રવ્યાનુયોગનું આ પ્રકાશન તત્વજિજ્ઞાસુઓનો તો પથપ્રદર્શન કરશે જ. પરંતુ એકવીસમી સદીમાં થવાવાળા આગમ અનુશીલનને પણ એક દિશા પ્રદાન કરશે. આગમોમાં ઉપલબ્ધ પાઠભેદ અને સંક્ષિપ્તીકરણથી થવાવાળી કઠિનાઈનું નિવારણ કરવાની દિશામાં સમુચિત પ્રયાસને બળ મળે એવી આશા છે. દિગમ્બર અને શ્વેતામ્બરોના ભેદને ભૂલી જો સમસ્ત આગમોના અધ્યયનની રૂચી જાગૃત થાય તો જ મહત્ત્વનું કાર્ય થઈ શકે છે.'
આજે આવશ્યકતા છે આગમોના પ્રાણ સમજવાની તથા તેને હૃદયંગમ કરી જન-સમુદાય માટે ઉપયોગી એક પ્રેરણાદાયીરૂપમાં પ્રસ્તુત કરવાની. ભવિષ્યમાં અનુભવી સાધક વિદ્વાનો આની તરફ પોતાના ચરણ આગળ વધારશે. એવી પૂર્ણ આશા છે.
પ્રસ્તાવના લેખનમાં થયેલા વિલંબ માટે કૃપાશીલ ઉપાધ્યાય પ્રવર અનુયોગ પ્રવર્તક શ્રી કન્ધયાલાલજી મહારાજથી ક્ષમાપ્રાર્થી છું તથા પાઠકોની જ્ઞાનવૃદ્ધિ માટે મંગલ કામના કરું છું. તેના સુજાવ અને સદ્ભાવના માટે સદૈવ સ્વાગત છે.
ડૉ. ધર્મચંદ્ર જૈન સહાયક આચાર્ય, સંસ્કૃત વિભાગ જયનારાયણ વ્યાસ વિશ્વવિદ્યાલય
જોધપુર - ૩૮૨૦૧૦
40

Page #58

UG
અનુયોગની અપૂર્વયાત્રા
શ્રુતજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર અતિ વિસ્તૃત છે. તેને કેવળજ્ઞાનની સમકક્ષ ગણના કરવામાં આવી છે. તેના ચૌદ ભેદ-પ્રભેદમાં 'સમ્યક્શ્રુત' એક મુખ્ય ભેદ છે, જે દ્વાદશાંગ ગણિપિટકરૂપ છે. જેનો મુખ્ય હેતુ સમ્યક્ત્વ વિશુદ્ધિ, વૈરાગ્યની વૃદ્ધિ તથા ચારિત્રની શુદ્ધિ. આગમોના અભ્યાસ સિવાય આત્માની વિશુદ્ધિ કે સિદ્ધિ થતી નથી. આ પ્રકારના સતત ચિંતન, મનનના કારણે જ ગુરૂદેવના મનમાં ભાવના પ્રદિપ્ત થઈ કે "આગમોના સ્વાધ્યાયની પરંપરા પરિપુષ્ટ થાય.” એના ફળસ્વરૂપ અનુયોગ સંકલન કાર્યનો પ્રારંભ થયો.
સર્વપ્રથમ પૂજ્ય ગુરૂદેવના વૈરાગ્યકાળનો સંક્ષિપ્ત પરિચય વાંચકોને આપવાની ઈચ્છા ધરાવું છું : - પૂ. ગુરૂદેવને સાત વર્ષની નાની વયમાં વૈરાગ્યભાવ ઉત્પન્ન થયો. પીહ, શાહપુરા, સ૨વાડ વગેરે ક્ષેત્રોમાં પ્રારંભિક અધ્યયન કર્યા બાદ ન્યાય, સાહિત્ય, વ્યાકરણ, કોષ વગેરેનું અધ્યયન કર્યું.
૧૮ વર્ષની વયે સાંડેરાવમાં વૈશાખ સુદ-૬, સંવત્ ૧૯૮૮ના રોજ જૈનાચાર્ય શ્રીસ્વામીદાસજી મ.સા.ની પરંપરાના પૂજ્ય શ્રી ફતેહચંદજી મ.સા., શ્રી પ્રતાપચંદજી મ.સા.ની પાસે દીક્ષા લીધી. તે સમયે પૂજ્ય મરૂધરકેસરીજી મ.સા., સ્વામીજીશ્રી છગનલાલજી મ.સા., પૂ.શ્રી ચાંદમલજી મ.સા., પૂ. શ્રી મોતીલાલજી મ.સા., પૂ. શ્રી શાર્દુલસિંહજી મ.સા. વગેરે અનેક મુનિરાજ બિરાજમાન હતા.
પૂજ્ય યુવાચાર્યશ્રી મધુકરમુનિજી અને આપશ્રીએ અનેક આગમોનું સાથે-સાથે અધ્યયન કર્યું. એ બંનેમાં અગાઢ સંબંધ હતો. પંડિત શોભાચંદજી ભારિલ્લ પાસે ન્યાયગ્રંથોનું અધ્યયન કર્યું. પચ્ચીસ વર્ષની વયે પંડિત બેચરદાસજી પાસે પાલીમાં ભગવતી સૂત્ર તેમજ પન્નવણા સૂત્રની ટીકા વાંચી. કારણ કે આગમોનું જ્ઞાન હોવું આવશ્યક છે.
જ્ઞાનથી જ શ્રદ્ધા સ્થિર થાય છે. મનમાં વૈરાગ્યવૃત્તિ દૃઢ થાય છે. કર્મ શું છે ? આત્મા શું છે ? કર્મ અને આત્માનો સંબંધ કેવો હોય છે ? આશ્રવ શું છે ? સંવર શું છે ? શુભ-અશુભ શું છે ? આદિની સમજણ જ્ઞાન દ્વારા જ પ્રાપ્ત થાય છે. જ્ઞાનથી જ ક્રિયા સાર્થક થાય છે.
શાસ્ત્રમાં “જમ નાળ તો વય” કહ્યું છે. જ્ઞાનનો મૂળ આધાર આગમ છે. તેથી સર્વપ્રથમ આગમનું જ્ઞાન આવશ્યક છે. ત્યારબાદ અન્ય દર્શનોનાં અન્ય વિષયોનું જ્ઞાન હોય. પણ આગમજ્ઞાનની ઉપેક્ષા કરી અન્ય વિષયોનું જ્ઞાન ક્યારેક- ક્યારેક શ્રદ્ધા અને ચારિત્રથી પણ વિચલિત કરી આપે છે. એટલે જ્ઞાન અને અધ્યયન જે પણ હોય તેનો લક્ષ્ય આગમ જ્ઞાનને સુદૃઢ અને સુસ્થિર કરવાનો હોય ત્યારે જ આપણી જ્ઞાન સાધના સાર્થક થઈ શકે.
આગમ જ્ઞાનનો અર્થ માત્ર આગમના પાઠનો અર્થ કે બોધમાત્ર જ નથી પરંતુ તેનો ગૂઢાર્થ હોવો જરૂરી છે. જો આગમ જ્ઞાનની વિશેષ સમજણ હોય તો વક્તા પોતાના પ્રવચનને પ્રભાવશાળી અને રુચિકર બનાવી શકે છે. વિવેચનની ક્ષમતા, વિશ્લેષણની યોગ્યતા તે આગમના અધ્યયનથી જ આવે છે, સામાન્ય સાહિત્યથી નહીં. ગંભીર વિવેચન સ્થાયી અસર કરે છે અને આજના બુદ્ધિજીવી લોકો પર પ્રભાવ પાડી શકે છે. આગમ જ્ઞાનમાં પરિપક્વતા અને વ્યાપકતા હોય તો પ્રવચન સ્વતઃ પ્રશ્નોત્તર દ્વારા લોકભોગ્ય અને લોક રુચિકર થઈ લોકોને સંતોષ આપવામાં સમર્થ થઈ શકે છે. આ વિચારોના કારણે જ આપશ્રીની આગમજ્ઞાન પ્રતિ રૂચિ દિન-પ્રતિદિન વધતી ગઈ.
1:ཀུབ 2, 2ཚེ བས 26 བས 2 གུས 2 བས 2ན བྱས 2 བས 2& བབ 2ཚེ བས 2་ བབ ཏི
41

For Private
Personal Use Only

Page #59

PPY 5* * * * მე 5 * * * * * * * * * * * * * *saga
૨૭-૨૮ વર્ષની ઉંમરે આપે શ્રમણ” માસિકમાં એક જર્મન વિદ્વાનનો લેખ વાંચ્યો તેમાં લખ્યું હતું કે – જૈન આગમોમાં આત્મજ્ઞાનની સાથે અણુવિજ્ઞાન, વનસ્પતિ વિજ્ઞાન આદિ વિષયની ઘણી જ સામગ્રી સંગ્રહિત ( છે. પરંતુ આજ દિન સુધી તેનું એવું સંસ્કરણ થયું નથી કે જે વાંચીને તે વિષયનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકે.” આ છે કે લેખ વાંચી પૂજ્ય ગુરૂદેવને આગમોને આધુનિક રીતે સરળ શૈલીમાં સંપાદન કરવાનો સંકલ્પ જાગ્યો. છે આગમોના શુદ્ધ સંસ્કરણ કરવાનો તેઓએ પ્રયત્ન શરૂ કર્યો. આપશ્રીની ઉત્કૃષ્ટ ભાવના હતી કે "આત્મ શું
જીજ્ઞાસુ સાધક આગમોનું અધિકાધિક સ્વાધ્યાય કરે તેમજ પ્રાકૃત ભાષામાં જ અર્થ સમજવા સક્ષમ બને.” તેથી છે
જ પૂજ્ય ગુરૂદેવે આગમોના મૂળપાઠોનો હિન્દી શીર્ષકો સાથે જ સંસ્કરણ તૈયાર કર્યું. પાઠોને વ્યવસ્થિત કરવા, સહજરૂપથી ફે સમજી શકાય તે રીતે સરળ બનાવવા, પદચ્છેદ કરવા, નાના-નાના પદચ્છેદ (ફકરા) બનાવી કાર્યનો પ્રારંભ કર્યો છે હ સર્વપ્રથમ "મૂળસુત્તાણિ”નું સંપાદન કર્યું. જે વર્ધમાન વાણી પ્રચારક કાર્યાલય લાડપુરાથી પ્રકાશિત થયું. $ છે તે ખૂબ જ ઉપયોગી સાબિત થયું. આ કાર્યને જોઈ પ.પૂ.શ્રી ફુલચંદજી મ.સા. “પુષ્કભિખુપ્રભાવિત થઈ
આ શૈલીને સમજીને મુંબઈ નિર્ણય સાગર પ્રેસમાં સત્તાગમે” બે ભાગમાં છપાવ્યું. પરંતુ તેમણે અનેક જગાએ
પોતાની માન્યતાનુસાર પાઠોમાં પરિવર્તન કર્યું અને પદચ્છેદ વિગેરે આપ્યા નહિં જે પાઠકો માટે વિશેષ લાભદાયક હ સાબિત નહીં થયો.
૩૦ વર્ષની ઉંમરે આપના અંતઃકરણમાં આગમોને અનુયોગ શૈલીમાં વર્ગીકૃત કરી શોધાર્થી ઓ તેમજ 8 જીજ્ઞાસુઓ માટે સરળ બનાવવાની ઉત્કૃષ્ટ ભાવના જાગૃત થઈ. આ કાર્ય બહુ જ શ્રમ સાધ્ય, વ્યય સાધ્ય તેમજ - ? સમૂહ સાધ્ય છે. તે જાણવા છતાં તેમાં સંલગ્ન થઈ ગયા. આપશ્રીમાં અધ્યવસાયની દૃઢતા, આગમો પ્રતિ અનન્ય છે. શ્રદ્ધા અને લોક ઉપકારની ભાવના પ્રબળ હોવાના કારણે એકલા જ આ લક્ષ્ય પ્રતિ સમર્પિત થવા તૈયાર થયા.
અનુયોગ વર્ગીકરણનો વિશેષ લાભ એ છે કે “આગમોનો કયો વિષય ક્યા વિષય સાથે સંબંધિત છે તે રૂપરેખા સ્પષ્ટરૂપથી સામે આવે છે. આ જૈન આગમોનું કોમ્યુટર છે.” આજ દિન સુધી આચાર્ય તેમજ વિદ્વાનોનું 3 આ તરફ અલ્પ પ્રમાણમાં ધ્યાન હતું. જો કે પરિશ્રમ સરળ ન હતો. છતાં પૂજ્ય ગુરૂદેવે દઢ સંકલ્પ કર્યો.
- રાજસ્થાનની પવિત્ર ભૂમિ હરમાડા ક્ષેત્રના આંગણે પુષ્પ નક્ષત્રના પવિત્ર દિવસે વિ.સ. ૨૦૦૫માં આગમોના વિષયોને સર્વપ્રથમ રેલ્વેની ટિકીટો પર લખ્યા પછી કાગળની કાપલીઓમાં સ્થળ સહિત વિષયોનું સંકલન કર્યું.
ત્યારબાદ ઊંડાણથી એક-એક વિષયને પરિશ્રમપૂર્વક શોધ કરી. ત્યારબાદ વિચાર કર્યો કે યોગ્ય શ્રતધર પાસે છે તેનો પરામર્શ કરાવવો જોઈએ.
સંવત્ ૨૦૧૨ જયપુરનાં ચાતુર્માસ દરમ્યાન ઉપાધ્યાય કવિ પૂ. શ્રી અમરચંદજી મ.સા.ને મળી વાત ર કરી. પરંતુ કવિશ્રીની તબિયત બરોબર ન હોવાથી યોગ્ય માર્ગદર્શન મળ્યું નહીં. ત્યાં જ ધાનેરા નિવાસી જયપુરના વેપારી રમણીકભાઈ મોહનલાલ શાહ એમના કાર્યથી પ્રભાવિત થઈ તેમણે યથાશક્તિ યોગદાન આપ્યું.
ચાતુર્માસ બાદ હરમાડામાં પૂ.શ્રી ચાંદમલજી મ.સા.ની દિક્ષા થઈ. પંડિત શ્રી મિશ્રી લાલજી મ.સા. મુમુક્ષુ”ને સેવામાં રાખી પૂજ્ય ગુરૂદેવના આશીર્વાદ લઈ આપ ફરીથી કવિશ્રીની સેવામાં અનુયોગ સંપાદન માટે માર્ગદર્શન મેળવવા આગ્રા પધાર્યા.
'નિશીથ ભાષ્ય” જે મહત્વપૂર્ણ ગ્રંથ છે. તેની હસ્તલિખીત પ્રત બે જ મળતી હતી તે પણ ખૂબ જ જીર્ણ તેમજ અશુદ્ધ તેથી વાંચવામાં કષ્ટ પડતું હતું. તેના સંપાદનનું કવિશ્રીના મનમાં વિચાર આવ્યું. તેઓએ ગુરૂદેવને
ચર્ચા કરી પૂજ્ય ગુરૂદેવે કવિશ્રીના નિર્દેશનમાં તેના સંપાદનનું કાર્ય તેમજ પૂફરીડીંગ આદિ કાર્ય ૧૪ મહિનાના છે * અલ્પ સમયમાં પૂર્ણ કર્યું. સંવત્ ૨૦૧૫નું ચાતુર્માસ આગ્રામાં જ કર્યું. ત્યાં પંડિત દલસુખભાઈ માલવણિયાનું ? , આગમન થયું અને તેઓ આપશ્રીની નિષ્ઠા તેમજ કાર્યશૈલી જોઈ પ્રભાવિત થયા તેમણે કહ્યું. અમારી પાસે હમણાં જ
સમય નથી ક્યારેક આવીને અનુયોગ કાર્ય જોઈશ.” છે 24 25 26 2024 25 2026 2025 2 6
WISHAAAAAAAAAAAAAAAA
42

Page #60

99%y ( ) ° ° ° ° °57 ° ° ° 5 - ჯადd
૭ ૭૮૭૮ -
હરમાડાથી વારંવાર પૂ. ગુરૂદેવનાં સમાચાર આવતા ત્યાંથી વિહાર કરી ગુરૂદેવની સેવામાં પહોંચ્યાં. પથરીના ઓપરેશનનાં કારણે ૯ મહિના અજમેર હોસ્પીટલમાં તેમની સેવામાં રહ્યા. ત્યાં ફરી પંડિત દલસુખભાઈ આવ્યા. તુ તેઓ ૧ મહિનો રોકાયા તેમણે ઉદારતાપૂર્વક પોતાના સ્વયં ખર્ચ સમગ્ર કાર્ય જોયું અને કહ્યું- આ કાર્ય ખૂબ ૪ છે જ શ્રમસાધ્ય તેમજ લાંબા સમયનું છે. તેથી આપ અમદાવાદ પધારો ત્યારે આ કામ જોઈશું તેમના માટે સમય છે
નિકાલીશ” 3 ડોકટરોની સલાહથી પૂજ્ય શ્રી ફતેહચંદજી મ.ને હરમાડા ઠાણાપતિ રાખ્યા. ત્યાં શ્રી શાંતિલાલજી દેશરલા હ તેમજ કુમાર સત્યદર્શી વગેરે દ્વારા આગમોને ટાઈપ કરાવ્યા, સંશોધન કર્યું તથા ફાઈલો તૈયાર કરીને પૂજ્યશ્રી $
૨ ઘાસીલાલજી મ.સા. પાસે અમદાવાદ સરસપુરમાં માર્ગદર્શન માટે પધાર્યા. ત્યાં ચાર મહિના રોકાઈને થોડી સમજણ હ તેમજ આશીર્વાદ લઈ પુનઃ હરમાડામાં ગુરૂદેવની સેવામાં પધાર્યા. સંવત્ ૨૦૧૮ કારતક વદ-૭ના રોજ પૂજ્ય ગુરૂદેવ શ્રી ફતેહચંદજી મહારાજનું અવસાન થયું.
ત્યારબાદ વિહારયાત્રા પ્રારંભ થઈ ગઈ. ચાતુર્માસ કરવા, વ્યાખ્યાન આપવું, લોકોની ભીડ વિગેરેની વચ્ચે જે કાર્ય કેવી રીતે થઈ શકે ? છતાં સમય કાઢીને કાર્ય ચાલુ રાખ્યું.
જોધપુર તેમજ સોજતમાં ચોમાસું કરી સંવત્ ૨૦૨૨માં દિલ્હી પધાર્યા.
આચાર્યશ્રી આત્મારામજી મ.સા.નાં શિષ્ય પૂજ્ય શ્રી પ્રેમચંદજી મ., પંડિત શ્રી ફુલચંદજી મ.સા. શ્રમણ”, પૂ.શ્રી રતનમુનિ મ., પૂ. ક્રાંતિમુનિ મ.ની સાથે ચાતુર્માસ સજીમંડી દિલ્હીમાં કર્યું. ચાતુર્માસ પછી કાર્યને વેગવાનું જે બનાવવા એકાંતમાં કિંઝવે કેમ્પમાં બિરાજ્યા. ત્યાં શ્રી શાંતિલાલ વનમાળી શેઠ પ્રબંધક હતા. ત્યાં કાગળ ઉપર
જે કાર્ય કર્યું હતું, જે વિષયસુચી તૈયાર કરી હતી તે ઉદ્યોગશાળા પ્રેસમાં છાપવામાં આપી. ગ્રંથનું નામ જૈનાગમ 1 - નિર્દેશિકા” રાખવામાં આવ્યું. આ સમયે “સમવાયાંગ સાનુવાદ” પણ પ્રકાશિત થયું. અસ્થાનાંગ સાનુવાદ”નું પ્રકાશન
શરૂ થયું. કેમ્પમાં ચોમાસું કરીને શોરાકોઠી સબજીમંડીમાં રહ્યા અને ચરણાનુયોગનું સંપાદન શરૂ કર્યું.
૨૫૦ પાના છપાઈ ગયા. એ સમયે કોઈ વિઘ્ન સંતોષીએ ફાઈલના કાગળ અસ્તવ્યસ્ત કરી દીધા અને ખોવાઈ પણ ગયા. તેથી ગુરૂદેવનું મન થોડું ઉદાસ થઈ ગયું. એ સમયે શ્રી લાલા બનારસીદાસજીએ ગુરૂદેવને ઉત્સાહિત કર્યા. પછી તમારપુરમાં શ્રી લાલા ગુલશનરાયજીને ત્યાં રોકાઈને ફાઈલોને વ્યવસ્થિત કરવાનો ઘા , પ્રયત્ન કર્યો. પણ તે ન થવા પર ગ્રંથનાં કાર્યને સ્થગિત કરવું પડયું.
- પૂજ્ય મરુધરકેસરીજી મ.સા.ના મારવાડની બાજુ પધારવા માટે ઘણો આગ્રહ્ય થયો. તેથી ત્યાંથી વિહાર છે.
કરી તેમના દીક્ષા સ્વર્ણ જયંતિ સમારંભમાં સોજત શહેર પધાર્યા. ત્યારબાદ સાંડેરાવ ચાતુર્માસ થયું. ચાતુર્માસ ( ૫. શોભાચંદજી ભારિલ્લ આવ્યા. તેમણે ગણિતાનુયોગની ફાઈલો આપી, તેઓએ તેનું સંપાદન કાર્ય કર્યું. આ કે મહાસુદ પૂનમ સંવત્ ૨૦૨૫માં મારી વિનયમુનિ વાગીશ”) દિક્ષા થઈ. તે સમયે પૂજ્ય મરુધરકેસરીજી છે. 4 મ.સા. પધાર્યા. પછી અજમેર પધારી ત્યાં ચારમાસ રહ્યા. ગણિતાનુયોગનું વૈદિક મંત્રાલયમાં મુદ્રણ થયું. મુદ્રણ કરાવવામાં શ્રી રૂપરાજજી કોઠારીનો સારો પ્રયત્ન રહ્યો.
મદનગંજ અને રિડના ચાતુર્માસ પછી સાદડી મારવાડમાં સંવત્ ૨૦૧૮નું ચાતુર્માસ થયું. બે વર્ષમાં છેદ - ડર સૂત્રોનું સંપાદન થયું.
સાદડી વર્ષાવાસમાં શ્રીચંદજી સુરાના આગ્રાથી આવ્યા તેમને કાર્ય સોપ્યું. તે બે લિપિક લાવ્યા, ચોમાસામાં જ તેમણે પ્રેસ કોપી કરી. સાંડેરાવમાં રાજસ્થાન પ્રાંતીય સાધુ સંમેલન થયું. પછી ફૂલીયાંકલાં, જોધપુર, કુચેરા, જ
વિજયનગર વગેરે ક્ષેત્રોમાં ચોમાસા થયાં. ચોમાસા પછી આજુ-બાજુના ક્ષેત્રોમાં વિચરી કોશીથલ પૂજ્ય પ્રત 6 શ્રી અંબાલાલજી મ.ના દિક્ષા સ્વર્ણ જયંતિ સમારોહમાં પધાર્યા.
૭
DHAAAAAAAAAAAAAAA
૭
અ૭૭
૭૭
Je
A 2 22 23 24 25 26 24 25 2óહરિ

Page #61

Ø5 ૭૧ ૭ ક.
છ,
_
WD FSX $ $ $ $ $ $ $ $e@g
ત્યાંથી સાદડી મારવાડ મહાવીર ભવનના ઉદ્દઘાટન પર પધાર્યા. પૂજ્ય મરુધરકેસરીજી મ.સા.નાં આશીર્વાદ 9 લઈ અમદાવાદ તરફ વિહાર કર્યો. એ સમયે પૂજ્ય મરુધરકેસરીજી મ.સા.એ વિજયરાજજી બોહરાને પ્રેરણા કરી છે કે- "અનુયોગનું કાર્ય કરાવવાનું ધ્યાન રાખજો.”
પૂજ્ય ગુરૂદેવ આબુ પર્વત પર પધાર્યા. ત્યાં "મહાવીર કેન્દ્ર” માટે સ્થાન નક્કી થયું. ત્યાંથી અમદાવાદ છે. હે પધાર્યા.
પં. દલસુખભાઈ માલવણિયા તે સમયે એલ.ઈસ્ટીટયુટમાં નિર્દેશક હતા. તેની નજીક જ ચાતુર્માસ કરવું જરૂરી હતું. તે સમયે નવરંગપુરામાં ઉપાશ્રય ન બન્યો હતો. આ પરિસ્થિતિમાં માણસા (પંજાબ)ના લાલા દેશરાજજી હ પૂરણચન્દજી જૈન દર્શનાર્થે આવ્યા. પૂ. શ્રી રોશનલાલજી મ.સા.નો તેમને પરિચય હતો. તેમના આગ્રહથી એમના છે. હ બંગલાનાં ગેસ્ટ હાઉસમાં ચાતુર્માસ થયું
દરિયાપુરી સંપ્રદાયનાં શ્રી તારાબાઈ મહાસતીજી પણ વાડજમાં હિંમતભાઈ શામળદાસજીને ત્યાં બિરાજમાન હતા. તેમને દર્શન આપવા પૂજ્ય ગુરૂદેવે પધાર્યા. મહાસતીજી ઘણા જ પ્રસન્ન થયા. તેમની સ્વાધ્યાયમાં ઘણી
જ રૂચિ હતી. તેઓએ હિંમતભાઈને પ્રેરણા આપી કે મહારાજજીએ જે કાર્ય કરી રહ્યા છે તે ઘણું જ ઉપયોગી લ છે. તેમાં સહકાર આપવો જોઈએ.” હિંમતભાઈને ત્યાં ખૂબ જ વિશાળ પુસ્તકાલય હતું. તેમાંથી સંદર્ભ ગ્રંથો -
લાવતા અને આ કાર્યમાં વેગ આપવામાં તેઓએ ઘણી જ રૂચિ બતાવી. મારી દિક્ષાનું ક્ષેત્ર પીહ છે જેના મૂળવતની મેઘરાજજી બંબ જે વ્યાપારના કારણે હૈદ્રાબાદ રહેતા હતા તે અમદાવાદ આવ્યા. તેમની પ્રેરણાથી ૨ બળદેવભાઈ ડોસાભાઈ પટેલ આ કાર્યમાં જોડાયા. આ બંન્ને આ ભગીરથ કાર્યનાં પાયારૂપ બન્યા.
પં. દલસુખભાઈ રોજ બે કલાક આવતા હતા. જૂનું કાર્ય બરાબર ન લાગ્યું. તેમણે અને ગુરુદેવે વિચાર્યું છે કે આ અનુયોગનું કાર્ય જલ્દી કેવી રીતે થાય ? એના માટે સુત્તાગનાં પાઠ લેવાનું નક્કી કર્યું. તેના અલગ-અલગ કટિંગ કરીને વિષય કાઢયા. છતાં પણ મૂળપાઠોની વ્યવસ્થા માટે અંગસુત્તાણિના કટિંગ કરીને પાઠ લીધા. તેના પર શીર્ષક લગાવ્યા. ચાતુર્માસ પછી એલ.ડી. ઈન્સ્ટીટયુટમાં રહ્યા. ત્યાં સંશોધન કાર્ય કર્યું. ત્યારબાદ લક્ષ્મણભાઈ ભોજક, સાંડેરાવવાળા મોતીલાલજી પુખરાજજી સાકરિયા વિગેરેએ પ્રેસકોપી તૈયાર કરી. પછી પં. અમૃતભ
ભોજક જે પ્રાકૃતના સારા વિદ્વાન છે, તેમણે પ્રાકૃતનાં શીર્ષક લગાવ્યા. ગ્રંથ મૂળપાઠવાળો તૈયાર થઈ ગયો. એક છે & ભાગમાં મૂળ અને એક ભાગમાં અનુવાદ આપવામાં આવે તેવું નક્કી થયું. અને સર્વપ્રથમ ધર્મકથાનુયોગ ગ્રંથ ? નવી દુનિયા પ્રેસ ઈન્દોરમાં છાપવા આપ્યું. શીધ્ર કાર્ય ન હોવાના કારણે અમદાવાદમાં પણ પ્રેસમાં કાંઈક હિસ્સ છાપવા આપ્યો. નવરંગપુરા ઉપાશ્રયમાં ચાતુર્માસ થયું.
નવરંગપુરા ચાતુર્માસ પછી વિહાર કરી નારણપુરા બળદેવભાઈના બંગલે પધાર્યા. ત્યાં જ ચર્ચા વિચારણા છે. પછી "આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટની સ્થાપના થઈ.
અહીં એ ઉલ્લેખનીય છે કે આ અનુયોગના કાર્યની શુભ શરૂઆત હરમાડાથી થઈ. શ્રી ચંપાલાલજી ચોરડિયા, શાંતિલાલજી સંચેતી, શ્રી નૌતમલજી સંચેતી મદનગંજ, શ્રી અમરચંદજી મારુ, શ્રી છોટમલજી મહેતા, જ શ્રી ગુલાબચંદજી ચોરડિયા હરમાડા, શ્રી ધર્મીચંદજી સુરાણા અજમેર વિગેરેએ આ કાર્ય વધારવામાં સારી જહેમત ઉઠાવી.
પૂજ્ય ગુરૂદેવની દીક્ષા સાંડેરાવમાં થવાના કારણે તેમનું આ તરફ ધ્યાન ગયું. તેમણે આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષદૂ”ની સ્થાપના કરી. ઘણા બધા પ્રકાશન આના જ અંતર્ગત થયાં. ગણિતાનુયોગ પણ પહેલા ત્યાંથી જ છપાયું. શ્રી તારાચંદજી પ્રતાપજી, શ્રી હિંમતમલજી પ્રેમચંદજી, શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મેઘરાજજી, શ્રી નથમલજી નિહાલચંદજી, શ્રી કેશરીમલજી સેંસમલજી, શ્રી ચંપાલાલજી હિંમતમલજી વિગેરે કાર્યકર્તાઓએ પોતાના • સગા-મિત્રો, ઉદારજ્ઞાન પ્રેમીઓથી સહયોગ તથા વ્યવસ્થા સંભાળવા બહુપરિશ્રમ કર્યો. આમ કાર્ય થવાના ૩૨ શ WeaklllALAALAALAATOR
44૭૮૭
@ઈ 92 92 93 94 95 9e 4 o

Page #62

Sત્રી
250. 0
0
ગ્ર વર્ષ પછી અમદાવાદમાં આ ટ્રસ્ટની સ્થાપના થઈ. પછી સર્વપ્રથમ ધર્મકથાનુયોગના હિન્દી ભાષાંતર માટે જે છે, .દેવકુમારજીને આપવામાં આવ્યું. આ ટ્રસ્ટની સ્થાપના પછી રાજસ્થાન તરફ વિહાર યાત્રા પ્રારંભ થઈ. ઉદેપુર, પાલી થઈને આબુ માઉન્ટ મહાવીર
ઉદ્ઘાટન પર પધાર્યા. ચૈત્ર મહિનાની આયંબિલની ઓળી ત્યાં કરાવી. ફરી અમદાવાદમાં રાજસ્થાની છે ક ઉપાશ્રયમાં ચોમાસુ થયું.
ચોમાસા પછી વિહારયાત્રા મુંબઈ તરફની પ્રારંભ થઈ. મુંબઈ સાયનમાં દરિયાપુર સંપ્રદાયનાં : શ્રી શાંતિલાલજી મ.સા. અને આગમ અભ્યાસી આત્માર્થી શ્રી વિરેન્દ્રમુનિજી. ગોંડલ સંપ્રદાયનાં પૂજ્ય છે? શ્રી જસરાજજી મ.સા., બોટાદ સંપ્રદાયનાં શ્રી નવિનચન્દ્રજી મ.સા. આદિ સંતોનું મિલન થયું અને બોટાદ
સંપ્રદાયનાં શ્રી અમીચંદજી મ.સા.એ અનુયોગનાં માટે વિશેષ પ્રેરણા આપી, 2 પૂજ્ય ગુરૂદેવની વિચારધારા સંપ્રદાયવાદી ન હોઈ સમન્વય પ્રધાન રહી છે, તે દકિોણથી શ્વેતામ્બર હ પરંપરાના ૪૫ આગમોના આધાર લઈ કાર્ય કરી રહ્યા હતા પરંતુ કેટલાક સંકુચિત વિચારવાળા શ્રાવકોએ વિશેષ - ૨ દબાણ કર્યું અને ૩૨ આગમ પ્રમાણે જ અનુયોગનો કામ કરવાનો નિર્ણય થયો.
મહાસતીજી શ્રી મુક્તિપ્રભાજી, દિવ્યપ્રભાજીનો સર્વપ્રથમ પરિચય ઘાટકોપરમાં થયો અને અનુયોગના જ જે કાર્યથી પ્રભાવિત થઈ તેમણે આ કાર્યમાં સહયોગ આપવાનું શરૂ કર્યું.
ખાર ચાતુર્માસમાં અનુયોગ ટ્રસ્ટનાં કાર્યકર્તા પહોંચ્યા, શ્રી લાલા શાદીલાલજી જૈનનાં નેતૃત્વમાં મીટીંગ થઈ અને નિર્ણય થયો કે એક જ કાગળ પર બે કોલમ રહે જેમાં એક બાજુ મૂળ તથા એક બાજુ હિન્દી અનુવાદ અપાય તો જ આ ગ્રંથો ઉપયોગી થાય”, તે પ્રમાણે એક પાનાના બે કોલમમાં મૂળ-અનુવાદ વ્યવસ્થિત કરવામાં છે. આવ્યા.
અનુવાદ પણ સારી રીતે સમજાય તેવો હોવો, મૂળના અનુસારે જ શબ્દાનુલક્ષી થવો એટલા માટે પાઠોને આ વિસ્તૃતથી સંક્ષિપ્ત કરવો અને સંક્ષિપ્ત પાઠને વિસ્તૃત કરવો, સમાન પાઠ એક જ વાર આપવો. બીજીવારનો પાઠ ટિપ્પણમાં ઉલ્લેખ કરવો. એવી રૂપરેખાથી મૂળ-અનુવાદ તૈયાર કરવામાં જોડાયા. પ્રાકૃત પાઠના સામે જ અનુવાદ આવવાથી શબ્દના અર્થનો બોધ પણ વાંચવાવાળાને થઈ જાય છે.
આગ્રાથી શ્રીચંદજી સુરાણાને બોલાવ્યા અને તેમને ધર્મકથાનુયોગ ફરી છાપવા આપ્યો. જે મૂળ માત્ર પહેલાં આ છપાયું છે તે ગુજરાતી સંસ્કરણ સાથે આપવાનું નક્કી થયું. $ ચાતુર્માસ પછી કાંદાવાડીમાં મુક્તિપ્રભાજી પાસે ઉત્તમ સાધનાજીને દિક્ષા આપી. પછી ગુરૂદેવનાં પ્રોસ્ટેટનાં
બે ઓપરેશન શિવાજી પાર્કમાં થયા. ત્યાંથી સ્વાથ્ય લાભ અને અનુયોગના લખાણના કામ માટે લોનાવલા ગયા. છે ત્યાં બે મહિના રોકાઈ ફરી મુંબઈ આવ્યા. સ્વાથ્યના કારણે વાલકેશ્વર મુંબઈ ચોમાસું થયું. મહાસતી * શ્રી મુક્તિપ્રભાજીનું ચોમાસું પણ ત્યાં હતું ધર્મકથાનુયોગ ભા.-૧ સાનુવાદનું બાકી કાર્ય કરવામાં આવ્યું. 2
ચોમાસા પછી શ્રી મુક્તિપ્રભાજી મ.સા. પાસે અપૂર્વસાધનાજીને દિક્ષા આપી હૈદ્રાબાદ ચાતુર્માસ માટે ) વિહાર થયો. ત્યાં ગણિતાનુયોગનું ફરીથી સંપાદનનું કાર્ય શરૂ થયું. વાંચકોને જણાવવાનું કે તેનું પહેલા સંસ્કરણ કે હું નીકળ્યું હતું પણ તરત જ તેની પ્રતિઓ સમાપ્ત થઈ ગઈ. ટ્રસ્ટે ફરી છાપવાનો નિર્ણય લીધો. સંશોધન થવા
લાગ્યું. ઘણો પરિશ્રમ થયો લગભગ ૩૦૦ પાના વધ્યા. છતાં કેટલાક પાઠ ધ્યાનમાં આવ્યા જે દ્રવ્યાનુયોગના હિન્દીનાં ત્રીજા ભાગના પરિશિષ્ટમાં આપ્યા. તે પાઠો ગણિતાનુયોગના ગુજરાતી સંસ્કરણમાં યથાસ્થળ આપવામાં * આવ્યા છે. ન હૈદ્રાબાદમાં પણ સ્વાથ્ય બગડ્યું. બે ઓપરેશન થયા. સ્થિતિ ગંભીર હોવાથી મુંબઈ લાવ્યા. જૈન ક્લીનીકમાં
SallAAAAAAAAAAAAABAC
.00
_
%ઉUS
HealAAAAAAAALAAR

Page #63

દાખલ કર્યા. ત્રણ નાના-નાના ઓપરેશન થયા પણ સફળતા ન મળી. ડૉ. કોલાબાવાળાએ બતાવ્યું કે સ્ટિકચર બનવાથી સ્થિતિ ગંભીર છે. ઓપરેશન બહુ મોટું છતાં પ્રયત્ન કરીએ છીએ. પૂજ્ય ગુરુદેવે સાગારી સંથારો કરી લીધો. તે સમયે પૂજ્ય ગુરૂદેવે પોતાના હૃદયની ત્રણ વાત વિશેષરૂપથી મને રજુ કરી -
(૧) અનુયોગનું પ્રકાશન થવું. (૨) આગમોનું શુદ્ધ આધુનિક ઢંગથી ગુટકા સાઈઝમાં પ્રકાશન થવું. (૩) વૃદ્ધ સાધુ-સાધ્વીનું સેવા કેન્દ્ર થવું. આ ત્રણ ઈચ્છા બતાવી તે દિવસથી મારું (વિનયમુનિ) આ બાજુ લક્ષ્ય કેન્દ્રિત થયું. ૭ કલાક ઓપરેશનમાં લાગ્યા, ત્રણ દિવસમાં હોશમાં આવ્યા, ૪ મહિના હોસ્પિટલમાં રહ્યા, શ્રી મુક્તિપ્રભાજી મ.સા.ની વૈરાગિન 'ઉજુ'એ ખૂબ જ સેવાનો લાભ લીધો. તેમજ કાંતિભાઈ વેકરીવાળાની સેવા અનોખી રહી.
સ્વાસ્થ્ય થોડું સ્વસ્થ થયા પછી ડોકટરની સલાહથી વિશ્રામ માટે દેવલાલી પધાર્યા. ચોમાસું થયું. ત્યાંની હવા અનુકૂળ રહી ત્યાં જ "વર્ધમાન મહાવીર સેવા કેન્દ્ર”ની સ્થાપના થઈ. ત્યાં અનેક સાધુ-સાધ્વીની સેવા હાલ પણ થઈ રહી છે. તેમની પ્રેરણા અને આશીર્વાદથી તે કેન્દ્રએ ઘણું જ વિશાળરૂપ લીધું છે. ત્યાં એક મોટી હોસ્પિટલ પણ બનેલ છે. ટ્રસ્ટી અંબુભાઈ અને વ્યવસ્થાપક હંસમુખભાઈ વગેરેની સેવા પ્રશંસનીય છે. પૂજ્ય ગુરૂદેવનાં સ્વાસ્થ્યની અસ્વસ્થતામાં મહાસતીજી મુક્તિપ્રભાજીએ પોતાની શિષ્યાઓ સાથે ખૂબ સેવા કરી. સેવા કેન્દ્રના ઉદ્ઘાટન સમયે ધર્મકથાનુયોગ મૂળનું વિમોચન શ્રી તારાચંદજી પ્રતાપજી સાંડેરાવવાળાનાં વરહસ્તે થયું.
ઉદ્ઘાટન પછી વિહાર કરી અમદાવાદ થઈ સોજતરોડ પૂજ્ય પ્રવર્તક શ્રી મરૂધરકેસરીજી મ.સા., સ્વામીજીશ્રી વ્રજલાલજી મ.સા. તથા યુવાચાર્ય મધુકરજી મ.સા.નાં અંતિમ દર્શન કરી આબુ પર્વત પધાર્યા. આયંબિલ ઓળી કરાવી. ત્યાં જ દીક્ષા અર્ધ-શતાબ્દી સમારોહ થયો. ધર્મકથાનુયોગ સાનુવાદ ભા.-૧નો શ્રી મેઘરાજજી મિશ્રીમલજી સાકરિયા સાંડેરાવવાળાએ વિમોચન કર્યું. ચોમાસું આબુમાં જ થયું. થોડું-થોડું લેખનકાર્ય ચાલતું હતું. ખંભાત સંપ્રદાયનાં પં.શ્રી મહેન્દ્રૠષિજી મ.સા. એ પણ કામમાં જોડાયા. મહારાષ્ટ્રથી વિહાર કરી મહાસતીશ્રી મુક્તિપ્રભાજી ઠાણા-૧૧ આબુ પર્વત પધાર્યા. તેવો દિલ્હી તરફ પધારી રહ્યા હતા. ત્યારે પૂજ્ય ગુરૂદેવે ફરમાવ્યું કે "અનુયોગનું કામ વ્યવસ્થિત કરાવી આગળ વધો.” તેમણે ગુરૂદેવનાં વચનોને આત્મસાત્ કરી ચરણાનુયોગની ફાઈલો લઈને પાલી ચાતુર્માસ કર્યું અને પૂજ્યશ્રીનું સાંડેરાવ ચાતુર્માસ થયું. પછી સાદડી મારવાડમાં પૂજ્યશ્રી અને મહાસતીજી એક મહિનો રોકાયા. ચરણાનુયોગનું વર્ગીકરણનું કાર્ય પૂર્ણરૂપથી જોયું પણ સંતોષપ્રદ ન લાગ્યો. બધા ચરણાનુયોગના કામમાં સંલગ્ન થઈ ગયા. પછી સોજત સીટી થઈ બધા આબુ પર્વત આવ્યા. ધર્મકથાનુંયોગ સાનુવાદના બીજા ભાગનું લાલા હરીશજી જૈન ખાર મુંબઈવાળાએ વિમોચન કર્યું.
પૂજ્ય ગુરૂદેવ, મહાસતીશ્રી મુક્તિપ્રભાજી, શ્રી દિવ્યપ્રભાજી ચરણાનુયોગનાં મૂળપાઠનું સંશોધન કરતા હતા. શ્રી અનુપમાજી અને શ્રી ભવ્યસાધનાજી સુંદર અક્ષરોમાં લખતા, શ્રી રાજેશજી ભંડારી અને શ્રી રાજેન્દ્ર મહેતા ટાઈપ કરતા, શ્રી વિરતિ સાધનાજીએ પાઠ મેળવતા તેમજ સ્ફૂર્તિ હોવાના કારણે તીવ્ર ગતિથી લખતા, મને (શ્રી વિનયમુની)ને કામમાં લગાવવા માટે શ્રી દિવ્યપ્રભાજી, અનુપમાજીએ વિશેષ પ્રેરણા આપી. હું ટાઈપ કરેલાનું નિરીક્ષણ તથા પાઠ મેળવવો વિગેરે કાર્ય કરતો. વિષયોને કોપીમાં લખતો, કયો વિષય કયા અનુયોગનો છે તેનું વિવરણ તૈયાર કરતો, કાર્યમાં બધા સંકળાયેલા હોવાથી કાર્યે તીવ્ર ગતિ પકડી.
ધાનેરા બધાનું ચાતુર્માસ નક્કી થયું. ગામની બહાર વલાણી બાગમાં લખાણના કામમાં લાગ્યા. શ્રી દર્શનપ્રભાજી વિગેરે વ્યાખ્યાન આદિ કાર્ય સંભાળતા રહ્યા. આગ્રાથી ગણિતાનુયોગનું પુનઃમુદ્રણ થઈને આવ્યું. ત્યાંથી બધા અંબાજી પહોંચ્યાં. ફરી કામમાં લાગ્યા. ત્યાં આદિનાથ ભવન માટે જમીન લીધી અને ગુરૂદેવની પ્રેરણાથી મોટી ધર્મશાળા વગેરે પણ થયા. ત્યાં જ શ્રી તિલોકમુનિનું પદાર્પણ થયું. એમનો છેદ સૂત્રોનો અનુભવ સારો થવાથી ચરણાનુયોગમાં માર્ગદર્શન મળ્યું. પછી બિયાવર આગમ સમિતિ માટે છેદસૂત્રોનું સંપાદન કાર્ય
ZY2_222222
ર

46

Page #64

WDF S S S S S SY SY SY SY SY Qહુ થે કરવામાં આવ્યું. શિયાળામાં અંબાજી રહી આબુ પર્વત પર પહોંચ્યા. ચરણાનુયોગનું સંપાદન કાર્ય પૂરું થયું અને દેશ
આગ્રા છાપવા મોકલી દીધું. હ દ્રવ્યાનુયોગનું કાર્ય પ્રારંભ થયું અને મહાસતીજીએ જોધપુર ચાતુર્માસ માટે વિહાર કર્યો. અમારો આબુમાં શું
જ ચાતુર્માસ થયું. પછી શિયાળામાં અંબાજી થઈ સાંડેરાવ ગયા. ત્યાંથી આબુ પર્વત આવ્યા. મહાસતીજી
શ્રી મુક્તિપ્રભાજી, શ્રી દિવ્યપ્રભાજી આદિઠાણા ૧૧ પણ જોધપુરથી આબુ પર્વત પધાર્યા. ફરી દ્રવ્યાનુયોગનું કાર્ય હે પ્રગતિ કરવા લાગ્યું. સાદડી ચાતુર્માસ સ્થગિત કરી આબુ જ ૧૪ ઠાણાનું ચાતુર્માસ થયું. પછી સાધ્વીજી ૬ શ્રી અનુપમાજી તથા શ્રી અપૂર્વસાધનાજીના વર્ષીતપના પારણા થવાથી જોધપુર તરફ વિહાર થયો. ત્યાં પારણા છે પર શ્રી પુખરાજજી લુકંડ મુંબઈવાળાએ ચરણાનુયોગ ભાગ-૧નું વિમોચન કર્યું. ત્યાંથી મહાસતીજી જયપુર તરફ
વિહાર કર્યો અને કાર્યની ગતિ મંદ થઈ ગઈ. કે અમારું ચાતુર્માસ આબુ થયું. ત્યારબાદ પહ, મદનગંજ વગેરે સંધોનો આગ્રહ થવાથી વિહાર તે તરફ થયો.
મદનગંજમાં મહાવીર કલ્યાણ કેન્દ્રનું ઉદઘાટન થયું. હરમાડામાં શ્રી સંજયમુનિની દીક્ષા થઈ. તે સમયે મહાસતીજી તે શ્રી મુક્તિપ્રભાજી આદિ ઠાણાનું જયપુરથી આવવાનું થયું અને ત્યારપછી તેઓએ દિલ્હી તરફ વિહાર કર્યો. ત્યાં હ જ ચાતુર્માસ કર્યું. ચરણાનુયોગ ભાગ-રનું શ્રી આર.ડી.જૈન દ્વારા વિમોચન થયું. હે છે અને હરમાડા દીક્ષા આપી પુષ્કર પહોંચ્યા. ત્યાં ચાર મહિના રહી દ્રવ્યાનુયોગનું કાર્ય કરતા રહ્યા. સાથે-સાથે છે.
અનુયોગ નિર્દેશિકાનું કાર્ય પણ કરતા રહ્યા. પીહ ચાતુર્માસ થયું. પછી વિહાર કરી આબુ ઓળી પર પહોંચ્યા. ૪ પર ફરી જોધપુર ચાતુર્માસ માટે પધાર્યા. ડૉ. સોહનલાલજી સંચેતીએ અનુયોગના પ્રચાર કાર્યમાં જોડાયા. ચાતુર્માસ હ પૂર્ણ થતા જ રાવટી પધાર્યા. ત્યાં વિશેષ વસ્તી ન હતી. સેવા મંદિર હતું. જેમાં ત્યાગી વિદ્વાન્ પુરુષ શ્રી જોહરીમલજી
પારેખ રહેતા હતા. પં. દેવકુમારજી બીકાનેરવાળાને કામમાં લગાવ્યા. શ્રી સુનીલ મહેતા શાહપુરાવાળા અને
શ્રી ગજેન્દ્ર રાજાવત બિયાવરવાળા ટાઈપીસ્ટ રહ્યા. - શ્રી પારેખજીએ કાર્ય જોયું. તેમણે કહ્યું - આમાં હજુ પામી છે, મારી પદ્ધતિથી કામ કરો.” તેમની પદ્ધતિથી હું કામ શરૂ થયું. બે મહિના કાર્ય ચાલ્યું. પરંતુ કાર્ય અતિ લંબાવાથી લાગ્યું કે જો આ પ્રમાણે કામ થશે તો અનુયોગના
૧૬ ભાગ થઈ જશે. જે કેટલાય વર્ષોમાં પણ પૂરું થવું કઠિન છે. તેથી ફરી જે પહેલાની પદ્ધતિ હતી તેજ પ્રણાલીથી & કામ શરૂ થયું.
ત્યાંથી સૂરસાગર આવ્યા ફરી કામ ચાલ્યું, સોજત શ્રી સંજયમુનિજીનાં વર્ષીતપના પારણા પર જઈ એક માસમાં ફરી જોધપુર આવ્યા, ચાતુર્માસ સૂરસાગર જ થયું. અનુયોગ સમાપન સમારંભ” થયો. આ સમય સુધી જે ત્રણ અનુયોગ પ્રકાશિત થઈ ગયા હતા તથા ચોથા દ્રવ્યાનુયોગનું સંપાદન કાર્ય પૂર્ણ થઈ રહ્યું હતું. સુરસાગર છે
સંઘ અને શ્રી મોહનલાલજી સાંડનાં અતિ આગ્રહથી આ કાર્યક્રમ રાખવામાં આવ્યો. જોધપુરમાં બિરાજમાન બધા - ૨૨ સંપ્રદાયના સાધુ-સાધ્વી અહીં આવ્યા, હજારોની જનમેદની આવી. પ્રવચન થયા, અનુયોગ માટે સહયોગ એકઠો છે. & થયો. કાર્ય પૂર્ણ થવા પર ચિંતન ચાલ્યું કે તેમાં કોઈ પાઠ તો નથી રહી ગયો તેથી બિયાવરની આગમ બત્રીસી ન
જે લેવામાં આવી. તેના પર નિશાન કર્યા કે આ પાઠ અનુયોગનાં કયાં પાના પર લેવામાં આવ્યો છે. આ પ્રકારે 8. ધ્યાન રાખવાથી અનેક પાઠ સામે આવ્યા. તેને ફરી વ્યવસ્થિત કરવામાં લાગ્યા અને જે પાઠ રહી ગયા તેને જે દ્રવ્યાનુયોગના ત્રીજા ભાગમાં પરિશિષ્ટમાં આપ્યા છે. હવે એક પણ પાઠ નથી રહ્યો આ વિશ્વાસ થઈ ગયો.
શિયાળામાં ત્યાં જ રહ્યા, ૧૪ માસ સૂરસાગર રહી પાવટા આવ્યા. કેટલાક દિવસ ત્યાં રહી કામ કર્યું ૨ પછી જૈતારણ પાવનધામ પહોંચ્યા. ત્યાં એક મહિનો રોકાયા. મદનગંજ ચાતુર્માસ માટે પધાર્યા. ત્યાં પણ આ
કામમાં લાગ્યા રહ્યા. ચાતુર્માસ પછી હરમાડા પહોંચ્યા, ૨ માસ ત્યાં રોકાયા, વધુપડતો શ્રમ કર્યો. & શ્રી તિલોકમુનિજીએ પણ આ કામમાં સહકાર આપ્યો.
HAHAHAHAHAHAHAHAH CE
ve delle della
Dead ALALALALALALALALALALITER
47

Page #65

અનેક વર્ષોથી સેવારત કુરડાયા નિવાસી શ્રી શિવજીરામજીના સુપુત્ર શ્રી માંગીલાલજી શર્મા પણ આ કાર્યમાં જોડાયા. તેમણે ખૂબ શ્રમ કર્યો. આખરે અંતિમ મુકામ પર પહોંચી ગયા. જે પ્રિય ક્ષેત્રમાં પૂજ્ય ગુરૂદેવશ્રી ફતેહચંદજી મ.સા. ૭ વર્ષ ઠાણાપતિ વિરાજ્યા હતા અને ૫૦ વર્ષ પૂર્વે જ્યાં આ અનુયોગનું કાર્ય પ્રારંભ થયેલું ત્યાં જ એ પૂર્ણ થયું.
જોધપુર જે. કે. કોમ્પ્યુટરમાં દ્રવ્યાનુયોગ છાપવા આપ્યું. પ૦૦ પાના તૈયાર થયા, પ્રુફ જોયું પરંતુ બરાબર સેટ ન થયું. આખરે કાર્ય રદ કરવું પડયું. ફરીથી શ્રી ચંદજી સુરાનાને આગ્રાથી બોલાવ્યા. તેમની દેખભાળમાં દ્રવ્યાનુયોગનું છાપવાનું કામ શરૂ થયું.
હરમાડાથી વિહાર કરી આબુ પર્વત પહોંચ્યા. હવે પ્રુફ રીડીંગનું કામ ચાલુ થયું. શ્રી સુરાનાજી ત્રણ વાર પ્રુફ જોતાં પછી શ્રી માંગીલાલજી જોતા, ફરી હું (વિનયમુનિ) તથા પૂજ્ય ગુરૂદેવ જોતા. આ પ્રકારે ગ્રંથનું છાપવાનું કામ આગળ વધતું ગયું. ભા.-૧ તૈયાર થયો. જેનો શ્રી નવનીતભાઈ ચુનીલાલ પટેલ અમદાવાદવાળાએ વિમોચન કર્યું. સાંડેરાવ ચોમાસું થયું. પછી સાદડી, નારલાઈ, સોજત વિગેરેમાં પ્રૂફરીડીંગ પરિશિષ્ટ વિગેરે કાર્ય ચાલતું રહ્યું.
સોજતમાં પૂજ્યશ્રી મરૂધરકેસરીજી મ.ની પુણ્યતિથિ પર પ્રવર્તક શ્રી રૂપચંદજી મ.નાં સાનિધ્યમાં દ્રવ્યાનુયોગના દ્વિતીય ભાગનું શ્રી નેમીચંદજી સંધવી કુશાળપુરાવાળાએ વિમોચન કર્યું.
બધા અધ્યયનનું આમુખ ડૉ. ધર્મચંદજીએ લખ્યું. સોજતથી વિહાર કરી આબુપર્વત ઓલીતપ કરાવવા પધાર્યા. પરિશિષ્ટ, વિષયસૂચિ વિગેરેનું કામ ચાલ્યું. ત્રીજા ભાગને સંપન્ન કરવામાં લાગ્યા. અંબાજીમાં ચાતુર્માસ થયું. ચાતુર્માસમાં ઓમપ્રકાશ શર્માએ સ્થાનાંગ સૂત્રના મૂળપાઠની પ્રેસકોપી કરી. નિરયાવલિકાદિનું પં.રૂપેન્દ્રકુમારજીએ સંપાદન કર્યું. શ્રી બલદેવભાઈ, શ્રી નવનીતભાઈનો અતિઆગ્રહ થવાથી અમદાવાદ તરફ વિહાર થયો.
૧ જાન્યુઆરી ૧૯૯૬ના દિવસે શેઠશ્રી શ્રેણિકભાઈ કસ્તુરભાઈની અધ્યક્ષતામાં 'અનુયોગ લોકાર્પણ સમારંભ' થયો. જેમાં અમદાવાદમાં વિરાજીત ઘણા મુનિરાજ, મહાસતીજી પધાર્યા. શ્રી દીપચંદભાઈ ગાર્ડી વિગેરે અનેક વિશિષ્ટ વ્યક્તિ આવ્યા. ગુજરાતી પ્રકાશનનો નિર્ણય થયો. ટ્રસ્ટને લગભગ ૨૦ લાખનું યોગદાન મળ્યું.
આ પ્રકારે ૫૦ વર્ષોના પ્રબલ પુરુષાર્થથી અને બધાના મહત્વપૂર્ણ યોગદાનથી ગુરૂદેવની ઈચ્છા પૂર્ણ થઈ. અનુયોગના હિન્દી સંસ્કરણનું કાર્ય પૂર્ણ થયું.
આ અનુયોગના કાર્યને સંપૂર્ણ કરવા માટે પૂજ્ય ગુરૂદેવે દ્વિદલનો ત્યાગ કર્યો તેમજ તેની બનેલી વસ્તુઓ મિઠાઈ, નમકીનનો ૩૦ વર્ષની યુવાવસ્થામાં ત્યાગ કર્યો, એક જ ટાઈમ અન્ન લેવું, વચમાં ઘણા વખત એક રોટલી પર રહ્યા અને છેલ્લા ૧૮ વર્ષ અન્ન-પાણીનો પણ ત્યાગ કર્યો. એકમાત્ર ગાયનું દૂધ અને ફ્રુટ પર રહ્યા, કેટલી ઊંચી સાધનાથી આ ગ્રંથ તૈયાર થયો તેમજ ડૉ. મહાસતી મુક્તિપ્રભાજી વગેરે સાધ્વીઓએ કાર્ય ચાલ્યો ત્યાં સુધી આયંબિલ એકાસણા કરાવ્યા. કાર્યના પ્રારંભમાં જ આચારાંગ મૂળ કંઠસ્થ કરાવ્યો તેઓએ પણ વિગત્યાગ વગેરે ઘણા પછખાણો કરી આ કાર્યને પૂર્ણ કરવામાં મદદરૂપ થયા. હું પણ યથાશક્તિ પચ્છખાણ કરીને સારો શ્રમ કરીને પૂર્ણ કરવામાં સમર્થ થયો છું.
અનુયોગના ગુજરાતી ભાષાંતરનું કાર્ય પ્રારંભ થયું. ધર્મકથાનુયોગ મૂળમાત્ર જે પ્રારંભમાં છપાયો હતો એ જ રાખ્યો એની વિશદ પ્રસ્તાવના ડૉ. જગદીશચંદ્ર જૈન એ અંગ્રેજીમાં લખી. ધર્મકથાનુયોગના બન્ને ભાગનું ગુજરાતી ભાષાંતર ગુજરાત યુનિવર્સિટી પ્રાકૃત વિભાગના પ્રોફેસર આર.એમ.શાહ, અમદાવાદવાળા કર્યો. બન્ને ભાગ છપાણા. પહેલા ભાગનું વિમોચન પ્રાકૃતના ઉચ્ચસ્તરીય વિદ્વાન્ ડૉ. હરીવલ્લભ ભાયાણીએ દ્વારા અને બીજા ભાગનું કે. એમ. ગાંધી મુંબઈવાળા દ્વારા થયેલ. ચરણાનુયોગનું ગુજરાતી ભાષાંતર ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી અને
EK 2222222Q

48

Page #66

તેમની સુશિષ્યાએ કર્યું. છાપકામ પ્રારંભ થયું. ઘણા વર્ષો સુધી અટકી ગયું. કારણ કે પ્રાકૃત ભાષાનો છાપકામ અને પ્રૂફરીડર સારો ન મળ્યો. જેમને કામ આપ્યું તે પણ બહુજ ધીમી ગતિમાં. દિલીપભાઈ સ્કેન-ઓ-ગ્રાફિક્સ પ્રેસવાળાનો સંપર્ક થયો. માંગીલાલ શર્માના પ્રયત્નથી કાર્યને દ્રુતગતિ મળી.
ન
અમદાવાદથી ગુરૂદેવે આબુપર્વત ઓલીપર પધાર્યા ત્યાંથી સાંડેરાવમાં બાંકલીવાસ પો૨વાળ ભવનનું ઉદ્દઘાટન કરાવી સાદડી મારવાડ ચાતુર્માસ માટે પધાર્યા. ત્યાંજ સંજયમુનિ બિમાર પડવાથી ચાતુર્માસ પછી ઉદયપુર થઈને આબુપર્વત પધાર્યા. છેલ્લા સાડા ત્રણ વર્ષ આબુ-અંબાજીમાં રહ્યા.
ગુરૂદેવનું સ્વાસ્થ્ય અનુયોગ (હિન્દી)નો કાર્ય પૂર્ણ થયા પછી અનુકૂલ ન રહ્યો. તેઓએ પોતાનો સંકલ્પ પૂર્ણ કરી લીધો. સન્ ૮૨માં તેઓ બિમાર પડ્યા હતા. થોડા સ્વસ્થ થઈ કામમાં જોડાયા. યથાશક્તિ કાર્ય કર્યો. એમના નિર્દેશનમાં ૧૮ વર્ષમાં હિન્દી ભાષાનો સંસ્કરણ પૂરો કરી આપ્યો. એ કાર્ય માટે જ પુનર્જન્મ મળ્યો હતો. પૂરો થતા જ સ્વાસ્થ્ય બગડી ગયો પણ છેલ્લે સુધી મને નિર્દેશ આપતા રહ્યા. કાર્યને વેગ મળ્યો.
ચરણાનુયોગ ગુજરાતી ભાષાંતરના બન્ને ભાગ છપાયા. પહેલા ભાગનો વિમોચન ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ નવનીતભાઈએ કર્યો અને બીજો ભાગ અર્પણ ક૨વાનો લાભ ગુરૂદેવની દીક્ષા તિથિના દિવસે માંગીલાલને મળ્યો. ગણિતાનુયોગનો ભાષાંતર કરવા માટે ડૉ. કનુભાઈ શેઠને આપ્યો હતો. ફરી-ફરી સંશોધન થવાના કારણે એ પણ ઘણા વર્ષો સુધી અટકી ગયો. હિન્દીના બીજા સંસ્કરણમાં પણ પાઠો છૂટવાના કારણે સંપાદન માટે પં.દેવકુમારજીને આપ્યો. ફરી ગુજરાતી અનુવાદ થયો. સંશોધન થયા પછી પ્રેસમાં છાપવા આપ્યો. ૧૦ ડિસેમ્બર-૨૦૦૦ની સાલએ ગ્રન્થ તૈયાર થઈને આવ્યો. ગોંડલ સંપ્રદાયના વાણીભૂષણશ્રી ગિરીશમુનિજીએ આબુપર્વત પધાર્યા. એમની દીક્ષા જયંતિ અને વિમોચન સમારોહ યોજ્યો. મહાવીર કેન્દ્રના સુધર્મા હોલમાં ગણિતાનુયોગનું વિમોચન કરી નવનીતભાઈ, બચુભાઈ, જયંતિભાઈ સંઘવીએ ગુરૂદેવને અર્પણ કર્યો. ગુરૂદેવ ઘણા જ ખુશ થયા. તેઓ ત્યાં કાર્યક્રમમાં લગભગ બે કલાક બેસી રહ્યા. ગ્રન્થને જોતા રહ્યા. ડૉ. દિવ્યપ્રભાજીએ તેમના ભાષણમાં જ્યારે કાર્ય પૂર્ણ કરાવવાનો સંકલ્પ કર્યો ત્યારે ઘણા જ ખુશ થયાં.' એ એમનો છેલ્લો કાર્યક્રમ હતો. ૧૭ ડિસેમ્બર બપોરે ૧૨-૩૦ કલાકે સાધુવંદના વગેરે સાંભળતા અને છેલ્લે 'સિદ્ધે શરણં બોલતાં' 'ત્યારે તેમની વધારે તબીયત બગડી ગઈ. ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી, ડૉ. દિવ્યપ્રભાજી વગેરેની હાજરીમાં જ્યારે તેમને સંથારાના પચ્છખાણ આપવા લાગ્યો અને એમનો હાથ પકડી પૂછ્યો ત્યારે તેઓ આશીર્વાદરૂપે જોરથી હાથ પકડયો અને હુંકારો આપ્યો. પોણાત્રણ વાગ્યા સંથારો પછખાવ્યો. સાંજે તેમને દ૨૨ોજની જેમ ઠંડી હોવાના કારણે જ્ઞાન ભંડારના ઓરડામાં સુવડાવ્યા. રાત્રે ત્રણ વાગ્યા મારે સ્વાધ્યાય સંભળાવવાનો વારો આવ્યો. સાડા ત્રણે તેઓએ મારી તરફ જોયો ત્યાં ઓરડામાં બધી બાજુ આગમના ચોપડાના અલમારા જોતા-જોતા વિલીન થઈ ગયા. એમ છેલ્લે સુધી આગમના ઉંડાણમાં જ રહ્યા. ૧૯ ડિસેમ્બર બપોરે ત્રણ વાગે હજારોની જનમેદની વચ્ચે પ્રતાપજી કપૂરજી સાંડેરાવના પરિવારના હસ્તે 'કમલ' કનૈયા વિહારમાં અગ્નિ સંસ્કાર થયો.
મારા ઉ૫૨ વધારે જવાબદારી આવી. હિમ્મતથી અનુયોગના કાર્યમાં આગળ વધ્યો. વિહારનો ક્રમ ચાલુ થઈ ગયો. ઉત્તર ગુજરાતમાં વીજાપુર સુધી જઈને ફરી આબૂ આવ્યા. ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી, ડૉ. દિવ્યપ્રભાજી પાસે લક્ષિત સાધનાની દીક્ષા થઈ. પછી ઉદયપુર-દિલ્હીનો ઉગ્રવિહાર કરી અલવર ચાતુર્માસ કર્યો. હરમાડામાં ગુરૂદેવની પ્રથમ પુણ્યતિથિ કરી. પછી સમદડીમાં મહાસતીજી દર્શનપ્રભાજી પાસે બે દીક્ષા આપી, ગણિતાનુયોગનો સારાંશ લખવાની ભાવના જાગી. તે તૈયાર કર્યો. ગણિતાનુયોગનો બીજો ભાગ છપાયો. અમદાવાદમાં મહામંત્રી શ્રી સૌભાગ્યમુનિજી 'કુમુદ' સાથે ચૌમાસાનો પ્રવેશ કર્યો. તે સમયે જ આનો બચુભાઈ બલદેવભાઈના હસ્તે વિમોચન થયું. વ્યાખ્યાન, ગૌચરી વગેરેથી લગભગ મુક્ત થઈ દ્રવ્યાનુયોગના કાર્યમાં લાગી ગયો. દિવાળી સુધી પહેલો ભાગ થઈ ગયો. તેનું વિમોચન કૃષ્ણકાંતભાઈ પટેલ મુંબઈવાળાએ કર્યું.
22222 234 R

49

Page #67

WLANARAAAAAAAAAAAA
૪૧૪૮ ૧૮ ૧૮ ૧૮ ૧૭૪ "SX SX SX SX SX $
ત્યાંથી વિહાર કરી મુંબઈ આવ્યા. કુ. જિનશાબેન ગોસલિયાને દીક્ષાનો પાઠ ભણાયો. તેમની દીક્ષા છે મહાસતીજી શ્રી દર્શનપ્રભાજી, દિવ્યપ્રભાજી, અનુપમાજી પાસે થઈ. ખાર આવ્યા. ત્યાં કાર્ય સારું થયો. પૂજ્ય C * ગુરૂદેવની જન્મજયંતિના દિવસે મુંબઈ મહાસંઘના પ્રમુખ વજુભાઈ ગાંધીના હસ્તે દ્રવ્યાનુયોગના બીજા ભાગનું ?
વિમોચન થયું. ત્યાંથી પૂના ચાતુર્માસ માટે આવ્યા. સંવત્સરીના દિવસે દ્રવ્યાનુયોગના ત્રીજા ભાગનું વિમોચન કે જે શશીકાંતભાઈ કાળીદાસ કોઠારી પાલનપુરવાળાને હસ્તે થયું.
ગ્રંથ મોટો હોવાના કારણે આનો ચોથો ભાગ તૈયાર થયો એમાં પણ ઘણો જ શ્રમ થયો. ચારે ભાગનો શબ્દકોષ તૈયાર કર્યો. બીજા અનુયોગોના છૂટેલા પાઠો તૈયાર કરવામાં સંલગ્ન થયા. કમલેશભાઈ દોશી બોરીવલી આ અને ધીરેનદોશી ઘાટકોપરવાળાના આગ્રહથી ચરણાનુયોગ, ગણિતાનુયોગનો પણ શબ્દકોષ ગુજરાતીમાં તૈયાર કર્યો. બધી સામગ્રી ચોથા ભાગમાં આપવામાં આવી છે.
પૂનાથી ગુરૂદેવની ત્રીજી પુણ્યતિથિ ઉપર દેવલાલી (નાસિક) આવ્યા. સેવા કેન્દ્રમાં જ કાર્યક્રમ થયો. ત્યાં પણ યુવા પ્રણેતા ધીરજમુનિજી મ. પાસે એકતાકુમારીની દીક્ષામાં હાજરી આપી. ત્યાંથી વણી, સુરગાણા, વાંસદા
થઈ કરચેલિયા આવ્યા, સ્થાનકનું ઉદ્ધાટન કરાવ્યા પછી સુરતમાં દરિયાપુરી સંપ્રદાયની દિક્ષામાં શામિલ થઈ - અમદાવાદ આવ્યા. ૧૮ ફેબ્રુઆરી-૨૦૦૪ના દિવસે નારણપુરા સંઘમાં અનુયોગ ટ્રસ્ટની રજતજયંતિ અને છે
દ્રવ્યાનુયોગના ચોથા ભાગનું ટ્રસ્ટ પ્રમુખ નવનીતભાઈ ચુનીલાલ પટેલના શુભહસ્તે વિમોચન વિધી થઈ. એમ છે હિન્દીના આઠ ભાગ અને ગુજરાતીના ૧૧ ભાગોમાં આ અનુયોગનો વિશાળ કાર્ય પ૫ વર્ષમાં પૂર્ણ થયો.
ઓપરેશનના સમયે જે ભાવના મને સોંપી હતી તે ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૪માં ૨૪ વર્ષના અથાગ પરિશ્રમ દ્વારા પૂર્ણ થઈ રહી છે એનો મને ઘણો જ આહૂલાદ છે.
પૂજ્ય ગુરૂદેવનો સ્વાથ્ય પ્રતિકૂળ હોવાના કારણે તેમજ એમનો સંકલ્પ પૂરો કરવાની ભાવનાથી મારી બુદ્ધિ પ્રમાણે મૂળમાં, હિન્દી કે ગુજરાતી ભાષાંતરમાં સંશોધન કર્યું. મને ગુજરાતી ભાષાના વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ જ્ઞાન નથી છતાં પણ પ્રયત્ન કર્યો છે જેથી ઘણી ભૂલો રહી ગઈ હશે જે પાઠકો સમજી વાંચે. જે પણ ભૂલો છે તે અવશ્ય જણાવે જેથી બીજા સંસ્કરણમાં સંશોધન થઈ શકે.
શ્રુતાચાર્યા ડૉ. મુક્તિપ્રભાજી, ડૉ. દિવ્યપ્રભાજી, ડૉ. અનુપમાજી, ભવ્યસાધનાજી અને શ્રી વિરતિ સાધનાજી વગેરેનો આ કાર્યમાં ઘણો શ્રમ રહ્યો, લાંબા-લાંબા વિસ્કારના કારણે ચાતુર્માસ પ્રવચન વગેરેના કારણોથી આ હૈ વર્ષોમાં તેમને ઓછો સમય મળ્યો જેથી તેમજ બન્ને મોટા મહાસતીજી ધ્યાન સાધના અને ગુરૂદેવ દ્વારા જે અનુભવ તે થયો છે તે સાધનાઓ અને ગ્રંથો લખવાના કારણે સમય નહીં આપી શક્યા તેમજ અનુપમાજીએ જનસંપર્કમાં,
ભવ્યસાધનાજીએ મહાસતીજી ચારૂશિલાજીની સેવામાં અને વિરતિસાધનાજી, વિરાગ સાધનાજી વગેરે અધ્યયન, પ્રવચન વગેરેમાં જોડાવવાથી આ કાર્યમાં ગુરૂદેવના ગયા પછી વધારે સમય નહીં આપી શક્યા જેથી ભાષા સંબંધી ત્રુટિઓ રહીજ હશે.
આચાર્યશ્રી દેવેન્દ્રમુનિજીએ આ કાર્યને કરવા માટે ઘણી જ પ્રેરણા આપી તેમજ બે અનુયોગમાં વિશદ ભૂમિકા તે લખી આપી.
મધુર વ્યાખ્યાની શ્રી ગૌતમમુનિજીનો મહત્વપૂર્ણ યોગદાન મળ્યો તેઓનો સ્વાથ્ય અનુકૂલ ન હોવા છતાં પ્રવચનની બધી જવાબદારી સંભાળી લીધી જેથી આ કાર્ય કરી શક્યો તેમજ તપસ્વી સંજયમુનિજી મહાત્માજી એ પણ સેવાસુશ્રુષાનો લાભ લઈ સારો સહકાર આપ્યો.
રાજુભાઈ મહેતા આબુવાળા તેમજ સેવાભાવી શિવજીરામજી શર્મા કુરડાયાવાળાએ તથા ગુલાબસિંહ અચપુરાવાળાએ પણ ખૂબ જ ગુરૂદેવની સેવા કરી છે તે કેમ ભૂલાય ? શિવજીરામજીના સુપુત્રો માંગીલાલે અ છે, પર્વત રહીને પણ પ્રૂફરીડીંગ વગેરેમાં સહકાર આપે છે અને મહાવીર શર્માએ જોડે રહીને કુફરીડીંગ, લેખન, વિ
ભ સંદર્ભ ગ્રંથોની વ્યવસ્થા કરવી વગેરે બધા કાર્યમાં સહકાર આપ્યો. WCLARARARARATER
Diako HAHAHAHAHAHAHAHAH
50

Page #68

92 - 5 - * * * * * * * * * * * * * * * *Page #69

GRAAAALAAAAAAAAA
જ્યાં જ્યાં પૂજ્ય ગુરૂદેવના પગલાં પડ્યા, ચાતુર્માસ થયા. તે સંધોનો તેમજ શ્રદ્ધાવંત જ્ઞાનાનુરાગી શ્રાવકોનો છે પણ પંડિતોના મહેનતાણા વગેરે માટે યોગદાન મળ્યું છે.
આચાર્ય શ્રી દેવેન્દ્રમુનિજી તેમજ પ્રવર્તક શ્રી રૂપચંદજી મ. તથા ઉપપ્રવર્તક શ્રી સુકનમુનિજી મ.નો પણ છે આ સમયે-સમયે માર્ગદર્શન મળ્યો.
મારા સહયોગી પં.શ્રી મિશ્રીમલજી મુમુક્ષુ', સેવાભાવી શ્રી ચાંદમલજી મ., પં.શ્રી રોશનલાલજી મ. શાસ્ત્રી કે ની પણ વૈયાવચ્ચ સેવા ભુલાઈ ન શકાય.
આ પ્રકારે બધાના સહકારથી જ આ કાર્ય પૂર્ણ થઈ શક્યું. જેનો પણ પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ સહકાર મળ્યો છે છે તેમનો અંત:કરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
લિંબડી સંપ્રદાયના શ્રી ભાષ્કરમુનિજી મ.નું આબુર્પત પર ઓલી પર પધારવું થયું. તેમની અનુયોગ પ્રતિ વિશેષ ૨ રૂચિ રહી. તેમણે સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છની અનેક લાઈબ્રેરીમાં સેટ મોકલ્યા. અનુયોગ સંપાદનની શરૂઆતથી જાણકારી
મેળવી. તેમના પ્રેમપૂર્વક આગ્રહથી જ હું આ અનુયોગની અપૂર્વયાત્રા” લખી છે. હર મને પણ પૂજ્ય ગુરૂદેવની સેવા તથા આ ભાવનાને પૂર્ણ કરવાનો અવસર મળ્યો. આ મારું સૌભાગ્ય છે. જે ૨. આ કાર્યમાં એકાગ્રતા પ્રાપ્ત થતી, મને પોતાને ઘણી વાર અનુભવ થયો કે જ્યારે માથાનો દુખાવો કે થાકનો - જ અનુભવ થતો ત્યારે આ કાર્યમાં બેસતો તો શાંતિનો અનુભવ થતો આ બધો ગુરૂદેવના આશીર્વાદનું જ પરિણામ
છે. આ કાર્યથી મને ઘણો જ આનંદ થયો. [ આ અનુયોગના કામમાં લાગ્યા રહેવાના કારણે વ્યાખ્યાન કળામાં આગળ નહીં વધી શક્યો. જે સામાજીક દૃષ્ટિથી ઘણો જ જરૂરી છે પણ હું એને પ્રાથમિકતા ન આપી કારણ કે આગમની સેવાથી તીર્થંકર નામકર્મનું
ઉપાર્જન થાય છે. તેથી જ મેં અનુયોગના કાર્યને પ્રાથમિકતા આપી.” હવે પ્રવચનની પ્રગતિમાં સંલગ્ન થઈશ. 8 ગુરૂદેવના આશીર્વાદથી અવશ્ય મને સફળતા મળશે.
ધર્મકથાનુયોગ વગેરેની પ્રતિઓ સમાપ્ત થઈ ગઈ તેમને પુનઃમુદ્રણ કરાવવા માટે ફરી તેનો સંશોધન કરવો આવશ્યક છે તે કાર્ય કરવાની ભાવના છે.
આધુનિક યુગમાં કપ્યુટર દ્વારા સમગ્ર વિશ્વમાં એને ફેલાવવાની ભાવના છે. જેથી સંશોધકોને લાભ મળશે. ગુરૂદેવના ૩૨ આગમોના ગુટકા નિકાળવાનો જે સંકલ્પ હતો એમાં ૧૫ આગમ થયા છે બીજા આગમ પ્રકાશિત કરાવવાની ભાવના છે એ કાર્ય પણ બધાના સહકારથી સફળ થાય એ જ આશા છે.
ગુરૂદેવના આશીર્વાદથી બધા જ કાર્ય પૂર્ણ થશે. ગુરૂદેવશ્રી મહાન્ હતા. તેમણે અનુયોગના રૂપમાં જે સમાજને * આપ્યું તે ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે તેનો ખૂબ લાભ ઉઠાવીએ. પ્રચાર-પ્રસાર કરીએ. આપણે ગુરૂદેવના પગ નિરંતર આગળ વધતાં રહીએ, આ ભાવના સાથે પૂજ્ય ગુરૂદેવના ચરણોમાં કોટિ-કોટિ વંદન.
પણ.
- વિનયમુનિ
Dostal SRL
52

Page #70

છીણે ચીનુ ટૂ, ઢિાવોઢ
સહયોગી સદસ્યોની નામાવલિ
: સર્વના આભારી છીએ : વિશિષ્ટ સહયોગી : ૧. શ્રીમતી સૂરજબેન ચુન્નીભાઈ ધોરીભાઈ પટેલ, પાર્શ્વનાથ કોર્પોરેશન અમદાવાદ
હસ્તે, સુપુત્ર શ્રી નવનીતભાઈ, પ્રવીણભાઈ, જયંતિભાઈ ૨. શ્રી બળદેવભાઈ ડોસાભાઈ પટેલ પબ્લિક ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ,
અમદાવાદ હસ્તે શ્રી બળદેવભાઈ, બચુભાઈ, બકાભાઈ ૩. આઈડિયલ સીટ મેટલ સ્ટેપિંગ એન્ડ પ્રેસિંગ પ્રા.લિ. હસ્તે, શ્રી આર.એમ.શાહ
અમદાવાદ ૪. શ્રી આત્મારામ માણિકલાલ પબ્લિક ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ
અમદાવાદ હસ્તે, શ્રી બળવત્તલાલ, મહેન્દ્રકુમાર, શાન્તિલાલ શાહ ૫. શ્રી હસમુખલાલ કસ્તુરચંદભાઈ શાહ
અમદાવાદ ૬. શ્રી પ્રેમ ગ્રુપ પીપલિયા કલા, શ્રી પ્રેમરાજ ગણપતરાજ બોહરા હસ્તે શ્રી પૂરણચંદજી બોહરા
અમદાવાદ ૭. શ્રી રાજમલ રિખબચંદ મેહતા ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ
મુંબઈ હસ્તે, શ્રી સુશીલાબેન રમણિકલાલ મહેતા, પાલનપુર ૮. શ્રી શ્રેણીકભાઈ કસ્તુરચંદ શેઠ
અમદાવાદ ૯. શ્રી દિપચંદભાઈ ગાડ સાહેબ
મુંબઈ ૧૦. શ્રી યુ. એન. મહેતા સાહેબ
અમદાવાદ ૧૧. શ્રી કોકીલાબેન જંયતિલાલ કાંતિલાલ પટેલ
સાણંદ ૧૨. એક સદગૃહસ્થ તરફથી...હસ્તે શ્રી ભરતભાઈ શેઠ
અમદાવાદ ૧૩. શ્રી વાલકેશ્વર સ્થા. જૈન સંઘ
મુંબઈ ૧૪. શેઠ શ્રી ચુનીલાલ લધુભાઈ ગુંદીયાળાવાળા હસ્તે અરવિંદભાઈ
અમદાવાદ ૧૫. શ્રી કે. ડી. શેઠ ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ હસ્ત જગદીશભાઈ કાંતિલાલ શેઠ
અમદાવાદ ૧૬. શ્રી રસીકલાલ શાંતિલાલ રાજેન્દ્રકુમાર
અમદાવાદ ૧૭. શ્રી હસમુખલાલ સી. શેઠ
મુંબઈ | ૧૮. શ્રીમતી રૂપાબેન શૈલેશભાઈ મહેતા
પાલનપુર ક ૧૯, શ્રી પાર્શ્વનાથ ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ છે. હસ્તે શ્રી નવનીતભાઈ
અમદાવાદ,
7.
53

Page #71

અમદાવાદ અમદાવાદ મુંબઈ મુંબઈ
મુંબઈ
હૈદરાબાદ દિલ્હી દિલ્હી જોધપુર કુશાલપુરા
જોધપુર
જોધપુર
દિ ૨૦. શ્રી કાલુપુર કોમર્શિયલ કો.ઓ.બેંક લિ. ૨૧. શેઠશ્રી ચુનીલાલ નરભેરામ મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ
હસ્તે, શ્રી મનુભાઈ બેકરીવાલા, રૂબી મિલ ૨૨. શ્રી પ્રભુદાસભાઈ એન. વોરા ૨૩. શ્રી પી. એસ. લૂંકડ ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ
હસ્તે શ્રી પુખરાજજી લૂંકડ ૨૪. શ્રી ગાંધી પરિવાર
હસ્તે, અમરચન્ટ રિખવચન્દ ગાંધી ૨૫. શ્રી ગુલશનરાયજી જૈન ૨૬. શ્રીચન્દજી જૈન, જૈન બન્યુ ૨૭. શ્રી ઘેવરચંદજી કાનુગા, એલ્કોબક્સ પ્રા.લિ. ૨૮. શ્રીમતી તારાદેવી લાલચંદજી સિંધવી ૨૯. શ્રી થાનચંદ મેહતા ફાઉન્ડેશન
હસ્તે, શ્રી નારાયણચંદજી મહેતા ૩૦. શ્રીમતી ઉદયકુંવર ધર્મપત્ની શ્રી ઉમેદમલજી સાંડ
હસ્તે, શ્રી ગણેશમલજી મોહનલાલજી સાંડ ૩૧. શ્રીમતી સોનકંવર ધર્મપત્ની ડો. સોહનલાલજી સંચેતી તથા
સુપુત્ર શ્રી શાન્તિપ્રકાશ, મહાવીરપ્રકાશ, જિનેન્દ્રપ્રકાશ અને નગેન્દ્રપ્રકાશ સંચેતી ૩૨. શ્રી જેઠમલજી ચોરડિયા, મહાવીર ડ્રગ હાઉસ ૩૩. શ્રી શાન્તિલાલજી નાહર ૩૪. શ્રી ભીમરાજજી ઝવેરચંદજી ૩૫. શ્રી કમળાબેન હીરાલાલજી જીરાવાલા ૩૬. શ્રી જયંતીભાઈ સુંદરજીભાઈ ગોસલિયા ૩૭. ડૉ. શ્રી યોગેન્દ્રભાઈ શાંતિલાલ ભાવસાર ૩૮. શ્રી હિમ્મતલાલ શામળદાસ શાહ ૩૯. શ્રી મોહનલાલજી મુકનચંદજી બાલિયા ૪૦. શ્રી વિજયરાજજી બાલાબક્સજી બોહરા - સાબરમતી ૪૧, શ્રી અજયરાજજી કે. મહેતા - એલિસબ્રીજ ૪૨. શ્રી ચીમનભાઈ ડોસાભાઈ પટેલ
હસ્તે, નવનીતભાઈ ૪૩. શ્રીમતી કાંતાબેન જંયતિલાલ મનસુખલાલ લોખંડવાળા ૪૪. શ્રી સૌરાષ્ટ્ર સ્થા. જૈન સંઘ (નગરશેઠનો વંડો) હસ્તે ભરતભાઈ શેઠ ૪૫. શ્રી સ્થા. જૈન સંઘ (નારણપુરા) અમદાવાદ
હસ્તે શાંતિભાઈ | ૪૬. શ્રી સાણંદ સાર્વજનિક ટ્રસ્ટ
હસ્તે, શ્રી બલદેવભાઈ
જોધપુર બેંગ્લોર અમદાવાદ સાંડેરાવ અમદાવાદ અમદાવાદ ખંભાત અમદાવાદ અમદાવાદ અમદાવાદ અમદાવાદ
અમદાવાદ અમદાવાદ અમદાવાદ
અમદાવાદ
અમદાવાદ
54

Page #72

૪૭. શ્રી પંજાબ જૈન ભ્રાતૃ સભા - ખાર
૪૮. શ્રી રતનકુમારજી જૈન, નિત્યાનન્દ સ્ટીલ રોલર મિલ
૪૯. શ્રી માણેકલાલજી રતનશી બગડીયા
૫૦. શ્રી હરીલાલ જયચંદ દોશી, વિશ્વ વાત્સલ્ય ટ્રસ્ટ ૫૧. શ્રી તેજરાજજી રુપરાજજી બમ્બ, ભાદવાવાળા પર. શ્રીમતી સુગનીબાઈ મોતીલાલજી બમ્બ
હસ્તે, શ્રી ભીમરાજજી બમ્બ પીહવાળા ૫૩. શ્રી સ્થા. જૈન સંઘ, નવરંગપુરા ૫૪. શ્રી નંદુભાઈ મહાસુખભાઈ પટેલ ૫૫. શ્રી ભાઈલાલભાઈ હરિલાલ ગોસલિયા
૫૬. શ્રી ધીરજલાલ ધરમશી મોરબિયા ૫૭. શ્રી સ્થા. જૈન સંઘ (સોલા)
૫૮. શ્રી ધીરેશભાઈ ટી. શાહ
૫૯. શ્રી બંસીભાઈ શીવલાલ કાપડિયા
૬૦. શ્રી ગુલાબચંદજી માંગીલાલજી સુરાણા ૬૧. શ્રી નેમનાથજી જૈન
૬૨. શ્રી બાબુલાલજી ધનરાજજી મહેતા
૬૩. શ્રી હુકમીચંદજી મહેતા (એડવોકેટ)
૬૪. શ્રી કેશરીમલજી હીરાચંદજી તાતેડ સમદડીવાળે
૬૫. શ્રી આર.ડી. જૈન, જૈન તાર ઉદ્યોગ
૬૬. શ્રી દેશરાજજી પૂરણચંદજી જૈન ૬૭. શ્રી રોયલ સિન્થેટિકસ પ્રા.લિ. હસ્તે, રમેશભાઈ કોશેલાવવાળા ૬૮. શ્રી વિરદીચંદજી કોઠારી ૬૯. શ્રી મદનલાલજી કોઠારી મહામંદિર
૭૦. શ્રી જંવતરાજજી સોહનલાલજી બાફના
૭૧. શ્રી ધનરાજજી વિમલકુમારજી રુણવાલ ૭૨. શ્રી જગજીવનદાસ રતનશી બગડીયા
૭૩. શ્રી સુગાલ એન્ડ દામાણી
૭૪. શ્રી ભીવરાજજી હજારીમલજી સાંડેરાવવાળા
૭૫. મે. મરુધર ઈલેકિટ્રકલ્સ
હસ્તે, શ્રી અક્ષયકુમાર પુષ્પન્દ્રકુમાર સામસુખા - જોધપુરવાળા
-
૭૬. શ્રી વિજયરાજજી મહેતા

55

મુંબઈ
મુંબઈ
મુંબઈ
મુંબઈ ઈચલકરંજી (મહારાષ્ટ્ર)
હૈદરાબાદ
અમદાવાદ
અમદાવાદ
અમદાવાદ
આબુરોડ
અમદાવાદ
અમદાવાદ
અમદાવાદ
સિકન્દ્રાબાદ
ઈન્દૌર (મધ્યપ્રદેશ)
સાદડી (મારવાડ)
જોધપુર
હુબલી
દિલ્હી
અમદાવાદ
મુંબઈ
કિશનગઢ
જોધપુર
બેંગ્લોર
બેંગ્લોર
દામનગર (ગુજરાત)
નઈ દિલ્હી
કોસમ્બા
મુંબઈ
અમદાવાદ

Page #73

અહમ્
ષય-સ્ત્રી
- અધ્યયન ૩૯ થી ૪૬
પૃષ્ઠક
અ.ક્રમ. અધ્યયનનું નામ ૩૯. ગર્ભ અધ્યયન ૪૦. યુગ્મ અધ્યયન
૨૧૧૩ - ૨૧૪૪
૨૧૪૫ – ૨૧૯૮
૪૧.
ગમ્મા અધ્યયન
૨૧૯૯ - ૨૨૯૭
આત્મા અધ્યયન
૨૨૯૮ - ૨૩૦૫
સમુદુધાત અધ્યયન
૨૩૦૬ - ૨૩૪૩
ચરાચરમ અધ્યયન
૨૩૪૪ - ૨૩૬૭
૪૫
અજીવ - દ્રવ્ય અધ્યયન
૨૩૬૮ - ૨૩૯૧
૪૬.
પુદ્ગલ અધ્યયન
૨૩૯૨ - ૨૫૮૨
પ્રકીર્ણક
૨૫૮૩ – ૨૬૧૩
56

Page #74

સૂત્રાંક
૧.
૨.
૩.
૪.
૫.
9.
૭.
...
૯.
૧૦.
૧૧.
૧૨.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨૧.
૨૨.
૨૩.
૨૪.
DRA. P-4

વિષયાનુક્રમણિકા
આમુખ :
ગર્ભ વગેરે પદોનું સ્વામિત્વ.
ભવનાં ચતુર્વિધત્વનું પ્રરૂપણ.
વિષય
૩૯. ગર્ભ અધ્યયન
ગર્ભધારણનાં વિધિ-નિષેધનાં કારણોનું પ્રરૂપણ.
માનુષી ગર્ભના ચાર પ્રકારોનું પ્રરૂપણ.
ગર્ભગત જીવનું નરક અને દેવોમાં ઉત્પન્ન થવાના કારણોનું પ્રરૂપણ. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવનું સઈન્દ્રિય-સશરીર ઉત્પત્તિનું પ્રરૂપણ. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવનાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
ઉદક ગર્ભનાં પ્રકાર અને સમયનું પ્રરૂપણ.
ઉદક-તિર્યંચયોનિક-મનુષ્ય સ્ત્રીઓના ગર્ભ વગેરેની કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ.
ગર્ભમાં સ્થિત જીવના અવસ્થાનનું પ્રરૂપણ.
એક ભવ ગ્રહણની અપેક્ષાએ એક જીવના જનકોનું પ્રમાણ. એક ભવગ્રહણની અપેક્ષા એક જીવના પુત્રોની સંખ્યા. જીવના શરીરમાં માતા-પિતાના અંગોનું પ્રરૂપણ.
માતા-પિતાના અંગોની કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ.
જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં એકત્વ બહુત્વની વિગ્રહ ગતિનું પ્રરૂપણ.
વિવિધ દિશાઓની અપેક્ષા એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ. અનંતરોપપન્નક એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ. પરંપરોપપન્નક એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ. અનંતરાવગાઢાદિ એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ.
કૃષ્ણ નીલ કાપોત લેશ્મી એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ. દ્વીપ સમુદ્રોમાં પરસ્પર જીવોના જન્મ-મરણનું પ્રરૂપણ.
મરણના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ.
મરણ સમયે જીવના પાંચ નિર્માણ સ્થાન અને તન્નિમિત્તક ગતિનું પ્રરૂપણ.
અંતિમ શ૨ી૨વાળાના મરણનું પ્રમાણ.
57

પા. નં.
૨૧૧૩-૨૧૧૫
૨૧૧૬
૨૧૧૬
૨૧૧૬-૧૮
૨૧૧૮
૨૧૧૮-૨૦
૨૧૨૦-૨૧
૨૧૨૧
૨૧૨૧
૨૧૨૧-૨૨
૨૧૨૨
૨૧૨૨
૨૧૨૩
૨૧૨૩
૨૧૨૪
૨૧૨૪
૨૧૨૪-૩૮
૨૧૩૮ ૨૧૩૮
૨૧૩૮-૩૯ ૨૧૩૯ ૨૧૩૯-૪૦
૨૧૪૦-૪૪
૨૧૪૪
૨૧૪૪

Page #75

સુત્રોક
વિષય
પા.ને.
-૦ ૪૦. યુમ અધ્યયન ૦
ભં
જે
5
૪
ઇ
ઈ
- 5
૧૦.
આમુખ :
૨૧૪૫-૪૬ યુગ્મના ભેદ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૪૭ ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં યુગ્મ ભેદોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૪૭-૪૮ જઘન્યાદિ પદની અપેક્ષા ચોવીસ દંડકોમાં અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. ૨૧૪૮-૪૯ જઘન્યાદિ પદની અપેક્ષા સ્ત્રીઓમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૪૯ દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષા જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિ ભેદોનું પ્રરૂપણ. ૨૧૪૯-૫૧ પ્રદેશાવગાઢની અપેક્ષા જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. ૨૧પ૧-પર. સ્થિતિની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૨-૫૩ વર્ણાદિના પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. ૨૧૫૩ જ્ઞાન પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. ૨૧૫૩-૫૪ અજ્ઞાન પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દેડકોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૫ દર્શન પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં કુતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૫ યુગ્મના ભેદ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૫-૫૬ ક્ષુદ્ર કૃતયુગ્માદિ નૈરયિકોના ઉત્પાદ વગેરેનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૬-૫૮ ક્ષુદ્ર કૃતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ કૃષ્ણલક્ષી નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૮-૫૯ ક્ષુદ્ર કૃતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ નીલલેશ્યી નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૫૯-૬૦ ક્ષુદ્ર કૂતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ કાપોતલેશ્યી નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ .
૨૧૬૦ ક્ષુદ્ર કુતયુગ્માદિ ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૧-૬૨ શુદ્ર કૃતયુગ્માદિ સમ્યગુદષ્ટિ નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૨ ક્ષુદ્ર કૃતયુગ્માદિ કૃષ્ણપાક્ષિક શુલપાક્ષિક નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૨ ક્ષુદ્ર કૃતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ નૈરયિકોના ઉદ્વર્તનાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૨-૬૩ સોળ મહાયુગ્મ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૪-૬૬ સોળ એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૬૬-૭૨ પ્રથમ સમયોત્પન્ન સોળ મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દારોનું પ્રરૂપણ. ૨૧૭૨-૭૩ અપ્રથમ સમયથી ચરાચરમ પર્યત મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૭૩-૭૪ લેશ્યાઓની અપેક્ષા મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૧૭૫-૭૬ ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૧૭૬-૭૭ સોળ બેઈન્દ્રિય મહાયુગ્મોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૭૭-૭૮ પ્રથમ સમયાદિ મહાયુગ્મ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૭૮-૭૯ સલેશ્ય મહાયુગ્મ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૭૯ ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક મહાયુગ્મ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૧૭૯-૮૦ મહાયુગ્મ ત્રીન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દારોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૮૦
૧૯.
૨૭. ૨૮. ૨૯. ૩૦.
જ
DRA. P-4
58

Page #76

વિષય
૨૧૮૦
૨૧૮૦-૮૧
૨૧૮૧-૮૩
૨૧૮૩-૮૪
મહાયુગ્મ ચતુરિન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. મહાયુગ્મ અસંશી પંચેન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. મહાયુગ્મવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. પ્રથમ સમયાદિ મહાયુગ્મ સંશી પંચેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. સલેશ્ય મહાયુગ્મવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ભવસિદ્ધિક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મહાયુગ્મશતકમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. અભવસિદ્ધિક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મહાયુગ્મ શતકમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. રાશિયુગ્મના ભેદ અને એમના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ.
૨૧૮૪-૮૬
૩૭.
૨૧૮૬-૮૭
૩૮.
૨૧૮૭-૮૮
૩૯.
૨૧૮૯
૪૦.
૨૧૮૯-૯૨
૪૧.
૨૧૯૨-૯૩
૨૧૯૩-૯૪
૪૩.
૨૧૯૪
રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્મવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. રાશિ-યુગ્મ જ્યોજરાશિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. ૪૨. રાશિ-યુગ્મ દ્વાપરયુગ્મવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. રાશિ-યુગ્મ કલ્યોજ રાશિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. સલેશ્ય રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. ભવસિદ્ધિક રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. અભવસિદ્ધિક રાશિયુગ્મ મૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. સમ્યગ્દષ્ટિ-મિથ્યાદૅષ્ટિ રાશિયુગ્મ મૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ. ૨૧૯૭-૯૮ કૃષ્ણપાક્ષિક-શુક્લપાક્ષિક રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૪૪.
૨૧૯૪-૯૬ ૨૧૯૬
૪૫.
૪.
૨૧૯૭
૪૭.
૪૮.
૨૧૯૮
૪૧. ગમ્મા અધ્યયન
સૂત્રાંક
૩૨.
૩૩.
૩૪.
૩૫.
39.
૧.
૨.
૩.
૪.
૫.
.
૭.
..
૯.
DRA. P-4

આમુખ :
ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ ઉદ્દેશકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોની દ્વારગાથાઓ. ગતિની અપેક્ષાએ નૈયિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત અસંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ
દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
રત્નપ્રભા નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
શર્કરાપ્રભાથી તમઃપ્રભાપૃથ્વી પર્યંત નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
અધઃસપ્તમ નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
મનુષ્ય ગતિની અપેક્ષાએ નરકમાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
રત્નપ્રભા નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય મનુષ્યમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
શર્કરાપ્રભાથી તમઃપ્રભા પૃથ્વી પર્યંત નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય મનુષ્યમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
59
For Private
Personal Use Only
પા.નં.
૨૧૯૯-૨૨૦૦
૨૨૦૧ ૨૨૦૧-૦૩
૨૨૦૩-૧૧
૨૨૧૨-૧૭
૨૨૧૭-૧૮
૨૨૧૮-૨૧
૨૨૨૧-૨૨
૨૨૨૨-૨૪
૨૨૨૫-૨૬

Page #77

સૂત્રાંક
૧૦.
૧૧.
૧૨.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨૧.
૨૨.
૨૩.
૨૪.
૨૫.
૨૬.
૨૭.
૨૮.
૨૯.
૩૦.
૩૧.
૩૨.
૩૩.
DRA. P-4

વિષય
અધઃ સપ્તમનરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય મનુષ્યના
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
ગતિની અપેક્ષાએ અસુરકુમારોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત અસંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકના ઉત્પાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉત્પાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થના૨ સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉત્પાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાં ઉત્પાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી મનુષ્યોમાં ઉત્પાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
ગતિની અપેક્ષાએ નાગકુમારોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
નાગકુમા૨ોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
નાગકુમા૨ોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
નાગકુમા૨ોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ
દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
સુવર્ણકુમારથી સ્તનિતકુમા૨માં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ. ગતિની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકોનાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર પૃથ્વીકાયિકના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અકાયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર તેજસ્કાયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ હારોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાયુકાયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વનસ્પતિકાયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર બેઈન્દ્રિયોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ત્રીન્દ્રિય જીવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ચતુરિન્દ્રિય જીવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ
દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
60

પા.નં.
૨૨૨૬-૨૭
૨૨૨૮
૨૨૨૮
૨૨૨૮-૩૨
૨૨૩૨-૩૩
૨૨૩૩-૩૪
૨૨૩૪
૨૨૩૫
૨૨૩૫-૩૬
૨૨૩૬-૩૭
૨૨૩૭ ૩૮
૨૨૩૮
૨૨૩૯
૨૨૩૯
૨૨૩૯-૪૨
૨૨૪૩-૪૪
૨૨૪૪
૨૨૪૫
૨૨૪૫
૨૨૪૫-૪૮ ૨૨૪૮ ૨૨૪૯
૨૨૪૯
૨૨૪૯-૫૦

Page #78

સૂત્રોક
વિષય
પા.ને.
૩૮.
૪).
૪૫.
૪૬.
૪૭. ૪૮.
૩૪. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયતિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિવસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૫૦-૫૨ ૩૫. મનુષ્યોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકોના ઉપપાસાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૨ ૩૬. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨પર ૩૭. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૨-૫૩ દેવોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકમાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૩ પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ભવનવાસી દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૫૪-૫૬ પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાણવ્યંતર દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૬ ૪૧. - પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જ્યોતિષ્ક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૫૬-૫૭ ૪૨. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વૈમાનિક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૫૭-૫૮ ૪૩. અપ્લાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર તેવીસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૮-૫૯ ૪૪. તેજસ્કાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૫૯ વાયુકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨પ૯ વનસ્પતિકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ત્રેવીસ દંડકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૫૯-૬૦ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૬૦ બેન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ ધારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૬૧ ૪૯. ચતુરિન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૬૧ ૫૦. ગતિની અપેક્ષાએ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
૨૨ ૬૧ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર નૈરયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૬૧-૬૫ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર એ કેન્દ્રિય વિકેલેન્દ્રિયોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨ ૨૬૫-૬૬ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૬૬-૬૮ ૫૪. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ કારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૬૮-૭૧ પપ. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ કારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૧ ૫૬.
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૧-૭૪ ૫૭. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ભવનવાસી દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૪-૭૫ ૫૮. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાણવ્યંતર દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૫
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જ્યોતિષ્ક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૫-૭૬ ૬૦. વૈમાનિક દેવોની અપેક્ષાએ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
૨૨૭૬ ૬૧. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સહસ્ત્રાર પર્વત કલ્પપપન્નક વૈમાનિક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૭૬-૭૭ નૈરયિકોની અપેક્ષાએ મનુષ્યોમાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ.
૨૨૭૭ મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર રત્નપ્રભાથી ત:પ્રભા પૃથ્વીપર્યત નૈરયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૭૮
૫૧.
પર.
૫૩.
પ૯.
૬૨. ૬૩.
DRA. P-4
51

Page #79

સૂત્રાંક
૪.
૫.
૬૬.
૬૭.
૬૮.
૬૯.
૭૦.
૭૧.
૭૨.
૭૩.
૭૪.
૭૫.
૧.
૨.
૩.
૪.
૫.
9.
૭.
૮.
૯.
૧.
૨.
3.
૪.
DRA. P-4

વિષય
પા.નં.
મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર તિર્યંચોનિકો અને મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૭૮-૭૯ મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક પર્યંત દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું
પ્રરૂપણ.
મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થના૨ કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી-સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૮૫-૮૬ ૨૨૮૬
૨૨૮૯-૯૦
વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. જ્યોતિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંક્ષી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૮૬-૮૯ જ્યોતિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસદ્વારોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૯૦-૯૨ સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. ઈશાનાદિ સહસ્ત્રાર પર્યંત દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર તિર્યંચયોનિક અને મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ
૨૨૯૨-૯૩
વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ.
આનત આદિથી અચ્યુત પર્યંત દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું
પ્રરૂપણ.
૨૨૯૪-૯૫
કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ. ૨૨૯૫-૨૨૯૭
૪૨. આત્મા અધ્યયન
આમુખ :
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આત્મા.
૨૨૮૦-૨૨૮૨
૨૨૮૨-૮૫
જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં જ્ઞાન દર્શનની અપેક્ષાએ આત્મ સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ.
આત્માના આઠ પ્રકારોનું પ્રરૂપણ.
આત્મા દ્વારા શબ્દોના અનુભૂતિ સ્થાનનું પ્રરૂપણ.
પ્રાણાતિપાતાદિમાં પ્રવર્તમાન જીવો અને જીવાત્માઓમાં એકત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૨૯૮-૯૯
૨૩૦૦
૨૩૦૦
૨૩૦૧
૨૩૦૧
પ્રાણાતિપાતાદિના આત્મ પરિણામિત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૩૦૨-૦૩ ૨૩૦૩ ૨૩૦૩-૦૫
દ્રવ્યાત્માદિ આઠ આત્માઓના ૫રસ્પર સહભાવનું પ્રરૂપણ.
દ્રવ્યાદિ આત્માઓનું અલ્પબહુત્વ.
૨૩૦૫
શરીરને છોડીને (બહાર નીકળીને) આત્મનિર્ગમન (નિર્માણ)ના દ્વિવિધત્વ (બે પ્રકાર)નું પ્રરૂપણ. ૨૩૦૫
૪૩. સમુદ્દઘાત-અધ્યયન
આમુખ :
સમુદ્દઘાતોના ભેદોનું પ્રરૂપણ. સામાન્ય વડે સમુદ્દઘાતોનું સ્વામીત્વ. ઔધિક સમુદ્દઘાતોનું સામાન્યથી કાળ પ્રરૂપણ.
ચોવીસ દંડકોમાં સમુદ્દાતોનું પ્રરૂપણ.
૨૨૯૩-૯૪
62

૨૩૦-૦૭
૨૩૦૮
૨૩૦૮
૨૩૦૮
૨૩૦૮-૦૯

Page #80

SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
સૂત્રોક
વિષય
પા.ને.
vjo
0
રત્નપ્રભાદિ સાત પૃથ્વીઓમાં નૈરયિકોના સમુઘાતોનું પ્રરૂપણ.
૨૩૧૦ સમૂચ્છિમ-ગર્ભજ-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોની સમુદ્દઘાત સંખ્યાનું પ્રરૂપણ. ૨૩૧૦
ઔધિક અને અનન્તરોપપન્નકાદિ અગિયાર સ્થાનોમાં એકેન્દ્રિયોના સમુદ્ધાતોનું પ્રરૂપણ. ૨૩૧૧ સૌધર્માદિ વૈમાનિક દેવોમાં સમુદ્દઘાતોનું પ્રરૂપણ.
૨૩૧૧ ચોવીસ દેડકોમાં એકત્વ-બહુત્વ દ્વારા અતીત-અનાગત સમુદઘાતોનું પ્રરૂપણ.
૨૩૧૨-૧૪ ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ દંડકોમાં એકત્વ-બહત્વ દ્વારા અતીત અનાગત સમુદઘાતોનું પ્રરૂપણ. ૨૩૧૪ ૧. વેદના-સમુદ્દઘાત.
૨૩૧૪-૧૫ ૨. કષાય-સમુદ્ધાત.
૨૩૧૫-૧૭ મારણાંતિક-સમુદ્દઘાત.
૨૩૧૭ ૪. વૈક્રિય-સમુદ્દઘાત.
૨૩૧૭-૧૮ ૫. તૈજ-સમુદ્યાત.
૨૩૧૮ આહારક-સમુદ્દઘાત.
૨૩૧૮ ૭. કેવળી-સમુદ્દઘાત.
૨૩૧૯-૨૧ જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં સમુઘાતના ક્ષેત્રકાળ અને ક્રિયાનું પ્રરૂપણ.
૨૩૨૧ વેદના-સમુદ્ધાત.
૨૩૨૧-૨૨ કષાય-સમુદ્ધાત.
૨૩૨૨ ૩. મારણાંતિક-સમુદ્દઘાત.
૨૩૨૨-૨૩ વૈક્રિય-સમુદ્ધાત.
૨૩૨૩-૨૪ તૈજ-સમુદઘાત.
૨૩૨૪-૨૫ ૬. આહારક-સમુદ્ધાત.
૨૩૨૫ મારણાંતિક સમુદદ્દાત વડે સમવહત જીવોમાં આહારાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૩૨૬-૨૭ ચોવીસ દંડકોમાં મારણાંતિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત-અસમવહત થઈને મરણનું પ્રરૂપણ. ૨૩૨૮ જલચર-સ્થળચર-ખેચરોનાં મારણાંતિક સમુઘાતથી સમવહત-અસમવહત થઈ મરણનું પ્રરૂપણ. ૨૩૨૮ સમુદ્રઘાત સમવહત-અસમવહત જીવ-ચોવીસ દંડકોનું અલ્પબદુત્વ.
૨૩૨૮-૩૨ છાબસ્થિક સમુદ્યાતોનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ.
૨૩૩૨-૩૩ કષાય સમુદ્દઘાતનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ.
૨૩૩૩-૩૭ કેવલી સમુદ્દઘાતનું પ્રયોજન અને કાર્યનું પ્રરૂપણ.
૨૩૩૭ કેવલી સમુદ્રઘાત વડે નિર્જીર્ણ ચરમ પુદ્ગલોમાં સૂક્ષ્માદિનું પ્રરૂપણ.
૨૩૩૭-૩૯ કેવલી સમુદ્દઘાતના સમયનું પ્રરૂપણ.
૨૩૩૯ આવર્જીકરણના સમયનું પ્રરૂપણ.
૨૩૩૯ કેવલી સમુદ્દઘાતમાં યોગયોજનનું પ્રરૂપણ.
૨૩૪૦ કેવલી સમુધાતાનંતર મનોયોગાદિના યોજનનું પ્રરૂપણ.
૨૩૪૧ કેવલી સમુદ્દઘાતાનંતર અને મોક્ષગમનનું પ્રરૂપણ.
૨૩૪૧-૪૩
૧૨.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૯.
૨૧.
૨૪.
DRA. P-4
.
63

Page #81

સૂત્રોક
વિષય
પા.ને.
૪૪. ચામાચરમ અધ્યયન
૨૩૪૪-૪૫
૨૩૪૬
૨૩૪૬-૪૯
આમુખ : ચરખાચરમનું લક્ષણ. એકત્વ બહુત્વના તાત્પર્યથી જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં ગતિ વગેરેનું અગિયાર દ્વારા વડે ચામાચરમત્વનું પ્રરૂપણ. • એકત્વ બહત્વની વિવક્ષાથી જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં જીવાદિ ચૌદ દ્વારો વડે ચરખાચરમતનું પ્રરૂપણ. ચરમ અને અચરમોના અંતરનું પ્રરૂપણ. ચરાચરમોનું અલ્પબદુત્વ. અજીવોનું ચરાચરમત્વ પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોના ચરાચરમતનું પ્રરૂપણ. પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોના દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ ચરાચરમ– આદિનું અલ્પ બહુત્વ. દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ પરમાણુ પુદ્ગલના ચમાચમત્વનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદગલ અને સ્કંધોમાં ચરાચરમત્વનું પ્રરૂપણ . આઠ પૃથ્વીઓ અને લોકાલોકના ચરાચરમત્વનું પ્રરૂપણ. ચરમાચરમની કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ.
૨૩૪૯-૫૨
૨૩પ૨ ૨૩પ૦
૨૩૫૩ ૨૩૫૪-૫૭ ૨૩૫૭-૫૮ ૨૩૫૮-૬૬
૨૩૬૭ ૨૩૬૭
૧૦.
૧૧.
૦ ૪૫. અજીવ-દ્રવ્ય અધ્યયન ૦ આમુખ : બે પ્રકારના અજીવ દ્રવ્ય. દસ પ્રકારની અરૂપી અજીવની પ્રજ્ઞાપના. ચાર પ્રકારની રૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના. રૂપી અજીવના ભેદ-પ્રભેદ, વર્ણ પરિણતાદિના સો ભેદ. ગંધ પરિણતાદિના છેતાલીસ ભેદ, રસ પરિણતાદિના સો ભેદ. સ્પર્શ પરિણતાદિના એકસો ચોરાસી ભેદ. સંસ્થાન પરિણતાદિના સો ભેદ રૂપી-અજીવ દ્રવ્યોના અનંતત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૩૬૮-૭૦
૨૩૭૧ ૨૩૭૧
૨૩૭૨ ૨૩૭૨-૭૪ ૨૩૭૪-૭૭ ૨૩૭૭-૭૯ ૨૩૭૯-૮૨ ૨૩૮૨-૮૮ ૨૩૮૮-૯૧
૨૩૯૧
૧૦.
૦ ૪૬. પુદગલ અધ્યયન - આમુખ : પુદ્ગલોની વિવિધ પ્રકારે દ્વિવિધતા. પુદ્ગલોની વર્ગણાઓનાં ભેદોનું પ્રરૂપણ. પુદ્ગલકરણના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ.
૨૩૯૨-૯૮
૨૩૯૯ ૨૩૯૯-૨૪OO
૨૪૦૦-૦૧
d
૩,
DRA. P-4
64

Page #82

WWWWWWWWWWW સૂત્રોક
વિષય
પા..
૧૭.
૧૯. ૨૦. ૨૧. ૨૨.
પુદ્ગલોના પરિણામનું ચતુર્વિધત્વ.
૨૪૦૧ પુદ્ગલ પરિણામના પાંચ ભેદ-પ્રભેદ.
૨૪૦૧-૦૨ દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ રૂપી અજીવ (પુદ્ગલ) દ્રવ્યનું પ્રરૂપણ.
૨૪૦૨ પુલ પરિણામોના બાવીસ ભેદ,
૨૪૦૨ ત્રિકાળવત પરમાણુ પુદ્ગલો અને સ્કંધોના વર્ણાદિ પરિણામનું પ્રરૂપણ.
૨૪૦૨-૦૩ પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૦૩-૦૪ પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોમાં વિસ્તારપૂર્વક વર્ણાદિના ભંગોનું પ્રરૂપણ.
૨૪૦૪-૨૯ પ્રાણાતિપાતાદિ અઢાર પાપસ્થાનોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૨૯-૩૦ પ્રાણાતિપાતાદિ અઢાર પાપસ્થાન વિરમણોમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૦ ઔત્પાતિકી વગેરે ચાર બદ્ધિઓ, અવગ્રહાદિ અને ઉત્થાનાદિમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ. ૨૪૩૦ અવકાશાંતરો તનુવાતાદિ અને પૃથ્વીઓમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૦-૩૧ રત્નપ્રભા આદિ પૃથ્વીઓમાં પુદ્ગલ દ્રવ્યોના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૧ જમ્બુદ્વીપાદિ-સૌધર્મકલ્પાદિ અને નૈરયિકાવાસ વગેરેમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૧-૩૨ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૨ ચોવીસ દંડકોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૨-૩૨ ધર્માસ્તિકાયાદિ પદ્રવ્યોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૩ કર્મ અને વેશ્યાઓમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૩ દષ્ટિ-દર્શન-જ્ઞાન-અજ્ઞાન અને સંજ્ઞાઓમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૩ પાંચ શરીર અને ત્રણેયોગોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૩ ઉપયોગોમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૩ સર્વદ્રવ્યો, પ્રદેશ અને પર્યાયોમાં વર્ણાદિના ભાવાભાવનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૪ અતીત-અનાગત અને સર્વકાળમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૪ જમ્બુદ્વીપ આદિ દ્વીપ સમુદ્રોમાં સવર્ણ-અવર્ણ દ્રવ્યોના અન્યોન્ય બધ્ધત્વાદિનું પ્રરૂપણ. ૨૪૩૪-૩૫ પુદગલોના સંસ્થાન ભેદોનું વિસ્તૃત પ્રરૂપણ.
૨૪૩૫ છ સંસ્થાનોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અનન્તત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૫ છ સંસ્થાનોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ.
૨૪૩૫-૩૬ પરિમંડળાદિ પાંચ સંસ્થાન ભેદોના સંખ્યાતાદિનું પ્રરૂપણ.
૨૪૩૭-૩૮ સાત નરક પૃથ્વીઓમાં સૌધર્માદિ કલ્પો અને ઈષપ્રામ્ભારા પૃથ્વીમાં પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોનું અનંતત્વ.
૨૪૩૮ યુવાકાર પરિમંડળાદિ પાંચ સંસ્થાનોનું પરસ્પર અનંતત્વ.
૨૪૩૮-૩૯ સાત નરક પૃથ્વીઓ, સૌધર્માદિકલ્પો અને ઈષપ્રામ્ભારા પૃથ્વીમાં પાંચ યવમધ્ય સંસ્થાનોનું અનંતત્વ.
૨૪૩૯-૪૦ પ્રકારાન્તરથી ઔપનિધિની ક્ષેત્રાનુપૂર્વીના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ.
૨૪૪૦ પાંચ સંસ્થાનોના પ્રદેશોનું અને પ્રદેશાવગાઢત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૪૪૦-૪૪
૨૬. ૨૭. ૨૮.
૩૧.
૩૨. ૩૩.
૩૪. ૩૫.
DRA. P.4
65.

Page #83

સૂત્રોક
વિષય
પા.નં.
૩૬.
૨૪૪૪-૪૫
૩૭.
૩૮. ૩૯. ૪૦.
૪૫.
૪૬. ૪૭.
એક તત્વ
પાંચ સંસ્થાનોમાં એકત્વ, બહુત્વ, દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. એકત્વ બહત્વની અપેક્ષાએ પાંચ સંસ્થાનોમાં યથાયોગ્ય કૃતયુગ્માદિ પ્રદેશાવગાઢત્વનું પ્રરૂપણ. એકત્વ-બહત્વની અપેક્ષાએ પાંચ સંસ્થાનોની કૃતયુગ્માદિ સમયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ. પાંચ સંસ્થાનોના વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ પર્યાયોના કતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. પુદ્ગલોના સંઘાત વગેરેના કારણોનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલોના સંઘાત અને ભેદોના કાર્યોનું પ્રરૂપણ. પુદ્ગલોનો અવરોધ. પુદ્ગલોના પ્રયોગ પરિણતાદિ (રૂપાંતરાદિ) ના ત્રણ ભેદનો સમૂહ. નવ દંડકો દ્વારા પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલોનું પ્રરૂપણ. નવ દંડકો દ્વારા મિશ્ર પરિણત પુદ્ગલોનું પ્રરૂપણ. વિશ્રસા પરિણત પુદ્ગલોનાં ભેદ-પ્રભેદ. એક દ્રવ્યના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ. બે દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ. ત્રણ દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ. ચાર આદિ અનંત દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ. પ્રયોગ પરિણતાદિ પુદ્ગલોનું અલ્પબદુત્વ. અચ્છિન્ન પુદ્ગલોના ચલિત થવાનાં કારણ. વિવિધ પ્રકારના મુદ્દગલો અને સ્કંધના અનંતત્વનું પ્રરૂપણ. એક આકાશ પ્રદેશમાં અવસ્થિત પુદ્ગલોના ચયાદિનું પ્રરૂપણ. દ્રવ્યાદિ આદેશો વડે સર્વપુદ્ગલોના સાદ્ધ સંપ્રદેશાદિનું પ્રરૂપણ. ચોવીસ દંડકોમાં સુખકારી-દુ:ખકારી વગેરે મુદ્દગલોનું પ્રરૂપણ. ઇન્દ્રિય વિષયરૂપ પુદ્ગલોના પરસ્પર પરિણમનનું પ્રરૂપણ. પ્રવાહી ગોળ વગેરે દષ્ટાંતો દ્વારા રૂપી દ્રવ્યોમાં વ્યવહાર નય અને નિશ્ચય નય વડે વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ. વર્ણ-ગંધ-રસ અને સ્પર્શ નિવૃત્તિના ભેદ તથા ચોવીસ દંડકોમાં પ્રરૂપણ. ક્ષેત્ર દિશાનુસાર પુદ્ગલોનું અલ્પબદુત્વ. એક સમયાદિની સ્થિતિવાળા પુદ્ગલોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ. પુદગલના દ્રવ્યસ્થાન વગેરે આયુષ્યોનું અલ્પબદુત્વ. વર્ણાદિની અપેક્ષાએ પુદગલોના દ્રવ્યાદિનું વિવક્ષા વડે અલ્પબદુત્વ. પરમાણુઓના ભેદ-પ્રભેદ. એક સમયમાં પરમાણુ પુદગલની ગતિ સામર્થ્યનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલોનું શાશ્વતત્વ - અશાશ્વતત્વ. વિવિધ પ્રકારના પરમાણુ પુદગલો અને સ્કંધોના અનંતત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૪૪૫-૪૬ ૨૪૪૬-૪૭
૨૪૪૭
૨૪૪૭ ૨૪૪૭-૬૩
૨૪૩
૨૪૬૩ ૨૪૬૪-૭૬ ૨૪૭૬-૭૭ ૨૪૭૭-૭૮ ૨૪૭૮-૮૫ ૨૪૮૫-૮૭ ૨૪૮૭-૮૮ ૨૪૮૮-૮૯
૨૪૯૦
૨૪૯૦ ૨૪૯૦-૯૨ ૨૪૯૨-૯૩ ૨૪૯૩-૯૬
૨૪૯૬ ૨૪૯૬-૯૮
પ૧. પર. પ૩. ૫૪. પપ. પ૬. પ૭. ૫૮.
૫૯. ૬૦. ૬૧. ૬૨.
૬૩.
૨૪૯૮-૯૯ ૨૪૯૯-૨૫૦૦
૨૫૦૦ ૨૫OO-૦૧
૨૫૦૧ ૨૫૦૧-૦૨ ૨૫૦૨-૦૩
૨૫૦૩ ૨૫૦૩ ૨૫૦૪
૬૪.
૬૫. ૬૬. ૭.
DRA. P-4
66

Page #84

સૂત્રાંક
વિષય
પા.નં.
૬૮.
૭૦. ૭૧.
૭૪.
૭૫.
૭૭.
૭૮.
૭૯.
પરમાણુ પુદ્ગલોના સંઘાત (સંયોગ) ભેદના પરિણામનું પ્રરૂપણ. પુલ પરાવર્તન ભેદ અને ચોવીસ દંડકોમાં પ્રરૂપણ.
જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં પુગલ પરાવર્તનનું પ્રરૂપણ. ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ દંડકોમાં પુદ્ગલનું પ્રરૂપણ. ઔદારિકાદિ પુદ્ગલ પરાવર્તન નામકરણના કારણોનું પ્રરૂપણ. ઔદારિકાદિ સાત પુદ્ગલ પરાવર્તનનું અલ્પબદુત્વ. ઔદારિકાદિ સાત પુદ્ગલ પરાવર્તન નિવર્નના (નિષ્પત્તિ-રચના) કાળનું પ્રરૂપણ. ઔદારિકાદિ પુદ્ગલ પરાવર્તન સપ્તકના નિષ્પત્તિકાળનું અલ્પબદુત્વ. પરમાણુ અને સ્કંધોના ત્રિકાળવર્તીત્વનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલોનું સ્કંધો અને ચોવીસ દંડકોમાં અનુશ્રેણી ગતિનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ યુગલ સ્કંધોનું સાર્ધ-સમધ્ય અને સંપ્રદેશ વગેરેનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોમાં સાદ્ધ-અનર્દુત્વનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોમાં કથંચિત્ આત્માદિરૂપોનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોની પરસ્પર સ્પર્શનાનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોનું વાયુકાય વડે સ્પર્શનાનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ યુદ્ગલ સ્કંધોનું તલવાર વગેરેની ધાર પરની અવસ્થિતિનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોના કંપન વગેરેનું પ્રરૂપણ. - પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોમાં યથાયોગ્ય દેશ કંપક (આંશિક કંપિત) વગેરેનું પ્રરૂપણ. વિવિધ પ્રકારો વડે પરમાણુ-પુદ્ગલ સ્કંધોની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ. વિવિધ પ્રકારોના પરમાણુ-પુદ્ગલ સ્કંધોના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. પૂર્ણકંપક-આંશિક કંપક કંપીન પરમાણુ-પુદગલોની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ. પૂર્ણકંપયુક્ત આંશિક કંપયુક્ત કંપવિહીન પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. પૂર્ણકંપયુક્ત-આંશિક કંપયુક્ત કંપવિહીન પરમાણુ પુદ્ગલોનું અલ્પ-બહુત્વ. પૂર્ણકંપયુક્ત-આંશિક કંપયુક્ત-કંપરિવહન પરમાણુ પુદગલ સ્કંધોનું દ્રવ્યાર્થીદિની અપેક્ષાએ અલ્પ-બહુત. એકત્વ-બહત્વની વિવક્ષાથી પરમાણુ – પુદ્ગલ સ્કંધોના સકંપ-નિષ્કપનું પ્રરૂપણ. સકપ-નિષ્કપ પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ. સંકંપ-નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્ગલ સ્કંધોના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. સકંપ નિકંપ પરમાણુ – પુદ્ગલ સ્કંધોનું અલ્પબદુત્વ. કંપયુક્ત - કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્ગલ સ્કંધોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ. પરમાણુ-પુદ્ગલો અને કંધોનું દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ બહુત્વનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ-પુદગલો અને સ્કંધોની અવગાહના સ્થિતિ દ્વારા દ્રવ્ય અને પ્રદેશ વિવક્ષા વડે વિશેષાધિક વગેરેનું પ્રરૂપણ. પરમાણુ-પુદ્ગલો અને સ્કંધોનું વર્ણાદિની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય પ્રદેશ દ્વારા બહત્વનું પ્રરૂપણ.
૨૫૪
૨૫૦૫ ૨૫૦૫-૦૬ ૨૫૦૬-૦૯ ૨૫૦૯-૧૦
ર૫૧૦
૨૫૧૦ ૨પ૧૦-૧૧
૨૫૧૧
૨૫૧૨ ૨૫૧૨-૧૩
ર૫૧૩ ૨૫૧૩-૨૦ ૨પ૨૦-૨૨
૨પરર ૨૫૨૨-૨૪ ૨૫૨૪-૨૫ ૨પ૨૫-૨૬ ૨૫૨૬-૨૭ ૨૫૨૭-૨૮ ૨૫૨૮-૨૯ ૨પર૯-૩૦ ૨૫૩૦-૩૧
૮૨. ૮૩. ૮૪.
૮૬.
૮૭.
૮૮.
૯૦.
૯૧.
૯૨. ૯૩. ૯૪. ૯૫, ૯૬, ૯૭. ૯૮.
૨૫૩૧-૩૩
૨૫૩૩ ૨૫૩૩-૩૪
૨૫૩૪
૨૫૩૫ ૨પ૩૫-૩૬ ૨૫૩૬-૩૮
૨૫૩૮-૩૯
૨૫૩૯
DRA. P-4
67
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Onty

Page #85

SSSSSSSSSSSSSSSSSS
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW સૂત્રક
વિષય
પા, ને.
૨૫૩૯-૪૦. ૨૫૪૦-૪૧ ૨૫૪૧-૪૨. ૨૫૪૩-૪૫ ૨૫૪પ-૪૭. ૨૫૪૭-૪૯ ૨૫૪૯-પર
૨૫૫૩ ૨૫૫૪
૨૫૫૪
૨૫૫૪
૨૫૫૪-૫૫
૧૦૦. પરમાણુ-પુદ્ગલ અને સ્કંધોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ. ૧૦૧. એક પ્રદેશાદિ પુદગલોની અવગાહના અને સ્થિતિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ. ૧૦૨, પરમાણુ-પુદ્ગલ અને કંધોનું વર્ણાદિની અપેક્ષાએ દ્રવ્યાદિ વિવક્ષા દ્વારા અલ્પબદુત્વ. ૧૦૩. પરમાણુ-પુદ્ગલ અને સ્કંધોનું દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ. ૧૦૪. પરમાણુ- પુદ્ગલ અને સ્કંધોની અવગાહના સ્થિતિ વર્ણાદિયુક્ત કૃતયુગ્મ વગેરેનું પ્રરૂપણ. ૧૦૫, અન્યતીર્થિકોના સ્કંધના સંયોગ અને વિયોગની ધારણા નિરાકરણનું પ્રરૂપણ. ૧૦૬. નિક્ષેપ (ન્યાસ) વિવિધ વડે સ્કંધનું પ્રરૂપણ. ૧૦૭. શબ્દોના ભેદ-પ્રભેદ. ૧૦૮, શબ્દોની ઉત્પત્તિના નિમિત્ત. ૧૦૯. શબ્દાદિના પુદ્ગલ રૂપત્વનું પ્રરૂપણ. ૧૧૦. શબ્દાદિનું એકત્વ.
શબ્દાદિ પુદગલોના વિવિધ પ્રકાર વડે ભેદોનું પ્રરૂપણ. ૧૧૨. પ્રયોગબંધ વિશ્રસાબંધ નામના બે બંધ ભેદ. ૧૧૩. વિશ્રસાબંધનું વિસ્તારપૂર્વક નિરૂપણ. ૧૧૪. પ્રયોગ બંધના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ. ૧૧૫. શરીર પ્રયોગબંધના ભેદ. ૧૧૬. ઔદારિક શરીર પ્રયોગબંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ. ૧૧૭. ઔદારિક શરીર પ્રયોગબંધની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ . ૧૧૮. ઔદારિક શરીર પ્રયોગબંધના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. ૧૧૯. ઔદારિક શરીરનાં બંધક - અબંધકોનું અલ્પબદુત્વ. ૧૨૦. વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારપૂર્વક પ્રરૂપણ. ૧૨૧. વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ. ૧૨૨. વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. ૧૨૩. પુનઃ વૈક્રિય શરીર પ્રાપ્ત કરનાર વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધનાં અંતરકાળનું પ્રરૂપણ. ૧૨૪. વૈક્રિય શરીરના બંધક-અબંધકોનું અલ્પબદુત્વ. ૧૨૫. આહારક શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ. ૧૨૬. તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ.
આઠ પ્રકારનાં કાર્મણ શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ. ૧૨૮. પાંચ શરીરોના પરસ્પર બંધક-અબંધકનું પ્રરૂપણ. ૧૨૯. પાંચ શરીરોના બંધક-અબંધકોનું અલ્પ બહુત્વ. ૧૩). ધ્રાણેન્દ્રિય વડે સંલગ્ન પુદ્ગલોનો ઘાણગ્રાહ્યત્વનું પ્રરૂપણ. ૧૩૧. ચોવીસ દંડકોમાં આહારિક પુદગલોના પરિણમન વગેરેનું પ્રરૂપણ. ૧૩૨. નરક પૃથ્વીઓમાં રહેલા સર્વ પુદ્ગલોમાં પૂર્વ પ્રવેશ વગેરેનું પ્રરૂપણ.
૨પપપ ૨૫૫૫-૫૬ ૨૫૫૬-૫૯
૨પપ૯ ૨૫૦-૬૧ ૨૫૬૧-૬૨ ૨૫૬૨-૬૪
૨૫૬૪ ૨૫૬૪-૬૬ ૨૫૬૬-૬૭ ૨૫૬૭-૬૮ ૨૫૬૮-૭૦
૨૫૭૦ ૨૫૭૦-૭૧ ર૫૭૧-૭૨ ૨૫૭૨-૭૬ ૨૫૭૬-૭૮ ૨૫૭૮-૭૯
૨૫૭૯ ૨૫૭૯-૮૨
૨૫૮૨
DRA. P-4
68

Page #86

સૂત્રોક
વિષય
પા. ને,
પ્રકીર્ણક
-
-
હું
$
$
૧૦. ૧૧. ૧૨. ૧૩. ૧૪.
૧૫.
આમુખ : દ્રવ્યાર્થિક નયદષ્ટિએ અસ્તિકાય વગેરેના એકત્વનું પ્રરૂપણ. ચિત્તવૃત્યાદિના એકત્વનું પ્રરૂપણ. દ્રવ્યાર્થિક નયદષ્ટિએ અઢાર પાપસ્થાનોના નામ. દ્રવ્યાર્થિક નયદષ્ટિએ અઢાર વાપસ્થાન વિરમણના નામ. ગુણ પ્રમાણનાં બે પ્રકાર. ભાવ શંખનાં સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ. ચોવીસ દંડકોમાં સામાન્યથી દંડ સંખ્યાનું પ્રરૂપણ. આશીવિષ ભેદોનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ. ત્રણ પ્રકારની ઋદ્ધિના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ. અર્થોપાર્જન હેતુના ત્રણ પ્રકાર. વિવક્ષાની દૃષ્ટિએ ઈન્દ્રના ત્રણ પ્રકાર. વિનિચયના ત્રણ પ્રકાર, શ્રમણ-માહનો (જૈન સાધુ-આચાર્ય)ના અભિસમાગમ (જાણકાર)નાં ત્રણ પ્રકાર. શૂરો (શૂરવીરો)ના ચાર પ્રકાર. વિદ્યમાન ગુણોના વિનાશ-વિકાસના ચાર હેતુ. ચાર પ્રકારનાં સંસાર. ગતિની અપેક્ષાએ સંસારનાં ચાર પ્રકાર. નિક્ષેપ-વિવક્ષા વડે સત્યના ચાર પ્રકાર. હાસ્યોત્પત્તિના ચાર કારણ. વ્યાધિ (દુ:ખ)ના ચાર પ્રકાર. ચિકિત્સકના ચાર અંગ. ચિકિત્સકના ચાર પ્રકાર. વિકથાના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ. દંડના પાંચ પ્રકાર. નિધિનાં પાંચ પ્રકાર. ઈન્દ્રિય વિષયોમાં આસક્તિ વગેરેના પાંચ હેતુ. પ્રતિઘાતો ગૃદ્ધિભાવ, આકાંક્ષા ભાવ અને વિનાશના પાંચ પ્રકાર. આજીવકોનાં પાંચ પ્રકાર. સૂતેલાને જાગૃત થવાનાં પાંચ હેતુ. શુદ્ધિ (શૌચ)ના પાંચ પ્રકાર. ઉત્કલ (તીવ્રતા-પ્રચંડતા)ને પાંચ પ્રકાર.
૨૫૮૩-૮૪
૨૫૮૫
૨૫૮૫ ૨૫૮૫-૮૬
૨૫૮૬ ૨૫૮૬ ૨૫૮૭
૨૫૮૭ ૨૫૮૭-૯૦ ૨૫૯૦-૯૧
૨૫૯૧ ૨૫૯૧
૨૫૯૧ ૨૫૯૧-૯૨
૨૫૯૨ ૨૫૯૨
૨૫૯૨ ૨૫૯૨-૯૩
૨૫૯૩ ૨૫૯૩ ૨૫૯૩ ૨૫૯૩ ૨૫૯૩ ૨૫૯૪ ૨૫૯૫ ૨૫૯૫ ૨૫૯૫
૨૫૯૫ ૨૫૯૫-૯૬
૨૫૯૬ ૨૫૯૬ ૨૫૯૬
૧૭.
૧૯.
0
0
0
0
૨૪. ૨૫. ૨૬. ૨૭.
૨૮.
૨૯. ૩૦.
DRA. P-4
69

Page #87

વિષય
પાન,
સૂત્રોક ૩૨. ૩૩. ૩૪.
૩૫.
૩૬. ૩૭. ૩૮. ૩૯. ૪૦.
૪૧.
૪૨. ૪૩. ૪૪. ૪૫. ૪૬. ૪૭. ૪૮.
છેદન (વિભાજન)ના પાંચ પ્રકાર. આનન્તર્યના પાંચ પ્રકાર. તુલ્યના છ ભેદ અને એના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ. છ દિશાઓમાં જીવોની ગતિ-આગતિ વગેરે પ્રવૃત્તિઓનું પ્રરૂપણ. વિષ પરિણામના છ પ્રકાર. વચન પ્રયોગનાં સાત પ્રકાર, વિકથાના સાત પ્રકાર. સાત ભયસ્થાન. આયુર્વેદના આઠ અંગ. પુણ્યના નવપ્રકાર સદૂભાવ પદાર્થોના નવ ભેદોના નામ. રોગોત્પત્તિના નવ કારણો. શરીરના મળદ્વારના નવ નામ. વિવિધ તાત્પર્ય વડે અનન્તકના દસ પ્રકાર. દાનના દસ નિમિત્ત કારણોનું પ્રરૂપણ. દુઃષમ અને સુષમ કાળનાં લક્ષણ. દસ પ્રકારનાં બળોનું પ્રરૂપણ. દસ પ્રકારનાં શસ્ત્રોનું પ્રરૂપણ. આશંસા (અભિલાષા)ના દસ ભેદ, અસ્થિર-સ્થિર બાલાદિના પરિવર્તન-અપરિવર્તન અને શાશ્વતાદિનું પ્રરૂપણ. શૈલેશી પ્રતિપન્નક અણગારના પર પ્રયોગ વિના એજનાદિના નિષેધનું પ્રરૂપણ. એજના (ગતિ)ના ભેદ અને ચાર ગતિઓમાં પ્રરૂપણ. ચલન (કંપ-ગતિ)ના ભેદ-પ્રભેદ અને એના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ. જીવોના ભયહેતુનું પ્રરૂપણ. યુદ્ધ કરતાં પુરુષોના જય-પરાજય હેતુનું પ્રરૂપણ. અંગભૂત અને અંતઃસ્થિત વસ્તુ સમૂહ દ્વારા રાજગૃહ નગરનું પ્રરૂપણ. ક્ષીણ-ભોગી છબસ્થાદિ મનુષ્યોમાં ભોગીત્વનું પ્રરૂપણ. આદર્શ વગેરેના જોવા સંબંધિત વિજ્ઞાન. દોડતાં ઘોડાના "ખુ-ખુ” અવાજ કરવાના હેતુનું પ્રરૂપણ. દ્રવ્યાનુયોગનો ઉપસંહાર.
૨૫૯૬
૨૫૯૭ ૨૫૯૭-૨૬OO ૨૬OO-૦૧
૨૬૦૧ • ૨૬૦૧ ૨૬૦૧-૦૨
૨૬૦૨ ૨૬૦૨
૨૬૦૨ ૨૬૦૨-૦૩
૨૬૦૩ ૨૬૦૩
૨૬૦૩ ૨૦૩-૦૪
૨૬૦૪ ૨૬૦૫ ૨૬૦૫
૨૦પ ૨૦૫-૦૬
૨૬૦૬ ૨૬૦૬-૦૭ ૨૬૦૭-૦૯
૨૬૦૯ ૨૬૦૯-૧૦ ૨૬૧૦-૧૧ ૨૬૧૧-૧૨ ૨૦૧૨-૧૩
૨૬૧૩ ૨૬૧૩
૪૯.
૫૦.
૫૧. પર. ૫૩. ૫૪. ૫૫.
૫૭. ૫૮.
૬૦.
DRA. P-4
70

Page #88

દ્રવ્યાનુયોગા
All illlllllllllllllllllllllllll
ભાગ – ૪
અધ્યયન ૩૯ થી ૪૪
For Private Personal use only

Page #89

71A

Page #90

૨૧૧૩
EmilirtalNREGINNINE LIBRIEF HI
REHEN HE WHE
RE H
ell iti fittitillulfilliitiliticillulllllllllllllllllllllllllllllllllllllhashtasahesanathalfilliamillilithili lllllllllllutiliitilittentilittentitatitianitthatma
૩૯. ગર્ભ અધ્યયન
આ ગર્ભ અધ્યયનમાં તે જીવોનું વર્ણન છે જે જીવ ગર્ભથી જન્મ ધારણ કરે છે તથા સાથે જ વિગ્રહગતિ અને મરણનું પણ વિશદ વર્ણન છે. આ અધ્યયન વુક્કતિ અધ્યયનનું પૂરક અધ્યયન છે.
કેટલાક જીવોનો જન્મ સમ્મચ્છિમ જન્મ કહેવાય છે. એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય આદિ જીવોનો જન્મ આ જ શ્રેણીમાં આવે છે. દેવો અને નારકીનો જન્મ માતા-પિતાના સંયોગ વગર થવાથી (ઉપપાત” જન્મ કહેવાય છે. મનુષ્ય, પશુ, પક્ષી આદિ કેટલાક જીવ એવા છે જેનો જન્મ ગર્ભથી થાય છે.
ચોવીસ દંડકોમાંથી માત્ર બે દંડકોના જીવોનો જન્મ ગર્ભથી થાય છે - (૧) મનુષ્ય અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોનો. આ બંનેને ચર્મયુક્ત પર્વ હોય છે. એ બંને શુક્ર અને રક્તથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ બંને ગર્ભમાં જ આહાર ગ્રહણ કરે છે તથા વૃદ્ધિ પામે છે. ગર્ભમાં રહેતા તેમની હાનિ, વિક્રિયા, ગતિપર્યાય, સમુદ્દઘાત, કાળ સંયોગ, ગર્ભથી નિર્ગમન અને મૃત્યુ થાય છે.
ગર્ભધારણ કરવા અને ન કરવાના સંબંધી સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ઘણું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી-પુરુષનો સહવાસ ન કરે તો પણ ગર્ભધારણ કરી શકે છે – ૧. કુઆસનમાં બેઠેલી સ્ત્રીની અનાવૃત્ત યોનિમાં શુક્રપુદ્ગલ જવાથી. ૨. શુક્રપુદ્ગલોથી યુક્ત વસ્ત્રને યોનિદેશમાં પ્રવેશ કરવાથી. ૩. સ્વયં પોતાના હાથથી શુક્રપુદ્ગલોને યોનિ દેશમાં પ્રવેશ કરાવવાથી. ૪. બીજા દ્વારા શુક્ર પુદ્ગલોને યોનિ દેશમાં પ્રવેશ કરાવવાથી. ૫. શીતોદકમાં સ્નાન કરતા સ્ત્રીના યોનિ સ્થાનમાં શુક્ર પુદ્ગલોનો પ્રવેશ થઈ જવાથી. આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી-પુરુષનો સહવાસ કરે તો પણ ગર્ભ ધારણ કરતી નથી - ૧. સ્ત્રી પોતે પૂર્ણ યુવતી ન હોય તો. ૨. યૌવન વહ્યું જાય તો. ૩. જન્મથી જ વંધ્યા હોય તો. ૪. રોગ યુક્ત હોય તો. ૫. શોક પ્રસ્ત હોય તો.
આવા પાંચ અન્ય બીજા કારણ પણ છે જેનાથી સ્ત્રી-પુરુષનો સહવાસ પ્રાપ્ત કરવા છતાં પણ ગર્ભધારણ કરતી નથી. જેમ -
૧. સ્ત્રીના સદા ઋજુમતી રહેવાથી. ૨. કયારે પણ ઋજુમતી ન હોવાથી. ૩. ગર્ભાશયના નષ્ટ થવાથી. ૪. ગર્ભાશયની શક્તિ ક્ષીણ થઈ જવાથી. ૫. અપ્રાકૃતિક કામ ક્રીડા કરવાથી.
iારાણા પ્રતાપ દમ THIકામiniામામા - માનનારા નાના નાના નાના

Page #91

૨૧૧૪
બીજા પણ પાંચ કારણ છે - ૧. ઋતુકાળમાં વીર્યપાત થવા સુધી પુરુષનું સેવન ન કરવાથી. ૨. સમાગત શુક્ર પુદ્ગલોના વિધ્વસ્ત થઈ જવાથી. ૩. પિત્ત પ્રધાન શોણિતના ઉદીર્ણ થવાથી. ૪. દેવ, કર્મ અને શ્રાપ આદિથી પ. પુત્ર-ફળદાયી કર્મન અર્જિત ન થવાથી. માનુષી સ્ત્રીઓના ગર્ભ ચાર પ્રકારના હોય છે -
(૧) સ્ત્રીના રૂપમાં, (૨) પુરુષના રૂપમાં, (૩) નપુંસકના રૂપમાં, (૪) બિમ્બ વિચિત્ર આકૃતિના રૂપમાં. શુક્ર અલ્પ અને રજ અધિક થવાથી સ્ત્રી, શુક્ર અધિક અને રજ અલ્પ થવાથી પુરુષ, રજ અને શુક્ર સમાન થવાથી નપુંસક તથા વાયુવિકારના કારણે સ્ત્રી રજના સ્થિર થવાથી પિમ્બ ઉત્પન્ન થાય છે.
ગર્ભસ્થ જીવ શુભ ભાવોમાં કાળ કરે તો દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે તથા અશુભ ભાવોમાં કાળ કરે તો નરકમાં જાય છે. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થવાવાળો જીવ ઈન્દ્રિય સહિત પણ ઉત્પન્ન થાય છે તથા ઈન્દ્રિય રહિત પણ ઉત્પન્ન થાય છે. ભાવેન્દ્રિયોની અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિયો સહિત ઉત્પન્ન થાય છે તથા દ્રવ્યન્દ્રિયોની અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન થાય છે. આ જ પ્રમાણે જીવ તૈજસ અને કામણ શરીરોની અપેક્ષાએ સશરીર ઉત્પન્ન થાય છે તથા ઔદારિક, વૈક્રિય અને આહારક શરીરોની અપેક્ષાએ શરીર રહિત ઉત્પન્ન થાય છે. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થવાવાળો જીવ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શ પરિણામથી પરિણમિત થાય છે.
વિભિન્ન ગર્ભોની કાળ સ્થિતિ ભિન્ન-ભિન્ન હોય છે. ઉદક ગર્ભ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ છહ મહિના સુધી ઉદક ગર્ભના રૂપમાં રહે છે. તિર્યંચયોનિ ગર્ભ જઘન્ય અંતર્મુહર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ વર્ષ સુધી તિર્યંચયોનિ ગર્ભના રૂપમાં રહે છે. માનુષી ગર્ભ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ બાર વર્ષ સુધી માનુષી ગર્ભના રૂપમાં રહે છે. કાયભવસ્થ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ચોવીસ વર્ષ કાય ભવસ્થના રૂપમાં રહે છે. મનુષ્ય અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય સંબંધિ યોનિગત વીર્ય યોનિભૂત જનનશક્તિના રૂપમાં જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ બાર મુહૂર્ત સુધી રહે છે. ગર્ભગત જીવ પર માતાના સુખ-દુઃખનો, જાગૃત-નિદ્રા આદિનો પ્રભાવ રહે છે. પ્રસવકાળમાં ગર્ભગત જીવ મસ્તક કે પગથી બહાર આવે તો સરળતાથી આવી જાય છે. પરંતુ વાંક નીકળે તો મરી જાય છે.
ગર્ભગત જીવના શરીરમાં માતાના ત્રણ અંગ હોય છે - (૧) માંસ, (૨) શોણિત અને (૩) મસ્તિષ્ક. પિતાના પણ ત્રણ અંગ હોય છે - (૧) હડ્ડી, (૨) મજ્જા અને (૩) વાળ. દાઢી, મૂંછ, રોમ અને નખ, માતા-પિતાના તે અંગ જીવનો ભવધારણીય શરીર જ્યાં સુધી રહે ત્યાં સુધી રહે છે. તેના નષ્ટ થવાથી તે પણ નષ્ટ થઈ જાય છે. જીવે બધી ગતિઓમાં અનંતવાર જન્મ લીધેલો છે. બધા જીવ બધાના માતા-પિતા, ભાઈ-બહેન આદિ બનેલા છે.
વિગ્રહગતિ માટે પણ આ અધ્યયનમાં વિસ્તૃત ચર્ચા થઈ છે. જીવ કયારેક વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત થાય છે અને કયારેક વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત થતા નથી. વિગ્રહગતિમાં પ્રાયઃ એક સમય, બે સમય કે ત્રણ સમય લાગે છે. પરંતુ એકેન્દ્રિય
જીવોની વિગ્રહગતિમાં ચાર સમય પણ લાગી જાય છે. સાત પ્રકારની શ્રેણીઓ છે. ઋજવાયતા (સીધી), એકતોવક્રા (એક વળાંકવાળી), ઉભયતોવક્રા (બે વળાંકવાળી) આદિ. આમાં જે જીવ ઋજવાયતા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થાય છે તે એક સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે જો જીવ એકતવક્રા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થાય છે તે બે સમયની વિગ્રહગતિથી તથા ઉભયતોવક્રા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થવાવાળો જીવ ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. વિશ્રેણીથી ઉત્પન્ન થવાવાળો જીવ ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.
પાકા કામuiana
Finalinimal kiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiululuuuuuuuuuuiliiiiiiiiiiiiiiii
iii/HHHHHarilililiitilitielhi
HindiHHHHHHષ્પEMENT

Page #92

૨૧૧૫
મરણ સત્તર પ્રકારના પણ હોય છે અને પાંચ પ્રકારના પણ હોય છે. મરણના પાંચ પ્રકાર એ છે -
(૧) આવી ચિમરણ, (૨) અવધિમરણ, (૩) આત્યંતિકમરણ, (૪) બાલમરણ અને (૫) પંડિતમરણ. આ પાંચ પ્રકારના મરણોના અનેક ભેદ-પ્રભેદ છે. મુખ્યરૂપથી પ્રથમ ત્રણ મરણોને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને ભવ આ પાંચ ભેદોમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે. તે દ્રવ્યાદિ બધા મરણ ચારે ગતિઓમાં સંભવ છે. બાળમરણના બાર ભેદ છે - વલયમરણ, વશાર્તમરણ આદિ, આમાં વિષ ભક્ષણ કરીને મરવું, અગ્નિમાં બળીને મરવું, પાણીમાં ડૂબીને મરવું આદિ મરણ સમ્મિલિત છે. પંડિતમરણ બે પ્રકારના છે - (૧) પાદપોપગમન અને (૨) ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન. પાદપોપગમન મરણ પણ બે પ્રકારના હોય છે - નિરાહાર અને આહાર સહિત. આ મરણ સેવા સુશ્રુષા રહિત છે. ભક્ત પ્રત્યાખ્યાનમાં આહાર ત્યાગ કરવામાં આવે છે. પરંતુ સેવા-સુશ્રુષા કરવામાં આવતી નથી.
મૃત્યુના સમયે શરીરમાંથી જીવના નિકળવાનાં પાંચ માર્ગ કહ્યા છે - (૧) પગ, ૨. ઉરુ, (૩) હૃદય, (૪) મસ્તિષ્ક અને (૫) સર્વાગશરીર. પગમાંથી નિકળવાવાળો જીવ નરકગામી બને છે. ઉરુથી નિકળવાવાળો જીવ તિર્યંચગામી, હૃદયથી નિકળવાવાળો મનુષ્યગામી, મસ્તિષ્કથી નિકળવાવાળો દેવગામી અને સર્વાગથી નિકળવાવાળો જીવ સિધ્ધગતિને પ્રાપ્ત કરે છે.
આ પ્રમાણે આ ગર્ભ અધ્યયનમાં જન્મથી લઈ મરણ સુધીની વિવિધ જાણકારીઓનું વિશદ વિવેચન થયું છે.
E1: Httituttii
iiiiiiii
IuEITHEIuEHHE
hill bailllllllllllliliiBilliiiiiiia-ellilitill illlllllllllllllllllwill illuHillllli litillullalliatiHill illuminiiiiiiiiiial rituali iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuuuuu

Page #93

૨૧૧૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३९. गब्भऽज्झयणं
૩૯. ગર્ભ-અધ્યયન
કુત્તે -
સૂત્ર : १. गब्भाइ पयाणं सामित्तं
૧. ગર્ભ વગેરે પદોનું સ્વામિત્વ : १. दोण्हं गब्भवक्कंति पण्णत्ता, तं जहा
૧. બેની ગર્ભવ્યુત્ક્રાંતિ થાય છે, જેમકે - १.मणुस्साणं चेव, २.पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं (૧) મનુષ્યોની અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચજેવા
યોનિઓની. २. दोण्हं छविपव्वा पण्णत्ता, तं जहा
૨. બેના ચર્મયુક્ત પર્વ (સંધિ-બંધન) થાય છે, જેમકે – १. मणुस्साणं चेव, २. पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं (૧) મનુષ્યોના અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચવેવા
યોનિઓના. ३. दो सुक्क-सोणियसंभवा पण्णत्ता, तं जहा
૩. બે શુક્ર અને રક્તથી ઉત્પન્ન થાય છે, જેમકે - १.मणुस्साणं चेव, २. पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं
(૧) મનુષ્ય અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક. વેવા ४. दोण्हं गब्भत्थाणं आहारे पण्णत्ते, तं जहा
૪. બે ગર્ભમાં રહેવા છતાં પણ આહાર ગ્રહણ કરે છે,
જેમકે - १.मणुस्साणं चेव, २. पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं (૧) મનુષ્ય અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક.
જેવા ५. दोण्हं गब्भत्थाणं वुड्ढी पण्णत्ता, तं जहा
પ. બેની ગર્ભમાં રહેવા છતાં પણ વૃદ્ધિ થાય છે, જેમકે१.मणस्साणं चेव. २. पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं (૧) મનુષ્યોની અને (૨) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચપૈવી
યોનિઓની. एवं निबुड्ढी, विगुब्बणा, गइपरियाए, समुग्घाए, આ પ્રકારે (બેની ગર્ભમાં રહેવા છતાં) હાનિ, વિક્રિયા, कालसंजोगे, आयाती मरणं ।
ગતિપર્યાય, સમુદૃાત, કાલસંયોગ, ગર્ભથી નિગમન - ટા, બ, ૨, ૩. ૩, મુ. ૭૧ અને મૃત્યુ થાય છે. ૨, भवस्स चउब्बिहत्त परूवणं
૨. ભવના ચતુર્વિધત્વનું પ્રરૂપણ : चउब्विहे भवे पण्णत्ते, तं जहा
ભવ (ઉત્પત્તિ) ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૨. ગેરફયમ, ૨. તિરિવનોfમવે, ૧. નૈરયિક ભવ, ૨. તિર્યંચયોનિક ભવ, ૩. મનુમવે, ૪. વમવે |
૩. મનુષ્ય ભવ, ૪. દેવ ભવ. - ટાઈ. સ. ૪, ૩. ૨, સે. ૨૬૪ રૂ. ધારરસ વિદિ-દિ પવ- ૩. ગર્ભ ધારણના વિધિ-નિષેધના કારણોનું પ્રરૂપણ :
पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं असंवसमाणी वि गभं આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ ન કરવા છતાં ઘરેષ્ના, તે નહીં
પણ ગર્ભ ધારણ કરે છે, જેમકે – છે. રૂસ્થી ટુવ્રયા દુન્નિસVIT સુધપાત્તે (૧) અનાવૃત્ત (વસ્ત્રરહિત) તથા દુર્નિપષ્ણ (કુઆસન) अहिट्ठिज्जा,
પર બેઠેલી સ્ત્રીના યોનિ-દેશમાં શુક્ર પુદ્ગલોનું
આકર્ષણ થવાથી, ૨. કુપોષાનંસિદ્ધે વ વત્યે શંતો નોળિg (૨) શુક્ર – પુદ્ગલોથી સંસ્કૃષ્ટ વસ્ત્રના યોનિ-દેશમાં अणुपविसेज्जा,
પ્રવિષ્ટ થવાથી,

Page #94

ગર્ભ-અધ્યયન
३. सई व से सुक्कपोग्गले अणुपवेसेज्जा,
४. परो व से सुक्कपोग्गले अणुपवेसेज्जा,
५. सीओदगवियडेण वा से आयममाणीए सुक्कपोग्गला अणुविज्जा ।
इच्चेएहिं पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं असंवसमाणी वि गब्भं धरेज्जा ।
१. पंचहि ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं संवसमाणी वि
गब्भं नो धरेज्जा, तं जहा
अप्पत्तजोव्वणा,
अतिक्कंतजोव्वणा,
.
૨.
રૂ.
जातिवंझा,
૪. गेलन्नपुट्ठा,
..
दोमणंसिया ।
इच्चेएहिं पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं संवसमाणी विगब्भं नो धरेज्जा ।
२. पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं संवसमाणी वि
गब्भं नो धरेज्जा, तं जहा
निच्चोउया,
अणोउया,
वावन्नसोया,
वाविद्धसोया,
?.
૨.
૨.
૪.
..
अगपडिसेविणी ।
इच्चे हिं पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं संवसमाणी वि गब्भं नो धरेज्जा ।
३. पंचहि ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं संवसमाणी वि गब्भं नो धरेज्जा, तं जहा
?.
उउम्मणो णिगामपडिसेविणी या विभवइ,
समागया वा से सुक्कपोग्गला पडिविद्धसंति,
उदिने वा से पित्तसोणिए,
पुरावा देवकम्मुणा,
पुत्तफले वा नो निव्विट्ठे भवइ ।
૨.
રૂ.
૪.

(૩) સ્વયં પોતાના જ હાથો દ્વારા શુક્ર - પુદ્ગલોને યોનિ-દેશમાં અનુપ્રવિષ્ટ કરવાથી,
(૪) બીજાઓ દ્વારા શુક્ર-પુદ્ગલોને યોનિ-દેશમાં અનુપ્રવિષ્ટ કરવાથી,
(૫) શીતળ પાણીમાં સ્નાન કરતી સ્ત્રીના યોનિ-દેશમાં શુક્ર-પુદ્ગલોનું અનુપ્રવિષ્ટ થવાથી.
આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ ન કરવા છતાં પણ ગર્ભધારણ કરી શકે છે.
૨૧૧૭
(૧) આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી-પુરુષનો સહવાસ કરવા છતાં પણ ગર્ભને ધારણ કરતી નથી, જેમકે -
૧.
પૂર્ણ યુવતી ન હોય તો,
૨. વિગતયૌવના (વૃદ્ધ) હોય તો,
૩. જન્મથી જ વંધ્યા હોય તો,
૪.
૫. દૌર્મનસ્ક (શોકગ્રસ્ત) હોય તો.
રોગથી ઘેરાયેલી (રોગગ્રસ્ત) હોય તો,
આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ કરવા છતાં પણ ગર્ભ ધારણ કરી શકતી નથી.
(૨) આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ કરવા છતાં પણ ગર્ભને ધારણ કરતી નથી, જેમકે -
૧.
સદા ઋતુમતી રહેવાથી,
૨. ક્યારે પણ ૠતુમતી ન થવાથી,
૩. ગર્ભાશય નષ્ટ થવાથી,
૪. ગર્ભાશયની શક્તિ ક્ષીણ થવાથી,
૫. અપ્રાકૃતિક કામ-ક્રીડા કરવાથી.
આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ કરવા છતાં પણ ગર્ભ ધારણ કરી શકતી નથી.
(૩) આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ કરવા છતાં પણ ગર્ભને ધારણ કરી શકતી નથી, જેમકે૧. ઋતુકાળમાં વીર્યપાત થાય ત્યાં સુધી પુરુષનું પ્રતિસેવન ન કરવાથી,
૨. સમાગત (એકત્રિત) થયેલ શુક્ર-પુદ્ગલોનો નાશ થવાથી,
૩. પિત્ત-પ્રધાન લોહી ઉત્તેજીત થવાથી,
૪. દેવપ્રયોગ (શ્રાપવગેરે) થી,
૫. પુત્ર ફલદાયી કર્મની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી.
For Private Personal Use Only

Page #95

૨૧૧૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
इच्चेएहिं पंचहिं ठाणेहिं इत्थी पुरिसेण सद्धिं
આ પાંચ કારણોથી સ્ત્રી પુરુષનો સહવાસ કરવા संवसमाणी वि गभं नो धरेज्जा।
છતાં પણ ગર્ભ ધારણ કરી શકતી નથી. - ટાઈ. એ. ૬, ૩. ૨, મુ. ૪૬૬ माणुसी गब्भस्स चउविहत्तं
૪. માનુષી ગર્ભના ચાર પ્રકારોનું પ્રરૂપણ : चत्तारि मणुस्सीगब्भा पण्णत्ता, तं जहा
મનુષ્ય સ્ત્રીઓના ગર્ભ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવે
છે, જેમકે - ૨. સ્થિત્તા, ૨. પુરસત્તા,
૧. સ્ત્રીરૂપ, ૨. પુરુષરૂપ, . નપુંસાણ, ४. बिंबत्ताए
૩. નપુંસકરૂપ, ૪. બિંબ વિચિત્ર (આકૃતિ) રૂપ. गाहाओ- अपं सुक्कं बहुं ओयं, इत्थी तत्थ पजायइ। ગાથાર્થ : શુક્ર (વીર્ય) અલ્પ અને ઓજ (રજ) અધિક
હોવાથી સ્ત્રી ઉત્પન્ન થાય છે. अप्पं ओयं बहुं सुक्कं, पुरिसो तत्थ पजायइ॥
ઓજ અલ્પ અને શુક્ર અધિક હોવાથી પુરુષ ઉત્પન્ન
થાય છે. दोण्हं पि रत्तसुक्काणं, तुल्लभावे णपुंसओ।
ઓજ અને શુક્ર બંને સપ્રમાણ-સમાન હોવાથી નપુંસક
ઉત્પન્ન થાય છે. इत्थीओयसमायोगे, बिंबं तत्थ पजायइ ॥
(વાયુવિકારને કારણે) સ્ત્રીરજનું સ્થિર થવાથી બિંબ - ટા. અ. ૪, ૩. ૪, સુ. ૨૭૭
(માંસપિંડ) ઉત્પન્ન થાય છે. ૬. ત્મિયનીવર નેચ-હેમુ વવક્તા રણ ૫. ગર્ભગત જીવનું નરક અને દેવોમાં ઉત્પન્ન થવાના परूवणं
કારણોનું પ્રરૂપણ : प. जीवेणं भंते ! गब्भगए समाणे नेरइएसु उववज्जेज्जा? પ્ર, ભંતે ! ગર્ભમાં રહેલો જીવ કયા નારકોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइए उववज्जेज्जा, अत्थेगइए नो ઉ. ગૌતમ! કોઈક ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈક ઉત્પન્ન વવન્નેન્ના
થતો નથી. प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એવું કહેવામાં આવે છે કે'गब्भगए समाणे जीवे नेरइएसु अत्थेगइए
ગર્ભમાં રહેલો કોઈ જીવ નૈરયિકમાં ઉત્પન્ન થાય उववज्जेज्जा, अत्थेगइए नो उववज्जेज्जा ?'
છે અને કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી.' उ. गोयमा ! से णं सन्नी पंचेंदिए सव्वाहिं पज्जत्तीहिं ઉ. ગૌતમ ! ગર્ભમાં રહેલો સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને पज्जत्तए वीरियलद्धीए वेउब्बियलद्धीए पराणीयं
સમસ્ત પર્યાપ્તિઓથી પરિપૂર્ણ જીવ, વીર્યલબ્ધિ आगयं सोच्चा निसम्म पएसे निच्छुभंति,
અને વૈક્રિયલબ્ધિ દ્વારા શત્રુસેનાનું આગમન સાંભળી, અવધારણ કરી પોતાના આત્મપ્રદેશોને
ગર્ભથી બહાર કાઢે છે. निच्छुभित्ता वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहण्णइ,
બહાર કાઢી વૈક્રિય સમુદ્દાત કરે છે, वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहण्णित्ता चाउरंगिणिं सेणं
વૈક્રિય સમુઘાત કરી ચતુરંગિણી સેનાની વિદુર્વણા विउव्वइ,
કરે છે, चाउरंगिणीं सेणं विउव्वेत्ता चाउरंगिणिए सेणाए ચતુરંગિણી સેનાની વિદુર્વણા કરીને તે તેના વડે पराणीएणं सद्धिं संगाम संगामेइ,
શત્રુસેના સાથે યુદ્ધ કરે છે.

Page #96

ગર્ભ-અધ્યયન
તે ળ નીને-અત્યામજી, રન્નામ, મોળામણ, ામળામણ, અત્યવિ, રખ્ખલિઘુ, મોહિ कामकंखिए,
અત્યપિવાતિ, રત્નપિવાસિણ, મોપિવાસિ, कामपिवासिए,
तच्चित्ते तम्मणे तल्लेसे तदज्झवसिए तत्तिव्वज्झवसाणे तदट्ठोवउत्ते तदप्पियकरणे तब्भावणाभाविए,
एएसि णं अंतरंसि कालं करेज्जा नेरइएसु उववज्जइ,
से तेणट्ठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“गब्भगए समाणे जीवे अत्थेगइए उववज्जेज्जा, अत्थेगइए नो उववज्जेज्जा ।”
प. जीवे णं भंते! गब्भगए समाणे देवलोगेसु उववज्जेज्जा ? उ. गोयमा ! अत्थेगइए उववज्जेज्जा अत्थेगइए नो उववज्जेज्जा ।
प से केणट्ठेणं भंते ! एवं बुच्चइ
-
“गभगए समाणे जीवे अत्थेगइए उववज्जेज्जा, अत्थेगइए नो उववज्जेज्जा ?”
उ. गोयमा ! से णं सन्नी पंचिंदिए सव्वाहिं पज्जत्तीहिं पज्जत्तए तहारूवस्स समणस्स वा, माहणस्स वा अंतिए एगमवि आरियं धम्मियं सुवयणं सोच्चा निसम्म तओ भवइ संवेगजायसड्ढे तिब्वधम्माणुरागत्ते,
से णं जीवे धम्मकामए पुण्णकामए सग्गकामए मोक्काए, धम्मकंखिए पुण्णकंखिए सग्गकंखिए मोक्खकंखिए,
धम्मपिवासिए पुण्णपिवासिए सग्गपिवासिए मोक्खपिवासिए,
तच्चित्ते तम्मणे तल्लेसे तदज्झवसिए तत्तिव्वज्झवसाणे तदट्ठोवउत्ते, तदप्पियकरणे, तब्भावणाભાવિ,

પ્ર.
ઉ.
૨૧૧૯
તે અર્થ (ધન)નો ઈચ્છુક, રાજ્યનો ઈચ્છુક, ભોગનો ઈચ્છુક, કામનો ઈચ્છુક, અર્થકાંક્ષી, રાજ્યાકાંક્ષી, ભોગાકાંક્ષી, કામાકાંક્ષી,
અર્થ-પિપાસુ, રાજ્ય-પિપાસુ, ભોગ-પિપાસુ અને કામ-પિપાસુ,
એમાં જ ચિત્ત રાખનાર, એમાં જ મન રાખનાર, એમાં જ આત્મ પરિણામવાળો, એમાં જ અધ્યવસિત, એમાં જ પ્રયત્નશીલ, એમાં જ ઉપયોગલક્ષી એને માટે જ ક્રિયા કરનાર અને એ જ ભાવનાઓથી ભાવિત હોય અને
એ જ સમયે મૃત્યુને પ્રાપ્ત કરે તો તે જીવ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
એ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કે"ગર્ભમાં રહેલો કોઈ જીવ નૈયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી.”
ભંતે ! ગર્ભસ્થજીવ શું દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી.
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે
"ગર્ભસ્થ જીવ કોઈ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી ?”
ઉ. ગૌતમ ! તે ગર્ભસ્થ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને બધી પર્યાપ્તિઓથી પર્યાપ્ત જીવ તથારૂપ શ્રમણ અથવા માહન પાસે એક પણ આર્ય અને ધાર્મિક સુવચન સાંભળી અવધારણ કરીને શીઘ્ર સંવેગથી ધર્મશ્રદ્ધાળુ બની અને ધર્મમાં તીવ્ર અનુરાગ રક્ત થઈ,
તે ધર્મનો કામી, પુણ્યનો કામી, સ્વર્ગનો કામી, મોક્ષનો કામી, ધર્માકાંક્ષી, પુણ્યાકાંક્ષી, સ્વર્ગનો આકાંક્ષી, મોક્ષાકાંક્ષી,
ધર્મપિપાસુ, પુણ્યપિપાસુ, સ્વર્ગપિપાસુ અને મોક્ષપિપાસુ,
એમાં જ ચિત્ત રાખનાર, એમાં જ મન રાખનાર, એમાં જ આત્મપરિણામવાળો, એમાં જ અધ્યવસિત, એમાં જ તીવ્રપ્રયત્નશીલ, એમાં જ ઉપયોગયુક્ત, એને માટે જ અર્પિત થઈ ક્રિયા ક૨ના૨, એની જ ભાવનાઓથી ભાવિત થઈ અને
For Private Personal Use Only

Page #97

૨૧૨૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एएसिणं अंतरंसिकालंकरेज्जा देवलोएसुउववज्जइ,
એ જ સમયે મૃત્યુને પ્રાપ્ત કરે તો દેવલોકમાં ઉત્પન્ન से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
થાય છે. એ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે - "गब्भगए समाणे जीवे अत्थेगइए उववज्जेज्जा
કોઈ ગર્ભસ્થ જીવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે अत्थेगइए नो उववज्जेज्जा।
અને કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી.” - વિથ. ૨, ૩, ૭, મુ. ૨૧-૨ ૦
નીવર સિવ સવિય સરિત્તિ છે. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવનું સઈન્દ્રિય-સશરીર ઉત્પત્તિનું परूवणं
પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! गभं वक्कमाणे किं सइंदिए बक्कमइ, પ્ર. ભંતે ! શું ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવ ઈન્દ્રિય સહિત अणिदिए वक्कमइ?
ઉત્પન્ન થાય છે અથવા ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! सिय सइंदिए वक्कमइ, सिय अणिंदिए ઉ. ગૌતમ ! એક અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય સહિત ઉત્પન્ન वक्कमइ।
થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન
થાય છે. प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે - “गभं वक्कमाणे जीवे सिय सइंदिए वक्कमइ, सिय
ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવ એક અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય અMિgિ વમડુ ?”
સહિત ઉત્પન્ન થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ
ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન થાય છે ?” उ. गोयमा ! दव्विंदियाइं पडुच्च अणिंदिए वक्कमइ,
ગૌતમ ! દ્રવ્યેન્દ્રિયોની અપેક્ષાએ તે જીવ ઈન્દ્રિયો भाविंदियाई पडुच्च सइंदिए वक्कमइ।
વગર ઉત્પન્ન થાય છે અને ભાવેન્દ્રિયોની
અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિયો સહિત ઉત્પન્ન થાય છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ જ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – “गब्भं वक्कमाणे जीवे सिय सइंदिए वक्कमइ, सिय
"ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતો જીવ એક અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય નિતિ વજેમ ”
સહિત ઉત્પન્ન થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ
ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન થાય છે.” प. जीवेणं भंते ! गब्भं वक्कमाणे किं ससरीरी वक्कमइ, પ્ર. ભંતે ! ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતો જીવ શું શરીર સહિત असरीरी वक्कमइ?
ઉત્પન્ન થાય છે કે શરીર રહિત ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सिय ससरीरी वक्कमइ, सिय असरीरी ઉ. ગૌતમ ! તે એક અપેક્ષાએ શરીર સહિત ઉત્પન્ન વીમરૂ I
થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ શરીર રહિત પણ
ઉત્પન્ન થાય છે. प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે - “गब्भं वक्कमाणे जीवे सिय ससरीरी वक्कमइ, सिय
ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતો જીવ એક અપેક્ષાએ શરીર મસરીરી વઘમ ?”
સહિત ઉત્પન્ન થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ શરીર
રહિત ઉત્પન્ન થાય છે ?” गोयमा ! ओरालिय-वेउब्विय- आहारयाई पडुच्च
ગૌતમ! દારિક, વૈક્રિય અને આહારક શરીરોની असरीरी वक्कमइ, तेयाकम्माइं पडुच्च ससरीरी
અપેક્ષાએ શરીર રહિત ઉત્પન્ન થાય છે તથા વક્ષેમકું
તેજસ અને કામણ શરીરોની અપેક્ષાએ શરીર
સહિત ઉત્પન્ન થાય છે. से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે –

Page #98

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૨૧
"गब्भं वक्त्रमाणे जीवे सिय ससरीरी वक्कमइ सिय
"ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતો જીવ એક અપેક્ષાએ શરીર असरीरी वक्कमइ।"
સહિત ઉત્પન્ન થાય છે અને અન્ય અપેક્ષાએ શરીર - વિચા. સ. ૨, ૩. ૭, મુ. ૧૦-
રહિત ઉત્પન્ન થાય છે.” ७. गभं वक्कमाणे जीवस्स वण्णाइ परूवणं
૭. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : g, નીવે of તે ! ભૈ વીમા તિવાઇ તિર્ધ પ્ર. ભંતે ! ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતો જીવ કેટલા વર્ણ, ગંધ, कतिरसं कतिफासं परिणामं परिणमइ ?
રસ અને સ્પર્શના પરિણામથી પરિણમિત હોય છે ? उ. गोयमा ! पंचवण्णं दुगंधपंचरसं अट्ठफासं परिणाम ઉ. ગૌતમ! એ જીવ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને परिणमइ।
આઠ સ્પર્શના પરિણામથી પરિણમિત હોય છે. - વિચા. સ. ૨૨, ૩, ૬, મુ. રૂ ૬ दगगब्धस्स पगारा समयं च परूवर्ण
ઉદકગર્ભના પ્રકાર અને સમયનું પ્રરૂપણ : चत्तारि दगगब्भा पण्णत्ता, तं जहा
ઉદકગર્ભ ચાર પ્રકારના કહેવાય છે, જેમકે - ૬. ડસા, ૨. દિયા, રૂ. સીતા, ૪, સિTI
૧. ઓસ, ૨. મિહિકા (ધુમ્મસ), ૩. અતિશીત,
૪. અતિઉષ્ણ. चत्तारि दगगब्भा पण्णत्ता, तं जहा
ઉદકગર્ભ ચાર પ્રકારના કહેવાય છે, જેમકે - ૨. હેમII,
૧. હિમપાત, ૨. કમસંથા,
૨. અભ્રસંસ્કૃત-આકાશમાં વાદળોથી છવાઈ રહેવું, રૂ. રસિT, ૪, પંવિયા |
૩. અતિશીતોષ્ણ, ૪. પંચરુપિકા. (૧, ગર્જન, ૨. વિદ્યુત, ૩, પાણી, ૪. પવન તથા
૫. વાદળોના સંયુક્ત યોગથી) . માટે ૩ હેમા દમ,
૧. મહામહિનામાં હિમપાતથી ઉદકગર્ભ રહે છે. ૨. IT મસંથST,
૨. ફાગણ મહિનામાં આકાશ વાદળોથી આચ્છાદિત
હોવાને કારણે ઉદક ગર્ભ રહે છે. રૂ. સિતાસિTT ૩ ચિત્તે,
૩. ચૈત્ર મહિનામાં અતિશીત તથા અતિઉષ્ણતાપ
| ઉદકગર્ભ રહે છે. ૪. વસાદે પંવિયા /
૪. વૈશાખ મહિનામાં પંચરૂપિકા હોવાથી ઉદકગર્ભ - ટા, . ૪, ૩, ૪, મુ. ૩૭૬
રહે છે. ૧. ૩-તિરિવહનોળિય-મજુરી કામરન ટ્ટિપવનં- ૯. ઉદક - તિર્યંચયોનિક - મનુષ્ય સ્ત્રીઓના ગર્ભ વગેરેની
કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. उदगगब्भेणं भंते! उदगगब्भे त्तिकालओ केवच्चिरं પ્ર. ભંતે ! ઉદકગર્ભ (પાણીનો ગર્ભ) ઉદકગર્ભના રૂપે દો?
કેટલા સમય સુધી રહે છે ? उ. गोयमा ! जहन्नेणं एक्कं समयं,
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક સમય, उक्कोसेणं छम्मासा।
ઉત્કૃષ્ટ છ મહિના સુધી. प. तिरिक्खजोणियगब्भेणं भंते !तिरिक्खजोणियगब्भे પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક ગર્ભ, તિર્યંચયોનિક ગર્ભના त्ति कालओ केवच्चिरं होइ? .
રૂપે કેટલા સમય સુધી રહે છે ? 9. વિચા. સ. ૨૦, ૩. ૩, મુ. ૨

Page #99

૨૧૨૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. નાયમી ! બન્નેvi અંતમુહુi,
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત, उक्कोसेणं अट्ठ संवच्छराई।
ઉત્કૃષ્ટ આઠ વરસ સુધી. प. मणुस्सीगब्भे णं भंते ! मणुस्सीगब्भे त्ति कालओ પ્ર. ભંતે ! માનુષીગર્ભ, માનુષીગર્ભના રૂપે કેટલા केवच्चिरं होइ?
સમય સુધી રહે છે ? उ. गोयमा ! जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं,
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત, उक्कोसेणं बारस संवच्छराई।
ઉત્કૃષ્ટ બાર વરસ સુધી. प. काय-भवत्थे णं भंते ! काय भवत्थे त्ति कालओ પ્ર. ભંતે ! કાયભવસ્થજીવ, કાયભવસ્થના રૂપે કેટલા केवच्चिरं होइ?
સમય સુધી રહે છે ? ૩. યમા ! નદi અંતમુહર્તા,
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત, उक्कोसेणं चउब्बीसं संवच्छराई।
ઉત્કૃષ્ટ ચોવીસ વર્ષ સુધી. मणुस्स-पंचेंदियतिरिक्खजोणियबीए णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય અને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક સંબંધી जोणिब्भूए केवइयं कालं संचिट्ठइ ?
યોનિગત બીજ (વીર્ય) કેટંબા સમય સુધી યોનિભૂત
(પ્રજનનશક્તિ)રૂપે રહે છે ? ૩. કોથમી ! ગહન્ને અંતમુહુi,
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત, उक्कोसेणं बारस मुहुत्ता।
ઉત્કૃષ્ટ બાર મુહૂર્ત સુધી રહે છે. - વિચા. સ.૨, ૩, ૬, મુ. ૨-૬ ૨૦. ત્મિસિ વરૂ વાળા પકવ- ૧૦. ગર્ભમાં સ્થિત જીવના અવસ્થાનનું પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! गब्भगए समाणे उत्ताणए वा, પ્ર. ભંતે ! ગર્ભમાં રહેલો જીવ શુંઉત્તાનક ચિત્ત (સૂતેલો)
पासिल्लए वा, अंबखुज्जए वा, अच्छेज्ज वा, કરવટ (પડખાભેર)લેતો, કેરી સમાન ખેંધો (કુબડો), चिट्ठज्ज वा, निसीएज्ज वा, तुयट्टेज्ज वा,
ઊભેલો, બેઠેલો અથવા સૂતેલો હોય છે તથા मातुए सुवमाणीए सुवइ, जागरमाणीए जागरइ, માતા સૂતી હોય ત્યારે સૂતેલો, જાગે ત્યારે જાગતો, सुहियाए सुहिए भवइ, दुहियाए दुहिए भवइ ?
સુખી હોય ત્યારે સુખી અને દુ:ખી હોય ત્યારે દુઃખી
હોય છે ? उ. हंता, गोयमा ! जीवे णं गब्भगए समाणे उत्ताणए ઉ. હા, ગૌતમ ! ગર્ભમાં રહેલો જીવ ઉત્તાનક -થાવતુવ -ગાવ-કુદિયા, કુટિ, મવડું !
માતાના દુઃખી થવાથી દુઃખી થાય છે. अहे णं पसवणकालसमयंसि सीसेण वा, पाएहिं वा
પ્રસવકાળ દરમ્યાન જો તે ગર્ભગત જીવ મસ્તક आगच्छइ, सम्मंआगच्छइ, तिरियंआगच्छइ
દ્વારા અથવા પગ દ્વારા ગર્ભથી બહાર આવે તો विणिहायमावज्जइ।
તે હેમખેમ આવી જાય છે પરંતુ જો આડો (વાંકો) - વિયાં. સ. ૧, ૩. ૭, મુ. ૨૨-૨૨ (5)
થઈને આવે તો તે મરી જાય છે. ૨૨. ઇ માયણ કુખ્ય પ્રજા નીવર્સી ગાયનાને- ૧૧. એક ભવગ્રહણની અપેક્ષાએ એક જીવના જનકોનું
પ્રમાણ : प. एगजीवेणं भंते! एगभवग्गहणेणं केवइयाणं पुत्तत्ताए પ્ર. ભંતે ! એક જીવ એક ભવગ્રહણની અપેક્ષાએ हब्वमागच्छइ ?
કેટલા જીવોનો પુત્ર થઈ શકે છે ? ૩. નાથ! નહનેvi વસવા, સોઢુંવા, તિઇદં વા, ઉ. ગૌતમ ! એક જીવ એક ભવમાં જઘન્ય એક, બે उक्कोसेणं सयपुहत्तस्स जीवाणं पुत्तत्ताए
અથવા ત્રણ જીવોનો અને ઉત્કૃષ્ટ શત પૃથકૃત્વ હૃત્વમાં છે .
(બસોથી નવસો સુધી) જીવોનો પુત્ર થઈ શકે છે. -વિય. સ. ૨, ૩, ૬, સુ. ૭

Page #100

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૨૩
૨. અજમવા પદુથ ન નીવ પુર સંથા- ૧૨. એક ભવગ્રહણની અપેક્ષા એક જીવના પુત્રોની સંખ્યા : T. PIનીવર્સી જે અંતે! UTમવારોને વયા નવા પ્ર. ભંતે ! એક જીવને એક ભવમાં કેટલા જીવ પુત્ર पुत्तत्ताए हव्वमागच्छंति?
રૂપે (ઉત્પન્ન) થઈ શકે છે ? ૩. નવમા ! નન્ને ઉો વ, તો વા, તિfor a, ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ જીવ અને
उक्कोसेणं सयसहस्सपुहत्तं जीवाणं पुत्तत्ताए ઉત્કૃષ્ટ લાખ પૃથકૃત્વ (બે લાખથી નવ લાખ સુધી) हव्वमागच्छंति।
જીવ પુત્ર રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. प. सेकेणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે – “जहण्णेणं एक्को वा, दोवा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं
જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ લાખ सयसहस्सपुहत्तं जीवाणं पुत्तत्ताए हब्बमागच्छंति?"
પૃથત્વ જીવ પુત્ર રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે ?” उ. गोयमा! इत्थीए य परिसस्स य कम्मकडाए जोणीए ઉ. ગૌતમ ! કર્મકૃત (નામકર્મથી નિષ્પન્ન અને मेहणवत्तिए नामं संजोए समुप्पज्जइ ।
વેદોદયથી) યોનિમાં સ્ત્રી અને પુરુષનો જ્યારે મૈથુનવૃત્તિક સંભોગ નિમિત્તક સંયોગ નિષ્પન્ન
થાય છે. ते दुहओ सिणेहं संचिणंति संचिणित्ता तत्थ णं
ત્યારે એ બંનેના સ્નેહથી પુરુષના વીર્ય અને जहन्नेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
સ્ત્રીના રજનો સંયોગ સંબંધ થાય છે અને સંયોગ
થવાથી એમાંથી જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને उक्कोसेणं सयसहस्सपुहत्तं जीवाणं पुत्तत्ताए ઉત્કૃષ્ટ લાખ પૃથકત્વ (બે લાખથી નવ લાખ हव्वमागच्छंति।
સુધી) જીવ પુત્ર રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – “जहण्णणं एक्को वा, दो वा. तिण्णि वा उक्कोसेणं
t'જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ લાખ सयसहस्स पुहत्तं जीवाणं पुत्तत्ताए हब्वमागच्छंति।"
પૃથફત્વ જીવ પુત્રરૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે.” - વિચા. સ. ૨, ૩, ૬, મુ. ૮ १३. जीव सरीरे माइ-पिइअंग परूवर्ण
૧૩. જીવના શરીરમાં માતા-પિતાના અંગોનું પ્રરૂપણ : प. कइ णं भंते ! माइअंगा पण्णत्ता?
પ્ર. ભંતે ! (જીવના શરીરમાં) માતાના અંગ કેટલા
' કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! तओ माइअंगा पण्णत्ता, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! માતાના ત્રણ અંગો કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. મેસે, ૨. સોશિપ, રૂ. મત્યુનું ?
૧. માંસ, ૨. શોણિત (રક્ત), ૩. મસ્તકનું મગજ
(દિમાગ). p. ૬ અને અંતે ! પિગં પUત્તા ?
પ્ર. ભંતે ! પિતાના અંગ કેટલા કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! तओ पिइअंगा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! પિતાના ત્રણ અંગ કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - 9. ૮િ, ૨. ટ્વિનિંગા, રૂ. વેસ-કંકુ-રામ-ના ૧. હાડકાં, ૨. મજ્જા, ૩. વાળ, દાઢી - મૂંછ, - વિચા. સ. ૧, ૩. ૭, ૩. ૨૬-૧૭
રોમ (રૂંવાટી), નખ.
૬. ડા. . ૨, ૩, ૪, મુ. ૨ ૦૬

Page #101

૨૧ ૨૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
१४. माइ-पिइअंगाणं कायठिई परूवणं
૧૪, માતા-પિતાના અંગોની કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. अम्मापिइए अंगाणं भंते ! सरीरए केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! માતા-પિતાના અંગ સંતાનના શરીરમાં __ संचिट्ठइ ?
કેટલા સમય સુધી રહે છે ? गोयमा ! जावइयं से कालं भवधारणिज्जे सरीरए ઉ. ગૌતમ ! ભવધારણીય શરીર જેટલો સમય સુધી अव्वावन्ने भवइ, एवइयं काले संचिट्ठति, अहे णं
રહે છે, તેટલા સમય સુધી તે અંગ રહે છે અને समए-समए वोक्कसिज्जमाणे-बोक्कसिज्जमाणे
ભવધારણીય શરીર પ્રતિ સમયે ક્ષીણ થતાં-થતાં चरमकालसमयंसि वोच्छिन्ने भवंति ।
અંતિમ સમયે તે (અંગો પણ) નષ્ટ થઈ જાય છે, ત્યારે - વિયા. સ. ૨, ૩. ૭, મુ. ૨૮
માતા-પિતાના પેલા અંગ પણ નષ્ટ થઈ જાય છે. ૨. નવ-નવરંsuસુ -Tહત્ત રાજ ૧૫. જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં એકત્વ-બહુત્વની વિગ્રહગતિનું समावन्नगाइ परवणं
પ્રરૂપણ : प. जीवेणं भंते! किं विग्गहगइसमावन्नए अविग्गहग- પ્ર. ભંતે ! શું જીવ વિગ્રહગતિ સમાપન્નક છે અથવા इसमावन्नए?
અવિગ્રહગતિ સમાપનક છે ? गोयमा ! सिय विग्गहगइसमावन्नए, सिय
ગૌતમ! કયારેક વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત થાય છે અને अविग्गहगइसमावन्नए।
કયારેક વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત થતાં નથી. ઢં. ૨-૨૪, પર્વ નેરા -ઝાર- હેમાળ
દ, ૧-૨૪, આ પ્રમાણે નૈરયિકથી વૈમાનિક પર્યત
જાણવા જોઈએ ? . નવા ને અંતે જીવ વિચારૂસમાવના, પ્ર. ભંતે ! શું (ઘણા) જીવ વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત કરે છે अविग्गहगइसमावन्नगा?
કે અવિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત કરે છે ? उ. गोयमा ! विग्गहगइसमावन्नगा वि, अविग्गहग- ઉ. ગૌતમ ! (ઘણા) જીવ વિગ્રહગતિ પ્રાપ્ત પણ છે इसमावन्नगा वि।
અને અવિગ્રહગતિ પ્રાપ્ત પણ છે. प. नेरइया णं भंते ! किं विग्गहगइसमावन्नगा, પ્ર. ભંતે ! શું નૈરયિક વિગ્રહગતિ પ્રાપ્ત કરે છે અથવા अविग्गहगइसमावन्नगा?
અવિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત કરે છે ? उ. गोयमा ! १. सव्वे वि ताव होज्जा अविग्गहग- ઉ. ગૌતમ! ૧. તે બધા વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત કરતાં નથી.
इसमावन्नगा, २. अहवा अविग्गहगइसमावन्नगा य विग्गहग
૨. અથવા ઘણાં જીવ અવિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત કરે इसमावन्नगे य,
છે અને કોઈ એક જીવ વિગ્રહગતિને પ્રાપ્ત
કરે છે. ३. अहवा अविग्गहगइसमावन्नगा य विग्गहग
અથવા ઘણાં (જીવ) અવિરહગતિને પણ પ્રાપ્ત इसमावन्नगा य,
કરે છે અને વિગ્રહગતિને પણ પ્રાપ્ત કરે છે. एवं जीव एगिदियवज्जो तियभंगो।'
આ પ્રકારે જીવ સામાન્ય અને એકેન્દ્રિય - વિચા. સ. ૨, ૩. ૭, મુ. ૭-૮
સિવાય સર્વત્ર ત્રણ-ત્રણ ભંગ કહેવા જોઈએ. . વિવિદ વિસTગો પશુપા રિયાળ વિવાહ સમર ૧૬. વિવિધ દિશાઓની અપેક્ષા એકેન્દ્રિય જીવોની परूवणं
વિગ્રહગતિના સમયનું પ્રરૂપણ : प. कइविहा णं भंते ! एगिंदिया पण्णत्ता?
પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય જીવ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ?
8.
૨. ઠા. મ. ૨, ૩, ૪, મુ. ૨૨૬

Page #102

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૨૫
૩. ! વંવદા નિઢિયા TvUત્તા, તં નહીં
ગૌતમ ! એકેન્દ્રિય જીવ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧. પૃથ્વીકાય -વાવ- પ. વનસ્પતિકાય. આ પ્રકારે એના પણ વનસ્પતિકાયિક પર્યત
પ્રત્યેકના ચાર-ચાર ભેદ કહેવા જોઈએ. પ્ર. ભતે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ આ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીની પૂર્વદિશાના છેવટના અંતમાં મરણસમુદઘાત કરીને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
૨. પુદ્ધવાથી ગાવ-૫. વાસ્તફાય| एवमेए वि चउक्कएणं भेएणं भाणियब्वा -जाव
वणस्सईकाइया। __ अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पच्चस्थिमिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढ विकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ
समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ? ૩. Tયમા ! ઘાસમડું, વા, સુસમરૂપ વા,
तिसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा। प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण वा
विग्गहेणं उववज्जेज्जा ? ૩. પુર્વ વજૂ થના ! સત્ત સેઢીમો પુનત્તાઓ.
तं जहा૬. ૩qબTયતા સેઢા, ૨. UTગવંતા, રૂ. સુહોવંત, ૪. UTગોવા, ૬. કુવા , ૬. વાત્રા, ૭. બદ્ધ વવવા0ા | १. उज्जुआयताए से ढीए उववज्जमाणे | UસમU વિમા સવવેગ્નેન્ના,
ઉ. ગૌતમ ! તે એક સમયની, બે સમયની અથવા
ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
તે એક સમય. બે સમય અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! મેં સાત શ્રેણીઓ કહી છે, જેમકે -
२. एगओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे दुसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा, ३. दुहओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे तिसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा। से तेणढेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण
વા વિરાટે ૩વવનેષ્મા !” प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! इमीसे
रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंतेसमोहए, समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणपभाए पुढवीए पच्चस्थिमिल्ले चरिमंते पज्जत्त सुहुम पुढवीकाइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?
૧. ઋજવાયતા, ૨. એક્કોવક્રા, ૩. ઉભયતોવક્રા, ૪. એકત:ખા, ૫. ઉભયતઃખા, ૬. ચક્રવાલ, ૭. અદ્ધચક્રવાલ. ૧. જે પૃથ્વીકાયિક જીવ ઋજવાયતા શ્રેણી દ્વારા
ઉત્પન્ન થાય છે તે એક સમયની વિગ્રહગતિથી
ઉત્પન્ન થાય છે. ૨. જે એકતોવક્રા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે તે
બે સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. ૩. જે ઉભયતોવક્રા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે તે
ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ કારણેથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – તે એક-સમય, બે સમય અથવા ત્રણ
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.” પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ જે આ
રત્નપ્રભાપૃથ્વીના પૂર્વદિશાના છેવટના અંતમાં મરણ સમુદ્દાત કરીને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પશ્ચિમ દિશાના છેવટના અંતમાં પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મપૃથ્વીકાયિકના રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #103

૨૧૨૬
૩. નોયમા ! સમફળ વા, કુસમા વા, સેસ તે चेव - जाव- से तेणट्ठेणं गोयमा ! तिसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा ।
एवं अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइओ पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहणावेत्ता पच्चत्थिमिल्ले चरिमंते बायर पुढविकाइए अपज्जत्तएसु उववाएयव्वो, ताहे तेसु चेव पज्जत्तेसु ।
एवं आउकाइएस वि चत्तारि आलावगा, तं जहा
૧. સુહુમેર્દિ અપન્નત્તä,
૨. તાદે વષ્નત્તä,
રૂ. વાવહિં અવગ્નત્તહિં,
४. ताहे पज्जत्तएहिं उववाएयव्वो ।
एवं चेव सुहुमतेउकाइएहिं वि अपज्जत्तएहिं ताहे पज्जत्तएहिं उववाएयव्वो ।
प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पुरत्थिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए मणुस्सखेत्ते अपज्जत्तबायरतेउकाइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गणं उववज्जेज्जा ?
૩. ગોયમા ! તેર તું જેવ ।
एवं पज्जत्तबायर तेउकाइयत्ताए उववाएयव्वो ।
वाउकाइए सुहुम- बायरेसु जहा आउकाइएसु उववाइओ तहा उववाएयव्वो ।
एवं वणस्सइकाइएसु वि । (२०)
एवं पज्जत्तसुहुमपुढविकाइओ वि पुरत्थिमिल्ले चरिमंते समोहणावेत्ता
एएणं चेव कमेणं एएसु चेव वीससु ठाणेसु उववाएयब्at - जाव- बायरवणस्सइकाइएसु पज्जत्तएसु त्ति (४०)
एवं अपज्जत्तबायरपुढविकाइओ वि (६०)

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! તે એક સમય, બે સમય વગેરે શેષ બધું કથન (આ કારણથી ગૌતમ ! ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે) પૂર્વવત્ કહેવું જોઈએ. આ પ્રકારે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ પૂર્વી ચરમાન્તના અંતમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને પશ્ચિમી ચરમાન્તમાં બાદર અપર્યાપ્ત પૃથ્વીકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે એમ કહેવું જોઈએ. તેનું (પૂર્વવત) પર્યાપ્ત રૂપથી ઉપપાત કહેવું જોઈએ.
આ પ્રકારે અખાયિક જીવના પણ ચાર આલાપક કહેવા જોઈએ, જેમકે -
૧. સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તકોનું.
૨. તે (સૂક્ષ્મ)ના પર્યાપ્તકોનું.
૩. બાદર - અપર્યાપ્તકોનું.
૪. તે (બાદર)ના પર્યાપ્તકોનું ઉપપાત કહેવું જોઈએ. આ પ્રકારે સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક અપર્યાપ્તકોનું અને તેના પર્યાપ્તકોનું ઉપપાત કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ, જે આ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પૂર્વી છેવટના અંતમાં મરણસમુદ્ધાત કરીને મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિકરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેનું પૂર્ણ કથન પૂર્વવત્ કરવું જોઈએ.
આ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપથી ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ.
જે પ્રકારે સૂક્ષ્મ અને બાદર અાયિકનું ઉપપાત કયું તે જ પ્રકારે સૂક્ષ્મ અને બાદર વાયુકાયિકનું ઉપપાત કહેવું જોઈએ.
એ જ પ્રકારે (સૂક્ષ્મ અને બાદર) વનસ્પતિકાયિક જીવોના ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૨૦) આ પ્રકારે પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવનું પણ આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની પૂર્વદિશાના છેવટના અંતમાં મરણ સમુદ્દાતથી મરીને ક્રમશઃ આ વીસ સ્થાનોમાં બાદર પર્યાપ્ત વનસ્પતિકાયિક પર્યંત ઉપપાત કહેવું જોઈએ. (૪૦)
આ પ્રકારે અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિકનું ઉપપાત પણ કહેવું જોઈએ. (0)
For Private Personal Use Only

Page #104

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૨૭
एवं पज्जत्तबायरपुढविकाइओ वि (८०)
एवं आउकाइओ वि चउसु विगमएसु पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए एयाए चेव वत्तव्वयाए एएसु चेव वीसाए ठाणेसु उववाएयव्वो (१६०)
सहम तेउकाइओ वि अपज्जत्तओ पज्जत्तओ य एएसुचेववीसाएठाणेसुउववाएयब्बो (४०=२००)
g.
अपज्जत्तबायरतेउकाइए णं भंते ! मणुस्सखेत्ते समोहए, समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पच्चत्थिमिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! सेसं तहेव -जाव-से तेणटठेणं विग्गहेणं
કવન્કેન્ના (=ર૦૧)
एवं पुढविकाइएसु चउबिहेसु वि उववाएयबो। (૨ = ૨૦૪) pd ગાયુ પશ્ચિલુ શા (૪=૩૦૮)
આ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિકના ઉપપાતનું કથન કહેવું જોઈએ. (૮) આજ પ્રકારે અપ્રકાયિક જીવોનું પણ ચાર આલાપકો દ્વારા પૂર્વી છેવટના અંતમાં મરણ સમુદઘાતથી મરીને એ જ પૂર્વોક્ત વીસ સ્થાનોમાં પૂર્વવત ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૧%) અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક જીવોનું પણ એ જ વીસ સ્થાનોમાં પૂર્વવત ઉપપાત કહેવું
જોઈએ. (૪૦ = ૨૦૦) પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ, જે
મનુષ્યક્ષેત્રમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ કારણથી તે ત્રણ સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે સુધીનું સમગ્ર કથન પૂર્વવત્ કરવું જોઈએ. (૧=૨૦૧) આ પ્રકારે ચારે પ્રકારનાં પૃથ્વીકોયિક જીવોમાં પણ પૂર્વવત્ કહેવો જોઈએ. (૩=૨૦૪) ચારે પ્રકારનાં અપકાયિકોમાં પણ આ પ્રકારે ઉપપાત કહેવો જોઈએ. (૪=૨૦૮) સૂક્ષ્મ તત્કાયિક જીવના પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તમાં
પણ આ પ્રકારે ઉપપાત કહેવો જોઈએ. (૨=૨૧૦) પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ, જે
મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં મરણ અમુદ્દઘાત કરીને મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે, તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેનું ઉપપત પૂર્વવત કહેવું જોઈએ.
(૧=૨૧૧). આ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપમાં પણ ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૧=૨૧૨) જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિક જીવોના ચાર ભેદોનું ઉ૫પાત કહ્યું તે જ પ્રકારે વાયુકાયિકો અને વનસ્પતિકાયિકોના રૂપથી પણ ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૮=૨૨૦)
तेउकाइएसु सुहुमेसु अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य एवं રેવ વવાયો . (૨ = ૨૨ ૦) अपज्जत्तबायरतेउकाइए णं भंते ! मणुस्सखेत्ते समोहए, समोहणित्ता जे भविए मणुस्सखेत्ते अपज्जत्तबायर- तेउकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
૩. સોયમી ! સેસ તે જેવા (૨ = ૨૨૨)
एवं पज्जत्तबायरतेउकाइयत्ताए वि उववाएयब्बो। (૨=૨૨૨) वाउकाइयत्ताए य, वणस्सइकाइयत्ताए य जहा पुढविकाइएस तहेव चउक्कएणं भेएणं उववाएयब्वो। (૮=૨૨ ૦)

Page #105

૨૧૨૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं पज्जत्तबायरतेउकाइओ वि समयखेत्ते समोहणावेत्ता एएसुचेववीसाएठाणेसुउववाएयब्बो जहेव अपज्जत्तओ उववाइओ (२०) एवं सब्वत्थ वि बायरतेउकाइया अपज्जत्तगा पज्जत्तगा य समयखेत्ते उववाएयब्बा, समोहणा વેચવા વિ (૨૪) वाउकाइया, वणस्सइकाइया, य जहा पुढविकाइया तहेव चउक्कएणं भेएणं उववाएयव्वा-जाव
प. पज्जत्तबायरवणस्सइकाइए णं भंते ! इमीसे
रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणेत्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए पुढवीएपच्चत्थिमिल्ले चरिमंते पज्जत्तबायरवणस्सइकाइयत्ताए उववज्जित्तए सेणं भंते! कइसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा? ૩. યમતવ -નીલ-સે તે or -નવ
વિમા કવન્ને (ર૪૦+૮૦૦+૮૦=૪૦૦)
આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિકનું પણ સમય (મનુષ્ય) ક્ષેત્રમાં સમુદ્દઘાત કરીને એ જ(પૂર્વોક્ત) વીસ સ્થાનોમાં ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૨૦) આ જ પ્રકારે સર્વત્ર પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિકનું મનુષ્યક્ષેત્રમાં ઉ૫પાત અને સમુદઘાતનું કથન કરવું જોઈએ. (૨૪) પૃથ્વીકાયિકના ઉ૫પાતની સમાન વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિક જીવોના ચાર-ચાર ભેદોનું
ઉપપાત કહેવું જોઈએ -વાવપ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત બાદર વનસ્પતિકાયિક જીવ આ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પૂર્વી છેવટના અંતમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં પર્યાપ્ત બાદર વનસ્પતિકાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો - અંતે ! તે
કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ કારણે તે ત્રણ સમયની વિગ્રહ
ગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે પર્યતનું સમગ્ર કથન કરવું
જોઈએ. (૨૪૦ + ૮૦ + ૮૦ = ૪00) પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ આ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પશ્ચિમી-છેવટના અંતમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને જે આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પૂવ છેવટના અંતમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો – ભંતે ! કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पच्चस्थिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढविकायत्ताए उववज्जित्तए सेणं भंते ! कइ समइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा? उ. गोयमा ! सेसं तहेव निरवसेसं।
एवं जहेव पुरथिमिल्ले चरिमंते सब्बपदेसु वि समोहया पच्चथिमिल्ले चरिमंते समयखेत्ते य उववाइया. जेय समयखेत्तेसमोहयापच्चथिमिल्ले चरिमंते समयखेत्ते य उववाइया,
एवंएएणंचेवकमेणंपच्चथिमिल्लेचरिमंतेसमयखेत्ते यसमोहया पुरथिमिल्ले चरिमंते समयखेत्ते य વવવવવા તેને (૪૦ ૦ = ૮૦ ૦)
ઉ. ગૌતમ ! સમસ્ત કથન પૂર્વવત કરવું જોઈએ.
જે પ્રકારે પૂર્વે-છેવટના અંતના દરેક પદોમાં સમુદઘાત કરીને પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અને મનુષ્યક્ષેત્રમાં ઉપવાસ કર્યું તે જ પ્રકારે મનુષ્યક્ષેત્રમાં સમુદઘાત કરીને પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અને મનુષ્યક્ષેત્રમાં ઉપપાત કહેવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે એ જ ક્રમથી પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અને મનુષ્યક્ષેત્રમાં સમુદ્દઘાત કરીને પૂર્વી છેવટના અંતમાં અને મનુષ્યક્ષેત્રમાં એ જ આલાપકથી ઉપપાત થાય છે કહેવું જોઈએ. (૪00= ૮૦૦). આ જ પ્રકારે આ જ આલાપંકથી દક્ષિણના છેવટના એતમાં સમુદઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં અને ઉત્તરના છેવટના અંતમાં સમુદઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં ઉપપાત કહેવું જોઈએ. (૪૦૦ = ૧૨૦)
एवं एएणंगमएणं दाहिणिल्ले चरिमंते समोहयाणं समयखेत्ते य उत्तरिल्ले चरिमंते समयखेत्ते य કવવા (૪ ૦ ૦ = ૨૨ ૦ ૦)

Page #106

ગર્ભ-અધ્યયન.
૨૧૨૯
एवं चेव उत्तरिल्ले चरिमंते समयखेत्ते यसमोहया, दाहिणिल्ले चरिमंते समयखेत्ते य उववाएयब्बा
તેવા જમણા (૪૦ ૦ = ૨૬ ૦ ૦) प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भते ! सक्करप्पभाए
पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए सक्करप्पभाए पुढवीए पच्चत्थिमिल्ले चरिमंतेअपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताएउववज्जित्तए से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा! एवं जहेव रयणप्पभाए पुढवीए।
एवं एएणं कमेणं-जाव-पज्जत्तएसु सुहुमतेउकाइएसु।
प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! सक्करप्पभाए
पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए समयखेत्ते अपज्जत्तबायरतेउकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं
उववज्जेज्जा? उ. गोयमा! दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
૩વન્નબ્બા | ૬. તે વે મંતે ! પુર્વ યુ -
“दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
૩વેવેન્ગન્ના ” उ. एवं खलुगोयमा! मए सत्तसेढीओपन्नत्ताओ, तंजहा
૬. ૩ળુબાયતા --નાવ- ૭, સદ્ધવવવવાાિ | १. एगओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे दुसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा, २. दुहओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे तिसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा। से तेणद्वेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं ૩વવબ્લેષ્મા ” एवं पज्जत्तएसु वि बायरतेउकाइएसु ।
આ જ પ્રકારે ઉત્તરી છેવટના અંતમાં સમુદઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં અને દક્ષિણી છેવટના અંતમાં સમુદઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં ઉ૫પાત કહેવું
જોઈએ. (૪૦૦ = ૧૦૦) પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ શર્કરા
પ્રભાપૃથ્વીના પૂર્વી છેવટના અંતમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને જે શર્કરામભાપૃથ્વીના પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના રૂપથી ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીની સમાન અહિયાં પણ
કથન કહેવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આજ ક્રમથી પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક
પર્યત કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ શર્કરા પ્રભા
પૃથ્વીના પૂર્વીછેવટના અંતમાં મરણસમુદઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત બાદર તેજરકાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે
કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે એમ કહેવાય છે કે –
"તે બે અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી
ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! મેં સાત શ્રેણીઓ કહેલી છે. જેમ કે -
૧. ઋજવાયતા -વાવ- ૭. અર્ધચક્રવાળા. ૧. જે એક્તોષકા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થાય છે તે
બે સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. ૨. જે ઉમયતોવક્રા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થાય છે તે
ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ જ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – તે બે અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.” આ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપથી ઉત્પન્ન થનારનું કથન કરવું જોઈએ. બાકીનું સર્વ કથન રત્નપ્રભા પૃથ્વીની સમાન છે.
सेसं जहा रयणप्पभाए पुढवीए।

Page #107

૨૧૩)
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जे वि बायरतेउकाइया अपज्जत्तगा य, पज्जत्तगा य समयखेत्ते समोहया समोहणित्ता, दोच्चाए पुढवीए पच्चत्थिमिल्ले चरिमंते, पुढविकाइएसु चउब्विहेसु, आउकाइएसु चउब्बिहेसु, तेउकाइएसु दुविहेसु, वाउकाइएसु चउब्बिहेसु, वणस्सइकाइएसु चउबिहेसु उववज्जंति,
तेविएवं चेव दुसमइएण वा, तिसमइएण वा, विग्गहेणं उववाएयवा। बायरतेउकाइया अपज्जत्तगा पज्जत्तगा य जाहे तेसु चेव उववज्जति ताहे, जहेव रयणप्पभाए तहेव एगसमइय-दुसमइयतिसमइय विग्गहा भाणियब्बा, सेसं जहेव रयणप्पभाए तहेव निरवसेसं ।
जहा सकरप्पभाए वत्तब्बया भणिया एवं -जावअहेसत्तमाए भाणियब्बा। अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते! अहेलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते समोहए समोहणित्ता जे भविए उड्ढलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तएसे णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
જે બાદ તેજસ્કાયિક અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત જીવ મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં મરણસમુદઘાત કરીને શર્કરામભા. પૃથ્વીના પશ્ચિમી છેવટના અંતમાં, ચારે પ્રકારના પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં, ચારે પ્રકારના અપ્લાયિક જીવોમાં, બે પ્રકારના તેજસ્કાયિક જીવોમાં, ચારે પ્રકારના વાયુકાયિક જીવોમાં, ચારે પ્રકારના વનસ્પતિકાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેમનું પણ બે અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉપપાત કહેવું જોઈએ. જ્યારે પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ એમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે એમના માટેરત્નપ્રભા પૃથ્વીના કથનાનુસાર એક સમય, બે સમય અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિ કહેવી જોઈએ. બાકીનું પૂર્ણ કથન રત્નપ્રભા પૃથ્વીની સમાન જાણવું જોઈએ. જે પ્રકારે શર્કરા પ્રભા પૃથ્વીને માટે કહ્યું છે તે જ
પ્રમાણે અધ: સપ્તમ પૃથ્વી પર્યત જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ અધોલોક
ક્ષેત્રની ત્રસનાડીની બાહરના ક્ષેત્રમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને જે ઉર્ધ્વલોકની ત્રસનાડીની બહારના ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય છે તો ભંતે ! તે
કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે એમ કહેવાય છે કે –
તે જીવ ત્રણ અથવા ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી
ઉત્પન્ન થાય છે.” ઉ. ગૌતમ ! જે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ
અધોલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બાહરના ક્ષેત્રમાં મરણસમુદ્ધાત કરીને ઉર્ધ્વલોક ક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના રૂપમાં એક પ્રતર (પૃથભાવ)ની અનુશ્રેણી (સમશ્રેણી)માં જે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો તે ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.
उ. गोयमा ! तिसमइएण वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं
उववज्जेज्जा। प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“तिसमइएण वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं
કેવવન્ત્રજ્ઞા ?” उ. गोयमा ! अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं
अहेलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते समोहए, समोहणित्ता जे भविए उड्ढलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए एगपयरम्मि अणुसे ढिं उववज्जित्तए से णं तिसमइणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा,

Page #108

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૩૧
जे भविए विसेदि उववज्जित्तए से णं चउसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा। से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“तिसमइएण वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं ૩વવને ના !” एवं पज्जत्त सुहुम पुढविकाइयत्ताए वि।
જે વિશ્રેણીમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો તે ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ જ કારણે ગૌતમ! એમ કહેવાય છે કે – "તે ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.” આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપમાં ઉત્પન્ન થનારને માટે પણ કહેવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે -યાવત- પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિકરૂપે
ઉત્પન્ન થનાર માટે પણ જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ અધોલોક
ક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં મરણ મુદ્દઘાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે, તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
एवं -जाव- पज्जत्त सुहुम तेउकाइयत्ताए।
. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! अहेलोय
खेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते समोहए समोहणित्ता जेभविएसमयखेत्ते अपज्जत्त-बायर तेउकाइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं
उववज्जेज्जा? उ. गोयमा ! दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
उववज्जेज्जा। 1. વેળાં મંતે ! પુર્વ વૃક્વડું
"दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
૩વવન્નેના? ૩. વં ઉ7 Tયમ મU સત્ત સેઢી પૂનત્તાગો.
तं जहा૨. ૩_થતા ગાવ- ૭, સદ્ધપવા | १. एगओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे दुसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा, २. दुहओवंकाए सेढीए उववज्जमाणे तिसमइएणं
વિદેvi સેવવન્નેન્ના, से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा। एवं पज्जत्तएसुवि बायरतेउकाइएसु वि उववाएयब्बो।
ઉ. ગૌતમ ! તે બે સમય અથવા ત્રણ સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે -
તે બે સમય અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! મેં સાત શ્રેણીઓ કહી છે, જેવી રીતે -
૧. ઋજવાયતા -વાવ- ૭. અદ્ધ ચક્રવાળા. ૧. એકતોવકા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થતાં બે સમયની | વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે, ઉભયતોવક્રા શ્રેણીથી ઉત્પન્ન થતાં ત્રણ
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – "તે બે સમય અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.” આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજલ્કાયિક જીવોનો પણ ઉ૫પાત સમજવો જોઈએ. જે પ્રકારે અકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થનારનું કથન કરવામાં આવ્યું છે તે જ પ્રકારે વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિકના ચાર-ચાર ભેદોના ઉ૫પાતનું કથન કરવું જોઈએ.
वाउक्काइय-वणस्सइकाइयत्ताए चउक्कएणं भेएणं जहा आउकाइयत्ताए तहेव उववाएयब्यो।

Page #109

૨૧૩૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं जहा अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयस्स गमओ भणिओ एवं पज्जत्तसुहुमपुढविकाइयस्स वि भाणियब्बो, तहेव वीसाए ठाणेसु उववाएयव्वो।
अहेलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते समोहए समोहणित्ता-जाव-विग्गहेणं उववज्जेज्जा.
एवं बायरपुडविकाइयस्स वि अपज्जत्तगस्स पज्जत्तगस्स य भाणियब्वं । (८०) एवं आउकाइयस्स चउब्विहस्स वि भाणियब्वं । (૧૮) सुहुमतेउकाइयस्स दुविहस्स वि एवं चेव। (२००)
अपज्जत्तबायरतेउकाइए णं भंते ! समयखेत्ते समोहए, समोहणित्ता जे भविए उड्ढलोयखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते अपज्जत्तसुहमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?
જે પ્રકારે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના આલાપક વિષે કહ્યું તે જ પ્રકારે પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના આલાપક અને પર્વોક્ત વીસ સ્થાનોમાં ઉ૫પાત વિષે કહેવું જોઈએ. જે પ્રકારે અધોલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રનાં મરણ સમુદૂધાત -યાવત- વિગ્રહગતિમાં ઉપપાત કહ્યા, તે જ પ્રકારે પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિકના ઉપપાતનું વર્ણન કરવું જોઈએ. (૮૦) ચારે પ્રકારનાં અકાયિક જીવોનું કથન પણ આ પ્રકારે કરવું જોઈએ. (૧૮૦) બંને પ્રકારના (પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત) સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક જીવના ઉપપાતનું કથન પણ આ જ
પ્રમાણે છે. (૨૦) પ્ર, ભંતે ! જો અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ
મનુષ્યક્ષેત્રમાં મરણ સમુદ્દાત કરીને ઉર્ધ્વલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીથી બહારના ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો - ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે સમય અથવા ત્રણ સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે -
તે બે અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! એનું કથન સપ્તશ્રેણી પર્યત પૂર્વોક્ત
પ્રકારે કરવું જોઈએ -વાવપ્ર. ભંતે! જો અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ મનુષ્ય
ક્ષેત્રમાં મરણ સમુદૂઘાત કરીને ઉર્ધ્વલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
उ. गोयमा ! दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
૩વવન્નેન્ના प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
"दुसमइएण वा, तिसमइएण वा विग्गहेणं
કવન્નેન્ના?” उ. गोयमा ! अट्ठो तहेव सत्त सेढीओ एवं जाव
प. अपज्जत्तबायर तेउकाइए णं भंते ! समयखेत्ते
समोहए,समोहणित्ता जे भविए उड्ढलोगखेतनालीए बाहिरिल्ले खेते पज्जत्तसुहुमते उकाइत्ताए उववज्जित्तए - से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं
उववज्जेज्जा? ૩. સોયમ ! સેસ ત જેવ!
अपज्जत्तबायरतेउकाइएणंभंते! समयखेत्तेसमोहए समोहणित्ता जे भविए समयखेत्ते अपज्जत्तबायरतेउकाइयत्ताए उववज्जित्तए -
ઉ. ગૌતમ! બાકીનું કથન પૂર્વવત જાણી લેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવ મનુષ્ય
ક્ષેત્રમાં મરણસમુદ્ધાત કરીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિકરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો

Page #110

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૩૩
से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?
૩. નાયમ ઇસમરૂપણ વા, સુસમરૂgળ વા,
तिसमइएण वा विग्गणं उववज्जेज्जा । प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण वा
विग्गहेणं उववज्जेज्जा," उ. गोयमा ! अट्ठो जहेव रयणप्पभाए तहेव सत्त
સેરીમો. एवं पज्जत्तबायरतेउकाइयत्ताए वि।
वाउकाइएसुवणस्सइकाइएसुयजहापुढविकाइएसु उववाइओ तहेव चउक्कएणं भेएणं उववाएयवो।
ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! તે એક સમય, બે સમય અથવા ત્રણ
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
તે એક સમય, બે સમય અથવા ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં સપ્તશ્રેણીનું
કથન કર્યું તેવી જ રીતે અહીંયા સમજવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક રૂપના ઉપરાત માટે પણ જાણવું જોઈએ. જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિકના ચારે ભેદો સહિત ઉપપાત કહ્યા, તે જ પ્રકારે વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિકના પણ ચાર-ચાર ભેદ સહિત ઉપપાત કહેવા જોઈએ. એ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર તેજસ્કાયિક જીવના ઉપપાત પણ એ જ સ્થાને સમજવા જોઈએ. જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિક જીવના રૂપે ઉ૫પાતનું કથન કર્યું તે જ પ્રકારે વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિક
જીવોનાં ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ ઉર્ધ્વલોકની
ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં મરણ સમુદ્યાત કરીને અધોલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારનાં ક્ષેત્રમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો - ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
एवं पज्जत्तबायरतेउकाइओ वि एएसु चेव ठाणेसु उववाएयब्बो। वाउकाइय-वणस्सइकाइयाणं जहेव पुढविकाइयत्ते उववाइओ तहेव भाणियब्वो।
૩.
अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! उड्ढ लोगखेत्तणालीए बाहिरिल्ले खेत्ते समोहए समोहणित्ता जे भविए अहेलोगखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा? યમ ! પર્વ જેવો एवं उड्ढलोगखेत्तनालीए वि बाहिरिल्ले खेते समोहयाणं अहेलोगखेत्तनालीए बाहिरिल्ले खेत्ते उववज्जयाणंसो चेव गमओ निरवसेसोभाणियचो -जाव-बायरवणस्सइकाइओपज्जत्तओबायरवणस्सइकाइएसु पज्जत्तएसु उववाइओ।
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે ઉર્ધ્વલોકક્ષેત્રની ત્રસનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં મરણસમુદ્દઘાત કરીને અધોલોકક્ષેત્રની
સનાડીના બહારના ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થનારને માટે તે જ સંપૂર્ણ આલાપક પર્યાપ્ત બાદરવનસ્પતિકાયિક જીવના પર્યાપ્ત બાદર વનસ્પતિકાયિકના રૂપે ઉપપાત પર્યત કથન કરવું જોઈએ. ભંતે ! જો અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ લોકના પૂર્વી ચરમાન્તમાં મરણસમુદ્દઘાત કરીને લોકના પૂર્વીચરમાન્તમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે, તો -
પ્ર.
प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! लोगस्स
पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए समोहणित्ता जे भविएलोगस्स पुरथिमिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहम पुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए,

Page #111

૨૧૩૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
· से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે એક સમય, બે સમય, ત્રણ સમય અથવા
ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
તે એક સમય, બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! મેં સાત શ્રેણીઓ કહી છે, જેમકે -
उ. गोयमा! एगसमइएणवा, दुसमइएणवा, तिसमइएण
वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा। प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण वा,
चउसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?" उ. एवं खलु गोयमा ! मए सत्त सेढीओ पण्णत्ताओ,
तं जहा૨, ૩નુગાયતા -નવ- ૭, મદ્ભવવા . १. उज्जुआयताए से ढीए उववज्जमाणे
एगसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा, २. एगओ वंकाए सेढीए उववज्जमाणे दुसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा, ३. दुहओ वंकाए सेढीए उववज्जमाणे जे भविए
एगपयरंसि अणुसेढिं उववज्जित्तए से णं तिसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा,
४. जे भविए विसेदि उववज्जित्तए से णं
चउसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा। से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“एगसमइएण वा-जाव-चउसमइएण वा विग्गणं ૩વવન્નેન્ના ” एवं अपज्जत्तओ सुहुमपुडविकाइओ लोगस्स पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहओ समोहणित्ता लोगस्स पुरथिमिल्ले चेव चरिमंते, १-२. अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य सुहुम-पुढ
विकाइएसु, अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य सुहुमआउकाइएसु, अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य सुहुम
तेउक्काइएसु, ७-८. अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य सुहुम
वाउकाइएसु, ९-१०. अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य बायर
वाउकाइएसु,
૧. ઋજવાયતા -વાવત- ૭. અદ્ધચક્રવાળા. ૧. ઋજવાયતા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર એક
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એક્તોવક્રતા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર બે
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. ૩. ઉભયતોવક્રતા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર જે
એક પ્રતરમાં અનુશ્રેણી (સમશ્રેણી)થી ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તે ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિથી
ઉત્પન્ન થાય છે. ૪. જે વિશ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર છે તે ચાર
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. એ જ કારણે તે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે - તે એક સમયની -યાવતુ- ચાર સમયની વિગ્રહગતિ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે.” આ પ્રકારે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવના લોકના પૂર્વ ચરમાત્તમાં (મરણ) સમુદ્દઘાત કરીને લોકના પૂવચરમાત્તમાં, ૧-૨. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક
જીવોમાં, ૩-૪. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ અખાયિક
જીવોમાં, ૫-. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક
જીવોમાં, ૭-૮. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વાયુકાયિક
જીવોમાં, ૯-૧૦. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત બાદર વાયુકાયિક
જીવોમાં,

Page #112

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૩પ
११-१२. अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य सुहुम
वणस्सइकाइएसु, अपज्जत्तएसु पज्जत्तएसु य बारससु वि ठाणेसु एएणं चेव कमेणं भाणियब्बो। सुहुमपुढविकाइओ पज्जत्तओ एवं चेव निरवसेसो बारससु वि ठाणेसु उववाएयव्यो।
૧૧-૧૨. અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ
વનસ્પતિકાયિક જીવોમાં, એ જ પ્રકારે અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્તરૂપે બાર સ્થાનોમાં આ ક્રમે ઉપપાત કહેવો જોઈએ. પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મપૃથ્વીકાયિક જીવના ઉપપાતનું કથન પણ સમગ્રરૂપથી એ જ પ્રકારે પૂર્વોક્ત બાર સ્થાનોમાં કહેવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે આ આલાપકથી પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક પર્યત પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક
જીવોમાં ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ લોકના
પૂર્વી-ચરમાન્તમાં મરણ સમુદૂર્ઘાત કરીને લોકના દક્ષિણી ચરમાન્તમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો -
एवं एएणं गमएणं -जाव- सहमवणस्सइकाइओ पज्जत्तओ सुहुमवणस्सइकाइएसु पज्जत्तएसु चेव भाणियब्वो। अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! लोगस्स पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए समोहणित्ता जे भविए लोगस्स दाहिणिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहमपुढविकाइएसु उववज्जित्तएसे णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
તે બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! મેં સાત શ્રેણીઓ કહી છે, જેમકે
उ. गोयमा ! दुसमइएण वा, तिसमइएण वा,
चउसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा। [, તેનાં મંતે ! પર્વ યુવ૬
“दुसमइएण वा, तिसमइएण वा, चउसमइएण वा
વિક ૩ન્નેન્ગા ?” उ. एवं खलू गोयमा ! मए सत्त सेढीओ पन्नत्ताओ.
તે નહીં૨. ૩નુગાયતા -ગાવ- ૭, ગવવા | १. एगओ वंकाए सेढीए उववज्जमाणे दुसमइएणं
विग्गहेणं उववज्जेज्जा, दुहओ वंकाए सेढीए उववज्जमाणे जे भविए एगपयरंसि अणुसेढिं उववज्जित्तए से णं तिसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ।
૧. જવાયતા -વાવ- ૭. અદ્ધવક્રવાળા. ૧. એકતોવક્રા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર બે
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. ૨. ઉભયતોવક્રા શ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર જે
એક પ્રતરમાં અનુશ્રેણી (સમશ્રેણી)થી ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તે ત્રણ સમયની
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. ૩. જે વિશ્રેણી દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર છે તે ચાર
સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – બતે બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની વગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે.”
३. जे. भविए विसेढिं उववज्जित्तए से णं
चउसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा। से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ"दुसमइएण वा, तिसमइएण वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं उववज्जेज्जा।"

Page #113

૨૧૩૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं एएणं गमएणं पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए दाहिणिल्ले चरिमंते उववाएयव्वो -जावसुहुमवणस्सइकाइओ पज्जत्तओ सुहुमवणस्सइकाइएसु पज्जत्तएसु चेव, सव्वेसिं दुसमइओ, तिसमइओ, चउसमइओ विग्गहो भाणियब्वो।
अपज्जत्तसहमपढविकाइएणं भंते ! लोगस्स पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए लोगस्स पच्चस्थिमिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा! एगसमइएण वा -जाव- चउसमइएण वा
विग्गहेणं उववज्जेज्जा। प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“एगसमइएण वा,-जाव-चउसमइएण वा विग्गहेणं
૩વવન્નેન્ગા ?” उ. गोयमा ! एवं जहेव पुरथिमिल्ले परिमंते समोहया
पुरथिमिल्ले चेव चरिमंते उबवाइया तहेव पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहया पच्चथिमिल्ले चरिमंते उववाएयब्बो सवे।
આ પ્રકારે આ આલાપકથી પૂર્વી-ચરમાન્તમાં સમુદ્રઘાત કરીને દક્ષિણી-ચરમાન્તમાં -વાવ-પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિકોમાં યથાયોગ્ય બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉપપાતનું કથન
કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ લોકના
પૂર્વી-ચરમાન્તમાં મરણ સમુદ્ધાત કરીને જે લોકના પશ્ચિમી ચરમાન્તમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયકરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો - ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે એક સમયની ચાવત- ચાર સમયની
વિગ્રહગતિ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
“એક સમયની યાવતુ-ચાર સમયની વિગ્રહગતિ
દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પૂર્વ-ચરમાન્તમાં સમુદઘાત
કરીને પૂર્વી-ચરમાત્તમાં જ ઉપપાતનું કથન કર્યું છે તેવી જ રીતે પૂર્વે ચરમાન્તમાં સમુઘાત કરીને પશ્ચિમી ચરમાન્તમાં સર્વના ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. ભંતે ! જો અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવલોકના પૂર્વીચરમાન્તમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને જે લોકના ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?
प. अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! लोगस्स
पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए लोगस्स उत्तरिल्ले चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइ
समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा? उ. गोयमा ! एवं जहा पुरथिमिल्ले चरिमंते समोहओ
दाहिणिल्ले चरिमंते उववाइओ तहा पुरथिमिल्ले समोहओ उत्तरिल्ले चरिमंते उववाएयब्बो।
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે પૂર્વી-ચરમાત્તમાં સમુધાત
કરીને દક્ષિણી-ચરમાન્તમાં ઉપપાતનું કથન કર્યું તે જ પ્રકારે પૂર્વ ચરમાત્તમાં સમુદ્દઘાત કરીને
ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં ઉ૫પાતનું કથન કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! જે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક જીવ લોકના
દક્ષિણી ચરમાન્તમાં મરણ સમુદ્દઘાત કરીને જે લોકના દક્ષિણી- અરમાન્તમાં જ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો -
अपज्जत्तसुहमपुढविकाइए णं भंते ! लोगस्स दाहिणिल्ले चरिमंते समोहए, समोहणित्ता जे भविए लोगस्स दाहिणिल्ले चेव चरिमंते अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तएसे णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #114

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૩૭
उ. गोयमा! एवं जहा पुरथिमिल्ले समोहओ पुरत्थि
मिल्ले चेव उववाइओ तहा दाहिणिल्ले समोहओ दाहिणिल्ले चेव उववाएयवो।
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે પૂર્વી-ચરમાત્તમાં સમુદ્રઘાત
કરીને પૂર્વી-ચરમાન્તમાં જ ઉપપાતનું કથન કર્યું, તે જ પ્રકારે દક્ષિણી-ચરમાત્તમાં સમુદઘાત કરીને દક્ષિણી-ચરમાત્તમાં જ ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય ઉપપાત કહેવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે પતિ સુક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિકના પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિકો પર્યત દક્ષિણી ચરમાત્તમાં ઉપપાત કહેવું જોઈએ.
तहेव निरवसेसं -जाव- सुहुमवणस्सइकाइओ पज्जत्तओ सुहुमवणस्सइकाइएसु चेव पज्जत्तएसु दाहिणिल्ले चरिमंते उववाइओ। एवंदाहिणिल्लेसमोहयओपच्चथिमिल्ले चरिमंते उववाएयब्बो, णवर-दुसमइय तिसमइय-चउसमइय विग्गहो सेसं તહેવા
एवंदाहिणिल्लेसमोहयओउत्तरिल्ले उववाएयब्बो. जहेव सट्ठाणेतहेव एगसमइय-समइय-तिसमइयचउसमइय विग्गहो।
पुरथिमिल्ले जहा पच्चथिमिल्ले तहेव दुसमइयतिसमइय-चउसमइय विग्गहो।
पच्चथिमिल्ले चरिमंते समोहयाणं पच्चथिमिल्ले चेव चरिमंते उववज्जमाणाणं जहा सट्ठाणे।
આ પ્રકારે દક્ષિણી-ચરમાત્તમાં સમુઘાત કરીને પશ્ચિમી ચરમાન્તમાં ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - એમાંથી બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની વિગ્રહગતિ હોય છે. શેષ પૂર્વવત કહેવું જોઈએ. જે પ્રકારે સ્વસ્થાનમાં ઉ૫પાતનું કથન કર્યું, એ જ પ્રમાણે દક્ષિણી-ચરમાત્તમાં સમુદ્ધાત કરીને ઉત્તરી ચરમાન્તમાં ઉ૫પાતનું અને એક સમય, બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમય વિગ્રહગતિનું કથન કરવું જોઈએ. જે પ્રકારે પશ્ચિમી - ચરમાન્તમાં ઉ૫પાતનું કથન કર્યું. તે પ્રમાણે પૂર્વી-ચરમાન્તમાં બે સમય, ત્રણ સમય અથવા ચાર સમયની વિગ્રહગતિથી ઉ૫પાતનું કથન કરવું જોઈએ. પશ્ચિમી-ચરમાત્તમાં સમુદ્રઘાત કરીને પશ્ચિમી ચરમાત્તમાં જ ઉત્પન્ન થનારનું કથન સ્વસ્થાન અનુસાર કરવું જોઈએ. ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવની એક સમયની વિગ્રહગતિ હોતી નથી. શેષ કથન પૂર્વવત છે. પૂર્વી-ચરમાન્તમાં ઉ૫પાતનું કથન સ્વસ્થાનને અનુસાર સમજવું જોઈએ. દક્ષિણી ચરમાન્તના ઉપપાતમાં એક સમયની વિગ્રહગતિ હોતી નથી. શેષ કથન પૂર્વવત છે. ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં સમુદઘાત કરીને ઉત્તરીચરમાત્તમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવનું કથન સ્વસ્થાનમાં ઉપપાત સમાન સમજવું જોઈએ. આ પ્રકારે ઉત્તરી-ચરમાત્તમાં સમુદ્રઘાત કરીને પૂર્વચરમાત્તમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવોનાં ઉપપાતનું કથન કરવું જોઈએ.
उत्तरिल्ले उववज्जमाणाणं एगसमइओ विग्गहो નહ્યિા सेसं तहेव। पुरथिमिल्ले जहा सट्ठाणे।
दाहिणिल्ले एगसमइओ विग्गहो नत्थि,
सेसं तं चेव। उत्तरिल्लेसमोहयाणं उत्तरिल्लेचेव उववज्जमाणाणं जहा सट्ठाणे।
उत्तरिल्लेसमोहयाणं पुरथिमिल्लेउववज्जमाणाणं एवं चेव,

Page #115

૨૧૩૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवर-एगसमइओ विग्गहो नत्थि,
વિશેષ- એમાં એક સમયની વિગ્રહગતિ હોતી નથી. उत्तरिल्ले समोहयाणं दाहिणिल्ले उववज्जमाणाणं
ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં સમુદઘાત કરીને દક્ષિણીजहा सट्ठाणे।
ચરમાત્તમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવોનું કથન પણ
સ્વસ્થાન સમાન છે. उत्तरिल्ले समोहयाणं पच्चत्थिमिल्ले उववज्ज
ઉત્તરી-ચરમાન્તમાં સમુદઘાત કરીને પશ્ચિમીमाणाणं एगसमइओ विग्गहो नत्थि,
ચરમાત્તમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવોનાં એક સમયની
વિગ્રહગતિ હોતી નથી. सेसंतहेव-जाव-सुहमवणस्सइकाइओ पज्जत्तओ
શેષ - કથન પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિકનું પર્યાપ્ત सुहुमवणस्सइकाइएसु पज्जत्तएसु चेव।
સુક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક જીવો પર્યત ઉપપાતનું - વિચા.સ. રૂ૪/g.૨, ૩.૨, મુ. ૧-૬૮
કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. ૨૭. અનંતરોવેવના ચિ નીવાળ વિકાહારૂત્ત સમય ૧૭. અનંતરો૫૫નક એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના परूवणं
સમયનું પ્રરૂપણ : प. अणंतरोववन्नगएगिदिया णं भंते ! कओहिंतो પ્ર. ભંતે ! અત્તરોપપન્ક એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી उववज्जति ?
આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ ! નવ ગરિકો અરિ ઉ. ગૌતમ ! આ ઔધિક (પૂર્વ) ઉદ્દેશક અનુસાર કહેવું - વિચા.સ. ૨૪/g, ૩.૨, મુ.
જોઈએ. ૨૮, પરંપરોવવન િિ૦ નવા વિવાહાફસ સમય ૧૮, પરંપરોપપન્નક એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના સમયનું परूवणं
પ્રરૂપણ : प. कइविहा णं भंते ! परंपरोववन्नगा एगिंदिया પ્ર. ભંતે ! પરંપરોપપન્નક એકેન્દ્રિય કેટલા પ્રકારનાં TUત્તા ?
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचविहा परंपरोववन्नगा एगिंदिया ઉ. ગૌતમ ! પરંપરોપપન્ક એકેન્દ્રિય જીવ પાંચ પત્તા, તે નહીં
પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – पुढविकाइया भेओ चउक्कओ-जाव-वणस्सइकाइय પ્રકાયિક ઈત્યાદિના ચાર-ચાર ભેદ વનસ્પતિકાયિક ત્તિ
પર્યત કહેવા જોઈએ. परंपरोववन्नगअपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! પરંપરોપપન્નક અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते
જીવ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પૂર્વ ચરમાન્તમાં મરણ समोहए समोहणित्ताजे भविए इमीसे रयणप्पभाए
સમુદ્દઘાત કરીને રત્નપ્રભા પૃથ્વીથી લઈને પશ્ચિમી पुढवीए -जाव- पच्चथिमिल्ले चरिमंते ચરમાન્ત સુધી અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકરૂપે अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए,
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો - से णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा?
ભંતે ! તે કેટલા સમયની વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं एएणं अभिलावेणं जहेव पढमो ઉ. ગૌતમ ! શિક (પ્રથમ) ઉદ્દેશકના અભિલાપ उद्देसओ-जाव- लोगचरिमंतो ति।
અનુસાર લોકના ચરમાન્ત પર્યત ઉત્પત્તિ કહેવી - વિ.. ૨૪/g.૨, ૩.૨, મુ.-૨
જોઈએ. ૧. મતરાવતા વિય ગીવાળા વિકાસ સમય ૧૯. અનંતરાવગાઢાદિ એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના
સમયનું પ્રરૂપણ : પુર્વ રેસા વિ ગર્લ્ડ ડસ્લેસT -નાત- ગરિમો ઉત્તા આ પ્રકારે શેષ આઠ ઉદ્દેશક અરિ પર્વત કહેવું જોઈએ.

Page #116

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧ ૩૯
णवर-अणंतरावगाढाइं अणंतरोववन्नग सरिसा,
વિશેષ-અનંતરાવગાઢાદિ અનંતરોપપન્નકના સમાન છે. परंपरावगाढाइं परंपरोववन्नग सरिसा,
પરંપરાવગાઢાદિ પરંપરોપપન્નકના સમાન છે. चरिमा य अचरिमा य एवं चेव ।
ચરમ-અચરમનું કથન પણ આ પ્રકારે છે. -વિયા.ત. રૂ૪/g.૨, ૩.૪-૧૨ ર૦. દ નીર-ઋષી નિત્યિ નવા વિના ફક્સ ૨૦. કણ-નીલ-કાપો લેક્ષી એકેન્દ્રિય જીવોની વિગ્રહગતિના समय परूवणं
સમયનું પ્રરૂપણ : प. कइविहा णं भंते ! कण्हलेस्सा एगिंदिया पन्नत्ता? પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યી એકેન્દ્રિય જીવ કેટલા પ્રકારના
' કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचविहा कण्हलेस्सा एगिंदिया पन्नता। ઉ. ગૌતમ ! કુણલેક્ષી એકેન્દ્રિય જીવ પાંચ પ્રકારના भेओचउक्कओजहा कण्हलेस्स एगिदियसए-जाव
કહેવામાં આવ્યા છે. એના ચાર-ચાર ભેદ કૃષ્ણલેશ્યા वणस्सइकाइयत्ति।
એકેન્દ્રિયેશતક અનુસાર વનસ્પતિકાયિક પર્યત
સમજવા જોઈએ. प. कण्हलेस्स अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइए णं भंते !
પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યી અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते
જીવ આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પૂર્વી ચરમાન્તમાં મરણ समोहए समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए સમુદ્દઘાત કરીને રત્નપ્રભાપૃથ્વીથી માંડીને પશ્ચિમી पुढवीए -जाव- पच्चस्थिमिल्ले चरिमंते
ચરમાન્તમાં અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકરૂપે अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए, से
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા સમયની णं भंते ! कइ समइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ?
વિગ્રહગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं एएणं अभिलावेणं जहेव ओहिय ઉ. ગૌતમ ! ઔધિક ઉદ્દેશકના અભિલા૫ અનુસાર उद्देसओ -जाव- लोगचरिमंते त्ति । सब्वत्थ
લોકના ચરમાન્ત પર્યત સર્વત્ર કૃષ્ણલેશ્યા વાળામાં कण्हलेस्सेसु चेव उववाएयव्यो।
ઉપપાત કહેવા જોઈએ. -વિયા.. રૂ૪/g.૨,૩.૬-૧૧, સે. ૬-૨ नीललेस्से वि एवं चेव।
નીલલેશ્યાનું કથન પણ આ પ્રકારે છે. काउलेस्से वि एवं चेव।
કાપોતલેશ્યાનું કથન પણ આ પ્રકારે છે. -વિચા.સ. ૩૪, ૩. રૂ-૧, .૨, ૨૨. સી-મમુદ્દામુ પો પર નવા ગમ-મર પકવો- ૨૧, દ્વીપસમુદ્રોમાં પરસ્પર જીવોના જન્મ-મરણનું પ્રરૂપણ : प. जंबुद्दीवेणं भंते! दीवे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता
પ્ર. ભંતે ! જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં મરીને જીવ કયા લવણ ત્રવા-સમુદ્દે પાતિ ?
સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायति ।
થતાં નથી. प. लवणे णं भंते ! समुहे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! લવણસમુદ્રમાં મરીને જીવ કયા જંબૂદ્વીપ ___जंबुद्दीवे दीवे पच्चायंति ?
દ્વીપમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो
ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન ક્વિાયંતિા - નીવા.રિ, રૂ, સુ. ૨૪૬
થતાં નથી. प. लवणे णं भंते ! समुद्दे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! લવણસમુદ્રમાં મરીને જીવ કયા ધાતકી धायइसंडे दीवे पच्चायंति ?
ખંડમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #117

૨૧૪૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायंति।
थत नथी. प. धायइसंडे णं भंते! दीवे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! ધાતકીખંડદ્વીપમાં જીવ મરીને કયા લવણ ___लवणे समुद्दे पच्चायंति ?
સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायति। -जीवा.पडि.३, सु.१५४
थतां नथी. प. धायइसंडे णं भंते! दीवे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે! ધાતકીખંડ દ્વીપમાં જીવ મરીને કયા કાલોદ कालोए समुद्दे पच्चायंति ?
સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायति ।
थतां नथी. प. कालोए णं भंते! समुद्दे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! કાલોદ સમુદ્રમાં જીવ મરીને કયા ધાતકીખંડ धायइसंडे दीवे पच्चायंति ?
દ્વીપમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्यंगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન
पच्चायंति। - जीवा.पडि.३, सु.१७४ यता नथी. प. कालोए णं भंते! समुद्दे जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! કાલોદ સમુદ્રમાં જીવ મરીને કયા पुक्खरवरदीवे पच्चायंति?
પુષ્કરવરદ્વીપમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायंति?
थत नथी. पक्खरखरदीवेणं भंते!जीवा उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता પ્ર. ભંતે ! પુષ્કરવરદ્વીપમાં જીવ મરીને કયા कालोए समुद्दे पच्चायति ?
કાલોદસમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! अत्थेगइया पच्चायंति, अत्थेगइया नो ઉ. ગૌતમ ! કોઈ ઉત્પન્ન થાય છે અને કોઈ ઉત્પન્ન पच्चायति।
थत नथी. एवं पुक्खरोदसमुद्दे वि,
આ પ્રકારે પુષ્કરોદ સમુદ્ર વિષે સમજવું જોઈએ. एवं वरूणवराइदीवेसु -जाव- सयंभूरमणाइसमुद्दे આ પ્રકારે વરૂણવર વગેરે દ્વીપોથી સ્વયંભૂરમણાદિ उद्दाइत्ता-उद्दाइत्ता जीवा परोप्परं पच्चायति ।
સમુદ્રો પર્યત જીવ મરી-મરીને પરસ્પર એક - जीवा.पडि. ३, सु. १७५-१७६ (अ)
બીજામાં ઉત્પન્ન થાય છે. २२. मरणस्स भेयप्पभेय परूवणं
૨૨. મરણના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ : सत्तरसविहे मरणे पण्णत्ते, तं जहा
સત્તર પ્રકારના મરણ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - १. आवीईमरणे २. ओहिमरणे,
१. मावायि-भ२५, २. भवधि-भ२९, ३. आयंतियमरणे, ४. वलयमरणे,
3. मात्यन्ति भ२५, ४. १सय-भ२५, ५. वसट्टमरणे, ६. अंतोसल्लमरणे,
५. शार्त-भ२५, 5. अन्तःशल्य-५२५५, ७. तब्भवमरणे, ८. बालमरणे,
७. तदभव-भ२५, ८. पाल-भ२५, ९. पंडितमरणे, १०. बालपंडितमरणे.
८. पंडित-भर, १०. पास-पंडित-भ२५, ११. छउमत्थमरणे, १२. केवलिमरणे,
११. ७भस्थ-भ२९, १२. पति-भ२५, १३. वेहाणसमरणे, १४. गिद्धपुट्ठमरणे, १३. वेडास-भ२५५, १४. स्पृष्ट-५२५६,

Page #118

ગર્ભ-અધ્યયન
૨૧૪૧
१५. भत्तपच्चक्खाणमरणे,१६. इंगिणिमरणे. ૨૭, Traffમમરો | -સમ સમ. ૨૭, સુ.? 1. વિદે જે મંતે ! મરજે નિત્તે ? ૩. Tયમા ! વંવવિદે મરજી પૂનત્તે, નદી
. આવનિયમો, ૨. દિકરો રૂ. આશ્ચંતિયમર, ૪. વામરો,
૬. પંડિથમરી | प. आवीचियमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
उ. गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
૧, વાવનિયમો , ૨. વેત્તાવરિયમર. રૂ, વનિવનિયમUT, ૪. માવવિયમર .
છે. મવાલવિયમરા प. दवावीचियमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
૩. નયમ ! રવિદે TOUત્તે, તે નહીં
૧૫. ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન-મરણ, ૧૬. ઈંગિની-મરણ , ૧૭. પાદોપગમન-મરણ. પ્ર. ભંતે ! મરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! પાંચ પ્રકારના મરણ કહેવામાં આવ્યા
છે, જેવી રીતે - ૧. આવી ચિક-મરણ, ૨. અવધિ-મરણ, ૩. આત્મત્તિક-મરણ, ૪, બાલ-મરણ
૫. પંડિત-મરણ. પ્ર. ભંતે ! આવીચિકમરણ કેટલા પ્રકારનાં કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેવી રીતે - ૧. દ્રવ્યાવચિક-મરણ, ૨. ક્ષેત્રાવાચિક-મરણ, ૩. કાલાવાચિક-મરણ, ૪. ભવાનીચિક-મરણ,
૫. ભાવાવ ચિક-મરણ. પ્ર. ભંતે ! દ્રવ્યાવાચિક-મરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેવી રીતે - ૧. નરયિક - દ્રવ્યાપીચિક મરણ, ૨. તિર્યંચયોનિક - દ્રવ્યાપીચિક મરણ, ૩. મનુષ્ય - દ્રવ્યાવાચિક મરણ,
૪. દેવ - દ્રવ્યાપીચિક મરણ. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવામાં આવે છે કે –
નૈરયિક - દ્રવ્યાવાચિક મરણ -નૈરયિક દ્રવ્યાપીચિક મરણ છે ? " ગૌતમ ! નારકદ્રવ્ય (નારકજીવ) રૂપે વિદ્યમાન છે નૈરયિક જે દ્રવ્યોને નરકાયુ સ્વરૂપે ગ્રહણ કર્યું છે, બંધન બાંધ્યું છે, પ્રદેશોમાં પૃષ્ટ (સ્પર્શાયેલું) છે, વિશિષ્ટ અનુભાવ (ફલદાન સામર્થ્ય)થી યુક્ત છે, દીર્ઘશક્તિ દ્વારા સ્થાપિત કરેલું છે, જીવપ્રદેશોમાં એકાગ્ર (નિવિષ્ટ) કરેલું છે, અભિનિવિષ્ટ (અત્યંત ગાઢ રૂપે પ્રવિષ્ટ) કરેલું છે તથા જે દ્રવ્ય અભિસમન્વાગત (ઉદયાવલિકામાં પ્રવિષ્ટ થઈ ગયેલું છે), તે દ્રવ્યોને (ભોગવીને) તે પ્રતિસમય નિરંતર છોડતો અર્થાત્ ત્યાગ કરતો રહે છે. એ કારણે ગૌતમ ! એવું કહેવાય છે કે –

છે. નેર-વાવરિયમરજે, ૨. તિરિકનોચિ-દ્રાવીfજયમરજે, . મનુસ-દ્રાવરિયમરજે,
૪. સેવ-દ્રવાવિયમરને . प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
"नेरइयदवावीचियमरणे, नेरइयदवावीचियमरणे?"
उ. गोयमा ! जेणं नेरइया नेरइयदब्वे वट्टमाणा जाई
दवाइं नेरइयाउयत्ताए गहियाई बधाई पुट्ठाई कडाइं पट्ठवियाई निविट्ठाई अभिनिविट्ठाई अभिसमन्नागयाइं भवंति ताई दवाई आवीची अणुसमयं निरंतरं मरंतीति कटु,
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ

Page #119

૨૧૪૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
“नेरइय-दवावीचियमरणे, नेरइयदव्यावीचियमरणे।"
pd -નવ સેવ-દ્વામિર
प. खेत्तावीचियमरणे णं भंते ! कइविहे पन्नत्ते?
૩. યમા ! ત્રિદે gUUત્તે, તે ન€T
૨. નર વૃત્તાવાવિયમર ગાવ
૨. સેવ રવેત્તાવાવિયમરા 1. જો કે મંત ! વ ૩૬
“રવેત્તાવાનિયનર, નરવેત્તાવનિયમ?”
નૈરયિક દ્રવ્યાવાચિકમરણ - નૈરયિક દ્રવ્યાપીચિક મરણ છે.” આ પ્રકારે (તિર્યંચયોનિક - દ્રવ્યાપીચિક મરણ, મનુષ્ય દ્રવ્યાપીચિક મરણ)દેવ-દ્રવ્યાવચિક મરણ
પર્યત કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ક્ષેત્રાવાચિક મરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. નૈરયિક ક્ષેત્રાવાચિક મરણ -ચાવતુ
૪. દેવ ક્ષેત્રાવચિક મરણ. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે એવું કહેવાય છે કે -
નૈરયિક - ક્ષેત્રાવાચિકમરણ -નૈરયિક ક્ષેત્રાવીચિક
મરણ છે ?” ઉ. ગૌતમ ! નૈરયિક ક્ષેત્રમાં રહેલા જે દ્રવ્યોને
નરકાયુરૂપમાં નૈરયિક જીવ એ સ્પર્શરૂપથી ગ્રહણ કરેલા છે. (તે દ્રવ્યોને પ્રતિસમય છોડે છે) ઈત્યાદિ જેવું કથન દ્રવ્યાપીચિક મરણમાં કરેલું છે એ જ પ્રકારે ક્ષેત્રાવાચિકમરણમાં પણ કરવું જોઈએ. આ પ્રકારે (કાલાવીચિક મરણ, ભવાનીચિક મરણ)
ભાવાવાચિક મરણ પર્યત કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અવધિમરણ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું
उ. गोयमा ! जंणं नेरइया नेरइयखेत्ते वटटमाणा जाई
दवाई नेरइयाउयत्ताएगहियाई,
एवं जहेव दबावीचियमरणे तहेव खेत्तावीचियमरणे वि।
-ના- માવાવનિયમ
प.
ओहिमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
૩. કોચમા ! વેવિટ્ટ guત્તે, તે નહીં
૨. વોટિમર, ૨. વેદિકરજે, ૩. ત્રિટિમરને, ૪. મોદિર,
૬. માવદિયરને. प. दवोहिमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
उ. गोयमा ! चउबिहे पण्णत्ते, तं जहा -
8. નેરડ્યોદિર -ગાવ
૪. સેવવોટિ મળે . 1. ળ ! ઇ ડુ
"नेरइयदब्बोहिमरणे-नेरइयदव्वोहिमरणे ?" उ. गोयमा ! जंणं नेरइया नेरइयदव्वे वट्टमाणा जाई
दव्वाइं संपयं मरंति, तं णं नेरइया ताई अणागए काले पुणोऽवि मरिस्संति।
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે
૧. દ્રવ્યાવધિ મરણ, ૨. ક્ષેત્રાવધિ મરણ, ૩. કાલાવધિ મરણ, ૪. ભવાવધિ મરણ,
૫. ભાવાવધિ મરણ. પ્ર. ભંતે ! દ્રવ્યાવધિ મરણ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ! તે ચાર પ્રકારે કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. નરયિક - દ્રવ્યાવધિ મરણ પાવત
૪. દેવ-દ્રવ્યાવધિ મરણ. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે -
“નૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ-નૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ છે.” ઉ. ગૌતમ! નરયિક દ્રવ્યરૂપે રહેલા નૈરયિક જીવ જે
દ્રવ્યોને આ (વર્તમાન) સમયમાં ભોગવીને મરે છે, તે જ જીવ પુનઃ નૈરયિક થઈને દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરી ભવિષ્યકાળમાં ભોગવીને મરશે. * તે કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે –
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ

Page #120

૨૧૪૩
ગર્ભ-અધ્યયન
"नेरइयदब्बोहिमरणे-नेरइयदब्बोहिमरणे।"
एवं तिरिक्खजोणिय-मणुस्स-देव-दब्बोहिमरणे वि।
एवं एएणं गमएणं खेत्तोहिमरणे वि, कालोहिमरणे वि, भवोहिमरणे वि, भावोहिमरणे वि।
प. आइयंतियमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
૩. યમ ! વંવિદે પૂછજો. તે નદી
9. વાતિયમર, ૨. વેત્તાક્યંતિયમર, રૂ. વરાતિમિર, ૪. મવયંતિયમરી,
૬. માવાયંતિયમરના प. दवाइयंतियमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
उ. गोयमा ! चउबिहे पण्णत्ते, तं जहा
. નેર વાતિયમરને ગાવ
૨. સેવવાફયંતિયમર प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
"नेरइय दवाइयंतियमरणे,नेरइयदवाइयंतियमरणे?"
"નૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ – નૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ છે.” આ પ્રકારે તિર્યંચયોનિક મનુષ્ય અને દેવ-દ્રવ્યાવધિ મરણ પણ કહેવું (સમજવું) જોઈએ. આ પ્રકારના આલાપક દ્વારા ક્ષેત્રાવધિ મરણ, કાલાવધિ મરણ, ભવાવધિ મરણ અને ભાવાવધિ
મરણનું પણ કથન કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આત્યંતિક મરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ!તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ, ૨. ક્ષેત્રાત્યન્તિક મરણ, ૩. કાલાત્યન્તિક મરણ, ૪, ભવાત્યન્તિક મરણ,
૫. ભાવાત્યન્તિક મરણ. પ્ર. ભંતે ! દ્રવ્યાત્યન્તિક મુરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ!તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. નૈરયિક દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ -ચાવતુ
૪. દેવ-દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે એવું કહેવાય છે કે –
નૈરયિક - દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ - નૈરયિકદ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ છે ?” ગૌતમ ! નૈરયિક દ્રવ્યરૂપે રહેલા નૈરયિક જીવ જે દ્રવ્યોને વર્તમાનમાં ભોગ ભોગવીને મરે છે તે જ નૈરયિક પુનઃ તે દ્રવ્યોને ભવિષ્યકાળમાં ભોગવીને મરશે નહીં. તે કારણથી ગૌતમ એમ કહેવાય છે કે – "નૈરયિક - દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ - નૈરયિક - દ્રવ્યાત્યન્તિક મરણ છે.” આ પ્રકારે તિયચયોનિક મનુષ્ય અને દેવદ્રવ્યાત્મત્તિક મરણ માટે પણ કહેવું જોઈએ. આ પ્રકારે ક્ષેત્રાત્યન્તિક મરણ -ચાવત-ભાવાત્યન્તિક
મરણ જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! બાલમરણ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
गोयमा ! जंणं नेरइया नेरइय दवे वट्टमाणा जाई दवाई संपयं मरंति, जे णं नेरइया ताई दवाई अणागए काले नो पुणोऽवि मरिस्संति ।
से तेणठेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ"नेरइयदवाइयंतियमरणे-नेरइयदवाइयंतियमरणे।"
एवं तिरिक्ख-मणुस्स-देव-दवाइयंतियमरणे ।
एवं खेत्ताइयंतियमरणे वि-जाव-भावाइयंतियमरणे
વિા प. बालमरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
૩. જયા ! સુવાસવિદ્દે પvyત્તે, ન -
છે. વયમરી, ૨. વસર્ટીમરો, રૂ. સંતોત્તમરી, ૪. તભવમર,
ઉ. ગૌતમ ! તે બાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. વલય મરણ, ૨. વાર્ત મરણ, ૩. અન્તઃશલ્ય મરણ, ૪. તદ્ભવ મરણ,

Page #121

૨૧૪૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬. રિપો૬. તwsો
૫. ગિરિપતન, ૬. તરુપતન, ૭. ન–uસે, ૮. ગ7 Tuસે,
૭. જલપ્રવેશ, ૮. જલણ (અગ્નિ) પ્રવેશ, ૧. વિરમો , ૨૦. સત્યવાને,
૯. વિષભક્ષણ, ૧૦. શસ્ત્રાવઘાત, ૨૧. વેદી, ૨. દ્વિપ
૧૧. વૈહાનસ, ૧૨. ગૃદ્ધપૃષ્ટ મરણ. प. पंडिय मरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
પ્ર. ભંતે ! પંડિત મરણ કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું
છે ? ૩. યમ ! વિદે gઇત્તે, તેં નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે. વામને ૨, ૨. મત્તવવાને
૧. પાદોપગમન, ૨, ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન. प. पाओवगमणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
પ્ર. ભંતે ! પાદોપગમન કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં
આવ્યું છે ? ૩. નીયમી ! સુવિ HUત્તેતે ન€ -
ઉ. ગૌતમ! તે બે પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે - 9. દારિમે ૨,
૧. નિર્ધારિમ (આહાર રહિત), २. अणीहारिमेय नियम अप्पडिकम्मे ।
૨. અનિહરિમ (આહાર સહિત) નિયમતઃ
અપ્રતિકર્મ (સેવા શુશ્રષા) રહિત છે. प. भत्तपच्चक्खाणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
પ્ર. ભંતે ! ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં
આવ્યું છે ? ૩. નીયમી ! તે જોવા
ઉ. ગૌતમ ! તે પૂર્વવત જાણવું જોઈએ. णवरं - सप्पडिकम्मे ।२
વિશેષ - સપ્રતિકર્મ (સેવા શુશ્રુષા સહિત) છે. -વિચા.સ. ૨૩, ૩.૭, મુ.૨ ૩-૪૪ ૨૩, મરવિત્તેિ નીવસ જ નિષ્ણાટા તનિમિત્ત બર્ડ ૨૩. મરણ સમયે જીવના પાંચ નિર્વાણ સ્થાન અને તનિમિત્તક परूवण य
ગતિનું પ્રરૂપણ : पंचविहे जीवस्स निज्जाणमग्गे पण्णत्ते, तं जहा
જીવનો નિર્માણમાર્ગ(મૃત્યુ સમયે શરીરમાંથી જીવપ્રદેશનો નીકળવાનો માર્ગ) પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. પાષ્ટિ, રૂ. કરિ, ૨. અરે,
૧. પગ,
૨. ઉરુ (જાંઘ), ૩. હૃદય, ૪. સિરળ, ૬. સવૅહિં !
૪. સિર (મસ્તક), પ. સર્વાગ. १. पाएहिं निज्जायमाणे निरयगामी भवइ,
૧. પગેથી નિર્માણ કરનાર જીવ નરકગામી હોય છે. २. ऊरूहिं निज्जायमाणे तिरियगामी भवइ,
૨. ઉરુ (જંઘા)થી નિર્માણ કરનાર જીવ તિર્યફગામી
હોય છે. ३. उरेणं निज्जायमाणे मणुयगामी भवइ,
૩. હૃદયથી નિર્માણ કરનાર જીવ મનુષ્યગામી હોય છે. ४. सिरेणं निज्जायमाणे देवगामी भवइ,
૪. મસ્તકથી નિર્માણ કરનાર જીવ દેવગામી હોય છે. ५. सव्वंगेहिं निज्जायमाणे सिद्धिगइपज्जवसाणे पण्णत्ते। ૫. સર્વાગથી નિર્માણ કરનાર જીવ અંતિમ સ્થાન - Sા , ૬, ૩. રૂ, મુ. ૪૬ ?
સિદ્ધગતિ પ્રાપ્ત કરે છે. २४. अंतिम सरीरियाणं मरण पमाणं
૨૪, અંતિમ શરીરવાળાના મરણનું પ્રમાણ : અને મરજે અંતિમસરરિયા -ડvi.., .૨ ૬ અંતિમ શરીરવાળાનું મરણ એક કહેવામાં આવ્યું છે.
૬. વિયા, મ, ૨, ૩, ૬, મુ. ૨૬
૨. વિયા. ૧, ૨, ૩૨, મુ. ૨૭-૨૬

Page #122

૨૧૪૫
૪૦. યુગ્મ અધ્યયન
'યુગ્મ' જૈનદર્શનનો એક પારિભાષિક શબ્દ છે. તે ચારની સંખ્યાનો દ્યોતક છે. ચારની સંખ્યાના આધારે યુગ્મનો વિચાર કરવામાં આવે છે. પ્રાયઃ ગણિતશાસ્ત્રમાં સમસંખ્યાને યુગ્મ અને વિષમ સંખ્યાને ઓજ કહેવામાં આવે છે. આ યુગ્મ અને ઓજ સંખ્યાનો વિચાર જ્યારે યુગ્મની ચાર સંખ્યાને આધારે કરવામાં આવે છે ત્યારે યુગ્મના ચાર ભેદ થાય છે - ૧. કૃતયુગ્મ, ૨. ઓજ, ૩. દ્વાપરયુગ્મ અને ૪. કલ્યોજ. એમાંથી બે યુગ્મ અર્થાત્ સમરાશિઓ છે તથા બે ઓજ અર્થાત્ વિષમરાશિઓ છે. આ બધાનો વિચાર ચારની સંખ્યાને આધારે કરવાથી એને યુગ્મરાશિઓ કહેવામાં આવે છે. તેમના સ્વરૂપનું નિરૂપણ પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં થયેલું છે. તે અનુસાર જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢવાથી છેવટે ચાર શેષ રહે તે 'કૃતયુગ્મ' છે, જેમકે - ૮, ૧૨, ૧૬, ૨૦, ૨૪ વગેરે સંખ્યાઓ. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢ વાથી છેવટે ત્રણ શેષ રહે તે 'જ્યોજ' કહેવાય છે, જેમકે - ૭, ૧૧, ૧૫ વગેરે સંખ્યાઓ, તે જ પ્રકારે જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર ઘટાડવાથી છેવટે બે શેષ રહે તે દ્વાપરયુગ્મ' અને જેમાં એક શેષ રહે તે 'કલ્યોજ' કહેવાય છે, જેમકે - ૬, ૧૦, ૧૪, ૧૮ વગેરે સંખ્યાઓ દ્વાપરયુગ્મ અને ૫, ૯, ૧૩, ૧૭ વગેરે સંખ્યાઓ કલ્યોજ છે.
આ કૃતયુગ્મ આદિ ભેદોનું ૨૪ દંડકોના જીવો અને સિદ્ધોમાં નિરૂપણ થયું છે. જે અનુસાર વનસ્પતિકાય સિવાયના સમસ્ત જીવોમાં ચાર પ્રકારના યુગ્મ મળી આવે છે. વનસ્પતિકાય અને સિદ્ધોમાં કદાચિત્ કૃતયુગ્મ, કદાચિત્ સ્રોજ, કદાચિત્ દ્વાપર યુગ્મ અને કદાચિત્ કલ્યોજ યુગ્મ કહેવાય છે. જઘન્ય, ઉત્કૃષ્ટ અને અજઘન્યોત્કૃષ્ટ દૃષ્ટિથી પણ આ યુગ્મોનો વિભિન્ન જીવોમાં વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. સ્ત્રીઓમાં પૃથક્ (અલગ) રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. દ્રવ્યાર્થની દૃષ્ટિએ એક જીવ કલ્યોજરૂપે હોય છે. કૃતયુગ્મ, જ્યોજ અને દ્વાપરયુગ્મરૂપે હોતો નથી. આ નિયમ એક જીવની અપેક્ષાએ સમસ્ત ચોવીસ દંડકોમાં લાગુ પડે છે. અનેક જીવોની અપેક્ષા ઓધાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ છે, વિધાનાદેશથી તેઓ કલ્યોજરૂપે છે. પ્રદેશની અપેક્ષાએ જીવ કૃતયુગ્મ છે તથા શરીરપ્રદેશોની અપેક્ષાએ તે કદાચિત્ કૃતયુગ્મ છે -યાવત્કદાચિત્ કલ્યોજરૂપ છે. કદાચિત્ એક જીવ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે યાવત્- કદાચિત્ કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે. આ
જ પ્રકારે નૈરયિકથી માંડીને વૈમાનિક દંડક પર્યંત વિધાન છે.
સ્થિતિની અપેક્ષાએ એક જીવ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળો છે. નૈરયિક વગેરે એક જીવ કદાચિત્ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળો -યાવત્- કદાચિત્ કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળો માનવામાં આવ્યો છે.
પ્રસ્તુત અધ્યયન વિવિધ જાણકારીઓથી સંપન્ન છે. તેમાં સામાન્યજીવ, ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું નિરૂપણ વર્ણાદિ પર્યાયોની અપેક્ષા, જ્ઞાન પર્યાયો, અજ્ઞાનપર્યાયો અને દર્શન પર્યાયોની અપેક્ષાએ પણ થયેલું છે. એટલું જ નહીં એમાં યુગ્મને ક્ષુદ્રયુગ્મ અને મહાયુગ્મરૂપે પણ નિરૂપિત કરતાં વિભિન્ન દ્વારો વડે એનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે.
એ વૈશિષ્ટ્ય છે કે ક્ષુદ્રયુગ્મ અંતર્ગત માત્ર નૈરિયકો અને મહાયુગ્મની અંતર્ગત એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. ક્ષુદ્રયુગ્મનો આશય છે લધુ સંખ્યાવાળી રાશિ તથા મહાયુગ્મનો આશય છે મોટી સંખ્યાવાળી રાશિ.
ક્ષુદ્રયુગ્મના પણ એ જ ચાર ભેદ છે - ૧. કૃતયુગ્મ, ૨. જ્યોજ, ૩. દ્વાપરયુગ્મ અને ૪. કલ્યોજ. તેઓનું પણ એ જ લક્ષણ જે યુગ્મના ભેદોનું છે. ક્ષુદ્રકૃતયુગ્માદિરાશિમાં નૈરિયકોના ઉપપાત વગેરેનું નિરૂપણ છે. નૈરયિકોમાં પણ કૃષ્ણલેશ્તી, નીલલેશ્તી, કાપોતલેશ્યી, ભવસિદ્ધિક, અભવસિદ્ધિક, સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, કૃષ્ણપાક્ષિક અને

For Private Personal Use Only

Page #123

શુક્લપાક્ષિકની અપેક્ષાએ વિસ્તૃત નિરૂપણ છે. ઉપપાતની જેમ ઉદ્દવર્તનનું પણ વર્ણન છે. આ સંદર્ભમાં કરવામાં આવેલ અધિકાંશ નિરૂપણ વ્યુત્ક્રાંતિ (વુક્રંતિ) અધ્યયન સાથે મેળખાય છે.
દ્વાપરયુગ્મ, ૧૨. દ્વાપરયુગ્મ - કલ્યોજ,
મહાયુગ્મના ૧૬ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે - ૧. કૃતયુગ્મ-મૃતયુગ્મ, ૨. કૃતયુગ્મ - જ્યોજ, ૩. કૃતયુગ્મ - દ્વાપરયુગ્મ, ૪. કૃતયુગ્મ કલ્યોજ, ૫. જ્યોજ કૃતયુગ્મ, ૬. જ્યોજ - જ્યોજ, ૭. જ્યોજ દ્વાપરયુગ્મ, ૮. જ્યોજ - કલ્યોજ, ૯. દ્વાપરયુગ્મ - કૃતયુગ્મ, ૧૦. દ્વાપરયુગ્મ - જ્યોજ, ૧૧. દ્વાપરયુગ્મ ૧૩. લ્યોજ કૃતયુગ્મ, ૧૪. લ્યોજ - જ્યોજ, ૧૫. કલ્યોજ - દ્વાપરયુગ્મ અને ૧૬. કલ્યોજ - કલ્યોજ. આ ૧૬ ભેદ એના મૂળ ચાર ભેદોના જ વિભિન્ન અંગોનું પરિણામ છે. આ ભેદોના સ્વરૂપનો આધાર પણ પૂર્વવત્ ચારની સંખ્યા જ છે. ઉદાહરણ સ્વરૂપે કૃતયુગ્મ-મૃતયુગ્મનો અર્થ છે - કોઈ રાંશિમાંથી ચાર-ચારની સંખ્યાનો અપહાર કરવાથી ચાર શેષ રહે, પરંતુ તે રાશિનો પુનઃ અપહાર કરવાથી મૃતયુગ્મ (ચાર) શેષ રહે તો એ કૃતયુગ્મ-મૃતયુગ્મ કહેવાશે.
-
૨૧૪૬
-
-

-
મહાયુગ્મોની અંતર્ગત એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અસંશી પંચેન્દ્રિય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાત વગેરે ૩૨ દ્વારો દ્વારા નિરૂપણ થયેલું છે. તે ૩૨ દ્વાર છે - ૧. ઉપપાત, ૨. પરિમાણ, ૩. અપહાર, ૪. અવગાહના, ૫. બન્ધક, ૬. વેદ, ૭. ઉદય, ૮. ઉદીરણા, ૯. લેશ્યા, ૧૦. દૃષ્ટિ, ૧૧. જ્ઞાન, ૧૨. યોગ, ૧૩. અયોગ, ૧૪. વર્ણરસાદિ, ૧૫. ઉચ્છ્વાસ, ૧૬. આહારક, ૧૭. વિરતિ, ૧૮. ક્રિયા, ૧૯. બન્ધક, ૨૦. સંજ્ઞા, ૨૧. કષાય, ૨૨. સ્ત્રીવેદાદિ, ૨૩. બન્ધ, ૨૪. સંજ્ઞી, ૨૫. ઈન્દ્રિય, ૨૬. અનુબન્ધ, ૨૭. સંવેધ, ૨૮. આહાર, ૨૯. સ્થિતિ, ૩૦. સમુદ્દઘાત, ૩૧. ચ્યવન અને ૩૨. સર્વજીવોના મૂલાદિમાં ઉપપાત. આ વર્ણન પણ ૧૧ ઉદ્દેશકોમાં થયેલું છે. જેમાં ઔધિક, પ્રથમ સમયોત્પન્ન અને અપ્રથમ સમયોત્પન્નથી ચરમાચરમ સમય સુધીના ત્રણ વિભાજન પ્રમુખ છે. લેશ્યા, ભવસિદ્ધિક, અભવસિદ્ધિક વગેરેના આધારે પણ આ જીવોને મહાયુગ્મની અંતર્ગત નિરૂપિત કરવામાં આવ્યા છે. સમસ્ત વર્ણન ઉપપાત વગેરે ૩૨ દ્વા૨ોમાં સમાયેલું છે.
-
અંતમાં રાશિયુગ્મના કૃતયુગ્મ, વ્યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ ભેદ કરતાં ૨૪ દંડકોમાં ઉપપાત વગેરેનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. તેનું પણ લેશ્યા, ભસિદ્ધિક, અભવસિદ્ધિક, સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, કૃષ્ણપાક્ષિક, શુક્લપાક્ષિક વગેરે અપેક્ષાઓથી વિસ્તૃત નિરૂપણ ઉપલબ્ધ છે.
આ પ્રકારે રાશિનાં કૃતયુગ્મ વગેરે ભેદોને આધારિત વિવિધ દંડકોમાં કરવામાં આવેલા આ ઉપપાત વગેરે દ્વારો વડે કરેલું વર્ણન અત્યંત ઉપયોગી અને જ્ઞાનવર્ધક છે.

Page #124

યુમ-અધ્યયન
૨૧૪૭
४०. जुम्मऽज्झयणं
૪૦. યુમ-અધ્યયન
મુજે -
સુત્ર : जुम्मस्स भेया तेसिं लक्खणाण य परूबणं
૧. યુગ્મના ભેદ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ : ૫. વેર્ અંતે ! નુષ્પ પત્તા ?
પ્ર. ભંતે ! યુગ્મ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि जुम्मा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ! યુગ્મ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૬. ડેનુમે, ૨. તેયો,
૧. કૃતયુગ્મ, ૨. ત્રોજ, - રૂ. ટ્રાવરકુખે, ૪. વસ્ત્રિયો|
૩. દ્વાપરયુગ્મ, ૪, કલ્યો. प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ -
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે – ‘ડનુ નવ-ન્દ્રિયો ?'
('યુગ્મ ચાર પ્રકારના છે) કૃતયુગ્મ -વાવ
કલ્યોજ ?' उ. गोयमा ! १. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं ઉ. ગૌતમ ! ૧. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢવાથી अवहीरमाणे चउपज्जवसिए, से तं कडजुम्मे।
અંતમાં ચાર શેષ રહે, તે રાશિ "કૃતયુગ્મ” છે. २. जेणंरासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૨. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢવાથી અંતમાં तिपज्जवसिए, से तं तेयोए।
ત્રણ શેષ રહે, તે રાશિ યોજ” છે. ३. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૩. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢવાથી અંતમાં બે दुपज्जवसिए, से तं दावरजुम्मे ।
- શેષ રહે, તે રાશિ દ્વાપરયુગ્મ” છે. ४. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૪. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર કાઢવાથી અંતમાં एगपज्जवसिए, से तं कलियोए।
એક શેષ રહે, તે રાશિ કલ્યોજ” છે. से तेणठेणं गोयमा! एवं वुच्चइ
આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે - “ડનુમે -ગાવ- વસ્ત્રિયો” ?
"યુગ્મ ચાર છે – કૃતયુગ્મ -વાવ- કલ્યો” -વિધા.૪, ૨૮, ૩.૪, મુ.૪ ૨. વીસાકુ સિહેમુ ય ગુમ મેચ હવ- ૨. ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં યુગ્મ ભેદોનું પ્રરૂપણ : v ૮ , રથા મંતે ! ટુ નુષ્પ qUUત્તા ?
પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! નૈરયિકોમાં કેટલા યુમ કહેવામાં
આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि जुम्मा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! તેમાં ચાર યુગ્મ કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - . જેનુ નાવ-૪. વસ્ત્રિયો /
૧. કૃતયુગ્મ -પાવતુ- ૪. કલ્યો. प. से केणठेणं भंते ! एवं बुच्चइ -
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે – “नेरइयाणं चत्तारि जुम्मा पण्णत्ता, तं जहा
નૈરયિકોમાં ચાર યુગ્મ હોય છે, જેમકે – ૨. ડગુમે ગાવ- ૪. ત્રિયો ”
૧. કૃતયુગ્મ -યાવતુ- ૪. કલ્યોજ. ૩. જો મા ! મો તહેવા
ઉ. ગૌતમ ! કારણ પૂર્વવત જાણવું જોઈએ. હું. ૨-૨. પર્વ -ના- વાઉવાળા
૬. ૨-૧૫. આ પ્રકારે વાયુકાયિક પર્યત જાણવા જોઈએ.
9. વિયા, સે. ૨૬, ૩. ૪, મુ. ?

Page #125

૨૧૪૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
[, તે ૨૬ વસિથિા જે મંત ! મા પUUત્તા ? પ્ર. ૬,૧૬, ભંતે ! વનસ્પતિકાયિકોમાં કેટલા યુગ્મ
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! वणस्सइकाइया सिय कडजुम्मा, सिय ઉ. ગૌતમ ! વનસ્પતિકાયિક કદાચિત કૃતયુગ્મ હોય तेओया, सिय दावरजुम्मा, सिय कलिओया।
છે, કદાચિતું વ્યાજ હોય છે, કદાચિત્ દ્વાપરયુગ્મ
હોય છે અને કદાચિતુ કલ્યોજ હોય છે. 1. મેં તેણvi મંતે ! પૂર્વ ૩૬
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે - “वणस्सइकाइया सिय कडजुम्मा -जाव-कलिओया?"
વનસ્પતિકાયિક કદાચિતુ કતયુગ્મ હોય છે
-વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ હોય છે ?” ૩. મા ! વવાયં પડુ
ઉ. ગૌતમ ! ઉ૫પાત (જન્મ)ની અપેક્ષાએ એમ
કહેવાય છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે . “वणस्सइकाइया सिय कडजुम्मा -जाव- सिय
"વનસ્પતિકાયિક કદાચિત કૃતયુગ્મ હોય છે -યાવતત્રિયા ”
કદાચિત્ કલ્યોજ હોય છે. ૮. ૧૭. વેરિયા વાળ
૮.૧૭. બે ઈન્દ્રિયજીવોનું કથન નૈરયિકોની સમાન છે. ૮. ૨૮-૨૪, ra -ઝવ- વેનિયાના
દ. ૧૮-૨૪. આ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત કહેવું
જોઈએ. सिद्धाणं जहा वणस्सइकाइयाणं।
સિદ્ધોનું કથન વનસ્પતિકાયિકોની સમાન છે. -વિયા. સ. ૨૫, ૩, ૪, સુ. ૨-૭ રૂ. નWITચંદુ વીસ કુરિયુ નુસ્મા ૩. જઘન્યાદિ પદની અપેક્ષા ચોવીસ દંડકોમાં અને સિદ્ધોમાં परूवणं
કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : 1. ૨ , નરથનું મંત! વિ . નર્મ, ૨. તેથી, પ્ર. ૬.૧. ભંતે! નૈરયિક શું ૧. કૃતયુગ્મ છે, ૨. સોજ રૂ. સાવરકુH, ૪, શમિયા?
છે, ૩. દ્વાપરયુગ્મ છે અથવા ૪. કલ્યોજ છે ? गोयमा! जहन्नपए कडजुम्मा,
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્યપદમાં કૃતયુગ્મ છે, उक्कोसपए तेओया,
ઉત્કૃષ્ટ પદમાં ચીજ છે, अजहन्नमणुक्कोसपदे सिय कडजुम्मा -जाव-सिय તથા અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચિત્ કૃષ્મ છે कलिओया।
-વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે. હું ૨-૨૨. પર્વ મયુરકુમાર -ના-નિયમારા
૬. ૨-૧૧. આ પ્રકારે અસુરકુમારોથી સ્વનિતકુમારો
પર્યત જાણવું જોઈએ. प. द. १२. पुढविकाइया णं भंते ! किं कडजुम्मा પ્ર. ૬.૧૨. અંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવ શું કૃતયુગ્મ છે -નવ-ન્દ્રિય ?
-વાવ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! जहन्नपए कडजुम्मा,
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્યપદમાં કૃતયુગ્મ છે, उक्कोसपए दावरजुम्मा,
ઉત્કૃષ્ટ પદમાં દ્વાપરયુગ્મ છે, अजहन्नमणुक्कोसपए सिय कडजुम्मा -जाव-सिय પરંતુ અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચિત્ કૃત્યુગ્મ છે ત્તિમોથા.
-વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે.
૨.
કા. .૪, ૩. રૂ, સુ. ૩૨૬

Page #126

યુમ-અધ્યયન
૨૧૪૯
હું ૨૩-૨૫. હવે નવ-સાઉફિયા
દ. ૧૩-૧૫. આ પ્રકારે વાયુકાયિક પર્યત કહેવું
જોઈએ. प. द. १६. वणस्सइकाइया णं भंते ! किं कडजुम्मा પ્ર. ૬.૧૬, ભંતે ! વનસ્પતિકાયિક જીવ શું કૃતયુગ્મ -વિ- ત્રિયા ?
છે વાવતુ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! १. जहन्नपए अपदा, २. उक्कोसपए
ગૌતમ ! તે જઘન્યપદમાં અપદ છે અને ઉત્કૃષ્ટપદમાં अपदा, ३. अजहन्नमणुक्कोसपए सिय कडजुम्मा
પણ અપદ છે, પરંતુ અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચિત્ -નવ- સિય ત્રિમય
કૃતયુગ્મ છે વાવતુ- કદાચિતું કલ્યોજ છે. ૮. ૨૭-૧૧. વેકિયા -ઝાવ- રતિયા નહીં ૮. ૧૭-૧૯. બેઈન્દ્રિયથી ચતુરિન્દ્રિય પર્યત पुढविकाइया।
પૃથ્વીકાયિકોની સમાન છે. ૮ ૨૦-૨૪, નિતિતિરિસ્થનળિયા -નવ- દે. ૨૦-૨૪. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી વૈમાનિકો वेमाणिया जहा नेरइया।
સુધીનું કથન નરયિકોની સમાન કરવું જોઈએ. सिद्धा जहा वणस्सइकाइया।
સિદ્ધોનું કથન વનસ્પતિકાયિકોની સમાન જાણવું -વિચા. સ. ૨૮, ૩.૪, મુ. ૬-૧૨
જોઈએ. ૪. નારૂપ પદુ સ્ત્રીપુ ડગુમ્મા ઉવ- ૪. જધન્યાદિ પદની અપેક્ષા સ્ત્રીઓમાં કૃતયુગ્માદિનું
પ્રરૂપણ : . ફુલ્યો અંતે વુિં ઉંનુષ્મા -ના- પ્ર. ભંતે ! શું સ્ત્રીઓ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કલ્યો
कलिओयाओ? उ. गोयमा ! जहन्नपदे कडजुम्माओ, उक्कोसपदे वि ઉ. ગૌતમ ! તે જધન્યપદમાં કૃતયુગ્મ છે અને कडजुम्माओ,
ઉત્કૃષ્ટપદમાં પણ કૃતયુગ્મ છે. अजहन्नमणुक्कोसपदे सिय कडजुम्माओ-जाव-सिय
પરંતુ અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચિત્ કૃતયુગ્મ છે कलिओयाओ।
-વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે. एवं असुरकुमारित्थीओ वि -जाव- थणियकुमा- અસુરકુમાર સ્ત્રીઓ (દેવીઓ થી સ્વનિતકુમાર રિટ્યો
સ્ત્રીઓ પર્યત આ પ્રકારે જાણવું જોઈએ. एवं तिरिक्खजोणित्थीओ।
તિર્યંચયોનિક સ્ત્રીઓનું કથન પણ આ પ્રકારે
સમજવું જોઈએ. एवं मणुस्सित्थीओ।
મનુષ્ય-સ્ત્રીઓ માટે પણ આ પ્રકારે કહેવું જોઈએ. एवं -जाव- वाणमंतर-जोइसिए-वेमाणियदेवित्थीओ। વાણવ્યત્તર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવોની -વિયા.સ. ૧૮, ૩.૪, મુ. ૨૩-૧૭
દેવીઓના વિષયે પણ આ પ્રકારે કહેવું જોઈએ. વ્ર-પુ પર્વ નવ-નવસહાકુ સિદ્ધ ૨ પ. દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષા જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં कडजुम्माइ भेय परूवणं
કૃતયુગ્માદિ-ભેદોનું પ્રરૂપણ : ૫. નીવે જે બંને ! વઢયા, fડગુમે -ગાવ- પ્ર. ભંતે ! (એક) જીવ શું દ્રવ્યાર્થરૂપથી કૃતયુગ્મ कलियोए?
-વાવ- કલ્યોજરૂપ છે ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मे, नो तेयोए, नो दावरजुम्मे, ઉ. ગૌતમ ! કૃતયુગ્મ, યોજ અને દ્વાપરયુગ્મરૂપ कलियोए।
નથી પરંતુ કલ્યોજરૂપ છે.

Page #127

૨૧પ૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઢં. ૨-૨૪, પર્વ રy -ગાવ- માgિ /
एवं सिद्ध वि। प. जीवा णं भंते ! दब्वट्ठयाए किं कडजुम्मा -जाव
कलिओया? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मा, नो तेओया, नो
दावरजुम्मा, नो कलिओया। विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेओया, नो दावर
ગુમ, ત્રિકો प. दं. १. नेरइया णं भंते ! दव्वट्ठयाए किं कडजुम्मा
-ઝવ- ત્રિભોયા? ૩. યH ! . ગોપાસે સિય ગુમ -ના
सिय कलिओया। २. विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेओया, नो
दावरजुम्मा, कलिओया। ૮. ૨-૨૪, વં-નવિ- નાળિયો
एवं सिद्धा वि। प. जीवे णं भंते ! पएसट्ठयाए किं कडजुम्मे -जाव
कलियोए ? गोयमा ! जीवपएसे पडुच्च कडजुम्मे, नो तेओए, नो दावरजुम्मे, नो कलिओए। सरीरपएसे पडुच्च सिय कडजुम्मे -जाव- सिय कलिओए। દ્ર, ૨-૨૪, પ ર -ના - તેમના
દ. ૧-૨૪. આ પ્રકારે (એક)નૈરવિકથી વૈમાનિક પર્યત જાણવું જોઈએ.
આ પ્રકારે સિદ્ધને માટે પણ જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ દ્રવ્યાર્થરૂપથી કૃતયુગ્મ
-ચાવતુ- કલ્યોજરૂપ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ઓધાદેશ (સામાન્ય)થી કૃતયુગ્મ છે,
પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અથવા કલ્યોજરૂપ નથી. વિધાનાદેશ (વિશેષ )થી તે કૃતયુગ્મ, યોજ તથા
દ્વાપરયુગ્મ નથી, પરંતુ કલ્યોજરૂપ છે. પ્ર. ૧. ભંતે ! શું નૈરયિક દ્રવ્યાર્થરૂપથી કૃતયુગ્મ
-વાવ- કલ્યોજરૂપ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ૧. ઓઘાદેશથી કદાચિત્ કૃતયુગ્મરૂપ
છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજરૂપ છે. ૨. વિધાનાદેશથી તે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ અને
દ્વાપરયુગ્મરૂપ નથી, પરંતુ કલ્યોજરૂપ છે. ૬. ૨-૨૪. આ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત દ્રવ્યાર્થરૂપથી) જાણવું જોઈએ.
આ પ્રકારે સિદ્ધોને માટે પણ જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ પ્રદેશાર્થરૂપથી કૃતયુગ્મ છે
-વાવતુ- કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! જીવ પ્રદેશની અપેક્ષા કૃતયુગ્મ છે કિન્તુ
યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજરૂપ નથી. શરીર પ્રદેશોની અપેક્ષા જીવ કદાચિત્ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કદાચિત કલ્યોજરૂપ છે. દ. ૧-૨૪. આ પ્રકારે નિરયિકથી વૈમાનિક સુધી
કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! સિદ્ધ શું પ્રદેશાર્થરૂપથી કૃતયુગ્મ છે -યાવત
કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ! તે કૃતયુગ્ય છે, પરંતુ ત્યાજ, દ્વાપરયુગ્મ
અને કલ્યોજરૂપ નથી. પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ પ્રદેશોની અપેક્ષા શું
કૃતયુમ છે વાવ- કલ્યોજરૂપ છે ? ઉ. ગૌતમ ! જીવ પ્રદેશોની અપેક્ષા ઓઘાદેશ અને
વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ છે, પરંતુ સ્ત્રોજ, દ્વાપરયુગ્મ અથવા કલ્યોજરૂપ નથી.
प. सिद्धे णं भंते ! पएसट्ठयाए किं कडजुम्मे -जाव
कलियोए ? उ. गोयमा ! कडजुम्मे, नो तेओए, नो दावरजुम्मे, नो
ત્રિમg | प. जीवा णं भंते ! पएसट्ठयाए किं कडजुम्मा -जाव
कलिओया ? ૩. સોયમા ! નીવપણે પડુક્ય ગોપલેસેજ વિ,
विहाणादेसेण वि कडजुम्मा, नो तेओया, नो दावरजुम्मा, नो कलिओया।

Page #128

યુગ્મ-અધ્યયન
ર૧પ૧
सरीरपएसे पडुच्च ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा
શરીરપ્રદેશોની અપેક્ષા જીવ દાદેશથી કદાચિત -નવ-નિય સ્ત્રીયા,
કૃતયુગ્મ છે -યાવ- કદાચિત્ કલ્યોજરૂપ છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि -जाव- कलिओया वि । વિધાનાદેશથી તે કૃતયુગ્મ પણ છે -યાવત
કલ્યોજ પણ છે. હું ૨-૨૪. પર્વ ને ખાવ- મળિયો
દ૧-૨૪. આ પ્રકારે નૈરયિકોથી વૈમાનિકો પર્યત
કહેવું જોઈએ. ૫. સિદ્ધ જે મંતે ! વિંડનુષ્મા ગાવ-ત્રિયા ? પ્ર. ભંતે ! શું સિદ્ધ પ્રદેશોની અપેક્ષા કૃતયુગ્મ છે
-વાવ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! ओघादेसेण वि, विहाणादेसेण विकडजुम्मा, ઉ. ગૌતમ ! તે ઓઘાદેશ અને વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ नो तेओया, नो दावरजुम्मा, नो कलिओया।
છે, પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અથવા કલ્યોજ નથી. - વિ.સ. , ૩.૪, ૩.૨૮-૪૦ ૬. પક્ષો નવ-વીસહુ સિહેલુ ય ૬. પ્રદેશાવગાઢની અપેક્ષા જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં कडजुम्माइ परूवणं
કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : ૫. નીવે છi અંતે ! વુિં નુHEસો -ગાવ- સિય પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ છે कलियोगपएसोगाढे?
-વાવ- કલ્યોજ-પ્રદેશાવગાઢ છે ? . ગોમ સિય ડનુમપાણીદે ગાવ- સિય ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચિત કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ છે कलियोगपएसोगाढे।
-વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે. હૃ. ૨-૨૪. પર્વ ને -ઝાવ- વેgિ /
૬. ૧-૨૪. આ પ્રકારે નરયિકથી વૈમાનિક પર્યત
જાણવું જોઈએ. gવે -નવ-સિદ્ધા
આ પ્રકારે સિદ્ધ પર્યત જાણવું જોઈએ. 1. નવા જ અંતે ! કિં ડગુમJUસોઢા -ના- પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ कलिओय पएसोगाढा ? |
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, ઉ. ગૌતમ! તે ઓધાદેશથી કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ છે,
नो तेओयपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, પરંતુ વ્યાજ પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ नो कलिओयपएसोगाढा ।
અને કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि -जाव
તે વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ પણ છે कलिओयपएसोगाढा वि।
-ચાવતુ- કલ્યોજ - પ્રદેશાવગાઢ પણ છે. प. द. १. नेरइया णं भंते ! किं कडजुम्मपएसोगाढा પ્ર. ૧. ભંતે ! શું (અનેક) નૈરયિક કૃતયુગ્મ - -નવ-ન્દ્રિયાસોઢા ?
પ્રદેશાવગાઢ છે -યાવ- કલ્યોજ – પ્રદેશાવગાઢ
છે ? उ. गोयमा ! १. ओघादेसेणं सिय कडजुम्मपएसोगाढा ઉ, ગૌતમ ! ૧, તે ઓવાદેશથી કદાચિત્ કૃતયુગ્મ - -નવ- સિય 7િમUTUસોઢા |
પ્રદેશાવગાઢ છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ -
પ્રદેશાવગાઢ છે. २. विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि -जाव
૨. વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ - પ્રદેશાવગાઢ પણ છે कलिओयपएसोगाढा वि।
-વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ પણ છે.

Page #129

૨૧૫૨
૭.
ૐ. ૨-૨, ૨૭-૨૪. તું નિંયિ-સિદ્ધવખા -ખાવ- તેમાળિયા
ૐ. ૨-૧૬. સિદ્ધા નિંતિયા ય નહીં નીવા । - વિયા. સ.૨૬, ૩.૪, મુ. ૪-૪૬
ठिई पडुच्च जीव-चउवीसदंडएसु सिद्धेसु य कडजुम्माइ ७. परूवणं
૫. નીવે નં અંતે ! કવિ હનુમ્મસમર્ફી -ખાવकलिओगसमयट्ठिईए ?
૩. ગોયમા ! šનુમ્મસમયદ્ઘિ, નો તેયોગસમયट्ठिईए, नो दावरजुम्मसमयट्ठिईए, नो कलिओसमयट्ठईए,
૫. दं. १. नेरइए णं भंते ! किं कडजुम्मसमयट्ठिईए -નાવ- લિગોસમય ?
૩. ગોયમા ! સિય ઙનુમ્મસમયર્વિંશ -નાવ- સિય कलिओगसमयट्ठिईए ।
૫.
×. ૨-૨૪. તૂં -ખાવ- વેમાળિÇ ।
सिद्धे जहा जीवे ।
૧. નીવા ાં ભંતે ! વિં બ્લ્ડનુમ્મસમયદિયા -ખાવकलिओगसमयट्ठिईया ?
૩. ગોયમા! ધાવમેળવિ,વિદાળાદ્રેસે વિડનુમ્નसमयट्ठईया,
नो तेयोगसमयट्ठिईया, नो दावरजुम्मसमयट्ठिईया, नो कलिओगसमयट्ठिईया ।
ૐ. नेरइया णं भंते! किं कडजुम्मसमयट्ठईया
-ખાવ- જિઓસમયર્ફિયા ?
.
उ. गोयमा ! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मसमयट्ठिईया -ખાવ- સિય જિયો સમયયા,
विहाणादेसेणं कडजुम्मसमयट्ठईया वि - जावकलिओगसमयट्ठिईया वि ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬. ૨-૧૧, ૧૭-૨૪, એકેન્દ્રિય જીવો અને સિદ્ધો સિવાય બાકીના બધા દંડક વૈમાનિક પર્યંત પૂર્વવત્ (નૈયિકોની સમાન) જાણવા જોઈએ.
નં. ૧૨-૧૬. સિદ્ધો અને એકેન્દ્રિય જીવોનું કથન સામાન્યજીવોની સમાન છે.
સ્થિતિની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ યુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળો છે -યાવ- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળો છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળો છે, પરંતુ જ્યોજ-સમય, દ્વાપરયુગ્મ - સમય અથવા કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળો નથી.
પ્ર. દં.૧. ભંતે ! શું (એક) નૈરિયક કૃતયુગ્મ - સમયની સ્થિતિવાળો છે -યાવત્- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળો છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચિત્ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળો છે -યાવ- કદાચિત્ લ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળો છે.
નં. ૨-૨૪. આ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યંત જાણવું જોઈએ.
સિદ્ધ (એક)નું કથન (ઔધિક) જીવના સમાન છે.
પ્ર. ભંતે ! (અનેક ) જીવ તયુગ્મ-સમયની સ્થિતિવાળા -યાવત- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળા છે ?
છે
ઉ. ગૌતમ ! તે ઓધાદેશથી તથા વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળા છે,
પરંતુ જ્યોજ સમય, દ્વાપરયુગ્મ - સમય અથવા 'કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળા નથી.
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! (અનેક) નૈયિક કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળા છે યાવત્-કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ઓઘાદેશથી તે કદાચિત્ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળા છે -યાવત્– કદાચિત્ કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળા છે.
વિધાનાદેશથી તે મૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિવાળા પણ છે -યાવ- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિવાળા પણ છે.
For Private Personal Use Only

Page #130

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૫૩
હું ૨-૨૪ –ગાવ- નાળિયો
દ. ૨-૨૪. આ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત જાણવું
જોઈએ. सिद्धा जहा जीवा।
સિદ્ધોનું કથન સામાન્ય જીવોના સમાન છે. -વિચા.સ. ૨૬, ૩.૪, સુ. ૪૭-૬૪ વUTI Twવેદિકુળ નીવ-જાવવાનુ સિલેકુચ ૮, વર્ણાદિના પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકો અને कडजुम्माइ परूवर्ण
સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! कालवण्णपज्जवेहिं किं कडजुम्मे પ્ર. ભંતે ! શું (એક) કૃષ્ણવર્ણવાળો જીવ પર્યાયોની -ઝાવ- ત્રિકોણ ?
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે યાવતુ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! जीवपएसे पडुच्च नो कडजुम्मे -जाव- नो ઉ. ગૌતમ ! જીવ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ ત્તિU |
-વાવતુ- કલ્યોજ નથી. सरीरपएसे पडुच्च सिय कडजुम्मे -जाव- सिय પરંતુ શરીર પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કદાચિત્ કૃતયુગ્મ कलिओए।
છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે. ઉં. ૨-૨૪. પર્વ નેરા -ગાવ-મણિ /
૬. ૧-૨૪. આ પ્રકારે નૈરયિકથી વૈમાનિક પર્યંત
કહેવું જોઈએ. सिद्धा ण चेव पुच्छिज्जति।
(અરૂપી હોવાને કારણે)અહીંયા સિદ્ધના વિષયમાં
પ્રશ્ન નહીં કરવો જોઈએ. प. जीवा णं भंते ! कालवण्णपज्जवेहिं किं कडजुम्मा પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ કૃષ્ણવર્ણ પર્યાયોની -નવ-ન્જિોયા?
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે યાવત- કલ્યોજ છે? ૩. નાયમ ! નીવપyણે પડુત્વ ધસેન વિ ઉ. ગૌતમ ! જીવપ્રદેશોની અપેક્ષા ઓઘાદેશથી અને
विहाणादेसेण वि नो कडजुम्मा-जाव-नो कलिओया। વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ ચાવતુ- કલ્યોજ નથી. सरीरपएसे पडुच्च ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा
શરીર પ્રદેશોની અપેક્ષા ઓઘાદેશથી કદાચિતુ -ગર્વ- સિય સ્નિયા,
કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે, विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि -जाव- कलिओया वि। વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ પણ છે -યાવ
કલ્યોજ પણ છે. . ૨-૨૪, પર્વ જેરા -ગાવ- વેનિયા
દ. ૧-૨૪. આ પ્રકારે નરયિકોથી વૈમાનિકો
પર્યત કહેવું જોઈએ. एवं नीलवण्णपज्जवेहि वि दंडओ भाणियब्बो
આ પ્રકારે એકવચન અને બહુવચનથી નીલવર્ણના
પર્યાયોની અપેક્ષાએ પણ કહેવું જોઈએ. एवं-जाव-लुक्खफासपज्जवहिं।
આ પ્રકારે રૂક્ષ સ્પર્શ પર્યાયો પર્યત (શેષ વર્ણ, - વિયા.ત. ર, ૩.૪, મુ. પ-૬૨
ગંધ, રસ, સ્પર્શ પયયોની અપેક્ષાએ) પણ
પૂર્વવત્ કહેવું જોઈએ. નાનપmડુ નીવ-વડકું સિલેણું ૨ ૯. જ્ઞાન પર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ ચોવીસ દંડકો અને कडजुम्माइ परूवणं
- સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! आभिणिबोहिय-नाणपज्जवेहिं किं પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ આભિનિબોધિક જ્ઞાનના कडजुम्मे -जाव- कलिओए?
પર્યાયોની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કલ્યોજ

Page #131

૨૧૫૪
૩. ગોયમાં ! સિય જેનુમે -ગાવ- સિય ત્રિા
एवं एगिदियवज्ज -जाव-वेमाणिए।
प. जीवा णं भंते! आभिणिबोहिय-नाणपज्जवेहिं किं
कडजुम्मा -जाव- कलिओगा?
૩. કોથમા ! . પાસે સિય -ગાવ
सिय कलिओगा, २. विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि -जाव- कलिओया વિ ા પર્વ ત્રિવન્ને ગાવ- માળિયા
एवं सुयनाणपज्जवेहि वि।
ओहिनाणपज्जवेहि वि एवं चेव ।
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચિત્ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે. આ પ્રકારે એકેન્દ્રિય સિવાય વૈમાનિક પર્યત કહેવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ આભિનિબોધિક જ્ઞાનના
પર્યાયોની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે -ચાવતુ- કલ્યો છે ? ગૌતમ ! ૧. ઓઘાદેશથી તેઓ કદાચિત કૃતયુમ છે -વાવ- કદાચિત્ કલ્યોજ છે. ૨. વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ પણ છે -યાવતકલ્યોજ પણ છે. આ પ્રકારે એકેન્દ્રિયો સિવાય વૈમાનિકો પર્યંત જાણવું જોઈએ. આ પ્રકારે શ્રુતજ્ઞાનના પર્યાયોની અપેક્ષાએ પણ સમજવું જોઈએ. અવધિજ્ઞાનના પર્યાયોની અપેક્ષાએ પણ આ પ્રકારે કહેવું જોઈએ. વિશેષ - વિકસેન્દ્રિયોમાં અવધિજ્ઞાન હોતું નથી. મન:પર્યવજ્ઞાનના પર્યાયો માટે પણ આ પ્રકારે કહેવું જોઈએ. વિશેષ - જીવ અને મનુષ્યોમાં જ મન:પર્યવજ્ઞાન
હોય છે, શેષ જીવોમાં પ્રાપ્ત થતું નથી. પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ કેવલજ્ઞાનના પર્યાયોની
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે -યાવતુ- કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ! તે કૃતયુગ્મ છે, પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ
અને કલ્યોજ નથી. આ પ્રકારે મનુષ્ય માટે પણ જાણવું જોઈએ.
આ પ્રકારે સિદ્ધ માટે પણ જાણવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (અનેક) જીવ કેવળજ્ઞાનના પર્યાયોની
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે યાવતુ- કલ્યોજ છે ? ગૌતમ ! ઓઘાદેશથી અને વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ છે, પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ નથી. આ પ્રકારે મનુષ્યો માટે પણ કહેવું જોઈએ. આ પ્રકારે સિદ્ધો માટે પણ કહેવું જોઈએ.
णवरं-विगलिंदियाणं नत्थि ओहिनाणं । मणपज्जवनाणं पि एवं चेव।
णवरं-जीवाणं मणुस्साण य, सेसाणं नत्थि ।
प. जीवे णं भंते ! केवलनाणपज्जवेहिं किं कडजुम्मे
-ના- ત્રિમg? ૩. સોયમાં ! ડગુમે નો તેણ, નો ટાવરનુષ્પ, નો
कलियोए। एवं मणुस्से वि।
एवं सिद्धे वि। પૂ. નવા જ અંતે ! છેવત્રના પmહિં ડગુમ્ન
-ઝવ-ત્રિો ? उ. गोयमा! ओघादेसेण वि, विहाणादेसेण वि कडजुम्मा।
नो तेयोगा, नो दावरजुम्मा, नो कलिओगा।
एवं मणुस्सा वि। एवं सिद्धा वि।
-વિચા.સ. ૨૬, ૩.૪, સુ. ૬૨-૭૪

Page #132

યુમ-અધ્યયન
૨૧૫૫
૨૦. અનાપmદિપડુ ની જવીસકંકણુ ગુમારુ ૧૦. અજ્ઞાન પર્યાયોની અપેક્ષાથી જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં परूवर्ण
કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! मइअन्नाणपज्जवेहिं किं कडजुम्मे પ્ર. ભંતે ! શું (એક) જીવ મતિઅજ્ઞાનના પર્યાયોની -ગાવ-ત્રિપ ?
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा! जहा आभिणिबोहियनाणपज्जवेहिंतहेव ઉ. ગૌતમ ! આભિનિબોધિક જ્ઞાનના પર્યાયોની સમાન તો તeT
અહીંયા પણ (એકવચન-બહુવચનની અપેક્ષાએ)
બે દંડક કહેવું જોઈએ. एवं सुयअन्नाणपज्जवेहि वि।
આ પ્રકારે શ્રુતઅજ્ઞાનના પર્યાયોની અપેક્ષાએ
પણ કહેવું જોઈએ. एवं विभंगनाणपज्जवेहि वि।
આ પ્રકારે વિર્ભાગજ્ઞાનના પર્યાયોની અપેક્ષાએ - વિ.સ. ૨૬, ૩.૪, . ૭-૭૭
પણ કહેવું જોઈએ. ૧૨. રંગ પm બીવ પકવાડાનુ જુમ્મા ૧૧. દર્શનપર્યાયોની અપેક્ષાએ જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં परूवणं
કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : चक्खुदंसण-अचक्खुदंसण-ओहिदसणपज्जवेहि वि एवं ચલુદર્શન, અચલુદર્શન અને અવધિદર્શનના પર્યાયો જેવા
માટે પણ આ પ્રકારે જાણવું જોઈએ. णवरं-जस्स जं अत्थि तं भाणियब्वं ।
વિશેષ-જ્યાં જે મળી આવે છે તે કહેવું જોઈએ. केवलदसणपज्जवेहिं जहा केवलनाणपज्जवेहि। કેવલદર્શનના પર્યાયોનું કથન કેવલજ્ઞાનના પર્યાયોની - વિ .સ. ૨૬, ૩.૪, મુ.૭૮-૭૧
સમાન જાણવું જોઈએ. ૨. શુકનુમા મેગા સ થાળ - ૧૨. સુદ્રયુગ્મોના ભેદ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ : . ૬ મેતે ! લુગુમાં પUત્તા ?
પ્ર. ભંતે! શુદ્રયુગ્મ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે? ૩. સોયમા ! વત્તર ગુજુમ્મા'TVITI, તે નહ- ઉ. ગૌતમ ! શુદ્રયુગ્મ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે – ૨. ડગુમે, ૨. તેયો, રૂ. સાવરકુ, ૪. વસ્ત્રિયો|| ૧.ક્તયુગ્મ, ૨. વ્યાજ, ૩. દ્વાપરયુગ્મ, ૪. કલ્યો. प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે - चत्तारि खुड्डा जुम्मा पण्णत्ता, तं जहा
શુદ્રયુગ્મ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે“ડનુષ્પ ગાવ-યિો?
કૃતયુગ્મ -વાવ- કલ્યોજ ?” उ. गोयमा ! १. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं ઉ. ગૌતમ ! ૧. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર બાદ કરતાં अवहीरमाणे चउपज्जवसिए।सेतं खुड्डागकडजुम्मे।
અંતે ચાર શેષ રહે તે મુદ્રકૃતયુગ્મ' છે. २. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे ૨. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર બાદ કરતાં અંતે तिपज्जवसिए । से तं खुड्डागतेयोए।
ત્રણ શેષ રહે તે મુદ્રયોજ' છે. ३. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे ૩. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર બાદ કરતાં અંતે બે दुपज्जवसिए । से तं खुड्डागदावरजुम्मे ।
શેષ રહે તે 'શુદ્રદ્વાપરયુગ્મ' છે. ४. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૪. જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર બાદ કરતાં અંતે એક एगपज्जवसिए । से तं खुड्डागकलियोए।
શેષ રહે તે "શુદ્ર કલ્યોજ' છે. ૧. ઓછી સંખ્યાવાળી રાશિ વિશેષ ક્ષુદ્રધુમ્' કહેવાય છે.

Page #133

૨૧૫૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
આ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે - चत्तारि खुड्डाजुम्मा, तं जहा
શુદ્રયુગ્મ ચાર પ્રકારના છે, જેમકે - “ડનુ નવ-ન્દ્રિયો ”
"કૃતયુગ્મ ચાવતુ- કલ્યો.” -વિચા.સ. ૩૨, ૩., મુ.૨ ૨૩. સુકાનુડ રિયાને વવાયા પુea- ૧૩. સુદ્રકૃતયુગ્માદિ નૈરયિકોના ઉત્પાદ વગેરેનું પ્રરૂપણ :
. ગુ રુનુગ્મ નેરા માં મેતે ! ગોહિંતો પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકૃતયુગ્મ - રાશિવાળા નૈરયિક ક્યાંથી उववज्जति?
આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहितो શું તે નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવતउववज्जति?
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? गोयमा ! नो नेरइएहिंतो उववज्जंति,
ઉ. ગૌતમ ! નૈરયિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી, तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, मणुस्सेहिंतो उववज्जति,
મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, नो देवेहिंतो उववज्जति।
દેવોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. एवं नेरइयाणं उववाओ जहा वकंतीए तहा
જે પ્રકારે વ્યુત્કાન્તિપદમાં નૈરયિકોના ઉત્પાદ માળિયો
કહ્યા છે તે બધું જ અહીંયા પણ કહેવું જોઈએ. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा ! चत्तारि वा, अट्ठ वा, बारस वा, सोलस
वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति । 1. તે મંતે ! નવા વદં ૩વનંતિ ? उ. गोयमा ! से जहानामए-पवए पवमाणे अज्झवसा
णनिवत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं ठाणं विष्पजहित्ता पुरिमं ठाणं उवसंपज्जित्ताणं विहरइ, एवामेव ते वि जीवा, पवओ विव पवमाणा अज्झवसाण निव्वत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं भवं विप्पजहित्ता पुरिमं भवं उवसंपज्जित्ताणं विहरंति।
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચાર, આઠ, બાર, સોળ, સંખ્યાત
કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. અંતે ! તે જીવો કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે કુદકો મારનાર પુરુષ કુદકો
મારતા અધ્યવસાય નિષ્પન્ન ક્રિયા સાધન દ્વારા તે સ્થાનને છોડીને ભવિષ્યકાળમાં આગળના સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે, તેવી જ રીતે જીવ પણ કુદકો મારનારની જેમ કુદતાં-કરતાં પ્રયત્નથી નિર્વર્તિત અર્થાતુ પાછા ફરતાં ક્રિયા સાધન (કર્મો) દ્વારા પૂર્વભવને છોડીને આગામી ભવને પ્રાપ્ત કરી
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે! તે જીવો પોતાના પ્રયોગ(આત્મવ્યાપાર)થી
ઉત્પન્ન થાય છે કે પરપ્રયોગથી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ પોતાના પ્રયોગ (આત્મવ્યાપાર)થી
ઉત્પન્ન થાય છે, પર પ્રયોગથી ઉત્પન્ન થતાં નથી.
प. ते णं भंते ! जीवा किं आयप्पयोगेणं उववज्जंति,
परप्पयोगेणं उववज्जति ?
उ. गोयमा! आयप्पयोगेणं उववज्जंति, नो परप्पयोगेणं
उववज्जति ।
૧. પUOT, . ૬, સુ. ૬૩૬ (૨-૨૬) ૨. આ બાબતમાં (વિયા. સ. ૨૫, ઉ. ૮, સુ. ૩)નું વિશેષ વર્ણન વ્યુત્ક્રાંતિ અધ્યયનમાં જુઓ.)

Page #134

યુગ્મ-અધ્યયન
प. रयणप्पभापुढवि-खुड्डागकडजुम्मनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! एवं जहा ओहियनेरइयाणं वत्तव्वया सच्चेव रयणपभाए वि भाणियव्वा -जाव- नो परप्पयोगेणं उववज्जंति ।
વ -નાવ- અહેસત્તમાણ ।
एवं उबवाओ जहा वक्कंतीए ।
प. खुड्डागतेयोए नेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जंति ?
किं नेरइएहिंतो उववज्जंति - जाव- देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નો નેરરૂદંતો સવવનંતિ,
तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
मणुस्सेहिंतो उववज्जंति,
नो देवेहिंतो उववज्जंति,
उववाओ जहा वक्कंतीए ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
૩. યમા ! તિનિ વા, સત્ત વા, પારસ વા, પત્તરસ વા, સંલ્લેખ્ખા વા, અસંવેગ્ના વા વવનંતિ ।
सेसं जहा कडजुम्मस्स ।
વ -ખાવ- અહેસત્તમાણુ ।
प. खुड्डागदावरजुम्मनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. નોયમા ! વં નહેવ સુડાવડનુમ્મે,
વર-પરિમાળ, વો વા, છ વા, વસ વા, ચોદત વા, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति । સેમ તે જેવ -ખાવ-૨ અદેખત્તમાÇ I
૧-૨. વળ. ૧. ૬, મુ. ૬૪૦-૬૪૭

For Private
૨૧૫૭
પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રકૃતયુગ્મ – રાશિવાળા રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈયિક ક્યાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! નૈરયિકોને માટે જે ઔઘિક (ઔત્સર્ગિક) વર્ણન ક૨વામાં આવ્યું છે તે જ રત્નાપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોને માટે પરપ્રયોગ દ્વારા ઉત્પન્ન થતાં નથી પર્યંત કહેવું જોઈએ.
આ રીતે અધઃ સપ્તમપૃથ્વી પર્યંત જાણવું જોઈએ. વ્યુત્ક્રાન્તિ અધ્યયનમાં કહ્યા પ્રમાણે ઉપપાત (દેવ અથવા નારકજીવની ઉત્પત્તિનું) કહેવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રવ્યોજ નૈયિક કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
શું (તેઓ) નૈરિયકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થતાં નથી. તેઓ તિર્યંચયોનિઓથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે, મનુષ્યોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે.
દેવોથી આવીને પણ ઉત્પન્ન થતાં નથી.
તેના ઉપપાતનું વિશેષ વર્ણન વ્યુત્ક્રાન્તિપદ અનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવ એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે એક સમયમાં ત્રણ, સાત, અગિયાર, પંદ૨, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સર્વ કથન કૃતયુગ્મ નૈયિક સમાન સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે અધઃસપ્તમપૃથ્વી પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રદ્વાપરયુગ્મ - રાશિવાળા નૈરયિક ક્યાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ક્ષુદ્રકૃતયુગ્મરાશિ અનુસાર એનું ઉત્પાદ (ઉત્પત્તિ) સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – પરિણામમાં, બે, છ, દસ, ચૌદ, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
શેષ કથન પૂર્વવત્ અધઃસપ્તમપૃથ્વી પર્યંત સમજવું જોઈએ.
Personal Use Only

Page #135

૨૧૫૮
प. खुड्डागकलिओए नेरइया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. સોયમા ! ણ્ય ખહેવ યુઽડિઝુમ્મે,
तेरस
નવર-પરિમાાં દ્દો વા, તંત્ર વા, નવ વા, વા, સંવેગ્ના વા, અસંવેગ્ના વા વવનંતિ । સેસ તે જેવ । છ્ત -ખાવ- અહેત્તમાણુ । -વિયા. સ.રૂ ૧, ૩., મુ. ૩-૪ १४. खुड्डाग कडजुम्माइं पडुच्च कण्हलेस्स नेरइयाणं उववायाइ परूवणं
प. कण्हलेस्सखुड्डागकडजुम्मनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जंति ?
किं नेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગયા ! વં યેવ નહીં મહિયામો -ખાવ- નો परप्पयोगेणं उववज्जंति,
णवरं - उववाओ जहा वक्कंतीए धूमप्पभापुढवि મેરા ાં,
सेसं तं चेव ।
प. धूमप्पभापुढवि कण्हलेस्स खुड्डागकडजुम्मनेरइया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! વ ચેવ નિરવસેત ।
एवं तमाए वि, अहेसत्तमाए वि ।
णवरं - उववाओ सव्वत्थ जहा वक्कंतीए ।
प. कण्हलेस्सखुड्डागतेयोगनेरइया णं भंते! कओहिंतो
उववज्जंति,
किं नेरइएहिंतो उववज्जंति - जाव- देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નહીં મહિયામો પૃથ્વ એવ ।

For Private
૧૪.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રકલ્યોજ - રાશિવાળા નૈરયિક કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ક્ષુદ્રકૃતયુગ્મરાશિ અનુસાર એની ઉત્પત્તિ સમજવી જોઈએ.
વિશેષ – પરિમાણમાં એક, પાંચ, નવ, તેર, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે,
શેષ વર્ણન પૂર્વવત્ છે. આ પ્રકારે અધઃ સપ્તમ પૃથ્વીપર્યંત સમજવું જોઈએ.
શુદ્રકૃતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ કૃષ્ણલેક્ષી નૈરિયકોના ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા કૃષ્ણલેશ્તી નૈરિયક કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
શું તેઓ નૈરિયકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે -યાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વોક્ત ઔધિકગમકના અનુસારે પપ્રયોગથી ઉત્પન્ન થતાં નથી સુધી અહીંયા પણ કહેવું જોઈએ.
વિશેષ - ધૂમપ્રભાપૃથ્વીના નૈયિકોના ઉપપાત વ્યુત્ક્રાન્તિપદના અનુસાર અહીંયા કહેવું જોઈએ. શેષ - સર્વ કથન પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ધૂમપ્રભાપૃથ્વીના ક્ષુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા કૃષ્ણલેશ્તી નૈરયિક ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એને માટે સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ.
આ પ્રકારે તમ:પ્રભા અને અધસપ્તમપૃથ્વીનું સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – ઉપપાત સર્વત્ર વ્યુત્ક્રાન્તિપદના અનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! ક્ષુદ્રવ્યોજ રાશિવાળા કૃષ્ણલેશ્તી નૈરિયક કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
શું તેઓ નૈયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત્- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ઔધિકગમકના અનુસાર અહિંયા પણ સમજવું જોઈએ.
Personal Use Only

Page #136

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૫૯
णबरं-तिण्णि वा, सत्त वा, एक्कारस वा, पण्णरस वा,
વિશેષ - પરિમાણમાં ત્રણ, સાત, અગિયાર, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति । सेसंतं चेव ।
પંદર, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય વં -Mવિ- મહેસાઇ વિ
છે એમ કહેવું જોઈએ. શેપ પૂર્વવત છે. આ પ્રકારે
અધસપ્તમપૃથ્વી પર્યત સમજવું જોઈએ. g. ટ્ટન્ટેસવુડમાવરનુષ્પરા નું મંતે ! પ્ર. ભંતે! કૃષ્ણલેશ્યી ક્ષુદ્રદ્વાપરયુગ્મ રાશિવાળા નૈરયિક कओहिंतो उववज्जंति ?
કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-વાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. સોયમા ! વેવ નહીં દિયા
ઉ. ગૌતમ ! ઔધિકગમકના અનુસાર શેષ વર્ણન
સમજવું જોઈએ. णवर-दो वा, छ वा, दस वा, चोद्दस वा, संखेज्जा
વિશેષ - પરિમાણમાં બે, છ, દસ અથવા ચૌદ, वा, असंखेज्जा वा उववज्जति। सेसं तं चेव ।
સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે એમ
સમજવું જોઈએ. શેષ વર્ણન પૂર્વવત્ છે. एवं धूमप्पभाए वि -जाव- अहेसत्तमाए।
આ પ્રકારે ધૂમપ્રભાથી અધઃસપ્તમપૃથ્વી પર્યત
સમજવું જોઈએ. कण्हलेस्सखुड्डागकलिओएनेरइया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકલ્પોજરાશિવાળા કૃષ્ણલેશ્યી નૈરયિક कओहिंतो उववज्जति ?
કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति,
-વાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं चेव जहा ओहियगमो।
ઉ. ગૌતમ ! ઔધિકગમકના અનુસાર શેષ વર્ણન
સમજવું જોઈએ. णवर-एक्को वा, पंच वा, नव वा, तेरस वा, संखेज्जा વિશેષ-પરિમાણમાં -એક, પાંચ, નવ, તેર, સંખ્યાત वा, असंखेज्जा वा उववज्जति । सेसं तं चेव ।
અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે એમ સમજવું
જોઈએ. શેષ વર્ણન પૂર્વવત છે. एवं धूमप्पभाए वि, तमाए वि, अहेसत्तमाए वि।
આ પ્રકારે ધુમપ્રભા, તમ:પ્રભા અને અધસપ્તમ -વિયા.. ૨૨, ૩, ૨, ૩. ૧-, પૃથ્વીના નૈરયિકો માટે સમજવું જોઈએ. ૨૫. સુકા જડબુમારુંપડુનીસરવાળે વવાયા ૧૫ મુદ્રકૃતયુગ્માદિની અપેક્ષા નીલલેશ્યી નરયિકોના परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : प. नीललेस्स खुड्डागकडजुम्मनेरइया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકયુમરાશિવાળા નીલલેશ્યી નૈરયિક कओहिंतो उववज्जति ?
કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- देवेहिंतो શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जंति ?
-વાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. નોય ! પૂર્વ પહઋલુકા/જુમા, ઉ. ગૌતમ ! કૃષ્ણલેશ્યી સુદ્રકૃતયુગ્મ નરયિકોની
સમાન એનું પણ કથન કરવું જોઈએ. णवरं-उववाओ जहा वालुयप्पभाए। सेसं तं चेव। વિશેષ - એનો ઉપપાત વાલુકાપ્રભા પૃથ્વીની
સમાન છે, શેષ વર્ણન પૂર્વવત છે.

Page #137

૨૧૬૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. वालुयप्पभापुढवि-नीललेस्स-खुड्डागकडजु- પ્ર. ભંતે! ક્ષુદ્રતયુગ્મરાશિવાળા નીલલેશ્યી વાલુકાપ્રભા म्मनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
પૃથ્વીના નૈરયિક ક્યાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहितो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે -યાવતउववज्जति?
દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. નવમા ! જેવા
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પૂર્વવત જાણવો જોઈએ. एवं पंकप्पभाए वि, एवं धूमप्पभाए वि।
આ જ પ્રકારે પંકપ્રભા અને ધૂમપ્રભાના નૈરયિકોના
માટે પણ સમજવું જોઈએ. एवं चउसु वि जुम्मेसु,
આ જ પ્રકારે ચારે યુગ્મોના વિષયમાં પણ સમજવું
જોઈએ. णवरं-परिमाणं जहा कण्हलेस्सुद्देसए।
વિશેષ - જે પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્ય ઉદ્દેશકમાં પરિમાણ (માત્રા) કહી છે તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ સમજવી
જોઈએ. તે તે જેવા -વિયા. સ. ૩૨, ૩.૩, સુ.?-૪
શેષ વર્ણન પૂર્વવત છે. ૬. ગુરૂનુમાનપુરા જે ચાળે વવાય ૧૬. શુદ્રકૃતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ કાપોતથ્થી નૈરયિકોના परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : ૫. ઉસ-
વુ ડનુમ્મરફથી જે મસ્તે ! પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા કાપોતલેશ્યી નૈરયિક कओहिंतो उववज्जंति ?
કયાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- देवेहितो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-વાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव कण्हलेस्सखुड्डागकडजुम्म ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પણ કૃષ્ણલક્ષી સુકૃતतहेव भाणियब्वं।
યુગ્મરાશિવાળા નૈરયિકોની સમાન જાણવું જોઈએ. णवरं-उववाओ जे रयणप्पभाए।
વિશેષ - એનો ઉપપાત રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં થાય છે. તે તે જેવા
શેષ વર્ણન પૂર્વવત છે. प. रयणप्पभापुढवि-काउले स्सखुड्डागकडजु- પ્ર. ભંતે! શુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા કાપોતલેશ્યી રત્નપ્રભા म्मनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
પૃથ્વીના નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइए हिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે –ચાવતउववज्जति ?
દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમવુિં જેવ!
ઉ. ગૌતમ ! એનું વર્ણન પણ પૂર્વવત સમજવું
જોઈએ. एवं सकरप्पभाए वि, एवं वालुयप्पभाए वि।
આ જ પ્રકારે શર્કરપ્રભા અને વાલુકાપ્રભાના
નિરયિકોનું વર્ણન પણ કરવું જોઈએ. एवं चउसु वि जुम्मेसु,
ચારે યુગ્મોમાં પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. णवरं-परिमाणं जहा कण्हलेस्सुद्देसए ।
વિશેષ - કૃષ્ણલેશ્યા ઉદ્દેશકના અનુસાર માત્રા
અલગ- અલગ સમજવી જોઈએ. સેલે તે રેવા - વિ.સ. ૩૨, ૩.૪, મુ. ૧-૪
શેષ સર્વ વર્ણન પૂર્વવત છે.

Page #138

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૬૧
૭. ગુડવિડનુમા મરિયમમવતિય નેરા ૧૭. સુદ્રકૃતયુગ્માદિ ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક નૈરયિકોના उववायाइ परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : ૫. મવિિઢયgવડનુનેરા v મંતે ! પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા ભવસિદ્ધિક નૈરયિક कओहिंतो उववज्जति ?
ક્યાંથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- देवेहितो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-ચાવતુ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! एवं जहेब ओहिओगमओतहेव निरवसेसं ઉ. ગૌતમ ! એનું સમસ્ત કથન ઔધિકગમકની સમાન -जाव-नो परप्पयोगेणं उववज्जति।
પરપ્રયોગથી ઉત્પન્ન થતું નથી ત્યાં સુધી સમજવું
જોઈએ. ૫. ચqભાપુવિ-ભવસદ્ધિય-
ઘુ વડનુર્મ- પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના શુદ્રકૃતયુગ્મરાશિવાળા नेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
ભવસિદ્ધિક નૈરયિક ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ૩. ગોયમા ! વે એવા નિરવો
ઉ. ગૌતમ! એનું સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. gવે -નવિ- અસત્તમU/
આ જ પ્રકારે અધઃસપ્તમપૃથ્વી પર્યત કહેવું જોઈએ. एवं भवसिद्धिय-खुड्डागतेयोए नेरइया वि,
આ જ પ્રકારે ભવસિદ્ધિક સુદ્રવ્યોનરાશિવાળા
નિરયિકના માટે પણ સમજવું જોઈએ. pd -નાક- સ્ત્રિનો રિ,
આ જ પ્રકારે લ્યોજ પર્યત જાણવું જોઈએ. णवर-परिमाणं पुब्वभणियं जहा पढमुद्देसए।
વિશેષ - પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં દર્શાવેલ માત્રાનુસાર એની -વિયા. સ. ૩૨, ૩, ૬, ૩. ૨-૪
અલગ-અલગ માત્રા સમજવી જોઈએ. प. कण्हलेस्स-भवसिद्धिय-खड्डागकडजुम्मनेरइया णं
ભંતે ! શુદ્રકૃતયુગ્મવાળા કૃષ્ણલેશ્યી ર્નરયિક ક્યાંથી __ भंते ! कओहिंतो उववज्जति?
આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव ओहिओ कण्हलेस्स उद्देसओ
ગૌતમ! કુમ્બલેશ્યી ઔધિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યાનુસાર तहेव निरवसेसं चउसु विजुम्मेसु भाणियब्बो-जाव
ચારે યુગ્મો પર્યત એનું સમગ્ર વર્ણન કરવું જોઈએ
-વાવप. अहेसत्तमपढविकण्हलेस्स-भवसिद्धिय-खुड्डाग
ભંતે ! અધ:સપ્તમ પૃથ્વીના કૃષ્ણલક્ષી મુદ્રકલ્યોજकलियोगनेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति?
રાશિવાળા નૈરયિક ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ૩. ચમન ! તહેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. - વિચા. સ. ૨૨, ૩, ૬, કુ. ૨-૨ नीललेस्स-भवसिद्धिय-चउसु वि जुम्मेसु तहेव નીલલેશ્યી ભવસિદ્ધિક નૈરયિકના ચારેય (સુદ્ર) भाणियब्बा जहा ओहियनीललेस्सउसए।
યુગ્મોના ઉત્પાતાદિનું વર્ણન ઔધિક નીલલેશ્યી - વિચા. સ. ૩૨, ૩.૭, સુ. ? ઉદ્દેશકના અનુસાર સમજવું જોઈએ. काउलेस्स-भवसिद्धिय चउसु वि जुम्मेसु तहेव કાપોતલેશ્યી-ભવસિદ્ધિક નરયિકના ચારેય उववाएयब्वा जहेव ओहिए काउलेस्सउद्देसए।
યુગ્મોના ઉત્પાતાદિનું વર્ણન ઔધિક-નીલલેશ્યી-વિચા. સ. ૩ ૨, ૩. ૮, ૩. ?
ઉદ્દેશકના અનુસાર સમજવું જોઈએ.

Page #139

૨ ૧૬૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जहा भवसिद्धिएहिं चत्तारि उद्देसगा भणिया,
જે પ્રકારે ભવસિદ્ધિકના ચારે ઉદ્દેશકોમાં દર્શાવ્યું एवं अभवसिद्धिएहि वि चत्तारि उद्देसगा
તે જ પ્રકારે અભવસિદ્ધિકના પણ કાપોતલક્ષી भाणियब्वा -जाव- काउलेस्सउद्देसओ त्ति।
પર્યત ચારેય ઉદેશક સમજવા જોઈએ. -વિય. સ. ૨૨, ૩. ૧-, . ? ૨૮. ગુડા ગુબ્બાસિિમિત્વિ૮િનેરા ૧૮. મુદ્રકૃતયુગ્માદિ સમ્યગુદષ્ટિ - મિથ્યાદષ્ટિ નૈરયિકોના उववायाइ परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : एवं सम्मद्दिट्ठीहि विलेस्सासंजुत्तेहिं चत्तारि उद्देसगा આ પ્રકારે વેશ્યા સહિત સમ્યગદષ્ટિના ચાર ઉદ્દેશક ચિત્રા,
કહેવા જોઈએ. णवर-सम्मद्दिट्ठी पढम-बिइएसु दोसु वि उद्देसएसु વિશેષ - સમ્યગુદૃષ્ટિના પ્રથમ અને દ્વિતીય આ બે अहेसत्तमपुढवीए न उववाएयव्यो ।
ઉદેશકોમાં સમ્યગુદૃષ્ટિનો ઉપપાત અધઃસપ્તમ પૃથ્વી
પર્યત સમજવો નહીં જોઈએ. सेसं तं चेव।
શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત છે. -વિચા. સ. રૂ ૨, ૩. ૨૩-૨૬, સ. ? मिच्छदिट्ठीहि वि चत्तारि उद्देसगा कायव्वा जहा ભવસિદ્ધિકોની સમાન મિથ્યાદષ્ટિના પણ ચાર ઉદ્દેશકો भवसिद्धियाणं।
સમજવા જોઈએ. - વિચા.સ. ૩૨, ૩. ૨૭-૨૦, મુ. ? ૨૧. સુકાઈડનુ પવિય-મુવિચનેરા ૧૯, શુદ્રકૃતયુગ્માદિ કૃષ્ણપાક્ષિક શુક્લપાક્ષિક નૈરયિકોના उववायाइ परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : एवं कण्हपक्खिएहि विलेस्सा संजुत्ता चत्तारि उद्देसया ભવસિદ્ધિકોના ચાર ઉદ્દેશકોની સમાન વેશ્યાઓ સહિત कायब्बा जहेव भवसिद्धिएहि ।
કૃષ્ણપાક્ષિકન પણ ચાર ઉદેશક આ પ્રકારે સમજવા -વિયા. . રૂ ૨, ૩. ૨૨-૨૪, . ?
જોઈએ. सुक्कपक्खिएहिं एवं चेव चत्तारि उद्देसगा भाणियव्वा આ જ પ્રકારે શુક્લ પાક્ષિકના પણ લેશ્યા-સહિત ચાર
ઉદ્દેશક સમજવા જોઈએ -વાવप. वालु यप्पभापुढवि-काउलेस्स-सुक्कपक्खिय- પ્ર. ભંતે ! શુદ્રકલ્યોજ રાશિવાળા વાલુકાપ્રભા પૃથ્વીના खुड्डागकलियोगनेरइया णं भंते ! कओहिंतो
કાપોતલેશ્ય શુક્લપાક્ષિક નૈરયિક કયાંથી આવીને उववज्जति ?
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! एवं जहेव ओहिओगमओतहेव निरवसेसं ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર વર્ણન ઔધિકગમકની -जाव-नो परप्पयोगेणं उववज्जति।
સમાન પરપ્રયોગથી ઉત્પન્ન થતું નથી ત્યાં સુધી
કહેવું જોઈએ. सब्बे वि एए अट्ठावीसं उद्देसगा।
આ બધાં મળીને અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક થયા. -વિયા. ૨. રૂ ૨, ૩. ૨૬-૨૮, સુ. ? ૨૦. શુ ગુમ્મા પપુર રચાઈ ૩ ૨૦. સુદ્રતયુગ્માદિની અપેક્ષાએ નરયિકોના ઉદ્દવર્તનાદિનું परूवणं
પરૂપણ : प. खुड्डागकडजुम्मनेरइयाणं भंते! अणंतरं उव्वटित्ता
પ્ર. ભંતે! ક્ષુદ્રતયુગ્મરાશિવાળા નૈરયિક કયાંથી ઉદ્વર્તિત कहिं गच्छंति, कहिं उववज्जति ?
થાય છે અર્થાત્ મરીને કયાં જાય છે અને કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
-નર

Page #140

યુમ-અધ્યયન
૨૧૬૩
किं नेरइएसु उववज्जति -जाव- देवेसु उववज्जंति?
उ. गोयमा ! उववट्टणा जहा वक्कंतीए।
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે-વાવ
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનું ઉદ્દવર્તન વ્યુત્ક્રાંતિ પદાનુસાર
સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉદ્વર્તિત થાય
v. તે મંત! નીવા કુરિસમg of લેવફા યુવતિ ?
उ. गोयमा ! चत्तारि वा, अट्ठ वा, बारस वा, सोलस ઉ. ગૌતમ! (તેઓ એક સમયમાં) ચાર, આઠ, બાર, वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उव्वटंति ।
સોળ, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉદ્દવર્તિત થાય છે. . તે અંતે ! નીવા દં ૩વતિ ?
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો કેવી રીતે ઉદ્વર્તિત થાય છે ? उ. गोयमा ! से जहानामए पवए पवमाणे अज्झवसाण ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે કોઈ કૂદકો મારનાર પુરુષ निवत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं ठाणं
કૂદકો મારતાં પ્રયત્નથી પરિપક્વ ક્રિયા સાધન विप्पजहित्ता पुरिमं ठाणं उवसंपज्जित्ताणं विहरइ,
દ્વારા તે સ્થાનને છોડીને ભવિષ્યકાળમાં આગળના
સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે. एवामेव ते वि जीवा पवओविव पवमाणा
તેવી જ રીતે જીવ પણ કૂદકો મારનારની જેમ કૂદતાંअज्झवसाणनिव्वत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं
કૂદતાં પ્રયત્નથી પરિપક્વ ક્રિયા સાધન દ્વારા भवं विप्पजहित्ता पुरिमं भवं उवसंपज्जित्ताणं
પૂર્વભવને છોડીને આગામી ભવને પ્રાપ્ત કરી વિતિ |
ઉત્પન્ન થાય છે. एवंसो चेव गमओ-जाव-आयप्पयोगेणं उब्बटेति,
આ પ્રકારનો આલાપક (સંવાદ) તેઓ नो परप्पयोगेणं उब्बटेति ।
આત્મપ્રયોગથી ઉદવર્તિત થાય છે પરપ્રયોગથી
નથી થતો ત્યાં સુધી સમજવું જોઈએ. प. रयणप्पभापुढवि खुड्डागकडजुम्मनेरइया णं भंते! પ્ર. ભંતે ! શુદ્ર કૃતયુગ્મ - રાશિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીના एगसमएणं केवइया उन्वटेंति ?
નૈરયિક એક સમયમાં કેટલા ઉદ્વર્તિત થાય છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि वा, अट्ठ वा, बारस वा, सोलस
ગૌતમ ! (તેઓ એક સમયમાં) ચાર, આઠ, બાર, वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उब्वटंति ।
સોળ, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉદ્દવર્તિત થાય છે. પર્વ -ના- મહેત્તમg/
આ પ્રકારે અધસપ્તમપથ્વી પર્યત ઉદ્દવર્તન સમજવું
જોઈએ. खुड्डागतेयोग-खुड्डागदावरजुम्म-खुड्डागकलियोगे
દ્રવ્યોજ, સુદ્રઢાપરયુગ્મ અને સુદ્રકલ્યોજના માટે वि एवं चेव।
પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. णवरं-परिमाणं जाणियव्वं ।
વિશેષ - એની માત્રા પૂર્વવતુ અલગ-અલગ
સમજવી જોઈએ. તે તે સેવા -વિયા. ૪. રૂ ૨, ૩, ૬, મુ. ૨-૬
શેષ - સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત છે. एवं एएणं कमेणं जहेव भगवइए उववायसए
આ જ પ્રકારે એ જ ક્રમથી પૂર્વોક્ત ભગવતીના अट्ठावीसं उद्देसगा भणिया, तहेव उब्बट्टणासए
ઉ૫પાતશતકના અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશકોની સમાન वि अट्ठावीसं उद्देसगा भाणियव्वा निरवसेसा। ઉદ્દવર્તનશતકના પણ અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક સંપૂર્ણ
સમજવા જોઈએ. णवरं-उब्वटॅति त्ति अभिलावो भाणियब्वो।
વિશેષ - ઉત્પન્ન થાય છે તે સ્થાને 'ઉદ્વર્તન કરે
છે એમ સમજવું જોઈએ. सेसं तं चेव। -વિયા, સ, રૂ ૨, ૩. ૨-૨૮
શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત છે.

Page #141

૨૧૬૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ૨૧. સોસ મઝુમ્મા તે
િનિ ય હવા- ૨૧. સોળ મહાયુગ્મ અને એના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ : ૫. 3 of મંતે ! મદનુમ્મા'TVVITI?
પ્ર. ભંતે ! મહાયુગ્મ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવે છે? उ. गोयमा ! सोलस महाजुम्मा पण्णत्ता, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! મહાયુગ્મ સોળ પ્રકારના કહેવામાં આવે
છે, જેમકે – . વડનુમડનુ, ૨. વડનુસ્મોપ,
(૧) કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ, (૨) કૃતયુગ્મત્રોજ, ३. कडजुम्मदावरजुम्मे, ४. कडजुम्मकलियोए, (૩) કૃતયુગ્મ દ્વાપરયુગ્મ, (૪) કૃતયુગ્મ કલ્યોજ, ૬. તૈયડનુમે, ૬. તેંચો ,
(૫) સોજકૃતયુગ્મ, (૬). વ્યોજ - વ્યો, ૭. તેનો તાવરનુષ્પ, ૮. તેનો વસ્ત્રિયો,
(૭) વ્યાજ દ્વાપરયુગ્મ, (૮) વ્યાજ કલ્યોજ, ९. दावरजुम्मकडजुम्मे, १०. दावरजुम्मतेओए,
(૯) દ્વાપરયુગ્મ કૃતયુગ્મ, (૧૦) દ્વાપરયુગ્મોજ, ११. दावरजुम्मदावरजुम्मे,
(૧૧) દ્વાપરયુગ્મ - દ્વાપરયુગ્મ, १२. दावरजुम्मकलियोए,
(૧૨) દ્વાપરયુગ્મ કલ્યોજ, ૨૩. ત્રિોયડનુષ્મ, ૨૪. ત્નિનો તેમ,
(૧૩) કલ્યોજકૃતયુગ્મ, (૧૪) કલ્યોજ ત્રોજ, १५. कलिओयदावरजुम्मे, १६. कलिओयकलिओए। (૧૫) કલ્યોજ દ્વાપરયુગ્મ, (૧૬) કલ્યોજ-કલ્યો. प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે – “સોસ મદાનુશ્મ પUUત્તા”, તે નદી
મહાયુગ્મ સોળ પ્રકારના કહેવામાં આવે છે' , જેમકે१.कडजुम्मकडजुम्मे-जाव-१६.कलिओयकलिओए?
૧. તયુગ્મ-યુગ્મ -ચાવત-(૧૬)કલ્યોજ-કલ્યોજ ? उ. गोयमा ! १. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं ઉ. ગૌતમ ! ૧, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે अवहीरमाणे चउपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स
સંખ્યામાંથી ચાર શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના अवहारसमया कडजुम्मा, से तं कडजुम्मकडजुम्मे।
અપહરસમયે પણ કુતયુગ્મ (ચાર) હોય તો તે
સંખ્યા કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ' કહેવાય છે. २.जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૨. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ત્રણ तिपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया
શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે કૃતયુગ્મ कडजुम्मा, से तं कडजुम्मतेओये ।
હોય તો તે રાશિ કૃતયુગ્મ-ત્યોજ' કહેવાય છે. ३. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૩. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી दुपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया
બે શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે કૃતયુગ્મ कडजुम्मा, से तं कडजुम्मदावरजुम्मे ।
હોય તો તે રાશિ કૃતયુગ્મ-દ્વાપરયુગ્મ” કહેવાય છે. ४. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૪, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી एगपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया
એક શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહારસમયે તયુગ્મ कडजुम्मा, से तं कडजुम्मकलियोए ।
હોય તો તે રાશિ કૃતયુગ્મ-કલ્યોજ' કહેવાય છે. ५. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૫. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ચાર चउपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया
શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે વ્યાજ तेओया, से तं तेओयकडजुम्मे ।
(ત્રણ) હોય તો તે રાશિ ોજ-ક્તયુગ્મ” કહેવાય છે. • ६.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे
૬. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી तिपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया
ત્રણ શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે યોજ तेओया, से तं तेओयतेयोए।
(ત્રણ) હોય તો તે રાશિ ોજ-જ' કહેવાય છે.
૧. મોટી સંખ્યાવાળી રાશિને “મહાયુગ્મ” કહે છે.

Page #142

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૬૫
७. जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे दुपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया तेओया, से तं तेओयदावरजुम्मे । ८.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे एगपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया तेओया, से तं तेओयकलियोए। ९.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे चउपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया दावरजुम्मा, से तं दावरजुम्म कडजुम्मे ।
१०.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे तिपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया दावरजुम्मा, से तं दावरजुम्मतेओए।
११.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे दुपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया दावरजुम्मा, से तं दावरजुम्म दावरजुम्मे ।
१२.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे एगपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया दावरजुम्मा, से तं दावरजुम्म-कलिओए।
૭, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી બે શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે વ્યાજ હોય તો તે રાશિ 'ત્રોજ-દ્વાપરયુગ્મ' કહેવાય છે. ૮, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી એક શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે યોજ (ત્રણ) હોય તો તે રાશિ ચોક-કલ્યોજ' કહેવાય છે. ૯. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ચાર શેષ રહે પરંતુ તે સંખ્યાના અપહાર સમયે દ્વાપરયુગ્મ (બે) હોય તો તે સંખ્યા દ્વાપરયુગ્મકૃતયુગ્મ' કહેવાય છે. ૧૦. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ત્રણ શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે દ્વાપર યુગ્મ (બે) હોય તો તે સંખ્યા દ્વાપરયુગ્મચોજ' કહેવાય છે. ૧૧. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી બે શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે દ્વાપરયુગ્મ (બે) હોય તો તે સંખ્યા દ્વાપરયુગ્મદ્વાપરયુગ્મ' કહેવાય છે. ૧૨, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી એક શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે દ્વાપરયુગ્મ (બે) હોય તો તે સંખ્યા દ્વાપરયુગ્મકલ્યોજ' કહેવાય છે. ૧૩. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ચાર શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે કલ્યોજ (એક) હોય તો તે સંખ્યા કલ્યોજ-મૃતયુગ્મ' કહેવાય છે. ૧૪, ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી ત્રણ શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે કલ્યોજ (એક) હોય તો તે રાશિ કલ્યોજ-ચોજ' કહેવાય છે. ૧૫. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી બે શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે કલ્યોજ (એક) હોય તો તે સંખ્યા કલ્યોજદ્વાપરયુગ્ગ” કહેવાય છે. ૧૬. ચારની સંખ્યા વડે બાદ કરતાં જે સંખ્યામાંથી એક શેષ રહે પરંતુ તે રાશિના અપહાર સમયે કલ્યોજ (એક) હોય તો તે રાશિ કલ્યોજ - કલ્યોજ' કહેવાય છે.
१३.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे चउपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया कलिओया, से तं कलिओय-कडजुम्मे ।
१४.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे तिपज्जवसिए, जेणं तस्स रासिस्स अवहारसमया कलिओया, से तं कलिओयतेयोए।
१५. जे णं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे दुपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया कलिओया, से तं कलिओयदावरजुम्मे ।
१६.जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे एगपज्जवसिए, जे णं तस्स रासिस्स अवहारसमया कलिओया, से तं कलिओयकलियोए।

Page #143

૨૧૬૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – “सोलस महाजुम्मा पण्णत्ता, तं जहा
“સોળ મહાયુગ્મ કહેવાય છે, જેમકે – ૨. નુષ્પગુમે –ગાવ
૧. કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ -યાવત૬. ત્રિોયસ્ત્રિો ' ”
૧૬. કલ્યોજ-કલ્યો.” -વિચા. સ. ૩૧, /g, ૩. ૨, ૩. (૧-૨) ૨૨. સોમુિિરયમ ગુમેગુ વવાયા વારંવારા ૨૨. સોળ એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું परूवर्ण
પ્રરૂપણ : प. १. कडजुम्मकडजुम्मएगिंदिया णं भंते ! कओहिंतो પ્ર. ૧. ભંતે ! કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિય જીવ उववज्जति ?
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहितो શું તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-વાવ- દેવોથી આવી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગયા ! નો રફુરિંતો ૩વવપ્નતિ,
ઉ. ગૌતમ! તેઓ નૈરયિકોથી આવી ઉત્પન્ન થતાં નથી, तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, मणुस्सेहिंतो उववज्जति,
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે અને देवेहिंतो वि उववज्जंति।
દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. २. ते णं भंते ! जीवा एगसमए णं केवइया પ્ર. ૨. ભંતે ! તે જીવો એક સમયે કેટલા ઉત્પન્ન उववज्जति ?
થાય છે ? ૩. નવમા ! સત્કસ વા, સંન્ના વા, સંજ્ઞા વા, ઉ. ગૌતમે ! તેઓ (એક સમયે) સોળ, સંખ્યાત, अणंता वा उववज्जंति।
અસંખ્યાત અથવા અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. g, રૂ, તે મંતે ! નીવ સમU-સમવહારમાTI- પ્ર. ૩, ભંતે ! તેઓ અનંત જીવ સમયે-સમયે એક-એક अवहीरमाणा केवइ कालेणं अवहीरंति ?
અપહૃત કરવામાં આવે તો તે કેટલા સમયમાં અપહૃત (રિક્ત) થાય છે ?
૧.
૪. સત્તર આદિ, ૯. આઠ આદિ, ૧૪. સાત આદિ,
૫. બાર આદિ, ૧૦. અગિયાર આદિ, ૧૫. છ આદિ,
આ સોળ મહાયુગ્મોની જઘન્ય સંખ્યા આ પ્રમાણે છે : ૧. સોળ આદિ, ૨. ઓગણીસ આદિ, ૩. અઢાર આદિ, ૬. પંદર આદિ, ૭. ચૌદ આદિ, ૮, તેર આદિ, ૧૧. દસ આદિ, ૧૨. નવ આદિ, ૧૩. ચાર આદિ, ૧૬. પાંચ આદિ . ઉપપાતાદિ બત્રીસ દ્વાર : ૧. ઉપપાત, ૨. પરિમાણ, ૩. અપહાર, ૬. વેદ,
૭. ઉદય, ૮. ઉદીરણા, ૧૧. જ્ઞાન, ૧૨, યોગ, ૧૩. ઉપયોગ, ૧૬. આહાર, ૧૭. વિરતિ, ૧૮. ક્રિયા, ૨૧. કષાય, ૨૨. સ્ત્રીવેદાદિ, ૨૩. બંધ, ૨૬. અનુબંધ, ૨૭. સંવેધ, ૨૮. આહાર, ૩૧. ચ્યવન, ૩૨. બધા જીવોનું મૂલાદિમાં ઉપપાત .
૪, અવગાહના (ઊંચા) ૫. બન્ધક, ૯. વેશ્યા, ૧૦. દષ્ટિ, ૧૪. વર્ણ-રસાદિ, ૧૫. ઉચ્છવાસ, ૧૯. બંધક, ૨૦. સંજ્ઞા, ૨૪. સંજ્ઞી, ૨૫. ઈન્દ્રિય, ૨૯. સ્થિતિ, ૩૦. સમુદ્ધાત
- વ્યા. સ. ૧૧, ઉં. ૧, સુ. ૧

Page #144

યુમ-અધ્યયન
૨૧૬૭
૩. કોચમા ! તે મiતા સમU-સમા નવદીરમાં
अवहीरमाणा अणंताहिं ओसप्पिणिउस्सप्पिणीहिं अवहीरंति, नो चेव णं अवहिया सिया।
प. ४.तेसिणं भंते!जीवाणं के महालिया सरीरोगाहणा
TVા ? उ. गोयमा ! जहन्नेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
उक्कोसेणं साइरेगं जोयणसहस्सं ।
प. ५.ते णं भंते ! जीवा नाणावरणिज्जस्स कम्मस्स किं
વંધ, અવંધ? ૩. સોયમાં ! વંધા, નો વંધ |
एवं सब्वेसिं आउयवज्जाणं, आउयस्स बंधगावा, अबंधगावा।
ઉ. ગૌતમ ! જો તેઓ અનંત જીવ સમયે-સમયે
અપહૃત કરવામાં આવે અને એમ કરતાં કરતાં અનંત અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી વીતી જાય તો
પણ તેઓ અપહૃત (રિક્ત) થતાં નથી. પ્ર. ૪, ભંતે ! તે જીવોના શરીરની અવગાહના
(અવસ્થિતિ) કેટલી ઊંચી કહી ગઈ છે ? ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય આંગળીનો અસંખ્યાતમો ભાગ,
ઉત્કૃષ્ટ એક હજાર યોજનથી વધારેની અવગાહના
કહેવામાં આવી છે. પ્ર. ૫. અંતે ! તે એકેન્દ્રિય જીવ જ્ઞાનાવરણીયકર્મના
બંધક છે કે અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જીવ બંધક છે, અબંધક નથી.
આયુકર્મ સિવાય તે જીવો શેષ સમગ્ર કર્મોના બંધક છે. પરંતુ આયુકર્મના તેઓ બંધક પણ છે
અને અબંધક પણ છે. પ્ર. ૬, ભંતે ! તે જીવ જ્ઞાનાવરણીયકર્મના વેદક છે.
કે અવેદક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ વેદક છે, અવેદક નથી.
આ પ્રકારે બધા કર્મોના વેદનના વિષયમાં પણ
જાણવું જોઈએ, પ્ર. ભંતે ! તે જીવ સાતાના વેદક છે કે અસાતાના વેદક
प. ६.ते णं भंते ! जीवा नाणावरणिज्जस्स कम्मस्स किं | વેવા , અદ્ર વ ? ૩. યમ ! વેલ, નો મઢ
एवं सब्वेसिं।
प. ते णं भंते ! जीवा किं सायावेयगा असायावेयगा?
૩. નોથમી ! સાવેય વ, માથાવેય વાં.
प. ७.ते णं भंते ! जीवा नाणावरणिज्जाइ कम्माणं किं
उदई अणुदई ? उ. गोयमा ! सब्वेसिं कम्माणं उदई, नो अणुदई ।
प. ८.ते णं भंते ! जीवा नाणावरणिज्जाइ कम्माणं किं
વીર મyવીરT ? उ. गोयमा ! छण्हं कम्माणं उदीरगा, नो अणुदीरगा।
णवरं-वेयणिज्जाउयाणं उदीरगा वा, अणुदीरगा
વા | . ૧. તે મંતે ! નવા વિં બ્રુસ વ -ના
तेउलेस्सा वा ? उ. गोयमा ! कण्हलेस्सा वा, नीललेस्सा वा, काउलेस्सा
વ, તે દ્રેસા વા |
ઉ. ગૌતમ! તેઓ સાતવેદક પણ છે અને અસાતવેદક
પણ છે. પ્ર. ૭. ભંતે ! તે જીવ જ્ઞાનાવરણીય વગેરે કર્મોના
ઉદયવાળા છે કે અનુદયવાળા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જીવ બધા કર્મોના ઉદયવાળા છે,
અનુદયવાળા નથી. પ્ર. ૮, ભંતે ! તે જીવ જ્ઞાનાવરણીય વગેરે સમગ્ર
કર્મોના ઉદીરક (પ્રતિપાદક) છે કે અનુદીરક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે છ કર્મોના ઉદીરક છે, અનુદીરક નથી.
વિશેષ - વેદનીય અને આયુકર્મના ઉદીરક પણ
છે અને અનુદીરક પણ છે. પ્ર. ૯, ભંતે ! તે એકેન્દ્રિય જીવ શું કૃષ્ણ લેશ્યાવાળા
-વાવ- તેજોલેશ્યાવાળા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જીવ કૃષ્ણલેક્શી પણ છે, નીલલેશ્યી પણ
છે, કાપોતલેશ્યી પણ છે અને તેજલેશ્વી પણ છે.

Page #145

૨૧૬૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧૦, નો સમ્પતિ, મિતિ , નો સમ્પમિર્જીદિલ . ११. नो नाणी, अन्नाणी, नियमं अन्नाणी, तं जहा
૬. મગના ય, ૨. સૂર્યાસના યા १२. नो मणजोगी, नो वइजोगी, कायजोगी।
१३. सागारोवउत्ता वा, अणागारोवउत्ता वा ।
प. १४. तेसि णं भंते ! जीवाणं सरीरगा कइवण्णा
-નાવિ- છાસ પUત્તા ? उ. गोयमा! पंच वण्णा, पंच रसा, दुगंधा, अट्ठफासा
पण्णत्ता, ते पुण अप्पणा अवण्णा, अगंधा, अरसा अफासा पण्णत्ता, १५. ऊसासगा वा, नीसासगा वा, नो ऊसासगनीसासगा। १६. आहारगा वा, अणाहारगा वा । ૨૭. નો વિરયા, વિયા, નો વિરયાવિરા |
૧૦. તેઓ સમ્યગુદૃષ્ટિ અને સમ્યમ્મિથ્યાદષ્ટિ હોતાં નથી પરંતુ મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે. ૧૧. તેઓ જ્ઞાની નથી હોતા પરંતુ અજ્ઞાની હોય છે તેઓ નિયમાનુસાર બે અજ્ઞાનયુક્ત હોય છે, જેમકે૧. મતિઅજ્ઞાન, ૨. શ્રુતઅજ્ઞાન. ૧૨. તેઓ મનોયોગી અને વચનયોગી નથી હોતાં પરંતુ કાયયોગી હોય છે. ૧૩. તેઓ સાકારોપયોગ (જ્ઞાનોપયોગ) યુક્ત પણ હોય છે અને અનાકારોપયોગ(અજ્ઞાનોપયોગ)
યુક્ત પણ હોય છે. પ્ર. ૧૪. ભંતે! તે એકેન્દ્રિય જીવોના શરીર કેટલા વર્ણ
-ચાવતુ- કેટલા સ્પર્શવાળા કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! એના શરીર પાંચવર્ણ, પાંચરસ, બેગંધ
અને આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે અને તેઓ સ્વયં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શરહિત કહ્યા છે. ૧૫. તેઓ ઉશ્વાસવાળા પણ છે, નિઃશ્વાસવાળા પણ છે અને નો-ઉચ્છવાસ નિ:શ્વાસવાળા પણ છે. ૧૬. તેઓ આહારક પણ છે અને અનાહારક પણ છે. ૧૭. તેઓ વિરત (સર્વવિરત) અને વિરતા-વિરત (દેશવિરત) નથી હોતા, પરંતુ અવિરત હોય છે. ૧૮. તેઓ ક્રિયાયુક્ત હોય છે, ક્રિયારહિત હોતા નથી. ૧૯. તેઓ સાત અથવા આઠ કર્મપ્રકૃતિનાં બંધક હોય છે. ૨૦. તેઓ આહાર સંજ્ઞોપયોગયુક્ત પણ છે વાવપરિગ્રહસંજ્ઞોપયોગયુક્ત પણ છે. ૨૧. તેઓ ક્રોધકપાયી પણ છે ચાવત-લોભકષાયી પણ છે. ૨૨. તેઓ સ્ત્રીવેદી કે પુરુષવેદી નથી હોતા, પરંતુ નપુંસકવેદી હોય છે. ૨૩. તેઓ સ્ત્રીવેદ-બંધક, પુરુષવેદ-બંધનકેનપુંસકવેદબંધક હોય છે. ૨૪. તેઓ સંજ્ઞી નથી હોતા, અસંજ્ઞી હોય છે.
૨૫. તેઓ સઈન્દ્રિય હોય છે, અનિન્દ્રિય નથી હોતા. પ્ર. ૨૬. અંતે ! તેઓ કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ રાશિરૂપ
એકેન્દ્રિય જીવ કાળની અપેક્ષાએ કેટલા કાળ સુધી
૨૮ સિિરયા, ન શિરિયા १९. सत्तविहबंधगा वा, अट्ठविहबंधगा वा ।
२०. आहारसन्नोवउत्ता वा-जाव-परिग्गहसन्नोવત્તા વા | ૨, હિસાર્ડ વ -ગાવ-મસાડું વા
२२. नो इथिवेयगा, नो पुरिसवेयगा, नपुंसगवेयगा।
२३. इत्थिवेदबंधगा वा, पुरिसवेदबंधगा वा, नपुंसगवेदबंधगा वा। ૨૪. નો સળો, મસળti
૨૬. સઢિયા, નો મળકિયા 1. ૨૬, તે મંતે ! “ડનુમડનુષ્મણગિઢિય” ત્તિ
कालओ केवचिरं होंति ?

Page #146

યુગ્મ-અધ્યયન
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं अनंतं कालं -अणंतो वणस्सइकालो,
૨૭, સંવેદો ન મળ્ય5 |
૨૮, તે ં ભંતે ! નીવા વિમાહારમાોતિ ?
૧.
૩. ગોચના ! અનંતપસિયા, રાડું,
खेत्तओ असंखेज्जपदेसोगाढाई,
૬.
कालओ - अण्णयरं कालट्ठिईयाई,
માવો વળમતારૂં, ગંધમતારૂં, રસમંતારૂં, फासमंताई ।
एवं जहा आहारूद्देसए वणस्सइकाइयाणं आहारो तहेव - जाव- सव्वप्पणयाए आहारमाहारेति,
णवरं निव्वाघाएणं छद्दिसिं, वाघायं पडुच्च सिय तिदिसिं सिय चउदिसिं सिय पंचदिसिं । सेसं तहेव ।
२९. ठिई जहणेणं एक्कं समयं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई । ३०. समुग्धाया आइल्ला चत्तारि,
मारणंतियसमुग्धाए णं समोहया वि मरंति, असमोहया वि मरंति ।
૨૨.
. ते णं भंते! जीवा अनंतरं उब्वट्टित्ता कहिं રાજ્યંતિ, હિં સવવનંતિ ?
किं नेरइएसु उववज्जंति - जाब- देवेसु उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નો મેરવુ ા ંતિ, વવનંતિ,
तिरिक्खजोणिएसु गच्छंति, उववज्जंति,
मणुस्सेसु गच्छंति, उववज्जंति,

ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અનન્તકાળ-અનન્ત (ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણીરૂપ), વનસ્પતિકાળ-પર્યંત રહે છે.
પ્ર.
ઉ.
૨૧૬૯
૨૭. અહીંયા સંવેધ (સંયોગ) નહીં કહેવો જોઈએ.
૨૮. ભંતે ! તે એકેન્દ્રિય જીવ આહારમાં શું લાવે છે ?
ગૌતમ ! તેઓ દ્રવ્યતઃ અનંતપ્રદેશી પદાર્થોનો આહાર કરે છે,
ક્ષેત્રત: અસંખ્યાત પ્રદેશવ્યાપ્ત પદાર્થોનો આહાર કરે છે,
કાળતઃ અન્યતર કાળસ્થિતિવાળા દ્રવ્યોનો આહાર કરે છે,
ભાવતઃ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શવાળા પદાર્થોનો આહાર કરે છે.
આ પ્રકારે જેવી રીતે આહાર ઉદ્દેશકમાં વનસ્પતિકાયિકોના આહારનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તેવી જ રીતે તેઓ સર્વપ્રદેશોથી આહાર કરે છે. વિશેષ – તેઓ વ્યાઘાત (પ્રતિબંધ) રહિત હોય તો છએ દિશાઓથી અને વ્યાઘાત (પ્રતિબંધિત હોવાથી કદાચ ત્રણ, ચાર કે પાંચ દિશાઓમાંથી આહાર ગ્રહણ કરે છે, શેષ વર્ણનપૂર્વવત્ છે.
૨૯. તેમની સ્થિતિ જઘન્ય એક અન્તર્મુહૂર્તની, ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર વર્ષની છે. ૩૦. તેઓમાં પ્રારંભમાં ચાર સમુદ્દઘાત (કર્મનિર્જરા વિશેષ) મળી આવે છે.
તેઓ મારણાન્તિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત થઈને પણ મરે છે અને અસમવહત થઈને પણ મરે છે.
પ્ર, ૩૧, ભંતે ! તે જીવો ઉદ્દવર્તના કરીને કયાં જાય છે અને કયાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
શું તેઓ નૈયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે યાવદેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ નૈયિકોમાં પણ જતાં નથી અને ઉત્પન્ન પણ થતાં નથી.
તેઓ તિર્યંચયોનિકોમાં પણ જાય છે અને ઉત્પન્ન પણ થાય છે.
તેઓ મનુષ્યોમાં પણ જાય છે અને ઉત્પન્ન પણ થાય છે.

Page #147

૨૧૭૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
नो देवेसु गच्छंति, उववज्जति ।
p. ૩૨. મર્દ મંતે ! સવITI -ગાવ- સસTI __ कडजुम्मकडजुम्म एगिदियत्ताए उव्वन्नपुवा ?
૩. દંતા, યમ ! અસરૂં મહુવા અનંતપુરા
प. १. कडजुम्मतेओयएगिंदिया णं भंते ! कओहिंतो
૩વર્નંતિ ? ૩. ગોવા ! વાગો તહેવા प. २. ते णं भंते ! जीवा एगसमए णं केवइया
उववज्जति? गोयमा! एक्कूणवीसा वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा વા, અનંતા વ વવનંતિ ! सेसं जहा कडजुम्मकडजुम्माणं-जाव- अणंतखुत्तो।
प. ३. कडजुम्मदावरजुम्मएगिंदिया णं भंते! कओहितो
उववज्जति? ૩. સોયમાં ! વાગો તહેવા प. तेणं भंते! जीवा एगसमए णं केवइया उववज्जति?
તેઓ દેવોમાં પણ જતાં નથી અને ઉત્પન્ન પણ
થતાં નથી. પ્ર. ૩૨, ભંતે ! શું સમસ્ત પ્રાણ -વાવ- સર્વ સત્વ
કૃતયુગ્ય કૃતયુગ્મ એકેન્દ્રિયરૂપથી પહેલાં ઉત્પન્ન
થયેલા છે ? | ઉ. હા, ગૌતમ! તેઓ અનેકવાર અથવા અનંતવાર
ઉત્પન્ન થઈ ચુક્યા છે. પ્ર. ૧, ભંતે! કૃતયુગ્મ -ચોજરાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉ૫પાત પૂર્વવત સમજવો જોઈએ. પ્ર. ૨, ભંતે ! તે જીવ એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? ગૌતમ ! તેઓ એક સમયમાં ઓગણીસ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ પૂર્વવત્ કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મરાશિવાળા એકેન્દ્રિયોની સમાન અનંતવાર ઉત્પન્ન થાય છે
પર્યત કહેવું જોઈએ. પ્ર. ૩. ભંતે! કૃતયુગ્મ - દ્વાપર યુગ્મરાશિવાળા એકેન્દ્રિય
જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉ૫પાત પૂર્વવત જાણવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! તે એકેન્દ્રિય જીવો એક સમયે (એકીસાથે)
કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ એકસમયે (એકી સાથે) અઢાર,
સંખ્યાત, અસંખ્યાત અથવા અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. શેપ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થાય
છે ત્યાં સુધી કહેવું જોઈએ. પ્ર. ૪. ભંતે! તયુગ્મ - કોજરાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પૂર્વવત સમજવો જોઈએ.
એની માત્રા(પરિમાણ) સત્તર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત અથવા અનંત છે. શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થાય છે ત્યાં સુધી કહેવું જોઈએ.
उ. गोयमा ! अठारस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा
વા, મળતા વ વવધ્વંતિકા
सेसं तहेव -जाव- अणंतखुत्तो।
प. ४. कडजुम्मकलिओयएगिंदियाणं भंते! कओहिंतो
उववज्जति ? गोयमा ! उववाओ तहेव । परिमाणं सत्तरस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, પíતા વા | તેને તવ -નવિ- મving

Page #148

યુમ-અધ્યયન
૨૧૭૧
प. ५. तेओयकडजुम्मएगिंदिया णं भंते ! कओहिंतो
उववज्जति ? उ. गोयमा ! उववाओ तहेव ।
परिमाणं बारस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, મviતા सेसं तहेव -जाव- अणंतखुत्तो।
प. ६. तेओगतेयोयएगिंदिया णं भंते । कओहिंतो
उववज्जति ? ૩. યમ! ૩વવાનો તહેવા
પ્ર. ૫. ભંતે ! વ્યોજ - કતયુગ્મરાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પણ પૂર્વવત જાણવો
જોઈએ. માત્રા (પરિમાણ) - બાર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત છે. શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થયા
છે ત્યાં સુધી કહેવો જોઈએ. પ્ર. ૬. અંતે ! વ્યોજ - ચોરાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પણ પૂર્વવત જાણવો
જોઈએ. પરિમાણ (માત્રા) પંદર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત છે. શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થયાં છે ત્યાં સુધી કહેવો જોઈએ. આ પ્રકારે આ સોળ મહાયુગ્મોનો એક જ આલાપક (ગમક) છે. વિશેષ : એના પરિમાણ (માત્રા)માં ભિન્નતા છે, જેમકે - ૭. વ્યાજ દ્વાપરયુગ્મમાં ચૌદ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. ૮, યોજ-કલ્યોજમાં તેર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે.
परिमाणं-पन्नरस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा। તે તદેવ -ગાવ- મળતો
एवं एएसु सोलससु महाजुम्मेसु एक्को गमओ,
णवर-परिमाणे नाणत्तं
૯. દ્વાપરયુગ્મ-ક્તયુગ્મમાં આઠ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે.
७. तेओयदावरजुम्मेसु चोद्दस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । ૮, તેથમિ તેરસ વા, સંજ્ઞા વ, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । ९. दावरजुम्मकडजुम्मेसु अट्ठ वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । १०. दावरजुम्मतेओयेसु एक्कारस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । ११. दावरजुम्मदावरजुम्मेसु दस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । १२. दावरजुम्मकलिओयेसु नव वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । १३. कलिओयकडजुम्मेसु चत्तारि वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति । १४. कलिओयतेयोएसु सत्त वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा उववति ।
૧૦. દ્વાપરયુગ્મ-જમાં અગિયાર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. ૧૧. દ્વાપરયુગ્મ-દ્વાપરયુગ્મમાં દસ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. ૧૨. દ્વાપરયુગ્મ-કલ્યોજમાં નવ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. ૧૩. કલ્યોજ-કૃતયુગ્મમાં ચાર, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. ૧૪, કલ્યોજ-યોજમાં સાત, સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #149

૨૧૭૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
१५. कलिओयदावरजुम्मेसु छ वा, संखेज्जा वा, ૧૫. કલ્યોજ-દ્વાપરયુગ્મમાંછ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત असंखेज्जा वा, अणंता वा उववज्जति ।
કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. १६. कलिओयकलिओयएगिंदिया णं भंते ! પ્ર. ૧૪. ભંતે! કલ્યોજ-કલ્યોજ રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ कओहिंतो उववज्जति ?
ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ! હવવા તહેતા
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત પણ પૂર્વવત સમજવો
જોઈએ परिमाणं पंच वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा,
એનું પરિમાણ (માત્રા) પાંચ, સંખ્યાત, અસંખ્યાત अणंता वा उववज्जति।
કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. સે તહેવ-ના-મiાજુ' /
શેપ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થઈ -વિયા. સ., ૨/૫, ૩. ?, સુ. ૨-૨૨ ચુક્યા છે પર્યત સમજવું જોઈએ. ૨૩. પાનસમય સોજીત મહાનુ—gfuહુ વાચા ર૩. પ્રથમ સમયોત્પન સોળમહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં बत्तीसदाराई परूवर्ण
ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : 1. ઢમસમયવહનુમેવાડનુષ્માતિયા જ મંતે ! પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમયોત્પન્ન કતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ कओहिंतो उववज्जति ?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ૩. ગોયમાં ! તવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. एवं जहेब पढमो उद्देसओ तहेव सोलसखुत्तो આ જ પ્રકારે જેવી રીતે પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં સોળ बिइयो विभाणियब्बो तहेव सव्वं ।
મહાયુગ્મો વિષે ઉત્પાદ વગેરે દર્શાવવામાં આવ્યું છે તેવી જ રીતે દ્વિતીય ઉદ્દેશકમાં પણ સમજવું
જોઈએ. અન્ય સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત્ છે. णवरं-इमाणि दस नाणत्ताणि
વિશેષ - આ દસ વાતોમાં ભિન્નતા છે, જેમકે – १. ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभाग, ૧. અવગાહના (અવસ્થિતિ) જઘન્ય અંગુલના उक्कोसेण वि अंगुलस्स असंखेज्जइभागं ।
અસંખ્યાતમો ભાગ છે, ઉત્કૃષ્ટ પણ અંગુલના
અસંખ્યાતમો ભાગ છે. २-३. आउयकम्मस्स नो बंधगा, अबंधगा।
૨-૩. આયુકર્મનો બંધક નથી, અબંધક છે. ४-५. आउयकम्मस्स नो उदीरगा, अणुदरगा।
૪-૫. આયુકર્મના આ જીવો ઉદીરક નહીં,
અનુદીરક છે. ६-७-८. नो उस्सासगा, नो निस्सासगा, नो
૬-૭-૮. તેઓ ઉચ્છવાસ, નિ:શ્વાસ તથા ઉદ્ઘાસउस्सास-निस्सासगा।
નિશ્વાસથી યુક્ત નથી. ૨-૨૦. સત્તવિવંધા, નો ગદ્યવિવંથT |
૯-૧૦. તેઓ સાત પ્રકારના કર્મોના બંધક છે,
આઠ કર્મોના બંધક નથી. प. ते णं भंते ! पढमसमय-कडजुम्मकडजुम्म-एगिंदिय પ્ર. ભંતે ! તેઓ પ્રથમ સમયોત્પન્ન કૂતયુગ્મ-કૃતયુમ त्ति कालओ केवचिरं होइ ?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ કાળની અપેક્ષાએ કેટલા
સમય સુધી રહે છે ? અગિયાર ઉદ્દેશક દ્વાર : ૧. ઔધિક, ૨. પ્રથમસમય, ૩. અપ્રથમસમય, ૪. ચરિમસમય, ૫. અચરિમસમય, ૬. પ્રથમ પ્રથમસમય, ૭, પ્રથમઅપ્રથમસમય, ૮, પ્રથમચરિમસમય, ૯. પ્રથમઅચરિમસમય, ૧૦. ચરિમ-ચરિમસમય, ૧૧. ચરિમઅચરિમસમય.
- વ્યા. શ. ૩પ

Page #150

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૭૩
૩. નયમ ! Uવ સમાં
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ એક સમય સુધી રહે છે. एवं ठिई वि।
તેમની સ્થિતિ પણ આ પ્રકારે (એક સમયની) છે. समुग्घाया आइल्ला दोन्नि ।
તેમાં આરંભના બે સમુઘાત (કર્મ- નિર્જરાવિશેષ)
હોય છે. समोहया न पुच्छिज्जंति।
તેઓ સમવહત થતા નથી, उब्वट्टणा न पुच्छिज्जइ।
તેઓમાં ઉદવર્તના (એકગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જન્મ ધારણ કરવા) વિષયક પ્રશ્ન કરવો નહીં
જોઈએ. सेसं तहेव सव्वं निरवसेसं सोलससु वि गमएसु
શેષ સર્વ કથન સોળ જ મહાયુગ્મોમાં અનંતવાર -ગાઉ- મiતત્તો
ઉત્પન્ન થયેલ છે પર્યત પ્રથમ ઉદ્દેશક અનુસાર -વિચા. સ. ૩૬, ૨/g, ૩. ૨, મુ. ૨-૪
સમજવું જોઈએ. ૨૪. મદમસમયા રિમારિસમય પmજે મહાગુમ- ૨૪, અપ્રથમ સમયથી ચરાચરમ પયંત મહાયુગ્મવાળા एगिदिएसु उववाइयाइ बत्तीसदाराणं परवणं
એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પત્તિ વગેરે બત્રીસ દારોનું પ્રરૂપણ : ૫. - પઢમસમય-વડનુમક્કડનુષ્પ-નિરિયા મંત! પ્ર. ભંતે ! અપ્રથમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ कओहिंतो उववज्जति ?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एसो जहा पढमउददेसओ सोलसहिं वि ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં કલ્યોજ - जम्मेहिं तहेव नेयचो -जाव- कलियोगकलि
કલ્યોજ પર્યત સોળ મહાયુગ્ગોનું વર્ણન કર્યું છે योगत्ताए -जाव- अणंतखुत्तो।
તેવી જ રીતે અહીંયા પણ અનંતવાર ઉત્પન્ન -વિચા. સ. રૂ૫, ૨/g, ૩. , . ?
થયેલાં છેપર્યત સમજવું જોઈએ. प. चरिमसमय-कडजुम्मकडजुम्म-एगिंदिया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! ચરમ સમયોના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ कओहिंतो उववज्जति?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव पढमसमय उददेसओ,
ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પ્રથમ સમય ઉદ્દેશક વર્ણવ્યું
છે (તેવી જ રીતે આ ઉદ્દેશક પણ સમજવું જોઈએ.) णवर-देवा न उववज्जंति, तेउलेस्सा नपुच्छिज्जंति, વિશેષ - તેમાં દેવ ઉત્પન્ન થતાં નથી અને તેજો
લેશ્યા વિષયક પ્રશ્ન પણ નહીં કરવો જોઈએ. सेसं तहेव।
શેષ સર્વ સ્થન પૂર્વવત છે. -વિય. સ. ૩૬, ૨/g, ૩. ૪, . ? प. अचरिमसमय-कडजुम्म-कडजुम्म-एगिंदिया णंभंते! પ્ર. ભંતે ! અચરમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ कओहिंतो उववज्जति?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ૩. કોચમા ! ના મહિમાનો તહેન ઉ. ગૌતમ ! આ ઉદેશકનું સમગ્ર કથન અપ્રથમ સમય भाणियब्बो निरवसेसं।
ઉદ્દેશક (ત્રણ) અનુસાર સમજવું જોઈએ. -વિચા. સ. રૂ, ૧/g, ૩, ૬, મુ. ?

Page #151

૨૧૭૪
૬.
उ. गोयमा ! जहा पढमसमयउद्देसओ तहेव निरवसेसं । -વિયા. સ. રૂબ, ૧/૬, ૩. ૬, સુ. શ્ पढमअपढमसमय-कडजुम्मकडजुम्म - एगिंदिया णं ભંતે ! હિતો વવનંતિ ?
૬.
पढमपढमसमय-कडजुम्म कडजुम्म - एगिंदिया णं ભંતે ! મેનિંતો વવપ્નતિ?
उ. गोयमा ! जहा पढमसमयउद्देसओ तहेव भाणियव्वो । -વિયા. સ. રૂ૬,૨/૬, ૩. ૭, સુ.શ્ प. पढमचरिमसमय-कडजुम्मकडजुम्म-एगिंदिया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! जहा चरिमउद्देसओ तहेव निरवसेसं । -વિયા. સ. રૂ૬, ૨/૬, ૩. ૮, સુ. શ્ पढमअचरिम समयकडजुम्मकडजुम्म एगिंदिया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૬.
उ. गोयमा ! जहा बीओ उद्देसओ तहेव निरवसेसं । -વિયા. સ. રૂ૬, ૧/૬, ૩. ૨, સુ. શ્ प. चरिमचरिमसमय- कडजुम्मकडजुम्म - एगिंदिया णं ભંતે ! હિંતો વવપ્નતિ ?
૩. ગોયમા ! નહીં જડો ઉત્તેલો તહેવ ।
-વિયા. સ. રૂ†, ૧/૬, ૩. o o, મુ. o प. चरिमअचरिमसमय- कडजुम्मकडजुम्म - एगिंदियाणं ભંતે ! હિતો ડવવનંતિ ?
उ. गोयमा ! जहा पढमसमयउद्देसओ तहेव निरवसेसं ।
एवं एए एक्कारस उद्देसगा ।
पढमो तइयो पंचमओ य सरिसगमगा ।
सेसा अट्ठ सरिसगमगा,
णवरं-चउत्थे अट्ठमे दसमे य देवा न उववज्जंति, तेउलेसा नत्थि |

-વિયા. સ. રૂ૬, ૨/૬, ૩. o o, સુ. શ્
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ-પ્રથમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પ્રથમ સમયના ઉદ્દેશકની અનુસાર સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ-અપ્રથમ સમયના મૃતયુગ્મ-મૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન પ્રથમસમયના ઉદ્દેશકાનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ-ચરમસમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન ચરમ ઉદ્દેશકના અનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ-અચરમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન બીજા ઉદ્દેશકાનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! ચરમ-ચરમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન ચોથા ઉદ્દેશકાનુસાર સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! ચરમ-અચરમ સમયના કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન પ્રથમ સમયોદ્દેશક અનુસાર સમજવું જોઈએ.
આ પ્રકારે આ અગિયાર ઉદ્દેશકો છે.
એમાંથી પહેલા, ત્રીજા અને પાચમાં ઉદ્દેશકનો પાઠ એક સમાન છે.
બાકીના આઠ ઉદ્દેશકના એકસમાન આલાપક છે. વિશેષ – ચોથા, આઠમા અને દશમા ઉદ્દેશકમાં (ચરમ સમય હોવાને કારણે) દેવોનો ઉપપાત તથા તેજોલેશ્યાનું વર્ણન નહીં કરવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #152

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૭૫
ર. સંદુ મહાગુતિ સુકવવાયાવસારા ૨૫. વેશ્યાઓની અપેક્ષા મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં परूवणं
ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : . ત્રેર-૩નુષ્પ-ડેનુષ્પ-નિરિયા જે મંતે ! પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યી - કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મરાશિવાળા कओहिंतो उववज्जति ?
એકેન્દ્રિય જીવ ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! उववाओतहेव एवं जहा ओहिय उददेसए। ઉ. ગૌતમ! એનો ઉપપાત પૂર્વોક્ત ઔધિક ઉદ્દેશકના
અનુસાર સમજવું જોઈએ. णवरं-इमं नाणत्तं
વિશેષ - આ વાતોમાં ભિન્નતા છે – प. ते णं भंते ! जीवा कण्हलेस्सा?
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો શું કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે ? ૩. દંતા, નીયમી ! વદસા |
ઉ. હા ગૌતમ ! તેઓ કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે. प. तेणं भंते ! कण्हलेस्स-कडजुम्म-कडजुम्म-एगिदिए પ્ર. ભંતે ! તેઓ કૃષ્ણલેશ્યી કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ त्ति कालओ केवचिरं होंति ?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિયજીવ કાળની અપેક્ષાએ કેટલા
સમય સુધી રહે છે ?' उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ अंतोमुहुत्तं।
અન્તર્મુહૂર્ત સુધી રહે છે. एवं ठिई वि।
તેમની સ્થિતિ પણ આ જ પ્રકારે સમજવી જોઈએ. सेसं तहेव -जाव- अणंतवुत्तो।
શેષ સર્વ કથન અનંતવાર ઉત્પન્ન થઈ ચુક્યા છે
પર્યત પૂર્વવત જાણવું જોઈએ. एवं सोलस वि जुम्मा भाणियबा।
આ જ પ્રકારે કમશઃ સોળ મહાયુગ્મોનું કથન -વિયાં. સ. ૩૫, ૨/g, ૩. ?, મુ. ૧-૬
પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. प. पढमसमय-कण्हले स्स-कडजुम्म-कड जुम्म- પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમય - કૃષ્ણલેશ્યી કૃતયુગ્મ - एगिदिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવી
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा पढमसमयउद्देसओ, णवर- ઉ. ગૌતમ ! તેનું સમગ્ર કથન પ્રથમ સમયોદ્દેશક
સમાન સમજવું જોઈએ, વિશેષ એ છે - 1. તે જ મંતે ! નીવા કટ્ટરસT?
પ્ર. ભંતે ! શું તે જીવ કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે ? ૩. દંતા, જયમી ! વ્હત્વેસT | સે રજા
ઉ. હા, ગૌતમ ! તેઓ કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે. શેષ
સમગ્ર કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. एवं जहा ओहियसए एक्कारस उद्देसगा भणिया જે પ્રકારે ઔધિક શતકનો અગિયારમો ઉદ્દેશક तहा कण्हलेस्साए वि एक्कारस उद्देसगा भाणियवा। કહ્યો છે તે જ પ્રકારે એકેન્દ્રિય કૃષ્ણલેશ્યી શતકના
પણ અગિયાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. पढमो, तइओ, पंचमो य सरिसगमा।
પ્રથમ, તૃતીય અને પંચમ ઉદ્દેશકના પાઠ એક
સમાન છે. सेसा अट्ठ वि सरिसगमा,
બાકીના આઠ ઉદ્દેશકોના પાઠ એક સમાન છે. णवरं-चउत्थ-अट्ठम-दसमेसु उववाओ नत्थि देवस्स। વિશેષ - ચોથા, આઠમા અને દશમાં ઉદ્દેશકોમાં
-વિયા. સ. ૧, ૨/g, ૩. ૨-૨૨ દેવોની ઉત્પત્તિનું કથન કરવું નહીં જોઈએ.

Page #153

૨૧૭૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं नीललेस्सेहि वि सयं कण्हलेस्ससयसरिसं, કૃષ્ણલેશ્યશતક અનુસાર નીલેયી શતકના પણ एक्कारस उद्देसगा तहेव ।
અગિયાર ઉદ્દેશક આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. -વિયા. સ. ૩૬, /g, ૩. ૧-? एवं काउलेस्से वि सयं कण्हलेस्ससयसरिसं।
આ જ પ્રકારે કાપોતલેશ્યી - શતક પણ કૃષ્ણલેશ્યી -વિયા, . ૩૬, ૪/, ૩. ૧-?
શતકની સમાન સમજવું જોઈએ. ૨૬. મસિરિઝમવિિા અનુમતિg વવાય રક. ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં बत्तीसदाराणं परवणं
ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भवसिद्धिय-कडजुम्म-कडजुम्म-एगिंदिया णं भंते! પ્ર. ભંતે ! ભવસિદ્ધિક કતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા कओहिंतो उववज्जति ?
એકેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा ओहियसयं तहेव,
ઉ. ગૌતમ! એનું સમગ્ર કથન ઔધિકશતકની સમાન
સમજવું જોઈએ. णवर-एक्कारससु वि उद्देसएसु
વિશેષ:એમાં અગિયાર ઉદ્દેશકોમાં આ ભિન્નતા છેप. अह भंते ! स ब्वपाणा-जाव-सव्वसत्ता भवसिद्धिय પ્ર. ભંતે ! સર્વ પ્રાણી -ચાવત- સર્વ સત્વ ભવસિદ્ધિક कडजुम्मकडजुम्म-एगिदियत्ताए उववन्नपुवा ?
કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ એકેન્દ્રિયરૂપે પહેલાં ઉત્પન્ન
થયેલાં છે ? उ. गोयमा ! णो इणठे समठे ।
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. सेसं तहेव।
શેષ સર્વ કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. -વિયા. સ. રૂ, ૧/g. ૩. ૧-૧? प. कण्हले स्स-भवसिद्धिय-कडजुम्मकडजुम्म- પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલક્ષી ભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મ एगिंदिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
રાશિવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! कण्हलेस्स-भवसिद्धिय-एगिदिएहि वि ઉ. ગૌતમ! કુમ્બલેશ્યી ભવસિદ્ધિક એકેન્દ્રિય જીવોના सयं बिइयसयकण्हलेस्ससरिसं भाणियब्वं ।
શતકનું સમગ્ર કથન કૃષ્ણલેશ્યા સંબંધી દ્વિતીય - વિચા. સ. રૂ૫, ૬ /g, ૩. ???
શતક પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. एवं नीललेस्स-भवसिद्धिय-एगिदिएहि वि सयं।
આ પ્રકારે નીલલેયી ભવસિદ્ધિક યુગ્મ-કૃતયુમ્સ -વિચા. સ. ૩૫, ૭/, ૩. ૧-૨?
એકેન્દ્રિય શતકનું કથન પણ નીલલેશ્યા - સંબંધી
તૃતીય શતક સમાન સમજવું જોઈએ. एवं काउलेस्स-भवसिद्धिय-एगिदिएहि वि तहेव આ પ્રકારે કાપોતલેશ્યી ભવસિદ્ધિક એકેન્દ્રિયોનું एक्कारसउद्देसगसंजुत्तसयं।
કથન પૂર્વોક્ત (ચતુર્થ શતકના કાપોત લેશ્યાના
અગિયાર ઉદ્દેશકો સમાન સમજવું જોઈએ. एवं एयाणि चत्तारि भवसिद्धिएसु सयाणि चउसु
આ પ્રકારે આ (૫,૬,૭,૮)ચાર શતક ભવસિદ્ધિક वि सएसु
એકેન્દ્રિય જીવોના છે અને એ ચારે શતકોમાં - प. अह भंते! सव्वपाणा-जाव-सब्वसत्ता भवसिद्धिया પ્ર. ભંતે ! શું સર્વ પ્રાણ -ચાવત- સર્વ સત્ત્વ ભવસિદ્ધિક कडजुम्म-कडजुम्म एगिदियत्ताए उववन्नपुवा ?
કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ એકેન્દ્રિયના રૂપમાં પહેલા
ઉત્પન્ન થયેલા છે ? ૩. નીયમી ! નો રૂપઢે સમટ્યા
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. -વિચા. સ. રૂ૫, ૮/g, ૩. ???

Page #154

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૭૭
जहा भवसिद्धिएहिं चत्तारि सयाइं भणियाइं एवं
જે પ્રકારે ભવસિદ્ધિક - સંબંધી ચાર શતક કહ્યા अभवसिद्धिएहिं विचत्तारिसयांणि लेस्सासंजुत्ताणि
તે જ પ્રકારે વેશ્યાઓ સહિત અભવસિદ્ધિક भाणियव्वाणि । (चउसु वि सएसु)
એકેન્દ્રિયોના પણ ચાર શતક સમજવા જોઈએ.
(આ ચારે શતકોમાં પણ). प. अह भंते! सब्वपाणा-जाव-सव्वसत्ता अभवसिद्धिय પ્ર. ભંતે! સર્વ પ્રાણ -યાવત- સર્વ સત્ત્વ અભયસિદ્ધિક कडजुम्म-कडजुम्म एगिदियत्ताए उववन्नपुवा ?
કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ એકેન્દ્રિયોરૂપે પૂર્વે ઉત્પન્ન
થયેલા છે ? . ! નો રૂઠે સમા
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. एवं एयाइं बारस एगिदियमहाजुम्मसयाई भवंति। આ પ્રકારે આ બાર એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મશતક -વિચા.સ. ૩૧, ૧-૨ ,, ૩. ૨-
થાય છે. ૨૭. સોજીસકુ વેરિયમ ગુમેગુ વવાયા વરસતારાને ૨૭. સોળ બેઈન્દ્રિય મહાયુગ્મોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસદારોનું परूवणं
પ્રરૂપણ : प. कडजुम्मकडजुम्मबेइंदिया णं भंते ! कओहिंतो પ્ર. ભંતે ! કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા બેઈન્દ્રિય ૩dવપ્નતિ ?
જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! उववाओ जहा वक्तंतिए,
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત વ્યુત્ક્રાંતિ પદની અનુસાર
સમજવો જોઈએ. परिमाणं-सोलस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा
પરિમાણ - એક સમયમાં સોળ, સંખ્યાત અથવા ૩વવનંતિ |
અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा समए-समए अवहीरमाणा પ્ર. ભંતે ! તેઓ અનંત જીવ સમય-સમયમાં એક-એક अवहीरमाणा केवइ कालेणं अवहीरंति ?
અપહૃત કરવામાં આવે તો કેટલા કાળમાં અપહૃત
થાય છે ? उ. गोयमा! तेणं असंखेज्जासमए-समए अवहीरमाणा
ગૌતમ! જો તે અસંખ્ય બેઇન્દ્રિય જીવ સમયે-સમયે अवहीरमाणा असंखेज्जाहिं ओसप्पिणि उस्सप्पिणीहिं
અપહૃત કરવામાં આવે અને એમ કરતા અસંખ્ય अवहीरंति, नो चेव णं अवहिया सिया।
અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી વીતી જાય તો પણ
તે અપહૃત થતાં નથી. प. ते सिणं भंते! जीवाणं के महालिया सरीरोगाहणा પ્ર. ભંતે ! તે જીવોના શરીરની અવગાહના કેટલી UUUત્તા ?
ઊંચી કહેવામાં આવી છે ? उ. गोयमा ! ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्स ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं बारस जोयणाई ।
અને ઉત્કૃષ્ટ બાર યોજનની છે. एवं जहा एगिंदियमहाजुम्माणं पढमुद्देसए तहेव, એ જ પ્રકારે જેવી રીતે એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મ રાશિનો
પ્રથમ ઉદ્દેશક કહ્યો તે જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. णवरं-तिण्णि लेस्साओ. देवा न उववज्जंति.
વિશેષ - એમાં ત્રણ લેશ્યાઓ હોય છે, દેવ
ઉત્પન્ન થતાં નથી. सम्मदिट्ठी वा, मिच्छद्दिठी वा, नोसम्ममिच्छद्दिट्ठी, તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ પણ હોય છે, મિથ્યાદષ્ટિ પણ
હોય છે પરંતુ સમ્યમિથ્યા દષ્ટિ હોતાં નથી. नाणी वा, अन्नाणी वा,
તેઓ જ્ઞાની પણ હોય છે અને અજ્ઞાની પણ હોય છે.

Page #155

૨૧૭૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
नो मणयोगी, वइयोगी वा. काययोगी वा।
તેઓ મનોયોગી હોતાં નથી, વચનયોગી અને
કાયયોગી હોય છે. प. ते णं भंते ! कडजुम्मकडजुम्मबेइंदिया कालओ પ્ર. ભંતે ! તે કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ બેઈન્દ્રિય જીવ केवचिरं होंति?
કાળની અપેક્ષાએ કેટલા સમય સુધી રહે છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं संखेज्जं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે. ठिई जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं बारस
તેમની સ્થિતિ જઘન્ય એક સમયની અને ઉત્કૃષ્ટ संवच्छराई।
બાર વર્ષની હોય છે. आहारो नियम छदिदसिं।
નિયમ પ્રમાણે તેઓ છએ દિશાઓથી આહાર
ગ્રહણ કરે છે. तिणि समुग्घाया।
તેઓમાં (પ્રથમના આદિનાત્રણ સમુદ્યાત હોય છે. सेसं तहेव -जाव- अणंतखुत्तो।
શેષ સર્વ કથન પૂર્વવત અનંતવાર ઉત્પન્ન થયાં
છે ત્યાં સુધી સમજવું જોઈએ. एवं सोलससु वि जुम्मेसु।
આ જ પ્રકારે બેઈન્દ્રિય જીવોના સોળ મહાયુગ્મ -વિયા, ૪. રૂ ૬, ૩. ૨, ૩. ૧-૪
સમજવા જોઈએ. ૨૮, પરમfમયા મહાનુમ-વેરિયાવાયા વરસતારાને ૨૮, પ્રથમ સમયાદિ મહાયુગ્મ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ परूवणं
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. पढमसमय-कडजुम्मकडजुम्म-बेइंदिया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમયોત્પન્ન કૂતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ कओहिंतो उववज्जति ?
રાશિવાળા બેઈન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहा एगिंदियमहाजुम्माणं ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મોનું પ્રથમ पढमसमयुददेसए दस नाणत्ताइताइंचेव दस इह वि।
સમયવાળું ઉદ્દેશક કહ્યું તેજ પ્રકારે અહીંયા પણ સમજવું તથા ત્યાં જે દસ વાતોનું અંતર દર્શાવ્યું છે તે અહીં પણ આ દસેનું અંતર સમજવું
જોઈએ. एक्कारसमं इमंनाणत्तं-नोमणजोगी, नो वइजोगी,
અગિયારવામાં એ અંતર છે- તેઓ મનયોગી TrI
અને વયનયોગી હોતાં નથી, પરંતુ કાયયોગી
હોય છે. सेसं जहा एगिदियाणं चेव पढमुद्दे से ।
શેષ સર્વ કથન એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મોના પ્રથમ
ઉદ્દેશક સમાન સમજવું જોઈએ. एवं एए वि जहा एगिदियमहाजुम्मेसु एक्कारस
એકેન્દ્રિય મહાયુગ્મના અગિયાર ઉદેશકોની સમાન उद्देसगा तहेव भाणियब्बा,
અહીંયા પણ અગિયાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. णवरं-चउत्थ-अट्ठम-दसमेसु सम्मत्त-नाणाणि न વિશેષ - ચોથા, આઠમાં અને દશમાં ઉદ્દેશકમાં મUMતિ |
સમ્યકત્વ અને જ્ઞાનનું કથન નહીં કરવું જોઈએ. जहेव एगिदिएसु, पढमो तइयो पंचमोय एक्कगमा, એકેન્દ્રિયની સમાન પ્રથમ, તૃતીય અને પંચમ આ
ત્રણ ઉદેશકોનો પાઠ એક સમાન છે.

Page #156

યુમ-અધ્યયન
૨૧૭૯
सेसा अट्ठ एकगमा।
શેષ આઠ ઉદ્દેશકો એક સમાન છે. -વિયા સ. ૩૬, ૨/૨, ૩. ૨-? ૨૧. સરસ મહાગુ વેવિકુ ઉઘવાયા વરસતારાને ૨૯, સલેશ્ય મહાયુગ્મ બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું परूवणं
પ્રરૂપણ : ૫. ત્રેસડનુષ્પડનુમેવેરિયા જે મંત્તે પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યી કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા कओहिंतो उववज्जंति?
બેઇન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. સોયમાં ! છ જેવ,
ઉ. ગૌતમ ! એનું કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. कण्हलेस्सेसु वि एक्कारसउद्देसगसंजुत्तं सयं,
કૃષ્ણલેશ્યી જીવોના અગિયાર ઉદ્દેશકયુક્ત શતક
પણ આ પ્રકારે છે. णवर-लेसा, संचिट्ठणा जहा एगिदियकण्हलेस्साणं । વિશેષ-એની વેશ્યા અને સંચિઠણા (કાયસ્થિતિ) -વિયા. સ. ૩૬, ૨, ૩. ???
કૃષ્ણલેક્ષી એકેન્દ્રિય જીવોની સમાન છે. एवं नीललेस्सेहि वि सयं।।
આ પ્રકારે નીલલેયી બેઈન્દ્રિય જીવોના અગિયાર -વિયા, ન. ૩૬, ૩/૨, ૩. ૧-૨?
ઉદ્દેશકયુક્ત શતક સમજવાં જોઈએ. एवं काउलेस्सेहि वि सयं।
આ પ્રકારે કાપોતલેયી બેઈન્દ્રિય જીવોના અગિયાર -વિયા. . રૂ ૬, ૪/, ૩. ???
ઉદ્દેશક યુક્ત શતક પણ સમજવાં જોઈએ. ૩૦. મસિચિમમવિિા મહાનુ વિપકુ વવાયા ૩૦. ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિકરાયુમબેઈયિોમાં ઉત્પાતાદિ बत्तीसदाराणं परवणं
બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भवसिद्धिय-कडजुम्म कडजुम्मबेइंदिया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! ભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ-કૃતયુગ્મરાશિવાળા कओहिंतो उववज्जति ? ।
બેઈન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ૩વર્નાતિ?
-વાવ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગયા ! નો જોરપહિંતો ૩વર્નાતિ,
ઉ. ગૌતમ!તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી, तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति,
તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. मणुस्सेहिंतो उववज्जति,
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, नो देवेहिंतो उववज्जति ।
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. भवसिद्धियसया वि चत्तारि तेणेव पुब्वगमएणं આ પ્રકારે પૂર્વોક્ત ગમક અનુસાર ભવસિદ્ધિક नेयब्बा, णवरं
મહાયુગ્મબેઈન્દ્રિય જીવોના ચાર શતક સમજવા
જોઈએ. વિશેષ - प. अह भंते ! सबपाणा -जाव-सव्वसत्ता भवसिद्धिय પ્ર. ભંતે ! સર્વપ્રાણ -વાવ- સર્વસત્વ ભવસિદ્ધિક कडजुम्मकडजुम्म एगिदियत्ताए उववन्नपुवा ?
કૃતયુગ્મ - કૃતયશ્મ એકેન્દ્રિયનારૂપે પહેલાં ઉત્પન્ન
થયેલાં છે ? ૩. ગોયમ ! નો રૂદ્દે સટ્ટ,
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. सेसं जहेव ओहियसयाणि चत्तारि।
શેષ સર્વ કથન ચારે ઔધિકશતક અનુસાર સમજવું - વિચા. સ. રૂ ૬, ૬-૮/વે. ૩. ૨-૨?
જોઈએ.

Page #157

૨૧૮૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जहाभवसिद्धियसया चत्तारिएवं अभवसिद्धियसया
જે પ્રકારે ભવસિદ્ધિક (બેઈન્દ્રિય જીવો)ના ચાર वि चत्तारि भाणियब्वा,
શતક કહ્યા તે જ પ્રકારે અભવસિદ્ધિકના પણ ચાર
શતક સમજવાં જોઈએ. णवर-सम्मत्त-नाणाणि सव्वेहिं नत्थि, सेसंतं चेव । વિશેષ - આ સર્વેમાં સમ્યકત્વ અને જ્ઞાન હોતું
નથી. શેપ સર્વ કથન પૂર્વવત છે. एवं एयाणि बारस बेइंदियमहाजुम्मसयाणि भवंति। આ પ્રકારે આ બાર બેઈન્દ્રિય મહાયુગ્મ શતક -વિયા. સં. રૂ ૬, ૬-૧ર/વે. ૩. ???
હોય છે. રૂ. માનુન-તેવિશાળ વવાયા વરસતારાને હવ- ૩૧. મહાયુગ્મ ત્રીન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દારોનું
પ્રરૂપણ : प. कडजुम्म-कडजुम्मतेइंदिया णं भंते ! कओहिंतो પ્ર. ભંતે ! કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મરાશિવાળા ત્રીન્દ્રિયજીવ ૩વવનંતિ ? -
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं तेइंदिएसु वि बारससया कायव्वा ઉ. ગૌતમ ! બેઈન્દ્રિયશતકની સમાન ત્રીન્દ્રિયજીવોના बेइंदियसयसरिसा.
પણ બાર શતક સમજવાં જોઈએ. णवरं-ओगाहणाजहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं
વિશેષ - એની અવસ્થિતિ જઘન્ય અંગુળનો उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाइं,
અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ગભૂતિ
(બેકોસ) હોય છે. ठिई जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं एकूणवन्न
સ્થિતિ જઘન્ય એક સમયની અને ઉત્કૃષ્ટ ઓગણराइंदियाई।
પચાસ અહોરાત્રિની હોય છે. સે તહેવા -વિયા. સ. રૂ ૭, ૩. (૭-૨). શેષ સર્વકથન પૂર્વવત છે. ૩૨. મહનુમ-
પરિયા સવાયા વરસતાર ૩૨. મહાયુગ્મ ચતુરિન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું परूवणं
પ્રરૂપણ : चरिदिएहि वि एवं चेव बारस सया कायब्बा,
આ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય જીવોના બાર શતક સમજવા
જોઈએ. णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं अंगूलस्स असंखेज्जइभागं વિશેષ-એની અવસ્થિતિ જધન્ય અંગુળનો અસંખ્યાતમો उक्कोसेणं चत्तारि गाउयाई,
ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ગભૂતિ (બેકોસ) હોય છે. ठिई जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं छम्मासा। સ્થિતિ જઘન્ય એક સમયની અને ઉત્કૃષ્ટ છ મહિનાની છે. सेसे जहा बेइंदियाणं।
-વિયા. સ. ૨૮ શેષ સર્વકથન બેઈન્દ્રિય જીવોના શતક સમાન છે. રૂ રૂ. મહyક્સ ગપરિયા વાયા વત્તાલારા ૩૩. મહાયુગ્મ અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ परूवणं
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. कडजुम्म-कडजुम्म असन्निपंचेंदिया णं भंते !
પ્ર. ભંતે ! કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવ कओहिंतो उववज्जति ?
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा बेइंदियाणं तहेव असन्निसु वि बारस ઉ. ગૌતમ ! બેઈન્દ્રિયોની સમાન અસંશીઓના પણ सया कायब्वा,
બાર શતક સમજવાં જોઈએ. णवर-ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभाग, વિશેષ - એની અવસ્થિતિ જઘન્ય અંગુળનો
અસંખ્યાતમો ભાગ છે.

Page #158

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૮૧
P
उक्कोसेणं जोयणसहस्सं,
ઉત્કૃષ્ટ એકહજાર યોજનની છે. संचिट्ठणा जहण्णेणं एक्कं समयं,
સંચિઠણા (કાયસ્થિતિ) જઘન્ય એક સમયની છે. उक्कोसेणं पुवकोडीपुहत्तं,
ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથત્વ (ભિન્નતા)ની છે. ठिई जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं पुब्बकोडी। (ભાવ) સ્થિતિ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ
પૂર્વકોટિની છે. सेसं जहा बेइंदियाणं। -વિયા. સ. ૩૧
શેષ સર્વ કથન બેઈન્દ્રિયોની સમાન છે. ૩૪. મહાગુખ્ય સાવિવારે વવાયા વીસારાને ૩૪. મહાયુગ્મવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોના ઉત્પાતાદિ બત્રીસ परूवणं
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : ૫. ડનુષ્પડનુHસનિરિયા મંત! #હિંતો પ્ર. ભંતે ! કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મરાશિવાળાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય उववजंति ?
જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? . સોયમા ! ૩વવા જવસુ લિ
ઉ. ગૌતમ ! એ ચારે ગતિઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. संखेज्जवासाउय-असंखेज्जवासाउय-पज्जत्त
તેઓ સંખ્યાતવર્ષાયુ અને અસંખ્યાત વર્ષાયુવાળા अपज्जत्तएसु य, न कओ वि पडिसेहो -जाव
પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તક જીવોમાંથી આવીને अणुत्तरविमाणे त्ति।
ઉત્પન્ન થાય છે તેનો અનુત્તર વિમાન સુધી
કોઈપણ ગતિમાં આવવા-જવાનો નિષેધ નથી. २-४ परिमाणं, अवहारो, ओगाहणा य जहा ૨-૪. એની માત્રા (પરિમાણ) અપહાર અને असन्निपंचेंदियाणं।
અવસ્થિતિ અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોની સમાન છે. ५. वेयणिज्जवज्जाणं सत्तण्हं पगडीणं बंधगा वा,
૫. આ જીવ વેદનીયકર્મ સિવાય શેષ સાત अबंधगा वा,
કર્મપ્રકૃતિઓનાં બંધક અથવા અબંધક છે અને वेयणिज्जस्स बंधगा, नो अबंधगा।
વેદનીયકર્મના તો તે બંધક છે જ, અબંધક નથી. ૬. મોનિમ્નસ વેય વા, ગયા વા.
૬. મોહનીયકર્મના વેદક અથવા અવેદક છે. सेसाणं सत्तण्ह वि वेयगा, नो अवेयगा।
શેષ સાત કર્મપ્રકૃતિઓનાં વેદક છે, અવેદક નથી. सायावेयगा वा, असायावेयगा वा।
તેઓ સાતવેદક અથવા અસાતવેદક છે. ७. मोहणिज्जस्स उदई वा, अणुदई वा,
૭. મોહનીયકર્મના ઉદયી અથવા અનુદયી છે. सेसाणं सत्तण्ह वि उदई, नो अणुदई ।
શેષ સાત કર્મપ્રકૃતિઓના ઉદયી છે, અનુદયી નથી. ८. नामस्स गोयस्स य उदीरगा, नो अणुदीरगा, ૮. નામ અને ગોત્ર કર્મના તેઓ ઉદીરક(પ્રતિપાદક)
છે, અનુદીરક નથી. सेसाणं छण्ह वि उदीरगा वा, अणुदीरगा वा।
શેષ છ કર્મ પ્રકૃતિઓનાં ઉદીરક પણ છે અને
અનુદીરક પણ છે. ૬. દસ વી -નવ-સુધાત્રેસા વા
૯. કૃષ્ણલેશ્યાથી શુક્લલેશ્યા પર્યત છહી લેશ્યાઓ
તેમાં મળી આવે છે. १०. सम्मद्दिट्ठि वा, मिच्छादिट्ठी वा, सम्ममि- ૧૦. તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ અને च्छिादिट्ठी वा।
સમ્યમ્મિથ્યાદષ્ટિ પણ છે. ૨૨. જળ વા, મUTળ વા |
૧૧. તેઓ જ્ઞાની પણ છે અને અજ્ઞાની પણ છે. १२. मणजोगी वा, वइजोगी वा, कायजोगी वा,
૧૨. તેઓ મનોયોગી, વચનયોગી અને કાયયોગી છે.

Page #159

૨૧૮૨
૨૨-૧૬. વોળા, વળાડું, કહ્સાસા, નિસ્સાસા आहारगा य जहा एगिंदियाणं ।
૨૭. વિરયા વા, અવિરયા વા, વિરયાવિયા વા |
૨૮. સબિરિયા, નો અવિરિયા ।
૫. ૬. તે ં મંતે ! નીવા વિં સત્તવિહવંધા, અદૃવિહવંધા, વિહવંધા, વિબંધો ?
૩. ગોયમા ! સત્તવિાંધા વા -નાવ- વિહવંધા વાત
२०. ते णं भंते ! जीवा किं आहारसण्णोवउत्ता -ખાવ- પરિયાહસશોવપત્તા, નો સબ્જોવઽત્તા ? ૩. જ્ઞેયમા ! આહારસનોવત્તા વા -નાવ- મો सन्नोवउत्ता वा ।
૬.
सव्वत्थ पुच्छा भाणियव्वा ।
૨૨. જોહતાર્થવા-ગાવ-હોમસાર્વવા, અસાયી
વા
२२. इत्थवेदगा वा, पुरिसवेदगा वा, नपुंसगवेदगा વા, અવેવા વા |
૨૨. રૂચિવેવબંધાવા, પુરિસવેવંધા વા, नपुंसगवेदबंधगा वा, अबंधगा वा ।
૨૪. સળી, નો અસળી ।
૨૬. સઽવિયા, તો અનિંદ્રિયા । ક २६. संचिट्ठणा जहण्णेणं एकं समयं १, उक्कोसेणं सागरोवमसयपुहत्तं साइरेगं,
૨૮. આહારો તહેવ -નાવ- નિયમ વૃિત્તિ ।
२९. ठिई जहणेणं एक्क समयं उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई ।
३०. छ समुग्धाया आदिल्लगा ।
मारणंतियसमुग्धाएणं समोहया वि मरंति, असमोहया वि मरंति ।
(૨૭) સંવેદો ન ભTS |
? .

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧૩-૧૬. તેઓમાં ઉપયોગ, શરીરના વર્ણાદિ ચાર, ઉચ્છ્વાસ-નિશ્વાસ અને આહારક (અનાહારક)નું વર્ણન એકેન્દ્રિય જીવોની સમાન છે.
૧૭. તેઓ વિરત, અવિરત અથવા વિરતાવિરત હોય છે.
૧૮. તેઓ ક્રિયાવાનૢ છે. અક્રિયાવાન્ નથી. પ્ર. ૧૯. ભંતે ! તે જીવ સપ્તવિધ - કર્મબંધક, અષ્ટવિધકર્મબંધક, પવિધકર્મબંધક અથવા એકવિધકર્મબંધક હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સપ્તવિધકર્મબંધક પણ હોય છે -ચાવતા- એકવિધકર્મબંધક પણ હોય છે.
પ્ર. ૨૦. ભંતે ! શું તે જીવ આહાર સંજ્ઞોપયુક્ત -યાવપરિગ્રહસંજ્ઞોપયુક્ત અથવા નોસંજ્ઞોપયુક્ત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ આહાર સંજ્ઞોપયુક્ત -યાવત્- નો સંજ્ઞોપયુક્ત હોય છે.
આ પ્રકારે સર્વત્ર પ્રશ્નોત્તર કરવા જોઈએ, જેવી રીતે૨૧. તે ક્રોધકષાયી -યાવત્- લોભકષાયી હોય છે અને અકષાયી પણ હોય છે.
૨૨. તે સ્ત્રીવેદક, પુરુષવેદક, નપુંસકવેદક અને અવેદક હોય છે.
૨૩. તે સ્ત્રીવેદબંધક, પુરુષવેદબંધક, નપુંસકવેદબંધક અથવા અબંધક હોય છે.
૨૪. તે સંશી હોય છે, અસંજ્ઞી હોતાં નથી. ૨૫. તે સઈન્દ્રિય હોય છે, અનિન્દ્રિય હોતાં નથી.
૨૬. એનો સંચિઋણાકાળ (સંસ્થિતિકાળ) જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ કંઈક વધુ સાગરોપમ - શતપૃથક્ત્વ હોય છે.
૨૮. તેઓ આહાર પૂર્વવત્ -યાવર્તુ- નિયમસર છએદિશાઓમાંથી ગ્રહણ કરે છે.
૨૯. એની સ્થિતિ જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની હોય છે.
૩૦. એમાં પ્રારંભિક છ સમુદ્દાત મળી આવે છે. તે મારણાન્તિક સમુધાત દ્વા૨ા સમવહત થઈને પણ મરે છે અને અસમવહત થઈને પણ મરે છે.
For Private Personal Use Only

Page #160

યુમ-અધ્યયન
૨૧૮૩
३१. उबट्टणा जहेव उववाओ।
૩૧. એની ઉદ્દવર્તના(એકગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જન્મ ધારણ કરવાનું વર્ણન ઉપપાત (દેવ અથવા
નારક જીવની ઉત્પત્તિ)ની સમાન છે. न कत्थइ पडिसेहो -जाव- अणुत्तरविमाण त्ति ।
અનુત્તરવિમાન પર્યંત કયાંય પણ એની ઉદ્દવર્તનાનો
નિષેધ કરવો નહીં જોઈએ. પૂ. ૩૨. મદ મંત!સવ -ગાવ-વસત્તાવાડનુગ્મ- પ્ર. ૩૨. ભંતે! શું સર્વ પ્રાણ ચાવત- સર્વ સત્વ કૃતયુગ્મकडजुम्म सन्नि पंचिंदियत्ताए उववन्नपुवा ?
કૃતયુગ્મ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. દંતા, નીયમ! અસરૂં મહુવા તપુત્તો
ઉ. હા, ગૌતમ ! તેઓ આ પૂર્વે અનેકવાર અથવા
અનંતવાર ઉત્પન્ન થઈ ચુક્યા છે. एवं सोलससु वि जुम्मेसु भाणियव्वं -जाव- આ પ્રકારે સોળયુગ્મોમાં અનંતવાર ઉત્પન્ન થઈ
ચુક્યા છે પર્યત સમજવું જોઈએ. णवरं-परिमाणं जहा बेइंदियाणं, सेसं तहेव ।
વિશેષ - એનું પરિમાણ બેઈન્દ્રિય જીવોની સમાન - વિચા. સ. ૪૦ , ૧/૪.૬, ૩. , સુ. ૧-૬
છે. શેષ સર્વ પૂર્વવત્ છે. ૩. તમસમા મહાનુગ નિ;િ વવાયા ૩૫. પ્રથમ સમયાદિ મહાયુગ્મ સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ बत्तीसदाराणं परवणं
બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. पढमसमय-कडजुम्म-कडजुम्म-सन्नि-पंचेंदिया णं પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમયના કૃતયુગ્મ-કૃતયુમ્મરાશિવાળા भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! उववाओ, परिमाणं, अवहारो जहा ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉ૫પાત, પરિમાણ, અપહાર પ્રથમ एएसिं चेव पढमे उद्देसए।
ઉદ્દેશક અનુસાર સમજવો જોઈએ. ओगाहणा, बंधो. वेदो, वेयणा, उदई, उदीरगा य
એની અવગાહના, બંધ, વેદ, વેદના, ઉદય અને जहा बेइंदियाणं पढमसमइयाणं तहेव ।
ઉદીરણા પ્રથમ સમયના બેઈન્દ્રિય જીવોની
સમાન છે. कण्हलेस्सा वा -जाव- सुक्कलेस्सा वा।
તેઓ કૃષ્ણલેશ્યી -પાવત શુક્લલેશ્યી હોય છે. सेसं जहा बेइंदियाणं पढमसमइयाणं -जाव
શેપ પ્રથમ સમયોત્પન્ન બેઈન્દ્રિયજીવોની સમાન अणंतखुत्तो,
અનંતવાર ઉત્પન્ન થયેલા છે પર્યત સમજવું જોઈએ. णवर-इत्थिवेदगा वा, पुरिसवेदगावा, नपुंसगवेदगा વિશેષ- તેઓ સ્ત્રીવેદી, પુરુષવેદી અને નપુંસકવેદી વા |
હોય છે. सण्णिणो, नो असण्णिणो।
તેઓ સંજ્ઞી હોય છે, અસંજ્ઞી હોતાં નથી. सेसं तहेव।
શેષ કથન પૂર્વવત છે. एवं सोलससु वि जुम्मेसु परिमाणं तहेव सव्वं ।
આ પ્રકારે સોળ યુગ્મોમાં પરિમાણ વગેરે સર્વ
કથન પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. एवं एत्थ वि एक्कारस उद्देसगा तहेव ।
આ પ્રકારે અહીંયા પણ અગિયાર ઉદ્દેશક પૂર્વવત
સમજવા જોઈએ. મો, તો, વંમ જ સરિતા
પ્રથમ, તૃતીય અને પંચમ ઉદ્દેશક એક સમાન છે. सेसा अट्ठ वि सरिसगमा।
શેષ સર્વ આઠ ઉદ્દેશક એક સમાન છે.

Page #161

૨૧૮૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ત્ય-મકમ- વિતે
ચોથા, આઠમા અને દસમા ઉદેશકમાં કોઈ વિશેષતા -વિયા.. ૪૦, ૨/૪.પં., ૩. ૨-૭
નથી. ૨૬. સરસ મઝુમ સનિ જિgિ વવાયા ૩૬. સલેશ્ય મહાયુગ્મવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ बत्तीसदाराणं परवणं
બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. कण्हलेस्स-कडजुम्म-कडजुम्म-सन्नि-पंचेंदिया णं પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલક્ષી કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! तहेव जहा पढमुद्देसओ सन्नीणं, ઉ. ગૌતમ ! સંજ્ઞીના પ્રથમ ઉદ્દેશક અનુસાર એનું
કથન સમજવું જોઈએ. વર-વંધો, વેદ્દો, ઉર્ફ, ૩રીરજ, સેક્સ, વંધરા, વિશેષ - બંધ, વેદ, ઉદય, ઉદીરણા, વેશ્યા, બંધક, सण्णा, कसाय, वेदबंधगा य एयाणिजहा बेइंदियाणं સંજ્ઞા, કષાય અને વેદબંધક આ બધાનું વર્ણન कण्हलेस्साणं।
કમ્બલેશ્યી બેઈન્દ્રિય જીવોની સમાન છે. वेदो तिविहो, अवेदगा नत्थि ।
એમાં ત્રણે વેદ હોય છે. અવેદક હોતાં નથી. संचिट्ठणा जहण्णेणं एवं समयं,
એની સંચિઠણા જઘન્ય એક સમય, उक्कोसेणं तेत्तीसंसागरोवमाई अंतोमहत्तमब्भहियाइं। ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત વધુ તેત્રીસ સાગરોપમનું છે. एवं ठिई वि।
એની સ્થિતિ પણ આ જ પ્રકારે છે. णवरं-ठिईए अंतोमुहुत्तमब्भहियाइं न भण्णंति । વિશેષ - સ્થિતિમાં અંતર્મુહૂર્તથી વધુ નહીં કહેવો
જોઈએ. सेसं जहा एएसिं चेव पढमे उददेसए -जाव
શેષ સર્વ કથન એનાજ પ્રથમ ઉદ્દેશકના અનુસાર अणंतखुत्तो।
અનંતવાર ઉત્પન્ન થાય છે પર્યત સમજવું જોઈએ. एवं सोलससु वि जुम्मे।
આ પ્રકારે સોળયુગ્મોનું વર્ણન સમજવું જોઈએ. - વિ. સ. ૪૦, ૨/૩, ૬, ૩. ? प. पढमसमय-कण्हलेस्स-कडजुम्मकडजुम्म-सन्नि- પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમયોત્પન્ન કૃષ્ણલેશ્યી કૃતયુગ્મ - पंचेंदिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
કૃતયુગ્મરાશિવાળા સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય જીવ કયાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा सन्नि-पंचेंदिय-पढमसमयदेसए
ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન પ્રથમ સમયોત્પન્ન तहेव निरवसेसं। णवरं
સંક્ષીપંચેન્દ્રિયોના ઉદ્દેશક અનુસાર સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - . તે મંત્તે ! નવા અદા ?
પ્ર. ભંતે ! તે જીવ શું કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે ? ૩. દંતા, નીયમ ! કન્ટેસા, સેસે તે એવા
ઉ. હા, ગૌતમ ! તેઓ કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે. શેષ કથન
પૂર્વવત્ છે. एवं सोलससु वि जुम्मेसु।
આ પ્રકારે સોળ યુગ્મોમાં સમજવું જોઈએ. एवं एए वि एक्कारस उद्देसगा कण्हलेसस्सए ।
આ પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્યા શતકના અગિયાર ઉદ્દેશક
સમજવા જોઈએ. पढम-तइय-पंचमा सरिसगमा।
પ્રથમ, તૃતીય અને પંચમ આ ત્રણે ઉદ્દેશકો એક સમાન છે.
ઉ. ગત

Page #162

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૮૫
શેષ આઠ ઉદ્દેશક એક સમાન છે.
सेसा अट्ट विसरिसगमा।
-વિચા. સ. ૪૦, ૨/૪, ૬, ૩. ૨-૨૨ एवं नीललेस्सेस वि सयं ।
णवर-संचिट्ठणा जहण्णेणं एक्क समयं, उक्कोसेणं दस सागरोवमाइं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागमब्भहियाई, एवं ठिई वि। एवं तिसु उद्देसएसु।
નીલલેશ્યાવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોનું શતક પણ આ પ્રકારે છે. વિશેષ - એનો સંચિટૂઠણાકાળ જઘન્ય એક સમય ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ અધિક દસ સાગરોપમ છે. સ્થિતિ પણ આ પ્રકારે સમજવી જોઈએ. આ પ્રકારે (પહેલા, ત્રીજા અને પાંચમા) ત્રણે ઉદેશકોના વિષયમાં સમજવું જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વવત છે.
सेसं तं चेव।
-વિયા, સ. ૪૦, ૩/૪.૬, ૩. ??? एवं काउलेस्ससयं वि,
णवर-संचिट्ठणा जहण्णेणं एक समयं, उक्कोसेणं तिण्णि सागरोवमाइं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागमब्भहियाई, एवं ठिई वि। एवं तिसु वि उद्देसएसु, सेसं तं चेव।
- વિચા. સ. ૪૦, ૪/૪.૬, ૩.-૬ एवं तेउलेस्सेसु वि सयं।
કાપોતલેશ્યા શતકના વિષયમાં પણ આ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. વિશેષ - સંચિઠણાકાળ જઘન્ય એક સમય, ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ અધિક ત્રણ સાગરોપમ છે. સ્થિતિ પણ આ પ્રકારે છે. આ પ્રકારે ત્રણે ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વવત્ છે.
णवरं-संचिट्ठणा जहण्णेणं एक्कं समयं, 'उक्कोसेणं दो सागरोवमाइं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागमब्भहियाई, एवं ठिई वि, णवरं-नो सण्णोवउत्ता वा। एवं तिसु वि उद्देसएसु । सेसं तं चेव ।
-વિચા. સ. ૪૦, ૧/૪. i., ૩. ૨-૨ जहा तेउलेस्सासयं तहा पम्हलेस्सासयं पि ।
તેજલેશ્યા શતકના માટે પણ આ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. વિશેષ - સંચિઠણાકાળ જઘન્ય એક સમય, ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ વધુ બે સાગરોપમ છે. સ્થિતિ પણ આ પ્રકારે છે. વિશેષ - અહીંયા નોસંજ્ઞોપયુક્ત પણ હોય છે. આ પ્રકારે ત્રણે ઉદ્દેશકોનાં વિષયે સમજવું જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વવત્ છે. જે પ્રકારે તેજોલેશ્યા શતકનું વર્ણન કર્યું એ જ પ્રકારે પલેશ્યાનું વર્ણન પણ કરવું જોઈએ. વિશેષ - સંચિઠણાકાળ જઘન્ય એક સમય, ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત અધિક દસ સાગરોપમ છે.
णवर-संचिट्ठणा जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं दस सागरोवमाइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई,

Page #163

૨૧૮૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं ठिई वि,
સ્થિતિ પણ આ પ્રકારે છે. णवरं-अंतोमुहुत्तं न भण्णइ । सेसं तं चेव ।
વિશેષ - એમાં અન્તર્મુહૂર્ત નહીં કહેવો જોઈએ.
શેષ કથન પૂર્વવત્ છે. एवं एएसु पंचसु सएसु जहा कण्हलेस्सासए गमओ આ પ્રકારે આ પાંચ શતકોમાં કૃષ્ણલેશ્યા શતકની તહા નેવવ્યા -નવ-સતલુt
સમાન અનંતવાર ઉત્પન્ન થઈ ચુક્યા છે પર્યંત - વિચા. સ. ૪૦, ૬ /.., ૩. ???
આલાપક કહેવા જોઈએ. सुक्कलेस्ससयं जहा ओहियसयं,
શુક્લલેશ્યાશતક પણ ઔધિકશતકની સમાન છે. णवर-संचिट्ठणा ठिई य जहा कण्हलेस्सासए।
વિશેષ - એનો સંચિઠણાકાળ અને સ્થિતિ કૃષ્ણ
લેશ્યાશતક સમાન છે. તે તા-ગાવ-ગવંતti
શેપ સર્વ કથન પૂર્વવત પહેલા અનંતવાર ઉત્પન્ન -વિ. સ. ૪૦, ૭/૪.૬, ૩. ???
થઈ ચુક્યા છે પર્યત સમજવું જોઈએ. રૂ૭. મસિનિલિમહાગુમાસુ વવાયા ૩૭. ભવસિદ્ધિક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મહાયુગ્મશતકમાં ઉત્પાતાદિ बत्तीसदाराणं परवणं
બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भवसिद्धिय-कडजुम्म-कडजम्म-सन्नि-पंचेंदियाणं પ્ર. ભંતે ! ભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મરાશિવાળા બંન્ને ! હિંતો ૩વર્નાતિ?
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવ ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? उ. गोयमा ! जहा पढमं सन्निसयं तहा नेयब्वं ઉ. ગૌતમ ! ભવસિઢિક આલાપકની સાથે પ્રથમ भवसिद्धियाभिलावणं, गवरं
સંસીશતકના અનુસાર આ શતક સમજવું જોઈએ,
વિશેષ - ૫. અંતે ! સવUTTI -ગાર- સવ્યસત્તા પુષ્યોવવાના? પ્ર. ભંતે ! શું સર્વ પ્રાણ -ચાવત- સર્વ સત્વ અહીંયા
પહેલાં ઉત્પન્ન થયેલાં છે ? ૩. નાયમી ! જે ફળદ્દે લદ્દા
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. તે તે જેવા
શેષ કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. -વિચા. સ. ૪૦, ૮૪.૬, ૩. ૨- प. कण्हलेस्स-भवसिद्धिय-कडजुम्म-कडजुम्म-सन्नि- પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યી ભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ पंचेंदियाणं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
રાશિવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? . ગોવા ! g ggi fમાવે નહીં ગોવિ- ઉ. ગૌતમ! કૃષ્ણલેશ્યી ધિકશતકના અનુસાર આ कण्हलेस्ससयं।
જ અભિલાપ (સંભાષણ) વડે આ શતક સમજવું
જોઈએ. -વિચા. સ. ૪૦, ૧/૪.૬, ૩. ૧-૨૨ एवं नीललेस्स भवसिद्धिएहि वि सयं।
નીલલેશ્યી ભવસિદ્વિશતક પણ આ પ્રકારે -વિચા. સ. ૪૦, ૨૦/સ.ઈ., ૩. ૨-૨૨
સમજવું જોઈએ. एवं जहाओहियाणि सन्नि-पंचेंदियाणं सत्तसयाणि
જે પ્રકારે સંદીપચેન્દ્રિય જીવોના સાત ઔધિકશતક भणियाणि एवं भवसिद्धिएहि वि सत्त सयाणि
કહ્યા છે તે જ પ્રકારે ભવસિદ્ધિકના પણ સાતે શતક कायब्वाणि,
સમજવાં જોઈએ. णवरं-सत्तसु वि सएसु,
વિશેષ - સાતે શતકોમાં (આ પ્રશ્ન સમજવો જોઈએ)

Page #164

યુગ્મ-અધ્યયન
૫. મંતે ! સવ્વપાળા -ખાવ- સવ્વસત્તા પુત્રોવવના ?
૩. ગોયમા ! નો ફળદું સમઢે । સેસ તે જેવ । -વિયા.સ. ૪૦, ૨૨-૨૪/૬.વં., ૩. ?-o o ૩૮, મવનિષ્ક્રિય સનિષંવેંદ્રિય મહાનુમ્મસનું વવાયા बत्तीसदाराणं परूवणं
૫. ગમવસિદ્ધિય-ડબુક્ષ્મ-૩નુમ્ન-સનિ-મં་વિયા णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! જીવવાઞો તહેવ અત્તરવિમાળવખો
માળ, મવહારો, ઉત્ત, યો, યેતે, વેલાં, उदयी, उदीरणा य जहा कण्हलेस्ससए । कण्हलेस्सा वा - जाव- सुक्कलेस्सा वा ।
નો સમ્મવિઠ્ઠી, મિચ્છાવિકો, નો સમ્મમિષ્ટાવિટ્ટી
નો નાળી, સનાળી ।
एवं जहा कण्हलेस्ससए,
નવરં-નો વિયા, અવિયા, નો વિચાવિયા '
चिट्टा, ठिई य जहा ओहियुद्देसए ।
समुग्धाया आइल्लगा पंच । उव्वट्टणा तहेब अणुत्तरविमाणवज्जं ।
૬. ભંતે ! સવ્વપાળા -ખાવ- સવ્વસત્તા પુનોવવત્તા ?
૩. ગોયમા ! જો કે સકે,
S.
सेसं जहा कण्हलेस्ससए - जाव- अनंतखुत्तो ।
एवं सोलससु वि जुम्मेसु ।
વઢમસમય-અમસિદ્ધિય-ડબુમ્મ-ડનુમસગ્નિ-પંચંદ્રિયા નું મંતે ! ગોવિંતો વવપ્નતિ?
उ. गोयमा ! जहा सन्नीणं पढमसमयुद्देसए तहेव,

૩૮.
પ્ર. ભંતે ! સર્વ પ્રાણ -યાવ- સર્વ સત્વ અહીંયા પૂર્વે ઉત્પન્ન થયેલાં છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. શેષ થન પૂર્વવત્ છે.
૨૧૮૭
અભવસિદ્ધિક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મહાયુગ્મ શતકમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! અભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ - કૃતયુગ્મ રાશિવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
-
ઉ. ગૌતમ ! અનુત્તરવિમાન સિવાય શેષ સર્વ સ્થાનોમાં પૂર્વવત્ ઉપપાત સમજવો જોઈએ.
એનું પરિમાણ, અપહાર, ઊંચાઈ, બંધ, વેદ, વેદન, ઉદય અને ઉદીરણા કૃષ્ણલેશ્યાશતકના સમાન છે. તેઓ કૃષ્ણલેશ્તીથી શુક્લલેશ્મી પર્યંત છએ લેશ્યાવાળા હોય છે.
તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ અને સભ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોતાં નથી, માત્ર મિથ્યાદૃષ્ટિ હોય છે.
તેઓ જ્ઞાની હોતાં નથી, અજ્ઞાની હોય છે.
આ પ્રકારે સર્વકથન કૃષ્ણલેશ્તી શતકના સમાન છે. વિશેષ - તેઓ વિરત અને વિરતાવિરત હોતાં નથી, પરંતુ અવિરત હોય છે.
એનો સંચિણાકાળ અને સ્થિતિ ઔધિક ઉદ્દેશક અનુસાર સમજવો જોઈએ.
એનામાં આરંભના પાંચ સમુદ્દાત મળી આવે છે. અનુત્તર વિમાન સિવાય પૂર્વવત્ ઉદ્દવર્તના સમજવી જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! શું સર્વપ્રાણ -યાવ- સર્વ સત્વ પૂર્વે ઉત્પન્ન થયેલાં છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
શેષ કૃષ્ણલેશ્યા શતકની સમાન અનંતવાર ઉત્પન્ન થયાં છે પર્યંત સમજવું જોઈએ
For Private Personal Use Only
આ પ્રકારે સોળે યુગ્મો માટે સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! પ્રથમ સમયોત્પન્ન અભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મકૃતયુગ્મરાશિવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પ્રથમ સમયના સંશી ઉદ્દેશકના અનુસાર સર્વત્ર સમજવો જોઈએ.

Page #165

૨૧૮૮
णवरं सम्मत्तं, सम्मामिच्छत्तं, नाणं च सव्वत्थ મસ્જિ
सेसं तहेव ।
एवं एत्थ वि एक्कारस उद्देसगा कायव्वा,
पढम- तइय- पंचमा एक्कगमा ।
सेसा अट्ठ वि एक्कगमा ।
વિયા. સ. ૪૦, ૨/સ.વં., ૩. -o o ૬. હ્રદસેક્સ-મવસિદ્ધિય-ડબુમ્મ-૩નુમ્મसन्नि - पंचेंदिया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! जहा एएसिं चेव ओहियसयं तहा कण्हलेस्ससयपि, णवरं -
પ.
૩. દંતા, ગોયમા ! ઇએસ /
તે ાં મંતે ! નીવા જેસ્સા ?
ठिई संचिट्ठणा य जहा कण्हलेस्ससए। सेसं तं चेव । -વિયા. સ. ૪૦, ૧૬ / સ.નં., ૩. ૨
एवं छहि वि लेसाहिं छ सया कायव्वा जहा कण्हलेस्ससयं,
णवरं संचिट्ठणा, ठिई य जहेव ओहिएसु तहेव भाणियव्वा,
णवरं सुक्कलेसाए उक्कोसेणं एक्कतीसं सागरोवमाई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई,
ठिई एवं चेव ।
નવ-સંતોમુહુતો નયિ, ગહનાં તહેવ,
सव्वत्थ सम्मत्तं, नाणाणि नत्थि ।
विरई, विरमाविरई, अणुत्तरविमाणोववत्ती एयाणि નત્યિા
૧. મંતે ! સવ્વપાળા -ખાવ- સવ્વ સત્તા પુનોવવા?
૩. ગોયમા !'નો ફળદ્ધે સમવ્હે
एवं एयाणि सत्त अभवसिद्धीय-महाजुम्मसयाणि વંતિ

-વિયા.સ. ૪૦, ૨૭-૨૨ /સ.નં., ૩.o-??
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
વિશેષ : સમ્યક્ત્વ, સભ્યગ્મિથ્યાત્વ અને જ્ઞાન સર્વત્ર હોતું નથી.
શેષ કથન પૂર્વવત્ છે.
આ પ્રકારે આ શતકમાં પણ અગિયાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
પ્ર.
ઉ.
એમાંથી પ્રથમ, તૃતીય અને પંચમ આ ત્રણે ઉદ્દેશક સમાન પાઠવાળા છે.
શેષ આઠ ઉદ્દેશકો પણ એક સમાન છે.
પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્મી
અભવસિદ્ધિક કૃતયુગ્મ
કૃતયુગ્મરાશિવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે એનું ઔધિક શતક કહ્યું છે તે જ પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્તી શતક સમજવું જોઈએ. વિશેષ -
ભંતે ! શું તે જીવો કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે ? હા, ગૌતમ ! તે કૃષ્ણલેશ્યાવાળા છે. એમની સ્થિતિ અને સંચિણાકાળ કૃષ્ણલેશ્યા શતકના સમાન છે, શેષ કથન પૂર્વવત્ છે.
જે પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્તી શતક કહ્યું, તે જ પ્રકારે છયે લેશ્યા સંબંધિત છયે શતક સમજવા જોઈએ.
વિશેષ - સંચિટ્ટણાકાળ અને સ્થિતિનું કથન ઔધિક શતકના સમાન સમજવું જોઈએ. વિશેષ - શુક્લલેશ્યાના ઉત્કૃષ્ટ સંચિòણાકાળ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક એકત્રીસ સાગરોપમ છે. સ્થિતિ પણ આ જ પ્રકારે છે.
વિશેષ - ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્તથી અધિક નહીં કહેવી જોઈએ. જધન્ય એ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. એનામાં સર્વત્ર સમ્યક્ત્વ અને જ્ઞાન હોતું નથી, એની વિરતિ, વિરતાવિરતિ અને અનુત્તરવિમાનોમાં ઉત્પત્તિ હોતી નથી.
પ્ર. ભંતે ! સર્વ પ્રાણ -યાવ- સર્વ સત્ય પૂર્વમાં ઉત્પન્ન થયેલાં છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
આ પ્રકારે એ સાત અભવસિદ્ધિક મહાયુગ્મશતક હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #166

યુગ્મ-અધ્યયન
एवं एयाणि एकवीसं सन्निमहाजुम्मसयाणि ।
सव्वाणि वि एक्कासीइं महाजुम्मसयाणि । - વિયા. સ. ૪૦, મુ. o
३९. रासिजुम्मस्स भेया तेसिं लक्खणाणि य परूवणं
૬.
कइ णं भंते ! रासीजुम्मा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! પત્તારિ રામીનુમ્મા પળત્તા, તં નહા૨. ડખુમ્મે -ખાવ- ૪. તિમોર્ ।
૬.
से केणट्ठेणं भंते ! एवं वुच्चइ“વત્તારિ રાસીનુમ્મા પળત્તા, તં નહીં૨. હનુમ્મે -ખાવ- ૪. જિયો ?” उ. गोयमा ! जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे चउपज्जवसिए से तं रासीजुम्म कडजुम्मे एवं - जाव- जेणं रासी चउक्कएणं अवहारेणं अवहीरमाणे एगपज्जवसिए, से तं रासीजुम्म कलिओए ।
से तेणट्ठेणं गोयमा । एवं वुच्चइ“વત્તારિ રાસીનુમ્મા વાત્તા, તં નહીં૨. વડનુમ્ને -ખાવ- ૪. જિયો! ।”
-વિયા. સ. ૪૨, ૩. ?, મુ. શ્ ૪૦, રાશીનુમ્મ ડગુમ્મેનુ પડવીસવડડ્યું વવાયા ૪૦, परूवणं
प. दं. १. रासीजुम्मकडजुम्म नेरइया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. યમા ! વવાયો ના વધતી! ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! ચત્તારિ વા, બટ્ટ વા, વારસ વા, સોજત वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति ।
प. ते णं भंते! जीवा किं संतरं उववज्जंति, निरंतरं उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! संतरं पि उववज्जंति, निरंतरं पि उववज्जति ।
संतरं उववज्जमाणा जहण्णेणं एवं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जे समये अंतरं कट्टु उववज्जंति ।

બધાં મળીને મહાયુગ્મ-સંબંધિત એકાસી શતક સંપૂર્ણ થયા.
૩૯, રાશિયુગ્મના ભેદ અને એમના લક્ષણોનું પ્રરૂપણ :
૨૧૮૯
આ પ્રકારે આ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના એકવીસ મહાયુગ્મશતક થયા.
પ્ર.
ઉ.
ભંતે ! રાશિયુગ્મ કેટલા કહેવામાં આવ્યા છે ?
ગૌતમ ! રાશિયુગ્મ ચાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. કૃતયુગ્મ યાવ- ૪. કલ્યોજ.
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે રાશિયુગ્મ ચાર છે, જેમકે -
૧. કૃતયુગ્મ -યાવ- ૪. કલ્યોજ.”
ઉ. ગૌતમ ! જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર અપહાર (બાદ) કરતાં અંતમાં ચાર શેષ રહે, તે રાશિ યુગ્મ 'કૃતયુગ્મ' કહેવાય છે. આ પ્રકારે યાવ- જે રાશિમાંથી ચાર-ચાર અપહાર (બાદ) કરતાં અંતમાં એક શેષ રહે, તે રાશિયુગ્મ 'કલ્યોજ' કહેવાય છે. આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે - રાશિયુગ્મ ચાર છે, જેમકે
૧. કૃતયુગ્મ -યાવ- ૪. કલ્યોજ.
રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્મવાળા ચોવીસદંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! રાશિયુગ્મ કૃતયુગ્મવાળા નૈયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત (દેવ અથવા નારકજીવની ઉત્પત્તિ) વ્યુત્ક્રાંતિપદના અનુસાર સમજવો જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચાર, આઠ, બાર, સોળ, સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો સાન્તર ઉત્પન્ન થાય છે કે નિરન્તર ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જીવો સાન્તર પણ ઉત્પન્ન થાય છે અને નિરંતર પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
સાન્તર ઉત્પન્ન થાય ત્યારે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત સમયનું અંતર રાખીને ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #167

૨૧૯૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
निरंतरंउववज्जमाणा जहण्णेणंदो समया, उक्कोसेणं असंखेज्जा समया अणुसमयं अविरहियं निरंतरं उववज्जंति। ते णं भंते ! जीवा जं समयं कडजुम्मा तं समयं तेओया? जं समयं तेओया तं समयं कडजुम्मा ?
૩. યમ રૂઢે મઢે प. जं समयं कडजुम्मा तं समयं दावरजुम्मा, जं समयं
दावरजुम्मा तं समयं कडजुम्मा ?
નિરંતર ઉત્પન્ન થાય ત્યારે જધન્ય બે સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત સમય સુધી નિરંતર પ્રતિસમય
અવિરહિતરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો જે સમયે કતયમરાશિવાળા હોય
છે, તે જ સમયે શું જરાશિવાળા પણ હોય છે ? જે સમયે ત્યાંજરાશિવાળા હોય છે, તે જ સમયે
શું કૃતયુગ્મરાશિવાળા પણ હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો જે સમયે કૃતયુમવાળા હોય છે,
તે જ સમયે શું દ્વાપરયુગ્મવાળા હોય છે, જે સમયે તેઓ દ્વાપરયુગ્મવાળા હોય છે, તે જ સમયે શું
કૃતયુગ્મવાળા હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો જે સમયે કૃતયુગ્મવાળા હોય છે,
તે જ સમયે શું કલ્યોજ હોય છે, જે સમયે કલ્યોજવાળા હોય છે, તે જ સમયે શું
કૃતયુગ્મરાશિવાળા હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો (નૈરયિક) કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય
૩. સોયમા ! નો રૂઢેિ સમટ્યા प. जं समयं कडजुम्मा तं समयं कलिओया, जं समयं
कलिओया तं समयं कडजुम्मा ?
. યમ ! નો
રૂ સમ! प. ते णं भंते ! जीवा कहं उववज्जति ?
उ. गोयमा ! से जहानामए पवए पवमाणे अज्झवसाण
निवत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं ठाणं विप्पजहित्ता पुरिमठाणं उवसंपज्जित्ताणं विहरइ, एवामेव ते वि जीवा पवओविव पवमाणा अज्झवसाणं निव्वत्तिएणं करणोवाएणं सेयकाले तं भवं विप्पजहित्ता पुरिमं भवं उवसंपज्जित्ताणं विहरंति -जाव- आयप्पयोगेणं उववज्जति, नो परप्पयोगेणं उववज्जति ।
ते णं भंते ! जीवा किं आयजसेणं उववज्जति, आय अजसेणं उववज्जति?
ઉ. ગૌતમ! જેવી રીતે કોઈ કૂદનાર પુરુષ કૂદતાં-કૂદતાં
અધ્યવસાય (પુરુષાર્થ) નિષ્પન્ન ક્રિયા સાધન દ્વારા પોતાના પૂર્વ સ્થાનને છોડી ભવિષ્યકાળમાં આગળના સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે, તેવી જ રીતે તે જીવો પણ કૂદનારની જેમ કૂદતાં-કૂદતાં અધ્યવસાય નિષ્પન્ન ક્રિયા સાધન દ્વારા પૂર્વભવને ત્યજીને આગામીભવને પ્રાપ્ત કરી ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- તેઓ આત્મપ્રયોગ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય
છે, પર-પ્રયોગ દ્વારા ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો આત્મ-યશ (આત્મ-સંયમ) દ્વારા
ઉત્પન્ન થાય છે કે આત્મ-અયશ (આત્મ-અસંયમ) દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! તે આત્મ-યશ દ્વારા ઉત્પન્ન નથી થતા પરંતુ આત્મ-અયશ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. જો તે જીવો આત્મ-અયશ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે તો તેઓ શું આત્મ-યશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે
છે કે આત્મ-અયશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જીવો આત્મ-યશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ
નથી કરતાં, પરંતુ આત્મ-અયશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે છે.
उ. गोयमा! नो आयजसेणं उववज्जंति, आयअजसेणं
૩dવપ્નતિ प. जइ आयअजसेणं उववज्जति किं आयजसं
उवजीवंति, आयअजसं उवजीवंति?
उ. गोयमा ! नो आयजसं उवजीवंति, आयअजसं
उवजीवंति।

Page #168

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૯૧
प. जइ आयअजसं उवजीवंति किंसलेस्सा. अलेस्सा?
૩. નામ ! સજેસ્સી. નો મસ્સા |
प. जइ सलेस्सा किं सकिरिया, अकिरिया ?
પ્ર. જો તેઓ આત્મ-અયશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે છે,
તો તે સલેશ્યી હોય છે કે અલેશ્યી હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સલેશ્યી હોય છે, અલેશ્યી હોતાં
નથી. પ્ર. જો તેઓ સલેક્શી હોય છે તો ક્રિયા સહિત હોય
છે કે ક્રિયારહિત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સક્રિય હોય છે, અક્રિય હોતાં નથી. પ્ર. જો તેઓ સક્રિય હોય છે તો શું આ ભવને ગ્રહણ
કરીને સિદ્ધ થાય છે ચાવતુ- સર્વદુ:ખોનો અંત કરે
૩. મા ! સિિરયા, નો અિિરયા | प. जइ सकिरिया तेणेव भवग्गहणेणं सिझंति -जाव
सव्वदुक्खाणं अंत करेंति ?
. સોયમા! નો સમઢે 1. ૨ ૨. રાસીનુગ્ગ-૩નુષ્મ-મયુરકુમાર અંતે !
મોરિંત ૩વર્નાતિ? उ. गोयमा ! जहेव नेरइया तहेव निरवसेस।
તે રૂ-૨૦. -ગાવ-ત્રિ-તિરિણા ,
णवर-वणस्सइकाइया-जाव-असंखेज्जावा, अणंता वा उववज्जंति। सेसं तं चेव। दं. २१. मणुस्सा वि एवं चेव-जाव-नो आयजसेणं उववज्जंति, आयअजसेणं उववज्जति।
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. પ્ર. ૬.૨.ભંતે! રાશિયુમ-ક્તયુગ્મરાશિવાળા અસુકુમાર
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! જે પ્રકારે નૈરયિકના વિષયમાં સમજાવવામાં
આવ્યું છે, તે જ પ્રકારે અહિંયા પણ સંપૂર્ણરીતે સમજવું જોઈએ. દંપ૩-૨૦. આ પ્રકારે પંચેન્દ્રિયતિયયોનિક પર્યત સર્વકથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ- વનસ્પતિકાયિક જીવ-જાવત-અસંખ્યાત કે અનંત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સર્વ કથન પૂર્વ સમાન છે. ૮.૨૧. મનુષ્યોનું કથન પણ આ પ્રકારે તે આત્મયશ દ્વારા ઉત્પન્ન નથી થતાં, પરંતુ આત્મ-અયશ
દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. જો તે (મનુષ્ય) આત્મ-અયશ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય
છે તો શું તે આત્મ-યશ દ્વારા જીવન-નિર્વાહ કરે
છે કે આત્મ-અયશ દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે આત્મ-યશ દ્વારા જીવન-નિર્વાહ કરે.
છે અને આત્મ-અયશ દ્વારા પણ જીવનનિર્વાહ
કરે છે. પ્ર. જો તેઓ આત્મયશ દ્વારા જીવન-નિર્વાહ કરે છે
તો સલેક્શી હોય છે કે અલેશ્યી હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સલેક્શી પણ હોય છે અને અલેશ્વી
પણ હોય છે. પ્ર. જો તેઓ અલેશ્યી હોય છે તો સક્રિય હોય છે કે
અક્રિય હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સક્રિય નથી હોતાં, પરંતુ અક્રિય
હોય છે.
प. जइ आयअजसेणं उववज्जति किं आयजसं
उवजीवंति, आयअजसं उवजीवंति ?
उ. गोयमा! आयजसं पि उवजीवंति, आयअजसं पि
उवजीवंति।
प. जइ आयजसं उवजीवंति किं सलेस्सा, अलेस्सा?
૩. જોયા ! સરસ વિ, મસા વિ
प. जइ अलेस्सा किं सकिरिया, अकिरिया ?
૩. ગયા ! નો સરિયા, બરિયા |

Page #169

૨૧૯૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. जइ अकिरिया तेणेव भवग्गहणेणं सिज्जति-जाव
सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति ?
उ. हंता, गोयमा ! सिझंति -जाव- सव्वदुक्खाणं अंतं
રેતિ | प. जइ सलेस्सा किं सकिरिया. अकिरिया ?
પ્ર. જો તે અક્રિય હોય છે તે શું એ જ ભવને ગ્રહણ
કરી સિદ્ધ થાય છે -વાવ- સર્વદુઃખોનો અંત
કરે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! તેઓ એ જ ભવમાં સિદ્ધ થાય છે
-વાવ- સર્વદુઃખોનો અંત કરે છે. પ્ર. જો તેઓ સલેશ્યી હોય છે તો સક્રિય હોય છે કે
અક્રિય હોય છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ સક્રિય હોય છે, અક્રિય હોતાં નથી. પ્ર. જો તેઓ સક્રિય હોય છે તો શું એ જ ભવને ગ્રહણ
કરી સિદ્ધ થાય છે -વાવ- સર્વદુ:ખોનો અંત કરે
उ. गोयमा ! सकिरिया, नो अकिरिया। प. जइ सकिरिया तेणेव भवग्गहणेणं सिज्जंति -जाव
सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति ?
उ. गोयमा ! अत्थेगइया तेणेव भवग्गहणेणं सिझंति ઉ. ગૌતમ ! કેટલાક (મનુષ્ય) એ જ ભવમાં સિદ્ધ -जाव- सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति, अत्थेगइया नो
થાય છે -યાવત- સર્વદુઃખોનો અંત કરે છે, કેટલાક तेणेव भवग्गहणेणं सिझंति-जाव-नो सव्वदुक्खाणं
મનુષ્ય એ જ ભવમાં સિદ્ધ નથી થતા -પાવતअंतं करेंति।
સર્વદુઃખોનો અંત કરતાં નથી. . ઇ. નટુ ગાયનસં ૩વર્નીવંતિ વિંસજેસા, બનેસ? પ્ર. જો તેઓ આત્મ-અયશ દ્વારા જીવન-નિર્વાહ કરે છે
તો સલેક્શી હોય છે કે અલેશ્યી હોય છે ? ૩. ! સંસા. નો મસા ,
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સલેક્ષી હોય છે, અલેક્ષી હોતાં
નથી. प. जइ सलेस्सा किं सकिरिया अकिरिया ?
પ્ર. જો તેઓ સલેશ્યી હોય છે તો શું સક્રિય હોય છે
કે અક્રિય હોય છે ? ૩. મોથમી ! સિિરયા, નો વિશ્વરિયા |
ઉ. ગૌતમ! તેઓ સક્રિય હોય છે, અક્રિય હોતાં નથી. प. जइ सकिरिया तेणेव भवग्गहणेणं सिझंति-जाव- પ્ર. જો તેઓ સક્રિય હોય છે તો શું એ જ ભવમાં सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति?
સિદ્ધ થાય છે -વાવ- સર્વ દુઃખોનો અંત કરે
છે ? ૩. સોયમાં ! નો રૂખ સમ
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. दं. २२-२४. वाणमंतर-जोइसिय-वेमाणिया जहा
૬. ૨૨-૨૪. વાણવ્યન્તર, જ્યોતિષ્ક અને રફા
વૈમાનિકોનું કથન નૈરયિકોના સમાન છે. -વિયાં. સ. ૪૨, ૩. ૨, . ૨- ૪૨. રાણીનુમા રવીશ ઉવવાયા વિનં- ૪૧. રાશિ-યુગ્મોજરાશિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું
પ્રરૂપણ : प. द.१.रासीजम्मतेओय-नेरइया णं भंते! कओहिंतो પ્ર. દે, ૧. ભંતે ! રાશિયમ-જરાશિવાળા નૈરયિક उववज्जति ?
કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- देवेहिंतो શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-વાવ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ ! કવવા ના વતિ |
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપધાત વ્યુત્ક્રાંતિ પદના અનુસાર
સમજવો જોઈએ.'

Page #170

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૯૩
णवर-परिमाणं--तिण्णि वा, सत्त वा, एक्कारस वा,
વિશેષ - પરિમાણ ત્રણ, સાત, અગિયાર, પંદર पन्नरस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति । સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. संतरं तहेव।
સાન્તર નિરંતરનું કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. प. ते णं भंते ! जीवा जं समयं तेओया तं समयं પ્ર. ભંતે! તે જીવ જે સમયે યોજરાશિવાળા હોય છે તો कडजुम्मा ?
શું એ સમયે (તેઓ) કૃતયુગ્મરાશિવાળા હોય છે ? जं समयं कडजुम्मा तं समयं तेओया?
જે સમયે કૃતયુગ્મરાશિવાળા હોય છે, શું એ સમયે
જરાશિવાળા હોય છે ? ૩. નીયમી ! જે ફળ સમા
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. प. ते णं भंते ! जीवा जं समयं तेओया तं समयं પ્ર. ભંતે ! જે સમયે તે જીવો જરાશિવાળા હોય दावरजुम्मा ?
છે તો શું એ સમયે દ્વાપરયુગ્મરાશિવાળા હોય છે ? जं समयं दावरजुम्मा तं समयं तेओया?
જે સમયે તેઓ દ્વાપરયુગ્મરાશિવાળા હોય છે તો
શું એ સમયે તેઓ ચોરાશિવાળા હોય છે ? ૩. યમ ! ળ ફ સમ !
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. एवं कलिओएण वि समं।
કલ્યોજરાશિની સાથે કૃતયુગ્માદિરાશિનું કથન
પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. ૬. ૨-૨૪. જોવ -નવ- રોમાનિયા,
૮.૨-૨૪. શેપ સર્વ કથન પૂર્વવત વૈમાનિક પર્યત
સમજવું જોઈએ. णवरं-उववाओ सब्वेसिं जहा वक्कंतिए।
વિશેષ - સર્વનો ઉ૫પાત વ્યુત્ક્રાંતિ પદાનુસાર -વિયા. સ. ૪૨, ૩૨, . ૨-૩
સમજવો જોઈએ. ૪૨. રાણીગુમાવર ગુમેગુ વીસરાયુ વાયા ૪૨. રાશિયુગ્મ-દ્વાપરયુગ્મવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું परूवणं
પ્રરૂપણ : ૫. સૈફ, રાણીનુષ્પ-વરનુષ્પ-નેરા ci અંતે ! પ્ર. ૮૧, ભંતે ! રાશિમુશ્મ-દ્વાપરયુગ્મરાશિવાળા નૈરયિક कओहिंतो उववज्जति ?
ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहितो
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે उववज्जति ?
-યાવત- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! उववाओ जहा वकंतिए।
ગૌતમ ! એનો ઉ૫પાત વ્યુત્ક્રાંતિપદના અનુસાર
સમજવો જોઈએ. વર-પરિમા ઢોવ, ઇવા, ઢસ વા, સંજ્ઞા વા,
વિશેષ-પરિમાણ છે, છ, દસ, સંખ્યાત કે અસંખ્યાત असंखेज्जा वा उववज्जति।
ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा जं समयं दावरजुम्मा तं समयं પ્ર. ભંતે ! તે જીવો જે સમયે દ્વાપરયુગ્મવાળા હોય છે कडजुम्मा? जं समयं कडजुम्मा तं समयं दावरजुम्मा?
તો શું તે સમયે કૃતયુગ્મવાળા હોય છે ? જે સમયે
યુગ્મવાળા હોય છે તો શું તે સમયે દ્વાપરયુગ્મ
વાળા હોય છે ? ૩. ગોયમ રૂપઢે સમટ્યા
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. एवं तेयोएण वि समं।
આ જ પ્રકારે સ્રોજરાશિવાળા સાથે પણ સમજવું જોઈએ.

Page #171

૨૧૯૪
एवं कलिओएण वि समं ।
ૐ. ૨-૨૪. તેને નહા પપુણ ગાવ- વેમાળિયા ) · વિયા. સ. ૪૨, ૩. રૂ, સુ. ?-૨
-
વાં
૪૩. રાતીનુમત્તિઓનું ધનવીસવડાનું વવાયા
પ. . . ખરૂ રાતીનુમ્મ-જિોય-મેરડ્યા નું મંતે ! कओहिंतो उववज्जंति ?
किं नेरइएहिंतो उववज्जंति - जाव- देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! હવવાનો નહા વાંતીપુ ।
વર-પરિમાળ શ્નો વા, પંપ વા, નવ વા, તેરસ વા, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति ।
प. ते णं भंते! जीवा जं समयं कलिओया तं समयं जुम्मा ?
जं समयं 'कडजुम्मा, तं समयं कलिओया ?
૩. ગોયમા ! નો ફળદ્ધે સમવ્હે
एवं तेओयेण वि समं ।
एवं दावरजुम्मेण वि समं ।
ૐ. ૨-૨૪. મેસં નહા પદમુક્ષણ –ખાવ- વેમાળિયા ) વિયા. સ. ૪૨, ૩. ૪, સુ. ?-૨ ૪૪, સજેસ રાશીનુમ્ન ડઝુમ્મા, વડવીસડખુ વવાયા ૪૪.
परूवणं
-
૧. હજેમ્સ-રાસીનુમ્મ-કનુમ્મ-નેરયા નં અંતે ! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. યમા ! વવાયો નહા ધૂમમાણું |
सेसं जहा पढमुद्देसए ।
असुरकुमाराणं तहेव एवं - जाव- वाणमंतराणं ।
मणुस्साण वि जहेव नेरइयाणं ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આ જ પ્રકારે કલ્યોજરાશિવાળા સાથે પણ સમજવું જોઈએ.
૪૩, રાશિયુગ્મ-કલ્યોજરાશિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
૬.૨-૨૪. શેષ સર્વ કથન વૈમાનિકો પર્યંત પ્રથમ ઉદ્દેશકના સમાન છે.
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! રાશિયુગ્મ-કલ્યોજરાશિવાળા નૈરિયક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
શું તેઓ નૈરિયકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત્ દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત વ્યુત્ક્રાંતિપદના અનુસાર સમજવો જોઈએ.
વિશેષ – પરિમાણ એક, પાંચ, નવ, તેર, સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો જે સમયે કલ્યોજ છે તો શું તે જ સમયે મૃતયુગ્મવાળા હોય છે ?
For Private Personal Use Only
જે સમયે તયુગ્મ છે, શું તે જ સમયે કલ્યોજવાળા હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એ જ પ્રકારે યોજની સાથે કૃતયુગ્માદિનું કથન સમજવું જોઈએ.
દ્વાપરયુગ્મની સાથે કૃતયુગ્માદિનું કથન પણ એ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ.
નં. ૨-૨૪. શેષ સર્વકથન પ્રથમ ઉદ્દેશકના સમાન વૈમાનિક પર્યંત સમવું જોઈએ.
સલેશ્ય રાશિયુગ્મ મૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્મી રાશિયુગ્મ-મૃતયુગ્મરાશિવાળા નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત ધૂમપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોના સમાન સમજવો જોઈએ.
શેષ સર્વ કથન પ્રથમ ઉદ્દેશકના અનુસાર સમજવું જોઈએ.
અસુરકુમારોના વિષયમાં પણ આ જ પ્રકારે વાણવ્યન્તરો પર્યંત સમજવું જોઈએ, મનુષ્યના વિષયમાં પણ નૈરયિકોની સમાન કથન કરવું જોઈએ.

Page #172

યુગ્મ-અધ્યયન
૨૧૯૫
आयअजसं उवजीवंति।
તેઓ આત્મ-અયશ (અસંયમ) પૂર્વક જીવનનિર્વાહ કરે છે. અહીંયા અલેશ્વી, અદિય તથા એ જ ભવમાં સિદ્ધ થવાનું કથન નહીં કરવું જોઈએ. શેષ સર્વકથન પ્રથમોદ્દેશકના સમાન છે.
अलेस्सा अकिरिया, तेणेव भवग्गहणेणं सिझंति एवंन भाणियब्वं। सेसं जहा पढमुद्देसए।
- -વિચા. સ. ૪૨, ૩, ૫, મુ. ૨-૩ कण्हलेस्सतेयोएहि वि एवं चेव उद्देसओ।
-વિયા. સ. ૪૨, ૩, ૬, મુ. ? कण्हलेस्सदावरजुम्मेहि वि एवं चेव उद्देसओ।
-વિયા. સ. ૪૨, ૩. ૭, ૩. ? कण्हलेस्सकलिओएहि वि एवं चेव उद्देसओ।
કૃષ્ણલક્ષી સોજરાશિ નૈરયિકનું ઉદ્દેશક પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ.
કૃષ્ણલેશ્યી દ્વાપરયુગ્મરાશિવાળા નૈરયિકનું ઉદ્દેશક પણ આ જ પ્રકારે સમજવો જોઈએ.
परिमाणं संवेहो य जहा ओहिएसु उद्देसएसु।
-વિચા. સ. ૪૨, ૩. ૮, યુ. ? जहा कण्हलेस्सेहिं एवं नीललेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा भाणियब्बा निरवसेसा,
કમ્બલેશ્યી કલ્યોજરાશિવાળા નૈરયિકોનું ઉદેશક પણ આ જ પ્રકારે સમજવો જોઈએ. એનું પરિમાણ અને સંવેધ ઔધિક ઉદ્દેશકના અનુસાર સમજવું જોઈએ. જે પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્યાના ચાર ઉદ્દેશક કહ્યા એ જ પ્રકારે નીલલેશ્યાના પણ સમગ્રરૂપે ચાર ઉદ્દેશક સમજવા જોઈએ. વિશેષ-નૈરયિકોના ઉપપાતનું કથન વાલુકાપ્રભાની સમાન સમજવું જોઈએ. શેષ સર્વ કથન પૂર્વવત છે.
णवरं-नेरइयाणं उववाओ जहा वालुयप्पभाए।
તે જેવા
-વિચા. સ. ૪, ૩. ૧-૨૨, . ? काउलेस्से वि एवं चेव चत्तारि उद्देसगा कायवा।
णवरं-नेरइयाणं उववाओ जहा रयणप्पभाए ।
આ જ પ્રકારે કાપોતલેશ્યાના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવો જોઈએ. વિશેષ - નૈરયિકોનો ઉપપાત રત્નપ્રભા પૃથ્વીના સમાન સમજવો જોઈએ. શેષ સર્વ કથન પૂર્વવત છે.
सेसं तं चेव।
-વિયા, સ. ૪૨, ૩. ૨૩-૨૬, મુ. ? प. तेउलेस्सरासीजुम्म-कडजुम्म-असुरकुमारा णं
અંતે ! તારાદિત ૩વવપ્નતિ ? ૩. રોથમાં ! જેવા
णवर-जेसु तेउलेस्सा अस्थि तेसु भाणियव्वं ।
પ્ર. ભંતે ! તેજલેશ્યાવાળા રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મરૂપ
અસુરકુમાર કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનું કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - જેનામાં તેજોલેશ્યા હોય છે એના માટે જ સમજવું જોઈએ. આ પ્રકારે એના પણ કમ્બલેશ્યા સદશ ચાર ઉદેશક સમજવાં જોઈએ.
एवं एए वि कण्हलेस्ससरिसा पत्तारि उद्देसगा
-વિચા. સ. ૪૨, ૩. ૨૭-૨૦, મુ. ?

Page #173

૨૧૯૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं पम्हलेस्साए वि चत्तारि उद्देसगा कायव्वा । આ જ પ્રકારે પાઘલેશ્યાના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવા
જોઈએ. पंचेंदियतिरिक्खजोणियाणं, मणुस्साणं, वेमाणियाण પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય અને વૈમાનિકોમાં य एएसिं पम्हलेस्सा, सेसाणं नत्थि ।
પગલેશ્યા હોય છે. બાકીમાં હોતી નથી. -વિયા. સ. ૪૨, ૩. ૨૨-૨૪, મુ. ? जहा पम्हलेस्साए एवं सुकलेस्साए वि चत्तारि જે પ્રકારે પાઘલેશ્યાના ચાર ઉદ્દેશક કહ્યા છે તે જ उद्देसगा कायब्वा,
પ્રકારેશદ્ભલેશ્યાના પણ ચારઉદ્દેશકસમજવાં જોઈએ. णवरं-मणुस्साणं गमओ जहा ओहिय उद्देसएस,
વિશેષ મનુષ્યોને માટે ઔધિક ઉદ્દેશકના અનુસાર सेसं तं चेव।
સમજવું જોઈએ. શેષ સર્વ કથન પૂર્વવત છે. एवं एए छसु लेस्सासु चउवीसं उद्देसगा भवति । આ જ પ્રકારે આ છ વેશ્યાઓના ચોવીસ ઉદ્દેશક ओहिया चत्तारि।
હોય છે. ચાર ઔધિક ઉદ્દેશક છે. सब्बेए अट्ठावीसं उद्देसगा भवंति।
આ બધાં મળીને અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક થાય છે. -વિયા. સ. ૪૬, ૩. રપ-૨૮, . ૨-૨ ૪૬. મસિહા રાણીનુષ્પ ડગુમાડ ૨૩વસાણું ૪૫. ભવસિદ્ધિક રાશિયગ્નકૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં उववायाइ परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : प. भवसिद्धीय-रासीजुम्म-कडजुम्म-नेरइया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! ભવસિદ્ધિક રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મરાશિવાળા વહિંતો ઉન્નતિ ?
નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा ओहिया पढमगा चत्तारि उद्देसगा ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે ધિક ચાર ઉદ્દેશક કહ્યા છે, तहेव निरवसेसं एए चत्तारि उद्देसगा।
તેજ અનુસારે એના પણ સંપૂર્ણ ચારે ઉદ્દેશક
સમજવાં જોઈએ. प. कण्हलेस्स-भवसिद्धीय-रासीजुम्म-कडजुम्म- પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્ય ભવસિદ્ધિક રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મ
ને જે મંતે ! ગતિ ૩વવનંતિ? . રાશિવાળા નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? उ. गोयमा ! जहा कण्हलेस्साए चत्तारि उद्देसगा तहा ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્યાના ચાર ઉદેશક કહ્યા
इमे वि भवसिद्धीय कण्हलेस्सेहिं चत्तारि उद्देसगा છે, તે જ પ્રકારે ભવસિદ્ધિક કૃષ્ણલેશ્યી જીવોના कायब्बा।
પણ ચાર ઉદેશક સમજવાં જોઈએ. एवं नीललेस्सभवसिद्धिएहि वि चत्तारि उद्देसगा। એ જ પ્રકારે નીલલેશ્યી ભવસિદ્ધિક જીવોના પણ
ચાર ઉદ્દેશક સમજવો જોઈએ. एवं काउलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा।
એ જ પ્રકારે કાપોતલેશ્યી ભવસિદ્ધિક જીવોના
પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. तेउलेस्सेहि वि चत्तारि उददेसगा ओहियसरिसा।
તેજલેશ્યી ભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ઔધિકના
સમાન ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. पम्हलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा।
પાલેશ્યી ભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ચાર ઉદ્દેશક
સમજવાં જોઈએ. सुक्कलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा ओहियसरिसा। શક્યુલેશ્યી ભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ઔધિકના
સમાન ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. एवं एए वि भवसिद्धिएहिं अट्ठावीसं उद्देसगा भवंति। આ જ પ્રકારે ભવસિદ્ધિક જીવોના પણ અઠ્યાવીસ -વિચા. સ. ૪૨, ૩. ૨૧-૬૬, . -૮
ઉદેશક હોય છે.

Page #174

યુ-અધ્યયન
૨૧૯૭
૪૬, મસિદ્ધીય રાશીનુમ્મ ડગુમ્માદ પડવીમવંડમું ૪૬. અભવસિદ્ધિક રાશિયુગ્મ-મૃતયુગ્માદિવાળા ચોવીસ દંડકોમાં उववायाइ परूवणं
ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
૫. સમસિદ્ધીય-રાતીનુમ્મ-ડનુમ્મ-ને રડ્યા ાં મંતે ! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નહીં પ૪મો વેસો,
वरं मणुस्सा नेरइया य सरिसा भाणियव्वा । सेसं તહેવ ।
एवं चउसु वि जुम्मेसु चत्तारि उद्देसगा ।
૫. વહેમ્ન-અમસિદ્વીય-રાતીનુમ્મ-૪નુમ્મनेरइया णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. શૌયમા ! વ ચેવ ખત્તારિ ઉદ્દેશ /
एवं नीललेस्स- अभवसिद्धीएहि वि चत्तारि उद्देसगा।
एवं काउलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा ।
एवं तेउलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा ।
पम्हलेस्सेहि वि चत्तारि उद्देसगा ।
सुक्कलेस्स- अभवसिद्धिएहि वि चत्तारि उद्देसगा ।
एवं एएसु अट्ठावीसाए वि अभवसिद्धीय उद्देसएसु मणुस्सा नेरइयगमेणं नेयव्वा ।
૧.સ-રાતીનુમ્ન-ડનુમ્મ-નેરડ્યા ાં મંતે ! कओहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! પૂછ્યું નહીં ૧૪માં ઉદ્દેશો ।
एवं चउसु वि जुम्मेसु चत्तारि उद्देसगा भवसिद्धियसरिसा कायव्वा ।
પ્ર. ભંતે ! અભવસિદ્ધિક-રાશિયુગ્મ-મૃતયુગ્મરાશિવાળા નૈરિયક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

ઉ. ગૌતમ ! પ્રથમ ઉદ્દેશકના સમાન આ ઉદ્દેશકનું કથન કરવું જોઈએ.
વિશેષ - મનુષ્યો અને નૈરિયકોનું કથન સમાન સમજવું જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વવત્ છે.
આ જ પ્રકારે ચારે યુગ્મોના ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્તી - અભવસિદ્ધિક - રાશિયુગ્મકૃતયુગ્મરાશિવાળા નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનાં પણ પૂર્વવત્ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
એ જ પ્રકારે નીલલેશ્યાવાળા અભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
એ જ પ્રકારે કાપોતલેશ્યાવાળા અભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. તેજોલેશ્મી અભસિદ્ધિક જીવોના પણ આ જ પ્રકારે ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. પદ્મલેશ્યી અભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
-વિયા. સ. ૪૨, ૩. ૬૭-૮૪, સુ. ૧-૨
૪૭, સિિમિતિ રામનુમ્માડગુમ્માર્ં ૪૭, સમ્યગ્દષ્ટિ-મિથ્યાદષ્ટિ રાશિયુગ્મ તયુગ્માદિવાળા ચોવીસ चउवीसदंडएसु उववायाइ परूवणंદંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! સમ્યગ્દષ્ટિ - રાશિયુગ્મ-મૃતયુગ્મરાશિવાળા નૈરિયક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
શુક્લલેશ્યાવાળા અભવસિદ્ધિક જીવોના પણ ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ અઠ્યાવીસ અભવસિદ્ધિક ઉદ્દેશકોમાં મનુષ્યો સંબંધી કથન નૈયિકોનાં આલાપકના સમાન સમજવું જોઈએ.
ઉ. ગૌતમ ! પ્રથમ ઉદ્દેશકના સમાન આ ઉદ્દેશક સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only
એ જ પ્રકારે ચારે યુગ્મોમાં ભવસિદ્ધિકના સમાન ચારે ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ.

Page #175

૨૧૯૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. कण्हलेस्स-सम्द्दिट्ठि-रासीजुम्म-कडजुम्म-नेरइया પ્ર. ભંતે ! કુષ્ણલેશ્યી સમ્યગ્દષ્ટિ રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મv મંતે ! નહિંતો ૩વવતિ ?
રાશિવાળાં નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
છે ? उ. गोयमा! एए विकण्हलेस्ससरिसा चत्तारि उद्देसगा ઉ. ગૌતમ! અહીંયા પણ કૃષ્ણલેશ્યાના ચાર ઉદેશકના યત્ર
સમાન ચાર ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. एवं सम्मछिट्ठिसु विभवसिद्धियसरिसा अट्ठावीसं
આ જ પ્રકારે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોનાં પણ ભવસિદ્ધિક उद्देसगा कायव्वा।
જીવોના સમાન (પ્રત્યેક વેશ્યા સંબંધિત ચાર-ચાર
ઉદ્દેશક હોવાથી એના ૨૦ ઉદ્દેશક મળવાથી કુલ) -વિચા. સ. ૪૨, ૩, ૮૬-૨૨૨, મુ. ૨-૪
અઠ્યાવીસ ઉદેશક સમજવાં જોઈએ. प. मिच्छद्दिट्ठि-रासीजुम्म-कडजुम्म-नेरइया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! મિથ્યાષ્ટિ-રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મરાશિવાળા હિંતો ઉન્નતિ ?
નૈરયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं एत्थ वि मिच्छदिदिठअभिलावेणं ઉ. ગૌતમ ! મિથ્યાદષ્ટિના અભિલાપ (સંભાષણ)થી अभवसिद्धियसरिसा अट्ठावीसं उद्देसगा कायब्वा।
અહીંયા પણ અભાવસિદ્ધિક ઉદ્દેશકોના સમાન
અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. -વિયા. સ. ૪૬, ૩. ??૨-૨૪૦, . ? ૪૮, વસ્થિ , સરગુજ્જ હનુમા ૪૮, કૃષ્ણપાક્ષિક-શુક્લપાક્ષિક રાશિયુગ્ય કૃતયુગ્મદિવાળા चउवीसदंडएसु उववायाइ परूवणं
ચોવીસ દંડકોમાં ઉત્પાતાદિનું પ્રરૂપણ : प. कण्हपक्खिय-रासीजुम्म-कडजम्म-नेरइया णं भंते! પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણપાક્ષિક-રાશિયુગ્મ-કૃતયુમરાશિવાળા. વોહિત ૩વર્નાતિ ?
નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं एत्य वि अभवसिद्धियसरिसा ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા પણ અભાવસિદ્ધિક ઉદ્દેશકોના __ अट्ठावीसं उद्देसगा कायवा।
સમાન અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક સમજવાં જોઈએ. -વિચા. સ. ૪૬, ૩. ૪- ૬૮, મુ. ? प. सुक्कपक्खिय-रासीजुम्म-कडजुम्म-नेरइया णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! શુક્લપાક્ષિક - રાશિયુગ્મ - કૃતયુગ્મરાશિ - મોહિંતો ઉન્નતિ,
નૈરયિક કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! एवं एत्थ विभवसिद्धियसरिसा अट्ठावीसं ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા પણ ભવસિદ્ધિક ઉદ્દેશકોના उद्देसगा भवंति।
સમાન અઠ્યાવીસ ઉદ્દેશક હોય છે. प. भंते ! एवं एए सब्बे वि छण्णउयं उद्देसगं भवइ પ્ર. ભંતે! આ બધા મળીને ૧૯૬ ઉદ્દેશકોનું રાશિયુ रासीजुम्मसय -जाव- सुक्कलेस्ससुक्कपक्खिय
શતક થાય છે-યાવત-શુક્લલેશ્યવાળા શુક્લપાલિક रासीजुम्म- कडजुम्मकलियोग वेमाणिया -जाव- રાશિયુગ્મ-કૃતયુગ્મ-કલ્યોજરાશિવાળા વૈમાનિક जइसकिरिया तेणेव भवग्गहणेणं सिमंति-जाव
-વાવ- જો સક્રિય છે તો શું તેઓ આ ભવ अंतं करेंति?
પ્રહણ કરીને સિદ્ધ થાય છે -યાવત- સર્વ દુઃખોનો
અંત કરે છે ? उ. गोयमा ! नो इणढे समठे।
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. -વિચા. સ. ૪૨, ૩. ૨૬૧-૨૬૬, . ?-૨
લગાત,

Page #176

૨૧૯૯
s
=
=
=
=
= =
=
=
= =
=
૪૧. ગમ્મા અધ્યયન
આ એક વિશિષ્ટ અધ્યયન છે જેમાં ૨૪ દંડકોના જીવોના પારસ્પરિક-ગમનાગમન (ગતિ-આગતિ ના આધારિત ઉત્પાદ ઇત્યાદિ ૨૦ (વીસ) કારોનું વર્ણન છે. આ અધ્યયન મુખ્યતઃ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિના ૨૪માં શતક પર આધારિત છે. આ અધ્યયનને સમજવા માટે ગતિ, વ્યુત્ક્રાંતિ, વેશ્યા, દષ્ટિ, જ્ઞાન, કષાય, ઈન્દ્રિય, સમુદ્દઘાત, વેદ વગેરે અધ્યયન (સહાયક) મદદરૂપ છે. આથી આ અધ્યયનના વિષયને સમજવા માટે વાંચક ઉપર્યુક્ત અધ્યયનોની વિષય-સામગ્રીનો આધાર (આલંબન) લઈ શકે છે.
ચોવીસ દંડક છે – નરયિકોનું એક, દસ ભવનવાસી દેવોના ૧૦, પાંચ સ્થાવરોના ૫, વિકલેન્દ્રિયોના ૩, તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયોનું ૧, મનુષ્યનું ૧, વાણવ્યંતર દેવોનું ૧, જ્યોતિષ્ક દેવોનું ૧ અને વૈમાનિક દેવોનું ૧, આ ચોવીસ દંડકોમાં પરસ્પર ગતિ-આગતિ અથવા વ્યુત્ક્રાંતિના આધાર પર ક્રમશઃ નિખ્ખાંકિત ૨૦ દ્વારો વડે નિરૂપણ જ આ અધ્યયનનો પ્રમુખ પ્રતિપાદ્ય છે. આ ૨૦ દ્વાર છે : ૧. ઉપપાત, ૨. પરિમાણ (સંખ્યા), ૩. સંહનન, ૪. ઉચ્ચત્વ (અવગાહના), ૫. સંસ્થાન, 3. લેશ્યા, ૭, દૃષ્ટિ, ૮. જ્ઞાન-અજ્ઞાન, ૯. યોગ, ૧૦. ઉપયોગ, ૧૧. સંજ્ઞા, ૧૨, કષાય, ૧૩. ઈન્દ્રિય, ૧૪. સમુદઘાત, ૧૫. વેદના, ૧૬. વેદ, ૧૭, આયુષ્ય, ૧૮. અધ્યવસાય, ૧૯, અનુબંધ અને ૨૦. કાયસંવેધ.
ઉપપાત દ્વારના અંતર્ગત વિચાર કરવામાં આવ્યો છે કે અમુક દંડકનો જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? પરિણામ દ્વારમાં એની ઉત્પત્તિના સંદર્ભમાં વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. સંવનન દ્વારના અંતર્ગત અમુક દંડકમાં ઉત્પન્ન થનાર (પરંતુ અધુના યાવત- અનુત્પન્ન) જીવના સંહનનોની ચર્ચા છે. ઉચ્ચત્વ દ્વારમાં વર્તમાનભવની અવગાહના (અવસ્થિતિ)નું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. સંસ્થાન, વેશ્યા, દષ્ટિ, જ્ઞાન-અજ્ઞાન, યોગ, ઉપયોગ, સંજ્ઞા, કષાય, ઈન્દ્રિય અને સમુદ્દાત કારોમાં પણ ઉત્પદ્યમાન જીવ અને એને સંબંધિત પ્રરૂપણા છે. વેદના દ્વારમાં માતા અને અસાતા વેદનાનું તથા વેદ દ્વારમાં સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસક વેદનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. આયુષ્યદ્વારના અંતર્ગત "સ્થિતિ'ની ચર્ચા છે. અધ્યવસાય બે પ્રકારના હોય છે – પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત. જો જીવ જે દંડકમાં ઉત્પન્ન થનાર હોય છે એને અનુસાર જ એના પ્રશસ્ત (શુભ) અથવા અપ્રશસ્ત (અશુભ) અધ્યવસાય (ભાવ) પ્રાપ્ત થાય છે. અનુબંધ અને કાયસંવેધ એ બે દ્વારા આ અધ્યયનમાં સર્વથા વિશિષ્ટ પ્રતીત થાય છે. અનુબંધનું તાત્પર્ય છે વિવલિત (અપેક્ષિત) પર્યાયનું અવિચ્છિન્ન (નિરંતર) બની રહેવું તથા કાયસંવેધનું તાત્પર્ય છે વર્ણમાન કાયથી અન્ય કાર્યમાં અથવા તુલ્યકામાં જઈ પુનઃ એ જ કાયમાં પાછું ફરવું. કાયસંવેધ ધારનો વિચાર ભવાદેશ અને કાલાદેશની અપેક્ષાએ બે પ્રકારે છે.
ઉપર્યુક્ત ૨૦ ધારોના માધ્યમ દ્વારા પ્રત્યેક દંડકના વિવિધ પ્રકારના જીવોની જે જાણકારી આ અધ્યયનમાં સંકલ્પિત છે તે અત્યંત સૂક્ષ્મ અને યુક્તિસંગત છે. આ અધ્યયનનું અનુશીલન કરવાથી અનેક ગુત્યિયા (ગુંચો) ઉકેલાઈ જાય છે, કારણ કે આમાં જે પ્રતિપાદન છે તે વિસ્તૃત હોવાને કારણે સૂક્ષ્મતા અને ઊંડાણ સુધી લઈ જાય છે.
પ્રારંભમાં ગતિની અપેક્ષાએ નૈરયિકોના ઉપપાતનું વર્ણન છે, જેનાથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે નરકમાં તિર્યંચ અને મનુષ્ય ગતિના જ જીવો આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, નૈરયિકો અને દેવોના નહીં. તિર્યંચમાં પણ પંચેન્દ્રિયના અસંજ્ઞી તથા સંજ્ઞીના પર્યાપ્તક જીવો જ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. રત્નપ્રભા, શર્કરા પ્રભાથી ત:પ્રભા પર્યત અને અધઃસપ્તમ નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોનો ઉપપાત વગેરે ૨૦ દ્વારોમાં વિસ્તૃત નિરૂપણ છે. આ પ્રકારે આ નરકોમાં પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક મનુષ્યોનો ૨૦ ધારોથી વર્ણન છે.

Page #177

૨૨૦૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
Biliminullalllllllllllllllllllllit tilllllllllllllllllllllllllll millefiliati
Filmirathiarailiff HillifWll fillllllllllllllll girl in liliyatimunita Haiti IIIIIInni
આ પ્રકારે અસુરકુમાર, નાગકુમાર અને અન્ય ભવનવાસી દેવોમાં ઉત્પદ્યમાન પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો, સંખ્યાત અને અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો, સંખ્યાત અને અસંખ્યાત વર્ષાયુક મનુષ્યોનું પણ ૨૦ ધારોથી નિરૂપણ છે. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર ૨૩ દંડકો (નરક સિવાય) તથા અપ્લાય અને વનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થનાર ૨૩ દેડકો (નરક સિવાય) તથા અપ્લાય અને વનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થનાર ૨૩ દંડકોનું પણ ૨૦ દ્વારોથી નિરૂપણ થયેલું છે. તૈજસૂકાય અને વાયુકાયમાં ઉત્પદ્યમાન દારિકના ૧૦ દંડકો (પ સ્થાવર, ૩ વિકસેન્દ્રિય, તિર્યચપંચેન્દ્રિય અને મનુષ્ય)નું પણ ઉપપાત વગેરે દ્વારોથી નિરૂપણ ઉપલબ્ધ છે. બેઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયમાં પણ ઔદારિકના ૧૦ દંડકોના જીવ જ ઉત્પન્ન થાય છે. એનું પણ આ જ પ્રકારે વીસ દ્વારોથી સૂક્ષ્મ વર્ણન થયેલું છે. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ૨૪ જ દંડકના જીવ ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ વૈમાનિકોમાં સહસ્ત્રાર દેવલોક (આઠમા) સુધીના દેવો જ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ બધાનો પણ ઉપપાત વગેરેનો ૨૦ ધારોથી વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. મનુષ્યના દંડકમાં ઉત્પન્ન થનાર ૨૨ દંડકો (તેજસ અને વાયુકાય સિવાય)નું એ જ ૨૦ ધારોથી નિરૂપણ મહત્વપૂર્ણ છે. રત્નપ્રભાથી તમપ્રભા પૃથ્વી પર્વતના નૈરયિકો, તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યો, કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક પર્યંત દેવો અને કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોની મનુષ્યરૂપે ઉત્પત્તિ દર્શાવવામાં આવી છે. સાતમી નરકના નૈરયિકો મનુષ્યરૂપે ઉત્પન્ન થતા નથી.
વાણવ્યન્તર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવોના દંડકોમાં ઉત્પદ્યમાન તિર્યંચ અને મનુષ્યોનું પણ ઉત્પાદ વગેરે દ્વારોના માધ્યમ વડે નિરૂપણ થયેલું છે. વૈમાનિકોની અંતર્ગત સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોનું ભિન્ન રીતે વર્ણન છે તથા ઈશાનથી સહસ્ત્રાર પર્વત ઉત્પદ્યમાન તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોનું એકી સાથે વર્ણન છે. આનતથી અશ્રુત સુધી તથા કલ્પાતીત દેવો (નવ રૈવેયક અને અનુત્તર વિમાન)માં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોનું ૨૦ દ્વારોમાં પૃથફરૂપેણ વર્ણન છે.
આ અધ્યયનમાં નિરૂપિત વર્ણન વિભિન્ન દેડકોના જીવોની વિશેષતાઓને અભિવ્યક્ત કરવાની સાથે તેમની અન્યત્ર થનાર ઉત્પત્તિથી સંબંધિત વિશેષતાઓને પણ પ્રદર્શિત કરે છે. એના દ્વારા જીવોની વિભિન્ન અવસ્થાઓનું જ્ઞાન થાય છે. ૨૦ ધારોના નિરૂપણમાં યત્ર-તત્ર નવ ગમકોનો પણ પ્રયોગ થયેલો છે. આ નવ ગમક ઓધ, જઘન્ય અને મધ્યમ સ્થિતિઓના કારણે બનેલ છે.
જે તત્ત્વજિજ્ઞાસુ આ અધ્યયનમાં વર્ણિત વિષયસામગ્રી સંબંધિત વિશેષ જાણવા ઈચ્છે તેઓ ભગવતીસૂત્રના ચોવીસમાં શતકની ટીકા અથવા વૃત્તિનું અનુશીલન (ઊંડો અભ્યાસ) કરે તે યોગ્ય (ઉપયુક્ત) થશે.

ltillumilialestateamreligitalatilipititutiiiiiiunwill

I GHETHREEllisilliiiliiiiiiiiiiiiiiiiiial all alHIRIBIHimmiiiiiiiiii

Page #178

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૦૧
४१. गम्माऽज्झयणं
૪૧. ગમા-અધ્યયન
મુક્ત -
સૂત્ર : ૨. વીસરણુજાવીશુtangવવાયાવી-તાજાળ ૧. ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ ઉદ્દેશકોમાં ઉપપાતાદિ વિસ તાર માહો -
દ્વારોની દ્વારગાથાઓ : ૨. ૩વવાય, ૨. પરિમાdi,
૧. ઉપપાત, ૨. પરિમાણ, રૂ-૪. સંધયત્તવ, ૫. સંટા,
૩. સિંહનન, ૪. ઉચ્ચત્વ, ૫. સંસ્થાન, ૬. સેક્સ, ૭. વિટ્ટિ,
૬. લેશ્યા, ૭. દષ્ટિ, ૮. ના-નાને, ૬. ગોળ,
૮. જ્ઞાન-અજ્ઞાન, ૯. યોગ, ૨૦. ૩વોને, શા
૧૦. ઉપયોગ, ??. સTI, ? ૨. સાય,
૧૧. સંજ્ઞા, ૧૨. કષાય, ૨૩. કુંઢિય, ૨૪. સમુથા,
૧૩. ઈન્દ્રિય, ૧૪. સમુદ્દઘાત, ૨૫. વેગ ય, ૧૬. વેઢે ય,
૧૫. વેદના, ૧૬. વેદ, ૨૭. , १८. अज्झवसाणा,
૧૭. આયુષ્ય, ૧૮. અધ્યવસાય, ૨૨. મધુવંધો, ૨૦. સિંહા પરા
૧૯. અનુબંધ, ૨૦. કાયસંવેધ (આ વીસ દ્વાર છે.) जीव पए जीव पए जीवाणं, दंडगम्मि उद्देसो ।
પ્રત્યેક દંડકના જીવોનું કથન કરનાર એક-એક ઉદ્દેશક चउवीसइमम्मि सए, चउवीसं होंति उद्देसा ॥३॥
છે. એથી ચોવીસમા શતકના આ ચોવીસ ઉદ્દેશક છે. - વિચા. સ. ૨૪, ૩. ?, . ૨-૩ २. गई पडुच्च नेरइए उववाय परूवर्ण
૨. ગતિની અપેક્ષાએ નૈરયિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : प. नेरइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
પ્ર. ભંતે ! નૈરયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
किं नेरइएहिंतो उववज्जति ? तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति ? मणुस्सेहिंतो उववज्जति ?
देवेहिंतो उववज्जति? ૩. સોયમા ! નો ને રૂઢિંતો ૩વપ્નતિ,
तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, मणुस्सेहितो वि उववज्जंति,
नो देवेहिंतो उववज्जति । प. भंते ! जइ तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति किं -
શું તે નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી,
તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, મનુષ્યોથી આવીને પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે ! જો (નરયિક જીવ) તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું - ૧. તે એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે, ૨. બેઈન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે,
१. एगिदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
२. बेइंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,

Page #179

૨ ૨૦૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३. तेइंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
४. चउरिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
५. पंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति ?
उ. गोयमा ! १. नो एगिंदियतिरिक्खजोणिएहितो
उववज्जंति, २. नो बेइंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
३. नो तेइंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
४. नो चउरिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
५. पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति ।
प. भंते! जइपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
હિં - सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति?
૩. ત્રેઈન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે, ૪. ચતુરિન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે, ૫. કે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. તે એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને
ઉત્પન્ન થતાં નથી, ૨. બેઇન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી, ૩. ત્રેઈન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી, ૪. ચતુરિન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી, ૫. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું - સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી આવી ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી પણ આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે - તો શું જલચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? સ્થળચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
કે ખેચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જલચરોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે, સ્થળચરોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
ખેચરોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ જલચર, સ્થળચર અને ખેચર
જીવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -
असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति?
उ. गोयमा ! सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो वि
उववज्जंति, असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो वि उववज्जति।
प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो
उववज्जति, किं जलचरेहिंतो उववज्जति ? थलचरेहिंतो उववज्जंति,
खहचरेहिंतो उववज्जति? उ. गोयमा ! जलचरेहिंतो वि उववज्जंति,
थलचरेहिंतो वि उववज्जंति,
खहचरेहिंतो वि उववज्जति । 7. અંતે!નગર-અવર-gટરેઢિતોડવવનંતિ,

Page #180

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૦૩
किं पज्जत्तएहिंतो उववज्जति ?
તો શું તે પર્યાપ્તકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કેअपज्जत्तएहिंतो उववज्जति?
અપર્યાપ્તકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! पज्जत्तएहिंतो उववज्जंति,
ઉ. ગૌતમ ! તે પર્યાપ્તકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, नो अपज्जत्तएहिंतो उववज्जति ।
અપર્યાપ્તકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૩ (-૫) રૂ. નરચડવવજ્જતકુળ ગનિ રિયતિરિવહનો- ૩. નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય णिएसु उववायाइ वीसं दारं परूवर्ण
તિર્યંચયોનિકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. १. पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं પ્ર. ૧. ભંતે ! પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયતિર્યંચયોનિક भंते ! जे भविए नेरइएसु उववज्जित्तए. से णं भंते !
જીવ જે નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો कतिसु पुढवीसु उववज्जेज्जा ?
ભંતે ! તે કેટલી નરક પૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થાય
છે ? ૩. ગોચમ!ારામાપદ્રવી ઉજ્જેજ્જા ઉ. ગૌતમ ! તે એક રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. प. पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક जे भविए रयणप्पभाए पुढवीए नेरइएसुउववज्जित्तए
જીવ જે રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે से णं भंते ! केवइकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
તો ભંતે! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા (નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्रिईएस उववज्जेज्जा।
પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગની સ્થિતિવાળા
(નૈરયિકો)માં ઉત્પન્ન થાય છે. 1. ૨, તે મંત! નવા સિમ વેવસ્થા ૩વવનંતિ? પ્ર. ૨, ભંતે!તે(પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક
જીવ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં) એક સમયે કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
ગૌતમ! તેઓ (એકસમયે) જઘન્ય એક, બે અથવા उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति।
ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન
થાય છે. प. ३. तेसि णं भंते ! जीवाणं सरीरगा कि संघयणा પ્ર. ૩. અંતે ! એ જીવોના શરીર કયા સંહનનયુક્ત guત્તા ?
કહેવામાં આવે છે ? ૩. યમાં ! છેવકુસંધચTT gggTTTI
ઉ. ગૌતમ ! એ સેવાર્ત સંહનનયુક્ત કહેવામાં આવે છે. प. ४.तेसिणं भंते! जीवाणं के महालिया सरीरोगाहणा પ્ર. ૪, ભંતે ! એ જીવોના શરીરોની અવગાહના TUUત્તા ?
(અવસ્થિતિ) કેટલી ઊંચી કહેવામાં આવી છે ? ૩. ગોવા ! નદvolf મંત્ર મહેન્દ્રકુમાર, ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અંગુળના અસંખ્યાતમા ભાગની उक्कोसेणं जोयणसहस्सं ।
અને ઉત્કૃષ્ટ એક હજાર યોજનની કહેવામાં આવી છે. प. ५. तेसि णं भंते ! जीवाणं सरीरगा किं संठिया પ્ર. ૫. ભંતે ! એ જીવોના શરીરોનું સંસ્થાન કેવું TUત્તા ?
કહેવામાં આવ્યું છે ? ૩. નોય ! દંડસંડાસંટિયા પUUIT
ઉ. ગૌતમ ! એમનું હુડક સંસ્થાન કહેવામાં આવ્યું છે.

Page #181

૨૨૦૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
g, ૬. તે િof મંત! નવાઈ લાડુ સામો gov/ત્તાવો?
उ. गोयमा ! तिण्णि लेस्साओ पण्णत्ताओ, तं जहा
૨. દલ્ટેસા, ૨. નિત્રન્ટેસા, રૂ. ૩ત્રે આ g, ૭, તે જે મંત ! નવા વિં સમ્મરિદ્રી. મિચ્છાદ્રિી.
સમ્માનિછહિ ? उ. गोयमा ! नो सम्मदिट्ठी, मिच्छादिट्ठी, नो
સમ્માનિછહિ ! g, ૮, તે નં મંતે ! નીવા વિં નાળા. સUTTળી ?
પ્ર. ૬. ભંતે ! એ જીવોની કેટલી વેશ્યાઓ કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેમની ત્રણ લેશ્યાઓ કહેવામાં આવી
છે, જેમકે –
૧. કૃષ્ણલેશ્યા, ૨. નીલલેશ્યા, ૩. કાપોતલેશ્યા. પ્ર. ૭. ભંતે! તે જીવ શું સમ્યગ્દષ્ટિ હોય છે, મિથ્યાદૃષ્ટિ
હોય છે કે સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોય છે ? ગૌતમ ! તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ નથી હોતાં, મિથ્યાદૃષ્ટિ
હોય છે પરંતુ સમ્યશ્મિધ્યાદેષ્ટિ હોતાં નથી. પ્ર. ૮, ભંતે ! તે જીવ જ્ઞાની હોય છે કે અજ્ઞાની હોય
૩. ગયા ! નો નાળા, મUTIft,
नियमा दुअण्णाणी, तं जहा
૨. મધ્યTIf ય, ૨. સુગUTTળ યા p. ૧. તે i મંતે ! નવા વુિં માનો, વફનો,
Tયનો ? उ. गोयमा ! नो मणजोगी, वइजोगी वि. कायजोगी वि।
રૂ. ૨૦, તે જ અંત ! નવા હિં સરોવત્તા
अणागारोवउत्ता? उ. गोयमा ! सागारोवउत्ता वि, अणागारोवउत्ता वि ।
प. ११. तेसि णं भंते ! जीवाणं कति सण्णाओ
ઉ. ગૌતમ! તેઓ જ્ઞાની નથી હોતાં, અજ્ઞાની હોય છે.
નિયમતઃ તેઓને બે અજ્ઞાન હોય છે, જેમકે –
૧. મતિઅજ્ઞાન, ૨. શ્રુતઅજ્ઞાન. પ્ર. ૯, ભંતે ! તે જીવ શું મનોયોગી હોય છે,
વચનયોગી હોય છે કે કાયયોગી હોય છે ? ગૌતમ ! તેઓ મનોયોગી નથી હોતા (પરંતુ)
વચનયોગી અને કાયયોગી હોય છે. પ્ર. ૧૦. અંતે ! તે જીવ શું સાકારોપયોગ -યુક્ત હોય
છે કે અનાકારોપયોગ યુક્ત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સાકારોપયોગ-યુક્ત પણ છે અને
અનાકારોપયોગ-યુક્ત પણ છે. પ્ર. ૧૧. ભંતે ! તે જીવોની કેટલી સંજ્ઞાઓ કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ! તેમની ચાર સંજ્ઞાઓ કહેવામાં આવી છે,
જેમકે -
૧. આહાર સંજ્ઞા -વાવ- ૪. પરિગ્રહસંજ્ઞા. પ્ર. ૧૨. ભંતે ! તે જીવોના કેટલા કષાય કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેમના ચાર કષાય કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે -
૧. ક્રોધકષાય -વાવ- ૪. લોભકષાય. પ્ર. ૧૩. “તે ! તે જીવોની કેટલી ઈન્દ્રિયો કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! એમને પાંચ ઈન્દ્રિયો કહેવામાં આવી છે,
જેમકે૧. શ્રોત્રેન્દ્રિય -વાવ- ૫. સ્પર્શેન્દ્રિય.
૩. ગોયમ! વારિ સાઈIT TWITTો, તે નદી
. માણારસUTI Mવિ- ૪. પરાસUTI p. ૧૨તેરિ નું ! નીવાળું તિ સાથT TUત્તા ?
उ. गोयमा ! चत्तारि कसाया पण्णत्ता, तं जहा
૨. વોઢસા ગાવ-૪. જોમસાણ | ૩. તેનિ જે મંત! નીવાઇf ૬ દ્વિવ TvUત્તા ?
g,
उ. गोयमा ! पंचेंदिया पण्णत्ता, तं जहा
૨. સોઢિપ -ગાવ-૬. સિgિ |

Page #182

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૦૫
. ૨૪, સિf મંત! નવા ફુ સમુથાથા guyત્તા?
૩. વિમા ! તમો સમુધાથા guત્તા, તે બT
૨. વેચાસમુથાણ, ૨. સાચસમુથા,
રૂ. મારતિયસમુદાઈ | p. ૨. તે ભક્ત! નવા ફિંસાયેય, અસાથT?
उ. गोयमा ! सायावेयगा वि. असायावेयगा वि।
1. ૨૬ તે મંતે! નીવાલ્હિીના, કુરિસ,
नपुसंगवेदगा? . જો મા ! નો રૂચીવેલા, નો પુરિસT,
નપુસંવેT | प. १७. तेसि णं भंते ! जीवाणं केवइयं कति ठिई
TUM ના ? उ. गोयमा! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं पुवकोडी।
પ્ર. ૧૪. ભંતે! તે જીવોના કેટલા સમુદ્દઘાત કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેમના ત્રણ સમુઘાત કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - ૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુધાત,
૩. મારણાન્તિક સમુદ્દઘાત. પ્ર. ૧૫. ભંતે ! તે જીવ શું સાતવેદક છે કે
અસાતવેદક છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ સાતવેદક પણ છે અને અસાતવેદક
પણ છે. પ્ર. ૧૪. ભંતે ! તે જીવ શું સ્ત્રીવેદક છે, પુરુષવેદક
છે કે નપુંસકવેદક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સ્ત્રીવેદક નથી, પુરુષવેદક નથી
પરંતુ નપુંસકવેદક છે. ૧૭. ભંતે ! તે જીવોની કેટલા કાળની સ્થિતિ
કહેવામાં આવી છે ? ઉ. ગૌતમ! તેમની સ્થિતિ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને
ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિની કહેવામાં આવી છે. પ્ર. ૧૮. ભંતે ! તે જીવોના અધ્યવસાય-સ્થાન કેટલા ' કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેમના અધ્યવસાય - સ્થાન અસંખ્યાત
કહેવામાં આવ્યા છે. પ્ર. ભંતે ! તેમના તે અધ્યવસાય - સ્થાન પ્રશસ્ત છે
કે અપ્રશસ્ત છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પ્રશસ્ત પણ છે અને અપ્રશસ્ત
પણ છે. પ્ર. ૧૯. અંતે ! તે જીવ પર્યાપ્ત – અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકમાં કેટલા સમય સુધી રહે છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ
પૂર્વકોટિ સુધી (એ જ અવસ્થામાં) રહે છે. પ્ર. ૨૦. ભંતે ! તે પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિક જીવ રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં નૈરયિક થઈ પુન: પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય – તિર્યંચયોનિકના રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો કેટલો કાળ પસાર કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી ગતિ-આગતિ (ગમનાગમન) કરે છે ?
प. १८. तेसि णं भंते ! जीवाणं केवइया अज्झवसाणा
પUત્તા ? उ. गोयमा ! असंखेज्जा अज्झवसाणा पण्णत्ता।
प. ते णं भते ! किं पसत्था, अपसत्था ?
૩. ગાયમા ! પસા વિ. ૩પસત્ય વિI
प. १९. से णं भंते ! पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरि
क्खजोणिए त्ति कालओ केवचिरं होइ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं पुत्वकोडी।
प. २०. से णं भंते ! पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरि
क्खजोणिए रयणप्पभाए पुढवीए ने रइए, पुणरविपज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए त्ति केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा?

Page #183

૨ ૨૦૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે ભવાદેશથી બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને जहण्णेणं दसवाससहस्साई अंतोमुत्तमब्भहियाई,
કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસહજાર उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं
વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક પલ્યોપમનો पुवकोडिमब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं
અસંખ્યાતમો ભાગ કાળ વ્યતીત કરે છે અને
એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન પણ કરે છે. कालं गतिरागतिं करेज्जा (१ पढमो गमओ)
(આ પ્રથમ ગમક છે.) प. १. पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए પ્ર. ૧, અંતે ! જો પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય - णं भंते ! जे भविए जहण्णकालट्ठिईएसु रयणप्प
તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા भापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય
હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ? |
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेण ઉ. ગૌતમ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ वि दसवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
પણ દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. 1. ૨. તે મંત!નવા સિમgi વેવફા૩વવપ્નતિ? પ્ર. ૨. અંતે ! તેઓ રત્નપ્રભાપીમાં (અસંસી
પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક) જીવ એક સમયમાં કેટલા
ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. મા નદvori gો વા, તે વ, તિાિ વા ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જધન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति।
ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. ३-१९. एवं सच्चेवपढमगमगवत्तब्बया निरवसेसा
૩-૧૯. આ જ પ્રકારે અનુબંધ પર્યત સમગ્ર કથન भाणियब्वा -जाव- अणुबंधो त्ति।
પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. प. २०. से णं भंते ! पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरि
૨૦. અંતે ! તે પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય - क्खजोणिए जहण्णकालट्ठिईयरयणप्पभापुढ
તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા विनेरइए, पुणरवि पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरि
રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં નૈરયિક થઈ પુન:પર્યાપ્ત
અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય – તિર્યંચયોનિકના રૂપે ઉત્પન્ન થાય क्खजोणिएत्ति केवइय कालं सेवेज्जा. केवइयं कालं
તો કેટલા કાળ (સમય) વ્યતીત કરે છે અને કેટલા गतिरागतिं करेज्जा?
કાળ સુધી ગતિ - આગતિ (ગમનાગમન) કરે છે ? उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं
ગૌતમ ! તેઓ ભવાદેશથી બે ભવગ્રહણ કરે છે जहण्णेणं दसवाससहस्साइं अंतोमुत्तमब्भहियाई,
અને કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસહજાર उक्कोसेणं पुवकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया,
વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટ દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિકાળ एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન
પણ કરે છે. (આ બીજું ગમક છે) રેન્ના / (૨ વિગો સામો) प. १. पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं પ્ર. ૧, ભંતે! જે પર્યાપ્ત-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક भंते ! जे भविए उक्कोसकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढ
જીવ ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં विनेरइएसु उववज्जेज्जा?
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો તે કેટલા કાળની
સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइ- ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં
भागट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि पलिओवमस्स ભાગની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં અને ઉત્કૃષ્ટ પણ असंखेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિવાળા
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #184

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૦૭
प. २.तेणं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
૩. સોયમા ! નદvi gો વા, તો વા, તિfor વા,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति। રૂ-૨૧. સેતે વ-નવ-અવંત્તિ માળિયો
g, ૨૦, તે ઇ મેતે ! પન્નત્તામસfouTHચિંદ્રિયતિરિ
क्खजोणिए उक्कोसकालट्ठिईयरयणप्पभापुढविनेरइए पुणरवि पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिखजोणिए त्ति केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं તિરાતિં વMા ?
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई. कालादेसेणं
जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं अंतोमुहुत्तमब्भहियं, उक्कोसेणंपलिओवमस्स असंखेज्जइभागं पुवकोडिमब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ॥ (३ तइओ गमओ)
પ્ર. ૨. ભંતે ! તે અસંજ્ઞી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય એકસમયમાં
કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉં. ગૌતમ ! જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત
કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. ૩-૧૯. અનુબંધ પર્યત શેષ કથન પૂર્વવત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ૨૦. ભંતે ! તે પર્યાપ્ત-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય -
તિર્યંચયોનિક જીવ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીનાં નૈરયિક થઈ પુન:પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય - તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો કેટલા કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા
કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી બે ભવ-ગ્રહણ કરે છે અને
કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ તથા ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી
ગમનાગમન પણ કરે છે. (આ તૃતીય ગમક છે) પ્ર. ૧. ભંતે ! જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત -
અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય – તિર્યંચયોનિક જીવ જો રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા
અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
प. १. जहण्णकालट्ठिईपज्जत्ताअसण्णिपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, सेणं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु,
उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु
उववज्जेज्जा। प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એકસમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય
૩. ગયા ! નદઇને વા વા. તો વા, તિજિ વા.
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति। अवसेसं तं चेव। णवरं-इमाइं तिण्णि नाणत्ताई-आउं, अज्झवसाणा, अणुबंधो य । ठिई जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेण
वि अंतोमुहुत्तं । प. तेसि णं भंते ! जीवाणं केवइया अज्झवसाणा
પત્તા ?
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ, ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - આયુ (સ્થિતિ) અધ્યવસાય અને અનુબન્ધ એ ત્રણેમાં અંતર છે. સ્થિતિ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્તની છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવોના કેટલા અધ્યવસાય કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! એના અસંખ્યાત અધ્યવસાય કહેવામાં
આવ્યા છે.
उ. गोयमा ! असंखेज्जा अज्झवसाणा पण्णत्ता।

Page #185

૨૨૦૮
प. ते णं भंते ! किं पसत्था, अपसत्था ?
૩. જયHT ! ના પસંસ્થા, સત્ય /
अणुबंधो अंतोमुहुत्तं । प. से णं भंते ! जहण्णकालट्ठिईयपज्जत्ताअसण्णि
पंचिंदियतिरिक्खजोणिए रयणप्पभापुढवि नेरइए पुणरवि पज्जत्ताअसण्णि-पंचिंदियतिरिक्खजोणिए त्ति जहन्नकालठिईए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा?
गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं अंतोमुत्तमब्भहियाई, एवइयं कालंसेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (४ चउत्थो गमओ)
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ પ્ર. ભંતે ! તેઓના (અધ્યવસાય) પ્રશસ્ત છે કે
અપ્રશસ્ત છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પ્રશસ્ત નથી પરંતુ અપ્રશસ્ત છે. તેઓના અનુબન્ધ અન્તર્મુહૂર્ત સુધી રહે છે. ભંતે ! તે જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત - અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય - તિર્યંચયોનિક જીવ જે રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં નૈરયિક થઈ પુનઃ જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે કેટલો કાળ વ્યતીત કરે
છે અને કેટલાકાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ભવાદેશથી બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને
કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન પણ કરે
છે. (આ ચોથો ગમક છે) પ્ર. ભંતે ! જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત
અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે જીવ કેટલા કાળની
સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ દસહજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય
जहण्णकालट्ठिईयपज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए जहण्णकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए,
से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु,
उक्कोसेण वि दसवाससहस्सट्ठिईएस उववज्जेज्जा।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति।
સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. सेसं तं चेव जहा चउत्थे गमए।
શેષ કથન ચોથા નમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. से णं भंते ! जहण्णकालट्ठिईयपज्जत्ता असण्णि- પ્ર. ભંતે!તે જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત-અસંજ્ઞીपंचिंदियतिरिक्खजोणिए जहण्णकालट्ठिईएरय
પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્યકાળની णप्पभापुढविनेरइए, पुणरवि पज्जत्ता असण्णि
સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં નૈરયિક થઈ પુનઃ
જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત-અસંશી पंचिंदियतिरिक्खजोणिए जहन्नकालठिईए केवइयं
પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा?
કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી
ગમનાગમન કરે છે ? उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને जहण्णेणं दसवाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई,
કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસહજાર વર્ષ उक्कोसेण विदसवाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई,
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ રેષ્ના (પંચમ જમા)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પાંચમો ગમક છે)

Page #186

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૦૯
प. जहण्णकालविईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरि
क्खजोणिए णं भंते ! जे भविए उक्कोसकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
પ્ર. ભંતે ! જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત
અસંક્ષીપંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક જે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની
સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા
ભાગની સ્થિતિવાળા અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा ! जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभाग
दिईएस, उक्कोसेण विपलिओवमस्सअसंखेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
प. तेणं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति ।
सेसं तं चेव जहा चउत्थे गमए। g, सेणंभंते!जहण्णकालट्ठिईयपज्जत्ताअसण्णिपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिए उक्कोसकालट्ठिईय रयणप्पभापुढविनेरइए पुणरवि पज्जत्ता असण्णि पंचिंदिय तिरिक्खजोणिए जहण्णकालठिईए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
શેષ કથન ચોથા ચમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! તે જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત
અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં નૈરયિક થઈ પુન: જઘન્ય કાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી
ગમનાગમન કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને
કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ તથા ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન પણ કરે છે (આ છઠું ગમક છે)
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं
जहण्णेणं पलिओवमस्स असं खेज्जइभागं अंतोमुहुत्तमब्भहियं, उक्कोसेण वि पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं अंतोमुहुत्तमब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
(૬ છઠ્ઠો માં) प. उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
પ્ર. ભંતે! ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવાને યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા
અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની
સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति।

Page #187

૨૨૧૦
अवसेसं जहेब ओहिय गमएणं तहेव अणुगंतव्वं,
वरं - इमाई दोणि नाणत्ताई
?.
. ठिई जहण्णेणं पुव्वकोडी, उक्कोसेण वि पुव्वकोडी ।
-
૨. વં ગળુવંધો વિ ।
प. से णं भंते ! उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए रयणप्पभापुढवि नेरइए पुणरवि पज्जत्ता असण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिए उक्कोसकालठिईए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ?
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं जहणेणं पुव्वकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं पुव्वकोडीए अब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । ( ७ सत्तमो गमओ) प. उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए जहण्णकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि दसवाससहस्सट्टिईएस उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નદોાં છો વા, दो વા, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति । सेसं तं चैव जहा सत्तम गमए - जाव- अणुबंधो त्ति ।
प. से णं भंते ! उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिए जहण्णकालट्ठिईयरयप्पभापुढवि नेरइए पुणरवि पज्जत्ता असण्णिपंचिंदियतिरिक्ख जोणिय उक्कोसकालठिईए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ?

For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
શેષ સર્વ કથન ઔથિક (પ્રથમ) ગમક અનુસાર સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - આ બે બોલોમાં અંતર છે -
૧. સ્થિતિ - જધન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે.
૨. અનુબંધ – આ જ પ્રકારે (સ્થિતિના અનુરૂપ)છે. પ્ર. ભંતે ! તે ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક રત્નપ્રભા પૃથ્વીનાં નૈરયિક થઈ પુનઃઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે ત્યાં કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને
કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષ અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.)
પ્ર. ભંતે ! ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત-અસંશીપંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક જીવ જો જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા અને ઉત્કૃષ્ટ પણ દસહજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા નૈયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સર્વ કથન જેવી રીતે સપ્તમ ગમકમાં કહેવામાં આવ્યું છે, તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ અનુબંધ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભા પૃથ્વીનાં નૈયિક થઈ પુન:ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે ત્યાં કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ?
Personal Use Only

Page #188

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨ ૧૧
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं
जहण्णेणं पुवकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेण वि पुब्वकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (८ अट्ठमो गमओ)
प. उक्कोसकालट्रिईयपज्जत्ता असण्णिपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए उक्कोसकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइ
भागट्ठिईएसु उक्कोसे ण वि पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
प. तेणं भंते! जीवो एगसमएणं केवइया उववज्जति? ૩. યમ! નહvor pક્ષ વા, ઢ વા, તિfor વા,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति। सेसं जहा सत्तम गमए -जाव- अणुबंधो ति।
ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે બે ભવગ્રહણ કરે છે તથા
કાલાદેશથી જધન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન પણ કરે છે. (આ આઠમું
ગમક છે.) પ્ર, ભંતે ! ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત
અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની
સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં
ભાગની સ્થિતિવાળા અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એકસમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે? ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક, બે, ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત
કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. અનુબન્ધ પર્યત બધા આલાપક સપ્તમ ગમેકના
અનુસાર સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે તે ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત
અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં નૈરયિકરૂપે ઉત્પન્ન થઈ પુનઃ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો તે કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને કેટલા કાળ
સુધી ગમનાગમન કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને
કાલાદેશથી જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળવ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમો ગમુક છે)
प. सेणंभंते! उक्कोसकालट्रिईयपज्जत्ताअसण्णिपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिए उक्कोसकालट्ठिईयरयणप्पभापुढविनेरइए पुणरवि पज्जत्ता असण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिय उक्कोसकालठिईए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ?
उ. गोयमा ! भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं
जहणणं पलि ओवमस्स असंखेज्जइभागं पुचकोडीअब्भहियं, उक्कोसेण वि पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं पुवकोडिअब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (૨ નવમો નમો ) एवं एएओहिया तिण्णि गमगा, जहण्णकालट्ठिईएसु तिण्णि गमगा, उक्कोसकालट्ठिईएसु तिण्णि गमगा, सब्वे नव गमगा भवंति।
-વિયા, સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૪-૫ ૦
આ પ્રકારે આ ત્રણ ધિક (સામાન્ય) ગમક છે, જઘન્ય કાળની સ્થિતિની અપેક્ષાએ ત્રણ ગમક છે અને ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિની અપેક્ષાએ પણ ત્રણ ગમક છે એ બધા મળીને નવ ગમન થાય છે.

Page #189

૨૨૧૨
૪.
रयणप्पभानरयउववज्जंतेसु पज्जत्त सन्नि संखेज्जवासा- ४. उयपंचिंदियतिरिक्खजोगिएसु उववायाइ वीसं दारं
परूवणं
प. भंते ! जइ सष्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति किं संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ? असंखेज्जवासाउयसणिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो
उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
૫.
उ. गोयमा ! जलचरेहिंतो वि उववज्जंति, थलचरेहिंतो वि उववज्जंति, खहचरेहिंतो वि उववज्जंति ।
૬.
૩.
नो असंखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ।
भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति किं जलचरेहिंतो उववज्जंति, थलचरेहिंतो उववज्जंति, खहचरेहिंतो उववज्जंति ?
૬.
૬.
ભંતે! નઽનપર-થાવર-વ પહિંતો વવપ્નતિ, किं- पज्जत्तएहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्तएहिंतो उववज्जंति ?
पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचेंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते! जे भविए नेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते! इसु पुढवीसु उववज्जेज्जा ?
૩. ગોયમા ! સત્તસુ પુવીનુ રવવખ્ખન્ના, તે નદા
गोयमा ! पज्जत्तएहिंतो उववज्जंति, नो अपज्जत्तएहिंतो उववज्जति ।
૬. રથળÇમાણ -ગાવ- ૭. અદેસત્તમા । पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए रयणप्प भापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
રત્નપ્રભાનરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જે નૈરયિક સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? કે અસંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાતવર્ષની આયુવાળા સંજ્ઞી
પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે,
પરંતુ અસંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિયતિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે ! જે નૈરયિક સંખ્યાતવર્ષની આયુવાળા સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ જલચરોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, સ્થળચરોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે ખેચરોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જલચરોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે, સ્થળચરોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે અને ખેચરોમાંથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જે તેઓ જલચર-સ્થળચર અને બેચરજીવોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં હોય તો શું તેઓ પર્યાપ્તકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્તકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પર્યાપ્તકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અપર્યાપ્તકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી.
પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત-સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક-સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જો નરકપૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલી પૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે સાતેય નરકપૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે, જેમકે
-
૧. રત્નપ્રભા -યાવ- ૭. અધઃસપ્તમ પૃથ્વી. પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત – વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જે રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
For Private Personal Use Only

Page #190

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૧૩
उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु,
उक्कोसेणं सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति।
प. तेसि णं भंते ! जीवाणं सरीरगा किं संघयणी
पण्णत्ता? उ. गोयमा ! छविहसंघयणी पण्णत्ता, तं जहा
. વોસમનારાયસંધથr, २. उसभनारायसंघयणी, રૂ. નારાયસંધા , ૪. સદ્ધનારાય સંધયા, . ત્રિા સંઘથળા, ૬. છેવસંધય / सरीरोगाहणा जहेव असण्णीणं।
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા
અને ઉત્કૃષ્ટ એક સાગરોપમની સ્થિતિવાળા
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે (સંજ્ઞી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય) જીવ એક
સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (એક સમયમાં) જઘન્ય એક, બે કે
ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન
થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવોના શરીર કયા સંહનનયુક્ત
કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તેમના શરીર છ પ્રકારના સંહનનયુક્ત
કહેવાય છે, જેમકે - ૧. વજઋષભનારા સંતનન, ૨. ઋષભનારાચ સંહનન, ૩. નારાચ સંહનન, ૪. અર્ધનારાચ સંતનન, ૫. કીલિકા સંહનન, ૬. સેવાર્ત સંહનન. એમની શરીર અવગાહના (અવસ્થિતિ) પૂર્વોક્ત
અસંશીઓના અનુરૂપ સમજવી જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! તે જીવોના શરીર કયા સંસ્થાનયુક્ત
કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે છ પ્રકારના સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં
આવે છે, જેમકે – ૧. સમચતુરસ્ત્ર, ૨. ન્યગ્રોધ પરિમંડળ, ૩. સ્વાતી, ૪. કુન્જ,
૫. વામન, ૬. હુંડક. પ્ર. ભંતે ! તે જીવોની કેટલી વેશ્યાઓ કહેવામાં આવી
प. तेसिणं भंते ! जीवाणं सरीरगा किं संठिया पण्णत्ता?
૩. ગયHT! ત્રિદલંથિ qUUત્તા, તેં નહીં -
૨. સમાસા, . નિજોદ પરિમંત્રા, રૂ. સાડું,
૪. વુના, ૬. વામUT, ૬. ડુંડા | प. तेसि णं भंते ! जीवाणं कइ लेस्साओ पण्णत्ताओ?
૩. ગયા ! ઇન્સેસ TUત્તા, તે નદી
૨. હસ્તેસ્યા -ડાવ-સુકન્ટેસ્સા सेसं जहा असन्निपंचिंदिय आलावओ तहा पुच्छा
ઉ. ગૌતમ ! એની છ લેશ્યાઓ કહેવામાં આવી છે,
જેમકે - ૧. કૃષ્ણલેશ્યા -વાવ- ૬. શુક્લલેશ્યા. શેષ અસંસી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયના આલાપકના અનુરૂપ પ્રશ્ન કરવો જોઈએ. વિશેષ - દૃષ્ટિઓ ત્રણ જ હોય છે. ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન વિકલ્પથી હોય છે. યોગ ત્રણ જ હોય છે.
णवर-दिट्ठी तिविहा वि। तिण्णि नाणा, तिण्णि अण्णाणा भयणाए । जोगो तिविहो वि।

Page #191

૨ ૨૧૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
पंच समुग्धाया आदिल्लगा।
પ્રારંભના પાંચ સમુદ્ધાત હોય છે. वेदो तिविहो वि,
વેદ ત્રણ જ હોય છે. प. से णं भंते ! पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिं- પ્ર. ભંતે ! તે પર્યાપ્ત સંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય दियतिरिक्खजोणिए रयणप्पभापुढविने रइए
તિર્યંચયોનિક જીવ રત્નપ્રભાપુથ્વીનાં નૈરયિક થઈ पुणरवि पज्जत्ता संखेज्जवासाउय सण्णि पंचेंदिय
પુનઃ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય तिरिक्खजोणिए केवइयं कालं सेवेज्जा, केवइयं
તિર્યંચયોનિકરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો કેટલો કાળ વ્યતીત कालं गतिरागतिं करेज्जा ?
કરે છે અને કેટલા કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ? उ. गोयमा ! भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं
આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે, કાલાદેશથી જઘન્ય दसवाससहस्साइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाइं, उक्कोसेणं
અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं पुवकोडीहिं
પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
વ્યતીત કરે છે અને તેટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન गतिरागतिं करेज्जा (१ पढमो गमओ।)
કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે) पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि- પ્ર. ભંતે ! જે પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય क्खजोणिए णं भंते! जे भविए जहण्णकालट्ठिईएसु
તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો
ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेण
ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ वि दसवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
પણ દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं सो चेव पढमो गमओ निरवसेसो ઉ. ગૌતમ! એ જ પ્રથમ ગમકનું સંપૂર્ણ વર્ણન અહીંયા મળિયવ્યો,
સમજવું જોઈએ. णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક अंतोमु हुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાલીસ હજાર વર્ષ पुव्वकोडीओ चत्तालीसाए वाससहस्से हिं
અધિક ચાર પૂર્વકોટિ કાળ વ્યતીત કરે છે અને अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
તેટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ गतिरागतिं करेज्जा । (२ बिइओ गमओ)
બીજું ગમક છે.). सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं
એ જ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય તો सागरोवमट्ठिईएसु उक्कोसेण वि सागरोवमट्ठि
જઘન્ય એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ईएसु उववज्जेज्जा।
પણ એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. अवसेसो परिमाणादीओ भवादेसपज्जवसाणो सो શેષ પરિમાણ વગેરે પ્રારંભિક ભવાદેશ પર્વતનું કથન चेव पढमगमो नेयम्बो।
પૂર્વોક્ત પ્રથમગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. कालादेसेणंजहण्णेणंसागरोवमंअंतोमुत्तममहियं, કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક એક સાગરોપમ उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइंचउहिं पुचकोडीहिं
અને ઉત્કૃષ્ટ ચારપૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
પર્યત કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ गतिरागतिं करेज्जा (३ तइओ गमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ તૃતીય ગમક છે.)

Page #192

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૧૫
प. जहण्णकालट्ठिईयपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णि
पंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइय कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु,
उक्कोसेणं सागरोवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
उ. गोयमा ! अवसेसो भवादेसपज्जवसाणो सो चेव
पढम गमओ, णवरं-इमाई अट्ठनाणत्ताई, तं जहा१.सरीरोगाहणाजहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं धणुपुहत्तं ।
પ્ર. ભંતે ! જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળા પર્યાપ્ત સંખ્યાત
વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક, જે રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં નૈરયિકરૂપે ઉત્પન્ન થનાર હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની સ્થિતિવાળી
અને ઉત્કૃષ્ટ એક સાગરોપમની સ્થિતિવાળી
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
છે ? ઉ. ગૌતમ! શેપ ભવાદેશ પર્યત સર્વકથન પ્રથમગમકના
અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ- નિમ્નોક્ત આઠ વિષયોમાં અંતર છે, જેમકે૧. એમના શરીરની અવગાહના (સ્થિતિ) જઘન્ય અંગુળનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ધનુષ પૃથફત્વ (અનેક ધનુષ)ની હોય છે. ૨. એનામાં પ્રથમ ત્રણ લેશ્યાઓ હોય છે. ૩. તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિહોતાં નથી અને સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ પણ હોતા નથી પરંતુ મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે. ૪. એનામાં જ્ઞાન નથી હોતું પરંતુ નિયમથી બે અજ્ઞાન હોય છે. ૫. એનામાં પ્રારંભના ત્રણ સમુદ્દઘાત હોય છે. ૬-૮. એનું આયુષ્ય, અધ્યવસાય અને અનુબંધનું કથન અસંજ્ઞી નરકમાં ઉત્પન્ન થાય એના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. કાલાદેશથી તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર, સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથુંગમક છે.)
૨, સ્મા તિાિ સાન્ઝિા , રૂ. નો સમ્મઢિી , મિચ્છાઈિ. નો સમ્માનિच्छदिट्ठी ४. नो नाणी, दो अण्णाणा नियम,
૬. સમુધીય માહિત્ની . ६-८. आउं, अज्झवसाणा, अणुबंधो य जहेव असण्णीणं।
कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (४ चउत्थो गमओ) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु उक्कोसेण वि दसवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
તે જ જઘન્યકાળની સ્થિતિવાળી પૂર્વોક્ત (પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક
જીવ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં) જઘન્ય દસહજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત તથા ઉત્કૃષ્ટ પણ દસહજાર વર્ષની
સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
છે ? ઉ. ગૌતમ ! સંપૂર્ણ કથન પૂર્વોક્ત ચતુર્થ ગમકના
અનુરૂપ ભવાદેશ પર્યત સમજવું જોઈએ
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
૩. નીયમ ! સો વેત જત્ય નો ભવસાગ્ન-
वसाणो भाणियो।

Page #193

૨૨૧૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तालीसं वाससहस्साई चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा (५ पंचमो गमओ) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं सागरोवमट्ठिईसु उववज्जेज्जा, उक्कोसेण वि सागरोवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાલીસ હજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે તથા એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પાંચમું ગમક છે.)
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
એ જ જીવ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભા નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તે જઘન્ય સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. પ્ર. અંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! સંપૂર્ણ કથન ભવાદેશ પર્યંત ચતુર્થગમકના
અનુરૂપ છે. કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્તઅધિક એક સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર સાગરોપમ કાળ વ્યતીત કરે છે તથા એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ છઠું ગમક છે.)
उ. गोयमा ! सो चेव चउत्थो गमओ भवादेसपज्ज
સાળrt कालादेसेणंजहण्णेणं सागरोवमंअंतोमुहुत्तमभहियं, उक्कोसेणं चत्तारिसागरोवमाइं चउहिं अंतोमुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
गतिरागतिं करेज्जा । (६ छट्ठो गमओ) प. उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णि
पंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु,
उक्कोसेणं सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. तेणं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
उ. गोयमा ! अवसेसा परिमाणादीओ भवादेसपज्ज
वसाणो सो चेव पढमगमओ नेयवो, णवर-इमाइं दो णाणत्ताईठिई जहण्णेणं पुब्बकोडी, उक्कोसेण वि पुन्चकोडी।
પ્ર. ભંતે ! ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત પર્યાપ્ત -
સંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની
સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ
એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! શેષ પરિમાણ વગેરે ભવાદેશ પર્વતનું
કથન ઉક્ત પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એ બે સ્થાનોમાં વિશેષતા છે – સ્થિતિ પણ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષની છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે. એ જ પ્રકારે અનુબન્ધ પણ સ્થિતિના અનુરૂપ છે. કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વ કોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.)
एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणंपुवकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं पूच्चकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिंकरेज्जा (७ सत्तमोगमओ)

Page #194

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૧૭
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि दसवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ?
उ. गोयमा ! सो चेव सत्तमो गमओ निरवसेसो
भवादेसं पज्जवसाणो भाणियब्बो। कालादेसेणं जहण्णेणं पुचकोडीदसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि पुवकोडीओ चत्तालीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (૮ મઢમો નમો) उक्कोसकालट्ठिईयपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए उक्कोसकालट्ठिईएसु रयणप्पभापुढविनेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएस
उववज्जेज्जा? उ. गोयमा ! जहण्णेणं सागरोवमट्ठिईएसु, उक्कोसेण ___ वि सागरोवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
જો એ જ જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત (રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકો)માં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ દસહજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! (પરિમાણથી) ભવાદેશ પર્યત સંપૂર્ણ
સાતમાગમકના અનુસાર સમજવું જોઈએ. કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાલીસ હજાર વર્ષ અધિક ચાર પૂર્વકોટિ વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ
આઠમું ગમક છે.) પ્ર. ભંતે ! ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પર્યાપ્ત સંખ્યાત
વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે! તે કેટલા કાળની
સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સાગરોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ
પણ એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ?
उ. गोयमा! सो चेव सत्तमो गमओ निरवसेसो भवादेसं ઉ. ગૌતમ! ભવાદેશ પર્યત એ જ સપ્તમગમક સંપૂર્ણ पज्जवसाणो भाणियब्वो।
સમજવું જોઈએ. कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं पुव्वकोडीए
કાલાદેશથી જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક એક સાગરોપમ 'अब्भहियं, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं
અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ पुचकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा,
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (९ नवमोगमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું ગમક છે.) एवं एए नव गमगा। उक्खेव-निक्खेवओ नवसु वि
આ પ્રકારે આ નવ ગમક છે અને એનાં અસંજ્ઞી गमएसु जहेव असण्णीणं।
જીવોના નવ ગમકોના અનુરૂપ પ્રશ્નોત્તર વગેરે -વિચા. સ. ૨૪, ૩. , મુ. ૧૨-૭૬
સમજવા જોઈએ. સરમા તમાગુવિ નરવવMક્તિગુ પwાર નિ ૫. શર્કરા પ્રભાથી તમઃ પ્રભાપૃથ્વી પર્યત નરકમાં ઉત્પન્ન संखेज्जवासाउय पंचिंदिय तिरिक्खजोणिएसु उववायाइ
થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચवीसं दारं परूवणं
યોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि- પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત - સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય क्खजोणिएणं भंते!जे भविए सक्करप्पभाए पुढवीए
તિર્યંચયોનિક જીવ શર્કરામભા પૃથ્વીમાં નૈરયિકરૂપે नेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकाल
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા
કાળની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?

Page #195

૨૨૧૮
૬.
उ. गोयमा ! जहण्णेणं सागरोवमट्ठिईएसु, उक्कोसेणं तिसागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! एवं जहेव रयणप्पभाए उववज्जंतगस्स aat सच्चेव निरवसेसा भवादेसपज्जवसाणा भाणियव्वा ।
कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं अंतोमुहुत्तमब्बहियं, उक्कोसेणं बारस सागरोवमाई चउहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
एवं रयणप्पभापुढविगमगसरिसा नव वि गमगा भाणियव्वा ।
વૅ -ળાવ- અમુવિ ત્તિ,
णवरं-नेरइयठिई जा जत्थ पुढवीए जहण्णुक्कोसिया सा तेणं चेव कमेणं चउग्गुणा कायव्वा कालादेसे ।
जहा वालुयप्पभाए पुढवीए अट्ठावीसं सागरोवमाई, चउग्गुणिया भवंति,
पंकप्पभाए चत्तालीसं,
धूमप्पभाए अट्ठसट्ठि, तमाए अट्ठासीइं ।
संघयणाइं-वालुयप्पभाए पंचविहसंघयणी, तं जहा
છુ. વરોતમનારાયસંધયળી -ખાવ- ૬. संघयणी,
पंकप्पभाए चउव्विहसंघयणी,
धूमप्पभाए तिविहसंघयणी,
खीलिया
तमाए दुविहसंघयणी, तं जहा
છુ. વરોતમનારાયસંઘચળી ય,
૨. ૩સમનારાયસંષયની ય ।
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૭૭-૮૦ अहेसत्तम नरमउववज्जंतेसु पज्जत्त सन्नि संखेज्ज वासाउय 5. पंचिंदिय तिरिक्खजोणिएसु उववायाइ वीसं दारं परूवणं
प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते! जे भविए अहेसत्तमाए पुढवीए नेरइएस उववज्जित्तए, से णं भंते! केवइयकालट्ठिईएस उववज्जेज्जा ?

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! રત્નપ્રભા નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોનું સમગ્ર કથન અહીંયા ભવાદેશ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક એક સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક બાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
એ જ પ્રકારે રત્નપ્રભા પૃથ્વીના ગમકોના અનુરૂપ અહીંયા પણ નવ જ ગમકો સમજવા જોઈએ.
એ જ પ્રકારે છઠ્ઠી નરકપૃથ્વી પર્યંત સમજવું જોઈએ. વિશેષ – જે નરકપૃથ્વીમાં જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ જેટલાં કાળની હોય, કાલાદેશમાં એને એટલાં જ ક્રમથી ચાર ગણી કરી સમજવી જોઈએ. જેમકે – વાલુકાપ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સાત સાગરોપમની છે. એને ચારગણા કરવાથી અઠ્યાવીસ સાગરોપમ થાય છે.
પંકપ્રભામાં (ચારગણી) ચાલીસ સાગરોપમની છે. ધૂમપ્રભામાં (ચારગણી) અડસઠ સાગરોપમની છે. તમ:પ્રભામાં (ચારગણી) અઠ્યાસી સાગરોપમની છે. સંહનનમાં - વાલુકાપ્રભામાં પાંચ સંહનનયુક્ત જાય છે, જેમકે -
૧. વજ્રઋષભનારાય સંહનની -યાવ- ૫. કીલિકા સંહનની.
પંકપ્રભામાં પ્રારંભના ચાર સંહનનયુક્ત જાય છે. ધૂમપ્રભામાં પ્રારંભના ત્રણ સંહનનયુક્ત જાય છે. તમઃ પ્રભામાં પ્રારંભના બે સંહનનયુક્ત જાય છે. જેમકે - ૧. વજ્રઋષભનારાચ સંહનની, ૨. ઋષભનારાચ સંહનની.
અધઃસપ્તમનરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉપપાતાદિ વીસદ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંશી-પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ
યોનિક જીવ સપ્તમનરક પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત નૈયિકોમાં ઉત્પન થાય છે ?
For Private Personal Use Only

Page #196

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૧૯
उ. गोयमा ! जहण्णेणं बावीससागरोवमट्ठिईएसु, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય બાવીસ સાગરોપમની અને उक्कोसेणं तेत्तीससागरोवमठिईएस उववज्जेज्जा।
ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति? પ્ર. ભંતે ! તે જીવ એક જ સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव रयणप्पभाए नव गमगा लद्धी ઉ. ગૌતમ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના અનુરૂપ એના પણ य भणिया सच्चेव भाणियब्बा।
નવગમક અને એની લબ્ધિ સમજવી જોઈએ. णवरं-वइरोसभनारायसंघयणी।
વિશેષ - ત્યાં વજઋષભનારા સંહનન યુક્ત જ
ઉત્પન્ન થાય છે. इत्थिवेदगा न उववज्जंति,
સ્ત્રીવેદયુક્ત જીવ ત્યાં ઉત્પન્ન થતાં નથી. संवेहो-भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई,
સંવેધ - ભવાદેશથી જઘન્ય ત્રણભવ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं सत्त भवग्गहणाई।
સાતભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाई दोहिं
કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અધિક બાવીસ अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ सागरोवमाई चउहिं पुब्बकोडीहिं अब्भहियाई,
સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ રબ્બી I (? પઢમો નમો)
ગમક છે.) सो घेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, सच्चेव એ જ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સપ્તમ નરકની पढम गमग वत्तव्वया भवादेसपज्जवसाणा
જઘન્યકાળની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે
ઈત્યાદિ સમગ્ર કથન ભવાદેશ પર્યત પ્રથમગમકના भाणियब्बा।
અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. कालादेसेणं जहण्णेणं उक्कोसेण वि तहेव।
કાલાદેશથી જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટકાળ પણ પ્રથમગમક
જેટલો જ સમજવો જોઈએ. एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
આટલો જ કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ રેન્ના / (૨ વિમો અમનો)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજો ગમક છે.) सो चेव उकोसकालट्ठिईएसु उबवण्णो, सच्चेव તે જીવ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન
થવા યોગ્ય હોય ઈત્યાદિ સમગ્ર કથન પ્રથમગમકના
અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवर-भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई, વિશેષ - ભવાદેશથી જઘન્ય ત્રણભવ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं पंच भवग्गहणाई।
પાંચભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाइं दोहिं
કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અધિક તેત્રીસ अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंट સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ सागरोवमाइंतिहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं
સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ તૃતીય ગમક (રૂ તો અમો) सो चेव जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, सच्चेव તે જ(સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યચ)જીવ જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત रयणप्पभापुढविजहण्णकालट्ठिईयवत्तव्वया
હોય અને સપ્તમ નરકમૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન भवादेसं पज्जवसाणा भाणियब्वा।
થવા યોગ્ય હોય ઈત્યાદિ સમસ્ત કથન રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય જધન્ય સ્થિતિયુક્ત (સંસી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોના અનુરૂપ ભવાદેશ
પર્યત સમજવું જોઈએ.

Page #197

૨ ૨૨૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवरं-पढमं संघयणं. नो इत्थिवेदगा।
भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई, उक्कोसेणं सत्त भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाई दोहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटि सागरोवमाइं चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं રેન્ના / (૪ વરત્યો મિત્રો) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एवं सोचेव चउत्थो गमओ निरवसेसो कालादेसं पज्जवसाणो भाणियब्बो । (५ पंचमो गमओ)
વિશેષ - પ્રથમ સંહનની (જ ઉત્પન્ન) થાય છે, સ્ત્રીવેદી ઉત્પન્ન નહીં થાય. ભવાદેશથી જધન્ય ત્રણભવ અને ઉત્કૃષ્ટ સાતભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અધિક બાવીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથું ગમક છે.) એ જજન્ય સ્થિતિ(યુક્ત સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત સાતમી નરકમૃથ્વીના નૈરયિકો)માં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય ઈત્યાદિ સમગ્રકથન ચતુર્થ ગમકના અનુરૂપ કાલાદેશ પર્યત સમજવું જોઈએ. (આ પાંચમું ગમક છે.) એ જ (જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચ) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સાતમી નરકમૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય ઈત્યાદિ (સમગ્ર કથન) ચોથા ગમકના અનુરૂપ છે. વિશેષ- ભવાદેશથી જઘન્ય ત્રણ ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ છä ગમક છે)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, सच्चेव लद्धी जहा चउत्थे गमए।
णवरं-भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाइं. उक्कोसेणं पंच भवग्गहणाई, कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाइं दोहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावट्ठि सागरोवमाई तिहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (६ छट्ठो गमओ) सो चेव अप्पणो उक्कोसकालट्ठिईओ जहण्णेणं बावीससागरोवमट्ठिईएसु, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
એ જ સ્વયંની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સપ્તમ નરકમૃથ્વી)માં જઘન્ય બાવીસ સાગરોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમ
સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
૩.
યમ! સરસપુરિ દમામા સરવૈયા भवादेसपज्जवसाणा। णवरं-ठिई अणुबंधो य जहण्णेणं पुवकोडी, उक्कोसेण वि पुवकोडी, कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाइं दोहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावट्टि सागरोवमाई चउहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं રેષ્મા ! (૭ સત્તમ નમ)
ઉ. ગૌતમ! સમગ્ર કથન સપ્તમ નરકમૃથ્વીના પ્રથમ
ગમકના અનુરૂપ ભવાદેશ પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ- સ્થિતિ અને અનુબંધ જધન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિવર્ષ સમજવું જોઈએ. કાલાદેશથી જઘન્ય બે પૂર્વકોટિ અધિક બાવીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.).

Page #198

ગમ્મા-અધ્યયન
૭.
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएस उबवण्णो, सच्चेव लद्धी, काय संवेहो तहेव सत्तमगमगसरिसो (૮ ૧૦મો જમો)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, एस चेव હલ્દી
णवरं भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई, उक्कोसेणं पंच भवग्गहणाई ।
कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई दोहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावट्ठि सागरोवमाइं तिहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (૧ નવમો મો)
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. o, મુ. ૮૧-૨, मणुस गईं पडुच्च नेरइयोववाय परूवणं
प. भंते ! जइ मणुस्सेहिंतो उववज्जंति किंसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, नो असण्णमणुस्सेहिंतो उववज्जंति ।
प. भंते ! जइ सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंतिकिंसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, नो असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति ।
प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति किं
पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से हिंतो
उववज्जंति ? अपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णि मणुस्से हिंतो उववज्जंति ?

૭.
૨૨૨૧
જો એ જ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ) જઘન્યસ્થિતિ (યુક્ત સપ્તમ નરકપૃથ્વીના નૈરયિકો )માં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો સંપૂર્ણ લબ્ધિ અને સંવેધ પણ સપ્તમ ગમકના અનુરૂપ સમજવો જોઈએ. (આ આઠમું ગમક છે.) જો એ જ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ (યુક્ત સપ્તમ નરકના નૈરયિકો)માં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો તે જ લબ્ધિ સપ્તમ ગમકવત સમજવી જોઈએ. વિશેષ – ભવાદેશથી જઘન્ય ત્રણ ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચ ભવ ગ્રહણ કરે છે.
કાલાદેશથી જઘન્ય બે પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું ગમક છે.)
મનુષ્ય ગતિની અપેક્ષાએ નરકમાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! જો તે નૈરયિક મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તે સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે સંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અસંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી.
પ્ર. ભંતે ! જો તે સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે સંખ્યાત વર્ષાયુક સંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે પણ અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે ! જો તે સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે,
તો શું તે પર્યાપ્ત સંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? કે
અપર્યાપ્ત સંખ્યાતવર્ષાયુષ્ક સંશી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
For Private Personal Use Only

Page #199

૨ ૨૨૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो ઉ. ગૌતમ ! તે પર્યાપ્ત સંખ્યામવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી ૩વવનંતિ,
મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, नो अपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहितो અપર્યાપ્ત સંખ્યામવર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી उववज्जति।
આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પર્યાપ્ત સંસી મનુષ્ય જો भविए नेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! कइसु
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! पुढवीसु उववज्जेज्जा?
તે કેટલી નરકમૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सत्तसु पुढवीसु उववज्जेज्जा, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! તે સાતેય નરકમૃથ્વીઓમાં ઉત્પન્ન થાય
છે, જેમકે - ૨. રથUTUભાઈ ગાવ- ૭. મહેસTHTU
૧. રત્નપ્રભામાં -વાવત-૭. અધઃસપ્તમનરક પૃથ્વી. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, . ૧૨-૬૬ રથMમાનરથરવત્તેિ સુપાતળિસેળવાય ૮, રત્નપ્રભા નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત मणुस्सेसु उववायाइ वीसं दारं परुवणं -
વર્ષાયુષ્ક મનુષ્યમાં ઉપપાતાદિ વિસઢારોનું પ્રરૂપણ : प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્ય જે
भविए रयणप्पभाए पुढवीए नेरइएसु उववज्जित्तए રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત उक्कोसेणं सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
અને ઉત્કૃષ્ટ એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત
નૈિરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે! તેઓ (સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પર્યાપ્ત સંજ્ઞીમનુષ્ય)
એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, ઉ. ગૌતમ! તેઓ જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जंति।।
સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. संघयणा छ, सरीरोगाहणा जहण्णेणं अंगुलपुहत्तं તેઓ છયે સંહનનયુક્ત હોય છે. તેમના શરીરની उक्कोसेणं पंचधणुसयाई।
અવગાહના જઘન્ય અંગુળ-પૃથકુત્વ (અનેક
અંગુળ)ની અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષ્યની હોય છે. सेसं सब्बा वत्तव्यया जहासण्णिपंचिंदियतिरिक्ख
શેષ સમગ્ર કથન ભવાદેશ પર્યત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય जोणियाणं भवादेसं पज्जवसाणा भाणियब्वा।
તિર્યંચયોનિકોના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवरं-चत्तारि नाणा, तिण्णि अण्णाणा भयणाए, વિશેષ - એમાં ચાર જ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાન વિકલ્પ
હોય છે. छ समुग्धाया केवलिवज्जा।
કેવલી સમુદ્યાત સિવાય શેષ છ સમુદ્યાત હોય છે. ठिई अणुबंधो य जहण्णेणं मासपुहत्तं, उक्कोसेणं
એમની સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય માસપૃથર્વ पुवकोडी,
અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ હોય છે. कालादेसेणंजहण्णेणं दसवाससहस्साईमासपुहत्तम
કાલાદેશથી જઘન્ય માસપૃથકત્વ અધિક દસ હજાર ब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं
વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચારપૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयंकालंसेवेज्जा, एवइयं
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ कालं गतिरागतिं करेज्जा। (१ पढमो गमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)

Page #200

ગમ્મા-અધ્યયન
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव पढम गमग वत्तव्वया,
णवरं - कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई मासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि पुव्वकोडीओ चत्तालीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (૨ વિઓ નમો)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएस उबवण्णो, एसा चैव पढम गमग वत्तव्वया,
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं मासपुहत्तमब्भहियं, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (३ तइओ गमओ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ। एसा चैव पढम गमग वत्तव्वया भवादेस पज्जवसाणा भाणियव्वा ।
वरं - इमाई पंच नाणत्ताइं
१. सरीरोगाहणा-जहण्णेणं अंगुलपुहत्तं, उक्कोसेण वि अंगुलपुत्तं ।
૨. તિળિ નાળા,
तिण्णि अण्णाणाई भयणाए,
३. पंच समुग्धाया आदिल्ला,
४-५. ठिई अणुबन्धो य जहणेणं मासपुहत्तं, उक्कोसेण वि मासपुहत्तं,
कालादेसेणं जहणेणं दसवाससहस्साई मासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं मासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (४ चउत्थो गमओ) सो व जहणकालट्ठिईएसु उववण्णो, इच्चेवं वत्तव्वया चउत्थ गमग सरिसा ।
णवरं - कालादेसेणं जहणणेणं दसवाससहस्साई मासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तालीसं वाससहस्साई चउहिं मासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (પ્ પંચમો ગમો)

૨૨૨૩
એ જ મનુષ્ય જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે ઈત્યાદિ સમરત કથન પ્રથમગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ – કાલાદેશથી જઘન્ય માસપૃથક્ત્વ અધિક દસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાલીસ હજાર વર્ષ અધિક ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલો જ કાળ ગમનાગમન કરે છે. (આ દ્વિતીય ગમક છે)
એ જ મનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય થાય ઈત્યાદિ કથન પણ પ્રથમગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ – કાલાદેશથી જઘન્ય માસપૃથક્ત્વ અધિક એક સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલો જ કાળ ગમનાગમન કરે છે. (આ તૃતીય ગમક છે.) એ જ મનુષ્ય સ્વયં જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત થાય અને રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય થાય ઈત્યાદિ કથન પણ પ્રથમગમકના અનુરૂપ ભવાદેશ પર્યંત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - આ પાંચ વાતોમાં ભિન્નતા છે
-
૧. એના શરીરની અવગાહના જઘન્ય અંગુળ પૃથક્ત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અંગુળ પૃથ
છે.
૨. એને ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન વિકલ્પે હોય છે.
૩. એને પ્રારંભના પાંચ સમુઘાત હોય છે. ૪-૫. એની સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય માસપૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ માસપૃથ
છે. કાલાદેશથી જઘન્ય માસ પૃથ અધિક દસહજાર વર્ષ અનેઉત્કૃષ્ટ ચાર માસ પૃથઅધિક ચારસાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથું ગમક છે.)
એ જ મનુષ્ય જ્યારે સ્વયં જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોની જઘન્ય સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય થાય ઈત્યાદિ કથન પણ ચતુર્થંગમકના અનુરૂપ છે. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય માસપૃથ દસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર માસ પૃથ અધિક ચાલીસહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પાંચમું ગમક છે)
અધિક

Page #201

૨૨ ૨૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएस उववण्णो, एसा चेव वत्तव्वया चउत्थ गमग सरिसा,
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं मासपुहत्तमब्भहियं उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं मासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा। (६ छट्ठोगमओ)
सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, सो चेव पढमगमग बत्तब्बया भवादेस पज्जवसाणा,
એ જ (જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત) મનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નિરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય ઈત્યાદિ કથન ચતુર્થ ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જધન્ય માસપૃથકત્વ અધિક એક સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર માસ પૃથકૃત્વ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ છઠું ગમક છે.) એ જ મનુષ્ય સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને(રત્નપ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોમાં) ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનું કથન પણ પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ ભવાદેશ પર્વત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એના શરીરની અવગાહના જઘન્ય પાંચસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પાંચસો ધનુષનું છે. તેમની સ્થિતિ જઘન્ય પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે. એટલો જ અનુબન્ધનો સમય છે. કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.)
णवरं-सरीरोगाहणा जहण्णेणं पंचधणुसयाई, उक्कोसेण वि पंचधणुसयाई। ठिई जहण्णेणं पुब्बकोडी, उक्कोसेण वि पुचकोडी।
एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणंपुचकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयंकालंगतिरागतिं करेज्जा। (७ सत्तमो गमओ) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, सच्चेव सत्तमगमगवत्तब्बया,
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं पुवकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि पुवकोडीओ चत्तालीसाए वाससहस्से हिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (८ अट्ठमो गमओ) सो पेव उक्कोसकालट्ठिइएसु उववण्णो, सच्चेव सत्तमगमगवत्तब्बया।
એ જ (ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત) મનુષ્ય જઘન્યકાળની સ્થિતિ (યુક્ત રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નિરયિકો)માં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનું કથન સપ્તમ ગમકના અનુરૂપ છે. વિશેષ- કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાલીસહજાર વર્ષ અધિક ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ આઠમું ગમક છે.) એ જ(ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત)મનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત (રત્નપ્રભા કથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનું કથન પણ સપ્તમગમકના અનુરૂપ છે. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક એક ' સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું ગમક છે.)
णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं पुवकोडीए अब्भहियं, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा। (९ नवमोगमओ)
-વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૧૬-૬ ૦૬

Page #202

ગમ્મા-અધ્યયન
o.
सक्करप्पभाइ तमापुढवि नेरइय उववज्जंतेसु पज्जत्त सन्नि ८. संखेज्ज वासाउयमणुस्सेसु उववायाइ वीसं दारं परूवणं
प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए सक्करप्पभाए पुढवीए नेरइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएस उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहणेणं सागरोवमट्ठिईएसु, उक्कोसेणं तिसागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! સો સેવ રચા—માપુવિ ગમો નેયો,
णवरं - सरीरोगाहणा जहण्णेणं स्यणिपुहत्तं, उक्कोसेणं पंचधणुसयाई ।
ठिई-जहणेणं वासपुहत्तं, उक्कोसेणं पुव्वकोडी |
एवं अणुबंधो वि ।
कालादेसेणं जहण्णेणं सागरोवमं वासपुहत्तमब्भहियं, उक्कोसेणं बारस सागरोवमाइं चउहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
एवं एसा ओहिएसु तिसु गमएसु मणूसस्स लद्धी,
णवरं-नेरइयट्ठिई, कालादेसेणं संवेहं च उवउंजिળ નાખેષ્ના (-રૂ પદમ-વિદ્યા તડ્યા ગમા)
सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, तस्स वि तिसु वि गमएसु एसा चैव पढमगमग सरिस હી,
णवरं सरीरोगाहणा जहण्णेणं रयणिपुहत्तं, उक्कोसेण वि रयणिपुहत्तं ।
ठिई-जहणेणं वासपुहत्तं, उक्कोसेण वि वासपुहत्तं ।
एवं अणुबन्धो वि ।

૨૨૨૫
શર્કરાપ્રભાથી તમઃ પ્રભા પૃથ્વી પર્યંત નરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય મનુષ્યમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત - સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંક્ષી મનુષ્ય
જે શર્કરાપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત નૈયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સાગરોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો ત્યાં એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોના અનુરૂપ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ.
વિશેષ-તેના શરીરની અવગાહના જઘન્ય રક્ત્તિપૃથ (અનેક હાથ) અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષ છે. એની સ્થિતિ જઘન્ય વર્ષપૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે.
એટલો જ અનુબંધ પણ છે.
કાલાદેશથી જઘન્ય વર્ષપૃથક્ત્વ અધિક એક સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક બાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
એ જ પ્રકારે ઔધિક (સામાન્ય)ના ત્રણે ગમકોમાં પણ મનુષ્યની લબ્ધિનું કથન છે. વિશેષ – નૈરયિકની સ્થિતિ અને કાલાદેશ સંવેધ (સંયોગ)નો ઉપયોગ કરી સમજવું જોઈએ. (આ પ્રથમ, દ્વિતીય અને તૃતીય ગમક છે.) એ જ મનુષ્ય સ્વયં જઘન્ય સ્થિતિથી શર્કરાપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એના ત્રણે જધન્ય ગમકોમાં એ જ પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ કથન છે.
વિશેષ એના શરીરની અવગાહના જઘન્ય રત્નપૃથક્ત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ રત્નપૃથ છે. એની સ્થિતિ જઘન્યવર્ષ પૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ વર્ષપૃથક્ત્વની છે.
એટલો જ અનુબંધ પણ છે.
For Private Personal Use Only
-

Page #203

૨૨૨૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
संवेहोउवउंजिऊण भाणियब्बो।(४-६ चउत्थ-पंचम સંવેધ પણ ઉપયોગ પૂર્વક સમજવું જોઈએ. (આ છઠ અમા)
ચોથું, પાંચમું અને છઠું ગમક છે.) सोचेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओजाओ, तस्स
એ જ મનુષ્ય સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા હોય અને वितिसु वि गमएसु पढम गमग सरिस वत्तब्धया,
શર્કરામભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો તેના ત્રણે ગમકોનું વર્ણન પ્રથમનમકના
સમાન છે. णवर-सरीरोगाहणा जहण्णेणं पंचधणुसयाई,
વિશેષ- તેના શરીરની અવગાહના જઘન્ય પાંચસો उक्कोसेण वि पंचधणुसयाई।
ધનુષ્યની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પાંચસો ધનુષ્યની છે ठिई जहण्णेणं पुब्बकोडी, उक्कोसेण वि पुवकोडी। તેની સ્થિતિ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ
પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે. एवं अणुबंधो वि।
એટલો જ અનુબંધકાળ પણ છે. नेरइय ठिइंकायसंवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। નિરયિકની સ્થિતિ અને કાયસંવેધને તદ્દનુકૂલ (૭-૨ સપ્તમ રટ્યમ નવમ અમા)
ઉ૫યોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ (આ સાતમું,
આઠમું અને નવમું ગમક છે.) एवं -जाव- छट्ठपुढवी णेयब्बा,
એ જ પ્રકારે છઠ્ઠી નરકમૃથ્વી પર્યત સમજવું જોઈએ. णवरं-तच्चाए आढवेत्ता एक्केक्कंसंघएणंपरिहायइ, વિશેષ-તિર્યંચયોનિકની સમાન ત્રીજીનરકપૃથ્વીથી जहेव तिरिक्खजोणियाणं।
આગળ એક-એક સંતનને ઓછું હોય છે. मणुस्सट्टिई कालादेसो य उवउंजिऊण भाणियव्यो। મનુષ્યોની સ્થિતિ અને કાલાદેશપણ ઉપયોગપૂર્વક -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૨૦ ૬-૧??
સમજવો જોઈએ. ૨૦. મહેસમેનરચવવનંતકુપmત્તાનિ સહેવાસાઉથ ૧૦. અધઃસપ્તમનરકમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંજ્ઞી સંખ્યાત मणूसस्स उववायाइ वीसं दारं परूवणं
વર્ષાયુષ્ક મનુષ્યના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. पज्जत्त संखेज्जवासाउयसण्णिमणस्से णं भंते ! जे પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત - સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક - સંજ્ઞી મનુષ્ય ___ भविए अहेसत्तमाए पुढवीए नेरइएसु उववज्जित्तए,
જે અધ:સપ્તમ પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं बावीससागरोवमट्ठिईएसु, ઉ. ગૌતમ! તે જઘન્ય બાવીસ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત उक्कोसेणं तेत्तीससागरोवमटिठईएस उववज्जेज्जा।
અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત
નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
છે ? उ. गोयमा! सो चेव सक्करप्पभापुढविगमओ नेयब्बो, ઉ. ગૌતમ ! એનું સમગ્ર કથન શર્કરામભા પૃથ્વીના
ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवरं-पढमं संघयणं, इस्थिवेदगा न उववज्जति.
વિશેષ - પ્રથમ સંહનનયુક્ત જ ઉત્પન્ન થાય છે,
સ્ત્રીવેદી ઉત્પન્ન થતાં નથી. भवादेसेणं दो भवग्गहणाई।
તે ભવાદેશથી - બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणंजहण्णेणंबावीसंसागरोवमाइंवासपुहत्त- કાલાદેશથી જઘન્ય વર્ષ પૃથફત્વ અધિક બાવીસ मब्भहियाई, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई
સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ पुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा,
સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલો एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा। (१ पढमोगमओ)
જ કાળ ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)

Page #204

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨ ૨૭
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव पढम गमग वत्तब्बया,
णवर नेरइयट्टिई संवेहं च जाणेज्जा (२ बिइओ
મા ) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव वत्तब्वया।
णवर-संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा (३ तइओ મ ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, तस्स वितिस विगमएस एसाचेव पढमगमग वत्तब्बया.
णवरं-सरीरोगाहणाजहण्णेणंरयणिपुहत्तं, उक्कोसेण वि रयणिपुहत्तं । ठिई जहण्णेणं वासपुहत्तं, उक्कोसेण वि वासपुहत्तं ।
एवं अणुबंधो वि। संवेहो उवउंजिऊण भाणियब्वो । (४-६ चउत्थपंचम छट्ठ गमा) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओजाओ, तस्स वितिसु वि गमएसु एस चेव पढम गमग वत्तबया।
એ જ મનુષ્ય જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત સપ્તમ પૃથ્વીનારકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનું સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-નૈરયિકની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજી લેવો જોઈએ. (આ દ્વિતીય ગમક છે.) એ જ મનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત સપ્તમ પૃથ્વીના નારકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનું પણ સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ છે. વિશેષ - એનો સંવેધ ઉપયોગથી જાણી લેવો જોઈએ. (આ તૃતીય ગમક છે.) એ જ(પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી) મનુષ્ય સ્વયે જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સપ્તમપૃથ્વીના નારકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ત્રણે ગમકોમાં પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ કથન કરવો. વિશેષ - એના શરીરની અવગાહના જધન્ય રત્નિપૃથફત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ રત્નિપૃથફત્વ છે. એની સ્થિતિ જઘન્ય વર્ષ પૃથફત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ વર્ષ પૃથકત્વની છે. અનુબંધ સ્થિતિના અનુરૂપ છે. સંવેધ (કાલાદેશના વિષયમાં ઉપયોગ પૂર્વક સમજવું જોઈએ. (આ ચોથું, પાંચમું અને છડું ગમક છે.) એ જ સંજ્ઞી મનુષ્ય સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત હોય અને સપ્તમ નરકમૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એના પણ એ ઉત્કૃષ્ટના ત્રણે ગમકોનું પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ કથન કરવો. વિશેષ - શરીરની અવગાહના જઘન્ય પાંચસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષ છે. સ્થિતિ જઘન્ય પૂર્વ કોટિવર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે. એ જ પ્રકારે અનુબંધ પણ છે. નૈરયિકોની સ્થિતિ અને સંવેધનો ઉપયોગ પર્વક સ્વયે વિચાર કરવો જોઈએ. કાલાદેશથી જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું, આઠમું અને નવમું ગમક છે.).
णवर-सरीरोगाहणा-जहण्णेणं पंचधणुसयाई, उक्कोसेण वि पंचधणुसयाई। ठिई-जहण्णेणं पुन्चकोडी, उक्कोसेण वि पुब्दकोडी।
एवं अणुबंधो वि। नेरइयट्ठिई संवेहं च उबउंजिऊण जाणेज्जा।
कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीस सागरोवमाई पुवकोडीए अब्भहियाई, उक्कोसेण वि तेत्तीसं सागरोवमाइं पुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (७-९ सत्तम-अट्ठम-नवम गमा)
-વિયા, ૫. ૨૪, ૩. ૧, મુ. ????? ૭
'

Page #205

૨૨૨૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
११. गई पडुच्च असुरकुमारोववाय परूवणं
g, મસુર મારે મંતે ! ગોરિંતો સવવપ્નતિ?
૧૧. ગતિની અપેક્ષાએ અસુરકુમારોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! અસુરકુમાર કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
किं नेरइएहिंतो उववज्जंति, तिरिक्खजोणिएमणुस्स-देवेहिंतो उववज्जंति ?
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય કે દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં
૩. ગોવા ! નો જોરારિંતો સવવન્નતિ,
નથી,
तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, मणुस्सेहिंतो उववज्जंति,
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, नो देवेहिंतो उववज्जति।
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. एवं जहेव नेरइयउद्देसए तहेव भाणियब्बो ।
જે પ્રકારે નૈરયિક ઉદ્દેશકમાં પ્રશ્નોત્તર કર્યા છે એ पज्जत्तापज्जत्त पज्जवसाणो भाणियब्यो।
જ પ્રકારે અહીંયા પણ પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત પર્યંત -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૨
પ્રશ્નોત્તર કરવાં જોઈએ. ૨૨. મયુરકુંનાવવMત્તેિકુ પન્ના સનિ જિરિયતિરિ. ૧૨. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય खजोणियस्स उववायाइ वीसं दारं परुवर्ण
તિર્યંચયોનિકના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते! પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ
जे भविए असुरकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! જે અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु
અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમો ભાગની उववज्जेज्जा।
સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે ! તે જીવ એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा! एयस्स चेव रयणप्पभापुढवीगमग सरिसा ઉ. ગૌતમ ! એના રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં જણાવેલા नव वि गमा भाणियब्वा।
ગમકોને અનુરૂપ નવ જ ગમક સમજવા જોઈએ. णवरं-जाहे अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ भवइ,
વિશેષ - જ્યારે તે સ્વયં જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત ताहे अज्झवसाणा पसत्था, नो अप्पसत्था तिसु वि
હોય તો ત્રણે ગમકોમાં અધ્યવસાય પ્રશસ્ત (શ્રેષ્ઠ) અમાસુI (-૨ મમ્મ)
હોય છે, અપ્રશસ્ત હોતો નથી (૧-૯) -વિયા. ત. ૨૪, ૩. ૨, ૩. રૂ-૪ રૂ. મજુરમારોવવન્નતેલુગસંજવાસ નિઢિ - ૧૩. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક यतिरिक्खजोणियस्स उववायाइ वीसं दारं परूवर्ण
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो પ્ર. ભંતે ! જો અસુરકુમાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચउववज्जंति किं
યોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું - संखेज्जवासाउय-सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए
સંખ્યાત વર્ષની આયયુક્ત સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિયहिंतो उववज्जति?
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે

Page #206

ગમ્મા-અધ્યયન
असंखेज्जवासाउय-सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउय-सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ।
प. असंखेज्जवासाउय-सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए असुरकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
૩. ગોયમા ! નહોળું ઢસવાસસહસ્તઽિમ્મુ, उक्कोसेणं तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! નદશેનું ો વા, તો વા, તિ—િ વા, उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जंति ।
सेसं तं चैव पण्होत्तराई ।
णवरं वइरोसभनारायसंघयणी ।
ओगाहणा- जहणणं धणुपुहत्तं, उक्कोसेणं छ गाउयाई ।
समचउरंससंठाणसंठिया पण्णत्ता ।
चत्तारि लेस्साओ आदिल्लाओ ।
नो सम्मदिट्ठी, मिच्छादिट्ठी, नो सम्मामिच्छादिट्ठी ।
નો નાખી, અળાળી,
नियमं दुअण्णाणी - मइअण्णाणी - सुयअण्णाणी य ।
जोगो तिविहो वि ।
उवओगो दुविहो वि ।
चत्तारि सण्णाओ ।
चत्तारि कसाया ।
पंच इंदिया ।
तिणि समुग्धाया आदिल्ला ।
समोहया वि मरंति, असमोहया वि मरंति ।

૨૨૨૯
અસંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે અને અસંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમા૨ોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે.
શેષ પ્રશ્નોત્તર પૂર્વવત્ છે.
વિશેષ – તેઓ વજ્રૠષભનારાચ સંહનન યુક્ત હોય છે.
એની અવગાહના જઘન્ય ધનુષ્ય પૃથક્ક્ત્વની અને ઉત્કૃષ્ટ છ ગવ્યુતિ (કોશ)ની હોય છે.
તેઓ સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. એમનામાં પ્રારંભની ચાર લેશ્યાઓ હોય છે. તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ અને સભ્યમિથ્યાષ્ટિ હોતા નથી, પરંતુ મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે.
તેઓ જ્ઞાની નથી હોતાં પરંતુ અજ્ઞાની હોય છે. એમનામાં નિયમતઃ બે અજ્ઞાન હોય છે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન.
એમનામાં ત્રણે યોગ મળી આવે છે. ઉપયોગ પણ બંને પ્રકારના હોય છે. એમાં ચાર સંજ્ઞા હોય છે.
ચાર કષાય મળી આવે છે.
પાંચેય ઈન્દ્રિયો હોય છે.
પ્રારંભના ત્રણ સમુદ્દઘાત હોય છે.
તેઓ સમુદ્દઘાત કરીને પણ મરે છે અને સમુદ્દઘાત
કર્યા વિના પણ મરે છે.
For Private Personal Use Only

Page #207

૨ ૨૩૦
वेदणा दुविहा वि, १. सायावेदगा, २. असायावेदगा।
वेदो दुविहो वि-इत्थिवेदगा वि, पुरिसवेदगा वि, नो नपुंसगवेदगा। ठिई-जहण्णेणं साइरेगं पुवकोडी. उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाई। अज्झवसाणा पसत्था वि, अप्पसत्था वि।
अणुबंधो जहेव ठिई, कायसंवेहो-भवादेसेणं दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं जहण्णेणं साइरेगा पुव्वकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणंछप्पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं રબ્બા 1 (? ઢમો નમો) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो-एसा चेव वत्तब्बया पढम गमगसरिसा।
णवर-असुरकुमाराणंजहण्णट्ठिईसंवेहंचउवउंजिऊण जाणेज्जा (२ बिईओ गमओ)
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ એમને સાતા અને અસાતા બંન્ને પ્રકારની વેદનાઓ હોય છે. એમાં બે વેદ હોય છે - તે સ્ત્રીવેદી અને પુરુષવેદી હોય છે. નપુંસકવેદી હોતાં નથી. સ્થિતિ - જઘન્ય કંઈક વધારે પૂર્વ કોટિ વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. એમનાં અધ્યવસાય પ્રશસ્ત પણ હોય છે અને અપ્રશસ્ત પણ હોય છે. એમનો અનુબંધ સ્થિતિના અનુરૂપ હોય છે. કાયસંવેધ - ભવાદેશથી તે બે ભવ ગ્રહણ કરે છે, કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ સાધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ છ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.). એ જ(અસંખ્યાતવષયુષ્ક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક) જીવ જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-અસુરકુમારોની જઘન્ય સ્થિતિ અને સંવેધ
સ્વયં ઉપયોગપૂર્વક જાણી લેવા જોઈએ. (આ દ્વિતીય ગમક છે) એ જ ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિવાળા અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન હોય તો જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. એમનું પણ શેપ કથન પ્રથમનમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એમની સ્થિતિ જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. આટલો જ અનુબંધ પણ છે. કાલાદેશથી જઘન્ય છ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ છે પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ તૃતીય ગમક છે.) એ જ (અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક) સ્વયં જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન હોય તો તે જધન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ કંઈક વધારે પૂર્વ કોટિ વર્ષના આયુયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं तिपलिओवमट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
सेसं तं चेव वत्तव्वया पढम गमग सरिसा।
णवरं-ठिई-जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाई, उक्कोसेण वि तिण्णि पलिओवमाई । एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणं छप्पलिओवमाई, उक्कोसेण वि छप्पलिओवमाइं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा (३ तइओ गमओ) सोचेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओजाओ, जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं साइरेगपुवकोडी आउएसु उववज्जेज्जा।

Page #208

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૩૧
प. तेणं भंते ! जीवा एगसमए णं केवइया उववज्जति?
પ્ર. ભંતે ! તે જીવ એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा ! सेसं तं चेव पढम गमग वत्तब्वया।
णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं धणुपुहत्तं, उक्कोसेणं सातिरेगं धणुसहस्सं । ठिई-जहण्णेणं साइरेगा पुवकोडी, उक्कोसेण वि साइरेगा पुब्वकोडी। एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणं साइरेगा पुचकोडी दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं साइरेगाओ दो पुत्वकोडीओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (४ चउत्थो गमओ) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव वत्तव्बया चउत्थ गमग सरिसा कायव्वा ।
णवरं-असुरकुमारजहण्णट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण નાગેન્ના / ( પંજો મા)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं साइरेगपुवकोडिआउएसु, उक्कोसेण वि साइरेगपुवकोडी आउएसु उववज्जेज्जा,
ઉ. ગૌતમ! શેષ સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ છે.
વિશેષ - અવગાહના જઘન્ય ધનુષપૃથફત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ સાધિક એક હજાર ધનુષ્યની છે. સ્થિતિ - જઘન્ય સાધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ સાધિક પૂર્વકોટિની છે. અનુબંધ પણ એ જ પ્રકારે સ્થિતિના અનુરૂપ છે. કાલાદેશથી જધન્ય દસ હજાર વર્ષ સાધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ સાધિક બે પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચતુર્થ ગમક છે.) એ જ જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું કથન ચતુર્થગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - અહીંયા અસુરકુમારોની જઘન્ય સ્થિતિ અને સંવેધના વિષયમાં ઉપયોગપૂર્વક સમજી લેવું જોઈએ. (આ પાંચમું ગમક છે.) એ જ ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન હોય તો જઘન્ય સાધિક પૂર્વકોટિ વર્ષની આયુયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ સાધિક પૂર્વકોટિ વર્ષની આયુયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સમગ્ર કથન ચતુર્થ ગમકના અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-કાલાદેશથી જધન્ય સાધિક બે પૂર્વકોટિવર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ સાધિક બે પૂર્વકોટિવર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ છ ગમક છે.) એ જ સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનો પ્રથમ ગમકના અનુરૂપ કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - એની સ્થિતિ જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમ છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમ છે. અનુબંધ પણ એ જ પ્રકારે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ છ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.)
सेसं तं चेव चउत्थ गमग बत्तब्बया।
णवर-कालादेसेणं जहण्णणं साइरेगाओ दो पुवकोडीओ, उक्कोसेण वि साइरेगाओ दो पुवकोडीओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं તિરીતિ રેન્ના / (૬ છઠ્ઠો મનો) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, सो वेव पढमगमग सरिसा लद्धी भाणियब्वा,
णवरं-ठिई जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाइं. उक्कोसेण वि तिण्णि पलिओवमाई। एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाइं दसहिं वाससहस्से हिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छ पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (७ सत्तमो गमओ)

Page #209

૨ ૨૩૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव
એ જ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ). सत्तम गमग वत्तव्वया,
જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એને માટે પણ સાતમા ગમના અનુરૂપ
કથન સમજવું જોઈએ. णवरं-असुरकुमारजहण्णट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण વિશેષ - અસુરકુમારોની જઘન્ય સ્થિતિ અને जाणेज्जा (८ अट्ठमो गमओ)
સંવેધનું કથન અહીંયા ઉપયોગપૂર્વક સમજી લેવું
જોઈએ. (આ આઠમું ગમક છે.) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं
એ જ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) तिपलिओवमाइं, उक्कोसेण वि तिपलिओवमाई,
ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન सेसं तं चेव सत्तम गमग वत्तब्बया।
થાય તો જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ
કથન સપ્તમગમકના અનુરૂપ છે. णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं छप्पलिओवमाइं,
વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય છ પલ્યોપમ અને उक्कोसेण वि छप्पलिओवमाइं, एवइयं कालं
ઉત્કૃષ્ટ પણ છ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (૨ નવમો નમ)
(આ નવમું ગમક છે.) -વિયાં. સ. ૨૪, ૩. ૨, સુ. -૧૬ ૧૪ ગકુમારોવવMયુસેઝવાના સાહિત્ય- ૧૪, અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી तिरिक्खजोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवर्ण
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું
પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि- પ્ર. ભંતે ! જો અસુરકુમાર સંખ્યાત વર્ષાયુક સંજ્ઞા क्खजोणिएहिंतो उववज्जति किं - जलचरेहिंतो
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય उववज्जंति इच्वेवं वत्तवया पढमुद्देसग सरिसा।
છે તો શું તેઓ જલચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. ઈત્યાદિ કથન પ્રથમ (નૈરયિક) ઉદ્દેશકના
અનુરૂપ છે. प. पज्जत्तसखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि
ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય क्खजोणिए णं भंते ! जे भविए असुरकुमारेसु
તિર્યંચયોનિક જીવ અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા उववज्जित्तए. से णं भंते ! केवइयकालटिईएस
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત उववज्जेज्जा?
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસહજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત साइरेगसागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
અને ઉત્કૃષ્ટ સાધિક એક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमए णं केवइया उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
| ઉ
उ. गोयमा ! एएसिं रयणप्पभापुढविगमगसरिसा वि
नव गमगा नेयब्बा, णवरं-जाहे अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ भवइ ताहे तिसु वि गमएसु-चत्तारि लेस्साओ,
ઉ. ગૌતમ! એને માટે પણ રત્નપ્રભામૃથ્વીના અનુરૂપ
જ નવ ગમકે સમજવા જોઈએ. વિશેષ - જ્યારે તે (તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય) સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય ત્યારે ત્રણેય ગમકો ચાર લેશ્યાયુક્ત હોય છે. અધ્યવસાય પ્રશસ્ત હોય છે, અપ્રશસ્ત હોતાં નથી.
अज्झवसाणा पसत्था, नो अप्पसत्था ।

Page #210

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૩૩
संवेहो साइरेगेणं सागरोवमेण कायब्वो (१-९)
સંવેધ સાધિક સાગરોપમની સ્થિતિવાળો કહેવો
જોઈએ. (૧-૯). -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. ૨૭-૧૮ ૨. મયુરકુમારવવખેતેિલુગણેઝવાના થwામથુરસાળ ૧૫. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞા उववायाइ वीसं दारं परुवर्ण
મનુષ્યોમાં ઉ૫પાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते! जइ मणुस्सेहिंतो उववज्जति किं-सण्णिमणुस्से- પ્ર. ભંતે! જો તે (અસુરકુમાર) મનુષ્યોમાંથી આવીને हिंतो उववज्जंति, असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति?
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, नो ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति।
થાય છે, અસંસી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી. प. भंते ! जइ सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंतिकिं- પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને
संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, ઉત્પન્ન થાય છે તો શું સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति?
સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो वि
ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી उववज्जंति, असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहितो
મનુષ્યોમાંથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે અને वि उववज्जति।
અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી
પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્ય
असुरकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! જે અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
ભંતે ! તે કેટલા કાળના સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષના અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
ત્રણ પલ્યોપમના સ્થિતિયુક્ત (અસુરકુમારો)માં
ઉત્પન્ન થાય છે. एवं असंखेज्जवासाउयतिरिक्खजोणियसरिसा
આ પ્રકારે અસંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત (અસુરआदिल्ला तिण्णि गमगा नेयवा।
કમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર) તિર્યંચયોનિક જીવોને
અનુરૂપ જ પ્રારંભના ત્રણ ગમક સમજવાં જોઈએ. णवरं-सरीरोगाहणा पढमबिइएसु जहण्णेणं
વિશેષ - પ્રથમ અને દ્વિતીય ગમકમાં શરીરની साइरेगाइं पंचधणुसयाई, उक्कोसेणं तिण्णि
અવગાહના જઘન્ય કાંઈક અધિક પાંચસો ધનુષ્યની गाउयाई, तइयगमे ओगाहणा जहण्णेणं तिण्णि
અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ (કોશ)ની હોય છે. તૃતીય गाउयाई, उक्कोसेण वि तिण्णि गाउयाई । (१-३
ગમકમાં શરીરની અવગાહના જઘન્ય ત્રણ ગાઉની पढम- बियइ-तइय गमा)
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ ગાઉની હોય છે. (આ
પ્રથમ, દ્વિતીય અને તૃતીય ગમક છે.) सो घेव अप्पणा जहण्णकालटिईओ जाओ, तस्स એ જ સ્વયં જાન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને विजहण्णकालट्ठिईयतिरिक्खजोणियसरिसा तिण्णि અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન હોય તો એમાં પણ ત્રણ गमगा भाणियब्बा।
ગમક જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત તિર્યંચયોનિકને અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ.

Page #211

૨ ૨૩૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवर-सरीरोगाहणा तिसु वि गमएसु जहण्णेणं વિશેષ - ત્રણેય ગમતોમાં શરીરની અવગાહના साइरेगाइं पंचधुणसयाई, उक्कोसेण वि साइरेगाई
જઘન્ય કાંઈક વધારે પાંચસો ધનુષની અને ઉત્કૃષ્ટ पंचधणुसयाई । (४-६ चउत्थ-पंचम-छट्ठ गमा)
પણ કાંઈક વધારે પાંચસો ધનુષની હોય છે. (આ
ચોથું, પાંચમું અને છઠું ગમક છે.) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्टिईओ जाओ, तस्स એ જ સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય તો वितेचेवपच्छिल्ला, तिण्णि गमगा तिरिक्खजोणिय
એના વિષયમાં પણ અંતિમ ત્રણે ગમકો सरिसा भाणियवा।
તિર્યંચયોનિકને અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ. णवरं-सरीरोगाहणा तिसु वि गमएसु जहण्णेणं
વિશેષ - ત્રણે ગમકોમાં શરીરની અવગાહના तिण्णि गाउयाई, उक्कोसेण वि तिण्णि गाउयाई।
જઘન્ય ત્રણ ગાઉ (કોશ) અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ (૭-૬ સતમ, અટ્ટમ-નવમ-મા)
ગાઉની હોય છે. (આ સાતમું, આઠમું અને નવમું
ગમક છે.) - -વિયા. ર૪, ૩. ૨, ૩. ૨૨-૨૪ ૨૬. કપુર મારવવખ્રતેઉMMવાસા - ૧૭. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક सण्णिमणुस्साणं उववायाइ वीसं दारं परूवर्ण
સંજ્ઞી મનુષ્યોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिमणस्सेहितो પ્ર. ભંતે ! જો (અસુરકુમાર) સંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત उववज्जतिकिं- पज्जत्तासंखेज्जवासाउयसण्णि
સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થનાર છે તો मणुस्सेहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्तासंखेज्जवासाउ
શું તેઓ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી यसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! पज्जत्तासंखेज्जवासाउय सण्णि- ઉ. ગૌતમ ! તે પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી मणुस्सेहिंतो उववज्जति,
મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. नो अपज्जत्तासंखेज्जवासाउय सण्णिमणुस्सेहितो અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી उववज्जंति।
આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. पज्जत्तासंखेज्जवासाउय सण्णिमणुस्से णं भंते ! जे પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્ય જે भविए असुरकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત અસુરકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત साइरेग सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
અને ઉત્કૃષ્ટ સાધિક સાગરોપમની સ્થિતિયુક્ત
અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमए णं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा! जहेव एएसिं रयणप्पभाए उववज्जमाणाणं
नव गमगा तहेव इह वि नव गमगा भाणियब्या।
ઉ. ગૌતમ! જે પ્રકારે રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થનાર
મનુષ્યોના નવ ગમક કહેવામાં આવ્યા છે એ જ પ્રકારે અહીંયા પણ નવ ગમક સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - એનો સંવેધ સાધિક સાગરોપમ જેટલો સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
णवरं-संवेहो साइरेगेणं सागरोवमेण कायो ।
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, મુ. રપ-૨૭

Page #212

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨૩૫
१७. गई पडुच्च नागकुमारोववाय परूवणं
૧૭. ગતિની અપેક્ષાએ નાગકુમારોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : પૂ. ના મારા અંતે ! કોરિંત કવન્નતિ? વિં પ્ર. ભંતે નાગકુમાર કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય नेरइएहिंतो उववज्जंति,तिरिक्खजोणिय-मणुस्स
છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય देवेहिंतो उववज्जंति ?
છે કે તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય અને દેવોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. નીયમ ! નો રyfહંતો ૩વવપ્નતિ, તિરિ
ઉ. ગૌતમ! તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં जोणिएहिंतो उववज्जति,मणुस्सेहिंतो उववज्जति,
નથી, તેઓ તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય नो देवेहिंतो उववज्जति ।
છે, મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. सेसा सव्वा वत्तब्बया असन्निस्स नो गमग पज्जत्ता
શેષ સમગ્ર કથન અસંસી તિર્યંચના નવગમક असुरकुमारूहेसग सरिसा भाणियब्वा । (१-९)
પર્યત અસુરકુમારના ઉદ્દેશકના અનુરૂપ સમજવું
જોઈએ. (૧-૯) प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो
ભંતે ! જો (નાગકુમાર) સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચउववज्जति किं- संखेज्जवासाउय सण्णिपंचेंदिय
યોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति, असंखेज्जवा
સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચसाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो
યોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત
વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી उववज्जति?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयं वि असंखेज्जवासाउयं
ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક અને અસંખ્યાત वि सण्णि पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति।
વર્ષાયક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. -વિચા. સ. ૨૪, ૩. રૂ, મુ. ૨-૪ ૨૮, નાકુમારીવવતેલુગસંવેમ્બવાgિyવેરિતિ- ૧૮, નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુક સંજ્ઞી रिक्खजोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી ___णं भंते ! जे भविए नागकुमारेसु उववज्जित्तए, से
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે નાગકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્તમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा!जहण्णेणं दसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત देसूणदुपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
અને ઉત્કૃષ્ટ દેશોન (થોડા ઓછાં) બે પલ્યોપમની
સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. तेणं भंते! जीवा एगसमए णं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે! તે (નાગકુમાર) જીવો એક જ સમયે કેટલા
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सेसं तं चेव असुरकुमारेसु उववज्जमाण ગૌતમ ! શેપ કથન એના અસુરકમારોમાં ઉત્પન્ન वत्तव्वया भाणियब्वा,
થનાર ગમોના અનુરૂપ અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं साइरेगा पुवकोडी વિશેષ- કાલાદેશથી જઘન્ય દસ હજાર વર્ષ સાધિક दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं देसूणाई પૂર્વકોટિવર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ દેશોન પાંચ પલ્યોપમ पंच पलिओवमाइं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ कालं गतिरागतिं करेज्जा (१ पढमो गमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)

Page #213

૨૨૩૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ सो घेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव
એ જ જઘન્ય કાળની સ્થિતિવાળા નાગકુમારોના पढम गमग वत्तब्बया भाणियब्बा,
રૂપે ઉત્પન્ન થાય તો એનું પણ સમગ્ર કથન પ્રથમ
ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवर-नागकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ-અહીંયા નાગકુમારોની સ્થિતિ અને (૨ વિમો નમો)
સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવા જોઈએ. (આ
બીજું ગમક છે.). सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, तस्स वि એ જ ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં एसा चेव पढम गमग वत्तव्बया,
ઉત્પન્ન થાય તો એને માટે પણ એ જ પ્રથમ
ગમકના અનુરૂપ કથન છે. णवरं-ठिई-जहण्णेणं देसूणाई दो पलिओवमाई,
વિશેષ - સ્થિતિ જઘન્ય દેશોન બે પલ્યોપમની उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाई।
અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. कालादेसेणंजहण्णेणं देसूणाईचत्तारिपलिओवमाइं,
કાલાદેશથી જઘન્ય દેશોન ચાર પલ્યોપમ, ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं देसूणाई पंच पलिओवमाइं, एवइयं
દેશોન પાંચ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (રૂ ત TAT)
(આ ત્રીજું ગમક છે.). सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, तस्स
એ જ સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને तिसुविगमएसुजहेव असुरकुमारेसुउववज्जमाणस्स
નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એનાં एयस्स जहण्णकालट्ठिईयस्स बत्तब्बया भणिया तहेव પણ ત્રણે (૪-૫-૬) ગમકોમાં અસુરકુમારોમાં નિરવ મળિયા (૪-૬ વડત્ય, પંચમ, ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત છઠ્ઠ જમા)
અસંખ્યાત વષયક સંજ્ઞી તિર્યંચના ત્રણે ગમકોને અનુરૂપ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. (આ ચોથું,
પાંચમું અને છઠ્ઠ ગમક છે.) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालटिईओ जाओ, तस्स
એ જ સ્વયં ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને वितहेव तिण्णिगमगाभाणियब्वाजहाअसुरकुमारेसु નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો એના उववज्जमाणस्स, तिण्णि उकोस गमगा भणिया।
પણ ત્રણે (૭-૮-૯) નમક અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર તિર્યંચયોનિક યુગલિકના ત્રણે
ગમકોને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. णवस्-नागकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ - અહીંયા નાગકુમારોની સ્થિતિ અને સંવેધ (૭-૬ સાતમ-કમ-નવમ અમા)
ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (આ સાતમું,
આઠમું અને નવમું ગમક છે.) -વિયા. સ. ર૪, ૩. ૩, ૬. પ-૧૦ ૨૬. નાજુમાવવખેલુ પન્નર સંયેળવાતા - ૧૯. નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વષયુષ્ક दियतिरिक्खजोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परवणं- સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : ' प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि- પ્ર. ભંતે ! જો (નાગકુમાર) સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત क्खजोणिएहिंतो उववज्जति किं- पज्जत्तसंखेज्ज
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન वासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो
થાય છે તો શું તેઓ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી उववज्जति, अपज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिं
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય दियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति?
છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #214

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૩૭
:
-
उ. गोयमा ! पज्जत्तसंखेज्जवासाउय, नो अपज्जत्त
ગૌતમ ! તેઓ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી संखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય हिंतो उववज्जंति।
છે, અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्ख- પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
जोणिएणंभंते!जेभविए नागकुमारेसुउववज्जित्तए, તિર્યંચયોનિક જે નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्साइं, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ देसूणाई दो पलिओवमाई ।
દેશોન બે પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. एवं जहेव असुरकुमारेसु उववज्जमाणस्स वत्तव्वया એ જ પ્રકારે જેવી રીતે અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન भणिया तेहव इह वि नवसु गमएसु भाणियब्बा। થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચનું કથન કર્યું તે જ
પ્રકારે અહીંયા પણ નવ જ ગમક સમજવાં જોઈએ. णवरं-नागकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण વિશેષ - અહીંયા નાગકારોની સ્થિતિ અને સંવેધ નાગેન્ગા (૧-૨)
ઉપયોગથી સમજવો જોઈએ. (૧-૯). -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૩, ૩. ???? ૨૦. નાકુમારવન્ઝયુમર્સલેન્ગવાસાઉથfor મજુસ્સાને ૨૦. નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વષયક સંશી उववायाइ वीसं दारं परूवणं
મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते! जइ मणुस्सेहिंतो उववज्जति-किं सण्णिमणुस्से- પ્ર. ભંતે ! જો (નાગકુમાર) મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન हिंतो उववज्जंति, असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति?
થાય છે તો શું તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, नो। ગૌતમ ! તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति,
થાય છે, અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી. सेसं तं चेव जहा असुरकुमारेसु उववज्जमाणस्स। ઈત્યાદિ અસરકારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય
મનુષ્યોને અનુરૂપ અહીંયા પણ સમગ્ર કથન
સમજવું જોઈએ. प. असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए
ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્ય नागकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
જે નાગકારોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णणं दसवाससहस्साई, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ देसूणाई दो पलिओवमाई ।
દેશોન બે પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. एवं जहेव असंखेज्जवासाउयाणं तिरिक्खजोणियाणं જે પ્રકારે અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત नागकुमारेसु आदिल्ला तिण्णि गमगा भणिया
તિર્યંચયોનિકોના નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થવા तहेव इमस्स वि भाणियब्वा।
સંબંધિત પ્રથમ ત્રણ ગમક કહ્યા છે તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ ત્રણે ગમક સમજવા જોઈએ.
ઉ

Page #215

૨૨૩૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवर-पढमबिइएसुगमएसु-सरीरोगाहणा जहण्णेणं
વિશેષ - પહેલાં અને બીજા ગમકમાં શરીરોની साइरेगाइं पंचधणुसयाई, उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई।
અવગાહના જઘન્ય સાધિક પાંચસો ધનુષ અને
ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ હોય છે. तइय गमे-ओगाहणा जहण्णेणं दो गाउयाई,
ત્રીજા ગમકમાં અવગાહના જઘન્ય દેશોન બે ગાઉ उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई। (१-३ पढम-बिइओ
અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ હોય છે. (આ પ્રથમ, तइओ गमा)
દ્વિતીય અને તૃતીય ગમક છે.) सो घेव अप्पणा जहण्णकालटिईओ जाओ, तस्स એ જ સ્વયં(નાગકુમાર)જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત तिसु वि गमएसु जहा तस्स चेव असुरकुमारेसु
હોય તો એના પણ ત્રણે ગમક અસુરકુમારોમાં उववज्जमाणस्स बत्तब्वया भणिया तहेव निरवसेसं
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત
સંજ્ઞી મનુષ્યોને અનુરૂપ સમગ્ર કથન સમજવું માળિયા (૪-૬ ૩ત્ય-પંરમ-છ )
જોઈએ. (આ ચોથું, પાંચમું અને છઠું ગમક છે.) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालटिईओ जाओ, तस्स
એ જ(નાગકુમાર) પોતે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત तिसुविगमएसुजहातस्स चेव उक्कोसकालट्ठिईयस्स
હોય તો એમાં પણ ત્રણે ગમકોનું કથન અસુરકુમારોમાં
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત असुरकुमारेसु उववज्जमाणस्स वत्तवया भणिया
અસંખ્યાત વાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોને જેમ કહેવામાં तहेव निरवसेसं भाणियब्वा।
આવ્યું છે તેવું જ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. णवर-नागकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ - અહીંયા નાગકારોની સ્થિતિ અને સંવેધ (૭-૬ સત્તમ-કમ-નવમ અમIT)
ઉપયોગપૂર્વક જાણવો જોઈએ. આ સાતમું, -વિયા, સ. ૨૪, ૩. ૩, ૪. ૨૨-૧૬
આઠમું અને નવમું ગમક છે. ૨. નાજુમાવવM, M Mવાસાઉથ ૨૧. નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક मणुस्साणं उबवायाइ वीसं दारं परूवणं
સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिमणस्से हिंतो પ્ર. ભંતે ! જો સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંસી उववज्जति-किं पज्जत्तसंखेज्जवासाउय, अपज्जत्त
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ संखेज्जवासाउय सन्नि मणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
પર્યાપ્ત કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત
સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! पज्जत्तसंखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो
ગૌતમ ! તેઓ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત उववज्जंति, नो अपज्जत्तसंखेज्जवासाउय सण्णि
સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અપર્યાપ્ત मणुस्सेहिंतो उववज्जति ।
સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન
થતાં નથી. प. पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી भविए नागकुमारेसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
મનુષ્ય નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન થાય તો ભંતે ! તે केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત (નાગકુમારોમાં) ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं दसवाससहस्सट्रिईएस. उक्कोसेणं
ગૌતમ! જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ દેશોન देसूणदोपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
બે પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત નાગકુમારોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. एवं जहेव असुरकुमारेसु उववज्जमाणस्स लद्धी
આ પ્રકારે જેવી રીતે અસુરકમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર भणिया सच्चेव निरवसेसा नवसु गमएसु इह वि
મનુષ્યોના નવગમકનું કથન કર્યું એ જ પ્રકારે भाणियवा।
અહીંયા પણ સંપૂર્ણરૂપે નવ ગમક સમજવાં જોઈએ. णवर-नागकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ - નાગકુમારોની સ્થિતિ અને સંવેધ (-૧) -વિયાં. સ. ૨૪, ૩. ૨, . ૨૭-૧૮
ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
ઉ

Page #216

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૩૯
ક
૨૨. કુવારા શિવકુમાર પાલુ થવાયા વીશે ૨૨. સુવર્ણકુમારથી સ્વનિતકુમાર સુધીમાં ઉ૫પાતાદિ વીસ दारं परूवणं
દ્વારોનું પ્રરૂપણ : अवसेसासुवण्णकुमाराई-जाव-थणियकुमारपज्जवसाणा શેષ સુવર્ણકુમારથી સ્વનિતકુમાર પર્યત આઠભવનપતિ अट्ठ वि उद्देसगा नागकुमाररूहेसग सरिसा निरवसेसा દેવોના આ આઠ ઉદેશક પણ નાગકુમારોના ઉદ્દેશકને
માળિયal -વિયાં. સ. ૨૪, ૩. ૪-૧૨, મુ. ? અનુરૂપ સમગ્રરૂપે સમજવાં જોઈએ. ૨૩. ડું દુર પુવિચ વવાય પણ- ર૩. ગતિની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : प. पुढविक्काइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન किं नेरइएहिंतो उववज्जंति, तिरिक्खजोणिए-मणुस्स
થાય છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન देवेहिंतो उववजंति ?
થાય છે કે તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય અને દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! नो नेरइएहिंतो उववज्जंति,तिरिक्खजो- ઉ. ગૌતમ! તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં णिए-मणुस्स-देवेहिंतो उववज्जति ।
નથી, પરંતુ તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય અને દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. भंते ! जइ तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति-किं
ભંતે ! જો તેઓ (પૃથ્વીકાયિક) તિર્યંચયોનિકોથી एगिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति -जाव
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું એકેન્દ્રિય તિર્યંચपंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ?
યોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ચાવત- પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहा वक्कंतीए उववाओ भणिओ तहा ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે પ્રજ્ઞાપના સત્રના (છઠ્ઠ) લિ મનિયો -ળવિ
વ્યુત્કાતિપદમાં કહેવામાં આવ્યું છે તદ્દનુસાર
અહીંયા પણ ઉપપાત સમજવો જોઈએ -વાવभंते ! जइ बायरपुढविक्काइयएगिंदियतिरिक्खजो- પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ (પૃથ્વીકાયિક જીવ) બાદર णिएहिंतो उववज्जति-किंपज्जत्त बायरपुढविक्काइय
પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને एगिदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું પર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિક अपज्जत्त बायरपुढविक्काइय एगिदियतिरिक्खजो
એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય णिएहिंतो उववज्जति?
છે કે અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. નીયમી ! વોદિ વિ ૩વવઉતા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. -વિયા, સ, ૨૪, ૩. ? ૨, મુ. ? ૨૪. પુષિlw૩વન્ગોલુપુરિયસ વવાયાવીસ ૨૪. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર પૃથ્વીકાયિકના ઉપપાતાદિ दारं परूवणं
વિસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. पूढविकाइए णं भंते ! जे भविए पढविक्काइएस પ્ર. ભંતે ! જો પૃથ્વીકાયિક જીવ, પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો ભંતે ! કેટલા કાળની उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્ત અને बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત
પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
છે ?

Page #217

૨૨૪૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! अणुसमयं अविरहिया असंखेज्जा
उववज्जति। सेसं तं चेव पण्होत्तराई। णवर-छेवट्टसंघयणी। सरीरोगाहणा-जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेण वि अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
मसूरचंद संठिया। चत्तारि लेस्साओ। नो सम्मदिट्ठी, मिच्छाट्ठिी, नो सम्मामिच्छादिट्ठी।
नो नाणी. अण्णाणी. दो अण्णाणा नियमं ।
नो मणजोगी, नो वइजोगी, कायजोगी।
उवओगो दुविहो वि।
चत्तारि सण्णाओ। चत्तारि कसाया। एगे फासिंदिए पण्णत्ते। तिण्णि समुग्घाया। वेदणा दुविहा। नो इत्थिवेदगा, नो पुरिसवेदगा, नपुंसगवेदगा।
ઉ. ગૌતમ! તેઓ પ્રતિસમય નિરંતર અસંખ્યાત ઉત્પન્ન
થાય છે. શેષ પ્રશ્નોત્તર કથન પૂર્વવત છે. વિશેષ - તેઓ સેવાર્ત સંહનનયુક્ત હોય છે. એમનાં શરીરોની અવગાહના જઘન્ય આંગળીનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ આંગળીનો અસંખ્યાતમો ભાગ પ્રમાણ હોય છે. સંસ્થાન (આકાર) મસૂરની દાળ જેવો હોય છે. ચાર વેશ્યાઓ હોય છે. તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ હોતાં નથી, મિથ્યાદષ્ટિ જ હોય છે, સમ્યશ્મિથ્યાદષ્ટિ પણ હોતાં નથી. તેઓ જ્ઞાની હોતાં નથી, અજ્ઞાની જ હોય છે. તેઓમાં નિયમપૂર્વક બે અજ્ઞાન (મતિ અજ્ઞાન અને શ્રુત અજ્ઞાન) હોય છે. તેઓ મનોયોગી અને વચનયોગી હોતા નથી, કાયયોગી જ હોય છે. એમાં (સાકાર અને અનાકાર) બંને ઉપયોગ હોય છે. ચારે સંજ્ઞાઓ હોય છે. ચારે કષાયો હોય છે. એમાં માત્ર સ્પર્શેન્દ્રિય કહેવામાં આવી છે. (પ્રારંભના) ત્રણ સમુદ્ધાતો હોય છે. (સાતા અને અસાતા) બંને વેદનાઓ હોય છે. તેઓ સ્ત્રીવેદી અને પુરુષવેદી નથી હોતાં પરંતુ નપુંસકવેદી જ હોય છે. સ્થિતિ - જધન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર વર્ષની હોય છે. અધ્યવસાય પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત હોય છે.
અનુબંધ સ્થિતિને અનુસાર છે. પ્ર. ભંતે ! તે પૃથ્વીકાયિક મરીને પુનઃ પૃથ્વીકાયકરૂપે
ઉત્પન્ન થાય તો કેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને
કેટલા કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવાદેશથી તે જઘન્ય બે ભવ ગ્રહણ કરે
છે અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાળાદેશથી તે જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પહેલું ગમક છે.)
ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई। अज्झवसाणा पसत्था वि, अप्पसत्था वि ।
अणुबंधो जहा ठिई। 1. છે અંતે ! દિવા, પુનરવિ પુદ્ધવિરૂપ રિ
केवइय कालं सेवेज्जा, केवइयं कालं गतिरागतिं
૩.
गोयमा ! भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई. उक्कोसेणं असंखेज्जाइं भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमहत्ता, उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (पढमो गमओ)

Page #218

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૪૧
सो चेव जहण्णकालठिईएस उववण्णो, जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु उक्कोसेण वि अंतोमुत्तट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
सेसा वत्तब्बया निरवसेसा पढमगमगसरिसा માયા (ર) વિશે સામે सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उक्कोसेण वि बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
सेसं तं चेव पढम गमग सरिसं।
णवरं-जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति। भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसंवाससहस्साइं अंतोमुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावत्तरं वाससहस्सुत्तरं सयसहस्सं एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (३ तइओ गमओ)
જો તે (પૃથ્વીકાયિક) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેપ સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. (આ બીજું ગમક છે.) જો તે (પૃથ્વીકાયિક) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય બાવીસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બાવીસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ અનુબંધ પર્યત સમગ્ર કથન (પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ) સમજવું જોઈએ. વિશેષ - તે જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સાધિક બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ છોત્તેરહજાર (૧,૭૬,000) વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.) એ જ પૃથ્વીકાયિક)સ્વયે જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન હોય તો સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એમાં વેશ્યાઓ ત્રણ હોય છે. એમની સ્થિતિ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્તની હોય છે. એમના અધ્યવસાય અપ્રશસ્ત હોય છે. અનુબંધ સ્થિતિને અનુરૂપ હોય છે. (આ ચોથું ગમક છે.) એ જ(જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક)જઘન્યકાળ માં સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન હોય તો સમગ્ર કથન ચતુર્થ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. (આ પાંચમું ગમક છે. ) જો તે જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થાય તો એમનું કથન પણ એ જ પ્રકારે ચોથા નમકને અનુરૂપ છે.
सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, सच्चेव पढम गमग वत्तब्बया भाणियवा।
णवरं-लेस्साओ तिण्णि। ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेण वि अंतोमुहुत्तं ।
अप्पसत्था अज्झवसाणा। अणुबंधो जहा ठिई। (४ चउत्थो गमओ)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, सच्चेव चउत्थगमगवत्तब्बया भाणियब्बा।
णवरं-उववाओ जहण्णेणं उक्कोसेण वि अंतोमुहुत्तं ( પંચમો સામનો) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव वत्तब्वया चउत्थ गमग सरिसा।

Page #219

૨ ૨૪૨
દ્રવ્યાનુક્યોગ ભાગ-૪
વિશેષ-તે જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર વર્ષની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તે જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે, ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે.
णवरं-उववाओ जहण्णण वि उक्कोसेण वि बावीसं वाससहस्साई, जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति, भवादेसेणं जहण्णणं दो भवग्गहण्णाई, उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीइं वाससहस्साई चउहिं अंतोमुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (६ छट्ठो गमओ) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओजाओ, सच्चेव तइयगमगसरिसा वत्तव्वया भाणियब्वा,
णवरे-अप्पणासेठिई जहण्णेणंबावीसंवाससहस्साई, उक्कोसेण विबावीसंवाससहस्साई। (७ सत्तमोगमओ)
કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત વધારે અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ છઠું ગમક છે.) એ જ(પૃથ્વીકાયિક)સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો સંપૂર્ણ ત્રીજા ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-એમની સ્વયની સ્થિતિ જધન્ય બાવીસહજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બાવીસહજાર વર્ષની હોય છે. (આ સાતમું ગમક છે.) એ જ (પોતાની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક) જઘન્ય કાળના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્તમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સમગ્ર કથન સાતમા ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત વધારે અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ આઠમું ગમક છે.)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं अंतोमुहुत्तेसु उक्कोसेण वि अंतोमुहुत्तेसु उववज्जइ।
सेसंतं चेव सत्तम गमग सरिसा वत्तब्बया भाणियब्बा।
णवर-कालादेसेणं जहण्णणं बावीसं वाससहस्साई अंतोमुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीई वाससहस्साई चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (८ अट्ठमो गमओ) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं बावीसवाससहस्सट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि बावीसवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जइ ।
सेसं तं चेव सत्तमगमगवत्तब्बया भाणियब्वा।
એ જ (ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક જીવ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બાવીસ હજાર વર્ષમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સમગ્ર કથન સપ્તમ નમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-કાલાદેશથી જઘન્ય ચુમ્માલીસ (૪૪)હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ છોત્તેરહજાર (૧,૭૬,૦૦૦) વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું નમક છે.)
णवरं-कालादेसेणंजहणेणंचोयालीसंवाससहस्साई, उक्कोसेणं छावत्तरं वाससहस्सुत्तरं सयसहस्सं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (૧ નવમો મા)
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨-૧૨

Page #220

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૪૩
ર૧. મુવિ વવધ્વં, ગાફચર થવાયા રે ૨૫. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અકાયિકોના ઉપપાતાદિ दारं परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते! जइ आउक्काइयएगिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो પ્ર. ભંતે! જો (પૃથ્વીકાયિક જીવ) અકાયિક-એકેન્દ્રિયउववज्जति-किं सुहुमआउक्काइयहिंतो उववज्जति,
તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો बायर आउक्काइयहिंतो उववज्जति ?
શું સૂક્ષ્મ અપ્લાયિકથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે
બાદર અપ્લાયિકથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? . યમ ! ટાહિતી વિ વવન્નતિ |
ઉ. ગૌતમ ! બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. भंते ! जइ सुहमआउक्काइयहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે ! જો સૂક્ષ્મ અપ્લાયિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન पज्जत्तेहिंतो अपज्जत्तेहिंतो सुमआउक्काइएहितो
થાય તો શું પર્યાપ્ત કે અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ उववज्जति ?
અપ્લાયિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગોવા ! સહિંતર વિ ૩વવનંતિ.
ઉ. ગૌતમ ! બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. भंते ! जइ बायर आउक्काइएहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો બાદર અકાયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન पज्जत्तेहिंतो अपज्जत्तेहिंतो बायर आउक्काइएहितो
થાય છે તો શું પર્યાપ્ત કે અપર્યાપ્ત બાદર उववज्जति ?
અષ્કાયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગોયમાં ! રોહિંત વિ ૩વર્નંતિ.
ઉ. ગૌતમ ! બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. आउक्काइए णं भंते ! जे भविए पुढविकाइएसु પ્ર. ભંતે ! જો અખાયિક જીવ પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં उववज्जित्तए. से णं भंते ! केवइयकालदिईएस
ઉત્પન્ન થવાને યોગ્ય છે તો ભંતે ! કેટલા કાળના उववज्जेज्जा?
(સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક) જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ ! નદvi સંતોમુહુર્તાિસુ, ૩ોસેvi ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
બાવીસહજાર વર્ષના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. एवं पुडविकाइयगमगसरिसानव गमगाभाणियब्बा,
આ પ્રકારે પૃથ્વીકાયિકના ગમકોને અનુરૂપ
અખાયિકના પણ નવગમક સમજવાં જોઈએ. णवरं-थिबुग बिंदुसंठिए।
વિશેષ-અપ્લાયિકના સંસ્થાન સ્ટિબુક (બુલબુલા)ના
આકારના છે. ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं सत्तवास- સ્થિતિ-જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સાતહજાર सहस्साइं । एवं अणुबंधो वि।
વર્ષની છે અને એટલો જ અનુબંધ કાળ છે. भवादेसेणं पंच गमएसु जहण्णेणं दो भवग्गहणाई,
ભવાદેશથી પાંચ ગમકોમાં જઘન્ય બે ભવ અને उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाइं,
ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. सेसेसु चउसु गमएसु जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, શેષ ચાર ગમકોમાં જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं असंखेज्जाइं भवग्गहणाई,
અસંખ્યાત ભવ ગ્રહણ થાય છે. १. तइय गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं
૧. ત્રીજા મકમાં- કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं
વધારે બાવીસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ सोलसुत्तरं वाससयसहस्सं, एवइयं कालं सेवेज्जा,
સોળહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.

Page #221

૨૨૪૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
२. छठेगमए-कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वासस
૨. છઠ્ઠા ગમમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત हस्साइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीइं
વધારે બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર वाससहस्साई चउहिं अंतोमुत्तेहिं अब्भहियाईएवइयं
અન્તર્મુહૂર્ત વધારે અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળસુધી
ગમનાગમન કરે છે. ३. सत्तमे गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं सत्त ૩. સાતમા ગમકમ-કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं
વધારે સાતહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ સોળ सोलसुत्तरं वाससयसहस्सं एवइयं कालं सेवेज्जा,
હજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. ४. अट्ठमे गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं सत्तवासस
૪. આઠમા ગમકમ-કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત हस्साइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठावीसं
વધારે સાત હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત वाससहस्साई चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई
વધારે અઠ્યાવીસ હજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન રેના !
કરે છે. ५.नवमेगमए-भवादेसेणं उक्कोसेणं अट्ट भवग्गहणाई,
૫. નવમા ગમમાં - ભવાદેશથી ઉત્કૃષ્ટ આઠ कालादेसेणं जहण्णेणं एकूणतीसं वाससहस्साई,
ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાળાદેશથી જઘન્ય ઓગણત્રીસ उक्कोसेणं सोलसुत्तरं वाससयसहस्सं एवइयं कालं
હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ સોળહજાર વર્ષ सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ
સુધી ગમનાગમન કરે છે. चउसुगमएसु-कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहूत्तं,
શેષ ચાર ગમકોમાં-કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત, उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं, एवइयं कालं सेवेज्जा,
ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત વર્ષ કાળ જેટલો સમય વ્યતીત gવ સ્વિં તિરીતિ રેન્ના / ૧-૨ //.
કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે
છે. (૧, ૨,૪,૫) -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૩-૧૪ ૨૬. વિપકવવMલેવુ તે વાચા વાયા વસે ૨. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર તેજસ્કાયિકોના ઉપપાતાદિ दारं परुवणं
વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : तेउक्काइयाण वि एसा चेव आउकाइय वत्तब्वया,
તેજસ્કાયિકોનું સમગ્ર કથન અકાયિકોને સમાન છે. णवरं-नवसु वि गमएसु तिण्णि लेस्साओ।
વિશેષ - નવેય ગમકોમાં ત્રણે લેશ્યાઓ હોય છે. सुईकलावसंठिया।
તેજસ્કાયના સંસ્થાન સૂચકલાપ (સોયનો ઢગલા)ને
અનુરૂપ હોય છે. ठिई - उक्कोसेणं तिण्णि अहोरत्ताई।
સ્થિતિ - ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ અહોરાત્રિની છે. तइय गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई ત્રીજા ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीइं वाससहस्साई બાવીસહજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ બાર અહોરાત્ર વધારે बारसहिं राइदिएहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. एवं संवेहो नवसुगमएसुउवउंजिऊण भाणियब्बो (१-९) આ જ પ્રકારે નવેય ગમતોમાં સંવેધ ઉપયોગ પૂર્વક કહેવો -વિયા, સે. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૬
જોઈએ. (૧-૯)

Page #222

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૭. વુવિદ્યારૂપ સવવઅંતેનુ વાળાયાળું વવાયારૂ રીતે ૨૭, પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાયુકાયિકોના ઉપપાતાદિ
दारं परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
वाउक्वाइयाण वि एवं चैव नव गमगा जहेव तेउक्वाइयाणं,
नवरं पडाग संठाण संठिया पण्णत्ता ।
ठिई- तिण्णि वाससहस्साई,
तइय गमए- कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं एगं वाससयसहस्सं एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
एवं कायसंवेहो नवसु गमएसु उवउंजिऊण भाणियव्वो । (૧-૨) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, સુ. શ્૬ ૨૮. પુવિદ્યારૂપ વર્ષાંતેનુ વાસ્માયાળું વવાયા वीसं दारं परूवणं
आउकाइयगमगसरिसा वणस्सइकाइयाणं नव गमगा भाणियव्वा,
वरं नाणा संठाण संठिया ।
सरीरोगाहणा पढमएसु पच्छिल्लएसु य तिसु-तिसु गमएसु जहणणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं साइरेगं जोयणसहस्सं,
मज्झिल्लएसु तिसु गमएसु उक्कोसेण वि अंगुलस्स असंखेज्जइ भागं,
ठिई - उक्कोसेणं दसवाससहस्साइं ।
तइय गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठावीसुत्तरं वाससयसहस्सं एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
પ.ભંતે ! નવુ વેવિર્દિતો વવપ્નતિ-ત્રિં પદ્મત્તાइंदिहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्ता बेइदिएहिंतो उववज्जंति ?
૨૮.

૨૨૪૫
વાયુકાયિકોના વિષયમાં તેજસ્કાયિકોની જેમ નવેય ગમક સમજવાં જોઈએ.
વિશેષ વાયુકાયનો સંસ્થાન ધ્વજાના આકારનો કહેવામાં આવ્યો છે.
-
સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ હજાર વર્ષની હોય છે.
ત્રીજા ગમકમાં - કાળની અપેક્ષાથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ વર્ષ જેટલો સમય વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
આ જ પ્રકારે નવ ગમકોમાં કાયસંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વનસ્પતિકાયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
અપ્લાયિકોના ગમકોને અનુરૂપ વનસ્પતિકાયિકોના પણ નવ ગમક સમજવા જોઈએ.
વિશેષ - સંસ્થાન અનેક પ્રકારના હોય છે. શરીરની અવગાહના પ્રથમ ત્રણ અને અંતિમ ત્રણ ગમકોમાં જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ કાંઈક વધારે એકહજાર યોજનની હોય છે. મધ્યના ત્રણ ગમકોમાં ઉત્કૃષ્ટ પણ આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગની હોય છે.
एवं काय संवेहो उवउंजिऊण भाणियव्वो । (१-९) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, સુ. ૨૭
૨૧. પુવિધા વવર્ષાંતેનું વૈવિયાળે વવાયા વીસ વ× ૨૯, પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર બેઈન્દ્રિયોના ઉપપાતાદિ
परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
સ્થિતિ - ઉત્કૃષ્ટ દસહજાર વર્ષની હોય છે. તૃતીય ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસહજા૨ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ અઠ્યાવીસ હજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
આ જ પ્રકારે કાયસંવેધ પણ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
For Private Personal Use Only
પ્ર. ભંતે ! જો તે બેઇન્દ્રિય જીવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં હોય તો શું પર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય જીવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય જીવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #223

૨૨૪૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. ગયા ! પુન્નત્તા-વેડિંત ત્રિ ૩વવનંતિ,
अपज्जत्ता-बेइंदिएहितो वि उववज्जति ।
ઉ. ગૌતમ ! તે પર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિયોથી પણ આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે અને અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિયોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે! જો બેઈન્દ્રિયજીવ પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન
થવા યોગ્ય છે તો ભંતે!તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
प. बेइंदिए णं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएसु
उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु
उववज्जेज्जा? उ. गोयमा! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु उववज्जेज्जा
उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ
બાવીસ હજાર વર્ષના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
૩. ગયા ! નદvg|vi gો વા, તો વા, તિfor a,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जंति। सेसं तं चेव पण्होत्तराणि जहा पुढविकाइयाणं, णवरं-छेवट्ट संघयणी। ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं बारस जोयणाई। हुंडसंठिया। तिण्णि लेसाओ। सम्मदिट्ठी वि, मिच्छादिट्ठी वि, नो सम्मामिच्छादिट्ठी।
दो नाणा, दो अण्णाणा नियम। नो मणजोगी, वइजोगी वि, कायजोगी वि ।
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ પ્રશ્નોત્તર પૃથ્વીકાયને અનુરૂપ છે. વિશેષ - તેઓ સેવાર્ત સંહનનયુક્ત હોય છે. અવગાહના જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ બાર યોજનની છે. તે હુડક સંસ્થાનયુક્ત હોય છે. (પ્રારંભની) ત્રણ વેશ્યાઓ હોય છે. સમ્યગ્દષ્ટિ અને મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે, પરંતુ સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોતા નથી. નિયમપૂર્વક બે જ્ઞાન અને બે અજ્ઞાન હોય છે. તે મનોયોગી હોતા નથી પરંતુ વચનયોગી અને કાયયોગી હોય છે. તેમાં બે ઉપયોગ હોય છે. ચાર સંજ્ઞાઓ હોય છે. ચાર કપાય હોય છે. તેમાં બેઈન્દ્રિય કહેવામાં આવી છે, જેમકે - જિબ્બેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય. તેઓમાં (પ્રારંભના) ત્રણ સમુદ્દઘાત હોય છે. સ્થિતિ-જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટબારવર્ષની હોય છે. અનબંધ પણ આ જ પ્રકારે છે. શેષ સમગ્ર કથન પૃથ્વીકાયને અનુરૂપ છે. ભવાદેશથી તે જધન્ય બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતભવ ગ્રહણ કરે છે.
उवओगो दुविहो वि। चत्तारि सण्णाओ। चत्तारि कसाया। दो इंदिया पण्णत्ता, तं जहाजिभिंदिए य, फासिंदिए य । तिण्णि समुग्धाया। ठिई-जहण्णेणं अंतोमहत्तं, उक्कोसेणं बारस संवच्छराई।
एवं अणुबंधो वि।सेसं तं चेव जहा पढविकाइयाणं।
भवादेसेणं-जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं संखेज्जाई भवग्गहणाई।

Page #224

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૪૭
कालादेसेणं-जहण्णेणं दो अंतोमुत्ता, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं તિરીતિ રેન્ના / (૭ મો જમો)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव पढम गमग सरिसा सव्वा बत्तब्वया । (२ बिइओ મો)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव पढम गमगसरिसा सब्बा बत्तब्बया।
કાલાદેશથી તે જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કાળ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) એ જ (બેઈન્દ્રિય) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. (આ બીજું ગમક છે.). એ જ (બેઈન્દ્રિય) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય તો સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ કરવું જોઈએ. વિશેષ - ઉપપાત, સ્થિતિ ઉપયોગપૂર્વક કહેવી જોઈએ. ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ અડતાલીસ વર્ષ વધારે અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.)
णवरं-उववायं ठिई उवउंजिऊण भाणियव्वं ।
भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई. उक्कोसेणं अट्ठभवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीई वाससहस्साई अडयालीसाए संवच्छ रे हिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (तइओ गमओ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ, तस्स वि एस चेव पढम गमग वत्तब्बया तिसु वि गमएम।
णवरं-इमाई सत्त नाणत्ताई१. सरीरोगाहणा-जहण्णेण वि उक्कोसेण वि
અંગુર સંm૬ મા, २. नो सम्मदिट्ठी, मिच्छादिट्ठी, नो सम्मामि
ઝાહિદ્દી, રૂ. તો મUIT નિયમે, ૪. ના માનો, નો વફળો, ફાયનોf,
એ જ(બેઈન્દ્રિય) સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન હોય તો એમાં પણ ત્રણે ગમક (૪-૫) પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ કહેવા જોઈએ. વિશેષ - અહીંયા સાત બોલોમાં અંતર છે, જેમકે૧. શરીરની અવગાહના જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ
આંગળનો અસંખ્યાતમો ભાગ હોય છે. ૨. તે સમ્યગ્દષ્ટિ અને સમિથ્યાદષ્ટિ હોતાં
નથી, પરંતુ મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે. ૩. નિયમપૂર્વક તેમાં બે અજ્ઞાન હોય છે. ૪. મનોયોગી અને વચનયોગી નથી હોતાં,
પરંતુ કાયયોગી હોય છે. ૫. સ્થિતિ - જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુર્તની
હોય છે. ૬. અધ્યવસાય અપ્રશસ્ત હોય છે. ૭. અનુબંધ સ્થિતિને અનુસાર છે. તૃતીય (છઠ્ઠી) ગમકમાં – ભવાદેશથી પણ આજ પ્રકારે ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવગ્રહણ સમજવાં જોઈએ.
५. ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेण वि
अंतोमुहुत्तं, ६. अज्झवसाणा अप्पसत्था, ૭. મધુવંજ ના દિ. तइय गमए-भवादेसो उक्कोसेणं अठ्ठ भवग्गहणाई।

Page #225

૨૨૪૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई
કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત વધારે બાવીસ હજાર अंतोमुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीई
વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત વધારે અઠયાસીवाससहस्साई चउहिं अंतोमुत्तेहिं अब्भहियाई,
હજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથું, રેન્ના / (૪-૬ ૧૩ત્ય-પંમ છ૮ મા)
પાંચમું અને છઠ્ઠ નમક છે.) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालटिईओजाओ, एयस्स એ જ (બઈન્દ્રિય જીવ) સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત वि पढमगमगसरिसा तिण्णि गमगा भाणियब्बा।
હોય અને પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થતાં હોય તો એનાં પણ ત્રણ ગમક (૭-૮-૯) પ્રથમ ગમકને
અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ. णवरं-तिसु वि गमएसु ठिई जहण्णेण वि उक्कोसेण વિશેષ - આ (અંતિમ) ત્રણે ગમકોમાં સ્થિતિ જઘન્ય वि बारस संवच्छराई।
બાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બાર વર્ષની હોય છે. एवं अणुबंधो वि।
અનુબંધ પણ આ જ પ્રકારે હોય છે. भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ ગ્રહણ કરે છે અને अट्ठ भवग्गहणाई।
ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं उवउंजिऊण भाणियव्वं,
કાલાદેશ ઉપયોગપૂર્વક જાણી લેવું જોઈએ. नवमे गमए-जहण्णेणंबावीसंवाससहस्साइंबारसहिं
નવમાં ગમકમાં - જઘન્ય બાર વર્ષ અધિક संवच्छरेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीई
બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ અડતાલીસ વર્ષ वाससहस्साई अडयालीसाए संवच्छरेहिं अब्भहियाई,
અધિક અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं काल गतिरागतिं
કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે રેન્ના / (૭-૨ સંત્તમ-મકુમ-નવમ મા)
છે. (આ સાતમું, આઠમું અને નવમું ગમક છે.) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૮-૨૪ ૩૦. પુવિIYUકવવળંકુ રિચાર્જ વવાયા વીસતારે ૩૦. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ત્રીન્દ્રિય જીવોના परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : तेइंदियाण वि एवं चैव नव गमगा बेइंदिय सरिसा બેઈન્દ્રિયને અનુરૂપ ત્રીન્દ્રિય જીવોના પણ નવ ગમક भाणियब्वा।
કહેવા જોઈએ. णवरं-सरीरोगाहणा उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाइं । વિશેષ - શરીરની અવગાહના ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ (કોશ)
હોય છે. तिण्णि इंदियाई।
એમને ત્રણ ઈન્દ્રિયો હોય છે. ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं एगूणपन्नं राइंदियाई। એમની સ્થિતિ - જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ
ઓગણપચાસ (૪૯) અહોરાત્રની હોય છે. तइय गमए-कालादेसेणंबावीसंवाससहस्साइं अंतोमुहुत्त- તૃતીય ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક मभहियाई, उक्कोसेणं अट्ठासीइं वाससहस्साई બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ એકસો છેનું (૧૯૬) छण्णउयराइंदियसयमब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, અહોરાત્ર વધારે અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. उववाओ ठिई, संवेहोय उवउंजिऊण भाणियब्बो (१-९) ઉપપાત સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક કહેવો જોઈએ.
-વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. રપ

Page #226

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૪૯
૨૨. પુવિ3gવવક્નૉલુ જરિરિયા ૩વવાયા વીર ૩૧, પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ચતુરિન્દ્રિય જીવોના दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસતારોનું પ્રરૂપણ : चरिंदियाण वि नव गमगा बेइंदिय सरिसा भाणियब्बा। ચતુરિન્દ્રિય જીવોના વિષયમાં પણ નવગમક બેઈન્દ્રિયના
અનુરૂપ સમજવો જોઈએ. णवरं-सरीरोगाहणा-जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, વિશેષ - એમના શરીરની અવગાહના જઘન્ય આંગળના उक्कोसेणं चत्तारि गाउयाई,
અસંખ્યાતમા ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ગાઉની હોય છે. ठिई - जहण्णेणं अंतोमुहत्तं. उक्कोसेण य छम्मासा। એમની સ્થિતિ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ છે
માસની હોય છે. एवं अणुबंधो वि।
અનુબંધ પણ સ્થિતિને અનુરૂપ હોય છે. चत्तारि इंदियाई।
એમને ચાર ઈન્દ્રિયો હોય છે. उववायं, ठिई, संवेहो य उवउंजिऊण भाणियब्बो। ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. नवम गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं बावीसं वाससहस्साई નવમા ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય છ માસ અધિક छहिंमासेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणंअट्ठासीइंवाससहस्साई બાવીસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચોવીસમાસ અધિક चउवीसाए मासेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, અઠ્યાસીહજાર વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને Uવયે જિં તિરાતિ રેન્ના (૧-૨)
એટલાં જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (૧-૯) -વિયા, સ, ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૬ ૩૨, વિવિશ રિજિનોળિg Sષ પુરિવાર વવાય ૩૨, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકના परूवणं
ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति- પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક किं सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति,
જીવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંજ્ઞા
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति?
થાય છે કે અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગયા ! સોદિ વિ ૩વવનંતિ
ઉ. ગૌતમ! તેઓ બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. भंते ! जइ असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય उववज्जति-किं जलचरेहिंतो उववज्जंति,
તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો थलचरेहिंतो उववज्जंति, खहचरहिंतो उववज्जति?
શું તેઓ જલચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, સ્થળચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે ખેચરોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગયા ! તીર્દિ વિ રૂવવન્નતિના
ઉ. ગૌતમ! તેઓ ત્રણેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. भंते! जइजलचर-थलचर-खहचरेहिंतो उववज्जति પ્ર. ભંતે ! જો જલચર-સ્થળચર અને ખેચરોથી આવીને किं-पज्जत्तएहिंतो उववज्जति, अपज्जत्तएहितो
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ પર્યાપ્તકોમાંથી उववज्जति?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્તકોમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. જોયા ! દિ વિ વવપ્નતિા.
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૭-૨૮ ૩૩. યુવા વવનંતેણુ મvપરિરિરિરિક- ૩૩. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય जोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएणंभंते! जे भविए પ્ર. ભંતે ! અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ જે પૃથ્વીपुढविक्काइएसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
કાયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે! તે કેટલા केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #227

૨ ૨૫૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! जहण्णणं अंतोमुत्तट्टिईएस, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્નહર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ बावीसं वाससहस्सट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
બાવીસ હજાર વર્ષના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. प. तेणं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
ભંતે! તે જીવો (અસંજ્ઞી – પંચેન્દ્રિય - તિર્યંચયોનિક)
એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! सच्चेवबेइंदियस्सगमगाणंलद्धीभाणियब्बा, ઉ. ગૌતમ ! બેઈન્દ્રિયોના નવગમકમાં જે પ્રકારે કહેવામાં
આવ્યું છે એ જ પ્રકારે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. णवरं-सरीरोगाहणाजहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्ज
વિશેષ - એના શરીરની અવગાહના જઘન્ય इभागं, उक्कोसेणं जोयणसहस्सं ।
આંગળનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ એક
હજાર યોજનની છે. વંજ ક્રિયા
પાંચે ઈન્દ્રિયો હોય છે. ठिई-अणुबंधो य जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને પુવાડા
ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષનું છે. भवादेसेणं सव्वगमएसु जहण्णेणं दो भवग्गहणाइं,
ભવાદેશ - સમગ્ર ગમકોમાં જઘન્ય બે ભવ અને उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई।
ઉત્કૃષ્ટ આઠભવ ગ્રહણ કરે છે. पढमगमए-कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता,
પ્રથમ ગમકમાં- કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મહત उक्कोसेणं चत्तारि पुवकोडीओ अट्ठासीईए
અને ઉત્કૃષ્ટ અઠ્યાસીહજાર વર્ષથી વધારે ચાર वाससहस्सेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा,
પૂર્વકોટિ વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. एवं नवसु वि गमएसु उववाय, ठिई, कायसंवेहो - નવેય ગમકોમાં ઉ૫પાત, સ્થિતિ અને કાલાદેશ उवउंजिऊण भाणियब्वं।
ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. सत्तम अट्ठमणवम गमए ठिई अणुबंधोय जहण्णेणं સાતમા, આઠમ, નવમાં ગમકમાં સ્થિતિ અને पुब्बकोडी, उक्कोसेण वि पुब्बकोडी।
અનુબંધ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ તથા ઉત્કૃષ્ટ પણ
પૂર્વકોટિ વર્ષ સમજવું જોઈએ. नवमगमए-कालादेसेणं जहण्णेणं पूव्वकोडी
નવમા ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય બાવીસ बावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं
હજાર વર્ષ વધારે પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ चत्तारि पुवकोडीओ अट्ठासीईए वाससहस्सेहिं
અઠ્યાસીહજાર વર્ષથી વધારે ચાર પૂર્વકોટિ વર્ષ
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं તિરીતિ રેન્ના / (૧-૨).
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (૧-૯) -વિયા. સ. ર૪, ૩. ૨, મુ. ૨૧-૩૦ ૩૪. પુફિયવન્નેનુનિ રિયતિરિવાળિયા ૩૪, પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય उववायाइ वीसं दारं परूवणं
| તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય उववज्जंति-किं संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियति
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું रिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति, असंखेज्जवासाउय
તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય सण्णि पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति?
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
કરે છે અને એટલા જ વર્ષ

Page #228

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨૫૧
उ. गोयमा! संखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदिय तिरिक्ख
जोणिएहिंतो उववज्जंति, णो असंखेज्जवासाउय सण्णि पंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववति ।
प. जइसंखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणि
एहिंतो उववज्जति किं-जलचरेहिंतो उववज्जति ?
उ. इच्चेव सव्वा वत्तव्बया जहा असण्णीणं -जाव
उववाओ भाणियव्यो।
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. જો પૃથ્વીકાયિક સંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
છે તો શું જલચરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ઈત્યાદિ સમગ્ર કથન પૂર્વોક્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યશ્લોનિકોને અનુરૂપ ઉપપાત પર્યત સમજવું જોઈએ. શેષ કથન રત્નપ્રભામાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી - પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોને અનુરૂપ અહીંયા પણ
સમજવું જોઈએ. વિશેષ - પ્રથમ ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ અઠ્યાસીહજાર વર્ષ વધારે ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
सेसं जहा रयणप्पभाए उववज्जमाणस्स सण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणियस्स बत्तब्बया भणिया तहेव इह विभाणियब्वा । णवरं-पढ़मगमए-कालादेसेणं-जहण्णेणंदोअंतोमुहुत्ता, उकोसेणं चत्तारि पुवकोडीओ अट्ठासीईए वाससहस्सेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। एवं काय संवेहो नवसु वि गमएसु जहा असण्णीणं भणिओ तहेव निरवसेसो भाणियब्यो।
मज्झिल्लएसु तिसु वि गमएसु इमाई नव नाणत्ताई, तं जहा१. ओगाहणाजहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
उक्कोसेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं ।
૨. તિાિ સTI ૩. મિચ્છાવિઠ્ઠી ૪. બWITT ૬. યોગા ૬. તિાિ સમુધાયા ७. ठिई-जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेण वि
अंतोमुहुत्तं । ૮. અન્નવસાબTI MOTI ૨. મધુવંય નહ કિ. पच्छिल्लएसु तिसु वि गमएसु-ठिई अणुबंधो य जहण्णेणं पुवकोडी, उक्कोसेण वि पुब्बकोडी।
આ જ પ્રકારે નવેય ગમતોમાં અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોની જેમ કાયસંવેધનું સમગ્ર કથન કરવું જોઈએ. મધ્યના ત્રણ (૪-૫-૬) ગમકોમાં નવ બોલોમાં ભિન્નતાઓ છે, જેમકે – ૧. શરીરની અવગાહના જઘન્ય આંગળનો
અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ
આંગળનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. ૨. વેશ્યાઓ (પ્રારંભની) ત્રણ હોય છે. ૩. મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે. ૪. બે અજ્ઞાન હોય છે. ૫. કાયયોગી હોય છે. ૬. પ્રારંભના ત્રણ સમુદ્ધાત હોય છે. ૭. સ્થિતિ - જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત છે અને ઉત્કૃષ્ટ
પણ અન્તર્મુહૂર્ત હોય છે. ૮. અધ્યવસાય અપ્રશસ્ત હોય છે. ૯. અનુબંધ પણ સ્થિતિને અનુસાર હોય છે. અંતિમ ત્રણ (૭-૮-૯) ગમકોમાં - સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષનું હોય છે.

Page #229

૨૨૫૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ सेसं उववाय संवेहो य उवउंजिऊण भाणियब्बो।
શેષ ઉપપાત અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો (૨-૧) -વિયા. સ. ૨૪,૩. ૨, ૩. ૨૨-
જોઈએ. (૧-૯) ३५. मणुस्से पडुच्च पुढविकाइय उववाय परूवर्ण- ૩૫. મનુષ્યોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકોના ઉપપાતાદિનું
પ્રરૂપણ : g, અંતે ! ન મ"હિંતો વવતિ-વુિં સfwામ- પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) મનુષ્યોથી આવીને णुस्से हिंतो उववज्जति, असण्णिमणुस्सेहितो
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી उववज्जति ?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી મનુષ્યોમાંથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सण्णिमणुस्से हिंतो वि उववज्जंति, ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોથી પણ આવીને असण्णिमणुस्सेहिंतो वि उववज्जति ।
ઉત્પન્ન થાય છે અને અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. -વિય. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૩૪ ૨૬. કુવા , વવવજોજો, ગળા મજુરસાને વાચાર્ ૩૭. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી મનુષ્યોના वीसं दारं परूवर्ण
ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. असण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएसु પ્ર. ભંતે ! અસંજ્ઞી મનુષ્ય જે પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન उववज्जित्तए से णं भंते ! केवइयकालट्टिईएसु
થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! जहा असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणियस्स ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે જઘન્યકાળના સ્થિતિયુક્ત जहण्णकालट्ठिईयस्स तिण्णि गमगा भणिया तहा
અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકના વિષયમાં ત્રણ एयस्स वि ओहिया तिण्णि गमगा निरवसेसं
ગમક કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રકારે અહીંયા
પણ ઔધિક ત્રણ ગમક (૧-૨-૩) સંપૂર્ણ કહેવા માળિયા (૧-૨) જેસા કાન મતિ
જોઈએ. (૧-૩) શેષ છ ગમક હોતાં નથી. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. રૂપ ૩૭. પુવિશggવવળંકુ ના મજુસ્સા વવાયા ૩૭. પૃથ્વીકાયિકમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ वीसं दारं परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ (પૃથ્વીકાયિક) સંજ્ઞી મનુષ્યોથી संखेज्जवासाउय सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति,
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, તો શું સંખ્યાત વર્ષના असंखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो उववजंति?
આયુયુક્ત કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्से हितो ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત સંશી उववज्जंति, नो असंखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहितो
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ उववज्जंति ।
અસંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોથી
આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંશી उववज्जति- किं पज्जत्तासंखेज्जवासाउय सण्णि
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું પર્યાપ્ત मणुस्सेहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्तासंखेज्जवासाउय સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને सण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક
સંશી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગયા ! સર્દિ વિ ૩વવપ્નતિના
ઉ. ગૌતમ! તેઓ બન્નેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #230

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨૫૩
प. सण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए पुढविकाइएसु
उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
बावीसं वाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
પ્ર. ભંતે ! (સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક પર્યાપ્ત) સંજ્ઞી મનુષ્ય
જે પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ
બાવીસહજાર વર્ષના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
उ. गोयमा!जहेव रयणप्पभाएउववज्जमाणस्समणूसस्स
लद्धीभणियातहेवतिसुविगमएसुइहविभाणियब्बा,
णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्सअसंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं पंचधणुसयाई।
ठिई-अणुबंधो जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं પુત્રોડા कायसंवेहो जहेव सण्णिपंचिंदियस्स पुढविकाइए ૩વવMમારૂ તલ મળચર્થ (-)
ઉ. ગૌતમ ! રત્નપ્રભામાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યનું જે
કથન પૂર્વે કર્યું છે એ જ અહીંયા પણ ત્રણે ગમકોમાં સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એમના શરીરની અવગાહના જધન્ય આગળના અસંખ્યાતમા ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષની હોય છે, સ્થિતિ-અનુબંધ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની હોય છે. કાયસંવેધ - જેવી રીતે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય - તિર્યંચના પૃથ્વીકાયમાં ઉત્પન્ન થવા વિષે કહ્યું છે - તે જ પ્રકારે અહીંયા સમજવું જોઈએ. (૧-૩) મધ્યના ત્રણ ગમકો (૪-૫-%)નું સંપૂર્ણ કથન સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના મધ્યના ત્રણે ગમકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. (૪-૬) છેવટના ત્રણે ગમકો (૭-૮-૯નું કથન એના જ પ્રારંભના ત્રણ ઔષિક ગમકોને અનુસાર સમજવું જોઈએ. વિશેષ - શરીરની અવગાહના જઘન્ય પાંચસો ધનુષની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પાંચસો ધનુષની છે. સ્થિતિ અને અનુબન્ધ જઘન્ય પૂર્વકોટિવર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષ છે. કાયસંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (૭-૯)
मझिल्लएसुतिसुगमएसु लद्धीजहेव सण्णिपंचिंदियस्स मझिल्लेसु तिसु गमएसु । (४-६) पछिल्ला तिण्णि गमगा जहा एयस्स चेव ओहिया મr/
णवर-ओगाहणा जहण्णेणं पंच धणुसयाई, उक्कोसेण वि पंचधुणसयाई। ठिई अणुबंधो य जहण्णेणं पुवकोडी, उक्कोसेण वि પુર્વજો ! काय संवेहो उवउंजिऊण भाणियब्बो । (७-९)
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. રૂ ૬-૩૬ ३८. देवे पडुच्च पुढविकाइय उववाय परूवणंप. भंते ! जइ देवेहिंतो उववज्जंति-किं भवणवासि
देवेहिंतोउववज्जंति, वाणमंतरदेवेहिंतो उववज्जति, जोइसियदेवेहिंतो उववज्जति, वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति?
૩૮. દેવોની અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિકમાં ઉ૫પાતનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે, તો શું ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, વાણવ્યન્તર દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, જ્યોતિષ્ક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
કે વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ભવનવાસી દેવોથી પણ આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે -વાવતુ- વૈમાનિક દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
उ. गोयमा! भवणवासिदेवेहिंतो वि उववज्जति-जाववेमाणियदेवेहिंतो वि उववज्जति ।
-વિયા, સે. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૪૦

Page #231

૨૨૫૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩૧. જિવિલાવજ્જતે; પવનવાસિવ ઉજવાયા; ૩૯. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ભવનવાસી દેવોના वीसं दारं परूवणं
ઉ૫પાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ भवणवासिदेवेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) ભવનવાસી દેવોથી असुरकुमारभवणवासिदेवेहिंतो उववज्जति-जाव
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ અસુરકુમાર थणियकुमारभवणवासिदेवेहिंतो उववज्जति?
ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ- અનિતકુમાર ભવનવાસી દેવોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! असुरकुमारभवणवासिदेवेहिंतो वि ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અસુરકુમાર - ભવનવાસી દેવોથી उववज्जति -जाव- थणियकुमारभवणवासि
પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -પાવતુ- સ્વનિતકુમાર देवेहिंतो वि उववज्जति।
ભવનવાસી દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. असुरकुमारेणं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएसु પ્ર. ભંતે ! જે અસુરકુમાર પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्रिईएस
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળના સ્થિતિયુક્ત उववज्जेज्जा?
પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्टिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ बावीसं वाससहस्सट्टिईएसु।
બાવીસહજાર વર્ષના સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય
उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति । प. तेसिणंभंते! जीवाणं सरीरगा किं संघयणी पण्णत्ता?
૩. ગોયમાં ! છë સંયT અસંય –ગાવ-*
પરિમિતિ ા. प. तेसिणं भंते ! जीवाणं के महालिया सरीरोगाहणा?
૩. મોથમ!વિદા સરીરોહ પૂછત્ત, તે નહીં
૨. ભવધારn Mા ૧, ૨, ૩ર વેનિયા યT १. तत्थ णं जा सा भवधारणिज्जा सा जहण्णेणं अंगुलस्सअसंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं सत्त रयणीओ।
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ
સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે! એ જીવોના શરીર કયા પ્રકારના સંહનનયુક્ત
કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓના શરીર છયે પ્રકારના સંહનનોથી
રહિત હોય છે -યાવતુ- પરિણત હોય છે. પ્ર. ભંતે ! એ જીવોના શરીરની અવગાહના કેટલી
મોટી કહેવામાં આવી છે ? ઉ. ગૌતમ! શરીરની અવગાહના બે પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેમકે - ૧. ભવધારણીય, ૨, ઉત્તરવૈક્રિય. ૧. એમાં જે ભવધારણીય અવગાહના છે, તે જધન્ય આંગળના અસંખ્યાતમા ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ સાત પત્નિ (હાથ)ની છે. ૨. એમાં જે ઉત્તરવૈક્રિય અવગાહના છે, તે જઘન્ય આંગળના સંખ્યામાં ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ એક
લાખ યોજનની છે. પ્ર. ભંતે ! એ જીવોના શરીરનું સંસ્થાન કર્યું કહેવામાં
આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! એ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે -
२. तत्थ णं जा सा उत्तर वेउब्बिया सा जहण्णेणं अंगुलस्स संखेज्जइभागं, उक्कोसेणं जोयणसयस
હસ્તે ! प. तेसिणं भंते! जीवाणं सरीरगा किं संठिया पण्णत्ता?
૩. જો મા ! સુવિ VII, તે નદી -

Page #232

ગમ્મા-અધ્યયન
૨. મવધારભિન્ના ય, ૨. પત્તરવેઽનિયા હૈં |
१. तत्थ णं जे ते भवधारणिज्जा ते समचउरंससंठाणसंठिया पण्णत्ता ।
२. तत्थ णं जे ते उत्तरवेउब्विया ते नाणासंठाणसंठिया पण्णत्ता ।
लेस्साओ चत्तारि ।
दिट्ठी तिविहावि ।
तिण्णि नाणा नियमं तिण्णि अण्णाणा भयणाए ।
जोगो तिविहो वि ।
उवओगो दुविहो वि ।
चत्तारि सण्णाओ ।
चत्तारि कसाया ।
पंच इंदिया ।
पंच समुग्धाया ।
वेणा दुविहावि ।
इत्थवेदगा वि, पुरिसवेदगा वि, नो नपुंसगवेदगा ।
ठिई जहणेणं दसवाससहस्साइं, उक्कोसेणं साइरेगं सागरोवमं ।
अज्झवसाणा असंखेज्जा पसत्था वि, अप्पसत्था वि ।
अणुबंधो जहा ठिई।
भवादेसेणं दो भवग्गहणाई,
कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साइं अंतोमुहुत्तभहियाई, उक्कोसेणं साइरेगं सागरोवमं बावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
एवं नव वि गमगा णं लद्धी नेयब्वा । ठिई कालादेसं च उवउंजिऊण जाणेज्जा ।
नवम गमए- कालादेसेणं जहण्णेणं साइरेगं सागरोवमं बावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियं, उक्कोसेण वि साइरेगं सागरोवमं बावीसाए वाससहस्से हिं अब्भहियं एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (१-९)

૨૨૫૫
૧. ભવધારણીય, ૨. ઉત્તરવૈક્રિય. ૧. એમાં જે ભવધારણીય શરીર છે, તેઓ સમચતુરસ્ત્રસંસ્થાન યુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે,
૨. જે ઉત્તર વૈક્રિય શરીર છે, તેઓ અનેક પ્રકારના સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે.
એમને ચાર લેશ્યાઓ હોય છે.
એમાં ત્રણ દૃષ્ટિઓ હોય છે.
નિયમપૂર્વક એમને ત્રણ જ્ઞાન હોય છે અને ત્રણ અજ્ઞાન ભજના (વિકલ્પ)થી હોય છે.
ત્રણેય યોગ હોય છે.
ઉપયોગ બન્ને હોય છે.
ચારેય સંજ્ઞાઓ હોય છે.
ચારેય કષાયો હોય છે.
પાંચેય ઈન્દ્રિયો હોય છે.
પાંચેય સમુદ્દાત મળી આવે છે.
વેદના બે પ્રકારની હોય છે.
તેઓ સ્ત્રીવેદી અને પુરુષવેદી હોય છે પરંતુ નપુંસકવેદી હોતાં નથી.
તેમની સ્થિતિ જઘન્ય દસહજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ કાંઈક વિશેષ સાગરોપમની હોય છે.
એમના અધ્યવસાય અસંખ્યાત હોય છે, તેઓ પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત હોય છે.
અનુબંધ સ્થિતિને અનુસાર હોય છે. ભવાદેશથી તેઓ બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસહજા૨ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસહજાર વર્ષ અધિક સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
આ પ્રમાણે નવ ગમકોની લબ્ધિ જાણવી જોઈએ. ઉપપાત સ્થિતિ કાળાદેશ ઉપયોગપૂર્વક જાણવી જોઈએ.
નવમાં ગમકમાં – કાળાદેશથી જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસહજાર વર્ષ વધારે સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને તેટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (૧-૯)
For Private Personal Use Only

Page #233

૨ ૨૫૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
नागकुमाराणं एसा चेव वत्तव्वया जहा असुर
નાગકુમારોના માટે પણ અસુરકુમારોની જેમ જ HIRI
કથન કરવું જોઈએ. णवरं-ठिई अणुबंधो जहण्णेणं दसवाससहस्साइं,
વિશેષ-સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની उक्कोसेणं देसूणाई दो पलिओवमाई ।
અને ઉત્કૃષ્ટ દેશોન બે પલ્યોપમની હોય છે. पढम गमए-कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई
પ્રથમ ગમકમાં - કાળાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं देसूणाई दो
અધિક દસહજા૨ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસહજાર पलिओवमाइं बावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियाई।
વર્ષ અધિક દેશોન બે પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત
કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. एवं नव वि गमगाणं ठिई कालादेसंच उवउंजिऊण
આ જ પ્રકારે નવેય ગમકોમાં સ્થિતિ અને કાલાદેશ નાન્નિા (૧-૨),
ઉ૫યોગપર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯). एवं -जाव- थणियकुमाराणं जहा नागकुमाराणं। આ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમારો પર્યત નવગમક -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, ૩, ૪૬-૪૭
નાગકુમારોને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. ૪૦. પુદવિ વવવબ્બતે, વાળમંતરવા કવાયા ૪૦. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાણવ્યન્તર દેવોના वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : , અંતે ! નડુ વાળમંતરહિત ૩વવન્નતિ-વુિં પ્ર. ભંતે ! જો પૃથ્વીકાયિકજીવ) વાણવ્યન્તર દેવોથી पिसायवाणमंतरदेवेहिंतो उववज्जति -जाव
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ પિશાચ गंधव्ववाणमंतरदेवेहिंतो उववज्जंति?
વાણવ્યન્તરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુગન્ધર્વ વાણવ્યન્તરોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
વા
ઉ
उ. गोयमा ! पिसायवाणमंतरदेवेहिंतो वि उववज्जति
ગૌતમ ! તેઓ પિશાચ વાણવ્યન્તર દેવોથી પણ -जाव- गंधव्ववाणमंतरदेवेहिंतो वि उववज्जति ।
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- ગંધર્વ
વાણવ્યન્તરોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. वाणमंतरदेवे णं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएसु પ્ર. ભંતે ! જે વાણવ્યન્તર દેવ પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં उववज्जित्तए से णं भंते ! केवइयं कालट्रिईएस
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની હવેબ્લેષ્મા ?
સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एएसिं पि असुरकुमारगमगसरिसा नव ઉ. ગૌતમ! એમના પણ નવ ગમકોનું વર્ણન અસુરगमगाणं लद्धी भाणियब्वा।
કુમારોના નવગમકોને અનુરૂપ કહેવું જોઈએ. णवरं-ठिई-जहण्णेणं दसवाससहस्साइं, उक्कोसेणं
વિશેષ- એની સ્થિતિ જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની અને पलिओवमं उववाय-कायसंवेहं च उवउंजिऊण
ઉત્કૃષ્ટ એક પલ્યોપમની હોય છે. ઉ૫પાત અને માળિયા (૧-૨)
કાયસંવેધ ઉપયોગ રાખીને સમજવો જોઈએ. (૧-૯) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૪૮-૪૧ ૪૨. પુરા ૩વવનંતેકુ ગોસિય તેવા વવાયા ૪૧. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જ્યોતિષ્ક દેવોના वीसं दारं परूवणं -
ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ जोइसियदेवेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) જ્યોતિષ્ક દેવોથી આવીને चंदविमाणजोइसियदेवेहिंतो उववज्जति -जाव
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ ચન્દ્રવિમાનताराविमाणजोइसियदेवेहिंतो उववज्जति ?
જ્યોતિષ્કદેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવતતારાવિમાન જ્યોતિષ્ક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #234

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૫૭
उ. गोयमा ! चंदविमाणजोइसियदेवेहिंतो वि ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચન્દ્રવિમાન-જ્યોતિષ્ક દેવોથી પણ उववज्जति -जाव-ताराविमाण जोइसियदेवेहिंतो
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- તારાવિમાનवि उववज्जति ।
જ્યોતિષ્ક દેવોથી પણ આવીને પણ ઉત્પન્ન થાય છે. प. जोइसियदेवे णं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएसु પ્ર. ભંતે ! જ્યોતિષ્ક દેવ જે પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન उववज्जित्तए से णं भंते ! केवइयं कालटिईएस
થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તેઓ કેટલા કાળની उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सव्वा लद्धी जहा असुरकुमाराणं । ઉ. ગૌતમ ! સમગ્ર કથન અસુરકુમારોને અનુરૂપ
સમજવું જોઈએ. णवर-एगा तेउलेस्सा पण्णत्ता।
વિશેષ-એને એકમાત્ર તેજોલેશ્યા કહેવામાં આવી છે. तिण्णि नाणा, तिण्णि अण्णाणा नियमं ।
નિયમપૂર્વક એમાં ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન
હોય છે. ठिई-जहण्णेणं अटुभागपलिओवमं. उक्कोसेणं
સ્થિતિ - જધન્ય પલ્યોપમના આઠમા ભાગની અને पलिओवमं वाससयसहस्समब्भहियं ।
ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ વર્ષ અધિક એક પલ્યોપમની
હોય છે. एवं अणुबंधो वि।
અનુબંધ પણ સ્થિતિને અનુસાર સમજવું જોઈએ. पढमगमए-कालादेसेणंजहण्णेणं अट्ठभागपलिओवमं
પ્રથમ ગમકમાં - કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત अंतोमुत्तमब्भहियं, उक्कोसेणं पलिओवमं
અધિક પલ્યોપમનો આઠમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ वाससयसहस्सेणंबावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियं,
બાવીસ હજાર વર્ષ અધિક એક લાખ વર્ષ સહિત एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
એક પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને રેષ્ના |
એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. एवं सेसा वि अट्ठगमगा असुरकुमार सरिसा
આ જ પ્રકારે શેષ આઠ ગમેક પણ અસુરકુમારને भाणियब्वा।
અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ. णवरं-ठिई,कालादेसं, उववायं,णाणत्तंच उवउंजिऊण
વિશેષ - સ્થિતિ, કાલાદેશ, ઉપપાત અને અંતર માળિયવI (૧-૨)
ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (૧-૯) -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૬૦-૬? ૪૨. પુIિ , ૩વર્ધ્વતૈિયું માળિય તેવા વવાયા ૪૨. પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર વૈમાનિક દેવોના वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક જીવ) વૈમાનિક દેવોથી कप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति, कप्पातीय
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, તો શું તેઓ કલ્પપપન્ન
વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે કલ્પાતીત वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति ?
વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! कप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति, ઉ. ગૌતમ ! તેઓ કલ્પપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી नो कप्पातीयवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति ।
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, કલ્પાતીત વૈમાનિક
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતા નથી. प. भंते! जइ कप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (પૃથ્વીકાયિક) કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति-जाव
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, તો શું તેઓ સૌધર્મअच्चुयकप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति ?
કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવત- અશ્રુત કલ્પપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #235

૨૨૫૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो ઉ. ગૌતમ! તેઓ સૌધર્મ- કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી उववज्जति, ईसाणकप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो वि
તથા ઈશાન કલ્પપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને उववज्जंति,नोसणंकुमार-जाव-नो अच्चुयकप्पोव
ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ સનકુમાર કલ્પોપપન્ન गवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति ।
વૈમાનિક દેવોથી ચાવતુ- અશ્રુત કલ્પપપન્ન
વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. प. सोहम्मदेवे णं भंते ! जे भविए पुढविक्काइएस
ભંતે ! સૌધર્મ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવ જે પૃથ્વીउववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्टिईएसु
કાયિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા उववज्जेज्जा?
કાળની સ્થિતિયુક્ત પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जोइसियस्स सरिसा सव्वा लद्धी ઉ. ગૌતમ ! જ્યોતિષ્ક દેવોના ગમકને અનુરૂપ भाणियब्वा।
અહીંયા પણ સંપૂર્ણ લબ્ધિ સમજવી જોઈએ. णवर-ठिई अणुबंधो य जहण्णेणं पलिओवमं,
વિશેષ સ્થિતિ અને અનુબંધ જધન્ય એક પલ્યોપમ उक्कोसेणं दो सागरोवमाई।।
અને ઉત્કૃષ્ટ બે સાગરોપમ છે. पढमगमए-कालादेसेणं जहण्णेणं पलिओवमं
પ્રથમ ગમકમાં - કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત अंतोमुहुत्तमभहियं, उक्कोसेणं दो सागरोवमाई
અધિક એક પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર बावीसाए वाससहस्सेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं
વર્ષ અધિક બે સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा।
છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. एवं सेसा वि अट्ठ गमगाणं उबवाय ठिई कालादेसो
આ જ પ્રકારે શેષ આઠ ગમકોની ઉ૫પાત સ્થિતિ ૩વનિજ માળિયā (૧-૨)
કાલાદેશ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯) एवं ईसाणदेवाण वि नव गमगाणं सव्वा लद्धी
ઈશાન દેવોના પણ નવ ગમકોની સંપૂર્ણ લબ્ધિ भाणियब्बा,
એ જ પ્રકારે સમજવી જોઈએ. णवरं-ठिई अणुबंधो जहण्णेणं साइरेगं पलिओवमं, વિશેષ- સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય કઈક વધારે उक्कोसेणं साइरेगाइं दो सागरोवमाई ।
એક પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ કઈંક વધારે બે
સાગરોપમ છે. उववाय ठिई कालादेसं च उवउंजिऊण भाणियब्वं । ઉપપાત સ્થિતિ કાલાદેશ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો (૧-૨) -વિયા. ૪. ૨૪, ૩. ૨૨, કુ. ૧૨-૧૬
જોઈએ. ૪૩. ISU વાળંકુ સેવીડયા ૩વવા સારુ વીલે . અપ્લાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર તેવીસ દંડકોના ઉપપાતાદિ दारं परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : 1. આફિયા f મંતે ! ગોfહંતો વવષંતિ - પ્ર. ભંતે ! અપ્લાયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય नेरइएहिंतो उववज्जति-जाव-देवेहिंतो उववज्जति?
છે, શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે
-યાવત- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव पुढविवाइय उद्देसग सरिसो ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિક બારમાં ઉદ્દેશકમાં उववाओ भाणियब्वो।
કથન કરવામાં આવ્યું છે, તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ
ઉત્પત્તિનું કથન કરવું જોઈએ. प. पुढविक्काइए णं भंते ! जे भविए आउक्काइएसु પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવ જે અપ્લાયિકોમાં ઉત્પન્ન उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालटिईएसु
થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત અખાયિકમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ सत्तवाससहस्सट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
સાત હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત અખાયિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #236

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૫૯
सेसं सव्वा पुढविक्काइयउद्देसग सरिसा तेवीसं
આ પ્રકારે શેષ સમગ્ર વર્ણન નવગમકો અને ત્રેવીસ दंडगाणं नव गमगवत्तवया भाणियब्बा।
દંડકો સહિત પૃથ્વીકાયિકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवरं-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ- ઉપપાત સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ? રૂ, સુ. ૨-૩
સમજી લેવો જોઈએ. ૪૪. તેમાફg૩Mૉમુસ હેડ કવાયા વીસે તારે ૪૪, તેજસ્કાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોમાં ઉપ પાતાદિ જુવો
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. तेउक्काइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! તેજસ્કાયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो
થાય છે ? શું તે નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય उववज्जति?
છે વાવ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! पुढविक्काइयउद्देसग सरिसा दस दंडगाणं ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા પણ પૃથ્વીકાયિક ઉદ્દેશકને અનુરૂપ नव गमग वत्तब्बया सव्वा भाणियब्बा।
દસ દંડકોના નવ ગમકોનું સંપૂર્ણ કથન કરવું
જોઈએ. णवर-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
વિશેષ - એના ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ
ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. देवेहिंतो न उववज्जति ।
(તેજસ્કાયિક જીવ) દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતા
નથી. मणस्से हिंतो उववज्जमाणस्स भवादेसेणं दो
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થનાર તેજસ્કાયિક મવાડું -વિયાં. સ. ૨૪, ૩. ૨૪, મુ. ?
ભવાદેશથી બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. ૪૬. વાવ વવનંતેનુ કરંડા વવાયા તારે ૪૫. વાયુકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દેડકોના ઉપપાતાદિ परूवणं
વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. वाउक्काइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? किं પ્ર. ભંતે ! વાયુકાયિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન नेरइएहिंतोउववज्जति-जाव-देवेहिंतो उववज्जंति?
થાય છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે -વાવ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहेव तेउकाइय उददेसओ भणियो तहेव
ગૌતમ! તેજલ્કાયિક ઉદ્દેશકને અનુરૂપ દસ દેડકોના इह वि दस दंडगाणं नव गमग वत्तव्वया सब्बा નવગમકોનું સમગ્ર કથન કરવું જોઈએ. भाणियब्वा। णवरं-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ-ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક
-વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૬, ૭. ? સમજવું જોઈએ. ૪૬. વારસ વવખે, તેવી જ વવાયા ૪૬. વનસ્પતિકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ત્રેવીસ દંડકોમાં वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. वणस्सइकाइया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! વનસ્પતિકાયિક જીવ કયાંથી આવીને किं नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहितो
ઉત્પન્ન થાય છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને उववज्जति?
ઉત્પન્ન થાય છે -યાવતુ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा ! पुढविकाइय उदेसग सरिसा तेवीस
ગૌતમ ! અહીંયા પૃથ્વીકાયિક ઉદ્દેશકને અનુરૂપ दंडगाणं नव गमग बत्तब्बया सब्बा भाणियब्या।
ત્રેવીસ દંડકોના નવ ગમકોનું પ્રરૂપણ કરવું જોઈએ.

Page #237

૨૨૬૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवरं-जाहे वणस्सइकाइओ वणस्सइकाइएसु
વિશેષ - જ્યારે વનસ્પતિકાયિક જીવ વનસ્પતિउववज्जंतिताहेपढम-बिइय-चउत्थ-पंचमेसुगमएस
કાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે પહેલા,
બીજા, ચોથા અને પાંચમા ગમકમાં - परिमाणं-अणुसमयं अविरहिय अणंता उववज्जति।
પરિમાણ - પ્રતિસમય નિરંતર અનંત ઉત્પન્ન
થાય છે. भवादेसेणं-जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं
ભવાદેશથી - તેઓ જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ अणंताई भवग्गहणाई।
અનંત ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं
કાલાદેશથી - જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ अणंतं कालं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
અનંતકાળ જેટલો સમય વ્યતીત કરે છે અને गतिरागतिं करेज्जा।
એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. सेसा पंच गमा अट्ठभवग्गहणिया तहेव पुढवी શેષ પાંચ ગમકોમાં આઠ ભવ પૃથ્વીકાયને અનુરૂપ सरीसा भाणियब्वा।
સમજવું જોઈએ. णवर-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ-ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૬, મુ. ?
સમજવાં જોઈએ. ૪૭. વેાિ ૩વવળંકુ રસ રંડાને વવાયા વ તારે ૪૭. બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉ૫પાતાદિ परूवणं
વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. बेइंदिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ?
પ્ર. ભંતે ! બેઈન્દ્રિય જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ૩. જોય! ગત દિલીફggવવામોત્તerગાળે ઉ. ગૌતમ! પૃથ્વીકાયને અનુરૂપ ઉપપાત સમજવો
જોઈએ. णवरं-बेइंदिया दस दंडगाओ उववज्जति।
વિશેષ - તે બેઇન્દ્રિય દસ દંડકોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે. प. पुढविक्काइए णं भंते ! जे भविए बेइंदिएसु પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવ જે બેઈન્દ્રિય જીવોમાં उववज्जित्तए. से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તેઓ કેટલા उववज्जेज्जा ?
કાળની સ્થિતિયુક્ત બેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થાય
છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तेसु उववज्जेज्जा, ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અંતર્મુહુર્તની સ્થિતિમાં અને उक्कोसेणं दुवालसवासट्ठिईएसु उववज्जेजा।
ઉત્કૃષ્ટ બાર વર્ષની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. सेसे पुढविकाइय सरिसा दस दण्डगाणं नव गमग શેષ પૃથ્વીકાયિકને અનુરૂપ દસ દેડકોના નવ वत्तब्वया भाणियब्वा।
ગમકોનું પણ સમગ્ર કથન અહીંયા કરવું જોઈએ. णवर-चउसुगमएसु उक्कोसेणं संखेज्जाइंभवग्गहणाई। વિશેષ - ચારે ગમકોમાં ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ભવ
ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-उक्कोसेणं संखेज्जं कालं, एवइयं कालं
કાલાદેશથી ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કાળ વ્યતીત કરે છે सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. उववाय, ठिई, संवेहो, सव्वत्थ उवउंजिऊण ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ બધા ગમક ઉપયોગપૂર્વક भाणियब्बो।
સમજવાં જોઈએ. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૭, ૩. ૨-૨

Page #238

ગમ્મા-અધ્યયન
૪૮, તેવિશ્ વવઅંતેનું વન ઠંડખું લવવાયાડ વીસ વાર્ ૪૮. ત્રેઈન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ :
परूवणं
तेइंदियाणं सव्वा लद्धी बेइंदिए उद्देसग सरिसा दस दंडगाणं नवसु वि गमएसु भाणियव्वा ।
णवरं-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा, तं जहा
उक्काइए समं तइयगमे उक्कोसेणं अट्ठत्तराई बेराइंदियसयाई,
इंदिएहिं समं तइयगमे उक्कोसेणं अडयालीसं संवच्छराई छन्नउयराइंदियसयमब्भहियाई,
तेइदिएहिं समं तइयगमे उक्कोसेणं बाणउयाई तिण्णि राइदियसयाई । -વિયા.સ. ૨૪, ૩. ૧૮, મુ. o ૪૬. પરિસ્થિ વવર્ષાંતેનું તમ મંડળે વવાયા.વીસે વારં
परूवणं
जहा तेइंदियाणं उद्देसओ तहेव चउरिंदिय उद्देसओ वि भाणियव्वो ।
णवरं - उववाय ठिइं संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । -વિયા. ત. ૨૪, ૩. શ્o, સુ. o ૧૦. ગડું વડુ: વંચિયિ ત્તિરિ ગોળિય વવાય પવળ
प. पंचिंदियतिरिक्खजोणिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जंति-किं नेरइएहिंतो उववज्जंति, तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, मणुस्सेहिंतो उववज्जंति, देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા!નેરદિંતોવિ વવપ્નતિ, તિરિવનોणिएहिंतो वि उववज्जंति, मणुस्सेहिंतो वि उववज्जंति, देवेहिंतो वि उववज्जंति ।
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, મુ. o ગોળિય વવપ્નતેવુ નૈરવાળે
૧. પેષિત્રિય ત્તિરિ उबवायाइ वीसं दारं परूवणं
૬. भंते ! जइ नेरइएहिंतो उववज्जंति
किं रयणप्पभापुढविनेरइएहिंतो उववज्जंति - जावअसत्तमपुढविनेरइएहिंतो उववज्जंति ?

૪૯,
૨૨૬૧
૫૧,
બેઈન્દ્રિયોના ઉદ્દેશકને અનુરૂપ ત્રેન્દ્રિયોના વિષયમાં પણ દસ દંડકોના નવ-નવ ગમકોનું સંપૂર્ણ કથન સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ, જેમકે
તેજસ્કાયિકોની સાથે ત્રીજા ગમકમાં ઉત્કૃષ્ટ બસો આઠ રાત્રિ દિવસ છે.
બેઈન્દ્રિયોની સાથે ત્રીજા ગમકમાં ઉત્કૃષ્ટ એકસો છત્તું (૧૯૬) રાત્રિદિવસથી વધારે અડતાલીસ વર્ષ છે. ત્રેન્દ્રિયોની સાથે ત્રીજા ગમકમાં ઉત્કૃષ્ટ ત્રણસોબાણું (૩૯૨) રાત્રિદિવસ છે.
ચતુરિન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થનાર દસ દંડકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
જે પ્રકારે ત્રેઈન્દ્રિય ઉદ્દેશક કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય ઉદ્દેશક પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવાં જોઈએ.
૫૦. ગતિની અપેક્ષાએ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતનું
પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? શું તેઓ નૈરિયકોમાંથી આવીને, તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને, મનુષ્યોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે દેવોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે નૈયિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય
છે, તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તથા દેવોમાંથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર નૈરયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જો તે (પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક)નૈયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો -
શું તે રત્નપ્રભા-પૃથ્વીના નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત્- અધઃ સપ્તમપૃથ્વીના નૈરિયકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
For Private Personal Use Only

Page #239

૨૨૬૨.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! रयणप्पभापुढविनेरइएहितो वि उववज्जति ___-जाव- अहेसत्तमपुढविनेरइएहितो वि उववज्जति।
प. रयणप्पभापुढविनेरइए णं भंते! जे भविएपंचिंदिय
तिरिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
पुवकोडिआउएसु उववज्जेज्जा।
प. तेणं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति?
ઉ. ગૌતમ! તેઓ રત્નપ્રભા - પૃથ્વીના નૈરયિકોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- અધ:સપ્તમ
પૃથ્વીના નૈરયિકોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિક જે પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો અંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત (પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકો)માં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ
પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ
યોનિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે અસુરકુમારોનું પૃથ્વીકાયમાં
ઉત્પન્ન થવા સંબંધિત કથન કર્યું છે તેવી જ રીતે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - સંહનનમાં અનિષ્ટ અકાન્ત (અપ્રિય) -ચાવતુ- અમનામ પુદ્ગલ પરિણમિત હોય છે. તેમની અવગાહના બે પ્રકારની કહેવામાં આવે છે, જેમકે - ૧. ભવધારણીય, ૨. ઉત્તરવૈક્રિય. ૧. એમાંથી જે ભવધારણીય અવગાહના છે તે જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ સાત ધનુષ, ત્રણરત્ની (હાથ) છ આંગળની હોય છે.
उ. गोयमा ! जहा असुरकुमाराणं पुढविकाइएसु
उववज्जमाणाणं वत्तब्बया भणिया चेव इह वि भाणियब्बा। णवरं-संघयणे पोग्गला अणिठा अकंता -जावअमणामा परिणमंति। ओगाहणा दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
૨. મધરાષ્ના ૧, ૨, ૩ત્તરવેવિ ચ | १. तत्थ णं जा सा भवधारणिज्जा सा जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं सत्त धणूई तिण्णि रयणीओ छच्वंगुलाई। २. तत्थ णं जा सा उत्तरवेउब्विया सा जहण्णेणं अंगुलस्स संखेज्जइभाग, उक्कोसेणं पण्णरस धणूई
अड्ढाइज्जाओ रयणीओ। प. तेसिणं भंते ! जीवाणं सरीरगा किं संठिया पण्णत्ता?
૨. ઉત્તરવૈક્રિયની અવગાહના જધન્ય આંગળના સંખ્યામાં ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ પંદર ધનુષ, અઢીરત્ન (હાથ)ની હોય છે.
૩. નાયમી ! વિદT TUત્તા, તે નહીં
૨. ભવધારણિMા ચ, ૨. ઉત્તરવિયા ચા १. तत्थ णं जे ते भवधारणिज्जा ते इंडसंठिया quત્તા | २. तत्थ णं जे ते उत्तरवेउब्विया ते वि हुंडसंठिया
પ્ર. ભંતે! એ જીવોના શરીર કયા સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં
આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! એમના શરીર બે પ્રકારના કહેવામાં
આવે છે, જેમકે – ૧, ભવધારણીય, ૨. ઉત્તરવૈક્રિય. ૧. ભવધારણીય શરીર હુડક સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં આવ્યું છે. ૨. ઉત્તરવૈક્રિય શરીર પણ હુંડક સંસ્થાનયુક્ત કહેવામાં આવ્યું છે. તેમનામાં માત્ર કાપોતલેશ્યા હોય છે. (પ્રારંભના) ચાર સમુદ્યાત હોય છે.
एगा काउलेस्सा पण्णत्ता। समुग्घाया चत्तारि।

Page #240

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૬૩
नो इत्थिवेदगा, नो पुरिसवेदगा, नपुंसगवेदगा।
ठिई जहण्णेणं दसवाससहस्साई. उक्कोसेणं सागरोवमं।
एवं अणुबंधो वि, भवादेसेणं-जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई। कालादेसेणं-जहण्णेणं दसवाससहस्साइं अंतोमुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाइं चउहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (पढमोगमओ) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु उववण्णो, उक्कोसेण वि अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु उववण्णो ।
તેઓ સ્ત્રીવેદી અને પુરુષવેદી નથી હોતા, પરંતુ નપુંસકવેદી હોય છે. તેમની સ્થિતિ જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ એક સાગરોપમની હોય છે. અનુબંધ પણ એટલું જ હોય છે. ભવાદેશથી -જઘન્ય બેભવ અને ઉત્કૃષ્ટ આઠભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી – જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ નામક છે.) એજ(રત્નપ્રભા-નૈરયિક) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત (પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચો)માં ઉત્પન્ન થાય તો જધન્ય અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય-તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ વર્ણન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસ હજાર વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજું ગમક છે.).
सेसं जहा पढम गमओ, णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं दसवाससहस्साई अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि सागरोवमाई चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (बिइओ गमओ) एवं सेसा वि सत्त गमगा वि उववाय ठिई संवेहं च ૩વનિકા મળિયાવા (-૬).
૬.
सक्करप्पभापुढविनेरइए णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालछिईएस उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा ! जहा रयणप्पभाए नव गमगा भणिया
तहेव सकरप्पभाए विभाणियब्बा,
આ જ પ્રકારે (જેવી રીતે નૈરયિક ઉદ્દેશકમાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોનું કથન કર્યું છે તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ) શેષ સાત ગમકમાં ઉપપાત સ્થિતિ સંવેધ
ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (૩-૯) પ્ર. ભંતે ! શર્કરા પ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિક જે પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! જેવી રીતે રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નવગમક કહ્યા છે, તેવી જ રીતે શર્કરા પ્રભા પૃથ્વીના પણ નવગમક સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - શરીરની અવગાહના રત્નપ્રભા નરકથી બેગણી સમજવી જોઈએ. નિયમપૂર્વક એમાં ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન હોય છે. ઉપપાત, સ્થિતિ અનુબંધ અને સંવેધ નવેય ગમકોમાં ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
णवरं-सरीरोगाहणारयणप्पभाए दुगुणा भाणियब्वा।
तिण्णि नाणा, तिण्णि अण्णाणा नियमा।
उववाय ठिई अणुबंधो संवेहो य उवउंजिऊण મળિયā (૧-૨)

Page #241

૨ ૨૬૪
एसा चेव वत्तब्बया-जाव-छठ्ठपुढवी,
णवरं-जस्स जा ओगाहणा-लेस्सा सा भाणियब्वा,
उववाय ठिई अणुबंधो संवेहो य उवउंजिऊण મળિયવ્ય (૬-૧) अहेसत्तमपुढवीनेरइए णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयकालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ આ જ પ્રકારે છઠ્ઠી નરક પૃથ્વી પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ- જેની જેટલી અવગાહના, વેશ્યા છે તેટલી સમજવી જોઈએ. ઉપપાત, સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધ ઉપયોગ
પૂર્વક સમજવું જોઈએ. (૧-૯) પ્ર. ભંતે ! અધ:સપ્તમ પૃથ્વીના નૈરયિક જે પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! એના પણ નવ ગમક રત્નપ્રભા પૃથ્વીને
અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - અવગાહના, વેશ્યા, ઉપપાત, સ્થિતિ અને અનુબંધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવાં જોઈએ. પ્રારંભ (પ્રથમ)ના છ ગમકો (૧-૬)માં જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ છ ભવ ગ્રહણ કરે છે. અંતિમ ત્રણ ગમકો (૭-૮-૯)માં જઘન્ય બેભવ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ભવ ગ્રહણ કરે છે. પ્રથમ ગમકમાં - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
उ. गोयमा! नव विगमगाणंवत्तवयाजहारयणप्पभा
દિલ णवर-ओगाहणा-लेस्सा-उववाय-ठिई-अणुबंधा य उवउंजिऊण भाणियव्वा । आदिल्लएसु छसु वि गमएसु जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं छ भवग्गहणाई। पच्छिल्लएसुतिसुगमएसुजहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं चत्तारि भवग्गहणाई। पढमगमए-कालादेसेणंजहण्णेणंबावीसंसागरोवमाई अंतोमुत्तमब्भहियाइं. उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाइं तिहिं पुन्चकोडीहिं अब्भहियाई,एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। बिइय गमए-जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाई तिहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। तइयगमए-जहण्णेणं बावीसंसागरोवमाइंपुव्वकोडीए अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाइं तिहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाइं । चउत्थ गमए - जहण्णेणं बावीसंसागरोवमाइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावठिं सागरोवमाई तिहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई । पंचम गमए-जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाइं अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावळिं सागरोवमाई तिहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाइं । छठेगमए-जहण्णेणंबावीसंसागरोवमाइंपुब्बकोडीहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाइं तिहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई ।
દ્વિતીય ગમકમાં - કાલાદેશથી જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. તૃતીય ગમકમાં - જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ. ચોથા ગમકમાં - જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ.
પાંચમા ગમમાં-જન્ય અન્તર્મુહૂર્તઅધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ અન્તર્મુહૂર્ત અધિક છાસઠ સાગરોપમ.
છઠ્ઠા ગમકમાં - જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક બાવીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ.

Page #242

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૬૫
सत्तमगमए-जहण्णेणं तेत्तीसंसागरोवमाइंअंतोमुहु
સાતમાં ગમકમાં - જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક त्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावठि सागरोवमाई તેત્રીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ બે પૂર્વકોટિ અધિક दोहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई।।
છાસઠ સાગરોપમ. अट्ठमगमए-जहण्णेणं तेत्तीसंसागरोवमाइं अंतोमु
આઠમા ગમકમાં - જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક हुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाइं
તેત્રીસ સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ બે અન્તર્મુહૂર્ત અધિક दोहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई।
છાસઠ સાગરોપમ, नवम गमए-जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई पुवको
નવમા ગમકમાં - જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ डीहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंठ सागरोवमाइं સાગરોપમ, ઉત્કૃષ્ટ બે પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ दोहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाइं, एवइयं कालं
સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (१-९) જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (૧-૯)
-વિયા. ત. ૨૪, ૩. ૨૦, કુ. ૨-૨૦ ૨. રિય સિરિયાનો િવવજોરિવિ- પર. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર એકેન્દ્રિય लिंदियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
વિકલેન્દ્રિયોના ઉપ પાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે ! જો તે (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય) તિર્યંચયોનિકોમાંથી एगिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति -जाव
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું એકેન્દ્રિય તિર્યંચपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति ?
યોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ચાવતુ- પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! उववाओ जहा पुढविकाइयउद्देसए ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિક - ઉદેશકમાં કહ્યા અનુસાર भणिओ तहा भाणियब्बो।
અહીંયા ઉપપાત સમજવો જોઈએ. पुढविकाइए णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्ख- પ્ર. ભંતે ! જો પૃથ્વીકાયિક જીવ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं
યોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
કેટલા કાળની સ્થિતિયુકત (પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકો)માં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ पुचकोडीआउएसु उववज्जेज्जा।
પૂર્વકોટિની સ્થિતિયુક્ત (પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકો)માં
ઉત્પન્ન થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति? પ્ર. ભંતે ! તે પૃથ્વીકાયિક જીવ એક જ સમયે કેટલાં
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! जच्चेव अप्पणो सट्ठाणे उववज्जमाणस्स ઉ. ગૌતમ! જે પોતાના સ્વાસ્થાનમાં ઉત્પન્ન થવાનું वत्तव्वयाभणियासच्चेव पंचिंदियतिरिखजोणिएस
કથન કર્યું છે, તે જ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં वि उववज्जमाणस्स भाणियब्बा,
ઉત્પન્ન થનારને માટે કહેવું જોઈએ. णवर-परिमाणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, વિશેષ - પરિમાણ - જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा उववज्जति ।
ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. भवादेसेणं-जहण्णणं दो भवग्गहणाई. उक्कोसेणं
ભવાદેશથી - જધન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ अट्ठ भवग्गहणाई।
ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-उवउंजिऊणभाणियचो। (पढमोगमओ) કાલાદેશથી - ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (આ
પ્રથમ ગમક છે.)

Page #243

૨૨૬
एवं णव वि गमगा पढम गमग सरिसा भाणियव्वा,
णवरं-उववाय ठिई संवेहो य उवउंजिऊण भाणिયો। (૨-૧)
एवं आउकाइया - जाव- चउरिंदिया उववाएयव्या ।
णवरं सव्वत्थ अप्पणो लद्धी भाणियव्वा ।
उववाय ठिई संवेहाइ उवउंजिऊण भाणियब्वं । (१-९) -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, સુ. ?-- ૧૩. મંત્રિવિત્તિરિનો િવવર્ષાંતેનુ ગસળિિિલય तिरिक्खजोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणंप. भंते! जइ पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंतिकिं सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! હિં વિ વવપ્નતિ ।
एवं जहेब पुढविकाइएसु उववज्जमाणस्स पंचिंदियतिरिक्खजोणियस्स उववाओ भणिओतहा भाणियव्वो ।
प. असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते! जे भविए पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असं खेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! अवसेसं जहेब पुढविकाइएसु उववज्जमाणस्स असण्णिस्स वत्तब्वया तहेब निरवसेसं इह वि भाणियव्वा ।
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं पुव्वकोडीपुहत्तमब्भहियं एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा (पढमो गमओ)

For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આ જ પ્રકારે નવેય ગમક પ્રથમ ગમકના સદેશ સમજવા જોઈએ.
વિશેષ – ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (૨-૯)
આ જ પ્રકારે અપ્લાયથી ચતુરિન્દ્રિય પર્યંત ઉપપાત વગેરે કહેવું જોઈએ.
વિશેષ – સર્વત્ર પોત-પોતાની લબ્ધિનું કથન કરવું જોઈએ.
ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ વગેરે ઉપયોગપૂર્વક સમવું જોઈએ. (૧-૯)
૫૩, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જે પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયતિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ બંન્નેથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
આ પ્રકારે જેવી રીતે પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોનો ઉપપાત કહ્યો છે તે જ અનુસાર અહીંયા પણ સમજવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિક જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત (પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો)માં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે (અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચ) જીવ એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! શેષ સંપૂર્ણ કથન પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞીને અનુરૂપ અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથક્ત્વ અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)
Personal Use Only

Page #244

ગમ્મા અધ્યયન
बिइयगमए एस चैव लद्धी, णबरं-उववाय ठिई अणुबंधो य उवउंजिऊण भाणियव्वो ।
कालादेसेणं-जहणेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं चत्तारि पुव्वकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा (बिइओ गमओ)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु उक्कोसेण वि पलिओवमस्स असंखेज्जइभागट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! एवं जहा रयणप्पभाए उववज्जमाणस्स असंणिस्स तहेव निरवसेसं भाणियव्वं,
णवरं परिमाणो जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिन्नि વા, પોસેજું સંવેખ્ખા,
भवादेसेणं-जहणेणं उक्कोसेणं दो भवग्गहणाई ।
कालादेसेणं-जहणेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागो अंतोमुहुत्तमब्भहिओ, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागो पुव्वकोडी अब्महिओ (तइओ गमओ)
सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुव्वकोडिआउएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! अवसेसं जहा एयस्स पुढवित्काइएसु उववज्जमाणस्स मज्झिमेसु तिसु गमएसु लद्धि भणिया तहा इह वि मज्झिमेसु तिसु गमएसु भाणियव्वा ।
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं चत्तारिपुव्वकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाओ (ડો ગમો)

૨૨૬૭
દ્વિતીય ગમકમાં પણ આ જ કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ – ઉપપાત સ્થિતિ અનુબંધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ.
કાલાદેશથી . - જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ દ્વિતીય ગમક છે.)
એ જ (અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત (પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો)માં ઉત્પન્ન થાય તો તે જઘન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિયુક્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિયુક્ત (સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ)માં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચનું કથન કર્યું એ જ પ્રકારે સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ-પરિમાણમાં જધન્ય એક, બે, ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. ભવાદેશથી - જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ બે ભવ ગ્રહણ કરે છે.
કાલાદેશથી – જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.)
જો તે સ્વયં જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય તો જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બાકીના કથન જેમ પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જન્ય સ્થિતિના અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોના મધ્યના ત્રણ ગમકો (૪-૫-૬)નું ક૨વામાં આવ્યું છે તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ ત્રણેય ગમક સમજવા જોઈએ.
વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથું ગમક છે.)
For Private Personal Use Only

Page #245

૨૨૬૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं पंचमो छ8ो गमओ विभाणियब्बो।
આ પ્રકારે પાંચમું, છઠું ગમક પણ સમજવું જોઈએ. णवर-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा (५-६) વિશેષ સ્થિતિ, સંવેધ ઉપયોગથી જાણવું જોઈએ. सो पेव अप्पणा उनोस कालट्ठिईओ जाओ, તેજ (અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સ્વયં ઉત્કૃષ્ટ सच्चेव पढमगमगवत्तव्यया भाणियव्वा।
કાળની સ્થિતિવાળા હોય તો પ્રથમ ગમકના
અનુસાર તેનું કથન જાણવું જોઈએ. णवर-ठिई जहण्णेणं पुवकोडी, उक्कोसेण वि વિશેષ - એની સ્થિતિ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ અને પુવોડ છે
ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષની છે. कालादेसेणंजहण्णेणं पुवकोडीअंतोमुहुत्तमब्भहिया, કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પૂર્વકોટિ उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागंपुवकोडि- અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથકત્વ અધિક પલ્યોપમનો पुहत्तमब्भहियं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं
અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે તિરીર્તિ રેન્ના (સત્તનો નમ)
અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે.
(આ સાતમું ગમક છે.) अट्ठमो गमओ वि एवं चेव भाणियब्यो।
આઠમું ગમક પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं पुचकोडी अंतोमुत्त
વિશેષ-કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તઅધિક પૂર્વકોટિ मब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि पुचकोडीओ चउहिं
અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा। (अट्ठमो गमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ આઠમું ગમક છે.) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं
એ જ (અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं उक्कोसेण वि
સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય તો पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं ।
જધન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમા ભાગની
સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં ઉત્પન્ન થાય છે. सेसं जहा सत्तम गमए।
શેષ સમગ્ર કથન સાતમા ચમકને અનુરૂપ છે. णवरं-परिमाणं भवादेस-कालादेसा तइय गमग
વિશેષ - પરિમાણ, ભવાદેશ, કાલાદેશ ત્રીજા सरिसा भाणियव्वा । (नवमो गमओ)
ગમકમાં કહ્યા અનુસાર સમજવું જોઈએ. (આ -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, ૩. ૨૬-૨૮
નવમું ગમક છે.) ૧૪. તિતિરિયાના ૩યmલુ સારિવ- ૫૪. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય तिरिक्खजोणियाणं उबवायाइ वीसंदार परवणं
તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो પ્ર. તે ! જે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાંથી उववज्जति किं-संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरि
આવીને ઉત્પન્ન થાય તો શું તેઓ સંખ્યાત વર્ષની क्खजोणिएहिंतो उववज्जति, असंखेज्जवासाउय
આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને सण्णि पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति?
ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा! संखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदिय तिरिक्ख- ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંજ્ઞી जोणिएहितो उववज्जंति, नो असंखेज्जवासाउय
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति । પરંતુ અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી.

Page #246

ગમ્મા-અધ્યયન
૫.
भंते ! जइ संखेज्जवासाउय सण्णि पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति किं पज्जत्त-संखेज्जवासाउय उववज्जंति, अपज्जत्त संखेज्जवासाउय उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! તેહિં વિ વવનંતિ ।
प. संखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! अवसेसं सव्वा वत्तब्वया जहा एयस्स चेव पुढवीकाए उववज्जमाणस्स पढमगमए भणिया ।
णवरं - कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं तिणि पलिओवमाई पुव्वकोडी पुहत्तमब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (पढमो गमओ) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उबवण्णो, एसा चेव पढम गमग सरिसा वत्तव्वया णेयव्वा ।
णवरं - कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं चत्तारि पुव्वकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । ( बिइओ गमओ)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं तिपलिओ मट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
एसा चैव पढम गमग सरिसा वत्तब्वया ।

૨૨૬૯
પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો તેઓ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્કોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્કોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! તેઓ બન્નેથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
ઉ.
પ્ર.
ભંતે ! સંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્તોમાં અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવ એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! શેષ સમગ્ર કથન પૃથ્વીકાયમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચયોનિકોના પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ કરવું જોઈએ.
વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથક્ત્વ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પહેલું ગમક છે. )
એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય-તિર્યંચ) જન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું કથન પણ પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજું ગમક છે.)
એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
આનું કથન પણ પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.

Page #247

૨૨૭૦
णवरं परिमाणं जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जंति । भवादेसेणं-दो भवग्गहणाई ।
कालादेसेणं-जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाई पुव्वकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (तइओ गमओ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ जहणेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुब्वकोडी आउएसु उववज्जेज्जा ।
सेसं जहा एयस्स चैव सष्णिपंचिंदियस्स पुढविक्काइएसु उववज्जमाणस्स मज्झिल्लएसु तिसु गमएसु वत्तव्वया, सच्चेव इह वि मज्झिमेसु तिसु गमएसु જ્ઞેયવા
वरं - उववाय ठिई संवेहो य उवउंजिऊण भाणियव्वो તિસુ ગમખું । (અડત્ય-પંચમ-છટ્ઠ ગમા)
सो व अप्पणा उक्कोस कालट्ठिईओ जाओ सच्चे पढमगमग वत्तव्वया भाणियव्वा ।
raj-ठिई अणुबंधो जहण्णेणं पुव्वकोडी, उक्कोसेण वि पुचकोडी |
कालादेसेणं जहण्णेणं पुव्वकोडी अंतोमुहुत्तमब्भहिया, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाइं पुव्वकोडीपुहत्तमब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (सत्तमो गमओ)
सो चैव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव सत्तम गमग वत्तव्वया,
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं पुव्वकोडी अंतोमुहुत्तमब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि पुव्वकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाओ, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (अट्ठमो गमओ)

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
વિશેષ – પરિમાણમાં જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. ભવાદેશથી - બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી-જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.)
એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) પોતે જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય તો તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકના મધ્યના ત્રણ (૪-૫-૬) ગમકને અનુરૂપ અહીંયા પણ મધ્યના ત્રણ ગમક(૪-૫-૬) સમજવાં જોઈએ.
વિશેષ – ઉપપાત સ્થિતિ અને સંવેધ ત્રણે ગમકોમાં ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. (આ ચોથું, પાંચમું, છઠ્ઠું ગમક છે.)
એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સ્વયં ઉત્કૃષ્ટકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન હોય તો એનું સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષ સમજવું જોઈએ. કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથક્ત્વ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો ફાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં
જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.)
એ જ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું કથન પણ આ જ પ્રકારે સપ્તમ ગમકને અનુરૂપ કરવું જોઈએ.
વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ આઠમું ગમક છે.)
For Private Personal Use Only

Page #248

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૭૧
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं
એ જ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય तिपलिओबमट्ठिईएसु उक्कोसेण वि तिपलिओ
તિર્યંચ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્તોમાં) ઉત્પન્ન થાય
તો તે જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ वमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा । अवसेसं सत्तम गमग
પલ્યોપમની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સમગ્ર सरिसा वत्तब्बया भाणियब्बा।
કથન સપ્તમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवर-परिमाणं-उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जेज्जा। વિશેષ-પરિમાણ-ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. भवादेसेणं-दो भवग्गहणाई,
ભવાદેશથી - બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाइं
કાલાદેશથી-જધન્ય પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ पुचकोडीए अमहियाई, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओव
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ माइं पुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा,
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (नवमोगमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું ગમેક છે.) -વિયા. સ.૨૪, ૩. ૨૦, ૩. ૨૬-૨૮ ૫૬ચિંદ્રિયતિરિવાળિg૩વવમુનિ મજુસ્સાને ૫૫. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંશી उववायाइ वीसं दारं परुवर्ण
મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते! जइ मणुस्सेहिंतो उववज्जंति-किं सण्णिमणुस्से- પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) મનુષ્યોથી हिंतो उववज्जंति, असण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. મા ! સમિFહિંતો વિ વવનંતિ, ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંજ્ઞી મનુષ્યોથી પણ આવીને असण्णिमणुस्सेहिंतो वि उववजंति ।
| ઉત્પન્ન થાય છે અને અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. असण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए पंचिंदियति- પ્ર. ભંતે ! અસંજ્ઞી મનુષ્ય જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં रिक्खजोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળ कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ पुवकोडिआउएसु उववज्जेज्जा।
પૂર્વકોટિની સ્થિતિયુક્ત (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો)માં
ઉત્પન્ન થાય છે. अवसेसा लद्धी एयस्स चेव तिसु वि गमएसु जहेव શેષ વર્ણન પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંશી पुढविक्काइएसु उववज्जमाणस्स भणिया तहा મનુષ્યોના ગમકોને અનુસાર અહીંયા પણ (પ્રથમ) भाणियब्वा।
ત્રણ ગમક અને લબ્ધિનું કથન સમજવું જોઈએ. णवर-उववाय ठिई संवेहोय उवउंजिऊण भाणियब्वो
વિશેષ-ઉપપાત સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક (पढम-बिइय-तइय गमगा) अवसेसा छ गमगा नत्थि । સમજવાં જોઈએ. (આ પહેલું, બીજું, ત્રીજું ગમક -વિ. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, મુ. ૩૧-૪૦
છે.) શેષ છ ગમકો હોતા નથી. ૬. જિરિરિરિનો િ૩યવક્રેતનુ સનિ મજુરસાળ પક, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી મનુષ્યોના उववायाइ वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સંજ્ઞી
संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति, મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ असंखेज्जवासाउयसण्णिमणस्सहिंतो उववज्जति?
સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #249

૨૨૭૨
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो
उववज्जंति, नो असंखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जति ।
प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो
उववज्जति-किं पज्जत्त संखेज्जवासाउयसण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जति, अपज्जत्तसंखेज्जवासाउय सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जति ?
૩. થમ ! રોહિં રિ ૩વર્નંતિ प. सण्णिमणुस्से णं भंते! जे भविए पंचिंदियतिरिक्ख
जोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा! जहण्णणं अंतोमहत्तटिठईएस. उक्कोसेणं
तिपलिओवमट्ठिईएस उववज्जेज्जा।
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞા
મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને
ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય) સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત
સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ પર્યાપ્તક સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્તક સંખ્યાત વર્ષાયુક્ત
સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ બંન્નેથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્ય જે
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે! તે કેટલાં કાળની સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તે (સંજ્ઞી મનુષ્ય) જીવ એક જ સમયે કેટલા
| ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર
સંસીમનુષ્યોના પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ અહીંયા પણ લબ્ધિનું કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથકત્વ (સાત કરોડપૂર્વ) અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) એ જ(સંજ્ઞી મનુષ્ય)જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું કથન પણ આ જ પ્રકારે પ્રથમ ગમકને સમાન છે. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજું ગમક છે.)
1. તે i મંત! નીવા સમgo વા વવક્નતિ?
गोयमा ! लदी से जहा एयस्सेव सण्णिमणूस्सस्स पुढविक्काइएसुउववज्जमाणस्सपढमगमए भणिया साव भाणियब्या। णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाइं पुवकोडिपुहत्तमब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं તિરાતિં રેન્ના (૨ પઢનો મો)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा घेव पढम गमग वत्तब्बया,
णवर-कालादेसेणंजहण्णेणं दो अंतोमुहुत्ता, उक्कोसेणं चत्तारि पुव्वकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (२ बिइओ गमओ) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं तिपलिओवमट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
એ જ (સંક્ષી મનુષ્ય) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય તો તે જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
अवसेसा सच्चेव पढम गमग बत्तब्बया।

Page #250

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૭૩
णवरं-ओगाहणा-जहण्णेणं अंगुलपुहत्तं, उक्कोसेणं पंच धणुसयाई। ठिई-जहण्णणं मासपुहत्तं, उक्कोसेणं पुब्बकोडी।
एवं अणुबंधो वि।
भवादेसेणं-दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं-जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाइं मासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणंतिण्णिपलिओवमाई पुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा। (३ तइओगमओ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालदिईओ जाओ, जहा एयस्स चेवपुढविकाइएसुउववज्जमाणस्स मन्मिमेसु तिम गमएसु बत्तब्बया भणिया इह विनिरवसेसा भाणियब्बा।
णवरं-उववाय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण भाणियब्वं । (૪-૬ ૩ત્ય-પંચમ-છ૭ મા) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, सच्चेव पढमगमग बत्तब्बया,
વિશેષ - અવગાહના -- જઘન્ય આંગળ પૃથત્વ
અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષનું હોય છે. સ્થિતિ - જઘન્ય માસ પૃથફત્વ(અનેક માસ) અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિનું હોય છે. આ જ પ્રકારે અનુબંધ પણ સ્થિતિને અનુરૂપ હોય છે. ભવાદેશથી - બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી - જધન્ય માસ પૃથકૃત્વ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.) એ જ(સંસી મનુષ્ય)સ્વયં જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન હોય તો જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના મધ્યના ત્રણ ગમક (૪-૫-) કહેવામાં આવ્યા છે તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ મધ્યના ત્રણ ગમકનું સંપૂર્ણ કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ-ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (આ ચોથું, પાંચમું છä ગમક છે.) એ જ(સંજ્ઞી મનુષ્ય) સ્વયે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં ઉત્પન્ન હોય તો એને માટે પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ-શરીરની અવગાહના જઘન્ય પાંચસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પાંચસો ધનુષની હોય છે. સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષ છે. કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથકત્વ (સાત કરોડપૂર્વ) અધિક ત્રણ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ સાતમું ગમક છે.) એ જ(સંજ્ઞી મનુષ્ય)જઘન્યકાળની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એનું કથન પણ આ જ પ્રકારે સાતમાં ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પૂર્વકોટિ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર અન્તર્મુહૂર્ત અધિક ચાર પૂર્વકોટિ વર્ષ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ આઠમું ગમક છે.)
णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं पंच धणुसयाई, उक्कोसेण वि पंच धणुसयाई। ठिई अणुबंधो जहण्णेणं पुनकोडी, उक्कोसेण वि જુવોડા कालादेसेणंजहण्णेणं पुनकोडीअंतोमुत्तममहिया, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाई पुवकोडिपुहत्तमब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (७ सत्तमो गमओ)
सो पेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा घेव सत्तम गमग सरिसा वत्तबया।
णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं पुवकोडी अंतोमुहुत्तमब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि पुवकोडीओ चउहिं अंतोमुहुत्तेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयंकालंगतिरागतिंकरेज्जा। (८ अट्ठमोगमओ)

Page #251

૨૨૭૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ सो चेव उक्कोसकालठिईएस उववण्णो जहण्णेणं
જો સંજ્ઞી મનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી तिण्णि पलिओवमाइं, उक्कोसेण वि तिण्णि
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે તો તે જઘન્ય पलिओवमाइं।
ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં અને ઉત્કૃષ્ટ પણ
ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. एसा चेव सत्तमगमग सरिसा वत्तव्वया।
એનું સાતમા ગમકને અનુરૂપ સમગ્ર કથન સમજવું
જોઈએ. णवरं-भवादेसेणं-दो भवग्गहणाई।
વિશેષ - ભવાદેશથી – બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाई કાલાદેશથી - જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ पुवकोडीए अब्भहियाई, उक्कोसेण वि तिण्णि
પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ અધિક ત્રણ पलिओवमाइंपुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं
પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (९
જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ નવમું
ગમક છે.) नवमो गमओ)
-વિયા. સ. ર૪, ૩. ૨૦, ૩. ૪-૫ ૦ ૧૭. જિબિિિરયાનોપડવવષ્ણકુભવખવારિવાળે ૫૭. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર ભવનવાસી उववायाइ वीसं दारं परूवणं
દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : g, મંત્તે ! ન હિંતો ૩વવનંતિ-હિં મવપવાસ- પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક) દેવોથી देवेहिंतो उववज्जति -जाव- वेमाणियदेवेहिंतो
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ ભવનવાસી उववज्जति ?
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ- વૈમાનિક
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ! અવળવાણિહિંતો વિડવવન્નતિ-નવ- ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ભવનવાસી દેવોથી પણ આવીને वेमाणियदेवेहिंतो वि उववज्जति ।
ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- વૈમાનિક દેવોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. भंते ! जइ भवणवासिदेवेहिंतो उववज्जंति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) ભવનવાસી असुरकुमार भवणवासिदेवेहिंतो उववज्जति-जाव
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ थणियकुमार भवणवासिदेवेहिंतो उववज्जति ?
અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ- અનિતકુમાર ભવનવાસી દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! असुरकुमार -जाव- थणियकुमारभव- ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અસુરકુમાર -પાવતુ- સ્વનિતકુમાર વસિ હિંતો ઉન્નતિના
ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. असुरकुमारे णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्ख- પ્ર. ભંતે ! અસુરકુમાર જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં जोणिएसु उववज्जित्तए से णं भंते ! केवइयं काल
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા ट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
કાળની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं अंतोमहत्तठिईएस. उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની સ્થિતિયુક્ત અને पुवकोडी आउएसु उववज्जेज्जा।
ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિની સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. असुरकुमाराणं लद्धी नवसु वि गमएसु जहा एयस्स
એના નવેય ગમકોમાં જેવી રીતે પૃથ્વીકાયિકોમાં पुढविकाइएसु उववज्जमाणस्स भणिया।
ઉત્પન્ન થનાર અસુરકુમારોને માટે કથન કર્યું છે તેવું જ સમગ્ર કથન અહીંયા પણ સમજી લેવું જોઈએ.

Page #252

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૭૫
णवर-भवादेसेणं जहण्णेणं दोण्णि भवग्गहणाई, વિશેષ - ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई।
આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. उववाय ठिई संवेहं च सवत्थ उवउंजिऊण जाणेज्जा।
ઉપપાત, સ્થિતિ અને સંવેધ સર્વત્ર ઉપયોગપૂર્વક (૧-)
સમજવો જોઈએ. (૧-૯) नागकुमाराणं -जाव- थणियकुमाराणं एसा चेव નાગકુમારોનું-ચાવત-સ્વનિતકુમારોનું કથન પણ વલિયા.
આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा (१-९)
વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, ૩. ૨૨-૧૧
જોઈએ. (૧-૯) ૫૮, જિરિરિરિજીનો િવવવખેલુ પાનમંતર વાળ પ૮, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થનાર વાણવ્યન્તર દેવોના उववायाइ वीसं दारं परूवणं
ઉ૫પાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते ! जइ वाणमंतर देवेहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) વાણવ્યન્તર पिसाय वाणमंतर देवेहिंतो उववज्जति -जाव
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ गंधव्व वाणमंतर देवेहिंतो उववज्जति ?
પિશાચ વાણવ્યન્તર દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવતુ- ગંધર્વ વાણવ્યન્તર દેવોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा! पिसाय वाणमंतर देवेहिंतोवि उववज्जति ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પિશાચ વાણવ્યન્તર દેવોથી પણ -जाव-गंधव्व वाणमंतर देवेहिंतो वि उववज्जति ।
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ-ગંધર્વ વાણવ્યત્તર
દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. वाणमंतरे णं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्ख
ભંતે! વાણવ્યત્તર દેવ જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં जोणिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! असुरकुमाराणं सरिसा सवा बत्तव्यया ઉ. ગૌતમ ! અસુરકુમારોને અનુરૂપ સમગ્ર કથન भाणियब्वा।
સમજવું જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा (१-९) વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો - વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, સુ. ૧૬-૧૭
જોઈએ. ૧. રિરિસ્થgિ વવવમ્બેકુ ગોણિય લેવામાં ૫૯, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જ્યોતિષ્ક उववायाइ वीसं दारं परूवणं
દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : . નવું નોસિય ટેહિંતો ઉન્નતિ-હિં. પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) જ્યોતિષ્ક चंदविमाण जोइसिय देवेहिंतो उववज्जति -जाव
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું ચન્દ્રવિમાન ताराविमाण जोइसिय देवेहिंतो उववज्जति?
જ્યોતિષ્ક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -વાવ- તારાવિમાન જ્યોતિષ્ક દેવોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે. उ. गोयमा ! चंदविमाण जोइसिय देवेहितो वि
ગૌતમ ! ચન્દ્રવિમાન જ્યોતિષ્ક દેવોથી પણ उववज्जति-जाव-ताराविमाण जोइसिय देवेहितो
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવત- તારાવિમાન वि उववज्जति।
જ્યોતિષ્ક દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. जोइसिएणं भंते! जे भविएपंचिंदियतिरिक्खजोणि- પ્ર. ભંતે! જ્યોતિષ્ક દેવ જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં एसु उववज्जित्तए सेणं भंते ! केवइयं कालठिईएस
ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની उववज्जेज्जा?
સ્થિતિયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
પ્ર.

Page #253

૨૨૭૬
उ. गोयमा ! जहा एयस्स चेव पुढविकाइएसु उववज्जमाणस्स वत्तव्वया भणिया सा चैव सव्वा भाणियव्वा ।
णवरं भवादेसेणं जहणणेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं अट्ठ भवग्गहणाई ।
कालादेसेणं जहणेणं अट्ठभागपलिओवमं अंतोमुहुत्तमब्भहियं, उक्कोसेणं चउहिं पलिओवमाइं चउहिं पुव्वकोडीहिं, चउहिं य वाससयसहस्सेहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
एवं नवसु वि गमएसु भाणियव्वा ।
णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा (१-९) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, મુ. ૮-૬૦ ખો િવવાય
૬૦. તેમાળિય તેવે પડુ( પવિયિતિરિ
परूवणं
प. भंते ! जइ वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति-किं कप्पोवगवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति, कप्पातीय वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! कप्पोवगवेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति, नो कप्पातीयवेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति ।
प. भंते! जइ कप्पोवग वेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंतिकिं सोहम्मकप्पोवग वेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति - जाव- अच्चुय कप्पोवग वेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! सोहम्मकप्पोवग वेमाणियदेवेहिंतो वि उववज्जंति - जाव- सहस्सारकप्पोवग वेमाणियदेवेहिंतो वि उववज्जंति, नो आणय -जाव- नो अच्चुयकप्पोवगवेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति । -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૦, મુ. ૬-૬૨ ૬. િિયતિરિવ"નોળિનું વવર્ષાંતેનું સહસરપદંત कप्पोवग बेमाणिय देवेसाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
प. सोहम्मदेवेणं भंते ! जे भविए पंचिंदियतिरिक्ख जोगिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?

50.
૬૧.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર જ્યોતિષ્મ દેવોના કથનના અનુસાર જ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે.
કાલાદેશથી જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક પલ્યોપમનો આઠમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અને ચાર લાખ વર્ષ અધિક ચાર પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે.
આ જ પ્રકારે નવેય ગમકો વિષયક સમજવું જોઈએ. વિશેષ – સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ.
વૈમાનિક દેવોની અપેક્ષાએ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જો (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી.
પ્ર. ભંતે ! જો તેઓ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું સૌધર્મ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે યાવત્અચ્યુતકલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સૌધર્મ કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- સહસ્ત્રાર કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ આનત –યાવત્- અચ્યુત કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર સહસ્ત્રાર પર્યંત કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ ઃ
પ્ર. ભંતે ! સૌધર્મ દેવ જે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #254

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૭૭
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिइएसु, उक्कोसेणं
पुवकोडी आउएसु उववज्जति । सेसं जहेव पुढविकाइयउद्देसे नवसु वि गमएसु लखी भणिया तहेव भाणियबा। णवरं-नवसु वि गमएसु जहण्णेणं दो भवग्गहणाई उक्कोसेणं अट्ठभवग्गहणाई। ठिई कालादेसे च उबउंजिऊण जाणेज्जा। एवं ईसाणदेवे वि। एएणं कमेणं अवसेसा वि-जाव-सहस्सारदेवा वि उववाएयवा। णवरं-ओगाहणा जहा ओगाहणसंठाणे,
लेस्सा सणंकुमार-माहिद-बंभलोएसु एगा पम्हलेस्सा।
सेसाणं एगा सुक्कलेस्सा।
वेदे-नो इत्थिवेदगा, पुरिसवेदगा, नो नपुंसगवेदगा।
ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ
પૂર્વકોટિની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેપ બધાય નવેય ગમકોનું કથન પૃથ્વીકાયિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવેલ લબ્ધિને અનુસાર સમજવું જોઈએ. વિશેષ-નવેય ગમકોમાં (સંવેધ) ભવાદેશથી જધન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ ગ્રહણ કરે છે. સ્થિતિ અને કાલાદેશ ઉપયોગપૂર્વક સમજવું જોઈએ. ઈશાનદેવનું વર્ણન પણ આ જ પ્રકારે છે. એ જ ક્રમથી સહસ્ત્રારકલ્પ પયંતના દેવોના ઉપપાત વગેરેનું સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ-અવગાહના (પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમા) અવગાહના સંસ્થાન પદને અનુસાર સર્વ દેવોની જુદી-જુદી સમજવી જોઈએ. લેશ્યા - સનકુમાર, માહેન્દ્ર અને બ્રહ્મલોકમાં એક પદ્મવેશ્યા છે. શેષ-(લાન્તક, મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રાર દેવલોકો)માં એક શુક્લલેશ્યા છે. વેદ - આ સ્ત્રીવેદી અને નપુંસકવેદી નથી હોતા માત્ર પુરુષવેદી હોય છે. આયુ, સ્થિતિ અને કાયસંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો
જોઈએ. ૨. નરયિકોની અપેક્ષાએ મનુષ્યોમાં ઉપપાતનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે?
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! નૈરયિકોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? પ્ર. ભંતે ! જો નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે
તો શું રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે વાવતુ- અધઃસપ્તમ પૃથ્વીના નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -ચાવતુ- તમઃ પ્રભાપૃથ્વીના નૈરયિકોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે પરંતુ અધ: સપ્તમ પૃથ્વીના નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતા નથી.
आउ, अणुबंधो कायसंवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
-વિયા. ત. ૨૪, ૩. ૨૦, ૩. ૬૨-૬૬ ૬૨. ને દુખ મથુરા ૩વવાર - 1. મજુસ્સા of મંતે ! ગોહિત ૩ ન્ગતિ-વિં
नेरइएहिंतो उववज्जति -जाव- देवेहिंतो उवव
નંતિ ? ૩. નોથમાં ! ને ર૬fહંતો વિ ડેવવન્નત્તિ નવ
देवेहिंतो वि उववज्जति ।
प. भंते ! जइ नेरइएहिंतो उववज्जति-किं रयणप्पभा
पुढविनेरइएहिंतो उववज्जंति -जाव- अहेसत्तम पुढवि नेरइएहिंतो उववज्जति ?
उ. गोयमा! रयण्णप्पभापुढविनेरइएहितो विउववज्जति
-ગા-તમપુત્રવિર્દિતો વિડવેવનંતિ, નો अहेसत्तमपुढविनेरइएहिंतो उववज्जति ।
-વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૬, ૩. ?

Page #255

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૨૭૮
૬૩. મનુસ્મેનુ સવવર્ષાંતેનું રચળમાઽ તમાપુવિ પદંત ૬૩. મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર રત્નપ્રભાથી તમઃપ્રભા
नेरइयाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
પૃથ્વીપર્યંત નૈરયિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
प. रयणप्पभापुढविनेरइए णं भंते! जे भविए मणुस्सेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं मासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुव्वकोडिआउएसु ।
अवसेसा वत्तब्वया जहा पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जंतस्स रयणप्पभापुढवि णेरइयस्स तहेब जाणेज्जा ।
૫.
णवरं परिमाणे जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि વા, સવોમેળ સંવેગ્ના વવપ્નતિ। (વમો મો)
एवं वसु वि गमएसु वत्तव्वया भाणियव्वा । णवरं - ठिई संवेहं च उवउंजिऊण भाणियव्वा ।
अंतोमुहुत्तट्ठाणे सव्वत्थ मासपुहुत्ता भाणियव्वा । (૧-૨)
जहा रयणप्पभाए तहा सक्करप्पभाए वि वत्तव्वया ।
णवरं-जहण्णेणं वासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुव्वकोडी आउएसु मणुस्सेसु उववज्जेज्जा ।
મેળાહળા-જેસ્સા-નાળ-ટ્રિર્ડ-ગળુપંચ-સંવેહनाणत्तं च जाणेज्जा जहेव तिरिक्खजोणियउद्देसए ।
વ મેળ -ખાવ- તમાપુવિનેરણ ।
भंते ! जइ तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति-किं एगिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति -जावपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! एगिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो भेदो जहा पंचिंदियतिरिक्खजोणियउद्देसए ।

પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિક જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય માસ પૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિવર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
For Private
શેષ કથન પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકમાં ઉત્પન્ન થનાર રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – પરિમાણમાં તેઓ જઘન્ય એક બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)
આ જ પ્રકારે નવેય ગમકોનું કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ – સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક કહેવું જોઈએ.
-વિયા. ૨૪, ૩. ૨૧, મુ. ૨-૪
૬૪, મનુસ્મેમુ વવİતેનુ ત્તિરિ નોળિય મજુસ્સાળ ૬૪, મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોના उबवायाइ वीसं दारं परूवणंઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
અન્તર્મુહૂર્તના સ્થાને સર્વત્ર માસ પૃથ સમજવું જોઈએ. (૧-૯)
જેવી રીતે રત્નપ્રભાનું કથન કરવામાં આવ્યું છે તેવી જ રીતે શર્કરાપ્રભાનું પણ સમજવું જોઈએ. વિશેષ – તે જઘન્ય વર્ષ પૃથક્ત્વની તથા ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિવર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
અવગાહના, લેશ્યા, જ્ઞાન, સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધની વિશેષતાઓ તિર્યંચયોનિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યાનુસાર સમજવી જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ જ ક્રમથી તમઃપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકો પર્યંત કથન સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! જો (મનુષ્ય) તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત્પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ઈત્યાદિ ભેદોનું કથન પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યાનુસાર સમજવું જોઈએ.
Personal Use Only

Page #256

ગમ્મા-અધ્યયન
ળવરે-તેન-વા” ડિસેહેયના
प. पुढविकाइए णं भंते ! जे भविए मणुस्सेसु उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुव्वकोडी आउएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! जहेब पंचिंदियतिरिक्खजोणिएसु उववज्जमाणस्स पुढविक्काइयस्स बत्तव्वया सा व इह वि उववज्जमाणस्स भाणियव्वं नवसु वि गमएसु ।
णवरे - तइय-छट्ठ-नवमेसु गमएसु परिमाणं जहण्णेणं एक्को वा, वा, तिण्णि વા, उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जति ।
जाहे अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ भवइ ताहे पढमगमए (उत्थ गमए) अज्मवसाणा पसत्था વિ, ગળતસ્થા વિ
fasaree (पंचम गमए) अप्पसत्था, तइयगमए (છઠ્ઠુ રામ!) પન્ના મંવતિ । (૧-૨)
एवं आउक्काइयाण वि ।
एवं वणस्सइकाइयाण वि ।
તું -ખાવ- પરિરિયાળ વિ असष्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय सष्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय- असण्णिमणुस्सा - सण्णिमणुस्सा य सव्वाण वि जहा पंचिंदियतिरिक्खजोणियउद्देसए वत्तव्वया भणिया तहेव भाणियव्वा । णवरं परिमाण अज्झवसाणा नाणत्ताणि जाणिज्जा जहा पुढविकाइयस्स एत्थ चेव उद्देसए भणियाणि । (૧-૨) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨, સુ. --‰ર્

૨૨૭૯
વિશેષ – અહીંયા તેજસ્કાય અને વાયુકાયનો ગ્રહણ નિષેધ કરવો જોઈએ. (તેઓ બંને મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થતાં નથી)
પ્ર. ભંતે ! જો પૃથ્વીકાયિક મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે જધન્ય અન્તર્મુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેવું પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર પૃથ્વીકાયિકનું કથન છે તેવું જ અહીંયા મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર પૃથ્વીકાયિકનું પણ વર્ણન નવેય ગમકોમાં કરવું જોઈએ.
વિશેષ ત્રીજા, છઠ્ઠા અને નવમા ગમકમાં પરિમાણ જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે એમ સમજવું જોઈએ.
-
જ્યારે તે પોતાની જધન્યકાળની સ્થિતિમાં હોય ત્યારે (મધ્યના ત્રણ ગમકોમાંથી) પ્રથમ (ચોથા) ગમકમાં અધ્યવસાય પ્રશસ્ત પણ હોય છે અને અપ્રશસ્ત પણ હોય છે.
દ્વિતીય (પાંચમાં) ગમકમાં અપ્રશસ્ત હોય છે અને તૃતીય (છઠ્ઠા) ગમકમાં પ્રશસ્ત અધ્યવસાય હોય છે. (૧-૯)
આ જ પ્રકારે અપ્લાયિકોનું વર્ણન પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિકોનું વર્ણન પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પર્યંત સમજવું જોઈએ. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક, સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક, અસંજ્ઞી મનુષ્ય અને સંશી મનુષ્ય એ સર્વનું કથન પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યાનુસાર સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - પરિમાણ અને અધ્યવસાયની ભિન્નતા વગેરે એ જ ઉદ્દેશકમાં દર્શાવેલા પૃથ્વીકાયિકને અનુસાર સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #257

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૨૮૦
૬.. મનુસ્મેનુ જીવવઅંતેપુ ોવવેમાંય પપ્નત યેવાળ ૬૫, મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક પર્યંત દેવોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વા૨ોનું પ્રરૂપણ ઃ
उववायाइ वीसं दारं परूवणं
૧. भंते ! जइ देवेहिंतो उववज्जंति किं भवणवा - सिदेवेहिंतो उववज्जंति वाणमंतर - जोइसियवेमाणिय देवेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા! મવળવાસિવેવેદિંતોવિવવપ્નતિ-ખાવवेमाणियदेवेहिंतो वि उववज्जति ।
૬. भंते ! जइ भवणवासिदेवेहिंतो उववज्जंति-किं असुरकुमारेहिंतो उववज्जंति - जाव-थणियकुमारेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! અસુરકુમારેહિંતો વિ વવપ્નતિ -ખાવथणियकुमारेहिंतो वि उववज्जंति ।
प. असुरकुमारेणं भंते! जे भविए मणुस्सेसु उववज्जित्तए, से भंते! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं मासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुव्वकोडि आउएसु उववज्जेज्जा ।
एवं जच्चैव पंचिंदियतिरिक्खजोणियउद्देसए वत्तव्वया सच्चेव एत्थ वि भाणियव्वा, णवरं-अंतोमुहुत्तट्ठाणे मासपुहुत्तट्ठिइ भाणियव्वा,
પરિમાાં નદોળ (જો વા, તો વા, તિાિ વા) उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जंति । (१-९) પુછ્યું -ખાવ- તાળવોત્તા
सणकुमारादीया - जाव- सहस्सार देवाणं वत्तब्बया जब पंचिंदियतिरिक्खजोणियउद्देसए भणिया तहेव भाणियव्वा ।
णवरं परिमाणं उक्कोसेणं संखेज्जा उववज्जंति । उववाओ जहण्णेणं वासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं पुब्बकोडी आउएसु उववज्जेज्जा ।
ठिईं काय संवेहं च उवउंजिऊण भाणियव्वं, तं जहा

પ્ર. ભંતે ! જો મનુષ્ય દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે વાણવ્યન્તર, જ્યોતિષ્મ વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ (મનુષ્ય) ભવનવાસી દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત્- વૈમાનિક દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
પ્ર. ભંતે ! જો (મનુષ્ય) ભવનવાસી દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ અસુરકુમારો ઉત્પન્ન થાય છે –યાવ- સ્તનિતકુમારોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અસુરકુમા૨ ભવનવાસી દેવોથી `પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે યાવત્← સ્તનિતકુમાર દેવોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (અસુરકુમાર ભવનવાસી) જઘન્ય માસપૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
જે પ્રકારે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યું છે તે જ પ્રકારે સમગ્ર કથન અહીંયા સમજવું જોઈએ. વિશેષ – અન્તર્મુહૂર્તને સ્થાને માસપૃથ સમજવું
જોઈએ.
પરિમાણમાં જધન્ય (એક, બે કે ત્રણ) અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. (૧-૯)
એ જ પ્રકારે ઈશાન દેવ પર્યંત સમજવું જોઈએ. જેવી રીતે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યું છે તે જ પ્રકારે સનન્કુમારથી સહસ્ત્રાર દેવ પર્યંતનું વર્ણન અહીંયા સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – પરિમાણમાં ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય છે. તેઓ જઘન્ય વર્ષ પૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. સ્થિતિ અને કાયસંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ, જેમકે -
For Private Personal Use Only

Page #258

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૮૧
सणंकुमारे ठिई चउगुणिया अट्ठावीसं सागरोवमं મવડું माहिंदे ताणि चेव साइरेगाणि सागरोवमाणि ।
बम्हलोए चत्तालीसं सागरोवमं, लंतए छप्पन्न सागरोवमं।
महासुक्के अट्ठसटिंठ, सहस्सारे बावत्तरिं सागरोवमाइं। एसा उक्कोसा ठिई भणिया, जहण्णट्ठिई पि
चउगुणेज्जा। प. आणयदेवेणं भंते ! जे भविए मणुस्सेसु उववज्जित्तए
से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
उ. गोयमा ! जहण्णेणं वासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं
पुवकोडीट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति?
उ. गोयमा ! जहेव सहस्सार देवाणं वत्तब्बया भणिया
तहेव भाणियब्वा। णवर-ओगाहणा-ठिई अणुबंधे य उवउंजिऊण નાજ્ઞા | भवादेसेणं जहण्णेणं दो भवग्गहणाई. उक्कोसेणं छ भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं अट्ठारस सागरोवमाई वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं सत्तावन्न सागरोवमाइं तिहिं पुचकोडीहिं अब्भहियाई,एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। एवं नव वि गमा, णवर-ठिई अणुबंध संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
સનકુમાર દેવલોકની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિને ચાર ગણી કરવાથી અઠ્યાવીસ સાગરોપમ થાય છે. માહેન્દ્ર દેવલોકની ચારગણી સ્થિતિ કાંઈક અધિક અઠ્યાવીસ સાગરોપમ થાય છે. એ જ પ્રકારે ચારગણી કરવાથી બ્રહ્મલોકમાં ચાલીસ સાગરોપમ અને લાન્તકમાં છપ્પન સાગરોપમ. મહાશુક્રમાં અડસઠ સાગરોપમ તથા સહસ્ત્રારમાં બોત્તેર સાગરોપમ થાય છે. આ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કહેવામાં આવી છે. જઘન્ય
સ્થિતિને પણ ચારગણી કરવી જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આનદેવ જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (આનતદેવ) જાન્યવર્ષ પૃથફત્વની
અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં
ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે! તેઓ (મનુષ્ય) એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે સહસ્ત્રાર દેવોનું કથન કર્યું છે,
તે જ પ્રકારે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. વિશેષ-એની અવગાહના, સ્થિતિ અને અનુબંધમાં ઉપયોગપૂર્વક ભિન્નતા સમજવી જોઈએ. ભવાદેશથી જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ છ ભવ પ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જધન્ય વર્ષ પૃથકત્વ અધિક અઢાર સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક સત્તાવન સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. એ જ પ્રકારે નવેય ગમકોમાં સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એમની સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન-ભિન્ન જાણવા જોઈએ. (૧-૯) આ જ પ્રમાણે અશ્રુતદેવ પર્યત જાણવું જોઈએ. વિશેષ-એની સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન-ભિન્ન સમજવાં જોઈએ, જેમકે - પ્રાણતદેવની સ્થિતિને ત્રણ ગણી કરવાથી સાઈઠ સાગરોપમ, આરણદેવની સ્થિતિને ત્રણ ગણી કરવાથી ત્રેસઠ સાગરોપમ,
પર્વ -ગાવ- ગgયો , णवरं-ठिई अणुबंध संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा, तं जहापाणय देवस्स ठिई तिगुणिया सट्ठि सागरोवमाई,
आरणगस्स तेवटिंठ सागरोवमाई.

Page #259

૨ ૨૮૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર.
अच्युयदेवस्स छावठि सागरोवमाई।
અશ્રુતદેવની સ્થિતિને ત્રણ ગણી કરવાથી છાસઠ -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨૩-૧૧
સાગરોપમની થાય છે. ૬. મgશેકુવવખેરેકુ પાતીય માળવાવાયા છ. મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થનાર કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોના वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. भंते! जइ कप्पातीयवेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति- પ્ર. ભંતે ! જે મનુષ્ય કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી किं गेवेज्जाकप्पातीय वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जति
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું રૈવેયક- કલ્પાતીત अणत्तरोववाइयकप्पातीय वेमाणियदेवेहिंतो
વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે
અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી उववज्जति ?
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! गेवेज्जा कप्पातीया अणुत्तरोववाइय ઉ. ગૌતમ ! તે (મનુષ્ય) રૈવેયક અને અનુત્તરોપqતીયા !
પાતિક બંને પ્રકારના કલ્પાતીત દેવોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે. प. भंते ! जइ गेवेज्जा कप्पातीयवेमाणियदेवेहितो
ભંતે ! જો મનુષ્ય શૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક उववज्जंति-किं हेट्ठिम-हेट्ठिम गेवेज्जगकप्पातीय
દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું અધિસ્તન-जाव- उवरिम-उवरिम गेवेज्जा कप्पातीयवेमा
અધસ્તન (નીચે-નીચે) દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે -યાવત- ઉપરિતન- ઉપરિતન (ઉપરणियदेवेहिंतो उववज्जंति?
ઉપરનાં) રૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. યમ!મિ-મિન્ના -ળાવ-વરિષ- ઉ. ગૌતમ ! તે મનુષ્ય) અધસ્તન-અધસ્તન (નીચેउवरिम गेवेज्जा।
નીચેના) -યાવત- ઉપરિતન-ઉપરિતન (ઉપરઉપરનાં) રૈવેયક કલ્પાતીત દેવોથી પણ આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે. प. गवेज्जगदेवेणं भंते! जे भविए मणुस्सेसुउववज्जित्तए, પ્ર. ભંતે ! રૈવેયક દેવ, જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા से णं भंते ! केवइयं कालठिईएस उववज्जेज्जा?
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલાં કાળની સ્થિતિયુક્ત
મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं वासपुहत्तट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જધન્ય વર્ષ પૃથત્વની અને ઉત્કૃષ્ટ पुवकोडीट्ठिईएसु।
પૂર્વકોટિ વર્ષની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. अवसेसं जहा आणयदेवस्स वत्तब्वया।
શેષ સમગ્ર કથન આનતદેવને અનુરૂપ સમજવું
જોઈએ. णवरं-ओगाहणा-एगे भवधारणिज्जे सरीरए ।
વિશેષ - તેની અવગાહના એકમાત્ર ભવધારણીય
શરીર હોય છે. से जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं
એ જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમા ભાગની અને તો રયો |
ઉત્કૃષ્ટ બે રત્નિ (હાથ)ની હોય છે. संठाणं-एगेभवधारणिज्जेसरीरेसेसमचउरंससंठा
એનું ભવધારણીય શરીર સમચતુરસ્ત્રસંસ્થાન णसंठिए पण्णत्ते।
યુક્ત કહેવામાં આવ્યું છે. पंच समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
એનાં પાંચ સમુઘાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૨. વેયન સમુઘા -નવ-૫. તેયામુપા,
૧. વેદના-સમુઘાત -વાવ-પ. તેજ-સમુદ્યાત नो चेव णं वेउब्वियतेयगसमुग्घाएहिं,
પરંતુ તેઓએ વૈક્રિય સમુઘાત અને તેજસ समोहणिंसु वा, समोहणंति वा, समोहणिस्संति वा । સમુદ્દઘાત કયારેય કર્યો નથી, કરતાં પણ નથી અને
કરશે પણ નહીં.

Page #260

ગમ્મા-અધ્યયન
ठिई अणुबंधो जहणेणं बावीसं सागरोवमाई, उक्कोसेणं एक्कतीसं सागरोवमाई ।
कालादेसेणं जहणणेणं बावीसं सागरोवमाई वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं तेणउई सागरोवमाई तिहिं पुव्वकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (पढमो गमओ)
एवं सेसेसु वि अट्ठगमएसु भाणियव्वा ।
णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । (१-९)
प. भंते! जइ अणुत्तरोववाइय कप्पातीय वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति-किं विजय अणुत्तरोववाइय वेजयंत अणुत्तरोववाइय -जाव- सव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइय कप्पातीय वेमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! विजय अणुत्तरोववाइय - जाव- सव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइय कप्पातीय वैमाणियदेवेहिंतो उववज्जंति ।
૬.
વિનય-વૈજ્ઞયંત-નયંત-અપરાનિયતેતેનં મંતે ! ને भवि मणुस्सेसु उववज्जित्तए, से णं भंते! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! जहेव गेवेज्जगदेवाणं वत्तव्वया भणिया सा चैव सव्वा भाणियव्वा ।
णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं एगा रयणी ।
सम्मदिट्ठी, नो मिच्छदिट्ठी, नो सम्मामिच्छादिट्ठी ।
નાળી, નો ગબ્બા, નિયમ તિખ્ખાળી, તું નદા
છુ. મિળિવોદિયનાળી, ૨. સુચનાળી, રૂ. હિનાળી ।
ठिई जहणेणं एक्कतीसं सागरोवमाई, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई ।
भवादेसेणं-जहण्णेणं दो भवग्गहणाई, उक्कोसेणं चत्तारि भवग्गहणाई ।

૨૨૮૩
એમની સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય બાવીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ એકત્રીસ સાગરોપમ છે. કાલાદેશથી જઘન્ય વર્ષ પૃથક્ત્વ અધિક બાવીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ-અધિક ત્રાણું સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.)
શેષ આઠેય ગમકોમાં પણ એજ પ્રકારે સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્નભિન્ન સમજવી જોઈએ. (૧-૯)
પ્ર. ભંતે ! જો (મનુષ્ય) અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ વિજય, વૈજયંત -યાવત્-સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે (મનુષ્ય) વિજય અનુત્તરોપપાતિક
-યાવત્- સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! વિજય, વૈજયન્ત, જયન્ત અને અપરાજિત
દેવ જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તેઓ કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેમ ત્રૈવેયક દેવનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તેમ સમગ્ર કથન કરવું જોઈએ.
વિશેષ - એમની અવગાહના જધન્ય આંગળના અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ એક રત્ન (હાથ)ની હોય છે.
તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ હોય છે પરંતુ મિથ્યાદૅષ્ટિ અને સભ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોતા નથી.
તેઓ જ્ઞાની હોય છે, અજ્ઞાની હોતાં નથી, નિયમ પ્રમાણે તેઓ ત્રણ જ્ઞાનયુક્ત હોય છે, જેમકે - ૧. આભિનિબોધિક જ્ઞાન, ૨. શ્રુતજ્ઞાન, ૩. અવધિજ્ઞાન.
એમની સ્થિતિ જઘન્ય એકત્રીસ સાગરોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની હોય છે. ભવાદેશથી – જઘન્ય બે ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ભવ ગ્રહણ કરે છે.
For Private Personal Use Only

Page #261

૨૨૮૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
कालादेसेणं-जहण्णेणं एक्कतीसं सागरोवमाई वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंछ सागरोवमाइंदोहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (ઢમો સામો) एवं सेसा वि अट्ठ गमगा भाणियव्वा । णवर-ठिई अणुबंध संवेधं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
કાલાદેશથી – જધન્ય વર્ષ પ્રથકૃત્વ અધિક એકત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ બે પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળસુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમન થયું) એ જ પ્રકારે શેષ આઠ ગમક સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - એમની સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધ
ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન-ભિન્ન સમજવો જોઈએ. (૧૯) પ્ર. ભંતે ! સર્વાર્થસિદ્ધ દેવ જે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થવા
યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
प. सव्वट्ठसिद्धगदेवे णं भंते ! जे भविए मणुस्सेसु
उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालटिईएसु
उववज्जेज्जा? उ. गोयमा! सा चेव विजयादिदेव वत्तब्बया भाणियबा।
णवर-ठिई अजहण्णमणुक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाइं।
एवं अणुबंधो वि। भवादेसेणं-दो भवग्गहणाई, कालादेसेणं-जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई वासपुहत्तमभहियाई, उक्कोसेणं तेत्तीसंसागरोवमाई पुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालंगतिरागतिं करेज्जा।(१ पढमो गमओ)
सो चेव जहण्णकालदिईएस उववण्णो, एसा चेव वत्तब्बया पढम गमग सरिसा भाणियब्वा।
ઉ. ગૌતમ ! એ જ વિજયાદિ દેવ સંબંધિત સમગ્ર કથન
અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. વિશેષ- એમની સ્થિતિ અજધન્ય અનુત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની છે. અનુબંધ પણ એટલો જ છે. ભવાદેશથી - બે ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી - જઘન્ય વર્ષ પ્રથકૃત્વ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથત્વ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) એ જ (સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ) જાન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એને માટે પણ એ જ પ્રથમ ગમકને અનુસાર કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય વર્ષ પૃથકત્વ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ વર્ષ પૃથકૃત્વ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજું ગમક છે.). એ જ (સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એને માટે પણ એ જ પ્રથમ ગમકને અનુસાર કથન સમજવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.)
णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई वासपुहत्तमभहियाई, उक्कोसेणवितेत्तीससागरोवमाइं वासपुहत्तमब्भहियाई, एवइयं कालंसेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (२ बिइओ गमओ)
सो चेव उकोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव पढमगमग वत्तवया भाणियब्बा।
णवरं-कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई पुवकोडीए अमहियाई, उक्कोसेण वितेत्तीसं सागरोवमाइंपुवकोडीए अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (३ तइओगमओ)

Page #262

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૮૫
પ્ર.
!
एए चेव तिण्णि गमगा भवंति, सेसा छ गमगा न
અહીંયા આ ત્રણ ગમક જ હોય છે, શેષ છ ગમક મતિ
હોતાં નથી. -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, ૩ ૨૦-૨૭ ૬૭, વાઇrખેતરેડવવનંતકુમળા-સuિrઉિિરિવહુ- ૭, વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંન્ની-સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય जोणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
તિર્યંચયોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દારોનું પ્રરૂપણ : प. वाणमंतरा णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે ! વાણવ્યન્તર દેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન नेरइएहिंतो उववज्जति, किं तिरिक्ख-मणुस्स
થાય છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન देवेहिंतो उववज्जति?
થાય છે કે તિર્યંચયોનિક, મનુષ્યો અને દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव नागकुमार उदेसए असण्णि ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે નાકમાર ઉદ્દેશકમાં અસંસી वत्तब्बया भणिया तहेव निरवसेसं भाणियब्बा।
(પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોનું કથન કરવામાં આવ્યું છે એ
જ પ્રકારે સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण भाणियब्वा ।
વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવું
જોઈએ. प. भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो
ભંતે ! જો સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકથી આવીને उववज्जति-किं संखेज्जवासाउयहिंतो उववज्जंति,
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંખ્યાત વર્ષની असंखेज्जवासाउयहिंतो उववज्जति ?
આયુયુક્તોથી ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંખ્યાત વર્ષની
આયુયુક્તોથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ૩. ગોવા ! રોહિં રિ ૩વવપ્નતિના
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ બંન્નેથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. प. असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય णं भंते ! जे भविए वाणमंतरेसु उववज्जित्तए, से णं
તિર્યંચયોનિક જે વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થનાર છે भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा?
તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્તોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं दसवाससहस्सटिईएसु, उक्कोसेणं
ગૌતમ ! તે જઘન્ય દસ હજાર વર્ષની સ્થિતિયુક્ત पलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
અને ઉત્કૃષ્ટ એક પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત વાણવ્યું
તરોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. सेसं जहा नागकुमार उद्देसए वत्तब्वया सा चेव શેષ સમગ્ર કથન નાગકુમાર ઉદ્દેશકને અનુસાર भाणियब्बा।
જાણવું જોઈએ. णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं साइरेगा पुवकोडी વિશેષ - કાલાદેશથી જઘન્ય દસહજાર વર્ષ અધિક दसहिं वाससहस्सेहिं अब्भहिया, उक्कोसेणं चत्तारि
સાતિરેક પૂર્વકોટિ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પલ્યોપમ જેટલો पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा. एवइयं कालं
કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળસુધી गतिरागतिं करेज्जा । (पढमो गमओ)
ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) सो चेव जहण्णकालट्ठिईएस उबवण्णो, जहेब
એ જ જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત વાણવ્યંતરોમાં नागकुमाराणं बिइयगमेवत्तब्वया। (बिइओगमओ) ઉત્પન્ન થાય તો નાગકારોના બીજા ગમકને
અનુરૂપ કથન કરવું જોઈએ. આ બીજુંગમક છે.) सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो जहण्णेणं જો એ જ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત વાણવ્યંતરોમાં पलिओवमट्ठिईएसु उक्कोसेण विपलिओवमट्ठिईएसु
ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત उववज्जेज्जा।
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #263

૨૨૮૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
सेसं जहा पढम गमए वत्तव्वया,
શેષ કથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર જાણવું જોઈએ. णवरं-ठिई से जहण्णणं पलिओवमं, उक्कोसेणं तिण्णि
વિશેષ - સ્થિતિ જઘન્ય એક પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ पलिओवमाई।
ત્રણ પલ્યોપમની સમજવી જોઈએ. संवेहो-जहण्णणं दो पलिओवमाइं, उक्कोसेणं चत्तारि
સંવેધ-જધન્ય બે પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પલ્યોપમ पलिओवमाइं, एवइयं कालं सेवेज्जा. एवइयं कालं
જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ गतिरागतिं करेज्जा । (तइओ गमओ)
સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.) मझिमगमगा तिण्णि विजहेवनागकुमारेसु, (४-६) મધ્યના ત્રણેય ગમક નાગકુમારના એ જ ગમકોને
અનુરૂપ સમજવાં જોઈએ. (૪-૬). पच्छिमेसु तिसु गमएसु वि जहा नागकुमारूद्देसए, અંતિમ ત્રણ ગમક પણ નાગકુમાર ઉદ્દેશકને
અનુસાર સમજવાં જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। (७-९) વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન
ભિન્ન સમજવું જોઈએ. (૭-૯) संखेज्जवासाउय सण्णी पंचिंदिय तिरिक्खजोणिएसु
સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોનું वि जहा नागकुमारूहेसए।
કથન પણ નાગકુમારના ઉદ્દેશકને અનુસાર સમજવું
જોઈએ. णवरं-ठिई अणुबंधो संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ- સ્થિતિ, અનુબંધ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક (૨-૧) -વિચા. સ. ર૪, ૩. ૨૨, મુ. ૨-૭
સમજવો જોઈએ. (૧-૯) ૬૮. વાળમેરેકુ વવધ્વંતે મજુર વાયા વીનં તારે ૬૮. વાણવ્યંતરોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ परूवणं
વીસ કારોનું પ્રરૂપણ : जइ मणुस्सेहितोउववज्जंति, असंखेज्जवासाउयाणं लद्धी જો (વાણવ્યંતર દેવ) મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય जहेव नागकुमाराणं उद्देसए भणिया तहेव भाणियब्वा। તો અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત મનુષ્યોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે વગેરે નાગકુમાર ઉદ્દેશકમાં દર્શાવ્યા
અનુસાર સમજવું જોઈએ. णवर-तइयगमए ठिई जहण्णेणं पलिओवमं. उक्कोसेणं વિશેષ -ત્રીજા ગમકમાં સ્થિતિ જઘન્ય એક પલ્યોપમની तिण्णि पलिओवमाई।
અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. ओगाहणा जहण्णेणं गाउयं, उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाइं। અવગાહના જઘન્ય એક ગાઉની અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ
ગાઉની હોય છે. संवेहो से जहा एत्थ चेव उद्देसए असंखेज्जवासाउय- એનો સંવેધ એ જ ઉદ્દેશકમાં દર્શાવેલ અસંખ્યાત વર્ષના सण्णिपंचिंदियाणं भणिओ तहा भाणियब्वो।
આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકને અનુરૂપ
સમજવો જોઈએ. संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सा जहेव नागकुमारूद्देसए । સંખ્યાતવર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોનું કથન
નાગકુમાર ઉદ્દેશકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. णवर-वाणमंतराणं ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ-વાણવ્યંતર દેવોની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક (૭-૨) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૨, મુ. ૮-૧
ભિન્ન-ભિન્ન સમજવો જોઈએ. (૧-૯) ગોસિપડવર્બ્સતે નિર્જિવિત્યુતિરિફનળિયા ૯, જ્યોતિષ્કોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચउववायाइ वीसं दारं परूवणं
યોનિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. जोइसिया णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? किं પ્ર. ભંતે ! જ્યોતિષ્કદેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય नेरइएहिंतो उववज्जंति-जाव-देवेहिंतो उववज्जति?
છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે -યાવત- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે.

Page #264

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૮૭
उ. गोयमा ! नो नेरइएहिंतो उववज्जंति, तिरिक्ख
जोणिएहिंतो उववज्जति, मणुस्सेहिंतो उववज्जति, नो देवेहिंतो उववज्जति ।
प. भंते ! जइ पंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उवव
जंति-किं सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणि
एहिंतो उववज्जति ? उ. गोयमा ! सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो
उववज्जति, नो असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जति, भंते ! जइ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहितो उववजंति-किं संखेज्जवासाउय असंखेज्जवासाउय उववज्जति?
પ્ર.
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउय वि, असंखेज्जवासाउय
वि उववज्जति।
असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते ! जे भविए जोइसिएसु उववज्जित्तए, सेणं भंते ! केवइयं कालदिईएस उववज्जेज्जा?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં
નથી, તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે પરંતુ દેવોથી
આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્ર. ભંતે જો પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય તો શું તેઓ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંસી
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં નથી. ભંતે ! જો (જ્યોતિષ્ક દેવ) સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે તો શું તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્તોથી ઉત્પન્ન થાય છે કે
અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્તોથી ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્તોથી પણ
આવીને ઉત્પન્ન થાય છે અને અસંખ્યાત વર્ષના
આયુયુક્તોથી પણ આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિક જે જ્યોતિક દેવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય પલ્યોપમના આઠમા ભાગની
અને ઉત્કૃષ્ટ એકલાખ વર્ષ અધિક એક પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્કોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન અસુરકુમાર ઉદ્દેશકને અનુસાર સમજવું જોઈએ. વિશેષ- એની સ્થિતિ જઘન્ય પલ્યોપમનો આઠમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. અનુબંધ પણ સ્થિતિને અનુરૂપ છે. કાલાદેશથી જધન્ય પલ્યોપમનો બે અષ્ટમાંશ (૨૮) ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ વર્ષ અધિક ચાર પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.). એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) જઘન્યકાળના સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય પલ્યોપમનો આઠમોભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના આઠમાભાગના સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્કોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. એનું પણ શેષકથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર છે. (આ બીજું ગમક છે.)
गोयमा ! जहण्णेणं अट्ठभागपलिओवमट्टिईएस, उक्कोसेणं पलिओवमवाससयसहस्सट्टिईएसु उववज्जेज्जा। अवसेसं जहा असुरकुमारूदेदसए।
णवरं-ठिई जहण्णणं अट्ठभागपलिओवम, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाइं।
વે મનુવંથો વિ कालादेसेणं जहण्णेणं दो अट्ठभागपलिओवमाई, उक्कोसेणं चत्तारि पलिओवमाई वाससयसहस्समब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (पढमो गमओ)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं अट्ठभागपलिओवमट्ठिईएसु, उक्कोसेण वि अट्ठभागपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा सेसा वत्तव्वया पढम गमग सरिसा । (बिइओ गमओ)

Page #265

૨૨૮૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेण वि वाससयसहस्समब्भहियं पलिओवमं ठिईएसु હવન્નેના | सेसा वत्तव्वया पढम गमग सरिसा। णवरं-ठिई जहण्णेणं पलिओवमं वाससयसहस्समब्भहियं, उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाई।
એ જ ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ એક પલ્યોપમ તથા એક લાખ વર્ષની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ સમગ્ર કથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર છે. વિશેષ - સ્થિતિ જઘન્ય એક લાખ વર્ષ અધિક એક પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. આ જ પ્રકારે અનુબંધ પણ સ્થિતિને સમાન છે. કાલાદેશથી જઘન્ય બે લાખ વર્ષ અધિક બે પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ વર્ષ અધિક ચાર પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.)
एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णणं दो पलिओवमाई दोहिं वाससयसहस्सेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं चत्तारि पलिओवमाई वाससयसहस्समब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (તમ નમ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालदिईओजाओ,जहण्णेणं अट्ठभागपलिओवमट्ठिईएसु उक्कोसेण वि अट्ठभागपलिओवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा ।
प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जंति?
૩. જામા ! સેસ વત્તવમા ક્રમ મેT રિસા
भाणियब्वा। णवरं-ओगाहणा-जहण्णेणं धणुपुहुत्तं, उक्कोसेणं साइरेगाइं अट्ठारसधणुसयाई । ठिई-जहण्णेणं अट्ठभागपलिओवम, उक्कोसेण वि अट्ठभागपलिओवमं। एवं अणुबंधो वि। कालादेसेणं जहण्णेणं दो अट्ठभागपलिओवमाई, उक्कोसेण वि दो अट्ठभागपलिओवमाइं, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा ।
એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય પલ્યોપમના આઠમા ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના આઠમાં ભાગની સ્થિતિયુક્ત
જ્યોતિષ્કોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્ર. ભંતે! તે જીવો (અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચ) એક જ સમયે કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! શેષ કથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર સમજવું
જોઈએ. વિશેષ- એમની અવગાહના જઘન્ય ધનુષ પૃથત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ સાતિરેક અઢારસો ધનુષની હોય છે. સ્થિતિ જઘન્ય પલ્યોપમનો આઠમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમના આઠમા ભાગની હોય છે. અનુબંધ પણ સ્થિતિને સમાન હોય છે. કાલાદેશથી જઘન્ય પલ્યોપમનો બે અરમાશભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમનો બે અમાંશ (૨૮) ભાગ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્તને માટે આ એક જ ગમક છે. (આ ચોથું ગમક છે.) એ જ (અસંખ્યાત વષયિષ્ઠ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) સ્વયે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને જ્યોતિષ્કોમાં ઉત્પન્ન હોય તો પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - સ્થિતિ જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે.
जहण्णकालट्ठिईयस्स एस चेव एक्को गमो। (चउत्थो
મ ) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, सा चेव पढम गमग वत्तवया भाणियब्वा ।
णवर-ठिईजहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाई. उक्कोसेण वि तिणि पलिओवमाइं।

Page #266

ગમ્મા-અધ્યયન
*0)
एवं अणुबंध वि ।
एवं एए उक्कोसठिईया पच्छिमा तिष्णि गमगा नेयव्वा ।
वरं - ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । (एए સત્ત મા !)
प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिया उववज्जंति किं पज्जत्त संखेज्ज वासाउय सष्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्त संखेज्ज वासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ?
उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयाणं जहेव असुरकुमारेसु उववज्जमाणाणं तहेब नव वि गमा भाणियव्वा ।
णवरं - जोइसिय-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । (?-૬) -વિયા. ત. ૨૪, ૩. ૨૩, મુ. -o નોતિય વવર્ષાંતેનુ મનુસ્માળે વવાયાડુ વીસ વારં परूवणं
प. भंते! जइ मणुस्सेहिंतो उववज्र्ज्जति किं सण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जंति, असण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા!સખ્ખિમગુસ્સેહિંતો વવપ્નતિ, નો અદ્િमणुस्सेहिंतो उववज्र्ज्जति ।
प. भंते! जइ सण्णिमणुस्सेहिंतो उववज्जंति-किं संखेज्जवासाउय-असंखेज्जवासाउय सण्णि मणुस्सेहिंतो उववज्जंति ?
૩. ગોયમા ! યોનિં વિ વવનંતિ ।
प. असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए जोइसिएसु उववज्जित्तए, से णं भंते! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! एवं जहा असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियस तिरिक्खजोणियस्स जोइसिएसु चेव उववज्जमाणस्स सत्त गमगा भणिया तहेव मणुस्साण वि भाणियव्वा ।
नवरं - ओगाहणाविसेसो-पढमेसु तिसु गमएसु, ओगाहणा जहणेणं साइरेगाई नव धणुसयाई, उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई ।

૭૦,
૨૨૮૯
અનુબંધ પણ એટલું જ હોય છે.
એ જ પ્રકારે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિના અંતિમ ત્રણ ગમક (૭-૮-૯) સમજવાં જોઈએ.
વિશેષ-સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન-ભિન્ન સમજવો જોઈએ. (આ કુલ સાત ગમક થયાં.) પ્ર. ભંતે ! જો (જ્યોતિષ્ક દેવ) સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચથી આવીને ઉત્પન્ન થાય તો
(તેઓ) પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અહીં અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોને અનુરૂપ નવેય ગમક સમજવાં જોઈએ. વિશેષ-જ્યોતિષ્કની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક ભિન્ન-ભિન્ન સમજવું જોઈએ. (૧-૯)
જ્યોતિપ્કોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જો જ્યોતિષ્ક દેવ મનુષ્યોથી આવીને
ઉત્પન્ન થાય છે તો શું સંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંશી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, અસંજ્ઞી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થતાં
નથી.
ઉ.
પ્ર.
પ્ર. ભંતે ! જો સંશી મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય તો શું સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક કે અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ગૌતમ ! બંનેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્ય જે જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત જ્યોતિષ્ક દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે જ્યોતિકોમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના સાત ગમક કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રકારે મનુષ્યના પણ સાત ગમક સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - અવગાહનામાં વિશેષતા છે - પ્રારંભના ત્રણ ગમકોમાં અવગાહના જઘન્ય કાંઈક વિશેષ નવસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ છે.
For Private Personal Use Only

Page #267

૨૨૯૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
*
*
मज्झिमचउत्थगमए जहण्णेणं साइरेगाइं नव
મધ્યના (ચોથા) ગમકમાં જઘન્ય કાંઈક વિશેષ धणुसयाई, उक्कोसेण वि साइरेगाइं नव धणुसयाई ।
નવસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ કાંઈક વિશેષ નવસો पच्छिमेसु तिसु गमएसु जहण्णेणं तिण्णि गाउयाइं,
ધનુષ હોય છે. અંતિમ ત્રણે ગમકોમાં જધન્ય ત્રણ उक्कोसेण वि तिण्णि गाउयाई।
ગાઉ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ ગાઉ હોય છે. ठिई संवेहं च उवउंजिऊण भाणियब्वं (१-९)
સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. जइसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्सेहितोउववज्जंति, જેસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યથી આવીને संखेज्जवासाउयाणं जहेव असुरकुमारेसु
ઉત્પન્ન થાય તો અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર उववज्जमाणाणं तहेव नव गमगा भाणियब्वा।
સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યોના ગમકોને
અનુરૂપ અહીંયા પણ નવ ગમક સમજવો જોઈએ. णवर-जोइसिय ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
વિશેષ - જ્યોતિષ્ક દેવોની સ્થિતિ અને સંવેધ (-૨) -વિયા, સે. ૨૪, ૩. ૨૩, મુ. ? ૯-૧૨
ઉપયોગપૂર્વક સમજવાં જોઈએ. (૧-૯). ૭૨. સોમાકુ વક્નૉલુ સનિ લિસ તિરિવહનો- ૭૧. સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોणियाणं उववायाइ वीसं दारं परूवणं
નિકોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. सोहम्मगदेवा णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति-किं પ્ર. ભંતે! સૌધર્મ દેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? नेरइएहिंतो उववज्जंति-जाव-देवेहिंतो उववज्जति?
શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે
-પાવત- દેવોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! भेदो जहा जोइसियउद्देसए।
ઉ. ગૌતમ ! જ્યોતિષ્ક ઉદ્દેશકને અનુસાર તફાવત
સમજવો જોઈએ. प. असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય णं भंते ! जे भविए सोहम्मगदेवेसु उववज्जित्तए, से
તિર્યંચયોનિક જે સૌધર્મદેવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય णं भंते ! केवइयं कालटिईएस उववज्जेज्जा ?
છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ
દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं पलिओवमट्ठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન
થાય છે. प. ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं केवइया उववज्जति? પ્ર. ભંતે ! તે જીવો એક જ સમયે કેટલાં ઉત્પન્ન થાય
છે ? उ. गोयमा ! अवसेसं जहाजोइसिएसु उववज्जमाणस्स ઉ. ગૌતમ ! એનું શેષ કથન જેમ જ્યોતિષ્ક દેવોમાં भणियं तहा भाणियब्वं ।
ઉત્પન્ન થનારનું કહ્યું તે અનુરૂપ કરવું જોઈએ. णवर-सम्मदिट्ठी, मिच्छादिट्ठी वि, नो सम्मामि
વિશેષ - તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ અને મિથ્યાદષ્ટિ હોય છર્દીિ !
છે, પરંતુ સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોતા નથી. नाणी वि, अण्णाणी वि, दो नाणा. दो अण्णाणा
તેઓ જ્ઞાની પણ હોય છે, અજ્ઞાની પણ હોય છે, નિયમ !
તેઓમાં નિયમ પ્રમાણે બે જ્ઞાન અને બે અજ્ઞાન
હોય છે. ठिई जहण्णणं एगं पलिओवमं. उक्कोसेणं तिण्णि
તેમની સ્થિતિ જઘન્ય એક પલ્યોપમની અને पलिओवमाई।
ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. एवं अणुबंधो वि।
અનુબંધ સ્થિતિને અનુસાર હોય છે.

Page #268

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨૯૧
कालादेसेणं-जहण्णणं दो पलिओवमाई, उक्कोसेणं छप्पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा (पढमो गमओ)
सो चेव जहण्णकालट्ठिईएसु उववण्णो, एसा चेव वत्तव्बया पढम गमग सरिसा।
णवर-कालादेसेणं जहण्णेणं दो पलिओवमाई, उक्कोसेणं चत्तारिपलिओवमाइं,एवइयंकालंसेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (बिइओ गमओ)
सो चेव उक्कोसकालट्ठिईएसु उववण्णो, जहण्णेणं तिपलिओवमट्टिईएस, उक्कोसेण वि तिपलिओवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा।
सेसा वत्तब्वया पढम गमग सरिसा। णवरं-ठिई जहण्णेणं तिण्णि पलिओवमाई, उक्कोसेण वि तिण्णि पलिओवमाइं। कालादेसेणं जहण्णेणं छप्पलिओवमाइं, उक्कोसेण वि छप्पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा । (तइओ गमओ)
કાલાદેશથી તે જઘન્ય બે પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ છે પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) એ જ (અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો પ્રથમ ગમકને અનુસાર કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - કાલાદેશથી તે જઘન્ય બે પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ બીજું ગમક છે.) એ જ (સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ) ઉત્કૃષ્ટ કાળની. સ્થિતિયુક્તમાં ઉત્પન્ન થાય તો જધન્ય ત્રણ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર છે. વિશેષ - સ્થિતિ જઘન્ય ત્રણ પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. કાલાદેશથી તે જઘન્ય છ પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ છ પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે.) એ જ સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો જઘન્ય એક પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ એક પલ્યોપમની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન પ્રથમ ગમકને અનુસાર સમજવું જોઈએ. વિશેષ - અવગાહના જઘન્ય ધનુષ પૃથત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ બે ગાઉની હોય છે. સ્થિતિ જધન્ય પલ્યોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પલ્યોપમની હોય છે. કાલાદેશથી તે જઘન્ય બે પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બે પલ્યોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ચોથું, પાંચમું, છä ગમક છે.) એ જ સ્વયે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એના અંતિમ ત્રણે ગમકો (૭-૮-૯)નું કથન પ્રથમ(આરંભના ત્રણ ગમકોને અનુરૂપ જાણવું જોઈએ.
सो चेव अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ जाओ जहण्णेणं पलिओवमट्ठिईएस, उक्कोसेण विपलिओवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
सेसा वत्तब्वया पढम गमग सरिसा, णवरं-ओगाहणा जहण्णेणं धणुपुहत्तं, उक्कोसेणं दो
સાદું ठिई जहण्णणं पलिओवम, उक्कोसेण वि पलिओवमं ।
कालादेसेणं जहण्णेणं दो पलिओवमाई, उक्कोसेण वि दो पलिओवमाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (चउत्थ पंचम छट्ठ गमा)
सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, आइल्लगमगसरिसा तिणि गमगा नेयब्वा।

Page #269

૨૨૯૨
णवरं - ठिई कालादेसं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । (સત્તમ અટ્ટમ નવમ ગમ)
एवं एए सत्त गमा भवंति ।
प. भंते ! जइ संखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति किं पज्जत्त संखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, अपज्जत्त संखेज्जवासाउयसणिपंचिंदिय तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति ? उ. गोयमा ! संखेज्जवासाउयस्स जहेव असुरकुमारेसु उववज्जमाणस्स तहेव नव वि गमा भाणियव्वा ।
णवरं - ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा ।
जाहे य अप्पणा जहण्णकालट्ठिईओ भवइ ताहे तिसु वि गमसु सम्मदिट्ठी वि, मिच्छादिट्ठी वि, नो सम्मामिच्छादिट्ठी । दो
નાળા, दो अण्णाणा नियमं । (१-९)
-વિયા. ત. ૨૪, ૩. ૨૪, મુ. ૧-૮
૭૨. મોહમ્ન લેવેનું નવવર્ષાંતેનુ મનુસ્સાનું વવાયા, વીસે
दारं परूवणं
जइ मणुस्सेहिंतो उववज्जंति, इच्चेवं भेदो जहेव जोइसिएसु उववज्जमाणस्स तहा इह वि भाणियव्वा ।
प. असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्से णं भंते ! जे भविए सोहम्मे कप्पे देवत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा ! एवं जहेव असंखेज्जवासाउयस्स सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणियस्स सोहम्मे कप्पे उववज्जमाणस्स वत्तव्वया भणिया तहेव सत्त गमगाणं वत्तव्वया इह मणुस्से वि भाणियव्वा । वरं - आइल्लएसु दोसु गमएसु-ओगाहणा जहण्णेणं गाउयं, उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई । तइयगमे-जहण्णेणं तिण्णि गाउयाई, उक्कोसेण वि तिण्णि गाउयाई ।
चउत्थगमए-जहण्णेणं गाउयं, उक्कोसेण वि गाउयं ।
पच्छिमएसु तिसु गमएसु जहण्णेणं तिण्णि गाउयाई, उक्कोसेण वि तिण्णि गाउयाई ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
વિશેષ – સ્થિતિ અને કાલાદેશ ઉપયોગપૂર્વક કહેવો જોઈએ. (આ સાતમું, આઠમું અને નવમું ગમક છે.) આ પ્રકારે આ સાતેય ગમક હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! જો તે સૌધર્મ દેવ સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય તો શું પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે અપર્યાપ્ત સંખ્યા વર્ષાયુષ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચને અનુરૂપ જ આના નવગમક સમજવાં જોઈએ.
વિશેષ – સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ.
જ્યારે તે પોતે (સ્વયં) જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય તો ત્રણે ગમકોમાં સમ્યગ્દષ્ટિ અને મિથ્યાદષ્ટિ હોય છે, પરંતુ સગ્મિથ્યાર્દષ્ટિ હોતા નથી. તેઓમાં નિયમ પ્રમાણે બે જ્ઞાન અને બે અજ્ઞાન હોય છે. (૧-૯)
૭૨. સૌધર્મ દેવમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વ્રારોનું પ્રરૂપણ ઃ
જો (સૌધર્મ દેવ) મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ઈત્યાદિ ભેદોનું કથન જ્યોતિષ્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોને અનુરૂપ અહીંયા પણ કરવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્ય
જે સૌધર્મ કલ્પમાં દેવરૂપે ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત સૌધર્મ કલ્પના દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેમ સૌધર્મ કલ્પમાં ઉત્પન્ન થનાર અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકનું કથન કરવામાં આવ્યું તેમ સાતેય ગમક અહીંયા મનુષ્યમાં પણ કહેવાં જોઈએ.
વિશેષ - પ્રથમ બે ગમકોમાં અવગાહના જઘન્ય એક ગાઉ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ ગાઉ હોય છે. ત્રીજા ગમકમાં - જઘન્ય ત્રણ ગાઉ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ ગાઉ હોય છે.
ચોથા ગમકમાં - જઘન્ય એક ગાઉ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ એક ગાઉ હોય છે.
અંતિમ ત્રણે ગમકોમાં જઘન્ય ત્રણ ગાઉ હોય છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ ત્રણ ગાઉ હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #270

ગમા-અધ્યયન
ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा ।
जहेब संखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्साणं असुरकुमारेसु उववज्जमाणाणं वत्तव्वया भणिया तहेव नव गमगाणं इह वि भाणियव्वा ।
૬.
णवरं असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणियस्स उववाय ठिई जहण्णेणं साइरेगं पलिओवमं भाणियव्वं ।
वरं-सोहम्मदेवट्टिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा । (?-૬) -વિયા. સ. ૨૪, ૩. ૨૪, સુ. ૨-o o
૭૩. સાળા, સહસ્સાર પન્વંતત્રેવે જીવવર્ષાંતેવુ તિવિશ્ર્વનો ૭૩, ઈશાનાદિ સહસ્ત્રાર પર્યંત દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર તિર્યંચયોનિક અને મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ :
णियाणं मणुस्सेसु य उववायाइ वीसं दारं परूवणं
પ્ર.
ભંતે ! ઈશાનદેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
प. ईसाणदेवा णं भंते! कओहिंतो उववज्जंति ? उ. गोयमा ! ईसाणदेवाणं सोहम्मगदेवसरिसा वत्तव्वया भाणियव्वा असंखेज्जवासाउयाणं सत्त वि गमगाणं ।
ઉ.
उत्थगमे ओगाहणा जहण्णेणं धणुपुहत्तं, उक्कोसेणं साइरेगाई दो गाउयाई ।
कायसंवेहं च उवउंजिऊण भाणियव्वा ( १ - ९ ) (UM સત્ત મા I)
असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुसस्स वत्तव्वया वि एवं चेव जहा पंचिंदियतिरिक्खजोणियस्स असंखेज्ज
वासाउयस्स सत्त गमगा ।
वरं - ओगाहणा वि जेसु ठाणेसु दो गाउए तेसु ठाणेसु इह एगं गाउयं (१ - ९) (एए सत्तगमगा ।)
संखेज्जवासाउयाणं तिरिक्खजोणियाणं मणुस्साण जव सोहम्मेसु उववज्जमाणाणं तहेव निरवसेसं नव वि गमगा भाणियव्वा ।
वरं - ईसाण ठिई संवेहं च जाणेज्जा ।
૧. સળંકુમારહેવા નું મંતે ! ગોવિંતો વવનંતિ ?
उ. गोयमा ! उववाओ जहा सक्करव्पभापुढवि नेरइयाणं ।
पज्जत्तसंखेज्जवासाउय सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिए णं भंते! जे भविए सणकुमारदेवेसु उववज्जित्तए, से णं भंते! केवइयं कालट्ठिईएस उववज्जेज्जा ?

સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવાં જોઈએ. અસુરકુમારોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંખ્યાત વર્ષાયુક સંશી મનુષ્યોનું જેવી રીતે કથન કરવામાં આવ્યું છે તેવી જ રીતે મનુષ્યોના નવગમક અહીંયા પણ સમજવાં જોઈએ.
૨૨૯૩
વિશેષ સૌધર્મ દેવની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (૧-૯)
-
ગૌતમ ! ઈશાનદેવોનું વર્ણન પણ અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સૌધર્મ દેવોની સમાન સાતેય ગમકો દ્વારા સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંશી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચની ઉપપાત સ્થિતિ જઘન્ય સાતિરેક પલ્યોપમની જાણવી જોઈએ.
ચતુર્થગમકમાં – અવગાહના જઘન્ય ધનુષ પૃથક્ અને ઉત્કૃષ્ટ સાતિરેક બે ગાઉની હોય છે. કાયસંવેધ ઉપયોગપૂર્વક કહેવો જોઈએ. (૧-૯) (આ સાત ગમક થયાં)
અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત સંજ્ઞી મનુષ્યના સાત ગમકોનું કથન પણ અસંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - અવગાહના જ્યાં ગાઉની દર્શાવી છે ત્યાં જઘન્ય એક ગાઉની સમજવી જોઈએ. (૧-૯) (આ સાત ગમક થયાં)
સૌધર્મ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત તિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોના વિષયમાં જે નવગમક છે એ જ ઈશાનદેવના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઈશાનદેવોની સમજવી જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! સનત્કુમાર દેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એનો ઉપપાત શર્કરાપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.

પ્ર. ભંતે ! પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક સંક્ષી પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચયોનિક જે સનકુમાર દેવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?

Page #271

૨૨૯૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! जहण्णेणं दो सागरोवमट्टिईएस, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ!જઘન્ય બે સાગરોપમની સ્થિતિમાં અને ઉત્કૃષ્ટ सत्त सागरोवमट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ।
સાત સાગરોપમની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. सेसा सब्बा बत्तवया जहा एयस्स चेव सोहम्म
સૌધર્મદેવલોકમાં આના ઉત્પન્ન થવા વિષયક જે उववज्जमाणस्स भणिया तहा भाणियब्बा।
કથન છે તે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. णवर-सणंकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण વિશેષ - સનકુમારની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગનાગેન્ગા |
પૂર્વક કહેવો જોઈએ. जाहे य अप्पणा जहण्णकालट्टिईओ भवइ ताहे तिसु
જ્યારે તે પોતે જધન્યકાળની સ્થિતિયુક્ત હોય ત્યારે वि गमएसु पंच लेस्साओ आदिल्लाओ।
ત્રણેય ગમકોનાં પ્રારંભની પાંચેય વેશ્યાઓ હોય છે. मणुस्सहिंतो उववज्जमाणस्स सव्वा वत्तब्बया जहा જો સનકુમાર દેવ મનુષ્યોથી આવીને ઉત્પન્ન मणुस्साणं सकरप्पभाए उववज्जमाणाणं भणिया
થાય તો શર્કરામભામાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોને तहेव नव विगमा इह विभाणियब्वा।
અનુરૂપે અહીયા પણ નવ ગમકનું સમગ્ર વર્ણન
સમજવું જોઈએ. णवरं-सणंकुमारट्ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। વિશેષ - સનકુમાર દેવોની સ્થિતિ અને સંવેધ
ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. जहासणंकमारगदेवाणंवत्तब्वयातहामाहिंदगदेवाण
જે પ્રકારે સનકુમાર દેવોનું કથન કર્યું છે એ જ પ્રકારે वि सब्बा बत्तब्बया भाणियब्बा।
માહેન્દ્ર દેવોનું પણ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. णवर-माहिंदगदेवाणं ठिई जहण्णेणं साइरेगं दो
વિશેષ - મહેન્દ્ર દેવોની સ્થિતિ જઘન્ય સાધિક બે सागरोवमं, उक्कोसेणं साइरेगं सत्त सागरोवमं ।
સાગરોપમની અને ઉત્કૃષ્ટ સાધિક સાત સાગરોપમની
સમજવી જોઈએ. एवं बंभलोगदेवाण वि वत्तव्वया।
એ જ પ્રકારે બ્રહ્મદેવલોકનું પણ કથન સમજવું જોઈએ. णवर-बंभलोगट्टिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
વિશેષ-બ્રહ્મદેવલોકની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગ
પૂર્વક જાણવો જોઈએ. વં -નવ-સહસ્સો
આ જ પ્રકારે સહસ્ત્રારદેવ પર્યત સમજવું જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
વિશેષ - સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક કહેવો
જોઈએ. लंतगादीगंजहण्णकालटिईयस्सतिरिक्खजोणियस्स
લાન્તક, મહાશક અને સહસ્ત્રારદેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર तिसु वि गमएस छप्पि लेस्साओ भाणियब्बाओ।
જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકના
ત્રણેય ગમકોમાં છયે વેશ્યાઓ સમજવી જોઈએ. संघयणाणि बंभलोग-लंतएसु उववज्जमाणाणं पंच
બ્રહ્મલોક અને લાન્તક દેવોમાં ઉત્પન્ન થનારના आदिल्लगाणि।
પ્રથમના પાંચ સંહનન હોય છે. महासुक्क सहस्सारेसु उववज्जमाणाणं चत्तारि।
મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રારમાં ઉત્પન્ન થનારના
પ્રારંભના ચાર સંહનન હોય છે. एवं मणुस्साण वि संघयणाई जाणेज्जा।
મનુષ્યોના સંહનન પણ આ જ પ્રકારે સમજવા -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૪, સુ. ૨૨-૨૦
જોઈએ. ૭૪. માચાર મળ્યુપન્નત જે વવવMૉલુ મy; ૭૪. આનત આદિથી અશ્રુત પર્યત દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર उववायाइ वीसं दारं परूवणं
મનુષ્યોના ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : . માનવા vi ભંતે ! વોદિતો ડવેવન્ગતિ? પ્ર. ભંતે ! આનતદેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? उ. गोयमा ! उववाओ जहा सहस्सारदेवाणं। ઉ. ગૌતમ ! સહસ્ત્રારદેવોને અનુરૂપ ઉપપાત અહીંયા
સમજવો જોઈએ.

www.ainelibrary.org

Page #272

ગમ્મા-અધ્યયન
૨ ૨૯૫
णवरं-तिरिक्खजोणिया खोडेयब्वा।
વિશેષ - અહીંયા તિર્યંચયોનિકની ઉત્પત્તિનો
નિષેધ કરવો જોઈએ. પૂ. પંન્નત્તાસંગ્નિવસાયfrofમgણે અંતે ! ને પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત પર્યાપ્ત સંજ્ઞી भविए आणयदेवेसु उववज्जित्तए, से णं भंते !
મનુષ્ય જે આનદેવોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
હોય તો ભંતે ! તે કેટલા કાળની સ્થિતિયુક્ત
આનતદેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा!जहण्णेणं अट्ठारससागरोवमंठिईएसु, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ! તેઓ જધન્ય અઢાર સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ एगूणवीसं सागरोवमं ठिईएसु उववज्जेज्जा।
ઓગણીસ સાગરોપમની સ્થિતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. सेसा वत्तब्बया जहेव सहस्सारेसु उववज्जमाणाणं
શેષ કથન સહસ્ત્રાર દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર भणिया तहा भाणियब्वा।
મનુષ્યોને અનુરૂપ અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. णवरं-तिण्णि संघयणाणि,
વિશેષ - એમાં પ્રથમના ત્રણ સંહનન હોય છે. भवादेसेणं-जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई, उक्कोसेणं
ભવાદેશથી - જધન્ય ત્રણ ભવ અને ઉત્કૃષ્ટ सत्त भवग्गहणाई।
સાતભવ ગ્રહણ કરે છે. कालादेसेणं-जहण्णेणं अठारस सागरोवमाइंदोहिं
કાલાદેશથી – જઘન્ય બે વર્ષ પૃથત્વ વિશેષ અઢાર वासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं सत्तावन्नं
સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર પૂર્વકોટિ અધિક सागरोवमाई चउहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई,
સત્તાવન સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं
અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. રેષ્ના | (દ્ર નમો)
(આ પ્રથમ ગમક છે.) सेसा वि अट्ठ गमगा पढम गमग सरिसा।
શેષ આઠ ગમક પણ પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ
સમજવાં જોઈએ. - णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
વિશેષ-સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક પૃથફ-પૃથફ
સમજવો જોઈએ. પૂર્વ નાવ- જુથવા /
એ જ પ્રકારે અશ્રુતદેવો પર્યત સમજવું જોઈએ. णवरं-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा ।
વિશેષ - એમની સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક
ભિન્ન-ભિન્ન સમજવો જોઈએ. आणयाइसु चउसु वि उववज्जमाणाणं संघयणा
આનતાદિ ચાર દેવલોકોમાં ઉત્પન્ન થનારમાં તિfor I
(આરંભના) ત્રણ સંહનન હોય છે. -વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૨૪, ૩. ૨૨-૨૩ ૭. પાતીય મણિયલેવડવવનંતે મુમસાવવાયા; ૭૫. કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોના वीसं दारं परूवणं
ઉપપાતાદિ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ : प. गेवेज्जगदेवा णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति ? પ્ર. ભંતે ! રૈવેયકદેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? उ. गोयमा ! सब्बा वत्तब्वया जहा आणयाणं देवाणं। ઉ. ગૌતમ! એનું સમગ્ર કથન આણત દેવોને અનુરૂપ
સમજવું જોઈએ. णवरं-दो संघयणा । ठिई संवेहं च गेवेज्जग देवाणं
વિશેષ - એમાં (આરંભના) બે સંહનન હોય છે उवउंजिऊण भाणियव्वं ।
તથા સ્થિતિ અને સંવેધ સૈવેયક દેવોનું ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ.

Page #273

૨૨૯૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. विजय-वेजयंत-जयंत-अपराजियदेवा णं भंते !
कओहिंतो उववज्जति ? उ. गोयमा ! सव्वा वत्तवया जहा आणयाणं देवाणं।
णवरं-पढमं संघयणं । ठिई अणुबंधो-जहण्णेणं एक्कतीसं सागरोवमाई, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई । भवादेसेणं जहण्णेणं तिण्णि भवग्गहणाई. उक्कोसेणं पंच भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णणं एक्कतीसं सागरोवमाइं दोहिं वासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेणं छावटिंट्ठ सागरोवमाई तिहिं पुवकोडीहिं अब्भहिथाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (ઢમો નમો ) एवं सेसा वि अट्ठा गमगा भाणियबा। णवर-ठिई संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा।
प. सव्वद्गसिद्धगदेवा णं भंते ! कओहिंतो उववज्जति?
પ્ર. ભંતે ! વિજય, વૈજયન્ત, જયન્ત અને અપરાજિત
દેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એનું પણ સમગ્ર કથન આણત દેવોને
સમાન છે. વિશેષ -એમાં પ્રથમ સંહનનયુક્ત ઉત્પન્ન થાય છે. સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય એકત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમનું હોય છે. ભવાદેશથી જધન્ય ત્રણભવ અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય બેવર્ષ પ્રથકૃત્વ અધિક એકત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વકોટિ અધિક છાસઠ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.). શેષ આઠ ગમક પણ આ જ પ્રકારે સમજવાં જોઈએ. વિશેષ - એમાં સ્થિતિ અને સંવેધ ઉપયોગપૂર્વક
સમજવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! સર્વાર્થસિદ્ધ દેવ કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન
થાય છે ? ગૌતમ ! એમનો ઉપયોગ વગેરે આણત દેવોને
સમાન છે. પ્ર. ભંતે ! તે (સંજ્ઞી મનુષ્ય ) કેટલા કાળની
સ્થિતિયુક્ત સર્વાર્થસિદ્ધ દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ જઘન્ય તેત્રીસ સાગરોપમ અને
ઉત્કૃષ્ટ પણ તેત્રીસ સાગરોપમની સ્થિતિયુક્તમાં ઉત્પન્ન થાય છે. શેષ કથન વિજયાદિ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોને અનુરૂપ છે. વિશેષ - ભવાદેશથી ત્રણ ભવ ગ્રહણ કરે છે. કાલાદેશથી જઘન્ય બે વર્ષ પંથકૃત્વ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ બે પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલા જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ પ્રથમ ગમક છે.) જો તે (સંજ્ઞી મનુષ્ય) સ્વયં જઘન્ય કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય અને સવર્થસિદ્ધ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર હોય તો એમનું પણ કથન પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
उ. गोयमा ! उववाओ जहा आणयदेवाणं ।
प. से णं भंते ! केवइयं कालट्ठिईएसु उववज्जेज्जा ?
उ. गोयमा !जहण्णेणंतेत्तीसंसागरोवमट्ठिईएसु, उक्कोसेण
वि तेत्तीसं सागरोवमट्टिईएसु उववज्जेज्जा।
अवसेसा वत्तव्वया जहा विजयाइसु उववज्जंताणं।
णवरं-भवादेसेणं तिण्णि भवग्गहणाई। कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाई दोहिं वासपुहत्तेहिं अब्भहियाई, उक्कोसेण वि तेत्तीसं सागरोवमाइंदोहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (ઢમ સામો ) सो चेव अप्पणा जहण्णकालदिईओ जाओ, एसा चेव पढम गमग सरिसा बत्तब्बया।

Page #274

ગમ્મા-અધ્યયન
૨૨૯૭
णवर-ओगाहणा रयणिपुहत्तं ठिई-वासपुहत्तं ।
संवेहं च उवउंजिऊण जाणेज्जा। (बिइओ गमओ, चउत्थो गमओ) सो चेव अप्पणा उक्कोसकालट्ठिईओ जाओ, एसा चेव पढम गमग वत्तब्वया।
णवरं-ओगाहणाजहण्णेणं पंचधणुसयाई, उक्कोमेण वि पंच धणुसयाई। ठिई अणुबंधो जहण्णेणं पुवकोडी, उक्कोसेण वि પુવો ! कालादेसेणं जहण्णेणं तेत्तीसं सागरोवमाइं दोहिं पुवकोडीहिं अब्भहियाई, उक्कोसेण वि तेत्तीसं सागरोवमाइंदोहिंपुवकोडीहिं अब्भहियाई, एवइयं कालं सेवेज्जा, एवइयं कालं गतिरागतिं करेज्जा। (ત નમો, સત્તમ નમો) सब्वट्ठसिद्धगदेवे उववज्जमाणाणं मणुस्साणं एए तिण्णि पढम चउत्थ सत्तम गमगा भवंति । सेसा छ गमगा न भवति ।
-વિચા. સ. ૨૪, ૩, ૨૪, સુ. ૨૪-૨૧
વિશેષ - એમની અવગાહના ર«િ પૃથકૃત્વ (અનેકહાથ) છે અને સ્થિતિ વર્ષ પૃથફત્વ (અનેકવર્ષ) છે. સંવેધ (એનો પોતાનો) ઉપયોગપૂર્વક સમજવો જોઈએ. (આ બીજું ગમક છે અર્થાત ચોથું નમક છે.) એ જ (સંજ્ઞી મનુષ્ય) સ્વયે ઉત્કૃષ્ટ કાળની સ્થિતિયુક્ત હોય તો એમનું કથન પણ પ્રથમ ગમકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એમની અવગાહના જધન્ય પાંચસો ધનુષ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પાંચસો ધનુષ છે. એની સ્થિતિ અને અનુબંધ જઘન્ય પૂર્વકોટિ વર્ષ છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ પૂર્વકોટિ વર્ષ છે. કાલાદેશથી તે જઘન્ય બે પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણ બે પૂર્વકોટિ અધિક તેત્રીસ સાગરોપમ જેટલો કાળ વ્યતીત કરે છે અને એટલાં જ કાળ સુધી ગમનાગમન કરે છે. (આ ત્રીજું ગમક છે અર્થાત્ સાતમું ગમક છે.)
સર્વાર્થસિદ્ધ દેવોમાં ઉત્પન્ન થનાર મનુષ્યોમાં પહેલું, ચોથું અને સાતમું આ ત્રણેય ગમક હોય છે. શેષ છ ગમક હોતાં નથી.

Page #275

૨ ૨૯૮
=====
HlAI
BH
A
ll
in
life
૪૨. આત્મા અધ્યયન
આગમમાં આત્મા અને જીવ શબ્દ એકાર્થક છે. તથાપિ આત્મા શબ્દ જીવનું વિશિષ્ટ અને સૂક્ષ્મ વિવેચન કરે છે. આ આત્મા જીવાત્મા પણ કહેવાય છે. કેટલાક અન્યતીર્થિકો અનુસાર પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ -ચાવતુ- મિથ્યાદર્શનશલ્ય નામના અઢાર પાપોમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય (બીજો) છે અને જીવાત્મા એનાથી ભિન્ન છે. પરંતુ ભગવાન મહાવીર આ માન્યતાને મિથ્યા દર્શાવતા પ્રાણાતિપાત યાવત- મિથ્યાદર્શન શલ્યમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણીને જ જીવ તથા જીવાત્મા નિરૂપિત કરે છે. એટલું જ નહીં તેઓ આ પાપોથી વિરત પ્રાણીને પણ જીવ અને જીવાત્મા શબ્દથી સંબોધિત કરે છે. વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ સુત્રાનુસાર આ અધ્યયનમાં અન્યતીર્થિકોની અનેક શંકાઓ અને માન્યતાઓ ઉત્પન્ન કરી એનું નિરાકરણ કરતાં એ સિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે કે જ્ઞાન, દર્શન, દષ્ટિ, અજ્ઞાન, સંજ્ઞા, શરીર, કર્મ, યોગ, ઉપયોગ, ગતિ, બુદ્ધિ આદિમાં પ્રવર્તમાન જીવ અને જીવાત્મા કે આત્મા ભિન્ન-ભિન્ન નથી. જે જીવ કે આત્મા સંસારમાં પ્રવૃત્ત છે તેઓ જ મુક્તિને પણ પ્રાપ્ત કરે છે. ચૈતન્ય દૃષ્ટિએ તેઓ એક જ છે.
છે અને મારા સૂત્રનો અર્થ એ નથી કે વિશ્વમાં સંખ્યાની દષ્ટિએ આત્મા એક જ છે. વેદાંત દર્શન બ્રહ્મ કે તુરીય ચૈિતન્ય (આત્મા)ને સંખ્યાની દષ્ટિએ એક માને છે તથા સંસારી જીવોમાં એનાં જ ચૈત્યાંશને સ્વીકાર કરે છે પરંતુ જૈન દર્શનમાં આત્મા એક નથી અનંત છે. સમગ્ર આત્માઓ પોતાના કુતકર્મોનું ફળ (અલગ) સ્વતંત્રરૂપે ભોગવે છે. “ માથા' સૂત્રમાં આત્માને જે એક દર્શાવવામાં આવ્યો છે તે ચૈતન્ય દષ્ટિએ સમગ્ર આત્માઓની એકતા કે સમાનતાને પ્રગટ કરે છે.
આત્મા અને જ્ઞાન-દર્શનમાં પરસ્પરશું સંબંધ છે, એના પર વિચાર કરવાથી સમજાય છે કે આત્મા કદાચિત્ જ્ઞાનરૂપ છે તથા કદાચિત અજ્ઞાનરૂપ છે પરંતુ નિયમપૂર્વક જ્ઞાન આત્મા હોય છે. અજ્ઞાનનો અર્થ જ્ઞાનનો અભાવ નથી, પરંતુ મિથ્યાદર્શનની ઉપસ્થિતિમાં જે જ્ઞાન થાય છે એને જ અજ્ઞાન કહેવાય છે. નિયમથી દર્શન આત્મા હોય છે અને નિયમથી જ આત્મા દર્શન થાય છે. આ પ્રકારે આત્મા જ્ઞાનદર્શનમય છે. ચોવીસ દંડકોમાંથી એકેન્દ્રિય જીવોના જે પાંચ દંડક છે તેમાં આત્મા અજ્ઞાનરૂપ હોય છે, શેષ સમગ્ર દંડકોમાં તે કદાચિત જ્ઞાનરૂપ અને કદાચિત્ અજ્ઞાનરૂપ હોય છે. પૃથ્વીકાયિકાદિ એકેન્દ્રિયોનું અજ્ઞાન નિયમ પ્રમાણે આત્મારૂપ હોય છે તથા આત્મા નિયમ પ્રમાણે અજ્ઞાનરૂપ હોય છે. દર્શનની દૃષ્ટિએ સમસ્ત ચોવીસ દંડકોમાં આત્મા દર્શનરૂપ અને દર્શન આત્મરૂપ હોય છે એનો કોઈ વિકલ્પ નથી.
આત્માના આઠ પ્રકાર છે - ૧. દ્રવ્યાત્મા, ૨. કષાયાત્મા, ૩. યોગ-આત્મા, ૪. ઉપયોગ-આત્મા, ૫. ૬. દર્શન-આત્મા, ૭. ચારિત્ર-આત્મા અને ૮. વીર્યાત્મા. આત્માના આ આઠ પ્રકાર એનો વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણો વડે પ્રતિપાદન કરે છે. બધા જ જીવોમાં દ્રવ્યાત્મા તો સદાય સાથે રહે છે, કષાય આત્મા સકષાયી જીવોમાં, યોગ-આત્મા યોગી જીવોમાં, ચરિત્રાત્મા ચારિત્રયુક્ત જીવોમાં તથા વીર્યાત્મા વીર્યયુક્ત (પરાક્રમી) જીવોમાં રહે છે. ઉપયોગ-આત્મા અને દર્શન આત્મા દરેક જીવોમાં રહે છે. જ્ઞાન આત્મા ક્યારેક જ્ઞાનરૂપે તથા કયારેક અજ્ઞાનરૂપે રહે છે આથી તે વિકલ્પ હોય છે. દ્રવ્યાત્મા વગેરે આઠ આત્માઓ વિષે પરસ્પર સહભાવનું આ આધારે ચિંતન કરતાં જણાય છે કે જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને કષાયાત્મા અને યોગ-આત્મા કદાચિત હોય છે અને કદાચિત હોતી નથી, પરંતુ જેને કષાયાત્મા કે યોગ-આત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને ઉપયોગ-આત્મા અને દર્શન-આત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે તથા જેને ઉપયોગ-આત્મા કે દર્શન-આત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જ્ઞાન-આત્મા, ચારિત્રાત્મા અને વીર્યાત્મા હોવાથી દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે પરંતુ દ્રવ્યાત્મા હોવાથી આ જ્ઞાનવગેરે આત્માઓ વિકલ્પ હોય છે.
મામ પાડવા
ગા|II
IIIIII
Hilli
II

Page #276

૨૨૯૯
જેને કષાય આત્મા હોય છે એને યોગ-આત્મા, ઉપયોગ-આત્મા, દર્શનાત્મા અને વીર્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે, પરંતુ જેને યોગ આત્મા, ઉપયોગ આત્મા, દર્શનાત્મા કે વીર્યાત્મા હોય છે એને કષાય આત્મા કદાચિત હોય છે અને કદાચિતું હોતો નથી. કપાયાત્મા સાથે જ્ઞાનાત્મા અને ચારિત્રાત્માનો વૈકલ્પિક સંબંધ છે. આ પ્રકારે પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં આઠે આત્માઓના પારસ્પરિક સહભાવ કે અસહભાવ પર વિચાર સંકલિત છે.
આ આઠ પ્રકારની આત્માઓમાં સૌથી અલ્પ (ઓછા) ચારિત્રાત્મા છે, એનાથી જ્ઞાનાત્માઓ અનંતગુણી છે, એનાથી કષાય આત્માઓ અનંતગુણી છે, કષાયાત્માઓથી યોગાત્માઓ વિશેષાધિક છે. એનાથી ઉપયોગાત્મા, દ્રવ્યાત્મા અને દર્શનાત્મા તુલ્ય થઈને વિશેષાધિક છે.
શબ્દ, રૂપ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શને ક્રમશઃ સાંભળવું, જોવું, સુંઘવું, આસ્વાદ લેવો અને પ્રતિસંવેદના કરવાનું કાર્ય આત્મા બે પ્રકારે કરે છે - શરીરના એક ભાગથી અથવા સમસ્ત શરીરથી.
અવભાસ, પ્રભાસ, વિક્રિયા, પરિચારણા, ભાષા, આહાર, પરિણમન, વેદના અને નિર્જરા વગેરે ક્રિયાઓ પણ આત્મા ઉપર્યુક્ત બે પ્રકારે કરે છે.
પ્રાણાતિપાત -વાવ- મિથ્યાદર્શન શલ્ય, પ્રાણાતિપાત વિરમણ -વાવ- મિથ્યાદર્શન શલ્યવિવેક, ઔત્પાતિકી -યાવત- પારિણામિકી બુદ્ધિ, અવગ્રહ -વાવ- ધારણા, ઉત્થાન -યાવત- પુરુષકાર પરાક્રમ, નૈરયિકત્વ -પાવ- વૈમાનિકત્વ, જ્ઞાનાવરણ -વાવ- અન્તરાયકર્મ, કૃષ્ણ લેશ્યા -યાવતુ- શુક્લલેશ્યા, ત્રણેદૃષ્ટિઓ, ચારે દર્શન, પાંચ જ્ઞાન અને ત્રણે અજ્ઞાન, આહારાદિ ચારે સંજ્ઞાઓ, પાંચે શરીર, ત્રણે યોગ, સાકારોપયોગ અને અનાકારોપયોગ તથા એના જેવા બીજા પણ પદાર્થ આત્માને અતિરિક્ત અન્યત્ર પરિણમન કરતો નથી એ સર્વ આત્મામાં જ પરિણમન કરે છે.
Hitem==iiiiiiiiiiiiiiiFilmsIIHiniwariwaraniiiiiiiiiian Hauluwaliaantina
#HITI
IIII
IIIIIIlaitualithiatriiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiri

Page #277

૨૩૦૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
४२. आया-अज्झयणं
૪૨. આમા-અધ્યયન
R,
સૂત્ર : ૨. વ્યાણ માયા
૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આત્મા : एगे आया।
-ડા, . ૨, . ૨ આત્મા એક છે. ૨. ગીર-વીસાપુ ના જુજ સાચવ ૨. જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં જ્ઞાન દર્શનની અપેક્ષાએ परूवणं
આત્મસ્વરૂપનું પ્રરૂપણ : 1. માયા મંતે ! નાળ , અને ના?
પ્ર. ભંતે ! આત્મા જ્ઞાનરૂપ છે કે જ્ઞાન અન્યરૂપ છે? उ. गोयमा! आया सिय नाणे, सिय अन्नाणे, नाणे पुण ઉ. ગૌતમ ! કયારેક આત્મા જ્ઞાનરૂપ છે, ક્યારેક નિયમ માથા !.
અજ્ઞાનરૂપ છે પરંતુ નિયમ પ્રમાણે જ્ઞાન આત્મારૂપ છે. प. द.१. आया भंते ! नेरइयाणं नाणे, अन्ने नेरइयाणं પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! નૈરયિકોની આત્મા જ્ઞાનરૂપ છે કે ના ?
નૈરયિકોનું જ્ઞાન (અન્ય) અજ્ઞાનરૂપ છે ? ૩. યમ! આવાનેરા સિય ના, સિય મના,
ગૌતમ! નૈરયિકોની આત્મા કદાચિતું જ્ઞાનરૂપ છે, नाणे पुण से नियमं आया।
કદાચિત્ અજ્ઞાનરૂપ છે, પરંતુ એનું જ્ઞાન નિયમ
પ્રમાણે (ચોક્કસ) આત્મારૂપ છે. ૬. ર-૨૧. g -ગાવ- થાળવનારા
દ.૨-૧૧. આ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમાર પર્વત સમજવું
જોઈએ. प. आया भंते ! पुढविकाइयाणं अन्नाणे, अन्ने पुढ- પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવોની આત્મા અજ્ઞાનરૂપ છે विकाइयाणं अन्नाणे?
કે પૃથ્વીકાયિકોનું અજ્ઞાન અન્યરૂપ છે ? ૩. રોથમા ! માય પુષિા નિયમું અનાજે, ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિકોની આત્મા નિયમ પ્રમાણે अन्नाणे वि नियमं आया।
અજ્ઞાનરૂપ છે અને એમનું અજ્ઞાન પણ નિયમ પ્રમાણે
આત્મરૂપ છે. ૮. ૨૨-૨૬. અવે -ગાર- વાસડાળે
૬.૧૨-૧૬. આ જ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિક પર્યંત
સમજવું જોઈએ. दं.१७-२४. बेइंदिय-तेइंदिय-जाव-वेमाणियाणं
૮.૧૭-૨૪. બેઈન્દ્રિય, ત્રીઈન્દ્રિયથી વૈમાનિકો जहा नेरइयाणं।
પર્યંતના જીવોનું કથન નૈરયિકોની સમાન સમજવું
જોઈએ. . માથા મંતે ! ટૂંસ, અને સંસ?
પ્ર. ભંતે ! આત્મા દર્શનરૂપ છે કે દર્શન અન્યરૂપ છે? ૩. નવમા આવા નિયમું હંસને, સંસ વિ નિયમું ઉ. ગૌતમ! આત્મા નિયમ પ્રમાણે દર્શનરૂપ છે અને માયા!
દર્શન પણ નિયમ પ્રમાણે આત્મારૂપ છે. प. द.१.आया भंते ! नेरइयाणं दंसणे, अन्ने नेरइयाणं પ્ર. ૮૧, ભંતે ! નૈરયિકોની આત્મા દર્શનરૂપ છે કે
નૈરયિક જીવોનું દર્શન અન્યરૂપ છે ? उ. गोयमा ! आया नेरइयाणं नियमं दसणे, दंसणे वि
ગૌતમ ! નૈરયિક જીવોની આત્મા નિયમપ્રમાણે से नियमं आया।
દર્શનરૂપ છે અને એનું દર્શન પણ નિયમ પ્રમાણે
આત્મારૂપ છે. ઢ. ૨-૨૪, ર્વ-નવ-માળિયા નિરંતરે હમ
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યત -વિચા. સ. ૨૨, ૩. ૨૦, મુ. ૨૦-૨૮
સર્વ દંડકો માટે સમજવું જોઈએ.

Page #278

આત્મા-અધ્યયન
૨૩૦૧
રૂ, ગાયા નવિન ઉવ
૩. આત્માના આઠ પ્રકારોનું પ્રરૂપણ : 1. વિદT of મંત ! માથા ના ?
પ્ર. ભંતે ! આત્મા કેટલા પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો
છે ? उ. गोयमा ! अट्ठविहा आया पन्नत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! આત્મા આઠ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો
છે, જેમકે – ૨. વિયાયા, ૨. વસાવાયા,
૧. દ્રવ્યાત્મા, ૨. કષાયાત્મા, રૂ. નોયા, ૪. ૩વયા ,
૩. યોગ-આત્મા, ૪. ઉપયોગ-આત્મા, ૬. TIMાયા, ૬. ટૂંસTયા,
૫. જ્ઞાન-આત્મા, :. દર્શન-આત્મા, ૭. ચરિત્તાય, ૮, વરિયાયી
૭. ચારિત્ર-આત્મા, ૮. વીર્યાત્મા. -વિચા. સ. ૧૨, ૩. ? , મુ. ? आयाहिं सद्दाईणं अणुभूइठाणं परूवणं
૪. આત્મા દ્વારા શબ્દોના અનુભૂતિસ્થાનનું પ્રરૂપણ : दोहिं ठाणेहिं आया सद्दाई सुणेइ, तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા શબ્દોને સાંભળે છે, જેમકે - ૨. ટેસેજ વિ માયા સારું સુખે,
૧. શરીરના એકભાગથી પણ આત્મા શબ્દોને સાંભળે છે. २. सब्वेण वि आया सद्दाई सुणेइ ।
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા શબ્દોને સાંભળે છે. दोहिं ठाणेहिं आया रूवाइं पासइ, तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા રૂપોને જુએ છે, જેમકે – 9. ફેસેજ વિ માથી સવા પાસ,
૧. શરીરના એકભાગથી પણ આત્મા રૂપોને જુએ છે. २. सव्वेण वि आया रूबाई पासइ ।
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા રૂપોને જુએ છે. दोहिं ठाणेहिं आया गंधाइं अग्धाई, तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા ગંધને સુંઘે છે, જેમકે – ૨. સેન વિ માથા ધારું નાડુ,
૧. શરીરના એકભાગથી પણ આત્મા ગંધને સુંઘે છે. २. सब्वेण वि आया गंधाई अग्घाइ।
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા ગંધને સુંઘે છે. दोहिं ठाणेहिं आया रसाई आसादेइ. तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા રસોનો આસ્વાદ લે છે, જેમકે – 9. વેસેજ વિ સાથી રસાવું બસ,
૧. શરીરના એકભાગથી પણ આત્મા રસોનો આસ્વાદલેછે. २. सब्वेण वि आया रसाइं आसादेइ ।
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા રસોનો આસ્વાદ લે છે. दोहिं ठाणेहिं आया फासाई पडिसंवेदेइ. तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા સ્પર્શીનો અનુભવ કરે છે. જેમકે१. देसेण वि आया फासाई पडिसंवेदेइ,
૧. શરીરના એકભાગથી પણ આત્માસ્પર્શીનો અનુભવ કરે છે. २. सब्वेण वि आया फासाई पडिसंवेदेइ ।
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા સ્પર્શીનો અનુભવ કરે છે. दोहिं ठाणेहिं आया ओभासइ, तं जहा
બે પ્રકારથી આત્મા અવભાસ (સાક્ષાત્કાર) કરે છે, જેમકે૨. ટ્રેસેળ વિ માયા માસ,
૧. શરીરના એક ભાગથી પણ આત્મા અવભાસ
(દેખાવો કરે છે. ૨. સ વિ માયા માલા
૨. સમસ્ત શરીરથી પણ આત્મા અવભાસ (દેખાવ)
કરે છે. एवं पभासइ, विकुब्वइ, परियारेइ, भासं भासइ, आहारेइ, એ જ પ્રકારે પ્રભાસ, વિક્રિયા, પરિચારણા, ભાષા परिणामेइ, वेदेइ, णिज्जरेइ।
બોલવી, આહાર, પરિણમન, વેદના અને નિર્જરા કરે છે. - ટાગ. મ. ૨, ૩. ૨, મુ. ૭૨

Page #279

૨૩૦૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬. વાવાસુમાનીત-નવાવાયુનત્તાવ- ૫. પ્રાણાતિપાતાદિમાં પ્રવર્તમાન જીવો અને જીવાત્માઓમાં
એકત્વનું પ્રરૂપણ : प. अन्नउत्थियाणं भंते! एवमाइक्खंति-जाव-परवेंति- પ્ર. ભંતે ! અન્યતીર્થિક આ પ્રમાણે કહે છે -યાવતુएवं खलु पाणाइवाए, मुसावाए -जाव-मिच्छादंस
પ્રરૂપણા કરે છે કે - પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ ચાવતુणसल्ले वट्टमाणस्स अन्ने जीवे, अन्ने जीवाया.
મિથ્યાદર્શનશલ્યમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ
અન્ય છે અને એનાથી જીવાત્મા પૃથફ છે. पाणाइवायवेरमणे-जाव-परिग्गहवेरमणे, कोहविवेगे
પ્રાણાતિપાત વિરમણ -થાવતુ- પરિગ્રહ -जाव-मिच्छा-दसणसल्लविवेगेवट्टमाणस्स अन्ने
વિરમણમાં, ક્રોધવિવેક -વાવ- મિથ્યાદર્શનजीवे अन्ने जीवाया।
શલ્ય વિવેકમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે
અને એનાથી જીવાત્મા ભિન્ન છે. उप्पत्तियाए -जाव- पारिणामियाए वट्टमाणस्स
ઔત્પત્તિની બુદ્ધિ -જાવત- પારિણામિકી બુદ્ધિમાં अन्ने जीवे, अन्ने जीवाया।
પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે અને એનાથી
જીવાત્મા પૃથફ (અલગ) છે. उग्गहे, ईहा, अवाए, धारणाए वट्टमाणस्स अन्ने
અવગ્રહ (ઈન્દ્રિય દ્વારા થતું સામાન્ય જ્ઞાન વિશેષ) जीवे, अन्ने जीवाया।
ઈહા (અવલોકન), અવાય (સંશયરહિત નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનવિશેષ) અને ધારણામાં પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે અને એનાથી જીવાત્મા
પૃથફ (અલગ) છે. उठाणे -जाव-परक्कमे वट्टमाणस्स अन्ने जीवे,
ઉત્થાન (ઉત્પત્તિ) -યાવતુ- પરાક્રમમાં પ્રવર્તમાન अन्ने जीवाया।
પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે અને એનાથી જીવાત્મા
પૃથફ છે. नेरइयत्ते, तिरिक्ख-मणुस्सदेवत्ते वट्टमाणस्स अन्ने નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવરૂપે પ્રવર્તમાનપ્રાણીનો जीवे, अन्ने जीवाया।
જીવ અન્ય છે અને એનાથી જીવાત્મા પૃથફ છે. नाणावरणिज्जे-जाव-अंतराइए वट्टमाणस्स अन्ने
જ્ઞાનાવરણીયકર્મ -વાવ- અંતરાયકર્મમાં जीवे, अन्ने जीवाया।
પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે અને જીવાત્મા
પૃથફ છે. एवं कण्हलेस्साए -जाव- सुक्कलेस्साए,
આ પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્યા -પાવત શુક્લલશ્યામાં, सम्मदिट्ठीए, मिच्छदिट्ठीए, सम्ममिच्छदिट्ठीए, સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, સમ્યમિથ્યાષ્ટિમાં, चक्खुदसणे -जाव- केवलदंसणे,
ચક્ષુદર્શન -વાવ- કેવલદર્શનમાં, आभिणिबोहियनाणे -जाव- केवलनाणे.
આભિનિબોધિક જ્ઞાન -જાવતુ- કેવલજ્ઞાનમાં, મનના -ના-વિમંગનાને,
મતિઅજ્ઞાન -યાવત- વિર્ભાગજ્ઞાનમાં, आहारसन्नाए -जाव- मेहुणसन्नाए,
આહારસંજ્ઞા યાવત- મૈથુનસંજ્ઞામાં, ओरालियसरीरे -जाव- कम्मगसरीरे,
ઔદારિક શરીર -વાવ- કાશ્મણ શરીરમાં, एवं मणोजोए, वइजोए, कायजोए,
મનોયોગ, વચનયોગ અને કાયયોગમાં, सागारोवयोगे अणागारोवयोगे
સાકારોપયોગ અને અનાકારોપયોગમાં वट्टमाणस्स अन्ने जीवे, अन्ने जीवाया।
પ્રવર્તમાન પ્રાણીનો જીવ અન્ય છે અને જીવાત્મા
પૃથફ છે. ૫. સે હમેય મંતે! gવું ?
પ્ર. ભંતે ! તેઓ આ પ્રકારે કેવી રીતે કહેવાય છે ? उ. गोयमा ! जं णं ते अन्नउत्थिया एवमाइक्खंति ઉ. ગૌતમ ! અન્યતીર્થિક જે આ પ્રકારે કહેવાય છે -ગાવ-નિર્જીતે જીવમાદંસુ !
-યાવતુ- તેઓ આ મિથ્યા કહે છે.

Page #280

આત્મા-અધ્યયન
૬.
૭.
અહં પુળ ગોયમા ! વમાવવામિ-તાવ-પવેમિ
“ एवं खलु पाणाइवाए - जाव- मिच्छादंसणसल्ले वट्टमाणस्स से चेव जीवे, से चेव जीवाया - जावअणागारोवयोगे वट्टमाणस्स से चेव जीवे, से चेव નીવાય ।” -વિયા. સ. ૧૭, ૩. ૨, સુ. ૧૭ पाणाइवायाईणं आय परिणामित्त परूवणं -
૬.
અહ ભંતે ! પાળાવાળુ, મુસાવાર્ -ખાવ- મિચ્છાदंसणसल्ले,
पाणाइवायवेरमणे - जाव-मिच्छादंसणसल्लविवेगे,
ઉત્તિયા -ખાવ- પારિળમિયા, ગુદે -ખાવ- ધારા, ૩ાળે -નાવ- પુરિસવારપરવમે, ઘેરયત્તે, અસુરનુમારત્તે -નાવ- વેમાળિયત્તે, નાળાવળિબ્ને -નાવ- અંતરાઇ, ઇજેસ્સા -ખાવ- મુજેસ્સા,
સમવિટ્ટી, મિજીીિ, સમિટ્ટિી, ચમ્બુવંતો -નાવ- લેવજીનુંમળે, आभिणिबोहियाणाणे - जाव- विभंगनाणे,
૫.
આહારસના -ખાવ- મેહુાસના, ओरालियसरीरे - जाब- कम्मगसरीरे, મોનો, વનો, ગાયનો,
सागारोवयोगे, अणागारोवयोगे,
जे यावन्ने तहप्पगारा सव्वे ते णऽन्नत्थ आयाए परिणमंति ?
૩. દંતા, ગોયમા! વાળાવાળુ -ખાવ- બરોવયોગે जे यावन्ने तहप्पगारा सव्वे ते णऽन्नत्थ आयाए परिणमति । -વિયા. સ. ૨૦, ૩. ૩, સુ. શ્ दवियाइ अट्ठ आयाणं परोप्परं सहभाव परूवणं૬. जस्स णं भंते! दवियाया तस्स कसायाया, जस्स कसायाया तस्स दवियाया ?
उ. गोयमा ! जस्स दवियाया तस्स कसायाया सिय अत्थि, सिय नत्थि, जस्स पुण कसायाया तस्स दवियाया नियमं अत्थि ।
जस्स णं भंते ! दवियाया तस्स जोगाया, जस्स जोगाया तस्स दवियाया ?

For Private
૬.
૭.
પરંતુ ગૌતમ ! હું આ પ્રકારે કહું છું –યાવત્ પ્રરૂપણા કરું છું -
૨૩૦૩
-
"પ્રાણાતિપાત યાવત્- મિથ્યાદર્શનશલ્યમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણી જ જીવ અને એ જ જીવાત્મા છે -યાવત્- અનાકારોપયોગમાં પ્રવર્તમાન પ્રાણી જ જીવ છે અને એ જ જીવાત્મા છે.” પ્રાણાતિપાતાદિના આત્મ પરિણામિત્વનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ –યાવત્– મિથ્યાદર્શન
શલ્ય,
પ્રાણાતિપાતવિરમણ -યાવત્- મિથ્યાદર્શન- શલ્ય વિવેક,
ઔત્પત્તિકી -યાવત્- પારિણામિકી બુદ્ધિ, અવગ્રહ -યાવત્- ધારણા, ઉત્થાન -યાવ- પુરુષાકારપરાક્રમ, નૈરયિકત્વ, અસુરકુમારત્વ -યાવત્- વૈમાનિકત્વ, જ્ઞાનાવરણીય -યાવ- અન્તરાયકર્મ, કૃષ્ણલેશ્યા -યાવત્- શુક્લલેશ્યા, સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, સમ્યગ્મિથ્યાદૅષ્ટિ, ચક્ષુદર્શન -યાવ- કેવલદર્શન, આભિનિબોધિકજ્ઞાન -યાવત્- વિભંગજ્ઞાન, આહા૨સંજ્ઞા -યાવ- મૈથુનસંજ્ઞા, ઔદારિક શરી૨ -યાવ- કાર્યણશરીર, મનોયોગ, વચનયોગ, કાયયોગ તથા સાકા૨ોપયોગ અને અનાકારોપયોગ,
આ અને આના જેવા બીજા બધા શું આત્મા સિવાય અન્યત્ર પરિણમન કરતાં નથી ?
ઉ. હા ! ગૌતમ ! પ્રાણાતિપાત -યાવત્- અનાકારોપયોગ પર્યંત આ બધા અને આ પ્રકારના અન્ય આત્મા સિવાય અન્યત્ર પરિણમન કરતા નથી. દ્રવ્યાત્માદિ આઠ આત્માઓના પરસ્પર સહભાવનું પ્રરૂપણ ઃ પ્ર. ભંતે ! જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે શું એને કષાયાત્મા હોય છે અને જેને કષાયાત્મા હોય છે શું એને દ્રવ્યાત્મા હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને કદાચિત્ કષાયાત્મા હોય છે અને કદાચિત્ હોતી નથી, પરંતુ જેને કષાયાત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિત હોય છે.
Personal Use Only
પ્ર. ભંતે ! જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને શું યોગાત્મા હોય છે અને જેને યોગાત્મા હોય છે એને શું દ્રવ્યાત્મા હોય છે ?

Page #281

૨૩૦૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! एवं जहा दवियाया य, कसायाया य
भणिया तहा दवियाया य, जोगाया य भाणियब्बा।
जस्स णं भंते ! दवियाया तस्स उवओगाया जस्स उवओगाया तस्स दवियाया?
एवं सब्वत्थ पुच्छा भाणियवा।
उ. गोयमा ! जस्स दवियाया तस्स उवयोगाया नियम
अस्थि, जस्स वि उवयोगाया तस्स वि दवियाया नियम अस्थि । जस्स दवियाया तस्स नाणाया भयणाए, जस्स पुण नाणाया तस्स दवियाया नियम अस्थि ।
जस्स दवियाया तस्स दंसणाया नियमं अत्थि, जस्स वि दंसणाया तस्स दवियाया नियमं अस्थि ।
जस्स दवियाया तस्स चरित्ताया भयणाए, जस्स पुण चरित्ताया तस्स दवियाया नियमं अत्थि ।
एवं वीरियायाए वि समं । प. जस्स णं भंते ! कसायाया तस्स जोगाया, जस्स
जोगाया तस्स कसायाया ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે દ્રવ્યાત્મા અને કપાયાત્માને માટે
કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે દ્વવ્યાત્મા અને
યોગાત્મા માટે પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને શું ઉપયોગાત્મા
હોય છે અને જેને ઉપયોગાત્મા હોય છે એને શું દ્રવ્યાત્મા હોય છે ? આ જ પ્રકારે શેષ સર્વ આત્માઓને માટે દ્રવ્યાત્માથી સંબંધિત પ્રશ્ન કરવા જોઈએ. ગૌતમ! જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે એને ઉપયોગાત્મા નિશ્ચિત હોય છે અને જેને ઉપયોગાત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા પણ નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે અને જ્ઞાનાત્મા વિકલ્પ હોય છે અને જેને જ્ઞાનાત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે અને દર્શનાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે અને જેને દર્શનાત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા પણ નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જેને દ્રવ્યાત્મા હોય છે અને ચારિત્રાત્મા વિકલ્પ હોય છે. પરંતુ જેને ચારિત્રાત્મા હોય છે એને દ્રવ્યાત્મા નિશ્ચિત હોય છે.
આ જ પ્રકારે વિયત્માઓ માટે પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. તે ! જેને કષાયાત્મા હોય છે એને શું યોગાત્મા
હોય છે અને જેને યોગાત્મા હોય છે એને શું કપાયાત્મા હોય છે ? ગૌતમ ! જેને કપાયાત્મા હોય છે અને યોગાત્મા નિયમથી હોય છે, પરંતુ જેને યોગાત્મા હોય છે એને કદાચિત કપાયાત્મા હોય છે અને કદાચિત હોતી નથી. આ જ પ્રકારે ઉપયોગાત્માની સાથે કપાયાત્માનો સંબંધ પણ પરસ્પર સમજી લેવો જોઈએ. કપાયાત્મા અને જ્ઞાનાત્મા આ બંનેનો પરસ્પર સંબંધ પણ વિકલ્પથી કહેવો જોઈએ. જેમ કપાયાત્મા અને ઉપયોગાત્માના માટે કહ્યું તેમ કપાયાત્મા અને દર્શનાત્માને માટે પણ કથન કરવું જોઈએ. કપાયાત્મા અને ચારિત્રાત્માનો પરસ્પર સંબંધ પણ વિકલ્પથી કહેવો જોઈએ. જેમ કપાયાત્મા અને યોગાત્માને માટે કહ્યું તેમ કપાયાત્મા અને વિયત્માને માટે પણ કથન કરવું જોઈએ. જે પ્રકારે કપાયાત્માની સાથે અન્ય છ આત્માઓના સંબંધનું કથન કર્યું એ જ પ્રકારે યોગાત્માની સાથે પણ આગળના પાંચ આત્માઓના સંબંધનું કથન કરવું જોઈએ.

उ. गोयमा ! जस्स कसायाया तस्स जोगाया नियम
अत्थि, जस्स पुण जोगाया तस्स कसायाया सिय અસ્થિ, સિય નત્યિ |
एवं उवयोगायाए वि समं कसायाया य नेयब्बा।
कसायाया य, नाणाया य परोप्परं दो वि भइयब्बाओ।
जहा कसायाया य, उवयोगाया य तहा कसायाया ૨ સંસાયિા ય
कसायाया य, चरित्ताया य दो वि परोप्पर भइयवाओ। जहा कसायाया य, जोगाया य तहा कसायाया य, वीरियाया य भाणियब्वा।
एवं जहा कसायायाए वत्तब्बया भणिया तहा जोगायाए वि उवरिमाहिं समं भाणियब्बा।

Page #282

આત્મા-અધ્યયન
૨૩૦૫
जहा दवियायाए बत्तब्बया भणिया तहा उवयोगायाए वि उवरिल्लेहि सम भाणियवा।
जस्स नाणाया तस्स दंसणाया नियमं अत्थि, जस्स पुण दंसणाया तस्स नाणाया भयणाए।
जस्स नाणाया तस्स चरित्ताया सिय अस्थि, सिय नत्थि, जस्स पुण चरित्ताया तस्स नाणाया नियम ત્યિા
नाणाया य, बीरियाया य दो वि परोप्परं भयणाए।
जस्स दसणाया तस्स उवरिमाओ दो वि भयणाए जस्स पूण ताओ तस्स दंसणाया नियम अस्थि ।
जस्स चरित्ताया तस्स वीरियाया नियमं अस्थि जस्स पुण वीरियाया तस्स चरित्ताया सिय अत्थि, सिय નત્યિT -વિયા, સ, ૨૨, ૩. ૨૦, મુ. ૨-૮
८. दब्बाइ आयाणं अप्पाबहुयंप. एयासिणंभंते!दवियायाणंकसायाणं-जाव-वीरियायाण
य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा-जाव-विसेसाहिया वा? ૩. યમ ! ૧. સત્યવાન વરિત્તાયો,
૨. નાણાયામો મviત VITો, રૂ. સવાયા ગંત:Tો, ૪. નાથાબો વિસાદિથાનો, છે. વરિયાવ વિસે સાદિયા, ६-८. उवयोगदविया दंसणायाओ तिण्णि वि तुल्लाओ विसेसाहियाओ।।
-વિચા. સ. ૧૨, ૩. ૨૦, સુ. ૨ ९. सरीरं चइत्ता अत्त निजाणस्स दुविहत्त परुवणं
જે પ્રકારે દ્રવ્યાત્માનું કથન કર્યું એ જ પ્રકારે આગળના ચાર આત્માઓની સાથે ઉપયોગાત્માનું કથન કરવું જોઈએ. જેનામાં જ્ઞાનાત્મા હોય છે એનામાં દર્શનાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે અને જેનામાં દર્શનાત્મા હોય છે એનામાં જ્ઞાનાત્મા વિકલ્પ જ હોય છે. જેનામાં જ્ઞાનાત્મા હોય છે એનામાં ચારિત્રાત્મા કદાચ હોય છે અને કદાચ હોતા નથી અને જેનામાં ચારિત્રાત્મા હોય છે એનામાં જ્ઞાનાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જ્ઞાનાત્મા અને વીર્યાત્મા - આ બંનેનો પરસ્પર સંબંધ વિકલ્પ જ જાણવો જોઈએ. જેનામાં દર્શનાત્મા હોય છે એનામાં ચારિત્રાત્મા અને વીર્યાત્મા આ બંને વિકલ્પ જ હોય છે, પરંતુ જેનામાં ચારિત્રાત્મા અને વીર્યાત્મા હોય છે એનામાં દર્શનાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે. જેનામાં ચારિત્રાત્મા હોય છે એનામાં વીર્યાત્મા નિશ્ચિતરૂપે હોય છે, પરંતુ જેનામાં વીર્યાત્મા હોય છે એનામાં ચારિત્રાત્મા કદાચ હોય છે અને કદાચ
હોતી નથી. ૮, દ્રવ્યાદિ આત્માઓનું અલ્પબદુત્વ : પ્ર. ભંતે! કષાય દ્રવ્યાત્માથી વીર્યાત્મા પર્યત આત્માઓમાં
કોણ કોનાથી અલ્પ વાવત- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી અલ્પ ચારિત્રાત્મા છે,
૨. (એનાથી) જ્ઞાનાત્માઓ અનંતગણી છે, ૩. (એનાથી) કપાયાત્માઓ અનંતગણી છે, ૪. (એનાથી) યોગાત્માઓ વિશેષાધિક છે, ૫. (એનાથી) વીર્યાત્માઓ વિશેષાધિક છે, ૬-૮, (એનાથી) ઉપયોગાત્મા, દ્રવ્યાત્મા અને દર્શનાત્મા આ ત્રણે તુલ્ય છે અને પૂર્વની અપેક્ષાએ
વિશેષાધિક છે. ૯. શરીરને છોડીને (બહાર નીકળીને) આત્મનિર્ગમન
(નિર્વાણ)ના દ્વિવિધત્વનું પ્રરૂપણ : આત્મા બે પ્રકારે શરીરનો સ્પર્શ કરી બહાર નીકળે છે, જેમકે - ૧. એક દેશથી આત્મા શરીરનો સ્પર્શ કરી બહાર નીકળે છે, ૨. સર્વ (સમગ્ર) પ્રદેશોથી આત્મા શરીરનો સ્પર્શ કરી બહાર નીકળે છે. આ જ પ્રકારે સ્ફરિત (કંપિત), સ્ફટિત (વિકસિત), સંવર્તિત (સંકચિત) અને નિવર્તિત (ફલિત) થઈને આત્મા શરીરમાંથી બહાર નીકળે છે.
दोहि ठाणेहिं आया सरीरं फुसित्ता णं णिज्जाइ, तं जहा
१. देसेण वि आया सरीरं फुसित्ता णं णिज्जाइ, २. सब्वेण वि आया सरीरं फसित्ता णं णिज्जाइ ।
एवं फुरित्ताणं, एवं फुडित्ताणं, एवं संवट्टित्ताणं, एवं णिवट्टित्ताण वि।
-ડા. . ૨, ૩, ૪, મુ. ? - ૮

Page #283

૨૩૦૬
llllllll
ififththi flithfittiiiiiiiiiiitilllllllllllllllllllll
illum
inathittitutilllllllllllllllllllllll. illitiiiiiiiiiiiiiiii'lllllllllllilith
#lat
ElewwwE
e stituttiintill
Till
try tilittlt
list
૪૩. સમુદઘાત અધ્યયન
સમુદ્દઘાત શબ્દ સમૂ અને ઉદ્ ઉપસર્ગપૂર્વક હનુધાતુ વડે બનેલો છે. અહીંયા 'હનું' ધાતુ ગમનાર્થક છે. વિભિન્ન કારણો વડે જ્યારે જીવના આત્મ-પ્રદેશ શરીરમાંથી બહાર નીકળે છે ત્યારે એને સમુદ્ધાત કહેવામાં આવે છે. તે આત્મપ્રદેશો પુદ્ગલયુક્ત હોય છે. એટલા માટે સમુદ્દઘાતોનું નિરૂપણ કરતી વખતે આગમોમાં પુદ્ગલોનું પણ શરીરમાંથી બહાર કાઢવાનું વર્ણન મળી આવે છે. સમુદ્દઘાત સાત પ્રકારનાં છે - ૧. વેદના, ૨. કષાય, ૩. મારણાન્તિક, ૪. વૈક્રિય, ૫. તૈજસ્, ૬. આહારક અને ૭. કેવલી. આ સમુદ્ધાતો સ્વતઃ (સ્વયં પ્રેરિત) પણ હોય છે અને જરૂરિયાત ઉત્પન્ન થવાપર કરવામાં પણ આવે છે.
પ્રસ્તુત અધ્યયન સમુદ્યાત સંબંધિત અનેકવિધ માહિતી આપે છે. ચોવીસ દંડકોમાં સમુદ્દઘાતોનું નિરૂપણ છે. જેનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આહારક અને કેવળી સમુદ્ધાત તો માત્ર મનુષ્યોમાં જ પ્રાપ્ત થાય છે. તૈજસ સમુદ્દઘાત મનુષ્યોની સાથે દેવો અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય જીવોમાં પણ થાય છે. વૈક્રિય સમુદઘાત આ બધા ઉપરાંત વાયુકાય અને નૈરયિક જીવોમાં પણ થાય છે. વેદના, કષાય અને મારણાન્તિક સમુધાત સર્વપ્રકારના જીવોમાં થાય છે. એકેન્દ્રિય અને વિકસેન્દ્રિય જીવોમાં તો આ ત્રણેય સમુદ્ધાત મળે છે.
આત્માને સ્વદેહ પરિમાણરૂપ સ્વીકાર કરીને પણ જૈનદર્શનમાં સમુદ્ધાતના માધ્યમ દ્વારા આત્મ-પ્રદેશોનું શરીર બહાર નિકળવાનું પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યું છે. તે પુદ્ગલયુક્ત આત્મ પ્રદેશો એટલા સૂક્ષ્મ હોય છે કે એમનો બહાર નીકળવાનો અનુભવ ઈન્દ્રિયો દ્વારા થઈ શકતો નથી. કેવલી સમુદઘાતનો સમય આત્મ-પ્રદેશ સંપૂર્ણ લોકમાં વ્યાપ્ત થઈ જાય છે પરંતુ તેનો અનુભવ છદ્મસ્થ જીવોને થતો નથી. જૈનદર્શનમાં વિદ્યમાન સમુદ્યાતની અવધારણા વૈજ્ઞાનિકોને માટે આશ્ચર્યનો વિષય છે.
વેદના અસહ્ય થવાથી એને સહન કરવા અથવા નિર્જરિત કરવા માટે જીવ વેદના-સમુદ્દઘાત કરે છે. આ પ્રકારે બધાં સમુદ્યાત વિશેષ પરિસ્થિતિઓમાં સપ્રયોજન કરવામાં આવે છે. વૈક્રિય સમુદ્યાત વૈક્રિય લબ્ધિ થવાપર અથવા ઉતરક્રિય કરવા માટે કરવામાં આવે છે. તૈજસ સમુદઘાત તેજલેશ્યાનો પ્રયોગ કરતી વખતે અથવા અન્ય પ્રસંગે કરવામાં આવે છે. મારણાંતિક સમુદ્રઘાત દેહ-ત્યાગના સમયે થાય છે. કષાય સમુદ્દઘાત કષાયના આવેગની વૃદ્ધિ સાથે થાય છે. જ્યારે કોઈ ચૌદ પૂર્વધારી મુનિ આહારક શરીરનું પૂતળું જિનેન્દ્ર દેવની વિશિષ્ટ જાણકારી માટે બહાર મોકલવામાં આવે છે ત્યારે આહારક સમુઘાત કરવામાં આવે છે. કેવલી સમુદ્દઘાતનું પ્રયોજન ભિન્ન છે. જ્યારે કેવળીના આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિ ઓછી હોય તથા વેદનીય. ગોત્ર અને નામકર્મની સ્થિતિ વિશેષ હોય તો એને સમ કરવાને માટે કેવલી સમુદ્દઘાત કરવામાં આવે છે. કેવલી સમુદ્યાત સિવાય છયે સમુદ્યાત છદ્મસ્થામાં મળી આવે છે, આથી જ એને છાઘસ્થિક સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવે છે. છાબસ્થિક સમુદ્ધાતનો કાળ અસંખ્યાત સમય છે જ્યારે કેવલી સમુદ્દઘાતનો કાળ માત્ર આઠ સમય છે.
આ અધ્યયનમાં સાતે સમુઘાતોનું ચોવીસ દંડકોમાં ક્ષેત્ર, કાળ અને ક્રિયાને આધારે પણ પ્રતિપાદન છે, જે સમુઘાતને સમજવાની દષ્ટિએ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અતીત એવં અનાગત સમુદ્ધાતોના એકત્વ અને બહુત દ્વારા ચોવીસ દંડકમાં નિરૂપણ એની વાસ્તવિક સ્થિતિને સ્પષ્ટ કરે છે. કેવલી-સમુઘાત એકવાર થાય છે અને એ પણ કેવલી બનવા પર કોઈ-કોઈ કેવલીને થાય છે. આહારક સમુદઘાત મનુષ્ય પર્યાયમાં એક જીવની અપેક્ષાએ અતીતમાં ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ થયા છે તથા
કાકરાપાર !! - IIIiiiiiiiilLEILBhiwamilnillallHE

Page #284

૨૩૦૭
ભવિષ્યમાં ચારથી વિશેષ થશે નહીં. એ પ્રત્યેક મનુષ્યને હોય એ આવશ્યક નથી. વેદના, કષાય, મારણાંતિક, વૈક્રિય અને તૈજસ્ સમુદ્દાત કદાચ અસંખ્યાત તથા કદાચ અનંત સુધી હોઈ શકે છે.
અલ્પબહુત્વનો વિચાર કરવાથી જણાય છે કે આહારક સમુદ્દાતથી સમવહત જીવ સૌથી અલ્પ છે. એની અપેક્ષાએ કેવલી સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ સંખ્યાતગુણા છે. તૈજસ્ સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ એનાથી પણ અસંખ્યાતગણા છે. વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ એનાથી અનંતગણા છે. કષાય સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ એનાથી અસંખ્યાતગણા છે તથા વેદના સમુદ્ધાતથી સમવહત જીવ એનાથી વિશેષાધિક છે. અસમવહત (સમુદ્દઘાત રહિત) જીવ એનાથી અસંખ્યાતગણા છે. આ પ્રકારે સમુદ્દાત રહિત જીવોની સંખ્યા સૌથી વધારે છે. આ પરથી ફલિતાર્થ થાય છે કે સમુદ્દાત કયારેક-ક્યારેક જ કરવામાં આવે છે અને એ કોઈ અનિવાર્ય કાર્ય નથી. વેદના આદિ નિમિત્તોને પ્રાપ્ત કરીને જીવ આ ક્રિયા કરે છે. આ અધ્યયનમાં પ્રત્યેક દંડકને આધારિત સમુદ્ધાતોનું અલ્પબહુત્વ આપવામાં આવ્યું છે.
કષાય સમુદ્દઘાતના ચાર ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે - (૧) ક્રોધ સમુદ્દઘાત, (૨) માન સમુદ્દાત, (૩) માયા સમુદ્ધાત અને (૪) લોભ સમુદ્દાત. નૈરિયકથી માંડીને વૈમાનિક સુધીના જીવોમાં આ ચારેય સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે. એનું પણ અતીત અનાગત દ્વારથી વર્ણન ક૨વામાં આવ્યું છે તથા પ્રત્યેક દંડકમાં એનું અલ્પબહુત્વ નિર્દિષ્ટ છે. કેવલી સમુદ્ધાત સંબંધિત આ અધ્યયનમાં વિશેષ સામગ્રી સંકલિત છે. એના પ્રયોજન, કાર્ય, નિર્જીર્ણ ચરમ પુદ્દગલોમાં સૂક્ષ્મત્વ, સમય, યોગ, પ્રયોગ અને મોક્ષગમન વગેરેનું વિશદ નિરૂપણ છે.

...
For Private Personal Use Only

Page #285

૨૩૦૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
४३. समुग्घाय-अज्झयणं
૪૩. સમુદઘાત-અધ્યયન
सुत्तं -
सूत्र १. समुग्घाय भेय परूवणं
૧ સમુદ્દઘાતોના ભેદોનું પ્રરૂપણ : प, कइ णं भंते ! समुग्घाया पण्णत्ता ?
પ્ર. ભંતે ! સમુઘાત કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
छ? उ. गोयमा ! सत्त समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
6. गौतम ! सात समुधात वामां माया छ, म - १. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेहना सभुधात, २. उपाय समुधात, ३. मारणांतियसमुग्घाए ४. वेउब्वियसमुग्घाए, 3. भारन्ति समु६धात, ४. वैठिय समुयात, ५. तेजस्समुग्घाए, ६.आहारगसमुग्घाए, ५. ते४२ सभुधात, 5. माहा२४ समुधात, ७. केवलिसमुग्घाए।
७. वलि सभुयात. - पण्ण. प. ३६, सु. २०८६ २. ओहेण समुग्घायाणं सामित्तं
૨. સામાન્ય વડે સમુદ્ધાતોનું સ્વામિત્વ : गाहा-वेयणं कसाय मरणं, वेउविय तेयए य आहारे । थार्थ - १. वेदना, २. उपाय, 3. भा२५न्ति, केवलिए चेव भवे, जीव-मणुस्साण सत्तेव ॥
४. वैठिय, ५. ४, ६. माहा२४ भने ७. उपसि. - पण्ण. प. ३६, सु. २०८५ આ સાતેય સમુદઘાત જીવો અને મનુષ્યોને હોય છે. ३. ओहेण समुग्घाय काल परवणं
૩. ઔધિક સમુઘાતોનું સામાન્યથી કાળ પ્રરૂપણ : प. वेयणासमुग्घाए णं भंते ! कइ समइए पण्णत्ते ? પ્ર. ભંતે ! વેદના સમુઘાત કેટલા સમયનો કહેવામાં
भावे छ ? उ. गोयमा ! असंखेज्जसमइए अंतोमुहुत्तिए पण्णत्ते। 6. गौतम ! ते असंध्यात समययुत अन्तर्भुतनो
કહેવામાં આવે છે. एवं -जाव- आहारगसमुग्धाए।
આ જ પ્રકારે આહારક સમુધાત પર્યતનું કથન
કરવું જોઈએ. प. केवलिसमुग्घाए णं भंते ! कइ समइए पण्णत्ते ? પ્ર. ભંતે ! કેવલિસમુદ્દઘાત કેટલા સમયનો કહેવામાં
सावे छे. उ. गोयमा ! अट्ठसमइए पण्णत्ते ।
3. गौतम ! ते 06 समयनो वामां आव्यो छे. -पण्ण. प. ३६, सु. २०८७-२०८८ ४. चउवीसदंडएसु समुग्घाय परूवणं
४. योवीस ओभा समुद्धातो५३५९४ : प. दं. १. णेरइयाणं भंते ! कइ समुग्धाया पण्णत्ता? . १.१. मत ! नैयिोना 326L सभुधात ठेवामा
साव्या छ ? उ. गोयमा ! चत्तारि समुग्धाया पण्णत्ता, तं जहा- 6. गौतम ! यार समुधात वामां माया छ, भ१. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेहना समुद्धात, २.याय समुधात, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए।
3. भारन्ति समुधात, ४. वैठिय सभुयात. प. द. २-११. असुरकुमाराणं भंते ! कइ समुग्घाया ..२-११. भंते ! असु२शुभारोनाला समुदधात पण्णत्ता?
કહેવામાં આવ્યા છે ? १. (क) ठाणं. अ. ७, सु. ५८६
(ख) सम. सम. ७, सु. २ (ग) विया. स. २, उ. २, सु. १ २. (क) जीवा. पडि. १, सु. ३२
(ख) ठाणं. अ. ४, सु. ३८०

Page #286

સમુદ્રઘાત-અધ્યયન
૨૩૦૯
उ. गोयमा ! पंच समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! એના પાંચ સમુદઘાત કહેવામાં આવ્યા
छ, म - १. बेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेहन। समु६धात, २. पाय सभुधात, ३. मारणांतियसमुग्धाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, 3. भा२४॥न्ति समुद्धात, ४. वैयि सभ६घात, ५. तेजस्समुग्घाए।
५. ते४२ सभुयात. एवं -जाव- थणियकुमाराणं।'
આ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમાર પર્વત સમજવું જોઈએ. प. द. १२. पुढविक्काइयाणं भंते ! कइ समुग्घाया प्र. ६.१२. मते ! पृथ्वी45 वोना सा समुद्धात पण्णत्ता?
वामां माव्या छ ? उ. गोयमा ! तिण्णि समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
गौतम!त्र समुधात वामां माव्या छ,भ१. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेन। सभुयात, २. पाय सभुयात, ३. मारणांतियसमुग्घाए।
3. भारन्ति समुधात. दं. १३-१९. एवं -जाव- चउरिदियाणं।
૬. ૧૩-૧૯. આ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પર્યત સમજવું
. णवरं-वाउक्काइयाणं चत्तारि समुग्घाया पण्णत्ता, વિશેષ - વાયુકાયિક જીવોના ચાર સમુદ્દઘાત तं जहा
वामां आव्या छ, भ3 - १. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेहन समु६घात, २. पाय समुधात, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए।"
3. भारन्ति समुधात, ४. वैठिय समुधात. प. दं. २०-२४. पंचेंदिय-तिरिक्खजोणियाणं -जाव- ५. ई.२०-२४.मत! येन्द्रियातिर्थययोनिथा वैमानिस वेमाणियाणं भंते ! कइ समुग्धाया पण्णत्ता ?
પર્યત કેટલા સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા છે ? गोयमा ! पंचसमुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
6. गौतम! पांयसभुधात वामनभाव्याछ,भ१. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्घाए,
१. वेहना समुधात, २. पाय समुधात, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, 3. भारन्ति समुद्धात, ४. वैउिय समु६धात, ५. तेजस्समुग्घाए ।
५. ते४२ समु६धात. दं. २१. णवरं-मणूसाणं सत्तविहे समुग्घाए पण्णत्ते,
૨૧. વિશેષ-મનુષ્યોના સાત સમુદ્ધાત કહેવામાં तं जहा
साव्या छ,भ - १. वेयणासमुग्घाए, २. कसायसमुग्धाए
१. वेहन समुधात, २. पाय समुधात, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, 3. भारन्ति समुधात, ४. वैङिय समु६धात, ५. तेजस्समुग्घाए। ६. आहारगसमुग्घाए, ५. ते४२ सभुयात, 5. माडा२६ समु६यात, ७. केवलिसमुग्घाए। ६
७. उपसि समुधात. - पण्ण. प. ३६, सु. २०८९-२०९२, (क) जीवा. पडि. १, सु. ४२
(ख) विया. स. २४, उ. १२, सु. ४६ (क) जीवा. पडि. १, सु. १३ (९)
(ख) विया. स. १७, उ. ६, सु. १ (२) (ग) विया. स. २४, उ. १२, सु. ३
(घ) विया. स. २४, उ. १२, सु. २० जीवा. पडि. १, सु. १६-३० (क) ठाणं. अ. ४, उ. ४, सु. ३८० (ख) (सूक्ष्म वायुडायनासभुधात छ-१. वेयणा, २. कसाय, ३. मारणांतिय । -जीवा. पडि. १, सु. २६ (क) जीवा. पडि. ३, सु. ९७ (१)
(ख) जीवा. पडि. १, सु. ३८ (क) जीवा. पडि. १, सु. ४१
(ख) ठाणं. अ. ७, सु. ५८६
१.
५. ६.

Page #287

૨૩૧૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૫. રામાનુજોગુજથીગુનેરફાતમુપાવ- પ. રત્નપ્રભાદિ સાત પૃથ્વીઓમાં નરયિકોના સમુદ્યાતોનું
પ્રરૂપણ : प. इमीसे णं भंते ! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयाणं कइ પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોમાં કેટલા समुग्घाया पण्णत्ता?
સમુદદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! ચાર સમુદ્ધાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૨. વેચના સમુથ, ૨. સાથે સમુધા,
૧. વેદના સમુદ્રઘાત, ૨. કષાય સમુદ્ધાત, २. मारणांतिय समुग्घाए, ४. वेउब्बिय समुग्घाए ।
૩. મારણાંતિક સમુદ્દઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત. પર્વ -નવ-મહેસમU/
આ જ પ્રકારે અધઃસપ્તમ પૃથ્વીપર્યંતના સમુદ્દઘાતોનું -નીવા. ડિ. ૨, સુ. ૮૮ (૨)
કથન કરવું જોઈએ. ૬. સમુકિમ-જુભવતિય રિસ તિથિગોળિયા ૬, સમૂચ્છિમ-ગર્ભજ-પંચેન્દ્રિયતિર્યંચયોનિકો અને મનુષ્યોની मणुस्साण य समुग्धाय संखा परूवणं
સમુદઘાત સંખ્યાનું પ્રરૂપણ : प. सम्मच्छिम पंचेंदिय तिरिक्खजोणिय जलयराणं પ્ર. ભંતે! સમૂચ્છિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જલચરોના भंते ! कइ समुग्घाया पण्णत्ता ?
કેટલા સમુઘાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! तिण्णि समुग्धाया पण्णत्ता, तं जहा- ઉ. ગૌતમ! ત્રણ સમુદ્ધાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૨. વેય સમુધા, ર. સીય સમુઘાઈ,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુઘાત, રૂ. મારાંતિય સમુધા |
૩. મારણાંતિક સમુદ્રઘાત. सम्मुच्छिम थलयराणं-खहयराणं तओ समुग्धाया આ જ પ્રકારે સમૃ૭િમ સ્થળચર અને ખેચરોના ઉં જેવા નવા. પરિ. ૨, મુ. રૂપ-રૂ ૬
ત્રણ સમુદઘાત છે. प. गब्भवक्कंतियपंचेंदियतिरिक्खजोणिय जलयराणं
પ્ર. ભંતે ! ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જલચરોના __ भंते ! कइ समुग्घाया पण्णत्ता ?
કેટલા સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. નાયમી ! વંજ સમુપાય પૂછાતા, તેં નહીં
ઉ. ગૌતમ ! પાંચ સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. વેય સમુથા -ઝાવ-૬. તેનદ્ સમુરાઈ | ૧. વેદના સમુદ્રઘાત -યાવત-૫. તૈજસ સમુદ્દઘાત. गब्भवक्कंतियथलयराणंखहयराणं पंचसमुग्घाया
આ જ પ્રકારે ગર્ભજ સ્થળચરો અને ખેચરોના પણ ઉં જેવા -નવા. પરિ. ૨, મુ. ૨૮-૪૦
પાંચ સમુદઘાત છે. प. सम्मुच्छिम मणुस्साणं भंते ! कइ समुग्घाया पण्णत्ता? પ્ર. ભંતે ! સમૂચ્છિમ મનુષ્યોના કેટલા સમુદ્દઘાત
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! तिण्णि समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! ત્રણ સમુદ્યાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે. વેય સમુગ્ધા, ૨. સાય સમુથા,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુદ્દઘાત, રૂ . મારાંતિય સમુધા |
૩. મારણાંતિક સમુઘાત. प. गब्भवक्कंतिय मणुस्साणं भंते ! कइ समुग्घाया પ્ર. ભંતે ! ગર્ભજ મનુષ્યોના કેટલા સમુદ્દઘાત કહેવામાં TUત્તા ?
આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! सत्त समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! સાત સમુદ્ધાત કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. વેયન સમુઘા -ળાવ- ૭. વનિ સમુથા
૧. વેદના સમુદ્ધાત-વાવ-૭. કેવલી સમુદ્દઘાત. - નીવા. ઘડ. ૨, . ૪૨ate & Personal use Only

Page #288

સમુદઘાત-અધ્યયન
૨૩૧૧
૭. મોટેળ ગતિરોવવનકુરિટાણુરિયા ૭. ઔધિક અને અનન્તરો ૫પન્નકાદિ અગિયાર સ્થાનોમાં समुग्घाय परूवणं
એકેન્દ્રિયોના સમુદઘાતોનું પ્રરૂપણ : प. एगिंदियाणं भंते ! कइ समुग्धाया पण्णत्ता?
પ્ર. ભંતે! એકેન્દ્રિય જીવોના કેટલા સમુધાત કહેવામાં
આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा - ઉ. ગૌતમ ! ચાર સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. વેયન સમુગ્ધાતુ, ૨. સીયસમુરઘાણ,
૧. વેદના સમુદ્ધાત, ૨. કષાય સમુદઘાત, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए।
૩. મારણાંતિક સમુદ્રઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્ધાત. -વિયા. સ. ૩૪, ૩. ૨, મુ. ૭૬ प. अणंतरोववन्नग एगिंदियाणं भंते ! कइ समुग्घाया પ્ર. ભંતે ! અત્તરો૫૫ન્ક એકેન્દ્રિય જીવોનાં કેટલા पण्णत्ता?
સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. ગોયના ! ઢોલ સમુથી પૂછતા, તે નહીં - ઉ. ગૌતમ ! (એનાં) બે સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - 2. વેચીસમુગ્ધા, ૨. રસાયણમુરથા ચ |
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુઘાત. -વિયા. સ. ૩૪, ૩. ૨, મુ. ૬ प. परम्परोववन्नग एगिंदियाणं भंते ! कइ समुग्घाया પ્ર. ભંતે ! પરંપરોપપન્નક એકેન્દ્રિય જીવોનાં કેટલા guત્તા ?
સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा - ઉ. ગૌતમ ! ચાર સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. યસમુધાનાવ-૪. વેત્રિયસમુથા |
૧. વેદના સમુદ્યાત -યાવ-૪. વૈક્રિય સમુઘાત. -વિયા, સ. ૩૪, ૩. રૂ, . ? एवं सेसा वि अट्ट उद्देसगा-जाव- अचरिमो ति।
આ જ પ્રકારે શેષ આઠ ઉદ્દેશકોમાં અચરિમ ઉદ્દેશક
પર્યત સમુદ્યાત સમજવો જોઈએ. णवर-अणंतरा चत्तारि अणंतर सरिसा।
વિશેષ - અનંતર વિશેષણયુક્ત ચાર ઉદ્દેશક અનન્ત
રોપપન્કને અનુરૂપ છે. परंपरा चत्तारि परंपर सरिसा।
પરંપર વિશેષણયુક્ત ચાર ઉદ્દેશક પરંપરા પપન્નકને
અનુરૂપ છે. चरिमा य, अचरिमा य एवं चेव ।
આ જ પ્રકારે ચરમ અને અચરમ ઉદ્દેશકમાં પણ -વિયા. સ. ૩૪, ૩. ૪-૧૨
સમુદ્રઘાતોનું કથન કરવું જોઈએ. ૮. સોહાગુ વેચિ રેલ્વે સમુથી પવને- ૮સૌધર્માદિ વૈમાનિકદેવોમાં સમુદ્યાતોનું પ્રરૂપણ : प. सोहम्मीसाणेसु णं भंते ! देवाणं कइ समुग्धाया પ્ર. ભંતે ! સૌધર્મ - ઈશાન દેવલોકોમાં દેવોનાં કેટલા TUત્તા ?
સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंच समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! પાંચ સમુદદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. વેયન સમુધા, ૨. સાયસમુથા,
૧. વેદના સમુદ્રઘાત, ૨. કષાય સમુદ્રઘાત, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, ૩. મારણાંતિક સમુદ્યાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત, ૬. તેન સમુપા |
પ. તૈજસ સમુદ્દઘાત.

Page #289

૨૩૧૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧.
-નવ-
આ જ પ્રકારે અશ્રુતદેવલોકના દેવો સુધી પાંચ
સમુદઘાત સમજવાં જોઈએ. गेवेज्जाणं आदिल्ला तिन्नि समुग्घाया पण्णत्ता।
રૈવેયકોમાં આરંભના ત્રણ (વેદના, કપાય, -નવા. વ. રૂ, . ૨૦ રૂ.
મારણાંતિક) સમુદ્દઘાત સમજવાં જોઈએ. વીસડા પુરિ અતીતાના સમુપાય ૯. ચોવીસ દંડકોમાં એકત્વ-બહત્વ દ્વારા અતીત-અનાગત परूवणं
સમુદઘાતોનું પ્રરૂપણ : प. दं. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स केवइया પ્ર. ૬. ૧, અંતે ! એક-એક નારકના અતીતમાં કેટલા वेयणासमुग्घाया अतीता?
વેદના સમુદ્દઘાત હોય છે ? ૩. સોયમાં ! તા |
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત હોય છે. . અંતે ! વેવફા પુરવવા ?
પ્ર. ભંતે ! (તેઓ) ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? उ. गोयमा ! कस्सइ अस्थि, कस्सइ नस्थि ।
ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય. जस्सऽस्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
જેને થશે એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ થશે અને उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा।
ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. ૮. ૨-૨૪. વેિ ગરનારસ વિનિરંતરે-ગવિ
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે અસુરકુમારથી માંડીને वेमाणियस्स।
વૈમાનિક પર્યત સમજવું જોઈએ. -ખાવ-તેજસુમુખ,
આ જ પ્રકારે તૈજસ સમુદ્દઘાત પર્યત સમજવું
જોઈએ. एवं एए पंच चउवीसा दंडगा।
આ જ પ્રકારે આ પાંચેય સમુદઘાત ચોવીસ
દિંડકોમાં સમજવાં જોઈએ. प. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स केवइया પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! એક-એક નારકના અતીતમાં કેટલા आहारगसमुग्घाया अतीता?
આહારક સમુઘાત હોય છે ? ૩. યમ ! સ સ્થિ, સ સ્થિ,
ઉ. ગૌતમ ! કોઈને હોય છે અને કોઈને હોતાં નથી. जस्सऽत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, उक्कोसेणं જેને હોય છે, એને જઘન્ય એક કે બે હોય છે અને તિUિT T.
ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ હોય છે. ૫. મંતે ! છેવા પુરેવવા ?
પ્ર. ભંતે ! (તેઓ) ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? ૩. મા સ્મટ્ઠ અસ્થિ, સ૬ નહ્યિા
ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય. जस्सऽत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, જેને થશે એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ उक्कोसेणं चत्तारि।
ચાર સમુદ્દઘાત થશે. હું ૨-૨૪. વેિ નિરંતર -ગા-વેમrfણયન્સ
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક પર્યત
સમજવું જોઈએ. णवरं-मणूसस्स अतीता वि, पुरेक्खडा वि जहा વિશેષ - મનુષ્યના અતીત અને અનાગત रइयस्स पुरेक्खडा।
આહારક સમુદુધાત નારકના અનામત આહારક સમુદ્દઘાતને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
प. गेवेज्जाणं भंते ! देवाणं कइ समुग्घाया पण्णत्ता? उ. गोयमा ! पंच समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा - १. वेयणासमुग्घाए -जाव- तेजस्समुग्घाए । णो चेव वेउब्वियसमुग्घाए वा, तेजस्समुग्घाए वा, समोहणिंसु वा, समोहणंति वा, समोहणिस्संति वा ।
- નવા. પરિ. ૩, મુ. ૨૨૨-(તા.)

Page #290

સમુદઘાત-અધ્યયન
૨૩૧૩
प. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स केवइया
केवलिसमुग्घाया अतीता? ૩. મોરમ ! ત્યાં
૫. મંતે ! વચા રેવડી ? ૩. નીયમી ! સદ્ ચિ, સ૬ ત્યિ |
जस्सऽत्थि एक्को। ૮. ૨-૨૪, પુર્વ - - રેશિયસ
णवर-दं.२१.मणूसस्स अतीता कस्सइ अस्थि, कस्सइ ત્યિાં નક્સલ્થિ gવો.
एवं पुरेक्खडा वि। द. १. णेरइयाणं भंते ! केवइया वेयणासमुग्घाया
अतीता? ૩. ગયા ! મviતા | ૫. અંતે ! ચા પુરેવડા ? ૩. કાયમી ! મviતા |
હું ૨-૨૪, પર્વ નવ- માળિયા
પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! એક-એક નારકના અતીતમાં કેટલા
કેવલિ સમુદ્દઘાત વ્યતીત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક પણ (કેવલિ સમુદ્ધાત) વ્યતીત
થતો નથી. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય,
જેને થશે એને એક જ થશે. ૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - દે. ૨૧, કોઈ મનુષ્યના અતીતમાં કેવલિ સમુદ્યાત થયેલો છે અને કોઈને થયેલો નથી, જેને થયો છે અને એક જ થયો છે.
આ જ પ્રકારે અનાગતમાં પણ એક જ થશે. પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! નારકોનાં કેટલા વેદના સમુદ્ધાત
વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ? ઉ. ગૌતમ ! તે પણ અનંત થશે.
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે તૈજસ સમુદઘાત પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આ પાંચેય સમુદઘાતોનું કથન
ચોવીસે દંડકોમાં સમજવું જોઈએ. પ્ર, દે, ૧, ભંતે ! નારકોનાં આહારક સમુધાત કેટલા
વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! અસંખ્યાત થયેલાં છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અસંખ્યાત થશે.
દ.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - ૧૬. વનસ્પતિકાયિકો અને ૨૧,
મનુષ્યોમાં આ તફાવત છે. પ્ર. ૬.૧૬, ભંતે ! વનસ્પતિકાયિક જીવોનાં કેટલા
આહારક સમુદ્યાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! (એમનાં) અનંત વ્યતીત થયેલાં છે.
પૂર્વ -ગાવ- તેન/સમુથાર
एवं एए वि पंच चउवीसा दंडगा।
प. द.१.णेरइयाणं भंते ! केवइया आहारगसमुग्घाया
अतीता? ૩. સોયમાં ! બસંન્ના ! ૫. મંતે ! વય પુરવા ? ૩. સોયમ ! સંવેન્ના
૮. -૨૪. હવે ગાવ- મળવાને
णवर-१६. वणस्सइकाइयाणं, २१. मणूसाण य इमं
TIત્તા ૫. તે ૬.વUસાથvi મંત્તે ! વેવા માદાર -
समुग्घाया अतीता? ૩. યમ ! મviતા |

Page #291

૨૩૧૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. दं. २१.मणूसाणं भंते ! केवइया आहारगसमुग्घाया પ્ર. ૮,૨૧, ભંતે! મનુષ્યોનાં અતીતમાં કેટલા આહારક अतीता?
સમુદ્યાત થયેલાં છે ? ૩. સિય સંવેજ્ઞા, સિય અસંજ્ઞા
ગૌતમ ! કદાચ સંખ્યાત અને કદાચ અસંખ્યાત
થયેલાં છે. एवं पुरेक्खडा वि।
આ જ પ્રકારે ભવિષ્યના (આહારક સમુદ્દઘાતોનું
પણ કથન કરવું જોઈએ). प. द.१.णेरइयाणं भंते ! केवइया केवलिसमुग्घाया પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! નારકોનાં અતીતમાં કેટલા કેવલિ अतीता?
સમુદ્દઘાત થયેલાં છે ? ૩. યમ! ત્યિ |
ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થયેલો નથી. g, મંતે ! વા કુરે ?
પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? गोयमा ! असंखेज्जा।
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અસંખ્યાત થશે. ટું, ૨-૨૪. વેિ -ઝવ- માળિયા
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું
જોઈએ.. णवरं-१६. वणस्सइकाइयाणं, २१. मणूसाण य વિશેષ-૧૬. વનસ્પતિકાયિકો અને ૨૧. મનુષ્યોમાં મેં પત્ત -
આ અંતર છે - ૫. તે ૧૬. વસિડ્યાનું મંતે! છેવફથી ત્રિ
પ્ર. ૮,૧૬, ભંતે ! અતીતમાં વનસ્પતિકાયિકોનાં मुग्धाया अतीता?
કેટલા કેવલિસમુદ્યાત થયેલાં છે ? ૩. કાયમી ! ત્યાં
ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થયેલો નથી. ૫. મંત! વય પુરેવડા ?
પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ૩. યમ ! મviતા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત થવાનાં છે. दं. २१. मणूसाणं भंते ! केवइया केवलिसमुग्घाया પ્ર. ૮.૨૧. ભંતે ! મનુષ્યોનાં અતીતમાં કેવલિ મતતા?
સમુદ્દઘાત કેટલા થયેલાં છે ? ૩. યમ! સિય ત્યિ, સિય નત્યિ |
ગૌતમ! કદાચ થયેલાં છે અને કદાચ થયેલાં નથી. जइ अस्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
જો થયેલાં છે તે જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને उक्कोसेणं सयपुहत्तं ।
ઉત્કૃષ્ટ શતપૃથકત્વ થયેલાં છે. . મંતે ! વચા પુરે ?
પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ૩. યમી ! સિય સંજ્ઞા, સિય સંજ્ઞા |
ઉ. ગૌતમ! કદાચ સંખ્યાત થશે અને કદાચ અસંખ્યાત - TUT, ૫, રૂ ૬, કુ. ૨૦૧૩-૨૨૦ ૦
થશે. ૨૦. કથીયાળ પકવીસહજુ પુરિ અતીત ૧૦. ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ દંડકોમાં એકત્વબહુત્વ દ્વારા अणागय समुग्धाय परूवणं
અતીત-અનાગત્વ સમુદઘાતોનું પ્રરૂપણ : ૨. વેગ સમુષાર
૧. વેદના-સમુદ્ધાત : प. दं. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स णरइयत्ते પ્ર. ૬.૧. ભંતે! એક-એક નૈરયિકના નાક પર્યાયોમાં केवइया वेयणासमुग्घाया अतीता?
કેટલા વેદના સમુદ્દઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ૩. નીયમી ! સવંતા,
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલાં છે. ૫. અંતે ! વેવફા પુરવા ?
પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? ૩. યમ ! લસ અત્યિ, વરૂડું જટ્યિા
ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય. जस्सऽत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, જેને થશે એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ થશે અને उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा। ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે.

=

Page #292

સમુદઘાત-અધ્યયન
૨૩૧૫
एवं असुरकुमारत्ते-जाव- वेमाणियत्ते।
प. दं. २. एगमेगस्स णं भंते ! असुरकुमारस्स णेरइयत्ते
केवइया वेयणासमुग्धाया अतीता? ૩. મા! viતા | g, મંતે ! વેવફા પુરેવડા ? ૩. જો ! હું અત્યિ, રસ ત્યિ |
जस्सऽस्थि तस्स सिय संखेज्जा. सिय असंखेज्जा,
सिय अणंता। प. एगमेगस्स णं भंते ! असुरकुमारस्स असुरकुमारत्ते
केवइया वेयणासमुग्घाया अतीता? ૩. રોય ! મiતા | 1. અંતે ! તેવી પુરેડી? ૩. જેમા ! સંડુ મત્યિ, સહુ નત્યિ |
जस्सऽत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा । ટું રૂ-૨૪. Iિકુમાર રિ-નવ- માળિયો
આ જ પ્રકારે નૈરયિકના અસરકાર પર્યાયથી વૈમાનિક પર્યાયમાં રહેલા (અતીત અને અનાગત
વેદના સમુદઘાત) સમજવાં જોઈએ. પ્ર. દે. ૨. ભંતે! એક-એક અસુરકુમારના નારક પર્યાયમાં
રહેતાં કેટલા વેદના સમુદ્દઘાત પસાર થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થાય છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલાં થશે ? ઉ. ગૌતમ! કોઈને થવાનાં છે અને કોઈને થવાનાં નથી.
જેને થવાનાં છે એને કદાચ સંખ્યાત, કદાચ
અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થશે. પ્ર. ભંતે! એક-એક અસુરકુમારના અસુરકુમાર પર્યાયમાં
રહેતાં કેટલા વેદના સમુદ્રઘાત વ્યતીત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય.
જેને થવાનાં છે એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ થશે અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. ૬.૩-૨૪. આ જ પ્રકારે નાગકુમાર પર્યાયથી વૈમાનિક પર્યાય પયતમાં રહેલા અતીત અને અનાગત વેદના સમુદઘાત સમજવાં જોઈએ. જે પ્રકારે અસુરકુમારના નારકાયયથી વૈમાનિક પર્યાય પર્યત વેદના સમુદઘાત કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રકારે શેષ નાગકુમાર વગેરેના પણ સ્વસ્થાન અને પરસ્થાનમાં વૈમાનિક પર્યાય પર્યત સમજવાં જોઈએ -ચાવત- વૈમાનિક પણ વૈમાનિક પર્યાય પર્યત જાણવા જોઈએ. આ જ પ્રકારે આ ચોવીસે દંડકોમાં પ્રત્યેકના
ચોવીસ દંડક હોય છે. ૨. કપાય સમુદઘાત : પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! એક-એક નારકના નાક પર્યાયમાં
કેટલા કષાય સમુદ્યાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલાં છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ! કોઈને થવાનાં છે અને કોઈને થવાનાં નથી.
જેને થવાનાં છે, એને એકથી અનંત પર્યંત થવાનાં છે.
एवं जहा वेयणासमुग्घाएणं असुरकुमारेणेरइयाइवेमाणिय-पज्जवसाणेसुभणिएतहाणागकुमारादिया अवसेसेसु सट्ठाण-परहाणेसु भाणियब्वा -जाववेमाणियस्स वेमाणियत्ते।
एवमेए चउव्वीसं चउब्बीसा दंडगा भवंति।
२. कसायसमुग्धाएप. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स णेरइयत्ते
केवइया कसायसमुग्घाया अतीता? ૩. કોચમા ! મviતા | ૫. મંતે ! વય પુરેવરવડા ? ૩. જો મા ! સ ત્યિ, OિT
जस्सऽस्थि एगुत्तरियाए -जाव- अणंता ।

Page #293

૨૩૧૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. दं. २. एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स असुरकूमारत्ते
__ केवइया कसायसमुग्धाया अतीता? ૩. યમ ! મviતા. ૫. મંતે ! વેવફા રેવડા ? ૩. નીયમી ! સદ્ બત્યિ, ત્યિ |
जस्सऽस्थि सिय संखेज्जा, सिय असंखेज्जा, सिय
. -. પર્વ -ગાવ- નેચર થાયjમારા
પ્ર. દે, ૨, ભંતે ! એક-એક નારકના અસુરકુમાર પર્યાયમાં
કેટલા કષાય સમુદ્દઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલાં છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને થશે નહીં,
જેને થશે એને કદાચ સંખ્યાત, કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થશે. ૮.૩-૧૧, આ જ પ્રકારે નારકનું સ્વનિતકુમાર પર્યાય પર્વતમાં(અતીત-અનાગત કપાય સમુદધાત) સમજવું જોઈએ. નારકનું પૃથ્વીકાયિક પર્યાયમાં એકથીમાંડી અનંત પર્યાય સુધી સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે મનુષ્ય પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. નારકના વાણવ્યંતર પર્યાય અસુરકુમાર પર્યાયને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. જ્યોતિષ્કદેવ પર્યાયમાં અતીત કપાય સમુદઘાત અનંત છે. અનાગત કષાય સમુદઘાત કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય. જેને થશે અને કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત
पुडविकाइयत्ते एगुत्तरियाए णेयब्वं,
-ગાવ-મજૂરો वाणमंतरत्ते जहा असुरकुमारत्ते।
जोइसियत्ते अतीता अणंता,
पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ णत्थि ।
जस्सऽत्थि, सिय असंखेज्जा, सिय अणंता ।
થશે.
एवं वेमाणियत्तेवि, सिय असंखेज्जा, सिय अणंता।
असुरकुमारस्स णेरइयत्ते अतीता अणंता।
पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ णत्थि।
जस्सऽस्थि सिय संखेज्जा. सिय असंखेज्जा, सिय અનંતા | असुरकुमारस्स असुरकुमारत्ते अतीता अणंता।
આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાયમાં પણ કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થશે. અસુરકુમારના નૈરયિક પર્યાયમાં અતીત કષાય સમુઘાત અનંત થાય છે. અનાગત (કપાય સમુદ્ધાત) કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થશે, જેને થશે એને કદાચ સંખ્યાત, કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થશે. અસુરકુમારના અસુરકુમાર પર્યાયમાં અતીત (કષાય સમુઘાત) અનન્ત કહેલાં છે. અનાગત એકથીમાંડી અનંત પર્યત કહેવાં જોઈએ. ૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નાગકુમાર પર્યાયથીમાંડીને વૈમાનિક પર્યાય પર્યત જેવી રીતે નૈરયિક માટે કહ્યું છે તેવું જ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમાર પર્યાય પર્યત પણ વાવત- વૈમાનિક પર્યાયમાં પૂર્વવત સમજવું જોઈએ.
પુરા પત્તરિયા -ઝાવ- મviતા | હું ૨-૨૪. પૂર્વ નાણુમારજો નિરંતરે નવवेमाणियत्तेजहाणेरइयस्स भणियं तहेव भाणियब्वं ।
g-Mવ- થrળવનાર રિ-ખાવ- હેમાળિયા

Page #294

સમુદ્દઘાત-અધ્યયન
૨૩૧૭
णवरं-सव्वेसिं सट्ठाणे एगुत्तरिए परट्ठाणे जहेव असुरकुमारस्स।
पुढविक्काइयस्स णेरइयत्ते -जाव- थणियकुमारत्ते अतीता अणंता, पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ ત્યિ .
जस्सऽत्थि सिय संखेज्जा, सिय असंखेज्जा, सिय મiતા पुढविकाइयस्स पुढविकाइयत्ते -जाव- मणूसत्ते अतीता अणंता।
पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ णस्थि ।
जस्सऽस्थि एगुत्तरिया। वाणमंतरत्ते जहा णेरइयत्ते।
जोइसिय-वेमाणियत्ते अतीता अणंता,
पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ णत्थि । जस्सऽत्थि, सिय असंखेज्जा, सिय अणंता।
વિશેષ - આ બધાના સ્વસ્થાનમાં અનાગત (કષાય સમુદ્યાત) એકથીમાંડીને ઉત્તરોત્તર અનંત છે અને પરસ્થાનમાં અસુરકુમારને અનુરૂપ છે. પૃથ્વીકાયિક જીવના નારક પર્યાયથી અનિતકુમાર પર્યાય પર્યત અનંત (કષાય સમુદઘાત) અતીતમાં થયેલાં છે અને અનાગતમાં કોઈને થનાર છે અને કોઈને થનાર નથી. જેમને થવાનાં છે, એમને કદાચ સંખ્યાત, કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થવાનાં છે. પૃથ્વીકાયિકના પૃથ્વીકાયિક પર્યાયથી મનુષ્ય પર્યાય સુધીમાં (કષાય સમુદ્ધાત) અતીતમાં અનંત થયેલાં છે. અનાગત (કપાય સમુદ્ધાત) કોઈને થવાનાં છે અને કોઈને થવાનાં નથી.. જેમને થવાનાં છે, એમને એકથીમાંડીને અનંત થશે. વાણવ્યતર પયયમાં નારક પર્યાયને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
જ્યોતિક અને વૈમાનિક પર્યાય અતીતમાં અનંત થયેલાં છે. અનાગત કોઈને થવાનાં છે અને કોઈને થવાનાં નથી. જેમને થવાનાં છે. એમને કદાચ અસંખ્યાત અને કદાચ અનંત થશે. આ જ પ્રકારે મનુષ્ય માટે પણ સમજવું જોઈએ. વાણવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકોનું કથન અસુરકુમારને અનુરૂપ કરવું જોઈએ. વિશેષ - સ્વસ્થાનમાં એકોત્તર વૃદ્ધિથી વૈમાનિકના વૈમાનિક પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં
હોય છે. ૩. મારણાંતિક સમુદઘાત :
મારણાન્તિક સમુદઘાત સ્વસ્થાનમાં અને પરસ્થાનમાં પણ એકોત્તરની વૃદ્ધિ વડે વૈમાનિકના વૈમાનિક પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં
હોય છે. ૪, વૈક્રિય સમુઘાત :
વૈક્રિય સમુદ્દઘાતનું સંપૂર્ણ કથન કપાય સમુદ્દઘાતને અનુરૂપ કરવું જોઈએ.
પુર્વ -Mાવ- કવિ ચડ્યા वाणमंतर-जोइसिय-वेमाणिया जहा असुरकुमारे।
णवर-सट्टाणे एगुत्तरियाए भाणियव्वा -जाववेमाणियस्स वेमाणियत्ते । एवं एए.चउवीसं चउवीसा दंडगा।
३. मारणांतियसमुग्घाए
मारणांतियसमुग्घाओ सट्ठाणे वि, परट्ठाणे वि एगत्तरियाए नेयब्बो-जाव-वेमाणियस्स वेमाणियत्ते।
एवमेए चउवीसं चउवीसा दंडगा भाणियव्वा ।
४. वेउब्वियसमुग्घाए
वेउब्वियसमुग्घाओ जहा कसायसमुग्घाओ तहा णिरवसेसो भाणियब्बो।

Page #295

૨૩૧૮
वरं जस्स णत्थि तस्स ण वुच्चइ
एत्थ वि चउवीसं चउवीसा दंडगा भाणियव्वा । तेजस्समुग्धाए
तेजस्समुग्धाओ जहा मारणांतियसमुग्धाओ ।
वरं जस्स अत्थि ।
एवं एए वि चउवीसं चउवीसा दंडगा भाणियव्वा ।
६. आहारगसमुग्धाए
प. दं. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स रइयत्ते केवइया आहारगसमुग्घाया अतीता ?
૩. ગોયમા ! ચિ ।
૧.
૩. ગોયમા ! સ્થિ ।
મંતે ! વડ્યા પુરેવડા ?
ૐ. ૨-૨૪. છ્યું “ખાવ- તેમાળિયત્તે
णवरं दं. २१. मणूसत्ते अतीता कस्सइ अत्थि, कस्सइ णत्थि ।
जस्सऽत्थि जहणेणं एक्को वा, दो વા, उक्कोसेणं તિ—િ I
૧. મંતે ! વડ્યા પુરેવડા ?
૩. ગોયમા ! સર અસ્થિ, સફ સ્થિ ।
जसत्थि जहणेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं चत्तारि ।
एवं सव्वजीवाणं मणूसेसु भाणियव्वं ।
मणूसस्स मणूसत्ते अतीता कस्सइ अत्थि, कस्सइ ત્યા
जस्सऽथ जहणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं चत्तारि ।
एवं पुरेक्खडा वि ।
एवमेए वि चउवीसं चउवीसा दंडगा भाणियव्वा -ખાવ- વેમાળિયમ્સ વેમાળિયત્તે।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
વિશેષ – જેને (વૈક્રિય સમુદ્દઘાત) હોતાં નથી, એનું કથન નહીં કરવું જોઈએ.
અહીંયા પણ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં હોય છે. ૫. તૈજસ્ સમુદ્દાત :
તૈજસ્ સમુદ્દાતનું કથન મારણાન્તિક સમુદ્ધાતને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – જેને જે હોય છે, (એને જ કહેવું જોઈએ. )
આ જ પ્રકારે આ પણ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં સમજવાં જોઈએ.
૬.
પ્ર.
આહારક સમુદ્ધાંત :
૬.૧. ભંતે ! એક-એક નારકના નારક-પર્યાયમાં કેટલા આહારક સમુદ્ધાત વ્યતીત થાય છે ?
ગૌતમ ! એક પણ વ્યતીત થયો નથી.
ઉ.
પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ?
ઉ. ગૌતમ ! એકપણ થવાનાં નથી.
પ્ર.
ઉ.
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાય પર્યંત (અતીત અને અનાગત આહારક સમુદ્દઘાતનું) કથન સમજવું જોઈએ.
-
વિશેષ – ૬.૨૧. મનુષ્ય પર્યાયમાં અતીતમાં (આહા૨ક સમુદ્દઘાત) કોઈને થયા છે અને કોઈને થયાં નથી.
જેને થયું છે, એને જઘન્ય એક કે બે અને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ થયાં છે.
ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ?
ગૌતમ ! કોઈને થનાર છે અને કોઈને થનાર નથી. જેને થવાનું છે એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર થવાનાં છે.
આ જ પ્રકારે સમસ્ત જીવો અને મનુષ્યોના (અતીત અને અનાગત આહારક સમુદ્ઘાત) સમજવું જોઈએ. મનુષ્યના મનુષ્યપર્યાયમાં અતીતમાં (આહારક સમુદ્દઘાત) કોઈને થાય છે અને કોઈને થાય નથી. જેને થાય છે, એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર થાય છે.
આ જ પ્રકારે અનાગત (આહા૨ક સમુદ્દાત) સમજવો જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં વૈમાનિક પર્યાય પર્યંત (આહારક સમુદ્દાત) સુધી સમજવાં જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #296

સમુદધાતુ-અધ્યયન
૨૩૧૯
रइयत्ते
૭. ત્રિસમુથાप. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स
केवइया केवलिसमुग्धाया अतीता? ૩. ગરમ ! ટ્યિ. ૫. અંતે ! કેવા પુરે ? ૩. યમ ! ઇત્યિ
૨-૨૪. pવે -નવિ- સેનાળિયો
णवरं-मणूसत्ते अतीता णत्थि,
पुरेक्खडा कस्सइ अत्थि, कस्सइ णत्थि ।
૭. કેવલિ સમુદઘાત : પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! એક-એક નૈરયિકના નારક પર્યાયમાં
કેટલા કેવલિ સમુદઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થયેલો નથી. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવિષ્યમાં પણ થવાના નથી.
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાય પર્યત (કેવલિ સમુદ્રઘાત) સમજવું જોઈએ. વિશેષ - મનુષ્ય પર્યાયમાં અતીતમાં (કેવલિ સમુદ્દઘાત) થયો નથી. અનાગતમાં (કેવલિ સમુદઘાત) કોઈને થવાનો છે અને કોઈને થવાનો નથી. જેને થવાનો છે, એને એક જ થવાનો છે. મનુષ્યના મનુષ્યપર્યાયમાં અતીતમાં (કેવલિ સમુદદ્યાત) કોઈને થયેલો છે અને કોઈને થયેલો નથી, જેને થયો છે અને એક જ થયો છે. આ જ પ્રકારે અનાગત (કેવલિ સમુઘાત)ના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ ચોવીસ દંડક ચોવીસે દંડકોમાં
સમજવું જોઈએ. પ્ર. .૧. અંતે ! (ઘણાં જ) નારકોનાં નારક પર્યાયમાં
રહેવા છતાં કેટલા વેદના સમુદ્દઘાત વ્યતીત થયાં
जस्सऽत्थि एक्को। मणूसस्स मणूसत्ते अतीता कस्सइ अस्थि, कस्सइ णत्थि, जस्सऽत्थि एक्को।
एवं पुरेक्खडा वि।
एवमेए चउवीसं चउवीसा दंडगा भाणियब्वा।
प. द. १. णेरइयाणं भंते ! णेरइयत्ते केवइया
वेयणासमुग्घाया अतीता?
૩. યમ ! અviતા 1. અંતે ! કેવફા પુરેશ્યા ? ૩. નયમ ! મviતા |
હું ૨-૨૪, gવે -નાવિ- હેમાળિયો
एवं सब्बजीवाणं भाणियब्बं -जाव- वेमाणियाणं वेमाणियत्ते।
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયાં છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થવાનાં છે.
દં, ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાય પર્યત થવાનાં છે. આ જ પ્રકારે સર્વ જીવોનાં વૈમાનિકોનાં વૈમાનિક પર્યાય પર્યત (અતીત અને અનાગત વેદના સમુદ્દઘાત) સમજવાં જોઈએ. આ જ પ્રકારે તૈજસ સમુઘાત પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - જેને વૈક્રિય અને તૈજસ્ સમુદ્દઘાત સંભવ
છે એને ઉપયોગપૂર્વક સમજવાં જોઈએ. પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! નારકોના નાક પર્યાયમાં રહેતાં
કેટલા આહારક સમુદઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક પણ નથી. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ?
હવે –ગાવ- તેમજુમુપો . णवरं-उवउंजिऊण णेयध्वं जस्सऽस्थि वेउवियतेजसा।
1. ૨ , નરસુથાપનું મંત! | રફત્તે વેવથ આદર
સમુથયા કર્તતા ? ૩. કાયમી ! નOિ | 1. મંત ! વવવ વવડા ?

Page #297

૨૩૨૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩.
થમાં ! ત્યિ | ૨-૨૪, વે-- તેનાળિયો
णवरं-मणूसत्ते अतीता असंखेज्जा, पुरेक्खडा અસંવેT / ઉં -નવિ- માનવામાં
णवर-वणस्सइकाइयाणं मणसत्ते अतीता अणंता, पुरेक्खडा अणंता। मणूसाणं मणूसत्ते अतीता सिय संखेज्जा, सिय ૩ સંવેજ્ઞા . एवं पुरेक्खडा वि। सेसा सब्वे जहा णेरइया। एवं एए चउव्वीसं चउव्वीसा दंडगा भाणियब्बा।
प. द. १. रइयाणं भंते ! णेरइयत्ते केवइया
વેવસમુધાયા મતતા ? ૩. ગોયમ ! ત્યિ | 1. મંત ! હેવી પૂરેવડા ? ૩. ગોચT ! ત્યિ |
૮. -૨૪, પર્વ –ગાવ- સેનાળિયો
ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થવાનો નથી.
દ.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાય પર્યત (અતીત અનાગત આહારક સમુદઘાતનું) કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ-મનુષ્ય પર્યાયમાં અતીત અને અનાગતમાં અસંખ્યાત (આહારક સમુદ્ધાત) હોય છે. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકોના પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - વનસ્પતિકાયિકોના મનુષ્ય પર્યાયમાં અતીત અને અનાગત અનંત હોય છે. મનુષ્યોનાં મનુષ્યપર્યાયમાં કદાચ સંખ્યાત અને કદાચ અસંખ્યાત અતીતમાં હોય છે. આ જ પ્રકારે અનાગતને માટે પણ સમજવું જોઈએ. શેષ સમગ્ર કથન નારકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આ ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ દંડક
હોય છે. પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! નારકોનાં નારક પર્યાયમાં રહેવા
છતાં કેટલા કેવલિ સમુદ્દઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થયો નથી. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થવાનો નથી
૮.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પયય પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ-મનુષ્યપર્યાયમાં અતીતમાં (કેવલિ સમુદઘાત) થયા નથી પરંતુ અનાગતમાં અસંખ્યાત થશે. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકોના પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - વનસ્પતિકાયિકોના મનુષ્ય પર્યાયમાં અતીત (કેવલિ સમુઘાત) થયો નથી પરંતુ અનાગત અનંત થશે. મનુષ્યોના મનુષ્યપર્યાયમાં અતીત (કેવલિ સમુદ્યાત) કદાચ થયેલ છે અને કદાચ થયેલ નથી. જો થયેલ છે, તો જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ
શતપૃથફત્વ થયેલો છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ કદાચ સંખ્યાત થશે અને કદાચ
અસંખ્યાત થશે.
णवर-मणूसत्ते अतीता णत्थि, पुरेक्खडा असंखेज्जा।
વે નાવ- વેનિયા
णवर-वणस्सइकाइयाणं मणूसत्ते अतीता पत्थि, पुरेक्खडा अणंता।
मणूसाणं मणूसत्ते अतीता सिय अस्थि, सिय णत्थि ।
जइ अत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा,
उक्कोसेणं सयपुहत्तं । ૫. મંતે ! વય પુરેવડા ? ૩. કોથમી ! સિય સંજ્ઞા, સિય સંજ્ઞા |

Page #298

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૨૩૨૧
एवं एए चउब्बीसं चउब्बीसा दंडगा सब्बे पुच्छाए
આ જ પ્રકારે આ ચોવીસે દંડકોમાં ચોવીસ દંડક भाणियब्वा-जाव-वेमाणियाण वेमाणियत्ते।
પૃચ્છા(પ્રશ્ન) ઘટિત કરીને તેજ અનુસાર વૈમાનિકોના - TVT. ૫. ૨૬, મુ. ૨૦-૨૨ ૨૪ વૈમાનિક પર્યાય પર્યત સમજવું જોઈએ. ૨સમુથાચાને નવ-
વસોનુ તાત્ર જિરિયા ૧૧. જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં સમુઘાતના ક્ષેત્ર-કાળ અને परूवणं
ક્રિયાનું પ્રરૂપણ : १. वेयणा समुग्घाए
૧. વેદના સમુદ્રઘાત : प. जीवे णं भंते ! वेयणासमुग्घाएणं समोहए પ્ર. ભંતે ! વેદના સમુદ્ધાતથી સમવહત થયેલો જીવ समोहणित्ता जे पोग्गले णिच्छुभइ तेहि णं भंते !
સમવહત થઈને જે પુદગલોને (પોતાના શરીરની पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अफुण्णे, केवइए खेत्ते फुडे ?
બહાર) કાઢે છે તો ભંતે ! તે મુદ્દગલો વડે કેટલું ક્ષેત્ર
પરિપૂર્ણ થાય છે તથા કેટલું ક્ષેત્ર પૃષ્ટ થાય છે ? उ. गोयमा ! सरीरपमाणमेत्ते विक्खंभ-बाहल्लेणं, ઉ. ગૌતમ ! વિષ્કન્મ (પહોળાઈ) અને બાહલ્ય
णियमा छद्दिसिं एवइए खेत्ते अफुण्णे, एवइए (મોટાઈ)ની અપેક્ષાએ શરીર પ્રમાણ ક્ષેત્રને વેજો .
નિયમ પ્રમાણે છયે દિશાઓમાં પરિપૂર્ણ કરે છે
અને એટલાં જ ક્ષેત્રથી પૃષ્ટ થાય છે. प. सेणं भंते! खेत्ते केवइकालस्स अफुण्णे केवइकालस्स પ્ર. ભંતે ! તે ક્ષેત્ર કેટલા કાળમાં પરિપૂર્ણ થાય છે અને
કેટલા કાળમાં સ્પષ્ટ થાય છે ? ૩. રથમ ! 4સમgઈ વ, કુસમUT વા, ઉ. ગૌતમ ! એક સમય, બે સમય કે ત્રણ સમયના तिसमइएण वा, विग्गहेण वा एवइकालस्स अफुण्णे,
વિગ્રહકાળમાં પરિપૂર્ણ થાય છે અને એટલા જ एवइकालस्स फुडे ।
કાળથી સ્પષ્ટ થાય છે. प. ते णं भंते ! पोग्गला केवइकालस्स णिच्छुभइ ? પ્ર. ભંતે ! (જીવ) એ પુદ્ગલોને કેટલા સમયમાં (આત્મ
પ્રદેશોથી) બહાર નીકાળે છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तस्स, उक्कोसेण वि ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણ સંતોમુત્તરૂ .
અન્તર્મુહૂર્તમાં (તે પુદ્ગલોને બહાર કાઢે છે) प. ते णं भंते ! पोग्गला णिच्छूढा समाणा जाई तत्थ પ્ર. ભંતે ! તે બહાર કાઢેલાં પુદ્ગલો ત્યાં (સ્થિત) જે
पाणाई -जाव-सत्ताइं अभिहणंति, वत्तेंति,लेसेंति, પ્રાણો -વાવ- સત્વોને અભિઘાત (હિંસા) કરે છે, संघाएंति, संघटुंति, परियावेंति, किलावेंति,
ઘુમાવે (ફેરવે) છે, સ્પર્શ કરે છે, એકત્રિત કરે છે, उद्दवेंति, तेहिंतो णं भंते ! से जीवे कइकिरिए ?
સંઘકૃિત (સંકોચન) કરે છે, પરિતાપ (દુ:ખ) પહોંચાડે છે, મૂચ્છિત કરે છે અને ઉપદ્રવિત કરે
છે ત્યારે ભંતે ! તે જીવ કેટલી ક્રિયાયુક્ત હોય છે ? उ. गोयमा ! सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय ઉ. ગૌતમ ! કદાચ તે ત્રણ ક્રિયાયુક્ત, કદાચ ચાર પંવિgિ |
ક્રિયાયુક્ત કે કદાચ પાંચ ક્રિયાયુક્ત હોય છે. प. ते णं भंते ! जीवा ताओ जीवाओ कइकिरिया ? પ્ર. ભંતે ! (અભિપાત વગેરે કરનાર) તે જીવો
(અભિઘાત વગેરે કરતાં રહ્યા હોય) એ જીવોના
નિમિત્તવડે કેટલી ક્રિયાઓ યુક્ત હોય છે ? उ. गोयमा ! सिय तिकिरिया, सिय चउकिरिया, सिय ઉ. ગૌતમ ! કદાચ તેઓ ત્રણ ક્રિયાયુક્ત, કદાચ ચાર पंचकिरिया।
ક્રિયાયુક્ત અને કદાચ પાંચ ક્રિયાયુક્ત હોય છે. प. से णं भंते ! जीवे ते य जीवा अण्णेसिं जीवाणं પ્ર. ભંતે ! તે જીવ અને તે જીવો, અન્ય જીવોની परंपराघाएणं कइकिरिया ?
પરંપરામાં ઘાત કરવાથી કેટલી ક્રિયાયુક્ત હોય છે ?

Page #299

૨૩૨૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! तिकिरिया वि, चउकिरिया वि,पंचकिरिया
વિા
प. द. १. णेरइए णं भंते ! वेयणासमुग्घाएणं समोहए
समोहणित्ता जे पोग्गले णिच्छुभइ,
तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अफण्णे, केवइए खेत्ते फुडे ? -जाव-से णं भंते ! णेरइए ते य णेरइया अण्णेसिं रइयाणं परंपराघाएणं कइ
किरिया ? ૩. કાયમ ! વે નવ નો
णवरं-णेरइयाभिलावो।
ટું ૨-૨૪, પર્વ નિરવ
ગાવ- વેgિ /
कसाय समुग्घाएएवं कसायसमुग्घाओ वि भाणियब्बो।
३. मारणंतिय समुग्घाएप. जीवे णं भंते ! मारणंतियसमुग्घाएणं समोहए
समोहणित्ता जे पोग्गले णिच्छभइ तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अफुण्णे, केवइए खेत्ते फुडे ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ત્રણ ક્રિયાયુક્ત પણ હોય છે, ચાર | ક્રિયાયુક્ત પણ હોય છે અને પાંચ ક્રિયાયુક્ત પણ
હોય છે. પ્ર. ૬,૧, ભંતે ! વેદના સમુદ્રઘાતથી સમવહત થયેલો
નારક સમવહત થઈને જે પુદ્ગલોને પોતાના શરીરથી બહાર) કાઢે છે તો - ભંતે ! એ પુદ્ગલોવડે કેટલું ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ થાય છે તથા કેટલું ક્ષેત્ર સ્પષ્ટ થાય છે ? –ચાવત- ભંતે ! તે નારક અને તે નારકો અન્ય નૈરયિકોનો
પરંપરાવડે ઘાત કરતાં કેટલી ક્રિયાયુક્ત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સમુચ્ચય જીવ સંબંધિત જે
આવ્યું છે, તેવું જ સંપૂર્ણ કથન કરવું જોઈએ. વિશેષ - અહીંયા જીવ'ને સ્થાને નારક' શબ્દનો પ્રયોગ કરવો જોઈએ. દ. ૨-૨૪, આ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સંપૂર્ણ
કથન સમજવું જોઈએ. ૨. કષાય સમુધાત :
આ જ પ્રકારે કષાય સમુઘાતનું પણ સમગ્ર વર્ણન
સમજવું જોઈએ. ૩. મારણાંતિક સમુદઘાત : પ્ર. ભંતે ! મારણાન્તિક સમુધાતથી સમવહત થયેલો
જીવ સમવહત થઈને જે પુદ્ગલોને પોતાના શરીરથી બહાર) કાઢે છે તો ભંતે ! એ પુદ્ગલો વડે કેટલા ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ થાય છે તથા કેટલા ક્ષેત્ર સ્પષ્ટ થાય છે ? ગૌતમ ! વિષ્કન્મ અને બાહલ્યની અપેક્ષાએ શરીર પ્રમાણ ક્ષેત્રની તથા લંબાઈમાં જઘન્ય એક દિશામાં આગળના અસંખ્યાતમાં ભાગ ક્ષેત્રને અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત યોજન સુધીના ક્ષેત્રને
પરિપૂર્ણ કરે છે અને એટલાં જ ક્ષેત્રને ઋષ્ટ કરે છે. પ્ર. ભંતે ! તે ક્ષેત્ર કેટલા કાળમાં પુદ્ગલોથી પરિપૂર્ણ
થાય છે અને કેટલા કાળમાં સ્પષ્ટ થાય છે ? ગૌતમ ! તે ક્ષેત્ર એક સમય, બે સમય, ત્રણ સમય અને ચાર સમય જેટલા વિગ્રહ કાળમાં (એ પુદ્ગલોથી) પરિપૂર્ણ થાય છે અને એટલા જ કાળમાં સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. શેષ કથન પૂર્વવત કદાચ પાંચક્રિયાઓ લાગે છે પર્યત કરવું જોઈએ. ૬.૧. સમુચ્ચયજીવને અનુરૂપ નરયિકનું પણ કથન કરવું જોઈએ.
उ. गोयमा ! सरीरपमाणमेत्ते विक्खंभ बाहल्लेणं
आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स अंखेज्जइभार्ग, उक्कोसेणं असंखेज्जाई जोयणाई एगदिसिं एवइए
खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्ते फुडे । प. सेणं भंते! खेत्ते केवइए कालस्स अफुण्णे केवइकालस्स
उ. गोयमा! एगसमइएणवा, दुसमइएणवा, तिसमइएण
वा, चउसमइएण वा विग्गहेणं एवइकालस्स अफुण्णे, एवइकालस्स फुडे।
सेसं तं चैव-जाव-पंचकिरिया।
ઢં. . વે રવિ

Page #300

સમુદત-અધ્યયન
૨૩૨૩
णवर-आयामेणं जहण्णेणं साइरेगं जोयणसहस्सं. उक्कोसेणं असंखेज्जाई जोयणाई एगदिसिं एवइए खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्तेफूडे, विग्गहेणं एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण वा ।
णवरं-चउसमइएण ण भण्णइ ।
सेसं तं चेव-जाव-पंचकिरिया वि।
હું. ૨. અસુરકુમારશ્ન નહીં નીવU/
णवरं-विग्गहो तिसमइओ जहा णेरइयस्स ।
सेसं तं चेव। ૮. રૂ-૨૪. ના અસુરકુમારે પર્વ -ગાવ-માળિg/
णवर-एगिदिए जहा जीवे णिरवसेसं ।
४. वेउब्बिय समुग्धाएप. जीवे णं भंते ! वेउब्वियसमुग्धाएणं समोहए
समोहणित्ता जे पोग्गले णिच्छभइ तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अण्णे, केवइए खेत्ते फूडे ?
વિશેષ - લંબાઈમાં જઘન્ય એક દિશામાં કંઈક વધારે એક હજાર યોજન, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત યોજન ઉક્ત પુદ્ગલોથી પરિપૂર્ણ થાય છે અને એટલું જ ક્ષેત્ર સ્પષ્ટ થાય છે તથા એક સમય, બે સમય કે ત્રણ સમયના વિરહથી પરિપૂર્ણ અને સ્પષ્ટ કહેવું જોઈએ. વિશેષ - ચાર સમયના વિગ્રહથી સ્પષ્ટ નહીં સમજવું જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વવત કદાચ પાંચક્રિયાઓ લાગે છે પર્યત કરવું જોઈએ. ૬.૨. અસુરકુમારનું કથન જીવપદના(મારણાન્તિક સમુદઘાત) અનુસાર કરવું જોઈએ. વિશેષ - અસુરકુમારનો વિગ્રહ નારકના વિગ્રહને અનુરૂપ ત્રણ સમયનો હોય છે. શેષ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત છે. ૬.૩-૨૪, જે પ્રકારે અસુરકુમારના વિષયમાં કહ્યું
એ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ-એકેન્દ્રિયનું (મારણાન્તિક સમુદ્યાત સંબંધિત)
સમગ્ર કથન જીવને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. ૪. વૈક્રિય સમુઘાત : પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય સમુદ્રઘાતથી સમવહત થયેલો જીવ
સમવહત થઈને જે પુદ્ગલોને (પોતાના શરીરની બહાર) કાઢે છે તો ભંતે ! એ પુદ્ગલો વડે કેટલું ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ થાય છે તથા કેટલું ક્ષેત્ર પૃષ્ટ થાય છે ? ગૌતમ ! વિષ્કન્મ અને બાહલ્યની અપેક્ષાએ શરીર પ્રમાણ ક્ષેત્રને તથા લંબાઈમાં જધન્ય આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગ ક્ષેત્રને અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત યોજન જેટલું ક્ષેત્રને એક દિશા કે વિદિશામાં
પરિપૂર્ણ કરે છે અને એટલાં જ ક્ષેત્રને સ્પષ્ટ કરે છે. પ્ર. ભંતે ! તે ક્ષેત્ર કેટલા કાળમાં પરિપૂર્ણ થાય છે અને
કેટલા કાળમાં પૃષ્ટ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક સમય, બે સમય કે ત્રણ સમય
જેટલા વિગ્રહ કાળથી (ત ક્ષેત્ર) પરિપૂર્ણ થાય છે અને એટલા જ ક્ષેત્રથી પૃષ્ટ થાય છે. શેષ સમગ્ર કથન પૂર્વવત પાંચે ક્રિયાઓ લાગે છે પર્યત સમજવું જોઈએ. દં.૧. આ જ પ્રકારે નૈરયિકોનું વૈક્રિય સમુદઘાત સંબંધિત કથન કરવું જોઈએ.
उ. गोयमा ! सरीरप्पमाणमेत्ते विक्खंभ-बाहल्लेणं,
आयामेणं जहण्णणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं संखेज्जाईजोयणाईएगंदिसिंवा, विदिसिं वा एवइए खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्ते फुडे ।
प. सेणं भंते ! खेत्ते केवइकालस्स अफुण्णे, केवइकालस्स
૩. ! /સમરૂપ વા, સુમરૂUST વા,
तिसमइएण वा विग्गहेणं एवइकालस्स अफुण्णे, एवइकालस्स फुडे। सेसं तं चेव-जाव-पंचकिरिया वि।
હું ૨. શ્વ જેરફg

Page #301

૨૩૨૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
णवरं-आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स संखेज्जइभार्ग, उक्कोसेणं संखेज्जाइं जोयणाई एगदिसिं एवइए
खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्ते फुडे । प. सेणं भंते ! खेत्तं केवइकालस्स अफुण्णे, केवइकालस्स
૩.
યમ! સેસંગ નવપD -નવ-પંજિિરયાલિ
दं. २. एवं जहा रइयस्स तहा असुरकुमारस्स।
णवरं-एगदिसिं विदिसिं वा।
ઢં. રૂ-૧૨. પર્વ -ગાવ- નયનરમ્સ
दं. १५. बाउक्काइयस्स जहा जीवपदे।
णवरं-एगिदिसिं।
दं. २०. पंचेंदिय-तिरिक्खजोणियस्स णिरवसेसं जहाणेरइयस्स।
વિશેષ - લંબાઈમાં જઘન્ય આંગળનો સંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત યોજન જેટલા ક્ષેત્રને
પરિપૂર્ણ કરે છે અને એટલા જ ક્ષેત્રને સ્પષ્ટ કરે છે. પ્ર. ભંતે ! તે ક્ષેત્ર કેટલા કાળમાં પરિપૂર્ણ થાય છે અને
કેટલા કાળમાં સ્પષ્ટ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જીવપદની સમાન પાંચ ક્રિયાઓ લાગે
છે પર્યત કહેવું જોઈએ. દં.૨. જેમ નારકનો વૈક્રિયસમુદ્રઘાત સંબંધિત કથન કરવામાં આવ્યું છે એવું જ અસુરકુમારનું સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એક દિશા કે વિદિશામાં એટલું ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ અને પૃષ્ટ થાય છે. ૮.૩-૧૧. આ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમાર પર્વત સમજવું જોઈએ. ૬.૧૫. વાયુકાયિકનું (વૈક્રિય સમુદઘાત સંબંધિત) કથન જીવપદને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એક જ દિશામાં ક્ષેત્રને પરિપૂર્ણ અને સ્પષ્ટ કરે છે. ૬. ૨૦. નરયિકને અનુરૂપ જ પંચેન્દ્રિય તિયયોનિકનું વૈક્રિય સમુદઘાત સંબંધિત કથન સમજવું જોઈએ દ.૨૧-૨૪. મનુષ્ય, વાણવ્યત્તર, જ્યોતિષ્ક અને વિમાનિકનું (વકિય સમુદઘાત સંબંધિત) સંપૂર્ણ કથન
અસુરકુમારને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. ૫. તૈજસ સમુદ્દઘાત : પ્ર. ભંતે ! તૈજસ સમુદ્રઘાતથી સમવહત જીવ સમવહત
થઈને જે પુદ્ગલોને (પોતાના શરીરની બહાર) કાઢે છે તો ભંતે ! એ પુદ્ગલોવડે કેટલું ક્ષેત્ર
પરિપૂર્ણ થાય છે અને કેટલું ક્ષેત્ર સ્પષ્ટ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! વૈક્રિય સમુદઘાતના વિષયમાં જેવી રીતે
કહેવામાં આવ્યું છે એવી જ રીતે તૈજસ સમુદ્દઘાતના વિષયમાં પણ કહેવું જોઈએ. વિશેષ - તેજસ સમુઘાત નિર્ગત પગલોથી લંબાઈમાં જઘન્યતઃ આંગળનો અસંખ્યાતમો ભાગ ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ અને સ્મૃષ્ટિ થાય છે. શેષ કથન (ક્રિય સમુદ્રઘાતોને અનુરૂપ છે. દ, ૧-૨૪, આ જ પ્રકારે નૈરયિકથી વૈમાનિક પર્યત સમજવું જોઈએ.
दं. २१-२४.मणूस-वाणमंतर-जोइसिय-वेमाणियस्स णिरवसेसं जहा असुरकुमारस्स।
૬. તેના - प. जीवेणं भंते! तेजस्समुग्घाएणं समोहए समोहणित्ता
जे पोग्गले णिच्छ्रभइ तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अफुण्णे, केवइए खेत्ते फुडे ?
उ. गोयमा ! एवं जहेव वेउब्वियसमग्घाए तहेव।
णवर-आयामेणंजहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
सेसं तं चेव। હું ૨-૨૪, વે
ોક્સ -Mવિ- નાળિયસ્સા

Page #302

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૨૩૨૫
णवरं-पंचेंदिय-तिरिक्खजोणियस्स एगदिसिं एवइए खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्ते फुडे ।
६. आहारगसमुग्घाए
जीवे णं भंते ! आहारगसमुग्घाएणं समोहए समोहणित्ता जे पोग्गले णिच्छभइ तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केवइए खेत्ते अफुण्णे, केवइए खेत्ते फुडे ?
उ. गोयमा ! सरीरपमाणमेत्ते विक्खंभ-बाहल्लेणं,
आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं संखेज्जाइं जोयणाई एगदिसिं एवइए
खेत्ते अफुण्णे, एवइए खेत्ते फुडे । प. सेणं भंते ! खेत्ते केवइकालस्स अफुण्णे, केवइकालस्स
गोयमा ! एगसमइएण वा, दुसमइएण वा, तिसमइएण वा, विग्गहेणं एवइकालस्स अफुण्णे,
एवइकालस्स फुडे । प. ते णं भंते ! पोग्गला केवइकालस्स णिच्छुभइ ?
उ. गोयमा! जहण्णेण वि, उक्कोसेण वि अंतोमहत्तस्स।
વિશેષ - પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક એક જ દિશામાં એટલા જ ક્ષેત્રને પરિપૂર્ણ કરે છે અને એટલા જ ક્ષેત્રને સ્પષ્ટ કરે છે.
આહારક સમુદ્દઘાત : પ્ર. ભંતે ! આહારક સમુદઘાતથી સમવહત જીવ
સમવહત થઈને જે પુદ્ગલોને પોતાના શરીરથી) બહાર કાઢે છે. તો ભંતે ! એ પુદ્ગલોથી કેટલા ક્ષેત્ર
પરિપૂર્ણ થાય છે તથા કેટલા ક્ષેત્ર સ્પષ્ટ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! વિષ્ફન્મ અને બાહલ્યની અપેક્ષાએ શરીર
પ્રમાણ ક્ષેત્રને તથા લંબાઈમાં જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમા ભાગ ક્ષેત્રને અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત યોજન જેટલા ક્ષેત્રને એક દિશામાં પરિપૂર્ણ કરે છે
અને એટલા જ ક્ષેત્રને સ્પષ્ટ કરે છે. પ્ર. ભંતે ! તે ક્ષેત્ર કેટલા કાળમાં પરિપૂર્ણ થાય છે અને
કેટલાકળમાં સ્પષ્ટ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક સમય, બે સમય કે ત્રણ સમય
જેટલા વિગ્રહ કાળથી તે ક્ષેત્ર પરિપૂર્ણ અને સ્પષ્ટ
થઈ જાય છે. પ્ર. ભંતે ! એ પુદ્ગલોને કેટલા સમયમાં બહાર
કાઢે છે ? ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્તમાં તે એ
પુદ્ગલોને બહાર કાઢે છે. પ્ર. ભંતે ! બહાર કાઢેલાં તે મુદ્દગલો ત્યાં જે પ્રાણો
-વાવ- સત્વોનો અભિઘાત કરે છે -યાવતઉપદ્રવિત કરે છે ત્યારે એ જીવ કેટલી
ક્રિયાઓયુક્ત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચ ત્રણ ક્રિયાયુક્ત, કદાચ ચાર
ક્રિયાયુક્ત અને કદાચ પાંચ ક્રિયાયુક્ત હોય છે. પ્ર. ભંતે ! (તેઓ આહારક સમુઘાત દ્વારા બહાર કાઢેલાં
પુદગલોથી સ્પષ્ટ થયેલ જીવ આહારક સમુદ્યાત કરનાર) જીવન નિમિત્તથી કેટલી ક્રિયાઓયુક્ત
હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત ક્રિયાઓ સમજવી જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! (આહારક સમુદઘાતકરનાર) તે જીવ તથા
(આહારક સમુદ્દઘાતગત પુદ્ગલોવડે સ્પષ્ટ) તે જીવો અન્ય જીવોની પરંપરાવડે ઘાત કરવાથી
કેટલી ક્રિયાઓયુક્ત હોય છે ? | ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ત્રણ ક્રિયાયુક્ત પણ હોય છે, ચાર
ક્રિયાયુક્ત પણ હોય છે અને પાંચ ક્રિયાયુક્ત પણ હોય છે. આ જ પ્રકારે મનુષ્યનું (આહારક સમુધાત સંબંધિત) કથન કરવું જોઈએ.
प. ते णं भंते ! पोग्गला णिच्छुढा समाणा जाई तत्थ
पाणाई -जाव-सत्ताई अभिहणंति-जाव- उद्दवेंति तओ णं भंते ! जीवे कइकिरिए ?
उ. गोयमा ! सिय तिकिरिए. सिय चउकिरिए, सिय
પરિy | प. ते णं भंते ! जीवा ताओ जीवाओ कइकिरिया ?
૩. નીયમી ! હવે વેવા प. से णं भंते ! जीवे तेय जीवा अण्णेसिं जीवाणं
परंपराघाएणं कइकिरिया ?
उ. गोयमा ! तिकिरिया वि. चउकिरिया वि. पंच
રિયા ત્રિા
एवं मणूसे वि।
- પvv, ૫. રૂ ૬, મુ. ૨૬૫૨-૨૨૬ ૭

Page #303

૨૩૨૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩.
૨૨. ભારતિય સમુધાન મોકુ નીવેલું માહારા; ૧૨. મારણાંતિક સમુઘાત વડે સમવહત જીવોમાં આહારાદિનું परूवणं
પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! मारणांतियसमुग्घाएणं समोहए પ્ર. ભંતે ! જે જીવ મારણાંતિક સમુદ્રઘાત વડે સમવહત समोहणित्ता जे भविए इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए
થયો અને સમવહત થઈને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના तीसाए निरयावाससयसहस्सेसु अन्नयरंसि
ત્રીસ લાખ નરકાવાસોમાંથી કોઈ એક નરકાવાસમાં निरयावासंसि नेरइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते !
નૈરકિરૂપમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય છે તો ભંતે !
શું તે ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, પરિણમે (રૂપાંતર तत्थगए चेव आहारेज्ज वा, परिणामेज्ज वा, सरीरं
કરે) છે અને શરીર બાંધે છે ? वा बंधेज्जा? गोयमा ! अत्थेगइए तत्थगए चेव आहारेज्ज वा, ઉ. ગૌતમ ! કોઈ જીવ ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, परिणामेज्ज वा, सरीरं वा बंधेज्जा, अत्थेगइए
પરિણમે છે અને શરીરબાંધે છે, કોઈ જીવ ત્યાં तओ पडिनियत्तइ इहमागच्छइ,
જઈને પાછો ફરે છે અને પાછો ફરીને અહીંયા
આવે છે. आगच्छित्ता दोच्चं पि मारणांतियसमुग्घाएणं
અહીંયા પાછો ફરીને તે જીવ બીજીવાર મારણાન્તિક समोहणइ, समोहणित्ता इमीसे रयणप्पभाए
સમુધાત દ્વારા સમવહત થાય છે, સમવહત पुढवीएतीसाए निरयावाससयसहस्सेसु अन्नयरंसि
થઈને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના ત્રીસ લાખ
નરકાવાસોમાંથી કોઈ એક નરકાવાસમાં નૈરયિકરૂપે निरयावासंसि नेरइयत्ताए उववज्जित्ताओ पच्छा
ઉત્પન્ન થાય છે, એના પછી આહાર ગ્રહણ કરે आहारेज्ज वा, परिणामेज्ज वा, सरीरं वा बंधेज्जा।
છે. પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે. પર્વ -ગાવ- મહેસમા દિલી
આ જ પ્રકારે અધસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. जीवे णं भंते ! मारणांतियसमुग्धाएणं समोहए
ભંતે ! જે જીવ મારણાન્તિક સમુદઘાતથી સમવહત समोहणित्ता जे भविए चउसट्ठीए असुरकुमारा
થયેલો છે અને સમવહત થઈ અસુરકુમારોના वाससयसहस्सेसु अन्नयरंसि असुरकुमारत्ताए
ચોસઠ લાખ આવાસોમાંથી કોઈ એક આવાસમાં
ઉત્પન્ન થવાને યોગ્ય છે તો ભંતે ! શું તે જીવ उववज्जित्तए से णं भंते ! तत्थगए चेव आहारेज्ज
ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર वा, परिणामेज्ज वा, सरीरं वा बंधेज्जा?
બાંધે છે ? गोयमा ! जहा नेरइया तहा भाणियब्बा -जाव
ગૌતમ ! જે પ્રકારે નૈરયિકોના વિષયમાં કહ્યું, તે थणियकुमारा।
જ પ્રકારે અસુરકુમારોથી સ્વનિતકુમારો પર્યત
સમજવું જોઈએ. प. जीवे णं भंते ! मारणांतियसमुग्घाएणं समोहए
ભંતે ! જે જીવ મારણાન્તિક સમુઘાતથી સવહત समोहणित्ता जे भविए असंखेज्जेसु पुढविकाइयावा
થયેલો છે અને સમવહત થઈને અસંખ્યાત લાખ ससयसहस्सेसु अन्नयरंसि पुढविकाइयावासंसि
પૃથ્વીકાયિક આવાસોમાંથી કોઈ એક પૃથ્વીકાયિક पुढविकाइयत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते !
આવાસમાં પૃથ્વીકાયિકના રૂપે ઉત્પન્ન થવાને યોગ્ય मंदरस्सपव्वयस्स पुरत्थिमेणं केवइयं गच्छेज्जा,
છે તો ભંતે ! તે જીવ મંદર પર્વતથી પૂર્વમાં કેટલો વā T૩ીન્ના?
દૂર જાય છે અને કેટલું અંતર પ્રાપ્ત કરે છે ? उ. गोयमा ! लोयंतं गच्छेज्जा. लोयंतं पाउणेज्जा। ઉ. ગૌતમ ! તે લોકાન્ત સુધી જાય છે અને લોકાન્તને
પ્રાપ્ત કરે છે. प. सेणं भंते! तत्थगए चेव आहारेज्ज वा, परिणामेज्ज પ્ર. ભંતે ! શું તે પૃથ્વીકાયિક જીવ) ત્યાં જઈને જ વા, સરીરું વા વંધMા ?
આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે ?
પ

Page #304

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૩. ગોયના ! અત્ચારણ તત્વાણુ વેવ આહારેખ્ખ વા, परिणामेज्ज वा, सरीरं वा बंधेज्जा, अत्थेगइए तओ पडिनियत्तइ, पडिनियत्तित्ता इहमागच्छइ, आगच्छित्ता दोच्चं पि मारणांतियसमुग्धाएणं समोहणइ,
समोहणित्ता मंदरस्स पव्वयस्स पुरत्थिमेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागमेत्तंवा, संखेज्जइभागमेत्तं वा, वालग्गं વા, વાજાપુહત્તવા, વં જિવવું, સૂર્ય, નવ, અમુત્યું -નાવ- નોયળોકિં વા, નોયોડારિવા, संखेज्जेसुवा, असंखेज्जेसु वा जोयणसहस्सेसु, लोगंते वा एगपएसियं सेढि मोत्तूण असंखेज्जेसु पुढविकाइयावाससयसहस्सेसु अन्नयरंसि पुढविकाइयावासंसि पुढविकाइयत्ताए उववज्जेत्ता, तओ पच्छा आहारेज्ज: વા, , परिणामेज्ज વા, सरीरं वा बंधेज्जा । जहा पुरत्थमेणं मंदरस्स पव्वयस्स आलावगो भणिओ तहा दाहिणेणं, पच्चत्थिमेणं, उत्तरेणं, ૩૪, અહે માળિયાં ।
जहा पुढविकाइया तहा एगिंदियाणं सव्वेसिं एक्केक्कस्स छः छः आलावगा भाणियव्वा ।
प. जीवे णं भंते ! मारणांतियसमुग्धाएणं समोहए समोहणित्ता जे भविए असंखेज्जेसु बेइंदियावाससयसहस्सेसु अन्नयरंसि बेइंदियावासंसि बेइंदियत्ताए उववज्जित्तए से णं भंते! तत्थगए चेव आहारेज्ज વા, પરિખામેખ્ખ વા, સરીર વા વંધેષ્ના ?
૩. ગોયમા ! ના મેરવા તું -નાવ- અનુત્તરોવવાયા ।
प. जीवे णं भंते ! मारणांतियसमुग्धाएणं समोहए समोहणित्ता जे भविए एवं पंचसु अणुत्तरेसु महइमहालएसु महाविमाणेसु अन्नयरंसि अणुत्तरविमाणंसि अणुत्तरोववाइयदेवत्ताए उववज्जित्तए, से णं भंते ! तत्थगए चेव आहारेज्ज वा, परिणामेज्ज वा, सरीरं वा बंधेज्जा ?
૩. ગોયમા! તેવ-ખાવ-માહારેખ વા, वा, सरीरं वा बंधेज्जा भाणियव्वा ।

परिणामेज्ज
-વિયા. સ. ૬, ૩. ૬, મુ. ૨-૮
૨૩૨૭
ઉ. ગૌતમ ! કોઈ જીવ ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે, કોઈ જીવ ત્યાં જઈને પાછો ફરે છે, પાછો ફરીને અહીંયા આવે છે અને અહીંયા આવીને બીજીવાર મારણાન્તિક સમુદ્દાતથી સમવહત થાય છે.
સમવહત થઈને મેરુપર્વતના પૂર્વમાં આંગળના અસંખ્યાત ભાગ માત્ર, સંખ્યાત ભાગ માત્ર, બાલાગ્ન કે બાલાસ્ત્ર પૃથક્ક્ત્વ (બેથી નવ બાલાઞ સુધી) આ જ પ્રકારે લિક્ષા, યુકા, યવ, અંગુલ -યાવત્કરોડયોજન, કોટા-કોટિ યોજન, સંખ્યાત હજાર યોજન અને અસંખ્યાત હજાર યોજનમાં, એકપ્રદેશ શ્રેણીને છોડીને લોકાન્તમાં પૃથ્વીકાયના અસંખ્યાત લાખ પૃથ્વીકાયિક આવાસોમાંથી કોઈ એક આવાસમાં પૃથ્વીકાયકરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે એના પછી આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે. જે પ્રકારે મેરુપર્વતની પૂર્વદિશાના વિષયમાં કહ્યું એ જ પ્રકારે દક્ષિણ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, ઉર્ધ્વ અને અધોદિશાથી સંબંધિત આલાપક સમજવું જોઈએ.
જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિક જીવોના વિષયમાં કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે સર્વ એકેન્દ્રિય જીવોના વિષયમાં પ્રત્યેકના છ-છ આલાપક સમજવાં જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જે જીવ મારણાન્તિક સમુદ્દાતથી સમવહત થયેલો છે અને સમવહત થઈને બેઈન્દ્રિય જીવોના અસંખ્યાત લાખ આવાસોમાંથી કોઈ એક બે ઈન્દ્રિય આવાસમાં બેઈન્દ્રિયરૂપે ઉત્પન્ન થનાર છે તો ભંતે ! શું તે જીવ ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે નૈરયિકોને માટે કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે (બેઈન્દ્રિય જીવોથી) અનુત્તરો૫પાતિક દેવો પર્યંત કથન કરવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! જે જીવ મારણાન્તિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત થયેલો છે અને સમવહત થઈને અતિવિશાળ મહાવિમાનરૂપે પાંચ અનુત્તવિમાનોમાંથી કોઈ એક અનુત્તર વિમાનમાં અનુત્તરોપપાતિક દેવરૂપે ઉત્પન્ન થનાર છે તો ભંતે ! શું તે જીવ ત્યાં જઈને આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ આહાર કરે છે, પરિણમે છે અને શરીર બાંધે છે પર્યંત સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #305

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૩૨૮
૨૨. વડવીસરખું મારાંતિય સમુષ્કાળ સમોયા-૧૩, ચોવીસ દંડકોમાં મારણાંતિક સમુદ્દાતથી સમવહત समोहयामरण परूवणं
અસમવહત થઈને મરણનું પ્રરૂપણ :
प. दं. १. णेरइयाणं भंते! जीवा मारणांतिय समुग्धाएणं ૨. किं समोहया मरंति - असमोहया मरंति ? ૩. ગોયમા ! સમોયા વિ મરતિ, અસમોયા વિ મરંતિ ।
કં. ૨-૨૪. વૅ -ખાવ- તેમાળિયા ।
નીવા. ડિ. ?, મુ. ૬-૪ ૨૪, નયર-થનયર સચરાળ મારાંતિય સમુધાળ समोहयासमोहयामरण परूवणं
-
પ. તે જું મંતે ! (નજયરા-થયરા-વહયરા) નીવા मारणांतियसमुग्धाएणं किं समोहया मरंति, असमोहया मरंति ?
૩. ગોયના ! સમોદયા વિ મતિ, અસમોયા વિ મરતિ - નીવા. દ. રૂ, મુ. ૨૭
?, સમુત્રાય સમોવાળ અસમોઢયાળ યનીવ-વડવીસ ૧૫, दंडयाणं अप्पबहुत्तं
૧. ઇત્તિ છૂં મંતે ! નીવાળું,
૨. વેયળસમુÜાળ, ૨. સાયસમુગ્ધાળું, રૂ. મારળાંતિયસમુ પાળ, ૪. વેડન્દ્રિયસમુ ધાણાં, ૬. તેનસમુÜાળ, ૬. આહારવાસમુષ્કાળ, ७. केवलिसमुग्धाएणं, समोहयाणं ८. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ?
उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा जीवा आहारगसमुग्धाएणं समोहया,
२. केवलिसमुग्धाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
३. तेजस्समुग्धाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
४. वेउव्वियसमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
५. मारणांतियसमुग्घाएणं समोहया अणंतगुणा,
६. कसायसमुग्धाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,

પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! નૈરયિક જીવ શું મારણાંતિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત થઈને કે અસમવહત થઈને મરે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સમવહત થઈને પણ મરે છે અને અસમવહત થઈને પણ મરે છે.
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યંત સમજવું જોઈએ.
૧૪, જલચર-સ્થળચર-ખેચરોનાં મારણાંતિક સમુદ્દાતથી સમવહત-અસમવહત થઈ મરણનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! તે જલચર-સ્થળચર-ખેચર)જીવો મારણાંતિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત થઈને મરે છે કે અસમવહત થઈને મરે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સમવહત થઈને પણ મરે છે અને અસમવહત થઈને પણ મરે છે.
સમુદ્દાત સમવહત - અસમવહત અને જીવ-ચોવીસ દંડકોનું અલ્પબહુત્વ :
પ્ર. ભંતે ! આ -
૧. વેદના સમુદ્દાતથી, ૨. કષાય સમુદ્દઘાતથી, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્દઘાતથી, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી, ૫. તૈજસ્ સમુદ્ધાતથી, ૬. આહા૨ક સમુદ્દઘાતથી, ૭. કેલિ સમુદ્ધાંતથી સમવત (સમુદ્ ઘાતયુક્ત) અને ૮. અસમવહત (સમુદ્દાત રહિત ) જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ, બહુ, તુલ્ય કે વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ આહારક સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ છે.
૨. (એનાથી) કેવલિ સમુદ્ધાંતથી સમવહત જીવ સંખ્યાતગણા છે.
૩. (એનાથી) તૈજસ્ સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ અસંખ્યાતગણા છે.
૪. (એનાથી) વૈક્રિય સમુદ્દાતથી સમવહતજીવ અસંખ્યાતગણા છે.
૫. એનાથી) મારણાન્તિક સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ અનંતગણા છે.
૬. એનાથી ) કષાય સમુદ્દઘાતથી સમવહત જીવ અસંખ્યાતગણા છે.
For Private Personal Use Only

Page #306

સમુદધાતુ-અધ્યયન
૨૩૨૯
७. वेयणासमुग्धाएणं समोहया विसेसाहिया.
૮. સિમોથા અસંmગુણT I . તે ૨. પતિ ઓ મંતે ! રચા -
2. વેચીસમુપાઈ, ર. સીયસમુધા, રૂ. મારાંતિ,સમુઘાણvi, ४. वेउब्वियसमग्घाएणं, समोहयाणं, ५.असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया
વી? ૩. ગોવા ! . સંવત્યોવા નેરા મારપાંતિય
समुग्घाएणं समोहया, २. वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
३. कसायसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
४. वेयणासमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
છે. બસમય સંવેક્નકુળT | . ૨. ૨૨. ઇસિ મંતે ! મસુરનારા
. વેચાસમુઘાણof, ૨. સયસમુઘાણvi, ३. मारणांतियसमुग्घाएणं, ४. वेउब्वियसमुग्घाएणं, ५. तेजस्समुग्घाएणं, समोहयाणं, ६. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा-जाव-विसेसाहिया वा?
૭. (એનાથી) વેદના સમુઘાતથી સમવહત
જીવ વિશેષાધિક છે. ૮. (એનાથી) અસમવહત જીવ અસંખ્યાતગણા છે. પ્ર. ૧, ભંતે ! આ -
૧. વેદના સમુદ્દઘાતથી, ૨. કપાય સમુદ્દઘાતથી, ૩. મારશાન્તિક સમુદ્દઘાતથી, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી સમવહત અને ૫. અસવહત નૈરયિકોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -ચાવત
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ! ૧. સહુથી અલ્પ મારશાન્તિક સમુઘાતથી
સમવહત નૈરયિક છે. ૨. (એનાથી)વૈક્રિય સમુઘાતથી સમવહત નૈરયિક
અસંખ્યાતગણી છે. ૩. (એનાથી)કષાય સમુઘાતથી સમવહત નૈરયિક
સંખ્યાતગણા છે. ૪. (એનાથી)વેદના સમુદ્યાતથી સમવહત નરયિક
સંખ્યાતગણા છે. ૫. (એનાથી)અસમવહતનરયિક સંખ્યાતગણા છે. પ્ર. ૮.૨-૧૧. અંતે ! આ -
૧. વેદના સમુઘાતથી, ૨. કષાય સમુદ્દઘાતથી, ૩. મારશાન્તિક સમુધાતથી, ૪. વૈક્રિયસમુદ્દઘાતથી, ૫. તૈજસમુદઘાતથી સમવહત અને. અસવહત અસુરકુમારોમાંથી કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવતુ
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ તૈજસ્ સમુદ્રઘાતથી
સમવહત અસુરકુમાર છે. ૨. (એનાથી) મારણાન્તિક સમુદ્ધાતથી સમવહત
અસુરકુમાર અસંખ્યાતગણા છે, ૩. (એનાથી) વેદના સમુદ્રઘાતથી સમવહત
અસુરકુમાર અસંખ્યાતગણા છે. ૪. (એનાથી) કષાય સમુદ્યાતથી સમવહત
અસુરકુમાર સંખ્યાતગણા છે. (એનાથી) વૈક્રિય સમુદ્રઘાતથી સમવહત
અસુરકુમાર સંખ્યાલગણા છે. ૬. (એનાથી) અસમવહત અસુરકુમાર અસંખ્યાત
ગણા છે. આ જ પ્રકારે નાગકુમારથી સ્વનિતકુમાર પર્વત અલ્પબહત્વ સમજવું જોઈએ.
उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा असुरकुमारा तेजस्
समुग्घाएणं समोहया, २. मारणांतियसमुग्घाएणंसमोहया असंखेज्जगुणा,
३. वेयणासमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
४. कसायसमुग्धाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
५. वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
६. असमोहया असंखेज्जगुणा।
પર્વ -ગાવ-થરમારો

Page #307

૨૩૩૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
. હે. ૨૨-૨૬. સિ જે મંતે ! પુઢવિચાi
૨. વેયસમુરઘાણ, ૨. સીયસમુઘાણvi, રૂ. મારyriતિ સમુપાણvi, સમોક્રયા, ४. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
-ગાવ-વિસાદિયા વા? उ. गोयमा! १. सब्वत्थोवा पुढविकाइया मारणांतिय
समुग्घाएणं समोहया, २. कसायसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
३. वेयणासमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
૪. મસમોઢયા સંવેજ્ઞાન /
णवरं-१.सव्वत्थोवा वाउक्काइया वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहया, २. मारणांतियसमुग्घाएणंसमोहयाअसंखेज्जगुणा,
પ્ર. ૮,૧૨-૧૬, ભંતે ! આ -
૧. વેદના સમુદ્રઘાતથી, ૨. કષાય સમુદઘાતથી, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્રઘાતથી સમવહત તથા ૪. અસમવહત પૃથ્વીકાયિકોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ યાવત- વિશેષાધિક છે ? ગૌતમ! ૧. સહુથી અલ્પ મારણાન્તિક સમુદ્રઘાતથી સમવહત પૃથ્વીકાયિક છે. ૨. (એનાથી) કષાય સમુદઘાતથી સમવહત
પૃથ્વીકાયિક સંખ્યાલગણા છે. ૩. (એનાથી) વેદના સમુદ્ધાતથી સમવહત
પૃથ્વીકાયિક વિશેષાધિક છે. ૪. (એનાથી)અસમવહત પૃથ્વીકાયિક અસંખ્યાત
ગણા છે. આ જ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિક પર્યત અલ્પબદુત્વ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - ૧. (વાયુકાયિક જીવોમાં) સહુથી અલ્પ વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી સમવહત વાયુકાયિક છે, ૨. (એનાથી) મારણાન્તિક સમુઘાતથી સમવહત
વાયુકાયિક અસંખ્યાતગણી છે. ૩. (એનાથી) કષાય સમુઘાતથી સમવહત
વાયુકાયિક સંખ્યાતગણા છે. ૪. (એનાથી) વેદના સમુઘાતથી સમવહત
વાયુકાયિક વિશેષાધિક છે. ૫. (એનાથી) અસમવહત વાયુકાયિક જીવ
અસંખ્યાતગણા છે. પ્ર. દ. ૧૭-૧૯, ભંતે ! આ -
૧. વેદના સમુદ્રઘાતથી, ૨. કષાય સમુદ્રઘાતથી, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્રઘાતથી સમવહત અને ૪. અસમવહત બેઈન્દ્રિય જીવોમાં કોણ કોનાથી
અલ્પ વાવ- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ! ૧. સહુથી અલ્પ મારણાન્તિક સમુદ્ધાતથી
સમવહત બેઈન્દ્રિય જીવ છે. ૨. (એનાથી) વેદના સમુઘાતથી સમવહત
બેઈન્દ્રિય જીવ અસંખ્યાતગણા છે. ૩. (એનાથી) કષાય સમુદ્દઘાતથી સમવહત
બેઈન્દ્રિય જીવ સંખ્યાતગણા છે.
३. कसायसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
४. वेयणासमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
૬. સમોઢયા અસંવેન્દ્ર /
૫. ટે. ૨૭-. વેરિયાને અંતે !
છે. તેથી સમુવા, ૨. સાથસમુપાઈur, રૂ. મારાંતિયસમુધા, સમોટયા, ४. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -ગાવ-વિસે સાદિયા વા? गोयमा ! १. सव्वत्थोवा बेइंदिया मारणांतियसमुग्घाएणं समोहया, २. वेयणासमुग्धाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
૩.
( રૂ. સાચસમુપાણvi સમોટા સંગ્લેન્ગ)ST,

Page #308

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૨૩૩૧
४. असमोहया संखेज्जगुणा।
પર્વ -નવ-
રવિવા
૫. તે ૨૦. પંડિત-તિરિવરવનોળિયા મેતે !
૨. વેયામુપાણvi, ૨. સીયસમુધા/vi, રૂ. મારતિય સમુધા, ૪. વેત્રિયસમુપાર્ક, ५. तेजस्समुग्घाएणं, समोहयाणं, ६. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
-जाव-विसेसाहिया वा ? उ. गोयमा! १.सब्वत्थोवापंचेंदिय-तिरिक्खजोणिया
तेजस्समुग्घाएणं समोहया, २. वेउब्वियसमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
३. मारणांतियसमुग्घाएणंसमोहया असंखेज्जगुणा,
४. वेयणासमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा,
૪. (એનાથી) અસમવહત બેઈન્દ્રિય જીવ સંખ્યાત
ગણા છે. આ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પર્યત અલ્પબદુત્વ સમજવો
જોઈએ. પ્ર. ૮.૨૦. અંતે ! આ –
૧. વેદના સમુદ્રઘાતથી, ૨. કષાય સમુદ્દઘાતથી, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્રઘાતથી, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી, ૫. તૈજસ્ સમુદ્રઘાતથી, સમવહત અને ૬. અસમવહત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં કોણ
કોનાથી અલ્પ -ચાવતુ- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ તૈજસ સમુદ્રઘાતથી
સમવહત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક છે, ૨. (એનાથી) વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી સમવહત
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક અસંખ્યાતગણા છે, ૩. (એનાથી) મારણાન્તિક સમુદ્યાતથી સમવહત
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક અસંખ્યાતગણા છે, ૪. (એનાથી) વેદના સમુદ્રઘાતથી સમવહત
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક અસંખ્યાતગણી છે, ૫. (એનાથી) કષાય સમુદદ્યાતથી સમવહત
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક સંખ્યાતગણી છે. ૬. (એનાથી) અસમવહત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક
સંખ્યાતગણી છે. પ્ર. ૬.૨૧, અંતે ! આ -
૧. વેદના સમુદ્રઘાતથી, ૨. કષાય સમુદ્રઘાતથી, ૩. મારશાન્તિક સમુદ્દઘાતથી, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાતથી, ૫. તૈજસ સમુદ્દઘાતથી, ૬. આહારક સમુદ્દઘાતથી, ૭. કેવલી સમુઘાતથી, સમવહત અને ૮. અસમવહત મનુષ્યોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ
-યાવતુ- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ આહારક સમુદ્દઘાતથી
સમવહત મનુષ્ય છે, ૨. (એનાથી) કેવલિ સમુદ્રઘાતથી સમવહત
મનુષ્ય સંખ્યાતગણા છે,
५. कसायसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
૬. મસમોદયા સંવેક્નકુળTI
. . ૨૨. મજુસ્સા અંતે!
9. વેચાસમુઘાણ, ૨. વસીયસમુપાણf, . મારાંતિ સમુપાળ, ૪. વેવિયસમુધા, ૬. તેનસમુરાઇy, ૬. માદારસમુઘાણvi, ७. केवलिसमुग्घाएणं, समोहयाणं, ८. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
-जाव-विसेसाहिया वा? उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा मणूसा आहारगसमुग्घाएणं
समोहया, २. केवलिसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,

Page #309

૨૩૩૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३. तेजस्समुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
૩. (એનાથી) તૈજસ્ સમુદ્રઘાતથી સમવહત
મનુષ્ય સંખ્યાતગણી છે, ४. वेउब्बियसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
૪. (એનાથી) વૈક્રિય સમુદ્રઘાતથી સમવહત
મનુષ્ય સંખ્યાતગણી છે, ५. मारणांतियसमुग्घाएणंसमोहया असंखेज्जगुणा, ૫. (એનાથી) મારણાન્તિક સમુધાતથી સમવહત
મનુષ્ય અસંખ્યાતગણા છે, ६. वेयणासमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा, ૬. (એનાથી) વેદના સમુઘાતથી સમવહત
મનુષ્ય અસંખ્યાતગણી છે, कसायसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
૭. (એનાથી) કષાય સમુદ્રઘાતથી સમવહત
મનુષ્ય સંખ્યાતગણી છે, ૮. બસનો અસંવેન્ના
૮. (એનાથી) અસમવહત મનુષ્ય અસંખ્યાત
ગણા છે. दं. २२-२४. वाणमंतर-जोइसिय-वेमाणिया जहा ૬. ૨૨-૨૪, વાણવ્યત્તર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકોમાં असुरकुमारा।
(સમુદ્દઘાત સંબંધિત) અલ્પબદુત્વ અસુરકુમારોને - TUT. ૫. ૨૬, . ર૧૨-૨? રૂ ૨
અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. ૨૬. કામત્યિક્ષાચા વિચરણો હવ- ૧૬, છાપસ્થિક સમુદ્ધાતોનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ : प. कइ णं भंते ! छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता? પ્ર. ભંતે ! છા૫સ્થિક સમુદઘાત કેટલા કહેવામાં
આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! छाउमत्थिया छ समुग्घाया पण्णत्ता, ઉ. ગૌતમ ! છાબસ્થિક સમુદુધાત છ કહેવામાં આવ્યા तं जहा
છે, જેમકે – १. वेयणासमुग्धाए, २. कसायसमुग्घाए,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુદ્ધાત, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्धाए,
૩. મારણાન્તિક સમુદઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત, ૬. તેનrઘાણ, ૬. માદાર સમુપાઈ
૫. તૈજસ્ સમુદ્દઘાત, ૬. આહારક સમુદ્ધાત. प. दं. १.णेरइयाणं भंते ! कइ छाउमत्थिया समुग्घाया પ્ર. ૬,૧. ભંતે ! નારકોમાં છાબસ્થિક સમુધાત કેટલા पण्णत्ता?
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! चत्तारि छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता, ઉ. ગૌતમ ! નારકોમાં ચાર છાસ્ટિક સમુદ્દઘાત तं जहा
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૨. વેચ/સમુરઘાણ, ૨. સાથસમુથા,
૧. વેદના સમુદ્રઘાત, ૨, કષાય સમુદ્ધાત; રૂ. મીરાંતિયસમુઘાણ, ૪. વેત્રિયસમુધા
૩. મારણાન્તિક સમુદ્રઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત, प. दं. २. असुरकुमाराणं भंते ! कइ छाउमत्थिया પ્ર. .૨. ભંતે ! અસુરકુમારોમાં કેટલા છાબસ્થિક समुग्धाया पण्णत्ता?
સમુદ્દઘાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंच छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता, ઉ. ગૌતમ! અસુરકુમારોમાં પાંચ કામચ્છિક સમુદ્દઘાત तं जहा
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – . વેચTIસમુઘાણ, ૨. શરતી સમુધા,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુદ્ધાત, રૂ. મારાંતિય સમુદા, ૪. વેવિયસમુઘાણ, ૩. મારણાન્તિક સમુઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત, છે. તેનસમુથા |
૫. તૈજસ્ સમુદ્દઘાત.
:
૬.
() વિચા. સ. ૨૩, ૩. ૨૦, સુ. ?
(વ) સમ. સમ. ૬, . ૬

Page #310

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૨૩૩૩
હું ૩-૨૧, ૨૨-૨૪. વેસલા -ઝવ-માળિયા
દ. ૩-૧૧, ૨૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત
સર્વ દેવ સમજવાં જોઈએ.. vતે ૨૨-૧૧, નિદ્રિય-વિનત્રિક્રિયા મંતે ! વડું પ્ર. ઈ. ૧૨-૧૯, ભંતે ! એકેન્દ્રિય અને વિકસેન્દ્રિય छाउमत्थिया समुग्धाया पण्णत्ता ?
જીવોમાં કેટલા છામૂર્થિક સમુધાત કહેવામાં
આવ્યા છે ? उ. गोयमा! तिण्णि छाउमत्थिया समुग्धाया पण्णत्ता,
ગૌતમ ! એમાં ત્રણ છાઘસ્થિક સમુદ્યાત કહેવામાં તં નહીં
આવ્યા છે, જેમકે – ૨. વેયન સમુથ, ૨. સીયસમુથા,
૧. વેદના સમુઘાત, ૨. કષાય સમુધાત, . મીરાંતિય સમુક્યા
૩. મારણાંતિક સમુદ્દઘાત. णवरं-वाउक्काइयाणं चत्तारि समुग्धाया पण्णत्ता,
વિશેષ - વાયુકાયિક જીવોમાં ચાર છાબસ્થિક તે નદી -
સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - . વેગાસમુપા, ૨. સાયલમુરઘાણ,
૧. વેદના સમુદ્યાત, ૨. કષાય સમુદ્દઘાત, રૂ. મારyriતિય સમુપાઈ, ૪, વેવિયસમુપાઈ |
૩. મારણાન્તિક સમુદ્દઘાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત. 1. ૨ ૨૦, વંકિય-તિરિશ્વનોળિયા મંતે ! ૬ પ્ર. ૮.૨૦. ભંતે ! પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં કેટલા छाउमत्थिया समुग्धाया पण्णत्ता ?
છા સ્થિક સમુદ્ધાત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंच छाउमत्थिया समुग्धाया पण्णत्ता, ઉ. ગૌતમ ! એમાં પાંચ છાહ્મસ્થિક સમુધાત કહેવામાં तं जहा
આવ્યા છે, જેમકે – ૨. યાસમુઘાણ, ૨. સાયણમુઘાણ,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુદ્દઘાત, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્ધાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્ધાત, ૬. તેનસમુઘા /
૫. તૈજસ્ સમુદ્દઘાત. प. द. २१. मणूसाणं भंते ! कइ छाउमत्थिया समुग्घाया પ્ર. .૨૧, ભંતે ! મનુષ્યોમાં કેટલા છાબસ્થિક TUત્તા ?
સમુદ્દાત કહેવામાં આવ્યા છે ? गोयमा ! छ छाउमत्थिया समुग्धाया पण्णत्ता, ઉ. ગૌતમ! એમાં છ છાબસ્થિક સમુદ્ધાત કહેવામાં તં નહીં -
આવ્યા છે, જેમકે - ૨. વેચીસમુધા, ૨. સીયસમુચ્છા,
૧. વેદના સમુદ્દઘાત, ૨. કષાય સમુદ્ધાત, ३. मारणांतियसमुग्घाए, ४. वेउब्वियसमुग्घाए, ૩. મારણાન્તિક સમુદ્ધાત, ૪. વૈક્રિય સમુદ્દઘાત, છે. તેનસમુધા, ૬. માદાર સમુધા | ૫. તૈજસ્ સમુદ્દઘાત, ૬. આહારક સમુદ્ધાત.
- quUT, ૫, ૨૬, સુ. ૨૬૪૭-૨૬૬૨ १७. कसायसमुग्घायस्य वित्थरओ परूवणं
૧૭, કષાય સમુદઘાતનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ : . વે જે મંતે ! સાયસમુ થાય quU/T?
પ્ર. ભંતે ! કષાય સમુદ્રઘાત કેટલા કહેવામાં આવ્યા
છે ? ૩. સોયમા! વત્તારિતા સમુપાયgov/ત્તા, સંનહીં- ઉ. ગૌતમ ! કષાય સમુદ્રઘાત ચાર કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - . વોઇસમુથાર, ૨. માણસમુધા,
૧. ક્રોધ સમુદ્યાત, ૨. માન સમુઘાત, રૂ. માયામુપા), ૪. નોમુરાહ |
૩. માયા સમુદ્દઘાત, ૪. લોભ સમુઘાત. प. द. १. णेरइयाणं भंते ! कइ कसायसमुग्धाया પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! નારકોના કેટલા કષાય સમુદ્દઘાત guત્તા ?
કહેવામાં આવ્યા છે ?

Page #311

૨૩૩૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! चत्तारि कसायसमुग्घाया पण्णत्ता।
- ટૂં. ૨-૨૪. pā -નવ-માળિયા
प. दं. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स केवइया
દસમુથાથી અતીતા ? ૩. નાયમ ! મviતા. 1. મંતે ! વફા રેવરવડી? ૩. યમ! સ૬ મસ્જિ, રસ નત્યિ T
जस्सऽस्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा। उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा। હું. ૨-૨૪, પર્વ -ના- વેનિયલ્સ
एवं -जाव- लोभसमुग्घाए।
एए चत्तारि दंडगा। प. द. १. णेरइयाणं भंते ! केवइया कोहसमुग्घाया
અતીતા? ૩. યમી ! મviતા | ૫. મંતે ! તેવી પુરેવડા ? ૩. ગોયમા ! મviતા |
૮. -૨૪, પૂર્વ -ના- માળિયા
| ઉ. ગૌતમ ! એમાં ચારેય કષાય સમુદ્દઘાત કહેવામાં
આવ્યા છે. ૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત (ચારેય
કપાય સમુદઘાત) સમજવાં જોઈએ. પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! એક-એક નારકના કેટલા ક્રોધ
સમુદ્યાત વ્યતીત થયેલા છે ? ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને નહીં થાય.
જેને થશે, એને જધન્ય એક, બે કે ત્રણ, ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. દ. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે(ચોવીસ દંડકોમાં અતીત અને અનાગત) લોભ સમુધાત પર્યતનું કથન કરવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ ચાર દંડક થયા. પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! (ઘણાંબધાં) નૈરયિકોના કેટલાં ક્રોધ
સમુદ્દઘાત વ્યતીત થયેલા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત થયેલા છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાના છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પણ અનંત થવાનાં છે.
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે લોભ સમુદ્રઘાત પર્યત સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ ચાર દંડક થયા. પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! એક-એક નૈરયિકના નાક પર્યાયમાં
કેટલા ક્રોધ સમુદ્રઘાત વ્યતીત થયેલા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત થયેલા છે.
દ.૨-૨૪. જે પ્રકારે વેદના સમુઘાતનું કથન કર્યું છે તે જ પ્રકારે ક્રોધ સમુદઘાતનું પણ સમગ્રરૂપે વૈિમાનિક પર્યાય પર્વત કથન સમજવું જોઈએ.
એ જ પ્રકારે માનસમુદઘાત અને માયામુદ્દઘાતનું સમગ્ર કથન પણ મારણાન્તિક સમુઘાતને અનુરૂપ કરવું જોઈએ. લોભ સમુદઘાતનું કથન કપાય સમુદ્દઘાતને અનુરૂપ કરવું જોઈએ.
एवं -जाव-लोभसमुग्घाए।
एए वि चत्तारि दंडगा। प. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स रइयत्ते
केवइया कोहसमुग्घाया अतीता? ૩. ગયા ! માંતા |
दं. २-२४. एवं जहा वेयणासमुग्धाओ भणिओ तहा कोहसमुग्घाओ वि भाणियवाओ णिरवसेसं -ગાવ- માળિયો माणसमुग्घाओ, मायासमुग्घाओयणिरवसेसं जहा मारणांतियसमुग्घाओ।
लोभसमुग्धाओ जहा कसायसमुग्घाओ।

Page #312

સમુદઘાત-અધ્યયન
૨૩૩૫
णवर-सव्वजीवा असुराई णेरइएसु लोभकसाएणं एगुत्तरिया णेयव्वा ।
૫. તે ૨. નેરા બંને ! ખેરફચત્તે વફા વદ
समुग्घाया अतीता? ૩. યમરા ! લખતા | પૂ. મંતે ! વર્ષો પુરવડા ? ૩. યમ ! મiતા |
૯. ૨-૨૪. પર્વ -વિ- નાળિયો
दं. १-२४. एवं सट्ठाणं-परट्ठाणेसु सव्वत्थ वि भाणियव्वा सव्वजीवाणं चत्तारि समुग्घाया-जावलोभसमुग्घाओ-जाव-वेमाणियाणं वेमाणियत्ते।
g, gufસ જે મંતે ! નીવા,
૬. દસમુરઘાણ, ૨. માળમુરઘાણ, ३. मायासमुग्घाएणं, ४.लोभसमुग्घाएणयसमोहयाणं, ५. अकसायसमुग्घाएण य समोहयाणं, ६. असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
-ના-વિસે સાદિય વા? ૩. ગયા !
१. सवत्थोवाजीवाअकसायसमुग्धाएणंसमोहया,
વિશેષ - અસુરકુમાર વગેરે બધા જીવોનું નારક પર્યાયમાં લોભકષાય સમુદઘાતનું કથન એકત્તર
વૃદ્ધિવડે કરવું જોઈએ. પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! નારકોના નારક પર્યાયમાં કેટલા
ક્રોધ સમુદઘાત વ્યતીત થયેલાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત થયેલાં છે. પ્ર. ભંતે ! ભવિષ્યમાં કેટલા થવાનાં છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ અનંત થવાનાં છે. દિ. ર-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યાય પર્વત કહેવું જોઈએ. દે.૧-૨૪. આ જ પ્રકારે સ્વસ્થાન-પરસ્થાનમાં સર્વત્ર સર્વજીવોનાં વૈમાનિકોના વૈમાનિક પર્યાય પર્યતમાં રહેવા છતાં લોભ સમુદઘાત પર્યંત ચારેય
સમુદ્દઘાત સમજવાં જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આ જીવોના -
૧. ક્રોધ સમુદ્દઘાત, ૨. માન સમુદ્દઘાત, ૩. માયા સમુદઘાત, ૪. લોભ સમુદ્રઘાતથી સમવહત, ૫. અકષાય સમુદ્દઘાતથી સમવહત અને ૬. અસમવહત જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ
વાવ વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ અકષાયસમુદ્દઘાતથી સમવહત
જીવ છે, ૨. (એનાથી) માનકષાયથી સમવહત જીવ
અનંતગણા છે, ૩. (એનાથી) ક્રોધ સમુદ્રઘાતથી સમવહત જીવ
વિશેષાધિક છે, ૪. (એનાથી) માયા સમુદ્દઘાતથી સમવહત
જીવ વિશેષાધિક છે. પ. (એનાથી) લોભ સમુદ્યાતથી સમવહત
જીવ વિશેષાધિક છે, ૬. (એનાથી) અસવહત જીવ સંપ્યાતગણા છે. પ્ર. .૧ ભંતે ! આ ૧. ક્રોધ સમુદ્ધાત,
૨. માન સમુદ્દઘાત, ૩. માયા સમુદ્રઘાત અને ૪. લોભ સમુદ્રઘાતથી સમવહત અને અસમવહત નારકોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત- વિશેષાધિક
२. माणसमुग्घाएणं समोहया अणंतगुणा,
३. कोहसमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
४. मायासमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
५. लोभसमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
૬. મોદયા સંવેળI g, રે ? પુસિ અંતે ગેરવી . સોદસમુગ્ધા,
२. माणसमुग्घाएणं, ३. मायासमुग्धाएणं, ४. लोभसमुग्घाएणं समोहयाणं, असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?

Page #313

૨૩૩૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा णेरइया लोभसमुग्घाएणं
समोहया, २. मायासमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
३. माणसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
४. कोहसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
५. असमोहया असंखेज्जगुणा ।
૫તે ૨-૨. કુરકુમાર મંત! ૨-૪.હસમુપાણvi
-जाव-लोभसमुग्घाएणं समोहयाणं असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया
વી? उ. गोयमा! १. सव्वत्थोवा असुरकुमारा कोहसमुग्धाएणं
समोहया, २. माणसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
३. मायासमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
ઉ. ગૌતમ! ૧. સહુથી અલ્પ લોભસમુદ્રઘાતથી સમવહત
નારક છે. ૨. (એનાથી) માયા સમુદઘાતથી સમવહત
નારક સંખ્યાતગણા છે, ૩. (એનાથી) માનસમુઘાતથી સમવહત નારક
સંખ્યાતગણી છે, ૪. (એનાથી) ક્રોધ સમુઘાતથી સમવહત નારક
સંખ્યાતગણા છે, ૫. (એનાથી) અસમવહત નારક અસંખ્યાત
ગણા છે. પ્ર. દ.૨-૧૧, ભંતે ! ૧-૪. ક્રોધ સમુદ્દઘાત -યાવત
લોભ સમુદ્દઘાતથી સમવહત અને અસમવહત અસુરકુમારોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -વાવ
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ! ૧. સહુથી અલ્પ ક્રોધ સમુદ્યાતથી સમવહત
અસુરકુમાર છે. ૨. (એનાથી) માન સમુદ્રઘાતથી સમવહત
અસુરકુમાર સંખ્યાતગણી છે, ૩. (એનાથી) માયા સમુદ્રઘાતથી સમવહત
અસુરકુમાર સંખ્યાલગણા છે, ૪. (એનાથી) લોભ સમુદ્રઘાતથી સમવહત
અસુરકુમાર સંખ્યાતગણી છે, ૫. (એનાથી) અસવહત અસુરકુમાર સંખ્યાત
ગણા છે. ૬૩-૧૧, ૨૨-૨૪. આજ પ્રકારે વૈમાનિકો સુધી સર્વદેવોના (ક્રોધાદિ સમુદઘાતનું અલ્પ બહત્વ સમજવું જોઈએ. ૮.૧૨. ભંતે! ૧-૪, ક્રોધ સમુદ્રઘાત ચાવતુ- લોભ સમુદ્દઘાતથી સમવહત અને અસમવહત પૃથ્વીકાયિકોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -જાવત
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. સહુથી અલ્પ માન સમુદ્દઘાતથી
સમવહત પૃથ્વીકાયિક છે, ૨. (એનાથી) ક્રોધ સમુદ્દઘાતથી સમવહત
પૃથ્વીકાયિક વિશેષાધિક છે, ૩. (એનાથી) માયા સમુદ્રઘાતથી સમવહત
પૃથ્વીકાયિક વિશેષાધિક છે, ૪. (એનાથી) લોભ સમુદઘાતથી સમવહત
પૃથ્વીકાયિક વિશેષાધિક છે,
४. लोभसमुग्घाएणं समोहया संखेज्जगुणा,
૬. મસમોથા સંવેન્ના /
ટું રૂ-૧૧, ૨૨-૨૪, વેસવા -નવ-માળિયા
૫. હું ૨૨.yઢવિદ્યા મં! ૬-૪. હસમુથાપur
-जाव-लोभसमुग्घाएणं समोहयाणं असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा-जाव-विसेसाहिया
વી ?
उ. गोयमा! १. सव्वत्थोवापुढविकाइया माणसमुग्धाएणं
समोहया, २. कोहसमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
३. मायासमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,
४. लोभसमुग्घाएणं समोहया विसेसाहिया,

Page #314

સમુદ્દાત-અધ્યયન
५. असमोहया संखेज्जगुणा ।
×. ૧૩-૨૦. ä ખાવ- તંત્યિ-તિનિોળિયા ।
ૐ. ૨૧. મનુસ્મા નહીં નીવા ।
णवरं-माणसमुग्घाएणं समोहया असंखेज्जगुणा । - ૫૧. ૧. ૨૬, સુ. ૨૪૨૨-૨૨૪૬
१८. केवलि समुग्धायस्स पओजणं कज्ज य परूवणंम्हाणं भंते! केवलि समुग्धायं गच्छंति ?
૬.
उ. गोयमा ! केवलिस्स चत्तारि कम्मंसा अक्खीणा rasया अणिजिण्णा भवंति, तं जहा
.
છુ. વેળિખે, ૨. આપણુ રૂ. મે, ૪. ગોપુ । सव्वबहुप्प से से वेयणिज्जे कम्मे भवइ, सव्वत्थोवे से आउए कम्मे भवइ । શાહા-વિસમું સમં રેવું, બંધોäિ વિત્તિ યો विसमसमीकरणयाए, बंधणेहिं ठिईहि य ॥ एवं खलु केवल समोहण्णइ,
एवं खलु समुग्धायं गच्छइ ।
૫. સપ્ને વિ નં મંતે ! વત્તિ સમોદળત્તિ ? सव्वेवि णं भंते! केवलिसमुग्घायं गच्छंति ?
૩. ગોયમા ! જો ફળકે સમદે ।
गाहाओ - जस्साऽऽउणतुल्लाई, बंधणेहिं ठिईहि य । भवोवग्गहकम्माई, समुग्धायं से ण गच्छइ ||
૫. अणगारस्स णं भंते! भावियप्पणो केवलिसमुग्धाएणं समोहयस्स जे चरिमा णिज्जरापोग्गला सुहुमा णं ते पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो ! सव्वलोगं पिणं ते सित्ताणं चिट्ठति ?
उव. सु. १४१-१४२
૨૩૩૭
૫. (એનાથી) અસમવહત પૃથ્વીકાયિક સંખ્યાતગણા છે. ૬. ૧૩-૨૦. આ જ પ્રકારે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક સુધીનું અલ્પબહુત્વ સમજવું જોઈએ.
નં. ૨૧. મનુષ્યો (ના ક્રોધાદિ સમુદ્દાત નું અલ્પત્વ સમુચ્ચય જીવોને અનુરૂપ છે.

વિશેષ - માન સમુદ્દાતથી સમવહત મનુષ્ય અસંખ્યાતગણા છે.
૧૮. કેવલી સમુદ્દાતનું પ્રયોજન અને કાર્યનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી કેવળી સમુદ્દઘાત અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! કેવલીના આ ચાર કર્માંશ ક્ષીણ થયેલાં નથી, વેદન થયેલાં નથી, નિર્જરાને પ્રાપ્ત થયેલાં નથી, જેમકે૧. વેદનીય, ૨. આયુ, ૩. નામ, ૪. ગોત્ર. એમનું વેદનીયકર્મ સૌથી વધારે પ્રદેશોયુક્ત હોય છે. એમનું સૌથી ઓછા પ્રદેશોયુક્ત આયુકર્મ હોય છે. ગાથાર્થ – તેઓ બંધનો અને સ્થિતિઓથી વિષમ (કર્મ)ને સમ કરે છે. (વસ્તુતઃ) બંધનો અને સ્થિતિઓથી વિષમકર્મોનું સમીકરણ કરવાને માટે કેવલી સમુદ્દાત કરે છે.
अगंतूणं समुग्घायं, अणंता केवली जिणा । નર-મરળવિખમુદ્રા, સિદ્ધિ વરાવું યા IP
- વળ. ૧. ૨૬, મુ. ૨૨૭૦
૨૨. વસિમુખાળ નિષ્નિળ પરિમ પોવાળ મુહુમાઽ ૧૯, કેવલી સમુદ્દાત વડે નિર્જીર્ણ ચરમપુદ્દગલોમાં સૂક્ષ્માદિનું
परूवणं
પ્રરૂપણ :
આ પ્રકારે સમુદ્દાત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. પ્ર. ભંતે ! શું બધાં જ કેવલી સમુદ્દાત કરે છે ? શું બધાં જ કેવલી સમુદ્દાત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
ગાથાર્થ – જેના ભવોપગ્રાહી (ભવનાનિમિત્ત) કર્મ બંધન અને સ્થિતિ આયુષ્યકર્મને તુલ્ય છે, તે કેવલી સમુદ્દઘાત કરતાં નથી.
સમુદ્દઘાત કર્યા વગર અનંત કેવલજ્ઞાની જિનેન્દ્ર ભગવાન વૃદ્ધાવસ્થા અને મરણથી સર્વથારહિત થયાં છે તથા શ્રેષ્ઠ સિદ્ધગતિને પ્રાપ્ત થયા છે.
પ્ર. ભંતે ! કેવલી સમુદ્દઘાતથી સમવહત ભાવિતાત્મા અનગારના જે ચરમ (અંતિમ) નિર્જરા પુદ્દગલ છે તો કે આયુષ્માન્ શ્રમણ ! શું તે પુદ્દગલ (સૂક્ષ્મ) કહેવાય છે અને શું તેઓ સમસ્ત લોકને સ્પર્શ કરીને રહે છે ?
For Private Personal Use Only

Page #315

२३३८
१.
उ. हंता, गोयमा ! अणगारस्स भावियप्पणो केवलिसमुघाणं समोहयस्स जे चरिमा णिज्जरापोग्गला सुहुमा णं जे पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो ! सव्वलोगं पि य णं ते फुसित्ता णं चिट्ठति । प. छउमत्थे णं भंते! मणूसे तेसिं णिज्जरापोग्गलाणं किंचि वण्णेणं वण्णं, गंधेणं गंधं, रसेणं रसं, फासेणं वा फासं जाणइ पासइ ?
उ. गोयमा ! णो इणट्ठे समट्ठे |
प.
से केणट्टेणं भंते! एवं बुच्चइ“छउमत्थे णं मणूसे तेसिं णिज्जरापोग्गलाणं णो किंचि वि वण्णेणं वण्णं, गंधेणं गंधं, रसेणं रसं, फासेणं वा फासं जाणइ पासइ ?”
उ. गोयमा ! अयण्णं जंबुद्दीवे दीवे सव्वदीव-समुद्दाणं सव्वब्धंतराए, सव्वखुड्डाए वट्टे तेल्लापूयसंठाणसंठिए ।
प.
वट्टे रहचक्कवालसंठाण संठिए ।
वट्टे पुक्खरकण्णियासंठाणसंठिए ।
वट्टे पडिपुण्णचंदसंठाणसंठिए । एगं जोयणसयसहस्सं आयामविक्खभेणं, तिणि य जोयणसयसहस्साइं सोलस य सहस्साई दोणि य सत्तावीसे जोयणसए, तिण्णि य कोसे अट्ठावीसं च धणुसयं तेरस य अंगुलाई अद्धंगुलं च किंचि विसेसाहिए परिक्खेवेणं पण्णत्ते । देवे णं महिड्ढीए - जाव- महासोक्खे एगं महं सविलेवणं गंधसमुग्गयं गहाय तं अवदालेइ तं महं एगं सविलेवणं गंधसमुग्घयं अवदालेत्ता इणामेव कट्टु केवलकप्पं जंबुद्दीवं दीवं तिहिं अच्छराणिवाइहिं तिसत्तखुत्तो अणुपरियट्टित्ता णं हव्वमागच्छेज्जा, सेनू गोयमा ! से केवलकप्पे जंबद्दीवे दीवे तेहिं घाणपोग्गलेहिं फुडे ?
हंडे ।
छउमत्थे णं गोयमा ! मणूसे तेसिं घाणपोग्गलाणं किंचि वण्णेणं वण्णं, गंधेणं गंध, रसेणं रसं, फासेणं वा फासं जाणइ पासइ ?
अणगारेणं णं भंते ! भावियप्पा केवलिसमुग्घाएणं समोहणित्ता, केवलकप्पं लोयं फुसित्ता णं चिट्ठइ ? उ. हंता, गोयमा ! चिट्ठइ ।

For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. હા, ગૌતમ ! ક્વલી સમુદ્દઘાતથી સમવહત ભાવિતાત્મા અનગારના જે ચરમ નિર્જરા-પુદ્દગલ હોય છે, હે આયુષ્માન્ શ્રમણ ! તે પુદ્દગલ સૂક્ષ્મ કહેવાય છે અને તે સમસ્ત લોકને સ્પર્શ કરીને રહે છે.
प्र. संते ! शुंछद्मस्थ मनुष्य मा निर्भरा युद्दगलोने यक्षुઈન્દ્રિયથી વર્ણને, ઘ્રાણેન્દ્રિયથી ગંધને, રસેન્દ્રિયથી રસને કે સ્પર્શેન્દ્રિયથી સ્પર્શને જાણે છે, જુએ છે ? गौतम ! खा अर्थ समर्थ नथी.
लते ! या अराथी खेम उहेवाय छेडे
७.
प्र.
प.
"છદ્મસ્થ મનુષ્ય તે નિર્જરા-પુદ્દગલોને ચક્ષુઈન્દ્રિયથી વર્ણને, ઘ્રાણેન્દ્રિયથી ગંધને, રસેન્દ્રિયથી રસને તથા સ્પર્શેન્દ્રિયથી સ્પર્શને કિંચિત્ પણ જાણતાં नथी, भेतां नथी ?
3. गौतम ! जाजूद्वीप नामनो द्वीप समस्त द्वीपસમુદ્રોની મધ્યમાં છે, સૌથી નાનો છે, તેલના પૂઆના આકાર જેવો ગોળ છે,
રથનાં પૈડાના આકાર જેવો ગોળ છે, કમલની કર્ણિકાના આકાર જેવો ગોળ છે, પરિપૂર્ણ ચંદ્રમાના આકાર જેવો ગોળ છે, લંબાઈ અને પહોળાઈ એક લાખ યોજનની છે, એની પરિધિ ત્રણ લાખ, સોળહજાર બસો સત્તાવીશ યોજન, ત્રણકોશ, એકસો અઠ્યાવીસ ધનુષ, સાડાતર આંગળથી કાંઈક વધારે કહેવામાં આવી છે.
-
Personal Use Only
એક મહર્ક્ટિક -ચાવ- મહાસૌખ્ય સમ્પન્ન દેવ વિલેપન યુક્ત સુગંધની એ મોટી ડબીને (હાથમાં લઈને) ખોલે છે. પછી વિલપનયુક્ત સુગંધિત એ મોટી ડબીને આ જ રીતે હાથમાં પકડીને સંપૂર્ણ જંબૂઢીપ નામના દ્વીપને ત્રણ ચપટીઓમાં એકવીસવાર ફરી-ફરીને શીઘ્ર પાછા આવે તો -
હે ગૌતમ ! વાસ્તવમાં શું તે ગંધના પુદ્દગલોથી સંપૂર્ણ જંબૂદ્વીપ દ્વીપ પૃષ્ટ થઈ જાય છે ? डा, (ते) स्पृष्ट यह भय छे.
फुडे ?
उ. हंता, फुडे ।
હે ગૌતમ ! શું છદ્મસ્થ મનુષ્ય (સમગ્ર જંબુદ્રીપમાં વ્યાપ્ત) ચક્ષુઈન્દ્રિયથી એ ગંધ પુદ્દગલોના વર્ણને, ઘ્રાણેન્દ્રિયથી ગંધને, રસેન્દ્રિયથી રસને અને સ્પર્શેન્દ્રિયથી સ્પર્શને જરાક પણ જાણે છે - જુએ છે ? भंते! केवलकप्पे लोए तेहिं निज्जरापोग्गलेहिं
-उव. सु. १३१-१३२

Page #316

સમુદ્દઘાત-અધ્યયન
અંતે ! નો ફળદ્દે સમદ્રે
से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“छउमत्थे णं मणूसे तेसिं णिज्जरापोग्गलाणं णो किंचि वण्णेणं वण्णं, गंधेणं गंधं, रसेणं रसं, फासेणं वा फासं जाणइ पासइ ।”
ए सुहुमा णं ते पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो ! सव्वलोगं पि य णं फुसित्ता णं चिट्ठति ।
- ૫૧. ૧. ૨૬, મુ. ૨૬૬૮-૨૪૬૬
२०. केवलिसमुग्घायस्स समय परूवणं
प. कइसमइए णं भंते! केवलिसमुग्धाए पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! દુસમફત્તુ વાત્તે, તં નહા
વિક્રમે સમદ્ અંૐ વરેફ,
૨. વિજ્ઞ સમ! વાતું રેડ,
३. तइए समए मंथं करेइ,
४. चउत्थे समए लोगं पूरेइ,
૬.
पंचमे समए लोगं पडिसाहरइ,
६. छट्ठे समए मंथं पडिसाहरइ,
७. सत्तमे समए कवाडं पडिसाहरइ,
८. अट्ठमे समए दंडं पडिसाहरइ, दंडं पडिसाहरित्ता तओ पच्छा सरीरत्थे भवइ । २ - ૫૧. ૧. ૨૬, મુ. ૨૨૭૨
२१. आउज्जीकरणस्स समय परूवणं
૬. कइसमइए णं भंते! आउज्जीकरणे पण्णत्ते ?
उ. गोयमा ! असंखेज्जसमइए अंतोमुहुत्तिए आउज्जीकरणे पण्णत्ते । ३
- વા. વ. ૨૬, સુ. ૨૨૭o
૨.
ૐ.

વ. મુ. ?૨૨-૨૪૦
(૪) ઢાળં. અ. ૮, મુ. ૬૬૨
उव. सु. १४३
ભંતે ! આ અર્થ સમર્થ નથી. આ કારણથી ગૌતમ ! એવું કહેવાય છે કે 'છદ્મસ્થ મનુષ્ય એ નિર્જરા - પુદ્દગલોના વર્ણને નેત્રથી, ગંધને નાકથી, રસને જીભથી અને સ્પર્શને સ્પર્શેન્દ્રિયથી જરાક પણ જાણતાં નથી, જોતાં નથી”
૨૦. કેવલી સમુદ્દાતના સમયનું પ્રરૂપણ :
(૬) સમ. સમ. ૮, સુ. ૭
એટલે કે આયુષ્માન્ શ્રમણ ! તે (નિર્જરા) પુદ્દગલ એટલાં સૂક્ષ્મ કહેવામાં આવ્યા છે અને તેઓ સમગ્રલોકને સ્પર્શ કરીને રહેલાં છે.
પ્ર. ભંતે ! કેવલી સમુદ્દઘાત કેટલા સમયનો કહેવામાં આવ્યો છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે આઠ સમયનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે -
૨૩૩૯
૧. પ્રથમ સમયમાં આત્મ પ્રદેશોને દંડાકારરૂપે કરે છે,
૨. દ્વિતીય સમયમાં કપાટાકારે (બારણાં) રૂપે કરે છે,
૩. તૃતીય સમયમાં મન્થાનિ (કેવલિ-સમુદ્દઘાત વખતે મંથાકાર કરવામાં આવતો જીવ-પ્રદેશ સમૂહ)નો આકાર કરે છે,
૪.
૫.
S.
ચોથા સમયમાં લોકને વ્યાપ્ત કરે છે,
પાંચમાં સમયમાં લોકપૂર્ણ આત્મપ્રદેશોને સંકોચે છે,
છઠ્ઠા સમયમાં મન્થાનકૃત આત્મપ્રદેશોને સંકોચે છે,
૭. સાતમા સમયમાં કપાટકૃત આત્મપ્રદેશોને સંકોચે છે,
૨૧. આવર્જીકરણના સમયનું પ્રરૂપણ :
૮. આઠમા સમયમાં દંડાકાર આત્મપ્રદેશોને સંકોચે છે અને દંડનો સંકોચ કરતાં જ પૂર્વવત્ શરીરસ્થ થઈ જાય છે.
For Private Personal Use Only
પ્ર. ભંતે ! આવર્જીકરણ કેટલા સમયનું કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ આવર્જીકરણ અસંખ્યાત સમયયુક્ત અન્તર્મુહૂર્તનું કહેવામાં આવ્યું છે.
(૧) ૩૧. મુ. ૨૪૪

Page #317

૨૩૪૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
२२. केवलिसमुग्घाए जोग जुंजण परूवणं
૨૨. કેવલી સમુઘાતમાં યોગ યોજનનું પ્રરૂપણ : 1. જે મંતે ! તહસમુપાયg fમળનો ગુનરૂ, પ્ર. ભંતે ! તથારૂપથી સમુદ્યાત પ્રાપ્ત કેવલી શું वइजोगं झुंजइ, कायजोगं झुंजइ ?
મનોયોગનો પ્રયોગ કરે છે, વચનયોગનો પ્રયોગ
કરે કે કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? उ. गोयमा ! णो मणजोगं जुंजइ, णो वइजोगं मुंजइ, ઉ. ગૌતમ ! તે મનોયોગનો પ્રયોગ કરતો નથી, कायजोगं जुंजइ।
વચનયોગનો પ્રયોગ કરતો નથી પરંતુ કાયયોગનો
પ્રયોગ કરે છે. प. कायजोगं णं भंते ! जुंजमाणे
પ્ર. ભંતે ! કાયયોગનો પ્રયોગ કરતાં કેવલી - किं ओरालियसरीरकायजोगं जुंजइ ?
શું ઔદારિક શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? ओरालियमीसासरीरकायजोगं जुंजइ ?
કે ઔદારિક મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે
છે ? किं वेउब्वियसरीरकायजोगं जुंजइ ?
શું વૈક્રિય શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે, वेउब्बियमीसासरीरकायजोगं जुजइ ?
કે વૈક્રિય મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? किं आहारगसरीरकायजोगं गँजइ ?
શું આહારક શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? आहारगमीसासरीरकायजोगं जंजइ?
કે આહારક મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે
किं कम्मगसरीरकायजोगं जुंजइ ? उ. गोयमा ! ओरालियसरीरकायजोगं पि जुंजइ,
ओरालियमीसासरीरकायजोगं पि जुंजइ,
णो वेउब्वियसरीरकायजोगं जुंजइ, णो वेउब्बियमीसासरीरकायजोगं जुजइ,
णो आहारगसरीरकायजोगं मुंजइ,
શું કાર્મણશરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! (કાયયોગનો પ્રયોગ કરતાં કેવલી)
ઔદારિક શરીર કાયયોગનો પણ પ્રયોગ કરે છે, ઔદારિક મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પણ પ્રયોગ કરે છે, તે વૈક્રિય શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરતો નથી, વૈક્રિય મિશ્રશરીર કાયયોગનો પણ પ્રયોગ કરતો નથી, આહારક શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ પણ કરતો નથી, આહારક મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પણ પ્રયોગ કરતો નથી, પરંતુ કામણશરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે. પ્રથમ અને અષ્ટમ સમયમાં ઔદારિક શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે, બીજા, છઠ્ઠા અને સાતમા સમયમાં ઔદારિક મિશ્ર શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે. ત્રીજા, ચોથા અને પાંચમા સમયમાં કામણ શરીર કાયયોગનો પ્રયોગ કરે છે.
णो आहारगमीसासरीरकायजोगं जुंजइ,
कम्मगसरीरकायजोगं पि जुंजइ, पढमऽट्ठमेसुसमएसुओरालियसरीरकायजोगंगँजइ,
बिइय-छट्ठ-सत्तमेसु समएसु ओरालियमीसगसरीरकायजोगं जुंजइ, तइय-चउत्थ-पंचमेसु समएसु कम्मगसरीरकायजोगं जुंजइ ।
- પUT, ૫, ૨૬, સુ. ૨૬ ૭રૂ
૨. ૩૩, મુ. ૬૪-૬૪૬

Page #318

સમુદ્દઘાત-અધ્યયન
૨૩૪૧
પ્ર.
૨૩. ત્રિસમુશાયાતરે મનોયોગાનુંના પાઈ- ૨૩. કેવલી સમુદ્દઘાતાનંતર મનોયોગાદિના યોજનનું પ્રરૂપણ : ૫. મેં જે મંતે તદા સમુધાયTUસિ વુન્ન મુદ્દે પ્ર. ભંતે ! તથારૂપ સમુધાતને પ્રાપ્ત કેવલી શું સિદ્ધ, परिणिब्वाइ सव्वदुक्खाणमंतं करेइ ?
બુદ્ધ, મુક્ત અને પરિનિર્વાણને પ્રાપ્ત કરે છે અને
બધા દુઃખોનો અંત કરે છે ? ૩. યમ ! નો સુપ સમદ્,
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. से णं तओ पडिनियत्तइ, तओ पडिनियत्तिया तओ
પહેલાં તેઓ અવસ્થાથી પ્રતિનિવૃત્ત થાય છે અને पच्छा मणजोगं पि जुंजइ, वइजोगं पि जुंजइ,
પ્રતિનિવૃત્ત થઈ મનોયોગનો પ્રયોગ કરે છે, कायजोगं पि जुंजइ।
વચનયોગનો પણ પ્રયોગ કરે છે અને કાયયોગનો
પણ પ્રયોગ કરે છે. प. भंते ! मणजोगं जुंजमाणे-किं सच्चमणजोगं जुंजइ, પ્ર. ભંતે ! મનોયોગનો પ્રયોગ કરતાં કેવલી શું
मोसमणजोगं झुंजइ, सच्चामोसमणजोगं जुंजइ, સત્યમનોયોગનો પ્રયોગ કરે છે, મૃષા મનોયોગનો असच्चामोसमणजोगं मुंजइ ?
પ્રયોગ કરે છે, સત્યામૃષા મનોયોગનો પ્રયોગ કરે
છે કે અસત્ય મૃષામનોયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? उ. गोयमा ! सच्चमणजोगं जूंजइ, णो मोसमणजोगं ઉ. ગૌતમ ! તે સત્ય મનોયોગનો પ્રયોગ કરે છે અને जुंजइ, णो सच्चामोसमणजोगंगँजइ, असच्चामोस
અસત્યામૃષા મનોયોગનો પ્રયોગ પણ કરે છે, मणजोगं पि जुंजइ।
પરંતુ મૂષામનોયોગનો અને સત્યામૃષા મનોયોગનો
પ્રયોગ કરતો નથી. प. भंते ! वयजोगं झुंजमाणे-किं सच्चवइजोगं जुजइ,
ભંતે ! વચનયોગનો પ્રયોગ કરતાં કેવલી શું मोसवइजोगं जुंजइ, सच्चामोसवइजोगं झुंजइ,
સત્યવચનયોગનો પ્રયોગ કરે છે, મૃષા વચનયોગનો असच्चामोसवइजोगं जुंजइ ?
પ્રયોગ કરે છે, સત્યામૃષા વચનયોગનો પ્રયોગ કરે
છે કે અસત્યામૃષા વચનયોગનો પ્રયોગ કરે છે ? उ. गोयमा ! सच्चवइजोगं गँजइ, णो मोसवइजोगं ગૌતમતે સત્યવચનયોગનો પ્રયોગ કરે છે અને जुंजइ, णो सच्चामोसवइजोगं जुंजइ, असच्चामो
અસત્યામૃષા વચનયોગનો પણ પ્રયોગ કરે છે सवइजोगं पि जुंजइ।
પરંતુ મૃષાવચનયોગનો અને સત્યામૃષા
વચનયોગનો પ્રયોગ કરતાં નથી. कायजोगं जुंजमाणे-आगच्छेज्ज वा, गच्छेज्ज वा,
(કેવલિ સમુઘાતકર્તા કેવલી) કાયયોગનો પ્રયોગ चिट्ठज्ज वा, णिसीएज्ज वा, तुयट्टेज्ज वा, उल्लंघेज्ज
કરતાં આવે છે, જાય છે, ઊભા રહે છે, બેસે છે, વા, ઉત્કંધેવ, પરિહરિચંદ્ર-e7-સેન્ના
કરવટ (પળખા) બદલે છે અર્થાતુ આળોટે લાંઘે છે, संथारगं पच्चप्पिणेज्जा ।'
છલાંગ મારે છે અને પ્રાતિહારિક (પાછા આપવા
યોગ્ય) પીઠ (આસન-ચૌકી) પટ્ટો, શયા (સેજ, - ST. ૫. ૨૬, . ૨૬૭૪
વસતિ-સ્થળ) તથા સંસ્તારક વગેરે પાછું આપે છે. ૨૪. ત્રિસમુપાયતિરે મોવીમા વગે- ર૪. કેવલી સમુધાતાનંતર અને મોક્ષગમનનું પ્રરૂપણ : v. જ ! તહસિનો સિક્સ -ગા- સર્વ- પ્ર. ભંતે! તે તથારૂપ સયોગી (કેવલિ સમુદઘાત પ્રવૃત્ત दुक्खाणमंतं करेइ?
કેવલી) સિદ્ધ થાય છે -યાવતુ- સર્વદુ:ખોનો અંત
કરે છે ? ૩. સોયમા ! ફળ સમદ્દે
ઉ. ગૌતમ ! તે એવું કરવામાં સમર્થ નથી. से णं पुवामेव सण्णिस्स पंचेंदियस्स पज्जत्तयस्स તે સર્વપ્રથમ જઘન્ય (મનોયોગી) સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયजहण्णजोगिस्स हेट्ठा असंखेज्जगुणपरिहीणं पढमं
પર્યાપ્તની નીચે અસંખ્યાત ગુણહીન મનોયોગનો मणजोगं णिरूंभइ,
પૂર્ણ નિરોધ કરે છે,
૨. ૩. સુ. ૧૪૭-૧૬ ૦

Page #319

૨૩૪૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
तओ अणंतरं च णं बेइंदियस्स पज्जत्तगस्स जहण्णजोगिस्स हेट्ठा असंखेज्जगुणपरिहीणं दोच्चं वइजोगं કિંમઃ, तओ अणंतरं च णं सुहमस्स पणगजीवस्स अपज्जत्तयस्स जहण्णजोगिस्स हेट्ठा असंखेज्जगुणपरिहीणं तच्चं कायजोगं णिरूंभइ । सेणं एएणं उवाएणं पढमं मणजोगं णिरूंभइ,
मणजोगं णिरूभित्ता वइजोगं णिरूंभइ,
वइजोगं णिरूभित्ता कायजोगं णिरूंभइ,
તદનન્તર (તે પછી) જઘન્ય (વચન) યોગ યુક્ત બેઈન્દ્રિય પર્યાપ્તની નીચે અસંખ્યાત ગુણહીન બીજા વચનયોગનો વિરોધ કરે છે. તત્પશ્ચાતુ જધન્ય (કાય) યોગયુક્ત સૂક્ષ્મપનક અપર્યાપ્ત જીવની નીચે અસંખ્યાત ગુણહીન તૃતીય કાયયોગનો વિરોધ કરે છે. આ ઉપયોગથી તે (કેવલી) સર્વપ્રથમ મનોયોગનો નિરોધ કરે છે, મનોયોગને અટકાવીને વચનયોગનો નિરોધ કરે છે, વચનયોગનો નિરોધ કરીને કાયયોગનો નિરોધ કરે છે, કાયયોગનો નિરોધ કરી ને યોગનો વિરોધ કરે છે. યોગનો વિરોધ કરીને તેઓ અયોગત્વને પ્રાપ્ત કરે છે, અયોગત્વને પ્રાપ્ત કરી સંક્ષિપ્ત પાંચ હસ્વ અક્ષરો (અ, ઈ, ૩, ૪, લુ)ના ઉચ્ચારણ જેટલા કાળમાં અસંખ્યાત સમયયુક્ત અન્તર્મુહૂર્ત સુધી શૈલેશી (મેરુપર્વત જેવી) અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. પૂર્વરચિત ગુણશ્રેણીઓ યુક્તકર્મને તે શૈલેશીકાળમાં અસંખ્યાત ગુણશ્રેણીઓ દ્વારા અસંખ્યાત કર્મસ્કંધોનો ક્ષય કરે છે.
कायजोगं णिरूभित्ता जोगणिरोहं करेइ, जोगणिरोहं करेत्ता अजोगत्तं पाउणइ,
अजोगत्तंपाउणित्ताईसीहस्सपंचक्खरूच्चारणद्धाए असंखेज्जसमइयं अंतोमुहुत्तियं सेलेसिं पडिवज्जइ,
पुवरइयगुणसेढीय चणं कम्मंतीसे सेलेसिमद्धाए असंखेज्जाहिं गुणसेढीहिं असंखेज्जे कम्मखंधे खवयइ, खवइत्ता वेयणिज्जाऽऽउय-णाम-गोत्तेइच्चेए चत्तारि कम्मसे जुगवं खवेइ, जगवं खवेत्ता ओरालिय-तेया-कम्मगाई सव्वाहिं विप्पजहण्णाहिं विप्पजहइ,
विष्पजहित्ता उजुसेढिपडिवण्णे अफुसमाणगईए एगसमएणं अविग्गहेणं उड्ढे गंता सागारोवउत्ते सिज्झइ -जाव- सव्वदुक्खाणमंतं करेइ।
ક્ષય કરીને વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગોત્ર-આ ચારે કર્મોનો એકી સાથે ક્ષય કરે છે. આ ચારે કર્મોનો એકી સાથે ક્ષય કરીને ઔદારિક, તેજસુ અને કાશ્મણ શરીરનો પૂર્ણસ્વરૂપે સદાને માટે ત્યાગ કરે છે. આ શરીરત્રયનો પૂર્ણ સ્વરૂપે ત્યાગ કરીને ઋજુશ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને એક સમયની અવિગ્રહ (મોડવળાંક વગરની) યુક્ત અસ્પૃશદ્ ગતિથી ઊર્ધ્વગમન કરીને સાકારોપયોગથી ઉપયુક્ત થઈ તેઓ સિદ્ધ થાય છે વાવત- સર્વદુઃખોનો અંત કરે છે. તે ત્યાં સિદ્ધ થાય છે અને અશરીરી, સઘન આત્મ પ્રદેશોયુક્ત, દર્શન જ્ઞાનોપયોગયુક્ત નિષ્કિતાર્થ (કલકત્ય) નીરજ (કર્મરજરહિત), નિષ્કમ્પ, અજ્ઞાનરૂપી અંધકારરહિત અને વિશુદ્ધ થઈ શાશ્વત અનાગત અનંતકાળ સુધી સ્થિત રહે છે.
ते णं तत्थ सिद्धा भवंति, असरीरा जीवघणा दंसणणाणोवउत्ता णिट्रियट्रा णीरया णिरेयणा वितिमिरा विसुद्धा सासयमणागतद्धं कालं चिट्ठति ।
૧. ગુણશ્રેણીની રચનાના રૂપ આ પ્રમાણે કહેવા જોઈએ :

Page #320

સમુદ્ધાત-અધ્યયન
૨૩૪૩
प. से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइ
"ते णं तत्थ सिद्धा भवंति असरीरा जीवघणा दसणणाणोवउत्ता णिट्रियट्रा णीरया णिरेयणा वितिमिरा विसुद्धासासयमणागयद्धं कालं चिटुंति?"
उ. गोयमा ! से जहाणामए बीयाणं अग्गिदड्ढाणं
पुणरवि अंकुरूप्पत्ती न हवइ एवमेव सिद्धाण वि कम्मबीएसु दड्ढेसु पुणरवि जम्मुप्पत्ती न हवइ ।
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે –
તે સિદ્ધો ત્યાં અશરીરી સઘન આત્મપ્રદેશયુક્ત, કૃતાર્થ, દર્શનજ્ઞાનોપયુક્ત, નીરજ, નિષ્પમ્પ, વિતિમિર અને વિશુદ્ધ થઈ શાશ્વત અનાગત અનંતકાળ સુધી સ્થિર રહે છે ?” ગૌતમ ! જેવી રીતે અગ્નિમાં બળેલા બીજો દ્વારા ફરી અંકુરની ઉત્પત્તિ થતી નથી, તેવી જ રીતે સિદ્ધોના પણ કર્મબીજ બળી જવાથી પુન:જન્મની ઉત્પત્તિ થતી નથી. આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કે – તે સિદ્ધો ત્યાં અશરીરી સઘન આત્મપ્રદેશયુક્ત, કૃતાર્થ, દર્શન જ્ઞાનોપયોગ યુક્ત, નીરજ, નિષ્પમ્પ, વિતિમિર અને વિશુદ્ધ થઈને શાશ્વત અનાગત કાળસુધી સ્થિત રહે છે.” સિદ્ધ ભગવાન્ બધાં દુઃખોથી પાર થઈ ચૂક્યા છે, તે જરા, મૃત્યુ અને બંધનથી વિમુક્ત થઈ ચૂક્યા છે અને શાશ્વત અવ્યાબાધ સુખને પ્રાપ્ત કરી સદૈવ સુખી રહે છે.
से तेणट्रेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ"ते णं तत्थ सिद्धा भवंति असरीरा जीवघणा सण णाणोउवत्ता निट्ठियट्ठा णीरया वितिमिरा विसुद्धा सासयमणागयद्धं कालं चिटुंति त्ति ।"
frસ્થિUાકુવા, ના-ર-મર-ધંધાવિમુT I सासयमव्वाबाहं चिट्ठति सुही सुहं पत्ता ॥१
- પાન, ૫. ૩ ૬, મુ. ૨૬૭૫-૨૨૩૬
૬. ૩. સુ. ૨૬૨-૧૫૬

Page #321

૨૩૪૪
૪૪. ચમાચરમ અધ્યયન
જૈન આગમોમાં જીવાદિ દ્રવ્યોની વિવિધ પ્રકારે પ્રરૂપણા કરવામાં આવી છે. એનાથી એ દ્રવ્યોની વિવિધ વિશેષતાઓ પ્રગટ થાય છે. પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં ચરમ અને અચરમની દૃષ્ટિએ નિરૂપણ છે. ચરમનો અર્થ છે અંતિમ અને અચરમનો અર્થ છે જે અંતિમ ન હોય. જીવ અને અજીવ દ્રવ્ય જે અવસ્થા-વિશેષ અથવા ભાવ-વિશેષને પુન:પ્રાપ્ત કરશે નહિ તે અવસ્થા અને ભાવ-વિશેષની અપેક્ષાએ તેઓ ચરમ અને જેને પુનઃપ્રાપ્ત કરશે એની અપેક્ષાએ અચરમ કહેવાય છે.
પદ્રવ્યોમાંથી જીવ અને પુદ્ગલમાં જ ચરમ અને અચરમની દૃષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે, શેષ ચાર દ્રવ્યોધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળમાં ચરમ અને અચરમની દષ્ટિએ આગમમાં કોઈ વિચાર થયેલ
જીવ સામાન્ય અને ૨૪ દંડકોમાં ચરાચરમત્વનું નિરૂપણ ૧૧ દ્વારો વડે કરવામાં આવ્યું છે. તે ૧૧ વાર છે૧. ગતિ, ૨. સ્થિતિ, ૩. ભવ, ૪. ભાષા, ૫. આનપાન, ૬, આહાર, ૭. ભાવ, ૮, વર્ણ, ૯, ગંધ, ૧૦. રસ અને ૧૧, સ્પર્શ દ્વાર. જીવ સામાન્યનો વિચાર માત્ર ગતિ દ્વારા જ કરવામાં આવ્યો છે અને એ દૃષ્ટિએ જીવ કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે પરંતુ અન્ય દ્વારોની દષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવે તો પણ એને કદાચ ચરમ અને કદાચ અચરમ કહી શકાય છે. ચોવીસ દંડકોમાંથી નૈરયિક વગેરે એક-એક જીવ પણ વૈમાનિક પર્યત આ અગિયાર દ્વારની અપેક્ષાએ કદાચ ચરમ અને કદાચ અચરમ કહેવામાં આવ્યું છે. ઘણાં બધા જીવોની વિવક્ષા (તાત્પર્ય)થી કહેવામાં આવી છે કે તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે આ કથન ચોવીસેય દંડકોમાં જીવોના અગિયાર વારોની સમાન છે. ભાષાદ્વાર એકેન્દ્રિયનાં પાંચ દંડકોને લાગુ પડતું નથી, કારણ કે તેમનામાં ભાષા હોતી નથી. આ ચરમ અને અચરમનું નિરૂપણ અનેકાંતવાદને પુષ્ટ કરે છે. દૃષ્ટિભેદ દ્વારા જ એક જીવને ચરમ અને અચરમ કહી શકાય છે. આ કથન આ વિભિન્ન દ્વારોમાં વિદ્યમાન જીવના આ ભવ અને પરભવની અપેક્ષાએ કે સંસારથી મુક્ત થવા વગેરેની અપેક્ષાએ કરવામાં આવ્યું છે. આ આપેક્ષિક કથન "સિય’ શબ્દથી કરવામાં આવ્યું છે, જેનાથી આગળ જતાં સ્યાદ્વાદ સ્પષ્ટ થયેલો છે.
એકત્વ અને બહત્વની વિવક્ષા વડે જીવના ચોવીસ દંડકો અને સિદ્ધોનો વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રને અનુસાર ૧૪ ધારો વડે પણ આ અધ્યયનમાં ચરાચરમત્વની દષ્ટિએ વિચાર થયેલો છે. આ ૧૪ દ્વાર છે - ૧ જીવ, ૨. આહારક, ૩. ભવસિદ્ધિક, ૪. સંજ્ઞી, ૫. વેશ્યા, ૬. દૃષ્ટિ, ૭. સંયત, ૮, કષાય, ૯, જ્ઞાન, ૧૦. યોગ, ૧૧. ઉપયોગ, ૧૨. વેદ, ૧૩. શરીર અને ૧૪. પર્યાપ્તક દ્વાર. જીવ જીવ-ભાવની અપેક્ષાએ અચરમ છે, કારણ કે એનો જીવ-ભાવ ક્યારેય નષ્ટ થતો નથી, પરંતુ નૈરયિક જીવ નૈરયિકભાવની અપેક્ષાએ કદાચ ચરમ અને કદાચ અચરમ છે, કારણ કે નૈરયિક ભાવ પુનઃપ્રાપ્ત થવાની અપેક્ષાએ તે ચરમ તથા પુનઃપ્રાપ્ત નહીં થવાની અપેક્ષાએ અચરમ છે. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત અન્ય દંડકોના એક-એક જીવ પણ કદાચ ચરમ અને કદાચ અચરમ હોય છે. ઘણાં બધાં નૈરયિક વગેરે જીવ સમગ્ર દંડકોમાં જીવ-ભાવની અપેક્ષાએ ચરમ અને અચરમ બને કહેવામાં આવ્યા છે. સિદ્ધ જીવ પણ જીવનસામાન્યને અનુરૂપ અચરમ હોય છે. આહાર કરનાર આહારક જીવ એકની અપેક્ષાવડે સાત્ (કદાચ) ચરમ અને ચાતુ (કદાચ) અચરમ હોય છે તથા બહુત્વની અપેક્ષાથી ચરમ અને અચરમ બન્ને હોય છે. અનાહારક અને સિદ્ધ જીવ અચરમ હોય છે, ચરમ નહીં. નૈરયિક વગેરે દંડકોમાં એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ અનાહારક જીવ આહારક જીવની જેમ ચરમ અને અચરમ હોય છે. આ જીવો વિગ્રહગતિના સમયે અનાહારક હોય છે, અન્યથા સદૈવ આહારક થાય છે. ભવસિદ્ધિક જીવ ચરમ હોય છે તથા અભવસિદ્ધિક જીવ અચરમ હોય છે. નોભવસિદ્ધિક, નોઅભવસિદ્ધિક જીવ અને સિદ્ધ અભાવસિદ્ધિકને અનુરૂપ અચરમ હોય છે. સંજ્ઞી, સલેશ્યી, મિથ્યાદષ્ટિ, સંયતી, સકષાયી, સયોગી,

Page #322

૨૩૪૫
પtutiHisittittituthierIHAlllllll
fliriulilufellllllllllllll
*
S
S
« OCT : ર
થs
6
- ૨
સવેદક, અશરીરી અને પર્યાપ્તક - અપર્યાપ્તક જીવોનું કથન આહારક દ્વારની જેમ છે. સમ્યગ્દષ્ટિ અને સાકારઅનાકારોપયોગી જીવોનું કથન અનાહારક જીવોને અનુરૂપ છે. નોસંસી-નોઅસંજ્ઞી, નોસંયત-નોઅસંત-નોસંયતા સંયત, અકષાયી, કેવલજ્ઞાની, અયોગી, અવેદક અને અશરીરી જીવ અચરમ હોય છે.
અલ્પબદુત્વની અપેક્ષાએ અચરમ જીવ અલ્પ છે તથા ચરમ જીવ એનાથી અનંતગણા છે.
અજીવ દ્રવ્યોમાંથી પુલનું જ ચામાચરમત્વ વર્ણિત છે. પુદગલના પાંચ સંસ્થાન (આકાર) હોય છે - ૧. પરિમંડળ, ૨. વૃત્ત, ૩. ત્રિકોણ, ૪. ચતુષ્કોણ અને ૫. આયત. આ વિભાજન ઉપલક્ષણો વડે છે. પંચકોણ, ષટ્કોણ વગેરે પણ ચતુષ્કોણમાં સ્વીકૃત થઈ જશે. આ વિભિન્ન સંસ્થાન જ્યારે સંખ્યાત પ્રદેશી હોય છે તો સંખ્યાત પ્રદેશોમાં નિમગ્ન (અવગાઢ) હોય છે, જ્યારે અસંખ્યાત પ્રદેશ અને અનંત પ્રદેશી હોય છે તો કદાચ સંખ્યાત પ્રદેશોમાં નિમગ્ન હોય છે તથા કદાચ અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં નિમગ્ન હોય છે પરંતુ અનંત પ્રદેશોમાં નિમગ્ન હોતા નથી. આ બધા સંસ્થાન નિયમથી એકની અપેક્ષાએ અચરમ, બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ તથા અરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ છે એમનું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અલ્પબહત્વ પણ પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં નિર્દિષ્ટ થયેલું છે.
પરમાણુ પુદ્ગલના ચરાચરમત્વના પ્રસંગમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી વિચાર કરવામાં આવે તો દ્રવ્યાદેશથી પરમાણુ પુદ્ગલ ચરમ નહીં અચરમ છે, ક્ષેત્રાદેશ, કાલાદેશ અને ભાવાદેશથી તે કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના દસમા પદને અનુસાર અહીંયા પરમાણુ પુદ્ગલ અને વિભિન્ન સ્કંધોના ચરાચરમતનું પણ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. ગૌતમ સ્વામીએ ભગવાન મહાવીરને પરમાણુ પુદ્ગલથી સંબંધિત ૨૬ ભંગો વડે પ્રશ્ન કરેલા છે, જેનો પ્રત્યુત્તર ભગવાન મહાવીરે સંક્ષેપમાં આપતાં કહ્યું છે કે આ છવ્વીસમાંથી પરમાણુમાં માત્ર તૃતીયભંગ અવકતવ્ય’ મળી આવે છે. શેષ ચરમ, અચરમ વગેરે ૨૫ ભંગોનો નિષેધ છે. આ જ પ્રકારે હિંપ્રદેશિક સ્કંધ, ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ, પંચપ્રદેશિક સ્કંધ, ષટ્રપ્રદેશિક સ્કંધ, સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ, અપ્રદેશિક સ્કંધ તથા સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અનંત પ્રદેશ સ્કંધોમાં ૨૬ ભંગોમાંથી મળી આવતા ભંગોનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે.
આઠ પૃથ્વીઓ અને લોકાલોકના ચરાચરમત્વનું પણ આ અધ્યયનમાં પ્રતિપાદન છે. આઠ પ્રકારની પૃથ્વીઓમાં સાત તો નરકની પૃથ્વીઓ છે તથા આઠમી ઈષત્નાભારા પૃથ્વી છે. આ બધી પૃથ્વીઓ એકવચનની અપેક્ષાએ અચરમ અને બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ, અરમાન્ત પ્રદેશોયુક્ત અને અચરમાન્ત પ્રદેશોયુક્ત છે. લોક અને અલોકને માટે પણ આ જ કથન છે.
કાયસ્થિતિની દષ્ટિએ ચરમ જીવ ચરમ અવસ્થામાં અનાદિ સપર્યવસિત કાળ સુધી રહે છે તથા અચરમજીવ અચરમ અવસ્થામાં અનાદિ અપર્યવસિત અને સાદિ અપર્યવસિત કાળ સુધી રહે છે.
આ પ્રકારે આ અધ્યયન ચમાચમત્વના વિશેષ નિરૂપણ વડે સંપન્ન છે.

Page #323

૨૩૪૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
४४. चरिमाचरिमऽज्झयणं
૪૪. ચરમાગરમ-અધ્યયન
સૂત્ર : (નીવા ચરિમારિમ)
(જીવોનું ચરાચરમ7) चरिमाचरिमलक्खणं
૧. ચરાચરમનું લક્ષણ : गाहा-जो जं पाविहिइ पुणो, भावं सो तेण अचरिमो होइ। ગાથાર્થ : જે જીવ જે ભાવને પુનઃ પ્રાપ્ત કરશે, એ તે अच्चंतवियोगो जस्स, जेण भावेण सो चरिमो॥
ભાવની અપેક્ષાએ અચરમ થાય છે, જે જીવનો જે ભાવ
સાથે સર્વથા વિયોગ થાય છે, એ તે ભાવની અપેક્ષાએ -વિચા. સ. ૧૮, ૩. ?, . ૨૦ રૂ
ચરમ થાય છે. Wત્ત-પૂર વિહિપ નીવ-વડવાસા મા ૨. એકત્વ બહત્વના તાત્પર્યથી જીવ-ચોવીસ દેડકોમાં ગતિ एक्कारस्सदारेहिं चरिमा-चरिमत्त परूवणं -
વગેરેનું અગિયાર વારો વડે ચરાચરમત્વનું પ્રરૂપણ : ૨. ૨. ડુિં રૂ. મ ૧. ૪. મસા. ૬. માWITTS ૧. ગતિ, ૨. સ્થિતિ, ૩. ભવ, ૪. ભાષા, ૫. આનપાન चरिमे य बोधब्वे ।
(શ્વાસોશ્વાસ), ૬. માદાર, ૭. ભાવ-રિમે, ૮. વUT, ૧. સે, ૨૦. ધ, હ, આહાર, ૭. ભાવચરમ, ૮, વર્ણ, ૯. રસ, ૧૦. ગંધ ૨૨. સે |
અને ૧૧, સ્પર્શ. (આ અગિયાર દ્વારોની અપેક્ષાએ - Tv. . ? , મુ. ૮૨, IT. ? ચરમ-અચરમની પ્રરૂપણા કરવી જોઈએ.) (૨) જ તારે
(૧) ગતિ દ્વાર : . . (૪) નીવેvi મંત! ૬ વરિમે કિં રિમે, પ્ર. ઈ. ૧.(ક) ભંતે! જીવ (ગતિચરમની અપેક્ષાએ) મનિમે?
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. યમ ! સિય રિમે, સિય ાિ
ઉ. ગૌતમ ! ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. . . . (૪) રજુ મં!ામે વિં રિમે, પ્ર. ૮, ૧. (ખ) ભંતે ! (એક) નૈરયિક (ગતિચરમની अचिरमे?
અપેક્ષાએ) ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. યમ! સિય રિસે, સિથ મરિમે.
ગૌતમ ! કયારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. હું ૨-૨૪. પૂર્વ નિરંતર -ના- મળg/
.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક દેવ
પર્યત સમજવું જોઈએ. 1. ૨. (T) ને અંતે!જરૂરિમે વિરમા, પ્ર. ૬૧, (ગ) ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક (ગતિચરમની अचरिमा ?
અપેક્ષાએ) ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. સોયમાં! ઘરમા વિ. સરિમા વા
ઉ. ગૌતમ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. ટું. ૨-૨૪, પર્વ નિરંતર-નવ-માળિયા
દ. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (અનેક) વૈમાનિક
દેવો પયંત કહેવું જોઈએ. (ર) ર્કિ -
(૨) સ્થિતિ કાર : vતે , મંતે ! ટિ રિમેvi જિં ગરિમે. પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! (એક) નૈરયિક સ્થિતિ ચરમની રમે?
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? उ. गोयमा ! सिय चरिमे, सिय अचरिमे ।
ઉ. ગૌતમ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. ૮. ૨-૨૪, પુર્વ નિરંતર -ગઢ- મgિ .
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક દેવ
પર્યત સમજવું જોઈએ. 1. તે , રથ i મં! ટિરિને હિં રિમા, પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક સ્થિતિ ચરમની अचरिमा?
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?

Page #324

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૩. ગોયમા ! રિમા વિ, અરિમા વિ ।
ૐ. ૨-૨૪. વૅ નિરંતર -ખાવ- વેમાળિયા ।
(૨) ભવ વારે -
૧.
શું તેર નું ભંતે ! મવરિમેળ હિં રમે,
અરિમે?
૩. ગોયમાં ! સિય રિમે, સિય અપરિમે ।
ૐ. ૨-૨૪. છ્ત નિરંતર -નાવ- યેમાળિÇ
૧. à. . નેરડ્યા જું મંતે ! મવરિમેળ વિં પરિમા, अचरिमा ?
૩. ગોયમા ! રિમા વિ, અપરિમા વિધ
ૐ ૨-૨૪. વૅ નિરંતર -ખાવ- વેમાળિયા ।
(૪) માસા વારે
૧. . . નેરફ ાં મંતે ! માસાવરિમેળ વિં નરિમે, શ્ अचरिमे ?
૩. ગોયમા ! સિય રિમે, સિય ગરિમે ।
ૐ. ૨-૧૧, ૨૭-૨૪. હુ (ઇન્તિયિવષ્ન) નિરંતર -નાવ- વેમાપિણ્ ।
પ. . . તેરા ાં ભંતે ! માતાષરિમે ં વિં પરિમા, अचरिमा ?
૩. ગોયમા ! રિમા વિ, અરિમા વિધ
૨. ૨-૨૬, ૨૭-૨૪. વૅ નિયિવષ્ના નિરંતર -ખાવ- વેમાળિયા ા
(૬) કાળાપાણુ વારે
प. दं. १. नेरइए णं भंते ! आणापाणुचरिमेणं किं રિમે, અપરિમે ?
૩. ગોયમા ! સિય રિમે, સિય અપરિમે । ૩. ૨-૨૪. વૅ નિરંતર -ખાવ- તેમાંગિણ |
પ.. नेरइया णं भंते ! आणापाणुचरिमेणं किं ચૅરિમા, અરિમા ?
૩. યમા ! રિમા વિ, ગરિમા વિ
૨. ૨-૨૪. વં નિરંતર -ખાવ- વેમાળિયા

ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
૬,૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક દેવો પર્યંત સમજવું જોઈએ.
(૩) ભવ દ્વાર :
૨૩૪૭
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! (એક) નૈયિક ભવચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. નં.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! (અનેક) નૈયિક ભવચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
દં. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યંત સમજવું જોઈએ.
(૪) ભાષા દ્વાર :
પ્ર. દં.૧. ભંતે ! (એક) નૈરિયક ભાષાચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે.
નં.૨-૧૧, ૧૭-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એકેન્દ્રિય દંડકો સિવાય) વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. દં.૧. ભંતે ! (અનેક) નૈરિયક ભાષા ચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
નં. ૨-૧૧, ૧૭-૨૪. એકેન્દ્રિય દંડકો સિવાય આ જ પ્રમાણે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યંત સમજવું જોઈએ. (૫) આનપાન દ્વાર :
પ્ર.દ. ૧. ભંતે ! (એક)નૈરયિક આનપાન(શ્વાસોશ્વાસ ) ચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે.
નં.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. દં.૧. ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક આનપાન ચરમની અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. નં.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ.

Page #325

૨૩૪૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
(૬) સાદર તારે
. . નેરૂu vi મંત! માદારરિમેvi fi રિમે,
अचरिमे? ૩. મયમાં ! સિય રિસે. સિય અIિ .
ઢ. ૨-૨૪. ર્વ નિરંતર -ના- હેમgિ /
g, સે. ૨, ને જે મંત! માદરMિ જિં મિ.
ગરિમા ? ૩. યT! HિT વિ. ગરિમા ત્રિા
૮. ૨-૨૪, પૂર્વ નિરંતર-નવ-માળિયા
(૭) ભાવ - . ૨ , નેર
જે મંતે ! ભવ
વિ મેિ.
૩. સોયમાં ! સિય ર, સિય સરિશ્નો
હું ૨-૨૪, પર્વ નિરંતર-ગ-રેમાળg/
1. ૨ , નેરથા મંત ! માવરિભે જિં ચરિમા,
अचरिमा? ૩. યમી ! રિમ વિ, અરિમા વિશે
હું ૨-૨૪. નિરંતર -ના- માળિયા
(૬) આહાર દ્વાર : પ્ર. ૬.૧, અંતે (અનેક) નૈરયિક આહાર ચરમની
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે.
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ૬.૧. ભંતે (અનેક) નૈરયિક આહાર ચરમની
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
દે. ૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક દેવો
પર્યત સમજવું જોઈએ. (૭) ભાવ દ્વાર : પ્ર. ૬.૧. ભંતે ! (એક) નૈરયિક ભાવચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ!તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે.
૬. ૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! (અનેક)નૈરયિક ભાવચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
૬.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યત
સમજવું જોઈએ. (૮) વર્ણ દ્વાર: પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! (એક) નૈરયિક વર્ણચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ કયારેક ચરમ છે અને ક્યારેક
અચરમ છે. ૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ૮,૧. ભંતે ! (અનેક)નૈરયિક વર્ણચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે.
૮.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિક પર્યત
સમજવું જોઈએ. (૯) ગંધ દાર પ્ર. .૧, ભંતે ! (એક) નૈરયિક ગંધ ચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ?
(૮) - g. . . નેરા માં મંત્તે ! વVUરિમે હિં રિમે.
ગરિમે ? ૩. ચમન ! સિય રિમે, સિય સરિત
૮. ૨-૨૪. pવ નિરંતર -ગાર-માળા
, , નૈર મંત! વUરિમે જિં રિમા.
ગરિમા ? ૩. ! વરિમા વિ. ગરિમા વિ.
ટું ર-૨૪, નિરંતરે-નવિ- નાળિયો
(૧) તા૫. ઢ , નેરy of મંત ધરિને Éિ રિમે,
अचरिमे?

Page #326

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૨૩૪૯
૩. નાયમા ! સિય રિમે. સિય સરિમે |
ઉ. ગૌતમ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. ૮, ૨-૨૪. વેિ નિરંતરે-ગા- વેgિ /
૮.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. 1. ૨, ૨, નરથા મંતે ! રાંધવસિમે કિં વરિમા, પ્ર. ૮, ૧, ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક ગંધચરમની अचरिमा?
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. યમ ! રમા વિ. ગરિમા વિ.
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. ૮. ૨-૨૪, પર્વ નિરંતર -ગાર્વિ- માળિયા
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યત
સમજવું જોઈએ. (૨૦) રસ
(૧૦) રસ દ્વાર : 1. ૨ , ને મંતે ! રસેરિમેળ હિં , પ્ર. ૮૧, ભંતે ! (એક) નૈરયિક રસ ચરમની અપેક્ષાએ ?િ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. યT ! સિય રિમે, સિય ઉમે !
ઉ. ગૌતમ ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. હું ૨-૨૪, વં નિરંતરે-ગવિ- તેમાળU
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. 1. ૨ , નેરફથી જે મંત્તે ! રસ િવિં રિમા, પ્ર. ૮.૧. ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક રસ ચરમની અપેક્ષાએ કરિના?
ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. નીયમી ! વરિમા વિ. ગરિમા ત્રિા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. ટું. ૨-૨૪, વનિરંતર -નવ-માળિયા
૮.૨-૨૪, આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યત
સમજવું જોઈએ. (૧૨) છાસ તારે
(૧૧) સ્પર્શ દ્વાર : 1. ૨ , ને જે મંત ! સંવરિમેળ કિં રમે, પ્ર. ૬.૧,ભંતે ! (એક)નૈરયિક સ્પર્શ ચરમની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? उ. गोयमा ! सिय चरिमे, सिय अचरिमे।
ઉ. ગૌતમ ! તે ક્યારેક ચરમ છે અને ક્યારેક અચરમ છે. ટૂં. ૨-૨૪, પર્વ નિરંતર -જાવ- માળિg.
દિ. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર (એક) વૈમાનિક
પર્યત સમજવું જોઈએ. 1 ટે . નેરા મંત ! સંવરમેન હિં રિમ, પ્ર. ૮૧, ભંતે ! (અનેક) નૈરયિક ચરમ સ્પર્શની, अचरिमा?
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ૩. યT ! રિમ વિ. મરિમ વિ .
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. હું ૨-૨૪, વં નિરંતર -નવિ- વેનિયા
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રકારે નિરંતર વૈમાનિકો પર્યત -૫ઇUT . 1. ૨૦, સુ. ૮૦ ૭-૮૨૬
સમજવું જોઈએ. રૂ. ૪-જુદત્ત વિવસ્થા નીવ-જવી વંડસુ સિલેકુચ ૩. એકત્વ બહુત્વની વિવક્ષાથી જીવ-ચોવીસ દંડકો અને जीवाइ चोइसदारेहिं चरिमाचरिमत्त परूवणं
સિદ્ધોમાં જીવાદિ ચૌદ દ્વારો વડે ચરાચરમત્વનું
પ્રરૂપણ : (૨) નવ તારે
(૧) જીવ દ્વાર : प. जीवे णं भंते ! जीवभावेणं किं चरिमे, अचरिमे? પ્ર. ભંતે ! જીવ, જીવભાવ (જીવત્વોની અપેક્ષાએ
ચરમ છે કે અચરમ છે ? 9. વિચા. સ. ૮, ૩. ૩, સુ. ૮

Page #327

૨૩૫૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! नो चरिमे, अचरिमे। 1. ૨ , નર જ મંતે ! નેરમાવેvi લિં વરિ,
अचरिमे? गोयमा ! सिय चरिमे, सिय अचरिमे। હું ૨-૨૪. -નવિ- નાgિ
सिद्धे जहा जीवे। प. जीवाणं भंते ! जीवभावेणं किं चरिमा. अचरिमा?
उ. गोयमा ! नो चरिमा. अचरिमा।
दं.१.नेरइया नेरइयभावेणं चरिमा वि, अचरिमा વિ. હું ૨-૨૪, પુર્વ -નવ-માળિયા
सिद्धा जहा जीवा। (૨) ારા સાર
आहारए सव्वत्थ एगत्तेणं सिय चरिमे, सिय अचरिमे।
पुहत्तेणं चरिमा वि, अचरिमा वि ।
ઉ. ગૌતમ ! ચરમ નથી, અચરમ છે. પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! નૈરયિક જીવ નૈરયિક ભાવની
અપેક્ષાએ ચરમ છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! કદાચ તે ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે.
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિક પર્યત સમજવું જોઈએ.
સિદ્ધનું કથન જીવને સમાન સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! (અનેક) જીવ જીવભાવની અપેક્ષાએ ચરમ
છે કે અચરમ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ચરમ નથી, અચરમ છે.
દે, ૧, નૈરયિક જીવ નૈરયિક ભાવથી ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. દ. ૨-૨૪. આ જ પ્રકારે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું જોઈએ
સિદ્ધોનું કથન જીવોને અનુરૂપ છે. (૨) આહારક દ્વાર :
આહારક જીવ સર્વત્ર એકવચનની અપેક્ષાએ કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે. બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ પણ છે અને અચરમ પણ છે. અનાહારક જીવ અને સિદ્ધ એક વચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ નથી પરંતુ અચરમ છે શેષ (નરયિક આદિ) સ્થાનોમાં એક વચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ અનાહારક જીવ આહારક
જીવના અનુરૂપ છે. (૩) ભવસિદ્ધિક દ્વાર :
ભવસિદ્ધિક જીવ જીવપદમાં એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ છે, અચરમ નથી. શેષ સ્થાનોમાં ભવસિદ્ધિક જીવ આહારકને અનુરૂપ છે. અભવસિદ્ધિક જીવ સર્વત્ર એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ નથી, અચરમ છે. નોભવસિદ્ધિક-નો અભવસિદ્ધિક જીવ અને સિદ્ધ એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ
અભવસિદ્ધિકને અનુરૂપ છે. (૪) સંજ્ઞી દ્વાર :
સંજ્ઞી જીવ આહારક જીવને અનુરૂપ છે. આ જ પ્રકારે અસંજ્ઞી પણ (આહારકને અનુરૂપ છે.)

अणाहारओ जीवो सिद्धो य एगत्तेण वि पुहत्तेण वि नो चरिमा, अचरिमा। सेस ठाणेसु एगत्त-पुहत्तेण जहा आहारओ।
(૩) ભવસિદીય સાર
भवसिद्धीओ जीवपदे एगत्त-पुहत्तेणं चरिमे, नो अचरिमे। सेस ठाणेसु जहा आहारओ।
अभवसिद्धीओ सव्वत्थ एगत्त-पुहत्तेणं नो चरिमे, બરિમે . नोभवसिद्धीय-नोअभवसिद्धीय जीवा सिद्धा य एगत्तपुहत्तेणं जहा अभवसिद्धीओ।
(૪) સો વારે
सण्णी जहा आहारओ। एवं असण्णी वि।

Page #328

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૨૩૫૧
नो सन्नी-नोअसन्नीजीवपदे सिद्धपदे य अचरिमो, मणुस्सपदे चरिमो एगत्तपुहत्तेणं ।
(૫) સસ રિ
सलेस्सा जाव सुक्कलेस्सो जहा आहारओ।
नवरं-जस्स जा अत्थि।
अलेस्सो जहा नो सण्णी-नो असण्णी। (૬) વિઠ્ઠી તારે
सम्मट्ठिी जहा अणाहारओ। मिच्छादिट्ठी जहा आहारओ। सम्मामिच्छट्टिी एगिदिय-विगलिंदियवज्जं सिय चरिमे, सिय अचरिमे। पहत्तेणं चरिमा वि, अचरिमा वि।
(૭) સંજયલાર
संजओ जीवो मणुस्सो य जहा आहारओ। असंजओ वि तहेव। संजयासंजओ वि तहेव । णवरं-जस्स जं अत्थि। नोसंजय-नोअसंजय-नोसंजयासंजओ जहा नोभवसिद्धीय-नो अभवसिद्धीओ।
નો સંજ્ઞી - નો અસંજ્ઞી જીવપદ અને સિદ્ધપદમાં અચરમ છે, મનુષ્યપદમાં એકવચન અને
બહુવચનની અપેક્ષાએ ચરમ છે. (૫) લેશ્યા દ્વાર :
સલેશ્યી –ચાવત– શુક્લતેશ્યનું કથન આહારક જીવને અનુરૂપ છે. વિશેષ - જેને જે લેગ્યા હોય એ જ કહેવી જોઈએ.
અલેશ્યી જીવ નો સંજ્ઞી - નોઅસંજ્ઞીને અનુરૂપ છે. (૬) દષ્ટિ દ્વાર :
સમ્યગદષ્ટિ અનાહારક જીવને અનુરૂપ છે. મિથ્યાદષ્ટિ આહારક જીવને અનુરૂપ છે. સમ્યમ્મિગ્લાદષ્ટિ એકેન્દ્રિય અને વિકલેન્દ્રિય સિવાય (એક વચન થી કદાચ ચરમ અને કદાચ અચરમ છે. બહુવચનથી તેઓ ચરમ પણ છે અને અચરમ
પણ છે. (૭) સંયત દ્વાર :
સંયતજીવ અને મનુષ્ય આહારક જીવને અનુરૂપ છે. અસયત પણ આ જ પ્રકારે છે. સંયતાસંયત પણ આ જ પ્રકારે છે. વિશેષ - જેનો જે ભાવ હોય એ જ સમજવો જોઈએ. નોસંયત - નોઅસંયત - નોસંયતાસંયતનું કથન નોભવસિદ્ધિક-નોઅભાવસિદ્ધિકને અનુરૂપ સમજવો
જોઈએ. (૮) કષાય દ્વાર :
સકષાયીથી લોભકષાયી પર્વતના સમગ્ર સ્થાન આહારક જીવને અનુરૂપ છે. અકષાયી જીવપદ અને સિદ્ધપદમાં ચરમ નથી, અચરમ છે. મનુષ્યપદમાં કયારેક ચરમ છે અને કયારેક
અચરમ છે. (૯) જ્ઞાન દ્વાર :
જ્ઞાની સર્વત્ર સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને અનુરૂપ છે. આભિનિબોધિક જ્ઞાનીથી મન:પર્યવજ્ઞાની પર્યત આહારક જીવને અનુરૂપ છે. વિશેષ - જેને જે જ્ઞાન હોય તે જ કહેવું જોઈએ.
(૮) વસીય તારે
सकसायी -जाव- लोभकसायी सब्वट्ठाणेसु जहा
अकसायी जीवपए सिद्धे य नो चरिमो, अचरिमो।
मणुस्सपदे सिय चरिमो, सिय अचरिमो।
(૧) બાળ વારે
णाणी जहा सम्मट्ठिी सव्वत्थ । आभिणिबोहियनाणी-जाव- मणपज्जवनाणीजहा
णवरं-जस्स जं अस्थि ।

Page #329

૨૩૫૨
6.
v.
केवलनाणी जहा नो सण्णी-नो असण्णी ।
अण्णाणी-जाव- विभंगनाणी जहा आहारओ ।
(૨૦) ખોજ ાર
सजोगी - जाव- कायजोगी जहा आहारओ ।
णवरं जस्स जो जोगो अस्थि ।
अजोगी जहा नो सण्णी- नो असण्णी । (૨ ૨) સવયોગ વારં
सागारोवउत्तो अणागारोवउत्तो य जहा
अणाहारओ ।
(૨૨) વેચ વારે
सवेदओ - जाव- नपुंसगवेदओ जहा आहारओ ।
अवेदओ जहा अकसायी ।
(૨૩) સરીર વારં
ससरीरी - जाव- कम्मगसरीरी जहा आहारओ ।
णवरं जस्स जं अत्थि ।
असरीरी जहा नो भवसिद्धीय-नो अभवसिद्धीओ ।
(૨૪) પખ્મત્ત વારં
पंचहिं पज्जत्तीहिं पंचहिं अपज्जत्तीहिं जहा आहारओ ।
सव्वत्थ एगत्तपुहत्तेणं दंडगा भाणियव्वा । -વિયા. સ. ૧૮, ૩. ૧, સુ. ૬૪-૨૦૨
चरिमाचरिमाणं अंतर परूवणं
चरिमाचरिम जीवेसु णत्थि अंतरं ।
-
चरिमाचरिमाणं अप्पबहुत्तं
प. एएसि णं भंते! जीवाणं चरिमाणं अचरिमाण य करे करेहिंतो अप्पा वा - जाव- विसेसाहिया वा ?
નીવા. દ. ૬, મુ. ૨૩૬
નીવા. ડિ. ૧, મુ. ૨૩૬
૩. ગોયમા ! ?. સનત્યોવા નીવા ગરિમા, ૨. રિમા અનંતશુળા |
? .

૧૪. ૧. રૂ, સુ. ૨૭૪
૪.
૫.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
કેવલજ્ઞાનીનું કથન નોસંશી-નોઅસંજ્ઞીને અનુરૂપ
છે.
અજ્ઞાનીથી વિભંગજ્ઞાની પર્યંતનું કથન આહારકને સમાન છે.
(૧૦) યોગ દ્વાર :
સયોગીથી કાયયોગી પર્યંતનું કથન આહારકને અનુરૂપ છે.
વિશેષ – જેને જે યોગ હોય એ સમજવો જોઈએ. અયોગીનું કથન નોસંશી – નોઅસંશીને અનુરૂપ છે. (૧૧) ઉપયોગ દ્વાર :
સાકારોપયોગી અને અનાકારોપયોગીનું કથન અનાહારકને અનુરૂપ છે.
(૧૨) વેદ દ્વાર :
સવેદકથી નપુંસકવેદક પર્યંતનું કથન આહારકને અનુરૂપ છે.
અવેદક અકષાયીને અનુરૂપ છે.
(૧૩) શરીર દ્વાર :
સશ૨ી૨ીથી કાર્યણશરીર પર્યંતનું કથન આહારકને સમાન છે.
વિશેષ - જેને જે શરીર હોય એ સમજવું જોઈએ. અશરીરીનું કથન નોભવસિદ્ધિક-નોઅભવસિદ્ધિકને અનુરૂપ છે.
(૧૪) પર્યાપ્તક દ્વાર :
પાંચ પર્યાપ્તિયોથી પર્યાપ્તક અને પાંચ અપર્યાપ્તિઓથી અપર્યાપ્તકનું કથન આહારકને અનુરૂપ છે. એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ સર્વત્ર દંડકોનું કથન સમજવું જોઈએ.
ચરમ અને અચરમોનાં અંતરનું પ્રરૂપણ : ચરમ અને અચરમ જીવોમાં અંતર નથી.
ચરમાચરમોનું અલ્પબહુત્વ :
પ્ર. ભંતે ! આ ચરમ અને અચરમ જીવોમાંથી કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્- વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. અચરમ જીવ સૌથી ઓછા છે, ૨. (એનાથી) ચરમજીવ અનંતગણા છે.
For Private Personal Use Only

Page #330

ચરમાગરમ-અધ્યયન
૨૩૫૩
अजीवाणं चरिमाचरिमत्तं ૬. રિમંદા સંટાળાને રિમારિન વિનં- प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे संखेज्जपएसिए
संखेज्जपएसोगाढे किंરિમે, ગરિમે, चरिमाई, अचरिमाइं,
चरिमंतपएसा, अचरिमंतपएसा ? उ. गोयमा ! परिमंडले णं संठाणे संखेज्जपएसिए
संखेज्जपएसोगाढे, नो चरिमे, नो अचरिमे, नो चरिमाइं, नो अचरिमाइं, नो चरिमंतपएसा, नो अचरिमंतपएसा, नियमा अचरिमंच, चरिमाणिय, चरिमंतपएसाय, अचरिमंतपएसा य,
પર્વ -ગાવ-માયણ प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे असंखेज्जपएसिए
संखेज्जएमोगाढे किंचरिमे, अचरिमे, चरिमाइं, अचरिमाइं, चरिमंतपएसा, अचरिमंतपएसा? गोयमा ! परिमंडले णं संठाणे असंखेज्जपएसिए संखेज्जपएसोगाढे नो चरिमे, नो अचरिमे, एवं जहा संखेज्जपएसिए।
અજીવોનું ચરમાગરમc ૬, પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોના ચમાચમત્વનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત પ્રદેશ અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ સંસ્થાન શું - (એકવચન વડે) ચરમ છે કે અચરમ છે, (બહુવચન વડે) ચરમ છે કે અચરમ છે,
ચરમાન્ત પ્રદેશ છે કે અચરમાન્ત પ્રદેશ છે ? ઉ. ગૌતમ ! સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ સંસ્થાન, (એકવચન વડે) ચરમ નથી અને અચરમ પણ નથી, (બહુવચન વડે) ચરમ નથી અને અચરમ પણ નથી, ચરમાન્ત પ્રદેશ નથી અને અચરમાન્ત પ્રદેશ પણ નથી, નિયમ પ્રમાણે એક અચરમ, બહુ ચરમ, અરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ છે.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત પ્રદેશ અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ શું - (એકવચન વડે) ચરમ છે કે અચરમ છે, (બહુવચન વડે) ચરમ છે કે અચરમ છે, ચરમાન્ત પ્રદેશ છે કે અરમાન્ત પ્રદેશ છે ? ગૌતમ! અસંખ્યાત પ્રદેશ અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનને માટે સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ ચરમ નથી, અચરમ નથી વગેરે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. ભંતે ! અનંત પ્રદેશ અને સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાન શું - ચરમ છે -યાવતુ- અચરમાન્ત પ્રદેશ છે ? ગૌતમ! અનંત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનને માટે સંખ્યાત પ્રદેશને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. અનંત પ્રદેશી અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ (પરિમંડળ સંસ્થાનનું) કથન સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ.
પર્વ -ના-નાયg/ प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे अणंतपएसिए संखेज्जपएसोगाढे किं -
ર -ના-નરિમંતપાસ ? उ. गोयमा ! परिमंडले णं संठाणे अणंतपएसिए
संखेज्जपएसोगाडे जहा संखेज्जपएसिए,
વે નવ-માયg अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे जहा संखेज्जपएसोगाढे।
પર્વ -ખવિ- માયg /
- TUT, . ? , સુ. ૭૬ ૭-૮ ૦

Page #331

૨૩૫૪
૭.
परिमंडलाइठाणाणं दव्वट्टयाइ पडुच्च चरिमाचरिमत्तस्स ७. अप्पबहुत्तं
प. परिमंडलस्स णं भंते! संठाणस्स संखेज्जपएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स, अचरिमस्स य, चरिमाण य, चरिमंतपसाण य, अचरिमंतपएसाण य दव्वट्टयाए, पएसट्टयाए, दव्वट्ठपएसट्टयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा વા -ખાવ- વિસેસાદિયા વા ?
૩. ગોયમા ! કયાણ
१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स संखेज्जपएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स दव्वट्टयाए एगे अचरिमे,
૨. રિમારૂં સંવેગ્ગમુળાવું,
३. अचरिमं चरिमाणि य दो वि विसेसाहियाई ।
पएसट्टयाए
१. सव्वत्थोवा परिमंडलस्स संठाणस्स संखेज्जपएसियरस संखेज्जपएसोगाढस्स चरिमंतपएसा,
२. अचरिमंतपएसा संखेज्जगुणा,
३. चरिमंतपएसा य अचरिमंतपएसा य दो वि विसेसाहिया ।
दब्बट्ठपएसट्टयाए
१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स संखेज्जपएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स दव्वट्टयाए एगे અરિમે,
२. चरिमाइं संखेज्जगुणाई,
३. अचरिमं च चरिमाणि य दो विसेसाहियाई,
૪. રિમંતપસા સંવેગ્નમુળા,
५. अचरिमंतपएसा संखेज्जगुणा,
६. चरिमंतपएसा य, अचरिमंतपएसा य दो वि विसेसाहिया,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોના દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ ચરમાચરમત્વનું અલ્પ બહુત્વ :
પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના (એકવચન વડે) અચરમ, (બહુવચન વડે) ચરમ, ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશોની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્યની અપેક્ષા :
૧. સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના (એકવચન યુક્ત)અચરમ સૌથી ઓછા છે,
૨. એના કરતાં) (બહુવચન યુક્ત) ચરમ સંખ્યાતગણા છે,
૩. (એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ તેઓ બન્ને વિશેષાધિક છે.
પ્રદેશોની અપેક્ષા :
૧. સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના ચ૨માન્ત પ્રદેશ સૌથી ઓછા છે,
૨. (એના કરતાં) અચરમાન્ત પ્રદેશ સંખ્યાતગણા છે,
૩. (એના કરતાં) ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે.
દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષા :
૧. સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના એકવચનયુક્ત અચરમ સૌથી ઓછા છે,
૨. એના કરતાં) (બહુવચન યુક્ત)ચરમ સંખ્યાતગણા છે.
૩. એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ આ બન્ને વિશેષાધિક છે.
૪.
૫.
એના કરતાં) ચરમાન્ત પ્રદેશ સંખ્યાતગણા છે, એના કરતાં) અચ૨માન્ત પ્રદેશ સંખ્યાતગણા છે,
૬. એના કરતાં)ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે.
For Private Personal Use Only

Page #332

ચામાચરમ-અધ્યયન
૨૩૫૫
एवं वद्र-तंस-चउरंस-आयएस वि जोएअव्वं ।
प. परिमंडलस्सणंभंते! संठाणस्सअसंखेज्जपएसियस्स
संखेज्जपएसोगाढस्स, अचरिमस्स य, चरिमाण य, चरिमंतपएसाण य, अचरिमंतपएसाण य, दव्वट्ठयाए, पएसट्ठयाए, दवट्ठपएसट्ठयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव- विसेसाहिया वा ?
૩. ગોય! વ્યક્રયા१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स दवट्ठयाए
एगे अचरिमे। २. चरिमाइं संखेज्जगुणाई,
३. अचरिमं च चरिमाणि य दो वि विसेसाहियाई।
આ જ પ્રકારે વૃત્ત, ચંસ, ચતુરસ અને આયત
સંસ્થાનને માટે પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! અસંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ સંસ્થાનના – (એકવચન યુક્ત) અચરમ, (બહુવચન યુક્ત) ચરમ, ચરમાન્ત પ્રદેશો અને અચરમાન્ત પ્રદેશોમાંથી, દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશોની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ
-વાવ- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્યની અપેક્ષા - ૧. અસંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ સંસ્થાનના (એકવચન યુક્ત)અચરમ
સૌથી ઓછા (અલ્પ) છે, ૨. (એના કરતાં)(બહુવચન યુક્ત)ચરમસંખ્યાત
ગણા છે, ૩. (એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ
અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ આ બન્ને
વિશેષાધિક છે. પ્રદેશોની અપેક્ષા -
અસંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના ચરમાન્ત પ્રદેશ સૌથી
ઓછા છે, ૨. (એના કરતાં) અચરમાન્ત પ્રદેશ સંખ્યાત
ગણા છે, ૩. (એના કરતાં)ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત
પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે. દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષા : ૧. અસંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ સંસ્થાનના (એકવચન યુક્ત)
અચરમ સૌથી ઓછા છે, ૨. (એના કરતાં)(બહુવચન યુક્ત)ચરમ સંખ્યાત
ગણા છે, ૩. (એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ
અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ આ બન્ને
વિશેષાધિક છે, ૪. (એના કરતાં) અરમાન્ત પ્રદેશ સંખ્યાલગણા છે, ૫. (એના કરતાં) અચરમાન્ત પ્રદેશ સંખ્યાત
ગણા છે, ૬. (એના કરતાં) ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત
પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે.
पएसट्टयाए१. सव्वत्थोवा परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स चरिमंत
પાસT, २. अचरिमंतपएसा संखेज्जगुणा,
૧,
३. चरिमंतपएसा य अचरिमंतपएसा य दो वि
विसेसाहिया। दवट्ठपएसट्टयाए१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स संखेज्जपएसोगाढस्स दवट्ठयाए
एगे अचरिमे, ૨. રિસાદું સંવેમ્બTTછું,
३. अचरिमंच चरिमाणि यदो वि विसेसाहियाई,
४. चरिमंतपएसा संखेज्जगुणा, ५. अचरिमंतपएसा संखेज्जगुणा,
६. चरिमंतपएसा य, अचरिमंतपएसा य दो वि
विसेसाहिया,

Page #333

૨૩૫૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं वद्र-तंस-चउरंस-आयएस वि जोएअव्वं ।
प. परिमंडलस्सणंभंते! संठाणस्स असंखेज्जपएसियस्स
असंखेज्जपएसोगाढस्स, अचरिमस्स य, चरिमाण य,
આ જ પ્રકારે વૃત્ત, ઐસ, ચતુરંસ અને આયત સંસ્થાનને માટે સમજવું જોઈએ. ભંતે! અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના - (એકવચન યુક્ત) અચરમ અને (બહુવચન યુક્ત)
ચરમ,
चरिमंतपएसाण य, अचरिमंतपएसाण य, दव्वट्ठयाए, पएसट्ठयाए, दवट्ठपएसट्ठयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?
૩. નવમા ! વ્રયા१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स असंखेज्जपएसोगाढस्स दवट्ठयाए
एगे अचरिमे, ૨. રિમાડું સંન્નાદું
३. अचरिमं च चरिमाणि य दो वि विसेसाहियाई।
पएसट्टयाए१. सव्वत्थोवा परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स असंखेज्जपएसोगाढस्स चरिमंत
પાસા, ૨. અસિમંતપUસ સસંMિY,
ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી, દ્રવ્યની અપેક્ષા, પ્રદેશોની અપેક્ષા તથા દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ -વાવતુ
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્યની અપેક્ષા - ૧. અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અસંખ્યાત
પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનના (એકવચન
યુક્ત) અચરમ સૌથી અલ્પ છે, ૨. (એના કરતાં) (બહુવચન યુક્ત) ચરમ
અસંખ્યાતગણી છે, ૩. (એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ
અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ આ બન્ને
વિશેષાધિક છે. પ્રદેશોની અપેક્ષા : ૧. અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ - સંસ્થાનના ચરમાન્ત પ્રદેશ સૌથી અલ્પ છે, (એના કરતાં) અચરમાન્ત પ્રદેશ અસંખ્યાત
ગણા છે, ૩. (એના કરતાં) ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત
પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે. દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષા - ૧. અસંખ્યાત પ્રદેશ અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ
પરિમંડળ - સંસ્થાનના (એકવચન યુક્ત)
અચરમ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે. ૨. (એના કરતાં)(બહુવચનયુક્ત)ચરમ અસંખ્યાત
ગણા છે. ૩. (એના કરતાં) (એકવચન યુક્ત) અચરમ
અને (બહુવચન યુક્ત) ચરમ આ બન્ને
વિશેષાધિક છે. પ્રદેશોની અપેક્ષા -
૧. ચરમાન્ત પ્રદેશ અસંખ્યાતગણા છે.
३. चरिमंतपएसा य, अचरिमंतपएसा य दो वि
विसेसाहिया। दब्वट्ठपएसट्ठयाए१. सव्वत्थोवे परिमंडलस्स संठाणस्स असंखेज्ज
पएसियस्स असंखेज्जपएसोगाढस्स दवट्ठयाए
एगे अचरिमे, २. चरिमाइं असंखेज्जगुणाई,
३. अचरिमं च चरिमाणि य दो वि विसेसाहियाई।
पएसट्ठयाए १. पएसट्टयाए चरिमंतपएसा असंखेज्जगुणा,

Page #334

ચરાચરમ-અધ્યયન
૨૩૫૭
- ૨. ગરિમંતાપસી અસંવેમ્બTUT,
૨. (એના કરતાં) અચરમાન્ત પ્રદેશ અસંખ્યાત
ગણા છે. ३. चरिमंतपएसा य, अचरिमंतपएसा य दो वि
૩. (એના કરતાં) ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત विसेसाहिया,
પ્રદેશ આ બન્ને વિશેષાધિક છે. एवं वट्ट-तंस-चउरंस-आयएसु वि जोएअव्वं ।
આ જ પ્રકારે વૃત્ત, ગૅસ, ચતુરંસ અને આયત
સંસ્થાનને માટે સમજવું જોઈએ. प. परिमंडलस्स णं भंते ! संठाणस्स अणंतपएसियस्स પ્ર. ભંતે ! અનંતપ્રદેશ અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ संखेज्जपएसोगाढस्स,
પરિમંડળ સંસ્થાનના, अचरिमस्स य, चरिमाण य,
(એકવચન યુક્ત) અચરમ અને (બહુવચન યુક્ત)
ચરમ, चरिमंतपएसाण य, अचरिमंतपएसाण य,
ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી, दब्वट्ठयाए, पएसट्ठयाए, दवट्ठपएसट्ठयाए कयरे
દ્રવ્યની અપેક્ષા, પ્રદેશોની અપેક્ષા તથા દ્રવ્ય અને कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ યાવત
વિશેષાધિક છે ? गोयमा ! जहा संखेज्जपएसियस्स संखेज्जपएसो- ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે સંખ્યાત પ્રદેશી અને સંખ્યાત गाहस्स परिमंडलस्स वत्तब्बया तहा भाणियवं।
પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનનો (અચરમાદિના અલ્પબદુત્વના) માટે કહ્યું એજ (અનંતપ્રદેશી અને
સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢનું અલ્પબદ્ભુત્વ સમજવું જોઈએ. णवरं-संकमे अणंतगुणा,
વિશેષ-સંક્રમ (સંચાર)માં અનંતગણું સમજવું જોઈએ. gવે -ગાવ- ગાયg /
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. प. परिमंडलस्स णं भंते ! संठाणस्स अणंतपएसियस्स
ભંતે ! અનંતપ્રદેશી અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ असंखेज्जपएसोगाढस्स,
પરિમંડળ સંસ્થાનના, अचरिमस्स य, चरिमाण य,
(એકવચન યુક્ત) અચરમ અને (બહુવચન યુક્ત)
ચરમ, चरिमंतपएसाण य, अचरिमंतपएसाण य,
ચરમાન્તપ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી, दवट्ठयाए पएसट्ठयाए, दवट्ठपएसट्ठयाए कयरे
દ્રવ્યની અપેક્ષા, પ્રદેશોની અપેક્ષા તથા દ્રવ્ય અને कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ –યાવતુ
વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा! जहाअसंखेज्जपएसियस्स असंखेज्जपएसो
ગૌતમ! જેવી રીતે અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અસંખ્યાત गाढस्स, परिमंडलस्स वत्तवया तहा भाणियब्वं ।
પ્રદેશાવગાઢ પરિમંડળ સંસ્થાનનું અલ્પબદુત્વ કહ્યું એ જ પ્રકાર (અનંત પ્રદેશી તથા અસંખ્યાત
પ્રદેશાવગાઢનું અલ્પબકુત્વ) સમજવું જોઈએ. णवर-संकमे अणंतुणा,
વિશેષ - સંક્રમ (સંચાર)માં અનંતગણું સમજવું જોઈએ. -નાવિ- મયg/
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત અલ્પબદુત્વ - પૂUT. . ? , મુ. ૮૦૨-૮૦ ૬
સમજવું જોઈએ. ૮, વાપણુપરમાણપોરાત્ર પરિમારિકત્તાવ- ૮. દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ પરમાણું પુગલના ચરાચરમત્વનું
પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं चरिमे, अचरिमे ? પ્ર. ભંતે ! પરમાણું પુદ્ગલ શું ચરમ છે કે અચરમ

Page #335

૨૩૫૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્યાદેશથી ચરમ નથી, અચરમ છે,
ક્ષેત્રાદેશથી કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે, કાલાદેશથી કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે, ભાવાદેશથી કદાચ ચરમ છે અને કદાચ અચરમ છે.
૩. નીયમ ! વાસેvi નો રિમે, અમે,
खेत्तादेसेणं सिय चरिमे, सिय अचरिमे, कालादेसेणं सिय चरिमे, सिय अचरिमे, भावादेसेणं सिय चरिमे. सिय अचरिमे।
- વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૪, મુ. ૬ ૧. પરમાણુશાસ્ત્ર ધેનુ ય પરમાર ઉવ- प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं
૨. રમે, ૨. ગરિમે, રૂ. સવવ ? ૪. રિમાડું, ૬. રિમાડું, ૬. વત્તવૈચાડું? ७. उदाहु चरिमे य अचरिमे य? ८. उदाहु चरिमे य अचरिमाइं च ?
९. उदाहु चरिमाइं च अचरिमे य?
૮, પરમાણું પુગલ અને સ્કંધોમાં ચરાચરમનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પરમાણું પુદ્ગલ શું (એકવચન વડે)
૧. ચરમ છે, ૨. અચરમ છે, ૩. અવક્તવ્ય છે ? (બહુવચન વડે), ૪. ચરમ છે, પ. અચરમ છે, ૬. અવક્તવ્ય છે ? ૭. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે? ૮. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ છે ?, ૯. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ છે ? ૧૦. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે ? આ પ્રથમ ચતુર્ભગી છે. ૧૧. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય છે ? ૧૨. અથવા(એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૧૩. અથવા(બહુવચન વડે)ચરમ અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૧૪. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય છે? આ દ્વિતીય ચતુર્ભગી છે. ૧૫. અથવા (એકવચન વડે)અચરમ અને અવક્તવ્ય
१०. उदाहु चरिमाइं च अचरिमाइं च ? पढमा चउभंगी, ११. उदाहु चरिमे य अवत्तब्वए य?
१२. उदाहु चरिमे य अवत्तव्बयाई च?
१३. उदाहु चरिमाइं च अवत्तब्बए य?
१४. उदाहु चरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च ? बिइय चउभंगी, १५. उदाहु अचरिमे य अवत्तव्वए य?
१६. उदाहु अचरिमेय अवत्तव्बयाई च?
१७. उदाहु अचरिमाइं च अवत्तब्बए य?
१८. उदाहु अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई च? तइया જ મેft, १९. उदाहु चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वए य?
૧૬. અથવા(એકવચનવડે) અચરમ અને(બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૧૭. અથવા (બહુવચન વડે) અચરમ અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૧૮. અથવા (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવક્તવ્ય છે ? આ તૃતીય ચતુર્ભગી છે. ૧૯. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે ? ૨૦. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે ?
२०. उदाहु चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वयाई च?

Page #336

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૨૩પ૯
२१. उदाहु चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्वए य?
२२. उदाहु चरिमेय अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च? चउत्था चउभंगी,
२३. उदाहु चरिमाइं च अचरिमे य अवत्तव्वए य?
२४. उदाहु चरिमाइं च अचरिमे य अवत्तव्वयाई?
२५. उदाहु चरिमाइं च अचरिमाइं च अवत्तव्वए य?
२६. उदाहु चरिमाइं च अचरिमाइं च अवत्तवयाइं च ? पंचमा चउभंगी,
एवं एए छब्बीसं भंगा, ૩. જોયા ! પરમાણુપોસ્ટિં
१. नो चरिमे २. नो अचरिमे રૂ. નિયમ વત્તત્ર | ૪-૨૬. જે ૨ રૂ. હિતેચવ્યા
૨૧. અથવા (એકવચન વડે) ચરમ, (બહુવચન વડે) અચરમ અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૨૨. અથવા (એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ તથા અવકતવ્ય છે ? આ ચોથી ચતુર્ભગી છે. ૨૩. અથવા (બહુવચન વડે)ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ તથા અવકતવ્ય છે ? ૨૪. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ, (એકવચન વડે) અચરમ તથા (બહુવચન વડે) અવક્તવ્ય છે ? ૨૫. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૨૬. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે. આ પાંચવી ચતુર્ભગી છે.
આ પ્રકારે આ છવ્વીસ ભંગ થયા. ઉ. ગૌતમ! પરમાણુ પુદ્ગલ(ઉપર્યુક્ત છવ્વીસ ભંગોમાં)
(એકવચન વડે) ૧. ચરમ નહીં, ૨. અચરમ નહીં (પરંતુ) નિયમ પ્રમાણે ૩. અવકતવ્ય છે. ૪-૨૬. શેષ ત્રેવીસ ભેગોનો પણ નિષેધ કરવો
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
(એકવચન વડે) ૧. ચરમ છે યાવત- ૨૬. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય
दुपएसिए णं भंते ! खंधे किं१. चरिमे-जाव-२६. उदाहु चरिमाइंच अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई?
૩. ગોયHT! સિપુ છું
૨. સિય રિમે ૦િ૧૦] ૨. નો ગરિમે, રૂ. સિય વત્તા 0િ10 ૪-૨૬. સેસી રૂ. રિવ્યા .
. તિપસિU મંતે ! હું જિં
9. રિમે -ગાવ- ૨૬, ફાહુ રિમાડું ૧
अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई ? ૩. યમતિપસિU વધે
છે. સિય રિમે, ૦િ૦ || ૨. નો ગરિમે, ૩. શિર ઝવત્તા , 0િ|0| ૪. નો રિમાડું, ૬. નો ગરિમાડું,
ઉ. ગૌતમ ! ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ -
૧. કયારેક ચરમ છે, ૨. અચરમ નથી, ૩. કયારેક અવકતવ્ય છે. ૪-૨૬. શેષ ત્રેવીસ ભંગોનો પણ નિષેધ કરવો
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
(એકવચન વડે) ૧. ચરમ છે વાવત- ૨૬. અથવા
(બહુવચનવડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે? ઉ. ગૌતમ ! ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ -
૧. કયારેક ચરમ છે, ૨. અચરમ નથી, ૩. કયારેક અવકતવ્ય છે, ૪. (બહુવચન વડે) ચરમ નથી, ૫. (બહુવચન વડે) અચરમ નથી,

Page #337

૨૩:૦
૬.
તો અવત્તવયાદું,
७.
नो चरिमे य अचरिमे य,
૮. તો રિમે ય અરમાનું ૨, ૦||0
૨.
सिय चरिमाई च अचरिमे य,
१०. नो चरिमाइं च अचरिमाई च, ११. सिय चरिमेय अवत्तव्वए य,
૭
O
१२-२६. सेसा १५ भंगा पडिसेहेयव्वा ।
૧. ૨૭૫સિદ્ મંતે ! વંધે નિં
१. चरिमे - जाब - २६. उदाहु चरिमाइं च अचरिमाइं
च अवत्तव्वयाई च ?
૩. ગોયમા ! વડપતિ! માં અંધ
છુ.સિય સરિમે,0000 ૨. તો અપરિમે
રૂ.સિય અવત્તન, 88]
૪. તો રિમાવું,

d
नो अचरिमाई,
ધ્
૬. તો અવત્તવયાવું,
७. नो चरिमे य अचरिमे य,
८. नो चरिमे य अचरिमाई च, ૦૦૦ ૦
૨.સિય પરમાડું અરિમે ય, 000 0
१०. सिय चरिमाई च अचरिमाई च, ??. सिय चरिमेय अवत्तव्वए य, ०० १२. सिय चरिमेय अवत्तव्वयाइं च,
१३. नो चरिमाई च अवत्तव्वए य,
१४. नो चरिमाइं च अवत्तव्वयाई च, १५. नो अचरिमेय अवत्तव्वए य, १६. नो अचरिमेय अवत्तव्वयाई च
00 O
e
O
o
For Private
૬. (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય નથી,
૭. (એકવચન) વડે ચરમ અને અચરમ નથી,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૮. (એકવચન વડે) ચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અચ૨મ છે,
૯. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અચ૨મ છે,
૧૦. (બહુવચન વડે) ૨૨મ અને અચરમ નથી,
૧૧. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય છે,
૧૨-૨૬. શેષ પંદર ભંગોનો નિષેધ કરવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ચતુષ્પ્રદેશિક સ્કંધ શું -
(એકવચન વડે) ૧. ચરમ છે -યાવત- ૨૬. અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ચતુષ્પ્રદેશિક સ્કંધ -
૧. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ છે,
૨. અચરમ નથી,
૩. ક્યારેક અવકતવ્ય છે,
૪. (બહુવચન વડે) ચરમ નથી,
૫. (બહુવચન વડે) અચરમ નથી,
૬. (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય નથી,
૭. (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ નથી,
૮. (એકવચન વડે) ચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અચરમ છે.
૯. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ છે,
૧૦. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે,
૧૧. ક્યારેક(એકવચન વડે)ચરમ અનેઅવકતવ્ય છે,
૧૨. ક્યારેક (એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૩. એ (બહુવચન વડે) ચરમ નથી અને (એક વચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૪. એ (બહુવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય નથી,
૧૫. એ(એકવચન વડે)અચરમ અને અવક્તવ્ય નથી,
૧૬. એ (એકવચન વડે) અચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
Personal Use Only

Page #338

ચરાચરમ-અધ્યયન
૨૩૬૧
१७. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वए य,
१८. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च, १९. नो चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वए य,
२०. नो चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वयाइं च,
२१. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्वए य,
२२. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई च,
૧૬૧
२३. सिय चरिमाइं च अचरिमे य अवत्तब्बए य।
૦િ૦૦ ૨૪-૨૬. રેસા (૨) પં ડિવિડ્યો प. पंचपएसिए णं भंते ! खंधे किं
१. चरिमे-जाव-२६. उदाहुचरिमाइंच अचरिमाइं
च अवत्तव्वयाई च? ૩. યHT ! પંપgિ | વંધે
. રિમે, ઠ્ઠી ૨. નો ગરિમે, . સિય નવાવા, ૨૦ ૪. નો રિમાડું, ૬. નો મરિમાડું, ૬. નો અવત્તવયાવું, ૭. સિય રિને મરિય, 0િ
૧૭. એ (બહુવચન વડે) અચરમ નથી અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે. ૧૮.એ(બહુવચનવડે)અચરમ અને અવકતવ્યનથી, ૧૯. એ (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય નથી, ૨૦. એ (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ નથી (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૧. એ(એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ નથી તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૨. તે (એકવચન વડે) ચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અચરમ તથા અવકતવ્ય છે, ૨૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે)ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ તથા અવકતવ્ય છે,
૨૪-૨૬. શેષ(ત્રણ)ભંગોનો નિષેધ કરવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! પંચપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
૧. (એકવચન વડે) ચરમ છે વાવત- ૨૬. અથવા
(બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવક્તવ્ય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પંચપ્રદેશિક સ્કંધ –
૧. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ છે, ૨. અચરમ નથી, ૩. કયારેક અવ્યકતવ્ય છે, ૪. એ (બહુવચન વડે) ચરમ નથી, ૫. અચરમ નથી, ૬. અવકતવ્ય નથી, ૭. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે, ૮. (એકવચન વડે) ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ નથી, ૯. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે અને (એકવચન વડે) અચરમ છે, ૧૦. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે, ૧૧. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૧૨. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે ? ૧૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૮. નો રિમે ય ગરિમાડું ,
૧. સિય રિમાડું ગરિમે ૦, 0|0||
૨૦. સિય રિમાડું જ ગરિમા , ooooo ११. सिय चरिमे य अवत्तव्वए
=ા ૪, ool
૨૨. સિચ રિમે ગવદ્યારું , શિl_
રૂ. સિય રિમાડું જ વત્તા , શa

Page #339

૨૩૬૨
१४. नो चरिमाई च अवत्तव्वयाई च
१५. नो अचरिमे य अवत्तव्वए य,
१६. नो अचरिमेय अवत्तव्वयाई च,
१७. नो अचरिमाई च अवत्तव्वए य,
१८. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई च १९. नो चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वए य,
२०. नो चरिमे य अचरिमे य अवत्तव्वयाई च,
२१. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्वए य,
२२. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च,
२३. सिय चरिमाइं च अचरिमे
य अवत्तव्वए य,
२४. सिय चरिमाई च
c
अचरिमेय अवत्तव्वयाइं च,
२५. सिय चरिमाइं च अचरिमाई च
૧. છપ્પતિપુ ાં મંતે ! અંધે નિં
૦૦૦ ૦
d d ૦૦૦
૩. ગોયમા ! છસિપુ ાં અંધ
? સિય પરિષે, 88
૨. નો અમે,
ood
રૂ.સિય અવત્તન, 200
૪. તો રિમાવું,

O
अवत्तव्वए य,
२६. नो चरिमाई च अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च ।
૬. નો અરિમાડું,
૬. તો અવત્તવયાવું,
७. सिय चरिमेय अचरिमे
ય,
८. सिय चरिमे य अचरिमाइं च,
O
१. चरिमे - जाव- २६. उदाहु चरिमाइं च अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च ?
da
O
d
O
For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧૪. એ(બહુવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય નથી, ૧૫. એ (એકવચન વડે) અચ૨મ અને અવકતવ્ય નથી,
૧૬. એ(એકવચન વડે) અચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૭. એ (બહુવચન વડે) અચરમ નથી અને(એકવચન વર્ડ) અવકતવ્ય છે,
૧૮. એ(બહુવચનવડે)અચરમઅનેઅવકતવ્યનથી, ૧૯. એ (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય નથી,
૨૦. એ (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ નથી, (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૧. એ (એકવચન વડે) ચરમ નથી, (બહુવચન વડે) અચરમ તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૨. એ (એકવચન વડે) ચરમ નથી, (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય છે,
૨૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે તથા (એકવચન વડે) અચ૨મ અને અવકતવ્ય છે, ૨૪. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે, (એકવચન વડે) અચ૨મ છે અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૫. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૬. એ (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવક્તવ્ય નથી.
પ્ર. ભંતે ! ષપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
૧. (એકવચન વડે) ચ૨મ છે -યાવત- ૨૬. અથવા (બહુવચન વડે)ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ષટ્કદેશિક સ્કંધ -
૧. (એકવચન વડે) ક્યારેક ચરમ છે,
૨. અચરમ નથી,
૩. ક્યારેક અવકતવ્ય છે,
૪. એ (બહુવચન વડે) ચરમ નથી,
૫. અચરમ નથી,
૬. અવકતવ્ય નથી,
૭. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે,
૮. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચ૨મ અને (બહુવચન વડે) અચ૨મ છે,
Personal Use Only

Page #340

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૨૩૬૩
૧. સિય ચરિમાડું ૧ ગરિમે , Glee)
૯. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ છે, ૧૦. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે,
१०. सिय चरिमाइं च अचरिमाइं च
૨૨. સિય
મે ગવાવા , BJg
१२. सिय चरिमे य अवत्तव्वयाई
૧૧. ક્યારેક(એકવચનવડે)ચરમ અને અવક્તવ્ય છે, ૧૨. ક્યારેક(એકવચન વડે) ચરમ અને(બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે)ચરમ અને(એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૪. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય
રૂ. સિય રિમાડું ૧ વત્તા
, Blog
Olof
૬૪. સિય રિમાડું ૪ નવાવાડું ૨,
૨૬. નો ગરિમે ય અવત્તવU , १६. नो अचरिमे य अवत्तव्वयाई च,
१७. नो अचरिमाइं च अवत्तव्चए य,
१८. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च, १९. सिय चरिमे य अचरिमे य of
अवत्तव्बए य, २०. नो चरिमे य अचरिमेय अवत्तव्वयाई च,
२१. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तवए य,
२२. नो चरिमे य अचरिमाइं च अवत्तव्बयाई च,
૧૫. એ(એકવચનવડે) અચરમ અનેઅવક્તવ્ય નથી, ૧૬. એ (એકવચન વડે) અચરમ નથી અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૭. એ (બહુવચન વડે) અચરમ નથી અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૮.એ(બહુવચન વડે)અચરમ અને અવક્તવ્ય નથી, ૧૯. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૨૦. એ (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ નથી (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૧. એ(એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ નથી, પરંતુ એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૨. એ (એકવચન વડે) ચરમ નથી, (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૨૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) અચરમ છે તથા (એકવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૨૪. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે અને (એકવચન વડે) અચરમ છે તથા (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૫. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૬. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને
અવકતવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
૧. (એકવચન વડે) ચરમ છે યાવત-૨૬. અથવા : (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય
२३. सिय चरिमाइं च अचरिमेय
अवत्तब्बए य, २४. सिय चरिमाइं च अचरिमे य नग
अवत्तव्वयाई च,
२५. सिय चरिमाइं च अचरिमाइं च [नगाह
अवत्तव्वए य, २६. सिय चरिमाइं च अचरिमाइं च नननन
अवत्तव्वयाइं च । ૬. સત્તપતિ અને અંતે ! વંધે નિં
१.चरिमे-जाव-२६. उदाह चरिमाइंच अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च?
છે ?

Page #341

૨૩૬૪
૩. ગોયમા ! છુ. સત્તપત્તિ નં બંધે? સિય ~રિમે, [0]
૨. તો અમે,
રૂ.સિય અવત્તન,
૪. તો રિમાડું,
.
૬.
નો અવત્તવયા,
७. सिय चरिमे य अचरिमे य,
नो अचरिमाई,
९. सिय चरिमाइं च अचरिमे य,
| 0 0 0 0 0 ]
]
૦ ૦ ૦ ૦ ૦
૮.સિય રિમે ય ગરિમાનું હૈં, હા
o ૦. સિય નરિમાડું ૬ અરિમાડું ૧,
११. सिय चरिमेय अवत्तव्वए य,
१२. सिय चरिमेय अवत्तव्वयाई च,
१३. सिय चरिमाई च अवत्तव्वए य,
२३. सिय चरिमाइं च अचरिमे य
अवत्तव्वए य,

To
|ofpe= |0||0*
follo
१४. सिय चरिमाई च अवत्तव्वयाई च, १५. नो अचरिमे य अवत्तव्वए य,
१६. नो अचरिमे य अवत्तव्वयाई च,
To
00
이
이이
[0]
[00|0]
polo
१७. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वए य,
१८. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई च, १९. सिय चरिमे य अचरिमेय
|6|_|0]
अवत्तव्वए य,
२०. सिय चरिमे य अचरिमेय अवत्तव्वयाई च,
२१. सिय चरिमे य अचरिमाइं अवत्तव्वए य,
२२. नो चरिमेय अचरिमाइं च अवत्तव्वयाई च,
[0] _
|0||0
00
이
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ -
૧. (એકવચન વડે) ક્યારેક ચરમ છે,
૨. અચરમ નથી,
૩. ક્યારેક અવકતવ્ય છે,
૪. એ (બહુવચન વડે) ચરમ નથી,
પ. અચરમ નથી,
૬. અવકતવ્ય નથી,
૭. ક્યારેક (એકવચન વડે)ચરમ અને અચરમ છે,
૮. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચ૨મ છે,
૯. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે અને (એકવચન વડે) અચરમ છે,
૧૦. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે, ૧૧. ક્યારેક (એકવચન વડે)ચરમ અને અવક્તવ્ય છે,
૧૨. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ છે અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ છે અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૪. ક્યારેક (બહુવચન વડે)ચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૧૫. એ (એકવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય નથી,
૧૬. એ (એકવચન વડે) અચ૨મ નથી અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૭. એ (બહુવચન વડે) અચરમ નથી અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૧૮. એ(બહુવચન વડે)અચરમ અનેઅવકતવ્યનથી, ૧૯. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે,
૨૦. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે તથા (બહુવચન વડે) અવતવ્ય છે, ૨૧. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને (બહુવચન વડે) અચરમ તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૨. (એકવચન વડે) ચરમ, (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય નથી,
૨૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ (એકવચન
વડે) અચ૨મ અને અવકતવ્ય છે,
For Private Personal Use Only

Page #342

ચરાચરમ-અધ્યયન
૨૩૬૫
Alo
Polo -
૨૪. સિચ રિમદું જ રિમે ય 0િ
अवत्तव्वयाइं च, ૨૫. સિય રમાડું ગરિમા જ [િB[3].
अवत्तव्वए य, २६. सिय चरिमाइं च अचरिमाइं च गन
अवत्तब्बयाई च। प. अट्टपएसिए णं भंते ! खंधे किं -
१. चरिमे-जाव-२६. उदाहुचरिमाइंच अचरिमाई च अवत्तव्वयाइं च?
उ. गोयमा ! अट्टपएसिए खंधे
છે. સિય રિમે, ee] ૨. નો મf, રૂ. સિય વત્તāg, Be] ૪. ને રિમાડું, ૨. ના રિમાડું, ૬. નો વત્તવૈયાવું, ७. सिय चरिमे य अचरिमेय ૮. સિય મે ય ગરિમાડું જ, ત્રણે
૨૪. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ, (એકવચન વડે) અચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૫. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૨૬. કયારેક (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને
અવકતવ્ય છે, પ્ર. ભંતે ! અષ્ટપ્રદેશિક સ્કંધ શું -
૧. (એકવચન વડે) ચરમ છે -ચાવતુ- ૨૬, અથવા (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને
અવકતવ્ય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અષ્ટપ્રદેશિક સ્કંધ -
૧. (એકવચન વડે) કયારેક ચરમ છે, ૨. અચરમ નથી, ૩. કયારેક અવકતવ્ય છે, ૪. એ (બહુવચન વડે) ચરમ નથી, ૫. અચરમ નથી, ૬. અવકતવ્ય નથી, ૭. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે, ૮. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ છે અને (બહુવચન વડે) અચરમ છે, ૯. ક્યારેક (બહુવચન વડે)ચરમ છે અને (એકવચન વડે) અચરમ છે, ૧૦. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચરમ છે, ૧૧. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ અને અવકતવ્ય છે, ૧૨. ક્યારેક(એકવચન વડે)ચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૩. ક્યારેક(બહુવચન વડે)ચરમ અને(એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૪. ક્યારેક(બહુવચનવડે)ચરમ અનેઅવકતવ્ય છે, ૧૫. એ(એકવચનવડે) અચરમ અને અવકતવ્ય નથી, ૧૬. એ (એકવચન વડે) અચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય નથી, ૧૭. એ (બહુવચન વડે) અચરમ નથી અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે, ૧૮. એ (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય નથી,
૧. સિય રિમાડું જ ગરિમે જ, IિE ]
૨૦. સિય રિમજું ગરિમાડું ર, શિele] ૨૨. સિચ રિમે વત્તત્વચ, થિ
૨૨. સિય રિમે ય વિત્તવાડું ૧, 8િ ||
રૂ. સિય રિમાડું ૧ અવત્તવ, ય, '
૦િ૦૧
1990
१४. सिय चरिमाइं च अवत्तब्वयाइं च, १५. नो अचरिमे य अवत्तवए य, १६. नो अचरिमे य अवत्तब्वयाइं च,
१७. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वए य,
१८. नो अचरिमाइं च अवत्तव्वयाइं च,

Page #343

૨૩૬
सिय चरिमे य अचरिमे य
अवत्तव्वए य,
२०. सिय चरिमे य अचरिमे य
अवत्तव्वयाई च,
२१. सिय चरिमे य अचरिमाई च अवत्तव्वए य,
२२. सिय चरिमेय अचरिमाई च अवत्तव्वयाई च,
२३. सिय चरिमाइं च अचरिमे य अवत्तव्वए य,
२४. सिय चरिमाई च अचरिमे य अवत्तव्वयाई च,
२५. सिय चरिमाइं च अचरिमाई च अवत्तव्वए य,
२६. सिय चरिमाइं च अचरिमाई च अवत्तव्वयाई च । संखेज्जपएसिए, असंखेज्जपएसिए, अणंतपएसिए खंधे जव अट्ठएसिए तहेव पत्तेयं भाणियव्वं ।
૨.
。。
[9] [0]
ܘ ܘ
100
ga
이
|||2|

이이
回
|o a
မြို့
[0]
संगहणी गाहाओपरमाणुम्मि य तइओ, पढमो तइओ य होइ दुपएसे । पढमो तइओ नवमो एक्कारसमो य तिपएसे ॥ १ ॥
पढमो तइओ नवमो दसमो एक्कारसो य बारसमो । भंगा चउप्प से तेवीसइमो य बोद्धव्वो ॥ २ ॥
पढमो तइओ सत्तम नव दस एक्कार बार तेरसमो । तेईस चउव्वीसो पणवीसइमो य पंचमए ॥ ३ ॥
बि चउत्थ पंच छट्ठ पणरस सोलं च सत्तरद्वारं । वीक्कवीस बावीसगं च वज्जेज्ज छट्ठम्मि ॥ ४ ॥
बिचउत्थ पंच छट्टु पण्णरस सोलं च सत्तरद्वारं । बावीस मविहूणा सत्तपएसम्म खंधम्मि ॥ ५॥
बि चउत्थ पंच छट्ठ पण्णरस सोलं च सत्तरट्ठारं । एए वज्जिए भंगा सेसा सेसेसु खंधेसु ॥ ६ ॥
- પળ. ૧. ↑૦, મુ. ૭૮૨-૭૬૦
For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧૯. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે,
૨૦. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૧. કયારેક (એકવચન વડે) ચરમ (બહુવચન વડે) અચ૨મ અને (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૨. ક્યારેક (એકવચન વડે) ચરમ (બહુવચન વડે) અચરમ અને અવકતવ્ય છે,
૨૩. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને (એકવચન વડે) અચરમ તથા અવકતવ્ય છે,
૨૪. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ (એકવચન વડે) અચ૨મ અને (બહુવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૫. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ અને અચ૨મ છે તથા (એકવચન વડે) અવકતવ્ય છે,
૨૬. ક્યારેક (બહુવચન વડે) ચરમ, અચરમ અને અવકતવ્ય છે,
સંખ્યાતપ્રદેશી, અસંખ્યાતપ્રદેશી અને અનંતપ્રદેશી પ્રત્યેક સ્કંધને માટે અષ્ટપ્રદેશી કંધને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
સંગ્રહણી ગાથાઓનો અર્થ -
પરમાણુ પુદ્દગલમાં તૃતીય ભંગ હોય છે. દ્વિપ્રદેશી સ્કંધમાં પ્રથમ અને તૃતીય ભંગ હોય છે. ત્રિપ્રદેશી કંધમાં પહેલો, ત્રીજો, નવમો અને અગિયારમો ભંગ હોય છે. પ્રા
ચતુઃપ્રદેશી સ્કંધમાં પહેલો, ત્રીજો, નવમો, દસમો, અગિયારમો, બારમો અને ત્રેવીસમો ભંગ સમજવો જોઈએ. રા
પંચપ્રદેશી સ્કંધમાં પહેલો, ત્રીજો, સાતમો, નવમો, દસમો, અગિયારમો, બારમો, તેરમો, ત્રેવીસમો, ચોવીસમો અને પચ્ચીસમો ભંગ સમજવો જોઈએ. નાણા
ષપ્રદેશી સ્કંધમાં બીજો, ચોથો, પાંચમો, છઠ્ઠો, પંદરમો, સોળમો, સત્તરમો, અઢારમો, વીસમો, એકવીસમો અને બાવીસમા ભંગ સિવાય શેષ ભંગ સમજવાં જોઈએ. ૫૪૫
સપ્તમપ્રદેશી સ્કંધમાં બીજો, ચોથો, પાંચમો, છઠ્ઠો, પંદરમો, સોળમો, સત્તરમો, અઢારમો અને બાવીસમા ભંગ સિવાયના શેષ ભંગ હોય છે. પા
શેષ સમગ્ર સ્કંધો (અષ્ટપ્રદેશીથી માંડી સંખ્યાત પ્રદેશી અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અનંતપ્રદેશી કંધો )માં બીજો, ચોથો, પાંચમો, છઠ્ઠો, પંદરમો, સોળમો, સત્તરમો, અઢારમા ભંગ સિવાયના શેષ ભંગ હોય છે. ગા
Personal Use Only

Page #344

ચરમાચરમ-અધ્યયન
૨૩૬૭
૨૦. પુતવીને લાવાર ય ગરિમા રિમર વિ- ૧૦. આઠ પૃથ્વીઓ અને લોકાલોકના ચરાચરમત્વનું પ્રરૂપણ: प. कति णं भंते ! पुढवीओ पण्णत्ताओ?
પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીઓ કેટલી કહેવામાં આવી છે ? उ. गोयमा ! अट्ट पुढवीओ पण्णत्ताओ, तं जहा
ઉ. ગૌતમ! આઠ પૃથ્વીઓ કહેવામાં આવી છે. જેમકે૨. રયપ્પમ, ૨. સરપ્પમ,
૧. રત્નપ્રભા, ૨. શંર્કરાપ્રભા, રૂ. વાળુષ્પમા, ૪. પંડૂમા,
૩. બાલુકાપ્રભા, ૪. પંકપ્રભા, ૬. ધૂમપૂમા, ૬. તમMમા,
૫. ધૂમપ્રભા, ૬. તમ:પ્રભા, ૭. તમતમપમ, ૮. સીભરી
૭. તમસ્તમપ્રભા, ૮. ઈષ~ામ્ભારા. इमा णं भंते ! रयणप्पभा पुढवी किं चरिमा, પ્ર. ભંતે ! શું આ રત્નપ્રભાપુથ્વી (એકવચનની अचरिमा, चरिमाइं, अचरिमाइं, चरिमंतपदेसा,
અપેક્ષાએ) ચરમ છે કે અચરમ છે ? (બહુવચનની अचरिमंतपदेसा?
અપેક્ષાએ) ચરમ છે કે અચરમ છે તથા ચરમાન્ત
પ્રદેશોયુક્ત છે કે અચરમાન્ત પ્રદેશોયુક્ત છે ? उ. गोयमा ! इमा णं रयणप्पभापुढवी
ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભાપૃથ્વી - नो चरिमा, नो अचरिमा,
(એકવચનની અપેક્ષાએ) ન ચરમ છે અને ન
અચરમ છે, नो चरिमाइं, नो अचरिमाइं,
(બહુવચનની અપેક્ષાએ) ન ચરમ છે અને ન
અચરમ છે, नो चरिमंतपदेसा, नो अचरिमंतपदेसा.
ન ચરમાન્તપ્રદેશોયુક્ત છે અને ન અચર
માત્તપ્રદેશોયુક્ત છે, णियमा अचरिमंच, चरिमाणि य, चरिमंतपएसाय,
નિયમ પ્રમાણે (એકવચનની અપેક્ષાએ) અચરમ છે अचरिमंतपएसा य।
અને(બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચરમ છે તથા ચરમત
પ્રદેશો યુક્ત છે અને અચરમાંત પ્રદેશોયુક્ત છે. ર્વ -નવિ- ગલત્તા કુદવા
આ જ પ્રકારે અધસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું જોઈએ. सोहम्माई -जाव- अणुत्तरविमाणा एवं चेव ।
સૌધમદિથી અનુત્તર વિમાન પર્યત પણ આ જ
પ્રકારે છે, ईसीपब्भारा वि एवं चेव।
ઈષત્રાગભારા પૃથ્વીને માટે પણ આ જ પ્રકારે
સમજવું જોઈએ. लोगे वि एवं चेव । एवं अलोगे वि।।
લોક અને અલોકને માટે પણ આ જ પ્રકારે સમજવું - TUT. 1. ૨૦, મુ. ૭૭૪-૭૭૬
જોઈએ. ११. चरिमाचरिमाणं कायट्टिई परूवणं
૧૧. ચરાચરમની કાયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. चरिमे णं भंते ! चरिमे त्ति कालओ केवचिरं होइ? પ્ર. ભંતે ! ચરમજીવ કેટલા કાળ સુધી ચરમ
અવસ્થામાં રહે છે ? ૩. સોયા! ૩ સપનવgિ |
ઉ. ગૌતમ ! અનાદિ-સપર્યવસિત કાળ સુધી રહે છે. प. अचरिमे णं भंते ! अचरिमे त्ति कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! અચરમજીવ કેટલા કાળ સુધી અચરમ
અવસ્થામાં રહે છે ? उ. गोयमा ! अचरिमे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! અચરમ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - १. अणाईए वा अपज्जवसिए,
૧. અનાદિ - અપર્યવસિત, २. साईए वा अपज्जवसिए।
૨. સાદિ - અપર્યવસિત. - TUT. . ૨૮, સુ. ૧૨૧૭-૨૨૨૮
૧. (ક) પૃથ્વીઓનું ચરાચરમનું અલ્પબહુત ગણિ. પૃ. ૬ પર જુઓ.
(ખ) અલોક વગેરેના ચરખાચરમનું અલ્પબદુત્વ ગણિ, પૃ. ૭૪૩-૭૪૫ પર જુઓ.

૨. નવા, પડિ. ૧, મુ. ૨૩ ૬

Page #345

૨૩૬૮
THIS
IS
THE
ના
--
=
==
==
========== ITIHETHERE WERE સમhttit
EE #FREE
#FRIE######
HEARI.
Ititri
૪૫. અજીવ-દ્રવ્ય અધ્યયન
સંસારમાં મુખ્યત્વે બે જ દ્રવ્ય છે - ૧. જીવ દ્રવ્ય અને ૨. અજીવ દ્રવ્ય. પડદ્રવ્યોમાંથી જીવ સિવાયના શેષ પાંચ દ્રવ્યો - ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાળ અને પુદ્ગલની ગણના અવદ્રવ્યમાં કરવામાં આવી છે. જીવ દ્રવ્ય ચેતનાયુક્ત હોય છે. એનામાં જ્ઞાન અને દર્શન ગુણ રહે છે, જ્યારે અજીવદ્રવ્ય ચેતનાશૂન્ય હોય છે. તથા તે જ્ઞાન-દર્શન ગુણોથી રહિત હોય છે. જીવ દ્રવ્ય ઉપયોગમય હોય છે, જ્યારે અજીવ દ્રવ્યમાં ઉપયોગ જણાતો નથી. જીવ અને અજીવની અનેક ભેદક રેખાઓ છે. પરંતુ મુખ્યતઃ જ્ઞાન, દર્શન, ઉપયોગ અને ચૈતન્યના આધારે એમને વિભક્ત કે પૃથફ કરવામાં આવે છે.
અજીવ દ્રવ્ય પણ બે પ્રકારના હોય છે – ૧. રૂપી અજીવ દ્રવ્ય અને ૨. અરૂપી અજીવ દ્રવ્ય. જો દ્રવ્ય વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન (આકૃતિ) વડે યુક્ત હોય છે તેઓ રૂપી અજીવ દ્રવ્ય કહેવાય છે તથા જે અજીવ દ્રવ્ય વર્ણાદિથી રહિત હોય છે તેઓ અરૂપી અજીવ દ્રવ્ય કહેવાય છે. અરૂપી અજીવ દ્રવ્યોમાં ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ દ્રવ્યની ગણના થાય છે તથા રૂપી અજીવ દ્રવ્યની કોટિમાં માત્ર પુદ્ગલ દ્રવ્યનો સમાવેશ થાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન મળી આવે છે એટલે જ એ રૂપી કહેવાય છે તથા શેષ ધર્મ આદિ ચાર અજીવ દ્રવ્યોમાં વર્ણાદિ પ્રાપ્ત થતાં નથી એટલે તેઓ અરૂપી કહેવાય છે.
અરૂપી અજીવ દ્રવ્યના કોઈ અપેક્ષાએ ૧૦ ભેદ પણ થાય છે, જેમકે – ૧. ધર્માસ્તિકાય, ૨. એનો દેશ, ૩, એનો પ્રદેશ, ૪, અધર્માસ્તિકાય, ૫. એનો દેશ, ૬. એનો પ્રદેશ, ૭. આકાશાસ્તિકાય, ૮. એનો દેશ, ૯. એનો પ્રદેશ અને અધ્ધાકાલ. ધર્માસ્તિકાય વગેરે ત્રણ દ્રવ્યોમાં જો કે પુદ્ગલની જેમ ટુકડા કરી શકાતા નથી, તેઓ અખંડ રૂપમાં રહે છે તથાપિ અનેકાન્ત દૃષ્ટિએ એના ભેદ સમજી શકાય છે. ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ દ્રવ્ય અખંડ છે તથાપિ વિભિન્ન અપેક્ષાઓ વડે એના દેશ અને પ્રદેશોની ચર્ચા કરવામાં આવે છે. કાળ એક એવું દ્રવ્ય છે જે દેશ, પ્રદેશ વગેરેના ખંડો (ટુકડાઓ)માં વિભક્ત થતો નથી. સમય, આવલિકા, અન્તર્મુહૂર્ત, મુહૂર્ત, દિવસ, પખવાડિયું, માસ, વર્ષ, પલ્યોપમ વગેરેના સ્વરૂપે કાળનું જે વિભાજન કરવામાં આવ્યું છે તે વ્યવહારની અપેક્ષાએ છે. આ જ પ્રકારે ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળના રૂપમાં જે કાળ-ભેદ છે તે પણ વ્યવહારકાળની અપેક્ષાએ છે, પરમાર્થત નથી.
રૂપી અજીવ દ્રવ્ય પુદ્ગલ” ચાર પ્રકારના હોય છે - ૧. સ્કંધ, ૨. અંધદેશ, ૩. સ્કંધપ્રદેશ અને ૪. પરમાણુ. અનેક પરમાણુઓનો સંઘાત સ્કંધ કહેવાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યનો એ પ્રત્યેક ખંડ જે સ્વતંત્ર સત્તાવાન છે એ સ્કંધ છે. આ પ્રકારે દૈનિક ઉપયોગમાં આવનાર વસ્તુઓ, જેવી કે – ખુરશી, ઈંટ, પત્થર, પેન વગેરેએ સ્કંધનો જ રૂપ છે. એકથી વધારે સ્કંધ મળીને પણ એક નવો સ્કંધ બની શકે છે. સ્કંધનું જ્યારે વિભાજન થાય છે ત્યારે તે અનેક પરમાણુઓનારૂપે વિખરાઈ શકે છે, પરંતુ જ્યાં સુધી પરમાણુની અવસ્થા પ્રાપ્ત થતી નથી ત્યાં સુધી તે સ્કંધોમાં જ વિભક્ત હોય છે. આ પ્રકારે સ્વતંત્ર સત્તાની દષ્ટિએ સ્કંધ અને પરમાણુ ભેદ જ ઉપલબ્ધ થાય છે. દેશ અને પ્રદેશ બુદ્ધિ પરિકલ્પિત ભેદ છે, વાસ્તવિક નથી. જ્યારે સ્કંધનો કોઈ ખંડ (ટુકડો) બુદ્ધિ વડે કલ્પિત કરવામાં આવે તો એ દેશ કહેવાય છે, જેવી રીતે પૃથ્વી સ્કંધનો બુદ્ધિકલ્પિત દેશ 'ભારત' છે. કોઈ ટેબલ એક સ્કંધ છે, પરંતુ એનો કેટલોક ભાગ જે એનાથી વિભક્ત થયેલો નથી તે એનો દેશ કહેવાય છે. અંધથી અવિભક્તપરમાણુ પ્રદેશ કહેવાય છે. એ જ જ્યારે સ્કંધથી પૃથફ થઈ જાય છે તો પરમાણુ' કહેવાય છે. આ પુદ્ગલનો પુનઃ અવિભાજ્ય અંશ હોય છે.
===
=

Page #346

૨૩૬૯
BImalaimantilawiારાWWWatiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiial lalunalalોધllllladal
t
i ntill ill
////
fill
llllllll
(liteFit
was
"
"
s
"
"
જો કે પુદ્ગલને સંબંધિત આ જ ગ્રંથના પુદ્ગલ દ્રવ્ય' અધ્યયનમાં વિસ્તારથી નિરૂપણ થયેલું છે, છતાં પણ આ અધ્યયનથી સંબંધિત કેટલીક વાતો-તો અહીંયા જાણવા યોગ્ય છે.
૧. પુદ્ગલ વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનમાં પરિણમિત થવાની દષ્ટિએ પાંચ પ્રકારના હોય છે, વર્ણ પરિણત, ગંધ પરિણત વગેરે. પરંતુ પ્રત્યેક દ્રવ્યોમાં આ પાંચે ગુણો રહે છે. કોઈપણ પુદ્ગલ એવું નથી જે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન (આકાર) રહિત હોય.
૨. વર્ણ પાંચ પ્રકારના છે – ૧. કાળું, ૨. લીલું (વાદળી), ૩. લાલ, ૪. પીળું અને ૫. સફેદ. ગંધ બે પ્રકારના છે. ૧. સુરભિ (સુવાસ) ગંધ અને ૨. દુરભિ ગંધ (દુર્ગધ). રસ પાંચ પ્રકારના છે – ૧. તીખું, ૨. કડવું, ૩. કષાય, ૪. અસ્લા (ખાટું) અને પ. મધુર. સ્પર્શ આઠ પ્રકારનાં છે – ૧. કર્કશ, ૨. મૂદુ, ૩. ગુરુ, ૪. લઘુ, ૫. શીત, ૪. ઉષ્ણ, ૭. સ્નિગ્ધ અને ૮. રુક્ષ. સંસ્થાન પાંચ પ્રકારના હોય છે - ૧. પરિમંડળ, ૨. વૃત્ત, ૩. ત્રિકોણ, ૪. ચતુષ્કોણ અને ૫. આયત (લંબચોરસ).
૩. જ્યારે કોઈ પુદ્ગલ કાળાવર્ણથી પરિણત થાય છે તો એમાં અન્ય વર્ગો સિવાય ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનના બધા પ્રકાર મળી શકે છે. આ જ પ્રકારે નીલવર્ણથી પરિણત થવાથી શેષ વર્ણોને સિવાય ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનના સમગ્ર ભેદ મળી આવે છે. કહેવાનો આશય - તાત્પર્ય એ જ છે કે એક વર્ણના એ જ વર્ણમાં પરિણત થવાથી ગંધાદિના સમગ્ર ભેદોનાં ભંગ બને છે. આજ સ્થિતિ ગંધ, રસ અને સંસ્થાનનાં પરિણમનમાં પણ હોય છે. દુરભિ ગંધમાં પરિણત
દિના સમસ્ત ભેદોના ભંગ બને છે. પાંચે રસો અને પાંચે સંસ્થાનોમાં પણ આ જ વિધિ લાગુ પડે છે. મંગોનો સંક્ષેપમાં ઉલ્લેખ આ પ્રકારે છે – ૧. વર્ણ પરિણતના ૧૦ ભેદ : કાળા વર્ણની સાથે ૨ ગબ્ધ, ૫ રસ, ૮ સ્પર્શ અને ૫ સંસ્થાનના કુલ ૨૦
ભેદ થશે. આ જ પ્રકારે વાદળી, લાલ, પીળા અને સફેદના પણ ૨૦-૨૦ ભેદ થશે.
તેથી ૫ વર્ણ ૪ (૨ ગંધ + પ રસ + ૮ સ્પર્શ + ૫ સંસ્થાન = ૨૦) = ૧૦૦ ભેદ. ૨. ગંધ પરિણતના ૪૬ ભેદ : સુરભિગંધના ૨૩ તથા દુરભિગંધના ૨૩ ભેદ થશે.
૨ ગંધ ૪ (૫ વર્ણ + પ રસ + ૮ સ્પર્શ + ૫ સંસ્થાન = ૨૩) = ૪૬ ભેદ. ૩. રસ પરિણતના ૧૦૦ ભેદ : પ્રત્યેક રસના ૨૦-૨૦ ભેદ થશે.
પ રસ ૪ (૫ વર્ણ + ૨ ગંધ + ૮ સ્પર્શ + ૫ સંસ્થાન = ૨૦) = ૧૦૦ ભેદ ૪. સ્પર્શ પરિણતના ૧૮૪ ભેદ - સ્પર્શમાં એ વિશેષતા છે કે એ એકી સાથે બે વિરોધી સ્પર્શ અનુભવી
શકાતા નથી, પરંતુ શેષ સ્પર્શ એમાં એકી સાથે રહી શકે છે. વિરોધી સ્પર્શના યુગલ આ પ્રકારે છે – કર્કશ-મૃદુ, ગુરુ-લધુ, શીત-ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ. જ્યાં કર્કશ પરિણમન થાય છે ત્યાં મૃદુ પરિણમન થતું નથી. આ જ પ્રકારે અન્ય વિરોધી યુગલોમાં સમજવું જોઈએ. આ ભંગો આ પ્રકારે બને છે – ૧ સ્પર્શ ૪ (૫ વર્ણ + ૨ ગંધ + પ રસ + ૬ સ્પર્શ + ૫ સંસ્થાન = ૨૩) = ૨૩ ભેદ.
૧. સ્પર્શના ૨૩ ભેદ. આથી ૮ સ્પર્શના ૮ X ૨૩ = ૧૮૪ ભેદ થશે. ૫. સંસ્થાન પરિણતના ૧૦૦ ભેદ - પ્રત્યેક સંસ્થાનના ૨૦-૨૦ ભેદ થશે. ૫ સંસ્થાન ૪ (૫ વર્ણ - ૨
ગંધ + પ રસ + ૮ સ્પર્શ = ૨૦) ૧૦૦ ભેદ. આ પ્રકારે વર્ણાદિ પરિણમનની દષ્ટિએ ૧00 + ૪૬ + ૧૦૦ + ૧૮૪ + ૧૦૦ = પ૩૦ ભેદ કે ભંગ થાય છે.

Page #347

૨૩૭૦
Entertaitlittlethin Bhilisia-lit- Initi||tHijrittttttt tin Entriliitilitiiiiiiiiiiiiiii i
E EEEEEHI
Eવાll
till
ill
till
it
i
liri
lilu jilli
jilliantiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiial
સંખ્યાની દષ્ટિએ રૂપી અજીવ દ્રવ્ય અર્થાત્ પુદ્ગલ અનંત છે. પરમાણુ પુદ્ગલ પણ અનંત છે તથા હિપ્રદેશિક સ્કંધથી માંડીને અનંત પ્રદેશિક સ્કંધ પણ અનંત છે.
પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાલના નામે અરૂપી અજીવ દ્રવ્ય સંબંધિત વિશેષ સામગ્રી નથી તથાપિ એને સંબંધિત કેટલીક વાતો જાણવા યોગ્ય છે, જેમકે - ૧. ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ દ્રવ્ય અસ્તિકાય છે, એના વગર જીવ અને પુદ્ગલ પણ અસ્તિકાય છે પરંતુ
કાળ અપ્રદેશી હોવાને કારણે અસ્તિકાય હોતા નથી. જે સંઘાત (જોડી બનાવી રહી શકે છે તેઓ અસ્તિકાય કહેવાય છે. કાળ દ્રવ્ય એવું નથી. ધર્મ દ્રવ્ય ગતિમાં સહાયક નિમિત્ત હોય છે, અધર્મ દ્રવ્ય સ્થિતિમાં સહાયક નિમિત્ત હોય છે, આકાશ અવગાહન (અંદર પ્રવેશ) આપવામાં સહાયક નિમિત્ત હોય છે, કાલપર્યાય પરિણમનમાં સહાયક થાય છે. આકાશ લોક અને અલોક બન્નેમાં વ્યાપ્ત છે, ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્ય લોકવ્યાપી છે. કાળમાં વ્યવહારમાળ અઢીદ્વીપ સુધી વિદ્યમાન છે, આગળ નિશ્ચયકાળ છે, વ્યવહારકાળ નથી. સંખ્યાની દૃષ્ટિએ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાય એક-એક દ્રવ્ય છે, કાળને નિશ્ચયની
અપેક્ષાએ વિભક્ત કરી શકાતો નથી. ૫. સમસ્ત અરૂપી અજીવ દ્રવ્યોમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ ગુણ જોવા મળતા નથી, કારણ કે તેઓ રૂપીના
પરિચાયક છે. છે. કાળની દષ્ટિએ એમાં બધા દ્રવ્યો આદિ અને અંતરહિત છે. ૭. આકાશમાં ધર્મ, અધર્મ વગેરેનું અવગાહન એકી સાથે થતું હોવા છતાં પણ એની પૃથફતા એના ગુણો
વડે સિદ્ધ થતી રહે છે.
illi lllllllllllllllllllllllisitul
11IIIIIII
in
the

Page #348

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
૨૩૭૧
४५. अजीव दव्वऽज्झयणं
૪૫. અજીવ વ્ય-અધ્યયન
२.
सुत्तं -
सूत्र: १. दुविहा अजीवदव्वा
१. प्रारनाम द्रव्य : प. अजीवदव्वा णं भंते ! कइविहा पण्णत्ता ?
પ્ર. ભંતે ! અજીવ દ્રવ્ય કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
साव्या छ ? उ. गोयमा! दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ! અજીવ દ્રવ્ય બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
छ, भ - १.रूविअजीवदव्या य, २. अरूविअजीवदव्वा य।
१.३५ भ द्रव्य, २. अ३५. म द्रव्य. - विया. स. २५, उ. २, सु. २ २. दसविहा अरूविअजीवा पण्णवणा
દસ પ્રકારની અરૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના : प. से किं तं अरूविअजीवपण्णवणा?
प्र. १३४ी - म - प्रशापना शुंछ ? उ. अरूविअजीवपण्णवणा दसविहा पण्णत्ता.तं जहा- ઉ. અરૂપી – અજીવ પ્રજ્ઞાપના દસ પ્રકારની કહેવામાં
सावी छ,ठेभ - १.धम्मत्थिकाए,
१. मास्तिय, २. धम्मत्थिकायस्स देसे,
२. मास्तियनो देश, ३. धम्मत्थिकायस्स पदेसा,
3. धास्तियनो प्रदेश, ४. अधम्मत्थिकाए,
४. मास्तिय, ५. अधम्मत्थिकायस्स देसे,
५. अघास्तियनो देश, ६. अधम्मत्थिकायस्स पदेसा,
5. अघास्तियनो प्रदेश, ७. आगासत्थिकाए,
७. शास्तिय, ८. आगासस्थिकायस्स देसे,
८. शास्तियनो देश, ९. आगासत्थिकायस्स पदेसा,
८. मास्तियनो प्रदेश, १०. अद्धासमए ।
१०. अध्या. से त्तं अरूवि अजीव पण्णवणा।
આ અરૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના છે. - पण्ण. प. १, सु. ५ १. प. (क) से किं तं अजीवपण्णवणा?
प. (क) से किं तं अरूविअजीवाभिगमे ? उ. अजीवपण्णवणा दुविहा पण्णत्ता, तं जहा -
उ. अरूविअजीवाभिगमे दसविहे पण्णत्ते, तं जहा१. रूविअजीवपण्णवणा य,
१. धम्मत्थिकाए -जाव-१०. अद्धासमए। २. अरूविअजीवपण्णवणा य। - पण्ण. प. १, सु. ४
- जीवा. पडि. १, सु. ४ प. (ख) से किं तं अजीवाभिगमे ? ।
प. (ख) से किं तं अरूविअजीवरासी? अजीवाभिगमे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
उ. अरूविअजीवरासी दसविहा पण्णत्ता, तं जहा१.रूविअजीवाभिगमे य, २. अरूविअजीवाभिगमे य।
१. धम्मत्थिकाए -जाव-१०. अद्धासमए। -जीवा. पडि. १, सु. ३
-सम. सु. १४९ (ग) जे अजीवा ते दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
(ग) धम्मत्थिकाए तद्देसे, तप्पएसे य आहिए। १. रूवी य, २. अरूवी य।
अधम्मे तस्स देसे य, तप्पएसे य आहिए। -विया. स. २, उ. १०,सु. ११
आगासे तस्स देसे य, तप्पएसे य आहिए। (घ) अजीवरासी दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
अद्धासमए चेव, अरूवी दसहा भवे ॥ १. रूविअजीवरासी य, २. अरूविअजीवरासी य।
-उत्त. अ. ३६, गा. ५-६ -सम., सु. १४९
(घ) अणु. सु. ४०१, (ङ) अणु. सु. ४००
(ङ) विया. स. २५, उ. २, सु. २ १. अद्धेतिकालस्याख्या, अद्धायाः समयो निर्विभागी भागोऽद्धासमयः अयं चेक एवं वर्तमानः परमार्थः सन् नातीतानागता तेषां यथाक्रमं विनष्टानुत्पन्नत्वात् ।

उ.
अजात

Page #349

૨૩૭૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३. चउबिहा रूविअजीव पण्णवणा
प. से किं तं रूविअजीवपण्णवणा? उ. विअजीवपण्णवणा चउबिहा पण्णत्ता, तं जहा
ચાર પ્રકારની રૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના : ५. ३५ - ०१ - प्रशापना शुंछ ? 6. ३१ - १ - प्रशापना या२ ५२नी वामां
मावी छ,भ - १. घ
२.४५ देश, 3.४५ प्रश, ४. ५२मा पुगत.
१. खंधा, २. खंधदेसा, ३. खंधप्पएसा,
४. परमाणुपोग्गला'।
- पण्ण. प. १, सु. ६ . रूविअजीवाणं भेयप्पभेया
ते समासओ पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
वण्णपरिणया, २. गंधपरिणया, ३. रसपरिणया, ४. फासपरिणया, ५. संठाणपरिणया। जे वण्णपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
४. ३५ ज ना मेह-प्रमेह :
તે (ચારેય) સંક્ષિપ્તરૂપે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા छ, सेभ - १. वपरित, २. गंधपति , 3. २सपरित, ४. स्पर्शपरिणत ५. संस्थान परित. જે વર્ણપરિણત છે, તેઓ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં साव्या छ, भ3 - १. जानि। ३५मा परिणत, २. नासा (पाणी) [न। ३५म परित, 3. दान। ३५ परित, ४. पी. एन. ३५मा परिणत,
१. कालवण्णपरिणया, २. नीलवण्णपरिणया, ३. लोहियवण्णपरिणया, ४. हालिद्दवण्णपरिणया,
१. (क) खंधा य खंधदेसा य, तप्पएसा तहेव य।
प. (ख) से किं तं अजीवगुणप्पमाणे ? परमाणुणो य बोधव्वा, रूविणो य चउबिहा॥
उ. अजीवगुणप्पमाणे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा- उत्त. अ. ३६, गा. १०
१. वण्णगुण्णप्पमाणे, २. गंधगुणप्पमाणे, (ख) जीवा पडि. १, सु. ५
३. रसगुणप्पमाणे, ४. फासगुणप्पमाणे, (ग) विया. स. २, उ. १०, सु. ११
५. संठाणगुणप्पमाणे। - अणु. कालदारे सु. ४२९
(ग) वण्णओ गंधओ चेव, रसओ फासओ तहा। (घ) विया. स. २५, उ. २, सु. २
संठाणओ य विन्नेओ, परिणामो तेसि पंचहा ॥ (ङ) अणु. सु. ४०२ २. प. (क) से किं तं गुणणामे ?
- उत्त. अ. ३६, गा. १५
(घ) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८ उ. गुणनामे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा१. वण्णणामे, २. गंधणामे, ३. रसणामे, ४. फासणामे,
(ङ) विया. स. ८, उ. १, सु. ७४ ५. संठाणणामे। -अणु. कालदारे सु. २१९
(च) जीवा. पडि १. सु. ५ १. (क) इह “स्कन्धा" इत्यत्र बहुवचनं पुद्गलस्कन्धानामनन्तत्वख्यापनार्थम् तथा चौक्तम्-“दव्बओ णं पुग्गलत्थिकाए णं अणंते"
इत्यादि, (ख) “स्कन्ध-देशः” स्कन्धानामेव स्कन्धत्वपरिणाममजहतां बुद्धिपरिकल्पिता द्रव्यादिप्रदेशात्मका विभागा :
अत्रापि बहुवचनमनन्तप्रदेशिकेषु स्कंधेषु स्कन्धदेशानन्तत्वसंभावनार्थम्, (ग) “स्कन्ध-प्रदेशाः” स्कन्धानां स्कन्धत्वपरिणाममजहतां प्रकृष्टा देशाः निर्विभागा भागाः परमाणव इत्यर्थः, (घ) “परमाणु-पुद्गलाः स्कन्धत्वपरिणामरहिताः केवलाः परमाणवः"

Page #350

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
२393
५. सुक्किल्लवण्णपरिणया'। जे गंधपरिणया ते दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
१. सुब्भिगंधपरिणया य, २. दुब्भिगंधपरिणया य। जे रसपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
१. तित्तरसपरिणया, २. कडुयरसपरिणया, ३. कसायरसपरिणया, ४. अंबिलरसपरिणया, ५. महुररसपरिणया। जे फासपरिणया ते अविहा पण्णत्ता, तं जहा
१. कक्खडफासपरिणया,
मउयफासपरिणया, ३. गरूयफासपरिणया, ४. लहुयफासपरिणया, ५. सीयफासपरिणया, प. (क) से किं तं वण्णनामे ? उ. वण्णनामे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. कालवण्णनामे -जाव- ५. सुक्किल्लवण्णनामे। से तं, वण्णनामे।
-अणु. सु. २२० प. (ख) से किं तं वण्णगुणप्पमाणे? उ. वण्णगुणप्पमाणे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. कालवण्णगुणप्पमाणे -जाव- ५. सुक्किल्लवण्णगुणप्पमाणे। से तं वण्णगुणप्पमाणे । -अणु. सु. ४३० (ग) पंच वण्णा पण्णत्ता, तं जहा
१. किण्हा, २. नीला, ३. लोहिया, ४. हालिद्दा, ५. सुक्किला।
, - ठाणं. अ. ५, उ. १, सु. ३९०/१ (घ) वण्णओ परिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया।
१. किण्हा २. नीला ३. लेहिया ४. हालिद्दा
५. सुक्किला तहा ॥ -उत्त.अ. ३६, गा. १६ (ङ) जीवा. पडि.१, सु. ५ (च) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८
(छ) विया. स. ८, उ. १, सु. ७५ प. (क) से किं तं गंधनामे ? उ. गंधगुणनामे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा -
१..सुरभिगंधनामे य, २. दुरभिगंधनामे य ।
से तं गंधनामे। - अणु. कालदारे सु. २२१ प. (ख) से किं तं गंधगुणप्पमाणे? उ. गंधगुणप्पमाणे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
५. शुस (श्वेत.) पनि ३५मा परिणत. જે ગંધપરિણત છે, તેઓ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા छ,83 - ૧. સુગંધના રૂપમાં પરિણત, २. धन। ३५ परित. જેઓ રસપરિણત છે, તેઓ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં साव्या छ,४भ3 - ૧. તીખારસના રૂપમાં પરિણત, २. टुसना ३५मा परिणत, 3. उपाय२सना ३५मा परिणत, ४. अम्ल (121) २सना ३५म परित, ५. भ७२ २सन। ३५ परित. જેઓ સ્પર્શપરિણત છે, તેઓ આઠ પ્રકારના કહેવામાં साव्या छ, भ - १. शस्पर्शन। ३५ परित, २. भूदृस्पर्शन। ३५म परित, 3. गु३स्पर्शना ३५ परित, ४. सधुस्पर्शन। ३५मा परिणत, ૫. શીતસ્પર્શના રૂપમાં પરિણત,
१. सुरभिगंधगुणप्पमाणे य, २. दुरभिगंधगुणप्पमाणे य। से तं गंधगुणप्पमाणे। -अणु. कालदारे सु. ४३१ (ग) गंधओ परिणया जे उ दुविहा ते वियाहिया। १. सुब्भिगंधपरिणया, २. दुब्भिगंधा तहेव य ॥
- उत्त. अ.३६,गा.१७ (घ) जीवा. पडि. १, सु. ५ (ङ) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८
(च) विया. स. ८, उ. १, सु. ७६ प. (क) से किं तं रसनामे?
रसनामे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा१. तित्तरसनामे -जाव- ५. महुररसनामे । से तं रसनामे।
- अणु. कालदारे, सु. २२२ प. (ख) से किं तं रसगुणप्पमाणे? उ. रसगुणप्पमाणे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. तित्तरसगुणप्पमाणे -जाव-५. महुररसगुणप्पमाणे। से तं रसगुणप्पमाणे। - अणु. कालदारे, सु. ४३२ (ग) पंच रसा पण्णत्ता, तं जहा१. तित्ता -जाव-५. महुरा ।
- ठाणं अ. ५, उ. १, सु. ३९०/२ (घ) रसओ परिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया । १. तित्त, २. कडुय, ३. कसाया, ४. अंबिला, ५. महुरा तहा॥ - उत्त. अ. ३६, गा.१८ (ङ) जीवा. पडि. १, मु. ५ (च) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८ (छ) विया. स. ८, उ. १, सु. ७७
bi mi
।

Page #351

૨૩૭૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
६. उसिणफासपरिणया, ७. निद्धफासपरिणया, ८. लुक्खफासपरिणया। जे संठाणपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता. तं जहा
१. परिमंडलसंठाणपरिणया, २. वट्टसंठाणपरिणया, ३. तंससंठाणपरिणया, ४. चउरंससंठाणपरिणया, ५. आयतसंठाणपरिणया। -पण्ण. प. १, सु. ७-८ वण्णपरिणयाणं सय भेया१. जे वण्णओ कालवण्णपरिणयाते गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ- १. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। प. (क) से किं तं फासनामे ? उ. फासनामे अट्ठविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. कक्खडफासनामे -जाव-८. लुक्खफासनामे ।
से तं फासनामे। - अणु. कालदारे, सु. २२३ प. (ख) से किं तं फासगुणप्पमाणे? उ. फासगुणप्पमाणे अट्ठविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. कक्खडफासगुणप्पमाणे -जाव- ८. लुक्खफासगुणप्पमाणे। से तं फासगुणपमाणे। - अणु. कालदारे, सु. ४३३ (ग) फासओ परिणया जे उ अट्टहा ते पकित्तिया। १. कक्खडा, २. मउया चेव, ३. गरूया, ४. लहुया तहा। १.सीया, ५. उण्हा य, ६. निद्धा य, तहा ७. लुक्खा य आहिया। इह फासपरिणया एए, पुग्गला समुदाहिया ।
- उत्त. अ. ३६, गा. १९-२० (घ) जीवा. पडि. १, सु. ५ (ङ) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८
5. Gस्पर्शन। ३५मा परित, ૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શના રૂપમાં પરિણત, ८. २१स्पर्शन। ३५मा ५२४ात. જે સંસ્થાન પરિણત છે, તેઓ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં साव्या छ,४भ3 - ૧. પરિમંડળ સંસ્થાનના રૂપમાં પરિણત, २. वृत्त (यूडी)न। संस्थानान। ३५मा परिणत, 3. नि. संस्थानना ३५मा ५२ात, ૪. ચતુષ્કોણ સંસ્થાનના રૂપમાં પરિણત, ५. मायत (संजयोरस) संस्थानना ३५मा परि९त. વર્ણ પરિણતાદિના સો ભેદ - ૧. જે વર્ષથી કાળા વર્ણના રૂપમાં પરિણત છે - तेसो गन्यथी - १. सुरभिगंध - परित ५। छ, २. मिगंध - परित ५९॥ छ. तमो रसथा - १. तापारस - परित पाछे, २. 33वारस- ५२४ात ५९॥ छ, 3. पाय२४ - ५२ त ५९॥ छ, ४. मर२स - परित ५९॥ छ, ५. मधु२२स- परित ५९॥ छ.
(च) विया. स. ८, उ. १, सु. ७८ प. (क) से किं तं संठाणनामे ? उ. संठाणनामे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१. परिमंडलसंठाणनामे -जाव-५. आयतसंठाणनामे।
से तं संठाणनामे। - अणु. कालदारे, सु. २२४ प. (ख) से किं तं संठाणगुणप्पमाणे ? उ. संठाणगुणप्पमाणे पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१.परिमंडलसंठाणगुणप्पमाणे-जाव-५. आयतसंठाणगुणप्पमाणे। से ते संठाणगुणप्पमाणे । से तं अजीवगुणप्पमाणे।
- अणु. कालदारे, सु. ४३४ (ग) संठाणपरिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया। १. परिमंडला य, २. बट्टा, ३. तंसा, ४-५. चउरंस-. मायया ॥
- उत्त. अ. ३६, गा. २१ (घ) जीवा. पडि. १, सु. ५ (ङ) विया. स. ८, उ. १, सु. ४८ (च) विया. स. ८, उ. १, सु. ७९
२.

Page #352

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
૨૩૭પ
फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ૪. દુયાસપરિયા વિ,
सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि, ૭. નિદ્ધાપરિયા વિ, ૮. સુવાસપરિણય વિશે संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, રૂ. તંતસંડારિયા વિ, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, છે. માયતસંટાળપરિળયા વિ' / २. जेवण्णओ नीलवण्णपरिणयाते गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, ૨. ભિધપરિળયા रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, ૨. હુયરસારિયા વિ, રૂ. સાયરસ પરિળયા વિ, ૪. અંવિરસારિળયા વિ, ૬. મદુરસપરિયા વિશે फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि. २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ૪. દુયાસપરિયા વિ, . સીયાસપરિળયા વિ, ૬. સિરિળયા વિ, ७. निद्धफासपरिणया वि, ૮. સુવાસપરિયા વિ. संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, રૂ. સસંતાનપરિયા વિ. ૪. વરસસંડાTVરિયા વિ.
તેઓ સ્પર્શથી – ૧. કર્કશસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૨. મૂદુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૩. ગુરુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૪. લઘુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૫. શીતસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૬. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૮. રક્ષસ્પર્શ - પરિણત પણ છે. તેઓ સંસ્થાનથી – ૧, પરિમંડળ સંસ્થાન -પરિણત પણ છે, ૨. વૃત્ત સંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૩, ત્રિકોણ સંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૪. ચતુષ્કોણ સંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૫. આયત સંસ્થાન - પરિણત પણ છે. ૨. જે વર્ણથી નીચલા વર્ગમાં પરિણત હોય છે - તેઓ ગંધથી - ૧. સુગંધ - પરિણત પણ છે, ૨. દુર્ગધ - પરિણત પણ છે. તેઓ રસથી - ૧. તીખારસ - પરિણત પણ છે, ૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે. ૩. કપાયરસ – પરિણત પણ છે, ૪. અમ્બરસ - પરિણત પણ છે. ૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે. તેઓ સ્પર્શથી - ૧, કર્કશ સ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૨. મૃદુ-સ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૩. ગુરૂસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૪. લધુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૫. શીતસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૬. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૮. રુક્ષસ્પર્શ – પરિણત પણ છે. તેઓ સંસ્થાનથી-૧. પરિમંડળ સંસ્થાન-પરિણત પણ છે, ૨. વૃત્તસંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૩. વ્યસ (ત્રિકોણ) સંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૪. ચતુરસ્ત્ર (ચતુષ્કોણ) સંસ્થાન – પરિણત પણ છે,
१.
वण्णओ जे भवे किण्हे, भइए से उ गंधओ। रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।।
- ૩૪. બ. ૩૬, IT. ૨૨

Page #353

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૩૭૬
५. आयतसंठाणपरिणया वि' । ३. जेवण्णओ लोहियवण्णपरिणयाते गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि. २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि, ८. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि।२ ४. जे वण्णओ हालिहवण्णपरिणयाते गंधओ- १. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१.तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि. २. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि, १. वण्णओ जे भवे नीले, भइए से उ गंधओ ॥
रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥
५. आयत (जयोरस.) संस्थान - परित ५९। छे. 3. fथी २७- परित छ - तमो गयी - १. सुगंध - परित ५९ छ, २. ध - परित ५९ छे. तेसो २सथी - १. तीपारस - परिणत ५। छ, २. ९८२स - परित ५९॥ छ, 3. धायरस - परित ५९ छे, ४. सारस - परित ५। छ, ५. मधु२२स. - पारात ५९ . तेसो स्पर्शथी - १. ४६ स्पर्श - परित ५९॥ छ, २. भूस्पर्श - परित ५ , 3. ४३५ - ५२४ात. ५॥ छ, ४. लघुस्पर्श - परित ५९ छ, ५. शीतस्पर्श - परित ५९ छ, 5. 6९२५ - ५२४ात. ५॥ छ, ७. स्निग्ध स्पर्श - ५२ ५। छ, ८. २क्षस्पर्श - परित ५९ छे. तमोसंस्थानथी-१. परिभंग संस्थान- परिणत पाछे, २. वृत्तसंस्थान - परिणत ५छ, 3. यससंस्थान - परित ५९ छ, ४. यतुरस्त्र संस्थान - पति ५५॥ छ, ५. भायतसंस्थान - परित ५९ छे. ४. Aथा डारिद्र (पागो) - परित छ - तमो गयी - १. सुगंध - परित ५९ छ, २. हु - परित ५९॥ छ. तमो रसथी - १. तितरस - परित ५। छ, २. १९२४ - परित ५९ छ, 3. पायरस. - परित ५९॥ छ, ४. मम्स२४ - परित ५४ छ, ५. मधु२२स - परिात ५९॥ छे. तेश्रो स्पर्शया - १. ४६शस्पर्श - परित ५९॥ छ, २. भूदृस्पर्श - ५२९।त. ५९। छ, 3. गु३२५ - परित ५९, वण्णओ लोहिए जे उ, भइए से उ गंधओ। रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य॥
- उत्त. अ. ३६, गा. २४
२.

Page #354

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
२३७७
४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि, ८. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि। ५. जे वण्णओ सुक्किलवण्णपरिणयाते गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, • २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ- १. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि,
उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि, ८. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि।
- पण्ण. प. १, सु. १(१-५) ६. गंध परिणयाणं छियालीसं भेया
१. जे गंधओ सुब्भिगंधपरिणयावण्णओ पीयए जे उ, भइए से उ गंधओ। रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।।
-उत्त. अ. ३६,गा. २५
४. स.घुस्पर्श - परित ५५॥ छ, ५. शीतस्पर्श - परित ५९॥ छ, 5.6स्पर्श - परित छ, ७. स्मिस्पर्श - परित ५५॥ छ, ८. २१स्पर्श - परित ५५॥ छ. तेसो संस्थानथी-१. परिभंडण संस्थान - परिात ५९॥छे, २. वृत्तसंस्थान - परित ५। छ, 3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परित ५५॥ छ, ४. यतुरस्त्र संस्थान - परित ५९ छ, ५. सायतसंस्थान - परित ५५! छे. ५.४ थी शुस - परित छ - तो गंधयी - १. सुगंध - परित ५९ छ, २. हु - ५रित ५९५ छे. तमो रसथी - १. तितरस - परित ५ छ, २. टु२४ - परिसरात ५, 3. पायरस - परित ५॥ छ, ४. अन्सरस - परित ५९ छ, ५. मधु२२स. - ५२ ५५ छे. तेयो स्पशथी - १. स्पर्श - परित ५। छ, २. भूदृस्पर्श - परित ५४॥ छ, 3. ३स्पर्श. - ५२९त. ५९ छ, ४. सधुस्पर्श - परित ५४॥ छ, ५. शीतस्पर्श - परिरात ५छ, 5. स्पर्श - परित ५९॥ छ, ७. स्नि५२५श - परिणात ५ छ, ८. २क्षस्पर्श - परिणत ५। छे. તેઓ સંસ્થાનથી -૧. પરિમંડળ સંસ્થાન-પરિણત પણ છે, २. वृत्तसंस्थान - परिणत ५एछे. 3. व्यस्त्रसंस्थान - परित ५॥ छ, ४. यतुरस्त्रसंस्थान - परिणत ५। छ, ५. मायत संस्थान - परित ५९ छे.
૬. ગંધ પરિણાદિના છેતાલીસ ભેદ :
१. गंथी सुगंध परिसतोय छ - वण्णओ सुक्किले जे उ, भइए से उ गंधओ। रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥
-उत्त. अ. ३६, गा. २६

Page #355

૨૩૭૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, ૨. નીત્રવUપરિળયા વિ, રૂ. 7ોદિયવUTUરિયા વિ, ૪. હાદ્રિવજારિયા વિ, છે. સુવિU/TVરિયા વિશે રસગો-9. તિત્તરસરિઓના વિ, ૨. દુરસપરિયા વિ, રૂ. સાયરસ પરિળયા વિ, ૪. વિ૮રસારિયા વિ, ૬. મદુરસપરિળયા વિશે फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ૪. દુયાસપરિયા વિ,
सीयफासपरिणया वि, ૬. સિTWIસપરાયા વિ ७. निद्धफासपरिणया वि, ૮. સુવાસપરિયા વિના संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, ૨. વસંટાનપરિયા વિ, રૂ. સંસર્સાપરિયા વિ. ૪. વારંસલેંટારિયા વિ, છે. માયતમંટાઈપરિળયા વિ* २. जे गंधओ दुभिगंधपरिणयाતે સાગ-. વિUOTYરાયા વિ. ૨. નીત્રવારના વિ, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ૪. હાર્વિવપરાયા વિ, ૬. મુસ્ત્રિવUTUરિયા વિશે रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ૪. વરસારિયા વિ, ૬. મદુરસપરિણા વિા गंधओ जे भवे सुब्भी, भइए से उ वण्णओ। रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य॥
તેઓ વર્ણથી - ૧. કૃષ્ણવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૨. નીલવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૩. રક્તવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૪. પીતવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૫. શુક્લવર્ણ - પરિણત પણ છે. તેઓ રસથી - ૧, તિક્તરસ - પરિણત પણ છે, ૨. કટુરસ – પરિણત પણ છે, ૩. કષાયરસ – પરિણત પણ છે, , ૪. અસ્ફરસ - પરિણત પણ છે,
૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે. તેઓ સ્પર્શથી - ૧. કર્કશ સ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૨. મૂદુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૩. ગુરૂસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૪. લઘુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૫. શીતસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૬. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૮, રુક્ષસ્પર્શ - પરિણત પણ છે. તેઓ સંસ્થાનથી–૧. પરિમંડળ સંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૨. વૃત્તસંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૩. વ્યસ્ત્રસંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૪. ચતુરસ્ત્રસંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૫. આયત સંસ્થાન – પરિણત પણ છે. ૨. જે ગંધથી દુર્ગધ પરિણત હોય છે - તેઓ વર્ણથી - ૧, કૃષ્ણવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૨. નીલવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૩. રક્તવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૪. પીતવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૫. શુક્લવર્ણ - પરિણત પણ છે. તેઓ રસથી - ૧. તિક્તરસ - પરિણત પણ છે, ૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે, ૩. કષાયરસ – પરિણત પણ છે, ૪. અસ્ફરસ – પરિણત પણ છે, ૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે.
१.
- ૩૪. એ. રૂ ૬, . ૨૭

Page #356

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
७.
१.
फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि,
४. लहुयफासपरिणया वि,
५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि । संठाणओ- १. परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि,
५. आयतसंठाणपरिणया वि ।
- पण्ण. प. १, सु. १० (१-२)
रस परिणयाणं सय भेया
१. जे रसओ तित्तरसपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. णीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ- १. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि । फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि,
४. लहुयफासपरिणया वि,
सीयफासपरिणया वि,
५.
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि । ठाणओ - १.
परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,

गंधओ जे भवे दुब्भी, भइए से उ वण्णओ । रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥
७.
તેઓ સ્પર્શથી - १. ईश स्पर्श - परिक्षत पए छे,
२. मृहुस्पर्श - परित पड़ा छे, 3. गुरुस्पर्श- परिएशत भए। छे, ४. लघुस्पर्श - परिक्षत या छे, 4. शीतस्पर्श - परिक्षत पाछे,
5. उष्णस्पर्श - परिक्षत पड़ा छे,
७. स्निग्धस्पर्श - परित पड़ा छे,
८. रुक्षस्पर्श - परिशत भए छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परिशतया छे,
२. वृत्तसंस्थान - परिक्षत पा छे,
3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परिात पा छे, ४. यतुरस्त्रसंस्थान - परिषत पए छे, 4. आायतसंस्थान - परिक्षत पए। छे.
૨૩૭૯
રસપરિણતાદિના સો ભેદ :
१. ४ रसथी तिउतरस - परिशत होय छे - तेस्रो वर्शथी - १. द्रृष्णवर्श- परिशत पा छे,
२. नीसवर्श - परिषत पए। छे,
उ. २तवर्ण- परिक्षत पए। छे,
४. पीतवर्श- परिशत पए। छे, पशुसवर्श- परिशत पा छे. तेस्रो गंधथी - १. सुगंध- परिगत पाए छे, २. हुर्गंध - परिक्षत या छे.
तेस्रो स्पर्शथी - १. ईश स्पर्श परिक्षत पाछे,
२. मृहुस्पर्श - परिक्षत पाछे,
3. गुरुस्पर्श - परिक्षत भए। छे, ४. लघुस्पर्श - परिक्षत पा छे, 4. शीतस्पर्श परिक्षत पड़ा छे,
५. उष्णस्पर्श - परिात पा छे, ७. स्निग्धस्पर्श - परिशत पए छे,
८. रुक्षस्पर्श - परिएात पए। छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परित पड़ा छे,
२. वृत्त संस्थान - परिक्षत पाछे,
3. व्यस्त्रसंस्थान - परिक्षत पाछे,
- उत्त. अ. ३६, गा. २८

Page #357

૨૩૮૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
. ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि' । २. जे रसओ कडुयरसपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि। गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि,
उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि, ८. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि. ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि।२ ३. रसओ कसायरसपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि। गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, रसओ तित्तए जे उ, भइए से उ बण्णओ। गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।
- उत्त. अ.३६, गा. २९
४. यतुरस्त्रसंस्थान - परिरात ५९॥ छ, ५. मायतसंस्थान - ५२५॥५९॥ छ, २. रसथी अटु२४ - परित छ - तमो वधी - १. वृig - परित ५४ , २. नासव - परित ५९॥ छ, 3. २.तए - परित ५। छ, ४. पातए - परित ५५ छ, ५. शुस - परिणत ५९॥ छ. तेसो गंधया - १. सुगंध - पति ५५ छ, २. हु - परित ५९ छे. तेश्रो स्पर्शथी- १. ईश स्पर्श - परिरात पर छे, २. भूदृस्पर्श - ५२५।। ५५ छ, 3. गु३स्पर्श - परित ५५ छ, ४. सधुस्पर्श - ५२९ात ५७८ छ, ५. शीतस्पर्श - ५२५त ५९॥ , 5. 3स्पर्श - परित ५९॥ छ, ७. स्निग्यस्पर्श - परित ५९ छ, ८. २३स्पर्श - ५२त ५९ छे. तमोसंस्थानथी-१. परिभरण संस्थान- परिरात ५॥छ, २. वृत्तसंस्थान - परित ५९छ, 3. त्र्य संस्थान - परित ५९॥ छ, ४. यतुरस्त्रसंस्थान - परित ५छ, ५. सायत संस्थान - परित ५९॥ छे. ७. २सथी उघायरस - परित छ - तेसो वधी - १. [ - परित ५९ छ, २. नील - परित ५९॥ छ, 3. २७तव - परिणत ५९ छ, ४. पात - परित ५९॥ छ, ५. शुस - परित ५५ छ. तमो गंधथी- १. सुगंध - परित ५। छ, २. ध - परिणत ५९छ. तो स्पशथी - १. ४६ स्पर्श - परित ५९॥ छ, २. भूस्पर्श - ५२५त ५९ छे, 3. स्पर्श - परित ५९॥ छ, रसओ कडुए जे उ, भइए से उ वण्णओ। गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य॥
- उत्त. अ. ३६, गा. ३०
१.

Page #358

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
१.
४. लहुयफासपरिणया वि,
५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि ।
संठाणओ- १. परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि.
५. आयतसंठाणपरिणया वि' ।
४. जे रसओ अंबिलरसपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि ।
गंध - १. सुभिगंधपरिणया वि,
२. दुब्भिगंधपरिणया वि ।
फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि
४. लहुयफासपरिणया वि,
५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि
८. लुक्खफासपरिणया वि ।
संठाणओ - १. परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया विरे ।
५. जे रसओ महुररसपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि,
रसओ कसा जे उ, भइए से उ वण्णओ ! गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥

- उत्त. अ. ३६, गा. ३१
For Private
२.
४. लघुस्पर्श- परिक्षत भए। छे, ५. शीतस्पर्श परिक्षात पा छे,
-
5. उष्णस्पर्श - परित पाछे,
७. स्निग्धस्पर्श - परिात पए छे,
८. रुक्षस्पर्श - परिशात पए। छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परिषत पाछे,
२. वृत्तसंस्थान परिक्षत भए। छे,
3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परिक्षत पा छे, ४. यतुरस्त्रसंस्थान - परिक्षत भए। छे, पखायत संस्थान परिएात पए। छे. ૪. જેઓ રસથી અમ્લરસ - પરિણત છે तेखो वर्शथी - १. द्रृष्णवर्श परिक्षत पा छे,
२. नीसवर्श - परिक्षत पए। छे,
3. रस्तव - परित पए। छे,
४. पीतवर्ण - परिएशत भए। छे,
पशुडलवर्ण परिशत पए। छे.
-
तेस्रो गंधथी - १. सुगंध- परिक्षत परा छे,
२. दुर्गंध - परिशत पए। छे.
तेस्रो स्पर्शथी - १. ईश स्पर्श - परिक्षत पड़ा छे,
२. मृहुस्पर्श - परिक्षत पए। छे, 3. गुरुस्पर्श- परित भए। छे, ४. लघुस्पर्श - परिएशत या छे, ५. शीतस्पर्श परिक्षत पए। छे, 5. उष्णस्पर्श परिक्षत पा छे, ७. स्निग्धस्पर्श - परिक्षात पा छे,
૨૩૮૧
८. रुक्षस्पर्श परिशत भए। छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परिएात पए। छे,
२. वृत्तसंस्थान - परिक्षत पड़ा छे,
3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परिषत पाछे,
४. यतुरस्त्रसंस्थान - परिशत पाछे,
4. खायत संस्थान - परिषत पा छे.
Personal Use Only
-
૫. જેઓ રસથી મધુરસ - પરિણત છે तेस्रो वर्षाथी - १. द्रृष्णवर्श परिक्षत पक्ष छे, २. नीलवर्ण - परिक्षत पए। छे,
-
रसओ अंबिले जे उ, भइए से उ वण्णओ ।
गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥
- उत्त. अ. ३६, गा. ३२

Page #359

૨૩૮૨
८.
१.
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ - १. सुभिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि ।
फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि
३. गरूयफासपरिणया वि,
४. लहुयफासपरिणया वि,
५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि ।
संठाणओ - १. परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि 1
- पण्ण. प. १, सु. ११ (१-५)
फास परिणयाणं एक्कसय चउरासीइ भेया१. जे फासओ कक्खडफासपरिणयाते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि,
२. दुब्भिगंधपरिणया वि । रसओ - १. तित्तरसपरिणया वि २. कडुयरसपरिणया वि,
३. कसायरसपरिणया वि
४. अंबिलरसपरिणया वि.
५. महुररसपरिणया वि ।
रसओ
महुरए
जे उ, भइए से उ वण्णओ ।
गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥

For Private
८.
3. उतवर्श परिपात पा छे,
४. पीतवर्श परिक्षत पए। छे, पशुसवर्श- परिशत पा छे.
-
-
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
तेस्रो गंधथी - १. सुगंध- परिशत पत्र छे,
२. हुर्गंध - परित पाए छे.
तेस्रो स्पर्शथी - १. हुईश स्पर्श परिक्षत पए। छे,
-
२. मृहुस्पर्श - परिशत पत्र छे,
3. गुरुस्पर्श परिक्षत पए। छे, ४. लघुस्पर्श- परिशत या छे, ५. शीतस्पर्श - परिक्षत पए। छे,
८. उष्णस्पर्श - परिशात पाछे,
७. स्निग्धस्पर्श - परिशत पक्ष छे,
८. रुक्षस्पर्श - परिशात या छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परिएात पए। छे,
२. वृत्तसंस्थान - परिक्षत पए। छे, 3. व्यस्त्रसंस्थान - परिक्षत पत्र छे, ४. यतुरस्त्र संस्थान पसायत संस्थान
परित पा छे, परिशत पा छे.
સ્પર્શ પરિણતાદિના એકસો ચોરાસી ભેદ : ૧. જેઓ સ્પર્શથી કર્કશસ્પર્શ - પરિણત છે तेस्रो वर्षाथी - १. कृष्णवर्श परिक्षत पए। छे, २. नीलवर्ण - परिशत या छे,
3. रडतवर्श- परिशत पा छे,
४. पीतवर्श- परित भए। छे,
4. सुडलवा - परिशत पए। छे. तेस्रो गंधथी - १. सुगंध- परिशत पाए। छे, २. हुर्गंध - परिक्षत भए। छे.
તેઓ રસથી - १. तितरस - परिात पडा छे,
२. उटुरस - परिात पए छे,
3. पायरस - परिक्षत यश छे,
- उत्त. अ. ३६, गा. ३३
Personal Use Only
४. अम्लरस - परिक्षत पए। छे, ५. मधुररस - परिक्षत या छे.
-

Page #360

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
२३८३
फासओ-१. गरूयफासपरिणया वि, २. लहुयफासपरिणया वि, ३. सीयफासपरिणया वि, ४. उसिणफासपरिणया वि, ५. निद्धफासपरिणया वि, ६. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि. २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि'। २. जे फासओ मउयफासपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, . ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि । फासओ-१. गरूयफासपरिणया वि, २. लहुयफासपरिणया वि, ३. सीयफासपरिणया वि, ४. उसिणफासपरिणया वि, ५. निद्धफासपरिणया वि, ६. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि,
तेसो स्पशथी - १. गुरस्पर्श - परिसरात ५९॥ छ, २. सधुस्पर्श - परित ५९॥ छ, 3. शीतस्पर्श - परित ५९॥ छ, ४. स्पर्श - परिसरात ५। छ, ५. स्निायस्पर्श - परित छ, 5. अक्षस्पर्श - परित ५९५ छ. तमोसंस्थानथी-१. परिभंडण संस्थान - परित पछे, २. वृत्तसंस्थान - ५रित ५९छ, 3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परिसरात ५९। छ, ४. यतुरस्त्रसंस्थान - परित ५। छ, ५. भायतसंस्थान - ५२५त. ५९. २. यो स्पर्शथी भूदृस्पर्श - परित छ - तेसो fथा - १. राव - परित ५५ छ, २. नीसव - परित ५९ छ, 3. २५तव - परित ५४ छ, ४. पीता - परिएात. ५९छ, ५. शुरal - परिसरात ५॥छे. तमो गंथी - १. सुगं५ - ५२।त. ५९ छे, २.६ - परित ५९ छे. तेगो रसथी - १. तिरस - परित छ, २. अटुरस - परित ५। छ, 3. पायरस - परित ५९॥ छ, ४. मसरस - ५२९त ५५५ , ५. मधु२२४ - ५२त ५५ ७. तेसो स्पर्शथी - १. ३स्पर्श - परिरात ५९॥ छ, २. लघुस्पर्श - परित ५४ छ, 3. शीतस्पर्श - परित ५४ छ, ४. स्पर्श - परित ५९॥ छ, ५. स्नि५ स्पर्श - परित ५॥ छ, 5.२क्षस्पर्श - परित ५९॥ छ. તેઓ સંસ્થાનથી–૧. પરિમંડળ સંસ્થાન-પરિણત પણ છે, २. वृत्तसंस्थान - परित ५९ छ, 3. व्यस्त्रसंस्थान - परिणत ५९॥ छे,
१.
फासओ कक्खडे जे उ, भइए से उ वण्णओ। गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।।
- उत्त. अ.३६, गा. ३४

Page #361

२३८४
४. चउरंससंठाणपरिणया वि,
आयत संठाणपरिणया वि' ।
५.
३. जे फासओ गरूयफासपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि,
५. सुक्किलवण्णपरिणया वि ।
गंधओ - १. सुब्भिगंधपरिणया वि
२. दुब्भिगंधपरिणया वि । रसओ- १. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि,
३. कसायरसपरिणया वि,
४. अंबिलरसपरिणया वि,
५. महुररसपरिणया वि । फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. सीयफासपरिणया वि,
४. उसिणफासपरिणया वि,
५. निद्धफासपरिणया वि,
६. लुक्खफासपरिणया वि । ठाणओ - १.
परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
२. वट्टसंठाणपरिणया वि,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि,
५. आयतसंठाणपरिणया विरे ।
४. जे फासओ लहुयफासपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि,
५. सुक्किलवण्णपरिणया वि ।
गंधओ - १. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि ।
१. फासओ मउए जे उ, भइए से उ वण्णओ ।
गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ - उत्त. अ. ३६, गा. ३५
For Private

४. यतुरस्त्रसंस्थान - परित पड़ा छे,
५. खायतसंस्थान - परिक्षत या छे.
૩. જેઓ સ્પર્શથી ગુરૂસ્પર્શ - પરિણત છે तेस्रो वर्षाथी - १. द्रृष्णवर्श- परिशत भए। छे,
२. नीलवर्ण - परिक्षत पश छे,
3.
वर्ग- परिशत पए। छे,
४. पीतवर्श - परिशत भए। छे,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
५. शुडसवर्ण - परिक्षत पड़ा छे.
तेस्रो गंधथी - १. सुगंध- परिक्षत पए। छे,
२. दुर्गंध - परिात पए। छे.
तेस्रो रसथी - १ तिउतरस परिणत पए। छे,
-
२. उटुरस - परित भए। छे,
उ. द्रुषायरस - परिात पए। छे, ४. अम्लरस - परिात पए। छे,
५. मधुररस - परिक्षत पा छे.
तेस्रो स्पर्शथी - १. ईशस्पर्श परिात पा छे,
-
२. मृहुस्पर्श - परिक्षत पए छे,
3. शीतस्पर्श - परिक्षत यश छे, ४. उष्णस्पर्श - परिात पाछे,
५. स्निग्धस्पर्श - परिक्षत पए छे,
5. रुक्षस्पर्श - परिणत भएर छे.
तेस्रो संस्थानथी - १. परिमंडण संस्थान - परिषत भए। छे,
-
२. वृत्तसंस्थान परिात पए। छे,
3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परिशत पाछे,
४. यतुरस्त्र संस्थान - परिक्षत पाछे,
५. आयतसंस्थान - परिषत पत्र छे.
૪. જેઓ સ્પર્શથી લઘુસ્પર્શ - પરિણત છે तेखो वर्शथी - १. द्रृष्णवर्श परिक्षत पशु छे,
२. नीलवर्ण परिशत भए। छे,
3. रतवर्श परिक्षत पए। छे,
४. पीतवर्श- परिशत पत्र छे,
पशुसवर्ण - परिशत भए। छे.
तेस्रो गंधथी - १. सुगंध परिक्षत पत्र छे, २. हुर्गंध - परिक्षत पए छे.
२. फासओ गरूए जे उ, भइए से उ वण्णओ ।
गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ - उत्त. अ. ३६, गा. ३६
Personal Use Only

Page #362

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
?.
રમો-. તિત્તરસપરિયા વિ,
૨. ડુચરસપરિયા વિ,
३. कसायरसपरिणया वि,
૪. મંવિતરસરિયા વિ,
.. મદુરરસરિયા વિ। फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि
૨. મયાસપરિયા વિ,
રૂ. સીયાસરિયા વિ,
४. उसिणफासपरिणया वि,
.. નિદ્ધાતપરિયા વિ,
६. लुक्खफासपरिणया वि ।
संठाणओ- १. परिमंडलसंठाणपरिणया वि,
૨. વત્તમંઢાળપરિયા વિ,
३. तंससंठाणपरिणया वि,
४. चउरंससंठाणपरिणया वि
५. आयतसंठाणपरिणया वि' ।
५. जे फासओ सीयफासपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि,
५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । પંચો-?. સુધ્મિાંધપરિળયા વિ, ૨. દુપિંધપરિયા વિ। રસો-. ત્તિત્તરસરિયા વિ, ૨. ડુચરસપરિયા વિ,
૨. સાયરસપરિળયા વિ,
૪. મંવિતરસરિયા વિ,
.. મદુરરસરિયા વિ। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि,
૪. નવા પરિયા વિ,
५. निद्धफासपरिणया वि,
फासओ लहुए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥

તેઓ રસથી - ૧. તિક્તરસ - પરિણત પણ છે,
૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે,
૩. કષાયરસ - પરિણત પણ છે, પરિણત પણ છે,
૪. અમ્લરસ
૫. મધુરસ - પરિણત પણ છે.
તેઓ સ્પર્શથી - ૧. કર્કશ સ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
-
૨. મૃદુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૩. શીતસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૪. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૫. સ્નિગ્ધસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૬. રુક્ષસ્પર્શ - પરિણત પણ છે.
તેઓ સંસ્થાનથી – ૧. પરિમંડળ સંસ્થાન – પરિણત પણ છે,
૨. વૃત્ત સંસ્થાન - પરિણત પણ છે,
૩. ત્ર્યસ્ત્રસંસ્થાન - પરિણત પણ છે,
૪. ચતુરસ્ત્રસંસ્થાન - પરિણત પણ છે,
૫. આયત સંસ્થાન - પરિણત પણ છે.
૫. જેઓ સ્પર્શથી શીતસ્પર્શ - પરિણત છે
૨૩૮૫
-
તેઓ વર્ણથી - ૧. કૃષ્ણવર્ણ - પરિણત પણ છે,
૨. નીલવર્ણ - પરિણત પણ છે,
૩. રક્તવર્ણ - પરિણત પણ છે,
૪. પીતવર્ણ - પરિણત પણ છે,
૫. શુક્લવર્ણ - પરિણત પણ છે.
- પુત્ત. . ૩૬, ૫. ૨૭

તેઓ ગંધથી - ૧. સુગંધ - પરિણત પણ છે, ૨. દુર્ગંધ - પરિણત પણ છે.
તેઓ રસથી - ૧. તિક્તરસ - પરિણત પણ છે,
૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે,
૩. કાયરસ - પરિણત પણ છે, ૪. અમ્લરસ પરિણત પણ છે,
૫. મધુ૨૨સ - પરિણત પણ છે.
તેઓ સ્પર્શથી - ૧. કર્કશ સ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૨. મૃદુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૩. ગુરુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,
૪. લઘુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૫. સ્નિગ્ધસ્પર્શ - પરિણત પણ છે,

Page #363

૨૩૮૬
६. लुक्खफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि. ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि'। ६. जे फासओ उसिणफासपरिणया - ते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि। गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. निद्धफासपरिणया वि, ६. लुक्खफासपरिणया वि । संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि। ७, जे फासओ निद्धफासपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ 5. अक्षस्पर्श - परित ५९ . तेमोसंस्थानथी-१. परिभण संस्थान - परित छ, २. वृत्तसंस्थान - परित ५। छे. 3. त्र्यस्त्रसंस्थान - परित ५९ छ, ४. यतुरस्त्र संस्थान - परित ५५ छ, ५. आयतसंस्थान - परित ५९८ छे. 5. मो स्पर्शथी 6स्पर्श - परित छ - तो वथा - १. [ - परित ५५छ, २. नीस - परित ५९ छ, 3. २४तव - परित ५९ छ, ४. पीतवए[ - परित ५९। छ, ५. शुस - परित ५९। छे. तमो गंधयी - १. सुगंध - परित ५५ छ, २. ध - परित. ५। छे. तेसो २सथी - १. तितरस - परिणत ५५ छ, २. १२२. - परित ५४ा छ, 3. उपाय२स - परित ५९॥ छ, ४. अन्तरस - परिसरात ५९ छ, ५. मधु२२स. - ५२।त ५९ छे. तेसो पशथी - १.६श स्पर्श - परिसरात ५। छ, २. भूस्पर्श - परिसरात ५। छ, 3. गुरुस्पर्श - ५२ ५५ , ४. सधुस्पर्श - परित ५९॥ छ, ५. स्मिस्पर्श - परित ५९। छे, 5. २१स्पर्श - परित ५९. तेओसंस्थानथी-१. परिभंडण संस्थान - परिणत छ, २. वृत्तसंस्थान - परिसरात ५९छ, 3. यस्त्रसंस्थान - परित ५९। छ, ४. यतुरस्त्र संस्थान - परिणत ५। छ, ५. सायत संस्थान - परित ५५ छ. ७. हेमो स्पर्शथी स्नि५स्पर्श - परित छ - तेओ थी - १. एप्प - परिणात ५ छ, २. नासव - परित ५९ छे
फासओ सीयए जे उ, भइए से उ वण्णओ।
फासओ उण्हए जे उ, भइए से उ वण्णओ। गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥
गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। - उत्त. अ.३६, गा. ३८
- उत्त. अ. ३६, गा. ३९

Page #364

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
૨૩૮૭
રૂ. ત્રીદિયવUTUરયા વિ. ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि ।
ધો-૧. સુધિપરિયા વિ, ૨. સુમિધારિયા વિ ! રસમ -. તિરસરિયા વિ. २. कडुयरसपरिणया वि, રૂ. સાયરસારિયા વિ, ૪. વિરપુનિયા વિ. ૬. મદુરસપરાયા વિના फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ૩. સિરિયા વિ. ४. लहुयफासपरिणया वि, છે. સીયાસરથા વિ. ૬. સિTIHપરાયા વિા संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, રૂ. સંસર્સટાઇપરાયા વિ, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ૬. સાચતાંઠારિયા વિ ૮. ને પાસ સુથરિયાતે વળગ-૨. ત્રિવUTUરિળયા વિ, ૨. નવUપરિયા વિ, રૂ. રદિયવVU|Fરિયા વિ. ૪. ટાવU|પરિણા વિ, ૬. સુવિત્રવU/પરાયા વિા.
ધો-૨. સુદિમધપરિયા વિ, ૨. દુભિધપરિયા વિના
સો-. તિત્તરસારિયા વિ, ૨. ડુચરસપરિયા વિ, રૂ. સાયરસારિયા વિ, ૪. મંવિત્રરસપરાયા વિ
૬. મદુરસપરિયા વિ . १. फासओ निद्धए जे उ, भइए से उ वण्णओ।
fiધો રસો વ. મરૂખ સંડાનો વિચ-૩૪. સ. ૩૬, T. ૪૦
૩. રક્તવર્ણ – પરિણત પણ છે, ૪. પીતવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૫. શુક્લવર્ણ – પરિણત પણ છે. તેઓ ગંધથી - ૧. સુગંધ - પરિણત પણ છે, ૨. દુર્ગધ - પરિણત પણ છે. તેઓ રસથી - ૧, તિક્તરસ - પરિણત પણ છે, ૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે, ૩. કષાયરસ – પરિણત પણ છે, ૪. અસ્ફરસ - પરિણત પણ છે, ૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે. તેઓ સ્પર્શથી - ૧. કર્કશ સ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૨. મૃદુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૩. ગુરુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૪. લઘુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૫. શીતસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૬. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે. તેઓ સંસ્થાનથી -૧. પરિમંડળ સંસ્થાન- પરિણત પણ છે, ૨. વૃત્તસંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૩. સ્ત્રસંસ્થાન – પરિણત પણ છે, ૪. ચતુરસ્ત્રસંસ્થાન - પરિણત પણ છે, ૫. આયતસંસ્થાન – પરિણત પણ છે. ૮, જેઓ સ્પર્શથી રુક્ષસ્પર્શ - પરિણત છે – તેઓ વર્ણથી - ૧. કૃષ્ણવર્ણ – પરિણત પણ છે, ૨. નીલવર્ણ - પરિણત પણ છે, ૩. રક્તવર્ણ – પરિણત પણ છે, ૪. પીતવર્ણ – પરિણત પણ છે, ૫. શુક્લવર્ણ - પરિણત પણ છે, તેઓ ગંધથી – ૧. સુગંધ – પરિણત પણ છે, ૨. દુર્ગધ – પરિણત પણ છે. તેઓ રસથી - ૧. તિક્તરસ – પરિણત પણ છે, ૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે. ૩. કપાયરસ – પરિણત પણ છે, ૪. અસ્ફરસ - પરિણત પણ છે, ૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે.

Page #365

૨૩૮૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
तेसो स्पशथी - १.४४ स्पर्श - परित ५५ छ, २. भूदृस्पर्श - परित ५५ छ, 3. स्पर्श - ५२त ५९ छ, ४. लघुस्प - परित ५५ छ, ५. शीतस्पर्श - ५२ त ५९॥ छ, 5. स्पर्श - परिणत ५९छे. તેઓ સંસ્થાનથી-૧, પરિમંડળ સંસ્થાન- પરિણત પણ છે, २. वृत्तसंस्थान - परित ५९॥ छ, 3. व्यस्त्रसंस्थान - परित ५२ छ, ४. यतु२स्त्रसंस्थान - परिरात ५। छ, ५. मायतसंस्थान - परित ५५ छ.
फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि, ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि। संठाणओ-१. परिमंडलसंठाणपरिणया वि, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ३. तंससंठाणपरिणया वि, ४. चउरंससंठाणपरिणया वि, ५. आयतसंठाणपरिणया वि' ।
-पण्ण. प. १, सु. १२ (१-८) संठाण परिणयाण सय भेया१. जे संठाणओ परिमंडलसंठाणपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि। ४. अंबिलरसपरिणया वि। ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि,
गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, .. सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि२। १. फासओ लुक्खए जे उ, भइए से उ वण्णओ।
गंधओ रसओचेव, भइए संठाणओ विय॥- उत्त.अ.३६,गा.४१
૯, સંસ્થાન પરિણતાદિના સો ભેદ -
१.४ो संस्थानथी - परिभण संस्थान - परित छतो थी - १. us[ - परित ५९। छ, २. नीराव - परिणत ५। छ, 3. २ऽतव - परित ५५ छ, ४. पात - ५२४ात ५९ छे, ५. शुस१५ - ५२४ात ५५छे. तेसो गयी - १. सुगंध - परित ५९ छ, २. हु५ - ५२।५॥ छ, तेसो २सथी- १. तितरस - परिसरात ५९ छ, २. १९२१ - परिणत ५। छ, 3. घायरस - परित ५९। छ, ४. अस२स - परित ५९ , ५. मधु२२४ - परित ५९॥ छ, तेसो स्पशधी - १. ४६१ स्पर्श - परित् ५५ छ, २. भूदृस्पर्श - ५२४ात ५५ छ, 3. स्पर्श - परित ५९॥ छ, ४. सधुस्पर्श - ५२४ात ५९ छे, ५. शीतस्पर्श - ५२५त ५५॥ छ, 5. Gस्पर्श - परित ५९॥ छ, ७. स्निग्यस्पर्श - परित ५। छ,
८. अक्षस्पर्श - परित ५५ . २. परिमंडलसंठाणे, भइए से उ वण्णओ।
गंधओरसओ चेव, भइए फासओ विय॥- उत्त.अ.३६,गा.४२

Page #366

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
२३८८
२. जे संठाणओ बट्टसंठाणपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि। गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि, २. मउयफासपरिणया वि. ३. गरूयफासपरिणया वि, ४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि, ६. उसिणफासपरिणया वि, ७. निद्धफासपरिणया वि, ८. 'लुक्खफासपरिणया वि। ३. जे संठाणओ तंससंठाणपरिणयाते वण्णओ-१. कालवण्णपरिणया वि, २. नीलवण्णपरिणया वि, ३. लोहियवण्णपरिणया वि, ४. हालिद्दवण्णपरिणया वि, ५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ-१. सुब्भिगंधपरिणया वि, २. दुब्भिगंधपरिणया वि। रसओ-१. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि, ३. कसायरसपरिणया वि, ४. अंबिलरसपरिणया वि, ५. महुररसपरिणया वि। संठाणओ भवे वट्टे, भइए से उ वण्णओ। गंधओ रसओ चेव, भइए फासओ वि य ।
२. सो संस्थानथी वृत्तसंस्थान - परित छ - तेसो fधी - १. ११५ - ५रित ५९॥ छ, २. नील - परित ५९छे, 3. २ऽतव - परिणात ५९॥ छ, ४. पात - परित ५९ , ५. शुस - परिसरात ५छे. तेसोगंधयी - १. सुगंध - परित ५९ छे, २. [५ - ५२त ५९छे. तेसो २सथी - १. तितरस - परिणत छ, २. ३८२स - परित ५९ छ, 3. थायरस - परित ५९छ, ४. सारस - परित ५९॥ छ, ५. मधु२२स - परित पछ. तेसो स्पर्शथी - १. ईश स्पर्श - परित ५। छ, २. भूस्पर्श - परिरात ५९॥ छ, 3. गु३स्पर्श - परित ५। छ, ४. लघुस्पर्श - ५२५॥त ५२ छ, ५. तिस्पर्श - परित ५९छ, 5. स्पर्श - ५२५॥त ५९ छ, ७. स्नि५स्पर्श - परित ५९॥ छ, ८. सुक्षस्पर्श - परित ५९छे. 3.संस्थानथा व्यस्त्रसंस्थान - परित छ - तेसो पक्षिी - १.३९ - परित छ, २. नीसव - परित ५० छ, 3. २३तवर्ण - परित ५९ छ, ४. पात - परिभात ५९ छ, ५. शुस - परित ५९। छे. तेसो गयी - १. सुगंध - परित ५५॥ छ, २. ध - परित ५९॥ छ. तेसो २सथी - १. तितरस - परित ५९ छ, २. टुरस - परिभात ५९॥ छ, 3. 5थायरस - परित ५। छ, ४. अन्सारस - परित ५८ छ, ५. मधु२२स - परित छ.
- उत्त. अ.३६, गा.४३

Page #367

२३८०
१.
फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि,
४. लहुयफासपरिणया वि,
५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया वि' ।
४. जे संठाणओ चउरंससंठाणपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि,
५. सुक्किलवण्णपरिणया वि । गंधओ - १. सुब्भिगंधपरिणया वि,
२. दुब्भिगंधपरिणया वि । रसओ - १. तित्तरसपरिणया वि, २. कडुयरसपरिणया वि,
३. कसायरसपरिणया वि,
४. अंबिलरसपरिणया वि,
५. महुररसपरिणया वि । फासओ - १. कक्खडफासपरिणया वि,
२. मउयफासपरिणया वि,
३. गरूयफासपरिणया वि,
४. लहुयफासपरिणया वि, ५. सीयफासपरिणया वि,
६. उसिणफासपरिणया वि,
७. निद्धफासपरिणया वि,
८. लुक्खफासपरिणया विरे ।
५. जे संठाणओ आयतसंठाणपरिणया
ते वण्णओ - १. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
ठाणओ भवे तसे, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए फासओ विय ॥

- उत्त. अ. ३६, गा. ४४
For Private
२.
तेस्रो स्पर्शथी - १. ईश स्पर्श
२. मृहुस्पर्श - परिशता छे, 3. गुरुस्पर्श - परिशत पड़ा छे, ४. लघुस्पर्श- परिशत भए। छे, 4. शीतस्पर्श - परिक्षत पए छे, ५. उष्ण स्पर्श - परिात पा छे,
७. स्निग्धस्पर्श - परिक्षत पण छे, ८. रुक्षस्पर्श - परिक्षत पड़ा छे.
૪. જેઓ સંસ્થાનથી ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન - પરિણત છે तेस्रो वर्षाथी - १. द्रृष्णवर्ग - परिक्षत पड़ा छे,
२. नीसवर्श - परिशत पए। छे,
3. वर्श- परिशत पा छे,
४. पीतवर्श- परिक्षत पए। छे,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
परिक्षत पत्र छे,
५. शुडसवर्श - परिक्षत पा छे.
तेस्रो गंधथी - १. सुगंध - परिक्षत पए। छे, २. हुर्गंध - परित पड़ा छे.
तेस्रो रसथी - १. तिक्तरस परित पड़ा छे,
२. उटुरस - परिात या छे,
3. वायरस
પરિણત પણ છે, ४. अम्लरस - પરિણત પણ છે,
५. मधुररस - परिक्षत पा छे.
तेस्रो स्पर्शथी - १. ईश स्पर्श - परिक्षत पएा छे,
-
-
-
Personal Use Only
२. मृहुस्पर्श - परिात पए। छे,
3. गु३स्पर्श - परिपात पए। छे, ४. सघुस्पर्श - परिक्षत पए। छे, ५. शीतस्पर्श - परिक्षत पत्र छे,
५. उष्णस्पर्श - परिक्षत या छे,
७. स्निग्धस्पर्श - परिशत भए। छे,
८. रुक्षस्पर्श - परिशत पाए छे.
૫. જેઓ સંસ્થાનથી આયત સંસ્થાન - પરિણત છે - तेस्रो वर्षाथी - १. द्रृष्णवर्श परिक्षत भए। छे,
२. नीसवर्ष परिक्षत पए। छे,
3. रक्तवर्ग - परिक्षत पए। छे,
संठाणओ य चउरंसे, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए फासओ विय ।।
- उत्त. अ. ३६, गा. ४५

Page #368

અજીવ દ્રવ્ય-અધ્યયન
૨૩૯૧
૪. ટાત્રિવUU/પરિયા વિ,
૪. પીતવર્ણ – પરિણત પણ છે, ૬. સુવિવાપરિયા વિશે
૫. શુક્લવર્ણ - પરિણત પણ છે. -. અભિધરિયા વિ.
તેઓ ગંધથી - ૧, સુગંધ - પરિણત પણ છે, ૨. સુમિiધપરિણા વિના
૨. દુર્ગધ – પરિણત પણ છે. રસ-૧. તિરસરિયા વિ,
તેઓ રસથી - ૧. તિક્તરસ - પરિણત પણ છે, ૨. દુયરસારિયા વિ,
૨. કટુરસ - પરિણત પણ છે, રૂ. સાયરસપરાયા વિ,
૩. કષાયરસ – પરિણત પણ છે, ४. अंबिलरसपरिणया वि,
૪. અમ્ફરસ - પરિણત પણ છે, ૬. દુરરસપરિયા વિના
૫. મધુરરસ - પરિણત પણ છે. फासओ-१. कक्खडफासपरिणया वि,
તેઓ સ્પર્શથી - ૧, કર્કશ સ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૨. મહયાસપૂરિયા વિ,
૨. મૃદુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, રૂ. ચાસપરિયા વિ,
૩. ગુરુસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, लहुयफासपरिणया वि,
૪. લઘુસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૬. સીયાસપરિયા વિ,
૫. શીતસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૬. સિાસરિયા વિ,
૬. ઉષ્ણસ્પર્શ - પરિણત પણ છે, ૭. નિદ્ધાપરિયા વિ,
૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શ – પરિણત પણ છે, ૮, નુક્રવાસરિય વિ? |
૮. રુક્ષસ્પર્શ - પરિણત પણ છે. से तं रूवि अजीवपण्णवणा।
આ રૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના થઈ. તે તે મનાવવ -quor, . , સુ. ૨૩ (૧-૬). આ અજીવ પ્રજ્ઞાપના થઈ. ૨૦. વિ-નીવ-વા-ગોતર ઉવ
૧૦. રૂપી-અજીવ દ્રવ્યોના અનંતત્વનું પ્રરૂપણ : . તે i મંતે! વિ સંજ્ઞા, સંવેન્ના, અનંતા ? પ્ર. ભંતે ! શું તે (રૂપી અજીવ દ્રવ્ય) સંખ્યાત છે,
અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? उ. गोयमा ! नो संखेज्जा. नो असंखेज्जा, अणंता । ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી
પરંતુ અનંત છે, प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે – ‘નો સંજ્ઞા , નો અસંવેજ્ઞ. મviતા ?'
'તેઓ સંખ્યા અને અસંખ્યાત નથી પરંતુ અનંત
છે ?” ૩, गोयमा ! अणंता परमाणु पोग्गला,
ઉ. ગૌતમ ! પરમાણુ પુદ્ગલ અનંત છે, अणंता दुपदेसिया खंधा-जाव-अणंता दसपदेसिया
દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ અનંત છે -જાવત- દશપ્રાદેશિક
સ્કંધ અનંત છે. अणंता संखेज्जपदेसिया खंधा, अणंता असंखेज्ज
સંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ અનંત છે, અસંખ્યાત પ્રદેશિક पदेसिया खंधा, अणंता अणंतपदेसिया खंधा ।
સ્કંધ અનંત છે અને અનંત પ્રદેશિક સ્કંધ અનંત છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવાય છે કે – 'ते णं नो संखेज्जा, नो असंखेज्जा, अणंता।'
તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી પરંતુ અનંત - અનુ. સુ. ૪૦૩
વંધા,
૧. (૪) ને લાયતખંઠા, મા સે ૩ વાઇr |
(T) વર્ણના પાંચ, ગંધના બે, રસના પાંચ, સ્પર્શના આઠ गंधओ रसओ चेव, भइए फासओ वि य ॥
અને સંસ્થાનના પાંચ એ પચ્ચીસ ભેદ થયા. - ઉત્ત. . રૂ ૬, T. ૪૬
વર્ણના ૧૦૦, ગંધના ૪૬, રસના ૧૦૦, સ્પર્શના (૩) નીવા. પરિ. ૨, મુ. ૫
૧૮૪ અને સંસ્થાનના ૧૦૦ આ કુલ પ્રભેદ(૧OO+
૪૬ + ૧૦૦ + ૧૮૪ + ૧૦૦) = ૫૩૦ થયા.
૨. વિચા. સ. ૨૫, ૩. ૨, મુ. ૨

Page #369

૨૩૯૨
શાળાનાથ
૪૬. પુદગલ અધ્યયન
જે વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત છે તે પુગલ છે. એક પરમાણુથી માંડીને અનંતપ્રદેશી સ્કંધમાં આ વર્ણાદિ ગુણો મળી આવે છે. જે દ્રવ્યમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ નથી મળી આવતો તે પુદ્ગલથી ભિન્ન દ્રવ્ય હોય છે. એવા પાંચ દ્રવ્ય છે - ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાળ અને જીવ. આ પાંચેય દ્રવ્યો ઈન્દ્રિયગોચર હોતા નથી. કારણ કે તેઓ વર્ણાદિથી રહિત હોય છે. જે ઈન્દ્રિયગોચર હોય છે તે પુદ્ગલ જ હોય છે. પરંતુ પુદ્ગલના પરમાણુ, ક્રિપ્રદેશી સ્કંધ વગેરે એવા સૂક્ષ્મ અંશો પણ છે જેઓ માત્ર ઈન્દ્રિયો વડે જાણી-સમજી શકાતાં નથી. તેઓ અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યાયજ્ઞાન અથવા કેવલજ્ઞાનના વિષય હોય છે. પુદ્ગલનો નિરુક્તિપરક એક અર્થ એવો પણ કરવામાં આવે છે કે જે પૂરણ અને ગલન અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે તે મુદ્દગલ છે. સંઘાત (જોડાણ) વડે તેઓ પૂરક અવસ્થાને તથા ભેદ વડે તેઓ ગલન અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. એક અન્ય-બીજી પરિભાષા અનુસાર પુરુષ અર્થાત્ જીવ જે શરીર, આહાર, વિષય અને ઈન્દ્રિય ઉપકરણ-સાધનાદિના રૂપે ગ્રહણ કરે છે તે પુદગલ છે.
સમસ્ત જગતમાં પુદ્ગલ જ એક એવું દ્રવ્ય છે જે મૂર્ત છે, રૂપી છે અર્થાત્ રૂપ (વર્ણ), રસ, ગંધ અને સ્પર્શથી યુક્ત છે.
આ ઉપરાંત પુદ્ગલમાં સંસ્થાન અર્થાત્ આકારનું પણ વૈશિષ્ટ્રય હોય છે. આ સંસ્થાન છ પ્રકારનું હોય છે – ૧. પરિમંડળ, ૨. વૃત્ત, ૩. ત્રિકોણ, ૪. ચતુષ્કોણ, ૫. આયત (લાંબુ) અને ૬. અનિયત. સંસ્થાનના આ છ ભેદ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રની અનુસાર છે. સ્થાનાંગ સૂત્રમાં આના સાત ભેદ પણ છે - ૧. દીર્ઘ (પહોળું), ૨. હસ્વ (ટુકું), ૩. વૃત્ત, ૪. ત્રિકોણ, ૫. ચતુષ્કોણ, ૬, પૃથલ અને ૭. પરિમંડળ. વર્ણના પાંચ ભેદ પ્રસિદ્ધ છે- ૧, કાળો, ૨. લીલો, ૩. લાલ, ૪. પીળો અને ૫. સફેદ, ગંધના- ૧. સુરભિગંધ અને ૨. દુરભિગંધ આ બે ભેદ છે. રસના ૧. તીખો, ૨. કડવો, ૩. તુરો (કર્ષલો), ૪. ખાટો અને ૫. મીઠો આ પાંચ પ્રકાર છે. સ્પર્શના આઠ પ્રકાર છે - ૧. કર્કશ, ૨. મૃદુ, ૩. ગુરુ, ૪. લધુ, ૫. શીત, ૪. ઉષ્ણ, ૭. રુક્ષ અને ૮. સ્નિગ્ધ.
મુખ્યતયા પરમાણુ અને સ્કંધ (નોપરમાણુ યુગલ)નારૂપે વિભક્ત પુદ્ગલને વિભિન્ન-વિવિધ દૃષ્ટિકોણ વડે વિવિધ પ્રકારના ભેદોમાં વિભાજીત કરવામાં આવે છે, જેમકે - સ્કંધની અપેક્ષાએ એને વજસમાન કઠોર (ભિદુર) સ્વભાવયુક્ત તથા પરમાણના અવિભાજ્ય હોવાને કારણે એને કોમળ (અભિદુર) સ્વભાવયુક્ત કહેવામાં આવ્યો છે. સ્કંધના ભેદ (ખંડ નો હોવાને કારણે એને 'ભિન્ન' તથા પરમાણુઓના સંઘાત હોવાને કારણે એને 'અભિન્ન' કહેવામાં આવ્યો છે. ઈન્દ્રિય ગ્રાહ્ય પુદગલ બાદર તથા શેષ સૂક્ષ્મ છે. જીવ જે પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે તેઓ આત્ત (ગ્રહણીય) તથા જેને ગ્રહણ નથી કરતા તેઓ અનાત્ત (અંગ્રહણીય) કહેવાય છે. આ પ્રકારે મનને અભીસિત મનોજ્ઞ તથા અનભીસિત અમનોજ્ઞ ભેદ બને છે.
જૈનદર્શનના ગણિતમાં એકથી દસ સંખ્યા પછીની સંખ્યા માટે સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંત શબ્દોનો પ્રયોગ થાય છે. એટલા માટે પરમાણુ પછી દ્ધિપ્રદેશી પુદ્ગલ, ત્રિપ્રદેશી પુદ્ગલ, ચાર પ્રદેશી, પાંચ પ્રદેશ -યાવત– દસ પ્રદેશી પુદ્ગલોનું વર્ણન કર્યા પછી સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશ અને અનંત પ્રદેશી પુદ્ગલોનું વર્ણન થયેલું છે. પરમાણુને અપ્રદેશી માનવામાં આવેલો છે. એક પરમાણુ પુદ્ગલ એક વર્ણ, એક ગંધ, એક રસ અને બે સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે, ઢિપ્રદેશી ઢંધ ક્યારેક એક વર્ણયુક્ત, ક્યારેક બે વર્ણયુક્ત, ક્યારેક એક ગંધયુક્ત, કયારેક બે ગંધ યુક્ત, કયારેક એક રસ યુક્ત, ક્યારેક બે રસયુક્ત, ક્યારેક બે સ્પર્શયુક્ત, કયારેક ત્રણ સ્પર્શયુક્ત અને કયારેક ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં
# tkltitem IILE HEIHitiદitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiirirani વાદE in Territin Tiministiam Irritain
Elist in Gujaratitiાર કt-
settes :
:
:::
=
==
=
==
a

Page #370

૨૩૯૩
########Ethir
itutitlttkiflightlifti-tIE III III III IIES WITHI BE HER
:#
we
r
#HERE THit Hiા નામHEલા કાકા
કાલાકાકા
આવ્યા છે. આ જ પ્રકારે ત્રિપ્રદેશી વગેરે સ્કંધોમાં રસ અને વર્ણની સંખ્યા કદાચ વધતી જાય છે. એનાથી બ્રિકસંયોગી, ત્રિકસંયોગી વર્ણાદિની અપેક્ષાએ અનેક ભંગ બની જાય છે. આવા ગણિત વડે પરમાણુમાં વર્ણાદિના કુલ ૧૬ ભંગ, ઢિપ્રદેશી સ્કંધમાં ૪ર ભંગ, ત્રિપ્રદેશી સ્કંધમાં ૧૨૦ ભંગ, ચતુષપ્રદેશી સ્કંધમાં ૨૨૨ ભંગ, પંચપ્રદેશી સ્કંધમાં ૩૨૪ ભંગ, ષટ્રપ્રદેશી સ્કંધમાં ૪૧૪ ભંગ, સપ્તપ્રદેશી સ્કંધમાં ૪૭૪ ભંગ, અષ્ટપ્રદેશી સ્કંધમાં પ૦૪ ભંગ, નવપ્રદેશી સ્કંધમાં પ૧૪ ભંગ અને દસપ્રદેશી સ્કંધમાં ૫૧૬ ભંગ હોય છે. સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશ અને સૂક્ષ્મ પરિણત અનન્તપ્રદેશી પુદ્ગલોમાં પણ આ જ પ્રકારે પ૧૬ ભંગ હોય છે. બાદર પરિણામ યુક્ત અનન્તપ્રદેશી સ્કંધના ૧૨૯૬ ભંગ હોય છે. એમાં સ્પર્શના કયારેક ચાર ભેદ -વાવતુ- કયારેક આઠ ભેદ મળી આવે છે.
સંસારી જીવ આઠ કર્મોથી યુક્ત હોવાને કારણે પુદ્ગલવડે સંપૂર્ણપણે સંબંધિત છે. શરીર, ઈન્દ્રિય, મન વગેરે જે જીવને મળે છે તેઓ આ કારણે જ પૌલિક છે. જીવને પરભાવમાં લઈ જનાર પ્રાણાતિપાત વગેરે જે અઢારપાપ છે તેઓ પણ આ દષ્ટિએ પૌદ્ગલિક છે તથા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત છે. જો કે તે પાપ સિવાય જીવનું અસ્તિત્વ હોવું સંભવ નથી. તથાપિ આ જીવનો સ્વભાવ નથી પરંતુ જીવને તે પરભાવમાં લઈ જાય છે. એટલા માટે જ એને
ગમમાં પૌગલિક માનવામાં આવ્યા છે. એ જ કારણે રાગ, દ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા અને લોભમાં પણ વર્ણ, ગંધ. રસ અને સ્પર્શ માનવામાં આવ્યા છે. દિગમ્બરાચાર્ય કુંદકુંદ પણ સમયસારમાં આ જ પ્રકારે નિરૂપણ કરે છે. જીવને જે સ્વભાવમાં લાવે છે એવા ગુણોમાં વર્ણાદિની સત્તાનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો નથી. જેમકે – પ્રાણાતિપાત-વિરમણ વગેરેમાં તથા ક્રોધ-વિવેક -યાવતુ- મિથ્યાદર્શન શલ્ય-વિવેકમાં વર્ણાદિની સત્તા નથી. એ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ રહિત હોય છે. જ્ઞાન અને દર્શન પણ વર્ણાદિથી રહિત હોય છે. એટલા માટે (૧) અવગ્રહ, (૨) ઈહા, (૩) અવાય અને (૪) ધારણા તથા ઔત્પત્તિકી વગેરે ચારે પ્રકારોની બુદ્ધિઓને પણ વર્ણાદિથી રહિત માનવામાં આવી છે. ચારિત્ર પણ વર્ણાદિથી રહિત હોય છે. માટે ઉત્થાન, કર્મ, બળ, વીર્ય અને પુરુષકાર પરાક્રમને પણ વર્ણાદિથી રહિત માનવામાં આવે છે. પરંતુ અષ્ટવિધ કર્મોને પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને ચાર સ્પર્શયુક્ત નિરૂપિત કરવામાં આવ્યું છે.
દ્રવ્ય-લેશ્યા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત છે. જ્યારે ભાવલેશ્યા આનાથી રહિત છે. જ્ઞાન અને દર્શનની સાથે દષ્ટિ, અજ્ઞાન અને આહાર વગેરે ચાર સંજ્ઞાઓને વર્ણાદિથી રહિત માનવામાં આવે છે. આહાર વગેરે સંજ્ઞાઓ વર્ણાદિથી રહિત છે કારણ કે તેઓ સ્વાભાવિક છે, પરંતુ કેવલી, કવલાહાર (કોળિયો આહાર) સિવાય ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ સંજ્ઞાઓ વડે ગ્રસ્ત હોતા નથી. આથી એમને વર્ણાદિથી રહિત માનવાને માટે પ્રશ્નચિહ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક અને તૈજસ શરીર પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શયુક્ત છે. જ્યારે કામણશરીર ચતુઃસ્પર્શી છે. આ શરીરોને કારણે નારકી, દેવ, તિર્યંચ અને મનુષ્યગતિના જીવ વર્ણાદિથી યુક્ત માનવામાં આવે છે. કાર્પણ શરીરની અપેક્ષાએ આ ચતુઃસ્પર્શી તથા અન્ય શરીરોની અપેક્ષાએ અષ્ટસ્પર્શી હોય છે. મનોયોગ અને વચનયોગ ચતુઃસ્પર્શી છે તથા કાયયોગ અષ્ટસ્પર્શી છે.
વિભિન્ન પૃથ્વીઓના મધ્ય અવકાશાન્તર વર્ણાદિથી રહિત છે પરંતુ સપ્તમ પૃથ્વીથી પ્રથમ પૃથ્વી સુધી, તનુવાત, ઘનવાત, ઘનોદધિ તથા જમ્બુદ્વીપથી સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર સુધી, સૌધર્મ કલ્પથી ઈષ~ાભારા પૃથ્વી સુધી, નૈરયિકાવાસથી વૈમાનિકાવાસ સુધીના બધા વર્ણાદિ સહિત છે તથા આઠ સ્પર્શયુક્ત છે. એમાંથી કેટલાક દ્રવ્યો વર્ણાદિથી રહિત છે તથા કેટલાક વર્ણાદિ સહિત છે પરંતુ તેઓ અન્યોન્યસ્કૃષ્ટ (સ્પર્શયુક્ત) અને અન્યોન્ય સંબદ્ધ (જોડાણયુક્ત) રહે છે.
પુદ્ગલના ભેદ અને સંઘાત (સંગાથ)નું વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રમાં વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન થયેલું છે. પુદ્ગલોનો સંઘાત અને ભેદ ક્યારેક પોતાના સ્વભાવ અનુસાર થાય છે અને કયારેક અન્યના નિમિત્ત દ્વારા થાય છે. પરમાણુ પુદ્ગલોના મિલનથી સ્કંધનું નિર્માણ થાય છે તથા પુગલનું અધિકતમ વિભાજન પરમાણુ પુદગલનારૂપે થાય છે. શ્રમણ ભગવાન

Page #371

૨૩૯૪
મહાવીર અને ગૌતમ સ્વામી વચ્ચે આ સંદર્ભમાં અતિરોચક પ્રશ્નોત્તર થયેલા છે. બે પરમાણુઓના મિલનથી દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે તથા એનું વિભાજન થવાથી બે પરમાણુ પુદ્દગલ છુટા પડે છે. આ જ પ્રકારે ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલોના મિલનથી ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ -યાવ- દસ પરમાણુ પુદ્દગલોના મિલનથી દસપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. એમના વિભાજનની ક્રિયામાં અનેક વિકલ્પો સંભવી શકે છે. જેમકે - ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધનું વિભાજન થતા એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ અને એક પરમાણુ પણ રહી શકે છે તથા ત્રણ વિભાગ થવાથી ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ પણ થઈ શકે છે. આ પ્રકારના વિકલ્પોની સંખ્યા દસપ્રદેશિક સ્કંધમાં ઘણી વધી જાય છે. સંખ્યાત પરમાણુ-પુદ્દગલોના મિલનથી સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ, અસંખ્યાત ૫૨માણુ-પુદ્દગલોના મિલનથી અસંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ તથા અનન્ત પરમાણુ પુદ્દગલોના મિલનથી અનન્ત પ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. આ બધાનું વિભાજન થવાથી અનેક વિકલ્પો બને છે. જેમાંનો એક વિકલ્પ એમ પણ છે કે સંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધનું વિભાજન થવાથી સંખ્યાત ૫૨માણુ પુદ્દગલ, અસંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધનું વિભાજન થવાથી અસંખ્યાત પરમાણુ પુદ્દગલ તથા અનંત પ્રદેશિક સ્કંધનું વિભાજન થવાથી અનંત પરમાણુ પુદ્દગલ બને છે.
એક પરમાણુ ગતિ કરતાં એક સમયમાં લોકના અંતભાગ - છેડા સુધી પહોંચી શકે છે. આ પ્રકારની પરમાણુની ગતિનું વર્ણન બીજા કોઈ ભારતીય દર્શનમાં થયેલું નથી. આ વર્ણન વૈજ્ઞાનિકોને માટે પણ સંશોધનની પ્રેરણાનું સ્રોત બની શક્યું છે. વૈજ્ઞાનિકોના મતાનુસાર આજના સમયમાં સર્વાધિક ગતિશીલ વસ્તુ પ્રકાશ છે. જે એક સેકન્ડમાં લગભગ ૩ લાખ કિલોમીટર જેટલું અંતર કાપી શકે છે. જૈનદર્શનાનુસાર પ્રકાશ પણ પુદ્દગલનો જ એક પ્રકાર છે. પુદ્દગલની ગતિ આ કરતાં પણ વિશેષ તીવ્ર થઈ શકે છે. એક ૫૨માણુ એક સમયમાં સંપૂર્ણલોક સુધી પહોંચી શકે છે. પુદ્દગલની આ ગતિનું વર્ણન આશ્ચર્યકારક છે. ભગવતીસૂત્રમાં વર્ણિત અસ્પૃશદ્દગતિ વડે પણ એનું સમર્થન થઈ શકે છે. સ્થાનાંગ સૂત્રમાં ત્રણ કારણો વડે પુદ્દગલનો અવરોધ (રુકાવટ) દર્શાવવામાં આવ્યો છે - (૧) એક પરમાણુ પુદ્દગલ બીજા પરમાણુ પુદ્દગલથી અથડાઈને પ્રતિધાત પામે છે, (૨) રુક્ષ (ખરબચડા) સ્પર્શથી પ્રતિઘાત પામે છે તથા (૩) લોકાન્તમાં જઈ પ્રતિઘાત પામે છે.
પુદ્દગલમાં પર્યાયની અપેક્ષાએ નિરંતર પરિવર્તન થઈ રહ્યું છે તથાપિ એના પરિણમનને ત્રણ વિભાગોમાં વિભક્ત કરવામાં આવે છે - ૧. પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ, ૨. વિસ્ત્રસા પરિણત પુદ્દગલ અને ૩. મિશ્ર પરિણત પુદ્દગલ. જીવ દ્વારા ગૃહીત પુદ્દગલોને પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ, સ્વભાવતઃ પરિણત પુદ્દગલોને વિસ્ત્રસા પરિણત પુદ્દગલ તથા પ્રયોગ અને સ્વભાવ બંને દ્વારા પરિણત પુદ્દગલ મિશ્ર પરિણત પુદ્દગલ કહેવાય છે. સંસારી જીવોને જાતિના આધારે પાંચ ભાગોમાં વિભક્ત કરવામાં આવ્યું છે - એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય. આ જીવોને આધારિત પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલના પાંચ ભેદ નિરુપિત છે - એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ -યાવત્- પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ. એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ પણ પૃથ્વીકાય, અપ્લાય, તૈજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયને આધારે પાંચ પ્રકારનું હોય છે. બેઇન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ અનેક પ્રકારના હોય છે તથા પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોને નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવના આધારે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે. પછી એના પણ ભેદોપભેદોના પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોનું આ અધ્યયનમાં વર્ણન થયેલું છે.
પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલો અને મિશ્ર પરિણત પુદ્દગલોનું નવ દંડકો અથવા દ્વારો વડે આ અધ્યયનમાં વિસ્તૃત અને સૂક્ષ્મ નિરૂપણ થયેલું છે. પ્રથમ દંડકમાં જીવના એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના ભેદોપભેદોના પ્રયોગ પરિણત અને મિશ્ર પરિણત પુદ્દગલોનું નિરૂપણ છે. દ્વિતીય દંડકમાં સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય, બાદર એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, નૈરયિક, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને દેવોના પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં પરિણત પુદ્દગલોની ચર્ચા છે. ત્રીજા દંડકમાં શરીર તથા ચોથા દંડકમાં ઈન્દ્રિયોને આધારિત પ્રયોગ પરિણત અને મિશ્રપરિણત પુદ્દગલોનો વિચાર થયેલો છે. પાંચમાં દંડકમાં કયો શરીરધારી કઈ ઈન્દ્રિયો વડે પ્રયોગ પરિણત અને મિશ્ર પરિણત છે એનું નિરૂપણ છે. છઠ્ઠા દંડકમાં ઉલ્લેખ છે કે અપર્યાપ્ત એકેન્દ્રિયથી

For Private Personal Use Only

Page #372

૨૩૯૫
માંડીને પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરૌપપાતિક પંચેન્દ્રિય સુધીના સર્વ જીવો પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ, આઠ સ્પર્શ અને પાંચ સંસ્થાન પરિણત છે. પાંચ સંસ્થાન એ છે - પરિમંડળ, વૃત્ત, વ્યસ્ત્ર, ચતુરસ્ત્ર અને આયત - પાંચમા દંડકમાં આ જીવોને શરીરાદિની સાથે જોડીને વર્ણાદિનું નિરૂપણ થયેલું છે. આઠમાં દંડકમાં એને ઈન્દ્રિયાદિની સાથે જોડીને તથા નવમાં દંડકમાં શરીર અને ઈન્દ્રિય બંનેને જોડીને કૃષ્ણ વર્ણ -યાવત્- અષ્ટસ્પર્શનું કથન કરવામાં આવેલું છે.
વિસ્તૃસા અર્થાત્ સ્વભાવથી આપમેળે પરિણત પુદ્દગલ પાંચ પ્રકારનાં હોય છે - ૧. વર્ણ પરિણત, ૨. ગંધ પરિણત, ૩. રસ પરિણત, ૪. સ્પર્શ પરિણત અને ૫. સંસ્થાન પરિણત. વર્ણ પરિણતના કૃષ્ણ (શ્યામ) વગેરે પાંચ, ગંધના સુરભિ વગેરે બે, રસના તિક્ત (તીખા) વગેરે પાંચ, સ્પર્શના કર્કશ (કઠો૨) વગેરે આઠ તથા સંસ્થાનના પરિમંડળ વગેરે પાંચ ભેદ હોય છે.
ભગવાનને પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો કે એક પુદ્દગલ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, મિશ્ર પરિણત હોય છે કે વિસ્ત્રસા પરિણત હોય છે ?” એનો પ્રત્યુત્તર આપતાં ભગવાને કહ્યું - 'ગૌતમ ! એક પુદ્દગલ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે, મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે અને વિસ્ત્રસા પરિણત પણ હોય છે.' જ્યારે તે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે ત્યારે તે મન, વચન અને કાય પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે, મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે અને વિસ્ત્રસા પરિણત પણ હોય છે. મન, વચન અને કાયાના ભેદોમાં પણ પિરણત હોય છે પરંતુ આ પરિણમન જે જીવોમાં જેટલું શક્ય છે એટલું જ હોય છે, જેવી રીતે એક દ્રવ્ય વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે. પરંતુ વાયુકાય સિવાય એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થતો નથી, પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર કાયપ્રયોગ પરિણત થઈ જાય છે. આહા૨ક શરીર અને આહારક મિશ્ર શરીર કાય પ્રયોગનું પરિણમન આહા૨ક લબ્ધિયુક્ત પ્રમત્ત સંયત મનુષ્યોમાં થાય છે, બીજાઓમાં નહીં.
એ જ દ્રવ્ય જ્યારે મિશ્ર પરિણત થાય છે તો મનોમિશ્ર પરિણત પણ હોય છે, વચનમિશ્ર પરિણત પણ હોય છે અને કાયમિશ્ર પરિણત પણ હોય છે. મનના સત્ય, જુઠ, સત્ય-જુઠ અને અસત્ય-અજુઠ ભેદોમાં તથા વચનના સત્ય, જુઠ, સત્ય-જુઠ અને અસત્ય-જુઠ ભેદોમાં પણ પરિણત થાય છે. કાયાના ઔદારિક શરીર, ઔદારિક મિશ્ર શરીર, વૈક્રિય શરીર, વૈક્રિય મિશ્ર શરીર, આહારક શરીર, આહારક મિશ્ર શરીર તથા કાર્મણ શરીર કાય ભેદોમાં પણ યથાશક્ય પ્રયોગ પરિણમન થાય છે.
વિસ્ત્રસા પરિણમનમાં એક દ્રવ્ય, વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન પરિણત હોય છે, તે એના ભેદોપભેદોમાં પણ પરિણત હોય છે. બે પુદ્દગલ દ્રવ્યો, ત્રણ પુદ્દગલ દ્રવ્યો, ચાર, પાંચ, છ -યાવતુ- દસ પુદ્દગલ દ્રવ્યો, સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંત પુદ્દગલ દ્રવ્યોમાં પ્રયોગ પરિણમન, મિશ્ર પરિણમન અને વિસ્તૃસા પરિણમનના દ્વિકસંયોગી, ત્રિકસંયોગી વગેરે અનેક ભંગ બને છે.
અલ્પ-બહુત્વની દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં જાણવા મળે છે કે સૌથી અલ્પ પુદ્દગલ પ્રયોગ પરિણત છે, એનાથી મિશ્ર પરિણત પુદ્દગલ અનંતગણા છે તથા એનાથી વિસ્તૃસા પરિણત પુદ્દગલ અનંતગણા છે. એનાથી એ સાબિત થાય છે કે પુદ્દગલોનું સ્વાભાવિક પરિણમન વધારે થાય છે. પર્યાયની દૃષ્ટિએ તો બધા દ્રવ્યોના પર્યાયોનું નિરંતર પરિણમન થઈ રહ્યું છે.
પુદ્દગલ અનંત છે. એક પરમાણુ પુદ્દગલ અનંત છે, એક પ્રદેશાવગાઢ પુદ્દગલ અનંત છે, એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ અનંત છે, એક ગુણ કૃષ્ણ (શ્યામ) વર્ણયુક્ત -યાવ- એક ગુણ રુક્ષ સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ પણ અનંત છે. આ જ પ્રકારે ત્રણ પ્રદેશી, ચાર પ્રદેશી, પાંચ પ્રદેશી -યાવત્- દસ પ્રદેશી પુદ્દગલ એટલા ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવયુક્ત હોવા છતાં પણ અનંત છે. આ વર્ણન સ્થાનાંગ સૂત્રને અનુસાર છે. ત્યાં દસ સ્થાન સુધી વર્ણન છે. આથી દસ પ્રદેશી પુદ્દગલો સુધીનું વર્ણન ત્યાં પ્રાપ્ત છે. સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંત પ્રદેશીનું નહીં. આગમ-પરંપરા અનુસાર સંખ્યાત પ્રદેશી વગેરે પુદ્ગલ પણ અનંત છે.

For Private Personal Use Only

Page #373

૨૩૯૬
લોકના એક આકાશ પ્રદેશમાં વ્યવધાન (અવકાશ) ન હોય તો છયે દિશાઓથી પુદ્દગલ આવીને એકત્રિત થાય છે અને વ્યવધાન (અવકાશ) હોવાથી કદાચ ત્રણ, કદાચ ચાર અને કદાચ પાંચ દિશાઓથી પુદ્દગલ આવીને એકત્રિત થાય છે. આ જ પ્રકારે એક આકાશમાં સ્થિત પુદ્દગલ વિભિન્ન દિશાઓની તરફ પૃથક્ થાય છે.
એક મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન અહીં એ છે કે - શું શુભ પુદ્દગલ અશુભ પુદ્દગલોનારૂપે તથા અશુભ પુદ્દગલ શુભ પુદ્દગલોનારૂપે બદલાય છે ?” આગમ અનુસાર એનો ઉત્તર 'હા' (હકરાત્મક)માં આવે છે. શુભ શબ્દ પુદ્દગલ અશુભ શબ્દનારૂપે તથા અશુભ શબ્દ પુદ્દગલ શુભ શબ્દનારૂપે પરિણત થાય છે. આ જ પ્રકારે શુભ રૂપયુક્ત પુદ્દગલ અશુભરૂપે અને અશુભરૂપ યુક્ત પુદ્દગલ શુભરૂપે પરિણત થાય છે. ગંધ, રસ અને સ્પર્શના સંદર્ભમાં પણ આ જ કથન છે. અર્થાત્ એમાં પણ શુભ-અશુભનું પારસ્પરિક પરિણમન થતું રહે છે.
વ્યવહારનયમાં જે ગોળને આપણે મધુર સમજીએ છીએ તે નિશ્ચયનયમાં પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શયુક્ત છે. આ જ પ્રકારે જે ભમરાને આપણે કાળો સમજીએ છીએ તે વાસ્તવમાં પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શ વડે યુક્ત છે. આ પ્રકારના કથનોની ચર્ચા આ અધ્યયનમાં વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર દ્વારા થયેલી છે.
જૈનાગમોમાં પરમાણુના ચાર પ્રકાર પ્રતિપાદિત છે - ૧. દ્રવ્ય પરમાણુ, ૨. ક્ષેત્ર પરમાણુ, ૩. કાળ પરમાણુ અને ૪. ભાવ પરમાણુ. દ્રવ્ય પરમાણુના અચ્છેદ્ય, અભેધ, અદાહ્ય અને અગ્રાહ્ય આ ચાર ભેદ કરવામાં આવ્યા છે. ક્ષેત્ર પરમાણુના અનÁ, અમધ્ય, અપ્રદેશ અને અવિભાજ્ય - આ ચાર ભેદ પ્રતિપાદિત છે. કાળ પરમાણુના અવર્ણ, અગન્ધ, અરસ અને અસ્પર્શ આ ચાર ભેદ છે તથા ભાવપરમાણુના વર્ણવાન્, ગન્ધવાન્, રસવાન્ અને સ્પર્શવાન્ આ ચાર પ્રકાર કરવામાં આવ્યા છે.
પરમાણુમાં જે સામર્થ્ય નિરુપિત કરવામાં આવ્યું છે તે અદ્ભુત છે તથા વૈજ્ઞાનિકોને માટે તે સંશોધનનો વિષય છે. આગમાનુસાર એક પરમાણુ પુદ્દગલ લોકના પૂર્વી ચરમાન્તથી પશ્ચિમી ચરમાન્ત સુધી, પશ્ચિમી ચરમાન્તથી પૂર્વી ચરમાન્ત સુધી, દક્ષિણી ચરમાન્તથી ઉત્તરી ચરમાત્ત સુધી, ઉત્તરી ચરમાન્તથી દક્ષિણી ચરમાન્ત સુધી, ઉપરી ચરમાન્તથી નીચેના ચરમાન્ત સુધી તથા નીચેના ચરમાન્તથી ઉપરના ચરમાન્ત સુધી એક સમયમાં જાય છે. વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા આવા પરમાણુ આવિષ્કૃત થયેલાં નથી. આ પરમાણુ પુદ્દગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ શાશ્વત છે તથા વર્ણાદિ પર્યાયોની અપેક્ષાએ અશાશ્વત છે.
૫૨માણુ પુદ્દગલોમાં સંઘાત (જોડ) અને ભેદ વડે અનન્તાનન્ત પુદ્દગલોનો પરાવર્તન (વિનિમય) થાય છે. આ પુદ્દગલ પરાવર્તન સાત પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે - (૧) ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન, (૨) વૈક્રિય, (૩) તૈજસ્, (૪) કાર્મણ, (૫) મન, (૬) વચન અને (૭) આનપ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તન. નૈરિયકથી માંડીને વૈમાનિકો સુધી આ સાતે પુદ્દગલ પરાવર્તન કહેવામાં આવ્યા છે તથા આ પુદ્દગલ પરાવર્તન જાણી-સમજી શકાય છે. આ પુદ્દગલ પરાવર્તન ઉપર અતીતકાળ અને ભવિષ્યકાળની અપેક્ષાએ ચોવીસ દંડકો વિષે પણ આ અધ્યયનમાં વિચારણા કરવામાં આવેલી છે. વર્તમાન ભવની અપેક્ષાએ પણ આ દંડકોમાં વિચારણા કરવામાં આવેલી છે. અલ્પબહુત્વની દૃષ્ટિવડે સૌથી અલ્પ વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તન છે તથા સૌથી વિશેષ કાર્યણ પુદ્દગલ પરાવર્તન છે. આ પુદ્દગલ પરાવર્તનોની પૂર્ણતા (નિષ્પન્નતા) અનંત ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણી કાળમાં થાય છે. એમાં સૌથી અલ્પ કાર્પણ પુદ્દગલ પરાવર્તનની નિર્વર્તના (નિષ્પત્તિ)નો કાળ છે તથા સૌથી વિશેષ વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તનની નિર્વર્તનાનો કાળ છે.
૫૨માણુઓની ગતિ અનુશ્રેણિ (ક્રમબધ્ધ) હોય છે. અનુશ્રેણિગતિ આકાશ પ્રદેશોની શ્રેણીને અનુસાર (વળાંક વગરની) હોય છે. પરમાણુ-પુદ્દગલોની જેમ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ -યાવત્- અનન્તપ્રદેશિક સ્કંધોની ગતિ પણ અનુશ્રેણિજ પ્રતિપાદિત કરવામાં આવેલી છે. નૈયિકોથી માંડીને વૈમાનિકો સુધીની ગતિ પણ અનુશ્રેણિજ સ્વીકૃત થયેલી છે.

Page #374

૨૩૯૭
Haiti
Here Illenil: all illust લા/ તા- t
witter#
th#tritill HealEatElitellematEltila#New#HHE EMH Subsistina-maintaramila
#
NEWWIIHIRAHEGillMilliERHIEvilllllllllllllla filli
નારદપુત્ર અને નિગ્રંથીપુત્ર વચ્ચે વાર્તાલાપ થયો કે શું બધા પુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને પ્રદેશ છે. નારદપુત્રે નિગ્રંથપુત્રને કહ્યું કે મારા મતાનુસાર બધા પુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે. નિર્ગથીપુત્રે આ વિષયક પ્રશ્ન કર્યો કે શું દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ બધા પુદગલ સાદ્ધ, મધ્ય અને સંપ્રદેશ છે ? આ વિષે નારદપુત્રે સ્વીકૃતિપરક ઉત્તર આપ્યો. આ પછી નિગ્રંથીપુત્રે ફરી પ્રશ્ન કર્યો કે બધા પુદ્ગલોમાં પરમાણુ પુદ્ગલ પણ સમાહિત (સંકળાયેલો છે, શું તેઓ પણ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે ? ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ એક પ્રદેશાવગાઢ (પ્રદેશવ્યાપી) પુદ્ગલ, કાળની અપેક્ષાએ એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અને ભાવની અપેક્ષાએ એક ગુણ કૃષ્ણ પુદ્ગલ પણ શું સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ થશે ? વસ્તુત: આ કથન ઉચિત નથી. મારી ધારણાનુસાર દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પુદ્ગલ સપ્રદેશ પણ છે, અપ્રદેશ પણ છે અને અનંત પણ છે. આ જ પ્રકારે ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવાદેશ વડે પણ જાણવું જોઈએ.
ભગવાન મહાવીર અને ગૌતમ વચ્ચે પણ પુદગલના સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ સંબંધિત વિસ્તારપૂર્વક શંકાનું સમાધાન થયેલું છે. જેને અનુસાર પરમાણુ-પદ્ગલ અનó, અમધ્ય અને અપ્રદેશ છે. ઢિપ્રદેશિક, ચતું:પ્રદેશિક વગેરે સમસંખ્યાયુક્ત સ્કંધ સાદ્ધ, અમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે. જ્યારે ત્રિપ્રદેશિક, પંચપ્રદેશિક વગેરે વિષમ સંખ્યા યુક્ત સ્કંધ અનદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે. સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અનન્તપ્રદેશી ઢંધ ક્યારેક સાદ્ધ, અમધ્ય અને સપ્રદેશ છે તો કયારેક અનુદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે. જે બરાબર બે ભાગમાં વિભાજીત થઈ શકે અને વચ્ચે (મધ્યમાં) કોઈ પણ ન વધે તે સાદ્ધ અને અમધ્ય કહેવાય છે. તથા જેના બરાબર બે ભાગ ન થઈ શકે પરંતુ ભાગ (વિભાજન) કરતાં મધ્યમાં કાંઈક વધે (શેષ રહે) ત્યારે એ અનદ્ધ અને સમધ્ય કહેવાય છે.
એક પરમાણુ પુદ્ગલ બીજા પરમાણુ પુદગલને સ્પર્શ કરતાં કરતાં સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે અર્થાત સંપૂર્ણરૂપે સ્પર્શ કરે છે. દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધને સ્પર્શ કરતો પરમાણુ પુદગલ સર્વ વડે (આખે-આખો) એક દેશને તથા સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે. ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધથી માંડીને અનંત પ્રદેશિક સ્કંધને સ્પર્શ કરતો પરમાણુ સર્વ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે. સર્વ વડે ઘણાં દેશોને સ્પર્શ કરે છે અથવા સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે. દ્ધિપ્રદેશિક વગેરે સ્કંધ જ્યારે પરમાણુને સ્પર્શ કરે છે તો એના ભિન્ન-ભિન્ન વિકલ્પો બને છે. આ જ પ્રકારે આ પરસ્પર દ્વિપ્રદેશિક, ત્રિપ્રદેશિક -યાવતઅનંતપ્રદેશિક સ્કંધોને કેવી રીતે સ્પર્શ કરે છે એના અનેક વિકલ્પ બને છે. વાયુકાય વડે એના સ્પર્શનો ઉલ્લેખ કરતા કહેવામાં આવ્યું છે કે પરમાણુ-પુદ્ગલથી માંડીને અસંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ વાયુકાય વડે સ્પષ્ટ (સ્પર્ધાયેલી છે પરંતુ વાયુકાય એનાથી સ્પષ્ટ (સંકળાયેલો નથી. અનન્તપ્રદેશી ઢંધ વાયુકાયથી સ્પષ્ટ છે અને વાયુકાય અનંતપ્રદેશી કંધોથી કદાચ સ્પષ્ટ છે અને કદાચ સ્પષ્ટ નથી.
પુદ્ગલના સકમ્પ (ધ્રુજારી) અને નિષ્ફમ્પ (સ્થિર) રહેવા વિષયકચર્ચા પણ આ અધ્યયનમાં વિશેષપણે કરવામાં આવેલી છે. પરમાણુ-પુદ્ગલ કયારેક સકમ્પ (ધ્રુજતું) હોય છે અને ક્યારેક નિકમ્પ (સ્થિર) હોય છે. જ્યારે તે સકંપ હોય છે ત્યારે તે સર્વકલ્પ હોય છે. દેશ (અશત:) સકંપ હોતું નથી. દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધથી માંડીને અનંત પ્રદેશિક સ્કંધ કદાચ દેશકંપક હોય છે, કદાચ સર્વકમ્પક હોય છે અને કદાચ નિકંપક હોય છે. સકંપકતામાં ધ્રૂજવું, ચાલવું, ફરકવું, મળવું, ક્ષોભ પામવું, ઉદીરિત (ઉત્થાન) પામવું હોય છે. અથવા તે ભાવમાં પરિણત થવું એ સમ્મિલિત છે. પરમાણુ પુદગલ -યાવત- અનન્તપ્રદેશી સ્કંધ પોતાના સ્વભાવનુસાર જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ સુધી રહે છે. એક પ્રદેશાવગાઢ -યાવત- અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદગલ સ્વસ્થાનમાં કે અન્યસ્થાનમાં જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકા (પંક્તિ)ના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી રહે છે. એક પ્રદેશાવગાઢ -વાવ- અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદ્ગલ કાળની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ સુધી નિષ્ફમ્પ રહે છે. એક ગુણ કાળા પુદ્ગલ -વાવઅનન્તગુણ કાળા પુદ્ગલ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે. શબ્દ પરિણત પુદ્ગલ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી શબ્દ પરિણત રહે છે. પરમાણ-પુદ્ગલ જધન્ય એક સમય Reso as to let, ccc ccc Resto elesloss, dest, elect, es, its dest est test electe, ses, test,

Page #375

૨૩૯૮
અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ સુધી સકંપ રહે છે. તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી નિષ્કપ રહે છે. દ્વિપ્રદેશિકથી અનંતપ્રદેશિક સ્કંધ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ સુધી દેશકંપક કે સર્વકંપક રહે છે, એની નિષ્કપકતા પરમાણુની જેમ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ સુધી રહે છે. સર્વકંપકતા, દેશકંપકતા અને નિષ્કપકતાને આધારિત જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અંતરકાળનું પણ આ પ્રસંગે નિરૂપણ થયેલું છે.
અલ્પ-બહુત્વની દૃષ્ટિએ સર્વકમ્પક પરમાણુ પુદ્દગલ સૌથી અલ્પ છે, એનાથી નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે. દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધોથી અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધો સુધી સર્વકંપક સૌથી અલ્પ, એનાથી દેશકંપક અસંખ્યાતગણા તથા નિષ્કપક અસંખ્યાતગણા છે. અનન્તપ્રદેશિક સ્કંધોમાં સર્વકંપક સૌથી અલ્પ છે, નિષ્કપક એનાથી અનંતગણા છે તથા દેશકંપક એનાથી અનંતગણા છે. પરમાણુ-પુદ્દગલોથી માંડીને અનન્તપ્રદેશી કંધોમાં તુલના કરતાં સર્વકંપક અનંતપ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે તથા નિકંપક અસંખ્યાત પ્રદેશી સંધ સૌથી વિશેષ છે.
સૌથી અલ્પ અનંતપ્રદેશી સ્કંધ છે, એનાથી પરમાણુ-પુદ્દગલ અનંતગણા છે, એનાથી સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ સંખ્યાતગણા છે અને એનાથી અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણા છે. ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ એક પ્રદેશાવગાઢ પુદ્દગલ સૌથી અલ્પ છે, એનાથી સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદ્દગલ સંખ્યાતગણા છે, એનાથી અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે. કાળની અપેક્ષાએ પણ અલ્પ-બહુત્વનું એ જ કથન છે જે અવગાહનાનું છે.
વસ્તુ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સત્ અને પરરૂપની અપેક્ષાએ અસત્ હોય છે. આ સિદ્ધાંત પરમાણુ પુદ્દગલોથી માંડીને અનંતપ્રદેશી સંધ સુધી લાગુ પડે છે. સત્ અને અસત્ને આરિત અનેક ભંગ બની જાય છે. સપ્તભંગી નયનો પણ આ જ આધાર છે.
અન્યતીર્થિકોના મતમાં બે પરમાણુ પુદ્દગલ એકી સાથે ચોંટાયેલા હોતા નથી જ્યારે જૈનાગમ અનુસાર બે પરમાણુ પુદ્દગલ એકી સાથે ચીટકી (વળગી) જાય છે કારણ કે એમનામાં ચોંટવાપણું (સ્નિગ્ધતા) હોય છે. ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ વગેરે પણ આ જ પ્રકારે ચોંટેલા રહે છે. તેઓ ચોંટીને સ્કંધ બને છે. સ્કંધના ચાર પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે - ૧. નામ સ્કંધ, ૨. સ્થાપના સ્કંધ, ૩. દ્રવ્ય સ્કંધ અને ૪. ભાવ સ્કંધ, દ્રવ્ય સ્કંધના બે ભેદ હોય છે - ૧. આગમથી દ્રવ્ય સ્કંધ અને ૨. નોઆગમથી દ્રવ્ય સ્કંધ. ભાવસ્કંધ પણ બે પ્રકારના હોય છે ૧. આગમ ભાવ સ્કંધ અને ૨. નોઆગમ ભાવ સ્કંધ.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત (પ્રકાશ), પ્રભા, છાયા, આતપ (તાપ) તથા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શને પુદ્દગલનું લક્ષણ કહેવામાં આવ્યું છે. એકત્વ, પૃથક્ક્સ, ભિન્નત્વ, સંખ્યા, સંસ્થાન, સંયોગ અને વિભાગને પુદ્દગલના પર્યાયોનું લક્ષણ કહેવામાં આવ્યું છે. શબ્દની ઉત્પત્તિ બે કારણોથી થાય છે - ૧. પુદ્દગલોના સંઘાત (જોડ) એકત્રિત થવાથી તથા ૨. પુદ્દગલોનું વિભાજન (ભેદ) થવાથી.
-
પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં પરમાણુ-પુદ્દગલથી માંડીને અનંતપ્રદેશી કંધોનું દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ વિવિધ પ્રકારે વિચારણા થયેલી છે. જેમાં કૃતયુગ્મ, વ્યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજની દૃષ્ટિએ કરવામાં આવેલો વિચાર પણ મુખ્ય (પ્રધાન સ્વરૂપે) છે. પરિમંડળ વગેરે સંસ્થાનો (આકારો)ની પણ આ અધ્યયનમાં વિસ્તારપૂર્વક વિચારણા થયેલી છે, જો કેટલીક દૃષ્ટિએ અતિ મહત્ત્વની છે. સંસ્થાનોમાં પણ કૃતયુગ્માદિનો વિચાર કરવામાં આવેલો છે. શબ્દનું પુદ્દગલ હોવાના વિષયમાં પણ ચર્ચા કરવામાં આવી છે.

આ પ્રકારે જૈન દર્શનમાં પુદ્દગલનું સ્વરૂપ શું છે તથા પરમાણુનું સ્વરૂપ શું છે એને સમજવાને માટે આ અધ્યયન અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
For Private Personal Use Only

Page #376

૨૩૯૯
પુદગલ-અધ્યયન
४६. पोग्गलऽज्झयणं
૪૬. પુદગલ-અધ્યયન
ઉત્ત
૬.
જાત્રામાં વિવિપયરે વિદત્તે - दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा, fમના રેવ.
૨. આમના જેવા दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा૨. મિસરધમ્મ યેવ, २. नो भिउरधम्मा चेव । दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा१. परमाणु पोग्गला चेव, २. नो परमाणुपोग्गला चेव । दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा૨. સુદુમા વેવ, ૨. વાયરા જેવા दृविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा૨. વદ્ધપાસપુટ્ટા જેવ, ૨. નો વધ્રપાસપુ વેવ | दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा૧. રિયાદ્રિતવેવ, २. अपरियादितच्चेव । दुविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा૨. સત્તા જેવ, ૨. સત્તા જેવા दविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा
૨. બિટ્ટા જેવા एवं १. कंता ૨. અવતા, . પિયા,
૨. પિયા, . મનુના,
२. अमणुन्ना ૨. મUITH,
૨. સમUITમાં વેવા
- Sા. . ૨, ૩. ૩, સુ. ૭૬ पोग्गलाणं वग्गणा भेय परूवर्णएगा परमाणुपोग्गलाणं वग्गणा, एवं एगा दुपएसियाणं खंधाणं वग्गणा -जाव- एगा अणंतपएसियाणं खंधाणं वग्गणा। एगा एगपएसोगाढाणं पोग्गलाणं वग्गणा, एवं एगा दुपएसोगाढाणं पोग्गलाणं वग्गणा-जाव-एगा असंखेज्जपएसोगाढाणं पोग्गलाणं वग्गणा।
સૂત્ર :
પુદગલોની વિવિધ પ્રકારે દ્વિવિધતા : પુદ્ગલ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. ભિન્ન,
૨. અભિન્ન. પુદ્ગલ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. ભિદુરધર્મા (નશ્વર સ્વભાવયુક્ત), ૨. નો ભિદુર ધર્મા (અનશ્વર સ્વભાવયુક્ત). પુદગલ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. પરમાણુ પુદ્ગલ, ૨.નો પરમાણુ પુદ્ગલ. પુદ્ગલ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. સૂક્ષ્મ, ૨. બાદર. પુદ્ગલ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧.બદ્ધ પાર્થસ્પષ્ટ(સ્પર્શ, રસ અને પ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા ગ્રાહ્ય), ૨. નો બદ્ધ પાર્થસ્પષ્ટ (ચક્ષુઈન્દ્રિય દ્વારા ગ્રાહ્ય ). પુદ્ગલ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. પર્યાદિત (જીવો દ્વારા ગૃહીત પુદ્ગલ) ૨. અપર્યાદિત (જીવો દ્વારા અગૃહીત પુદ્ગલ) પુદ્ગલ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. આર (જીવ દ્વારા પરિણત પુદ્ગલ) ૨. અનાત્ત (જીવ દ્વારા અપરિણત પુદ્ગલ) પુદગલ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે. જેમકે - ૧. ઈષ્ટ,
૨. અનિષ્ટ. આ જ પ્રકારે - ૧. કાન્ત, ૨. અકાન્ત. ૧. પ્રિય,
૨. અપ્રિય. ૧. મનોજ્ઞ,
૨. અમનોજ્ઞ . ૧. મનને માટે પ્રિય, ૨, મનને માટે અપ્રિય. (આમ બે-બે પ્રકાર સમજવા જોઈએ.). પુદગલોની વર્ગણાઓનાં ભેદોનું પ્રરૂપણ : પરમાણુ - પુદ્ગલોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે એક દ્વિપ્રદેશી ઢંધની વર્ગણાથી અનંત પ્રદેશી આંધો પર્વતની વર્ગણા એક-એક છે. એક પ્રદેશાવગાઢ પુદ્ગલોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે એક દ્વિપ્રદેશાવગાઢ પુદગલોની વર્ગણાથી અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પર્યત પુદગલોની વર્ગણા એકએક છે.

Page #377

૨૪૦૦
एगा एगसमयठिइयाणं पोग्गलाणं वग्गणा, एवं एगा दुसमयठिइयाणं पोग्गलाणं वग्गणा-जाव-एगा असंखेज्जसमयठिइयाणं पोग्गलाणं वग्गणा।
एगा एगगुणकालयाणं पोग्गलाणं वग्गणा, एवं दुगुणकालयाणं पोग्गलाणं वग्गणा -जाव- एगा असंखेज्ज गुणकालयाणं पोग्गलाणं वग्गणा। एगा अणंतगुणकालयाणं पोग्गलाणं वग्गणा, एवं वण्ण, गंध, रस, फासा भाणियब्वा -जाव- एगा अणंतगुणलुक्खाणं पोग्गलाणं वग्गणा।
एगा जहन्नपएसियाणं खंधाणं वग्गणा, एगा उक्कोसपएसियाणं खंधाणं वग्गणा, एगा अजहन्नुक्कोसपएसियाणं खंधाणं वग्गणा।
एवं जहन्नोगाहणगाणं, उक्कोसोगाहणगाणं, अजहन्नुक्कोसोगाहणगाणं,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે બે સમયની સ્થિતિયુક્ત યુગલોની વર્ગણા -વાવ- અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદગલોની વર્ગણા એક-એક છે. એક ગુણ કાળા પુદ્ગલોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે બે ગુણ કાળા યુગલોની વર્ગણા -યાવતઅસંખ્યાતગુણ કાળા પુદ્ગલોની વર્ગણા એક-એક છે. અનંતગુણ કાળા પુદ્ગલોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શોના એક ગુણ કાળા વાવ- અનંત ગુણ રુક્ષ સ્પર્શયુક્ત પુદગલોની વર્ગણા એક-એક સમજવી જોઈએ. જઘન્ય પ્રદેશી ઢંધોની વર્ગણા એક છે. ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશી ઢંધોની વર્ગણા એક છે. અજઘન્ય અનુત્કૃષ્ટ (મધ્યમ) પ્રદેશી ઢંધોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે જઘન્ય અવગાહનાયુક્ત સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાયુક્ત સ્કંધોની અને મધ્યમ અવગાહનાયુક્ત સ્કંધોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે જઘન્ય સ્થિતિયુક્ત સ્કંધોની, ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિયુક્ત સ્કંધોની અને મધ્યમ સ્થિતિયુક્ત સ્કંધોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે જઘન્યગુણ કાળા કંધોની, ઉત્કૃષ્ટગુણ કાળા સ્કંધોની અને મધ્યમગુણ કાળા કંધોની વર્ગણા એક છે. એ જ પ્રકારે શેષ સર્વ વર્ણ-ગંધ-રસ અને સ્પર્શીની -વાવ- અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ ગુણ રુક્ષ પુદગલો (સ્કંધો)ની વર્ગના એક-એક સમજવી જોઈએ. પુદ્ગલકરણના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પુદ્ગલકરણ કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં
આવ્યું છે ? ઉ. ગૌતમ ! પુદ્ગલકરણ પાંચ પ્રકારનું કહેવામાં
આવ્યું છે, જેમકે – ૧. વર્ણકરણ, ૨. ગંધકરણ, ૩. રસકરણ, ૪. સ્પર્શકરણ,
૫. સંસ્થાનકરણ. પ્ર. ભંતે ! વર્ણકરણ કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું
एवंजहन्नठिइयाणं, उक्कोसठिइयाणं, अजहन्नुक्कोसठिइयाणं,
एवं जहन्नगुणकालगाणं, उक्कोसगुणकालगाणं, अजहन्नुकोसगुणकालगाणं,
gવે -જય-રસ-w/સા માળિચવા -નાવિएगा अजहन्नुक्कोसगुणलुक्खाणं पोग्गलाणं (खंधाणं) वमणा।
- ટાઇ, મ. ૨, સુ. ૪રૂ पोग्गलकरणाणं भेयप्पभेय परूवर्ण1. વિરે જે અંતે ! પોસ્ટરો પUMારે? '
૩,
૩. ગોરમ ! વંવવિદે શારદે પાત્તે, તે નદી-
૧. વધારો, ૨. ધરજે, રૂ. રસરળ, ૪. સરળ,
૬. સંટાવરને प. वण्णकरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
उ. गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! વર્ણકરણ પાંચ પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું
છે, જેમકે -

Page #378

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૦૧
१. कालवण्णकरणे -जाव-५. सुक्किलवण्णकरणे। एवमेव-गंधकरणेदुविहे, रसकरणेपंचविहे, फासकरणे अट्ठविहे।
प. संठाणकरणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
१. १९४२९! -यावत्- ५. शुस१९[४२९५. એ જ પ્રકારે ગંધકરણ બે પ્રકારનું, રસકરણ પાંચ પ્રકારનું અને સ્પર્શકરણ આઠ પ્રકારનું કહેવામાં
माथुछ. પ્ર. ભંતે ! સંસ્થાનકરણ કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં
भाव्यु छ ? 6. गौतम ! ते पाय प्रा२नु वामां आव्युं छे,
भ: - १. परिभ७५ - संस्थान४२५५ -यावत्- ५. आयतસંસ્થાનકરણ .
उ. गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
१.परिमण्डल संठाणकरणे-जाव-५. आयतसंठाणकरणे।
- विया. स. १९, उ. ९, सु. ११-१४ पोग्गल-परिणामस्स चउनिहत्तंचउबिहे पोग्गलपरिणामे पण्णत्ते. तं जहा
૪, પુદગલોના પરિણામનું ચતુર્વિધત્વ :
પુદગલ પરિણામ ચાર પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે,
3B
१. वण्णपरिणामे, २. गंधपरिणामे,
१. व परिणाम, २. गंध परिणाम, ३. रसपरिणामे, ४. फासपरिणामे।
3. २स परिम ४. स्पर्श परिम. - ठाणं. अ. ४, उ. १, सु. २६५ पंच पोग्गल परिणामाणं भेयप्पभेया
પુગલ પરિણામના પાંચ ભેદ-પ્રભેદ : प. कइविहे णं भंते ! पोग्गलपरिणामे पण्णत्ते?
પ્ર. ભંતે ! પુદગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
साव्या छ ? उ. गोयमा ! पंचविहे पोग्गलपरिणामे पण्णत्ते. तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! પુદ્ગલ-પરિણામ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં
माव्या छ,भ - १. वण्णपरिणामे, २. गंधपरिणामे,
१. व परिम, २.५ परिम, ३. रसपरिणामे, ४. फासपरिणामे,
3. २४ ५२५।म, ४. स्पर्श परिम, ५. संठाणपरिणाम।
५. संस्थान परिणाम. प. वण्णपरिणामे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
પ્ર. ભંતે ! વર્ણ પરિણામ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
साव्या छ ? उ. गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
3. गौतम ! पांय असर पाम आयाछ, म:१. कालवण्णपरिणामे-जाव-५.सुक्किल्लवण्ण
૧. કૃષ્ણવર્ણ પરિણામ –ચાવતુ- ૫. શુક્લવર્ણ परिणामे,
परिम. एवं एएणं अभिलावेणं गंधपरिणामे दुविहे,
એ જ પ્રકારે આ અભિશાપથી બે પ્રકારના ગંધ
પરિણામ, रसपरिणामे पंचविहे,२
પાંચ પ્રકારના રસ પરિણામ અને फासपरिणामे अट्ठविहे।
આઠ પ્રકારના સ્પર્શ પરિણામે સમજવા જોઈએ. प. संठाणपरिणामे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
પ્ર. ભંતે ! સંસ્થાન પરિણામ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
साव्या छ ? पंच वण्णा पण्णत्ता, तं जहा- १. किण्हा, २. नीला, ३. लोहिया, ४. हालिद्दा, ५. सुक्किल्ला । पंचरसा पण्णत्ता, तं जहा- १. तित्ता, २. कडुया, ३. कसाया, ४. अंबिला, ५. महुरा। - ठाणं. अ. ५, उ. १, सु. ३९० अट्ठ फासा पण्णत्ता, तं जहा - १. कक्खडे, २. मउए, ३. गरूए, ४. लहुए, ५. सीए, ६, उसिणे, ७. निद्धे, ८. लुक्खे।
- ठाणं. ८, सु. ५९९
. नीला, ३. लोहिया, अंबिला, ५. महुरा। उसिणे, ७. निद्धे, ८
३.

Page #379

૨૪૦૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ૩. ગોરમા ! વંવિદે guપત્ત, તં નદી
ઉ. ગૌતમ! સંસ્થાન પરિણામ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે - १.परिमंडलसंठाणपरिणामे-जाव-५.आययसंठाण
૧. પરિમંડળ સંસ્થાન પરિણામ -પાવતુપરિમા - વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૨૧-૨૨
૫. આયત સંસ્થાન પરિણામ. ૬. રૂચા વિવ@યા નીવ ( 7) રસપહવ- ૬. દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ રૂપી અજીવ (પુદ્ગલ) દ્રવ્યનું
પ્રરૂપણ : एगत्तेणं पुहत्तेणं, खंधा य परमाणुओ।
પરમાણુના એકરૂપ થવાથી અંધ અને એ ભિન્ન-ભિન્ન लोएगदेसे लोए य, भइयव्वा ते उ खेत्तओ ॥
(પૃથક-પૃથક) થવાથી પરમાણુ બને છે (આ દ્રવ્યની
અપેક્ષાથી થયો) ક્ષેત્રની અપેક્ષાથી તે (સ્કંધ) લોકના ૩૪. સ. રૂ ૬, T. ??
એક દેશમાં તથા સંપૂર્ણલોકમાં ભાજ્ય છે અર્થાત્
અસંખ્ય વિકલ્પયુક્ત છે. संतई पप्प तेऽणाई, अपज्जवसिया वि य ।
સંતતિ (કાળ) પ્રવાહની અપેક્ષાથી તે (સ્કંધ વગેરે) ठिइं पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य॥
અનાદિ અને અનંત છે તથા સ્થિતિની અપેક્ષાએ તેઓ
સાદિ સાત્ત છે. असंखकालमुक्कोसं, एगं समयं जहन्निया।
રૂપી અજીવ (પુદ્ગલો)ની સ્થિતિ જઘન્ય એક સમયની अजीवाण य रूवीणं, ठिई एसा वियाहिया ।
અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળની કહેવામાં આવી છે. अणन्तकालमुक्कोसं, एगं समयं जहन्नयं ।
રૂપી અજીવોનું અંતર (સ્વસ્થાનથી શ્રુત થઈને ફરી એ अजीवाण य रूवीणं, अंतरेयं वियाहियं ।
જ સ્થાને પહોંચવા સુધીનો કાળ) જઘન્ય એકસમય અને - ઉત્ત. , રૂ ૬, T. ૨૩-૨૫ ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ છે. पोग्गल परिणामाणं बावीसं भेया
૭. પુદ્ગલ પરિણામોના બાવીસ ભેદ : बावीसविहे पोग्गलपरिणामे पण्णत्ते, तं जहा
પુદ્ગલ પરિણામ બાવીસ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે.
જેમકે – છે. વિપરિણામે, ૨. નીવUDYપરિમે, ૧. કૃષ્ણવર્ણ પરિણામ, ૨. નીલવર્ણ પરિણામ, ३. लोहियवण्णपरिणामे, ४. हालिद्दवण्णपरिणामे, ૩. રક્તવર્ણ પરિણામ, ૪, પીતવર્ણ પરિણામ, . મુસ્ત્રિવUUપરિણામે, ૬. સુમિધપરિણામે, ૫. શુક્લવર્ણ પરિણામ, ૬. સુગંધ પરિણામ, ૭. કુટિમાંધપરિણામે, ૮, તિરસપરિણામે,
૭. દુર્ગધ પરિણામ, ૮. તિક્ત (તીખો) રસ પરિણામ, ९. कडुयरसपरिणामे, १०. कसायरसपरिणामे, ૯. કટુ (કડવો) રસ પરિણામ, ૧૦. કપાયરસ પરિણામ, ૨૬. અંવિત્રરસપરિણામે, ૨૨. મદુરસપરિમે,
૧૧. અશ્લ (ખાટો) રસ પરિણામ, ૧૨. મધુરરસ પરિણામ, १३. कक्खडफासपरिणामे, १४. मउयफासपरिणामे, ૧૩. કર્કશસ્પર્શ પરિણામ, ૧૪. મૂદુસ્પર્શ પરિણામ, १५. गुरूफासपरिणामे, १६. लहुफासपरिणामे, ૧૫. ગુરુસ્પર્શ પરિણામ, ૧૬. લઘુસ્પર્શ પરિણામ, १७. सीयफासपरिणामे, १८. उसिणफासपरिणामे, ૧૭. શીતસ્પર્શ પરિણામ, ૧૮. ઉષ્ણસ્પર્શ પરિણામ, १९. णिद्धफासपरिणामे, २०. लुक्खफासपरिणामे, ૧૯. સ્નિગ્ધસ્પર્શ પરિણામ, ૨૦. રાક્ષસ્પર્શ પરિણામ, २१. अगुरूलहुफासपरिणामे, २२. गुरूलहुफासपरिणामे। ૨૧. અગુરુલઘુસ્પર્શ પરિણામ, ૨૨. ગુરુલઘુસ્પર્શ પરિણામ.
- સમ. ૨૨, મુ. ૬ તિરિવારીપરમાણુના કાયવ WITHરિણામ ૮. ત્રિકાલવત પરમાણુ પુદગલો અને સ્કંધોના વર્ણાદિ परूवणं
પરિણામનું પ્રરૂપણ : , Uસ મંતે ! પાસે,
પ્ર. ભંતે ! શું આ પુદ્ગલ (પરમાણુ અથવા સ્કંધ), अतीतमणंतं सासयं समयं लुक्खी,
અનંત શાશ્વત અતીતકાળમાં એક સમય રુક્ષ સ્પર્શયુક્ત હતો,

Page #380

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૦૩
समयं अलुक्खी,
એક સમય અક્ષ (સ્નિગ્ધ) સ્પર્શયુક્ત હતો, समयं लुक्खी वा, अलुक्खी वा?
એક સમય રુક્ષ-અક્ષ સ્પર્શયુક્ત થયેલ હતો ? पूव्विं च णं करणेणं अणेगवण्णं अणेगरूवं परिणाम
શું પૂર્વમાં પ્રયોગકરણ અથવા વિશ્રસાકરણ અનેક परिणमइ?
વર્ણ અને અનેકરૂપ પરિણામ પરિણત થયેલ છે ? अह से परिणामे निज्जिणे भवइ. तओ पच्छा एग
તથા અનેક વર્ણાદિ પરિણામોના ક્ષીણ થવાથી वण्णे, एगरूवे सिया?
આ પુદ્ગલ એક વર્ણ યુક્ત અને એક રૂપ યુક્ત
થયો હતો ? उ. हता, गोयमा ! एस णं पोग्गले -जाव- एगवण्णे ઉ. હા, ગૌતમ ! આ પુદ્ગલ (અનંત શાશ્વત અતીત एगरूवे सिया।
કાળમાં) ચાવતુ- એક વર્ણ અને એક રૂપયુક્ત
હોય છે. प. एस णं भंते ! पोग्गले पडुप्पन्नं सासयं समयं लुक्खी પ્ર. ભંતે ! આ પુદગલ શાશ્વત વર્તમાનકાળમાં એક -ના- વખr gવે સિયા ?
સમય રૂક્ષ સ્પર્શયુક્ત -વાવ- એક વર્ણ અને એક
રૂપ યુક્ત હોય છે ? ૩. દંતા, યા ! ઇસ ત્રેિ નારં-gવને ઉ. હા, ગૌતમ ! આ પુદ્ગલ -વાવ-એક વર્ણ અને एगरूवे सिया,
એક રૂપ યુક્ત હોય છે. एवं अणागयमणंतं पि।
એ જ પ્રકારે અનંત અનાગત (ભવિષ્યોને માટે
પણ સમજવું જોઈએ. प. एस णं भंते ! खंधेऽतीतमणंतं सासयं समयं लक्खी પ્ર. ભંતે ! આ સ્કંધ અનંત શાશ્વત અતીતકાળમાં એક -जाव- एगवण्णे एगरूवे सिया ?
સમય રુક્ષ સ્પર્શયુક્ત -વાવ- એક વર્ણ અને એક
રૂપયુક્ત થયેલ હતો ? उ. हता, गोयमा ! एवं चेव खंधे वि जहा पोग्गले। ઉ. હા, ગૌતમ ! પર્વોક્ત પુદગલની સમાન અતીત
કાળવર્તી સ્કંધ સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ. एवं पडुप्पन्न, अणागयमणंतं पि जहा पोग्गले।
એ જ પ્રકારે વર્તમાન અને અનાગત કાળવત - વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૪, . ૨-૪
સ્કંધના સંબંધે પણ પુદગલને સમાન સમજવું
જોઈએ. ૧. પરમાણુ પાન્ડેમુ ધેનુ ય વ પવM- ૯. પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : 1. પરમગુરૂ of “તે ! રૂવને ના- #ારે પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ – પુદ્ગલ કેટલા વર્ણ યાવતguUQ?
કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ? ૩. જો મા !ાવને, અન્ય, પુર, તુwાસે પUા ઉ. ગૌતમ ! એક વર્ણ, એક ગંધ, એક રસ અને બે
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे कइवन्ने -जाव- कइफासे પ્ર. ભંતે ! દિપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ યાવત– કેટલા पण्णत्ते?
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ? . જય ! સિય જીવને, સિય કુવને,
ઉ. ગૌતમ ! ક્યારેક એક વર્ણયુક્ત, ક્યારેક બે વર્ણયુક્ત, सिय एगगंधे, सिय दुगंधे,
કયારેક એક ગંધયુક્ત, કયારેક બે ગંધયુક્ત, सिय एगरसे, सिय दुरसे,
કયારેક એક રસયુક્ત, કયારેક બે રસયુક્ત, सिय दुफासे, सिय तिफासे, सिय चउफासे पण्णत्ते । કયારેક બે સ્પર્શયુક્ત, કયારેક ત્રણ સ્પર્શયુક્ત અને
કયારેક ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે. एवं तिपएसिए वि।
એ જ પ્રકારે ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ સંબંધિત સમજવું જોઈએ. णवर-सिय एगवन्ने, सिय वन्ने, सिय तिवन्ने ।
વિશેષ - કદાચ એકવર્ણયુક્ત, કદાચ બે વર્ણયુક્ત અને કદાચ ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય છે.

Page #381

૨૪૦૪
एवं रसेसु वि,
सेसं जहा- दुपएसियस्स । एवं चउप्पएसिए वि,
.
નવર-સિય ાવને -ખાવ- સિય ચડવો,
एवं रसेसु वि,
सेसं तं चेव ।
एवं पंचपएसिए वि ।
ાવર - સિય પાવને ખાવ- સિય પંચવત્તે,
एवं रसेसु वि गंधफासा तहेव ।
जहा पंचपएसिओ, एवं - जाव- असंखेज्जपएसिओ ।
प. सुहुमपरिणए णं भंते ! अनंतपएसिए खंधे कइवन्ने -ખાવ- વાસે વળત્તે ?
उ. गोयमा ! जहा पंचपएसिए तहेव निरवसेसं ।
प. बायरपरिणए णं भंते! अनंतपएसिए खंधे कइवन्ने -ખાવ- વાસે વાત્તે ?
૩. યમા ! સિય ાવને ખાવ- સિય પંચવને,
સિય ગાંધે, સિય ટુાંધે,
સિય શરતે -નાવ- સિય પંચરસે,
सिय चउफासे - जाव- सिय अट्ठफासे पण्णत्ते । વિયા. સ. ૭૮, ૩. ૬, મુ. ૬-૨૩ ૨૦. પરમાણુ ોને બંધેનુ ચ વિચરો વળા, ભેપવર્ગ
-
૧. પરમાણુ પોતે જં ભંતે! વને, રૂાંધે, ફરતે, कइफासे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા! વિને, બંધે, ચરસે, ટુાસે પાત્તે ।
जइ एगवन्ने
વિયા. સ. ૧૮, ૩. ૬, મુ. ૬

૧૦,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
એ જ પ્રકારે (ત્રિપ્રદેશી કંધોના) રસો સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ.
શેષ વર્ણન દ્વિપ્રદેશી કંધની સમાન છે.
એ જ પ્રકારે ચતુપ્રદેશી સંધ સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - આ કદાચ એક વર્ણયુક્ત -યાવ- કદાચ ચાર વર્ણયુક્ત હોય છે.
એ જ પ્રકારે (ચતુષ્ટદેશી સંધોના) રસો સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ.
શેષ વર્ણન પૂર્વવત્ છે.
એ જ પ્રકારે પાંચ પ્રદેશી સ્કંધ સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - આ કદાચિત્ એક વર્ણયુક્ત -યાવકદાચિત પાંચ વર્ણયુક્ત હોય છે.
એ જ પ્રકારે (પાંચ પ્રદેશી કંધોના) રસો સંબંધિત તથા ગંધ અને સ્પર્શ સંબંધિત પૂર્વે કહ્યું તેમ સમાનરૂપે સમજવું જોઈએ.
જે પ્રકારે પંચ પ્રદેશી સ્કંધ સંબંધિત કંહ્યું છે એ જ પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ સુધી સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! સૂક્ષ્મ પરિણામયુક્ત અનંત પ્રદેશી સંધ કેટલા વર્ણ -યાવ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પંચ પ્રદેશી સ્કંધ સંબંધિત કહ્યું એ જ પ્રકારે સંપૂર્ણ વર્ણન સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! બાદર (સ્થૂળ) પરિણામયુક્ત અનન્ત પ્રદેશી સ્કંધ કેટલા વર્ણયુક્ત યાવત્- કેટલા સ્પર્શયુક્ત
કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! કદાચ એક વર્ણયુક્ત -યાવ- કદાચ પાંચ વર્ણયુક્ત,
કદાચ એક ગંધયુક્ત અને કદાચ બે ગંધયુક્ત, કદાચ એક રસયુક્ત -યાવત્- કદાચ પાંચ રસયુક્ત, કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત -યાવ- કદાચ આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે.
પરમાણુ પુદ્દગલ અને સ્કંધોમાં વિસ્તારપૂર્વક વર્ણાદિના ભંગોનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ - પુદ્દગલ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! (તે) એક વર્ણ, એક ગંધ, એક રસ અને બે સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે, જો એક વર્ણયુક્ત હોય તો -

Page #382

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૦૫
૨. સિય ૪િ, ૨. સિય નજી, ૨. સિય હિg, ૪, સિય gિ , ૬. સિય મુશ્ચિ7 | जइ एगगन्धेછે. સિય મુભિધે, ૨. સિય બિધે . जइ एगरसे - ૨. સિય તિરે, . સિય કુપ, રૂ. સિય સાપ, ૪, સિય વિજે, છે. સિય મદુરા जइ दुफासे૨. સિય સ ચ નિ ય, ૨. સિચ સી જ સુવે , રૂ. સિય સિને ય નિ ય, ૪. સિય સિને – |
૧. કદાચ કાળો, ૨. કદાચ લીલો, ૩. કદાચ લાલ, ૪. કદાચ પીળો, ૫. કદાચ શ્વેતવર્ણયુક્ત હોય છે. જો એક ગંધયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ સુગંધિત, ૨. કદાચ દુર્ગધયુક્ત હોય છે. જો એક રસયુક્ત હોય તો – ૧. ક્યારેક તીખો, ૨. ક્યારેક કડવો, ૩. ક્યારેક તુરો, ૪. કયારેક ખાટો, ૫. કયારેક મીઠો (મધુર) રસયુક્ત હોય છે. જો બે સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. કયારેક ઠંડો અને સ્નિગ્ધ (તૈલી), ૨. કયારેક ઠંડો અને રુક્ષ (ખરબચડો), ૩. કયારેક ગરમ અને સ્નિગ્ધ (તેલી) ૪. ક્યારેક ગરમ અને રુક્ષ (ખરબચડા) સ્પર્શયુક્ત હોય છે. (આ પ્રકારે પરમાણુ પુદ્ગલમાં વર્ણના પાંચ, ગંધના બે, રસના પાંચ અને સ્પર્શના ચાર એમ
કુલ મળીને સોળ ભંગ પાવે છે. પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ક્યારેક એક વર્ણયુક્ત, ક્યારેક બે વર્ણયુક્ત,
કયારેક એક ગંધયુક્ત, ક્યારેક બે ગંધયુક્ત,
ક્યારેક એક રસયુક્ત, કયારેક બે રયુક્ત, કયારેક બે સ્પર્શયુક્ત, કયારેક ત્રણ સ્પર્શયુક્ત, કયારેક ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે. જો એક વર્ણયુક્ત હોય તો - કદાચ કાળા -વાવ- કદાચ શ્વેતવર્ણયુક્ત હોય છે. જો બે વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો અને લીલો, ૨. કદાચ કાળો અને લાલ, ૩. કદાચ કાળો અને પીળો, ૪. કદાચ કાળો અને સફેદ, ૫. કદાચ લીલો અને લાલ, ૬. કદાચ લીલો અને પીળો,
प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे कइवन्ने, कइगंधे, कइरसे,
wાસે gov?? ૩. સોયમાં ! સિય વિઘ, સિય સુવur,
सिय एगगंधे, सिय दुगंधे, सिय एगरसे, सिय दुरसे, सिय दुफासे, सिय तिफासे, सिय चउफासे पण्णत्ते, जइ एगवन्नेसिय कालए -जाव- सिय सुक्किल्लए, जइ दुवन्ने૨. સિય 17, ર ની , २. सिय कालए य लोहियए य, રૂ. સિય ત્રિપુ ચ રાત્રિ, ય, ૪. સિય ત્રિા ય સુવિ7 , ૬. સિય નીઝ ય રોદિયય, ६. सिय नीलए य हालिद्दए य,
૨.
વિ. સ. ૧૮, ૩૬, મુ. ૭

Page #383

૨૪૦૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૭. સિય નીત્રા ય સુવિ7 , ૮. સિય સ્ત્રોદય ચ રાત્રિ , ૧. સિય તોહિય ચ સુવિ7 , ૨૦. સિય રાત્રિા ય સુવિ7, 8, एवं एए दुयासंजोगे दस भंगा। जइ एगगंधे૬. સિય સુભિષે, ૨. સિય મિથે जइ दुगंधेसुब्भिगंधे य, दुब्भिगंधे य। રસે નહીં રજોગુ ()
जइ दुफासे૨-૪ સિય સ ચ નિદ્ધ ય, एवं जहेव परमाणुपोग्गले। जइ तिफासे૧. સર્વે તી, તે નિફ્લે, સુવર,
૨. સર્વે ોિ , સેસે નિ, સેસે તુવર,
૭, કદાચ લીલો અને સફેદ, ૮. કદાચ લાલ અને પીળો, ૯. કદાચ લાલ અને સફેદ, ૧૦. કદાચ પીળો અને સફેદ, આ પ્રકારે આ બ્રિકસંયોગી દસ ભંગ હોય છે. જો એક ગંધયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ સુગંધિત, ૨. કદાચ દુર્ગંધયુક્ત હોય છે. જો બે ગંધયુક્ત હોય તો - સુગંધિત અને દુર્ગંધયુક્ત હોય છે. રસોના ભંગ વર્ણોને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. (૧૫ ભંગ) જો બે સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧-૪. કદાચ શીત અને સ્નિગ્ધ ઈત્યાદિ પરમાણુ યુગલને અનુરૂપ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ. જો તે ત્રણ સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. સર્વ શીત હોય છે, એનો એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. ૨. સર્વ ઉષ્ણ હોય છે, એનો એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. ૩. સર્વ સ્નિગ્ધ હોય છે, એનો એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. ૪. સર્વ રુક્ષ હોય છે, એનો એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. જો તે ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. એનો એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. આ પ્રકારે સ્પર્શના નવ ભંગ હોય છે. (આ પ્રકારે ક્રિપ્રદેશ સ્કંધમાં વર્ણના ૧૫, ગંધના ૩, રસના ૧૫ અને સ્પર્શના ૯ એમ બધા મળીને કુલ
૪ર ભંગ થયાં). પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ,
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. કદાચ એક વર્ણયુક્ત, કદાચ બે
વર્ણયુક્ત અને કદાચ ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય છે. ૨. કદાચ એક ગંધયુક્ત અને કદાચ બે ગંધયુક્ત હોય છે.
રૂ. સવે નિ, તેરે સીપ, ૩fો,
૪. સ
પે સેસે સU, સેસે સિt |
जइ चउफासे૨. તે સીઇ, તેણે સિને, તે નિ, સે સુવા .
एए नव भंगा फासेसु।
प. तिपएसिए णं भंते! खंधे कइवन्ने, कइगंधे, कइरसे,
B quત્તે ? उ. गोयमा ! १. सिय एगवण्णे, सिय दुवण्णे, सिय तिवण्णे,
२. सिय एगगंधे, सिय दुगंधे,

Page #384

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૦૭
३. सिय एगरसे, सिय दुरसे, सिय तिरसे,
४. सियदुफासे, सियतिफासे, सिय चउफासेपण्णत्ते।'
जइ एगवन्ने૨. સિય વાજી --ગાવ- ઇ. સુવિ7 |
जइ दुवन्ने૨. સિય ાિત્રા ય, ના ય, ૨. સિય વાત્ર ૨, ની ચ,
રૂ. સિય ત્રિા ય, નીત્રા ય,
૨. સિય ત્રિા ય, સ્વાદિયા ય, ૨. સિય 7િ ય, દિવ્ય ય, ३. सिय कालगा य, लोहियए य । १-३. एवं हालिबएण वि समं भंगा ३
१-३. एवं सुक्किल्लएणं वि सम भंगा ३
૩. કદાચ એક રસયુક્ત, કદાચ બે રસયુક્ત અને કદાચ ત્રણ રસયુક્ત હોય છે. ૪. કદાચ બે સ્પર્શયુક્ત, કદાચ ત્રણ સ્પર્શયુક્ત અને કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે. જો એક વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧-૫. કદાચ કાળો હોય છે -યાવતુ- કદાચ સફેદ હોય છે. જો બે વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો અને લીલો હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો અને બે અંશ લીલો હોય છે. ૩. કદાચ બે અંશ કાળા અને એક અંશ લીલો હોય છે. ૧. કદાચ કાળો અને લાલ હોય છે. ૨. કદાચ એક અંશ કાળો અને બે અંશ લાલ હોય છે. ૩. કદાચ બે અંશ કાળા અને એક અંશ લાલ હોય છે. ૧-૩, આ જ પ્રકારે કાળા વર્ણના, પીળા વર્ણની સાથે ત્રણ ભંગ (પૂર્વવત) સમજવા જોઈએ. ૧-૩. આ જ પ્રકારે કાળા વર્ણની સાથે શ્વેતવર્ણના પણ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. કદાચ લીલા અને લાલ વર્ણની સાથે પૂર્વવતુ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. આ જ પ્રકારે લીલા વર્ણના, પીળા વર્ષની સાથે ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. આ જ પ્રકારે લીલા વર્ણના, શ્વેતવર્ણની સાથે ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. કદાચ લાલ અને પીળા વર્ણની સાથે પણ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. આ જ પ્રકારે લાલવર્ણના, શ્વેતવર્ણની સાથે ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧-૩. કદાચ પીળા અને શ્વેત એ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. આ બધા દસ દ્રિકસંયોગી મળીને ત્રીસ ભંગ થાય છે. જો (ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ) ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળા, લીલા અને લાલ હોય છે, ૨. કદાચ કાળા, લીલા અને પીળા હોય છે, ૩. કદાચ કાળા, લીલા અને શ્વેત હોય છે.
१-३. सिय नीलए यलोहियए य, एत्थ विभंगा३
१-३. एवं हालिबएण वि समं भंगा ३
१-३. एवं सुक्किल्लएण वि समं भंगा ३
१-३. सिय लोहियए य, हालिइएण य भंगा ३
• ૨-રૂ. gવે સુવિ7
વિ સને
1 રૂ
-રૂ. સિર હત્રિા ૫ સુવિ70 મે રૂ,
एवं सब्वेए दस दुयासंजोगा भंगा तीसं भवति । जइ तिवन्ने१. सिय कालए य, नीलए य, लोहियए य, २. सिय कालए य, नीलए य, हालिद्दए य, ૩. સિય વ7િ, ય, નીત્રા ય, સુવિ7 ,
9. વિચા. સ. ૨૮, ૩. ૬, . ૮

Page #385

૨૪૦૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
४. सिय कालए य, लोहियए य, हालिद्दए य, ५. सिय कालए य, लोहियए य, सुक्किल्लए य, ६. सिय कालए य, हालिद्दए य, सुक्किल्लए य, ७. सिय नीलए य, लोहियए य, हालिद्दए य, ८. सिय नीलए य, लोहियए य, सुक्किल्लए य, ९. सिय नीलए य, हालिद्दए य, सुक्किल्लए य, १०. सिय लोहियए य, हालिद्दए य, सुक्किल्लए य, एवं एए दस तियासंजोगे भंगा। जइ एगगंधेसिय सुब्भिगंधे, सिय दुब्भिगंधे ।
जइ दुगंधेसिय सुब्भिगंधे य, दुब्भिगंधे य, भंगा ३
રસ નહ-વના
जइ दुफासेसिय सीए य, निद्धे य । एवं जहेव-दुपएसियस्स तहेव चत्तारि भंगा।
૪. કદાચ કાળા, લાલ અને પીળા હોય છે. ૫. કદાચ કાળા, લાલ અને શ્વેત હોય છે. ૬. કદાચ કાળા, પીળા અને શ્વેત હોય છે, ૭. કદાચ લીલા, લાલ અને પીળા હોય છે, ૮. કદાચ લીલા, લાલ અને શ્વેત હોય છે, ૯. કદાચ લીલા, પીળા અને શ્વેત હોય છે, ૧૦. કદાચ લાલ, પીળા અને શ્વેત હોય છે. આ પ્રકારે આ દસ ત્રિકસંયોગી ભંગ હોય છે. જો એક ગંધયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ સુગંધયુક્ત હોય છે અને કદાચ દુર્ગધયુક્ત હોય છે. ૨. જો બે ગંધયુક્ત હોય તો – કદાચ સુગંધ અને કદાચ દુર્ગધયુક્ત હોય છે. આ પ્રકારે આ ત્રણ ભંગ હોય છે. જે પ્રકારે વર્ણના (૪૫ ભંગ) હોય છે, એ જ પ્રકારે રસના પણ (૪૫ ભંગ) સમજવો જોઈએ. (ત્રિપ્રદેશી ઢંધ) જો બે સ્પર્શયુક્ત હોય તો - કદાચ શીત અને સ્નિગ્ધ હોય છે. જે પ્રકારે દ્વિદેશી સ્કંધના ચાર ભંગ કહ્યા છે, એ જ પ્રકારે અહીયાં પણ (૪ ભંગ) સમજવા જોઈએ. જો તે ત્રણ સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૨. સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૩. સર્વશીત, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. ૪-૬. સર્વઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, અહીંયા પણ પૂર્વવત્ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૭-૯, સર્વ સ્નિગ્ધ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે, અહીંયા પણ પૂર્વવત્ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૦-૧૨. સર્વરુક્ષ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે, અહીંયા પણ પૂર્વવતું ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. એ કુલ બાર ભંગ હોય છે. જો (ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ) ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
जइ तिफासे૨. સર્વે સીઇ, તેને નિદ્ધ, સેસે ,
૨. સર્વે સીપ, ફેન્સે નિક્કે, સેસા સુવરવા,
રૂ. સન્ને સીઇ, સા નિબ્બા, ટ્રેસે સૂવે,
४-६. सव्वे उसिणे, देसे निद्धे, देसे लुक्खे, एत्थवि મં િતિનિ,
७-९. सव्वे निद्धे, देसे सीए, देसे उसिणे, भंगा
તિનિ,
१०-१२. सव्वे लुक्खे, देसे सीए, देसे उसिणे, भंगा તિનિ પુર્વ ૨૨,
जइ चउफासे૨. તેણે સીઇ, તે સિલે, સે નિદ્ધ, તે તુવે,

Page #386

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૦૯
૨. તે સીપુ, સેસે સિને, તેને નિદ્ધ, સT રવી,
રૂ.રેસે સીજી ટેસે સિને, તેના નિદ્ધા, જુવે,
૪. તેણે સી, ઢસા ઉfસના, તેણે નિક્કે, સુવવું,
છે. તે સીઇ, સાસિT, સેનિદ્દે, સેસા સુવા,
६. देसे सीए, देसा उसिणा, देसा निद्धा, देसे लक्खे,
૭. રેસા રીયા, કેસે
છે, તેણે નિ, રે સુણે,
૮, તેના સીયા, સેવંસિને, તે નિ, સેસા તૂરવા,
૧.સેસ સીયા, સેGસ, નિદ્ધા, ટ્રેસે 7,
एवं एए तिपएसिए फासेसु पणवीसं भंगा।
૨. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રક્ષ હોય છે,
૩. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૪. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે, ૫. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૬. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે.
૭. અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૮. અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૯. અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે.
આ પ્રકારે ત્રિપ્રદેશ સ્કંધમાં સ્પર્શના કુલ (૪ + ૪ + ૪ + ૧૨ = ૨૪) ચોવીસ ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે ત્રિપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૪૫, ગંધના પ, રસના ૪૫ અને સ્પર્શના ૨૫ એમ બધા મળીને
કુલ ૧૨૦ ભંગ થાય છે). પ્ર. ભંતે ! ચતુuદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ
અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ! કદાચ એક વર્ણયુક્ત -વાવ- કદાચ ચાર
વર્ણયુક્ત હોય છે, કદાચ એક ગંધયુક્ત હોય છે અને કદાચ બે ગંધયુક્ત હોય છે. કદાચ એક રસયુક્ત -યાવતુ- કદાચ ચાર રસયુક્ત હોય છે, કદાચ બે સ્પર્શયુક્ત, કદાચ ત્રણ સ્પર્શયુક્ત અને કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. જો એક વર્ણ યુક્ત હોય તો - કદાચ કાળા વાવ- શ્વેત હોય છે. જો બે વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળા અને લીલા હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો અને અનેક અંશ લીલા હોય છે, ૩. કદાચ અનેક અંશ કાળા અને એક અંશ લીલો હોય છે,
प. चउप्पएसिएणं भंते! खंधे, कइवन्ने, कइगंधे, कइरसे,
कइफासे पण्णत्ते? ૩. નયન ! સિય વિUT -નવ-સિય વડેavor.
सिय एगगंधे, सिय दुगंधे,
सिय एगरसे -जाव- सिय चउरसे,
सिय दुफासे, सिय तिफासे, सिय चउफासे पण्णत्ते।
जइ एगवन्नेसिय कालए य -जाव- सुक्किल्लए य, जइ दुवन्ने૨. સિય 170 થ ની ચ, २. सिय कालए य नीलगाय,
રૂ. સિય 7િ
ય નીઝ, ચ,
૨.
વિયા. સ. ૨૮, ૩. ૬, મુ. ૬

Page #387

૨૪૧૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ભંસTT,
૪. સિય ત્રિા ય ની IT ,
૪. કદાચ અનેક અંશ કાળા અને અનેક અંશ લીલા હોય છે,
એ જ પ્રકારે, ५-८. सिय कालए य लोहियए य, एत्थ वि चत्तारि
પ-૮. કદાચ કાળા અને લાલ હોય છે, અહીંયા
પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, ९-१२. सिय कालए य हालिद्दए य, एत्थ वि
૯-૧૨. કદાચ કાળા અને પીળા હોય છે, અહીંયા વત્તારિ HTT,
પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, १३-१६. सिय कालए य सुक्किल्लए य, एत्थ वि
૧૩-૧૬. કદાચ કાળા અને શ્વેત હોય છે, અહીંયા चत्तारि भंगा,
પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, १७-२०. सिय नीलए य लोहियए य, एत्थ वि
૧૭-૨૦. કદાચ લીલા અને લાલ હોય છે, चत्तारि भंगा,
અહીંયા પણ પૂર્વવતુ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, २१-२४. सिय नीलए य हालिद्दए य, एत्थ वि
૨૧-૨૪. કદાચ લીલા અને પીળા હોય છે, चत्तारि भंगा
અહીંયા પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, २५-२८. सिय नीलए य सुक्किल्लए य, एत्थ वि
૨૫-૨૮, કદાચ લીલા અને શ્વેત હોય છે, અહીંયા चत्तारि भंगा,
પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, २९-३२. सिय लोहियए य हालिद्दए य, एत्थ वि
૨૯-૩૨. કદાચ લાલ અને પીળા હોય છે, અહીંયા चत्तारि भंगा,
પણ પૂર્વવત્ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, ३३-३६. सिय लोहियए य सुक्किल्लए य, एत्थ वि
૩૩-૩૬. કદાચ લાલ અને સફેદ હોય છે, અહીંયા चत्तारि भंगा,
પણ પૂર્વવતુ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, ३७-४०. सिय हालिद्दए य सुक्किल्लए य, एत्थ वि
૩૭-૪૦. કદાચ પીળા અને સફેદ હોય છે, વત્તારિ મંm,
અહીંયા પણ પૂર્વવતુ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ, एवं एए दस दुयासंजोगा भंगा पुण चत्तालीसं,
આ પ્રકારે દસ દ્રિકસંયોગના ચાલીસ ભંગ હોય जइ तिवन्ने
છે, જો ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય તો - १. सिय कालए य नीलए य लोहियए य,
૧. કદાચ કાળો, લીલો અને લાલ હોય છે, २. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य,
૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો અને
અનેક અંશ લાલ હોય છે, ३. सिय कालए य नीलगा य लोहियए य,
૩. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલો અને
એક અંશ લાલ હોય છે, ४. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य,
૪. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો અને
એક અંશ લાલ હોય છે, एए चत्तारि भंगा,
આ પ્રકારે પ્રથમ ત્રિકસંયોગીના ચાર ભંગ હોય છે. ૬-૮. પૂર્વે વા-નીત્ર-હા૪િfટું મં ૪,
પ-૮. આ જ પ્રકારે કાળા, લીલા અને પીળા વર્ણના
ચાર ભંગ, ૨-૨૨. વસ્ત્ર-નીત્ર-સુવિચfરું મં ૪,
૯-૧૨. કાળા, લીલા અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ, ૨૨-૨૬. ત્રિ-સ્રોટિય-હારિપf T ૪,
૧૩-૧૬. કાળા, લાલ અને પીળા વર્ણના ચાર ભંગ, ૨૭-૨૦, 7-7ોહિત્ર-સુવિસ્તૃદ્ધિ મેT ૪, ૧૭-૨૦. કાળા, લાલ અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ, ૨૨-૨૪. વI7-હાદિ-સુવિ7Uદિ મા ૪,
૨૧-૨૪. કાળા, પીળા અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ, ૨૬-૨૮, નીસ્ત્ર-સ્ત્રોદિય-ત્રિયાઇ ૪,
૨૫-૨૮. લીલા, લાલ અને પીળા વર્ણના ચાર ભંગ, ૨૧-૩૨, નીત્ર-દિવ-સુવિ7 મં ૪,
૨૯-૩૨. લીલા, લાલ અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ,

Page #388

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૧૧
રૂ ૨-૩ ૬. ન-હૃાદિ-સુવિ7 Tv મં ૪, ३७-४०.लोहिय-हालिद्द-सुक्किल्लगाणं भंगा ४,
૩૩-૩૬. લીલા, પીળા અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ, ૩૭-૪૦. લાલ, પીળા અને શ્વેત વર્ણના ચાર ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે આ ત્રિકસંયોગીના દસ ભંગ હોય છે. જો પ્રત્યેકની સાથે સંયોગ કરવાથી ચાર ભંગયુક્ત થાય છે તો એ બધા મળીને ૪૦ ભંગ થયા. જો ચાર વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળા, લીલા, લાલ અને પીળા હોય છે, ૨. કદાચ કાળા, લીલા. લાલ અને સફેદ હોય છે.
एवं एए दसतियगसंजोगा, एक्केक्के संजोए चत्तारि भंगा, सव्वे ते चत्तालीसं भंगा ४०, નફ પડવને१.सिय कालए य, नीलए य,लोहियएय, हालिद्दए य, २. सिय कालए य, नीलए य, लोहियए य, सुक्किल्लए य, ३. सिय कालए य, नीलए य, हालिद्दए य, सुक्किल्लए य, ४. सिय कालए य, लोहियए य, हालिद्दए य, सुक्किल्लए य, છે. સિય નીસ્ત્ર, ય, સ્રોદિય, ય, હાgિ , सुक्किल्लए य, एवमेए चउक्कसंजोए पंच भंगा, एए सव्वे नउइभंगा।
૩. કદાચ કાળા, લીલા, પીળા અને સફેદ હોય છે,
૪. કદાચ કાળા, લાલ, પીળા અને સફેદ હોય છે,
૫. કદાચ લીલા, લાલ, પીળા અને સફેદ હોય છે.
जइ एगगंधे૨. સિય કુલ્મિકાંધે, ૨. સિય કુલ્મિકાંધે,
जइ दुगंधेછે. સિય સુમિiધે ય, ૨. સિય કુટિમાં ચાર રસા ગણના ,
આ પ્રકારે ચતુઃસંયોગીના કુલ પાંચ ભંગ હોય છે. (આ પ્રકારે ચતુ:પ્રદેશી સ્કંધના એક વર્ણના અસંયોગી ૫, બે વર્ણના દ્વિક સંયોગી ૪૦, ત્રણ વર્ણના ત્રિકસંયોગી ૪૦ અને ચાર વર્ણના ચતુઃસંયોગી ૫ ભંગ થયા) કુલ મળીને વર્ણ સંબંધિત (૯૦) નેવું ભંગ થયા. જો એક ગંધયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ સુગંધયુક્ત હોય છે અને કદાચ દુર્ગધયુક્ત હોય છે, જો બે ગંધયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ સુગંધિત અને ૨. કદાચ દુર્ગધયુક્ત હોય છે. જે પ્રકારે વર્ણસંબંધિત 0 ભંગ કહ્યા છે એ જ પ્રકારે રસ સંબંધિત ૯૦ ભંગ સમજવા જોઈએ. જો બે સ્પર્શયુક્ત હોય તો - એના પરમાણુ પુદગલને અનુરૂપ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ. જો ત્રણ સ્પર્શયુક્ત હોય તો – ૧. સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૨. સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રક્ષ હોય છે,
जइ दुफासेजहेव परमाणु पोग्गले ४,
जइ तिफासे૨. સર્વે સીy, ટેસે નિદ્ધ, સેસે સુવર,
૨. સર્વે લીy, સેસે નિદ્ધ, સેસા સુવા,
૧. એક ગંધના બે અને બે ગંધના ચાર આ પ્રમાણે કુલ છ ભંગ હોય છે.

Page #389

૨૪૧૨
રૂ. સને સીઇ, વેસા નિદ્ધા, વેસે જીવે,
૪. સત્ત્વે સીઇ, વેસા નિદ્ધા, વેતા જીવવા,
-૮. સને ઽસિળે, વેસે નિલ્કે, વેસે જીવે, વં મંગા ૪
૬-? ૨. સર્જે નિદ્ધ, વેસે સીજી, વેસે સિળે, વં મં ૪
? રૂ-o ૬. સત્ત્વે જીવવું, વેસે સી, તેમે મિળે, વં મંા ૪,
एए तिफासे सोलस भंगा ।
जइ चउफासे
૨. વેસે સી, વેસે સિળે, વેસે નિશ્વે, વેસે જીવવું,
૨. વેસે સાપ, વેસે સિળે, વેસે નિષ્લે, વેતા ઝુવા,
રૂ. વેસે સી, વેસે સિળે, વેસા નિદ્ધા, વેસે જીવલે,
૪. યેસે સીપ, વેસે સિળે, વેસ નિદ્ધા, તેના ઝુલ્લા,
Ú.
તેને મીણ, વેસા રસિળા, તેમે નિપ્લે, તેમે જીવે,
૬. વેસે સીઇ, વેસા પતિ, ટેક્ષે નિવ્હે, વેમા જીવવા, ૭. વેસે સીઇ, વેલા ઉત્તિળા, વૈસા નિષ્ઠા, વેસે જીવે,
૮. તેમે સી, વૈશા પતિળા, રેસા નિષ્ઠા, વેતા જીવવા, ૬. વેસા સીયા, વેસે સિળે, વેસે નિદ્ધે, વેસે જીવે ।
एवं एए चउफासे सोलस भंगा भाणियव्वा -जावફેલા સીયા, વેલા ઉભિળા, વેલા નિદ્ધા, રેશા છુવા ।
सव्वे एए फासेसु छत्तीसं भंगा ।
૧. વંષપસિ ાં ભંતે! સંઘે વને, ગંધ, વરસે, फासे पण्णत्ते ?

For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. સર્વશીત, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૪. સર્વશીત, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૫-૮. સર્વઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે - એ ચાર ભંગ હોય છે. ૯-૧૨. સર્વ સ્નિગ્ધ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે - એ ચાર ભંગ હોય છે. ૧૩-૧૬. સર્વરુક્ષ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે - એ ચાર ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે ત્રણ સ્પર્શના ત્રિકસંયોગી ૧૬ ભંગ હોય છે.
જો ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય તો -
૧. એનો એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૨. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૩. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૪. એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૫. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૬. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૭. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૮. એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે,
૯. અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે,
આ પ્રકારે ચાર સ્પર્શના સોળ ભંગ, અનેક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે પર્યંત સમજવું જોઈએ. આ પ્રકારે આ સ્પર્શના ૩૬ ભંગ હોય છે. (આ પ્રકારે ચતુપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૯૦, ગંધના ૬, રસના ૯૦ અને સ્પર્શના ૩૬ - એ બધા મળીને ૨૨૨ ભંગ થાય છે.)
પ્ર. ભંતે ! પંચ પ્રદેશી સંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ?
Personal Use Only

Page #390

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૧૩
૩. ગીરમાં ! સિય વિU -ઝવ-સિા પંજવvot,
सिय एगगंधे, सिय दुगंधे, સિય પ્રવાસે –ગાવ- સિય વંવર, सिय दुफासे, सिय तिफासे, सिय चउफासे' पण्णत्ते।
जइ एगवन्नेएगवन्नदुवन्ना जहेब चउप्पएसिए।
जइ तिवन्ने૨. સિય ાિ ચ નીત્રા સ્ત્રક્રિયા , २. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य,
३. सिय कालए य नीलगा य लोहियए य,
४. सिय कालए य नीलगा य लोहियगा य,
५. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य,
ઉ. ગૌતમ! કદાચ એક વર્ણયુક્ત -વાવ- કદાચ પાંચ
વર્ણયુક્ત, કદાચ એક ગંધયુક્ત અને કદાચ બે ગંધયુક્ત, કદાચ એક રસયુક્ત વાવ- કદાચ પાંચ રસયુક્ત, કદાચ બે સ્પર્શયુક્ત, કદાચ ત્રણ સ્પર્શયુક્ત અને કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. જો એક વર્ણયુક્ત હોય તો - એક વર્ણયુક્ત, બે વર્ણયુક્તનું કથન ચતુuદેશી સ્કંધને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. જો ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો, લીલો અને લાલ હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો અને અનેક અંશ લાલ હોય છે, ૩. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા અને એક અંશ લાલ હોય છે, ૪. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા અને અનેક અંશ લાલ હોય છે, ૫. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો અને એક અંશ લાલ હોય છે, ૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો અને અનેક અંશ લાલ હોય છે, ૭. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા અને એક અંશ લાલ હોય છે, ૮-૧૪. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો અને એક અંશ પીળો હોય છે. આ પ્રકારે સાત ભંગ હોય છે. એ જ પ્રકારે - ૧૫-૨૧. કાળા, લીલા અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે, ૨૨-૨૮, કાળા, લાલ અને પીળાના પણ સાત ભંગ હોય છે, ૨૯-૩૫. કાળા, લાલ અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે, ૩૬-૪૨. કાળા, પીળા અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે, ૪૩-૪૯, લીલા, લાલ અને પીળાના પણ સાત ભંગ હોય છે,
૬. સિય ાિ
ચ ન
ર ટોદિયા ,
७. सिय कालगा य नीलगा य लोहियए य,
૮-૨૪, સિય ત્રિપ ચ નીત્રા ય ઢાત્રિ, ચ, एत्थवि सत्त भंगा
૨૫-૨૬.ત્રિ-નીત્રા-સુવિ7સુ, સત્તા મંયા,
૨૨-૨૮, ત્રિ-ઢોદિય-હાસુિ , સત્ત મંIિ,
ર૬-રૂ. 10-7ોઢિ-સુવિન્સેસુ, સસ્ત મંજ,
રૂ ૬-૪૨. વાત્રા-હાત્રિ-સુવિન્સેસુ, સત્ત મા,
૪૩-૪૧. નીf-aોદિય-હાસુિ , સત્ત મંકા,
?,
વિચા. સ. ૧૮, ૩.૬, મુ. ૨૦

Page #391

૨૪૧૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬૦-૬૬. નીન્જા-ટોદિય-સુવિલ્હેણુ, સત્ત મંtTI,
૬૭-૬૩. નીત્રા-હાદિ-સુવિવેન્ચેલુ, સત્ત મા,
૬૪-૭૦ 7ોદિય-શ્રાઝિર સુવિલ્હેમુવિ, સર મંચ, एवमेए तियासंजोएणं सत्तरि भंगा।
जइ चउवन्ने१.सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य, २.सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य,
३. सिय कालए य नीलए य लोहियगाय हालिद्दगेय,
४. सिय कालए य नीलगायलोहियगेय हालिद्दगेय,
૫૦-૫૬, લીલા, લાલ અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે, પ૭-૬૩. લીલા, પીળા અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે, ૬૪-૭૦. લાલ, પીળા અને સફેદના પણ સાત ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે ત્રિકસંયોગીના (પ્રત્યેકના સાત-સાત ભંગ થવાથી) ૭૦ ભંગ હોય છે. જો ચાર વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ અને પીળો હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો, લીલો અને લાલ હોય છે અને અનેક અંશ પીળા હોય છે, ૩. કદાચ એક અંશ કાળો અને લીલો હોય છે, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૪. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલો. એક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૫. કદાચ અનેક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, આ પ્રકારે ચતુઃસંયોગીના પાંચ ભંગ હોય છે. ૬-૧૦. કદાચ કાળા, લીલા, લાલ અને સફેદના પણ પાંચ ભંગ હોય છે. ૧૧-૧૫. એ જ પ્રકારે - કાળા, લીલા, પીળા અને સફેદના પણ પાંચ ભંગ હોય છે. ૧૬-૨૦. કાળા, લાલ, પીળા અને સફેદના પણ પાંચ ભંગ હોય છે. ૨૧-૨૫. લીલા, લાલ, પીળા અને સફેદના પણ પાંચ ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે ચતુઃસંયોગીના પચ્ચીસ ભંગ હોય છે. જો તે પાંચ વર્ણયુક્ત હોય તો - કાળો, લીલો, લાલ, પીળો અને સફેદ હોય છે.
५. सिय कालगा य नीलए य लोहियगेय हालिद्दगेय,
gu જ બં, ६-१०. सिय कालए य नीलए य लोहियए य सुक्किल्लए य एत्थवि पंच भंगा, ११-१५. एवंकालग-नीलग-हालिद्द-सुक्किल्लएसु वि पंच भंगा, १६-२०. कालग-लोहिय-हालिद्द-सुक्किल्लएसुवि पंच भंगा, २१-२५. नीलग-लोहिय-हालिद्द-सुक्किल्लएसुवि पंच भंगा, एवमेए चउक्कसंजोएणं पणवीसं भंगा। जइ पंचवन्नेकालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुक्किल्लए य। सबमेएएक्कग दयगतियगचउक्कपंचगसंजोगेणं ईयालं भंगसयं भवइ।
गंधा जहा-चउप्पएसियस्स। રસ નહ-ત્રના फासा-जहा-चउप्पएसियस्स।
આ પ્રકારે અસંયોગી ૫, દ્વિસંયોગી ૪૦, ત્રિકસંયોગી ૭૦, ચતુઃસંયોગી ૨૫ અને પંચસંયોગીનું એક - એ બધા મળીને વર્ણના ૧૪૧ ભંગ હોય છે. ગંધના ચતુuદેશી ઢંધને અનુસાર ભંગ હોય છે. વર્ણને અનુરૂપ રસના પણ ૧૪૧ ભંગ હોય છે. સ્પર્શના ૩૬ ભંગ ચતુuદેશી સ્કંધને અનુરૂપ હોય છે. (આ પ્રકારે પંચપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૧૪૧, ગંધના ૬, રસના ૧૪૧ અને સ્પર્શના ૩૬ આમ બધા મળીને કુલ ૩૨૪ ભંગ થાય છે.)

Page #392

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૧૫
1. છપ્પgિ of મંતે ! વંધે ફુવને,
વધે, ફરસે, कइफासे पण्णत्ते ? उ. गोयमा ! जहा पंचपएसिए -जाव- सिय घउफासे
જેના વિના ગણ-પાસિયTI
जइ तिवन्ने - सिय कालए य नीलए य लोहियए य, एवं जहेब पंचपएसियस्स सत्त भंगा -जावसिय कालगा य नीलगा य लोहियए य ७,
सिय कालगा य नीलगाय लोहियगा य ८.
एए अट्ठ भंगा, एवमेए दस तियासंजोगा, एक्केक्कए संजोगे अट्ठ મંા , एवं सब्वे वितियगसंजोगे असीइ भंगा।
जइ चउवन्ने१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य, २. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य,
પ્ર. ભંતે ! ષટ્રપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ગૌતમ ! જે પ્રકારે પંચપ્રદેશી સ્કંધને માટે કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે -યાવત- કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત પણ સમજવું જોઈએ. જો એક વર્ષ અને બે વર્ણયુક્ત હોય તો (એક વર્ણના ૫ અને બે વર્ષના ૪ ભંગ) પંચપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ હોય છે. જો ત્રણ વર્ણયુક્ત હોય તો – ૧-૭, કદાચ કાળો, લીલો અને લાલ હોય છે. -વાવત- કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા અને એક અંશ લાલ હોય છે, આ પંચપ્રદેશિક સ્કંધને અનુરૂપ સાત ભંગ સમજવા જોઈએ. ૮. કદાચ અનેક અંશ કાળા, લીલા અને લાલ હોય છે. આ આઠમો ભંગ છે. આ પ્રકારે ત્રિકસંયોગીના દસ ભંગ હોય છે, પ્રત્યેક સંયોગી આઠ-આઠ ભંગયુક્ત હોય છે. આ પ્રકારે બધા ત્રિકસંયોગીના કુલ એસી ભંગ હોય છે. જો ચાર વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ અને પીળો હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો, લીલો અને લાલ હોય છે તથા અનેક અંશ પીળા હોય છે, ૩. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૪. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ અને અનેક અંશ પીળા હોય છે, ૫. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૬. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ અને અનેક અંશ પીળા હોય છે, ૭. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૮. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે, ૯. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ અને અનેક અંશ પીળા હોય છે, ૧૦. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે,
३.सिय कालए य नीलए यलोहियगाय हालिद्दए य,
४. सिय कालए य नीलए यलोहियगाय हालिद्दगा य,
५. सिय कालए य नीलगाय लोहियए य हालिद्दए य,
६. सिय कालए य नीलगाय लोहियए य हालिद्दगा य,
७.सिय कालए य नीलगाय लोहियगा य हालिद्दए य,
८. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिदए य,
९.सिय कालगाय नीलएयलोहियए यहालिदगा य,
१०. सिय कालगा य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए य,

Page #393

૨૪૧૬
११. सिय कालगा य नीलगा य लोहियए य हालिए य
एए एक्कारस भंगा,
एवमेए पंचचउक्कसंजोगा कायव्वा,
एक्केक्कसंजोए एक्कारस भंगा,
सव्वे ते चउक्कगसंजोगेणं पणपन्नं भंगा।
जइ पंचवन्ने
१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए सुकिल्ल
२. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्ला य
३. सिय कालए य नीलए य लोहियगे य हालिद्दगा य सुक्किल्लगे य
४. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए सुकिल्ल
५. सिय कालए य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दए सुकिल्ल
६. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिद्दए सुकिल्लए य
एवं एए छब्भंगा भाणियव्वा,
વમે સન્થેવિ નવ-નુયા-તિયા-૬ડા-પંચાसंजोगेसु छासीयं भंगसयं भवइ ।
गंधा जहा - पंचपएसियस्स ।
रसा जहा एयस्स चेव वन्ना ।
फासा जहा- चउप्पएसियस्स ।

For Private
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧૧. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે. આ પ્રકારે ચતુઃસંયોગીના અગિયાર ભંગ હોય છે. આ જ પ્રકારે પાંચ ચતુઃસંયોગીના ભંગ સમજવા જોઈએ,
પ્રત્યેક સંયોગીના અગિયાર-અગિયાર ભંગ હોય છે.
ચતુઃસંયોગીના બધા મળીને પંચાવન (૧૧ × ૫ = ૫૫) ભંગ હોય છે.
જો તે પાંચ વર્ણયુક્ત હોય તો
–
૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ, પીળો અને સફેદ હોય છે,
૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ સફેદ હોય છે,
૩. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ સફેદ હોય છે,
૪. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ સફેદ હોય છે,
૫. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ સફેદ હોય છે,
૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ સફેદ હોય છે,
આ પ્રકારે છ ભંગ સમજવા જોઈએ.
આ પ્રકારે અસંયોગી ૫, દ્વિકસંયોગી ૪૦, ત્રિકસંયોગી ૮૦, ચતુઃસંયોગી ૫૫ અને પંચસંયોગી ૬ - એમ બધા મળીને વર્ણ સંબંધિત ૧૮૬ ભંગ થાય છે.
ગંધ સંબંધી છ ભંગ પંચપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ.
રસના ભંગ પણ એના જ (વર્ણને)અનુરૂપ (૧૮૬ ભંગ) સમજવા જોઈએ.
સ્પર્શ સંબંધિત (૩૬ ભંગ) ચતુષ્પદેશી સ્કંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. (આ પ્રકારે ષટ્ઝદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૧૮૬, ગંધના ૬, રસના ૧૮૬ અને સ્પર્શના ૩૬ બધા મળીને કુલ ૪૧૪ ભંગ થાય છે.)
Personal Use Only

Page #394

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૧. સત્તવર્ણન ાં મંતે ! વધે વને, વાંધે, રમે, कइफासे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! ના પંચાસણ -ખાવ- સિય જનસે पण्णत्ते ।
एवं एगवन्न- दुवण-तिवन्ना जहा- छप्पएसियस्स ।
जइ चउवन्ने
१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य २. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगाय,
३. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए य
एवमेव चउक्तगसंजोगेणं पन्नरसं भंगा भाणियव्वा - जाव- सिय कालगा य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दए य १५,
एवमेए पंच चउक्कसंजोगा नेयव्वा,
एकेके संजोए पन्नरस भंगा,
सव्वमेए पंचसत्तरि भंगा भवंति । जइ पंचवन्ने
१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य
२. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए सुकिल्ला य
३. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य सुकिल्लए य
४. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य सुकिल्ला य
५. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए य सुकिल्लए य
६. सिय कालए य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए सुक्किलगाय
७. सिय काल य नीलए य लोहियगा य हालिद्दगा य सुक्किल्लए य.

૨૪૧૭
પ્ર. ભંતે ! સપ્તપ્રદેશી સ્કંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પંચપ્રદેશિક સ્કંધને અનુરૂપ કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય છે પર્યંત સમજવું જોઈએ.
એક વર્ણ, બે વર્ણ અને ત્રણ વર્ણયુક્ત ભંગોનું કથન પ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. જો ચાર વર્ણયુક્ત હોય તો -
૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ અને પીળો હોય છે.
૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ અને અનેક અંશ પીળા હોય છે.
૩. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે.
આ પ્રકારે ચતુષ્ક સંયોગીના પંદર ભંગ કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળા હોય છે - પર્યંત સમજવું જોઈએ.
આ પ્રકારે ચતુઃસંયોગી પાંચ-પાંચ સમજવા જોઈએ. એક-એક સંયોગમાં પંદર-પંદર ભંગ હોય છે. બધા મળીને તેના પંચોત્તેર (૭૫) ભંગ થાય છે. જો પાંચ વર્ણયુક્ત હોય તો -
૧. કદાચ કાળા, લીલા, લાલ, પીળા અને સફેદ હોય છે,
૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે,
૩. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,
૪. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે,
૫. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,
૬. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે,
૭. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,
For Private Personal Use Only

Page #395

૨૪૧૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
८.सिय कालए य नीलगाय लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य,
९.सिय कालए य नीलगाय लोहियए य हालिदए य सुक्किल्लगा य,
१०. सिय कालए यनीलगा यलोहियए यहालिद्दगा य सुक्किल्लगे य,
११. सिय कालए य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दए य सुकिल्लए य,
१२. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य,
१३. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुक्किल्लगा य,
१४. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य सुकिल्लए य,
१५. सिय कालगा य नीलए य लोहियगा य हालिद्दए य सुक्किल्लए य,
૮, કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૯. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૦. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૧. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૨. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૩. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૪, કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૫. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૧૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, આ પ્રકારે સોળ ભંગ થાય છે. એ અસંયોગી ૫, દ્વિકસંયોગી ૪૦, ત્રિકસંયોગી ૮૦, ચતુઃસંયોગી ૭પ અને પંચસંયોગી ૧૬ (આ પ્રકારે કુલ મળીને વર્ણના ૨૧૬ ભંગ હોય છે.) ગંધના છ ભંગ ચતુષ્પદેશી સ્કંધને અનુરૂપ હોય છે. રસના ૨૧૬ ભંગ એના જ (વર્ણના) અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. સ્પર્શના ૩૬ ભંગ ચત:પ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. (આ પ્રકારે સપ્તપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૨૧૬, ગંધના ૬, રસના ૨૧૬ અને સ્પર્શના
૩૬ એમ કુલ મળીને ૪૭૪ ભંગ થાય છે.) પ્ર. ભંતે ! અષ્ટપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! સપ્તપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ એક વર્ણ
-વાવતુ- કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે.
१६. सिय कालगा य नीलगा य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य,
एए सोलस भंगा, एवं सव्वमेए-एक्कग-दुयग-तियग चउक्कग पंचग संजोगेणं दो सोला भंगसया भवंति।
गंधा जहा-चउप्पएसियस्स । रसा जहा-एयस्स चेव बन्ना।
फासा जहा-चउप्पएसियस्स।
प. अठ्ठपएसिए णं भंते ! खंधे कइवन्ने, कइगंधे,
कइरसे, कइफासे पण्णत्ते? उ. गोयमा ! सिय एगवन्ने जहा-सत्तपएसियस्स-जाव
सिय चउफासे पण्णत्ते ।

Page #396

પુદ્દગલ-અધ્યયન
एवं एगवन्न दुवन्न तिवन्ना जहेव सत्तपएसिए ।
जइ चउवन्ने
१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य २. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दगा य,
एवं जहेव सत्तपएसिए - जाव
१५. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दगे य
१६. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दगाय,
एए सोलस भंगा,
एवमेए पंच चउक्कसंजोगा सव्वमेए असीइ भंगा ८०
जइ पंचवन्ने
१. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य
२. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुक्किल्लगा य,
एवं एएणं कमेणं भंगा चारेयव्वा -जाव
१५. सिय कालए य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दगा य सुक्किल्लए य,
एसो पन्नरसमो भंगो,
१६. सिय कालगा य नीलगे य लोहियए य हालिए य सुकिल्लए य,
१७. सिय कालगा य नीलगे य लोहियए य हालिद्दए य सुक्किल्लगा य,
१८. सिय कालगा य नीलए य लोहियए य हालिगा य सुक्किल्लगे य,
१९. सिय कालगा य नीलगे य लोहियगे य हालिगा य सुक्किल्लगा य,
२०. सिय कालगा य नीलगे य लोहियगा य हालिए य सुक्किल्लए य,

એક વર્ણ, બે વર્ણ અને ત્રણ વર્ણનું કથન સપ્તપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
જો ચાર વર્ણયુક્ત હોય તો
-
૨૪૧૯
૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ અને પીળો હોય છે, ૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ અને અનેક અંશ પીળા હોય છે.
આ પ્રકારે સપ્તપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ -યાવત્
૧૫. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ અને એક અંશ પીળો હોય છે,
૧૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ અને અનેક અંશપીળા હોય છે.
આ સોળમો ભંગ છે. (એક ચતુઃસંયોગીના સોળ ભંગ હોય છે)
આ પ્રકારે આ પાંચ ચતુઃસંયોગી ભંગના કુલ ૮૦ ભંગ હોય છે.
જો પાંચ વર્ણયુક્ત હોય તો
૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ, પીળો અને શ્વેત હોય છે.
-
૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે.
એ જ પ્રકારે એ જ ક્રમથી (એક અનેકની અપેક્ષાએ) -યાવ
૧૫. કદાચ એક અંશ કાળો, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે.
આ પંદરમો ભંગ થયો.
૧૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,
૧૭. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે,
૧૮. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,

૧૯. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે,
૨૦. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે,

Page #397

૨૪૨૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
२१. सिय कालगा य नीलगे य लोहियगा य हालिद्दए य सुक्किल्लगा य,
२२. सिय कालगा य नीलगे य लोहियगा य हालिद्दगा य सुकिल्लगे य,
२३. सिय कालगा य नीलगा य लोहियए य हालिद्दए य सुक्किल्लगे य,
२४. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगे य हालिद्दए य सुक्किल्लगा य,
२५. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगे य हालिद्दगा य सुकिल्लए य,
२६. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दए य सुक्किल्लए य,
एए पंचगसंजोएणं छब्बीसं भंगा भवंति, एवामेव सपुव्वावरेणं एकग-द्रयग-तियग-चउक्कगपंचगसंजोगेहिं दो एकतीसं भंगसया भवंति।
૨૧. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે, ૨૨. કદાચ અનેક અંશ કાળા, એક અંશ લીલો, અનેક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૨૩. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૨૪, કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે, ૨૫. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, એક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે, ૨૬. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને એક અંશ શ્વેત હોય છે. આ પ્રકારે પંચસંયોગીના છવ્વીસ ભંગ હોય છે. એ જ પ્રકારે વર્ણના ક્રમશ: અસંયોગી ૫, બ્રિકસંયોગી ૪૦, ત્રિકસંયોગી ૮૦, ચતુઃસંયોગી
0 અને પંચયોગી ૨૬ - એમ કુલ મળીને ૨૩૧ ભંગ હોય છે. ગંધના ભંગ સપ્તપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ હોય છે. રસના ૨૩૧ ભંગ પણ એ જ વર્ણને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ.
સ્પર્શના ૩૬ ભંગ ચતુuદેશી ઢંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. (આ પ્રકારે અષ્ટપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૨૩૧, ગંધના ૬, રસના ૨૩૧ અને
સ્પર્શના ૩૬ કુલ મળીને ૫૦૪ ભંગ થાય છે.) પ્ર. ભંતે ! નવપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! અષ્ટપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ, કદાચ એક
વર્ણ -ચાવત- કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય છે. એક વર્ણ, બે વર્ણ, ત્રણ વર્ષ અને ચાર વર્ણના ભંગોનું કથન અષ્ટપ્રદેશી કંધને અનુરૂપ છે. જો પાંચ વર્ણયુક્ત હોય તો - ૧. કદાચ કાળો, લીલો, લાલ, પીળો અને શ્વેત હોય છે. ૨. કદાચ એક અંશ કાળો, એક અંશ લીલો, એક અંશ લાલ, એક અંશ પીળો અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે.
गंधा जहा-सत्तपएसियस्स। रसा जहा-एयस्स चेव वन्ना।
फासा जहा-चउप्पएसियस्स।
प. नवपएसिए णं भंते ! खंधे कइवण्णे, कइगंधे, कइरसे,
कइफासे पण्णत्ते? उ. गोयमा ! सिय एगवन्ने जहा-अट्ठपएसिए -जाव
सिय चउफासे पण्णत्ते। एगवन्न दुवन्न तिवन्न चउवन्ना जहेव अट्ठपएसियस्स। जइ पंचवन्ने१.सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लए य, २. सिय कालए य नीलए य लोहियए य हालिद्दए य सुकिल्लगा य,

Page #398

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૨૧
एवं परिबाडीए एकतीसं भंगा भाणियब्वा-जाव३१. सिय कालगा य नीलगा य लोहियगा य हालिद्दगा य सुक्किल्लए य,
एए एक्कतीसं भंगा। एवं एकग-यग-तियग-चउक्कग-पंचग-संजोगेहिंदो छत्तीसा भंगसया भवंति।
गंधा जहा-अट्ठपएसियस्स। रसा जहा-एयस्स चेव वन्ना।
फासा जहा-चउप्पएसियस्स।
प. दसपएसिएणं भंते! खंधे कइवन्ने, कइगंधे, कइरसे,
कइफासे पण्णत्ते? उ. गोयमा ! सिय एगवन्ने जहा नवपएसिए -जाव
सिय चउफासे पण्णत्ते। एगवन्न दुवन्न तिवन्न चउवन्नाजहेवनवपएसियस्स,
એ પ્રકારે એ જ ક્રમથી (એક-અનેકની અપેક્ષાએ) ૩૧. કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને એક અંશ શ્વેત હોય છે. પર્યત એકત્રીસમો ભંગ સમજવો જોઈએ. એ જ પ્રકારે વર્ણના ક્રમશ: અસંયોગી ૫, બ્રિકસંયોગી ૪૦, ત્રિકસંયોગી ૮૦ચતુઃસંયોગી ૮૦ અને પંચસંયોગી ૩૧ - આ બધા મળીને વર્ણસંબંધી કુલ ૨૩૬ ભંગ થાય છે. ગંધવિષયક છ ભંગ અપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ છે. રસવિષયક ૨૩૬ ભંગ એના જ (વર્ણન) અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. સ્પર્શના ૩૬ ભંગ ચતુuદેશી ઢંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. (આ પ્રકારે નવપ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણના ૨૩૬, ગંધના ૬, રસના ૨૩૬ અને સ્પર્શના
૩૬ - આ બધા મળીને કુલ ૫૧૪ ભંગ થાય છે.) પ્ર. ભંતે ! દસપ્રદેશી ઢંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ! નવપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ કદાચ એક વર્ણ
-વાવ-કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. એક વર્ણ, બે વર્ણ, ત્રણ વર્ષ અને ચાર વર્ણોના ભંગોનું કથન નવ પ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. પાંચ વર્ષનું કથન પણ નવપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. વિશેષ – (૩૨) કદાચ અનેક અંશ કાળા, અનેક અંશ લીલા, અનેક અંશ લાલ, અનેક અંશ પીળા અને અનેક અંશ શ્વેત હોય છે. આ બત્રીશમો ભંગ વિશેષ સમજવો જોઈએ. આ પ્રકારે અસંયોગી ૫, દ્વિસંયોગી ૪૦, ત્રિસંયોગી ૮૦, ચતુષ્કસંયોગી ૮૦ અને પંચસંયોગી ૩૨ એ બધા મળીને વર્ણના કુલ ૨૩૭ ભંગ હોય છે. ગંધના ૬ ભંગ નવપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. રસના ૨૩૭ ભંગ એના જ (વર્ણન) અનુરૂપ છે.
સ્પર્શના ૩૬ ભંગ ચપ્રદેશી અંધને અનુરૂપ છે. (આ પ્રકારે દસ પ્રદેશી ધમાં વર્ણના ૨૩૭, ગંધના ફ, રસના ૨૩૭ અને સ્પર્શના ૩૬ આમ એ કુલ મળીને ૫૧૬ ભંગ થાય છે.) ૧૧, દસ પ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધના પણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૨. તે જ પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધના પણ ભંગ સમજવા જોઈએ.
पंचवन्ने वि तहेव। णवरं-(३२) सिय कालगाय नीलगाय लोहियगाय हालिद्दगा य सुकिल्लगा य,
बत्तीसइमो वि भंगो भन्नइ, एवमेए एक्कग दुयग तियग चउक्कग पंचग संजोएसु दोनि सत्ततीसा भंगसया भवंति।
गंधा जहा-नवपएसियस्स। रसा जहा-एयस्स चेव वन्ना। फासा जहा-चउप्पएसियस्स।
११. जहा दसपएसिओ एवं संखेज्जपएसिओ वि,
१२. एवं असंखेज्जपएसिओ वि,

Page #399

૨૪૨૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
१३. सुहमपरिणओ अणंतपएसिओ वि एवं चेव ।
प. बायरपरिणए णं भंते ! अणंतपएसिए खंधे कइवन्ने,
कइगंधे, कइरसे, कइफासे पण्णत्ते ?
૩. નીયમી ! સિય જીવને નવ-ચિ પંચવજો,
सिय एगगंधे, सिय दुगंधे, સિય પુજારણે –ગાવ- સિય પંવર,
सिय चउफासे -जाव- सिय अट्ठफासे पण्णत्ते ।
वन्न-गंध-रसा जहा दसपएसियस्स।
जइ चउफासे१. सब्वे कक्खडे, सव्वे गरूए, सब्वे सीए, सब्वे निद्धे,
२. सव्वे कक्खडे सव्वे गरूए सव्वे सीए सव्वे लुक्खे,
૧૩. સૂક્ષ્મપરિણત અનંતપ્રદેશી સ્કંધના પણ એ
જ પ્રકારે ભંગ સમજવો જોઈએ. પ્રભંતે ! બાદર પરિણામયુક્ત (ધૂળ) અનંતપ્રદેશી
સ્કંધ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! કદાચ એક વર્ણયુક્ત -વાવ- કદાચ
પાંચ વર્ણયુક્ત હોય છે. કદાચ એક ગંધયુક્ત અને કદાચ બે ગંધયુક્ત હોય છે. કદાચ એક રસયુક્ત -વાવ- કદાચ પાંચ રસયુક્ત હોય છે. કદાચ ચાર સ્પર્શયુક્ત યાવત- કદાચ આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે. (અનંત પ્રદેશ બાદર પરિણામ સ્કંધના) વર્ણ, ગંધ અને રસોના ભંગોના કથન દસપ્રદેશી કંધને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ. જો ચાર સ્પર્શયુક્ત હોય તો – ૧. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વશીત અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૨. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વશીત અને સર્વક્ષ હોય છે. ૩. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૪. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વક્ષ હોય છે, ૫. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વશીત અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૬. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વશીત અને સર્વરુક્ષ હોય છે, ૭. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૮. કદાચ સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વરુક્ષ હોય છે, ૯. કદાચ સર્વમૃદુ (કોમલ), સર્વગુરુ, સર્વશીત અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૧૦. કદાચ સર્વમૂદુ, સર્વગુરુ, સર્વશીત અને સર્વરુક્ષ હોય છે, ૧૧. કદાચ સર્વમૃદુ, સર્વગુરુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૧૨. કદાચ સર્વમૃદુ, સર્વગુરુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વરુક્ષ હોય છે,
३.सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सब्वे उसिणे सब्वे निद्धे,
४.सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सब्वे उसिणे सब्वे लुक्खे,
५.सब्वे कक्खडे सब्वे लहुए सब्वे सीए सव्वे निद्धे,
६. सव्वे कक्खडे सब्वे लहुए सव्वे सीए सब्वे लुक्खे,
૭. સર્વે કરૂસ ૬gવેarળે સનિ,
८. सव्वे कक्खडे सव्वे लहुए सवे उसिणे सव्वे लुक्खे,
९. सब्वे मउए सव्वे गरूए सव्वे सीए सब्चे निद्धे,
१०. सव्वे मउए सव्वे गरूए सब्वे सीए सव्वे लुक्खे,
११.सब्वे मउए सब्वे गरूए सब्वे उसिणे सब्वे निद्धे.
१२. सव्वे मउए सब्वे गरूए सब्वे उसिणे सब्वे लुक्खे,

Page #400

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૨૩
१३. सब्वे मउए सब्वे लहुए सब्वे सीए सब्वे निद्धे,
१४. सब्बे मउए सब्वे लहुए सब्वे सीए सब्वे लुक्खे,
१५. सव्वे मउए सव्वे लहुए सव्वे उसिणे सव्वे निद्धे,
१६. सब्वे मउए सव्वे लहुए सव्वे उसिणे सब्वे लुक्खे,
एए सोलस भंगा। जइ पंचफासे१. सव्वे कक्खडे सब्वे गरूए सब्वे सीए देसे निद्धे देसे તુવર, २. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सव्वे सीए देसे निद्धे देसा लुक्खा, ३. सव्वे कक्खडे सब्वे गरूए सव्वे सीए देसा निद्धा देसे लुक्खे, ४. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सब्वे सीए देसा निद्धा देसा लुक्खा, ५-८. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सव्वे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,
૧૩. કદાચ સર્વમૂદુ, સર્વલવું, સર્વશીત અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૧૪. કદાચ સર્વમૂદુ, સર્વલ, સર્વશીત અને સર્વરુક્ષ હોય છે, ૧૫. કદાચ સર્વમૃદુ, સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વસ્નિગ્ધ હોય છે, ૧૬. કદાચ સર્વમૂદુ, સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ અને સર્વક્ષ હોય છે. આ પ્રકારે આ સોળ ભંગ થાય છે. જો પાંચ સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૨. સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૩. સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વશીત, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, ૪. સર્વકર્કશ, સર્વગુર, સર્વશીત, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રૂક્ષ હોય છે, પ-૮. સર્વકર્કશ, સર્વગર, સર્વઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, એના ચાર ભંગ હોય છે, ૯-૧૨. સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રક્ષ હોય છે, એને પણ ચાર ભંગ હોય છે, ૧૩-૧૬. સર્વકર્કશ, સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. એના પણ ચાર ભંગ હોય છે. એ પ્રકારે કર્કશની સાથે સોળ ભંગ હોય છે. ૧૭-૩૨. સર્વમૃદુ, સર્વગુરુ, સર્વશીત, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. એ પ્રકારે મૃદુની સાથે પણ સોળ ભંગ હોય છે. આ કુલ ૩૨ ભંગ થયા. ૩૩-૪૪. સર્વકર્કશ, સર્વગર, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે અને સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, સર્વરુક્ષ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. આ પ્રકારે કુલ બત્રીસ ભંગ હોય છે. ૬૫-૯૬. સર્વકર્કશ, સર્વશીત, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ ગુરુ અને એક અંશ લઘુના પણ પૂર્વવત્ બત્રીસ ભંગ હોય છે.
९-१२. सव्वे कक्खडे सब्वे लहुए सव्वे सीए देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,
१३-१६. सव्वे कक्खडे सब्वे लहुए सव्वे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,
एवं एए कक्खडेणं सोलस भंगा। १७-३२. सव्वे मउए सब्वे गरूए सब्वे सीए देसे निद्धे देसे लुक्खे, एवं मउएण वि समंसोलस भंगा, एवं बत्तीसं भंगा।
३३-६४. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए सब्वे निद्धे देसे सीए देसे उसिणे, सब्वे कक्खडे सव्वे गरूए सब्वे लुक्खे देसे सीए देसे उसिणे, एए बत्तीसं भंगा। ६५-९६. सब्वे कक्खडे सव्वे सीए सव्वे निद्धे देसे गरूए देसे लहुए, एत्थ वि बत्तीसं भंगा,

Page #401

૨૪૨૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
९७-१२८. सब्वे गरूए सब्वे सीए सव्वे निद्धे देसे कक्खडे देसे मउए, एत्थ वि बत्तीसं भंगा।
एवं सब्बए पंचफासे अट्ठावीसं भंगसयं भवइ ।
जइ छप्फासे१. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे, २-१५. सब्वे कक्खडे सव्वे गरूए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसा लुक्खा -जाव
१६. सब्वे कक्खडे सब्वे गरूए देसा सीया देसा उसिणा देसा निद्धा देसा लुक्खा,
एए सोलस भंगा। १७-३२. सब्वे कक्खडे सब्वे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एत्थ वि सोलस भंगा। ३३-४८. सव्वे मउए सव्वे गरूए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
૯૭-૧૨૮. સર્વગુરુ, સર્વશીત, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ કર્કશ અને એક અંશ મૃદુના પણ પૂર્વવત્ બત્રીસ ભંગ હોય છે. આ પ્રકારે બધા મળીને પાંચ સ્પર્શના ૧૨૮ ભંગ હોય છે. આ છે સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧. સર્વકર્કશ, સર્વગુર, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રક્ષ હોય છે. ૨-૧૫. સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે -વાવ૧૬. સર્વકર્કશ, સર્વગુરુ, અનેક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે.
આ પ્રકારે અહીંયા પણ ૧૬ ભંગ હોય છે. ૧૭-૩૨. સર્વકર્કશ, સર્વલ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. અહીંયા પણ સોળ ભંગ હોય છે. ૩૩-૪૮. સર્વમૂદુ, સર્વગુરુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ સુક્ષ હોય છે. અહીંયા પણ સોળ ભંગ હોય છે. ૪૯-૬૪. સર્વમૂદ, સર્વલઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. અહીંયા પણ સોળ ભંગ હોય છે. એ બધાં મળીને ૧૬+ ૧૬+ ૧૬+ ૧ = ૬૪ ભંગ હોય છે. ૬૫-૧૨૮. સર્વકર્કશ, સર્વશીત, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લધુ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે.
આ પ્રકારે -ચાવતસર્વમૃદુ, સર્વઉષ્ણ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે. અહીંયા પણ ચોસઠ ભંગ હોય છે. ૧૨૯-૧૯૨. સર્વકર્કશ, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે -વાવ
एत्थ वि सोलस भंगा। ४९-६४. सव्वे मउए सब्चे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे, एत्थ वि सोलस भंगा, एए चउसट्ठि भंगा,
६५-१२८. सव्वे कक्खडे सब्वे सीए देसे गरूए देसे लहुए देसे निद्धे देसे लुक्खे,
-નવसव्वे मउए सव्वे उसिणे देसा गरूया देसा लहुया देसा निद्धा देसा लुक्खा,
एत्थ वि चउसटिंढ भंगा, १२९-१९२. सब्वे कक्खडे सव्वे निद्धे देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे -जाव

Page #402

પુદ્દગલ-અધ્યયન
सव्वे मउए सव्वे लुक्खे देसा गरूया देसा लहुया देसा सीया देसा उसिणा १६, एए चउसट्ठि भंगा,
१९३-२५६. सव्वे गरूए सव्वे सीए देसे कक्खडे देसे मउए देसे निद्धे देसे लुक्खे,
તું -ખાવ
सव्वे
सव्वे उसिणे देसा कक्खडा
लहुए देसा निद्धा देसा मउया देसा लुक्खा,
एए चउसट्ठि भंगा,
२५७-३२०. सव्वे गरूए सव्वे निद्धे देसे कक्खडे देसे मउए देसे सीए देसे उसिणे - जाव
सव्वे लहुए सव्वे लुक्खे देसा कक्खडा देसा मउया देसा सीया देसा उसिणा,
एए चउसट्ठि भंगा, ३२१-३८४. सव्वे सीए सव्वे निद्धे देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए -जाव- सव्वे उसिणे सव्वे लुक्खे देसा कक्खडा देसा मउया देसा गरूया देसा लहुया,
एए चउसट्ठि भंगा,
सव्वे ते छप्फासे तिन्निचउरासीया भंगसया भवंति ३८४
जइ सत्तफासे
१. सव्वे कक्खडे देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
२-४. सव्वे कक्खडे देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसा लुक्खा ४,
५-८. सव्वे कक्खडे देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसा उसिणा देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,

૨૪૨૫
સર્વમૃદુ, સર્વક્ષ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત અને અનેક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. અહીંયા પણ ચોસઠ ભંગ થાય છે. ૧૯૩-૨૫૬. સર્વગુરુ, સર્વશીત, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે.
એજ પ્રકારે યાવ
સર્વલઘુ, સર્વઉષ્ણ, અનેક અંશ કર્કશ,
અનેક અંશ સ્નિગ્ધ, અનેક અંશ મૃદુ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે.
અહીંયા પણ ચોસઠ ભંગ હોય છે. ૨૫૭-૩૨૦. સર્વગુરુ, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે -યાવત્
સર્વલઘુ, સર્વક્ષ, અનેક અંશ કર્કશ,
અનેક અંશ મૃદુ, અનેક અંશ શીત અને અનેક અંશ ઉષ્ણ હોય છે.
અહીંયા પણ ચોસઠ ભંગ હોય છે. ૩૨૧-૩૮૪. સર્વશીત, સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ ગુરુ અને એક અંશ લઘુ હોય છે -યાવત્- સર્વઉષ્ણ, સર્વક્ષ, અનેક અંશ કર્કશ, અનેક અંશ મૃદુ, અનેક અંશ ગુરુ અને અનેક અંશ લઘુ હોય છે.
આ પ્રકારે અહીંયા પણ ચોસઠ ભંગ હોય છે.
આ પ્રકારે બધા મળીને આ પસ્પર્શ સંબંધિત ત્રણસો ચોર્યાસી (૬૪ x ૬ = ૩૮૪) ભંગ હોય છે. જો તે સાત સ્પર્શયુક્ત હોય તો -
૧. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ,
એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે.
૨-૪. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે, આ પણ ચાર ભંગ હોય છે.
૫-૮. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંક શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે, આ પણ ચાર ભંગ હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #403

૨૪૨૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
९-१२. सव्वे कक्खडे देसे गरूए देसे लहुए देसा सीया देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लक्खे ४,
१३-१६. सव्वे कक्खडे देसे गरूए देसे लहुए देसा सीया देसा उसिणा देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,
सब्बेए सोलस भंगा भाणियब्बा, १७-३२. सब्वे कक्खडे देसे गरूए देसा लहुया देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एवं गरूएणं एगत्तेणं लहुएणं पुहत्तेणं एए विसोलस
શંકા,
३३-४८. सव्वे कक्खडे देसा गरूया देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लक्खे,
एए वि सोलस भंगा भाणियब्वा, ४९-६४. सव्वे कक्खड़े देसा गरूया देसा लहुया देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
૯-૧૨. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. આ પણ ચાર
ભંગ હોય છે. ૧૩-૧૬. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ,
અનેક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. આ પણ ચાર ભંગ હોય છે. આ બધા મળીને ૧૬ ભંગ થાય છે. ૧૭-૩૨. સર્વકર્કશ, એક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. એ પ્રકારે ગુરુપદને એકવચનમાં અને લઘુપદને બહુવચનમાં રાખીને પૂર્વવત અહીંયા પણ સોળ ભંગ કહેવા જોઈએ. ૩૩-૪૮. સર્વકર્કશ, અનેક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. આ પણ સોળ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૪૯-૬૪. સર્વકર્કશ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લધુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે. અહીંયા પણ સોળ ભંગ સમજવા જોઈએ. એ જ પ્રકારે આ ૧૪૪=૪ ભંગ સર્વકર્કશની સાથે સમજવા જોઈએ. ૬૫-૧૨૮. સર્વમૃદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. એ પ્રકારે મૂશબ્દની સાથે પણ પૂર્વવત ૧૮૪ = ઉ૪ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૨૯-૧૯૨. સર્વગુરુ, એક અંશ કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. એ જ પ્રકારે ગુરુની સાથે પણ પૂર્વવત ૧૬૪૪ =
૪ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૯૩-૨૫૬. સર્વલઘુ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે.
एए वि सोलस भंगा भाणियब्वा, एवमेए चउसटिंट भंगा कक्खडेण सम,
६५-१२८. सब्वे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लक्खे ।
एवं मउएण वि समं चउसदिठ भंगा भाणियब्बा।
१२९-१९२. सव्वे गरूए देसे कक्खडे देसे मउए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एवं गरूएण वि समं चउस िभंगा कायव्वा ।
१९३-२५६. सब्चे लहुए देसे कक्खडे देसे मउए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,

Page #404

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૨૭
एवं लहुएण वि समं चउसटिंठ भंगा कायव्वा ।
२५७-३२०. सव्वे सीए देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एवं सीएण वि समं चउसटिंट भंगा कायव्वा ।
३२१-३८४. सव्वे उसिणे देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एवं उसिणेण वि समं चउसदि भंगा कायवा।
३८५-४४८. सव्वे निद्धे देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे,
एवं निद्धेण वि समं चउसदि8 भंगा कायवा।
४४९-५१२. सब्वे लुक्खे देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे,
આ પ્રકારે લઘુની સાથે પૂર્વવત ૧૬ ૪ ૪ = ૬૪ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૨૫૭-૩૨૦. સર્વશીત, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. આ પ્રકારે શીતની સાથે પણ જો ભંગ સમજવા જોઈએ. ૩૨૧-૩૮૪. સર્વઉષ્ણ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લધુ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. એ પ્રકારે ઉષ્ણની સાથે પણ જો ભંગ સમજવા જોઈએ. ૩૮૫-૪૪૮. સર્વસ્નિગ્ધ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. એ પ્રકારે સ્નિગ્ધની સાથે પણ ૪ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૪૪૯-૫૧૨. સર્વરુક્ષ, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત અને એક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. એ પ્રકારે રુક્ષની સાથે પણ જો ભંગ સમજવા જોઈએ -યાવતસર્વરુક્ષ, અનેક અંશ કર્કશ, અનેક અંશ મૂદુ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત અને અનેક અંશ ઉષ્ણ હોય છે. આ પ્રકારે આ બધા મળીને સપ્તસ્પર્શી (બાદર પરિણામ અનંત પ્રદેશી અંધ)ના પાંચસો બાર (૮ * ૪ = ૫૧૨) ભંગ થાય છે. જો આઠ સ્પર્શયુક્ત હોય તો - ૧-૪. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે, અહીંયા ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ. પ-૮. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લધુ, એક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રક્ષા હોય છે, અહીંયા પણ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ.
एवं लुक्खेण विसमं चउसदि भंगा कायव्वा-जाव
सब्वे लुक्खे देसा कक्खडा देसा मउया देसा गरूया देसा लहुया देसा सीया देसा उसिणा,
एवं सत्तफासे पंचबारसुत्तरा भंगसया भवति ।
जइ अट्ठफासे१-४. देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लक्खे ४,
५-८. देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसे सीए देसा उसिणा देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,

Page #405

૨૪૨૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
९-१२. देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसा सीया देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लक्खे ४.
१३-१६. देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसे लहुए देसा सीया देसा उसिणा देसे निद्धे देसे लुक्खे ४,
एए चत्तारि चउका सोलस भंगा १७-३२. देसे कक्खडे देसे मउए देसे गरूए देसा लहुया देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एवं एएगरूएणं एगत्तएणलहुएणं पुहत्तएणं सोलस भंगा कायब्वा। ३३-४८. देसे कक्खडे देसे मउए देसा गरूया देसे लहुए देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
एए वि सोलस भंगा कायब्वा। ४९-६४. देसे कक्खडे देसे मउए देसा गरूया देसा लहुया देसे सीए देसे उसिणे देसे निद्धे देसे लुक्खे,
૯-૧૨. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૃદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે, અહીંયા પણ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૩-૧૬. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રૂક્ષ હોય છે, અહીંયા પણ ચાર ભંગ સમજવા જોઈએ.
આ પ્રકારે આ ચાર ચતુષ્કોના ૧૬ભંગ હોય છે. ૧૭-૩૨. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, એક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. આ પ્રકારે ગુરુપદને એક વચનમાં અને લઘુપદને બહુવચનમાં રાખી પૂર્વવત ૧૬ભંગ સમજવા જોઈએ. ૩૩-૪૮. એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદુ, અનેક અંશ ગુરુ, એક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રુક્ષ હોય છે. એના પણ ૧૬ ભંગ (પૂર્વવત) સમજવા જોઈએ. ૪૯-૪, એક અંશ કર્કશ, એક અંશ મૂદ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, એક અંશ શીત, એક અંશ ઉષ્ણ, એક અંશ સ્નિગ્ધ અને એક અંશ રક્ષ હોય છે. એના પણ પૂર્વવત ૧૬ ભંગ સમજવા જોઈએ. કર્કશ અને મૃદુને એકવચનમાં રાખવાથી આબધા મળીને (૧૬ ૪ ૪ = ૪) ભંગ થાય છે.
૫-૧૨૮. ત્યારપછી કર્કશને એકવચનમાં અને મૃદુને બહુવચનમાં રાખીને જ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૨૯-૧૯૨. ત્યારપછી કર્કશને બહુવચનમાં અને મૂહુને એકવચનમાં રાખીને પૂર્વવત ૨૪ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૯૩-૨૫૬. ત્યાર પછી કર્કશ અને મૃદુ બનેને બહુવચનમાં રાખીને ૬૪ ભંગ સમજવા જોઈએ -ચાવતુઅનેક અંશ કર્કશ, અનેક અંશ મૃદુ, અનેક અંશ ગુરુ, અનેક અંશ લઘુ, અનેક અંશ શીત, અનેક અંશ ઉષ્ણ, અનેક અંશ સ્નિગ્ધ અને અનેક અંશ રુક્ષ હોય છે. આ ચોસઠમો અંતિમ ભંગ છે. આ બધા મળીને બસો છપ્પન (૨૫) અષ્ટસ્પર્શીના ભંગ થાય છે.
एए वि सोलस भंगा कायवा। सब्वेवितेचउसट्टिं भंगा कक्खडमउएहिंएगत्तएहिं,
६५-१२८. ताहे कक्खडेणं एगत्तएणं मउएणं पुहत्तएणं एए चेव चउसटिंठ भंगा कायब्बा, १२९-१९२. ताहे कक्खडेणं पुहत्तएणं मउएणं एगत्तएणं चउसट्टि भंगा कायब्वा,
१९३-२५६. ताहे एएहिं चेव दोहिंवि पुहत्तएहिं વસદ્ધિ એT ઢાબા -નવ
देसा कक्खडा देसा मउया देसा गरूया देसा लहुया देसा सीया देसा उसिणा देसा निद्धा देसा लुक्खा,
एसो अपच्छिमो भंगो, सव्वेते अट्ठफासे दो छप्पन्ना भंगसया भवंति।

Page #406

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૨૯
एवं एए बायरपरिणए अणंतपएसिए खंधे सब्वेस
આ પ્રકારે બાદર પરિણામયુક્ત અનન્ત પ્રદેશી संजोएसु बारस छन्नउया भंगसया भवंति।
સ્કંધના સર્વસંયોગી (ચતુઃસંયોગી ૧૬, પંચસંયોગી - વિયા, . ૨૦, ૩, ૬, મુ. ૨-૧૪
૧૨૮, છસંયોગી ૩૮૪, સપ્તસંયોગી ૫૧૨ અને અસંયોગી ૨૫૬ - બધા મળીને બારસો છનું
(૧૨૯૬) ભંગ થાય છે. ૨૨. પાવાયા સારસ પીવાણુ વપUTI - ૧૧. પ્રાણાતિપાતાદિ અઢાર પાપસ્થાનોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : प. अह भंते! पाणाइवाए मुसावाए अदिन्नादाणे मेहुणे - પ્ર, ભંતે ! પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન परिग्गहे, एस णं कतिवण्णे, कतिगंधे, कतिरसे,
અને પરિગ્રહ, આ (બધા) કેટલા વર્ણ, કેટલા ગંધ, कतिफासे पन्नत्ते?
કેટલા રસ અને કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે ? उ. गोयमा ! पंचवण्णे दुगंधे पंचरसे चउफासे पन्नत्ते । ઉ. ગૌતમ ! (આ) પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને
ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવાય છે. प. अह भंते ! कोहे कोवे रसे दोसे अखमा संजलणे પ્ર. ભંતે ! ક્રોધ, કોપ, રોષ, દોષ (દ્વષ) અક્ષમા, कलहे चंडिक्के भंडणे विवादे एस णं कतिवण्णे
સંજ્વલન, કજીયો ઉગ્રતા ચાંડિક્ય લંડન (ઝઘડો) -ઝાવ- તિwાસે નરે?
અને વિવાદ આ બધા કેટલા વર્ણ –ચાવતુ- કેટલા
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचवण्णे दुगंधे पंचरसे चउफासे पन्नत्ते। ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને
ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. प. अह भंते ! माणे मय दप्पे थंभे गब्वे अत्तुकासे પ્ર. ભંતે ! માન, મદ, દર્પ (અહંકાર), સ્તંભ, ગર્વ,
परपरिवाए उक्कोसे अवक्कोसे उन्नए उन्नामे दुन्नामे અત્યુત્ક્રોશ (બુમબરાડા), પરપરિવાદ (અન્યનિંદા), एस णं कतिवण्णे -जाव- कतिफासे पन्नत्ते ?
ઉત્કર્ષ (ઉન્નતિ), અપકર્ષ (પડતી), ઉન્નત, ઉન્નામ (વિષાદપ્રાપ્ત) અને દુર્નામ (અપકીર્તિ), આ (બધા) કેટલા વર્ણ યાવતુ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचवण्णे दुगंधे पंच रसे चउफासे पन्नत्ते। ઉ. ગૌતમ ! એ (બધા) પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ
અને ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. . अह भंते ! माया उवही नियडी बलये गहणे णूमे પ્ર. ભંતે ! માયા (કપટ), ઉપધિ, નિકૃતિ (ઠગાઈ), कक्के करूवे जिम्हे किब्बिसे आयरणत्ता गृहणया
વલય (પ્રપંચગુપ્તતા), ગહન (કપટથી-છાનુંवंचणया पलिउंचणया साइजोगे एस णं कतिवण्णे
છાનું), નૂમ (અસત્ય), કલ્ક (પાપ), કુરુપા (નિર્દય), -ગાવ- તિwાસે પુનત્તે ?
જિહ્મતા, કિલ્વેિષ (અધમતા), આચરણતા (જુઠી પરંપરા), ગૃહનતા, વચનતા (ઠગચતુરાઈ), પ્રતિક્રનતા(માયા-કપટ)અને સાતિયોગ(અવિશ્વાસ) આ (બધા) કેટલા વર્ણ ચાવતુ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचवण्णे दुगंधे पंच रसे चउफासे पन्नत्ते।। ઉ. ગૌતમ ! આ બધા પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ
અને ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે. प. अह भंते ! लोभे इच्छा मुच्छा कंखागेही तण्हा भिज्झा પ્ર. ભંતે! લોભ, ઈચ્છા, મૂચ્છ, કાંક્ષા, ગૃદ્ધિ (લાલચ), अभिज्झा आसासणता पत्थणता लालप्पणता
તૃષ્ણા, ભિજ્યા (કંજુસાઈ), અભિજ્યા (લોભ), कामासा भोगासा जीवियासा मरणासा नंदिरागे
આશંસનતા, પ્રાર્થનતા(વાંછા), લાલપ્પનતા (બકવાટ) एस णं कतिवण्णे -जाव- कतिफासे पण्णत्ते ?
કામાશા (વિષયાભિલાષા), ભોગાથા (ભોગવાસના), જીવિતાશા, મરણાશા અને નન્દિરાગ (સમૃદ્ધિમાં હર્ષ) આ (બધા) કેટલા વર્ણ વાવ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ?

Page #407

૨૪૩૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ उ. गोयमा ! पंच वण्णे दुगंधे पंचरसे चउफासे पन्नत्ते। ઉગૌતમ ! આ બધા પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ
અને ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. प. अहभंते! पेज्जेदोसे कलहे-जाव-मिच्छादसणसल्ले
ભંતે ! પ્રેમ-રાગ, દ્વેષ, કલહ -ચાવત-મિથ્યાદર્શન एस णं कतिवण्णे -जाव- कतिफासे पण्णत्ते?
શલ્ય પર્યત (આ બધા પાપસ્થાન) કેટલા વર્ણ
-ચાવતુ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा! पंच वण्णे, दुगंधे, पंच रसे, चउफासेपण्णत्ते। ઉ. ગૌતમ ! એ બધા પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ - વિચા. સ. ૧૨, ૩, ૬, . ૨-૭
અને ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૨૨. પાડવાચા મારણ પાવાદ વિરમજુ વાળા ૧૨, પ્રાણાતિપાતાદિ અઢાર પાપસ્થાન વિરમણોમાં વર્ણાદિના अभाव परुवर्ण
અભાવનું પ્રરૂપણ : प. अह भंते! पाणाइवायवेरमणे-जाव-परिग्गहवेरमणे, પ્ર. ભંતે ! પ્રાણાતિપાત-વિરમણ -ચાવતુ- પરિગ્રહकोहविवेगे-जाव-मिच्छादसणसल्लविवेगे एस णं
વિરમણ તથા ક્રોધવિવેક -યાવત-મિથ્યાદર્શનશલ્ય સિવ -ગાવ-તિwાસે પુનત્તે ?
વિવેક આ બધા કેટલા વર્ણ, કેટલી ગંધ, કેટલા
રસ અને કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. સોયમાં ! સવો, ગધે, મર, 1 પત્તો ઉ. ગૌતમ ! (આ બધા)વર્ણરહિત, ગંધરહિત, રસરહિત - વિયા. સ. ૧૨, ૩, ૬, મુ. ૮
અને સ્પર્શરહિત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૨૩. રૂરિયાઈ વુલુફાહgsળાકુવMડ ૧૩. ઔત્પાતિકી વગેરે ચાર બુદ્ધિઓ અવગ્રહાદિ અને अभाव परूवणं
ઉત્થાનાદિમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ : प. अह भंते! उप्पत्तिया वेणइया कम्मया पारिणामिया પ્ર. ભંતે!ઔત્પાતિકી, વૈનાયિકી, કાર્મિક અને પારિણામિકી ઈસ જે તિવUTT -ળવ-તિસા Tvyત્તા ?
બુદ્ધિ કેટલા વર્ણ યાવતુ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત
કહેવામાં આવી છે ? ૩. યમ ! નવUT -ગાવ- માસા પન્ના | ઉ. ગૌતમ ! એ બુદ્ધિઓ વર્ણ યાવત- સ્પર્શરહિત
કહેવામાં આવી છે. प. अह भंते ! उग्गहे ईहा अवाय धारणा एस णं
ભંતે ! અવગ્રહ (અવધારણ), ઈહા (અવલોકન), कतिवण्णा -जाव- कतिफासा पण्णत्ता ?
અવાય (પ્રાપ્તિ) અને ધારણા આ કેટલા વર્ણ
-વાવ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. નવમા ! વUT -ળાવ- માસ પૂનત્તા | | ઉ. ગૌતમ ! એ વર્ણ ચાવતુ- સ્પર્શરહિત કહેવામાં
આવ્યા છે. प. अह भंते ! उट्ठाणे कम्मे बले वीरिए पुरिसक्का- પ્ર. ભંતે ! ઉત્થાન, કર્મ, બલ, વીર્ય અને પુરુષકારरपरक्कमे एसणं कतिवण्णे-जाव-कतिफासेपण्णत्ता?
પરાક્રમ એ કેટલાવર્ણ યાવત- કેટલા સ્પર્શયુક્ત
કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. યમ! સવUTTI -ળાવ-મસા પુનત્તા
ઉ. ગૌતમ ! એ વર્ણ યાવતુ- સ્પર્શરહિત કહેવામાં - વિચા. સ. ૨૨, ૩, ૬, ૬. ૬-
આવ્યા છે. વાન્તરેલુગુવાવાઈuપુપુરવીર યાદવને- ૧૪, અવકાશાંતરો તનુવાતાદિ અને પૃથ્વીઓમાં વર્ણાદિનું
પ્રરૂપણ : 1. સત્તને જે મંતે ! વાસંતરે રિવાજો -ગાવ- પ્ર. ભંતે ! સપ્તમ અવકાશાન્તર કેટલા વર્ણ –ચાવતુकतिफासे पण्णत्ते ?
કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. ગયા ! નવો –નાવ- મારે પત્નો
ઉ. ગૌતમ ! તે વર્ણ યાવતુ- સ્પર્શરહિત કહેવામાં
આવ્યા છે. प. सत्तमेणं भंते ! तणुवाए कतिवण्णे -जाव-कतिफासे પ્ર. ભંતે ! સપ્તમ તનુવાત કેટલા વર્ણ યાવતુ- કેટલા
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે ?

Page #408

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૩૧
૩. ગોયમા ! નહીં પાવાઈ
ઉ. ગૌતમ ! પ્રાણાતિપાતને અનુરૂપ એના વર્ણાદિનું
કથન સમજવું જોઈએ. णवर-अट्ठफासे पन्नत्ते।
વિશેષ - આઠ સ્પર્શયુક્ત સમજવું જોઈએ. एवं जहा सत्तमे तणुवाए तहा सत्तमे घणवाए, જે પ્રકારે સપ્તમ તનુવાત (સૂક્ષ્મ વાયુવિશેષ) घणोदही पुढवी।
સંબંધિત કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રકારે સપ્તમ ઘનવાત (ત્યાનવાયુ) ઘનોદધિ (પત્થર જેવો કઠણ જલસમૂહ) અને સાતમી પૃથ્વીના વિષયમાં
પણ સમજવું જોઈએ. छठे ओवासंतरे अवण्णे -जाव- अफासे पण्णत्ते ।
છઠ્ઠા અવકાશાન્તર વર્ણ યાવત- સ્પર્શરહિત
કહેવામાં આવ્યું છે. छठे तणुवाए, घणवाए, घणोदही, पुढवी एयाई
છઠ્ઠી તનુવાત, ઘનવાત, ઘનોદધિ અને પછી પૃથ્વી अट्ठ फासाइं।
આ બધા આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. एवं जहा सत्तमाए पुढवीए वत्तब्बया भणिया तहा
જે પ્રકારે સાતમી પૃથ્વી સંબંધિત વર્ણન કર્યું એ -जाव- पढमाए पुढवीए भाणियवं।
જ પ્રકારે પ્રથમ પ્રથ્વી પર્યત કથન કરવું જોઈએ. - વિ. સ. ૧૨, ૩, ૬, . ૨૨-૧૭ ૨૩. રામા પુતવીકુ ના વાળ વVII હવ- ૧૫. રત્નપ્રભા આદિ પૃથ્વીઓમાં પુદગલ દ્રવ્યોના વર્ણાદિનું
પ્રરૂપણ : प. अत्थिणंभंते! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए अहेदव्वाई પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની નીચે જે દ્રવ્ય છે તેઓ वण्णओ काल-नील-लोहिय-हालिद्द-सुक्किलाई,
વર્ણથી કૃષ્ણ, લીલું, લાલ, પીળું અને સફેદ છે, गंधओ सुब्भिगंध-दुब्भिगंधाई, रसओ तित्त-कडु
ગંધમાં સુગંધિત અને દુર્ગધિત છે, રસથી તીખું,
કડવું, તરું (કર્ષલુ) ખાટું અને મધુર છે, સ્પર્શથી કર્કશ, कसाय-अंबिल-महुराई, फासओ कक्खड-मउयTય-દુ-સીય-૩fસ-નિદ્ધ-વાડું ,
મૂદુ, ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ તથા રુક્ષ
છે, અન્યોન્ય બદ્ધ છે, અન્યોન્ય પૃષ્ટ છે વાવअन्नमन्नबद्धाई, अन्नमन्नपुट्ठाई-जाव-अन्नमन्न
અન્યોન્ય (પરસ્પર) મળેલા (નિશ્ચિત થયેલા) છે ? घडत्ताए चिट्ठति ? ૩. હંતા, મયમા ! ત્યિ |
ઉ. હા, ગૌતમ ! છે. પર્વ -Mવિ- અહમાઈI
એ જ પ્રકારે અધસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. अत्थि णं भंते ! सोहम्मस्स कप्पस्स अहेदव्वाइं પ્ર. ભંતે ! શું સૌધર્મકલ્પના નીચે વર્ણથી કૃષ્ણ, લીલા, वण्णओ काल-नील-लोहिय-हालिद्द-सुक्किलाई
લાલ, પીળા અને સફેદ છે. –ચાવતુ- સ્પર્શથી -ગાવ-wાસો વરવડ-મય-ચ-~--
કકેશ, મૃદુ, ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને उसिण-निद्ध-लुक्खाई, अन्नमन्नबद्धाई, अन्नमन्न
રુક્ષ છે, અન્યોન્ય બદ્ધ છે, અન્યોન્ય પૃષ્ટ છે पुट्ठाई -जाव- अन्नमन्नघडत्ताए चिट्ठति ?
-વાવ- અન્યોન્ય (પરસ્પર) મળેલા છે ? ૩. નાયમાં ! gવે વેવા
ઉ. ગૌતમ! એ જ પ્રકારે પૂર્વવત છે. pd -ના- સિપન્મારા કુદવી
એ જ પ્રકારે ઈષત્રાબ્બારા પૃથ્વી પર્યત સમજવું - વિચા. સ. ૧૮, ૩. ૨૦, સુ. ૧-૧૨
જોઈએ. ૬. ગુર્તીવાણુ સોહનલાલુ રફથવાનુ વ૬ ૧૬ જેબૂઢીપાદિ-સૌધર્મકલ્પાદિ અને નૈરયિકાવાસ વગેરેમાં परूवर्ण
વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : जंबुद्दीवे -जाव- सयंभुरमणे समुद्दे,
જંબૂદ્વીપથી સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર પર્વત, . सोहम्मे कप्पे -जाव- ईसिपब्भारा पुढवी,
સૌધર્મકલ્પથી ઈષપ્રામ્ભારા પૃથ્વી પર્યત,

Page #409

૨૪૩૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ નવાસા -નવ-વેનિયાવાસા પ્રયાઈ સવાભ નૈરયિકાવાસથી વૈમાનિકાવાસ પર્યત બધા આઠ બ THITTI - વિયાસ, ૨, ૩૬, મુ. ૨૮
સ્પર્શયુક્ત સમજવા જોઈએ. ૨૭. વીમા નીવસ થઇ જવ- ૧૭. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાં જીવના વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : प. जीवे णं भंते ! गब्भं वक्कममाणे कतिवण्णं कतिगंधं પ્ર. ભંતે ! ગર્ભ દ્વારા ઉત્પન્ન થતાં જીવ કેટલા વર્ણ, ગંધ, कतिरसं कतिफासं परिणाम परिणमइ ?
રસ અને સ્પર્શ પરિણામથી પરિણમિત હોય છે ? गोयमा! पंचवण्णं दुगंधपंचरसं अट्ठफासंपरिणाम ઉ. ગૌતમ ! તે જીવ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને grરામા -વિયા, સ, ૧૨, ૩, ૬, મુ. ૩૬
આઠ સ્પર્શયુક્ત પરિણામથી પરિણમિત હોય છે. १८. चउवीसदंडएसु वण्णाइ परुवर्ण
૧૮. ચોવીસ દંડકોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : ૫. નેર મંતે! તિવUTI –ગાવ-તિસા પ્ર. ૬.૧, ભંતે ! નૈરયિકોનાં કેટલા વર્ણ યાવતપુનત્તા ?
કેટલા સ્પર્શ કહેવામાં આવ્યા છે ? गोयमा ! वेउविय-तेयाइं पडुच्च पंचवण्णा दुगंधा ઉ. ગૌતમ ! વૈક્રિય અને તેજસ પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ पंचरसा अट्ठफासा पन्नत्ता।
એમાં પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ
સ્પર્શ કહેવામાં આવ્યા છે. कम्मगं पडुच्च पंचवण्णा दुगंधा पंचरसा चउफासा
કાર્પણ પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પુનત્તો
પાંચ રસ અને ચાર સ્પર્શ કહેવામાં આવ્યા છે. जीवं पडुच्च अवण्णा -जाव- अफासा पन्नत्ता।
જીવની અપેક્ષાએ વર્ણરહિત -વાવ- સ્પર્શરહિત
કહેવામાં આવ્યા છે. હું ૨-૨૨. પર્વ –- થયિકુમાર
૬.૨-૧૧. એ જ પ્રકારે સ્વનિતકુમારો પર્યત વર્ણાદિ
સમજવું જોઈએ. ૫ સેપુત્રવિયા જે અંતે ! તિવUTI -વ- પ્ર. ૮, ૧૨, ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવ કેટલા વર્ણ कतिफासा पण्णत्ता ?
--વાવ- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે? गोयमा ! ओरालिय-तेयगाइं पडुच्च पंचवण्णा ઉ. ગૌતમ! ઔદારિક અને કૈજ પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ -ગાવ-મસ TWત્તા,
પાંચ વર્ણ -ચાવતુ- આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં
આવ્યા છે. कम्मगं पडुच्च जहा नेरइयाणं जीवं पडुच्च तहेव । કામણ શરીર અને જીવની અપેક્ષાએ પર્વવત
નૈરયિકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. હૃ. ૨૩-૧૧. જી -ગાવ- પિિા .
૬.૧૩-૧૯. એ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પર્યત વર્ણાદિનું
કથન સમજવું જોઈએ. णवर-वाउकाइया ओरालिय-वेउब्विय तेयगाई
વિશેષ - વાયુકાયિક, ઔદારિક, વૈક્રિય અને તૈજસ્ पडुच्च पंचवण्णा -जाव- अट्ठफासा पन्नत्ता।
પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ પાંચ વર્ણ યાવત- આઠ
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. सेसं जहा नेरइयाणं।
શેષ કથન નરયિકોને અનુરૂપ છે. दं. २०. पंचेन्दियतिरिक्खजोणिया जहा वाउकाइया।
૬. ૨૦. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવોનું કથન પણ
વાયુકાયિકોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. 1. ૨ ૨૨. મધુ ને મંતે ! તિવUTI -ઝાવ- પ્ર. .૨૧. ભંતે ! મનુષ્ય કેટલા વર્ણ -વાવ- કેટલા कतिफासा पन्नत्ता ?
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ? ૩. રોમા ! મોરાત્રિય-વેશ્વિય-માદાર-
તેડું ઉ. ગૌતમ ! ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક અને તૈજસ્ पडुच्च पंचवण्णा -जाव- अट्ठफासा पण्णत्ता,
પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ (મનુષ્ય) પાંચ વર્ણ યાવત
આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે. कम्मगं जीवं च पडुच्च जहा नेरइयाणं ।
કામણ શરીર અને જીવની અપેક્ષાએ નૈરયિકોને અનુરૂપ સમજવા જોઈએ.

Page #410

પુદ્દગલ-અધ્યયન
ૐ. ૨૨-૨૪. વાળમંતર-નોઽસિય-વેમાળિયા ખા નેહા ।
- વિયા. સ. o૨, ૩. ૬, મુ. o-૨ १९. धम्मत्थिकायाई छसु दव्वेसु वण्णाइ परूवणं
૨૦.
धम्मथिका अधम्मत्थिकाए आगासत्थिकाए जीवत्थिकाए अद्धासमए एए सव्वे अवण्णा - जाब- अफासा पण्णत्ता ।
पोग्गलत्थकाए पंचवणे दुगंधे पंचरसे अट्ठफासे पन्नत्ते । - વિયા. સ. ૧૨, ૩. ૬, મુ. ૨૬
कम्मे लेस्सासु य वण्णाइ परूवणं
नाणावरणिज्जे - जाव- अंतराइए एयाणि पंच वण्णा, ટુગંધા, પંચ રસા, ચડાસા વળત્તા |
प. कण्हलेस्सा णं भंते! कइवण्णा - जाव कइफासा पण्णत्ता ?
उ. गोयमा ! दव्वलेसं पडुच्च पंचवण्णा - जाव- अट्ठफासा
પનત્તા |
भावलेसं पडुच्च अवण्णा अगंधा अरसा अफासा पण्णत्ता ।
सम्मद्दिट्ठि मिच्छद्दिट्ठि सम्मामिच्छद्दिट्ठी,
વઘુવંતો, અપવદ્યુતંમળે, દિવંસળે, લેવજવંસળે, आभिनिबोहियनाणे - जाव- विभंगनाणे,
વ -ખાવ- મુજેભા ।
-વિયા. સ. ૧૨, ૩. ૬, મુ. ૨૭-૨૬ ૨૨. વિદ્ગિ-મળ-નાળ-અનાળ-સન્નાનું વળાફ માવ સ્વપ્ન-૨૧.
આ રસળા -ખાવ- પરિાહતળા,
યાળિ અવળત્તિ, સબંધળિ, અરસાળિ, અાસાળિ । વિયા. સ. o૨, ૩. ૬, મુ. ૨૦ २२. पंचसु सरीरेसु तिसु य जोगेसु वण्णाइ परूवणंओरालियसरीरे -जावतेयगसरीरे एयाणि पंचवण्णाणि -ખાવ- અટ્ટહાસાળિ, મ્માસરીરે ચકાસે |
-
मणजोगे वइजोगे य चउफासे, कायजोगे अट्ठफासे । વિયા. સ. o૨, ૩. ૬, મુ. ૨o
२३. उवओगेसु वण्णा अभाव परूवणंसागारोवयोगे य अणागारोवयोगे य अवण्णा -जाव- વિયા. સ. ૧૨, ૩. ૬, મુ. રૂ૨
ગાતા |

૧૯.
-
૨૦,
૨૨.
૨૪૩૩
નં.૨૨-૨૪. વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિકોને માટે પણ નૈયિકોને સમાન કથન કરવું જોઈએ.
ધર્માસ્તિકાયાદિ ષદ્રવ્યોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને અહ્રાસમય આ બધા વર્ણ રહિત યાવસ્પર્શરહિત કહેવામાં આવ્યા છે.
પુદ્દગલાસ્તિકાયમાં પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શ કહેવામાં આવ્યા છે.
કર્મ અને લેશ્યાઓમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : જ્ઞાનાવરણીયથી અત્તરાયકર્મ પર્યંત આઠ કર્મ પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને ચાર સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. પ્ર. ભંતે ! કૃષ્ણલેશ્યા કેટલા વર્ણ -યાવત- કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે ?
ઉ. ગૌતમ! દ્રવ્યલેશ્યાની અપેક્ષાએ પાંચ વર્ણ -યાવત્- આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે. ભાવલેશ્યાની અપેક્ષાએ તે વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શરહિત કહેવામાં આવી છે.
આ જ પ્રકારે શુક્લલેશ્યા પર્યંત સમજવું જોઈએ.
દષ્ટિ-દર્શન-જ્ઞાન-અજ્ઞાન અને સંજ્ઞાઓમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ :
સમ્યગ્દષ્ટિ મિથ્યાદૅષ્ટિ અને સભ્યમિથ્યાદષ્ટિ, ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન અને કેવલદર્શન, આભિનિબોધિક જ્ઞાનથી (શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યંવજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન, મતિ-અજ્ઞાન શ્રુત-અજ્ઞાન) અને વિભંગજ્ઞાન પર્યંત અને
આહાર સંજ્ઞા (ભયસંજ્ઞા, મૈથુનસંજ્ઞા) વડે પરિગ્રહસંજ્ઞા પર્યંત આ બધા વર્ણ રહિત, ગંધરહિત, રસરહિત અને સ્પર્શરહિત છે.
પાંચ શરીર અને ત્રણ યોગોમાં વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ : ઔદારિક શરીર (વૈક્રિય શરીર, આહારક શરીર)થી તૈજસ્ શરીર પર્યંત આ બધા પાંચ વર્ણ -યાવ- આઠ સ્પર્શયુક્ત છે. પરંતુ કાર્યણ શરીર ચાર સ્પર્શયુક્ત છે. મનોયોગ અને વચનયોગ એ ચાર સ્પર્શયુક્ત છે પરંતુ કાયયોગ આઠ સ્પર્શયુક્ત છે.
૨૩, ઉપયોગોમાં વર્ણાદિના અભાવનું પ્રરૂપણ : સાકારોપયોગ અને અનાકારોપયોગ એ બન્ને વર્ણ -યાવત્- સ્પર્શરહિત છે.
For Private Personal Use Only

Page #411

૨૪૩૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૪. સર્વેનુ પશુપmલુ જય માવામાdyવ- ૨૪. સર્વદ્રવ્યો, પ્રદેશો અને પર્યાયોમાં વર્ણાદિના ભાવાભાવનું
પ્રરૂપણ : प. सव्वदव्वा णं भंते ! कतिवण्णा -जाव- कतिफासा પ્ર. ભંતે ! બધા દ્રવ્યો કેટલા વર્ણ -યાવત- કેટલા TUત્તા ?
સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવે છે ? ૩. ગયા ! અલ્યા સવāા પંચવUTI -ળાવ
ગૌતમ ! કેટલાય સર્વદ્રવ્યો પાંચ વર્ણ -ચાવતअट्ठफासा पन्नत्ता।
આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. अत्थेगइया सव्वदव्या पंचवण्णा -जाव- चउफासा
કેટલાય સર્વદ્રવ્યો પાંચ વર્ણ યાવત-ચાર સ્પર્શયુક્ત પૂનત્તા |
કહેવામાં આવ્યા છે. अत्थेगइया सव्वदव्वा एगवण्णा, एगगंधा, एगरसा,
કેટલાય સર્વદ્રવ્યો એક વર્ણ, એક ગંધ, એક રસ दुफासा पन्नत्ता।
અને બે સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યા છે. अत्थेगइया सव्वदव्वा अवण्णा अगन्धा अरसा
કેટલાય સર્વદ્રવ્યો વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ अफासा पन्नत्ता।
રહિત કહેવામાં આવ્યા છે. एवं सब्बपएसा वि, सब्बपज्जवा वि।
એ જ પ્રકારે (સર્વદ્રવ્યને અનુરૂપ) બધા પ્રદેશ અને - વિયા. સ. ૧૨, ૩, ૬, સુ. ૨૨-૩૪
સમગ્ર પર્યાયોના વિષયમાં પણ કથન કરવું જોઈએ. રક તીર-મUTIFI-વ્યાકુ વUTI કમાવ વિ- ૨૫. અતીત-અનાગત અને સર્વકાળમાં વર્ણાદિના અભાવનું
પ્રરૂપણ : तीयद्धा अवण्णा -जाव- अफासा पन्नत्ता।
અતીતકાળ (ભૂતકાળ) વર્ણરહિત ચાવતુ- સ્પર્શરહિત
કહેવામાં આવ્યો છે. एवं अणागयद्धा वि, एवं सब्बद्धा वि।
એ જ પ્રકારે અનાગત (ભવિષ્ય) કાળ અને સર્વઅદ્ધાકાળ -વિય. સ. ? ૨, ૩, ૬, સુ. ૩૬ પણ વદિ રહિત છે. ૨૬. નન્યુટ્વીવા ટીવ સમુહુ સવા વા વાળો ૨૬. બૂઢીપઆદિ દ્વીપ સમુદ્રોમાં સવર્ણ-અવર્ણદ્રવ્યોના अन्नमन्न बद्ध परूवणं
અન્યોન્ય બદ્ધત્વાદિનું પ્રરૂપણ : प. अत्थि णं भंते ! जंबुद्दीवे दीवे दव्वाइं सवण्णाई पि પ્ર. ભંતે ! શું જંબુદ્વીપ નામના દ્વીપમાં વર્ણસહિત અને अवण्णाई पि, सगंधाई पि अगंधाइं पि, सरसाइं पि
વર્ણરહિત, ગંધસહિત અને ગંધરહિત, રસયુક્ત अरसाई पि, सफासाई पि अफासाई पि, अन्नमन्न
અને રસરહિત, સ્પર્શયુક્ત અને સ્પર્શરહિત દ્રવ્ય बद्धाई, अन्नमन्नपुट्ठाई -जाव- अन्नमन्नघडत्ताए
અન્યોન્યબદ્ધ, અન્યોન્ય પૃષ્ટ -યાવતુ- અન્યોન્ય વિદ્યુતિ?
સમ્બદ્ધ છે ? ૩. દંતા, નીયમી ! મલ્યિ :
ઉ. હા, ગૌતમ ! છે. प. अस्थि णं भंते ! लवणसमुददे दव्वाइं सवण्णाई पि પ્ર. ભંતે ! શું લવણસમુદ્રમાં વર્ણસહિત અને વર્ણરહિત, अवण्णाई पि, सगंधाई पि अगंधाई पि, सरसाई पि
ગંધસહિત અને ગંધરહિત, રસયુક્ત અને રસરહિત अरसाइं पि, सफासाई पि अफासाइं पि,
તથા સ્પર્શયુક્ત અને સ્પર્શરહિત દ્રવ્ય અન્યોન્યબદ્ધ, अन्नमन्नबद्धाई, अन्नमन्नपुट्ठाई-जाव-अन्नमन्न
અન્યો સ્પષ્ટ વાવત- અન્યોન્યસમ્બદ્ધ છે ? घडत्ताए चिट्ठति ? ૩. હંતા, મયમાં ! આત્યિ |
ઉ. હા, ગૌતમ ! છે. प. अत्थि णं भंते ! धायइसंडे दीवे दव्वाइं सवण्णाई पि
ભંતે ! શું ધાતકીખંડ દ્વીપમાં વર્ણસહિત અને अवण्णाई पि, सगंधाई पि अगंधाई पि, सरसाइं पि
વર્ણરહિત, ગંધસહિત અને ગંધરહિત, રસયુક્ત अरसाइं पि, सफासाइं पि अफासाइं पि,
અને રસરહિત તથા સ્પર્શયુક્ત અને સ્પર્શરહિત
દ્રવ્ય અન્યોન્યબદ્ધ, અન્યોન્ય પૃષ્ઠ -વાવअन्नमन्नबद्धाई, अन्नमन्नपुट्ठाई -जाव
અન્યોન્ય સંબદ્ધ છે ? अन्नमन्नघडत्ताए चिटठंति ?

Page #412

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૩૫
૩. દંત, જોમ અત્યિ |
ઉં. હા, ગૌતમ ! છે. વે -ખ-સમુરમાસનુ
એ જ પ્રકારે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર પર્યત સમજવું - વિચા. સ. , ૩. ૧, મુ. ૨૨-૨૬
જોઈએ. २७. पोग्गलाणं संठाण भेयाणं वित्थरओ परूवणं- ૨૭. પુદગલોના સંસ્થાન ભેદોનું વિસ્તૃત પ્રરૂપણ : सत्त संठाणा पन्नत्ता, तं जहा
સંસ્થાન સાત પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૬. ટીદે, ૨. રહા, ૧. દીર્ઘ,
૨. હૃસ્વ, ૩. વઢે, ૪. તંસે,
૩. વૃત્ત (થાળી જેવો ગોળ), ૪, ત્રિકોણ, ૬. ૨૩, ૬. પિદુ,
૫. ચતુષ્કોણ, ૬. પૃથુલ (વિસ્તીર્ણ-વિસ્તારયુક્ત) ૭. ભિંડા - તા. સ. ૭, મુ. ૪૮ ૭. પરિમંડળ (બંગડી જેવો ગોળ). ૫. ૪૬ જે મંતે ! સંડા પvv/ત્તા ?
પ્ર. ભંતે ! સંસ્થાન કેટલા કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! छ संठाणा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! સંસ્થાન છ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. , ૨. વ ,
૧. પરિમંડળ, ૨. વૃત્ત, ૩. તંતે, ૪, ૨૩,
૩. ત્રિકોણ,
૪. ચતુષ્કોણ, ૬. આયતે, ૬. અત્યંત
૫. આયત (લાંબો), ૬. અનિયત. - વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ? ૨૮. છve સંડાળા વ્યક્તિ ગત વ- ૨૮. છ સંસ્થાનોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અનન્તત્વનું પ્રરૂપણ : प. परिमंडलाणं भंते! संठाणा दवट्ठयाए किंसंखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ શું ગસંજ્ઞા , અનંતા ?
સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. નીયમ ! નો સંજ્ઞા, નો પ્રસંન્ના, સાંતા | ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી,
પરંતુ અનંત છે. प. वट्टा णं भंते ! संठाणा दवट्ठयाए किं संखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! વૃત્ત સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ શું સંખ્યાત असंखेज्जा, अणंता?
છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. યમ ! gવે જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત (અનંત) છે. ઉં -ગ-ચિંથTI
એ જ પ્રકારે અનિયત સંસ્થાન-પર્યત સમજવું જોઈએ. एवं पएसट्ठयाए वि।
એ જ પ્રકારે પ્રદેશની અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની एवं दवट्ठ-पएसट्ठयाए वि।
અપેક્ષાએ પણ અનંત સમજવું જોઈએ. - વિચા. સ. ૨૫, ૩. રૂ, મુ. ૨૨. છછું સંટાળા યાદિ ગણાવદુ- ર૯. છ સંસ્થાનોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ : प. एएसिणंभंते!परिमंडल-बट्ट-तंस-चउरंस-आयत
ભંતે ! આ ૧. પરિમંડળ, ૨. વત્ત, ૩. ત્રિકોણ, आणित्थंथाणं संठाणाणं दब्वट्ठयाए पएसट्ठयाए
૪, ચતુષ્કોણ, ૫. આયત અને ૬. અનિયત दव्वट्ठ-पएसट्ठयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
સંસ્થાનોમાં દ્રવ્ય, પ્રદેશ અને દ્રવ્ય પ્રદેશની અપેક્ષાએ -ગાવ-વિસાટિયા વા?
સંસ્થાનો વડે અલ્પ -વાવ- વિશેષાધિક છે ? ૩. નવમા ! . સત્યોના રિમંડા વાઈ, ઉ. ગૌતમ! ૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પરિમંડળ સંસ્થાન
સૌથી અલ્પ છે, २. वट्टा संठाणा दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૨. (એનાથી) વૃત્ત-સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, . goUT, T. ૨૦, સુ. ૭૬?

Page #413

૨૪૩૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३. चउरंसा संठाणा दवट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
૩. (એનાથી) ચતુરસ્ત્ર-સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
અસંખ્યાતગણું છે, ४. तंसा संठाणा दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
૪. (એનાથી) ત્રિકોણ સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
અસંખ્યાતગણું છે, ५. आयता संठाणा दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा ।
૫. (એનાથી) આયત-સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ६. अणित्थंथा संठाणा दवट्ठयाए असंखेज्जगुणा। ૬. (એનાથી) અનિયત સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
અસંખ્યાતગણું છે. पएसट्ठयाए
પ્રદેશની અપેક્ષાએ - १. सव्वत्थोवा परिमंडला संठाणा पएसठ्ठयाए,
૧, પરિમંડળ - સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ સૌથી
અલ્પ છે, २. वट्ठा संठाणा पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૨. (એનાથી) વૃત્ત સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ३. चउरंसा संठाणा पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૩. (એનાથી)ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ४. तंसा संठाणा पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૪. (એનાથી) ત્રિકોણ સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ५. आयता संठाणा पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૫. (એનાથી) આયત સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ६. अणित्थंथा संठाणा पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा। ૬. (એનાથી) અનિયત સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
અસંખ્યાતગણું છે. दवट्ठपएसट्ठयाए
દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ - १.सब्वत्थोवा परिमंडला संठाणा दवट्ठयाए,
૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પરિમંડળ સંસ્થાન સૌથી
અલ્પ છે, २. वट्टा संठाणा दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૨. (એનાથી) વૃત્ત સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ३. चउरंसा संठाणा दव्वट्ठयाए मंखेज्जगुणा,
૩. (એનાથી) ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ४. तंसा संठाणा दवट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૪. (એનાથી) ત્રિકોણસંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ५. आयता संठाणा दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૫. (એનાથી) આયત સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે, ६. अणित्थंथा संठाणा दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा।
૬. (એનાથી) અનિયત સંસ્થાન દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
અસંખ્યાતગણું છે. अणित्थंथेहिंतोसंठाणेहिंतो दवट्ठयाएपरिमंडला
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનિયત સંસ્થાનોથી પ્રદેશની संठाणा पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
અપેક્ષાએ પરિમંડળ સંસ્થાન અસંખ્યાતગણું છે. वट्टा संठाणा पएसठ्ठयाए संखेज्जगुणा,
(એનાથી) વૃત્ત-સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ
સંખ્યાતગણું છે. सो चेव पएसठ्ठयाए गमओ भाणियव्वओ-जाव
ઈત્યાદિ પૂર્વોક્ત પ્રદેશની અપેક્ષાનો અભિલાપ अणित्थंथा संठाणा पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा।
અનિયત સંસ્થાન પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત- વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ૬
ગણો છે પર્યત સમજવું જોઈએ.

Page #414

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૩૭
૩૦ મિલા ટામેચા સેલેનાર પવછ/- 1. પરિસંડા મંતે! સંટાર્જિ સંજ્ઞા, સંજ્ઞા,
अणंता? ૩. નીયમી! નો સંન્ના , નો પ્રસંન્ના , મviતા |
પ્રવે-નવ-માતા,
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे किं संखेज्जपएसिए
असंखेज्जपएसिए, अणंतपएसिए ? ૩. ગોયમાં ! સિય સંવેક્નપસિપુ, સિચ અસંવેક્ન
पएसिए, सिय अणंतपएसिए। pd -નવ-માયા
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे संखेज्जपएसिए किं
संखेज्जपएसोगाढे असंखेज्जपएसोगाढे, अणंतपएसोगाढे ?
उ. गोयमा ! संखेज्जपएसोगाढे, नो असंखेज्जपएसोगाढे.
नो अणंतपएसोगाढे।
૩૦. પરિમંડળાદિ પાંચ સંસ્થાન ભેદોના સંખ્યાતાદિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે! પરિમંડળ સંસ્થાન શું સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત
છે કે અનંત છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત નથી પરંતુ
અનંત છે. આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાનો પર્યત (અનંત)
સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન શું સંખ્યાત પ્રદેશ છે,
અસંખ્યાત પ્રદેશ છે કે અનંત પ્રદેશી છે ? ઉ. ગૌતમ ! કદાચ સંખ્યાત પ્રદેશ છે, કદાચ
અસંખ્યાત પ્રદેશ છે અને કદાચ અનંત પ્રદેશ છે. આ જ પ્રકારે આયત-સંસ્થાન પર્યત અનંત પ્રદેશી સમજવું જોઈએ. ભંતે ! સંખ્યાત પ્રદેશ પરિમંડળ સંસ્થાન શું સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે, અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે
કે અનંત પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત)
થાય છે, પરંતુ અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અને અનંત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થતું નથી. આ જ પ્રકારે સંખ્યાત પ્રદેશી આયત સંસ્થાન
પર્યંતના પ્રદેશાવગાઢ માટે સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત પ્રદેશી પરિમંડળ શું સંખ્યાત
પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે, અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે કે અનંત પ્રદેશોમાં
અવગાઢ થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! કદાચ સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે
અને કદાચ અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે, પરંતુ અનંત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થતો નથી. આ જ પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશી આયત સંસ્થાન પર્યત પ્રદેશાવગાઢના વિષયમાં સમજવું જોઈએ. ભંતે ! અનંત પ્રદેશી પરિમંડળ સંસ્થાન શું સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે, અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે કે અનંત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે ? ગૌતમ ! કદાચ સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે અને કદાચ અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે, (પરંતુ) અનંત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થતું નથી.
પર્વ -Mાવ- માયત
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे असंखेज्जपएसिए किं
संखेज्जपएसोगाढे, असंखेज्जपएसोगाढे, अणंतपएसोगाढे ?
૩. મયમ ! સિય સંન્નપUસો છે,
सिय असंखेज्जपएसोगाढे, नो अणंतपएसोगाढ़े। pd -નવ- ગયા
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे अणंतपएसिए किं संखेज्जपएसोगाढे, असंखेज्जपएसोगाढे, अणंतपएसोगाढे ?
उ. गोयमा ! सिय संखेज्जपएसोगाढे,
सिय असंखेज्जपएसोगाढे, नो अणंतपएसोगाढे।
૧. વિયા. મેં. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ૭-૧૦.

Page #415

૨૪૩૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
pd -ના- માવતા
આ જ પ્રકારે અનંત પ્રદેશી આયત સંસ્થાને પર્યત - પ. પૂ. ૬૦, . ૭૬૨-૭૬૬
પ્રદેશાવગઢના વિષયમાં સમજવું જોઈએ. ૩૨. સામુ નરપુરીનું સન્માવેસિપમારા ૩૧. સાત નરક પૃથ્વીઓ, સૌધર્માદિકલ્પો અને ઈષ~ાભારા पुढवीए परिमंडलाइ संठाणाणं अणंतत्त
પૃથ્વીમાં પરિમંડળાદિ સંસ્થાનોનું અનંતત્વ : प. इमीसे णं भंते ! रयणप्पभाए पुढवीए परिमंडला પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં પરિમંડળ સંસ્થાન संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणंता ?
શું સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. યમ! નો સંજ્ઞા, નો અસંજ્ઞા, મviતા | ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી
પરંતુ અનંત છે. प. वटा णं भंते ! संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! (રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં) વૃત્ત સંસ્થાન શું अणंता?
સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. નાયમા ! જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત અનંત છે.
એ જ પ્રકારે (રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં) આયત સંસ્થાન
પર્યત સમજવું જોઈએ. सक्करप्पभाए णं भंते ! पुढवीए परिमंडला-जाव- પ્ર. ભંતે ! શર્કરાપ્રભા પૃથ્વીમાં પરિમંડળ સંસ્થાન आयता संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणंता?
-ચાવતુ- આયત સંસ્થાન શું સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત
છે કે અનંત છે ? ૩. ગયા ! | વેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત અનંત છે. પર્વ -નવ-મહેસમાઈ
આ જ પ્રકારે અધ:સપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સંસ્થાન
અનંત સમજવા જોઈએ, प. सोहम्मे णं भंते ! कप्पे परिमंडला -जाव- आयता પ્ર. ભંતે ! સૌધર્મકલ્પમાં પરિમંડળ સંસ્થાન -ચાવતુसंठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणंता?
આયત સંસ્થાન શું સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે
અનંત છે ? ૩. ગોયમા ! વેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત અનંત છે. પર્વ -નવિ- મનુ
એ જ પ્રકારે અશ્રુતકલ્પ પર્યત અનંત સમજવા
જોઈએ. प. गेविज्जविमाणाणं भंते! परिमंडला-जाव-आयता પ્ર. ભંતે ! રૈવેયક વિમાનોમાં પરિમંડળ સંસ્થાન संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणंता?
-ચાવતુ- આયત સંસ્થાન શું સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત
છે કે અનંત છે ? ૩. ગોવા ! ઉં જેવા
ઉ. ગૌતમ! પૂર્વવત (અનંત) છે. एवं अणुत्तरविमाणेसु।
આ જ પ્રકારે અનુત્તર વિમાનોના વિષયમાં પણ
સમજવું જોઈએ. एवं इंसिपब्भाराए वि।
આ જ પ્રકારે ઈષપ્રાશ્વારા પૃથ્વીના વિષયમાં - વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ૨૨-૨૨
પણ સમજવું જોઈએ. ૨૨. પરિસંડાનવમક્ષેમુસંચાલુ પરોવરંગતા- ૩૨. વાકાર પરિમંડળાદિ પાંચ સંસ્થાનોનું પરસ્પર અનંતત્વ: प. जत्थ णं भंते ! एगे परिमंडले संठाणे जवमज्झे પ્ર. ભંતે ! જ્યાં એક યુવાકાર (જવના આકારનું) तत्थ परिमंडला संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा,
પરિમંડળ સંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય પરિમંડળ अणंता?
સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. સોયમા ! ન સંજ્ઞા, નો પ્રસંન્ના, મviતા | ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી
પરંતુ અનંત છે.

Page #416

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૫.
૩. ગોયમા ! વં સેવ
૫.
r.
૩. ગોયમા ! તું જેવ ।
વ -ખાવ- આવતા ।
भंते! एगे परिमंडले संठाणे जवमज्झे तत्थ वट्टा संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणंता ?
૬.
તું નાવ- ભાયતા ।
जत्थ णं भंते ! एगे वट्टे संठाणे जवमज्झे तत्थ परिमंडला संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा, अणता ?
૩. ગોયમા ! વં જેવા
પુછ્યું -ખાવ- માયતા ।
एवं एक्केक्केणं संठाणेणं पंच वि चारेयव्वा । - વિયા. સ. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ૨૨-૨૭ ૩૩. સત્તસુ નરચપુવીનુ મોહમ્માદ વેસુ સીપારા पुढवीए पंचसु जवमज्झेसु संठाणेसु अनंतत्तं
૬.
भंते! एगे वट्टे संठाणे जवमज्झे तत्थ वट्टा
સંઠાળા વિ સંવેગ્ના, અસંવેગ્ગા, અનંતા ?
प. जत्थ णं भंते ! इमीसे रयण्णप्पभाए पुढवीए एगे परिमंडले संठाणे जवमज्झे तत्थ परिमंडला संठाणा વિં સંવેગ્ના, અસંવેગ્ના, સાંતા ?
૩. ગોયમા ! તો સંવેખ્ખા, નોત્રસંવેગ્ના, અનંતા ।
૬.
.
૩. ગોયમા ! વ જેવા
जत्थ णं भंते ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए एगे परिमंडले संठाणे जवमज्झे तत्थ वट्टा संठाणा किं સંવેગ્ના, અસંવેગ્ના, અનંતા ?
તું -ખાવ- ઞાયત ।
जणं भंते! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए एगे वट्टे संठाणे जवमज्झे तत्थ णं परिमंडला संठाणा किं સંવેગ્ના, અસંવેગ્ના, અનંતા ?
૩. ગોયમા ! નો સંવેગ્ના, નો અસંવેગ્ના, અનંતા ।
जणं भंते! इमी रयणप्पभाए पुढवीए एगे वट्टे संठाणे जवमज्झे तत्थ णं वट्टा संठाणा किं संखेज्जा, અસંવૈષ્ના, અજંતા ?

૩. ગોયમા ! છું તેવ ।
વ -ખાવ- ઞયતા ।
૩૩.
પ્ર. ભંતે ! જ્યાં એક યવાકાર પરિમંડળ સંસ્થાન છે, ત્યાં શું વૃત્તસંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
૨૪૩૯
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ અનંત છે.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જ્યાં એક યવાકાર વૃત્તસંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય પરિમંડળ સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ અનંત છે.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જ્યાં એક યવાકાર વૃત્તસંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય વૃત્તસંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ અનંત છે.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે એક-એક સંસ્થાનોની સાથે પાંચે સંસ્થાનોના સંબંધનું કથન કરવું જોઈએ. સાત નરકપૃથ્વીઓ, સૌધર્માદિકલ્પો અને ઈષપ્રાક્ભારા પૃથ્વીમાં પાંચ યવમધ્યસંસ્થાનોનું અનંતત્વ : પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં જ્યાં એક યવાકાર
પરિમંડળ સંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય પરિમંડળ સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી, પરંતુ અનંત છે.
પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં જ્યાં એક યવાકાર પરિમંડળ સંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય વૃત્ત સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ અનંત છે.
આ જ પ્રકારે આયત-સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં જ્યાં એક યવાકાર
વૃત્ત સંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય પરિમંડળ સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત નથી પણ અનંત છે.
પ્ર. ભંતે ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં જ્યાં એક યવાકાર
વૃત્ત સંસ્થાન છે, ત્યાં શું અન્ય વૃત્ત સંસ્થાન સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ અનંત છે.
For Private Personal Use Only
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ.

Page #417

૨૪૪૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. અનાનુપૂવ.
एवं पुणरवि एक्कक्केणं संठाणेणं पंच विचारेयव्वा
આ જ પ્રકારે પ્રત્યેક સંસ્થાનની સાથે પાંચે સંસ્થાનોના નવ ટ્યિા -ડાવ- ગાયત્તે
આયત સંસ્થાન પર્યત કથન કરવું જોઈએ. pd -ગાઉ- મહેસત્તા
આ જ પ્રકારે અધસપ્તમપૃથ્વી પર્યત સમજવું જોઈએ. एवं कप्पेसु वि -जाव- ईसीपब्भाराए पुढवीए।
આ જ પ્રકારે (વૈમાનિક) કલ્પોથી ઈપટાભારા - વિચા. સ. ૨૫, ૩. રૂ, મુ. ૨૮-૩ ૬
પૃથ્વીપર્યંતના વિષયમાં જાણવું જોઈએ. ૩૪. પરન્તરે મોવિિા વેત્તાધુપુત્રી સવ ઉવ- ૩૪. પ્રકારાન્તરથી ઔપનિધિકી ક્ષેત્રાનુપૂર્વીના સ્વરૂપનું
પ્રરૂપણ : अहवा-ओवणिहिया खेत्ताणपूवी तिविहा पण्णत्ता, અથવા - ઔપનિધિની ક્ષેત્રાનુપૂર્વ ત્રણ પ્રકારની તં નહીં
કહેવામાં આવી છે, જેમકે - ૨. પુત્ર પુત્રી, ૨. પછાપુપુત્રી,
૧. પૂર્વાનુપૂર્વી, ૨. પશ્ચાનુપૂર્વી, રૂ. માધુપુત્રી ! . વિં તે પુત્રાપુપુત્રી?
પ્ર. પૂર્વાનુપૂર્વીનું શું સ્વરૂપ છે ? उ. पुव्वाणुपुब्बी एगपएसोगाढे दुपएसोगाढे -जाव- ઉ. એક પ્રદેશાવગાઢ, દ્ધિપ્રદેશાવગાઢ -યાવતુदसपएसोगाढे -जाव- असंखेज्ज पएमोगाढे ।
દસપ્રદેશાવગાઢ ચાવત- અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ से तं पुब्बाणुपुब्बी।
ના ક્રમથી ક્ષેત્રનો કથન પૂર્વાનુપૂર્વી કહેવાય છે. प. से किं तं पच्छाणुपुब्बी ?
પ્ર. પશ્ચાનુપૂર્વીનું શું સ્વરૂપ છે ? उ. पच्छाणुपुवी असंखेज्ज पएसोगाढे -जाव- ઉ. અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ યાવત-એક પ્રદેશાવગાઢ एगपएसोगाढे।
રુપમાં વ્યુત્ક્રમથી ક્ષેત્રનો કથન પશ્ચાનુપૂવી से तं पच्छाणुपुब्बी।
કહેવાય છે. 1. જિં તું કાળુપુત્રી?
પ્ર. અનાનુપૂર્વીનું શું સ્વરૂપ છે ? उ. अणाणुपुची एयाए चेव एगादियाए एगुत्तरियाए ઉ. એકથી પ્રારંભ કરીને એકોત્તેરવૃદ્ધિ અસંખ્યાત असंखेज्जगच्छायाए सेढीए अन्नमन्नब्भासो दुरू
પ્રદેશો પર્યંતની સ્થાપિત શ્રેણીને પરસ્પર ગુણાકાર वूणो । से तं अणाणुपुवी । से तं ओवणिहिया
કરીને નિષ્પન્નરાશિમાંથી આદિ અને અંતિમ એ
બે રૂપોને બાદ કરવાથી ક્ષેત્રવિષયક અનાનુપૂર્વી खेत्ताणुपुब्बी । से तं खेत्ताणुपुब्बी।
બને છે. આ ઔપનિધિની ક્ષેત્રાનુપૂર્વી છે. આ - બg. યુ. ૨૭૮-૨૭૬ ક્ષેત્રાનુપૂર્વ છે. ३५. पंचसु संठाणेसु पएसु पएसोगाढत्त य परूवर्ण- ૩૫. પાંચ સંસ્થાનોના પ્રદેશોનું અને પ્રદેશાવગાઢત્વનું પ્રરૂપણ : 1. ૨. વટું | મસ્તે ! સંટ પgિ , પણ- પ્ર. ૧. ભંતે ! વૃત્ત સંસ્થાન કેટલા પ્રદેશવાળો અને सोगाढे पण्णत्ते?
કેટલા આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત)
કહેવામાં આવ્યો છે ? उ. गायमा ! वट्टे संठाणे दुबिहे पण्णत्ते, तं जहा- ઉ. ગૌતમ ! વૃત્તસંસ્થાન બે પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો
છે, જેમકે - ૨. ઘાવ ય, ૨. પથરવ યા
૧. ઘનવૃત્ત, ૨. પ્રતરવૃત્ત (સંસ્થાન વિશેષ). तत्थ णं जे से पयरवट्टे से दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
એમાંથી જે પ્રત્તરવૃત્ત છે તે બે પ્રકારનો કહેવાય
આવ્યો છે, જેમકે - છે. ઓપસિપ ૪, ૨. ગુર્મપufસ ચ |
૧. ઓજ(વિષમ)પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ (સમ)પ્રદેશિક, १.तत्थ णंजेसे ओयपएसिएसेजहन्नेणंपंचपएसिए
૧, એમાંથી જે ઓજ-પ્રદેશિક પ્રતરવૃત્ત છે તે पंचपएसोगाढे पण्णत्ते।
જઘન્ય પાંચ પ્રદેશયુક્ત છે અને પાંચ આકાશउक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे
પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ
અનંત પ્રદેશયુક્ત હોય છે અને અસંખ્યાત આકાશ qUUત્તા
પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યો છે.

Page #418

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૪૧
२. तत्थ णं जे से जुम्मपएसिए से जहन्नेणं बारसपएसिए बारसपएसोगाढे पण्णत्ते।। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे qUUત્તા
तत्थ णं जे से घणवट्टे से दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૬. ગયgfg , ૨. ગુHપતિ ચ | १. तत्थणंजेसे ओयपएसिएसे जहन्नेणं सत्तपएसिए सत्तपएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे
२. तत्थ णं जे से जुम्मपएसिए से जहन्नेणं बत्तीसपएसिए, बत्तीसपएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे qvO
. ૨, સંસે ઇ મંત ! સંકt qfar Huસો
पण्णत्ते?
૨. એમાંથી જે યુગ્મ-પ્રદેશિક પ્રતરવૃત્ત છે તે જઘન્ય બાર પ્રદેશયુક્ત છે અને બાર આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) હોય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) કહેવામાં આવ્યું છે. એમાંથી જે ઘનવૃત્ત સંસ્થાન છે તે બે પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે – ૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક. ૧. એમાંથી જે ઓજ-પ્રદેશિક ઘનવૃત્ત છે તે જઘન્ય સાત પ્રદેશયુક્ત છે અને સાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) હોય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યું છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મ-પ્રદેશિક ઘનવૃત્ત છે તે જધન્ય બત્રીસ પ્રદેશયુક્ત છે અને બત્રીસ આકાશપ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં
અવગાઢ કહેવામાં આવ્યું છે. પ્ર. ૨. ભંતે ! ત્રિકોણ સંસ્થાન કેટલા પ્રદેશયુક્ત છે
અને કેટલા આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં
આવ્યું છે ? ઉ. ગૌતમ ! ત્રિકોણ સંસ્થાન બે પ્રકારનું કહેવામાં
આવ્યું છે, જેમકે - ૧. ઘનત્રિકોણ, ૨. પ્રતરત્રિકોણ. એમાંથી જે પ્રતરત્રિકોણ છે તે પણ અનેક પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧. ઓજપ્રદેશિક, ૨. યુગ્મપ્રદેશિક. ૧. એમાંથી જે ઓજપ્રદેશિક પ્રતરત્રિકોણ છે તે જધન્ય ત્રણ પ્રદેશયુક્ત છે અને ત્રણ આકાશપ્રદેશોમાં અવગાઢ હોય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યા છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મ પ્રદેશિક પ્રતરત્રિકોણ છે તે જધન્ય છ પ્રદેશયુક્ત છે અને છ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ હોય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યા છે. ૨. એમાંથી જે ઘનત્રિકોણ છે, તે બે પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે : ૧. ઓજપ્રદેશિક, ૨. યુગ્મપ્રદેશિક.
उ. गोयमा ! तंसे णं संठाणे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૨. વાતં ય, ૨. પથરતં યાં १. तत्थ णं जे से पयरतंसे दुविहे पन्नत्ते, तं जहा
૨. કોયપસિ ચ, ૨. ગુખ્યપfસ ચ | १. तत्थणंजेसे ओयपएसिए से जहन्नेणं तिपएसिए तिपएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते।
२. तत्थणंजेसे जुम्मपएसिए से जहन्नेणं छप्पएसिए, छप्पएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे TUત્તા
२. तत्थ णं जे से घणतंसे से दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
છે. મોયપાસ ચ, ૨. જુમ્માસિ

Page #419

૨૮૪૨
१. तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्नेणं पणतीसपएसिए पणतीसपएसोगिढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते। २. तत्थ णंजेसे जुम्मपएसिएसेजहन्नेणंचउप्पएसिए चउप्पएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे
प. ३. चउरंसे णं भंते ! संठाणे कइपएसिए कइपएसोगाढे
उ. गोयमा! चउरंसे संठाणे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
. વન વરસે ય, ૨. થર વરસે ચ | १. तत्थणंजे से पयर चउरंसे दुविहे पण्णत्ते,तंजहा
૨. સોયાસિ ૨, ૨. ગુગ્મપત્તિ ૨ १.तत्थणंजे से ओयपएसिए से जहन्नेणं नवपएसिए नवपएसोगाढे पण्णत्ते,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ૧. એમાંથી જે ઓજપ્રદેશિક ધનત્રિકોણ છે તે જઘન્ય પાંત્રીસ પ્રદેશયુક્ત છે અને પાંત્રીસ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યો છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મપ્રદેશિક ઘનત્રિકોણ છે, તે જધન્ય ચાર પ્રદેશયુક્ત છે અને ચાર આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં
અવગાઢ કહેવામાં આવ્યો છે. પ્ર. ૩, ભંતે ! ચતુરસ્ત્રસંસ્થાન કેટલા પ્રદેશયુક્ત છે
અને કેટલા આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં
આવ્યો છે ? ઉ. ગૌતમ ! ચતુરસ્ત્રસંસ્થાન બે પ્રકારનો કહેવામાં
આવ્યો છે, જેમકે - ૧. ઘન ચતુરસ્ત્ર, ૨પ્રતર ચતુરસ્ત્ર. ૧. એમાંથી જે પ્રતર-ચતુરસ્ત્ર છે તે બે પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે - ૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક. ૧. એમાંથી જે ઓજ પ્રદેશિક છે તે જઘન્ય નવ પ્રદેશયુક્ત છે અને નવ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મપ્રદેશિક છે તે જઘન્ય ચાર પ્રદેશયુક્ત છે અને ચાર આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં એવગાઢ થાય છે. ૩. એમાંથી જે ઘન ચતુરસ્ત્ર છે તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક. ૧. એમાંથી જે ઓજ પ્રદેશિક છે તે જઘન્ય સત્તાવીશ પ્રદેશોયુક્ત છે અને સત્તાવીશ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાખ) થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મ પ્રદેશિક છે તે જઘન્ય આઠ પ્રદેશોયુક્ત છે અને આઠ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે.
उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे quત્તા . २. तत्थणंजे से जुम्मपएसिएसेजहन्नेणंचउपएसिए चउपएसोगाढे पण्णत्ते, उक्कोसेणं अणंतपएसिए. असंखेज्जपएसोगाढे quUા . ३. तत्थ णं जे से घणचउरंसे से दुविहे पण्णत्ते, तं નહીં૨. ગોપરિ ચ, ૨. ગુન્મપતિ યા १. तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्नेणं सत्तावीसइपएसिए सत्तावीसइपएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे qUUત્તા
२. तत्थणंजेसेजुम्मपएसिएसेजहन्नेणं अट्ठपएसिए अट्ठपएसोगाढे पण्णत्ते। उक्कोसेणं अणंतपएसिए. असंखेज्जपएसोगाढे પત્તેિ ?

Page #420

પુદ્દગલ-અધ્યયન
४. आयते णं भंते! संठाणे कइपएसिए कइपएसोगाढे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા! આયતે ખં સંઠાળેતિવિષે વાત્તે, તં નહા
૨. ચરાયતે,
१. तत्थ णं जे से सेढिआयते से दुविहे पण्णत्ते, તું નહીં -
૫.
. સેન્દિઞયતે, રૂ. વળાયતે ।
૨. બોયપત્તિ ય, ર્. નુમ્મપત્તિ ય । १. तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्नेणं तिपएसोगाढे पण्णत्ते ।
उक्कोसेणं अनंतपएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते ।
२. तत्थ णं जे से जुम्मपएसिए से जहन्नेणं दुपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अणंतपएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते ।
तत्थ णं जे से पयरायते से दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૨. બોયવસિત્ ય, ૨. ખુમ્મપત્તિપ્ ય । १. तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्नेणं पन्नरसपएसिए, पन्नरसपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अणंत पएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते ।
२. तत्थ णं जे से जुम्मपएसिए से जहन्नेणं छप्पएसिए छप्पएसोगाढे पण्णत्ते ।
उक्कोसेणं अणंत पएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते ।
३ . तत्थ णं जे से घणायते से दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૬. યોયપત્તિ ય, ૨. ખુમ્મપર્ણસત્ ય । १. तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्नेणं पणयालीसपएसिए, पणयालीसपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अणंतपएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे पण्णत्ते ।
२. तत्थ णं जेसे जुम्मपएसिए से जहन्नेणं बारसपएसिए, बारसपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अनंतपएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे વળત્તે ।

પ્ર. ૪, ભંતે ! આયત સંસ્થાન કેટલા પ્રદેશયુક્ત છે અને કેટલા આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) કહેવામાં આવ્યો છે ?
૨૪૪૩
ઉ. ગૌતમ ! આયત સંસ્થાન ત્રણ પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે -
૧. શ્રેણી આયત, ૨. પ્રતર આયત,
૩. ઘન આયત.
૧. એમાંથી જે શ્રેણી આયત છે તે બે પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેમકે
૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક.
૧. એમાંથી જે ઓજ પ્રદેશિક છે તે જઘન્ય ત્રણ પ્રદેશયુક્ત છે અને ત્રણ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે.
૨. એમાંથી જે યુગ્મ પ્રદેશિક છે, તે જધન્ય બે પ્રદેશયુક્ત છે અને બે આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે.
એમાંથી જે પ્રતર આયત છે તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક.
૧. એમાંથી જે ઓજ પ્રદેશિક છે તે જધન્ય પંદર પ્રદેશોયુક્ત છે અને પંદર આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ (વ્યાપ્ત) થાય છે.
૨. એમાંથી જે યુગ્મ પ્રદેશિક છે તે જધન્ય છ પ્રદેશયુક્ત છે અને છ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે. ૩. એમાંથી જે ઘનઆયત છે તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
-
For Private Personal Use Only
૧. ઓજ પ્રદેશિક, ૨. યુગ્મ પ્રદેશિક.
૧. એમાંથી જે ઓજપ્રદેશિક છે તે જધન્ય પિસ્તાલીસ પ્રદેશોયુક્ત છે અને પિસ્તાલીસ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે. ૨. એમાંથી જે યુગ્મ પ્રદેશિક છે તે જઘન્ય બાર પ્રદેશોયુક્ત છે અને બાર આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે.

Page #421

૨૪૪૪
૬. ५. परिमंडले णं भंते ! संठाणे कइपएसिए कइपएसोगाढे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા! રિમંડ્સે ખં સંટાળે યુવિદે પાત્તે, તં નહા
છુ. ધળરિમંડતે ય, ૨. પયરરિમંડજે ય । १. तत्थ णं जे से पयरपरिमंडले से जहन्नेणं वीसइपएसिए, वीसइपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अणंतपएसिए, असंखेज्जपएसोगाढे વળત્તે ।
२. तत्थ णं जे से घणपरिमंडले से जहन्नेणं चत्तालीसइपएसिए, चत्तालीसइपएसोगाढे पण्णत्ते । उक्कोसेणं अणंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे વાત્તે ।
- વિયા. સ. ૨૬, ૩. ૩, મુ. ૨૭-૪o ૩૬. વેચનુંસંટાળેલું ત્ત-પુત્તહિંન્દ્વયંપન્નયંદુવ્વ ૩૭.
कडजुम्माइ परूवणं
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे दव्वट्ठयाए किं कडजुम्मे, તેયો, વાવર ખુમ્મે, જિયોને ?
૩. ગોયમા ! નો ડગુમ્મે, નો તેયો, નો વાવર ખુમ્મે, कलियोए ।
प. वट्टे णं भंते ! संठाणे दव्वट्ट्याए किं कडजुम्मे, તેયો, પાવર ખુમ્મે, જિયો ?
૩. ગોયમા ! વ સેવ
તું -ખાવ- ઞાયતે
प. परिमंडला णं भंते ! संठाणा दव्वट्ट्याए किं કનુમ્મા, તેયોગા, વાવરનુમ્મા, कलियोगा ?
૩. ગોયમા!ોષાવેસેળ સિય હનુમ્મા, સિય તેયો, सिय दावरजुम्मा, सिय कलियोगा ।
विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेयोगा, नो दावरખુમ્મા, कलिओगा ।
છું -ખાવ- આયતા |
प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे पएसट्ट्याए किं કનુમ્મે, તેયોને, વાવરનુમ્મે, જિયોને ? ૩. ગોયમા ! સિય ડઝુમ્મે, સિય તેયોને, સિય વાવરઝુમ્મે, સિય જિયોને વ -ખાવ- ગાયને

દ્રવ્યાનુયાગ ભાગ-૪
પ્ર. પ. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન કેટલા પ્રદેશયુક્ત છે અને કેટલા આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ કહેવામાં આવ્યો છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પરિમંડળ સંસ્થાન બે પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે -
પ્ર.
૧. ઘન પરિમંડળ, ૨. પ્રતર પરિમંડળ.
૧. એમાંથી જે પ્રતર પરિમંડળ છે તે જધન્ય વીસ પ્રદેશયુક્ત છે અને વીસ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે.
પાંચ સંસ્થાનોમાં એકત્વ, બહુત્વ, દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ મૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન શું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તયુગ્મ છે, જ્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે કે કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ, વ્યોજ અને દ્વાપરયુગ્મ નથી પરંતુ કલ્યોજ છે.
ઉ.
૨. એમાંથી જે ધન પરિમંડળ છે તે જઘન્ય ચાલીસ પ્રદેશયુક્ત છે અને ચાલીસ આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે તથા ઉત્કૃષ્ટ અનંત પ્રદેશયુક્ત છે અને અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોમાં અવગાઢ થાય છે.
ભંતે ! વૃત્ત-સંસ્થાન શું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે, જ્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે કે કલ્યોજ છે ?
ગૌતમ ! પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરિમંડળ સંસ્થાન શું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે, જ્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે કે કલ્યોજ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ઓધાદેશ (સામાન્ય) થી કદાચ કૃતયુગ્મ છે, કદાચ જ્યોજ છે, કદાચ દ્વાપરયુગ્મ છે અને કદાચ કલ્યોજ છે.
વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ નથી, જ્યોજ નથી, દ્વાપરયુગ્મ નથી પરંતુ કલ્યોજ છે.
આ જ પ્રકારે આયત-સંસ્થાનો પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન કયા પ્રદેશની અપેક્ષાએ
તયુગ્મ છે, વ્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે કે કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ છે, કદાચ જ્યોજ છે, કદાચ દ્વાપરયુગ્મ છે અને કદાચ કલ્યોજ છે. આ જ પ્રકારે આયત-સંસ્થાન પર્યંત સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #422

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૪૫
प. परिमंडला णं भंते ! संठाणा पएसठ्ठयाए किं પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરિમંડળ-સંસ્થાન શું પ્રદેશની कडजुम्मा, तेयोगा, दावरजुम्मा, कलिओगा?
અપેક્ષાએ કૃતયુગ્મ છે, વ્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે
કે કલ્યોજ છે ? गोयमा ! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा -जाव-सिय ઉ. ગૌતમ ! ઓઘાદેશથી તેઓ કદાચ કૃતયુગ્મ છે ક્ષત્રિયો LI
-થાવત્ - કદાચ કલ્યોજ છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि, तेयोगा वि, दावरजुम्मा
વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ પણ છે, યોજ પણ વિ, ોિ વિ
છે, દ્વાપરયુગ્મ પણ છે અને કલ્યોજ પણ છે. વુિં નવિ- માયત
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાનો પર્યત સમજવું જોઈએ. -વિયા. સ. ૨૬, ૩. ૨, મુ. ૪૨-૬૦ રૂ૭, FRI-પુરિ પંકુ સંહાને, ગાળોને ડગુમાવું ૩૭. એકત્વ-બહુત્વની અપેક્ષાએ પાંચ સંસ્થાનોમાં યથાયોગ્ય पएसोगाढत्त परूवणं
કૂતયુગ્માદિ પ્રદેશાવગાઢત્વનું પ્રરૂપણ : 1. સિંહને જ અંત ! સંહા વિ
પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન શું - . નુHપસોહે,
૧. કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, ૨. તેયો સો ,
૨. વ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે, ३. दावरजुम्मपएसोगाढे,
૩. દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે કે ૪. સ્ત્રિયો પોઢે?
૪. કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! कडजुम्मपएसोगाढे, नो तेयोगपएसोगाढे, ઉ. ગૌતમ! તે કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, પરંતુ વ્યાજ नो दावरजुम्मपएसोगाढे, नो कलियोगपएसोगाढे।
પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ અને કલ્યો
પ્રદેશાવગાઢ નથી. प. वट्टे णं भंते ! संठाणे किं कडजुम्मपएसोगाढे પ્ર. ભંતે ! વૃત્ત-સંસ્થાન શું કૂતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે -નવ-ન્ડિયTTUસો દે?
વાવતુ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! सिय कडजुम्मपएसोगाढे, सिय ઉ. ગૌતમ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, કદાચ तेयोगपएसोगाढे, नो दावरजुम्मपएसोगाढे, सिय
યોજપ્રદેશાવગાઢ છે અને કદાચ કલ્યો कलियोगपएसोगाढे।
પ્રદેશાવગાઢ છે પરંતુ વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ નથી. प. तंसे णं भंते ! संठाणे किं कडजुम्मपएसोगाढे -जाव- પ્ર. ભંતે ! શું ત્રિકોણ સંસ્થાન કતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ कलियोगपएसोगाढे ?
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? ૩. નામ ! સિધ ગુHTTT TT, fસર ઉ. ગૌતમ! તે કદાચ કુતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, કદાચ तेयोगपएसोगाढे, सिय दावरजुम्मपएसोगाढे, नो
યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે અને કદાચ દ્વાપરયુગ્મ कलियोगपएसोगाढे।
પ્રદેશાવગાઢ છે, પરંતુ કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. प. चउरंसे णं भंते ! संठाणे किं कडजुम्मपएसोगाढे પ્ર. ભંતે ! ચતુષ્કોણ સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ -ગાવ-ત્રિયો સો ?
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? ૩. ગોચમા ! નદી વતી તુર વિશે
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે વૃત્ત સંસ્થાનના વિષયમાં કહ્યું
છે તે જ પ્રકારે ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનના વિષયમાં પણ
સમજવું જોઈએ. प. आयते णं भंते ! संठाणे किं कडजुम्मपएसोगाढे પ્ર. ભંતે ! આયત સંસ્થાન શું કૃતયુમ પ્રદેશાવગાઢ -નાર્વ- ઉત્રિયો પાસો છે?
છે -યાવત- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! सिय कडजुम्मपएसोगाढे -जाव- सिय ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે ત્રિાપUસોઢા
-વાવ- કદાચ કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે. प. परिमंडला णं भंते ! संठाणा किं कडजुम्मपएसोगाढा પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરિમંડળ સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ -નવ-ત્રિયો પUસોર્દીિ?
પ્રદેશાવગાઢ છે –ચાવત- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ?
*

Page #423

૨૪૪૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ उ. गोयमा ! ओघादेसेण वि विहाणादेसेण वि ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ઓઘાદેશથી તથા વિધાનાદેશથી कडजुम्मपएसोगाढा,
કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે. नो तेयोगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, પરંતુ વ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ नो कलियोगपएसोगाढा।
અને કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. प. बट्टा णं भंते ! संठाणा किं कडजुम्मपएसोगाढा પ્ર. ભંતે ! (અનેક) વૃત્ત સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ -ગાવ-વત્રિયો પાસોઢા?
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ઓધાદેશથી તયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, नो तेयोगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा,
પરંતુ વ્યાજ પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ नो कलियोगपएसोगाढा,
અને કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि, तेयोग
વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ પણ पएसोगाढा वि, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, कलियो
છે, વ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ પણ છે અને કલ્યો गपएसोगाढा वि।
પ્રદેશાવગાઢ પણ છે, પરંતુ દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ
નથી. प. तंसा णं भंते ! संठाणा किं कडजुम्मपएसोगाढा પ્ર. ભંતે ! (અનેક) ત્રિકોણ સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ -નવ-વત્રિયો પક્ષો દ્વા?
પ્રદેશાવગાઢ છે વાવત- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ઓઘાદેશથી ક્તયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, नो तेयोगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा,
પરંતુ વ્યાજ પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ नो कलियोगपएसोगाढा,
અને કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि, तेयोगप- વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ પણ છે, एसोगाढा विनोदावर जुम्मपएसोगाढा, कलियोग
વ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ પણ છે, કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ पएसोगाढा वि।
પણ છે પરંતુ દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ નથી. चउरंसा जहा बट्टा।
ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનના વિષયમાં વૃત્ત સંસ્થાનને
અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. आयता णं भंते ! संठाणा किं कडजुम्मपएसोगाढा પ્ર. ભંતે ! (અનેક) આયત સંસ્થાન શું કૂતયુગ્મ -ળાવ-ત્રિયો પક્ષો દ્વા?
પ્રદેશાવગાઢ છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ છે ? ૩. કાયમી ! મારેસે -STHપUસોઢા,
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ઓઘાદેશથી ક્તયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે. नो तेयोगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, પરંતુ વ્યાજ પ્રદેશાવગાઢ, દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ नो कलिओगपएसोगाढा,
અને કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ નથી. विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि -जाव
વિધાનાદેશથી તેઓ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ પણ कलियोगपएसोगाढा वि।
છે વાવતુ- કલ્યોજ પ્રદેશાવગાઢ પણ છે. - વિયા, સ, ૨૬, ૩. ૩, ૪. -૬ ૦ ૨૮. પત્ત-પુત્તે િવકુ સેંટાળે, જુમા સમય િ૩૮. એકત્વ-બહત્વની અપેક્ષાએ પાંચ સંસ્થાનોની કૃતયુગ્માદિ પહa
સમયસ્થિતિનું પ્રરૂપણ : ૫. પરિમંડલ્ટે મંતોસંટાફિંડનુમસમયgિ , પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ સમયની
तेयोगसमयट्ठिईए, दावरजुम्मसमयट्ठिईए, સ્થિતિયુક્ત છે, વ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે, कलियोगसमयट्ठिईए ?
દ્વાપરયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે કે કલ્યોજ
સમયની સ્થિતિયુક્ત છે ? ૩. સોયમ ! સિ. વડનુમ્મસમયgિ -ળાવ-fસય ઉ. ગૌતમ ! કદાચ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે कलियोगसमयट्ठिईए।
-વાવ- કદાચ કલ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે.

Page #424

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૪૭
-Mવિ- માયતે.
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. प. परिमंडला णं भंते ! संठाणा किं कडजुम्मसमय
ભંતે ! (અનેક) પરિમંડળ સંસ્થાન શું કૃતયુગ્મ ट्ठिईया, तेयोगसमयट्ठिईया, दावर जुम्मसमय
સમયની સ્થિતિયુક્ત છે, વ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત टिठईया, कलियोगसमयठिईया ?
છે, દ્વાપરયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે કે કલ્યોજ
સમયની સ્થિતિયુક્ત છે ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मसमयट्ठिईया ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ઓઘાદેશથી કદાચ તયુગ્મ સમયની -जाव- सिय कलियोगसमयट्ठिईया।
સ્થિતિયુક્ત છે -વાવ- કદાચ કલ્યોજ સમયની
સ્થિતિયુક્ત છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मसमयट्ठिईया वि -जाव- વિધાનાદેશથી કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત પણ कलियोगसमयट्ठिईया वि।
છે -વાવ- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત પણ છે. pd -Mાવ- માયતા
આ જ પ્રકારે આયત સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. - વિયાં. સ. ૨૬, ૩. રૂ, સુ. ૬૨-૬૪ ૨૧. વંસુ સંહાને સુવઇ-ધરસ-શ્વાસપરિગુનાફ ૩૯. પાંચ સંસ્થાનોમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ પર્યાયોના परूवणं
કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : प. परिमंडले णं भंते ! संठाणे कालवण्णपज्जवेहिं किं પ્ર. ભંતે ! પરિમંડળ સંસ્થાન કૃષ્ણ-વર્ણના પર્યાયોની નુષ્પ -નવ-ન્દ્રિયો ?
અપેક્ષાએ શું કૃતયુગ્મ છે -ચાવતુ- કલ્યોજ છે ? ૩. યHT! સિથ વડનુબ્બે નવ-સિય ત્રિમ |
ગૌતમ ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ છે -ચાવતુ- કદાચ
કલ્યોજ છે. एवं नीलवण्णपज्जवेहि वि।
એ જ પ્રકારે નીલવર્ણના પર્યાયોની અપેક્ષાએ પણ
સમજવું જોઈએ. एवं पंचहिं वण्णेहि, दोहिं गंधेहि, पंचहिं रसेहिं,
એ જ પ્રકારે પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને अट्ठहिं फासेहिं -जाव-लुक्खफासपज्जवहिं।
રુક્ષ સ્પર્શ પર્યાય પર્યત આઠ સ્પર્શીને માટે - વિયાં. , ૨૬, ૩. રૂ, મુ. ૬-૬૭
સમજવું જોઈએ. ४०. पोग्गलाणं संघायाइ कारण परूवणं
૪૦. પુદગલોના સંઘાત વગેરેના કારણોનું પ્રરૂપણ : दोहिं ठाणेहिं पोग्गला साहन्नंति, तं जहा
બે સ્થાનો વડે પુદ્ગલ એકત્રિત થાય છે, જેમકે – . સર્ચ વા સાહિત્નતિ,
૧. પોતાના સ્વભાવ વડે પુદ્ગલ એકત્રિત થાય છે. ૨. ઘરે વા પાત્ર સાહિત્નતિ,
૨, અન્યના નિમિત વડે પુદ્ગલ એકત્રિત થાય છે. दोहिं ठाणेहिं पोग्गला भिज्जंति, तं जहा
બે સ્થાનો વડે પુદ્ગલોનો ભેદન થાય છે, જેમકે – ૨. સયં વ પો7િ fમન્નતિ,
૧, પોતાના સ્વભાવ વડે પુદ્ગલોનું ભેદન થાય છે. ૨. રેપ વિ પત્રિા મમ્નતિ,
૨. અન્યના નિમિત વડે પુદ્ગલ નું ભેદન થાય છે. दोहिं ठाणेहिं पोग्गला परिपडंति, तं जहा
બે સ્થાનો વડે પુગલ નીચે પડે છે, જેમકે – ૨. સર્ચ વ પ ા પરિપતંતિ,
૧. પોતાના સ્વભાવ વડે પુદ્ગલ નીચે પડે છે. ૨. રે વ પતિ રિવુંતિ,
૨. અન્યના નિમિત્ત વડે પુદ્ગલ નીચે પડે છે. एवं परिसडंति, विद्धंसंति।
આ જ પ્રકારે બે-બે કારણો વડે પુદગલ પરિસટિત - Sા. મ. ૨, ૩. ૩, મુ. ૭૪ (સડીને વિનષ્ટ) થાય છે અને વિધ્વંસ (નષ્ટ) થાય છે. ૪. પરમાણુ પાછા સંપાસ મેયસ ૨ % વો- ૪૧. પરમાણુ પુદગલોના સંઘાત અને ભેદોના કાર્યોનું પ્રરૂપણ : रायगिहे -जाव- एवं वयासी
રાજગૃહનગરમાં (શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું
પદાર્પણ થયું) ચાવત-ગૌતમ સ્વામીએ આ પ્રકારે પૂછયુંप. दो भंते ! परमाणपोग्गला एगयओ साहन्नंति, પ્ર. ભંતે ! બે પરમાણુ પુદગલ એક સાથે મળે છે અને एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ?
એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ?

Page #425

૨૪૪૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. યમી! તુHUસિU રઘંધ મવ૬,
જે મિશ્નમાળ કુહા શws ૨. પ્રાયો પરમાણુપીયાને,
२. एगयओ परमाणुपोग्गले भवइ । प. तिन्नि भंते ! परमाणु पोग्गला एगयओ साहन्नति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? गोयमा ! तिपएसिए खंधे भवइ, से भिज्जमाणे दुहा वि तिहा वि कज्जइ, दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणु पोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ, तिहा कज्जमाणे
तिण्णि परमाणुपोग्गला भवंति । प. चत्तारि भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नति
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. ગોયમ! સિધ વંધે મવ૬,
से भिज्जमाणे दुहा वि, तिहा वि, चउहा वि कज्जइ,
दुहा कज्जमाणे૨. પ્રાયો પરમપિયા, ૨. Tયો તિપસિU વંદે મવ૬, अहवा-दो दुपएसिया खंधा भवंति, तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दुप्पएसिए खंधे भवइ, चउहा कज्जमाणे
चत्तारि परमाणुपोग्गला भवंति। प. पंच भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नंति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? નથT! પંપgિ ઉંધે મવ૬, से भिज्जमाणे दुहा वि, तिहा वि, चउहा वि, पंचहा વિ ન્નડું, दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ,
ઉ. ગૌતમ ! દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે.
એનું વિભાજન (ભેદન) થતાં બે વિભાગ બને છે૧. એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ.
૨. બીજી તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ એક સાથે મળે છે
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! ત્રિપ્રદેશિક અંધ બને છે.
એનું વિભાજન થતાં બે કે ત્રણ વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં – એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! ચાર પરમાણુ પુદ્ગલ એક સાથે મળે છે
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! ચતુuદેશિક સ્કંધ બને છે,
તેનું વિભાજન થવાથી બે, ત્રણ કે ચાર વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતો - એક તરફ (એક) પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - બે દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં -
ચાર પરમાણુ પુદગલ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! પાંચ પરમાણુ યુગલ એક સાથે મળે છે
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પંચપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે.
એનું વિભાજન થવાથી બે, ત્રણ, ચાર કે પાંચ વિભાગ બને છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં – એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ચતુuદેશિક સ્કંધ બને છે. અથવા - એક તરફ એક ક્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે.
૩.

Page #426

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૪૯
तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ तिप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो दुपएसिया खंधा भवंति । चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुप्पएसिए खंधे भवइ, पंचहा कज्जमाणे - पंच परमाणुपोग्गला भवंति । ___ छब्भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नंति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. યમાં ! છMUસિT વંધે મવડું,
से भिज्जमाणे दुहावि, तिहावि, चउहावि,पंचहा वि, छबिहा वि कज्जइ। दुहा कज्जमाणे - एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दुप्पएसिए खंधे, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा-दो तिपएसिया खंधा भवंति । तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा-तिन्नि दुप्पएसिया खंधा भवंति । चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ तिपएसिर खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दो दुप्पएसिया खंधा भवंति । पंचहा कज्जमाणेएगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ,
ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતો - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે, અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ઢિપ્રદેશિક રકંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં – એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! છ પરમાણુ પુદ્ગલ એક સાથે મળે છે અને
એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પધ્ધદેશિક સ્કંધ બને છે.
એનું વિભાજન થવાથી બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ અને છ વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ પંચપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. અથવા - એક તરફ ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ ચતુuદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - બે ત્રિપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા – એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - ત્રણ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે, અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે.

Page #427

૨૪૫૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
छहा कज्जमाणे
छ परमाणु पोग्गला भवंति । प. सत्त भंते ! परमाणु पोग्गला एगयओ साहन्नति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ? उ. गोयमा ! सत्तपएसिए खंधे भवइ,
से भिज्जमाणे दुहा वि -जाव-सत्तहा वि कज्जइ ।
दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दुप्पएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ । तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणु पोग्गला, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणु पोग्गले, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा-एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ। चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा भवंति । पंचहा कज्जमाणेएगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दो दुपएसिया खंधा भवंति ।
છ વિભાગ કરવામાં આવતાં - છ પરમાણુ પુદ્ગલ થાય છે. ભંતે ! સાત પરમાણુ પુદ્ગલ એક સાથે મળે છે.
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સપ્ત પ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે,
એનું વિભાજન થવાથી બે વાવત-સાત વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં – એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, બીજી તરફ એક ષટ્રપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે, અથવા - એક તરફ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ પાંચ પ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ થાય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ પંચપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, . એક તરફ ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ચતુuદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ત્રણ દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે.

Page #428

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૫૧
छहा कज्जमाणेएगयओ पंच परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ। सत्तहा कज्जमाणे
सत्त परमाणुपोग्गला भवंति । प. अट्ठ भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नंति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. યમી ! મદ્રુપgિ વંધે મવ૬,
से भिज्जमाणे दहा वि-जाव-अठहा विकज्जति,
-
S,
दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ सत्तपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-दो चउप्पएसिया खंधा भवंति । तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुप्पएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ,
દવા-gય તો તુપસિયા વંધા, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दोन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे,
છ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. સાત વિભાગ કરવામાં આવતાં - સાત પરમાણુ પુદ્ગલ થાય છે. ભંતે ! આઠ પરમાણુ પુદ્ગલ એક સાથે મળે છે
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અપ્રદેશિક અંધ બને છે.
એનું વિભાજન કરવામાં આવતા બે -વાવત- આઠ વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક પદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - બે ચતુuદેશી ઢંધ બને છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતો - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક પદ્ધદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ચતુuદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ પંચ પ્રદેશી ઢંધ થાય છે, અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ,

Page #429

૨૪૫૨
एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति । अहवा एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ । अहवा चत्तारि दुपएसिया खंधा भवंति । पंचहा कज्जमाणे
एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला,
एगयओ चउपसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा भवंति । छहा कज्जमाणे
एगयओ पंच परमाणुपोग्गला,
एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला,
एगयओ दो दुपएसिया खंधा भवंति । सत्तहा कज्जमाणे
एगयओ छ परमाणुपोग्गला,
एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ । अट्ठहा कज्जमाणे
अट्ठ परमाणुपोग्गला भवंति ।
૬. नव भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नंति, एओ साहण्णित्ता किं भवइ ?
૩. ગોયમા ! નવ પતિ વંધે મવર,
से भिज्जमाणे दुहा वि - जाव- नवविहा कज्जंति,
दुहा कज्जमाणे
एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ अपएसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ सत्तपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिपएसिए खंधे,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
એક તરફ ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ,
એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - ચાર દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ચતુષ્પ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ,
એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ ત્રણ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. છ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. સાત વિભાગ કરવામાં આવતાં -
એક તરફ છ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે.
આઠ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
આઠ પરમાણુ પુદ્દગલ બને છે.
પ્ર. ભંતે ! નવ પરમાણુ પુદ્દગલ એક સાથે મળે છે અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! નવપ્રદેશી સંધ થાય છે.
એનું વિભાજન કરવામાં આવતાં બે -યાવ- નવ વિભાગ થાય છે.
બે વિભાગ કરવામાં આવતાં -
એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક અષ્ટપ્રદેશી સંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ,
For Private Personal Use Only

Page #430

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૫૩
एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ चउप्पएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ । तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ सत्तपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ छप्पसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो चउप्पएसिया खंधा भवंति, अहवा-एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-तिन्नि तिपएसिया खंधा भवंति । चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा-एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ ।
એક તરફ પપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ચતુuદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક પંચ પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક સપ્તપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે દ્ધિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક પર્ણદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી ઢંધ, એક તરફ એક પંચ પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ચતુષ્પદેશી ઢંધ બને છે. અથવા - એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશી અંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી ઢંધ, એક તરફ એક ચતુષ્પદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - ત્રણ ત્રિપ્રદેશી અંધ બને છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતો - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ષટ્રપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા – એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી ઢંધ, એક તરફ એક ચતુuદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ઢિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક ચતુuદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા – એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ બને છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ ઢિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ થાય છે.

Page #431

૨૪૫૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
पंचहा कज्जमाणेएगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ चत्तारि दुपएसिया खंधा भवंति । छहा कज्जमाणेएगयओ पंच परमाणुपोग्गला, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा भवंति । सत्तहा कज्जमाणेएगयओ छ परमाणुपोग्गला, एगयओ तिप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ पंच परमाणुपोग्गला, एगयओ दो दुपएसिया खंधा भवंति। अट्टहा कज्जमाणेएगयओ सत्त परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ । नवहा कज्जमाणे
नव परमाणुपोग्गला भवंति। प. दस भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ साहन्नंति,
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. ગોયમા ! સ gfસ વંદે મવ૬,
से भिज्जमाणे दुहावि-जाव-दसविहा वि कज्जंति,
પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ પંચપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ચતુuદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા – એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ બને છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ઢિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ચાર દ્વિપ્રદેશી અંધ બને છે. છ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ચતુષ્પદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ત્રણ દ્વિદેશિક અંધ બને છે. સાત વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ છે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે ઢિપ્રદેશિક અંધ બને છે. આઠ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ સાત પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. નવ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
નવ પરમાણુ પુદ્ગલ બને છે. પ્ર. ભંતે ! દસ પરમાણુ પુદગલ એક સાથે મળે છે અને
એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! દસ પ્રદેશ સ્કંધ બને છે.
એના વિભાગ કરવામાં આવતાં બે -વાવતુ- દસ વિભાગ થાય છે,

Page #432

પુદ્દગલ-અધ્યયન
दुहा कज्जमाणे
एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ नवपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ अपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ सत्तपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ चउप्पएसिए खंधे, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा - दो पंचपएसिया खंधा भवंति । तिहा कज्जमाणे
एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ अट्ठपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ सत्तपएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ चउप्पएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दो दुपएसिया खंधा,
एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, हवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ दो चउप्पएसिया खंधा भवंति, अहवा - एगयओ दो तिपएसिया खंधा, एगयओ उप्पएसिए खंधे भवइ । चउहा कज्जमाणे
गयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ सत्तपएसिए बंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एओ दुपसिए खंधे,

બે વિભાગ કરવામાં આવતાં -
-
એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક નવ પ્રદેશી કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક અષ્ટપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક સપ્તપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક ચતુષ્પ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ષટ્ઝદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - બે પંચપ્રદેશી સ્કંધ બને છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક અષ્ટપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી સંધ,
એક તરફ એક સપ્તપ્રદેશી અંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ષટ્કદેશી સ્કંધ થાય છે. એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ચતુષ્પદેશી સંધ,
અથવા -
એક તરફ એક પંચપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ,
અથવા
એક તરફ એક ષપ્રદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે ચતુપ્રદેશી અંધ બને છે. અથવા - એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં -
૨૪૫૫
-
એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક સપ્તપ્રદેશી અંધ થાય છે.
For Private Personal Use Only
અથવા - એક તરફ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,

Page #433

૨૪૫૬
एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ तिप्पएसिए खंधे, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दो उप्पएसिया खंधा भवंति, अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिन्नि तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा - एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा, एगयओ उपसिए खंधे भवइ, अहवा-एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति । पंचहा कज्जमाणे
एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला,
एगयओ छप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला,
एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ चउपएसिए खंधे भवइ, अहवा एगयओ दो परमाणुपोग्गला,
एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला,
एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा - पंच दुपएसिया खंधा भवंति ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
એક તરફ એક ષટ્ઝદેશી સંસ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી સંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પ૨માણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ બે ચતુપ્રદેશી સ્કંધ હોય છે, અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ચતુષ્પદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ ત્રણ ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશી અંધ હોય છે. પાંચ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ષટ્કદેશિક સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ,
એક તરફ એક પંચપ્રદેશી બંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશી કંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ ત્રણ દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ થાય છે. અથવા - પાંચ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #434

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૬.
छहा कज्जमाणे
एगयओ पंच परमाणुपोग्गला, एगयओ पंचपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ चउपसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ दो तिपएसिया खंधा भवंति, अहवा - एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला,
एगयओ दो दुपएसिया खंधा, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ,
अहवा एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ चत्तारि दुपएसिया खंधा भवंति । सत्तहा कज्जमाणे
एगयओ छ परमाणुपोग्गला,
एगयओ चउप्पएसिए खंधे भवइ,
अहवा एगयओ पंच परमाणुपोग्गला,
एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ,
अहवा - एगयओ चत्तारि परमाणुपोग्गला, एगयओ तिन्नि दुपएसिया खंधा भवंति । अट्ठहा कज्जमाणे
एगयओ सत्त परमाणुपोग्गला, एगयओ तिपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ छ परमाणुपोग्गला, गयओ दो दुपएसिया खंधा भवंति । नवहा कज्जमाणे
एगयओ अट्ठ परमाणुपोग्गला,
एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ,
दसहा कज्जमाणे
दस परमाणुपोग्गला भवंति ।
संखेज्जा भंते! परमाणुपोग्गला एगयओ साहण्णंति एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ?
૩. ગોયમા ! સંવેગ્નપત્તિ વંધે મવર,
से भज्जमाणे दुहा वि-जाब- दसहा वि संखेज्जहा वि कज्जइ ।

છ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક પંચપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ચતુષ્ટદેશી સ્કંધ થાય છે. એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ,
અથવા
એક તરફ બે ત્રિપ્રદેશી સંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે, અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ ચાર દ્વિપ્રદેશી અંધ હોય છે. સાત વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ છ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ચતુપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ પાંચ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ ચાર પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ ત્રણ દ્વિપ્રદેશી અંધ હોય છે. આઠ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ સાત પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી સંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ છ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે દ્વિપ્રદેશી કંધ હોય છે. નવ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
૨૪૫૭
-
એક તરફ આઠ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે.
દસ વિભાગ કરવામાં આવતાં -
દસ પરમાણુ પુદ્દગલ હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત પરમાણુ પુદ્દગલ એક સાથે મળે છે અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે.

એના વિભાગ કરવામાં આવતા બે -યાવતુ- દસ સંખ્યાત વિભાગ થાય છે.

Page #435

૨૪૫૮
दुहा कज्जमाणे
एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ, अहवा - एगयओ तिपएसिए खंधे, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ, एवं जाव
अहवा - एगयओ दसपएसिए बंधे, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ, अहवा - दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । तिहा कज्जमाणे
एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ दुपएसिए खंधे,
एओ संखेज्जप सिए खंधे भवइ । अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले,
एओ तिपएसिए खंधे,
एओ संखेज्जपएसिए बंधे भवइ । एवं जाब
अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले । एगयओ दसपएसिए खंधे,
एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ ।
अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । एवं जाव
अहवा - एगयओ दसपएसिए खंधे, एगयओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - तिणि संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । उहा कज्जमाणे
एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ ।
अहवा एगयओ दो परमाणुपोग्गला,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
બે વિભાગ કરવામાં આવતાં એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે -યાવ
અથવા - એક તરફ દસ પ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - બે સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પ૨માણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે ધાવતુ
અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દસ પ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. અથવા એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી સંધ, એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. આ જ પ્રકારે યાવત્અથવા - એક તરફ એક દસ પ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ હોય છે. અથવા - ત્રણ સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે ૫૨માણુ પુદ્દગલ,

-

Page #436

પુદ્દગલ-અધ્યયન
एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ ।
अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ तिप्पएसिए खंधे, एगयओ संखेज्जप सिए खंधे भवइ । एवं जाव
अहवा - एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दसपएसिए खंधे, एगयओ संखेज्जपसिए खंधे भवइ ।
अहवा-एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले, earओ दुपसिए खंधे,
एगयओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । एवं जाव
अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले,
एगयओ दसपएसिए खंधे,
एगओ दो संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ तिन्नि संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे,
एगयओ तिन्नि संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । एवं जाव
अहवा - एगयओ दसपएसिए खंधे,
एगयओ तिन्नि संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा - चत्तारि संखेज्जपएसिया खंधा भवंति । एवं एएणं कमेणं पंचगसंजोगो वि भाणियव्वो -ખાવ- નવો સંખોળો,
दसहा कज्जमाणे
एगयओ नव परमाणुपोग्गला, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा एगयओ अट्ठ परमाणुपोग्गला, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे भवइ । एवं एएणं कमेणं एक्केक्को पूरेयव्वो - जाव

૨૪૫૯
એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી બંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક ત્રિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે યાવ
અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દસપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. આ જ પ્રકારે યાવત્
અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દસપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ બે સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ ત્રણ સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ ત્રણ સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. આ જ પ્રકારે યાવત્અથવા - એક તરફ દસ પ્રદેશી કંધ,
એક તરફ ત્રણ સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા - ચાર સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. આ જ પ્રકારે આ જ ક્રમથી પંચસંયોગીથી નવસંયોગ પર્યંતના વિકલ્પ સમજવા જોઈએ. દસ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ નવ પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ આઠ પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે આ જ ક્રમથી એક-એકની સંખ્યામાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ -યાવત્
For Private Personal Use Only

Page #437

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૪૬૦
अहवा-एगयओ दसपएसिए खंधे, एगयओ नव संखेज्जपएसिया खंधा भवंति, अहवा-दस संखेज्जपएसिया खंधा भवंति। સંamer Mાને
संखेज्जा परमाणुपोग्गला भवंति । प. असंखेज्जा भंते ! परमाणुपोग्गला एगयओ
साहण्णंति, एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. ગોરમા ! મસંન્નપસિU વંદે મવા
से भिज्जमाणे दहा वि-जाव- दसहा वि संखेज्जहा वि असंखेज्जहा वि कज्जइ, दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ। एवं जावअहवा-एगयओ दसपएसिए खंधे, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-दो असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति । तिहा कज्जमाणेएगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ। अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । एवं जावअहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दसपएसिए खंधे, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति । अहवा-एगयओ दुपएसिए खंधे, एगयओ दो असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति।
અથવા - એક તરફ દસ પ્રદેશ સ્કંધ, એક તરફ નવ સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. અથવા - દસ સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. સંખ્યાત વિભાગ કરવામાં આવતાં -
સંખ્યાત પરમાણુ-પુદ્ગલ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! અસંખ્યાત પરમાણુ પુદગલ એક સાથે મળે છે
અને એક સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે.
એના વિભાગ કરવામાં આવતાં બે -વાવ- દસ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે વાવઅથવા - એક તરફ એક દસપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે.. અથવા - એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - બે અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક ક્રિપ્રદેશ સ્કંધ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે –ચાવતુઅથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ દસ પ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પગલ, એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ બે અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક ઢિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ હોય છે.

Page #438

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૬૧
एवं जावअहवा-एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ दो असंखेज्जपएसिया खंधा.भवंति । अहवा-तिन्नि असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति । चउहा कज्जमाणेएगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ। एवं चउकगसंजोगो-जाव-दसगसंजोगो एए जहेव संखेज्जपएसियस्स।
णवरं-असंखेज्जगं एग अहिगं भाणियव्वं -जाव
अहवा-दस असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति । संखेज्जहा कज्जमाणेएगयओ संखेज्जा परमाणुपोग्गला, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ। अहवा-एगयओ संखेज्जा दुपएसिया खंधा, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । एवं जावअहवा-एगयओ संखेज्जा दसपएसिया खंधा, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ संखेज्जा संखेज्जपएसिया खंधा, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे भवइ । अहवा-संखेज्जा असंखेज्जपएसिया खंधा भवंति। असंखेज्जहा कज्जमाणे
असंखेज्जा परमाणुपोग्गला भवंति । प. अणंताणं भंते! परमाणुपोग्गला एगयओ साहण्णंति
एगयओ साहण्णित्ता किं भवइ ? ૩. મા ! સતપસિપુ વંદે મવા
से भिज्जमाणे दुहा वि तिहा वि -जाव- दसहा वि संखेज्जहा, असंखेज्जहा, अणंतहा वि कज्जइ।
આ જ પ્રકારે વાવઅથવા - એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ, એક તરફ બે અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. અથવા - ત્રણ અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે ચતઃસંયોગીથી દસસંયોગી પર્યંતના વિકલ્પ સંખ્યાત પ્રદેશની સમાન સમજવા જોઈએ. વિશેષ - એક અસંખ્યાત શબ્દ અધિક (વિશેષ) સમજવો જોઈએ -વાવઅથવા - દસ અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. સંખ્યાત વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ સંખ્યા પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ સંખ્યાત ઢિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે વાવઅથવા - એક તરફ સંખ્યાત દસ પ્રદેશી કંધ, એક તરફ અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ સંખ્યાત-સંખ્યાતપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ થાય છે. અથવા - સંખ્યાત-અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. અસંખ્યાત વિભાગ કરવામાં આવતાં -
અસંખ્યાત પરમાણુ પુદ્ગલ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! અનંત પરમાણુ પુદગલ એક સાથે મળે છે
અને એકી સાથે મળવાથી શું થાય છે ? ગૌતમ ! અનંત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. એના વિભાગ કરવામાં આવતા બે-ત્રણ -ચાવતદસ સંખ્યાત-અસંખ્યાત અને અનંત વિભાગ થાય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવતો - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે વાવતઅથવા - બે અનંત પ્રદેશ સ્કંધ હોય છે.
दुहा कज्जमाणेएगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ । एवं जावअहवा-दो अणंतपएसिया खंधा भवंति ।

Page #439

૨૪૬૨
तिहा कज्जमाणे
एगयओ दो परमाणुपोग्गला, एगयओ अणतपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ परमाणुपोग्गले, गयओ दुपसिए खंधे,
एगयओ अणतपएसिए खंधे भवइ । एवं जाव
अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ अणतपएसिए खंधे भवइ । अहवा - एगयओ परमाणुपोग्गले, एगयओ दो अणतपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ दुपएसिए खंधे, गयओ दो अणतपएसिया खंधा भवंति । एवं जाव
अहवा - एगयओ दसपएसिए खंधे, एगओ दो अणतपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ संखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ दो अणतपएसिया खंधा भवंति । अहवा - एगयओ असंखेज्जपएसिए खंधे, एगयओ दो अणतपएसिया खंधा भवंति । अहवा - तिन्नि अणतपएसिया खंधा भवंति । चउहा कज्जमाणे
एगयओ तिन्नि परमाणुपोग्गला,
एगयओ अणतपएसिए खंधे भवइ ।
एवं चउक्कगसंजोगो - जाव- असंखेज्जगसंजोगो,
एए सव्वे जहेव असंखेज्जाणं भणिया तहेव अणंताण वि भाणियव्वा,
णवरं एक्कं अणंतगं अब्भहियं भाणियव्वं ।
-
एवं जाव
अहवा - एगयओ संखेज्जा संखेज्जपएसिया खंधा, एगयओ अणतपएसिए खंधे भवइ ।
अहवा - एगयओ संखेज्जा असंखेज्जपएसिया खंधा,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ બે પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી અંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ,
એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી સંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે યાવ
અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે, અથવા - એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્દગલ, એક તરફ બે અનંત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે અનંત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. આ જ પ્રકારે યાવ
અથવા - એક તરફ એક દસપ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે અનંત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા - એક તરફ એક સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે અનંત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. અથવા – એક તરફ એક અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધ, એક તરફ બે અનંત પ્રદેશી સંધ હોય છે. અથવા - ત્રણ અનંત પ્રદેશી સ્કંધ હોય છે. ચાર વિભાગ કરવામાં આવતો
-
એક તરફ ત્રણ પરમાણુ પુદ્દગલ,
એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી બંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે ચતુષ્ક સંયોગીથી અસંખ્યાત સંયોગી પર્યંતના વિકલ્પ સમજવા જોઈએ.
જે પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધના ભંગ કહેવામાં આવ્યા છે એ જ પ્રકારે અનંત પ્રદેશી સ્કંધના ભંગ સમજવા જોઈએ.
વિશેષ – એક "અનંત” શબ્દ અધિક (વિશેષ) સમજવો જોઈએ.
For Private Personal Use Only
આ જ પ્રકારે યાવ
અથવા - એક તરફ સંખ્યાત-સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ, એક તરફ એક અનંતપ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા – એક તરફ સંખ્યાત-અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધ,

Page #440

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૬૩
एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ । अहवा-संखेज्जा अणंतपएसिया खंधा भवंति । असंखेज्जहा कज्जमाणेएगयओ असंखेज्जा परमाणुपोग्गला, एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ । अहवा-एगयओ असंखेज्जा दुपएसिया खंधा, एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ । एवं जावअहवा-एगयओ असंखेज्जा संखेज्जपएसिया खंधा, एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ। अहवा-एगयओ असंखेज्जा असंखेज्जपएसिया खंधा, एगयओ अणंतपएसिए खंधे भवइ। अहवा-असंखेज्जा अणंतपएसिया खंधा भवंति । अणंतहा कज्जमाणेअणंता परमाणुपोग्गला भवंति ।
- વિચા. સ. ૨૨, ૩, ૪, ૩. ૨-૩ ४२. पोग्गलाणं पडिघाओ
तिविहे पोग्गलपडिघाए पण्णत्ते, तं जहा
એક તરફ અનંત પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. અથવા - સંખ્યાત અનંત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. અસંખ્યાત વિભાગ કરવામાં આવતાં - એક તરફ અસંખ્યાત પરમાણુ પુદ્ગલ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી અંધ થાય છે. અથવા - એક તરફ અસંખ્યાત ઢિપ્રદેશી સ્કંધ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશ સ્કંધ થાય છે. આ જ પ્રકારે -યાવતુઅથવા-એક તરફ અસંખ્યાત-સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી ઢંધ થાય છે. અથવા-એક તરફ અસંખ્યાત-અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ, એક તરફ એક અનંત પ્રદેશી સ્કંધ થાય છે. અથવા - અસંખ્યાત અનંત પ્રદેશી ઢંધ હોય છે. અનંત વિભાગ કરવામાં આવતાં - અનંત પરમાણુ પુદ્ગલ હોય છે.
१. परमाणुपोग्गले परमाणुपोग्गले पप्प पडिहम्मेज्जा,
૪૨. પુદગલોનો અવરોધ -
ત્રણ કારણોથી પુગલોનો અવરોધ દર્શાવવામાં આવ્યો છે, જેમકે – ૧. એક પરમાણુ પુદ્ગલ બીજા પરમાણુ પુદ્ગલ સાથે અથડાવાથી અવરોધ-રૂકાવટ થાય છે. ૨. રુક્ષ (કઠોર-શુષ્ક) સ્પર્શ વડે અવરોધ થાય છે. ૩. લોકાત્તમાં જઈને અવરોધ થાય છે.
२. लुक्खत्तात्ताए वा पडिहम्मेज्जा. રૂ. 7ોતે વા દિગ્મન્ના |
- ટા. મ. ૨, ૩, ૪, સુ. ૨?? ४३. पोग्गलाणं पओगपरिणयाइ भेयतिगं
प. कइविहा णं भंते ! पोग्गला पण्णत्ता ?
૩. યમ ! તિવિહાં પાત્ર પત્તા, તે નદી
૪૩. પુદ્ગલોના પ્રયોગ પરિણતાદિ (રૂપાંતરાદિ)ના ત્રણ
ભેદનો સમૂહ – પ્ર. ભંતે ! પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે ? ઉ. ગૌતમ ! પુદ્ગલ ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - ૧. પ્રયોગ-પરિણત જીવ દ્વારા ગ્રહણ કરેલું પુદ્ગલ. ૨. મિશ્ર-પરિણત-પ્રયોગ અને સ્વભાવ દ્વારા પરિણત પુદ્ગલ. ૩. પ્રકૃતિ-પરિણત-સ્વભાવ વડે પરિણત પુદ્ગલ.
9. ઉપરિયા, ૨, નીસસાપરિયા,
રૂ. વીસાપરિયા,
-વિ
. સં. ૮, ૩. ૧, મુ. ૨
9. તા. ૨, ૩, ૩, ૩, . ૧૨

Page #441

૨૪૬૪
४४. णव दंडगेहिं पओगपरिणयपोग्गलाणं परूवणंपढमो दण्डओ
प. पओगपरिणया णं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. યમા ! પંચવિહા વળત્તા, તં નહીં
૧. નિવિયવો પરિળયા - ખાવ२. पंचिंदियपओगपरिणया ।
प. एगिंदियपओगपरिणया णं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! પંચવિહા વળત્તા, તં નહીં
१. पुढविक्वाइय एगिंदियपओगपरिणया - जाव५. वणस्सइकाइय एगिंदियपओगपरिणया । प. पुढविक्वाइयएगिंदियपओगपरिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! તુવિદા વાત્તા, તં નહા
१. सुहुमपुढविक्वाइयएगिंदियपओगपरिणया य,
२. बायरपुढविक्वाइयएगिंदियपओगपरिणया य । आउकाइय एगिंदिया पओगपरिणया एवं चेव ।
एवं दुयओ भेओ -जाव- वणस्सइकाइया य एगिंदियपओगपरिणया ।
प. बेइंदियपओगपरिणया णं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! ગોવિદા વળત્તા |
एवं तेइंदिय चउरिंदिय पओगपरिणया वि ।
प पंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! વિદા પાત્તા, તં નહીં१. नेरइयपंचिंदियपओगपरिणया,
२. तिरिक्खजोणिय पंचिंदियपओगपरिणया,
३. मणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया,
४. देवपंचिंदियपओगपरिणया ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૪૪. નવ દંડકો દ્વારા પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોનું પ્રરૂપણ : પ્રથમ દંડક :
પ્ર. ભંતે ! પ્રયોગ-પરિણત-પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે
૧. એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત -યાવ
૫. પંચેન્દ્રિય-પ્રયોગ-પરિણત.
-
પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે
-
૧. પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત –યાવ૫. વનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત.
પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
આ જ પ્રકારે અકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ પણ બે પ્રકારના છે.
આ જ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિક પર્યંત એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલના પણ બે-બે પ્રકાર સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! બેઈન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અનેક પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે.
આ જ પ્રકારે ત્રિઈન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. નૈરયિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત,
For Private Personal Use Only
૨. તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત,
૩. મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત, ૪. દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત.

Page #442

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૬૫
प. नेरइयपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! पोग्गला
___ कइविहा पण्णत्ता ? उ. मोयमा ! सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा
પ્ર. ભંતે ! નૈરયિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ
કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે સાત પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
પ્ર,
ભાત !
१. रयणप्पभापुढविनेरइयपंचिंदियपओगपरिणया
૧. રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ વિ ાવ
પરિણત પુદ્ગલ -વાવ७. अहेसत्तमपुढविनेरइयपंचेंदियपओगपरिणया
૭. અધ:સપ્તમ પૃથ્વી નૈરયિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ વિા .
પરિણત પુદ્ગલ. प. तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણતपोग्गला कइविहा पण्णत्ता? ।
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. નોરHT! સિવિદ પUJત્તા, તે નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ' १. जलयर तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगप
૧. જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત रिणया य,
પુદ્ગલ, २. थलयर तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगप
૨. સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત रिणया य,
પુદ્ગલ, ३. खहयर तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगप
૩. ખેચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત रिणया य।
પુદ્ગલ. प. जलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणयाणं
ભંતે! જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. જયમી ! સુવિહા રૂપUJત્તા, તે નહીં
ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે.
જેમકે - १. सम्मुच्छिमजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदिय
૧. સમૂર્ણિમ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય पओगपरिणया य,
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ, २. गब्भवतिय जलयरतिरिक्खजोणियपं
૨. ગર્ભજ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ चिंदियपओगपरिणया य,
પરિણત પુદ્ગલ. g. थलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणयाणं પ્ર. ભંતે ! સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે ? ૩. યમ ! સુવિદ પITI, તે નદી
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - १. चउप्पयथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदिय
૧. ચતુષ્પદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય पओगपरिणया य,
પ્રયોગ પરિણત પુગલ, २. परिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदिय
૨. પરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય पओगपरिणया य।
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. चउप्पयथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगप
ભંતે ! ચતુષ્પદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય रिणयाणं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ૩. સોયમા ! તુવિદા પત્તા, તે નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે -

Page #443

૨૪
१. सम्मुच्छिमचउप्पयथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य,
२. गब्भवक्कंतियचउप्पयथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य ।
प. परिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया णं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! તુવિજ્ઞા પળત્તા, તં નહા
१. उरपरिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य,
२. भुयपरिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य ।
प. उरपरिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया णं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! તુવિદ્યા પળત્તા, તં નહા
१. सम्मुच्छिम उरपरिसप्प थलयर तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य,
२. गब्भवक्कंतिय उरपरिसप्पथलयरतिरिक्खजोणिय पंचिंदियपओगपरिणया य ।
एवं भुयपरिसप्पथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया वि ।
एवं खहयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया वि ।
प. मणुस्सपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! વિદા વળત્તા, तं जहा
१. सम्मुच्छिममणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया य,
२. गब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया य । प. देवपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! पोग्गला विहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! પબિદા પīત્તા, તં નહીં
१. भवणवासिदेवपंचिंदियपओगपरिणया - जाव
२. वेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૧. સમ્મÓિમ ચતુષ્પદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. ગર્ભજ ચતુષ્પદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.
પ્ર. ભંતે ! પરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. ઉ૨પરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. ભુજ પરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
પ્ર. ભંતે ! ઉરપરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. સમ્મચ્છિમ ઉ૨પરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. ગર્ભજ ઉપરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.
આ જ પ્રકારે બે ભેદ ભુજપરિસર્પ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોના માટે પણ સમજવા જોઈએ.
આ જ પ્રકારે બે ભેદ ખેચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોના માટે પણ સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. સમ્રૂચ્છિમ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ. પ્ર. ભંતે ! દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
-
૧. ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ -યાવ
૨. વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.

Page #444

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૬૭
પ્ર.
1. મવUવવિVવિલિયા પરિણાં મંતે ! પ્ર. ભંતે ! ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત पोग्गला कइविहा पण्णत्ता?
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. નોય ! ટુસવિદ પU/ત્તા, તે નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે દસ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે – १. असुरकुमारभवणवासिदेवपंचिंदियपओगप
૧. અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ રિચા -ના
પરિણત પુદગલ -યાવત१०. थणियकुमारभवणवासिदेवपंचिंदियपओ
૧૦. સ્વનિતકુમાર ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય गपरिणया।
પ્રયોગ પરિણત પુદગલ. 1. વાઈ|મંતવVવિલિયપૂરો પરિયા અંતે ! પ્ર. ભંતે ! વાણવ્યંતર દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત पोग्गला कइविहा पण्णत्ता?
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! अट्टविहा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! તે આઠ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - . પિસાથવર્જિરિપોરિન ગાવ
૧. પિશાચ વાણવ્યંતર દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત
પુદ્ગલ -વાવ८. गंधव्वदेवपंचिंदियपओगपरिणया।
૮. ગંધર્વ વાણવ્યંતર દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત
પુદ્ગલ. प. जोइसियदेवपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते !
ભંતે ! જ્યોતિષ્ક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત पोग्गला कइविहा पण्णत्ता?
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. યમી ! વંવિદ પત્તા, તેં નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - १.चंदविमाणजोइसियदेवपंचिंदियपओगपरिणया
૧. ચન્દ્ર વિમાન જ્યોતિષ્ક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ -ગર્વ
પરિણત પુદ્ગલ -વાવ५. ताराविमाणजोइसियदेवपंचिंदियपओगपरिणया।
૫. તારા વિમાન જ્યોતિષ્ક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ
પરિણત પુદ્ગલ, g, માળિયવVચિંતિયપ પરથી અંતે ! પ્ર. ભંતે ! વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. જોયા ! સુવિદ પUUત્તા, તે નહીં
ઉ. ગૌતમ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે१.कप्पोवगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणयाय,
૧. કલ્પોપપનક વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ
પરિણત પુદ્ગલ, २. कप्पाईयगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया य।
૨. કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ
પરિણત પુદ્ગલ. પ. પૂવવેકાળિયેફેવરિંદ્રિયપારાયા નું પ્ર. ભંતે ! કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ૩. જોમ ! સુવાસવિદ્દ પત્તા, તે નદી
ગૌતમ ! તે બાર પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - १. सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेवपंचिंदियपओग
૧. સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પરિળયા -નવ
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ -યાવ१२. अच्चूयकप्पोवगवेमाणियदेवपंचिंदिय
૧૨. અમ્રુત કલ્પો૫૫ન્નક વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય पओगपरिणया।
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ.

Page #445

૨૪૬૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. कप्पाईयगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया णं
भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता?
પ્ર. ભંતે ! કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ
પરિણત પુદગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
૩. નાયમી ! વિદ્યા પત્તા , તે નહીં
१.गेवेज्जगकप्पातीयवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया य, २.अणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणियदेवपंचिंदिय
पओगपरिणया य, प. गेवेज्जगकप्पाईयगवेमाणिय देवपंचिंदियपओगप
रिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. યમી! નવવિદ્યા પછી તા, તે નહીં
१. हेटिमहेट्ठिमगेवेज्जगकप्पातीयगवेमाणिय देवपंचिंदियपओगपरिणया -जाव९. उवरिमउवरिमगेवेज्जगकप्पातीयगवेमाणिय देवपंचिंदियपओगपरिणया य। अणुत्तरोववाइयकप्पाईयगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा પત્તા ? ૩. નયમ! વંવિદ પUUત્તા, તે નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. રૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ, ૨. અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ
પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. પ્ર. ભંતે ! રૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ગૌતમ ! તે નવ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. અધતન-અધસ્તન રૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ -વાવ૯. ઉપરિતન-ઉપરિતન રૈવેયક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. ભંતે ! અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. વિજય અનુત્તરો પપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ -વાવપ. સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત
વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. દ્વિતીય દંડક : પ્ર. ભંતે ! સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ, ૨. અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. આ જ પ્રકારે બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત યુગલ પર્વતને માટે પણ સમજવું જોઈએ. તેના પ્રત્યેકના સૂક્ષ્મ અને બાદર બે-બે ભેદ સમજવા જોઈએ.
१.विजय-अणुत्तरोववाइयकप्पाईयग वेमाणियदेव पंचिंदिय-पओगपरिणया -जाव५. सव्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइयकप्पाईयग
वेमाणियदेव-पंचिंदियपओगपरिणया। बिइओ दण्डओप. सुहमपूढविकाइयएगिदियपओगपरिणयाणं भंते!
पोग्गला कइविहा पण्णत्ता? उ. गोयमा ! दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
१. पज्जत्तग-सुहुमपुढविकाइय-एगिंदियपओगपरिणया य, २. अपज्जत्तगसुहुमपुढविकाइय-एगिदियपओगपरिणया य। बायरपुढविकाइयएगिंदियपओगपरिणया वि एवं चेव।
एवं -जाव- वणस्सइकाइयएगिदियपओगपरिणया।
एक्केक्का दुविहा-सुहुमा य, बायरा य ।
. જે સપનૂત્તર પઢમં મMતિ પછી પનેરા :

Page #446

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૬૯
पज्जत्तगाय, अपज्जत्तगा य भाणियब्बा।
बेइंदियपओगपरिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा
પત્તા? ૩. Tોય ! તુવિદા guત્તા, તં નહીં
१. पज्जत्तग-बेइंदियपओगपरिणया य, २. अपज्जत्तग-बेइंदियपओगपरिणया य। एवं तेइंदियपओगपरिणया वि।
एवं चउरिदियपओगपरिणया वि।
प. रयणप्पभापुढविनेरइयपओगपरिणया णं भंते !
पोग्गला कइविहा पण्णत्ता? उ. गोयमा ! दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
१. पज्जत्तगरयणप्पभापुढविपओगपरिणया य,
२. अपज्जत्तगरयणप्पभापुढविपओगपरिणया य।
તથા એ બન્નેના પણ પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત ભેદ
સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! બેઈન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ કેટલા
પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. પર્યાપ્તક દ્વીન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ, ૨. અપર્યાપ્તક લીન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. આ જ પ્રકારે સ્ત્રીન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ
પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક પ્રયોગ પરિણત
પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. પર્યાપ્તક રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ, ૨. અપર્યાપ્તક રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. આ જ પ્રકારે અધ:સપ્તમ પૃથ્વી પર્યત નૈરયિક
પ્રયોગ પરિણત પુદગલોને માટે સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! સંમૂચ્છિમ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય
પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧, પર્યાપ્ત સંમૂ૭િમ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ. ૨. અપર્યાપ્ત સંમ૭િમ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. આ જ પ્રકારે ગર્ભજ જલચર તિયયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત યુગલોને માટે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે સમૂછિમ ચતુષ્પદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત યુગલોને માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે ગર્ભજચતપદ સ્થળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલોનું પણ કથન કરવું જોઈએ.
एवं-जाव-अहेसत्तमपुढविनेरइयपओगपरिणया।
प. सम्मुच्छिमजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियप
ओग परिणयाणं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता?
૩. સોયમા ! વદ પUત્તા, તે મહા
१. पज्जत्तगसम्मुच्छिमजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य, २. अपज्जत्तगसम्मुच्छिमजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य । एवं गब्भवतियजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया वि, सम्मुच्छिमचउप्पयथलयरतिरिक्खजोणिय पंचिंदियपओगपरिणया वि एवं घेव,
एवं गब्भवतियचउप्पयथलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया वि,

Page #447

૨૪૭૦
एवं - जाव- सम्मुच्छिमखहयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया वि,
गब्भवकंतियखहयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया य,
एक्केक्के पज्जत्तगा अपज्जत्तगा य भाणियव्वा ।
प सम्मुच्छिममणुस्सपंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમાં ! વિહા વળત્તા, તં નહીં
अपज्जत्तगसम्मुच्छिममणुस्सपंचिंदियपओगप
रिणया चेव ।
प. गब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियप ओगपरिणयाणं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! ત્રુવિદા વળત્તા, તં નહા
१. पज्जत्तग-गब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया य,
२. अपज्जत्तग-गब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया य,
प. असुरकुमारभवणवासिदे वपं चिंदियपओगपरिणयाणं भंते! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता ?
૩. ગોયમા ! તુવિદા વળત્તા, તં નહીં
૨. વાત્તા-અસુરનુમારમવળવાસિàવ-પંવિત્રિય
पओगपरिणया य,
२. अपज्जत्तग-असुरकुमारभवणवासिदेवपंचिंदिय-पओगपरिणया य ।
વ -નાવ-ખતા-ળિનારમવળવાસિવેવपंचिंदियपओगपरिणया य,
अपज्जत्तगथणियकुमारभवणवासिदेव-पंचिंदि
यपओगपरिणया य ।
एवं एएणं अभिलावेणं दुपएणं भेएणं,
પિસાયા -ગાવ- માંયા, જંતા -ખાવ- તારાવિમાળા, સોહમ્મોવા -ખાવ- અમ્બુનો,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આજ પ્રકારે –યાવત– સમ્પૂક્રિમ ખેચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોનું પણ કથન કરવું જોઈએ.
ગર્ભજ ખેચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોનું પણ કથન કરવું જોઈએ. એના પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત એમ બે-બે ભેદ સમજવા જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! સમૂચ્છિમ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (પુદ્દગલ) એક પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે -
અપર્યાપ્ત સમ્પૂર્ણિમ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.
પ્ર. ભંતે ! ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણતપુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. પર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. અપર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.
પ્ર. ભંતે ! અસુરકુમા૨ ભવનવાસીદેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. પર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ,
૨. અપર્યાપ્ત અસુકુમાર ભવનવાસીદેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ.
આ જ પ્રકારે યાવત- પર્યાપ્ત સ્તનિતકુમાર ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ અને
અપર્યાપ્ત સ્તનિતકુમાર ભવનવાસી દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલોને માટે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે (પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત) આ બે ભેદોના અભિલાપ (સંભાષણ )થી. પિશાચોથી ગંધર્વો પર્યંત વાણવ્યન્તરોના.
ચંદ્રોથી તારા વિમાનો પર્યંત જ્યોતિષ્મ દેવોના. સૌધર્મ કલ્પોષપત્નકોથી અચ્યુત કલ્પો૫૫ન્નકોપર્યંત.
For Private Personal Use Only

Page #448

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૭૧
हिद्रिमहिदिमगेविज्जकप्पाईय -जाव- उवरिमउवरिमगेविज्जकप्पाईय, विजयअणुत्तरोववाइय-कप्पाईयवेमाणियदेवपंचिंदिय-पओगपरिणया-जाब-अपराजियअणुतरोववाइय कप्पाईय वेमाणियदेव-पंचिंदियपओगपरिणया।
प. सवट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइय कप्पाईय वेमाणियदेव
पंचिंदियपओगपरिणयाणं भंते ! पोग्गला कइविहा
gov/ ? ૩. જોયા ! સુવિ vvyત્તા, તે નહીં
१. पज्जत्तग-सव्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया य, २. अपज्जत्तग-सब्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणियदेवपंचिंदिय पओग परिणया य । तइओ दंडओजे अप्पज्जत्तासुहुमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया, ते ओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, जेपज्जत्तासुहुमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया, ते ओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया,
અધસ્તન-અધસ્તન નૈવેયકથી ઉપરિમ-ઉપરિમ રૈવેયક કલ્પાતીત પર્યત - વિજય અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલથી અપરાજીત અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાંતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલો પર્વતને માટે
સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત
વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ
કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરો૫પાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલ, ૨. અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત
વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદ્ગલ. તૃતીય દંડક :
જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે ઔદારિક તૈજસ્ અને કાર્મણશરીર પ્રયોગ પરિણત છે. જે પુગલ પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે ઔદારિક તૈજસ્ અને કાર્મણશરીર પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત ચતુરિન્દ્રિયો પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - જે પુદગલ પર્યાપ્ત બાદર વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે ઔદારિક વૈક્રિય તૈજસ અને કાર્યણશરીર પ્રયોગ પરિણત છે. શેપ સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત રત્નપ્રભાપૃથ્વીનૈરયિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે વૈક્રિય તૈજસ્ અને કાર્પણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત નારકોના સંબંધમાં પણ જાણવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે અધઃસપ્તમપૃથ્વી નૈરયિક પર્યત પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત પુદગલોના સંબંધમાં પણ જાણવું જોઈએ.
pd -નવ- પરિતિયા પm,
णवरं-जे पज्जत्तबायरवाउकाइयएगिंदियपओगपरिणया ते ओरालियवेउवियतेयाकम्मासरीरपओगपरिणया, सेसं तं चेव। जे अपज्जत्तरयणप्पभापढविनेरइयपंचिंदियपओगपरिणया, ते वेउब्बियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, एवं पज्जत्तया वि।
एवं -जाव-अहेसत्तमपुढविनेरइयपंचिंदियपओगपरिणया।

Page #449

૨૪૭૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जे अपज्जत्तगसम्मुच्छिमजलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणया, ते ओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया। एवं पज्जत्तगा वि।
गब्भवक्कंतिया अपज्जत्तया एवं घेव,
पज्जत्तया णं एवं चेव, णवरं-सरीरगाणि चत्तारिजहा बायरवाउक्काइयाणं पज्जत्तगाणं। जहा जलयरेसु चत्तारि आलावगा भणिया, तहा चउप्पय-उरपरिसप्प-भुयपरिसप्प-खहयरेसु वि चत्तारि आलावगा भाणियवा।
जे सम्मुच्छिममणुस्सपंचिंदियपओगपरिणया, ते ओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया,
एवं गब्भवक्कंतिया अपज्जत्तगा वि।
જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત સમૂછિમ જલચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે ઔદારિક, તૈજસ્ અને કાર્યણશરીર પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત પુદગલોના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ. ગર્ભજ અપર્યાપ્ત જલચરો સંબંધિત પણ આ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. પર્યાપ્તકોનું કથન પણ આ જ પ્રકારે છે. વિશેષ - પર્યાપ્ત બાદર વાયુકાયિકને અનુરૂપ એના ચાર શરીર હોય છે. જે પ્રકારે જલચરોના ચાર આલાપક કહેવામાં આવ્યા છે એ જ પ્રકારે (સ્થળચરના) ચતુષ્પદ, ઉર પરિસર્પ, ભુજપરિસર્ષ અને ખેચરના પણ ચાર-ચાર આલાપક સમજવા જોઈએ. જે પુદગલ સમ્મછિમ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે ઔદારિક, તૈજસ અને કાર્પણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે અપર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્યોના સંબંધમાં પણ જાણવું જોઈએ. પર્યાપ્તકોનું કથન પણ આ જ પ્રકારે છે. વિશેષ - એના પણ પાંચ શરીર કહેવા જોઈએ. જે પ્રકારે અપર્યાપ્તક નૈરયિકોનો કહ્યું એ જ પ્રકારે અપર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવોના સંબંધમાં પણ જાણવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્તકોનું કથન છે. આ જ પ્રકારે બે-બે ભેદોના ક્રમથી સ્વનિતકુમારો પર્યત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે પિશાચ યાવત- ગંધર્વ, ચંદ્ર -વાવ- તારાવિમાન, સૌધર્મકલ્પ યાવત- અષ્ણુતકલ્પ, અધસ્તન-અધસ્તન રૈવેયક કલ્પાતીત -પાવતઉપરિમ-ઉપરિમ રૈવેયક કલ્પાતીત, વિજય અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત -વાવતસર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત પ્રત્યેક (પતિ-અપર્યાપ્ત ના બે-બે ભેદ સમજવા જોઈએ -વાવ
पज्जत्तगा वि एवं चेव, णवर-सरीरगाणि पंच भाणियव्वाणि, जेअपज्जत्तगा-असुरकुमारभवणवासि जहानेरइया તહેવા
एवं पज्जत्तगा वि, एवं दुपएणं भेएणं -जाव- थणियकुमारा,
હવે રિસાયા -ડાવ- વ્યા, સંતા -ઝાવ- તારાવિકાબા, सोहम्मोकप्पो-जाव- अच्छुओ। हेट्ठिम-हेट्ठिम गेवेज्जकप्पातीय -जाव- उवरिमउवरिम गेवेज्ज कप्पातीय, વિનાગરોવવા -ગાવ-થકસિअणुत्तरोववाइयकप्पाईयग एक्केक्केण दुपओ भेओ માળિયો -ગરિ

Page #450

પુગલ-અધ્યયન
૨૪૭૩
जे पज्जत्तसव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइयकप्पाईयगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया,तेवेउब्बियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया,
चउत्थो दण्डओजे अपज्जत्ता सुहमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया।
जे पज्जत्ता सुहुमपुढविकाइयएगिंदियपओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया,
जे अपज्जत्ता बायरपुढविक्काइयएगिदियपओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया,
एवं पज्जत्तगा वि,
एवं चउक्कएणं भेएणं -जाव- वण्णस्सइकाइयएगिदियपओगपरिणया।
जेअपज्जत्ता बेइंदियपओगपरिणया, ते जिभिंदियफासिंदियपओगपरिणया,
જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે પુદગલ વૈક્રિય તૈજસુ અને કાશ્મણ શરીર પ્રયોગ
પરિણત છે. ચતુર્થ દંડક :
જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે પણ સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે પણ સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત(બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિયના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે ચાર-ચાર ભેદોથી વનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય સુધીના પ્રયોગ પરિણત પુગલ સમજવા જોઈએ. જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત હીન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તે પણ રસનેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે. જે પુદગલ પર્યાપ્ત કીન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તે પણ રસનેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે ચતુરિન્દ્રિય પર્યત સમજવું જોઈએ. વિશેષ - એક-એક ઈન્દ્રિય વધારવી જોઈએ. જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત રત્નપ્રભાપૃથ્વી નારક પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે શ્રોત્રેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, ધ્રાણેન્દ્રિય, જિહુવેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત (રત્નપ્રભા પૃથ્વીકાયિકના પ્રયોગ પરિણત યુગલ)નું પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે (બધા નૈરયિક) તિર્યંચયોનિક, મનુષ્ય અને દેવોના વાવતુ- જે પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે, તે શ્રોત્રેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, ધ્રાણેન્દ્રિય, જિહુવેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે.
जे पज्जता बेइंदियपओगपरिणया, ते जिभिंदियफासिंदियपओगपरिणया।
પર્વ -ના- રિતિયા, णवर-एक्केक्कं इंदियं वड्ढेयव्वं । जे अपज्जत्तारयणप्पभापुढविनेरइयपंचिंदियपओगपरिणया, तेसोइंदिय-चक्खिंदिय-घाणिदियजिभिंदिय- फासिंदियपओगपरिणया,
एवं पज्जत्तगा वि,
एवं सब्वे भाणियब्वा, तिरिक्खजोणिय, मणुस्स, देवा -जाव- जे पज्जत्त-सब्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइय कप्पाईयग-वेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणया, ते सोइंदिय- चक्खिंदिय-घाणिंदियजिभिदिय-फासिंदियपओग परिणया,

Page #451

૨૪૭૪
पंचमो दंडओ
जे अपज्जत्तासुहुमपुढविकाइयएगिंदियओरालियतेया कम्मासरीरप्पओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया,
जे पज्जत्तासु हुमपुढविकाइय एगिंदियओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया,
अपज्जत्तबायरपुढविकाइयएगिंदियओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, ते फासिंदियपओगपरिणया । एवं पज्जत्तगा वि ।
एवं एएणं अभिलावेणं जस्स जइ इंदियाणि सरीराणि य तस्स ताणि भाणियव्वाणि - जाव
जे य पज्जत्ता सव्वट्टसिद्ध अणुत्तरोववाइयदेवपंचिंदिय-वेउव्वियतेयाकम्मासरीरप्पओग परिणया, તે તોયિ-વિવુંવિય-ધાિિવય-નિમિંવિયफासिंदियपओगपरिणया ।
छट्ठो दंडओ
जे अपज्जत्तासुहुमपुढविकाइयएगिंदियपओग
परिणया,
ते वण्णओ
१. कालवण्णपरिणया वि,
२. नीलवण्णपरिणया वि,
३. लोहियवण्णपरिणया वि,
४. हालिद्दवण्णपरिणया वि,
५. सुक्किल्लवण्णपरिणया वि, गंधओ
૬. સુષ્મિગંધપરિળયા વિ, ૨. દુધ્ધિ ધરિયા વિ,
રસો
૧. તિત્તરસપરિળયા વિ,
૨. હુયરસરિયા વિ,
રૂ. સાયરસરિયા વિ.
૪. મંવિહરતપરિયા વિ, ૬. મદુરરમપરિયા વિ,

For Private
પાંચમું દંડક :
જે પુદ્દગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક તૈજસ્ અને કાર્પણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે.
જે પુદ્દગલ પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક તૈજસ્ અને કાર્મણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ પણ સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
જે પુદ્દગલ અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક તૈજસ્ અને કાર્પણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે. આ જ પ્રકારે પર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિકના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે આ અભિલાપ (સંભાષણ)થી જેને જેટલી ઈન્દ્રિયો અને શરીર હોય એમને માટે એ જ કહેવું જોઈએ -યાવત્
જે પુદ્દગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય તૈજસ્ અને કાર્પણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે, તે શ્રોત્રેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, જિલ્વેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે.
છઠ્ઠું દંડક :
જે
પુદ્દગલ । અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે,
તેઓ વર્ણથી
-
૧. કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે,
૨. નીલવર્ણ પરિણત પણ છે,
૩. લોહિતવર્ણ પરિણત પણ છે,
૪. પીતવર્ણ પરિણત પણ છે,
૫. શુક્લવર્ણ પરિણત પણ છે.
તેઓ ગંધથી -
સુગંધ પરિણત પણ છે,
દુર્ગંધ પરિણત પણ છે.
તેઓ રસથી -
Personal Use Only
૧. તીખા રસ પરિણત પણ છે,
૨. કડવા રસ પરિણત પણ છે,
૩. કષાય રસ પરિણત પણ છે,
૪. અમ્લ (ખાટો) રસ પરિણત પણ છે,
૫. મધુર રસ પરિણત પણ છે.

Page #452

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૭૫
फासओ१. कक्खडफासपरिणया वि -जाव૮. સુવાસપરિયા વિ, संठाणओ9. રિમં સંડાપીપરા વિ, २. वट्टसंठाणपरिणया वि, ૩. તંસલંકાપરિયા વિ, ૪. ૩રંસસંહાપરિયા વિ, ५. आययसंठाणपरिणया वि, जेपज्जत्तासुहमपुढविकाइयएगिंदियपओगपरिणया, एवं चेव, एवं जहाणुपुवीए नेयव्वं - जाव
जेपज्जत्तासचट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयदेवा पंचेंदियपओगपरिणया, ते वन्नओ कालवन्नपरिणया वि -ગાવ- માયસંડાણપરિયા ત્રિા
सत्तमो दंडओजे अपज्जत्ता सुहुमपुढविकाइयएगिंदियओरालियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, ते वन्नओ कालवन्नपरिणया वि-जाव-आययसंठाणपरिणया વિા जे पज्जत्ता-सुहुमपुढविकाइय एवं घेव,
તેઓ સ્પર્શથી – ૧. કર્કશ (કઠોર) સ્પર્શ પરિણત પણ છે -વાવ૨. રુક્ષ (શુષ્ક) સ્પર્શ પરિણત પણ છે. સંસ્થાનથી - ૧. પરિમંડળ સંસ્થાન પરિણત પણ છે, ૨. વૃત્ત સંસ્થાન પરિણત પણ છે, ૩. યંસ સંસ્થાન પરિણત પણ છે, ૪. ચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન પરિણત પણ છે, ૫. આયત સંસ્થાન પરિણત પણ છે. જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ પણ આ જ પ્રકારે છે. આ જ પ્રકારે બધા ક્રમપૂર્વક જાણવા-સમજવા જોઈએ -ચાવતુજે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ પંચેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે અને વાવતુ- આયત
સંસ્થાન પરિણત પણ છે. સાતમું દંડક :
જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક તૈજસ્ અને કાશ્મણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે તે વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે વાવ- આયત સંસ્થાન પરિણત પણ છે. પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકને માટે પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે યથાનુક્રમથી જેના જેટલા શરીર છે એમના એટલા જ સમજવા જોઈએ -વાવજે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય, તૈજસ અને કાશ્મણ શરીર પ્રયોગ પરિણત છે. તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે -યાવતુ- આયત
સંસ્થાન પરિણત પણ છે. આઠમું દેડક :
જે પુદગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કુષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે ચાવત- આયત સંસ્થાન પરિણત પણ છે. પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકને માટે પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ.
एवं जहाऽणुपुब्बीए नेयव्वंजस्स जइ सरीराणि-जाव
जे पज्जत्तासव्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयगवेमाणियदेवपंचिंदियवेउवियतेयाकम्मासरीरप्पओगपरिणया, ते वन्नओ कालवण्णपरिणया વિ ાવ-માસિંગરના વા
अट्ठमो दंडओजे अपज्जत्तासुहमपुढविकाइयएगिंदियफासिंदियपओगपरिणया, ते वन्नओ कालवण्णपरिणया वि -ગાવ-માયર્સટાઈપરાયા વિના
जे पज्जत्तासुहुमपुढविकाइय एवं चेव ।

Page #453

૨૪૭૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं जहा आणुपुब्बीए जस्स जइइंदियाणितस्स तइ
આ જ પ્રકારે યથાનુક્રમથી જેને જેટલી ઈન્દ્રિયો भाणियब्वाणि -जाव
હોય એને એટલી જ ઈન્દ્રિયો કહેવી જોઈએ-ચાવતजे पज्जत्तासवट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयग
જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક वेमाणियदेवपंचिंदिय सोइंदिय-जाव-फासिंदियप
કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય શ્રોતેન્દ્રિય -ચાવતओगपरिणया, ते वण्णओ कालवण्णपरिणया वि
સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ -जाव- आययसंठाणपरिणया वि।
પરિણત પણ છે –ચાવતુ- આયત સંસ્થાન પરિણત
પણ છે. नवमो दण्डओ
નવમું દંડક : जे अपज्जत्ता सुहुमपुढविकाइयएगिंदिय ओरालि
જે પુદ્ગલ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય यतेयाकम्मासरीरफासिंदियपओगपरिणया, ते
ઔદારિક તૈજસુ અને કાશ્મણ શરીર તથા સ્પર્શેન્દ્રિય वण्णओ कालवण्णपरिणया वि -जाव- आययसं
પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ ठाणपरिणया वि,
પરિણત પણ છે ચાવત- આયત સંસ્થાન પરિણત
પણ છે. जे पज्जत्तासुहुमपुढविकाइय एवं चेव ।
પર્યાપ્ત સુક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકને માટે પણ આ જ
પ્રકારે સમજવું જોઈએ. एवं जहाआणुपुबीएजस्स जइ सरीराणि इंदियाणि
આ જ પ્રકારે યથાનુક્રમથી બધું સમજવું જોઈએ. य तस्स तइ भाणियब्वाणि-जाव
જેને જેટલા શરીર અને ઈન્દ્રિયો હોય એમને માટે
એ જ કહેવું જોઈએ -પાવતजे पज्जत्तासवट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइय कप्पाईयग
જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક वेमाणिय देव पंचिंदिय-वेउब्वियतेयाकम्मा
કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય તૈજસ્ सरीरसोइंदिय -जाव- फासिंदियपओगपरिणया,
અને કાશ્મણ શરીર તથા શ્રોતેન્દ્રિય -વાવ
સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી ते वण्णओ कालवण्णपरिणया वि -जाव
કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે –ચાવતુ- આયત સંસ્થાન आययसंठाणपरिणया वि।
પરિણત પણ છે. एवं एए नव दंडगा भणिया।
આ જ પ્રકારે આ નવ દંડક કહેવામાં આવ્યા છે. -વિચા. સ. ૮, ૩. ૨, ૩, ૪-૪૬ ૪૫. પવન હરિ મીસરિયાળ વિ- ૪૫. નવદંડકો દ્વારા મિશ્ર પરિણત યુગલોનું પ્રરૂપણ : 1. મીસાપરિયા જે અંતે! સ્ત્રી વિદT TWITT? પ્ર. ભંતે ! મિશ્ર પરિણત પુદ્ગલ કેટલા પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ! પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૨. નિઢિયમીસાપરિયા -ડાવ
૧. એકેન્દ્રિય મિશ્ર પરિણત -ચાવતુછે. પંવિલિયમસાપરિયા
૨. પંચેન્દ્રિય મિશ્ર પરિણત. प. एगिंदियमीसापरिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય મિશ્ર પરિણત પુદગલ કેટલા gov/ત્તા ?
પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? उ. गोयमा ! एवं जहा पओगपरिणएहिं नव दंडगा ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પ્રયોગ પરિણત પુદગલોના
भणिया एवं मीसापरिणएहिं वि नव दंडगा નવ દંડકો કહ્યા છે એ જ પ્રકારે મિશ્ર પરિણત भाणियब्वा, तहेव सवं निरवसेसं।
પુદ્ગલોના પણ નવ દંડક સમજવા જોઈએ. શેષ
સમગ્ર વર્ણન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. णवरं-अभिलावो मीसापरिणया भाणियव्वाओ,
વિશેષ-(પ્રયોગ પરિણતના સ્થાને) 'મિશ્ર પરિણત' એવો પાઠ સમજવો જોઈએ.

Page #454

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૭૭
सेसं तं चेव-जाव
શેષ સમગ્ર વર્ણન એ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ ચાવजे पज्जत्तासव्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईय
જે પુદ્ગલ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક वेमाणियदेव-पंचेंदिय-वेउब्बिय तेयाकम्मासरीर
કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય તૈજસ્ सोइंदिय-जाव-फासिंदिय पओगपरिणयातेवण्णओ અને કાશ્મણ શરીર શ્રોતેન્દ્રિય -વાવ- સ્પર્શેન્દ્રિય कालवण्णपरिणया वि-जाव-आययसंठाणपरिणया
પ્રયોગ પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ પરિણત વિા -વિય. સ. ૮, ૩. ?, મુ. ૪૬-૪૭
પણ છે -વાવ- આયત સંસ્થાન પરિણત પણ છે. . वीससापरिणयपोग्गलाणं भेय-प्पभेया
૪૬. વિશ્રસા પરિણત યુગલોના ભેદ-પ્રભેદ : प. वीससापरिणया णं भंते ! पोग्गला कइविहा पण्णत्ता? પ્ર. ભંતે ! વિશ્રા પરિણત (સ્વભાવથી પરિણત)
પુદગલ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. કાયમી ! વંવિદા gujત્તા, તે નદી
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૬. વU|પરિચ, ૨, ધારિયા,
૧. વર્ણપરિણત, ૨. ગંધપરિણત, રૂ. રસપરિયા, ૪. સપરિયા,
૩, રસપારણત, ૪. સ્પર્શપરિણત, ५. संठाणपरिणया।
૫. સંસ્થાન પરિણત. जे वण्णपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
જે વર્ણ પરિણત પુદ્ગલ છે તે પાંચ પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૨. ત્રિવU/પરિયા ગા-૬. સુવર્જીવન
૧. કૃષ્ણ વર્ણરૂપ પરિણત -પાવત-૫. શુક્લ વર્ણરૂપ પરિણા |
પરિણત. जे गंधपरिणया ते दुविहा पण्णत्ता, तं जहा
જે ગંધ પરિણત છે - તે બે પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે - ૨. સુભિiધરિયા વિ. ૨.મિiધપરિપથ વિા
૧. સુગંધ પરિણત, ૨. દુર્ગધ પરિણત. जे रसपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
જે રસ પરિણત પુદ્ગલ છે તે પાંચ પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - . તિરસરિયા -નવ-૬. મદુરસપરિયા
૧. તિક્ત (તીખો) રસ પરિણત -પાવતુ- ૫. મધુર
રસ પરિણત. जे फासपरिणया ते अट्ठविहा पण्णत्ता, तं जहा
જે સ્પર્શ પરિણત પુદ્ગલ છે, તે આઠ પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - १. कक्खडफासपरिणया-जाव-८.लुक्खफासपरिणया। ૧. કર્કશ સ્પર્શ પરિણત વાવ- ૮. રુક્ષ સ્પર્શ
પરિણત. जे संठाणपरिणया ते पंचविहा पण्णत्ता, तं जहा
જે સંસ્થાન પરિણત પુદ્ગલ છે, તે પાંચ પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - १. परिमंडलसंठाणपरिणया -जाव- आययसंठा
૧. પરિમંડળ સંસ્થાન પરિણત -પાવતુ- ૫, આયત णपरिणया,
સંસ્થાન પરિણત. एवं जहा पण्णवणाएं तहेव निरवसेसं -जाव
આ જ પ્રકારે જેવી રીતે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના પ્રથમ પદમાં વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તે જ બધું
સમજવો જોઈએ -યાવતजे संठाणओ आयय संठाण परिणया,
જે પુદ્ગલ સંસ્થાનથી આયત સંસ્થાન પરિણત છે, ૧. (ક) વર્ણ ગંધ વગેરે પરિણત પુદગલોનો વિસ્તૃત વર્ણન અજીવ અધ્યયનમાં જોવું. (૪) ST. ૫. ૨, મું. ૬ (T) નીવા. પર. ૨, મુ. ૬

Page #455

૨૪૭૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
તેઓ વર્ણથી કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ છે -ચાવતસ્પર્શથી રક્ષ સ્પર્શ પરિણત પણ છે.
ते वण्णओ कालवण्ण परिणया वि -जावलुक्खफासपरिणया वि।
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૨, સુ. ૪૮ ४७. एगदव्वस्स पयोगपरिणयाइ परूवणंप. एगे भंते ! दवे किं पओगपरिणए. मीसापरिणए,
વીસાપરિબાપુ? ૩. ગોયમ ! vો પરિપુ વા, સાપરિTU વા,
वीससापरिणए वा।
भंते ! जइ पओगपरिणए किं मणप्पओगपरिणए, वइप्पओगपरिणए, कायप्पओगपरिणए ?
उ. गोयमा ! मणप्पओगपरिणए वा, वइप्पओगपरिणए
વા, પિમોન રિપUવા |
प. भंते ! जइ मणप्पओगपरिणए किं सच्चमणप्पओ
गपरिणए, मोसमणप्पओगपरिणए, सच्चामोसमणप्पओगपरिणए, असच्चामोसमणप्पओगपरिणए?
૩. યમ! ૬. સન્નમ[કાપરિ, વા,
२. मोसमण्णप्पओगपरिणए वा, ३. सच्चामोसमणप्पओगपरिणए वा,
४. असच्चामोसमणप्पओगपरिणए वा । प. भंते ! जइ सच्चमणप्पओगपरिणए किं
૪૭. એક દ્રવ્યના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! એક પુદગલ દ્રવ્ય શું પ્રયોગ પરિણત,
મિશ્રપરિણત કે વિશ્રસા પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે,
મિશ્રપરિણત પણ હોય છે અને વિશ્રસા પરિણત
પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે
તો શું મન:પ્રયોગ પરિણત, વાક્પ્રયોગ પરિણત
કે કાયપ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે મનઃપ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે,
વાક્પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે અને કાયપ્રયોગ
પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે દ્રવ્ય મન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે
તો શું સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત, મૃષામન: પ્રયોગ પરિણત, સત્યામૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત અથવા
અસત્યામૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. તે સત્યના પ્રયોગ પરિણત,
૨. મૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત, ૩. સત્ય-મૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત,
૪. અસત્યામૃષામન: પ્રયોગ પરિણત હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે.એક દ્રવ્ય સત્યના પ્રયોગ પરિણત
હોય છે તો શું તે – ૧. આરંભ સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત, ૨. અનારંભ સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત, ૩. સારંભ સત્યના પ્રયોગ પરિણત, ૪. અસારંભ સત્યમન: પ્રયોગ પરિણત, ૫. સમારંભ સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત કે –
૬. અસમારંભ સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે આરંભ સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત પણ
હોય છે -વાવ- અસમારંભ સત્યમન: પ્રયોગ
પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય મૃષામન: પ્રયોગ પરિણત
હોય છે તો શું – ૧. આરંભ અષામનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે. -વાવ
१. आरंभसच्चमणप्पओगपरिणए, २. अणारंभसच्चमणप्पओगपरिणए, ३. सारंभसच्चमणप्पओगपरिणए, ४. असारंभसच्चमणप्पओगपरिणए, ५. समारंभसच्चमणप्पओगपरिणए,
६. असमारंभसच्चमणप्पओगपरिणए ? उ. गोयमा! आरंभसच्चमणप्पओगपरिणए वा-जाव
असमारंभसच्चमणप्पओगपरिणए वा।
प. भंते ! जइ मोसमणप्पओगपरिणए किं
१. आरंभमोसमणप्पओगपरिणए -जाव

Page #456

પુદંગલ-અધ્યયન
૨૪૭૯
६. असमारंभमोसमणप्पओगपरिणए ?
૬. અસમારંભ મૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય
उ. गोयमा! एवं जहा सच्चेणं तहा मोसेण वि।
एवं सच्चामोसमणप्पओगपरिणए वि।
एवं असच्चामोसमणप्पओगपरिणए वि।
p. મંતે ! નવું વરૂપૂગોપરિણg,
किं सच्चवइप्पओगपरिणए -जाव- असच्चा
मोसवइप्पओगपरिणए? उ. गोयमा ! एवं जहा मणप्पओगपरिणए तहा
वइप्पओगपरिणए वि -जाव- असमारंभ असच्चामोसवइप्पओगपरिणए वा।
T મંતે ! ચિપૂગોપરિ જી વિ
. મોરારિસરીર-ય -પરિણg, २. ओरालियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए. ३. वेउब्वियसरीर-कायप्पओगपरिणए, ४. वेउब्वियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए, ५. आहारगसरीर-कायप्पओगपरिणए, ६. आहारगमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए,
७. कम्मासरीर-कायप्पओगपरिणए ? उ. गोयमा ! ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा
-ળાવ- ગ્મસિરીર-થપ્પો પરિપ વI
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રકારે સત્યમન:પ્રયોગ પરિણતના
સંબંધમાં કહ્યું એ જ પ્રકારે મૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણતના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે સત્યમ્રપામન: પ્રયોગ પરિણત પુદગલોના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ. એ જ પ્રકારે અસત્યામૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત
પુદગલોના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય વાફપ્રયોગ પરિણત થાય
છે તો - શું સત્યવાફ પ્રયોગ પરિણત થાય છે -વાવતઅસત્યામૃષાવાફપ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ગૌતમ ! જે પ્રકારે મન:પ્રયોગ પરિણત સંબંધમાં કહેવામાં આવ્યું છે તેજ પ્રકારે વચન પ્રયોગ પરિણતના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ -યાવતઅસમારંભ અસત્યામૃષા વચનપ્રયોગ પરિણત
પર્યત કહેવું જોઈએ. પ્ર, ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય કાય પ્રયોગ પરિણત થાય
છે તો શું - ૧. ઔદારિક શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત, ૨, ઔદારિક મિશ્ર શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત, ૩. વૈક્રિય શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત, ૪. વૈક્રિય મિશ્ર શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત, ૫. આહારક શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત, ૬. આહારક મિશ્ર શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત.
૭. કામણ શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે એક દ્રવ્ય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત પણ થાય છે -યાવતુ- કાશ્મણ શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે! જો તે એક દ્રવ્ય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત થાય છે તો શું એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે વાવત- પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ગૌતમ! તે એક દ્રવ્ય એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે -વાવ- પંચેન્દ્રિય
ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે! જો તે એક દ્રવ્ય એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શું તે -
प. भंते ! जइ ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए किं
एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायपओगपरिणए-जावपंचिंदिय-ओरालिय सरीर-कायप्पओग परिणए?
उ. गोयमा ! एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओग
परिणए वा -जाव- पंचिंदिय-ओरालियसरीर
कायप्पओगपरिणए वा। ૫. અંતે ! ગડુ રિ-મોરાત્રિયસરીર-ચM
ओगपरिणए किं

Page #457

૨૪૮૦
T
पुढविक्काइय-एगिदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए -जाववणस्सइकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए ? गोयमा! पुढविक्काइय-एगिंदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए वा -जाववणस्सइकाइय-एगिदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए वा। भंते ! जइ पुढविकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए किंसुहुमपुढविकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए, बायरपुढविकाइय-एगिदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए? गोयमा ! सुहुमपुढविकाइय-एगिंदियओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा, बायरपुढविक्काइय-एगिंदिय-ओरालियसरीर- #ાયપો પર વાાં 1. અંતે ! ગ૬ સુમપુદ્ધવિદ્ય-ઢિય-મોરાત્રિ
यसरीर-कायप्पओगपरिणए किंपज्जत्त-सुहमपुढविकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए, अपज्जत्त-सुहमपुढविकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए ? गोयमा ! पज्जत्त-सुहुमपुढविकाइय-एगिंदियओरालिय-सरीर-कायप्पओगपरिणए वा,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર કાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે -યાવતવનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે એક દ્રવ્ય પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે -યાવતુવનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર કાયપ્રયોગ
પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે! જો તે એક દ્રવ્ય પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શું - સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે – બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે એક દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય
ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. બાદર પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય
ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શુંપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે - અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે એક દ્રવ્ય પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક
એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. આ જ પ્રકારે બાદર પૃથ્વીકાયિક વિષે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે-વાવત- વનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિયના ચાર-ચાર ભેદ (સૂક્ષ્મ, બાદર, પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત ના વિષયમાં પણ કથન કરવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે બેઈન્દ્રિય, ત્રિઈન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય જીવોના બે-બે ભેદ પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તના વિષયમાં પણ સમજવા જોઈએ. ભંતે! જો તે એક દ્રવ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો -
अपज्जत्त-सुहुमपुढविकाइय-एगिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा । एवं बायरा वि।
एवं -जाव- वणस्सइकाइयाणं चउक्कओ भेओ।
एवं बेइंदिय-तेइंदिय-चउरिंदियाणं दयओ भेओ पज्जत्तगा य, अपज्जत्तगा य।
9.
प, भंते ! जइ पंचिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओ
गपरिणए,
TAL

Page #458

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૮૧
किं तिरिक्खजोणिय-पंचिंदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए, मणुस्स-पंचिंदिय-ओरालिय
सरीर-कायप्पओगपरिणए? उ. गोयमा ! तिरिक्खजोणिय-पंचिंदिय-ओरालिय
सरीर कायप्पओगपरिणए वा, मणुस्स-पंचिंदियओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा ।
પ્ર.
प. भंते ! जइ तिरिक्खजोणिय-पंचिंदिय-ओरालिय
सरीर- कायप्पओगपरिणए, किंजलयर-तिरिक्खजोणिय-पंचिंदिय-ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणए, थलयर-खहयर-तिरिक्खजोणिए-पंचिंदिय
ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए? ૩. નાયમા !
મે -- યુવરાજ
1. મંતે ! નડુ મધુસ-ચિંદ્રિય-રાત્રિીસ રીર
कायप्पओगपरिणए, किंसमुच्छिममणुस्स-पंचिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए, गब्भवक्कंतियमणुस्स-पंचिंदिय-ओरालियसरीर
कायप्पओगपरिणए ? ૩. કોયતો રિા.
શું તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ગૌતમ ! તે એક દ્રવ્ય તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે અને મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. ભંતે! જો એક દ્રવ્ય તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શું - જળચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે કે - સ્થળચર અને ખેચર તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! પહેલાની જેમ ખેચરો પર્યત (સમૃછિમ,
ગર્ભજ, પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત) ચાર-ચાર
ભેદોના વિષયમાં સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શું - સમૃમિ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે – ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બન્ને (સમ્યુમિ અને ગર્ભજ)
મનુષ્યોમાં પંચેન્દ્રિયકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય
ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શુંપર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે - અપર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે અને અપર્યાપ્ત ગર્ભજ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય ઔદારિક મિશ્ર શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો - શું એકેન્દ્રિય ઔદારિક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે –ચાવત- પંચેન્દ્રિય ઔદારિક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ?
૩.
प. भंते ! जइ गब्भवक्कंतियमणुस्स-पंचिंदिय
ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए, किंपज्जत्त-गब्भवक्कंतियमणुस्स-पंचिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए, अपज्जत्त-गब्भवक्कंतियमणस्स-पंचिंदिय-ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए ? गोयमा! पज्जत्त-गब्भवक्कंतियमणुस्स-पंचिंदियओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा, अपज्जत्त-गब्भवतियमणुस्स-पंचिंदिय
ओरालियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा। प. भंते ! जइ ओरालियमीसासरीर-कायप्पओग
परिणए, વિ-gfiત્રિય-રાત્રિયાસાસરીર-થપ્પનपरिणए -जाव- पंचिंदिय-ओरालियमीसा-सरीरकायप्पओगपरिणए?

Page #459

૨૪૮૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! एवं जहा ओरालियसरीर-कायप्पओग
परिणएण आलावगो भणिओ तहा ओरालियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणएण वि आलावगो भाणियब्वो, णवरं-बायरवाउक्काइय-गब्भवक्कंतिय-पंचिंदियतिरिक्खजोणिय-गब्भवक्कंतिय-मणुस्साण य, एएसि णं पज्जत्तापज्जत्तगाणं, सेसाणं अपज्जत्तगाणं ।
g, મંતે ! ગ૬ વેત્રિયસરીર-થgો પરિFT.
किं-एगिदिय-वेउब्बियसरीर-कायप्पओगपरिणए -जाव- पंचिंदिय-वेउब्वियसरीर-कायप्पओग
परिणए ? ૩. સોયમાં વિય-વેત્રિયસરીર-પૂના
परिणए वा -जावपंचिंदिय-वेउब्वियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा।
g. અંતે ! નવું નિરિ-વેવિયસરીર-TV
ओगपरिणए, किं-वाउक्काइय-एगिदिय-वेउब्वियसरीरकायप्पओगपरिणए, अवाउक्काइय-एगिंदिय-वेउब्वियसरीर-कायप्प
ओगपरिणए? ૩. गोयमा ! वाउक्काइय-एगिंदिय-वेउब्वियसरीर
कायप्पओगपरिणए, नो अवाउक्काइय-एगिदिय-वे उब्वियसरीरकायप्पओगपरिणए। एवं एएणं अभिलावेणं जहा ओगाहणसंठाणे वेउब्बियसरीरं भणियं तहा इह वि भाणियव्वं - નવ
ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે ઔદારિક શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણતનો આલાપક કહ્યો, એવી જ રીતે ઔદારિક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણતનો પણ આલાપક સમજવો જોઈએ. વિશેષ - બાદરવાયુકાયિક, ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક અને ગર્ભજ મનુષ્યોના પર્યાપ્તઅપર્યાપ્ત ભેદો અને શેષના અપર્યાપ્ત જીવોને
માટે સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત થાય છે તો શું એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે -યાવતુ- પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે દ્રવ્ય એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત પણ થાય છે -વાવપંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો - શું વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે કે - વાયુકાયિક સિવાયના એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે દ્રવ્ય વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય
શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે. પરંતુ વાયુકાય સિવાયના એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોતા નથી. આ જ પ્રકારે આ અભિલાપ (સંભાષણ) વડે જેવી રીતે પ્રજ્ઞાપના સુત્રના અવગાહના સંસ્થાન પદમાં વિક્રિય શરીર સંબંધિત કહ્યું એ જ પ્રકારે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ –ચાવતપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત પણ થાય છે. અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ
પરિણત પણ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો - શું એકેન્દ્રિય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે –ચાવત
पज्जत्त-सव्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइय-कप्पाईय वेमाणियदेव-पंचिंदिय-वेउब्वियसरीर-कायप्पओगपरिणए वा, अपज्जत्त-सव्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइय-कप्पाईयवेमाणियदेव-पंचिंदिय-वेउब्वियसरीर-कायप्पओग
परिणए वा। प. भंते! जइ वेउब्वियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए,
किं एगिंदिय-वेउब्वियमीसासरीर-कायप्पओग
परिणए -जावપUT. . ૨૨, . ૨૪-૨૫૨૦/
૨.

Page #460

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૮૩
पंचिंदिय-वेउब्बियमीसासरीर-कायपओगपरिणए?
उ. गोयमा! एवं जहावेउबियंतहावेउब्बियमीसगंपि,
णवरं-देव-नेरइयाणं अपज्जत्तगाणं, सेसाणं पज्जत्तगाणं तहेव -जाव-नो पज्जत्त-सव्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइय- देवपंचिंदिय-वेउब्वियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए,
પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! જેવી રીતે વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત
સંબંધિત કહ્યું એ જ પ્રકારે વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણતના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - અપર્યાપ્ત દેવ નારકીઓ અને શેષ બધા પર્યાપ્તકો વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે એવી જ રીતે વાવત- પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થતો નથી. પરંતુ અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક દેવ પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે. ભંતે ! જો એકદ્રવ્ય આહારક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય છે તો શું – મનુષ્ય આહારક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત થાય
अपज्जत्त-सव्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइयदेव-पंचिंदियवेउब्बियमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए ।
प. भंते ! जइ आहारगसरीर-कायप्पओगपरिणए, किं
પ્ર.
मणुस्साहारगसरीर-कायप्पओगपरिणए,
अमणुस्साहारगसरीर-कायप्पओगपरिणए ?
उ. गोयमा! एवं जहाओगाहणसंठाण आहारगसरीर
भणियं तहा इह वि भाणियब्वं -जाव- इड्ढि पत्तपमत्तसंजय-सम्मद्दिट्ठि-पज्जत्तग-संखेज्जवासाउयकम्मभूमग-गब्भवक्कंतिय-मणुस्स-आहारगसरीरकायप्पओगपरिणए,
नो अणिढिपत्त-पमत्तसंजय-सम्मद्दिट्ठि-पज्जत्तसंखेज्जवासाउय-कम्मभूमग-गब्भवक्कंतियमणुस्स-आहारगसरीर-कायप्पओगपरिणए।
અમનુષ્ય આહારક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! જેવી રીતે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના અવગાહના
સંસ્થાનપદમાં આહારક શરીરને માટે કહ્યું એવી જ રીતે અહીંયા પણ કહેવું જોઈએ -યાવતઆહારક લબ્ધિયુક્ત પ્રમત્તસંયત (પ્રમાદી સાધુ) સમ્યફદષ્ટિ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષની આયુયુક્ત કર્મભૂમિક (કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન) ગર્ભજ મનુષ્ય આહારક શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે. પરંતુ ઋદ્ધિ (આહારક લબ્ધિ) અપ્રાપ્ત પ્રમત્ત સંયત સમ્યક્દષ્ટિ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત કર્મભૂમિક ગર્ભજ મનુષ્ય આહારક શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત હોતા નથી. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય આહારક મિશ્ર શરીરકાય
પ્રયોગ પરિણત હોય છે તો - શું મનુષ્ય આહારક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે કે - અમનુષ્ય આહારક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત
હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે આહારક શરીર સંબંધિત
વિષયક કહ્યું એ જ પ્રમાણે આહારક મિશ્ર શરીર સંબંધિત પણ કહેવું જોઈએ.
प. भंते ! जइ आहारगमीसासरीर-कायप्पओग
परिणए, किं मणुस्साहारगमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए,
अमणुस्साहारगमीसासरीर-कायप्पओगपरिणए ?
उ. गोयमा ! एवं जहा आहारगं तहेव मीसगं पि
निरवसेसं भाणियब्वं।
૨.
પUT. ૫. ૨૬, શું ?
૨/૬-૨૦

Page #461

૨૪૮૪
૧.
भंते ! जइ कम्मासरीर-कायप्पओगपरिणए,
किं - एगिंदियकम्मासरीर-कायप्पओगपरिणए-जाव
पंचिंदियकम्मासरीर-कायप्पओगपरिणए ?
૩. ગોયમા! ઇનિંદ્રિય-મ્માસરીર-ાયપોગપરિપુ,
एवं जहा ओगाहणा संठाणे कम्मगस्स भेओ तहेव ફાવિ -ખાવ
पज्जत्त - सव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमा
૬.
णियदेवपंचिंदियकम्मासरीरकायप्पओगपरिणए वा,
अपज्जत्त सव्वट्टसिद्ध-अणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणियदेव पंचिंदियकम्मासरीरकायप्पओगपरिणए वा ।
प. भंते! जइ मीसापरिणए किं मणमीसापरिणए, वइमीसापरिण, कायमीसापरिणए ?
उ. गोयमा ! मणमीसापरिणए वा, वइमीसापरिणए વા, ાયમીસાપરિળછુ વા |
भंते ! जइ मणमीसापरिणए किं -
१. सच्चमणमीसापरिणए वा,
२. मोसमणमीसापरिणए वा,
३. सच्चामोसमणमीसापरिणए वा,
४. असच्चामोसमणमीसापरिणए वा ?
उ. गोयमा ! जहा पओगपरिणए तहा मीसापरिणए वि भाणियव्वं निरवसेसं -जाव
पज्जत्त - सव्वट्ठसिद्ध - अणुत्तरोववाइय- कप्पाईय વેમાળિયરેવ-મંન્વિયિ-મ્માસરીર-મીસાપરિળવા,
अपज्जत्त-सव्वट्ठसिद्ध-अणुत्तरोववाइय- कप्पाईयवेमाणियदेव - पंचिंदिय-कम्मासरीर-मीसा- परिणए
વા

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય કાર્મણ શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે તો
શું એકેન્દ્રિય કાર્પણ શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે -યાવ
પંચેન્દ્રિય કાર્મણ શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક દ્રવ્ય એકેન્દ્રિય કાર્યણ શરીરકાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે.
જે પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના અવગાહના સંસ્થાન પદમાં કાર્મણ શરીરના ભેદ કહ્યા છે એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ સમજવા જોઈએ -યાવ
પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય કાર્મણ શરીર કાયપ્રયોગ પરિણત હોય છે,
અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય કાર્યણ શરીર કાયપ્રયોગ પરિણત હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય મિશ્રપરિણત હોય છે તો શું એ મનોમિશ્ર પરિણત હોય છે, વચનમિશ્ર પરિણત હોય છે કે ફાયમિશ્ર પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે મનોમિશ્ર પરિણત પણ હોય છે, વચનમિશ્ર પરિણત પણ હોય છે અને કામિશ્ર પરિણત પણ હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! જો એક દ્રવ્ય મનોમિશ્ર પરિણત હોય છે તો શું
-
૧. સત્યમનોમિશ્ર પરિણત હોય છે,
૨. અસત્યમનોમિશ્ર પરિણત હોય છે,
૩. સત્યામૃષામનોમિશ્ર પરિણત હોય છે કે
૪. અસત્યાકૃષા મનોમિશ્ર પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જેવી રીતે પ્રયોગ પરિણત પુદ્દગલ સંબંધિત કહ્યું છે એવી જ રીતે મિશ્ર પરિણત સંબંધિત પણ સર્વ સમજવું જોઈએ -યાવત્
પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય કાર્યણ શરીર મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે.
અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ પંચેન્દ્રિય કાર્યણ શરીર મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #462

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૮૫
. મંતે!નવાસસાપરિનિં -વાપરિપુ, ધV-
रिणए, रसपरिणए, फासपरिणए, संठाणपरिणए?
૩. જોયમા ! વારિ, વા, ધરા, વા,
रसपरिणए वा, फासपरिणए वा. संठाणपरिणए वा।
1. અંતે ! ન વUપરિણ, વિં
कालवण्णपरिणए-जाव-सुक्किल्लवण्णपरिणए?
उ. गोयमा ! कालवण्णपरिणए वा -जाव- सुक्किल्ल
वण्णपरिणए वा। प. भंते ! जइ गंधपरिणए किं-सुब्भिगंधपरिणए,
दुब्भिगंधपरिणए ?
उ. गोयमा ! सुब्भिगंधपरिणए वा, दुब्भिगंधपरिणए
વ! भंते ! जइ रसपरिणए किं-तित्तरसपरिणए -जावमहुररसपरिणए?
પ્ર. ભંતે ! જો એક દ્રવ્ય વિશ્રસા (સ્વભાવ) પરિણત
હોય છે તો શું તે વર્ણ પરિણત હોય છે, ગંધ પરિણત હોય છે, રસ પરિણત હોય છે, સ્પર્શ
પરિણત હોય છે કે સંસ્થાન પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે દ્રવ્ય વર્ણ પરિણત હોય છે, ગંધ પરિણત
હોય છે, રસપરિણત હોય છે, સ્પર્શ પરિણત હોય
છે અને સંસ્થાન પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય વર્ણ પરિણત હોય છે તો શું
કૃષ્ણવર્ણ પરિણત હોય છે -વાવ- શુક્લવર્ણ
પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે દ્રવ્ય કૃષ્ણવર્ણ પરિણત પણ હોય છે
-ચાવતુ- શુક્લવર્ણ પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય ગંધ પરિણત હોય છે તો
શું તે સુગંધ પરિણત હોય છે કે દુર્ગધ પરિણત
હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે સુગંધ પરિણત પણ હોય છે અને દુર્ગધ
પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભલે ! જો તે એક દ્રવ્ય રસપરિણત હોય છે તો
શું તીખોરસ પરિણત હોય છે -યાવતુ- મધુરરસ
પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ! તે તીખોરસ પરિણત પણ હોય છે –યાવત
મધુરરસ પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય સ્પર્શ પરિણત હોય છે તો
શું કર્કશસ્પર્શ પરિણત હોય છે -યાવતુ- રુક્ષસ્પર્શ
પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કર્કશસ્પર્શ પરિણત પણ હોય છે
વાવતુ- રુક્ષસ્પર્શ પરિણત પણ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે એક દ્રવ્ય સંસ્થાન પરિણત હોય છે
તો શું તે વર્તુળાકાર સંસ્થાન પરિણત હોય છે
-વાવ- આયત સંસ્થાન પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે વર્તળાકાર સંસ્થાન પરિણત પણ હોય
છે -વાવ- આયત સંસ્થાન પરિણત પણ હોય છે.
उ. गोयमा! तित्तरसपरिणए वा-जाव-महुररसपरिणए
વા | भंते ! जइ फासपरिणए किं-कक्खडफासपरिणए -जाव- लुक्खफासपरिणए?
उ. गोयमा ! कक्खडफासपरिणए वा-जाव-लुक्खफास
परिणए वा। प. भंते!जइ संठाणपरिणए किं-परिमंडलसंठाणपरिणए
-जाव-आययसंठाणपरिणए?
૩. નયમ રિમંત્રસંડાણપુરા, વી -નવआययसंठाणपरिणए वा।
- વિય. સ. ૮, ૩. ૨, સુ. ૪૬-૭૧ ૪૮, હોદ્દે ચા પોરિયા હવ- प. दो भंते ! दवा किंपओगपरिणया. मीसापरिणया.
वीससापरिणया?
૪૮. બે દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! બે (પુદગલ) દ્રવ્ય શું પ્રયોગ પરિણત હોય
છે, મિશ્ર પરિણત હોય છે કે વિશ્રસા પરિણત
હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ૧. પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે,
૨. મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે, ૩. વિશ્રસા પરિણત પણ હોય છે,
૩. સોયમાં ! ૨. ઘોડાપરિયા વા,
૨. મારિ વા, રૂ. વીસાપરિયા વા,

Page #463

૨૪૮૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
४. अहवा एगे पओगपरिणए, एगे मीसापरिणए,
५. अहवा एगे पओगपरिणए, एगे वीससापरिणए,
६. अहवा एगे मीसापरिणए, एगे वीससापरिणए।
प. भंते!जइपओगपरिणया किं-मणप्पओगपरिणया,
वइप्पओगपरिणया, कायप्पओगपरिणया?
૩. ગોયમ ! . મMોકાપરિયા,
૨. વMો પરિચ, રૂ. ાયપોરિયા, ४. अहवेगे मणप्पओगपरिणए, एगे वइप्पओगपરિપુ, ५. अहवेगे मणप्पओगपरिणए, एगे कायप्पओगपरिणए, ६. अहवेगे वइप्पओगपरिणए, एगे कायप्पओगप
રિng / प. भंते ! जइ मणप्पओगपरिणया किं
૪. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક મિશ્રપરિણત હોય છે. ૫. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક વિશ્રસાપરિણત હોય છે. ૬. અથવા એક દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને
એકદ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે (બે દ્રવ્ય) પ્રયોગ પરિણત હોય તો
શું તેઓ મનઃપ્રયોગ પરિણત, વચન પ્રયોગ પરિણત
કે કાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ૧. મન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે,
૨. વચન પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૩. કાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૪. અથવા એક દ્રવ્ય મન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને બીજું વચન પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૫. અથવા એક દ્રવ્ય મનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે અને બીજું કાર્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૬. અથવા એક દ્રવ્ય વચન પ્રયોગ પરિણત હોય
છે અને બીજું કાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો તે (બે દ્રવ્ય) મન:પ્રયોગ પરિણત હોય
તો શું તેઓ - ૧. સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૨. અસત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૩. સત્યામૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે,
૪. અસત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે
-ચાવતુ- અસત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે. ૧, અથવા એક સત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક મૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે. ૨. અથવા એક સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક સત્યામૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે. ૩. અથવા એક સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક અસત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે. ૪. અથવા એક મૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક સત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે. ૫. અથવા એક મૃષામનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક અસત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે. ૬. અથવા એક સત્યામૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક અસત્યામૃષામન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે.
१. सच्चमणप्पओगपरिणया , २. असच्चमणप्पओगपरिणया, ३. सच्चामोसमणप्पओगपरिणया,
४. असच्चामोसमणप्पओगपरिणया? उ. गोयमा ! १. सच्चमणप्पओगपरिणया वा-जाव
असच्चामोसमणप्पओगपरिणया वा.
१. अहवा एगे सच्चमणप्पओगपरिणए एगे मोसमणप्पओगपरिणए, २. अहवा एगे सच्चमणप्पओगपरिणए एगे सच्चामोसमणप्पओगपरिणए, ३. अहवा एगे सच्चमणप्पओगपरिणए एगे असच्चमोसमणप्पओगपरिणए, ४. अहवा एगे मोसमणप्पओगपरिणए एगे सच्चामोसमणप्पओगपरिणए, ५. अहवा एगे मोसमणप्पओगपरिणए एगे असच्चमोसमणप्पओगपरिणए, • ६. अहवा एगे सच्चामोसमणप्पओगपरिणए एगे असच्चामोसमणप्पओगपरिणए ।

Page #464

પુદ્દગલ-અધ્યયન
प. भंते! जइ सच्चमणप्पओगपरिणया किं
१. आरम्भसच्चमणप्पओगपरिणया - जाव६. असमारंभसच्चमणप्पओगपरिणया ? उ. गोयमा ! आरम्भसच्चमणप्पओगपरिणया वि -जाव- असमारंभसच्चमणप्पओगपरिणया वि,
अहवा एगे आरंभसच्चमणप्पओगपरिणए, एगे अणारंभसच्चमणप्पओगपरिणए ।
एवं एएणं गमएणं दुयसंजोएणं नेयव्वं,
सव्वे संजोगा जत्थ जत्तिया उट्ठेति ते भाणियव्वा -ખાવ- સવ્વકૃતિન્દ્રાતિ ।
जहा पओग परिणया तहा मीसापरिणया वि भाणियव्वा ।
एवं वीससापरिणया वि -जाव
अहवा एगे चउरंससंठाणपरिणए, एगे आययसंठापरिण वा ।
- વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, સુ. ૮૦-૮૧ ४९. तिन्हं दव्वाणं पयोगपरिणयाइ परूवणं
૬. तिन्नि भंते ! दव्वा किं-पओगपरिणया, मीसापरिणया, वीससापरिणया ?
૩. ગોયમા ! વોરિયા વા, મીસાપરિળયા વા, वीससापरिणया वा ।
. अहवा एगे पओगपरिणए दो मीसापरिणया,
२. अहवा एगे प ओगपरिणए दो वीससापरिणया,
अहवा दो पओगपरिणया एगे मीसापरिणए,
अहवा दो प ओगपरिणया एगे वीससापरिणए,
अहवा एगे मीसापरिणए दो वीससापरिणया,
अहवा दो मीसापरिणया एगे वीससापरिणए,
રૂ.
૪.
૬.
૬.

પ્ર. ભંતે ! જો તે (બે દ્રવ્ય) સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય તો શું તે -
૧. આરંભસત્યમનઃ પ્રયોગ પરિણત હોય છે –યાવ૬. અસમારંભ સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (બે દ્રવ્ય) આરંભ સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે -યાવ- અસમારંભ સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે.
૨૪૮૭
અથવા એક દ્રવ્ય આરંભ સત્યમનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય અનારંભ સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે.
આ જ પ્રકારે આ આલાપકથી દ્વિસંયોજિત ભંગ સમજવો જોઈએ.
જ્યાં જેટલા દ્વિકસંયોગી હોય છે ત્યાં તેઓ બધા દ્વિકસંયોગી ભંગ -યાવત- સર્વાર્થસિદ્ધ વૈમાનિક દેવ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
જેવી રીતે પ્રયોગ પરિણત સંબંધિત કહ્યું છે તેવી જ રીતે મિશ્ર પરિણત માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રકારે વિશ્રસા પરિણત માટે પણ સમજવું જોઈએ -યાવત્
અથવા એક દ્રવ્ય ચોરસ સંસ્થાન (આકાર) પરિણત પણ હોય છે અને લંબચોરસ આકાર પરિણત પણ હોય છે.
૪૯. ત્રણ દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! શું ત્રણ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, મિશ્ર
પરિણત હોય છે કે વિશ્રસા પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ ત્રણ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે, મિશ્રપરિણત પણ હોય છે અને વિશ્વસા પરિણત પણ હોય છે.
૧. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને બે દ્રવ્ય મિશ્રપરિણત હોય છે.
૨. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને બે દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે.
૩. અથવા બે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય મિશ્રપરિણત હોય છે.
૪. અથવા બે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે.
૫. અથવા એક દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને બે દ્રવ્ય વિશ્વસા પરિણત હોય છે.
૬. અથવા બે દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #465

૨૪૮૮
૭.
अहवा एगे पओगपरिणए, एगे मीसापरिणए एगे वीससापरिणए ।
૧. મંતે!નફોગપરિયાળિં-મળયોગપરિયા, वइप्पओगपरिणया, कायप्पओगपरिणया ?
૩. ગોયમા ! મળવોાપરિયા વા,
૧.
एवं एक्कगसंजोगो, दुयासंजोगो, तियासंजोगो भाणियव्वो ।
भंते! जइ मणप्पओगपरिणया किं
१. सच्चमणप्पओगपरिणया,
२. असच्चमणप्पओगपरिणया,
३. सच्चामोसमणप्पओगपरिणया,
४. असच्चामोसमणप्पओगपरिणया ?
૩. ગોયમા ! સત્ત્વમળઓ પરિયા વા-ખાવअसच्चामोसमणप्पओगपरिणया वा,
अहवा एगे सच्च मणप्पओगपरिणए, दो मोसमणप्पओगपरिणया ।
एवं दुयासंजोगो तियासंजोगो भाणियव्वो,
एत्थ वि तहेव -जाव
अहवा एगे तंससंठाणपरिणए वा, एगे चउरंससंठाणपरिणए वा, एगे आययसंठाणपरिणए वा । - વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, સુ. ૮૬-૮૮
५०. चउप्पभिइ अनंतदव्वाणं पयोगपरिणयाइ परूवणं૬. સત્તારિ મંતે ! ટ્વા ત્રિ-પયોગપરિયા, मीसापरिणया, वीससापरिणया ?
૩. ગોયમા ! ગોગપરિયા વા, મીસાપરિયા વા, वीससापरिणया वा,
१. अहवा एगे पओगपरिणए तिन्नि मीसापरिणया,
२. अहवा एगे पओगपरिणए तिन्नि वीससापरिणया,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૭. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, એક દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય વિશ્વસા પરિણત હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! જો તે (ત્રણ દ્રવ્ય) પ્રયોગ પરિણત હોય છે તો શું તે મનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે, વચન પ્રયોગ પરિણત હોય છે કે કાય પ્રયોગ પરિણત હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે (ત્રણ દ્રવ્ય) મનઃપ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે વગેરે.
આ જ પ્રકારે એક સંયોગી, દ્વિકસંયોગી અને ત્રિકસંયાગી ભંગ સમજવો જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! જો તે (ત્રણ દ્રવ્ય) મનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે તો શું -
૧. તે સત્યમનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે,
૨. અસત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે,
૩. સત્યામૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે, ૪. અસત્યામૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે (ત્રણ દ્રવ્ય) સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે -યાવ- અસત્યામૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે.
અથવા એક દ્રવ્ય સત્યમન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને બે દ્રવ્ય મૃષામનઃપ્રયોગ પરિણત હોય છે. આ જ પ્રકારે અહીંયા પણ દ્વિકસંયોગી અને ત્રિકસંયોગી ભંગ સમજવા જોઈએ. અહીંયા પણ પહેલાની જેમ જ -યાવઅથવા એક દ્રવ્ય ત્રિકોણ આકાર પરિણત હોય છે, એક દ્રવ્ય સમચોરસ આકાર પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય લંબચોરસ આકાર પરિણત હોય છે.
૫૦. ચાર આદિ અનંત દ્રવ્યોના પ્રયોગ પરિણતાદિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! ચાર દ્રવ્ય શું પ્રયોગ પરિણત હોય છે, મિશ્ર
પરિણત હોય છે કે વિશ્વસા પરિણત હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે (ચાર દ્રવ્ય) પ્રયોગ પરિણત પણ હોય છે, મિશ્ર પરિણત પણ હોય છે અને વિશ્વસા પરિણત પણ હોય છે.
૧. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને ત્રણ દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે.
૨. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને
ત્રણ દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #466

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૮૯
રૂ. મહવા દ્રો સાપરિયા તો મસાપરિયા,
૩. અથવા બે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને
બે દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે. ४. अहवा दो पओगपरिणया दो वीससापरिणया,
૪. અથવા બે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને
બે દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે. ५. अहवा तिन्नि पओगपरिणया एगे मीसापरिणए,
૫. અથવા ત્રણ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણતહોય છે અને
એક દ્રવ્ય મિશ્રપરિણત હોય છે. ६. अहवातिन्नि पओगपरिणयाएगेवीससापरिणए,
૬. અથવા ત્રણ દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે અને
એક દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે. ७.अहवाएगेमीसापरिणए तिन्नि वीससापरिणया,
૭. અથવા એક દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને
ત્રણ દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે. ૮, મહવા તો જીપરિયા તો વીસરાય,
૮. અથવા બે દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને
બે દ્રવ્ય વિશ્રસા પરિણત હોય છે. ९. अहवा तिन्नि मीसापरिणया एगेवीससापरिणए,
૯. અથવા ત્રણ દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને
એક દ્રવ્ય વિશ્રા પરિણત હોય છે. १. अहवा एगे पओगपरिणए एगे मीसापरिणए, दो ૧. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, वीससापरिणया,
એક દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને બે દ્રવ્ય
વિશ્રસા પરિણત હોય છે. २. अहवाएगेपओगपरिणए दो मीसापरिणया एगे ૨. અથવા એક દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, वीससापरिणए,
બે દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય
વિશ્રસા પરિણત હોય છે. ३. अहवादोपओगपरिणया एगेमीसापरिणए एगे
૩. અથવા બે દ્રવ્ય પ્રયોગ પરિણત હોય છે, એક वीससापरिणए।
દ્રવ્ય મિશ્ર પરિણત હોય છે અને એક દ્રવ્ય વિશ્રસા
પરિણત હોય છે. g, મંત્તે ! નવું પગોપનિયા
પ્ર. ભંતે ! જો તે (ચાર દ્રવ્ય) પ્રયોગ પરિણત હોય તો किं-मणप्पओगपरिणया वइप्पओगपरिणया,
શું તેઓ મન:પ્રયોગ પરિણત હોય છે, વચન પ્રયોગ कायप्पओगपरिणया?
પરિણત હોય છે કે કાયપ્રયોગ પરિણત હોય છે ? गोयमा ! एवं चेव एएणं कमेणं पंच छ सत्त-जाव- ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વમાં કહ્યું તે જ પ્રકારે આ જ ક્રમથી दस संखेज्जा असंखेज्जा अणंताय दबा भाणियब्बा।
પાંચ, છ, સાત -યાવત- દસ સંખ્યાત, અસંખ્યાત
અને અનંત દ્રવ્યો વિષયક સમજવું જોઈએ. दुयासंजोएणं तियासंजोएणं -जाव- दससंजोएणं
બ્રિકસંયોગી, ત્રિકસંયોગી -ચાવત- દસસંયોગી, बारससंजोएणं उवउंजिऊण जत्थ जत्तिया संजोगा
બારસંયોગી વડે જ્યાં જેટલા પણ સંયોગ થાય છે ત્યાં उडेति ते सब्वे भाणियब्वा।
તેટલા જ ભંગ ઉપયોગપૂર્વક સર્વસમજવા જોઈએ. एए पुण जहा नवमसए पवेसणए भणिया तहा આ બધા જ સંયોગી નવમા શતકના પ્રવેશનકમાં જે उवउंजिऊण भाणियब्वा-जाव- असंखेज्जा।
પ્રકારે સમજાવવામાં આવ્યા છે એ જ પ્રકારે અહીંયા
ઉપયોગપૂર્વક અસંખ્યાત સુધી સમજવો જોઈએ. अणंता एवं चेव।
અનંત દ્રવ્યોમાં પરિણામ પણ એ જ પ્રકારે છે. णवरं-एगं पयं अब्भहियं -जाव
વિશેષ - એક પદ વિશેષ સમજવું જોઈએ -વાવअहवा अणंता परिमंडल संठाणपरिणया -जाव
અથવા અનંત દ્રવ્ય વર્તુળાકાર આકૃતિરૂપે પરિણમન अणंता आययसंठाणपरिणया।
થાય છે -ચાવતુ- અનંત દ્રવ્ય લંબચોરસ આકૃતિરૂપે - વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૮૧-૧૦
પરિણમન થાય છે. ૧. ગાંગેય અણગારના પ્રશ્નોત્તર (સ.૧, ૩.૩૨)માં જુઓ. (વ્યુત્ક્રાંતિ અધ્યયન)

Page #467

૨૪૯૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ५१. पयोगपरिणयाइपोग्गलाणं अप्पाबहुयं
૫૧. પ્રયોગ પરિણતાદિ પુગલોનું અલ્પબદુત્વ : प. एएसि णं भंते ! पोग्गलाणं पओगपरिणयाणं પ્ર. ભંતે ! પ્રયોગ પરિણત, મિશ્ર પરિણત અને मीसापरिणयाणं वीससापरिणयाण य कयरे
વિશ્રસા પરિણત આ પુદ્ગલોમાં કોણ કોનાથી कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा ?
અલ્પ -વાવ- વિશેષાધિક છે ? ૩. નીયમ ! ૨. સત્યવ પત્રિા મોરિયા, ઉ. ગૌતમ! ૧. સૌથી અલ્પ પુદ્ગલ પ્રયોગ પરિણત છે, ૨. મીસાપરિયા મviતાળા,
૨. (એનાથી) મિશ્ર પરિણત અનંતગણા છે, રૂ. વીસાપરિયા જતા
૩. (એનાથી) વિશ્રસા પરિણત અનંતગણા છે. -વિયા. સ. ૮, ૩. ૧, . ૨૨ ५२. अच्छिन्न पोग्गलाणे चलण कारणं
પર. અચ્છિન્ન પુદ્ગલોના ચલિત થવાનાં કારણ : तिहिं ठाणेहिं अच्छिन्ने पोग्गले चलेज्जा, तं जहा
અચ્છિન્ન (સ્કંધ) પુદ્ગલ (સંલગ્ન)ત્રણ કારણો વડે ચલિત
થાય છે, જેવી રીતે - ૨. મારિન્નમને વા વરાત્રે રન્ના,
૧. જીવો દ્વારા આકર્ષિત કરવામાં આવતા પુદ્ગલ
ચલાયમાન થાય છે. २. विउव्वमाणे वा पोग्गले चलेज्जा,
૨. વિફર્વણા કરવામાં આવતા પુદગલ ચલિત થાય છે. ३. ठाणाओ ठाणं संकामेज्जमाणे वा पोग्गले चलेज्जा। ૩. એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને સંચારિત કરવામાં આવતા
- ટાઇr. . ૨, ૩. ૨, સુ. ૧૪૬ પુદ્ગલ ચલાયમાન થાય છે. दसहिं ठाणेहिं अच्छिन्ने पोग्गले चलेज्जा, तं जहा- દસસ્થાનો વડે અચ્છિન્ન પુદ્ગલ ચલાયમાન થાય છે,
જેવી રીતે - ૨. મારિન્ગમા વ વત્કૃષ્ણા,
૧, આહારરૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવતું પુદગલ ચલાયમાન
થાય છે. ૨. રિમેક્નમને વા વન્સેન્ના,
૨. પરિણામરૂપે પરિણમિત કરવામાં આવતું પુદ્ગલ
ચલાયમાન થાય છે. રૂ. ૩સ્સસિગ્નમાળે વા વન્સેન્ના,
૩, ઉચ્છવાસરૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવતું પુદ્ગલ
ચલાયમાન થાય છે. ૪. નિસિબ્બમને વા વન્સેન્ગા,
૪. નિચ્છવાસરૂપે બહાર કાઢવામાં આવતું પુદ્ગલ
ચલાયમાન થાય છે. ૬. વે૨ેન્જમા વ વલ્લેષ્મા,
૫. વેદના અનુભવી રહેલ પુદ્ગલ ચલાયમાન થાય છે. ६. णिज्जरिज्जमाणे वा चलेज्जा,
૬. નિરા કરવામાં આવતું પુદગલ ચલાયમાન થાય છે ७. विउविज्जमाणे वा चलेज्जा,
૭. વૈક્રિય શરીર (બનાવટી શરીર) રૂપે પરિણત થઈ
રહેલ પુદ્ગલ ચલિત થાય છે. ૮. રિયારિન્નમને વા વન્સેન્ગા,
૮. સંભોગ કરતી વેળાએ પુદ્ગલ ચલાયમાન થાય છે. ૬. નવાક્ વા વન્સેના,
૯. શરીરમાં યક્ષનો પ્રવેશ થવાથી પુદ્ગલ ચલાયમાન
થાય છે. १०. वायपरिगए वा चलेज्जा।
૧૦. (શરીરના) વાયુથી પ્રેરિત પુદ્ગલ ચલાયમાન - ટાઈ. સ. ૭૦, મુ. ૭૦ ૭ થાય છે. જરૂ. વિવિપરાને તાત્કાજે શ્રેષા ય સતા પણ- ૫૩. વિવિધ પ્રકારના પુગલો અને સ્કંધના અનંતત્વનું પ્રરૂપણ: एगपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
એક પ્રદેશને આશ્રિત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. एवमेगसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.

Page #468

પુદગલ-અધ્યયન
૨૪૯૧
एगगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जावएगगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता ।
- ટા. મ. ૨, મુ. ૪૮ दुप्पएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, दुपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, दुसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता, दगणकालगापोग्गला अणंतापण्णत्ता-जाव-दुगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता ।
- ઠા. મ. ૨, ૩, ૪, સુ. ૨૨૬ तिपएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, तिपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, तिसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
तिगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जावतिगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता।
- ટાઇi. મ. ૨, ૩, ૪, સુ. ૨૩૪ चउप्पएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, चउप्पएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, चउसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
એક ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -વાવ- એક ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યાં છે. દ્વિ-પ્રદેશી અંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. દ્વિ-પ્રદેશને આશ્રિત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. બે સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. બે ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવત- બે ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ત્રિપ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ત્રિપ્રદેશને આશ્રિત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ત્રણ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ત્રણ ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવતુ- ત્રણ ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ચાર પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે, ચાર પ્રદેશને આશ્રિત પુગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ચાર સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. ચાર ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -જાવતુ- ચાર ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. પાંચ પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. પાંચ પ્રદેશને આશ્રિત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. પાંચ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. પાંચ ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવતુ- પાંચ ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. છ પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. છ પ્રદેશને આશ્રિત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. છ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. છ ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -વાવ- છ ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. સાત પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. સાત પ્રદેશને આશ્રિત પુદગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
चउगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जावचउगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता।
- ટાઈ. સ. ૪, ૩. ૪, સુ. ૨૮૮ पंचपएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, पंचपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, पंचसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
पंचगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जाब- पंच गुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता।
- ટાઈ. સ. ૬, ૩. રૂ, સુ. ૪૭૪ छप्पएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, छप्पएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, छसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता, छगुणकालगापोग्गला अणंतापण्णत्ता-जाव-छगुणलुक्खा પત્રિા મviતા પvUત્તા ! - ટાઇi. . ૬, મુ. ૬૪૦
सत्तपएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, सत्तपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता.

Page #469

૨૪૯૨
सत्तसमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
सत्तगुणकालगा पोग्गला अनंता पण्णत्ता -जावसत्तगुणलुक्खा अणंता पण्णत्ता ।
- ટાળું. ૪. ૭, સુ. ૬૨
अट्ठपएसिया खंधा अनंता पण्णत्ता, अट्ठपएसोगाढा पोग्गला अणंता पण्णत्ता, अट्ठसमयठिईया पोग्गला अनंता पण्णत्ता,
अट्ठगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जावअट्ठगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता ।
- ઝાળં. . ૮, સુ. ૬૬૦
णवपएसिया खंधा अनंता पण्णत्ता, णवपएसोगाढा पोग्गला अणता पण्णत्ता, णवसमयठिया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
raगुणकालगा पोग्गला अणंता पण्णत्ता -जावणवगुणलुक्खा पोग्गला अणता पण्णत्ता ।
- ટાળે. ૧. ૨૧, મુ. ૭૦૨
दसपएसिया खंधा अणंता पण्णत्ता, दसपएसोगाढा पोग्गला अणता पण्णत्ता, दससमयठिईया पोग्गला अणंता पण्णत्ता,
दसगुणकालगा पोग्गला अणता पण्णत्ता,
एवं वण्णेहिं गंधेहिं रसेहिं फासेहिं - जाव- दसगुणलुक्खा पोग्गला अणंता पण्णत्ता । - ठाण. अ. १०, सु. ७८३
प. लोगस्स णं भंते ! एगम्मि आगासपएसे कतिदिसिं पोग्गला चिज्जंति ?
उ. गोयमा ! निव्वाघाएणं छद्दिसिं, वाघायं पडुच्च सिय तिदिसिं, सिय चउदिसिं, सिय पंचदिसिं पोग्गला चिज्जति ।
प. लोगस्स णं भंते! एगम्मि आगासपएसे कतिदिसिं पोग्गला भिज्जंति ?
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
સાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.

સાત ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવ- સાત ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
આઠ પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. આઠ પ્રદેશને આશ્રિત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. આઠ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
આઠ ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવ- આઠ ગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
નવ પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. નવ પ્રદેશને આશ્રિત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. નવ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
નવગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે -યાવ- નવગુણ શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
૧૪.મિ ગાવસપણે યિ ો ાછાળ વિજ્ઞા, વર્ષોવળ- ૫૪, એક આકાશ પ્રદેશમાં સ્થિત પુદ્દગલોના ચયાદિનું
પ્રરૂપણ :
દસ પ્રદેશયુક્ત સ્કંધ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
દસ પ્રદેશને આશ્રિત પુદ્દગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે. દસ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
દસ ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
આ જ પ્રકારે અન્ય વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શોના દસ ગુણ શુષ્ક સ્પર્શ પર્યંત પુદ્ગલ અનંત કહેવામાં આવ્યા છે.
પ્ર. ભંતે ! લોકના એક આકાશ પ્રદેશમાં કેટલી દિશાઓમાંથી આવીને પુદ્દગલ એકત્રિત થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! નિર્વ્યાઘાત વડે (અવકાશ ન હોય તો)
છયે દિશાઓમાંથી તથા વ્યાઘાત (વ્યવધાન) હોય તો કદાચ ત્રણ દિશાઓમાંથી, કદાચ ચાર દિશાઓમાંથી અને કદાચ પાંચ દિશાઓમાંથી આવીને પુદ્દગલ એકત્રિત થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! લોકના એક આકાશ પ્રદેશમાં અવસ્થિત પુદ્દગલ કેટલી દિશાઓ વડે પૃથક્ હોય છે ?
For Private Personal Use Only

Page #470

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૩. ગોયમા ! તું જેવ ।
एवं उवचिज्जंति, एवं अवचिज्जंति । - વિયા. સ. ૧, ૩. ૨, સુ. ૮-‰°
-. ટ્વામાત્તેહિ સત્વ પોપાળું સિય સમૃદ્ધ સરસા ૫૫.
परूवणं
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतेवासी नारयपुत्ते नामं अणगारे पगइभद्दए - जावવિહરફ,
ते काणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतेवासी नियंठिपुत्ते णामं अणगारे पगइभद्दए -जावવિદરઽ,
तणं से नियंठिपुत्ते अणगारे जेणामेव नारयपुत्ते अणगारे तेणेव उवागच्छइ उवागच्छिता नारयपुत्तं णामं अणगारे एवं वयासी
“સનોાછા તે અન્નો ! વિં સમદ્દા, સમજ્જા, सपएसा, उदाहु अणड्ढा अमज्झा अपएसा ?” 'अज्जो' ! त्ति नारयपुत्ते अणगारं नियंठिपुत्तं अणगारं एवं वयासी
“सव्वपोग्गला मे अज्जो ! सअड्ढा समज्झा सपदेसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपदेसा,”
तए णं से नियंठिपुत्ते अणगारे नारयपुत्तं अणगारं एवं वयासी
“जइ णं ते अज्जो ! सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपदेसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपदेसा ।
किं दव्वादेसेणं अज्जो ! सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपदेसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपदेसा ?
“खेत्तादेसेणं अज्जो ! सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपदेसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपदेसा ? कालादेसेण वि भावादेसेण वि तं चेव ।”
तणं से नारयपुत्ते अणगारे नियंठिपुत्तं अणगारं एवं वयासी
“दव्वादेसेण वि मे अज्जो ! सव्वपोग्गला सअड्ढा समझा सपएसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपएसा ।
.
खेत्तादेसेण वि सव्वपोग्गला एवं चेव, कालादेसेण वि भावादेसेण वि एवं चेव ।"

For Private
૨૪૯૩
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વમાં કહ્યું તેમ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે સ્કંધોના સંયોગ (ઉપચય) અને વિયોગ (અપચય) વિષયક પણ જાણવું જોઈએ. દ્રવ્યાદિ આદેશો વડે સર્વપુદ્દગલોના સાÁ સપ્રદેશાદિનું પ્રરૂપણ :
તે કાળે અને તે સમયે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીના અંતેવાસી સરળ સ્વભાવયુક્ત વગેરે ગુણયુક્ત નારદપુત્ર નામના અણગાર (સાધુ) -યાવત્- વિચરણ કરતા હતાં. તે કાળે અને તે સમયે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના અંતેવાસી સરળ સ્વભાવયુક્ત વગેરે ગુણયુક્ત નિર્ગન્ધીપુત્ર નામના અણગાર -યાવ- વિચરણ કરતા હતાં. કોઈ એક વાર નિગ્રન્થીપુત્ર અણગાર જ્યાં નારદપુત્ર નામના અણગાર હતા ત્યાં આવ્યા અને ત્યાં આવીને એમની પાસે જઈને તેમણે નારદપુત્ર અણગારને આવી રીતે પુછ્યું"હે આર્ય ! તમારા મતાનુસાર શું સર્વ પુદ્દગલો સાર્દ્ર સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે કે અનÁ, અમ અને અપ્રદેશ છે ?” હૈ આર્ય !” આ પ્રકારે સંબોધન કરીને નારદપુત્ર અણગારે નિર્ગન્ધીપુત્ર અણગારને આવી રીતે કહ્યું હૈ આર્ય ! મારા મતાનુસાર સર્વ પુદ્દગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, પરંતુ અનÁ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી.” ત્યારે નિર્પ્રન્થીપુત્ર અણગારે નારદપુત્ર અણગારને આ પ્રમાણે કહ્યું
હે આર્ય ! જો તમારા મતાનુસાર સર્વપુદ્દગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે પરંતુ અનર્દ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી તો
-
હે આર્ય ! શું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સર્વ પુદ્દગલ સાÁ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, પરંતુ અનÁ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી ?
હે આર્ય ! શું ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સર્વપુદ્દગલ સાર્જ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, અન, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી ? કાળની અપેક્ષા અને ભાવની અપેક્ષાએ પણ શું સર્વ પુદ્દગલ આ પ્રકારે જ હોય છે ?”
ત્યારે નારદપુત્ર અણગારે નિર્પ્રન્થીપુત્ર અણગારને આ પ્રમાણે કહ્યું -
“હે આર્ય ! મારા મતાનુસાર દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સર્વ પુદ્દગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, પરંતુ અનર્દ,
અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી.
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પણ સર્વ પુદ્દગલ આ જ પ્રકારે છે. કાળની અપેક્ષાએ અને ભાવની અપેક્ષાએ પણ આ જ પ્રકારે છે.”
Personal Use Only

Page #471

૨૪૯૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
નાના
तए णं से नियंठिपुत्ते अणगारे नारयपुत्तं अणगारं एवं વા"जइ णं अज्जो ! दव्वादेसेणं-सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपएसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपएसा,
एवं ते परमाणुपोग्गले वि सअड्ढे समज्झे सपएसे, णो अणड्ढे अमज्झे अपएसे? जइ णं अज्जो ! खेत्तादेसेण वि सब्बपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपएसा, णो अणड्ढा अमज्झा अपएसा,
एवं ते एगपएसोगाढे वि पोग्गले सअडढे समज्झे सपएसे?
जइ णं अज्जो ! कालादेसेणं सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपएसा, एवं ते एगसमयठिईए वि पोग्गले सअड्ढे समज्झे सपएसे तं चेव ? जइ णं अज्जो ! भावादेसेणं सवपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपएसा, एवं ते एगगुणकालए वि पोग्गले सअड्ढे समज्झे सपएसे तं चेव ? अह ते एवं न भवइ तो जं वयसि दव्वादेसेण वि सव्वपोग्गला सअड्ढा समज्झा सपएसा, नो अणड्ढा अमज्झा अपएसा, एवं खेत्तादेसेण वि एवं चेव, कालादेसेण वि, भावादेसेण ફિ તે જ બિછા' ”
ત્યારે નિર્ચન્થીપુત્ર અણગારે નારદપુત્ર અણગારને આ પ્રમાણે કહ્યું -
હે આર્ય ! જો દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સર્વ પુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે પરંતુ અનદ્ધ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી તો - શું પરમાણુ પુદ્ગલ પણ આ જ પ્રમાણે સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, પરંતુ અનó, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી ? હે આર્ય ! જો ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પણ સર્વપુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે પરંતુ અનર્ણ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી તો - એક પ્રદેશ આશ્રિત પુદ્ગલ પણ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ હશે ? હે આર્ય ! જો કાળની અપેક્ષાએ સર્વ પુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે તો એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ પણ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ થશે ? હે આર્ય ! આ જ પ્રકારે ભાવાદેશ વડે પણ બધા પુદ્ગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે તો એક ગુણ કાળા પુદ્ગલ પણ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ થશે ? જો આ પ્રમાણે નહીં હોય તો પછી આપે જે કથન કહ્યું કે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પણ સર્વ પુદગલ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, અમર્ત, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી. ક્ષેત્રાદેશથી પણ આ જ પ્રમાણે છે, કાળાદેશથી અને ભાવાદેશથી પણ આ જ પ્રમાણે છે તો આ કથન મિથ્યા છે ત્યારે નારદપુત્ર અણગારે નિર્ઝન્થીપુત્ર અણગારને આ પ્રમાણે કહ્યું - "હે દેવાનુપ્રિય ! ખરેખર જ અમે આ અર્થને જાણતાઅનુભવતા નથી ? હે દેવાનુપ્રિય ! જો આપને આ અર્થનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં સંકોચ ન હોય તો હું આપ દેવાનુપ્રિય દ્વારા આ અર્થને સાંભળીને, અવધારણા (નિશ્ચિત મર્યાદા પૂર્વક જાણવા-સમજવા ઉત્સુક છું.” આ સાંભળીને નિર્ચન્ધપુત્ર અણગારે નારદપુત્ર અણગારને આ પ્રમાણે કહ્યું - “હે આર્ય ! મારા મતાનુસાર દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સર્વ પુદગલ સપ્રદેશ પણ છે, અપ્રદેશ પણ છે અને અનંત પણ છે. ક્ષેત્રાદેશ વડે પણ આ જ પ્રમાણે છે, કાળાદેશ તથા ભાવાદેશ વડે પણ આ જ પ્રમાણે છે. જે પુદગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અપ્રદેશ છે. તેઓ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પણ નિશ્ચિતરૂપે અપ્રદેશ છે.

तए णं से नारयपुत्ते अणगारे नियंठिपुत्तं अणगारं एवं वयासी“नो खलु एवं देवाणुप्पिआ ! एयमढं जाणामो पासामो,
जइ णं देवाणुप्पिआ ! नो गिलायंति परिकहित्तए तं इच्छामि णं देवाणुप्पिआणं अंतिए एयमढें सोच्चा निसम्म जाणित्तए,”
तए णं से नियंठिपुत्ते अणगारे नारयपुत्तं अणगारं एवं वयासी'दव्वादेसेण वि मे अज्जो ! सव्वपोग्गला सपदेसा वि अपेदसा वि अणंता,
खेत्तादेसेण वि एवं चेव, कालादेसेण वि, भावादेसेण वि एवं चेव। जे दवओ अपदेसे से खेत्तओ नियमा अपदेसे,

Page #472

પુદ્દગલ-અધ્યયન
कालओ सिय सपदेसे सिय अपदेसे,
भावओ सिय सपदेसे सिय अपदेसे । जे खेत्तओ अपदेसे से दव्वओ सिय सपदेसे सिय अपदेसे ।
कालओ भयणाए, भावओ भयणाए ।
जहा - खेतओ एवं कालओ भावओ ।
जेव्व सपदेसे से खेत्तओ सिय सपदेसे अपदेसे,
एवं कालओ भावओ वि ।
जे खेत्तओ सपदेसे से दव्वओ नियमा सपदेसे,
कालओ भयणाए, भावओ भयणाए, जहा दव्वओ तहा कालओ भावओ वि ।
प. एएसि णं भंते! पोग्गलाणं दव्वादेसेणं खेत्तादेसेणं कालादेसेणं भावादेसेणं सपदेसाण य, अपदेसाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव- विसेसाहिया વા?
उ. नारयपुत्ता ! १. सव्वत्थोवा पोग्गला भावादेसेणं અપવેતા,
२. कालादेसेणं अपदेसा असंखेज्जगुणा,
३. दव्वादेसेणं अपदेसा असंखेज्जगुणा,
४. खेत्तादेसेणं अपदेसा असंखेज्जगुणा,
५. खेत्तादेसेणं चेव सपदेसा असंखेज्जगुणा,
६. दव्वादेसेणं सपदेसा विसेसाहिया,
७. कालादेसेणं सपदेसा विसेसाहिया,
८. भावादेसेणं सपदेसा विसेसाहिया ।
तए णं नारयपुत्ते अणगारे नियंठिपुत्तं अणगारं वंदइ नमंसइ, नियंठिपुत्तं अणगारं वंदिता णमंसित्ता एमट्ठे सम्मं विणणं भुज्जो - भुज्जो खामेइ,

૨૪૯૫
કાળની અપેક્ષાએ પણ કદાચ સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ છે. ભાવની અપેક્ષાએ પણ કદાચ સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ છે.
જે પુદ્દગલ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અપ્રદેશ છે, એમાં દ્રવ્યની અપેક્ષા કદાચ સપ્રદેશ અને કદાચ અપ્રદેશ છે. કાળની અપેક્ષાએ અને ભાવની અપેક્ષાએ પણ આ જ પ્રમાણેની ભજના સમજવી જોઈએ.
જે પ્રમાણે ક્ષેત્ર વિષે કહ્યું તે જ પ્રમાણે કાળ વડે અને ભાવ વડે પણ ભજના સમજવી જોઈએ.
જે પુદ્દગલ દ્રવ્ય વડે સપ્રદેશ છે, તે ક્ષેત્ર વડે કદાચ સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ છે.
એ જ પ્રમાણે કાળ વડે અને ભાવ વડે પણ (સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ) સમજવું જોઈએ.
જે પુદ્દગલ ક્ષેત્ર વડે સપ્રદેશ છે, તે દ્રવ્ય વડે નિયમાનુસાર સપ્રદેશ છે.
પરંતુ કાળ વડે અને ભાવ વડે ભજના સમજવી જોઈએ. જે પ્રમાણે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કહેવામાં આવ્યું, એ જ પ્રમાણે કાળની અપેક્ષાએ અને ભાવની અપેક્ષાએ પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! (નિર્ગન્ધીપુત્ર !) દ્રવ્યાદેશ વડે, ક્ષેત્રાદેશ
વડે, કાળાદેશ વડે અને ભાવાદેશ વડે સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ પુદ્દગલોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવવિશેષાધિક છે ?
ઉ. નારદપુત્ર ! ૧. ભાવાદેશ વડે અપ્રદેશ પુદ્દગલ સૌથી ઓછા છે.
૨. (એનાથી) કાળાદેશ વડે અપ્રદેશ પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે.
૩. (એનાથી) દ્રવ્યાદેશ વડે અપ્રદેશ પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે.
૪. (એનાથી) ક્ષેત્રાદેશ વડે અપ્રદેશ પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે.
૫. (એનાથી) ક્ષેત્રાદેશ વડે સપ્રદેશ પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે.
૬. (એનાથી) દ્રવ્યાદેશ વડે સપ્રદેશ પુદ્દગલ વિશેષાધિક (ઘણા વધારે) છે. ૭. (એનાથી) કાળાદેશ વડે સપ્રદેશ પુદ્દગલ વિશેષાધિક છે.
૮. (એનાથી) ભાવાદેશ વડે સપ્રદેશ પુદ્દગલ વિશેષાધિક છે.
આ સાંભળીને નારદપુત્ર અણગારે નિગ્રન્થીપુત્ર અણગારને વંદન-નમસ્કાર કર્યા અને વંદન-નમસ્કાર કરીને એમનાથી વિનયપૂર્વક વારંવાર ક્ષમાયાચના કરી.
For Private Personal Use Only

Page #473

૨૪૯૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
खामित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ।
આ પ્રમાણે ક્ષમાયાચના કરીને તેઓ નારદપુત્ર - વિચા. સ. ૬, ૭૮, મુ. ૧-
અણગાર સંયમ અને તપ વડે પોતાના આત્મ
ભાવમાં રમણ કરતા-કરતા વિચરણ કરવા લાગ્યા. ૫૬. વકીલાપુ બાપત્તા પાછા ફરવ- ૫૬. ચોવીસ દંડકોમાં સુખકારી - દુઃખકારી વગેરે મુદ્દગલોનું
પ્રરૂપણ : प. द.१.नेरइयाणं भंते ! किं अत्ता पोग्गला, अणत्ता પ્ર. ૬.૧. અંતે ! નરકવાસીઓના સુખકારક પુદ્ગલ પાત્રા ?
હોય છે કે દુ:ખકારક પુદ્ગલ હોય છે ? उ. गोयमा ! नो अत्ता पोग्गला, अणत्ता पोग्गला । ઉ. ગૌતમ ! તેઓને સુખકારક પુદ્ગલ હોતા નથી,
પરંતુ દુઃખકારક પુદ્ગલ હોય છે. ૫. તે ૨. અસુરકુમાર મંતે ! િમત્તા નાના,
પ્ર. .૨. અંતે ! અસુરકુમારોને સુખકારક પુદ્ગલ अणत्ता पोग्गला?
હોય છે કે દુઃખકારક પુદગલ હોય છે ? उ. गोयमा ! अत्ता पोग्गला, णो अणत्ता पोग्गला। ઉ. ગૌતમ ! તેઓને સુખકારક પુદગલ હોય છે.
દુઃખકારક પુદ્ગલ હોતા નથી. . રૂ. કે -ગાવ-થરમારા
૬.૩-૧૧. આ જ પ્રમાણે સ્વનિતકુમારો સુધી
સમજવું જોઈએ. 1. ૨, ૨. પુદ્ધવિદ્યા મંતે ! જિં સત્તા પર ત્રિી, પ્ર. ૮,૧૨, ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક જીવોને સુખકારક अणत्ता पोग्गला?
પુદ્ગલ હોય છે કે દુઃખકારક પુદ્ગલ હોય છે ? गोयमा ! अत्ता वि पोग्गला, अणत्ता वि पोग्गला।
ગૌતમ ! એમને સુખકારક પુદ્ગલ પણ હોય છે
અને દુઃખકારક પુદ્ગલ પણ હોય છે. સં. ૨૨-૨૨. પર્વ -નાત-મજુસ્સાને /
દ,૧૩-૨૧. આ જ પ્રમાણે (અકાયિક જીવોથી)
મનુષ્યો પર્યત સમજવું જોઈએ. હૃ. ૨૨-૨૪. વાતર-સિર-વેરાળિયા
૬. ૨૨-૨૪. વાણવ્યત્તર, જ્યોતિષ્ક અને जहा असुरकुमाराणं।
દ્વિમાનિકોના પુદગલોને માટે અસરકારોની જેમ
સમજવું જોઈએ. जहा अत्ता भणिया तहा इट्ठा वि भाणियव्वा । જે પ્રમાણે સુખકારક પુદગલોને માટે કહ્યું તે જ
પ્રમાણે ઈષ્ટ (હિતકારી) પુદ્ગલોને માટે પણ
સમજવું જોઈએ. एवं कंता वि, पिया वि, मणुन्ना वि, मणामा वि
એજ પ્રમાણે કાન્ત (ઈચ્છનીય), પ્રિય, મનોજ્ઞ भाणियब्बा।
તથા મનામ પુદગલોના વિષયમાં પણ સમજવું
જોઈએ. एए पंच दंडगा।
આ પાંચ દંડક છે. - વિચા. સ. ૧૪, ૩. ૧, મુ. ૪-૧૨ ૧૭. રિયવિસાવ પાત્રાને પરોપરે પરિણામ પર - ૫૭. ઈન્દ્રિય વિષયરૂપ પુદ્ગલોના પરસ્પર પરિણમનનું
પ્રરૂપણ : ૪. વિદે અંતે ! રિયવિસા વોરા પરિણાને પ્ર. ભંતે ! ઈન્દ્રિયોના વિષયભૂત પુદ્ગલ પરિણામ
કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ? ૩. ગોચમપંવિ રિયવિસઈ જાત પરિણામે ઉ. ગૌતમ ! ઈન્દ્રિયોના વિષયભૂત પુદ્ગલ પરિણામ पण्णत्ते, तं जहा
પાંચ પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેમકે - ૨. સૌદ્ધિવિસU -નવિ- ૬. હાસિક્રિયવિસU |
૧. શ્રોતેન્દ્રિય વિષય -ચાવત-૫, સ્પર્શેન્દ્રિય વિષય.

Page #474

પુદ્દગલ-અધ્યયન
प. सोइंदियविसए णं भंते! पोग्गल परिणामे कवि पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! તુવિષે વાત્તે, તું બહા
૧. સુધ્મિતપરિળામે ય, ૨. ૩ક્તિતપરિનામે ય । प. चक्खिंदियविसए णं भंते! पोग्गल परिणामे कइविहे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! તુવિષે વળત્તે, તે નદા
૨. સુવપરિળામે ય, ૨. યુવરામે ય । प. घाणिंदियविसए णं भंते! पोग्गल परिणामे कइविहे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! તુવિષે વળત્તે, तं जहा
?. સુધ્મિાંધ પરિળામે ય, ર. દુધ્મિાંધ પરિળામે ય । प. रसिंदियविसए णं भंते! पोग्गल परिणामे कवि पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! તુવિષે વાત્તે, તં નહા૨. સુરત રિળામે ય,
૨. ટુરસ પરિખાને યા प. फासिंदियविसए णं भंते! पोग्गल परिणामे कइविहे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! તુવિષે વાત્તે, તે નદા
૬.
૨. મુાસ રામે ય, ૨. ટુક્કાસ પરિળામે ય से नूणं भंते ! उच्चावएसु सद्दपरिणामेसु, उच्चावएसु रूवपरिणामेसु एवं गंधपरिणामेसु, रसपरिणामेसु, फासपरिणामेसु परिणममाणापोग्गला परिणमंतीति वत्तव्वं सिया ?
૩. દંતા, ગોયમા! ૩જ્વાવસુ સરળામેનુ પરિ
ममाणा पोग्गला परिणमंतीति वत्तव्वं सिया ।
प से नूणं भंते! सुब्भिसद्दा पोग्गला दुब्भिसद्दत्ताए परिणमंति, दुब्भिसद्दा पोग्गला सुब्भिसद्दत्ताए परिणमंति ?
उ. हंता, गोयमा ! सुब्भिसद्दा पोग्गला दुब्भिसद्दत्ताए परिणमंति, दुब्भिसद्दा पोग्गला सुब्भिसद्दत्ताए परिणमति ।
प से नूणं भंते! सुरूवा पोग्गला दुरूवत्ताए परिणमंति, दुरूवा पोग्गला सुरुवत्ताए परिणमंति ?
૩. દંતા, ગોયમા! મુહુવા પોતાનુ વત્તા પરિળનંતિ, दुरूवा पोग्गला सुरूवत्ताए परिणमति ।

૨૪૯૭
પ્ર. ભંતે ! શ્રોતેન્દ્રિયને વિષયભૂત પુદ્દગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે -
૧. શુભ શબ્દ પરિણામ, ૨. અશુભ શબ્દ પરિણામ. પ્ર. ભંતે ! ચક્ષુઈન્દ્રિયને વિષયભૂત પુદ્દગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે - ૧. સુરુપ પરિણામ, ૨. દુરુપ પરિણામ. પ્ર. ભંતે ! ઘ્રાણેન્દ્રિયને વિષયભૂત પુદ્દગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે -
૧. સુરભિગંધ પરિણામ, ૨. દુરભિગંધ પરિણામ. પ્ર. ભંતે ! રસેન્દ્રિયને વિષયભૂત પુદ્દગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે – ૧. સુરસ પરિણામ, ૨. દુરસ પરિણામ. પ્ર. ભંતે ! સ્પર્શેન્દ્રિયને વિષયભૂત પુદ્દગલ પરિણામ કેટલા પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે – ૧. સુસ્પર્શ પરિણામ, ૨. દુ:સ્પર્શ પરિણામ. પ્ર. ભંતે ! ઉત્તમ-અધમ શબ્દ પરિણામોમાં, ઉત્તમ
અધમરુપ પરિણામોમાં એ જ પ્રમાણે ગંધ પરિણામોમાં, રસપરિણામોમાં અને સ્પર્શ પરિણામોમાં પરિવર્તિત થતાં પુદ્દગલ પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે - આવું કહી શકાય છે ખરું ? ઉ. હા, ગૌતમ ! ઉત્તમ-અધમરુપમાં પરિવર્તન થનારો શબ્દાદિ પરિણામોમાં પરિવર્તિત પુદ્દગલોનું પરિવર્તન (બદલાવ) કહી શકાય છે.
પ્ર. ભંતે ! શુભ શબ્દ પુદ્દગલ અશુભ શબ્દના રૂપે અને અશુભ શબ્દ પુદ્દગલ શુભ શબ્દના રૂપે પરિવર્તન પામે છે ખરો ?
ઉ. હા, ગૌતમ ! શુભ શબ્દ પુદ્દગલ અશુભ શબ્દના રૂપે અને અશુભ શબ્દ પુદ્દગલ શુભ શબ્દના રૂપે પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે.
પ્ર. ભંતે ! શુભ રુપયુક્ત પુદ્દગલ અશુભ રુપમાં અને અશુભ રુપયુક્ત પુદ્દગલ શુભરૂપમાં બદલાવ પામે છે ખરા ?
ઉ. હા, ગૌતમ ! શુભ રુપયુક્ત પુદ્દગલ અશુભરુપે અને અશુભરુપ પુદ્દગલ શુભરૂપે પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે.
For Private Personal Use Only

Page #475

૨૪૯૮
एवं सुब्भिगंधा पोग्गला दुब्भिगंधत्ताए परिणमंति दुब्भगंधा पोग्गला सुब्भिगंधत्ताए परिणमंति ।
एवं सुरसा पोग्गला दुरसत्ताए, दुरसा पोग्गला सुरसत्ताए परिणमति ।
एवं सुफासा पोग्गला दुफासत्ताए, दुफासा पोग्गला सुफासत्ताए परिणमति । · નીવા. દ. રૂ, મુ. ૨૮૬ ૧૮, જાળિયમુનાર્વતેિહિ સ્વી=મુ યવહાર-નિયનવેળ ૫૮.
वण्णाइ परूवणं
T.
૫. પાળિયમુઝે ખં મંતે ! વળે, ડ્રાંધે, વરસે, कइफासे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! ત્ય જં ો નયા મવંતિ, તં નહા
છુ. તે∞યન ચ, ૨. વાવહારિયન! ય । १. वावहारियनयस्स-गोड्डे फाणियगुले,
૨.મેજીયનયમ-પંપવને, દુધ, પંચરસે, બટ્ટામે
पण्णत्ते ।
મમરે ાં મંતે ! વળે, રાંધે, ડ્રમે, વાસે પત્તે?
૩. ગોયમા ! ત્ય જં ો નયા મયંતિ, તે નદા
છુ. મેચનÇ T, ૨. વાવદારિયન ચ । છુ. વાવદારિયનયમ્સ-વાજી! મમરે,
૨. તેજીયનયસ-પંચવને -તાવ- અાસે पण्णत्ते ।
૧. મુવિ છે નં મંતે ! વળે, રાધે, વરસે, फासे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! ત્ય [ તે નયા ભવંતિ, તે નદા
?. નેઋચન ય, ૨. વાવહારિય ન ય | છુ. વાવહારિયનયમ્સ-નીઝ સુપિ છે,
२. नेच्छइयनयस्स पंचवण्णे -जाव- अट्ठफासे पण्णत्ते ।
एवं एएणं अभिलावेणं -

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આ જ પ્રમાણે સુરભિગંધ યુક્ત પુદ્દગલ દુરભિગંધરૂપે અને દુરભિગંધયુક્ત પુદ્દગલ સુરભિગંધરૂપે પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે.
આ જ પ્રમાણે શુભરસયુક્ત પુદ્દગલ અશુભરસરૂપે અને અશુભરસયુક્ત પુદ્દગલ શુભરસરૂપે પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે.
આ જ પ્રમાણે શુભ સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ અશુભ સ્પર્શરૃપે અને અશુભ સ્પર્શયુક્ત પુદ્દગલ શુભ સ્પર્શરૂપે પરિવર્તન (બદલાવ) પામે છે.
પ્રવાહી ગોળ વગેરે દષ્ટાંતો દ્વારા રૂપી દ્રવ્યોમાં વ્યવહાર નય અને નિશ્ચય નય વડે વર્ણાદિનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! પ્રવાહી ગોળ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યો છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા બે નય કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે -
૧. નિશ્ચય નય,
૨. વ્યવહાર નય.
૧. વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ પ્રવાહી ગોળ મધુરમીઠા રસયુક્ત છે.
૨ . નિશ્ચય નયની અપેક્ષાએ તે પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યો છે.
પ્ર. ભંતે ! ભષ્રર (ભમરો) કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યો છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા બે નય કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. નિશ્ચયનય,
૨. વ્યવહાર નય,
૧. વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ ભમરો શ્યામ વર્ણયુક્ત છે.
૨. નિશ્ચય નયની અપેક્ષાએ ભમરો પાંચ વર્ણ -યાવત્- આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવ્યો છે.
પ્ર. ભંતે ! પોપટની પાંખ કેટલા વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા બે નય કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. નિશ્ચય નય, ૨. વ્યવહાર નય.
૧. વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ પોપટની પાંખ લીલી છે.
૨. નિશ્ચય નયની અપેક્ષાએ પાંચ વર્ણ -યાવઆઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે.
આ જ પ્રમાણેના અભિલાપ (સંદર્ભ)થી -
For Private Personal Use Only

Page #476

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૪૯૯
लोहिया मंजिट्ठी,
ચણોઠી લાલ છે, पीतिया हलिद्दा,
હળદર પીળી છે, सुक्किल्लए संखे,
શંખ સફેદ છે. सुब्भिगंधे कोठे, दुब्भिगंधे मयगसरीरे,
કૃષ્ઠ પટવાસ પાન સુગંધિત છે, મૃત શરીર
(ફ્લેવર) દુર્ગધયુક્ત છે. तित्ते निंबे,
લીમડો કડવો છે, कडुया सुंठी,
સૂંઠ તીક્ષ્ણ-ધારદાર છે. कसायतुरए कविठे,
કાચા કોઠા કષાયેલુ (તુરા) છે. अंबा अंबिलिया,
કાચી કેરી ખાટી છે. महुरे खंडे,
ખાંડ મીઠી (ગળી) છે. कक्खडे वइरे,
વજ કર્કશ (ખરબચડો) છે. मउए नवणीए.
માખણ કોમળ (મુલાયમ) છે. गरूए अए,
લોખંડ વજનદાર છે. लहुए उलुयपत्ते,
લઘુ ઉલૂકપત્ર (ઘુવડની પાંખી હલકી છે. सीए हिमे,
બરફ ઠંડો છે. उसिणे अगणिकाए,
અગ્નિ ગરમ છે. fણ તૈન્તા
તેલ ચીકણું છે વગેરે અને સંબંધિત પણ સમજવું
જોઈએ. 1. છારિયા જે અંતે ! ક્વો, વધે, , પ્ર. ભંતે ! રાખ કેટલા વર્ણ, કેટલા ગંધ, કેટલા રસ कइफासे पण्णत्ते?
અને કેટલા સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે ? गोयमा ! एत्थ णं दो नया भवंति, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! અહીંયા બે નય કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકેછે. નેઇના ૭, ૨. વાવટારિયનg |
૧. નિશ્ચય નય, ૨. વ્યવહાર નય. ૬. વાવટારિયનસ-સુલવા છારિયા,
૧. વ્યવસ્થર નયની અપેક્ષાએ રાખ કઠોર સ્પર્શયુક્ત છે. २. नेच्छइयनयस्स पंचवन्ना -जाव- अट्ठफासा
૨. નિશ્ચય નયની અપેક્ષાએ પાંચ વર્ણ યાવતપત્તા ) - વિયા, સ. ૧૮, ૩. ૬, મુ. ૨-૯
આઠ સ્પર્શયુક્ત કહેવામાં આવી છે. ૨૧. --રસ-arનિરિમેયા પકવીસરે પહુચવ- ૫૯. વર્ણ-ગંધ-રસ અને સ્પર્શ નિવૃત્તિના ભેદ તથા ચોવીસ
દેડકોમાં પ્રરૂપણ : प. कइविहा णं भंते ! वण्णनिव्वत्ती पण्णत्ता?
પ્ર. ભંતે! વર્ણનિવૃત્તિ કેટલા પ્રકારની કહેવામાં આવી
उ. गोयमा! पंचविहा वण्णनिबत्ती पण्णत्ता, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! વર્ણનિવૃત્તિ પાંચ પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેમકે – ૧. શ્યામ વર્ણનિવૃત્તિ ચાવત– ૫. શ્વેતવર્ણ નિવૃત્તિ.
. ત્રિવMનિવૃત્તી -ના- ૬. સુવિ7વUTનિવૃત્તી . પર્વ નિરવ -ના- વૈમાનિયા
આ જ પ્રમાણે નરકવાસીઓથી માંડીને વૈમાનિકો પર્યત સંપૂર્ણ વર્ણનિવૃત્તિ સમજવી જોઈએ. આ જ પ્રમાણે બે પ્રકારની ગંધનિવૃત્તિ વૈમાનિકો પર્યત સમજવી જોઈએ.
વં નિવત્તા સુવિ -ગાય- માળિયા

Page #477

૨૫OO
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
रसनिव्वत्ती पंचविहा -जाव-वेमाणियाणं ।
પાંચ પ્રકારની રસનિવૃત્તિ વૈમાનિકો પર્યત સમજવી
જોઈએ. फासनिबत्ती अट्ठविहा-जाव-वेमाणियाणं।
આઠ પ્રકારની સ્પર્શનિવૃત્તિ વૈમાનિકો પર્યંત - વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૮, યુ. ૨૨-૨૬
સમજવી જોઈએ. ૬૦. વેહિસાબુવા પાત્રા ગણાવદુર્ય- ૬૦. ક્ષેત્ર દિશાનુસાર પુગલોનું અલ્પબદુત્વ : खेत्ताणुवाएणं
ક્ષેત્ર અનુસાર : १. सव्वत्थोवा पोग्गला तेलोक्के,
૧. સૌથી ઓછા મુદ્દગલ ત્રિલોકમાં છે, २. उड्ढलोयतिरियलोए अणंतगुणा,
૨. (એનાથી) ઊર્ધ્વલોક – તિર્યકલોકમાં અનંતગણા છે, રૂ. મહેoોતિરિયાઇ વિસાદિયા,
૩. (એનાથી) અધોલોક – તિર્યલોકમાં વિશેષાધિક છે, ૪. તિરિયો અન્નકુTI,
૪. (એનાથી) તિર્યલોકમાં અસંખ્યાતગણા છે, ५. उड्ढलोए असंखेज्जगुणा,
૫. (એનાથી) ઊર્ધ્વલોકમાં અસંખ્યાતગણી છે, ૬. સ્ત્રી વિષેસરિયા
૬. (એનાથી) અધોલોકમાં વિશેષાધિક છે. दिसाणुवाएणं
દિશાઓ અનુસાર : १. सव्वत्थोवा पोग्गला उड्ढदिसाए,
૧. સૌથી ઓછા પુદ્ગલ ઊર્ધ્વદિશામાં છે, ૨. વિસાઇ વિસે સાદિયા,
૨. (એનાથી) અધોદિશામાં વિશેષાધિક છે, ३. उत्तरपुरथिमेणं दाहिणपच्चत्थिमेण य दो वि तुल्ला ૩. (એનાથી) ઉત્તર-પૂર્વ અને દક્ષિણ-પશ્ચિમ બંનેમાં असंखेज्जगुणा,
સમાન અને અસંખ્યાતગણા છે, ४. दाहिणपुरत्थिमेणं उत्तरपच्चत्थिमेण य दो वि तुल्ला ૪. (એનાથી) દક્ષિણ-પૂર્વ અને ઉત્તર-પશ્ચિમ બંનેમાં विसेसाहिया,
સમાન અને વિશેષાધિક છે, ૬. પુત્યિમે બસંન્નાT,
પ. (એનાથી) પૂર્વદિશામાં અસંખ્યાતગણા છે, ૬. પૂજ્વત્યિનેvi વિસેરિયા,
૬. (એનાથી) પશ્ચિમ દિશામાં વિશેષાધિક છે, ૭. દિને રિસેસરિયા,
૭. (એનાથી) દક્ષિણ દિશામાં વિશેષાધિક છે, ૮. ઉત્તરે રિસેસરિયTI
૮. (એનાથી) ઉત્તર દિશામાં વિશેષાધિક છે. - TUT. ૫. ૩, મુ. રૂ ૨૬-૨૨૭ . સમયાટિયા રાજાને વર્લ્ડવા મથાવહુયે- ૬૧. એક સમયાદિની સ્થિતિવાળા પુદ્ગલોનું દ્રવ્યાદિની
અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ : . સિ જે મંતે ! ૨. સમઢિયાળ,
પ્ર. ભંતે ! આ ૧. એક સમયની સ્થિતિયુક્ત, २. संखेज्जसमयठिईयाणं,
૨. સંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત અને ३. असंखेज्जसमयठिईयाण य पोग्गलाणं
૩. અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલોમાં दबट्ठयाएपएसट्ठायाए दव्वट्ठपएसट्ठयाए यकयरे
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?
પ્રદેશની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ -વાવ
વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा! १. सव्वत्थोवा एगसमयठिईया पोग्गला ( ઉં. ગૌતમ ! ૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ એક दव्वट्ठयाए,
સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદગલ છે. २. संखेज्जसमयठिईया पोग्गला दब्वट्ठयाए
૨. (એનાથી) સંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાલગણા છે. ३. असंखेज्जसमयठिईया पोग्गला दव्वट्ठयाए ૩. (એનાથી) અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત અસંવેમ્બTI,
પુદગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે.

Page #478

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૦૧
पदेसट्ठयाए
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ - १.सबथोवा एगसमयठिईयापोग्गलापएसठ्ठयाए,
૧. એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદગલ પ્રદેશોની
અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે, २. संखेज्जसमयठिईया पोग्गला पएसठ्ठयाए
૨. (એનાથી) સંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा,
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ સંખ્યાલગણા છે, ३. असंखेज्जसमयठिईया पोग्गला पएसठ्ठयाए
૩. (એનાથી) અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત असंखेज्जगुणा,
પુદગલ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે. दब्वट्ठपएसट्ठयाए
દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ : १. सव्वत्थोवा एगसमयठिईया पोग्गला दब्वट्ठ
૧. દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ સૌથી ઓછા पएसट्ठयाए,
પુદગલ એક સમયની સ્થિતિયુક્ત છે, २. संखेज्जसमयठिईया पोग्गला दब्वट्ठयाए ૨. (એનાથી) સંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાલગણા છે અને તેઓ
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ પણ સંખ્યાલગણા છે. ३. असंखेज्जसमयठिईया पोग्गला दब्वट्ठयाए
૩. (એનાથી) અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત असंखेज्जगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा ।
પુદ્ગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે અને - પUT. ૫, ૨, સે. ૨ ૨ ૨
તેઓ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ પણ અસંખ્યાતગણી છે. ૬૨.
સ્ટાફ મારૂ ગણાવદુ- દ૨. પુદ્ગલના દ્રવ્યસ્થાન વગેરે આયુષ્યોનું અલ્પબદુત્વ : प. एयस्स (पोग्गलस्स) णं भंते ! दवट्ठाणाउयस्स પ્ર. ભંતે ! આ (પુદ્ગલ)ના દ્રવ્યસ્થાનાયુ, ક્ષેત્રસ્થાનાયુ, खेत्तट्ठाणाउयस्स ओगाहणाणाउयस्स
અવગાહનાસ્થાનાયુ અને ભાવસ્થાનાયુ, આ બધામાં भावट्ठाणाउयस्स कयरे कयरेहितो अप्पा वा-जाव
કોણ કોનાથી અલ્પ યાવતુ- વિશેષાધિક છે ? विसेसाहिया वा ? ૩. યમ! ૨. સત્યો વેત્તા IIT,
ઉ. ગૌતમ ! ૧. આ બધામાં ઓછા ક્ષેત્રસ્થાનાય છે, २. ओगाहणट्ठाणाउए असंखेज्जगुणे,
૨. (એનાથી) અવગાહનાસ્થાનાયુ અસંખ્યાતગણા છે, ३. दव्वट्ठाणाउए असंखेज्जगुणे,
૩. (એનાથી) દ્રવ્યસ્થાનાયુ અસંખ્યાતગણા છે, ४. भावट्ठाणाउए असंखेज्जगुणे ।
૪. (એનાથી) ભાવસ્થાનાયુ અસંખ્યાતગણા છે. गाहा - खेत्तोगाहण-दव्वे भावट्ठाणाउयं च
ગાથાર્થ - ક્ષેત્રસ્થાનાયુ, અવગાહનાસ્થાનાયુ, अप्पबहुं।
દ્રવ્યસ્થાનાયુ અને ભાવસ્થાનાયુ એમનું અલ્પબહુત્વ खेत्ते सव्वत्थोवे सेसा ठाणाउए असंखेज्जगुणा ।।
ક્રમશઃ આ પ્રમાણે છે – ક્ષેત્રસ્થાનાયુ સૌથી અલ્પ છે, - વિયા, સ, ૬, ૩. ૭, મુ. ૨૬
શેષ ત્રણે સ્થાનાયુ ઉત્તરોત્તર ક્રમશ: અસંખ્યાતગણા છે. ૬૩. વUTI વિવથી પોરાજી વિદ્યા વિહુ- ૩. વર્ણાદિની અપેક્ષાએ પુદ્ગલોના દ્રવ્યાદિનું વિવક્ષા વડે
અલ્પબદુત્વ : ૫. સિ vi મંતે ! ૨. પ્રમુખસ્વાઇi,
પ્ર. ભંતે ! આ ૧. એક ગુણ કાળા, २. संखेज्जगुणकालयाणं,
૨. સંખ્યાતગુણ કાળા, ३. असंखेज्जगुणकालयाणं,
. અસંખ્યાતગુણ કાળા અને ૪. મviતાળત્રિયાણ ય,
૪. અનંતગુણ કાળા. पोग्गलाणं दब्बठ्ठयाए पएसट्ठयाए दवट्ठपएस
પુદ્ગલોમાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પ્રદેશની અપેક્ષાએ ट्ठयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव
અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ विसेसाहिया वा?
-વાવત- વિશેષાધિક છે ?

Page #479

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨૫૦૨
૩. કોથમી! નહી રમાબુપોના તહ માયા
एवं सेसा वि वण्ण गंध रसा भाणियब्वा।
फासाणं कक्खड-मउय-गरूय-लहुयाणं जहा एगपएसोगाढाणं भणियंतहा भाणियव्वं ।
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે પૂર્વમાં પરમાણુ પુદ્ગલોના
વિષયમાં કહેવામાં આવ્યું છે એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે શેપ વર્ણ, ગંધ અને રસ સંબંધિત પુગલોનું અલ્પબહત્વ સમજવું જોઈએ. કર્કશ, કોમળ, ગુરુ અને લઘુ સ્પર્શયુક્ત પુદગલોનું અલ્પબદુત્વ એક પ્રદેશાવગાઢને અનુરુપ સમજવું જોઈએ. બાકીના શેપ ચાર સ્પર્શીયુક્ત પુદગલોનું અલ્પબદુત્વ
વર્ણને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. ૪. પરમાણુઓના ભેદ-પ્રભેદ
अवसेसा फासा जहा वण्णा भणिया तहा भाणियबा।
- . ૫. ૩, મુ. ૩ ૨ ૩ ६४. परमाणु भेयप्पभेया
एगे परमाणु। - ટા. મ. ૨, મુ. ૩૬, प. कइविहे णं भंते ! परमाणु पण्णत्ते ?
પરમાર
પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
उ. गोयमा ! चउब्विहे परमाणु पण्णत्ते, तं जहा
૨. પરમાણુ, ૨. વેત્તપરમાણુ,
રૂ, પિરમાણુ, ૪. માવપરમાણુ प. दवपरमाणु णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
૩. જોયા ! વિદે પાત્ત, તં નહીં
૨. કચ્છન્ને, ૨. અમેળે,
રૂ, અન્ને, ૪, અન્ના प. खेत्तपरमाणु णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
ઉ. ગૌતમ ! પરમાણુ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - ૧. દ્રવ્યપરમાણુ, ૨. ક્ષેત્રપરમાણું,
૩. કાળપરમાણુ, ૪. ભાવપરમાણુ. પ્ર. ભંતે ! દ્રવ્યપરમાણુ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. અછેદ્ય, ૨. અભેદ્ય,
૩. અદાહ્ય, ૪. અગ્રાહ્ય . પ્ર. ભંતે ! ક્ષેત્ર પરમાણુ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧, અનદ્ધ, ૨. અમધ્ય,
૩. અપ્રદેશ, ૪. અવિભાજ્ય. પ્ર. ભંતે ! કાળપરમાણુ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. અવર્ણ, ૨. અગંધ,
૩. અરસ, ૪. અસ્પર્શ. પ્ર. ભંતે ! ભાવ૫રમાણુ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ?
. સોયમ ! પત્તે, તે નહીં
. મગફ્ટ, ૨, સમજો, રૂ. મપાસે, ૪. વિમા ત્રિપરમાણુ મંતે ! વિદે gujરે ?
૫.
उ. गोयमा ! चउबिहे पण्णत्ते. तं जहा
૨. અવને, ૨. ગાંધે,
રૂ. કરસે, ૪. સારે | प. भावपरमाणु णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?

Page #480

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૦૩
उ. गोयमा ! चउब्बिहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૧. વર્ણવાનું, ૨. ગંધવાનું, ૩. રસવાનું, ૪. સ્પર્શવાનું.
૨. વU/મંતે, ૨. ધમંતે, રૂ. રસમંતે, ૪. કાસમંત !
- વિયા. સ. ૨૦, ૩. ૧, ગુ. ??? દ. પરમાણુપરમાર્જન પુનમ જ સામત્ય વિપ-
प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं लोगस्स
पुरथिमिल्लाओचरिमंताओपच्चस्थिमिल्लंचरिमंतं एगसमएणं गच्छइ, पच्चत्थिमिल्लाओ चरिमंताओ पुरथिमिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छइ, दाहिणिल्लाओ चरिमंताओ उत्तरिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छइ, उत्तरिल्लाओ चरिमंताओ दाहिणिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छइ, उवरिल्लाओ चरिमंताओ हेटिठल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छइ, हेठिल्लाओ चरिमंताओ उवरिल्लं चरिमंतं
एगसमएणं गच्छइ ? उ. हंता, गोयमा ! परमाणु पोग्गले णं लोगस्स
परिस्थिमिल्लाओ चरिमंताओ पच्चत्थिमिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छइ -जावहेठिल्लाओ चरिमंताओ उवरिल्ले चरिमंते एगसमएणं गच्छइ।
- વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૮, ૩. ૨૩ ६६. परमाणुपोग्गलाणं सासयासासयत्त
प. परमाणु पोग्गले णं भंते ! किं सासए, असासए ? उ. गोयमा ! सिय सासए, सिय असासए।
૫. એક સમયમાં પરમાણુ પુદ્ગલની ગતિ સામર્થ્યનું
પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ – પુદ્ગલ લોકના -
પૂર્વી ચરમાંતથી પશ્ચિમી ચરમત સુધી શું એક જ સમયે જાય છે ? પશ્ચિમી ચરમાંતથી પૂર્વી ચરમાંત સુધી શું એક જ સમયે જાય છે ? દક્ષિણી ચરમાંતથી ઉત્તરી ચરમાંત સુધી શું એક જ સમયે જાય છે ? ઉત્તરી ચરમાંતથી દક્ષિણી ચરમાંત સુધી શું એક જ સમયે જાય છે ? ઉપરી ચરમાંથી નીચેના ચરમાંત સુધી શું એક જ સમયે જાય છે ? નીચેના ચરમાંતથી ઉપરના ચરમાંત સુધી શું એક
જ સમયે જાય છે ? ઉં. હા, ગૌતમ ! પરમાણુ પુદ્ગલ લોકના -
પૂર્વી ચરમાંતથી પશ્ચિમી ચરમત સુધી એક જ સમયમાં જાય છે -વાવનીચેના ચરમાંતથી ઉપરના ચરમાંત સુધી એક જ સમયમાં જાય છે.
प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“परमाणु पोग्गले सिय सासए, सिय असासए ?"
છ. પરમાણુ પુદગલોનું શાશ્વતત્વ-અશાશ્વતત્વ :
પ્ર. ભંતે! પરમાણુ પુદ્ગલ શાશ્વત છે કે અશાશ્વત છે? ઉ. ગૌતમ ! તે કયારેક શાશ્વત છે અને ક્યારેક
અશાશ્વત છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે એવું કહેવામાં આવે છે કે –
"પરમાણુ પુદ્ગલ કયારેક શાશ્વત છે અને કયારેક
અશાશ્વત છે ?” ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્યની અપેક્ષાએ શાશ્વત છે,
વર્ણ પર્યાયોની અપેક્ષાએ યાવતુ- સ્પર્શ પર્યાયોની અપેક્ષાએ અશાશ્વત છે. ગૌતમ ! આ કારણે એવું કહેવામાં આવે છે કે“પરમાણુ પુદગલ કયારેક શાશ્વત છે અને ક્યારેક અશાશ્વત છે.”
૩. થમ ! ટુવ્રથા, માપ,
वण्णपज्जवेहिं -जाव- फासपज्जवेहिं असासए ।
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“परमाणु पोग्गले सिय सासए, सिय असासए।"
- વિચા. સ. ૧૪, ૩, ૪, સુ. ૮

Page #481

૨૫૦૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬૭. વિવિપરાપરમાવોમાત્રામાં થયા જમતત્તવ- ૭. વિવિધ પ્રકારના પરમાણુ પુદગલો અને સ્કંધોના
અનંતત્વનું પ્રરૂપણ : प. परमाणु पोग्गलाणं भंते! किं संखेज्जा, असंखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ - પુદ્ગલ સંખ્યાત છે, અસંખ્યાત મiતા ?
છે કે અનંત છે ? ૩. ગયા ! ની સંજ્ઞા, ન સંજ્ઞા, માતા, ઉ. ગૌતમ! તેઓ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત નથી પરંતુ
અનંત છે. પર્વ -જાવ-મનંત સયા સંઘ
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત અનંત
સમજવું જોઈએ. प. एगपएसोगाढा णं भंते ! पोग्गला किं संखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ સંખ્યાત છે, असंखेज्जा, अणंता?
અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. સોયમા ! લે જેવા
ઉ. ગૌતમ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે (અનંત) સમજવા
જોઈએ. एवं-जाव- असंखेज्जपएसोगाढा।
આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદગલ
પર્યત (અનંત) સમજવું જોઈએ. प. एगसमयठिईया णं भंते ! पोग्गला किं संखेज्जा. પ્ર. ભંતે ! એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલ સંખ્યાત असंखेज्जा, अणंता?
છે, અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. Tય ! જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે (અનંત) સમજવા
જોઈએ. પર્વ નવ-મસંન્દ્રમાં
આ જ પ્રકારે અસંખ્યાત સમયોની સ્થિતિયુક્ત
પુદગલ પર્વત સમજવું જોઈએ. प. एगगुणकालगा णं भंते ! पोग्गला किं संखेज्जा, પ્ર. ભંતે ! એક ગુણ કાળા પુદ્ગલ સંખ્યાત છે, असंखेज्जा, अणंता?
અસંખ્યાત છે કે અનંત છે ? ૩. નાયમી ! પૂર્વ રેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે (અનંત) સમજવા
જોઈએ. પર્વ -ના- ગત વસ્ત્રો
આ જ પ્રકારે અનંત ગુણ કાળા પુદગલ પર્યત
સમજવું જોઈએ. एवं अवसेसा वि वण्ण-गंध-रस-फासा णेयब्बा
શેષ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ સંબંધિત અનંત ગુણ -Mવિ- માવા રિો.
શુષ્ક સ્પર્શ પર્યત આ જ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. - વિયા, સ, ૨૬, ૩. ૪, મુ. ૮૭-૧૬ ૬૮, પરમાણુશાસ્ત્રાને સીધા મેયર પરિણામ પ્રવ- ૬૮. પરમાણુ યુગલોના સંઘાત (સંયોગ)ભેદના પરિણામનું
પ્રરૂપણ : प. एएसि णं भंते ! परमाणु पोग्गलाणं साहणणा પ્ર. ભંતે ! આ પરમાણુ પુદ્ગલોના સંયોગ અને भेयाणुवाएणं अणंताणंता पोग्गलपरियट्टा
વિયોગ સંબંધિત થનારા અનંતાનંત પુદ્ગલ ममणुगंतव्वा भवंतीति मक्खाया?
પરાવર્તન શું જાણવા યોગ્ય છે અને એથી જ આપે
એના વિષયક કથન કર્યું છે ? उ. हता,गोयमा! एएसिणं परमाणुपोग्गलाणंसाहणणा
હા, ગૌતમ ! આ પરમાણુ પુદ્ગલોના સંયોગ भेयाणुवाएणं अणंताणंता पोग्गलपरियट्टा समणु
અને વિયોગ સંબંધિત થનારા અનંતાનંત પુદ્ગલ गंतव्वा भवंतीति मक्खाया।
પરાવર્તન જાણવા યોગ્ય છે, એથી જ તે કહેવામાં
આવ્યા છે. - વિયા. સ. ૧૨, ૩, ૪, મુ. ૨૪

Page #482

પુદ્દગલ-અધ્યયન
६९. पोग्गलपरियट्टस्स भेया चउवीसदंडएसु य परूवणंप. कइविहे णं भंते! पोग्गलपरियट्टे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા! સત્તવિદેશો જપરિયન્ટે વળત્તે, તં નહીં
૭૦.
?. ओरालियपोग्गलपरियट्टे,
૨. વેઇન્દ્રિયપો જપરિયટ્ટે,
રૂ. તેયાપો જપરિયડ્ટે,
૪. મ્માવો જરિયન્ટે,
૬. મળવોાજપરિયન્ટે,
૬. વો ાજપરિયડ્ટે,
७. आणपाणुपोग्गलपरियट्टे ।
૫. दं. १. नेरइयाणं भंते ! कइविहे पोग्गलपरियट्टे વળત્તે ?
૩. ગોયમા!સત્તવિદેશેાજપરિયડ્ટે વળત્તે, તં નહા
१. ओरालियपोग्गलपरियट्टे - जाव७. आणपाणुपोग्गलपरियट्टे ।
૩. ૨-૨૪. તૂં -ખાવ- તેમાળિયાળ ।
- વિયા. સ. ૧૨, ૩. ૪, મુ. ૨૬-૨૭ जीव-चवीसदंड सु पोग्गलपरियट्टाणं परूवणंप. एगमेगस्स णं भंते! जीवस्स केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩. રોયમા ! અજંતા ?
प. एगमेगस्स णं भंते! जीवस्स केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा पुरेक्खडा ?
૩. ગોયમા ! સદ્ ગત્યિ, સ્પર યિ
जस्सऽत्थि जहणेणं एगो वा, दो वा, तिण्णि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्ज वा, अनंता वा । एवं सत्त दंडगा - जाव- आणपाणु તા
પ... પામેસ ં અંતે ! નેરશ્યસ વદ્યા ओरालिय- पोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩. ગોયમા ! અજંતા ।
૧. વદ્યા રેવડા ?
૩. સદ્ અસ્થિ, સર્ નત્યિ ।

૬૯. પુદ્દગલ પરાવર્તનના ભેદ અને ચોવીસ દંડકોમાં પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પુદ્દગલ પરાવર્તન કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
૭૦.
ઉ. ગૌતમ ! સાત પ્રકારના પુદ્દગલ પરાવર્તન કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
-
૧. ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન,
૨. વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તન,
૩. તૈજસ્ પુદ્દગલ પરાવર્તન,
૪. કાર્મણ પુદ્દગલ પરાવર્તન,
૫. મનઃપુદ્દગલ પરાવર્તન,
૬. વચન પુદ્દગલ પરાવર્તન,
ઉ.
પ્ર.
૨૫૦૫
૭. આન-પ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તન.
પ્ર. ૬.૧. ભંતે ! નૈરયિકોના પુદ્દગલ પરાવર્તન કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સાત પ્રકારના પુદ્દગલ પરાવર્તન કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન -યાવ
-
૨. આન-પ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તન. ૬.૨-૨૪. આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યંત પુદ્દગલ પરાવર્તન સમજવું જોઈએ.
જીવ-ચોવીસ દંડકોમાં પુદ્દગલ પરાવર્તનનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! એક-એક (પ્રત્યેક) જીવના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ? ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે.
ભંતે પ્રત્યેક જીવના ભવિષ્યકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન થશે ?
ઉ. ગૌતમ ! (ભવિષ્યકાળમાં) કેટલાકને થશે અને કેટલાકને થશે નહિ.
જેને થશે – એને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ થશે તથા ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. આ જ પ્રમાણે આન-પ્રાણ પુદ્ગલ પરાવર્તન પર્યંત સાત આલાપક સમજવા જોઈએ.

પ્ર. ૬.૧. ભંતે ! પ્રત્યેક નરકવાસીના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે.
પ્ર.
ભવિષ્યકાળમાં કેટલા પુદ્દગલ પરાવર્તન થશે ?
ઉ. કોઈક (નકવાસી)ને થશે કોઈકને થશે નહિ.

Page #483

૨૫૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जस्सऽत्थि जहण्णेणं एक्को वा, दो वा, तिण्णि वा
જે(નરકવાસી)ને થશે એમને જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा।
થશે અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. प. द.२. एगमेगस्स णं भंते ! असुरकुमारस्स केवइया પ્ર. ૬.૨, ભંતે ! પ્રત્યેક અસુરકુમારના ભૂતકાળમાં ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता परेक्खडा य?
કેટલા ઔદારિક પુદગલ-પરાવર્તન થયેલા છે અને
ભવિષ્યકાળમાં કેટલા થશે ? ૩. મા ! જેવા
ઉ. ગૌતમ! આ જ પ્રમાણે પૂર્વે કહ્યું તેમ સમજવું જોઈએ. ઢ. રૂ-૨૪. g -નાવિ- મળવત્તા
દ.૩-૨૪. આ જ પ્રમાણે વૈમાનિક પર્યત પુદ્ગલ
પરાવર્તનનું કથન સમજવું જોઈએ. प. दं. १. एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स केवइया પ્ર. ૬.૧. ભંતે ! પ્રત્યેક નરકના ભૂતકાળમાં કેટલા वेउब्बियपोग्गलपरियट्टा अतीता पुरेक्खडा य? વૈક્રિય પુગલ પરાવર્તન થયેલા છે અને
ભવિષ્યકાળમાં કેટલા થશે ? उ. गोयमा ! एवं जहेव ओरालियपोग्गलपरियट्टा ઉ. ગૌતમ! જે પ્રમાણે ઔદારિક પુદગલ-પરાવર્તનના तहेव वेउब्धियपोग्गलपरियट्टा वि भाणियब्वा। વિષયમાં કહ્યું, તે જ પ્રમાણે વૈક્રિય પુદગલ
પરાવર્તનના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. હું ૨-૨૪. પૂર્વ -ના- વેનિયસ બાપાજુ
૮.૨-૨૪. આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યત આન-પ્રાણ पोग्गलपरियट्टा।
ગુગલ પરાવર્તન સમજવું જોઈએ. एए एगत्तिया सत्त दंडगा भवंति।
આ જ પ્રમાણે પ્રત્યેક જીવની અપેક્ષાએ સાત દંડક
હોય છે. प. द. १. नेरइयाणं भंते ! केवइया
પ્ર. ૮,૧, ભંતે ! ભૂતકાળમાં નરકવાસીઓમાં કેટલા ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
ઔદારિક પુદ્ગલ-પરાવર્તન થયેલા છે ? ૩. સોયમા ! મviતા |
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે. 1. વરૂ પુરે ?
પ્ર. ભવિષ્યકાળમાં કેટલા પુદ્ગલ પરાવર્તન થશે ? ૩. યા! મviતા !
ઉ. ગૌતમ ! (તે પણ) અનંત થશે. ઢં. ર-૨૪. પર્વ -ના - મણિયા
૬.૨-૨૪. આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું
જોઈએ. एवं वेउब्बियपोग्गलपरियट्टा वि।
આ જ પ્રમાણે વૈક્રિય પુગલ-પરાવર્તનના વિષયક
સમજવું જોઈએ. एवं-जाव-आणापाणुपोग्गलपरियट्टा वेमाणियाणं। આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યત આનપ્રાણ-પુદ્ગલ
પરાવર્તન સમજવું જોઈએ. एवं एए पोहत्तिया सत्त चउवीसइदंडगा भवंति।
આ જ પ્રકારે બહુવચનની અપેક્ષાએ ચોવીસ - વિયા. સ. ૨, ૩, ૪, p. ૨૮-૨૭ દંડકોના સાત આલાપક સમજવા જોઈએ. ૭૨. વડીયાને પીસતપણુ પોતા રિયાને ૭૧, ચોવીસ દંડકોના ચોવીસ દંડકોમાં પુદ્ગલ પરાવર્તનનું परूवणं
પ્રરૂપણ : प. द. १. एगमेगस्स णं भंते ! णेरइयस्स नेरइयत्ते પ્ર. ૮.૧, ભંતે ! નરકવાસની અવસ્થામાં પ્રત્યેક ___ केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
નરકવાસી જીવના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક
પુદ્ગલ પરાવર્તન થયેલા છે ? ૩. નીયમી ! નત્યિ અને વિા
ઉ. ગૌતમ ! એક પણ થયેલું નથી. प. केवइया पुरेक्खडा ?
પ્ર. ભવિષ્યકાળમાં કેટલા (ઔદારિક પુદ્ગલ
પરાવર્તન) થશે ?

Page #484

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૩. ઇત્યિ વો વિ ।
प. दं. २. एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स असुरकुमारत्ते केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता पुरेक्खडा य ?
૩. ગોયમા ! આ શેવ ।
૬.
કં. રૂ-૨. વૅ -ખાવ- ળિય ભારતે
दं. १२. एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स पुढविकाइयत्ते केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩.
ગોયમા ! અજંતા ।
૧. વેવયા રેવવા?
૩. ગોયમા ! સદ્ અસ્થિ, #દ્ નત્યિ । जस्सऽत्थि जहणं एक्को वा, दो वा, तिन्नि वा, उक्कोसेणं संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा । ૐ. શ્રૂ-૨. વૅ -ખાવ- મધુસ્સે ।
दं. २२- २४. वाणमंतर - जोइसिय-वेमाणियत्ते जहा असुरकुमारत्ते ।
प. एगमेगस्स णं भंते! असुरकुमारस्स नेरइयत्ते केवइया ओरालियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
उ. गौयमा ! एवं जहा नेरइयस्स वत्तव्वया भणिया तहा असुरकुमारस्स वि भाणियव्वा - जाव- वेमाणियत्ते ।
વ -ખાવ- અળિયમારભ | एवं पुढविकाइयस्स वि ।
હવે “બાય- તેમાળિયસ્ત | सव्वेसिं एक्को गमो ।
પ... મેસ્સ [ અંતે ! નેફ્યત્તે વડ્યાવેકबियपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩. ગોયમા ! માંતા ।
૧. વેવયા રેવવા ?

ઉં.
પ્ર.
૨૫૦૭
એક પણ થશે નહીં.
દં.૨. ભંતે ! અસુરકુમાર અવસ્થામાં પ્રત્યેક નરકવાસી જીવના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ-પરાવર્તન થયેલા છે અને ભવિષ્યકાળમાં કેટલા થશે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વવત્ કહ્યું તેમ સમજવું જોઈએ. ૬.૩-૧૧. આ જ પ્રમાણે સ્તનિતકુમાર પર્યંત સમજવું જોઈએ.
ઉ.
પ્ર.
ઉ.
પ્ર. ૬.૧૨, ભંતે ! પૃથ્વીકાય અવસ્થામાં પ્રત્યેક નકવાસી જીવના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલપરાવર્તન થયેલા છે ?
ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે.
ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ?
ગૌતમ ! કોઈને થશે અને કોઈને થશે નહિ. જેમને થશે - એમને જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત, અસંખ્યાત કે અનંત થશે. દં.૧૩-૨૧. આ પ્રમાણે મનુષ્યભવ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
૬.૨૨-૨૪. જે પ્રમાણે અસુરકુમારના વિષયમાં કહ્યું એ જ પ્રકારે વાણવ્યન્તર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! નૈરયિક ભવમાં પ્રત્યેક અસુરકુમારના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે (પ્રત્યેક)નારકીના જીવવિષયક કથન કરવામાં આવેલું છે, એ જ પ્રમાણે (પ્રત્યેક) અસુરકુમારનું પણ વૈમાનિક ભવપર્યંતનું કથન કરવું જોઈએ.
એ જ પ્રમાણે સ્તનિતકુમાર પર્યંત સમજવું જોઈએ. એ જ પ્રમાણે પૃથ્વીકાયના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ.
એ જ પ્રમાણે વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ. સર્વેનું કથન એક સમાન છે.
પ્ર. દં.૧, ભંતે ! પ્રત્યેક નાકીજીવના નારકીના ભવમાં ભૂતકાળમાં કેટલા વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ?
ઉ.
ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે.
પ્ર. ભવિષ્યકાળમાં કેટલા થશે ?

Page #485

૨૫૦૮
૩. મુત્તરિયા -ખાવ- અજંતા ।
ૐ. ૨-.
વૅ -ખાવ- થળિયભારતે
प. दं. १२. एगमेगस्स णं भंते! नेरइयस्स पुढविकाइयत्ते केवइया वेउव्वय पोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩. ગોયમા ! નણિ ઇત્તે વિ।
૫.વડ્યા પુરેવવા?
૩. નૈષિ વો વિ
दं. १३-२४. एवं जत्थ वेडब्बियसरीरंतत्थ एगुत्तरिओ,
जत्थ नत्थि तत्थ जहा पुढविकाइयत्ते तहा भाणियव्वं -ખાવ- તેમાચિહ્ન વેમાળિયત્તે।
तेयापोग्गलपरियट्टा कम्मापोग्गलपरियट्टा य सव्वत्थ एगुत्तरिया भाणियव्वा ।
मणपोग्गलपरियट्टा सव्वेसु पंचिंदिएसु एगुत्तरिया ।
विगलिंदिएसु नत्थि ।
वइपोग्गलपरियट्टा एवं चेव,
वरं - एगिदिएसु नत्थि भाणियव्वा,
आणापाणुपोग्गलपरियट्टा सव्वत्थ एगुत्तरिया -નાવ- વેમાળિયસ્ત નાળિયત્તે
૧. કે, નેરયાળ મંતે!નેરશ્યત્તેવા ઓરાત્રિયपोग्गलपरियट्टा अतीता ?
૩. ગોયમા ! નચિ વો વિ ।
૧. વયા પુરેલા ? ૩. નષિ વો વિ
પં.૨-૧૧. પ્લે -ખાવ- અળિય?મારત્તે।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. (કેટલાકને થશે અને કેટલાકને નહીં થાય, જેને થશે) એમને એકથી માંડીને અનંત સુધી થશે. નં.૨-૧૧. આ જ પ્રમાણે સ્તનિતકુમાર ભવપર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ૬.૧૨, ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક ભવમાં પ્રત્યેક નૈયિક જીવોના ભૂતકાળમાં કેટલા વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ?
ગૌતમ ! એક પણ થયા નથી.
ઉ.
પ્ર. ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ?
ઉ.
એક પણ થશે નહીં.
૬.૧૩-૨૪. એ જ પ્રમાણે જ્યાં વૈક્રિય શરીર છે, ત્યાં એકથી લઈ ઉત્તરોત્તર વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તન સમજવો જોઈએ.
જ્યાં વૈક્રિય શરીર નથી ત્યાં (પ્રત્યેક નૈરયિકના) જેમ પૃથ્વીકાય ભવમાં (વૈક્રિય પુદ્દગલ પરાવર્તનના વિષયમાં) કહ્યું તે જ પ્રમાણે વૈમાનિક ભવ પર્યંત પ્રત્યેક વૈમાનિક જીવનો કહેવું જોઈએ. તૈજસ્ પુદ્ગલ પરાવર્તન અને કાર્પણ પુદ્દગલ પરાવર્તન સર્વત્ર એકથી લઈ ઉત્તરોત્તર અનંત પર્યંત સમજવું જોઈએ.
મનઃપુદ્દગલ પરાવર્તન સમસ્ત પંચેન્દ્રિય જીવોમાં એકથી લઈ ઉત્તરોત્તર અનંત પર્યંત સમજવું જોઈએ. પરંતુ વિકલેન્દ્રિયોમાં મન:પુદ્દગલ પરાવર્તન થતું નથી.
આ જ પ્રમાણે વચન પુદ્દગલ પરાવર્તનના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - તે (વચન પુદ્દગલ પરાવર્તન) એકેન્દ્રિય જીવોમાં ન સમજવું.
આન-પ્રાણ શ્વાસોશ્વાસ) પુદ્દગલ પરાવર્તન સર્વત્ર વૈમાનિકના વૈમાનિક ભવપર્યંત એકથી લઈ અનંત પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. દું, ૧, ભંતે ! નૈયિક ભવમાં અનેક વૈયિક જીવોના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન થયેલા છે ?
ગૌતમ ! એક પણ થયો નથી.
ઉ.
પ્ર. ભવિષ્યમાં કેટલા થશે.
ઉ. એક પણ થશે નહીં.
૬.૨-૧૧. આ જ પ્રમાણે સ્તનિતકુમાર ભવસુધી સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #486

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૦૯
प. द. १२. नेरइयाणं भंते ! पुढविकाइयत्ते केवइया પ્ર. ૮,૧૨, ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક ભવમાં અનેક નૈરયિક ओरालिय पोग्गलपरियट्टा अतीता?
જીવોના ભૂતકાળમાં કેટલા ઔદારિક પુદ્ગલ
પરાવર્તન થયા છે ? ૩. મા ! મviતા |
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયા છે. 1વરૂયા પુરેવડા ?
પ્ર. ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ? ૩. મviતા
ઉ. અનંત થશે. હૃ. ૨૨-૨૨. ઇ -ના-મળુ .
૮.૧૩-૨૧. આ જ પ્રમાણે મનુષ્ય ભવ પર્યત
સમજવું જોઈએ. दं. २२-२४. वाणमंतर-जोइसिय-वेमाणियत्तेजहा
૬.૨૨-૨૪. અનેક નરકવાસીઓના નૈરયિક ભવની नेरइयत्ते।
સમાન વાણવ્યંતર જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક ભવનો
પણ કથન કરવું જોઈએ. एवं -जाव-वेमाणियाणं वेमाणियत्ते।
આ જ પ્રમાણે અનેક વૈમાનિકોના વૈમાનિક ભવ
સુધીનું કથન સમજવું જોઈએ. एवं सत्त वि पोग्गलपरियट्टा भाणियव्वा।
આ જ પ્રમાણે સાતે પુગલ પરાવર્તનનું કથન
સમજવું જોઈએ. जत्थ अस्थि तत्थ अतीता वि परेक्खडा वि अणंता
જેના જેટલા પુદગલ પરાવર્તન હોય એના ભૂતકાળ भाणियब्वा।
અને ભવિષ્યકાળના અનંત સમજવા જોઈએ. जत्थ नत्थि तत्थ दो वि नत्थि भाणियब्वा-जाव
જેને નહીં હોય ત્યાં તેના અતીત અને અનાગત (ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળ) બન્ને નહીં સમજવા
જોઈએ -યાવતप. वेमाणियाणं भंते ! वेमाणियत्ते केवइया आणापाणु પ્ર. ભંતે ! વૈમાનિક ભવમાં અનેક વૈમાનિકોના पोग्गलपरियट्टा अतीता?
ભૂતકાળમાં કેટલા આન-પ્રાણ પુદગલ પરાવર્તન
થયેલા છે ? ૩. લોયમાં ! અનંતા |
ઉ. ગૌતમ ! અનંત થયેલા છે. प. केवइया पुरेक्खडा?
પ્ર. ભવિષ્યમાં કેટલા થશે ? ૩. મiતા -વિચા. સ. ૧૨, ૩૪, સુ. ૨૮-૪૬ ઉ. અનંત થશે. ૭૨. ગોરાજિયા વારિયા નામરસનારા ૭૨. ઔદારિકાદિ પુદગલ પરાવર્તન નામકરણના કારણોનું परूवणं
પ્રરુપણ : . ને અંતે ! પુર્વ સુન્દ્ર
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણે ઔદારિક પુદગલ-પરાવર્તનને 'ओरालियपोग्गलपरियटटे. ओरालियपोग्गल
ઔદારિક પુદ્ગલ પરાવર્તન કહેવામાં આવે છે ? परियट्टे ? उ. गोयमा ! जंणं जीवेणं ओरालियसरीरे वट्टमाणेणं ઉ. ગૌતમ ! ઔદારિક શરીરમાં રહેતા જીવોએ ઔદારિક ओरालियसरीरपायोग्गाई दवाइं ओरालियसरी
શરીરને યોગ્ય દ્રવ્યોને ઔદારિક શરીરરૂપે ગ્રહણ रत्ताए गहियाई, बद्धाइं, पुट्ठाई, कडाई, पट्ठवियाई,
કર્યા, એકમેક (સંકલિત) કર્યા, પૃષ્ટ (સ્પર્શયુક્ત)
કર્યા, કૃત (રચિત) કર્યા, પ્રસ્થાપિત (સ્થિર) કર્યા, निविट्ठाई अभिनिविट्ठाई, अभिसमन्नागयाइं,
સ્થાપિત કર્યા, સર્વથા સંલગ્ન કર્યા, અભિસમન્વાગત परियाइयाइं, परिणामियाई, निज्जिण्णाई,
કર્યા, પર્યાપ્ત કર્યા, પરિણામિક કર્યા, નિર્જીર્ણ કર્યા, निसिरियाई, निसिट्ठाई भवंति.
પૃથફ(ભિન્ન) કર્યા અને પરિવ્યક્ત (ત્યાગ) કર્યા છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
એ જ કારણથી ગૌતમ! એમ કહેવાય છે કે - “ओरालिय पोग्गलपरियट्टे, ओरालिय
ઔદારિક પુદ્ગલ પરાવર્તન, ઔદારિક પુદ્ગલ નાનપરિયા ”
પરાવર્તન છે.”

Page #487

૨૫૧૦
एवं वेउब्वियपोग्गल परियट्टे वि ।
नवरं वेडव्वियसरीरे वट्टमाणेणं वेव्वियसरीरपायोग्गाइं दव्वाइं वेउब्विय सरीरत्ताए મહિયારૂં -ખાવ- નિત્તિવ્હારૂં મવંતિ । सेसं तं चेव ।
एवं - जाव- आणापाणुपोग्गलपरियट्टे ।
वरं आणापाणुपायोग्गाई सव्वदव्वाई आणापाणुत्ताए सव्वं गहियाई - जाव- निसिट्ठाई भवंति ।
सेसं तं चैव ।
વિયા. સ. ૨૨, ૩. ૪, મુ. ૪૭-૪૬
७३. ओरालियाईसत्तण्डं पोग्गलपरियट्टाणं अप्पाबहुयंप. एएसि णं भंते ! ओरालियपोग्गलपरियट्टाणं - जाव- आणापाणुपोग्गलपरियट्टाण य कयरे જ્યરહિતો અપ્પા વા -નાવ- વિશેસાદિયા વા ? ૩. ગોયમા ! છુ. સન્નોવા વેડવિયપો જપરિયટ્ટા,
२. वइ पोग्गलपरियट्टा अनंतगुणा,
३. मणपोग्गलपरियट्टा अणंतगुणा, ४. आणपाणुपोग्गलपरियट्टा अणंतगुणा,
५. ओरालियपोग्गलपरियट्टा अणंतगुणा,
६. तेयापोग्गलपरियट्टा अणंतगुणा,
७. कम्मगपोग्गलपरियट्टा अणंतगुणा । - વિયા. સ. ૧૨, ૩. ૪, મુ. ૪ ૭૪. મોરાજિયાફ સત્તદું પોવરિયટ્ટાને નિત્તળાજ૭૪, परूवणं
-
प. ओरालियपोग्गलपरियट्टेणं भंते ! केवइकालस्स निवत्तिज्जइ ?
उ. गोयमा ! अणंताहिं ओसप्पिणि-उस्सप्पिणीहिं एवइकालस्स निव्वत्तिज्जइ ।
एवं वेडब्बियपोग्गलपरियट्टे वि ।
છ્યું -ખાવ- માળાવાળુપોનપરિયદે ।
વિયા. સ. o૨, ૩. ૪, મુ. ૬૦-૨ ૭, મેરાસિયાપો-રિયટ્ટત્તત્ત નિષ્વજ્ઞાાસ્ત્ર ૭૫,

-
अप्पाबहुयं
૬. एयस्स णं भंते ! १. ओरालियपोग्गलपरियट्ट
निव्वत्तणाकालस्स,
૭૩.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પરાવર્તનના
આ જ પ્રમાણે વૈક્રિય પુદ્દગલ વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – વૈક્રિય શરીરમાં રહેલા વૈક્રિય શરીરના યોગ્ય સમસ્ત દ્રવ્યોને વૈક્રિય શરીરરૂપે ગ્રહણ કરે છે -યાવત્- નિઃસૃષ્ટ (ત્યાગ) કરે છે.
શેષ સમગ્ર કથન પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે આન-પ્રાણ પુદ્દગલ-પરાવર્તન પર્યંત સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – આન-પ્રાણ યોગ્ય સમસ્ત દ્રવ્યોને આન-પ્રાણ સ્વરૂપે ગ્રહણ કરે છે -યાવત્- પરિત્યાગ કરે છે. શેષ સમગ્ર કથન પણ પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ.
ઔદારિકાદિ સાત પુદ્ગલ પરાવર્તનનું અલ્પબહુત્વ : પ્ર. ભંતે ! આ ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન -યાવઆન-પ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તનમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવ- વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી ઓછા વૈક્રિય-પુદ્દગલ પરાવર્તન છે. ૨. (એનાથી) વચન-પુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે. ૩. (એનાથી) મનઃપુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે. ૪. (એનાથી) આન-પ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે.
૫. (એનાથી) ઔદારિક પુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે.
૬. (એનાથી)તૈજસ્ પુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે. ૭. (એનાથી) કાર્મણ પુદ્દગલ પરાવર્તન અનંતગણા છે.
ઔદારિકાદિ સાત પુદ્દગલ પરાવર્તનના નિર્તના (નિષ્પત્તિ-રચના)કાળનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક-પુદ્દગલ પરાવર્તન કેટલા કાળમાં નિર્વર્તિત (નિષ્પન્નપૂર્ણ) થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અનંત ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણી કાળમાં નિષ્પન્ન થાય છે.
એ જ પ્રમાણે વૈક્રિય-પુદ્દગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ સમજવો જોઈએ.
એ જ પ્રમાણે આન-પ્રાણ પુદ્દગલ પરાવર્તન પર્યંતનો નિષ્પત્તિકાળ સમજવો જોઈએ.
ઔદારિકાદિ પુદ્દગલ પરાવર્તન સપ્તકના નિષ્પતિકાળનું
અલ્પબહુત્વ :
પ્ર. ભંતે ! આ ૧. ઔદારિક પુદ્દગલ-પરાવર્તન નિર્વર્તના (નિષ્પત્તિ) કાળનો,
For Private Personal Use Only

Page #488

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૧૧
२. वेउब्बियपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालस्स, . તેવાપોરારિદૃ નિવત્તUTIક્સ, ४. कम्मापोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालस्स, ५. मणपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालस्स, ६. वइपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालस्स, ७. आणापाणुपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालस्स य
कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा? ૩. ગયા !
१. सव्वत्थोवे कम्मगपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकाले,
२. तेयापोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकाले अणंतगुणे,
૨. વૈક્રિય પુદ્ગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો, ૩. તૈજસ્ પુગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો, ૪. કામણ પુદ્ગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો, ૫. મનઃ પુદ્ગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો, ૬. વચન પુદ્ગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો, ૭. આન-પ્રાણ પુદ્ગલ-પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળનો
કોણ કોનાથી અલ્પ -ચાવત- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ !
૧. સૌથી ઓછા કાર્મણ-પુદ્ગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ છે, ૨. (એનાથી) તૈજસ્ પુદ્ગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ અનંતગણો છે. ૩. (એનાથી) ઔદારિક પુદ્ગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ અનંતગણો છે. ૪. (એનાથી) આન-પ્રાણ પુદ્ગલ પરાવર્તન નિપત્તિકાળ અનંતગણો છે. પ. (એનાથી) મનઃપુદગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ અનંતગણો છે. ૬. (એનાથી) વચન પુદગલ પરાવર્તન નિષ્પત્તિકાળ અનંતગણો છે.
૭. (એનાથી) વૈક્રિય પુલ પરાવર્તન નિપત્તિકાળ અનંતગણો છે.
३.ओरालियपोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकालेअणंतगुणे,
४.आणापाणुपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकालेअणंतगुणे,
५. मणपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकाले अणंतगुणे,
६. वइपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकाले अणंतगुणे,
७. वेउब्वियपोग्गलपरियट्ट निव्वत्तणाकाले अणंतगुणे।
- વિચા. સ. ૨૨, ૩, ૪, સુ. ૧૩ ७६. परमाणु खंधाण तिकालवत्तित्त परूवणं
. મંતે ! પરમ તીતમvid સાસર્થે સમર્થ
भुवीति वत्तव्वं सिया? उ. हता, गोयमा ! (दव्वट्ठयाए) एस णं पोग्गले
तीतमणंतं सासयं समयं भुवीति वत्तव्वं सिया।
प. एसणं भंते! पोग्गले पडुप्पन्नं सासयं समयं भवतीति
वत्तव्वं सिया? उ. हंता, गोयमा ! एस णं पोग्गले पडुप्पन्नं सासयं
समयं भवतीति वत्तव्वं सिया। प. एस णं भंते ! पोग्गले अणागयमणंतं सासयं समयं
भविस्सतीति वत्तव्वं सिया ? ૩. દંતા, શોથમા ! જે મારે મUTIFાયમvii
सासयं समयं भविस्सतीति वत्तव्वं सिया। एवं खंधेण वि तिन्नि आलावगा भाणियब्वा ।
- વિચા. સ. ૨, ૩, ૪, સુ. ૭-૧૦
૭૬, પરમાણુ અને સ્કંધોના ત્રિકાળવર્તીત્વનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! શું તે (પરમાણુ) પુદ્ગલ ભૂતકાળ, અનંત
શાશ્વત કાળમાં હતા, એવું કહી શકાય છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! (દ્રવ્યની અપેક્ષાએ) આ પુદ્ગલ
ભૂતકાળ અનંત શાશ્વતકાળમાં હતા, એવું કહી
શકાય છે. પ્ર, ભંતે ! શું આ પુદ્ગલ વર્તમાન શાશ્વતકાળમાં છે,
એવું કહી શકાય છે ? હા, ગૌતમ ! આ પુદ્ગલ વર્તમાન શાશ્વતકાળમાં
છે, એવું કહી શકાય છે. પ્ર. ભંતે! શું આ પુદ્ગલ અનંત શાશ્વત ભવિષ્યકાળમાં
રહેશે, એવું કહી શકાય છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! આ પુદ્ગલ અનંત શાશ્વત
ભવિષ્યકાળમાં રહેશે, એવું કહી શકાય છે. આ જ પ્રમાણે સ્કંધ'ની સાથે પણ ત્રણે કાળ સંબંધિત આલાપક સમજવા જોઈએ.
:

Page #489

૨૫૧૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૭૭, પરમાણુપો જેનું ધેનુ પડવીસવડનું ય અનુત્તેર્ફ ૭૭. પરમાણુ પુદ્દગલોનું સ્કંધો અને ચોવીસ દંડકોમાં
परूवणं
અનુશ્રેણીગતિનું પ્રરૂપણ :
प. परमाणुपोग्गलाणं भंते! किं अणुसेढिं गई पवत्तइ, विसेदिं गई पवत्तइ ?
उ. गोयमा ! अणुसेढिं गई पवत्तइ, नो विसेढि गई
पवत्तई ।
प. दुपएसियाणं भंते ! खंधाणं किं अणुसेढिं गई पवत्तइ, विसेढिं गई पवत्तइ ?
૩. ગોયમા ! તું એવ
एवं - जाव- अणंतपएसियाणं खंधाणं ।
પ.
. નેરડ્યાનું મંતે ! અનુત્તેહિં મર્દ પવત્ત, विसेढिं गई पवत्तइ ?
उ. गोयमा ! अणुसेढिं गई पवत्तइ, नो विसेढिं गई
पवत्तइ ।
૩. ૨-૨૪. વૅ -ખાવ- વેમાળિયાળ ।
- વિયા. સ. ૨૬, ૩. રૂ, સુ. o ૦૧-?? ? ૭૮, પરમાણુોશન થાળ સમક્-સમ-સરસા ૭૮, परूवणं
૧. પરમાણુ ો ાણે ખં ભંતે ! ચિં સગડ્યું, સમો, સપÈ,
વાદુ ઞળડ્યું, અમન્ગ્રે, અપસે ?
૩. ગોયમા ! ઞળડ્યું, અમો, અપજ્ઞે,
નો સઞ, સમો, સપત્તે ।
૧. વુપતિપ્ માં મંતે ! સંધે વિં સગડ્યું, સમો, સપસે, વાહુ બળડ્યું, અમો, અપસે ?
૩. ગોયમા ! સબડ્યું, અમો, સપ્તે,
તે અાડ્યું, જો સમડ્યું, જો અપપ્તે । ૬. તિપતિ ખં ભંતે! પંથેવિંગક્કે, સમો, સપણે, વાદુ અાડ્યું, અમો, અપણે ?
૩. ગોયમા ! મળ, સમો, સપ્તે,
નો સમ′′, નો ગમો, નો અપલ્સે ।
जहा दुपएसओ तहा जे समा ते भाणियव्वा, जे विसमा ते जहा तिपएसिओ तहा भाणियव्वा ।

પ્ર. ભંતે ! ૫૨માણુ પુદ્દગલોની અનુશ્રેણી (આકાશપ્રદેશોની શ્રેણીની અનુસાર) ગતિ હોય છે કે એનાથી વિશ્રેણી (વિપરીત) ગતિ હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પરમાણુ પુદ્દગલોની અનુશ્રેણી ગતિ હોય છે, વિશ્રેણી ગતિ હોતી નથી.
પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધોની અનુશ્રેણીગતિ હોય છે કે વિશ્રેણી ગતિ હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે અનંત-પ્રદેશિક સ્કંધ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ૬.૧. ભંતે ! નૈરયિકોની અનુશ્રેણી ગતિ હોય છે કે વિશ્રેણી ગતિ હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અનુશ્રેણી ગતિ હોય છે, વિશ્રેણી ગતિ હોતી નથી.
૬. ૨-૨૪. આ જ પ્રમાણે વૈમાનિક પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પરમાણુ પુદ્દગલ સ્કંધોનું સાર્ધ-સમધ્ય અને સપ્રદેશ વગેરેનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! શું પરમાણુ પુદ્દગલ સાર્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ,
અથવા અનÁ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! (૫૨માણુ-પુદ્દગલ) અનર્દ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ હોય છે
પરંતુ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ હોતા નથી. પ્ર. ભંતે ! શું દ્વિપદેશિક સ્કંધ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે અથવા અનÁ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! (દ્વિપ્રદેશી ) સાદ્ધ, અમધ્ય અને સપ્રદેશ છે, પરંતુ અનÁ, સમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી.
પ્ર. ભંતે ! શું ત્રિપ્રદેશી ધ સાદ્ધ, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે અથવા અનર્દ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! (ત્રિપ્રદેશી કંધ) અનર્દ્ર, સમધ્ય અને સપ્રદેશ છે.
પરંતુ સાદ્ધ, અમધ્ય અને અપ્રદેશ નથી.
જે પ્રમાણે દ્વિપ્રદેશી સ્કંધ વિષયક સાઈ વગેરેનું કથન કર્યું, તે જ પ્રમાણે સમસંખ્યા(૪, ૬, ૮, ૧૦)યુક્ત સ્કંધોનું અને વિષમ સંખ્યા (૩, ૫, ૭, ૯), યુક્ત સ્કંધોનું વર્ણન ત્રિપ્રદેશી કંધોની અનુસાર કહેવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #490

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૧૩
1. સંજ્ઞપસિU મંત! વંદે જિં સમજે, સમજો, પ્ર. ભંતે ! શું સંખ્યાત-પ્રદેશી અંધ સાર્ધ, સમધ્ય सपएसे, उदाहु अणड्ढे अमज्झे अपएसे ?
અને સપ્રદેશ છે અથવા અનદ્ધ, અમધ્ય અને
અપ્રદેશ છે ? उ. गोयमा ! सिय सअड्ढे, अमझे, सपएसे,
ઉ. ગૌતમ ! તે કયારેક સાર્ધ, અમધ્ય અને સંપ્રદેશ सिय अणड्ढे, समझे, सपएसे ।
છે તથા કયારેક અનર્ધ, સમધ્ય અને સંપ્રદેશ છે. जहा संखेज्जपएसिओतहा असंखेज्जपएसिओ वि,
જે પ્રમાણે સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધના વિષયમાં કહ્યું अणंतपएसिओ वि भाणियब्बो।
એ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ અને અનંત - વિચા. સ. ૬, ૩. ૭, . ૨-૨૦
પ્રદેશી કંધના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. ૭૧. પરમાણુવા પેમુ સ૮-ગ ઉવ- ૭૯. પરમાણુ પુદ્ગલ સ્કંધોમાં સાદ્ધ - અનÁત્વનું પ્રરૂપણ : 1. પરમાણુ પોઢે અંતે ! હિંસ ના ? પ્ર. ભંતે! પરમાણુ પુદ્ગલ સાદ્ધ (સમાન ભાગે અડધો
અડધ ભાગ) છે કે અનદ્ધ(સમાનભાગે અડધોઅડધ
નહીં) છે ? ૩. મોથમી! નો સ૮, અત્રે
ઉ. ગૌતમ ! તે સાદ્ધ નથી, અનદ્ધ છે. ૫. સુપસિણ મંતે ! સિન્હે, ?
પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ સાદ્ધ છે કે અનદ્ધ છે ? ૩. ગોયમ ! સર્વે, નો સટ્ટા
ઉ. ગૌતમ ! તે સાદ્ધ છે, અનó નથી. तिपएसिए जहा परमाणु पोग्गले,
ત્રિપ્રદેશી ઢંધનું કથન પરમાણુ-પુદગલને અનુરૂપ છે. चउप्पएसिए जहा दुपएसिए,
ચતુuદેશી ઢંધનું કથન દ્વિપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. पंचपएसिए जहा तिपएसिए,
પંચપ્રદેશી ઢંધનું કથન ત્રિપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. छप्पएसिए जहा दुपएसिए,
પહ્મદેશી સ્કંધનું કથન ક્રિપ્રદેશ સ્કંધને અનુરૂપ છે. सत्तपएसिए जहा तिपएसिए,
સપ્તપ્રદેશી ઢંધનું કથન uિદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. अट्ठपएसिए जहा दुपएसिए,
અય્યદેશી ઢંધનું કથન ક્રિપ્રદેશી અંધને અનુરૂપ છે. नवपएसिए जहा तिपएसिए,
નવપ્રદેશી ઢંધનું કથન ત્રિપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ છે. दसपएसिए जहा दुपएसिए।
દસપ્રદેશી ઢંધનું કથન ટિપ્રદેશી સ્કંધને અનુરૂપ છે. प. संखेज्जपएसिए णं भंते ! खंधे किं सड्ढे, अणड्ढे ? પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ સાર્દુ છે કે અનદ્ધ છે ? ૩. ગયા ! સિય સન્ડે સિય મળત્તે
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ કયારેક સાદ્ધ છે અને ક્યારેક
અનó છે. एवं असंखेज्जपएसिए वि,
આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ વિષયક
સમજવું જોઈએ. एवं अणंतपएसिए वि।
આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી અંધ વિષયક કથન
કરવું જોઈએ. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! किं सड्ढा अणड्ढा ? પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરમાણુ પુદ્ગલ સાદ્ધ છે કે અનદ્ધ
છે ? . સોયમા ! સદ્વ વા, બળદ્ર વા,
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સાદ્ધ પણ છે અને અનદ્ધ પણ છે. વે નવ-અનંતપસિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું - વિચા. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૬૭૪-૨૮૮
જોઈએ. ૮૦. પરમાણુ યાત્રા નુ વંધેલુ સિર માયા વ - ૮૦. પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોમાં કથંચિત આત્માદિ રૂપોનું
પ્રરૂપણ : . સાચા અંતે!ઘરમાણુપોમાસું, અને પરમાણુ પરાત્રે? પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ પુદ્ગલ આત્મરૂપ (સપ) છે
કે અન્ય (બીજું અસદુ૫) છે ?

Page #491

૨૫૧૪
૩. . પરમાણુ પરાત્રે સિય નથી,
૨. સિય નો માયા, રૂ. સિય વત્તત્રં માયા ય, નો માયા ચ |
प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“परमाणु पोग्गले सिय आया, सिय नो आया सिय अवत्तव्वं आयाइ य, नो आयाइ य?"
૩. નવમા ! ૨. સપૂતો માટે માથા,
૨. પરન્સ માર્ટ નો માયા, ३. तदुभयस्स आइठे अवत्तव्वं आयाइ य, नो ગાય ય, से तेणढेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“परमाणु पोग्गले सिय आया, सिय नो आया सिय अवत्तव्वं आयाइ य, नो आयाइ य।"
प. आया भंते ! दुपएसिए खंधे अन्ने दुपएसिए खंधे ? ૩. ગયા ! કુપfસ, વંધે
૨. સિય માયા, ૨. સિય નો થા, ३. सिय अवत्तव्यं आया इ य, नो आया इ य,
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ઉ. ગૌતમ! ૧. પરમાણુ પુગલ કથંચિત્ સરૂપ છે.
૨. કથંચિત્ અસરૂપ છે, ૩. કથંચિત્ સદ્-અસદ્દરૂપ હોવાને કારણે
અવફતવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણસર એમ કહેવાય છે કે –
"પરમાણુ પુદ્ગલ કથંચિત્ સરૂપ છે, કથંચિત અસરૂપ છે અને કથંચિત સદ્- અદ્રૂપ હોવાને
કારણે અવક્તવ્ય છે ?” ઉ. ગૌતમ! ૧. પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સદૂરૂપ છે.
૨. પરરૂપની અપેક્ષાએ અસરૂપ છે. ૩. ઊભય (સ્વ-પ૨)ની અપેક્ષાએ સદ્-અસરૂપ હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. આ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કે“પરમાણુ પુદ્ગલ કથંચિત્ સરૂપ છે, કથંચિત અસદ્દરૂપ છે અને કથંચિત્ સદ્-અસરૂપ હોવાને
કારણે અવક્તવ્ય છે.” પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ સદરૂપ છે કે અસરૂપ છે? ઉ. ગૌતમ ! દ્વિપ્રદેશ સ્કંધ -
૧. કથંચિત્ સદ્દરૂપ છે, ૨. કથંચિત્ અસરૂપ છે, ૩. કથંચિત્ સ અસરૂપ હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે, ૪. કથંચિત્ સરૂપ છે અને કથંચિતું અસરૂપ છે, ૫. કથંચિત્ સરૂપ હોવા છતાં પણ સદ્-અસદ્ (ઊભય સ્વરૂપે) હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૬. કથંચિત્ અસરૂપ હોવા છતાં પણ સદ્ અસદ્
(ઊભય સ્વરૂપે) હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણોથી એમ કહેવાય છે કે –
"દ્ધિપ્રદેશી સ્કંધ – ૧. કથંચિત્ સદૂરૂપ છે વાવતુક. કથંચિત્ અસદ્દસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ સદ્-અસત્ (ઊભયસ્વરૂપે) હોવાને કારણે
અવક્તવ્ય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! (ક્રિપ્રદેશ સ્કંધ) -
૧. પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સરૂપ છે, ૨. અન્ય (પર) રૂપની અપેક્ષાએ અસરૂપ છે, ૩. ઊભયરૂપની અપેક્ષાએ ઢિપ્રદેશી ઢંધ સદ્
૪. સિય માય , નો માથા ફુ ય,
५. सिय आया य, अवत्तव्वं आया इय, नो आया इय,
६. सिय नो आया य, अवत्तव्वं आया इ य, नो
માયા ફુ ય | ૫. તે વેળvi મેતે ! વુન્દ્ર
"दुपएसिए खंधे १. सिय आया-जाव-६. सिय नो आया य, अवत्तव्वं आया इय, नो आया इ य?"
૩. ગયા !
१. अप्पणो आइठे आया, २. परस्स आइ8 नो आया, ३. तदुभयस्स आइठे अवत्तव्वं, दुपएसिए खंधे आया

Page #492

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૧૫
इ य, नो आया इ य, ४. देसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसे आइट्टे असब्भावपज्जवे, दुप्पएसिए खंधे आया य, नो आया य,
५. देसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसे आइट्ठे तदुभयपज्जवे, दुपएसिए खंधे आया य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इ य,
६. देसे आइढे असब्भावपज्जवे, देसे आइट्टे तदुभयपज्जवे, दुपएसिए खंधे नो आया इ य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इ य,
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ"दुपएसिए खंधे १. सिय आया -जाव-६. सिय नो आया य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इ य ।
प. आया भंते ! तिपएसिए खंधे, अन्ने तिपएसिए खंधे?
૩. નયમ ! તિપસિખ વંધે
૨. સિય માયા, ૨. સિય નો સાથ, ૩. સિય વત્તત્રં ગાય રૂ , નો માથા ફુ ય,
અસરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૪. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ સદ્દસ્વરૂપે છે અને અસદ્દસ્વરૂપે છે. ૫. સદ્ભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને તદુભય (તે બંને) પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ દ્વિપ્રદેશી ઢંધ સદ્દસ્વરૂપે છે અને સદ્-અસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૬, અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ તદુભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ દ્ધિપ્રદેશી સ્કંધ અસદૂરૂપ છે અને સદ્-અસરૂપ હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. આ કારણથી ગૌતમ એમ કહેવામાં આવે છે કે - ઢિપ્રદેશી સ્કંધ ૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે છે -વાવ૬. કથંચિત અસ સ્વરૂપે હોવા છતાં પણ સદ્દઅસદ્
(ઊભયસ્વરૂપે) હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સદ્દસ્વરૂપે છે કે અસદ્દસ્વ
રૂપે છે ? ઉ. ગૌતમ ! ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ -
૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે છે, ૨. કથંચિત્ અસદ્દસ્વરૂપે છે, ૩. કથંચિત્ સદ્-અસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે, ૪. કથંચિત્ સ્વરૂપ છે અને કથંચિત્ અસદ્દસ્વરૂપે છે. ૫. કથંચિત્ એક સદ્દસ્વરૂપે છે અને અનેક અસદ્દસ્વરૂપે છે. ૬. કથંચિત્ અનેક સ્વરૂપે અને અસદ્દસ્વરૂપે છે. ૭. કથંચિત સદ્દસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ સદુઅસ (ઊભય સ્વરૂપે) હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૮, કથંચિત એક સદૃસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ અનેક સઅસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૯. કથંચિત્ અનેક સદૃસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ એક સદ્અસદ્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે, ૧૦. કથંચિત્ અસદ્દસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ સઅસદ્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૧૧. કથંચિત્ એક અસસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ અનેક સદૂ-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે.
૪. સિય માયા , ન માયા ય,
સિય માયા ચ, નો માથા ૨,
૬, સિય માથાનો ૨. નો માથા ય,
७. सिय आया य, अवत्तव्वं आया इय, नो आया इय,
८. सिय आया य, अवत्तव्वाइं आयाओ य, नो आयाओ य, ९. सिय आयाओ य, अवत्तव्वं आया इय, नो आया इ य, १०. सिय नो आया य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इ य, ११.सियनो आया य, अवत्तव्वाइं आयाओ य, नो સાયબો ય,

Page #493

૨૫૧૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
१२.सिय नो आयाओ य, अवत्तव्वं आया इय, नो માથા ફુ ય,
१३. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्यं आया
ફુ ય, ન માયા રૂ ૫, प. से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ-“तिपएसिए खंधे,
૨. સિચ માથા -નવ१३. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्वं आया
ટુ ૨, ની કથા ફુ ય ?” ૩. નોયતિપસિU વંધે
૨. ગપ્પા મારૂઢે માયા, २. परस्स आइट्टे नो आया, ३. तदुभयस्स आइठे अवत्तव्वं-आया इय, नो માથા ૬ ૨, ४. देसे आइट्टे सब्भावपज्जवे, देसे आइट्टे असब्भावपज्जवे, तिपएसिए खंधे आया य, नो आया य,
५. वेसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसा आइट्ठा असब्भावपज्जवा, तिपएसिए खंधे आया य, नो आयाओ य,
૧૨. કથંચિત્ અનેક અસદ્દસ્વરૂપે હોવા છતાં પણ એક સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૧૩. કથંચિત્ સ્વરૂપે અને અસદ્દસ્વરૂપે છે અને
સદ્ અસદ્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણસર એમ કહેવામાં આવે છે કે
ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ - ૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપ છે -વાવ૧૩. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે અસદ્દસ્વરૂપે અને
સં–અસદ્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ -
૧. પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સરૂપ છે, ૨. અન્ય (૫૨) સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અસરૂપ છે, ૩. ઊભયરૂપની અપેક્ષાએ સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે, ૪. સભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ -અસદ્દરૂપ છે. ૫. સદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને અસદ્ભાવ પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સદ્દસ્વરૂપ છે અને અસવરૂપ નથી. ૬. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ અને અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સંસ્વરૂપ છે અને અસસ્વરૂપ નથી. ૭. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને ઊભય(સદ્ભાવ અને અસાવ) પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ સદ્દસ્વરૂપ અને અસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે. ૮. સભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને ઊભય પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સદ્દસ્વરૂપે અને અસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યક્તવ્ય છે. ૯. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ અને ઊભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સદ્દસ્વરૂપે છે અને સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે. (અસ્તિ અવ્યકતવ્યના) ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૦. અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ
અને ઊભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ અસદૂરૂપ છે અને સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યક્તવ્ય છે.
६. देसा आइट्ठा सब्भावपज्जवा, देसे आइठे असब्भावपज्जवे, तिपएसिए खंधे आयाओ य, नो आयाओ य, ७. देसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसे आइटे तदुभयपज्जवे, अवत्तव्वं आयाइ य, नो आयाइ य, तिपएसिए खंधे आया य, आयाओ य,
८. देसे आइ8 सब्भावपज्जवे, देसा आइट्ठा तदुभयपज्जवा, तिपएसिएखंधेआया य, अवत्तब्वाइं आयाओ य, नो आयाओ य,
९. देसा आइट्ठा सब्भावपज्जवा, देसे आइट्टे तदुभयपज्जवे, तिपएसिए खंधे आयाओ य, अवत्तव्वं-आयाइय, नो आया इय, एए तिन्नि भंगा,
१०. देसे आइढे असब्भावपज्जवे, देसे आइट्टे तदुभयपज्जवे, तिपएसिए खंधे नो आया य. अवत्तव्वं-आया इ य, नो आया इय,

Page #494

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૧૭
११. देसे आइट्टे असब्भावपज्जवे, देसा आइट्ठा तदुभयपज्जवा, तिपएसिए खंधे नो आया य, अवत्तब्वाइं-आयाओ य, नो आयाओ य,
१२. देसा आइट्ठा असब्भावपज्जवा, देसे आइलैं तदुभयपज्जवे, तिपएसिए खंधे नो आयाओ य. अवत्तव्वं-आया इय नो आया इय, एए तिन्निभंगा,
१३. देसे आइछे सब्भावपज्जवे, देसे आइट्ठ असब्भावपज्जवे, देसे आइठे तदुभयपज्जवे, तिपएसिए खंधे आया य, नो आया य, अवत्तव्वंआया इ य, नो आया इ य,
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“तिपएसिए खंधे १.सिय आया -जाव-१३. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्वं-आया इ य, नो
માથા ફુ ય ” प. आया भंते ! चउप्पएसिए खंधे, अन्ने चउप्पएसिए
વંધે ? उ. गोयमा ! चउप्पएसिए खंधे
૨. સિય માયા, ૨. સિય નો માયા, રૂ. સિય અવત્તવૃં-માયા ફુ ય, ન માય ફુ ય,
૧૧. અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને તદુભય પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ અસદ્દસ્વરૂપે છે અને સદ્-અસત્
સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યક્તવ્ય છે. ૧૨. અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ અને તદુભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ અસદ્દસ્વરૂપે છે અને સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે. આ નાસ્તિ અવ્યકતવ્ય)ના ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ. ૧૩. સદ્ભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ, અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ અને તદુભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ત્રિપ્રદેશી ઢંધ સસ્વરૂપે છે, અસસ્વરૂપે છે અને સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે. આ કારણે ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કે"ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ- ૧. કથંચિત સદ્દસ્વરૂપે છે -યાવત૧૩. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે, અસદ્દસ્વરૂપે અને
સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યક્તવ્ય છે.” પ્ર. ભંતે ! ચતુર્દશી સ્કંધ સદ્દસ્વરૂપે છે કે અસદ્
સ્વરૂપે છે ? ગૌતમ ! ચતુuદેશી સ્કંધ - ૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે છે, ૨. કથંચિત્ અસલ્વરૂપે છે, ૩. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે અસદ્દસ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે, ૪-૭. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે અને અસદ્દસ્વરૂપે છે, અહીંયા (એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચાર ભંગ હોય છે. ૮-૧૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે અને અવ્યક્તવ્ય છે. અહીંયા (એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચાર ભંગ હોય છે. ૧૨-૧૫. કથંચિત અસદ્દસ્વરૂપે અને અવ્યકતવ્ય છે. (અહીંયા પણ એક વચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચાર ભંગ હોય છે. ૧૬. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે-અસદ્દસ્વરૂપે અને સદ્અસદ્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે. ૧૭. કથંચિત્ એક સદ્દસ્વરૂપ છે અને અસદ્દસ્વરૂપે છે અને અનેક સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે,
૪-૭. સિય માયા ય, નો માથા ય,
મેજો,
८-११. सिय आया य, अवत्तव्यं, चउभंगो
૨૨-૨૬. સિય નો માથી , અવનબં, પરમેનો,
१६. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्वं-आया इय, नो आया इ य, १७.सिय आयाय, नोआयाय, अवत्तब्वाइं-आयाओ ચ, ન માયા ૨,

Page #495

૨ ૫૧૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
१८.सिय आया य, नो आयाओय, अवत्तव्वं-आया ફુ ય, ના મયા ફુ ય,
१९.सिय आयाओय,नो आया य, अवत्तव्वं-आया इ य, नो आया इ य,
प. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“વંધે છે. સિય ગાથા ૨ -ગાવ१९.सिय आयाओय,नो आया य, अवत्तव्बं-आया રુચ, નો આયા રૂ ૨?”
उ. गोयमा ! चउप्पएसिए खंधे
. માઢે માયા, २. परस्स आइठे नो आया, ३. तदुभयस्स आइठे अवत्तव्वं-आया इ य, नो માથા ફુ ય, ४-७. देसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसे आइठे असब्भावपज्जवे चउभंगो,
૧૮. કથંચિત્ એક સ્વરૂપે છે, અનેક અસદ્દસ્વરૂપે છે અને એક સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવક્તવ્ય છે, ૧૯. કથંચિત્ અનેક સદૃસ્વરૂપે છે, એક અસદૃસ્વરૂપે છે અને એક સ-અસત્ સ્વરૂપે
હોવાને કારણે અવકતવ્ય છે. પ્ર. ભંતે ! કયા કારણસર એમ કહેવામાં આવે છે કે –
"ચતુuદેશી ઢંધ- ૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે છે -યાવત- ૧૯. કથંચિત્ અનેક સદ્દસ્વરૂપે છે, એક અસદ્દસ્વરૂપે છે અને એક સ-અસત્ સ્વરૂપે
હોવાને કારણે અવકતવ્ય છે ?” ઉ. ગૌતમ ! ચતુuદેશી સ્કંધ -
૧. પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સરૂપ છે. ૨. અન્ય (પર) સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અસરૂપ છે. ૩. ઊભયરૂપની અપેક્ષાએ સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૪-૭, સદ્ભાવ-પર્યાયવાળા (યુક્ત) એક દેશની અપેક્ષાએ અને અસદૂભાવ પર્યાયવાળા (યુક્ત) એક દેશની અપેક્ષાએ (એકવચન અને બહુવચનના ક્રમથી) ચાર ભંગ થાય છે. ૮-૧૧. સર્ભાવ પર્યાયયુક્ત અને તદુભય પર્યાયયુક્તની અપેક્ષાએ (એકવચન-બહુવચનના ક્રમથી) ચાર ભંગ થાય છે. ૧૨-૧૫. અદૂભાવ પર્યાયયુક્ત અને તદુભય પર્યાયયુક્તની અપેક્ષાએ (એકવચન-બહુવચનના ક્રમથી) ચાર ભંગ થાય છે. ૧૬. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ, અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ અને તદુભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ચતુuદેશી સ્કંધ સદૂરૂપ-અસરૂપ છે અને સદ્-અસદુરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૧૭. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ, અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષા અને તદુભય પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ ચતુuદેશી ઢંધ સદુરૂપ-અસદૂરૂપ છે અને અનેક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૧૮. સભાવ પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ અસદ્ભાવ પર્યાયયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ અને તદુભય પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ ચતુuદેશી ઢંધ સરૂપ છે, અસરૂપ છે અને સદૂ-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે.
૮-૨૨. સદભાવપષ્ણવે તદુમય, રમે,
१२-१५.असब्भावपज्जवेणं तदुभएणय, चउभंगो,
१६. देसे आइ8 सब्भावपज्जवे, देसे आइ8 असब्भावपज्जवे, देसे आइ8 तदुभयपज्जवे, चउप्पएसिए खंधे आया य, नो आया य, अवत्तव्वंआया इ य, नो आया इ य,
१७. देसे आइठे सब्भावपज्जवे, देसे आइट्टे असब्भावपज्जवे, देसा आइट्ठा तदुभयपज्जवा, चउप्पएसिए खंधे, आया य,नो आयाय, अवत्तब्वाइंआयाओ य, नो आयाओ य,
१८. देसे आइ8 सब्भावपज्जवे, देसा आइट्ठा असब्भावपज्जवा, देसे आइठे तदुभयपज्जवे, चउप्पएसिए खंधे आया य, नो आयाओ य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इ य,

Page #496

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૧૯
१९. देसा आइट्ठा सब्भावपज्जवा, देसे आइठे असब्भावपज्जवे, देसे आइलैं तदुभयपज्जवे, चउप्पसिए खंधे आयाओय,नो आया य, अवत्तव्वंआया इ य, नो आया इय,
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ"चउप्पएसिए खंधे, १. सिय आया-जाव-१९. सिय आयाओ य, नो आया य, अवत्तव्वं-आया इय, नो
માય ફુ ” प. आया भंते ! पंचपएसिए खंधे, अन्ने पंचपएसिए
૧૯. સદૂભાવ-પર્યાયુક્ત અનેક દેશોની અપેક્ષાએ, અસદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ તથા તદુભય પર્યાયયુક્ત એક દેશની અપેક્ષાએ ચતુષ્પદેશી સ્કંધ સદૂરૂપ છે, અસરૂપ છે અને સદ્-અસદ્દરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. આ કારણથી ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કેચતુષ્પદેશી ઢંધ-૧. કથંચિત્ સરૂપ છે -યાવત૧૯. કથંચિત્ અનેક સરૂપ છે, એક અસરૂપ છે
અને એક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે.” પ્ર. ભંતે ! પંચપ્રદેશી ઢંધ સરૂપ છે કે અસરૂપ છે?
વધે?
उ. गोयमा ! पंचपएसिए खंधे
૨. સિય માયા, ૨. સિય નો માથા, ३. सिय अवत्तव्वं-आया इ य, नो आया इ य, ४-७. सिय आया य, नो आया य, चउभंगो
८-११. सिय आया य अवत्तव्वं, चउभंगो
१२-१५. सिय नो आया य अवत्तव्वेण य, चउभंगो
१६. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्वं आया इ ચ, નો માથા ફુ યા १७.सिय आया य,नो आयाय, अवत्तब्वाइं आयाओ ચ, નો માથા ચા १८. सिय आया य, नो आया य, अवत्तव्वं आया ફુ ય, નો આયા રૂ ૫ા १९.सिय आयाय, नो आया य, अवत्तव्वं आयाओ ય, નો કાયા . २०.सिय आयाओय, नो आया य, अवत्तव्वं आया ફુ ય, ન માયા ફુ યો २१. सिय आयाओय, नोआयाय, अवत्तव्वं आयाओ ચ, ન માયા મા २२. सिय आयाओ य, नो आयाओ य, अवत्तव्वं आया इ य, नो आया इय।
ઉ. ગૌતમ ! પંચપ્રદેશી ઢંધ -
૧. કથંચિત્ સદરૂપ છે. ૨. કથંચિત્ અસરૂપ છે. ૩. કથંચિત્ સદ્ અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૪-૭. કથંચિત્ સરૂપ અને અસદ્દરૂપ છે. (અહીંયા એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચાર ભંગ થાય છે. ૮-૧૧. કથંચિત્ સદુરૂપ અને અવક્તવ્ય છે. (અહીં પણ એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચારભંગ થાય છે. ૧૨-૧૫. કથંચિત્ અસરૂપ અને અવક્તવ્ય છે (અહીં પણ એકવચન અને બહુવચનની અપેક્ષાએ) ચાર ભંગ થાય છે. ૧૬. કથંચિત્ સરૂપ છે, અસદૂરૂપ છે અને સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૧૭. કથંચિત્ એક-સુદૂરૂપ અને એક અસદુરૂપ છે અને અનેક સદ્અ સરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૧૮. કથંચિત્ એક સદૂરૂપ છે, અનેક અસરૂપ છે અને એક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૧૯. કથંચિત્ એક સરૂપ છે, એક અસદૂરૂપ છે અને અનેક સદ્અ સરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૨૦. કથંચિત્ અનેક સરૂપ છે, એક અસરૂપ અને એક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૨૧. કથંચિત્ અનેક સરૂપ છે, એક અસરૂપ અને અનેક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે. ૨૨. કથંચિત્ અનેક સરૂપ છે અને અનેક અસરૂપ છે અને એક સદ્-અદ્રરૂપ હોવાથી અવકતવ્ય છે.

Page #497

૨૫૨૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ
“पंचपएसिए खंधे, १. सिया आया -जाव-२२. सिय आयाओ य, नो आयाओ य, अवत्तव्वं आया इ य, નો મામા ફુ ય ?” જયમાં ! છે. આપણને માફટ્ટે માયા, २. परस्स आइठे नो आया, ३. तदुभयस्स आइठे अवत्तव्वं,
४-१५. देसे आइ8 सब्भावपज्जवे, देसे आइ8 असब्भावपज्जवे,
एवं दुयगसंजोगे सब्बे पडंति, (दुवालस भंगा)૨૬-૨૨. તિરંગોનપst (7)
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ“qવપfસણ ધંધે, . સિય માથા -ગાર્વ- ૨૨. सिय आयाओ य, नो आयाओ य, अवत्तव्वं आया ફુ ય, નો માથા ફુ ય ”
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવામાં આવે છે કે -
“પંચપ્રદેશી ઢંધ-૧. કથંચિત્ સદૂરૂપ છે યાવતુ૨૨. કથંચિત અનેક સરૂપ છે અને અનેક અસરૂપ
છે અને એક સદ્-અસરૂપ હોવાથી અવક્તવ્ય છે? ઉ. ગૌતમ ! પંચપ્રદેશી સ્કંધ -
૧. પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સરૂપ છે, ૨. અન્ય (૫૨) સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અસરૂપ છે, ૩. ઊભય સ્વરૂપની અપેક્ષાએ સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવકતવ્ય છે, ૪-૧૫. સદૂભાવ પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ અને અસદ્દભાવ પર્યાયયુક્ત એકદેશની અપેક્ષાએ તથા આ જ પ્રકારે હિક (બે) સંયોગીમાં સમગ્ર (બાર) ભંગ બને છે. ૧૬-૨૨, ત્રિક (ત્રણ) સંયોગીના આઠ ભંગોમાંથી અંતિમ ભંગ થયેલ નહોવાને કારણે સાત ભંગ બને છે. આ કારણસર ગૌતમ ! એમ કહેવામાં આવે છે કેપંચપ્રદેશી સ્કંધ - ૧. કથંચિત્ સદ્દસ્વરૂપે છે -પાવતુ- ૨૨. કથંચિત્ અનેક સદ્દસ્વરૂપે છે અને અનેક અસદ્દસ્વરૂપે છે અને એક સદ્-અસત્ સ્વરૂપે હોવાને કારણે અવ્યકતવ્ય છે.” પટ્ટદેશી સ્કંધમાં સમગ્ર ૨૩ ભંગ હોય છે. (અર્થાત ત્રિફ્સયોગીનો આઠમો ભંગ પણ બને છે.) પપ્રદેશી ઢંધની જેમ અનંત પ્રદેશી સ્કંધ પર્યત
ભંગ સમજવા જોઈએ. ૮૧. પરમાણુ યુગલ સ્કંધોની પરસ્પર સ્પર્શનાનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ પુદ્ગલ-પરમાણુ પુદ્ગલને સ્પર્શ
કરતો - શું ૧. એક દેશ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે ? ૨. એક દેશ વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરે છે ? ૩. એક દેશ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે ? ૪. ઘણા દેશો વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે ? ૫. ઘણા દેશો વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરે છે ? ૬. ઘણા દેશો વડે સર્વ (સમગ્ર)ને સ્પર્શ કરે છે? ૭. સર્વ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે ? ૮. સર્વ વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરે છે ?
૯. સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે ? ઉ. ગૌતમ ! (પરમાણુ પુદ્ગલ)
૧. એક દેશ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરતો નથી.
छप्पएसियस्स सव्वे पडंति,
छप्पएसिए एवं -जाव- अणंतपएसिए।
- વિયા, સ, ૧૨, ૩. ૧ ૦, મુ. ૨૭-૩૩ ૮૨. મધુપો રાત્ર-ષા રોપુરે પુરા વિ-
. પરમાણુપોચાન્સે !પરમાણુવો તંદુસમાનેજિં-
૨. ફેસે પુસ, ૨. ટ્રેસે સેલે પુસ૬, રૂ. સેvi સવં પુસ૬, ૪. સેઢિ યેસ પુરૂ, . તેજોર્દિ સેસે ગુસ, ૬. ટેસ્ટિં સર્વ પુસ, ૭. સર્વે નં પુસ૬, ૮. સને સુસ,
૧. સર્વેમાં સર્વ પુસ? ૩. ગમ!
૨. ન ફેસેvi પુસ,

Page #498

૨૫૨૧
પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨. જો પુસ૬, રૂ. જ લે સવં પુસ, ૪. જો સેટિં સં છુસ, ૧. નો સેટિં સે પુસ, ૬નો સેટિં સવં પુસ૬, ૭. જે સવૅM તેનં , ૮. ળો સર્વેમાં તેણે સુસવું,
एवं परमाणु पोग्गले दुपदेसियं फुसमाणे सत्तमणवमेहिं फुसइ।
परमाणुपोग्गले तिपएसियं फुसमाणे पच्छिमएहिं तिहिं फुसइ। जहा परमाणु पोग्गले तिपएसियं फुसाविओ एवं
વો-ગરિ-મiતપut
प. दुपएसिएणं भंते! खंधे परमाणु पोग्गलं फूसमाणे किं
. સેvi ટેસં છુસ –ગાવ
૧. સUાં સવં ? उ. गोयमा ! तइय नवेमेहिं फुसइ,
૨. એક દેશ વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરતો નથી. ૩. એક દેશ વડે સર્વને સ્પર્શ કરતો નથી. ૪. ઘણા દેશો વડે એક દેશને સ્પર્શ કરતો નથી. ૫. ઘણા દેશો વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરતો નથી. ૬. ઘણા દેશો વડે સર્વને સ્પર્શ કરતો નથી. ૭. સર્વ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરતો નથી. ૮. સર્વ વડે ઘણા દેશોને સ્પર્શ કરતો નથી, પરંતુ ૯. સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે. આ જ પ્રમાણે ઢિપ્રદેશી ઢંધને સ્પર્શ કરતો પરમાણુ પુદગલ સાતમા (સર્વ વડે એક દેશને) અને નવમા (સર્વ વડે સર્વને) આ બે વિકલ્પો વડે સ્પર્શ કરે છે. ત્રિપ્રદેશી ઢંધને સ્પર્શ કરતા પરમાણુ પુદગલ અંતિમ ત્રણ વિકલ્પો (૭-૯) વડે સ્પર્શ કરે છે. જે પ્રમાણે એક પરમાણુ પુદગલ દ્વારા ત્રિપ્રદેશી ઢંધને સ્પર્શ કરવા વિષયક આલાપક કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રકારે અનંત પ્રદેશી અંધ પર્વતના સ્પર્શ
વિષયક આલાપક સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ પરમાણુ યુગલને સ્પર્શ
કરતો શું - ૧. એક દેશ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે યાવત૯. સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે ? ગૌતમ ! (દ્વિપ્રદેશી સ્કંધ પરમાણુ પુદ્ગલને) ત્રીજા અને નવમા (એક દેશ વડે સર્વને તથા સર્વ વડે સર્વને) વિકલ્પ વડે સ્પર્શ કરે છે. ઢિપ્રદેશી સ્કંધ - દિપ્રદેશી ઢંધને સ્પર્શ કરતો પ્રથમ, ત્રીજા, સાતમા અને નવા વિકલ્પ વડે
સ્પર્શ કરે છે. ઢિપ્રદેશી સ્કંધ - ત્રિપ્રદેશ સ્કંધને સ્પર્શ કરતો પ્રારંભના ત્રણ (૧-૩), અંતિમ (છેવટના) ત્રણ (૭-૯) વિકલ્પો વડે સ્પર્શ કરે છે. આના વચ્ચે (મધ્ય)ના ત્રણ (ચોથા, પાંચમા અને છઠ્ઠા) વિકલ્પોનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. જે પ્રમાણે ડ્રિપ્રદેશ સ્કંધ દ્વારા ત્રિપ્રદેશી સ્કંધના સ્પર્શ વિષયક આલાપક કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી સ્કંધ પર્યત સ્પર્શ વિષયક
આલાપક સમજવા જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ પરમાણુ પુદ્ગલને સ્પર્શ
કરતા શું - ૧. એક દેશ વડે એક દેશને સ્પર્શ કરે છે -યાવત૯. સર્વ વડે સર્વને સ્પર્શ કરે છે?
दपएसिओदपदेसियं फूसमाणो पढम-तइय-सत्तमणवमेहिं फुसइ,
दुपदेसिओ तिपदेसियं फुसमाणो आदिल्लएहि य पच्छिल्लएहि य तिहिं फुसइ, मज्झिमएहिं तिहिं वि पडिसेहेयव्वं ।
दुपदेसिओ जहा तिपदेसियं फुसाविओ एवं फुसावेयब्बो -जाव- अणंतपएसियं फुसइ।
1. તિપuિrf મંતે!વંધેપરમાણુપોષાત્કંજુસમાને જિં-
૨. ફેસે રે ગુરૂ ગાવ૧. સત્રે સઘં શુ ?

Page #499

૨૫૨૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. કોય ! ત૬-છઠ્ઠ-નવર્દિ હુસદ્દા
ઉ. ગૌતમ ! (ત્રિપ્રદેશી સ્કંધ પરમાણુ પુદ્ગલને)
ત્રીજા, છઠ્ઠા અને નવમા (એક દેશ વડે સર્વને, ઘણા દેશો વડે સર્વને અને સર્વ વડે સર્વને) વિકલ્પ
વડે સ્પર્શ કરે છે. तिपएसिओ दुपएसियं फुसमाणो पढमएणं, तइएणं, ત્રિપ્રદેશી ઢંધ દ્ધિપ્રદેશ સ્કંધને સ્પર્શ કરતો -છઠું-સત્ત-વમેષ્ઠિ પુસ૬ !
પ્રથમ, ત્રીજા, ચોથા, છઠ્ઠા, સાતમા અને નવમાં
વિકલ્પ વડે સ્પર્શ કરે છે. तिपएसिओ तिपएसियं फुसमाणो सब्वेसु वि ठाणेसु ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ ત્રિપ્રદેશી ઢંધને સ્પર્શ કરતો સમગ્ર સા
(૧-૯) વિકલ્પો વડે સ્પર્શ કરે છે. जहा-तिपएसिओ तिपदेसियं फुसाविओ एवं
જે પ્રમાણે ત્રિપ્રદેશી અંધ દ્વારા ત્રિપ્રદેશ સ્કંધના तिपदेसिओ-जाव-अणंतपएसिएणं संजोएयवो।
સ્પર્શના આલાપક (ગમક) કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રમાણે ત્રિપ્રદેશી અંધ દ્વારા અનંત પ્રદેશી સ્કંધ
પર્વતના સ્પર્શ વિષયક આલાપક સમજવા જોઈએ. जहा तिपएसिओ एवं -जाव- अणंतपएसिओ જે પ્રમાણે ~િદેશી સ્કંધના પરમાણુ યુગલ વગેરેની भाणियो।
અપેક્ષા સ્પર્શ સંબંધિત કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ - વિચા. સ. ૧, ૩. ૭, મુ. ૨૨-૧૩
પ્રમાણે અનંત પ્રદેશ સ્કંધ પયત પરમાણુ
૫ગલને સ્પર્શ કરવા વિષયક સમજવું જોઈએ. ૮૨. પરમાણુ પાછા પાન ચયાપIણ - ૮૨. પરમાણુ પુદગલ અને સ્કંધોનું વાયુકાય વડે સ્પર્શનાનું
પ્રરૂપણ : प. परमाणु पोग्गलेणं भंते! वाउकाएणं फुडे, वाउकाए પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ પુદ્ગલ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત છે वा परमाणुपोग्गलेणं फुडे ?
કે વાયુકાય પરમાણુ પુદ્ગલ વડે વ્યાપ્ત છે ? उ. गोयमा ! परमाणु पोग्गले वाउकाएणं फुडे, नो ઉ. ગૌતમ ! પરમાણુ પુદ્ગલ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત છે वाउकाए परमाणु पोग्गलेणं फुडे ।
પરંતુ વાયુકાય પરમાણુ પુદગલ વડે વ્યાપ્ત નથી. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे वाउकाएणं फुडे, वाउकाए પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત છે કે વા સુપતિ વંધે છે ?
વાયુકાય ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ વડે વ્યાપ્ત છે ? उ. गोयमा ! दुपएसिए खंधे वाउकाएणं फुडे, नो ઉ. ગૌતમ ! ઢિપ્રદેશિક સ્કંધ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત છે वाउकाए दुपएसिएणं खंधेणं फुडे ।
પરંતુ વાયુકાય દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ વડે વ્યાપ્ત નથી. પર્વ -ગીર-સોગપસિT
આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ પર્યત
સમજવું જોઈએ. प. अणंतपएसिए णं भंते ! खंधे वाउकाएणं फुडे, પ્ર. ભંતે ! અનંત પ્રદેશ સ્કંધ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત છે वाउकाए वा अणंतपएसिएणं खंधेणंफूडे ?
કે વાયુકાય અનંત પ્રદેશી ઢંધ વડે વ્યાપ્ત છે ? गोयमा ! अणंतपएसिए खंधे वाउकाएणंफुडे, वाउकाए ઉ. ગૌતમ ! અનંત પ્રદેશી ઢંધ વાયુકાય વડે વ્યાપ્ત अणंतपएसिएणं खंधेणं सिय फुडे, सिय नो फुडे । " છે, પરંતુ વાયુકાય અનંત પ્રદેશી અંધ વડે કદાચ - વિયા. સ. ૧૮, ૩. ૨૦, ૩. ૪-૭
વ્યાપ્ત છે અને કદાચ વ્યાપ્ત હોતા નથી. ૮૩. પરમાણુ પાત્રરંગાને સિધારાકુમાણાવ- ૮૩. પરમાણુ યુગલ સ્કંધોનું તલવાર વગેરેની ધારપરની
અવસ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. परमाणु पोग्गलेणं भंते ! असिधारंवा, खुरधारंवा, પ્ર. ભંતે ! શું પરમાણુ પુદ્ગલ તલવારની ધાર કે છરીની મહેન્ના?
ધાર પર સ્થિર થઈને રહી શકે છે ? ૩. હંતા, શોથમા ! મ ન્ના
ઉ. હા, ગૌતમ ! તે સ્થિર થઈને રહી શકે છે.

Page #500

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૨૩
प. से णं भंते ! तत्थ छिज्जेज्ज वा, भिज्जेज्ज वा ? ૩. નોયHT ! નો ફુ સમઢે,
नो खलु तत्थ सत्थं कमइ । एवं-जाव- असंखेज्जपएसिओ।
प. अणंतपएसिए णं भंते! खंधे असिधारंवा, खुरधारं
वा ओगाहेज्जा? ૩. દંતા, મા! મહેન્ના 1. જે r બંને ! તત્ય છિન્નેન્ન વા, મિન્નેન્ન વા उ. गोयमा ! अत्थेगइए छिज्जेज्ज वा, भिज्जेज्ज वा,
अत्थेगइए नो छिज्जेज्ज वा, नो भिज्जेज्ज वा। परमाणपोग्गलेणं भंते! अगणिकायस्समझंमज्झेणं
વીફUMા? ૩. દંતા, જોય ! વીરૂવન્ના | v સે જે મંતે ! તત્ય શિયાપુના? ૩. નોમ ! ના ફળ સમઢે,
नो खलु तत्थ सत्थं कमइ ।
E
प. से णं भंते ! पुक्खलसंवट्टगस्स महामेहस्स
मज्झंमज्झेणं वीइवएज्जा? ૩. દંતા, ભયમા ! વીર્વUMા ! . સે મંતે ! તત્ય ૩સિયા? ૩. નોય ! નો જીર્વે સમઢે,
नो खलु तत्थ सत्थं कमइ ।
પ્ર. ભંતે ! શું એના પર કાપ-કુપ થઈ શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એના પર શસ્ત્રનો પ્રયોગ થઈ શકતો નથી. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાતwદેશી ઢંધો પર્યત
(શસ્ત્રપ્રયોગ ન થઈ શકે) સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું અનંત પ્રદેશી ઢંધ તલવારની ધાર કે
છરીની ધાર પર સ્થિર થઈને રહી શકે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! તે સ્થિર થઈને રહી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું એના પર કાપ-કૂપ થઈ શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈક અનંત પ્રદેશી ઢંધ પર કાપ-કુપ
થઈ શકે છે, કોઈ પર કાપ-કૂપ થઈ શકતો નથી. પ્ર. ભતે ! પરમાણુ પુદ્ગલ શું અગ્નિકાયની વચ્ચે
પ્રવેશ કરી શકે છે ? ઉં. હા, ગૌતમ ! તે પ્રવેશ કરી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તે (અગ્નિમાં) બળી શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એના પર શસ્ત્રનો પ્રયોગ થઈ શકતો નથી
(અર્થાત અગ્નિ વડે બળી શકતું નથી). પ્ર. ભંતે ! તે શું પુષ્કર સંવર્તક નામના મહામેઘ વચ્ચે
પ્રવેશ કરી શકે છે ? ઉં. હા, ગૌતમ ! તે પ્રવેશ કરી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તે (મહામેઘ)માં પલળી શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
કારણ કે એના પર શસ્ત્રનો પ્રયોગ થઈ શકતો
નથી. (અર્થાત્ તે પલળી શકતો નથી) પ્ર. ભંતે ! શું તે મહાનદી ગંગાના વિપરીત પ્રવાહમાં
ગમન-હલનચલન કરી શકે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ! તે (વિપરીત પ્રવાહ)માં ગમન કરી
શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તેનો વિનાશ થઈ શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એના પર શસ્ત્રનો પ્રયોગ થઈ શકતો નથી
(અર્થાત્ તેનો વિનાશ થઈ શકતો નથી) પ્ર. ભંતે ! શું તે ઉદકાવર્ત અને ઉદકબિંદુમાં અવસ્થિત
થઈને રહી જાય છે ? ઉ. હા, ગૌતમ! તે અવસ્થિત (અવગાહના) કરીને
રહી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તે રૂપાંતરણમાં પરિણમી શકે છે?
E
प. से णं भंते ! गंगाए महाणदीए पडिसोयं हव्वमा
गच्छेज्जा? ૩: હંતા, મા ! દૃશ્વના છેષ્ના |
. મંતે ! તત્ય વિળિદાયમવિન્સેન્ના? ૩. સોયમા ! નો ફળદ્દે સમઢે,
नो खलु तत्थ सत्थं कमइ।
प. सेणं भंते! उदगावत्तं वा, उदगबिंदू वा ओगाहेज्जा?
૩. દંત, જોયા ! મોહેન્ના /
प. से णं भंते ! तत्थ परियावज्जेज्जा?

Page #501

૨૫૨૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. સોયમાં ! નો રૂપ સમ,
नो खलु तत्थ सत्थं कमइ।
ઉર્વ વિ- સંજ્ઞામિ
=
प. अणंतपएसिए णं भंते ! खंधे अगणिकायस्स मज्झं
मज्झेणं वीइवएज्जा? ૩. દંતા, Tોય વીવUબ્બા | ૫. જે અંતે ! તત્ય શિયાપુન્ના? उ. गोयमा ! अत्थेगइए झियाएज्जा. अत्थेगइए नो
શિયાન્ના | प. सेणं भंते! पुक्खलसंवट्टगस्स महामेहस्स मज्झमझेणं
વીવUMા ? ૩. દંત, જોયા ! વીવUMા . . તે મંત્તે ! તત્વ ઉસિયા उ. गोयमा ! अत्थेगइए उल्लेसिया, अत्थेगइए नो
उल्लेसिया। प. से णं भंते ! गंगाए महाणईए पडिसोयं हब्वमाग
છેષ્ના ? . હંતા, નીયમ ! ઇશ્વમા છેષ્ના प. से णं भंते ! तत्थ विणिहायमावज्जेज्जा? उ. गोयमा ! अत्थेगइए विणिहायमावज्जेज्जा,
अत्थेगइए नो विणिहायमावज्जेज्जा। प. सेणं भंते ! उदगावत्तं वा, उदगबिन्द्र वा ओगाहेज्जा?
ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એના પર શસ્ત્રનો પ્રયોગ થઈ શકતો નથી. (અર્થાત્ તેનું રૂપાંતરણમાં પરિણમન થઈ શકતું નથી. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું અનંત પ્રદેશી ઢંધ અગ્નિકાયની વચ્ચે
પ્રવેશ કરી શકે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! તે પ્રવેશ કરી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તે (અગ્નિમાં) બળી શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈ બળી શકે છે અને કોઈ બળી શકતા
નથી. પ્ર. ભંતે ! શું તે પુષ્કર સંવર્તક નામના મહામેઘની
વચ્ચે પ્રવેશ કરી શકે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! તે પ્રવેશ કરી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! તે (મહામેઘમાં) પલળી શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈ પલળી શકે છે અને કોઈ પલળી
શકતું નથી. પ્ર. ભંતે ! શું તે મહાનદી ગંગાના વિપરીત પ્રવાહમાં
ગમન-હલનચલન કરી શકે છે ? ઉં. હા, ગૌતમ ! તે ગમન-હલનચલન કરી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તેનો વિનાશ થઈ શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈનો વિનાશ થઈ શકે છે અને કોઈનો
વિનાશ થઈ શકતો નથી. પ્ર. ભંતે ! શું તે ઉદકાવર્ત અને ઉદકબિંદુમાં અવસ્થિત
થઈ રહી શકે છે ? ઉ. હા, ગૌતમ ! તે અવગાહન - અંદર પ્રવેશ કરીને
રહી શકે છે. પ્ર. ભંતે ! શું તે રૂપાંતરણમાં પરિણમી શકે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કોઈક પરિણમી શકે છે અને કોઈક
પરિણમી શકતો નથી.
૩. દંતા, શયન ! ગોબ્બિા
1. તે બંને ! તત્વ વિન્નેન્ન ? उ. गोयमा! अत्थेगइए परियावज्जेज्जा, अत्थेगइए नो રિયાવન્નેન્ના |
- વિયા. સ. ૧, ૩. ૭, મુ. રૂ-૮ ८४. परमाणु-पोग्गल खंधाणं एयणाइ परूवणं૫. પરમપુજા જ મંતે!ાય, વેર, , ,
घट्टइ, खुब्भइ, उदीरइ, तं तं भावं परिणमइ?
૮૪. પરમાણુ-પુદગલ સ્કંધોના કંપન વગેરેનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! શું પરમાણુ-પુદ્ગલ ધ્રુજે છે, વિશેષરૂપે ધ્રુજે
છે, ચાલે છે, ફડકે છે, સમ્મિલિત થાય છે, ક્ષોભ પામે છે, ઉદીરિત થાય છે અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થાય છે ? હા, ગૌતમ ! ૧. પરમાણુ-પુદગલ કયારેક ધ્રુજે છે -યાવત- ઉદીરિત થાય છે અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થાય છે,
૩. દંતા નથHT! . સિય જુથ -નવ-કીર, તે તે
भावं परिणमइ,

Page #502

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૨૫ २. सिय नो एयइ-जाव-नो उदीरइ, नो तं तं भावं
૨. પરમાણુ-પુદ્ગલ કયારેક ધ્રુજતું નથી -પાવતपरिणमइ।
ઉદીત થતું નથી અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત
થતું નથી. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे एयइ -जाव-उदीरइ, तं तं પ્ર. ભંતે ! શું દ્ધિપ્રદેશિક સ્કંધ ધ્રુજે છે -યાવત- ઉદારત भावं परिणमइ?
થાય છે અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થાય છે ? गोयमा!१.सिय एयइ-जाव-उदीरइ, तं तं भावं ઉ. ગૌતમ ! ૧. કયારેક ધ્રુજે છે -પાવત- ઉદીત થાય परिणमइ,
છે અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થાય છે. २. सिय नो एयइ-जाव-नो उदीरइ. नो तं तं भावं
૨. કયારેક ધ્રૂજતું નથી -યાવત- ઉદીત થતું નથી परिणमइ,
અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થતું નથી. ३. सिय देसे एयइ, देसे नो एयइ -जाव- देसे तं तं
૩. કયારેક એક અંશવડે ધ્રૂજે છે અને એક અંશવડે भावं परिणमइ, देसे तं तं भावं णो परिणमइ ।
ધ્રુજતું નથી -પાવત- એક અંશવડે પરિણમિત થાય
છે અને તે-તે ભાવમાં પરિણમિત થતું નથી. प. तिपएसिए णं भंते ! खंधे एयइ, नो एयइ ।
પ્ર, ભંતે ! શું ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ ધ્રુજે છે અને ધ્રુજતો નથી ? ૩. ગોવા ! ૬. સિય થ૬,
ઉ. ગૌતમ ! ૧. કયારેક દૂજે છે, ૨. સિય નો ,
૨. કયારેક ધ્રુજતો નથી. રૂ. સિમ , સેસે નો ડું,
૩. કયારેક એક અંશવડે ધ્રૂજે છે અને એક અંશવડે
ધ્રૂજતો નથી. ૪. સિય ટેસે ય, નો પ્રેસ પ્રતિ,
૪. કયારેક એક અંશવડે ધ્રૂજે છે અને ઘણાં
અંશોવડે ધ્રૂજતો નથી. છે. સિય રેસા ઈતિ, નો ટેસે પ્રય,
૫. કયારેક ઘણાં અંશોવડે ધ્રૂજે છે અને એક
અંશવડે ધ્રુજતો નથી. प. चउप्पएसिए णं भंते ! खंधे एयइ, नो एयइ ? પ્ર. ભંતે ! શું ચતુષ્પદેશિક અંધ ધૃજે છે અને ક્રૂજતો
નથી ? ૩. ગોયમ! . સિય થવું,
ઉ. ગૌતમ ! ૧. કયારેક ધ્રૂજે છે, ૨. સિય નો પ્રય,
૨. ક્યારેક પૂજતો નથી. રૂ. સિય થર્, નો ટેસે થિ,
૩. ક્યારેક એક અંશવડે ધ્રુજે છે અને એક અંશવડે
ધ્રૂજતો નથી. ૪. સિય રે , નો પ્રેસ તિ,
૪. કયારેક એક અંશવડે પૂજે છે અને ઘણા
અંશોવડે ધ્રુજતો નથી. . સિય રેસા ચિંતિ, નો હેલે ચડુ,
૫. કયારેક ઘણા અંશોવડે ઘૂજે છે અને એક
અંશવડે ધ્રૂજતો નથી. ૬. સિય રેસા ઈતિ, નો રેસા યંતિ,
૬. કયારેક ઘણાં અંશોવડે દૂજે છે અને ઘણાં
અંશોવડે ધ્રૂજતો નથી. जहा चउप्पदेसिओतहापंच पदेसिओ. एवं-जाव
જે પ્રમાણે ચતપ્રદેશી અંધ વિષે સમજાવવામાં મicપસિt
આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે પંચપ્રદેશી ઢંધોથી માંડીને - વિચા. સ. ૬, ૩. ૭, મુ. ૨-૨
અનંત પ્રદેશ સ્કંધો પર્યત સમજવું જોઈએ. ८५. परमाणु पोग्गल-खंधेसु जहाजोगे देसेयाइ परूवर्णતેજ ગઠનોને સેવા વ- ૮૫, પરમાણ-પદગલ સ્કંધોમાં યથાયોગ્ય દેશકંપક (આંશિક
કાંપિત) વગેરેનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं देसेए, सब्वेए, निरेए? પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ-પુદ્ગલ આંશિક કંપિત છે, પૂર્ણકંપિત
છે કે નિષ્ફપિત છે ? ૩. નાયમા! નો ટેસેજી, સિય સંg, સિય નિરજી,
ઉ. ગૌતમ ! પરમાણુ-પુદગલ આંશિક કંપિત નથી, તે
ક્યારેક પૂર્ણકંપિત છે અને કયારેક નિષ્ફપિત છે.

Page #503

૨૫૨૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे देसेए, सब्वेए, निरेए ? પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ આંશિક કંપિત છે, પૂર્ણકંપિત
છે કે નિષ્ફપિત છે ? उ. गोयमा ! सिय देसेए, सिय सव्वेए, सिय निरेए, ઉ. ગૌતમ! તે ક્યારેક આંશિક કંપિત છે, કયારેક પૂર્ણ
કંપિત છે અને કયારેક નિષ્ફપિત છે. áનવ-ન્મvicપસિTI
આ જ પ્રમાણે અનંત-પ્રદેશી અંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! किं देसेया, सव्वेया, પ્ર. ભંતે ! (ઘણાં) પરમાણુ-પુગલ આંશિક કંપિત છે, निरेया ?
પૂર્ણ કંપિત છે કે નિષ્ફપિત છે ? ૩. નીયમી! નો સેવા, સર્વેયા વિ. નિયા વિના ઉ. ગૌતમ! તે આંશિક કંપિત નથી, પરંતુ પૂર્ણ કંપિત
પણ છે અને નિષ્ફપિત પણ છે. प. दुपएसिया णं भंते ! खंधा किं देसेया, सब्वेया, પ્ર. ભંતે ! (ઘણાં) ક્રિપ્રદેશી ઢંધ આંશિક કંપિત છે, निरेया ?
પૂર્ણ કંપિત છે કે નિષ્ફપિત છે ? ૩. સોયમ ! સેવા વિ, યા વિ, નિયા વિ, ઉ. ગૌતમ! તેઓ આંશિક કંપિત પણ છે, પૂર્ણ કંપિત
પણ છે અને નિષ્ફપિત પણ છે. g-નવ-તપરિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું - વિચા. સ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૨૧-૨૧૬
જોઈએ. ૮૬. વિવિપરાઇ પરમાણુ પા-પા વિહા- ૮૬, વિવિધ પ્રકારો વડે પરસાણ-પુદગલ સ્કંધોની સ્થિતિનું
પ્રરૂપણ : प. परमाणु पोग्गले णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ ? પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ-પુદ્ગલ કાળની અપેક્ષાએ કયાં
સુધી રહે છે ? उ. गोयमा!जहण्णेणं एगं समयं. उक्कोसेणं असंखेज्जं
ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત
સમય સુધી રહે છે. પર્વ -ના-ગૌતપસિt.
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી અંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. एगपदेसोगाढे णं भंते ! पोग्गले सेए तम्मि वा ठाणे
ભંતે ! એક પ્રદેશ આશ્રિત પુદ્ગલ સ્વસ્થાનમાં કે अन्नंमि वा ठाणे कालओ केवचिरं होइ?
અન્ય સ્થાનમાં કાળની અપેક્ષાએ કયાં સુધી કંપ
(ધ્રુજારી) રહે છે ? गोयमा!जहण्णेणं एगसमयं, उक्कोसेणं आवलियाए ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એકસમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકા असंखेज्जइभागं,
(સમયનું એક માપ)ના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી
સકંપ રહે છે. ઉં -નવ-મહોબ્બસોદા
આ જ પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશાશિત પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. एगपदेसोगाढे णं भंते ! पोग्गले निरए कालओ પ્ર. ભંતે ! એક પ્રદેશાશ્રિત પુદગલ કાળની અપેક્ષાએ केवचिरं होइ?
કયાં સુધી નિષ્કપ રહે છે ? उ. गोयमा! जहण्णणं एगसमयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત વાર્તા
કાળ સુધી નિકંપ રહે છે. -ના-મસંવેમ્બપસોગાદો
આ જ પ્રકારે અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. एगगुणकालए णं भंते ! पोग्गले कालओ केवचिरं
પ્ર. ભંતે ! એક ગુણ કાળા પુદ્ગલ કાળની અપેક્ષાએ દોડ્ડ?
કયાં સુધી એક ગુણ કાળા રહે છે ?
(
૭
છે.

Page #504

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૨૭
E
$
उ. गोयमा! जहण्णेणं एगं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત I !
કાળ સુધી રહે છે. પર્વ -તાવ-ગાગા,
આ જ પ્રમાણે અનંતગુણ કાળા પુદગલ પર્યંત
સમજવું જોઈએ. પૂર્વ વન-પ-ર--મતગુગુ
આ જ પ્રમાણે વર્ણ, ગંધ, રસ -યાવત- અનંત ગુણ
રુક્ષ સ્પર્શ પુદગલને માટે પણ સમજવું જોઈએ. एवं सुहमपरिणए बायरपरिणए पोग्गले वि।
આ જ પ્રમાણે સૂક્ષ્મ પરિણત અને બાદરપરિણત
પુદગલને સંબંધિત પણ કહેવું જોઈએ. सददपरिणए णं भंते ! पोग्गले कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે શબ્દપરિણત પુગલ કાળની અપેક્ષાએ દો?
કયાં સુધી શબ્દપરિણત રહે છે ? गोयमा! जहण्णेणंएगसमयं, उक्कोसेणं आवलियाए ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકા असंखेज्जइभागं,
(સમયનું એક માપ)ના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી
રહે છે. असद्दपरिणए जहा एगगुणकालए।
જે પ્રમાણે એક ગુણ કાળા ૫ગલ વિષયક કહ્યું - વિચા. સ. ૬, ૩. ૭, ૩. ૨૪-૨૨
એ જ પ્રમાણે અશબ્દ પરિણત યુગલ વિષયક
- સમજવું જોઈએ. ૮૭. વિવિપરાપરમાણુગોપાલા તરાવ- ૮૭. વિવિધ પ્રકારોના પરમાણુ-પુદગલ સ્કંધોના અંતર
કાળનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गलस्स णं भंते ! अंतरं कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ-પુદ્ગલનું અંતર કેટલા કાળનું રો?
હોય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं एगं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત
કાળનું અંતર હોય છે. दुपएसिए णं भंते ! खंधस्स अंतरं कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધનું અંતર કેટલા કાળનું હોય
उ. गोयमा! जहण्णेणं एगसमयं, उक्कोसेणं अणंतंकालं,
ઘઉં -નાવિ-બંતાનો
प. एगपएसोगाढस्स णं भंते! पोग्गलस्स सेयस्स अंतरं
कालओ केवचिरं होइ ? उ. गोयमा! जहण्णेणं एगं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं
૪િ, एवं-जाव- असंखेज्जपएसोगाडे।
ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ
અનંતકાળનું અંતર હોય છે. આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશિક સ્કંધો પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! એક પ્રદેશાશ્રિત કંપયુક્ત પુદ્ગલનું અંતર
કેટલા કાળનું હોય છે ? ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત
કાળનું અંતર હોય છે. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પર્યત પુગલોનો અંતરકાળ સમજવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! એક પ્રદેશાશ્રિત કંપવિહીન પુદ્ગલોનો
અંતરકાળ કેટલો હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકા
(સમયનું એક માપના અસંખ્યાતમા ભાગનું અંતર હોય છે. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પર્યત પુગલોનું અંતર સમજવું જોઈએ.
प. एगपएसोगाढस्स णं भंते ! पोग्गलस्स निरेयस्स
अंतरं कालओ केवचिरं होइ ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं एगं समयं, उक्कोसेणं
आवलियाए असंखेजइ भागं,
વે નવિ- નવેમ્બપોરે

Page #505

૨૫૨૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
$
$
वण्ण-गंध-रस-फास-सुहमपरिणय-बायरपरिणयाणं
વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ સુક્ષ્મ પરિણત અને બાદર एएसिं जं चेव संचिट्ठणा तं चैव अंतरंपि भाणियब। પરિણત યુગલોનો જે સંસ્થિતિકાળ (સ્થિરતાકાળ) છે
એ જ એમનો અંતરકાળ સમજવો જોઈએ. प. सद्दपरिणयस्स णं भंते ! पोग्गलस्स अंतरं कालओ પ્ર. અંતે ! શબ્દપરિણત પુદ્ગલનો અંતરકાળ કેટલો केवचिरं होइ ?
હોય છે ? गोयमा! जहण्णेणं एगं समयं उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત ન્દ્રિા
કાળનું અંતર હોય છે. असददपरिणयस्सणं भंते! पोग्गलस्स अंतरंकालओ પ્ર. ભંતે ! અશબ્દપરિણત પુદ્ગલનો અંતરકાળ કેટલો केवचिरं होइ?
હોય છે ? उ. गोयमा! जहण्णेणं एगसमय, उक्कोसेणं आवलियाए | ઉ. ગૌતમ! જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના असंखेज्जइभागं ।
અસંખ્યાતમા ભાગનું અંતરકાળ હોય છે. - વિચા. સ. ૧, ૩. ૭, કુ. ૨૨-૨૮ ૮૮, સયસેગ-નિષ પરમાણુમાર યાને વિવ- ૮૮, પૂર્ણકંપક - આંશિક કંપક-કંપીન પરમાણુ-પુદ્ગલ
સ્કંધોની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! सव्वेए कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! (એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ પૂર્ણ કંપયુક્ત કેટલા હો ?
કાળ સુધી રહે છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ आवलियाए असंखेज्जइभागं ।
આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ સુધી પૂર્ણ
કંપયુક્ત રહે છે. प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! निरेए कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! (એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ કંપવિહીન કેટલા દો?
કાળ સુધી રહે છે ? गोयमा! जहण्णेणं एक्कंसमयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ ! તે જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ
અસંખ્યાતકાળ સુધી (કંપવિહીન) રહે છે. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे देसेए कालओ केवचिरं होइ? પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશી ઢંધ આંશિક કંપયુક્ત કેટલા કાળ
સુધી રહે છે ? उ. गोयमा ! जहण्णणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं
ગૌતમ!જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના आवलियाए असंखेज्जइभागं ।
અસંખ્યાતમા ભાગ સુધી (આંશિક કંપયુક્ત) રહે છે. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे सब्वेए कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી સ્કંધ પૂર્ણકંપયુક્ત કેટલા કાળ હો ?
સુધી રહે છે ? उ. गोयमा ! जहण्णणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ आवलियाए असंखेज्जइभागं ।
આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ સુધી (પૂર્ણ
કંપયુક્ત) રહે છે. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे निरेए कालओ केवचिरं होइ ? પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ કંપવિહીન કેટલા કાળ સુધી
રહે છે ? उ. गोयमा!जहण्णेणं एक्कं समयं. उक्कोसेणं असंखेज्जं . ગૌતમ!તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત
કાળ સુધી (નિકંપક) રહે છે. પુર્વ -ગવ- અનંતપuસ.
આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી ઢંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गलाणं भंते ! सब्वेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરમાણુ-પુદ્ગલ પૂર્ણ કંપયુક્ત હરિ ?
કેટલા કાળ સુધી રહે છે ?
$

Page #506

પુગલ-અધ્યયન
૨૫૨૯
s
B
$
૩. ગયા ! સત્રદ્ધા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા પૂર્ણકંપયુક્ત રહે છે. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! निरेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! (અનેક) પરમાણુ-પુદગલ કંપવિહીન કેટલા દાંતિ?
કાળ સુધી રહે છે ? ૩. મયમા ! સવતું !
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા કંપવિહીન રહે છે. प. दुपएसिया णं भंते ! खंधा देसेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ આંશિક કંપયુક્ત કેટલા કાળ દતિ ?
સુધી રહે છે ? ૩. ગયા ! સત્રદ્ધા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા આંશિક કંપયુક્ત રહે છે. प. दुपएसिया णं भंते! खंधा सब्वेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! દિપ્રદેશી સ્કંધ પૂર્ણકંપયુક્ત કેટલા કાળ દતિ?
સુધી રહે છે ? ૩. નીયમી ! સવદ્ધ
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા પૂર્ણકંપયુક્ત રહે છે. दुपएसिया णं भंते ! खंधा निरेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી ઢંધ કંપવિહીન કેટલા કાળ સુધી તિ?
રહે છે ? TચHT! સત્રદ્ધા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા કંપવિહીન રહે છે. ઉં ખાવ- ગviતાસિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું - વિયાં. સ. ૨૬, ૩. ૪, કુ. ૨૧૭-૨૨૮
જોઈએ. ૮૧. સાથે સેય નિરેય પરાપાર યાને તરવાર ૮૯, પર્ણકંપયુક્ત-આંશિક કંપયુક્ત-કંપવિહીન પરમાણુ-પુદગલ परूवणं
સ્કંધોના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ : प. परमाणु पोग्गलस्स णं भंते! सव्वेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! પૂર્ણકંપયુક્ત પરમાણુ-પુદગલનો અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? गोयमा! सट्ठाणंतरं पडुच्च जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं,
અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનું અંતર હોય છે. परट्ठाणंतरंपडुच्च जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं પરસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય અને સંપન્ન ઢિં.
ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનું અતર હોય છે. परमाणु पोगलस्स णं भंते ! निरेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્ગલનું અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? गोयमा! सट्ठाणंतरं पडुच्च जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं आवलियाए असंखेज्जइ भागं,
અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગનું
અંતર હોય છે. परट्ठाणंतरंपडुच्च जहण्णेणंएक्कंसमयं. उक्कोसेणं
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય અને असंखेज्जं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનું અંતર હોય છે. प. दुपएसियस्सणं भंते! खंधस्स देसेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! આંશિક કંપયુક્ત દ્ધિપ્રદેશી ઢંધનું અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? गोयमा! सट्ठाणंतरं पडुच्च जहण्णेणं एक्कं समयं,
ગૌતમ ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं,
અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળનું અંતર હોય છે. परट्ठाणंतरंपडुच्च जहण्णेणं एक्कसमयं, उक्कोसेणं પરસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય અને अणंतं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળનું અંતર હોય છે. प. दुपएसियस्स णं भंते ! खंधस्स सब्वेयस्स केवइयं
પ્ર. ભંતે ! પૂર્ણકંપયુક્ત દ્વિપ્રદેશી ઢંધનું અંતર કાળ कालं अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ?
प. पना

Page #507

૨૫૩૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! जहा देसेयस्स।
ઉ. ગૌતમ! જે પ્રમાણે આંશિક કંપયુક્તનો અંતર કાળ કહ્યો
છે, એ જ પ્રમાણે પૂર્ણકયુક્તનો પણ સમજવો જોઈએ. प. दुपएसियस्स णं भंते ? खंधस्स निरेयस्स केवइयं પ્ર. ભંતે ! કંપવિહીન દ્વિપ્રદેશી ઢંધનો અંતરકાળ कालं अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? उ. गोयमा ! सट्ठाणंतरं पडुच्च जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं आवलियाए असंखेज्जइभागं,
અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગનું
અંતર છે. परट्ठाणंतरंपडुच्चजहण्णेणंएक्कंसमयं, उक्कोसेणं
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ જઘન્ય એક સમય અને अणंतं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળનું અંતર છે. एवं -जाव- अणंतपएसियस्स।
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી અંધ પર્યત અંતરકાળ
સમજવું જોઈએ. प. परमाणु पोग्गला णं भंते ! सव्वेयाणं केवइयं कालं
ભંતે ! (અનેક) પૂર્ણકંપયુક્ત પરમાણુ-પુદ્ગલોનો અંતર દોડ્ડ?
અંતરકાળ કેટલો છે ? ૩. યમ ! નત્યિ અંતરે
ઉ. ગૌતમ ! એમનો અંતરકાળ નથી. प. परमाणु पोग्गला णं भंते ! निरेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! કંપવિહીન પરમાણ-પુદ્ગલોનો અંતરકાળ अंतरं होइ ?
કેટલો છે ? ૩. સોયમાં ! નત્યિ અંતરું !
ઉ. ગૌતમ ! એમનો પણ અંતરકાળ નથી. प. दुपएसियाणं भंते ! खंधाणं देसेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! આંશિક કંપયુક્ત દ્ધિપ્રદેશી ઢંધોનો અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો છે ? ૩. સોયમી ! નત્યિ મંતરો
ઉ. ગૌતમ ! એમનો પણ અંતરકાળ નથી. प. दुपएसियाणं भंते ! खंधाणं सव्वेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! સર્વકંપક દ્વિપ્રદેશી ઢંધોનો અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો છે ? ૩. મયમાં ! નત્યિ અંતરંગ
ઉ. ગૌતમ ! એમનો પણ અંતરકાળ નથી. प. दुपएसिया णं भंते ! खंधाणं निरेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! કંપવિહીન ઢિપ્રદેશી ઢંધોનો અંતરકાળ अंतरं होइ ?
કેટલો છે ? ૩. મયમાં ! નત્યિ અંતરંગ
ઉ. ગૌતમ! એમનો પણ અંતરકાળ નથી. વુિં નવિ- સતપરિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યંતનો - વિય. સ. ૨૬, ૩. ૪, સુ. ૨૨-૨૪૦
અંતરકાળ સમજવો જોઈએ. ૧૦. સર-લૈર-નિરેય-પરમાણુવત્સલાઈ માવદુર્ય- ૦ પૂર્ણકંપયુક્ત - આંશિક કંપયુક્ત - કંપવિહીન પરમાણુ
પુદગલ સ્કંધોનું અલ્પ-બહત્વ : प. एएसि णं भंते ! परमाणु पोग्गलाणं सब्वेयाणं પ્ર. ભંતે ! પૂર્ણકંપયુક્ત અને કંપવિહીન પરમાણુनिरेयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव
પુદ્ગલોમાં કોણ કોનાથી અલ્પચાવત-વિશેષાધિક विसेसाहिया वा? उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा परमाणुपोग्गला सव्वेया, ઉ. ગૌતમ! ૧. સૌથી ઓછાં પૂર્ણકંપયુક્ત પરમાણુ
પુદ્ગલ છે. ૨. નિયા સંm TTT |
૨.(એનાથી) કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્ગલ અસંખ્યાત
ગણા છે. प. एएसि णं भंते ! दुपएसियाणं खंधाणं देसेयाणं પ્ર. ભંતે ! આંશિક કંપયુક્ત, પૂર્ણ કંપયુક્ત અને सब्वेयाणं निरेयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
કંપવિહીન ઢિપ્રદેશી ઢંધોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -ઝાવ-વિસાહિત્ય વા?
-યાવતુ- વિશેષાધિક છે ?

Page #508

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૩૧
૩. સોયમા ! ૨. સવંત્યોવા સુપાસિયા વંધા સર્વેયા, ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી ઓછા પૂર્ણકંપયુક્ત દ્વિપ્રદેશી
સ્કંધ છે, ૨. સેવા અસંખ્ત ,
૨. (એનાથી) આંશિક કંપયુક્ત અસંખ્યાતગણા છે. રૂ. નિરેયા અસંવેન્દ્રમુખT /
૩. (એનાથી) કંપવિહીન અસંખ્યાતગણી છે. एवं -जाव- असंखेज्जपएसियाणं खंधाणं।
આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધો પર્યતનું
અલ્પબદુત્વ સમજવું જોઈએ. प. एएसिणं भंते ! अणंतपएसियाणं खंधाणं देसेयाणं પ્ર. ભંતે ! આંશિક કંપયુક્ત, પૂર્ણકંપયુક્ત અને કંપसब्वेयाणं निरयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
વિહીન અનંત પ્રદેશી ઢંધોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -ગાવ-વિસે સાદિયા વા ?
-વાવ- વિશેષાધિક છે ? ૩. ! .સત્યોવા ગviતાસિયાવંધાયા, ઉ. ગૌતમ! ૧. સૌથી ઓછા પૂર્ણકંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી
સ્કંધ છે, ૨. નિયા મviતા,
૨. (એનાથી) કંપવિહીન અનંતપ્રદેશી અંધ અનંત
ગણા છે, રૂ. ફેસેય સાંતા |
૩. (એનાથી) આંશિક કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સ્કંધ - વિચા. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૨૪-૨૪૪
અનંતગણો છે. ૧૨. સચ્ચે-વેર-નિર-માધુપોનાથાને યાદ ૯૧. પૂર્ણકંપયુક્ત-આંશિક કંપયુક્ત-પવિહીન પરમાણુअप्पाबहुयं
પુદગલ સ્કંધોનું દ્રવ્યાર્થીદિની અપેક્ષાએ અલ્પ-બહત્વ: प. एएसिणं भंते! परमाणुपोग्गलाणं संखेज्जपएसियाणं પ્ર. ભંતે ! આંશિક કંપયુક્ત, પૂર્ણ કંપયુક્ત અને असंखेज्जपएसियाणं अणंतपएसियाण य खंधाणं
કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્ગલો, સંખ્યાત પ્રદેશી, देसेयाणं, सव्वेयाणं, निरेयाणं दवट्ठयाए,
અસંખ્યાત પ્રદેશી અને અનંત પ્રદેશી ઢંધોમાં पएसट्ठयाए दव्वट्ठपएसट्ठयाए कयरे कयरेहिंतो
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય
પ્રદેશની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવતુમા વ -ળાવ-વિસે સાદિયા વા ?
વિશેષાધિક છે ? ૩. ગોય !
ઉ. ગૌતમ ! १. सब्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा सव्वेया
૧. પૂર્ણકંપયુક્ત અનંત-પ્રદેશી ઢંધ દ્રવ્યની दव्वट्ठयाए,
અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે, २.अणंतपएसियाखंधा निरेयादव्वळ्याए अणंतगुणा, ૨. (એનાથી) કંપવિહીન અનંત પ્રદેશ સ્કંધ
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે, ३. अणंतपएसिया खंधा देसेया दव्वठ्ठयाए
૩. (એનાથી) આંશિક કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સ્કંધ अणंतगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે, ४. असंखेज्जपएसिया खंधा सब्वेया दव्वट्ठयाए ૪. (એનાથી) પૂર્ણકંપયુક્ત અસંખ્યાત પ્રદેશી अणंतगुणा,
સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણો છે, ५. संखेज्जपएसिया खंधा सव्वेया दवट्ठयाए
૫. (એનાથી) પૂર્ણકંપયુક્ત સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ असंखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે, ६. परमाणुपोग्गला सव्वे या दव्वट्ठयाए
૬. (એનાથી) પૂર્ણ કંપયુક્ત પરમાણુ-પુદ્ગલ असंखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે, ७. संखेज्जपएसिया खंधा देसेया दवट्ठयाए
૭. (એનાથી) આંશિક કંપયુક્ત સંખ્યાત-પ્રદેશી असंखेज्जगुणा,
સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ८. असंखेज्जपएसिया खंधा देसेया दब्बठ्ठयाए
૮. (એનાથી) આંશિક કંપયુક્ત અસંખ્યાત પ્રદેશી असंखेज्जगुणा,
અંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે.

Page #509

૨૫૩૨
९. परमाणुपोग्गला निरेया दव्वट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१०. संखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ट्याए संखेज्जगुणा,
११. असंखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
परसट्ट्याए - सव्वत्थोवा अणतपएसिया ।
सेसं तं चेव ।
णवरं परमाणुपोग्गला अपएसट्ट्याए भाणियव्वा,
संखेज्जपएसिया खंधा निरेया पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा ।
दव्वट्ठ-पएसट्टयाए
१. सव्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा सब्वेया दव्वट्ट्याए,
२. ते चेव पएसट्ट्याए अणंतगुणा,
३. अनंतपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ट्याए अनंतगुणा,
४. ते चेव पएसट्ट्याए अनंतगुणा,
५. अनंतपएसिया खंधा देसेया दव्वट्ट्याए अनंतगुणा,
६. ते चेव पएसट्ट्याए अनंतगुणा,
७. असंखेज्जपएसिया खंधा सव्वेया दव्वट्ठयाए अनंतगुणा,
८. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
९. संखेज्जपएसिया खंधा सव्वेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
१०. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
११. परमाणुपोग्गला सव्वेया दव्बट्ठ अपएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
१२. संखेज्जपएसिया खंधा देसेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
१३. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१४. असंखेज्जपएसिया खंधा देसेया दव्वट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१५. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१६. परमाणुपोग्गला निरेया दव्बट्ठ अपएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૯. (એનાથી) કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૧૦. (એનાથી) કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે,
૧૧. (એનાથી) કંપવિહીન અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, પ્રદેશોની અપેક્ષાએ - સૌથી ઓછા અનંત પ્રદેશી સ્કંધ છે.
શેષ કથન પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે છે. વિશેષ – પરમાણુ-પુદ્દગલોના પ્રદેશ નહીં સમજવા જોઈએ.
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણા છે.
દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ :
૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ પૂર્ણકંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સ્કંધ છે,
૨. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૩. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કંપવિહીન અનંતપ્રદેશી સ્કંધ અનંતગણા છે,
૪. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે, ૫. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આંશિક કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સ્કંધ અનંતગણા છે,
૬. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે, ૭. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પૂર્ણકંપયુક્ત અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ અનંતગણા છે,
૮. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૯. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પૂર્ણકંપયુક્ત સંખ્યાતપ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણા છે,
૧૦. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૧. દ્રવ્ય તથા અપ્રદેશોની અપેક્ષાએ પૂર્ણકંપયુક્ત પરમાણુ-પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૨. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આંશિક કંપયુક્ત સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણા છે,
૧૩. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૪. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આંશિક કંપયુક્ત અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણા છે,
૧૫. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૬. દ્રવ્ય તથા અપ્રદેશોની અપેક્ષાએ કેપવિહીન પરમાણુ-પુદ્દગલ અસંખ્યાતગણા છે,

Page #510

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૩૩
१७. संखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ठयाए ૧૭. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કંપવિહીન સંખ્યાત संखेज्जगुणा,
પ્રદેશી ઢંધ સંખ્યાતગણા છે, १८. ते चेव पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૧૮. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણી છે, १९. असंखेज्जपएसिया खंधा निरेया दवट्ठयाए
૧૯. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ કંપવિહીન અસંખ્યાત असंखेज्जगुणा,
પ્રદેશી સ્કંધ અસંખ્યાતગણી છે, २०. ते चेव पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा।
૨૦. એ જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે. - વિચા. સ. ૨૬, ૩. ૪, . ર૪૫ ૨૨. કુત્ત જુદા વિવા પરમાણુપોના ધંધામાં જ સેય- ૯૨. એકત્વ-બહત્વની વિવક્ષાથી પરમાણુ-પુદ્ગલ સ્કંધોના निरेय परूवर्ण
સકંપ-
નિષ્કપનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं सेए, निरेए ?
પ્ર. ભંતે ! (એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ સૈન (સકંપ) છે
કે નિરજ (નિષ્કપ) છે ? ૩. નોય ! સિય સેફ, સિય નિરેy |
ઉ. ગૌતમ ! ક્યારેક તે કંપ છે અને ક્યારેક નિષ્કપ છે. एवं -जाव- अणंतपएसिए।
આ જ પ્રમાણે એક અનંતપ્રદેશી ઢંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! कि सेया, निरेया ? પ્ર. ભંતે ! (ઘણાં) પરમાણુ-પુદગલ કંપ છે કે
નિષ્કપ છે ? ૩. સોયમ ! હૈયા વિ, નિયા વિ,
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ સકંપ પણ છે અને નિષ્કપ પણ છે. વે-ના- મોતસિયા.
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું - વિચા. સ. ૨, ૩૪, મુ. ૨૮૬-૧૬૨
જોઈએ. ९३. सेय-निरेय परमाणुपोग्गल खंधाणं ठिई परूवर्ण- ૯૩. સકંપ-નિષ્કપ પરમાણુ-પુદગલ સ્કંધોની સ્થિતિનું
પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! सेए कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ-પુદગલ કેટલા કાળ સુધી કંપ દો ?
રહે છે ? उ. गोयमा ! जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं
ગૌતમ ! તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ आवलियाए असंखेज्जइ भागं ।
આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી (સકંપ)
હોય છે. प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! निरेए कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! પરમાણુ-પુદ્ગલ કેટલા કાળ સુધી નિષ્કપ હોવુ ?
રહે છે ? उ. गोयमा!जहण्णेणं एक्कंसमयं. उक्कोसेणं असंखेज्जं ઉ. ગૌતમ!તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત
કાળ સુધી નિષ્કપ રહે છે. ઇવે -ગાવ- ગviતપસિ.
આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી સ્કંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! सेया कालओ केवचिरं
ભંતે ! (ઘણા) પરમાણુ-પુદગલ કેટલા કાળ સુધી હાંતિ ?
સકંપ રહે છે ? ૩. કાયમી ! સત્રદ્ધા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા-સર્વદા સકંપ રહે છે. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! निरेया कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! (ઘણા) પરમાણુ-પુદ્ગલ કેટલા કાળ સુધી હતિ ?
નિષ્કપ રહે છે ? ૩. ગયા ! સત્રદ્ધા
ઉ. ગૌતમ ! તેઓ હંમેશા-સર્વદા નિકંપ રહે છે.

Page #511

૨૫૩૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
pd -નાત- ગોતપરિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી અંધ પર્યત સમજવું - વિચા. સ. ૨૬, ૩૪, સુ. ૨૧ રૂ-૨૧૮
જોઈએ. ૧૪. સે-નિજ પરમાણુમાર અંબાજી મંતરત્ર વિનં- ૯૪. સકંપ-નિષ્કપ પરમાણુ-પુગલ સ્કંધોના અંતરકાળનું
પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गलस्स णं भंते ! सेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! (એક) સકંપ પરમાણુ-પુદ્ગલનો અંતરકાળ
કેટલો હોય છે ? उ. गोयमा ! सट्ठाणंतरं पडुच्च-जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं,
અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનો હોય છે. परट्टाणंतरंपडुच्च-जहण्णेणं एक्कंसमयं. उक्कोसेणं
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય અને असंखेज्जं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનો હોય છે. प. परमाणुपोग्गलस्स णं भंते ! निरेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્ગલનો અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? उ. गोयमा! सट्ठाणंतरं पडुच्च-जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं आवलियाए असंखेज्जइ भागं,
અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગનો
હોય છે. परट्ठाणंतरंपडुच्च-जहण्णेणंएक्कंसमयं, उक्कोसेणं
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય અને असंखेज्जं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનો હોય છે. प. दुपएसियस्स णं भंते ! खंधस्स सेयस्स केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! સકંપ ઢિપ્રદેશી ઢંધનો અંતરકાળ કેટલો अंतरं होइ ?
હોય છે ? गोयमा! सट्ठाणंतरंपडुच्च-जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं,
અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળનો હોય છે. परट्ठाणंतर पडुच्च-जहण्णेणं एक्कं समयं,
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ-જઘન્ય એક સમય અને उक्कोसेणं अणंतं कालं।
ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળનો હોય છે. दुपएसियस्स णं भंते ! खंधस्स निरेयस्स केवइयं પ્ર. ભંતે ! નિષ્કપ ઢિપ્રદેશી ઢંધનો અંતરકાળ કેટલો कालं अंतरं होइ?
હોય છે ? उ. गोयमा! सट्ठाणंतरं पडुच्च-जहण्णेणं एक्कं समयं, ઉ. ગૌતમ! સ્વસ્થાનની અપેક્ષાએ-જધન્ય એક સમય उक्कोसेणं आवलियाए असंखेज्जइ भागं,
અને ઉત્કૃષ્ટ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગનો
હોય છે. परट्ठाणंतरंपडुच्च-जहण्णेणंएक्कंसमयं. उक्कोसेणं
પરસ્થાનની અપેક્ષાએ-જધન્ય એક સમય અને अणंतं कालं,
ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળનો હોય છે. -ના- અviતપરિયન્સ
આ જ પ્રમાણે સકંપ-નિષ્કપ અનતપ્રદેશી અંધ
પર્યત અંતરકાળ સમજવો જોઈએ. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! सेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે! (અનેક) સકંપ પરમાણુ-પુદગલોનો અંતરકાળ अंतरं होइ?
કેટલો હોય છે ? ગોથના ! નલ્પિ અંતરે
ઉ. ગૌતમ ! એમને અંતરકાળ હોતો નથી. प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! निरेयाणं केवइयं कालं પ્ર. ભંતે ! નિષ્ક્રપ પરમાણુ-પુદ્ગલોનો અંતરકાળ કેટલો अंतरं होइ ?
હોય છે ? ૩. નીયમી ! નત્યિ મંતરું /
ઉ. ગૌતમ ! એમને પણ અંતરકાળ હોતો નથી. एवं -जाव- अणंतपएसियाणं खंधाणं।
આ જ પ્રમાણે સકંપ-
નિપ અનંત-પ્રદેશી ઢંધો - વિય. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૨૬૧-૨૦૬
પર્યત અંતરકાળ સમજવો જોઈએ.

Page #512

પુદ્દગલ-અધ્યયન
९५. सेय-निरेय परमाणुपोग्गल खंधाणं अप्पाबहुये
प. एएसि णं भंते! परमाणुपोग्गलाणं सेयाणं निरेयाण य करे करेहिंतो अप्पा वा जाव- विसेसाहिया वा ? ૩. ગોયમા ! ?. સવ્વલ્યોવા પરમાણુપોળના સેયા, ૨. નિરેયા અસંવેગ્નનુĪT |
एवं - जाव- असंखेज्जपएसियाणं खंधाणं ।
प. एएसि णं भंते! अणतपएसियाणं खंधाणं सेयाणं निरेयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जावविसेसाहिया वा ?
૩, ગોયમા! .સનચોવા મળતપસિયા વંધાનિરૈયા, ૨.. सेया अनंतगुणा ।
- વિચા. સ. ર્', ૩. ૪, મુ. ૨૦૭-૨૦૨
૨૬. જ્ઞેય - નિરેય પરમાણુોજ સંધાનું તત્ત્વયાતૢિ ૯૬. अप्पाबहुयं
प. एएसि णं भंते! परमाणुपोग्गलाणं संखेज्जपएसियाणं असंखेज्जपएसियाणं अणतपएसियाण य खंधाणं सेयाणं निरेयाण य दव्वट्ठयाए पएसट्ठयाए दव्वट्ठपएसट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -ખાવ- વિસેસાદિયા વા?
૩. ગોયમા !
१. सव्वत्थोवा अणतपएसिया खंधा निरेया दव्बट्ट्याए,
२. अणतपएसिया खंधा सेया दव्वट्ट्याए अनंतगुणा,
३. परमाणुपोग्गला सेया दव्वट्ट्याए अनंतगुणा,
४. संखेज्जपएसिया खंधा सेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
५. असंखेज्जपएसिया खंधा सेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
६. परमाणुपोग्गला निरेया दव्वट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
७. संखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा,
८. असंखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा, पएसट्टयाए एवं चेव,
૨૫૩૫
પ્ર.
૯૫. સકંપ-નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્દગલ સ્કંધોનું અલ્પબહુત્વ : ભંતે ! સકંપ અને નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્દગલોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્- વિશેષાધિક છે ? ગૌતમ ! ૧. સૌથી અલ્પ સકંપ પરમાણુ-પુદ્દગલ છે, ૨. (એનાથી)નિષ્કપ પરમાણુ-પુદ્દગલ અસંખ્યાત
ઉ.
ગણા છે.

આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત-પ્રદેશી સ્કંધો પર્યંતનું અલ્પબહુત્વ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! કંપયુક્ત અને કંપવિહીન અનંત પ્રદેશી સ્કંધોમાં કોણ-કોનાથી અલ્પ -યાવત્-વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી અલ્પ કંપવિહીન અનંત પ્રદેશી સ્કંધ છે. ૨. (એનાથી) કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી કંધ અનંતગણા છે.
કંપયુક્ત-કેપવિહીન પરમાણુ-પુદ્દગલ સ્કંધોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબહુત્વ :
પ્ર. ભંતે ! કંપયુક્ત અને કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્દગલો,
સંખ્યાત પ્રદેશી કંધો, અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધો અને અનંતપ્રદેશી કંધોમાં દ્રવ્ય, પ્રદેશ અને દ્રવ્યપ્રદેશની અપેક્ષાએ કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ !
૧. કંપવિહીન અનંત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે,
૨. (એનાથી) કંપયુક્ત અનંત પ્રદેશી સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૩. (એનાથી) કંપયુક્ત પરમાણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૪. (એનાથી) કંપયુક્ત સંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૫. (એનાથી) કંપયુક્ત અસંખ્યાત પ્રદેશી બંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૬. (એનાથી) કંપવિહીન ૫૨માણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૭. (એનાથી) કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે,
૮. (એનાથી) કંપવિહીન અસંખ્યાત પ્રદેશી બંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે.
એ જ પ્રમાણે પ્રદેશની અપેક્ષાએ પણ આઠ ભંગ સમજવા જોઈએ.

Page #513

૨૫૩૬
णवरं-परमाणुपोग्गला अपएसट्ट्याए भाणियव्वा, संखेज्जपएसिया खंधा निरेया पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा ।
सेसं तं चैव ।
दव्वट्ठ-पएसट्टयाए
१. सव्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा निरेया दव्बट्ट्याए,
२. ते चेव पएसट्ट्याए अनंतगुणा,
३. अनंतपएसिया खंधा सेया दव्वट्ट्याए अनंतगुणा,
४. ते चेव पएसट्ट्याए अनंतगुणा,
५. परमाणुपोग्गला सेया दव्वट्ट्याए अपएसट्ठयाए अनंतगुणा,
६. संखेज्जपएसिया खंधा सेया दव्वट्ट्याए असंखेÄYI,
७. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
८. असंखेज्जपएसिया खंधा सेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
९. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१०. परमाणुपोग्गला निरेया दव्वट्ट्याए अपएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
११. संखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा,
१२. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१३. असंखेज्जपएसिया खंधा निरेया दव्वट्ट्याए असंखेज्जगुणा,
१४. ते चेव पएसट्ट्याए असंखेज्जगुणा,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
વિશેષ પરમાણુ-પુદ્દગલો માટે અપ્રદેશની અપેક્ષાએ તથા કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી બંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા સમજવા જોઈએ. શેષ કથન પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે છે. દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ -
-
-
૧. કંપવિહીન અનંત પ્રદેશી સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે,
૨. (એનાથી) કંપવિહીન અનંત પ્રદેશી સંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૩. કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૪. (એનાથી) કંપયુક્ત અનંતપ્રદેશી સંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૫. (એનાથી) કંપયુક્ત પરમાણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્ય અને અપ્રદેશની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે,
૬. (એનાથી) કંપયુક્ત સંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૭. (એનાથી) કંપયુક્ત સંખ્યાત-પ્રદેશી સંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૮. (એનાથી) કંપયુક્ત અસંખ્યાત-પ્રદેશી સંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૯. (એનાથી) કંપયુક્ત અસંખ્યાત-પ્રદેશી સંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૦. (એનાથી) કંપવિહીન પરમાણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્ય અને અપ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૧. (એનાથી) કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
૧૨. (એનાથી) કંપવિહીન સંખ્યાત પ્રદેશી કંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે, ૧૩. (એનાથી) કંપવિહીન અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે,
વિયા. સ. ૨૬, ૩. ૪, મુ. ૨૨૦
૨૭, પરમાણુો જાળે છાંયાળ ચ-૧(યાવ ુત્ત ૯૭. પરમાણુ-પુદ્દગલો અને સ્કંધોનું દ્રવ્ય અને પ્રદેશની
परूवणं
અપેક્ષાએ બહુત્વનું પ્રરૂપણ :
दव्वट्टयाए
प. एएसि णं भंते ! परमाणुपोग्गलाणं दुपएसियाण य खंधाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो बहुया ?
૧૪. (એનાથી) કંપવિહીન અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે.
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ -
પ્ર. ભંતે ! આ પરમાણુ-પુદ્દગલ અને દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષા (તાત્પર્ય)થી કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
For Private Personal Use Only

Page #514

પુદ્દગલ-અધ્યયન
उ. गोयमा ! दुपए सिएहिंतो खंधेहिंतो परमाणुपोग्गला दव्वट्ट्याए बहुया ।
प. एएसि णं भंते ! दुपएसियाणं तिपएसियाण य खंधाणं दव्वट्टयाए कयरे कयरेहिंतो बहुया ? उ. गोयमा ! तिपएसिएहिंतो खंधेहिंतो दुपएसिया खंधा दव्वट्ट्याए बहुया ।
एवं एएणं गमएणं - जाव- दसपएसिएहिंतो खंधेहिंतो नवपएसिया खंधा दव्बट्ठयाए बहुया ।
प. एएसि णं भंते! दसपएसियाणं खंधाणं संखेज्जएसियाण य खंधाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो વહયા ?
उ. गोयमा ! दसपएसिएहिंतो खंधेहिंतो संखेज्जपएसिया खंधा दव्वट्ट्याए बहुया ।
प. एएसि णं भंते ! संखेज्जपएसियाणं खंधाणं असंखेज्जपएसियाण य खंधाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो बहुया ?
उ. गोयमा ! संखेज्जपएसिएहिंतो खंधेहिंतो असंखेज्जपएसिया खंधा दव्वट्टयाए बहुया । प. एएसि णं भंते ! असंखेज्जपएसियाणं खंधाणं अणतपएसियाण य खंधाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो बहुया ?
૩. શૌયમા! અનંતપત્તિષ્ટિતો વધહિંતો અસંવેગ્નपएसिया खंधा दव्वट्ट्याए बहुया ।
पएसट्टयाए
प. एएसि णं भंते ! परमाणुपोग्गलाणं दुपएसियाण य खंधाणं पएसट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो बहुया ? उ. गोयमा ! परमाणुपोग्गलेहिंतो दुपएसिया खंधा परसट्ट्याए बहुया ।
एवं एएणं गमएणं - जाव- नवपएसिएहिंतो खंधेहिंतो दसपएसिया खंधा पएसट्ट्याए बहुया ।
एवं सव्वत्थ पुच्छियव्वं,
दसपएसिएहिंतो खंधेहिंतो संखेज्जपएसिया खंधा पएसट्टयाए बहुया, संखेज्जपएसिहिंतो खंधेहिंतो असंखेज्जपएसिया खंधा परसट्ट्याए बहुया ।
प. एएसि णं भंते! असंखेज्जपएसियाण य खंधाणं अणंतपएसियाण य खंधाणं परसट्ट्याए कयरे
करेहिंतो बहुया
?

For Private
よ
૨૫૩૭
ઉ. ગૌતમ ! દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધોવડે પરમાણુ-પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાથી વિશેષ છે.
પ્ર. ભંતે ! આ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ અને ત્રિપ્રદેશિ સ્કંધોમાં દ્રવ્યની વિવક્ષાવડે કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધો કરતાં દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ દ્રવ્યની વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
આ જ પ્રમાણે આ ગમક (અભિલાપ) અનુસાર દસ પ્રદેશી સ્કંધ કરતાં નવપ્રદેશી સ્કંધ પર્યંત દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
પ્ર. ભંતે ! આ દસ પ્રદેશી કંધો અને સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! આ દસ પ્રદેશી કંધો કરતાં સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
પ્ર. ભંતે ! આ સંખ્યાત પ્રદેશી કંધો અને અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધોમાં દ્રવ્યની વિવક્ષાએ કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સંખ્યાત પ્રદેશી કંધો કરતાં અસંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
પ્ર. ભંતે ! આ અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધો અને અનંતપ્રદેશી સ્કંધોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષા વડે કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
ઉ.
ઉ. ગૌતમ ! અનંત પ્રદેશી કંધો કરતાં અસંખ્યાત પ્રદેશી સંધ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષ છે. પ્રદેશની અપેક્ષાએ -
પ્ર. ભંતે ! આ પરમાણુ-પુદ્દગલોમાં અને દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધમાં પ્રદેશ વિવક્ષાવડે કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
ગૌતમ ! પરમાણુ-પુદ્દગલો કરતા વિદેતી ધ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
આ જ પ્રમાણે આ ગમક અનુસાર નવપ્રદેશિક સ્કંધો કરતાં દસ પ્રદેશિક સ્કંધ પર્યંત પ્રદેશ વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
આ જ પ્રમાણે સર્વત્ર પૃચ્છા કરવી જોઈએ.
દસ પ્રદેશી સ્કંધો કરતાં સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
સંખ્યાત પ્રદેશી કંધો કરતાં અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.
પ્ર. ભંતે ! આ અસંખ્યાત પ્રદેશી કંધો અને અનંત પ્રદેશી કંધોમાં પ્રદેશ વિવક્ષાવડે કોણ કોનાથી વિશેષ છે ?
Personal Use Only

Page #515

૨૫૩૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! अणंतपएसिएहिंतो खंधेहिंतो असंखेज्ज- ઉ. ગૌતમ ! અનંત પ્રદેશી ઢંધો કરતાં અસંખ્યાત पएसिया खंधा पएसट्ठयाए बहुया ।
પ્રદેશી. સ્કંધ પ્રદેશ વિવસાવડે વિશેષ છે. - વિચા. સ. ૨૬, ૩૪, સુ. ૧૬-૧૦૬ ૧૮, પરમાણુ યાત્રા ધાખા યોજનાહ િ દુર ૯૮, પરમાણુ-પુગલો અને સ્કંધોની અવગાહના સ્થિતિની दबट्ठ-पएसट्ठयाए विसेसाहियत्ताइ परूवणं
અપેક્ષાએ દ્રવ્ય-પ્રદેશ વિવક્ષાથી વિશેષાધિક વગેરેનું
પ્રરૂપણ : प. एएसिणं भंते! एगपएसोगाढाणं दुपएसोगाढाण य પ્ર. ભંતે ! આ એક પ્રદેશમાં સ્થિત અને બે પ્રદેશોમાં पोग्गलाणंदब्बठ्ठयाए कयरे कयरहितो विसेसाहिया?
સ્થિત થઈ રહેલા પુદ્ગલોમાં દ્રવ્ય વિવસાવડે કોણ
કોનાથી વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा! दुपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो एगपएसो- ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેલા આ પગલો गाढा पोग्गला दवट्ठयाए विसेसाहिया।
કરતાં એક પ્રદેશમાં સ્થિત રહેલા પુદ્ગલ દ્રવ્ય
વિવફાવડે વિશેષાધિક છે. एवं एएणं गमएणं
આ જ પ્રમાણે આ અભિલાપ (ધ્વનિ) અનુસાર - तिपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो दुपएसोगाढा
ત્રણ પ્રદેશમાં સ્થિત-રહેનારા પુદ્ગલો કરતાં બે पोग्गलादब्वट्ठयाए विसेसाहिया-जाव-दसपएसो
પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે गाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो नवपएसोगाढा पोग्गला
વિશેષાધિક છે -યાવતુ- દસ પ્રદેશોમાં સ્થિત दव्वट्ठयाए विसेसाहिया,
રહેનારા પુદ્ગલો કરતાં નવ પ્રદેશોમાં રહેનારા
પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષાધિક છે, दसपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो संखेज्जपएसोगाढा દસ પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલો કરતાં पोग्गला दव्वट्ठयाए बहुया ।
સંખ્યાત પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલ દ્રવ્ય
વિવફાવડે વિશેષ છે, संखेज्जपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो असंखेज्ज
સંખ્યાત પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલો કરતાં पएसोगाढा पोग्गला दवट्ठयाए बहुया ।
અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદગલ દ્રવ્ય
વિવફાવડે વિશેષ છે. पुच्छा सब्बत्थ भाणियब्वा।
સર્વત્ર પૃચ્છા (પ્રશ્ન) સ્વતઃ સમજવા જોઈએ. प. एएसिणं भंते ! एगपएसोगाढाणं दुपएसोगाढाण य પ્ર. ભંતે ! આ એક પ્રદેશમાં અને બે પ્રદેશમાં સ્થિત पोग्गलाणं पएसठ्ठयाए कयरे कयरेहिंतो
રહેનારા પુદ્ગલોમાં પ્રદેશ વિવક્ષાવડે કોણ विसेसाहिया ?
કોનાથી વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा ! एगपएसोगाढेहिंतो पोग्गले हिंतो ઉ. ગૌતમ ! એક પ્રદેશમાં સ્થિત રહેનારા પુદગલો दुपएसोगाढा पोग्गला पएसट्ठयाए विसेसाहिया।
કરતાં બે પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલ પ્રદેશ
વિવક્ષાવડે વિશેષાધિક છે. gવે -ઝવ
આ જ પ્રમાણે -યાવતनवपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो दसपएसोगाढा
નવ પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેલા પુદગલો કરતાં पोग्गला पएसठ्ठयाए विसेसाहिया।
દસપ્રદેશોમાં સ્થિત રહેલા પુદ્ગલ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે
વિશેષાધિક છે. दसपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो संखेज्जपएसोगाढा દસ પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદગલો કરતાં સંખ્યાત पोग्गला पएसट्ठयाए बहुया,
પ્રદેશોમાં રહેલા પુદ્ગલ પ્રદેશ વિવફાવડે વિશેષ છે. संखेज्जपएसोगाढेहिंतो पोग्गलेहिंतो असंखेज्ज- સંખ્યાત પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલો કરતાં पएसोगाढा पोग्गला पएसट्ठयाए बहुया ।
અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેનારા પુદ્ગલ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે વિશેષ છે.

Page #516

પુદ્દગલ-અધ્યયન
प. एएसि णं भंते! एगसमयट्ठिईयाणं दुसमयट्ठिईया य पोग्गलाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो विसेसाहिया ?
उ. गोयमा ! जहा ओगाहणाए वत्तव्वया एवं ठिईए वि । વિયા. સ. ૬, ૩. ૪, મુ. o ૦૬-o o ૦
-
૧૧. વરમાળુપોસાળે અંધાળ ચ વળા, પડુખ્ય મળ્વપf-૯૯.
ट्ठयाए बहुयत्त-परूवणं
प. एएसि णं भंते! एगगुणकालयाणं दुगुणकालयाण य पोग्गलाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो विसेसाहिया ?
उ. गोयमा ! एएसिं जहा परमाणुपोग्गलाईणं वत्तव्वया तहेव निरवसेसा भाणियब्बा ।
પૂર્વ સવ્વસ વળ-ચ-રસાળ ।
प. एएसि णं भंते! एगगुणकक्खडाणं दुगुणकक्खडाण य पोग्गलाणं दव्वट्ट्याए कयरे कयरेहिंतो विसेसाहिया ?
उ. गोयमा ! एगगुणकक्खडे हिंतो पोग्गले हिंतो दुगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ट्याए विसेसाहिया । વ -ખાવ
नवगुणकक्खडेहिंतो पोग्गलेहिंतो दसगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ट्याए विसेसाहिया । दसगुणकक्खडेहिंतो पोग्गलेहिंतो संखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ट्याए बहुया, संखेज्जगुणकक्खडेहिंतो पोग्गलेहिंतो असंखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ठयाए बहुया, असंखेज्जगुणकक्खडेहिंतो पोग्गलेहिंतो अनंतगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ट्याए बहुया । एवं पएसट्ट्याए वि ।
सव्वत्थ पुच्छा भाणियव्वा ।
जहा कक्खडा एवं मउय-गरूय-लहुया वि,
સીય-શિળ-નિદ્ધ-સુવા નહીં વળા |
- વિયા. સ. ૨૬, ૩. ૪, મુ. o o o-o o o ૨૦૦. પરમાણુવો ાજાને શ્રેયાળ ય તવનાહિં ગપ્પાવર્ષ
૧. પતિ જં મંતે ! ૨. પરમાણુપો જાળ,

૧૦૦,
૨૫૩૯
પ્ર. ભંતે ! એક સમયની સ્થિતિયુક્ત અને બે સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલોમાં દ્રવ્યની વિવક્ષાવડે કોણ કોનાથી વિશેષાધિક છે ?
ઉ.. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે પ્રદેશોમાં સ્થિત રહેલાની અવસ્થિતિ બતાવી એ જ પ્રમાણે સ્થિતિ વિષયક સમજવું જોઈએ.
પરમાણુ-પુદ્દગલો અને સ્કંધોનું વર્ણાદિની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય-પ્રદેશ દ્વારા બહત્વનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! આ એક ગુણ કાળા અને બે ગુણ કાળા પુદ્દગલોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષાથી કોણ કોના કરતાં વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે જેવી રીતે પરમાણુ-પુદ્દગલ વિષયક કહ્યું છે, એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ સંપૂર્ણ કથન સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રકારે સર્વ વર્ણ, ગંધ, રસ સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! એક ગુણ કર્કશ અને દ્વિગુણ કર્કશ પુદ્દગલોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે કોણ કોના કરતાં વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક ગુણ કર્કશ પુદ્દગલ કરતાં દ્વિગુણ કર્કશ પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષાધિક છે. આ જ પ્રકારે ધાવતુ
નવ ગુણ કર્કશ પુદ્દગલો કરતાં દસ ગુણ કર્કશ પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે વિશેષાધિક છે.
દસ ગુણ કર્કશ પુદ્દગલો કરતાં સંખ્યાતગુણ કર્કશ પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે અધિક છે. સંખ્યાતગુણ કર્કશ પુદ્દગલો કરતાં અસંખ્યાત ગુણ કર્કશ પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે અધિક છે. અસંખ્યાતગુણ કર્કશ પુદ્દગલો કરતાં અનંતગુણ કર્કશ પુદ્દગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે અધિક છે. આ જ પ્રમાણે પ્રદેશ વિવક્ષાવડે પણ સમજવું જોઈએ. સર્વત્ર પૃચ્છા કરવી જોઈએ.
જેવી રીતે કર્કશ સ્પર્શ સંબંધિત કથન કરવામાં આવ્યું છે એવી જ રીતે મૂ, ગુરુ અને લઘુ સ્પર્શોનું વર્ણન કરવું જોઈએ.
શીત (તું), ઉષ્ણ (ગરમ), સ્નિગ્ધ (તૈલી) અને રુક્ષ (શુષ્ક) સ્પર્શોનું કથન વર્ણોને અનુરૂપ કરવું જોઈએ. પરમાણુ-પુદ્દગલ અને સ્કંધોનું દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અલ્પબહુત્વ : પ્ર. ભંતે ! આ
૧. પરમાણુ-પુદ્દગલો,

Page #517

૨૫૪૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨. સંજ્ઞાસિયા,
૨. સંખ્યાત પ્રદેશી, ३. असंखेज्जपएसियाणं,
૩. અસંખ્યાત પ્રદેશી, ४. अणंतपएसियाण य खंधाणं दव्वट्ठयाए,
૪. અનંત પ્રદેશી કંધોમાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, पएसठ्ठयाए, दबट्ठ-पएसठ्ठयाए कयरेकयरेहिंतो
પ્રદેશની અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा ?
કોણ કોના કરતાં અલ્પ યાવત- વિશેષાધિક છે ? गोयमा ! १. सव्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा
ગૌતમ ! ૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ दव्वट्ठयाए,
અનંતપ્રદેશી ઢંધ છે. २. परमाणु पोग्गला दव्वट्ठयाए अणंतगुणा,
૨. (એના કરતાં) પરમાણ-પુદગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ
અનંતગણા છે. ३. संखेज्जपएसिया खंधा दवट्ठयाए संखेज्जगुणा,
૩. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ દ્રવ્યની
અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે. ४. असंखेज्जपएसिया खंधा दव्वट्ठयाए असंखे
૪. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ દ્રવ્યની MTMTI
અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે. पएसट्ठयाए
પ્રદેશની અપેક્ષાએ : १. सव्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा पएसट्ठयाए,
૧. અનંતપ્રદેશી અંધ પ્રદેશની અપેક્ષાએ સૌથી
અલ્પ છે. २. परमाणुपोग्गला अपएसट्ठयाए अणंतगुणा,
૨. (એના કરતાં) પરમાણુ-પુદ્ગલ અપ્રદેશોની
અપેક્ષાએ અનંતગણા છે. ३. संखेज्जपएसिया खंधा पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा, ૩. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશી અંધ પ્રદેશોની
અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે. ४.असंखेज्जपएसिया खंधा पएसटठयाए असंखेज्ज
૪. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ ગુIT
પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણી છે. दव्वट्ठ-पएसट्ठयाए
દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની અપેક્ષાએ : १. सव्वत्थोवा अणंतपएसिया खंधा दव्वट्ठयाए ते
૧. સૌથી અલ્પ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતપ્રદેશી સ્કંધ चेव पएसट्ठयाए अणंतगुणा,
છે અને તે જ પ્રદેશોની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે. २.परमाणुपोग्गलादव्वळ अपएसट्ठयाएअणंतगुणा,
૨. (એના કરતાં) પરમાણુ-પુદગલ દ્રવ્ય અને
અપ્રદેશની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે. ३. संखेज्जपएसियाखंधा दव्वट्ठयाए संखेज्जगुणा, ૩. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ દ્રવ્યની ते चेव पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
અપેક્ષાએ સંખ્યાલગણા છે અને તે જ પ્રદેશોની
અપેક્ષાએ પણ સંખ્યાલગણા છે. ४. असंखेज्जपएसिया खंधा दव्वट्ठयाए असंखेज्ज
૪. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ દ્રવ્યની गुणा, ते चेव पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा ।'
અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે અને તે જ પ્રદેશોની - વિચા. સ. ૨૫, ૩. ૪, સુ. ૧૨૮.
અપેક્ષાએ પણ અસંખ્યાતગણી છે. ૨૦.પપાસાપાત્રા ગોરારિ તુવમવિયે- ૧૦૧. એક પ્રદેશાદિ પુદ્ગલોની અવગાહના અને સ્થિતિની
અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વ : 1. gufસ જે મંતે ! ૨. ઉપાસીયા ઢાળ,
પ્ર. ભંતે ! ૧. એક પ્રદેશાવગાઢ, २. संखेज्जपएसोगाढाणं,
૨. સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ અને ३. असंखेज्जपएसोगाढाणयपोग्गलाणं दव्वट्ठयाए, ૩. અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદ્ગલોમાંથી દ્રવ્યની पएसठ्ठयाए, दव्वट्ठ-पएसठ्ठयाएकयरेकयरेहिंतो
અપેક્ષાએ, પ્રદેશની અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની
અપેક્ષાએ કોણ કોના કરતાં અલ્પ -વાવમMT તા -નવ-વિસાદિયા વ?
વિશેષાધિક છે ? ૨. ઇUT. S. ૨, મું. ૩ ૦

Page #518

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૪૧
उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा एगपएसोगाढा पोग्गला ઉ. ગૌતમ! ૧. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ એક પ્રદે શશ્રિત दव्वट्ठयाए,
પુદ્ગલ સૌથી અલ્પ છે, २. संखेज्जपएसोगाढा पोग्गला दव्वट्ठयाए ૨. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણી છે. ३. असंखेज्जपएसोगाढा पोग्गला दवट्ठयाए
૩. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ असंखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે. पएसट्ठयाए
પ્રદેશની અપેક્ષાએ : १.सब्वत्थोवा एगपएसोगाढापोग्गलाअपएसट्ठयाए,
૧. એક પ્રદેશાશ્રિત પુદગલ અપ્રદેશની અપેક્ષાએ
સૌથી અલ્પ છે. २. संखेज्जपएसोगाढा पोग्गला पएसट्ठयाए
૨. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा,
પ્રદેશની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે. ३. असंखेज्जपएसोगाढा पोग्गला पएसट्ठयाए
૩. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદગલ સંવેક્નકુT,
પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે. दबट्ठपएसट्ठयाए
દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ : १. सव्वत्थोवा एगपएसोगाढा पोग्गला दवट्ठ
૧. એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ દ્રવ્ય અને અપ્રદેશની अपएसट्ठयाए,
અપેક્ષાએ સૌથી અલ્પ છે. २. संखेज्जपएसोगाढा पोग्गला दवट्ठयाए
૨. (એના કરતાં) સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ संखेज्जगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा,
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણી છે અને એ જ
પ્રદેશની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગણા છે. ३. असंखेज्जपएसोगाढा पोग्गला दव्वट्ठयाए
૩. (એના કરતાં) અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંતગણા છે અને એ જ असंखेज्जगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा।
પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગણા છે. प. एएसिणं भंते ! एगसमयट्ठिईयाणं संखेज्जसमय- પ્ર. ભંતે ! એક સમયની સ્થિતિયુક્ત, સંખ્યાત ट्ठिईयाणं असंखेज्जसमयट्ठिईयाण य पोग्गलाणं
સમયની સ્થિતિયુક્ત અને અસંખ્યાત સમયની
સ્થિતિયુક્ત પુદ્ગલોમાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશની दवट्ठयाएपएसट्ठयाए दवट्ठ-पएसट्ठयाए कयरे
અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષાએ કોણ कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा?
કોના કરતાં અલ્પ વાવત- વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा ! जहा ओगाहणाए भणिया तहा ठिईए वि ઉ. ગૌતમ! જેવી રીતે અવગાહના વિષયક અલ્પબદુત્વ अप्पाबहुयं भाणियब्वं ।
કહ્યું છે, તેવી જ રીતે સ્થિતિનું પણ અલ્પબહુત્વ - વિયાં. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૨૧-૧૨ ૦
સમજવું જોઈએ. ૨૦૨. પરમાણુવા ધાગા ય વારે વહુ - ૧૦૨. પરમાણુ-પુદગલ અને સ્કંધોનું વર્ણાદિની અપેક્ષાએ याईहिं अप्पाबहुयं
દ્રવ્યાદિ વિવા દ્વારા અલ્પબદુત્વ : 1. JUસિ મંતે ! ૨. UNIMITI,
પ્ર. ભંતે ! આ ૧. એક ગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત, ૨. સંવેમ્બTળવIIM,
૨. સંખ્યાતગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત, ३. असंखेज्जगुणकालगाणं,
૩. અસંખ્યાતગુણ શ્યામ વર્ણયુક્ત અને ४. अणंतगुणकालगाण य
૪. અનંતગુણ શ્યામવર્ણ યુક્ત, पोग्गलाणंदव्वट्ठयाएपएसट्ठयाए दव्वट्ठपएस
પુદ્ગલોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષા, પ્રદેશવિરક્ષા અને टठयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव
દ્રવ્ય-પ્રદેશ વિવફાવડે કોણ કોના કરતાં અલ્પ विसेसाहिया वा?
-વાવ- વિશેષાધિક છે ?
૨. To, ૫, ૩, સું. રૂ ૩૨-૩ ૩૨

Page #519

૨૫૪૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! एएसिंजहापरमाणपोग्गलाणंअप्पाबहुयं
तहा एएसिं पि अप्पाबहुयं, ઇવે રોસાળ વિસળ-પ-રસા.
તુ..
gguસ મંત! ૨. UNJHવડા,
२. संखेज्जगुणकक्खडाणं, ३. असंखेज्जगुणकक्खडाणं, ४. अणंतगुणकक्खडाण यपोग्गलाणं दव्वट्ठयाए पएसट्ठयाए दवट्ठ-पएसठ्ठयाएकयरे कयरेहितो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा ? गोयमा!१.सव्वत्थोवा एगगुणकक्खडा पोग्गला दवट्ठयाए, २. संखेज्जगणकक्खडा पोग्गला दबट्ठयाए સંજ્ઞાન, ३. असंखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ठयाए असंखेज्जगुणा, ४. अणंतगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ठयाए अणंतगुणा, पएसठ्ठयाए एवं चेव,
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે પરમાણુ-મુગલોનું અલ્પબદ્ભુત્વ
કહ્યું એવી જ રીતે આનું પણ અલ્પબદ્ભુત્વ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે શેષ વર્ણ, ગંધ અને રસોનું કે
અલ્પબહુત્વ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આ ૧. એક ગુણ કર્કશ.
૨. સંખ્યાતગુણ કર્કશ, ૩. અસંખ્યાતગુણ કર્કશ અને ૪. અનંતગુણ કર્કશ પુદ્ગલોમાં દ્રવ્ય વિવક્ષા, પ્રદેશવિવક્ષા તથા દ્રવ્ય-પ્રદેશ વિવફાવડે કોણ કોનાથી અલ્પ -પાવત- વિશેષાધિક છે ? ગૌતમ! ૧. એક ગુણ કર્કશ પુદગલ દ્રવ્ય વિવફાવડે સૌથી અલ્પ છે. ૨. (એના કરતાં) સંખ્યાત ગુણ કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે સંખ્યાતગણા છે. ૩. (એના કરતાં) અસંખ્યાતગુણ કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે અસંખ્યાતગણા છે. ૪. (એના કરતાં) અનંતગુણ કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવફાવડે અનંતગણા છે, પ્રદેશવિવસાવડે પણ આ જ પ્રકારે અલ્પબદુત્વ સમજવું જોઈએ. વિશેષ - સંખ્યાતગણા કર્કશ પુદગલ પ્રદેશ વિવસાવડે અસંખ્યાતગણા છે.
શેષ વર્ણન પૂર્વવત સમજવું જોઈએ. દ્રવ્ય-પ્રદેશોની વિવક્ષાએ :
૧. એક ગુણ કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય-પ્રદેશ વિવફાવડે સૌથી અલ્પ છે, ૨. (એના કરતાં) સંખ્યાતગણા કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે સંખ્યાતગણા છે, તે જ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે પણ સંખ્યાતગણી છે. ૩. (એના કરતાં) અસંખ્યાતગણા કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવક્ષાવડે અસંખ્યાતગણી છે, તે જ પ્રદેશ વિવફાવડે અસંખ્યાતગણી છે. ૪. (એના કરતાં) અનંતગણા કર્કશ પુદ્ગલ દ્રવ્ય વિવફાવડે અનંતગણા છે અને તે જ પ્રદેશ વિવફાવડે અનંતગણા છે. આ જ પ્રમાણે મૃદુ (કોમળ), ગુરુ અને લઘુ સ્પર્શોનું પણ અલ્પબહત્વ સમજવું જોઈએ. શીત (ઠંડા), ઉષ્ણ (ગરમ), સ્નિગ્ધ (તૈલી) અને રુક્ષ (શુષ્ક) સ્પર્શોનું અલ્પબહત્વ વર્ણોને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ.
णवर-संखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला पएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा, सेसं तं चेव। दबट्ठ-पएसट्ठयाए१. सव्वत्थोवा एगगुणकक्खडा पोग्गला दव्वट्ठपएसट्ठयाए, २. संखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला दवट्ठयाए संखेज्जगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए संखेज्जगुणा, ३. असंखेज्जगुणकक्खडा पोग्गला दवट्ठयाए असंखेज्जगुणा, तेचेवपएसट्ठयाए असंखेज्जगुणा, ४.अणंतगुणकक्खडापोग्गलादबळ्याएअणंतगुणा, ते चेव पएसट्ठयाए अणंतगुणा । एवं मउय-गुरू लहुयाण वि अप्पाबहुयं ।
सीय-उसिण-निख-लुक्खाणं जहा वन्नाणं तहेव ।
- વિચા. સ. ૨, ૩, ૪, ૩. ?૨૨-૨૨૬
. UT, . ૨, . રૂ ૩૩

Page #520

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૪૩
૨૦ રૂ. પરમાણુકાને થેંથામાં વ્ય-
પદ્યવાર ૧૦૩. પરમાણુ-પુદગલ અને સ્કંધોનું દ્રવ્ય અને પ્રદેશની कडजुम्माइ परूवणं
અપેક્ષાએ કુતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गलेणं भंते! दव्वट्ठयाए किं कडजुम्मे, પ્ર. ભંતે! શું દ્રવ્યની અપેક્ષાએ(એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ तेओए, दावरजुम्मे, कलिओए ?
કૃતયુગ્મ છે, ત્યોજ છે, દ્વાપરયુગ્મ છે કે કલ્યો
છે ? ૩. ગોય!નો નુષ્પ, નો તેમg, નો સાવરકુખે, ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ, સ્ત્રોજ, દ્વાપરયુગ્મ નથી कलिओए,
પરંતુ કલ્યોજ છે. પર્વ –ગાવ- ગત સપ્ત સં
આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી ઢંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गलाणं भंते! दवट्ठयाए किं कडजुम्मा પ્ર. ભંતે!દ્રવ્યની અપેક્ષાએ (ઘણાં) પરમાણુ-પુગલ -ગાવ-વત્રિા ?
કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा-जाव-सिय ઉ. ગૌતમ! સામાન્ય આદેશ વડે ક્યારેક કૃતયુગ્મ છે कलिओगा,
-વાવ- કયારેક કલ્યોજ છે. विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेओगा, नो વિશેષાદેશ વડે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ અને દ્વાપરયુગ્મ दावरजुम्मा, कलिओगा,
નથી પરંતુ કલ્યોજ છે. pd -ગાવ- મતાસિયા સંધ્યા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गलेणंभंते! पएसठ्ठयाए किं कडजुम्मे પ્ર. ભંતે! શું એક પરમાણુ-પુદ્ગલ પ્રદેશ વિવફાવડે -ગાવ- Uિ ?
કૃતયુગ્મ ચાવતુ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मे, नो तेओए, नो दावरजुम्मे, ઉ. ગૌતમ! તે કૃતયુગ્મ, વ્યોજ અને દ્વાપરયુગ્મ નથી, कलिओए।
પરંતુ કલ્યોજ છે. प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे पएसट्ठयाए किं कडजुम्मे પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશ સ્કંધ પ્રદેશ વિવલાવડે કુતયુગ્મ -ગાવ-ત્રિકોપ?
-વાવતુ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मे, नो तेओए, दावरजुम्मे, नो ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ અને કલ્યોજ નથી कलिओए।
પરંતુ દ્વાપરયુગ્મ છે. प. तिपएसिए णं भंते ! खंधे पएसठ्ठयाए किं પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ પ્રદેશ વિવફાવડે કૃતયુગ્મ ડr -ગાવ- ત્રિમg?
-ચાવતુ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मे, तेओए, नो दावरजुम्मे, नो ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યાજ ત્રિકોણ |
નથી પરંતુ વ્યોજ છે. प. चउप्पएसिए णं भंते ! खंधे पएसट्ठयाए किं પ્ર. ભંતે ! ચતુuદેશિક સ્કંધ પ્રદેશ વિવક્ષા વડે ડનુષ્પ -ગાવ- ત્રિકોણ?
કૃતયુગ્મ વાવ- કલ્યોજ છે ? उ. गोयमा ! कडजुम्मे, नो तेओए, नो दावरजुम्मे, नो ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ છે પરંતુ ત્રોજ, દ્વાપરયુગ્મ कलिओए।
અને કલ્યોજ નથી. पंचपएसिए जहा परमाणुपोग्गले।
પરમાણુ-પુદગલને અનુરૂપ પાંચ પ્રદેશી સ્કંધોનું
કથન છે. छप्पएसिए जहा दुपएसिए।
ઢિપ્રદેશિક અંધને અનુરૂપ પપ્રદેશી ઢંધનું
કથન છે. सत्तपएसिए जहा तिपएसिए।
ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધને અનુરૂપ સપ્તપ્રદેશી ધનું કથન છે.

Page #521

૨ ૫૪૪
अट्ठपएसिए जहा चउप्पएसिए।
नवपएसिए जहा परमाणुपोग्गले।
दसपएसिए जहा दुपएसिए।
प. संखेज्जपएसिए णं भंते ! खंधे पएसट्ठयाए किं
વડનુને નવ-ત્રિો ? ૩. ગોચમા ! સિય વેડનુને ગાવ- સિય ત્રિોના
एवं असंखेज्जपएसिए वि, अणंतपएसिए वि।
प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! पएसट्ठयाए किं
ગાવ-ઋત્રિા ? उ. गोयमा! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा-जाव-सिय
कलिओगा, विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेओगा, नो
दावरजुम्मा, कलिओगा। प. दुपएसिया णं भंते ! खंधा पएसट्ठयाए किं
ડગુમ્મા ગાવ-ન્દ્રિયો ? गोयमा ! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा, नो तेओगा, सिय दावरजुम्मा, नो कलिओगा, विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, नो तेओगा,
दावरजुम्मा, नो कलिओगा। प. तिपएसिया णं भंते ! खंधा पएसट्ठयाए किं
ગુHI –ગાવ-ત્રિા ? गोयमा! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा-जाव-सिय
ત્રિો , विहाणादेसेणं नो कडजुम्मा, तेओगा, नो दावरजुम्मा, नो कलिओगा। चउप्पएसियाणं भंते ! खंधा पएसट्ठयाए किं कडजुम्मा-जाव- कलिओगा? गोयमा! ओघादेसेण वि, विहाणादेसेण विकडजुम्मा, नो तेओगा, नो दावरजुम्मा, नो कलिओगा। पंचपएसिया जहा परमाणुपोग्गला।
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ચતુuદેશી સ્કંધને અનુરૂપ અષ્ટપ્રદેશ સ્કંધનું કથન છે. પરમાણુ-પુગલને અનુરૂપ નવપ્રદેશી ઢંધનું કથન છે. ઢિપ્રદેશી ઢંધને અનુરૂપ દસ પ્રદેશ સ્કંધનું
કથન છે. પ્ર. ભંતે ! સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ પ્રદેશ વિવસાવડે
કૃતયુગ્મ ચાવતુ- કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ છે -વાવ- કદાચ
કલ્યોજ છે. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશી અંધ અને અનંત
પ્રદેશી અંધ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે! શું(ઘણાં) પરમાણુ-પુદ્ગલ પ્રદેશ વિવસાવડે
કૃતયુગ્મ -વાવ- કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! સામાન્ય આદેશ વડે કયારેક કૃતયુગ્મ
છે -વાવ- કયારેક કલ્યોજ છે. વિશેષાદેશ વડે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ કે દ્વાપરયુગ્મ
નથી પરંતુ કલ્યોજ છે. ' પ્ર. ભંતે ! દ્વિપ્રદેશી સ્કંધ પ્રદેશ વિવફાવડે કૃતયુગ્મ
-વાવ- કલ્યોજ છે ? ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કદાચ કુતયુગ્મ છે અને કદાચ દ્વાપરયુગ્મ છે પરંતુ વ્યાજ અને કલ્યોજ નથી. વિશેષાદેશવડે કૃતયુગ્મ, સોજ કે કલ્યોજ નથી
પરંતુ દ્વાપરયુગ્મ છે. પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશી ઢંધ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે કૃતયુગ્મ
-ચાવતુ- કલ્યોજ છે ? ઉ. ગૌતમ ! સામાન્ય આદેશ વડે કદાચ કૃતયુગ્મ છે
-વાવ- કદાચ કલ્યોજ છે. વિશેષાદેશ વડે કૃતયમ્, દ્વાપરયુગ્મ અથવા
કલ્યોજ નથી પરંતુ વ્યોજ છે. પ્ર. ભંતે ! ચતુષ્પદેશી સ્કંધ પ્રદેશ વિવક્ષાવડે કૃતયુગ્મ
-વાવ- કલ્યોજ છે ? ગૌતમ! સામાન્ય અને વિશેષ આદેશવડે કતયુગ્મ છે પરંતુ સ્ત્રોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ નથી. પાંચ પ્રદેશી ઢંધોનું કથન પરમાણુ-પુદગલોને અનુરૂપ છે, છપ્રદેશી ઢંધોનું કથન ક્રિપ્રદેશી ઢંધોને અનુરૂપ છે, સપ્તપ્રદેશી ઢંધોનું કથન ત્રિપ્રદેશી સ્કંધોને અનુરૂપ છે,
छप्पएसिया जहा दुपएसिया। सत्तपएसिया जहा तिपएसिया।

Page #522

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૪૫
अट्ठपएसिया जहा चउप्पएसिया।
અષ્ટપ્રદેશી ઢંધોનું કથન ચતુuદેશી ઢંધોને
અનુરૂપ છે, नवपएसिया जहा परमाणुपोग्गला।
નવપ્રદેશી ઢંધોનું કથન પરમાણુ-પુદગલને
અનુરૂપ છે, दसपएसिया जहा दुपएसिया।
દસપ્રદેશી ઢંધોનું કથન ઢિપ્રદેશી ઢંધોને
અનુરૂપ છે. प. संखेज्जपएसिया णं भंते ! खंधा पएसट्ठयाए किं પ્ર. ભંતે ! શું (ઘણાં) સંખ્યાત પ્રદેશી ઢંધ પ્રદેશ વડનુષ્મા -ઝાવ- ત્રિો ?
વિવક્ષાવડે કૃતયુ -વાવ- કલ્યોજ છે ? गोयमा! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा-जाव-सिय ઉ. ગૌતમ ! સામાન્ય આદેશ વડે કદાચ કૂતયુગ્મ છે कलिओगा,
-વાવ- કદાચ કલ્યોજ છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि-जाव-कलिओगा वि ।
વિશેષાદેશ વડે કુતયુગ્મ પણ છે -યાવત- કલ્યો
પણ છે. एवं असंखेज्जपएसिया वि, अणंतपएसिया वि।
આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાત પ્રદેશ અને અનંતપ્રદેશી - વિ. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૬ ૨૬-૬૬૩
સ્કંધોના વિષયમાં પણ કહેવું જોઈએ. ૨૦૪. મોરા-દિરVTઝવગુત્તાપરમાણુ-પાછા ૧૦૪, પરમાણુ-પુદગલ અને સ્કંધોની અવગાહના સ્થિતિ खंधाण य कडजुम्माइ परूवर्ण
વર્ણાદિ પર્યવયુક્ત કૃતયુગ્મ વગેરેનું પ્રરૂપણ : प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं कडजुम्मपएसोगाढे પ્ર. ભંતે ! શું (એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ કૃતયુગ્મ - -નવ-ત્રિો પાણી?
પ્રદેશાશ્રિત છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मपएसोगाढे, नो तेओगप- ઉ. ગૌતમ ! તે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ અને દ્વાપરયુગ્મ एसोगाढे, नो दावर जुम्मपएसोगाढे, कलिओगप
પ્રદેશાશ્રિત નથી પરંતુ કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે,
»
प. दुपएसिए णं भंते ! खंधे किं कडजुम्मपएसोगाढे
-ઝવ-ત્રિાસી રે ? गोयमा ! नो कडजुम्मपएसोगाढे, नो तेओगपएसोगाढे, सिय दावर जुम्मपएसोगाढे, सिय
कलिओगपएसोगाढे। प. तिपएसिए णं भंते ! खंधे किं कडजुम्मपएसोगाढे
-जाव- कलिओगपएसोगाढे ? उ. गोयमा ! नो कडजुम्मपएसोगाढे, सिय तेओगप
एसोगाढे, सिय दावरजुम्मपएसोगाढे, सिय
कलिओगपएसोगाढे। प. चउप्पएसिए णं भंते ! खंधे किं कडजुम्मपएसोगाढे
ખાવ-નિમોજી ? उ. गोयमा ! सिय कडजुम्मपएसोगाढे -जाव- सिय
कलिओगपएसोगाढे, gવે નવિ- ગviતપસિU
પ્ર. ભંતે ! દ્ધિપ્રદેશી અંધ શું કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત છે
-વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ! તે કૃતયુગ્મ અને વ્યાજ પ્રદેશાશ્રિત નથી,
પરંતુ કદાચ દ્વાપરયુગ્મ અને કદાચ કલ્ય
પ્રદેશાશ્રિત છે. પ્ર. ભંતે ! ત્રિપ્રદેશી અંધ શું કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત છે
-વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ! તે તયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત નથી, પરંતુ કદાચ
ચોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે.
પ્ર. ભંતે ! ચતુuદેશી ઢંધ શું કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત છે યાવત
કદાચ કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે. આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી સ્કંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (ઘણાં) પરમાણુ-પુદ્ગલ કૃતયુગ્મ
પ્રદેશાશ્રિત છે વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ?
प. परमाणुपोग्गला णं भंते ! किं कडजुम्मपएसोगाढा
-जाव- कलिओगपएसोगाढा ?

Page #523

૨૫૪૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કૃતયુગ્મ-પ્રદેશાશ્રિત છે.
પરંતુ ત્યાજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત નથી. વિશેષાદેશ વડે કૃતયુગ્મ, વ્યાજ અને દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત નથી પરંતુ કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે.
૩. mોળા ! પાસેળ-હનુમHSuસોઢા, નો
तेओगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, नो कलिओगपएसोगाढा, विहाणादेसेणं नो कडजुम्मपएसोगाढा, नो तेओगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा,
कलिओगपएसोगाढा। प. दुपएसिया णं भंते ! खंधा किं कडजुम्मपएसोगाढा
-जाव- कलिओगपएसोगाढा ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, नो
तेओगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, नो कलिओगपएसोगाढा, विहाणादेसेणं नो कडजुम्मपएसोगाढा, नो तेओगपएसोगाढा, दावरजुम्मपएसोगाढा वि,
कलिओगपएसोगाढा वि। प. तिपएसिया णं भंते ! खंधा किं कडजुम्मपएसोगाढा
-जाव- कलिओगपएसोगाढा ? उ. गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, नो
तेओगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, नो कलिओगपएसोगाढा, विहाणादे सेणं नो कडजुम्मपएसोगाढा, तेओगपएसोगाढा वि, दावरजुम्मपएसोगाढा वि,
कलिओगपएसोगाढा वि, प. चउप्पएसिया णं भंते ! खंधा किं कडजुम्मपएसोगाढा
-जाव- कलिओगपएसोगाढा ? गोयमा ! ओघादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा, नो तेओगपएसोगाढा, नो दावरजुम्मपएसोगाढा, नो कलिओगपएसोगाढा, विहाणादेसेणं कडजुम्मपएसोगाढा वि -जावकलिओगपएसोगाढा वि। gવે -વિ- સતપરિયા
પ્ર. ભંતે! શું(ઘણાં) ક્રિપ્રદેશી ઢંધ કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે પરંતુ વ્યાજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત નથી. વિશેષાદેશ વડે કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત અને સોજ પ્રદેશાશ્રિત નથી પરંતુ દ્વાપરયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે. પ્ર. ભંતે! શું(ઘણાં) ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ તયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે -વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કૃતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત નથી. વિશેષાદેશ વડે કૂતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત નથી પરંતુ યોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે.
प. परमाणुपोग्गलेणं भंते! किं कडजुम्मसमयट्ठिईए
-जाव- कलिओगसमयट्ठिईए ? ૩. ગોય! સિય ડગુમ્મસમgિ -ગાઘ-સિય
कलिओगसमयट्ठिईए, વે -ગાવ-મviતાસિ |
પ્ર. ભંતે ! શું (ઘણાં) ચતુષ્પદેશી ઢંધ કૃતયુગ્મ
પ્રદેશાશ્રિત છે વાવ- કલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત છે ? ઉ. ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કૂતયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત
છે, પરંતુ વ્યાજ, દ્વાપરયુગ્મ અને કલ્યાજ પ્રદેશાશ્રિત નથી. વિશેષાદેશ વડે ક્તયુગ્મ પ્રદેશાશ્રિત પણ છે–ચાવતકલ્યોજ પ્રદેશાશ્રિત પણ છે. આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (એક) પરમાણુ-પુદગલ કૃતયુગ્મ
સમયની સ્થિતિયુક્ત છે-વાવ-કલ્યોજ સમયની
સ્થિતિયુક્ત છે ? ઉ. ગૌતમ! કદાચ કૃતયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે
-વાવ- કદાચ કલ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે. આ જ પ્રમાણે અનંતપ્રદેશી સ્કંધ પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! શું (ઘણાં) પરમાણુ-પુદ્ગલ કૃતયુગ્મ
સમયની સ્થિતિયુક્ત છે-વાવ-કલ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત છે ?
प. परमाणुपोग्गलाणं भंते! किंकडजुम्मसमयट्टिईया
-जाव- कलिओगसमयट्ठिईया ?

Page #524

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૪૭
उ. गोयमा! ओघादेसेणं-सिय कडजुम्मसमयट्टिईया ઉ. ગૌતમ ! સામાન્યાદેશ વડે કદાચ કયુગ્મ સમયની -जाव- सिय कलिओगसमयट्ठिईया,
સ્થિતિયુક્ત છે -યાવતુ- કદાચ કલ્યોજ સમયની
સ્થિતિયુક્ત છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मसमयछिईया वि-जाव
વિશેષાદેશ વડે કૂતયુગ્મ સમયની સ્થિતિયુક્ત પણ कलिओगसमयट्ठिईया वि,
છે –ચાવતુ- કલ્યોજ સમયની સ્થિતિયુક્ત પણ છે. ઇવે -ના-નંતપરિયા
આ જ પ્રમાણે અનંત પ્રદેશી ઢંધો પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. परमाणुपोग्गले णं भंते ! कालवण्णपज्जवेहिं किं પ્ર. ભંતે!(એક) પરમાણુ-પુદ્ગલ કૃષ્ણવર્ણ પર્યાયોની कडजुम्मे, तेओगे, दावरजुम्मे, कलिओगे?
અપેક્ષાએ શું કૃતયુગ્મ, સોજ, દ્વાપરયુગ્મ અને
કલ્યોજ છે ? ૩. કોચમા ! ના દિg વત્તા અને વાસ્તુ વિ ઉ. ગૌતમ! જે પ્રમાણે સ્થિતિનું કહેવામાં આવ્યું છે,
એ જ પ્રમાણે સમગ્ર વર્ણો અને ગંધોને માટે પણ
સમજવું જોઈએ. વે રસેતુ વિના - મો રસત્તિા
આ જ પ્રમાણે મધુરરસ પર્યત સમગ્ર રસોને માટે
પણ સમજવું જોઈએ. प. अणंतपएसिएणं भंते ! खंधे कक्खडफासपज्जवेहिं પ્ર. ભંતે ! (એક) અનંતપ્રદેશી ઢંધ કર્કશ સ્પર્શ किं कडजुम्मे, तेओगे, दावरजुम्मे, कलिओगे?
પર્યાયોની અપેક્ષાએ શું યુગ્મ, વ્યાજ, દ્વાપરયુગ્મ
અને કલ્યોજ છે ? . સોયમ ! સિય ડy -બાવ- સિય ત્રિો , ઉ. ગૌતમ ! તે કદાચ કૃતયુગ્મ છે -યાવત- કદાચ
કલ્યોજ છે. प, अणंतपएसियाणं भंते! खंधा कक्खडफासपज्जवेहिं
ભતે ! (ઘણાં) અનંતપ્રદેશી ઢંધ કર્કશ સ્પર્શ किं कडजुम्मा, तेओगा, दावरजुम्मा, कलिओगा?
પર્યાયોની અપેક્ષાએ શું ક્તયુગ્મ, વ્યોજ, દ્વાપરયુગ્મ
અને કલ્યોજ છે ? गोयमा! ओघादेसेणं सिय कडजुम्मा-जाव-सिय ઉ. ગૌતમ! સામાન્યાદેશ વડે કદાચ ક્તયુગ્મ છે-ચાવતकलिओगा,
કદાચ કલ્યોજ છે. विहाणादेसेणं कडजुम्मा वि-जाव-कलिओगा वि।
વિશેષાદેશ વડે કૃતયુગ્મ પણ છે -યાવત- કલ્યો
પણ છે. एवं मउय-गरूय-लहुया वि भाणियब्बा,
આ જ પ્રમાણે મૂહુ, ગુરુ, લઘુ સ્પર્શ સંબંધી વર્ણન
પણ સમજવું જોઈએ. सीय-उसिण-निद्ध-लुक्खा जहा वण्णा।
શીત-ઠંડા, ઉષ્ણ-ગરમ, સ્નિગ્ધ-ચિકણા અને -વિયા. સ. ૨૬, ૩, ૪, મુ. ૨૪-૨૭૩
રુક્ષ-લુખા સ્પર્શીનું કથન વર્ણોને અનુરૂપ સમજવું
જોઈએ. ૨૦. સાર્વત્યિકાળ પર સાઇન એસ ધારા ૧૦૫. અન્યતીર્થિકોના સ્કંધના સંયોગ અને વિયોગની ધારણાनिराकरण परूवणं
નિરાકરણનું પ્રરૂપણ : अण्णउत्थिया णं भंते! एवमाइक्खंति-जाव-एवं ભંતે ! અન્યતીર્થિકો આ પ્રમાણે કહે છે -વાવ- આ परूवेंति
પ્રમાણે પ્રરૂપણા કરે છે કે - दो परमाणु पोग्गला एगयओ न साहण्णंति । બે પરમાણુ પુદ્ગલ' એકી સાથે ચોંટતા નથી. प. कम्हा दो परमाणु पोग्गला एगयओ न साहण्णंति ? પ્ર. બે પરમાણુ પુદ્ગલ એકીસાથે કેમ ચોટતા નથી ? उ. दोण्हं परमाणुपोग्गलाणं नत्थि सिणेहकाए, ઉ. બે પરમાણુ પુદ્ગલોમાં ચીકાશ (ચીકણાપણું) નથી. तम्हा दो परमाणु पोग्गला एगयओ न साहण्णंति, એથી બે પરમાણુ પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટતા
(ચીપકતાં) નથી. तिण्णि परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति ।
ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે ચોટે છે.

Page #525

૨૫૪૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. कम्हा तिण्णि परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति? उ. तिण्हं परमाणुपोग्गलाणं अत्थि सिणेहकाए,
तम्हा तिण्णि परमाणुपोग्गला एगयओ साहण्णंति, ते भिज्जमाणा दुहा वि, तिहा वि कज्जंति ।
दुहा कज्जमाणा, एगयओ दिवड्ढे परमाणु पोग्गले भवइ, एगयओ वि दिवड्ढे परमाणु पोग्गले भवइ । तिहा कज्जमाणातिण्णि परमाणु पोग्गला भवंति, एवं चत्तारि।
પ્ર. ત્રણ પરમાણુ પુદ્ગલ એકી સાથે કેમ ચોંટે છે ? ઉ. ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલોમાં ચીકાશ (ચીકણાપણું) છે.
આથી ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટે છે. ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલોના બે વિભાગ પણ હોય છે અને ત્રણ વિભાગ પણ હોય છે. બે વિભાગ કરવામાં આવે તો, એક તરફ દોઢ પરમાણુ પુદ્ગલ હોય છે, બીજી તરફ પણ દોઢ પરમાણુ પુદગલ હોય છે ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવે તોજુદા-જુદા ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ થઈ જાય છે. આ જ પ્રમાણે ચાર પરમાણુ-પુદગલો સંબંધિત પણ કહેવું જોઈએ. પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ એકી સાથે ચોટી જાય છે, એકી સાથે ચોંટી જઈને તેઓ દુઃખમાં પરિણમિત થાય છે, તે દુઃખ શાશ્વત છે અને સર્વદા સમ્યપ્રકારે ઉપચય
(વૃદ્ધિ) તથા અપચય (હાનિ)ને પ્રાપ્ત કરે છે. પ્ર. ભંતે ! અન્ય (સંપ્રદાયવાળાઓ)નું આ કથન કેવું
पंच परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति । एगयओ साहण्णित्ता दुक्खत्ताए कज्जति ।
दुक्खे वि य णं सासए सया समियं उवचिज्जइ य अवचिज्जइ य। સે હમેયં મંતે ! પુર્વ?
.
उ. गोयमा ! जंणं ते अण्णउत्थिया एवमाइक्खंति
-ગાવ-પર્વ તિदो परमाणु पोग्गला एगयओन साहण्णंति-जावदुक्खे वि य णं सासए सया समियं उवचिज्जइ य अवचिज्जइ य। जे ते एवमाहंसु मिच्छा ते एवमाहंसु, अहं पुण एवमाइक्खामि -जाव- एवं परूवेमि
ઉ. ગૌતમ ! અન્યતીર્થિક જે આ પ્રમાણે કહે છે
-વાવ- આ પ્રમાણે નિરૂપણ કરે છે કે - બે પરમાણુ પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટતા નથી -ચાવતતે દુ:ખ શાશ્વત છે, હંમેશા સમ્યફ પ્રકારે ઉપચય (વૃદ્ધિ) તથા અપચય (હાનિ)ને પ્રાપ્ત કરે છે. તેઓએ જે આ પ્રમાણે કહે છે તે મિથ્યા છે. (ગૌતમ !) હું આ પ્રમાણે કહું છું -વાવતુપ્રરૂપણા કરું છું કે –
બે પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટી જાય છે.' પ્ર. બે પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે કેમ ચોંટી જાય
'दो परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति ।' प. कम्हा दो परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति ?
उ. दोण्हं परमाणु पोग्गलाणं अत्थि सिणेहकाए,
तम्हा दो परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति,
ते भिज्जमाणा दुहा कज्जंति, दुहा कज्जमाणाएगयओ परमाणु पोग्गले, एगयओ परमाणु पोग्गले भवइ।
બંને પરમાણુ-પુદ્ગલોમાં ચીકાસ (ચીકણાપણું) છે, એટલા માટે બે પરમાણુ પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટી જાય છે, તે બે પરમાણુ-પુદ્ગલોના બે ભાગ કરી શકાય છે, બે વિભાગ કરવામાં આવે તો, એક તરફ એક પરમાણુ-પુદ્ગલ રહે છે. એક તરફ એક પરમાણુ-પુદ્ગલ રહે છે.

Page #526

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૪૯
तिण्णि परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति । प. कम्हा तिण्णि परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति?
ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે ચોંટી જાય છે. પ્ર. ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે કેમ ચોંટી જાય
उ. तिण्हं परमाणु पोग्गलाणं अत्थि सिणेहकाए, ઉ. ત્રણે પરમાણુ પુદ્ગલોમાં ચીકાશ છે, तम्हा तिण्णि परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति।
એટલા માટે ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલ એકી સાથે
ચોટી જાય છે. ते भिज्जमाणा दुहा वि, तिहा वि कज्जति ।
ત્રણ પરમાણુ-પુદ્ગલોના બે વિભાગ પણ થાય
છે અને ત્રણ વિભાગ પણ થાય છે, दुहा कज्जमाणा
બે વિભાગ કરવામાં આવે તો - एगयओ परमाणु पोग्गले,
એક તરફ એક પરમાણુ પુદ્ગલ રહે છે. एगयओ दुपएसिए खंधे भवइ ।
એક તરફ એક દ્વિપ્રદેશી ઢંધ હોય છે. तिहा कज्जमाणा
ત્રણ વિભાગ કરવામાં આવે તો - तिण्णि परमाणु पोग्गला भवंति,
ત્રણ પરમાણુ- પુદ્ગલ થાય છે. एवं चत्तारि।
આ જ પ્રમાણે ચાર પરમાણુ-પુદગલો સંબંધિત
પણ સમજવું જોઈએ. पंच परमाणु पोग्गला एगयओ साहण्णंति,
પાંચ પરમાણુ-પુદગલ એકી સાથે ચોંટી જાય છે. एगयओ साहण्णित्ता खंधत्ताए कज्जंति,
એકી સાથે ચોંટીને અંધ બને છે, खंधे वि यणं से असासए सया समियं उवचिज्जइ य
તે અંધ અશાશ્વત છે અને તે સર્વદા સમ્યક્ પ્રકારે अवचिज्जइ य।
ઉપચય (બુદ્ધિ) તથા અપચય (હાનિ)ને પ્રાપ્ત - વિચા. સ. ૨, ૩. ? , મુ. ? १०६. निक्खेव विहिणा खंधस्स परूवणं
૧૦૬. નિક્ષેપ (ચાસ) વિધિ વડે સ્કંધનું પ્રરૂપણ : g, સેવિં તે વધે?
પ્ર. સ્કંધનું શું સ્વરૂપ છે ? उ. खंधे चउबिहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. સ્કંધ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૨. નામઉધે, ૨. વાવિધે,
૧. નામસ્કંધ, ૨. સ્થાપના સ્કંધ, રૂ. વધે, ૪. ભાવવંદે !
૩. દ્રવ્યસ્કંધ, ૪. ભાવસ્કંધ. g, સે કિં તે નામ વધે?
પ્ર. નામ સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. नामखंधेजस्सणंजीवस्स वा अजीवस्स वा-जाव- ઉ. જ્યારે કોઈ જીવ અથવા અજીવનું -વાવखंधे ति णामं कज्जइ. से तं णामखंधे।
સ્કંધ' એમ નામ રાખવામાં આવે તો એ
નામસ્કંધ કહેવાય છે. . જે વિં તે વVIવધે ?
પ્ર. સ્થાપના સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. ठवणाखंधे जण्णं कट्ठकम्मे वा-जाव- वराडे इ वा ઉ. કાષ્ઠકર્મ -યાવત- કોડીમાં એક અથવા અનેક एगो वा अणेगा वा सब्भावठवणाए वा असब्भा
સ્કંધની સદૂભાવરૂપે કે અસદ્દભાવરૂપે સ્થાપના वठवणाए वा खंधे इठवणा ठविज्जइ, से तं
કરવામાં આવે છે તે સ્થાપના સ્કંધ છે. વાવંદે ! प. णाम-ठवणाणं को पइविसेसो ?
પ્ર. નામ અને સ્થાપના વચ્ચે શું અંતર છે ? उ. नामं आवकहियं ठवणा इत्तरिया वा होज्जा ઉ. નામ-વસ્તુના દીર્ઘકાલીન અસ્તિત્વ સુધી કાયમ आवकहिया वा।
રહે છે પરંતુ સ્થાપના-અલ્પકાલીન અને દીર્ઘકાલીન બંને પ્રકારની હોય છે.

Page #527

૨૫૫૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. से किं तं दवखंधे ? उ. दव्वखंधे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૨. મા+મો ય,
૨. નો સામનો યT. ૫. જે હિં તે મામલો વહેંધે ? उ. आगमओ दव्वखंधे जस्स णं खंधे इ पयं सिक्खियं,
ठियं, जियं, मियं -जाव-णेगमस्स एगे अणुवउत्तं आगमओ एगे दब्बखंधे,
दो अणुवउत्ता आगमओ दोण्णि दव्वखंधाई,
तिण्णि अणुवउत्ता आगमओ तिण्णि दव्वखंधाई,
एवं जावइया अणुवउत्तातावइया ताइंदबखंधाई।
एवमेव ववहारस्स वि।
संगहस्स एगो वा अणेगा वा अणुवउत्तो वा, अणुवउत्ता वा दव्वखंधे वा दव्वखंधाणि वा से एगे दव्वखंधे।
उज्जुसुयस्स एगो अणुवउत्तो आगमओएगेदव्वखंधे, Tહત્ત જ8ા
પ્ર. દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. દ્રવ્ય સ્કંધ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. આગમ વડે દ્રવ્ય સ્કંધ,
૨. નો આગમ વડે દ્રવ્ય સ્કંધ. પ્ર. આગમ દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ૧. આગમ-જેણે સ્કંધપદને શીખ્યું છે, સ્થિત કર્યું છે,
જીતમિત કર્યું છે -ચાવત-નૈગમનયની અપેક્ષાએ એક અનુપર્યુક્ત આત્મા આગમ વડે એક દ્રવ્ય સ્કંધ છે, બે અનુપયુક્ત આત્માઓ આગમ વડે બે દ્રવ્ય સ્કંધ છે, ત્રણ અનુપયુક્ત આત્માઓ આગમ વડે ત્રણ દ્રવ્ય સ્કંધ છે, આ જ પ્રમાણે જેટલી પણ અનુપયુક્ત આત્માઓ છે, એટલા જ આગમ દ્રવ્ય સ્કંધ સમજવા જોઈએ. આ જ પ્રમાણે વ્યવહારનય પણ આગમ સ્કંધના ભેદ સ્વીકાર કરે છે. સંગ્રહનય એક અનુપયુક્ત આત્માને એક દ્રવ્ય
સ્કંધ અને અનેક અનુપયુક્ત આત્માઓને અનેક દ્રવ્યસ્કંધ માનતા નથી પરંતુ સમગ્ર એક જ દ્રવ્ય સ્કંધ માને છે. ઋજુ સૂત્રનય એક અનુપયુક્ત આત્મા એક આગમ દ્રવ્યસ્કંધ માને છે તે ભેદોને સ્વીકાર કરતા નથી. ત્રણે શબ્દનય અનુપયુક્ત જ્ઞાયકને અવસ્તુ માને છે. કારણ કે જે જ્ઞાયક છે તે અનુપયુક્ત કેવી રીતે થઈ શકે છે ? આ આગમ દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ છે.
નોઆગમ દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. નોઆગમ દ્રવ્યસ્કંધ ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે – ૧. જ્ઞાયક શરીરદ્રવ્યસ્કંધ, ૨. ભવ્યશરીર દ્રવ્યસ્કંધ,
૩. જ્ઞાયક શરીર ભવ્ય શરીર વ્યતિરિક્ત દ્રવ્ય સ્કંધ. પ્ર. જ્ઞાયક શરીર દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. સ્કંધ પદના અર્થાધિકારના જાણકાર (જાણવા
વાળા)ના ચૈતન્યરહિત, પ્રાણરહિત, ત્યાજ્ય(ત્યાગી દીધેલો) દેહ જીવ વિપ્રમુક્ત શરીરને શૈય્યાગત, સંસ્તારકગત, સિદ્ધશિલાગત જોઈને કોઈ કહે - અહો” આ શરીરપિંડ વડે (જિનોપદેશિત ભાવથી) સ્કંધપદનું અધ્યયન કર્યું હતું, પ્રજ્ઞાપિત, પ્રરૂપિત, દર્શિત, નિદર્શિત અને ઉપદર્શિત કર્યું હતું, તે જ્ઞાયક શરીર દ્રવ્ય સ્કંધ છે.
तिण्हं सद्दणयाणं जाणए अणुवउत्ते अवत्थू, कम्हा जइ जाणए कहं अणुवउत्ते भवइ ।
से त्तं आगमओ दव्वखंधे। प. से किं तं णो आगमओ दब्बखंधे ? उ. णो आगमओ दव्वखंधे तिविहे पण्णत्ते. तं जहा
. નાનાસરીરવવંધે, ૨. મવિયસરરત્વવંધે, . ३. जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्ते दव्वखंधे। प. से किं तं जाणगसरीरदब्वखंधे ? उ. जाणगसरीरदव्वखंधे-खंधे इ पयत्थाहिगार
जाणगस्स जं सरीरयं ववगय चुयचावित चत्त देहं जीव विप्पजढं सेज्जागयं वा संथारगयं वा सिद्धसिलातलगयं वा पासित्ताणं कोइ भणेज्जाअहो ! णं इमेणं सरीरं समुस्सएणं जिणदिद्वेणं भावेणं खंधे त्ति पयं आघवियं पण्णवियं परूवियं दंसियं निदंसियं उवदंसियं ।

Page #528

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૫૧ जहा को दिटुंतो?
એનું કોઈ દષ્ટાંત છે ? अयं महुकुंभे आसी, अयं घयकुंभे आसी, से तं
આ મધુકુંભ હતો, આવૃત (ઘી) કુંભ હતો, આ जाणग सरीर दवखंधे।
જ્ઞાયક શરીર દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ છે. प. से किं तं भवियसरीरदव्वखंधे?
પ્ર. ભવ્ય શરીર દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. भवियसरीरदव्वखंधे-जेजीवे जोणिजम्मणनिक्खंते ઉ. સમયાવધિપૂર્ણ થતાં યથોચિત સમયે કોઈ इमेणं चेव सरीरसमुस्सएणं आदत्तएणं जिणोव
યોનિસ્થાનથી બહાર નીકળે અને તે આ પ્રાપ્ત इटठेणं खंधे इ पयं से य काले सिक्खिस्सइ ण ताव
કરેલ શરીર સંઘાત વડે ભવિષ્યમાં જિનોપદેશિત
ભાવાનુસાર સ્કંધ પદને શીખશે પરંતુ હમણાં સિવા
કોઈ શીખતાં નથી તે ભવ્ય શરીર દ્રવ્ય સ્કંધ છે. प. जहा को दिटुंतो?
પ્ર. એને માટે કહ્યું દષ્ટાંત છે ? उ, अयं महुकुंभे भविस्सइ, अयं घयकुम्भे भविस्सइ, ઉ. આ મધુકુંભ હશે કે ધૃતકુંભ હશે એવું કહેવામાં से तं भवियसरीर दब्वखंधे।
આવે છે, આ ભવ્ય શરીર દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ છે. प. से किं तं जाणगसरीर-भवियसरीरवइरित्ते પ્ર. જ્ઞાયકશરીર ભથશરીર વ્યતિરિક્ત દ્રવ્યસ્કંધનું વંધે?
સ્વરૂપ શું છે ? उ. जाणगसरीर-भवियसरीरवइरित्तेदव्वखंधेतिविहे ઉં. જ્ઞાયક શરીર - ભવ્યશરીર વ્યતિરિક્ત દ્રવ્ય સ્કંધ પUU 7, તે નE
ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૨. સચિત્તે, ૨. ચત્તે, રૂ. મીસU |
૧. સચિત્ત, ૨. અચિત્ત, ૩. મિશ્ર. ૫. જે વિં તે સચિત્ત વધે?
પ્ર. સચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. सचित्तदव्वखंधे अणेगविहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. સચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધ અનેક પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - ૨. હયવંધે, ૨. વંધે,
૧. હય (અથ) સ્કંધ, ૨. ગજ (હાથી) સ્કંધ, રૂ. નિરવંધે, ૪. વિપુરિસર્વધે,
૩. કિન્નર સ્કંધ, ૪. કંપુરુષસ્કંધ, ૬. મોરવંધે, ૬. ડમર્વ .
૫. મહોરગ સ્કંધ, ૬. વૃષભ (બળદ) સ્કંધ. से तं सचित्त दव्वखंधे।
આ સચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ છે. प. से किं तं अचित्तदव्वखंधे?
પ્ર. અચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. अचित्तदव्वखंधे अणेगविहे पण्णत्ते, तं जहा
અચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધ અનેક પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે – दुपएसिएखंधे, तिपएसिएखंधे-जाव-दसपएसिए
ઢિપ્રદેશ સ્કંધ, ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ -યાવતુ- દસપ્રદેશી खंधे, संखेज्जपएसिए खंधे, असंखेज्जपएसिए खंधे,
સ્કંધ, સંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધ, અસંખ્યાત પ્રદેશી अणंतपएसिए खंधे, से त्तं अचित्तदव्वखंधे।
સ્કંધ, અનંતપ્રદેશી સ્કંધ, આ અચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધનું
સ્વરૂપ છે. g, સે લિંતં મીત્રવધે?
પ્ર. મિશ્ર દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? उ. मीसदव्वखंधे अणेगविहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. મિશ્ર દ્રવ્યસ્કંધ અનેક પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે – सेणाए अग्गिमखंधे, सेणाए मज्झिमखंधे, सेणाए
સેનાનો અગ્નિમસ્કંધ, સેનાનો મધ્યમસ્કંધ, पच्छिमखंधे, से तं मीसदव्वखंधे।
સેનાનો અંતિમસ્કંધ, આ મિશ્ર દ્રવ્ય સ્કંધનું
સ્વરૂપ છે. अहवाजाणगसरीर-भवियसरीरवइरित्तेदव्वखंधे
અથવા જ્ઞાયક શરીર - ભવ્ય શરીર વ્યતિરિક્ત तिविहे पण्णत्ते, तं जहा
દ્રવ્ય સ્કંધના ત્રણ પ્રકાર છે, જેમકે -

Page #529

૨૫૫૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨. સિવિંધે, ૨. મસિવંધે,
રૂ. વિયધંધો v સે જિં સિવું ? ૩. સિધ-સે વેવ વંદે જયવંધે -ગા
उसभखंधे, से तं कसिणखंधे ।
. વિંનં સિગવંધે? उ. अकसिणखंधे-से चेव दुपएसियाई खंधे -जाव
अणंतपएसिए खंधे।
से त्तं अकसिणखंधे। प. से किं तं अगदवियखंधे? उ. अणेगदविय खंधे-तस्सेव देसे अवचिए तस्सेव देसे
उवचिए, से त्तं अणेगदवियखंधे।
सेत्तं जाणगसरीर-भवियसरीरवइरित्ते दव्वखंधे। से त्तं नोआगमओ दब्वखंधे ।
से त्तं दब्वखंधे। T. તે હિં તે ભાવ વંધે? ૩. માવ વંધે-વિદે ઇUજો, તેં બદા
૨. નામ , ૨. નો આમ प. से किं तं आगमओ भाव खंधे ? उ. आगमओ भाव खंधे जाणए उवउत्ते।
૧, કૃમ્ન સ્કંધ, ૨. અકૃત્નસ્કંધ,
૩. અનેકદ્રવ્ય સ્કંધ. પ્ર. કૃત્નસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. અશ્વ (હય) સ્કંધ, હાથી (ગજ) સ્કંધ -ચાવત
બળદ (વૃષભ) સ્કંધ. જે આગળ (પૂર્વ) કહેવામાં આવ્યા છે એ જ કૃમ્નસ્કંધ છે. આ કૃમ્નસ્કંધનું
સ્વરૂપ છે. પ્ર. અકૃત્નસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. અકૃમ્નસ્કંધ-જે આગળ (પૂર્વ) કહેવામાં આવ્યા છે
તે ક્રિપ્રદેશી સ્કંધ -ચાવત– અનંતપ્રદેશી ઢંધ છે,
આ અકૃમ્નસ્કંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. અનેક દ્રવ્યસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. એક દેશ અપચિત (વિભક્ત) અને એક દેશ
ઉપચિત (સંયુક્ત) ભાગ બને મળીને જે સમુદાય (વર્ગ) બને છે તે અનેક દ્રવ્યસ્કંધ છે. આ અનેક દ્રવ્ય સ્કંધનું સ્વરૂપ છે. આ જ્ઞાયક શરીર - ભવ્ય શરીર - વ્યતિરિક્ત દ્રવ્ય સ્કંધનું કથન થયું. આ નોઆગમ દ્રવ્ય સ્કંધનું વર્ણન પૂર્ણ થયું.
આ દ્રવ્ય સ્કંધનું વર્ણન પૂર્ણ થયું. પ્ર. ભાવસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. ભાવસ્કંધ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. આગમ ભાવસ્કંધ, ૨. નો આગમભાવ સ્કંધ. પ્ર. આગમ ભાવસ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. ઠંધપદના અર્થનો ઉપયોગયુક્તજ્ઞાતા આગમભાવ
સ્કંધ છે.
આ આગમસ્કંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. નો આગમભાવ સ્કંધનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. પરસ્પર સંબંધિત સામાયિક વગેરે છ અધ્યયનોના
સમુદાયના મિલનથી નિષ્પન્ન (ઉત્પન્ન થતો) આવશ્યક શ્રુતસ્કંધ ભાવસ્કંધ કહેવાય છે, આ નોઆગમ ભાવસ્કંધનું સ્વરૂપ છે. આ ભાવસ્કંધનું અધ્યયન છે. આ ભાવસ્કંધના વિવિધ ઘોષ અને વ્યંજનયુક્ત પર્યાયવાચી નામ આ પ્રમાણે છે, જેમકે - (ગાથાર્થીગણ, કાય, નિકાય, સ્કંધ, વર્ગ, રાશિ, પુજ, પિંડ, નિકર, સંઘાત (સંયોગ), આકુલ (વાત) અને સમૂહ આ બધા ભાવસ્કંધના પર્યાય છે. આ સ્કંધનું કથન પૂર્ણ થયું.
से त्तं आगमओ भावखंधे। प. से किं तं नो आगमओ भावखंधे ? उ. नोआगमओभावखंधे-एएसिंचेवसामाइयमाइयाणं
छण्हं अज्झयणाणं समुदयसमिइसमागमेणं निष्फन्ने आवस्सयसुयक्खंधे भाव खंधे त्ति लब्भइ, सेत्तं नो आगमओ भावखंधे। से तं भावखंधे। तस्स णं इमे एगट्ठिया नाणाघोसा नाणावंजणा नामधेज्जा भवंति, तं जहागाहा-गण काय निकाय खंध वग्ग रासी पुंजे य पिंड नियरे य । संघाय आकुल समूह भावखंधस्स પષ્નાયા ! से त्तं खंधे।
- અનુ. સુ. ૧૨-૭૨

Page #530

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૫૩
૨૦૭, સરસ બેથબે
दसविहे सद्दे पण्णत्ते, तं जहा૨. નાદાર,
૨. વિડિમે, ૩. તુવે, ૪. મિvo, ૧. નન્નર, ફુ ય, ૬. ટીદે,
૭. રદર્ભે, ૮. પુદતે ય,
૨. ળિ, ૨૦. વિવિજા
- ટાઈ. સ. ૨૦, મુ. ૭ ૦૬
दुविहे सद्दे पण्णत्ते, तं जहा૨. માસાસરે વેવ, ૨. નો માસાસરે જેવા भासासद्दे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा१. अक्खरसंबद्धे चेव, ૨. નો વિરસંવ જેવા नो भासासद्दे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा૨. મારૂન્નસ વેવ, ૨. નો માઉન્ગસદે જેવા आउज्जसद्दे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
૧૦૭. શબ્દોના ભેદ-પ્રભેદ :
શબ્દ દસ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. નિર્ધારી -ઘોષ(અવાજ) ઉત્પન્ન કરતો શબ્દ, જેમકેઘંટનો. ૨.પિંડિમ-ઘોષ(અવાજ)વર્જિત શબ્દ,જેમકે-નગારાનો, ૩. શુષ્ક કર્કશ શબ્દ - જેમકે- કાગડાનો, ૪. ભિન્ન (ફાટેલ) વસ્તુના તૂટી જવાથી થતો અવાજ. ૫. જર્જરિત - તારયુક્ત બાજાનો અવાજ. ૬. દીર્થ - જે દૂર સુધી સંભળાઈ શકે, જેવી રીતે - વાદળાંનો અવાજ. ૭. હૃસ્વ – સૂક્ષ્મ અવાજ, જેવી રીતે - વીણાનો. ૮. પૃથકત્વ(અલગ-અલગ પ્રકારનો) અનેક વાજાનો સંયુક્ત શબ્દ. ૯. કાકણી (સૂક્ષ્મ સ્વર) સૂક્ષ્મ કંઠોની ગીતધ્વનિ. ૧૦. પિંખિણી (રુમઝુમ ધ્વનિ)સ્વર-ઘૂંઘરુ(પાયલ)ની
ધ્વનિ . શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. ભાષા શબ્દ, ૨, નોભાષા શબ્દ. ભાષા શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧. અક્ષર સંબદ્ધ (સાથે જોડાયેલાં) - વર્ણાત્મક ૨. નો અક્ષર સંબદ્ધ. નોભાષા શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે – ૧. વાદ્ય (આતોદ્ય) શબ્દ. ૨. વાઘરહિત (નોઆતો) શબ્દ વાદ્ય (આતોદ્ય) શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. તત, (તંતુમય), ૨. વિતત (વિસ્તૃત) તત શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે. ૧. ઘન, ૨. નૃસિર (પોલું). આ જ પ્રમાણે વિતત શબ્દનાં પણ બે પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે. વાઘરહિત (નોઆતોદ્ય) શબ્દના બે પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. ભૂષણ શબ્દ, ૨. નોભૂષણ શબ્દ. નોભૂષણ શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે૧. તાલ (લય) શબ્દ, ૨. લત્તિક (વાઘવિશેષ) શબ્દ.
છે. તો ચેવ, ૨. વિતતે વેવ, तते दुविहे पण्णत्ते, तं जहा૨. ધી વેવ, ૨. કુરિસરે જેવ, વેરિત શિા
नो आउज्जसद्दे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
. મૂસાસરે જેવ, ૨. નો મૂસસ વેવા नो भूसणसहे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा૨. તાસદે વેવ, ૨. ઋત્તિયાદે જેવા
- ટા. મ. ૨, ૩. ૨, મુ. ૭૩ (૧-૮)

Page #531

૨૫૫૪
૨૦૮, સત્તુપત્તિ નિમિત્તાળિ
दोहिं ठाणेंहिं सट्टुप्पाए सिया, तं जहा१. साहन्नंताणं चेव पोग्गलाणं सदुप्पाए सिया,
२. भिज्जंताणं चेव पोग्गलाणं सगुप्पाए सिया । - ઢાળં. અ. ૨, ૩. ૨, મુ. ૭૩ (૨)
१०९. सद्दादिणं पोग्गल रूवत्त परूवणं
सबंधयार उज्जोओ, पहा छाया तवे इ वा । વળ-રસ-ગંધ-ખાતા, પોપાળું તુ જીવવનું
एगत्तं च पुहत्तं च संखा संठाणमेव य । संजोगा य विभागा य, पज्जवाणं तु लक्खणं ।
११०. सद्दाईणं एगत्तं
- ૩ત્ત. ૧. ૨૮, . ?૨-૪૩
ો સરે, જે હવે, જો બંધે, શે રસે, ને પાસે । सुब्भस, एगे दुब्भिसद्दे ।
શે મુને, ને તુવે ।
ો ડીજે, જે હસ્તે ।
ો વદે, છો તમે, છો નવરંગે, ત્તે વિદ્યુત્તે, શે परिमंडले ।
પોઢે, ો નીને, જે રોહિ, ને હાજિદ્દે, જે सुक्किल्ले ।
सुभगंधे, गेदुभिगंधे । ઓ તિત્તે, જે વડુપ, જે તાણ, મે સંવિત્તે, ો મદુરે ।
વો વડે -ખાવ- જે સુવો ।
१११. सहाईणं विविहपयारेण भेय परूवणंदुविहा सा पण्णत्ता, तं जहाછુ. અત્તા જેવ,
હવે ફ્કા –ખાવ- મળામાં ।
- ઢાળ. અ. ?, સુ. ૨૮
વ તૈયા, રસા, સT |

दुविहा रूवा पण्णत्ता, तं जहा૨. મત્તા જેવ, પૂર્વ કા -ખાવ- અળામાં ।
૨. અવત્તા જેવ ।
૨. મળત્તા જેવ !
૧૦૮, શબ્દોની ઉત્પત્તિના નિમિત્ત
બે કારણો વડે શબ્દની ઉત્પત્તિ થાય છે, જેમકે
૧. પુદ્દગલોના સંયોગ (એકત્રિત) થવાથી શબ્દોની ઉત્પત્તિ થાય છે.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૨. પુદ્દગલોના ભેદ (વિયોગ) થવાથી શબ્દોની ઉત્પત્તિ થાય છે.
૧૦૯. શબ્દાદિના પુદ્દગલ રુપત્વનું પ્રરૂપણ :
શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત (પ્રકાશ), પ્રભા, છાયા અને આતપ તથા વર્ણ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ આ પુદ્દગલનાં લક્ષણ છે.
એકત્વ (એકીકરણ) પૃથ (ભિન્નત્વ), સંખ્યા, સંસ્થાન (આકાર) સંયોગ અને વિભાગ (વિયોગ) (પુદ્દગલ) આ પર્યાયોનાં લક્ષણ છે.
૧૧૦. શબ્દાદિનું એકત્વ :
એક શબ્દ, એક રુપ, એક ગંધ, એક રસ, એક સ્પર્શ, એક શુભ શબ્દ, એક અશુભ શબ્દ.
એક સુરુપ (સૌંદર્ય યુક્ત), એક કુરુપ એક દીર્ઘ, એક પ્રસ્વ.
એક વૃત્ત (ગોળ,) એક ત્ર્યસ્ત્ર (ત્રિકોણ), એક ચતુરસ્ત્ર (ચોરસ), એક પૃથુલ (પહોળું), એક પરિમંડળ (વર્તુળાકાર).
એક કાળો, એક નીલો, એક લાલ, એક પીળો, એક સફેદ,
એક સુગંધ, એક દુર્ગંધ.
એક તીખો, એક કડવો, એક તૂરો, એક ખાટો, એક મીઠો (મધુર).
એક કર્કશ -યાવ- એક રુક્ષ (શુષ્ક).
-
૧૧૧. શબ્દાદિ પુદ્ગલોના વિવિધ પ્રકાર વડે ભેદોનું પ્રરૂપણ : શબ્દ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. આત્ત (ગ્રહીત), ૨. અનાત્ત (અગ્રહીત). આ જ પ્રમાણે ઈષ્ટ (હિતકારી)-યાવત- મનામ (મણામ) બે-બે પ્રકારના સમજવાં જોઈએ.

..
રુપ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે
૧. આત્ત (ગ્રહીત), ૨. અનાત્ત (અગ્રહીત). આ જ પ્રમાણે ઈષ્ટ (હિતકારી)-યાવત- મનામ (મણામ) બે-બે પ્રકારના સમજવાં જોઈએ.
આ જ પ્રમાણે ગંધ, રસ અને સ્પર્શના ભેદ સમજવાં જોઈએ.

Page #532

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૫૫
एवमिक्किक्के छ-छ आलावगा भाणियब्या।
આ જ પ્રમાણે પ્રત્યેકના છ-છ આલાપક (ગમક) - Sા. મ. ૨, ૩, ૩, સુ. ૭૬ સમજવાં જોઈએ, ११२. पयोगबंध-वीससाबंधनाम बंधभेया
૧૧૨. પ્રયોગબંધ-વિપ્રસાબંધ નામના બે બંધ ભેદ : g, વિરે જે મંતે ! વંધે gov/?
પ્ર. ભંતે ! બંધ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. કોચમા ! સુવિશે વંધે Twો, નઈ
ઉ. ગૌતમ ! બંધ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - . વિંધે ,
૧. પ્રયોગ બંધ (પ્રયોગ વડે થનાર બંધ), ૨. વીસાવં ચ |
૨. વિશ્રસાબંધ (સ્વાભાવિક રૂપ વડે થનાર બંધ). - વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ? ११३. वीससाबंधस्स वित्थरओ परुवर्ण
૧૧૩, વિશ્રસાબંધનું વિસ્તારપૂર્વક પ્રરૂપણ : प. वीससाबंधे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
પ્ર. ભંતે ! વિશ્રસાબંધ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે ? ૩. જો મા ! તુવિષે પwારે, તં નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - ૨. સાચવી સાવંધે ય,
૧. સાદિક વિશ્વસાબંધ, ૨. મUાવીસમા વંધે ચા
૨, અનાદિક વિશ્રસાબંધ. प. अणाईयवीससाबंधे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते? પ્ર. ભંતે ! અનાદિક વિશ્રસાબંધ કેટલા પ્રકારના
કહેવામાં આવ્યા છે ? ૩. સોયમાં ! સિવિશે guત્તે, તે નહીં
ગૌતમ ! તે ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે - १. धम्मत्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधे,
૧. ધર્માસ્તિકાયના અન્યોન્ય-અનાદિકવિશ્રસાબંધ, २. अधम्मत्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधे,
૨.અધર્માસ્તિકાયના અન્યોન્ય-અનાદિકવિશ્રસાબંધ, ३. आगासस्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधे।
૩. આકાશાસ્તિકાયના અન્યોન્ય-અનાદિક
વિશ્રસાબંધ. प. धम्मत्थिकाय-अन्नमन्न-अणाईयवीससाबंधेणं 2. ભંતે!ધર્માસ્તિકાયના અન્યોન્ય-અનાદિકવિશ્રસાબંધ મંતે ! કિં ટેસવંધે? સર્વધે?
શું દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ? ૩. રોથમાં ! ટેસવંધે, નો લવવંધે
ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધ છે, સર્વબંધ નથી. एवंअधम्मत्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधेवि,
આ જ પ્રમાણે અધમસ્તિકાયના અન્યોન્ય
અનાદિક વિશ્વસાબંધને માટે પણ સમજવું જોઈએ. एवं आगासस्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधे
આ જ પ્રમાણે આકાશાસ્તિકાયના અન્યોન્ય- વિ
અનાદિક વિશ્રસાબંધને માટે પણ સમજવું જોઈએ. प. धम्मत्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंधेणं भंते! પ્ર. ભંતે ! ધર્માસ્તિકાયના અન્યોન્ય-અનાદિક I વેજિર હો ?
વિશ્રસાબંધ કેટલા સમય સુધી રહે છે ? ૩. સોયમાં ! સવૉં.
ઉ. ગૌતમ ! સર્વકાળ (હંમેશને માટે) રહે છે. एवं अधम्मत्थिकाए, एवं आगासस्थिकाए।
આ જ પ્રમાણે અધમસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાયના (અન્યોન્ય-અનાદિ-વિશ્વસાબંધ)
માટે પણ સમજવું જોઈએ. प. साईयवीससाबंधे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?
પ્ર. ભંતે! સાદિક-વિશ્વસાબંધ કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે ?

Page #533

૨૫૫
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૩. ગોચમા ! તિવિદેvઇત્તે, તે નહીં
૨. વંધપS, ૨. માયTTખ્યg,
રૂ. રિમિન્વરૂપ g, રે હિં તે અંતે ! વંધVTVા ?
उ. गोयमा ! बंधणपच्चइए-जं णं परमाणुपोग्गला
दुपएसिय-ति-पएसिय-जाव-दसपएसिएसंखेज्जपएसिय-असंखेज्जपएसिय-अणंतपएसियाणं खंधाणं-वेमायनिद्धयाएवेमायलुक्खयाएवेमायनिद्धलुक्खयाए बंधणपच्चइएणं बंधे समुप्पज्जइ, से जहन्नेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं,
ઉ. ગૌતમ ! તે ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે,
જેમકે – ૧. બંધન પ્રત્યયિક (પ્રત્યય યુક્ત), ૨. ભાજન પ્રત્યયિક (પ્રત્યય યુક્ત),
૩. પરિણામ પ્રત્યયિક (પ્રત્યય યુક્ત), પ્ર. ભંતે ! બંધન-પ્રત્યયિક (સાદિ વિશ્રસાબંધ) કોને
કહેવાય છે ? ગૌતમ ! પરમાણુ પુદગલ દ્ધિપ્રદેશિક, ત્રિપ્રદેશિક -યાવત-દશપ્રદેશિક, સંખ્યાત પ્રદેશિક, અસંખ્યાત પ્રદેશિક અને અનંત પ્રદેશિક પુદગલ-સ્કંધોની વિષમ સ્નિગ્ધતા (તૈલીપણું), વિષમ રુક્ષતા અને વિષમ સ્નિગ્ધ-રૂક્ષતા વડે જે બંધ થાય છે એને બંધન પ્રત્યયિક બંધ કહેવામાં આવે છે. તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે.
આ બંધન-પ્રયિક(સાદિ-વિશ્રસાબંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. ભંતે ! ભાજન-પ્રત્યયિક (સાદિ-વિAસાબંધ)
કોને કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જૂની મદિરા (દારુ,), જૂનો ગોળ અને
જૂના ચોખાના પાત્રના નિમિત્ત વડે જે બંધ થાય છે એને ભાજન-પ્રત્યયિક બંધ કહેવામાં આવે છે. તે જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે. આ ભાજન-પ્રત્યયિક (સાદિ-વિશ્રસાબંધ)નું
સ્વરૂપ છે. પ્ર. ભંતે ! પરિમાણ પ્રત્યયિક (સાદિ વિશ્રસાબંધ)
કોને કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ! વાદળો, અભ્રવૃક્ષ (આકાશીવૃક્ષ)-યાવત
અમોઘો વગેરેનું પરિણામ-પ્રત્યયિક બંધ થાય છે.
से त्तं बंधणपच्चइए। प. से किं तं भंते ! भायणपच्चइए?
उ. गोयमा! भायणपच्चइए-जंणंजुण्णसुरा-जुण्णगुल
जुण्ण-तंदुलाणं भायणपच्चइएणं बंधे समुप्पज्जइ,
से जहन्नेणं अंतोमहत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं,
से त्तं भायणपच्चइए।
प. से किं तं भंते ! परिणामपच्चइए?
उ. गोयमा ! परिणामपच्चइए-जं णं अब्भाणं अब्भरू
क्खाणं-जाव- अमोहाणं परिणामपच्चइएणं बंधे समुप्पज्जइ, से जहन्नेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं छम्मासा।
તે જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ છ માસ સુધી રહે છે. તે પરિણામ-પ્રત્યયિક વિશ્રસાબંધનું સ્વરૂપ છે. તે સાદિ-વિશ્રસાબંધનું સ્વરૂપ છે. આ વિશ્રસાબંધનું કથન થયું.
से तं परिणामपच्चइए। से त्तं साईयवीससाबंधे। से तं वीससाबंधे।
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, સે. ૨-૨? ११४. पयोगबंधस्स भेय-प्पभेय परूवर्ण
. સે જિં તે મં! થોડવંધે? . જામ ! ચોરવિંધે તિવિષે પૂowારે, નહ-
૧૧૪. પ્રયોગ બંધના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ ;
પ્ર. ભંતે ! પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારના છે ? ઉ. ગૌતમ ! પ્રયોગ બંધ ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે - ૧. અનાદિ – અપર્યવસિત,
૨. મg a qન્નgિ,

Page #534

પુદ્દગલ-અધ્યયન
२. साईए वा अपज्जवसिए,
३. साईए वा सपज्जवसिए ।
१. तत्थ णं जे से अणाईए अपज्जवसिए से णं अहं जीवमज्झपएसाणं ।
तत्थ विणं तिहं- तिन्हं अणाईए अपज्जवसिए, सेसाणं साईए ।
२. तत्थ णं जे से साईए अपज्जवसिए से णं सिद्धाणं,
३. तत्थ णं जे से साईए सपज्जवसिए से गं चउव्विहे पण्णत्ते, तं जहा
. માવળબંધે, ૨. અલ્જિયાવળબંધ,
રૂ. સરીરબંધે,
૪. સરીરયો વંધે
૧.
. તે િતં મંતે ! આછાવળબંધે ?
૩. ગોયમા! આજાવાવષે-નું તમારાળ વા, દ્દ
भाराण वा, पत्तभाराण वा, पलालभाराण वा, વેલ્બમારા વાવેત્તજીયા-વાળ-વરત્ત-રષ્ન-વૃત્તિकुस - दब्भमादिएहिं आलावणबंधे समुप्पज्जइ, से जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं ।
सेतं आलावणबंधे ।
૬.
૨. તે નિં તં ભંતે ! અયિાવળવંધે ?
૩. ગોયમા ! અજ્જિયાવળવંધે ષડવિન્ને વખતે,
तं जहा
૨. જેસળાબંધે,
રૂ. સમુયવધે,
7.
. તે નિંત અંતે ! તેસળાનંધે?
उ. गोयमा ! लेसणाबंधे-जं णं कुड्डाणं कुट्टिमाणं
૨. ઉન્નયત્રંથે,
૪. સાદુળબંધે
खंधाणं पासायाणं कट्ठाणं चम्माणं घडाणं पडाणं काणं छुहा - चिक्खल्लसिलेस लक्ख-महुसित्थमाइएहिं लेसणएहिं बंधे
'समुप्पज्जइ,
से जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं,
से तं सणाबंधे ।
૬.
૨. તે વિં તું ભંતે ! ઉન્નયવંધે ?
૩. ગોયમા!ૐયબંધે, ખંજંતરાસીખવા, કરાસીન વા, પત્તરાસીન વા, સુતરાસી વા, મુસરાસીન वा, गोमयरासीण वा, अवगररासीण वा उच्चएणं
बंधे समुप्पज्जइ,

પ્ર.
ઉ.
૨. સાદિ -
· અપર્યવસિત,
પ્ર.
ઉ.
૩. સાદિ - સપર્યવસિત.
=
૨૫૫૭
૧. આમાંથી જે અનાદિ-અપર્યવસિત છે, તે જીવના આઠ મધ્યપ્રદેશોનો હોય છે.
એમાં પણ ત્રણ-ત્રણ પ્રદેશોનો અનાદિ-અપર્યવસિત બંધ છે, શેષનો સાદિ (અપર્યવસિત) બંધ છે. ૨. આ ત્રણેમાં જે સાદિ-અપર્યવસિત બંધ છે તે સિદ્ધોનો હોય છે.
૩. જે સાદિ-સપર્યવસિત બંધ છે, તે ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. આલાપન બંધ, ૨. અલ્લિકાપન બંધ,
૩. શરીર બંધ, ૪. શરીર પ્રયોગ બંધ.
૧, ભંતે ! આલાપન બંધ કોને કહેવાય છે ? ગૌતમ ! ઘાસ, લાકડું, પાંદડા, પલાલ અને વેલના ભારાને, નેતરની છાલ, લતાઓથી ચામડાંનું બનેલું મોટું દોરડું, રજ્જુ (દોરડું), વેલ, કુશ, નાળિયેરની ચોટલી (જટા) વગેરે વડે બાંધવાને આલાપન બંધ કહેવાય છે.
આ બંધ જઘન્ય અતંર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સમય સુધી રહે છે.
આ આલાપન બંધનું સ્વરૂપ છે.
પ્ર.૨, ભંતે ! અલ્લિકાપન બંધ કોને કહેવાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અલ્લિકાપન બંધ ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે -
૧. શ્લેષણા બંધ, ૨. ઉચ્ચય બંધ,
૩. સમુચ્ચય બંધ, ૪. સંહનન બંધ.
૧. ભંતે ! શ્લેષણા બંધ કોને કહેવાય છે ? ગૌતમ ! ભીંત, આંગણું, થાંભલાઓ, મહેલો, લાકડું, ચામડું, ઘડા (માટીના વાસણ), વસ્ત્ર અને ચટાઈઓને, ચૂનો, કીચડ (કાદવ), લેપ, લાખ, મીણ વગેરે દ્રવ્યો વડે વિલેપન કરવું એને
શ્લેષણાબંધ કહેવાય છે.
For Private Personal Use Only
આ બંધ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે.
આ શ્લેષણાબંધનું સ્વરૂપ છે.
પ્ર.૨, ભંતે ! ઉચ્ચયબંધ કોને કહેવાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ઘાસનો ઢગલો, લાકડાંનો ઢગલો, પાંદડાનો ઢગલો, તુષ(ડાંગરનું ફોતરું)નો ઢગલો, ભૂષાનો ઢગલો, ગોમય (ઘોડાની લીદનો)ઢગલો, ઉકરડાંનો ઊંચો ઢગલો ક૨વામાં આવે છે એને ઉચ્ચયબંધ કહેવાય છે.

Page #535

૨૫૫૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
से जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं,
से तं उच्चयबंधे। p. ૩. તે વિં તં મંતે ! સમુન્દ્રયવંધે? ૩. ગોયમાં ! સમુન્દ્રયવંદે-ગં ગં ગાડુ-ત -નવી
दह-वावी-पुक्खरणी-दीहियाणं-गुंजालियाणं सराणं सरपंतियाणं सरसरपंतियाणं बिलं बिलपंतियाणंदेवकुल-सभा-पवा-थूभ-खाइयाणं फरिहाणं पागारट्टालग-चरिय-दार-गोपुरतोरणाणं पासाय-घर-सरण-लेण-आवणाणं सिंघाडग-तिय चउक्क-चच्चर-चउम्मुह-महापहमादीणं छुहा-चिक्खल्ल-सिलेससमुच्चएणं बंधे समुप्पज्जइ,
से जहन्नेणं अंतोमुहत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं.
से तं समुच्चयबंधे। p. ૪, જે હિં અંતે ! સાદUTUવિંધે ? उ. गोयमा ! साहणणा बंधे दुविहे पण्णत्ते, तं जहा
આ બંધ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે.
આ ઉચ્ચયબંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. ૩. અંતે ! સમુચ્ચયબંધ કોને કહેવાય છે? ઉ. ગૌતમ ! કુવા, તળાવ, નદી, વ્રત, વાપી,
પુષ્કરિણી, દીધિંકા, ગુંજાલિકા, સરોવર, સરોવરની હારમાળા, મોટા સરોવરની હારમાળા, બિલ (દર), બિલોની હારમાળા, મંદિર (દેવકુલ), સભા, પરબ (હાઉ), સૂપ, ખાઈ, પરિખા (પાણીની ખાઈ,) પ્રાકાર (કિલ્લો) અટ્ટાલક (અટારી) ચરિકા-ગઢ અને નગરની વચ્ચેનો માર્ગ, દ્વાર (દરવાજા), ગોપુર, તોરણ, મહેલ, ઘર, આશ્રયસ્થાન, લયન (ગૃહવિશેષ), દુકાન (હાટ), શૃંગાટક (સિંગોડા આકારનો માર્ગ), ત્રિક (ત્રણ રસ્તા), ચતુષ્ક (ચાર રસ્તા) ચત્વર (ચોક), ચર્તુમુખી માર્ગ અને રાજમાર્ગ વગેરેને ચૂના, માટી, કીચડ (કાદવ) અને લેપ વગેરે વડે વિલેપન કરવાને સમુચ્ચયબંધ કહેવાય છે. આ બંધ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે.
આ સમુચ્ચયબંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. ૪, ભંતે ! સંહનનબંધ કોને કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ! સંહનનબંધ બે પ્રકારનો કહેવામાં આવે
છે, જેમકે -
૧. દેશસંહનન બંધ, ૨. સર્વસંહનન બંધ. પ્ર. ૧. ભંતે ! દેશ સંહનન બંધ કોને કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ! શકટ (ગાડી), રથ, યાન (વાહન), યુગ્ય,
(અંબાડી) ગિલ્લિ, (પલાણ) થિલ્લિ, (પાલખી) શિબિકા, ચન્દમાનિકા (પુરુષ પ્રમાણ વાહન વિશેષ), લોઢી, લોખંડની તાવડી, કડછી (ચમચો), આસન, શયન, સ્તંભ, ભાંડ (માટીનાં વાસણો). પાત્ર, નાના ઉપકરણો (સાધનો) વગેરે પદાર્થો સાથે જે સંબંધ હોય છે, તે દેશસંહનન બંધ છે. આ બંધ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતકાળ સુધી રહે છે.
આ દેશ સંહનનબંધનું સ્વરૂપ છે. પ્ર. ૨. ભંતે ! સર્વસંહનનબંધ કોને કહેવાય છે? ઉ. ગૌતમ! દૂધ અને પાણીની જેમ જે એકરૂપ (મિશ્ર)
થઈ જાય છે, એને સર્વ સંહનનબંધ કહેવાય છે. આ સર્વ સંહનનબંધનું સ્વરૂપ છે.
૨. સસહિVIMવિંધે ય ૨. સવસાહVIMવં ચ | 1. ૨ સે કિં મંત ! સાહવિંધે? ૩. યT!ટેસસાદUTUાવંધે-નંfસાડ-દ-ના
નુ-જિ7િ-fથ7િ-સીય-સંમાળિય-સ્ત્રાહીરોદ-ડાદ- ફૂગ-ન્માસ-સંયy-jમ-ભંડमत्त-उवगरणमाईणं देससाहणणाबंधेसमुप्पज्जइ,
से जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जं कालं,
से तं देससाहणणाबंधे। 1. ૨. તે પિં તે મંતે ! સર્વસાહિUTUવંધે ? उ. गोयमा! सव्वसाहणणाबंधे-सेणंखीरोदग-माईणं,
से त्तं सव्वसाहणणाबंधे,

Page #536

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૫૯
से त्तं साहणणाबंधे।
से त्तं अल्लियावणबंधे। G. જે તે અંત ! સરીરવંધે? ૩. યમ! સરીરવં ત્વવિદે gujત્તે. તં નહીં
१. पुवप्पओगपच्चइए य,
२. पडुप्पन्नप्पओगपच्चइए य। प. से किं तं भंते ! पुवप्पओगपच्चइए?
उ. गोयमा ! पुव्वप्पओगपच्चइए-जं णं नेरइयाणं
संसारत्थाणंसब्बजीवाणंतत्थ-तत्थतेसु-तेसुकारणेसु समोहन्नमाणाणं जीवप्पदेसाणं बंधे समुप्पज्जइ,
से त्तं पुब्बप्पयोगपच्चइए। प. से किं तं भंते ! पडुप्पन्नप्पओगपच्चइए ?
આ સંહનનનું સ્વરૂપ છે.
આ અલ્લિકાપન બંધનું કથન થયું. પ્ર. ભંતે ! શરીરબંધ કોને કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! શરીરબંધ બે પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે - ૧. પૂર્વપ્રયોગ પ્રત્યયિક, ૨. પ્રત્યુત્પન્ન પ્રયોગ – પ્રત્યયિક. ભંતે ! પૂર્વપ્રયોગ - પ્રત્યયિક (શરીર બંધ) કોને
કહેવાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જ્યાં-જ્યાં જે-જે કારણો વડે સમુદ્દઘાત
(કર્મ-નિર્જર) કરતાં થકા નૈરયિક વગેરે સર્વ સંસારી જીવોના જીવપ્રદેશોનો જે બંધ થાય છે, એને પૂર્વપ્રયોગ પ્રત્યયિક બંધ કહેવાય છે. આ પૂર્વપ્રયોગ - પ્રત્યયિક બંધનું સ્વરૂપ છે. ભંતે ! પ્રત્યુત્પન્ન-પ્રયોગ-પ્રત્યયિક બંધ કોને
કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! કેવલી સમુદ્દઘાત (કર્મ-નિર્જરા) કરતાં
કરતાં અને તે સમુદઘાતથી પ્રતિનિવૃત્ત થતાં (પાછા ફરતાં) વચ્ચે (મધ્યમાં)(મન્થાનાવસ્થા)માં રહેલા કેવળજ્ઞાની અણગારના તૈજસ્ અને કાર્પણ શરીરનો જે બંધ થાય છે, એને
પ્રત્યુત્પન્ન-પ્રયોગ-પ્રત્યયિક બંધ કહેવાય છે. પ્ર. (તૈજસુ અને કાશ્મણ શરીરનો બંધ થવાનું) શું
કારણ હોય છે ? કારણ તે સમયે તે પ્રદેશ એકત્રિત થઈ રહેતા હોય છે. આ પ્રત્યુત્પન્નપ્રયોગ પ્રત્યયિક બંધનું સ્વરૂપ છે. આ શરીર બંધનું કથન છે.
उ. गोयमा ! पडुप्पन्नप्पओगपच्चइए-जं णं केवल
नाणिस्सअणगारस्स केवलिसमुग्घाएणंसमोहयस्स, ताओ समुग्घायाओपडिनियत्तमाणस्स अंतरामंथे वट्टमाणस्स तेया-कम्माणं बंधे समुप्पजइ।
g, કિં વાર?
उ. ताहे से पएसा एगत्तीगया भवंतीति,
से त्तं पडुप्पन्नप्पयोगपच्चइए, से त्तं सरीरबंधे।
- વિય. સ. ૮, ૩. ૧, સુ. ૨૨-૨૩ ૨૧. સરીરો વેકસ મેયા
v. જે હિં તે અંત ! સરપવિંધે?
उ. गोयमा ! सरीरप्पयोगबंधे पंचविहे पण्णत्ते, तं
ના. મોરાત્રિયસરીરમ્પયો વંધે, २. वेउब्वियसरीरप्पयोगबंधे, ३. आहारगसरीरप्पयोगबंधे, ૪. તેયાસરીરોગવિંધે, છે. મૂસરીપૂર્વ
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૨૪,
૧૧૫. શરીર પ્રયોગબંધના ભેદ :
પ્ર. ભંતે! શરીર પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનો કહેવામાં
આવ્યો છે ? ઉ. ગૌતમ! શરીર પ્રયોગ બંધ પાંચ પ્રકારનો કહેવામાં
આવ્યો છે, જેમકે – ૧. ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ, ૨. વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ, ૩. આહારક શરીર પ્રયોગ બંધ, ૪. તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધ, ૫. કાર્પણ શરીર પ્રયોગ બંધ.

Page #537

૨૫૬૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ૨૨. મોરારિરીરપ વંધક્સ વિત્યો વિ- ૧૧૬, દારિક શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ :
प. ओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कइविहे પ્ર. ભંતે! ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનો guત્તે?
કહેવામાં આવ્યો છે ? ૩. ગયા વિદે googQ. તે નહીં
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે,
જેમકે - ૨. નિતિયોરાયસીરપ વંધે,
૧. એકેન્દ્રિય – ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ, ૨. વેરિયમોરારિસરીરણો વંધે,
૨. હીન્દ્રિય – ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ, ३. तेइंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे,
૩. ત્રિન્દ્રિય - ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ, ४. चउरिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे,
૪. ચતુરિન્દ્રિય – દારિક શરીર પ્રયોગ બંધ, ५. पंचिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे ।
૫. પંચેન્દ્રિય - ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ. प. एगिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય - ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ कइविहे पण्णत्ते?
કેટલા પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે ? ૩. ગયા ! વંચિદે guત્તે, તે નહીં
ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે,
જેમકે - पुढविक्काइयएगिदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे,
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમા પદમાં અવગાહના एवं एएणं अभिलावेणं भेदा जहा ओगाहणसंठाणे
સંસ્થાન(આકારની અપેક્ષાએ દારિક શરીરના ओरालियसरीरस्स तहा भाणियव्वा -जाव
જે ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે એવા જ અહીંયા
પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય - દારિક શરીર પ્રયોગ पज्जत्तगब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियओरालि
બંધ વડે પર્યાપ્ત ગર્ભજ - મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય - यसरीरप्पयोगबंधे य, अपज्जत्तगब्भवक्कंतिय
ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ અને અપર્યાપ્ત मणुस्सपंचिंदिय-ओरालियसरीरप्पयोगबंधे य ।
ગર્ભજ - મનુષ્ય - પંચેન્દ્રિય - દારિક શરીર
પ્રયોગબંધ પર્યત સમજવા જોઈએ. प. ओरालियसरीरप्पयोगबंधेणं भंते! कस्स कम्मस्स પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક શરીર – પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ૩uvi ?
ઉદય વડે થાય છે ? उ. गोयमा ! वीरियसजोगसद्दव्वयाए पमादपच्चया
ગૌતમ ! સવર્યતા, સયોગ્યતા અને સદ્દવ્યતા कम्मं च जोगं च भवं च आउयं च पडुच्च ओरालि
વડે તેમજ પ્રમાદના કારણે, કર્મ, યોગ, ભવ यसरीरप्पयोगनामकम्मस्स उदएणं ओरालिय
અને આયુષ્ય વગેરે હેતુઓની અપેક્ષાએ ઔદારિક सरीरप्पयोगबंधे।
શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે ઔદારિક શરીર
પ્રયોગ બંધ થાય છે. प. एगिदियओरालियसरीरप्पयोगबंधेणं भंते ! कस्स પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ कम्मस्स उदएणं?
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ૩. ગયા ! ક્લે જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વોક્ત કથનાનુસાર અહીંયા પણ
સમજવું જોઈએ. पुडविक्काइयएगिदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे આ જ પ્રમાણે પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય-દારિક एवं चेव।
શરીર પ્રયોગબંધને માટે પણ સમજવું જોઈએ. एवं -जाव-वणस्सइकाइया । एवं बेइंदिया। एवं
આ જ પ્રમાણે વનસ્પતિકાયિક એકેન્દ્રિય-દારિક तेइंदिया। एवं चउरिंदिया।
શરીર પ્રયોગબંધ પર્યત તથા કીન્દ્રિય-ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય-દારિક શરીર પ્રયોગ બંધને
માટે પણ સમજવું જોઈએ. प. तिरिक्खजोणियपंचिंदियओरालियसरीरप्पओगबंधे પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક-પંચેન્દ્રિય-દારિક શરીર, णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं?
પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ઉદયને કારણે થાય છે ?

Page #538

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૩. ગોયમા ! | શેવ ।
प. मणुस्सपंचिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं ભંતે ! સ્લ જમ્પક્સ ૩વાં ?
उ. गोयमा ! वीरियसजोगसद्दव्वयाए पमादपच्चया कम्मं च जोगं च भवं च आउयं च पडुच्च मणुस्सपंचिंदियओरालियसरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उद मस्सपंचिंदिय-ओरालिय सरीरप्पयोगबंधे । प. ओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते! किं देसबंधे સનબંધે?
૩. ગોયમા ! વેસબંધે વિ, સબંધે વિ
प. एगिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! किं
देसबंधे सव्वबंधे ?
૩. ગોયમા ! ફેસબંધે વિ, સનબંધે વિ एवं पुढविकाइया ।
પુછ્યું -ખાવ
प. मणुस्सपंचिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं ભંતે ! ચિં ફેસબંધે સનબંધે ?
૩. ગોયમા ! તેસબંધે વિ, સબંધે વિ
- વિયા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૨-૩૬ ११७. ओरालिय सरीरप्पयोग बंधस्स ठिई परूवणं -
प. ओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधे एक्कं समयं, देसबंधे जहन्नेणं एक्कं समयं उक्कोसेणं तिण्णि पलिओवमाइं समयूणाई ।
प. एगिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधे एक्कं समयं, देसबंधे जहन्नेणं एक्कं समयं उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई
प. पुढविकाइयएगिंदिय ओरालिय सरीरप्पयोगबंधे णं भंते! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधे एकं समयं, देसबंधे जहन्नेणं खुड्डागभवग्गहणं तिसमयूणं, उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई समयूणाई ।

ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વોક્ત થનાનુસાર અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ.
૨૫૬૧
પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય-પંચેન્દ્રિય-ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદયને કારણે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સવીર્યતા, સયોગ્યતા અને સદ્રવ્યતા વડે, પ્રમાદને કારણે, કર્મ, યોગ, ભવ અને આયુષ્યની અપેક્ષાએ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર નામકર્મના ઉદય વડે મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય - ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક શરીર - પ્રયોગ બંધ શું દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ?
ગૌતમ ! તે દેશબંધ પણ છે અને સર્વબંધ પણ છે.
ભંતે ! એકેન્દ્રિય - ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધ પણ છે અને સર્વબંધ પણ છે.
ઉ.
પ્ર.
આ જ પ્રમાણે પૃથ્વીકાયિક (એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર પ્રયોગબંધને માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે ન્યાવત્
પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય-પંચેન્દ્રિય-ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ શું દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધ પણ છે અને સર્વબંધ પણ છે.
૧૧૭. ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક શરીર-પ્રયોગ બંધ કાળની અપેક્ષાએ કેટલા કાળ સુધી હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સર્વબંધ એક સમય અને દેશબંધ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ ત્રણ પલ્યોપમ સુધીનો હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધ
કાળની અપેક્ષાએ કેટલા કાળ સુધી હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સર્વબંધ એક સમય અને દેશબંધ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ બાવીસ હજાર વર્ષ સુધીનો હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક - એકેન્દ્રિય - ઔદારિક શરીરપ્રયોગબંધ કાળની અપેક્ષાએ કેટલા કાળ સુધી હોય છે ?
For Private Personal Use Only
ઉ. ગૌતમ ! સર્વબંધ એક સમય અને દેશબંધ જધન્ય ત્રણ સમય કમ ક્ષુલ્લક ભવ-ગ્રહણ પર્યંત તથા ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ બાવીસ હજા૨ વર્ષ સુધીનો હોય છે.

Page #539

૨૫૬૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं सब्वेसिं सब्बबंधो एवं समयं,
આ જ પ્રમાણે સમગ્ર જીવોનો સર્વ બંધ એક
સમય સુધી હોય છે. देसबंधो जेसिं नत्थि वेउब्वियसरीरंतेसिं जहन्नेणं
જેને વૈક્રિય શરીર હોતું નથી એમનો દેશબંધ खुड्डागं भवग्गहणं तिसमयूणं, उक्कोसेणं जा जस्स
જઘન્ય ત્રણ સમય કમ ક્ષુલ્લક ભવગ્રહણ – પર્યત उक्कोसिया ठिई सा समयूणा कायब्वा।
અને ઉત્કૃષ્ટ જેને જેટલી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે એમાં
એક સમય ઓછી હોય છે. जेसिं पुण अत्थि वेउब्वियसरीरं तेसिं देसबंधो
જેનો વૈક્રિય શરીર છે, એમનો દેશબંધ જઘન્ય जहन्नेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं जा जस्स ठिई सा
એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ જેની જેટલી સ્થિતિ છે, समयूणा कायब्वा।
એમાંથી એક સમય ઓછી હોય છે. एवं-जाव-मणुस्साणंदेसबंधेजहन्नेणं एकसमय,
આ જ પ્રમાણે વાવત- મનુષ્યોનો દેશબંધ उक्कोसेणं तिण्णिपलिओवमाइं समयूणाई।
જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ - વિયા. સ. ૮, ૩. , ૩. રૂ ૭-૪૦
ત્રણ પલ્યોપમ સુધી સમજવો જોઈએ. ૨૨૮. ગોરચિત્ત રોજ યંતર ૪ વિ- ૧૧૮. ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ : प. ओरालियसरीरबंधंतरंणं भंते! कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક શરીરના બંધનો અંતરકાળ દો?
કેટલો છે ? उ. गोयमा! सब्वबंधंतरंजहन्नेणं खुड्डागं भवग्गहणं
ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જધન્ય ત્રણ સમય तिसमयूणं, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाइं
કમ ક્ષુલ્લકભવ-ગ્રહણ છે અને ઉત્કૃષ્ટ સમયાધિક पुवकोडि समयाहियाई।
પૂર્વકોટિ સહિત તેત્રીસ સાગરોપમ છે. देसबंधंतरं जहण्णेणं एक समयं, उक्कोसेणं तेत्तीसं
દેશબંધનું અંતર જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ सागरोवमाई तिसमयाहियाई ।
ત્રણ સમય વિશેષ તેત્રીસ સાગરોપમ છે. एगिदियओरालियसरीरबंधंतरंणं भंते! कालओ પ્ર. ભંતે! એકેન્દ્રિય-દારિક-શરીરબંધનો અંતરકાળ केवचिरं होइ?
કેટલો છે ? उ. गोयमा! सव्वबंधंतरं जहन्नेणं खुड्डागं भवग्गहणं ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય ત્રણ સમય तिसमयूणं, उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई
કમ ક્ષુલ્લક ભવ-ગ્રહણ છે અને ઉત્કૃષ્ટ એક समयाहियाइं।
સમય વિશેષ બાવીસ હજાર વર્ષ છે. देसबंधंतरं जहन्नेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं
દેશબંધનો અંતરકાળ જઘન્ય એક સમય અને अंतोमुहुत्तं ।
ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્તનો છે. प. पुढविक्काइयएगिंदिय ओरालियसरीरबंधंतरं णं પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક - એકેન્દ્રિય - ઔદારિક મંત ! ત્રિો વનિ દો?
શરીરબંધનો અંતરકાળ કેટલો છે ? उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहेव एगिदियस्स तहेव ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધ કાળનું અંતર જે પ્રમાણે भाणियब्वं।
એકેન્દ્રિય વિષયક કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ
પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. देसबंधंतरं जहन्नेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं तिण्णि
દેશબંધનું અંતર જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ સમય /
ત્રણ સમયનું છે. जहा पुढविक्काइयाणं एवं -जाव- चरिंदियाणं
જે પ્રમાણે પૃથ્વીકાયિક જીવોના શરીરબંધનું એતર वाउक्काइयवज्जाणं।
કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે વાયુકાયિક જીવો સિવાય ચતુરિન્દ્રિય પર્યત સમગ્ર જીવોના
શરીરબંધનું અંતર સમજવું જોઈએ. णवरं-सव्वबंधंतरं उक्कोसेणं जा जस्स ठिई सा
વિશેષ - ઉત્કૃષ્ટ સર્વબંધનું અંતર જે જીવની समयाहिया कायव्वा ।
જેટલી સ્થિતિ છે એના કરતાં એક સમય વિશેષ સમજવું જોઈએ.

Page #540

પુદ્દગલ-અધ્યયન
वाउक्वाइयाणं सव्वबंधंतरं जहन्नेणं खुड्डागभवग्गहणं तिसमयूणं, उक्कोसेणं तिण्णि वाससहस्साई समयाहियाइं ।
देसबंधंतरं जहन्नेणं एवं समयं, उक्कोसेणं अंतोमुहुत्तं ।
प. पंचिंदियतिरिक्खजोणिय ओरालियसरीरबंधंतरं णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहन्नेणं खुड्डागभवग्गहणं तिसमयूणं, उक्कोसेणं पुव्वकोडी समयाहिया ।
सबंधंतरं जहा एगिंदियाणं तहा पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं ।
एवं मणुस्साण वि निरवसेसं भाणियव्वं - जावउक्कोसेणं अंतोमुहुत्तं ।
प. जीवस्स णं भंते ! एगिंदियत्ते णो एगिंदियत्ते पुणरवि गिदियत्ते एगिंदियओरालियसरीरप्पओगबंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहन्नेणं दो खुड्डागभवगहणाई तिसमयूणाई, उक्कोसेणं दो सागरोवमसहस्साइं संखेज्जवासमब्भहियाई,
देसबंधंतरं जहन्नेणं खुड्डागभवग्गहणं समयाहियं, उक्कोसेणं दो सागरोवमसहस्साइं संखेज्जवासमब्भहियाई ।
૬. जीवस्स णं भंते! पुढविकाइयत्ते नो पुढविकाइयत्ते पुणरवि पुढविकाइयत्ते पुढविकाइयएगिंदियओरालियसरीरप्पयोगबंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहन्नेणं दो खुड्डाई भवग्गहणाइं तिसमयूणाई, उक्कोसेणं अनंतं कालं, अणता उस्सप्पिणी-ओसप्पिणीओ कालओ,
खेत्तओ अनंता लोगा, असंखेज्जा पोग्गलपरियट्टा, ते णं पोग्गलपरियट्टा आवलियाए असंखेज्जइभागो।
देसबंधंतरं जहन्नेणं खुड्डागभवग्गहणं समयाहियं, उक्कोसेणं अनंतं कालं -जाव- आवलियाए असंखेज्जइभागो ।

૨૫૩
વાયુકાયિક જીવોના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય ત્રણ સમય ક્રમ ક્ષુલ્લકભવ ગ્રહણ અને ઉત્કૃષ્ટ સમયાધિક ત્રણ હજાર વર્ષ છે.
દેશબંધનું અંતર જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત છે.
પ્ર. ભંતે ! પંચેન્દ્રિય - તિર્યંચયોનિક - ઔદારિક શરીર બંધને કેટલા કાળનું અંતર હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય ત્રણ સમય કમ ક્ષુલ્લક ભવગ્રહણ છે અને ઉત્કૃષ્ટ સમયાધિક પૂર્વકોટિનું છે.
દેશબંધનું અંતર જે પ્રમાણે એકેન્દ્રિય જીવોનું કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે સમગ્ર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોનું સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રમાણે મનુષ્યોના શરીરબંધ અંતરના વિષયમાં પણ પૂર્વવત્ ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત પર્યંત સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય-અવસ્થાગત જીવ એકેન્દ્રિયાવસ્થામાં ઉત્પન્ન થઈને પુનઃ એકેન્દ્રિયરૂપે આવે તો એકેન્દ્રિય-ઔદારિક-શરીર-પ્રયોગબંધને કેટલાકાળનું અંતર હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! (એવા જીવનો) સર્વબંધાત્તર જઘન્ય ત્રણ સમય કમ ક્ષુલ્લક ભવગ્રહણકાળ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત વર્ષ વિશેષ બે હજાર સાગરોપમનો હોય છે.
દેશબંધનું અંતર જઘન્ય સમયાધિક ક્ષુલ્લક ભવગ્રહણ અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતવર્ષ અધિક બે હજાર સાગરોપમનો હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! પૃથ્વીકાયિક-અવસ્થાગત જીવ પૃથ્વીકાયિક અવસ્થામાં ઉત્પન્ન થઈને પુનઃપૃથ્વીકાયિક સ્વરૂપે આવે તો પૃથ્વીકાયિક-એકેન્દ્રિય ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધને કેટલા કાળનું અંતર હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! (એવા જીવનો) સર્વબંધાન્તર જઘન્ય
ત્રણ સમય કમ બે ક્ષુલ્લક ભવગ્રહણ કાળ અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ છે, જે કાળ થકી અનંત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી પ્રમાણે છે.
ક્ષેત્ર થકી અનંત લોક પ્રમાણ અને અસંખ્યાત પુદ્દગલ પરાવર્તન છે. તેઓ પુદ્દગલ-પરાવર્તન આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ છે. (અર્થાત્ આલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં જેટલા સમય છે એટલા પુદ્દગલ પરાવર્તન છે. ) દેશબંધનું અંતર જઘન્ય સમયાધિક ક્ષુલ્લકભવ ગ્રહણ અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ –ચાવ- આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ-પ્રમાણ છે.

Page #541

૨૫૪
जहा पुढविकाइयाणं एवं वणस्सइकाइयवज्जाणं -ગાવ- મનુસ્સાળ |
वणस्सइकाइयाणं दोण्णि खुड्डाई एवं चेव,
उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं, असंखेज्जाओ उस्सप्पिणिओप्पणीओ कालओ, खेत्तओ असंखेज्जा लोगा । एवं देसबंधंतरं पि उक्कोसेणं पुढवीकालो ।
- વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, મુ. ૪-૪૬
११९. ओरालियसरीरबंधगाबंधगाणं अप्पाबहुयं
प. एएसि णं भंते ! जीवाणं ओरालियस रस्स देसबंधगाणं सव्वबंधगाणं अबंधगाण य कयरे करेहिंतो अप्पा वा - जाव- विसेसाहिया वा ? उ. गोयमा ! १ . सव्वत्थोवा जीवा ओरालियसरीरस्स सव्वबंधगा,
૨. અવધ વિસેસદિયા,
३. देसबंधगा असंखेज्जगुणा ।
- વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, મુ. ધ્૦ १२०. वेउब्वियसरीरप्पयोगबंधस्स वित्थरओ परूवणंप. वेउव्वियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते! कइविहे पण्णत्ते ?
૩. ગોયમા ! ટુવિષે વાત્તે, તં નહા
१. एगिंदियवेउव्वियसरीरप्पयोगबंधे य, २. पंचिंदियवेउव्वियसरीरप्पयोगबंधे य । प. भंते! जइ एगिंदियवेउब्वियसरीरप्पयोगबंधे किं वाउक्काइयएगिंदियवे उव्वियसरीरप्पयोगबंधे अवाउक्काइयएगिंदियवेउब्वियसरीरप्पयोग बंधे ? उ. गोयमा ! वाउक्काइय एगिंदिय वेउब्विय सरीरप्पयोग बंधे, णो अवाउक्काइय एगिंदिय वेउब्विय सरीरप्पयोग बंधे ।
एवं एएणं अभिलावेणं जहा ओगाहणसंठाणे वेव्वियसरीरभेदो तहा भाणियव्वो -जावपज्जत्तसव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइयकप्पातीयवेमाणिय देवपंचिंदियवेउब्वियसरीरप्पयोगबंधेय, अपज्जत्तसव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइयकप्पातीय वेमाणिय देव पंचिंदिय वेउव्वियसरीरप्पयोग વધેયા

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
જે પ્રમાણે પૃથ્વીકાયિક જીવોના ઔદારિક શરીર પ્રયોગ બંધાત્તર કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે વનસ્પતિકાયિક જીવો સિવાય મનુષ્યો પર્યંત સમજવું જોઈએ.
વનસ્પતિકાયિક જીવોના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય બે ક્ષુલ્લકભવ ગ્રહણ વગેરે પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ પ્રમાણ છે. જે કાળથકી અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી અને ક્ષેત્ર થકી અસંખ્યાત લોક પ્રમાણ છે.
આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ જઘન્ય સમયાધિક ક્ષુલ્લક ભવ ગ્રહણ છે અને ઉત્કૃષ્ટ પૃથ્વીકાયના સ્થિતિકાળને બરાબર છે. ૧૧૯, ઔદારિક શરીરના બંધક અબંધકોનું અલ્પબહુત્વ : પ્ર. ભંતે ! ઔદારિક શરીરના આ દેશબંધક, સર્વબંધક અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્વિશેષાધિક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી અલ્પ ઔદારિક શરીરના સર્વબંધક જીવ છે,
૨. (એનાથી) અબંધક જીવ વિશેષાધિક છે, ૩. (એનાથી) દેશબંધક જીવ અસંખ્યાતગણા છે.
૧૨૦, વૈક્રિય શરીરપ્રયોગ બંધનું વિસ્તારપૂર્વક પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર-પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બે પ્રકારનું કહેવામાં આવે છે, જેમકે૧. એકેન્દ્રિય-વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ, ૨. પંચેન્દ્રિય-વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ,
પ્ર. ભંતે ! જો એકેન્દ્રિય-વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ છે, તે શું વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય-વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ છે અથવા અવાયુકાયિક એકેન્દ્રિય-વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ છે ?
ઉ. ગૌતમ ! વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ છે અને અવાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધ નથી.
For Private Personal Use Only
આ પ્રમાણેના અભિલાપ(સંભાષણ દ્વારા(પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમા) અવગાહના સંસ્થાનપદમાં
વૈક્રિય શરીરના જે પ્રમાણેના ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે, એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક - કલ્પાતીત - વૈમાનિકદેવ – પંચેન્દ્રિય- વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ, અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ- અનુત્તરોપપાતિકકલ્પાતીત - વૈમાનિક દેવ- પંચેન્દ્રિય - વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ પર્યંત સમજવું જોઈએ.

Page #542

મુદ્દગલ-અધ્યયન
૨૫૫
1. વેવિયસીરપૂન વિંધે મંત! વાસ મૂક્સ
उदएणं? ૩. નાયમાં ! વરિય-સનો-સવથાણ ગાવ
आउयं वा लद्धिं वा पडुच्च वेउब्वियसरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं वेउब्बियसरीरप्पयोगबंधे।
प. वाउक्काइयएगिंदियवेउब्वियसरीरप्पयोगबंधे णं
भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ? ૩. ગયા ! વરિચ-સનોન-
સવU -ગાવआउयं वा, लद्धिं वा पडुच्च वाउक्काइय एगिंदियवेउब्वियसरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं
वाउक्काइय एगिदिय वेउब्विय सरीरप्पयोगबंधे। प. रयणप्पभापुढविने रइयपंचिंदियवे उब्विय
सरीरप्पयोगबंधे णं भंते! कस्स कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा! वीरिय-सजोग-सदव्वयाए-जाव-आउयं
वा पडुच्च रयणप्पभापुढवि पंचिंदिय वेउब्विय सरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं रयणप्पभापुढवि पंचिंदिय वेउब्वियसरीरप्पयोग बंधे ।
હવે –ગાવ-મહેસમા
પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર-પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના
ઉદય વડે થાય છે ? ગૌતમ!સવીર્યતા, સયોગતા, સદ્રવ્યતા -ચાવતુઆયુષ્ય અને લબ્ધિ વડે તથા વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ નામ કર્મના ઉદય વડે વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ
થાય છે. પ્ર, ભંતે ! વાયુકાયિક – એકેન્દ્રિય - વૈક્રિય શરીર
પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! સવાર્યતા, સયોગતા, સદ્દદ્રવ્યતા -વાવ
આયુષ્ય અને લબ્ધિ વડે તથા વાયુકાયિક-એકેન્દ્રિયવૈક્રિય શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે વાયુકાયિક
એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીરમયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક - પંચેન્દ્રિય - વૈક્રિય
શરીર પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે? ગૌતમ ! સવાર્યતા, સયોગતા, સદુદ્રવ્યતા વ્યાવઆયુષ્ય વડે તથા રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક - પંચેન્દ્રિય - વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. આ જ પ્રમાણે અધસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર,
પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! સવાર્યતા, યોગતા, સદ્ભવ્યતા -વાવ
આયુષ્ય અને લબ્ધિ વડે તથા તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય વૈક્રિયશરીર પ્રયોગ નામકર્મમા ઉદય વડે તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય વૈક્રિયશરીર પ્રયોગબંધ
થાય છે. પ્ર. ભંતે ! મનુષ્ય - પંચેન્દ્રિય - વૈક્રિયશરીર પ્રયોગબંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! અસુરકુમાર - ભવનવાસીદેવ – પંચેન્દ્રિય
વૈક્રિયશરીર પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ઉદય વડે
થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિક
વિષયક કથન કર્યું છે એ જ પ્રમાણે અહીંયા સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે સ્વનિતકુમાર પર્વત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે વાણવ્યંતર દેવોને માટે પણ સમજવું જોઈએ.
प. तिरिक्खजोणियपंचिंदियवेउब्वियसरीरप्पयो
गबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं?
યમાં ! વરિચ-સનો-સવયા-નાआउयं वा लद्धिं वा पडुच्च तिरिक्खजोणिय पंचिंदिय वेउब्बिय सरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं तिरिक्खजोणिय पंचिंदिय वेउब्विय
सरीरप्पयोग बंधे। प. मणुस्सपंचिंदियवेउब्बियसरीरप्पयोग बंधे णं भंते !
कस्स कम्मस्स उदएणं? ૩. યમ! જેવા
असुरकूमारभवणवासिदेवपंचिंदियवेउब्बिय- सरीरप्पयोग बंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं?
उ. गोयमा ! जहा रयणप्पभापुढवि नेरइया।
પૂર્વ નાવ થયિકુમાર एवं वाणमंतरा वि।

Page #543

૨૫૬૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
CE
एवं जोइसिया वि।
આ જ પ્રમાણે જ્યોતિષ્ક દેવોને વિષયમાં પણ
સમજવું જોઈએ. एवं सोहम्मकप्पोवगया वेमाणिया एवं -जाव
આ જ પ્રમાણે સૌધર્મ કલ્પોપપક વૈમાનિક अच्चुय कप्पोवगया वेमाणिया।
દેવોથી અય્યતકલ્પો૫૫ન્નક વૈમાનિક દેવો
પર્યત પણ સમજવું જોઈએ. गेवेज्जकप्पाईया वेमाणिया एवं चेव ।
રૈવેયક - કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવોના વિષયમાં
પણ આ જ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. अणुत्तरोववाइयकप्पाईया वेमाणिया एवं चेव ।
અનુત્તરોપપાતિક-કલ્પાતીત-વૈમાનિક દેવોના
વિષયમાં પણ પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. प. वेउब्वियसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! किं देसबंधे, પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ દેશબંધ છે કે सब्वबंधे ?
સર્વબંધ છે ? ૩. યમ! ટેસવંધે વિ, સવંધે વિશે
ઉ. ગૌતમ! તે દેશબંધ પણ છે અને સર્વબંધ પણ છે. प. वाउक्काइयएगिदिय वेउब्वियसरीरप्पयोगबंधेणं પ્ર. ભંતે! વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય-વૈક્રિયશરીર પ્રયોગબંધ भंते ! किं देसबंधे, सब्वबंधे ?
એ દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ? ૩. સોયમાં ! જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. प. रयणप्पभापुढविनेरइयवेउब्बियसरीरप्पयोगबंधेणं પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક - વૈક્રિય શરીર મંત ! સિવંધે લવવંધે?
પ્રયોગબંધ એ દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ? . Tયમાં ! [ જેવા
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. પર્વ -નાવિ- અનુરોવવાડિયા
આ જ પ્રમાણે અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત - વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, ગુ. ૫-૬૬
વૈમાનિક દેવો પર્યત સમજવું જોઈએ. ૨૨. વેન્દ્રિય સરરોજ વય ટિ જવળ- ૧૨૧. વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધની સ્થિતિનું પ્રરૂપણ : प. वेउब्वियसरीरप्पयोगबंधेणं भंते! कालओ केवचिरं પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધ કાળ કેટલા સમય દો ?
સુધીનો હોય છે ? उ. गोयमा! सव्वबंधेजहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं ઉ. ગૌતમ ! એનો સર્વબંધ જઘન્ય એક સમય અને તો સમય
ઉત્કૃષ્ટ બે સમય સુધીનો હોય છે. देसबंधे जहण्णेणं एक्कं समयं. उक्कोसेणं तेत्तीसं
દેશબંધ જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ એક સમય सागरोवमाइं समयूणाई।
કમ તેત્રીસ સાગરોપમ સુધીનો હોય છે. प. वाउक्काइयएगिदिय वेउब्बिय सरीरप्पयोग बंधे.
પ્ર. ભંતે ! વાયુકાયિક - એકેન્દ્રિય - વૈક્રિય શરીર णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ ?
પ્રયોગબંધ કાળ કેટલા સમય સુધીનો હોય છે ? ૩. ગોલમ સવવંધે ઈ સમયે,
ઉ. ગૌતમ! એનો સર્વબંધ એક સમય સુધીનો હોય છે, देसबंधेजहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं अंतोमुहुत्तं।
દેશબંધ જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત
સુધીનો હોય છે. प. रयणप्पभापुढविनेरइय वेउब्विय सरीरप्पयोगबंधे પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક - વૈક્રિય શરીર णं भंते ! कालओ केवचिरं होइ?
પ્રયોગબંધ કાળ કેટલા સમય સુધીનો હોય છે? उ. गोयमा ! सव्वबंधे एक्कं समयं,
ઉ. ગૌતમ ! એનો સર્વબંધ એક સમય સુધીનો હોય देसबंधे जहण्णेणं दसवाससहस्साई तिसमयूणाई,
છે, દેશબંધ જઘન્ય ત્રણ સમય કમ દસ હજાર उक्कोसेणं सागरोवमं समयूणं ।
વર્ષ તથા ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ એક સાગરોપમ સુધીનો હોય છે.

Page #544

પુદ્દગલ-અધ્યયન
વ -ખાવ- ગહેસત્તમા
णवरं - देसबंधे जस्स जा जहन्निया ठिई सा तिसमयूणा कायव्वा,
जा च उक्कोसिया सा समयूणा ।
पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं मणुस्साण य जहा वाउक्काइयाणं ।
असुरकुमार-नागकुमार- जाव- अणुत्तरोववाइयाणं जहा नेरइयाणं ।
णवरं जस्स जा ठिई सा भाणियव्वा -जावअणुत्तरोववाइयाणं सव्वबंधे एक्कं समयं,
देसबंधे एक्कतीसं सागरोवमाइं तिसमयूणाई, उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई समयूणाई | વિયા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૬૬-૭૦ १२२. वेउब्वियसरीरप्पयोग बंधंतरं काल परूवणं
-
प. वेउव्वियसरीरप्पयोगबंधंतरं णं भंते ! कालओ haचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं एक्कं समयं, उक्कोसेणं अणतं कालं, अनंताओ ओसप्पिणी उस्सप्पिणीओ -ખાવ- આવળિયા અસંવેપ્નમાનો
एवं सबंधंतरं पि ।
प. वाउक्काइय-वेउव्वियसरीरप्पयोगबंधंतरं णं भंते! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं पलिओवमस्स असंखेज्जइभागं ।
एवं सबंधंतरं पि ।
૫. તિરિવનોળિય-પંવિંયિ-વેXિયસરીરप्पयोगबंधंतरं णं भंते! कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं पुव्वकोडीपुहत्तं ।

૧૨૨,
૨૫૬૭
આ જ પ્રમાણે અધઃસપ્તમ નરકપૃથ્વી પર્યંત સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – જેની જેટલી જઘન્ય (આયુ) સ્થિતિ હોય એમાં ત્રણ સમય કમ (ઓછો) જધન્ય દેશબંધ તથા જેની જેટલી ઉત્કૃષ્ટ (આયુ) સ્થિતિ હોય એમાં એક સમય કમ (ઓછો) ઉત્કૃષ્ટ દેશબંધ સમજવો જોઈએ.
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્યોનું કથન વાયુકાયિકને સમાન સમજવું જોઈએ.
અસુરકુમાર-નાગકુમારોથી અનુત્તરોપપાતિક દેવો પર્યંતનું કથન નૈયિકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. વિશેષ – જેની જેટલી સ્થિતિ હોય એની એટલી જ કહેવી જોઈએ, અનુત્તરોપપાતિક દેવો પર્યંતનો સર્વબંધ એક સમય સુધીનો હોય છે.
દેશબંધ જધન્ય ત્રણ સમય કમ એકત્રીસ સાગરોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ એક સમય કમ તેત્રીસ સાગરોપમ સુધીનો હોય છે.
વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર - પ્રયોગબંધનો અંતકાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ છે અને અનંત ઉત્સર્પિણીઅવસર્પિણી -યાવત્ -આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગના સમયની બરાબર છે.
આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! વાયુકાયિક વૈક્રિય શરીર - પ્રયોગ બંધનો અંતર કાળ કેટલા કાળનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર (સ્વકાયની અપેક્ષાએ) જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગનું હોય છે. આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક - પંચેન્દ્રિય - વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધનો અંતર કાળ કેટલા કાળનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્વકોટિ પૃથનું હોય છે.
For Private Personal Use Only

Page #545

૨૫૬૮
एवं सबंधंतरं पि ।
एवं मणूसस्स वि ।
વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, મુ. ૭૨-૭૪
૨૨૨, પુળરવિ બેડવિસરીરપાવમાાં યેકયિસરીરયોગ ૧૨૩, बंधंतरं काल परूवणं
प. जीवस्स णं भंते! वाउकाइयत्ते नो वाउकाइयत्ते पुणरवि वा वाउकाइयत्ते वाउकाइय- एगिंदियवे उव्वियसरीरप्पयोगबंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
..
-
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं अतंकालं वणस्सइकालो ।
एवं देसबंधंतरं पि ।
जीवस्स णं भंते ! रयण्णप्पभापुढविनेरइयत्ते णो रयणप्पभापुढविनेरइयत्ते पुणरवि रयणप्पभापुढवीनेरइयत्ते रयणप्पभापुढवीनेरइय वेउब्वियसरीरप्पयोग बंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं दस वाससहस्साई अंतोमुहुत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं वणस्सइकालो।
देसबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं अणतं कालं वण्णस्सइकालो ।
વૅ -ખાવ- અહેમત્તમાણુ ।
वरं-जा जस्स ठिई जहण्णिया सा सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तमब्भहिया कायव्वा,
सेसं तं चेव ।
पंचिंदियतिरिक्खजोणिय- मणुस्साणं जहा वाउक्काइयाणं ।
असुर-नागकुमार - जाव- सहस्सारदेवाणं एएसिं जहा रयणप्पभायाणं ।
णवरं सव्वबंधंतरं जस्स जा ठिई जहणिया सा अंतोमुहुत्तमब्भहिया कायव्वा,

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે મનુષ્યના વિષયમાં પણ (પૂર્વવત્) સમજવું જોઈએ.
પુન:વૈક્રિય શરીર પ્રાપ્ત કરનાર વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધના અંતરકાળનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! વાયુકાયિક અવસ્થાગત જીવ (ત્યાંથી મરીને) વાયુકાયિક સિવાયના અન્યકાયમાં ઉત્પન્ન થઈ અને ત્યાંથી મરીને પુનઃવાયુકાયિક જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય તો એમાં વાયુકાયિક એકેન્દ્રિય વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધનો અંતરકાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટતઃ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાય)સુધીનો હોય છે.
આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ સમજી લેવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકરૂપે રહેલ જીવ (ત્યાંથી મરીને) રત્નપ્રભા પૃથ્વી સિવાયના અન્ય સ્થાનોમાં ઉત્પન્ન થઈ અને ત્યાંથી મરીને પુનઃ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો એના વૈક્રિય શરીર પ્રયોગ બંધનો અંતરકાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જધન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અધિક દસહજા૨ વર્ષનું અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાય)નો હોય છે.
દેશબંધનું અંતર જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાળ)નું હોય છે. આ જ પ્રકારે અધઃસપ્તમ નરકપૃથ્વી પર્યંત સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - નૈરયિકની જે જઘન્ય સ્થિતિ હોય એનાથી અન્તર્મુહૂર્ત અધિક સર્વબંધનું જઘન્ય અંતર સમજવું જોઈએ.
શેષ કથન પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે છે. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવો અને મનુષ્યોના બંધનું અંતર વાયુકાયિકને અનુરૂપ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે અસુરકુમાર, નાગકુમારોથી સહસ્ત્રાર દેવો પર્યંતનું વૈક્રિયશરીર - પ્રયોગબંધનું અંતર રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકોની સમાન સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only
વિશેષ – જેની જે જઘન્ય સ્થિતિ હોય, એના સર્વબંધનું અંતર એમાંથી અંતર્મુહૂર્ત અધિક સમજવું જોઈએ.

Page #546

પુદ્દગલ-અધ્યયન
सेसं तं चेव ।
प. जीवस्स णं भंते! आणयदेवत्ते नो आणयदेवत्ते पुणरवि आणयदेवत्ते आणयदेव वेउब्विय सरीरप्पयोग बंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अट्ठारससागरोवमाइं वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अनंतं कालं वणस्सइकालो ।
देसबंधंतरं जहण्णेणं वासपुहत्तं, उक्कोसेणं अणतंकालं वणस्सइकालो ।
ya -ખાવ- ગજ્જુ૫,
णवरं जस्स जा ठिई सा सव्वबंधंतरं जहण्णेणं वासपुहत्तमब्भहिया कायव्वा,
सेसं तं चैव ।
प. जीवस्स णं भंते! गेवेज्जकप्पातीयत्ते नो गेवेज्जकप्पातीयत्ते पुणरवि गेवेज्जकप्पातीयत्ते वेज्जप्पातीय-वेउब्विय- सरीरप्पयोगबंधंतरं कालओ केवचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं बावीसं सागरोवमाइं वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं अणंतं कालं वणस्सइकालो ।
देसबंधंतरं जहणेणं वासपुहतं, उक्कोसेणं arrasकालो ।
प. जीवस्स णं भंते! अणुत्तरोववाइयत्ते नो अणुत्तरोववाइयत्ते पुणरवि अणुत्तरोववाइयत्ते अणुत्तरोववाइय वेउव्वियसरीरप्पयोगबंधंतरं कालओ haचिरं होइ ?
उ. गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं एक्कतीसं सागरोवमाइं वासपुहत्तमब्भहियाई, उक्कोसेणं संखेज्जाई सागरोवमाई ।

For Private
૨૫૬૯
શેષ સમગ્ર કથન પૂર્વે કહ્યું એ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! આનત દેવલોકમાં દેવરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ કોઈ દેવ (ત્યાંથી આવીને) આનત દેવલોક સિવાયના બીજા અન્ય સ્થાને ઉત્પન્ન થઈ ત્યાંથી મરીને પુનઃ આનત દેવલોકમાં દેવરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો એ આનતદેવના વૈક્રિય શરીર પ્રયોગબંધનો અંતરકાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જધન્ય વર્ષ પૃથક્ત્વ અધિક અઢાર સાગરોપમનું અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાય)નું હોય છે. દેશબંધનું અંતરકાળ જઘન્ય વર્ષ-પૃથક્ત્વ અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાય)નું હોય છે. આ જ પ્રમાણે અચ્યુત દેવલોક પર્યંતના દેવોનું અંતર સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – જેની જેટલી જઘન્ય સ્થિતિ હોય એના સમગ્ર બંધનું અંતર એનાથી વર્ષ-પૃથક્ત્વ અધિક સમજવું જોઈએ.
શેષ સમગ્ર કથન પૂર્વવત્ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! ત્રૈવેયક કલ્પાતીતરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ કોઈ દેવ (ત્યાંથી ચ્યવીને) ત્રૈવેયક કલ્પાતીત દેવલોક સિવાયના બીજા અન્ય સ્થાને ઉત્પન્ન થાય અને પછી ત્યાંથી મરીને પુનઃ ત્રૈવેયક કલ્પાતીત દેવલોકમાં દેવરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો એનો પ્રૈવેયક કલ્પાતીત વૈક્રિય-શરીર-પ્રયોગબંધનો અંતકાળ કેટલાકાળ (સમય) સુધીનો હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સર્વબંધનું અંત૨ જઘન્યતઃ વર્ષ પૃથક્ત્વ અધિક બાવીસ સાગરોપમનું અને ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ (વનસ્પતિકાય)નું હોય છે. દેશબંધનું અંતર જન્ય વર્ષપૃથ અને ઉત્કૃષ્ટ વનસ્પતિકાયનું હોય છે.
પ્ર. ભંતે ! અનુત્તરોપપાતિક દેવરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ દેવ (ત્યાંથી ચ્યવીને) અનુત્તરોપપાતિક દેવો સિવાયના બીજા સ્થાને ઉત્પન્ન થઈ જાય અને પછી ત્યાંથી મરીને ફરી અનુત્તરોપપાતિક દેવરૂપે ઉત્પન્ન થાય તો અનુત્તરોપપાતિક દેવના વૈક્રિયશરીર પ્રયોગ બંધનું અંતર કેટલા કાળનું હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જધન્ય વર્ષ પૃથક્ત્વ અધિક એકત્રીસ સાગરોપમનું અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત સાગરોપમનું હોય છે.
Personal Use Only

Page #547

૨૫૭૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ એના દેશબંધનું અંતર જઘન્ય વર્ષપૃથકત્વનું અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત સાગરોપમનું હોય છે.
देसबंधंतरं जहण्णणं वासपहत्तं, उक्कोसेणं संखेज्जाइं सागरोवमाइं।
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, . ૭-૮ १२४. वेउब्बियसरीरबंधगाबंधगाणं अप्पाबहुयंप. एएसि णं भंते ! जीवाणं वेउब्वियसरीरस्स
देसबंधगाणं सब्वबंधगाणं. अबंधगाण य कयरे
कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव-विसेसाहिया वा? उ. गोयमा! १.सब्वत्थोवा जीवा वेउब्वियसरीरस्स
સવંધા, ૨. ફેસવંધા અસંવેક્નકુળT, રૂ. સવંધમાં મvi IT
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૮૨ ફરક, આરિવારણ યક્ષ વિત્યો પરવ-
प. आहारगसरीरप्पयोगबंधेणं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
૧૨૪, વૈક્રિય શરીરના બંધક-અબંધકોનું અલ્પબદુત્વ : પ્ર. ભંતે ! વૈક્રિય શરીરના આ દેશબંધક, સર્વબંધક
અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ
-ચાવતુ- વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. એમાં સૌથી અલ્પ વૈક્રિય શરીરના
સર્વબંધક જીવ છે, ૨. (એના કરતાં)દેશબંધક જીવ અસંખ્યાતગણા છે, ૩. (એના કરતાં) અબંધક જીવ અનંતગણ છે.
૩.
યમ !
રે
પvor?
૧૨૫. આહારક શરીરમયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! આહારક શરીર - પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનું
કહેવામાં આવ્યું છે ? ઉ. ગૌતમ ! (આહારક શરીર-પ્રયોગ બંધ) એક
પ્રકારનું કહેવાય છે – પ્ર. ભંતે ! જો એક પ્રકારનું જ કહેવાય તો તે માત્ર
મનુષ્યોનો આહારક શરીર પ્રયોગ બંધ હોય છે કે મનુષ્યો સિવાય (અન્ય જીવો) માટે પણ હોય
प. भंते ! जइ एगागारे पण्णत्ते किं मणुस्साहारग
सरीरप्पयोगबंधे किं अमणुस्साहारगसरीरप्पयोगबंधे?
गोयमा ! मणुस्साहारगसरीरप्पयोगबंधे, नो
ગૌતમ ! મનુષ્યોને જ માત્ર આહારક શરીર પ્રયોગ अमणुस्साहारगसरीरप्पयोगबंधे ।
બંધ હોય છે, મનુષ્યો સિવાય અન્ય જીવોને હોતો
નથી. एवं एएणं अभिलावेणं जहा ओगाहणसंठाणे
આ જ પ્રમાણે આ અભિલાપ (સંભાષણ) વડે -जाव-इड्ढिपत्तपमत्तसंजयसम्मद्दिट्ठि-पज्जत्त
(પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમાં) અવગાહના - संखेज्जवासाउय-कम्मभूमिग-गब्भवक्कंतिय
સંસ્થાન પદ’માં કથનાનુસાર -પાવત- ઋદ્ધિ मणुस्साहारगसरीरप्पयोगबंधे,
પ્રાપ્ત - પ્રમત્તસંયત - સમ્યગ્દષ્ટિ પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યયુક્ત કર્મ-ભૂમિજ ગર્ભજ મનુષ્યનો
આહારક - શરીર પ્રયોગ બંધ હોય છે. णोअणिड्ढिपत्तपमत्त-संजयसम्मद्दिट्ठिपज्जत्त
પરંતુ અદ્ધિ રહિત પ્રમત્ત - સંયત - સમ્યગ્દષ્ટિसंखेज्ज वासाउय कम्मभूमिग गब्भवक्कंतिय
પર્યાપ્ત-સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યયુક્ત-કર્મભૂમિજमणुस्साहारगसरीरप्पयोगबंधे।
ગર્ભજ - મનુષ્યનો આહારક શરીર પ્રયોગ બંધ
હોતો નથી. प. आहारगसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स પ્ર. ભંતે ! આહારક શરીર - પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ૩U ?
ઉદય વડે થાય છે ? ૩. કોથમી! વારિક-સનોન-સત્રથા-નવ-ઋદ્ધિ
ગૌતમ ! સવીતા, યોગતા અને સદૂદ્રવ્યતા पडुच्च आहारगसरीरप्पयोगणामाए कम्मस्स
-ચાવત- આહારક લબ્ધિના નિમિત્ત વડે આહારક उदएणं आहारगसरीरप्पयोगबंधे।
શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદયથી આહારક શરીર
પ્રયોગ બંધ થાય છે.

-

Page #548

મુગલ-અધ્યયન
૨૫૭૧
પ્ર.
प. आहारगसरीरप्पयोग बंधे णं भंते ! किं देसबंधे, પ્ર. ભંતે ! આહારક શરીર પ્રયોગ બંધ દેશબંધ હોય સવવંધે ?
છે કે સર્વબંધ હોય છે ? ૩. નયમ ! રેસર્વ વિ. સવવંધે વિશે
ગૌતમ ! તે દેશબંધ પણ હોય છે અને સર્વબંધ
પણ હોય છે. आहारगसरीरप्पयोगबंधेणंभंते! कालओकेवचिरं
ભંતે ! આહારક શરીર-પ્રયોગ બંધ કાળ કેટલા દોડ્ડ?
કાળ સુધીનો હોય છે ? गोयमा ! सव्वबंधे एक्कं समयं, देसबंधे जहण्णेणं ઉ. ગૌતમ ! આહારક શરીર પ્રયોગ બંધનો સર્વબંધ अंतोमहत्तं, उक्कोसेण वि अंतोमहत्तं ।
એક સમયનો હોય છે, દેશબંધ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત
અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અન્તર્મુહૂર્ત સુધીનો હોય છે. प. आहारगसरीरप्पयोगबंधंतरं णं भंते ! कालओ પ્ર. ભંતે ! આહારક-શરીર-પ્રયોગબંધનો અંતરકાળ केवचिरं होइ ?
કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ? गोयमा ! सव्वबंधंतरं जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, ઉ. ગૌતમ ! એના સર્વબંધનું અંતર જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત उक्कोसेणं अणंतं कालं, अणंताओ ओसप्पिणि
અને ઉત્કૃષ્ટ અનન્તકાળ તેમજ કાળ વડે અનન્તउस्सप्पिणीओ कालओ, खेत्तओ अणंता लोगा,
ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણીનો હોય છે, ક્ષેત્ર વડે
અનન્તલોક દેશોન (થોડુંક ઓછું) અપાઈ अवड्ढपोग्गलपरियट देसूणं ।
પુદ્ગલ પરાવર્તન પ્રમાણ છે. एवं देसबंधंतरं पि।
આ જ પ્રમાણે દેશબંધનું અંતર પણ સમજવું
જોઈએ. प. एएसि णं भंते ! जीवाणं आहारगसरीरस्स
ભંતે ! આહારક શરીરના આ દેશબંધક, સર્વબંધક देसबंधगाणं, सव्वबंधगाणं, अबंधगाण य कयरे
અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોના કરતાં અલ્પ कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव- विसेसाहिया वा ?
-વાવ- વિશેષાધિક છે ? उ. गोयमा ! १. सब्वत्थोवा जीवा आहारगसरीरस्स ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી ઓછાં આહારક શરીરના सव्वबंधगा,
સર્વબંધક જીવ છે. २. देसबंधगा संखेज्जगुणा,
૨. (એના કરતાં) દેશબંધક સંખ્યાતગણા છે, ३. अबंधगा अणंतगुणा।
૩. (એના કરતાં) અબંધક જીવ અનંતગણા છે. - વિચા. સ. ૮, ૩. ૧, મુ. ૮૩-૮૬ १२६. तेयासरीरप्पयोगबंधस्स वित्थरओ परूवर्ण- ૧૨૭. તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ : प. तेयासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?
પ્ર. ભંતે ! તૈજસ શરીર - પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનો
કહેવામાં આવ્યો છે ? उ. गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा
ઉ. ગૌતમ ! તે પાંચ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે,
જેમકે - ૧. રિતેયારીરપથો વધે ગાવ
૧. એકેન્દ્રિય - તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગ બંધ -ચાવત૫. ચિંદ્રિયાસરીરપથો વિંધે
૫. પંચેન્દ્રિય - તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગ બંધ. प. एगिंदियतेयासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कइविहे પ્ર. ભંતે ! એકેન્દ્રિય - તૈજસ શરીર - પ્રયોગ બંધ qUUત્તે?
કેટલા પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે ? ૩. સોયમ ! વંદે પvyત્તે, તે નહીં
ગૌતમ ! પાંચ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે,
જેમકે - १. पुढविक्काइय-एगिंदिय तेयासरीरप्पयोगबंधे
૧. પૃથ્વીકાયિક - એકેન્દ્રિય તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ -ગાવ
બંધ -ચાવતુ५. वणप्फइकाइय-एगिंदिय तेयासरीरप्पयोगबंधे।
૫. વનસ્પતિ કાયિક-એકેન્દ્રિય તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધ.

Page #549

૨૫૭૨
एवं एएणं अभिलावेण भेदो जहा ओगाहणसंठाणे - जाव- पज्जत्तसव्वऴसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणिय देव-पंचिंदियतेयासरीरप्पयोगबंधे य, अपज्जत - सव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइय कप्पाईय वेमाणियदेव पंचिंदिय तेयासरीरप्पयोग बंधे य ।
प. तेयगसरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स વઘુળે ?
૩. જ્ઞેયમા ! વીરિય-સનોન-સદ્ધયા -ખાવआउयं वा पडुच्च तेयासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं तेयासरीरप्पयोगबंधे ।
૬. તેયાસરીરયો બંધ નું મંતે ! ચિં ફેસબંધે, સબંધે?
૩. ગોયમા ! વેસબંધે, નો સનબંધે
प. तेयासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कालओ केवचिरं
હોર્ ?
૩. ગોયમા ! તુવિદે પળત્તે, તં નહા
१. अणाईए वा अपज्जवसिए,
२. अणाईए वा सपज्जवसिए ।
प. तेयासरीरप्पयोगबंधंतरं णं भंते! कालओ केवचिरं હોય ?
उ. गोयमा ! अणाईयस्स अपज्जवसियस्स नत्थि अंतरं,
अणाईयस्स सपज्जवसियस्स नत्थि अंतरं ।
प. एएसि णं भंते! जीवाणं तेयासरीरस्स देसबंधगाणं अबंधगाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जावविसेसाहिया वा ?
૩. ગોયમા!o.સવત્યોવાળીવાતેયાસરીરસ્ય ઞબંધા,
૨. વેમબંધના અનંતમુળા |
- વિયા. સ. ૮, ૪. ૧, સુ. ૨૦-૬૬

For Private
પ્ર. ભંતે ! તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! સવીર્યતા, સયોગતા અને સદ્રવ્યતા -યાવત- આયુષ્યના નિમિત્ત વડે તથા તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગબંધ થાય છે.
પ્ર.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
આ જ પ્રમાણે આ અભિલાપ (સંભાષણ) વડે જેવી રીતે - પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમા અવગાહના સંસ્થાનપદમાં ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે એવી જ રીતે અહીંયા પણ પર્યાપ્ત સર્વાર્થ સિદ્ધ - અનુત્તરોપપાતિક – કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ - પંચેન્દ્રિય તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધ અને અપર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરોપપાતિક કલ્પાતીત – વૈમાનિક દેવ - પંચેન્દ્રિય - તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગબંધ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
ઉ.
પ્ર.
ભંતે ! તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગ બંધ દેશબંધ હોય છે કે સર્વબંધ હોય છે ?
ગૌતમ ! દેશબંધ હોય છે, સર્વબંધ હોતો નથી.
ભંતે ! તૈજસ્ શરીર - પ્રયોગબંધ કાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે -
૧. અનાદિ - અપર્યવસિત,
૨. અનાદિ - સપર્યવસિત.
પ્ર. ભંતે ! તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધનો અંતરકાળ કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! અનાદિ - અપર્યવસિત તૈજસ્ શરીરપ્રયોગ બંધનો અંતર નથી,
અનાદિ - સપર્યવસિત તૈજસ્ શરીર પ્રયોગ બંધનો અંતર નથી.
પ્ર. ભંતે ! તૈજસ્ શરીરના આ દેશબંધક અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ યાવત્- વિશેષાધિક છે ?
૨૭. અવિદ મ્મા રીળયો વધસવિત્યરોપવળ- ૧૨૭, આઠ પ્રકારનાં કાર્યણ શરીર પ્રયોગબંધનું વિસ્તારથી
પ્રરૂપણ :
प. कम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते! कइविहे पण्णत्ते ?
ઉ. ગૌતમ ! ૧. તૈજસ્ શરીરના અબંધક જીવ સૌથી અલ્પ છે,
૨. (એના કરતાં) દેશબંધક જીવ અનંતગણા છે.
પ્ર. ભંતે ! કાર્યણ શરીર પ્રયોગ બંધ કેટલા પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે ?
Personal Use Only

Page #550

પુદ્દગલ-અધ્યયન
૩. ગોયમા ! અવિષે પળત્તે, તં નહા
..
१. णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ?
૩. ગોયમા! નાળહિળીયયા, ખાળિવળયા, णाणंतराएणं, णाणप्पदोसेणं, णाणच्चासायणाए, णाणविसंवादणाजोगेणं णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोग बंधे ।
૫.
२. दरिसणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ?
૩. ગોયમા! વંસળહિળીયયા, સંસળિજ્જવળયા, दंसणंतराएणं, दंसणप्पदोसेणं, दंसणच्चासायणाए, दंसणविसंवादणाजोगेणं दरिसणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं दरिसणावरणिज्जकम्मासरीरप्पओगबंधे ।
૨. નાળાવરશિપ્ન-માસરીરયોવંધે -નાવ૮. અંતરાય-જન્માક્ષરીરયો બંધ ।
૫.
३. सायावेयणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ?
૩. ગોયમા!પાળાનુવાણ, મૂયાનુ ંપાર, નીવાળુવાણ, सत्ताणुकंपाए, बहूणं पाणाणं -जाव- सत्ताणं અનુવળયા, અસોયળયા, અનૂરયા, अतिप्पणयाए, अपिट्टणयाए, अपरियावणयाए सायावेयणिज्ज-कम्मासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदणं सायावेयणिज्ज-कम्मासरीरप्पयोगबंधे ।
૬.
अस्सायावेयणिज्ज-कम्मासरीरप्पयोग बंधे णं भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ? ૩. ગોયમા!પરંતુ ળયાળુ, પરસોયળયા, પરજૂરયાળુ, परतिप्पणयाए, परपिट्टणयाए, परपरितावणयाए बहूणं पाणा - जाव- सत्ताणं दुक्खणयाए - जावपरियावणयाए अस्साया वेयणिज्जकम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं अस्साया वेयणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे ।

ઉ. ગૌતમ ! તે આઠ પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે
૨૫૭૩
-
૧. જ્ઞાનાવરણીય કાર્મણ શરીર-પ્રયોગ બંધ –યાવત્ ૮. અંતરાય કાર્યણ શરીર - પ્રયોગબંધ.
પ્ર. ૧. ભંતે ! જ્ઞાનાવરણીય કાર્મણ - શરીર - પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જ્ઞાનની વિપરીતતા(વિરાધના)કરવાથી, જ્ઞાનનો નિશ્નવ (સંવાદ-અપલાપ) ક૨વાથી, જ્ઞાનમાં અંતરાય ઊભી કરવાથી, જ્ઞાન પ્રત્યે દ્વેષ કરવાથી, જ્ઞાનની અત્યંત આશાતના કરવાથી, જ્ઞાનની અસંગતિ (વિસંવાદન યોગ-અપલાપ) કરવાથી તથા જ્ઞાનાવરણીયકાર્યણ શરીર-પ્રયોગનામકર્મના ઉદય વડે જ્ઞાનાવરણીય કાર્મણ શરીરનો પ્રયોગ બંધ થાય છે.
પ્ર. ૨. ભંતે ! દર્શનાવરણીય કાર્મણ શરીર પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! દર્શનની વિપરીતતા(વિરાધના) કરવાથી, દર્શનનું નિષ્નવ (સંવાદ - અપલાપ) કરવાથી, દર્શનમાં અંતરાય ઊભી કરવાથી, દર્શન પ્રત્યે દ્વેષ કરવાથી, દર્શનની અત્યંત આશાતના કરવાથી દર્શનની અસંગતિ કરવાથી તથા દર્શનાવરણીય કાર્મણ શ૨ી૨ - પ્રયોગ - નામકર્મના ઉદય વડે દર્શનાવરણીય કાર્મણ શરીરનો પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ૩. ભંતે ! સાતાવેદનીય કાર્મણ શરીર-પ્રયોગ
બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ?
For Private Personal Use Only
ઉ. ગૌતમ ! પ્રાણીઓ પર અનુકંપા (સહાનુભૂતિ)
કરવાથી, ભૂતો પર અનુકંપા કરવાથી, જીવો પર અનુકંપા ક૨વાથી, સત્વો પર અનુકંપા કરવાથી, ઘણા પ્રાણીઓ –યાવ-સત્વોને દુઃખ ન આપવાથી, શોક ન કરાવવાથી, ખેદ-ઉદાસીન ન કરવાથી, તેમને પીડા-દર્દ ન પહોંચાડવાથી, ન મારવાથી, પરિતાપસંતાપ ઉત્પન્ન ન કરાવવાથી તથા સાતાવેદનીયકાર્મણ શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદયથી સાતાવેદનીય કાર્યણ શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! અસાતા વેદનીય-કાર્મણ શરીર પ્રયોગબંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ?
ઉ. ગૌતમ ! બીજા જીવોને દુ:ખ પહોંચાડવાથી, તેમને શોક કરાવવાથી, ચિંતા ઉત્પન્ન કરાવવાથી, પીડાદર્દ આપવાથી, મારવાથી, પરિતાપ-સંતાપ ઉત્પન્ન ક૨ાવવાથી ઘણાં જ પ્રાણીઓ -યાવ- સત્વોને દુઃખ આપવાથી -યાવત્– તેઓને પરિતાપ – સંતાપ ઉત્પન્ન કરાવવાથી તથા અસાતા વેદનીય કાર્મણ શરીર પ્રયોગ બંધ નામકર્મના ઉદયથી અસાતાવેદનીય કાર્મણ શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે.

Page #551

૨૫૭૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
. ૪, મોદforગ્ન-મ્મસરીરWથોડા વંધે જ મંતે !
कस्स कम्मस्स उदएणं? गोयमा! तिव्वकोहयाए, तिब्वमाणयाए, तिब्वमायाए, तिव्वलोभाए, तिव्वदंसणमोहणिज्जयाए, तिव्वचरित्तमोहणिज्जयाए, मोहणिज्जकम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं मोहणिज्ज
कम्मासरीरप्पयोगबंधे। g, છે, નેવાડ-લક્ષ્મીસરીરમ્પયન વંધે અંતે !
कस्स कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा! महारंभयाए, महापरिग्गहयाए, पंचिंदिय
वहेणं, कुणिमाहारेणं, नेरइयाउय कम्मासरीरप्पयोगनामाएकम्मस्सउदएणंनेरइयाउयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
ઉં,
प. तिरिक्खजोणियाउयकम्मासरीरप्पयोग बंधे णं
भंते ! कस्स कम्मस्स उदएणं ? उ. गोयमा! माइल्लयाए, नियडिल्लयाए, अलियवय
णेणं, कूडतूल-कूडमाणेणं, तिरिक्खजोणियाउय कम्मासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं तिरिक्ख
जोणियाउय कम्मासरीरप्पयोगबंधे। प. मणुस्साउयकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स
૩uri ? उ. गोयमा! पगइभद्दयाए, पगइविणीययाए, साणुक्को
सयाए, अमच्छरिययाए, मणुस्साउय कम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं मणुस्साउय कम्मासरीरप्पयोग बंधे।
પ્ર. ૪, ભંતે ! મોહનીય - કાર્પણ - શરીર -
પ્રયોગબંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! તીવ્ર ક્રોધ વડે, તીવ્ર માન વડે, તીવ્ર માયા
વડે, તીવ્ર લોભ વડે, તીવ્ર દર્શન મોહનીય વડે, તીવ્ર ચારિત્ર મોહનીય વડે તથા મોહનીય - કાર્પણ શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે મોહનીય
કાર્પણ - શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ૫. ભંતે ! નૈરયિકાયુષ્ય - કામણશરીર પ્રયોગ
બંધ ક્યા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! મોટા આરંભ - સમારંભ કરવાથી,
અત્યંત પરિગ્રહ રાખવાથી, પંચેન્દ્રિય જીવોની હિંસા (વધ) કરવાથી અને માંસાહાર કરવાથી તથા નૈરયિકાયુષ્ક કામણ શરીર પ્રયોગ - નામકર્મના ઉદય વડે નૈરયિકાયુષ્ક કાર્મણ શરીર
- પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! તિર્યંચયોનિક - આયુષ્ય - કામણ શરીર
પ્રયોગ બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ગૌતમ!માયા કરવાથી, કપટ કરવાથી, અસત્ય વચન બોલવાથી, ખોટા તોલ (વજન) અને ખોટા માપ કરવાથી તથા તિર્યંચયોનિક આયુષ્ય-કાર્પણ શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે તિર્યંચયોનિક
આયુષ્ય - કામણ શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! મનુષ્પાયુષ્ય-કાશ્મણશરીર પ્રયોગ બંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પ્રકૃતિની ભદ્રતા (સૌંદર્ય) વડે, પ્રકૃતિની
નમ્રતા વડે, દયાળુતા વડે, નિરાભિમાન (અમત્સરભાવ) વડે તથા મનુષ્પાયુષ્ય કાર્મણ શરીર પ્રયોગ - નામકર્મના ઉદય વડે મનુષ્પાયુષ્ક કાર્મણ
શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! દેવાયુષ્ક - કાશ્મણ શરીર પ્રયોગ બંધ કયા
કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સરાગ - સંયમ વડે, સંયમસંયમ
(દેશવિરતિ) વડે, અજ્ઞાનપૂર્વક તપશ્ચર્યા કરવા વડે તથા અકામનિર્જરાવડે અને દેવાયુષ્ક - કાર્પણ શરીર પ્રયોગ - નામકર્મના ઉદય વડે દેવાયુષ્ક
કાર્મણશરીર - પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ૬, ભંતે ! સુભનામ-કાશ્મણ શરીર પ્રયોગબંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! કાયાની સરળતા (ઋજુતા) વડે, ભાવોની
સરળતા વડે, ભાષાની સરળતા વડે, અવિસંવાદન (સંગતિ)વડે અને શુભનામ-કાશ્મણ શરીર-પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે શુભનામ - કાર્પણ શરીર-પ્રયોગ બંધ થાય છે.
देवाउयकम्मासरीरप्पयोग बंधे णं भंते ! कस्स
कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा! सरागसंजमेणं, संजमासंजमेणं, बालत
वोकम्मेणं, अकामनिज्जराए देवाउयकम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं देवाउयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
g, ૬.મુમનામજન્માક્ષરીરમ્પના વધેvi મંત! રસ
कम्मस्स उदएणं? गोयमा!कायउज्जुययाए, भावुज्जुययाए, भासुज्जुययाए, अविसंवादणजोगेणं सुभनामकम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं सुभनामकम्मासरीरप्पयोगबंधे।

Page #552

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૭૫
प. असुभनामकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! कस्स
कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा ! कायअणुज्जुययाए, भावअणुज्जुययाए,
भासअणुज्जुययाए, विसंवायणाजोगेणं असुभनामकम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं
असुभनामकम्मासरीरप्पयोग बंधे। p. ૭. ૩ન્વાયર્માસરીરપથી વધે i મંતે !
कस्स कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा! जातिअमदेणं, कुलअमदेणं, बलअमदेणं,
रूवअमदेणं, तवअमदेणं, सुयअमदेणं, लाभअमदेणं, इस्सरियअमदेणं, उच्चागोयकम्मा सरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं उच्चागोयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
प. नीयागोयकम्मासरीरप्पयोग बंधे णं भंते ! कस्स
कम्मस्स उदएणं? उ. गोयमा!जातिमदेणं, कुलमदेणं, बलमदेणं, स्वमदेणं,
तवमदेणं, सुयमदेणं, लाभमदेणं, इस्सरियमदेणं, नीयागोय-कम्मासरीरप्पयोग नामाए कम्मस्स उदएणं नीयागोयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
પ્ર. ભંતે ! અશુભનામ - કામણ શરીર પ્રયોગ બંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! કાયાની વક્રતા (વાંકાઈ-કુટિલતા) વડે,
ભાવોની વક્રતા વડે, ભાષાની વક્રતા વડે તથા (અસંગતિ) વિસંવાદન-યોગ વડે અને અશુભ નામ-કાશ્મણ શરીર - પ્રયોગ- નામકર્મના ઉદય વડે
અશુભનામ કાર્પણ - શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ૭. ભંતે ! ઉચ્ચગોત્ર - કામણ શરીર - પ્રયોગ
બંધ કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ! જાતિમદ ન કરવાથી, કુલમદ ન કરવાથી,
બળ (શક્તિ) મદન કરવાથી, રૂપમદ ન કરવાથી, તપોમદન કરવાથી, જ્ઞાનમદ ન કરવાથી, લાભમદ ન કરવાથી અને ઐશ્વર્યમદ ન કરવાથી તથા ઉચ્ચગોત્ર - કામણ શરીર - પ્રયોગ - નામકર્મના ઉદય વડે ઉચ્ચગોત્ર - કામણ શરીર પ્રયોગ બંધ
થાય છે. પ્ર. ભંતે ! નીચગોત્ર - કાર્પણ - શરીર - પ્રયોગ બંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ગૌતમ ! જાતિમદ કરવાથી, કુળમદ કરવાથી, બળમદ કરવાથી, રૂપમદ કરવાથી, તપોમદ કરવાથી, જ્ઞાનમદ કરવાથી, લાભમદ કરવાથી અને ઐશ્વર્યમદ કરવાથી તથા નીચગોત્ર કાર્પણ શરીર પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે નીચગોત્ર
કાર્પણ શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ૮, ભંતે ! અંતરાય કાર્પણ શરીર - પ્રયોગબંધ
કયા કર્મના ઉદય વડે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! દાનાન્તરાય વડે, લાભાન્તરાય વડે,
ભોગાન્તરાય વડે, ઉપભોગાન્તરાય વડે અને વર્યાન્તરાય વડે તથા અંતરાય કાર્મણ શરીર - પ્રયોગ નામકર્મના ઉદય વડે અંતરાય કાર્પણ
શરીર પ્રયોગ બંધ થાય છે. પ્ર. ભંતે ! જ્ઞાનાવરણીય - કામણ શરીર પ્રયોગ બંધ
દેશબંધ છે કે સર્વબંધ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધ છે, સર્વબંધ નથી.
આ જ પ્રમાણે અંતરાયકર્મ પયત-કામણ શરીર
પ્રયોગબંધ સમજવો જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જ્ઞાનાવરણીય - કામણ શરીર પ્રયોગબંધ
કાળ વડે કેટલા કાળ સુધીનો હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જ્ઞાનાવરણીય - કામણ શરીર - પ્રયોગ
બંધ બે પ્રકારનો કહેવામાં આવ્યો છે, જેમકે - ૧. અનાદિ - સપર્યવસિત, ૨. અનાદિ – અપર્યવસિત.
૫. ૮, અંતરમ્નાસરીરમાં વંધે જે મંતે !
कस्स कम्मस्स उदएणं? गोयमा!दाणंतराएणं, लाभंतराएणं, भोगंतराएणं, उवभोगंतराएणं, वीरियंतराएणं, अंतराइयकम्मासरीरप्पयोगनामाए कम्मस्स उदएणं अंतराइयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
૩.
णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते ! किं देसबंधे, सव्वबंधे?
યHI ! સવંધે, જે સવંધે एवं -जाव- अंतराइयकम्मासरीरप्पयोगबंधे।
प. णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे णं भंते !
कालओ केवचिरं होइ ? उ. गोयमा ! णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधे
दुविहे पण्णत्ते, तं जहा૨. ગઇ સંપન્નવસ, २. अणाईए अपज्जवसिए,

Page #553

૨૫૭:
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं जहा अंतराइयकम्मस्स ।
प. णाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पयोगबंधंतरंणं भंते !
कालओ केवचिरं होइ ? गोयमा! अणाईयस्स अपज्जवसियस्सनस्थि अंतरं, अणाईयस्स सपज्जवसियस्स नत्थि अंतरं। एवं -जाव- अंतराइयकम्मासरीरप्पयोगबंधंतरं।
૩.
આ જ પ્રમાણે અંતરાય કર્મ પર્વતના કામણ
શરીર પ્રયોગ બંધના સ્થિતિકાયને સમજવો જોઈએ. પ્ર. જ્ઞાનાવરણીય - કાર્મણ શરીર પ્રયોગ બંધનો
અંતરકાળ કેટલા કાળ (સમય)નો હોય છે ? ગૌતમ ! અનાદિ-અપર્યવસિતનો અંતર નથી, અનાદિ - સપર્યવસિતનો પણ અંતર નથી. આ જ પ્રમાણે અંતરાય કર્મ પયંત કામણ શરીર
પ્રયોગ બંધના અંતર વિષયક પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જ્ઞાનાવરણીય - કામણ શરીરના આ
દેશબંધક અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ યાવતુ- વિશેષાધિક છે ? ગૌતમ ! ૧. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના અબંધક સૌથી અલ્પ છે, ૨. (એના કરતાં) દેશબંધક જીવ અનંતગણા છે. આ જ પ્રમાણે આયુષ્ય સિવાય અંતરાય કામણ શરીર પ્રયોગ બંધ પર્વતના દેશ બંધક અને
અબંધકોનું અલ્પબદુત્વ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! આયુષ્ય કાર્પણ શરીરના દેશબંધક અને
અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -વાવ
વિશેષાધિક છે ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. આયુષ્ય કર્મના દેશબંધક જીવ
સૌથી અલ્પ છે, ૨. (એના કરતાં) અબંધક જીવ સંખ્યાતગણી છે.
प. एएसि णं भंते ! जीवाणं नाणावरणिज्जस्स
देसबंधगाणं. अबंधगाण यकयरेकयरेहितो अप्पा
વ -ળાવ-રિસેસરિયા વા? उ. गोयमा!१. सव्वत्थोवा जीवा नाणावरणिज्जस्स
कम्मस्स अबंधगा, ૨, સેવંધ મiત1]MI, एवं आउयवज्जे-जाव- अंतराइयस्स।
3
58
प. एएसिणंभंते! जीवाणं आउय कम्मस्स देसबंधगाणं
अबंधगाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा -जाव
विसेसाहिया वा? उ. गोयमा!१. सव्वत्थोवा जीवा आउयस्स कम्मस्स
રેસવંધા , ૨. સર્વધ સંeMMIT
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૬, ૨૭- ૨૨૮, જ સરીરા રોષ વંધાયા પણ- प. जस्स णं भंते ! ओरालियसरीरस्स सव्वबंधे से णं
भंते ! वेउब्वियसरीरस्स किं बंधए. अबंधए?
૩. જય ! નો વંધા, વંધણ प. जस्स णं भंते ! ओरालिय सरीरस्स सव्वबंधे से णं
भंते ! आहारगसरीरस्स किं बंधए. अबंधए?
૧૨૮, પાંચ શરીરોના પરસ્પર બંધક-અબંધકનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! જે જીવને ઔદારિક શરીરનો સર્વબંધ છે
તો ભંતે ! શું તે વૈક્રિય શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને ઔદારિક શરીરનો સર્વબંધ છે
તો ભંતે ! શું તે આહારક શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને ઔદારિક શરીરનો સર્વબંધ છે
તો ભંતે ! તે તૈજસ શરીરનો બંધક છે કે અબંધક
છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક છે, અબંધક નથી. પ્ર. જો તે તૈજસ્ શરીરનો બંધક છે તો ભંતે ! શું તે
દેશબંધક છે કે સર્વબંધક છે ?
૩. સોયમ ! નો વંધા, અવંધUT प. जस्स णं भंते ! ओरालिय सरीरस्स सव्वबंधे से णं
भंते ! तेयासरीरस्स किं बंधए, अबंधए?
૩. નયમ ! વંધ, નો વંધUT प. जइ णं भंते ! तेयासरीरस्स बंधए किं देसबंधए
सब्वबंधए?

Page #554

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૭૭
૩. નવમા ! સવંધU, નો સવવંધy | प. जस्स णं भंते ! ओरालियसरीरस्स सब्वबंधे से णं
भंते ! कम्मासरीरस्स किं बंधए, अबंधए?
उ. गोयमा ! जहेब तेयगस्स -जाव- देसबंधए, नो
सब्बबंधए।
प. जस्स णं भंते ! ओरालियसरीरस्स देसबंधे से णं
भंते ! वेउब्बियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए?
૩. કોચમા ! નો વંધા, અવંધUT
एवं जहेव सब्बबंधेणं भणियं तहेव देसबंधेण वि માળિયવ્ય -ન-માસ
प. जस्स णं भंते ! वेउब्बियसरीरस्स सब्बबंधे से णं
भंते ! ओरालियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए?
૩. લોયમ ! નો વંધા, વંધy I
आहारगसरीरस्स एवं चेव ।
तेयगस्स कम्मगस्स यजहेव ओरालिएकसमंभणियं તક મણિવ -ના- ફેસર્વા નો સવ્ય
ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધક છે, સર્વબંધક નથી. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને ઔદારિક શરીરનો સર્વબંધ છે
તો ભંતે ! શું તે કામણ શરીરનો બંધક છે કે અબંધક છે ? ગૌતમ ! જેવી રીતે તૈજસ શરીર વિષયક કહેવામાં આવ્યું છે, તેવી જ રીતે અહીંયા પણ દેશબંધક
છે, સર્વબંધક નથી પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને ઔદારિક શરીરનો દેશબંધ છે
તો ભંતે ! શું તે વૈક્રિય શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે.
જે પ્રમાણે સર્વબંધ વિષયક કથન કરવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે દેશબંધના વિષયમાં પણ
કાર્મણ શરીર પર્વત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને વૈક્રિય શરીરનો સર્વબંધ છે તો
ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે.
આ જ પ્રમાણે આહારક શરીરના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. તૈજસ અને કામણ શરીરના વિષયમાં જેવી રીતે ઔદારિક શરીરની સાથે કથન કરવામાં આવ્યું છે, એવી જ રીતે તે દેશબંધ છે સબંધક નથી
પર્યત અહીંયા પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને વૈક્રિય શરીરનો દેશબંધ છે તો
ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે.
આ જ પ્રમાણે જેવી રીતે વૈક્રિય શરીરના સર્વબંધ વિષયક કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ દેશબંધના વિષયમાં પણ કાર્પણ
શરીર પર્યત સમજવું જોઈએ, પ્ર. ભંતે ! જે જીવને આહારક શરીરનો સર્વબંધ છે
તો ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે કે
અબંધક છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે.
આ જ પ્રમાણે વૈકિય શરીરના માટે પણ કહેવું જોઈએ. તૈજસ અને કામણ શરીરના વિષયમાં જેવી રીતે
દારિક શરીરની સાથે કથન કરેલું તેવી જ રીતે આના માટે પણ અહીં સમજવું જોઈએ.
प. जस्स णं भंते ! वेउब्वियसरीरस्स देसबंधे से णं भंते!
ओरालियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
૩.
યમ ! નો વંધ, વંધUT एवं जहा सब्बबंधेणं भणियं तहेव देसबंधेण वि भाणियब्बं -जाव-कम्मगस्स।
- प. जस्स णं भंते ! आहारगसरीरस्स सब्वबंधे से णं
भंते ! ओरालियसरीरस्स किं बंधए. अबंधए ?
૩. સોયમા ! નો વંધણ, ગંધ,
एवं वेउब्बियस्स वि।
तेया-कम्माणं जहेव ओरालिएणं समं भणियं तहेव भाणियब्व।

Page #555

૨૫૭૮
૫.
૩. ગોયમા ! તો બંધળુ, અવંધણ
૬.
जस्स णं भंते! आहारगसरीरस्स देसबंधे से णं भंते ! ओरालियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
૫.
एवं जहा आहारगसरीरस्स सव्वबंधेणं भणियं तहा देसबंधेण वि भाणियव्वं - जाव- कम्मगस्स ।
૩.
ગોયમા ! બંધ! વા, સંવધણ વા
प. जइणं भंते! ओरालियसरीरस्स बंधए किं देसबंधए, सव्वबंधए ?
૩. ગોયમા ! વેસબંધ વા, સવ્વબંધણ વા
૫.
जस्स णं भंते! तेयासरीरस्स देसबंधे से णं भंते ! ओरालियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
जस्स णं भंते! तेयासरीरस्स देसबंधे से णं भंते ! वेव्वियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
૩. ગોયમા ! વ જેવ
एवं आहारगसरीरस्स वि ।
जस्स णं भंते! तेयासरीरस्स देसबंधे से णं भंते ! कम्मगसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
૩. ગોયમા ! બંધ, નો અબંધ! ।
૫.
जइ णं भंते ! कम्मगसरीरस्स बंधए किं देसबंधए, सव्वबंधए ?
૩. ગોયમા ! ફેસબંધ, નો સબંધ! ।
૬.
जस्स णं भंते! कम्मगसरीरस्स देसबंधए से णं भंते ! ओरालियसरीरस्स किं बंधए, अबंधए ?
उ. गोयमा ! जहा तेयगस्स वत्तव्वया भणिया तहा कम्मगस्स वि भाणियव्वा -जाव- तेयासरीरस्स -ખાવ- ફેસબંધ”, નો સબંધ ।
- વિયા. સ. ૮, ૩. ૨, સુ. ૧૨૦-૧૮
१२९. पंच सरीराणं बंधगाबंधगाणं अप्पाबहुयं
प. एएसि णं भंते ! जीवाणं ओरालिय-वेउव्वियआहारग तेया- कम्मासरीरगाणं देसबंधगाणं सव्वबंधगाणं अबंधगाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा વા -ખાવ- વિસેતાદિયા વા ?

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર. ભંતે ! જે જીવને આહારક શરીરનો દેશ બંધ છે તો ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરના બંધક છે કે અબંધક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે બંધક નથી, અબંધક છે.
જે પ્રમાણે આહારક શરીરના સર્વબંધ વિષયક કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે દેશબંધના વિષયમાં પણ કાર્યણ શરીર પર્યંત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જે જીવને તૈજસ્ શરીરનો દેશબંધ છે તો ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે કે અબંધક છે ?
ગૌતમ ! તે બંધક પણ છે અને અબંધક પણ છે.
ઉ.
પ્ર.
જો તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે તો ભંતે ! શું તે દેશબંધક છે કે સર્વબંધક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! તે દેશબંધક પણ છે અને સર્વબંધક પણ છે.
પ્ર. ભંતે ! જે જીવને તૈજસ્ શરીરનો દેશબંધ છે તો ભંતે ! શું તે વૈક્રિય શ૨ી૨નો બંધક છે કે અબંધક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે આહારક શરીર વિષયક પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. ભંતે ! જે જીવને તૈજસ્ શરીરનો દેશબંધ છે તો ભંતે ! શું તે કાર્મણ શરીરનો બંધક છે કે અબંધક છે ?
ઉ.
પ્ર.
ઉ.
પ્ર.
ગૌતમ ! તે બંધક છે, અબંધક નથી.
જો તે કાર્યણ શરીરનો બંધક છે તો ભંતે ! શું તે દેશબંધક છે કે સર્વબંધક છે ?
ગૌતમ ! તે દેશબંધક છે, સર્વબંધક નથી.
ભંતે ! જે જીવને કાર્મણશરીરનો દેશબંધ છે તો ભંતે ! શું તે ઔદારિક શરીરનો બંધક છે કે અબંધક છે ?
ઉ. ગૌતમ ! જે પ્રમાણે તૈજસ્ શરીરનું કથન કરવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે કાર્પણ શરીરનું પણ તૈજસ્ શરીર પર્યંત તેઓ દેશબંધક છે, સર્વબંધક નથી એમ સમજવું જોઈએ.
૧૨૯. પાંચ શરીરોના બંધક-અબંધકોનું અલ્પ બહુત્વ : પ્ર.
ભંતે ! આ ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તૈજસ્ અને કાર્યણ શરીરોના દેશબંધક, સર્વબંધક અને અબંધક જીવોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ -યાવત્વિશેષાધિક છે ?
For Private Personal Use Only

Page #556

પુદ્ગલ-અધ્યયન
૨૫૭૯
૩. ગોવા ! . સંવત્યોવા નીવા માદાર સરીરસ ઉ. ગૌતમ ! ૧. સૌથી અલ્પ આહારક શરીરના સવવંધકIT,
સર્વબંધક જીવ છે, २. तस्स चेव देसबंधगा संखेज्जगुणा,
૨. (એના કરતાં) એ જ (આહારક શરીર)ના
દેશબંધક જીવ સંખ્યાતગણી છે, ३. वेउब्वियसरीरस्स सव्वबंधगा असंखेज्जगुणा,
૩. (એના કરતાં) વૈક્રિય શરીરના સર્વબંધક
અસંખ્યાતગણા છે, ४. तस्स चेव देसबंधगा असंखेज्जगुणा,
૪. (એના કરતાં)એ જ (વૈક્રિય શરીરના દેશબંધક
જીવ અસંખ્યાતગણા છે, ५.तेया-कम्माणंदुण्ह वितुल्ला अबंधगा अणंतगुणा,
૫. (એના કરતાં) તૈજસુ અને કાશ્મણ આ બંને શરીરોના અબંધક જીવ અનંતગણા છે અને એ
બંને પરસ્પર તુલ્ય (સમાન) છે, ६. ओरालियसरीरस्स सव्वबंधगा अणंतगुणा,
૬. (એના કરતાં) ઔદારિક શરીરના સર્વબંધક
જીવ અનંતગણા છે, ७. तस्स चेव अबंधगा विसेसाहिया,
૭. (એના કરતાં) એ જ (ઔદારિક શરીર)ના
અબંધક જીવ વિશેષાધિક છે, ८. तस्स चेव देसबंधगा असंखेज्जगुणा,
૮. (એના કરતાં) એ જ (ઔદારિક શરીર)ના
દેશબંધક જીવ અસંખ્યાતગણા છે, ૧. તેવા-મ્પIIM સવંધના વિસાદિયા,
૯. (એના કરતાં) તૈજસ અને કામણ શરીરના
દેશબંધક જીવ વિશેષાધિક છે, १०. वेउब्वियसरीरस्स अबंधगा विसेसाहिया,
૧૦. (એના કરતાં) વૈક્રિય શરીરના અબંધક જીવ
વિશેષાધિક છે, ११. आहारगसरीरस्स अबंधगा विसेसाहिया।
૧૧. (એના કરતાં) આહારક શરીરના અબંધક - વિ . સ. ૮, ૩, ૬, મુ. ૨૨૧
જીવ વિશેષાધિક છે. ૩૦. ઘાસહાયપાત્રાને પાળવા પવને- ૧૩૦. ધ્રાણેન્દ્રિય વડે સંલગ્ન પુગલોનો ઘાણગ્રાહત્વનું
પ્રરૂપણ : प. अह भंते ! कोट्ठपुडाण वा-जाव-केयईपुडाण वा પ્ર. ભંતે ! કોઈ વ્યક્તિ જો ખુલ્લા (ઊઘાડા) રાખેલા अणुवायंसि उब्भिज्जमाणाणं वा-जाव-ठाणाओ
કોપુટ(સુગંધિત દ્રવ્યના પડીકા) વાવતુ- કેતકી वाठाणं संकामिज्जमाणाणं किं कोठेवाइ-जाव
(ફૂલ)ના ગુચ્છા (પુટ)ને એક સ્થળેથી બીજા केयईवाइ?
સ્થળે લઈ જાય ત્યારે શું તે કોષ્ઠપુટ –ચાવતકેતકી (ફૂલ)નો ગુચ્છો ખસે છે (વહે છે) કે ગંધ
વહે છે ? ૩. સોયમા ! નો ઢેવા -પાવ- નો ચવા, ઉ. ગૌતમ ! કોઠપુટ -ભાવતુ- કેતકીનો ગુચ્છો घाणसहगया पोग्गला वहति ।
ખસતો (વહેતો) નથી, ગંધના જે પુદ્ગલ છે તે - વિચા. સ. ૬, ૩, ૬, મુ. ૩૬,
વહે છે. ૨૩. રવીસ હુ માહરિયાદ વાત્રા પરિવાર ૧૩૧. ચોવીસ દંડકોમાં આહારિક પુદ્ગલોના પરિણામન परूवणं
વગેરેનું પ્રરૂપણ : 1. રચાઇ મંત! ૨. પુવાદરિયા પોસ્ટ પરિયા? પ્ર. ભંતે ! ૧. નૈરયિકો વડે પહેલા આહાર કરેલ
પુદ્ગલનું પરિણમન થયું ? २. आहारिया आहारिज्जमाणापोग्गलापरिणया?
૨. આહાર ગ્રહણ કરેલ તથા આહાર ગ્રહણ કરતાં પુદ્ગલનું પરિણમન થયું ?

Page #557

૨૫૮૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
३. अणाहारिया आहारिज्जस्समाणा पोग्गला परिणया?
४. अणाहारिया अणाहारिज्जस्समाणा पोग्गला
परिणया? उ. गोयमा!नेरइयाणं१.पुवाहारियापोग्गलापरिणया,
२. आहारिया आहारिज्जमाणापोग्गला परिणया परिणमंति य, ३. अणाहारिया आहारिज्जस्समाणा पोग्गला नो परिणया परिणमिस्संति,
४. अणाहारिया अणाहारिज्जस्समाणा पोग्गला नो परिणया नो परिणमिस्संति ।
जहा परिणया तहा चिया, उवचिया, उदीरिया, વે, નિમ્બિvuT
૩. અથવા જે પુદ્ગલ અનાહારિત છે અર્થાત આહાર ગ્રહણ કરતાં નથી જે પુદ્ગલ આહારરૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવનાર છે તેઓનું પરિણમન થયું ? ૪. જે પુદ્ગલ અનાહારિત છે અને ભવિષ્યમાં
પણ અનાહારિત થશે તેઓનું પરિણમન થયું ? ઉ. ગૌતમ ! ૧. નારકી જીવો દ્વારા પહેલા આહાર
ગ્રહણ કરેલાં પુદ્ગલોનું પરિણમન થયું. ૨. આહાર ગ્રહણ કરેલો અને આહાર ગ્રહણ કરતા પુદગલોનું પરિણમન થયું અને તે પરિણમન થાય છે. ૩. અનાહારિત પુદ્ગલોનું પરિણમન થયું નથી તથા ભવિષ્યમાં જે પુદ્ગલ આહારરૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવશે તેઓનું પરિણમન થશે. ૪. જે પુદ્ગલોનો આહાર કરવામાં આવ્યો નથી અને ભવિષ્યમાં કરવામાં આવવાનો નથી તેઓનું પરિણમન (પરિણત) થયેલ નથી અને પરિણત થશે પણ નહિ. જે પ્રમાણે પરિણત માટે કહેવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે ચય, ઉપચય, ઉદીરણા, વેદન તથા નિર્જરા જેને પ્રાપ્ત થઈ છે, તેઓને માટે પણ કહેવું જોઈએ. ગાથાર્થ-પરિણત, ચિત, ઉપચિત, ઉદીરિત, વેદિત અને નિજીર્ણ. આ પ્રત્યેક પદમાં ચાર-ચાર પ્રકારના પુદ્ગલ સંબંધિત પ્રશ્નોત્તર સમજવાં જોઈએ. ભંતે ! નરકના જીવો વડે કેટલા પ્રકારના પુદ્ગલો છેરવામાં આવે છે ? ગૌતમ ! કર્મદ્રવ્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ બે પ્રકારના પુદ્ગલો છેદવામાં આવે છે, જેમકે –
૧. અણુ (સૂક્ષ્મ), ૨. બાદર (ધૂળ). પ્ર. ભંતે ! નરકના જીવો વડે કેટલા પ્રકારના પુદ્ગલો
ચય કરવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! આહાર દ્રવ્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ તેઓ
બે પ્રકારના પુદ્ગલોનો ચય કરે છે, જેમકે - ૧. અણુ અને ૨. બાદર.
આ જ પ્રમાણે ઉપચય માટે પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! નારક જીવ કેટલા પ્રકારના પુદ્ગલોની
ઉદીરણા કરે છે ?
गाहा-परिणय-चिया-उवचिया-उदीरिया-वेइया જ નિUિUTI
एक्केक्कम्मि पदम्मी चउविहा पोग्गला होंति ॥ प. नेरइया णं भंते ! कइविहा पोग्गला भिज्जति?
उ. गोयमा ! कम्मदव्ववग्गणं अहिकिच्च दुविहा
पोग्गला भिज्जति, तं जहा
૨. અણુ જેવ, ૨. વાયરા જેવા प. नेरइया णं भंते ! कइविहा पोग्गला चिज्जति ?
उ. गोयमा ! आहारदव्ववग्गणं अहिकिच्च दुविहा
पोग्गला चिज्जंति, तं जहा૨. વેવ, ૨. વાયરા વેવા
एवं उवचिज्जंति। प. नेरइया णं भंते ! कइविहे पोग्गले उदीरेंति ?

Page #558

પુદગલ-અધ્યયન
૨૫૮૧
उ. गोयमा! कम्मदव्ववग्गणं अहिकिच्चदुविहे पोग्गले
उदीरेंति, तं जहा૨. મધુ જેવ, ૨. વાયરે જેવા एवं वेदेति, निजरेंति। ओयटिंसु, ओयटेंति, ओयट्टिस्संति।
संकामिंसु, संकामेति, संकामिस्संति । निहत्तिंसु, निहत्तेति, निहत्तिस्संति। निकायंसु, निकाएंति, निकाइस्सति ।
सब्बेसु वि कम्मदब्यवग्गणमहिकिच्च।
गाहा-भेदिया चिया उवचिया उदीरिया वेदिया य નિમ્બિUTTI
ओयट्टण-संकामण-निहत्तण-निकायणे तिविहे ત્રિો .
ઉ. ગૌતમ! કર્મદ્રવ્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ બે પ્રકારના
પુદ્ગલોની ઉદીરણા કરે છે, જેમકે - ૧. અણુ અને ૨. બાદર. આ જ પ્રમાણે વેદના અનુભવે છે, નિરા કરે છે. અપવર્તનને પ્રાપ્ત કર્યું, અપવર્તનને પ્રાપ્ત કરી રહ્યા છે અને અપવર્તનને પ્રાપ્ત કરશે. સંક્રમણ કર્યું, સંક્રમણ કરે છે અને સંક્રમણ કરશે. નિધત્ત થયા, નિધત્ત થાય છે અને નિધત્ત થશે. નિકાચિત થયા, નિકાચિત થાય છે અને નિકાચિત થશે. આ બધા પદોમાં પણ કર્યદ્રવ્ય વગણાની અપેક્ષાએ (અણુ અને બાદર) પુગલોનું કથન કરવું જોઈએ. ગાથાર્થ - છેદાઈ ગયેલા, ચય પામેલા, ઉપચય પામેલા, ઉદીર્ણ થયેલા, વેદનાગ્રસ્ત થયેલા અને નિજીર્ણ થયેલા આ પ્રમાણે). અપવર્તન, સંક્રમણ, નિધત્તન અને નિકાચન (પાછળના આ ચાર) પદોમાં ત્રણ પ્રકારનો કાળ
(ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય) સમજવો જોઈએ. પ્ર. ભૂત! નારકજીવ એ પુદ્ગલોને તૈજસ અને કાર્યણરૂપે
ગ્રહણ કરે છે તો શું તેઓ ભૂતકાળમાં ગ્રહણ કરતાં હતા, વર્તમાન કાળમાં ગ્રહણ કરે છે કે ભવિષ્યકાળમાં ગ્રહણ કરશે ? ગૌતમ ! અતીતકાળમાં ગ્રહણ કરતા ન હતા, વર્તમાનકાળમાં ગ્રહણ કરે છે અને ભવિષ્ય
કાળમાં ગ્રહણ કરશે નહિ. પ્ર. ભંતે ! નારકજીવ તૈજસુ અને કાશ્મણરૂપે ગ્રહણ
કરેલા જે પુદગલોની ઉદીરણા કરે છે તો શું તેઓ ભૂતકાળમાં ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલોની ઉદીરણા કરતાં હતા, વર્તમાનકાળમાં ગ્રહણ કરવામાં આવતાં પુદ્ગલોની ઉદીરણા કરે છે અથવા ભવિષ્યકાળમાં ગ્રહણ કરવામાં આવતાં પુદગલોની ઉદીરણા કરશે ? ગૌતમ ! તેઓ ભૂતકાળમાં ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલોની ઉદીરણા કરે છે, પરંતુ વર્તમાનકાળમાં ગ્રહણ કરવામાં આવતાં અને ભવિષ્યકાળમાં ગ્રહણ કરનારા પુદગલોની ઉદીરણા કરશે નહિ.
प. नेरइया णं भंते!जे पोग्गले तेयाकम्मत्ताए गेण्हंति
ते किंतीयकालसमए गेण्हंति, पडुप्पन्नकालसमए गेण्हंति, अणागय कालसमए गेण्हंति ?
उ. गोयमा ! नो तीयकालसमए गेण्हंति, पडुप्पन्न
कालसमए गेण्हंति, नो अणागयकालसमए गेण्हति ।
प. नेरइयाणं भंते ! जे पोग्गले तेयाकम्मत्ताए गहिए
उदीरेंति, ते किं तीयकालसमयगहिए पोग्गले उदीरेंति, पड़प्पन्नकालसमयघेप्पमाणे पोग्गले उदीरेंति, गहणसमयपुरेक्खडे पोग्गले उदीरेंति?
उ. गोयमा ! तीयकालसमयगहिए पोग्गले उदीरेंति,
नोपडुप्पन्नकालसमयघेप्पमाणे पोग्गले उदीरेंति, नो गहणसमयपुरेक्खडे पोग्गले उदीरेंति ।

Page #559

૨૫૮૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
एवं वेदेति, निज्जरेंति।
આ જ પ્રમાણે ભૂતકાળમાં ગ્રહણ કરેલા પુગલોની
વેદના સહે છે અને એની નિર્જરા પણ કરે છે. -નાજ- માળિયા
આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યત સમજવું જોઈએ. - વિચા. સ. ૧, ૩. ૨, ૩. ૬ ૨૩૨. નિરચપુરવીસવ્ય પરાસ્ત્રા વિપુષ્યા થવ- ૧૩૨. નરક પૃથ્વીઓમાં રહેલા સર્વ પુદ્ગલોમાં પૂર્વ પ્રવેશ
વગેરેનું પ્રરૂપણ : प. इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए सव्वपोग्गला પ્ર. ભંતે ! શું આ રત્નપ્રભાપૃથ્વીમાં કાળક્રમ પ્રમાણે पविट्ठपुवा, सव्वपोग्गला पविट्ठा ?
(યથાકાળક્રમ) બધા પુદ્ગલોએ પ્રથમ પ્રવેશ કર્યો
કે એકી સાથે બધા જ પુદ્ગલોએ પ્રવેશ કર્યો? गोयमा ! इमीसे णं रयणप्पभाए पुढवीए ઉ. ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં યથાકાળક્રમ सब्बपोग्गला पविट्ठपुब्बा, नो चेवणं सवपोग्गला
બધાં જ પુદ્ગલોએ પહેલા પ્રવેશ કર્યો પરંતુ એકી વિદ્યા
સાથે બધા જ પુદ્ગલોએ પ્રવેશ કર્યો નથી. હવે - મહેસાણપુરવણ
આ જ પ્રમાણે અધઃસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું
જોઈએ. प. इमाणं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए सव्वपोग्गलेहिं પ્ર. ભંતે ! શું આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી યથાકાળક્રમ બધા विजढपुब्वा, सव्वपोग्गला विजढा ?
જ પુદ્ગલોવડે પૂર્વેથી પરિત્યાજ્ય છે કે બધા
પુદ્ગલોએ એકીસાથે તેનો પરિત્યાગ કર્યો છે ? उ. गोयमा ! इमाणं रयणप्पभापुढवी सब्वपोग्गलेहिं ઉ. ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી યથાકાળક્રમ બધા विजढपुवा, नो चेव णं सव्वपोग्गलेहिं विजढा ।
જ પુદ્ગલો વડે પૂર્વેથી જ પરિત્યાજ્ય છે પરંતુ બધા પુગલોએ એકી સાથે એનો પરિત્યાગ કર્યો
નથી. વે નવ- મહેસાણા
આ જ પ્રમાણે અધસપ્તમ પૃથ્વી પર્યત સમજવું - નવા. પરિ. ૩, મુ. ૭૭
જોઈએ.

Page #560

૨૫૮૩
[HWal WE WILABLEBlissfill itle IllutillwillHHHHH-Hill
Paltahillfillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll ullllllllllll,સાWilli
kilal Rulethalalit hiu
i
:httitutiitili[Littltbttitutilisittilitilitમાનવામાં
s
os
e 9
-
-
છEOS
પ્રકીર્ણક
પ્રકીર્ણક (TUMN) શબ્દનો પ્રયોગ ચતુશરણ, આતુર પ્રત્યાખ્યાન, મહા પ્રત્યાખ્યાન વગેરે આગમતુલ્ય ગ્રંથો માટે પણ કરવામાં આવે છે, પરંતુ અહીંયા આ પ્રકીર્ણક શબ્દનો પ્રયોગ આગમની એવી સામગ્રી માટે કરવામાં આવ્યો છે જેનું વિભાજન દ્રવ્યાનુયોગના બીજા અધ્યયનોમાં કરી શકાયું નથી. આ પ્રકીર્ણક અધ્યયનમાં આ વિવિધ સામગ્રીઓનું સંકલન કરવામાં આવ્યું છે જેનું વર્ગીકરણ અન્યત્ર કરી નહિ શક્યા.
આ અધ્યયનમાં મુખ્યત્વે સ્થાનાંગ સૂત્રમાં વર્ણન કરેલ વિવિધ ભેદોનું સંકલન છે. અનુયોગકાર, વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ અને પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાંથી પણ કેટલીક સામગ્રીઓ સંગ્રહિત કરવામાં આવી છે. અઢાર પ્રકારના પાપ અને તેનાથી વિરમણ (ત્યાગ-અટકવું), આશીવિશ્વના પ્રકાર અને એનું પ્રભાવક્ષેત્ર, ઋદ્ધિના ત્રણ પ્રકારો, વિકથાના ભેદોપભેદ, તુલ્યના છે પ્રકાર, છ પ્રકારની દિશાઓ, સાત પ્રકારના ભય, આયુર્વેદના આઠ અંગો, રોગોત્પત્તિના નવ કારણો, નવ પ્રકારના પુણ્યો, નવતત્ત્વો, દાનના દસ ભેદો, દુઃષમ અને સુષમ કાળના લક્ષણો, દશવિધ (દસ પ્રકારના) અનન્તકો, દસ પ્રકારના શસ્ત્રો, દસ પ્રકારના બળ, એજનના ચાર પ્રકાર, ચલનના ભેદો વગેરેનું વર્ણન આ અધ્યયનનું મુખ્ય પ્રતિપાદન છે.
આશીવિશ્વના બે પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે - ૧. જાતિ આશીવિષ અને ૨. કર્મ આશીવિષ. જાતિ આશીવિષ અંતર્ગત વીંછી, દેડકો, સાંપ અને મનુષ્ય આશીવિષને લેવામાં આવ્યું છે તથા કર્મ આશીવિષ અંતર્ગત પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક ગર્ભજ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય, ગર્ભજ મનુષ્ય અને દેવોને લેવામાં આવ્યા છે. નરકમાં આ આશીવિષનો ઉલ્લેખ થયેલો નથી. આ જ પ્રમાણે એકેન્દ્રિય અને વિકસેન્દ્રિયમાં પણ આ આશીવિષ નથી. તાત્પર્ય એટલું જ છે કે જે જીવ વિશેષ વિકસિત છે એનામાં જ આ આશીવિશ્વ રહેલું છે. ઋદ્ધિના ત્રણ પ્રકારોમાં દેવોની ઋદ્ધિ, રાજાઓની ઋદ્ધિ અને આચાર્યોની ઋદ્ધિનો ઉલ્લેખ છે. આ બધી ઋદ્ધિઓ
નચિત્ત અને મિશ્રના ભેદ થકી ત્રણ-ત્રણ પ્રકારની હોય છે. એના અન્ય વિશિષ્ટ ભેદ પણ હોય છે. દેવોની કૃદ્ધિ વિમાન. વૈકિય૩૫ અને પરિચારણા (સંગ-સહવાસ) રૂપે, રાજઓની ઋદ્ધિ, અતિયાન નિર્માણ (પ્રયાણ) અને સેના-વાહન-કોષ વગેરરૂપે તથા આચાર્યની ઋદ્ધિ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રરૂપે પણ પ્રતિપાદન કરવામાં આવેલી છે.
જૈનદર્શનમાં પ્રાય: ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષની ચર્ચા તો મળે જ છે, પરંતુ એમાં પુરુષાર્થ ચતુય વિષયક કહેવામાં આવ્યું નથી. અહીંયા વિનિશ્ચય (જાણવા યોગ્યના અર્થ)ના ત્રણ ભેદ દર્શાવવામાં આવ્યા છે - ૧. અર્થ, ૨. ધર્મ અને ૩. કામ. શૂરવીર ચાર પ્રકારનાં હોય છે – ૧. ક્ષમાશૂર, ૨. તપઃશુર, ૩. દાન-શૂર અને ૪. યુદ્ધ-શૂર. ચાર કારણો વડે વિદ્યમાન (અસ્તિત્વમાં રહેલ) ગુણોનો નાશ થતો હોવાનું મનાય છે, તે ચાર કારણ છે - ૧. ક્રોધ, ૨. ઈર્ષ્યા, ૩. અકૃતજ્ઞતા અને ૪. દુરાગ્રહ. વ્યાધિના વાત, પિત્ત, કફ અને એનો સન્નિપાત આ ચાર ભેદ હોય છે.
સત્યના ચાર પ્રકાર હોય છે - ૧. નામ, ૨. સ્થાપના, ૩. દ્રવ્ય અને ૪. ભાવ. વિકથાના ચાર પ્રકાર પ્રખ્યાત છે – ૧. સ્ત્રીકથા, ૨. ભક્ત કથા, ૩. દેશકથા અને ૪. રાજકથા. એના ચાર-ચાર ઉપભેદોનું કથન પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં થયેલું છે. દંડના પાંચ પ્રકાર હોય છે - ૧. અર્થ દંડ, ૨. અનર્થ દંડ, ૩. હિંસા દંડ, ૪. અકસ્માત્ દંડ અને ૫. દૃષ્ટિ વિપર્યાસ (મિથ્યાજ્ઞાન) દંડ.
REFFFHE TIIIIIIIIIIIIIIIIIII
III
IIIIEWillllllllllllllllllli
li[ li[ll
HilliiFullHI
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIIIkIIIIIELilii tulas
=iittee
- REFLE

Page #561

૨૫૮૪
w
illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllithill tilithililiitilitlhilliiiliillllllllllllllllli iliticlinitiativelih&liliilllllllllllllllllliiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuluilibrilliliitillllllllllliIII IIIIIIIIIIIraniાતાજી
નિધિ (ભંડાર)નો અર્થ માત્ર ધન જ એટલો નથી. નિધિના પાંચ પ્રકાર છે – ૧. પુત્રનિધિ, ર. મિત્રનિધિ, ૩. શિલ્પનિધિ, ૪. ધનનિધિ અને ૫. ધાન્યનિધિ. સુતેલો મનુષ્ય પાંચ કારણો વડે જાગૃત થાય છે – ૧. શબ્દ વડે, ૨. સ્પર્શ વડે, ૩. ભૂખ વડે, ૪. નિદ્રાના ક્ષય વડે અને ૫. સ્વપ્ન-દર્શન વડે. તુલ્ય (સમાન)નું આ અધ્યયનમાં સવિસ્તાર પ્રરૂપણ કરવામાં આવેલું છે. તુલ્ય છ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે – ૧. દ્રવ્ય તુલ્ય, ૨. ક્ષેત્ર તુલ્ય, ૩. કાળ તુલ્ય, ૪, ભેદ તુલ્ય, ૫. ભાવતુલ્ય અને ૬. સંસ્થાન તુલ્ય. આ તુલ્યતા (સમાનતા) આપેક્ષિક (નિર્ભરિત) હોય છે. જેવી રીતે એક પરમાણુ પુદ્ગલ બીજા પરમાણુ પુદ્ગલ સાથે દ્રવ્યરૂપે સમાન (તુલ્ય ) હોય છે. એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ બીજા એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્ગલ સાથે ક્ષેત્ર રૂપે તુલ્ય છે.
વચનના સાત વિકલ્પ કહેવામાં આવ્યા છે – ૧. આલાપ (વાર્તાલાપ), ૨. અનાલાપ (મૌન), ૩. ઉલ્લાપ (કેડુ બોલવું), ૪. અનુલ્લાપ, ૫. સંલાપ (સંવાદ), ૬. પ્રલાપ (નિરર્થક બોલવો) અને ૭. વિપ્રલાપ (વ્યર્થ વિસંવાદ). ભયના સાત સ્થાન કહેવામાં આવ્યા છે - ૧. ઈહલોક, ૨, પરલોક, ૩. આદાનભય, ૪, અકસ્માત ભય, ૫. આજીવભય, ૬. મરણભય અને ૭. અશ્લોક ભય.
દાનના દસ પ્રકારોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે - ૧. અનુકંપા દાન, ૨. સંગ્રહ દાન, ૩. ભયદાન, ૪. કારુણ્ય દાન, ૫. લજ્જા દાન, ૬. ગૌરવ દાન, ૭. અધર્મ દાન, ૮, ધર્મદાન, ૯, કરિષ્યતિ દાન (ભવિષ્યમાં તે મને આપશે માટે આપવું) અને ૧૦. કૃતમિતિ દાન (એણે પહેલા આપ્યું છે માટે આપવું).
કેટલાક મહત્વપૂર્ણ બિંદુઓ (ઘટકો) પર પણ અહીં આ અધ્યયનમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો કે જીવ કોના વડે ભયભીત થાય છે ?” ભગવાને પ્રત્યુત્તર આપ્યો - જીવ દુઃખ વડે ભયભીત થાય છે. તે દુઃખ પણ જીવોના પ્રમાદ વડે ઉત્પન્ન થાય છે. એક પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો કે દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થનારા છદ્મસ્થ મનુષ્ય અંતસમયે ક્ષીણ ભોગી થવાથી ઉત્થાન, કર્મ, બળ, વીર્ય અને પુરુષ પરાક્રમ વડે વિપુલ ભોગપભોગને ભોગવવામાં સમર્થ છે કે નહીં ?' સમાધાન કરવામાં આવ્યું કે તેઓ ભોગવવામાં સમર્થ છે. આવા પ્રકારના બીજા પણ પ્રશ્નો અહીંયા લેવામાં આવ્યા છે.
પ્રસ્તુત દ્રવ્યાનુયોગનું આ અંતિમ અધ્યયન હોવાથી એમાં એના ઉપસંહારરૂપે કહેવામાં આવ્યું છે કે -
इय जीवमजीवे य, सोच्चा सद्दहिऊ ण य । सव्वनयाणमणुमए रमेज्ज संजमे मुणी ।।

Page #562

પ્રકીર્ણક
सुत्तं -
१.
२.
३.
पइण्णग
सूत्र :
अव्वोच्छित्तिनय दिट्ठया अत्थिकायादीणं एगत्त परूवणं- १.
एगे धम्मे,
एगे अधम्मे,
एगे मोक्खे,
एगे पुणे, एगे पावे,
एगे आसवे, एगे संवरे । वियच्चादीणं एगत्त परूवणंएगा वियच्चा,
एगा तक्का,
एगा मण्णा, गाविण्णू
एगे छेयणे,
- ठाणं. अ. १, सु. ६-९
एगे भेयणे,
एगे संसुद्धे अहाभू पत्ते,
एगे दुक्ख जीवाणं एगभूए,
एगा अहम्मपडिमा जं से आया परिकिलेसइ ।
- ठाणं. अं. १, सु. १६ - ठाणं. अ. १, सु. १९
- ठाणं. अं. १, सु. २१
- ठाणं. अं. १, सु. २२
एगा धम्मपडिमा जं से आया पज्जवजाए ।
ठाणं. अं. १, सु. २४-२५
एगे उट्ठाण-कम्म-बल-वीरिय-पुरिसकार परक्कमे, देवासुर- मणुयाणं तंसि तंसि समयंसि ।
- ठाणं. अ. १, सु. ३४
१. एगे पाणाइवाए, ३. एगे अदिण्णादाणे,

- ठाणं. अ. १, सु. २७-३०
एगे णाणे, एगे दंसणे, एगे चरित्ते,
समए, एगे से, एगे दंडे, एगे अदंडे, एगा सिद्धी, एगे सिद्धे,
एगे परिणिव्वाणे, एगे परिणिव्वए ।
ठाणं. अ. १, सु. ३५ - ठाणं. अ. १, सु. ३६ - सम. सम. १, सु. ६-७
अव्वोच्छित्ति नय दिट्ट्या पावट्ठाण णामाणि
- ठाणं. अ. १, सु. ३७
२. एगे मुसावा, ४. एगे मेहुणे,
२.
3.
પ્રકીર્ણક
द्रव्यार्थि नय दृष्टि खस्तिप्रय वगेरेना खेडत्वनुं
प्रपा :
૨૫૮૫
धर्म (धर्मास्तिकाय) खेड छे,
अधर्म (अधर्मास्तिकाय) खेड छे,
मोक्ष खेड छे,
एय खेड छे, पाप खेड छे,
श्रव खेड छे, संवर खेड छे. ચિત્તવૃત્યાદિના એકત્વનું પ્રરૂપણ : વિશિષ્ટ વિભૂષા એક છે, तई खेड छे,
भति खेड छे,
વિશિષ્ટજ્ઞાન એક છે, છેદન એક છે,
ભેદન એક છે,
જે સંપૂર્ણ શુદ્ધ યથાભૂત પાત્ર છે, તે એક છે. પ્રત્યેક જીવનું દુ:ખ એક છે અને એકભૂત છે. અધર્મ પ્રતિમા એક છે, જેના વડે આત્માને દુઃખ (परिलेश) प्राप्त थाय छे.
ધર્મપ્રતિમા એક છે, જેના વડે આત્મા પર્યવજાત (પુષ્ટ) થાય છે અર્થાત્ જ્ઞાન વગેરેની વિશેષ શુદ્ધિને પ્રાપ્ત हुरे छे.
દેવ-અસુર અને મનુષ્યોમાં એક જ સમયે સમાનરૂપે उत्थान, दुर्भ, जण, वीर्य, पुरुषार अथवा पराम होय छे.
ज्ञान खेड छे, दर्शन रोड छे, चारित्र खेड छे,
समय खेड छे, प्रदेश खेड छे. छड खेड छे, खदंड खेड छे, सिद्धि खेड छे, सिद्ध खेड छे. પરિનિર્વાણ એક છે, પરિનિવૃત્ત એક છે.
For Private Personal Use Only
દ્રવ્યાર્થિક નય દષ્ટિએ અઢાર પાપસ્થાનોના નામ : १. प्रशातियात खेड छे, २ भृषावाह रोड छे, 3. महत्ताहान खेड छे, ४. मैथुन खेड छे,

Page #563

૨૫૮૬
૪.
પ્
૬. ને રિશદે,
૭. જે માળે,
૬. જે હોમે
? ?. જે યોસે,
૨૨. જે અધ્મવાળે,
૨૪. મે તેમુળે, ૨૬. ા મરફરફ, १८. एगे मिच्छादंसणसल्ले ।
૮. ì મયા-વિવેગે,
૬. ો જોમ-વિવેગે,
१०. एगे पेज्ज - विवेगे
? ?. ો વોસ-વિવેશે,
- ટાળ. ગ. ૨, સુ. ૩૨(૨)
अव्वोच्छित्ति नयदिट्ठया पावद्वाण विरमण णामाणि -
૨. તો પાળાવાય-વેરમળે,
૨. રો મુસાવાય-વેરમળે, રૂ.ì અવિળાવાળ-વેરમળે,
૪. ો મેહુળ-વેરમળે, ૧. ì રિાદ-વેરમળે,
૬. મે જોદ-વિવેગે,
૭. ì માળ-વિવેગે,
ર. મે તદ-વિવેશે, ? રૂ. ૫ે અદ્મવાળ-વિવેશે,
૪. ો વેસુળ-વિવેશે, ?'. ત્યે પરપરિવાય-વિવેશે,
૬. શે હોદે,
૮. ો માયા,
o ૦. જે વેખ્ખું,
૨.
મે તને,
છુ. મે પરપરિવાળુ, ૨૭. ) માયામોસે,
? ૬. ને બરફરૂં-વિવેશે,
૨૭. ો માયાનોસ-વિવેગે, ૨૮. ì નિષ્ઠાવંતળસત્ત્વ-વિવેને ।
. માં. અ

गुणप्पमाणस्स दुविहतं૧. સેવિં તે મુષ્પમાળે?
૩. મુળપ્પમાળે તુવિષે વાત્તે, તું ના
सु. ६७७
- ગં. અ. ?, મુ. રૂ (૨)
. નીવતુળપ્પમ, ર્. અનીવમુળળમાળે યા
- અણુ. સુ. ૪૨૮
૪.
૫.
૬. ક્રોધ એક છે,
૫. પરિગ્રહ એક છે, ૭. માન એક છે,
૯. લોભ એક છે, ૧૧. દ્વેષ એક છે,
૮. માયા એક છે, ૧૦. પ્રેય (પ્રેમરાગ) એક છે, ૧૨. કલહ (કજીયો) એક છે,
૧૩. અભ્યાખ્યાન (અસત્ય દોષારોપણ) એક છે, ૧૫. પ૨રિવાદ એક છે, ૧૭. માયામૃષા એક છે,
૧૪. પૈશુન્ય એક છે,
૧૬. અતિ-રિત એક છે,
૧૮. મિથ્યાદર્શનશલ્ય એક છે.
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
દ્રવ્યાર્થિક નય દૃષ્ટિએ અઢાર પાપસ્થાન વિરમણના નામ :
૧. પ્રાણાતિપાત - વિરમણ એક છે,
૨. મૃષાવાદ - વિરમણ એક છે,
૩. અદત્તાદાન - વિરમણ એક છે, ૪. મૈથુન - વિરમણ એક છે,
પ. પરિગ્રહ - વિરમણ એક છે,
૬. ક્રોધ - વિવેક એક છે,
૭. માન - વિવેક એક છે,
૮. માયા - વિવેક એક છે,
૯. લોભ - વિવેક એક છે,
-
૧૦. પ્રેય (પ્રેમ-રાગ) – વિવેક એક છે, ૧૧. દ્વેષ - વિવેક એક છે,
૧૨. ક્લહ (કજીયો) – વિવેક એક છે,
-
૧૩. અભ્યાખ્યાન - વિવેક એક છે,
૧૪. પૈશુન્ય - વિવેક એક છે, ૧૫. પરપરિવાદ - વિવેક એક છે. ૧૬. અરતિ-રતિ - વિવેક એક છે,
૧૭. માયાતૃષા - વિવેક એક છે, ૧૮. મિથ્યાદર્શન શલ્ય - વિવેક એક છે,
ગુણ પ્રમાણના બે પ્રકાર :
પ્ર. ગુણ પ્રમાણ શું છે ?
ઉ.ગુણ પ્રમાણ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે -
૧. જીવગુણ પ્રમાણ, ૨. અજીવગુણ પ્રમાણ.
For Private Personal Use Only

Page #564

પ્રકીર્ણક
૨૫૮૭
છે.
૬. માવ સંશા સવ ઉવ
प. से किं तं भावसंखा? उ. जे इमे जीवा संखगइनामगोत्ताई कम्माइं वेदेति ।
તે 7 મવસેલા
- અનુ. સુ. ૨૦ ७. चउवीसदंडएसु ओहेण दंडसंखा परूवणं
दो दंडा पण्णत्ता, तं जहा. ગઠ્ઠાવં ય, ર. મળાવંદે યા
, નેરા તો ઠંડા પત્તા, તે નહીં
ભાવશંખના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભાવશંખનું સ્વરૂપ શું છે ? ઉ. આ લોકમાં જે જીવ શંખગતિનામ - ગોત્ર કર્માદિની
વેદના ભોગવી રહ્યા છે તેઓ ભાવ શંખ છે.
આ ભાવ શંખ છે. ચોવીસ દંડકોમાં સામાન્યથી દંડ સંખ્યાનું પ્રરૂપણ : દંડ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. અર્થ દંડ, ૨. અનર્થ દંડ. ૬.૧, નૈરયિકોમાં બે પ્રકારના દંડ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. અર્થ દંડ, ૨. અનર્થ દંડ. ૬.૨-૨૪, આ જ પ્રમાણે વૈમાનિકો પર્યત ચોવીસ દંડકોમાં બે-બે દંડ સમજવા જોઈએ. આશીવિષ ભેદોનું વિસ્તારથી પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! આશીવિષે કેટલા પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
૨. સાઉંડે જ, ૨. પટ્ટાવિંડે યા હું ૨-૨૪. જાણો -ગવિ- નાળિયા
- ટાપ, . ૨, ૩. ૨, મુ. ૫૮ आसीविसभेयाणं वित्थरओ परूवणंg, વિધા મંત ! સાસવિસા પછUત્તા ?
૮
૩. ગોયમ ! તુવિદ માણીવિસા નિત્તા, તે નદી
9. નારિ ગારવિસા ચ, ૨. શ્મશાસવિસા યા चत्तारि जातिआसीविसा पण्णत्ता, तं जहा
૨. વિષ્ણુય નાતિ માલીવિસે, २. मंडुक्कजातिआसीविसे, ३. उरगजातिआसीविसे,
४. मणुस्सजातिआसीविसे। प. १. विच्छ्यजातिआसीविसस्स णं भंते ! केवइए
विसए पण्णत्ते? उ. गोयमा ! पभू णं विच्छ्यजातिआसीविसे अद्धभ
रहप्पमाणमेत्तं बोंदिं विसेणं विसपरिणतं विसमाणिं करित्तए। विसए से विसट्टताए, णो चेवणं संपत्तीए करेंसुवा, करेंति वा, करिस्संति वा ।
ઉ. ગૌતમ ! આશીવિષ બે પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેવી રીતે – ૧. જાતિ (જન્મથી) આશીવિષ, ૨. કર્મ આશીવિષ. ચાર પ્રકારના જાતિ-આશીવિષ (દાઢમાં વિષયુક્ત) કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે – ૧. જાતિ-આશીવિષ, વૃશ્ચિક (વીંછી), ૨. જાતિ આશીવિષ, મંડૂક (દેડકો), ૩. જાતિ-આશીવિષ, ઉરગ (સર્પ),
૪. જાતિ-આશીવિષ, મનુષ્ય. પ્ર. ૧, ભંતે વૃશ્ચિક જાતિ-આશીવિશ્વના વિષનો
પ્રભાવ કેટલા ક્ષેત્રમાં કહેવામાં આવ્યો છે. ” ગૌતમ! વૃશ્ચિક જાતિ-આશીવિષ પોતાના વિશ્વના પ્રભાવથી અર્ધભરત પ્રમાણ શરીરને (લગભગ બસો ત્રેસઠ યોજન) વિષપરિણત અને વિકૈલુ કરી શકે છે. આ તેની વિષાત્મક ક્ષમતા છે પરંતુ આટલા ક્ષેત્રમાં તેને પોતાની ક્ષમતાનો કયારેય ઉપયોગ
કર્યો નથી, કરતા નથી અને કયારેક કરશે પણ નહિ. પ્ર. ૨, ભંતે ! મંડુક જાતિ આશીવિશ્વના વિષનો પ્રભાવ
કેટલા ક્ષેત્રમાં કહેવામાં આવ્યો છે ? ગૌતમ ! મંડુક જાતિ આશીવિષ પોતાના વિષના પ્રભાવથી ભરત પ્રમાણ શરીરને વિપરિણત અને વિકૈલુ કરી શકે છે. આ તેની વિષાત્મક ક્ષમતા છે પરંતુ આટલા ક્ષેત્રમાં તેને પોતાની ક્ષમતાનો ક્યારેય ઉપયોગ કર્યો નથી, કરતા નથી અને કયારેક કરશે પણ નહિ.
प. २. मंडूक्कजातिआसीविसस्स णं भंते ! केवइए
विसए पण्णत्ते ? उ. गोयमा! पभूणंमंडुक्कजातिआसीविसे भरहप्पमाणमेत्तं
बोंदि विसेणं विसपरिणतं विसट्टमाणिं करित्तए।
विसए से विसट्ठताए, णो चेवणं संपत्तीए करेंसु वा, करेंति वा, करिस्संति वा ।

Page #565

છે
૨૫૮૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ प. ३. उरगजातिआसीविसस्स णं भंते ! केवइए विसए પ્ર. ૩, ભંતે! ઉરગજાતિ આશીવિશ્વના વિષનો પ્રભાવ
કેટલ ક્ષેત્રમાં કહેવામાં આવ્યો છે ? गोयमा ! पभू णं उरगजातिआसीविसे जंबद्दीव
ગૌતમ ! ઉરગજાતિ આશીવિષ પોતાના વિશ્વના पमाणमेत्तं बोंदि विसेणं विसपरिणतं विसट्टमाणिं
પ્રભાવથી જંબૂદ્વીપ પ્રમાણ (૧ લાખ યોજન) રિત્ત
શરીરને વિષ પરિણત અને વિકૈલુ કરી શકે છે. विसए से विसताए.णो चेवणं संपत्तीए करेंसुवा,
આ તેની વિષાત્મક ક્ષમતા છે પરંતુ આટલા ક્ષેત્રમાં करेंति वा, करिस्संति वा।
તેને પોતાની ક્ષમતાનો કયારેય ઉપયોગ કર્યો નથી.
કરતા નથી અને ક્યારેક કરશે પણ નહિ. प. ४.मणुस्सजातिआसीविसस्सणं भंते! केवइए विसए પ્ર. ૪, ભંતે ! મનુષ્ય જાતિ આશીવિશ્વના વિષનો
પ્રભાવ કેટલા ક્ષેત્રમાં કહેવામાં આવ્યો છે ? उ. गोयमा! पभूणं मणुस्सजातिआसीविसे समयखेत्त
ગૌતમ! મનુષ્યજાતિ આશીવિશ્વના વિષનો પ્રભાવ पमाणमेत्तं बोंदिं विसेणं विसपरिणतं विसट्रमाणिं
સમય (મનુષ્ય) ક્ષેત્ર પ્રમાણ (૪૫ લાખ યોજન) करेत्तए।
શરીરને વિષપરિણત અને વિષેલ કરી શકે છે. विसए से विसट्ठताए, णो चेव णं संपत्तीए करेंसु वा,
આ તેની વિષાત્મક ક્ષમતા છે પરંતુ આટલા ક્ષેત્રમાં करेंति वा, करिस्संति वा।
તેને પોતાની ક્ષમતાનો કયારેય ઉપયોગ કર્યો
નથી, કરતા નથી અને કયારેક કરશે પણ નહિ. प. भंते ! जइ कम्मआसीविसे किं
ભતે જો કર્મ આશીવિષ છે તો શું તે - ૨. નેરડુમ્ભાવિતે.
૧. નૈરયિક કર્મ આશીવિષ છે. ૨. તિરિવરવનોમ્પિગારવિસે,
૨. તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે. ३. मणुस्सकम्मआसीविसे,
૩. મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ છે કે - ૪. તેવલમ્સમાવિસે ?
૪. દેવ કર્મ આશીવિષ છે ? ૩. સોયમ! . નોનેરમાસીવિલે, ૨. તિરિવર- ઉ. ગૌતમ ! ૧. નૈરયિક કર્મ આશીવિષ નથી પરંતુ जोणियकम्मासीविसे वि, ३. मणुस्सकम्मासीविसे
૨. તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે. ૩. મનુષ્ય વિ, ૪. વમાસ વિસે વિા.
કર્મ આશીવિષ છે અને ૪. દેવ કર્મ આશીવિષ છે. प. भंते ! जइ तिरिक्खजोणियकम्मासीविसे किं પ્ર. ભંતે ! જો તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે તો શું एगिदियतिरिक्खजोणियकम्मासीविसे -जाव
એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે -યાવતपंचिंदियतिरिक्खजोणियकम्मासीविसे ?
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે ? उ. गोयमा! नो एगिंदिय-बेइंदिय-तेइंदिय-चउरिंदिय ઉ. ગૌતમ! એકેન્દ્રિય, હીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય तिरिक्खजोणियकम्मासीविसे.पंचिंदिय तिरिक्ख
તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ નથી, પરંતુ પંચેન્દ્રિય जोणियकम्मासीविसे।
તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ છે. प. भंते!जइ पंचिंदियतिरिक्खजोणियकम्मासीविसे किं પ્ર. ભંતે ! જો પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ सम्मच्छिम पंचेंदियतिरिक्खजोणियकम्मासीविसे
છે તો શું સમ્યુમિ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક કર્મ गब्भवक्वंतियपंचिंदियतिरिक्खजोणियकम्मासीविसे?
આશીવિષ છે કે ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક
કર્મ આશીવિષ છે ? उ. गोयमा! एवं जहावेउब्बियसरीरस्स भेओ-जाव-२ ઉ. ગૌતમ! (પ્રજ્ઞાપનાસત્રના એકવીસમા શરીરપદમાં) पज्जत्तसंखेज्जवासाउयगब्भवक्कंतिय पंचिंदिय
વૈકિય શરીર સંબંધિત જે પ્રમાણે કહેવામાં આવ્યું છે तिरिक्खजोणियकम्मासीविसे नो अपज्जत्तसंखे
એ જ પ્રમાણે કહેવું જોઈએ -વાવત-પર્યાપ્ત સંખ્યાત
વર્ષના આયુષ્યયુક્ત ગર્ભજ કર્મભૂમિજ પંચેન્દ્રિય ज्जवासाउय गब्भवक्कंतिय पंचिंदियतिरिक्ख
તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ થાય છે, પરંતુ અપર્યાપ્ત जोणिय कम्मासीविसे।
સંખ્યાત વર્ષના આયુયુક્ત ગર્ભજ કર્મભૂમિજ
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક કર્મ આશીવિષ હોતા નથી. ૨. કા. . ૪, ૩. , . ૩૪ ૨. (Toor. ૪. ૨૨, મુ. ૨૫૨૮) શરીર અધ્યયનમાં જોવું.)

Page #566

પ્રકીર્ણક
૨૫૮૯
प. जइभंते! मणुस्सकम्मासीविसे किसम्मुच्छिममणुस्स
कम्मासीविसे गब्भवक्कंतियमणुस्स कम्मासीविसे ?
उ. गोयमा ! णो सम्मुच्छिममणुस्सकम्मासीविसे,
गब्भवक्कंतियमणुस्सकम्मासीविसे, एवं जहा वेउब्बियसरीरं -जाव- पज्जत्तसंखेज्जवासाउयकम्मभूमगगब्भवक्कंतियमणुस्सकम्मासीविसे, नो अपज्जत्तसंखेज्जवासाउय कम्मभूमग गब्भवक्कंतिय मणुस्स कम्मासीविसे।
प. भंते!जइ देवकम्मासीविसे किं भवणवासीदेवकम्मा
सीविसे -जाव- वेमाणियदेवकम्मासीविसे?
૩. યમી ! મવવાસિફેવમસિવિશે વિ -ગર્વ
वेमाणियदेवकम्मासीविसे वि।
प. भंते ! जइ भवणवासिदेवकम्मासीविसे किं
असुरकुमारभवणवासिदेवकम्मासीविसे -जावथणियकुमारभवणवासिदेवकम्मासीविसे ?
પ્ર. ભંતે ! જો મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ છે. તો શું
સમ્મ૭િમ મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ છે કે ગર્ભજ મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ છે ? ગૌતમ ! સમૃ૭િમ મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ હોતા નથી, પરંતુ ગર્ભજ મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ હોય છે. આ જ પ્રમાણે જેવી રીતે (પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના એકવીસમા શરીરપદમાં) વૈકિય શરીરને સંબંધિત જીવ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે એ જ પ્રમાણે અહીંયા પણ સમજવા જોઈએ -ચાવત- પર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યયુક્ત કર્મભૂમિજ ગર્ભજ મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ હોય છે, પરંતુ અપર્યાપ્ત સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યક્ત કર્મભૂમિજ ગર્ભજ
મનુષ્ય કર્મ આશીવિષ હોતા નથી. પ્ર. ભંતે ! જો દેવકર્મ આશીવિષ હોય છે તો શું
ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે -ચાવત
વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! ભવનવાસી દેવ પણ કર્મ આશીવિષ
હોય છે -ચાવતુ- વૈમાનિક દેવ પણ કર્મ આશીવિષ
હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે
તો શું અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે -ચાવતુ- સ્વનિતકુમાર ભવનવાસી દેવ
કર્મ આશીવિષ હોય છે ? | ઉ. ગૌતમ ! અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ પણ કર્મ
આશીવિષ હોય છે-ચાવત-ઑનિતકુમાર ભવનવાસી
દેવ પણ કર્મ આશીવિષ હોય છે. પ્ર. ભંતે ! જો અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ
આશીવિષ હોય છે તો શું પર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ છે કે અપર્યાપ્ત
અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ છે ? ઉ. ગૌતમ! પર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ
આશીવિષ નથી પરંતુ અપર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્મ આશીવિષ છે.
આ જ પ્રમાણે નિતકુમારો પર્યત સમજવું જોઈએ. પ્ર. ભંતે ! જો વાણવ્યંતરદેવ કર્મ આશીવિષ છે તો શું
પિશાચ વાણવ્યંતર દેવ કર્મ આશીવિષ છે –ચાવત
ગન્ધર્વ વાણવ્યંતર દેવ કર્મ આશીવિષ છે ? ઉ. ગૌતમ ! તેઓ પિશાચાદિ સર્વ વાણવ્યંતર દેવ
અપર્યાપ્તાવસ્થામાં કર્મ આશીવિષ છે. આ જ પ્રમાણે સમગ્ર જ્યોતિષ્ક દેવ પણ અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં કર્મ આશીવિષ હોય છે.
उ. गोयमा! असुरकुमार भवणवासिदेवकम्मासीविसे वि
-जाव-थणियकुमार भवणवासिदेव कम्मासीविसे वि।
प. भंते ! जइ असुरकुमारभवणवासिदेवकम्मासीविसे
किं पज्जत्तअसुरकुमारभवणवासिदेवकम्मासीविसे, अपज्जत्तअसुरकुमारभवणवासिदेवकम्मासीविसे?
उ. गोयमा ! नो पज्जत्तअसुरकुमार भवणवासिदेव
कम्मासीविसे, अपज्जत्तअसुरकुमार भवणवासिदेवकम्मासीविसे।
પર્વ -નાવિ- થાવનારા प. भंते!जइ वाणमंतरदेवकम्मासीविसे किं पिसायवा
णमंतरदेवकम्मासीविसे -जाव- गंधव्ववाणमंतर
देवकम्मासीविसे । ૩. ગોચમા ! પુર્વ સર્જિ પિ મપન્નrvi |
जोइसियाणं सब्वेसिं अपज्जत्तगाणं।

Page #567

૨૫૯૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
प. भंते ! जइ वेमाणियदेवकम्मासीविसे किं कप्पोवग
वेमाणियदेवकम्मासीविसे. कप्पातीयवेमाणिय
देवकम्मासीविसे? उ. गोयमा ! कप्पोवगवेमाणियदेवकम्मासीविसे, नो
कप्पातीयवेमाणियदेवकम्मासीविसे ।
1. મંત ! નફ બ્લોવાળિયેવન્માવિલે જિં
सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेव कम्मासीविसे -जावअच्चुयकप्पोवग वेमाणियदेव कम्मासीविसे ?
उ. गोयमा! सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेवकम्मासीविसे
वि-जाव-सहस्सारकप्पोवगवेमाणियदेव कम्मासीવિસે વિશે
પ્ર. ભંતે ! જો વૈમાનિકદેવ કર્મ આશીવિષ છે તો શું
કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ છે કે
કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ છે ? ઉ. ગૌતમ! કલ્પોપપનક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ
હોય છે પરંતુ કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ કર્મ
આશીવિષ હોતા નથી. પ્ર. ભંતે ! જો કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ
આશીવિષ હોય છે તો શું સૌધર્મ કલ્પપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે -યાવતઅમ્રુત કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ
હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! સૌધર્મ કલ્પપપન્નક વૈમાનિક દેવ પણ
કર્મ આશીવિષ હોય છે -યાવત- સહસ્ત્રાર કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ પણ કર્મ આશીવિષ હોય છે. પરંતુ આનત -ચાવતુ- અમ્રુત કલ્પપપન્નક
વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોતા નથી. પ્ર. ભંતે ! જો સૌધર્મ કલ્પો૫૫નક વૈમાનિક દેવ કર્મ
આશીવિષ હોય છે તો શું પર્યાપ્ત સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે કે અપર્યાપ્ત સૌધર્મ કલ્પપપન્નક વૈમાનિક દેવ
કર્મ આશીવિષ હોય છે ? ઉ. ગૌતમ ! પર્યાપ્ત સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક
દેવ કર્મ આશીવિષ હોતા નથી, પરંતુ અપર્યાપ્ત સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે. આ જ પ્રમાણે વાવત- પર્યાપ્ત સહસ્ત્રાર કલ્પો૫૫નૂક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોતા નથી, પરંતુ અપર્યાપ્ત સહસ્ત્રાર કલ્પપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્મ આશીવિષ હોય છે.
नो आणयकप्पोवगवेमाणियदेव कम्मासीविसे-जावनो अच्चुयकप्पोवगवेमाणियदेवकम्मासीविसे । भंते! जइ सोहम्मकप्पोवगवेमाणियदेव कम्मासीविसे किं पज्जत्तसोहम्मकप्पोवगवेमाणिय देव कम्मासीविसे, अपज्जत्तसोहम्म कप्पोवगवेमाणियदेवकम्मासीविसे?
उ. गोयमा ! नो पज्जत्तसोहम्मकप्पोवगवेमाणिय देव
कम्मासीविसे, अपज्जत्तसोहम्मकप्पोवगवेमाणिय देवकम्मासीविसे।
एवं -जाव-नो पज्जत्तसहस्सारकप्पोवगवेमाणिय देव कम्मासीविसे । अपज्जत्तसहस्सार कप्पोवग वेमाणियदेव कम्मासीविसे।
- વિચા. સ. ૮, ૩. ૨, ૩. ૧-૧૧ तिविहा इड्डी भेयपभेय परुवणंतिविहा इड्ढी पण्णत्ता, तं जहा - ૨. વિઠ્ઠી, ૨. રાફુદ્દી, રૂ.fm (2) વિઠ્ઠી તિવિઠ્ઠ પત્તા, તે નહીં
ત્રણ પ્રકારની અદ્ધિના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ : ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. દેવતાઓની ઋદ્ધિ, ૨. રાજાઓની ઋદ્ધિ, ૩. ગણી (આચાર્યો)ની ઋદ્ધિ. (૧) દેવતાઓની ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. વિમાનઋદ્ધિ, ૨. વૈક્રિય ઋદ્ધિ, ૩. પરિચારણા ઋદ્ધિ. અથવા - દેવતાઓની ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે. જેવી રીતે - ૧. સચિત્ત, ૨. અચિત્ત, ૩. મિશ્ર.
. વિમાજિદ્દી, ૨. વિમુદ્ગણિદ્વી, ૩. રિયાલ્ટi अहवा देविड्ढी तिविहा पण्णत्ता, तं जहा
છે. સત્તા, ૨. અવિના, ૩. મણિયા

Page #568

પ્રકીર્ણક
૨૫૯૧ (૨) રાફુઠ્ઠી તિવિદ પUUTRા, તે નદી
(૨) રાજાઓની ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે -
૧. અતિયાન (રાજાની નગરાગમન) ઋદ્ધિ, ૨. રઇur fજ્ઞાળી ,
૨. નિર્માણ (બહિર્ગમન) ઋદ્ધિ, ३. रण्णो बलवाहणकोस कोट्ठागारिड्ढी ।
૩. રાજાની સેના, વાહન, કોષ(ભંડાર)અને કોઠાગારની
ઋદ્ધિ. अहवा राइड्ढी तिविहा पण्णत्ता, तं जहा
અથવા - રાજાઓની દ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેવી રીતે - ૨. સચિત્તા, ૨. ચિત્તા, રૂ. મસિયા ૧. સચિત્ત, ૨. અચિત્ત, ૩, મિશ્ર. (૨) ગણિી નિવિદા guત્તા, તેં નહીં
(૩) ગણી (આચાર્ય)ની ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેવી રીતે - ૨. નાળિી , ૨, ટૂંઢિી , રૂ. ચરિત્તઢી ! ૧. જ્ઞાનની ઋદ્ધિ, ૨. દર્શનની દ્ધિ, ૩. ચારિત્રની ઋદ્ધિ. अहवा गणिड्ढी तिविहा पण्णत्ता, तं जहा
અથવા ગણીની ઋદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે,
જેવી રીતે - 9. સચિત્તા, ૨. જિત્તા, રૂ. મસિયા |
૧. સચિત્ત, ૨, અચિત્ત, ૩, મિશ્ર. - ઠા. મ. ૨, ૩, ૪, મુ. ૨૪ ૨૦. અત્યાયન હેક તિવિહતે
૧૦. અર્થોપાર્જન હેતુના ત્રણ પ્રકાર : तिविहा अत्थजोणी पण्णत्ता, तं जहा
અર્થયોનિ (રાજ્ય-વૈભવ પ્રાપ્તિના ઉપાય) ત્રણ પ્રકારની
કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૨. સામે, ૨. હે, રૂ. મે,
૧. સામ, ૨. દંડ, ૩. ભેદ. - ટાપ. . ૨, ૩. રૂ, મુ. ૨૬૨ () ૨૧વિવવા ફેલા તિવિ
૧૧. વિવક્ષાની દષ્ટિએ ઈંદ્રના ત્રણ પ્રકાર : तओ इंदा पण्णत्ता, तं जहा
ઈન્દ્ર ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે -
૧. નામઈ - નામ માત્રના ઈન્દ્ર. ૨. રે,
૨. સ્થાપના ઈન્દ્ર - કોઈ વસ્તુમાં ઈન્દ્રનું આરોપણ. રૂ. રવિંદ્રા
૩. દ્રવ્ય ઈન્દ્ર - ભૂત કે ભાવી ઈન્દ્ર. तओ इंदा पण्णत्ता, तं जहा
ઈન્દ્ર ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૨. Trfકે, ૨. હંસર્વે, રૂ. રિત્તિો
૧. જ્ઞાનેન્દ્ર, ૨. દર્શનેન્દ્ર, ૩. ચારિત્રેદ્ર. तओ इंदा पण्णत्ता, तं जहा
ઈન્દ્ર ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે. જેવી રીતે - ૨. વિલે, ૨. મસુરિટે, રૂ. મજુસરે છે
૧. દેવેન્દ્ર, ૨. અસુરેન્દ્ર, ૩. મનુષ્યન્દ્ર. - ટાઈ. સ. ૩, ૩. ૨, ૩. ૨૭ १२. विणिच्छियस्स तिविहत्तं
૧૨. વિનિશ્ચયના ત્રણ પ્રકાર : तिविहे विणिच्छिए पन्नत्ते, तं जहा
વિનિશ્ચય (અર્થાદિના સ્વરૂપનું સૂક્ષ્મ જ્ઞાન) ત્રણ
પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૨. મત્યવિજિકg, ૨. ધમ્મવિforfછg,
૧. અર્થ વિનિશ્ચય, ૨. ધર્મ વિનિશ્ચય, રૂ. #ામવિffછg |
૩. કામ વિનિશ્ચય. - કાપો. . ૩, ૩. ૩, મુ. ૨૧૪/૬ १३. समणमाहणाणं अभिसमागमस्स तिविहत्तं
૧૩. શ્રમણ-માહનો (જૈન સાધુ)ના અભિસમાગમ
(જાણકારોના ત્રણ પ્રકાર : तिविहे अभिसमागमे पन्नत्ते. तं जहा
અભિસમાગમ (જાણકાર) ત્રણ પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેવી રતે - ૨. , ૨. મરું, રૂ. તિરિયા
૧. ઊર્ધ્વ, ૨. અધઃ, ૩. તિર્યફ.

Page #569

૨૫૯૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
जया णं तहारूवस्स समणस्स वा, माहणस्स वा अइसेसे તથારૂપ-શ્રમણ-માહનને જ્યારે અતિશય જ્ઞાન-દર્શન नाण-दसणे समुप्पज्जइ, सेणं तप्पढमयाए उड्ढमभिसमेइ, પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે પ્રથમ ઊદ્ગલોકને જાણે છે, પછી तओ तिरियं तओ पच्छा अहे।
તિર્યકુ લોકને જાણે છે અને પછી અધોલોકને જાણે છે अहोलोगे णं दुरभिगमे पण्णत्ते, समणाउसो !
હે આયુષ્મા શ્રમણો ! અધોલોકનું જ્ઞાન સૌથી અધિક
કષ્ટમય (દુ:ખદાયક) કહેવામાં આવ્યો છે. - ટા. મ. ૨, ૩, ૪, મુ. ૨૬૩ १४. सूराणं चउबिहत्त परूवणं
૧૪. શૂરો (શૂરવીરો)ના ચાર પ્રકાર : चत्तारि सूरा पण्णत्ता, तं जहा
શુર (પરાક્રમ) ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી
રીતે - ૨. વંતિસૂરે, ૨. તેવસૂરે,
૧. ક્ષમા શૂર, ૨. તપ શૂર, ૩. તાસૂરે, ૪. બુદ્ધસૂરે !
૩. દાન શૂર, ૪. યુદ્ધ શૂર. ૧. વંતિકૂરા મરહંતા,
૧. અહંત ક્ષમા શૂર છે, ૨. તવભૂરા મા IIRI,
૨. અણગાર તપ શૂર છે, . સૂરે મને,
૩. કુબેર (વૈશ્રમણ) દાન શૂર છે, ૪. ગુદ્ધસૂરે વાસુદ્દા
૪. વાસુદેવ યુદ્ધ શૂર છે. - Sા. મ. ૪, ૩. ૨, મુ. રૂ? ૭ १५. संत गुणाणं विनास-विकास घउ हेऊ
૧૫. વિદ્યમાન ગુણોના વિનાશ - વિકાસના ચાર હેતુ : चउहिं ठाणेहिं संते गुणे नासेज्जा, तं जहा
ચાર સ્થાનો (કારણો) વડે વિદ્યમાન ગુણનો નાશ થાય
છે, જેવી રીતે - ૨. હોટેજ, ૨. ઘફિનિવેસે,
૧. ક્રોધ વડે, ૨. ઈર્ષા (દ્રષ) વડે, ૩. બચપયા, ૪. મિત્તામનિવેસે
૩, અકૃતજ્ઞતા વડે, ૪પ મિથ્યાભિનિવેશ દુરાગ્રહ વડે. चउहिं ठाणेहिं संते गुणे दीवेज्जा, तं जहा
ચાર સ્થાનો (કારણો) વડે વિદ્યમાન ગુણ પ્રકાશિત
(ઉદ્ભવિત) થાય છે. ૬. ભાવત્તિયે,
૧. અભ્યાસ કરવાની ઈચ્છા થવાથી, २. परच्छंदाणुवत्तियं,
૨. અન્યોના ગુણોનું અનુસરણ કરવાથી, રૂ. M૩,
૩. કાર્યસિદ્ધિને માટે અનુકૂળ પ્રયત્ન (ઉદ્યમ) કરવાથી, ૪. પરિડે વા
૪. ઉપકારી પ્રત્યે ઉપકાર કરવાથી. - ટાઈ. સ. ૪, ૩. ૪, સુ. રૂ ૭૦ ૨૬. સંસાર કવિ
૧૬. ચાર પ્રકારના સંસાર : चउविहे संसारे पण्णत्ते, तं जहा
સંસાર ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે૨. વ્યસંસારે,
૧. દ્રવ્ય સંસાર - જીવ અને પુદ્ગલોનું પરિભ્રમણ, ૨. ઉત્તસંસરે,
૨. ક્ષેત્ર સંસાર - જીવ અને પુગલોના પરિભ્રમણનું ક્ષેત્ર, ૩. ત્રિસંસારે,
૩. કાળ સંસાર - કાળનું પરિવર્તન અથવા કાળમર્યાદાને
અનુસાર જીવ અને પુદ્ગલોમાં થનારું પરિવર્તન. ૪. ભાવસંસારે -કvi. ક. ૪, ૩. ૧, મુ. ૨૬? ૪. ભાવસંસાર-જીવ અને પુલોના પરિભ્રમણની ક્રિયા. १७. गइविवक्खया संसारस्स चउविहत्तं
૧૭. ગતિની અપેક્ષાએ સંસારના ચાર પ્રકાર - चउब्विहे संसारे पण्णत्ते, तं जहा
સંસાર (જન્મ-મરણરૂપે) ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે -

Page #570

પ્રકીર્ણક
૨૫૯૩
છે. ગેરફ સંસારે, २.तिरिक्खजोणिय संसारे, ૧. નૈરયિક સંસાર, ૨. તિર્યંચયોનિક સંસાર, રૂ. મજુસ સંસારે, ૪, રેવ સંસા .
૩. મનુષ્ય સંસાર, ૪. દેવ સંસાર. - ઠા. . ૪, ૩. ૨, મુ. ૨૧૪ १८. णिक्खेव-विवक्खया सच्चस्स चउप्पगारा
નિક્ષેપ - વિવક્ષા વડે સત્યના ચાર પ્રકાર : चउविहे सच्चे पण्णत्ते, तं जहा
સત્ય ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૨. મસળે, ૨. વાસવે,
૧. નામ સત્ય, ૨. સ્થાપના સત્ય, રૂટુવસજો, રૂ. ભાવસા
૩. દ્રવ્ય સત્ય, ૪. ભાવ સત્ય. - ટા. અ. ૪, ૩. ૨, મુ. ૩ ૦ ૮ १९. हासुप्पत्ति चउ कारणाणि
૧૯, હાસ્યોત્પત્તિના ચાર કારણ : चउहिं ठाणेहिं हासुप्पत्ती सिया, तं जहा
ચાર કારણોથી હસવાનું થાય છે. જેવી રીતે - ૨. પાસેત્તા,
૧. જોઈને - વિદૂષક (જોકર) વગેરેની ચેષ્ટાઓ
જોઈને, ૨. ભાસેત્તા,
૨. બોલીને - કોઈના બોલ્યાની નકલ કરીને, ૩. સુત્તા,
૩. સાંભળીને - એવા પ્રકારની ચેષ્ટાઓ અને વાણી
સાંભળીને, ૪, સંમત્તા - ટાઈ. , ૪, ૩. , . ૨૬ ૪. સ્મરણ - પૂર્વે જોયેલી અને સાંભળેલી વાતો યાદ કરીને. ૨૦, વાહી-૨૩MIRા
૨૦. વ્યાધિ (દુઃખ)ના ચાર પ્રકાર : चउब्विहे वाही पण्णत्ते, तं जहा
વ્યાધિ ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૨. વાઈ,
૧. વાતિક – વાયુવિકાર વડે ઉત્પન્ન થનારી, ૨. પિત્તિy,
૨. પત્તિક - પિત્તવિકાર વડે ઉત્પન્ન થનારી, રૂ. સિંfમg,
૩. મ્લપ્સિક - કફ વિકાર વડે ઉત્પન્ન થનારી, ૪. સન્નિવાફg | -ટા. . ૪, ૩. ૪, મુ. ૩૪૨ ૪. સાન્નિપાતિક - ત્રણેના મિશ્રણ વડે ઉત્પન્ન થનારી. तिगिच्छया चउ अंगो
૨૧, ચિકિત્સાના ચાર અંગ : चउबिहा तिगिच्छा पण्णत्ता, तं जहा
ચિકિત્સાના ચાર અંગ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૨. કોસાડું,
૧. વૈદ્ય, ૨. ઔષધ, ૩. મારે, ૪. વારV /
૩. રોગી, ૪. પરિચારક (સેવા કરનાર સેવક). - ટા, મ, ૪, ૩. ૪, મુ. રૂ૪૨ २२. तिगिच्छगस्स चउप्पगारा
૨૨. ચિકિત્સકના ચાર પ્રકાર : चत्तारि तिगिच्छगा पण्णत्ता, तं जहा
ચિકિત્સકના ચાર પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - १. आयतिगिच्छे णाममेगे, णो परतिगिच्छए,
૧. કેટલાક ચિકિત્સક પોતાની ચિકિત્સા (સારવાર) કરે
છે, પરંતુ બીજાઓની કરતાં નથી, २. परतिगिच्छे णाममेगे. णो आयतिगिच्छए.
૨. કેટલાક ચિકિત્સક બીજાઓની ચિકિત્સા કરે છે,
પરંતુ પોતાની કરતાં નથી, ३. एगे आयतिगिच्छए वि, परतिगिच्छए वि,
૩. કેટલાક ચિકિત્સક પોતાની પણ ચિકિત્સા કરે છે અને
બીજાઓની પણ કરે છે, ૪. જે ળ માતfછg, નો પતિ છUI
૪. કેટલાક ચિકિત્સક પોતાની પણ ચિકિત્સા કરતા નથી - . . ૪, ૩, ૪, મુ. ૩૪૨
અને બીજાઓની પણ કરતા નથી.
૨. વેક્નો,

Page #571

૨૫૯૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
२३. विकहाओ भेयप्पभेय परूवणं
चत्तारि विकहाओ पण्णत्ताओ, तं जहा૬. રૂત્યિ ,
૨. મત્તા , ૩. ટૂંસદ,
૪, રાજ () ત્યિવાદ વિદguત્તા, તેં ન€T
૨. ત્યાં નાહ્યા, ૨. ત્યાં ત્રવેદી, રૂ. રૂસ્થi dદા, ૪. સ્થીળ વહીં ! (२) भत्तकहा चउब्विहा पण्णत्ता, तं जहा
૨. મસ્ત ગાવાવહૈં,
૨. મત્તસ વિવિહા,
રૂ. મરસ ગામહીં,
૪. મત્તરૂ ળિકાદા |
૨૩. વિકથાના ભેદ-પ્રભેદોનું પ્રરૂપણ :
વિકથા ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. સ્ત્રીકથા, ૨. ભક્તકથા, ૩. દેશ કથા, ૪. રાજ કથા. ૧. સ્ત્રીકથા ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. સ્ત્રીઓની જાતિવિષયક કથા, ૨. સ્ત્રીઓની કુળવિષયક કથા, ૩. સ્ત્રીઓના પવિષયક કથા, ૪. સ્ત્રીઓની વેશભૂષાની કથા. ૨. ભક્તકથા ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. આવા પકથા - રસોડામાં રસોઈની તેલ-ઘી જેવી કાચી સામગ્રી વિષયક ચર્ચા કરવી, ૨. નિવપકથા - રસોડામાં તૈયાર થયેલી વાનગી-સામગ્રી વિષયક ચર્ચા કરવી, ૩. આરંભકથા - ભોજનની સામગ્રીની તૈયારી માટે કરવામાં આવતા ખર્ચ (લાગત) વિષયક ચર્ચા, ૪. નિષ્ઠાનકથા - ભોજનની સામગ્રી માટે થતા ખર્ચાવ્યય વગેરે વિષયક ચર્ચા. ૩. દેશકથા – ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. દેશવિધિ કથા - વિભિન્ન – જુદા - જુદાં દેશોના શાસનવ્યવસ્થા વિષયક ચર્ચા, ૨. દેશવિકલ્પકથા - જુદાં-જુદાં દેશોમાં ઉત્પન્ન થતી. વસ્તુઓ વિષયક ચર્ચા, ૩. દેશચ્છેદકથા - જુદાં-જુદાં દેશોના સામાજીક રીતિરિવાજો વિષયક ચર્ચા, ૪. દેશનેપથ્યકથા - જુદાં-જુદાં દેશોના પોષાક વિષયક ચર્ચા. ૪, રાજકથા ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે૧. રાજાના નગર વગેરેના પ્રવેશ વિષયક ચર્ચા, ૨. રાજાના નિર્માણ (પ્રયાણ) નિષ્ક્રમણ (બહાર નીકળવું) વિષયક ચર્ચા, ૩. રાજાની સેના અને વાહનો વિષયક ચર્ચા કરવી, ૪. રાજાના ભંડાર અને કોઠારો - અનાજના કોઠારી (સંગ્રહસ્થાનો) વિષયક ચર્ચા.
(૩) સદ વિહાં પૂછત્તા, તેં નહીં
૬. ટ્રેસવિદિાદા,
૨, સેવિપૂલ,
૩. સેજીંદા,
૪. ટેસવત્યા
(૪) રદ ત્રિદ પUJત્તા, તે નદી, રો મતિયાદ, २. रण्णो णिज्जाणकहा,
રૂ. રપ વ-વાદ/વેદી, ४. रणो कोस-कोट्ठागारकहा।
- ઠા. મ. ૪, ૩. ૨, સે. ૨૮૨

Page #572

પ્રકીર્ણક
૨૫૯૫
२४. दंडस्स पंच पगारा
૨૪, દંદના પાંચ પ્રકાર : पंच दंडा पन्नत्ता, तं जहा
દંડ પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - . માટે,
૧. અર્થ દંડ - પ્રયોજનાર્થે ત્રસ કે સ્થાવર પ્રાણીઓની
હિંસા કરવી, ૨. કળાવંતે,
૨. અનર્થ દંડ - નિપ્રયોજન હિંસા કરવી, ૩. હિંસા,
૩. હિંસા દંડ - આ મને અત્યારે મારે છે, ભવિષ્યમાં
મારશે કે મને માર્યું હતુંઆ માની હિંસા કરવી, ૪. મમ્મદંડે,
૪. અકસ્માત દેડ-એકની વધ કરવા માટે પ્રહાર કરતી
વખતે અન્યનો વધ થઈ જવો, છે. વિવિપરિયાસિયા દ્રઢ
૫. દષ્ટિ વિપર્યાસ દંડ - મિત્રને અમિત્ર માનીને તેને - ટા. ૨, ૬, ૩. ૨, મુ. ૪૬૮ દંડ કરવો. २५. णिहिस्स पंच पगारा
૨૫. નિધિના પાંચ પ્રકાર : पंच णिही पण्णत्ता, तं जहा
નિધિ પાંચ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૬. પુત્તાિદી, ૨, મિત્તાિદી.
૧. પુત્રનિધિ, ૨, મિત્રનિધિ, રૂ. સિMfwદી, ૪, ઘાળિદી.
૩. શિલ્પનિધિ, ૪, ધનનિધિ, ૬. ધનદી -ટાઇi. ૫. ૬, ૩. ૩, મુ. ૪૪૮ ૫. ધાન્યનિધિ. २६. इंदयविसएसु सज्जाइ पंच हेऊ
૨૭, ઈન્દ્રિય વિષયોમાં આસક્તિ વગેરેના પાંચ હેતુ : पंचहिं ठाणेहिं जीवा सज्जंति, तं जहा
જીવ પાંચ સ્થાનો વડે આસક્ત થાય છે, જેવી રીતે ૨. સર્દિ, ૨. હિં
૧. શબ્દ વડે, ૨. ૩૫ વડે, રૂ. હિં, ४. रसेहिं
૩. ગંધ વડે, ૪. રસ વડે, છે. હિં
૫. સ્પર્શ વડે. एवमेव रज्जंति, मुच्छंति, गिअंति, अज्मोववज्जति આ જ પ્રમાણે આ પાંચ કારણોથી રાગભાવ, મૂચ્છભાવ, विणिग्यायमावज्जति।
વૃદ્ધિભાવ, આકાંક્ષાભાવ અને વિનાશ પામેલો હોય છે. - ટાઈ. . ૬, ૩. ૨, મુ. ૩૨૦ ૨૭. ડિહાઈ વે પરા
૨૭. પ્રતિઘાતો (સ્મલન)ના પાંચ પ્રકાર : पंचविहा पडिहा पण्णत्ता, तं जहा
પ્રતિઘાત (સ્પલન)નાં પાંચ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે,
જેવી રીતે - ૨. સાપડિદા,
૧. ગતિ-સ્મલન-અશુભ પ્રવૃત્તિ દ્વારા ઉત્તમ (પ્રશસ્ત)
ગતિનો અવરોધ, ૨. ટિપડદા,
૨. સ્થિતિ-સ્મલન-ઉદીરણા દ્વારા કર્મ-સ્થિતિનું અલ્પત્વ, રૂ. વંધપરિદ,
૩. બંધન-સ્મલન-ઉત્તમ ઔદારિક શરીર વગેરેની
ઉપલબ્ધિમાં અટકાવ-અવરોધ. ૪. મોર પડિદા,
૪. ભોગ-સ્મલન-સામગ્રીના અભાવમાં ભોગની અપ્રાપ્તિ. ૬. વસ્ત્ર-વરિય-પૂરિસાર-પરમપડિદા |
૫. બલ, વીર્ય, પુરુષકાર અને પરાક્રમનું સ્મલન. - ટા, . ૬, ૩. ૨, મુ. ૪૦ ૬ ૨૮. માળીવ જ રા
૨૮. આજીવકોના પાંચ પ્રકાર : पंचविहे आजीवे पण्णत्ते, तं जहा
આજીવક પાંચ પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે૨. નાડુંમાની,
૧. જાત્યાજીવ - જાતિ વડે આજીવિકા કરનારા,

Page #573

૨૫૯
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ ૨. કુલાજીવ - કુળ વડે આજીવિકા કરનારા, ૩. કર્માજીવ - કૃષિ-ખેતી વડે આજીવિકા કરનારા, ૪. શિલ્પાજીવ - કળા (હુન્નર) વડે આજીવિકા કરનારા,
૫. લિંગાજીવ-વૈષ (બહુરૂપી)વગેરે વડે આજીવિકા કરનારા. ૨૯. સૂતેલાને જાગૃત થવાનાં પાંચ હેતુ :
પાંચ કારણો વડે સૂતેલો માણસ જાગૃત થાય છે, જેવી રીતે૧. શબ્દ (ધ્વનિ) વડે, ૨. સ્પર્શ વડે, ૩. ભૂખ લાગવાથી, ૪. ઊંઘ પૂરી થવાથી, ૫. સ્વપ્ન દર્શનથી.
૨. ગુજાની, ૩. માનીયે, ૪. સિપાન,
છે. ત્રિાની - ટા, ગ, ૬, ૩. ૨, મુ. ૪૦ ૭ २९. सुत्तस्स विबुज्झण पंच हेऊ
पंचहिं ठाणेहिं सुत्ते विबुज्झेज्जा, तं जहा૨. સf,
૨, સેને ३. भोयणपरिणामेणं ૬. સુવિહંસા
- ટા, ૫, ૬, ૩, ૨, મુ. ૪૩૬ ३०. सोयस्स पंच पगारा
पंचविहे सोए पण्णत्ते, तं जहा૨. પુઢવિસોપ, ૨. મીસી, . તે સો, ૪. મંતસો,
૬. વંમg | - ટા, બ, ૬, ૩. રૂ, સુ. ૪૪૬ ३१. उक्कलाणं पंच पगारा
पंच उक्कला पण्णत्ता, तं जहा
૬. ઠંડુશસ્તે, ૨. રન્નુત્તે, રૂ. તેyત્તે, ૪. સુક્ષ, ૬. સવુ
૩૦. શુદ્ધિ (શૌચ)ને પાંચ પ્રકાર :
શુદ્ધિ પાંચ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે – ૧. પૃથ્વી શૌચ - માટી વડે શુદ્ધિ કરવી, ૨. જળ શૌચ - પાણી વડે શુદ્ધિ કરવી, ૩. તેજ શૌચ - અગ્નિ વડે શુદ્ધિ કરવી, ૪. મંત્ર શૌચ - મંત્ર વડે શુદ્ધિ કરવી,
૫. બ્રહ્મ શૌચ-બ્રહ્મચર્ય વગેરેના આચરણ વડે શુદ્ધિ કરવી, ૩૧. ઉત્કલ (તીવ્રતા - પ્રચંડતા)ના પાંચ પ્રકાર :
ઉત્કલ અથવા ઉત્કટ-તીવ્રતાના પાંચ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧, દંડોત્કલ - જેની પાસે પ્રબળ દંડ શક્તિ હોય, ૨. રાજ્યોત્વલ – જેની પાસે પ્રબળ રાજ્યશક્તિ હોય, ૩. સ્તનોત્કલ- જેની પાસે ચોરોનો પ્રબળ સંગ્રહ હોય, ૪. દેશોત્કલ - જેની પાસે પ્રબળ લોકમત હોય, ૫. સર્વોત્કલ - જેની પાસે પૂર્વોક્ત સમગ્ર દંડ પ્રબળતમ
હોય. ૩૨. છેદન (વિભાજનોના પાંચ પ્રકાર :
છેદન (વિભાજનના પાંચ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. ઉત્પાદછેદન - ઉત્પાદની અપેક્ષાએ વિભાજન કરવું, ૨. વ્યયછેદન - વિનાશની અપેક્ષાએ વિભાજન કરવું, ૩. બંધ છેદન - સંબંધનો વિચ્છેદ (નાશ) થવો, ૪. પ્રદેશ છેદન - વૃદ્ધિની કલ્પના વડે સ્કંધોનું વિભાજન કરવું, ૫. દ્વિધાર છેદન - અખંડ વસ્તુના બે ટુકડા કરવા.
- ટi. . ૧, ૩. ૩, સુ. ૪૬૬
३२. छेयणस्स पंच पगारा
पंचविहे छेयणे पण्णत्ते, तं जहा
૨. ૩Uજોયો, ૨. વિયછેને, રૂ. વંધછે, ૪. પUસ છે ,
. ઢોધાર છે !
- ટા. મ. , ૩. ૩, કુ. ૪૬ ૨ (?).

Page #574

પ્રકીર્ણક
३३. आणंतरियस्स पंच पगारा
पंचविहे आणंतरिए पण्णत्ते, तं जहा
૨. ૩પ્પાયવંતરિજી,
૨. વિયાવંતરિજી,
રૂ. વઘુસાવંતરિજી,
૪. સમયાદંતરિ,
.. સામળાંતર ।
- ટાળ. સ. ૬, ૩. રૂ, સુ. ૪૬૨ (૨) ३४. तुल्लस्स छ भेया तेसां सरूव परूवणं૧. વિદે ાં ભંતે ! તુઋણ વનત્તે ? ૩. ગોયમા ! છવિષે તુલ્ઝણ વનત્તે, તં નહીં
o. વૈવતુઋણ,
રૂ. વાજીંતુજી',
૬. ભાવતુલ્ઝ',
.. મે ટ્યુળ મંતે ! વં યુજ્વદ્
‘તન્નતુલ્ઝર, વનતુલ્ત! ?'
उ. गोयमा ! परमाणुपोग्गले परमाणुपोग्गलस्स दव्वओ तुल्ले, परमाणुपोग्गले परमाणुपोग्गलवइरित्तस्स दव्वओ णो तुल्ले ।
૨. સ્વેત્તતુ,
૪. મવતુજી”,
૬. સંટાળતુજીÇ |
दुपएसिए खंधे दुपएसियस्स खंधस्स दव्वओ तुल्ले, दुपसिए खंधे दुपएसियवइरित्तस्स बंधस्स दव्वओ णो तुल्ले ।
વ -ખાવ- સપક્ષિણ ।
तुल्लसंखेज्जपएसिए खंधे तुल्लसंखेज्जपएसियस्स खंधस्स दव्वओ तुल्ले, तुल्लसंखेज्जपएसिए खंधेतुल्लसंखेज्जपएसियवइरित्तस्स खंधस्स दव्वओ णो तुल्ले ।
एवं तुल्लअसंखेज्जपएसिए वि ।
एवं तुल्लअणंतपएसिए वि ।
से तेणट्ठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ - 'दव्वतुल्लए તુજી! |’

૩૩. આનન્દ્રર્યના પાંચ પ્રકાર :
૩૪.
આનન્તર્ય (નિરંતરતા)ના પાંચ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે -
૧. ઉત્પાદ-આનન્તર્ય - ઉત્પાદની નિરંતરતા (અવિરહ) ૨. વ્યય-આનન્તર્ય - વિનાશની નિરંતરતા (અવિરહ) ૩. પ્રદેશ-આનાર્ય – પ્રદેશોની સંલગ્નતા (સંયુક્તતા) ૪. સમય-આનાર્ય - સમયની સંલગ્નતા (સંયુક્તતા) ૫. સામાન્ય-આનન્તર્ય જેમાં વિશેષની વિવક્ષા (તાત્પર્ય) ન હોય.
તુલ્યના છ ભેદ અને એના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ :
પ્ર.
ઉ.
ભંતે ! તુલ્યના કેટલા પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે ? ગૌતમ ! તુલ્યના છ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે
૨૫૯૭
૧. દ્રવ્ય તુલ્ય,
૩. કાળ તુલ્ય,
૫. ભાવ તુલ્ય,
પ્ર. ૧. ભંતે ! કયા કારણથી
૨. ક્ષેત્ર તુલ્ય,
૪. ભવ તુલ્ય,
૬. સંસ્થાન તુલ્ય.
-
'દ્રવ્ય તુલ્ય - દ્રવ્ય તુલ્ય' કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક ૫૨માણુ પુદ્દગલ બીજા પરમાણુ પુદ્દગલ વડે દ્રવ્યતઃ તુલ્ય (સમાન) છે પરંતુ પરમાણુ પુદ્દગલ, પરમાણુ પુદ્દગલવડે ભિન્ન (વ્યતિરિક્ત) (બીજા પદાર્થોની સાથે) દ્રવ્યથી તુલ્ય નથી. એક દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ બીજા દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધ વડે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તુલ્ય (સમાન) છે પરંતુ દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધથી ભિન્ન બીજા દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધની સાથે દ્રવ્યથી તુલ્ય નથી.
આ જ પ્રમાણે દશપ્રદેશિક સ્કંધ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
એક તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ બીજા તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ સાથે દ્રવ્ય વડે તુલ્ય છે, પરંતુ તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધથી ભિન્ન સંખ્યાત દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધની સાથે તે દ્રવ્યથી તુલ્ય નથી.
For Private Personal Use Only
આ જ પ્રમાણે તુલ્ય અસંખ્યાત પ્રદેશિક સ્કંધ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રમાણે તુલ્ય અનંત પ્રદેશિક સ્કંધ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ.
આ કારણથી ગૌતમ ! 'દ્રવ્યતુલ્ય કહેવામાં આવે છે.
-
દ્રવ્યતુલ્ય'

Page #575

૨૫૯૮
२. से केणट्ठेणं भंते ! एवं वुच्चइ - 'खेत्ततुल्लए વેત્તતુલ્ઝણ ?'
उ. गोयमा ! एगपएसोगाढे पोग्गले एगपएसोगाढस्स पोग्गलस्स खेत्तओ तुल्ले, एगपएसोगाढे पोग्गले एगपएसोगाढवइरित्तस्स पोग्गलस्स खेत्तओ णो तुल्ले, -ખાવ- વસવસો જે ।
૫.
एवं तुल्लअसंखेज्जपएसोगाढे वि ।
से तेणट्ठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ - 'खेत्ततुल्लए खेत्ततुल्लए ।'
૩. केणट्ठेणं भंते ! एवं वुच्चइ- 'कालतुल्लए कालतुल्लए ?'
उ. गोयमा ! एगसमयठिईए पोग्गले एगसमयठिईयस्स पोग्गलस्स कालओ तुल्ले, एगसमयठिईए पोग्गले एगसमयठिईयवइरित्तस्स पोग्गलस्स कालओ णो
૬.
तुल्लसंखेज्जपएसोगाढे पोग्गले -जाव- तुल्लसंखेज्जपएसियवइरित्तस्सखंधरस खेत्तओ णो तुल्ले ।
તુલ્ઝે
પૂછ્યું ખાવ- લસમણિ ।
तुल्लसंखेज्जसमयईिए एवं चेव ।
एवं तुल्लअसंखेज्जसमयट्ठिईए वि ।
से तेणट्ठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइધાઋતુજી વાજંતુન્ન૬ /' ૪. સે મેળવ્હેજું મંતે ! વં વુન્નર‘ભવતુ ભવતુજી! ?'
૩. ગોયમા ! તેર, નેરશ્યસ્ત ભવયાણ તુર્જો, नेरइए नेरइयवइरित्तस्स भवट्टयाए नो तुल्ले ।
૬.
तिरिक्खजोणिए एवं चेव ।

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
પ્ર. ૨. ભંતે ! કયા કારણથી 'ક્ષેત્રતુલ્ય-ક્ષેત્રતુલ્ય' કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ બીજા એકપ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ સાથે ક્ષેત્રથી તુલ્ય છે પરંતુ એક પ્રદેશાશ્રિત ભિન્ન પુદ્દગલથી એક પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ ક્ષેત્રથકી તુલ્ય નથી.
આ જ પ્રમાણે દસ પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ.
એક તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ -યાવત્(બીજા તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલની સાથે ક્ષેત્રથી તુલ્ય છે, પરંતુ એક તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત ભિન્ન પુદ્દગલથી) તુલ્ય સંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ તુલ્ય નથી. આ જ પ્રમાણે તુલ્ય અસંખ્યાત પ્રદેશાશ્રિત પુદ્દગલ વિષયક પણ સમજવું જોઈએ.
આ કારણથી ગૌતમ ! ક્ષેત્રતુલ્ય - ક્ષેત્રતુલ્ય' કહેવામાં આવે છે.
પ્ર. ૩. ભંતે ! કયા કારણથી 'કાળતુલ્ય - કાળતુલ્ય’ કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ અન્ય એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ સાથે કાળથી તુલ્ય છે પરંતુ એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલથી ભિન્ન બીજા પુદ્દગલોની સાથે એક સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ કાળથી તુલ્ય નથી. આ જ પ્રમાણે દસ સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલ પર્યંત વિષયક સમજવું જોઈએ.
તુલ્ય સંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલના વિષયમાં પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. તુલ્ય અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિયુક્ત પુદ્દગલના વિષયમાં પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. આ કારણથી ગૌતમ ! 'કાળતુલ્ય-કાળતુલ્ય’ કહેવામાં આવે છે.
પ્ર. ૪, ભંતે ! કયા કારણથી 'ભવતુલ્ય-ભવતુલ્ય' કહેવામાં આવે છે ?
ઉ. ગૌતમ ! એક નૈરિયક બીજા નૈયિકની સાથે
ભવની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે પરંતુ એક નૈયિક બીજા નૈરયિકથી ભિન્ન (તિર્યંચ મનુષ્યાદિની સાથે) ભવની અપેક્ષાએ તુલ્ય નથી.
આ જ પ્રમાણે તિર્યંચયોનિક ભવતુલ્ય વિષયક સમજવું જોઈએ.
For Private Personal Use Only

Page #576

પ્રકીર્ણક
૨૫૯૯
एवं मणुस्से, एवं देवे वि।
(
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ-'भवतुल्लए
भवतुल्लए। પૂ. ક. તે પ vi મંતે ! gવં તુવ૬
માતંતુન્દ્રા, માવતુસ્ત્રણ?' उ. गोयमा ! एगगुणकालए पोग्गले एगगुणकालगस्स
पोग्गलस्स भावओ तुल्ले, एगगुणकालए पोग्गले एगगुणकालगवइरित्तस्स पोग्गलस्स भावओ नो
તુજે,
પૂર્વ -ગવિ- રસગુણા |
तुल्लसंखेज्जगुणकालए पोग्गले वि एवं चेव ।
एवं तुल्लअणंतगुणकालए वि।
एवं तुल्लअणंतगुणकालए वि।
जहा कालए एवं नीलए, लोहियए, हालिद्दए, सुकिल्लए।
મનુષ્ય તથા દેવભવ તુલ્ય વિષયક પણ આ જ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. આ કારણથી ગૌતમ! ભવતુલ્ય-ભવતુલ્ય' કહેવામાં
આવે છે. પ્ર. ૫. અંતે ! કયા કારણથી ભાવતુલ્ય-ભાવતુલ્ય”
કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ! એક ગુણ કાળા વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ બીજા
એક ગુણ કાળા વર્ણયુક્ત પુદ્ગલની સાથે ભાવથી તુલ્ય છે, પરંતુ એક ગુણ કાળા વર્ણયુક્ત પુદ્ગલ એક ગુણ કાળા વર્ણથી ભિન્ન બીજા પુદ્ગલોની સાથે ભાવથી તુલ્ય નથી. આ જ પ્રમાણે દસ ગુણ કાળા પુગલ પર્વત સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે તલ્ય સંખ્યાત ગુણ કાળા વર્ણયુક્ત પુગલને માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે અસંખ્યાતગુણ કાળા વર્ણયુક્ત પુગલને માટે પણ સમજવું જોઈએ.
આ જ પ્રમાણે તુલ્ય અનંતગુણ કૃષ્ણવર્ણયુક્ત પુગલને માટે પણ સમજવું જોઈએ. જેવી રીતે કાળાવણને માટે કહેવામાં આવ્યું છે, એવી રીતે લીલા, લાલ, પીળા અને સફેદ વર્ણવિષયક પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે સુગંધ અને દુર્ગધને માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે તીખા -યાવત- મીઠા રસ માટે પણ સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે કઠોર -ચાવત-શુષ્ક સ્પર્શયુક્ત પુદગલને માટે પણ સમજવું જોઈએ. ઔદયિક ભાવ ઔદયિક ભાવની અપેક્ષાએ ભાવથી તુલ્ય છે પરંતુ ઔદયિકભાવ ઔદયિક ભાવથી ભિન્ન ભાવથી ભાવની અપેક્ષાએ તુલ્ય નથી.
આ જ પ્રમાણે પથમિક, સાયિક, સાયોપશમિક તથા પરિણામિક ભાવવિષયક પણ સમજવું જોઈએ. સાન્નિપાતિકભાવ સાન્સિપાતિક ભાવની સાથે ભાવથી તુલ્ય છે, પરંતુ સાન્સિપાતિક ભાવ સાન્સિપોતિક ભાવથી ભિન્ન ભાવથી તુલ્ય નથી. આ કારણથી ગૌતમ ! (ભાવતુલ્ય-ભાવતુલ્ય'
કહેવામાં આવે છે. પ્ર. ૬, ભંતે ! કયા કારણથી સંસ્થાન તુલ્ય - સંસ્થાન
તુલ્ય' કહેવામાં આવે છે ?
एवं सुब्भिगंधे दुब्भिगंधे।
તિરૂ -નાવિ- મારા
રુકે -ગાવ- જુવો
उदइए भावे उदइयस्स भावस्स भावओ तुल्ले, उदइए भावे उदइयभाववइरित्तस्स भावस्स भावओ નો તુન્સે. एवं उवसमिए, खइए, खयोवसमिए, पारिणामिए।
सन्निवाइए भावे सन्निवाइयस्स भावस्स भावओ तुल्ले, सन्निवाइएभावे सन्निवाइयभाववइरित्तस्स भावस्स भावओ नो तुल्ले। से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ'भावतुल्लए भावतुल्लए।' . ૬. તે વેળા મંતે ! પર્વ ૩૬
સંપત્િ7U, સંતાતુસ્ત્રા?'

Page #577

૨૬૦૦
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा! परिमंडले संठाणे परिमंडलस्स संठाणस्स
संठाणओ तुल्ले, परिमंडले संठाणे परिमंडलसंठाणवइरित्तस्स संठाणस्स संठाणओ नो तुल्ले ।
एवं वडे, तसे चउरंसे, आयए।
ઉ. ગૌતમ! પરિમંડળ (વર્તુળાકાર) સંસ્થાન (આકૃતિ),
અન્ય પરિમંડળ સંસ્થાન સાથે સંસ્થાનતુલ્ય છે પરંતુ પરિમંડળ સંસ્થાન પરિમંડળ સંસ્થાનથી ભિન્ન સંસ્થાનથી તુલ્ય નથી. આ જ પ્રમાણે ગોળાકાર સંસ્થાન (આકૃતિ) ત્રિકોણાકાર સંસ્થાન, ચતુષ્કોણાકાર સંસ્થાન અને લંબચોરસાકાર સંસ્થાન વિશે પણ સમજવું જોઈએ. એક સમચોરસાકાર સંસ્થાન અન્ય સમચોરસાકાર સંસ્થાનની સાથે સંસ્થાનથી તુલ્ય છે, પરંતુ સમચોરસાકાર સંસ્થાન સમચોરસાકાર સંસ્થાનથી ભિન્ન સંસ્થાન સાથે તુલ્ય નથી. આ જ પ્રમાણે હુંક સંસ્થાન પર્યત સમજવું જોઈએ. આ કારણથી ગૌતમ ! સંસ્થાન તુલ્ય - સંસ્થાન તુલ્ય' કહેવામાં આવે છે.
समचउरंससंठाणे समचउरंसस्स संठाणस्स संठाणओ तुल्ले, समचउरसे संठाणे समचउरंससंठाणवइरित्तस्स संठाणस्स संठाणओ नो तुल्ले ।
एवं -जाव- हुंडे से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ'संठाणतुल्लए संठाणतुल्लए।'
- વિચા. સ. ૧૪, ૩. ૭, કુ. ૪-૬૦ રૂ. છ વિસર નીવાજ -મારું પત્તિ વ-
छद्दिसाओ पण्णत्ताओ. तं जहा૨. પાડું,
२. पडीणा २. दाहिणा
४. उदीणा ૬. ૩ન્દી,
૬. અહીં ! छहिं दिसाहिं जीवाणं गई पवत्तइ, तं जहा
૨. પાકુ TIC -ગાવ- ૬. માણસ
छहिं दिसाहिं जीवाणं२. आगई ૩. વતી, ૪. મહારે,
૩પ. છ દિશાઓમાં જીવોની ગતિ-આગતિ વગેરે પ્રવૃત્તિઓનું
પ્રરૂપણ : દિશાઓ છ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે - ૧. પૂર્વ,
૨. પશ્ચિમ, ૩. દક્ષિણ,
૪. ઉત્તર, ૫. ઊર્ધ્વ,
૬. અધ:. છયે દિશાઓમાં જીવોની ગતિ (વર્તમાન ભવથી અગ્રિમ ભવમાં જવારૂપ ગતિ) હોય છે, જેવી રીતે - ૧. પૂર્વ -ચાવતુ- ૬. અધો (નીચેની) દિશા, છએ દિશાઓમાં જીવોની - ૨. આગતિ-પૂર્વભવથી પ્રસ્તુત (વર્તમાન) ભવમાં આવવું, ૩. વ્યુત્ક્રાંતિ - ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં જઈ ઉત્પન્ન થવું, ૪. આહાર- પ્રથમ સમયમાં જીવનોપયોગી પુદ્ગલોનો સંગ્રહ કરવો, ૫. વૃદ્ધિ - શરીરની વૃદ્ધિ, ૬. હાનિ - શરીરની હાનિ, ૭, વિક્રિયા - વિદુર્વણા કરવી, ૮. ગતિ-૫ર્યાય - ગમન કરવું (અહીંયા આનો અર્થ પરલોકગમન નથી). ૯. સમુદ્દઘાત -વેદના વગેરેમાં તલ્લીન થઈ આત્મપ્રદેશો અહીં - તહીં પ્રક્ષેપ કરવો, ૧૦. કાળસંયોગ - સૂર્ય વગેરે દ્વારા કરવામાં આવેલ કાળવિભાગ,
૬. વિદ્ગી, ૭. વિવા , ૮. જરૂરિયાપુ,
૬. સમુધા,
૨૦. ત્રિસંનો,

Page #578

૨૬૦૧
૨. ટૂંસળfમામે,
૨૨. નાનrfમામે,
રૂ. નવામિકાને,
૨૪. મનીવામિને giv[, તે નહીં
૨. પાના -ગાવ- ૬. માણસ एवं पंचेंदिय तिरिक्खजोणियाण वि मणुस्साण वि।
- ટાઇi. . ૬, કુ. ૪૬૬ ३६. विस परिणामस्स छविहत्तं
छबिहे विसपरिणामे पण्णत्ते, तं जहा૬. ડશે, २. भुत्ते ૩. નિવ,
૪. મંસાનુસાર,
૬. સોળિયાનુસાર,
૧૧. દર્શનાભિગમ - અવધિ વગેરેના દર્શન દ્વારા વસ્તુનું યથાર્થ જ્ઞાન, ૧૨. જ્ઞાનાભિગમ - અવધિ વગેરેના જ્ઞાન દ્વારા વસ્તુનું જ્ઞાન, ૧૩. જીવાભિગમ - અવધિ આદિજ્ઞાન દ્વારા જીવનું યથાર્થ જ્ઞાન, ૧૪. અજીવાભિગમ - અવધિ વગેરેના જ્ઞાન દ્વારા પગલોનું યથાર્થજ્ઞાન, જે છયે દિશાઓમાં જીવોને હોય છે, જેવી રીતે - ૧. પૂર્વ પાવ- ૬. અધોદિશા. આ જ પ્રમાણે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્યોની ગતિ
આગતિ વગેરે છયે દિશામાં હોય છે. ૩૬. વિષ પરિણામના છ પ્રકાર :
વિષ પરિણામના છ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે૧. દર-ઝેરીલા પ્રાણી વડે ડંખ મારવાથી પ્રભાવિત થનાર, ૨. ભુક્ત - ખાવાથકી પ્રભાવિત થનાર, ૩. નિપતિત - શરીરના બાહ્ય ભાગથી સ્પષ્ટ થઈ પ્રભાવિત થનાર, ૪. માંસાનુસારી - માંસ સુધીની ધાતુઓને પ્રભાવિત કરનારા, ૫. શોણિતાનુસારી -લોહી સુધીની ધાતુઓને પ્રભાવિત કરનારા, ૬. અસ્થિમજ્જાનુસારી-અસ્થિ-મજ્જા સુધીની ધાતુઓને પ્રભાવિત કરનારા. વચન પ્રયોગના સાત પ્રકાર : વચનના સાત વિકલ્પ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. આલાપ - થોડું બોલવું, ૨. અનાલાપ - નિમ્નપ્રકારની ભાષા બોલવી, ૩. ઉલ્લાપ - ગુણગુણાહટપૂર્વક બોલવું, ૪. અનુલ્લાપ - ધિક્કારયુક્ત ધ્વનિ વિકાર દ્વારા બોલવું, ૫. સંલાપ - પરસ્પર ભાષણ કરવું, ૬. પ્રલા૫ - નિરર્થક બોલવો.
૭. વિપ્રલાપ - વિરુદ્ધ વચન-ચપળવાણી બોલવી. ૩૮, વિકથાના સાત પ્રકાર :
વિકથાઓ સાત પ્રકારની કહેવામાં આવી છે, જેવી રીતે૧. સ્ત્રી કથા, ૨. ભક્ત કથા, ૩. દેશ કથા, ૪. રાજ્ય કથા, ૫. મૂદુકાણિકી - કરુણારસ ઉત્પન્ન કરનારી વાર્તા.
૬. ટ્રિનિાપુસાર
-ટા. મ. ૬, કુ. ધરૂ રૂ
३७. सत्तवयण पओग पगारा
सत्तविहे वयणविकप्पे पण्णत्ते, तं जहा૨. માનાવે, ૨. સાિવે, રૂ. ૩ન્ઝાવે, ૪. મધુસ્ત્રાવે, ૫. સંત્રાવે, ૬. પઝાવે, ૭. વિપરાવે
-ટા. મ. ૭, મુ. ૬૮૪ ३८. विकहा सत्त पगारा
सत्त विकहाओ पण्णत्ताओ, तं जहा૨. રૂત્યિક્ષદા,
૨. મત્તા , રૂ. રેસા ,
૪. થરા, ૬. મિડનુળિયા,

Page #579

૨૬૦૨
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬. હંસામેચન, ૭. વરિત્તમેયft
-ટાઇ, , , સુ. ૧૬૬ ३९. सत्त भयट्ठाणाणि
सत्त भयट्ठाणा पण्णत्ता, तं जहा૨. હૃત્નોમ, ૨. રત્નોમg, રૂ. માલામg, ૪. મઠ્ઠામg,
૯. માનવમg, ૬. મરમ,
૭. મસિટોરા મUT. -સમ. સ. ૭, મુ. ? ४०, आउब्वेदस्स अटुंगाणि
अट्ठविहे आउब्वेदे पण्णत्ते, तं जहा૨. કુમારfમળે,
૨. વાયતfછી, * રૂ. સાત્રા,
૪. સત્ત્વહત્તા, છે. મંત્રી, ૬. મૂવિન્ના /
૬. દર્શન ભેદિની – સમ્યફદર્શનનો વિનાશ કરનારી વાર્તા.
૭. ચારિત્ર ભેદિની – ચારિત્રનો વિનાશ કરનારી વાર્તા. ૩૯. સાત ભયસ્થાન :
સાત ભયસ્થાન કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. ઈહલોકભય - સજાતીયનો સજાતીયથી ભય, ૨. પરલોકભય - વિજાતીયથી ભય, ૩. આદાનભય - ધન વગેરેના અપહરણનો ભય, ૪. અકસ્માતભય - કોઈ બાહ્ય નિમિત્ત વિના ઉત્પન્ન થનાર ભય, ૫. આજીવભય - આજીવિકાનો ભય. ૬. મરણભય - મૃત્યુનો ભય,
૭. અશ્લોકભય - અપકીર્તિનો ભય. ૪૦. આયુર્વેદના આઠ અંગ :
આવેદના આઠ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. કુમારભૃત્ય - બાળકોનું ચિકિત્સાશાસ્ત્ર, ૨. કાયચિકિત્સા-તાવ-જ્વર વગેરે રોગોનું ચિકિત્સાશાસ્ત્ર, ૩. શાલાક્ય - કાન, મોટું, નાક વગેરે રોગોની શલ્ય ચિકિત્સાનું શાસ્ત્ર, ૪. શલ્ય હત્યા - શલ્ય ચિકિત્સાનું શાસ્ત્ર, ૫. જંગોલી - વિષ ચિકિત્સાનું શાસ્ત્ર, ૬. ભૂતવિદ્યા - દેવ, અસુર, ગંધર્વ, યક્ષ, રાક્ષસ, પિશાચ વગેરેથી રસાયેલ વ્યક્તિઓનું સારવાર શાસ્ત્ર, ૭. ક્ષારતંત્ર - વીર્ય પુષ્ટિનું શાસ્ત્ર, ૮. રસાયણ - પારો વગેરે ધાતુઓ દ્વારા કરવામાં આવતું
ચિકિત્સાશાસ્ત્ર ૪૧. પુણ્યના નવ પ્રકાર : .
પુણ્યના નવ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. અન્ન પુણ્ય, ૨. પાન પુણ્ય, ૩. વસ્ત્ર પુણ્ય, ૪. લયન (વિશ્રામ) પુણ્ય, ૫. શયન પુણ્ય, ૬. મન પુણ્ય, ૭. વચન પુણ્ય, ૮. કાય પુણ્ય,
૯. નમસ્કાર પુણ્ય. ૪૨. સદ્દભાવ પદાર્થોના નવ ભેદોના નામ :
સદ્ભાવ પદાર્થ (પારમાર્થિક વસ્તુ) નવ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. જીવ,
૨. અજીવ, ૩. પુણ્ય,
૪. પાપ,
૭. રવીરતંતે, ૮, રસાયને
-ટા
. સ. ૮, યુ. ૬??
४१. पुण्णस्स णव पगारा
णवविहे पुण्णे पण्णत्ते, तं जहा૨. ઇUT Tvv, ૨. પાન પુvo, ૩. વત્ય પુજે, ૪. સ્ત્રી પુજે, ૫. સાપ પુણે,
૬. મUT Tv, ૭. વ પુour, ૮, Tય પુજે,
૨. મોર પુt I -ટા. મ. ૧, ગુ. ૬ ૭૬ ४२. नव सब्भावपयत्थाणं नामाणि
नव सब्भावपयत्था पन्नत्ता, तं जहा
૨. નવા,
. પુvi,
૨. શનીવા, ૪. પાર્વ,

Page #580

પ્રકીર્ણક
૨૬૦૩
૬. નાસવો,
૬. સંવરો. ૭. નિન્જર,
૮, વંધો, ૧. માવો !
-ટાઈ. સ. ૧, મુ. ૬ ૬૬ ४३. रोगुष्पत्ति णव कारणाणि
णवहिं ठाणेहिं रोगुप्पत्ती सिया, तं जहा
૨. વાસMTS, ૨. દિયાસણ,
३. अइणिद्दाए, ૪. કફના રિપvi, ५. उच्चारनिरोहेणं ૬. પસિવ નિરો, ૭. બાળ મળે, ૮. મોયપાપડિવ્યા , ૧. સુંઢિયત્યવિવાW I -ઠા. ૧, સુ. ૬ ૬૭
૫. આશ્રવ,
૬. સંવર, ૭. નિર્જરા, ૮. બંધ,
૯, મોક્ષ. ૪૩. રોગોત્પત્તિના નવ કારણો :
નવસ્થાન (કારણો)થી રોગોની ઉત્પત્તિ થાય છે, જેવી રીતે - ૧. નિરંતર બેઠા રહેવાથી કે અતિભોજન કરવાથી, ૨. અહિતકર આસન પર બેસવાથી કે અહિતકર ભોજન કરવાથી, ૩. અતિનિંદ્રા લેવાથી, ૪. અતિજાગરણ કરવાથી, ૫. મળને અટકાવવાથી, ૬. પ્રસ્ત્રવણને અટકાવવાથી, ૭. વધારે પડતું ચાલવાથી, ૮. ભોજનની પ્રતિકૂળતાથી, ૯. ઈન્દ્રિયાર્થ વિકોપન - ઈન્દ્રિય વિષયોનું અધિક
સેવન કરવાથી. ૪૪. શરીરના મળદ્વારના નવ નામ :
શરીરમાંથી મળ નિકળવાના નવ દ્વારા કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧-૨. બે કાન, ૩-૪, બે આંખ, ૫-૬. બે નાક,
૭. મોટું, ૮. મૂત્રન્દ્રિય, ૯. ગુદા. ૪૫. વિવિધ તાત્પર્ય વડે અનન્તકના દસ પ્રકાર
અનન્તક (પાર રહિત)ના દસ પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. નામ અનન્તક, ૨. સ્થાપના અનન્તક, ૩. દ્રવ્ય અનન્તક, ૪. ગણના અનન્તક, ૫. પ્રદેશ અનન્તક, ૬. એકત: અનન્તક, ૭. પ્રદેશ અનન્તક, ૮. દેશવિસ્તાર અનન્તક, ૯. સર્વવિસ્તાર અનન્તક, ૧૦. શાશ્વત અનન્તક.
४४, णव सरीरस्स मलदार णामाणि
णवसोयपरिस्सवा बोंदी पण्णत्ता, तं जहा
૨-૨. સો સોત્તા. ૩-૪, mત્તા, ૬-૬, ઢોઘTT, ૭.મૂર્દિ
૮, પોસU, ૬. પાક્કા -ટા. મ. ૧, મુ. ૬૭, ४५. विविह विवक्खया अणंतस्स दस पगारा
दसविहे अणंतए पण्णत्ते, तं जहा -
૨. માતy, २. ठवणाणंतए, રૂ. વાત,
४. गणणाणंतए, ૬. TUસાવંત, ૬. ઈગોવંત, ૭. તુ viતા, ૮ ફેસવિત્યારાઓing, ૧. સર્વાવિત્યારાતા, ૨૦. સસથાળંતU
- ટાઇ મ. ? , મુ. ૭૩ ૦ ४६. दाणनिमित्त कारणा परूवणं
दसविहे दाणे पण्णत्ते, तं जहा૨. મધુપ, ૨. સંસાદે વેવ, રૂ, મળે, ૪. વાતૃ તિ ,
૪૬. દાનના દસ નિમિત્ત કારણોનું પ્રરૂપણ :
દાન દસ પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે, જેવી રીતે - ૧. અનુકંપા દાન - કરુણાવડે કરાતું દાન, ૨. સંગ્રહ દાન - સહાયતા માટે કરાતું દાન, ૩. ભયદાન - ભવડે અપાતું દાન, ૪. કારુણ્યક દાન - મૃતવ્યક્તિ પાછળ કરાતું દાન,

Page #581

૨૬૦૪
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
૬. જ્ઞા,
૫. લજ્જા દાન - લજ્જા વશ કરાતું દાન, ૬. તારવેને ૨,
૬. ગૌરવ દાન - યશને માટે કરાતું દાન કે ગર્વપૂર્વક
કરાતું દાન, ૭. મદર્ભે ૩ સત્તા
૭. અધર્મદાન-હિંસાદિમાં આસક્ત વ્યક્તિને અપાતું દાન, ૮. ઘને જ મને કુત્તે,
૮. ધર્મ દાન - સંયમીને અપાતું દાન, ૧. દીતિ ,
૯. કરિષ્યતિ દાન - ભવિષ્યમાં સહાયભૂત થશે તે
માનીને કરાતું દાન, ૨૦. તંતિ ચ || -ટા. મ. ૧૦, મુ. ૭૪૬ ૧૦. કૃતમિતિદાન-પૂર્વે સહાયભૂત થયેલ આ માટે
કરાતું દાન. ४७. दुसम-सुसमकाल लक्खणं
૪૭. દુઃષમ અને સુષમ કાળનાં લક્ષણ : दसहिं ठाणेहिं ओगाढं दुस्समं जाणेज्जा, तं जहा
દસ કારણો વડે દુઃષમકાળની પરિસ્થિતિ - લક્ષણ જાણી
શકાય છે, જેવી રીતે - ૬. મા વરિસ૬,
૧. અકાળે વર્ષા થવાથી, ૨. ત્રેિ જ વરરસ,
૨. યથાસમયે વર્ષા નહીં થવાથી, ३. असाहू पुज्जति
૩. કુસાધુઓને પ્રતિષ્ઠા - માન-સમ્માન મળે છે, ४. साहू ण पुज्जति
૪. સુસાધુઓને પ્રતિષ્ઠા - માન-સમ્માન મળતું નથી, ૬. ગુરુત્યુ નrt fમરું વનો,
૫. ગુરુજનો પ્રત્યે અવિનયપૂર્વકનો વ્યવહાર થાય છે, ૬. મgo સલ્લા,
૬. અમનોજ્ઞ (મનપસંદ ન હોય તેવા) ધ્વનિ (શબ્દ)
હોય છે, ૭. સમજુOTT હવા,
૭. અમનોજ્ઞ રૂપ હોય છે, ૮. સમજુ અંધા,
૮. અમનોજ્ઞ ગંધ હોય છે, . અમજુ રસ,
૯. અમનોજ્ઞ રસ હોય છે, ૨૦. સમજુ છાસા |
૧૦. અમનોજ્ઞ સ્પર્શ હોય છે. दसहिं ठाणेहिं ओगाढं सुसमं जाणेज्जा, तं जहा
દસ કારણો વડે સુષમકાળની પરિસ્થિતિ-લક્ષણ જાણી
શકાય છે, જેવી રીતે - १. अकाले न वरिसइ,
૧. અકાળે વર્ષ નહીં થવાથી, ૨. રાત્રે વરસ,
૨. યથાસમયે વર્ષા થવાથી, ૩. પ્રસાદૂ જ પુન્નતિ,
૩. કુસાધુઓને પ્રતિષ્ઠા-માન-સમ્માન ન મળવાથી, ૪. સાદૂ પુષંતિ,
૪. સાધુઓને પ્રતિષ્ઠા-માન-સમ્માન મળવાથી, ५. गुरुसु जणो सम्म पडिवन्नो'
૫. ગુરુજનો પ્રત્યે વિનયપૂર્વકનો વ્યવહાર થાય, ६. मणुण्णा सद्दा,
૬. શબ્દ મનોજ્ઞ (મનપસંદ) હોય છે, ૭. મા હવા,
૭. ૨૫ મનોજ્ઞ હોય છે, ૮. મy fધા,
૮. ગંધ મનોશ હોય છે, ૧. મનુoળા રસા,
૯. રસ મનોજ્ઞ હોય છે, ૨૦. મગુઇUTI ITI -ઠા. મ. ૧૦, મુ. ૭૬ ૧૦. સ્પર્શ મનોજ્ઞ હોય છે. ૧, તા. સ. ૭, મુ. ૬૬૧માં સાત કારણોમાં એના પછી દુસ્સમમાં “મોકુથ, વદ્દ કુહથ' અને સુસ્સમમાં ‘માસુદથી, વસુદય'
એ બે-બે પદો છે.

Page #582

પ્રકીર્ણક
૨૬૦૫
૪૮ રવિ પવિ
दसविहे बले पण्णत्ते, तं जहा
૪૮. દસ પ્રકારના બળોનું પ્રરૂપણ :
દસ પ્રકારના બળ (સામર્થ્ય) કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. શ્રોતેન્દ્રિય બળ, ૨. ચક્ષુઈન્દ્રિય બળ, ૩. ધ્રાણેન્દ્રિય બળ, ૪. જિન્દ્રિય બળ, પ. સ્પર્શેન્દ્રિય બળ, ૬. જ્ઞાન બળ, ૭. દર્શન બળ, ૮. ચારિત્ર બળ, ૯. તપો બળ, ૧૦. વીર્ય બળ.
૨. સીતિય વિજે, ૨. વિંદ્રિય વજે, રૂ. પારિચ વ, ૪. રઢિય વજે, ૬. wifસવિય વચ્ચે, ૬. Tળવજે, ૭. હંસાવિત્રે, ૮. વરિત્તવ, ૬. તવેવ,
૧૦. વરિયા
: -ટાઇ. સ. ૧ ૦, . ૭૪૦ ४९. सत्थस्स दस पगारा
दसविहे सत्थे पण्णत्ते, तं जहा૨. સત્યમ, ૨. વિસ, રૂ. સ્ત્રો,
૪. વેિદી, પ-૬. વારમંવિતું, ૭. કુપત્તો મળી, ૮. વાયા, ૧. Tો,
૨૦. માવો ય વિર
-ટા. . ૧૦, . ૭૪૨ ५०. आसंसापयोगस्स दस भेया -
दसविहे आसंसप्पओगे पण्णत्ते. तं जहा
૪૯. દસ પ્રકારના શસ્ત્રોનું પ્રરૂપણ :
દસ પ્રકારના શસ્ત્ર કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે – ૧. અગ્નિ, ૨. વિષ (ઝેર), ૩. લવણ (મીઠું), ૪. સ્નેહ (ચીકાશ), ૫. ક્ષાર (સોડા વગેરે), ૬. ખટાશ (આંબલી), ૭. દુપ્રયોજિત મન, ૮. દુપ્રયોજિત વચન, ૯. દુપ્રયોજિત કાયા, ૧૦. ભાવથી અવિરતિ.
૨. ફુદો I/સંસMો, ૨. રિઝોલંgોને, રૂ. ૩ો સંસપો, ૪, નાવિયાસંસપુરા, ૬.મરસિંgો . ૬. સંસMોને, ૭. મોસંતqોને, ૮. ત્રામસંસપોરે, ૧. યાસંસMો ,
૨૦. સારા સંસUબો | -ટા. મ. ૧ ૦, મુ. ૭૫૧ ૨, ગર-ચિત્ત-યાત્રામાં રિયા -પરિયા
सासयाइ परूवणं૫. જે મૂળ અંતે! અરે વોટ્ટ, નોચિરે પો?
૫૦. આશંસા (અભિલાષાના દસ ભેદ :
આશંસા પ્રયોગ (અભિલાષા કે પ્રયત્ન)ના દસ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે, જેવી રીતે - ૧. ઈહલોકની આશંસા (અભિલાષા) કરવી, ૨. પરલોકની આશંસા કરવી, ૩. ઈહલોક - પરલોકની આશંસા કરવી, ૪. જીવનની આશંસા કરવી, ૫. મરણની આશંસા કરવી, ૬. કામ (શબ્દ અને રૂ૫)ની આશંસા કરવી, ૭. ભોગ (ગંધ, રસ અને સ્પર્શ)ની આશંસા કરવી, ૮. લાભની આશંસા કરવી, ૯. પૂજાની આશંસા કરવી,
૧૦. સત્કારની આશંસા કરવી. ૫૧, અસ્થિર-સ્થિર બાલાદિના પરિવર્તન - અપરિવર્તન
અને શાશ્વતાદિનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! શું અસ્થિર આત્મા જ બદલાય છે અને
સ્થિર આત્મા બદલાતી નથી ? શું અસ્થિર આત્મા જ નિયમનો ભંગ કરે છે અને સ્થિર આત્મા નિયમનો ભંગ કરતી નથી ?
अथिरे भज्जइ, नो थिरे भज्जइ ?

Page #583

૨ ૬૦૬
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪ सासए बालए, बालियत्तं असासयं?
શું બાળ (મૂઢ) આત્મા શાશ્વત છે અને બાલત્વ
આત્મા અશાશ્વત છે ? सासए पंडिए, पंडियत्तं असासयं ?
શું પંડિત આત્મા શાશ્વત છે અને પંડિતત્વ
અશાશ્વત છે ? ૩. દંતા, શોચ ! થિરે પોઢઃ -ળાવ- પંડિયૉ ઉ. હા, ગૌતમ! અસ્થિર આત્મા બદલાય છે -યાવતअसासयं। -વિયા. સ. ૨, ૩, ૬, કુ. ૨૮
(આત્માનું) પંડિતત્વ અશાશ્વત છે. ૧૨. સેસિ વિનસ મળનાર પરથયોવિ પર. શૈલશી પ્રતિપન્નક અણગારના પર-પ્રયોગવિના एयणाइ णिसेह परूवणं
એજનાદિના નિષેધનું પ્રરૂપણ : प. सेलेसिं पडिवन्नए णं भंते ! अणगारे सया समियं પ્ર. ભંતે ! શૈલેશી અવસ્થા પ્રાપ્ત અણગાર શું સર્વદા एयइ वेयइ -जाव-तं तं भावे परिणमइ ?
નિરંતર ધ્રુજે છે, વિશેષ રૂપે ધ્રુજે છે યાવત- તે-તે
ભાવોમાંથી પરિણમન થાય છે ? ૩. નરમ નો રૂાટે સમ, નગનત્ય ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી, પર-પ્રયોગ વિના પરપોટોળા - વિયા. સ. ૨૭, ૩. ૩, ૪. ?
કંપન વગેરે સંભવિત નથી. ५३. एयणाया भेया चउगईसु य परूवणं
૫૩. એજના (ગતિ)ના ભેદ અને ચાર ગતિઓમાં પ્રરૂપણ : 1 g, વિદT મંતે ! પ્રથા પુનત્તા ?
પ્ર. ભંતે ! એજના કેટલા પ્રકારની કહેવામાં આવી
उ. गोयमा ! पंचविहा एयणा पन्नत्ता, तं जहा
૨. ઢળ્યેયUT, ૨. વેચા , રૂ. વાત્રેયT, ૪. મયTI,
. મયUTI ૫. ૨. ત્રેયના જે મંતે ! વિદા ના ?
૩. નયન ! વર્ષવિદ પૂનત્તા, તેં નહીં
૨. નેરઘેયા, ૨. તિરિવર્ષનોળિયા , ૩. મનુસર્વેયTI,
૪. ટુવચTTI vતે ઇ મેતે ! પર્વ યુ
નરāયT, āય ?' उ. गोयमा ! जे णं नेरइया नेरइयदब्वे वटिंसु वा,
वटंति वा, वट्टिस्संति वा, तेणं तत्थ नेरइया नेरइयदब्वे वटमाणा नेरइयदव्वेयणं एइंसु वा, एयंति वा, एइस्संति वा ।
ઉ. ગૌતમ ! એજના પાંચ પ્રકારની કહેવામાં આવી
છે, જેવી રીતે - ૧. દ્રવ્ય એજના, ૨. ક્ષેત્ર એજના, ૩. કાળ એજના, ૪. ભવ એજના,
૫. ભાવ એજના. પ્ર. ૧. ભંતે ! દ્રવ્ય એજના કેટલા પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! દ્રવ્ય એજના ચાર પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેવી રીતે - ૧. નૈરયિક દ્રવ્ય એજના, ૨. તિર્યંચયોનિક દ્રવ્ય એજના, ૩. મનુષ્ય દ્રવ્ય એજના,
૪. દેવ દ્રવ્ય એજના. પ્ર. ભંતે ! નૈરયિક દ્રવ્ય એજનાને નૈરયિક દ્રવ્ય એજના
કેમ કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! જે નૈરયિક જીવ નૈરયિક દ્રવ્યમાં વિદ્યમાન
(અસ્તિત્વમાન) હતા, છે અને રહેવાના છે, તે નૈરયિક જીવોએ નૈરયિક દ્રવ્યમાં અસ્તિત્વમાન હોવા છતાં નૈરયિક દ્રવ્યની એજના પૂર્વે પણ કરી હતી, અત્યારે પણ કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ કરશે. આ કારણથી ગૌતમ ! તે નૈરયિક દ્રવ્ય એજના નૈરયિક દ્રવ્ય એજના કહેવાય છે.
से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ‘ને રાત્રેય, નેરઘેથT ’

Page #584

પ્રકીર્ણક
૨૬૦૭.
પ્ર. ભંતે ! શું કારણથી તિર્યંચયોનિક દ્રવ્ય એજના
તિર્યંચયોનિક દ્રવ્ય એજના કહેવાય છે ?
प. से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ'तिरिक्खजोणियदव्वेयणा. तिरिक्खजोणिय
ય ?” ૩. નાયમી ! વે જેવા
णवरं-तिरिक्खजोणियदव्वं भाणियव्वं,
सेसं तं चेव। एवं मणुस्सदवेयणा, देवदब्वेयणा वि।
g, ૨, ઉત્તેયા
ભંતે ! ફવિદ પૂનત્તા?
૩. ગોવા ! રવિદા પૂનત્તા, તેં નહીં
૨. નેફયવેત્તેયTI -ળાવ-૪. રેવત્તેયT | 1. તે મંતે ! પુર્વ વુર્વ
“રવેત્તેયUT, નેફર્યા ?' ૩. જય ! પર્વ જેવા
णवरं-नेरइयखेत्तयणा भाणियव्वा ।
ઉ. ગૌતમ! પૂર્વે કહ્યું એ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ.
વિશેષ - નૈરયિક દ્રવ્ય”ને સ્થાને તિર્યંચયોનિક દ્રવ્ય' એમ સમજવું જોઈએ. શેપ સમગ્ર કથન પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે છે. આ જ પ્રમાણે મનુષ્ય દ્રવ્ય એજના અને દેવદ્રવ્ય
એજના વિષયક પણ સમજવું જોઈએ. પ્ર. ૨, ભંતે ! ક્ષેત્ર એજના કેટલા પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! તે ચાર પ્રકારની કહેવામાં આવી છે,
જેવી રીતે -
૧. નરયિક ક્ષેત્ર એજના-ચાવત-૪. દેવક્ષેત્ર એજના. પ્ર. ભંતે ! શું કારણથી નૈરયિક ક્ષેત્ર એજનાને નૈરયિક
ક્ષેત્ર એજના કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ! પૂર્વની જેમ સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ.
વિશેષ – નૈરયિક દ્રવ્ય એજનાને સ્થાને અહીંયા “નૈરયિક ક્ષેત્ર એજના” સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે દેવક્ષેત્ર એજના પર્યત પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. ૩-૪. આ જ પ્રમાણે કાળ એજના અને ભવ એજનાના પણ ચાર-ચાર ભેદ સમજવા જોઈએ. ૫. આ જ પ્રમાણે દેવભાવ એજના પર્યત ભાવ
એજનાના ચાર ભેદ સમજવા જોઈએ. ૫૪. ચલન (કંપ-ગતિને ભેદ-પ્રભેદ અને એના સ્વરૂપનું
પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે ! ચલન કેટલા પ્રકારની કહેવામાં આવી છે ? ઉ. ગૌતમ! ચલન ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે,
જેવી રીતે - ૧. શરીર ચલન, ૨. ઈન્દ્રિય ચલન, ૩. યોગ ચલન. ૧. ભંતે ! શરીર ચલન કેટલા પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! શરીરચલન પાંચ પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેવી રીતે - ૧. ઔદારિક શરીર ચલન -જાવત- ૫. કાર્પણ શરીર ચલન.
३-४. एवं कालेयणा वि, एवं भवेयणा वि।
૬. ઉર્વ -નવિ- તમારા
- -વિય. સ. ૭, ૩. ૩, મુ. ૨-૨ ૦ ५४. चलणाए भेयप्पभेया तेसिं सरूव परूवणं
प. कइविहा णं भंते ! चलणा पन्नत्ता? उ. गोयमा ! तिविहा चलणा पन्नत्ता, तं जहा
૨. સરીરવા , ૨. ફેરિયા ,
રૂ. નો વ7TI 1. ૨. સરીરવસ્ત્ર જે મંતે ! વિહત ના ?
उ. गोयमा ! पंचविहासरीरचलणा पन्नत्ता, तं जहा
. ગરાસિરીરવસ્ત્ર -ગાવ- ૬. સ્મसरीरचलणा।

Page #585

૨૬૦૮
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
p. ૨. દ્વિવત્વIT જે અંતે ! વિદ પૂનત્તા ?
उ. गोयमा! पंचविहा इंदियचलणा पन्नत्ता, तं जहा
૨. સોવિયત્રV[ -નવ-૬.સિવિયવ7 | રૂ. નો જ અંતે ! વિહત ના ?
1.
उ. गोयमा ! तिविहा जोगचलणा पन्नत्ता, तं जहा
. મોનોકાવત્રા, ૨. વલ્ગોરાળા,
રૂ. #ાયની વ7TT 1. ૨. તે વેપાળ મંતે ! વે યુ
'ओरालियसरीरचलणा-ओरालियसरीरचलणा? गोयमा ! जंणं जीवा ओरालियसरीरे वट्टमाणाओरालियसरीरप्पायोग्गाई दव्वाइं ओरालियसरीरत्ताए परिणामेमाणा ओरालियसरीरचलणं चलिंसु वा, चलंति वा, चलिस्संति वा ।
1.
से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ 'ओरालियसरीरचलणा-ओरालियसरीरचलणा।' ૨. છે મેતે ! પુર્વ યુવ૬“વેવિયસરવUTT. વેવિયરી ?' યમ ! ઉં વા
પ્ર. ૨. અંતે ! ઈન્દ્રિયચલન કેટલા પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ ! ઈન્દ્રિયચલન પાંચ પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે, જેવી રીતે -
૧. શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલન વાવત- ૫. સ્પર્શેન્દ્રિય ચલન. પ્ર. ૩. અંતે ! યોગચલન કેટલા પ્રકારની કહેવામાં
આવી છે ? ઉ. ગૌતમ! યોગચલન ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી
છે, જેવી રીતે - ૧. મનોયોગ ચલન, ૨. વચનયોગ ચલન,
૩. કાયયોગ ચલન. પ્ર. ૧. ભંતે ! ઔદારિક શરીર ચલનને ઔદારિક
શરીર ચલન કેમ કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ! જીવોએ ઔદારિક શરીરમાં અસ્તિત્વમાન
રહેતા ઔદારિક શરીરને યોગ્ય દ્રવ્યોનો ઔદારિક શરીરરૂપે પરિણમન થતાં ભૂતકાળમાં ઔદારિક શરીરની ચલના કરી હતી, વર્તમાનમાં ચલન કરે છે અને ભવિષ્યમાં ચલન કરશે. આ કારણથી ગૌતમ ! ઔદારિક શરીર ચલનને
ઔદારિક શરીર ચલન કહેવામાં આવે છે. પ્ર. ૨. ભંતે ! વૈક્રિય શરીર ચલનને વૈક્રિય શરીરચલન
કેમ કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ ! પૂર્વે કહ્યું તે પ્રમાણે સમગ્ર કથન સમજવું
જોઈએ. વિશેષ - ઔદારિક શરીરને સ્થાને વૈક્રિય શરીરમાં અસ્તિત્વમાન રહેવાથી સમજવું જોઈએ. આ જ પ્રમાણે કામણ શરીર ચલના પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ૩. અંતે ! શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલનને શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલન
કેમ કહેવામાં આવે છે ? ઉ. ગૌતમ! કારણ કે શ્રોત્રેન્દ્રિયને ધારણ કરતાં જીવોએ
શ્રોતેન્દ્રિય યોગ્ય દ્રવ્યોને શ્રોત્રેન્દ્રિયરૂપે પરિણમન થતા શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલના કરી હતી, વર્તમાનમાં કરે છે અને ભવિષ્યમાં કરશે. આ પ્રમાણે ગૌતમ ! શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલનને શ્રોત્રેન્દ્રિય ચલન કહેવામાં આવે છે. આ જ પ્રમાણે સ્પર્શેન્દ્રિય ચલન પર્યત સમજવું
જોઈએ. પ્ર. ૪, ભંતે ! મનોયોગ ચલનને મનોયોગ ચલન કેમ કહેવામાં આવે છે ?

૩.
णवर-वेउब्वियसरीरे वट्टमाणा।
एवं-जाव-कम्मगसरीरचलणा।
1. રૂ. નાં ! પર્વ પુર્વ
“સોઢિયવ7, સોવિયવ7T?' उ. गोयमा! जणं जीवा सोइंदिए वटटमाणासोइंदिय
प्पायोग्गाई दवाई सोइंदियत्ताए परिणामेमाणा सोइंदियचलणं चलिंसु वा, चलंति वा, चलिस्संति વા से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ'सोइंदियचलणा, सोइंदियचलणा।' હવે નાવ- સિંચિત
p. ૪,
મંતે ! પુર્વ યુવ'मणजोगचलणा, मणजोगचलणा।'

Page #586

પ્રકીર્ણક
૨૦૯
उ. गोयमा! जंणंजीवामणजोए वट्टमाणा मणजोग- ઉ. ગૌતમ ! કારણ કે મનોયોગને ધારણ કરતાં प्पायोग्गाई दवाइं मणजोगत्ताए परिणामेमाणा
જીવોએ મનોયોગના યોગ્ય દ્રવ્યોને મનોયોગરૂપે मणचलणं चलिंसु वा, चलंति वा, चलिस्संति वा।
પરિણમન થતા મનોયોગની ચલના કરી હતી, વર્તમાનમાં ચલના કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ
ચલના કરશે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
આ કારણથી ગૌતમ! મનોયોગ ચલનાને મનોયોગ 'मणजोगचलणा-मणजोगचलणा'
ચલના કહેવામાં આવે છે. एवं वइजोगचलणा वि, एवं कायजोगचलणा वि।
આ જ પ્રમાણે વચનયોગ ચલના અને કાયયોગ - વિચા. સ. ૧૭, ૩. ૩, કુ. ૨૨-૨૨
ચલના સંબંધિત પણ સમજવું જોઈએ. ५५. जीवाणं भय हेउ परूवर्ण
૫૫. જીવોના ભયહેતુનું પ્રરૂપણ : 'अज्जोत्ति!' समणे भगवं महावीरे गोयमाईसमणे णिग्गंथे હે આર્યો !' શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ગૌતમ વગેરે आमंतेत्ता एवं वयासी -
શ્રમણ નિગ્રંથોને આમંત્રિત કરી આ પ્રમાણે કહ્યું –
પ્ર. “હે આયુષ્માનું શ્રમણો ! જીવ કોનાથી ભયગ્રસ્ત गोयमाई समणा णिग्गंथा समणं भगवं महावीरं
થાય છે ?” ગૌતમ વગેરે શ્રમણ નિગ્રંથો ભગવાન उवसंकमंति, उवसंकमित्ता वंदंति, णमंसंति,
મહાવીર સમીપ આવ્યા અને સમીપ આવીને
વંદન-નમસ્કાર કર્યો, વંદન-નમસ્કાર કરીને આ वंदित्ता, णमंसित्ता एवं वयासी
પ્રમાણે કહ્યું - उ. “णो खलु वयं देवाणुप्पिया! एयमहँ जाणामो वा ઉ, “હે દેવાનુપ્રિય! અમે આ અર્થને જાણતાં નથી, જોતાં पासामो वा, तं जइ णं देवाणुप्पिया ! एयमलृ णो
નથી, જો આપ દેવાનુપ્રિયને આ અર્થ કહેવામાં गिलायंति परिकहित्तए, तमिच्छामो णं
તકલીફ-પરિશ્રમ ન થતો હોય તો અમે દેવાનુપ્રિય देवाणुप्पियाणं अंतिए एयमझें जाणित्तए।"
આપની પાસેથી આને સમજવા ઈચ્છુક છીએ.” "अज्जो !" त्ति समणे भगवं महावीरे गोयमाई
હે આર્યો !” શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ગૌતમ વગેરે समणे निग्गंथे आमंतेत्ता एवं वयासी
શ્રમણ નિગ્રંથોને આમંત્રિત કરી આ પ્રમાણે કહ્યુંતુqમયા પણ સમMIઉસો !”
હે આયુષ્માન્ શ્રમણો ! જીવ દુઃખથી ભયગ્રસ્ત
થાય છે.” 9. તે જે મંતે ! તુવે છે ?
પ્ર. ભંતે ! એ દુ:ખ કોના વડે ઉત્પન્ન કરવામાં આવ્યું
૩. ગયા ! નીવે
મgri |
૫. તે મંતે! યુરવે હું વેફર્નાતિ? ૩. ગોવા ! સપના !
- ટાઈ. સ. ૩, ૩. ૨, સુ. ૧૭૪ ૨૬. કુમાણ પુરિસાને નથ-પગહેકરવ- . તો અંતે!રસારિત્તયારિત્રયા સરિસમંદમત્તો-
वगरणा अन्नमन्नेणं सद्धिं संगामं संगामेंति, तत्थ णं एगे पुरिसे पराइणइ, एगे पुरिसे पराइज्जइ, से
મેયં મંત્તે ! વં?
ઉ. ગૌતમ! જીવોના દ્વારા પોતાના પ્રમાદ-આળસને
કારણે કરવામાં આવ્યું છે. પ્ર. ભંતે ! દુઃખનો ક્ષય કેવી રીતે થાય છે ? ઉ. ગૌતમ ! જો જીવો પ્રમાદ ન કરે તો દુઃખનો ક્ષય
થાય છે. પક, યુદ્ધ કરતાં પુરુષોના જય-પરાજય હેતુનું પ્રરૂપણ : પ્ર. ભંતે! એકસરખા(સમાન), એક સરખી ચામડીયુક્ત,
સમાન ઉંમરવાળા, સમાન દ્રવ્ય અને ઉપકરણ શસ્ત્રાદિ સાધનોયુક્ત કોઈપણ બે પુરુષ પરસ્પર એક-બીજા સાથે સંગ્રામ કરતા એમાંથી એક પુરુષ જીતે છે અને એક પુરુષ હારે છે તો ભંતે ! આવું કેમ બને છે ?

Page #587

૨૬૧૦
૩. ગોયમા ! સીરિજી પરાફર, અવીરિત પરાફનર |
૧. સે ટ્યુનું મંતે ! વં વુન્નર
‘સીરિજી પરાફર, અવીરિ પરારૂપ્નર |’
उ. गोयमा ! जस्स णं वीरियवज्झाई कम्माई नो बद्धाई, नो पुट्ठाई - जाव- नो अभिसमन्नागयाई, नो उदिण्णाई, उवसंताई भवंति से णं पुरिसे पराइणइ ।
૫.
जस्स णं वीरियवज्झाई कम्माई बद्धाई पुट्ठाई - जावअभिसमन्नागयाइं उदिण्णाई कम्माई नो उवसंताई भवंति से गं पुरिसे पराइज्जइ ।
से तेणट्ठेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ‘સીરિ” પરાવાવ, અવીરિત્ પરાઇબ્નર I' - વિચા. સ. ૧, ૩. ૮, મુ. ૨
૭. સૂય પ્રતિય વત્સૂ સમવાળું રાશિહ નયરસ્ક परूवणं
ते काणं तेणं समएणं - जाव एवं वयासी
किमिदं भंते ! नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ? किं पुढवी नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ? किं आऊ नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ? किं तेऊ, वाऊ, वणरसई नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
વિંટા, હૂડા, સેજા, સિહરી, પદ્મારા તર रायगिहं ति पवुच्चइ ?
किं जल-थल - बिल-गुह-लेणा नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
किं उज्झर - निज्झर - चिल्लल-पल्लल-वष्पिणा नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
किं अगड-तडाग-दह नईओ वापी - पुक्खरिणीदीहिया - गुंजालिया-सरा सरपंतियाओ सरसरपंतियाओ बिलपंतियाओ नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
किं आरामुज्जाण काणणा वणा वणसंडा वणराईओ नगरं रायगिहं ति 'पवुच्चइ ?

દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
ઉ. ગૌતમ ! જે પુરુષ વીર્યવાન્-સમર્થ શક્તિશાળી હોય છે તે જીતે છે અને જે વીર્યહીન - અશક્તિમાન હોય છે તે પરાજિત થાય છે.
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવામાં આવે છે કે "જે પુરુષ વીર્યવાન્ – શક્તિશાળી છે તે જીતે છે અને જે વીર્યહીન-અશક્તિમાન છે તે પરાજિત થાય છે?” ઉ. ગૌતમ ! જેણે વીર્ય-વિધાતક કર્મબંધ બાંધ્યો નથી,
સ્પર્શ કર્યો નથી -યાવત્ત્ન પ્રાપ્ત કર્યો નથી અને એના તે કર્મ ઉદયમાં પણ આવ્યા નથી પરંતુ ઉપશાંત છે તે પુરુષ જીતે છે.
જેણે વીર્ય વિધાતક કર્મ બંધ બાંધ્યો છે, સ્પર્શ કર્યો છે -યાવત્ત્ન પ્રાપ્ત કર્યો છે, એના તે કર્મ ઉદયમાં આવેલા છે પરંતુ ઉપશાંત થયા નથી, તે પુરુષ
પરાજિત થાય છે.
આ કારણથી ગૌતમ ! આવું કહેવામાં આવે છે કે'સવીર્ય-વીર્યવાન્-સમર્થ શક્તિશાળી પુરુષ વિજયી થાય છે અને વીર્યહીન અશક્તિમાન પુરુષ પરાજિત થાય છે.’
૫૭. અંગભૂત અને અંતઃસ્થિત વસ્તુ સમૂહ દ્વારા રાજગૃહ નગરનું પ્રરૂપણ :
તે કાળે અને તે સમયે યાવત્-(ગૌતમ સ્વામીએ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને) આ પ્રમાણે પુછ્યું -
પ્ર. ભંતે ! આ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? શું પૃથ્વી રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? શું જળ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? શું અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ?
શું ટંક (જળાશય), ફૂટ (ટોચ), શૈલ (ત્રીજી નરક પૃથ્વી), શિખરી (પર્વતનો અગ્રભાગ) અને પ્રાભાર (ગિરિગુફા) રાજગૃહનગર કહેવાય છે ? શું જળ, સ્થળ, દ૨, ગુફા અને લયન (જંતુના દ૨) રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ?
શું જળધોધ, ઝરણું, નિર્જર, ચિલ્લલ (નાનું તળાવ), પલ્લવ (જળાશય), વપ્રીણ (નદી વગેરેના કિનારાનો ભાગ) રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? શું કૂવો, તળાવ, દ્રહ (ધરો)નદી, કૂવો, પુષ્કરિણી, દીર્થિકા (લાંબુ તળાવ), ગુંજાલિકા (વાવડી), સરોવર, સરોવરની હારમાળા (સ૨પંક્તિ), મોટા સરોવરની હારમાળા (સરસરપંક્તિ) અને બિલપંક્તિ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? શું વિશ્રામસ્થાન, ઉદ્યાન, કાનન, વન, વનખંડ, વનરાજી રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ?

Page #588

પ્રકીર્ણક
૨૧૧
किं देवउल-सभा पवा थभ खाइय-परिक्खाओ
શું દેવકુલ, સભા, પ્રપા, સ્તૂપ, ખાઈ, પરિખા नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? किं पागार-अट्टालग-चरियदार-गोपुरा नगरं
શું પ્રાકાર, અટ્ટાલક, ચરિકા દ્વાર, ગોપુર રાજગૃહ रायगिहं ति पवुच्चइ ?
નગર કહેવાય છે ? किंपासाय-घर-सरण-लेण-आवणा-नगरं रायगिहं
શું પ્રાસાદ, ઘર, ઝુંપડા, લયન, દુકાન રાજગૃહ ति पवुच्चइ ?
નગર કહેવાય છે ? किं सिंघाडग-तिग-चउक्क-चच्चर-चउम्मुह महापहा
શું શૃંગાટક, ત્રિક, ચતુષ્ક, ચત્વર, ચતુર્મુખ, नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
મહાપથ, પથ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? किं सगड-रह-जाण-जुग्ग-गिल्लि-थिल्लि-सीय
શું શટ, રથ, યાન, યુગ્ય, ગિલ્લી, થિલ્લી, શિવિકા संदमाणियाओ नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
ચન્દ્રમાનિકા રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? किं लोहो-लोहकडाह-कडुच्छया नगरं रायगिहं ति
શું ડેગચી, લોઢાની કડાહી, કુરછી વગેરે રાજગૃહ पवुच्चइ ?
નગર કહેવાય છે ? किं भवणा नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
શું ભવન, નગર રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? किं देवा-देवीओ, मणुस्सा-मणस्सीओ.तिरिक्खजो
શું દેવ, દેવીઓ, મનુષ્ય, મનુષ્યાણીઓ, તિર્યંચ, णिया, तिरिक्खजोणिणीओ नगरं रायगिहं ति
તિર્યંચાણીઓ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? पवुच्चइ? किं आसण-सयण-खंभ-भंड-सचित्ताचित्त-मीसयाई
શું આસન, શયન, ખંડ, ભાંડ અને સચિત્ત, दव्वाइं नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ?
અચિત્ત, મિશ્ર દ્રવ્ય રાજગૃહ નગર કહેવાય છે ? उ. गोयमा ! पुढविं वि नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વી પણ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે -जाव-सचित्ताचित्त-मीसयाइंदब्वाईनगरंरायगिहं
-વાવ- સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર દ્રવ્ય પણ તિ પવુ
રાજગૃહ નગર કહેવાય છે. g, છે કે મંતે ! વં ચુર્વ
પ્ર. ભંતે ! કયા કારણથી એમ કહેવામાં આવે છે કે'पुढवी वि नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ -जाव
પૃથ્વી પણ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે વાવતसचित्ताचित्त मीसयाई दव्वाइं नगरं रायगिहं ति
સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર દ્રવ્ય પણ રાજગૃહ પઘુવડું ?'
નગર કહેવાય છે ? उ. गोयमा! पुढवी जीवाइ य, अजीवा इय नगरं रायगिहं ઉ. ગૌતમ ! પૃથ્વી જીવ (પિંડ) પણ છે, અજીવ ति पवुच्चइ -जाव- सचित्ताचित्त मीसयाइं दवाई
(પિંડ) પણ છે, આથી તે રાજગૃહ નગર કહેવાય
છે -પાવત- સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર દ્રવ્ય પણ जीवा इ य, अजीवा इ य, नगरं रायगिहं ति
જીવ છે અને અજીવ પણ છે એટલે એ દ્રવ્ય पवुच्चइ।
રાજગૃહ નગર કહેવાય છે. से तेणठेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ
આ કારણથી ગૌતમ ! એવું કહી શકાય છે કે – 'पुढवी विनगरंरायगिहंतिपवृच्चइ-जाव-सचित्ताचित्त
પૃથ્વી પણ રાજગૃહ નગર કહેવાય છે -યાવતमीसयाई दवाई नगरं रायगिहं ति पवुच्चइ।
સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર દ્રવ્ય પણ રાજગૃહ - વિ . સ. ૬, ૩. ૧, . ૨-૨,
નગર કહેવાય છે. ૧૮ થીમો છત્યા મજુમશિન વો- ૫૮. ક્ષીણ-ભોગી છબસ્થાદિ મનુષ્યોમાં ભોગિત્વનું પ્રરૂપણ : प. छउमत्थे णं भंते ! मणुस्से जे भविए अन्नयरेसु પ્ર. ભંતે! આવાછદ્મસ્થ મનુષ્ય જે કોઈદેવલોકમાં દેવરૂપે देवलोएसु देवत्ताए उववज्जित्तए, से नूणं भंते ! से
ઉત્પન્ન થનાર હોય તો ભંતે ! વાસ્તવમાં (અંતિમ खीणभोगी नो पभू उट्ठाणेणं कम्मेणं बलेणं
સમયે)ક્ષીણભોગી હોવાથી તે ઉત્થાન(ઉન્નતિ), કર્મ, वीरिएणं पुरिसक्कारपरक्कमेणं विउलाई भोगभोगाई
બળ, વીર્ય અને પુરુષકાર પરાક્રમ વડેવિપુલભોગોપभुंजमाणे विहरित्तए, से नूणं भंते ! एयमढं एवं
ભોગોને ભોગવવામાં સમર્થ નથી ? ભંતે ! શું આપ વય ?
આનો અર્થને આ પ્રમાણે કરો છો ?

Page #589

૨ ૬૧ ર
દ્રવ્યાનુયોગ ભાગ-૪
उ. गोयमा ! णो इणठे समठे, पभू णं से उट्ठाणेण ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી, કારણ કે છાસ્થ वि, कम्मेण वि, बलेण वि, वीरियेण वि, पुरिसक्का
મનુષ્ય ઉત્થાન, કર્મ, બળ, વીર્ય અને પુરુષકાર-પરાક્રમ रप्परक्कमेण वि, अन्नयराइं विपुलाइं भोगभोगाई
દ્વારા કોઈપણ વિપુલ ભોગપભોગ ભોગવવામાં भुंजमाणे विहरित्तए तम्हा भोगी, भोगे परिच्चाय
સમર્થ છે, તેથી તે ભોગી છે અને ભોગોનો ત્યાગ माणे महानिज्जरे महापज्जवसाणे भवइ ।
કરતા તે મહાનિર્જરા અને મહાપર્યવસાન (અંત)ને
પ્રાપ્ત કરે છે. प. आहोहिए णं भंते ! मणुस्से जे भविए अन्नयरेसु પ્ર. ભંતે ! આવા અધોડવધિક (નિયત ક્ષેત્રનાં देवलोएसु देवत्ताए उववज्जित्तए, से नूणं भंते ! से
અવધિજ્ઞાની) મનુષ્ય જે કોઈ દેવલોકમાં દેવરૂપે खीणभोगी नो पभू उट्ठाणेणं -जाव- पुरिसक्का
ઉત્પન્ન થનાર છે તો ભંતે ! વાસ્તવમાં તે ક્ષીણભોગી रपरक्कमेणं विउलाई भोगभोगाई भुंजमाणे
ઉત્થાન -યાવત- પુરુષકાર પરાક્રમ દ્વારા વિપુલ विहरित्तए, से नूणं भंते ! एयमझें एवं वयह ?
ભોગોપભોગોને ભોગવવામાં સમર્થ નથી ? તો ભંતે !
શું આપ આ અર્થને આ પ્રમાણે કહો છો ? ૩. નામ જેવ ન છ મત્યે -નાત- ઉ. ગૌતમ ! છવાસ્થની જેમ મહાપર્યવસાન યુક્ત હોય महापज्जवसाणे भवइ।
છે પયતનું સમગ્ર કથન સમજવું જોઈએ. परमाहोहिए णं भंते ! मणुस्से जे भविए तेणेव પ્ર. ભંતે ! એવા પરમ અવધિજ્ઞાની મનુષ્ય જે એ જ भवग्गहणेणं सिज्झित्तए -जाव- सव्वदुक्खाणमंतं
ભવગ્રહણ વડે સિદ્ધ થાય છે -વાવ- સર્વ દુઃખોનો करेत्तए, से नूणं भंते ! से खीणभोगी नो पभू
અંત કરનાર છે તો ભંતે ! વાસ્તવમાં તે
ક્ષીણભોગી ઉત્થાન -વાવ- પુરુષકાર પરાક્રમ उठाणेणं -जाव- पुरिसक्कारपरक्कमेणं विउलाई
વડે વિપુલ ભોગોપભોગોને ભોગવવામાં સમર્થ भोगभोगाइं भुंजमाणे विहरित्तए, से नूणं भंते !
નથી ? ભંતે ! શું આપ આ અર્થને આ પ્રમાણે एयमढं एवं वयह ?
કહો છો ? उ. गोयमा ! नो इणठे समठे, सेसं जहा छउमत्थस्स। ઉ. ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી. શેષ વર્ણન
છઘસ્થોની સમાન સમજવું જોઈએ. प. केवलीणं भंते! मणुस्से जे भविए तेणेव भवग्गहणेणं પ્ર. ભંતે ! કેવળજ્ઞાની મનુષ્ય જે આ જ ભવ ગ્રહણથી सिज्झित्तए -जाव- अंतं करेत्तए, ते नूणं भंते ! ते
સિદ્ધ થનાર છે વાવત- સમગ્ર દુઃખોનો અંત મોft નો ઘમ્ ૩ry -ગાય
કરનાર છે તો ભંતે ! વાસ્તવમાં તે ક્ષીણભોગી पुरिसक्कारपरक्कमेणं विउलाई भोगभोगाइं भुंजमाणे
ઉત્થાન -યાવતુ- પુરુષકાર પરાક્રમ વડે વિપુલ विहरित्तए, से नूणं भंते ! एयमझें एवं वयह ?
ભોગોપભોગોને ભોગવવામાં સમર્થ નથી ? શું
આપ આ અર્થને આ પ્રમાણે સ્વીકારો છો ? उ. गोयमा ! एवं चेव जहा परमाहोहिए -जाव
ગૌતમ ! આનું કથન પરમાવધિજ્ઞાનીને સમાન महापज्जवसाणे भवइ।
મહાપર્યવસાન યુક્ત હોય છે પર્યત સમજવું - વિયા. સ. ૭, ૩. ૭, મુ. ૨૦-૨૩
જોઈએ. ५९. अद्दाईपेहणा विण्णाणं
૫૯. આદર્શ વગેરેના જોવા સંબંધિત વિજ્ઞાન : ૫. ૨. અર્વાણ મંતે ! વેદનાને અપૂણે વિદ્ધાર્થ પ્ર. ૧. ભંતે ! આરસ (દર્પણ)માં પોતાનું પ્રતિબિંબ पेहेइ, अत्ताणं पेहेइ. पलिभागं पेहेइ ?
જોતા મનુષ્ય શું દર્પણને જુએ છે કે પોતે પોતાને
જુએ છે અથવા પોતાના પ્રતિબિંબને જુએ છે ? उ. गोयमा! अदाई पेहेइ,णो अत्ताणं पेहेइ, पलिभागं ઉ. ગૌતમ ! તે દર્પણને જુએ છે, પોતાના શરીરને ફા
જોતો નથી પરંતુ તે પોતાના શરીરના પ્રતિબિંબન જુએ છે.

Page #590

પ્રકીર્ણક
૨૬૧૩
एवं एएणं अभिलावेणं २. असिं, ३. मणिं, ૪. કલા, . તેનું, ૬. શાળવે, ૭. વસો
- ST. . ૨૬, ૩. ૨, સુ. ૧૬૬
આ જ પ્રમાણે આ અભિલાપની અનુસાર ક્રમશ: ૨. અસિ, ૩, મણિ, ૪, ઊંડું પાણી, ૫, તેલ, ૬. નરમ ગોળ, ૭, વસા સંબંધિત પણ કથન કરવું
જોઈએ. ૦. દોડતાં ઘોડાના ખુ-ખુ' અવાજ કરવાના હેતુનું પ્રરૂપણ :
પ્ર. ભંતે ! દોડતો ઘોડો ખુ-ખું' શબ્દ કેમ કરે છે ? ઉ. ગૌતમ! દોડતા ઘોડાના હૃદય અને યકૃતની વચ્ચે
કર્કર નામે વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે આથી દોડતો ઘોડો ખુ-ખુ” શબ્દ-અવાજ કરે છે.
૧. વાવમાગસર માસ ‘ગુરુ સારો દેહવ-
૫. સાસરૂ of અંતે ! ધાવમાઇનસ કિં ‘લુગુ ત્તિ કરે? ૩. જોયમ ! માસ જે ધાવમસ્જ હિસ્સ ચ
जगयस्स य अंतरा एत्थ णं कक्कडए णामं वाए समुठ्ठइ जे णं आसस्स धावमाणस्स 'खु खु' त्ति રેડ્ડા
- વિચા. સ. ૨૦, ૩. ૩, મુ. ૨૮ ६१. दव्वाणुओगस्स उवसंहारो
संसारत्था य सिद्धा य, इह जीवा वियाहिया। रूविणो चेव रूवी य, अजीवा दविहा वि य ।।
૪૧. દ્રવ્યાનુયોગનો ઉપસંહાર :
આ પ્રમાણે સંસારસ્થ અને સિદ્ધોની અપેક્ષાએ જીવોનું તથા રૂપી અને અરૂપીની અપેક્ષાએ બન્ને પ્રકારના અજીવોનું કથન કરવામાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે જીવ અને અજીવના કથનને સાંભળી અને એના પર શ્રધ્ધા રાખીને (જ્ઞાન અને ક્રિયા વગેરે) સમગ્ર નયો વડે મુનિ સમ્મત સંયમમાં એકાગ્ર - તલ્લીન રહે.
इह जीवमजीवे य, सोच्चा सद्दहिऊण य । सब्बनयाणं अणुमए, रमेज्जा संजमे मुणी ॥
- ઉત્ત. મ. ૩ ૬, . ૨૪૮-૨૪૨
દ્રવ્યાનુયોગ સંપૂર્ણ

Page #591

FGO
4004-11-
29 30 0.00

Page #592

દ્રવ્યાનુયોગા
પરિશિષ્ટ-૧ સંદર્ભ સ્થળસૂચિ
*
P–1
=

Page #593

—
—
—
—
—
—
—
—
— —
સ. ૧૮
*
પરિશિષ્ટ-૧
સંદર્ભ સ્થળસૂચિ દ્રવ્યાનુયોગનાં અધ્યયનોમાં વર્ણિત વિષયોનું ધર્મકથાનુયોગ, ચરણાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ અને દ્રવ્યાનુયોગનાં ! અન્ય અધ્યયનોમાં જ્યાં-જ્યાં જેટલો ઉલ્લેખ છે તેનાં પૃષ્ઠક અને સૂત્રોક સહિત વિષયોની સૂચી આપવામાં આવી
છે. જીજ્ઞાસુ પાઠક તે-તે સ્થળોથી પૂર્ણ જાનકારી (માહિતી) પ્રાપ્ત કરી લે. | ‘વતિ અધ્યયનમાં ૩૨ દ્વાર અને ૨૦ દ્વાર સંબંધી બે ટિપ્પણ આપેલ છે તેના અનુસાર બધા અધ્યયનોમાં સમઝી | || લેવું જોઈએ.
અહીં સુત્રાંક-પૂાંક હિન્દી અનુયોગના આપેલ છે. પણ તેમાં અધ્યયનનો નામ આપ્યો છે. જેથી જીજ્ઞાસુ અધ્યયન ! કાઢી સુત્રાંકથી પાઠ જોઈ શકે છે. ગણિતાનુયોગમાં પાઠ ઉમેરવાથી સૂત્રક બદલી ગયા છે પણ ત્રણે અનુયોગના સૂત્રાંક ' હિન્દી-ગુજરાતીના લગભગ સરખા છે.
- વિનયમુનિ | - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
૩૯. ગર્ભ અધ્યયન (પૃ. ૨૧૧૩-૨૧૪૪) ગ્રન્થ
પૃષ્ઠક અધ્યયન સૂત્રોક
વિષય ધર્મકથાનુયોગ : ભાગ-૧ ખંડ-૧ પૃ. ૯૮ મહાવીર વર્ણન
સૂ. ૨૭૦ ગર્ભસ્થ મહાવીરના ત્રણ જ્ઞાન. - ભાગ-ર નું રથ-મૂસળસંગ્રામ વર્ણન
રથ-મૂસળ સંગ્રામમાં મનુષ્યોની મરણ સંખ્યા છ—લાખ. ચરણાનુયોગ : ભાગ-૨
પૃ.૧૬૯
આરાધક-વિરાધક વર્ણન સૂ. ૩૪૧ મરણ અને અનેક પ્રકાર. ભાગ-૨
પૃ. ૧૬૯ આરાધક-વિરાધક વર્ણન સૂ. ૩૪૨ બાળ મરણ અને પ્રકાર, ભાગ-૨
પૃ. ૧૭૦
આરાધક-વિરાધક વર્ણન સૂ. ૩૪૩ મરણ અને પ્રકાર, ભાગ-૨
આરાધક-વિરાધક વર્ણન સૂ. ૩૪૫ બાળ મરણનું સ્વરૂપ. ભાગ-૨ પૃ. ૧૭ર આરાધક-વિરાધક વર્ણન
પંડિત મરણનું સ્વરૂપ. ભાગ-૨ પૃ. ૨૧ તપાચાર વર્ણન
સૂ. ૫૪૭ પંડિત મરણના પ્રકાર દ્રવ્યાનુયોગ : પૃ. ૩૫૧ આહાર વર્ણન
ગર્ભગત જીવનું આહાર, પૃ. ૧૪૨૬,૨૭ દેવગતિ વર્ણન
સૂ. ૫૬
હરિૌગમેથી દેવ દ્વારા ગર્ભસંહરણ પ્રક્રિયા. પૃ. ૮૭૪ લેશ્યા વર્ણન
સૂ. ૩૪ લેશ્યાઓની અપેક્ષા ગર્ભપ્રજનનનું પ્રરૂપણ. પૃ. ૧૭૭૬ પુદ્ગલ વર્ણન
સૂ. ૧૭ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતું હોય તે જીવનું વર્ણાદિ. ૪૦. યુગ્મ અધ્યયન (પૃ. ૨૧૪૫-૨૧૯૮) દ્રવ્યાનુયોગ : પૃ. ૧૨ દ્રવ્ય વર્ણન
પદ્રવ્યોમાં દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષા કૃતયુગ્માદિ. પૃ. ૧૭૮૫ પુદ્ગલ વર્ણન સૂ. ૩૫ પાંચ સંસ્થાઓના દ્રવ્ય-પ્રદેશની અપેક્ષા કૃતયુગ્માદિ. પૃ. ૧૭૮૬ પુદ્ગલ વર્ણન
પાંચ સંસ્થાનોમાં યથાયોગ્ય કૃતયુગ્માદિ પ્રદેશાવગાઢત્વ. પૃ. ૧૭૮૭ પુદ્ગલ વર્ણન
પાંચ સંસ્થાઓની કૃતયુગ્માદિ સમય સ્થિતિ. પૃ. ૧૮૬૨ પુદ્ગલ વર્ણન
પરમાણુ પુદ્ગલ અને સ્કંધોના દ્રવ્ય અને પ્રદેશની અપેક્ષા
કૃતયુમાદિ. પૃ. ૧૭૮૮ પુદ્ગલ વર્ણન
સૂ. ૩૮
પાંચ સંસ્થાઓના વર્ણ-રસ અને સ્પર્શ પર્યાયોના કૃતયુગ્માદિનું પ્રરૂપણ.
પૃ. ૧૭૧
સૂ. ૩૪૬
P-2

Page #594

અન્ય
પૃષ્ઠક
વિષય
અધ્યયન ૪૨. આત્મા અધ્યયન (પૃ. ૨૨૯૮-૨૩૦૫)
ચરણાનુયોગ :
ભાગ-૧
પૃ. ૧૫૦
દર્શનાચાર વર્ણન વીર્યચાર વર્ણન
સૂ. ૨૪૬ સૂ. ૮૧૦
આત્મા-દીર્ઘ હરવ વગેરેના કથન. આત્મવાદીના સમ્યક પરાક્રમ.
ભાગ-૨
પૃ. ૪૦૪
દ્રવ્યાનુયોગ :
પૃ. ૧૮૩૯
પુદગલ વર્ણન
સૂ. ૭૮
પરમાણુ પુદગલો અને સ્કંધોમાં કથંચિત આત્માદિરૂપના પ્રરૂપણ.
ગણિતાનુયોગ :
-
સૂ. ૧૨
સ. ૧૪
લોક વર્ણન
સમુદ્ધાતથી અધોલોક વગેરેની આત્માનું પોતે
જાણવું-દેખવું. પૃ. ૮ લોક વર્ણન
સૂ. ૧૨ સમુઘાત કર્યા વગર અધોલોક વગેરેની આત્માનું પોતે
જાણવું-દેખવું. પૃ. ૮ લોક વર્ણન
વૈક્રિય સમુધાત દ્વારા અધોલોક વગેરેની આત્માનું પોતે
જાણવું-સમજવું. લોક વર્ણન
સૂ. ૧૪
વૈિક્રિય સમુદ્દઘાત કર્યા વગર અધોલોક વગેરેની આત્માનું
પોતે જાણવું-સમજવું. ૪૩. સમુદઘાત અધ્યયન (પૃ. ૨૩૦૬-૨૩૪૩)
દ્રવ્યાનુયોગ :
=
یہ سب مع
=
સૂ. ૪
પૃ. ૭૧૮
૧૨૩
સૂ. ૬(૩૧) સૂ. ૭ (૩૧)
પૃ. ૮૧૬ પૃ. ૮૩૮ પૃ. ૧૨ ક૭ પૃ. ૧૨૬૮ પૃ. ૧૨૬૯ પૃ. ૧૨૮૪ પૃ. ૧૫૭૮ પૃ. ૧૬૦૪
આહાર વર્ણન આહાર વર્ણન આહાર વર્ણન જ્ઞાન વર્ણન સંયત વર્ણન સંયત વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન ગમ્મા વર્ણન
પૃથ્વીકાયિકમાં ત્રણ સમુધાત. અપ્રકાયિકમાં ત્રણ સમુદ્ધાત. વાયુકાયિકમાં ચાર સમુદ્ધાત. વૈક્રિય સમુદ્રઘાતથી સવહત દેવાદિ દ્વારા જાણવું-સમજવું. પુલાક વગેરેમાં સમુધાત. સામાયિક સંયત વગેરેમાં સમુદ્ધાત. એકેન્દ્રિય જીવમાં ત્રણ સમુદ્ધાત. વિલેન્દ્રિય જીવમાં ત્રણ સમુધાત. પંચેન્દ્રિય જીવમાં ત્રણ સમુધાત. ઉત્પલ પત્ર વગેરે જીવોમાં ત્રણ સમુધાત. કૃતયુગ્માદિ એકેન્દ્રિયમાં ચાર સમુદ્ધાત. નિરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવાવાળા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોમાં ત્રણ સમુદ્ધાત.
સૂ. ૧૨ સૂ. ૧૩ સૂ. ૩૬ (૩૦) સૂ. ૨૨ (૩૦)
સૂ. ૩.
૪૪. ચરમાગરમ અધ્યયન (પૃ. ૨૩૪૪-૨૩૬૦)
ગણિતાનુયોગ :
પૃ. ૭૪ર પૃ. ૭૪૩
લોકાલોક વર્ણન લોકાલોક વર્ણન
લોકના ચરાચરમ. અલોકના ચમાચરમ.
P-3

Page #595

પૃડાંક
અધ્યયન
સૂત્રોક
વિષય
ગ્રન્થ દ્રવ્યાનુયોગ :
પૃ. ૧૧૬ જીવ વર્ણન
સૂ. ૨૧
ચરમ-અચરમ જીવ, પૃ. ૧૧૩૮ કર્મ વર્ણન
સૂ. ૭૯
ચરમ-અચરમની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ. પૃ. ૧૨૧૧ કર્મ વર્ણન
સૂ. ૧૬૯
ચરાચરમની અપેક્ષા જીવ અને ચોવીસ દંડકોમાં
મહાકર્મવાદિનું પ્રરૂપણ. ૪૫. અજીવ દ્રવ્ય અધ્યયન (પૃ. ૨૩૬૮-૨૩૯૧)
ગણિતાનુયોગ :
પૃ. ૨૪ પૃ. ૨૪ પૃ. ૨૪ પૃ. ૫૭
દ્રવ્યલોક વર્ણન દ્રવ્યલોક વર્ણન દ્રવ્યલોક વર્ણન ઊર્ધ્વલોક વર્ણન
સૂ. ૫૫ સૂ. ૫૫ સૂ. ૫૫
અજીવના બે પ્રકાર, રૂપી અજીવના ચાર પ્રકાર, અરૂપી અજીવના સાત પ્રકાર, અરૂપી અજીવના ચાર પ્રકાર,
દ્રવ્યાનુયોગ :
સૂ. ૪
પૃ. ૧૦ દ્રવ્ય વર્ણન
અજીવ-દ્રવ્યના નામ. ૫. ૬૫ પર્યાય વર્ણન
અજીવના પર્યાય અને પરિમાણ. પૃ. ૯૪ પરિણામ વર્ણન
અજીવ પરિણામના ભેદ, પૃ. ૨૨ દ્રવ્ય વર્ણન
સૂ. ૨૦-૨૨ અજીવ-દ્રવ્યના ભેદ. પૃ. ૯૪ પરિણામ વર્ણન
અજીવ સંસ્થાન પરિણામ, પૃ. ૫૨૧ ભાષા વર્ણન
ભાષામાં અજીવત્વના પ્રરૂપણ. ભાષા વર્ણન
અજીવોની ભાષાનું પ્રરૂપણ. યોગ વર્ણન
સૂ. ૧૩
મનના અજીવત્વના નિષેધ. પૃ. ૫૪૦ યોગ વર્ણન
સૂ. ૧૪
અજીવોના મનના નિષેધ. પૃ. ૧૭૧૪ ચમચરમ વર્ણન
પરિમંડલાદિ સંસ્થાનોના ચરાચરમત્વ. ૪૬. પુદગલ અધ્યયન (પૃ. ૨૩૨-૨૫૮૨)
પ૨૧
સૂ. ૧૦
૫૪૦
ખંડ-૧
સૂ. ૪૮
ધર્મકથાનુયોગ :
ભાગ-૧ ભાગ-૧ ભાગ-૧ ભાગ-૨
ખંડ-૧ ખંડ-૨
સૂ. ૩૯૨
પૃ. ૧૯ પૃ. ૧૫૫ પૃ. ૩૬૧ પૃ. ૨૦-૨૨
ઋષભ વર્ણન મહાપદ્મ વર્ણન કાલોદાયી વર્ણન પ્રદેશીરાજા વર્ણન
સૂ. ૨૦
મણિયોના વર્ણ, ગંધ, સ્પર્શના વર્ણન. પાંચ કામ ગુણ. અચિત પુદ્ગલાવભાસન ઉદ્યતન સંબંધી પ્રશ્નોત્તર, કાળા વર્ણની મણી, લીલા વર્ણની મણી, લાલ વર્ણની મણી, પીળા વર્ણની મણી, સફેદ વર્ણની મણી, મલિયોની ગંધ, મણિયોના સ્પર્શ સંબંધી વર્ણન. પદગલને પકડવાની શક્તિના સંબંધમાં પ્રશ્નોત્તર,
ખંડ-૬
ભાગ-૨ ગણિતાનુયોગ :
પૃ. ૧૬s
પુરણબાળતપસ્વી વર્ણન
સૂ. ૩૫૩
૫.૫૭.
સૂ. ૧૨૩ (૩)
3. ૭૧૨
અધોલોક વર્ણન કાળલોક વર્ણન કાળલોક વર્ણન
પૃ. ૭૧૨
સૂ. ૩પ
અધોલોકમાં અનંત વર્ણાદિ પર્યવ. પુદ્ગલ પરાવર્તના ભેદોના પ્રરૂપણ. પરમાણુ પુદ્ગલોના અનંતાનન્ત પુદ્ગલ પરાવર્તાના પ્રરૂપણ. પુગલ પરાવર્તના સાત ભેદોના પ્રરૂપણ.
પૃ. ૭૧૨
કાળલોક વર્ણન
સૂ. ૩૬

For Private
Personal Use Only

Page #596

પૃછાંક
અધ્યયન
સૂત્રાંક
વિષય
ગ્રન્થ દ્રવ્યાનુયોગ :
નં
સૂ. (૪)
દ્રવ્ય વર્ણન દ્રવ્ય વર્ણન દ્રવ્ય વર્ણન અસ્તિકાય વર્ણન પર્યાય વર્ણન પર્યાય વર્ણન
પુગલના લક્ષણ. બધા દ્રવ્યોમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ. જીવ અને પુદ્ગલ વગેરેના અલ્પબદુત્વ. પંચાસ્તિકાયોમાં વર્ણાદિના પ્રરૂપણ. વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શની અપેક્ષા પર્યાયોના પરિમાણ. જઘન્ય, ઉત્કૃષ્ટ, અજઘન્ય-અનુકૂદ વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શવાળાનૈરયિક, તિર્યચ, મનુષ્ય અને દેવના પર્યાયોના
પૃ. ૪૦-૪૫ પૃ. ૪૮-૬૫
પરિમાણ.
પર્યાય વર્ણન પર્યાય વર્ણન પર્યાય વર્ણન પર્યાય વર્ણન
પૃ. ૯૫ પૃ. ૩૩
પરિણામ વર્ણન અસ્તિકાય વર્ણન
સૂ. ૧૨
પૃ. ૯૫
شعبہ
પરિણામ વર્ણન દ્રવ્ય વર્ણન જીવ વર્ણન આહાર વર્ણન
સૂ. ૪(૧૦) સૂ. ૨૮ સૂ. ૯૮
عبر معب
પૃ. ૩૬૦
આહાર વર્ણન
પરમાણુ પુદગલના પર્યાયોના પરિમાણ. સ્કંધોના પર્યાયોના પરિમાણ. એકાદિપ્રદેશાવગાઢ પુદગલોના પર્યાયોના પરિમાણ. એકાદિગુણયુક્તવર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શવાળા પુદ્ગલોના પર્યાયોના પરિમાણ (પૃ. ૭૧, સૂ. ૧૧ અને ૧૩ થી ૧૯મા પણ પર્યાયોના પરિમાણ પરમાણુ પુદ્ગલ છે.) વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ પરિમાણના પ્રકાર. પુદગલાસ્તિકાયના પ્રદેશોમાં દ્રવ્ય અને દ્રવ્યદેશાદિના પ્રરૂપણ. શબ્દ પરિણામના પ્રકાર. પુગલ વગેરેના અલ્પબદુત્વ. ચોવીસ દંડકોમાં સમાનવર્ણ. ચોવીસ દંડકોના જીવો દ્વારા પુદ્ગલોને આહારણ અને નિર્જરણ. ચોવીસ દંડકોમાં નિર્જરા પુદ્ગલોને જાણવું-સમજવું અને આહારનું પ્રરૂપણ. શરીરના પુદ્ગલ ચયન. પુદગલોના ગ્રહણ દ્વારા વર્ણાદિના પ્રરૂપણ. પુદગલોના ગ્રહણ દ્વારા વિકર્વણાકરણ. છદ્મસ્થાદિ દ્વારા પરમાણુ પુદ્ગલાદિને જાણવું સમજવું. પુદ્ગલ ગતિના સ્વરૂપ. નિર્જરા પુદ્ગલોને જાણવું-સમજવું. નૈગમાદિ નયોથી પરમાણુ પુદ્ગલાદિના ભંગ. લેશ્ય ચોવીસ દંડકોમાં પણ એક સરખા નથી. આઠ કર્મોમાં વર્ણાદિના પ્રરૂપણ. ઉત્પલપત્રમાં વર્ણ, ગંધ આદિ. વૈમાનિક દેવોના શરીરોના વર્ણ, ગંધ અને સ્પર્શ દેવોના શબ્દાદિના શ્રવણ સ્થાન. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન જીવના વર્ણાદિ. વર્ણાદિ પર્યાયોની અપેક્ષા કતયુગ્માદિના પ્રરૂપણ.
પૃ. ૩૯૬
પૃ. ૪૬૫ પૃ. ૪૬૪ પૃ. ૭૨૦ પૃ. ૫૦.
સૂ. ૧૨૬
પૃ. ૭૩ર પૃ. ૮૫૯
શરીર વર્ણન વિદુર્વણા વર્ણન વિદુર્વણા વર્ણન જ્ઞાન વર્ણન પ્રયોગ વર્ણન જ્ઞાન વર્ણન જ્ઞાન વર્ણન લેશ્યા વર્ણન કર્મ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તથા દેવગતિ વર્ણન દેવગતિ વર્ણન ગર્ભ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન
પ્ર. ૧૨૦૮ ૫. ૧૨૮૧
સૂ. ૧૨૭ સૂ. ૧૪૯ સૂ. ૨૧ સૂ. ૧૪ સૂ. ૩૬ (૧૪) સૂ. ૨૮ સૂ. ૩૯
પૃ. ૧૪૦૭ પૃ. ૧૪૧૩ પૃ. ૧૫૪૪ પૃ. ૧૫૭
P

Page #597

ગ્રન્થ
દ્રવ્યાનુયોગ :
ધર્મકથાનુયોગ :
ભાગ-૧
ભાગ-૧
ભાગ-૧
ભાગ-૨
દ્રવ્યાનુયોગ :

ખંડ-૧
ખંડ-૧
İડ-૧
->
પૃષ્ઠાંક
પુ, ૨૯
પૃ. ૨૯
પૃ. ૪૧૮
પૃ. ૪૭૬
પૃ. ૪૭૭
પૃ. ૫૧૫
પૃ. ૧૧૫
પૃ. ૧૧૦૨
૬ ૧૫૭૮
'. 59:
પૃ. ૧૭૦૩
પૃ. ૧૭૧૧
. ૧૭૧e
.1016
પૃ. ૧૫૫
પૃ. ૧૫૫
પૃ. ૨૩૧ પૃ. ૧૩
પૃ. ૯૧
પૃ. ૧૧૬
અધ્યયન
પૃ. ૧૧૭
૪. ૧૧૭
પૃ. ૧૧૭
અસ્તિકાય વર્ણન
અસ્તિકાય વર્ણન
શરીર વર્ણન
ઈન્ડિય વર્ઝન
ઈન્દ્રિય વર્ણન
પ્રવાસ વર્ણન
ઉચ્છવાસ વર્ણન
કર્મ વર્ણન
પૃ. ૧૭૩૨-૩૪ અજીવ દ્રવ્ય વર્ણન ૬. ૧૭૩૪-૩૫ અજીવ દ્રવ્ય વર્ગન
પૃ. ૧૭૩૫-૩૮ અજીવ દ્રવ્ય વર્ણન
પૃ. ૧૭૩૮-૪૩ અજીવ દ્રવ્ય વર્ણન ૪. ૧૨૧૨ કર્મ વર્ણન
પૃ. ૧૨૧૩
યુગ્મ વર્ણન
આત્મા વર્ણન
સમૃદ્ધાન વર્ણન
ચરમાચરમ વર્ણન
ચરમાચરમ વર્ણન
ચરમાચરમ વર્ણન
મહાપદ્મ વર્ણન
મહાપદ્મ વર્ણન
ભરતવન, વર્ણન
ખરદત્ત વર્ણન
સૂત્રાંક
**
સૂ. ૩
૨. ૨૨૧
આ પ
સૂ. ૫
પરિણામ વર્ણન
જીવ વર્ણન
જીવ વર્ણન
જીવ વર્ણન
જીવ વર્ણન
*. ૪
સૂ. ૫
સૂ. ૩૧
સૂ. ૨૨ (૧૪)
સ્ક્રૂ
સ. ૧૯
સૂ. ૨
સ્
સૂ. ૫
સૂ
2.0
કર્મ વર્ણન
૨. ૧૧
પ્રકીર્ણક (પૃ. ૨૫૮૩૨૬૧૩)
સૂ. ૮ સૂ. ૧૭૦
૨. ૩૯૪
સૂ. ૩૯૫
સૂ. ૫૫૮
સ. ૨૯૬
મુ. ર
સૂ. ૨૧
*. ૨૧
સૂ. ૨૧
૨૧
P-6

વિષય
પુદગલાસ્તિકાયની પ્રવૃત્તિ. કુલ નિકાયના પર્યાયવાચી. શરીરોના વર્ણ, રસાદિ.
છદ્મસ્થ દ્વારા શબ્દ વર્ણન.
કેવળી દ્વારા શબ્દ વર્ણન.
વૈમાનિક દેવોના શ્વાસોચ્છવાસના રૂપમાં પરિલતિ યુવકોના પ્રરૂપ..
નૈરષિકોના શ્વાસોચ્છવાસના રૂપમાં પરિલમિત પુલોના
પ્રરૂપણ.
જીવો દ્વારા દ્વિસ્થાનિકાદિ નિર્વર્તિત પુદ્દગલોના પાપકર્મના રૂપમાં ચયાદિના પ્રરૂપણ.
કૃતયુગ્મ અકેન્દ્રિયાદિ જીવોના વર્ણાદિ.
આત્મા દ્વારા શબ્દોના અનુભૂતિ સ્થાનના પ્રરૂપણ. કેવળી સમુહ્યાતથી નિર્જિળું ચરમ પુદ્દગલોના સૂક્ષ્માદિનું
પ્ર..
નચિકના વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ ચરમ અને અચરમ દ્રવ્યાદિની અપેક્ષા પરમાણ પુદગલના ચરાચરમપરમાણુ પુદગલ અને સંધોમાં ચમાચર.
વર્ણ પરિણતાદિના સૌ ભેદ
ગંધ પરિણત, દિના ૪ ભેદ,
રસ પરિણનાદિના સો ભેદ
-ઈ પરબતાદિના ૧૮૪ ભેદ,
અલ્પમહાકદિ યુક્ત જીવના બંધાદિ પુદ્ગલોનું
પરિણમન.
કર્મ પુદ્ગલોના કાળ પક્ષોના પ્રરૂપક્ષ.
સાત ભય સ્થાન.
આઠ મદ સ્થાન.
નવ નિધિયોની ઉત્પત્તિ.
અષ્ટાંગ આયુર્વેદ ચિકિત્સાના નામ.
ચારિત્ર પરિણામના પાંચ પ્રકાર સાહિ-કાધિક જીવ.
પરિત વગેરે જીવ.
પર્યાપ્ત વગેરે જીવ.
સૂક્ષ્મ વગેરે જીવ.

Page #598

ગ્રન્થ દ્રવ્યાનુયોગ :
પૃહાંક પૃ. ૧૧૭
સૂત્રાંક સૂ. ૨૧ સૂ. ૨૧ સૂ. ૨૧
અધ્યયન જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન
شعبہ
بہ
شعبہ
* #
# *
بہ شعبہ
# *
જીવ વર્ણન
بہ شعبہ معبہ معبہ
# #
$
*
* *
સૂ. ૨૬ સૂ. ૨ (૧૩) સૂ. ૧૧૭ સૂ. ૧૨૦(૩) સૂ. ૧૨૦ સૂ. ૧૨૦(૫) સૂ. ૧૨૦(૬) સૂ. ૧૨૦(૭)
بہ
مشبہ
૭૦૩
વિષય ભવસિદ્ધિક વગેરે જીવ. ત્રસ વગેરે જીવ. ચક્ષુદર્શન વગેરે જીવ. પૃથ્વીકાયિક સાત પ્રકારના જીવ. પૃથ્વીકાયિકાદિ દસ પ્રકારના જીવ. પૃથ્વીકાયિકાદિ નવ પ્રકારના જીવ. કાળાદેશની અપેક્ષા સપ્રદેશાદિ. કાળાદેશની અપેક્ષા ભવસિદ્ધિક વગેરે, કાળાદેશની અપેક્ષા પર્યાપ્તિઓ. ચોવીસ દંડકમાં ભવસિદ્ધિક દ્વારા પ્રથમ પ્રથમ. ચોવીસ દંડકમાં પર્યાપ્ત દ્વારા પ્રથમ પ્રથમ. ભવસિદ્ધિક આહારક અને અનાહારક, પર્યાપ્ત આહારક અને અનાહારક. અવધિજ્ઞાનીના અધ્યવસાય. સકાયિક-અકાયિક જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. સૂક્ષ્મ-બાદર જીવ જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. પર્યાપ્તક-અપર્યાપ્તક જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. ભવસ્થ-અભવસ્થ જીવે જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. લબ્ધિ-અલબ્ધિ જીવ જ્ઞાની છે અને અજ્ઞાની છે. આભિનિબોધિક વગેરે જ્ઞાનના વિષય. જ્ઞાની-અજ્ઞાનીના અંતરકાળ. જ્ઞાની-અજ્ઞાનીના અલ્પબહુત્વ. જ્ઞાની-અજ્ઞાનીના પર્યાય. છ ભવોના પ્રરૂપણ. સ્વર મંડળ, નવ કાવ્યરસ. સાત નય. પાંચ પ્રકારના નિગ્રંથ. પુલાક વગેરે સરાગ અને વીતરાગ. પુલાક વગેરે સ્થિત કલ્પ અને અસ્થિત કલ્પ. પુલાક વગેરેના ચારિત્ર. પુલાક વગેરેની પ્રતિસેવના. પુલાક વગેરેના તીર્થ. પુલાક વગેરેના લિંગ. પુલાક વગેરેના ક્ષેત્ર. પુલાક વગેરેના કાળ.
જીવ વર્ણન જીવ વર્ણન પ્રથમા પ્રથમ વર્ણન
પ્રથમા પ્રથમ વર્ણન પૃ. ૩૭૭ આહાર વર્ણન પૃ. ૩૮૨ આહાર વર્ણન પૃ. ૬૯૩ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૦૧
જ્ઞાન વર્ણન
જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૦ર જ્ઞાન વર્ણન
જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૦૪ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૦૪-૦૮ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૧૦ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૧૩ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૧૪ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૧૫
જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૪૬-૫૩ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૫૩-૫૬ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૫૭-૫૯ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૮૭ જ્ઞાન વર્ણન પૃ. ૭૯૬ સંયત વર્ણન પૃ. ૭૯૮ સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન પૃ. ૮OO. સંયત વર્ણન પૃ. ૮૦૧ સંયત વર્ણન પૃ. ૮૦૧ સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન પૃ. ૮૦૨ સંયત વર્ણન
સૂ. ૧૨ (૯)
સૂ. ૧૨૦(૧૬) સૂ. ૧૨૦(૧૮) સૂ. ૧૨૦(૧૯) સૂ. ૧૨૦(૨૦). સૂ. ૧૬૨ સૂ. ૧૬૩ સૂ. ૧૯૫ સૂ. ૧૯૫ સૂ. (૧) સૂ. (૩)
بہ معبہ معبہ معبہ
સૂ. ૬(૪)
સૂ. ૬ (૫) સૂ. ૬ (૬) સૂ. ૬ (૮) સૂ. ૬ (૯) સૂ. ૬(૧૧) સૂ. ૬ (૧૩)
عبہ
P-7

Page #599

ગ્રન્થ
દ્રવ્યાનુયોગ :

પૃષ્ઠોક
પૃ. ૮૦૭
પૃ. ૮૦૮
પૃ. ૮૧૦
પૃ. ૮૧૩
પૃ. ૮૧૪
પૃ. ૮૧૪
પૃ. ૮૧૫
પૃ. ૮૧૫
પૃ. ૮૧૬
પૃ. ૮૧૬
પૃ. ૮૧૭
પૃ. ૮૧૮
પૃ. ૮૧૮
પૃ. ૮૨૦
પૃ. ૮૨૧
પૃ. ૮૨૩
પૃ. ૮૨૩
૩. ૮૨૩
પૃ. ૮૨૪
પૃ. ૮૨૮
પૃ. ૮૨૯
પૃ. ૮૩૨
પૃ. ૮૩૪
પૃ. ૮૩૫
પૃ. ૮૩૬
પૃ. ૮૩
પૃ. ૮૩૬
પૃ. ૮૩૮
પૃ. ૮૩૯
પૃ. ૮૩૯
પૃ. ૮૩૯
પૃ. ૮૪૦
પૃ. ૯૭૬
પૃ. ૯૭૮
પૃ. ૧૧૦૬
પૃ. ૧૧૨૨
પૃ. ૧૧૩૬
પૃ. ૧૧૩૬
પૃ. ૧૧૩૭
અધ્યયન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
સંયત વર્ણન
ક્રિયા વર્ણન
ક્રિયા વર્ણન
કર્મ વર્ણન
કર્મ વર્ણન
કર્મ વર્ણન
કર્મ વર્ણન
કર્મ વર્ણન
સૂત્રોંક
સૂ. ૬ (૧૪)
સૂ. ૬(૨૦)
સૂ. ૬(૨૪)
સૂ. ૬(૨૭)
સૂ. ૬(૨૮)
સૂ. ૬(૨૯)
સૂ. ૬ (૩૦)
સૂ. ૬(૩૨)
સૂ. ૬ (૩૩)
સૂ. ૬ (૩૪)
સૂ. ૬(૩૫)
સૂ. ૬ (૩૬)
સૂ. ૭(૩)
સૂ. ૭(૪)
સૂ. ૭(૮)
સૂ. ૭(૯)
સૂ. ૭(૧૧)
સૂ. ૭(૧૨)
સૂ. ૭(૧૪)
સૂ. ૭(૧૫)
સૂ. ૭(૨૦)
સૂ. ૭(૨૪)
સૂ. ૭(૨૭)
સૂ. ૭(૨૮)
સૂ. ૭(૨૯)
સૂ. ૭ (૩૦)
સૂ. ૭(૩૨)
સૂ. ૭(૩૩)
સૂ. ૭(૩૪)
સૂ. ૭(૩૫)
સૂ. ૭ (૩૬)
સૂ. ૭૮
સૂ. ૭૯
સૂ. ૩(૩)
સૂ. ૫૮-૫૯
સૂ. ૭૯ (૫)
સૂ. ૭૯
સૂ. ૭૯
P-8

વિષય
પુલાક વગેરેના સંયમ
પુલાક વગેરેના ચારિત્ર પર્યવ. પુલાક વગેરેના પરિમાણ.
પુલાક વગેરેના પરિત્યાગ અને પ્રાપ્તિ.
પુલાક વગેરેના ભવગ્રહણ.
પુલાક વગેરેના આકર્ષ.
પુલાક વગેરેના કાળ.
પુલાક વગેરેના અંતરકાળ.
પુલાક વગેરેના ક્ષેત્ર.
પુલાક વગેરેના સ્પર્શન.
પુલાક વગેરેના ભાવ.
પુલાક વગેરેના પરિમાણ.
પુલાક વગેરેના અલ્પબહુત્વ.
સામાયિક સંયત વગેરે સરાગી અને વીતરાગી.
સામાયિક સંયત વગેરે સ્થિતકલ્પી અને અસ્થિતકલ્પી.
સામાયિક સંયત વગેરેના તીર્થ.
સામાયિક સંયત વગેરેના લિંગ.
સામાયિક સંયત વગેરેના ક્ષેત્ર. સામાયિક સંયત વગેરેના કાળ.
સામાયિક સંયત વગેરેના સંયમ સ્થાન.
સામાયિક સંયત વગેરેના ચારિત્ર પર્યવ.
સામાયિક સંયત વગેરેના પરિમાણ.
સામાયિક સંયત વગેરેના પરિત્યાગ અને પ્રાપ્તિ. સામાયિક સંયત વગેરેના ભવગ્રહણ.
સામાયિક સંયત વગેરેના આકર્ષ.
સામાયિક સંયત વગેરેના કાળ.
સામાયિક સંયત વગેરેના અંતર.
સામાયિક સંયત વગેરેના ક્ષેત્ર.
સામાયિક સંયત વગેરેની સ્પર્શના.
સામાયિક સંયત વગેરેના ભાવ.
સામાયિક સંયત વગેરેના પરિમાણ, સામાયિક સંયત વગેરેના અલ્પબહુત્વ. ભવસિદ્ધિકોની અન્ત:ક્રિયાનો કાળ.
બંધ અને મોક્ષના જ્ઞાતા અંત કરવાવાળા હોય છે. કૃષ્ણપાક્ષિક-શુક્લપાક્ષિક દ્વારા પાપકર્મ બંધન. ઇર્યાપથિક અને સામ્પરાયિકની અપેક્ષા બંધ ભેદ. ભવસિદ્ધિક વગેરેની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ. ચક્ષુદર્શન વગેરેની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ. પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત વગેરેની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ.

Page #600

ગ્રન્થ દ્રવ્યાનુયોગ :
પૃષ્ઠક પૃ. ૧૧૩૭ પૃ. ૧૧૩૮ પૃ. ૧૧૭૧
અધ્યયન કર્મ વર્ણન કર્મ વર્ણન કર્મ વર્ણન
સૂત્રક સૂ. ૭૯ સૂ. ૭૯ (૧૪). સૂ. ૧૨૮ (૩)
સૂ. ૧૭૪
પૃ. ૧૨૧૫ પૃ. ૧૨૬૪
પૃ. ૧૨૬૭
પૃ. ૧૨૭૯ પૃ. ૧૨૮ર પૃ. ૧૨૮૩ પૃ. ૧૨૮૩ પૃ. ૧૨૮૫ પૃ. ૧૫૬૮ પૃ. ૧૫૭૨
કર્મ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન તિર્યંચગતિ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન
સૂ. ૧૧ (૮) સૂ. ૩૫ (૨) સૂ. ૩૫ (૧૭) સૂ. ૩૫ (૨૬) સૂ. ૩૫ (૨૭)
સૂ. ૩૫
પૃ. ૧૫૭૩
સૂ. ૧૯
પૃ. ૧૫૭૭ પૃ. ૧૫૭૮ પૃ. ૧૫૭૯
યુગ્મ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન યુગ્મ વર્ણન
સૂ. ૨૨ (૩). સૂ. ૨૨ (૧૭) સૂ. ૨૨
વિષય પરિત-અપરિત વગેરેની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ. સૂક્ષ્મ-બોદર વગેરેની અપેક્ષા આઠ કર્મોના બંધ. કૃષ્ણપાક્ષિક-શુક્લ પાક્ષિક ક્રિયાવાળી વગેરે જીવોના આયુબંધ. કર્મવિશોધિની અપેક્ષા ૧૪ જીવ સ્થાનોના નામ, અલ્પવૃષ્ટિ મહાવૃષ્ટિના હેતુઓના પ્રરૂપણ. એકેન્દ્રિય જીવોના અઢાર પાપ. ઉત્પલ પત્રાદિ જીવોના પરિમાણ, ઉત્પલ પત્રાદિના જીવ વિરત અને અવિરત. ઉત્પલ-પત્રાદિના જીવોના અનુબંધ. ઉત્પલ પત્રાદિના જીવોના સંવેધ. ઉત્પલ પત્રાદિના જીવોની પૂર્વોત્પતિ. દર્શન પર્યાયોની અપેક્ષા કૃતયુગ્માદિના પ્રરૂપણ. યુવકૃતયુગ્માદિ ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિના પ્રરૂપણ. શુદ્રકૃતયુગ્માદિ કૃષ્ણપાક્ષિક-શુક્લપાણિક નૈરયિકોના ઉત્પાતાદિ. કયુમ્માદિ એકેન્દ્રિયના અપહાર. કતયુગ્માદિ એકેન્દ્રિય અવિરત હોય છે. કૃતયુગ્યાદિ એકેન્દ્રિય જીવોની સર્વપ્રાણ યાવતુ-બધામાં પૂર્વોત્પત્તિ. ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક મહાયુગ્મવાળા એકેન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોના પ્રરૂપણ. ભવસિદ્ધિક-અભવસિદ્ધિક મહાયુમવાળા દ્વીન્દ્રિયોમાં ઉત્પાતાદિ બત્રીસ દ્વારોના પ્રરૂપણ. નૈરયિક વગેરે ભવ ચરમની અપેક્ષા ચરમ અને અચરમ. નરયિક વગેરે ભાવ ચરમની અપેક્ષા ચરમ અને અચરમ. ભવસિદ્ધિક વગેરે જીવ ચરમ અને અચરમ. પર્યાપ્તક-અપર્યાપ્તક ચરમ અને અચરમ ચક્ષુદર્શન વગેરે વર્ણાદિ રહિત. વ્યવહારનય નિશ્ચયનયથી વર્ણાદિના પ્રરૂપણ. દર્શનની અપેક્ષા આત્મસ્વરૂપ.. નૈરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવાંવાળા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકોના પરિમાણ વીસ દ્વારોનું પ્રરૂપણ. નિરયિકોમાં ઉત્પન્ન થવાવાળા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિયચયોનિકોના પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત અધ્યવસાય.
પૃ. ૧૫૮૩
યુગ્મ વર્ણન
સૂ. ૨૬
પૃ. ૧૫૮૫
યુગ્મ વર્ણન
સૂ. ૩૦
સૂ. ૨ (૧)
સૂ. ૨ (૭) સૂ. ૩(૩).
પૃ. ૧૭૦૯ પૃ. ૧૭૧૦ પૃ. ૧૭૧૨ પૃ. ૧૭૧૪ પૃ. ૧૭૭૭ પૃ. ૧૮૨૭ પૃ. ૧૬૭૫ પૃ. ૧૬૦૩
ચરમાગરમ વર્ણન ચરાચરમ વર્ણન ચરમાગરમ વર્ણન ચરમાગરમ વર્ણન પુદ્ગલ વર્ણન પુદ્ગલ વર્ણન આત્મા વર્ણન ગમ્મા વર્ણન
સૂ. ૩ (૧૪) સૂ. ૨૧ સૂ. ૫૬
સૂ. ૩(૨)
પૃ. ૧૬૦૪
ગમ્મા વર્ણન
સૂ. ૩ (૧૮)
P–૭.

Page #601

P-9A

40
卐

Page #602

દ્રવ્યાનુયોગ
પરિશિષ્ટ-૨ સંકલનમાં પ્રયુકત આગમોના સ્થળ નિર્દેશ

5 E
P−10

Page #603

પરિશિષ્ટ
पृष्ठांक
२१४४
२११६
२१२३
२१२४
२११६
२१२१
२११८
२११६-१८
२१४४
स्थल निर्देश
३९. गर्भ अध्ययन (पृ. २११३-२१४४)
स्थानांग सूत्र
२१४०-४१
२१२४
२१२०-२१
२१२३
२१२४
२११८-२०
२१२२
२१२१-२२
२१२२
२१२३
२१४४
२१४४
२१२१
२१४१-४४
२१२१

સંકલનમાં પ્રયુક્ત આગમોના સ્થળ નિર્દેશ (आागमोना श्रमशी अध्ययन, उद्देश, सूत्रां
૨
टि.
टि.
अ. १
अ. २
अ. ३
अ. ३
अ. ४
उ. ३
उ. ४
उ. ४
उ. २
उ. ४
उ. ४
उ. २
उ. ३
समवायांग सूत्र
अ. ४
अ. ४
अ. ५
अ. ५
श.
सम. १७
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र
उ. ७
उ. ७
उ. ७
उ. ७
उ. ७
१
श. १
श. १
श. १
श.
१
श. १
श. २
श. २
श. २
टि.
श. २
टि. श. २
श. १२
श. १३
टि. श. २०
उ. ७
उ. ५
उ. ५
उ.५
उ. १
उ. १
उ. ५
उ. ७
उ. ३
सु. २६
सु. ७९
सु. २०९
सु. २२५
सु. २९४
सु. ३७६
सु. ३७७
सु. ४१६
सु. ४६१
सु. १
सु. ७-८
सु. १०-११
सु. १६-१७
सु. १८
सु. १९-२०
सु. २१-२२ (क)
सु. २-६
सु. ७
सु. ८
सु. २६
सु. २७-२९
सु. ३६
सु. २३-४४
सु. २
पृष्ठांक
२१२४-३८
२१३८
२१३८
२१३९
२१३९
२१३८-३९
२१३९
२१३९-४०
२१४०
२१४०
२१४८
२१६६
२१४७
२१४८-४९
२१४९
२१४७
२१४७-४८
२१४९-५१
२१५१-५२
२१५२-५३
२१५३
२१५३-५४
२१५५
२१५५
श्रभद्ध उरेल छे.)
P-11

श. ३४
श. ३४
श. ३४
श. ३४
श. ३४
श. ३४
पडि. ३
पडि. ३
पडि. ३
पडि. ३
४०. युग्म अध्ययन (पृ. २१४५ - २१९८) स्थानांग सूत्र
टि. अ. ४ उ. ३ व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र
स्थल निर्देश
ए / १ उ. १
ए / १ उ. २
सु. १-६८
सु. १
/ १३.३ ए/ उ.
सु. १-२
ए / १ उ. ३-५
सु. २-३
ए / १ उ. १-११ मु. ५ (२)
ए / १ उ. ४-११ जीवाभिगम सूत्र
टि. श. ११
श. १८
श. १८
श. १८
टि. श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
श. २५
उ. १
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
उ. ४
सु. १४६
सु. १५४
सु. १७४
सु. १७५-१७६ (अ)
सु. ३१६
सु. १
सु. ४
सु. ५-१२
सु. १३-१७
सु. १
सु. २-७
सु. २८-४०
सु. ४१-४६
सु. ४७-५४
सु. ५५-६१
सु. ६२-७४
सु. ७५-७७
सु. ७८-७९

Page #604

पृष्ठांक
स्थल निर्देश
ધ
ધ
ધ
ધ
ધ
ધ
सु. १-४
सु. १-४
ધ
ધ
उ.१-१२
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २१५६ टि. श. २५।
उ.८
सु. ३ २१५५-५६ श. ३१
सु. २ २१५६-५८
३-१४ २१५८-५९
सु. १-९ २१५९-६०
सु. १-४ २१६० श. ३१
सु. १-४ २१६१ श. ३१ २१६१ श. ३१
सु. १-२ २१६१ २१६१
उ.८ २१६२
उ. ९-१२ सु. २१६२
उ. १३-१६ सु. १ २१६२
उ. १७-२० सु. १ २१६२ श. ३१ उ. २१-२४ सु. १ २१६२ श. ३१ उ. २५-२८ सु. १ २१६२-६३ श. ३२ उ.१ सु. १-६ २१६३ श. ३२ उ. २-२८ २१६४-६६ श. ३५ १/ए. उ.१ सु. १(१-२) २१६६-७२ श. ३५ १/ए. उ.१ सु. २-२३ २१७२-७३ श. ३५ १/ए. उ. २ सु. १-४ २१७३ श. ३५ १/ए. उ. ३ २१७३ श. ३५ १/ए. उ. ४ २१७३
श. ३५ १/ए. उ. ५ २१७४ श. ३५ १/ए. उ. ६ २१७४ श. ३५ १/ए. उ. ७ २१७४ श. ३५ १/ए. उ.८ २१७४ श. ३५ १/ए. उ. ९ २१७४ श. ३५ १/ए. उ. १० २१७४ श. ३५ १/ए. उ. ११ सु. १ २१७५ श. ३५ २/ए. उ.१ सु. १-६ २१७५ श. ३५ २/ए. उ. २-११ २१७६ श. ३५ ३/ए. उ. १-११
२१७६ २१७६ २१७६ २१७६ २१७६ २१७७ २१७७-७८ २१७८-७९ २१७९ २१७९ २१७९ २१७९ २१८० २१८० २१८० २१८०-८१ २१८१-८३ २१८३-८४ २१८४ २१८४-८५ २१८५ २१८५ २१८५ २१८५-८६ २१८६ २१८६ २१८६ २१८६ २१८६-८७ २१८७-८८ २१८८
श. ३५ ४/ए. उ.१-११ श. ३५ ५/ए. उ. १-११ श. ३५६/ए. उ.१-११ श. ३५ ७/ए. उ. १-११ श. ३५ ८/ए. उ.१-११ श. ३५ ९-१२/ए. उ. १-११ श. ३६ उ.१ श. ३६ १/बे. उ. २-११ श. ३६ २/बे. उ. १-११ श. ३६ ३/बे. उ. १-११ श. ३६ ४/बे. उ. १-११ श. ३६५-८/बे. उ. १-११ श. ३६९-१२/बे. उ. १-११ श.३७ श. ३८ श. ३९ श. ४०१/स.पं. श. ४०१/स.पं. श. ४०२/स.पं. श. ४० २/स.पं. श. ४०३/स.पं. श. ४०४/स.पं. श. ४० ५/स.पं. श. ४० ६/स.पं. श. ४० ७/स.पं. श. ४०८/स.पं. श. ४० ९/स.पं. श. ४० १०/स.पं. श. ४० ११-१४/स.पं. श. ४० १५/स.पं. श. ४० १६/स.पं. श. ४० १७-२१/स.पं.
उ.१ सु. १-६ उ. २-११
उ.१
.
उ. २-११ उ.१-११ उ.१-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ. १-११ उ.१-११
२१८८
S
HETTESHEETHEIRI
S
HAMITHAIHINDISUSHAIRAHINESEANIHIHITHILDRIHARATHIBITISHEHIHARITHILIAMINUTRITITIOTATISHTarunuwanSTI NATIENTATURTHEHIRIHSHITHETAH
P-12

Page #605

VIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
स्थल निर्देश
श. ४० श. ४१
सु. १ सु. १ सु. २-११
सु. १-३
पृष्ठांक २१८९ २१८९ २१८९-९२ २१९२-९३ २१९३-९४ २१९४ २१९४-९५ २१९५ २१९५
به
الله
لي
الله
mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi
सु. १-३
الله
श. ४१ श. ४१
لي
به
لي
२१९५
उ. ९-१२ सु.१ २१९५
उ. १३-१६ सु. २१९५
उ.१७-२० सु. १ २१९६
उ. २१-२४ सु. १ २१९६ श. ४१ उ. २५-२८ सु. १-२ २१९६ श. ४१ उ. २९-५६ सु. १-८ २१९७ श. ४१ उ. ५७-८४ सु. १-९ २१९७-९८
उ. ८५-११२ सु. १-४ २१९८
उ. ११३-१४० सु. १ २१९८ श. ४१ उ. १४१-१६८ सु. १ २१९८
श. ४१ उ.१६९-१९६ सु. १-२
प्रज्ञापना सूत्र टि. पद.६
सु. ६३९(१-२६) २१५७ टि. पद.६
सु. ६४०-६४७ ४१. गम्मा अध्ययन (पृ. २१९९-२२९७)
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २२०१ श. २४ उ.१ सु.१-२ गा.१-३ २२०१-२७ श. २४ उ. १ सु. ३-११७ २२२८-३४ श. २४ उ. २ सु. २-२७ २२३५-३८ श. २४ उ. ३ सु. २-१८ २२३९
श. २४ उ. ४-११ सु. १ २२३९-५८ श. २४ उ. १२ सु. १-५५
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २२५८-५९ श. २४ उ. १३ सु. २-३ २२५९
श. २४ उ. १४ सु. १ २२५९
श. २४ उ. १५ सु. १ २२५९-६० श. २४ उ. १६ सु. १ २२६०
श. २४ उ. १७ सु. १-२ २२६१ श. २४ उ. १८ सु. १ २२६१ श. २४ उ. १९ सु. १ २२६१-७७ श. २४ उ.२० २२७७-८५ श. २४ उ. २१ सु. १-२७ २२८५-८६ श. २४ उ. २२ सु. १-९ २२८६-९० श. २४ उ. २३ सु. १-१२ २२९०-९७ श. २४ उ. २४ सु. १-२९ ४२. आत्मा अध्ययन (पृ. २२९८-२३०५)
स्थानांग सूत्र २३००
सु. २ २३०१ अ. २ उ.२ सु. ७१ २३०५ अ. २ उ. ४ सु. १०८
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २३०१ श. १२ उ. १० सु. १ २३०३-०५ श. १२ उ. १० सु. २-८ २३०५ श.१२ उ.
सु. ९ २३०० श. १२ उ. १० सु. १०-१८ २३०२-०३ श. १७ उ. २ सु. १७ २३०३ श. २० उ. ३ सु. १ ४३. समुद्घात अध्ययन (पृ. २३०६-२३४३)
स्थानांग सूत्र २३०८ टि. अ. ४
सु. ३८० २३०९
सु. ३८० २३०८ टि. अ. ७ सु. ५८६ २३०९ टि. अ.७
सु. ५८६ २३३९ टि. अ.८
सु. ६५२
SHARMATHISRUSLIMLAIRLINELANATIMILAINITISHTHANIHIRIHIRIDIHIMAHILER MAH
A
A
S HTHHTHHTHHATANTHISITORITERARTHI
P-13

Page #606

२३३९
२३०९ २३१०
२३०९
पडि.३
هي
पद.३६
२३११
पृष्ठांक
स्थल निर्देश समवायांग सूत्र टि. सम.६
सु. ५ २३०८ टि. सम.७
सु. २ टि. सम.८
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २३०८ टि. श. २ उ. २ सु. १ २३२६-२७ श. ६ उ. ६ सु. ३-८
___ टि. श. १३ उ. १० सु. १ २३०९ टि. श. १७ उ. ६ सु. १(२) २३०९
श. २४ उ. १२ २३०९
उ. १२ सु. २० श. २४ उ. १२
१२ सु. ४६ २३११ श. ३४ उ. १ सु. ७५ २३११ श. ३४ उ. २ सु. ६
श. ३४ उ. ३ सु. १ २३११ श. ३४ उ. ४-११
औपपातिक सूत्र २३३८
सु. १३१-१३२ २३३९
सु. १३३-१४० २३३७
सु. १४१-१४२ २३३९
सु. १४३ २३३९
सु. १४४ २३४०
सु. १४५-१४६ २३४१
सु. १४७-१५० २३४३
सु. १५१-१५५
जीवाभिगम सूत्र २३०९ टि. पडि.१ सु. १३(९) २३२८ पडि.१
सु. १३-४१ २३०९ टि. पडि.१ सु. १६-३० २३०९ टि. पडि.१
सु. २६ २३०८ टि. पडि.१ सु. ३२ २३१० पडि.१
सु. ३५-३६ २३०९ टि. पडि.१
सु. ३८
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २३१० पडि.१
सु. ३८-४० २३०९ टि, पडि.१
सु. ४१ २३१० पडि.१
सु. ४१ टि. पडि.१
सु. ४२ पडि.३ सु. ८८(२) टि. पडि.३
सु. ९७(१) २३२८
सु. ९७ २३११-१२ पडि.३
सु. २०३ २३१२ पडि.३
सु. १११२-१११३ (तेरा.)
प्रज्ञापना सूत्र २३०८ पद.३६
सु. २०८५ २३०८
सु. २०८६ २३०८ पद.३६
सु. २०८७-२०८८ २३०८-०९ पद.३६
सु. २०८९-२०९२ २३१२-१४ पद.३६
सु. २०९३-२१०० २३१४-२१ पद.३६
सु. २१०१-२१२४ २३२८-३२
सु. २१२५-२१३२ २३३३-३७ पद.३६
सु. २१३३-२१४६ २३३२-३३
सु. २१४७-२१५२ २३२१-२५ पद.३६ सु. २१५३-२१६७ २३३७-३९ पद.३६
सु. २१६८-२१६९ २३३७ पद.३६
सु. २१७० २३३९ पद.३६
सु. २१७१ २३३९ पद.३६
सु. २१७२ २३४० पद.३६
सु. २१७३ २३४१ पद.३६
सु. २१७४ २३४१-४३ पद.३६
सु. २१७५-२१७६ ४४. चरमाचरम अध्ययन (पृ. २३४४-२३६७)
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २३४९ टि. श. ८ उ. ३ सु. ८ २३५७-५८ श. १४ उ. ४ सु. ९ २३४९-५२ श.१८ उ.१ सु.६४-१०२ २३४६
श. १८ उ.१ सु. १०३
पद.३६
MAHARIHITHIHITHHATIHARIWARIHARITHILIHATHIMILAI
MINAITHINHITHILIMITEHRITHHTHHHEER
H
A
RITHILIHATITUTOTATIVATURTHISTANTULTURTHIAHINICHITTHIMIRMIRISHITION
P-14

Page #607

पृष्ठांक
स्थल निर्देश
२३७१ २३७२ २३९१
सु. २ सु. २ सु.
م
لي
به
२३७१ २३७१ २३७२ २३७२ २३७३ २३७३ २३७४
لي
به
टि. श. २५ उ. २ टि. श. २५ उ. २ टि. श. २५ उ. २
जीवाभिगम सूत्र टि. पडि.१ टि. पडि.१ टि. पडि.१ टि. पडि. टि. पडि.१ टि. पडि.१ टि. पडि.१
प्रज्ञापना सूत्र
पद १ टि. पद १ टि. पद १
पद १ पद १ पद १ पद १ पद १
لي به
पृष्ठांक
स्थल निर्देश
जीवाभिगम सूत्र २३५२ पडि.९
सु. २३६ २३५२ टि. पडि.९
सु. २३६ २३६७ टि. पडि.९
सु. २३६
प्रज्ञापना सूत्र २३५२ पद.३
सु. २७४ २३६७
सु. ७७४-७७६ २३५८-६६ पद १०
सु. ७८१-७९० २३५३
सु. ७९७-८०१ २३५४-५७ पद १०
सु. ८०२-८०६ २३४६-४९ पद १०
सु. ८०७-८२९ २३४६ पद १०
सु. ८२९ गा.१ २३६७ पद १८
सु. १३९७-१३९८ ४५. अजीव द्रव्य अध्ययन (पृ. २३६८-२३९१)
स्थानांग सूत्र २३७३ टि. अ.५ उ.१ सु. ३९०/१ २३७३ टि. अ. ५ उ. १ सु. ३९०/२
समवायांग सूत्र २३७१ __ टि. सम.
सु. १४९ २३७१ टि. सम.
सु. १४९ व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २३७१ टि. श. २ उ. १० सु. ११ २३७२ टि. श. २ उ. १० सु. ११ २३७२ __टि. श. ८ उ.१ सु. ४८ २३७३ टि. श. ८ उ. १ सु. ४८ (१-२) २३७४ टि. श. ८ उ.१ सु. ४८ (१-२) २३७२ टि. श. ८ उ.१
सु. ७४ २३७३ टि. श. ८ उ.१ २३७३ टि. श. ८ उ. १ सु. ७६ २३७३ टि. श. ८ उ.१ सु. ७७ २३७४
टि. श.८ २३७४
टि. श.८ उ.१ २३७१ श. २५ उ. २ सु. २
सु. १ (१-५)
२३७४-७७ २३७१ २३७२ २३७२ २३७२-७४ २३७७-७९ २३७९-८२ २३८२-८८ २३८८-९१
सु. ५ सु. ६ सु. ७-८ सु. १० (१-२) सु. ११(१-५) सु. १२(१-८) सु. १३(१-५)
पद १
गा.५-६ गा.१०
गा.१५ गा.१६
२३७१ २३७२ २३७२ २३७३ २३७३ २३७३ २३७४ २३७४ २३७५ २३७६ २३७६ २३७७
उत्तराध्ययन सूत्र टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६
अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ.३६
गा.१७ गा.१८ गा.१९-२० गा.२१
सु. ७५
गा.२२ गा.२३
ધ
गा.२४ गा.२५
THEHEATHEIRRHE
AHIMITEMAITHILIPIHINHINHINDIMEINEHIMALAIHIRAILERIMETHLE
E HHRIAHINSTITHHIHEMISTRITISHTHHHHHHATURTHIUTERISTITLEHEHOREILLIUARHIHARIHENTINE
P-15

Page #608

H
H HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHEHEALHESHAREHRISHNASILASAHELAIEEHATI VIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII m
टि.
आग
गा.२६ गा.२७ गा.२८ गा.२९ गा.३०
स्थल निर्देश टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६
अ. ३६
अ. ३६ __ अ. ३६
गा.३१
अ. १
بی
पृष्ठांक २३७७ २३७८ २३७९ २३८० २३८० २३८१ २३८१ २३८२ २३८३ २३८४ २३८४ २३८५ २३८६ २३८६ २३८७ २३८८ २३८८ २३८९ २३९० २३९० २३९१
३१
स.१
अ.२
गा.३२ गा.३३ गा.३४ गा.३५ गा.३६ गा.३७ गा.३८ गा.३९ गा.४० गा.४१ गा.४२ गा.४३ गा.४४ गा.४५ गा.४६
अ. ३६
अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६ टि. अ. ३६
__ अनुयोगद्वार सूत्र टि. अणु. टि. अणु. टि. अणु. टि. अणु.
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २३७३ टि. अणु.
सु. ४३० २३७३ अणु.
सु. ४३१ २३७३ अणु.
सु. ४३२ २३७४ टि. अणु.
सु. ४३३ २३७४ टि. अणु.
सु. ४३४ ४६. पुद्गल अध्ययन (पृ. २३९२-२५८२)
स्थानांग सूत्र २५०२ २५५४ अ. १
सु. ३८ २३९९-२४००
सु. ४३ २४९०-९१
सु. ४८ २५५३
उ. २ सु. ७३ (१-८) २५५४
उ. २ सु. ७३ (९) २४४७
उ.३ सु.७४ २३९९
अ.२
उ. ३ सु. ७५ २३५४-५५ अ. २
सु. ७५ २४९१ अ.२
सु. १२६ २४९०
उ.१ सु. १४६ २४६३ टि. अ. ३ उ. ३ सु. १९२ २४६३
उ. ४ सु. २११ २४९१
२३४ २४०१
सु. २६५ २४९१
सु. ३८८ २४०१
सु. ३९० २४९१ २४९१
सु. ५४० २४३५
सु. ५४८ २४९१-९२
सु. ५९३ २४०१ टि.
सु. ५९९ २४९२ २४९२
सु. ७०३ २५५३ अ.१०
सु. ७०५
xxwwwwww
२१९ २२०
44444
४७४
२३७२ २३७३ २३७३ २३७३ २३७४ २३७४ २३७१ २३७१ २३७२ २३९१ २३७२
"
M
ہم ہی ہی ہی ہی ہی ہی ہی ہی ہم
२२४
४०० ४०१
४०२ सु. ४०३ सु. ४२९
... G Gm
टि. अणु. टि. अणु.
अणु.
टि. अणु.
HTTARAISINHEATHERUTHDAIITBHIMJHIRALHARITTERJERHITTARIAHINICHHETRIORRHEMARATHIHE
MEHTEHRIRAMERIHARTHRITRATHIHHATE
R MER
a
mes
tenmental
P-16

Page #609

पृष्ठांक
स्थल निर्देश
अ. १०
श. ८ श. ८
८ ८
उ. ९ उ. ९ उ. ९ उ.९
श. ८ श. ८
उ. ९ उ. ९
सु. ३७-४० सु. ४१-४९ सु. ५० सु. ५१-६५ सु. ६६-७० सु.७१-७४ सु. ७५-८१ सु. ८२ सु. ८३-८९ सु. ९०-९६ सु. ९७-११९ सु. १२०-१२८ सु. १२९
श.८
mi mi mi mi mi mi mi
m
GG G G
m
टि.
m
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २४९०
सु. ७०७ २४९२ अ. १०
सु. ७८३
समवायांग सूत्र २४०२
सम.२२
व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २५७९-८२ श. १ उ.१ सु. ६ २५११ श. १ उ. ४ सु. ७-१० २५४७-४९ श.१ उ. १० सु. १ २५२४-२५ श. ५ उ. ७ सु. १-२ २५२२-२४
सु. ३-८ २५१२-१३
सु. ९-१० २५२०-२२
सु. ११-१३ २५२६-२७
सु. १४-२१ २५२७-२८
सु. २२-२८ २५०१
सु. २९ २४९३-९६ श. ५ उ.८ सु. १-९ २५७९
श. ६ उ.६ सु. ३६ २४६३ श. ८
सु. ३ २४०१-०२ श. ८ उ. १ सु. १९-२२ २४६४-७६
सु. ४-४५ २४७६-७७
सु. ४६-४७ २४७७-७८
सु. ४८ २४७८-८५
उ. १ सु. ४९-७९ २४८५-८७
सु. ८०-८५ २४८७-८८
उ. १ सु. ८६-८८ २४८८-८९
सु. ८९-९० २४९०
८ उ.१
सु. ९१ २५५५
श.८ उ.९ सु. १ २५५५-५६ श. ८ उ. ९ सु. २-११ २५५६-५९ श. ८ उ. ९ सु. १२-२३
m
२५६१-६२ २५६२-६४ २५६४ २५६४-६६ २५६६-६७ २५६७-६८ २५६८-७० २५७० २५७०-७१ २५७१-७२ २५७२-७६ २५७६-७८ २५७८-७९ २४८९ २४३४-३५ २४४७-६३ २५०४ २५०५ २५०५-०६ २५०६-०९ २५०९-१० २५१० २५१०-११ २५१० २४२९-३० २४३० २४३० २४३०-३१ २४३१-३२ २४३२-३३ २४३३ २४३३ २४३३
m
m
उ.१
m
श.८ श.८ श. ९ श. ११ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श. १२ श.१२ श. १२ श. १२ श. १२ श.१२ श. १२ श. १२
उ. ९ उ. ९ उ. ३२ उ.९ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ. ४ उ.५ उ.५ उ.५ उ. ५ उ. ५ उ.५ उ.५ उ.५ उ.५
सु. २२-२५ सु. १-१३ सु. १४ सु. १५-१७ सु. १८-२७ सु. २८-४६ सु. ४७-४९ सु. ५०-५२ सु. ५३ सु. ५४ सु. २-७ सु.८ सु. ९-११ सु. १२-१७ सु. १८ सु. १९-२५
उ.१
उ.
m
m
उ.९
सु. २४
सु. २७-२९ सु. ३०
२५६०-६१
श. ८
उ. ९
सु. २५-३६
IMITUTHIATIMITATURALIARRHAIRLHARATRAILESHARIRALHALILABLALASAILAILITIANILITICISITAMILMINEC
H
A NICAPITATUTTHUTATUTHITIATIMEAURBATILI
TARATHITTER
mmam
P-17

Page #610

Mitmlambeshetatematithimitraamaintment
स्थल निर्देश
श. २५ श. २५
उ. ३ उ. ३
地
山
श. २५
२५ २५
<
श. २५
<
श. २५
<
.
२५
<
<
<
w
पृष्ठांक २४४५-४६ २४४६-४७ २४४७ २५१२ २५०४ २५३६-३८ २५३८-३९ २५३९ २५३९-४० २५४०-४१ २५४१-४२ २५४३-४५ २५४५-४७ २५१३ २५३३ २५३३-३४ २५३४ २५३५ २५३५-३६ २५२५-२६ २५२८-२९ २५२९-३० २५३०-३१ २५३१-३३
२५
mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi mi
सु. ५१-६० सु. ६१-६४ सु. ६५-६७ सु. १०९-११३ मु. ८७-९५ सु. ९६-१०५ सु. १०६-११० सु. १११-११७ सु. ११८ सु. ११९-१२० सु. १२१-१२५ सु. १२६-१५३ सु. १५४-१७३ सु. १७४-१८८ सु. १८९-१९२ सु. १९३-१९८ सु. १९९-२०६ सु. २०७-२०९ सु. २१० सु. २११-२१६ सु. २१७-२२८ सु. २२९-२४० सु. २४१-२४४ सु. २४५
२५
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २४३३
श. १२ उ. ५ सु. ३१ २४३३ श. १२ उ. ५ सु. ३२ २४३४
श. १२ उ.५ सु. ३३-३४ २४३४ . श. १२ उ. ५ सु. ३५ २४३२ श. १२ उ. ५ सु. ३६ २५१३-२० श. १२ उ. १० सु. २७-३३ २४०२-०३ श. १४ उ. ४ सु. १-४ २५०३ श. १४ उ. ४
सु.८ श. १४ उ. सु. ४-११ २५०३ श. १६ उ.८ सु. १३ २४९८-९९ श. १८ उ.६ सु. १-५ २४०३-०४ श. १८ उ. सु. ६-१३ २४०४ टि. श. १८ उ. ६ २४०५ टि. श. १८ उ.६ २४०७ टि. श. १८ उ.६ २४०९ टि. श. १८ उ.६ २४१३
टि. श. १८ उ. सु. १० २५२२ श. १८ उ. १० सु. ४-७ २४३१ श. १८ उ. १० सु. ९-१२ २४९९-२५०० श. १९ उ. ८ . सु. २१-२५ २४००-०१ श. १९ उ. सु. ११-१४ २४०४-२९
सु. १-१४ २५०२-०३
सु. १५-१९ २४९२-९३ श. २५ उ. २ सु. ८-१० २४३५ श. २५ उ. ३ २४३५
श. २५ उ.३ सु. २-५ २४३५-३६ श. २५ उ. ३ २४३७ टि.
सु. ७-१० २४३८
श. २५ उ. ३ सु. ११-२१ २४३८-३९
सु. २२-२७ २४३९-४० . श. २५ उ. ३ सु. २८-३६ २४४०-४४ श. २५ उ.३ सु. ३७-४१ २४४४-४५ श. २५ उ. ३ सु. ४२-५०
<
<
<
श. २५ श. २५
<
श. २५
<
<
२४७७ २५८२ २४९६-९८
श. २५ उ. ४ श. २५ उ. ४ श. २५ उ. ४
जीवाभिगम सूत्र पडि. पडि.३ पडि.३
प्रज्ञापना सूत्र टि. पद १
पद ३ टि. पद ३
m
सु. ७७ सु. १८९
m
| २४७७
२५००
सु. ६ सु. ३२६-३२७ सु. ३३०
| २५४०
| BhutinatERMAHILAMHITARTHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHRIERRIOSINDHURINAROINEMUIRIDHIROHITISHTHHTHHTHHHHITamatumDHISHTHHTHHTHHTHHTHHTHHTHHITrenitalim
P-18

Page #611

am
h antinumanAmANaMIRRHEREmaithilianimatathimiliasataramaARAHIHATHERHITWARENamasamutuaHAHIRealithaantitati
पृष्ठांक
अ. ३ अ. ३ अ.३ अ.३
mm"
mi m
i
mi mi mi mi mi
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २५४१ टि. पद ३
सु. ३३१-३३२ २५००-०१ पद ३
सु. ३३२ २५०१-०२ पद ३
सु. ३३३ २५४२ टि. पद ३
सु. ३३३ २४३५ टि. पद १०
सु. ७९१ २४३७-३८ पद १०
सु. ७९२-७९६ २४८२ टि. पद २१
सु. १५१४-१५२०/५१ २४८३ पद २१
सु. १५५३/९-१० उत्तराध्ययन सूत्र २४०२ अ. ३६
गा.११ २४०२ अ. ३६
गा. १३-१५ २५५४ अ. २८
गा.१२-१३ अनुयोगद्वार सूत्र २५४९-५२
सु. ५२-७२ २४४०
सु. १७८-१७९ प्रकीर्णक (पृ. २५८३-२६१३)
स्थानांग सूत्र २५८५
सु. ६-९ २५८५ २५८५ २५८५ २५८५ २५८५
सु. २४-२५ २५८५
सु. २७-३० २५८५
<Page #612

HHHHHHHHHHIBIRHIHOHIRAUTORRITERTAITHTHHTHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHITEHEARHHHHHermelm
०
०
०
सु. ७४५
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २६०३
सु. ६७५ २६०२
सु. ६७६ २५८६ टि.
सु. ६७७ २६०३
सु. ७३० २६०५
सु. ७४० २६०५
सु. ७४३ २६०३-०४ २६०५
सु. ७५९ २६०४
सु. ७६५
समवायांग सूत्र २५८५ सम.१
सु. ६-७ सम.७
सु.१ व्याख्याप्रज्ञप्ति सूत्र (भगवती सूत्र) २६०९-१० श.१ उ. ८ सु. ९ २६०५-०६ श. १ उ. ९ सु. २८
पृष्ठांक
स्थल निर्देश २६१०-११ श. ५ उ. ९ सु. १-२ २६११-१२ श. ७ उ.७ सु. २०-२३ २५८७-९० ८ उ. २ सु. १-१९ २६१३
१० उ. ३ सु. १८ २५९७-२६०० १४ उ. ७ . सु. ४-१०
श. १७ उ. ३ सु.१ २६०६-०७ श. १७ उ. ३
सु. २-१० २६०७-०९ १७ उ. ३ सु. ११-२१
प्रज्ञापना सूत्र २६१२-१३ पद १५ उ. १ सु. ९९९ २५८८ टि. पद २१ सु. १५१८
उत्तराध्ययन सूत्र २६१३ अ. ३६
गा.२४८-२४९ अनुयोगद्वार सूत्र २५८६ अणु.
सु. ४२८ २५८७ अणु.
सु. ५२०
THEHRESTHAHHHHHHHHTHHTHHTHHTRATIMAHARASHARAMHARIAHTOTTARAITHAITHIAHIN
HTTHIMATERImmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmHITHIERHIT
HIHmmmmmmmmmmmmmmmmmmms
P-20

Page #613

7:45
OOOOOOOOOO
€
TP-20A TO

Page #614

દ્રવ્યાનુયોગ
પરિશિષ્ટ-૩
સંકલનમાં પ્રયુકત સહાયક ગ્રન્થસૂચી.

- P-21
Fers ના
T
endary.org

Page #615

પરિશિષ્ટ - ૩
- સંકલનમાં પ્રયુકત સહાયક ગ્રન્થસૂચી
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
દ્રવ્યાનુયોગનો મૂળપાઠ મહાવીર જૈન વિદ્યાલય મુંબઈ, જૈન વિશ્વભારતી લાડનું, આગમ પ્રકાશન સમિતિ બિયાવરથી પ્રકાશિત આગમો અને સુત્તાગમેના આધારથી સંપાદન કરેલ છે. ઘણા સ્થાને જાવ વગેરેનો વાંચકોને સ્વાધ્યાયમાં
સગવડતા રહે તે લક્ષ્યથી સંશોધન-સંપાદન કરેલ છે. સૂત્રાંક બધા સ્થાને બિયાવર સમિતિની પ્રતિના આપેલ છે. સ્થાનાંગ - | સમવાયાંગના પાઠોમાં સૂત્રક આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષદ સાંડેરાવ અને મહાવીર વિદ્યાલય-મુંબઈના આપેલ છે. |
અનુવાદ પ્રાય: યુવાચાર્ય શ્રી મધુકરમુનિજીની બત્રીસી, ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન રાજકોટ, પૂજ્ય આચાર્ય ઘાસીલાલજી મ. સંપાદિત આગમ બત્રીસીના આધારે કરેલ છે.
આગમો અને ગ્રંથોના સંપાદક પ્રકાશકોના નામ સહિત સૂચી નીચેના સ્થળે આપેલ છે. આ ગ્રંથોના સંપાદકો અને પ્રકાશકોના ઘણા જ અમે આભારી છીએ.
– વિનયમુનિ !
– ડૉ. મુક્તિપ્રભા )
- - - - - - - - - - - - આચારાંગ સૂત્રમ્ (આયારંગસુત્ત).
સૂયગડાંગ સૂત્ર (ગુજ.). સંપાદક - મુનિરાજ શ્રી જખ્ખવિજયજી, સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી પ્રકાશક - શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ પ્રકાશક - શ્રમણી વિદ્યાપીઠ, ઘાટકોપર, મુંબઈ આચારાંગ સૂત્રમ્
સૂત્રકૃતાંગ (નિયુક્તિ) સંપાદક - શ્રીચન્દજી સુરાના
સંપાદક - ડૉ. પી.એલ. વૈદ્ય પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર 3.
ગસુત્ત).
સંપાદક આચારાંગ સૂત્રમ્
- મુનિ શ્રી જખ્ખવિજયજી સંપાદિકા
પ્રકાશક - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી
- મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ
સ્થાનાંગ સૂત્ર (મૂળ-હિન્દી) પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ
સંપાદક - મુનિશ્રી કન્વેયાલાલજી કમલ સૂયગડાંગસુત્ત (સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમ્)
પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષદૂ, સંપાદક - મુનિશ્રી જખ્ખવિજયજી,
સાંડેરાવ (રાજ.) પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ
ઠાણું સુત્ત (સાનુવાદ). સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમ્
સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી સંપાદક - શ્રી ચન્દજી સુરાના
પ્રકાશક - જૈન વિશ્વ ભારતી, લાડનૂ(રાજ.) પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશનસમિતિ, બિયાવર, સ્થાનાંગ સૂત્રમ્ (સાનુવાદ). સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમ્ (ભાગ ૧ થી ૪)
સંપાદક - . હીરાલાલજી શાસ્ત્રી” પૂજ્ય આચાર્ય જવાહરલાલજી મ.
પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમ્ (પ્રથમ અને દ્વિતીય શ્રુતસ્કન્ધ)
સ્થાનાંગ સૂત્રમ્ વ્યાખ્યાકાર - પં.શ્રી હેમચન્દ્રજી મ.
અભયદેવકૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - આત્મ જ્ઞાનપીઠ, માનસ મંડી
પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, સુરત સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમ્
સ્થાનાંગ સૂત્રમ્ (ભાગ ૧, ૨)
સંપાદક શીલાંકાચાર્ય નિર્યુક્તિ વગેરે ટીકા
- આચાર્યશ્રી આત્મારામજી મ.
પ્રકાશક પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, સુરત
- આ. આત્મારામ પ્રકાશન સમિતિ,
લુધિયાના (પંજાબ)
P-22

Page #616

સંપાદક
સ્થાનાંગ સૂત્ર ભાગ-૧ (ગુજ.). સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ સમવાયાંગસુત્ત (સમવાયાંગ સૂત્ર). સંપાદક - મુનિશ્રી જખ્ખવિજયજી પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ સમવાયાંગસુત્ત (મૂળ-હિન્દી) સંપાદક - મુનિશ્રી કલૈયાલાલજી કમલ” પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષદ,
સાંડેરાવ (રાજ.) સમવાઓ (સાનુવાદ) સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી પ્રકાશક - જૈન વિશ્વ ભારતી, લાડનું (રાજ.) સમવાયાંગસુત્ત (સાનુવાદ) સંપાદક - ૫, હીરાલાલજી શાસ્ત્રી પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર સમવાયાંગસુત્ત અભયદેવકૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, મુંબઈ સમવાયાંગ સૂત્ર (ગુજ.) સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ(ગુજ.) વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ (ભગવતી સૂત્ર) વિયાહપષ્ણત્તિ સુત્ત (ભાગ ૧, ૨, ૩) સંપાદક
- પં. બેચરદાસ જીવરાજ દોશી પ્રકાશક - શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ ભગવતી સૂત્ર (ભાગ ૧ થી ૭). સંપાદક - પં. ઘેવરચન્દજી બાંઠિયા પ્રકાશક - શ્રી અખિલ ભારતીય સાધુમાર્ગી
જૈન સંસ્કૃતિ સંઘ, સૈલાના(મ.પ્ર.). શ્રી ભગવતી સૂત્ર (ભાગ-૧, ૨, ૩) અભયદેવસૂરીકૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - છગનલાલ ફૂલચન્દ્ર ઝવેરી, સૂરત શ્રી ભગવતી સૂત્ર (ભાગ ૧, ૨, ૩, ૪) સંપાદક - શ્રી અમરમુનિજી મ. પ્રકાશક - શ્રી આગમપ્રકાશન સમિતિ,બિયાવર શ્રી ભગવતી સૂત્ર (ગુજ.)(ભાગ-૧-૪) સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ
૬. પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર (સાનુવાદ)
સંપાદક - યુવાચાર્ય મધુકરમુનિજી મ. પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર (મૂળ), સંપાદક - ઉપાધ્યાય શ્રી કન્વેયાલાલજી મ.
કમલ પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર (સાનુવાદ).
- રતનલાલજી ડોસી પ્રકાશક - જૈન સંસ્કૃતિ રક્ષક સંઘ, સૈલાના પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર (ટીકા, હિન્દી-ગુજરાતી અનુવાદ) સંપાદક - જૈનાચાર્ય ઘાસીલાલજી મ. પ્રકાશક - શાસ્ત્રોદ્ધાર સમિતિ, અમદાવાદ ઔપપાતિક સૂત્ર અભયદેવસૂરિ કૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, મુંબઈ ઓવાઈયે સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી પ્રકાશક - જૈન શ્વેતામ્બર તેરાપંથી મહાસભા,
કલકત્તા ઉવવાઈય સુત્ત અનુવાદક - આચાર્ય શ્રી ઉમેશમુનિજી "અણુ” પ્રકાશક - શ્રી અખિલ ભારતીય સામાર્ગી
જૈન સંસ્કૃતિ રક્ષક સંઘ, સૈલાના ઔપપાતિક સૂત્ર સંપાદક - ડૉ. છગનલાલ શાસ્ત્રી
પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર ૮.
જીવાભિગમ સૂત્ર મલયગિરિકૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - દેવચન્દલાલભાઇ જૈન પુસ્તકોદ્વાર
ફંડ, મુંબઈ જીવાભિગમ સૂત્ર સંપાદક
- પૂજ્યશ્રી અમોલકઋષિજી મ. પ્રકાશક - લાલા જ્વાલાપ્રસાદસુખદેવ સહાય,
સિકન્દ્રાબાદ જીવાભિગમ સૂત્ર (ભાગ-૧-૨) સંપાદક - રાજેન્દ્રમુનિજી મ. પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર
P–23.

Page #617

જીવાભિગમ સૂત્ર (ભાગ-૧ થી ૩). સંપાદક - જૈનાચાર્ય પૂજ્યશ્રીઘાસીલાલજી મ. પ્રકાશક - જૈન શાસ્ત્રોદ્ધાર સમિતિ, અમદાવાદ પષ્ણવણા સુત્ત (ભાગ ૧-૨) સંપાદક - મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મ. પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર (ભાગ - ૧, ૨, ૩) સંપાદક - શ્રી જ્ઞાનમુનિજી મ. પ્રકાશક - શ્રીઆગમપ્રકાશનસમિતિ,બિયાવર પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર (ભાગ ૧-૫) સંપાદક - જૈનાચાર્ય પૂજ્ય શ્રી ઘાસીલાલજી મ. પ્રકાશક - જૈન શાસ્ત્રોદ્ધાર સમિતિ, અમદાવાદ પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર મલયગિરિકૃત વૃત્તિ ટીકા સહિત
પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, મુંબઈ ૧૦. ઉત્તરયણાણિ (મૂળ).
સંપાદક - મુનિશ્રી કન્વેયાલાલજી કમલ” પ્રકાશક - આગમ અનુયોગટ્રસ્ટ, અમદાવાદ ઉત્તરઋયણાણિ (મૂળ) . સંપાદક
- મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મ. પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ ઉત્તરઝયણાણિ (સાનુવાદ). સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી પ્રકાશક - જૈન શ્વેતામ્બર તેરાપંથી મહાસભા,
કલકત્તા ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર (ભાગ : ૧, ૨, ૩). સંપાદક
- પૂજ્ય આચાર્યશ્રી આત્મારામજી મ. પ્રકાશક - આચાર્ય શ્રી આત્મારામ પ્રકાશન
સમિતિ, લુધિયાના ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર (ગુજરાતી) સંપાદક - યુવા પ્રણેતા ધીરજમુનિજી મ. પ્રકાશક - વીતરાગ પ્રકાશન, રાજકોટ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર (ગુજરાતી) (ભાગ-૧) સંપાદિકા - બા.બ્ર. લીલમબાઈ મહાસતીજી
પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ ૧૧. નંદીસૂત્ર (મૂળ)
સંપાદક - મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ
નદીસૂત્ર (સાનુવાદ) સંપાદક - આચાર્ય શ્રી આત્મારામજી મ. પ્રકાશક - આચાર્ય આત્મારામ પ્રકાશન
સમિતિ, લુધિયાના નદીસૂત્ર (સાનુવાદ). સંપાદક - યુવાચાર્ય મધુકરમુનિજી મ. પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર નિંદીસૂત્ર (મૂળ). - સંપાદક - ઉપાધ્યાય શ્રી કન્ફયાલાલજી કમલ' પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ નંદી સૂત્ર (ગુજરાતી) સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી
પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ ૧૨. અણુઓગદ્દાર (મૂળ)
સંપાદક - મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મ. પ્રકાશક - મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ અનુયોગદ્વાર સૂત્ર સંપાદક - પં. મુનિશ્રી કન્વેયાલાલજી કમલ” પ્રકાશક - વર્ધમાનવાણી પ્રચારક કાર્યાલય,
લાડપુરા (રાજ.) અનુયોગદ્વાર સૂત્ર હેમચન્દ્રકૃત વૃત્તિ સહિત પ્રકાશક - આગમોદય સમિતિ, મુંબઈ અનુયોગદ્વાર સૂત્ર (ભાગ ૧-૨ સાનુવાદ) સંપાદક
- પં.રત્ન જ્ઞાનમુનિજી પ્રકાશક - શાલિગ્રામ પ્રકાશન સમિતિ, ગુડગાંવ અનુયોગદ્વાર સૂત્ર સંપાદિકા - બા.બ્ર.લીલમબાઈ મહાસતીજી પ્રકાશક - ગુરૂપ્રાણ ફાઉન્ડેશન, રાજકોટ અનુયોગદ્વાર સૂત્ર સંપાદક - યુવાચાર્ય મધુકરમુનિજી
પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર ૧૩. સંપૂર્ણ જૈનાગમ બત્રીસી (સાનુવાદ)
સંપાદક - આચાર્યશ્રી ઘાસીલાલજી મ.
પ્રકાશક - જૈન શાસ્ત્રોદ્ધાર સમિતિ, અમદાવાદ ૧૪. સંપૂર્ણ જૈનાગમ બત્રીસી (સાનુવાદ)
સંપાદક - આચાર્યશ્રી અમોલકઋષિજી મ. પ્રકાશક - લાલા જ્વાલાપ્રસાદ સુખદેવસહાય,
હૈદ્રાબાદ
P-24

Page #618

પ્રકાશક
૧૫. સંપૂર્ણ જેનાગમ બત્રીસી
૨૮. જૈનાગમ નિર્દેશિકા (હિન્દી), સંપાદક - યુવાચાર્ય મધુકરમુનિજી
સંપાદક - ઉપાધ્યાય શ્રી કન્વેયાલાલજી મ. પ્રકાશક - આગમ પ્રકાશન સમિતિ, બિયાવર
'કમલ” ૧૬, અંગ સુજ્ઞાણિ (ભાગ-૧, , ૩) (મૂળ)
પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ પ્રકાશન પરિષદ સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી
દિલ્હી – સાંડેરાવ પ્રકાશક - જૈન વિશ્વભારતી, લાડનું
૨૯. ધર્મકથાનુયોગ ભાગ-૧-૨ (સાનુવાદ) ૧૭. ઉવંગ સુજ્ઞાણિ (ભાગ-૧, ૨) (મળ)
સંપાદક - ઉપાધ્યાયશ્રી કલૈયાલાલજી મ.
કમલ' - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી સંપાદક
પ્રકાશક - જૈન વિશ્વભારતી, લાડનું પ્રકાશક
- આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ
૩૦, ગણિતાનુયોગ (સાનુવાદ) ૧૮, નવ સુજ્ઞાણિ (મૂળ)
સંપાદક - ઉપાધ્યાયશ્રી કચૈયાલાલજી મ. સંપાદક - આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી
કમલ” પ્રકાશક - જૈન વિશ્વભારતી, લાડનું
પ્રકાશક - આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ ૧૯. અંગપવિઠ (ભાગ-૧ થી ૩) (મૂળ)
૩૧. ચરણાનુયોગ ભાગ-૧-૨ (સાનુવાદ) સંપાદક - શ્રી રતનલાલજી ડોશી
સંપાદક - ઉપાધ્યાયશ્રી કન્ધયાલાલજી મ. પ્રકાશક - જૈન સંસ્કૃતિ રક્ષક સંઘ, સૈલાના
કમલ” ૨૦. અનંગપવિઠ (મૂળ)
- આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ સંપાદક - શ્રી રતનલાલજી ડોશી
૩૨. કર્મગ્રંથ ભાગ ૧ થી ૬ (સાનુવાદ) પ્રકાશક - જૈન સંસ્કૃતિ રક્ષક સંઘ, સૈલાના સંપાદક - શ્રીચંદજી સુરાણા, ૫. દેવકુમારજી ૨૧. સુત્તાગમે (ભાગ ૧, ૨) સંપાદક - શ્રી ફૂલચંદજી મ. મુફભિક
પ્રકાશક - મરૂધરકેશરી સાહિત્ય પ્રકાશન પ્રકાશક - સૂત્રાગમ પ્રકાશન સમિતિ, ગુડગાંવ
સમિતિ, બિયાવર અત્યાગમે
૩૩. કર્મવિજ્ઞાન - ભાગ ૧ થી ૯ (હિન્દી) સંપાદક
સંપાદક - શ્રી ફૂલચંદજી મ. 'પુષ્ફભિકબુ'
- આચાર્ય દેવેન્દ્રમુનિજી મ.
પ્રકાશક પ્રકાશક - સૂત્રાગમ પ્રકાશન સમિતિ, ગુડગાંવ
- તારક ગુરૂ ગ્રંથાલય, ઉદયપુર
૩૪, આગમ સાહિત્ય - મનન મીમાંસા (હિન્દી) ૨૩, આગમસુધાસિબ્ધ : ભાગ ૧ થી ૧૪
સંપાદક - આચાર્ય દેવેન્દ્રમુનિજી મ. સંપાદક - આચાર્યશ્રી વિજય જિનેન્દ્ર સૂરિ
પ્રકાશક - તારક ગુરૂ ગ્રંથાલય, ઉદયપુર પ્રકાશક - હર્ષપુષ્પામૃત ગ્રન્થમાલા શાંતિપુરી, .
૩૫, જૈન સિદ્ધાંત બોલ સંગ્રહ ભાગ ૧ થી ૭ | (સૌરાષ્ટ્ર)
સંપાદક - પં. ઘેવરચંદજી 'વીરપુત્ર' ૨૪. આગમ સુજ્ઞાણિ મૂળ (૪૫ આગમ) ભાગ ૧ થી ૪૫
પ્રકાશક -- શ્રી અગરચંદ ભૈરોદાન સેઠીયા, સંપાદક - મુનિ દીપરત્નસાગરજી
બીકાનેર ૨૫, આગમ દીપ ભાગ ૧ થી ૭ (૪૫ આગમ ગુજ, અનુ.) ૩. ક્રિયાકોશ (સાનુવાદ). સંપાદક - મુનિ દીપરત્નસાગરજી
સંપાદક - શ્રીચન્દ્રજી રામપુરિયા રક આગમ દીપ ભાગ ૧ થી ૧૨ (હિન્દી)
પ્રકાશક - શ્રીજૈન શ્વે. તેરાપંથી મહાસભા, સંપાદક - મુનિ દીપરત્નસાગરજી
કલકત્તા ૨૭. જૈનાગમ નવનીત ભાગ-૧ થી ૮ (હિન્દી સારાંશ) ૩૭. લેશ્યાકોશ (સાનુવાદ)
સંપાદક - આગમ મનીષી શ્રી તિલોકમુનિજી. સંપાદક - શ્રીચંદજી રામપુરિયા પ્રકાશક - આગમ નવનીત પ્રકાશન સમિતિ, પ્રકાશક - શ્રી જૈન . તેરાપંથી મહાસભા, સિરોહી (રાજ.)
કલકત્તા
૨૨,
P-25

Page #619

૩૮. અભિધાન રાજેન્દ્ર કોશ (ભાગ ૧ થી ૭)
સંપાદક - આચાર્યશ્રી રાજેન્દ્ર સૂરિશ્વરજી પ્રકાશક - સમસ્ત જૈન શ્વેતામ્બર ત્રિસ્તુતિક
સંઘ, રતલામ ૩૯, જૈનેન્દ્ર સિદ્ધાન્ત કોશ (ભાગ ૧ થી ૪)
સંપાદક - મુલ્લક જિનેન્દ્ર વર્ણી
પ્રકાશક - ભારતીય જ્ઞાનપીઠ (ન્યુ દિલ્હી) ૪૦. નાલન્દા વિશાળ શબ્દ સાગર
સંપાદક - શ્રી નવલજી
પ્રકાશક - આદર્શ બુક ડિપો, દિલ્હી ૪૧. પાઈઅ - સદ્ મહષ્ણવો (દ્ધિ. સં.)
સંપાદક - પં. હરગોવિન્દદાસ ટી. શેઠ સંપાદક - ડૉ. વાસુદેવશરણ અગ્રવાલ
પં. દલસુખભાઇ માલવણિયા - પ્રાકૃત ગ્રન્થ પરિષદુ, વારાણસી-૫
૪૨. અમર કોષ
રામાશ્રયીટીકા
પ્રકાશક - નિર્ણય સાગર પ્રેસ, મુંબઈ ૪૩. સ્થાનાંગ-સમવાયાંગ
સંપાદક - પં.શ્રી દલસુખભાઇ માલવણિયા
પ્રકાશક - ગુજરાત વિદ્યાપીઠ, અમદાવાદ-૧૪ ૪૪. પ્રાકૃત-હિન્દી કોપ
સંપાદક - ડૉ. કે. આર. ચન્દ્રા પ્રકાશક - પ્રાકૃત જૈન વિદ્યાવિકાસ ફંડ,
અમદાવાદ ૪૫. સંસ્કૃત-હિન્દી કોપ
સંપાદક - ડૉ. આર્ટ
પ્રકાશક - મોતીલાલ બનારસીદાસ, દિલ્હી ૪૬. નાલંદા હિન્દી કોષ
સંપાદક - પૂ. પુરુષોતમ નારાયણ અગ્રવાલ પ્રકાશક - ન્યુ ઈમ્પીરિયલ બુક ડીપો, દિલ્હી
પ્રકાશક
Sા
વોરા હૈદ્રાબાદ, થી ,
પુસ્તકાલય અને જ્ઞાન ભંડારોનો આભાર... શ્રી વર્ધમાન સ્થાનકવાસી જૈન શ્રાવક સંઘ આભાર... (૧) એલ. ડી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઈન્ડોલોજી, અમદાવાદ સાંડેરાવ, સાદડી-મારવાડ, હરમાડા, પીઠ, કેકડી, (૨) વર્ધમાન જ્ઞાન ભંડાર મહાવીર કેન્દ્ર, આબુ પર્વત | કિશનગઢ, જોધપુર, શાહપુરા, સૂરસાગર (જોધપુર), આબૂ (૩) પ્રતાપજ્ઞાન ભંડાર મહાવીર કલ્યાણ કેન્દ્ર, મદનગંજ પર્વત, અંબાજી, અમદાવાદ, મુંબઈ, ધાનેરા (૪) સેવામંદિર પુસ્તકાલય રાવટી, જોધપુર
પૂના, સૂરત વગેરે સંઘ તેમજ શ્રી પ્રભુદાસભાઈ વોરા મુંબઈ, શ્રી (૫) મહાવીર ભવન પુસ્તકાલય નિંબાજની હવેલી, જોધપુર સાગરમલજી જહારમલજી સાંડેરાવ, શ્રી (૬) પંજાબ જૈન ભ્રાતૃસભા પુસ્તકાલય ખાર, મુંબઈ માંગીલાલજી સોલંકી પૂના, શ્રી સુરેશભાઈ શાહકુકરવાડા વગેરે (૭) જૈન સાહિત્ય વિકાસ મંડળ પુસ્તકાલય પાર્લા, મુંબઈ સગૃહસ્થ.
P-26

Page #620

પ્રયુકત આગમ વગેરેની સંકેત સૂચી आ. आया. आचारांग सूत्र
१७. चंद. चन्द्रप्रज्ञप्ति सूत्र २. सूय. सूत्रकृतांग सूत्र
१८. सूर. सूर्यप्रज्ञप्ति सूत्र ठाणं, ठा. स्थानांग सूत्र
१९. निर. निरयावलिका सूत्र ४. सम. समवायांग सूत्र
कप्प., कप्पिया. कल्पावतंसिका सूत्र विया., भग., वि. व्याख्याप्रज्ञप्ति, भगवती सूत्र
पुफिया. पुष्पिका सूत्र ६. णाया. ज्ञाताधर्मकथांग सूत्र
२२. पुष्फ.
पुष्पचूलिका सूत्र उवा. उपासकदशांग सूत्र
२३. वण्हि. वृष्णिदशा सूत्र अंत. अन्तकृद्दशांग सूत्र
२४. दस. दशवैकालिक सूत्र ९. अणुत्तरो. अनुत्तरोपपातिकदशा सूत्र ! २५. उत्त. उत्तराध्ययन सूत्र १०. पण्ह., प. प्रश्नव्याकरण सूत्र
नंदी सूत्र ११. विपाक. विपाक सूत्र
अणु.
अनुयोगद्वार सूत्र १२. उव. औपपातिक सूत्र
दसा., आया. दशाश्रुतस्कन्ध सूत्र, आचारदशा १३. राय. राजप्रश्नीय सूत्र
- २९. कप्प.
बृहत्कल्प सूत्र १४. जीवा. जीवाभिगम सूत्र । ३०. वव.
व्यवहार सूत्र १५. पण्ण. प्रज्ञापना सूत्र
! ३१. नि. निशीथ सूत्र १६. जंबू. जंबूद्वीपप्रज्ञप्ति सूत्र
३२. आव.
आवश्यक सूत्र
સંક્ષિપ્ત સંકેત સૂચિ
कप्प.
दशा
पइ.
पद प्रतिपत्ति
धम्म.
प्राभृत पृष्ठ
भाग
कल्पसूत्र प्रकीर्णक धर्मकथानुयोग गणितानुयोग चरणानुयोग द्रव्यानुयोग अध्ययन उद्देशक गाथा टिप्पण टीका स्थविरावली
वक्षस्कार
शतक
समवाय
श्रुतस्कन्ध सूत्र संपादक चरित्र
SP-27
=

Page #621

P-27A

Page #622

દ્રવ્યાનુયોગ
LESE C
- હ

વિગત
♦ દ્રવ્યાનુયોગ શબ્દસૂચિ
♦ ધર્મકથાનુયોગ પરિશિષ્ટ
♦ ચરણાનુયોગ પરિશિષ્ટ
♦ ચરણાનુયોગ શબ્દસૂચિ
પેજ નં.
P-29 થી P-102
For Private & Resonal Use Only
P–28
P-103 થી P-121
P-122 થી P-131
P-132 થી P-180
ગણિતાનુયોગ શબ્દસૂચિ P-181 થી P-216
www.jaihellbrary.org

Page #623

OOOOOOOOOOOOOOOOOOO
TTIT P-28A 100

Page #624

દ્રવ્યાનુયોગના વિશિષ્ટ શબ્દોની અકારાદિક્રમની સૂચી
(નોંધ : ભાગ-૧ પાના નં. ૧ થી ૬૦૪ સુધી, ભાગ બે પાના નં. ૬૦૫ થી ૧૩૪૭ સુધી, ભાગ ત્રણ પાના નં. ૧૩૪૮ થી ૨૧૧૨ સુધી અને भाग ४ पाना नं. २११३ थीं २८१३ सुधी छे, पाना नं. समंग आपेस छे.) भ्या समंग छे त्यां उस (-) आापेस छे.
पृष्ठ नं.
शब्द
शब्द
अइजाय (पुत्तपगार) अइयाणगिह
अउअ
अउअंग
अकडसंचिय
अककमवेयणिकम्म अकण्ण (अंतरदीवय)
अकम्मभूमग
अकम्मभूमगमणुस्मनपुंसग
अकम्मभूमय अकम्मभूमवकण्डलेस्स
अकम्मभूमयमणूस
अम्मभूमयमणूसी अकम्मभूमियमणुस्सित्थी
अकम्मादंड
अकम्प्रेस (सिगाव)
अकमहादंडवत्तिय ( किरियाठाण)
अकमहाभय
अकसाई
अकसायभाव
अकसायसमुग्घाय अकसायी
अकिरियाकुसल
अकिरियावाई
अकाइय
अकामणिज्जरा (देवायुबंधहेतु)
अकामनिकरण
अकालवासी
अकिच्च (पाणवहपज्जवणाम) अकित्ति (परिमन्नबणाम) अकिरिया
अकिंचणय
अकंत (पोग्गलपगार)

अ
१२४,१५७,१५९, ५२०,९४९,९५२,९५३,९७२
१४७१.१४७२,१५१६,१५२३.१५२७
अनंतस्सरया (अशुभकर्मानुभव)
अकोस (परीसह)
अक्खय
अखमा
अक्खाइयाणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा) १८८१ अक्वेव (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३१ १२९ अवामी १२९ अखेम अखेमरूव
अक्खरपुट्टिया (लिवी) अखरसुय ( श्रुतज्ञानभेद ) अक्खरसंबद्ध (भासासद्द )
२०४७, २०४८ १४९०
२१७
१७२,१७४,३८९,१८८२
१४३६,१४३८
२१७
११९८
११७२
११७३ १४३२.१४३६
२५९५
१०९१
१२९१,१२९२ २६०२
३६०-३६१
२३३५ अग्गबीय
११०८,११३८, ११३९,१२४२.१३४५,१४७१, अग्गमलिसी
अगड
अगणिकाय
अगणिजीवसरीर
अगतिसमावण्णग
अगतिसमावन्नग
१५१९,१५२१,२३५१,२३५२ अग्गच्चा (लोगंतियदेवनाम )
१५७,१६०,२९८,३४३,३४४,९६०
अग्णिच्चाभ (लोगंतियदेवनाम ) १५८६ अग्निभूई ( गणधरनाम) १६८३.१६८४ अग्निमाणव (देविंदनाम) १८७६ अमिसिह (देबिंदनाम) १३५३ अग्णीय (पूर्व) १४१८ अनचुदंसण १२३२,१३१८,१३७१ अचक्खुदंसण अणागारोवओग १२७४ अचक्युदंसणपज्जव ८२८,१२९७,१३४०, १३४१, १३४३, १३४७, अचक्खुदंसणलद्धी १६०२.१६०५,१९०९
अचक्युदंसणावरण
१४९
अचखुदंसणावरण ( दर्शनावरणीवकर्मानुभाव ) २३९९ अचक्खुदंसणावरणिज्ज (कम्म) १६४७ अचक्युदंसणी
१५०८
४२,८७७ अचक्बुदंसणोवउत्त
२२१ अचरिती
८२० अचरिम
अगम (आगासत्धिकायनाम )
अगमिव ( श्रुतज्ञानभेद)
२५५३
अगरूबलहुय ३१,४१,२८७, ३८०, ३८१,५४३,७८२,१४८१
अगस्यलहुयदव्य
अगुत्त
अगुत्ति (अशुभप्रवृत्ति)
अत्ति (परिग्गहपज्जवनाम ) अगुत्तिंदिया ( इत्थीपगार) अगुरुलहूणाम (कम्म) अगुरुलहुयणाम (कम्म) अगुरुलहुयपरिणाम
अगुरुलहुफासपरिणाम
पृष्ठ नं.
७१२ १३८० २४२९
१८७७
१८४६, १०४७
१८४७ १३०,२८२
१४४, १४७, १२५७
१४७, १४८
१७२७ ८,१७७ ३९
८२०,८२४
P-29

४१,१४८१
१८७३
७४७
१४१८
१८८०
१६२७
१५००,१५०२,१५०६
१२५,१२७ २४०२
५२३
६२६,१९२२-१९३२
१९१२
१९१२
६२३,६२९,६३०
१९१०
१९१०
८७२
६०, २४३३ ७७४,७७५,७७७
६०,१४१ १०२६
१६५,१५५४ १६४४
१४९८
६७,७२,७५,८०,८६,१५९,७८१,७८२, ७८३,१५५६,२०३०,२०३२, २०३३ ७७९ १२२,१२४
१५७,१७९,२६०, १३४७,१५१९,१५२०,१५२६,
१५२७,१५५९,१९६१,२०३४,२०३६, २०४३,२१३९,२३४६-२३६७

Page #625

२२४
२२६
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अचरिमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८ | अजीवकाय अचरिमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय
अजीवकिरिया
१२३३ अचरिमसमयअजोगिभवत्थकेवलनाण ९२८ | अजीवगुणप्पमाण
२५८६ अचरिमसमयउवसंतकसायवीयरायचरित्तारिय
अजीवणेसत्थिया (किरिया)
१२३६ अचरिमसमयउवसंतकसायवीयरायदसणारिय
२२२ अजीवदव्व
८,९,१४,३७,१३१,१३२,२३७१ अचरिमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय २१७३ अजीवदिट्ठिया (किरिया)
१२३५ अचरिमसमयनियंठ
१०९१ अजीवनाम (दुणामभेद)
१०२० अचरिमसमयबायरसंपरायसरागचरित्तारिय
२२५ अजीवपज्जव
५१,८७,८८,११७ अचरिमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ अजीवपण्णवणा
८,२३९१ अचरिमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२३ । अजीवपरिणाम
११९,१२५,१२७ अचरिमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८ अजीवपाओसिया (किरिया)
१२३३ अचरिमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२४ | अजीवपाडुच्चिया (किरिया)
१२३६ अचरिमसमयसजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ अजीवपारिग्गहिया (किरिया)
१२३५ अचरिमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ | अजीवपुट्ठिया (किरिया)
१२३६ अचरिमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२३ अजीवमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा) अचरिमसमयसुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय
२२५
अजीवरासी अचरिमंतपएस २३५३-२३५७,२३६७ अजीववेयारणिया (किरिया)
'१२३७ अचित्त २८८,३७२,६५५,७४०,७४२ | अजीवसामन्तोवणिवाइया (किरिया)
१२३६ अचित्तजोणिय
अजीवसाहत्थिया (किरिया)
१२३६ अचित्तदवखंध
२५५१ अजीवाभिगम अचित्तदव्वोवक्कम
अजीवोदयनिष्फन्न (उदयनिष्फन्ननामभेद)
१०२२ अच्चिमाली (लोगंतियविमाणनाम)
१९११ अजुत्त
१८४७,१८४८,१८५०,१८६१,१८६३ अच्ची (लोगंतियविमाणनाम)
१९११ अजुत्तपरिणय १८४८,१८४९,१८५०,१८६१-१८६३ अच्चुय (देविंदनाम)
१९११ अजुत्तरूव
१८४८-१८५०,१८६२,१८६३ अचेल (परीसह)
अजुत्तसोभ
१८४९,१८५०,१८६२,१८६४ अच्छवी (सिणाय) १०९१ | | अजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२८ अच्छेज्ज १६४ अजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय
२२३,२२४ अछिण्णछेयणइय
अजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ अजर १६५ अजोगिभवत्थकेवलिअणाहारग
५३७,५३८ अजसोकित्तिणाम (कम्म) १५००,१५०६,१५०७,१५३१ | अजोगी १२४,१५७,१५९,३६२,५२१,७४३,७४४,९४८, अजहण्णमणुक्कोसचक्खुदंसणी
९५२,९७२,११०७,१३४२,१३४५,१३४७,१५१६,१५१९, अजहण्णमणुक्कोसठिईय ६५,७०,७३,७७,८२,१०१-१०४
१५२०,१५२२,१५२३,१५२६,१५२७,१५५८,२३५२ अजहण्णमणुक्कोसपदेसिय
११५ अजोगीकेवली (जीवट्ठाण) अजहण्णमणुक्कोसमइअण्णाणी
अजोगीभाव अजहण्णमणुक्कोसाभिणिबोहियणाणी
अजोणिय
३७१-३७४ अजहण्णमणुक्कोसोगाहणय ७६,८१,९७-९९ अज्ज
१८०७-१८११ अजहण्णमणुक्कोसोहिणाणी
अज्जओभासी
१८१० अजहण्णुक्कोसाभिणिबोहियणाणी
अज्जदिट्ठी
१८०९ अजहण्णुक्कोसोगाहणा ६३,६४,६८,६९,७२ अज्जपण्ण
१८०८ अजहण्णुक्कोसोहिणाणी ८० अज्जपरक्कम
१८०९ अजाणिया (सोउजणपरिसापगार) ९९४ ॥ अज्जपरिणय
१८०७ अजीव २,३,४,२९,३०,३७,४१,४३,१२९-१३२, अज्जपरियाय
१८११ १४४,६५५,७४२,८२७,२६०२ | अज्जपरियाल
१८११ अजीवअपच्चक्खाण (किरिया) १२३४ अज्जभाव
१८११ अजीवआणवणिया (किरिया) १२३७ अज्जभासी
१८१० अजीवआरंभिया (किरिया) १२३५ | अज्जमण
१८०८
१५०८
७१
७९

P-30

Page #626

शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. अज्जरूव १८०८ | अणज्जपरिणय
१८०७ अज्जववहार १८०९ अणज्जपरियाय
१८११ अज्जवित्ती १८१० अणज्जपरियाल
१८११ अज्जसीलाचार १८०९ अणज्जभाव
१८११ अज्जसेवी १८११ अणज्जभासी
१८१० अज्जसंकण १८०८ अणज्जमण
१८०८ अज्जजाती १८१० अणज्जरूव
१८०८ अज्झत्थवत्तिय १२९३ अणज्जववहार
१८०९ अज्झयण ८२९,८३२,८३४,९९८ | अणज्जवित्ती
१८१० अज्झयण (ओघनिष्पन्ननिक्षेपभेद) १०६७,१०६८ अणज्जसीलाचार
१८०९ अज्झवसाण २७९,९४९,२२०१,२२०५,२२०७,२२१५, अणज्जसेवी
१८११ २२३०,२२४०,२२४७,२२५१,२२५५ अणज्जसंकप्प
१८०८ अज्झवसाण (आउभेयकारण)
१६१६ अणज्जा
१३६८ अज्झीण (ओघनिष्पन्ननिक्षेपभेद) १०६७,१०६९ अणट्ठादंड
२५८७,२५९५ अज्झोरूहजोणिय ५२६,५२९ अणट्ठादंडवत्तिय (किरियाठाण)
१२९० अट्ट (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ अणत्त (पोग्गलपगार)
२३९९ अट्टालग २८२ अणत्त (दुःखद)
२४९६ अठियकप्प १०९३,११२३ | अणत्थ (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ अट्ठकर १८३१ अणत्थय (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ अट्ठपय (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
८७० अणभिग्गहिया (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ अट्ठपयपरूवणया १००२,१००९,१०१०,१०१४ | अणुवउत्त
४९२,४९३ अट्ठमभत्त ५०३ अणवकंखवत्तिया (किरिया)
१२३७,१२४९ अट्ठभाइया
१४६,१०५४ अणवट्ठिय (ओहिणाणपगार) अट्ठादंड २५८७,२५९५ अणवदग्ग
१५१,१४१६,२१०८ अट्ठादंडवत्तिय (किरियाठाण) १२९० अणाइय
१५०,१५१,१६७ अट्ठावइवीइ (सरीरलक्खण) १८९० अणाइपारिणामिय (पारिणामियभावभेद)
१०२६ अट्ठावय (पसत्थसरीरलक्खण) १४१३ अणाइयवीससाबंध
१५४३,२५५५ अट्ठिज्झाम
१४८ अणाउत्तआइयणया (अणाभोगवत्तियाकिरिया) १२३७ अट्ठिथंभ १४६४ अणाउत्तपमज्जणया (अणाभोगवत्तियाकिरिया)
१२३७ अट्रिथंभसमाणमाण १४६५ अणाएज्जणाम (कम्म)
१६३० अट्ठी १४८ अणागतद्धा
१५,३१ अडड
१२९ अणागय अडडंग
अणागयद्धा
१५,२४३४ अड्डेज्ज (सोक्खपगार)
१६८६ अणागयवयण (वयणपगार) अणकर (पाणवहपज्जवणाम) १३५३ अणागारपस्सी
७८७-७८९ अणक्खरसुय (सुयणाणभेद)
८२०,८२१ अणागारोवउत्त १२२,१५७,२७६,३६२,३६३,७७७-७७९, अणगार १३२,६०९-६२३,६२६,६३३,६३५,९८२-९८८, | ७८१,९४८,९७१,११०८,११३८,१३४२,१३४३,१३४५,१३४६,
१३१४,१९०७,१९१२ | १५१६,१५१७,१५२२,१५२३,१५२६,१५२८,१५३१,१५३४, अणगारपासणया
| १५३५,१५५८,१७५१,२०३१-२०३५,२१६८,२२०४,२३५२ अणज्ज
१८०७-१८११ | अणागारोवउत्तभाव अणज्ज (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ | अणागारोवओग
७७४-७७६ अणज्ज (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ अणागारोवओगनिबत्ती
७७५ अणज्जओभासी
१८१० अणागारोवओगपरिणाम अणज्जदिट्ठी १८०९ | | अणागारोवयोग
२३०३,२४३३ अणज्जपण्ण १८०८ अणाढायमाण
१९४७,१९४८ अणज्जपरकम्म
१८०९ | अणाणुगामिय (खओवसमियओहिणाणपच्चक्ख) ९१४,९१६,९२४
१४२
७४१
७८५ ।
P-31

Page #627

पृष्ठ नं.
०००००
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अणाणुपुबी ८,९,१३२,४९७,६०१,७२४,१००२-१०१९,२४४० | अणुतडियाभेय .
७२७,७२८ अणाणुपुत्वीदव्व १००८,१००९,१०११,१०१२,१०१७,१११८ | अणुतडियाभेयपरिणाम
१२७ अणादिज्जनाम (कम्म)
१५०७ अणुत्तरोववाइयकप्पातीयवेमाणियदेव
२२८२ अणादिय (श्रुतज्ञानभेद) ८२०,८२३ अणुत्तरोववाइयभावदेव
१९०९ अणादियसिद्धत
अणुदिसा
१४२ अणादेज्जणाम (कम्म) १५००,१५०६ अणुनास (गीतदोष)
१०३५ अणाभोगणिव्वत्तिय
४९०,४९४ अणुबंध २२०१,२२०६,२२१०,२२१५,२२१६,२२२०,२२२२अणाभोगणिवत्तियकोह
१४६३ २२३१,२२४०-२२४३,२२४६-२२५८,२२६३,२२६४,२२६७, अणाभोगनिव्वत्तियाउय
१५९७,१५९८ २२७०,२२७३,२२७७,२२८१,२२८४,२२८८,२२९०,२२९७ अणाभोगबउस
१०९०
अणुभागकम्म अणाभोगवत्तिया (किरिया) १२३७,१२४९ अणुभागगोत्तनिउत्त
१५९२ अणायरणया (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ अणुभागगोत्तनिउत्ताउय
१५९२ अणारिय ४,१२८९,१३११ अणुभागगोत्तनिहत्त
१५९१,१५९२ अणारिय (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६८ अणुभागगोत्तनिहत्ताउय
१५९१-१५९३ अणारंभ २४०,२४१,११६६,११६७ अणुभागणामगोत्तनिउत्त
१५९२ अणारंभसच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८,२४८७
अणुभागणामगोत्तनिहत्त
१५९२ अणालाव (वयणविकप्प)
२६०१ अणुभागणामगोत्तनिहत्ताउय
१५९२ अणाबाह (सोक्खपगार)
१६८६ अणुभागनामनिउत्त
१५९१ अणाहारग १५७,१७७,४८६,४८७,५१५-५२२,५३७, अणुभागनामनिउत्ताउय
१५९१ ५३८,९७३,१७५२,२१६८ अणुभागनामनिहत्त
१५९१ अणाहारभाव
३५७ अणुभागनामनिहत्ताउय
१५९१ अणिक्कट्ठ
१८२१ अणुभाव
११५६,१६४८ अणिक्कट्ठप्पा
१८२१
अणुभावअप्पाबहुय अणिक्कसिद्ध (सिद्धभेय)
१५४७ १६४
अणुभावउदीरणोवक्कम अणिग्गह (अबंभपज्जवणाम)
१५४६ १४०० अणुभावकम्म
१४८० अणि? (पोग्गलपगार)
२३९९
अणुभावणिगाइय अणिट्ठसद्द (अशुभनामकर्म)
१५४७ अणिट्ठस्सरया (अशुभनामकर्म)
अणुभावणिहत्त
१५४७ १६९७
अणुभावनामनिहत्ताउय अणिठुह
१५९०,१५९१,१५९३
१३१७ अणिढिपत्तारिय
अणुभावबंध
२१८,२३० अणित्थंथ
अणुभावबंधणोवक्कम
१५४६ अणित्थंथ (संठाण)
२४३५,२४३६ अणुभावविप्परिणामणोवक्कम
१५४७ अणिदा (वेयणापगार)
अणुभावउवसामणोवक्कम अणिदाणया (भद्दकम्मबंधहेउ)
अणुभावसंकम
१५४७ अणिंदिय १२४,१५७,१६०,१६२,१७८,३०५,३१७,३१८,
अणुमाण (पमाणभेद) ६८७,६८८,१७५४,२१२०,२१६८,२१८२
अणुमाण (हेउपगार) अणीय
अणुलोभ (पट्ठ) अणीहारिम २१४४ अणुल्लाव (वयणविकप्प)
२६०१ अणुओग (दृष्टिवादभेद) ८७०,८७४ अणुवउत्त
४९२,९०१,९३६,१०५८ अणुओगद्दार
९९८ अणुवरयकायकिरिया
१२३३ अणुगम ९९८,१००२,१००६,१००९,१०११,१०१२,
अणुवसंतकोह
१४६३ १०१४,१०१६,१०७८,१०७९ अणुवसंतठाण
१२८९ अणुजाय (पुत्तपगार) १८८१ अणुवसंपज्जमाणगई
७६८,७६९ अणुजोगगय (दृष्टिवादपर्यायनाम)
७८६
अणुसिट्ठी (दिटुंतपगार) अणुजोगी (पट्ठ)
अणेगक्खरिय (दुनामभेय)
१०२० अणुज्जुग (मुसावायपज्जवणाम)
अणेगसिद्ध
१६३,९२९ अणुण्णा
९९७ | अणेगसिद्धअणंतरसिद्धणोभवोववायगई
१५४६
१९५८
९९०
P-32

Page #628

७१२
४९०
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अणेगावाई (अकिरियावाईभेय)
१३४० अणंताणुबंधीमाण (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ अणेगिंदिय ७३० अणंताणुबंधीमाया (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ अणोउय २११७ अणंताणुबंधीलोभ (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ अणोगाढ
१७ | अण्णउत्थिय ७१५,७३२,१२८१,१२८२-१२८४,१४२८, अणोवणिहिया (दव्वाणुपुवीभेय)
१००१
१५९६,१६१३,१६१४,२५४७ अणोवणिहियाखेत्ताणुपुब्बी
१०१४,१०१८ अण्णतित्थयपवत्ताणुजोग (पावसुयपसंग) अणंगपडिसेविणी. २११७ अण्णपुण्ण
२६०२ अणंगपविट्ठ (श्रुतज्ञानभेद)
८२०,८८९ अण्णमण्णब्भास अणंत १९,२२-२९,३८,४५,५१,५२-११७,१४१,१४२, अण्णलिंगसिद्ध
१६३,१६४ १४४,१४५,२००,२०१,६६४,६७०-६८५,९८०,१००७,१०११ | अण्णलिंगसिद्ध (अणंतरसिद्धकेवलनाण) अणंत (आगसत्थिकायनाम)
अण्णहाभाव
९८१-९८४ अणंतजीविय (रूक्खभेय)
१७६८-१७७० अण्णाण
६६,७५,७७,८०-८२,८६,१२२,१२३ अणंतमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा)
अण्णाणणिवत्ती अणंतर (सूत्रभेद)
अण्णाणपरिणाम
१२१-१२३,१२५ अणंतरखेत्तोगाढ
अण्णाणपरीसह
१५०७ अणंतरखेदोववण्णग
१६११ अण्णाणभाव अणंतरनिग्गय १६१०,२०१९ अण्णाणियवाई
८२८,१२९७,१६०२-१६०६ अणतरपज्जत्त
२६०,१५२९,२०३४ अण्णाणी
१५७,१६०,२७६,३६१,५२१,१६३४ अणंतरपज्जत्तग
२०३५,२०४२ अण्णायचरग अणंतरपरम्परअणिग्गय
१६११
अण्हह अणंतरपरम्परअणुववण्णग
२००६,२००७ अतधणाण अणंतरपरम्परअनिगय
२०१९ अतहणाण (पट्ठ) अणंतरपरम्परखेदाणुववण्णग १६११ अतिकंतजोव्वण
२११७ अणंतरपरम्पराणुववन्नग
१६१० अतित्थ
१०९७,११२६,११२७ अणंतरबंध
३८१,५५९,७९२,११८९,१४२५,१५४४ अतित्थसिद्ध अणंतरसिद्ध
२४७ अतित्थसिद्ध (अणंतरसिद्धकेवलनाण) अणंतरसिद्धअसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
१६२,१६३ | अतित्थगरसिद्ध अणंतरसिद्धकेवलनाण
अतित्थगरसिद्ध (अणंतरसिद्धकेवलणाण) अणंतरसिद्धणोभवोववायगई
७६७ | अत्त (पोग्गलपगार) अणंतरागम (आगमभेद)
अत्त (सद्दपगार)
२५५४ अणंतरावगाढ
२६०,२१३८ अत्त (सुखद) अणंतराहारग २६०,२०३५,२०४२ अत्तय (पुत्तपगार)
१८८३ अणंतरोगाढ
८,४९६,७२३,२०३४ अत्तागम (आगमभेद) अणंतरोवगाढग २०३५,२०४२ अत्तुक्कोस
२४२९ अणंतरोववण्ण
अत्तुक्कोस (आभिओगकम्मपगरण) अणंतरोववण्णग १७७,२६०,४९२,४९३,९३६ अत्तुक्कोस (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ अणंतरोववण्णय
१५१८,१५२५ अत्तोवणीय (आहरणतहोसदिटुंतपगार) अणंतरोववन्नग १३४६,१५३१,१५३४,१५३५,२०३४, अत्थ २०३५,२०४२,२१३८ अत्थकामय
२११९ अणंतरोववन्नगएगिंदिय २३११ अत्थकंखिय
२११९ अणंतसमयसिद्ध १६३,१६४ अत्थजोणी
२५९१ अणंतसमयसिद्धणोभवोववायगई ७६७ अत्थपिवासिय
२११९ अणंतसंसारय
१९६१ अत्थमियत्थमिय
१८३० अणंतसंसारिय १७८ अत्यमियोदिय
१८३० अणंताणुबंधी ९४९ अत्थविणिच्छय
२५९१ अणंताणुबंधीकोह (कसायवेयणिज्जभेय) १४९९ | अत्थाहिगार (उवक्कमभेद)
१००१,१०६४
mom
१५४८
P-33

Page #629

शब्द
अत्थि (सोखपगार) अस्थिकास
अत्थिणत्थिष्पवाय ( पूर्व ) अत्थिणिकुर अत्थिणिकुरंग अत्थित्त
अत्थिभाव
अस्थिरणाम (कम्म)
अत्थेगइय
अत्थोग्गह
अथिरणाम (कम्म)
अदत्त (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
अदत्त (आसवपगार)
अदिगुलाभिव
अदिण्णादाण
अदिण्णादाणवेरमण
अदिन्नादान
अदिन्नादाणवतिया (किरियाठाण)
अदीण
अदीणजाई
अदीणदिट्ठी
अदीणपण्ण
अदीणपरक्कम
अवीणपरिणय
अदीणपरियाय
अदीणपरियाल अदीणभासी
अदीणमण
अदीणरूव
अदीणववहार
अदीणवित्ती
अदीणसीलाचार

पृष्ठ नं. शब्द
१६८६ ३७, ४०, ४३, ४६ ८७२
अदीणसेवी
अदीणसंकप्प
अदीणोभासी
अदुक्खसुहा (वेयणापगार)
अदंड
अद्धकरिस (उन्मानप्रमाणभेद )
अद्धकुलव
अद्धचक्कवाला (सेढी) अद्धणारायसंघयणणाम (कम्म) अद्धतुला (उन्मानप्रमाणभेद )
अद्धद्धमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसा भासा )
अद्धनारायसंघयण अद्धनारायसंघयणी
अद्धपत्थय
अद्धमागह (भासा)
१२९ अद्धमाणी (रसमानप्रमाणभेद)
१२९ अद्धमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा)
१५.१६ अद्धवेयालि (पावसूय)
४ अद्धसम (छन्दप्रकार)
१५०६
१३१९,१३२०,१३२१
६६६-६६८,८१४,८१७,९४० १५००,१५०६.१६३०
१३८० १३५२
१३१६
१२५०,१२८५,१२८८,१३७९, १६६०
१६६०,२५८६
१३९८,१३९९,१७०२,२४२९, २५८५
अद्धपल (उन्मानप्रमाणभेद)
अद्धभार (उन्मानप्रमाणभेद )
अद्धाउय
अद्धाढय
अद्धासमय
२१२५,२१२९,२१३१,२१३४, २१३५
अधम्म (अधम्मत्थिकाय)
अधम्मजुत (आहरणतदोसदितपगार)
अधम्मठाण अधम्मत्धिकाय
३९,२५८५ ९९५ १२८९
८, १४, १५, १७, १८, १९, २२-२७, २९, ३२, ३३, ३४, ३७ ४७,८७,१३१,९३४,१०१३, १०२७,२३७१,२४३३ अधम्मत्थिकाय (अरुविअजीवपज्जयभेद) अधम्मत्थिकायस्सदेस
अधम्मत्धिकायस्तपदेस
१२८९, १२९३ १८२१-१८२५ १८२४ १८२३ अधिकरण १८२३ अधिकरणी
अधम्मदार
१८२४ अनगार
१८२२ अनियट्टिबायर (जीवद्वाण )
८, १४, १५, १७, १८, २०, २३-२५,२८,२९,३२३४,८८,१०१३,१०२७,२३७१,२४३३
पृष्ठ नं.
१०५५
१०५५
३,७३२
१०५५
७१२
९०९
१०३७
१४९९,१५८६
१४६
१५०१,१६२५ अपच्चक्खाण
१८२५ अनुओग
१८२५ अन्नउत्थिय
१८२४ अन्नगिलायचरग
१८२२ अन्नमन्नसिणेहपडिवढ १८२२ अन्नलिंग
१६८,१०९७,११२७
१८२३, १८२४ अन्नाण ७७,१५१८, २२०१,२२१३, २२१५,२२२२,२२२३, २२४०,२२४६,२२४७, २२५१, २२५५,२२५७,२२६३, २२९०,
१८२४
२२९२,२३००
अन्नाण (पावसुयपसंग )
९१०
१८२३ १८२५ १८२२,१८२३ १८२५ अन्नाणलद्धी १६७०
अन्नाणमरण
९९१
९६४
अन्नाणियवाई
१३४०,१३४१, १३४३, १३४६, १६०२. १६०७-१६०९
२५८५
१०५५ अन्नाणी ९५४-९७२,९७७-९७९, १३४२,१३४४, १५१५.१५१७. १४६
२२०४,२२२९,२२४०,२२८३,२२९०,२३५२
८७
२३७१
२३७१
१३५२
P-34

२४१,२४२
२४१.२४२
११९२, १२०२,१२०३, १२३८
१६६३ ९९७,९९८ १६८५,१६८६,१७२०, २३०२ १३१६ १३२
१६०५,१६०८,१७३१.१७५१,२१६८,२१७७,२१८१.२१८७,
२३८
९५०
१४६४
१०५५ अपच्चक्खाणकसाय
७१२ अपच्चक्खाणकसायकोह
६०३ अपच्चक्खाणकिरिया २६५,२१७, २६८, २७०, ११७७,११७८.
२२१३
११८१,११८३,१२३४,१२४१,१२४३, १२४५-१२४८,
१४६
१२६८,१२६९

Page #630

पृष्ठ नं.
तारय२
WG G00 ..
२२५
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अपच्चक्खाणकोह (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ अपढमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायदसणारिय २२३ अपच्चक्खाणनिव्वत्तियाउय २३९ अपढमसमयबेइंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ अपच्चक्खाणमाण १४९९ अपढमसमयमणुयनिवत्तिय (पोग्गल)
१५११ अपच्चक्खाणमाया
१४९९ अपढमसमयमणूस
१७०८,१७१०-१७१२ अपच्चक्खाणलोभ
१४९९ | अपढमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८ अपच्चक्खाणी
२३३-२३६,१२७४ अपढमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय अपच्चय (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० अपढमसमयसजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ अपच्चय (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९
अपढमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय अपज्जवसिय
३३,१५०,१६७ | अपढमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ अपज्जवसिय (सुयणाणभेद) ८२०,८२३,८२४ | अपढमसमयसिद्ध
१६२-१६४,१७०८,१७१०-१७१३ अपज्जत्त
१४१५
अपढमसमयसिद्धणोभवोववायगई अपज्जत्तग १७८,२००,२०१,३०७,३२९,३४८,४९३,७३० अपढमसमयसुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय अपज्जत्तणाम (कम्म) १५००,१५०६,१६२९ अपत्तजोव्वण
२११७ अपज्जत्तबादरपुढविक्काइयएगिंदियतिरिक्खजोणिय २२३९ अपमत्तसंजय
२६९,११५१,११६६,११८२,१२४२ अपज्जत्तबायरतेउकाइय २१२७,२१३२ अपमत्तसंयम
११५१ अपज्जत्तबायरपुढविकाइय
२१२६ | अपयउवक्कम अपज्जत्तभाव
| अपरच्छ (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८१ अपज्जत्तय ९,१५८,१७३,१८१-१८४,१९८,२०३,२०४, | अपरिणय
८,१७२८ २३०,२३१,२३२,३०२,१५५६,२२०३ | | अपरित्त
१५८,३०३,३४७,१५५७ अपज्जत्तसुहुमपुढविकाइय २१२५,२१२६,२१२८-२१३९ | अपरियादित (पोग्गलपगार)
२३९९ अपज्जत्तावेइंदिय
२२४६ अपरियारग
१४५७,१४५९ अपज्जत्तिया (भासापगार)
अपरिस्सावी (सिणाय)
१०९१ अपडिवाइ (खओवसमियओहिनाणभेय) ९१४,९१७,९१८,९२४ | अपसत्थ
१०००,१०७४ अपडिवाई (बायरसंपरायसरागचरित्तारिय)
२२५ अपसत्थविहायगइणाम (कम्म)
१५०३,१५०६,१६३१ अपडिसेवय १०९४,१०९५,११२५ | अपासत्थया (भद्दकम्मबंधहेउ)
१४९२ अपढम
३५६-३६४ | अपुट्ठलाभिय अपढमसमओववण्णग
१७७ | अपुवनाणगहण (तित्थयरनामकम्मबंधहेउ) अपढमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८ | अपोह (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
८११ अपढमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय
अप्प २३४-२३६,३१७,३१८,३२८-३४५,३५०,३६८, अपढमसमयअजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ | ३७१,३७२,३७४,३८२,५०२,५३८,५७४,५७५,५९३,६६२-६६५, अपढमसमयउवसंतकसायवीयरायचरित्तारिय
६८५,६८८,६८९,७२८,७३१,७४४,७८१,७८३,९८०,१००८ अपढमसमयउवसंतकसायवीयरायदंसणारिय
अप्पइट्ठाण (महाणरगनाम)
१७१९,२०३८ अपढमसमयएगिदियनिव्वत्तिय (पोग्गल) १५११ अप्पकिरिया
२६०,२६१,२६२ अपढमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिंदिय
२१७३ | अप्पच्चक्खाणकोह अपढमसमयचउरिदियनिवत्तिय (पोग्गल) १५१२ | अप्पत्तिय
१८१२ अपढमसमयतिरिक्खजोणिय १७०८,१७११,१७१२ | अप्पनिज्जरा
२६०,२६१,२६२ अपढमसमयतिरियनिव्वत्तिय (पोग्गल) १५११ अप्पमत्तसंजय
२४० अपढमसमयतेइंदियनिवत्तिय (पोग्गल)
१५१२ अप्पमत्तसंजय (जीवट्ठाण) अपढमसमयदेव १७११,१७१३ अप्पवेयणा
२६०,२६१,२६२ अपढमसमयदेवनिव्वत्तिय (पोग्गल)
अप्पसत्थ
२७९,९४९ अपढमसमयनियंठ १०९१ | अप्पाबहुय
१५४७ अपढमसमयनेरइय १७०७,१७०९,१७११-१७१३ अप्पासव
२६१,२६२ अपढमसमयनेरइयनिब्बत्तिय (पोग्गल)
१५११
अप्पिताणप्पित अपढमसमयपंचेंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल) १५१२ अप्पिय (पोग्गलपगार)
२३९९ अपढमसमयबायरसम्परायसरागचरित्तारिय २२५ अफुसमाणगइपरिणाम
१२६ अपढमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ | अफुसमाणगई
७६८
२२४
२२६
mo
mom
P-35

Page #631

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
१२९
१४३ २१७
अवाहा १६१६-१६३२,१६४१,१६४२ अमित्तरूव
१८२३ अवील (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३८० अमियगई (देविंदनाम)
१९१० अबंभ १३९९,१४०० अमुत्त
१८२८ अब्बंभ (आसवपगार) १३५२ अमुत्तरूव
१८२८ अब्भक्खाण ११५१,१२८६,२५८६ अमुत्ती (परिग्गहपज्जवनाम)
१४१८ अब्भक्खाण (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ अमुदग्गजीव (विभंगणाणभेद)
९४१,९४३ अभक्खाणविवेग
२५८६ अमम्मणाए अब्भसंथड
२१२१ अयण अब्भुट्ठाण
२८३ अयावय अब्भुय (काव्यरस)
१०३९
| अयोमुह (अंतरदीवय) अब्भोवगमिया (वेयणा) १५१२,१६७० | अरइ
१६२१,१६३६ अभवसिद्धिय १३२,१५०,१५८,१७७,२५०,२८७,३०४,३१६, | अरइ (परीसह)
१५०८ ३४७,३५७,८७७,९६३,१०२७,१३४३-१३४६,१५५६,१६५४, | अरइरई
१२८६,२५८६ १७२७,१७४७,१९६१,१९६२,२०१६,२०३०,२०३२,२०४३,२३५० | अरइरईविवेग
२५८६ अभवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय २१८७ | अरती (णोकसायवेयणिज्जभेद)
१४९९,१५०५ अभवसिद्धियरासीजुम्मकडजुम्मनेइरइय २१९७ अरसाहार
१३१६ अभाव
८७७
अरहा अभासग १५७,१७८,७२९,७३०,७३१ अरहंत (अहाउयपालणसामि)
१६१५ अभासय १५५७ | अरहंत (इड्ढिपत्तारिय)
२१८ अभिक्खणाणोवओग १४९२ | अरहंत (इड्ढिमंतमणुस्सपगार)
१८८३ अभिक्खलाभिय
१३१६ | अरिहंत अभिग्गहिया (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ अरिहंतवच्छलया
१४९२ अभिज्जा (मोहणिज्जकम्मणाम) १८८५ अरूविअजीवदव
२३७१ अभिज्झा २४२९ | अरूविअजीवपज्जव
८७ अभिणय
अरूविअजीवपण्णवणा
२३७१ अभिन्न (पोग्गलपगार)
२३९९ अरूविकाय अभिलावपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ अस्वी
२९,३०,४०,६५४,६५५ अभिवयण
३८,३९,४० अरंजरोदगसमाणा (मतिभेद) अभिसमागम
२५९१ | अलमं)
१८१४ अभिसेय (सरीरलक्खण) १८९० अलाभ (परीसह)
१५०८ अमच्छरिया (मणुस्साउबंधहेउ)
१५८६ अलिय (मुसावायपज्जवणाम) अमणाम (पोग्गलपगार)
२३९९ अलियवयण
१३६८,१३७१,१५८५ अमणुण्णसद्द (असायावेयणिज्जकम्मस्सअणुभाव) १६४५ | अलेस्स ११०९,११३९,१२१०,१२११,१३४२,१३४४,१५१५, अमणुस्साहारगसरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल)
१५१९,१५२१,१५२२,१५२६,१५२७,१५३१,२३५१ अमणुन्न (पोग्गलपगार)
२३९९ | अलेस्सा
१२४,१५७,१६०,५१८ अमर (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ | अलेसीभाव अमाइल्लया (भद्दकम्मबंधहेउ) १४९२ अलेस्सी
१३४७ अमाइसम्मदिट्ठी १६७२ अलोग
१०२७,२३६७ अमाइसम्मदिट्ठीउववण्ण
अलोय
४,२९,१६७,८२७ अमाइसम्मट्ठिीउववण्णग २७०,४९२,९३५,९९० | अलंकिय (गीतगुण)
१०३६ अमाइसम्मद्दिट्ठीउववन्नग ११८३ | अल्लियावणबंध
२५५७,२५५९ अमायिसम्मद्दिट्ठिउववन्नग
अवकोस (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ अमायीसम्मदिट्ठीउववन्नग
अवक्कोस
२४२९ अमायीसम्मट्टिी ९८३,९८४ |अवगयवेय
१५३८,१५४१ अमितवाहण (देविंदनाम)
१९११ अवगाहणा (आकाशगुण) अमित्त १८२३ | अवजाय (सुतपगार)
१८८१
२४८३
३५८
P-36

Page #632

शब्द
१४६५
१२९
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अवट्ठिय (ओहीणाणपगार)
९२४ | अवेयग
१२५,१५९,९७३,१३४२,१३४३,१४३६, अवण्ण (अवर्णवाद)
१४९२
१४३९,१५१६,१५१९,१५२३ अवत्तव्यंगसंचिय
२०४७-२०४९ | अवेयय १०९१,१०९२,११२२,१४३०,१५२१,१५२७ अवत्तव्यय १००२-१००६,१००८,१०११,१०१६,१०१७, अवंझ (पूर्व)
८७२,८७३ २३५८-२३६६,२५१४-२५२० | अव्वईभावसमास
१०४८,१०५० अवत्तव्वयदव्व १००८,१००९,१०१६ | अव्वत्तदसण
९१० अवदल १८४५ अब्वय
८७७ अवधिदसणी
अव्वाबाह
१६४ अवद्धंस १५४७ अव्वाबाह (लोगंतियदेवनाम)
१९१२ अवन्न (अवर्णवाद)
१५४८ अव्वाबाहदेव
१९४३,१९४४ अवलेहणियकेतणय १४६५ अव्वोच्छित्तिणयट्ठया
२४७,२०३० अवलेहणियकेतणयसमाणामाया
अब्बोयडा (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ अवलोव (मुसावायपज्जवणाम)
असच्च (पुरिसपगार)
१८०५-१८०७ अवव १२९ असच्चदिट्ठी
१८०६ अववंग
असच्चपण्ण
१८०६ अवसप्पिणी
३०२,३०६ असच्चपरक्कम
१८०७ अवहार (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० असच्चपरिणय
१८०५ अवहीय (मुसावायपज्जवनाम)
असच्चमण
१८०५ अवाउड
१३४७ असच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४८६,२४८८ अवाय (मईनाणभेय)
८१४,८१५,९४० असच्चरूव
१८०५ अवाय (आहरणदिटुंतपगार)
असच्चववहार
१८०७ अवाय
२३०२,२४३० असच्चसीलाचार
१८०६ अवायमई (मतिभेद)
८१५,८१६ असच्चसंकप्प
१८०६ अविओग (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ असच्चसंधत्त (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९ अविग्गहगइसमावन्नग
२४८,२९२,२९३,२९४ असच्चामोस (भासाजात)
७१३,७१४,७१६,७१७ अविग्गहगइसमावन्नय
२१२४
असच्चामोस (मणपगार) अविघुट्ठ (गीतगुण)
१०३६
असच्चामोसभासग अवितह
असच्चामोसभासाकरण
७२९ अविभागपलिच्छेद
१६५०,१६५१
असच्चामोसभासानिव्वत्ती अविरह
२४१,२४२ अविरई (आसवदार)
असच्चामोसमणजोग
२३४१ १३५२
असच्चामोसमणजोय अविरय
३१७,१७५२,२१६८,२१८२,२१८७ अविरयसम्मदिट्ठि
असच्चामोसमणनिबत्ती
७४१ असच्चामोसमणप्पओग
७५०,७५२ अविराहियसंजम अविराहियसंजमासंजम
२०६३
असच्चामोसमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९,२४८६,२४८८ अविसुद्धलेस्स
२४८४ १२०२,१२०३,१२०४
असच्चामोसमणमीसापरिणय (पोग्गल) अविसेसिय
असच्चामोसवइजोग
२३४१ अविसंदिद्ध
असच्चामोसवइजोय अविसंभ (पाणवहपज्जवणाम)
असच्चामोसवइप्पओग
७५०,७५२ अविसंवायणाजोग (सच्चोप्पत्तिकारण)
असच्चामोसवइप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७९ अवीचिदब्व ४८९ असच्चामोसवइप्पओगी
७५३,७५४ अवीयीपंथ
१२७२,१२७३
असच्चामोसा (अपज्जत्तियाभासा) अवीरिय
२३६-२३८ असण (आहार) अवुच्छित्तिणयट्ठया ८२३ असण्णिकाय
१२८० अवेदग
असण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय २२०२,२२४९,२२५२, अवेदभाव
३६३
२२६६,२२७९,२२८७ अवेदय ९४८,९५२ | असण्णिभूय
२६४,२६५,२९१,१६७१
७३७
७१४
४७८

P-37 For Privale & Personal Use Only

Page #633

१३६९ १४८५
शब्द पृष्ठ न.|शब्द
पृष्ठ नं. असण्णिमणुस्स २२२१,२२३३,२२३७,२२५२, असुइसीलाचार
१८०० २२७१,२२७९,२२८९ असुइसंकप्प
१७९९ असण्णियाउय
१५९८ असुई
१७९९,१८००,१८७०,१८७१ असण्णिसुय (सुयणाणभेय)
८२०,८२१ असुद्ध
१७९७-१७९९,१८६८-१८७० असण्णी १५८,१७८,३६६-३६८,५१७,१२८०,१५५५, असुद्धदिट्ठी
१७९८ १५९८,१६३९,१६४०,१६७१,१६८२,१७५४,२०३३,२०३५, असुद्धपण्ण
१७९८ २०३७,२०३९,२०४१,२०६३,२०६४,२१६८,२१८२,२१८३,२३५० असुद्धपरक्कम
१७९९ असण्णीभाव ३५८ असुद्धपरिणय
१८६९ असती (धान्यमानप्रमाणभेद)
१०५४ असुद्धमण
१७९७ असन्नी २०३०,२०३२ असुद्धरूब
१८६९ असबल (सिणाय) १०९१ असुद्धववहार
१७९८ असब्भाववाइ
असुद्धसीलाचार
१७९८ असमय (मुसावायपज्जवणाम)
असुद्धसंकप्प
१७९७ असमा (मोहणिज्जकम्मणाम)
असुभकम्म
१४८० असमारंभअसच्चमोसवइप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७९ असुभणाम (कम्म)
१६६,१५००,१५०६,१६३० असमारंभमोसमणप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७८ असुभनामकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७५ असमारंभसच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८,२४८७
असुभविवाग
१४८१ असमाहिट्ठाण
असुयणिस्सिय (आभिणिबोहियनाणभेद) ८९१,८९२
८१२ असमोहय २२२९,२३२८-२३३२,२३३५-२३३७
असुरकुमार १२,५२,५५,६७,६८,८७,१२२,१२५,१४५,१५५, असरीर
१७६,२३०,२३३,२४१,२६२,२६६,२७०,२८०,२८१,२८३-२८५
१६७,१७३० असरीरपडिबद्ध
२९०-२९३,२९५,३६६,३७०,३७२,४९०,४९४,४९८,५०४,५६६,
५६९,६०३,६६१,६६५,६६७,६६९,६७०,६७१,६७२,६७४, असरीरी १५८,१६०,३६४,५२२,५७४,२०७४,२१२०,२३५२ असरीरीभाव
६८२,६९८,७१३,७५१,७५३,७६२,७९१,९२१,९२३,९५६,
११७५,११७८,११७९,११८३,११८४,११९३,११९४,११९६, असातावेयणिज्जकम्म
१४९१,१४९८ असाया (वेयणापगार)
११९९,१२४३,१२६४,१२६५,१२६६,१२७०,१३२२१६७०
१३३०,१३३४,१३३७,१३४३,१३४५,१४२६,१५१८,१५२४, असायावेयग
१७५०,२१६७,२१८१,२२०५,२२३० ,
१५२५,१५९०,१५९५,१६०८,१६१३,१६५४,१६५७,१६६९, असायावेयणिज्ज १६६,१६१८,१६३५,१६४१,१६४५,१६४६
१६७३,१६९७,१९१६,१९२०,१९२२,१९३९,१९४३,१९६४, असायावेयणिज्जकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७३
१९६७,१९७७,१९९२,२००५,२००९,२०११,२०२१,२०२६, असारंभसच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७८
२०३८,२०४४,२०४७,२०४९,२०५२,२०५४,२०५८,२०५९, असासणता
२४२९
२०७१,२१०७,२१०८,२११०-२११२,२१४९,२२२८,२२३६, असासय
२४६,२४७,२५०३,२५५९
२२५६,२२५७,२२६२,२२७५,२२८०,२३२४,२३२६,२३२९, असिद्ध १३२,१५६,३०८,८७७,१७०६
२३३२,२३३३,२३३६,२४९६,२५०७ असिद्धि १३२ असुरकुमारभवनवासिदेव
२२५४ असिपत्त १८३८ असुरकुमारित्थी
२१४९ असिपत्त (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ असेलेसिपडिवण्णग
१२३२ असिरयणत्त १३३७ असेलेसिपडिवन्नग
२३७,२४७,७३० असिलक्खण (पावसुय)
असंकिलेस
१६८९ असिलोगभय
२६०२ असंखेज्जजीविय (रूक्खभेय)
१७६८,१७६९ असीलया (अबंभपज्जवणाम)
असंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय २२१२,२२२९, असुइदिट्ठी
२२३५,२२५१,२२६८,२२८५,२२८७,२२९० असुइपण्ण
असंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्स २२२१,२२३३,२२३७,२२५२, असुइपरक्कम
२२७१,२२८९,२२९२ असुइपरिणय
१८७०,१८७१ असंखेज्जसमयसिद्ध असुइमण
१७९९ असंखेप्पद्धा असुइरूव
१८७१ असंग असुइववहार १८०० असंजम
११४३
Yo w XV
१८००
P-38

Page #634

आ
१४००
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. असंजम (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ असंजम (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३८० आइक्खिय (पावसुयपसंग)
९१० असंजय १५९,२४०,२६८-२७०,१०८७,१०८८,११५२, आइच्च (लोगंतियदेवनाम)
१९१२ . ११६६,११६७,११८०,११८२,११८४,१५५४,१५५५,२३५१ आइड्ढी
२०४४ असंजयभवियदव्वदेव
आइण्ण
१८५५ असंजयभाव
आइण्णया
१८५५,१८५६ असंतक (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ आइयंतियमरण
२१४१ असंतोस (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ आउ १२३,२९७,२९८,३०६,३७०,५१८,११६८,१३२३, असंवुड
२४०,६१९
१३२७,१३२८,१५९५,२२०१,२२०७,२२१५ असंवुडवउस
१०९० आउअबंधद्धा असंसट्टचरग
आउकाइय १०,५२,५७,१६०,१६२,१७७,१७९,२९९,३०१, असंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
३०५,३१७,३२४,३४४,३६६,४०२,४८३,५१३,५६३,५७२,६७०, असंसारसमावन्नग २३७,२४०,२४७,७२९,११६६,१२३२
१४२७,१५१८,१५२४,१७३७,१७३८,१७४५,१९७८,२०११, अस्सोकता (मध्यमग्राममूर्च्छना)
१०३५
२०६८,२०६९,२१२६,२१२७,२२४३,२२५८,२२७९ अह (आगासस्थिकाय)
आउकाइयनिव्वत्तिय (पोग्गल) अहक्खायचरित्तपरिणाम
१२१
आउक्काइय १७५,१८२,२७८,३०८,५६८,६६२,७०८,११९४, अहक्खायचरित्तारिय
२२९,२३० अहक्खायचरित्तलद्धी
११९५,१२११,१२६२,१२६३,१२७०,१३२४,१३२८,१३३१९३४
१३३४,१४२७,१५१८,१५२४,१५२७,१६०६,१७२६,१७२८, अहक्खायसंजम
१०९४ अहक्खायसंजय
१७३३,१७३७,१७३८,१७४५,१९७५,१९७८,१९९७ ११२१-११२६,११२८,११३२-११५०
आउक्काइयएगिदियतिरिक्खजोणिय अहम्म (अबंभपज्जवणाम)
२२४३ अहम्मक्खाई
आउज्जसद्द (नोभासासद्द)
२५५३ १३१९ अहम्मदार
आउज्जीकरण १३६८,१३७९,१३८०,१३९९,१४१६,१४२२
२३३९
आउपरिणाम अहम्माणुय
१३१९ अहाउय
आउफास १६१५
१७१५ अहाछंदविहारी
आउय
१६८ अहातच्च
आउय (कम्म) १४८२-१४८४,१४९४,१४९९,१५२२,१५२३, अहासुहुमकसायकुसील
१५२५,१५२७,१५५४-१५५९,१५६५,१५९०,१६००,१६३३, अहासुहुमनियंठ
१६३४,१६४६,१६५०,१६५१,१७४९,२३३७,२३४२ अहासुहुमपडिसेवणाकुसील
आउयवंध
१५९० अहासुहुमपुलाय
०९० आउव्वेद अहासुहमबउस
आऊ
१४२६ अहिकरण
२४१-२४४ आएज्जणाम (कम्म) अहिकरणी
२४१-२४४ आएस अहिगरणिया (किरिया) १२३३,१२३८-१२४०,१२५५ आओजिया किरिया
१२४१ अहेऊ
८७७॥ आओवक्कम
२०४३,२०४४ अहेदिसा
आक्खाइय (पंचणामभेद)
१०२२ अहेलोय ३१,५७२ आगइ
१९७५ अहेसत्तमपुढविनेरइय
२२७७ आगम (प्रमाणभेद) अहेसत्तमापुढविणेरइयखेत्तोववायगई
आगम (सुयपरियायसद्द)
९०४,९०५ अहेसत्तमापुढविणेरइयभवोववायगई
आगम (हेउपगार) अहेसत्तमापुढविनेरइयपवेसणय २०७७,२१०१ | आगमभावोवक्कम
१००१ अहेसत्तमापुढविनेरइयप्पवेसणग
२१०१ आगमेसिभद्द अहेसत्तापुढविनेरइयाउय
आगर
१३० अहोरत्त
१२९ आगरिस अहोलोय
३१,३१९-३२८,६९१-६९४ आगास (लोकाकाश) अहोलोय-तिरियलोय
३१,३१९-३२७,६९१-६९४ |
आगास (आगासत्थिकाय)
०
2000
०
०
०
१०९०
१५८८
P-39

Page #635

८१०
८१५
२३४७
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. आगास (लोक-अलोक)
२९ | आभिणिबोहियनाण ३८,२७८,८१०,८१२,९३८-९४०,९४५, आगासपय (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
८७०
९४८,९५१,९५२,२३०२,२३०३,२४३३ आगासस्थिकाय ८,१४,१५,१७,१८,२७,३२,३३,३४,३७,३९, आभिणिबोहियनाणणिवत्ती ४०,४२,४३,४५,४७,८७.१३१,९३४,१०१३,१०२७,२३७१,२४३३ आभिणिबोहियनाणपज्जव
१४१,९८०,९८१ आगासत्थिकायअन्नमन्नअणाईयवीससाबंध २५५५ आभिणिबोहियनाणपरोक्ख
८१० आगासत्थिकायस्सदेस २३७१ आभिणिबोहियनाणलद्धी
९६४,१०२६ आगासत्थिकायस्सपदेस २३७१ आभिणिबोहियनाणसागारोवउत्त
९७० आजीव
२५९५
आभिणिबोहियनाणावरणिज्ज आजीवभय
२६०२ आभिणिबोहियनाणी/णाणी
९५५-९५८,९६५,९६६ आजीविय
२०६३,२०६४
९६८,९७०,९७१,९७३,९७७,९७८,९७९, आजीवियसुत्तपरिवाडी
८७२
१५१७,१५२१,१५५७,२०३०,२०३२,२२८३,२३५१ आढय
१४६,१०५४ आभीरी (सोउजणपगार) आढायमाण
आभोगणया (ईहानाम) आण (सुयपरियायसद्द)
आभोगणिव्वत्तिय
४९०,४९४,४९९,५०३ आणपाणु
३८,१२९,२३४६ आभोगणिवत्तियकोह आणपाणुअपज्जत्ती १७०३ आभोगनिब्बत्तियाउय
१५९७,१५९८ आणपाणुचरिम
आभोगबउस आणपाणुपज्जत्ती
१७०३ आममहुर
१८३९ आणपाणुपोग्गलपरियट्ट २५०५,२५०६,२५०८,२५१० आमयकरणि (पावसुय)
९०९ आणपाणुपोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणा २५११ आमिसावत्त
१४६६ आणमणी (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१२,७१९ आमिसावत्तसमाणलोभ . आणवणिया (किरिया)
१२३६,१२४९ आमंतणि (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१२,७१९ आणपाणुत्त २५४ आय (ओघनिष्पन्ननिक्षेपभेद)
१०६७,१०७१ आणुपाणुपज्जत्ती
आयअजस
२१९०-२१९२ आणपाणुपज्जत्तीपज्जत्त
आयकम्म
२०४४ आणुगामिय (खओवसमियओहिनाणपच्चक्ख) ९१४,९१६,९२४ आयजस
२१९०,२१९१ आणुपुवि/वी ४९७,७२४,१००१-१०१०,१०१४,१०१५ | आयसमोयार आणुपुब्बीणाम (कम्म)
१५००,१५०२ आयसरीरखेत्तोगाढ आणुपुब्बीदव्व १००८,१००९,१०११,१०१६-१०१८ आयत (संठाण)
२४३५-२४३९,२४४४-२४४५ आतव १३० आयतसंठाणकरण
२४०१ आदाणभय २६०२ आयतसंठाणणाम
१२६ आदियणा (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
आयप्पयोग
२०४५,२१५६ आदेज्जणाम (कम्म)
५०० आयप्पयोगनिव्वत्तिय आधार (आगासत्थिकायनाम)
आयप्पवाय (पूर्व)
८७२ आभासिय (अंतरदीवय) २१७ आयभाव
१४१ आभिओग (अवद्धसभेय)
१४४७ आयभाववंकणया (मायावत्तिया किरिया)
१२३५ आभिओगिय
२०६३,२०६४ आयमणि (पावसुय) आभिणिबोहियअन्नाणी
आयय आभिणिबोहियणाण १०९५,१०९६,११२५,११२६,१३४५, आयय (संठाण)
२६०० १५२१,१५२४,१५२५ आययसंठाणपरिणाम
१२६,२४०२ आभिणिबोहियणाणपरिणाम
आयर (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ आभिणिबोहियणाणसागारोवओग
७७४,७७६ आयरणता आभिणिबोहियणाणारिय २२१ आयरियवेयावच्च
१३२० आभिणिबोहियणाणावरण १६५,१५५४ आयवणाम (कम्म)
१५००,१६२८ आभिणिबोहियणाणावरणिज्ज (कम्म) १४९७ आयसरीरअणवकंखवत्तिया (किरिया)
१२३७ आभिणिबोहियणाणी ८०,८६,१२२,१२३,१६०,१६१,३६१ । आया (जीवत्थिकायपज्जव)
३८१
९५७
१२०
P-40

Page #636

शब्द
आया (आत्मा) आयाणभंडमत्तणिक्खेवणासमिय
आयाणुकंपय
आयाती
आयारंभ
आयावग
आयाबाई
आयास (परिग्गहपज्जवणाम) आयाहिकरणी
आयुह
आयंतकर
आयंतियमरण
आयंदम
आयंबिलिया
१२७५, २३००,२३०१,२३०५,२५१३-२५२०
आयंभर
आयंस ( सरीरलक्खण)
आयंसमुह (अंतरदीवय)
आयंसलिवी
आरभट (नाट्यप्रकार )
आराम
आराहय
आरिय
आरोग्ग (सोक्खपगार) आरंभकरण
आरंभमोसमणप्पओगपरिणय ( पोग्गल )
आरंभसच्चमणणओगपरिणय ( पोम्गल) आरंभसमारंभ (पाणवतपज्जवणाम आरंभिया (किरिया )
आलाव (वयणविकम्प) आलावणबंध
आवकहियसामाइयचरितारिय
आवट्टणया (अवायनाम)
आवण
आवत्त
आवरण (पावसुपसंग ) आवलिया
आवस्सग (अंगबाहिरमुयभेद ) आवस्सगवरित (अंगवाहिरमुयभेव )
आवायभद्द
आवीईमरण
आवीचिमरण
आसकरण (अंतरदीवय)
आसण

पृष्ठ नं. शब्द
आसणाभिग्गह
आमती (परिग्गहपज्जवणाम)
आसम
१३१४ आसमुह (अंतरदीवय) १८१३
आसरयणत्त
२११६ आसव
२४०,२४१, ११६६
१३१७
१८१४
२१४०
आसवदार
आसवद्दार
१४२
आससणायवसण ( अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१४१८
आसीदिमा
२४२
आसुर (संवास)
४४ आसुर (अवद्धंसभेव)
४,२१८, २३०, १२८९,१३११
१६८६
२८९
२४७८
२४७८, २४८७
१३५३
आहारसण्णा / सन्ना
आहारसण्णाकरण आहारसण्णोवउत्त आहारसन्नानिब्बती
२६५,२६७-२६९,११७७,११८०- आहारसन्नोवउत्त ११८३, १२३५,१२४१-१२४४, १२४६ १२४८ आहारसमुन्धाय
२६०१
आहारकसरीरकायजोय
२५५७
२२९
८१५
२८२ १४६६ आहारगमीसगसरीरकायप्पओग ९१० आहारगमीसगसरीरकायप्प ओगी
१२९, १५३-१५५.२८५,१७०५ आहारगमीसव (कायभेद ) ८७९,९९८ आहारगमीसासरीरकायजोय ८७९,८८९,९९८
१८२६,१८२७ आहारगसमुग्धाय
आसंसप्पओग
आहवाय (सूत्रभेद)
आहरण ( दिट्टंत पगार)
१८१४
१३१७ आहरणतोस ( विद्रुतपगार)
१८१५ आहव्वणि (पावसुय)
१८९०
आहार
२१७ आहार ( आउभे कारण ) २२१ आहारअपज्जती ९९६ आहारचरिम १३०,२८२ १९६२
आहारदव्ववग्गणा
आहारपत
आहारपज्जत्ती अपज्जत आहारपत्तीपत
आहारग
आहारग ( सरीर) आहारगभाव
४,१३१३,२५८५,२६०३
पृष्ठ नं. १३० २१७
१३३६
P-41

८६४,१३५२
१३३
१३८१
२५८७-२५९०
१४६०
१५४७
२६०५
८७१
९९४
९९४
९०८
आहारगमीसासरीरकायप्पओगपरिणव (पोम्गल)
१०८९,२३४६
१६१६
१७०३
२३४८
२५८०
६३१, १७०३, १७०४
५८२
५२२
३८०, ३८३,२२०४,२३०३,२४३३
२८३ आहारगसरीरकायप्पओग
१४१८ आहारगसरीरकायच्यओगपरिणय (पोग्गल)
३८१,३८२,१५१६,१७५३,२०३१,२०३२
३८१
१३४२,१५१७,२१६८,२१८२
३८१
१५७,१७७,२५४,४८७,५१५-५१८,५२०,५२२, ५३६,५३८, ५७१,९७३, १७५२,२१६८
१११७,११४८
७३६
३८ ३५६
७५० ७५३, ७५५-७६१ ७४१ ७३६,२३४० २४७९,२४८३
२३०८-२३१४,२३१८,२३१९,२३२५,
२१४०
२३२८,२३३१-२३३३
२१४१ आहारगसरीर ५४४,५५४,५६७, ५७१, ५७४, ५७५, ५९३,५९९, २१७
२५७७-२५७९
२८१ आहारगसरीरकायजोग
२३४०
७५०
२४७९,२४८३

Page #637

पृष्ठ नं.
९८७
२४२९
१४६८
१६४७
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द आहारगसरीरकायप्पओगी
७५३,७५५-७६१ | इत्थिवेयपरिणाम आहारगसरीरणाम (कम्म) १६२३,१६३६,१६४१ | इथिवेयय
१०९२,११२२,११२३ आहारगसरीरप्पओगबंध २५५९,२५७०,२५७१ इत्थिवेया
१४२५,१४२६ आहारगसरीरभाव
इत्थी
२०७,२०८,२१०,२१३,२१५,१४३१,१४४६, आहारगसरीरी १६०,२४४,३६४,५२२,५७४
१५३८,१५४१,१५५४,२१४९ आहारगसरीरंगोवंगणाम (कम्म) १५०१ इत्थी (परीसह)
१५०८ आहारय ५४३,५४५,५६३,५७३ इत्थीपच्छाकड
१५३८-१५४०,१५४२ आहारय (कायभेद)
७४१ इत्थीलिंगसिद्ध आहोहिय
इत्थीवेदग
२२०५,२२१९ इत्थीवेदय
९४९,९५२ इक्खाग (कुलारिय) २२० इत्थीवेयग
१४३९ इच्छा
इरियावहिय (किरियाठाण)
१२८९,१३१०,१३११ इच्छा (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ इरियावहियबंध
१५३७ इच्छाणुलोमा (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ इरियावहियबंधग
१६१८ इच्छा-मुच्छा (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८१ इरियावहिया (अजीवकिरिया)
१२३३,१२४९, इट्ठगंध (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७
१२७१-१२७४,१२८३ इट्ठफास (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७ इरियावहियाबंधय
१६५४ इट्ठरस (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
६४७ इरियासमिई (धम्मत्थिकायनाम)
३८ इट्ठरूव (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७ इरियासमिय
१३१४,१९०७ इट्ठलावण्ण (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
६४७ इसि (ऋषि)
१२६० इट्ठसद्द (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
६४७
इस्सरियमय इट्ठस्सरया (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
इस्सरियविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्म) इट्ठागई (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१५०३ १६४७
इस्सरियविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्मस्सअणुभावपगार) १६४८ इट्ठाजसोकित्ती (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७
इस्सरियविहीणया (णीयागोयकम्मस्सअणुभावपगार) इट्ठाठिई (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार)
इस्सरियविहीणया (नीयागोयकम्म)
१५०३ इडरय
१८१५
इहलोगभय इड्ढिप्पत्त
२६०२ इड्ढिपत्तारिय
इहलोगासंसप्पओग
२६०५ इंगाल
१४८ इड्ढी इत्तरिय (सामाइयसंजय)
इंगालोवम (नैरयिकआहार)
४७८ ११२१ इत्तरियसामाइयचरित्तारिय
इंगिणिमरण
२१४१ इस्थि
इंदथावरकाय
१६८,१६९,२०४ इत्थिकहा
इंदथावरकायाधिपती २५९४,२६०१
१७२७ इस्थिणिब्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० इंदभूइ (गणधरनाम)
१९१२ इत्थिरयणत्त
१३३६
इंदिय २४४,६४९,६५४,६५५,६५७,६५९-६६१,६६५, इथिलक्खण (पावसुय)
२२२९,२२४६,२२४८,२२५०,२२५५ इथिलिंगसिद्ध
इंदियअवाय इत्थिवयण (वयणपगार)
इंदियउवओगद्धा इत्थिवेदबंधग
१७५३,२१६८,२१८२
इंदियओगाहणा इत्थिवेदग १७५३,२०३१,२०३२,२०३५,२०३९,२०४१
इंदियकरण इत्थिवेय ३६३,१४२५,१४२६,१४२८,१४२९ इंदियचलणा
२६०७ इत्थिवेय (णोकसायवेयणिज्जभेय) १४९९,१५०५,१६२०,१६३५
इंदियत्थ इत्थिवेयकरण
१४२६
इंदियनिव्वत्तणा इत्थिवेयग १२२,१२४,१५९,२५२,९७३,१५१६,१५१८,२१६८, इंदियनिव्वत्ती २१८२,२१८३,२२०५,२२१९,२२२०,२२२६,२२३०,२२४०,२२५५,२२६३ |
इंदियपच्चक्ख
१६४८
१६४७
इहत्थ
२५९०
२२९
१७२७
७४१
www
६५०
६५९
P-42

Page #638

०५
२३६७
ईहा
८११
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. इंदियपज्जत्ती ६३१,१७०३,१७०४ | उच्चागोयकम्मसरीरप्पओगबंध
२५७५ इंदियपज्जत्तीपज्जत्त
| उच्चार
१४३,२१६ इंदियपरिणाम
११९,१२१,१२२,१२४ | उच्चार-पासवण-खेल-जल्ल-सिंघाण-परिट्ठावणिया-असमिई इंदियलद्धी
६५७,९६९ | (अधम्मत्थिकायपज्जव) इंदियविसयपोग्गलपरिणाम
२४९७ उच्चार-पासवण-खेल-जल्ल-सिंघाण-परिट्ठावणिया-समिई इंदियोवचय
(धम्मत्थिकायनाम)
३८
उच्चार-पासवण-खेल-जल्ल-सिंघाण-परिट्ठावणिया-समिय ईरिया-असमिई (अधम्मत्थिकायनाम)
(समियभेद) ईसाण (देविंदनाम)
१९११ | उच्छन्न (मुसावायपज्जवणाम) ईसिपब्भारापुढवि १८,४८१,२४३१ उज्जाण
१३०,२८२ ईसीपब्भारा
उज्जाणगिह ६६८,८१४,८१५,९४०,२३०२,२४३० उज्जुग (सूत्रभेद) ईहा (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
उज्जुदिट्ठी
१८०३ ईहामई (मतिभेद)
उज्जुपण्ण
१८०३ | उज्जुपरक्कम
१८०४ उक्करियाभेय ७२७,७२८ | उज्जुमई (मणपज्जवनाणभेद)
९२५,९७४,९७५ उक्करियाभेयपरिणाम
१२७ उज्जुमण
१८०२ उक्कापाय (पावसुय)
उज्जुयायतासेढी २१२५,२१२९,२१३१,२१३४,२१३५ उक्कामुह (अंतरदीवय) २१७ उज्जुरूव
१८३७ उक्कालिय (आवस्सगवइरित्तसुय) ८७९,८८० उज्जुववहार
१८०४ उक्कालिय (अंगबाह्यसुयभेद)
उज्जुसीलाचार
१८०३ उक्कित्तणाणुपुब्बी १००१ उज्जुसुय (नयभेद)
१०८० उक्कूल (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ उज्जुसंकप्प
१८०३ उक्कोस (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ उज्जू
१८०२,१८०३,१८३६,१८३७,१८४६ उक्कोस २४२९ उज्जूपरिणय
१८३६ उक्कोसठिईय १०१,१०२,१०४,११६ उज्जोय
१४,२८४,२८५ उक्कोसपय १८,२१ उज्जोय (पोग्गलपज्जव)
२५५४ उक्कोसोगाहणग (य) ६२,६३,६८,७६,८१,९७,९९,१००,११५ उज्जोयणाम (कम्म)
१५००,१६२८ उक्कोसोगाहणा
उज्झर
२८२ उक्कोसोहिणाणी ८०,८५ उट्ठाण
१४१,२३७ उक्कंचणया (तिरिक्खजोणियाउबंधहेऊ)
१५८५ उडु उक्खित्तचरग १३१६ उड्ढदिसा
३१.१४२ उक्खित्तणिक्खित्तचरग
| उड्ढलोय ३१,१६८,३१९,३२०,३२२,३२४-३२७,६९१,६९४ उक्खित्तय (गीतप्रकार)
९९६ | उड्ढलोय-तिरियलोय ३१९,३२०,३२२,३२४-३२७,६९१-६९४ उग्ग (कुलारिय) २२० उड्ढोववन्नग/वण्णग
१५३६,१९१८ उग्ग (मज्झिमपुरिसपगार)
१७७४ उड्ढंगारवपरिणाम (आउपरिणामभेय) उग्गह ६६६,८१४,९४०,२३०२,२३०३,२४३०
उण्णय
१८०१,१८०२,१८३४,१८३५ उग्गह (मइअण्णाणभेय)
उण्णय (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ उग्गहमई (मतिभेद)
उण्णयदिट्ठी
१८०१ उच्च १८०४ उण्णयपण्ण
१८०१ उच्चछंद १८०४ उण्णयपरक्कम
१८०२ उच्चत्त २२०१ उण्णयपरिणय
१८३५ उच्चत्तभय १८८१ उण्णयमण
१८०१ उच्चयबंध २५५७ उण्णयरूव
१८३५ उच्चागोय
उण्णयववहार
१८०२ उच्चागोय (कम्म) १५०३,१६३१,१६४२,१६४७| उण्णयसीलाचार
१८०२
P-43

Page #639

३२
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. उण्णयसंकप्प १८०१ | (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२९ उण्णाम (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ | उदइय-खओवसमनिष्फन्न उत्तमपुरिस (पुरिसपगार) ३७४ | (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२८ उत्तर (दिसा) ३२,१४२,३०८,३०९,३११,३१२,९३० उदइय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न उत्तरकुरा
१७१ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) उत्तरगुणपच्चक्खाणी
२३४,२३५ उदइय-खयनिष्फन्न (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२८ उत्तरगुणपडिसेवय
१०९५,११२५ उदइय-पारिणामियनिष्फन्न उत्तरगंधारा (गांधारग्राममूर्च्छना)
(द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२८ उत्तरपगडि १५०५,१५०७ उदइयभाव
१००८,१०१९,२५९९ उत्तरपगडिबंध (भावबंधभेय)
१५४३ उदग
१४६६ उत्तरपच्चत्थिम (दिसा)
उदगगब्भ
२१२१ उत्तरपुरस्थिम (दिसा)
३२ उदगजोणिय
५२७,५२९,५३४ उत्तरमंदा (मध्यमग्राममूर्च्छना) १०३५ उदगराई
१४६४ उत्तरवेउब्विय २७५ उदधि (सरीरलक्खण)
१८९० उत्तरवेउब्बिय (सरीर) २२६२ उदधिवर (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ उत्तरवेउब्बिया (सरीरोगाहणा) ५८५,५८६,५८८,२२५४ उदय (उदइय छनामभेद)
१०२२ उत्तरा (मध्यमग्राममूर्च्छना)
उदयणसत्त (पुरिसपगार)
१८८२ उत्तरायया (मध्यमग्राममूर्च्छना)
उदयनिष्फण्ण (उदइय छनामभेद)
१०२२ उत्तराययाकोडिमा (गांधारग्राममूर्च्छना) १०३५ उदही
१३० उत्ताण १८४०,१८४१ उदायी (हत्थिनाम)
२०४५ उत्ताणहियय १८४०,१८४१ उदियथमिय
१८३० उत्नाणोदय १८४० उदियोदिय
१८३० उत्ताणोदही १८४०,१८४१ उदीरणोवक्कम
१५४६ उत्ताणोभासी १८४०,१८४१ | उद्दवण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ उत्ताल (गीतदोस) १०३५ उदिसपविभत्तगई
७६८,७७० उदइय (छनामभेद)
१०२२,१०२३ उद्देस उदइयउवसमनिष्फण्ण (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२७ उद्देसग
९९८ उदइय-उवसमिय-खइय-खओवसमनिष्फन्न
उद्देसणकाल ८२६,८२८,८३०,८३२,८४४,८५७,८६०,८६३,८९२ (चतुष्कसंयोगजसान्निपातिक भावभेद) १०३१ उन्नय
२४२९ उदइय-उवसमिय-खइय-खओवसमिय पारिणामियनिष्फन्न
उन्नयावत्त
१४६६ (पंचसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०३२ उन्नयावत्तसमाणमाण
१४६६,१४६७ उदइय-उवसमिय-खइय-पारिणामियनिष्फन्न
उन्नाम (चतुष्कसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०३२ उप्पण्णमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा) उदइय-उवसमिय-खओवसमनिष्फन्न
उप्पण्णविगयमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा) (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२९ उप्पतणि (पावसुय) उदइय-उवसमिय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
उप्पत्तिया (असुयणिस्सियभईणाणभेद)
८१२,८१३ (चतुष्कसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०३२ उप्पत्तिया
२४३० उदइय-उवसमिय-खयनिष्फन्न
उप्पल
१२९ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२९ उप्पलजीव
१७५४,१७५५ उदइय-उवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
उप्पलंग
१२९ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२९ उप्पहजाई
१८५१ उदइय-उवसमिय-खओवसमनिष्फन्न
उप्पा
१९७५ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
उप्पाय (पावसुय)
९०७,९१० उदइय-खइय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
उप्पायपुव्व
८७२ (चतुष्कसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०३२ उप्फालग
११५७ उदइय-खइय-पारिणामियनिष्फन्न
उब्भिय
१४१५
१०२९
P-44

Page #640

शब्द
१५१२ ४७८
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. उब्भिय (योनिसंग्रह)
३७६ | उवसमिय-खइय-खओवसमनिष्फन्न उम्मग्गदेसणा १५४८ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२९ उम्माण
१३०
उवसमिय-खइय-पारिणामियनिष्फन्न उम्माण (विभागनिष्फन्नदब्वपमाण) १०५३,१०५५,१०५६
| (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२९ उम्मुक्ककम्मकवय
१६५ उवसमियभाव
१००८,१०१९ उम्मूलणासरीराओ (पाणवहपज्जवणाम)
उवसमिय-खओवसमनिष्फन्न उरपरिसप्प
२१३,२१४ (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२८ उरालतसपाण
उवसमिय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
१७२६,१७३९ उल्लाव (वयणविकप्प)
I (त्रिकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०३० २६०२
उवसमिय-खयनिफण्ण (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२८ उवउत्त
४९२,९३६
उवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न उवओग १४,३८,१४१,७७४,१०८९,२२०१,२२२९, (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२८ २२४०,२२५५
उवसमिय-खइय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न उवओग (जीवगुण)
(चतुष्कसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०३२ उवओगनिव्वत्ती
७७५ उवसामणोवक्कम
१५४६ उवओगपरिणाम
११९,१२०,१२३,१२५
उवसंतकसाई उवकरण (परिम्गहपज्जवणाम)
१४१८ उवसंतकसायवीयराग
१०९३,११२३ उवक्कम ९९८-१०००,१०६७,१५४६ उवसंतकसायवीयरागदसणारिय
२२२ उवक्कमियावेयणा
उवसंतकसायवीयरायचरित्तारिय उवक्खडसंपण्ण (आहार)
उवसंतकसायी
११०८,११०९,११३९ उवक्खरसंपण्ण (आहार) ४७८ उवसंतकोह
१४६३ उवगरणदुप्पणिहाण ७४७ उवसंतठाण
१२८९ उवगरणपणिहाण
७४७ उवसंतमोह (जीवट्ठाण) उवगरणसुप्पणिहाण
७४७ उवसंतवेयय
९५२,१०९२,१०९३,११२२,११२३ उवग्घायनिज्जुत्तिअणुगम १०७९ उवसंपजहण
१०८९,१११३ उवघायणाम (कम्म) १५००,१५०२,१५०६,१६२७ उवसंपज्जणसेणियापरिकम्म
८७० उवघायणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
७१२ उवसंपज्जमाणगई
७६८ उवचय (परिग्गहपज्जवणाम)
उवस्सयअसंकिलेस (असंकिलेसपगार) उवज्झायवेयावच्च
उवस्सयसंकिलेस (संकिलेसपगार)
१६८९ उवणिहिया (दव्वाणुपुव्वी)
१००१,१०१४ उवहिअसुद्ध (मसावायपज्जवणाम)
१३६९ उवदेस ((सुयपरियायसद्द)
उवहिअसंकिलेस (असंकिलेसपगार)
१६८९ उवधारणया (अर्थावग्रहनाम)
उवहिसंकिलेस (संकिलेसपगार)
१६८९ उवन्नासोवयण (दिटुंतपगार)
उवही
२८७,२८८,२४२९ उवभोगंतराइय (कम्म)
उवही (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ १५०३ उवभोगंतराय
उवाय (आहरणदिटुंतपगार) १६६,१५५४,१६४८
उवालंभ (आहरणतद्दोसदिटुंतपगार) उवभोगलद्धी
उवासंतर उवयोगाया
२३०१,२३०४,२३०५
उव्वेयणय (पाणवहसरूव) उवरूद्द (परमाहम्मियदेवनाम)
१३५२,१३६८ १९१७,१९५४ उसभ (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३,१८९० उववाइय
उसभणारायसंघयणणाम (कम्म)
१५०१,१६२४ उववाइय (योनिसंग्रह)
३७६ उसभनारायसंघयणी
२२१३,२२१८ उववाय १९७५,२२०१,२२४१,२२४७-२२५१,२२५६-२२६१,
उसभाणीय २२६३,२२६६,२२७१-२२७५,२२९५,२२९६ उसिण (नैरयिकों का वेदनानुभव प्रकार)
१६७७ उववायगई ७६२-७६४,७६८ उसिणाजोणिय
३७१ उवसम (उवसमियभावभेद) १०२३ उसिणपरीसह
१५०८,१५०९ उवसमनिष्फण्ण (उवसमियभावभेद) १०२३,१०२४ उसिणफासपरिणाम
२४०२ उवसमिय (छनामभेद) १०२३,१०२४ उसिणा (वेदनाप्रकार)
१६६८
१६८९
१४१८ १३२०
८१४
९९४
९९५
१४२
१९५८
P-45

Page #641

१७१
ओ
शब्द पृष्ठ नं.| शब्द
पृष्ठ नं. उसिणाजोणी ३७०,३७१ | एगिदियतिरिक्खजोणियाउय
१५८८ उस्स (ओस) २१२१ | एगिदियतेयासरीरप्पओगबंध
२५७१ उस्सप्पिणी १२९,१५१,२८५,२८६,२९७,२९९,३००,३०२, | एगिदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० ३०३,३०६,१४३०,१४३७,१४७१,१७०५,१७२६,१८९९,१९१६ | एगिदियपाणाइवायकरण
२८९ उस्सप्पिणिकाल १०९८-११०१,११२८,११२९ | एगिदियमीसापरिणय (पोग्गल)
२४७६ उस्सप्पिणीगंडिया
८७५ एगिदियवेउब्बियसरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४८२ उस्सासणाम (कम्म) १५००,१५०२,१५०६,१६२८ | एगिंदियवेउब्वियसरीरप्पओगबंध
२५६४ उस्सासग
| एगिदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
१७९ उंछजीविसंपण्ण १८३१ | एगोख्य (अंतरदीवय)
२१७ एगंतपंडिय
१६००,१६०१ ऊणाइरित्तमिच्छादसणवत्तिया (किरिया) १२३५ | एगंतबाल
१५९९,१६००
एरवय (खेत्तणाम) एकट्ठाणवडिय ८१ | एरण्णवय (खेत्तणाम)
१७१ एक्कसिद्ध
एवंभूय (सूत्रभेद)
८७१ एगक्खरिय (दुणामभेय)
एवंभूय (नयभेद)
१०८० एगखुरा
२०९ | एसणासमिय
१३१४ एगखुरी (चतुष्पदस्थलचर तिर्यंच स्त्री)
१७० एगगुण (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) ८७० ओगाढ
१७,४७,७२३ एगट्ठिय (रूक्खभेय)
१७६९ ओगाहणट्ठया
५३,५५,५७-८६,८९-११७,६६३-६६५ एगट्ठियपय (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) ८७० | ओगाहणठाण
२७३,५९३ एगट्ठियाणुओग
ओगाहणट्ठाणाउय
२५०१ एगत्त (पज्जवलक्खण)
__५१ | ओगाहणपएसट्ठया एगदिसिलोगाभिगम (विभंगणाणभेद)
९४१ | ओगाहणसेणियापरिकम्म
८७० एगभविय १०६० ओगाहणा
२७३,५९३ एगवयण (वयणपगार)
७४१ ओगाहणानामनिहत्ताउ (आउयबंधपगार) १५९०,१५९३ एगसिद्ध १६३,९२९ ओगिण्हणया (अर्थावग्रहनाम)
८१४ एगसेससमास
१०५०
ओघसण्णा एगओखहा (सेढी)
२१२५ ओघादेस २१५०-२१५४,२४४४-२४४६,२५४३-२५४७ एगओवंका (सेढी) २१२५,२१३१,२१३४,२१३५ ओदण
१४७ एगवाई (अकिरियावाईभेय).
१३४० | ओमाण
१३०,१०५३,१०५६ एगिदिय १०,१२२,१५५,१६०,१६१,१७४,१७९,१९९,२७९, | ओय (ओज)
१४९ २८१,२९३,२९६,३०४,३१७,३४८,३५८,४००,४८७,५१३, | ओयपएसिय (घणचउरंससंठाण) ५१५,५१६,५१७,५१९,६८६,६८८,६९८,९६२,१२११,१२८८, ओयपएसिय (घणतंससंठाण)
२४४१ १३३०,१५१९,१५६३,१५६५,१५६७,१६३४-१६३८,१६५५, ओयपएसिय (घणवट्टसंठाण)
२४४१ १६७०,१६७३,१७३७,१७३९,१७४३,१९७८,२०१६,२१२५, | ओयपएसिय (घणायतसंठाण)
२४४३ २३११,२३२३,२३२७,२३३३,२३५१ ओयपएसिय (पयरचउरंससंठाण)
२४४२ एगिदियओरालियमीसासरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४८१ ओयपएसिय (पयरतंससंठाण)
२४४१ एगिदियओरालियसरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९ ओयपएसिय (पयरवट्टसंठाण)
२४४० एगिदियजाइणाम (कम्म) १५०१,१६२२,१६३६ ओयपएसिय (पयरायतसंठाण)
२४४३ एगिदियजीव
ओयपएसिय (सेढिआयतसंठाण)
२४४३ एगिदियजीवअपज्जत्तग ६९१ ओयाहार
५१४ एगिदियजीवनिव्वत्ती १५१ ओरस (पुत्तपगार)
१८८३ एगिदियजीवसरीरप्पओगपरिणामिय १४८ ओराल
२०१ एगिदियतिरिक्खजोणिय २०५,२२०१,२२४०,२२७८ ।
३८,२८१,२५४,५४३,५४४,५६१. एगिदियतिरिक्खजोणियखेत्तोववायगई
७६४ | ५६२,५६५-५७०,५७३,७४१,१२६६-१२६९,१७३०,२०७५ एगिदियतिरिक्खजोणियपवेसणग/पवेसणय २१०१,२१०३ | ओरालियपोग्गलपरियट्ट
२५०५-२५११
३८३
P-46

Page #642

१२०
२२१
७८५
५५८
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. ओरालियपोग्गलपरियट्टनिबत्तणाकाल
२५१०,२५११ ओहिणाणपरिणाम ओरालियमीसगसरीरकायजोग २३४० ओहिणाणलद्धी
९८४ ओरालियमीसगसरीरकायप्पओग ७५०-७५२ ओहिणाणसागारपासणया
७८५ ओरालियमीसगसरीरकायप्पओगी ७५३-७६२ ओहिणाणसागारोवओग
७७४,७७५ ओरालियमीसय (कायभेद)
७४१ ओहिणाणारिय ओरालियमीसासरीरकायजोग २३४० ओहिणाणावरण
१६५,१५५४ ओरालियमीसासरीरकायजोय ७३६ ओहिणाणावरणिज्ज (कम्म)
१४९७ ओरालियमीसासरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९,२४८१ ओहिणाणी
६६,८०,८६,१२२,१६०,१६१,५२० ओरालियसरीर २४३,५४३-५४५,५६१,५६५,५६६,५६८, ओहिदसण
२४४३ ५६९,५७२,५७४,५७५,५९३,५९४,२३०२,२३०३,२४३३, ओहिदंसणअणागारपासणया २५७६-२५७९ ओहिदसणअणागारोवउत्त
७९१ ओरालियसरीरकायजोग २३४० ओहिदसणअणागारोवओग
७७४,७७५ ओरालियसरीरकायजोय
ओहिदसणपज्जव
३८,१४१ ओरालियसरीरकायप्पओग ७५०-७५२ ओहिदंसणलद्धी
१०२६ ओरालियसरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९ ओहिदंसणावरण
१६५,१५५४ ओरालियसरीरकायप्पओगी
७५३,७५४ ओहिदंसणावरण (दरिसणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ ओरालियसरीरणाम (कम्म) १५०१,१५०५,१६२३ ओहिदसणावरणिज्ज (कम्म)
१४९८ ओरालियसरीरनिव्वत्ती
ओहिदसणी ६७,८०,८६,७८१-७८३,१५५६,२०३१, ओरालियसरीरप्पओगबंध
२५५९-२५६१
२०३२,२०३६,२०३७,२०३९,२०४१ ओरालियसरीरबंधणणाम (कम्म)
१५०१ ओहिनाण ८१०,९१९,९३९,९४६,९४८,९५२,२१५४ ओरालियसरीरसंघायणाम (कम्म) १५०१ ओहिनाणपच्चक्ख
९१३ ओरालियसरीरंगोवंगणाम (कम्म)
१५०१,१५०५ ओहिनाणपज्जव
३८,१४१ ओरालियसरीरी १६०,३६३,५२२,५७३,५७४ ओहिनाणसागारोवउत्त
९७१ ओवक्कमिया (वेयणापगार)
१६७० ओहिनाणावरणिज्ज ओवणिहियाखेत्ताणुपुची
१०१४,२४४० ओहिनाणी ९५५,९५६,९५९,९६५,९६८,९७१,९७४,९७७, ओवणिहियादव्वाणुपुची
१०१२,१०१४ ९७९,१५०७,१५२३,१५५७,१६०८,२०३०,२०३२,२०३६, ओवम्म (पमाणभेद)
२०३७,२०३९,२०४१,२२८३ ओवम्म (हेऊपगार)
ओहिमरण
२१४०-२१४२ ओवम्मसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
७१२ ओवयाइया (पुत्तपगार)
अंकलिवी
२२१ ओवतणि (पावसुय) ९०९ अंकुस (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३,१८९० ओवसग्गिय (पंचणामभेद) १०२२/ अंग (जणवय)
२१९ ओवसमियभाव १११९,११४९ अंग (पावसुय)
९०७,९१० ओवासंतर (आगासस्थिकायणाम)
अंगपविट्ठ (सुयणाणभेय)
८२०,८२४,९०६,९९७ ओसन्नविहारी १९१३ अंगबाहिर (सुयभेय)
८७९,९९७ ओसप्पिणिकाल' १०९८,११००,११२८-११३१
५३६,५३८,५७६-५९२,६५३,६६२,९१७ ओसप्पिणी १२९,१५१,२८५,२९७,२९९-३०३,३०७, अंगुलपुहुत्त
२२२२,२२२३,२२७३ ८७८,१४३०,१४३७,१४७१,१७०५,१७२६,१८९९,१९१७ अंचिय (नाट्यप्रकार) ओसप्पिणीगंडिया ८७५ अंजलिपग्गह
२८३ ओसहि १८५,१९१ अंडज
१४१५,१९७९ ओसहिजोणिय
अंडज (योनिसंग्रह)
३७६ ओसोवणि (पावसुय)
१३२,२०७,२१३,२१५,९०३ ओहनिष्फण्ण (निक्षेपभेद) १०६७ अंतकड
१३४० ओहि
१३४५ अंतकिरिया
१३२१,१३२२,१३३३,१३३४ ओहिणाण १०९६,११२६,१३२६,१५१९,१५२५,१५२७ अंतक्खरिया (लिवी) ओहिणाणपज्जव
९८०,९८१ | अंतगय (आणुगामियओहिनाण)
९९१
१८८३
अंगुल
५२९
अंडय
२२१
९१४
P-47

Page #643

२१६६
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. अंतचरग १३१६ कक्ककुरूगकारग
१३७० अंतजीवी
| कक्कणा (मुसावायपज्जवणाम) अंतद्धाणि (पावसुय)
कक्कसवेयणिज्जकम्म
१४९० अंतर ३०४,३०५,३०७,३६८,५३८,१००६, कक्खडफासपरिणाम
१२७,२४०२ १०११,१०१६,१०८९ कड़
१८७१ अंतरदीवग (य)
१७२,१७४,२१७,१८८२ कडगमद्दण (पाणवहपज्जवणाम) अंतरदीवयमणूस/मणूसी
११७३
कडजुम्म १६,१७,२१४७,२१४८,२१५३,२१५४,२१८९, अंतरप्पा (जीवत्थिकायणाम)
| २१९०,२१९३,२१९४,२४४४,२४४५,२४४७,२५४३-२५४७ अंतराइय (कम्म) १२७१,१४८२-१४८५,१४९४,१५०३, कडजुम्मकडजुम्म
२१६४,२१६६ १५०७,१५०८,१५२७,१५३१,१५३६,१५४५,१५६४,१५६६, कडजुम्मकडजुम्मअसन्निपंचेंदिय
२१८० १५७०,१५७२,१५७३,१५७७,१६३२,१६३४,१६३७-१६३९, | कडजुम्मकडजुम्मएगिदिय १६४२,१६४८-१६५२,१७५०,२३०२,२३०३ | कडजुम्मकडजुम्मतेइंदिय
२१८० अंतराइयकम्मनिबत्ती १४९३ | कडजुम्मकडजुम्मबेइंदिय
२१७९ अंतराइयकम्मासरीरप्पओगबंध २५७३,२५७५ कडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय
२१८१ अंतराय
१५२५ | कडजुम्मकलिओयएगिदिय अंतरिक्ख (आगासस्थिकायणाम)
कडजुम्मकलियोय अंतरिक्ख (पावसुयपसंग)
कडजुम्मतेओय
२१६४ अंतलिक्ख (पावसुय) ९०७ | कडजुम्मतेओयएगिदिय
२१७० अंताहारा
१३१६ कडजुम्मदावरजुम्म अंतोदुट्ठ १८७४ | कडजुम्मदावरजुम्मएगिदिय
२१७० अंतोमुहुत्त १५५,२९६-३०८,३६७,३७५,३८७,३८९,३९१, कडजुम्मपएसोगाढ १७,२१५१,२४४५,२४४६,२५४५,२५४६ ३९४-४२४,४२८,४३०,४३२,४३४,४३६-४४८,४५३-४६६,४७३, कडजुम्मसमयट्ठिइय
२१५२,२४४६ ५३६,५३७,५७४,६८७,६८८,७३०,७४३,७४४,७८१,७८३,७९४, कडुयरसपरिणाम
२४०२ ९७६,९७८,१०६०,१०८९,१११०,१११६,११४१,११४६,११४७, | कण्णपाउरण (अंतरदीवय)
२१७ ११५१,१२०९,१२१०,१४३०-१४३९,१४७१,१४७२,१६१६-१६२१, | कण्हपक्खिय १७८,१३४१,१३४४,१५१५,१५१७,१५२२, १६३६,१६३८-१६४१,१७०५-१७०९,१७३३-१७३६,१७५४- | १५२४-१५२६,१५३१,२०३०,२०३२,२०३९,२०४३ १७६०,२०१०,२१६९,२१८६,२१८८,२२०५-२२०८,२२४०-२२७९ कण्हपक्खियरासी जुम्मकडजुम्मनेरइय
२१९८ अंतोसल्ल
१८७४ कण्हलेस
११८९,११९२-१२०९ अंतोसल्लमरण
२१४०,२१४३ | कण्हलेस्स १६०,११८४,११८५,११९०-१२०२,१२०९-१२२३, अंतोसागरोवमकोडाकोडी
१६३१,१६४१,१६४२ | १३३२,१५१५,१५१७,१५२१,१५२४,१५३१,१६३३,१६३४, अंदीवगअकम्मभूमिगमणुस्सित्थी
१४३१,१४४० | १७४४,१७५१,२१६७,२१८१,२१८४,२१८७,२२०४,२२१३, अंधकार १३०,२८४,२८५
२३०२,२३०३,२४३३ अंधयार
कण्हलेस्सअभवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय
२१८७ अंधयार (पोग्गलपज्जव) २५५४ कण्हलेस्सकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७५ अंब (आगासत्थिकायणाम)
कण्हलेस्सकडजुम्मकडजुम्मबेइंदिय
२१७९ अंब (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ | कण्हलेस्सकडजुम्मसन्निपंचेंदिय
२१८३ अंबट्ठ (इब्भजाइ)
| कण्हलेस्सखुड्डागकडजुम्मनेरइय
२१५८ अंबपलंबकोरव १८३८ कण्हलेस्सखुड्डागकलिओयनेरइय
२१५९ अंबरस (आगासस्थिकायनाम)
| कण्हलेस्सखुड्डागतेयोगनेरइय
२१५८ अंबरिसी (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ | कण्हलेस्सखुड्डागदावरजुम्मनेरइय
२१५९ अंबिल (रस)
कण्हलेस्सट्ठाण
१२२३,१२२७ अंबिलरसपरिणाम
२४०२ कण्हलेस्सभवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७६
कण्हलेस्सभवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय २१८६ कइसंचिय २०४७,२०४८ | कण्हलेस्सभवसिद्धियखुड्डागकडजुम्मनेरइय
२१६१ कक्क (मोहनीयकर्मनाम)
१४८५ | कण्हलेस्सभवसिद्धियरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय कक्क २४२९ | कण्हलेस्सरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय
२१९४
२२०
P-48

Page #644

१३०
शब्द - पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. कण्हलेस्ससम्मद्दिट्ठिरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय २१९८ | कम्मगसरीरबंधणणाम (कम्म)
१५०१ कण्हलेसा/कण्हलेस्सा/किण्हलेस १२२,१२४,२५०,३५८,५१८, कम्मगसरीरसंघायणाम (कम्म)
१५०१ ९५२,११५६-११५९,११६२,११६३,११६५-११७५,११८५- | कम्मगसरीरी
१६०,३६३,५७४,२३५२ ११८९,१७३१,१७३४,१७५७,१७५९,२२०४,२२१३ | कम्मट्ठिई
१६१६-१६३२,१६४१,१६४२ कण्हलेस्साकरण
११६७ कम्मणिसेग
१६१६-१६३२,१६४१,१६४२ कण्हलेस्सानिव्वत्ती ११६७ कम्मदब्बवग्गणा
२५८० कण्हलेस्सापरिणाम १२० कम्मधारयसमास
१०४९ कत्ता (जीवत्थिकायनाम)
कम्मनिव्वत्ती
१४९३ कत्थ (कव्वपगार)
कम्मपगडी
१४८२,१४८९,१४९४,१४९५,१५०४, कद्दमरागरत्तवत्थ
१४६६
१५५९-१५६५,१५७०-१५७९,१६५० कद्दमरागरत्तवत्थसमाणलोभ १४६६ कम्मपयडी
१५४८-१५६२ कद्दमोदगसमाणभाव
१४६६ कम्मपरिग्गह
२८८ कद्दमोदय
कम्मपुरिस (उत्तमपुरिसपगार)
१७७४ कप्प १३०,१०८९,२००४ कम्मप्पवाय (पूर्व)
८७२ कप्पविमाणावास
कम्मभूमग/भूमय १७२,१७४,२१७,२१८,२३०,१८८२ कप्पाइय २३१,२३२,५५४ कम्मभूमगपलिभागी
१६३३,१६३४ कप्पाईयवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६७ कम्मभूमयकण्हलेस्स कप्पातीत १३,१०९३,१०९४,११२४ कम्मभूमयमणूस
११७२ कप्पातीय
कम्मभूमयमणूसी
११७३ कप्पातीयवेमाणियदेव
२२७६,२२८२ | कम्मय (सरीर) २४३,२७४,५४३,५४५,५६२,५७२,५७३, कप्पोपन्न १४१९
१७३०,२०७५ कप्पोवग/वय ५,१३,२३१,५५४ | कम्मय (कायभेद)
७४१ कप्पोवगवेमाणियदेव २२५७,२२७६ | कम्मया (असुयणिस्सियमईणाणभेद)
८१२,८१३ कप्पोवगवेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६७ कम्मया
२४३० कप्पोवण्णग
१९१८ कम्मरय कप्पोववन्नग (देव) १५३६ | कम्माजीव
२५९६ कब्बड
| कम्मापोग्गलपरियट्ट
२५०५,२५०८ कब्बालभयय
| कम्मापोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकाल
२५११ कमंडलु (पसत्थसरीरलक्खण) १४१३,१८९० कम्मारिय
२१९,२२० कम्म २,४,१४,३,१४८०-१४८२,१४९३-१५०४,१५१२- कम्मावाई
१४२ १५१५,१५४८-१५५९,१५६२-१५७२,१५८०,१५८१,१५८३- | कम्मासरीर
१५८८,१६१६-१६४९,१६९२,१६९३,१७४९,१७५०,१७५९ । | कम्मासरीरकायजोय कम्म (क्रिया, प्रवृत्ति) १४१,२३७ कम्मासरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७९ कम्म (सरीर)
| कम्मासरीरप्पओगबंध
२५७२ कम्मआसीविसा २५८७ कम्मोदीरण
१०८९ कम्मकरण १६७२,१६७३ | कम्मोवही
२८८ कम्मग २५४ करण
१६७२,१६७३ कम्मगसरीर ५४४,५५८,५६०,५६१,५७५,६००,१२६९, | करणवीरिय
२३७ २३०२,२४३३,२५७८ | करणाणुओग कम्मगसरीरकायजोग
२३४० करपत्त कम्मगसरीरकायप्पओग ७५०,७५१,७५२ करिस (उन्मानप्रमाणभेद)
१०५५ कम्मगसरीरकायप्पओगी ७५२-७६२ कलस (पसत्थसरीरलक्खण)
१३१४,१८९० कम्मगसरीरणाम (कम्म) १५०१,१५०६ कलह
१२८६,२४२९,२५८६ कम्मगसरीरनिव्वत्ती
५५८ कलह (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ कम्मगसरीरकायप्पओगगई
७६२ कलहविवेग
२५८६ कम्मगसरीरप्पओगबंध २५५९ | कला (पावसुयपसंग)
९१०
१८८१
१६३८
P-49

Page #645

शब्द
२१९
२२० १४६१
१३४०
२५५
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. कलिओगपएसोगाढ २१५१,२५४६ | काउलेसा/काउलेस्सा/काउलेस
१२२,२५०,२७५,५१८, कलिओगसमयट्ठिइय
२१५२,२५४६ | ११५६-११६३,११६७-११७५,११८५-११९०,११९३,११९५,११९६, कलिकरंड (परिग्गहपज्जवणाम)
१२०१,१२०२,१२०७,१२०९,१७३१,१७३४,१७५७,१७५९,२२०४ कलियोअकडजुम्म २१६४,२१६५ | काउलेसापरिणाम
१२० कलियोअतेओय
२१६४,२१६५ काकस्सर (गीतदोष)
१०३५ कलियोअदावरजुम्म
२१६४,२१६५ काकणी (सद्दभेय)
२५५३ कलियोगपदेसोगाढ
२४४५,२४४६
कागिणिरयणत्त कलियोगसमयट्ठिईय
२४४६
कागिणिलक्खण (पावसुय) कलियोय १६,१७,२१४७,२१४८,२१५३,२१५४,२१९०,
काणण
२८२ २१९५,२४४४,२४४५,२४४७,२५४३,२५४४,२५४६,२५४७
काम
६५४,१४६३,१६८६ कलियोयकलियोय
२१६४,२१६५ कामकामय
२११९ कलियोयपएसोगाढ
कामकंखिय
२११९ कलिंग (जनवय)
कामगुण (अबंभपज्जवनाम)
१४०० कलिंद (इब्भजाइ)
कामपिवासिय
२११९ कलुण (कामभेय)
कामभोगमार (अंबभपज्जवनाम)
१४०० कलुण (काव्यरस)
१०३९ कामविणिच्छिय
२५९१ कलेवर
कामसंसप्पओग (सम्मोहकम्मपगरण) १३१
१५४८ कलंकलीभावपवंच
कामांसा
२४२९ कलंवचीरियपत्त
१४८५ कामासा (मोहणिज्जकम्मणाम) १८३८
कामासंसप्पओग कल्लाण
२६०५ २,५
कामी कवड
१३९० कायअगुत्ति (अशुभसरीरप्रवृत्ति)
७४७ कव्व (काव्य)
९९४
कायअगुत्ती (अधम्मत्थिकायनाम) कसट्टिया (कसौटी)
कायअणुज्जुयया (मोसोप्पत्तिकारण) कसाय १०८९,१४६३,२२०१,२२०४,२२२९,२२४०, कायअपरित्त
३०४ २२४६,२२५५ कायअसंकिलेस (असंकिलेसपगार)
१६८९ कसाय (आसवदार)
१३५२
कायउज्जुयया (सच्चोप्पत्तिकारण) कसायअकिलेस (असंकिलेसपगार)
१६८९ कायकरण
२८९,७३८,१६७२,१६७३ कसायकरण
१४६८ कायगुत्ती (अशुभकायप्रवृत्तिनिरोध)
७४७ कसायकुसील १०९१-१०९८,११०१-११२० कायगुत्ती (धम्मत्थिकायनाम)
३८ कसायनिव्वत्ति
१४६९ कायजोग
३७,३८,२४५,२५४,७३६,७३८,१२६९ कसायपरिणाम
११९-१२४ कायजोगनिव्वत्ती
७३८ कसायरसपरिणाम
२४०२ कायजोगपरिणाम कसायवेयणिज्ज (चरित्तमोहणिज्जकम्मभेय)
१४९९ कायजोगी
१२२-१२४,१५९,२५२,२७६,३६२,५२१, कसायवेयणिज्ज (मोहणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४६
७३७,७३८,७४३,७४४,९७२,११०७,११३७,११३८,१३४२, कसायसमुग्धाय ४८१,४८३,४८५,१११७,११४८,१७३३,
१३४५,१५१६,१५१७,१५५८,१७३१,१७३५,१७५१,२०३३, १७५६,२०६७,२०६९,२२०४,२३०८-२३११,२३१५,२३२२,
२०३४,२१६८,२१७८,२१८१,२२०४,२२४०,२२४६,२२४७, २३२८-२३३३
२२५१,२३५२ कसायसंकिलेस (संकिलेसपगार)
१६८९ कायजोय
२३०३,२३४०-२३४२,२४३३ कसायाया २३०१,२३०३-२३०५ | कायट्ठिई
३८७ काइय (णेउणियपुरिसपगार) १८८३ कायदुप्पणिहाण
७४६ काइया (किरिया) १२३३,१२३८-१२४०,१२५१-१२५८ कायदुहया (असायावेयणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४५ काउलेस्स १६०,११८४,११९४-१२००,१२०२,१२१०-१२२१, कायदंड
७४७ १३३१,१३३२,१३४२,१५१७,१७५१,२१३९,२१६७,२२०४,२२६५ कायपणिहाण
७४६,७४७ काउलेस्सखुड्डागकडजुम्मनेरइय
२१६०
कायपरित्त काउलेस्सट्ठाण १२२४-१२२७ | कायपरियारग
१४५७-१४५९
१४७
P-50

Page #646

शब्द
कायपरिवारणा
कायपुण्ण
कायप्पओग
काय ओगपरिणय (पोग्गल )
कायभवत्थ
कायमीसापरिणय (पोग्गल) कायसमिय
कायमुपणिहाण
कायमुहवा (सावावेवणिज्जकम्मस्स अणुभावपगार)
कायसंकिलेस (संकिलेसपगार)
काल
काल (असत्तमापुढविस्समहाणरग)
काल (दव्व)
काल ( परमाहम्मियदेवनाम )
कालकरण
कालपरमाणु
कालप्पमाण
१६४५
१६८९
कायसंवेह २२०१,२२३०, २२४५, २२५०, २२५३, २२५६, २२८०
कारण (वाददोस)
९९२
१०८९
१०१९,२०३८
कालवण्णणाम (कम्म)
कालवण्णनिव्वत्ती कालवण्णपरिणाम
कालवासी
कालसमोवार
कालसंजोग
कालसंसार
कालाइयंतियमरण कालाणुपुब्बी कालादेस
पृष्ठ नं. शब्द
१४५७-१४५८ किमिरागरत्तवत्थ
२६०२ किमिरागरत्तवत्थसमाणलोभ ७५०,१६५२,१६५३ किरिया २४७८,२४७९,२४८६-२४८९
कालावीचिमरण
कालासवेसियपुत्त (अनगारनाम) कालिय (अंगबाह्यसुयभेद)
कालियसुयपरिमाणसंखा
कालिंगी (पावसुय) कालेयणा
कालोगाहणा
कालोवक्रम
कालो हिमरण
कामी (जनवय) किकम्म
किड्डा (बाससमाउपुरिसस्सदसदसाभेय)
किण्हलेसा / लेस्सा

किब्ब
किमय (देव)
किब्बिसिय (मोहणिज्जकम्मरणाम)
२१२२ किरियारूई
१९१७, १९५४
किरियाठाण १२८८, १२८९,१२९३ १२९६,१३१०,१३११
२४८४ किरियावरणजीव (विभंगणाणभेद )
१३१४ किरियावाई १४२,८२८, १२९७,१३४०-१३४६, १६०२-१६०९ ७४६ किरियाविसाल ( पूर्व )
८७२,८७३
कीलियासंघयणी
१४.२९ कुकुडलक्खण (पावसुय) कुच्छि
२८९ कुडग (सोउजणपगार) २५०२ कुणाल (जनवय) १०५३ कुणिमाहार
किलिस (मुसावायपज्जवणाम)
किस
किससरीर
कीडय
१५०२,१६२६ कुप्पावयणिय
२४८, १७५४, १७५५, २२०६, २२१४-२२२७, २२३०-२२३२,२२३५, २३५८, २४९३-२४९५
२८८ कुम्भ (परमाहम्मियदेवनाम ) १२७,२४०२ कुम्भ (पसत्यसरीरलक्षण)
१८७६ कुम्म १०६४ कुम्मावलि
१०४४, २११६ कुम्मास
२५९२ कुम्मुष्णवा (मनुष्ययोनि)
२१४३ कुरु (जनवय) १००१ कुरुव
१२३२-१२६८,१२८१-१२८५,१३७१
कुरूव (मोहणिज्जकम्मणाम) कुलकरगंडिया
२१४१ कुलमय
२११२ कुलमसी (अदिण्णादाणपज्जवणाम) ९९७ कुलय (धान्यमानप्रमाणभेद)
९०५ कुलब
९०९ कुलविसिट्टिया (उच्चागोवकम्मभेय)
२६०६ कुलविसिडिया (उच्चागोवकम्मस्स अणुभावपगार) ५७६ कुलवेयावच्च
९९८,१००० कुलसंपण्ण
२१४३ कुलसंपन्न २१९ कुलाजीव
२८३ कुलारिय १६१५ कुलिंगाल (सुतपगार)
पृष्ठ नं. १४६५ १४६५
११६२,११६७,१२०७ कुसट्ट (जनवय)
२४२९ कुसील (नियंठ) २०६४, २०६५ कुमीलविहारी
१४८५ कुहुण
P-51

१२३२ ९४१
१४७ १३६९
१८२८, १८२९
१८२९
९०३
२२१३
९०७
९१७
९९३
२१९
१५८५
१०७२
१९१७, १९५४
१८९०
१४६
१४६
१४७
३७४
२१९
२४२९
१४८५
८७५
१४६८
१३८१
१०५४
१४६
१५०३
१६४७
१३२०
१८१५.१८१६,१८५२,१८५६,१८५८
१८५२,१८५३ २५९६ २१९,२२० १८८१ २१९
१०८९, १०९०,१०९१
१९१३ १८५,१९२

Page #647

१४८५
२१९
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. कुंजराणीय १९५८,१९५९ | केवलिखीणकसायवीयरायदसणारिय
२२२-२२४ कुंभ (धान्यमानप्रमाणभेद) १०५४ केवलिमरण
९९१,२१४० कूड
१३०,२८२,१३९०
केवलिय कूड (मोहणिज्जकम्मणाम)
केवलिसमुग्धाय १११७,११४८,२३०८-२३१४,२३१९,२३२०, कूडकवडमवत्थुग (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९
२३२८,२३२९,२३३१,२३३७,२३३९ कूडकाहावणोवजीविय
१३६९ केवली
३,६५४,७७९,७८०,९३२-९३७,१३४७,१५२६, कूडया (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३८१
१५५२,२१०९ कूडागार
१३०,१८७३ केवली (अहक्खायसंजय)
११२१
केवली (सिणाय) कूडागारसाला ४७,१४५,१४६,१८७९
१०९१
केसवुट्टि (पावसुय) कूरिकड (अदत्तादाणपज्जवणाम)
१३८०
कोउयकरण (आभिओगकम्मकरण) केउभूय (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
१५४८ ८७०
कोट्ठ (धारणानाम) केउभूयपडिग्गह (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
८७०
कोडाकोडी केतण
१४६५
कोरव्व (कुलारिय) केयइअद्ध (जणवय)
२१९
कोरवीया (षड्जग्राममूर्च्छना) केवलणाण १०९६,११२६,१३२७,१३२९,१५१९,१५२३
कोव
२४२९ केवलणाणपरिणाम १२० कोव (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ केवलणाणसागारपासणया
७८५ कोसल (जनवय) केवलणाणसागारोवओग
७७४ कोह ५५९,१२७२,१२७३,१२८६,१४६३,२४२९,२५८६ केवलणाणारिय २२१ कोह (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ केवलणाणावरण
१६४,१५५४ कोहअविवेग (अधम्मत्थिकायनाम) केवलणाणावरणिज्ज (कम्म)
१४९७ कोहकसाई/कसायी १२२,१२४,१५९,५२०,९७२,१४७१,१४७२, केवलणाणी ८६,८७,१२५,१६०,१६१,३६१,५२१,९५४
१७५३,२०३१,२०३२,२०३५,२०३९ केवलणाणूवउत्त
कोहकसाय
१४६३,१४६९,२२०४ केवलदंसण
२३०२,२३०३,२४३३ कोहकसायकरण
१४६८ केवलदसणअणागारपासणया
कोहकसायनिवत्ति
१४६८ केवलदसणअणागारोवउत्त
कोहकसायपरिणाम केवलदसणअणागारोवओग
७७४
कोहकसायभाव
कोहणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा) केवलदसणपज्जव
७१२ १४१
कोहवसट्ट केवलदसणावरण
१५४६ १६५,१५५४ कोहविवेग
१४९०,२३०२,२४३०,२५८६ केवलदसणाबरण (दरिसणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४
कोहसण्णा
३८३ केवलदसणावरणिज्ज (कम्म)
१४९८ कोहसमुग्धाय
२३३३-२३३६ केवलदसणी ८७,१५९,७८१,७८२,७८३,१५५६ कोहसीलया (असुरकम्मपगरण)
१५४७ केवलनाण ८१०,९२८,९३०,९४०,९४६,९४७,९५१,
कोहसंजलण
१६१९,१६३५ १५२७,२३०२ कोहोवउत्त
२७१-२७८ केवलनाणणिवत्ती ८१० कंकोवम (तिर्यंचआहार)
४७८ केवलनाणपच्चक्ख
कंखा
२४२९ केवलनाणपज्जव ३८,१४१,९८०,९८१ कंखा (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८१ केवलनाणलद्धी ९६४ कंखा (मोहिणिज्जकम्मणाम)
१४८५ केवलनाणसागारोवउत्त
९७१ कंखामोहणिज्ज
१५८०.१५८२-१५८४ केवलनाणावरणिज्ज
कंडु (वेयणाणुभवपगार)
१६७७ केवलनाणी ___९५४,९६५,९६९,९७५,९७७-९७९, कंत (पोग्गलपगार)
२४०० १३४२,१३४४,१५१५,१५२१,१५५७,२३५२
कंतस्सरया (सुभणामकम्मस्साणुभवपगार) केवलिअणाहारग
१४९ केवलिअहक्खायचरित्तारिय
२२९
१९३,१९४,१९६ केवलिआहारग
५३६,५३८ कंदप्पिय
२०६३,२०६४ केवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२६-२२८ कंबलकड
१८७२
७८५
९७२
५३७
कंती
कंद
P-52

Page #648

शब्द
पृष्ठ नं.| शब्द
पृष्ठ नं.
१४८
खुज्ज (संठाण)
६००,६६४,२२१३ खइय १०२२,१०२४,१०२५ खुज्जसंठाणणाम (कम्म)
१५०२ खइय-खओवसमनिष्फन्न (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२८ | खुड्डाजुम्म
२१५५ खइय-खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
खुड्डागकडजुम्म
२१५६,२१५७ (त्रिकसंयोगजसान्निपातिक-भावभेद) १०३० खुड्डागकलियोय
२१५५,२१५८ खइय-पारिणामियनिष्फन्न (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद) १०२६ खुड्डागतेयोय
२१५५,२१५७ खइयभाव १००८,१०१९,११४९ | खुड्डागदावरजुम्म
२१५५,२१५७ खओवसम ९४६,१०२५ खुद्द (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६८ खओवसमनिष्फन्न (खओवसमियछनामभेद) १०२५ खुद्दिमा (गांधारग्राममूर्च्छना)
१०३५ खओवसमिय (ओहिनाणपच्चक्ख) ९१३ खुर
१४३,१४८ खओवसमिय-पारिणामियनिष्फन्न
खुरज्झाम (द्विकसंयोगजसान्निपातिकभावभेद)
१०२८ खुरपत्त
१८३८ खओवसमियभाव १११८,११४९ । खुह (नैरयिकों का वेदनानुभव प्रकार)
१६७७ खण १२९
१३० खत्तियविज्ज (पावसुय) ९०८ खेत्त
१०८९ खय ९४६,१०२४ खेत्तकरण
२८९ खयनिष्फन्न (खइयछनामभेद) १०२४ खेत्तट्ठाणाउय
२५०१ खयोवसमिय २५९९ खेत्तप्पमाण
१०५३ खरपुढवी १८०,४०२ खेत्तपरमाणु
२५०२ खरबायरपुढविकाइय १८० खेत्तय (पुत्तपगार)
१८८३ खरस्सर (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ खेत्तवासी
१८७७ खरावत्त १४६६ | खेत्तसमोयार
१०६४ खरावत्तसमाणकोह १४६६ खेत्तसंजोग
१०४४ खरोट्ठी (लिवी) २२१ खेत्तसंसार
२५९२ खलुंक १८५५ खेत्ताइयंतियमरण
२१४३ खलुकया १८५५ खेत्ताणुपुची
१००१,१०१४ खह (आगासस्थिकायनाम)
खेत्ताणुपुब्बीदव्व
१०१६ खहयर
१७२ | खेत्ताणुवाय
३१,३१९-३२७,६९०-६९४ खहयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६५
| खेत्तादेस
२३५८,२४९३-२४९५ खाइ २८२ खेत्तारिय
२१९ खाइम
| खेत्तावीचियमरण
२१४१,२१४२ खाइय
खेत्तेयणा
२६०६ खाइयभाव
खेत्तोगाहणा
५७६ खाओवसमिय (छनामभेद) १०२२,१०२५ खेत्तोवक्कम
९९८,१००० खाओवसमियभाव १००८,१०१९ खेत्तोववायगई
७६३,७६५,७६६ खिखिणिस्सर (सद्दभेय) २५५३ खेत्तोहिमरण
२१४२ खीणकसाई
खेम
१८४६,१८४७ खीणकसायवीयराग १०९३,११२३ खेमरूव
१८४७ खीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२६,२२८ खेव (अदिण्णादाणपज्जवणाम) खीणकसायवीयरायदंसणारिय २२२,२२४ खंजणरागरत्तवत्थ
१४६६ खीणकसायी ११०८,११०९,११३९ खंजणरागरत्तवत्थसमाणलोभ
१४६६ खीणमोह (जीवट्ठाण) १६६३ खंजणोदगसमाणभाव
१४६६ खीणवेयय ९५२,१०९२,१०९३,११२३ खंजणोदय
१४६६ खीलियासंघयण
६०३ खंड खीलियासंघयणणाम (कम्म) १५०१,१६२५ | खंडाभेय
७२७,७२८
४७८
४४
P-53

Page #649

९०८
२१७
५२३
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. खंडाभेयपरिणाम
१२६ | गब्भवक्कंतियपंचेंदियतिरिक्खजोणिय
३७१-३७३,४१०, खंति
१४९
१२१२,१२१३,१४२७,१४७० खंतिखमणया (आगामीभद्रकर्मबंधहेतु)
१४९२| गब्भवतियमणुस्स १२,१५५,२१६,३१३,३६७,३७१.३७२, खंतिसूर
२५९२
३७३,७८२,१४२६,१४२८,१४७१ खंध ३०,९०,९१,९६-११४,१२६,२३७२,२३९१,२४००, गब्भवतियमणुस्सखेत्तोववायगई
७६४ २४०२,२४०३,२४४८-२४६३,२४९१,२४९२,२५११-२५४९,२५९७ गब्भवक्कंतियमणुस्सपवेसणग
२१०४ खंध (रूविअजीवपज्जव)
८८ गब्भवक्कंतियमणुस्सपवेसणय
२१०३,२१०४ खंध (वृक्षअंश)
१९३,१९४,१९६ गब्भवक्कंतियमणुस्सपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४७० खंधदेस (रूविअजीवपज्जव)
८८ गब्भाकर (पावसुय) खंधदेस २३७२ गमिय (श्रुतज्ञानभेद)
८२०,८२४ खंधप्पएस
२३७२ गयकण्ण (अंतरदीवय) खंधबीय
गयलक्खण (पावसुय) गयसुहमाल (अणगार)
१३२१ गइ
२,१०८९,१९७५ गरूय ३१,४१,५१,२८७,३८०,५४३,७८२,७९२,११५८,१४८१ गइकल्लाण
गरूयलहुय ३१,४१,५१,२८७,३८०,५४३,७८२,७९२,११५८,१४८१ गइचरिम
२३४६ गरूयलहुयदव्व गइणाम (कम्म) १५०० गवेसणया (ईहानाम)
८१५ गइनामनिहत्ताउय (आउयबंधपगार) १५९०,१५९३ | गवसणा (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
८११ गइपरिणाम ११९-१२५,१५९०,१६६४ गव्व
२४२९ गइपरियाय
| गव्व (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ गइप्पवाय ७६२,७७१ गह
१३,२३१ गइबंधणपरिणाम (आउपरिणामभेय) १५९० गहण
२४२९ गइरइया (देव) १५३६,१९१८ गहण (मुसावायपज्जवनाम)
१३६९ गइसमावण्णग
१९१८ गहण (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ गइसमावन्नग
गाउय
५७८-५८४,९१७,९२० गगण (आगासस्थिकायनाम)
गाउयपुहुत्त
५७९,५८०,५८१ गणट्टकर
१८३१ गाम गणधरगंडिया ८७५ गामकंटग
१३१७ गणवेयावच्च
गामणिद्धमण गणसोभकर १८३२ गामधम्मतित्ती (अबंभपज्जवणाम)
१४०० गणसोहिकर
१८३२ गणसंगहकर
१८३२
गाहावइरयणत्त गणणाणुपुवी १००१ गिद्धपट्ठ (बालमरण)
२१४४ गणिड्ढी २५९० गिद्धपुट्ठमरण
२१४० गणिपिडग ८२२,८७६,८७७ || गिरिपडण (बालमरण)
२१४४ गणितलिवी २२१ गिरिवर (पसत्थसरीरलक्खण)
१८९० गणिम (विभागनिष्पन्नद्रव्यप्रमाण) १०५३,१०५६ | गिलाणवेयावच्च
१३२० गणी १०२६ गिल्लि
२८३,६४५ गति
२३४६ गिहिलिंग
१६८,१०९७,११२७ गतिसमावण्णग/वन्नग ८,१७७ गिहिलिंगसिद्ध
१६३,१६४,९२९ गद्दतोय (लोगंतियविमाणनाम) १९१२
१८५,१८७ गब्भ
११९८ | गुज्झ (अबंभपज्जवणाम) गब्भजमणुस्साउय
१५८८ गुण गब्भवक्कंति
२११६ | गुणणाम तणाम गुणणाम (तिणामभेद)
१०२० गभवक्कंतिय १५५,२०८,२१०,२१२,२१३,२१५,२३० | गुणप्पमाण
२५८६
०
१३२०
गुच्छ
१४००
१४
P-54

Page #650

गुत्ति
१४६७
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. गुणाणंविराहण (पाणवहपज्जवणाम) १३५३ | गंगेय (अनगारनाम)
२१०८-२११२ गुत्त ४७,१८७३,१८७९ | गंडमाणिया
१४६ गुत्तदुवार ४७,१८७९ | गंडियाणुओग
८७४,८७५ गुत्तबंभचारी १९०७ | गंडीपया
२०९ गुत्तबंभयारी १३१४ | गंथ (सुयपरियायसह)
९०५
| गंथिम (मालाप्रकार) गुत्ति (अशुभप्रवृत्तिनिरोध)
७४७ गंध
१४,४१,९७,९३४,२३०१,२३४६,२४०० गुत्तिंदिया (इत्थीपगार) १८८० | गंधकरण
२४०० गुम्म १८५,१८७ | गंधचरिम
२३४८ गुरूगई (गतिप्रकार)
१७०१ | गंधणाम (कम्म)
१५००,१५०२,१५०५ गुरूफासपरिणाम २४०२ | गंधनिव्वत्ती
२८९.२४९९ गुरूलहुफासपरिणाम २४०२ | गंधपरिणय (वीससापरिणयपोग्गल)
२४७७,२४८५ गुरूवच्छलया (तीर्थंकरकर्मबंधहेतु) १४९२ गंधपरिणाम
१२५,१२७,२४०१ गुह २८२ गंधमंत (देव-आहार)
४७९ गुंजालिया २८२ गंधमंत
४९४ गूढदंत (अंतरदीवय) २१७ | गंधसमुग्गय
२३३८ गूढावत्त १४६६ गंधसंपण्ण
१८३८ गूढावत्तसमाणमाया
गंधव
१३,२३० गुहणया (मोहनीयकर्मनाम) १४८५ | गंधवलिवी
२२१ गृहणया २४२९ गंधव्ववाणमंतरदेव
२२५६,२२७५ गज्जे (कव्वपगार) ९९५ गंधवाणीय
१९५८ गेय (कव्वपगार)
९९५ | गंधार (स्वरभेद) गेय (गीत) ९९६ गंधारगाम (स्वरग्रामप्रकार)
१०३४ २११७ | गंधारि (पावसुय) गेही
२४२९ | गंधंग
१७७० गेही (मोहनीयकर्मनाम) १४८५ | गंभीर
१८४०,१८४१ गो (श्रोताप्रकार)
गंभीरहियय
१८४०,१८४१ गोकण्ण (अंतरदीवय) २१७ | गंभीरोदय
१८४० गोकिलिंज १४६ | गंभीरोदही
१८४१ गोण १४६ | गंभीरोभासी
१८४०,१८४१ गोणलक्खण (पावसुय) गोणावलि
१४६ घण (ततआउज्जसद्दभेय)
२५५३ गोत्त (कम्म)
१४८४ घण (वाद्य) गोपुर २८२ घणचउरंस (संठाण)
२४४२ गोमय
१४८ | घणतंस (संठाण) गोमुत्तिकेतणय १४६५ घणदंत (अंतरदीवय)
२१७ गोमुत्तिकेतणासमाणमाया १४६५ घणवट्ट (संठाण)
२४४० गोमुह (अंतरदीवय) २१७ घणवाय
२४३० गोय (कम्म) १२७१,१४८२,१४८४,१४९४,१५०३,१५२५, घणायत (संठाण)
२४४३ १५२७,१५६४,१५७०,१५७२,१६५०,१६५१ | घणियबंधणबंध (पयोगबंधभेय)
१५४३ गोय २३३७ | घणोदही
२४३० गोरि (पावसुय)
२८२ गोल १८७२ घणपरिमंडल (संठाण)
२४४४ गोह
१४६ | घाणविण्णाणावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ गोहावलि १४६ | घाणावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४४
गेलन्नपुट्ठ
२४४१
घर
P-55

Page #651

पृष्ठ नं.
१३५३
१९११
शब्द
पृष्ठ नं.
पृष्ठ नं. | शब्द घाणिंदिय ३८,२४५,६४९,६५०,६५३,६६४,६६५ [चउरिदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० घाणिंदियअत्थोग्गह ६६६,६६७,८१४ | चउरिदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
१७९,२०३ घाणिंदियईहा
८१५ | चउसट्ठिया
१४६,१०५४ घाणिदियत्थ
चउसमयसिद्ध घाणिंदियधारणा
८१५ चक्क घाणिदियपच्चक्ख
चक्करयणत्त
१३३७ घाणिंदियपरिणाम
चक्कलक्खण (पावसुय) घाणिदियबल २६०५ चक्कवट्टित्त
१३३५,१३३६ घाणिंदियवज्झ
१५७४ | चक्कवट्टी
२१९,१४०१,१६१५ घाणिंदियवसट्ट १५४६ | चक्कवट्टी (इड्ढिमंतमणुस्सपगार)
१८८३ घाणिदियविसय (पोग्गलपरिणाम) २४९७ | चक्कवाल (सेढी)
२१२५ घाणिंदियवंजणोग्गह
| चक्कहरगंडिया
८७५ घाणिंदियसाय (सायपगार)
१६८६
चक्किया घाणिंदियावाय
चक्खिंदिय
३८,२४५,६४९,६५३,६६४,६६५ घाणेदियलद्धिअक्खर
चक्खिंदियअत्थोग्गह
६६७,६६८,८१४ घाणेदियवंजणोग्गह
चक्खिंदियधारणा
८१५ घायण (पाणवहपज्जवणाम)
चक्खिंदियपच्चक्ख घोस
| चक्खिंदियपरिणाम घोस (देविंदनाम)
चक्खिंदियबल
२६०५ चक्खिंदियलद्धिअक्खर
८२० चउक्क २८२ चक्खिंदियवज्झ
१५७५ चउक्कणइय ८७२ चक्खिंदियवसट्ट
१५४६ चउट्ठाणवडिय ५५,५७,५९,६०,६२,६४-७९,८१-८६,९०-९५ चक्खिंदियविसय (पोग्गलपरिणाम)
२४९७ ९८-११७ | चक्विंदियसाय (सायपगार)
१६८५ चउप्पयउवक्कम ९९९ | चक्खिंदियावाय
८१५ चउपुरिसपविभत्तगई ७६८,७७०,७७१ चक्खुदंसण
६०,७५,७७९,२३०२,२३०३,२४३३ चउभाइया (रसमानप्रमाणभेद) १०५५ | चक्खुदंसण-अचक्खुदंसणअणागारोवउत्त
९७१ चउम्मुह
२८२
चक्खुदंसण-अचक्खुदंसण-ओहिदसणोवउत्त चउरंस (संठाण) २८३६२४४२,२४४५,२४४६,२५५४,२६०० | चक्खुदंसण-अचक्खुदंसण-ओहिदंसण-केवलदसणोवउत्त ७७७ चउरंससंठाणपरिणाम १२६ । चक्खुदंसणअणागारपासणया
७८५,७८७ चउरिदिय १ ०,५२,६०,७५,१२४,१४५,१५५,१६०- [चक्खुदंसणअणागारोवओग
७७४,७७५,७७७ १६२,१७५,१७७,२०१,२०५,२३४,२३५,२३८,२३९,२४६,२५६, | चक्खुदंसणपज्जव
३८,१४१ २६७,२७८,२८१,२८३,२८५,२९२,२९४,२९६,२९७,३०५,३०९, चक्खुदंसणलद्धी
१०२६ ३१७,३४८,३६६,३७०,३७२,३७३,३७७,४०९,५०२,५०३,५१४, चक्खुदंसणावरण
१६५,१५५४ ५१९,५२०,५६२,५६९,५७८,६६४,६६८,६७०,६७१,६८७, चक्खुदंसणावरण (दरिसणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ ६८८,६९७,७१३,७४६,७५२,७५४,७७६,७७९,७८२,७८६, |चक्खुदंसणावरणिज्ज (कम्म)
१४९८ ७८८,७८९,७९१,९५७,९६१,९८९,१०८७,११७१,११८०,११९६, | चक्खुदंसणी ८०,८६,१५९,७८१,७८२,१५५६,२०३० १२१२,१२४५,१२६३,१३२३,१३२७-१३२९,१३३५,१३४३,
२०३२,२०३३ १४२६,१४७०,१५१९,१५२४,१५८४,१५९५,१६०७,१६३८,
| चच्चर
२८२ १६७१,१६८९,१७०३,१७३५,१७३७,१९७८,१९९७,२००६, चमर (देविंदनाम) २०११,२१४९,२२४९,२२६१,२२६६,२२७९,२३०९,२३३१,२४३२ चमर (सरीरलक्खण)
१८९० चउरिंदियजाइणाम (कम्म) १६२३
४४,१४३,१४८ चउरिदियजीव
६९३,१७५५ चम्मकड
१८७२ चउरिंदियतिरिक्खजोणिय
२२०२ चम्मज्झाम चउरिंदियतिरिक्खजोणियपवेसणय
२१०३ |चम्मपक्खी
७७८
१९१०
१००
P-56

Page #652

पृष्ठ नं.
२२५
२२५
२३५२-२३५७,२३६७
२८२ १५०८,१५०९
१४०० १८८२
१४६
२११८ १४१६,२०६५
१४१३ १५३६,१९१८
१७७४
१८८३ १९१८ १५३६
२६०५
८७५ १४९ २८२ १७७४
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द चम्मरयणत्त
१३३७ | चरिमसमयबायरसंपरायसरागचरित्तारिय चम्मलक्खण (पावसुय)
९०८ चरिमसमयसुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय चय (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ चरिमंतपएस चयण
१९७५ चरिया चरगपरिवायग
२०६३,२०६४ चरियापरीसह चरणकरण
८२९,८३०,८३४,८५७,८६१,८६३,८६७ चरंत (अबंभपज्जवणाम) चरमसमयभवत्थ
४८७
चलसत्त (पुरिसपगार) चरित्त
१४,१०८९,२५८५
चाउभाइया चरित्तअसंकिलेस
१६८९ चाउरंगिणी चरित्तकसायकुसील
१०९१
चाउरंतसंसारकांतार चरित्तपज्जव ११०४,११०७,११३५,११३७
चामर (पसत्थसरीरलक्खण) चरित्तपडिसेवणाकुसील
१०९०
चारट्ठिइय चरित्तपरिणाम
११९-१२४
चारण (इड्ढिपत्तारिय) चरित्तपुरिस
चारण (इड्ढिमंतमणुस्सपगार) चरित्तपुलाय
१०९०
चारोववण्णग चरित्तबल
चारोववन्नगदेव चरित्तभेयणी (विकहा)
२६०२
चालिणी (सोउजणपगार) चरित्तमोहणिज्ज (कम्म) १६६,१४९८,१५०८,१५४५
चित्तंतरगंडिया
१५५३,१५६६ चरित्तलद्धी
चियाय (त्याग)
९६३,९६४ चरित्तसंकिलेस
चिल्लल
१६८९ चरित्तसंपण्ण
१८१७,१८१९,१८२०
चिंधपुरिस (पुरिसपगार) चरित्ताचरित्तलद्धी
९६३,९६४
चिंता (ईहानाम) चरित्ताचरित्ती
चिंतासुविण (सुविणदंसण) चरित्ताया
२३०१,२३०४,२३०५
चुआचुअसेणियापरिकम्म चरित्तायार
८२५
चुण्णियाभेय चरित्तारिय
२१९,२२४,२२८,२२९
चुण्णियाभेयपरिणाम चरित्ती
१२४ । चुलसीइसमज्जिय चरिम १५७,१७९,२६०,१३४७,१५२९,१५५९,१९६१, चुंचुण (इब्भजाइ) २०३४,२१३९,२३४६-२३६७
चूलिया चरिम-अचरिमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७४ चूलियावत्थू चरिमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८ चूलियंग चरिमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२४ चेदी (जणवय) चरिमसमयअजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ चेयकड चरिमसमयउवसंतकसायवीयरायचरित्तारिय
चेया (जीवस्थिकायनाम) चरिमसमयउवसंतकसायवीयरायदसंणारिय
२२२ चोरिक्क (अदिण्णादाणपज्जवणाम) चरिमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७३,२१७४ चंकार (सुद्धवायाणुओगपगार) चरिमसमयनियंठ
१०९१ चंड ((पाणवहसरूव) चरिमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७
चंडा (देविंदाणंमज्झिमियापरिसा) चरिमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२३
चंडिक्क चरिमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२८
चंडिक्क (मोहणिज्जकम्मणाम) चरिमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२४
चंदचरिय (पावसुय). चरिमसमयसजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८
चंदविमाणजोइसियदेव चरिमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
चंदाभ (लोगंतियविमाणनाम) चरिमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायदसणारिय
८१५
१२४
८७० ७२७,७२८
१२७ २०५४,२०५५,२०५६
२२०
० . i 19 na
m .
१४९३,१४९४
१३८०
१३५२,१३६८
२४२९ १४८५
९०८ २२५७,२२७५
१९१२
P-57

Page #653

११२२
जराउय
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. जम्बूद्दीवग (मणुस्सपगार)
१८८२ छउमत्थ ३१७,६५३,६५४,९३०,९३२,९८६,९८८,१५५३ | | जय (जगतजीवत्थिकायनाम) छउमत्थअणाहारग ५३७,५३८ | जयसंपण्ण
१८५७-१८६१ छउमत्थअहक्खायचरित्तारिय २३० जर (वेयणानुभवपगार)
१६७७ छउमत्थ (अहक्खायसंजय)
जराउज (योनिसंग्रह) छउमत्थआहारग ५३७,५३८
१४१५,१९७९ छउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२६,२२७ जलकंत (देविंदनाम)
१९१० छउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२२ जलप्पभ (देविंदनाम)
१९१० छउमत्थमरण ९९१,२१४० | जलप्पबेस (बालमरण)
२१४४ छउमत्थाहारग
जलणप्पवेस
२१४४ छक्कसमज्जिय
२०४९,२०५०,२०५१ जलयर
१०,१७२ छट्ठभत्त
जलयरतिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६५ छट्टाणवडिय ५४-८७,८९-११७ जलरूह
१८५,१९१ छत्त
४४,१४१३,१८९० जलूग (सोउजणपगार) छत्तरयणत्त १३३७ जल्ल (परीसह)
१५०७ छत्तलक्खण (पावसुय)
९०८ जव छविच्छेय (पाणवहपज्जवणाम) १३५३ जव (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३,१८९० छविपव्व २११६ जवणालिया (लिवी)
२२१ छाउमत्थियसमुग्धाय २२३२,२३३३ जवमज्झ
२४३९ छाया
१४,१३०,१४९,२५५४ जसोकित्तिणाम (कम्म) १५००,१५०६,१६३०,१६४२ छायागई.
७६८,७६९ जहण्णठिइय
६४,६९,७६,८२,१००-१०४,११६ छायाणुवायगई ७६८,७६९ जहण्णपय
१८,२१ छायोवय
१८३७ | जहण्णपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ छायोवा
१८३७ जहण्णोगाहणग (य) ६१,६६,६८,७२,७५,७६,८०,८१,९६, छारिय
१४८
९७,९९,१००,११५ छिड्डु (आगासत्थिकायनाम)
जहण्णोहिणाणी
७९,८०,८५ छिण्णच्छेयणइय ८७२ जाइआरिय
२२० छीरविरालिया (भुजपरिसर्पस्थलचरतिर्यंचस्त्री)
जाइगोत्तनिउत्त
१५९१ छेदोवट्ठावणियचरित्तपरिणाम १२१ जाइगोत्तनिउत्ताउय
१५९२ छेदोवट्ठावणियचरित्तारिय २२९ जाइगोत्तनिहत्त
१५९१ छेदोवट्ठावणियलद्धी ९६४,१०२६ जाइगोत्तनिहत्ताउय
१५९१ छेदोवट्ठावणियसंजम १०९९ जाइ-जरा-मरणबंधणविमुक्क
१६५ छेदोवट्ठावणियसंजय ११२१-११४०,११४३-११५१ जाइणाम (कम्म)
१५००,१५०१ छेवट्टसंघयण २२०३ जाइणामगोत्तनिउत्त
१५९२ छेवट्टसंघयणणाम (कम्म) १५०१ जाइणामगोत्तनिहत्त
१५९२ छेवट्टसंघयणी २२१३,२२४०,२२४६ जाइणामगोत्तनिहत्ताउय
१५९२ जाइनामनिउत्त
१५९१ जइत्त
१८६७,१८६८ जाइनामनिउत्ताउय जइपरिसा
जाइनामनिहत्त जक्ख १३,२३० जाइनामनिहत्ताउय
१५९०,१५९१,१५९३ जज्जरिय (सद्दभेय) २५५३ जाइविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्म)
१५०३ जणइत्तु
१८७७ जाइविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७ जणवयसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
जाइविहीणया (नीयागोयकम्म)
१५०३ जत्ताभयय
१८८१ | जाइविहीणया (णीयागोयकम्मस्सअणुभावपगार) १६४८ जमलपय ५७० जाइसंपन्न
१८५२,१८५३
१७०
७११
P-58

Page #654

शब्द
जाइआजीव
जागर
जाण
जाणगसरीरदब्बखंध
जाणयसरीरदव्वज्झयण
जाणयसरीरदव्वसुय
जाणयसरीरदव्वसंखा
जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तदव्वखंध जाणयसरीरभवियसरीरवइरित्तदव्वज्झयण
जाणयसरीरभवियसरीरखइरित्तदव्वसुय
जाणयसरीरभवियसरीरखइरित्तदब्बोवकम
जाणयसरीरभवियसरीरखइरित्तदव्वसंखा
जाणयसरीरभवियसरीरवइरित्तदव्वाणुपुब्बी जाणिया (सोउजणपरिसापगार)
जाति आसीविस
जातिवंझा
जातिमय
जातिसंपण्ण
जाणा (परीसह )
जायणि (अपज्जत्तिया असच्चामोसाभासा)
जाया (देविंदाणंबाहिरियापरिसा)
जावय (हेऊ)
जाग (सोउजनपगार)
जिण
जिणकप्प
जितिंदिया ( भरकम्मबंधहेउ) जिम्मिंदिय
जिम्मिंदिवत्थमाह
जिब्भिदिया
जिब्भिंदियत्थ
जिब्भिंदियधारणा
जिब्भिंदियपरिणाम
जिब्भिंदियवज्झ
जिब्भिंदियवंजणोग्गह
जिम्मिंदिवस सायपगार) जिम्मिंदियावाय
जिम्म (मोहणिन्नकम्मणाम)
जिम्म (मेहपगार)
जिम्ह
जिय
जीमूय (मेहपगार) जीव
पृष्ठ नं. शब्द

२५९५ २३९,९११ २८३
२५५०
१०६८
१०५९,१०६० २५५१ १०६८,१०६९
९०२,९०३
९९९,१०००
१०५९,१०६१
१२११,१२२१.१२२२.१२३२,१२३८-१२४२.१२४९-१२५५. १२५८-१२५९,१२६३-१२६७, १२७०, १२८१-१२८८,१३१९१३२१,१३३७-१३४५,१४६४-१४६७, १४८०, १४८१,१४८९-१४९६,
१५०९-१५१६,१५२०,१५२२,१५३०-१५३४,१५४५,१५४८-१५५३,
१५५९-१५६६,१५७०-१५७२,१५८०,१५८६-१५९४,१५९७,
१६०२-१६०४,१६१५,१६३४-१६४१.१६५०-१६५६,१६६३,
१६७५,१६८४,१६८६-१६९०,१६९६,१७०२, १७३१-१७३६,
१७४८-१७६६,२०७२,२०७३,२११८-२१२१,२१४९-२१५७,
२१६६,२१६७,२१७७,२१८२,२१८८, २१८९,२१९३,२२०३
२२१७,२२१९,२२२२,२२२४,२२२८,२२२९,२२३२-२२३५, २२३९,२२४६,२२५०, २२५३, २२५४, २२६२,२२६६,२२६७, २२६९,२२७२,२२८१,२२८८,२२९०, २३०२,२३०३,२३२१२३२७,२३३५,२३४६, २३४९, २३५०, २४३२,२६०२
१००१ ९९३ जीव अपच्चक्खाणकिरिया २५८७ जीवआणवणिया (किरिया ) २११७ जीवआरंभिया (किरिया ) १४६८ जीवकिरिया
१८१५.१८१६,१८५२,१८५६ जीवगुणप्यमाण
१५०८ जीवपण ७१२,७१९ जीवद्वाण
१४९२ जीवदिट्ठिया ( किरिया )
३८,२४५,६४९,६५०,६६३-६६६,२२४६ जीवनाम ( दुणामभेद ) ६६७,६६८,८१४ जीवनिव्यती
१९३४ जीवणेसत्थिया (किरिया ) ९९१ जीवत्थिकाय
९९३
२.१०९१ जीवत्धिकायएस १०९३, ११२४ जीवदव्व
८१५ जीवपएस
६५० जीवपज्जव
पृष्ठ नं.
८१५ जीवपण्णवणा
११९ जीवपरिणाम १५७४ जीवपाओसिया (किरिया )
६६७,६६८,८१४ जीवपाडुच्चिया (किरिया ) १६८६ जीवपारिग्गहिया (किरिया ) ८१५ जीवपुट्टिया (किरिया )
१४८५ जीवप्पओगबंध १८७४ जीवप्पदेसोगाहणा २४२९ जीवप्ययोगबंध
२,३,४,१४,२९,३४, ३७-३९, ४७, १२९-१३३, १४१-१६२,१६७,१६९,१७४, २४०-२४८, २५४, २५६,२९६,३०८, ११८,३१९,२४६-३६४,३६६, ४८६,५१५-५२१,६५५.७२५, ७२९,७४०,७५०,७५२, ७६२,७७७, ७८१,७८५, ७८७, ७८९, ७९१ ८२७,८७८, १०८७-१०८९,११५२.११६६,११७०,११०९, जीवाजीव
P-59

१२३४
१२३६
१२३५
१२३३
२५८६
१६७
१६६२
१२३६
८, १७, ३२, ३४, ३७, ३९-४६,१०१३, १०२७,२४३३ १९,२२-२८
९०१ जीवप्पवह १८७४
जीवभाव
जीवमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा) जीववेवारणिवा (किरिया ) जीवसमान्तोवणिवाइया (किरिया ) जीवसाहत्थिया (बिरिया)
८,९,३७,१३१,१४४, १४५
१२३५
१०२०
१५१
३१.१४६,२१५०,२१५३
५१.८७ ८,१६२,२३२ ११९,१२५
१२३३
१२३६
१२३५
१२३५ ११८९.१४२५ ५९३ ३८१,५५९, ७९२,१५४४. ५४३ १४१.३५६
७१२
१२३७
१२३६
१२३६
८२७

Page #655

शब्द
जीवाजीवमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा)
जीवाजीवविभत्ति
जीवाजीवाभिगम
जीवाणुकंपा
जीवाभिगम
जीवाया
जीवियासा (मोहणिज्जकम्मणाम)
जीवियासा
जीवियासंसप्पओग
जीवियंतकरण (पाणवहपज्जवनाम )
जीबोगाहणा
जीवोदयनिफन्न ( उदयनिष्पन्ननामभेद )
जुग
जुग (सरल)
जुग्ग
जुग्गारिय
जुत्त
जुत्तपरिणय
जुत्तस्व जुत्तसोभ
जुत्ती
जुद्धसूर
जुम्म
जुम्मपएसिय (घणचतुरंससंठाण) जुम्मपएसिय (घणतंससंठाण) जुम्पसिय घणवट्ट संठाण)
जुम्मपएसिय (घणायतसंठाण) जुम्मपएसिय (पयरचउरंससंठाण) जुम्मपएसिय (पवरतंससंठाण) जुम्मपएसिय (पयरवट्ट संठाण) जुम्मपएसिय (पयरावतसंठाण) जुम्मपएसिय (सेडिआयतसंठाण)
जुय
जू (पसत्थसरीरलक्खण)
या ( जीवत्थिकायनाम ) जोइ (अग्नि)
जोइस
जोइसिणी
जोइसिय
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं.
७१२
२
१६७१,१६७२,१६९७,१९४०, १९४३, १९६४,१९६७,२००९, २०१२, २०१७,२०२४,२०२६, २०२७, २०४०, २०४१,२०४४, २०४७, ८ २०७२,२११२,२१९२, २२८६,२३२४, २३३२,२४३३,२५०९ १४९१ जोइसियदेव २२५३,२२५६, २२७५ जोइसियदेवपवेसणय
८
२१०६ २४६७
१६०२,१६०४
१९१०
२३०२,२३०३ जोइसियदेवपंचिदियप ओगपरिणय (पोग्गल ) जोइसियदेवाउय जोइसियभावदेव जोग
जोग (आसवदार)

१४८५
२४२९
२६०५
१३५३
५७६
१०२३
१२९ १८९०
२८३, ६४५
१८५० १८४७-१८५०, १८६१-१८६४
१८४८-१८५०,१८६१-१८६३ १८४८, १८५०, १०६२,१८६३ १८४८-१८५०, १८६२,१८६४ १४९
२५९२
२१४७
२४४२
२४४१
२४४०
२,१०८९, ११६७,१५१८, २२०१,२२१३,२२२९,२२५५
१५६,२३६,२३८,२८५,१६८७
जोगचलणा
जोगनिव्वत्ती
जोगपरिणाम
जोगवारिया ( भरकम्मबंधहेउ) जोगसच्चा (पज्नत्तियासच्चाभासा)
जोगाणुजोग (पावसुयपसंग ) जोगाया
जोणिब्भूय
जोणी
जोणी (जीवत्थिकायनाम )
जोय (योग)
जोयण
जोयणपुहुत्त
जोयणसयपुत्त
जोयावइत्तु
जंगल (जनवय)
जंतु
जंतू ( जीवत्थिकायनाम)
२४४३
२४४२ जंभणि (पावसुय)
२४४१
२४४०
२४४३
२४४३
झय (पसत्यसरीरलक्खण) झवणा ( ओघनिष्पन्ननिक्षेपभेद ) सिर (आगासत्धिकायनाम) ९१७ मुसिर (ततआउज्जसरभेय) सिर (वा)
१४१२
३९
१४५ टंक
१३२४ ठवणज्झयण
१२,५२,६१,८७, १२५, १४५, १७७, २३०, २३१, ठवणज्झवणा २३४,२४०, २४१, २४६, २६२, २७०, २८३,२९१,२९५,२९६,३१२, ठवणज्झीण ३२२,३६६,३७१, ३७२,३७४,४९२,५०३,५१७,५६३,५७१,६०४, ६३०,६३६,६६५,६७१, ६९९, ७४७, ७५२, ७६२, ७७७,७७९, ७९१,ठवणाकम्म (आहरणदिट्टंतपगार) ९१९,९२०,९२२,९२४,९५८,९६१,९८९,१०८७,११६९,११७४,११८३, ठवणाबंध
ठवणा ( धारणानाम)
११८४,११९०,११९४,११९६,१२१८,१२४३,१२४६,१२६३, १२६४, ठवणाणुपुब्बी
१३२४,१३२७-१३३०,१३३५,१३३६,१३४३,१३४५,१५१८,
ठवणापुरिस (पुरिसपगार)
१५१९,१५२०,१५२५,१५६२,१५९६,१५९८,१६०८, १६५७, ठवणाप्पमाण
P-60

झ
ट
5
१३५२
२६०७
७३८
११९-१२४
१४९२
७१२
९१०
२३०१,२३०४,२३०५
२१२२ ३७०-३७५ ४० ७३६
९१७,९२१
५८०,५८३
५८७
१८५१.१८५२ २१९ २९,४० ४० ९०९
१४१३.१८९० १०६७,१०७४
३९ २५५३ ९९६
२८२
१०६७
१०७४
१०६९
८१६
९९५
२५४९
१००१
१७७४
१०४६

Page #656

७११
९००
८१०
८२५
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. ठवणाय
१०७१ णलिणंग ठवणासच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
णसंतिपरलोगवाई (अकिरियावाईभेद)
१३४० ठवणासमोयार
१०६४ | णाण
३,६६,६७,७३,७५,७७-८३,८६,१६७, ठवणासुय (निक्खेवविवक्खया)
१०८९,१५२५,२५८५ ठवणोवक्कम ९९८ | णाणअसंकिलेस (असंकिलेसपगार)
१६८९ ठाणमग्गण
|णाणणिवत्ती ठाणाईया १३१७ णाणदंसण
१८२९ ठिइठाण २७१,२७७ |णाणपरिणाम
११९-१२३ ५३,५७-११५,११६,११७,३८७-४७३, | णाणपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ १६१६-१६३२,१७५६,२२१०,२३४६ णाणबल
२६०५ ठिईअप्पाबहुय
१५४७
णाणभाव ठिईउदीरणोवक्कम
णाणसंकिलेस (संकिलेसपगार)
१६८९ ठिईउवसामणोवक्कम
१५४७ णाणाया (नाणाया)
२३०१,२३०४,२३०५ ठिईकम्म
१४८०
णाणायार ठिईचरिम
णाणारिय २३४६
२१९,२२१ ठिईणिगाइय
णाणावरणिज्ज (कम्म) १२०१,१४९४,१४९७,१५२०,१५२५,
१५४७ ठिईणिहत
१५२६,१५३२,१५३६,१५४८,१५५०,१५५२,१५५४,१५५६,
१५४७ ठिईनामनिहत्ताउय (आउयबंधपगार)
१५५८,१५६२,१५६३,१५७०,१५७२,१५७८,१६३२,१६३३,
१५९०,१५९३ ठिईपरिणाम (आउपरिणामभेय)
१६३४,१६३७,१६३८,१६३९,१६४१,१६४३,१६५०,१६५२,
१५९० ठिईबंध
- १७४९,१७५०,१७५९ १५४६
णाणी ठिईबंधणपरिणाम (आउपरिणामभेय)
१४७,२७६,३६१,५२०,१३४२,१६३४,२३५१ १५९० णाम (कम्म)
१२७१,१४८२,१४९४,१५२७,१५५२, ठिईबंधणोवक्कम
१५४६
१५६५,१५७०,१५७२,१६५०,२३३७,२३४२ ठिईविप्परिणामणोवक्कम
१५४७ णामपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ ठिईसंकम
१५४७
णामसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा) ठियकप्प
१०९३,११२३,११२४ णामज्झयण
१०६७ ठियलेस्सा १४१९ | णामज्झीण
१०६९ णामप्पमाण
१०४६ णउ १२९ णामसमोयार
१०६४ णउअंग
१२९ णाय णगर १३० | णाय (कुलारिय)
२२० णगरणिद्धमण
| णाय (दिटुंत)
९९४ णग्गोहपरिमंडल (संठाण) ६००,६६४ |णारायसंघयणणाम (कम्म)
१५०१,१६२४ णग्गोहपरिमंडलसंठाणणाम (कम्म) १५०२ |णावागई
७६८,७६९ गट्टाणीय १९५८ | णिओद
३०७,४०७ णस्थिभाव
णिओयजीव
१९८ णत्थित्तंअत्थि (निषेधसाधकविधिहेतुप्रकार)
९९२ |णिक्टू
१८२१ णत्थित्तंणत्थि (निषेधसाधकनिषेधहेतुप्रकार) ९९२ णिक्कट्टप्पा
१८२१ णदी १३० णिक्कलुण/निक्कलुण (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६७ णपुंसग २०४,२०८,२१०,२१३,२१५,३८९ णिक्खित्तचरग
१३१६ णपुंसगणिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० णिक्खेव (अणुओगद्दार)
९९८,१०६७,१०७९ णपुंसगलिंगसिद्ध
९२९ णिगम
१३० णपुंसगवेय १४९९,१५०५,१६२०,१६३५,१६३६ णिगाइय
१५४७ णपुंसगवेयग
१२२,१२४ णिगामपडिसेवण
२११७ णमोक्कारपुण्ण
२६०२ णिगोद
१९९,२००,४०७ णय (अणुओगद्दार)
९९८,१०८० णिगोदजीव
२०१ णयगई
७६८,७६९
णिगोय णलिण
१२९
|णिग्गंथ
१४२
P-61

Page #657

१३४०
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. णिग्घिण (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६८ | णेरइय
४,९,६८,१३०,१४५,१७६-१७८,२४२,२५९, णिच्च
८७७ २६२-२७०,२७९,२९१,२९७,३०५,३४८,३६६,४९१,४९३,४९७णिज्ज
१३१३ | ५०१,५१३,५१५,५१७,५२२,५६३,५६५,५७१,६६१,६६४,६७०, णिज्जरा
|७१३,७२४,७३७,७३८,७४७,७५१,७५३,७५४,७६३,७७५,७७७णिज्जरापोग्गल
२३३७,२३३८ | ७७९,७८५,७८७,७८९,७९१,९१९,९२०,९२३,९२४,९८९, णिज्जाणमग्ग
११६७,११७५-११७८,११८३,११८४,११९१,११९२,११९४, णिण्हइया (लिवी)
२२१ ११९५,१२००,१२०१,१२१०,१२२२,१२४१-१२४६,१२६३-१२६६, णिदा (वेयणापगार)
१६७१ |१२६९-१२७१,१२८५-१२८८,१३२४-१३३१,१३४०,१४६३, णिद्दा
१४९७,१४९८,१६४४ १४६७,१४६९,१४८२,१४९०,१५१९,१५२५,१५२७-१५२९, णिद्दाणिद्दा
१६५,१६४४ १५३६,१५४९,१५५०,१५५२,१५५३,१५६२,१५६६,१५७० - णिद्धफासपरिणाम
२४०२ १५७२,१६८५,१७०२,१७०५,१७०८,२०२७,२०५८,२१५०, णिद्धबंधणपरिणाम
१२६ |२३०८,२३१२-२३१५,२३१८-२३२४,२३२८,२३२९,२३३२-२३३६ णिद्धम्म (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ | णेरइयअपज्जत्तय
१७०७ णिप्पिवास/निप्पिवास (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ | णेरइयखेत्तोववायगई
७६४ णिमित्त
णेरइयदुग्गई
१७०१ णिमित्त (णेउणियपुरिसपगार) ११८३ णेरइयनपुंसग
१४३५,१४४७ णिम्मवइत्तु
१८७७ णेरइयपज्जत्तय
१७०७ णिम्माणणाम (कम्म) १५००,१५०६,१५०७,१६३१ णेरइयभव
२११६ णिम्मित्तबाई (अकिरियावाईभेद)
णेरइयभवोववायगई
७६६ णियावाई (अकिरियावाईभेद)
१३४० णेरइयसंसार णिरइयारछेदोवट्ठावणियचरित्तारिय
२२९ णेरइयाउय १४९९,१६००,१६११,१६२१,१६३६,१६४० णिरयगइणाम (कम्म) १५००,१६२१,१६३६,१६४० णेरइयाणुपुब्बिणाम (कम्म)
१५०२,१६३६ णिरयभव/निरयभव १७१९ णेसज्जिय
१३१७ णिरय/निरयवासगमणनिघण (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ णेसत्थिया (किरिया)
१२३६,१२४९ णिरयाणुपुविणाम (कम्म)
णेसाय (स्वरभेद)
१०३३ णिरवयक्ख (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ णोअमण (मणपगार)
७४१ णिव्वाणमग्ग
णोअवयण (वयणपगार)
७४१ णिवत्तणाधिकरणिया (किरिया)
१२३३ णोइंदियअत्थोग्गह
८१४ णिस्संस (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६८ णोइंदियईहा णिहत्त
१५४७
णोइंदिय धारणा णिही २५९५ णोइंदियपच्चक्ख
९१३ णीय
१८०४ णोइंदियसाय (सायपगार)
१६८६ णीयछंद १८०४ णोइंदियावाय
८१५ णीयागोय (कम्म) १५०३,१६३१,१६४८ णोउस्सासग
१७७ णीरअ
णोकसायवेयणिज्ज (चरित्तमोहणिज्जकम्मभेय)
१४९९ णीललेस
११८४,११९३,११९५,१२००/ णोकसायवेयणिज्ज (मोहणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४६ णीललेसा ५१८,११५६-११५९,११६२,११६३, णोतस-णोथावर
३०३,३०७ ११८५-११८८,११९३ | | णोपज्जत्तय-णोअपज्जत्तय
३०२ णीललेस्स ११९४,११९५-११९७,१२०१,१२१०-१२२२ णोपरित्त-णोअपरित्त
३०४ णीललेस्सट्ठाण १२२३-१२२७ णोभवसिद्धिय-णोअभवसिद्धिय
३०४,३४७,५१६ णीलवण्णणाम (कम्म) १६२६ णोभवोववायगई
७६३,७६८ णीहारि (सद्दभेय).
२५५३ णोसण्णी-णोअसण्णी
३६६,३६७,५१७,५२० णीहारिम २१४४ णोसुमण-णोदुम्मण (पुरिसपगार)
१७७४-१७९७ २४२९ णोसुहुम-णोबायर
३०३ णूम (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ णोसंजय-णोअसंजय-णोसंजयासंजय
५१९ णेगम (नयभेद)
णंगोली (अंतरदीवय)
२१७ णेत्तविण्णाणावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ णंदावत्त (सूत्रभेद)
८७१ णेयाउय
णंदी (गांधारग्राममूर्च्छना)
१०३५
८१५ ८१५
णूम
१०८०
P-62

Page #658

शब्द
१३८०
तउय तक्करत्तण (अदिण्णादाणपज्जवनाम) तच्च तच्चावाय (दिट्ठिवायपज्जवनाम) तज्जातदोस (वाददोस) तज्जायसंसट्ठचरग तडाग
तण
७४१
'तणजोणिय तणफास (परीसह) तणुक्कल तणुवाय तण्हा तण्हा (परिग्गहपज्जवनाम) तण्हागेही (अदिण्णादाणपज्जवणाम) तत (आउज्जसद्दभेय) ततगई तदन्नमण (मणपगार) तदन्नवत्थुय (उवन्नासोवणयदिटुंतपगार) तदन्नवयण (वयणपगार) तदुभयप्पयोगनिव्वत्तिय तदुभयसमोयार तदुभयारंभ तदुभयाहिकरणी तधाणाण तब्भवमरण तम्मण (मणपगार) तय (वाद्य) तया तरूपडण (बालमरण) तलाग तव तव (आतव-पोग्गलपज्जव) तवबल तवमय तवविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्म) तवविसिट्ठिया (उच्चगोयकम्मस्सअणुभावपगार) तवस्सीवच्छलया तवस्सीवेयावच्च तवसूर तवायार तवोकम्मगंडिया तब्बइरित्तमिच्छादसणवत्तिया (किरिया) तब्वत्थुय (उवन्नासोवणयदिटुंतपगार) तब्बयण (वयणपगार)
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. | तब्विवरीय (सुविणदसण)
९१० १४७ | तस
१५९,१६९,२०१,३०२,३०६,३०७,३४६, ३४८,
१३५३,१३५५,१४१५,१६८२,१७२६ तसकाइय
१६०,१७४,२०१,२९६,२९८,३०६,३२७, ८७६
९६०,१९७८ ९९२ | तसकाइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० १३१६ | तसकाय
१९१,२८०,२८१,१२७८,१२८०,१७२६ २८२] तसकायनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५०९ १८५,१८९ | तसणाम (कम्म)
१५००,१५०६,१६२९ ५२७,५२९ | तसपाणजीवसरीर
१४८ १५०७ तहणाण (पट्ट)
९९० २५९६ | तहाभाव
९८१,९८२,९८३ २४३० तायत्तीसगदेव
१९१२-१९१६ २४२९ | तायतीसियदेव १४१८
तारारूद १३८१ | ताराविमाणजोइसियदेव
२२५६,२२७५ २५५३ | तालपलंबकोरव
१८३८ ७६३ | तालसद्द (नोभूसणसद्द)
२५५३ तालुग्घाडणि (पावसुय)
९०९ ९९५ तावस
२०६३,२०६४ तासणय (पाणवहसरूव)
१३५२ २४३ तिकणइय
८७२ १०६५,१०६६ तिग
२८२ २४०,११६६ तिगिच्छिय (पावसुयपसंग)
९१० २४२ | तिगिच्छिय (णेउणियपुरिसपगार)
१८८३ | तिगुण (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) २१४०,२१४३ तिट्ठाणवडिय
५६-६१,६९-७६,७९,८१,८४,८५,८७ ७४१ तिणिसलताथंभ
१४६४ तिणिसलतासमाणमाण
१४६४ तिण्हा (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ २१४४. | तित्तरलक्खण (पावसुय)
९०७ १३० तित्तरसणाम (कम्म)
१५०२ १४,१४९ | तित्तरसपरिणाम
१२७,२४०२ २५५४ तित्थ
१०८९,१०९७,११२६,११२७ २६०५ तित्थकरगंडिया
८७५ १४६८ तित्थसिद्ध
१६३,९२९ तित्थसिद्धअणंतरसिद्धणोभवोववायगई
७६७ १६४८ |तित्थगरणाम (कम्म) १५००,१५०३,१६३१,१६३६,१६४१,१६४२ १४९२ तित्थगरत्त
१३३३-१३३५ १३२० | तित्थगरसिद्ध
१६३,९२९ २५९२ तित्थयर
१०९७,११२६,११२७ ८२५ तिरिक्ख
१७४ ८७५ | तिरिक्खजोणिणी ४,१६१,१७४,२८०,२८३,३२०,११७२, १२३५
१५३७,१५४१,१६३३,१७०९,१७१० तिरिक्खजोणिणीणिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ ७४१ तिरिक्खजोणित्थी
१४३१
१५०३
P-63

Page #659

१२९
१५११
तेउ
१८१
rr
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. तिरिक्खजोणिय ४,९,१५०,१५९,१६१,१७४,२०४,२१५, | तुडिय
१२९ २८१,२८३,३१७,३२०,३८२,३९९,११७०,१२११,१२१२,१२१६, | तुडियंग १२२२,१४६४,१४६६,१४६९,१५३०,१५३१,१५३६,१५४१, तुला (उन्मानप्रमाणभेद)
१०५५ १६३३,१६६३,१७०९,१७१०,१९७९,२०२०-२०२६,२०४६, | तुसिय (लोगंतियदेवनाम) २०६५,२१०१,२१०२,२२०१,२२०२,२२२८,२२२९,२२३५, तेइंदिय १०,५२,६०,७५,१४५,१६०,१६१,१६२,१७५
२२३९,२२६१,२२६५,२२७८,२२८७ १७७,२०१,२०५,२५६,२७८,२८५,२९४,२९६,२९७,३०५,३०९, तिरिक्खजोणियअसण्णियाउय
१५९८,१५९९ ३१७,३४८,३६६,३७०,३७७,४०८,५०२,५०३,५१९,५२०,५७८, तिरिक्खजोणियकम्मआसीविस
२५८८ ६६४,६६८,६७१,६८७,६८८,६९२,६९७,७१३,७४६,७५४, तिरिक्खजोणियखेत्तोववायगई
७६४ ७७६,७८२,७८६,७८८,७९१,९५७,९८९,११७१,११९६,१२१२, तिरिक्खजोणियगब्भ
२१२१ १२६३,१३२३,१३२७-१३२९,१३३५,१४२७,१४७०,१५१९, तिरिक्खजोणियणिब्वत्तिय (पोग्गल)
| १५२४,१५२७,१५९५,१६०७,१६३८,१७०३,१७३५,१७३७, तिरिक्खजोणियत्थि
१४४७ १७३९,१९७८,१९९७,२००६,२०११,२२४८,२२६१,२३०० तिरिक्खजोणियदव्वाविचियमरण २१४१ तेइंदियजाइणाम (कम्म)
१६२३ तिरिक्खजोणियदुग्गई
१७०१ तेइंदियजीव
१७५५ तिरिक्खजोणियदुग्गय १७०२ तेइंदियतिरिक्खजोणिय
२२०२ तिरिक्खजोणियनपुंसय १४३५,१४४३,१४४६-१४४८ तेइंदियतिरिक्खजोणियपवेसणय
२१०३ तिरिक्खजोणियनिव्वत्तिय (पोग्गल) १५१० तेइंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० तिरिक्खजोणियपज्जत्तय
१७०७
१२३,२९७,३०६,१५९५,१६७६,१९९७,२२७९ तिरिक्खजोणियपवेसणय २०७६,२१०१,२१०२,२१०६
तेउकाइय १०,५२,५८,१४५,१६०,१६२,१७५,१७७,१७९, तिरिक्खजोणियपुरिस १४३४,१४३७,१४४६-१४४८
२९९,३०५,३१७,३२५,३४४,४०३,५७२,७०८,१५२४,१५२७, तिरिक्खजोणियपंचिंदियओरालियसरीरकायप्पओगपरिणय
१६०६,१७२६,१७२८,१७३८,१७३९,२०११,२०२१ (पोग्गल)
तेउकाइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० तिरिक्खजोणियपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६४ तेउक्काइय १८३,३०८,६७१,७०८,१२११,१२१२,१२६२, तिरिक्खजोणियपंचेंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा २०४
१२६३,१३२८,१३२९,१३३४,१४२७,१७३३,१७३४,२२४४, तिरिक्खजोणियभव
२२५९,२२६१ तिरिक्खजोणियसंसार २५९३ तेउक्काय
२७८ तिरिक्खजोणियाउय १५८८,१५९९,१६०२-१६१०,१६१२ तेउलेस
११५७,११९०,११९४,१२१० १६२१,१६३५,१६३८-१६४०
तेउलेसा/तेउलेस्सा १२३,१२५,२५०,२७८,५१८,९४८,११०९, तिरिक्खजोणियाउयकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७४
११४०,११५६-११६३,११६७-११७५,११८५-११८८,११९३, तिरिक्खाउय
११९८,१२०७,१७३१,२०४०,२१६७,२१९५,२२५७ तिरियगइणाम (कम्म) १५००,१५०५,१६२२,१६३६
तेउलेसापरिणाम
१२० तिरियगइपरिणाम
तेउलेस्स ११८४,११८५,११९३,११९४,११९७,१२१०तिरियगइय १२२,१२४
१२२३,१५२४,१७५१ तिरियगई
१७०१,१९८० तेउलेस्सट्ठाण
१२२३-१२२७ तिरियमिस्सोववन्नग
२००४ तेउलेस्सरासीजुम्मकडजुम्मअसुरकुमार
२१९५ तिरियलोय ३१,१६८,३१९-३२८,५७२,६९०-६९४
तेऊ
११९४,१२६९,१३२३,१३२७,१३२८,२००५ तिरियविग्गहगई
१७०१ तेओगतेयोयएगिदिय
२१७१ तिरियाउय
१६६,१६०० तेओगसमयट्ठिइय
२१५२,२४४६ तिरियाउय (आउयकम्मस्सअणुभावपगार)
तेओयकडजुम्म
२१६४ तिरियाणुपुन्विणाम (कम्म) तिरियंगारवपरिणाम
२१७१ तेओयकडजुम्मएगिंदिय
१५९० तिवायण (पाणवहपज्जवणाम)
तेओयकलियोय
२१६४
तेओयतेओय तीतद्धा तीतवयण (वयणपगार)
७४१ तेओयदावरजुम्म
२१६४ तीयद्धा
१५,२४३४ तेओयपएसोगाढ
२१५१ १८४३-१८४६ तेजस्समुग्धाय २३०८-२३१३,२३१८,२३१९,२३२४,
२३२८-२३३३ तुच्छरूव
१८४४,१८४५ तेणिक्क (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० तुच्छाहारा
१३१६ तुच्छोभासी
तेय-कम्मगसरीरी
१४९९
१८४४
५२२
P-64

Page #660

शब्द
तेयग
तेयग- कम्मसरीरणाम (कम्म) तेयग-कम्मगसरीर तेयग-कम्मगसरीरी
तेयगसमुग्धाय तेयगसरीर
तेवगसरीरणाम (कम्म ) तेयगसरीरप्पओगबंध तेयगसरीरी
तेयय ( सरीर)
तेया- कम्मर ( सरीर) तेयापोग्गलपरियट्ट तेयापोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकाल
तेयासमुग्धाय
तेयासरीर
तेयोगपएसोगाढ तेयोय
तेयोय एसो गाढ तेरासियसुत्तपरिवाडी तेरिडिय
तेलोक
तेइंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
तोरण
तंब
पृष्ठ नं. शब्द
थणियकुमारभवणवासिदेव थणि कुमारित्थी
२५४ थावरकाय
१६२४ थावरकायनिव्वत्तिय (पोग्गल) ५७५, ५७६ थावरणाम (कम्म) ५७४ थिरणाम (कम्म)
२२८२ विरसत (पुरिसपगार)
५४४,५५७,५७५,५९९,२४३३ थिल्लि
२४४,२५७६, २५७८
२४४५, २४४६, २५४५, २५४६
१६,१७,२१४७-२१४८, २१५४, २१९०,२१९२,
१५०५ श्री गिद्धी २५५९, २५७२ १६०, ५७४
१७३०, २०७५
२५०५,२५०८,२५१०

५९३ थूभ (पसत्थसरीरलक्खण)
थूभा ( स्तूप) २५११ धेरकप्प
१११७ | थेरवच्छलया (तित्थयरनामकम्मबंधहेउ) थेरवेयावच्च
थोव
२१९३,२४४४,२५४३ थंभ ( मोहणिज्जकम्मणाम) थंभणि (पावसुय)
१७
८७२ २०६३, २०६४ ३१९-३२७,६९१,६९३,६९४
थलयरपंचिंदियतिरिक्खजोणियपओगपरिणय (पोग्गल)
थाल (पसत्थसरीरलक्खण) थावय ( हेऊ)
थावर
१७९,२०२ १३०,१४१३,१८९०
१२६,२४३५, २४३६,२४४१,२४४५,२४४६,२५५४,२६०० तंसठाणपरिणाम
१४७
१२६
श्रोणगिद्धी (दरिसणावरणिज्जकम्मभेय)
श्री गिद्धी ( दरिसणावरणिज्जकम्मस्स अणुभावपगार) श्रीवेदवज्झ
२३२९,२४३२,२५०७
थ
थणयकुमार
१२,५२,५६,६८, १२२, १४५, १७६, २३०,
दवियाया
दब्ब दव्वकरण
२४९,२६२,२६७, २७७, २८१, २८३, २८५,२९१,२९३,२९५,३६६, दरिसणावरणिज्जकम्मासरीरप्पओगबंध ३७०,३७२,४९९,५१३, ५१७,५६२,५६७,६३०,६३६,६५९,६६१, दवियाणुओग ६६७,६६९, ६७०, ६९९, ७१३, ७४६, ७४७, ७५१, ७५३, ७७५, ७७८,७८७,७९१,९१९,९२१,९२३,९५६,९६१, ११७४,११७५, ११७९,११९३,१२४३, १२४५, १२६३, १२७०, १३२३, १३२४, १३२७,१३२८,१३४३, १३४५, १४२६,१५१९, १५२४, १५२७, १५४९,१५८४,१५९५,१५६८,१६०६,१६५४,१६६७,१६७१. १६७४,१६८९,१६९६, १९४०, १९४३, १९६४, १९६७, १९९२, २००५, २००९,२०११.२०२२,२०३९.२०४४,२०४६, २०४७ दबशीण २०४९,२०५१,२०५२,२०५४,२०७१,२१११.२१४८, २२३९, दव्वनुया २२५६,२२७४,२२८०,२३००,२३०९,२३१६,२३२४,२३२६,
दव्वबंध
दव्वज्झवणा
२२५४ १०१,२१४९
दगगब्भ
दढ दढसरीर
दप्प
दप्प (अवभपज्जवणाम) दप्पणिज्ज (भोयणपरिणाम ) दरिसणावरणिज्ज (कम्म)
पृष्ठ नं.
१९१,१७२६,१७२७
१४१३
९९१ दव्वट्ठाणाउय
१५९,१६९,३०२, ३०३, ३०६, ३०७, ३४७, ३४८, दव्वणाम ३८७,१३५३,१४१४,१७२६ दव्वदेस
१५०९ १५००,१६२९ १५००,१६३० १८८२
२८३,६४५
१६५
१४९२
१६४४
१५७४
१४१३,१८९०
२८३
१०९३,११२४
१४९२
१३२०
१२९
१४९४,१४९७,१५२०,१५२६,१५५३,१५६४,१५७२,१६१६,
P-65

१४६४,२४२९
१४८५
९०९
२१२१
१८२९
१८२९
२४२९
१४००
५३६
१२७१.१४८१,१४८२, १४८९,
१६४४, १६४५, १६५१ २५७३ ३
२३०१,२३०३,२३०४
८,१४,२९,४१,४२,४५,४६, २४८५, २४८७,२४८८
१०७४
१०६९
१६,१७,३२-३४, ५३, ५५-८६, ८८- ९५, १०४-११७,२००,२४६, ३५०-३५२,५७५,५७६,१००८, १०१७, १०१८,१२२३-१२२६,२३५४-२३५६,२४३५, २४३६,२४४४,
२८९
२५४९
१०६७,१०६८
दब्बदुपएसटुवा
३३,३५०,३५१,३५२,५७५,१००८, १०१७, १२२३-१२२६, २३५४-२३५६, २४३६, २५००,२५०१,२५३१. २५३२,२५३६,२५४०-२५४२
२५००-२५०५,२५३१-२५४२
२५०१ ८,१०२०

Page #661

पृष्ठ नं.
१८३४,१८४२
१५०७ १०४९
दिट्ठि
२२०१,२२१५,२२५५ १२३५,१२४९
८७६
१२८९,१२९२
१४९२ २२१३ ७९२ ७९२ २५९५
१४९ १८८३
१८८१
दिब्ब
शब्द
पृष्ठ नं. शब्द दव्वपमाण १००६,१०११,१०१६,१०४८,१०५३,१०५७| दाहिणपच्चस्थिम (दिसा) दव्वपरमाणु
२५०२ | दाहिणपुरथिम (दिसा) दबपुरिस
१७७४ | दाहिणावत्त दब्बबंध
१५४३ | दिगिंछापरीसह दवलिंग
१०९७,११२७ | दिगुसमास दवलेस/दव्वलेस्स
११५६,११५८ | दिट्ठइय (अभिनयप्रकार) दब्बसमोयार
१०६४ | दिट्ठलाभिय दव्बसार (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ दव्वसुय
९००-९०४ | दिट्ठिया (किरिया) दब्बसंजोग
१०४४ | दिट्ठिवाय दव्वसंसार
२५९२ | दिट्ठिवायसुयपरिमाणसंखा दवहोम (पावसुय)
९०८
| दिट्ठिविपरियासदंड (किरियाठाण) दवाइयंतियमरण
२१४३ | दिट्ठिसंपण्णया दव्वाणुपुब्बी
१००१,१०१४ | दिट्ठी दव्वादेस
२४९३-२४९५ दिट्ठीकरण दव्वाय
१०७१,१०७२,१०७४ दिट्ठीनिव्वत्ती दव्वावीचियमरण
२१४१,२१४२ दिट्ठीविपरियासियादंड दबिंदिय
६६९-६८२,२१२० दित्ती दवीकर
२११
दिन्नय (पुत्तपगार) दव्वेयणा
२६०६ दिवसपुहुत्त दव्वोगाहणा
दिवसभयय दब्बोवक्कम दब्बोहिमरण
२१४२ | दिव (मेहुण) दसण्ण (जणवय)
२१९ दिव्व (संवास) दसारगडिया
८७५ दिसाणुवाय दह
१३०,२८२
| दिसादाह (पावसुय) दाणलद्धी
९६३,९६४,१०२६ | दीण दाणसूर
२५९२
दीणजाई दाणंतराइय (कम्म)
१५०३ | दीणदिट्ठी दाणंतराय
१६५ | दीणपण्ण दाणंतराय (अंतराइयकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४८ | दीणपरक्कम दामिणी (सरीरलक्खण)
१४१३,१८९०दीणपरिणय दामिलि (पावसुय)
दीणपरियाय दामिली (लिवी)
दीणपरियाल दार
१३०,२८२/दीणभासी दारूथंभ
१४६४ दीणमण दारूथंभसमाणमाण
१४६५ | दीणरुव दावरजुम्म १६,१७,२१४७,२१४८,२१५४,२१९०,२१९३, दीणववहार
२४४४-२४४६,२५४३-२५४७ दीणवित्ती दावरजुम्मकडजुम्म
२१६४ दीणसीलाचार दावरजुम्मकलियोय
२१६४,२१६५ दीणसेवी दावरजुम्मतेओय
२१६४ | दीणसंकप्प दावरजुम्म-दावरजुम्म
२१६४,२१६५ दीणस्सरया दावरजुम्मपएसोगाढ १७,२१५१,२४४५,२४४६,२५४५,२५४६ | दीणोभासी दावरजुम्मसमयट्ठिईय
२१५२,२४४७ दास (जहण्णपुरिसपगार)
१७७४ | दीव (दीपक)
१६७७ | दीवचंपय (ग) दाहिण (दिसा)
१४२,३०८-३१३,९३०दीह
२२१
१४५५
१४६० ३१,३०८-३१३
९०८ १८२१-१८२५
१८२४ १८२३ १८२३ १८२४ १८२२ १८२५ १८२५ १८२४ १८२२ १८२२ १८२३ १८२४ १८२३ १८२५ १८२२ १६४७ १८२५
दीव
१३०
१४५
दाह
१६६

P-66

Page #662

दुखुरा
२०९
४४
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. दीह (सद्दभेय) २५५३ | दुब्बियड्ढ (सोउजणपरिसापगार)
९९३ दीह (संठाण)
२४३५ दुसमयसिद्ध दीहगइपरिणाम
. १२६ दुस्समदुस्समाकाल १०९९,११००,११०१,११२९-११३२ दीहमाउ
१६८६ दुस्समसुसमाकाल
१०९८-११०१,११२९-११३२ दीहिया
२८२ दुस्समसुसमापलिभाग दीहंगारवपरिणाम
१५९० | (नोओसप्पिणिनोउस्सप्पिणिकाल) ११००,११०१,११२९,११३२ दुआवत्त (सूत्रभेद)
८७२ | दुस्समाकाल
१०९८-११००,११२९-११३२ दुक्ख १६७४,१६७५ दुस्सरनाम (कम्म)
१५०६ दुक्खा (वेयणापगार) १६७० दुहओखहा (सेढी)
. २१२५ दुक्खी १६७४,१६७५ दुहओवंका (सेढी)
२१२५,२१२९,२१३१,२१३४ दुहओलोगासंसप्पओग
२६०५ दुगुण (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
८७० दूइपलास (चेइयनाम) दुगुंछा (णोकसायवेयणिज्जभेय) १४९९,१५०५,१६२१,१६३६ दूरंगइय दुग्गइगय
१८२८ दुग्गइगामी १८२७,१८२८ दूसरणाम (कम्म)
१५००,१६३० दुग्गइप्पवाय (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३
देव ४,९,१२,१५०,१५९,१६१,१६४,१७४,२३०,२३२,२८२, दुग्गई
१७०१,१७०२ २९७,३०५,३२१,३४८,३८३,३८७,५१४,५२२,७८२,११७४, दुग्गय
१७०२,१८२७ १२०३-१२०५,१४२९,१४५५,१४५६,१४६५,१४७१,१५३०, दुट्ठाणवडिय
६२,९१,९३,९६,९८,१०२,१०६ १५३१,१५३७,१५४१,१५८७,१६३३,१६६३,१६७४,१७०६, दुद्दणाम (कम्म)
१६४७ १७०९,१७११,१९०७,१९११,१९१८,१९२२,१९३५-१९३८, दुन्नाम
२४०२ १९४०,१९४१-१९४७,१९७९,२०४६,२०६४,२०६५,२१०५, दुपउत्तकायकिरिया
१२३३ २२०१,२२२८,२२३९,२२५३,२२५९,२२६१,२२७४,२२७५, दुपडिग्गह (सूत्रभेद)
८७२
२२८०,२२८६,२२८७ दुप्पडियाणंद १८२७ | देवअसण्णियाउय
१५९८,१५९९ दुपदेसियखंध
८८,९० | देवउल
२८२ दुप्पणिहाण ७४६,७४७ | देवकम्मआसीविस
२५८८,२५८९ दुपयउवक्कम ९९९ | देवकिब्बिस (अवद्धंसभेय)
१५४७ दुफासपरिणाम ६५६,२४९७ | देवकिब्बिसिय
१९१९,१९२०,२०६४ दुभगनाम १५०६ | देवकुरा (अकर्मभूमिज)
१७१ दुब्भगाकर (पावसुय)
1 देवखेत्तावीचियमरण
२१४२ दुभिगंध १०८,१६२७,२५५४ | देवखेत्तोववायगई
७६४ दुब्भिगंधणाम (कम्म)
१६२७ | देवगइ
११०२,११३३ दुब्भिगंधपज्जव
५४,५५ | देवगइणाम (कम्म) १५००,१५०५,१६२२,१६३५,१६४१ दुब्धिगंधपरिणाम १२७,२४०२,२४९७ | देवगइपरिणाम
११९ दुभिसद्द
२५५४ | देवगइय
१२२ दुभिसद्दपरिणाम १२७,६५६,२४९७ देवगई
१७०१,१९८१ दुभगणाम (कम्म) १५००,१५०६,१६३० | देवणिवत्तिय (पोग्गल)
१५११ दुम्मण (पुरिसपगार) १७७४-१७९७ | देवदुग्गई
१७०१ दुय (गीतदोस)
| देवदुग्गय
१७०२ दुरभिगंध
| देवदवाइयंतियमरण
२१४३ दुरभिगंधणाम (कम्म) १५०२| देवदव्वापीचियमरण
२१४१ दुरसपरिणाम ६५६,२४९७| देवदब्बोहिमरण
२१४२ २५५४ | देवनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० दुरूवपरिणाम ६५६,२४९७ | देवपज्जत्तय
१७०७ दुरोवणीय
देवपज्जलण
१९१० दुल्लभबोहिय
१९६१ | देवपरिसा दुवयण (वयणपगार)
देवपवेसणय
२०७६,२१०५,२१०६ दुब्बय
१८२७ | देवपुरिस
१७२,३८८,१४३७,१४४७
१०३५
७४१
P-67

Page #663

शब्द
देवपुरोहि देवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल )
देवपंचेंद्रियसंसारसमावण्णगजीवपण्णवणा
देवभव
देवभवोववायगई देवलोय
देवविग्गहगई
देवसिणाय
देवसोई
देवसोग्गय
देवसंसार
देवालय
देवाउय (आउयकम्माणुभावपगार) देवाउयकम्मासरीरप्पओगबंध देवाणुपुब्विणाम (कम्म)
देवाधिदेव
देवाहिदेव
देविड्ढी
देवित्थी
देवी
देवीणिवत्तिय (पोन्गल)
HTT देसच्छेदकहा
देसणाणावरणिज (कम्म)
देसवत्थकहा
१६६,१४९९,१५८७, १५८८,१५९९-१६११ १६२१.१६३६.१६४०
देसदरियणावरणिन्न (कम्म)
देसमूलगुणपच्यक्खाण
देसवासी
देसविकष्पकहा
देवहिकहा
देससाहणणाबंध
साहिवई
देसुक्कल देसुत्तरगुणपच्चक्खाणी देसोहि
दोण (धान्यमानप्रमाणभेय )
दोणमुह
दोमणंसिय
१५३७,१५४१,१६३३, १७०६, १७१०
दोस ( सरीरोप्पत्तिकारण)
दोस
दोस ( मोहणिज्नकम्मणाम)
दोसनिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
दोसबंध
दोसवत्तिया (किरिया ) दोसविवेग
दोसापुरिया (लिवी) दोमिणा

पृष्ठ नं. शब्द
१९१० दंड
२४६४ दंड (अत्थजोणी) २०४ दंड (असुभपवित्ति) २११६ दंडरयणत्त
७६६
दंडलक्खण (पावसुय)
५
दंडसमादाण
दंडायतिय
१७०१ १९१० १७०१ दंदसमास
क
१७०२
२५९४
१५०२,१५०६,१६२८,१६३६
दंसण असंकिलेस
१६४६ दंसणकलायकुसील २५७४ दंसणपतिसेवणाकुसील दंसणपरिणाम
२०६०,२०६३ ४७२,६२३,१९०९
दंसणपरीसह
दंसणपुरिस
२५९० दंसणपुलाय दंसणबल
१४३४, १४४७ १०,१७११
१५११ २५९४,२६०१
२५९४
१४९७
२५९४
१४९७
२३५, २३६
१८७८
२५९४
२५९४
२५५८
१८७८
२५९६
२३६
९२०
१०५४
१३०
२११७
५५९
| दंभ ( मोहणिज्जकम्मणाम)
दंसण
१२८६,२४०२,२५८६
दंसणमोहणिज्ज (कम्म)
दंसणलद्धी दंसणसंकिलेस
दंसणाया
दंसणायार
दंसणारिय
दंसणावरणिज्ज (कम्म)
धणुय
धन्नणिही
धन्नमाणप्पमाण
धम्म (धम्मधिकाय)
धम्म (धर्म)
धम्मकामय धम्मकंखिय
धम्मगइ
धम्मठाण
१४८५ धम्मत्थिकाय
७१२
१५३७
१२३७, १२४९
१२९०-१२९२
१३१७
२५९६
१०४९
१४८५
३, १४, ६०, ७५, ७७-८१, ८५, १२४, १६७,
२५८६ धम्मत्थिकायपएस
२२१ धम्मत्थिकायस्सदेस
१३० धम्मत्थिकायस्तपदेस
P-68

पृष्ठ नं. ४४,२५८५, २५८७ २५९१
७४७
१३३७
९०८
७८२,२११०,२३००, २५८५
१६८९
१०९१
१०९०
११९-१२४
ध
१६६,१४८९, १४९८, १५०७,१५४५
९६३, ९६४ १६८९
धणणिही
धणु
धणु (परमाहम्मियदेवनाम )
धणुपुहुत्त ५८१,५८३, १७५७, १७५९,२२१५,२२२९-२२३१,२२९१
१५०७
१७७४
१०९०
२६०५
धम्मत्थिकाय (अरूविअजीवपज्जव) धम्मत्थिकायअन्नमन्न अणाईयवीससाबंध
२३०१,२३०४,२३०५
८२५
१४८१,१४८२,१५०४,१५६६,
१५७०, १६५०
२१९,२२१,२२४
२५९५ ५८५,५८६ १९१७
९१७
२५९५ १०५४
१४, २८, ३८,२४०२ २,४,१३२५-१३३०,१३३५
८,१४-१८,२१,२३-३४, ३७ ४१, ४३-४७,१३१, ९३४,१०१३,१०२७, २३७१,२४३३
२११९ २११९ २ १२८९
८७ २५५५ १८-२८,४४,४५
२३७१ २३७१

Page #664

८७२
१८८३
१४८ १४८
शब्द पृष्ठ नं.|शब्द
पृष्ठ नं. धम्मदेव ४७२,६२३,१९०७,१९०८,२०६०,२०६२ नाणकसायकुसील
१०९१ धम्मपिवासिय २११९ नाणपडिसेवणाकुसील
१०९० धम्मपुरिस (उत्तमपुरिसपगार)
१७७४ नाणपुलाय
१०९० धम्मविणिच्छिय
२५९१ नाणप्पवाय (पूर्व) धम्मावाय (दिट्ठिवायपज्जवनाम)
८७६ नाणलद्धी धम्मंतेवासी (पुत्तपगार)
नाणावरणिज्ज
९४६,२३०२,२३०३ धरण (देविंदनाम)
१९१०
नाणावरणिज्ज (कम्म) १४८२,१४८३,१४८९,१५०७,१५४३, धातुय (भावप्रमाणभेद)
१०४८
१५४४,१५४८-१५५०,१५५४-१५५९,१५६५,१५६६,१५७०धायइसंडदीवपच्चत्थिमद्धग (मणुस्सपगार)
१८८२ | १५७४,१५७७,१५७८,१६१६,१६१७,१६४३,१६४४,१६५०,१६५१ धायइसंडदीवपुरस्थिमद्धग (मणुस्सपगार)
१८८२ नाणावरणिज्जकम्मनिव्वत्ती
१४९३ धारणा ८१४,८१५,९४१,२३०२,२३०३,२४३० नाणावरणिज्जकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७३ धारणामई (मतिभेद)
८१६,८१७ नाणी ९५४-९७२,९७६,९७८,१३४४,१५१५,१५१७, धुव
४२ | १५२३,१६०८,१७३१,१७५१,२१६८,२१७७,२१८७,२२०४, धेवय (स्वरभेद)
२२१५,२२२९,२२४०,२२८३,२२९० नाम (उवक्कमभेद)
१००१ नक्खत्त
१३,२३१ नाम (कम्म)
१४८३,१४८४,१५००,१५२५,१६५१ नख
नामखंध
२५४९ नखज्झाम
नामज्झवणा
१०७४ नगरगुण
नामनिष्फण्ण (निक्षेपभेद)
१०६७ नट्ट (नाट्य)
नामसुय नत्थिकवाइ
१३७०,१३७१ नामाणुपुब्बी
१००१ नत्थित्त
नामाय
१०७१ नदी
२८२ नामिक (पंचणामभेद)
१०२२ नपुंसकपच्छाकउ
१५३८,१५४०,१५४२
नामोवक्कम नपुंसकलिंगसिद्ध
नायय (जीवत्थिकायनाम)
४० नपुंसकवेयय
१५१७ नारयपुत्त (अणगार)
२४९३,२४९४ नपुंसग १६९,१७३,२०२,२०८,२१३,२१५
नारायसंघयण नपुंसगवयण (वयणपगार)
नारायसंघयणी
२२१३
नाव नपुंसगवेदबंधग
१७५३,२१६८,२१८२ नपुंसगवेदय
निकास
१०८९ नपुंसगवेय
निक्खेवनिज्जुत्तिअणुगम १४२५,१४३०
१०७९ नपुंसगवेयकरण
निगोद १४२६
१९९,२००,२०१ नपुंसगवेयग/वेदग
निगोयजीव १२४,१५९,२५२,९७३,१३४२,१३४४,
१९८,१९९,३१७
निग्गह (वाददोस) १४३९,१५१६,१५१८,१७५३,२०३१,२०३२,२०३५,२०३९,२१६८,
निग्गोहपरिमंडल (संठाण) २१८२,२१८३,२२०५,२२३०,२२४०,२२५५,२२६३,२२७७
२२१३
निग्गंथ नपुंसगवेयपरिणाम
१९४,१३१३,१५८५
निग्गंथी नपुंसगवेया
१४९ १४२५,१४२६
निच्च नपुंसय
१४३०,१४३४,१५३५
निच्चोउय नभ (आगासस्थिकाय)
२११७ निज्जरा
१६९०-१६९२ २४९८,२४९९ निज्जरापोग्गल
४९१,४९२,९८८ नरग
निज्जवण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ नरदेव ४७२,१९०७,१९०८,२०५९,२०६२ निज्जाणमग्ग
२१४४ नह (आगास)
१४ निज्जुत्ति
८२५,८३० नह (नख)
१४३ निज्जुत्तिअणुगम
१०७८,१०७९ नागकुमार १२,२३०,२२३६,२२३७,२२५६,
२८२ २२७५,२२८५,२२८६ निद्दा नाण ७७,८१०,१५१८,१५२४,२११०,२१८८,२२०१,२२१३, निद्दा-निद्दा
१४९८ २२२२,२२२३,२२४५,२२५५,२२५७,२२६३,२२९०,२२९२,२३००।
निमित्त (पावसुयपसंग)
९१०
७४१
१२१
नय
निज्झर
P-69

Page #665

शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. निमित्ताजीविया
१५४८ नेरइय ५२,५३,५५,६०-६७,१२१,१२३,१२५,१५०,१५३, नियट्टिबायर (जीवट्ठाण)
१६६२ | १५४,१५९,१६१,१७४,२०४,२३३-२४२,२४५-२५०,२५७,२६०, नियडि
१३९० २६१,२७०,२७६-२८१,२८४,२८६,२८७,२९०,२९२-२९४, नियडिकम्म (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८१। ३१०,३१९,३५६-३६४,३७२-३७४,३८२,३८३,३८७,३८८नियडी (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५
३९९,४८७,४९०,४९१,५१५-५१७,५८२,६५९,६६५,६६७, निवडी
२४२९ | ६६८,६९८,७२९,७३९,७४५,९५५,९६१,१०८७,११४९,११६७, नियय
४२
११७५,११७७-११८२,११९०-११९५,१२३८,१२४१,१२४२, निययी (मुसावायपज्जवणाम)
१२४९,१२६४-१२६७,१३२२,१३२३,१३४२-१३४७,१४२६, नियंठ
१०८९-१०९८,११०२-११२०,११२५,१४२८ १४६४-१४६९,१४९०-१४९७,१५०६,१५१३,१५१७, नियंठिपुत्त (अणगार)
२४९३,२४९४ | १५२४,१५३०,१५३१,१५३४,१५३५,१५३७,१५४१,१५४३, निरइयार (छेदोवट्ठावणियसंजय)
११२१ १५४४,१५५२,१५८४,१५८७,१५८९-१५९३,१५९५,१५९८निरत्थयमवत्थय (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९ १६१५,१६५१,१६५४-१६५७,१६६३,१६७३-१६७७,१६८४निरधिकरणी
२४२
१६९६,१७०५,१७०८,१७१०,१७११,१९७७,१९७९,१९८१, निरयगइपरिणाम
११९ २००५-२००८,२०१४,२०१७-२०२०,२०२४,२०३०,२०३१निरयगइय
१२१ २०३८,२०४३-२०४५,२०४७-२०५८,२०६५,२०७५निरयगई
१७०१,१९८०
२११०,२११८,२१२४,२१४७,२१५१,२१५२,२१५६-२१५८, निरयभवत्थ
| २१९२,२१९६,२१९७,२२०१,२२२८,२२३५,२२३९,२२५९निरयविग्गहगई
१७०२ | २२६१,२२७७,२२८५-२२८७,२३००,२३१४,२३२६,२३२७, निरूत्तिय (भावप्रमाणभेद)
१०४८
| २३४६-२३४०,२४३२,२४९६,२५०६,२५०७,२५१२,२५७९निरूवक्कम २०४३,२०४४
२५८२,२५९८ निरूवक्कमाउय १५९५-१५९८ नेरइयअसण्णियाउय
१५९८,१५९९ निरुवचयनिरवचय १५२ नेरइयकम्मआसीविस
२५८८ निरंगणया १६६४,१६६५ नेरइयखेत्तावीचियमरण
२१४२ निरिंधणया
नेरइयदवाइयंतियमरण
२१४३ निव्वाण
नेरइयदवावीचियमरण
२१४१ निविट्ठकाइयपरिहारविसुद्धिचरित्तारिय
२२९ नेरइयदब्बोहिमरण
२१४२ निविट्ठकाइय (परिहारविसुद्धिसंजय)
११२१ नेरइयदुग्गय
१७०२ निविगइया
नेरइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१०,१५११ निविसमाणपरिहारविसुद्धियचरित्तारिय
२२९ नेरइयनपुंसग
१७३ निविसमाणय (परिहारविसुद्धियसंजय)
नेरइयपवेसणय २०७६-२०७८,२०८१,२०८५,२०९१, निब्बुड्ढी
२११६
२०९३-२०९५,२१०६ निसीहिया (परीसह)
१५०८ नेरइयप्पवेसणय
२०९६,२०९८,२०९९,२१०१ निस्संगया
१६६४,१६६५
नेरइयपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) निस्सावयण (आहरणतद्देस दिटुंतपगार)
नेरइयपंचिंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
२०४ निहाण (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ नेरइयाउय
१५८७,१५८९,१५९८-१६१२,१६४६ नीयागोय
नेरइयाउयकम्मासरीरप्पओगबंध नीयागोयकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७४ २५७५ नैपातिक (पंचणामभेद)
१०२२ नीललेस ११५६,११८९,११९३,१२१०
नोअक्खरसंबद्ध (भासासद्द) नीललेस्स ११९०,११९१,११९७-११९९,१२१०,१२११,
नोआउज्जसद्द (नोभासासद्द)
२५५३ १२२३,१३३१,१३३२,१५१७,१७४५,१७५१,२१३९ नोआगमभावोवक्कम
१००१ नीललेस्सखुड्डागकडजुम्मनेरइय
२१५९
नोइत्थी-नोपुरिस-नोनपुंसग नीललेस्सा/नीललेसा १२२,२५०,११६०,११६१,११६७-११७५,
१५४१,१५५४ नोइंदियत्थ
६५० ११८८-११९१,१२०७,१७३१,१७३४,१७५७,१७५९,२१६७,२२०४
नोइंदियअत्थोग्गह नीललेसापरिणाम
१२० नीलवण्णपरिणाम
नोइंदियोवउत्त १२७,२४०२
२०३२,२०३४,२०३५,२०४२ नूम (मुसावायपज्जवणाम)
नोइंदियलद्धिअक्खर
८२० नेच्छइयनय
नोओसप्पिणी-नोउस्सप्पिणिकाल १०९८-११००,११२८-११३२
२४९८,२४९९ नेत्तावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार)
| नोकम्म
१६९३ नेमिपडिरूवग
नोचरित्ताचरित्ती
१६५
२५५३
P-70

Page #666

पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. नोचरित्ती १२२,१२४ | पएसबंध
१५४६ नोचुलसीइसमज्जिय २०५४-२०५६ |पएसबंधणोवक्कम
१५४६ नोछक्कसमज्जिय २०४९-२०५१ |पएसविपरिणामणोवक्कम
१५४७ नोतस-नोथावर १५९,३४८ पएससंकम
१५४७ नोपज्जत्तय-नोअपज्जत्तय १५८,३४८,१५५६ | | पओग
७५० नोपरमाणुपोग्गल (पोग्गलपगार)
२३९९ | पओगकिरिया
१२४९ नोपरित्त-नोअपरित्त
१५८,३४७,१५५७ पओगगई नोबद्धपासपुट्ठ (पोग्गलपगार)
२३९९ | पओगपरिणय (पोग्गल) २४६३,२४७८,२४८५-२४९० नोबारससमज्जिय २०५२ पओगबंध
२५५५,२५५६ नोभवसिद्धिय-नोअभवसिद्धिय १५८,३५७,९६३,१५५६, | पकामनिकरण
१६८४ २३५०-२३५२ | पकंथग
१८५५-१८६० नोभासासद्द
२५५३ पक्कमणि (पावसुय) नोभिउरधम्म (पोग्गलपगार)
२३९९ पक्कमहुर नोभूसणसद्द २५५३ पक्ख
१२९,६९९-७०३ नोसण्णी-नोअसण्णी
१५८,३६८,१५५५ | पक्खी
२१४ नोसण्णी-नोअसण्णीभाव
पक्खेवाहार
५०२,५१४ नोसण्णोवउत्त १११४,११४४,१३४२,१३४४, पगइअप्पाबहुय
१५४७ १५१६,२१८२,२१८५ | पगइउदीरणोवक्कम
१५४६ नोसन्नी-नोअसन्नी २३५१ पगइउवसामणोवक्कम
१५४७ नोसन्नोवउत्त
१५२१,१५२३ | पगइणिगाइय
१५४७ नोसुहम-नोबायर १५८,३०७,३२८,९६१,१५५८,१५५९ पगइणिहत्त
१५४७ नोसंजय-नोअसंजय-नोसंजयासंजय १५९,१०८८,१०८९, पगइबंधणोवक्कम
१५४६ १५५४,१५५५,२३५१ पगइभद्दया
१५८६ नंदावत्त (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) ८७० | पगइविणीयया
१५८६ नंदिराग २४२९ पगइविप्परिणामणोवक्कम
१५४७ नंदी (मोहणिज्जकम्मणाम) १४८५ पगइसकम
१५४७ पगडी
१४८० पइट्ठा (धारणानाम) ८१६ | पगडीकम्म
१४८० पइभय (पाणवहसरूव) १३५२ पगडीबंध
१५४६ पईव (प्रदीप)
पच्चक्ख
८१०,९१३,९३१,९९१ पईवलेस्सा
पच्चक्खाण
२३८,१३२६ पउम
१२९ पच्चक्खाणनिव्वत्तियाउय पउमलेस्सा
११०९,११४० पच्चक्खाणापच्चक्खाण पउमंग १२९ पच्चक्खाणप्पवाय (पूर्व)
८७२ पउय
पच्चक्खाणापच्चक्खाणनिव्वत्तियाउय पउयंग
पच्चक्खाणापच्चक्खाणी
२३३,२३८ पएस १८,३१,४५,१४३,१४४,२५८५ पच्चक्खाणावरण
९५० पएसअप्पाबहुए १५४७ पच्चक्खाणावरणकोह
१४६३-१४६४ पएसउदीरणोवक्कम
पच्चक्खाणावरणकोह (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ पएसउवसामणोवक्कम १५४७ पच्चक्खाणावरणमाण
१४९९ पएसग्ग ४३,१६५२ पच्चक्खाणावरणमाया
. १४९९ पएसघण १६६ | पच्चक्खाणावरणलोभ
१४९९ पएसट्ठया १७,३२,३४,५३,५५-८६,२०१,३५०-३५४, | पच्चक्खाणी
२३३,२३८ ५७५,६६२,६६३,६६५,१००९,१०१७,१०१८,१२२३-१२२६, | पच्चक्खाणी (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ २३५४-२३५६,२४३६,२४४४,२४४५,२५००,२५०१,२५३१-२५४५ | पच्चत्थिम (दिसा)
३२,१४२,३०८-३१३,९३० पएसणिगाइय १५४७ | पच्चावट्टणया (अवायनाम)
८१५ पएसणिहत्त
१५४७ | पच्छाणुपुवी
९,६०१,१०१२,१०१८,२४४० पएसनिष्फण्ण (दव्वपमाण) १०५३ | पच्छिपिडय
१४६
mm 9 m
P-71

Page #667

शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. पच्छोववण्णग २६३,२६६ | पडुप्पन्नवणप्फइकाइय
१७२६ पच्छोववन्नग ११७६-११७९ पडुप्पन्नवयण (वयणपगार)
७४१ पज्ज (कव्वपगार)
पडुप्पन्नवाउक्काइय
१७२६ पज्जत्त
१४१५ | पडुप्पन्नविणासी (आहरणदिटुंतपगार) पज्जत्तणाम (कम्म) १५००,१५०६ | पढमअचरिमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७४ पज्जत्तबायरतउकाइय २१२६,२१३३ | पढमअपढमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७४ पज्जत्तबायरपुढविकाइय
२१२७ | पढमचरिमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७४ पज्जत्तबायरपुढविक्काइयएगिदियतिरिक्खजोणिय २२३९ पढमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२८ पज्जत्तबायरवणस्सइकाइय
२१२८ पढमसमयअजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२४ पज्जत्तभाव
पढमसमयअजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ पज्जत्तसुहुमपुढविकाइय
२१२५
पढमसमयअभवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय २१८७ पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय २२१२, | पढमसमयउबसंतकसायवीयरायचरित्तारिय
२२६ २२१४,२२१६-२२१८,२२३६,२२३७,२२९२,२२९३ | पढमसमयउवसंतकसायवीयरायदंसणारिय पज्जत्तसंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्स २२२१,२२२२,२२२५ | पढमसमयएगिदियनिवत्तिय (पोग्गल)
१५११ पज्जत्तग १७८,३०७,३४८,४९३,७३० | पढमसमयकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय
२१७२ पज्जत्तगगब्भवक्तंतियमणुस्सपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४७० | पढमसमयकडजुम्मकडजुम्मबेइंदिय
२१७८ पज्जत्तगबेइंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६९ पढमसमयकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय २१८३,२१८४ पज्जत्तय १०,१५८,१७६,१८१-१८४,१९८-२०३,२३०, पढमसमयकण्हलेस्सकडजुम्मकडजुम्मएगिंदिय
२१७५ २३१,२३२,३०१,१५५६,२२०३ पढमसमयकण्हलेस्सकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय
२१८४ पज्जत्ताअसण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय २२०३,२२०५-२२०७ पढमसमयचउरिदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१२ पज्जत्ताबेइंदिय
२२४५ पढमसमयणेरइय/नेरइय १७०७,१७०९,१७११,१७१२ पज्जत्तासंखेज्जवासाउयसण्णिमणुस्स २२३४,२२३८,२२५२,२२९२ पढमसमयतिरिक्खजोणिय
१७०८-१७१२ पज्जत्तिया (भासापगार) ७११ | पढमसमयतिरियनिब्बत्तिय (पोग्गल)
१५११ पज्जत्ती
५२२ पढमसमयबेइंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल) पज्जव १४,५१-९५,९६-११७ पढमसमयदेव
१७११,१७१२ पज्जवनाम
५१,१०२० पढमसमयदेवनिव्वत्तिय (पोग्गल) पज्जुण्ण (मेह) १८७४ पढमसमयनियंठ
१०९१ पज्जुवासणया २८३ पढमसमयनेरइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ पढमसमयपंचेंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१२ पडाग (पसत्थसरीरलक्षण) १४१३,१८९० पढमसमयबायरसंपरायसरागचरित्तारिय
२२५ पडिणिभ (उवन्नासोवणयदिटुंतपगार)
पढमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ पडिबंध
१३१५ पढमसमयबुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२२ पडिबंध (परिग्गहपज्जवणाम) १४१८ पढमसमयबेइंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ पडिमाण (विभागनिष्फण्णदव्वपमाणभेय) १०५३,१०५७ पढमसमयमणुयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ पडिमट्ठाईया १३१७ पढमसमयमणूस
१७०८-१७१२ पडिलोम (आहरणतद्दोसदिटुंतपगार)
९९५ पढमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय पडिवत्ति
८२५,८३० पढमसमयसजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदंसणारिय पडिवाइ (खओवसमियओहिनाणपच्चक्ख) ९१४,९१७,९२४ | पढमसमयसजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८ पडिवाई (बायरसंपरायसरागचरित्तारिय)
२२५ पढमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२७ पडिसेवण
१०८९
पढमसमयसयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२३ पडिसेवणाकुसील १०९०-१०९७,११०१-१११७,१११९,११२४ पढमसमयसिद्ध
१६२,१७०८-१७१२ पडिसेवय १०९५,११२५ पढमसमयसुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय
२२५ पडुच्चसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा) ७१२ पढमसमयओववण्णग
१७७ पडुप्पण्णभावपण्णवणा ५१३ पढमसमयोववण्ण
४८७ पड़प्पन्न १४१ पणगमट्टिया
१८० पडुप्पन्नतसकाइय
१७२६ पणय
१८०१,१८०२,१८३४-१८३६ पडुप्पन्नपुढविकाइय
१७२६ | पणयदिट्ठी
१८०१,१८०२ पडुप्पन्नप्पओगपच्चइय (सरीरबंध)
२५५९ पणयपण्ण
१८०१
पट्टण
१३०
P-72

Page #668

८७२
१५४८
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. पणयपरक्कम
१८०२
पम्हलेस ११८५,११९२,११९७-१२००,१२२२,१५१५,१५२१ पणयपरिणय १८३५ | पम्हलेस्सट्ठाण
१२२५-१२२७ पणयमण १८०१ पयर
५६४-५६६,५६९ पणयरूव १८३४,१८३६ पयरचउरंस (संठाण)
२४४२ पणयववहार १८०२ | पयरतंस (संठाण)
२४४१ पणयसीलाचार १८०१,१८०२ पयरपरिमंडल (संठाण)
२४४४ पणयसंकप्प १८०१ पयरभेयपरिणाम
१२६ पणिहाण ७४५,७४७ पयरवट्ट (संठाण)
२४४० पणोल्लणगई १७०१ पयरायत (संठाण)
२४४३ पण्णवण
१०८९ पयला पण्णवणा ८,२३२ पयला (दरिसणावरणिज्जकम्मभेय)
१४९८,१६४४ पण्णवणी (असच्चामोसाभासा) ७१३,७१७-७१९ पयलापयला
१६५ पण्णवण (सुयपरियायसद्द)
पयलापयला (दरिसणावरणिज्जकम्मभेय) १४९८,१६४४ पण्णा (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
पयाण (सुविणदसण)
९१० पण्णापरीसह १५०७ पयोगबंध
१५४३ पण्णास (सूत्रभेद)
परकम्म
२०४४ पतराभेय ७२७,७२८ परज्झ (वेयणाणुभवपगार)
१६७७ पत्तय (गीतपगार)
परत्थ
१८१५ पत्तिय १८१२ |परधणम्मिगेही (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० पत्तेयबुद्ध १०९७,११२७ परपरिवाय
२४२९,२५८६ पत्तेयबुद्धसिद्ध
१६३,९२९ परपरिवाय (आभिओगकम्मपगार) पत्तेयसरीर १४१५,१७३१,१७३४ परपरिवाय (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ पत्तेयसरीरणाम (कम्म) १५००,१५०६,१६२९ परपरिवायविवेग
२५८६ पत्तोवय १८३७ परपंडिय (णेउणियपुरिसपगार)
१८८३ पत्तोवा
परप्पओग
२०४५,२१५६ पत्थ (धान्यमानप्रमाणभेद)
१०५४ परप्पयोगनिव्वत्तिय पत्थणता २४२९ परभवसंकामकारय (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ पत्थय
परभाववंकणया (मायावत्तियाकिरिया)
१२३५ पदेसकम्म १४८०,१६६३ परलाभ (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० पदेसट्ठया
८८-११७ परलोगभय पदेसनामनिहत्ताउय १५९०,१५९३ | परलोगासंसप्पओग
२६०५ पन्ना
परसमय
८२७ पब्भार २८२ परसमयवत्तव्बया
१०६२,१०६३ पब्भारगई १७०१ परसमोयार
१०६५ पब्भारा
परसरीरअणवकंखवत्तिया (किरिया)
१२३७ पभा १४९ परहड (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० पभंकर (लोगंतियविमाणनाम)
१९११ परहत्थपाणाइवायकिरिया पभंजण (देविंदनाम) १९११ परहत्थपारियावणिया (किरिया)
१२३४ पमत्तसंजय २४०,२६९,११५१,११८२,१२४१ परम
१६५६ पमत्तसंजय (जीवट्ठाण)
परम्परखेदोववन्नग
१६११ पमत्तसंयम ११५१,११६६ परम्परणिग्गय
१६१०,१६११ पमाइ (प्रमाद)
परम्परसिद्ध पमाण ९३१,१००१,१०४६,१०५३,१०६२ परमाणु
३१,२४०३,२५०२ पमाद (आसवदार)
१३५२ | परमाणुषोग्गल १४,८८,९०,१००,१०४,१०८,१०९,१३१, पम्हलेसा/पम्हलेस्सा/पम्हलेस १२५,२५०,५१८,९४८,९७२, | १४४,९४६,१००२-१००५,१००९,२३५७,२३५८,२३७२,२३९१, ११५६-११६२,११६४,११६७,११६९,११७५,११८६-११८८, | २३९९,२४०२-२४०४,२४०६,२४४७-२४६३,२४९४,२५०२११९०,१२०७,१२१०-१२२२,२१९६
२५०४,२५१२-२५१४,२५२०-२५४९,२५९७ पम्हलेसापरिणाम
१२० | परमाणुपोग्गल (पोग्गलत्थिकायनाम)
१८३७
२४३
२४४
२४७
P-73

Page #669

शब्द
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं.
२३९९
२८२
२२९
८१०
८७१
३८१
परमाणुपोग्गलमत्त १४३,१४४,१५१ परिमियपिंडवाइय
१३१६ परमाहोहिय
९८७ | परिमंडल १२६,२४३५-२४४०,२४४४-२४४६,२५५४ पराघाय (आउभेयकारण)
परिमंडलसंठाण पराघायणाम (कम्म)
१५००,१५०२,१५०६,१६२७ परिमंडलसंठाणणाम पराजिणिय १८६७,१८६८ परिमंडलसंठाणपरिणाम
१२६ पराणुकंपय
१८१३ | परियादित (पोग्गलपगार) परारंभ २४०,११६६ | परियारणा
१४५७ पराहिकरणी
२४२
परिवाडियसम्मत्त परिइड्ढी
२०४४
परिहरणदोस (वाददोस) परिकम्म (दिट्ठीवायभेय) ८७०,८७१ परिहारविसुद्धलद्धी
९६४,१०२६ परिकम्म (सचित्तदव्योवक्कम)
परिहारविसुद्धियचरित्तपरिणाम परिखा
परिहारविसुद्धियचरित्तारिय परिग्गह २८७,१२५१,१२७९,१२८६,१६६०, परिहारविसुद्धियसंजम
१०९४ १७०२,२४२९,२५८६ परिहारविसुद्धियसंजय
११२१-११५० परिग्गह (आसवदार)
१३५२ परिमाण
२२०१ परिग्गह (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ परीसह
१५०७,१५०८ परिग्गहअवेरमण (अधम्मत्थिकायनाम)
परूवणा परिग्गहवेरमण (धम्मत्थिकायनाम)
३८
परोक्ख परिग्गहवेरमण १४९०,१६६०,२३०२,२३०३,२४२९,२५८६
परोवक्कम
२०४३-२०४४ परिग्गहसण्णा
३८०,३८३,२२०४,२४४३ परंतकर
१८१४ परिग्गहसण्णाकरण
३८१ परंतम
१८१४ परिग्गहसण्णापरिणाम
१७१९ परंदम
१८१५ परिग्गहसण्णोवउत्त ३८१,३८३,१५१६,१७५३,२०३१,२०३२
परंपर (सूत्रभेद) परिग्गहसन्नानिबत्ती
परंपरखेत्तोगाढ परिग्गहसन्नोवउत्त १३४२,१५१७,२०३५,२१६८,२१८२
परंपरगय परिग्गहिया (किरिया) २६५,२६७,२६८,२७०,११७७,
परंपरनिग्गय
२०१९ ११८०,११८१,११८२ परिजिय
परंपरपज्जत्त
२६०,२०३४ ९०१ परिजुसियसंपण्ण (आहार)
४७८ परंपरपज्जत्तय
१७४४ परिणय
३८१,५५९,७९२,११८९,१४२५,१५४४,१५४५ परिणयापरिणय (सूत्रभेद)
परंपरसिद्धअसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा ८७१
१६२
परंपरसिद्धकेवलनाण परिणाम
११९,१५०,१०८९ परिणामपच्चइय (साइयवीससाबंध)
परंपरसिद्धणोभवोववायगई परिणिबाण
४,२५८५
परंपरागम (आगमभेद) परिणिय
४,२५८५ परंपरावगाढ
२६०,२१३९ परितावणअण्हय (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ परंपराहार
२०३४ परितावणिया (किरिया)
१२५१-१२५४
परंपराहारग परित्त १५१,१५८,३०३,३४७,१५५७,१७०४,१७०५,२१०८
परंपरोगाढ
८,४९६,७२३,२०३४ परित्तमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा)
७१२
परंपरोववण्ण परित्तसंसारय
१९६१,१९६२ परंपरोववण्णग
१७७,४९२,९३६,२००६,२००७ परित्तसंसारिय
१७८ परंपरोववन्नग
१३४७,१५२८,२०३४,२०३६,२१३८ परिन्नायकम्म
परंपरोववन्नगअपज्जत्तसुहुमपुढविकाइय
२१३८ परिन्नायगिहावास १८२६ परंपरोववन्नगएगिदिय
१५६९,२३११ परिन्नायसन्न १८२६ | परंभर
१८१५ परिपुण्णग (सोउजणपगार)
पल (उन्मानप्रमाणभेद)
१०५५ परिमण्डलसंठाणकरण २४०१ | पलाव (वयणविक्कप्प)
२६०१ परिमण्डलसंठाणपरिणाम २४०२ पलिउंचण
११५७ परिमाणसंखा १०५७ | पलिउंचणया
२४२९
१७२८
९२९
२६०
१८२६
P-74

Page #670

१०.
पृष्ठ नं.
२८२
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द पलिओवम १२९,१५६,३८८-३९३,३९९,४००,४१०-४३४, पाणाइवाइय
२५८५ ४३६,४३९,४४३-४४५,४५४-४६२,४७१,४७२,११३४,१३३०- |पाणाइवाय ४,१३१,१२७९,१२८०,१२८५-१२८८,१४९०, १३३२,१७०५,१७०६-१७०८,२२२८-२२३४,२२३७,२२५६- | १६६०,१७०२,१७३२,१७३६,२३०२,२३०३,२४२९,२४३० २२५८,२२६६-२२७६,२२८५-२२८८
पाणाइवाय-अवेरमण (अधम्मत्थिकायनाम) पलिओवमपुहुत्त ११०३,११०४,१३३०,१३३१ पाणाइवायकरण
२८९ पलिकुंचणया (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ |पाणाइवायकिरिया १२३४,१२३८-१२४१,१२५१-१२५५, पलिभागभावमाया ११८८,११८९
१२५७-१२५९ पल्लल २८२ पाणाइवायविरय
१२४२ पवयण
८७६ | पाणाइवायवेरमण ४,१३१,१२८७,१२८८,१४९०,१६५६, पवयणउब्भावणया (भद्दकम्मबंधहेउ) १४९२
१६६०,१७०२ पवयणपभावणया (तित्थयरनामकम्मबंधहेउ)
१४९३ पाणाइवायवेरमण (धम्मत्थिकायणाम) पवयणमाया
पाणाऊ (पूर्व)
८७२,८७३ पवयणवच्छलया
१४९२ पाणाणुकंपा
१४९१ पवरभवण (पसत्यसरीरलक्खण) १४१३ पाय
९१७ पवा
पायत्ताणीय
१९५८ पवाल
१९४,१९५ पायावच्चथावरकाय
१७२७ पवित्थर (परिग्गहपज्जवनाम)
१४१८ पायावच्चथावरकायाधिपती
१७२७ पवेसणग
२०५४
पारगय पवेसणय २०४७-२०५५,२०७६,२०७७ पारिग्गहिया (किरिया)
१२३५,१२४३-१२४८ पवंचा
पारिणामिय (भाव)
१००८,१०१९,१०२२,१०२६, पव्वग १८५,१८९
१०२७,२५९९ पब्वयराई
१४६४ पारिणामिया (असुयणिस्सियमईणाणभेद)
८१२,८१३ पसती (धान्यमानप्रमाणभेद)
.. १०५४ पारिणामिया (बुड्ढि)
२४३० पसत्थ
२७९,९४९,१०७४
पारियावणिया (किरिया) पसत्थविहायगइणाम (कम्म)
१२३३,१२३८-१२४०,१२५५ १५०३,१५०६,१६२८ परिहत्थिय (णेउणियपुरिसपगार)
१८८३ पसत्थारदोस (वाददोस)
२,४,२५८५,२६०२ पसप्पग
१८८१ पसंग (अबंभपज्जवनाम)
पाव (पाणवहसरूव)
१३५२
पावकम्म पसंत (काव्यरस)
१०३९
१५०९-१५२०,१५२६-१५३६ पहराईया (लिवी)
पावकम्मकरण (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८०
पावकोव (पाणवहपज्जवणाम) पहा
१३५३ पहा (पोग्गलपज्जव)
२५५४
पावग पाउसिया (किरिया)
१२५५
पावय पाओवगमणमरण
पावयण
२१४१,२१४४ पाओसिया (किरिया)
१२३३,१२३८,१२३९
पावयणी पागसासणि (पावसुय)
पावलोभ (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ पागार
पासओअंतगय (अंतगयआणुगामियओहिनाण) ९१४,९१५ पाडिसुय (अभिनयप्रकार)
पासणया
७८५ पाडुच्चिया (किरिया) १२३६,१२४९ पासत्थ
१९१३ पाढ (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद)
पासत्थविहारी
१९१३ पाण (जीवत्थिकायनाम)
३९ पासवण
१४३,२१६ पाण ५७२,१२८०,१२८१,१२८४,१३१२,१३१९,१३५६,
पासाद
२८२ १४९१,१६७५,१६८२,१६८३,२०७३,२०७४ पाहुड
८७५ पाण (आहार) ४७८ पाहुडपाहुड
८७५ पाणपुण्ण २६०१ | पाहुडपाहुडिया
८७५ पाणमंसोवम ४७८ पाहुडिया
८७५ पाणय (देविंदनाम)
पिइअंग
२१२३ पाणवह (पाणवहपज्जवनाम) १३५२,१३५३,१३६७,१३७१ | पित्त
१४३,२१६
९९२
पाव
~
२२१
८७६
९०८
૨૮ર
८७०
P-75

Page #671

शब्द
पियट्ठ
१४७
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. पिय (पोग्गलपगार) २३९९ पुढविकाय
२८०,१२७८ १८४५ पुढविकाल
३०३,३०६,३०७ पियस्सरया (सुभणामकम्मस्सअणुभावपगार) १६५७ पुढविक्काइयएगिंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६४ पिया
पुढविजीव
१७५४ पित्तिय (वाहो)
२५९३ पुढविजीवसरीर पिवास (वेयणाणुभवपगार)
१६७७ पुढविजोणिय
५२४,५२७-५२९ पिसायवाणमंतरदेव २२५६,२२७५ पुढविफास
१७१५ पिहुल १२६ पुढविराई
१४६४ पिहुल (संठाण)
२४३५,२५५४ पुढवी
१३०,१३२३,१४२६,२३६७,२४३० पिंड (परिग्गहपज्जवणाम) १४१८ पुढवीकाइय
१३२४ पिंडिम (सद्दभेय)
२५५३
पुढवीकाइयकाल पीढाणीय
१९५८ पुण्ण (पूर्ण)
१८४३-१८४६ पीणणिज्ज (भोयणपरिणाम)
पुण्ण (पुण्य)
२,४,२५८५,२६०२ पीयवण्णपरिणाम
१२७ पुण्ण (गीतगुण)
१०३६ पुक्खरवरदीवड्ढपच्चत्थिमद्धग (मणुस्सपगार)
१८८२ पुण्णकामय
२११९ पुक्खरवरदीवड्ढपुरथिमद्धग (मणुस्सपगार)
१८८२ पुण्णकंखिय
२११९ पुक्खरणी
१३०,२८२ पुण्णपिवासिय
२११९ पुक्खरसारिया (लिवी)
२२१ पुण्णरूव
१८४४,१८४५ पुखलसंवट्टग (मेघ)
२५२३,२५२४ पुण्णोभासी
१८४४ पुखलसंवट्टय १८७४ पुत्तणिही
२५९५ पुग्गल
१४,२९ पुत्तमंसोवम (तिर्यंचआहार)
४७८ पुच्छणी (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा)
७१२,७१९ पुन्न (देविंदनाम)
१९१० पुच्छा (आहरणतद्देसदिटुंतपगार)
पुष्फ
१९४,१९५ पुट्ठलाभिय
१३१६ पुष्फोवय
१८३७ पुट्ठसेणियापरिकम्म
८७० पुष्फोवा
१८३७ पुट्ठापुट्ठ (सूत्रभेद)
पुमवयण (वयणपगार)
७४१ पुट्ठिया (किरिया)
पुरओअंतगय (अंतगयआणुगामियओहिनाण) १२३५,१२४९
९१४,९१५ पुढवि
१७९,५१८,१२७० पुरथिम (दिसा)
३२,१४२,३०८-३१३,९३० पुढविकाइय/पुढविक्काइय १०,५२,५६,६८,६९,७१,१२२,१३१,
पुरिमड्ढिया १४५,१६०,१६२,१७४,१७६,१७९,१८१,२४४,२४९,२५५,२६२,२६७,
पुरिस १६८,१६९,१७२,२०४,२०७,२०८,२१०,२१३, २७८,२८१,२८५,२९१,२९२,२९६,२९७,२९९,३०५-३०८,३१७,
२१४,२१६,३८८,१४३४,१४३७,१४४६,१५३८,१५४१,१५५४ पुरिसक्कारपरक्कम
१४१,२३७,९८३ ३२३,३४४,३६६,३७०,३७२,४००,४८१,४८४,४८५,४९४,४९९,
| पुरिसणिब्वत्तिय (पोग्गल) ५००,५०१,५१३,५६३,५६७,५६८,५७२,६५९,६६१,६६२,६६७,
१५१० पुरिसनपुंसगवेदय
९४९,९५२ ६६९,६७०,६९७,७०८,७४६,७५१,७५३,७७५,७७८,७८६,७८८,
पुरिसनपुंसगवेयय ७९१,९५६,९६०,९६१,११६८,११७९,११९३-११९५,१२११,
१०९२,११२२,११२३ पुरिसपच्छाकड
१५३८-१५४०,१५४२ १२२२,१२६२,१२६३,१२६९,१२८०,१३२७-१३३३,१३४३,
पुरिसलक्खण (पावसुय) १३४५,१५१८,१५२४,१५२७,१५४९,१५८४,१५९५,१५९८,
पुरिसलिंगसिद्ध
१६३ १६०६,१६१३,१६५३,१६५७,१६७१,१६७२,१६७४,१६७६,
पुरिसलिंगसिद्ध (अणंतरसिद्धकेवलनाण)
९२९ १६८२,१६८९,१६९६,१७२६-१७२८,१७३१-१७३३,
पुरिसवेदबंधग
२१६८,२१८२ १७३७-१७४७,१९७७,१९७८,१९९२,१९९३,१९९६-१९९८,
पुरिसवेदग २०३१,२०३२,२०३५,२०३९,२१८२,२१८३, २००५,२००९,२०११,२०२१,२०२२,२०४४-२०४७,२०५०,
२२०५,२२३०,२२४०,२२५५,२२६३,२२७७ २०५२-२०५५,२०६६-२०७०,२११०-२११२,२१२५,२१४९,
पुरिसवेदय
९४९,९८३ २२३९,२२४०,२२४३-२२४५,२२५२,२२५४,२२५६-२२६१,
पुरिसवेदवज्झ
१५७४ २२६५,२२७९,२३००,२३०८,२३१६,२३२७,२३३०,२३३६,
पुरिसवेय
३६३,१४२५,१४२६,१४२८-१४३१ २४३२,२४९६,२५०८
पुरिसवेय (णोकसायभेद) १४९९,१५०५,१६२०,१६३५,१६४२ पूढविकाइयएगिदियजीवनिव्वत्ती
१५२ पुरिसवेयकरण
१४२६ पुढविकाइयनिवत्तिय (पोग्गल)
१५११ पुरिसवेयग १२२,१२४,१५९,२५२,९७३,१५१६,१५१८ पुढविकाइयाउय
१६१३ | पुरिसवेयपरिणाम
८७१
P-76

Page #672

शब्द
पुरिसवेयय पुरिसनेयवज्म पुरिसवेषा
पुरिसादाणीय पुरोहियरयणत्त पुलाय / पुलाग ( नियंठ)
पुच
पुव्वकम्मनिबद्ध पुव्वकम्मावसेस पुव्वकालियवयणदच्छ पुव्वकोडि
पुव्वभावपण्णवण
पुव्वभावपण्णवण्ण
पुव्वाणुपुब्बी
पुव्वोववण्णग पव्योववन्नग
पुव्वंग
पुहुत्त (पज्जवलक्खण) पुहुत्त (सदभेय)
पूय पूयासंसप्पओग
पूरिम (मालपगार) पूरिमा (गांधारग्राममूर्च्छना)
पेज्ज
१३७०
१०८८, ११११,१११६,११४६, ११५१. १४३१-१४३६,१६३८,१६४० पुव्वकोडिपुहुत्त १४३०-१४३५, १७०५, १७०६-१७०८,१७५५ पुव्वकोडी ३८८,३८९,४१०-४१७, ४२१, ४२२,४७२,५३६, ९७७,१०६०,२२०५,२२११,२२१४,२२१७-२२२७,२२३०,२२३१, पोसहोववास २२५०,२२५१,२२५३,२२६२-२२६५, २२६७-२२८१,२२९७ पंकगई पूब्बगइ (दिट्टिवायपज्जवनाम ) पुलगाव (दिट्टिवायभेव ) पुचपओग (अकम्मस्सगईहेड) पुव्वप्य ओगपचय ( सरीरबंध)
पेज्जणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
पेज्जबंध
पेज्जवत्तिया (किरिया )
पेज्जविवेग
पेसुण्ण
पेसुण्णविवेग
पोग्गल
१०८९-१०९८,११०२,११०४-११२०, पोग्गलपरियट्ट
पृष्ठ नं. शब्द
१०९२,११२२,११२३ पोग्गलणोभवोववायगई १५७८ पोग्गलत्धिकाय १४२५, १४२६ २१०८ पोग्गलविकायएस १३३६ पोग्गलपरिणाम
पोग्गल (पोग्गलत्थिकायनाम) पोग्गल (जीवत्धिकावनाम )
पोग्गलकरण
पोम्गलगई
११२४, ११२५

१२९ पोग्गली
१४६
५
९,६०१,१०१२,१०१८,२४४०
७१२
१५३७
१२३७,१२४९
२५८६ १२८६, २५८६
२५८६
३४,९३-९६,११५-१३३, २४६, २४७, , २८४, २८५,५४३,६३७,६३८,६४०, ११५९,१५०९-१५११.१६४४, १६४८, १६५७,१६५८, २३२१-२३२५,२४०२-२४०४, २४६३,
२६३,२६६ ११७७,११७८
२४६४,२४९०-२४९६,२५००-२५०५,२५१२,२५२५,२५२६,
२५३८-२५४३,२५७९-२५८२, २५९७-२५९९
२६०२
९९६ १०३५ १२८६,२४३०,२५८६
४५,४६,१०१३,१०२७ १९-२७,४५,४६
२८४,२८५,१७१९, २४०१,२४०२ २९८,३०२,३०३,५७४, ७९४, ९७८, १०८८,
१११६,११४७, १४३०, १४३६,१४३७,१४७१,१७०५,२५०५
पोतज
पोतज (योनिसंग्रह )
पोतय
पोयय
पोरबीय
पोराण (नेउणियपुरिसपगार) पोलिंदी (लिवी)
४०
३९
२४००
७६८,७६९
८७६ पंचदिसिलोगाभिगम (विभंगणाणभेद ) ८७०,८७२,८७४,८७८ पंचम (स्वरभेद) १६६४,१६६५ पंचाल (जनवय
२५५९
पंचिंदिय
१०,१६०, ४०९, १९७,१७३९,१९७८ ५१३,५१४ पंचिदिय ओरालियमीसासरीरकायप्य ओगपरिणय (पोल) २४८१ १४७, १४८ पंचिंदियओरालियसरीरकायच्यओगपरिणय (पोग्गल) २४८०, २४८१
१५१
पंचिंदियजीवनिव्वत्ती पंचिंदियजीवसरीरप्पओगपरिणामिय
१४८
१२९
पचिदियतिरिक्खजोणिय २११६,२१४९,२१९१,२१९६,२२०२, २२३९,२२४९,२२६१-२२६४,२२६५, २२६८, २२७१, २२७४५१ २२७८, २३१०,२३२४, २३ - २३३३, २३३७, २४३२ २५५३ पंचिंदियतिरिक्खजोणियनपुंसय १४३,२१६ पंचिदियतिरिक्खजोणियपर्वसणग पंचिदियतिरिक्खजोणियपवेसणय पंचिदियतेयासरीरण्यभोगबंध पंचिदियपओग परिणय (पोग्गल) पंचिंदियमीसापरिणय ( पोग्गल ) पंचिदियवह (नेरइयाउबंधहेउ)
१४३५ २१०२,२१०३ २१०३
२५७१
२४६४,२४६५
२४७६
१५८५
२४८२
२४६४
पृष्ठ नं.
७६७
८,१४,१५,१७,३२-३४, ३८-४२,
पंचेंदिय
पंचिदियवेडब्बियसरीरकायप्प ओगपरिणय (पोग्गल) पंचिदियवेब्बियसरीरप्पओगबंध
पंचेंदियओगाहणा पंचेदियजाइणाम (कम्म) पंचेंदियतिरिक्खजोणिय
२५६,२५७ १४१५,१९७९
३७६
२०७
२१३,२१४,२१५
P-77

५२३
१८८३
२२१
१३२६,१३३० ७६८,७७१
९४१
१०३३
२१९
१२१.१६२.१७४,१७९,२०१,२३२,२३९,३१७,
५२२,६८७, ६८८, १७३५, १७३६
५७६
१५०१.१५०६,१६२३,१६३६
१०,५२,६०,७५-८०, १२४, १४५. १६१.१७७,२०५,२०६,२१५,२३३-२४१,२४६, २६८,२७८,२८१. २८३,२८७, २९२-२९७,३०५,३११,३४८, ३६०, ३६६, ३७०, ३८७, ४१०,४९१,५०३,५१७-५२२,५६२,५६९,६६४,६७१,७१४,७४७,
७५२,७५४,७७७,७७९, ७८७,७८९,७९१,९१९,९२१,९२३,९२४, ९५७,९८९,१०८७, ११५२,११६८, ११७५, ११८०,११८१.११९३, १११६, १२१२, १२१५,१२४३, १२४५, १२६३, १३२४,१३२६,

Page #673

२१४०
mwa 3०००
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. १३२८,१३२९,१३४३,१३४५,१५१८,१५१९,१५२५,१५२७, | फासिंदियत्थ १५३६,१५४९,१५८४,१५८६,१५९५,१६०८,१६१२,१६७१, | फासिंदियधारणा
८१५ १६७२,१९७६,१९९७,२००९,२०२०,२०२१-२०२३,२०४६ | फासिंदियनिव्वत्तणा पंचेंदियतिरिक्खजोणियखेत्तोववायगई
७६४ | फासिंदियनिव्वत्ती पंचेंदियतिरिक्खजोणियजीव १७५५ | फासिंदियपच्चक्ख
९१३ पंचेंदियतिरिक्खजोणियपवेसणय
२१०१ | फासिंदियपरिणाम
११९ पंचेंदियतिरिक्खजोणियबीय २१२२ | फासिंदियबल
२६०५ पंचेंदियतिरिक्खजोणियाउय १५८८,१६१२ | फासिदियलद्धी
६५७,९६५,१०२६ पंचेंदियनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५१० | फासिंदियवसट्ट पंचेंदियपाणाइवायकरण २८९ | फासिंदियविसय (पोग्गलपरिणाम)
२४९६ पंचेंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा १७९,२०४|| फासिंदियवंजणोग्गह
६६७,६६८ पंडितमरण
फासिंदियसाय (सायपगार)
१६८६ पंडिय २४५ फासिंदियावाय
८१५ पंडियवीरियलद्धी ९६४,१०२६ फासिंदियोवउत्त
२०३२-२०३५ पंतजीवी
१३१६ | फासिंदियोवचय पंताहार
१३१६ फासिंदियलद्धिअक्खर पंथजाई
१८५१ फासेंदियवंजणोग्गह पंसुवुट्ठि (पावसुय)
९०८ फुसणा
१००६,१०११,१०१६,१०८९ फुसमाणगइपरिणाम
१२६ फुसमाणगई
७६८ फल
१९४,१९५ फलिह (आगासत्थिकायणाम)
| बउस (नियंठ)
१०८९,१०९०,१०९४-१०९८, फलोवय
१८३७
११००-१११८,११२४ फलोवा १८३७ | बत्तीसिया (धान्यमानप्रमाण)
१४६,१०५४ फाणियगुल २४९८ बद्धपासपुट्ठ (पोग्गलपगार)
२३९९ फास ४१-४३,७०-७२,७७,९५,२३०१,२३४६,२३४९,२४०० बटाउय (ज्ञायकशरीरभव्यशरीरव्यतिरिक्तद्रव्यशंखभेद) १०६१ फास (आउभेयकारण)
१६१६ बल (सामर्थ्य)
१४१,२३७ फासकरण २४०० बलदेव (इड्ढिमंतमणुस्सपगार)
४,२१९,१८८३ फासचरिम
बलदेवगंडिया फासणाम (कम्म) १५००,१५०२,१५०५ बलदेवत्त
१३३६ फासनिव्वत्ती
२८९,२५०० बलदेव-वासुदेव (यथायुपालक) फासपज्जव
५७-८९,९२,९५,९७,१०४ | बलमय फासपरिणय (वीससापरिणयपोग्गल) २४७७,२४८५ बलविसिट्ठया (उच्चागोयकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४८ फासपरिणाम १२५,१२७,२४०१ बलविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्म)
१५०३ फासपरियारग
१४५७-१४५९ बलसंपण्ण १८१६-१८१९,१८५२,१८५३,१८५६-१८६० फासपरियारणा १४५७ बलसंपन्न
१८५२-१८५५ फासमंत ४३,४९४ | बला (वाससयाउपुरिसस्सदसदसाभेय)
१६१५ फासमंत (देवआहार) ४७९ बलि (देविंदनाम)
१९१० फासविण्णाणावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ | बलिमोड फासावरण (णाणावरणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४४ बहस्सइचरिय (पावसुय) फासिंदिय ३८,२४४,२४५,२५४,६४९,६५०,६५३, बहुबीयग
१८६,१७६८,१७६९ ६६१-६६६,६६९,१२६९,२२०४,२२४०,२२४६ बहुभंगिय (सूत्रभेद)
८७१ फासिंदियअत्थोग्गह ६६८,८१४ बहुमाण (अबंभपज्जवणाम)
१४०० फासिंदियअवाय
बहुरयप्पगाढ
१३६८ फासिंदियईहा ६६८,८१५ बहुल (सूत्रभेद)
८७१ फासिंदियउवओगद्धा
६५७ बहुलपक्ख फासिंदियओगाहणा
बहुवयण (वयणपगार)
७४१ फासिंदियकरण
| बहुवीहिसमास
१०४९
२३४९
८७५
१४६८
१९७
९०८
१४८
P-78

Page #674

२०१
९०३ १६७
२६०३
शब्द पृष्ठ नं.
पृष्ठ नं. बहुस्सुयवच्छलया
१४९२ |५१७,५१९,५२०,५६८,५७७,६६३,६६७,६६९,६७१,६७३,६८८, बादर
३००,३३३,३३७,३३८,३४३ ६९१,६९२,६९७,७१३,७४६,७५१,७५४,७७६,७७९,७८२,७८६, बादरणिगोदजीव
७८८,७९१,९५६,९६३,११९६,१२१२,१२६३,१३२३,१३२७बायर १५८,१७६,३०७,३१६,३२८,३८७,९६१,१४१५ १३.२९,१३३५,१४२७,१४७०,१५१९,१५२४,१५२७, बायर (पोग्गलपगार)
२३९९ १५९५,१६०७,१६३६,१६३८,१६३९,१६४१,१७०३,१७३५बायरआउक्काइय
२२४३ | १७३७,१९३८,१९९७,२००५,२००९,२०११,२०४८,२०५०, बायरकाल
| २०५१,२०५३,२०५५,२१४८,२२४९,२२६०,२३००,२३३०, बायरणाम (कम्म) १५००,१५०६,१६२९
२२४५,२२४६ बायरनिगोद
बेइंदियओगाहणा बायरपुढविकाइय १४२७,१४७० बेइंदियजाइणाम (कम्म)
१६२२ बायरपुढविकाइयअपज्जत्तय
बेइंदियजीव
१७५५ बायरपुढविकाइयएगिंदियजीवनिव्वत्ती
१५१ बेइंदियतिरिक्खजोणिय
२०५,२०६,२२०१ बायरपुढविकाइयएगिदियतिरिक्खजोणिय २३३९ बेइंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६४,२४६९ बायरपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६४ बेइंदियतिरिक्खजोणियपवेसणय
२१०३ बायरबोंदिधर १३१,१३२ बेइंदियनिवत्तिय (पोग्गल)
१५१० बायरवणस्सइकाइय २१२६ बेइंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
१७९,२०१ बायरसंपरायसरागचरित्तारिय
२२५,२२६ बोदाण
१६६४ बारस समज्जिय
२०५२ बोंडय बाल
२४५,१७१५ बोंदि बालग्ग
९१७ बंध
२,४,१२६,१०४१,१०८९,१५४२-१५४६ बालग्गपुहुत्त
बंध (सब्भावपयत्थ) बालतवोकम्म (देवायुबंधहेतु)
१५८६ बंधठिई
१६१६ बालपडिय
२४५,१६००-१६०२ बंधणच्छेयणगई बालपंडियवीरियलद्धी
९६४,१०२६ बंधणछेयणया (अकम्मस्सगईहेउ) बालमरण २१४०,२१४३ बंधणपच्चइय (साईयवीससाबंध)
२५५६ बालपंडितमरण २१४० बंधणपरिणाम
१२५ बालवीरियलद्धी ९६४,१०२६ बंधणविमोयणगई
७६८,७७१ बाला (शतायुवर्ष के दसदशाभेद) १६१५ बंधणोवक्कम
१५४६ बालाय (सन्निवेसनाम)
१९१५ बंभ (देविंदनाम) बालुय (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ बंभचेरविग्ध (अबंभपज्जवणाम)
१४०० बाहणापयाण (अबंभपज्जवणाम)
१४००। बंभचेरवास बाहिरगभंडमत्तोवगरणपरिग्गह २८८ बंभथावरकाय
१७२७ बाहिरभंडवत्तोवगरणोवही २८८ बंभथावरकायाधिपती
१७२७ बाहिंदुट्ठ
१८७३,१८७४ बंभी (लिवी) बाहिंसल्ल
१८७३,१८७४ २८२ भगव
४,१५४ बीभच्छ (कामभेय) १४६१ भत्तकहा
२५९४,२६०१ बीभच्छ (काव्यरस) १०३९ । भत्तपच्चक्खाणमरण
२१४१,२१४४ भत्तपाणअसंकिलेस
१६८९ वीहणय (पाणवहसरूव) १३५२,१३६८ भत्तपाणसंकिलेस
१६८९ बुद्ध
भ६
१८६४,१८६५ बुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२६,२२७ भद्दबाहुगंडिया बुद्धबोहियछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२२,२२३ भद्दमण
१८६५-१८६७ बुद्धबोहियसिद्ध
१६३.९२९ | भय (णोकसायवेयणिज्जभेय) १४९९,१५०५,१६२१,१६३६ ८१२,८१५ | भय (वेयणाणुभवपगार)
१६७७ बेइंदिय १०,५२,५९,६०,७२-७५,१२३,१४५,१५५,१६०- भयणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
७१२ १६२,१७५-१७७,२०१,२५६,२७८,२८१,२९३,२९७, भयय (जहण्णपुरिसपगार)
१७७४,१८८१ ३०५,३०९,३१७,३४८,३६६,३७०,३७३,३७७,४०७,५०१,५१३, भयसण्णा
३८०,३८३
२२१
बिल
बीय
बुद्धी ।

P-79

Page #675

३८१
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. भयसण्णोवउत्त ३८२,३८३,१७५३,२०३१ भवेयणा
२६०६ भयसन्नानिब्बत्ती
भवोववायगई
७६३,७६६ भयंकर (पाणवहपज्जवणाम) १३५३ भवोहिमरण
२१४२ भरह (चक्कवट्टी)
१३२१ भसोल (नाट्ययप्रकार) भव १६६,१०८९,२३४६ भाइल्लग (जहण्णपुरिसपगार)
१७७४ भव (उत्पत्ति)
भाग
१००६,१०११,१०१६ भवकरण
२८९ ।
भायण (आगासत्थिकायनाम) भवचरिम
२३४७ भायणपच्चइय (साइयवीससाबंध) भवट्टिई
भायणभूय भवणवइ १३३६,१६८७ भार (उन्मानप्रमाणभेद)
१०५५ भवणवइदेवखेत्तोववायगई ७६४ भार (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ भवणवासिदेव
२२५३,२२५४,२२७४,२२८० भाव १३२,८७७,१००६,१०११,१०१६,१०८९,१४६६,२३४६ भवणवासिदेवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
भावअणुज्जुयया (मोसोप्पत्तिकारण) भवणवासिदेवाउय १६०२-१६०४ भावकरण
२८९ भवणवासी १२,२३०,२७९,२८३,३११ भावखंध
२५४९ भवणवासीदेव ३१४,३२१ भावचरिम
२३४८ भवणवासीदेवपवेसणय २१०५,२१०६ भावज्झयण
१०६७,१०६९ भवणवासीदेवाउय १५८८ भावज्झवणा
१०७४ भवत्थकेवलनाण
९२८,९२९ भावज्झीण भवत्थकेवलिअणाहारग
भावट्ठया भवधारणिज्ज २२६२ भावट्ठाणाउय
२५०१ भवधारणिज्जा (सरीरोगाहणा) २७५,५८५-५८९,२२५४,२२६२ भावदेव
४७२,६२३,१९०७-१९०९,२०६१,२०६३ भवपच्चइरा (ओहिनाणपच्चक्ख)
भावप्पमाण
१०५३,१०६२ भवसिद्धिय १३२,१५०,१५१,१५८,१७७,२५०,२८७,३०४, | भावपरमाणु
२५०२ ३१७,३४७,५१६,८७७,९६३,१०२७,१३३७-१३३९,१३४३- | भावबंध
१५४३ १३४६,१५५६,१६४५,१७२७,१७४६-१७४७,१९६१,१९६२, भावलिंग
१०९७,११२७ २०१६,२०३०,२०३२,२०३३,२०३५,२३५० भावलेस/भावलेस्स
११५६,११५८ भवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मएगिदिय २१७६ भावसच्च
२५९३ भवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मबेइंदिय
२१७९ भावसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
७१२ भवसिद्धियकडजुम्मकडजुम्मसन्निपंचेंदिय २१८६ भावसमोयार
१०६४ भवसिद्धियखुड्डागकडजुम्मनेरइय २१६१ भावसुय
९००,९०४ भवसिद्धियत्त
१५० भावसंजोग
१०४४ भवसिद्धियभाव
भावसंसार
२५९२ भवसिद्धियरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय
भावाइयंतियमरण
२१४३ भवाइयंतियमरण
भावाणुपुवी
१००१,१०१९ भवाउय (आउयकम्मभेय)
१४९९ भावादेस
२३५८,२४९३-२४९५ भवादेस १७५४,१७५५,२२०६,२२१४-२२२४,२२३० भावाय
१०७१,१०७४ भवावीचियमरण २१४१ भावावीचियमरण
२१४१,२१४२ भविताभवित
भावियप्पा
६०९-६१७,६२१,६२२,९८१-९८८ भवियदव्वदेव ४७२,६२२,१९०७-१९०९,२०५९,२०६१ | भाविंदिय
६६९,६८२,६८४,२१२० भवियदवनेरइय
२०४६ भावुज्जुयया (सच्चोप्पत्तिकारण) भवियदव्वपुढविकाइय २०४६ भावेयणा
२६०६ भवियदव्वपंचेंदियतिरिक्खजोणिय
२०४६ भावोगाहणा भवियसरीरदव्वखंध २५५१ भावोवक्कम
९९८,१००१ भवियसरीरदव्यज्झयण १०६८,१०६९ भावोहिमरण
२१४२ भवियसरीरदब्वय
९०२,९०३ भासअणुज्जुयया (मोसोप्पत्तिकारण) भवियसरीरदव्वसंखा
१०५९,१०६०। भासग भवियाउय
२०१५
भासय
P-80

Page #676

७२९
७२९
२८१
भिज्झा
२४२९
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. भासा ४,१४४,७११,७१४-७१९,२३४६ | भोगी
२५५,२५६ भासाअपज्जत्ती १७०३ भोगंतराइय (कम्म)
१५०३ भासाकरण
भोगतराय
१६६,१५५४ भासाचरिम २३४७ भोगंतराय (अंतराइयकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४८ भासानिव्वत्ती
भोम (पावसुय)
९०७,९१० भासापज्जत्ती
१७०३ भोयण भासामणपज्जत्ती
६३१,१७०५ भंगसमुक्तित्तणया १००२,१००९,१०१०,१०१४,१०१५ भासामणपज्जत्तीपज्जत्त ५२२ भंगी (जणवय)
२१९ भासारिय
२१९,२२० भंगोवदंसणया
१००२,१००९,१०१०,१०१४,१०१५ भासाविजय (दिट्ठिवायपज्जवनाम) ८७६ भंडण (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ भासासद्द (सद्दभेय)
२५५३ भंडमत्तोवगरण भासासमिय
१३१४ भासुज्जुयया (सच्चोप्पत्तिकारण) ७३७ मइअण्णाण
७७६,९४० भिउरधम्म (पोग्गलपगार)
२३९९ मइअण्णाणणिवत्ती भिक्खलाभिय १३१६ मइअण्णाणपज्जव
३८ भिज्जा (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ मइअण्णाणपरिणाम भिज्जानियाणकरण १५४८ मइअण्णाणसागारोवओग
७७४-७७६ मइअण्णाण-सुयअण्णाणोवउत्त
७७८ भिण्ण (सद्दभेय)
२५५३ मइअण्णाणी ७५,८०,८६,१२२,१२३,१६१,३६१,५२१, भिन्न (पोग्गलपगार)
२३९९ ९५६,९५८,९६०,९७०,९७१,९९६-९८०,१५५७,२२०४,२२३० भीय (गीतदोस) १०३५ मइअन्नाण
२३०२ भुस १४८ मइअन्नाणपज्जव
९८०,९८१ भूइकम्म १५४८ मइअन्नाणलद्धी
९६४,१०२६ भूइकम्म (णेउणियपुरिसपगार) १८८३ मइअन्नाणसागारोवउत्त
९७१ १२८४ मइअन्नाणी
१५१५,१५१७,१७३१,२०३०,२०३२ भूय १२८४,१३१९,१५७५,१६८६,१६८७,२०७३,२०७४ मइणाणसागारोवओग
७७५ भूय (जीवस्थिकायनाम)
मई
८११ भूयवाय (दिट्ठिवायपज्जवनाम)
मईअन्नाण भूयाणुकंपा १४९१ मईनाण.
८११ भूयाणंद (देविंदनाम) १९१० मउयफासपरिणाम
२४०२ भूयाणंद (हत्थिरायनाम) २०४५ | मकर ((सरीरलक्खण)
१८९० भूसणसद्द (नोआउज्जसद्दभेय) २५५३ मकरज्झय (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ भेद (भेय) परिणाम
१२५,१२६ मगह (जणवय) भेय (अत्थजोणी)
२५९१
मग्ग (आगासत्थिकायणाम) भेरि (सोउजणपगार)
मग्गओअंतगय (अंतगयआणुगामियओहिनाणभेय) ९१४, भोग
६५४,६५५ मग्गणया (ईहानाम) भोग (कुलारिय)
२२० मग्गणा (आभिणिबोहियनाणपज्जव) भोग (मज्झिमपुरिसपगार)
१७७४ | |मग्गंतराय
१५४८ भोग (सोक्खपगार) १६८६ मच्चू (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ भोगकामय
२११९ मच्छ (पसत्यसरीरलक्खण)
१४१३,१८९० भोगकखिय २११९ मज्झगय (आणुगामियओहिनाण)
९१४,९१५ भोगपिवासिय
२११९ मज्झपएस भोगपुरिस (उत्तमपुरिसपगार) १७७४ मज्झिम (स्वरभेद)
१०३३ भोगलद्धी
९६३ मज्झिमगाम (स्वरग्रामप्रकार) भोगवईया (लिवी) २२१ मज्झिमपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ भोगसंसप्पओग २६०५ मडंब
१३० भोगासा
२४२९ मणअगुत्ती (अधम्मत्थिकायणाम) भोगासा (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ मणअगुत्ती (अशुभमनप्रवृत्ति)
७४७
भूत
८११
००ror morror. ro 03
९९३
१०३४
P-81

Page #677

शब्द
मणअपज्जत्ती
मण असं किलेस
मणकरण
मणगुत्ती (अशुभमनोवृत्तिनिरोध)
मणजोग
मणोगनिबत्ती
मणजोगपरिणाम मणजोगी
मणजोए मणदुष्पणिहाण
१२२,१२४,१५९,२५२, २७६, ३६२,५२१, ७३७,७३८,७४३,७४४,९४८, ९७२, ११०७,११३७,११३८, १५१६, १५१७,१५५८,१७३१.१७३५.१७५१.२०३१.२०३३,२१६३, मणुन्न २१७८, २१८१,२२०४, २२४०, २२४६, २२४७ मणुव २३०३,२३४०-२३४२, २४३३ ७४६,७४७ मणुयगइपरिणाम ७४७ मणुयगइय मणुयगई
मणुयगइणाम (कम्म)
मणदंड
मणनिव्वत्ती
मणपओग
मणप्पओगपरिणय (पोग्गल )
मणप्पयोग
मणपज्जत्ती
मणपज्जवणाण
७४७
३७,३८,२४५,२५४,७३६, ७३८,१२६९, १५१९
७३८ १२०
मणपज्जवणाणपरिणाम मणपज्जवणाणलद्धी
मणपज्जवणाणसागारपासणया मणपज्जवणाणसागारोवओग
मणपज्जवणाणारिय
मणपज्जवणाणावरण
मणपज्जवणाणावरणिज्ज (कम्म) मणपज्जवणाणी
मणपज्जवनाण
मणपज्जवनाणपच्चक्ख
मणपज्जवनाणपज्जव
मणपज्जवनाणी
मणपणिहाण
मगपरिवारग
मणपरियारणा
मणपुण्ण
मणपोग्गलपरिय
मणपज्जवनाणसागारोवउत्त
मणपज्जवनाणावरणिज्ज (कम्म)
पृष्ठ नं.
१७०३ १९८९
२८९, ७३८,१६७२, १६७३

१०९६,११२६,१३२७,१३२९,१३३५,
मणपोग्गलपरियनिव्वत्तणाकाल
मणभस्वी
मणमीसापरिणय (पोग्गल)
मणसमिय
प मणसंकिलेस
७४१
७५०
२४८३,२४८७-२४८९
१६५२ १७०२,१७०३
८६,१६०,१६१,३६१,५२०,९५५,९५८, ९६६,९७१, ९७७, ९७८, ९७९ ८१०,९२५,९३९,९४६,९५२,२१५४
१५१९,१५२३ १२० १०२६
७८५
७७४ २२१ १६५.१५५४ १४९७
९१३
शब्द
मणसंखोभ ( अबंभपज्जवणाम ) मणाम (पोग्गलपगार) मणिरयणत्त
मणिलक्खण (पावसुय)
मणुण्ण ( भोयणपरिणाम)
मणुण्णगंध (सायावेयणिज्जकम्मस्स अणुभावपगार) मणुण्णफास / रस / रूव / सद्द
(सायावेयणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) मणुष्णस्सरया (सुभणामकम्मस्स अणुभावपगार)
३८,१४१,९८०,९८१
मणुयदुग्गय मणुयविग्गहगई सोई
मणुयसोग्गय मणुयाउय
मणुयाउय (आउयकम्मरस अणुभावपगार) मणुयाणुपुब्विणाम (कम्म)
९७१
९४६
१५१५,१५२१,१५२३, १५५७, १६०८, २३५१ ७४५,७४७ १४५७ १४५९ मणुस्सजीव १४५७ - १४५९
पृष्ठ नं.
१४००
२३९९
१३३७
९०८
५३६
१६४५
१६४५
१६४७
२३९९
५२३,२०६५
१५००,१६२२,१६३६
मणुस्सजोणियनपुंसग
२६०२ मणुस्सणिव्वत्तिय (पोग्गल)
२५०५,२५०८,२५१० मणुस्सदब्बावीचियमरण २५११ मणुस्साई
५१४ मणुस्मनपुंसंग
२४८४ मणुस्सनिब्बत्तिय ( पोन्गल)
१३१४ मणुस्सपवेसणय
११९
१२४
मणुस्स
९,१२,५२,६०,८०-८७, १२४, १४६,१५०,१५९, १६१,१७४, १७७, २३०, २३३-२४०, २४४, २४६, २६२, २७९,२८०, २८३-२८५,२९१,२९५,२९६,३११,३२०, ३४८, ३५९, ३६१३६३, ३७१, ३८२, ३८७,५६३, ५७०, ५८३,६७१,७४६,७७७, ७९१,९५८,१०८७,११५२,११६८११८१.११८२.११९४,११९७,
१७०१,१९८०
१७०१
१७०१
१२४९,१२१६,१२६४,१२६६,१२६७,१३२४, १३२६,१३४३, १३४५,१४६४, १४६६,१४७०, १४९०,१५१९,१५२२,१५२५
P-82

१७०१
१७०१
१६००
१६४६
१६२७
१५२७,१५३१,१५३६,१५३७,१५४१,१५५०-१५५३,१५८६,
१५८७,१५९८-१६०३,१६०८,१६१२.१६१२.१६३२.१६५७,१६९७, १७०९-१७१२,१८८२, १९७७-१९७९, १९९९, २००९,२०२०२०२६,२०४४,२०४६, २०६५, २०७१,२१०३,२११२,२११६, २१५४,२१९१,२१९६,२१९७,२२०१, २२२८, २२३७, २२३९, २२५२,२२६१,२२७१, २२७७,२२८२,२२८६,२२८७,२२८९, २२९२,२३१०, २३१२,२३३१,२३३७, २३५१,२४३२,२४९६ मणुस्सअसण्णियाउय १५९८,१५९९ मणुस्तकम्मआसीविस
२५.८७, २५८८
१७६०
१७३
१५११
२१४१
१७०१
१४३५, १४३८,१४४३, १४४७
१५१०
७४५,७४७ मणुस्सपुरिस
२०७६,२१०३,२१०६ १४३४, १४३७, १४४६
१६८९ मणुस्सपंचिंदियओरालियसरीरकायप्प ओगपरिणय (पोग्गल) २४८१

Page #678

शब्द
मस्सपंचिदियपओगपरिणय (पोग्गल ) मस्सपंचेंद्रियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा
मणुस्सभव
मणस्ससेणियापरिकम्म मणुस्ससंसार
मणुस्साउय
मस्साज्य (आउयकम्मभेद )
मणुरसाउयकम्मासरीरणओगबंध
मणुस्सित्थी
मस्सी
मणुस्सावत (मनुष्यश्रेणिकापरिकर्मभेद) मणुस्सावलि
मस्साहारगसरीरकायम ओगपरिणय (पोग्गल)
मणू
मणूसखेत्तोववायगई
मणूसाउय माणूसी
मणोसिलापढवी
मणोसुहवा
मतिभंगदोस (बाबदोस ) मद मोहणिज्नकम्मणाम)
मद्दव
मधुर ( गीतगुण)
मधुसित्थगोल
मनोगुत्ती (धम्मत्धिकायनाम)
मम्मण (मुसावायपज्जवणाम)
मय
मयट्ठाण
मवणिज्ज (भोवणपरिणाम ) मयूर ( सरीरलवण)
मरण
पृष्ठ नं. शब्द
२५७४
८७१
१४६
२४८३ १४३२,१४४७ ११७२,११७३,१३२४, १५३७, १५४१, १६३३, १६३४,१७०९,१७१० २११८,२१२१
मरणभय
मरणवेमणस (पाणवहमरुव) मरणासा (मोहणिज्जकम्मणाम)
मरणासा
मरणासंसप्पओग मस्देवा (भगवई)
२४६४,२४६६

२०४ १९१६
८७०,८७१ २५९३
१६६
१४९९,१५८८-१६१३ १६३६,१६३८,१६३९
मस्सीगब्ध
मस्सीव्वित्तिय (पोग्गल)
मणूस ८७, १४५, १६१,२६८,३०५,३६६,४९१,४९४,५०३,५१४, महावेदणा ५१७,५१९,५२१,५२२,६६४,७५२,७५४, ७७९,७८७,७८९,९२०, महासव ९२२,९२३,९२५,९८७,९८८,९८९, ११८४,११९६.११९०,१२४३, महामुक (देविंदनाम)
महासुब
१२४६,१२८८, १३२२,१३२६,१३२८-१३३१.१३३५,१५२०, १५४८, १५५०,१५५९-१५६५,१५७०-१५७२,१५९६,१६३३, महिला (परिग्गहपज्जवणाम) १६३४,१६५१.१६६३, १६७१, १७७२,१७०५, १७०६,२३१३, २३१६-२३२०, २३२४,२३२५.२३३३
महिडिया (परिग्गहपज्जवणाम )
मलय (जणवय) मल्ल (माला)
| मसग (सोउजणपगार)
महब्भय (पाणवहसरूव) महाकाल (अहेसत्तमपुढविएमहाणरग) महाकाल ( परमाहम्मियदेवनाम ) महाकिरिया
महाघोस (दविदनाम)
महाघोस (परमाहम्मियदेवनाम )
महाजुम्म
महानिज्जरा
महापरिग्गह ( णेरइयाउबंधहेउ) महापह
महारोरूय ( अहेसत्तमापुढविएमहाणरग) महारंभ (गेरइयाउवंधलेउ) महाविदेह (खेत्तणाम)
१५११ महावीर
१८९० २११६,२१४०, २१४१
२६०२ १३५२,१३६७ १४८५
२४२९
२६०५
१३२२
महिय
५९२ महिस (सोडजणपगार) ७६४ महिसावलि १६२१ महुकुंभ
१६३२,१६३४,१७०६,१७०७ महुपिहाण १८०, ४०२ महुररसणाम (कम्म) १६४५ महुररसपरिणाम ९९२ माइअंग
१४८५ माइमिच्छदिट्ठीउववरण
१४९ माहमिच्छदिट्ठीउववन्नग / उबवण्णग १०३६ माहमिच्छाविट्ठी
१८७२
माइमिच्छादिट्ठीउववण्णग / उववन्नग
३८ माइल्लयाणियडिल्लया (तिरिक्खजोणियाउबंधहेउ) माउवाणुओग
१३६९
२४२९ माउयापय
१४६८ मार्गदिवपुत्त (अणगार)
५३६ माण
माणकर
माणकसाई
माणकसाय
माण (मोहणिकम्मणाम) माण ( विभागनिष्पन्नद्रव्यप्रमाण)
माणकसायकरण माणकसायपरिणाम
P-83

पृष्ठ नं. २१९ ९९६ ९९३
१३५२,१३६९ १७१९,२०३८ १९१७, १९५४ २६०-२६२ १९११
१९१७, १९५४
२१६४-२१६६
२६०-२६२
१५८५
२८२
१७१९,२०३८
१५८५ १७१
२६०-२६२
२६०-२६२
१९११
५.१५६
१४१८
१४१८
२१२१
९९३
१४६
१८४२, १८४३ १८४२,१८४३
१५०२ १२७,२४०२ २१२३ ६३६
४९२,९९०, ११८४, १६७२
२६८
९३५
१५८५ ३ ८७०
१३३१, १३३२,१५१२,१५१३,१५४३
५५९, १२७२,१२७३,१२८६,१४६४, १४६५,
२४२९, २५८६ १४८५ १०५३-१०५५ १८३१.१८३२
१४७२,१५१६,२०३५
१४६३,१४६९
१४६८
१२०

Page #679

१५२१
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. माणकसायी १५९,५२०,१४७२,१७५३,२०३९ | माहिंद (देविंदनाम)
१९११ माणणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
७१२ माहेसरी (लिवी) माणव (जीवत्थिकायनाम) ___३९ | मिउकालुणिया (विकहा)
२६०१ माणवत्तिय (किरियाठाण) १२८९,१२९४,१२९५ | मिच्छ
१६४ माणवसट्ट १५४६ | मिच्छत्त (आसवदार)
१३५२ माणविवेग २५८६ | मिच्छत्त
१४८९ माणसण्णा
| मिच्छत्तकिरिया
. १२३३,१२८१,१२८२ माणसमुग्धाय २३३३-२३३६ | मिच्छत्तमोहणिज्ज (कम्म)
१५०५,१६३५-१६३९ माणसा (वेयणापगार)
१६६९ | मिच्छत्तवेयणिज्ज (दंसणमोहणिज्जकम्मभेय) १४९८,१५०५, माणसंजलण (कसाय) १६१९
१६३९,१६४२ माणी (रसमानप्रमाणभेद)
१०५५ | मिच्छत्तवेयणिज्ज (मोहणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४६ माणुस २,१६४ | मिच्छत्ताभिगमी
२७९ माणुस (संवास)
१४६० मिच्छदिट्ठि माणुस्स (मेहुण) १४५५ | मिच्छदिट्ठि (जीवट्ठाण)
१६६२ माणोवउत्त २७१,२७२,२७८ | मिच्छाद्दिट्ठि
१३४२,२०१६,२४३३ मानकसायनिव्वत्ति १४६९ | मिच्छद्दिट्ठिय
१७८ माया
४,५५९,१२७२,१२७३,१२८६,१३९०, मिच्छट्ठिी १२२,१२४,३१७,५१९,११७७-११८१.१३४४, १४६४,१४६५,२४२९,२५८६
| १५१७,१५५५,१६०४,१६३३,१६३४,१७३१,१७३५,२०५८,२०५९ माया (मोहणिज्जकम्मणाम) १४८५ | मिच्छदंसण
२७५ मायाकसाई
१४७२,१५१६ | मिच्छसुय (सुयणाणभेय) राणभेय)
८२०,८२२,८२३ मायाकसाय १४६३ | मिच्छद्दिविरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय
२१९८ मायाकसायकरण
१४६८
| मिच्छादिट्ठी १५८,२६५,२६९,२७०,२७५,७९१,७९२,७९४, मायाकसायनिव्वत्ति
१४६९
|७९५,१५२३,१७५१,२०५६,२०५७,२२०४,२२१५,२२२९,२३५१ मायाकसायपरिणाम
१२० मिच्छादिट्ठीकरण
७९२ मायाकसायी १५९,५२०,१४७२,१७५३,२०३९ |
| मिच्छादिट्ठीनिव्वत्ती मायाणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
७१२ मिच्छादिट्ठीभाव
३५९ मायामोस
१२८६,१२८७,२५८६
मिच्छद्दिट्ठी १९६१,२१६८,२१७७,२१८१,२१८७,२२०४, मायामोस (मुसावायपज्जवणाम)
२२१५,२२२९,२२४४,२२४६,२२४७,२२५१,२२८३,२२९०, मायामोसविरय १२४३,१५६१
२२९२,२३०२,२३०३ मायामोसविवेग
२५८६ क रणार
१२१ मायावत्तिया (किरियाठाण)
१२८९,१२९५,१२९६ | मिच्छादसणलद्धी
९६४,१०२६ मायावत्तिया (किरिया) २६४,२६८,२६९,२७०,११७७,
| मिच्छादसणवत्तिया (किरिया) २६५,२६७,२७०,११७८-११८१, ११७८,११८०-११८२,१२३५,१२४१-१२४६,१२४८
१२३५,१२४१-१२४८ मायावसट्ट
१५४६
मिच्छादसणसल्ल ४,१३१,१२७०,१२७६,१२७९,१२८०, मायाविवेग
२५८६
१२८६,१२८७,१४००,१७३२,१७३६,२३०२,२३०३,२४३०,२५८६ मायासण्णा
मिच्छादसणसल्लअविवेग (अधम्मत्थिकायनाम) मायासमुग्धाय
२३३३-२३३५ मिच्छादसणसल्लविरय
१२४३,१५६१,१५६२ मायासंजलण
१६२०
मिच्छादसणसल्लविवेग मायिमिच्छद्दिछिउववन्नग
४,१३१,१४८९,२३०२,२३०३,
२४३०,२५८६ मायि/मायीमिच्छद्दिट्ठी
९८१,९८२
(मिच्छादसणसल्लविवेग (धम्मस्थिकायणाम) मायीमिच्छादिट्ठीउववन्नग
मिच्छादसणसल्लवेरमण
१३१,१२८८,१६५६ मायोवउत्त
२७२,२७३,२७७,२७८ मिच्छादंसणि
१२४२ मारण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ मारणंतियसमुग्घाय
मिच्छापच्छाकड (मुसावायपज्जवनाम)
१३६९ ४८१,४८३,४८५,१११७,११४८, १७३३,१७५६,२०६७,२०६९,२१६९,२१८२,२२०५,२३०८
मिच्छापवयण (पावसुयपसंग)
९१० मित्त
१८१३ २३१०,२३१७,२३२२,२३२६-२३३३
मित्तणिही मास १२९,१५५,१५६
२५९५ २२२२-२२२४,२२७३,२२७८,२२८०
मित्तदोसवत्तिय (किरियाठाण) मासपुहुत्त
१२८९,१२९४ माहण १२०५,१२०६,१३०३,१३०९,१३१२,१५८८,१५८९
मित्तस्व
१८१३

P-84

Page #680

मिय
३८१
२८८
३७२
मुत्त
GG
मुत्ति
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ट नं. मित्तवाई (अकिरियावाईभेय) १३४० मेहुणवेरमण
१६६०,८६ ९०१ | मेहुणसण्णा
३८०,३८३ मिय (हत्थी, पुरिसपगार)
| मेहुणसण्णाकरण मियचक्क (पावसुय)
९०८ | मेहुणसण्णोवउत्त
३८१,३८२,१७५३,०३१ मियमण १८६५-१८६७ | मेहुणसन्ना
१४१४,२३०३ मिलक्खू
२१८
| मेहुणसन्नानिबत्ती मिस्स (पंचणामभेय) १०२२ मेंढमुह (अंतरदीवयमणुस्स)
२१७ मीसजोणिय
| मेंढलक्खण (पावसुय)
९०७ मीसदव्यखंध २५५१ | मेंढविसाणकेतणय
१४६५ मीसय (उवही)
मेंढविसाणकेतणासमाणामाया
१४६५ मीसयदव्योवक्कम
| मेंढविसाणकोरव
१८३८ मीससापरिणय (पोग्गलपगार)
२४६३ | मोक्ख
२,४,१३१३,२५८५,२६०३ मीसापरिणय (पोग्गल) २४७६,२४७८,२४८४,२४८५, मोक्खकामय
२११९ . २४८७-२४८९ | मोक्खकंखिय
२११९ मीसिय (जोणी)
मोक्खपिवासिय मुच्छा (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ | मोयय मुच्छा २४२९ मोस (भासाजात)
७१३,७१७ मुणिपरिसा
| मोस (मणपगार) मुणी
१३४०
मोस (आसवदार) १८२८ मोसभासग
७३१ मुत्तरूव
१८२८ मोसभासाकरण
मोसभासानिव्वत्ती मुत्तिमग्ग
मोसमणजोग
२३४१ मुत्तिसुह
| मोसमणजोय मुदग्गजीव (विभंगणाणभेद) ९४१,९४३ | मोसमणप्पओग
७५०,७५२ मुम्मरोवम (नेरइयआहार)
४७८ मोसमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८,२४८६,२४८८ मुसावाय १२५०,१२७०,१२८५,१२८८,१६६०,१७०२, मोसमणमीसापरिणय (पोग्गल)
२४८४ २३०२,२३०३,२४२९,२५८५ मोसवइजोग
२३४१ मुसावायविरय
मोसवइजोय
७३६,२३४१ मुसावायवेरमण १६६०,२५८६ मोसवइप्पओग
७५० मुहुत्त १२९,१५३-१५५,१९८०,१९८१,२०१०,२०११, मोसवत्तिय (किरियाठाण)
१२८९,१२९३ २०१२,२०१७,२१२२ मोसा (पज्जत्तियाभासा) मुहुत्तपुहुत्त
मोह (अबंभपज्जवणाम)
१४०० मुंड
मोहणकर (पावसुय) मुंमुही
. १६१५ मोहणिज्ज (कम्म) १२७१,१४८१-१४८५,१७९४,१४९८,
१९३,१९४,१९६ | १५०७,१५२२,१५२६,१५५२,१५६५,१५६६,१५७२,१६३१, मूलगुणपच्चक्खाणी २३४,२३५
१६४६,१६४९,१६५० मुलगुणपडिसेवय १०९५,११२५ मोहणिज्जकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७४ मूलपगडिबंध (भावबंधभेय) १५४३,१५४४ मोहमहब्भयपयट्ठय (पाणवहसरूव)
१३५२,१३६८ मूलपढमाणुओग ८७४ मोहर (पुत्तपगार)
१८८३ मूलबीय ५२३ | मंगी (षड्जग्राममूर्च्छना)
१०३५ मेइणि (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१७,१८९० मंडल मेस (सोउजणपगार)
| मंडलियत्त मेहमुहा (अंतरदीवयमणुस्स)
२१७ मंडियपुत्त (अणगार)
१२३८,१२८१,१३३१ मेहा (अर्थावग्रहनाम)
८१४ मंडूयगई
७६८,७६९ मेहुण १२५०,१२८५,१२८८,१४१६,१४५५,१६६०, मंत (पावसुयपसंग) १७०२,२४२९,२५८५ मंताणुजोग (पावसुयपसंग)
९१० मेहुण (अबंभपज्जवणाम)
१४०० मंद (हत्थी, पुरिसपगार)
१८६४-१८६६
७११
मूल
१८९
९१०
P-85

Page #681

शब्द
मंदमण
मंदय (गीतप्रकार )
मंदा
रई (अवभपज्जवनाम )
रक्खस
रक्स (संवास)
रज्जकामय
रज्जकंखिय
रज्जपिवासिय
रज्जुकल
रती ( णोकसायवेयणिज्जभेय) रत्त ( गीतगुण) रयणप्पभापुढविनेरइयप्पवेसणग रयणप्पभापुढविनेरइयपवेसणय रयणप्पभापुढविणेरइयपंचेंदियवेउब्वियसरीर
रयणप्पभापुढविणेरइयाउय रणप्पापुढविणेरयखेत्तोयबायगई
रयणप्पापुढविणेरइयभवोववायगई
रयण (रत्न) रणिपुत्त रयणी
रयणी (मध्यमग्राममूर्च्छना) रयणी ( षड्जग्राममुर्च्छना)
रस
रसकरण रसचरिम
रसज (योनिसंग्रह)
रसणाम (कम्म)
रसदियपच्चक्ख
रसनिंदियलद्धि अक्खर
रमनिब्बती
रसपरिणय ( बीससापरिणयपोग्गल)
रसपरिणाम
रसमाणप्पमाण
रसमंत
पृष्ठ नं. शब्द
१८८५, १८६६ रहस्स ( संठाण) ९९६ |रहाणीय १६१५ राइड
रह
रहवर (पसत्थसरीरलक्खण)
रहस्स (अबंभपज्जवणाम ) रहस्स (सभेव

१४९९,१५०५,१६२१,१६३६
१४००
१३,२३० १४६० राई
२११९ राग २११९
२११९ रागचिंता (अभजवणाम)
२५०६
२३०१,२३४६,२४००
१०३६ रालग (ओसहिभेय) २१०१ २१०१ रामी
५९८ रासीजुम्म
१५८८ रासीजुम्मकडजुम्म
७६४ रासीजुम्मकडजुम्म असुरकुमार ७६६ रासीजुम्मकडजुम्मनेरइय ९१७ रासीजुम्मकलिओय २५२५,२२२७,२२९७ रासीजुम्मकलिओयनेरइय ५८५-५८९ रासीजुम्मतेओयनेरइय
१०३५ रासीजुम्मदावरजुम्मनेरइय १०३५ रिभिव (नाट्यप्रकार)
४३,५७-६२,६४-८५,८९,९२,९७,११४, रिसभ (स्वरभेद)
रिसभनारायसंघयण
रसविण्णाणावरण (गाणावरणिजकम्मस्स अणुभावपगार) रसावरण (णाणावरणिज्जकम्मरस अणुभावपगार) रसिय ( भोजनपरिणाम)
रसिंदियविसय (पोग्गलपरिणाम )
रसेंदियबल
रमेदियवसट्ट
१५००,१५०२,१५०५
राइण (कुलारिय)
राइण (मज्झिमपुरिसपगार) राइंदिय
९१३
८२०
२८९,२५०० २४७७,२४८५
१२५, १२७,२४०१
राग (मोहणिज्जकम्मणाम)
२४०० रिसि
२३४९ रूक्ख ३७६,१४१५
रायकहा
रायहाणी
१०५४ ४७९,४९४
रासिबद्ध (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद )
खजोणिय
रुक्खमूल
रूद्द (परमाहम्मियदेवनाम ) रूद (पाणवहस्रुव)
रुयय ( खरबावरपुढविकाइय) हिरवुद्धि (पावसूय)
रुव
स्वपरियारग
स्वपरियारणा
१६४४
रूवमय
१६४४ रुवविसिट्टिया (उच्चागोवकम्म)
५३६ रुवविसिट्टिया (उच्चागोवकम्मस्स अणुभावपगार)
२४९७ रुवसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
२६०५ रुवसंपण्ण
१५४६
२८३ स्वसंपन्न
१४१३,१८९०
रुविअजीबदल रूविभजीवपञ्जय
१४००
२५५३ रुविआजीवपण्णवणा
P-86

पृष्ठ नं.
२४३५
१९५८.१९५९
२५९०
२२०
१७७४
१५५.१५६
१४६४
५५९, १०८९
१४८५
१४००
२५९४,२१०१
१३०
१९१
८७०
२१८९
२१८९
२१८९
२१९१
२१८९
२१८९
२१९४
२१९२
२१९३
९९६ १०३१,१०३४ ६०३
१८५-१८७ ५२४,५२५,५२९
१९९
१९१७, १९५४ १३५२,१३६८
१८१
९०९
२९५,२३०१ १४५७-१४५९
१४५७
१४६८
१५०३
१६४८
७१२
१८१६-१८२०, १८३८.१८३९,१८५२. १८५७-१८६१,१८६८ १८५३ - १८५५, १८६८.
२३७१
८७
२३७२.२३९१

Page #682

२५५३
रोस
a.
mr Wro
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. रूवी (अजीवदव्व) २९,३०,४३,६५४ | लिंग
१०८९ रूवीअजीवपज्जव ८७,८८,११७ | लिंगकसायकुसील
१०९१ रूवीजीव (विभंगणाणभेद) ९४१,९४४ | लिंगपडिसेवणाकुसील
१०९१ रोग (परीसह)
१५०७ लिंगपुलाय
१०९० रोद्द (काव्यरस) १०३६ लिंगाजीव
२५९६ रोद्द (कामभेय)
१४६१ लुक्ख (सद्दभेय) १४३,१४८ लुक्खफासणाम (कम्म)
१५०२ रोमज्झाम
१४८ |लुक्खफासपरिणाम
१२७,२४०२ रोरूय (अहेसत्तमापुढविमहाणरग) १७१९,२०३८ लुक्खबंधणपरिणाम
१२६ रोविंदय (गीतप्रकार)
९९६ | लुंपण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ रोस (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ लुंपणा (अदिण्णादाणपज्जवनाम)
१३८० २४२९ लूसय (हेउ) रोह (अणगार)
१३२ लूहचरग रंगण (जीवत्थिकायनाम)
लूहाहारा लेण
२८२ लक्खण
लयणपुण्ण लक्खण (पावसुय)
लेणा लक्खण (पावसुयपसंग)
लेसणाबंध
२५५७ लगंडसाइण
१३१७
लेसणि (पावसुय) लट्ठदंत (अंतरदीवय) २१७ लेसागई
७६८,७७० लत्तियासद्द (नोभूसणसद्दभेय)
२५५३ लेस्सा १४९,३५८,१०८९,११५६,११६६-११७५,१५१८, लद्धिअक्खर (अक्षरश्रुतभेद)
८२० १७३१,१७३४,२२०१,२२०४,२२१३,२२१५,२२२९,२२३२, लद्धिवीरिय
२३७,२३८ | २२४०,२२४१,२२४४,२२४६,२२५१,२२५४,२२५७,२२६२, लद्धी ९६३
२२६४,२२७७ लब्धि १५० लेस्साकरण
११६७ लया १८५,१८८ लेस्सागई
११८६,११८७ ललियगय (सरीरलक्खण)
लेस्साणुवायगई
७६८,७७०
| लेस्सानिव्वत्ती लवसत्तमदेव १९६१ लेस्सापरिणाम
१२०-१२५ लहुफासपरिणाम
२४०२
| लोइय (ज्ञायकशरीरभव्यशरीरव्यतिरिक्तद्रव्यायभेद) १०७२ लहुय ३१,४१,१०९,२८७,३८०,५४३,७८२,७९२, लोइयभावसुय (नोआगमभावश्रुत)
९०४ ११५८,१४८१ लोउत्तरियभावसुय (नोआगमभावसुय)
९०४ लाघव
१४९ | लोग
४६,१४३,१४४,८२७,२३६७ लाढ (जनवय) २१९ | लोगदव
४१ लाभमय
१४६८ लोगप्पमाणमेत्त
४१-४३ लाभलद्धी
९६३,९६४ लोगपालदेव लाभविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्म) १५०३ | लोगबिंदुसार (पूर्व)
८७२,८७३ लाभविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्मस्सअणुभावपगार) १६४८ | लोगमज्झावसिय (अभिनयप्रकार)
९९६ लाभंतराइय (कम्म) १५०३ लोगसण्णा
३८३ लाभतराय
१६६,१५५४ लोगागास लाभंतराय (अंतराइयकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४८
लोगागासपएस लाभासंसप्पओग २६०५ | लोगालोग
८२८,८३१ लालप्पणता २४२९ | लोगावाई
१४२ लालप्पणपत्थणा (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८१ | लोगुत्तरीय (ज्ञायकशरीरभव्यशरीरव्यतिरिक्तद्रव्यायभेद) १०७२ लावगलक्खण (पावसुय)
लोगंतियदेव
१९११,१९४४ लिक्ख
९१७ | लोभ ५५९,१२७२,१२७३,१२८६,१४६४,२४२९,२५८६ लित्त ४७ | लोभ (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५
लव
१८९० १२९
३१
९०७
P-87

Page #683

पृष्ठ नं.
लोय
०
०
पृष्ठ नं. शब्द लोभकसाई १२२,१२४,१५९,५२०,१४७१,१५१६,१५२६, वइदंड
७४७ २०३४,२०३५ | वइपओग
७५० लोभकसाय १४६३,१४६९,२२०४ वइपणिहाण
७४५,७४७ लोभकसायकरण
१४६८
| वइप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८,२४७९,२४८६,२४८८, लोभकसायनिव्वति १४६९
२४८९ लोभकसायपरिणाम
१२० वइप्पयोग
१६५२,१६५३ लोभकसायभाव
वइपुण्ण
२६०२ लोभकसायी १३४२,१३४४,१४७२,१५१७,१७५३, | वइपोग्गलपरियट्ट
२५०५,२५०८,२५१० २०३९,२३५१ | वइपोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकाल
२५१० लोभणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा) ७१२ | वइमीसापरिणय (पोग्गल)
. २४८४ लोभवत्तिया (किरियाठाण) १२८९,१२९६ | वइरोयण (लोगंतियविमाणनाम)
१९११ लोभवसट्ट १५४६ | वइरोसभणारायसंघयण
१६८,६०३,९४८ लोभविवेग २५८६ | वइरोसभणारायसंघयणणाम (कम्म)
१५०१,१६२४ लोभसण्णा
३८३ वइरासभनारावर | वइरोसभनारायसंघयणी
२२१३,२२१८,२२२९ लोभसमुग्धाय २३३३-२३३६ | वइसमिय
१३१४ लोभसंजलण १६२०,१६३५ | वइसुप्पणिहाण
७४६ लोभोवउत्त २७१-२७८ | वइसुहया (सातावेदनीयकर्मानुभावप्रकार)
१६४५ लोमपक्खी २१४ | वइसंकिलेस
१६८९ लोमाहार
५०२,५१४ | वक्कयं ४,१८,२९,४०,१५१,१०२७
वग्गणा
१६३,१६४,१७६,१७७,२५७-२६०, लोयग्ग
११६६,२३९९,२४०० लोयप्पमाण
| वग्गमूल
५६६,५९६,५७०,५७१ लोयफुड
वग्घमुह (अंतरदीवय)
२१७ लोयमेत्त
वच्छ (जनवय)
२१९ लोयागास
|वच्छ (मत्स्य) जणवय
२१९ लोयालोयप्पमाणमेत्त
वज्ज
१८२९,१८३० लोलिक्क (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३८० वज्ज (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ लोहकसाई ९७२,१४७१,२०३४,२०३५ | वज्ज (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ लोहप्पा (परिगहपज्जवणाम)
१४१८ | वज्ज (वाद्य) लोहवत्तिया (पेज्जवत्तिया किरिया) १२३७ | वट्ट
१२६ लोहियवण्णणाम (कम्म)
१६२६ | वट्ट (संठाण)
२४३५-२४४१,२४४५,२५५४,२६०० लोहियवण्णपरिणाम १२७,२४०२ वट्टसंठाणपरिणाम
१२६ लंतय (देविंदनाम)
१९११ वट्टगलक्खण (पावसुय)
वड्ढमाणय (खओवसमियओहिनाणपच्चक्ख) ९१४,९१६,९२४ वइअगुत्ती (अशुभवचनप्रवृत्ति)
७४७ वड्ढइरयणत्त वइअसंकिलेस १६८९
१३०,२८२ वइकरण २८९,७३८,१६७२,१६७३ | वण (व्रण)
१८७३,१८७४ वइगुत्ती ७४७ वणकर
१८३३ वइजोग ३७,३८,२५४,२७६,७३६,७३८,१२६८,१५१९ | वणपरिमासी
१८३३ वइजोगनिव्वत्ती
वणफइकाइय २४९,२९८,३०१,५१३,५६८,६६२,६६७,६६९, वइजोगपरिणाम
१२०
७७६,७७८,७८६,७९१,१२६३,१३२८,१३३५ वइजोगी १२२-१२४,१५९,२७६,५२१,७४४,९४८ वणप्फइकाल
१४३१ ९७२,११०७,११३७,११३८,१५१६,१५१७,१७३१,१७३५,१७५१, । वणप्फइजीव २०३१,२०३३,२०३४,२१६८,२१७८,२१८१,२२०४,२२४०- वणराई
२२४६,२२४७,२३०२,२३४०,२३४१,२३४२,२४३३ | वणसारक्खी वइजोय
२३०२,२३४०-२३४२,२४३३ वणसंड वइदुप्पणिहाण ७४६ वणसरोही
१८३३
०
०
वण
१८३३
१८३४

Page #684

१५११
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. वणस्सइ ३७०,१३२८,१४२६ | वरायंस (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ वणस्सइकाइय १०,५२,५९,७२,१२३,१३१,१४५,१६०,१६२, वरूण (लोगंतियदेवनाम)
१९११ १७५,१७७,१७९,१८५,१९९,२५५,२७८,२९५,२९९,३०५,३०६, वलय
२४२९ ३१७,३१८,३२६,३४३,३६६,३७३,४०६,४८५,५१८,५६३,५७२, वलय (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९ ६९७,७०८,७४६,७५१,७५४,७८८,९६०,९६२,११६८,११९४, | वलय (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ ११९५,१२१२,१२६२,१२७०,१३२३,१३२४,१३३१,१३३३, वलय (वणस्सइभेय)
१३०,१८५,१९० १५२४,१५२७,१५४९,१५९५,१६०६,१६५३,१६७६,१६८२, वलयमरण
२१४०,२१४३ १७२६-१७२८,१७३४,१७३७-१७४१,१७४३-१७४७, | वल्लिपलंबकोरव
१८३८ १९९४,१९९७,२००५,२००९,२०११,२०२१,२०४८,२०५०, | वल्ली (वणस्सई)
१८५,१८८,१८९ २०५१,२०५३,२०५५,२०७१,२१२५,२१४८,२१४९,२२४५, ववहार (नयभेद)
१०८० २२५९,२२७९,२३००,२३१३,२३१४,२३२०,२३३० ववहारसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
७१२ वणस्सइकाइयएगिंदियजीवनिव्वत्ती १५१ वसट्टमरण
२१४०,२१४३ वणस्सइकाइयओगाहणा ५७६ वह (परीसह)
१५०७ वणस्सइकाइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
| वहण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ वण्णस्सइकाल ३०३-३०७,३६८,५७४,७३१,७४४,७८३,
वाइय (वाही)
२५९३ १४३६-१४३९ वाई (णेउणियपुरिसपगार)
१८८३ वणस्सइजीव
१७५४ वाउ
१२७०,१३२३,१३२७,१३२८,१५९५,१६७६ वणस्सइजीवसरीर
१४७
वाउकाइय १०,५२,५८,१४५,१६०,१६२,१७७,१७९, वण्ण
१४,४१,९६,२३४६,२४००
२९९,३०५,३०६,३१७,३२६,३४४,४०४,४८४,४८५,५६२,७०८, वण्ण (वर्णवाद)
१४९२
१४२७,१५२४,१६०६,१७२६,१७३०,१७३४,१७३७-१७३९, वण्णकरण
२४००
२०११,२०२१,२०६९,२०७०,२१४७,२१४९,२४३२ वण्णचरिम
२३४८ वाउकाइयनिव्वत्तिय (पोग्गल)
१५११ वण्णणाम (कम्म)
१५००,१५०५,१५०६
वाउक्काइय १८४,२७८,२९२,२९७,३०१,३०९,६७१,७५४, वण्णनिव्वत्ती
२८८,२४९९ वण्णपरिणय
२४७७,२४८५
११९६,१२१२,१२६३,१३२९,१५२७,१७२८,२२४५,२२५९, वण्णपरिणाम
२३०९,२३२४,२३३० १२५,१२७,२४०१ वाउजीव
१७५४ वण्णमंत
४३,४९४ वण्णमंत (देवआहार)
वाऊ
१२३,३७०,११९४,१४२६,१९९७ वण्ही (लोगंतियदेवनाम)
वाणमंतर १२,५२,६१,८७,१२५,१४५,१७७,१७८,२३०, वत्त (गीतगुण)
२३१,२३४,२३६,२३८,२४०,२४१,२४६,२६२,२७०,२७९,२८३,
१०३६ वत्तणा
२८५,२८७,२९१,२९५,२९६,३११,३६६,३७१,३७२,३७४, वत्तमाणुपय (सूत्रभेद)
८७२
४९२,५०३,५१७,५६३,५७१,६०४,६३०,६३६,६६५,६७१,६९९, वत्तव्वया (उवक्कमभेद)
१००१,१०६२
७४७,७६२,७७७,७७९,७९१,९१९-९२४,९५८,९६१,९८९,१३२४, वत्थ
१४६५
१३२८-१३३०,१३३५,१३३६,१३४३,१३४५,१४२६,१५१८वस्थपुण्ण
२६०२
१५२०,१५२५,१५५०,१५६२,१५९६,१५९८,१६०८,१६५७, वत्थुदोस (वाददोस)
९९२
१६७१,१६७२,१६८७,१६९७,१९४०,१९४३,१९६४,१९६७, वत्थुविण्णास (सचित्तदब्बोवक्कम)
९९९
२००९,२०१२,२०२४,२०२६,२०४०,२०४७,२०७२,२११२, वत्थू
८७३,८७४,८७६
२१९२,२२८५,२३१७,२३३२,२४३३,२४९६ वप्पिण
| वाणमंतरदेव १०८७,११६९,११७४,११७५,११८३,११८४,११९४ वय (व्रत)
१३२६
११९६,१२१८,१२२०,१२३८,१२४३,१२४६,१२६३,१२६४, वयजोग
१५१९
२२५३,२२५७,२२७४-२२७६ वयजोगी २५२,३६२,७३७,७३८,७४३,१५५८ वाणमंतरदेवपवेसणय
२१०६ वयण (सुयपरियायसद्द)
वाणमंतरदेवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल)
२४६६ वयणविकप्प २६०१ वाणमंतरदेवाउय
१६०२,१६०४ वयणविभत्ती
वाणियगाम (नगरनाम)
१९१२ वरण (जणवय)
वातखंध
१३० वरभवण (सरीरलक्खण)
१८९० वामण (संठाण)
६०१,६६४,२२१३
४७९
१४
२८२
१०३८
२१९

P-89

Page #685

पृष्ठ नं.
१५४७
वास
पृष्ठ नं. शब्द वामणसंठाणणाम (कम्म) १५०२ विज्जुदंत (अंतरदीवय)
२१७ वामलोकवाइ १३७०,१३७१ विज्जुमुह (अंतरदीवय)
२१७ वामावत्त १८३४,१८४२ | विज्जुयाइत्ता
१८७५.१८७६ वायमंडलिया
१८७८ | विजोयावइत्ता
१८५१,१८५२ वायय १०२६ |विणास (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ वायसपरिमंडल (पावसुय) ९०८ |विणिच्छिय
२५९१ वायुभूई (गणधर) ६२६,६२८,६२९,६३३,६३५ |विण्णाण (अवायनाम)
८१५ वालय
विण्णू (जीवस्थिकायनाम) वालुओदगसमाणभाव १४६६ | वितत (आउज्जसद्दभेय)
२५५३ वालुओदय १४६६ | विततपक्खी
२१५ वालुयराई १४६४ | विदलकड
१८७१ वालुयापुढवी १८०,४०२ | विदेह (जणवय)
२१९ वावत्ति (अबंभपज्जवणाम)
१४०० | विदेह (इब्भजाइ) वावन्नसोय २११७ विद्देसगरहणिज्ज (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९ वावहारियनय २४९८,२४९९ विन्नय (पुत्तपगार)
१८८३ वावि (पसत्थसरीरलक्खण) १४१३,१८९० विष्पजहणसेणियापरिकम्म
८७० वाविद्धसोय
२११७ विप्परिणामणोवक्कम वावी १३०,२८२ | विप्पलाव (वयणविकप्प)
२६०१ विभम (अबंभपज्जवणाम)
१४०० वासधरपव्वय १३० विभेल (सन्निवेसनाम)
१९१४ वासपुहुत्त २२२५-२२२७ विभत्तिभाव
१४८१ वासित्ता
१८७५,१८७६ विभाग (पज्जवलक्षण) वासुदेव (इड्ढिपत्तारिय) ४,२१९ विभागनिष्फण्ण (दव्वपमाण)
१०५३,१०५७ वासुदेवगंडिया
विभंगणाण
९४०,९४१,९४३,९४७,१५१९ वासुदेवत्त
विभंगणाणपज्जव वाह (धान्यमानप्रमाणभेद) १०५४ विभंगणाणपरिणाम
१२१ वाही (व्याधि)
२५९३
विभंगणाणसागारपासणया विउलमई ९२५,९७४,९७५ विभंगणाणसागारोवओग
७७४,७७५ विकहा २५९४,२६०१ विभंगणाणी
८०,८६,१२२,१६१,३६१,५२१, विकहाणुजोग (पावसुयपसंग)
९१०
९५६,९७६,९७९,१५५७ विक्खेव (अदिण्णादाणपज्जबणाम) १३८१ विभंगनाण
२३०३,२४३३ विक्खंभसूई ५६६,५६९,५७१ |विभंगनाणणिवत्ती
९४४ विगयजीवकलेवर
२१६ विभंगनाणपज्जव
३८,१४१,९८०,९८१ विगयमिस्सिया (अपज्जत्तियासच्चामोसाभासा)
७१२ | विभंगना (णा)णलद्धी
९६४,९८३,१०२६ विगलिंदिय १७८,२७९,३५८,५१६,५१९,५२१,७२५, . | विभंगनाणसागारोवउत्त
१३३०,१६५३,१६५५,१६७०,१६७३,२३३३,२३५१ विभंगनाणी १२३,९७१,९७७,१३४२,१३४४,१५१५, विगलिंदियजाइणाम (कम्म)
१५०५
१५१७,१६०८,२०३०,२०३२,२०३३,२३५२ विगुब्वण
विमण (अबंभपज्जवणाम)
१४०० विग्गह १३० विमाणोववन्नग/वण्णग
१५३६,१९१८ विग्गह (अबंभपज्जवणाम) १४०० विमुह (आगासस्थिकायनाम)
३९ विग्गहगइसमावन्नग २४८,२९२-२९४,५७२ वियई
१९७५ विग्गहगइसमावन्नय
२१२४ वियच्चा
२५८५ विघाय (अबंभपज्जवणाम) १४०० वियडजोणिय
३७४ विजयचरिय (सूत्रभेद)
| वियडाजोणी
३७३ विज्जाणुजोग (पावसुयपसंग)
वियतपक्खी
२१४ विज्जाणुप्पवाय (पूर्व) ८७२,८७३ | वियत्थि
९१७ विज्जाहर
२१९,१८८३ | वियद्द (आगासत्थिकायनाम)
७८५
२११६
७८१ |
P-90

Page #686

८७२
wVM
८२३
२१४४
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. वियय (वाद्य)
वीरासणिय
१३१७ वियावत्त (सूत्रभेद) ८७१ वीरिय
१४,१४१,२३७ विरइ
वीरिय (पूर्व) विरय १७५२,२१६८,२१८२,२१८७ वीरियअंतराय
१५५४ विरयाविरय १३३४,१७५२,२१६८,२१८२,२१८७ वीरियबल
२६०५ विरयाविरय (जीवट्ठाण)
१६६२ वीरियलद्धी
९६३,९८३,१०२६,२११८ विरसाहारा
वीरियाया
२३०१,२३०४,२३०५ विराली (सोउजणपगार)
वीरियायार
८२५ विराहणा (अबंभपज्जवणाम)
१४०० वीरियंतराय विराहय
वीरियंतराय (अंतरायकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४८ विराहियसंजम २०६३ वीरियंतराइय (कम्म)
१५०३ विराहियसंजमासंजम
२०६३,२०६४ वीससा विलपंतिया
२८२ | वीससापरिणय (पोग्गल) २४६३,२४७७,२४७८,२४८५, विलोवम (तिर्यंचआहार) ४७८
२४८७-२४९० विवक्ख (मुसावायपज्जवणाम) १३६९ वीससाबंध
२५५५,२५५६ विवर (आगासत्थिकायणाम)
वुग्गहपट्ठ
९९० विवाय (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ | वुच्छित्तिणयट्ठया विसकुंभ १८४३ वुट्ठिकाय
१९४२,१९४३ विसपिहाण १८४२,१८४३ | वेअणिज्ज (कम्म)
१५६५,१५६६ विसभक्खण (बालमरण)
वेइया
१३० विसम (आगासत्थिकायणाम)
वेउविय २५४,२७४,५४३,५४५,५६१,५६२,५७०,५७३ विसमाउयविसमोववन्नग (जीवपगार) १५५३ वेउविय (कायभेद)
७४१ विसमाउयसमोववन्नग (जीवपगार)
१५५३ वेउब्बियपोग्गलपरियट्ट
२५०५-२५०८,२५१० विसमोववण्णग २६५ वेउब्बियपोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकाल
२५११ विसल्लकरणि (पावसुय)
वेउब्बियमीसगसरीरकायप्पओग
७५०-७५२ विसिट्ठ (देविंदनाम)
वेउब्बियमीसगसरीरकायप्पओगी
७५३,७५४ विसुज्झमाणय (सुहुमसंपरायसंजय)
११२१ वेउब्वियमीसय (कायभेद)
७४१ विसुज्झमाणसुहुमसंपरायचरित्तारिय २२९ वेउब्वियमीसासरीरकायजोग
७३६,२३४० विसुद्धलेस्स
१२०२-१२०५ वेउब्बियमीसासरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९,२४८३ विसंवादणाजोग (मोसोप्पत्तिकरण)
वेउब्बियलद्धी
९८३,२११८ विस्संदइ
१८४५,१८४६ वेउब्वियसमुग्घाय ४८५,२०६९,२११८,२३०८-२३११,२३१७, विह (आगासस्थिकायनाम)
२३२३,२३२४,२३२८,२३२९,२३३१-२३३३ विहणिज्ज (भोजनपरिणाम)
५३६ वेउब्वियसरीर २४४,५४३,५४४,५४९,५६१,५६५-५७१, विहाणमग्गण
४९४ ५७४,५७५,५९३,५९७,५९८,१२६७-१२६९,१७३०,२५७७-२५७९ विहाणादेस २१५१-२१५४,२४४५-२४४७,२५४३-२५४७ वेउब्वियसरीरकायजोग
२३४० विहायगइणाम (कम्म)
१५००,१५०३ वेउब्वियसरीरकायजोय विहायगई ७६२,७६८,७७१ वेउब्वियसरीरकायप्पओग
७५१,७५२ वीचिदच
४८९
वेउब्बियसरीरकायप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९,२४८२ वीमंसा ८१५,९०६ वेउब्बियसरीरकायप्पओगी
७५४ वीयराग १०९३,११२३ वेउब्बियसरीरप्पओगबंध
२५५९,२५६४,२५६७ वीयरागदंसणारिय
२२१,२२४ वेउब्वियसरीरणाम (कम्म) १५०६,१६२३,१६३६,१६४० वीयरागसंजय २६९,११८२ वेउब्बियसरीरी
१६०,५२२,५७४,५७५ वीयरायचरित्तारिय २२४,२२६,२२८ वेउब्वियसरीरंगोवंगणाम (कम्म)
१५०१,१५०६ वीयी (आगासत्थिकायनाम)
वेढ
८२५,८३० वीयीपंथ
१२७१,१२७२ वेढिम (मालाप्रकार) वीर (काव्यरस)
१०३९ वेणइयवाइ
८२८,१२९७
९०९
९१०
P-91

Page #687

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
२२१ | १७५६,
वेद
९०९
वेणइयवाई १३४०-१३४३,१३४५,१३४६,१६०२-१६०९ | वेयणासमुग्धाय ४८१,४८३,४८५,१११७,११४८,१७३३, वेणइया (लिवी)
|१७५६,२०६७,२०६९,२२०५,२२८२,२३०८-२३११,२३१३, बेणइया (असुयणिस्सियणाणभेद)
८१२,८१३
२३१५,२३२१,२३२२,२३२८-२३३४, वेणइया
२४३०
वेयणिज्ज (कम्म) १२७१,१४८२-१४८४,१४९५,१४९८, वेणुदालि (देविंदनाम)
१४९९,१५०७,१५२१,१५२६,१५५०,१५५१,१५५५-१५५८, वेणुदेव (देविंदनाम)
१५६४,१५६५,१५७१,१५७२,१६५०,१६५१,२३३७,२३४२ १०८९,१५१७,२२०१,२२१४,२२३० वेयरणी (परमाहम्मियदेवनाम)
१९१७,१९५४ वेदग (इब्भजाइ) २२० वेयारणिया (किरिया)
१२३६,१२४९ वेदणिज्ज (कम्म)
१४८१
वेयालि (पावसुय) वेदना/वेदणा २२०१,२२३०,२२४०,२२५५ | वेयावच्च
१४९३,१८३२ वेदपुरिस (पुरिसपगार)
१७७४ | वेर (अबंभपज्जवणाम)
१४०० वेमाणिणी
१३२४ वेलणय (काव्यरस)
१०३९ वेमाणिय १२,५२,६१,८७,१२५,१३०,१४५,१७७-१७९, ।
वेला २३०-२४३,२४६,२५७,२६०,२६२,२७०,२७१,२७९,२८३-२९१, ।
वेलंब (देविंदनाम)
१९११ २९५,२९६,३५६-३६४,३६६,३७१,३७२-३७४,३८१,३८३,४८७, याणिय (अंतरटीवय) ४८९-४९४,५०३,५१४-५२०,५६३,५७२,६०४,६३६,६६०,६६५, |
वेहाणसमरण
२१४०,२१४४ ६६८,६७०,६९८,६९९,७३०,७३८,७४६,७४७,७५२,७६२,७६३,७७७,
वोच्छित्तिणयट्ठया
२४७ ७७९,७८७,७९१,७९२,८१०,९१९,९२०,९२४,९५८,९६१,९९०,
वोम (आगासस्थिकायनाम) १०८७,११६७,११६९,११८३,११८४,११९०,११९६,११९९,
वोयडा (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा)
७१३,७१९ १२१८,१२१९,१२३८,१२४०-१२४४,१२४९-१२५१,१२६३-१२६७,
वोरमण (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ १२७०,१२७१,१२८५-१२८८,१३२२,१३२३,१३२५,१३२७-१३३०,
वोलट्टमाण १३३६,१३४१,१३४३,१३४५,१३४६,१४२५,१४२६,१४६३,
वोसट्टमाण
१३३ १४६७,१४६९,१४८२,१४८९-१४९६,१५१३,१५१८-१५२८,
वंक
१८०३,१८०४,१८३६,१८३७,१८४६ १५३१,१५३४,१५४३-१५४५,१५४८-१५५३,१५६२-१५७२,
वंकगई
७६८,७७१ १५८१,१५८४,१५८७,१५९०-१५९३,१५९६,१६०८-१६१३,
वकदिट्ठी
१८०३ १६५१,१६५३,१६५७,१६६९-१६७२,१६७४,१६७६,१६८४,
वंकपण्ण
१८०३ १६८५,१६८९-१६९३,१६९७,१९४०,१९४३,१९६४-१९६७,
वंकपरक्कम
१८०४ २००७,२००८,२०१६-२०२०,२०२४-२०२७,२०४४-२०४८,
वंकपरिणय
१८३६,१८३७ २०५०,२०५१,२०५३,२०५५,२१०७-२११०,२११२,२१२४,
वंकमण २१४८-२१५४,२१९२-२१९४,२१९६,२३००,२३०९,२३१२
१८०२,१८०३
वंकरूव २३२४,२३२८,२३३२-२३३६,२३४६-२३५०,२४३३,२४९६,
१८३७ २४९९,२५००,२५०५-२५०९,२५१२
वंकववहार
१८०४ वेमाणियदेव २२५३,२२५७,२२७६,२२८२,२२९५ वंकसीलाचार
१८०३,१८०४ वेमाणियदेवखेत्तोववायगई
७६४ वंकसंकप्प
१८०३ वेमाणियदेवपवेसणय
२१०५,२१०६ वंग (जनवय)
२१९ वेमाणियदेवपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६६-२४६८
वंचणया (तिरिक्खजोणियाउबंधहेउ)
१५८५ वेमाणियदेवाउय
१५८८,१६०२-१६०४ वंचणया (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ वेमाणियावास
वंचणा (मुसावायपज्जवनाम)
१३६९ वेमाणियदेविस्थी
१७१ वंजण (पावसुय)
९०७,९१० वेय
१४२५ वंजणक्खर (अक्षरश्रुतभेद)
८२० वेय (वेदन)
१०८९ वंजणोग्गह
६६६-६६८,८१४,८१७ वेयकरण
१४२६ वंत
१४३,२१६ वेयपरिणाम
११९-१२४ वंसय (हेऊ)
९९१ वेयण
१३१३
वंसीपत्ता (मनुष्ययोनि) वेयणा ४,१२८५,१६६८-१६७१,१६९१ | वंसीमूलकेतणय
१४६५ वेयणा (आउभेयकारण)
वंसीमूलकेतणासमाणामाया
१४६५
१३०
३७४
P-92

Page #688

पृष्ठ नं.
७४१
७६२
८११
२८३ | सच्चा प
२१७
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
सच्चमणनिव्वत्ती सइंदिय १५७,१७८,६८६-६८८,६९०,९६०,९६३,९७२, सच्चमणप्पओग
७५०,७५२ १७५४,२१२०,२१६८,२१८२, | सच्चमणप्पओगगई सई (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
सच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७९,२४८६,२४८८ सकसाई १५७,३१७,५२०,९४९,९५३,९७२,१४७१, सच्चमणप्पओगी
७५३,७५४ १५१६,१५२६ सच्चमणमीसापरिणय (पोग्गल)
२४८४ सकसायभाव ३६० सच्चरूव
१८०५ सकसायी ११०८,११३८,११३९,१३४२,१३४४, सच्चवइजोग
२३४१ १४७२,१५१७,२३५१ सच्चवइजोय सकाइय १५७,२९७,३४३,३४७,९६०,९६१,९७२ सच्चवइप्पओग
७५० सकाइयअपज्जत्तय २९८,३४४,३४७ | सच्चवइप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७९ सक्क (देविंदनाम) १९११ सच्चववहार
१६०६,१६०७ सक्करप्पभापुढविनेरइयप्पवेसणग २१०१ सच्चसीलाचार
१८०६ सक्करापुढवी १८० सच्चसंकप्प
१८०५,१८०६ सक्कार
| सच्चा (पज्जत्तियाभासा)
८११ सक्कारपुरक्कार (परीसह) १५०८ | सच्चामोस (भासाजात)
७१२,७१३,७१६ सक्कारासंसप्पओग
२६०५ | सच्चामोस (मणपगार) सक्कुलिकण्ण (अंतरदीवय)
सच्चामोसभासग
७३१ सगड
सच्चामोसभासाकरण सगल
सच्चामोसभासानिव्वत्ती सम्गकामय
२११९ सच्चामोसमणजोग
२३४१ सग्गकंखिय
२११९ सच्चामोसमणजोय सग्गपिवासिय २११९ | सच्चामोसमणप्पओग
७५०,७५२ सचित्त
६५५,७४०,७४२ | सच्चामोसमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८,२४७९, सचित्त (उवही) २८८
२४८६,२४८८ सचित्त (जोणि)
सच्चामोसमणमीसापरिणय (पोग्गल)
२४८४ सचित्तजोणिय
सच्चामोसवइजोग
२३४१ सचित्तदव्वखंध
२५५१ सच्चामोसवइजोय सचित्तदवोवक्कम
| सच्चामोसवइप्पओग
७५० सच्च
सच्चामोसा (अपज्जत्तियाभासा)
७१२ सच्च (भासाजात)
७१३,७१७ सच्चोवाय सच्च (मणपगार)
सजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायचरित्तारिय
२२७ सच्च (पुरिसपगार)
१८०५-१८०७ सजोगिकेवलिखीणकसायवीयरायदसणारिय २२३,२२४ सच्चदिट्ठी
१८०६ सजोगिभवत्थकेवलनाण
९२८,९२९ सच्चपण्ण १८०६ सजोगिभवत्थकेवलि अणाहारग
५२७ सच्चपरक्कम
१८०७ | सजोगी
१५७,३१७,३६२,५२१,७४३,७४४,९४८, सच्चपरिणय
१८०५ | ९५२,९७२,११०८,११३८,११३९,१३४२,१३४४,१५१६,१५१७ सच्चप्पवाय (पूर्व)
८७२ सजोगीकेवली (जीवट्ठाण) सच्चभासग
७३१ सजोगीभाव सच्चभासाकरण
सज्ज (स्वरभेद) सच्चभासानिव्वत्ती ७२९ सज्जगाम (स्वरग्रामप्रकार)
१०३४ सच्चमण
१८०५ सट्ठाण २४,२९,६५,६६-७५,७८,७९,८०,८४-८७,९६, सच्चमणजोग २३४१
९८,१०५-१११ सच्चमणजोय ७३६ | सढ (मुसावायपज्जवणाम)
१३६८
P-93

Page #689

८११
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सणंकुमार (चक्कवट्टी)
१३२२ सभासग
१५७ सणंकुमार (देविंदणाम) १९११ | सभिन्न (सूत्रभेद)
८७१ सण्णक्खर (अक्षरश्रुतभेद)
८२० | सम (आगासस्थिकायनाम) सण्णा १४२,३८०,२२०१,२२०४,२२२९,२२४०, |सम (गीतगुण)
१०३६ २२४६,२२५५ | सम (छंदप्रकार)
१०३७ सण्णा (आभिणिबोहियनाणपज्जव)
समचउरंस
६००,६६४,२२१३,२२२९,२२५५ सण्णाकरण ३८१ | समचउरंससंठाण
२६०० सण्णिकाय १२८० समचउरंससंठाण (कम्म)
१५०२,१५०६ सण्णिपंचिंदियतिरिक्खजोणिय २२०२,२२१२,२२२८,२२२९, | समचउरंससंठाणनिव्वत्ती
६०२ २२३५,२२४९-२२५१,२२६६,२२७९,२२८५-२२८७,२२९२,२२९३, समजोगी सण्णिभूय
२६४,११७७,१६७१
समण २,४,१५४,१२०५,१२०६,१२८१,१३०३,१३०९, सण्णिमणुस्स २२२१,२२२२,२२२५,२२२६,२२३३,२२३४,
१३१२,१३१३,१५८५,१५८८,१५८९ २२३७,२२३८,२२५२,२२५३,२२७१,२२७२,२२८९ समणधम्म
९४७ सण्णिवेस
१३० समणोवासग
१३१२,१९१३-१९१६ सण्णिसुय (श्रुतज्ञानभेद)
८२०,८२१
समणोवासगपरियाग सण्णी
१३१३ १५८,१७८,३६६,३६७,५१६,९६३,१२८०, समभिरूढ (नयभेद)
१०८० १५५५,१६४१,१७५४,२०३३,२०३५,२१६८,२१८२,२१८३,२३५०
समभिरूढ (सूत्रभेद)
८७१ सण्णीभाव
३५८ सण्णीभूय
समय ३१,१२९,१४१,१५१-१५६,२८५,२८६,४८६,
४९१ सण्णोवउत्त
५३७,५३८,५७४,७३०,७८३,९७७,९८७,१०८८,१११०,१११६,
१११४,११४४ सण्हपुढवी
१११७,११४१,११४६,११४७,१४३६,१४३७,१४७२,१७०७,
१८०,४०१ सत्त (जीवत्थिकायनाम)
१७०८,२१२१,२१६९,२१७३,२१७५,२१७८,२१८०-२१८५,
३९ सत्त १२८१,१२८४,१३१२,१३१९,१४९१,१६७५,
२१८९,२१९०,२१९३,२१९४ १६८६,१७५६,२०७३,२०७४
समयखेत्त
३०,२१२७-२१२९,२१३१,२१३२ सत्ताणुकंपा
१४९१ समाउयसमोववन्नग (जीवपगार)
१५३३ सत्थोवाडण (बालमरण)
२१४४ समाण (सूत्रभेद)
८७१ २३०१
समारंभकरण सद्द (नयभेद)
१०८० समारंभसच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल)
२४७८ सद्द (पोग्गलपज्जव)
२५५३,२५५४
समिया (वैमानिक इन्द्रों की आभ्यन्तर परिषद् नाम) १९३४ सद्दपरिणाम
१२४,१२७ समुग्गपक्खी
२१४,२१५ सद्दपरियारग
१४५७-१४५९
समुग्घाय १०८९,१११७,११४७,११४८,१७३३,१७३४,१७५६ सद्दपरियारणा
१४५७
२०६६,२०६७,२०६९,२११६,२१६९,२१७३,२१७८,२१८२,
१०८९ २१८७,२२०१,२२०५,२२१४,२२१५,२२२२,२२२३,२२२९, सन्निपंचेंदिय
१७६
२२४०,२२४६,२२५१,२२५५,२२६२,२२८२,२३०८-२३४३ सन्निवाइय (छनामभेद) १०२२,१०२७ | समुच्चयबंध
२५५८ सन्निवाइय (वाही)
२५९३ समुच्छेयवाई (अकिरियावाईभेद)
१३४० सन्निवाइयभाव १००८,२५९९ | समुदाणकिरिया
१२४९ सन्निहियपाडिहेरेय २०६५ समुदाणचरग
१३१६ २०३०,२०३२ समुद्द
१३०,१६८ सपज्जवसिय
३०,१५० | समुद्देस सपज्जवसिय (श्रुतज्ञानभेद)
८२०,८२३ समुद्देसणकाल
८२६,८२९,८३०,८३२,८४४,८५७ सबल (परमाहम्मियदेवनाम)
१९१७,१९५४ समोयार १००१,१००२,१००५,१००९,१०११,१०१४, सब्भावसंपण्ण (आहार)
४७८
१०१६,१०६४,१०६७ सभा
२८२ | समोववण्णग
२६५ सभाव
१५० समोसरण
१३४०,१३४२,१३४३
२८९
सद्द
सन्ना
सन्नी
P-94

Page #690

पृष्ठ नं.
२१९७
शब्द
पृष्ठ नं. शब्द समोहय २२२९,२३२१-२३३२,२३३५,२३३६ | | सम्मामिच्छादिट्ठी
१५८,२६५,२६८-२७०.२७५, सम्म
७९१-७९५,१५२३,१७५१,२२०४,२२१५,२२२९ सम्मईथावरकाय
१७२७ | सम्मामिच्छादिट्ठीकरण सम्मईथावरकायाधिपती
१७२७ सम्मामिच्छादिट्ठीनिव्वत्ती सम्मत्तसच्चा (पज्जत्तियासच्चाभासा)
७११ सम्मामिच्छादिट्ठीभाव सम्मत्त २७८,९४७,१३३४,१३४५,१५२५,१५२७,२१८८ | सम्मामिच्छादसणपरिणाम सम्मत्तकिरिया
१२३३,१२८१,१२८२ सम्मामिच्छादसणलद्धी सम्मत्तमोहणिज्ज (कम्म)
| सम्मावाय (दिट्ठिवायपज्जवनाम)
८७६ सम्मत्तवेयणिज्ज (दंसणमोहणिज्जकम्मभेय) १४९८,१५०५, सम्मुच्छिम
२०३ १६१८,१६४२ | सम्मुच्छिम (योनिसंग्रह) सम्मत्तवेयणिज्ज (मोहणिज्जकम्मस्सअणुभावपगार) १६४६ | सम्मुच्छिममणुस्सपवेसणग
२१०४ सम्मत्ताभिगमी
सम्मुच्छिममणुस्सपवेसणय
२१०४,२१०६ सम्मदिट्ठि
१५२१,२०१६ | सम्मुच्छिममणुस्सपंचिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४७० सम्मद्दिट्ठि १३४१,२१९७,२१९८,२४३३ सम्मुच्छिममणुस्साउय
१५८८ सम्मद्दिट्ठिरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय
सम्मुच्छिममणूसखेत्तोववायगई
७६४ सम्मद्दिट्ठिय १७८,१२४३ सयण
२८१ सम्मदिट्ठी ७९१-७९५,१५१५,१५२३,२०५६-२०५८, सयणपुण्ण
२६०२ २१६८,२१७७,२१८१,२१८७,२२०४,२२१५,२२२९,२२४०,२२४६,
सयासव
१३३ २२४७,२२८३,२२९०,२२९२,२३०२,२३०३ सयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायचरित्तारिय २२६,२२७ सम्मदिट्ठीकरण
७९२ सयंबुद्धछउमत्थखीणकसायवीयरायदंसणारिय २२२,२२३ सम्मदिट्ठीनिव्बत्ती
सयंबुद्धसिद्ध
९२९ सम्मदिट्ठीभाव
३५९ सयंभू (जीवत्थिकायनाम) सम्मट्ठिी १२२,१२४,१५८,२६५,२६८,२६९,२७५,५१८, सर
१३०,१८२ ११७७,११८०-११८४,१३४४,१५१७,१५५५,१६०७,१६३४, सर (पावसुय)
९०७,९१० १७३१,१७३५,१७५१,१९६१ सरपंतिया सम्मईसण
सर-सरपंतिया सम्मइंसणपरिणाम
१२१
सरस्सई सम्मईसणलद्धी ६४८,१०२६ सराग
१०९३,११२३ सम्ममिच्छद्दिट्ठी ५२१,११८०,११८१,१३४२,१३४४,२०५८, सरागचरित्तारिय
२२४,२२५ २०५९,२१६८,२१७७,२१८१,२१८७,२२०४,२२१५,२२२९,२२४०, सरागर्दसणारिय
२२१ २२४६,२२४७,२२८३,२२९०,२२९२,२३०२,२३०३ सरागसंजम
१५८६ सम्ममिच्छत्तवेयज्जि १५०५ सरागसंजय
२९६,११८२ सम्मसुय (श्रुतज्ञानभेद)
८२०,८२१ सरीर
१४७,५४३,१०८९,२३०५ सम्माण
सरीरचलणा
२६०७ सम्मामिच्छत्त . १५१९,१५२४,१५२५,१५२७,२१८८ | सरीरणाम (कम्म)
१५००,१५०१ समामिच्छत्तमोहणिज्ज (कम्म)
सरीरनिबत्ती समामिच्छत्तवेयणिज्ज (दंसणमोहणिज्जकम्मभेय) १४९८,१६१९,१६४२ | सरीरपएस
२१५०,२१५१,२१५३ सम्मामिच्छत्तवेयणिज्ज (मोहणिज्जकम्माणुभवपगार) १६४६ सरीरपज्जत्ती
६३१,१७०३,१७०४ सम्मामिच्छत्ताभिगमी
२७९ | सरीरपज्जत्तीअपज्जत्त सम्मामिच्छदिट्ठि (जीवट्ठाण) १५२१,१६६२ सरीरपज्जत्तीपज्जत्त
५२२ सम्मामिच्छदिट्ठी १२२,१२४,५१९,१५१५,१५२१,१५५५,२२१५ सरीरपरिग्गह
२८८ सम्मामिच्छट्ठिी ११७७,११८०-११८२,१३४६,१५१७, सरीरप्पओगबंध
२५५७,२५५९,२५६० १५५५,१६०८,१७३१,१७३५,२०५६,२०५७,२३५१,२४३३ सरीरबंध
२५५७,२५५९,२५६० सम्मामिच्छसण
सरीरबंधणणाम (कम्म)
१५००,१५०१
२८२
२७५
२८२
२८३
५५८
५२२
P-95

Page #691

शब्द
९२०
२८८
१४७
।
सवेद
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सरीरसंघयणणाम (कम्म)
१५००,१५०१ | सव्वोहि सरीरोगाहणा ५७६-५९२ | ससमय
८२७,८३०,८३३ सरीरोवही
ससमय-परसमय
८२७ सरीरंगोवंगणाम (कम्म) १५००,१५०१ ससमय-परसमयवत्तव्वया
१०६२,१०६३ सरोदगसमाणा (मतिभेद) ८१६ | ससमयवत्तव्बया
१०६२,१०६३ सलक्खण (वाददोस)
९९२ | ससमयसुत्तपरिवाडी सलागा
| ससरीर
१७३० सलिंग
१०९७,११२७ | ससरीरभाव सलिंगसिद्ध
१६३,९२९ ससरीरी १५८,३६३,५२१,२०७४,२०७५,२१२०,२३५२ सलिंगीणदंसणवावन्नग
२०६३,२०६४ | ससरीरी (जीवत्थिकायनाम) सलेस ५१८,११६६ | सहत्थपाणाइवाय (किरिया)
१२३४ सलेसा
१५९,५१८ | सहत्थपारियावणिया (किरिया)
१२३४ सलेसीभाव
| सहस्सार (देविंदनाम)
१९११ सलेस्स ११०९,११३९,११४०,११६६,११७५-११८३, | सहस्सारकप्पोवगवेमाणियदेव
२२७६ १२०८-१२१०,१३४१-१३४४,१५१४,१५१५, | साइजोग (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ १५१८,१५२१,१५२२,१५३०,१५३४,१५३५,२३५१ | साइजोग
२४२९ सल्लकत्तण
साइपारिणामिय
१०२६ सवणता (अर्थावग्रहनाम)
८१४ साइपारिणामियभाव
१००८,१०१२,१०१७ सवीरिय २३६-२३८ साइसंठाणणाम (कम्म)
१५०२ साइम
४७८ सवेदग १५७,३६३,९४८,९५२ साइय
३०,१५०,१६७ सवेदगभाव
३६३ साइयवीससाबंध
१५४३,२५५५,२५५६ सवेयग ९१०,१३४२,१३४४,१४३०,१४३६,१४३९,१५१६ | साइयार (छेदोवट्ठावणियसंजय)
११२१ सवेयय
१०९१,१०९२,११२२,११२३ साइयारछेदोवट्ठावणियचरित्तारिय सव्वओभद्द (सूत्रभेद)
८७२ | साई (मुसावायपज्जवणाम)
१३६९ सव्वकामगुणिय
|साई (संठाण)
२२१३ सब्वट्ठसिद्ध १४,१५६,२३२ | सागरोदगसमाणा (मतिभेद)
८१६ सब्वट्ठसिद्धअणुत्तरोववाइयकप्पाईयवेमाणियदेवपंचें
सागरोवम १२९,३८७-३९०,३९४-३९९,४०९,४२२,४२४, दियजीवनिव्वत्ती
१५२ ४२५,४४४,४४७,४५२-४७३,७९४,९७६,९७८,११०४,११३४, सवट्ठसिद्धगदेव
१३३५ | १२०९,१७०५,१७३६,२२२२-२२२७,२२३२,२२३४,२२५५, सवणाणावरणिज्ज (कम्म)
१४९७ | २२५८,२२६३-२२६५,२२८१,२२८३,२२८४,२२९५-२२९७ सव्वदरिसणावरणिज्ज (कम्म)
१४९७ | सागरोवमकोडाकोडी
१६१६-१६३२,१६४१,१६४२ सव्वद्धा १५,३१,१५३,१५४,१६४,१०१२,१०१७,२४३४ | सागरोवमसयपुहुत्त
१४३०,१४३४,१४३८ सव्वदुक्खप्पहीणमग्ग
सागारपस्सी
७८७,७८८,७८९ सव्वपाण-भूय-जीव-सत्तसुहावह (दिट्ठिवायपज्जवनाम)
सागारपासणया
७८५,७८६ सबभासाणुगामिणी
सागाराणागारोवउत्त सव्वमिणंजीव (विभंगणाणभेद)
९४१,९४४ | सागारोवउत्त १२२,१५७,२७६,३६२,३६३,७७७-७७९, सव्वमूलगुणपच्चक्खाणी
२३५,२३६ ७८१,९४८,९७१,११३८,१३४२,१३४५,१५१६,१५१७,१५२२, सव्ववासी
१८७८ | १५५८,१७३१,१७५१,२०३१,२०३३,२०३४,२१६८,२२०४,२३५२ सव्वसाहणणाबंध
२५५८ सागारोवउत्तभाव
३६२ सव्वाहिवई १८७८ | सागारोवओग
७७४,७७५ सबिंदियनिव्वती
| सागारोवओगन्निवत्ती
७७५ सब्बुक्कल
२५९६ सागारोवओगपरिणाम सब्बुत्तरगुणपच्चक्खाणी
| सागारोवयोग
२३०२,२४३३
५२१
१२०
P-96

Page #692

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
८१६
साणुक्कोसया १५८६ | साहणणाबंध
२५५८ सातावेयणिज्ज (कम्म) १४९८ | साहण्णबंध
२५५७ साती/सादी (संठाण) ६००,६६४ साहत्थिया (किरिया)
१२३६,१२४९ सादीय (श्रुतज्ञानभेद) ८२०,८२३ साहम्मियवेयावच्च
१३२० साधारणा (धारणानाम)
साहसिय (पाणवहसरूव)
१३५२ साम (अत्थजोणी)
२५९१ साहारणसरीर
१४१५,१७३१,१७३३-१७३५ साम (आगासस्थिकायनाम)
साहारणसरीरणाम (कम्म)
१५००,१६२९ साम (परमाहम्मियदेवनाम) १९१७,१९५४ साहिकरणी
२४२ सामण्णओविणिवाइय (अभिनयप्रकार)
सिढिलबंधणबंध (पयोगबंधभेय)
१५४३ सामण्णपरियाग
१३१७ | सिणाय (नियंठ) १०८९-१०९८,११०२,११०४-११२१, सामन्तोवणिवाइया (किरिया) १२३६,१२४९
११२३,११२४ सामहत्थी (महावीरस्सअंतेवासीअनगार) १९१२ सिणेहकाय
२५४८,२५४९ सामाइयचरित्तपरिणाम
१२१ | सिद्ध २,३,२९,५२,१३२,१४५,१५०,१५२-१५६,१५९, सामाइयचरित्तलद्धी
९६४,१०२६ १६१,१६२,१६५,१६७,२३७,२४०,२४७,२४९,२५७,२९७,३०५, सामाइयचरित्तारिय
२२९ ३०८,३१३,३१६,३४८,३५६,३५७,३५९,३६२,३६३,३६४,३६७, सामाइयसंजम
१०९४ | ५१५-५२२,७९१,८७७,९३२-९३४,९६०,९६१,९६२,९७२,१०८७, सामाइयसंजय
११२१-११५० १२३२,१७०५,१७११,२००६,२०१०,२०१६,२०१७,२०४८सामाणिय
१९११ २०५०,२०५२-२०५५,२१४९-२१५४,२३४३,२३५०,२५८५ सामाणियदेव
सिद्धकेवलनाण
९२८,९२९ सामायारियाणुपुवी
१००१ | सिद्धकेवलिअणाहारग सामासिय (भावप्रमाणभेद) १०४८ | सिद्धखेत्तोववायगई
७६४,७६६ सायणी
| सिद्धणोभवोववायगई
७६६,७६७ सायवाई (अकिरियावाईभेद)
१३४० | सिद्धभाव
३५५,३६३ साया (वेयणापगार) १६७० सिद्धवच्छलया
१४९२ सायावेदग
| सिद्धसेणियापरिकम्म
८७० सायावेयग १७५०,२१६७,२१८१,२२०५,२२३० | सिद्धसोग्गई
१७०१ सायावेयणिज्ज १६६,१४९१,१५५४,१६१८,१६३४,१६३५, सिद्धसोग्गय
१७०२ १६४१,१६४५ | सिद्धावत्त (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) सायावेयणिज्जकम्म
२५७३ | सिद्धि सायासाया (वेयणापगार) १६७० सिद्धिगइ
११०२,११३३ सारकंता (षड्जग्राममूर्च्छना) १०३५ सिद्धिगई (विवक्खयागईपगार)
१७०१ सारस्सय (लोगतियदेवनाम)
१९११ सिद्धिविग्गहगई
१७०१ सारसी (षड्जग्राममूर्च्छना)
| सिद्धिमग्ग सारीरमाणसा (वेयणापगार) १६६९ सिद्धी
२५८५ सारीरा (वेयणापगार)
| सिद्धत (सुयपरियायसद्द) सारंभसच्चमणप्पओगपरिणय (पोग्गल) २४७८ | सिप्पणिही
२५९५ साल १९४,१९५,१९६ सिप्पथावरकाय
१७२७ सावचय १५२ | सिप्पथावरकायाधिपती
१७२७ सावज्ज
| सिप्पाजीव
२५९६ सावरि (पावसुय)
| सिप्पारिय
२१९,२२० सासण (सुयपरियायसद्द) ९०५ | सिरिदाम (सरीरलक्खण)
१८९० सासतासासत
| सिरियाभिसेय (पसत्यसरीरलक्खण)
१४१३ सासय ४१,४२,१३२,१४१,१६५,२४६,२४७,२५०३,२५४८ | सिहरी (पब्वयणाम)
२८२ . सासायणसम्मदिट्ठि (जीवट्ठाण)
सिंग
१४३,१४८
८७०
९०५
७३२
m
१६६२
P-97

Page #693

पृष्ठ नं.
१२९
शब्द
पृष्ठ नं. शब्द सिंगज्झाम
१४८ | सुक्कलेस्स ११८५,११९०-११९२,११९६-१२००,१२०९सिंगार (काव्यरस)
१०३९ | १२२२,१३४१,१३४४,१५१५,१५२१,१५२३,२०४३,२३५१ सिंगार (कामभेय) १४६१ | सुक्कलेस्सट्ठाण
१२२३-१२२७ सिंघाडग
२८२ | सुक्कलेस्सा/लेसा १२४,१२५,२४०,३५८,५१८,९४८,९५२, सिंघाण
१४३,२१६ | ९७२,११०९,११३९,११४०,११५६-११६२,११६४-११७५,११८५सिंधुसोवीर (जणवयणाम)
२१९ | ११८९,१२०७,२१८१,२१८३,२१८७,२२१३,२२७७,२३०२, सिंभिय (वाही) २५९३
२३०३,२४३३ सीओसिणजोणिय ३७१ | सुक्कलेस्साकरण
११६७ सीओसिणा (वेयणापगार)
१६६८
| सुक्कलेस्सानिव्वत्ती सीओ (तो) सिणाजोणी ३७०,३७१ | सुक्कलेस्सापरिणाम
१२० सीतल (नैरयिकआहार) ४८७ | सुक्कसोणियसंभव
२११६ सीय (वेयणाणुभवपगार)
| सुक्किलवण्णणाम (कम्म)
१५०२,१६२५ सीयजोणिय ३७१ | सुक्किलवण्णनिबत्ती
२८८ सीयपरीसह १५०८,१५०९ | सुक्किलवण्णपरिणाम
१२७,२४०२ सीयफासपरिणाम
२४०२
| सुक्ख सीया (वेयणापगार) १६६८ सुग्गइगय
१८२८ सीया (ता) जोणी ३७०,३७१ | सुग्गइगामी
१८२८ सील १३२५,१३३० सुग्गय
१८२७,१८२८ सीलसंपण्ण
१८१६-१८२१,१८३९ सुचिण्ण सीसपहेलिया
सुचिण्णफल सीसपहेलियंग १२९ | सुठुतरमायामा (गांधारग्राममूर्च्छना)
१०३५ सीह (पसत्थसरीरलक्खण) १४१३,१८९० सुत्त (दृष्टिवादभेद)
८७०,८७१,८७२ सीहकण्ण (अंतरदीवय) २१७ सुत्त (सुप्त)
२३९,९१० सीहमुह (अंतरदीवय) २१७ सुत्त (सुयपरियायसद्द)
९०५ सुइदिट्ठी १८०० सुत्तजागर
२३९,९११ सुइपण्ण १७९९ सुत्तफासियनिज्जुत्तिअणुगम
१०७९,१०८० सुइपरक्कम १८०० | सुत्ताणुगम
१०७८ सुइपरिणय १८७०,१८७१ सुत्तालावगनिष्फण्ण (निक्षेपभेद)
१०६७,१०७८ सुइमण
१७९९
१७९७-१९९९,१८६८-१८७० सुइरूव
१८७१
| सुद्धगंधारा (गंधारग्राममूर्च्छना) सुइववहार १८०० | सुद्धदिट्ठी
१७९८ सुइसीलाचार १८०० | सुद्धदंत (अंतरदीवय)
२१७ सुइसंकप्प १७९९ सुद्धपण्ण
१७९८ १७९९,१८००,१८७०,१८७१ | सुद्धपरक्कम
१७९९ सुकथाल (सरीरलक्खण) १८९० | सुद्धपरिणय
१८६९ सुकुलपच्चायाई (सोग्गईपगार) १७०१ | सुद्धपुढवी
१८०,४०२ सुकुलपच्चायाय (सोग्गय)
१७०२ सुद्धमण
१७९७ १४३,२१६ सुद्धव
१८६९,१८७० सुक्कचरिय (पावसुय)
९०८ सुद्धवबहार
१७९८ सुक्कपक्ख
१४९ सुद्धवायाणुओग सुक्कपक्खिय १७८,१३४१,१३४४,१५१५,१५१७,१५२१, सुद्धसज्जा (षड्जग्राममूर्च्छना)
१०३५ १५२२,१५३१,२०३०,२०३२, सुद्धसीलाचार
१७९८ सुक्कपक्खियरासीजुम्मकडजुम्मनेरइय २१९८ सुद्धसंकप्प
१७९७ सुक्कलेस
११५८,११९०,१२०७,१६३४ | सुद्धेसणिया
सुक्क
P-98

Page #694

शब्द
पृष्ठ नं.| शब्द
पृष्ठ नं.
१५०२
सुपइट्ट (पसत्थसरीरलक्खण) १४१३ | सुयणिस्सिय (आभिणिबोहियनाणभेद) .
८१२,८१९ सुपइट्ठक (सरीरलक्खण) १८९० सुयअन्नाण
८११ सुपइट्ठाभ (लोगतियविमाणनाम) १९१२ सुय अन्नाणपज्जव
९८०,९८१ सुप्पडियाणंद १८२७ सुय अन्नाणलद्धी
९६४,१०२६ सुप्पणिहाण
७४६,७४७ सुय अन्नाणसागारोवउत्त
९७१ सुफासपरिणाम
६५६,२४९७
सुयअन्नाणी १५१५,१५१७,१७३१,२०३०,२०३२,२०३३ सुब्भिगंध
२५५४,२५९९ सुयनाण
२७८,८१०,८११,९०६,९३८,९३९,९४५, सुभिगंधणाम (कम्म)
१६२६
९४८,९५२,१३४२,१५२५ सुब्भिगंधपज्जव
सुयनाणपज्जव ५४,५५
३८,१४१,९८०,९८१ सुब्भिगंधपरिणाम
सुयनाणपरोक्ख १२७,२४०२,२४७७
८१०,८२०
सुयनाणसागारोवउत्त सुब्भिसद्द
९७१ २५५४ सुब्भिसद्दपरिणाम
सुयनाणावरणिज्ज १२७,६५६,२४७७ सुयभत्ती
१८९३ सुभकम्म
१४८० सुयमय
१४६८ सुभणाम
१६६ सुयविसिट्ठिया (उच्चागोयकम्मपगार)
१५०३ सुभणाम (कम्म) १५००,१६३०,१६४६,१६४७ सुयविसिट्ठया (उच्चागोयकम्माणुभावपगार)
१६४८ सुभनामकम्मासरीरप्पओगबंध
२५७४ सुयसंपण्ण
१८१६-१८२० सुभविवाग (कम्म)
१४८१ सुरट्ठ (जणवय)
२१९ सुभगणाम (कम्म)
१५००,१५०६,१६३०
सुरभिगंधणाम (कम्म) सुभगाकर (पावसुय)
सुरभिगंधपरिणाम
६५६ सुमण (पुरिसपगार) १७७४-१७९७ सुरसपरिणाम
६५६,२४९७ सुमिण (पावसुयपसंग)
सुरूव
२५५४ सुय (श्रुत) ८२०,९००,१०९६,११२६ सुरूवपरिणाम
६५६,२४९७ सुय (सुयपरियायसद्द)
सुलभबोहिय
१७८,१९६१ मुयअण्णाण ७७६,९४० सुललिय (गीतगुण)
१०३६ सुयअण्णाणणिब्वत्ती ९४४ सुललियगय (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३ सुयअण्णाणपज्जव ३८,१४१ सुवण्णकुमार (भवनवासीदेवभेद)
२२३९ सुयअण्णाणपरिणाम
१२१
सुवत्तक्खरसण्णिवाइय मुयअण्णाणसागारपासणया
७८५,७८६,७८८ सुविण (पावसुय) सुयअण्णाणसागारोवओग
७७४,७७५,७७६ सुव्वय
१८२७ सुयअण्णाणी ७२,७५,८०,८६,१२२,१२३,१६१,३६१,५२१,
सुसमदुस्समाकाल
१०९८-११०१,११२८-११३२ ९५५-९६०,९७०,९७१,९७६,९७७,९७९,९८०,१५५७,२२०४,२२२९
सुसमदुस्समापलिभाग (नोओसप्पिणि-नोउस्सप्पिणिकाल) ११००,११०१ सुयक्खंध ८२६,८२८,८३०,८३२,८३४,८४४,८४७,८५९
११२९-११३२ ८६४,८६९,८७५,९९८ सुसमसुसमाकाल
१०९८-११०१,११२८-११३२ सुयणाण १०९५,१०९६,११२६,१५२७
सुसमसुसमापलिभाग (काल) १०९९-११०१,११२९,११३२ मुयणाणपरिणाम
सुसमाकाल
१०९८-११०१,११२८-११३२ १२०
सुसमापलिभाग (काल) सुयणाणसागारपासणया
१०९९-११०१,११२९,११३२ ७८५,७८६,७८८
सुसामण्णया सुयणाणसागारोवओग
१४९२ ७७४,७७५,७७६
सुस्सरणाम (कम्म) सुयणाणारिय
२२१ सुह
१४,१६४ सुयणाणावरण
१६५,१५५४ सुहभोग (सोक्खपगार)
१६८६ सुयणाणावरणिज्ज (कम्म)
१४९७
सुहा (वेयणापगार) सुयणाणी/नाणी ६६,७५,७९,८५,१२२,१२३,१६०,१६१,
सुही ५२०,९५५-९५९,९६६,९६८,९७०,९७१,९७४,९७७,९७८,९७९,
१५८,१७६,२९९,३०२,३०७,३१६,३१७,३२८, १५१७,१५५७,२०३०,२०३२,२२८३
३३१,३३६,३३७,३४३,३८७,९६१,१४१५,१५५८,१५५९
सुहुम
P-99

Page #695

पृष्ठ नं.
१४६६
३०७
६६०
१२१
शब्द
पृष्ठ नं. शब्द सुहुम (पोग्गलपगार)
२३९९ | सेलेसिपडिवण्णग
२३७,२४७,७३०,१२३२ सुहुमआउक्काइय
२२४३ सेलोदगसमाणभाव सुहुमकाल
सेलोदय
१४६६ सुहुमणाम (कम्म) १५००,१६२९ सेवट्टसंघयण
६०३ सुहुमणिगोद
सेवट्टसंघयणणाम (कम्म)
१५०५,१६२५ सुहुमणिगोदजीव २०० सेवणाहिगार (अबंभपज्जवणाम)
१४०० सुहुमतेउकाइय २१२६,२१२७ सेहवेयावच्च
१३२० सुहुमतेउकाइयपज्जत्तग ३१६,३२९,३३०,३३८,३४०,३४३ सोइंदिय
३८,२४४,२४५,२५४,६४९,६५३,६६०, सुहुमनिगोद ३२८,३३७
६६५,१२६९,२२०४ सुहमपज्जत्तग ३१७,३२९,३३१,३३८,३३९,३४३ | सोइंदियअत्थोग्गह
६६७,८१४ सुहुमपुढविकाइय
१४२७,१४६९,१४७० | सोइंदियअवाय सुहुमपुढविकाइयएगिदियजीवनिव्वत्ती
सोइंदियअसाय
१६८६ सुहुमपुढविकाइयएगिंदियपओगपरिणय (पोग्गल) २४६४ सोइंदियईहा
६६८,८१५ सुहुमपुढविकाइयपज्जत्तग ३१६,३२९,३३१,३३८-३४०,३४३ सोइंदियउवओगद्धा
६५७ सुहुमबायरआउकाइय
१४७० सोइंदियओगाहणा सुहुमबायरतेउकाइय
१४७० सोइंदियकरण सुहुमबायरवाउकाइय १४७० सोइंदियधारणा
८१५ सुहुमबायरसाहारणपत्तेयसरीरवणस्सइकाइय १४२७,१४७० सोइंदियनिव्वत्तणा सुहुमसंपराय उवसमय वा खवय वा (जीवट्ठाण)
सोइंदियनिव्वत्ती सुहुमसंपरायचरित्तपरिणाम
सोइंदियपच्चक्ख
९१३ सुहुमसंपरायचरित्तारिय
२२९ सोइंदियपरिणाम सुहुमसंपरायभाव १५५४ सोइंदियबल
२६०५ सुहुममंपरायलद्धी
९६४,१०२६ सोइंदियलद्धिअक्खर
८२० सुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय
सोइंदियलद्धी
६५७,९६५,१०२६ सुहुमसंपरायसंजम १०९४ सोइंदियवसट्ट
१५२८ सुहुमसंपरायसंजय ११२१-११२६,११३१-११५० सोइंदियविसय (पोग्गलपरिणाम)
२४९६,२४९७ सुंबकड
१८७१ सोइंदियवंजणोग्गह
६६६,८१४ सूर (देविंदनाम)
१९११ सोइंदियसाय
१६८५ सूरचरिय (पावसुय)
सोइंदियावाय
८१५ सूरसेण (जनवय)
२१९ सोइंदियोवउत्त
२०३१,२०३३-२०३५ सूराभ (लोगंतियविमाणनाम)
१९१२ सोइंदियोवचय सूसरणाम (कम्म) १५००,१६३०
१६४ सेज्जापरीसह
१५०७-१५०९| सोग (णोकसायवेयणिज्जभेय) १४९९,१५०५,१६२१.१६३६ सेढिआयत (संठाण)
२४४३ सोग (वेयणाणुभवपगार)
१६७७ सेणा १८६७ सोग्गई
१७०१ सेणावइरयणत्त
सोग्गय
१७०२ सेतिया (धान्यमानप्रमाणभेद)
१०५४ सोणिय
१४३,२१६ सेय
२४७,२४८ सोतिदियत्थ सेयंकर (सुद्धवायाणुओगपगार)
सोतिंदियवज्झ
१५७४ सेल
सोत्थिय (पसत्थसरीरलक्खण)
१४१३,१८९० सेलघण
सोम्मया सेलथंभ
१४६४ सोयविण्णाणावरण (णाणावरणिज्जकम्माणुभावपगार) १६४४ सेलथंभसमाणमाण
१४६४ सोयावरण (णाणावरणिज्जकम्माणुभावपगार) सेलेसि
सोलसिया
१४६,१०५४
सोक्ख
२८२ । सात्यियस
P-100

Page #696

शब्द
पृष्ठ नं.
पृष्ठ नं.
८७१
२०७
१८६७
मोवक्कमाउय
१५९६,१५९८ | संजयासंजयभाव सोवचय १५२ | संजलण
९५०,२४२९ सोवचयसावचय १५२ | संजलण (मोहणिज्जकम्मणाम)
१४८५ सोवत्थियघंट (सूत्रभेद)
| संजलणकोह-माण-माया-लोभ (कसायवेयणिज्जभेय)
१४९९ सोवत्थी
१८३३ संजूह (सुद्धवायाणुओगपगार) सोवागि (पावसुय)
संजूह (सूत्रभेद)
७८१ सोवीरा (मध्यमग्राममूर्च्छना)
१०३५ | संजोग (पज्जवलक्खण) सोंडमगर
संजोयणाधिकरणिया (किरिया)
१२३३ सोंडीर (पुत्तपगार)
१८८३ संठाण
६००,९४८,२२०१,२४३५ संकप्प (अबंभपज्जवणाम) १४०० | संठाण (पज्जवलक्खण)
५१,१६६,१६७ संकम
१५४७,२३५७ | संठाणकरण संकर (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ | संठाणणाम
१२६,१५००,१५०२ संकामण (वाददोस)
| संठाणनिव्वत्ती संकिन्न १८६६ | संठाणपरिणय (पोग्गल)
२४७७,२४८५ संकिन्नमण
संठाणपरिणाम
१२५,२४०१ संकिलिस्समाण (सुहुमसंपरायसरागचरित्तारिय) २२५,२२९ संठाणाणुपुवी
६०१,१००१ संकिलिस्समाणय (सुहुमसंपरायसंजय) ११२१] संडिल (जणवय)
२१९ संकिलेस
१६८९ संतपयपरूवणया
१००६,१०११,१०१६ संखप्पमाण १०५७ संतोस (सोक्खपगार)
१६८६ संखा (पज्जवलक्खण)
संथव (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ संखाण (णेउणियपुरिसपगार) १८८३ संदमाणिया
२८३,६४५ संखादत्तिय १३१६ | संपराइयबंध
१५३७,१५४१ संखावत्ता (मणुस्सजोणी)
संपराइयबंधग
१६१८ संखेज्जजीविय (रूक्खभेय)
१७६८ संपराइया (अजीवकिरिया) १२३३,१२७१-१२७४,१२८२,१२८३ संखेज्जपएसिय (पोग्गलत्थिकाय) ४० संपाउप्पायय (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ संखेज्जसमयसिद्ध
संबाह संगह (नयभेद)
१०८० संभार (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ संगाम
• २११८ संमुच्छिम
२०७,२०८,२१०,२१३,२१५,१४१५ संघयण १६७,६०३,९४८,२२०१,२२०३,२२१८,२२२०, संमोह (अवद्धसभेय) २२२२,२२२६,२२९४,२२९५ | संरक्खणा (परिग्गहपज्जवणाम)
१४१८ संघयणणाम (कम्म) १५००,१५०१ सरंभकरण
२८९ संघयणी
२२१३,२२५४ | संलाव (वयणविकप्प), संघवेयावच्च
१३२० संवच्छर ४०७,४०८,२१२२,२१७८,२२४६,२२४८,२२६१, संघाइम (मालाप्रकार)
संवर
२,४,१३१३,२५८५,२६०३ संचय (परिग्गहपज्जवणाम) १४१८ | संवरदार
८६४ संचिट्ठणा
संवास
१४६० संजम २,१०८९ संवासभद्द
१८२६,१८२७ संजमट्ठाण ११०४,११३५ | संविग्गविहारी
१९१३ संजमासंजम १५८६,११४३ | संयुक्त
१८४२ संजय
१५९,२६९,५१९,१०८७-१०८९,११२१,
११५१,११६६,११८२,११८४,१५५४,२३५१ | संवुडजोणिय संजयभाव
संवुडबउस
१०९० संजयासंजय १५९,२६८-२७०,५१९,१०८७-१०८९, | | संवुडवियडजोणिय
३७४ ११५२,११८०,११८२,११८४,१२४१,१५५४,२३५१ | संवुडवियडाजोणी
३७४
१५४७
संवुड
२४०
३७४
३५९
P-101

Page #697

पृष्ठ नं.
८७५
१९१०
१५९०
१६२६
४७८
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द मवुडाजोणी
३७३ | हरिवंसगंडिया संवुडासवड
२४०। हरिस्सह (देविंदनाम) संवुड्ढ (पुत्तपगार)
१८८३ हरी (षड्जग्राममूर्च्छना) संसग्गि (अबंभपज्जवणाम)
१४०० हलिद्दरागरत्तवत्थ
१४६६ संसट्टचरग
हलिद्दरागरत्तवत्थसमाणलोभ
१४६६ संसत्ततवोकम्म १५४७ हस्सगइपरिणाम
१२६ संसयकरणी (अपज्जत्तियाअसच्चामोसाभासा) ७१३,७१९ हस्संगारवपरिणाम (आउपरिणामभेय) संसयपट्ठ
हायणी (वाससयाउपुरिसस्सदसदसाभेय) संसार
१५०,१४८०,२५९२ हालिद्दवण्णणाम (कम्म) संसारअपरित्त ३०४ हालिद्दवण्णपरिणाम
२४०२ संसारपडिग्गह (सिद्धश्रेणिकापरिकर्मभेद) ८७० हास (काव्यरस)
१०३९ संसारस्थ
३१७ | हास (नोकसायवेयणिज्जभेय) १४९९,१५०५,१६२१,१६३६ संसारपरित्त ३०३ हासणिस्सिया (पज्जत्तियामोसाभासा)
७१२ संसारपारनित्थिन्न
१६७ हिमसीतल (नैरयिकआहार) संसारसमापन्नकजीवाभिगम १६८ हिरिमणसत्त (पुरिसपगार)
१८८२ संसारसमावण्णजीवपण्णवणा १६२,१७९,२३२| हिरिसत्त (पुरिसपगार)
१८८२ संसारसमावण्णग
१६९,१७४-१७६,२३७,२४०,२४७, हिंडय (जीवत्थिकायनाम) ३१८,७२९,१२३२ हिंसविहिंसा (पाणवहपज्जवणाम)
१३५३ संसारसमावन्नग ११६६ हिंसा (आसवदार)
१३५२ संसुद्ध
हिंसादंड
२५९५ संसुद्धनाणदंसणधर १०९१ | | हिंसादंडवत्तिय (किरियाठाण)
१२८९-१२९१ संसेइम १४१५ हीणस्सरया (दुहणामकम्मस्सअणुभावपगार)
१६४७ संसेदग (योनिसंग्रह)
आय (खविसमियओहिनाणपच्चक्ख) ९१४,९१६,९२४ हीर
१९४,१९५ हत्थलहुत्तण (अदिण्णादाणपज्जवणाम)
१३८० |
६६०,६६४,२२१३,२२४६,२२६२,२६०० हत्थिमुह (अंतरदीवय) २१७ | हुंडगसंठाणणाम (कम्म)
१५०५ हत्थिरयणत्त
| हुंडसंठाण
२२०३ हयकण्ण (अंतरदीवय)
हुंडसंठाणणाम (कम्म)
१५०२,१५०६ हयलक्खण (पावसुय)
| हुंडसंठाणनिबत्ती
६०२ हरणविप्पणास (अदिण्णादाणपज्जवणाम) १३८०
१२९ १३३ | हूहूय
१२९ हरि (देविंदनाम)
१९१० | हेउदोस (वाददोस) हरिय
१८५,१९०
हेउवाय (दिट्ठिवायपज्जवनाम) हरिय (इब्भजाइ)
८७७,९९५ हरियकाय
हेमवय (वामनाम) हरियजोणिय
५२९ | हंस (सोउजणपगार)
हुंड
२१७
९०७
हूहूअंग
हग्य
0
२२०
१९० | हम
P-102

Page #698

| ધર્મસ્થાનુયોગ પરિશિષ્ટ |
-
-
-
- - -
-
—
—
—
—
—
—
—
—
દ્રવ્યાનુયોગના પ્રકાશનથી પૂર્વમાં ધર્મકથાનુયોગ (ભાગ-૧-૨) ગણિતાનુયોગ (ભાગ-૧-૨) તેમજ ) ચરણાનુયોગ (ભાગ-૧-૨) આમ કુલ ૬ ભાગ પ્રકાશિત થયા છે. દ્રવ્યાનુયોગના સંપાદનના સમયે ઉક્ત પ્રકરણોથી જોડાયેલ કેટલાક પાઠો પ્રાપ્ત થયા છે. જે કારણવશાતુ તે અનુયોગોમાં સંકલિત થયા નથી. એટલે અહિયાં તે વિષયોથી સંબંધિત અવશેષ પાઠોનું સંકલન કરવામાં આવ્યું છે. ત્યાંના સૂત્રાંક પૃષ્ઠક વગેરેની માહિતી પણ આપી છે જે પાઠક યથાસ્થાને અવશેષ પાઠોને સંયોજિત કરી લેવું.
- સંયોજક
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
---
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
(દરેક પાઠના શરૂઆતમાં સંબંધિત પાઠોના પાના નં. અને સૂત્રોક નંબર લખેલ છે.)
भाग १, खण्ड १, पृ. १५९ ૬, દ્વિત્તાપુર્થી - મૂત્ર ૪ર૬ ()
प. से किं तं उक्कित्तणाणुपुवी? उ. उक्वित्तणाणुपुब्बी - तिविहा पण्णत्ता, तं जहा -
૬. કુવાપુપુની, ૨. પછીવ, રૂ. સTUgqવા 1. ૨. તે ફ્રિ તં પુવાળુપુત્રી? ૩. પુત્રાપુપુત્રી -
૨. મે, ૨. નિg, રૂ. સંમ, ૪. મfમતે,
. સુમતી, ૬. પ૩મgમે, ૭. સુપાસે, ૮. ચંદ્રપૂછે, ૧ સુવિઠ્ઠી, ૨૦.સત, સેમ્બેસે, ૨. વાસુપુને, ૨૩. વિમત્તે, ૨૪. સતે, . ધમે, ૨૬. સંતી, ૧૭. યૂ, ૨૮. અરે, ૨૧.મસ્ત્રી, ર૦. મુનિસુવા, ૨૨. ઇન, ૨૨. રિફળ, ૨૩. પારે, ૨૪, વર્તમાન
से तं पुव्वाणुपुब्बी। ૫. ૨. તે કિં તં પછીણુપુર્વે ? ૩. પૂછપુત્ર - ૨૪. મા૨ રૂ. પાસે –ગાવ
ભાગ ૧, ખંડ ૧, પૃ. ૧૫૯ છે. ઉત્કીર્તનાનુપૂર્વી - સૂત્ર ૪૨(ખ).
પ્ર. ઉત્કીર્તનાનુપૂર્વી શું છે ? ઉ. ઉત્કીર્તનાનુપૂર્વી ત્રણ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે,
જેમકે -
૧. પૂર્વાનુપૂર્વી, ૨. પશ્ચાનુપૂર્વી, ૩. અનાનુપૂર્વી. પ્ર. ૧. પૂર્વાનુપૂર્વી શું છે? ઉ. પૂર્વાનુપૂર્વી આ પ્રમાણે છે -
૧. ઋષભ, ૨. અજિત, ૩. સંભવ, ૪. અભિનંદન, ૫. સુમતિ, ૬. પદ્મપ્રભ, ૭. સુપાર્શ્વ, ૮, ચંદ્રપ્રભ, ૯.સુવિધિ, ૧૦.શીતલ, ૧૧.શ્રેયાંસ, ૧૨.વાસુપૂજ્ય, ૧૩. વિમલ, ૧૪. અનંત, ૧૫. ધર્મ, ૧૬. શાંતિ, ૧૭. કુંથુ, ૧૮. અર, ૧૯. મલ્લી, ૨૦. મુનિસુવ્રત,
૨૧. નમિ, ૨૨. અરિષ્ટનેમિ, ૨૩. પાર્થ, ૨૪. વર્ધમાન. આ પૂર્વાનુપૂર્વી છે. પ્ર. ૨. પશ્ચાનુપૂર્વી શું છે? ઉ. વ્યુત્ક્રમથી અર્થાત્ ૨૪વર્ધમાન, ૨૩ માર્ચ-વાવ
૧. ઋષભ નામનું ઉચ્ચારણ કરવું.
આ પશ્ચાનુપૂર્વી છે. પ્ર. ૩. અનાનુપૂર્વી શું છે ? ઉ. આને જ (ઋષભથી વર્ધમાન સુધી) એકથી લઈ
એક-એકની વૃદ્ધિ કરીને ચોવીસ સંખ્યાની શ્રેણી સ્થાપિત કરી પરસ્પર ગુણાકાર કરવાથી જે રાશિ બને છે. તેમાંથી પ્રથમ અને અંતિમ આ બે ભંગોને ઓછા કરવાથી શેષ ભંગ અનાનુપૂર્વી કહેવાય છે.
"
से तं पच्छाणुपुब्बी। . રૂ. વિં તે કાળુપુત્રી? ૩. HTTryવી -થTU વેવ //કિયામુત્તરિયાઈ
चवीसगच्छगयाए सेढीए अण्णमण्णब्भासो
दुरूवूणो।
P–103

Page #699

सेतं अणाणुपुव्वी । से तं उक्तित्तणाणुपुब्वी ।
सूत्र ४३७ (ख)
भाग १, खण्ड १, पृ. १६४
भाग १, भंड १, पृ. १७४
विमलस्स अरहओ अणुपिट्ठि सिद्धाई पुरिसजुगाई संखा लि. विमलनाथ पछी अनुम्भथी सिद्ध थयेल पुरुष युगोनी
परूवणं -
विमलस्स णं अरहओ चोयालीसं पुरिसजुगाई अणुपिट्ठि सिद्धाई बुद्धाई मुत्ताई अंतगडाई परिणिव्वुयाइं सव्वदुक्खप्पहीणाई ।
- सम. सम. ४४, सु. २
भाग १, खण्ड १, पृ. २५६
कण्ह वासुदेवस्स परिनिब्वुड अट्ठ अग्गमहिसीओ - सूत्र ६३१ (ख)
-
• अणु. सु. २०३
कण्हस्स णं वासुदेवस्स अट्ठ अग्गमहिसीओ अरहओ णं अरमिस्स अंतिए मुंडा भवेत्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइया सिद्धाओ बुद्धाओ मुत्ताओ अंतगडाओ परिणिव्वुडाओ सव्वदुक्खप्पहीणाओ, तं जहा
१. पउमावई य, २. गोरी, ३. गंधारी, ४. लक्खणा, ५. सुसीमा य, ६. जंबवती, ७. सच्चभामा, ८. रूप्पिणी अग्गमहिसीओ। ठाणं. अ. ८, सु. ६२८
सूत्र ४२१ (ख)
-
जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स पुरत्थिमे णं सीयाए महाणईए उत्तरे णं उक्कोसपए अट्ठ अरहंता, अट्ठ चक्कवट्टी, अट्ठ बलदेवा, अट्ठ वासुदेवा उप्पज्जिंसु वा, उप्पज्जंति, उपज्जिस्संति वा
जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स पुरत्थिमेणं सीयाए महाणईए दाहिणे णं उक्कोसपए अट्ठ अरहंता, अट्ठ चक्कवट्टी, अट्ठ बलदेवा, अट्ठ वासुदेवा उपज्जिंसु वा, उप्पज्जंति वा, उपज्जिस्संति वा ।

जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स पच्चत्थिमे णं सीओयाए महाणईए दाहिणे णं उक्कोसपए अट्ठ अरहंता, अट्ठ चक्कवट्टी, अट्ठ बलदेवा, अट्ठ वासुदेवा उप्पज्जिंसु वा, उप्पज्जेति वा, उप्पज्जिस्संति वा । एवं उत्तरेण वि ।
-
भाग १, खण्ड १, पृ. १५८
भाग १, खंड १, पृ. १५८
जंबुद्दीवे मंदर पव्वयस्स पुरत्थिमाइ दिसासु उक्कोसेणं अरहंताईणं नंबुद्वीपना भंहर पर्वतनी पूर्वाहि हिशाखोमा उत्कृष्टतः उप्पत्ति परूवणं - અરિહંત વગેરેની ઉત્પત્તિનું પ્રરૂપણ :
સૂત્ર ૪૨૧ (ખ)
આ અનાનુપૂર્વી છે.
આ ઉત્કીર્તનાનુપૂર્વીનું વર્ણન છે.
ठाणं अ. ८, सु. ६३८
સંખ્યાનું પ્રરૂપણ ઃ
સૂત્ર ૪૩૭ (ખ)
અર્હત્ વિમલનાથ પછી ચુમ્માલીસ પુરુષ યુગ અનુક્રમથી सिद्ध, बुद्ध, मुक्त, अंतत अने परिनिर्वृत्त थया अने સર્વ દુઃખોનો ક્ષય કર્યો.
लाग १, खंड १, पृ. २ કૃષ્ણવાસુદેવની પરિનિવૃત્ત આઠ અગ્રમહિષિઓ : સૂત્ર ૬૩૧ (ખ)
વાસુદેવ કૃષ્ણની આઠ અગ્રમહિષિઓ અર્હત્ અરિષ્ટનેમિ પાસે મુંડિત થઈ આગારથી અનગાર અવસ્થામાં પ્રવર્જિત थर्ध सिद्ध, बुद्ध, मुक्त, अंतङ्कृत, परिनिर्वृत्त अने समस्त दुःभोधी रहित थ, भेभडे -
१. पद्मावती, २. गौरी, उ. गांधारी, ४. लक्ष्मणा 4. सुसीमा, 5. भम्जवती, ७. सत्यभामा, ८. मिशी.
જંબુદ્રીપ દ્વીપના મંદ૨ પર્વતના પૂર્વમાં શીતા મહાનદીના ઉત્તરમાં ઉત્કૃષ્ટ આઠ અર્હત્, આઠ ચક્રવર્તી, આઠ બળદેવ અને આઠ વાસુદેવ ઉત્પન્ન થયા હતા, થાય છે અને થશે.
જંબુદ્રીપ દ્વીપના મંદર પર્વતના પૂર્વમાં શીતા મહાનદીના દક્ષિણમાં ઉત્કૃષ્ટ આઠ અર્હત્, આઠ ચક્રવર્તી, આઠ બળદેવ અને આઠ વાસુદેવ ઉત્પન્ન થયા હતા, થાય છે અને થશે.
જંબુદ્રીપ દ્વીપના મંદર પર્વતના પશ્ચિમમાં શીતોદા મહાનદીના દક્ષિણમાં ઉત્કૃષ્ટ આઠ અર્હત્, આઠ ચક્રવર્તી, આઠ બળદેવ અને આઠ વાસુદેવ ઉત્પન્ન થયા હતા, થાય છે અને થશે.
આ પ્રમાણે ઉત્તર દિશાનું પણ જાણવું જોઈએ.
P-104

Page #700

માT 2, ve 2, પૃ. ૨૮
ભાગ ૧, ખંડ ૧, પૃ. ૧૮૫ अज्ज सुहम्मे सव्वाउ -
આર્ય સુધર્મા સ્વામીની સર્વાયુ : સૂત્ર ૪૭૬ (T)
સૂત્ર ૪૭૫ (ગ) थेरेणं अज्जसुहम्मे एक वाससयं सब्बाउयं पालइत्ता सिद्धे Wવીર આર્ય સુધર્મા સ્વામી સો વર્ષોની સર્વાયુ ભોગવીને बुद्धे मुत्ते अंतगडे परिणिबुडे सव्वदुक्खप्पहीणे ।
સિદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત, અંતકૃત અને પરિનિર્વત્ત થયા અને
- સમ. ૧ ૦ ૦, મુ. ૬ સર્વદુ:ખોથી રહિત થયા. भाग १, खण्ड १, पृ. १८५
ભાગ ૧, ખંડ ૧, પૃ. ૧૮૫ भगवओ महावीरस्स गोयमगणहरे
ભગવાન મહાવીરના ગૌતમ ગણધર : મૂત્ર ૪૭૬ (૨)
સૂત્ર ૪૭૬ (ક). રાયfe --ગાવ-પરિસા પરિયા,
રાજગૃહ નગરમાં (ભગવાન મહાવીરનું પદાર્પણ થયું)
-વાવ- ધર્મોપદેશ સાંભળી પરિષદા પાછી ફરી - गोयमा! दीसमणे भगवं महावीरे भगवं गोयमं आमंतेत्ता શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે "હે ગૌતમ !” આ પ્રમાણે एवं वयासि -
ભગવાન ગૌતમને સંબોધિત કરી આ પ્રમાણે કહ્યું - चिरसंसिट्ठोऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારી સાથે ચિરકાળથી સંશ્લિષ્ટ છે. चिरसंथुओऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારો ચિરકાળથી સસ્તુત છે. चिरपरिचिओऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારો ચિર-પરિચિત છે. चिरझुसिओऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારી સાથે ચિરકાળથી પ્રીતિ કરવાવાળો છે. चिराणुगओऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારો ચિરકાળથી અનુગામી છે. चिराणुवत्तीऽसि मे गोयमा !
હે ગૌતમ ! તું મારી સાથે ચિરકાળથી અનુવૃત્તિ કરવા
વાળો છે. अणंतरं देवलोए, अणंतरं माणुस्सए भवे,
આ વર્તમાન ભવથી પૂર્વદેવલોકમાં અને આની પછી મનુષ્ય किं परं मरणा कायस्स भेदा इतो चुया,
ભવમાં પણ તારો મારી સાથે સ્નેહ સંબંધ હતો અને અધિક
શું કહું અહીંથી મરીને (આ શરીરનો ત્યાગ કરી) અને શ્રુત दो वि तुल्ला एगट्ठा अविसेसमणाणत्ता भविस्सामो।
થઈ આપણે બંને(એક જેવા) અને એકાર્થ (એક લક્ષ્યને સિદ્ધ - વિચા. સ. ૨૪, ૩. ૭, મુ. -૨ કરનારા)ને વિશેષતા અને ભિન્નતાથી રહિત થઈ જશું. મા , પs ૨, પૃ. ૨૬
ભાગ ૧, ખંડ ૨, પૃ. ૨૬ ત્તિ જ માથમિચ્છાસિદ્િવવના રેવન્સ ન રહાણે ગંગદત્ત દેવ દ્વારા માથમિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્નકદેવના આઠ પ્રશ્નોનું समाहाणं
સમાધાન : મૂત્ર ૬ (૨)
સૂત્ર ૧ (ક). तेणं कालेणं तेणं समएणं उल्लुयतीरे नामं होत्था, તે કાળ અને તે સમયમાં ઉત્સુકતીર નામનું નગર હતું. ત્યાં वण्णओ एगजंबुए चेइए वण्णओ।
એક જંબુક નામનું ઉદ્યાન હતું. આ બંનેનું વર્ણન
ઔપપાતિક સૂત્રના અનુસાર જાણવું જોઈએ. तेणं कालेणं तेणं समएणं सामी समोसढे -जाव-परिसा તે કાળ અને તે સમયમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી पज्जुवासइ।
ત્યાં પધાર્યા -વાવ- પરિષદે પર્યુપાસના કરી. तेणं कालेणं तेणं समएणं सक्के देविंदे देवराया वज्जपाणी તે કાળ અને તે સમયે દેવેન્દ્ર દેવરાજ વવાણિ શક્ર -जाव- दिव्वेणं जाणविमाणेणं आगओ-जाव-जेणेव समणे -પાવત- દિવ્યયાન વિમાનથી આવ્યા અને જ્યાં શ્રમણ भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता समणं
ભગવાન મહાવીર બિરાજમાન હતા ત્યાં આવ્યા ત્યાં भगवं महावीरं वंदइनमसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी
આવીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન, નમસ્કાર કર્યા અને વંદન, નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે પૂછયું -
P-105

Page #701

૬. તેવે ાં ભંતે ! મહિલ્દી! -ખાવ- મહેસવવે વાદિર पोग्गले अपरियाइत्ता पभू आगमित्तए ?
૩. સ ! નો ફળકે સમદે ।
૫.
તેવે ાં અંતે ! મહિદ્દી! -ખાવ- મહેશવવું ત્રાહિરણ
पोग्गले परियादित्ता पभू आगमित्तए ?
૩. દંતા, પમ્ ।
प. देवे णं भंते! महिड्ढीए - जाव- महेसक्खे एवं एएणं
अभिलावेणं
૬.
છુ. રગમિત્તવા, ૨. માસિત્તવા, રૂ.વિઞરિત્ત! વા, ૪. ઉમ્મિસાવેત્ત" વા, નિમિસાવેત્તy વા, ૬. આડંટાવેત્ત વા, વસરેત્ત વા, ૬. ટાળું વા सेज्जं वा निसीहियं वा चेइत्तए वा, ७. विउव्वित्तए વા, રિયારેત્ત વા ?
૩. હતા, પમ્ ।
इमा अट्ठ उक्खित्तपसिणवागरणाई पुच्छइ पुच्छित्ता संभंतियवंदणएणं वंदइ, संभंतिय वंदणएणं वंदित्ता तमेव दिव्वं जाणविमाणं दुरूहइ दुरुहित्ता जामेव दिसं पाउब्भूए तामेव दिसं पडिगए ।
"भंते! त्ति" भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी -
अन्नयाणं भंते ! सक्के देविंदे देवराया देवाणुप्पियं वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता सक्कारेइ -जावपज्जुवास, किं णं भंते! अज्ज सक्के देविंदे देवराया देवापि अट्ठ उक्खित्तपसिणवागरणाई पुच्छइ पुच्छित्ता संभंतियवंदणएणं वंदइ वंदित्ता -जावહિ! ?
=
“गोयमा !” समणे भगवं महावीरे भगवं गोयमं एवं वयासी - उ. एवं खलु गोयमा ! तेणं कालेणं तेणं समएणं महासुके कप्पे महासामाणे विमाणे दो देवा महिड्ढीया -जाव- महेसक्खा एगविमाणंसि देवत्ताए उववन्ना, તું નહીં -

પ્ર. ભંતે ! શું મહર્દિક -ચાવ- મહાસૌખ્ય સંપન્ન દેવ બાહ્ય પુદ્દગલોને ગ્રહણ કર્યા વગરજ અહીં આવવામાં સમર્થ છે ?
ઉ.
પ્ર.
ઉ.
પ્ર.
કે શક્ર ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
ભંતે ! શું મહર્દિક –યાવત્- મહાસૌખ્ય સંપન્ન દેવ બાહ્ય પુદ્દગલોને ગ્રહણ કરી અહીં આવવામાં સમર્થ છે ?
હા, શક્ર ! તે સમર્થ છે.
ભંતે ! મહર્ષિક –યાવત્– મહા સૌખ્ય સંપન્ન દેવ આ અભિલાપથી –
૧. ગમન કરવા, ૨. બોલવા, ૩. ઉત્તર દેવા, ૪. આંખ ખોલવા અને બંધ કરવા, ૫. શરીરના અવયવને સંકોચવા અને પસારવા, ૬. સ્થાન, શય્યા, નિષદ્યાને ભોગવવા. ૭. વિક્રિયા (વિકુર્ણા) કરવા અથવા ૮. પરિચારણા (વિષયભોગ) ક૨વામાં સમર્થ છે ? ઉ. હા, શક્ર તે (ગમન કરવા -યાવત્- પિરચારણા ક૨વામાં) સમર્થ છે.
દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક્ર આ(પૂર્વોક્ત)ઉત્થિપ્ત(અવિસ્તૃત સંક્ષિપ્ત) આઠ પ્રશ્નોના ઉત્તર પૂછ્યા અને પૂછીને પછી ભગવાનને ઉત્સુક્તાપૂર્વક વંદન કર્યા, વંદન કરીને તે જ દિવ્યયાન - વિમાન પર ચઢીને જે દિશાથી આવ્યા હતા તે દિશામાં ચાલ્યા ગયા. 'ભંતે !' આ પ્રમાણે સંબોધન કરીને ભગવાન ગૌતમે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન નમસ્કાર કર્યા વંદન, નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે પુછયું. - પ્ર. ભંતે ! અન્ય દિવસોમાં (જ્યારે - ક્યારેક) દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક્ર આવે છે, ત્યારે આપ દેવાનુપ્રિયને વંદન, નમસ્કાર કરે છે. આપનું સત્કાર - સન્માન કરે છે -યાવત્ આપની પર્યુપાસના કરે છે. પરંતુ ભંતે ! આજે તો દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક્ર આપ દેવાનુપ્રિયથી સંક્ષેપમાં આઠ પ્રશ્નોના ઉત્તર પૂછી અને ઉત્સુક્તાપૂર્વક વંદના, નમસ્કાર કરીને “યાવતરત જ ચાલ્યા ગયા ?(આનું શું કારણ છે ?) "ગૌતમ" આપ્રકારથી સંબોધિત કરીનેશ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ભગવાન ગૌતમને આ પ્રમાણે કહ્યું - ઉ. ગૌતમ ! તે કાળ અને તે સમયમાં મહાશુક્ર કલ્પના મહાસામાન્ય નામના વિમાનમાં મહર્દિક -યાવમહાસૌખ્ય સંપન્ન બે દેવ એક જવિમાનમાં દેવરૂપથી ઉત્પન્ન થયા, જેમકે -
P−106

Page #702

१. मायिमिच्छादिट्ठिउववन्नए य,
२. अमायिसम्मद्दिट्ठिउववन्नए य । तसे मायिमिच्छादिट्टिउववन्नए देवे तं अमायिसम्मद्दिविवन्नगं देवं एवं वयासी
"परिणममाणा पोग्गला नो परिणया, अपरिणया, परिणमंतीति पोग्गला नो परिणया, अपरिणया ।"
-
तसे अमायसम्मद्दिट्टिउववन्नए देवे तं मायिमिच्छद्दिट्टिउववन्नगं देवं एवं वयासि “परिणममाणा पोग्गला परिणया, नो अपरिणया, परिणमंतीति पोग्गला परिणया, नो अपरिणया ।"
तं मायिमिच्छद्दिट्ठिउववन्नगं देवं पडिहणइ,
एवं पडिणित्ता ओहिं पउंजइ, ओहिं पउंजित्ता ममं ओहिणा आभोएइ, ममं ओहिणा आभोइत्ता अयमेयारूवे - जाव- समुप्पज्जित्था -
-
' एवं ' खलु समणं भगवं महावीरे जंबुद्दीवे दीवे जेणेव भारहे वासे उल्लुयतीरस्स नगरस्स बहिया एगजंबुए चेइए अहापडिरूवं - जाव- विहरइ, ते सेयं खलु मे समणं भगवं महावीरं वंदित्ता -जावपज्जुवासित्ता इमं एयारूवं वागरणं पुच्छित्तए 'ति कट्टु एवं संपेहेइ एवं संपेहित्ता चउहिं वि सामाणियसाहस्सीहिं, सपरिवारो जहा सूरियाभस्स -जावनिग्घोसनाइतरवेणं जेणेव जंबुद्दीवे दीवे जेणेव भारहे वासे जेणेव उल्लुयतीरे नगरे जेणेव एगजंबुए चेइए जेणेव ममं अंतियं तेणेव पहारेत्थ गमणए । तणं से सक्के देविंदे देवराया तस्स देवस्स तं दिव्वं देविड्ढि, दिव्वं देवजुई, दिव्वं देवाणुभावं, दिव्वं तेयलेस्सं अहमाणे ममं अट्ठउक्खित्तपसिणवागरणाई पुच्छइ पुच्छित्ता संभंतिय - जाव- पडिगए ।
जावं च णं समणे भगवं महावीरे भगवओ गोयमस्स एयमट्ठे परिकहेइ तावं च णं से देवे हव्वमागए ।

तए णं से देवे समणं भगवं महावीरे तिक्खुत्तो वंदइ नमंसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी -
૧. માયી મિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્નકર
૨. અમાયી સમ્યગ્દષ્ટિ ઉત્પન્નકર
એક દિવસ તે માયી મિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવે અમાયી
સમ્યગ્દષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવને આ પ્રમાણે કહ્યું
"જેનું પરિણમન થઈ રહ્યું છે તે પુદ્દગલ પરિણત ન કહેવાય પણ અપરિણત કહેવાય છે. કારણ કે તે પુદ્દગલ હમણાં પરિણત થઈ રહ્યા છે. માટે તે પરિણત નથી, અપરિણત છે.”
આના જવાબમાં અમાયી સમ્યગ્દષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવે માયીમિથ્યાદૅષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવને કહ્યું કે "પરિણમન થઈ રહેલા તે પુદ્દગલ પરિણત કહેવાય છે, અપરિણત નહીં. કારણ કે તે પરિણત થઈ રહ્યા છે એટલા માટે તે પુદ્દગલ પરિણત છે, અપરિણત નથી.”
આ પ્રમાણે કહી માયી મિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવને પરાજિત કર્યા.
આ પ્રમાણે પરાજિત કર્યા પછી(અમાયી સમ્યગ્દષ્ટિ દેવે)અવધિજ્ઞાનનો ઉપયોગલગાવી અવધિજ્ઞાનથી મને જોયો, અવધિજ્ઞાનથી મને જોઈ તેને એવો -યાવત્- વિચાર ઉત્પન્ન થયો કે - જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં ઉલ્લુકતીર નામના નગરની બહાર એક જંબૂક નામના ઉદ્યાનમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી યથાયોગ્ય અવગ્રહ લઈ -યાવવિચરે છે. માટે મારે (ત્યાં જઈ) શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન નમસ્કાર –યાવત- પર્યુપાસના કરી અને ઉપર્યુક્ત પ્રશ્ન પૂછવો શ્રેયસ્કર છે ? એવો વિચાર કરીને ચાર હજાર સામાનિક દેવોના પરિવારની સાથે સૂર્યાભ દેવના સમાન-યાવત-વાદ્યાદિની ધ્વનિયોની સાથે જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં ઉલૂકતીર નગરના જંબૂક ઉદ્યાનમાં મારી પાસે આવવા તેને પ્રસ્થાન કર્યું. ત્યારે તે દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક્ર તે દેવની દિવ્ય દેવર્દ્રિ, દિવ્ય દેવદ્યુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ અને દિવ્ય તેજ પ્રભાને સહન ન કરતા મારી પાસે આવ્યા અને મને સંક્ષેપમાં આઠ પ્રશ્ન પૂછ્યા અને પૂછીને તરત જ (શીઘ્ર)વંદના, નમસ્કાર કરી “યાવ- ચાલ્યા ગયા.
જ્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ગૌતમને(ઉપર્યુક્ત) વાત કરી રહ્યા હતા ત્યારે જ તે દેવ (અમાયી સમ્યગ્દષ્ટિ ઉત્પન્નક) આવી ગયા.
ત્યારે તે દેવે આવતા જ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને ત્રણવાર પ્રદક્ષિણા કરી પછી વંદન, નમસ્કાર કર્યા અને વંદન, નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે પૂછયું -
P−107

Page #703

प. एवं खलु भंते ! महासुक्के कप्पे महासामाणे विमाणे
एगे मायिमिच्छद्दिटिउववन्नए देवे ममं एवं वयासी
“परिणममाणा पोग्गला नो परिणया अपरिणया, परिणमंतीति पोग्गला नो परिणया अपरिणया।"
तए णं अहे तं मायिमिच्छद्दिट्रिउववन्नगं देवं एवं वयासी - “परिणममाणा पोग्गला परिणया नो अपरिणया, परिणमंतीति पोग्गला परिणया, णो अपरिणया, તે વ ચ્ચે અંતે ! વં ?”
૩. “વત્તા !” સમને ભવં મહાવીરે દ્વત્ત સેવં પુર્વ
वयासीअहंपि णं गंगदत्ता ! एवमाइक्खामि -जावपरूवेमि-परिणममाणा पोग्गला -जाव- नो अपरिणया, सच्चमेसे अटे।
तएणं से गंगदत्ते देवेसमणस्स भगवओ महावीरस्स अंतियं एयमढे सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ठ समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता नच्चासन्ने –ગાવ-૫નુવાસ છે
પ્ર. ભંતે ! મહાશુક્ર કલ્પમાં મહાસામાન્ય વિમાનમાં
ઉત્પન્ન થયેલા એક માયી મિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્નક દેવે મને આ પ્રમાણે પૂછયું -
પરિણમન થઈ રહેલા પુદ્ગલ હમણાં પરિણત ન કહેવાય પણ અપરિણત કહેવામાં આવે છે. કારણ કે તે પુદ્ગલ હમણાં જ પરિણત થઈ રહ્યા છે માટે તે પરિણત નહીં અપરિણત જ કહેવામાં આવે છે.” ત્યારે મેં (તેના ઉત્તરમાં) તે માયી મિથ્યાદષ્ટિ દેવને આ પ્રમાણે કહ્યું – “પરિણમન થઈ રહેલા પુદ્ગલ પરિણત કહેવાય છે, અપરિણત નહીં, કારણ કે તે પુદ્ગલ પરિણત થઈ રહ્યા છે, એટલા માટે પરિણત કહેવાય છે, અપરિણત
નહી. અંતે ! આ પ્રમાણે મારું કથન કેવું છે ?” ઉ. "હે ગંગદત્ત !” આ પ્રમાણે સંબોધન કરી શ્રમણ
ભગવાન મહાવીરે ગંગદત્ત દેવને આ પ્રમાણે કહ્યું - ગંગદત્ત ! હું પણ આ પ્રમાણે કહું છું -યાવતુપ્રરૂપણા કરું છું કે "પરિણમન થઈ રહેલા પુદ્ગલ -વાવત-અપરિણત નથી. (પરંતુ પરિણત છે). આ અર્થ (સિદ્ધાંત) સત્ય છે.” ત્યારબાદ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરથી આ ઉત્તર સાંભળી અને અવધારણા કરીને ગંગદત્ત દેવ હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થયા અને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન, નમસ્કાર કર્યા. વંદન, નમસ્કાર કરીને તે ભગવાનથી નતો અતિદૂર અને નતો અતિનિકટબેસી -ચાવતુ- ભગવાનની પર્કપાસના કરવા લાગ્યા. ત્યારબાદ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ગંગદત્ત દેવને અને મહતી પરિષદને ધર્મકથા કહી ચાવતજેને સાંભળી જીવ આરાધક બન્યા. તે સમયે ગંગદત્ત દેવે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પાસેથી ધર્મદેશના સાંભળી અને અવધારણા કરી હૃષ્ટ-તુષ્ટ થયા અને ફરી ઊભા થઈ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન, નમસ્કાર કર્યા અને વંદન, નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે કહ્યું - "ભંતે! હુંગંગદત્ત દેવ ભવસિદ્ધિક છું કે અભવસિદ્ધિક છું ?” રાષ્પશ્રીય સૂત્રમાં કથિત સૂર્યાભદેવના સમાન ઉત્તર જાણવા જોઈએ. ગંગદત્ત દેવે પણ આ જ પ્રમાણે બત્રીસ પ્રકારની નાટ્યવિધિ પ્રદર્શિત કરી અને પછી જે દિશાથી આવ્યા હતા તે જ દિશામાં ચાલ્યા ગયા.
तएणं समणे भगवं महावीरे गंगदत्तस्स देवस्स तीसे य महइमहालियाए परिसाए धम्मपरिकहेइ-जावआराहए भवइ। तए णं से गंगदत्ते देवे समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतियं धम्म सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ठ उढेइ उठ्ठित्ता समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी -
अहण्णं भंते ! गंगदत्ते देवे किं भवसिद्धिए अभवसिद्धिए ? एवं जहा सूरियाभो -जाव- बत्तीसइविहं नट्टविहिं उवदसेइ उवदंसेत्ता-जाव- तामेव दिसं पडिगए।
P-108

Page #704

'भंते !' त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं - जाव एवं वयासी
-
૧. વત્તસ્સ નું ‘ભંતે' ! વેવસ સા વિજ્ઞા વિદ્ધી, વિના તેવનુઠ્ઠું “નાવ- અણુવિદા ?
૩. ગોયમા! સરીર ગયા, સરીરં અણુવિઠ્ઠા ફૂડTITરસાજાવિદ્યુતો -ખાવ- સરીર અણુવિદા ।
- વિયા. સ. o૬, ૩. ૬, મુ. -ખ્
भाग १, खण्ड २, पृ. १३४ महावीरतित्थे केसी - गोयम संवाओ - સૂત્ર ૨૮૪ (૧)
जिणेपासे त्ति नामेण अरहा लोगपूइओ । संबुद्धप्पा या सव्वन्नू धम्मतित्थयरे जिणे ॥ १ ॥ तस्स लोगपईवस्स आसि सीसे महायसे । જેસી વુમાર-સમળે વિષ્ના ચરણ-પારનેરા ओहिनाण-सुए बुद्धे सीलसंघ समाउले । गामाणुगामं रीयन्ते सावत्थिं नगरिमागए ॥३॥
तिन्दुयं नाम उज्जाणं तम्मी नगरमण्डले । फासुए सिज्जसंथारे तत्थ वासमुवागए ॥४॥
अह तेणेव कालेणं धम्मतित्थयरे जिणे । भगवं वद्धमाणो त्ति सव्वलोगम्मि विस्सुए ॥५॥
तस्स लोगपईवस्स आसि सीसे महायसे । भगवं गोयमे नामं विज्जा - चरणपारगे ॥६॥
बारसंगविऊ बुद्धे सीस- संघ-समाउले । गामागामं रीयन्ते से वि सावत्थिमागए ॥७॥
aagi नाम उज्जाणं तम्मी नयरमण्डले ।
फासुए सिज्जसंथारे तत्थ वासमुवागए ॥ ८ ॥
केसी
'कुमार समणे गोयमे य महायसे । ओवि तत्थ विहरिंसु अल्लीणा सुसमाहिया ॥ ९ ॥

"ભંતે !” આ પ્રમાણે સંબોધન કરી ભગવાન ગૌતમે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને -યાવત- આ પ્રમાણે પૂછયું -
પ્ર. ભંતે !” ગંગદત્ત દેવની તે દિવ્ય દેવર્દ્રિ, દિવ્ય દેવધુતિ -યાવત્-(દિવ્યદેવલેશ્યા) કયાં ગઈ, કાં પ્રવિષ્ટ થઈ ગઈ ?
ઉ. ગૌતમ ! તે દિવ્ય દેવર્દ્રિ તે ગંગદત્ત દેવના શરીર ગઈ અને શ૨ી૨માં જ અનુપ્રવિષ્ટ થઈ ગઈ. અહિયાં ફૂટાકાર શાળાનું દૃષ્ટાંત તે શરીરમાં અનુપ્રવિષ્ટ થઈ ગઈ પર્યંત સમજવું જોઈએ.
ભાગ ૧, ખંડ ૨, પૃ. ૧૩૪ મહાવીર તીર્થમાં કેશી-ગૌતમ સંવાદ : સૂત્ર ૨૮૪(૩)
ભ.પાર્શ્વનાથનામનાજિનહતા. જે અશ્ર્લોક પૂજિતસંબુદ્ધાત્મા સર્વજ્ઞ ધર્મતીર્થના પ્રવર્તક અને રાગદ્વેષ વિજેતા હતા. તેલોકપ્રદીપ ભગવાન પાર્શ્વનાથના જ્ઞાન અને ચારિત્રમાં પારગામી અને મહાયશસ્વી શિષ્ય કેશીકુમાર શ્રમણ હતા. તે અવધિજ્ઞાન અને શ્રુતસંપદા (શ્રુતજ્ઞાન)થી પ્રબુદ્ધ હતા. તે પોતાના શિષ્ય (સંઘથી સમાયુક્ત થઈ)સમુદાય સહિત ગ્રામાનુગ્રામ વિચરણ કરતા શ્રાવસ્તી નગરીમાં આવ્યા. તે નગરના નિકટ હિંદુક નામના ઉદ્યાનમાં જ્યાં પ્રાસુક (જીવરહિત) અને એષણીય શૈય્યા (આવાસ-સ્થાન) અને સંસ્તારક(પીઠ, ફલક, પાટ, પાટલા આદિ આસન) સુલભ હતા ત્યાં રહ્યા.
તે જ સમયે ધર્મતીર્થના પ્રવર્તક જિન ભગવાન વર્ધમાન (મહાવી૨) વિચરણ કરતા હતા. જે સમગ્ર લોકમાં
પ્રખ્યાત હતા.
તે લોક પ્રદીપ વર્ધમાન સ્વામીને વિદ્યા અને ચારિત્રના પારગામી મહાયશસ્વી ભગવાન ગૌતમ (ઈન્દ્રભૂતિ)નામક શિષ્ય હતા.
તે બાર અંગોના જ્ઞાતા હતા. તે (ગૌતમ સ્વામી) શિષ્ય સમુદાય(વર્ગ)સહિત ગ્રામાનુગ્રામવિહાર કરતા શ્રાવસ્તી નગરીમાં આવ્યા.
(તેમણે પણ) તે નગરના કિનારે (બાહ્ય પ્રદેશ)માં કોષ્ઠક નામના ઉદ્યાનમાં જ્યાં પ્રાસુક શૈય્યા અને સંસ્તા૨ક સુલભ હતા ત્યાં નિવાસ કર્યો.
કેશીકુમાર શ્રમણ અને મહાયશસ્વી ગૌતમ બંને ત્યાં (શ્રાવસ્તીમાં) વિચરતા હતા. જે આત્મલીન અને સુસમાહિત (સમ્યક્ સમાધિથી યુક્ત) હતા.
૧. ગંગદત્તના પૂર્વભવ પ્રવ્રજ્યા વગેરેનું વર્ણન ધર્મકથાનુયોગ ભાગ-૧, ખંડ-૨, પા.નં. ૨૯-૩૦ પર જુઓ.
P–109

:

Page #705

उभओ सीससंघाणं संजयाणं तवस्सिणं । तत्थ चिन्ता समुष्पन्ना गुणवन्ताण ताइणं ॥१०॥
केरिसो वा इमो धम्मो? इमो धम्मो व केरिसो ? आयारधम्मपणिही इमा वा सा व केरिसी ? ॥११॥
चाउज्जामो य जो धम्मो जो इमो पंचसिक्खिओ। देसिओ वद्धमाणेण पासेण य महामुणी ॥१२॥
अचेलगो य जो धम्मो जो इमो सन्तरूत्तरो।
-gવના વિસેને જિં તુ વાર ? II રૂા.
U
अह ते तत्थ सीसाणं विन्नाय पवितक्कियं । समागमे कयमई उभओ केसि-गोयमा ॥१४॥ गोयमे पडिरूवन्नू सीससंघ समाउले। जेटुं कुलमवेक्खन्तो तिन्दुयं वणमागओ ॥१५॥
केसी कुमार समणे गोयमं दिस्समागयं पडिरूवं पडिवत्तिं सम्मं संपडिवज्जई ॥१६॥ पलालं फासुयं तत्थ पंचमं कुसतणाणि य । गोयमस्स निसेज्जाए खिप्पं संपणामए ॥१७॥ केसी कुमार समणे गोयमे य महायसे । उभओ निसण्णा सोहन्ति चन्द सूर समप्पभा ॥१८॥ समागया बहू तत्थ पासण्डा कोउगा मिगा। गिहत्थाणं अणेगाओ, साहस्सीओ समागया ॥१९॥
સંયમી, તપસ્વી, ગુણવાનું અને પકાયના સંરક્ષક તે બંને (કેશીકુમાર શ્રમણ તથા ગૌતમ)ના શિષ્ય સમુદાયમાં આ ચિંતન ઉત્પન્ન થયું. અમારો આ (મહાવ્રતરૂપ) ધર્મ કેવો છે ? અને તેનો આ (મહાવ્રતરૂપ) ધર્મ કેવો છે ? અમારા આચાર ધર્મની પ્રણિધિ (વ્યવસ્થા) કેવી છે ? અને તેમની કેવી છે ? આ ચાતુર્યામ ધર્મ (ચાર મહાવ્રત) છે. જે મહામુનિ પાર્થ દ્વારા પ્રતિપાદિત છે અને આ પંચશિક્ષાત્મક(પાંચ મહાવ્રત) ધર્મ છે. જેનું પ્રતિપાદન મહામુનિ વર્ધમાને કર્યું છે. (વર્ધમાન મહાવીર દ્વારા પ્રતિપાદિત) આ અચેલક ધર્મ છે અને ભગવાન પાર્શ્વનાથ દ્વારા પ્રરૂપિત) સાત્તરોત્તર (રંગીન અને બહુમૂલ્ય વસ્ત્રવાળો) ધર્મ છે. એક જ કાર્ય માટે અમે પ્રવૃત્ત છીએ ત્યારે ભેદનું શું કારણ છે ? તે બંને કેશી અને ગૌતમે પોતાના શિષ્યોના વિતર્કોને જાણી પરસ્પર ત્યાં જ (શ્રાવસ્તીમાં જ) મળવાનો વિચાર કર્યો. યથોચિત વિનયમર્યાદાના જ્ઞાતા ગૌતમે કેશી શ્રમણના કુલને જ્યેષ્ઠજાણી પોતાના શિષ્ય સમુદાય સહિતસિંદુકવન (ઉદ્યાન)માં આવ્યા. ગૌતમને આવતા જોઈ કેશીકુમાર શ્રમણે સમ્યફ પ્રકારથી તેના અનુરૂપ આદર સત્કાર કર્યો. ગતમને બેસવા માટે તરત જ પ્રાસુક પયાલ (પરાલઘાસ) તથા પાંચમો કુશ તૃણ સમર્પિત કર્યો. કુમાર શ્રમણકેશી અને મહાયશસ્વી ગૌતમ બંને (ત્યાં) બેઠેલા ચંદ્ર અને સૂર્યના સમાન સુશોભિત થઈ રહ્યા હતા. ત્યાં કુતુહલની દૃષ્ટિથી (જોવા માટે) અનેક અબોધજન અન્ય ધર્મ સંપ્રદાયોના પાખંડ પરિવ્રાજક આવ્યા અને સહસ્ત્ર ગૃહસ્થ પણ આવ્યા. દેવ, દાનવ, ગંધર્વ, યક્ષ, રાક્ષસ, કિન્નર અને અદશ્ય ભૂતોનો ત્યાં અદૂભૂત સમાગમ થયો. કેશીએ ગૌતમને કહ્યું - "હે મહાભાગ! હું તમને (કંઈક) પૂછવા ઈચ્છું છું.” કેશીના આમ કહેવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું -
ભંતે !” જે પણ ઈચ્છા હોય તે પૂછો, અનુજ્ઞા પામી કેશીએ ગૌતમને આ પ્રમાણે કહ્યું - આજે આ ચાતુર્યામ ધર્મ છે, જેનું પ્રતિપાદન મહામુનિ પાર્શ્વનાથે કર્યું છે અને આ જે પંચ શિક્ષાત્મક ધર્મ છે જેનું પ્રતિપાદન મહામુનિ વર્ધમાને કર્યું છે. "હે મેધાવિન્!બંને એજ્યારે એકજ ઉદ્દેશ્યને લઈ પ્રવૃત્ત થયા છે ત્યારે આ વિભેદ(અંતરનું શું કારણ છે?આ બે પ્રકારના ધર્મોને જોઈ તમને વિપ્રત્યય (સંદેહ) કેમ નથી થતો ?”
તેવ-તાવ-ન્યવા-નવર-વસ-વિનરા | अदिस्साणं च भूयाणं आसि तत्थ समागमो ॥२०॥ पुच्छामि ते महाभाग ! केसी गोयममब्बवी । तओ केसिं बुवंतं तु गोयमो इणमब्बवी ॥२१॥
पुच्छ भन्ते ! जहिच्छं ते. केसिं गोयममब्बवी। तओ केसी अणुन्नाए गोयमं इणमब्बवी ॥२२॥ વાઉMામ ય નો ધમ્મો, નો મો સિવિવો. देसिओ वद्धमाणेण पासेण य महामुणी ॥२३॥
૧,
एगकज्जपवन्नाणं विसेसे किं नु कारणं ? धम्मे दुविहे मेहावि ! कहं विप्पच्चओ न ते ॥२४॥
P-1100

Page #706

तओ केसिं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी । पन्ना समिक्खए धम्म, तत्तं तत्तविणिच्छयं ॥२५॥
पुरिमा उज्जुजडा उ वंकजडा य पच्छिमा। मज्झिमा उज्जुपन्ना य तेण धम्मे दुहा कए ॥२६॥
पुरिमाणं दुब्बिसोज्झो उ, चरिमाणं दुरणुपालओ। कप्पो मज्झिमगाणं तु, सुविसोज्झो सुपालओ ॥२७॥
साह गोयम ! पन्ना ते छिन्नो मे संसओ इमो। अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ॥२८॥
अचेलगो य जो धम्मो जो इमो सन्तरूत्तरो। देसिओ वद्धमाणेण पासेण य महाजसा ॥२९॥
एगकज्जपवन्नाणं विसेसे किं नु कारणं ? लिंगे दुविहे मेहावि ! कहं विप्पच्चओ न ते?॥३०॥
કેશીના આ પ્રમાણે કહેવાથી ગૌતમે કહ્યું - "તત્ત્વો (જીવાદિતત્વો)નું જેમાં વિશેષ પ્રતિપાદન થાય છે. એવા ધર્મ તત્ત્વની સમીક્ષા પ્રજ્ઞા દ્વારા થાય છે.” પ્રથમ તીર્થકરના સાધુ ઋજુ (સરળ) અને જડ (મંદમતિ) હોય છે. અંતિમ તીર્થંકરના સાધુ વક્ર અને જડ હોય છે (જ્યારે) વચ્ચેના ૨૨ તીર્થકરોના સાધુ ઋજુ અને પ્રાજ્ઞ હોય છે એટલા માટે ધર્મના બે પ્રકાર કહેવામાં આવ્યા છે. "પ્રથમ તીર્થંકરના સાધુઓનો આચાર દુવિશોધ્યા (અત્યંત કઠિનતાથી નિર્મળ કરી શકાયો હતો. અંતિમ તીર્થંકરના સાધુઓનું આચાર પાલન કરવો કઠિન છે. પરંતુ વચ્ચેના ૨૨ તીર્થકરોના સાધકોના આચારનું પાલન સુકર (સરળ) છે. (કુમાર શ્રમણ કેશી-) હે ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે. આપે મારી શંકા દૂર કરી. પરંતુ ગૌતમ ! મને હજી એક શંકા છે તે વિષયમાં પણ સમાધાન કરો.
આ જે અચેલક ધર્મ છે તે વર્ધમાને બતાવ્યો છે અને જે સાન્તરોત્તર (જે વર્ણાદિથી વિશિષ્ટ અને બહુમૂલ્યવસ્ત્રવાળો) ધર્મ છે તે મહાયશસ્વી પાર્શ્વનાથે બતાવ્યો છે.” "હે મેધાવિન! એક જ ઉદ્દેશ્યથી પ્રવૃત્ત આ બંને (ધર્મો)માં ભેદનું કારણ શું છે? બે પ્રકારના વેષ (લિંગ)ને જોઈ તમને સંશય કેમ નથી થતો ?” (ગૌતમ ગણધર-) કેશીના આ પ્રમાણે કહેવાથી ગૌતમે કહ્યું- "(સર્વજ્ઞોએ) વિજ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન)થી યથોચિતરૂપે જોઈને ધર્મના સાધનો (વેશ, ચિન્હ આદિ ઉપકરણો)ને જાણીને જ તેમને અનુમતી આપી છે.” અનેક પ્રકારના ઉપકરણોનું વિધાન લોકોની પ્રતીતિ માટે, સંયમયાત્રાના નિર્વાહ માટે અને બહું સાધુ છું” એ પ્રમાણેનો બોધ રહે તે માટે જ લોકમાં લિંગ (વેશ)નું પ્રયોજન છે. નિશ્ચયદષ્ટિથી તો સમ્યગુજ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર જ મોક્ષના વાસ્તવિક સાધન છે. આ પ્રમાણેનો એક સરખો સિદ્ધાંત બંને તીર્થકરોનો છે. (કશીકુમાર શ્રમણ-) "હે ગૌતમ તમારી પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે, કારણ કે આપ મારી આ શંકા દૂર કરી. મારી એક બીજી
શંકા પણ છે. હે ગૌતમ! તે સંબંધમાં પણ મને બતાવો.” ૩, “ગૌતમ ! અનેક સહસ્ત્ર શત્રુઓની વચમાં તમે ઉભા
છો. તે તમને જીતવા માટે (તમારી તરફ) દૌડે છે. છતાં તમે તે શત્રુઓને કેવી રીતે જીતી લીધા ?” (ગણધર ગૌતમ-) એકને જીતવાથી પાંચ જીતી લીધા અને પાંચને જીતવાથી દશ જીતી લીધા. દશેને જીતી મેં બધા શત્રુઓને જીતી લીધા.”
केसिमेवं बुवाणं तु, गोयमो इणमब्बवी। विन्नाणेण समागम्म, धम्मसाहणमिच्छियं ॥३१॥
पच्चयत्थं च लोगस्स नाणा विहविगप्पणं । 'जत्तत्थं गहणत्थं च, लोगे लिंगप्पओयणं ॥३२॥
अह भवे पइन्ना उ मोक्खसब्भूयसाहणे। नाणं च दंसणं चेव, चरित्तं चेव निच्छए ॥३३॥
साहु गोयम ! पन्ना ते छिन्नो मे संसओ इमो। अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ! ॥३४॥
अणेगाणं सहस्साणं मज्झे चिट्ठसि गोयमा ! ते य ते अहिगच्छन्ति, कहं ते निज्जिया तुमे ? ॥३५॥
एगे जिए जिया पंच, पंच जिए जिया दस । दसहा उ जिणित्ताणं, सव्वसत्तु जिणामहं ॥३६॥
P–111

Page #707

सत्तू य इइ के वुत्ते ? केसी गोयममब्बवी। तओ केसिं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥३७॥
एगप्पा अजिए सत्तू, कसाया इन्दियाणि य । ते जिणित्तु जहानायं, विहरामि अहं मुणी ! ॥३८॥
साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो। अन्नो वि संसओ मझं, तं मे कहसु गोयमा ॥३९॥
दीसन्ति बहवे लोए, पासबद्धा सरीरिणो। मुक्कपासो लहुब्भूओ, कहं तं विहरसी मुणी ॥४०॥
ते पासे सब्वसो छित्ता, निहन्तुण उवायओ। मुक्कपासो लहुब्भूओ, विहरामि अहं मुणी ॥४१॥
पासा य इह के वुत्ता ? केसी गोयममब्बवी। केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥४२॥
(કેશીકુમાર શ્રમણ-) "ગૌતમ (૧-૫-૧૦) શત્રુ કોને કહેવામાં આવે છે ?” આ પ્રમાણે કેશીએ ગૌતમને પૂછયું. ત્યારે ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું - (ગણધર ગૌતમ-) "હે મુનિવર ! એક ન જીતેલી આત્મા શત્રુ છે. કષાય (ચાર) અને ઈન્દ્રિયો (પાંચ)ન જીતવાથી શત્રુ છે. તેમને જીતી મેં (શાસ્ત્રોક્ત) નીતિના અનુસાર અપ્રતિબદ્ધ થઈ વિહાર કરું છું.” (કેશીકમાર શ્રમણ-) "હે ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞાસમીચીન છે. (કારણ કે, આપે મારી આ શંકા દૂર કરી(પરંતુ)મારી એક શંકા હજી છે. હેગૌતમ!વિષયમાં પણ મને બતાવો.” “આ લોકમાં ઘણા શરીરધારી જીવ પાશો (બંધનોથી બદ્ધ દેખાઈ રહ્યા છે. હે મુને ! આપ બંધનથી મુક્ત અને લઘુભૂત (હલ્કા) થઈ કેવી રીતે વિચરણ કરો છો ?” (ગણધર ગૌતમ-) હે મુને ! મેં તે પાશો (બંધનો)ને બધી રીતે દૂર કરી ઉપાયો દ્વારા વિનષ્ટ કરી બંધનમુક્ત અને લઘુભૂત થઈ વિચરણ કરું છું.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) હે ગૌતમ! પાશ (બંધન) કોને કહેવામાં આવે છે ?” (આ પ્રમાણે) કેશીએ ગૌતમને પૂછયું. તેમના પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું - (ગણધર ગૌતમ-)તીવ્ર રાગ-દ્વેષ અને સ્નેહ ભયંકર પાશ (બંધન) છે. તેને શાસ્ત્રોક્ત) ધર્મનીતિના અનુસાર દૂર કરી હું ક્રમાનુસાર વિચરણ કરું છું.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા સુંદર છે. આપે મારી શંકા દૂર કરી, પરંતુ હે ગૌતમ ! મારી એક બીજી શંકા હજી પણ છે તે વિષયમાં પણ મને કહો.” હે ગૌતમ ! હૃદયના અંદર ઉત્પન્ન એક લતા ફેલાઈ રહી છે. જે ભક્ષણ કરવાથી વિષ તુલ્ય ફળ આપે છે. આપે આ (વિષવેલ)ને કેવી રીતે ઉખાડી ? (ગણધર ગૌતમ-) "તે લતાને સર્વથા કાપી અને જડથી ઉખાડી હું નીતિના અનુસાર વિચરણ કરું છું. માટે હું તેના વિષફળ ખાવાથી મુક્ત છું.” કેશીએ ગૌતમને પૂછયું – “લતા આપ કોને કહો છો ?” કેશીના આ પ્રમાણે પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું - (ગણધર ગૌતમ-) "ભવતૃષ્ણા (સાંસારિક તૃષ્ણા લાલસા) ને જ ભયંકર લતા કહેવામાં આવી છે. તેમાં જ ભયંકર વિપાકવાળા ફળ લાગે છે. હે મહામુને ! મેં મુળથી તેને ઉખાડીને (શાસ્ત્રોક્ત) નીતિના અનુસાર વિચરણ કરું છું.”
रागद्दोसादओ तिव्वा, नेहपासा भयंकरा। ते छिन्दित्तु जहानायं, विहरामि जहक्कम ॥४३॥
साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो। अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ॥४४॥
अन्तोहियय-संभूया, लया चिट्रइ गोयमा । फलेइ विसभक्खीणि, सा उ उद्धरिया कहं ॥४५॥
तं लयं सवओ छित्ता, उद्धरित्ता समूलियं । विहरामि जहानायं, मुक्को मि विसभक्खणं ॥४६॥
लया य इह का वुत्ता? केसी गोयममब्बवी। केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥४७॥ भवतण्हा लया वुत्ता, भीमा भीमफलोदया। तमुद्धरित्तु जहानायं, विहरामि महामणी ॥४८॥

P-112

Page #708

૬.
૭.
..
साहु गोयम ! पन्ना ते छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ॥४९॥
संपज्जलिया घोरा, अग्गी चिट्ठइ गोयमा । जे डहन्ति सरीरत्था, कहं विज्झाविया तुमे ॥ ५० ॥
महामेहप्पसूयाओ, गिज्झ वारि जलुत्तमं । सिंचामि सययं देहं, सित्ता नो व डहन्ति मे ॥५१॥
अग्गी य इह के बुत्ता ? केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥५२॥ સાયા અાિળો વૃત્તા, મુય-સીજી-તવો નતું । सुयधाराभिहया सन्ता, भिन्ना हु न हन्ति मे ॥ ५३ ॥
साहु
ગોયમ ! પન્ના તે, છિન્તો મે સંતો મો । अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे 'कहसु મોયમાં પ્૪
अयं साहसिओ भीमो, दुट्ठस्सो परिधावई । નંતિ ગોયમ ! ઞઢો, હં તે ન દીપ્તિ ? પ્॥
पधावन्तं निगिण्हामि, सुयरस्सीसमाहियं । न मे गच्छइ उम्मग्गं, मग्गं च पडिवज्जई ॥५६॥
अस्से यइइ के कुत्ते ? केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥५७॥
मणो साहसिओ भीमो, दुट्ठस्सो परिधावई । तं सम्म निगिहामि धम्मसिक्खाए कन्थगं ॥ ५८ ॥
સાદુ ગોયમ ! પન્ના તે, છિન્નો મે સંતો મો अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ॥ ५९ ॥
कुप्पहा बहवो लोए, जेहिं नासन्ति जंतवो । અદ્ધાને દ વટ્ટો, તં ન નસ્પતિ ગોયમા ! II૬ ॥
जे य मग्गेण गच्छन्ति, जे य उम्मग्गपट्ठिया । ते सब्वे विइया मज्झं, तो न नस्सामहं मुणी ॥ ६१॥

ૐ.
૭.
..
(કેશીકુમાર શ્રમણ-) "હે ગૌતમ ! આપની બુદ્ધિ શ્રેષ્ઠ છે. આપે મારી શંકાને દૂર કરી. એક બીજી શંકા પણ મારા મનમાં છે. હે ગૌતમ ! તે વિષયમાં પણ આપ મને બતાવો.”
હે ગૌતમ ! ચારેબાજુ અગ્નિ પ્રજ્વલિત થઈ રહી છે. જે શરીરધારી જીવોને બાળે છે. આપે તેને કેવી રીતે બુઝાવી ?”
(ગણધર ગૌતમ-)"મહામેધોથી ઉત્પન્ન પાણીમાંથી ઉત્તમ પાણી લઈ તેનું નિરંતર સિંચન કરું છું. આ કારણે સિંચન (શાંત) થયેલી અગ્નિ મને બાળી નથી શકતી.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) "તે અગ્નિઓ કઈ છે ?” કેશીએ ગૌતમને પૂછયું. આ પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું(ગણધર ગૌતમ-)"કષાયોને અગ્નિ કહેવામાં આવી છે. શ્રુત, શીલ અને તપ એ પાણી છે શ્રુતરૂપ પાણીની ધારાથી શાંત અને નષ્ટ થયેલી અગ્નિ મને બાળી શકતી નથી.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-)"ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા પ્રશસ્ત છે. આપે મારી શંકા દૂર કરી, પરંતુ મારી એક શંકા હજી છે. તેના સંબંધમાં પણ મને કહો.”
"આ સાહસિક, ભયંકર દુષ્ટ ઘોડો ચારે બાજુ દોડી રહ્યો છે. હે ગૌતમ ! આપ તેના પર આરૂઢ છો. (છતાં પણ) તે આપને ઉન્માર્ગ ૫૨ કેમ નથી લઈ જતો ?” (ગણધર ગૌતમ-) "દોડતા તે ઘોડાને મેં શ્રુતરશ્મિ (શાસ્ત્રજ્ઞાનરૂપી)લગામથી નિગ્રહ કરું છું. જેનાથી તે મને ઉન્માર્ગ પર નથી લઈ જતો. પરંતુ તે સન્માર્ગ પર જ લઈ જાય છે.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) "અશ્વ કોને કહેવામાં આવે છે ?” આ પ્રમાણે કેશીએ ગૌતમને પૂછ્યું. પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું -
(ગણધર ગૌતમ-) "મન જ તે સાહસી ભયંકર અનેદુષ્ટ અશ્વ છે. તેને મેં સમ્યક્ પ્રકારથી વશમાં કર્યો, જે ધર્મ શિક્ષાથી તે કન્થક (ઉત્તમ જાતિના અશ્વ) સમાન થઈ ગયો છે.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) “હે ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે. આપે મારો આ સંશય પણ દૂર કરી દીધો. (પરંતુ હજી એક શંકા છે. હે ગૌતમ ! તેના સંબંધમાં મને બતાવો.”
હે ગૌતમ ! સંસારમાં અનેક કુપથ છે. જેના પર ચાલવાથી પ્રાણી ભૂલા પડી જાય છે. આપ તે માર્ગ પર ચાલ્યા છતાં કેમ ભૂલા ન પડ્યા ?”
(ગૌતમ ગણધ૨-) "હે મુનિવર ! જે સન્માર્ગથી ચાલે છે અને જે ઉન્માર્ગથી ચાલે છે તે બધા મારા જાણેલા છે. માટે હું ભ્રષ્ટ નથી થતો.”
P−113

Page #709

मग्गे य इह के वुत्ते ? केसी गोयममब्बवी।
કેશીએ ગૌતમને પાછું પૂછયું - "માર્ગ કોને કહેવામાં केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥६२॥
આવે છે ?” કેશીનું આ પ્રમાણે પૂછવાથી ગૌતમે કહ્યુંकुप्पवयण-पासण्डी सव्वे उम्मग्गपट्ठिया।
(ગણધર ગૌતમ-)"કુપ્રવચનો (મિથ્યા દર્શન)ને માનવાसम्मग्गं तु विणक्खायं, एस मग्गे हि उत्तमे ॥६३॥ વાળા બધા પાખંડી ઉન્માર્ગગામી છે. સન્માર્ગ તો વીતરાગ
દ્વારા કથિત છે અને તે જ માર્ગ ઉત્તમ છે.” साहू गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो।
(કેશીકુમાર શ્રમણ-) "હે ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા પ્રશસ્ત अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ! ॥६४॥ છે. આપે મારી શંકા દૂર કરી પરંતુ મારા મનમાં હજી એક
શંકા છે તે વિષયમાં પણ મને કહો.” महाउदग-वेगेणं बुज्झमाणाणपाणिणं ।
હે મુનિવર!મહાનુ જલપ્રવાહના વેગથી વહેતા પ્રાણીઓ सरणं गई पइट्ठा य, दीवं क मन्नसी मुणी ॥६५॥
માટે શરણગતિ, પ્રતિષ્ઠા અને દીપ આપ કોને માનો છો ?” अस्थि एगो महादीवो, वारिमझे महालओ।
(ગણધર ગૌતમ-)"પાણીના મધ્યમાં એક વિશાલ મહાદ્વીપ महाउदगवेगस्स गई, तत्थ न विज्जई ॥६६॥
છે. ત્યાં મહાન જળપ્રવાહના વેગની ગતિ (પ્રવેશ)નથી.” दीवे य इइ के वुत्ते ? केसी गोयममब्बवी।
કેશીએ ગૌતમને (ફરી) પૂછયું - "મહાદ્વીપ આ૫ केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥६७॥
કોને કહો છો ?” કેશીના આ પ્રમાણે પૂછવાથી ગૌતમે
કહ્યું - जरा मरणवेगेणं बुज्झमाणाण पाणिणं ।
(ગણધર ગૌતમ-) ''જરા અને મરણ (આદિ)ના વેગથી धम्मो दीवो पइट्ठा य, गई सरणमुत्तमं ॥६८॥
વહેતા પ્રાણીઓ માટે ધર્મ જ દ્વીપ છે. પ્રતિષ્ઠા છે. ગતિ
છે. તેમજ ઉત્તમ શરણ છે.” साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो।
(કેશીકુમાર શ્રમણ-) "હે ગૌતમ! આપની પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે. अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा ! ॥६९॥ આપે મારી શંકાનું નિવારણ કર્યું. પરંતુ મારો એક સંશય
હજી પણ છે. હે ગૌતમ ! તેના સંબંધમાં પણ મને કહો.” १०. अण्णवंसि महोहंसि नावा विपरिधावई ।
૧૦. “મહાપ્રવાહવાળા સમુદ્રમાં હોડી ડગમગી રહી છે. (એવી जंसि गोयममारूढो, कहं पारं गमिस्ससि ? ॥७०॥
સ્થિતિમાં) આપ તેના પર આરૂઢ થઈ કેવી રીતે (સમુદ્ર)
પાર કરી શકશો ?” जा उ अस्साविणी नावा, न सा पारस्स गामिणी। (ગણધર ગૌતમ-) "જે હોડી છિદ્ર યુક્ત છે, તે હોડી जा निरस्साविणी नावा, सा उपारस्स गामिणी ॥७१।। (સમુદ્રના) પાર સુધી ન જઈ શકે પરંતુ જે હોડી છિદ્ર રહિત
છે તે (સમુદ્ર) પાર જઈ શકે છે.” नावा य इइ का वुत्ता ? केसी गोयममब्बवी।
કેશીએ ગૌતમને પૂછયું - "આપ હોડી કોને કહો છો ?” केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥७२॥
કેશીનું આ પ્રમાણે પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું - सरीरमाहु नाव त्ति, जीवो वुच्चइ नाविओ।
(ગણધર ગૌતમ-) શરીરને હોડી કહેવામાં આવી છે संसारो अण्णवो वृत्तो, जंतरन्ति महेसिणो ॥७३॥
અને જીવ(આત્મા)ને તેનો નાવિક કહ્યો છે તથા સંસારને
સમુદ્ર કહ્યો છે. જેને મહર્ષિ પાર કરી જાય છે.” साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो।
(કેશીકુમાર શ્રમણ-) "ગૌતમ ! આપની પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે. अन्नो वि संसओ मज्झं, तं मे कहसु गोयमा !॥७४॥ આપે મારી શંકા દૂર કરી પરંતુ મારી હજી પણ એક શંકા
છે. તેના વિષયમાં આપ મને કહો.” ११. अंधयारे तमे घोरे, चिट्ठन्ति पाणिणो बहु ।
* ઘોર અને ગાઢ અંધકારમાં (સંસારના) ઘણા પ્રાણી રહે को करिस्सइ उज्जोयं, सव्वलोगंमि पाणिणं ॥७५॥
છે. (એવી સ્થિતિમાં) સંપૂર્ણ લોકમાં પ્રાણીઓ માટે કોણ (પ્રકાશ) કરશે ?”
૧૧
૧
P-114

Page #710

उग्गओ विमलो भाणू, सव्वलोगप्पभंकरो। सो करिस्सइ उज्जोयं, सबलोगंमि पाणिणं ॥७६॥
भाणू य इइ के वुत्ते ? केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥७७॥ उग्गओ खीणसंसारो, सव्वन्नु जिणभक्खरो। सो करिस्सइ उज्जोयं, सव्वलोगंमि पाणिणं ॥७८॥
साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो।। अन्नो वि संसओ मझं, तं मे कहसु गोयमा ॥७९॥
१२. सारीर-माणसे दुक्खे, वज्झमाणाण पाणिणं ।
खेमं सिवमणावाहं ठाणं, किं मन्नसी मुणी ॥८०॥
अस्थि एगं धुवं ठाणं, लोगग्गंमि दुरारुहं ॥ जत्थ नत्थि जरा मच्चू, वाहिणो वेयणा तहा ॥८१॥
ठाणे य इइ के वृत्ते? केसी गोयममब्बवी। केसिमेवं बुवंतं तु, गोयमो इणमब्बवी ॥८२॥ निव्वाणं ति अवाहं ति, सिद्धी लोगग्गमेव य । खेमं सिवं अणावाहं, जं चरन्ति महेसिणो ॥८३॥
(ગણધર ગૌતમ-) સમગ્ર લોકમાં પ્રકાશ કરવાવાળો નિર્મળ સૂર્ય ઉદિત થઈ ગયો છે. તે જ સમસ્ત લોકમાં પ્રાણીઓ માટે પ્રકાશ પ્રદાન કરશે.” કેશીએ ગૌતમને પૂછયું – “આપ સૂર્ય કોને કહો છો ?” કેશીના આ પ્રમાણે પૂછવાથી ગૌતમે આ પ્રમાણે કહ્યું(ગણધર ગૌતમ-) જેનો સંસાર ક્ષીણ થઈ ગયો છે. જે સર્વજ્ઞ છે. એવા જિન ભાસ્કર ઉદિત થઈ ગયા છે. તે જ સંપૂર્ણ લોકમાં પ્રાણીઓ માટે પ્રકાશ કરશે.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) "ગૌતમ ! તમારી પ્રજ્ઞા નિર્મળ છે. તમે મારી શંકા દૂર કરી. હજી પણ એક શંકા રહી જાય છે. તે વિષયમાં પણ મને કહો.”
મુનિવર ! શારીરિક અને માનસિક દુઃખોથી પીડિત પ્રાણીઓ માટે ક્ષેમ, શિવ અને અનાબાધ (બાધારહિત) સ્થાન કયું માનો છો ?” (ગણધર ગૌતમ-) 'લોકના અગ્રભાગમાં એક ધ્રુવ (અચલ) સ્થાન છે જ્યાં જરા, મૃત્યુ, વ્યાધિઓ અને વેદનાઓ નથી. પરંતુ ત્યાં પહોચવું બહુ કઠિન છે.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-) તે સ્થાન કયું કહેવામાં આવ્યું છે?” કેશીએ ગૌતમને પૂછયું અને પૂછવાથી ગૌતમે કહ્યું – (ગણધર ગૌતમ-) "જે સ્થાનને મહામુનિજન જ પ્રાપ્ત કરે છે, તે સ્થાન નિર્વાણ, અબાધ, સિદ્ધિ, લોકાગ્ર, ક્ષેમ, શિવ અને અનાબાધ ઈત્યાદિ નામથી પ્રસિદ્ધ છે.” ભવપ્રવાહનો અંત કરવાવાળા મહામુનિ જેને પ્રાપ્ત કરી શોકથી મુક્ત થઈ જાય છે, તે સ્થાન લોકના અગ્રભાગમાં શાશ્વતરૂપથી સ્થિત છે જ્યાં પહોંચવું અત્યંત કઠિન છે. તેને હું સ્થાન કહું છું.” (કેશીકુમાર શ્રમણ-)"હે ગૌતમ! આપની પ્રજ્ઞા શ્રેષ્ઠ છે. આપે મારા સંશય દૂર કરી દીધા છે, સંશયાતીત હે સર્વશ્રુત મહોદધિ ! આપને મારા નમસ્કાર છે.” આ પ્રમાણે સંશય નિવારણ થઈ જવાથી ઘોર પરાક્રમી કેશીકુમાર શ્રમણે મહાયશસ્વી ગૌતમને નતમસ્તક થઈ વંદના કરીને. પૂર્વ જિનેશ્વર દ્વારા અભિમત, સુખાવહ, અંતિમ તીર્થકર દ્વારા પ્રવર્તિત માર્ગમાં પાંચ મહાવ્રતરૂપ ધર્મને ભાવથી અંગીકાર કર્યા. તે હિંદુક ઉદ્યાનમાં કેશી અને ગૌતમ બંનેનું જે સમાગમ થયું તેનાથી શ્રુત અને શીલનું ઉત્કર્ષ થયું અને મહાનું પ્રયોજનભૂત અર્થોનો વિનિશ્ચય થયો.
तं ठाणं सासयं वासं लोगग्गंमि दुरारूह । जं संपत्ता न सोयन्ति, भवोहन्तकरा मुणी ॥८४॥
साहु गोयम ! पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो। नमो ते संसयाईय ! सव्वसत्तमहोयही ॥८५॥
एवं तु संसए छिन्ने केसी घोरपरक्कमे । अभिवन्दित्ता सिरसा गोयमं तु महायसं ॥८६॥
पंचमहव्वयधम्मं, पडिवज्जइ भावओ। पुरिमस्स पच्छिमंमी, मग्गे तत्थ सुहावहे ॥८७॥
केसीगोयमओ निच्चं तम्मि आसि समागमे । सुय-सीलसमुक्करिसो, महत्थऽत्थविणिच्छओ ।।८८॥
P-115

Page #711

तोसिया परिसा सव्वा, सम्मग्गं समुवट्ठिया।
(આ પ્રમાણે) તે સારી સભા (દેવ, અસુર અને મનુષ્યોથી संथुया ते पसीयन्तु, भयवं केसिगोयमे ॥८९॥
પરિપૂર્ણ પરિષ)ધર્મચર્ચાથી સંતુષ્ટ થઈ અને સન્માર્ગમાં ત્તિ નિ ! સમુપસ્થિત થઈ. તે સભાએ ભગવાન કેશી અને ગૌતમની - ૩૪. ૨૨૩, T. ૨-૮૧
સ્તુતિ કરી કે – તેઓ બંને (અમારા પર) પ્રસન્ન રહે.”
એમ હું કહું છું. भाग २, खण्ड ४, पृ. १२८
ભાગ ૨, ખંડ ૪, પૃ. ૧૨૮ વસાવગિઝ થેરા રેસ તવ રેગન રાવ ભાવથા પાપત્ય સ્થવિરો દ્વારા દેશનામાં તપ, સંયમના ફળનું પ્રરૂપણ अणुमोयणा य -
અને ભગવાન દ્વારા અનુમોદના : મૂત્ર ૬૪ (૨)
સૂત્ર ૪ (ખ) तए णं ते समणोवासया थेराणं भगवंताणं अंतिए धम्म તદનંતર તે શ્રમણોપાસક સ્થવિર ભગવંતોથી ધર્મોપદેશ सोच्चा निसम्म हट्ठ तुट्ठ -जाव- हयहियया तिक्खुत्तो સાંભળી અને હૃદયંગમ કરી હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થયો आयाहिणं पयाहिणं करेंति करेत्ता -जाव- तिविहाए -વાવ- તેનું હૃદય ખીલી ઉઠયું અને તેમણે સ્થવિરા पज्जुवासणयाए पज्जुवासंति पज्जुवासित्ता एवं वयासी- ભગવંતોની જમણી તરફથી ત્રણવાર પ્રદક્ષિણા કરી અને
પ્રદક્ષિણા કરીને વાવતુ- ત્રણ પ્રકારની ઉપાસના દ્વારા તેમની પર્યપાસના કરી અને પર્યાપાસના કરીને આ
પ્રમાણે પૂછ્યું - g, સંગમે જં મંત ! જિં ને? ત ઇ મેતે ! જિં ? પ્ર. ભૂત ! સંયમનું ફળ શું છે ? ભંતે ! તપનું ફળ શું છે? | तएणं ते थेरा भगवंतो ते समणोवासए एवं वयासी
આના જવાબમાં સ્થવિર ભગવંતોએ તે
શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણે કહ્યું - उ. संजमे णं अज्जो! अणण्हयफले, तवे वोदाणफले। ઉ. “હે આર્યો ! સંયમનું ફળ અનાશ્રવતા (આશ્રવ तए णं ते समणोवासया थेरे भगवंते एवं वयासी
રહિત સંવર સંપન્નતા) છે. તપનું ફળ વ્યવદાન (કર્મોનો ક્ષય) કરવું છે. (સ્થવિર ભગવંતોથી આ ઉત્તર સાંભળી) શ્રમણોપાસકોએ તે સ્થવિર
ભગવંતોને (પુન:) આ પ્રમાણે પૂછયું - प. जइ णं भंते ! संजमे अणण्हयफले, तवे वोदाणफले પ્ર. ભંતે ! જો સંયમનું ફળ અનાશ્રવતા છે અને તપનું किं पत्तियं णं भंते ! देवा देवलोएस उववज्जति ?
ફળ વ્યવદાન છે તો તે દેવ દેવલોકમાં કયા કારણથી
ઉત્પન્ન થાય છે ? तत्थ णं कालियपुत्ते नाम थेरे ते समणोवासए एवं
(શ્રમણોપાસકોના પ્રશ્ન સાંભળી) તે સ્થવિરોમાંથી वयासी
કાલિકપુત્ર નામક સ્થવિરે તે શ્રમણોપાસકોથી આ
પ્રમાણે કહ્યું - ૩. “પુત્રતવે જો ! કેવા કેવ7ોલુ વવનંતિ ” ઉ. "આર્યો ! પૂર્વ તપના કારણે દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન
થાય છે.”
तत्थ णं मेहिले नाम थेरे ते समणोवासए एवं વાલ - gવસંગનેvi મળ્યો તેવા હેવતો, રૂવવન્ગતિ
તેમાંથી મેહિલ(મેધિલ)નામના સ્થવિરે તે શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણે કહ્યું -
આર્યો! પૂર્વસંયમના કારણે દેવદેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.” તેમાંથી આનંદરક્ષિત નામના સ્થવિરે તે શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણે કહ્યું -
આર્યો ! કર્મિતા (કર્મશેષ રહેવાને કારણે દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.”
तत्थ णं आणंदरक्खिए णाम थेरे ते समणोवासए एवं वयासी - “મિયા મળ્યો ! ટેવાવઝોકું ૩વવનંતિ.”
P-116

Page #712

तत्थ णं कासवे णामं थेरे ते समणोवासए एवं वयासी
संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति,
पुव्वतवेण पुव्वसंजमेणं कम्मियाए संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति ।
सच्चे णं एस अट्ठे, नो चेव णं आयभाववत्तव्वयाए ।
तए णं ते समणोवासया थेरेहिं भगवंतेहिं इमाई एयारूवाइं वागरणाई वागारिया समाणा हट्टतुट्ठा થેરે भगवंते वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता परिणाई पुच्छंति, पुच्छित्ता उट्ठाई उवादियंति उवादियत्ता उट्ठा उट्ठेति उट्ठत्ता थेरे भगवंते तिक्खुत्तो वंदंति णमंसंति वंदित्ता णमंसित्ता थेराणं भगवंताणं अंतियाओ पुवइयाओ चेइयाओ पडिनिक्खमंति पडिनिक्खमित्ता जामेव दिसिं पाउब्भूया तामेव दिसिं पडिगया ।
तणं तेरा अन्नया कयाइ तुंगियाओ पुप्फवइचेइयाओ पडिनिग्गच्छंति पडिनिग्गच्छित्ता बहिया जणवयविहारं विहरंति ।
ते काणं तेणं समएणं रायगिहे नामं नयरे होत्था -ખાવ- પરિયા વડિયા |
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स जेट्टे अंतेवासी इंदभूई नामं अणगारे - जाव- संखित्तविउलतेयलेस्से छट्ठछट्टेणं अनिक्खित्तेणं तवोकम्मेणं संजमेणं तवसा अप्पाणं ભાવેમાણે -ખાવ- વિદરફ ।
तसे भगवं गोयमे छट्ठक्खमणपारणगंसि पढमाए पोरिसीए सज्झायं करेइ, बीयाए पोरिसीए झाणं झियायइ, तइयाए पोरिसीए अतुरियमचवलमसंभंते मुहपोत्तियं पडिलेहेइ, पडिलेहित्ता भायणाइं वत्थाई पडिलेहेइ, पडिलेहित्ता भायणाइं पमज्जइ, पमज्जित्ता भायणाई उग्गाहेइ उग्गाहेत्ता, जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ उवागच्छित्ता समणं भगवं महावीरं वंदइ नमंसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी
-

તેમાંથી કાશ્યપ નામના સ્થવિરે તે શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણે કહ્યું -
"આર્યો સંગિતા (રાગ-આસક્તિ)ના કારણે દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.”
આ પ્રમાણે હે આર્યો ! (વાસ્તવમાં) પૂર્વ તપથી, પૂર્વ સંયમથી, કર્મક્ષય ન હોવાથી તથા રાગ આસક્તિથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
આ વાત (અર્થ) સત્ય છે અને અમે પોતાના આત્મભાવ (પોતાનો અહંભાવ) બતાવવાની દૃષ્ટિથી નથી કહ્યું.
ત્યારબાદ તે શ્રમણોપાસક, સ્થવિર દ્વારા (પોતાના પ્રશ્નોના) કહેલા આ ઉત્તરોને સાંભળી ઘણા હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થયા અને સ્થવિર ભગવંતોને વંદન નમસ્કાર કરે છે અને વંદન, નમસ્કાર કરીને અન્ય પ્રશ્ન પણ પૂછે છે. પ્રશ્ન પૂછયા પછી સ્થવિર ભગવંતો દ્વારા દીધેલા ઉત્તરોને ગ્રહણ કરે છે. ગ્રહણ કરીને તે ત્યાંથી ઉઠે છે અને ઉઠીને ત્રણવાર વંદન નમસ્કાર કરે છે. વંદન નમસ્કાર કરીને તે સ્થવિર ભગવંતોની પાસેથી અને પુષ્પવર્તિક ચૈત્યથી નીકળી જે દિશાથી આવ્યા હતા તે દિશામાં પાછા ફર્યા.
અહીં તે સ્થવિર ભગવંત પણ કોઈ એક દિવસે તુંગિકા નગરીનાતે પુષ્પવર્તિક ચૈત્યથી નીકળી અનેનિકળીને બહાર (અન્ય)જનપદોમાં વિચરણ ક૨વા લાગ્યા.
તે કાળ અને તે સમયમાં રાજગૃહ નામનું નગર હતું. ત્યાં (શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી પધાર્યા, પરિષદ્ વંદના કરી) યાવત- (ધર્મોપદેશ સાંભળી) પરિષદ્ પાછી ફરી.
તે કાળ અને તે સમયમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના જ્યેષ્ઠ અંતેવાસી(શિષ્ય)ઈન્દ્રભૂતિ નામક અનગાર હતા -યાવ- તે વિપુલ તેજોલેશ્યા ને પોતાના શરીરમાં સંક્ષિપ્ત કરી રાખતા હતા. તે નિરંતર છઠ્ઠછઠ્ઠની તપસ્યાથી તથા સંયમ અને તપથી પોતાની આત્માને ભાવિત કરતા -યાવત્- વિચરતા હતા. (ત્યારબાદ) તેના પછી છઠ્ઠના પારણાના દિવસે ભગવાન(ઈન્દ્રભૂતિ)ગૌતમસ્વામીએપ્રથમપ્રહરમાં સ્વાધ્યાય કરી, દ્વિતીય પ્રહર (પોરસી)માં ધ્યાન કર્યું, તૃતીય પ્રહરમાં માનસિક ચપલતાથી રહિત, આકુળતાથી રહિત થઈ મુખવસ્તિકાનું પ્રતિલેખન કર્યું, પ્રતિલેખન કરીને પાત્ર અને વસ્ત્રોનું પ્રતિલેખન કર્યું, પ્રતિલેખન કરીને તે પાત્રાનું પ્રમાર્જન કર્યું અને પાત્રોનું પ્રમાર્જન કરીને તે પાત્રોને લઈ જ્યાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી વિરાજમાન હતા ત્યાં આવ્યા. ત્યાં આવીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીને વંદન નમસ્કાર કર્યા અને વંદન નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે નિવેદન કર્યું -
P-117

Page #713

“इच्छामि णं भंते ! तुब्भेहिं अब्भणुण्णाए छट्ठक्खमणपारणगंसि रायगिहे नगरे उच्च-नीय-मज्झिमाइं कुलाई घरसमुदाणस्स भिक्खायरियाए अडित्तए।"
“મહાસુદે સેવાનુfપયા ! મ રિવં રેટ ”
तए णं भगवं गोयमे समणेणं भगवया महावीरेणं अब्भणुण्णाएसमाणे समणस्स भगवओमहावीरस्स अंतियाओ गुणसिलाओ चेइयाओ पडिनिक्खमइ पडिनिक्खमित्ता अतुरियमचवलमसंभंते जुगंतरपलोयणाए दिट्ठीए पुरओ रियं सोहेमाणे सोहेमाणे जेणेव रायगिहे नगरेतेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता रायगिहे नगरे उच्च-नीय-मज्झिमाइं कुलाई घरसमुदाणस्स भिक्खायरियं अडइ ।
तए णं से भगवं गोयमे रायगिहे नगरे -जावअडमाणे बहुजणसई निसामेइ -
“एवं खलु देवाणुप्पिया ! तुंगियाए नगरीए बहिया पुष्फवईए चेइए पासावच्चिज्जाथेरा भगवंतोसमणोवासएहिं इमाई एयारूवाई वागरणाई पुच्छिया -
ભંતે ! આજે મારે છઠ્ઠ (બેલ) તપના પારણાનો દિવસ છે માટે આપની આજ્ઞા પ્રાપ્ત થશે તો હું રાજગૃહનગરના ઉચ્ચ, નીચ અને મધ્યમ કુલોની ગૃહ સમુદાયમાં ભિક્ષાચર્યાની વિધિના અનુસાર ભિક્ષાટન કરવા ઈચ્છું છું. (ત્યારે ભગવાને કહ્યું-) "હે દેવાનુપ્રિય ! જે પ્રમાણે તમને સુખ ઉપજે તેમ કરો, પરંતુ તેમાં સમય માત્રનો પ્રસાદ ન કરો.” ત્યારે ભગવાનની આજ્ઞા પ્રાપ્ત થયા પછી ભગવાન ગૌતમ સ્વામી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીની પાસેથી તથા ગુણશીલ ચૈત્યથી નિકળ્યા અને નીકળીને ત્વરા (ઉતાવળા) ચંપલતા (ચંચલતા) અને સંભ્રમ (આકુળતા)થી રહિત થઈ યુગની (ગાડીના પૈડા - ધૂસર)પ્રમાણદૂર અંતર)સુધીની ભૂમિનું અવલોકન કરતા પોતાની દૃષ્ટિથી આગળ- આગળના માર્ગનું શોધન કરતા જ્યાં રાજગૃહનગર હતું ત્યાં આવ્યા અને ત્યાં આવીને (રાજગૃહમાં) ઉચ્ચ, નીચ અને મધ્યમ કુલોના ગૃહ-સમુદાયમાં વિધિપૂર્વક ભિક્ષા લેવા ગયા. તે સમયે રાજગૃહ નગરમાં ભિક્ષા વહોરતા ભગવાન ગૌતમે ઘણા લોકોના મુખમાંથી –ચાવતએમ સાંભળયું - "હે દેવાનુપ્રિય! તુંગિકા નગરીની બહાર પુષ્પવર્તિક નામના ઉદ્યાનમાં ભગવાન પાર્શ્વનાથના શિષ્યાનુશિષ્ય સ્થવિર ભગવાન પધાર્યા હતા. તેમને ત્યાંના શ્રમણોપાસકોએ આ પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછયું - "ભંતે ! સંયમનું ફળ શું છે ? ભંતે ! તપનું ફળ શું છે ?” ત્યારે (ઉત્તરમાં) સ્થવિર ભગવંતોએ તે શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણે કહ્યું - “આર્યો ! સંયમનું ફળ અનાશ્રત્વ (સંવર) છે અને તપનું ફળ વ્યવદાનત્વ(કર્મોનો ક્ષય) છે. તે સંપૂર્ણ વર્ણન પૂર્વવતુ -વાવ- તપ પૂર્વ સંયમથી તેમજ કર્મિતા અને સંગિતાથી તે દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ વાત સત્ય છે. માટે અમે કહીએ છીએ. અમે અમારો અહંભાવ બતાડવા આ વાત નથી કહી તો હું (ગૌતમ) આ (આ જનસમૂહની) વાત કેવી રીતે માની લઉં? ત્યારબાદ શ્રમણ ભગવાન્ ગૌતમ આ પ્રકારની વાત લોકોના મુખેથી સાંભળી તો તેમણે શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઈ ચાવતુ- તેમના મનમાં કુતુહલ પણ જાગ્યું એમ વિધિપૂર્વક આવશ્યકતાનુસાર ભિક્ષા પ્રાપ્ત કરી ભિક્ષા લઈ તે રાજગૃહ નગર (ની સીમા)થી બહાર નિકળી અત્વરિતગતિથી -યાવત(ઈર્યાસમિતિ પૂર્વક) ઈર્યા-માર્ગ શોધન કરતા જ્યાં ગુણશીલક ચૈત્ય હતું
સંગમે જે મંતે ! હિં , ત અંતે ! હિં ?” तएणं ते थेरा भगवंतो ते समणोवासए एवं वयासी
“संजमे णं अज्जो! अणण्हयफले. तवे वोदाणफले तं चेव -जाव- पुवतवेणं पुवसंजमेणं कम्मियाए संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति, सच्चे णं एसमटे णो चेव णं आयभाववत्तव्वयाए से कहमेयं मन्ने एवं?
तए णं से समणे भगवं गोयमे इमीसे कहाए लद्धट्टे समाणे जायसड्ढे -जाव- समुप्पन्नकोउहल्ले, अहापज्जत्तं समुदाणं गेण्हइ गेण्हित्ता रायगिहाओ नगराओ पडिनिक्खमइ, पडिनिक्खमित्ता अतुरियं -जाव- सोहेमाणे जेणेव गुणसीलए चेइए जेणेव
P-118

Page #714

समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ उवागच्छित्ता समणे भगवं महावीरस्स अदूरसामंते गमणागमणाए पडिक्कमइ, एसणमणेसणं आलोएइ आलोइत्ता भत्तपाणं पडिदंसेइ पडिदंसेत्ता समणं भगवं महावीरं -ખાવ- વં વયાસી -
“ एवं खलु भंते! अहं तुब्भेहिं अब्भणुण्णाए समाणे रायगिहे नगरे उच्च-नीय - मज्झिमाणि कुलाणि घरसमुदाणस्स भिक्खायरियाए अडमाणे बहुजणसद्दं निसामेमि 'एवं खलु देवाणुप्पिया ! तुंगियाए नगरीए बहिया पुप्फवईए चेइए पासावच्चिज्जा थेरा भगवंतो समणोवासएहिं इमाई एयारूवाई वागरणाई पुच्छेज्जा -
‘સંનમેળ અંતે ! વિંને ? તવે વિં તે ?' તે જેવ -जाव- सच्चे णं एसमट्ठे णो चेव णं आयभाववत्तનાણું ”
“तं पभूणं भंते! ते थेरा भगवंतो तेसिं समणोवासयाणं इमाइं एयारूवाइं वागरणाई वागरित्तए ? उदाहु અપમૂ?
समिया णं भंते! तेथेरा भगवंतो तेसिं समणोवासयाणं इमाइं एयारूवाइं वागरणाई वागरित्तए ? उदाहु असमिया ?
आउज्जिया णं भंते ! ते थेरा भगवंतो तेसिं समणोवासयाणं इमाई एयारूवाई वागरणाई वारित्त ? उदाहु अणाउज्जिया ? पलिउज्जिया णं भंते ! ते थेरा भगवंतो तेसिं समणोवासयाणं इमाई एयारूवाई वागरणाई वारित्त ? उदाहु अपलिउज्जिया ? पुव्वतवेणं अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति, पुव्वसंजमेणं देवा देवलोएसु उववज्जंति, कम्मियाए अज्जो देवा देवलोएसु उववज्जंति, संगियाए अज्जो देवा देवलोएसु उववज्जंति पुव्वतवेणं पुव्वसंजमेणं कमिया संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति ! सच्चे णं एसमट्ठे णो चेव णं आयभाववत्तव्वयाए."

અને જ્યાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર બિરાજમાન હતા ત્યાં આવ્યા અને ત્યાં આવીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરની નજીક ઉભા રહ્યા. ગમનાગમન સંબંધી પ્રતિક્રમણ કર્યું. (ભિક્ષાચર્યામાં લાગેલા) એષણા અને અનેષણા દોષોની આલોચના કરી. આલોચના કરીને પછી (લાવેલા) આહાર-પાણી ભગવાનને બતાડયા. બતાડીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીને યાવ- આ પ્રમાણે નિવેદન કર્યું –
"ભંતે ! હું આપની પાસે આજ્ઞા પ્રાપ્ત કરી રાજગૃહનગરમાં ઉચ્ચ, નીચ અને મધ્યમ કુલોમાં ભિક્ષાચર્યા માટે વિધિપૂર્વક ભિક્ષાટન કરી રહ્યો હતો. તે સમયે ઘણા લોકોના મુખેથી આ પ્રમાણે સાંભળ્યું કે "હે દેવાનુપ્રિયો ! તુંગિકા નગરીના બહાર સ્થિત પુષ્પવર્તિક નામના (ચૈત્ય) ઉદ્યાનમાં પાર્સ્થાપત્યીય સ્થવિર ભગવંત પધાર્યા હતા. તેમણે ત્યાંના શ્રમણોપાસકોએ આ પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછ્યું"ભંતે સંયમનું ફળ શું છે અને તપનું ફળ શું છે ? આ સંપૂર્ણ વર્ણન પૂર્વની જેમ કરવું જોઈએ -યાવત્- આ વાત સત્ય છે. એટલે કહી છે. પરંતુ અમે (આત્મભાવ) અહંભાવના વશ થઈ નથી કહી” (આમ કહી શ્રી ગૌતમ સ્વામીએ પૂછ્યું-) ભંતે ! શું તે સ્થવિર ભગવંત તે શ્રમણોપાસકોને આવો ઉત્તર દેવામાં સમર્થ કે અસમર્થ નથી.
"ભંતે ! શુંતેસ્થવિર ભગવંતોએ તે શ્રમણોપાસકોને પ્રશ્નોના આ પ્રમાણે ઉત્તર દેવામાં સમ્યરૂપથી સક્ષમ છે કે અસક્ષમ છે ?
ભંતે ! શું તે સ્થવિર ભગવંત તે શ્રમણોપાસકોનો આવો ઉત્તર દેવામાં ઉપયુક્ત છે કે અનુપયુક્ત છે ?
ભંતે ! શું તે સ્થવિર ભગવંત તે શ્રમણોપાસકોને આ ઉત્તર દેવામાં વિશિષ્ટ યોગ્યતાવાળા છે કે યોગ્યતાવાળા નથી ?
"આર્યો ! પૂર્વ તપથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પૂર્વ સંયમથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. કર્મિતાથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. સંગિતા (આસક્તિ)ના કારણે દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છેઅને પૂર્વતપ, પૂર્વસંયમ, કર્મિતા અનેસંગિતાથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ વાત સત્ય છે. માટે અમે કહીએ છીએ પરંતુ અમારા અહંભાવવશ નથી કહેતા.”
P-119

Page #715

पभूणंगोयमा! तेथेरा भगवंतोतेसिं समणोवासयाणं इमाई एयारूवाई वागरणाई वागरेत्तए, णो चेव णं अप्पभू, तह चेव नेयव्वं अविसेसियं
-जाव-पभूसमिया आउज्जिया पलिज्जिया-जावसच्चे णं एसमढे णो चेव णं आयभाववत्तव्वयाए, अहं पि णं गोयमा ! एवमाइक्खामि भासेमि पण्णवेमि परूवेमि -
पुवतवेणं देवा देवलोएसु उववज्जति, पुवसंजमेणं देवा देवलोएसुउववज्जति, कम्मियाए देवा देवलोएसु उववज्जंति, संगियाए देवा देवलोएसु उववज्जंति, पुवतवेणं पुवसंजमेणं कम्मियाए संगियाए अज्जो! देवा देवलोएसु उववज्जति, सच्चे णं एस मटे, णो चेव णं आयभाववत्तव्वयाए।
-વિયા ૪, ૨, ૩, ૬, કુ. ૨૬-૨
भाग २, खण्ड ६, पृ. १७२ गोत्तस्स मूलोत्तर भेय परूवणं - સૂત્ર રૂપ ()
सत्त मूलगोत्ता पण्णत्ता, तं जहा -
(મહાવીરે ઉત્તર આપ્યો-) હે ગૌતમ ! તે સ્થવિર ભગવંતોએ તે શ્રમણોપાસકોને આ પ્રમાણેના ઉત્તર દેવામાં સમર્થ છે. પરંતુ અસમર્થ નથી. શેષ સંપૂર્ણ વર્ણન પૂર્વવતુ જાણવું જોઈએ, -વાવ- તે સમ્યકુરૂપથી સંપન્ન છે. અભ્યસ્ત છે. (અસંપન્ન કે અનભ્યસ્ત નથી)તે ઉપયોગવાળા છે. અનુપયોગવાળા નથી. તે વિશિષ્ટ જ્ઞાની છે. સામાન્ય જ્ઞાની નથી. -યાવત- તે વાત સત્ય છે. માટે તે
વિરોએ કહી છે. પરંતુ અહંભાવવશ થઈને નથી કહી. હે ગૌતમ! હું પણ આ પ્રમાણે કહું છું. ભાષણ કરું છું, બતાવું છું અને પ્રરૂપણ કરું છું કે - પૂર્વ તપના કારણથી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, પૂર્વસંયમના કારણે દેવદેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, કર્મિતા (કર્મક્ષય થવાના બાકી હોવા)થી દેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે તથા સંગિતા (રાગ આસક્તિ)ના કારણે દેવદેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને હે આર્યો પૂર્વ તપ, પૂર્વ સંયમ, કર્મિતા અને સંગિતાથીદેવ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ વાત સત્ય છે. માટે તેમણે કહી છે. પરંતુ પોતાના
અહંભાવવશ નથી કહી. ભાગ ૨, ખંડ ૬, પૃ. ૧૭૨ ગોત્રના મૂળ અને ઉત્તર ભેદોનું પ્રરૂપણ : સૂત્ર ૩૫૯ (ખ)
મૂળગોત્ર (એક પુરુષથી ઉત્પન્ન વંશ પરંપરા) સાત કહેવામાં આવી છે, જેમકે – ૧. કાશ્યપ, ૨. ગૌતમ, ૩. વત્સ, ૪. કૌત્સ, ૫. કૌશિક, ૬. માંડવ, ૭. વાશિષ્ઠ. ૧, જે કાપય ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે - . ૧. કાશ્યપ, ૨. શાંડિલ્ય, ૩. ગોલ, ૪. બાલ, ૫. મૌજકી, ૬. પર્વતી, ૭. વર્ષકૃષ્ણ. જે ગૌતમ ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે, જેમકે - ૧. ગૌતમ, ૨. ગર્ગ, ૩. ભારદ્વાજ, ૪. આંગિરસ, ૫. શર્કરાભ, ૬. ભાસ્કરાભ, ૭. ઉદત્તાભ.
૨. વાસવા, ૨. સોયમ, રૂ. 4છી, ૪. #ાછા, ૬. શોસિયા, ૬. મંડવા, ૭. વાસિટ્ટા ૨. સિવા તે સત્તવિદા પૂUત્તા, તેં નહીં -
૨. તે સિવા, ૨. તે સંડિત્ની, રૂ. તે ત્રા, ૪. તે વાત્રા, છે. તે મુંગળો, ૬. તે પત્રફળો,
૭, તે વરસટ્ટા २. जे गोयमा ते सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा -
૨. તે જયમી, રૂ. તે ભારી, ૬. તે સરમ, ૭. તે ઉત્તમ |
૨. તે TWIT, ૪. તે નિરસા, ૬. તે મરામા,
P-120

Page #716

૩. ને વછી તે સત્તવિ પત્તા, તે નહીં -
૩. જે વત્સ ગોત્રીય છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે - ૨. તે વછી, ૨. તે ગયા,
૧. વત્સ,
૨. આગ્નેય, રૂ. તે મિત્તેયા, ૪. તે સામ7િો ,
૩. મૈત્રેય, ૪. શાલ્મલી, ૬. તે સેન્દ્રયથી, ૬. તે સેિ ,
૫. શૈલક, ૬. અસ્થિસણ, ૭. તે વયા .
૭. વીતકૃષ્ણ. ४. जे कोच्छा ते सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा -
૪. જે કૌત્સ ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે – . તે , ૨. તે માયા,
૧. કૌત્સ,
૨. મૌદૂગલાયન રૂ. તે GિIOાયા , ૪. તે ઝાડી,
૩. પિંગલાયન, ૪. કૌડિન્ય, ૬. તે મંત્રી , . તે દારિયા,
૫. મંડલી, ૬. હારિત, ૭, તે સીમ |
૭. સોમક. जे कोसिया ते सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा -
જે કૌશિક ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે – છે. તે સિયા, ૨. તે વવાયા,
૧. કૌશિક, ર. કાત્યાયન, રૂ. તે સર્જાયTI, ૪. તે નાસ્ત્રિાથTI,
૩. સાલંકાયન, ૪. ગોલિકાયન, છે. તે વિવાયTI, ૬. તે માથા,
૫. પાક્ષિકાયન, ૬. આગ્નેય, ૭. તે દિવા |
૭. લૌહિત્ય. जे मंडवा ते सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा -
ક, જે માંડવ ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા
છે, જેમકે – ૧. તે મંડવા, ૨. તે મારા ,
૧. માંડવ, ૨. અરિષ્ટ, રૂ. તે સમુયા, ૪. તે તેની,
૩. સમુક્ત, ૪. તૈલ, ૬. તે સ્વાવવા, ૬. તે હિન્દ્રા,
૫. ઐલાપત્ય, ૬. કાંડિલ્ય, ૭. તે વરાયT I
૭. ક્ષારાયણ. ७. जे वासिट्टा ते सत्तविहा पण्णत्ता, तं जहा -
જે વાશિષ્ઠ ગોત્રી છે તે સાત પ્રકારના કહેવામાં
આવ્યા છે, જેમકે – ૨. તે વારસા, ૨. તે ઉંનાયTI,
૧. વાશિષ્ઠ, ૨. ઉજાયન, રૂ. તે નાહવા , ૪. તે વધાવશ્વા,
૩. જારૂકૃષ્ણ, ૪. વ્યાધાપત્ય, છે. તે કોટિના, ૬. તે સત્ની,
૫. કૌડિન્ય, ૬. સંજ્ઞી, ૭. તે પારાસરા ! - ST બ. ૭, સુ. ?
૭. પારાશર (કુલ ૪૯ ગોત્ર થાય છે.). भाग २, खण्ड ६, पृ. १७२
ભાગ-૨, ખંડ-૪, પૃ. ૧૭ર मिउमहव सम्पन्ने गग्गाचार्य -
મૃદુ-માર્દવ સંપન્ન ગર્ગાચાર્ય : સૂત્ર ૩૬૧ ()
સૂત્ર ૩૫૯ (ગ) थेरे गणहरे गग्गे, मुणी आसि विसारए।
૧. ગગંગોત્રોત્પન્ન ગાર્ગ્યુ મુનિ સ્થવિર ગણધર અને आइण्णे गणिभावम्मि समाहिं पडिसंधए॥'
(સર્વશાસ્ત્ર)વિશારદ હતા. તે(આચાર્યના ગુણોથી - ઉત્ત. ૧. ૨૭, T. ?
વ્યાપ્ત હતા અને ગણિભાવમાં સ્થિત હતા તથા
સમાધિમાં (પોતાને) જોડવાવાળા હતા. मिउ-मद्दवसंपन्ने, गम्भीरे सुसमाहिए।
(ત્યારબાદ) મૃદુ અને માર્દવથી સંપન્ન ગંભીર, विहरइ महिं महप्पा सीलभूएण अप्पणा ॥
સુસમાહિત અને શીલભૂત (ચારિત્રમય) આત્માથી - ૩. મ. ૨૭, . ૨૭
યુક્ત થઈને મહાત્મા ગાગ્યચાર્ય(અવિનીત શિષ્યોને
છોડી) પૃથ્વીપર (એકલા) વિચરણ કરવા લાગ્યા. ૧. વિનીત - અવિનીત શિષ્યોનું વર્ણન ચરણાનુયોગમાં જુઓ.
P–121

Page #717

=
=
=
=.
ચરણાનુયોગ પરિશિષ્ટ ––– –– ––––
(ગુજરાતી સંસ્કરણમાં અવશેષ પાઠોનું સંકલન) અનુયોગ એ આગમોના પાઠોનું સંકલન છે. એમાં કાળજી રાખવા છતાં પણ થોડા પાઠો ગુજરાતી સંસ્કરણમાં છુટી ગયા છે જે અહીં આપવામાં આવે છે. એમાં હિન્દી સંસ્કરણના જ પેજ નંબર, સૂત્રક, હેડિંગ, સ્થળ નિર્દેશ આપવામાં આવ્યા છે. એ જ ક્રમ પણ રાખ્યો છે. પાઠક યથાસ્થળે અવશેષ પાઠોનું સંકલન કરી લેવું. સૂચિત સ્થળે ઉપયુક્ત ! ન હોય તો બીજા સ્થળે આપવાનો સુચન કરવો જેથી બીજા સંસ્કરણમાં સુધારા થઈ શકે.
- સંયોજક |
—
—
—
મા , પૃ. ૩૪-૩૫ धम्मस्स आराहया -
ધર્મના આરાધક : ४२. तं आइत्तु न निहे, न निक्खिवे
૪૨. સાધક ધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ જાણી તેને સ્વીકાર કરીને નાળિg ધમ્મ ના તદ...
તેમાં ન માયા કરે, ન ધર્મને છોડે. બાવા. સુ. ૨, . ૪, ૩. ૨, મુ. तं मेहावी जाणेज्जा धम्म ।
પ્રજ્ઞાવંત પુરૂષ સર્વજ્ઞ પ્રરૂપિત ધર્મને જાણે બાવા. સુ. ૧, મ. ૬, ૩. ૪, સુ. ૧૬૨ बुद्धा धम्मस्स पारगा।
તત્ત્વજ્ઞ પુરૂષ ધર્મનાં પારગામી હોય છે. બાવા. સુ. ૧, બ. ૮, ૩. ૮, સુ. ૨૩ ૦ जे एय चरंति आहियं, नातेणं महता महेसिणा।
મહાન્ મહર્ષિ જ્ઞાતપુત્ર (ભ.મહાવીર) એ કહેલા ધર્મનું ते उट्ठिय समुट्ठिया, अन्नोऽन्नं सारेति धम्मओ ॥
જે આચરણ કરે છે, એમાં જ રત રહે છે અને વિશેષ રત સૂચ. સુ. ૧, બ, ૨, ૩, ૨, IT, ૨૬
રહે છે તે જ એક બીજાને ધર્મમાં પ્રવૃત્ત કરી શકે છે. णो काहिए होज्ज संजए, पासणिए ण य संपसारए । સંયમી સાધક વિકથા (વિરુદ્ધવાર્તા) ન કરે, પ્રશ્નફળ ન णच्चा धम्मं अणुत्तरं, कयकिरिए ण यावि मामए । કહે, વર્ષા અને ધનોપાર્જનના ઉપાયો ન બતાવે, મમત્વ સૂય. સુ. ૧, બ, ૨, ૩. ૨, T. ૨૮
ન કરે, પરંતુ લોકોત્તર ધર્મનું પાલન કરે. एवमादाय मेहावी, अप्पणो गिद्धिमुद्धरे ।
મેધાવી સાધક આ પ્રકારે વિચારીને પોતાની મમત્વ आरियं उवसंपज्जे, सब्वधम्म मकोवियं ॥
બુદ્ધિને છોડી સર્વ વિરતિરૂપ નિર્દોષ આર્યધર્મને
સ્વીકાર કરે. सह संमइए णच्चा, धम्मसारं सुणेत्तु वा ।
પોતાની બુદ્ધિ દ્વારા ધર્મના સાંચા સ્વરૂપને જાણી અને समुवट्टिए अणगारे, पच्चक्खाए य पावए ।
સાંભળી એવા આત્માની ઉન્નતિ કરવામાં તત્પર સૂય. સુ. ૧, ૧.૮, ૩. ?, મા. ૨૩-૧૪
અનગાર સાધક ૧૮ પાપનો પ્રત્યાખ્યાન કરીને નિર્મળ भाग १, पृ. ३६
આત્માવાળો થાય છે. धम्माणहिगारिणो
ધર્મનો અનધિકારી : જરૂ. “ન રૂત્યં તવો વા નો નિયમો વા વિસતિ ?” સંપુow ૪૩. ભોગમય જીવનની ઈચ્છાવાળો બાળ-મૂઢ માનવ આ बाले जीविउकामे लालप्पमाणे मूढे विपरियासमवेति। પ્રકારે કહે છે. - "આ જગતમાં તપ, ઈન્દ્રિયદમન તથા
આવી. યુ. , મ. ૨, ૩. રૂ, સુ. ૭૭ નિયમનું કંઈ પણ ફળ જોવા મળતું નથી.” भाग १, पृ. ४२ दुल्लहो धम्मो -
દુર્લભ ધર્મ : ૬૮, "દ મારૂ, તા. ધમ્મ મરાશિ૩ નરા | ૫૮, આ મનુષ્યભવમાં કે માનવભવમાંથી બીજા ભવમાં પણ સૂય. સુ. ૨, ૪. ૨૬, મા. ૨૬
ધર્મની આરાધના કરી સંસારનો અંત કરે છે અર્થાત મોક્ષ પામે છે.
- ૩૨.

For PrivP-122sonal Use Only

Page #718

भाग १, पृ. ६९ #ાત્રે સચરણારૂ રાત્રે સાથે મારા પાયમછત્ત- અકાળમાં સ્વાધ્યાય કરનાર અને કાળમાં સ્વાધ્યાય ન કરનારનો
પ્રાયશ્ચિત્ત : ૨૦૬. ને fમFq વાઉત્રિ સિં સાથે ન રે, ન સંત ૧૦૫. જે ભિક્ષુ (દિવસ-રાતનાં પહેલાને છેલ્લા પહોરે) ચાર वा साइज्जइ।
પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય કરતો નથી, કરાવતો નથી અને
સ્વાધ્યાય ન કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू चाउकाल पोरिसिं सज्झायं उवइणावेइ જે ભિક્ષુ (કાળ ચાલ્યો ગયો છતાં કાલિક સૂત્રની) ચાર उवइणावंतं वा साइज्जइ ।
પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू चाउक्कालं सज्झायं न करेइ न करतं वा જે ભિક્ષુ ચાર પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય કરતો નથી, કરાવતો साइज्जइ।
નથી અને સ્વાધ્યાય ન કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू अप्पणो असज्झाइए सज्झायं करेइ करतं वा જે ભિક્ષુ પોતાના અસ્વાધ્યાય કાળ (શારીરિક અશુચિ)માં साइज्जइ
સ્વાધ્યાય કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના
કરે છે. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं उग्धाइयं। તેને ચાતુર્માસિક ઉદ્ધાતિક પરિહાર સ્થાન (પ્રાયશ્ચિત્ત)
નિ. ૩. ૨૬, મુ. ૨૩-૨૬, ૨૮ આવે છે. भाग १, पृ. ८८ अविणीय सरूवं
અવિનીતનો સ્વરૂપ : રૂ, પુર્વ તેસિં માવો કાજે નહી તે uિgg | Uવં તે ૧૩૧, જેમ પક્ષી પોતાના બચ્ચાનું (પાંખ ન આવે ત્યાં સુધી) सिस्सा दिया य, राओ य अणपव्वेण वाइय त्तिबेमि । પાલન કરે છે, તેવી જ રીતે ભગવાન(મહાવીર)ના ધર્મમાં
જે અવિકસિત સાધક છે (જેની બુદ્ધિ ધર્મમાં સંસ્કારિત બાવા. સુ. , . ૬, ૩. ૩, ૪. ???
થઈનથી)શિષ્યોનુંઆચાર્ય-ગુરૂવર્યવગેરે ક્રમથી વાચનાદિ भाग १, पृ. १११
દ્વારા દિવસ-રાત પાલન-સંવર્ધ્વન કરે.” તેમ હું કહું છું. अबहुसुयस्स सरूवं
અબહુશ્રુતનો સ્વરૂપ : १६२. जे य चंडे मिए थद्धे, दुब्वाई नियडी सढे। ૧૨. જે ક્રોધી, અજ્ઞાની, અહંકારી, કઠોરભાષી, કપટી અને પૂર્ણ बुज्झइ से अविणीयप्पा, कटुं सोयगयं जहा ॥
હોય છે. તે અવિનીત આત્મા જલ પ્રવાહમાં પડેલા અને સ. ૨, ૨, ૩. ૨, T. રૂ ગોથાં ખાતા કાષ્ઠની જેમ સંસાર સાગરમાં ગોથાં ખાય છે. भाग १, पृ. १३५ सम्मइंसणिस्स विण्णाणं
સમ્યકત્વદર્શીનું વિજ્ઞાન : २३१. जं सम्मं ति पासह, तं मोणं ति पासह ।
૨૩૧. જે સમ્યકૃત્વમાં સમજે છે તે મુનિ-જીવનને પણ સમજે છે जं मोणं ति पासह, तं सम्मं ति पासह ॥
અને જે મુનિ જીવનને સમજે છે તે સમ્યકૃત્વને પણ સમજે न इमं सक्कं सिढिलेहिं आदिमज्जमाणेहिं गुणसाएहिं છે. એ (સમ્યક્ત્વ કે મુનિજીવન)નું સમ્યફ અનુષ્ઠાન જે वंक समायरेहिं पमत्तेहिं गारमावसंतेहिं।
શિથિલાચારી, ગાઢ મમત્વવાળા, વિષયોમાં આસક્ત, માયા. સુ. ૧, ૧. ૬, ૩. ૩, મુ. ૨૬ ? માયાવી, પ્રમાદી તથા ગ્રહવાસી છે તેનાથી આ સંયમ મા શ, પૃ. ૩૬
આચારનું પાલન શક્ય નથી. सम्मत्तदंसी मुणी
સમ્યત્વદર્શી મુનિ : २३२. मुणी मोणं समायाय धुणे कम्मसरीरं ।
૨૩૨, “મુનિ મૌનભાવ-સંયમ ધર્મને સ્વીકારીને કાર્મણ શરીરને पंतं लूहं सेवंति, वीरा सम्मत्त दंसिणो ।
કૃશ કરે. વીર સમ્યત્વદર્શી મુનિ નિરસ આહારનું સેવન કરે. एस ओहंतरे मुणी, तिण्णे मुत्ते विरए वियाहिए - આ પ્રકારની વિરક્ત સાધનાથી સંસારસાગર ને તરનાર त्तिबेमि। બાવા, મુ. ૨, ૬, ૩. ૩, મુ. ૨૬?
મુનિ જ તીર્ણ, મુક્ત અને વિરક્ત કહેવાય છે.” એમ હું
P–123

Page #719

भाग १, पृ. १३५
સમ્યકત્વદર્શી પાપ નથી કરતો : सम्मत्तदंसी न करेइ पावं
૨૩૩. “હે આર્ય ! જન્મ, વૃદ્ધાવસ્થા અને મરણના દુ:ખોને તું २३३. जाइं च बुढिं च इहऽज्ज पासे, भएहिं जाणे पडिलेह જો!, જીવોના સુખ-દુ:ખની સાથે તું તારા સુખ-દુ:ખની સાથે ..
સરખામણી કરી તારા માટે તું મોક્ષનું સ્વરૂપ જાણી ખૂબજ तम्हाऽतिविज्जे परमंति णच्चा, सम्मत्तदंसी न करेइ
વિધ્વાન બન !” કારણ ? મોક્ષમાર્ગને જાણનાર મારા. .?, ક. ૩, ૩.૨, સુ.???
સમ્યક્ત્વદર્શની જ છે. તે પાપ કરતો નથી. भाग १, पृ. १३५-१३६ कुम्म दिट्ठन्तं -
કર્મ દષ્ટાંત : २३४. एवं पेगे महावीरा विप्परक्कमंति।
૨૩૪, કેટલાક વિરલ (લઘુકર્મા) મહાનું વીરપુરૂષોએ આ
પ્રકારનો ઉપદેશ સાંભળી સંયમમાં પરાક્રમ કરે છે. पासह ! एगेऽवसीयमाणे अणत्तपण्णे ।
પણ તેને તમે જુઓ ! જે આત્મપ્રજ્ઞાથી શુન્ય (અજ્ઞાનઅજાણી છે તે સંયમમાં ખેદ પામે છે (તેની કરૂણદશા
કાચબા જેવી આ પ્રકારે છે તે જાણવી જોઈએ) से बेमि - से जहा वि कुम्मे हरए विणिविट्ठचित्त - હું કહું છું, જેમ - એક કાચબો સરોવરમાં રહે છે. જેનો पच्छण्ण पलासे, उम्मुग्गं से णो लभति ।
મન એક મહાહદ (સરોવર)માં ગુંથાયેલ છે. તે સરોવર માવા, કુ. ૨, ૫, ૬, ૩. ?, સુ. ૧૭૮
શૈવાળ અને કમળના પાંદડાઓથી ઢંકાયેલ છે એટલે તે
કાચબાને મુક્ત આકાશને જોવા માટે કોઈ છિદ્ર ત્યાં भाग १, पृ. १३६
મળ્યો નથી. रूक्ख दिट्ठन्तं -
વૃક્ષ દષ્ટાંત : २३४. भजंगा इव सन्निवेसं नो चयंति,
૨૩૪. જેમ વૃક્ષ (જાડ) (અનેક પ્રકારની ઠાઢ (ઠંડી) તડકો एवं पेगे अणेगरूवेहिं कुलेहिं जाया ।
(તાપ) તોફાન તથા વાવાઝોડાના પ્રહારને સહન કરવા છતાં) પોતાના સ્થાનને છોડતા નથી તેવી જ રીતે કેટલાક લોકો એવા છે જે (અનેક પ્રકારના સંસારના દુ:ખ, સંકટ વિગેરેને વારંવાર પામે છે, છતાં પણ
સંસારને નથી છોડતા. रूवेहिं सत्ता कलुणं थणंति,
આજ પ્રકારે કંઈક ભારકર્મી અનેક પ્રકારની ગરીબાઈયુક્ત णिदाणतो ते ण लभंति मोक्खं ॥
મધ્યમ વર્ગ કુલોમાં જન્મ લે છે તો પણ રૂપ-ગંધ-રસ બાવા, મુ. ૨, બ. ૬, ૩. , . ૨૭૮
આદિ વિષયોમાં આસક્ત થઈ (અનેક પ્રકારના શારીરિક, માનસિક દુઃખોના ઉપદ્રવથી અને ભયંકર રોગોથી ઘેરાઈ) કરૂણ વિલાપ કરે છે. તો પણ દુઃખના ઘરરૂપ
સંસારને છોડતા નથી, આવા જીવો દુ:ખના કારણરૂપ भाग १, पृ. १४२
કર્મોથી મુક્ત થતાં નથી. अथिरप्पाणं विविहा उवमा -
અસ્થિરાત્માને વિભિન્ન ઉપમાઓ : २४०. जई तं काहिसि भावं, जा जा दिच्छसि नारिओ। ૨૪૦. જો તું સ્ત્રીઓને જોઈને તેના પ્રત્યે આ પ્રકારનો રાગભાવ वाया विद्धो ब्व हडो, अट्रिअप्पा भविस्ससि ॥
કરીશ તો જેમ હડ' નામની વનસ્પતિ પવનના લહેરથી गोवालो भण्डपालो वा, जहा तद्दव्वणिस्सरो ।
પડી જાય છે તેમ તું પણ (સંયમમાં) અસ્થિર થઈ જઈશ. एवं अणिस्सरो तं पि. सामण्णस्स भविस्ससि ॥
જેમ ગોવાળ અને ભરવાડ ગાયોને ચરાવતા (ઘાસ
ખવડાવવા લઈ જાય) છે તો તે તેનો માલિક નથી હોતો ઉત્ત. સ. ૨૨, II. ૪૪-૪૫
તેમ તું પણ (શ્રમણત્વ) સાધુત્વનો માલિક નહિ થાય.
P-124

Page #720

भाग १, पृ. १६७ विवरीय परूवणस्स पायच्छित्तं -
વિપરીત પ્રરૂપણાનો પ્રાયશ્ચિત્ત : ૨૬. ને મિક્વ મMi વિપરિયાસે વિપરિયાસંતે વા રદ્ધ, જે ભિક્ષુ પોતાની પણ વિપરીત ધારણા કરે છે, કરાવે છે साइज्जइ।
અને ભલું જાણે છે. जे भिक्खू परं विपरियासेइ विपरियासंतं वा साइज्जइ। જે ભિક્ષુ બીજાની પણ વિપરીત ધારણા કરે છે, કરાવે છે तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं અને ભલું જાણે છે. તેને ચાતુર્માસિક અનુદ્ધાતિક ૩yપાડ્યા નિ. ૩. ૨૨, મુ. ૭૦-૭૧ (૧૪)
પરિહાર સ્થાન (પ્રાયશ્ચિત્ત) આવે છે. મા ૧, પૃ. ૨૧૦ पासत्थाई वंदमाणस्स पसंसमाणस्स पायच्छित्तं
પાર્થસ્થ વગેરેને વંદન - પ્રસંશનનો પ્રાયશ્ચિત્ત : २८२. जे भिक्खू पासत्थं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ। ૨૮૨, જે ભિક્ષુ પાસસ્થાને વંદન કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू पासत्थं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ પાસત્થાની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू ओसण्णं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ અવસગ્નને વંદના કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू ओसण्णं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ અવસગ્નની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू कुसीलं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ કુશીળને વંદના કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू कुसीलं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ । જે ભિક્ષુ કુશળની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्ख नितियं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ નિત્યક (એક જ ઘેર દરરોજ ગોચરી જનાર)ને
વંદના કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू नितियं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ નિત્યકની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू संसत्तं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ સંસક્ત (સચેત રજથી ખરડાયેલહાથથી લેનાર)ને
વંદન કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू संसत्तं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ સંસક્તની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू काहियं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ વિકથા કરનારને વંદન કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू काहियं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ । જે ભિક્ષુ વિકથા કરનારની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू पासणियं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ નૃત્યાદિ જોનારને વંદન કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू पासणियं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ। જે ભિક્ષુ નૃત્યાદિ જોનારની પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે.
P-125

Page #721

जे भिक्खू ममायं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ આ મારું છે' તેમ બોલનારને વંદન કરે છે,
કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू ममायं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ આ મારું છે' તેમ બોલનારની પ્રશંસા કરે છે,
કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू संपसारयं वंदइ वंदंतं वा साइज्जइ।
જે ભિક્ષુ ગૃહસ્થને (આરંભ કરવાની) આજ્ઞા આપે તેને
વંદન કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू संपसारयं पसंसइ पसंसंतं वा साइज्जइ । જે ભિક્ષુ ગૃહસ્થને (આરંભ કરવાની) આજ્ઞા આપે તેની
પ્રશંસા કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारढाणं उग्धाइयं। તેને ચાતુર્માસિક અનુદ્ધાતિક પરિહાર સ્થાન પ્રાયશ્ચિત્ત નિ. ૩. રૂ, મુ. ૪-૬ ૨ (૭૭)
આવે છે. भाग १, पृ. २५१ વત્યાગી પુરવાર નિરજ પાછિત્ત કુત્તા - વસ્ત્રથી પૃથ્વીકાય વગેરેને કાઢવાના પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર: ૩૬૭. મિનરલૂ વત્યાનો પુત્રવીવા દર જાદરાવે ૩૫૭. જે ભિક્ષુ વસ્ત્રથી (સચિત્ત) પૃથ્વીકાયને કાઢે છે, કઢાવે છે
णीहरियं आहटू देज्जमाणं पडिगाहेइ पडिग्गाहंतं वा અને કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ કાઢીને લાવેલ साइज्जइ।
વસ્ત્રને લેછે, લેવડાવે છે અને લેનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खूवत्थाओ आउकायंणीहरइणीहरावेइणीहरियं ભિક્ષુ વસ્ત્રથી (સચિત્ત) પાણીને કાઢે છે, કઢાવે છે અને आहट्ट देज्जमाणं पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा साइज्जइ। કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ કાઢીને લાવેલ વસ્ત્રને
લે છે, લેવડાવે છે અને લેનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वत्थाओतेउकायं णीहरइणीहरावेइणीहरियं જે ભિક્ષુ વસ્ત્રથી અગ્નિને કાઢે છે, કઢાવે છે અને आहटु देज्जमाणं पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा साइज्जइ। કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ કાઢીને લાવેલ વસ્ત્રને
લે છે, લેવડાવે છે અને લેનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वत्थाओ कंदाणि वा -जाव- बीयाणि वा જે ભિક્ષુ વસ્ત્રથી (સચિત્ત) કંદમૂળ ચાવતુ- બીજ કાઢે णीहरइ णीहरावेइ णीहरियं आहटु देज्जमाणं છે, કઢાવે છે અને કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा साइज्जइ।
કાઢીને લાવેલ વસ્ત્રને લે છે, લેવડાવે છે અને લેનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वत्थाओ ओसहिबीयाई णीहरइ णीहरावेइ જે ભિક્ષુ વસ્ત્રથી (સચિત્ત) ઔષધી બીજને કાઢે છે, णीहरियं आहटू देज्जमाणं पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा કઢાવે છે અને કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ साइज्जइ।
કાઢીને લાવેલ વસ્ત્રને લે છે, લેવડાવે છે અને લેનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वत्थाओ तसपाणजाई णीहरइ णीहरावेइ જે ભિક્ષુ વસ્ત્રથી ત્રસ જીવોને કાઢે છે, કઢાવે છે અને णीहरियं आहटु देज्जमाणं पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा કાઢનારની અનુમોદના કરે છે તેમજ કાઢીને લાવેલ સગ્ન |
વસ્ત્રને લે છે, લેવડાવે છે અને લેનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वत्थं णिक्कोरेइ णिक्कोरावेइ णिक्कोरियं જે ભિક્ષ વસ્ત્રને કોરે છે. કોવરાવે છે અને કરનારનું आहटु देज्जमाणं पडिग्गाहेइ पडिग्गाहंतं वा साइज्जइ। અનુમોદન કરે છે તેમજ કોરેલ વસ્ત્રને લે છે, લેવડાવે છે
અને લેનારનું અનુમોદન કરે છે. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्टाणं उग्घाइयं। તેને ચાતુર્માસિક અનુદ્ધાતિક પરિહારસ્થાન(પ્રાયશ્ચિત્ત) નિ. ૩. ૨૮, મુ. ૪-૭૦
આવે છે.
P-126

Page #722

માન, ૨, પૃ. ૨૬ ૦ वमणाइ परिकम्म पायच्छित्त सुत्ताई
વમન વગેરેના પરિકર્મના પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર : ३७२. जे भिक्खू वमणं करेइ करेंतं वा साइज्जइ । ૩૭૨. જે ભિક્ષુ વમન (ઉલ્ટી) કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू विरेयणं करेइ करेंतं वा साइज्जइ ।
જે ભિક્ષુ વિરેચન (જુલાબ) કરે છે, કરાવે છે અને
કરનારની અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खू वमण-विरेयणं करेइ करेंतं वा साइज्जइ। જે ભિક્ષુ વમન-વિરેચન કરે છે, કરાવે છે અને કરનારની
અનુમોદના કરે છે. जे भिक्खु अरोगे परिकम्मं करेइ करेंतं वा साइज्जइ। જે ભિક્ષુ રોગ રહિત છે તો પણ દવા લે છે, લેવડાવે છે
અને લેનારની અનુમોદના કરે છે. तंसेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहाखाणं उग्धाइयं । તેને ચાતુર્માસિક અનુદ્ધાતિક પરિહાર સ્થાન(પ્રાયશ્ચિત્ત) નિ. ૩. ૨૩, સુ. ૪૨-૪પ
આવે છે. भाग १, पृ. २६१ ળિયેળ નિવાચ પાયા રિમ રવા પાછર નિર્ચથએ નિગ્રંથના પગ વગેરેનો પરિકર્મ કરાવવાના મુરાદ્દે -
પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર : ૩૭૪, નેરળમાં શિવાંચસTUગળત્યિgવ, રત્યિU ૩૭૪, જે ભિક્ષુ (અન્ય દર્શની) સાધુના પગને અન્યતીર્થિક
वा आमज्जावेज्ज वा, पमज्जावेज्ज वा आमज्जतं કે ગૃહસ્થથી સ્પર્શ કરાવે, સાફ કરાવે અને સ્પર્શ पमज्जंतं वा साइज्जइ -जाव- जे णिग्गंथे णिग्गंथस्स કરનારની કે સાફ કરનારની અનુમોદના કરે -ચાવતુ- જે गामाणुगामं दूइज्जमाणस्स अण्णउत्थिएण, गारथिएण
સાધુ ગ્રામાનુગ્રામવિચરતા સાધુના મસ્તકને અન્યતીર્થિક
કે ગૃહસ્થથી ઢંકાવે અને ઢાંક ?ની અનુમોદના કરે છે. वा सीसदुवारियं कारावेइ कारावंतं वा साइज्जइ। तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहाखाणं उग्घाइयं । તેને ચાતુર્માસિક ઉદ્યાતિક પરિહાર સ્થાન (પ્રાયશ્ચિત્ત) નિ. ૩. ૨૭, મુ. ૨૬-૬૬
આવે છે. , પૃ. ૨૬ ળિયા ચિપયાડ પરિશ્ન //વન પછિત્ત નિગ્રંથીએ નિગ્રંથીના પગ વગેરેનો પરિકર્મ કરાવવાનો કુત્તા -
પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર: ૩૭. નાળિયથાળમાંથuTUત્યિUMવ, રિત્યિ ૩૭૫, જે ભિક્ષણી(અન્ય પંથના)સાધ્વીના પગને અન્યતીર્થિક
वा, आमज्जावेज्ज वा, पमज्जावेज्ज वा, आमज्जावंतं वा, કે ગૃહસ્થથી સાફ કરાવે, વારંવાર સાફ કરાવે અને સાફ पमज्जावंतं वा साइज्जइ-जाव-जा णिग्गंथी णिग्गंथीए કરનારનની કે વારંવાર સાફ કરનારની અનુમોદના કરે गामाणुगामंदुइज्जमाणीए, अण्णउत्थिएणवा,गारस्थिएण -ચાવત-જેભિક્ષુણી પ્રામાનુગ્રામ વિચરતી થકી સાથ્વીના वा, सीसवारियं कारावेइ कारावंतं वा साइज्जइ।
મસ્તકને અન્યતીર્થિક કે ગૃહસ્થથી ઢંકા અને ઢાંકનારની
અનુમોદના કરે છે. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्राणं उग्घाइयं । તેને ચાતુર્માસિક ઉદ્યાતિક પરિહાર સ્થાન (પ્રાયશ્ચિત્ત) નિ. ૩. ૨૭, સુ. ૧૮૦-૨૩૪
આવે છે. भाग १, पृ. ३२५ विवित्तसयणासण सेवण फलं
વિવિક્ત શયનાસન સેવનનું ફળ: ૪૬. ૫. વિવિત્ત સંચTIMયાd vi મંતે! નીવેવિંગળય? ૪૬. પ્ર. ભંતે!વિવિક્ત(સ્ત્રી, પશુઆદિના સંસર્ગથી રહિત)
શયનાસનના સેવનથી જીવને શું લાભ થાય છે ?
P-127

Page #723

उ. विवित्त सयणसणयाए णं चरित्त गुत्तिं जणयइ । चरितगुत्ते य णं जीवे विवित्ताहारे दढचरित्ते एगंतरए मोक्खभावपडिवन्ने अट्ठविह कम्मगठि निज्जरेइ । પુત્ત. ૧. ૨૬, મુ. ૨૨
भाग १, पृ. ४२३-४२४
अकिवठाण सेवण विवादे विणिण्णओ ६३७. दो साहम्मिया एगयओ विहरंति,
एगे तत्थ अन्नयरं अकिच्चठाणं पडिसेवित्ता आलोएज्जा,
-
“अह णं भंते ! अमुगेणं साहुण सद्धिं इमम्मि कारणम्मि मेहुणपडिसेवी ।" पच्चय हेउं च सयं पडिसेवियं भण्णति ।
=
૧. સેય તસ્ય પુયિને - “વિં ડિસેવી, ગડિસેવી?” તે ય વઘુગ્ગા - ‘ડિસેવી’ પરિહારપત્તે ।
૩.
से य वएज्जा - 'नो पडिसेवी' नो परिहारपत्ते जं से पमाणं वयइ से पमाणओ घेयव्वे ।
૬.
से किमाहु भंते !
उ. सच्चपइन्ना ववहारा ।
जे भिक्खू अ गणाओ अवक्कम्म ओहाणुप्पेही वज्जेज्जा, से य अणोहाइए इच्छेज्जा दोच्चं पि तमेव गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, तत्थ णं थेराणं इमेयारूवे विवाए समुप्पज्जित्था -
“ફમં મો નાળદ વિ ડિસેવી, મહિસેવી ?”
सेय पुच्छियव्वे -
૬.
વિં ડિસેવી, ગડિસેવી ?”
૩. તે ય વપ્ના - ‘ડિસેવી’ પરિહારપત્તે ।
से य वएज्जा 'नो पडिसेवी" नो परिहारपत्ते
-
जं से पमाणं वयइ से पमाणओ घेयव्वे |

ઉં. વિવિક્ત શયનાસનના સેવનથી ચારિત્રની રક્ષા થાય છે, ચારિત્રની રક્ષાથી જીવ વિકૃતિ રહિત આહાર કરનાર, દઢ ચારિત્રવાન્, એકાંતસેવી અને મોક્ષ ભાવને પ્રાપ્ત કરીને આઠે કર્મોની ગાંઠ તોડી નાંખે છે.
અકૃત્ય સેવનના સંબંધમાં થયેલ વિવાદનો નિર્ણય : ૬૩૭. બે સહધર્મી (સાધુ સમાન આચારવાળા)સાથે વિચરતા હોય તેમાંથી એક સાધુએ કોઈ અકૃત (ન કલ્પે)નું સેવન કર્યું (દોષ લગાડ્યો હોય) તેની આલોચના કરે કે –
'હે ભગવન્ ! મેં અમુક સાધુ સાથે અમુક કારણથી અકૃત (મૈથુન) સેવન કર્યું છે (પ્રતીતિ કરાવવા માટે પોતાની ભૂલને સ્વીકાર કરે છે) ત્યારે ગણાવચ્છેદકએ તે બીજા સાધુને પૂછવું જોઈએ કે -
શું તમે દોષી છો કે નિર્દોષ ?
ત્યારે તે કહે – 'હું દોષીત છું' ત્યારે તો પરિહાર (પ્રાયશ્ચિત્ત) તપનો પાત્ર છે. અગર તે કહે - 'હું દોષીત નથી' તો તે પ્રાયશ્ચિત્તનો પાત્ર નથી કારણ કે તે પ્રમાણભૂત સત્ય કહે છે, માટે તેના સત્યના કથનને સ્વીકાર કરવો જોઈએ.
પ્ર.
ઉ.
પ્ર.
ભંતે ! તમે આમ કેમ કહ્યું ?
ઉ. તીર્થંકરોએ સત્ય પ્રતિજ્ઞા (સત્ય કથન) પર વ્યવહા૨ને નિર્ભર બતાવ્યો છે.
પ્ર.
ઉ.
અસંયમના સેવનની ઈચ્છાથી જે કોઈ સાધુ ગણથી નિકળીને પ્રયાણ કરે અને તત્પશ્ચાત્ અસંયમનું સેવન કર્યા વિના આવીને ફરી એજ ગણમાં સમ્મિલિત થવા ઈચ્છે તો -(આવી સ્થિતિમાં સંઘ સ્થવિરોમાં જે વિવાદ ઉત્પન્ન થઈ જાય ત્યારે - ભિક્ષુઓ ! શું તમે આ જાણો છો કે આ ભિક્ષુ પ્રતિસેવી છે કે અપ્રતિસેવી છે ?”
ત્યારે તે સાધુને પણ પૂછવો જોઈએ કે -
શું તમે પ્રતિસેવી છો કે અપ્રતિસેવી છો ?' (ત્યારે તે કહે કે-) 'હું પ્રતિસેવી છું' ત્યારે તે પરિહાર તપ (પ્રાયશ્ચિત્ત)નો પાત્ર હોય છે. (ત્યારે તે કહે કે-) 'હું પ્રતિસેવી નથી' ત્યારે તે પરિહાર તપ (પ્રાયશ્ચિત્ત)નો પાત્ર નથી. કારણ કે તે પ્રમાણ ભૂત (સત્ય) વચન કહે છે. એટલા માટે તેનો કથન પ્રમાણતઃ ગ્રહણ કરવો જોઈએ.
P-128
For Private Personal Use Only

Page #724

૬.
से किमाहु भंते!
૩. सच्चपइन्ना ववहारा ।
भाग १, पृ. ४३७ सामण्णरहिया समणा -
૬૬ ર્. ાનું ને ધાતિ સાનુનાનું, આયાતિ ધમ્મ વરાળુનાà૬૬૨, हा से आयरियाण सतंसे, जे लावइज्जा असणस्स हेउं ॥
વવ. ૩. ૨, મુ. ૨૪-૨૫
निक्खम्म दीणे परभोयणम्मि, मुहमंगलिओदरियाणु गिद्धे । नीवारगिद्धे व महावराहे, अदूरए वेहति घातमेव ॥
अन्नरस पाणसिह लोइयस्सं, अणुप्पियं भासति सेवमाणे । पासत्थयं चेव कुसीलयं च, निस्सारए होति जहा पुलाए ॥ સૂર્ય. સુ. ?, મૈં. ૭, ૧. ૨૪-૨૬
जे भिक्खू सोदगं सेज्जं अणुपविसइ अणुपविसंतं वा साइज्जइ ।
जे भिक्खू सागणियं सेज्जं अणुपविसइ अणुपविसंतं वा साइज्जइ ।
तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं उग्घाइयं । નિ. ૩. ૨૬, સુ. -૩
भाग १, पृ. ५६५ मानपिंड दोसं -
९२२. जे माहणे खत्तिय जायए वा, तहुग्गपुत्ते तह लेच्छइ वा । जे पव्वइए परदत्तभोई, गोत्तेण जे थब्भइ माणबद्धे ||
સૂર્ય. સુ. ૬, ૬. ૧૨, ૧. ૨૦
भाग १, पृ. ४९३ निसिद्धसय्या पविसण पायच्छित्त सुत्तं -
નિષિદ્ધ શય્યાઓમાં પ્રવેશ કરવાના પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર :
૭૬૫, ને મિલ્લૂ સાગરિયં સેખ્ખું અનુપવિસ, અનુપવિસંત વ ૭૬૫. જે ભિક્ષુ સાગારી (આજ્ઞા દેનાર ગૃહસ્થ)ની શય્યામાં પ્રવેશ કરે છે, કરાવે છે અને પ્રવેશ કરનારનું અનુમોદન કરે છે.
साइज्जइ ।
णिक्किचणे भिक्खू सुलूहजीवी,
जे गारवं होइ सिलोयगामी । आजीवमेयं तु अबुज्झमाणे,
पुणो- पुणो विपरिया सुवेति ॥

પ્ર.
ઉ.
સૂર્ય. પુ. o, ૬. o ૨, ૫. oર્
ભંતે ! તમે આમ કેમ કહ્યું ?
તીર્થંકરોએ સત્ય પ્રતિજ્ઞા પર વ્યવહારને નિર્ભર બતાવ્યો છે.
શ્રામણ્ય રહિત શ્રમણ :
જે સાધક સ્વાદિષ્ટ ભોજનવાળા કુલોમાં જાય છે, પેટ ભરવામાં આસક્ત થઈ ધર્મકથા કરે છે, ભોજનના લોભથી પોતાની પ્રશંસા કરાવે છે તે આર્ય-આચાર્યો (શ્રમણો)ના ગુણોનાં શતાંશ ભાગથી પણ હીન છે. જે સંયમ લઈને ગૃહસ્થથી ભોજન મેળવવા માટે દીન બને છે, ભોજનમાં આસક્ત થઈને (ભાટની જેમ) દાતાની પ્રશંસા કરે છે તે ચારો (ખાવા માટે ઘાસ)ના લોભી વિશાળકાય સુવરની જેમ શીઘ્ર નાશ પામે છે. જે આ લોકના અન્ન-પાણી માટે પ્રિય વચન બોલે છે, પાર્શ્વસ્થ અને કુશીળતાનું સેવન કરે છે. તે ડાંગરનાં ફોતરાની જેમ નિ:સાર થઈ જાય છે.
જેભિક્ષુ પાણીવાળી શય્યામાં પ્રવેશ કરે છે, કરાવે છે અને પ્રવેશ ક૨ના૨નું અનુમોદન કરે છે.
જે ભિક્ષુ અગ્નિવાળી શય્યામાં પ્રવેશ કરે છે, કરાવે છે અને પ્રવેશ કરનારનું અનુમોદન કરે છે.
તે ચાતુર્માસિક ઉદ્ઘાતિક પરિહાર સ્થાન (પ્રાયશ્ચિત્ત) આવે છે.
માનપિંડ દોષ :
૯૨૨. જે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, ઉગ્રપુત્ર, લિચ્છવી જાતિમાં દીક્ષિત થઈને ગૃહસ્થ દ્વારા આપેલા આહારનું સેવન કરનાર છે અને જે અભિમાન યોગ્ય સ્થાનોમાં પણ ઉચ્ચ ગોત્રનો મદ કરતા નથી તે જ સાંચા સાધુ છે.
જે ભિક્ષુ અકિંચન (અપરિગ્રહી) હોય અને લૂખો-સૂકો આહાર ખાઈને જીવન નિર્વાહ કરે છે, છતાં પણ તે અભિમાન કરે અને પોતાની પ્રશંસા ઈચ્છે તો તેના આ ગુણો તેની આજીવિકાનું સાધન છે. પરમાર્થને ન જાણનારા તે અજ્ઞાની ફરી-ફરીને વિપર્યાસ (જન્મ, જરા, મૃત્યુ) આદિને પ્રાપ્ત કરે છે.
P-129

Page #725

મામ ૨, પૃ. ૬૬૨ गामाइसु वासावास विहि-णिसेहो -
ગામ વગેરેમાં વર્ષાવાસ કરવાના વિધિ-નિષેધ : ૨૧૦૦ સેમિનqવામિણૂવા સેન્નપુણ નાગેન્ગા-જમવા ૧૧૦૭. જે સાધુ કે સાધ્વીને ગામ -યાવત- રાજધાનીનાં
-जाव- रायहाणिं वा इमंसि खलु गामंसि वा -जाव- સંબંધમાં જાણવામાં આવે કે - આ ગામ -પાવતरायहाणिंसि वा णो महती विहार भूमि, णो महती રાજધાનીમાં સ્વાધ્યાય યોગ્ય વિશાળ વિહાર ભૂમિ वियारभूमि।
તથા મલમૂત્ર વિસર્જનના માટે વિશાળ વિચારભૂમિ
નથી.. णो सुलभे पीढ फलग सेज्जा संथारए।
પ્રાસુક પીઠ, ફલક, પાટ, સંસ્મારક પણ સુલભ નથી. णो सुलभे फासुए उंछे अहेसणिज्जे।
પ્રાસુક એષણીય આહાર પણ સરળતાથી મળતો નથી. बहवे जत्थ समण -जाव- वणीमगा उवागया
જ્યાં આગળ ઘણા શ્રમણ -ચાવત-યાચક આવ્યા હોય उवागमिस्संति य अच्चाइण्णा विंती, णो पण्णस्स
અને આવવાના હોય, રસ્તાઓ પર જનતાની ભીડ णिक्खमण पवेसाए -जाव-चिंताए।
પણ વધારે રહતી હોય ત્યાં સાધુ કે સાધ્વીને પ્રવેશ માટે
-વાવ- ધર્મચિંતન માટે તે સ્થાન યોગ્ય નથી. सेवं णच्चा तहप्पगारंगामं वा-जाव-रायहाणिं वाणो એવી રીતે બધા પ્રકારથી જાણીને ગામ -પાવતवासावासं उवसिएज्जा।
રાજધાનીમાં વર્ષાવાસ માટે નિવાસ કરવો નહીં. से भिक्खू वा भिक्खूणी वा सेज्जं पुण जाणेज्जा - गामं
જે સાધુ કે સાધ્વીને ગામ -પાવતુ- રાજધાનીનાં वा -जाव- रायहाणिं वा । इमंसि खलु गामंसि वा સંબંધમાં જાણવામાં આવે કે - આ ગામ -ચાવતુ-जाव- रायहाणिंसि वा महती विहार भूमि, महती રાજધાનીમાં વિશાળ સ્વાધ્યાય ભૂમિ તથા વિશાળ वियार भूमि।
(ચંડિલ ભૂમિ) છે. सुलभे जत्थ पीढ फलग-सेज्जा संथारए ।
પ્રાસુક પીઠ, ફલક, પાટ - સંસ્મારક પણ સુલભ છે. सुलभे फासुए उंछे अहेसणिज्जे,
પ્રાસુક એષણીય આહાર પણ સરળતાથી મળી શકે છે. णो जत्थ बहवे समण -जाव- वणीमगा उवागया
જ્યાં આગળ ઘણા શ્રમણ -ચાવતુ- યાચક ન આવતા उवागमिस्संति य।
હોય અને આવવાવાળા પણ ન હોય, अप्पाइण्णा वित्ती, पण्णस्स णिक्खमण-पवेसाए-जाव- રાસ્તાઓ પર જનતાની ભીડ પણ વધારે ન રહતી હોય, ચિંતાTI
ત્યાં સાધુને કે સાધ્વીને પ્રવેશ માટે -યાવત- ધર્મચિંતન
માટે યોગ્ય છે. सेवं णच्चा तहप्पगारं गामं वा-जाव- रायहाणिं वा પૂર્વોક્ત રીતે બધા પ્રકારની યોગ્યતા સમજીને ગામ तओ संजयामेव वासावासं उवसिएज्जा।
-ચાવતુ- રાજધાનીમાં યતનાથી વર્ષાવાસ કરવો - બાવા. સુ. ૨, મ. ૨, ૩. ૧, સુ. ૪૬-૪૬૬
જોઈએ. भाग १, पृ.६५२ बहुसुयस्स वसइ वासाई विहि-णिसेहो
બહુશ્રુત વસતિ નિવાસ વિધિ-નિષેધ : ૨૦૮-૧. તે સિવા -ઝાવ-નિવેfસ વા નિવ- ૧૧૦૮૯. અલગ-અલગ વાડ, કિલ્લો, દરવાજાવાળા અને गडाए, अभिनिढुवाराए, अभिनिक्खमण
અલગ-અલગ પ્રવેશ કરવાવાળા ગામ -યાવતુपवेसणाए नो कप्पइ बहुसुयस्स बब्भागमस्स
સન્નિવેશમાં એકલા બહુસૂત્રી કે ઘણા આગમના एगाणियस्स भिक्खुस्स वत्थए किमंगपुण अप्पसुयस्स
જાણકાર સાધુને રહેવું ન કલ્પ તો અલ્પ શાસ્ત્રના अप्पागमस्स?
જાણકાર, અલ્પ આગમના જાણકાર સાધુને રહેવું કેમ કલ્પે ?
P-130

Page #726

से गामंसि वा -जाव-सन्निवेसंसि वा एगवगडाए,
એક જ વાડ, કિલ્લા, દરવાજાવાળા અને પ્રવેશવાળા एगदुवाराए एगनिक्खमण-पवेसाए कप्पइ
ગામ -વાવ- સન્નિવેશમાં એકલા બહુસૂત્રી અને बहुस्सुयस्स बब्भागमस्स एगाणियस्स भिक्खुस्स
ઘણા આગમના જાણકારને રહેવું કલ્યું છે તે પણ જો वत्थए दुहओ कालं भिक्खुभावं पडिजागरमाणस्स।
સાધુ સંયમભાવમાં સતત જાગૃત હોય તો જ. - વવ. ૩. ૬, સુ. ૨૪-૨૫ भाग १,पृ. ६५३ अंतोगिहठाणाइ पगरणम् -
અંતર ગૃહસ્થાનાદિ પ્રકરણ : ૨૨, નો પુનિકથા વા નિમાંથી વ - અંતરનિહંસિ ૧૧૧૨. નિગ્રંથ અને નિર્ગથીને ગુહસ્થના ઘરમાં કે બે ઘરની आसइत्तए वा, चिट्ठित्तए वा -जाव- ठाणं वा ठाइत्तए। મધ્યમાં ઉભા રહેવું, બેસવું –ચાવતુ- ઉભો રહીને
કાઉસગ્ગ કરવો કલ્પતો નથી. अह पुण एवं जाणिज्जा- 'वाहिए,जराजुण्णे, तवस्सी, જે તે એમાં એ જાણે કે - હું રોગ ગ્રસ્ત, વૃદ્ધાવસ્થાથી दुब्बले', किलंते मुच्छेज्ज वा, पवडेज्ज वा एवं से कप्पइ
જીર્ણ, તપસ્વી કે દુર્બલ છું અથવા તે ભિક્ષાટનથી अंतरगिहंसि आसइत्तए वा चिट्ठित्तए वा -जाव- ठाणं કલાન્ત થઈને મૂચ્છિત થઈ જાય કે પડી જાય તો તેમને વા ફત્તU | - ખૂ. ૩. રૂ, મુ. ૨૬
ગૃહસ્થના ઘરમાં કે બે ઘરોના મધ્યમાં રહેવું -યાવતુभाग १, पृ. ६६५
કાઉસગ્ગ કરી સ્થિત થવું કલ્પ છે. सरिसणिग्गंथिस्स आवासे अदिण्णे पायच्छित्त सुत्तं - સ્વધર્મી નિગ્રંથને રહેવા ન દેવાનું પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર : ૨૬૪, ને ળિથે થિસ સરિસ અંતે સવારે સંતે, ૧૧૫૪, જે નિગ્રંથ સમાન આચારવાળા નિગ્રંથને રહેવા માટે ओवासं ण देइ, ण देंतं वा साइज्जइ।
ઉપાશ્રયમાં જગ્યા હોવા છતાં પણ આપતા નથી, અપાવતા નથી અને અપાવનારની અનુમોદના
કરતા નથી. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं તેને ચાતુર્માસિક ઉદ્ઘાતિક પરિહાર સ્થાન(પ્રાયશ્ચિત્ત) उग्घाइयं । નિ. ૩. ૬ ૭, મુ. ૨૨?
આવે છે. भाग १, पृ. ६६५ सरिस णिग्गंथीए आवास अदिण्णस्स पायच्छित्त सुत्तं - સ્વધર્મી નિર્ગથીને રહેવા ન દેવાનું પ્રાયશ્ચિત્ત સૂત્ર : ૨૫૬. ના ળિયાંથી ળિથી સરિસિયા, અંતે વાતે સંતે, ૧૧૫૫. જે સાધ્વી સમાન આચારવાળી સાધ્વીને રહેવા માટે ओवासं ण देइ, ण देंतं वा साइज्जइ ।
ઉપાશ્રયમાં જગ્યા હોવા છતાં પણ આપતા નથી, અપાવતા નથી અને અપાવનારની અનુમોદના
કરતા નથી. तं सेवमाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं તેને ચાતુર્માસિક ઉદઘાતિક પરિહારસ્થાન(પ્રાયશ્ચિત્ત) ૩થા |
આવે છે. નિ. ૩. ૨૭, સુ. ૨૨
P-131

Page #727

चरागुयो॥ ॥= भुयी
નોધ : પહેલો અંક ચરણાનુયોગના ભાગનો સૂચક છે અને બીજો અંક પાના નં નું છે. જેમ અઈ કેત” શબ્દ ૨/૧૧૫ અર્થાત
ભાગ-૨ના પાના નં. ૧૧પમાં, અઈભૂમિ' ભાગ-૧ પાના નં. ૫૪૯ પર આવેલ છે. જ્યાં એ જ શબ્દ સલંગ ઘણા પાન ७५२छेत्या पानानं. साथे-उससाव्योछे.
- - - - - - - - - - शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अइक्वन्त २/११५ | अकोहण
१/८२ | अचित्त
१/५१२ अइक्कम २/९८ अकंडुयए
अचित्तकम्म
१/६४९ अइक्कमणं विसोही २/९८ अकंपिय (गणधर)
१/८ | अचित्त परिग्गह
२/१२६ अइभार २/१२५ | अक्कोस परीसह २/४२१,४२८ | अचित्ता
२/२३४ अइभूमि १/५४९ / अक्खाइयाणिस्सिया
१/५१३ अचित्तादत्तादाण
२/१२६ अइमाय पाण-भोयण १/३२६ | अक्खात पव्वज्जा
| अचियत्तकुल
१/५५४ अइयाराला १/१३६,१३७,२/९८,९९, अक्खीणमहाणसिय
१/२२५ अचियत्तविसोही
२/२०७ १०८,१२३,१२५-१२८,१३१ अक्खेवकराणं पायच्छित्त
२/३७७ अचियत्तोवघात
२/२०७ अइरेग-गहिय
अक्खेवणी
२/३९६,३९७ | अचिरकालकयं अइलोलुप १/८२ अखण्डचम्म
१/७०२ | अचेल
१/६९२,६९३,७०४, अइहास २/१९४ अखेय (त) ण्ण १/१८४,१८६,१८७
२/४२१,४२३,४२४,४५३ अकप्प २/५४ अगडसुयाणं वसण १/६७० अचेलग
२/४३१ अकप्पट्ठियाण १/५६२ | अगणि
१/२२९,२४९ | अचेल परीसह २/४२१,४२३,४२४ अकप्पणिज्ज | अगणिकम्मसमारंभ १/२३७,२३८ | अचेलस्स पसत्थ परिणाम
२/४२४ अकप्पिय आहाराइ २/५८ | अगणिकाय १/२३९ | अचेलिया
२/३१२ अकम्म १/१४७,२१२,२/४१५,४६१ / अगणिसत्थ
१/२३७,२३८ | अच्चक्खर
१/९८ अकम्मवीरिय २/४१७ अगार
१/१३२,२/१,२,३, | अच्चासायणया १/१००,२/२२२ अकम्मंस १/१८०
८३,१३९,१४४ | अच्ची
१/४६९ अकरणिज्ज किच्चाई १/३०४ अगारधम्म २/१२४ अच्चुयकप्प
२/१६१ अकसाइ १/१०७ अगारव
२/२९२ अच्चंतसुही अकसिण चरम १/७०२ अगारवास
अचंबिल अकसिण वत्थ १/६९५ अगारसामाइय धम्म २/१२४ | अच्छ
१/५५३ अकसिणा
२/३५३ अगारि
२/४६८ | अच्छिपत्त परिकम्म १/३५५,३९०, अकाममरण २/१९६,१९७ अगारिकम्म
३९७,४०४ अकाल १/५४९ अगारिण
१/१०६ | अच्छीपत्त परिकम्मकारावण अकिच्चट्ठाण २/३६२,३६४,३६५
अगुणप्पेही २/६७
३७२,३७८ अकिच्चठाणसेवण
१/४२३ | अगुत्ती १/७४८ | अच्छीपरिकम्म
१/३८९,४०४ अकिरिय १/१६७,१९८,२/४७२ अग्ग
२/४५४ | अच्छीपरिकम्मकारावण १/३६५,३७१, अकिरियआया
अग्गपिंड १/५९७,५९८
३७७ अकिरिया १/१०४,१५२,१६४, | अग्गबीयाइ
१/५८५ | अच्छिमल १/३४२,३५१,३५७, १७१,१९१ अग्गहे
२/४५६ ३६२,३६८,३७४,३७९,३८६,३९२,३९९ अकिरियाफल १/१०४ | अग्गिभूइ (गणधर)
१/८ अच्छेज्ज
१/५१०,६२६ अकिरियावाई १/१७१-१७३,१७८ | अग्गी उवमा
२/२१८ अजय
१/२५० अकिंचण १/३०१,२/४८ | अग्गी उवसग्ग
२/३२० अजयणा
१/२५० अकिंचणता २/१५ | अंगचूलिया
२/२५३ | अजहण्णउक्कोसिया अकुऊहल
आगति १/२०० अजाणू
१/१२३ अकुसल १/१८४ आगाढाइवयण १/५३५ अजाय (1)
२/१३० अकोउहल २/३२ | अचक्खुदंसणगुणप्पमाण
१/२५ अजिय अकोविया
अचवल
१/८३ | अजीव १/६१,१२५,१२६,१४१,१६०,१९०
१/८३
P-132

Page #728

पृष्ठ नं. १/१०४ १/१०४ १/४३१
१/१०७ १/१७३,२/११५
२/४५३ १/५२० २/११५
१/१०९ १/७३३ १/१७२
२/८७
अज्जा
lithalilal ini.chaikalik
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अजीवकाइय आरंभ १/२८४ अट्ठोवमा
१/२२३ अणण्हय अजीवमिस्सिया १/५१४ अड्ढरत्त
अणण्हयफल अजुत्त परिणय १/११७ अड्ढोमोयरिया
अणण्हव अजुत्तरूव १/११७ अणग
२/४३७ अणाइल अजुत्तसोभ
१/११७ अणगार १/६१,६२,१५३,२०६,२१२, अणागत अजुत्त
१/११६,११७ | २१७,२३२,२३५,३२८,३३५,३३९,४८९, | अणागमण धम्मिणो अजुत्ता १/११७ ४९०२/१,२,३,२२,१३८,१५७,१८९,१९१, |
अणागयवयण अजोगत २/११९ २४६,२९९,३१७,३१८,३१९,३२०,
अणागार अज्ज
१/२०२ ३२२-३२४,३३७,३३८,३४२,३४७,३४८, | अणाढित्ता अज्जदिट्ठी
१/२०२ ३६३,३६४,४२७,४३०,४५२,४६२ अणाढिय (देव) अज्जपण्णा १/११८ अणगारगुणा
२/३३ अणाणुबंधि अज्जव १/१३४ अणगारधम्म
१/३२
अणाणुवादी अज्जव (धम्म) १/३२,३३ अणगार सामाइय
१/३३
अणाताविय १/११८ अणगारिय
१/१३२ अणादीय अज्झवणावरणिज्जा १/२०७,२०८ अणच्चसायणसील
१/१०४ | अणाभोग अज्झत्थ जागरणा
अणच्चावित्तं
१/७३३ | अणायार अज्झत्थवयण
१/५२० अणच्चासायणावियण अज्झस्थिय
अणज्ज
१/२०२ अणायार-भंड-सेवी अज्झप्पजोगसाहणजुत्त १/७५२ अणज्जदिट्ठी
१/२०२ | अणारिय अज्झप्पजोगसुद्धादाण २/२४ अणज्जधम्म
१/२४३ अज्झयण छक्कवग्ग
अणज्जपण्णा
१/११८ | अणारियवयण अज्झसिर
१/७३८ अणज्जा
१/११८ | अणारंभ अज्झोववज्जणा १/१२३ अणज्झोववण्ण
२/२९९ अणारंभजीवी अज्झोववण्ण १/४७७ अणट्ठा
१/५०९ अणालोयण अझंझपत्त
अणण्णदंसी
२/३३ अणाविल अट्टझाण
अणण्णाराम
२/३३ अणासत्त अट्टझाण लक्खण २/४०२ अणत्तपण्ण
१/१३५ अणासव १/४२१ अणत्तवओ
२/३३ अट्टालय १/४२१ अणत्तवओ अत्तवओयणा
अणासायमाण अट्ठ अट्ठमिया भिक्खु पडिमा २/३३७ अणत्थदंडवेरमण २/११६,१२४,१२८ अणाहपिण्ड अट्ठकर २/२३२ अणन्तघाइ पज्जव
२/३८१ | अणियाठाण अट्ठजाय २/३८० अणपन्नियदेवत्तण
२/१५० | अणिएय अट्ठणाणायार १/१११ अणभिक्कन्त किरिया
अणिएयवास अट्ठदंसी
१/१०८ | अणभिग्गहिय (1) १/५१४,२/७४ अणिच्च भावणा अट्ठमभत्तिय २/८५ | अणभिग्गहिय कुट्ठी
१/१२६ अणिट्ठहए अट्ठमी पोसह
अणभिग्गहिय मिच्छादसण १/१६४ अणिदाण अट्ठलोलुप
अणवज्ज (अनवद्य) १/१४६,१६९ | अणिदायणा अट्टविहकम्मगंठि
१/३२५ अणवठ्ठप्प २/२४५,३७७,३७८ | अणियट्ठगामी अट्ठारस ठाणा
अणवट्ठप्प पायच्छित्तारिहा २/३७७ | अणियाणभूत अट्ठारस पावट्ठाण २/२०७ | अणवट्ठप्पारिह
२/३५२| अणिरय अट्ठालोभी
अणवदग्ग
२/६४ | अणिसिट्ठ अट्ठि
अणसण
२/२९४,३०२ | अणिस्सर
२/३५१ १/१८८,१८९,५६१,
२/९८,२००
२/१७६ १/१५९,१६३,१८०, १९६,४९२,२/६६
१/२४८ १/२८४,४५५
१/७५४
२/४९
१/४३४ १/१०५,२०७,२२३,
२/२९४,४६५ १/५०८,५०९
अट्ट
१/५०३ २/४२८
२/४८ २/४५३ २/३११ २/४६३ २/६४
१/१५९ १/५०७,५६३,६१४
१/१४२
P-133

Page #729

पृष्ठ नं.
१/४५६
शब्द पृष्ठ नं. |शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अणिस्सा
१/२१६ | अणंकीडा २/१२६ अण्णमण्णकिरिया
१/३४२ अणिण्हवायार १/१११ | अणंत
अण्णमण्णस्स केसपरिकम्म १/३६१,४०५ अणुकंप १/८९ अणंतकायसंजुत्त आहार १/५८३
अण्णमण्णस्स चक्खुपरिकम्म १/३६० अणुक्कस
१/४५४ अणंतघात
१/१११
अण्णमण्णस्स जंघाइरोमाणं - अणुग्धाय पायच्छित्तारिहा २/३७७
परिकम्म अणंतचक्खु
१/३५८,४०० अणुच्चकुइय २/८७
अण्णमण्णस्स - अणंतनाणदंसी
२/४७२ अणुट्ठाणबंधिय २/८७
णहसिहापरिकम्म अणंतनाणोवगण
१/३५८,४०० अणुण्णवण्णी
१/१०३ २/३२०
अण्णमण्णस्स दंतपरिकम्म १/३५९,४०३ अणुण्णविय पाणभोयण भोई
अणंतमिस्सिया १/३०१
१/५१४
अण्णमण्णस्स पायपरिकम्म १/३५७,३९९ अणुण्णापगारा
२/२२९ अणंतमोह
अण्णमण्णस्स - अणुत्तर १/५,६,५१,६०,१००,१२७,
अणंतरसमुदाणकिरिआ १/१६४ भुमगरोम परिकम्म १/३६१,४०४ १३४,१४५,१४७ अणंतरहिया पुढवी
१/४०७ अण्णमण्णस्स मलणीहरण १/३५७ अणुत्तरणाण-दसण १/१९७| अणंतरागम
१/२५ अण्णमण्णस्स सीसदुवारिय करण १/४०५ अणुत्तरणाणदंसणधर २/४७ | अणंतानुबंधीकोह-माण-माया-लोभ १/१३४ अण्णवहाए
१/७५१ अणुत्तरदंसी २/४७ | अणंबिल
१/६४४,६४६ अण्णाण
१/१६८,१८१ अणुत्तर धम्म
१/३६ अण्णउत्थिणी
२/२६७
अण्णाणमोहदंसिण अणुत्तरनाणी
२/४७ अण्णउत्थिय १/१६८,३१२-३१५,
अण्णाणवाय
१/१८० अणुत्तरोववाइय (देव) २/६३
अण्णाणिया ३६१-३६७,३७०-३८५,५९५,६८३,७०३,
१/१८१ अणुदिसा २/५७
अण्णाणियाण
१/१८१ ७३२,७४६,२/१५१,१५२,२२२-२२४, अणुपालणासुद्ध २/११५
अण्णाणी समणस्स गई
२६६-२६८,३९२,३९४,४१५ अणुप्पेह (1) १/१३३,२/३९१
अण्णायउंछ
२/४८ अणुप्पेहा फल
अण्णउत्थियाणं दंसणपण्णवणा १/१६५ २/३९६
अण्णायचरए
२/३०६,३०८ अणुभासणासुद्ध
२/११५ अण्णगणाओ आगयाणं
अण्णाय पमायदोस
२/२८० अणुमाण गण पवेसस्स विहि णिसेह २/२७६-२७८ अतारिमा
२/४३८ अणुमाणइत्ता १/३६२ अण्णगिलायचरए
२/३०८ अतित्तिलाभ
२/४४२,४४४, अणुवसु १/४५२ | अण्णगिलायए
२/३०७
४४५,४४७,४४८ अणुवीति १/१०८ | अण्णतित्थिय
१/१९३
| अतिरत्ता अणुवीति भासणया १/२९७ | | अण्णतित्थिय पसंसाकरण २/२२५
अतिराउल
१/५१९ अणुवीय मित्तोग्गहजाई १/३०२,३०३ अण्णपरिग्गहाए
१/७५१
अतिहिसंविभाग २/११६,१२४,१३२ अणुवीय वाय
१/१११ अण्णपरियावए
अतीरंगम १/७५१
१/४३८ अणुवीयि भासी
१/२९२ अण्ण-पाण
अतुट्ठिदोस २/४४२,४४४,४४५,
१/५३३ अणुव्वय २/१२४
४४७,४४८,४७० अण्णमण्ण ववहार अणुसासण १/८५,८६
अतुरियभासी
१/५२० अण्णमण्णवितिगिंछा
२/३२ अणुसोय १/१४१,१४२
२/४८ अणुसोयचारी
अण्णमण्ण वेयावच्चकरण - १/५३९
अतेणगं ठाणं
२/५५ अणुस्सयुत्त
१/४५६ विहाण २/२६१,२६२ अत्त
२/४६३ अणूणाइरित्त पडिलेहणा २/७२ अण्णमण्ण अच्छी परिकम्म १/४०३
अत्तगरहा फल
२/३८१ अणेगचित्त
१/७५१ अण्णमण्ण अच्छीपत्तपरिकम्म १/३६१,४०४ अत्तझाण
२/३६५ अणेगछन्दा अण्णमण्णस्स उत्तरोट्ठ
अत्तणिंदाफल
२/३८० अणोमदंसी १/४३४ परिकम्म १/३६१,४०२ | अत्तदंसण
१/४६४ अणोवसंख
१/१८२ अण्णमण्णस्स ओट्ठ परिकम्म १/३५८,४०१ अणोहंतर
१/४३८ अण्णमण्णस्स कायपरिकम्म १/३५६,३९८
अत्तविण्णु
२/४६३
१/२०
२/२६२
अतेण
अत्तवतो
P-134

Page #730

| अधम्म
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अत्ता १/१७१ | अद्धहार
१/४१८,६५४ | अपरिग्गह १/२५,४३९,४५५, २/४८ अत्तागम १/२५ | अद्धा पच्चक्खाण
२/११६ अपरिग्गह आराहणा फल १/४५६ अत्तुक्कोस - २/१७७ अद्धामिस्सिया
१/५१४ अपरिग्गह ठाण अत्थ १/८४ १/१९०| अपरिग्गहत्त
१/२१२ अत्थकहा
अधम्मठिय
१/४८,४९,५० अपरिग्गह महावय १/४२७,४७८ अत्थ (ज्ञानाचार) १/५७,१११ अधम्मपएस
१/२९,३० | अपरिग्गहियागमण
२/१२६ अत्थधर १/१०८,१२२ अधम्मपसंसा पायच्छित्त
१/५२ अपरिग्गही अत्थपडिणीय १/८९ | अधम्मिय उवक्कम
१/४७ | अपरिणय १/५८३,५८७,५८८,५९०, अत्थसुयधम्म
अधम्मियकरण १/४७
५९२,६४५,६४६ अस्थागम १/२५ | अधम्मिय ववसाय १/४८ | अपरिपुय
२/८५ अस्थिकाय १/१५४ | अधा १/१२२,१२९ अपरिमिय
२/८५ अस्थिकाय धम्म १/३३,१२६,२/३९६ |
अधिगम
२/१२४ अपरिस्सव
१/२०८ अस्थिय १/५८६ | अन्नत्थऽणाभोगेणं २/११०,१११,११२
अपरिस्साई
२/३५०,३६४ अत्थी १/४६९ | अन्नमन्नकरेमाणे पारंचिय २/३७८ अपरिहारिय
२/२८१ अथिरासण
१/७५५ अन्नाण १/६१,१२५,१६४,१९५ अपलिछिन्न
२/२४६,२५१ अदत्त
| अन्नाणकिरिया १/१६४ अपलिउंचिय
२/३६९,३७६ अदत्तहारी २/४४२,४४४,४४५, अन्नाण परीसह
२/४२१,४३२ अपलिमन्थ
२/१०९ ४४७,४४८,४७० अन्नायभासी
अपसत्य कायविणय
१/७९,८० अदत्तादाणाक्खेव १/३१२ अनिन्हवण (ज्ञानाचार) १/५७,११०,१११
अपसत्थ मणविणय
१/७८ अदिट्ठजायणा २/७९ अनियट्टि
२/१२० अपसत्थ वइविणय
१/७९ अदिट्ठठाण १/५९६ | अनियाण
१/३०२ अदिट्ठधम्म १/९१ | अनियाणया
२/२०६ अपाइयाए
२/३१२ अदिट्ठलाभिए २/३०७ | अनिरय १/१५२,१५४,१५५,१५७,१५९
अपाडिहारय १/६३४,६३५,७०२ अदिण्णा (न्ना)दाण १/१७४,२१४, | अनीहारिम
२/२९६,२९७ अपाराय
१/१०५ २३५; २/६२,४४० अपकारकारगा
१/१२१ अपारिहारिय
२/३८२-३८४ अदिण्णा (न्ना) दाणाओवेरमण १/२१५, अपच्छाणुतावी
२/३६४ अपारंगम
१/४३८ ३०१,३०४; २/३३ | अपच्छिम-मारणंतिय
अपावय
१/१६१ अदिन्ना (ण्णा) दाण महब्वय १/३०९ | |संलेहणा-झुसणा झुसित २/८६,१३९
अपुट्ठलाभिए
२/३०७ अदिनादाण-वय-नियम-वेरमण १/३११ | अपच्छिममारणंतिय-संलेहणा
अपुणरावत्ति
२/६१ अदीण
१/२०२ | झुसणा आराहणया २/१०८,११६,१२४
अपुण्णरूवा
१/१२१ अदीणदिट्ठी
| अपज्जत्तिया (भासा)
१/५१४ अपुण्णा
१/१२०,१२१ अदीणवित्ती १/५३८
अपुण्णावभासा अपज्जवसिय १/१६४
१/१२० अदीणपण्णा १/११८ | अपडिच्छगा
अपुत्त १/११९
१/३०२ अदीणा (ना) १/११८ अपडिलेहण
अपुरकार
२/३८१ अदुगुंछियकुल १/५५३ | अपडिलेहणासीय
अपुरिसंतरकड २/८७
१/६६४,६६५,६८५, अदुट्ठ
| अपडिवाई १/१३०
७०९,७१४,७४३
१/२६,१२७ अद्दागसमाणे
अपंडित २/१२१ | अपडिसेवी
१/१८४ १/४२३,४२४
अप्पअदिण्णादाण अद्धजोयणमेरा १/६२३,६२५,६२६,७१० | अपडिसंलीण
१/३०७
२/३१६ अद्धद्धामिस्सिया
अप्पउलिओसहिभक्खणया २/१२७ १/५१४ | अणत्त
२/३९४ अद्धपलियंका
अप्पडिबद्धया २/३११ | अपमज्जणासील
२/८७
१/१३४,१३५
अप्पडिबद्धा अद्धपेडा १/५४३,२/३०४,३१९ अपमत्तभावेण करणिज्ज किच्चाइ २/४५०
अप्पडिलेहिय-दुप्पडिलेहियअद्धमागहा भासा १/१७ | अपरिकम्म
२/२९६ उच्चार-पासवण भूमि
२/१३१
२/४३४
अपसू
१/७४७

For PP-135onal Use Only

Page #731

पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
| अबुहे
अरति
शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अप्पडिलेहिय दुप्पडिलेहिय -
अबुद्ध जागरिया सिज्जा संथारे
२/१३१ | अप्पडिविरय
१/१७३ | अबंभचरिय अप्पडिहारिय
१/६७९ अबंभचेरविरमण अप्पणो आयरियलक्खण वागरण २/२२४ अबंभसेवी अप्पत्तिय
१/१८० अब्भक्खाण अप्पधिगरणे
२/२७८ अब्भुट्ठाण अप्पमज्जिय-दुप्पमज्जिय -
अब्भत्तट्ठ पच्चक्खाण सुत उच्चारपासवणभूमि
२/१३१ | अभओ अप्पमज्जिय-दुप्पमज्जिय -
अभयदाण सिज्जा-संथारे
२/१३१ | अभिओग भावणा अप्पफरूसवयण
१/५३५ अभिक्कन्त किरिया अप्पमत्त
१/२८५,५४४;
अभिक्वन्त कूर कम्मा २/२०४,२०५,४५८,४६२ अभिक्खलाभिए अप्पमत्त अज्झवसाण
१/७५४ अभिगमकुसल अप्पमाणभोई
१/३०५ अभिगमदसण अप्पमाय पडिलेहणा
अभिगम (रूई) अप्पमाओ
१/२२३
अभिगहियमिच्छादसण अप्पमुसावाय
१/२९५
अभिग्गह अप्पयरा
१/१३८
अभिग्गह पच्चक्खाण सुत्तं अप्पलीण
१/४५५
अभिग्गहम्मि अप्पसमदिट्टी
१/२२६
अभिचारिय अप्पसागारिय
१/६४९
अभिनन्दण (तीर्थंकर) अप्पसावज्ज किरिया
१/६५०
अभिनिचारिका अप्पा १/१६०; २/५१,४५९
अभिन्नवत्थ अप्पाउबंध कारण
२/१२२
अभिसेयट्ठाण अप्पाणरक्खी
२/२०६
अभिसेय रायहाणी अप्पाधिकरण
२/२४६
अभिहड अप्पाहार
१/६२४
अभूतोवघातिय अप्पियकारिणी
१/५२७
अमणुन्न पोग्गल अम्मापिउ (यर)
१/५०
अमर भवण अफलराइयो
अमाई अफासुय १/५५४,५६७,५६९,५७५,
अमितयाणभोयण णिसेह ५७६,५७८,५७९,५८१,५८३,५८४,५८५,
अमित्त ५८६,५८७,५८९,५९१,५९३,५९४,५९७,
अमियासणिय ६०६,६०७,६०९,६१९,६२९,६४२,६४४,
अमिल ६६८,६७९,६९३,७११,७१२,७१३,७१५,
७४२; २/१३३
अमिलकपास अबहिमणे
अमिलक्खु अबहुसंपन्न
२/८५
अमिलाणि अबहुस्सुय
१/१०८
अमुच्छिय अबाल
१/१८३-१८६; अमुणी २/४६९
अमुणी-मुणी सरूव
२/४५२ | अमुसा
२/२८१ १/११६ | अमूढ
१/१०६,१३० १/३३५ अमूढदिट्ठी
१/१२५ १/३२३ अमेहावी
१/१८४ २/२४३ अमोसलि
१/७३३ १/१७४,२१४ | अम्मापिइसमाणे
२/१२१ २/६८,६९ अयपाय
१/७१० २/१११ अयलभाया (गणधर)
१/८ १/२२३ अयलोह
१/४१९ १/३२० अयसित्थि
१/४०९ २/१७६
अयहारी अर (तीर्थकर)
१/३,४,१९९ १/५०६ अरइ
२/४२५,४५६ २/३०७ अरइ णिसेह
१/४४३ १/८५ अरइय
१/२५९,२६७ १/१२७ | अरइ-रइ
१/१७४; २/४७१ १/१२६
१/४४३, ४४४ १/१६४ अरसजीवी
२/३१० २/२६८ अरसाहार
२/३०९ २/११२ | अरहा
१/८,१४,४१,४२, १/५१४
२/२२६,२२७,३९८ १/५०३ अराय
१/५०१ | अरि (र)हंत १/१,२,३,२४,१२९,१६८, १/५५६ १७१,२१८,५१२, २/२२८,४५२ १/६९५ अरिहंत आसायणा
१/९४ १/४६३ | अरिहंतपण्णत्तधम्म
१/१२९ १/५०३ अरिहंताणं
२/३६३ १/५६६,६२६ अरूणोववाय
२/२५३ १/५२१-५२४ अलाभ परीसह
२/४२१,४३१ १/४०९ अलित्त
१/५०६,५१० २/४०९ अलियवयण
१/३००,५२६ १/८३; २/३६४ अलूसय
१/१०८ १/३३१ अलोग(य)
१/६२,६३,१९० अल्लीणगुत्त
२/४५६,४६१ २/८७ अल्लीणता
१/४१७ अवकक्करभोई १/४२१,७०५ अवग्गह पडिमा
२/३३५,३३६ १/१८१ अवज्झाणचरिय
२/१२८ १/६८६ अवज्झाणता
२/२८७ २/१८१ अवड्ढमोयग्यिा
१/६२४ २/३१ | अवणीत-उवणीतवयण १/५२० २/३२ | अवणीय चरए
२/३०६

P-136

Page #732

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
१/७०
१/६५
अवणीय-उवणीयचरए २/३०६ | अवुग्गाहिय १/१३० असरण भावणा
२/४५४ अवणीयवयण १/५२० अवंगुयदुवारिय
असायणा १/९४,९५,९६,९७,९९,१०० अवण्ण १/५२,१२९,६२६; अव्वत्त
२/३६२, ३९४ असाता (या) वेद(य)णिज्ज १/२१६, २/१७७,२०२ अव्वावारपोसह
२/१३१
५६२,६१० अवण्णवाय १/५२७ | अब्बुकंत १/६४५,६४६ | असारंभ
१/२८४ अवण्णवाई २/१७६ अव्वोयडा
१/५१४ असावज्ज
१/५२०,५२१,५२२, अवतारवाय १/१६१ अव्वंजणजाय
२/२५४
५२३,५२४,५२६ अवत्तवा (भासा)
१/५३३ असइय
१/२६७ असासत (य)
१/१६०,१७१ अवत्तव्वं सच्चं १/२९५ असईजणपोसणया
२/१२८ असाहुणो
२/६५ अवदले
१/१२१ असच्च
१/८४,१८२ असाहुया
२/६७ अवद्धंस
२/१७६ असच्चदिट्ठी
१/२०१
असाहू १/१५२,१५४,१७२,१८२, अवनयदसणा
१/२०१ असच्चपण्णा १/११८
१९१,५३४;२/३२ अवनया १/२०१
असिक्खाठाण असच्चमोसा
१/७४९,७५१ अवमारिय १/१६६,५३०
असिणाण ठाण असच्चा
१/११८,२०१ अवयणाइण १/३००
असिणाई, विअडभोइ मोलिकडे असच्चामोसा १/५१२,५१३,५१४, अवरोह १/६५,६९
दिआ विराओ बंभयारी २/१३४,१३५
५१७,५२०,५२६ अवलितं १/७३३
असिस्थ
२/८५ असज्जमाण
२/२७९ अवलेहणिय १/७३२
असिद्धि
१/१५२,१५४,१९१ असज्झाइय अवल्लय १/५०६
असिपत्त
१/५१० असज्झाय अवरविदेह १/२८
१/६८,६९ असिप्पजीवी
२/२९ अववाए एगाणी विहार विहाण २/२७९ असज्झायकाल
असिय
१/२५९ अवस्सकरणिज्ज असज्झायकाल विहाण
असिकिलेस
२/२८७ अवहडेलस्स
२/४१९ असड्ढालु
१/१३१ असील
१/१४४ अवंजण असण १/९५,१५२,४४१,४८०,४८१,
असीलपण्णा
१/११९ अवाउडए
२/३११ | ४८२,४८३,४८४,५११,५१२,५२२,५२५,
१/२०१ अवागरा १/१२० | ५३१,५४१,५४७,५५४,५५७,५६१, असुइदिट्ठी
१/२०१ अवायदंसी २/३६४ ५६३,५६६,५६७,५६९,५७५,५७६,५८०, असुइसामंत
१/६६ अवायविजय २/४०३ ५८२,५९४,५९५,५९९,६०५,६०६,६०७, असुद्धदसणा
१/२०१ अविज्जपुरिसा
२/४५४ ६०९,६१३,६१४,६१६,६१८,६२१,६२२, असुद्धपन्ना अविणय १/१६४ ६२३,६२५,६२८,६२९,६३१,६५५; असुद्धा
१/११९, २०१ अविणयकरण १/१०० २/८८, १३२ असुर
१/१,५० अविणयफल १/७१ असणाइ णिक्खवण
१/६२१ असुरिन्द अविणीय (त) १/८८,८९,९१, असणाइणं संगह निसेह १/४४१ असुरिय भावणं ९२,९३,११० असत्थ
१/२३७, २/४६० असुहदीहाउबंधकारण २/१२२,१२३ अविणीयप्पा
१/९१ असत्थपरिगत (य) १/५८३-५८६, असुहुम जीव
१/२८५ अविद्धत्थ १/५०३,६४५,६४६ असबलचरित्त
२/११८ असंजम १/१४५,२८८; २/११,१६,५८ अविभूसा ठाणं
| असब्भमाहु
२/४८
असंजमप्पगारा अवियत्त १/१८४ असमणपाउग्ग १/४२१,४२२;२/२५७
असंजय
१/४८,४९,१४३ अवियार
२/२९५ असमा (हि)ही(धी) १/२१५,२/६४ असंजयस्स आहारदाण फल अविरइ (ति) १/४३७; २/२०० असमाहिठाण
२/२१२ असंजयस्स गई
२/१४४ अविरोह धम्म
असमाहिणा
२/४३८ असंथडिय
१/४८१,४८२,४८३ अविवेगुब्भुया उवसग्गा २/४३६ असमिय
असंवर
१/२१५
१/६५
असुइ
१/३२
२/८७

For PrivaP-13Tonal use Only

Page #733

पृष्ठ नं.
अंब
२/३२
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द असंविभागी १/८७,९१,२/२०३ | अंतउरपवेसकारण
२/२५७ | आगास महाभूत
१/१५४ असंवुड (1) १/१६२,२/४३,६४ | अंतेवासिस्सप्पगारा
२/२३१ | आगंतार
१/६४६,४०८,४२१ असंवुड अणगार १/२१६ | अंतोसल्लमरण २/१९३,१९९ | आजीविओवासग
२/१४५ असंसट्ठचरए २/३०६
२/४६७ | आजीविय
२/१२९,१४५ अस्साओ १/२२३ अंबखुज्ज
२/३२५ आजीवियतवप्पगारा अहक्खाय २/१२ अंबखुज्जियाए २/३१२ | आजीवियपिण्ड
१/५७३ अहक्खायचरित्त १/७५४ आइक्खग
१/४२५ | आणमणी
१/५१६,५१७ अहक्खायचरित्तगुणप्पमाण १/२६ आइक्खित्तए
२/६० आणय-पाणय-आरण-अच्चुय (देव) २/६३ अहक्खायचरित्त संजय
| आइण १/४०९ आणवणप्पओग
२/१३१ अहस्सिर १/८२ आइण्णसंखडी
१/६२८ आणा २/२२८,२२९,४५१,४५९,४६० अहाकड १/५६० आईणगाणि
१/६८५ आणाधम्म
१/३२ अहाछन्द १/१४४,२/२२५ | आउकम्मसमारंभ १/२३४,२३५,२३६ | | आणापाणुनिरोह
१/१४७ अहाछन्दविहारपडिमा २/२८५ आउकाइयआरंभ १/२८४ | आणरूइ
१/१२६ अहालहुसग १/६७५ आउकाइय जीव २/१०,११ आणावायमसंलोय
१/७३७ अहालंद १/५५६,६१४,६४७,६६७,६७३ आउकाइय संजम
२/१५ आणाविजय
२/४०३ अहिगरण २/५०,९०,२७८,२९०,२९१ आउकाइया
१/२२८ | आणाणुसरणं उवएसो
२/४५१ अहिगरणी २/१२९ आउकाय अणारंभ ठाणा
|आणंद
२/४५६ अहितकारगा ठाणा २/२८७ | आउक्काय
१/४६,२३४ आतव अहियगारिणी १/५३३ | आउजीवा १/२२९ आत(य) वेयावच्च
२/३८५ अहियग्गी १/१०३ आउट्टि १/४८९ आतसरीरसंवेगणी
२/३९७ अहियप्पा १/१८२ आउडठाण
१/७४७ आता (या)
१/१५०,१५१ अहिंस २/४८ आउत्त १/४९० आतावए
२/३११ अहिंसा १/२१५,२१९,२२१,२२३,२२४ आउय १/१४७,२/१२०,३९६,४१९ | | आता (या)वण
१/७१७ अहिंसा ठाण
२/५४ आउयकम्म १/२१६,५६२,६१०
१/६२५,७५५ अहिंसा महाव्रत १/२१८,२९० आउर
२/३५१ आतं (यं) कदंसी १/२२७,२/४५४ अहिंसा सरूवरूवगा पालगा १/२२४ आउंटण पसारेणं
२/१११ आदाणगुत्त
१/१७१ अहिंसाए सट्ठी नामाई १/२१० आऊ १/१६२,२२९,२४९ | आदीणभोई
१/४७६ अहुणाधोय १/६४५,६४६ आऊ महाभूत
१/१५४ आधाकम्मिय अहदिसिपमाणाइक्कम २/१२७ आएसण
१/६६०,६६१ आपुच्छणा अहोदिसिवय २/१२७ आकारकरण
१/४१०|आभिंतर तप
२/२९३,३५० अहोराइयाभिक्खुपडिमा २/३१७,३२५ आकंपइत्ता
२/३६१ आभरणचित्ताणि
१/४१८ अहोलोय
१/२८ आकुंचण पट्टग
१/६९४ आभरणविचित्ताणि १/४१८,६८६ अंकेसाइणी २/४२७ आगइ १/१७१ आभरणाणि
१/६८६ अंग-मगह २/२५६ आगम १/२०,२५,२/२२८,२२९ | आभिओग
२/१७६ २/४६४ | आगमणगिह १/६४८ आभिओगत्ता
२/१७७ अंडसुहुम
आगमतो (ओ) दवावस्सय २/९२,९३ | आभिणिबोहियणाण १/५७,५८,५९,६० अंतकुल २/१९० आगमतो (ओ) भावावस्सय
आभिणिबोहियणाणविणय १/७६ अंतचरए
२/३०८ आगाढ फरूसवयण
२/२२२ आभिणिबोहियनाणावरणिज्ज कम्म १/५८ अंतजीवी
२/३१० आगारधम्म १/३२|आमगंध
१/५४६ अंतरगिहे णिसेज्जाओ अपवाओ २/६० | आगारसामाइय
आमलग
१/१०२ अंतराय २/४६५ | आगासगामिणो १/१६७ आमलगपाणग
१/६४२ अंताहार २/३०९ आगासपएस
१/२९,३०,३१ आमिस भोगगिद्ध
आतंक

P-138

Page #734

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. आमोद(य)रिय (1) १/३३३, | आयाम १/६४१,६४६ | आरियखेत्त
२/२५६ २/२९३,३०२-३०५ | आयामय
२/२९५ | आरिय मग्ग आमोसग १/४९३,७०१,७२१ आयामसित्थभोई
२/३०९ आरोवणा
२/३५३,३५४, आमोसहिपत्त
१/२२४ आयार २/२५,८६,१५७,३०५
३५६-३५९,३७२ आमंतणि १/५१४ आयारअक्खेवणी
| आरोवणा पायच्छित
२/३५३ आयगवेसय २/२८ आयारकप्प
२/३५३ आरंभ १/३९,१३१,१७०,१७५,२०९, आयगुत्त १/१९२ आयारकप्पपरिभट्ठ
२/२४२ २१०,२८४,४३९,४४८;२/३,१९,१२५,१३६ आयगुत्त भिक्खुस्स परक्कम २/४५८ आयारगोयर
१/५३,१६५ आरंभजीवी
२/२०३,४१६ आयछट्टवाय १/१६१ | आयारधम्मपणिही
आरंभपरिच्चाय
१/१३५ आयजोईण आयारपकप्प २/२४२,२४३,२४९, आरंभ परिण्णाय
२/१३४ आयट्ठीणं १/७५१ २५३,२५४,३५३ आरंभसत्ता
१/१७९ आयदण्ड २/४३० आयार-पकप्पधर
१/६७० आलओ थीजणाइण्ण
१/३२६ आयणा | आयार-पण्णत्ति
आलस्स
१/९३ आयतचक्खू १/४४८ आयारपण्णत्तिधर १/५३४ आलाव संलाव कारण
२/२५८ आयतणं १/२२३,४४२ | आयारभावदोसन्नु
१/५३० | आलिसदग
१/१७५ आयपरिक्कमाणं १/७५१ आयार-विणय
१/७३ आलोइय
२/३७३-३७६ आयमइ १/७४८ आयारवं
२/३६३
आलोइयपाणभोयणभोई १/२२१ आयरक्खा २/२३० आयारसमाही
१/५६,८६ | आलोयग आयरिय १/१,८५,८७,९२,१००,१०१, आयारसंपया
२/२३३ | आलोयण पाणभोयण
१/२८१ १०२,१०३,१२९,१३७,१५३,४९९,६१४, आयावणा
२/३१२ आलोयणया
१/१३४,१३५ ६१५,६२१,६८४; २/९,१०,७८,७९,८०, आयंक
१/१४६ आलोयणा
२/३६१-३६९ ८४,८६,८९,२३३,२३७-२४६,२४९,२५०, । | आयतियमरण
२/१९३ | आलोयणा अकरण कारण २५२,२५४,२६३,२७०-२७६,२८०,२८८, आयंबिल
२/३०९ आलोयणा अकरण फल २/३६७ २८९,३६२,३६६,३८५,३८६ | आयंबिल पच्चक्खाण सुत्त २/१११ | आलोयणा करण
२/२६१ आयरिय आसायणा १/९७ | आयंबिलिए
२/३०९ | आलोयणा करण जोग्गा आयरियत्ताए २/२३० आरभडा
१/७३४ आलोयणाकरण कारण आयरियपडिणीय १/८८,२/२६३ आरामगार १/६४६,४०८,४२१ | आलोयणा कारणा
२/३६१ आयरियप्पगार २/२३०,२३१ आरामगिह
२/३२० | आलोयणा करण फल २/३६८,३६९ आयरियवयण १/२४८,२४९ आराहग(य) १/३०६,५१२,५१३, आलोयणा दोसा
२/३६१,३६२ आयरिय-वेयावच्च २/३८६ २/८२,१४६-१५७ आलोयणारिह
२/२६१,३६२ आयरियाइ अइसया
२/२३३ आराहगा अणारंभा अणगार २/१५७-१५९ | आलोयणा सवण जोग्गा २/३६३,३६४ आयावए
२/३१० आराहगा अप्पारम्भा -
आलंबण
१/४८८,२/१८८ आयसं (चे) घेयणिज्जा २/४३५ | समणोवसगा २/१६०-१६१ | आलुंप
१/४५४ आयहियाणं १/७५१ आराहगा सण्णिपंचिदिय -
आवउडि
१/४१२ आया १/१६१,२/४६४ |तिरिक्खजोणिया २/१६१,१६२|| आवकहिय
१/२६ आयाणनिक्खेव १/१४३ | आराहणविराहणी
१/५१७/ आवकहिय अणसण २/२९४,२९५ आया (दा) णभंडनिआराहणा १/६१,२/९०,९६,१५५, | आवक्कहिय पडिक्कमण
२/९७ क्खेवणासमिति १/२२०,२८१,२८२, १५६,२८९,४१३,४१४| आवट्टसोय
२/३२ २८३,४८७,७२९-७५१ | आराहणापगारा
आवतीति
२/३५१ आयाणमट्ठी
आराहणाफल १/५४ | आवायमसंलोय
१/७३७ आयाणसोतगढित १/७५३ आराहणी
१/५१७ आवस्सय
२/९२-९७ आयाणि १/६८५,४१७ आराहणी भासा १/५१५,५१६ | आवस्सिया
२/६८,६९
२/१५५ ।
१/१०७
P-139

Page #735

पृष्ठ नं.
१/५४२
इड्डी
इत्तरिय
शब्द पृष्ठ नं. |शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द आवीइमरण २/१९३ आहारसमिति
१/२८३ इत्थीवेय
२/३६९,४२६ आस १/५५३ | आहारसरुव
१/५३६ | | इत्थीणं इन्दियाणमाआस-करणाणि
आहारेसण पडिमा २/३२७ लोयणवज्जणया
१/४२२,४२४ आसगंसि
आहियदिट्ठी
१/१६८ | इत्थीणं कह आसजुद्धाणि
आहियपण्ण
१/१६८ | इत्थीणं कूडयाइ सबसवणणिसेह १/३२९ आसण १/६७५,६७८ आहियवाई
१/१६८
इत्थीहिं सद्धिं निसेज्जा णिसेह १/३२८ आसत्त
आहेण १/६३०,६३१ इरियट्ठाय
१/६२४ आसत्ति १/४३८ आहोहिय
१/४१ इरिया
१/१४३ आसत्थपत्त
इक्कडं
२/३३१ इरियावहिया १/१४७,४८९,४९० आसव १/१२५,१२६,१४२,१७१, इक्खागकुल
१/५५३ इरियावहिया किरिया
२/१२९ १९०,२०६,२०८,२०९,४४२ इच्छाकारो
२/६८,६९ इरियावहिया पडिक्कमण सुत्त २/१०१ आसवदार १/४३७; २/११८ इच्छाणुलोमा
१/५१४ | (इ) ईरियासमिई १/२८१,४८७,५१२ आसवदार पडिक्कमण
इच्छापरिमाण
२/१२४,१२६ इरियासमिय १/२१२,२२०,७७०,२/४५२ आसाढी पाडिवए
इच्छालोभ २/३०२ इसि
२/४८ आसायणा फल
१/९९ २/२३४,४३२,४६९ | इसिज्झय
१/१४३ आसासा २/१२१ इड्ढीगारव
इस्सरियमय
२/२१९ आसिल २/४४० इड्ढीसक्कारसम्माण २/५० | इहलोइय ववसाय
१/४८ आसीविस
१/९९ १/२६,२/२९४,२९५ | इहलोइयसद्द
१/४६० आसीविसभावणा २/२५३ इत्तरिय पडिक्कमण
इहलोइयाइरुवेसु आसत्ति १/४६४ आसुर १/१६२; २/१७६ | इत्तरियपरिग्गहियागमण २/१२६ इहलोग आसायणा
१/९७ आसुरकाय १/१३० इत्तरिए अणेगविहे २/२९४,२९५ | इहलोगपडिणीय
१/८९ आसुपण्ण १/१०५ इत्थिकह
१/११३,११४ इहलोग पडिबद्धा आसुरत्ता २/१७६ इथिकामभोग १/१५३,१७७ इहलोग संवेगणी
२/३९७ आसुरयं दिसं २/४६७ इत्थित्तट्ठा निदाणकरण २/१८२ | इहलोगासंसप्पओग
२/१०८ आसोत्थ पवाल १/५८४ इत्थिभोग
२/१८२ इंगाल
१/४९१,६२२ आसोय पाडिवए १/७० इत्थियअवलोयण १/४६४| इंगालकम्म
२/१२८ आसंदिय १/३३८, २/५९ | इथिलिंगसद्दा
१/५१५ | इंगिणीमरण
२/१९४,२९९ आहाकड १/४३३ | इत्थिवयण
१/५२० इंद
१/१४२,२/२२७ आहा (धा) कम्म १/५५९,५६०, इत्थिवयू १/५१५,५१७,५१८
इंदभूइ ५६१,५६२,५६३,२/१५४,१९७ | इत्थिविग्गह
१/६२७ | इंदमह आहाकम्मिय १/६२७ | इत्थिवेदखेयण्ण १/३३७ इंदमहापाडिवा
१/६७ आहार १/१९०,५३७,५३९,५४१, । इत्थिसागारिय
१/६४९,६५१ इंदिय अपडिसंलीण
२/३१६ ५७५,५७६,६२२,६२३,६२४,७३७; | इत्थी इंदियाणं आलोयण णिसेह १/३२९ इंदियग्गी
१/३३१ २/२९९,३०० इत्थीकहविवज्जणया १/४२२,४२३ इंदियचोर वस्से
२/४७१ आहारएसणा १/२८२ | इत्थीनिलय १/३२७ इंदियणिग्गह फल
१/७७४ आहारकरण २/८६ इत्थी परीसह २/४२१,४२५-४२७ | इंदियस्थ
१/४८८ आहारजुत्तउवस्सय १/६६७ इत्थी-पसु-पंडगसंसत्त
इंदियदरसिणं
१/३२६ आहारपच्चक्खाण १/१३४,२/११९ । सयणासणवज्जणया
१/४२२ इंदिय पच्चक्खं
१/२० आहारपायण णिसेह १/५४३ इत्थीपुरिस उवसग्ग २/३२० इंदिय पडिसंलीणया
२/३१३ आहारपोसह २/१३१ | इत्थीरागणिसेह १/३३५ ईसर
१/१६० आहारवं
इत्थीवंसं १/४४१ | ईसरकारणिय
१/१५५,१५७ आहारहेउं २/४३६ | इत्थीविसयगिद्ध २/४६७ | ईसरकारणियवाई
१/१५५
१/८
P-140

Page #736

शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. ईहोपोहमग्गण गवसण १/६० | उच्छोलण २/६६ | उदगपसूय
१/६६८ उक्कलियंड १/२८७ | उज्जाण १/४२१,५२३,५३२ उदगपोक्खल
१/१५६ उक्कस २/४८ उज्जाणगिह १/४२१ उदगबुब्बुय
१/१५६ उक्कसावेइ १/५१० | उज्जाणसाल
१/४२१|| उदरि
१/१६६,५३० उक्कावात १/६८ | उज्जालिय
१/५७७ उदय (ग) १/१६७,२६७,७०१,५०३ उक्तित्तण २/९७ | उज्जुए १/२८७ | उदयकम्म
१/२३५ उक्कडय २/३११,३३२ | उज्जुट्ठिी
१/२०२ उदयचर
१/१६७ उक्कडयासणिए २/३१०,३११,३१२ | उज्जुदंसणा
१/२०२ उदयसत्थ
१/२३४,२३५,२३६ उक्कोसिया २/१५६,१५७ | उज्जुपन्न
१/११८ उदिट्ठ भत्त
२/१३७ उक्खित्तचरए २/३०५,३०८ | उज्जुभाव २/२२१,३६९ उद्दिट्ठभत्तपरिण्णाय
२/१३४ उक्खित्त-निक्खित्तचरए २/३०६ | उज्जुमई
१/२२४ | उदीण १/१३८,१४९,५५९,२/४,३०२ उक्खित्तविवेगेणं २/१११,११२ उज्जसुय (नय) १/२७,२८,२९ | | उदीणा
१/१२२,१२९ उग्गकुल १/५७३ | उज्जुसुय
२/९३ उद्दसंड
१/२८७ उग्गतव २/२९४ | उज्जुहियाठाण
उद्दाणि
१/४१७,६८६ उग्गमविसोही २/२०७ | उज्जू १/११८ उद्दायण
१/१९९ उग्गमोवघात २/२०६ | उट्ट
१/१९२ उद्देसिय १/१४४,५६३,६८४,७३९ उग्गयवित्ती १/४८१,४८२ | उट्टिय
१/७२८ | उद्देसियाइ आहार
१/६०६ उग्गह १/४७८,६७२,६७३, | उट्ठच्छिण्ण
१/५३० उन्नय
१/२०१ ६७४,६७५,६७८,६७९,६८३,६८४ | उट्ठवीणिय
१/४६०,४६१ | उन्नयदिट्ठी
१/२०१ उग्गहमण्णुवणया १/३०९ उट्ठाण सुय २/२५३ | उन्नयदंसणा
१/२०१ उग्गह समिति १/३१० | उड्ढदिसिवय २/१२७ उपकारकारगा
१/१२१ उग्गहसीमजाणणया | उड्ढदिसिपमाणाइक्कम २/१२७ उप्पण्णमिस्सिया
१/५१४ उग्गहणसीलय १/३०३ उड्ढलोय
१/२७ उप्पण्णविगायमिस्सिया
१/५१४ उग्गहाणंतग १/६९७ उड्ढा १/१२२,१२९ उप्पलाइ
१/५८५ उग्गालगिलण १/४८५ उण्णकपास १/४२१,७०५ उप्पाइय
१/१७३ उग्घोसजायणा १/७०४ उत्तरकुरू
१/२८ उप्पायणा दोस
१/५७२ उच्चागोय १/१२,४४५ उत्तरगुण पच्चक्खाण
२/११५ | उप्पायणविसोही
२/२०७ उच्चार १/५५४,६६२,७३७,७३८,७४०, उत्तरण
१/५०४ | उप्पायणोवघात
२/२०७ ७४१,७४२,७४३,७४४,७४७,४२१:२/८६ उत्तरित्तय
१/५०४ | उबद्धिय
१/५१० उच्चार पडिक्कमण
उत्तरविही १/१०७ | उभिय
१/२२९ उच्चार-पासवण २/३२४,३२६ उत्तरा
१/१८६ उभिण्ण आहार
१/५६७ उच्चार-पासवण-खेल-सिंघाण
उत्तरोट्ठरोम १/३७० उभिण्ण (दोस)
१/५६७ जल्ल परिठ्ठावणासमिई (ति) १/४८७,७७० | उत्तरोट्ठरोम परिकम्म १/३५४,३८२, | उब्भियलोण
१/४८४ उच्चार पासवण भूमि -
३८८,३९५ | उब्भिया
१/२४४,२४७ पडिलेहण १/७३८,२/८९ | उत्तरो? रोम -
उम्मग्ग
१/१९५,१९६,७०१ उच्चारमत्तय २/८८ | परिकम्मकारावण १/३६५,३७०,३७६ उम्मग्ग गमण
१/४९१,४९३ १/५९०,५९२ उत्तार
१/१४२ | उम्मग्गदेसण
२/१७७ उच्छुखंडिय १/५९१,५९२,५९७ उत्तासणियाए
२/३१२
| उम्माय १/३२७,३२८,३२९,३३०, उच्छुचोयग १/५९१,५९२,५९७ उत्तिंग
१/२८५
३३१,३३२,२/३२६ उच्छुडगल १/५९१,५९२,५९७ उत्तिंगलेण
१/२८७ उम्माय ठाणाई
२/२०२ उच्छुमेरग १/५८५,५९१,५९२,५९७ उदउल्ल
१/२३४,५०८,५०९ उम्मायपत्त
२/३७९ उच्छुसालग १/५९१,५९२,५९७ उदउल्ल काय
२/८३ | उम्मिस्स दोस
१/५८२
P-141

Page #737

| उस्सा
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. उम्मुग्ग २/४५७ | उवणीयचरए
२/३०६ | उवाही
२/४५६,४६० उरभ उवणीत-अवणीत वयण १/५२० उसभ
१/३; २/२२६ उराल १/१९० उवणीयवयण
१/५२० उसिण परीसह २/४२१,४२२,४२३ उरालं
१/१४१ उवभोगपरिभोगपरिमाण २/११६, | उसिणवियड उवइ वहावण १/४९३ १२४,१२७ उसिणोदग गहण
२/८५ उवएस (रूइ)
१/१२६ उवभोग-परिभोगाइरित्त २/१२८ उस्सओ
२/२२३ उवकरण असंवर १/२१४ उववज्झा
१/९१ उस्सक्किय
१/५७६ उवक्कम
उववाइय
१/१४९ उस्सट्ठपिंड उवक्खडसंपन्न १/५४१ उववातिया
१/२४४,२४५ उस्सव
१/६२८ उवक्खडिय
१/५२२ उववूह १/१२५
१/२८७ उवक्खर
१/४३८ उवसग्ग १/६२५,२/२८०,३०१,३१८, उस्सिंचिय
१/५७७ उवक्खर संपन्न
३२४,३२५,४२८,४३५,४३६-४४१
उस्सेइम
१/६४५,६४६; २/२९५ उवगरण १/४१७,७३०,७३९ उवसग्ग अणाहओ मुणी
उंछ
१/५४५; २/२७,४७ उवगरण-उप्पायणया
१/७४,७५ उवसम
१/१३१ एकल विहारिस्स गणेउवगरण चियाए
२/१५ उवसमिय (भाव)
१/१८ पुणरागमण
२/२८०,२८१ उवगरण दब्बोमोयरिया २/३०३
उवसंत १/८८,१८७;२/२९
एकादसमा उवासग पडिमा २/१३७,१३८ उवगरणपरूवणा
उवसंपज्जित
२/२५१,२५२
एगट्ठाण पच्चक्खाण सुत्त २/१११ उवगरणसंजम
२/५ उवसंपदा (या) २/६८,६९,२३०
एगत्त अण्णत्त भावणा २/४५२,४५३ उवगरणसंजम
२/१५ उवस्सय १/६४६,६४७,६४८,६४९,
एगत्त भावणया णिव्वेय १/१४०,१४१ उवग्गहट्टयाए
२/३९२ ६५१,६५२,६५३,६५४,६५५,६५६,६५७,
एगत्तवियक अवियारी
२/४०५ ६५८,६६०,६६२,६६३,६६४,६६५,६६६,
२/२०६ उवघात
एगत्थ आवासकारण २/२५८,२५९ उवघायणिस्सिया
६६७,६६८-६७१,६७४,६७५,२/८७,३१२ १/५१३
एगपासियाए
२/३१२ उवजितकाय
उवस्सय असंकिलेस
२/२८७ १/५२२
एगप्पवाई
१/१६० उवस्सयपरिण्णा
१/११७ उवज्झाय १/१,८७,१००,१०३,१३०,
एगराइया भिक्खुपडिमा २/३१७, ३२५ उवस्सिया
१/२०५ ४९९,६१४,६१५,६८४;२/९,१०,७८,२३३,
एगल्लविहार पडिमा २/२७८,२८०,२८१ उवहड
१/५४२ २३७,२३८,२३९,२४०,२४१,२४२,२४३,
एगवयण
१/५१० उवहाण
१/८,५७,११० २४४,२४६,२५०,२५२,२५४,२६३,२६४,
एगवयणविवक्खा
१/५१४ उवहाण पडिमा
२/३१६ २७०,२७१,२७३,२७४,२७५,२८१,२८८,
एगवयू
१/५१४ उवहाणव
१/१०८ २८९,३६२,३८६
एगग्गमणसन्निवेसणया १/१३३,७५१ उवहाणवीरिय १/३७,१९६,४७,२७९ उवज्झाय आसायणा
एगल्ल विहाररिस्स अट्ठगुणा २/२७८ उवहाणायार
१/११० उवज्झायत्ताए
२/२२९,२३० उवहि
एगंत अण्णावाय १/७३२,७३३,७३४,७३६,
१/१८२ उवज्झायपडिणीय १/८८; २/२६३
एगंत किरियावाय ७३७:२/३९८
१/१६८,१६९ उवज्झाय पददाण
२/२४५ उवहिपच्चखाण १/१३४,१३५;२/११९
एगंत किरियावाई उवज्झाय वेयावच्च
उवहि वहावण
२/२६८
एंगतकूड उवट्ठाण किरिया
१/६७९ उवहि विओसग्ग
२/४०६ एंगतणाणवाई
१/१७९ उवट्ठावण
__२/४ उवहिसंकिलेस
२/२८६ एगंतदिट्ठी
१/१८९,२/६५ उवट्ठावण अजोग्गा
२/१०,११ उवाणह
एगंतपंडिय
१/४३३ उवट्ठावण कालमाण
उवादीतसेस
१/४५५
एगंतबाल १/३१३-३१५,२/२६३ उवट्ठावण जोग्गा
२/१० उवादीयमाणा
१/२३० एगंत विणयवाई
१/१८२ उवट्ठावण विहाण २/९ उवासगपडिमा २/१३३-१३८,२८८
एगागिस्स समाही
२/२८० उवणिहिए २/३०८ उवासिया १/५९,५८,१२७-१२९,
एगावली
१/४१८,६५४ उवणीय-अवणीयचरए
२/३०६ २०७,३२४,२/१,२,२०,२१
एगासण पच्चक्खाण सुत्त २/११०,१११
२/३८६
P-142

Page #738

१/१४७
अंड
| अंत
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. एगित्थिसद्धि १/४२१ | ओमचेल १/६९२,६९३ ओहिदंसणगुणप्पमाण
१/२५ एगागी भिक्खुस्स -
ओमजण पुरकार १/१४५ ओहिमरण
२/१९३ अपसत्था विहार चरिया २/२८० ओमरत्ता
२/७० | ओहोवहोवग्गहिय
१/७३३ एगागी भिक्खुस्स -
ओमरातिणिय २/१५३,१५४ अंककरेलुय
१/५८५ पसत्था विहार चरिया २/२७९ | ओमंथियाए २/३१२ | अंक पलियंक
१/४०८ एगीभाव २/१२० ओमाणभीरू
१/९० | अंग
१/१२६ एगे पाये २/३०३ ओयण १/५५५ अंग संचालण
१/४१४ एगे वत्थे २/३०३ | ओयारिय
१/५७८ अंगादाण
१/४१२,४१३,४१४ एरण्ड १/१०१,१०२ | ओरालिय
२/४१९ अंगादाण परिकम्म १/४१३,४१४ एरण्डपरियाय १/१०१ ओरालियकम्माई
१/२८५ एरण्डपरिवार १/१०१,१०२ | ओरालिय कामभोग
१/३३४ अंडकड एरण्णवय १/२८ | ओरालिय परदारगमण
२/१२६ अंडय (1) १/२२९,२४४,२४५,२४९ एरवय १/२८,२/२०० ओरालियसरीरगं
१/६७ अंडसुहुम
१/२८७ एरावण १/७,३२० | ओरालिय असज्झाय
१/१२३ एरावती (ई) १/५०४,५०५ | ओवत्तिय
१/५७८ अंतकड
१/१७० एवंभूत (नय)
ओवम्म १/२०,२३,२४| | अंतकिरिय
१/१२ एलमूयग २/४१० ओवम्मसच्चा
१/५१३ अंतकिरिया
१/२०९,२१२ एलय २/४६६ | ओवायकारी
अंतचरए
२/३०८ एसणा १/१४३,५४२,५४३,५४४; ओवाय पव्वज्जा
| अंतचारी
१/५३९ २/३०५ ओवणिहिए २/३०७ अंतद्धाणपिण्ड
१/५७४ एसणाखेत्तपमाण १/५७२ | ओवीलय २/३६३ अंतराय
१/१४६ एसणाविसोही २/२०७ | ओसक्किय
१/५७७ | अंतरूच्छुय १/५९१,५९२,५९७ एसणासमिई (ति) १/४८७,५३७,७४९ |
ओसण्ण २८२,३९५ | अंतलिक्ख
१/६८,५२१,६६३ एसणासमिय १/५४४,७४९ ओसन्नविहार पडिमा
२/२८६ | अंतलिक्खजाय १/६६३,७१८,७१९ एसणिज्ज २/१३२ ओसप्पिणी २/२२६ | अंतहुण्डी (देवी)
१/११ एसणोवघात २/२०७ | ओसह (हि) १/४४१,५२३,५३२, | अंताहारे
२/३०९ एसिय १/५३६,६३७ ५८७,६३८,५६५ | अंतजीवी
२/३१० एसियकुल १/५५३ | ओसहिजुत्त उवस्सय
अंदुय बंधण
१/१७६ ओगाहियाहार १/५४२ | ओहायमाण आयरियाइणा -
अंधत्त
१/४४५ ओगिण्हइ
पद-दाण-निद्देस २/२४० अंधा
१/१६८ ओघाइयार पडिक्कमण सुत्त | ओहारिणी भासा १/५१६,५१७,
१/५८८,५८९,५९० ओघाइयार विसोहीकरण २/१२२
५२४,५२५,५२७ अंबकंजिय
१/६४५ ओट्ठकम्मकारावण १/३६४ | ओहाविय २/२४४ अंबडगल
१/५८९ ओट्ठपरिकम्म १/३५३,३६४, | ओहिजिण
१/२२४ अंबचोयग
१/५८९,५९० ३८८,३९४,४०१ ओहिणाण १/७५०; २/३२६ अंबपाणग
१/६४२ ओट्ठपरिकम्म कारावण १/३७०,३७६ ओहिणाण अरहा
२/२२७ अंबपेसिय
१/५८९ ओण्णिय १/७२८ ओहिणाण केवली
२/२२६ अंबभित्तग ओदइय (भाव) १/१८ ओहिणा (ना) णस्स खोभगा १/११५ ||
| अंबसरडुय
१/५८४ ओद्देसिय अणायार १/२०८-२१० ओहिणाणजिण
२/२२६ अंबसालग
१/५८९ ओभासिय १/७२५ ओहिणाण पच्चक्ख
१/२० अंबाडगपलंब
१/५८४ ओम २/३०२ ओहिणाणविणय
१/७६ | अंबाडगपाणग
१/६४२ ओमचरओ २/३०५ | ओहिदसण १/११५,७५० | अंसिया ओमोयरिया
१/६२४
।
१/५४२
| अंब
P-143

Page #739

शब्द
अंसुख अमुयाणि
कक्करणता
कक्राइंग उवगुण कक्खडफास
कक्खरोम
कक्खवीणिय
कच्छ
कच्छाइ अवलोयण
कज्जलमाण
कजलावेमाण
कटुकम्म
कट्ठक्खाय
कट्ठमालिय
कसिल
कड
कडग
कडिबंधण
कढिण
कण कणकुण्डग
कणग
कणगकंताणि
कणगखडयाणि
कणगखचियाणि
कणगपट्टाणि
कणपूवलि
कणगफसियाणि
कणगताणि
कणगाणि
कणगावली
कण्डूसगबंध
कण्णच्छिण्ण
कण्णमल
कतियमहापाडिय
पृष्ठ नं. शब्द
१/४१७ कन्दप्प १ / ६८५ कन्दप्पियाइ विराहगा समणा २/२८७ कन्नालीय
१/४८० कपिंजल १/१७८ कपोत
१/३५३,३६३, ३६९.३७५,
कप्पद्विती
३८१, ३८७,३९३,४०१ कप्पट्ठियाण

१ / ४६१.४६२
१ / ४१९
२ / ३२०
१ / ४६२ १ / ४९५ १/५१० कप्पातीत
१/५०९ कपिय
१/४६३ कप्पोवय
२/५३९ कम्बो
२/४२३ २/ ३३१
कम्पनिज्जभासा
कप्पणीव उवस्सय
कप्पणीय संथारग
१ / ४३
१ / ४१८, ६५४ कम्मकरी
१ / १३८
१ / ६८६
कम्मधर (यक्ष )
कम्म
१/५८७ कम्मर्ग
१/५८७ कम्मगठि
१ / १८८ १/६५
कम्मोबिय
१ / ६८६
१ / ४१८
१ / ४१८, ६८६ १/५८७
१ / ४१८, ६८६
कम्मविओसग्ण
कम्मविवाग
१ / ४१७ १/४१७,६८६ कम्मवेयणकाल
१ / ४१८, ६५४
१/७२८
१/५३१
कम्मणिज्जराफल
कम्मपग (य) डी
कम्मवीय
कम्म भेयणे परक्कम
कम्ममकुव्वय
कम्मरय
१/३५१,३५७,३१२,३६८, कम्मसरीर
कम्माऽणाणफला
३७४,३७९, ३८६, ३९२, ३९९ कम्मसंपया कण्णसोहणय १ / ७३५ कपक्षिय १/१७९२/१८०, १८१, १८४ कण्हलेख १ / १३१ १/२७८,२७९,२८०
कम्मा णाणफला
कम्मादाण
कलसोहणम
कम्मंस
कति
कम्मसच्चा कम्मसमारंभ
कयवयकम्म कय-विक्रय
पृष्ठ नं. शब्द
२/१२८, १७६ करकण्डू २ / १७६ करणगुणसेडि २/ १२५ करणसच्च
१/६५, १४६.१००/ २/१२७,४१५, ४५८
१/५५५,५६०,५८०, ६५४,
१/१७६ करय
१/१७६ करीरपाणग
२ / १२
करंडग
१/५६२
कलम
२/ ३१९,३२०
कलह
२/ ३२०
कलह उवसमण विहिणिसेहो
२/३२०
कलहकरण
१/५४ कलहकारग
२/५८
१/५४ कलि
१/१०८ कलिंग १/९ कल्ला
कल्ल्लाणभागी कविट्ठवाणग ६५६,६५७,६६० कविट्टसरडुय कसाय
२/ २०३ १ / १९० १ / १४६ २/३१५ २/४७२
१ / ५६३,६०९,६१० २/४१९, ४६४ २/४६२ २ / ४४ १/६२,४३६
२/४०६,४०७, ४०८
२ / ४३२ १/४५५,४५६ २/४६८ १/१५२,१५७,१५९,
५४६, २ / ३१
१/१३५.२/४५५
१/८७ २ / ४३२
२ / ४३२ २ / १२७,१२८, १४५, १४६ १ / १४७ २/१३३
कलहडमरवज्जय
P-144

पृष्ठ नं. १/१९९ २/३८०
१/३५,१३४,१३५, २/३४
१/२८७
१/६४२
१ / १०२ १/१७५
कसाय असंकिलेस
कसायकलुसिय कसायणिसेह
कसिव ओसही
कसिण चम्म
कसिण वत्थ
कसिणा
कसाय पडिसंलीणया
कसायपमाय
कसायपयणुकरण परक्कम
कसायपरिणा
कमायविओसग्ग
कसायसंकिलेस
१/५३४ काउसरणकारी
१/४३७,५२१
२/२८७
१/४५३
२/२१७
कसायपच्चक्खाण १/१३४,१३५ २/११९ कसायपडिकमण २/९७
कसिणाकसिण वत्थ
कसेरुग
कह
कहा काउस्सग्ग
१/१७४,२१४
२/२८९
१/४२०
२/५०
१/८३
१ / ४३
१/१९९
१/६१.१५२.१५४,१७२, १७९,१९१,२२२:२/६८
१ / १०३
१/६४२ १/५८४
२/ ३१३,३१४
२/२०६
२/४६२
१/११७
२/४०६
२/२८७
१/५८७
१/७०७
१/६९५
२/ ३५३
१/६९५
१/५८५
१/४२५
२/ ३९६-४०१. १/१३३,६६८, २/७३,७४,९९,४०८
२/४९

Page #740

शब्द
काउसग्गपडिमा
काउसग्गफल
काउसग विहि सुत्तं
कागिणी
काण
काणत्त
काणिय
काम
कामकहा
कामकामी
कामखंध
कामगिद्ध
कामगुण
कामजल
कामभोग
कामभोगतिव्वाभिलास
कामभोगासंपप्पओग
कामलालसा
कामासंसप्पओग
कामेसणविद्र
काय
कायअगुती
काय अपडिली
काय असंकिलेस
काय असंवर कायकिलेस
कायगुत्तया
कायगुत्तयाए फल
कायगुत्ती
कायगुत्तीर्ण
कायगुती मह
कायचियाए
कायछक्क
कायजोग
पृष्ठ नं. शब्द
१/१३५,१३९,१४५ १५२, १५३,१५५,१५७,१५९, १८९, १९९, ३२६,
३३३, ४३४, ४४६, ४४७, ४४८, ४७८
कायजोगपडिसंलीणया काय दुष्पणिहाण कायदंडणिसेह

२/१३५, १३६, ३३४,३३५
२/४०८
२/१०९ कायपरिकम्म कारावण
२/४६७
१/५३० कायपाय १/४४५ कायवलिय
कायविणय
कायसमाधा (हा) रणया
१/१६६,५३०
१/४४७, ४४८ २/ ३९६
कायपओगकिरिया कायपरिकम्म
१/४४७ कायसमिति
१/३६ कायसमिया २/१९६ कायकिलेस
१/३३२, ४४७, ४४८ कायसंजम
२/४६५,४७०, ४७१
कायाणि
१ / ७१८,७१९
"
काल
काल (ज्ञानाचार)
काल आसायणा कालओमोयरिय
२ / १९६.४७१
कालकूड
२ / १२६ २/ १०९
कालधम्म कालपडिलेहणा
१/४४६ कालपडिलेहणाफल
२/ १७७ कालपरियाय
१/४४७ कालमकासि
२ / ४४८
कालमेरा
१ / ७४८
कालाइक्कम
२/ ३१६
१ / १४७ २/३१५
२ / १२९
१ / ७५५
कालाकालसमुद्दायी
कालातिक्कंत
कालातिकंत किरिया
कालाभिग्गहचरए
कालियसुय
कालीपवंग संकास
२/ २८७ १ / २१४
२ / २९३,३१०-३१२
१ / १३४ १ / ७५३
१ / ४८७,७४८,७५२
१ / ७५०
१ / ७५२ २/१५ काहिन्य
२/५४ किड
कावोयावित्ति कासवणालिय
कासीराया
किण्हमिगाईणगाणि
किमी
किब्बिसिय भावणं किमिणिहर
पृष्ठ नं. शब्द
१/१६४ किमिणीहरण किमिणीहरावण किरिय १ / ३६१. किरियावाय ३६७,३७३ किरिया १/१५२,१५४,१५५,१५७,१९१ १ / ७१० किरिया (द) १/२२५ किरियाठाण
१/७६,७९,८० किरियाबाई (दी) १/१३४,१३५, किरियावाइदरिसण ७५३ २/३४ किरियासंपन्ना
१/४८८ किलिन्नगाय १/७५० किलंत
२ / २८७
२/१५
१/३३९,३५१.३७९ ३८५.३९१
१/४१७,६८५
१ / ४८८ किविणपिंड १/५७,६४,७० किव्विय ठाण
किव्विसिय
किवणबुल
किविण
१/९८
२ / ३०४
१ / १४४
२ / ३०२
१ / ६४
१/६४
२/ ३८८ की दोस
२ / ४९
१ / ६५९
२ / १३२
किसी उवमा
किंचूणोमोयरिया
किंपागफल
कीडापदोस
कीयगड
कीव
कुइयं यं गी
P-145

कुक्कुइय
१/४५४ कुई
१/६२३,६२५ कुकुडपोय
पृष्ठ नं.
१ / २६२,३४४,३५० १/२६६,२६९,२७२
१ / १५८, ११८, १७२, १९८ १/१६८-१७०,२०८
१/६५८ कुक्कुडि-अंडग-प्पमाणमेत्त
२/ ३०५ कुच्चग
१ / ६९
२ / ४२२
१/५३८ कुट्टण
१/५८६ कुट्टत्त
१/२०० कुट्टी
१/१९० कुबुद्धि
१/५०० कुणाला
१/६८६,७५० कुणालाविसय
१/२२२ कुणित
२/१७६ कुणिय १/२७६ कुतित्थिनिसेवय
१ / १२६
२/२१६
१/१६८
१/१६८
१/११६
२ / ४३१
२/६०
२/१९०
१/६६०,६८५,७०९,
७१४,७४०, ७४३
8/200
२/१८६
१२/१६२
२/७
१/६२४
१/३३३
१/१६१
१/१४४,६२६
१/५६५
१/९४; २/६
१/३२६
२/१२८
१/७५५
१/३२८
१/६२३,६२४ २/३३१ कुच्चिङ- किमिय १/ २६३, २६६, २६९,२७२,
२७६, ३४४, ३४७, ३५०
१/१७५
१/४४५
१/५३०
१/२२५
१/५०४
२/२५६
१/१६६
8/430
१/४७

Page #741

केसी
कुलय
२/३८६
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. कुदंसणा १/२०१ | कूडमाण
१/१७५
१/१९७,४३९,४४५ कुप्पावणिय दवावस्सय २/९५ कूडलेहकरण २/१२५ केसी (श्रमण)
१/७४९ कुप्पावणिय भावावस्सय
कूडसंखिज्ज २/१२५ कोउगकम्म
२/२२२ कुम्भ २/३५० कूडागार १/४२२ कोउयकरण
२/१७७ कुम्भिपक्क १/५८६ केउर
१/४१८ कोउहल्लपडियाए १/४६५-४६७ कुमारेण १/१७६ केयण १/७५१ कोउहल
१/१४४ कुम्म १/१७६,१९३; २/४१७ केवलणाण १/५७,५८,५९,६०, कोकतिय
१/५५३ कुररी १/१४४ ७५०; २/३२६ कोक्कुइय
२/१७६ कुराइ १/५५४ केवलणाण अरहा २/२२७ कोट्टगकुल
१/५५३ कुरूवा १/१२२ केवलणाण केवली २/२२६ कोट्ठागार
१/४२२ कुलत्थ १/१७५ केवलणाण जिण २/२२६ कोट्ठियाउत्त
१/५६९ कुलथेर २/२२७ केवलणाण दंसण १/११५ कोडीसहियं
२/११५ कुलधम्म १/३३ केवलदसण
१/७५० कोढी कुलपडिणीय १/८९; २/२६३ केवलदसणगुणप्पमाण
१/२५ कोपपिंड (दोष)
१/५७१ कुलमय २/२१९ केवलणाण पच्चक्ख
१/२० कोयव (वाणि)
१/६८६,४१८ १/७१८ केवलणाणविणय
कोलपाणग कुलल १/१९३,३२८ केवलणा (ना)णावरणिज्जाण कम्म १/५९ | कोलवासं
१/४०७ कुलवेयावच्च केवलबोहि १/१२७-१२९,१३१ | कोलसुणय
१/५५३ कुलसंपण्णा १/१२२; २/३६४ केवलमरण
१/७५० कोलुण
१/२५३ कुलहीणा १/१२२ केवलमाभिणिबोहियणाण १/५७ कोवसीलता
२/१७६ कुवियगिह १/४२२ केवलवरनाणदंसण १/१४७ कोविय
१/१०६ कुविय-पमाणाइक्कम २/१२७ केवलि २/१,२,१९,२० कोसंबी
१/५०२ कुवियसाल १/४२२ केवलिआराहणा
२/१५५ | कोह १/८,७२,९३,१७४,१९१,१९६, कुविंद १/५०६ केवलिकम्मंस १/७५३; २/१२०
२१४,३००; २/२१८,४७१ कुस २/३३१ | केवलिपण्णत्त धम्म १/३९,४०,४१,४२, | कोहअपडिसंलीण
२/३१६ कुसग्गमेत्ता
२/४६८ ५०,५१, २/१७९-१९१ | कोहणिस्सिया
१/५१३ कुसपत्त १/५०६,५१०,५११ केवलि (ली)पन्नत्त धम्म-आसायणा १/९८ कोहदंसी
२/४६० कुसमण २/६४,६६ केवलिउवासग
कोहपिण्ड
१/५७३ कुसमय (कुसिद्धान्त) १/८ केवलि उवासिया १/३९,४० कोहमुण्डे
२/८ कुसल १/१८३,१८४,१८५,१८६ केवलिसावग
१/३८,४० कोहविओसग्ग
२/४०७ १/१४२,३३६,४५२; केवलिसाविया
१/३९,४० कोहविजय
१/१३४; २/२२१ २/६६,२८३,३९५ केवलि (ली) १/३;१४,२६,३९,४०,४१, | कोहविवेग १/१३५,२९७,२/३४ कुसीलधम्म १/२३९ ४२,५३,५८-६०,६२,६३,१०६,१२७,२०६ कोहवेयणिज्ज कम्म
२/२२१ कुसील पडिसेवणया २/४३५ केवलिमरण २/१९४ कंक
१/१९३ कुसीलवड्ढण २/६० केवलीआसायणा
१/९८ कंखा
१/१३७; २/१२३ कुसीलविहार पडिमा २/२८६ केवलीणंठाण
१/२२३ कंखा-पदोस कुसीललिंग १/१४३ केवलीपगारा २/२२६ कंखामोहणिज्ज
१/१३७ कुहेडविज्जासवदारजीवी १/१४४ केसपरिकम्म १/३५६,३८४,३९०,३९७ कंखामोहणिज्ज कम्म
२/३९५ कूअणता २/२८७ केसपरिकम्मकारावण १/३६७,३७२, ३७८ कंटक
१/१४९ कूडकहावण १/१४३ | केसरक्षण
२/९० कंती
१/२२१ कूडतुल्ल १/१७५ केसलोय
१/५३८; २/४३४ कूडतुल्ल-कूडमाण २/१२६ केसवाणिज्ज २/१२८ कंद
१/२४२
कुसील
कथय
१/१०८
P-146

Page #742

शब्द
कंपिल्ल
कंबल
कंबलगाणि
कंस
कंसपाय
कुंडमोय
कुंडल
कुंडिया
कुंथु
खय
खरकंटयसमाणे
बलिवनिन्दणा
खलुक
खाइम
कुंथुरासिभूत
खइव (भाव)
खओवसम
१/३९, ४०, ४१,५८,५९
खेत्ताकन्तदोस
खओवसमिव (भाव)
६०, १२८, १२९, २०७, २०८, १२४,३२५ खेत्ताभिग्गहचरए १/१८ खेल
वज्रपाणग
१/६४२ खेलोसहिपत्त खोमिय
सत्तिय
यत्तिय कूल
खंड
खमा
त
खमावणया
संति (धम्म)
खंती
पृष्ठ नं.
१ / ५०२
१/४५३,७०८, ७२९,
७३०, ४१७ २/५५
१ / ६८६ १/१३८
१ / ७१० २ / ५८
२/५८
खामणा सुत्त
खारवत्तिय
बिंसियवयण
खीर
खाणुयाइ णिसरण णिसेह
खाणुसमाणे
खीरासविय
खुज्जत्त खुज्जित्त (य)
१/४१८, ६५४
१ / ४३२
१ / २.४,१९९
१/११५
१/१८
१ / ४६४,६०१
१/५५४ १/१३५२/३४
१ / १३३.१३५ २ / २९०

१/१३१
२/ १२१
२/९७
१ / ९०, ९१ खंदए
१/९५,१५२,४४१,५४१. बंदमह
५६३, ५६४,५७१,५७८,२ / १३२,१३३ बंध
खाणुयाणिहरण
२ / १२१ २ / १०९
शब्द
खुड्डिया विमाण पविभत्ती
खुरपसंठाण
खुरमुंडय
१ / ३००,५२६
१/१०२, ४२०, ४२५,
५५५,६०५ २/३०९
बुहा परीसह
खेत्त
खेत्त ओमोयरिया
खेत्त (व) ण १/५.१८३, १८४, १८५, १८६, २००, ४३५ २/४५, ४५८
२ / ७६ २/८८
खेत्तपमाण
खेत्तमत्तय
१/२५७ खंधपएस
२ / ३२१
गइ
खेत्तवत्थु - पमाणाइक्कम
खेती
१ / १६६,५३०
२ / ५,७९
२ / ८३
२ / ३४७
२/५
मूग (ब)
खुड्डिय
खुड्डिय मोय पडिमं पडिवन्न
खुड्डिया
खुड्डिया मोय पडिमा २/३१६, ३४७, ३४८
तिम
१/१७६ गज्जल
गज्जित
गण
गइमुत्तमा
गज्जदेव
१ / २२५ गण अवुग्गह कारणा १/४४५
पृष्ठ नं. शब्द
२/ २५३
१ / १७८
२ / १३७
२ / ४२२,४३५ १ / ४३२
२ / ३०४
गणट्ठकर
गणथेर
गणधम्म
गणधारण
गणधारण अरिहा
गणपडिणीय
गणपमुह
२ / १२६
२/ १२७ १/६२३,६२४
२/३०५ १/१६२,७३७ १/२२४
१/६८५,६९१२/३३२
१/१०२, ४२०, ४२५ १/१८७ १/३४ १/१३४,२२२: २/२२१
२/४८
२/३६४
२/४५२
१/६९
१/२४२
गणपमुहा गणपरिच्चाय
गणविओसम्म
गणवुसाह कारणा गणवेयावच्च
गणवेयावच्चकरा
गणसमायारी
गणसोहकर
गणसोहिकर
गणसंक्रमण
गणसंगहरूर
गणसंठिइ
P-147

गणावच्छेइणी गणावच्छेद्य
१/३०,३१ १ / ६१
१ / ११०
१/५२६ गति
१/४१७,६८६ १/६८ १ / ४७ २ / २३२,२८०,२८५, मसी
गय
२८६,२८८,२९० २/२८८,२८९
२ / २३२
गणह (ध) र १ / ८,२५,६१५, २/७८,२७०
गणहरसीस
पृष्ठ नं. २/२५० २/२७०
२/४०६
२ / १०,७८,८१,८४,८६,८९,२३३, २३८, २४१,२४२, २४३, २४४, २४५, २४९,२५२, २५४,२५५,२७०, २७१, २७२, २७३, २७४, २७५,२७६,२८१,३७८, ३७९,३८० गणिका आवागमणणिसेह
१/३३३ २/२३४
गणिड्डी
गणित्ताए
गणपsa
गणिसंपया
गति-परिकमण्णू
२/२८८
२/३८६
२/२३२
१/७३
२/२३२
२/२३२,२३३
२/२७४
२/२३२
१/५१
यजूहियठाण गरहणया
गरहा
गख्यत्त
२/ २२७
१/३३
२ / २४६
गरूलोववाय
२ / २४६
गलिगइहा
१/८९.२/२६३ गलियरस २/२४७ गवेलग
गणिमागमसंपन्न
१/७६ २/२३४ १/५३ गणी १ / ६१५,६८४,७०८ २७८,२७० गतभूसणमिद्र
१/२५
२/२५५
१/६१५,६१८,६८४%
२/२२९,२३०
१/१९,२५,१५६
१/३२६ १/२००
१ / १८३,१०४,
१८५,१८६
२/४६०
१/४३२
१/४६३
१/१३२,१३५
२/ ३८१
१/२१४
२/२५३
१/९१
१/९०
१/४३२

Page #743

शब्द
गवेसणा
गवेसणाकाले गमणविही
गवसणाविही
पृष्ठ नं. शब्द
१/५४२ गिम्ह
१/५४८
१ / ५४६ १/१७८ गिरि पडण १/५४२ गिलाण
१/५२२
१ / ४२, १९६, ४६२
२ / ४३४
२/ २२७ १ / ४६२
१/३३,३८,१९६,२३९,३३३
गह
गहणे (सणा)
गाढमालव
गाम
गामकंटय
गामथेर
गामदहाणि
गामधम्म गामधम्मनियंतिय
गाम - पहाणि
नामपिंडोलग
गाम महाणि
गामरक्खकुल
गामरक्खगवसीकरण
नामवहाणि
गायणाइकरण
गारत्थ
गारत्थिणी
गारत्थिय
गारत्भिववयण
गारबंधण
गारमावस
गारव
गाह
गाहाबाद (तिती)
१/६२७
१ / ४६२
१/५५०, ६१५
१ / ४६२
गिरिपक्खंदण
१ / ३००,५२६ २ / ४४०
१ / ४४८
२ / २२०
१/१७६ १/४९३.५०७,५५५,
५६०,५८०, ६५३,६५४,६५५, ६५६, ६५७, ६६० गाव (इ) (ति) उग्गह

गिलाण आयरियाणा -
पद - दाणनिद्देस
गिलाण पवत्तिणिणा पददाण निदेस
गिलाणट्ट खेत्तगमण पमाणं
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं.
१/४८९
१/३१२
१/६४८, ६६५,६६६ गुणचय १/३०४ २ / १२४, १२९, १३० २/८९,२५४,२५५,२५६ गुणसमित २ / १९९ २/ १९४, १९५,१९९ १ / १९४ : २/८०,८१,३८१,३८७,४२९ गुत्तबंभवारि
गुणसीलय चेहय गुणासाव गुत्त
२/४४८
१/२८८; २/४७ १/२१२,७५०
गुत्ति (त्ती)
गिलाणणिवठ
गिलाणनीसाए
गिलाण पडिणीय
गिलाणद्वापेसिय
गिलाणवेयावच्च
१ / ५५३ १ / ४६९
१ / ४६२ १/४६० गिल्लि
१/४७७ २/१९७ गिहकम्म
२/२६७ गिहत्थ
१/३६१-३८५,४९५,६९५ गित्यसकार
७०३,७३२,७४६; २ / २२१-२२४,२६६- गिहत्थसंसद्वेण
गिलाणस्स अट्ठा गिलासिण
गिलासिणी
२६९,३९४ हत्थाण
गिवई गिहारम्भ
गिहि- णिसेज्जा वज्जणं ठाणं
गिहिमत्त
गिरिवत्थ
गिहितिमिच्छ
गिहिधूम
गिहि भावण अभुजणं ठाणं
१/६७२ १ / १०२
गाहावर करंडग
गाहाबद (ई, ति, ती) कुल १/४९५.४९७, गिहिसुव्यया ५५०,५५१,५५२,५५५,५६६,५६७,५६८, गीव
५६९,५७५-५८८,६०१,६०६, ६०७,६१५, मुज्झग ६१७,६१८,६१९,६२०,६२८,६२९,६३०, गुज्झाणुचरित
६४२,६४३,६४६,६४९,६५१,६५२,६५७,
६५९, ६७४,६८३, ६८४,७२९, ७३०,७३१, ७३६,४०८,४२१:२/७८,७९,८२,८३,८८,१३८,
गिरिवत्थोव ओगकरण
गुण
गुणधारणा गुणप्पमाण
१४७,२५६,२६६, २६७,२९१,३२२,३४६ गुणप्पेही गिद्धपद्रुमरण २/१९४,१९५,१९९ गुणवय पडिवत्ती
२/२४०
२ / २४८
२/७७
१ / ६४२
२/४९.६७,६८,१५१.४०९
२/८२ गुरुकुलवास
१/९० गुरुवंदणतं
२/ ३८६
१/१७५
१/६५१
२/ ३८६ गुल १/५६६ गुब्विणी १/१६६ १/५३० गो
१/५२८
२/१११,११२
१/५९५
१/४७
१/६५१
२/५९
१/२६३
१/२८०
२/५८
१/६२१
१/७०४
१ / ७०४
२/४६८
१/४४७
१/९२
१/५२१ १/४५३,६५४
गुत्तिदिवाणं
गुरु
गुरू अब्भुट्ठाणेणं
२/९७ १/२०,२६ २ / ६८ २/९७
P-148

गुरुसाहम्मिय सुस्सूसणया
गेवेज्जग (देव)
गोच्छग (य)
गोण
गोणगिह
गोणसाल
गोतावादी
गोत
गोदोहिया
गोपुर
गोमय
१/१०५,१२६, २२३,
४८७,७४८
१/७५०
गोमयराम
गोमुत्तिया
१/८५,१००,१०४
२/१११
१/१०४
२/१००
१ / १३३,१३५
१/४२०, ४२५,५५०
१/५९६
२/६३ १/५२३,५२१ १/७०८,७२९ २/५,६०
१/४९१.५५३
१/४२२
१/४२२
१/४४५
१/१०७,१४७
२/ ३११.३२५
१/४२१ १/४८४, ४८५ १/६८९
१/५४३,२/३०४,३१९
गोय
२/ १२०,४१९ गोयम १/८, १८, ३७, ३९, ४०, ४१,४२, ४७,४८,४९,५०,५४,५५,५८,८८,८९,१०३. १२५.१२७,१२८,१२९,१३५,१९४,१९५.
१९६,२०७,२०८,२१४, २१६,२१७,३२४, ३२५,४३३, ४३५, ४३९,४४५,४९०, ४९१,
५१३५१४,५१६,५१७५१८,५१९,५३६,५६२, ६०९,६१०,६२२,६२३,७४९,२२८,
२/ १,२,२०,२१,३४,३५,३६,११४,११५.११६, १२९,१३०,१३२,१३३.१३९,१४४, १४५. १४६, १४७, १४८, १४९,१५०,१५१.१५२,
१५५,१५६,१५७,१५९,१६२,१६३,२०३,२०४,
२०५,२१८,२२६,२२७, २२८, २९९, ३५१. ३९८,४११,४१२, ४१३, ४१४, ४१५,४५२

Page #744

शब्द
गोयर
गोवरकाल
गोयरग्ग
पृष्ठ नं. शब्द
२ / ४५८
२ / ३१८
२ / ३०५ २ / ५९,४३० २ / ३१९
गोयरचरिया अइयार विसोही सुत्त २/१०२
गोयरिया
१ / ५४३
१ / ६८६,४१७
१ / ५४२
१/४४६
१/६३७
२ / ९८
२/ १२५
गोयरगपविट्ठ
गोयर चरिया
गोरमिगाइगाणि
गोरसविगती (ई)
गोलारुवग
गोलियसाला
गोलोमप्यमाणमित्त
गोवालीय
गोह
१/१७६
गंगा (नदी)
१ / ७,५०४ गंठीगा १ / १८९ गंड १/१५६,२५६, २५७,२५९,२६०, २६१,२६२,२६५, २६६, २६७, २६८, २६९, २७०,२७१, २७२,२७४, २७५,३४३, ३४४ २४६,३४०,३४९,३५० २/४४१
गंडाइ तिगिच्छा
गंडाइतिगिच्छाकारावण
गंडाsपरिकम्म
गंडागकुल
गंडी
गंतुं पच्चागत (या)
गंथ
गविम
गंध गंध जिंघण
गंधमंत
गंधव्व
गंधार
घट्टणता
घडवासिय
डिग
घडिमत्त
घण ( तप)
घाण
गंधासत्तिणिसेह १ / ५३७ २ / ४४४, ४४५
गंधियसाला
१ / १३८ २/४३६
१ / १०६
१ / ३३८
घाणपण्णाण
१/२६१,२७४, ३४३
१ / २६७ १/२५६,२५९
१ / ५५३ १ / १६६,५३०
१ / ५४४ २ / ३१९ १/१०५ २/४४, ४५७ १/४६२ १/१३८, २/३३,४४४, ४४५

घाणबल
पाणिदिय
घाणिदिय अपडिसंलीण
घाणिंदिय असंवर
पाणिदियनिम्गह घाणिदिय मुण्डे घाणिदियरागोवरई घाणिदियसंजय
पासिय
पुणोवमा
घोरतव
घोलिय
घोसहीण
चउसरण
चकवट्टी चक्कियासाला चक्लिन्दिय
चक्खिन्दिय अपडिंसंलीण चक्खिन्दिय असंवर चक्खिन्दियनिग्गह चक्खिन्दिय मुण्डे १/४६५ चक्खिन्दियरागोवरई १ / ५१२ चक्खिन्दियसंजम १/८७,१७० चव १ / १९९
पृष्ठ नं. नं. शब्द
चक्बुदंसणगुणप्पमाण
चक्खुपण्णाण चक्परिकम्म
क्युबल चक्खुरोम
२ / २०४ १/४७३
२/८ चरणविहिमहत्त १/४७० चरमसरीरधर १/४२९ परित १/१७६
१/५३९ चरित अडकम
चरित अइयार
२ / २९४ १/१७६ चरित अणायार १/९८ चरित असंकिलेस
उत्थभत्तिय
चउदसरयण
२/८४ चरित्तगुणप्पमाण १/१०९ चरितगुत्ति चउप्पडोयार २ / ४०३, ४०४ चरितट्ठया उ-मासिया भिक्खु पडिमा २/३१७,३२३ परितधम्म चउरिन्दियकाय २ / ४६ परितधम्माराहणा १/५० परितपज्जव १/१३३ २/९७ परितपडिणीय १ / १२ चरित्त पण्णवणा १/२
चउरिन्दिया
उबीसत्थव चउवीसत्थवफल
चरित पायच्छित
२ / ३१६
१/२१४ चरणकरणपारविदू
१/१३४,७५४ २/३४ चरणगुण
१ / ११२, १६८,१०१
चम्मपाय
चयोवच (इय
चरण
चरित्तपुरिस
१/६३७,६३८ चरितपगारा १/४७१,४७२
चरितबलिय २ / ३१६ चरित्तबुद्धा १/२१४ चरितबोधी
१/१३४,७५४ २ / ३४
२/८
१ / ४७०
१ / ४२९ २/४४३
१ / २५ १ / ४५४ १/३५४,३८३, ३९६ २ / २०४ १/३६४,३६९,३७५,३८१,
३८७,३९४,४०१ १/६४७,७०२,७३१,७३२
P-149

चरित्तमूडा चरितमोह
चरित्तमोहणिज्ज कम्म
चरितलोग (अ)
चरित वकम
१ / ७१७
चम्म (य)
चम्मकोस (थ)
१/६४७,७३१,७३२ चरितावार
२ / २.९५ २ / ४४४ चम्मछेदणग (य) १ / ५०६, ६४७,७३१,७३२ चरिताराहणा १/४५४ चम्मपलिच्छेयणय
२/ ७३२
पृष्ठ नं. १/७१० १/५१२,७५५ १/६२,२०६,४८७
१/१८८
१/१९५
१/२०६
१/२१३
२/१८, ५३, १२६,१४६, १९५:२/१२,३५०
चरित्तविणय
चरित्तविराहणा
चरित्तविसोही
चरितसम्म चरितसंकिलेस
चरितसंपन्न (न्न ) या
१/२०,२६
१/३२६, २/३१५ २/७७,१६१ १ / ३२, ३३.१२६ २/३९६ २/१५५,१५६ १/७५३
१/८९२/२६३
२/९८
२/९८
२/९८
२/ २८७
१/२५
२/ ३५२
२ / २२७
२/१६
१/२२५
१/५६
१/५५
२/४५६
१/१७
२ / ९८
१/७६,७८ २/१५७
२/२०७
१/३३ २/२८७ १/१३४,१३५, २१७:२/३४,३६४ १/५३
१/५४,५५, २/१५५ चरितावरणिज्जाण कम्माणं १/३२४, ३२५
१/५५
१/५५

Page #745

१/९३
छंद
छउमं
१/६९
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. चरित्तिड्ढी २/२३४ चुण्णयपिण्ड १/५७४ | छिन्नाल
१/९० चरित्तिदि २/२२७ चेल १/५१०,६४७,७३१,७३२| छेओवट्ठावण (1)
२/१२,३७८ चरित्तोवघात २/२०७ चेलगोल
१/३३८ छेओवट्ठावणा पायच्छित्तरिहा २/३७८ चरिमतित्थगर २/२२६ चेलचिलिमिलिय १/७०२ | छेदारिह
२/३५२ चरिय .. १/४२१ चेलपाय
१/७१० छेदोवट्ठावण-संजय-कप्पट्ठिई चरियानियट्ट १/५५६ चोक्ख
१/२२३
| छेदोवट्ठावणियचरित्तगुणप्पमाण १/२६ चरिया परीसह
२/४२१,४२८ चोयण १/८५ छेदोवट्ठावणियसंजम
२/१६ चरियापविट्ठ १/५५६ चोलपट्टग
१/७०८,७२९ छेय १/५००; २/९,१०,२४०,२४१ चलाचल १/४९१ चंड १/९०,९१ छेयपरिहार
१/५५७ चवेडा
चंद १/१०९,१७८
१/४३५,७५५,२/२०५ चाई-अचाई लक्खण २/२४ चंदपडिमा २/३३७ छंदणा
२/६८,६९ चाउज्जाम धम्म २/२२८ चंदपडिमं पडिवण्ण
२/३३७ छंदा चाउम्मासिय अणुग्धाइय २/३५३ चंदप्पह (ससि)
छंदोवणीया
१/२३० चाउम्मासिय उग्धाइय २/३५३ चंदालग
१/३३८ जउणा
१/५०४ चाउल १/५७९,५८७ चंदिम
१/१९४ जउब्वेय
१/४८ चाउलधोवण २/२९५ चंदिमसूरियाणं
जक्ख
१/९२; २/४०९ चाउल पलंब १/५७९,५८८; २/३२८ चंदोवराय
जक्खमह चाउलपिट्ठ १/५७९ चंपा १/५०२ जक्खाइट्ठ
२/३७९ चाउलोदग १/६४४,६४५,६४६
२/४३२ जक्खालित्त चाउलोदण
१/५४७ छउमत्थ १/३६,४१; २/१२ |जक्खावेस
२/२०२ चाउवण्ण संघ १/१२९,१३० छउमत्थमरण
२/१९४ जगनिस्सिय
२/५४ चार २/४३० छक्काए
१/४७ | जज्जरिय
२/३५० चारगबंधण १/१७६ छज्जीवणि (नि)काय (1) १/२२८,२२९,२३० जणवद (य)
१/१४८,५०२ चारण १/२२५,२/४१२ छज्जीवणिकायवह
१/२५१ जणवयपरिग्गहाए
१/७५१ चारण भावणा २/२५३ छज्जीवणिया १/२२८,२२९ जणवय परियावाए
१/७५१ चारणलद्धि २/४१२ छट्ठभत्तिय
२/८४ | जणवयपहाए
१/७५१ चित्तकम्म
छड्डियदोस १/५९६ जणवयसच्चा
१/५१३ चित्त (1) चेल्लडय १/४९१,५५३ छण
१/४३४ जत
१/१८७ चित्तनिरोह १/७५१ छणपद
२/४५६ | जतुकुम्म
१/३२८; २/४२७ चित्तमंससोणित १/५२२ छण्ण २/३६२ | जन्नो
१/२२३ चित्तसमाहि १/७५० छत्त १/६४७ | जमलोइय
१/१७० चित्तसमाहिट्ठाण १/७४९,७५० छत्तक (ग) (य) १/४३२,५०७, |जम्मदंसी
२/४६० चित्ता १/१८० ७३१,७३२ जय
१/१९९,२५१ चित्तालंकारवत्थग २/४२६ छन्न
१/५२७ जयण
१/२२३ चियत्तोवकरण साइज्जणया २/३०३ छप्पुरिमा-नवखोडा
१/७३३ | जयणा
१/४८८ चिया (धम्म)
छमासिया भिक्खुपडिमा २/३१७.३२४ | जयणावरिणज्ज कम्म खओवसम २/२० चिराधोय
छल्लिक्खाय १/५३९ | जयय
१/४८९ चिलिमिलि (ली) १/२७६,६४७, छविखायाण
१/६०२ जरा ७०२,७०३,७३१,७३२ । छविच्छेय
२/१२५ | जराउ (ऊ)
१/२२९,२४९ चिंचापाणग १/६४२ छिण्णकहकहे
२/३०० जराउया
१/२४४,२४५ चीणंसुय १/४१७,६८६ छिण्णसिणेह १/५०८,५०९; २/८३ | जराजुण्ण
२/६० चीवरधारी
| छिन्नमालव १/५२२ जलगय
१/५११
P-150

Page #746

जोग
२/५२
जीय(त)
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. जलण २/४८ | जिणकप्पट्टिई १/५६ | जोइसिय
१/५० जलणप्पवेस २/१९४,१९५,१९९ | जिणकप्पिय
२/२६६ | जोई
१/११३ जलपक्खंदण २/१९९ | जिणप्पगारा २/२२६ | जोईबलपलज्जण
१/११७ जलप्पवेस २/१९४,१९५,१९९ जिणवयण
१/१४५
१/४३७ जल्ल १/३४२,३५१,३६८,३७४,३८०, | जिणवयनिउण
१/८५ जोगनिरोह
१/१४७ ३८६,३९२,३९९,४२५,७३७,२/४३१ । जिणसासण
१/१९९ जोगपच्चक्खाण १/१३४,१३५; २/११९ जल्ल परीसह २/४२१,४३१ जिणसंथव
जोगपडिक्कमण
२/९७ जल्लोसहिपत्त १/२२४ जिब्भबल
२/२०४ जोगपडिसलीणया २/३१३,३१४ जवजवा १/१७५ | जिब्भा २/४४६ | जोगपरिण्णा
१/११७ जवमज्झ चंदपडिमा २/३३७,३४२ | जिभिदिय
१/४७३,४७४ | जोगपिण्ड
१/५७४ जवमज्झ चंद पडिमं पडिवन्न २/३३७ जिब्भिन्दिय अपडिसलीण २/३१६ | जोगव
१/११० जवमज्झा २/३१७,३३७ |जिब्भिन्दिय असंवर
१/२१४ जोगवाहिया
२/६४ जवोदग (य) १/६४१,६४६; २/२९५ जिब्भिन्दिय निग्गह १/१३४,७५४:२/३४ | जोगसच्च
१/३४,१३४,१३५, जहण्णा २/१५६,१५७ जिब्भिन्दियपडिसलीणता २/२९४
५१३; २/३४ जहण्णुक्कोसिया २/१५६,१५७ जिब्भिन्दिय मुण्डे
२/८ जोगसंगह जहासुय १/८४ |जिब्भिन्दियरागोवरई १/४७० जोगहीण
१/९८ जाइ थेर
२/२२७ जिब्भिन्दिय संजम
१/४३० जोणी
१/४३२,४४५; २/३० जाइपह
२/२२८,२२९ जोतिसियाण (देव) जाइसरण
२/१६२ जीव १/६१,१२५,१२६,१३०,१४१, जोयणमेरा
१/५०५ जाइसंप (ण्ण)न्ना १/१२१; २/३६४ १४६,१५०,१५२,१६०,१६८,१९०,२०९, जोयणवेलागामी
१/५१० जाइहीणा
१/१२१
२१०,२१४; २/३४,३५ जंकिचिमिच्छा पडिक्कमण २/९८ जागरा
२/३३ जीवकाय १/१५४,२२९ | | जंगम
१/४३९ जागरिया
२/४५२ जीवगुणप्पमाण १/२०,२६ | जंगिय
१/६९०; २/३३२ जाण
१/१७५,४३२ जीवणिकाय १/१३२,२४८ | जंघाचारण
२/४१२-४१४ जाणगसरीर दवावस्सय २/९३,९४
जीवपइट्ठिय
१/२५४ जंघाचारण लद्धी जाणगसरीर भवियसरीर -
२/४१४ जीवपएस
१/२९,३०,३१ जंघारोम वइरित्त दव्वावस्सय
१/३६९, ३७५ २/९४
जीवमिस्सिया जाणगिह
| जंघारोम परिकम्म १/५१४
१/३५२,३८१, जीवाजीवमिस्सिया
१/५१४ जाणसाल १/४२२
३८७,३९३ जीवितभावणा
१/१९८ | जंघारोम परिकम्म कारावण १/१२३
१/३६३, जीवियासंसप्पओग जातिअंध १/१६३ २/१०८,११९
३६९,३७५ जातिमय
|जंघासंतरिम २/२१९ १/१७५
१/५०८ जाम
जुगमाय १/४२,५७,१२९,२०६, १/४८९,४९८,५४८ जंघासंतरिम उदगपार
१/५०८ २८१,३२४; २/४,१९
१/४३२ जंतपीलणकम्म
२/१२८ जाय (1)
जुत्तपरिणय २/१३० १/११७ | जंतुयं
२/३३१ जायणा
२/४३० जुत्तरूव
१/११७ | जंबुद्दीव १/२८; २/२२६,४१२,४१४ जायणा परीसह
२/४२१,४३० जुत्तसोभ १/११७ जंबू
१/३१८ जायणि (णी) १/५१४; २/३१९
१/११६,११७ | जंबू (दुम)
१/१०९ जायपक्खा
जुवराय १/५०१ | जंबूसुदंसण (वृक्ष)
१/३२० जायरूव
२/३० जूतपमाय
२/२०६ जं वाइद्धं जिइंदिय १/८५,८६; २/५२ जूय १/२५७
१/६४,१९३,४३१; जिण (जिणवर) १/३,४,१४,४१,४२, जूवय
२/३५०,४०२-४०६ १३०,१९४,२२४;२/१२,४३२ जोइबले
झाणजोग
२/४१८
जाणू
जुग
जुग्ग
जुत्ते
२
| झाण
P-151

Page #747

शब्द
झाणसमाहिजुत्त झामथंडिल्ल झिझिरपलंब झिमिय झुसिर झंझा ठवणा (दोस) ठवणाकुल ठवणासच्चा ठवणावस्सय ठविया ठविया आरोवणा ठाणट्ठिइए ठाण-समवाय ठाण-समवायधर ठाण-समवायांगधर ठाणाइयाए ठाणाइणं निसेह ठिती (ई) डहर डंडग (दण्डय) डिंबर ढक ण (न)क्खत्त
पृष्ठ नं. पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. २/४६५ | ण (न)हमल १/३५१,३५७,३६२, | णाणसंपण्ण (या) २/३४,३६४ १/४९८,६९८,७३९ ३६८,३७४,३७९,३८६,३९२,३९९ णाणसंपन्नया
१/१३४ १/५८४ | ण (न)हवीणिय
१/४६१ णाणायार
१/५७,१२४ १/१६६,५३० | ण (न)हसिहा
१/३६९,३८१, | णाणाराहणा १/५४,५५; २/१५५,१५६ ३८७,३९२,४०० | णाणावरण
२/४१९ २/४६४ णहसिहापरिकम्म १/३५२,३९३ णाणिड्ढी
२/२३४ १/५६५ | णहसीहाए परिकम्म
णाणिंद
२/२२७ कारावण १/३६३,३६९,३७५ | णाणी
१/२०९ णागइ १/१७१ णाणुप्पण्णाणाणुकूल वय
१/५७ २/९२ | णा (ना)ण १/१७,४८,५३,६०,६१, | णाणोवघात
२/२०७ २/३५३ |६२,१०४,१२६,१२७,१४६,१८१,१९४,४३१ | | णातिमत्तपाण भोयणभोई १/३१७ २/३५४,३५५ णाण-अइक्कम २/९८,९९ | णातिवेल
१/१०८ २/३१० णाण-अइयार २/९८,९९ | णा(ना)तिसंयोग
१/१४० २/२५३ | णाण अणायार २/९८,९९ | णायगाईण
१/६७१ २/२३८ | णाण असंकिलेस
२/२८७ |णालिया
१/६४७,७३१ २/२२७ | णाण आसायणा
१/९८| | णालिएरपाणग
१/६४२ २/३१२ णाणगुणप्पमाण १/२०,२५ |णावपरिणाम
१/५०५ १/३०० णाणजुत्त १/११६,११७ णावा
१/५०५,५०६ '१/२२२ णाणट्ठया २/७७,३६१ णावागय
१/५१०,५१२ १/९९,१०५,१०६ |णाणपडिणीय
२/२६३ णावापुराण
१/७४८ १/७३१,७३२ णाणपण्णवणा
णावाविहार
१/५०५,५०९ णाण पायच्छित्त २/३५२ णावासंतरिम
१/५०६ १/१५३ णाण परिणिता
१/११७ |णासारोम १/३५४,३७०,३७६, १/६४,१०१,१०९, | | णाणपुरिस
२/२२७
३८८,३९५,४०२ १२३,१७८,१९४ णाणपुब्बगपच्चक्खाणकारी २/११७ णिक्कम्मदंसी
१/७५३; २/४५४ २/२२७ णाणफल १/१०३ णिक्खारग
१/५८५ २/४५३ | णाणबलिय १/२२५ | णिक्खित्त चरए
२/३०८ १/५८४ | णाणबुद्धा
| णिक्खित्त दोस.
१/५७५,५७८ णाणबोधी
१/५५ | णि (नि) गंथ १/११३,११४,१५६, १/५१५ णाणमट्ठा
१/१११ | १८८,२६४-२६९,२८५,२८६,२८७,२९२, १/५१९| णाणमूढा
१/५६ | ३०२,३१६,३१७,३२६,३२८,३२९,३३०,३३१, १/५१५,५१७,५१८ णाणमोह
१/५५ | ३३२,३३५,३६७-३७८,४०६,४१५,४३०, १/५२६ | णाणलोग (अ)
१/१७ | ४७९,४८०,४९१,५०४,५२६,५३६; णाणव
२/३२ | २/२३,२४,६२,६३,६४,७६,७७,७८,७९, १/२०,२६,३१ णाणवइक्कम
२/९८,९९ | |८०,८२,८३,८७,८८,८९,९०,९१,१०७,१४७, १/१७८,४४२ |णाणविणय
१/७६ | १५१,१५२,१५३,१७७,१७८,१८२,१८३,१८५, १/४२६ णाणविराहणा
२/१५७ | १८६,१८७,१८८,१९२,२१२,२३८,२३९,२४५, १/४२७ णाणविसोही
२/२०७ | २४६,२५१,२५३,२५४,२५६,२५७,२५८,२५९, १/४२०,४२५,५५५ णाणसम्म
१/३३
२६०,२६१,२६२,२६३,२६४,२६५,२७६,२७७, २/३९४ णामसच्चा
१/५१३ २८८,२८९,३०८,३०९,३१०,३११,३८९,४१०,४७२ १/२७८,२७९,२८० णाणसंका
१/१११ | णिग्गंथ धम्माइयार विसोहि सुत्त २/१०७ १/३८१,४००णाणसंकिलेस
२/२८७ |णिग्गंथमुत्ति
२/६४
णगरथेर णगिणा णग्गोहपवाल णडखइया णपुंसगलिंगसद्दा णपुंसगवयण णपुंसगवयू णभदेव णमी वेदेही ण (न)यप्पमाण ण (न) रग णव अगुत्ति णवगुत्ति णवणीय णवबंभचेर णहछेदणय णह परिकम्म

P-152

Page #748

शब्द
णिवतित्ता
णिग्गंथस्स माणुसग्ग - भोगट्टा निदाण करण णिग्गंवि अवलम्बणे करणा णि (नि) गांधी
२/ १७७-१८० णिवुट्ठदेव णिवेयणापिंड णिव्वाण
णिव्विइए
२ / २६० १/११३, ११४,१८८, २६४-२६९, २८५, २८६, २८७, ३६७-३७८, ४०५,४०६, ४७९,४८०,४९१, ५०४,५२६, णिविदुकाविय ५३६:२/७६,७७,७८,७९,८०, ८२, ८३,८७, ८८,८९,९०,१४७,१५१,१५२,१५४,१८० १८२,१८३, १८४, १८५,१८६,१८७,१८८, १८९,२१२,२४९,२५०, २५१, २५४,२५५,२५६, २५७,२५८,२५९,२६०,२६१, २६२,२६४,२६५,
२७०,२७६, २७७,२८८, २८९, ३१२
निग्गंधी माणुसण
भोगडा णिदाणकरण
णिग्घात
णिच्चदाणपिंड
णिच्छिकड काल
णिज्जरट्टयाए
णिज्जरापेही
णिज्जाण
गिज्जाणसाल
figere
णितिय
गितियवार्ड
णिद्दासील
णिपूरपवाल
णिमितपिण्ड
णिमिताजीविया
णियग
निवग-गवेसिय
णियति (इ) वाति (इ) य
नियम
णिययवाई
णिवंत
णियाणमरण
णियाणरहियस्समुत्ति
णियंठियं
णिरय
गिरयगई
गिरयदंसी
णिरया
णिरामगंध
पृष्ठ नं. शब्द

२ / १८०,१८१ १ / ६९ १/५९८
२/ ३९२
२ / २९८
१/४२१
१ / ४२१
१ / ५२१
२ / २८४
१/१७१
२/७३
१ / ५८४
णिब्विण्णचारी णिब्बितिगिच्छासमावण्णेण
निब्बिन्द
णिब्बुड
१/७३५ णिस्मरणणंदी
णिसग्गसम्मदंसण णिसिद्धठाण
णिसिद्धवयण
णिसील
णिसीहिया
निंदित्ता
णीयागोय
णूम
गम
रहय
णेरइय संसार विओसग्ग
सिज्ज
तउवाय
तउयलोह
१/५७३ तक्क
२/१७७ तक्करप्पओग १/४५४,४५५ तच्चा सत्त राइन्दिया १/७२५ भिक्खु पहिमा १/१५७ तज्जण १ / ४५२ तज्जाय संसट्टचरए १/१५७ तज्जीवतच्छरीरवाई १ / ४३४ तज्जीवतस्सरीरिए
२ / १९४
२/ १९२
२ / ११५
तण
तणगिह
तणपुंज
१/१५९ तणफास
१/१७२ तणफास परीसह
२ / ४६०
तणमालिय
१/५९९
१/१९३, १९४, १९५, ४७६
२/ ३०९
१/२६
२/४५९
१ / ४८२
१/४३४
२ / ४६३, ४६५ १/१२७
१ / ५२६
१ / ५२६
२ / १४४
१ / ६६२,६६३,
१/१७१ तणसाल १/५४६
हा
पृष्ठ नं. शब्द
१ / ५३८,५४०
१ / ४२३
६६४, ६६५, ६६८
२/ ३५२
२/८
१ / ४४५
१ / १८०२ / ४८
१ / १८२ २/ १२६
२ / ३१७,३२५
१ / १७५
२/ ३०६
१/१४९ १ / १५३ १/२२९,२४९ २/३३१ १ / ४२२ १ / ६६५,६६६
२/४२३ २/४२१,४३१ १/४१९ १ / ४२२
१ / ४३९, २/४६४
तहाणुबंधण तहाभिभूय
P-153

ततियमहव्यय
तदुभय
तदुभयणाणायार
तदुभयधर
तदुभय पडिणीय
तदुभयवेयावच्च
तदुभयसमुदाणकिरिया
२/९३
१ / १७१ २/४०७ तरूपडण २ / ३३२ तब
१/७१०
१/४१९
तदुभयागम तदुभयारिह
तपस्विगववहार
तब्भवमरण
तम
तमबलपलज्जण
तमवले
तयक्खाय
तयप्पमाण
तया (वर)
तरच्छ
तरू पक्खंदण
तव चरणफल
तवतेण
.
तवफल
तवमय
तव - समायारी
तवसमाही
२/ १९४,१९५.१९९ १/१८,३४,३५,५३,७२,८६, १०४,१२६,१३०, १३३, १४३, ४५२; २/३३,२९२-४१४,४५९
तब सख्य
तवस्स फल कंखा णिसेह तबस्सिणं णेरइयाणंकम्मणिज्जरणाए तुलगा तबस्सिपडिणीय
तवस्सी तबस्सी बेवावच्च तवाइ तेणाणं दुग्गइ
तवाचरण उद्देस
तवायार
पृष्ठ नं. २/४७२ २/४४२,४४४,
४४५, ४४७, ४४८ १/३०१,३१५
-
१/८४
१/५७,१११
१/१०८,१२२
१/८८
२/३८६
१/१६४
१/२५
२/३५२ २/ १२६
२ / १९३, १९४, १९९
१ / ११३,११६
१/११७
१/११६
१/५३९
१/४८०, ४८४
१/२४२
१/५५३
२/१९९
२/४०८,४०९
१/३०५
१/१०४
२/२१९
१/७३,८७
१/८६ २/४०८
२/२९२ २/१९३
२/४१०,४१२ १/८९ २/ २८,६०,२८१,४५० २/७९,३८६
२/४०९,४१०
२/४०८
१/५३

Page #749

१/२८
तेल्ल
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. |शब्द
पृष्ठ नं. तवारिह २/३५२ | तित्थय (क,ग)र १/३,४,१३,२५, | तेउकाइय जीव
२/१०,११ तवोकम्म २/८४,९८,१४७,३६१,३६२ २२४,२८३,२९३,३२०; २/२२६ | तेउकाइय संजम
२/१५ तवोगुणपहाणं २/४६५ ति-मासिया भिक्खु पडिमा २/३१७,३२३ | तेउकाय अणारंभ ठाण
२/५७ तवोवहाणमादाय २/४३२ तिरट्ठी १/१८८ तेउकाय अमोहसत्थ
१/२३७ तस १/१४१,१५८,१६१,१९७, तिरिक्खजोणिय
१/१०४,३१६; तेउक्काय २१९,२३०,२४९
२/४१०,४३५ तेउफास
२/४२३,४२४ तसकाइय (1) १/२२८,२४८ | तिरिक्खजोणिया उवसग्मा २/४३६ तेउ महाभूत
१/१५४ तसकाइय आरंभ १/२८४ तिरिच्छसंपाति (इ)म १/५०५,७३१
१/१६२ तसकाइय जीव २/१०,११ तिरिच्छ
तेण
१/५३० तसकाय अणारम्भ ठाणं २/५८ | तिरिच्छा
२/५१ तेणाहड
२/१२६ तसकाय १/२४५,२४६ तिरियगई
१/१७२
तेत्तीसविह ठाणाई पडिक्कमण सुत्त २/१०३ तसकायसत्थ १/२४६,२४७ तिरियदिसिवय
२/१२७ तेयणिसग्ग
२/२५३ तसकायसमारंभ १/२४६ | तिरियदिसिपमाणाइक्कम २/१२७
तेयलेस्स तसकायसव १/२४४ तिरियदंसी
२/४६० | तेयाणुबन्धी
२/४०३ तस-थावर १/२१९,२२१,२५०,५३३ | तिरियलोय
१/५५५ तस-थावरा पाणा १/४७७ | तिरियसंसार विओसग्ग
२/४०७ तेल्लबिन्दु
१/१२६ तसपाणसमारंभ
तिरीडपट्ट
१/४१७ तेल्लाइणं अब्भंग
१/४८० तसा पाणा १/२२९,२४४, | तिल
१/१७५,५८६ तेन्दुग
१/५८६ तोत्तगवेसय
१/८३ २४५,२४६,७३८ | तिलपप्पडग
१/५८६ तस्सेवी २/३६२ | तिलपिट्ठ
तोयबिन्दुप्पमाण १/५८६
१/४८०
तंबपाय तहक्कारो
तिलोगदंसी १/१०६
१/७१०
तंबलोह १/१११ | तिलोदग (य) १/६४१,६४६; २/२९५
१/४१९
तंबोल ताण १/४५४,४५५ तिसरग
१/६५४ तुंबवीणिय
१/४२५ तालउड १/३३३
१/४३
थणियकुमार तालण
| तीयवयण १/१७५
१/५० १/५२०
थलगय तालपलंब १/५८४,५८८ तुच्छ
१/१२०,१२१ थवथुइमंगल
१/१३३ तालमूलय १/२८७ तुच्छकुल
२/१९० थवथुइमंगल फल
१/१२ तालायर १/४२५ तुच्छरुवा
१/१२१ थविरप्पगारा
२/२२७ तालियंटक १/४३२ तुच्छोभासी
१/१२०
थावर १/१४१,१५८,१६१,१९७, तारागण १/१०१ तुच्छोसहिभक्खणया
२/१२७
२१९,२३०,४३९,४८० तिक्खसिंग १/१०९ तुडिय
१/४१८,६५४ थिरसंघयण
१/५२२,६९१ तिगिच्छ-मंत-मूल १/५७२ | तुयावइत्ता
थिरीकरण
१/१२५ तिगिच्छा १/२५७,३४५
२/३३२
१/१७५ तिगिच्छापिण्ड १/५७३
१/४२२ थीकह
१/३२८ तिगिच्छा विहाण २/८९ तुससाल
१/४२२ थीकहा णिसेह
१/३२७ तित्तिर १/१७६ | तुसिणीय
१/४९३ थीकहा मणोरमा
१/३२६ तितिक्ख २/३०२ | तुसोदग (य) १/६४१,६४६; २/२९५
थुइ मंगल तितिक्षण १/६२५ तूणइल्ल
१/४२५ थूणाविसय
२/२५६ तित्ती १/२२२ तूलकड
१/६९१ थूलमेहुणविरमण २/१२६,१४३ तित्थ २/२२६ तेइन्दियकाय
थूलाइ पाणाइवाय
२/१३९ तित्थधम्म २/३९३ तेउकाइय (1)
१/२२८,२३६ थूलाओ अदिण्णादाणाओतित्थपवत्तणकाल २/२२६ तेउकाइय आरंभ
१/२८४ | वेरमणं २/१२४,१२५,१२६,१४३
ताई
तीय
थिल्लि
तुलकड | तुसगिह
P-154

Page #750

शब्द
पृष्ठ नं.| शब्द
पृष्ठ नं.
शब्द
पृष्ठ नं.
दि,
थेर?
दहि
थूलाओ परिग्गहाओ वेरमणं २/११५,१४३ दयाणुकम्पी
२/४८ | दिट्ठसाहम्मवं (अनुमान) २/२१,२२,२३ थूलाओ पाणाइवायाओ
दरिदकुल
२/१९० | दिट्ठिवाय १/२५,६९,१५७; २/२५४ वेरमणं २/११५,१२४,१२५,१४३ दरिसणावरणिज्ज १/१२७,१२८,१२९ | दिट्ठिवाय अक्खेवणी
२/३९७ थूलाओ मुसावायाओ -
दरसणिज्ज
१/५२२| दिट्टिवायमहिज्जग वेरमणं २/१२४,१२५,१४३ | दवग्गिदद्धय
१/१७६ दिट्ठिविसभावणा
२/२५३ थेर (भगवन्त) १/९४,३१२-३१५, | दवग्गिदावणया
२/१२८ | दिट्ठिसंपन्न
१/१९८; २/६४ ३२५,३२६,५००,५०१,५४६,५५६,६१५, दवग्गी
१/३३१ |
२/३६२ ६१७,६८४,६९०,७०७,७०८,७२९,७३२; दव्व
१/१२६ | दित्तचित्त
२/३७९ २/७८,१४७,२३८,२४२,२४६,२७०,३८२,३८४ | दव्व विओ (उ)सग्गे
२/४०६ | दिवस चरिम पच्चक्खाण सुत्त २/११२ थेर कप्प
दव्वाभिग्गहचरए
२/३०५ | दिवा (या)बंभयारी, - थेरकप्पट्टिई
दवावस्सय २/९२ | रत्तिं परिमाणकडं
२/१३४ १/७०७ दब्बोमोयरिया २/३०२ | दिवाभोयणस्स अवण्ण
१/४८४ थेरपडिणीय १/८८; २/२६३ दसण्णभद्द
१/१९९ | दिव्व
१/६२,३१६ थेरवेयावच्च २/३८६ दसदसमिया भिक्खुपडिमा २/३३७ | दिव्व कामभोग
१/३३४ थंडिल १/७३६,७३७,७३९,७४०,७४१, दसविहा समायारी
२/६८ | दिव्वमाया
२/३०२ ७४२,७४४; २/२९८,२९९ दसा-कप्प-ववहार
२/२५३ | दिव्व
२/४३५ थंडिल समायारी
१/७४७ दसा-कप्प-ववहारधर २/२३८ दिव्वा उवसग्गा
२/४३५ थंभ १/७२,९३ दस्सु
१/४९२ | दिसा
१/१२२,१२९; २/४ थंभणता
दस्सुगा (या) यतण १/४९२ | दिसामोहेण
२/११० दओघंसि
२/७७ १/४२०,४२५,५५५; २/३०९ | दिसिदाघ
१/६८ दक्खिण १/१८४ दाण
१/५३३ | दिसिव्वय
२/११६,१२४,१२७ दग १/२२९ दाणट्ठया
१/५३३ | दिसंकहत्ता भिक्खट्ठागमण दगठाण १/४२१ दाणविसप्प
| दीण
१/२०२ दगणालिय १/२७६ दायगदोस १/५७९ | दीणदिट्ठी
१/२०२ दगतीर १/४२१,६६२ दार
१/४२१ | दीनपण्णा
१/११८ दगमग्ग १/४२१ दारग १/५०७ | दीना
१/११८ दगपह १/४२१ दारिग १/५०७ | दीव
१/१२५ दगरक्खस १/१९२ दारूदंडग (दण्डय) पायपुंछण १/७२६,७२७ | दीवायण
२/४४० दगवीणिय १/२७६ दारूण
२/५० | दीविय
१/५५३ दगसत्तघाती
१/१९२ दारूदंड १/२७७ दीवोवमा
१/३८,१२५ दढधम्म
१/५२,२/३६४ दारूपाय १/७०७,७१६; २/३३३ |दीहकालिय रोगायक
२/३२६ दत्तमणुण्णाय १/२१२,३०४ दालिमपाणग
१/६४२ दीहमद्ध
२/६४ दत्ति परिमाण २/३४६ | दालिमसरडुय १/५८४ दीहराय
२/४६२ दत्ति संखा विहाणं २/८५ दावद्दव २/१५१,१५२ | दीहलोगसत्थ
१/२३७ दत्ती २/३१८,३२३,३२४,३३६, दावर
१/४३ | दीहाउबंधकारण
२/१२२ ३३८,३३९,३४०,३४१,३४२,३४३,३४४, दास
१/३३८,४३२ दीहसुत्त
१/७०५ ३४५,३४६
१/४३२ | दीहसुत्तकरण
१/७०५ दत्ती पडिमा २/३३६ दाहिण १/१४७,४८० |दुआइक्ख
२/२२८ दप २/३५१ दाहिणगामी २/१८०,१८१,१८४
१/१५२,१५४ दब्भवत्तिय
दाहिणा १/१२२,१२९ | दुक्ख
१/१३९,१४० दम १/४५२ दिगिंछा परीसह २/४२१,४२२,४३५
२/४६० दया १/६१,१०३,२२२ दिट्ठलाभिए
२/३०७,३०८ | दुगुल्ल
१/४१७,६८५
दासी
दुक्कड
| दुक्खदंसी
P-155

Page #751

शब्द
पृष्ठ नं.
दुगुंछा
२/४७१
देवआसायणा
दुगुञ्छावत्तिय १/१९० देवउत्त दुगुयकुल १/६७१,७०३ २/३९३ देवकामा दुग्ग
१/४६२ देवकिब्बिस
दुग्गइनिह दुई
दुग्गम- सुगम ठाणाइ
दुग्गय
दुचिणा कम्मा पारंचिय
दुट्टुपडिच्छिय
दुतितिक्
दुच्चक्खाणी
दुपच्चक्खाय
दुपय-चउप्पय- पमाणाइक्कम
दुपस्स
दुब्बल दुभिक्खं
दुम्मुह
दुरणुचर
दुल्लभबोहिय
दुल्लहबोही
दुल्लहोधम्म
दुवयण
दुवालसावत्तण
दुवालसंग
दुवालसंग गणिपिडग
दुब्बाई
दुव्विभज्ज
दुहओलोग पडिवा
दुहसेज्जा
दूइपिण्ड
२/११६ २ / ११६
देविन्दपरियाणिया
२ / १२७
देविंदरोगह
२/ २२८
देवी
दुप्पउलिओसहिभक्खणया
२/ १२७ देवी आसायणा
दुपडियार
१/५०
दुबद्धथुणाइ ठाणाई करण पायच्छित १/२५४
दूस
देव
२/४४ देवकुरु २/१९८ देवग २/२२८
१ / ११३
१ / ११८,१७२
२/ ३७८
१/९८
२ / २२८

दुस्समा
दुम्सील १/८९.११९.१७२.२०१२/६७
दुस्सीसा
दुओ बिद्धा
दुहओलोगपडिणीय
शब्द
१/१२९, १३०
१/४४
१/५२०
२/१०० २/१५६,४८८
२/ ३९८
१/९० २/२२८
१/१४५
१/९०
२/६
१/८९
२/६
देवदंसण
देवसण्णत्ती
२/६० सणाम
२/७६
देसपएस
१/१९९
| देसमूलगुण पच्चक्खाण
२/२२८ देमराग १/१७९
२/४०
8/4103
१/१३८
देवसिय परिक्रमण समावारी
देवसिय समायारी
देवसी पडिकमण
देवसंसार बिओसग्ग
देविल
देसकह देसच्चाई
देसविराहय
देसाराहय
देसावगासिय
देसुत्तरगुणपच्चवखाण
देह
दोग्गइ
दोच्चा सत्तराइन्दिया - भिक्खु पडिमा
दो-मासिया भिक्खुपडिमा
दोरज्ज
दोस
दोसणिस्सिया
दोससी
दोसनिग्धायणाविणय
दोससंकिणो
१/४६,८७,९२,१०४,१३०, दोसियसाला
दंड
१४२,१६८,१९१.३२२
पृष्ठ नं. शब्द
१/९७ दंडपह
१/१५९ २/४६७,४६८
२ / १७६, ४०९
१/२८
१ / १७२ २/४९८
१/७५०
२/८
२/७३
२ / ६९
२ / ९९
२/४०७
२/४४०
२/ २५३
१/७२
१ / १९१
१/९७
१/११३,११४
१/८७
१ / १६४
१ / २९ २ / ११५
१ / ४१७, ६८६
२/१५१
२/१५१
१/५०१ १/१२६.१४६,१७४,
१९१,२१४ २ / ४६४ १ / ५१३
२/ ११६.१२४,१३१.
१३४,१३५
२ / ११५
१ / १७३ दंसणपुरिस १/१०४ दंसणवलिय
२ / ४६०
१ / ७३ ७४
दंडसमादाण
दंडाइ (णि)
दंडाइय
दंडातिए
दंडामणियाए
१ / ३३६ १ / ६३७, ६३८
१/४३५
P-156

२/३११
दंत
२/ ३१२ १/८२, १८७ १/४६३ दंतपरिकम्म १/३५४, ३८३, १८९,३९५ दंतपरिकम्म कारावण १/३६५,३७१, ३७७
दंतकम्म
दंतपाय
१/७१०
दंतमल
दंतमालिय
दंतवाणिज्ज
दंतवीणिय
दंसण
दंसण अइक्कम
दंसण अइयार
दंसण अणायार
दंसण असच्चा
दंसणगुणप्पमाण
२ / ३१७,३२५
२/३१७,३२३ दंसणमावरण
दंसणमूढा
दंसणमोह
दंसणट्टया
दंसणपडिणीय
दंसणपण्णवणा
१/३५१,३५९,३६२,३६८,
३७४, ३७९,३८६,३९२, ३९९
१/४१९ २ / १२८
१/४६०, ४६१
१/१७,४८,५३,६२,१२५.
१२६,१२७,१९५
२/९८
२/९८
२/९८
१/२०१
दंसण परमह
दंसण पायच्छित
दंसणबुद्धा दंसणबोधी
पृष्ठ नं.
२/६५
१/४४०
१/२७७
२/ ३२५
दंसण- लक्खन दंसणलोग (ओ)
दंसणवंइक्कम
दंसणविणय
दंसणविराहणा
दंसणविसोहि दंसणसच्चा
१/२०,२५
२/७७,३६१
१/८९,२६३
१/३३
२/४२१,४३२
२/३५२
२/२२७
१/२२५
१/५३
१/५५
२/४६५
१/५६
१/५५
१/१२५
१/१७
२ / ९८.९९
१/७६.
२/१५७
१/१२,२/२०७
१/२०१

Page #752

पृष्ठ नं.
१/१८९ | धिई
धूमदोस
१/३२
नट्ट
नड़
२/२०७
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द दसणसम्म
धम्मठिय १/४८,४९,५० | धारणा
२/२२८,२२९ दंसणसरूव १/१२५ धम्मतित्थ
१/२२२ दसणसावय १/१३३,१८८ धम्मनिंदापायच्छित्त
धितिमं
२/२७८ दंसणसंकिलेस २/२८७ | धम्मपएस १/२९,३०,३१| धुयमोह
१/३३९; २/४२७ दसणसंपन्नया (ए) १/१२७,१३४,१३५; | धम्मपण्णवणा
१/१३ | धुव
१/१४४ २/३३,३६४ धम्मपण्णा
१/१८० | धुवणिग्गह दंसणायार १/५३,१२५,२०५ | धम्मपन्नत्ती
१/२२८ धूतरय
२/४२७ दंसणाराहणा १/५४,५५; २/१५५,१५६ धम्मपय
१/१०३ | धूतवाद
१/४३६ दंसणावरण २/४१९ | धम्म परक्कम काल २/४६९
१/६२२ दसणावरणिज्ज १/१४६ | धम्म परक्कमट्ठा उवएस
२/४६९
धूमिया दंसणिड्ढी २/२३४ धम्मपरिणाम
१/५३४ दंसणिंद २/२२७ | धम्म पाहेय
१/४३ नक्कछिण्ण
१/५३० दंसणोवघात २/२०७ धम्ममणुत्तर
२/४३८ नगिण
२/६१ दंसमसगफास
धम्मरूइ २/४२३,४२४
नग्गई १/१२६
१/१९९ दंसमसय परीसह २/४२१,४२३
धम्मव २/३२
१/४४७ १/१३८,४३९ धम्मविणय धण
२/२७२,२७३ नट्टक
१/४२५ धण-धन्न-पमाणाइक्कम २/१२७ धम्मविऊ (दू) १/१६२,१६३,१८७;२/३२
१/४२५ १/१३८,४३९ | धम्मविसोहि धण्ण
नपुंसगवेय
२/३६९,४७१ धण्णपुंजितसमाणा
धम्मसद्धा २/८
१/३२,१३३,१३४ नमि (मी,राया)
१/३,४,१९९ धण्णविक्खित्तसमाणा
नमोक्कार सहिय - २/८ धम्मसासण
१/१४५ धण्णविरल्लित समाणा २/८ धम्मसाहण
पच्चक्खाण सुत्त १/४७
२/११०,११४ धण्ण संकढित्त समाणा
नयरधम्म २/८ | धम्मसिक्खा
१/७४९
नरगतिरिक्ख धण्णोवमा
२/८ | धम्माणुयोगचिन्ता
१/६३० नरग-तिरिक्खजोणि
१/१४४ धम्म १/१,२,३,३२,५२,६२,७३,८८, धम्माधम्मठिय
१/४८,४९,५० नरगतिरिक्खत्तणं
२/४६८ १०६,१०७,१०८,१११,१४२,१४९,१५२, धम्माधम्मिय उवक्कम
नरय १/३२२,४४५;२/४१०,४६८,४७० १५३,१५४,१५५,१५६,१५८,१८९,१९०, धम्माधम्मियकरण
नरय वेयणा
१/१७८ धम्मियाधम्मिय ववसाय
नरिंद
१/३२२ ४४४,४५२,४७६;२/४५०,४६८ धम्माराम
१/३२५ नवकोडीपरिसुद्ध
१/५३६ धम्मकहा १/४४,१३३,१८९; धम्मायरिय
१/५०,५१
नव नवमिया भिक्खु पडिमा २/३९१,३९६,३९८,४०१ धम्माराहणा परिणाम
नवविहा सुद्धभिक्खा
१/५४३ धम्मकहाफल २/४०१ धम्मियउवक्कम
१/४७
नाअ धम्मघायग २/२०६ | धम्मियकरण
१/४७ नागपरियावणिया
२/२५३ धम्मचिन्ता १/६२४,७५० धम्मियववसाय
१/४८ नाण-दंसण
१/११३,११४ धम्मजागरणा २/४५२ | धम्मिया अधम्मिया पुरिसा
नाणदंसणुप्पत्ति
१/११४ धम्मजागरिय १/११४; २/८६ धम्मियाराहणा
२/१५५
नाण-दसणसंपन्न धम्मजाण १/९० | धम्मंतराइय कम्म
२/१,२ नाणपज्जव
१/७५१. धम्मज्जिय ववहार १/५१ | धम्मंतराय कम्मखओवसम २/१ नाण पडिणीय
१/८१ धम्मझाण २/४०२,४०३,४०४ | धरण (इन्द्र)
१/७,३२० नाण संपन्नया
१/६१,१३४ धम्मझाण अणुप्पेहा २/४०४ धरणोववाय २/२५३ नाणावरण
२/४६५ धम्मझाण आलंबण २/४०४ | धाइपिण्ड
१/५७३
नाणावरणिज्ज धम्मझाण लक्खण २/४०४ | धाउकम्मकरण
१/४१९ नाणावरणिज्ज कम्म १/३९,४०,४१,६४; धम्मट्ठी १/१८७ | धाउणिहिपवेयण २/२२४
२/३९१
१/४७
१/४८
१/५१
१/५३

For PrivP-157sonal Use Only

Page #753

१/४७७
१/५६
१/७
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. नाणासीला
| नियम १/१४३ निसीहिया
२/६८,६९ नाम १/१४७; २/१२०,४१९ | नियल-बंधण
१/१७६ निसीहिया परीसह २/४२१,४२८ नामावस्सय २/९२ | नियाग १/१४४ निस्संकिय
१/१२५ नायपुत्तवयण २/२६ नियागपडिवण्ण १/१८७ निस्सिंचिय
१/५७७ नालिय १/८४ नियाणछिन्न
नीयागोया
१/११ नासावहार
| नियावट्ठी १/१८१ नीलमिगाइगाणि
१/४१७,६८६ नासावीणिय १/४६०,४६१ नियावाई
१/१६८ नीलवन्तपवहा
१/१०९ नाहियदिट्ठी १/१७१ निरवज्जजोगपडिसेवण
२/१२८ नीहारिम
२/२९६,२९७ नाहियपण्ण १/१७१ | निरतियार
१/२६
नेगम (नय) १/२६,२७,२८,२९ नाहियवाई
१/१७१ निरय
१/१५२,१५४
नेमि निक्कंखिय १/१२५ निरवसेस
२/११६
नेरइय १/४६,४९,१०४,१७८, निक्खित्तचरए २/३०५,३०८ | निरालंबणता
१/८७
१७९; २/४१०,४११,४१२ निक्खित्त-उक्खित्तचरए २/३०६ | | निरासव
१/१४४; २/२९३ नेसज्जिए
२/३१० निगामसाई
निरूद्धपण्णा
१/१७३ नेहपास
१/४४५ निग्गंथ पावयण १/१३२; २/१७७,१८०, निरूद्ध परियाय
२/२३९ नेहाणुबंधण
२/४७२ १८२,१८३,१८८ | निरूद्धासवे
२/११८
नोआगतो (ओ)निच्चभत्तिय २/७९ निल्लंछणकम्म
२/१२८ दवावस्सय
२/८०,९३,९४,९५ निच्चरोसी १/३०५ निविट्ठकाइय कप्पट्ठिई
नोआगमतो (ओ) भावावस्सय २/९६ निज्जर १/१७१,२०८ | निवाघाइम
२/२९७ नोइन्दिय पच्चक्ख
१/२० निज्जरणया
निव्वाण १/४५६
नंदण (नन्दन वन)
१/८७,१८७,१९४,२२१ निज्जरा
नंदणवण १/१२५,१९०; २/१३३ | निव्वाग मग्ग
१/१९७ निज्जरापेही २/४३१ | निव्वाविय १/५७७
१/२२२ निज्जावय २/३६४ | निविगइ
नंदीचुण्णग २/४९
१/३३८
नंदीसर दीव निज्जूहियब २/९० | निविगइया पच्चक्खाण सुत्त
२/४१३ २/११२
पइण्ण तव निण्णय
२/२९५ १/१२३ | निवितिगिच्छा
१/१२५
पउमप्पह (सुप्पभ) निण्हव २/२००|निम्वियार
१/३ १/७५२
पउमवरपोंडरीय नितिय
१/१८२-१८९ | निविसमाण-कप्पट्टिई
पउमोवमा नितियपिंड १/५९८ | निविसमाणय
१/२६ पएसदिट्ठन्त
१/२६,२९,३१ नितियवास १/६७० निब्बीइय
२/३०९
पओगकाल २/४४४,४४५,४८७, निदा (या)ण १७७,१७८,१८०,१८१, निव्वुई
१/२२१ १८२,१८३,१८५,१८६,१८८,१९०,१९२ | निव्वेजणी
२/३९७ पओगकिरिया
१/१६४ १/१०५ | निव्वेय
१/१३३,१३५ पओस (काल)
१/६४,६५ निद्दपमाय २/२०६ | निब्वेयदसा
१/१३८
पओ (दो)सा निन्दणया १/१३३,१३५ | निसग्ग
२/१२४ पओगसंपया
२/२३४,२३६ निष्फाव १/१७५ | निसग्ग (रूइ)
१/१२५ पकामभोई
१/६२४ निब्बलासय १/३३३ | |निसज्ज-कहा
१/५७२
पक्कुब्वय निमित्त १/१४४,१७३ | निसम्मभासी
१/५२१ पक्कमालव
१/५२२ निमित्त वागरण २/२२४ | निसल्ल
२/७३,७४,२९२ पक्खपिंड
१/८४ निमित्तमि २/१७६ निसह (निषध पर्वत)
पगइउवसंतया
१/६० निम्मलयर १/२२३ | निसिज्जा
२/५४ | पगतिभद्दया
१/६० नियडी १/९० निसिज्जाकरण
१/४०७,४०८ |पगतिपयणुकोह-माण-माया-लोभ १/६० नियतीभाव १/१६१ | निसिज्जियाए २/३१२ पच्चक्ख
१/२०
नंदा
निद्द
P-158

Page #754

शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. पच्चक्खवयण १/५२० । पडिग्गहमाया
| पणगसुहुम
१/२८५,२/९० पच्चक्खाण १/१०४,१३३; | पडिणीय १/८८,८९ | पणयगिह
१/४२२ २/९७,११०,१११,११२,११३,११४, | पडिपुच्छण (या) १/१३३; २/६८,६९,३९०|पणियट्ठ
१/५३४ ११५,११६,११७,११८,११९,१२० | पडिपुच्छणाफल
२/३९५ पणियसाल
१/४२२ पच्चक्खाण-पालण-रहस्स २/१३९ | पडिबद्धसेज्जा
१/६५१ | पणीताहारविवज्जणया १/४२२,४२५ पच्चक्खाणप्पगारा २/१९४ | पडिबुद्धजीवी २/५२,२०५ |पणीय आहार
१/४२०,४२५ पच्चक्खाणफल १/१०४; पडिमट्ठारयाए २/३१२ पणीय आहार णिसेह
१/३३० २/११८-१२० | पडिमट्ठाई
२/३१०|पणीय पाण भोयण १/३३०; २/३०९ पच्चक्खाणी
१/५१४ पडिमा २/१२४,३१६,३४९,४१९,४३४ पणीय भत्त पाण
१/३२६ पच्चत्थिम १/१८५ | पडिमाधारगस्स वयण विवेगो २/३३१|पणीय रस परिच्चाय
२/३०९ पच्चवाय २/८४,८६ | पडिमापडिवण्ण २/१३८,३१८-३२५ | पणीय रस भोयण
१/३३३ पच्चूस १/६५ | पडिमा संगह
२/३४८ पण्ण पच्छण्णपडिसेवी २/३५२ पडिमोयय
पण्णत्ति अक्खेवणी
२/३९७ पच्छण्णभासी १/१०८,१११ | पडियाणिय
१/७०५ पण्णवणा पच्छन्नकालेणं २/११० |पडिरूवय (1)
१/३४,१३४|| |पण्णवणी
१/५१४-५१८ पच्छाद १/७२९ | पडिलेहणा १/७३३,७३४| पण्णवंताणं परक्कम
२/४५५ पच्छाकम्म २/५९ पडिलेहणा दोस २/७१ पण्णा संपन्ना
१/११८ पच्छाणुताव
| पडिलेहणापमाय २/२०६ | पण्ह कत्ता
१/१२० पच्छा संझा १/६९ | पडिलेहणा विहीं २/७१ पण्हकरणविही
१/१०६ पच्छिमा १/६५ | पडिवाई १/२६,१२७ पण्हाय
१/४१५ पज्जत्तिया (भासा) १/५१३ | पडिमुत्ता
| पत्त
१/२४२,२/३९४ पज्जव ओमोयरिया २/३०५ | पडिसेवण २/३५१ पत्त चीवर
२/८८ पज्जवचरओ २/३०५ | पडिसेवणा पायच्छित्त २/३५३ | पत्तछेज्ज
१/४६३ पज्जवजायसत्थ २/४५८ | पडिसेविय २/३७२-३७६ पत्तपडिलेहणाकाल
२/७१ पज्जालिय १/५७७ | पडिसेवी १/४२३,४२४ पत्तपदाण
१/४२० पज्जुवासणा १/१०३ | पडिसोय
१/१४१ । पत्तमालिय पज्जोसवणा २/९० | पडिसोयचारी १/५३९,५४० | पत्तवीणिय
१/४६१,४६२ १/४१८,६८५ पडिसलीणता
२/२९३ | पत्तुण्ण
१/४१७,६८५ पट्टविय २/३५३,३७८,३७९,३८०,३८४ | पडिहारिय १/६७६,६७७,७२७, पत्तेसण पडिमा
. २/३३३ पट्टविया आरोवणा २/३५६,३५८,३५९
२/३१३-३१६ | पतंगविहिया १/५४४; २/३१९ पडण
१/६७ | पडिण (1) १/१२२,१२९,१४७| पत्थगदिट्ठन्त
१/२६,२७ पडुप्पण्णणंदी २/३५२ | पडुच्चसच्चा
१/५१३ पत्थारा
२/३७७ पडलाइ १/७२९ | पडुप्पण्णवयण १/५२० | पदोस
२/३५१ पडागसमाणे २/१२१ पडुप्पवाइयट्ठाण १/४६३ | पन्ना परीसह
२/४२१ पडिकुट्ठकुल १/५५४ पडोल पलासय
१/६२१ पप्फिडय
१/५१० पडिकूलोवसग्गा
पढमपोरिसी समायारी २/७१ पफोडणा
१/७३४ पडिक्कम २/१३९,१४०,१४१,१४२ | पढम समोसरण
૨/૮૮ पभावणा
१/१२५ पडिक्कमण १/१३३; २/९७,९९,१००, पढमा
पभासा
१/२२३ १०१,१०३ पढमा-मासिया रांइदिया -
पमत्त
१/२३७; २/२०४,४६२ पडिक्कमणारिह २/३५२, भिक्खु पडिमा २/३१७,३२४ पमत्त पारंचिय
२/३७८ पडिग्गह
पणएदिट्ठी १/२०१| पमाणपत्त
१/६२४ पडिच्छगा
| पणग (य) १/२०१,२८५,५०१ | पमाणातिक्कंत
१/६२३,६२४

For P P.-159sonal Use Only

Page #755

पृष्ठ नं.
२/२०७
शब्द पृष्ठ न. शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द पमा (द)य १/७२,९३,१०५,१४३,१९४, | परमाहोहि
१/४१] परिण्णाय सणे
२/११७,११८ १९५,४३७२/५५,२०३,२०४,२०५,२०६, | परलोग आसायणा
१/९७ परिणिंदिता
२/७ २४२,३५१,४१५,४५१ | परलोग पडिणीय
१/८९ परिताव
१/७५३ पमायचरिय २/१२८ | परलोग पडिबद्धा
परित्तकायसंजुत्त आहार १/५८३ पमायणिसेह |परलोगवादी (ई) १/१६८,१७१ परित्तमिस्सिया
१/५१४ पमाय पडिलेहणा १/७३४ परलोगसंवेगणी
२/३९७ परित्त संसारी
२/१९८ पमाय परिच्चाण उवएसो
| परलोगसंसप्पओग
२/१०८ परिदाह पडियाय
१/५०८ पमायबहुल १/४६ | परलोय
१/१५२ परिनिव्वुड
२/६२ पमायसंग
परववएस
१/३०६,२/१३२ परिपुए
.२/८५ पमायी १/४३४ परविवाहकरण २/१२६ | परिभोगेसणा
१/५४२ पमोओ
१/२२२ परवेयावच्च
२/३८५
परिभोयण-परिट्टावणविही १/६२० पमोक्ख
१/१६९;२/२८१ परसमय
परिमाणकड पमोक्खमग्ग २/४६५ परसरीर संवेगणी
२/३९७ परिमिय
२/८५ पयणुय २/३०० परकम्म
१/३४१,७४०
परिमिय पिण्डवाइए २/३०७,३०९ पयत्तछिन्न १/५२२ परिकम्मकय
१/७१२
परियट्ट पयत्तपक्क १/५२२ | परिकम्म कारावण १/३६१-३७८
परियट्टण
१/६३० पयमग्ग १/२७६ परिकम्मविसोही
२/२०७ परियट्टणा
१/१३३; २/३९१ पयरतव २/२९५ | परिकम्माणुमायणा
परियाय १/३४०
१/१४६; २/३३,२५३
परियायथेर पयहीण १/९८ | परिकम्मोवघात
२/२२७ पयाणुसारी परिक्खभासी
परियाय धम्म १/२२५ १/५१३
२/४८ पयंगवीहिया २/३०४ | परिग्गह
परियाल १/३९,१३१,१७४,२१५,
२/३३ परकिरिय | ४२८,४३८४३९; २/३,१९,२९२,४४०
परियावज्जणा १/३३९
१/१२३ पर-गवेसिय
परियावसह | परिग्गहपरिमाण
१/४०८,४२१,६४६ २/३३१ परगं | परिग्गहपासबद्ध
परिया (वि) वित्ता १/४४५
परिया (वा) सिय परचक्क १/५०३ | परिग्गहविरय
१/४८०
१/४४५,४४६ परदत्तभोई
परिवइत्ता |परिग्गह-वेरमण १/३०१; २/६५
१/५३९,५४० १/४५६,२१५, २/३४
परिवाय परदव्वहरणवेरमण १/३०७,३०९ परिग्गह सरूव
१/४३७
परिवुड्ढकाय परदारगमण
१/५२२,५३१ २/१२६ | परिजुण्णा
२/८
परिसर परदेवी परिचारणा निदान करण
१/५५३ २/१८० |
१/५४१ परिसा
१/१४९ परपरिवाया (ओ) १/१७४,२१४, |परिट्ठवण १/६४३,६४५,७३७,७३९,
परिस्सव
१/२०८ ३०५, २/१७७ ७४०,७४२,७४३,७४४,७४५,७४६
परिस्सह
१/१३२ परपासंडपडिमा २/२८६
१/६२०,६२१ परिस्साई
२/३५० परपासंडपसंसा १/१३७; २/१२३ | परिठ्ठावणियागारेणं २/१११,११३
परिहार १/५०१; २/३७८,३८४ परपासंडसेवी १/१३७ | परिट्ठावणिया समिइ १/७३७ परिहार कप्पट्रिय
१/५००, परपासंडसंथव १/१३७; २/१२३ | परिणय १/५८७,५८८,५९०,५९२
।
२/३८२,३८३,३८४ परप्पवाइ २/४४९ परिणायकम्म
१/१८६,४७८
|परिहारहाण १/७०,१००,२/२८१-२८४, परमकेवल १/३२० | परिणिवाण
१/२४५
३५४-३६१,३६९-३७५,३९० परमचक्खू १/४३८; २/४६२ | परिणा
१/११७ परिहारणारिह परमत्थसंथव १/१३६ | परिणायगिहिवास १/१८६ परिहरणविसोही
२/२०७ परमदंसी २/४५४ | परिणाय संख
१/१८६ परिहारणोवघात
२/२०७ परमसुक्कझाण १/३२० परिण्णाय कम्मे
२/११७ परिहारविसुद्धि
२/१२ परमाराम १/३३३ | परिणाय गिहावासे
२/११७,११८
परिहारविसुद्धिय चरित्तगुणप्पमाण १/२६
२/१२६
P-160

Page #756

शब्द
परिहारविमुद्धिय संजम परिहारिय
परीसह १ / ४५३ परीसह अपराजिओ मुणी परीसहजय
परीसहजयफल
परीसह पराजिओ मुणी परीसहवत्तिय
परीसह विजय
परीसहसहगो भिक्खू परीमहोवसग्ग
परोकखययण
परंपरगय
परंपरागम
परंपरसमुदाणकिरिया
पलालगं
पलालपुंज
पलिउंचणा पायच्छित
पलितंचिय
पलिओवम
पलिखिन्न
पलिमंथू
पलियंक
पलियंक अनिसेज्जं ठाणं
पलंब
लंबत
पल्हत्थिय
पल्हायणभाव
पवग
पवडणता
पवडेज
पवत्तय
पवत्तिणी
पवयण
पवयणदेवी
पवयणमाया
पवयणसरूव
पवरपोंडरीय
परहेज्ज
पवाल
पवित्ता पवित्थरविहि
पृष्ठ नं.
२ / १६
२ / ९, १०, २८१
२/४८, ४२० ४३५
२ / ४३३
२/५०
२ / ४३५
२ / ४३३
१/१९०
१/१३२
२ / ४३४
२/ २४,३००

१ / ६८३ २ / २५०, २५५
शब्द
पवुट्टदेव
पन्चज्जा
पव्वज्जा अजोग्गा पव्वज्जापरिवाय
१/५२० पसत्थसम्मत्तमोहणीय
२/ ३५
१ / २५
१ / १६४ २ / ३३१ १ / ६६५,६६६ २ / ३५३
१ / ३६९-३७६
१ / १४५ २ / १६९
२/ २४६,२५१ २/ २०६ २ / ५४,५९,३११ २ / ५९ १ / ५८४
१ / ४१८
पव्वय
पव्वयमाण
पव्वावण
पसत्धकायविणय
पसत्यधेर
पसत्थ मणविणय
पसत्थ वदविणय
१/४८७, ७५५, २/११८
२/ ३९८ १/१८६
२ / ७७
१ / १३८, २४२
पसायपेही
परिणाह कहण
परिणायतण
पसुपक्खीणं अंगसंचालणाई
पहास ( गणधर ) पहीणसंथव
पहेणं
पा (इ) ईण (इ)
१/८४
२ / २९०
१ / ४२५
२ / ४३६
२ / ६० २/७८,२७० पाण
१४७, १५७,१५८,५६० पाउसंमि विहार करण पाओवगमण
पाओवगमण अणसण पाओवगमणकरण विहाण पाओवगमण मरण
पागार
पाडलिपुत्त
पाडिपहिय
पाडिहारिय
२ / ३९८ पाण (ग) १/११
पाणग
पृष्ठ नं. शब्द
१/५२६ पाणवह
२/१८ २ / ६
पाणगजाय पाणगहण १/२२३ पाणभूय १/१७५ पाणवत्तिय
२/२२७
१/७८
१/६८३
१/४६२
२६
२/४,६
१ / ७९,८० पाणाइवाय (ताओ) वेरमण १/२१४,२१९,
१ / ७९
२ / १२३
१/८३
२ / २२३
२/ ३७८
२/४०९
पादकेसरिया
१/८ पादच्छिण
१ / ४२१
१/२८
१ / ४९४,५२८,५२९ १/६३५,६७९,६८०,६८१, ७००,७१७,७१९,७३५ १ / ९५,१५२,२८५, ४४१,५०१,५०३:२/१३३ १/५४१,५५०,५६३,५६४,
५७६,५७७,५७८
पाणसुहुम पाणा
२/५१ १ / ६३० १ / १२२, १२९,१३८, २/४,३०२ २/७७ पादबंधण
२/२९७ पामिच्च
१/६४१-६४६,२/७९,२९५,
३१८,३२३,३२४,३३८,३३९,३४०, १४१,३४२,
३४३, ३४४, ३४५, ३४६
२/ ३०१ पाय
२ / ८६
२ / १९४
पाणाइ (ति) (या) वा -
(त) वा (ओ)
२ / २५०, २५१, ४९५ १/६, २४
P-161

पाणीपाणविसोहणी
पाणेसण पडिमा
पाणेसणा
पाताल
पाणिदया
पाणीआइ णिहरण णिसेह
पृष्ठ नं. २/५४,२९२ १/२८५, २/९० १/१७९, ११, १८९,१९२, २१८,२४४, २४५, २४९, ५३३
पायकम्बल
पायकेसरिय
पादठवण
पाद (य) पुंछण १/४१०, ४१६,४१७,४५३, ६८२,६८३, ७२६,७२७,७२९,७३८:२/५५ पादपोवमा
१ / ६४१-६४५ २/८४,८५ पारासर
१/१७३,२१४,२१९.
४७३; २/१४३, ४४०
पायस पायसंजय
पारंगय
पायकोरण
पायच्छित पायच्छित्तकरण
पायच्छित जोग्ग चरित पायच्छित्त फल
पायच्छित सुत्त पायपडिलेडन
पायपरिकम्म
२२१,२१५, २/३३
१/६२५
२/३२१
२/७३४
२/३२९
२/३२९,३३०
२/४३८
१/७२९
१/५३०
१/७२९
१/५३६, ७०७-७२६ २/५५
१ / ७३४ १/७१७
१/७२४
पारिणामिव (भाव) पारिहारिय
१ / ४३१ १/७२९ १/५०९,६२६
२/ ३५०-३५३,३७७-३८०
१/३३९,३४२,३५२.
३८०, ३८६, ३९२,७२१-०२ १ पायपरिकम्मकारावण १/३६२,३६८,३७४
१/१३३
२/३५०
२/३८०
२/३९०
१/५५१
१/३३६
१/७४८
२/३५
२/४४०
१/१८
१/६३२:२/३८२-३८४

Page #757

पृष्ठ नं.
| पुणब्भव
| पुष्फ
पीढ
शब्द
पृष्ठ नं. |शब्द
पृष्ठ नं. शब्द पारंचिय (त) २/२४५,३७८,३७९
|पिट्ट १/५०६ | पुढवी महाभूत
१/१५४ पारंचिय पायच्छित्तारिहा २/३७८ | पिट्टण
१/१७५ | | पुढवीहिंसा विवाद १/२८९,२९० पारंचियारिह २/३५२ | पिट्ठिमंस १/५३३ | पुढोवेमाया
२/४३५ पालु-किमिय १/२६२,२६४,२६६,
पिटुंत १/१०,४११
२/२१८ २६९,२७२,२७६,३४४,३४७,३५० | पिण्णा
१/१५१ | पुण्ण १/६१,६२,१२०,१२१,१२५, पालंब १/६५४ | पिपीलिअंड
१/२८७
१२६,१४६,१९०,५३३ पाव १/६१,१२५,१२६,१४६,१५३, | १२५.१२६.१४६.१५३, | पिप्पलग (य) १/२७८,२७९,७३५; | पुण्णरुवा
१/१२१ १६०,१७०,१९०,१९१; २/४५९
२/३३१ पुण्णावभासा
१/१२० पाव (ए) १/१७२,१७९ | पिप्पलि १/४८४,५८४ | पुत्तदोहलट्ठाय
१/३३८ पावकम्म १/१८०,४५५; पिप्पलिचुण्ण
१/४८४,५८४
१/२४२,५९७,६४३,६४५ २/४४,१३३,२९२,४५८ | पिय?
१/१२१ पुष्फमालिय
१/४१९ पावकम्मविरय १/४४६ | पियधम्म १/५२; २/३६४ | पुष्फवीणिय
१/४६१,४६२ पावकम्मोवएस २/१२८ | पिलग(य)
१/२६७ पुष्फसुहुम १/२८५,२८६; २/९१ पावकारी १/४५६ | पिलाग २/४४१ | पुमत्तट्ठा नियाण करण
२/१८२ पावग (य) १/६१,९०,१५२,१५४,१६८ | | पिलंखुपवाल
१/५८४ | पुमवयू
१/५१५,५१७,५१८ पावजीवी २/२४१ पिवासा परीसह २/४२१,४२२ | पुमिथिवेय
२/४७१ पावठाण १/२१४ पिसुण
१/९१,१७४,२१४ | पुयावइत्ता पावधम्म १/१०५ | पिहियासव
१/२५१ | पुरओपडिबद्धा पावपरिक्खेवी १/८३,८७ पिहुय १/५८०,५८८ | पुरन्दर
१/१०९ पावयणी २/३९८ १/६७७,७३४ पुराकम्म
१/५७९,५८० पावसमण १/८७,१३७,२८९,६१४,६७८, | पीढसप्पि
१/१६६,५३०
१/१८३ ७३४,७५५;२/५०,७३,२०२,२०३,२१७, पु(पो) क्खरिणी १/१८२-१८८ | पुरिमड्ढ पच्चक्खाण सुत्तं २/११० पावाउ (दु)य १/१६२, १६८ पुच्छण
१/६३० | पुरिमड्ढिए
२/३०९ पावाराणि १/४१७,६८६ पुच्छणि (णी) १/५१४; २/३१९ | पुरिम-पच्छिमगा
२/२२८ पावासवनिरोह १/७५३ पुट्ठलाभिए २/३०७,३०८ | पुरिस
१/१८३-१८७ पावंसे १/११२ पुट्ठवागरणी
२/३२० | पुरिसजा (ता) या १/८१-८२,११२-१२२, पास १/३,४,४४५; २/४२५ पुट्ठी
१/२२२ १८४,१८५,१८६,१८९,२०१,२०२; पासग २/४६०,४६२ पुढविकम्मसमारंभ
१/२३२ | २/२,११७,११८,१५२,१५३,१७९,२३२, पासत्थ २/२८२, ३९४,३९५ पुढवीकाइय जीवा
२/१०
२३३,३५१,३५२ पासत्थविहारपडिमा २/२८५ पुढवीकाइया १/५०,२२८ | पुरिसवयण
१/५२० पासबद्ध १/४४५ पुढविकाइयाइ निहरण
१/७०६ | पुरिसादाणिया पासरोम १/३७२,३७८,३८४, पुढविकाइयाणं वेयणा
१/२३१ | पुरिसंतरकड १/६६४,६६५,६८४, ३९०,३९७,४०४ पुढविकाइय १/४६,२३०,२५६
७०९,७१४,७४३ पासवण १/४२१,५५४,६६२,७३७, पुढविकाय आरंभ
१/२८४| पुरेकम्म
२/५९ ७३८,७४०-७४८;२/८६ | पुढविकाइय
१/२४८ पुलागभत्त
१/६१५ पासवण मत्तय २/८८ पुढविकाइयसंजम २/१५ | पुल्लिंगसद्दा
१/५१५ पासंडधम्म १/३३ पुढविसत्थ १/२३२,२३३ पुवकम्म
२/६२ पासंडी १/१९७| पुढविसमारम्भ
२/१३९ पुव्वण्ह पाहुडसीलता २/१७६ पुढविसिल २/३२० पुव्वधर
१/२२४ पिउमंद पलासय १/६२१ पुढवी
१/१६२,२२९,२४९ पुव-पच्छा-संथव दोस १/५७२ पिच्छमालिय १/४१९ पुढवीजीवा
१/२२९ पुवपुरिसदिटुंतेण मंदो मुणी २/४४० पिज्जदोसाणुगया २/४४९ | पुढवीथूभ
१/१६० | पुवरयपुबकीलियाणं अणणुसरणया १/४२२
| पुरित्थ
P-162

Page #758

पेज्ज
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. पुव्वविदेह १/२८ | पोरिसी १/६४,६२३,६२४,६२५; | पांचाल
१/१९९ पुबोवदिट्ठ १/७३८
२/७३,३०४ | पिंग पुब्बवं (अनुमान) १/२१ | पोरिसी पच्चक्खाण सुत्त २/११० | पिंड
१/५३६ पुहत्तवियक सवियारी २/४०४ पोरिसी विण्णाण
२/७०,७४ | पिंडय
१/२५९ पूइ (ति) कड १/५६४ | पोसवत्थ
२/४२६ पिंडवाय (त) १/५४८,५५०,५५१, पूइ (ति) कम्म
१/५६४ | पोसहोववास १/१७२; २/११६,१२४, | ५५२,५५३,५५४,५५५,५६६,५६७,५६८, पूजा
१/२२३ | १२९-१३१,१३५,१४४,१८८,१९०,१९१ |५६९,५७५-५८८,६०१,६०६,६०७,६१५, पूतिआलुग १/५८५ | पोसहोववासणिरय
२/१३४ ६१६,६१७,६१९,६२०,६२८,६२९,६३०, पूय
१/२५७,२५९,२६०,२६१, |पोसहोपवासस्स सम्म अणणुपालणया | ६४२,६४३,६८३,६८४,७२९,७३०,७३१, २६२,२६५,२६६,२६८,२६९,२७१,२७२, ।
२/१३१
७३२; २/४२९ २७४,२७५,३४३,३४४,३४६,३४७,३४९, | पोसंत
१/४१०,४११ | पिंडेसणा २/३२७,३२८,३३१ ३५०,५५५ | पंक १/३५१,३६८,३७४,३७९, पिंडोग्गह पडिमा पूयण १/१६५ ३८६,३९२,३९९ पिंडोलग
२/४२९ पूयणपत्थय २/२८० पंकगय १/५११,५१२ पोंडकप्पास
१/७०५ पूयफल १/३३८ | पंचखंधवाय
१/१६१ पोंडरीय
१/१८२,१८३ पूयाभत्त
१/६३४ | पंचनिग्गहणा २/२१] पोंडरीय रूवग
१/१८२-१८८ पूयासक्कार
पंचमहब्वय १/४७६ | फरिसासत्ति णिसेहो
२/४४८ पूव्वा संझा १/६९ | पंचमहाभूयवाई
१/१५३ फरूस
१/१०७; २/५० १/१४६,१७४,१९१,२१४ पंचमहब्वइयं सपडिक्कमणं धम्म २/२२७ फरूसवयण
१/३०० पेज्जणिस्सिया पंच-मासिया भिक्खुपडिमा २/३१७,३२४ फलग
१/७३४ पेज्जदोस १/८७ पंचवय
१/८७ फलमालिय
१/४१९ पेज्जदोसमिच्छादसणविजय १/१३४ पंचाणुव्वय
२/१६२ फलवीणिय
१/४६१,४६२ पेज्जदंसी २/४६० | पंचासव
२/२१ फलिओबहड
१/५४१ पेज्जबंधण २/१३०,१३८ | पंचिंदिय अघायका
१/२८८ | फलियाणि पेडा १/५४३; २/३०४,३१९ | पंचिंदियकाय
फालिह
१/४१७ १/३३७,३३८,४३२ पंचिंदियघायका
१/२८८ | फाणित
१/५५५ पेस परिणाय २/१३४ | पंचिंदियतिरिक्खजोणिया
१/५० फालिय-गंठिय
१/७०५ पेसल १/३३५ पंडग (य)
१/९४,५३० | फास
१/१३८,४४४,४४५,४४८; पेसलेसाणि १/४१७,६८६ पंडगवण
२/४१४
२/३३,४४८,४४९,४५३ पेसाणि १/४१७,६८६
| फासपण्णाण
१/४५४ पेसवणप्पओग २/१३१ पंडि(त)य १/१८३,१८४,१८५,१८६; | फासबल
२/२०४ पेसारंभ २/१३६,१३७ | २/४१५,४५४,४५५,४५८,४६८,४६९ फासमंत
१/५१२ पेहुण १/४३२ | पंडिय परक्कम
२/४५५ फासिन्दिय
१/४७४,४७५ पोक्खरिणीपलास २/४४३,४४४,४४६, | पंडिय (त) मरण २/१९३,१९५, | फासिन्दिय अपडिसंलीण ४४७,४४९,४७१ १९७,१९८,२९७ | फासिन्दिय असंवर
१/२१४ पोग्गलट्ठियाए दिट्ठी २/३२५ | पंडियमरण सरूव
२/२९६ फासिन्दिय निग्गह १/१३३,७५४; २/३४ पोग्गलाण परिणाम १/४४३ | पंडियमाणिण १/१८० फासिन्दिय पच्चक्ख
१/२० पोतया १/२४४,२४५ पंडियवीरिय २/४१८ | फासिन्दियमुण्डे
२/८ १/६९१; २/३३२ | पंतकुल
२/१९० | फासिन्दियरागोवरई
१/४७० पोत्थकम्म १/४६३ | पंतचरए २/३०८ | फासिन्दिय संजम
१/४३० पोय १/२२९ | पंतजीवी २/३१० फासिन्दिय संवर
१/१३५ पोराण आहार १/५८६ | पंताहार
२/३०९ | फासुएसणिज्ज
१/६२२,६२३
पंडय
पोत्तग

For PrivP-163.nal Use Only

Page #759

बंभ
बहुजणं
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. फासुय १/५६९,५८९,५९१,५९३, | बालपंडितमरण २/१९३,१९५ |
२/४८ ५९४,६०६,६०७,६२९,६३०,६४२,६४५, |बालपंडिय
१/१७९; २/४१५ | बंभउत्त ६६८,६९४,७१५,७३७,७४२;२/१३२,३२७, बालभाव
१/१३२; २/४६९ । बंभचग्यि ठाणं
२/५५ ३२८,३२९,३३०,३३२,३३३,३३४ बालमरण
२/१९३,१९४,१९५, | बंभचेर (ब्रह्मचर्य) १/७,१०३,१०५, फासुयविहार १/४८८
१९६,१९८ |१२९,१६२,२१२,३१८,३२१,३३२,४२७, फोडीकम्म २/१२८ |बालमरण पसंसा
२/१९९ | ४३८,४५२,४७७;२/५९,१६६,४५७,४६२ बलगवेसिय १/७२६ बालवीरिय
२/४१५ | बम्भचेर अट्ठारस पगारा बलदेव १/१६८,१७१ बालाभिराम
१/४४७ बंभचेर अणुकूला वय
१/३२३ बलमय २/२१९ | बाहिय
बंभचेर अणुकूला यामा १/३२४ बलसंपण्णा १/१२२| बाहिरय २/२९३,३१५ | बंभचेर आराहणा फल
१/३२३ बलहीणा १/१२२ | बिन्दुष्पमाण १/४८४ | बंभचेर आराहिय
१/३२१ बलाबल २/४८ | बिम्बभूत
| बंभचेर उप्पनि अणुप्पत्ति १/३२४ बलाया २/४६४ | बिल १/४८४ | बंभचेर गुती
१/६२४ बहिद्ध १/४७८; २/२३ | बिल्ल पलासय
१/६२१ | बंभचेरपराजिया
२/४३४ बहियागाम २/३१२ | बिल्लसरडुय १/५८४ | बंभचेरपोसह
२/१३१ बहियापोग्गलपक्खेव २/१३१ बीअसुहुम
बंभचेरभग्ग
१/३२१ बहिरत्त १/४४५ | बीओदग
२/४४०|बंभचेर महब्बय
१/३१६,४२७ बहिरंग २/३५० | बीजमालिय
१/४१९ बंभचेर महिमा
१/३१८,३१९ बहुउज्झिय धम्म १/५९७ | बीभावण २/२२४ | बंभचेर रक्खणोववाय
१/३३३ २/३६२ | बीइय महन्वय
१/२९१-३०० बंभचेरवास (धम्म) १/३३,४१,३२४,३२५ बहुदेवसिय १/६९६,६९७॥ १/२४२,२४३,२४९, बंभचेर विघातका
१/३२२ बहुपडिपुण्णइंदिय
२८५,५०३; २/४४० | बंभचेर सत्ततीस उवमाओ १/३१९,३२१ बहुपडिविरया २/१८६ | बीयबुद्धी
बंभचेर समाहिठाणा १/३२५,३२६ बहुफासुय १/७३६,७३७,७३९ | बीयरूइ
१/१२६ | बंभचेर समाहिय
१/३२५ बहुमाण (ज्ञानाचार) १/५७,१०१-११० | बीयवीणिय
१/४६१,४६२ | बंभचेर सहायगा
१/३२३ बहुरय १/५७९ | बीयसुहुम १/२८६ बंभचेराणुकूलाजणा
१/३२४ बहुवयण १/५२० | बुआवइत्ता
बंभयारी १/३२५,३२८,३३३; २/१३६ बहुवयणविवक्खा १/५१४ बुद्ध
१/१६७ | बंभलोग-लंतगाणं (देव) २/६३ बहुवय १/५१४ बुद्धजागरिया
२/४५२|बंभलोय
१/३२०; २/१७३ बहुसाहारणा १/१४६ | बुद्धी
१/२२२ | बंभव बहुस्सुते पुरिसजात २/२४६,२७८ | बुद्धोवघाय
१/८३ बंभवय
१/३२९,५३८ बहुस्सुय १/८४,१०८,१०९| बुहहियए
१/११६ बंभसंति (देवी) बहुसंजया २/१८६ | बुहे
बंभी (लिपि)
१/११ बहुसंपन्न २/८५ | बेइन्दियकाय
| बोंडियसाला
१/६३७ बादरसंपरायसरागसंजम २/१२/ बोधियसाला
| भगवय (1) (भगवंत) १/२१२,२१८ बायर १/२१९; २/३६२
१/२२२ भगवंता
२/४५२ बाल १/८५,८७,१५८,१६१,१७०,१८०, | बंध
१/६१,१२५,१७५, भगंदल १/२५६,२५७,२५९-२७२,२७४, १८५,३३६,४३३,४३७,४४१,४५१,४५२,
१९०,७५३; २/१२५ | २७५, ३४३,३४४,३४६,३४७,३४९,३५० ४५५,४७६,४९२,५०२,५०३,५०७; बंधण
२/४६३ भट्टि (भर्ता-स्वामी)
१/५०,५१ २/४१६,४२८,४५४,४६३,४६७,४७० बंधणविमुत्तिए परक्कम
२/४६३ | भट्टिदारय बालजण १/१९५ बंधणुमुक्का
भडखइया बालजीव १/२४९ । बंधमोक्ख
१/१८० भत्तकह
१/११३,११४
१/५२२
P-164

Page #760

| भावतेण
भद्दा
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द | शब्द
पृष्ठ में भत्तपच्चक्खाण १/१३४,१३५;
१/३०५ ४४४,४४६,४४८,४४९,४५०,४५१,४५६,४५८२/१२०,२९७,२९८,२९९ / भावपडिक्कमण
२/९७ | ४६९,४७६,४७७,४७८,४८०-४८५,४९१भत्तपच्चक्खाणमरण भावप्पमाण
५१२,५२०,५३२,५३५,५३७,५३९,५४०, भत्तपडियाइक्खिय २/८५ | भावलोअ
१/१७
| ५४१,५४४-५५२,७४८;२/२३,२४,१४९, भत्तपाण
१/९१,५४३; २/४९ | भाववि (ओ) (उ) सग्ग २/४०६,४०८ १९७,२६६-२७०,२७२,२७४,२७८,२७९, भत्तपाण असंकिलेस २/२८७ भावविसोहि
२/२९० २८०,२८१-२८६,२८९-२९२,२९३,२९५, भत्तपाण दव्योमोयरिया २/३०२,३०३ | भावसच्च
१/३४,१३४,१३५, | २९९,३००,३०१,३०५,३२७,३२८,३३०,३३१भत्तपाण परिण्णा १/११७
५१३; २/३४ ३३७,३४६,३६२,३६९-३७५,३७८-३८०, भत्तपाणवोच्छेय २/१२५ | भावसुद्ध
२/११५ ३८२-३८४,३८६-३८८,३९०,३९२,३९४,३९५, भत्तपाणसंकिलेस २/२८७ भावसंधय
१/५६ | ३९८,४०१,४०९,४२२-४३०,४३२,४३४, १/२२२; २/३१६ भावावस्सय
२/९२,९६ ४३७,४३८,४४१,४४९,४५२,४५८,४६८ भद्दुत्तर पडिमा २/३१६ भावाविग्गहचरए
२/३०५ भिक्खु (खू) णी १/२३०,२३४,२३६, भय १/२९९,२/३५१,४३६,४७१ भावोमोयरिया
२/३०२,३०४ २३९,२४१,२४६,३४२,४४८,४४९,४५०, भयक
१/४३२ भासा १/१४३,५१२-५३५; २/१३७४५१,४९१,५०९,५२०,५३२,५३८,५४७,५५०, भयट्ठाण २/३२६ भासज्जाता (या) १/५१२,५१३
५५१,२/३३१-३३३,३३६ भयणिस्सिया १/५१३ भासादुग
भिगुपक्खन्दण
२/१९९ भयणिसेह २/३२२ भासाबोह १/५१८ | भिगुपडण
२/१९९ भयविवेग १/२९७ भासाविही १/५२१-५२४| | भिण्ण
२/३५० भयंसि | भासासमिई (त्ति) १/२१५,२१६, भिण्णगिह
१/४२२ भरह १/२८,१९८ ४८७,५१२| भिण्णपिंडवाइए
२/३०९ भरहवास १/१९८ | भासासमिया १/७५० भिण्णसाल
१/४२२ भल्लायय १/४१०,४११ | भिउडिमुह
१/९१ | भिन्नवत्थ भवकोडीसंचियकम्म २/२९३ | भिक्खट्ठा १/४९७ | भिन्न-भिन्न वत्थ
१/६९५ भवचरिम पच्चक्खाण सुत्त २/११२ | भिक्खवित्ती
१/५३९ | भिलिंग सूव
१/५४७ भवणगिह १/६६०,६६१ भिक्खलाभिए
२/३०७ | भिंगुलेण
१/२८७ भवणवासी (देव)
भिक्खागकुल २/१९० | भिंडमालिय
१/४१९ भवतण्हा
१/४३९ | भिक्खाय (च)रिय (1) १/६४,१३८,१३९, | भिसिय (7) १/६४७,७३१,७३२ भवमिच्छत्त १/१२७ | १४१,२८२,५०३;२/२९३,३०५-३०९,४३६ | भुज्जयरा
१/१३८ भवियसरीर दवावस्सय | भिक्खायरिया गमण जोग्ग खेत्त २/७८ | भुत्तभोगसुमरण णिसेह
१/३३० भाइसमाणे २/१२१ भिक्खालसिय
१/९० भुत्तासियाणि
१/३२६ भाडी कम्म
२/१२८ भिक्खुअणायरणीय ठाणाइ २/२००-२०२ भुमगरोम परिकम्म १/३५५,३८४, भायण-भंडोवहि उवगरण १/७२९,७३० | भिक्खुचरिया
२/४३९
३९०,३९७ भारण्ड-पक्खी २/२०५ | भिक्खु पडिमा
२/३१७-३२६ | भुमगरोमपरिकम्म कारावण भारपच्चोरुहणया १/७४,७५,७६ भिक्खु परक्कम
२/४५८
३७२,३७८ भारवहा
भिक्खु लक्षण
२/२६ | भुयंग भारहवास २/२२६ | भिक्खू १/१००,१०१,१०५,१०७,१०८, भुसगिह
१/४२२ भाव १/१८,८९; २/४६९/१३७,१४१,१७९,१८६,१८७,१८८,१९१, भुससाल
१/४२२ भावऽण्णाण १/१६४ | १९२,१९४,१९६,१९७,२१८,२३०,२३४,२३६, भूइकम्प
२/१७६,१७७ भावणा १/२१९,२२०,२२१,२८१, २३८,२३९,२४१,२४६,२५२,२५३,२५४, भूइकम्मकरण
२/२२२ २८२,२८३,२९१,२९२,२९७,३०२,३०३, | २५८,२५९,२६०,२६१,२६२,२६३,२७३-२८०, | भूइप्पमाण
१/४८०,४८४ ३०४,३०९,३१६,३१७,३१८,४२२,४२३, | २९५,२९६,३२२,३२५,३२८,३३५,३३९, भूत
१/१९२,१९८ ४२८,४२९,४३०,४३१,४७०-४७५,२/५२ ३४२-३६७,३७९-४३०,४३४,४४१,४४३, भूतमह
१/६९
१/३३८

Page #761

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं.
भंग
भंडग
१/२१५
१/८२
भूतसमवात १/१५४ | मज्जई
१/८३ | मणुय
२/४७१ भूतोवधा (इ)तिय १/५२६,५२९, मज्जपमाय
२/२०६ | मणुयसंसार विओसग्ग २/४०७ ५३१,५३२ मज्जप्पमायविरय
२/६७ | मणुयाणजीविय
२/२०३ भूय २/३४,३५ मज्जसेवण विवज्जण
मणुस्स
१/५०,८७ भेउरधम्म १/४४२,७५५ मज्जाइसेवणनिसेह
मणुस्सगई
१/१७२ भेदमावन्न १/३३७ मज्झचारी
१/५३९ मणोविब्भमो
१/४२३ भेरवा पाणा २/२७९ मज्झण्ह
मट्टिय
१/५०३ भेसज्ज
१/४४१ मज्झत्थ २/४८ मट्टियापाय
१/७०७,७१६ भोगकुल
१/५५३ | मज्झिमा
२/१५६ मत्त
१/६४७ भोगनियट्ठी १/४४६ | मट्टियापाय
२/३३३ मत्तग गहण विहाण
२/८८ भोगामिस
मडाइ णियंठ
२/३४,३५ मत्तय
१/७३१ भोमालिय २/१२५ मण
१/७४९; २/४६९ मतिअन्नाणकिरिया
१/१६४ भोयण २/१२७,३१८,३२२, मणअगुत्ती
१/७४८ मदणिसेह
२/२१९ ३२३,३३८-३४६ मण अपडिसंलीण
१/३१६ मद्दव
१/१३४; २/२२१ २/१४३ मण असंकिलेस
२/२८७
मद्दव धम्म भंगिय १/३९०; २/३३२ मण असंवर
१/२१४ मधुमेह
१/१६६ भंड
मणगुत्तया
१/१३४,२१५
ममत्तभाव १/१२९
२/४९,१२९,१३० १/५०५,५५२,७३३ मणगुत्तयाए फल
मम्मुदाहर
मय (माया) भंडगमाया १/७३०,७३१ मणगुत्ती १/२८१,२८२,४८७,७४८,७५०
१/७२
मयणमालिय भंडभारिय
| मणचियाए १/५०७
१/४१९
मयप्पगारा भंडय १/७३२ | मणजोग
२/२१९ १/१४७
मरण भंडोवगरण १/७३२ मणजोग पडिसलीणया २/३१४
२/१९३-१९९
मरणासंसप्पओग मइसंपया २/२३४-२३६ मणदुष्पणिहाण
२/१२९
२/१०९ मरू पक्खंदण
२/१९९ मउड १/४१८ मणपओगकिरिया
१/१६४
मरूपडण मग्ग १/१०६,१४४,१९४, मणपज्जवणा (ना)ण
१/७२० मल
१/३५२,३६८,३७४,३७९ १९५,१९७,४८८; २/९६,३८० मणपज्जवणाण अरहा २/२२७
मलणीहरण मग्गत्थ
१/३५२,३७९, १/१८३-१८६ मणपज्जवणाण केवली २/२२६
३८६,३९२,३९९ मग्गफल २/३८० मणपज्जवणाणजिण
२/२२६
मलणीहरणस्स अणुमोयणा णिसेह १/३४२ मग्गविदू १/१८३-१८६ मणपज्जवणाण पच्चक्ख
१/२०
मलणीहरावण १/३६२,३६७,३७४ मग्गओ पडिबद्धा मणपज्जवणाणविणय
मलयाणि
१/४१७,६८५ मग्गाइ पवेयण २/२२३ मणबलिय
१/२२५ मलावरोहण णिसेह
२/३२२ मग्गातिकत १/६२३-६२५ मणविणय
१/७६,७८
मल्ल १/३८६,३९२,३९९,४२५ मग्गुक १/१९३ मणसमाधा (हा) रणया १/१३४,
मल्लि मग्गू १/१९२
१३५,७५१, २/३४ मसूर
१/१७५ मग्गंतराय २/१७७ मणसमिया
१/७४९ महज्जुई
१/८७ मघवा १/१९८ मणसमिइ (ति) १/२८१,४८७
महतलाय
२/२९२ मच्छ १/१९२; २/४४६ मणसंकिलेस
२/२८७ महत्तरागारेणं
२/११०,१२३ मच्छखायाण १/६०२ मणसंजम
२/१५ महद्धणमोल्ल
१/६८६,७१० मच्छचम्माई वत्थ १/६८६ मणि
१/१३८,६५४ महब्भय
१/४४२. मच्छरिया २/१३२ मणिकम्म
१/४६३ महब्भूया
१/१५४,१६१ मच्छंडिय १/४२०,४२५,६०५ मणिपाय
१/७१० महल्लिय (1) मोय पडिमा २/३१७, मज्ज १/१९१ | मणुण्ण पोग्गल
१/४०९
३४७,३४८
१/२०
P-166

Page #762

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. महल्लिय मोयपडिमं पडिवन्न २/३४८ | मही
१/५०४ मायाअपडिसंलीण
२/३१६ महल्लिया-विमाण-पविभत्ती २/२५३ | महुआसबिय
१/२२५ | मायाणिस्सिया
१/५१३ महब्वय १/१३२,१४३,२१३,२१९, | महुमेहणी
१/५३० मायादंसी
२/४६० २२०,२२१,२८१,२९१,३०१-३०४,३१८, महुरा
१/५०२| मायानियाण
२/३६९ ३१९,४२२,४२७,४३१,४३२,४४६,४७६,४७९; | महेसिय लक्खण
२/३० मायापिण्ड
१/५७३ २/४८,६१ | महोरगसरीर १/११५ मायामुण्डे
२/८ महब्बयधम्म परूवगा २/२२७ | महंती
१/२२२|
मायामुस २/४४२,४४४,४४५,४४७, महाकुल १/४२२ माइ (ति)ट्ठाण १/४९८,५२७,५५५,
४४८,४७० महागिह
१/४२२ | ५६१,६१६,६१८,६१९,६३१,७००,७२० | मायामोसा (ओ) १/१७४,२१४, महाजण्णं १/२१५ | माइबहुला
१/१४६
५३३; २/६७,४१० महाजाण
२/४५८ माउग्गाम १/३४५,३४६,३४७,३४८, मायाविओसग्ग
२/४०७ महाणई (दी) १/५०४ ३४९,३५०,३९८,३९९,४००,४०१,४०२, | मायाविजय
१/१३४; २/२२१ महाणई पारगमण १/५०४ ४०३,४०४,४०५,४०६,४०७,४०८,४०९, मायाविवेग
२/३४ महाणिज्जर (1) २/१३१,३८९,४११ ४१०,४११,४१२,४१३,४१४,४१५,४१६, | मायावेयणिज्ज कम्म
२/२२१ महानिमित्त
२/२१७ ४१७,४१८,४१९,४२०,४२१,४२२; मायासल्ल महापउम
२/४०७-४२० मायी
१/४३४; २/३६१,३६५ महापज्जवसाण २/१३१,३८९,४११ माउलिंगपाणग
१/६४२ मायं
२/४४९ महापाडिवा १/६५,७० माण १/८,१०७,१७४,१९१,१९६, | मार
१/१६०,४४२ महाबल (राजा)
१/२०० २१४,३००; २/२१८,४४९,४७१ | मारणंतिय अहियासणया १/१३५; २/३४ महाभद्दा २/३१६ माण अपडिसंप्लीण
२/३१६ मारणंतिय संलेहणा सुत्त २/१०९ महाभूतिय १/१५४,१५५ माणकर २/२३२,२३३ | | मारदंसी
२/४६० महामह १/६९,६२९ माणणट्ठ
मालाकरण
१/४१९ महामुणी १/४३९,२/४७२ | माणणिस्सिया
१/५१३ मालोहड आहार
१/५६८ महामोहणिज्ज ठाण २/२१२-३१६ माणदंसी
२/४६० | मालोहड (दोस) १/५६७,५६८ महारम्भपरिग्गह २/४६७ माणपिण्ड १/५७३ मास
१/१७५ महावज्जकिरिया
| माणमुण्डे २/८ | मासिय अणुग्घातिय
२/३५३ महाविगती १/५४२ | माणविओसग्ग २/४०७ | मासिय उग्घातिय
२/३५३ महाविदेह १/३२०; २/२२७ माणविजय
१/१३४; २/२२१ | मासिया भिक्खु पडिमा २/३१७-३२३ महावीर (वद्धमाण, कासव, नायपुत्त, माणविवेग
२/३४
माहण १/५, १०३,१४९,१५२,१५३, नायसुय, नायमुणी, समण भगवं महावीरे, | माणवेयणिज्ज कम्म
२/२२१ १५५,१५७,१६०,१६९,१८१,१८७,१९७, वीर, वीरवर) १/३,४,५,६,७,१३,३८, |माणावादी
१/४४५ | २४८,४३४,४७७,५५०,६४७,६६०,६८५, १०६,१३३,१६३,१८८,१९४,१९६,१९७,
| माणुस
१/६२,३१६ ७०९,७१४,७४०,७४३; २/२३,१३२ २२८,३००,३१२,४३१,४७६,४७९,७४९, माणुस्सग कामभोग
२/१७९, माहणाइ लक्खण
२/२३ ७५५,२/४७,४९,५४,५५,१९४,१९६,२९९,
१८०,१८३,१८८॥ माहुकरी वित्ति
१/५३८ ३०८-३११,४०१,४१०,४२१,४३३,४३८, माणुसग्गा कामा
२/४६८ | मिउमद्दवसपन्नया
१/६० ४५२,४६६,४७२ माणुसत्तं २/४५०,४६८ | मिगचरियावित्ति
१/५३८ महासड्ढी १/४५३ | माणुसा २/४३५ | मिच्छत्त
१/४३७ महासावज्जकिरिया
माणुसा उवसग्गा
२/४३५ | मिच्छत्त (दसविध) महासुक्क-सहस्साराणं (देव) कसाताराण दिव) २/६३ मानपिंड (दोस)
१/५६५ | मिच्छत्त (भेयप्पभेया) १/१६४ महिन्द (महेन्द्र) माय (माया) १/७,१९१,१९६, | मिच्छत्तनिसेवय
१/४७ महिया . १/६९,२८७ २१४; २/२१८ | मिच्छत्तपज्जव ।
१/६० महिस १/१७५,४५२] मायण्ण
१/६१३ | मिच्छत्तपडिक्कमण

For PrivP-167.nal Use Only

Page #763

पृष्ठ नं.
मुत्ती मुद्दिय
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द मिच्छत्तविसोहि
१/१३४ | मुत्ति (धम्म) १/३४,४३९; २/५१ | मेहावी मुणिस्स परक्कम २/४५९-४६१ मिच्छाकार
| मुत्तिमग्ग
१/४३१ | मेहुण
१/१७४,२१४,३१६, मिच्छ (7) दिट्ठी १/१६३,१८०,१९३, |
१/१३४
३३५; २/२९२,४४० १९६; २/४४१
१/१०२,४६४,५०२ | मेहुणधम्म मिच्छादंड १/१७५ मुद्दियाण १/४६४,४७८
६६०; २/२४३ मिच्छादंडप्पओग १/१७३ मुद्दियापाणग १/६४२ / मेहुणधम्मपरियारण
१/६२७ मिच्छ (7) दंसण १/१२७,१४६,१६३,१६४ | मुद्धाभिसित्त (राया) १/४६४,५०२, मेहुण पत्थणाय
१/४१२ मिच्छादसणरत्त १/१३१
६००-६०५ | मेहुणवडिया १/३४५,३४६,३४७, मिच्छादसणसल्ल १/१७४,२१४; २/३६९ | मु(मो)सा १/४७६,५३३; २/२८१ ३४८,३४९,३५०,३९८,४००,४०१,४०२, मिच्छादसणसल्लविवेग १/१३५ मुसावाती (ई)
४०३,४०४,४०५,४०६,४०७,४०८,४०९, मिच्छादसणसल्लवेरमण १/२१४
मुसावाय
१/२१४,४७८; | ४१०,४११,४१२,४१३,४१४,४१५,४१६, मिच्छा संठिय भावणा
२/४३० २/५५,१४३,२९२,४४०
४१८,४१९,४२० मिच्छोवजीवी
१/१७९ मुसावाय विरमण महब्वय | १/२९७ | मेहुणवडिया तिगिच्छाकरण मिज्जाणियाणकरण
२/१७७
मुसावाया (ओ) वेरमण १/२१५,२९१, | मेहुणविरमणस्स पंच - मित्त २/४५४ २९२; २/३४ | भावणाओ
१/३१६-३१८ मित्तसमाणे
२/१२१ मुसाबायाओ
१/१७३ | मेहुणवेरमण १/२१५,३१६,३१८; २/३४ मित्तीभाव
२/२९० मुहणंतक १/७२९ | मेहुण सेवण संकप्प
१/४०५ मिय
१/१७६ मुहपोत्तिय
१/७१ | मेहुणसंसग्ग मिरिय
१/५८४ मुहमंगल
१/४३६ मोक्ख १/६१,७३,९९,१००,१०७, मिरियचुण्ण
१/५८४ मुहवण्ण
२/२२५ | १२५,१३५,१४६,१६६,१९०,१९१,१९३, मिलक्खु
१/१८१,४९२ मुहवीणिय १/४६०,४६१
१९४,१९५,२१७; २/२८१ १/५०२ मुहाइणावीणियकरण
| मोक्खभाव मीसजाय
१/६२७ मुहाजीवी
१/६०९,६११ मोक्खमग्ग १/१९४,१९७,३१८ मीसवणस्सइ
१/५८६ मुहादाई
१/६११ | मोक्खाभिकंखी मीसिया
१/३२७ २/२३४
१/४२५ | मोण
१/१४४,३३३; मुइ
१/१६६ मुंजचिप्पय
१/७२८
२/२७,४५०,४५५,४६२ मुए
१/५३० मुंजमालिय १/४१९ | मोणचरए
२/३०७,३०८ मुक्कपास
१/४४५ मूकत्त
१/४४५ | मोणपद २/५५,२००
मूढ मुच्छेज्ज
१/१०६,१३० | मोणेण कम्मधुणण
२/४५० मूढभाव मुट्टिक १/४२५
| मोत्तिय १/४५४
१/१३८,६५४ मुणिसुब्बय
१/२४२; २/४५४ | मोय
२/३४८ १/३,४
मूलगुण पच्चक्खाण मुणी १/१६१,१६६,१८७,१९४,१९९,
२/११५ | मोयगहण
२/२६२ २३०,४३३,४३६,४३९,४५५,४८७,५१२,
मूलट्ठाण १/४५३ | मोय पडिमा
२/३४७,३४८ ५३४,२/३२,४४२,४४३,४४५,४४६,४४८,
मूलारिह २/३५२ | मोयसमायार
१/६५६ मूंग ४५०,४५५,४५८,४६९,४७०
१/१७५ | मोरगं
२/३३१ मुणीण लक्खण
२/३०,३१ मेत्ति
२/४५४ | मोरियपुत्त (गणधर) मुंड १/६२,१३२; २/६१ मेत्तिज्जमाण
१/८३ | मोस
२/५५,४४२,४४४, मुंडा
२/८ मेत्ति भावणा १/१९८; २/४५४
४४५,४४७,४४९,४७० मुंडे
२/४५३ मेयज्ज (गणधर) १/८] मोसली
१/७३४ मुत्त
१/१८७
मेहा (धा) वी १/१८०,१८३,१८४, | मोसा १/५१२,५१३,५१४,५१५, मुत्तत्त सरूवं
२/४५६
१८५,१८६,२३४; २/४५९,४६०५१६,५१७,५१८,५२६,५२७,७४९,७५१ मुत्तावली
१/४१९,६५४ मेहावी पुरिसजात २/२४६ | मोसाणबुंधी
___२/४०३
मिहिला
मुच्छा

For Priya P-168 al Use Only

Page #764

१/१३८
| रसग
राया
१/८
रिउब्वेद
१/२४९
मंथ
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. मोसोवएस २/१२५ रण्णा रक्खिय १/४६९। रामउत्त
२/४४० मोह १/१२६,४४२; २/४६४,४७१ | रती
१/२२२ राय करंडग
१/१०२ मोहगुण
रत्तरयण १/१३८ रायकह
१/११३,११४ मोहजासंगा उवसग्गा २/४३७,४३९ रम्मगवस्स
१/२८ रायखत्तिय
१/६७२ मोहणिज्ज १/१४६,१६५; २/४१९ रयण
रायगिह १/८८,३१२,५०२; २/१५२ मोहणिज्ज कम्म २/३८० रयणावली १/४१८,६५४ रायणिय
१/७१,९४,९५,९६ मोहणिज्जकम्मउदय २/२०२ | रयणाहिय
रायणियपुरिसपगारा
२/२२७ मोहदंसी २/४६० रयणी
१/४३,६७० रायणियिन्द पगारा
२/२२७ मोहपाउड १/४३६
रायपिण्ड
१/५९९,६०५ | रयताण
१/७२९
रायपेसिय मोहमहण्णव २/४७१ रयमल
१/५५४ १/८५
रायवसीकरण मोहमूढ
१/४६७ १/१६५ रयहरण १/७०८,७२८,७२९; २/५ मोहरिय
रायवंसट्ठिय
१/५५४ १/३००; २/१२८ रयुग्धात
रायबुग्गह मंगल १/१,२२२ | रस १/१३८,२२९; २/३३,४४६,४४७
रायहाणी
१/५०३ मंचमासालय
१/१६७
१/४७,१४३,१४९,१५३ मंडलिक पव्वय १/३२० रसणिज्जूहणता
२/२९४ रायंतेपुर
१/५९९,६०० मंडिय (गणधर)
| रसपण्णाण
२/४५४ रायंसी
१/१६६,५३० मंडियपुत्त १/२०७,२०८,२०९,२१० रसपरिच्चाय २/२९३,३०९,३१०
१/४८ मंताजोग
रसमंत
१/५१२ रिद्धी
१/२२२ मंत पिण्ड १/५७४/ रसय
रीरियपाय
१/७१० १/५७९ | रसया १/२४४,२४५ रक्ख
१/२२९,२४९ मंथुजात १/५८६ | रसवाणिज्ज
२/१२८ रूक्खमूल
१/६४९; २/४२८ मंदकुमार १/५१८ रसविवज्जण
रूक्खमूलगिह
२/३२० मंदकुमारि १/५१८ | रसासत्ति णिसेहो
२/४४६ | रू(रो)द्द झाण
२/४०२,४०३ मन्दर १/१०९
१/१७५ | रुद्दझाण लक्षण मदरगिरिसिहरचूलिका १/४३१ रहस्साब्भक्खाण
२/१२५ रूप्पलोह
१/४१९ मंदरवर (पर्वत) १/३२० राइ
१/४३ | रूयगवर (दीव) १/३२०,२/४१४ मंदा २/४२९,४४० राइगमण
१/४९१ | रूयय (रूचक पर्वत) मंस
राइणिय
२/२५१,२५२
रूव १/१३८,४४८,५२१,५२२; २/४४३ मंसखायाण १/६०२ राइण्णकुल १/५५४ रूवतेण
१/३०५ मंसुरोम १/३६४,३६९,३७५, |राइभोयण
१/४७८,४७९ रूवपडिमा
१/४५२ ३८१,३८७,३९३,४०१ |राइभोयणपडिसेवणपत्त १/४८१,४८२
स्वमय
२/२१९,२२० याऽऽणमणि १/५१४ | राइभोयण वण्ण
१/४८४ रूवसच्चा
१/५१३ रइअरइ १/२१४,४४४ | राइभोयणविरमणं ठाणं
२/५६ रूवसंपन्न
१/१२२ रइणिसेह १/४४३ राइभोयणविरय
२/२९२ रूवाणुरत्त
२/४४४ रक्खस १/१७० राइभोयणाओवेरमणं
२/१३१ रूवाणुवाय १/४७८
रूवावलोयणासत्ति १/३३५ राईयपडिक्कमण समायारी
१/४५१ रक्खसी
२/७४
रूवासत्ति णिसेह रक्खा
२/४४३ | राईय समायारी १/२२२
२/७३
रूवंधर रज्जपरिवट्टिए ओग्गह विहि १/३०७ | राओग्गह
१/६७२ २/४८ राग
१/१२६; २/४६४ रोग परीसह
२/४२१,४३१ टुथेर २/२२७ | रागणिग्गहोवाय
१/४४४
रोगाय (तं) क १/१३९,१४०,३२६, रखधम्म १/३३ रातिणिय
१/१०५,२/१५३
| ३२७,३२८,३२९,३३०,३३१,३३२,४४०, रण १/४२,४६४,५०२,६०२ | रातिणिया
२/१५४
४८०,६५३
रोग

For PP-169sonal Use Only

Page #765

शब्द
रोगिणिया
रोमपरिकम्म
रोसा
लक्खण
लक्खण- वंजय - सुमिणफल
लक्खवाणिज्ज
लक्खणुप्पाय
लगडसाइ
लगंडभाई
लज्जा
लद्धी
लट्ठिय
लवणमुडुम
लया
लयोवमा
ललिडंडिया
लव गवेसिय
लवसत्तम
लवावसंकी
लवेज्जोवधाइय
लसूण
लहुयत्तं
लाउय
लाउयपाय
लाघव धम्म
लाभ
लाभमय
लावग
लासग
लिक्ख
लिक्खाइ हिरण
लित्तदोस
लुंचमिरव
लूह
लूहचरण
लूहजीवी
लहवित्ती
लूहाहार
लेणसुहुम
लेलु
लेव कम्म

पृष्ठ नं.
शब्द
२/८ लेवणप्पओग
१ / ३४२
२/८
१ / १४४, १७३
२ / २२३ २ / १२८
१ / ५७२
२ / ३२५
२/ ३११.३१२
१/१०३
१ / २२२
१ / ६४७,७३१, ७३२
१ / ७०८, ७२९
१ / २८७
१ / ४३९
१ / ४३९
लोगुत्तरिय आगम
१ / ९२ १/७२६
लोगुत्तरिय दव्वावस्सय
१ / ७,३२० लोगुत्तरिय भावावस्सय १ / १७२ लोगोवयारविणय १/५४८ लोण
१ / १९१,५८६,५९२,५९३ लोद्ध
१ / २१४ लो १/७१६,७१७ लोभ १/७०७, ७१६, २/३३३ १ / ३३ २/३३ २ / २१९
१ / २८७
लेवालेव
लेखणता
लोइय आगम
लोइयदव्वावस्सय
लोइय भावावस्थय
लोइयववसाय
लोग
१ / ५९४,५९५
२/१३७
१ / १८६,१८८, २ / ४३१
२/ ३१० २ / ९१ १ / ७१८, ७१९
लोगन्त
लोगरयण
लोगा (1) वाय
लोगविण्णु
लोगसण्ण
लोगसपणा
१/८,१२,१३,१४१.१५९.१६० १६१.१६७,१७०,१७१.१७३,२०९,२५०
४४७,४४८,४५२; २/४६३
१ / १२३
१/१७६
१/४२५ लोभसी
१/२५७ लोभपिण्ड (दोस )
१/२५७ लोभमुण्डे
लोभविजय लोभविवेग
लोभवेयणिज्ज कम्म
लोब
लोभअपडिसंलीण लोभणिस्सिया
लोभदोस
२ / ३०८ २/३१० १/५७१ लोयय
लोह
लोहणिज्ज
लोहविओसम्म
पृष्ठ नं.
शब्द
१/४८०, ४८५ लोहियपाणी २/ १११.११२,३२२ लेख
२/४३६ व अगुती
२/२५ व अपडिलीण
२ / ९४,९५ व असंकिलेस
२/९६ | वइक्कम
१/४८
१/४६३ लोहविजय
१/१५९
१/१६१ २/४६३
१ / २३०, ४४४
२/४६१
१/२५
२/९५
२/९६ १/७६,८०,८१
१/४०४,५७९,६१९
१/८,१७४, १९१,२१४, ३००,४४०,४५३, २/२१८
२/३१६
१/३३७
१/३३७
१/५१३
२/४४२, ४४४, ४४५.
४४७,४४८, ४७०
१ / २९७ २ / ३४ २/२२१ १/८६, १६७,१७१, १७७, १८७, १९०,१९७,४४५, ४५४, ४५५, २/४५९ १/६६७ २/४६४,४७१
वइकिट्टिय खेत
वइगुत्तबाए फल
वइ (ति) ती
वइ चियाए
बइलोग
बडदेही
P-170

वइपओगकिरिया
बहरमा चंद पडिमा
वइरमज्झ चंदपडिम पडिवन्न
वइसमाहरणता
वइसमिति
वइसंकिलेस
वइरमज्झा
वइरोयणिंद (वैरोचनेन्द्र )
वइविणय
वइसंजम
वकसुद्धि
वग्गचूलिया
वग्ग (लब)
वग्गुफल
वरप (णि)
वच्छल्ल
२/४६० १/५७२,५७४ वच्छबंधिया २८ वज्जकिरिया २/ २२१
बज्नपाणी
वज्जरिसभ
बच्चमुक्त
वच्चाचिप्पय
बच्चामेलिय
वज्झ
वट्ट वट्टग
वट्टमग्ग
बहिग्नमाण चरण
२/४४९ वडभत्त
२/४०७ वण
१ / १३४
पृष्ठ नं.
१/१७२ १/४२५
१/७४८
२/२५६
१/७५२
१/४८७,७४८,७५१
२ / ३१६
२/२८७
२/९८,९९
२/१५
१/१४७
१/१९९
१/१६४ २/३४२,३४६ २/३४२ २/३१७,३३७ १/५ १/७६,७९
२/३४ १/२८२,४८७
२/२८७
२/१६
१/५१२
२/२५३
२/२९५
१/३३७
१/४१८,५५२,६८६
१/५५४.
१/७२८
१/९८
१/१२५
२/८
१/६६०
१/१०९
१/३२०
१/१७९.
१/१७८
१/१७६
१/२००
२/३०६
१/४४५
१/२५८, २६४,२६७,२७०, २७३,३४२, ३४५, ३४६, ३४८, ४८४,४८५

Page #766

शब्द
वणकम्म
वणतिगिच्छा
aणपरिक्कम
वणफल
ares (ति) कम्म समारंभ
वणस्सइकाइय आरम्भ
वणस्सइकाइय जीव
वणस्सइकाइय संजम
वणस्स काय अणारंभ ठाण
aणस्सइकाइया
वणस्सइकाय
१/२५८, ३४२, २/९७
वणतिगिच्छाकारावण १/२६४,२६७,२७०
१ / २५६, २५८
१
/ ५२३,५३२
१/ २४२, २४३
१/२८४
२ / १०, ११
२ / १५, १७
२/५७ १ / २२८
१ / ४६,२४१,२५३ २/१३९
वणस्सतिसभारम्भ
वणस्सइ य मणुयजीवणस्स य तुलत्तं १/२४४
वणस्सइ (ति) सत्थ
वणिग
१ / २४२, २४३ २/४६७ १/५६४,६३०,६६०,
वणीमग (य)
बयाण पीला
१६४,६८५,७०९,७१४,७४०, ७४३:२/५९ वर- गवेसिय
१ / ५७३
वरूणोववाय
१/५२,१३०,६२६
१ / ५१२
१ / ७४, ७५
२ / ३९४
१ / ५३३ १/२९५ १/४१०,४५३,५३६. ६९३-७०६,७३०; २/५, ५५ १ / ६९८२ / ८८
वणीमगपिण्ड
वण्ण (प्रशंसा )
वण्णमंत
वण्णसंजलणया
वत्त
तव्या (भासा)
वत्तव्वं सच्चं
वत्थ
वत्थ आ (ता) यावण
वत्थकरण
वत्थ गंधिकरण धोवण
वत्थधारण
वत्थधारण कारण
वत्थधारी भिक्खू वत्थ परिकम्म वत्थिरोम
वत्थु
वत्थेसण पडिमा बत्थेसणा
पृष्ठ नं.
२/१२८ वय
वप्प
बप्पा अवलोयण वम्मिय

शब्द
वय असंबर
१ / ४१६
१ / ६९०
१ / ६९१.६९२
१/७०५
१ / ३५३, ३६४,३६९, ३७५,३९४,४०१ १ / १३८, ४३२
वयगुत्तया
वयगुत्ती
वयगुत्तीर्ण
वयछक्क
वयछिद
वयजोगपडिलीणया
वयणविवेग
वयण संपया
वयतेण
वयदुष्पणिहाणे
वयबलिय
वयसमाहा (धा) रणया वय (इ) समाहरणा वयसमिया
वलय
वलयमरण
वलयाविमुक्क
ववसाय
ववहार (T)
पृष्ठ नं.
१/१२९,२०६,३२३ २/४२०
१ / २१४ १/१३४
१/२८१
१/७५०
वबहार अक्खेवणी ववहार (नय) वबहारवं
ववहारसच्चा
१ / ४१७ १ / ६९६ वसइ वसणकाल
वसट्टमरण वसहि
१/६८२,६८३,६८४,६८५ वह परीसह
वसहिदिइन्त वसीकरण
वसीकरण सुत्तकरण
वसु
वसुराइयं अवसुराइयं २ / ३३२ वह
१/५२२,५३१ वादत्तवज्जा
१ / ४६२, ४९४
वाइय
२/५४ २/ ११८
२ / ३१४
१/१५६ वाउकम्मसमारंभ
१/५२०
२ / २३४,२३५
१/२७,२८,२९ १/२७, २८, २९
२/ ३६३ १/५१३ २ / ३१९ २ / १९४.१९९ १/६४९,६५०,६५९, २/२९१
१ / २६-२८
१ / ४६७ ४६९
१ / ४२१ १ / ४५२ १/२९५
२/४६
१/४८, २२३ २ / ९३, २२८, ३८०, ९३,२२८,३८०, ३८२,३८४, ४६१
२/ ३९७
१/३०५
वाऊ
२/१२९ वागरा
१/२२५ वाघाइम १/१३४
वाणमंतर
१ / १३४, १३५ व (1) णिया
शब्द
१/७५० वातय
१/३३४ बादी
१/७२६
२ / २५३
१/५०६
२/१९४,१९९ २ / १९४, १९९
१/१७५,७५३२/१२५
२ / ४२१,४३० १ / ४५२ १ / ९४ १ / २४०, २४१ १/२४०,२४१
वाउकाइय (T) वाउकाइय आरंभ
वाउकाइय जीव
वाउकाइय संजम
वाउकाय अणारंभ ठाणं
P-171

वाउक्काय
बाउजीवा
वाडभूद
वाउ महाभूत
वाउसत्थ
वाय (वाद)
वायण (T)
वायणया
वायणा
वायणारिय आसायणा
वायणा संपया
वायसंजय वायावि (वी) रिय वारधोवण
वाराणसी
वाराह
वावती
बावन्नकुदसणवज्जणा
वावित्ता
वाविया
बासग
वासमेरा
वासा
वासावास
१/१२०
२/२९७
१/५०, २/६३, १४५, १६७ २/४६७ २/६
पृष्ठ नं.
१ / २२८,२४० १/२८४
२/१०.११
२/१५.१७
२/५७
१/४६
१/२२९
१/८
२/१५४
१/२४०, २४१
१/१६२,२२९,२४९
वासावास अजोग खेत वासावास जोग्ग खेत वासावास समायारी
वासावासिय वासुदेव
१/१६८,१७२ १/१६८, २/२९ १/६८,११९,६३०
१/१३३
_२/३९०,३९४
१/९८
२/ २३४, २३५
१/३४८
१/१८०,३३६
१/६४४
१/५०२
१/१७६
१ / १२३
१ / १३६
२/७
२/७
१/१६७
१/६४८ २/८९
१/६८८, ७२५;
२ / ७५-९०,२५०,२५४,२५५, २५६
२/७५
२/७५
२/७५-९०
१/६८१
१/१०९,१६८,१७१

Page #767

१/१०४
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. वासुपुज्ज
विज्जुदेव १/५२६ | विभंगणा (ना)ण
१/६० वाहण १/१७५ विजय (राजा)
१/१९९| विभंगणाणोप्पत्ति वाहणगिह १/४२२ | विणओवएस
२/४४ |विमल
१/३,२२३ वाहणसाल १/४२२ विणय
| विमुत्ती
१/२२२ वाही २/४६९ | विणय (ज्ञानाचार) १/५७,७१,१००, विम्हावण
२/२२५ विइकिट्ठ
२/२८९ १०४,१२६,१६८,३११,४३१ | वियड
१/५६५ विइगिट्ठकाल १/६४,६५ | विणय पडिवण्ण पुरिस १/८१,८२ | वियडगिह
१/६४९; २/३२० विइ (ति) गिच्छा १/१२३,१३७, | विणयपडिवत्ती १/७३,७४,१०४ | वियडदत्ती
१/६४२ ४८०; २/१२३ | विणय बेयावच्च पडिमा २/३४९ वियडभाव
२/२०० विइ (ति)गिच्छासमावण्ण १/४८२,४८३ | विणयसमाही
१/८६ वियतकिच्च पायच्छित्त २/३५२ विउक्कस्स
१/१८० | विणयसुद्ध
२/११४ | वियत्त (व्यक्त गणधर) विउलमई १/२२४ | विणयसंपण्ण
वियत्त १/१८३,१८४,१८५,१८६ विउलुत्तम १/१४४/ विणयहीण
वियंतकारय
१/४७८ विउसग्ग २/३५०,४०६-४०८विण्णवणित्थी
२/४४१ वियागरत्त
१/१०५ विउसग्ग पडिमा २/३१६ | विण्णाण
| वियारभूमि १/६८३,६८४,७३०,७३१, विउसग्गारिह २/३५२ विण्णाणफल
१/१०४ ७३६,७४६;२/७५,७८,८८,१४९,२५६, विओसविय १/५२६ | विण्णाता
२/४६४
२५७,२९१ विओसविय पुणो उवीरित्तए १/३०० | विष्णू
२/३४,३५ | वियाल
१/४७९ विकहा २/१७६ विणियट्टणाफल १/४५६ | वियाह (भगवती)
२/२५३ विक्खित्ता १/७३४ | विणियट्ठणया १/१३४,१३५,४५६ | वियाहचूलिया
२/२५३ विखेवणा विणय १/७३,७४ | विणिविट्ठचित्त
१/४५४ | विरइठाण
१/२१४ विक्खेवणी २/३९६ | विणीत (य)
१/६०,९१,९२ | विरयगामधम्म १/४२४,४२५,४२६ विग १/५५३ | विणीय लक्षण
१/८२ विरती
१/२२२ विगइ १/५४२; २/८०,८१ | वितिगिच्छा
१/१३७ विरसजीवी विगइ भोई १/६१४ | वित्थार (रूइ) १/१२६ | विरसाहार
२/३०९ विगतोदय १/५०८,५०९ | विदू
१/१८८ | विराग(ता) या १/१३४; २/३४ विगयमिस्सिया १/५१४ | विदेह
१/१९९ | विराल विगलिन्दियया १/४७ | विद्धी १/२२२| विरालिय
१/५८३ विगलिन्दिया १/९१ | विद्धंसणधम्म
१/७५५ विराहग (य)
१/५१२,५१३; विगहगइ पव्वज्जा
विपरिणामधम्म
१/५१२ | २/१४७-१५२,१५७,१६२,१६३,१६६,१६७, विगही १/३०० | विष्पमाद
१/१०५ | १६८,१६९,१७०,१७३,१७४,१७५,१७६ विगिट्ठभत्तिय २/८५ | विपरियासण
२/२२५ | विराहगा अकाम - विग्गई निज्जूहण २/२९६ | विप्पोसहिपत्त
१/२२४ परिकिलेसगा
२/१६३-१६५ विग्घकरा ठाणा २/२०६] विभज्जवाद
१/१०७ |विराहगा अत्तुक्कोसिया समणा २/१७४ विजहणा २/२३० विभवित्तए
२/६१ | विराहगा आजीविया
२/१७४ विज्जा १/६३,२०६; २/२८ |विभूसावत्तिय
२/६१ | विराहगा कन्दप्पिया समणा २/१६९ विज्जाइ पउंजण २/२२३ | विभूती १/२२२ | विराहगा णिण्हगा
२/१७५ विज्जाचरण १/१६९; २/६५,४१२,४१३ | विभूसाणिसेह
१/३३१ विराहगा पडिणीय समणा २/१७३,१७४ विज्जाचारणलद्धी २/४१२ |विभूसाणुवाई
१/३३१ | विराहगा परिव्वायगा २/१७०-१७३ विज्जापिण्ड
१/५७४ | विभूसावडिया १/३४२,३४३,३४४, | विराहगा बाल तवस्सी २/१६७ विज्जाहर
१/२२५
३८५-३९०,४१६,४१७ | विराहगा भद्द पगइ जणा २/१६५-१६७ विज्जुत
१/६८ | विभंग अन्नाणकिरिया १/१६४ | विराहगा वाणपत्था २/१६८,१६९
२/३१०
P-172

Page #768

वेयण
१/८६
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. विराहगाणं संजमस्स -
विहारचरिया २/४८ | वेदवी
१/४४२ अपद्धंसो २/१७६,१७७ विहारजोग्ग काल
२/७६ | वेमाणिय
१/५० विराहणी १/५१८ | विहारभूमि १/६८३,६८४,७३०,७३१, वेयकाल
१/४५६ विराहय (ग) २/७२ | ७३६,७४६; २/७५,७८,८८,१४९,२५६,
१/६२४ विराहिय २/१९८
२५७,२९१ वेयण अहियासयणया विरूद्धरज्ज १/५०२ | वीमंसा २/३५१,४३५ वेयणा
१/१९१ विरूद्ध रज्जाइक्कमण २/१२६ वीयण
१/४३२ | वेयणिज्ज १/१४६; २/१२०,४१९ विवग्घाणि १/४१८,६८६ वीयडा
१/५१४ | वेयन्त
१/१२३ विवण्ण
वीयराग
२/४४१,४४३,४४४,४४६, | वेयमाराहय विण्णकरण १/७००,७०१ ४४८,४६५,४६९,४७१ | वेयरणी
२/४२५ विवरीय पायच्छित्त १/२९६ | वीयरागभाव २/११९,४६९-४७२
२/३२ विवाग विजय २/४०३ | वीयरागया
१/१३४; २/४७२ | वेयावच्च १/१३४,२५७,३०६,६२४; विवाद १/१६७; २/५० वीयरागया फल
२/४७२
२/७९,३५०,३८५-३९० विवित्तलयण
वीयराग संजम २/१२ | वेयावच्च फल
२/३८९ विवित्तवास-वसहिसमिति १/३०९ | वीरत्थुई
१/४ | वेयावडिय विवित्तसयणासणसेवणया १/१३४,१३५, | वीर्याचार
२/४१५-४७२ | वेरज्ज
१/५०२ ३२६,४२३; २/३१३,३१५ वीरस्स परक्कम
२/४५६-४५८ | वेरोट्टा (देवी)
१/११ विविहविहा पव्वज्जा
वेलंबग १/४२५ वेलंधरोववाय
२/२५३ विवेगपडिमा
२/३१६ वीरासण २/३१०,३११,३२५ वेवइ
१/१६६,५३० विवेगभासी १/५२१ वीरासणियाए २/३१२ वेसमणोववाय
२/२५३ विवेगारिह २/३५२ वीरिय २/४१५,४४९ | वेससामंतं
१/३३४ विवेयकम्म १/४७६ वीरियायार
१/५३ वेसाली विसण्णमेसी १/४३३ वीरियसंपण्ण
२/२७८ | वेसिय
१/५३६,५३७ विसभक्खण २/१९४,१९५,१९९ | वीसुंभेज्जा
२/७७ वेसियकुल
१/५५३ विसममग्ग १/४९६ वुग्गह वक्कंत २/२९१ | वेसिया करंडग
१/१०२ विसमसीला २/१९७ वुग्गाहित १/१३० वेसियायण
१/४२३ विसय २/४१६ दुट्ठिकाय
२/८२ वेहाणस बालमरण
२/१९८ विसयपमाय २/२०६ वेआवच्च करणया
वेहाणसमरण
२/१९४,१९९ विसवाणिज्ज २/१२८ | वेइयववसाय
१/४८ वेहिम
१/४६३ विसासो १/२२३ | वेइया १/७३४ | वोक्कसालियकुल
१/५५३ विसोही
वेउब्बिइ
१/२२४ वोदाण १/३५,१०४,१०७,१३३; २/४७२ विसिट्ठदिट्ठी १/२२२ | वेउन्विय परदारगमण २/१२६ वोदाणफल
१/१०४ विसील १/८२ | वेढिम १/४६३ | वोसट्ठकाइयाए
२/३१२ विसुज्झमाणय १/२६ वेणइया १/१८२ वोसट्टकाय
२/४८ विसुद्धी
१/२२२ | वेणुदेव (गरूड़) १/७,३२०
१/२०२ विसोहिठाण १/१०३ | वेणुदंड १/२७७ वंक दिट्ठी
१/२०२ विसंभोइय २/२६३,२६४ वेणुफल
१/३३८ वंकदंसणा
१/२०२ विसंभोगकरण
२/२६४ वेणुसुइ १/७३२,७३६ वंकपण्णा
१/११८ विसंभोगकरण कारण २/२६२ वेतालिय मग्ग २/४५७ वंकसमायार
१/४४८ विहवधूया १/६७२ | वेत्तदंड १/२७७ बंका
१/११८ विहार अजोग्ग काल
| वेद २/३४,३५ | वंजणजाय
२/२५४ विहारकरण विहि निसेह २/७६ | वेदण अहियासणया
१/१३५ | वंजण (ज्ञानाचार) १/५७,१११
२/७७
वंक

For PP=173ersonal Use Only

Page #769

शब्द
वंजणणाणायार
वंदण
वंदणया
वंदणा फल
वंदणाविहाण
वंस
वसीमूल
सइअंतरद्धा
सउण
ਸਵਾ
सकम्मवीरिय
सकाम मरण
सकुलि
सक
सक्कर
सक्कार-पुरक्कार परीसह
मचित्तपरिग्गड
सचित्तपरिणाय
सचित्तपहणया
सगड
सगदेवी परिचारणनिदान करण
सगर
सचक
सचित्तकम्म
सचित्तगन्धजिवण
सचित्तनिक्वणया
सचित्तपडिबद्धाहार
पृष्ठ नं.
१ / १११
२ / ९७
१ / १३३
१ / ११
२ / २५१
१/५०६.५१०
सच्च
सच्च (धम्म)
सच्चदिट्ठी
सच्चपइन्ना ववहारा
सच्चपण्णा
सच्चरय
सचित्तादत्तादाण
सचिताहार
सचेल
सचेलिया सह अचेलस्स -
संवसण कारण

१/६४८
२/ १२७
१/५०४
२ / ४२१, ४३२
२/२९३
२/४१६ सच्चे पुरिसजात २/१९५.१९७.२९६ सच्चे ठाणं
२/ १२६
२ / १३४
२ / १३२
सचित पुढवी समीये निहाइ सेिह २ / ३२१
सचित्तस्य दुहण
सचित्तरूक्खमूल
सचित्ता
१/१७५
२/ १८५
१ / १९८
१ / ५०३
१ / ६५२
२ / २२२
२ / १३२
२ / १२७
१ / ५५५ सछंदविहारी १/१९९ सजण गिह १/४२०
१/२५२
१/२५२ २/ २३४ २ / १२६ २/ १२७,१३६,१३७ १७०४ २/४२३
शब्द
२ / २५९ १/१२६.१८२२/४७
सच्चवयण
सच्चवयण ( उवमा)
सच्चवयण ( महम)
सच्चवयण फल
सच्चा
१ / ३३
१ / २०१
१ / ४२२
१ / ११९
१/८२: २/३४६
सत्ता १/२९५ सत्तिम
१ / ११८,१२६,१८२, २०१, सत्ती ५१२,५१३.५१७,५२०,५२६,५३३.
सत्थ सत्थजाय
७४९, ७५१ १/५१२, ५१३, ५१४,
सत्यपरिणामित
सत्यातीत
सत्यादाण
५१७,५२६,५२७, ५३३, ७४९, ७५१; २/१८६ २ / २४६, २७८ सत्थारभत्त २/५४ सत्थारभत्ती
२ / २०२
सत्थोपाडण
सदारमंतभेय
सदारसंतोष
सच्चामोसा
सजण-परिजण गिह
सजोगी
सज्झाय
४१०, ४८८,२/२९१,३५०, ३९०,३९१,३९३ सज्झाय अकरण
सज्झायजोग
सज्झाय- पडिलेहणा विसोहि सुत्त
सज्झायफल
सज्झाय भूमि
सज्झाय विहाण
सड्डालु
सड्ढी कुल
सद्धी निही
सबी पुरिसजात
सढ
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं.
१/२१२,२९३ सत्त मासिया भिक्खु पडिमा २/३१७,३२४ १/२९४ सत्तसत्तमिया भिक्खु पडिमा
१ / २९३,२९४
२ / ३३६ १/२१८
२/२४६,२७८
१/२२२
२/४६०
१/५०७
१/६४,६५,६८,६९,७०,१३३,
सणकुमार
सणकुमार माहिंदाण (देव)
सष्ण
सण्णकपास सणि
१/५४७
१ / ५४९
१/१४०
सण्णि-जाइ-सरण सण्णि (न्नि) वेस सष्णि (न्नि) बेस दहाणि सण (नि) वेस पहाणि
सण (नि) वेस महाणि सण (न्नि) बेसवहाणि
सत्त सत्तकम्मपगडी
१ / ६९
२ / ४९.३९१ २/१०३
२ / ३९१
२ / ३९२
२ / २४६, २७८
सदोस तेगिच्छा
सह
सद्दनय
P-174

पडिमा
१/६५
सहहणसुद्ध
१ / १३१
सद्दहणा
२/७९ साइ मुच्छ्राणिसेह २/७९
सहाउल
सद्दफरिसरसरूवगंध
सद्द-रूव-गंध-रस- फास
सहसवणासत्ति
१/४७८
१/१०८
१/१११
२/ १९४, १९५.१९९
२/१२५
२/ १२४,१२६ १/२५५ १/१३८, ४४४, ४४८, ५३२
२/३३,४४१, ४४२
१ / २७, २८, ३० २ / ९३
१/४५२
२/४७२
१/५२४
१/४४८, ४५७,४५८
२/११४
१ / १३६,१४९
१/३३२
२/ ३६२
सद्दाणुरत
सदाणुवाय
सहासत्ति णिसेह
१/५३६,५३७
१/५३६,५३७
२/४४३ २/१३१
१/९० १ / १९८ २/६३
सद्धा
१ / २०६
सद्धि आहार करण
१/४२१,७०५
सन्धि
सन्धिमुह
१ / ५१९ १ / ७५० सन्निवाइय (भाव) १/४६२,५४९ सन्निहिकरण
२/५५
१/४६२ सन्निहीकाम १/४६२ सपज्जवसित १/६७०: २ / २९६ १ / ४६२ सपरिग्गहा १/४५५. १/४६२ सप्पदंस तिमिच्छाए विहि निसेह २/२६६ २/ ३४, ३५ सपि १/४२०, ४२५, २/३०९ २ / ३९९ सप्पियासविय
१/२२५
२ / ४४१, ४४२
२/४५०
२/२६९
१/४४८
१/४५६
१/१८
१/६०९

Page #770

पृष्ठ नं.
१/८७
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द सफला राइओ १/४३ | समणोवासगधम्म
२/१२४ सम्मत्त
१/६०,१२५,१३६, सबलत्त १/४४५ समणोवासगप्पगारा
२/१२१
१९५,७५१, २/१२३ सबलदोस २/२१०-२११ समणोवासग भवण णिदाणकरण २/१८८ | सम्मत्त अइयारा
२/१२३ सबीयग
१/२२९ समणोवासगाण तिविहा भावणा २/१३८ सम्मत्तदंसिण १/२२९; २/४५०,४५५ सब्भावपच्चक्खाण १/१३४; २/१२० समणोवासिया
२/१५४ | सम्मत्तदंसी
२/४५५ सभावणा १/२२८; २/६१ समपायपुत्ता
२/३११ सम्मत्तधिया वीरियपाउरण सभावसंपन्न १/५४१ समभावसाहग १/४३३ सम्मत्त परक्कम
१/१३३ सभंड २/१२९-१३० समभिरूढ (नय)
१/३१ सम्मत्त सच्चा समचउरंस १/३२० समय १/२१९ सम्मत्तसरूव
२/१२३ समण १/४,१०३,१३७,१४९,१५२, | समयंत
१/१२३ सम्मदिट्ठी
१/२२९ १५३,१५५,१६०,१६३,१६९,१७९,१८०, समायारी २/६८,६९,७१,७३,७४ | सम्मदंसण १/१२७,१३५,१३७ १८७,१९६,२३९,२४८,३०१,३२८,३२९,३३६, | समायारीए पवत्तणं
२/६९ | सम्मइंसणपज्जव
१/६० ४१५,४३५,४३६,४४१,४७७,४९३,४९९, | समारंभ १/१७५,२०९,२१०,२८४ सम्मत्तसद्दहणा
१/१३६ ५०३,५०६,५०७,५२८,४२९,५३८,५६०,६००, समाहि (ही) (धी) १/८६,१०८,२१५, | सम्मामिच्छदंसण
१/१२७ ६१४,६१५,६१६,६१७,६१८,६२९,६३०,
२२१,२२५; २/६४ सम्मावाई
१/१६८,१७१ ६४२,६४७,६५५,६५९,६६०,६६४,६८५, | समाहि (ही) कामी २/४६४,४६५ सयण
१/४५३ ६८७,७००,७०९,७११,७१४,७२०,७२१, | समाहिजुत्त
२/४१८ सयणकुल
१/५४७ ७४०,७४३;२/२३,५२,६२,६३,६७,६८, | समाहिजोग १/१०१,१३०,३२८,३३६ सयणासण
२/४९ १३२,१५३,१५४,२२६,२६२,२७८,२९०, | समाहिट्ठाण
सयमेव उग्गहं अणुगिम्हणया १/३०९ ३०८,३०९,३१०,३११,३७८,४१५,४२६, | समाहितिंदिय
१/३७ सयंभू (समुद्र) १/७,१६०,६२० ४३०,४३३,४३९,४६५ | समाहि पडिमा
२/३१६ सरऊ
१/५०४ समणधम्म १/६०; २/४५ | समाहिपत्त २/४६,४७ सरडुय
१/५८४ समण-णिग्गंथ २/२३८,२३९,२४५, | समाहिमाहिय
सरण
१/४५५ २४९,२५९,२६२,२६३,४१०,४११,४१२ | समाहिविहाण
१/१०८ सर-दह-तलायपरिसोसणया २/१२८ समण-माहण २/४६३ | समिइ(ती) १/१०५,१२६,२२२, सरल
१/२०२ समणभवण णिदाण करण २/१९०
४८७,७४८ सराइभत्त समणभूय २/१३४ | समिइ (ति)जोग १/४२३-४२५ | सराइभोयण
१/४४६ समणव्वद १/२३९ | समित १/१८७; २/६२,६६,४५४,४५७ सराग संजम
२/१२ समणसरीर परिट्ठवण १/७३९ | समत्ताराहणा
१/२२२ सरिसगस्स संवास आदाण २/२६५ समणसंघ २/२२६ | समिद्धी
१/२२२ सरीर
१/४७,१५०,१५२, समणस्स सुद्ध आहार दाण फल २/१३२ |समियदंसण
१/४५३
१५६,७३९ समणी २/१५४,२२६ समियपावा
१/२२६ | सरीरपच्चक्खाण १/१३४,१३५; २/१९९ समणुण्णा २/२२९ | समियाए धम्मे
१/३२ | सरीरपरिमण्डण
१/३३२ समणुण्णं-असमणुण्णाणववहारा २/२६५ । |समियाचार
१/१७९ | सरीर विओसग्ग
२/४०६ समणुद्देसिय १/६१४,६८७,७१३
समुक्कस २/२७,५० | सरीरवुच्छेयणट्ठाय
१/६२५ समणोवगरण ओग्गहविहि १/३०७ | समुट्ठाण सुय
२/२५३ | सरीरसक्कारपोसह
२/१३१ समणोवस्सय २/१२९,१३० समुदाणकिरिया
१/१६४ | सरीरसंपन्ना
१/११८ समणोवमा २/३६-४० | समुयाणचरिया
२/४८ सरीर संपया
२/२३४,२३५ समणोवासग (य) २/१२१,१२३-१२७, | समोछिन्न किरिए अपडिवाइ २/४०५ | सरीसिव
१/२७६ १२९,१३०,१३१,१३२, | समोसरण
१/१६८ | सलोमचम्म
१/७०२ १३८,१३९,१४३,१४५,१४६,१५०,१५४, | सम्म
| सल्ल १८८,१९०,३६३,४५२ | सम्म किरियावाय १/१६९,१७०। सल्लइपलंब
१/५८४
१/८

For PHP-175sonal use Only

Page #771

१/४४५
२/६२
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सल्लइपवाल १/५८४ | ससीसोवरिय
१/५०८,५०९ | सामण्ण १/१४२,१४३,१४४,२२९, सल्लतिगिच्छा १/२५७ | ससंधिय १/७००,७२०
४३६; २/२९६ सवण १/१०४ | सहजदिव्व भोगणिदाण करण २/१८६
| सामत्त सवणफल १/१०३ सहसक्कार १/४५४; २/३५१ सामली (वृक्ष)
१/७ सवणाणुकूल वय १/४२ सहसागारेणं
२/११०,१११। | सामवेद
१/४८ सवत्ति समाणे २/१२१ सहसाऽभक्खाण
२/१२५ | सामाइय १/३३,१३३;२/१२,९७,११६, सवियार २/२९५ सहस्सार कप्प
२/१६२ १२४,१२८,१२९,१३०,१३४,१३५,२८० सब्वगाय-परिकम्म-विभूसा -
सहाय पच्चक्खाण १/१३४; २/१२० सामाइयकड २/१२९,१३०,१३३ विप्पमुक्के २/३११ सहायलिच्छू
२/४७१ सामाइयकडस्स किरिया २/१२९ सव्वगुणसंपन्नया
सहिण
१/४१७ सामाइयकडस्स पेज्जबंधण २/१३० सवण्णाण १/१६४ सहिण कल्लाण
१/४१७,६८५ सामाइयकडस्स ममत्तभाव २/१२९ सव्वकज्जकरण १/४६५ सहिणाणि १/६८५ सामाइयगाई
२/१४४ सव्वगुणसंपन्नया
१/१३४ साइम १/९५,१५२,४४१,४८०,४८१, सामाइयचरित्त गुणप्पमाण १/२६ सव्वतोभद्दा
४८२,४८३,४८४,५११,५१२,५२२,५२४, सामाइय फल सब्बदंसी
२/२९ ५३१,५४१,५४७,५५२,५५४,५५७,५६०, सामाइय सुत्त सब्ब पच्चक्खाण पारण सुत्तं २/११४ | ५६१,५६३,५६६,५६७,५६८,५६९,५७०, सामाइयसंजम
२/१६ मवपमाण १/१२६ | ५७१,५७५-५८२,५९४,५९५,५९९,६०५- सामाइय-संजम-कप्पट्टिई
१/५६ सब्बपरिण्णाचारी
६०९,६१३-६१८,६२१-६२३,६२८-६३२, सामाइयस्स अणवट्ठियस्स करणया २/१२९ सव्व पावकम्म
२/२३
६५५; २/८६,१३२,१३३ सामाइयस्स सइ अकरणया २/१२९ सव्वप्पग १/१८० साएय १/५०२ सामुदाणिय गवसणा
२/२०२ सव्वबल
२/२०४ साकेय २/११६ सायपडियाय
१/५०८ सव्वमूलगुण पच्चक्खाण २/११५ सागरोवम
१/१४५; २/१७३ सायाउलग सबविराहय २/१५२ सागार २/११६ सायाणुगा
१/४४६ सन्चसमाहिवत्तियागारेण २/११०,१११, | सागारकड
सारक्खणविसोही
२/२०७ ११२,११३ | सागारिय१/६३२-६३९,६५१-६५५, | सारक्खणाणुबंधी
२/४०३ सब सुयाणवाई २/२५४ ६७५-६७८ सारक्खणोवघात
२/२०७ सबस्स वि अमाघाओ १/२२३ |सागारिय उग्गह १/६७२ सारक्खाय
१/५३९ सव्वाओ अदिण्णादाणाओ वेरमणं २/११५ सागारियकुल
सारणिया सवाओ परिग्गहाओ वेरमणं २/११५ | सागारियागारेणं
२/१११ सारंभ
१/२०९,२१०,४५५ सब्बाओ पाणाइवायाओ वेरमणं २/११५ सागारियणिस्सा १/६३९,६४८,६४९
१/१०१,१०२,२४२ सब्बाओ मुसावायाओ वेरमणं २/११५ | सागारियपिण्ड
१/६३२ सालपरियाय
१/१०१ सचाओ मेहुणाओ वेरमणं | सागारियसंतिय १/६७९,६८१,६८२, सालपरिवार
१/१०१,१०२ सव्वाराहय २/१५२
७२८,७३६,७३९ सालि सब्वाहार १/४७९ | सागारियस्सणाय १/६३७ सालिसय
१/११२ सविन्दिय समाहित १/२८५ |सागारियोपजीवी १/६३६ सालय
१/५८३ सव्वुत्तरगुणपच्चक्खाणं २/११५ सागारोवउत्त
१/१४७ सावज्ज १/१४६,१६९,२२०,५२७, सवेंटय पात्त १/७१६ साडीकम्म
२/१२८
- ५२९,५३१,५३२ सब्बोसहिपत्त
१/२२४ | साणय १/६९१,७२८; २/३३२ सावज्ज (1) किरिया १/२२०,६६१ ससमय १/६१ | साता (या)गारव १/९०,१६३ सावज्जजोग
२/४८ ससिणिद्ध १/५०८,५०९ | सातियार
१/२६ सावज्जजोगपरिवज्जण २/१२८ समिणिद्धा पुढवी १/४०७ साधम्मिणी २/४२६ सावज्जजोगविरइ (ति)
२/६२ ससित्थ २/८५ | सामाइय ववसाय
१/४८ सावज्जबहुल .
२/५७,६१
२/८
साल
P-176

Page #772

| सीह
२/७
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सावज्जभासा १/५२६,५२९, | सिणेहाययण
२/८३ | सीय परीसह
२/४२१,४२२ ५३०,५३१,५३२ | सिद्ध
१/१,२,६३,८७ | सीयपिंड सावज्जवयण १/५२७ सिद्ध आसायणा
१/९७] सीयफास
२/४२३ सावज्ज संजुत्त आहार १/६०८ | सिद्धठाण सरूव
१/२००-२०१॥ |सीया
१/१०९,१७५ सावज्जणुमोयणी १/५२५ | सिद्धा
१/१६२ | सील १/८६,८९,२२३,४३१; २/१५२ सावत्थी १/५०२| सिद्धाइसयगुणसंपन्न २/११९ | सीलपण्णा
१/११९ सावय २/२२६ | सिद्धाण संथव
२/७४ | सील परिघरो
१/२२३ सावय आसायणा १/९७ सिद्धाणं २/३६३ | सीलमंता
१/८८ साविया २/२२६ सिद्धावास
१/२२३ | सीलवन्त साविया आसायणा
| सिद्धि १/६३,१०१,१०४,११०,१३५, | सीलवय-गुणवय २/१३४,१३५ सासय(त) १/१६१,१७१ १५२,१५४,१६२,१६५,१६८,१७२,१९१,१९२
२/१२९,१३० सासवणालिय १/५८३ | सिद्धिपह
२/४५७ सीलब्वय गुणव्वयवेरमण २/१३४,१३५,१८८ साहम्मिणी १/७०९,७४० | सिद्धिमग्ग १/१३५,४४६ | सीलसंपन्न
२/१५३ साहम्मिय १/६७७,६८४,७०९,७३७, | सिद्धिविमाण
१/३२२ सीसगपाय
१/७११ ७३८,७४०;२/२४०,२४१,२४६,२४८, | सिप्प सिक्खावण
२/२२१ | सीसगलोह
१/४१९ २६२,२६३,२७२,३६२,३६४,३६५,३७७ सियालखइया
२/७ | सीसदुवारियकरण १/३५६,३८५, साहम्मिय अंतकिच्चाई २/२६० सिसावाद
१/१०७
३९०,३९७ साहम्मिय उग्गह १/६७२ | सिरमुण्डे
२/८ | सीसदुवारियकारावण १/३६७,३७३,३७८ साहम्मिय उग्गहं अणुण्णविय -
सिरिजुत्ता १/११७
१/५५३ परिभुंजणया
| सिरीसिव
१/१९२; २/२८० सीहखइया साहम्मिय वेयावच्च २/३८६ | सिलावुट्ठ १/६४४ | सीहपुच्छय
१/१७६ साहरइ १/५३८ | सिलिवय १/१६६,५३० सुअक्खायधम्म
२/११ साहरिज्जमागचरए २/३०६ सिलोग १/१६५; २/२९३ सुअन्नाणकिरिया
१/१६४ साहारणपिंडपात (य) १/३१०,३११ सिलोयकामी
१/४७७; २/४९ सुआइक्ख
२/२२८ साहारणभत्तपाण अणुण्णविय -
१/२२३ | सुइ (ई)
१/२०१,२/४५० परिभुजणिया १/३०९ | सिसुणाग २/१९६ | सुइदिट्ठी
१/२०१ साहिगरण २/२९० सिहरिणि
१/५५५ सुइसमायारा साहिल्लया १/७४,७५ | सिहाधारण
२/१३७ सुक्कज्झाण
१/१४७; साहुधम्म
१/१९६ | सिही
१/१९३
२/४८,४०२,४०४,४०६ साहुवयणेणं २/११० सिंगपाय १/७११ सुक्कझाण अणुप्पेहा
२/४०४ साहू १/१,२,१०८,१२५,१४२,१५२, | | सिंगबेर
१/४८४,५८४ सुक्कझाण आलंबण
२/४०४ १५४,१८२,१९१,५३३; २/३२ | सिंगबेरचुण्ण
१/४८४,५८४ सुक्कझाण लक्षण
२/४०५ साहू आसायणा
सिंगमालिय १/४१९
१/१५२,१५४ साहूणी आसायणा १/९७ सिंघाडग १/५८५ | सुक्कपक्खिय
१/१६८ सिक्किग १/२७६ | सिंघाण १/६६२,७३७ | सुक्कपोग्गल
१/४१४,४१५ सिक्कावय २/१२४ | सिंथाल
१/५५३ | सुक्कलेस (1)
१/१३१,३२० सिक्खासील १/८४ | सिंबलि १/५९७ | सुक्काभिजातिय
२/६३ सिज्जंस १/३ | सिंबलिथालग १/५९७ सुगिम्ह पाडिवा
१/७० सिणाण २/५४ | सीअल
१/३ सुगिम्हमहापाडिवा
१/६६ सिणेह १/२८५ | सीओदय
२/४२२
सुग्गई सिणेह विगती १/५४२ सीतातप सहण णिसेहो २/३२३ सुग्गय
१/११३ सिणेहसुहुम १/२८७; २/९१ | सीतोदा
१/३२० सुचिण्णाकम्मा
१/१६८,१७१
सिवं
सुक्कड
P-177

Page #773

१/८
१/३२ | सुय विणय
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सुट्ठदिन्न १/९८ | सुमिणदंसण १/७५० सुसमाहिय
२/५६-५८ सुणय १/५५३ | सुमिणभावणा २/२५३ | सुसमाहियप्पा
१/७४८ सुणिय १/५३० | सु(इ)य १/११,६१,८३,८६,८७,८९, | सुसमाहिलेस
२/४१९ सुण्णगिह
१/४२२ २७८,२७९,२८०; २/१५३ | सुसाण
२/४२८ सुण्णमाला १/४२२ सुयअवायणिज्जा
सुसाण सामंत
१/६७ सुत २/३३,२२८,२२९ आराहणा
सुसाहु लक्षण
२/२४,२५ सुतधम्म २/३९६ | सुय आसायणा
१/९८
सुसीला १/११९,२०१; २/१४४ सुतितिक्ख २/२२८ | सुयणा (ना)ण १/१२६ | सुस्सूणया
१/१०४ सुत्त १/८४,१२६ | सुयणाणविणय
१/७६ | सुस्सूसणाविणय सुत्त (रूइ) १/१२६ | सुयणाणोवेक्खा २/२०२ | सुस्सूसा
१/१०१ सुत्तत्थ
१/१९५,७४८ सुयथेर २/२२७| सुसंवुड
२/२९ सुत्तधर १/१०८,१२२ | सुयदेवया
१/१०॥ सुहदीहाउबंधकारण
२/१२३ सुत्त पडिणीय १/९१ | सुयदेवया आसायणा
१/९८ सुहम्म (गणधर) सुत्तमत्थ
१/१०८,१११ | सुयधम्म १/३२,३३,१२६; २/३९६ | सुहसायग सुत्तमय २/२१९ सुयधम्माराहणा
२/१५५ सुहसायया
१/१३४,१३५ सुत्त वायणा हेउ २/३९२ | सुयधर
१/२२५ सुहसाया
१/४५६ सुत्तसिक्खण हेउ २/३९१ सुयवायणिज्जा २/३९२ | सुहसेज्जा
२/४१ सुत्तसुयधम्म
१/७३ | सुहिरीमणा
१/३३८ सुत्तागम १/२५ | सुयसमाही १/५७,८६ | सुहुम
१/२२० सुदक्खु जागरिया २/४५२ | सुयसील
२/१५२ सुहुमकिरिय १/१४७; २/४०५ सुदिट्ठपरमत्थ सेवणा १/१३६ | सुयसंपन्ना १/१२२; २/१५३ | सुहुमजीव
१/२८५ सुदंसण (पर्वत) १/६,१४५ | सुय संपया
२/२३४ सुहुम पाणा
१/४७९ सुदंसणा १/२०१| सुयहीणा १/१२२ सुहुमसंपराय
२/१२ सुद्ध दंसणा १/२०१ | सुयंग १/२२२ | सुहुमसंपरायचरित्तगुणप्पमाण
१/२६ सुद्धपण्णा १/११९ | सुर
१/१ सुहुम संपराय संजय
२/१६ सुद्धवियड १/६४१,६४६; २/२९५ | | सुरणुचरण
२/२२८ | सुहुमसंपरायसराग संजम २/१२ सुद्धा १/११९,२०१ | सुरभिपलंब
१/५८४ | सुहुमं
२/३६२ सुद्धेसणिए २/३०८ | सुरुवा १/१२२| सुहोवाय
१/४३९ सद्धोवहड १/५४२ सुल (भ) ह बोही १/१३०,१६८
१/२२३,७३५ सुन्नघर २/२७९ सुवण्ण १/१३८,४३२,६५४ | सूकर-करणाणि
१/४६३ सुन्नागार २/२८०,४२८ | सुवण्णपाय
१/७११ | सूकरजुद्धाणि
१/४६३ सुपच्चक्खाणी २/११६ सुवण्णलोह १/४१९ सूची कुसग्ग असंवर
१/२१४ सुपच्चक्खाय १/११६ सुवण्णसुत्त
१/४१८ | सूणिय सुपस्स २/२२८ | सुविण (7) १/१४४,१७३; २/८ |
सूयगड
२/२५३ सुष्पडियार १/५०,५१ सुविणीय
१/८३,९१,९३ | | सूर (सूर्य) १/१७८,४८०-४८३ सुपास सुविणीयप्पा
| सूरिए अत्थमिए विहार णिसेह २/३२१ सुबोध्या
१/१३० | सुविणीयसंसय १/८७ | सूरोवराय
१/६७ सुभद्दा २/३१६ सुविभज्ज
२/२२८ | सेज्ज (1) १/५३६,६७०,६७९; २/४९ सुमइ (सुमति)
| सुविहि (तीर्थंकर)
१/३ | सेज्जाअइयार विसोही सुत्त २/१०२ सुमग्ग १/१९७ | सुव्व (त)य १/२१३; २/६२,६६,१४४ |सेज्जा परीसह
२/४२१,४२८ सुमण १/५०७ | सुसमण २/६४,६६ सेज्जासमिति
१/३१० सुमिण २/४१८ | सुसमाहिइंदिय २/४८ | सेज्जासयण विहाण
२/८७
P-178

Page #774

पृष्ठ नं.
मेट्टि
मेह
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
| शब्द
पृष्ठ नं. सेज्जा संथारग १/४७९,६७५-६८२,७३३ | सोवागकरंडग
१/१०२ संघाडी सिवावण १/१४३ सोवीर १/१९९,६४१,६४६ | संघातिम
१/४६३ सेढितव २/२९५ सोवीरय २/२९५ | संछिण्णसोय
२/२४ मेण्णसण्णिविट्ठ खेत्त १/५०३ सोहम्म (कप्प) २/१६९ संजइंदिय
१/७४८ सेत्तीणा
१/१७५ सोहम्म (सभा) १/३२० | संजत
१/१६५ सेय १/३५१,३६८,३७४, सोहम्मीसाण देव
२/६३ | संजम १/१८,३४,३५,४१,७२,१०३, ३७९,३८६,३९२,३९९ सोंडिया
२/६७ १०४,१३३,२२३,२८८,२८९:२/११-२१, सेय-पावग १/६० संकप्प
२/१२५ ४३-४५,४९,५४,६१,६२,४५०,४५९ सेयंस
संका १/१३७; २/१२३ | संजमजोग
२/३९१ सेलकम्म १/४६३ संकाभीओ २/४२८ | संजम जोग्गाजणा
२/१९ सेलपाय १/७११ संकिण्ण २/३५१ | संजमट्ठाय
१/६२४ सेलेसि १/६३,१३४ संकिय (दोस)
१/५७५ | संजमप्पगारा
२/१५,१६ सेवाकरण संकप्प २/३८७ संकिलिट्ठ चित्त १/७५१ | संजमफल
१/१०४ सेसवं (अनुमान) १/२१,२२ संकिलिस्समाणय
| संजमभेयप्पभेया
२/१२-१५ १/९४,९५,९६,१०५, संकिलेस २/२८६,२८७ | संजमलज्जट्ठा
२/५५ १०६,३०८; २/२५१ | संकिलेसठाण
१/५५१ संजमाराहणाए फल
२/६२ सेहपडिणीय १/८९ संख
१/१३८ संज (य)मसामायारी सेहभूमि
संखडी १/५३४,६०९,६२६-६३१ | संजय १/४८,४९; २/४४,४८,५५-५८, . सेहवेयावच्च २/३८६ संखप्पमाण
१/२०
१९७,१९८,४३१ सोइन्दिय
१/४७०,४७१ संखपाय १/७११ | संजयमणुस्स
२/३३ सोइन्दियनिग्गह १/१३४,७५४; २/३४ संखामालिय
१/४१९ | संजया सोइन्दिय पच्चक्ख १/२० संखादत्तिए २/३०७ संजयाण लक्खण
२/२३ सोइन्दियरागोवरई १/४७० संखायवाद
संजयासंजय
१/४८,४९ मोइन्दियसंजम १/४२८ संखेव (रूइ) १/१२६ संजुत्ताहिगरण
२/१२८ सोइन्दियसंवर १/१३५ संगह
| संजोगट्ठी
१/५५४ सोग २/४७१ संगह (नय) १/२७,२८ |संजोयणादोस
१/६२२ सोग्गइ १/१०४ संगह-असंगहट्ठाणा २/२३७,२३८ संजोयणा पायच्छित्त
२/३५३ सोणिय १/२५८-२६२,२६५-२६९, संगहट्टयाए
२/३९२ संठाणविजय
२/४०३ २७०-२७२,२७४,२७५,३४३,३४४,३४६, | संगह परिण्णा संपया २/२३४,२३६ संडासग
१/३३८ ३४७,३४९,३५० संगहोवग्ग कुसल
१/३०६ सण्णिधाणसत्थस्स खेत्तण्णे १/५४५ सोतपण्णाण १/४५४ संगामसीस
संतरित्तय
१/५०४ सोतिन्दिय अपडिसंलीण २/३१६
१/६८६,७११ संति
१/३,१९९ सोतिन्दिय असंवर १/२१४ संगार पव्वज्जा
संतिमग्ग
१/१८०; २/२०४ सोतिन्दिय मुण्डे
संघ १/८,९,१० संतोसीभाव
२/२०५ सोत्तियसाला २/६३८ संघट्टिय
संथडिय
१/४८०,४८२ सोभवज्जण २/५४ संघथेर
२/२२७ संथव
२/२९ सोमणतिय पडिक्कमण २/९८ | संघधम्म १/३३ संथवो नारीणं
१/३२६ सोमिय १/४१७ संघपडिणीय १/८९,२/२६३ संथार
१/७३४ सोय २/४४१ संघवेयावच्च २/३८६,३८९ | संथारग
१/६८०,७०८,७२९; सोयबल २/२०३ संघाडय २/२८२,२८३,२८४
२/३३१,३३२ सोयरिया २/४६३ संघाडी १/७०५ | संथारेसण पडिमा
२/३३१ सोयंत १/४१०,४११ | संघाडी पमाण
१/६९३ | संदमाणिया
१/१७५
२/३
संगार

For PrivaP-179nal Use Only

Page #775

शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. संधिपत्त २/४५ | संवुड अणगार १/२१६ हरदसमो
२/२३० संपराइय कम्म २/२२० |संवुडकम्म
हरिणमिग
२/४४२ संपराइया १/४८९,४९० | संवुडचारिण
१/१६९ | हरिमंथ
१/१७५ संपराइया किरिया २/१२९ | संवेग
१/१३३,१३४ हरिय(त) १/२४३,२८५,५०१, संपागडपडिसेवी २/३५२ संवेगणी
२/३९६
५०३; २/३०४ संपातिमा (पाणा) १/२३८,२३९,२४१ संसट्ठचरए
२/३०६ हरियमालिय
१/४१९ संबुकावट्ट (1) १/२८७,५४३; | संसट्ठ कप्पिए
२/३०८ हरियवीणिय
१/४६१,४६२ २/३०४,३१९ संसट्ठपिंड
१/६०० हरियसुहुम
१/२८६,२/९० संभव १/३ | संसट्ठोवहड १/५४२ हलिअंड
१/२८७ संभिण्णसोय १/२२५ | संसत्त २/२८३,२८४,३९५ | हल्लोहलिअंड
२/२८७ संभोइय २/२६३,२६४,२७७,३६२ संसत्त तवोकम्म
२/१७७ हरिवस्स
१/२८ संभोग २/२६२ | संसप्पगा पाणा २/२९८ हरिवंसकुल
१/५५४ संभोगकाल २/४४२,४४४,४४५, | संसयकारिणी
१/५१४ हरिसेण
१/१९९ ४४७,४४८,४७० संसार १/१६३,१८२,१९१,२१४,२४५ हाडहडा
२/३५३ संभोगपच्चक्खाण १/१३४,१३५, | संसारकांतार
हार
१/४१८,४१९,६५४ २/११८,२६५ |संसारचक्कवाल
१/१६३ हारपुडपाय
१/७११ संभोग(प)वडिया २/२७२,२७३,२७४ | संसारभीरू
१/३२७ हास
१/३००; २/४७१ संभोगवत्तिया
१/२९५ संसारमग्ग
१/१३५ हासणिस्सिया
१/५१३ संमद्दा १/७३४ | संसारसमावन्न १/४५६ हासविवेग
१/२९७ सम्मुच्छिमा १/२४४,२४५ | संसारविओसग्ग २/४०६,४०७ हासा
२/४३५ संमेल १/६३०,६३१ | संसेइम (1) १/२४४,२४५,६४५,६४६; हितकारगा ठाणा
२/२८८ संमोह २/१७६ २/२९५ | हिमय
१/२८७ संमोहत्त २/१७७ संसेदय
१/२३९ हिमवन्त संलेहणा करणकाल २/२९६ | | संसेयया १/२२९,२४९ | हियमाणुलोमिय
१/५१२ संवर १/४१,१२५,१२६,१४२,१६०, | हत्थकम्म
१/४१५ हिरण्ण १/१३८,४३२,६५४; २/३० १७१,१९०,२०६,२०७,२०८,२१२,२१५, हत्थकम्मकरण
१/४१५ | | हिरण्णणाय
१/७११ २२३,३०४,३०६,३०७,७५३;२/६७,६८, हत्थच्छिण्ण
१/५३० | हिरण्ण-सुवण्ण-पमाणाइक्कम २/१२७ १३९,१४३,२०० हत्थबीणिय
१/४६१ हिरिम
१/८३ संवरदार १/२१२,२१३,२१५,२८४, हत्थसंजय
१/७४८ हिरिवत्तिय
१/६९० ३००,३१२,४२६,४७५,४७६ हत्थाइपधोवण
१/४६५ | हिंगोल
१/६३० संवरबहुल २/१२० हत्थाइ पधोवण निसेह २/३२२|| हिंसप्पयाण
२/१२८ संवर भावणा २/४५४ १/५५३ | हिंसाणुबंधी
१/४०३ संवरवरपादप १/४३१ हत्थिणापुर
१/५०२ हिंसाणुमोयण संवरसंवुड २/४८ हडिबंधण
१/५०२ हीरमाण
१/६३०,६३१ संवास करण १/४२१ | हड्डमालिय
१/४१९ | हीलियवयण
१/३००,५२६ संविद्धपह
२/४५९ | हम्मियतल संविभागसील १/३०६
७००,७१८,७१९ | हेमन्त १/६४८,६६५,६६६,६८३; संवुड १/१६१,४९०,५४५, हय
१/४३२
२/७६,८९,२५४,२५५,२५६ २/३६,४७,६४ हरतणुय
१/२८७ हेमवय
१/२८
हत्थि
२/६६
हुत
P-180

Page #776

अतुअंगे अद्दा
अडडे
Bicायाबाराष्ट शन्स (નોંધ – પહેલો અંક ગણિતાનુયોગના ભાગનો સૂચક છે અને બીજો અંક પાના નંબરનો છે, જેમ અજીવદેસા' શબ્દ ૧/૨૭
અર્થાત ભાગ-૧ના પાના નં. ૨૭માં તે જ ૨/૨૭૮ અર્થાતુ ભાગ-૨ના પાના નં. ૨૭૮માં આવેલ છે. જ્યાં એ શબ્દ સળંગ घा पाना 6५२ छेत्यां पानान.साथे उस (-)गव्यो छे. पृष्ठ नं.शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. अंकवडेंसए २/२८७, २९४, ३१७ अच्छरसातंदुलेहिं
१/२१२ अणुत्तरविमाण
२/२७८ अंकावई अजीवदेसा १/२७, ६४, २/२७८ | अणुत्तरविमाणाणं
२/३०३ अंकावईओ
अजीवपएसा
२/४०८ | | अणुत्तरोववाइया
२/२९९ अंकावती वक्खारपव्वया १/४१३ अजीवपदेसा
१/६४ अणुत्तरोववाइया विमाणा २/३०५ अंके १/४८ अजीवपदेसा वि १/२७ अणुत्तरोववाइयाणं
२/२९८ अंगया १/२१० अजीवा २/४११ अणुराहा
२/२०६ अंगारगा २/१४ अज्जम देवयाए २/२१२ अणेगबहुविविहवीससा
१/३७८ अंगारे
२/२०० अट्ठमालए चेव अंगुल २/४१७ अट्ठ कूडा १/३३२
२/२२६ अंगुले २/४१७ अट्ट दिसाकुमारीओ १/१२६ अद्धपंचममुहुत्ता
२/३३८ अंगुले इ वा
अट्ठमंगला १/१८५ अद्धमंडल संठिई
२/१८२ अंचियं णट्टविहिं १/२०६ अट्ठमंगलए १/२१२ अद्धमण्डलसंठिई
२/१८३ अंचियरिंभियं १/२०६ अट्ठमंगलगा १/१७१,१७६,१८६, अद्धमण्डल
२/१८३ अंजणगपव्वए १/४५६, ४५८ १९६,२८४,३३७ अद्धमण्डले
२/१८२ अंजणगपव्वया १/४५३ अट्ठमंगलगा झया १/१८२, १९२ अद्धमासे
२/१८३ अंजणपुलए १/४८, ३३२ अट्ठदिसाकुमारिमहत्तरियाओ १/१२५ । अधम्मत्थिकाए
१/२४ अंजणा १/३९, २५३
२/३६३ अधम्मत्थिकायस्स देसे
१/२४ अंजणा वक्खारपब्वया १/४१२ अडयाल
१/८५ अधम्मत्थिकायस्स पदेसा
१/२४ अंजणगिरि
अड्ढइज्जाणं
१/४७१ अधुवे
१/१७ अंजणगिरि देवो १/३३१ अड्ढाइज्जा १/४४२ अन्तर नईओ
१/४१७ अंजणे १/४८, १०७, २९९ अणंते
१/१६ अन्तर-चारं
२/११९ अंजणेवक्खारपव्वए १/२३८ अणगारपण्हाणं
२/४१५ अन्तरं कटु चारं २/११९, १२१ १/४६१ अणायगद्धा
२/३७८ अन्तरदीव
१/३७२ अंडकडे १/१८ अणागयद्धाओ २/३७८ अन्तरदीवा
१/२२४ अंतरदीवगा १/४४३ अणाढिए १/२५२, ४४३ अन्नजंभगा
२/११ अंतरदीवेसु
१/२२१ अणाढिए चेव जंबुद्दीवाहिवइ १/४३२ अपइट्ठाणे अंतोमणुस्सखेत्ते १/२२१ अणाणुपुब्बी १/३७, ३८, २/४१५ अपइट्ठाण नरए
१/१८ अंतोवाहिणीओ १/४१८ अणाणुपुब्बी दव्वाई
१/३२ अपराइए देवे
१/२२० अंतोवाहिणीमहाणई १/२३९ अणिंगणा णामं
अपराजिए
१/१६३, ४१९ अंदोलगा १/१६० अणिदिएसु १/२७ अपराजितारायहाणी
१/२३८ अंधकारपक्खाओ णं
अणिंदियदेसा १/२४, ३० अपराजिते
१/३३२, ४२४ अंधकारपक्खे
२/५८ अणिंदियपदेसा १/२४, ३० अपराजिया
१/१२६, २/४४ अंधगारपक्खं | अणिदियपदेसा य
अप्प-बहुत्तं
२/२७ अक्खए
१/१७ अणिंदियप्पदेसा
अप्पइट्ठाणणरगस्स
१/७२ अक्खमुसले
२/४२१ अणिंदिया १/२४,१२५,२/४११ अप्पडिहयवरनाणदसणधराणं १/२ अक्खयसोत्थिया १/१४७ अणिदियाण १/२५ अबद्धपासपुट्टा
१/१५ अगए बहुए १/१२ अणिंदियाणं
१/३१ अबाहा १/२६९, २/१२५, २७७ अग्गमहिसीओ १/२०८, २१८, २/७ अणिएहिं
१/१२५ अबाहाए
१/४५, ४६ अग्गमहिसीणं १/८७, ९२, २/१५ | अणिंदिय देसा
१/२४, २/२७८ अभितर पुक्खरद्धे णं १/४३०, २/२३ अग्गिवेसे २/३९४, ३९६ अणिया
१/१२१ अरयाओ
१/४१६ अग्घाति २/४०८ | अणियाणं
१/९२, २/१५ अरिहंताणं अच्चिमाली २/४२, ४४ | अणियाहिवईणं १/९२, १२५, २/२, १५ | अरूवी
१/२८
अंजूए
१/४
P-181

Page #777

पृष्ठ नं.
१/४१
उड्डविमाणे
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द अरूवी अजीवा १/३० | इलादेवीकूडे
१/३०८, ३१४ | उत्तरासाढा २/२०६,२०७,२२५अस्वी य २/४११ | ईसरस्स
१/३९८
२२७,२४२,२४७,२५०, अलंकारिय सभा १/११४, १९७ | ईसाणवडेंसगा
२/२९०
२५४,२६३,२६५,२६७ अलंबुसा १/१२७ | ईसाणी
१/२२ | उत्तरासाढा णक्खत्ते २/१७८,१७९,२१०, अलोए १/९ | ईसिपब्भारा पुढवी
१/१९
२१७,२२१,२३४,२३७ अलोगें १/१५ ईसीपब्भाराए १/१२९ | उत्तरासाढाकुलं
२/२२९ अवक्कंतमहानिरया १/६७ | उंबर
१/११५ उत्तरासाढाणं
२/२७५ अवड्ढवा २/२१४ उऊ
२/३४४
उत्तराहिं आसाढाहिं २/१८६, १८९, अवपड़गाणं
१/२०१ उग्गपुत्ता
३८२, ३८४, ३८५ अवरविदेहे चेव
१/४३१ उग्गहं
उत्तराहिं चेव फग्गुणीहिं २/१८७ अवराजिआओ
१/४१६ उग्गा
१/६
| उत्तरिल्ल सुवण्णकुमाराणं ठाणा १/९९ असासया
उज्जायणस
२/२०८
उत्तरिल्ल सुवण्णकुमारिंदो वेणुदाली १/१०० असुरकूमारा उज्जुसुयस्स
उत्तरिल्लरूयगपव्वय
१/१२७ असोए
१/१८० उडव-संठिया
१/८०
उत्तरिल्ला णं पि असोगवरपायवे १/३
उत्तरिल्ला पिसाया देवा
१/१८ अस्सिणी २/२०६
उत्तरिल्लाणं पिसायाणं उड्ढमुइंगाकारसंठिए
२/२७८ अहेसत्तमा
उत्तरिल्ले उड्ढरेणूओ २/३६४, ४२१
१/३० अहेसत्तमा पुढवी १/६१
उत्ताणयच्छत्त संठाणसंठिया उत्तमंसि २/९७
२/३२९ अहेसत्तमाए १/५५,५६,५९,७८,८०
उदगजोणीया उत्तम
१/४०९ अहेसत्तमाए पुढवीए १/८७,९३
१/२६९ उदगभासे
१/३९१ उत्तरकुरा आईगराणं
१/२२१, २२३ उदगमाल
१/३८५ उत्तरकुरूद्दहे आउट्टिओ २/१९०
१/३४८ उदगरसेणं
१/४७० उत्तरड्ढकच्छविजए
२/२१३ आउदेवायाए
१/२९८ उदगे
१/४०४ आगासपइट्ठिए वाए
उत्तरदारिया १/१३
उदयसंठिई
२/८० आणंदा
उत्तरपोट्ठवया १/४५६
२/२५० उदयऽत्थमणाई
२/७५ आणंदे
१/१२१ उत्तरफग्गुणी
२/२०६,२४४ उदहिपतिट्ठिता पुढवी
१/१४ आणापाणूण वि
२/४०२ उत्तरभद्दवया २/२०६,२४४ उदही
१/८६ आभिओगियाणं
१/२१७ उत्तरा-फग्गुणी २/१८६, २४५ उदहीणं
१/१०१ आयाम-विक्खंभे णं १/१६, २/१३०
उत्तराणं २/१८५, १९० उदहिकुमारिंदा
१/१०२ आरे
१/७० उत्तरापोट्ठवया २/२११,२१४,२१९, उदीण
२/७७,७८,७९ आला
१/१०४ २२५,२२७,२३०,२४२,२४५ | उदड्ढे
१/६७ आलिंगपुक्खरेति
१/३७३ उत्तरापोट्ठवयाणं २/२६९ उद्दालका
१/३७३ आवासपचए उत्तराफग्गुणी णक्खत्ते २/२०९ उद्धमुइंगाकारसंठितंसि
१/१३ आवासपव्वयस्स १/२६९, ३९५ उत्तराफग्गुणि
२/२५२ उद्धमुइंगाकारसंठियंसि २/४०५ आसाढाओ
२/३९० | उत्तराफग्गुणी २/२१२,२१६,२२०, उद्धारपलिओवम-सागरोवम २/३६७ आसाढाणं २/१८६, १९० २२५,२२७,२३३,२३५, उद्धारसमया
१/४७१ आसोई २/२४९ २४२,२६५,२६७ उद्वीमुहकलंबुआ
२/१०५ आसोई अमावासा २/२४९ उत्तराफग्गुणी य २/२४६ उप्पण्णनाणदंसणधरे
१/१३ इंदक्खीले १/१६४ उत्तराफग्गुणीकुलं २/२२९
१/४७२ इंदग्गीदेवयाए २/२१३ उत्तराभद्दवया
२/२६७ | उप्पलंगे
२/३६३,४०२ इत्थ १/२३७ उत्तराभद्दवयाकुलं
२/२२९ उप्पलंगे-उप्पले
२/३६३,३७४ इलादेवी
१/१२७ उत्तरायणे २/१६४ उप्पलगुम्मा
१/२५३
२/२२५
| उप्पल

P-182

Page #778

१/४८
उसास
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. उप्पला
| उव्वेहपरिवुड्ढीए
१/३८५ | एगागारत्तं उप्पले
२/३४४, ४०२ | उब्वेहेणं १/११० | एगावलि संठिए
२/२१६ उप्पाय पव्वए १/१२३ उसभा १/१८६ | एगिदिय पदेसा
२/२७८ उप्पाय-णिवायपवुत्तं
१/२०६ उसभासण-संठिता १/१६२ | एगिंदियत्तेणं
१/१४५ उप्पायपब्बए १/१०८,११०,१२३,२/३१८ उसभासणाई
१/१६१ | एगिदियदेसा १/२५,२६,२७,३०, उप्पायपव्वगा १/३७३,४४५,४४८, उसभे अ एत्थ देवे
१/२९८
३१,६४,२/४११ ४५३,४६४ उसहकूडे णामं पब्बए पण्णत्ते १/२९६ | एगिदियपएसा
१/२७,२/४११ उम्मत्तजला १/३५६
२/३६२ | एगिंदियपदेसा १/२४,२५,२६,२८ उम्मत्तजलाओ
१/४१७ उसुआरपब्बया
१/४१४ एगिदियपदेसा य उम्मिमालिणी १/३५६ | उसुयारपब्वया १/४१४,४२९,४४२ | एगिंदियप्पदेसा
१/३० उराला तसापाणा १/८४ | उस्सण्ह सण्हियाओ
२/३६४ | एगिंदिया १/२६,२/२७८,४११ उराला पोग्गला १/४७३ उस्सण्हसण्हिया २/३६४ | एगिंदिया देसा
२/२७८ उराला बलाहया १/४६ उस्सण्हसण्हिया इ वा २/३६४ | एगुरुयदीवया मणुस्सा
१/३७३ उल्लोआ १/२८१ उस्सप्पिणि
२/९१ / एगुरुयदीवे १/२२५,३७४,३८३ उल्लोया १/१६९,१७५,१७९,१८२, उस्सप्पिणियट्ठयाए
२/३४१ | एगुरुयदीवेण
१/३७६,३७७ १८३,१८५,१८९ उस्सप्पिणी १/१६, २/३६४,३४५ | एगुरुयदीवे
१/२२४ उवओगे
२/४१६ उस्सप्पिणी य २/३६४ | एगे नागे दीवे
१/४७० उवकुलं २/२३० उस्सप्पिणीओ
२/३७७ | एगोदगं
१/३९९,४०१ उवकुला २/२२८ उस्सप्पिणीसु २/३३० | एगोरुयदीवस्स
१/३८१ उवगारियालेणाइ १/११२ उस्सिओदए
१/४०७ | एगोरुयदीवे
१/३७२,३७५ उवट्ठाणसाला
उस्सेह १/३८६ | एगोरुयदीवेणं
१/३७९ उवट्ठाणसालाए १/३ | उस्सेहंगुल २/४२२ | एगोख्यमणुस्साणं
१/३७२ उवदंसणकडे १/३१३ उस्सेहंगुले २/४१७ | एगोरुयाइदीवाणं
१/३८३ उवदंसणकूडे चेव
उस्सेहंगुलेणं किं २/४२१ | एमहालए
१/१२ उवयारियालयणा १/२८१ उस्सेहपरिवुड्ढी १/३८६ | एरण्णवए चेव
२/४०३ उवयारियालेणे १/११४ उड्ढा
१/२२ | एखए १/२२१,२८६,३२६,३४१, उवरिमगेवेज्जगदेवाणं २/२९८ | एकावलिं
१/२०९
३६८,४१०,४२८ उवरिमतले चिट्ठति १/१४
२/४२९ | एरवए चेव १/२२२,४३१, २/४०५ उवरिमागारा १/१७६,१७९ एक्कसेलस्स
१/२३७
एरवए वासे उवरिल्ले १/३०,३१ एग दव्वं
१/३४ | एरवए सूरिए
२/१२३ उववाएणं १/१२९,१३०,१३३- एगणासा
१/१२७ एरवएवासे
१/३५८ १३७,२२१,२/६ एगत्त विवक्खा १/३७३,३७५ एरवयकूडे
१/३१४ उववाओ १/२५४,२८४ एगदब्ब पच्च
१/३१ एरवयस्स सूरियस्स
२/१२४ उववाय सभा
१/११४ एगदब्वं
१/३२,३३ एरवयाई
१/४४३ उववाय सभाए १/१९८,२१६,२८४ | एगपएस-वित्थिण्णा
१/२३ एरावए
१/२३० उववाय-विरहकालो १/११४ एगपएसादीया
१/२३
एरावए चेव दीहवेयड्ढे १/४३६ उववायं १/१९८ | एगमुहुत्तगति
| एरावओ चक्कवट्टी
१/२३० उववायसभा पण्णत्ता १/१९५ एगसेलकूडे १/३१६ | एरावओ देवो
१/२३० उववायसभाओ | एगसेला वक्खारपब्वया १/४१२ | एरावणदहे
१/३४८ उवसमे २/२९६ | एगसेले अ देवे १/३१६ एरावणवाहणे
२/२८६ उवसमे य २/२९४ | एगसेले णामं वक्खारपब्वए पण्णत्ते १/३०३ | एरावती
१/३६४ उवासंतरस्स १३८,६० | एगसेले य इत्थ देवे
१/३०३ | एरावयगा
१/२७७
एक्कए
P-183

Page #779

शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द
एरावयाए
१/३३५ | कंचणगपव्वयसया एलावच्चा
२/३९६ / कंचणगपव्वया
१/१६४ | कंचणगपव्वयाणं एवं धरणस्स वि
१/१०५ | कंचणगा देवा एवं धायइसंडे दीवे
१/४४० | कंचणपब्वएसु य एवं पुव्वंगे
२/४०२ | कंचणियाओ रायहाणीओ एवं फुसणा
कंचणे ओगाढं
२/४३१ | कंडचरिमंताणं ओगाहित्ता चारं
२/१४३ कंडस्स ओभासखेत्तं तावखेत्तं
२/१७५ कंडा ओभासेंति
२/१७६ कंडू-संठिया ओमरत्ता
२/३९६ कंततराए ओम्मिमालिणी
१/२३९ कंदिय ओयसंठिई
२/८८ कंपिल्लं ओयसंठिईए
२/१११
कइलास ओराला बलाहका
२/४०६ कइलासा वि रायहाणी ओराला बलाहया
केलासे ओरालावाया
१/३८९ कक्कोडए ओरालिय-पोग्गलपरियट्टे
२/३७९
कक्कोडगपव्वयस्स ओवमिए
२/३४५ कक्कोडप्पभाई ओवमिय कालस्स
| कच्चायणसगोत्ते ओवरियालयणस्स
१/१८१ कच्छ विजयस्स ओवरियालेणस्स
१/१८१ कच्छकूडस्स ओवासंतर पइट्ठिया
२/३०४ | कच्छकूडे ओवासंतरस्स
| कच्छगावती ओवासंतराई
१/६५ कच्छविजयस्स ओवासंतराइं सवाई
कच्छस्स विजयस्स ओवासंतरे १/५४, २/४१५,४१६ कच्छा ओवासंतरे वि
कच्छावइकूडे ओवासंतरेसु
१/४० कच्छावईए ओवासंतरेऽवि
१/५२, ५३ कच्छावती ओसधीओ
१/४१६ | कच्छे ओसप्पि
२/३४१ कज्जलप्पभा ओसप्पिणि २/३३०,३३७,३४५,३६७, | कट्ठकम्मे वा ३७४,३७७,४०३
कडगाई ओसप्पिणी वि उस्सप्पिणी वि. २/३७६ कडजुम्माओ ओसप्पिणी-उस्सप्पिणीओ २/३७७ कडाह-संठिया ओसप्पिणीए
कडिसुत्तकं ओसप्पिणिमेव
कणग-मावत्थिअकूडेसु ओसही
१/२३७ कणगकूडे ओगाहणाणंतरं चारं
२/१४१ कणगलया कंचणकूडे
१/३२० | कणगा
पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. १/२५७, २८४ कणियार
१/११५ १/२५६, २८४ कण्णकलं
२/१३६, १३७ १/२८५ कण्णलोयणस
२/२०८ १/२८५ कण्णिया-संठाणसंठिए २/११ कण्हचामरज्झया
१/१७६ १/२८६ कण्हराईए कण्हराईओ
२/३१८ कण्हराईणं
२/३१८ १/४९,२/१,३ कण्हराईसु १/२६७ कण्हराईसु बादरे
२/३२१ १/८० कण्हाए
१/४६० १/१५१ कतमाला
१/३७३ २/२, ७ कती
२/२१९ १/२२६ कत्तिइण्णं
२/२३१ १/४५९ | कत्तिय
२/३९० कत्तिया २/२०८,२११,२१६,२१९,२२५
२२७,२४१,२४४,४६३,४६६,४७० १/३९५ कत्तिया य
२/२४६,३४८ १/३९६ | कत्तियाकुलं
२/२२९ १/३९६ कत्तियाहिं
२/१९० २/२१० | कन्नपाउरण दीवे
१/२२४ १/२३७ कपिहसियाणि १/३१८ कप्परूक्खयं
१/२१० १/३१५, ३१७ कप्पा
१/२३६ | कप्पेसु १/१२९,१३२,१३४,२/३०३, १/३०१
३०६,३०९,३१२ १/२३६ | कप्पो य
२/४३० १/१२२ कम्मभूमगा १/३१५ कम्मभूमिओ
१/४१०, ४२८ १/३०२ कम्मभूमीसु
१/१३१, २२१ १/४१४ कम्मसंगहिता
१/१४ १/३२६ कम्माई
२/४१६ १/२५३ कयंब
१/१८७ कयजिणपडिमाणं पूयणं १/२११ १/२१० कयमालए चेव १/३२५, ३३४,४३६
कयमालया १/८०
करणभेया १/२१० करणा
२/३९८ १/३२१ करणा थिरा
२/३९८. १/३२० कलंबुआ-पुष्फसंठिया
२/१०४ १/१०७ / कलंबुया पुप्फसंठिया
२/१०७ १/१०७,२/८ | कलंबो
P-184

Page #780

शब्द
कलस
कलसाणं
कलासवण्णे य
कलियोगाओ
कलेवर संघाडा
कलेवरचिया
कलेवरा
कल्लाणफलवित्तिविसेसं
कविमायण
कविसीसएहिं
कविसीसगा
कसिणपोग्गला
काऊअगणिवण्णाभा
कागिणिरयणे
कामकमे
कायस्स
काल
काल-लोक
कालओ णं
कालपाले
कालप्पमाणे
कालवालस्स
कालसमोयारे
कालस्स
कालस्स णं
काला
कालागुरु
कालापुवी
कालोए
कालोद
कालोद समुद्दे कालोदसमुदस्स कालोदे चैव
कालोयं
कालोयए
कालोयगाणं
कालोयसमुद्द कालोयस्स
पृष्ठ नं.
शब्द
१/१६० कासवगोले
१/२००, २०४ काहार संठिए २ / ४३० किं खुभियजले २/४३५ किंत्थुग्धं
१/१४६ किंपुरिसरणो किरिया
२ / ४१०
१/१४६ किंपुरिमाण वा
१/११२ किंपुराणं १/३७५ किंपुरिसे किण्णर

१/१७८, २८०
१/११२,२८०
२/२०३
१/६६
२/४२२
२/३१२
२/४०९
२/३,७,३३०
२/३३०
२/४०७
१/१०५
२/३४१
१/१०८, १२३ २/३३०
२/७,९, ३३७
२/१०
3/100
किण्णराण वा
किण्णरे
किण्णाफुडे
किण्हचामरज्झया
कितण मणीणं
किन्हा
किण्हे
कित्ति
कित्ति चैव
कित्तिकूडे
कित्ती चेव
किलपुडग संठिया
किलरा
किमियड-संठिया
कुंजराणियाहिवई
कुंथु हथिया
काली
काले १/७२,७५,१०७,१२५,३८७,२/४ कुण्डलभहं-कुण्डलमहाभा
कालो
कुक्कूडंग पंजरगमंठिए
१/२१२ कुच्छी २/३३१ कुडय
१/१०३ कुण्डयवहाओ
१/२१ कुण्डलबर
१/४६२,४७०,४७२ कुण्डलवरभद्द २/७९ कुण्डलवरभासोदेसमुद्दे २/ २० कुण्डलवरमहाभदा १/४२०, ४२४ कुण्डलवरमहावरा
१/४४३ कुण्डलवरावभासभद २/१९५ कुण्डलवरावभासे दीवे २/ २१ कुण्डलबरे
२ / १९५
कुण्डलवरोभासमहावरा
१ / ४१७,४१९ कुण्डलाई
१ / ४२३ कुण्डलाओ
पृष्ठ नं. शब्द
२ / २०९ कुण्डलाराहाणी २/ २१४ कुण्डले १/४०७ कुण्डले दीवे
कुण्डलोदे समुद्दे २/८ कुण्डवत्तया
२/१ कुण्डस्स
१/१५७ कुतुंव-संडिया
बुन्दुरुवक-तुरुपक
२ / ३९८, ४००
२/५
१ / १२१
कुमुदकूडे
२/५ कुमुदयभा
१ / १२०
१/१२०
२/ ३२३
२/३६५,४१७,४१८,४२२
१/१५७ कुमुदा
१/१२० कुमुदे विदिसाहत्थिकूडे
१/४७१
१ / ३३७
कुमुया
१/१५१ १/३६४ कुराओ १/२५५ शुरु
१/३४२ कुर्ल
१/२४३ कुलपब्या
१/३१३ बुला
१/४३८ लोकुला
कुमुदेविज
कुमुदो देवो
१/८० कुलोवकुलेण
२१ कुसुमसंभवे
१/८० कुहंड
कूडवज्जा सामलिपेडे
कुडसामली चेव कूडसामलीपेडस
१/१८७ कूड़ा
२/ ३५३ कूडा णिसहसंठाणसंठिया
१/४६५ कूडणामाई १/४६५ कूषिए
१ / ४६५
कृणियस्सागमणं
१/४६६ कूलबसे पहीणे १/४६५ कूड़ा
१/४६५ के सासया
१/४६६ केज
P-185

१/४६६ केजगस्स
१/४६५ केउसहर
१ / ४६६ केतुमई १/२१० केतूए १/४१६ केयूराई
पृष्ठ नं. १/२३८
१/४७२
१/४६५
१/४६५
१/३३८
१/३६०
१/८१
१/२१२
3/330
१/२५२
१/२५३
१/३३१
१/२३९
१/३३१
१/४१५, ४५७
१ / ४३१
१/४७२
२/२३९
१/४४२
२/२२८
२/२२९
२/२४०
२/३९०
२/२,७
१/२७४
१/२४६
१ / ४३०, ४३२
१/४३०
१/४२६
१/२६३
१/३२६
१/३, ४, ७
१/७
१/१२ १/३१२-३१५
१/२१
२/२००
१/३९८
१/१७४
२/८ १/३८६
१/२१०

Page #781

१/३
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. केलासे १/३९५ खिंखणी-जालेणं १/१४६ | खोयवरे
१/४६२ केसरिद्दहाओ १/३५४ खिप्पगई १/१०६ खोरकाणं
१/२०१ केसरिद्दहा १/२०३ खीर
१/४७२ खोरोदे
१/४६२ केसरिद्दहे १/३४१ खीरवरे
१/४६२ | गंगप्पवायकुण्डस्स केसरिद्दहे चैव १/३४३, ४३८ खीरोदगं
१/२०२ केसरिद्दहो १/३६२ खीरोदसमुदस्स १/४४८ | गंगप्पवायदहा
१/४४० केसरीद्दहस्स
१/३४८ खीरोदा
१/३५६ गंगप्पवायद्दहे चेव १/३४०, ४३९ कोंचासण संठिता १/१६२ खीरोदे
१/४७० | गंगा
१/२२७,३३५,३५३, कोंचासणाई १/१६१ खीलग
२/२१६
३७०,३९९,४१७ कोसी
१/३६४ खुड्डग-पयरेसु १/१३,१३९ | गंगा चेव
१/४४० कोडुम्बिय
खुड्डगमहिंदज्झया १/२८३ गंगा-सिंधूओ
१/३५८ कोद्दालका
१/३७३ खुड्डपायालकलसा १/३८७ गंगा-सिंधूहिं
१/२२६,२२९ कोलवं
२/३९८, ३९९ खुड्डागे माहिंदज्झए
१/२१६
गंगाए कोसंबि
१/२२६ खुड्डालिंजरसंठाणसंठिया १/३८७ | गंगाए महाणईए
२/४२० कोसिय गोत्ते
२/२०९ खुड्डगपातालाणं १/३८८ | गंगाकुण्डस्स
१/२९६, २९८ किंकरामरदंडोवरक्खिया
१/८५ खुरप्पसंठाण संठिया
गंगादेवीकूडे
१/३०८ खंडग
१/३२६ खेत्त-कालप्पमाण य २/२४० गंगादेवीभवणस्स
१/३६९ खंडप्पवायकूडे
१/३२१ खेत्तं उज्जोवेंति २/१०० | गंगामहाणई
१/३५६ खंडप्पवायकूडस्स
१/३२४ | खेत्तं ओभासंति
२/१०० गंगामहाणईए खंडप्पवायगुहा चेव
१/३५६,३६४ १/३३४, ४३६ खेत्तगइ
२/९९ गंगावत्तणकूडे खंडप्पवायगुहाए
१/३५६ खेत्तच्छेएणं खंडप्पवायगुहाओ
१/४४ | गंठिम १/३३३
१/२१० खेत्तपलिओवमे य
२/३६७ | गंठोवहाणिया खंदगा
१/१९१ खंधदेसा
खेत्तप्पमाणे १/२४-२६,२/२७९,४११
गंथिमे वा २/४१७
१/१० खेत्तलोए खंधपएसा
१/२४ १/९, ३६, २/२७८ | गंधे
१/४७२ खंधपदेसा
खेत्तलोगस्स १/२६,२/२७९,४११
| गंध-पज्जवेहिं २/२७९
१/४३,१४४,१४८ खेत्तलोगो खंधा १/२४-२६,२/२७९,४११
| गंधकासाईए
१/२०९ खंभपंती
१/२१४,२१५ खेत्तस्स
२/९२ गंधपज्जवा
१/१७, ६३ खंभसयसंन्नि १/११४
१/२२१ गंधपज्जवेहिं
१/८२, ३८७ खग्गपुराओ
१/४१७ खेत्ताणुपुवी दव्वादीणं
१/३१ | गंधमादणस्स
१/२४८ खग्गपुरारायहाणी
१/२४० खेमपुरा १/२३७ | गंधमादणे चेव
१/३०० खग्गी
१/२३७ खेमपुराओ १/४१५ | गंधमायण
१/२७१ खग्गीओ
१/४१५ खेमा
१/२३७ | गंधमायण वक्खारपव्वए सत्तकूडा १/३१६ खज्जूर
१/३७५ खोओदगपडिहत्थाओ १/४६९ | गंधमायणकुडे
१/३१६ खज्जूरिवणा
१/३७४ खोओदे १/४६२ | गंधमायणस्स
१/२४६, ३२० खड-हडगा १/१६० खोत
१/४७२ | गंधमायणस्स णं वक्खारपव्वयस्स १/३०६ खण २/३८० खोतरसा पण्णत्ता
१/४७१ | गंधमायणा वक्खारपब्वया १/४१३ खन्नाति १/४०८ खोतवरादीसु १/४६९ | गंधमायणे
१/२९९ खरकंडस्स १/४९ खोदोदगपडिहत्था १/४६३ | गंधमायणे चेव
१/४३५ . खरकंडे
१/४७ खोदोदगपडिहत्थाओ १/४५१,४५३, ४६४ | गंधमायणे णामंवक्खारपव्वएपण्णत्ते १/३०५ खाडखडे १/७० | खोदोदे समुद्दे
१/४६६ | गंधमायणे वक्खारपव्वए १/३०६ खातपरिहा १/८५ खोयरसपडिपुण्णाओ १/४५६ | गंधव्व
२/३९४
१/१७
खेत्ता
P-186

Page #782

पृष्ठ नं.
१/१५ २/२५३
शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. |शब्द गंधवगणा २/१ गरूयत्ताई
गेहाईणं
१/४६ गंधव्वाण २/६, १० | गरूलावेणुदेवा १/४४३ गेहागारा
१/३७८ गंधव्वाणिए १/१२१ | गरुलासण-संठिता १/१६२ गेहागारावि
१/३७९ गंधवाणियाहिवई १/१२१ | गरूले चेव १/४३० गेहावणसंठिया
२/१७३ गंधव्वाणीए १/१२१ गरूले चेव वेणुदेवे
१/४३२ गोकण्णदीवे
१/२२४, ३८१ गंधावइ १/२०३ | गवक्ख-जालेणं
१/१४६ गोकण्णमणुस्साणं गंधावति १/४०० गह २/३२,२८१,२८४,२८७,४०६ गोकन्ना
१/२२४ गंधावई वट्टवेयड्ढपव्वयं १/३६६ गह-णक्खत्त
२/४० गोतमदीवस्स
२/१९४,१९५ गंधावाई णामं वट्टवेयड्ढ पव्वए १/२९२ | गहणक्खत्ताणं
२/४९ गोतमसगोत्त
२/२०८ गंधिल १/३२७ गहविमाणे
२/३३ गोतित्थसंठिते
१/३८४ गंधिलावई १/४१५ गहविमाणेवि
गोतित्थस्स
१/४०४ गंधिलावइम्मि १/३२७ | गहसयं
२/१७ गोत्ता
२/२०८ गंधिलावइस्स
१/३०५ गहा २/१३,२१,२४,२७,४५ गोत्थूभी
१/४५८ गंधिलावईकूडे १/३१६ | गहाईणं
२/४४ गोथुभस्स १/२६९,२७०,३९२ गंधिलेविजए १/२४० |गहाण
गोथुभस्स णं आवासपब्वयस्स १/३९७,३९८ गंधेवाण १/१५७ गाहावती
१/३५६ गोथूभा
१/४६१ गंभीरमालिणी
१/३५६ | गिपरियाए
गोथूभा रायहाणी
१/३९२ गंभीरमालिणी अंतरणई १/२४० गिम्हाणं
गोथूभे
१/३९१ गंभीरमालिणीओ
१/४१८ गिम्हे
२/४०१ गोपुच्छ-संठाणसंठिए
१/३९२ गइपरियाए २/४१० | गिरिपरिरएणं
१/२७३ गोपुच्छसंठाण-संठिया
१/१४५ गइप्पमाणं २/४४ | गिरिपरिरएणंति
१/२७४ गोपुच्छसंठाणसंठिआ
१/२६७ गइसमावण्णत्तं २/४८ | गिरिरायसि
२/९६
गोपुच्छसंठाणसंठिए १/१७७,२६६, गच्छइ २/४४ | गिरिराया १/२६९
२९७,३०९ गच्छाय २/३९६ | गिरिविक्खंभेणं
१/२७४ गोमाणसिआओ
१/२८३ गजदंतागारवक्खार पव्वए १/३१६ | गिरिविक्खंभो
१/२७३ गोमाणसिआणं संखा
१/१८९ गजदंतागारा वक्खारपब्बया १/३०० | गीअरई
गोमाणसिया
१/१९२ गणनायग १/३ | गीतरती
गोमाणसी गणियप्पगारा २/४३० गीयरइस्स
२/८ गोमाणसीओ
१/१९७ गद्दतोय २/३०१ | गुहा
१/३३४ गोमुहदीवे
१/२२४ गयअंक १/८६ | गुहाणं
१/३३४ गोयमदीवे
१/४०५,४०६ गयकण्ण १/३८१ | गूढदन्तदीवे
१/२२५
गोयमद्दीवस्स गयकण्ण-मणुस्साणं १/३८१ गेविज्ज २/३२८
१/२७०
गोलवट्ट समुग्गएसु जिणसकहाओ १/१९० गयकण्णदीवे १/२२४, ३८१ | गेविज्ज विमाणाणं
२/३१०
गोलवट्टसमुग्गएसु गयकन्ना
गेविज्जगेसु णं भंते ! विमाणपुढवीं २/३०४ १/२२४]
१/१९९ गयदंतसंठाणसंठिए १/३०६ | गेवेज्ज
२/२८१
गोलवट्टसमुग्गएसु बहवे - गयदन्त संठिए २/२१६ गेवेज्ज विमाणपत्थडे
जिणसकहाओ २/३११
१/१९० गयविक्कम संठिए २/२१७ गेवेज्ज विमाणाणं
२/३०३ गोवल्लायणस्स
२/२०९ २/३९८ गराइ | गेवेज्जग देवा
गोसीस चंदणेण २/२९६
१/२१५ २/४०० गराई
गेवेज्जग विमाण
२/२९६ गोसीस-सरसरत्त
१/२०५ गरादि २/३९८ गेवेज्जगविमाणपत्थडा
२/२९८ गोसीसचंदणं
१/२०३ गरूयलहुए गेवेज्जगेसु णं भंते ! विमाणपुढवी २/३०६
गोसीसचंदणेणं १/२१३,२१४,२१६ गरूलासणाइ. १/१६१ गेवेज्जविमाण
२/२७८ गोसीसावलि संठिए
२/२१४ गरूय-लहुयपज्जवा १/१७,६३ | गेहसंठिया २/१७३ | गगह-णक्खत्त
२/३२८
१/१२०
P-187

Page #783

शब्द
पृष्ठ नं.
चंदा
घंटापरिवाडीओ
१/१६८ घओदे
१/४६२ घडमुह-पवित्तिएणं १/३५८,३५९,
३६१,३६२ घडमुहपवत्तिएणं
१/३५६ घणं
१/२०६ घणंगुलाणं
२/४२२ घणंगुले
२/४१९,४२२,४२३ घणदंताईयं दीवचउक्कं १/३८२ घणदन्तदीवे
१/२२५ घणदन्ता
१/२२५ घणवायवलए
१/५३,५७ घणवाए
१/५४,६५,४७४ घणवाएसु
१/१३२ घणवाततणुवाया वि
१/४४ घणवातवलयस्स घणवातस्स घणवाता
१/४० घणवातेति वा
१/५२ घणवायपइट्ठिया
२/३०३,३०४ घणवायवलएसु
१/१३२ घणविज्जुया
१/१०३ घणसंमद्दे जोए
२/६८ घणोदहि घणो
२/४३० घणोदहिपइट्ठिया
२/३०३ घणोदधिवलए
१/५३,५५,५७ घणोदधिवलएसु
१/१३० घणोदधिवलयं घणोदधीसु
१/१३० घणोदहिमेएज्जा
१/४७४ घणोदहिसहिताणं
१/५९ घणोदही
२/४१५ घणोदहीओ
१/४० घणोदहीवलएसु
१/१३३ घणोदहीसु
१/४०,१३३ घत
१/४७२ घयवरे
१/४६२ घयोदसमुदस्स
१/४५० घयोदे
१/४७० घरमंडवा
१/१८५ घणोदधीति घोसस्स वि
१/१०७
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. घोसे चेव
१/१०३ | चंदस्स २/४३,५०,५४,१६८,२४४ चंगेरीणं
१/२०१|चंदस्स गइए चंडा १/११६,११७,१२०
२/१३,१४,१७,२१,२३ चंद १/४७२,२/१५,१६,१६७,१७८,१९९| चंदा संवच्छरा
२/३८१ चंद संवच्छरस्स.
२/३८९ चंदाओ णाम चंद-सूर गह-णक्खत्त
चंदाओ णामं रायहाणीओ २/१९७ चंद-सूर-गह २/४८ चंदाणणा
१/१८६ चंद-सूर-णक्खत्त १/६५ चंदादीवा
२/१९७ चंद-सूरदीवाणं
| चंदाभा
१/४७,२/३२१ चंद २/२७४ | चंदाभे
२/३०० चंदं पुस्सस्स २/२७२|चंदायणं
२/१७९ चंदं मिगसरस्स २/२७१ | चंदायणे
२/१८१,१८२ चंदं वा २/२०३ | चंदिम
१/४७,२/२७,२८१, चंदंसि सीहासणंसि २/४३
२८४,२८७,४०६ चंदण १/१८७,२०५ | चंदिम-सूरिय
२/३२८ चंदण-कलसाणं
चंदिम-सूरिय-गहगण-णक्खत्त २/३१६,३२१ चंदण-घड
चंदिम-सूरियसंठिती य २/१७२ चंदणकलसं १/२०५ चंदिम-सूरियाणं
२/२७६,२७७ चंदणकलसपरिवाडीओ १/१६५,१७८ चंदिम-सूरिय संठिती २/१७३ चंदणकलसा
१/८५ चंदिमसूरियाणं
२/२७६ चंददहे
१/३४८ चंदे १/३३२,२/२९,१८२,३८९ चंददीवा २/७१ | चंदे मासे
२/१८२ चंदद्दहे एरावणद्दहे मालवंतद्दहे १/३५२| चंदे वा
२/२०५ चंदद्दहोत्थ तइओ १/३४९ | चंदेण
२/१८१,२६१,२६३, चंदपव्वए १/२९९
२६९,२७१,२७२ चंदप्पभा २/४२ | चंदेण जोगारंभकालं
२/२६७ चंदमंडला २/५९ | चंदेणं मासेणं
२/१८३ चंदमग्गे २/२४३ | चंदेरावत
१/३६७ चंदमण्डल २/२५७ | चंदेवक्खारपव्वए
१/२३९ चंदमण्डलस्स २/६०
१/२०८ चंदमण्डलाणं
२/६३ | चंदोवरागस्स सूरोवरागस्स २/२०४ चंदमण्डले
चंदोवरागाइ
२/४०६ चंदमण्डलेसु
चंपए
१/१८० चंदमासा
२/३८१ | चंपओ चंदलेसाई य २/१७४ | चंपगलयाओ
१/१४७ चंदवडिंसए २/४२,४३ | चंपगवडेंसए
२/२८८ चंदसंठाण २/२९० चंपगवणे
१/१७९,२८० चंदसंवच्छर २/३८० चंपय वडेंसए
२/३१६ चंदसंवच्छरं २/२७,३८३,३८४,३८६ चंपा
१/२२६ चंदसंवच्छरस्स २/३८५ चंपाए
१/४,५,७ चंदसयं
२/२२,२५ चंपानयरी चंदसि सीहासणंसि
२/४२ चउण्हं वेलंधरणागरायाणं १/३९१
१/४४
चंदो
P-188

Page #784

शब्द
| चमरे
चरा
पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. चउपोरिसिया राई २/३३८ | चमरस्स १/१०५,१११,११२,११४, चित्तकूड
१/३१६ चउप्पएसादीया १/२३
११८,१२२,१२३ | चित्तकूडा वक्खारपब्वया १/४१२ चउप्पयं २/३९८,४०० चमरस्स णं १/१०३,११६,११७ | चित्तकूडे
१/३१५ चउरंसा १/६५,८०,२/१, ३०४ |
१/९० | चित्तगुत्ता
१/१०७,१२७ चउरंसा (जाव) १/६७-७०, चमरे चेव
१/१०२ चित्तपक्खे
१/१०५ ७०.८८.०० चमरो १/२०८ चित्तरसा
१/३७७ चउरंसा य २१३०५
चित्तविचित्तजमगपव्वएसु २/११ चउरंसाओ २/३१९ चरिम
२/४११ चित्ता १/१०४,२/२०६,२१३, चउरंसे १/१७७ | चरिमंत पएसा
२/४१३,४१४ | २२८,२४१,२४४,२५३,२६४,२६६,२७३ चउरिंदिया १/२६,२/४११ | चरिमंत पएसे
२/४११
चित्ता णक्खत्ते २/२०९,२१६,२२०,२३३ चरिदियाणं
| चरिमंतपएसा य
१/६२| चित्ता य
१/१२८,२/२४६ चक्कज्झयाणं १/१७९ | चरिमंतपएसाण १/६२,२/४१३ | चित्ताकुलं
२/२२९ चक्कद्धचक्कवालसंठिया २/१७१,१७३ चरिमंतपदेसा
चित्ताणं १/१९५,२०१,२/१८६ चक्कपुराओ चरिमंताओ
चित्तासोएसु मासेसु चक्कपुरारायहाणी १/२४० | चरिमंताण य
चित्ताहिं
२/६८,१८६ चक्कभागसंठिया २/१७७ | चरिमंते १/५१,५७,५९ चित्ते
१/१०५,२/३८९ चक्कवट्टि-बलदेव-वासुदेव | १/४०१ चरिमा
१/६१ चिल्ललेसु १/१३०,१३४,१३५, चक्कवट्टि-विजया १/२०३,२३२, | चरिमाई
२/४१३
१३६,१३७ ४१५,४२९ चरिमे
२/४१२ | चुत्तकणगा
१/१०४ चक्कवट्टिविजए १/३६८ चाउज्जामाओ २/४०५ चुप्पालए
१/१९२ चक्कवट्टिविजयाओ १/३६७ चाउमासियापडिवएसु १/४५९ | चुलियंगे
२/३४४ चक्कवालभागं २/१७८ चाउरंतचक्कवट्टिस्स
१/१७३ चुल्लहिमवंत १/२०२,२४१,४०० चक्कवालविक्खंभस्स १/४६० | चामरच्छ गोत्ते २/२०९ चुल्लहिमवंत-सरिसो
१/३३० चक्कवालविक्खंभेणं १/२७५,३८४,३९० चामरज्झया
१/१६० चुल्लहिमवंत-सिहरीसु १/४३७ चक्कवालविक्खंभो १/३९० चामराओ
१/१७४,१९५ चुल्लहिमवंत वासहरपब्वयं १/२६१ चक्कवालसंठिया २/१७३ | चामराणं १/२०१ | चुल्लहिमवंतकूडस्स
१/३१० चक्खु-सुभचक्खुकंता १/४६५ चार संखा २/१७८ चुल्लहिमवंतकूडाणं
१/३१२ चन्द २/३२,४०,१६७,१९५
२/२४२ चुल्लहिमवंतकूडे
१/३११ चन्द-सूर २/४९ |चारणा
१/३९९ । चुल्लहिमवंतकूडे चेव १/३११,४३६ चन्द-सूर णक्खत्ताणं
|चारणेहि
१/४२७ चुल्लहिमवंतवासहरपब्वए १/३०८ चन्द-सूर-गह-णक्खत्त-ताराणं
| चित्ता
२/२७६ चुल्लहिमवंतस्स १/२२४,२५९,३८१ चन्ददीवा २/१९३,१९५,१९८,१९९ | चित्त-विचित्तकूडे
१/३६७ चुल्लहिमवंतस्स - चन्दमण्डला २/७३ | चित्त-विचित्तकूडाणं
१/३४८/ वासहरपब्वयस्स
१/२२५,२२९, चन्दमासे चन्दस्स २/५२ | चित्तंगयावि
१/३७७
२४०,२९६,३८० चन्दसहिया
२/४७ | चित्तकणगा १/१२८॥ चुल्लहिमवंता
१/४३३ चन्दा २/१७,४६,४७ | चित्तकम्मे वा
१/१० चुल्लहिमवंता रायहाणी १/३११ चन्दे सब्बबाहिरं २/६७ | चित्तकूड-वक्खारपब्वए १/३०२,३१५ | चुल्लहिमवंताओ
१/३५३ चन्देण जोगं
२/२४३ | | चित्तकूडवक्खारपब्वयस्स १/३०२ चुल्लहिमवंते १/२५७,२५८,३११, चमर १/८९ चित्तकूडस्स पव्वयस्स
१/२८९
३१७,४११,४३६ चमरचंचा
१/१११,३२१ | चित्तकूडस्स वक्खारपब्वयस्स १/२३३ | चुल्लहिमवंते वासहरपव्वए १/३१० चमरचंचाए १/११४,३१९ चित्तकूडा
१/२५६ चुल्लहिमवंतो
१/२६५ चमरचंचे १/११३ | चित्तकूडे य इत्थ देवे १/३०२] चूअवणे
१/२८०
चारं
P-189

Page #785

जंभगा
चेड
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. चूए १/१८० जंतवो
१/२१ | जंबू चेव सुदंसणा
१/४३२ चूडामणिं १/२१० | जंबु
१/३४८ जंबू-मंदर
१/३५४,३५६ चूडामणिचित्तचिंधगए
जंबु-मंदरस्स पव्वयस्स १/३०० जंबू-मंदर उत्तरेणं
१/३५३ चूडामणि सउडरयण १/८६ | जंबुदीवस्स दीवस्स
| जंबू-मंदर-दाहिणेणं
१/३५३ चूयवडेंसए २/२८८,३१६ | जंबुद्दीव
२/४०३ जंबू-सुदंसणस्स
१/२५२ चूयवणे १/१७९ जंबुद्दीव-भागाई
२/१४५ जंबू-सुदंसणा
१/२५२,४४३ चूलिअंगे २/३६३ जंबुद्दीवं दीवं २/१४१,१४३ जंबूए णं सुदंसणा
१/२५१ चूलिए २/३७४ | जंबुद्दीवजीवाणं १/४०२ जंबूए य सुदंसणाए
१/४०१ चूलियंगे २/३७४,४०२ जंबुद्दीवपमाणाओ १/४६०,४६१ जंबूए सुदंसणाए
१/२४६ चूलिया
२/३४४,४०२ जंबुद्दीवस्स १/१६३,२०४,३८६,३९९, जंबूए सुदंसणाए अणाढियाए - चूलियाए
२/३६३ ४४१,२/७०,७८,१७७ | रायहाणीए
१/२५२ चेइयखंभे
जंबुद्दीवस्स दीवस्स २/६८,७५ जंबूदीववत्तव्बया
१/४११ चेइयथूभा १/१८६ | जंबुद्दीवा दीवा १/४६९ जंबूद्दीव
१/१३८ चेइयथूभे १/२१४,२१५ | जंबुद्दीवाहिवई
१/४०१ | जंबूद्दीवं
१/४०५ चेइयरूक्खा १/११५,१९२ | जंबुद्दीवे
१/११,१८,६७,७९, जंबूद्दीवे दीवे १/३२५,३४१,३५८ चेइयरूक्खाणं १/१८६,१८७,२१५,४५६ ८९,९९,१०८,११०,१४१, जंबूद्दीवे भरहाईवासेसु
१/३४० चेइयरूक्खो १/२१५ १७७,२२०,२२५,२२६,२३२,२४२, जंबूपेढस्स
१/२४९ चेइयाओ १/२१५ | २५५,२५६,२७८,२८४,२८६,२९१,२९४, जंबूमंदरस्स
१/२२१ चेईयरूक्खाणं १/२८३ २९६,२९८,३०७,३१२,३१९,३२१,३३३,
२/११ ३४२,३५३,३५७,३६१,३८०,३८१,३९३, जंभगादेवा चेत्ताऽऽसोयपुण्णिमासु २/३४० ३९४,४१८,४४०,४६२,४७१,२/१७,४७,५९,६०, | जंभयाणं देवाणं चेत्ते
| ९९,१००,१२६,१३३,१३४,२४२,३२४,४०२ जउणा चेयइरूक्खा २/६ | जंबुद्दीवे एगे १/३६८
२/३९७ चेव हरीए वि णेयव्वा १/३७१ | जंबुद्दीवे चंद उदयऽत्थमण २/५५ | जक्खपडिमाओ
१/१९५ छच्चमणोगुलियासाहस्सीओ १/२८३ | जंबुद्दीवे णं १/१४५,२५७,३५५, | जक्खा छत्तधारपडिमाओ
१/१९४] ४३८,२/१०९,११९,२५४,२५५,२७७ जक्खाणं छत्ता १/१७१,१७४ | जंबुद्दीवे दिवे १/२८९,२/२८४ | | जक्खे
१/४७२,२/१९८ छत्ताइच्छत्ता १/३३७ | जंबुद्दीवे दीव १/९६,११३,१४३,२२३, | जक्खे दीवे
१/४७० छत्ताइछत्ता १/१८६,१९२,१९६,१९७ २२४,२२७,२२९,२३०, जक्खोदे समुद्दे
१/४७० छत्ताई १/१६०२३७,२४०,२४४,२५८,२६०,२६२
१/१४५ छत्तागारसंठिया २/१७१,१७३ २६५,२८०,२८६,३०१,३०४,३१३,३२२, जगति-पव्वया
१/१६० छत्ताणं १/२०१ ३२६,३३२,३५९,३६२,३६३,३८३,३९१, जगतीए
१/१४८,१६२ छत्तातिछत्ता १/१७१,१७६,१८०, | ३९५,४३१,४३३,४३५-४३७,२/४,१७,८०, जगतीपउमवरवेईया
१/१४५ १८१,१८३,१८७ ८२,८५-८७,९२,१०३,१२४,१३८,जमगदहाणं
१/२८४ छत्ते जोए २/६८ १४९,१५७,१७७,१९३,२०७,२६०,२८७,३०७, जमगपमाणेणं
१/३१९ छत्तोवग
१/१८७ ३१६,३१७,३२०,४०८ जमगपव्वया
१/२५६,२५७ छलंसा २/३१९ | जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पब्वयस्स १/३११ जमगपव्वयाणं
१/२७८,२७९ छायं
| जंबुद्दीवे लवणे १/४७२ जमगसमगं
१/११ छाया २/११८,१७५ | जंबुपेढस्स
१/२४८ जमगा
१/२७८ छिन्नमुत्तावलीसंठिया १/२३ | जंबुमंदर १/३३४ जमगा पब्बया
१/२७९ छूरघरग संठिए २/२१५ | जंबुमंदर-पुरस्थिमेणं १/३३४ जमगाओ
१/२८४ जंबुद्दीवप्पमाणे २/३०९ | जंबू
१/३५६,३६४ जमगाणं
१/३४९
२/१०
| जए
| जगईए
P-190

Page #786

| जीव
जोग
शब्द
पृष्ठ नं. |शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. जमगाणं देवाणं १/२७९,२८०,२८२ जावं
२/४१८,४३० जूया
२/३६४ जमदेवयाए २/२११ | जिण सकहाओ १/१९९
१/३८६ जमप्पभे उप्पायपव्वए १/१२३ | जिण-पडिमा १/२५१ | जे जीवदेसा.
१/२६ जमस्स १/१०७,१२३ | जिणघराणं
१/२८४ | जेट्ठा २/२०६,२२५,२२८,२४२,२४५, जमिगाओ १/२८० जिणजम्मण
२४७,२६४,२६६,२७५ जमिगाणं रायहाणीणं . १/२८०,२८१ | जिणपडिमा १/२८४,३१०,४५५ | जेट्ठा उवकुलं
२/२२९ जमे २/३१५,३१७ जिणपडिमाए
| जेट्ठा णक्खत्ते २/२१०,२१६,२२१,२३७ जम्मण १/९४ | जिणपडिमाओ १/१८६,२११,२८२ | जेट्ठामूली
२/२४९ जम्मा १/२२ | जिणपडिमाणं १/१९३,१९४,१९५, जेट्ठामूलो
२/२५३ जम्मा णं १/२६ १९९,३२३,४५६ | जेटे
२/३८९,३९० जयंत १/२७०,२/३२८ | जिणपडिमावण्णओ
१/२७२ जोइसस्स अबाहा य अंतरं
१/४६ जयंतस्स
१/३६८ जिणसकहाओ १/२१६,२८३,२/४३ जोइसाओ कप्पाणं
२/३०२ जयंति २/३९६ | जिणुस्सेहप्पमाण १/१९३,१९९
जोइसिय
१/४५९, २/११ जयंती १/१२६,४५८,२/४४ | जिभिआ
१/३५९,३५६ जोइसिया
१/५ जयंतीरायहाणी १/२४० | जियसत्तुराया १/१३८ जोइसियाणं देवाणं
२/१३,१४ जयंते १/१६३,२२०,३३२,
२/२७९,४०७ जोईसे चारं
१/२७० ४०३,४१९,४२४,२/२९८ जीव परिणाम
१/१४४ जोउकण्णियस
२/२०८ जरए १/६७ | जीवच्चेव
१/२१ जोएइ
२/६९,७० जलकते १/१०६ | जीवदव्वा
१/६३,२/४०७ जलकते चेव
२/४१६ १/१०२ | जीवदेसा
१/२४,२६,२७,३१,
जोग-गइकाल जलप्पभे
२/५० १/१०६
६४,२/२७९,४०७
जोगगइ जलप्पभे चेव १/१०२ | जीवदेसा वि
२/४११
जोगे जलप्पहस्स १/१०६ | जीवपएसा वि
२/४८
२/४११ जले
जोतिरसे जीवपदेसा १/२४-२६,२९,६४,२/७८
१/४८
जोतिसिहा जवमज्झे २/४२१ | जीवपदेसा वि
१/२७
१/३७६ जवमझे इ वा
जोयण २/३६४ | जीवपरिणामा १/४७१
२/४२५ | जीवपरिणामाओ
जोयणं
२/३२२ जसभद्दे य जसोधर जीवसंगहिता
जोयणकोडाकोडीओ १/१४
१/११,१६ जसवई २/३९७ | जीवा १/१४,१५,२४,२६,६०,२२८,
जोयणसए
२/२७७ जसोधरे १/१२१, २/३११ | २२९,२४१,२४३,२४५,२५८,२६०,२६२,
झया
१/१८३,१८७,१८८, जसोहरा १/१२७, २५१ २६४,२६५,२८७,४०२,४०९,२/८,४११
१९२,१९५,१९७ जहा
जीवा पोग्गला
१/३८७,३८८ झल्लरि
१/२०५ जाइमंडवगाई
१/१६१ | जीवाए
२/६८,७०,१२४,१४५ झल्लरिसंठिए
१/१३८ जातरूवे १/४८ जीवाओ
१/२३० झल्लरिसंठिते
१/५०,५४ जामा २/३९३ | जीवाजीव-दव्वा
२/४०७ | झल्लरिसंठिया
१/४३,८१ जायतेए १/१९ | जीवाजीवा तद्देसपएसा य
| झुसिर गोल
२/४०७ जायरूबवडेंसए २/२८७,२९४ जुगपत्ते
२/३९२ झुसिरं
१/२०६ १/११६,११७,१२० जुगसंवच्छरस्स
२/३८९ / झुसिरा
१/७८ जास्ववडेंसए
जुगसंवच्छरे
२/३७९,३८९ | ठवणालोगे
१/९,१० जालकडगा
१/१६८ जुगे २/३४४,३६३,३७४,३९२ ठाणेहिं
१/१७ १/१०७,१७१,२८८, जुवणद्धे जोए
__२/६८ | डमरबहुले
१/२२५ ४११,४४३,२/४२५ जूयगस्स १/३९८ डिम्बबहुले
१/२२५
जवो
जाया
जाव
P-191

Page #787

शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. णंगुलियद्दीवे १/३८० णक्खत्त संवच्छरं २/३८० |णवमिया
१/१२७ गंगोलिय-मणुस्साणं १/३८० णक्खत्त संवच्छरस्स २/३८९ | | णवमियाए
१/४६१ गंगोलियदीवस्स १/३८२ णखत्त-संवच्छरं २/३८६ | णाग-सुवण्णाण
१/४७३ णंगोलियदीवे १/२२४| णक्खत्तगइ
२/२५६ णागकुमाराणं
१/९९, १०० गंगोलियमणुस्साणं १/३८० णक्खत्तजोगकालो २/१८९,१९० | णागदंतएसु
१/१७३,१८९ गंगोलिया १/२२४ णक्खत्तमंडलाणं २/२५४ णागदंतगा
१/१७३ णंदणवण १/२७४ णक्खत्तमंडलाणमंतरं
२/२५४ णागदंतपरिवाडीओ
१/१६६ णंदणवणकूडे १/३२८ णक्खत्तमण्डला
२/२५७ णागद्दारे
१/४५४ णंदणवणस्स पमाणं
१/२७३ णक्खत्तमासाणं अहोरत्ताई २/३९३
णागपव्वया वक्खारपव्वया १/४१३ णंदणवणे
णक्खत्तमासे १/२०३,२७०,३२८
२/५३,३८६ णागरायाति
१/४०८ णंदणवणे णव कूडा
णागे णक्खत्तविमाणे
१/४५५,४७२,२/१९८ १/३२७ णंदणवणे बलकूडे
णागे वक्खारपव्वए णक्खत्तस्स
२/५३,५४ १/३२९
१/२४० णंदा
णाणा १/१२६,२१७,४६०
णक्खत्तेहिं णक्खत्ता
णाणुष्पत्तिणिव्वाणमादिएसु गंदा पुक्खरिणी
१/४५९ २/१३,१७,२१,२३,२४,२७, १/१९८,२१५,२१६
णाभी णंदा पुक्खरिणीओ
१/२६९ १/२८४,४५६
४५,४७,४८,१६८,२०६,२२८,२७६,२८४ णंदा पोक्खरणियाणं णक्खत्ता संवच्छरा
णामं वट्टवेयड्ढपब्बए १/१८८ २/३८१
१/२९२
णामलोगे णक्खत्ताण य णंदाओ
१/९, १० १/१९२
२/५०
णामाई णंदाओ पोक्खरिणीओ
२/३९५ णक्खत्ताणं जोगकालं १/४५६
२/१८३ णारिकताओ
१/२०३ णंदाणं
१/१९६ णक्खत्ताणं जोगो
२/१८५
णारिकताकूडे णंदापुक्खरिणीओ
१/४५७ णक्खत्ते २/६८,१८२,१८६,३८६
णारिकतादीवस्स
१/३७२ णंदियावत्त
णक्खत्ते अद्धमासे १/१६०
२/१८१
णारीकताए णंदियावत्ते णक्खत्तेणं
१/२९२ १/१०७,२/३१३
२/१८४,१९२ णारीकतामहाणईए
१/३६६ णंदिरूक्खा
णग्गोध परिमंडलाए
२/२५४ १/३७४
णालिएरिवणा
१/३७४ णट्टमालए चेव
१/३२५,३३४ णंदिवद्धणा १/१२६,४५६
णावा संठिए
२/२१५ णंदिसेणा
णट्टमालया १/४५८
१/३३३ णिच्चमंडिया
१/२५१ णट्टमाला णंदीसरवरदीवस्स संठाणं
१/३७३ १/४५३
णिज्ज
१/३३२ गट्टाणीए णंदीसरवरोदं समुद्दे १/४६३
१/१२० णिज्जरा
१/२० णत्थि
१/१७ णंदीसरोदं समुई १/४६२
णितिए
१/१६ णयमाला
१/३७३
णिदाहो णंदुत्तरा १/४५६,४६०
२/३९० णरकंत
१/२०३ णंदुत्तरा य
णिम्मा १/१२६
१/१६४ णरकता
णियआ शंदे २/३९७
१/२५१ णरकताए महाणईए
१/२९२ णियइ-पव्वया णलिणकूडस्स
१/१६० १/२३६ णरकंतादीवस्स
१/३७२ णियए णउअंगे
१/१७ २/३४४ णरकतामहाणईए पवायाईणं पमाणं १/३६१ | णिरइदेवायए
२/२१३ णक्खत्त १/४७२,२/३२,२८१, णरगा १/३८
१/१२९ २८७,४०६ णलिणकूडवक्खारपब्बए
णिरयगामी णक्खत्त जोगसंखा
२/२४३ णलिणकूडवक्खारपब्वयस्स १/३०२ |णिरयछिद्देसु
१/१३२ णक्खत्त मण्डलस्स आयाम-विक्खंभ
णलिणा १/२५३,४१५ | णिरयणिक्खुडेसु
१/१३२ परिक्खेव-बाहल्लं
२/२५५ | णलिणावईविजए १/२३९ णिरयपत्थडेसु
१/१३२ णक्खत्त मण्डलाणं २/२५६,२५७
णलिणे
१/३३२ |णिरयावास
१/६९ णक्खत्त मासा २/३८१ | णलिणेविजए
१/२३९ | णिरयावाससयसहस्सा
|णिरएसु
१/२२८
P-192

Page #788

शब्द
सिढ
णिसढकूडे
णिसढवासहरपव्वयस्स णामहेउ
सिढे
णिसढे णं पव्वए णिसह कूडे
णिसहवत्तव्वया
णिसहस्स
णिसहस्स वासहरपव्वयस्स
सिहे अ इत्थ देवे
णिसीहिआए
णिसीहियाए
णिहि
णीलवंत
तगुतणू
१/२४५ तमुवाए
१/२३०,२३८, तणुवातस्स
२४२,२४६,२५५, २७८, ३०४
तजुवाता
१/२६३
तनुवाते
१/१७८ तणुवाते किं गरूए
तणुवातेऽवि
१ / १६६ १/४७२
नीलवंतकडे
नीलवंतदहस्स
पृष्ठ नं. शब्द
१ / ४००
१ / ३१२, ३१३
१/२६३
१ / २५७
२/११७
१ / ३२७
१ / २६३
णीलवंतद्दहकुमारे य णागकुमारेदेवे महिड्डीए
नीलवंतद्दहस्स
णीलवंतवासहरपब्वयं
णीलवंतवासहरपव्वयस्स
१/२०३,३१३,३६७
१/३१३,३३० १ / २८४
णीलवंतस्स
पीलवंतस्स उत्तरेणं
शीलवंतस्स
णीलवंतस्स वासहरपव्वयस्स
रहवा
तंडवेंति
तंसा
तसा य तेङकाइअत्ताए

-
तट्ठदेवयाए
तठ्ठे
तडमट्टिय
तण मणीण इट्ठयरे फासे
तण मणीनं दुसरे गंधे
तण मणीणं इट्टयरे सद्दे
१/३४९, ३५२
१ / ३०५ १ / २९८
१ / २४६,३०२
१ / २४४
१ / ३०३
१ / २३०,
तजुवायवलएसु
तवायवलयस्स
तत्तजला
१/३५२ तत्तजलाओ
तणू
ततं
तत्तजलामहागाई
तदुभय समोयारेण
तप्पागारसंढिए
तम
तमतमप्पभा
तमतमप्पभाए
२३६, २४८, २७८, ३००, ३०५
१ / २८४ १ / २६४
१ / २६४
१ / २६३
१ / ३४९
तमा
१/२६४ तमा वि
तमतमा
तमतमाए
तमप्पभा
तमप्पभा नेरइयठाणा
तमप्यभाए
तमष्पभापुढविनेरया
णीलवंताओ
नीलवते
नीलवंते अ इत्थ देवे
शीलवते णाम
णीलवंते णामं णागकुमारे देवे
पीलवंते वासहरपलए पीलवती देवी पेगम-ववहारणयावेक्खा २/ ३१,३२,३४ तमाल
१/३३१ तमाए
गम-ववहाराणं
१/३३ तमुक्काए
२/ ३८ तमुक्काए पण्णत्ते
तलवरमाडंबिय
१/२०६ २/ ३०४ तवणिज्जलंबूसगा तवसिष्याणं
२ / ३०५ १/१४५ तसकाएणं
पृष्ठ नं.
२/ २१३
२ / ३९४
१ / २०२
१/१५५ तसापाणा
१/१५४ तसे व
शब्द
तसरेणुओ
तसरेणू
तसरेणूओ
१ / १५६ ता उत्तरासाढा
२/ ३२९
ता गोपुरसंठिया
ता जेट्ठा
१/५४ १/५६,५८,५९ ता धणिट्ठा १/४०
ता पुक्खरवरे
२/४१६
ता पुव्वासाढा
१/६५
ता पुस्से
१/५२.५३
ता महा
१/१३२
ता रेवई णक्खत्ते
ता विसाहा
१/५६
ता सणिच्छर संवरे
२/३२९
१/२०६
१/३५६
१/४१७
१/२३८
२/३३०
१/३८
तारगा
१/३८
तारग्गहा
१/३९ तारयाओ
१/१२९
१/३८
१ / ७३
ता सयभिसया
ता साई
ता हत्थे णं
ता हेमंताणं
ता रोहिणी
तायत्तीसगाणं
तारा
तारागण
तारागणकोडि
१/७१ तारागणकोडिकोडी १/७० ताराण
१/५३,५४,६५ तारारूवा
णं
१/१८७ ताल
२ / ३२६
२/ ३२४
• १/३
१ / १४६
P-193

१/७१ तारारूवाईणं १/२२ तारारूवाणं १/२४ ताराविमाणे
१/२६,३१,८१ ताराविमाणेवि
ताव खेत्तपमाणं
तावक्खेत्तसंठिईए
तावक्वेत्तसंहिती तायक्वेरासंठितीय
१/२०१ तावक्खेले
१/४७२ तांवखेत्ते एगे एवमाहं
पृष्ठ नं. २ / ३६४ २/४१९
२/२१
१/१५
१/१९
२/२१३,२७५
२/१७३
२/ २४८
२/२६८
२/२२
२/ १३,३२,३४,४६,२८७ २/१८,२०,२१,२३,२७,१६८
२/२१३,२१७
२/१८७
२/२१६
२/२१५
२/२१३
२/ ३९०
२/२१४
२/२७४
२/१८९
२/२५२
२/२१५
१/८७
२/८
२/२००
२/१४
२/१७
२/२३
२/२७६, २७७ १/४७,२/३२१
२/४०
२/४२,२८४
२/३०
२/१६
१/१८७
२/१०१
२/१०७
२/१०३
२/१७२
२/ १४७, १४८
(૬

Page #789

पृष्ठ नं.
तीए
तुला
थोवे
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द तावत्तीसए २/२८६ तिसोवाणपडिरूवए
१/२१५ | तोरणा
१/१५९,१८१,१८८ तिउडस्स वक्खारपब्वयस्स १/२३८ | तिसोवाणपडिरूवगए. १/२११ | तोरणाणं
१/१७२, १७३,१७४ तिउडे वक्खारपब्वए १/२३८ तिसोवाणपडिरूवगाणं १/३४३ | तोरणे
१/२१५ तिकूडा बक्खारपब्वया १/४१२ | तिसोवाणपडिरूवाणं वण्णावासे १/१५९ | तोरणेणं
१/१९९ तिकूडे १/२९९ |
२/३७८ तोरणेसु
१/२१७ तिगंछिद्दहस्स १/३६२] तीतद्ध २/३७४ | थणिय
१/१०१ तिगिंच्छिद्दहे १/३४१ | तीतद्धाओ
२/३७८ | थणियकुमारा
१/११५,१२५ तिगिंछकूडस्स १/११३ | तुंबा १/११९ थणियकुमाराणं
१/१२३ तिगिछिकूडस्स १/१११ | तुच्छे २/३९७ | थणियकुमारावास
१/१०२ तिगिछिकूडेचेव १/४३७ | तुडिअंगे २/३६३ | थणियकुमारिंदा
१/१०३ तिगिंछिद्दहस्स
१/३४७,३६० | तुडिए २/३४४,३६३,३७४,४०२ थणियनामा तिगिछिद्दहाओ १/३५४ | तुडियंगा
१/३७५ थणियसद्दे
२/३२१,४०६ तिगिंछिद्दहे चेव
तुडियंगे २/३४४,३७४,४०२ थवइयाओ
१/१४७ तिगिच्छकूडे १/१२२,३१४ | तुडिया १/१२०,२/१६९ | थाली-संठिया
१/८० तिगिच्छद्दह १/२०३ | तुडीयाई १/२१० थावरापाणा
१/१५ तिगिच्छायणस २/२१० तुम्बा २/१६९ | थावरे
१/१९ तित्थमट्टियं १/२०२ तुरियगई १/१०६ थीविलोअणं
२/३९९ तित्थयरा १/२७६,२७७ | तुलसी
थीविलोयणं
२/३९८ तित्थयराणं १/१॥ २/२१५ | थूभा
१/१९२ तित्थयरे
तुसिया २/३०१
२/३४३,३६२,३७३ तित्था १/३६८ | ते तारग्गे २/२१८ | थोवे वि
२/३७५ तित्थाई तेणेव १/२०२ तेअत्थिसुत्तर
१/२१० थोवेण वि
२/४०२ तित्थोदगं १/२०२ तेइंदिया १/२६,२/४११
२/४१८ तिमिसगुहा
तेइंदियाणं
१/१३५ दंडनायग तिमिसगुहा चेव १/३३४,४३६ तेउ
१/१०६ दंतमाला
१/३७३ तिमिसगुहाए १/३६५ तेउकते १/१०६ | सण
२/४१६ तिमिसगुहाओ
तेउप्पभे
१/१०६ | दोभासे तिमिसगुहाकूडे १/३२१ | तेउसिहे १/१०६ | दोभासे णाम
१/३९३ तिमुहुत्ता २/३३८ तेओयाओ २/४३५ | दक्खे
१/१२१ तिरयलोए
| तेणं णव
२/१०६ दग-पासायगा तिरियगमणविसय १/९३ | तेतली १/१२१,२४५ | दग-मंचका
१/१६० तिरियगामी १/२२८ तेया पोग्गलपरियट्टे २/३७९ दग-मंडवगा
१/१६० तिरियलोए १/१२९,१३३-१३५, तेयाय
| दग-मालगा
१/१६० १३६,१३७,२/४२० तेयालीसे
१/२४७ दगभासस्स
१/२६९,३९८ तिारयलाए जबुद्दीवाइया १/१४० तेरिच्छगई
२/१४३ दगसीम आवासपब्वयस्स १/३९४ तिरियलोगं
तेल्लसमुग्गकाणं १/२०१ | दगसीमस्स
१/२६९,३९८ तिरियलोय १/३६,१३८,१३९ तेल्लसमुग्गाणं
१/१९५ | दगसीमस्स आवासपब्वयस्स
१/३९७ तिरियलोयतट्टे १/१३२ तेल्लापूयसंठाणसंठिए १/७९,१४१,१४३ | दगसीमे
१/३९१ तिलए १/४७२ तेल्लापूय-संठाण-संठिए २/१०५ | दगसीमे य
१/३९७ तिलय-लवय १/१८७| तोयधारा १/१२५ | दण्डे इ
२/३६५ तिलया १/३७४ | तोरण १/१९६ | दद्दर-मलय
१/२१० तिसोवाण १/३३६,३४७ तोरणवररइयसालभंजिया १/१८३ |दहरय-संठिया
१/८१
१/८
P-194

Page #790

दीवे
१/३४८
| दिट्ठि
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. दधिमुहपब्बया
१/४५७ | दाहिणड्ढभरहा रायहाणीए १/३२५ | | दीवा य दप्पण १/१८५ | दाहिणभरहड्ढे धणुपिट्ठस्स १/२२८ | दीवाणं परवणं
२/१९२ दप्पणा १/१६०,१७६ | दाहिणरूयगपवयवत्थवाओ १/१२६
१/२६४ दभियाणस गोत्ते २/२०९
१/२१,२२ दीवे मंदरस्स पव्वयस्स दविएकती २/४२९ दाहिणिल्ल-असुरकुमाराणं ठाणा १/८९ दीहवेयड्ढा
१/२५६,२५७ दव्व २/४१६ | दाहिणिल्लपिसायदेवठाणाई
दीहवेयड्ढ दव्वं १/२१ | दाहिणिल्ला असुरकुमारा
१/९०
दीहवेयड्ढ गुहाणं दव्वट्ठपएसट्टयाए २/४१३ | दाहिणेणं
दीहवेयड्ढगिरिकुमारे
१/२८८ दव्वट्ठयाए १/१४८,२/९,४१३,४१४ | दिट्ठी
२/४१६ दीहवेयड्ढपब्वए १/३२२,३२४,३२६,३२७ दव्वलोगे १/९ | दिटुंतियं
१/२०६ दीहवेयड्ढपव्वएसु १/३२१,३२६ दब्बलोगो
दीहवेयड्ढस्स पव्वयस्स सासए १/२८८ दव्वसरूवं १/४९,५५,५६,४०२,४१८ दियावरे
१/३३२ दीहवेयड्ढा
१/३३४,४३५ दस वक्खारपब्बया १/२९९ | | दिवस २/९४,३४१,३९५ दीहासण-संठिता
१/१६२ दह १/४७२ दीवस-खेत्तस्स
२/९३ दीहासणाई दहदेवयाओ १/४०० | दिवसतिही २/३९७ दु-पुरिसिच्छायं
२/११३ दहावतीए महाणईए १/२३६ दिवसप्पमाण काले २/३३८ | दुद्धजातीय
१/३७५ दहिघण १/९० दिवसा २/३८० दुन्दुहि
१/२०५ दहिमुहपव्वया १/४५७ दिव्वं णट्टविहिं १/२०६ दुपदेस-वित्थिण्णा
१/२३ दहिवण्णे १/११५ | दिव् देवदूसजुयलं १/१९९ दुपोरिसीयं
२/११५ दहिवन्न १/१८७ दिसा १/१०१ दुमाणं
१/४४३ दहोदगं १/२०२ दिसाइओ १/२६९ दुय-बिलंबियं
१/२०६ दामणि २/२१६ | दिवाकुमारिंदा १/१०२ दुयं णट्टविहिं
१/२०६ दार १/४१९ दिसाकुमारिमहत्तरियाओ १/१०४ | दुसम-सुसमा
२/३६६ दारंतरं १/४४५-४४८,४५०,४५३, | दिसाकुमारीओ
१/१२५,१२७ दुसमसुसमुत्तमिड्ढि
२/४०४ दिसाणं भेया १/२१
१/३६७ दारंतरा १/४६४ | दिसादिसिं
२/९८ दूरे समीवे
२/१०९ दारस्स
१/४२२ |दिसासोत्थियासण-संठिता १/१६२ दूसम-सुसमा दारम्स य १/४०४ | दिसाहत्थिकूडा
दूसमदूसमा
२/३४५,३६६ दारा १/४०३,४१९,४२४,४४५ - | दिसि
१/८६ ४४८,४५०,४५३,४५४,४६३, | दिसिकुमारिमहत्तरिया
देव उत्ते
१/१७ ४६४,४६६ | दिसिभाए
१/२८३ | देव कज्जेसु
१/४५९ दारूपव्वयगा
१/१६० दीहवेयड्ढपव्वयसिहरतलस्स १/२८८ | देवकुरा १/२२१,२२३,२३१, दारे १/१६३,२१३ | दीहवेयड्ढपब्वया
१/२८६
२४४,२४५,४२८,४६० दावरजुम्माओ २/४३५ दीव १/८६,१०१ | देवकुरा चेव
१/४३०,४३२ दाहावती १/३५६ | दीव-समुद्दा
१/४७०,२/३६९ | देवकुराए १/२६५,३००,३०४,४३४ दाहिण-पच्चत्थिमा १/२१ दीवकुमारिंदा १/१०२ | देवकुराए चेव
२/४०३ दाहिणं २/१६१,१६२ दीवसमुद्दाणं
२/१९८ देवकुरूकूडे
१/३२० दाहिणड्ढभरहवासस्स १/२२८ दीवसमुद्देसु
१/२२१, २/४७ | देवकुरू। १/२४८,४०१,२/३६४ दाहिणड्ढ भरहकूडे १/३२४ | दीवसिहा १/३७६ | देवकुरूदहे
१/३४८ दाहिणड्ढभरहकूडस्स १/३२२,३२४,३२५ | दीवसिहावि
१/३७६ | देवगामी
१/२२८ दाहिणड्ढभरहकूडस्स देवस्स १/३२५ | दीवस्स
१/४०३ | देवच्छंदए १/२११,२५१,२७२,३२३ दाहिणड्ढभरहकूडे १/३२१ | दीवा २/४१६ | देवच्छंदगा
१/४५६
दहा
| दूसमा
P-195

Page #791

शब्द
पृष्ठ नं. शब्द देवच्छंदया
१/२८४ | दो उत्तराफग्गुणी देवदीवगाणं
२/१९७ | दो उत्तरासाढा देवदीवे
१/४६८ | दो एगसेला देवदूसंतरिए
१/१९८ दो कच्छा देवदूसजुयलाई
१/२१२ दो कत्तिया देवदूसजुयलं
१/२०९ दो खीरोयाओ देवद्दारे
१/४५४ दो गंगा देवपओयणेसु
१/४५९ दो चंदपव्वया देवपलिक्खोभे इ वा
२/३२२ दो चन्दा देवपवए
१/२९९ दो चित्तकूडा देवपब्वया वक्खारपव्वया १/४१३ दो चित्ता देवफलिहे इ वा
२/३२२ दो चुल्लहिमवंता देवभद्द
१/४६८ दो जेट्ठा देवमहाभद्दा एत्थ
१/४६८ दो धणिट्ठा देवमहावरा
१/४६८ दो धणुसहस्साई देवयाओ
१/३९९, ४०१ दो नलिनकूडा देवविमाणाणं
२/२९५ दो नारिकता देवसमवाएसु
१/४५९
दो निसढकूडा देवसमितीसु
१/४५९
| दो निसढा देवसमुदयेसु य
१/४५९ | दो नीलवंत कूडा देवसयणिज्जसि
१/१९८ दो नीलवंता देवसयणिज्जस्स १/१९१,१९२ दो पंडुकंबलसिलाओ देवसयणिज्जाओ
१/१९९ दो पउमद्दहा देवसयणिज्जे
१/१९६,४०६ दो पुणब्बसु देवा
१/४२७ दो पुवापोट्ठवया देवाइसु दीव
२/२७ | दो पुव्वाभद्दवया देवाणंदानिरती
२/३९६ दो पुवाफग्गुणी देवासुरसंगामंसि
१/४७४ दो पुव्वाभदवया देवियाओ
१/३११ दो पुव्वासाढा देवी-मेहंकरा
१/३२८ दो पुस्सा देवीओ
१/४३८ दो पोंडरीय देवे
१/४५५ दो भरणी देवे दीवे
१/४७० | दो मंदरचूलिया देवे वक्खारपवए
१/२४० दो मंदरा पव्वया देवेन्द
२/२९१ | दो महा देवोदं समुदं
२/१९७ दो महाओ देवोदसमुद्दगाणं
२/१९७ दो महाहिमवंता देवोदे समुद्दे
१/४६८,४७० दो मालवंता दो अंजणा
१/४३५
दो मूला दो अणुराधा
२/२६१ दो रत्तकंबलसिलाओ दो अद्दा
२/२६३ दो रत्ता दो उत्तरापोट्ठवया २/२५९,२६०,२६३ दो रूप्पकूला
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. २/२५९,२६०,२६३ दो स्यग कूडा
१/४३७ २/२५९,२६० दो रेवई
२/२५९,२६१,२६३ १/४३५
दो रोहिणी २/२५९,२६०,२६३ १/४१४ | दो रोहितंसा
१/४४१ २/२६०,२६१,२६३ दो रोहिया
१/४१८ | दो विज्जुप्पभा १/४४१ | दो विसाहा २/२५९,२६०,२६३ १/४३५ दो वेसमण कूडा
१/४३७ २/२६० दो संठाणा २/२६०,२६१,२६३
दो सतभिसया २/२६०,२६१,२६३ २/२५९-२६१,२६३ दो सवणा
२/२६०,२६१,२६३ १/४३३ दो साई
२/२६० २/२६०,२६१,२६३ दो साती
२/२६१,२६३ २/२५९-२६१,२६३ दो सिंधू
१/४४१ २/४१८ दो सिहरी
१/४३३ १/४३५ | दो सीता
१/४४१ १/४४१ दो सुकच्छा
१/४१४ १/४३७ दो सुहावहा
१/४३५ १/४३३ दो सूरपब्वया
१/४३५ १/४३७ | दो सूरिया
२/२६० १/४३३ दो सोमणसवणा
१/४१३ १/४१४ दो सोमणसा
१/४३५ १/४३८ | दो हत्था
२/२६०,२६१,२६३ २/२५९,२६०,२६३ दो हरिकता
१/४४१ २/२६० | दो हरी
१/४४१ ..२/२५९ | दोवारिय २/२५९-२६१,२६३ दोसिणा २/२६१,२६३ दोसिणाइया
२/१७४ २/२५९-२६१,२६३ दोसिणापक्खं २/२५९-२६१,२६३ दोसिणाभा
२/४२ १/४३९ । | दोसुद्धकवाडेसु
१/१३२ २/२६०,२६१,२६३
धणंजए १/४१३ | धणिट्ठा २/२०६,२११,२१४,२१६,२२५,
२२६,२२७,२२९,२३८,२४१,२४४,२४५, २/२६१,२६३
२४८,२५०,२६४,२६६ २/२६० धणिट्ठाण
२/२०८,२३३ १/४३३ | धणु
१/२६५,२/४२५ १/४३५ | धj
१/२३१,२४२,२४४, २/२५९-२६१,२६३
२४७,२६१,२६२ १/४१४ धणुपिट्टे
१/२८७ १/४४१ | धणुपुढे
१/२२९,२५९ १/४४१ | धणुसहस्समूसिता
१/२४७
P-196

Page #792

शब्द
पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं.शब्द
पृष्ठ नं.
२/७८ १/३
१/८६
नागं
धम्मा
धूमकेऊ
धम्मे
धम्मो
धणू २/४१७ | धायइसंडा १/४७० नलिणंगे
२/३७४ धनंजयस गोत्ते
२/२०८ १/४३१,४३२,४३८,४६२, | | नलिणकूडे य इत्थ देवे
१/३०३ धम्मत्थइकायस्सदेसे २/२७९
२/४७,७९ नलिणे
२/३७४ धम्मत्थिकाए १/२५,२६,६४,२/४११ | धायइसंडे दीवे १/२२२,२२३,४३६,४७२, नलिनंगे
२/३४४,४०२ धम्मत्थिकाएणं १/२०,४७२
२/२०,४०३ नलिनकूडे
१/२९९ धम्मत्थिकाएणं फुडे २/४०९ | धायइसंडेदीवे सूरिया
नलिनकूडा वक्खारपब्वया १/४१२ धम्मत्थिकायस्स १/६४,२/४१९,४२० धारिणी
नलिने
२/३४४,३६३,४०२ धम्मस्थिकायस्स देसे १/२५,२६,२८,२/२८० धारिणीदेवी
१/१३८ नवमिया
२/८ धम्मत्थिकायस्स पएसा २/४११ धिई
१/३४७
नाग धम्मत्थिकायस्स पदेसा १/२४,२५,२७, 1 धिईकूडे
१/३१२
२/३९८ २/२७९ | धिति
१/३४२ नागकुमारा
१/१२५ धम्मत्थिकायस्स पदेसे १/२८,६४,२/२८० धिति चेव
१/३४३,४३८ नागकुमारा देवा
१/३९२ धम्मत्थिकायाईणं १/४४ | धुव राहु य
२/२०१
नागकुमारावाससयसहस्सा १/१०० धम्मवरचाउरंतचक्कवट्टीणं १/२ धुवे
१/१६,१७ नागदंतएसु
१/१८९ १/३९
नागदंतएसु बहवे २/१४
१/१९० धम्मायरियस्स
नागदंतगाणं १/४ धूमप्पभा
१/३८,३९,७० धम्मियं ववसायं
नागपडिमाओ धमप्पभा नेरइयठाणा
१/१९५ १/२१०
१/७०
नागपवए १/२०| धूमप्पभाए
१/२९९ १/५३,५४,५९,१२९ नागरक्खो
२/६ धम्मे वोच्छिज्जमाणे १/१९ धूवकडुच्छय
१/२११
नागाणं १/२१ | | धूवकडुच्छयाणं १/१९५,२०१
१/१०१
नागोदे समुद्दे धम्मोवदेसगस्स
१/४७० १/४ धूवघडियाओ
१/१८९ नाणादब्वाई
१/३१-३४ धम्मऽत्थिकाए
| धूवयघड़ीओ
१/१९२
नाम-गोत्ते वि पहीणे धरणप्पभे १/१२३ | नंगलावत्ता
१/४१४ नरिकंतप्पवायदहा
१/४४० धरणस्स १/१०३,१०७,१२१,१२२,१२३ नंदणवणा
१/४१३ नारिकता
१/१५५,३६४ धरणि खीलंसि णं पब्वयंसि सुरियस्स २/९८
१/१२१ नारिकता चेव
१/३५४,३६२ धरणि सिंगंसि णं पव्वयंसि सुरियस्स २/९८ नंदि
१/४७२ नारीकंतप्पवायकुण्डस्स
१/३३८ धरणे चेव १/१०२ नंदिमुयंग-संठिया
नारीकंतप्पवायहहे चेव
१/३४१ धरणो १/२०८ नंदिरूक्खा
१/१८७ नारीकता
१/३५३ धव १/१८७ नंदीसरवरं
नालि संठिया
१/८१ धाय
नंदुत्तरे १/१२१ नालिया
२/३६५ धायइरुक्खा १/४२० | नक्खत्तदेवयगणा
२/१४ नावासंठाणसंठिते
१/३८४ धायइरूक्खाओ १/४११ नक्खत्तविमाणे वि
नासानीसासवायवझं
१/२०९ धायइरूक्खे १/४११,४३२,४४३ नक्खत्ताणं
२/१२ निक्खमण-महेसु
१/९४ धायइवणा १/४२० नक्खत्ते २/३८० निक्खममाणे
२/१६२ धायइसंड-कालोयसमुद्द २/५५ नग्गोधा
१/३७४ निगमसेट्ठि धायइसंडदीवंतेणं २/१९४ नरकंतकूडे १/३१३ निज्जाणियलेणाइ
१/११२ धायइसंडदीवस्स १/४०९ नरकंतप्पवायकुण्डस्स १/३३८ निदड्ढे
१/६७ धायइसंडदीवाणं २/१९५ नरकंतप्पवायदहा १/४४० निम्मले
२/३११ धायइसंडप्पभिई २/४७ नरकंतप्पवायदहे चेव
१/३४१ निरंभा
१/१०३ धायइसंडस्स १/४०३ नरकंता १/३५३,३५५ निरयपत्थडेसु
१/१२९ धायइसंडस्स दीवस्स १/४१९ | नरकता चेव १/३५४,३६२,४४० निरयागामी
१/२३१
१/२१
नंदणे
१/८०
P-197

Page #793

शब्द
निरयाबलियासु
निरयावाससयसहस्सा निरयावासाणं संजुत्तसंखा
निव्वाघाइमे य
निमड- देवकुरु-सूर-मुलसविज्जुष्पभदहे निसड-नीलवंतेमु
जिसके चैव निसंधकूडे चैव
निसहद
निसुभा
नीरए
नीलकंठे
नीलतण मणीर्ण
नीलवंतकूटे चैव
नीलवंतदहे
नीलवंतवासहरपव्वयं
नीलवंतस्स वासहरपव्वयस्स नीलवंताओ
नीलवंते
नीवलंते चेव
नीलवंतेसु
नीव
नीसामो
नीरसासो
नमा
नेमठाणा
नेरइयाणं
नेरइयादि
नेरई
नेरती
नो आगासत्थिकाए
नोए नो आगासे
पंचवती
पंकावईए
पंचकू सामलीओ
पंचसवच्छरणं
पंचत्थिकाया
पंचधणुसयाई
पृष्ठ नं. शब्द

१/१२९,१३२ १/६८,००
१/७३ पंचिदिएस
२/२७७ पंचिंदिया
पंचिंदियाणं
पंच मंदरा पंचसवच्छरिए
१/३६७ पंचिदियतिरिक्थजोणियाणं
१/२४३, ४३८ पंचेंदिया
१/४३३ परियार्ण २/४३०
पंचेंदिएम
१ / ३४८
पंडगवणगयाण वा
पंडगवणस्स
पंडगवणा
पंडगवणे
पंडगवणे रतमिला
१ / १०३
२ / ३११
१ / १२१
२/३६२
१/१४६ उमे चैव
१/६८
पएसट्रुयाए
१/६५
पएमा
२/४१६ पच्चत्थिमदेवि
१ / २६
पज्जत्ताऽपज्जत्ताणं
१/२२
जुगे
१/२४ २/ ३९१ पण्णत्ता
नो धम्मधिकाए १/२४,२८,२/२७९,२८० पत्तेयं चामरधारपडिमाओ
१/६५ पभंकराओ
१/२० परिक्यविसेसे
१/३५६ परिण
१/१५१
१/४३७
१ / ३४८
१ / ३०१
१ / ३१५
दुबलसिला पंडुसिला
पउम - पुण्डरीआ
पउम- पुण्डरीया
पउमद्दह
१ / ३५४ १/२५७ पउमद्दहस्स १/४३२ उमर पेय १/४०० पउमस्क्व
१/१८७
पउमवरवेइयाहिं
२/ ३४३
पठमाण
पउमे अ इत्थ देवे
जन
पडरूवगा
१/२३६ परिवसंति
१/४४३
परिसाए
२/६८
पलंबंसि
पवत्तयं
१ / २१ १/२३१ पाया
शब्द
पवायाईणं प्रमाणं
पव्वए
१/२७ पव्वतेसु
पृष्ठ नं.
१ / ४४३ २/१७८
१ / २४
१ / १३६
१/१३७
१ / २६, २/४११
१ / ३०
२/२८०
१/१५७
१ / २६०
१/४१३
१ / २७०, २७५
१/२७७
१ / २७६
१/२७५
१ / ४२५
१/३४३,३५६, ३५९
१/४३८
१ / ४३०
१ / ३५०, ३५७ १/३४५
१/३४८ पादा
१/४०१ पादो
१ / २९२
१ / ४३४
२ / ४१४
२/४०७
१ / ४२९
२ / ०१.९९
पव्वयस्स
पव्वयस्स पुरच्छिम
पव्वयस्स हिडिल्ले कंडे
पाईणा
पाउप्पभायाए
पाउसे
पागार
पागारे
पाडंतियं
पाणए
पानय
पाणयाण
पाणु पातीणं
P-198

पायत्ताणिए पायत्ताणियाडिवई
पायत्ताणीए
पायालेसु पायावच्चे व
पारावय
पालए जाणविमाणे
पालए याणविमाणे
पासायवर्डेसएहिं
पासायवर्डिसए
पाासयवसिगस्स
१/६७ पासायवहिंसगा
१/१८१, ३४७ पासायवडिंसगाण
१/३८७ पासायवहिंसगाणं १/१९४ पासायवडेंसए
१/४११
२/ १०७
२/ २५५
पासायवडेंसगस्स पासायवडेंसगस्स पासायवडेंसगा
१/७२
१/२१८ पासायवसा १ / २१० पासायवडेंसयस्स १/१५७ पासावसंठिया १/३६० पासावच्चिन्ना
पृष्ठ नं.
१/२५६ १/२२७
१/४००
१/२६७
१/३३४
१/२६७
१/२२
१/५
२/४०१
२/२१६
१/१००
१/२०१
२/३१३
२/ २९३.२९४,३२८
२/ ३०३
२/ ३४३,३६२
१/१९५
१/४२२
१/३६५
१/१२१
१/१२०
१/१२०
१/१२९.३८९
२/३९४
१/१८७
१/१८
२/ ३१४
१/१२५
१/१११.१८१.३२४
१/३२४
१/१८२
१/१७८
१/१७१ १/२९०,३१०
१/११३, ३१०,३२९.
१/११३
१/१६९,२५३,२७४, २७९,२८५,३१७
१/२५०
१/३२८
२/१७३
२/४०४

Page #794

| पुक्खले
१/५
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. पिंगलएणं णियंठेणं
१/२३७ | पुण्डरीयद्दहे
१/३४१,४३८ पिंगायणस २/२०९ | पुग्गलपरिणामा १/४७१ | पुण्डरीया य
१/१२७ पिंडगाई
पुग्गलपरिणामाओं २/३२२ | पुण्डरीयद्दहस्स
१/३४८ पिंडमंजरि १/१४७ | पुढविपइट्ठिया
१/४० | पुण्ण तिमिसगुहा
१/३२७ पिट्ठकरंडसया १/२४७ | पुट्ठवई २/२४९ | पुण्णकलसविउप्फेस
१/८६ पितृपयणग-संठिया १/८० | पुट्ठवइ पुण्णिमा
२/२४९ पुण्णप्पमाणा पिति देवयाए २/२१२ | पुढवि
१/४७२
पुण्णभदं पियंगु १/१८७ | पुढविं
१/९३ | पुण्णभदं चेइयं पियदसणा १/४२० | पुढविकाइ
१/१४५ पुण्णभद्दकूडे
१/३१७,३२५ पियदंसणे १/४४३ | पुढविकाइएणं
१/४७२ पुण्णभद्दस्स
१/३१९,२/८ पियदरिसणे २/३११ | पुढविकाइएहिं
१/२० पुण्णभद्दे चेइए पियाल १/१८७ | पुढविकाइया
१/८४ पुण्णमासिणी
२/५७ पिसाया
| पुढविक्काइएणं २/४०९ पुण्णमासिणीसु
२/२२९,२४५ पिसायाणं २/३,४,१० | पुढविनेरइय ठाणा
| पुण्णवसू
२/२४४ पिहडग-संठिया
१/८० | पुढविपतिट्ठिता तस-थावरा पाणा १/१४ | पुण्णिमासिणि २/७०,१६५,१८५ पीइवद्धणे २/३९० पुढविपरिणामा १/४७१ | पुण्णिमासिणिट्ठाणाए
२/६९ पीइदाणं
| पुढविपरिणामाओ २/३२२ | पुण्णिमासिणीओ
२/१६६ पीढमद्द १/३ | पुढविपरिणामे वि
१/१४४ | पुण्णे पीढाणीए १/१२० पुढविसिलापट्टए
| पुण्णे चेव
१/१०२ पीणकाणं १/२०१ पुढसिलापट्टगंसि
१/५ | पुत्ता पीणिए जोए २/६८ | पुढविसिलापट्टगा १/१६२,३७३ | पुत्थयरयणा
१/२८४ पुक्खरकण्णिया संठाणसंठिए १/१४१,१४३
| पुढवी
२/३०६
पुष्फए पुक्खरकण्णिया - पुढवी कंपण
पुप्फचंगेरीओ
१/१७३ संठाणसंठिया १/८५,२/३०५ | पुढवीणं अहोभागट्ठियदवसरूवं
पुष्फचंगेरीणं
१/२०१ पुक्खरकण्णिया-संठाण २/१०५ | पुढवीणं दवसरूवं
१/४४ | पुष्फजंभगा पुक्खर सु २/५५ | पुढवीणं परोप्परं अबाहा अंतरं १/४५ पुष्फदंता एत्थ दो देवा
१/४४८ पुक्खरखरदीव पुरच्छिम १/४२४ | पुढवीणं संठाणं
१/४३ | पुष्फपडलाइं
१/१७३ पुक्खरवरदीवस्स १/४२३,४२७,२/१९६ | पुढवीणं सासयासासयत्तं
१/४३ | पुष्फफल
२/११ पुक्खरिणीी १/१९२,२१७,२/२८४ | पुढवीसु निररयावासा
१/७४ पुष्फमाला
१/१२५ पुक्खरोदं समुद्दे २/१९६ | पुणव्वसु २/२०६,२०९,२१२,२१५,
२/८ पुक्खरोदसमुई १/४२४ । २२५,२२६,२४८,२५२,२६७,२७१ | पुष्फोवयार
२/२१४ पुक्खरोदस्स १/४४४ पुणव्वसु उवकुलं २/२२९ | पुरथिम-दाहिणा
१/२१ पुक्खरोदे
१/२०२ पुणव्वसुणा २/१८६,३८३,३८४ | पुरस्थिमरूयगवत्थव्वाओ १/१२६ पुक्खरोदे समुद्दे १/४४४ पुणब्वसुणा चेव २/१८८ पुरथिमलवणसमुदस्स
१/२४४ पुक्खल संवट्टस्स महामेहस्स २/४२० पुणव्वसू
२/२२०,२३२,२४०, पुरस्थिमा पुक्खला १/४१४ २४२,२४६,२६५ | पुरथिमिल्ले
१/२९,३१ पुक्खलावई अ इत्थ देवे १/२३७ | पुण्डरगिणीओ
१/४१६ | पुरत्थिमे
२/८७ पुक्खलावई १/२३७ पुण्डरिगिणी
१/४५७ | पुरिसच्छायं
२/१५०,१५२ पुक्खलावती १/४१४ | पुण्डरीअद्दह
१/४०१ | पुरिसुत्तमाणं पुक्खलावत्तचक्कवट्टिविजयस्स १/३०३ | पुण्डरीए दहे सुवण्णकूला महाणई १/३६० | पुरिसुत्तमे पुक्खलावत्तविजयस्स १/२३७ | पुण्डरीगिणी १/२३७ पुलए
१/४८ पुक्खलावत्ते विजए १/२३७ | पुण्डरीयद्दहा
१/२०२ पुव्व
| पुष्फवई
१/२१
P-199

Page #795

पृष्ठ नं.
पुवंगे
१/३७४
१/४८
| पूसे
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द पुव्व पोट्टवया २/२५० | पुस्से २/२०९,२१२,२१५, | | फग्गुणीए
२/३८९ २/३४४,३६३,३७४,३९६ २२०,२३२,२४० फग्गुणे
२/३९० पुवंगेण २/४०२ | पुस्सो २/२२५,२२६,२४४,२४६,२४८, | फलिह-लोहिअक्खेस
१/३१७ पुवकोडी
१/२३१
२५२,२६४,२६६,२७६ | फलिहकूडे पुचगए वोच्छिज्जमाणे | पूतफलिवणा
फलिहरयण
१/१९२ पुचपोट्ठवया २/२११,२५० पूरिमे वा
१/१० फलिहवडेंसए
२/२८७,३१७ पुचपोट्ठवयाणं २/२६८ पूसस्स
२/१९१,१९२
फलिहे पुब्वफग्गुणी २/२०६,२४४
२/१८९ फास-पज्जवेहि
१/४३ पुवफग्गुणीहिं २/१८५ पूसो
फासपज्जवा
१/१७,६३
२/२०८,२४१ पुब्बभद्दवया २/२०६,२४४ पेच्चभवे
फासपज्जवेहिं १/६
१/८२,३८७,३८८,२/९ पुव्वविदेह २/४२१ | पेच्छा
१/१८५ पुव्वविदेहकूडे १/३१२,३१३ | पेच्छाघरमंडवस्स
२/४०९
१/२१४,२१५ पुचविदेहवासं १/३६७ | पेच्छाघरमंडवा
फुसणा
१/१९२,४५५ पुत्वविदेहस्स १/२६५
फेणमालिणी पेच्छाघरमंडवाणं
१/२८२ पुबविदेहाणं २/३६४
फेणमालिणीओ
१/४१८ पेच्छाघरसंठिया
२/१७३ पुवविदेहावरविदेह १/२०३
फेणमालिणीणई
१/२४० पोंडरीयद्दहाओ
१/३५४ पुव्वविदेहावरविदेहेसु
बंधे १/४०१ |
१/२० पोखरिणी
१/२११ पुबविदेहे
बंभलोएवडेंसए १/२२१,२३१
२/२९० पोक्खलावइम्मि
१/३२६ | बंभ-लंतएसु पुचविदेहे चेव १/२२२,४१३,२/४०४
२/३१० पोक्खलावतीचक्कवट्टिविजयस्स १/३०३ | |बंभउत्ते पुवासाढा
२/२०६ पोग्गलपरिणामे
१/१४४ | बंभदेवयाए पोट्ठवया
२/२११ २/२४१ |पोग्गलपरियट्टा २/३७७ | बंभदेवेंदवण्णओ
२/२९० पुवा भद्दवया पोग्गलपरियट्टे २/३३०,३७४,३७६,३७८ | बंभलोए
२/२९१,२९३,३११ पुवाणुपुब्बी पोग्गला
बंभलोए कप्पे
१/८२,१०२,२/४१० पुवापोट्ठवया २/२०८,२१४,२१९,२२५,
२/२८० पोग्गलाण
बंभलोए णं
२/३०३ २२६,२२८,२२९,२३८,२४८ पोट्ठवइण्णं पुण्णिमं
बंभलोग पुवाफग्गुणि
२/२९०
२/२३० २/२०९,२१२,२५२ पोट्ठवईण्णं
२/२४५
बंभलोगे २/२२०,२२५-२२७, पुवाफग्गुणी पोट्ठवया
बंभलोय २३३,२४१,२६४,२६६
२/१८५
२/३०२ पोत्थयरयण-वायणं पुवाफग्गुणी उवकुलं
१/२१० बंभो
२/३९४ २/२२९ पोत्थयरयणं
१/१९७,२१६ पुव्वाफग्गुणीणं
बलकूडे
१/३२७
बलवं पुबाभद्दवया पोरिसिच्छाय-निव्वत्तणं
२/३९४ २/२६४
२/११०-११२ पुव्वासाढा
बलवाउयं पोरिसिच्छायं २/२१०,२२५-२२७,२३४,
२/११४
बलाहया पोरिसी २३७,२४१,२४७,२५४,२६४,२६६,२७५
२/३२६ २/३३८
बलाहया देवी पोरिसी णं छाया पुव्वासाढा उवकुलं
१/३२९ २/२२९
२/११६ बलाहयाईणं
२/३२१ पुव्वासाढा णक्खत्ते २/२२१ पोरिसीए
२/२५४ बलि
१/१०२ पुव्वासाढाणं
२/२७५ पोरिसीए छायाए २/२५०,२५३
बलिचंचा रायहाणी पुव्वाहिं आसाढाहिं
२/३८३ पोस पुण्णिमाए
२/३३९
बलिपिंडे पुवे २/३३७,३४४,३६३.३७४ | पोसी
२/२५० बलिपीढं
१/२१७ पुवेण वि २/४०२ पोसे
२/३८९
बलिपेढस्स पुस्सदेवयाए २/२११ पडह-संठिया
१/८१ बलिपेढा
१/२८४ पुस्साकुलं २/२२९ पणव-संठिया
१/८१ बलिस्स
१/१०५,११३,११४, पुस्सायणस गोत्ते २/२०८ | फग्गुण-पुण्णमासिणिए
२/३३८
११७,११८,१२२,१२३
२/२६६

P-200

Page #796

बुद्धि
बुहे
१/३०
भवण
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. बलिस्सणं १/१०३,१२०
भरहकूडाईणं
१/३११ बलो देवो १/३२९ | बुद्धि चेव १/४३८ भरहकूडे
१/३०८ बवं २/३९८,३९९ | बुद्धिकूडे
१/३१३ भरहस्स
१/२२७,२५८ बहवे १/३८८ बुहा
२/१४ भरहाईणं
१/४४३ बहस्सई
२/२०० भरहे १/२२१,२२७,२९६,३३४, बहस्सई देवयाए
२/२१२ बेइंदिया
१/२६
३५७,४१०,४२८,४३९ बहुकिण्हचामरज्झया १/१८६ बेइंदियस्स
१/२५ भरहे चेव
१/४३१,२/४०४ बहुपुत्तिया
बेइंदियस्स देसे २/२७९ | भरहे वासे
१/२२७,४४० बहुरूवा
बेइंदियस्स पएसा
१/२७,६४ भरहे वासे कति बहुलपक्खस्स २/३९९ | बेइंदियस्स य देसे
१/३०,३१ | भरहेरवएसु वासेसु १/३५४,३९९ बहुसच्चे
२/३९४ | वेइंदियस्स य पदेसा
१/३० भरहेरवय-हेमवय-हेरण्णवयबहुसमे १/१२ बेइंदिया १/२४,२/४११ हरिवास-रम्मगवासे
१/२३२ बहुणं वाणमंतराणं १/१९० बेइंदियाण य देसा १/२७,२/२७९ भरहेरवयाणं
१/२३० बहूणं विजया रायहाणि १/१९९ बेइंदियाण य पएसा
भरहेवासे
१/२८६ वादरआउक्काइयाणं १/१३० बेइंदियाण य पदेसा
भरहो
१/२०८ बादरकाएहिं १/२० बेइंदियाणं ठाणा १/१३५ भरिणी णक्खत्ते
२/२११ बादरतेउक्काइयाणं १/१३१ बेलंबे चेव १/१०२
१/१०० बादरपुढविकाइयाणं १/१२८,१२९ | भंत संभंत णाम दिव्वं णट्टविहिं १/२०६ भवणावास
१/९७ वादरवणस्सइकाइयाणं १/१३३ | भंभसारपुत्तस्स
भवणछिद्देसु
१/१३२ बादरवाउकाइयाणं १/१३२ भंभसारपुत्ते १/३,४,७ भवणणिक्खुडेसु
१/१३२ बादरे थणियसद्दे १/४७ | भगदेवयाए
२/२१२ भवणपत्थडेसु १/१२९,१३०,१३२,१३३ बायरं १/७६ | भगवंताणं
१/२१२ भवणवइ
१/११९,२७७ बायरे पोग्गले १/२०० भगसंठिए २/२१५ भवणवइ-वाणमंतर
१/२७६ बालग्गा २/३६८ | भग्गवेसस
२/२०८ भवणवईणं
१/११९,१२० वालव २/३९८,३९९ | भद्दवए
२/३८९ भवणवासिदेवाणं १/१००,११५ बाहल्लं १/५६,५९ भद्दसणाई १/१६१ भवणवासी देवा
१/८६ बाहल्लस्स
भद्दसालवणं १/२७२,३६७ भवणवासीणं
१/८५ बाहल्लाए १/६६,६८,७१,८५,८९, भद्दसालवणगयाण
१/१५७ भवणवासीणं इंदा
१/१०२ ९५,९७,९९ भद्दसालवणा १/४१३ भवणवासीणं देवाणं
१/८७ बाहल्ले णं २/३२,१२६,१२७,१३० भद्दसालवणे १/२०३,२७१,३३० भवणवासीणं परिहाणवण्णाई १/१०४ बाहल्लेणं १/४१,४२,४८,४९,५२, | भद्दा
१/१२७ भवणवासीणं वण्णाई
१/१०४ ५३,७८,२/३०६ भद्दासण
१/१६० भवणसंखा
१/१००,१०१ बाहा १/२५८,२६०,२६२ | भद्दासण-संठिता
१/१६२ भवणा
१/८८,९०,९५-९७,९९ बाहा लवणसमुई २/१०७ | भद्दासणा
१/१७५,१७९,१८२ भवणावाससयसहस्सा १/९०,९५,९६,९९ बाहाए २/३१२ | भद्दे
२/३११,३९७ भवणावाससयसहस्साणं १/८७,९२ बाहाओ २/१०५ | भरणि २/२३९ भवणावासाणं
१/१०२ बाहिरपुक्खरद्धं १/४२७ | भरणी २/२०६,२१९,२२५,२२६, भवणेसु
१/१२९,१३०,१३३ बाहिरपुक्खरद्धे १/४७२,४७३ २३१,२४२,२४४,२४६,२४८,२६४,२६६,२७० भवणेहिं
१/१२५ बाहिरिया-जाया १/११७ भरणी उवकुलं २/२२९ भायणविधीए
१/३७५ बिइअपासायपंती १/२८१ भरह १/२८९,३११ भारकालसंधियासवा
१/३७४ बिब्बोयणा १/१९१ | भरहं वासं १/२८८ भारद्दायस गोत्ते
२/२०९ बिब्बोयणे १/१९१ भरहकूडस्स
१/३१० भारहए चेव दीहवेयड्ढे १/४३६
P-201

Page #797

शब्द
भारहए चेव भारहगा भारहे भारहे चेव सूरिए भावओ भावलोए भावियप्पा भिंगगया भिंगप्पभा चेव भिंगारगाणं भिंगा भिंगारं भिंगारगा भिगंगया वि भित्तीगुलिया भीमे भुंजगरायस्स भुजगरायस्स भुयगवई भुयगा भूतपडिमाओ भूतवडेंसा
१/२११
पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. २/१२४| | भोगमालिणी १/१२५ | मंदरचूलिआ
१/२६७ १/२७७ | भोगवई १/१२५,२/३९७ | मंदर चूलियत्ति
१/४११ १/२८६,३२१,३२२ भोगा
मंदरचूलियं
१/११ २/१२३ भोम २/३९५ मंदरदाहिणेणं
१/३६४ २/४०७ | भोमा
१/११४,१७५ | मंदरपब्वए पंडगवणेणामं १/२७५ १/१० भोमाणं
१/१७५,१७९ मंदरपब्वयं २/३९४ | भोमेज्ज-णगरा
मंदरपब्वयंतेणं १/३०५,२/१०७ १/३७५ | भोमेज्जणगरावास
२/१,२ | मंदरपव्वयस्स
१/३४०-३४२ १/२५३ | भोमेज्जनगरा
२/८ मंदरपब्वयस्स दाहिणेणं १/३१२ १/१९५,२०१ भोमेज्जनगरावाससयसहस्सा २/४,८ मंदरवज्जा १/२५३ भोमेज्जविहाराणं २/९ मंदरस्स णं
२/२७ मंगलावइम्मि
१/३२७ मंदरस्स णं पब्वयस्स १/३९७,४०७ १/१७१ मंगलावइस्स विजयस्स १/३०३ मंदरस्स णं भंते !
१/२६७ १/३७५ मंगलावईविजए
१/२३८ मंदरस्स पचयस्स १/६७,८९,९६,९९, १/१६४ मंगलावईविजयस्स
१/३०४ १०८,११०,११३,१६३,२१९,२२०,२२२मंगलावती
१/४१५ २२५,२४५,२४६,२४८,२५४,२८०,२८६, मगलावतीकूडे
१/३२० २९८,३०४,३१३,३२५,३२६,३२८,३३०, १/३९२ मंगलावत्ते
१/२३६ ३३२,३५७-३५९,३६१-३६३,३६७,३८०, २/८ मंगलाबने विजए
१/२३६ ।
३८१,३८३,३९१,३९३-३९५,४०५,४१२, २/८ मंचाइमचे जोए
४२९-४३१,४३३,४३४,४३६-४४०, १/१९५ मंच जाए
२/६८ / २/४,६०,८१,८६,२८४,२८७,३१६,३१७, १/४६१ मंजूसा १/२३७
३२१,४०१,४०२ १/४६१ मंजूसाओ
१/४१५ मंदराणं पव्वयाणं
२/७९ १/१०८ मंडल चारं
२/५१,५२,५४
मंदरे १/२५७,२७३,३३२,४२८ मंडलं २/१०५,१०७,११३,१२८,१३०,
मंदरे कूडे
१/३२८ १/४७० १३३,१४८,१४९,१५१,१५२,१५५,१५६
मंदरे णं पव्वए
२/९५ १/४७० मंडल-संठिई २/१७० मंदरे णाम
१/२६५ २/१ मंडलवयाओ
मंदरे पब्वए १/११,२०३,२५६ २/१० मंडलसंकमणं
मंदरे पव्वए-मंदरे णाम
१/२६८ मंडला
मंदरे पन्वते
१/४०१ १/१०३,१२१ मंडब्वायणस २/२०९
१/२०६ १/१२३ मंडुकपुत्ते जोए २/६८ | | मउडं
१/२१० १/१०२ मंति १/३ | मगर
१/८६ मंदर १/३४८,४७२ मगरमुहविउट्ठ
१/३६२ १/८६ मंदर-गिरिगुह
१/१५७ | मगरमुहविउट्ठसंठाणसंठिआ १/३६१ २/१३६ मंदरं चूलियं
२/४०८ | मगरमुहविउट्ठसंठाणसंठिया १/३५९ १/२०५ मंदरं पब्वयं १/३६७ मगरासण-संठिता
१/१६२ १/८१ मंदरंसि णं पव्वयंसि
२/९६ | मगरासणाई
१/१६१ १/३१७ मंदरकूडा १/३०७ | मग्गसिर
२/२६४ १/१२५ मंदरचूलिआए १/२७६,२७७ | मग्गसिरं
२/२३१,२६६ १/६५ | मंदरचूलिअं १/२७५ | मगसिरी
२/२४९
भूता
भूताणंदस्स
भूते
२/१९८
मंदायं
भूते दीवे भूतोदे समुद्दे भूया भूयाण वि भूयाणं पि भूयाणंदस्स भूयाणंदस्स वि भूयाणंदे चेव भूयवाइया चेव भूमण-णिउत्तणागफड भेयघाएणं भेरि भेरी-संठिया भोगकर-भोगवईओ गगंकरा भागपुत्ता
P-202

Page #798

१/४८
Llawiatu tatutaille
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. मग्गसिरे
२/२३९,३८९,३९० मण्डलं २/९२,१२१,१२३,१३४, महाकालस्स मग्गीणं
१/१०१ १३६,१३७,१३९,१४०,१४२,१४३,१४५, | महाकालस्स वि मघा १/३९,२/२०६,२०९,२२०,२७२ १४७,१५०,१६५,१६६,१६७,१७७ महाकाला
२/३,७ मघाइ २/३२२ मण्डलचारं
२/१७९ | महाकाले
१/७२,७५,१०७, १/१६० मण्डलभागगइ
२/१५४
१२५,३८७,२/५ मज्झिमगाणं गेवेज्जगदेवाणं २/२९७ मण्डलवया
महाकुलं
२/२२९ मज्झिमगेवेज्जगाणं २/२९७ मण्डलसंठिई
२/१७०। महाघोसस्स १/१०३,१०८,१२१,१२२ मज्झे पण्णत्तरं १/२८५ मण्डलाई
२/१७९ | महाघोसाणं मज्झे लोगस्स १/२६९ | मण्डलाओ २/१३५,१६२,१६४ | महाघोसे चेव
१/१०३ मझेरिट्ठाभे
| मण्डले २/१५३,१८१ महाजातिगुम्मा
१/३७४ मणइपेढिया १/३२४ | मत्तंगा णामं १/३७४ महाणंदियावत्ते
१/१०७ मणगुलियाणं १/१९२ मत्तजला
१/३५६ महाणईए १/२३३,२५५,३०३ मणिकंचणकूडे चेव १/३१४,४३७ मत्तजलाओ
१/४१७ महाणईओ १/२०३,३५३,३६४ मणिपिढियाणं १/१८५ मत्तजलामहाणई
१/२३८
महाणईओ मंदरं वा पव्वयं १/३०० मणिपीढिया १/१८५,१९०,१९२ मन्दरस्स पब्वयस्स
२/२४० महाणदीए
१/२२० मणिपेढियाणं
१/१८६ मयणा १/१०३ | महाणरगा पण्णत्ता
१/७४ मणिपेढिया १/१११,१८२,१९०, मरणकाले
२/३३७,३४० महाणिरया
१/७२ १९१-१९३,२१४,२१५,२४९,२७१,२८३, मलय
१/१५७ महादुमा
१/४३२ ३५१,४५६ | मसारगल्ले
महाधायइरूक्खेसु
१/४२० मणिपेढियाए १/१८२,१९१,२५१, | महं पउमे
१/३५० | महाधायइरूक्खे
१/४४३ ४०६,४५५ महं बलिपेढं
१/१९८ महानिरया मणिपेढियाओ १/१८५-१८७, | महग्गहस्स वीहीणं
२/२०१ | महापउम-महापुण्डरीयद्दहाणं १/३४८ २८२,२८३,२/१९४,१९६ महग्गहा
२/२२,१९९ महापउमद्दह
१/४०१ मणिपेढियाणं १/१८७,२८३ | महग्गहाणं
२/१२ महापउमद्दहवासिणीओ १/४३८ मणियंगा १/३७८ | महतिमहालए
१/११ महापउमद्दहस्स १/३४६,३५८,३६० मणियंगावि १/३७८ | महत्तरियाओ १/१२५,१२६ महापउमद्दहे
१/३४१ मणुयगामी १/२२८ | महत्तरियाणं १/३४५ | महापउमद्दहे णाम
१/३४६ मणुयलोगंमि २/४६ महद्दुमा
१/४३० महापउमरूक्खे १/४२५,४३२,४४३ मणुयलोगसि १/१२४ | महद्दहा १/३४८ महापम्हा
१/४१५ मणुस्सा १/२२४ महडुमे १/१२०,१२२ महापम्हेविजए
१/२३९ मणुस्साणं १/३८१ महा २/२१२,२२५-२२७,२३२, महापायालाणं
१/३८७,३८८ मणोगुलियाणं १/१९५,४५६ २३५,२४१,२४४,२५२,२६४,२६६ महापायालाणं कुड्डा
१/३८७ मणोगुलियासु १/१७३,१८९ | महा पउमद्दह-महापुण्डरीयद्दहा १/२०२ | महापुण्डरीअकूडे
१/३१३ मणोरम १/२६९ महा मणिपेढिया १/१९१,१९६ | महापुण्डरीअद्दहे
१/४०१ मणोरमंसि णं
महा य २/२४६ महापुण्डरीए दहे
१/३६१ मणोरमा १/४६१,४६६ | महा ववसायसभा
१/१९७ महापुमद्दहस्स
१/३६० मणोसिलए देवे १/३९५ महाकंदिया
महापुराओ
१/४१६ मणोसिलगस्स वेलंधरणागराय १/३९४ महाकच्छकूडे
१/३१५ महापुरारायहाणी
१/२३९ मणोसिला णामं रायहाणी पण्णत्ता १/३९५ महाकच्छा
१/४१४,२/८ महापुरिसस्स
२/८ मणोसिलाए १/३९१ महाकायस्स २/८] महापुरिसा
२/५ मणोहरो चेव २/३९६ महाकाया
महापोंडरीए
१/४४३ मण्डल चारं २/५३ | महाकालप्पभे उप्पायपव्वए १/१२३ | महापोंडरीयद्दहाओ
१/३५४
P-203

Page #799

पृष्ठ नं. १/७०
मागहे
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द महापोंडरीयद्दहे १/३४१] महाहिमवंते
१/२५७,४३७ | मारे महापोंडरीयद्दहे चेव १/४३८ | महाहिमवंते णं भंते ! वासहरपब्वए १/३१२|मारेण
१/१८ महाभीमा
| महाहिमवंते णाम १/२६० मालंकारो-हत्थीराया
१/१२० महामंति | महाहिमवंते वासहरपब्वए १/२६१ | मालवंतदहे
१/३४८ महामउंदसंठाणसंठिए १/११० महिंदज्झए १/२१५ | मालवंतबहे अ
१/३६७ महारि? १/१२१ महिंदज्झए पण्णत्ते १/१९२ | मालवंतपरिताएसु
१/४०० महारोहए १/७२,७५ महिंदज्झयस्स १/१९०मालवंतपरियाए चेव
१/४३४ महालए
१/११ महिंदज्झया
१/१८७,१९२, मालवंतपरियागवासी पउमादेवा १/४३४ महालोहिअक्खो १/१२१
२१५,२८३,४५६ | मालवंतवक्खारपव्वयस्स १/३०१ महावच्छा १/४१४ | महिंदज्झयाणं
१/१८८ | मालवंतस्स वक्खारपब्वयस्स १/२३३,२८९ महावच्छेविजए १/२३८ | महिसाणीए १/१२० | मालवंता वक्खारपब्बया
१/४१२ महावप्पा १/४१५ | मही
मालवंते
१/२९९,३०१ महावप्पेविजए १/२४० महुमेरग १/३७५ | मालवंते णं
१/३१७ महाविदेह १/२८९ महुरा
१/२२६
| मालवंते वक्खारपव्वए १/३०४,३१८ महाविदेहवासे १/३२६,३६३ | महेसरे य हवइ
| मालवंतेहिं
१/२७१ महाविदेहस्स १/२३२,२६२,२६३ महोरगाण
१/१५७ मालवंतो
१/३४९ महाविदेहाई १/२२२ महोरगाणं
२/५ | मालवन्तस्स
१/२४६ महाविदेहे १/२२१,२३०,२३१,२३६, महोरगे
१/४७३ | मासे णं
२/५३ २३७,२४४,२६५,३००,३०३,३०५,
| माहणा
१/१८ ३५५,४२८,४३९ माघवई
१/३९ | माहिंद
२/२८२ महाविदेहे वासे १/२३३,२४६,२५५, माघवई इ वा
२/३२२ माहिंदवडेंसए
२/२८९ ३०१,३०४,३५६,४४० माणिभद्दे
१/१३८ | माहिंदाण
२/३०२ महाविदेहेसु
१/१३१ माणवए चेइयखम्भे १/२८३ | माहिंदाणं देवाणं
२/२९६ महासुक्क २/३०४ माणवए णामं
१/१९०माहिंदे
२/३०३,३१३ महासुक्क देवाणं २/२९२ माणवकं चेइयखंभं १/२१६ | माहिंदेसु
२/३०३ महासुक्क-सहस्सार २/२८२ माणवगस्स चेइयखंभस्स १/१९० माहिदाणं
२/३१८ महासुक्क-सहस्सारेसु २/३१० माणसे १/१२१ | माहे
२/३८९ महासुक्कवडेंसए २/२९२ माणिभद्दा
२/५ मिअगंधा
१/२४५ महासुक्कस्स २/३०२ माणिभद्दकूडे १/३२१ | मिअसिर
२/२०६ महासुक्कस्स कप्पस्स २/२९२ माणी १/३२६ | मिगझयाणं
१/१७४ महासुक्का २/२९१ माणुम्माणपमाणजुत्ता २/४१८ | मिगसिर
२/२७६ महासुक्काणं देवाणं २/२९१ माणुसखेत्ते १/४४३ | मिगसिरं
२/२४१ महासुक्के २/३०३,३१३ माणुसुत्तर पब्वयस्स
२/४०८ | मिगसिरे
२/२१९,२७१ महासेते माणुसुत्तरस्स णं पव्वयस्स १/४२६ | मिगसीसावलि संठिए
२/२१५ महासोदामो १/१२० माणुसुत्तरे णं पव्वते १/४२५ | मित्तदेवयाए
२/२१३ महाहिमवंत-रूप्पीसु १/३४२,४००,४३८ | माणुसुत्तरे पव्वए
२/४०५ मित्ते
२/३९४ महाहिमवंत-वत्तब्बया १/२६४ माणुसुत्तरेणं १/४३० | मियसिरा णक्खत्ते
२/२१५ महाहिमवंतकूडे चेव
१/४३७ | माणुस्सखेत्ता २/१६९ | मिस्सकेसी
१/१२७ महाहिमवंतकूडे १/३१२ मातंजणा वक्खारपब्वया १/४१२ | मिहिला
१/१३८,२२६ महाहिमवंतवासहरपब्वयस्स १/२४२ मायंजणे
१/२९९ | मुत्तालए
२/३२९ महाहिमवंतस्स १/२४०,३४६ | मायंजले वक्खारपव्वए १/२३८ | मुत्तावलिहार
१/३५८ महाहिमवंतस्स णं वासहरपब्वयस्स १/२६१ | माया
१/१८ | मुत्तावलिहारसंठिएणं १/३५९,३६१,३६२
P-204

Page #800

मुत्ती मुयंग
| रंभा
मुहुत्ताणं मुहुत्ते
२/३०
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. २/३२९ | मोक्खे
१/२० रम्मा
१/४१५ १/२०५ मोग्गलायणसगोत्ते २/२०८ रम्मावासे
१/२०३ मुयंग-संठिया १/८० मोहणिज्जे पावे कम्मे १/१५ रम्मेविजए
१/२३८ मुरजसंठिया १/२३ १/१०३ रयण
१/३३२ मुरव-संठिया १/८० रक्खसाणं
रयणकंडे
१/४८,५० मुरविं १/२१० रक्खसे चेव २/३९५ रयणकरंडगाणं
१/१९५ मुसले इ वा २/४२१ रतिकरगपव्वए १/४६१ रयणप्पभा
१/३८,३९ मुहमंडवस्स १/२१३-२१५ रतिप्पभा
२/८ रयणप्पभा पुढवी
१/४१ मुहफुल्ल संठिए २/२१६ | रतिसेणा
रयणप्पभाए १/६२,६५,७३,१२९ मुहमंडवा १/१८५,१९२,१९५,२८२,४५५ रती
१/१२१ रयणप्पभाए पुढवीए १/४४,४७, मुहुत्तगई
२/१५२,१५३ रत्तकंबलसिला
१/२७७ ४९-५१,५३-५७,६०,७८,७९,८२,८५,८९, मुहुत्तग्गे
२/३८७ रत्तप्पवायकुण्डस्स
१/३३७
९५-९९,१११,१३९,४७३,२/१,३,६,१३, मुहुत्तग्गे णं
२/३८७ रत्तप्पवायदहे
१/३४१
१५,११५,१४५,३१६,३२८ मुहुत्तसए
२/३८८ रत्तवई १/२०२,३५३,४१७ रयणप्पभाए पुढवीए अहे
१/८७ मुहुत्तस्स
२/३८६,३९२ रत्तवई चेव
१/३५८ रयणप्पभाए पुढवीए खरकंडे १/४८ मुहुत्ता
२/३८५ रत्तवईओ
१/३५८,३७० रयणप्पभापुढविणेरइया १/६६,६७ २/३९४ रत्तवईकूडे
१/३१४ रयणप्पभापुढवी
१/४१,४३ २/१५१,३७४ रत्तवइप्पवायकुण्डस्स १/३३७ रयणप्पभापुढवी दोच्चं
१/४२ मुहुत्ते मण्डलस्स
२/६८
रत्तवईसु मुहुत्तेण वि
१/३९९
रयणप्पभापुढवीए २/४०२ रत्ता
१/२०२,३५३,३५४, रयणप्पहाए पुढवीए मुहुत्तो
३५८,३६४,४१७ रयणवडेंसए २/२८७,२९४,३९७ मूख
१/२०५
रत्ता चेव मूलपासायवडिंसए
१/३१४,३५८ | रयणसंचए
१/४२६ १/१८१ मूलस्स रत्ताकूडे
| रयणसंचए चेव २/२७५ १/३१४
१/३३२ रत्तादीवस्स मूले २/२१०,२१६,२२५,२३४,२४२
१/३७० रयणसंचया
१/४६१ मूले णक्खत्ते रत्तामहाणईए लवणसमुद्दे
रयणसंचयारायहाणी
१/३६५ २/२२१,२३७
१/२३८ रत्तावईप्पवायदहे २/२२४,२४१,२४४,२४७,
१/३४१ रयणस्स कंडस्स हेट्ठिल्ले
१/५० रत्तावईप्पवायद्दहे चेव
रयणा २५४,२६४,२६६ १/३४१,४३९
१/४६१ मूलो य
रत्तावती चेव २/२४७ १/४४१ रयणावलिं
१/२१० मूसले
२/३६५ रत्तिप्पमाण २/३३८ | रयणिखेत्तस्स
२/९३ मेढंमुहदीवे
१/२२४ रमणिज्जा १/४१५ | रयणी
१/१०३,२/३६५ मेरू
१/२६९,२/९५ रम्मए अ इत्थ देवे
१/२४४ रयणीए मेरूसि
२/९६ रम्मए वासे १/२४४,४४० | रयणुच्चए
१/४२६ मेरुमणुचरन्ता
२/४६
रम्मए वासे दो पवायदहा १/३४१ रयणुच्चयंसि मेस्यालवणा रम्मएवासे दो पवायदहा १/३६२ | रयणुच्चया
१/४६१ मेहंकरा
१1१२६ रम्मग-हेमवत-हेरण्णवत २/३६४ | रयणे
१/४२६ मेहमालिणी १/१२६ रम्मगकूडे १/३१३ | रयणोच्चय .
१/२६९ मेहमुहदीवे १/२२५ रम्मगवासस्स १/२६३,२६४,२९२ रयते
१/४८ मेहरा इ वा २/३२२ रम्मगवासाणं
२/४२१
रयणसंचयाओ मेहवई १/१२६ रम्मगवासे
१/२२१,२२३,४२८ रययकूडे
१/३१७,३२७ मेहवई देवी १/३२८ रम्मगा
१/४१५ रययकूडे भोगमालिणी देवी १/३१८ मेहा १/१०३ रम्मगेविजए १/२३८ रवि
२/११
मूलो
P-205

Page #801

शब्द
रवि-ससिक्तेहि रस-पज्जवेहिं
रसपज्जवा रसपज्जवेहिं
रहचक्कवाल संठाण-संठिए
रहरेणु वा
रहरेण
रहरेणूओ
रहाणीए
गई
राई तिही व
रामरक्खियाए
रामाए
रायपसेणइने
रायरूक्ख
रायरुक्खा
रामहाणि
रायहाणी
रायहाणीओ
रायहाणीओ य
राहु राहु विमाण
राहु विमाणस्म
राहु-कम्म
राहुदेवे
राहुस्स णव णामाई राहू देवे
रिट्ठपुरा
रिट्ठपुराओ
रिट्ठस्स
रिट्ठा
रिट्ठा य
रिडाओ
रिट्ठाभ
रिट्ठे
रिसले
रूयगादीया
अगकूडे रूअगसंठाणसंठिए
पृष्ठ नं.
२/७३
१/४३, १४४,१४८
१/१७,६३

२/ ३६४, ४१९, ४२१
२ / ४२१
शब्द
१/८२, ३८७
१/७९,१४१. १४३.२/१०५ रूपकंता
अगिदे
अगे कूडे
१/४६०
१ / ४९०
१ / ११२
रूए
रुचगे णामं
२/३६४ रूपष्पभा रूपवई रूपम
देवयाए
१/१२० रूपकूलण्यवावकुण्डस्स १/१०३ रूपकूलप्पवायदहे
२/ ३९७
रूप्पकूलप्पवायद देव
१/४०, ५०, १०७,१२०
३२२,२ / ३१८ ३३२,२/३१८
२/ ३९५
रूप्यकूला रूप्यकूला चेव
रूप्यकूला महाणईए
१/१८७ रूप्यकूलाए
१/३७४ रूप्यकूलाए महाणईए
रूप्पकूलाओ
१ / २०६ १/३९६
रूपकूलाकूडे
१/२८०, ४१५,२/७३
रूपकूलासु १/४२९ रुप्पिकूडे चे २ / २०१
रुपिकूडे
२/५५ रुपिम्मि
२ / २०२
रुपिस्स
२/ २०२ २/२०४ रूप्पी २/२०२ रुप्पी अ
२/ २०३ रूयंसा १/२३७ रुपए पन्नत्ते १/४१५ स्यगकडे चैव
रुप्पिवासहरपव्यया
यगयरे दीवे
भयगवरे पब्चए स्यगसंठिया
१/२२ रूयगाइसु-दीव समुद्देसु १ / ३१२ स्यगादीया
१/४९ रुयगनाभीओ
१/२३७ रूयगप्पवहा
२/३०१ रूयगरवरभद्द रूयगरवरमहाभद्दा
१/४१५ रुयगवरपयएम
१/२७५ स्यगवरे
१ / २८७,२५९, रुयगावई
२६१,२६३ रूयगुत्तमे
पृष्ठ नं.
शब्द
रूयगोदण्णं
१ / १२३ १/३२९
ख्या
२/ ३०८ रूवंसा
१/४६६ स्वंसे
१ / ३५३,३५५, ३६०, ३६४
२/२१२ स्वयंते
१/१०३ स्वप्यभे
१ / १०३
रूवप्पमा
१ / १०३,१०४ स्ववई
१/२४२ रुवा
१/३३८ रुवि
१/३४१ रूवी १/४३९
१/२५४
१ / ३६०
१ / २९२
१/३६६
१/२०२
१/२४२, २५७,२६४
रुवी अजीवा
२ / २६
१ / ३३२ १/२३
२ / २६ १/२३ १ / १२८
१ / ३३२
रुवी य
रुये
P-206

हिरबिंदू संठिए
१/३१३ रेवईर्ण
१/४०० रेवती
१/४३७ रोअणागिरी देवो
रेबई
१ / ३१३
१ / ३१३
१ / २०२ १/२४४ रोडे
रोए १/२६४ रोरे १ / १०४
१ / १३९
१ / ४३७
१ / २६९ १/२२,२३
१/४६७
१ / ३३२
१ / ३३२
रोअणगिरीकडे
रोअणागिरि
रोइदावसाणं
२/२०६,२०८,२११,२१९,२२५
२२७,२२९,२३०, २४१,२४८, २५१,२६४,
२६६,२६९
रोहा ! लोअंते रोहिअंसदीवस्स
पृष्ठ नं. १/४६७ १/१०४,१२८
१/१०३
१/१०६
१/१०६
१/१०६
२/१०३
२/ २४,२६,२८,२/२७८
२/२८०
२/४११
१/१०६
२/२१५
रोहिअंसामहाणईए
रोहिअदीवस्स
रोहिअदीवे
रोहिअप्पवायकुण्डस्स
२/८
१/२०३
१/२५
रोहिना
रोहिआ णं महाणई
रोहिआ महागाई
रोहिआए महाणईए रोहिआमहाणईए
२/१९२,२६९
२/२३९,२४६
रोहिअंसप्पवायकुण्डस्स
रोहिअंसप्पवायकुण्डस्स पमाणाइ रोहिअंसा
रोहिअंसा महाणई
१/३३१
१ / ३३०
१/३३१
१/२०६
२/३९४
१/७०,७२,७५
8/00
२/४१५
१/३७१
१/३६५,३७१
१/३३७
१/३५५
१/३३७,३५९
१/३१५
8/300
१/३७०
१/३६५
१/३६६
१/३३७
१/३५८
१/२९०
१/३६५

Page #802

१/१
लवे
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. रोहिअंसकूडे १/३०८ | लवणसमुद्द १/२१९ | लोगंते
२/४१० रोहिणी २/८,२०८,२२५-२२७,२२९, | लवणसमुई १/२२५,२३१,२४१,२५८, | लोगंधयार-निमित्ताणि
१/१९ २३१,२३९,२४२,२४४,२४६,२५९, | २६०,२८७,३६३,३६४,३६६,३८०,४०९, |लोगट्टिई २६५,२६७,२७१ ४१७,२/१४२,१४३,१९३,१९४ | लोगनाभिंसि
२/९७ रोहिणी उवकुलं २/२२९ | लवणसमुदं पुढे १/२२७ | लोगनाहाणं
१/१ रोहिणी णखत्ते २/२१९ लवणसमुद्दपच्चत्थिमद्धस्स
| लोगनिक्खुडेसु
१/१३३ रोहिणीणं
२/२७० लवणसमुद्दपभिइ
२/५५ । लागपइवाण रोहितंस-सुवण्णकूला - १/४०० लवणसमुद्दपुरच्छिमद्धस्स १/१६३ लोगपज्जोयगराणं
१/१ रोहितंसा
१/३५३,३६४
लवणसमुद्दस्स १/२२६,२३०,२४०, | लोगपालस्स रोहितसा चेव १/४४० २४२,२६०,२६२-२६४,३०९,३२२ | लोगपाला
१/१०५ रोहिता १/३५५,३६४,४०० लवणसमुद्दा
१/४७० लोगपाला पण्णत्ता
२/३१७ रोहिता चेव
१/४४० लवणसमुद्दे १/४०८,२/१८,७७,७८,११९ |लोगपालाण य
१/१२२ रोहिय
१/२०२ लवणसिहा १/३९० | लोगपालाणं
१/८७,९२,१२०, रोहियंस
१/२०२ लवणाइया १/१४०
१२३,२/३१८ रोहियंसप्पवायदहा
१/४४० लवणे १/४६२,४७० लोगमज्झावसाणियं
१/२०६ लवणे चेव रोहियंसप्पवायद्दहे १/३४१ १/४४३ | लोगमलोगे
२/४१७ लवणे णं समुद्दे
लोगसरूवस्स णायारो उवदेसगा य
२/५९,२५४ | रोहियकूडे
१/८ १/३१२ रोहियप्पवायदहा
२/३४३,३६२ १/४४०
लोगस्स णं
२/४१२ लवे वि
२/३७४ | लोगस्स समभागो रोहियप्पवायदहे चेव १/३४१,४३९
१/१२ लवेण वि
२/४०२ रोहियंसप्पवायद्दहेचेव
|लोगागासछिद्देसु
१/१३३ १/४३९ लासेंति
१/२०६ लोगागासे रोहिया
२/४१० १/३५३ लिक्खा २/४१८ | लोगागासे णं
२/४११ रोहीअप्पवायकुण्डस्स
लिक्खा इ वा २/३६४ लोगाणुभावेणं
२/४१० रोहीआ देवीए
१/३७० लिक्खाओ
२/४२९ | | लोयागासे वि लंतए
२/३०३,३१३ लुक्खत्ताए १/१५ लोगालोगस्स
२/४१४ लंतएसु लेणजंभगा
| लोगुज्जोय-निमित्ताणि लंतग
२/२८२,३२८ लेप्पकम्मे वा १/१० लोगुत्तमाणं
१/१ लंगतदेवाणं २/२९० २/११३,११४ लोगे
१/१५ लंतगस्स
२/३०२ लेस्सा पडिघायगा पब्बया
लोगो
२/४२३ लंतगवडेंसए २/२९१ लेस्साओ २/४१६ लोद्ध
१/१८७ लक्खण संवच्छरस्स भेया २/३८९ | लेस्सापडिघाएणं
२/१०९ लोमहत्थ
१/२०१ लक्खण संचच्छरे णं २/३८९ २/४३० | लोमहत्थएणं
१/२१६ लक्खण-वंजण
२/४१८ | लोअंते २/४१५, | लोमहत्थगं
१/२१४,२१५ लक्खणसंवच्छरे २/३७९ | लोइया
२/३९० लोमहत्थपडलाइंसव्वरयणामयाई १/१७३ लच्छिमई १/१२७
१/९,२/४०५,४१५ लोयंतंतरं लच्छी १/३४२ | लोए राइंदिया २/४०४ लोयग्ग पडिबुज्झणा
२/३२९ लच्छीओ १/४३९ लोएखेत्तलोए १/३७ लोयग्गाथूभिया
२/३२९ लच्छीकूडे १/३१४ | लोग-संठाणं
१/१३ लोयग्गे इ वा
२/३२९ लच्छीचेव १/४३८ | लोगंताओ णं २/२८ | लोयमज्जंसि
२/९७ लट्ठदन्तदीवे १/२२५ लोगंतागमणयाए
१/१६ लोयसंबंधे अन्नतित्थियाणं पवादा १/१७ लट्ठदन्ता १/२२५ | लोगंतिय देवविमाणाणं परूवणं २/३००
लोयागासेऽवि लव २/३८० लोगंतिय विमाणा णं
२/३०२ लोयालोयसेढीणं
२/४३२-४३५
१/३७०
लेसं
| लोअंत
लोए
P-207

Page #803

पृष्ठ नं. |शल
१/१७७
१/१६३
वडो
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. लोलुए १/६७ | वट्टमाणे
१/९१ | वणिज्ज
२/३९८,३९९ लोले १/६७ | वट्टवेयड्ढा पण्णत्ता १/२५६,२५७ वणीमगबहुले
१/२२५ लोहितक्खे १/४८ | वट्टवेयड्ढ
. १/४०० वण्ण-पज्जवेहिं १/८२,१४४,१४८, लोहिततण-मणीणं १/१५२ | वट्टवेयड्ढ पव्वए १/२९०,२९२
३८७,३८८, २/९ लोहियक्खकूडे
| वट्टवेयढ पव्वया १/२०२ वण्णपज्जवा
२/४०७ लोहियक्खे १/१२० | वट्टवेयड्ढपब्वयं
१/३६५,३६६ वत्थजंभगा वंजुल १/११५ | वट्टवेयड्ढपब्बया
१/४२३,४३४ बद्धमाण-निज्जुत्त-चित्तचिंधगता १/८६ वंसकवेल्लुया
१/१४६ | वट्टा १/८०,८८,९९,१००, वद्धमाणा
१/१८६ वंसा
१/३९ २/३,४,३०४,३०५ वप्पे
१/११५ वइ पोग्गलपरियट्टे २/३७९
वप्पेविजए
१/२३९ वईर १/४८ वट्टे वलयागारसंठाणसंठिए १/२७३,२७४, वरदामे
१/३६८ वइर
४५३,४६७,४६८ वरवइरविग्गहियंसि
२/४०५ बइरकूडे १/३२९ | वट्टे वलयागारसंठाणसंठिते १/३८४, वरसिढे
२/३१५ वइरवेदिया
४०९,४२७ वरिसारत्ते
२/४०१ वइरस्स १/५० वट्टाए समचउरंस २/२५४ वरूणदेवयाए
१/२११ वइरोयणे २/३०० वडिंसयकडे १/३३० वरूणप्पभा
१/४४५ वइसाहे २/३८९ वडेंसो देवो
१/३३१ वरूणवरदीवपुरथिमद्धस्स १/४४४ वईरसेणादेवी १/३२९ | वडेंसेति १/२६९ वरूणवराइसु दीव
२/२६ वक्खारकूडा १/३०७,३१५
वरूणवरे णामं दीवे वट्टे - वक्खारपव्वए १/२३९,२८९ वड्ढइ वा हायइ वा
१/३८९ वलयागार संठाणसंठिए १/४४५ वक्खारपब्वएहिं १/२७१ वणमाला
१/४५५ वरूणवरे दीवे वक्खारपब्वयस्स १/२३६,२३७,२४६,२४८ | | वणमालापरिवाडीओ
१/१६८ वरूणस्स
१/१०७,२/३१६ वक्खारपब्वया १/२५७,२९८,३००, | वणवरोही
२/३९० वरूणस्स वि
१/१२३ ४१२,४२९,४३४,४३५ | वणसंड
१/२५१,३७२ वरूणा
२/३०१ वक्खारा १/२५६ | वणसंडपमाणं
१/१४८ | वरूणे
२/३१५,३९४ वक्खारेसु
१/१२९ वणसंडपरिक्खित्ता १/२७९,४५४ वरूणोदे
१/४६२,४७० वग्गवग्गो | वणसंडवण्णओ १/२८१,४४५ | वलभिसंठिते
१/३८४ १/४१५ | वणसंडा १/१७९ वलयागार
१/५५ वग्गू २/३१५,३१७ |वणसंडाणं
१/१८० | वलयागारसंठाणसंठिए १/४२३,४४७, वग्गूविजए १/२४० | वणसंडे १/१६२,३७३,३८५,४४६,
४५०,४६२,४६३ वग्गो २/४३० ४४७,४५०,४५३ वलयागारसंठाणसंठिते
१/४२० वग्धमुहदीवे १/२२४ | वणसंडेणं १/३,२६६,३०९,३४३,३६९, वलयामुहमहापायाल
१/३९९ वग्घावच्चस गोत्ते
२/२१०
३७०,३७१,३७२,३९२,३९४, वलयामुहाइमहायापायाल १/३९८ वच्छगावती १/४१४ ४२१,४२३,४६४ वलयामहे
१/३८६ वच्छमित्ता य १/३२० | वणसंडेहिं १/२५५,२६३,२९०,३०१, वलियासु
१/१३० वच्छस्स विजयस्स
१/२५५ ३४९,३५७,३६२,३८५ ववसाय सभा
१/११४ वच्छावईविजए १/२३८ |वणसंडेहिं संपरिक्खित्ता
ववसायसभाए
१/२१६ वच्छे णामं विजए १/२३८ | वणसंडो १/४४८,४६३ ववसायसभाओ
१/२११ वच्छे दीहवेयड्ढे १/३२७ वणस्सइ २/३२२ ववहारजोग्गा
२/२०७ वज्झियायणस २/२१० वणस्सइकाइयत्ताए २/३०२ | वसंते
२/४०१ वट्ट १/२०३ |वणस्सइकाइया १/८४ वसभाणु जोए
२/६८ बट्टकाणं १/२०१ वणस्सइकाइयाणं
वसिट्ठकूडे
१/३२०
१/४४६
वग्गु
P-208

Page #804

शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. वसुगुत्ताए १/४६१ वालग्गं २/३७१ | विउब्बियाविउविएणं
१/९ वसुदेवयाए १/२११ | वालग्गकोडीणं २/३७० | विक्खंभ-परिक्खेवे
२/१२६ वसुन्धरा १/१२७ वालग्गा २/३६९ | विक्खंभे
२/१५५ वसुन्धराए १/४६१ वालग्गे इ वा
२/३६४
विक्खंभे णं २/३२,१२७,१२९,१४९,१७७ वसुमई २/८ | वालुअप्पभा
१/३९ विक्खंभेणं २/६३,१०५,१२५,१३२,१३३, वसुमित्ताए १/४६१ | वालुयप्पभा
१/३८,६८ | १५९,२५५,३०९,३२४,३६५,३६८,३७० वसूए १/४६१ | वालुयप्पभाए १/५९,६३,६५,१२९
विगयसोगाओ
१/४१६ वाइया देवा २/२८२ वालुयप्पभाए य
विग्गह-विग्गहिए वाउकाइएहिं १/२० वावहारिए य
२/३६९,४२९ विग्गहकंडए
१/१३ वाउकाइयाणं ठाणा १/१३२ वावहारिएहिं अद्धापलिओवम २/३७०
विग्गहगति वाउकुमारा १/१२५ वावहारियउद्धारपलिओवम २/३६८
विचित्तकूडा
१/२५६ वाउकुमाराणं १/१०१ वावहारियस्स उद्धारसागरोवमस्स २/३६८
विचित्तकूडा णाम
१/२७८ वाउकाइअत्ताए १/१४५ वाससए
२/३७१,३७४ विचित्तकूडे
१/२५६ वाउदेवयाए २/२१३ |
विचित्तपक्खे वाससएण २/४०२
१/१०५ वाउपइट्ठिया
वाससय-सहस्सेण २/३०२
२/४०२ विचित्ता य
१/१२५ वाघाइमे २/२७७
विचित्ते वाससयं
१/१०६ वाणमंतर १/४५९ वाससयसहस्सं
विच्छुयलंगोलसंठिए २/३४४,३६३
२/२१६ वाणमंतरदेवाणं देवीणं २/४०४ वाससयसहस्साई
२/३६३ विजए
१/४०३,२/२९८ वाणमंतरा १/५,१८०,२११, वाससहस्से
विजए णाम २/३७४
१/४१९,४२४
विजए णामं देवे २५९,२८८,३२२ वाससहस्सेण
२/४०२
१/१७६
विजए देवे वाणमंतरा देवा
१/१९९,२१० १/१६२,३७३,२/१ वासस्स
१/२५८
विजएणं देवेणं वाणमंतराणं देवाणं २/४१
१/२१७ वासहर
१/३५३,४७२ विजएसु
१/१२९ वाणमंतरेहिं १/२११ वासहर पव्वया
१/२०३
विजय-वेजयंती-पडागवात २/४१६ वासहरकूडा
१/३०७ छत्ताइछत्तकलिएतुंगे
१/३१० वातकरगाणं १/१९५ वासहरपवहाओ
१/३५३ विजयं रायहाणि
१/२०५ वातपइट्ठिए उदही
वासहरपव्वए
१/२५८,२६०, विजयंते देवे
१/२१९ वातपलिक्खोभे इ वा २/३२२
३११,४३६,४३७ विजयदारस्स
१/१७६,२७० वातफलिहे २/३२२ वासहरपब्बए पण्णत्ते
१/२६३ विजयदूसवज्जोत्ति
१/२७६ वाबाहं १/२८,२९ वासहरपव्वएसु
१/१२९,३४२ विजयदूसा सेया
१/१७० वामेयकुंडलधरा
१/८८ वासहरपब्वतेसु
१/४०० विजयदेवत्ताए
१/१९८ वामेयकुंडलधरे १/९० वासहरपव्वतेसु देवा
१/४००
विजयदेवस्स अलंकारियभंडे वायकरगा १/१७३ | वासहरपव्वयस्स १/२२४,२२५,२४०,
विजयपुराओ वायव्वा १/२२,२६
२४५,२४६,२५९,३८१
विजयपुरारायहाणी वायु २/३९४ वासहरपब्बया
१/२०२,२५७,
| विजयरायहाणी वायुकुमारिंदा १/१०२
४११,४३३,४४२
विजयरायहाणीवत्थव्वा १/२०८ वाराणसी १/२२६ | वासहराइं वा
२/४०५ विजयस्स १/१९२,२१५,२१९,२९८ वारिसेण-बलाहयाओ दो देवयाओ १/३२१ ॥
१/६५ | विजयस्स दारस्स
१/३६७ वारिसेणा १/१२६,१८६ | वासाणं
२/२५०,२५१,४०१ विजयस्स देवस्स १/१८३,१९०,१९७, वारूणि-वारूणकता १/४४७ | वासिक्कछत्तसमाणाई
१/१४८
२०४,२०५,२०९-२११,२१८,३२५ वारूणिवरोदगपडिहत्याओ १/४४५ | वासिट्ठस गोत्ते
२/२०९ | विजया
१/४५८,२/४४ वारूणी १/२२,२६,१२७ वासुदेवा
१/३९९ विजया य
१/१२६ १/७० | वासेसु
१/१२९ |
विजया रायहाणी १/२०४,३११
वासा
वारे
P-209

Page #805

शब्द
विजया वक्खार
विजयाए णं रायहाणीए
विजयाए रायहाणीए विजयाओ रायहाणीओ
विजयाणं रायहाणीओ
विजयारायहाणीए विजये
विजुष्पभा वक्खारपव्वया विजुष्पभे
विज्जाजंभगा
विज्जाधरा समणा
विज्जाहर णगरावासा
विज्जाहरा
विज्जाहरेहिं
विज्जुकुमारा विज्जुकुमारिंद
विज्जुत्ता विज्जुदंतदीवे
विज्जुप्पहस्स वक्खारपव्वयस्स
विज्जुप्पभ वक्खारपव्वए विज्जुप्पभं वक्खारपव्वयं विज्जुप्पभकूडे
विज्जुप्पभदहे
विज्जुप्पभवक्खारपव्वयस्स
विज्जुप्पभस्स वक्खारपव्वयस्स
विज्जुष्पभा
विज्जुप्पभे
विज्जुष्पभे चेव
विज्जुमुदवे
विज्जू
विज्जोयारं
पृष्ठ नं. शब्द
१ / ४७२
१ / १८० १/१९८,२१७, ४५५
विट्ठी
विणीआ
विण्डुदेवयाए
विततं
वितत्था
वितिमिरे
वित्थरेण
विदेहजंबू
विभागनिष्पणे
विभागनिष्फण्णे
विभासा

विमल- विमलप्पभा
विमलकूडे
विमलवरे
विमला
१ / २०१ १/४१५ विमलाए विमाण
१ / १७७-१७९
१ / ३३२
१ / ४१२
१ / ४२९
२ / ११ १/३९९
१ / २८९
१/४०१
१ / ४२७
१ / १००
१ / १०१
१ / ३२०
१ / ३४८ १/३०४
१/१०७
१ / २२५
विमाणे
१ / २४५
विमाणेसु
१/३२० वियडावति वट्टवेयड्ढपव्वते १/३६७ वियावत्ते
पृष्ठ नं.
१ / ४४९
१ / ३२० २/ ३१३
१/२२,२३,६०,१०७,२/८
१/२०६
१/३६४
२ / ३११
१ / ४२ १/२५१
विमाण पुढवी
विमाण - बाहगदेवाणं
विमाणछिद्देसु
विमाणणिक्खुडेसु
विमाणपत्थडेसु १/१२९, १३०,१३२, १३४
विमाणपुढवी
विमाणवलियासु
विमाणा
विमाणाणं
विमाणाणं पट्ठाणं
विमाणावलियासु
२/ ३४१
२ / ४२५, ४४१ १ / ३६४
१ / २४६ १ / ३९६ १/२९९,३०५ १ / ३००, ४३५ १ / २२५ विसमचक्कवालसंठिए १/८६,१०३ विसमचक्कवालसंठिते
१/२०८ विसमचक्कवालसंठिया
२/३९८,३९९ विसाला
१/२२६ विसाले
२/ २११ बिसाहा
विसम अहोरत्त
विसम चक्कवालसंठिया
विसमचउक्कोणसंठिया विसमचउरंस
विसमचक्कवालसंठाण संठिए
विसाहा णं
विसाहाकुलं विसाहिणं
१ / २६ २ / ३०६
२/ ३०३ || वेअड्ढकूडे २ / ३४ वेअड्ढस्स
१/१३२ वेइयासु
१/१३२ वेउब्विय-पोग्गलपरियट्टे
विसिट्टे चेव
विसिट्टसंठाणसंठिया
विसेसगइ
१/१२९,१३०,१३२
१/४००
१/१०७
२/१५९
विसमचक्कवालसंठाणसंठिते १/४२०, ४६४
१/३८४
१/४०९
२/१७१
१/२५१,४५७ २/७
२ / ३०३,३०४ १ / १३४ २/ ३२८ वेजयंती २/२९९ वेजयंते
२/ ३०२ वेढिमे वा
२/१७३
२/१७१
२/१७१
१ / ४२३, ४६२,४६८
२/२०६,२०९,२१६,२२१,
२२५, २२७, २३३, २३६, २४२, २४४, २४७,२५३, २६५, २६६
शब्द
पृष्ठ नं.
विस्सदेवयाए
२/२१३
विहत्थी २/ ३६५,४१७,४१८, ४२१, ४२२ वीसंगुलपोरिसीए छायाए
२/२५१
२/३९४
१/२२६,२२९
१/२२७
१/३२१
१/३२५
१/१२९,१३२ | वेणुदेवे २/४४
वीससेणे
वेअड्ढस्स पव्वयस्स वेअड्ढे णामं
वेउब्वियसमुग्धाएणं
वेडव्वियसरीरा य वेउब्वियसरीरे
P-210

वेणुदेवे चैव
माणिएहिं
वेमाणिय विमाणाणं
मणिय विमाणाणं फासाई.
वेमाणिया
वेयड्ढ
वेयड्ढ पव्वया
_१/१६३,३३२,४१९, ४२४
१/१०
१/४३०
१/१०२
१/२७७
२/३०४,३०७,३०९
२/३०८
१/६
१/३२६
१/२०३
१/३०७
१/२२६
१/२०
१ / ४८,३३२
वेयड्ढकूडा
वेयड्ढेणं पब्चएणं
वेयणा
वेरूलिए
वेरू लियकूडे
वेलं
वेलंधरा णागराया
वेलंधराति वा वेलंबस्स वि
वेलंबे
वेलासु
२/१९१ | वेसमणकूडवक्खारपब्वए २/ २२९ वेसमणकूडा वक्खारपव्वया २/२४६ | वेसमणकूडे १/१०२ बेसमणकूडे चेव १/१६२ | वेसमणकूडे २ / ४९
वेसमणस्स
१/१२९
२/३७९
१/२००
१/१२४
१/१२४
१/१२६,४५८
१/३१२
१/३९०
१/३९१
१/४०८
१/१०७
१/१२५,३८७
१/१२९
१/२३८
१/४१२
_१/२९९,३०८,३२१,३२५ १/३११,४३६ १/३११ १ / १०७,१२३

Page #806

संख
संवरे
stolnikamiliehiintindinni
शब्द पृष्ठ नं. | शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. वेसमणे १/३२६,३३२| | संठाणपज्जवा १/१७,६३ | सणंकुमार देवाणं
२/२८८ वेसाणियदीवे १/२२४,३८१ |संदमाणिआ
१/१५० | सणंकुमार माहिंदाणं २/२८०,२९० वेसाणिया १/२२४ | संधिवालसद्धिं
| सणंकुमार-माहिंदेसु २/३०६,३१०,३१३ वेसाणीयमणुस्साणं १/३८० | सयंभूरमणपज्जवसाणा १/१४० सणंकुमारवडेंसए
२/२८८ वेसालिय
| सयंभूरमणमहाभद्दा १/४६८ | सणंकुमारा देवा
२/२८८ वेसाही २/२४९ संवच्छर-जुग-पलिया
२/३४१ | सणंकुमारे २/२८९-२९१,२९४,३१३ वैजयन्ती २/४४ | संवच्छरं २/९२,३८५ | सणंकुमारेन्द वण्णओ
२/२८९ वेमाणिएहिं १/२७६ संवच्छरस्स २/१५४,१५७ | सणिंचारी
१/२४५ संकममाणे २/१३७,१४० संवच्छरस्स पज्जवसाणे २/१३० सणिक्खमणा
१/२३० संकुलिकण्णदीवे १/२२४ | संवच्छराणं २/६९,७०,१६५-१६७, सणिच्चारी
१/२४७ संकुलिकन्ना
१/२२४
१८६,१८८-१९२,३८०,३८५ | सणिच्छर संवच्छरस्स भेया २/३९० १/२०५ संवच्छराणं पढम २/१८५ | सणिच्छरे
२/२०० संखपाले १/१०५ संवच्छराणं सूरस्स २/२०२ | सणिच्छारा
२/१४ संखमाला
१/३७३ संवच्छरिए २/१७८ सहसण्हिया
२/३६४,४२१ संखवाल
१/१०७ संवच्छरिएसु
१/४५९ | सण्हसण्हिया इ वा संखस्स १/२६९,३९३,३९८
संवच्छरे २/३४४,३६३,३७४,३८६ | सण्हसण्हियाओ २/३६४,४२१ संखस्स आवासपब्वयस्स १/३९३,३९७
संवच्छरेण २/४०२ | सतंजए
. २/३९६ संखा १/४१५
१/२० | सतभिसया २/२०८,२१८,२२५,२२६, संखा रायहाणी
१/३९४ संसारसमावन्नगा
२३०,२३८,२४२,२४५,२६४,२६६ संखायणस गोत्ते
२/२०८ सअंते १/१६ | सतभिसया कुलोवकुलं
२/२२९ संखित्तंसि
१/१३ सइंदियच्चेव
१/१९ | सतभिसयाणं संखित्तभागो य
२/१८९ १/१२ सईए १/४६१ | सताउ
१/३७५ १/३९१
सउणीपलीणग संखेज्जवित्थडा
२/२१४ | सतेरा
१/१०४ १/७८
सएरा संखेविजए १/२३९ १/१०४ | सतेरा य
१/१२८ सक्करप्पभा संगह-ववहाराणं
१/३८,३९,४८,६८ | सत्तमं पुढविं
१/४२ संगहनयावेक्खा
सक्करप्पभाईणं
१/४८ १/३५
| सत्तमपुढवि
१/३७ संघाइमे वा
१/१० सक्करप्पभाए १/४३,४५,४६,५३, सत्तमाए
१/७४ संघाइमेणं १/२१० ५४,५६,६१,६५ सत्तमाए णं
१/८१ संघाडा
सक्करप्पभाए णं १/१४६ १/६२ सत्तमाए पुढवीए
१/८२ संघाताणं
२/३४३ सक्करप्पभापुढविनेरइयाणं
सत्तमीए
१/६३ संचरण खेतं
२/१२३
सक्कस्स १/४६०,४६१,२/२८७,२८९, | सत्तमे घणवाते संझप्पभे
२/३१५
३१२,३१६,३१८,३२५ | सत्तमे घणोदही संठाण
१/४९ सक्कस्स ईसाणस्स २/३१२ | सत्तवण्ण वडेंसए
२/३१६ संठाण-संठिआ
१/३६२ सक्कस्स णं भंते ! २/३१२ सत्तवण्णवणे
१/१७९ संठाणं
१/१३८,२/२१४ सक्कुलिकण्णदीवे १/३८२ सत्तवण्णे
१/१८० संठाणसंठिए १/३२२ सक्कुलिकण्णमणुस्साणं १/३८२
१/१८७ संठाणा २/२४४,२५१,२५२ सक्के
२/२८६ सत्तिवण्णवडेंसए
२/२८८ संठाणे १/२३१ सगडुड्ढि संठिए २/२१५ सत्तिवण्णवणे
१/२८० संठिई २/१७२ | सगडुद्धिसंठिया
१/२३ | सत्तिवण्णे
१/११५ संठिते
सजोणिय
१/१९ | सत्थवाह संठियाए २/२५४ | सणंकुमार
२/३२८ | सत्थिमुहसंठिया
संखे
१/४०
सत्तवन्न
P-211

Page #807

१/१८
१/३२७
१/२१५
२/५
१/८
शब्द पृष्ठ नं. |शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सद्दनयाणं १/४१ समयाणं २/३४३,३६२| सरते
२/४०१ सद्दावई
१/२९० समा २/३४० | सरलवणा
१/३७४ सद्दावई चेव १/४३४ समा सपक्खि सपडिदिसं
सरस्सई सद्दावईवट्टवेयड्ढ पव्वए १/२९० समाओ
| सरितोदगं
१/२०२ सद्दावति १/४०० सामाणियसाहस्सीहिं
१/१२५ | सरीरा
२/४१६ सद्दावाति १/२०२ समाणे
१/४७४
सरूवि चेव सन्न
१/९ समाहारा १/१२७,२/३९६ | सलिलाओ
१/२०३ सन्ना २/४२९ समिया
१/११६,११७,१२०
सलिलावइम्मि सन्निहिया-सामाणा समुग्गका
सलिलावती
१/४१५ सपज्जवसिए
समुग्गगा
१/१६४ सलिलोदगं
१/२०३ सपज्जवसिया
१/२२,२३ समुग्गया
१/१७८ सवणा
२/२६७ सपज्जवसियाओ
२/४३४ समुग्घाएणं १/६६-७०,७२,८६,८८,१२९,
सवणाणं
२/२७६ सपोग्गला चेव
१३१,१३३,१३४,१३६,१३७,२/६
सवणे
२/१७८,२०८,२११, सप्पुरिस
समुद्दाणं मज्झे २/३०७
२१८,२२५,२२९ सप्पुरिसस्स
२/८ समुद्दे
१/२०२
| सवणो २/२०६,२२५,२२७,२४१,२४४, सब्भावठवणाए वा
१/१० समुद्दे वट्टे वलयागार संठाणसंठिए १/४४६
२४५,२४८,२५०,२६४,२६६ सभा सुहम्मा १/१०८,११४,२१५ समोहएणं
सवेयगा सभाए
१/१९२ सयंजले
सबओभद्दे
२/३१७ सभाए णं सुहम्माए १/१८८,१८९
सव्वकामसमिद्धे ति य सयंपभे १/२६९
२/३९६ सभाए सुहम्माए १/१९२,२/४२,४३
सव्वक्खारपब्वया सयंपहंसि
१/२०३ सभाओ सुहम्माओ
२/९६
सव्वट्ठसिद्धस्स सयंभूरमणदीवगाणं
२/३२८ सभाणं सुहम्माणं १/२८२,२८३
२/१९८ सव्वट्ठसिद्धे
२/२९८ सभासुहम्मा
सयंभूरमणसमुद्दगाणं १/१९६
सबढे
२/३९५ सम चउक्कोणसंठिया
सयंभूरमणोदगं समुदं २/१७२
२/१९८ सव्वतो
१/४३० समंसे
सयंभुणा २/१७२
१/१८ सव्वतोभद्दे
२/३१३ २/३४२,४०१
सयंभुरमणभद्द समए
१/४६८ सव्वदीव
२/३०७ समचउरंससंठिया
२/१७२ सयंभूरमणसमुद्द
१/१३८ सव्वदीव-समुद्दाणं
१/४६९ समचउरंसा
१/८५ सयंभूरमणे
१/४७०
सव्वद्धा २/३७४,३७६,३७८,४१६ समचक्कवाल संठाणसंठिए १/४४६
सयंभूरमणे दीवे
१/४६८
सब्बपाण-भूत-जीव४४८,४५०,४५३,४६२ सयंभुरमणे य
१/४७२ सत्तसुहावहा इ वा
२/३२९ समचक्कवालसंठाणसंठिते १/४२०,
सयंभूरमणे समुद्दे १/४७३ सव्वप्पभा चेव.
१/१२७ ४२३,४६३ सयंसंबुद्धाणं
सवमागह
१/२०३ समचक्कवालसंठिए सयंसंबुद्धे
सव्वरयण
१/३३२ समचक्कवालसंठिते
१/४०९ सयग्घि-मुसल-मुसंढि १/८५ सव्वरयणे
१/४२६ समचक्कवालसंठिया
२/१७१ सयज्जलकूडे १/३२० | सव्वरयणा
१/४६१ समचउक्कोण
२/१७१ सयणिज्ज १/२८३ सव्ववइरामया
१/८२ समणा
१/४०१,४६१ सयणिज्जं १/२५०,२५१ | सव्वविग्गहिए
१/१३ समतलो भूमिभागो सयभिसया २/२०६,२११,२४२,२६८ | सबसिद्धा
२/३९७ समयक्खेत्ते
१/१८ सयभिसयाणं २/२६८ | सवोसहि
१/२०८ समयखेत्ते १ ४४२,४४३,२/४०८ सयरिसहे
२/३९४ | सव्वोसहिसिद्धत्थए
१/२०२ समयसंखापरूवणं २/३७३ सयसहस्सा १/६९,२/३१३ | सवोसहिसिद्धत्थएहिं
१/२०४ समया २/७४,४१६ सरऊ
१/३६४ | ससि
१/३३२,२/११
॥
२/१९९
१/३८४
१/१५०
P-212

Page #808

१/२४७
सिरि
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सहस्सार २/२८१,२९२,३२८ सारस्सया
२/३०१ | सिद्धायतणा
१/४५४,४५७ सहस्सार वडेंसए
२/२९२ सालभंजियपरिवाडीओ १/१६७ | सिद्धाययणकूडस्स सहस्सारस्स य
२/३०२ सालभंजिया परिवाडीओ
१/१६७ | सिद्धाययणकूडे १/३०८,३१२-३१७, सहस्सारे २/३०३,३१३ सालभंजियाओ १/१७१,२१५
३२०-३२२ सहस्सारेसु २/३०६ सालभंजियाओ य
१/२१३ | सिद्धाययणस्स १/१९५,३०९,३२३,३२८ सहा
सालिंगण-बट्टीए १/१९१ | सिद्धाययणा
१/२८४ साइए १/१७ सालिभंजिया
१/१६४ | सिद्धाययणे १/२११,२५०,२७१ साई २/२०६,२०९,२१६,२२५,२२६,
सावणे २/३८९,३९० | सिद्धालए इ वा
२/३२९ २२८,२३६,२४२,२५३ सावत्थि
१/२२६ सिद्धिगइ
१/२१२ माउयच्चेव १/१९ सावत्थीए १/१६ | सिद्धे
१/३२६ सायं १/२२६ सावया १/३९९ सिप्पि-संपुडसंठिते
१/३८४ सागरचित्तकूडे १/३२७,३२९ सावियाओ
१/३९९
१/१२७,३४२ सागरा १/६५ | सासए १/१६,१७,१४४,१७७,२२७, सिरिकता
१/२५३ सागरोवमस्स २/३४१,३६५ / २३२,२४५,२४८,२६०,२६८,२७९,३१९, सिरिचंदा
१/२५३ सागरोवमहिं
२/३६८ ३४७,३७०,४२७,४४९ सिरिधर-सिरिप्पभा
१/४४४ सागरोवमाणं १/४७१ | सासया १/१९,४३,१४८,२५२, सिरिनिलया
१/२५३ सागरोवमाई १/२०८ ३८७,३८८ सिरिमहिआ
१/२५३ सागरोवमे २/३३० सासया भावा
२/४१५ | सिरिवच्छ १/१६०,१७६,३३७,२/३१३ सागरोवमे य
सासयासासयत्त य
१/८२ | सिरिसंभूता सागरोवमेहिं २/३६२ सिंगमाला
१/३७३ | सिरी साती २/२१३,२३३,२४२, सिंघाडगसंठाण
२/३०५ | सिरीए
१/३४५ २४६,२४७,२६४,२६६ | सिंधु १/२०२,३६४,३६५,३९९,४१७ सिरीओ
१/४३८ साती उवकुलं २/२२९ सिंधुआवत्तणकूडे
| सिरीस
१/११५,१८७ साती चेव
१/४३४ सिंधुए १/२२६ सिरिदेवीकूडे
१/३०८ साती णक्खत्ते २/२२० । सिंधुकुण्डस्स
१/२९६,२९८ सिलिंधपुण्फपगासाई १/८९,९१ सामंतोवणिवाइयं १/२०६ सिंधुदीवे
१/३७० सिलुच्चयंसि णं पव्वयंसि सामलयाओ १/३७४ सिंधुदेवीकूड़े १/३०८ सिवए
१/३९१ सामलि १/११५ सिंधुद्दीवो १/३५७ सिवगस्स
१/३९३ सामाणा २/७ | सिंधुप्पवायकुण्डस्स १/३३७
१/४६१ सामाणि १/२७९ सिंधुप्पवायकुण्डे
१/३५७ सिविगा रायहाणी
१/३९३ सामाणिअसाहस्सीणं १/२५२,३२४ | सिंधुप्पवायदहा
१/४४० सिवेया
२/३९० सामाणिय १/१९८,२०४,२०८,२११, | सिंधुप्पवायद्दहे चेव १/३४०,४३९ | सिसिरे विय
२/३९० २१५,२९१,४०४,२/२,२८९,२९२,२९३ | सिंधुमहाणईए
१/३५७ सिहरतलस्स
१/२८८ सामाणिय-तायत्तीसय १/११९ सिंधू १/३५३ सिहरि
१/२०२ सामाणियपरिसोववण्णगा १/२०० सिंधूहिं
१/२२७ सिहरिम्मि
१/३१४,४३७ सामाणियसहस्साणं १/१७५ सिक्कगा १/१९० सिहरिवासहरपब्वए
१/२६५ सामाणियसाहस्सीओ १/२१८ सिद्धत्थएहिं
१/२०८ सिहरिस्स १/२२५,२३०,२४२ सामाणियसाहस्सीणं १/८७,९२,१७६, सिद्धा
२/३२८ सिहरिस्स वासहरपब्वयस्स
१/३८३ ३४५,३५१,३९२,३९५,२/१५,१६७, सिद्धा भगवंतो
२/३२९ | सिहरी
१/२५७,२६५ २८६,२९४ सिद्धाणं ठाणा २/३२८ सिहरीओ
१/३५४ सामाणिया १/१०५ सिद्धायतणं १/१९२,२१५ सिहरीकूडे चेव
१/४३७ मामाणियाणं १/१८० | सिद्धायतणस्स १/१९३,२१२,३२३,४५६ | सिहरीकूडे
१/३१४
البلدي أسألسسسلسل
सिवाए
P-213

Page #809

सुणंदा
१/३७२
शब्द पृष्ठ नं. शब्द पृष्ठ नं. | शब्द
पृष्ठ नं. सिहरीवासहरपव्वए १/३१४ | सीया-सीओदा १/४२४ सुजाए
२/३११ सिहरीहिं वासहरपव्वएहिं
|सीया-सीओयाओ
१/३०० सुजाया
१/१०८,२५१ सिहरेसु १/४०० | सीया-सीतोदगासु १/४०१ सुट्ठियस्स
१/४०५ सीअप्पवायकुण्डस्स १/३३८ सीयाए १/४०३ सुट्ठिया रायहाणी
१/४०६ सीअप्पवायदहे १/३४१ | सीयाए महाणईए १/३३४,३४९, ।
१/१०८ सीआ १/२३८
४१२,४२९ सुणक्खत्ता सीआ महाणई १/३६२|सीलोच्चय १/२६९ सुत्थियाए रायहाणीए
१/४०४ सीआ य १/३५५ | सीस-पहेलियंगे-सिसपहेलिया २/३७४
सुदंसण
१/२६९ सीआए १/२३३,२३६,२३७.२५५, | सीसपहेलिअंगे
२/३६३ सुदंसण
१/४२० २७८,२८९,२९८,३०३,३३० | सीसपहेलियंगसयसहस्साई
सुदंसणंसि सीआए महाणईए १/२४८,३०१ | सीसपहेलियंगे
२/४०२ सुदंसणा
१/१०७,४५८,४६१, सीआकूडे १/३१३ | सीसपहेलिया २/३४५,४०२
२/७,३३९,३६२ सीआदीवस्स १/३७२ | सीसपहेलियाए २/३६३ | सुदंसणाए
१/२५१ सीआमहाणई १/३६७ सीसा
| सुदंसणे १/१२१,३३२,४४३,२/३११ सीआमुहवणस्स १/२३७ | सीह
१/८६ सुद्धदन्तदीवे
१/२२५,३८३ सीओअच्चेव १/३५४ | सीहनिसाइय संठिए २/२१७ सुपइट्ट य
२/३९० सीओअदीवस्स |सीहपुराओ
सुपइट्ठगा
१/१७२ सीओअदीवे १/३७२ सीहपुरारायहाणी १/२३९ सुपतिट्ठगसंठिते
१/१३ सीओअप्पवायकुण्डस्स १/३३८,३६७,३७२ सीहमुहदीवे
१/२२४ | सुपतिट्ठाभे
२/३०० सीओअप्पवायदहे १/३४१ सीहसोता
१/३५६ सुपभकते
१/१०६ सीओआ १/३३८ | सीहासण
१/१७९,१८२ सुपम्हा
१/४१५ सीओआ चेव १/३६३ | सीहासण-संठिता १/१६२|| सुपम्हेविजए
१/२३९ सीओआ णं १/३३८ सीहासणं १/१८२ सुप्पइण्णा
१/१२७ सीओआ णं महाणई १/३६२] | सीहासणंसि
सुप्पबद्ध सीओआ य १/३५५ सीहासणवरगए
१/२००। सुप्पबुद्धा
१/१२७,२५१ सीओआए १/३३१,३४८ सीहासणस्स
१/१७५ सुप्पभा
१/१०७ सीओआकूडे १/३१२,३२० सीहासणा
१/१८५
सुभगा सीओआमहाणई १/३६७ सीहासणाई १/१६१,१७४ सुभद्द-सुमणभद्दा
१/४६३ सीओआमुखवणसंडे १/२३९ | सीहासणाणं
१/१७०,२०१ | सुभद्दा
१/१०८ सीओआहिं अ १/२७१ सीहासणे १/१९१,१९६ | सुभद्दा य
१/२५१ सीओयाओ १/२०३ | सुंगायणस गोत्ते
२/२०९ | सुभद्दापमुहाओ देवीओ सीतप्पवायद्दहे चेव १/४३९ | सुकच्छविजयस्स
१/३०१ | सुभद्दे सीता १/३६४,३९४
१/३२६
१/१०३ सीताए महाणईए
सुक्क पक्खस्स २/३९८,४०० सुभाओ
१/४१६ सीतोदगाणं महाणदीणं १/३९४ सुक्का
२/१४ | सुभारायहाणी
१/२३८ सीतोदप्पवायदहे १/४३९ | सुक्काभे २/३०० सुभोगा ,
१/१२५ सीतोदा १/३६४ २/२०० | सुभोगादेवी
१/३१८ सीतोदा चेव १/४४० सुक्केणं महग्गहे २/२०१| सुमण-सोमणसा
१/४६६ सीतोदाए १/३५६ | सुगीए २/३९४ | सुमणदामं
१/२०३ सीमंतए नरए
१/१८ सुग्गीवे १/१२१ ।
१/१०८ सीमाविक्खंभेणं २/२५९ सुघोस-संठिया
१/८० सुमणाविआ
१/२५१ सीयसोयाओ १/४१८
२/८ सुमणे
२/३१७
सुकच्छे
सुभा
| सुक्के
सुमणा
सुघोसा
P-214

Page #810

शब्द
सुमेहा सुमहादेव
सुरभिगंधकासाइए
सुरा
सुरादेवी
सुरियस लेस्सा
सुख्या
सुरूवा
सुरूव
सुरुवस्स
सुरूवा
सुलसदहे
सुवग्गु
सुवग्गू
सुवग्गूविज
सुवच्छा सुवच्छादेवी
सुवच्छे
सुवच्छेविजए सुवण्णकुमारिंदे
सुवण्णकूल
सुवण्णा
सुवणे
सुवन्नकूलप्पवायद्दहे
सुवप्पा
सुवप्पेविजए
सुविक्कमे
सुविया देवया
सुसम दुसमा
सुसम सुसमा सुसमुत्तमिड्ढ
सुस्सरा
सुहणामा गुत्थी देवो
पृष्ठ नं. शब्द
१ / १२६ सुहम्मगमो
१/३२८
१ / २११
२ / १४
१ / १२७
२ / ९७
१/१२८
१/१०३

२/५
२/८
१ / १०४,२/८
१ / ३४८
१ / ४१५
२ / ३१७
१/२४०
१ / १२६,३२०,४१४
१ / ३२९
२/७
१ / २३८ १/१००
१ / २०२
१/३३८
१/४३९
मुहुमवाउकाइय सुगायणस गोत्त
सुवण्णकूलप्पवायकुण्डस्स सुवण्णकुलपवाय
सुवण्णकूला
सुवणपूलाए सुवण्णकुलाए महाणईए
सुवण्णकूला चेव
१/२९२ १ / ३९६ १ / ४४१ १/३७१ सूरियावरण (पर्वत) सुबण्णकूला महाणईए पवावाईण १/३६० सूरियवर्डिसयविमाण सुवण्णदारे
सुवणकुलादीवस्स
१/३४१
१/४१५
१/२३९
सूई अंगुल
सूर (सूरिय) -
( रवि, सूर्य, दिनकर)
२ / ११-३४, ४०-५४,७३७५, ११४,१६७-१६९,१९९ २०५,२६०, २६२,२६५, २६६, २७६, २७७, २८१,२८४,३१६,३२१,३२६,३२८, ४०६ १ / ६५ २ / ३४८, ३६७ १/४७०, २/१९५-१९९ १ / ४७२ २/४४ २ / २०० २/१७५
१ / २४०,२९९, ४१३,४३५ १ / ४६८
२ / ४४ २ / १९६
१/१२१
२/२१२
२/ ३६६
२/३६७
२/४०३
२/८
२/ ३९८
१ / ३३१
सूर
सूरदह
सूरदीव
सूर ( द्वीप समुद्र )
सूरप्पभा (सूर्य की अग्रमहिषी)
सूर महग्गह
सूरलेसा
सूर वक्खार पव्वय
सूरवरभासोद समुद्द सूरसीहासण
सूरदेव
सूरादेवी कूड
सूराभ (लोकांतिक विमान)
१/३५३-३५५,३६४ सूरिय (रूस) लेस्सा
पृष्ठ नं. शब्द
१ / २८४
१ / १३३
२/ २०९ २ / ४१९, ४२२
सूरियाभा
सूरियाभा (सूर्य की आभा सूरियाबत्त (पर्वत)
सूरोवराग
१/४५४ १ / ४२७ सूरं गइसमावणं १/४५५ सेज्जंस (मास)
सेट्ठि
सेडी (माप)
सेडी अंगुल
सेणावइ
सेत (कुदंड व्यंतर देवों का इन्द्र)
सेत (मुहूर्त नाम)
सेयकंठ
सेरियागुम्म ( गुल्म)
सेलपा] (वा) ल
सेलमालग (वृक्ष)
| सेला (तीसरी नरक)
२ / ९६-९९ १/४७ ) २ / ३२१, ३२६
१ / २६९, २ / ९७ १/२६९, २/९७ २/४४ २/२०४,२०५,४०६ २ / ५० २ / ३९०
१/३
१/३०८ २ / ३००
१/१०५.१०८ १ / ३७३ १ / ३९
सेसवई
सोगन्धिय कंड
सोत्थित कूड सोत्थिय
सोदामिणी
सोदामी
सोम
P-215

१/१६०,१७१,१८५, ३३७ १/१२८
१/१२०
सोमणस कूड
१/३२०
सोमणस (दिवस नाम) २/ ३९६ सोमणम देव १/३०४,४६२, ४६६ सोमणस ( पारियानिक विमान) २/३१३ सोमणस वक्खार पव्वय १/२४५,२७१. २९९,३००, ३०४,३२०, ४१२,४२९, ४३५ सोमणस वण १/१५७,२०३,२७०, २७२,४१३
२/ ३११
१/२५१
१/४६०
२/ ३९६
सोमणस (विमाण पत्थड )
सोमणस (वृक्ष)
सोमणसा रायहाणी
१/१०५,१०७.१२३, _२/३१५,३१७
सोमणसा (रात्रि नाम ) सोमदेवया
पृष्ठ नं. १/१२७ १/२७४
१/३३२
सोमप्यभ उपाय पल्लव
सोमा ( उत्तर दिशा)
सोहम्मगदेव सोहम्मवडेंसय
२ / ४१७,४२३
२/४२३
१/३
२/७
२ / ३९४ १/१२१
हत्थ (संठाण) हत्विकन्नदीव
१/२७४ हत्थिणाउर (नगरी)
हत्यिमुह दीव
हम्मियतल (संठाण) हयकण्ण दीव
१ / २२, २६
सोय (आश्विन) पुण्णिमा
२/ ३४०
सोयंधिय (कंड)
१/४८
सोयामणी
सोवत्थिअ कूड सोवत्पिपासण
२/२०४ १/३२०,३२१ १/१६१ सोहम्मकप्प १/९४,२/२७८, २८१,२८४२८६,३०२, ३०३-३१५,३२३ २/२८४
२/ २८४,२९० २९२,
२/२१२ १/१२३
३०९,३१२-३१५
हत्थ (हस्त नक्षत्र)
२/१८९,२०६,२०९,
२१२,२१६,२२०, २२५-२२९,२३३,२३६,
२४१,२४४, २४६, २५३, २५९,२६४,२६६,
२७३, २७६
२/२१६
१/२२४
१/२२६
१/२२४
२/१७४
२/२२४,३८१,३८२

Page #811

पृष्ठ नं.
हूहुयंग
१/३२८
शब्द . पृष्ठ नं. शब्द
पृष्ठ नं. | शब्द हयकण्ण मणुस्स १/२२४,२/३८१ | हरिसलिलप्पवायकुण्ड १/३३८ | हिमवंत (पर्वत)
१/१५७ हयकंठग १/१७३,२/१९५ | हरिस्सह
१/१०६ | हिरण्णवय
१/२२१-२२३ हयपत्ती १/१४७ | हरिस्सह कूड १/३१७,३१९,३२०, हिरि
१/१२७ हयमिहुण १/१४७ ३२१,३२९ | हिरिकूड
१/३१२ हयवर १/८६ हरिस्सह देव
१/३१९ | हिरि (देवी) १/३४२,३४६,४३८ हयवीही १/१४७ हरिस्सह (विद्युतकुमारेन्द्र) १/१०२ | हिरिदेवी कूड
१/३१२ हयसंघाडग १/१७१ हरिस्सहा रायहाणी
१/३१९ | हिरी (किंपुरुषेन्द्र की अग्रमहिषी) २/८ हरय (हृद)
हलधर वसण १/१५२ | हुडुक्क
१/२०५ हरि (विद्युत्कुमारेन्द्र) १/१०२ हंसगब्भ (कंड)
१/४८
२/३४४,३६३,३७४,४०२ हरि (हरिसलिला) (महाणई) १/३७१ | हंसासण
१/१६१
२/३४४,३६३,३७४,४०२ हरिकूड १/३२०,३२१ हाणी बुड्ढी (सूर्य की गति में)
| हेट्ठिम गेवेज्जग देव २/२९६,२९७ हरिकत १/१०६ हारदीव
१/४६७ | हेट्ठिल्ल हरिकंत कूड
१/३१२ हारभद्द देव
१/४६७ | हेममालिणी देवी हरिकंत दीव १/३७१ हारमहाभद्द देव
हेमवं (मास)
२/३९० हरिकंत (नदी) १/२०३ हारवर दीव
१/४६८ हेमवय कूड
१/३०८,३१२ हरिकंतप्पवायकुण्ड १/३३८,३६६,३७१ हारवर देव
१/४६७, ४६८ हेमवय देव
१/२४१,३११ हरिकंतप्पवायदह १/३४१,४३९,४४० हारवरभद्द देव
१/४६८ हेमवय (वास-खेत्त) १/२०२,२२१-२२३ हरिकता महाणई १/२९१,३३८,३५३, | हारवरमहाभद्द देव
१/४६८ | २३२,२४०,२४१,२५८-२६०,२९०,३२८, ३५५,३६०,३६१,३६४,३७१,४४०,४४१ हारवरमहावर देव १/४६७,४६८ | ३२९,३५४,३५९,३६५,३६६,४००,४१०, हरिकता महाणई पवाय (प्रपात) १/३६० हारवरावभास दीव
१/४६८ |४२८,४३१,४३३,४३९,४४०,२/३६४, हरिदीव १/३७१ | हारवरावभासमहाभद्द देव १/४६८
४०२,४२१ हरिप्पवायद्दह १/३४१,४३९,४४० हारवरावभासमहावर देव १/४६८ | हेमंत आवट्ठिय
२/१८९-१९२ हरि महाणई १/२९१,३५३,३५४, हारवरावभासवर देव
१/४६८ हेमंत (ऋतु)
१/२५०-२५४ ३५५,३६०,३६४,३६६,४४०,४४१ हारवरावभासोद समुद्द १/४६८ हेरण्णवय कूड
२/३१३,३१४ हरिवास (खेत्त) १/२०३,२२१,२२२, हारवरोद समुद्द
१/४६८ हेरण्णवय देव
२/२४२ २२३,२३२,२४२,२४३,२४४,२६०, हार समुद्द
हेरण्णवय (वास-खेत्त) १/२०२,२३२, २६२,२९१,३४१,३५५,३६६,४००,४२८, हालिद्दतण मणि (वण्ण) १/१५३ २४०,२४१,२६४,२६५,२९२,३४१, ४३१,४३४,४३९,४४०,२/३६४,४०३,४२१ | हास (महाकदित व्यंतर देवों का इन्द्र) २/७ ३५४,३५९,४२८,४३१,४३३,४३९, हरिवास कूड १/३१२ हासरई (महाकंदित व्यंतर देवों का इन्द्र) २/७
४४०,२/४२१ हरिवास देव १/२४४ हासा १/१२७ | हेरूयाल वण (वन)
१/३७४ हरिवाहण देव
१/४५९ | हिमवं (हिमवान्) कूड १/३३२
१/४६८
P-216

Page #812

દ્રવ્યાનુયોગ
ભાગ-૪
સમાપ્ત
P-217

Page #813

દ્રવ્યાનુયોગ
ભાગ-૪
P-218

સમાપ્ત

Page #814
દ્રવ્યનો અર્થ H આ ધ્રુવ સ્વભાવી તત્વ, જે વિભિન્ન પર્યાયોને છે . કરીને પણ પોતાના મૂળ ગુણને નથી છોડતો. મૂળ બે તત્ત્વ છે. જીવ અને નિર્જીવ, આ બે તત્ત્વોનો વિસ્તાર છે - પંચાસ્તીકાય, પદ્રવ્ય, નવતત્ત્વ વિગેરે. જુદી-જુદી દ્રષ્ટિઓ અને જુદી-જુદી શૈલીઓથી ચેતન તથા જડની વ્યાખ્યા અને વર્ગીકરણ જેમાં છે તેને દ્રવ્યાનુયોગ કહેવામાં આવે છે. આગમોના ચાર અનુયોગોમાં દ્રવ્યાનુયોગનો વિષય સૌથી વિશાળ અને ગંભીર ગણાય છે. દ્રવ્યાનુયોગનો સમ્યકજ્ઞાતા “આત્મજ્ઞ’ કહેવાય છે અને અવિકલ્પ સમગ્ર રૂપમાં પરિજ્ઞાતા “સર્વજ્ઞ’ કહેવાય છે. - દ્રવ્યાનુયોગ સબંધી આગમપાઠોનું મૂળ તથા ગુજરાતી અનુવાદની સાથે વિષયક્રમનું વર્ગીકરણ કરીને સરળ સુબોધ અને સુગ્રાહ્ય બનાવવાનો એક ભગીરથ પ્રયત્ન છે: ‘દ્રવ્યાનુયોગનું પ્રકાશન’. જૈન સાહિત્યના ઈતિહાસમાં આવો મહાન અને વ્યાપક પ્રયત્ન પ્રથમવાર થયો છે. શ્રુતજ્ઞાનના અભ્યાસી વાચકો માટે આ અદ્વિતીય અને અદ્ભુત ઉપક્રમ છે. જે સદીઓ સુધી યાદગાર રહેશે. સંપૂર્ણ દ્રવ્યાનુયોગના વિષયના ચાર ખંડો અને સિત્તેર ઉપખંડો (અધ્યયનો)માં વિભાજીત કરેલ છે. જેની અંદર તે વિષયોને સંબંધિત જુદા-જુદા આગમપાઠોને એકત્ર સંગ્રહિત કરી એક સુવ્યવસ્થિત રૂપ આપેલ છે. આ પહેલા ધર્મકથાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ અને ચરણાનુયોગ કુલ સાત ભાગો પ્રકાશિત થઈ ચુકેલ છે. અનુયોગ સંપાદનનો આ શ્રમસાધ્ય કાર્ય માનસિક એકાગ્રતા, સતત અધ્યયન, અનુશિલન-નિષ્ઠા અને સંપૂર્ણ ભાવના સાથે અનયોગ પ્રવર્તક ઉપાધ્યાય પ્રવર મુનિશ્રી કચૈયાલાલજી મ. ‘કમલ’ દ્વારા સંપાદન થયેલ છે. લગભગ પચાસ વર્ષની સુદીર્ઘ સતત શ્રુત ઉપાસનાના બળ ઉપર હવે જીવનના નવમા દસકમાં આપે આ કાર્ય સંપન્ન કરેલ છે. આ શ્રુત સેવામાં આપના મહાન સહયોગથી સમર્પિત સેવાભાવી, એકનિષ્ઠ કાર્યશીલ શ્રી વિનયમુનિજી ‘વાગીશ” નો અપૂર્વ સહયોગ ચિરસ્મરણીય રહેશે. આ સંપૂર્ણ સેટ હિન્દી ભાષાંતર સાથે પ્રકાશિત થયેલ છે. જેનું ગુજરાતી ભાષાંતર વિદુષી મહાસતીજી ડૉ. મુક્તિપ્રભાજીએ અને તેમની વિદુષી શિષ્યાઓએ કરેલ છે. આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ અમદાવાદના નિષ્ઠાવાન સમર્પિત જિનભક્ત અધિકારીગણ તથા ઉદારશીલ શ્રુતપ્રેમી સદસ્ય સદગૃહસ્થોના સહયોગથી આ અતિ વ્યયસાધ્ય કાર્ય સંપન્ન થયેલ છે. ચાર અનુયોગોના અગિયાર વિશાળ ગ્રંથો ટ્રસ્ટના સદસ્ય બનનારને માત્ર રૂા. 2500/- માં ઉપલબ્ધ રહેશે. પ્રકાશિત ચાર અનુયોગ ગ્રંથો સંપર્ક સૂત્ર (1) ધર્મકથાનુયોગ ભાગ 1 તથા 2 રૂા. 1300/(2) ચરણાનુયોગ ભાગ 1 તથા 2 રૂા. 900/(3) ગણિતાનુયોગ ભાગ 1 તથા 2 રૂા. 1100/ આગમ અનુયોગ ટ્રસ્ટ સ્થાનકવાસી જૈનવાડી | 28-29, સ્થાનકવાસી સોસાયટી, નારણપુરા ક્રોસિંગ પાસે, અમદાવાદ-૧૩. SCAN-O-GRAFIX A'BAD - 079 - 791 17 7 www.jalnelibrary.org