Book Title: Charananuyoga Part 2
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Agam Anuyog Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090120/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kaptaha-pratApa guruveva hamati puSpa: Agama-anuyoga prantha mAlA puSpa : 5 ca ra NA nu yoga dvitIya khaNDa pariziSTa sahita / | jaina AgamoM meM AcAradharma-viSayaka sAmagrI kA prAmANika saMkalana / pradhAna-sampAdaka anuyoga pravartaka munizrI kanhaiyAlAla jI "kamala" saMyojaka zrI vinayamunijI "vAgIza" sampAdikA mahAsatI zrI muktiprabhAjI mahAsatI zrI didhyapramAjI ema. e., pI-eca. DI. ___ ema. e., pI-eca. DI. saha sampAdikA mahAsatI zrI bhavyasAdhanAjI mahAsato zrI anupamAjI mahAsatI zrI viratisAdhanAjI bI. e. pradhAna parAmarzata paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA Agama anuyoga TrasTa ahamadAbAda-380013 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya bhAratIya saMskRti kA sarvamAnya sUtra hai-AcAraH prathamo sthAnakavAsI jaina samAja ke prakhyAta tatvacintaka AsmArthI dharma:-AcAra prathama dharma hai / jaina paramparA meM pAsa pahamI mohanamAnI , viduSI maNiSyA jinazAsana candrikA aMgo"--AcAra prathama aMga hai| aMga kA artha dharmazAstra to hai mahAsatI ujjvala kumArIjI kI suziSyA DA mahAsatIjI hI, kintu vyApaka artha meM le to--jIvana kA mukhya aMga bhI muktiprabhAjI, DA0 mahAsatIjI divyaprabhAjI tathA unakI zrutAhai / bhAratIya AgamoM meM mAnavatA kA jitanA mahatva kahA hai bhyAsI ziSyAoM kI sevAyeM isa kArya meM samarpita haiM- yaha hama usase bhI kahIM adhika mahattva sAdhaka jIvana meM AcAra dharma kA saba kA ahobhAgya hai| unakI anavarata zruta sevA se yaha vizAla kahA hai| kArya zIghra sampanna ho sakA hai| prAcIna jaina paramparA meM "AcAra" ke lie "caraNa" zanda jaina darzana ke vikhyAta vidvAna zrI dalasukha bhAI mAlavaNiyA kA prayoga hotA thaa| caraNa yAne cAritra / manuSya ke AcAra bhAratIya prAcya vidyAoM ke pratinidhi vidvAna hai, unakA AtmIya dharma kI maryAdA, saMyama-sAdhanA kA vyavasthita mAma-caraNa hai| mayoga anayoga prakAzana kArya meM prArambha me dI atjAnane jaina zruta zAna-zAstroM ko cAra anuyogoM meM vibhakta kiyA atyadhika udAratA va niHsvArtha bhAvanA se isa kArya meM mArgagayA hai-(1) caraNAnuyoga, (2) dharmakathAnuboga, (3) gaNitA- darzana kiyA, sahayoga diyA, samaya-samaya para apanA mUlyavAna nuyoga evaM (4) dravyAnuyoga / inameM dharmakathAnuyoga tathA gaNitA- parAmarza bhI diyA ataH unake prati kRtajJatA vyakta karanA hamArA nuyoga kA prakAzana hama kara cuke haiN| caragAnuyoga aura vyA- kartavya hai| nuyoga do sarvAdhika mahatvapUrNa evaM vizAla grantha hai| caraNAnuyoga isI ke sAtha eka bhUla kA saMzodhana bhI kara denA cAhate haiM, kA viSaya bahuta vistRta hai ataH pAThakoM kI suvidhA ke lie do gaNitAnuyoga ke prakAzana ke samaya jaina gaNita zAstra sambandhI bhAgoM meM prakAzita kiyA jA rahA hai| davyAnuyoga mUla pATha kA aneka durlabha citra va vAkRtiyA~ hameM pUjya AcAryazrI vijayapazodeva sampAdana kArya bhI pUjya gurudeva zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja sA. sUri jI mahArAja kI kRpA se prApta huI thii| zrAcAryazrI ne "kamala" sampanna kara cuke haiM / aba usakA anuvAda evaM pariziSTa apane gambhIra Agama jJAna va citrakalA sambandhI talasparzI anuAdi kArya zeSa hai| bhava jJAna ke bAdhAra para Agamamata viSayoM ko spaSTa karane hetu gharaNAnuyoga kA prathama bhAga pATakoM kI sevA meM pahuMca cukA ve mahatvapUrNa citra taiyAra karavAye the tathA hamArI mAMga para bar3I hai / aba dvitIya bhAga (sampUrNa caraNAnuyoga) prastuta karate hue hI udAratA va sadabhAvanA ke sAtha prakAzana hetu hameM pradAna hameM atyadhika prasanatA ho rahI hai, sAtha hI hama apane lakSya ko kiye| yapi una citroM meM se bahuta kama citra hamane upayoga meM aba bahuta zIghra sampanna kara sakeMge isakA vizvAsa pAThakoM ko liye, tathA ve bhI gujarAtI meM hone ke kAraNa hindI bhASI janatA disAtA huuN| ke lie hindI meM unake rekhAcitra taiyAra karavAkara prakAzita anuyoma sampAdana-prakAzana kArya meM gurudeva zrI kanhaiyAlAla kiye / hindI rekhA citrakAra unameM akita nAma saMketa ko spaSTa jI ma. "kamala" ne apanA sampUrNa jIvana samarpita kara diyA hai| karanA bhUla gaye tathA AcAryaSI kA AdarapUrvaka smaraNa ullekha aise jIvana-dAnI zruta sapAsaka santa ke prati AbhAra vyakta karatA nahIM kara sake, isake lie hama AcAryazrI se kSamA cAhate haiN| mAtra eka zepacArikatA hogI, Ane vAlI pIr3hiyAM yuga yuga taka astu, hama AcArya zrI kI isa udAratA va sadabhAvanA ke prati unakA upakAra smaraNa kara zruta kA bahumAna kareMgI yahI unake hArdika rUpa se kRtajJatA jJApita karate haiM evaM bhaviSya meM unake prati saccI kRtajJatA hogii| sneha-saujanya sahakAra kI bhAvanA rakhate haiN| aise jIvana-dAnI batAne vAlI pIr3hiyA~ yuga yuga hArdika kama se kRtajJatA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma, darzana ke suprasiddha nidAna DA0 sAgaramalajI jaina ne Agama anuyoga TrasTa amadAbAda ko unakA rAhyoga barAbara marvathA nispRha bhAvanA pUrvakA anya kI mahatvapUrNa prastAvanA lina milatA rahA hai aura bhaviSya meM bhI milatA rahegA aisA vizvArA kara anugrahIta kiyA hai, hama u rI rahe / hai| bhAgane vAlI prani atyanta zraddhAvAna limahI sampradAya ke durUha Agama kArya ko presa kI dRSTi se vyavasthita kara zrI bhAskara munijI ma. ne prakAzita anuyoga granthoM ke pracArasundara zuddha mudraNa ke lie jaina darzana ke anubhavI vidvAna zrIcandra prasAra meM vizeSa abhirucipUrvaka jo sahayoga pradAna jI surAnA 'sarasa' ke hama AbhArI haiM jinhoMne pUrva donoM anu. yaha eka Adarza aura anukaraNIya-smaraNIya rhegaa| yogoM kI bhAMti isa grantha ke mudraNa meM bhI pUrNa sadabhAvanA ke presa kApI karane kA vizAla kArya zrI rAjendra mehatA sAtha sahayoga kiyA hai| gAhapurA vAle ne zraddhA bhakti evaM vivekapUrvaka kiyA hai isalie dRsTa ke sahayogI sadasya mAla ke bhI hama AbhArI hai TrasTa kI ora se unakA hama hAdika abhinandana karate haiN| jina ke Arthika anudAna se itanA vizAla' vyayamAdhya kArya hama hamAre TrasTa ke mantrI anubhavI evaM sevAbhAvI zrI himmata sampanna karane meM samartha hue haiN| bhAI zAmaladAsa zAha aba kAphI buddha ho gaye haiM, phira bhI isa prasaMga para hama Agama anuyoga prakAzana pariSad sAMDerAva samaya-samaya para ve apane anubhava Adi kA lAbha de rahe haiM / hamAre ke mAnya kAryakartAoM kA bhI sAbhAra smaraNa karate haiM jinhone kArya kuzala sahayogI dhI jayantI bhAI candulAla saMghabI evaM anya isa ati durUha kArya ke prArambha meM ati utsAhapUrvaka kadama sabhI sahayogI janoM kA smaraNa karate hue bhAvanA karate haiM zruta jJAna kI mamara jyoti gabake jIvana ko prakAzamaya kre| bar3hAyA aura hamAre lie kAryazailI kA mArga prazasta kiyaa| vinIta baladevabhAI DosAbhAI paTela adhyakSA agama anuyoga TrasTa, ahamadAbAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rm - -- evaM saMvandhI anuyogI - - - -" a -. Mess sampAdakIya -munizrI kanhaiyAlAla 'kamala' "caraNa" pravRtti evaM puruSArtha kA pratIka hai| "caraNa" bhU-jAna ke gaNita viSayaka Agama / meM maryAdA evaM samyaka viveka kA yoga hone para vaha Aca- 4-dravyAnayoga-jIya, ajIba Adi nava tatvoM kI raNa (Ara-maryAdAyAM) kahalAtA hai| AcaraNa arthAt vyAkhyA karane bAle Agama / aacaar-dh| anuyoga vargIkaraNa ke lAbha caraNAnuyoga kA artha hotA hai AcAra dharma sambandhI yadyapi anuyoga vargIkaraNa paddhati AgamoM ke uttaraniyamAvalI, maryAdA Adi kI vyAkhyA evaM saMgraha / kAlIna cintaka AcAryoM kI dena hai, kintu yaha Agama tuma maraNAnupoga pra-- apanI isI abhidhA meM pAThI, zrutAbhyAsI mumukSu ke lie bahuta upayogI hai| sArthaka haiN| Aja ke yuga meM to isa paddhati kI atyadhika upayojaMna sAhitya meM "anuyoga" ke do rUpa milate haiN| gitA hai| 1. anuyoga-vyAkhyA vizAla Agama sAhitya kA adhyayana kara pAnA 2. anuyoga vargIkaraNa sAmAnya vyakti ke lie bahuta kaThina hai| isalie jaba kisI bhI pada Adi kI vyAkhyA karane, usakA hArda jisa viSaya kA anusandhAna karanA ho, taba tadviSayaka samajhane samajhAne ke lie 1. upakrama, 2. nikSepa 3. anugama Agama pATha kA anuzIlana karake jijJAsA kA samAdhAna aura 4. naya-ina cAra zailiyoM kA Azraya liyA jAtA hai| karanA - yaha tabhI sambhava hai, jaba anuyoga paddhati se anupojanamanuyoga -(aNu joaNamaNumogo) sUtra kA artha sampAdita AgamoM kA zuddha saMskaraNa upalabdha ho| ke sAtha sambandha jor3akara usakI upayukta vyAkhyA karanA anayoga paddhati se AgamoM kA svAdhyAya karane para isakA nAma hai. anuyoga vyAkhyA (jambu vRtti) aneka jaTila viSaya svayaM samAhita ho jAte haiM, jaise___ anuyoga-vargIkaraNa kA artha hai--abhidheya (viSaya) kI 1. AmamoM kA kisa prakAra vistAra huA hai yaha dRSTi meM zAstroM kA vargIkaraNa karanA / jaise amuka amuka spaSTa ho jAtA hai / Agama, amuka adhyayana, amuka gAthA---amuka viSaya kI 2. kauna-sA pATha Agama saMkalana kAla ke pazcAta hai| isa prakAra viSaya-vastu kI dRSTi se vargIkaraNa karake far rart? AgamoM kA gambhora artha samajhane kI zailI- anuyoga 3. Agama pAThoM meM Agama lekhana se pUrva tathA pazcAta vargIkaraNa paddhati hai| vAcanA bheda ke kAraNa tathA deza-kAla ke vyavadhAna ke prAcIna AcAryoM ne AgamoM ke gambhIra artha ko sara kAraNa lipika kAla meM kyA antara par3A hai ? latA pUrvaka samajhAne ke lie AgamoM kA cAra anuyogoM 4. kauna-sA Agama pATha sva-mata kA hai, kona-sA meM vargIkaraNa kiyA hai| paramata kI mAnyatA vAlA hai ? tathA bhrAMtivaza paramata 1-caraNAnuyoga--AcAra sambandhI Agama mAnyatA vAlA kauna-sA pATha Agama meM saMkalita ho 2- dharmakathAnuyoga-upadezapada kathA evaM dRSTAnta gayA hai| gambandhI Agama isa prakAra aneka praznoM ke samAdhAna isa zailI se 3-gaNitAnuyoga-candra-sUrya-antarikSa vijJAna tathA prApta ho jAte haiM jinakA Adhunika zodha chAtroM/prAcya - - A . THEHEART Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA ke anusandhAtA vidvAnoM ke lie bahuta mahatva hai| inakI ananya zruta bhakti aura saMyama sAdhanA dekhakara anuyoga kArya kA prArambha aisA kauna hogA jo prabhAvita na ho, zramaNa jIvana kI __lagabhaga Aja se 50 varSa pUrva mere mana meM anuyoga- vAstAvaka zramAnaSThA ApakI ra vAstavika zramaniSThA ApakI raga-raga meM samAhita hai| vargIkaraNa paddhati se bAgamoM kA sakalana karane kI bhAvanA ApakA cintana aura Apake sujhAva molika hote haiN| jagI thii| zrI dalasukha bhAI mAlavaNiyA ne usa samaya gata sAta varSoM se viduSI mahAsatI DA0 muktiprabhAjI, mujhe mArga darzana kiyA, preraNA dI aura niHsvArtha nispRha DA , DA.divyaprabhAjI evaM unakI sAkSara ziSyA parivAra kA bhAva se Atmika sahayoga diyaa| unakI preraNA va saha- esA anupama suyAga milA ki anuyAga / yoga kA sambala pAkara merA saMkalpa dRr3ha hotA gayA aura bar3hatA gayA / mujha atA bar3hatA gyaa| mujhe atIva prasannatA hai ki mahAsatI muktimaiM isa zruta-sevA meM juTa gyaa| Aja ke anuyoga grantha / prabhAjI Adi viduSI zramaNiyoM ne isa kArya meM tanmaya uso bIja ke madhura phala haiN| hokara jo sahayoga kiyA hai usakA upakAra Agama sarvaprathama gaNitAnuyoga kA kArya svargIya gurudeva zrI abhyAsI jana yuga-yuga taka smaraNa kreNge| inakI ratnaphatehacandajI ma. sA. ke sAnnidhya meM prArambha kiyA thaa| praya sAdhanA sarvadA saphala ho, yahI merA hArdika kintu usakA prakAzana unake svargavAsa ke bAda huthaa| AzIrvAda hai| kucha samaya bAda dharmakathAnayoga kA sampAdana prArambha anuyoga sampAdana kArya meM prArambha meM to aneka kiyaa| vaha do bhAgoM meM paripUrNa haa| taba taka gaNitA bAdhAeM aaii| jaise Agama ke zuddha saMskaraNa kI pratiyoM nuyoga kA pUrva saMskaraNa samApta ho cukA thA tathA aneka kA abhAva, prApta pAThoM meM krama bhaMga aura vizeSakara sthAnoM se mAMga AtI rahatI thii| isa kAraNa dharmakathAnu "jAva" zabda kA anapekSita anAvazyaka prayoga / phira yoga ke bAda punaH gaNitAnayoga kA saMzodhana prArambha bhI dhIre-dhIre jaise Agama sampAdana kArya meM pragati huI kiyA, saMzodhana kyA, lagabhaga 50 pratizata nayA sampAdana base-base kaThinAiyoM bho dUra hii| mahAvIra jaina vidyAlaya hI ho gyaa| usakA prakAzana pUrNa hone ke bAda caraNA bambaI, jaina vizva bhAratI lADana tathA Agama prakAzana nayoga kA yaha saMkalana prastuta hai| samiti byAvara Adi Agama prakAzana saMsthAoM kA yaha __kahAvata hai "zreyAMsi bahu vighnAni" zubha va uttama upakAra hI mAnanA cAhie ki Aja AgamoM ke sundara kArya meM aneka vighna Ate haiN| vighna-bAdhAeM mArI upayogI saMskaraNa upalabdha haiM. aura adhikAMza pUrvApekSA dar3hatA va dhIratA, saMkalpa zakti va kArya ke prati niSThA zuddha susAdita haiN| yadyapi Aja bhI ukta saMsthAoM ke ko parIkSA haiM / mere jIvana meM bhI aisI parIkSAeM aneka nidezakoM kI Agama sampAdana zailI pUrNa vaMjJAnika yA bAra huI haiM / aneka bAra zarIra asvastha huA, kaThina jaisI cAhie vaisI nahIM hai| lipi doSa, lekhaka ke matibImAriyo AI / sahayogI bhI kabhI mile, kabhI nahIM, bhrama va vAcanA bheda Adi kAraNoM se AgamoM ke pAThoM meM kintu maiM apane kArya meM juTA rhaa| aneka sthAnoM para vyutkrama dikhAI dete haiN| pATha-bheda to sampAdana meM sevAbhAvI vinaya muni "vAgIza" bhI hai hI, "jAva" zabda kahIM anAvazyaka jor3a diyA hai jisase artha vaparItya bhI ho jAtA hai, kahIM lagAyA nahIM hai aura mere sAtha sahayogI bane, ve Aja bhI zArIrika sevA ke kahIM pUrA pATha dekara bhI "jAva' lagA diyA gayA hai| sAtha-sAtha mAnasika dRSTi se bhI mujhe parama sAtA pahu~cA prAcIna pratiyoM meM isa prakAra ke lekhana-doSa raha gaye haiM rahe haiM aura anuyoga sampAdana meM bhI sampUrNa jAgarUkatA jisase Agama kA upayukta artha karane va prAcIna pATha ke sAtha sahayoga kara rahe haiN| paramparA kA bodha karAne meM kaThinAI hotI hai| vidvAna khambhAta sampradAya ke AcArya pravara zrI kAMti RSi aura zAna nA cAkSiA thaa| prAcIna jI ma. ne mujha para jana graha karake vyAvaraNAcArya zrImahendra pa Amahandra pratiyoM meM upalabdha pATha jyoM kA tyoM rakha denA-aDiga REACT pi jI ma. ko zruta-sevA meM sahayoga karane ke lie zruta zraddhA kA rUpa nahIM hai, hamArI zruta-bhakti zruta ko bhejA thA ataH maiM unakA hRdaya se kRtajJa huuN| vyavasthita eva zuddha rUpa meM prastuta karane meM hai| kabhIsampAdakIya sahayoga kabhI eka pATha kA milAna karane va upayukta pATha nirdhAraNa saubhAgya se isa zramasAdhya mahAkArya meM AgamajJa zrI karane meM kaI dina va kaI saptAha bhI laga jAte haiM kintu tiloka munijI kA apratyAzita sahayoga mujhe prApta vidvAna anusandhAtA usako upayukta rUpa meM hI prastuta huA hai| karatA hai, mAja isa prakAra ke Agama sampAdana ko Ava. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zyakatA hai / astu, cAra / varNana kI dRSTi se cAritrAcAra sabase vizAla hai| maiM apanI zArIrika asvasthatA ke kAraNa, vidvAna prastuta bhAga meM jJAnAcAra evaM darzanAcAra kA varNana to sahayogI kI kamI ke kAraNa, tathA paripUrNa sAhitya kI 204 pRSThoM meM hI A gayA hai| cAritrAcAra kA varNana anupalabdhi tathA samaya ke abhAva ke kAraNa jaisA saMzo- prathama bhAga ke 510 pRSTha tathA dvitIya bhAga ke 256 pRSTha dhita zuddha pATha denA cAhatA thA vaha nahIM de sakA, phira yoM sarva 766 pRSTha meM AyA hai| tapAcAra kA viSaya 114 bhI maiMne prayAsa kiyA hai ki pATha zuddha rahe, lambe-lambe pRSThoM meM samAyA hai kintu vIryAcAra kA viSaya 62 pRSThoM samAsa pada jinakA uccAraNa durUha hotA hai, tathA uccA- meM hI sampAdita ho gayA hai| raNa karate samaya aneka Agama pAThI bhI uccAraNa-doSa se maiMne isa bAta kA bhI dhyAna rakhA hai ki jo viSaya prasta ho jAte haiN| vaise durUha pAThoM ko sugama rUpa meM AgamoM meM aneka sthAnoM para AyA hai, vahA~ eka bAgama prastuta kara choTe-choTe pada banAkara diyA jAye va Thoka kA pATha mUla meM dekara bAkI Agama pATha tulanA ke lie unake sAmane hI unakA artha diyA jAya jisase arthabodha TippaNiyoM meM diye jaayeN| jisase tulanAtmaka dRSTi se sugama ho| yadyapi jisa saMskaraNa kA mUla pATha liyA hai paDhane vAloM ko upayogI hoN| aneka pAThoM ke artha meM hindI anuvAda bhI prAyaH unhIM kA liyA hai phira bhI apanI bhrAnti hotI hai, vahIM TIkA, bhASya Adi kA sahArA jAgarUkatA baratI hai| aneka sthAnoM para cA saMzo-lekara pAkA atha bhI spaSTa kiyA gayA hai, vyAkhyA kA dhana bhI kiyA hai| upayukta tIna saMsthAnoM ke alAvA antara bhI darzAyA hai| kucha pAThoM kI pUrti ke lie vRtti, Agamodaya samiti ratalAma tathA suttAgame (puSkabhikkhu chuNi, bhASya Adi kA bhI upayoga kiyA hai| jI) ke pATha bhI upayogI hue haiN| pUjya amolaka RSi isa prakAra pUrI sAvadhAnI barato hai ki jo viSaya jI ma. evaM AcArya zrI AtmArAmajI ma. dvArA sampA- jahA~ hai, vaha apane Apa meM paripUrNa ho, isalie usake dita anudita AgamoM kA bhI yathAvazyaka upayoga samAna, puraka tathA bhAva spaSTa karane vAle anya AgamoM kiyA hai| ke pATha bhI akita kiye haiN| merA dRr3ha vizvAsa hai ki maiM ukta AgamoM ke sampAdaka vidvAnoM va zraddhaya muni- Agama jJAna ke prati ruci, zraddhA va bhakti rakhane vAle baroM ke prati AbhArI hU~ / prakAzana saMsthAeM bhI upakAraka pAThakoM ko yaha caraNAnayoga, unakI jijJAsA ko tRpta haiN| unakA sahayoga kRtajJa bhAva se svIkAranA hamArA karegA, jJAna kI vRddhi karegA tathA zruta makti ko aura kartavya hai| adhika sudRr3ha bnaayegaa| aba prastuta grantha caraNAnuyoga ke viSaya meM bhI kucha isa mahatvapUrNa grantha ko vistRta prastAvanA likhane kA kahanA cAhatA huuN| dAyitva jaina samAja ke suprasiddha vidvAna DA0 sAgaramala caraNAnuyoga jI jaina ne savaMyA nispRha bhAvanA ke sAtha bahana kiyA hai| AgamoM kA sAra AcAra hai-baMgANa kiM saaro| be jaina AcAra zAstra ke marmajJa hai aura bahuzruta haiN| prastAvanA meM unhoMne sabhI viSayoM para tulanAtmaka dRSTi se AyAro!.-AcArAMga Agama to aMgoM kA sArabhUta unake vicAra kiyA hai jo pAThakoM ke lie upayogI hogaa| Agama hai hI, kintu AcAra-- arthAt 'cAritra" yaha Agama kA, zruta kA sAra hai| jJAnasya phalaM viratiH jJAna maiM prati kRtajJatA kA bhAva rakhatA huuN| kA phala virati hai| zruta kA sAra cAritra hai| ataH donoM bhAga kI zabda sUcI tathA viSaya sUcI banAne cAritra sambandhI vivaraNa AgamoM meM yatra-tatra bahata adhika kA thaMya sampAdana kalA niSNAta zrIyuta zrIcandajI surAnA mAtrA meM milatA hai| ye bhI kahA jA sakatA hai ki 'sarasa' ne kiyA hai| unakA sahayoga ullekhanIya rhegaa| "cAritra" kA viSaya base vizAla yA grantha ke sundara ba zuddha mudraNa meM bhI unakA mahatvapUrNa dharmakathAnuyoga ke samAna caraNAnuyoga bhI varNana kI dRSTi yogadAna rahA hai| se vistRta hai| ataH isakI sAmagrI anumAna se adhika ho anta meM isa mahAna kArya meM pratyakSa-parokSa sahayoga gaI hai| isalie ise do bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai| dene vAle sabhI sahayogI janoM ke prati hAdika bhAva se __"AcAra" ke pramukha pA~ca vibhAga haiM . 1. jJAnAcAra, kRtajJatA vyakta karatA huuN| 2. darzanAcAra, 3. cAritrAcAra, 4. napAcAra, 5. vIryA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza -pro0 sAgaramala jaina nAma prakRti ke nimnatama stara (saptama naraka) ko prApta kara sakatA hai, to manuSya vizva meM gheSThatama prANI hai, usase zreSTha anya dumarI aura AdhyAtmika vikAsa ke dvArA mukti ke parama sAdhya ko cha bhI nahIM hai| phira bhI mAnava-astitva jaTila Complexi, prApta kara sakatA hai| ganuSya kI isa AdhyAtmika vikAsa yAtrA virodhAbhAsapUrNa (Paradoxical) aura baha-AyAmI (Multi- ko dharma ke nAma se abhihita kiyA jAtA hai| dimensionel) hai / manuSya mAtra jaivika saMracanA nahIM hai, usameM mAnava ko vikAsa yAtrA kA sopAna : dharma vivekAtmaka cetanA bhI hai| parora aura cetanA yaha hamAre astitva sAmAnyatayA AcAra aura vyavahAra ke kucha vidhi-vidhAnoM ke ke mukhya do pakSa haiN| pArIra se bAsanA aura detanA se viveka kA paripAlana ko dharma kahA jAtA hai| dharma hameM yaha batAnA hai ki / prasphuTana hotA hai| manuSya kI yaha vivazatA hai ki usa vAmanA yaha karo aura yaha mata karo; kintu AcAra ke ina bAhya aura viveka ke ina do staroM para jIvana jInA hotA hai| usake niyamoM ke paripAlana mAtra ko dharma mAna lenA bhI eka bhrAnti hI sAmane pArIra apanI mAma prastuta karatA hai, to vibeka apanI mAMga hai| AcAra aura vyavahAra ke bAhma niyama dharma kA zarIra to prastuta ! ratA hai| eka aura use daihika AvazyakatAoM kI pUrti avazya hai, kintu ve dharma kI AtmA nahIM hai| dharma kI AtmA to karanI hotI hai, to dUmarI ora viveka dvArA nirdhArita jIvana usa vivekapUrNa jIvana-dRSTi athavA samasArUpI sAdhya kI upalabdhi jIne ke kucha Adarzo kA paripAlana bhI karanA hotA hai| vAsagA meM nihita hotI hai, jo AcAra aura vyavahAra ke ina myuna niyamoM aura viveka ke saMgharSa ko jhelanA yahI mAnava kI niyati hai| yadyapi kA mUla hArda hai| yahI vivekapUrNa jIvana-dRSTi hI AcAra-vyavahAra jIvana jIne ke lie zArIrika mAMgo ko pUrNana: ThukarAyA nahIM jA kI una maryAdAoM eba vidhi-niSedhoM ko mRjaka hai, jo vaiyaktika sakatA hai, kintu eka vivekazIla pANI desA meM managya kA yaha aura mAmAjika jIvana meM mamatA aura pAnti ke saMsthApaka hai aura dAyitva banatA hai ki vaha andha vAganAcAlita jIvana meM para jinheM gAmAnyatayA dharma yA sadAcAra ke nAma se jAnA jAtA hai| uThe / bAsanAtmaka AvegoM se mukti pAnA, yahI mAnava jIvana kA vaivika evaM zramaNa dharma-paramparAeM aura unakA vaiziSTya makSya hai| jahAM pazu gA jIvana-vyavahAra pUrNata: jaivika-vAsanAoM bhAratIya dharmoM ko mukhya rUpa se vaidika aura zramaNa ina do se niyantrita hotA hai, vahAM manuSya kI yaha vizeSatA hai ki yaha vargoM meM vibhAjita kiyA jAtA hai / isa vibhAjana kA mula AdhAra viveka tasva ke dvArA apane bAmanAtmaka jIvana para bhI niyantraNa unakI pravRttilaka aura nivRttimUnaka jIvana haTiyAM haiM. jo kara sakatA hai aura isI meM mAnavIya AtmA meM anuspUta svatantratA kramazaH vAsanA aura bhAvAvega pAnita jaivika mUlyoM eva kI abhikti hai| pazu kA jIvana vyavahAra pUrNataH prakRti ke janita AdhyAtmika mUlyoM para AdhArita haiM / sAmAnyatayA vaidika mAdhayAntrika niyamoM se cAlita hotA hai. ataH vaha paratantra hai; dharma ko pravRttimUlaka aura zramaNa dharmoM ko nivRttimUlaka kahA pabaki manuSya prakRti ke yAntrika niyamoM se Upara uThakara jIvana jAtA hai / yadyapi Aja vaidika aura dhamaNa dhamoM kI vividha jIvita gaune kI kSamatA rakhatA hai, ataH usameM svatantratA yA mukta hone paramparAoM ke boca pravRtti aura nivRtti ke ina AdhAroM para koI kI sambhAvanA bhI hai| patrI kAraNa hai ki jahA~ pazu jIvana meM vibhAjaka rekhA khIMca pAnA kaThina hai kyoMki Aja kimI bhI dharmavikAsa aura patana kI sambhAvanA atyAta sImita hotI hai, vahA~ paramparA yA dharma sampradAya ko pUrNa rUpa se pravRttimUlaka yA manuSya meM vikAsa aura patana kI ananta sambhAvanAeM haiN| vaha nivRttimUlakA nahIM kahA jA sakagA hai| jahA~ eka ora vaidika dharma vikAsa kI dizA meM Age bar3he to devatva se Upara uTha sakatA hai meM opaniSadika cintana ke kAla se hI nivRtimUlaka tatva praviSTa aura pasana kI dizA meM nIce gire to pazu se bhI nIce gira maktA hone lage aura vaidika varma-kANDa, pahalaukikavAda evaM bhogavAdI hai| ise jaina dharma kI bhASA meM kaI to manuSya hI triva meM mA jIvanadRSTi gamAlocatA kA viSaya banI; vahIM dUsarI aura zramaNa prAgI, jo eka bora mAdhyAtmika panana ke dvArA nArakIya jIvana paramparAoM meM bhI dharma-gaMdhI kI myApanA ke gAva hI gaMdha aura Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 caraNAnuyoga : prastAvanA samAja vyavasthA ke rUpa meM kucha pravRttimUlaka avadhAraNAoM ekAnta nivRtti kI bAta karanA samucita nahIM hai| yadyapi jaina ko svIkAra kiyA gayA aura isa prakAra lokakalyANa paramparA ko hama nivRttimArgI paramparA kahate haiM, kintu use bhI ke pAvana uddezya ko lekara donoM paramparAeM eka-dUsare ke nikaTa ekAnta rUpa se nivRtti pradhAna mAnanA, eka bhrAnti hI hogii| A gyiiN| yadyapi jaina dharma ke AcAra anyoM meM pramukha rUpa se nivRtti mArga jaina-jIvana-dRSTi kI carcA dekhI jAtI hai, kintu unameM bhI aneka sandarbha aise haiM jaina dharma kI bhAcAra paramparA meM yadyapi nivRttimUlaka jIvana- jahA~ nivRtti aura pravRtti ke bIca eka santulana banAne kA prayAsa dRSTi pradhAna rahI hai, parantu usameM sAmAjika aura aihika jIvana- kiyA gayA hai| ataH jo vicAraka jaina dharma ko ekAnta rUpa se mUlyoM kI pUrNa upekSA kI gaI ho, yaha nahIM kahA jA sktaa| nivRttiparaka mAnakara usake dharma-granthoM meM upalabdha sAmAjika aura usameM bhI jaivika evaM sAmAjika jIvana-mUlyoM ko samucita sthAna vyAvahArika pakSa kI upekSA karate haiM, ve bastutaH ajJAna meM hI milA hai| phira bhI itanA nizcita hai ki jaina dharma meM jo pravRtti- jIte haiM / yadyapi yaha satya hai ki jana AcAryoM ne tapa aura lAma mUlaka tatva praviSTa hue haiM, unake pIche bhI mUla lakSya to nivRtti para adhika bala diyA hai, kintu isakA tAtparya itanA hI hai ki yA saMnyAsa hI hai| nivRttimUlaka dharma se yahA~ hamArA tAtparya vyakti apanI vAsanAoM se Upara utthe| jaina-AcAryoM ne jitanA usa dharma se hai jo sAMsArika jIvana aura aindrika viSaya bhogoM ko bhI upadezAtmaka aura vairAgya-pradhAna sAhitya nirmita kiyA hai, gahaNIya mAnatA hai aura jIvana ke carama lakSya ke rUpa meM saMnyAsa urAkA lakSya manuSya ko vAsanAtmaka jIvana se Upara uThAkara aura nirvANa ko svIkRta karatA hai| Aja bhI ye zramaNa paramparAe~ usakA bAdhyAtmika vikAsa karanA hai| unakI dRSTi meM dharma aura nirvANa ko hI paramasAdhya svIkRta karatI haiN| Aja saMnyAsa aura sAdhanA vyakti ke AdhyAtmika abhyutthAna ke lie hai aura adhyAtma nirvANa ko jIvana kA sAdhya mAnne vAle zramaNa dharmo meM mukhya kA artha hai vAsanAoM para viveka kA zAsana / phira bhI hameM yaha rUpa se jaina aura bauddha dharma hI jIvita haiN| yadyapi AjIvaka Adi smaraNa rakhanA cAhie ki koI dharma yA sAdhanA-padati jaivika kucha anya zramaNa paramparAeM bhI thIM, jo yA to kAla ke garbha meM aura sAmAjika jIvana-mUlyoM kI pUrNataH upekSA nahIM kara sakatI samAhita ho gayI haiM yA bRhad hindU dharma kA hI eka aMga bana gayI hai, kyoMki yahI baha AdhArabhUmi hai jahA~ se AdhyAtmika vikAsa haiN| aba unakA pRthak astitva nahIM pAyA jAtA hai| yAtrA Arambha kI jA sakatI hai| jainoM ke anusAra dharma aura jahA~ taka jaina dharma kA prazna hai, paramparAgata dRSTi se yaha isa adhyAtma kA kalpavRkSa samAja aura jIvana ke AMgana meM hI vikakAlacakra meM prathama tIrthaMkara RSabhadeva dvArA pravartita mAnA jAtA sita hotA hai| dhArmika hone ke lie sAmAjika honA Avazyaka hai| RSabhadeva zAga aitihAsika kAla ke tIrthakara haiN| durbhAgya se hai| jaina dharma meM jinakAlA aura sthavira balpa ke rUpa meM jina do Aja hamAre pAma unake sambandha meM bahuta adhika aitihAsika sAkSya AcAra mArgoM kA pratipAdana hai, unameM sthavira-kalpa, jo janaupalabdha nahIM haiN| vaidika sAhitya meM ullikhita RSabha kI kucha sAdhAraNa ke lie hai, rAmAja-jIvana yA saMdhIya-jIvana meM rahakara stutiyoM aura bAtarasanA muniyoM ke ullekha se hama kevala itanA hI sAdhanA karane kI anuzaMgA karatA hai| hI kaha sakate haiM ki vaidika yuga meM bhI koI bhramaNa yA saMnyAsa- vastuta: samAja-jIvana yA saMghIya-jIvana pravRtti baura nivRtti mArgI paramparA pracalita thI jo sAMsArika viSaya-bhogoM se nitti kA sumela hai| samAja-jIvana bhI tyAga ke bala para hI khar3A hotA para aura tapa tathA dhyAna sAdhanA vI paddhati para bala detI thii| hai| jaba vyApaka hitoM ke liye kSudra svArthI ke visarjana kI bhAvanA isI nivRttimArgI paramparA kA agrima vikAsa eka aura vaidika balavatI hotI hai, tabhI samAja khar3A hotA hai| ataH samAja-jIvana dhArA ke sAtha samanvaya evaM samAyojana karate hue opaniSadika yA saMghIya-jIvana meM sarjana aura visarjana tathA rAga aura cirAga kA dhArA ke rUpa meM tathA dUsarI ora svatantra rUpa meM yAtrA karate hue sundara samanvaya hai / jise Aja hama "dharma" kahate haiM maha bhI pUrNata: jaina (nimrantha), bauddha evaM AjIvaka Adi anya zramaNa paramparAoM nijI yA vaiyaktika sAdhanA nahIM hai / usameM vyakti ke AdhyAtmika ke rUpa meM huaa| vikAsa ke sAtha-sAtha svastha samAja kA nirmANa bhI anusyUta hai| Aja yaha mAnanA bhrAntipUrNa hogA ki koI bhI dharma-paramparA jaina AgamoM meM dharma kA svarUpa pUrNa rUpa se nivRttipradhAna yA pravRttipradhAna hokara jIvita raha dharma kI vibhinna vyAkhyAe~ aura paribhASAe~ dI gaI haiN| pUrvasakatI hai| vastutaH nivRtti aura pravRtti ke sambandha meM aikAntika pazcima ke vidvAnoM ne dharma ko vividha rUpoM meM dekhane aura samajhAne dRSTikoNa na to vyAvahArika hai aura na manovaijJAnika / manuSya kA prayatna kiyA hai| sAmAnyatayA AcAra aura vicAra kI eka jaba taka manuSya hai, mAnavIya AtmA jaba taka zarIra ke sAtha viziSTa praNAlI ko dharma kahA jAtA hai, kintu jahA~ taka janayojita hokara jIvana jItI hai, taba taka ekAnta pravRtti aura paramparA kA prazna hai, usameM dharma ko eka sva-svarUpa kI upalabdhi Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 3 ke athavA AdhyAtmika vikAsa ke sAdhana ke rUpa meM mAnA gayA hai, isake viparIta jIvana vyavahAra ke ve saba tatva jinase vaiyaktika hai| jainAcAryoM ne dharma kI aneka paribhASAe~ prastuta kI haiM, unameM aura sAmAjika jIvana meM samatA kI sthApanA hotI hai dharma kahe eka paribhASA "vatsahAbo dhamgoM" ke rUpa meM kI hai| jaba hama jA sakate haiN| jaba hama dharma ko vaiyaktika dRSTi se paribhASita yaha kahate haiM ki Aga kA dharma uSNatA aura jala' kA dharma zItalatA karanA cAhate haiM taba use nizcaya hI samabhAva ke rUpa meM paribhASita hai to yahA~ dharma meM tAtparya unake svabhAva se hI hotA hai / yadyapi karanA hogA / saMkSepa meM kaheM to samatA dharma hai aura mamatA adharma vastu-svabhAva ke rUpa meM dharma kI yaha paribhASA satya aura prAmA- yA pApa hai, kyoMki gagatA ke dvArA bhAtmA samAdhi yA zAnti kI Nika hai, kintu isase dharma ke svarUpa ke sambandha meM hameM koI spaSTa sthiti meM hotI hai yahI usakI adhikArI avasthA yA svabhAva dazA dizA nirdeza nahIM milatA hai| vastutaH jaba hama dharma kI vyAkhyA hai jabaki mamatA ke kAraNa vaha tanAba evaM mAnasika asantulana se vastu-svabhAva ke rUpa meM karate haiM, to hamAre sAmane mUla prazna grasta hotI hai, ataH mamatA vikArI avasthA yA vibhAva-dazA hai / manuSya ke mUla svabhAva ke sambandha meM hI utpanna hotA hai| manuSya sAmAjika dharma : ahiMsA eka cetana prANI hai aura eka cetana prANI ke rUpa meM usakA dharma vaivaktika mamatA ke ye tatva, jaba bAhya rUpa meM abhivyakta mA svabhAva pattasika samatva kI upalabdhi hai| yahA~ caitasika hokara hamAre sAmAjika jIvana ko prabhAvita karate haiM, to ve hiMsA samasva kA tAtparya vibhinna anukUla evaM pratikUla anubhUtiyoM meM aura saMgharSa ko janma dete haiN| mamatA ke kAraNa Adhipatya, saMgraha cetanA ke stara para avicalita rahanA hai| dUsare zabdoM meM saMgata aura zoSaNa ko vRttiyoM kA udaya hotA hai| vyakti apane aura kA artha zAtA-draSTA bhASa meM sthita rahanA hai| vastutaH yaha rAga parAye kI dIvAreM khIMcatA hai jisase pariNAmataH samAja-jIvana meM aura dveSa ke tasa hamArI cetanA ke samatva ko vicalita karate haiM saMgharSa aura hiMsA kA janma hotA hai aura inhIM saMgharSoM aura hiMsaka ata: rAga-dveSajanya vikSobhoM se rahita cetanA kI samabhAva meM vyavahAroM ke kAraNa sAmAjika jIvana kA samatva yA sAmAjika avasthiti hI jagamA ratna-svabhAta aura gahI gaI hai| zAni" bhaMga ho jAtI hai| AcAsaMga bhUtra meM isI sAmAjika vaiyaktika dharma : samatA jIvana-vyavahAra ke dRSTikoNa ke AdhAra para dharma kI eka dUsarI vyAkhyAprApti sUtra meM Atma svabhAva kI carcA karate hue yaha paribhASA bhI dI gaI hai, usameM kahA gayA hai ki "bhUtakAla meM jo prazna uThAyA gayA hai ki AtmA kyA hai aura usakA sAdhya yA ahaMta hue haiM, vartamAna meM haiM athavA bhaviSya meM hoMge ve saba yaha lakSya kyA hai? jaina AcAryoM ne isa sambandha meM apane uttara meM prazApita karate haiM, vyAkhyAmita karate haiM ki kisI prANa, bhUta, kahA hai ki pAramA samatva rUpa hai aura usa samatva ko prApta kara jIva yA sattva ko pIr3A nahIM denI cAhie, unakA pAta nahIM lenA yahI usakA lakSya hai| AcArAMga sUtra meM isI dRSTikoNa ke karanA cAhie, unakI hiMsA nahIM karanI caahie| yahI zAzvata, AdhAra para dharma ko samatA ke rUpa meM paribhASita kiyA gayA hai| zuddha evaM nitya dharma hai| usameM kahA gayA hai ki "AryajanoM ne samabhAva meM dharma kahA hai| isa prakAra haga kaha sakate haiM ki jaina AcAra zAstrIya granthoM vastutaH samabhAva ke rUpa meM dharma kI yaha paribhASA dharma kI svabhAva- meM vaiyaktika dRSTi se samatA aura sAmAjika dRSTi se ahiMsA ko paraka paribhASA se bhinna nahIM hai / mAnavIya evaM prANI prakRti yahI dharma kahA gayA hai| hai ki vaha sadaiva hI tanAvoM se rahita samatva kI sthiti ko pAnA dharma sadAcAra yA sadaguNa ke rUpa meM, cAhatA hai / ataH yaha kahA jA sakatA hai ki ye sabhI tathya, jo prakArAntara se ardhamAgadhI aura zaurasenI jaina Agama meM kSamA, cetanA ke isa samatva ko bhaMga karate haiM, vikAra, vibhAva yA adharma saralatA, nirlobhatA, satyatA, saMyama Adi ko bhI dharma ke rUpa meM 1 dhammo vatyu sahAyo, khamAvibhAyo ya yasaviho dhammo / raNayatayaM ca dhammo, jIvANAM rakSaNa dhammo // ---bArassa aNuvekkhA (kAttikeya) 478 2 AyA sAmAie, AyA sAmAyassa atttt| -vyAkhyAprazasti 1/ 3 samapAe dhamme Ariehi pvede| -AdhArAMga 1/5/3/157 (ca0, pR. 30) 4 se yemi-je ya asItA je va pappaNA me ya AgamessA arahaMtA bhagavaMtA sadhye te ebamAipakhaMti, evaM mAti, eva pANaveMti, eva paruti-savve pANA jApa samve sattA Na hatayA, ajjAveyadhvA, Na parighatathyA, Na paritAveyaravA, Na uddeveyavyA, esa dhamme ghuve Nitie sAsate, samecca loga khetannehi pavevite / --AcArAMga 1/4/1/131-132 (10, pR. 33) -sUtrakRtAMga 2/3/680 (ca.. 216) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 | caraNAnuyoga : prastAvanA paribhASita kiyA gayA hai| hArika pakSa hai| AcArAMma meM upalabdha dharma kI yaha paribhAga (1) AcArAMga meM kSamA Adi sadguNoM ko dharma kahA gayA hameM mImAMsA darzana meM upalabdha dharma kI usa paribhASA kI smRti dilA detI hai jahA~ dharma ko codanA (preraNA) lakSaNa kahakara pari(2) sthAnAMga meM kSamA, alobha, saralatA, mRdulatA, laghutva, bhASita kiyA gayA hai aura jisake anusAra beda-vihita vidhAnoM satya, saMyama, tapa, tyAga aura brahmacaryavAsa Adi jo dharma ke dasa ke pAlana ko dharma kahA gayA hai / rUpa pratipAdita kiye gaye haiN|' dharma : sAmAjika dAyitva kA nirvahana (3) kArtikeyAnuprezA meM bhI kSamAdi dasa sadguNoM ko dasavidha sthAnAMga sUtra meM dharma kI vyAkhyA ke eka anya sandarbha meM dharma ke rUpa meM paribhASita kiyA gayA hai| rASTra-dharma, grAma-dharma, nagara-dharma, kula-dharma, gaNadharma Adi kA bhI vastutaH yaha dharma kI sadaguNaparaka yA naitika paribhASA hai| ve ullekha huA hai| sabhI sadguNa jo sAmAjika samatA ko banAe rakhate haiM sAmAjika yahA~ dharma kA tAtparya rASTra, grAma, nagara, kula, gaNa Adi ke samarakha ke saMsthApana kI dRSTi se dharma kahe gaye haiN| kSamA di ina prati hamAre jo kartavya yA dAyitva haiM, unake paripAlana se hai / sadaguNoM kI vizeSatA yaha ki ye vaiyaktika aura sAmAjika donoM ina dharmoM ke pratipAdana kA uddezya vyakti ko acchA nAgarika hI jIvana meM samatva yA zAnti-saMsthApana karate haiN| banAnA hai, tAki sAmAjika aura pArivArika jIvana ke saMgharSoM vastutaH dharma kI isa vyAkhyA ko saMkSepa meM hama yaha kahakara aura tanAvoM ko kama kiyA jA sake tathA vayaktika jIvana ke prakaTa kara sakate haiM ki sadguNa kA bAcaraNa yA sadAcaraNa hI dharma sAtha-sAtha sAmAjika jIvana meM bhI zAnti aura samatA kI sthAhai aura duguNa kA AcaraNa yA durAcaraNa hI adharma hai| isa panA kI jA ske| prakAra jaina AcAryoM ne dharma aura nIti athavA dharma aura sadguNa dharma ko vividha paribhASAmoM meM pArasparika sAmaMjasya meM tAdAtmma sthApita kiyA hai, unake anusAra dharma aura anaitika jaina paramparA meM upalabdha dharma kI ina vividha paribhASAoM jIvana-sahagAmI nahIM ho skte| pAzcAtya vicAraka breDale ke se yaha spaSTa ho jAtA hai ki jaina AcAryoM ne dharma ko kabhI bhI chanusAra bhI vaha dharma jo anaitikatA kA sahagAmI hai, vastutaH rUDhimA viziSTa prakAra ke karma-kANDoM ke paripAlana ke rUpa meM dharma nahIM, adharma hI hai| nahIM dekhA hai| unakI dRSTi meM dhArmika sAdhanA kA mukhya uddezya dharma : jinAmA kA pAlana vyakti ke caittasika jIvana meM upasthita pAzavika bAsanAoM evaM ____ AcArAMga meM dharma kI eka anya paribhASA hameM isa rUpa meM una kapAyajanya AvegareM kA parizodhana kara usakI AdhyAtmika milatI hai ki AjJA pAlana meM dharma hai| tIrthakara yA vItarAga cetanA ko samatva, zAnti yA samAdhi kI dizA meM agrasara karanA puruSoM ke AdezoM kA pAlana hI dharma hai| AcArAMga meM mahAvIra hai| yadyapi jaina dharma me sAdhanA aura upAsanA kI viziSTa paddhaspaSTa rUpa se kahate haiM ki mAnavoM ke liye merA nirdeza hai ki merI tiyA~ anuzaMsita haiM phira bhI una sabakA tAtparya vyakti kI prasupta AjJA kA pAlana karanA hI dharma hai| yahA~ AjJA pAlana kA cetanA ko jAgRta kara use apanI AdhyAtmika durbalatAoM kA bodha tAtparya sadguNoM ko jIvana meM apanAnA hai| yahI dharma kA vyAva- karAnA hai tathA yaha dikhAnA hai ki usakI Avegajanya tanAvapUrNa 1 AcArAMga, 1/615 2 basabihe samaNa dhamme paNase, taM jahA khati, mutti, ajjave, mahave, lAghave. sacce, saMjame, tave, ciyAe, bNbhcervaase| -sthAnAMga 10712 (ca. pR. 11) ___ jhAptaSya hai ki AcAsaMga 1/6/5, samavAyAMga 10/1, bArassa aNubekkhA, tatvArtha 66 Adi meM bhI inakA ullekha hai yadyapi nAbAraMga aura sthAnAMga kI sUcI meM kucha nAma bheva hai / vaidika paramparA meM manusmRti 1063, 6/62; mahAbhArata Ariparva, 65/ 5 meM bhI kucha nAmabheva ke sAtha inake ullekha haiN| zrImadabhAgavata (4/46) meM dharma ko patniyoM evaM putroM ke rUpa meM ina sadaguNoM kA ullekha hai| bArassaaguvekkhA (kArtikeya) 478 / : ANAe mAmagaM dhamma-esa uttaravAye iha mANavANaM viyaahie| -AcArAMga 1/6/2/185 (ca. pR. 60) . bhImAMsA sUtra, 1/1/2 basavihe dhamme paNNate, taM jahA-- gAmadhamme, nayaradhamme, radudhamme, pAsaMbadhamme, kuladhamme, gagadhamme, suyadhamme, caritadhamme, asthikAyadhamme / -sthAnAMga, 10/760 (ca. pR. 31) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 5 cautasika sthiti ke kAraNa kyA haiM ? aura una kAraNoM kA nirA- karanA Avazyaka hai, kyoMki dharma sAdhanA bhI cattasika vikRtiyo karaNa kara kisa prakAra AdhyAtmika zuddha svarUpa prApta kiyA jA kI cikitsA hI hai| yadi vyakti svayaM itanA samartha hai ki vaha sakatA hai ? jaba sthAnAMga sUtra meM dharma kA kSamA Adi sadguNoM se apanI vikRti (roga) ko svayaM jAnakara cikitsA dvarA usa jo tAdAtmya batAyA gayA hai. to usakA tAtparya bhI yahI hai ki vikRti kA upazamana yA nirasana kara sakatA hai, to use adhikAra vyakti ina guNoM ko apane jIvana meM apanAkara cattasika samatva yA hai ki vaha apanA mArga svayaM banAye aura usa para cale, use guru, zAnti kA anubhava karatA hamA apanI AdhyAtmika vikAsa-yAcA mArgadarzaka yA dharmopadeSTA kI AvazyakatA nahIM hai, usake lie yA sva-svarUpa kI upalabdhi kI dizA meM Age bar3ha ske| yaha jarUrI nahIM hai ki vaha dUsare ke upadezoM aura AdezoM kA vastutaH ena sadguNoM kI sAdhanA kA tAtparya bhI yahI hai ki pAlana kareM / aisA sAdhaka svayaM-sambuddha yA pratyeka-buddha hotA hai / vyakti kI vAsanAe~ aura mAnasika sanAva kama hoM aura vaha apanI kintu sabhI vyaktiyoM meM aisI sAmarthya nahIM hotI hai ki ve apanI zuddha svAbhAvika tanAvarahita evaM zAnta AtmadazA kI anubhUti AdhyAtmika vikRtiyoM ko svayaM jAnakara unake kAraNoM kA nidAna kara sake / yadi hama saMkSepa meM kaheM to jaina dRSTi se dharma vibhAva se aura nirAkaraNa kara skeN| airo sAdhakoM ke lie guru, tIrthakara svabhAva kI ora yAtrA hai| kaSAya aura duguNa yA duSpravRttiyoM athavA vItarAga puruSa ke Adeza aura nirdeza kA pAlana Avazyaka manuSya ko vibhAva dazA athavA para-pariNati kI sUcaka haiM, kyoMki hai| aise hI logoM ko lakSya meM rakhakara Agama meM yaha kahA gayA hai ye para ke nimitta se hotI haiM / inakI upasthiti meM vyakti mAna- ki tIrthaMkara ke AdezoM kA pAlana hI dharma hai| sika tanAvoM se yukta hokara jIvana jItA hai tathA usakI AdhyA- yadyapi jaina dharma isa artha meM anIzvaravAdI dharma hai kyoMki tmika zAnti aura AdhyAtmika samatA bhaMga ho jAtI hai| ataH vaha vizva ke sRSTA aura niyantA ke artha meM Izvara ko svIkAra kaSAyoM ke nirAkaraNa ke dvArA vyakti ko khoI huI AdhyAtmika nahIM karatA hai| ataH usakI AsthA kA kendra aura mArga nirdezaka zakti ko punaH prApta karanA athavA samatva dazA yA sva-svabhAva meM vipha-niyantA Izvara nahIM, apitu vaha cItarAga paramAtmA hai, sthita honA yahI dharma kA mUla uddezya hai| koI bhI dhArmika jisane apanI sAdhanA ke dvArA rAga-doSajanya AvegoM evaM AtmasAdhanA paddhati yA ArAdhanA vidhi yadi use vibhAva se svabhAva' vikAroM para vijaya prApta kara samabhAvayukta zuddhAtma-dazA, paramakI ora, yamatA se samatA kI ora, mAnasika AvegoM aura zAnti yA samAdhi ko upalabdha kara liyA hai| janadharma meM tIrthakara tanAvoM se AdhyAtmika zAnti kI ora le jAtI hai to vaha sArthaka ke AdezoM kA pAlana yA usake prati zraddhA yA bhakti kA pradarzana kalI jA sakatI hai, anyathA vaha nirarthaka hotI hai| kyoMki jo isaliye nahIM kiyA jAtA hai ki vaha prasanna hokara hameM duHkha yA AcaraNa vaiyaktika yA sAmAjika samatA ko bhaMga karatA hai vaha dharma apUrNatA se mukti dilAyegA athavA saMkaTa kI ghar3I meM hamArI nahIM adharma hI hai| isake viparIta jo AcaraNa vaiyaktika aura sahAyatA ke lie daur3A huA calA AyegA, apitu isalie kiyA sAmAjika jIvana meM samattA yA zAnti lAtA hai. vaha dharma hai| jAtA hai ki usake mAdhyama se hama apane zuddha svarUpa kA bodha kara jaba hama dharma ko vItarAga prabhu ke prati ananya mAsthA yA sakeM / usake AdezoM kA pAlana isalie karanA hai ki suyogya unake AdezoM ke pAlana ke rUpa meM dekhate haiM to bhI vaha samatva cikitsaka kI mAMti usake nirdezoM kA pAlana karane se yA usake saMsthApana rUpa apane usa mUla svarUpa se bhinna nahIM hotA hai| jIvanAdoM kA anusaraNa karane se hama Atma-vikAroM kA upazamana vastutaH ve sabhI sAdhaka jo bauddhika aura AdhyAtmika vikAsa kI kara zuddhAtmadazA ko prApta kara skeNge| dRSTi se agnima kakSAoM meM sthita nahIM haiM, athavA jinako dharma (ataH dharma ko cAhe vastu svabhAva ke rUpa meM paribhASita kiyA aura agrama kI samyak samajha nahIM hai, unake lie upAdeya yahI hai jAye, cAhe samatA yA ahiMsA ke rUpa meM paribhASita kiyA jAye, ki ve una logoM ke jIvana aura upadezoM kA anusaraNa kareM, cAhe hama use jina-AjJA pAlana ke rUpa meM vyAkhyAyita kareM, jinhoMne mAnasika AvegoM, vAsanAoM aura kaSAyoM se arthAta usakA mUla hAda yahI hai ki vaha vibhAva se svabhAva kI ora yAtrA) vibhAva dazA se Upara uThakara AdhyAtmika samatA athavA vItarAga hai| vaha Atmazuddhi arthAt vAsanA pariSkAra kI dizA meM samyak dayA kA anubhava kiyA hai| jisa prakAra haka vikRtiyoM se chuTa- saMcaraNa hai / ataH dharma aura sadAcaraNa bhinna nahIM hai| yahI kAraNa kArA pAne ke liye vaMca ke AdezoM aura nirdeza kA pAlana upa- hai ki sthAnAMga kI TIkA meM AcArya abhayadeva ne aura pravacanasAra yogI hai, usI prakAra AdhyAtmika kamiyoM se chuTakArA pAne ke meM AcArya kundakunda ne cAritra ko bhI dharma kA lakSaNa mAnA hai| lie vItarAga prabhu ke AdezoM aura jIvanAdoM kA anusaraNa jainAcAryoM ne Agama sAhitya kI viSaya vastu kA jina cAra 1 (a) sthAnAMga TIkA 4/3/320 (ba) pravacanasAra, 17 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 | paraNAnuyoga : prastAghanA anuyogoM meM vibhAjana viyA hai, unameM caraNakaraNAnuyoga hI aisA mokSa kA sambandha pAralaukika jIvana se hai| lekina yaha eka hai jisakA sIdhA sambandha dharma sAdhanA se hai / dharma mAtra jJAna nahIM bhrAnta dhAraNA hI hogii| mokSa duHkha-vimukti aura Atmopalabdhi hai apitu jIvana zailI hai| vaha jAnane kI nahIM jIne kI vastu, hai jo isI jIvana meM prAptavya hai| hai| dharma vaha hai jo jiyA jAtA hai| ataH dharma sadAcaraNa yA mokSa : samatva kA saMsthApana samyaka cAritra kA pAlana hai| ___jainoM kI yaha spaSTa mAnyatA hai ki duHkha-vimukti pAralaukika dharma : ralaya ko sAdhanA jIvana kA tathya na hokara aihika jIvana kA hI sabhya hai| vastutaH sAmAnyatayA jaina paramparA meM samyakdarzana, samyajJAna dharma sAdhanA aura sadAcaraNa kA lakSya jIvana meM tanAvarahita, aura sambakucAritra ko ratnatraya ke nAma se abhihita kiyA samatvapUrNa, zAnta AtmayazA ko prApta karanA hai| jaisAki hama gayA hai| pUrva meM kaha cuke haiM ki cyAlyAprajJapti sUtra ke anusAra samatva yA digambara paramparA meM AcArya kArtikeya ne apane grantha 'bArasta samabhAva kI prApti hI AtmA kA lakSya hai| aNuvekkhA" (478) meM ratnatraya kI sAdhanA ko dharma kahA hai| vastutaH manuSya kA jIvana antaIndvoM se yukta hai| mAnava vastutaH ratnatraya kI sAdhanA se bhinna dharma kucha nahIM hai| mano- jIvana meM hama tIna prakAra ke saMgharSa pAte haiM-prathama manovRttiyoM vaijJAnika dRSTi se hamAre astitva kA mUla kendra cetanA hai aura kA Antarika saMgharSa / yaha saMgharSa do bAsanAoM ke madhya athavA cetanA ke tIna pakSa haiM- jJAna, bhAva (anubhUti) aura savalpa / vAsanA aura bauddhika AdarzoM ke bIca hotA hai| Adhunika manovastutaH ratnatraya kI sAdhanA anya kucha nahIM, apitu cetanA ke ina vijJAna ise vAsanAtmaka ahaM (id) aura AdarzAtmaka ahaM tInoM pakSoM kA parizodhana hai| kyoMki samyakjAna, samyakudarzana (Super ego) kA saMgharSa kahatA hai| jise hama vAsanA aura aura samyaka cAritra kramaza: vastu ke yacArya svarUpa kA bodha karA- naitika AdhyAtmika AdarzoM kA saMgharSa bhI kaha sakate haiM / vastutaH kara jaya ke prati hamArI Asakti yA rAga bhAva ko jur3ane nahIM yahI saMgharSa vyakti kI Antarika zAnti ko bhaMga kara tanAva detA hai aura hameM jJAtA-draSTA bhAva yA samabhAva meM sthita rakhatA utpanna karatA hai / dUsare prakAra kA saMgharSa vyakti kI Antarika hai| isa prakAra hamArI cetanA ke jJAnAtmaka pakSa ke parizodhana kA AkAMkSAoM (icchAoM) aura bAhya paristhitiyoM ke bIca hotA upAya samyak jJAna, bhAvAtmaka pakSa ke parizodhana kA upAya haiM / Antarika AkAMkSAe~ aura unakI pUrti ke bAhya sAdhanoM ke samyakdarzana aura saMkalpAtmaka pakSa ke parizodhana kA upAya madhya yaha saMgharSa calatA hai| yaha saMgharSa, vyakti aura urAke bhautika samyakcAritra hai| ataH ratnatraya kI sAdhanA bhI apane hI zuddha pariveza, vyakti aura vyakti athavA vyakti aura samAja ke madhya svarUpa kI sAdhanA hai, kyoMki yaha sva-svarUpa meM avasthiti ke dvArA hotA hai| AkAMkSAe~ yA vAsanAe~ jahA~ vyakti kI Antarika samabhAva aura vItarAga kI upalabdhi kA kAraNa hai| zAnti ko bhaMga karatI haiM vahIM unakI pUrti ke prayala bAhma sAmAjaina sAdhanA kA lakSya : mokSa jika jIvana kI zAnti ko bhaMga karate haiN| isa prakAra yaha saMgharSa sAmAnyatayA yaha prazna uThAyA jA sakatA hai ki vyakti dharma antara aura bAhya donoM hI prakAra kI zAnti ko bhaMga karatA hai| yA sadAcAra kA pAlana kyoM kare? pAzcAtya nItizAstra meM isa tIsare prakAra kA saMgharSa bAhya pariveza meM hone vAlA saMgharSa hai, jo prazna kA uttara mAtra sAmAjika vyavasthA ke AdhAra para diyA vividha samAjoM aura rASTroM ke madhya hotA hai| pratyeka samAja aura jAtA hai| lekina jaina paramparA sadAcAra aura durAcAra ke pari- rASTra apanI asmitA ke lie isa prakAra ke saMgharSa ko janma detA NAmoM ko kevala ihalaukika sAmAjika kalyANa yA akalyANa taka hai| yadyapi yaha saMgharSa bAhya hote hue bhI vyakti se jur3A huA hI sImita nahIM mAnatI hai| yadyapi isakA tAtparya yaha bhI nahIM hai ki hai, kyoMki vyakti kisI na kisI stara para samAja se jur3A huA jaina dharma meM dharma sAdhanA yA naitika jIvana vA sambandha mAtra hI hotA hai / ina saMgharSoM ko samApta karake vaiyaktika aura sAmApAralaukika jIvana se mAnA gayA hai| jaina dharma ke anusAra dharma jika jIvana meM samatva aura zAnti kI sthApanA karanA hI dharma kA sAdhanA na to ihalaukika jIvana ke lie hotI hai aura na lakSya rahA hai| pAralaukikA jIvana ke lie hotI hai, apitu vaha vyakti ko vika- yahA~ hameM yaha samajha lenA cAhiye ki saMgharSa yA samatva ke tiyoM yA duSpravRttiyoM ke parizodhana ke dvArA AdhyAtmika vikAsa vicalana jIvana meM ghaTita hote rahate haiM, phira bhI ve hamArA ke lie hotI hai| sAmAnyatayA jaina AgamoM meM dhArmika aura svabhAva nahIM haiN| astitva ke lie bhI saMgharSa karanA hotA hai naitika jIvana kA sAra sarva duHkhoM kA anta aura bhava-paramparA kI kintu jIvana kA lakSya saMgharSa yA tanAva nahIM, apitu saMgharSa yA samApti mAnA gayA hai aura isaliye kabhI-kabhI yaha mAna liyA tanAva (Tension) kA nirAkaraNa hai| ataH saMgharSa vyakti aura jAtA hai ki jaina dharma meM dhArmika aura naitika sAdhanA ke lakSya samAja kI vaibhAvika-dazA (vikRta dazA) ke sUcaka hai, jabaki Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 7 vibhAva se svabhAva kI ora, saMgharSa se zAnti kI ora, tanAva se hai| jaba taka apUrNatA hai, kAmanA hai; aura jaba taka kAmanA hai, samAdhi (tanAva-mukti) kI ora athavA mamatva se sagatva kI ora samatva nahIM hai / ataH pUrNa samatva ke lie AtmapUrNatA Avazyaka yAtrA karanA yahI dhAmika sAdhanA aura natika AcaraNa kA hai| hamAre vyAvahArika jIvana meM bhI hamArA prayatna cetanA ke jJAnAtmaka, anubhUtyAtmaka aura saMkalpAtmaka pakSoM ke vikAsa ke manuSya eka vivekazIla prANI hai aura vivekazIla prANI ke nimitta hotA hai / antazcetanA sadaiva hI isa dizA meM prayatnazIla rUpa meM usakA AcaraNa sadaiva hI lakSmonmukha hotA hai / samAdhi, rahatI hai ki hama apanI hI cetanA ke ina tInoM pakSoM ko dezazAnti athavA samattva ko lakSya banAkara jo AcaraNa kiyA jAtA kAlagata sImAoM kA atikramaNa kara skeN| vyakti apanI zAnAhai vahIM AcaraNa naitika aura dhArmika jIvana kA sUcaka hotA hai| smaka, anubhUtyAtmaka aura saMkalpAtmaka kSamatAoM kI pUrNatA jaina paramparA meM jo mokSa ko duHkhoM ke Atyantika abhAya kI cAhatA hai / sImitatA aura apUrNatA kA bodha vyakti ke mana kI a. hA hai. kAsI haiM ki vyakti tanAvoM eka kasaka hai aura vaha sadaiva hI isa kasaka se chuTakArA pAnA se mukta ho, kyoMki tanAva yA cainasika azAnti hI vAstavika cAhatA hai / usakI sImitatA aura apUrNatA jIvana kI baha pyAsa duHkha hai| bastulaH sAmAjika jIvana meM jo azAnti aura saMgharSa hai, jo pUrNatA ke jala se parizAnta honA cAhatI hai| jaba taka dekhe jAte haiM unakA bhI mUlabhUta kAraNa vyakti kI AMtarika AtmapUrNatA ko prApta nahIM kara liyA jAtA, taba taka pUrNa samaratva vAsanAe~ aura AkAMkSAe~ hI hotI haiN| jinakI pUrti ke liye nahIM hotA, aura jaba taka pUrNa samattva nahIM hotA, AdhyAtmika vyamita na kevala apane ko duHkhI banAtA hai apitu apane sAthiyoM pUrNatA bhI sambhava nahIM hotii| AdhyAtmika pUrNatA, AtmapUrNatA ko athavA sAmAjika jIvana ko bhI duHkhI yA tanAva-yukta banAtA aura pUrNa samatva eka dUsare ke paryAyavAcI hI haiM / kANTa ne naitika hai / ataH mokSa jise sAmAnyatayA vaiyaktika sAdhanA kA lakSya vikAsa kI dRSTi se AtmA kI amaratA ko anivArya mAnA hai| mAnA jAtA hai vaha sAmAjika zoti kA bhI AdhAra hotA hai| naitika pUrNatA bhI Asma pUrNatA kI avasthA meM hI sambhava hai| yaha sthitaprajJa yA vItarAga puruSoM kA jIvana vaiyaktika aura sAmAjika pUrNatA yA ananta taka pragati, kevala isa mAnyatA para nirbhara hai donoM staroM para saMgharSa kI sthiti meM nahIM hotA hai| ata: jo ki vyaktitva meM usa pUrNa nA ko prApta karane kI kSamatA hai aura loga dharma sAdhanA yA naitikatA ke lakSya mokSa yA nirvANa ko usa anantatA yA pUrNatA taka pahuMcane ke lie usakI sthiratA bhI mAtra vaiyaktika mAnate haiM, unakI yaha dhAraNA ucita nahIM hai| ananta hai| dUsare zabdoM meM AtmA amara hai / kANTa ne ananta kI dharma aura naitikatA vaiyaktika hone ke sAtha-sAtha sAmAjika bhI dizA meM naitika pragati ke lie AtmA kI amaratA para bala hai / ataH bhrAmika aura naitika sAdhanA kA lakSya baktika aura diyA, lekina arabana ne pragati ko bhI naitikatA kI eka svatantra sAmAjika donoM staroM para samatva kA saMsthApana karanA hai| ataH mAnyatA kahA hai / yadi naitika pragati kI sambhAvanA ko svIkAra jaina dharma meM hameM dharma kI jo paribhASAeM samatva aura ahiMsA ke nahIM kiyA jAyegA, to naitika jIvana kA mahAna uddezya samApta rUpa meM milatI haiM ve bhAtra vaiyaktika jIvana evaM sAdhanA se samba- ho jAyegA aura naitikatA pArasparika sambandhoM kI eka kahAnI ndhita nahIM haiM / jaba hama samatA ko dharma kahate haiM to vaha samala mAtra rhegii| vyakti aura samAja donoM kA hai| vaiyaktika samatA ke binA pAzcAtya jagata meM naitika pragati kA tAtparya mAtra sAmAjika sAmAjika samatA sambhava nahIM hai / vyakti aura samAja eka dugare sambandhoM evaM sAmAjika jIvana kI pragati hai| jabaki bhAratIya se isa prakAra jur3e hue haiM ki unheM cAhe alaga-alaga dekheM aura darzana meM naitika pragati se tAtparya, vyakti kA AdhyAtmika vikAsa jAneM, kintu unheM kabhI bhI alaga-alaga kiyA nahIM jA sktaa| hai| mokSa, nirvANa yA paramAtmA kI upalabdhi ke rUpa meM naitika mokSa : Atma pUrNatA gurNatA kI prApti ko sambhava mAnanA naitika jIvana kI rajise naitika jIvana kA sAdhya yevala samatva kA saMsthApana hI nahIM ati Avazyaka hai| yadi AtmapUrNatA yA paramazreya kI prApti hai, barana isaro bhI adhika hai, aura vaha hai AtmapUrNatA kI dizA sambhava nahIM hai, to sadAcaraNa, naitika jIvana aura naitika pragati meM pragati / kyoMki jaba taka apUrNatA hai, samatva ke vicalana kI kA koI artha nahIM rhegaa| naitika pragati ke antima caraNa ke sambhAvanAe~ bhI haiN| apUrNatA kI avasthA meM sadaiva hI cAha rUpa meM mAdhyAtmika pUrNatA yA bAramapUrNatA Avazyaka hai| (Want) upasthita rahatI hai aura jaba taka koI bhI vAha banI vastutaH hamArI cetanA meM apanI apUrNatA kA jo bodha hai, huI hai, samatya nahIM ho sakatA / kAganA, vAsanA aura cAha sabhI vaha svayaM hI hamAre antas meM nihita pUrNatA kA saMketa hai / hameM asantulana kI sUcaka hai, unakI upasthiti meM rAmasva sambhava nahIM apanI apUrNatA kA spaSTa bodha hai. lekina yaha apUrNatA kA spaSTa hotA / samatva to pUrNa niSkAma evaM anAsakta jIvana meM sambhava bodha binA pUrNatA ke yA binA pratyaya ke sambhava nhiiN| yadi Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 / caraNAnuyoga : prastAvanA hamArI cetanA yA AtmA, ananta yA pUrNa na ho to hameM apanI AtmA kI upalabdhi kahA jAtA hai| pAzcAtya darzana meM pUrNatA apUrNatA kA bodha bhI nahIM ho sktaa| veDale kA kathana hai ki ke do artha rahe haiM-eka artha meM vaha cetanA ke jJAna, bhAva aura cetanA ananta hai, kyoMki vaha anubhava karatI hai ki usakI kSama- saMkalpa ke madhya sAMga santulana hai to dUsarI ora yaha vaiyaktika tAe~ sAMta evaM sImita haiM / lekina sImA yA pUrNatA ko jAnane sImAoM aura sImitatAoM se Upara uThanA hai, tAki samAja ke ke lie asIma evaM pUrNa honA Avazyaka hai / jaba hamArI cetanA anya baTakoM aura hamAre bIca kA hU~ta samApta ho sake aura yaha jJAna rakhatI hai ki vaha sAMta sImita thA apUrNa hai to usakA vyakti eka mahApuruSa ke rUpa meM samAja kA mArgadarzana kara sake / yaha sImita hone kA jJAna svayaM isa sImA ko pAra kara jAtA breDale kA kathana hai ki "maiM apane ko naitika rUpa se abhivyakta hai / isa prakAra breDale bhI AtmA (Self) meM nihita pUrNatA kA tabhI karatA hU~, jaba merI AsmA merI nijI AtmA nahIM raha saMketa karate haiN|' AtmA pUrNa hai, yaha bAta bhAratIya darzana ke jAtI, jaba merA saMkalpa anya logoM ke saMkalpa se bhinna nahIM raha vidyArthI ke lie namI nahIM hai. lekina isa AtmapUrNatA kA artha jAtA aura jaba maiM dUsaroM ke saMsAra meM kevala apane ko pAtA huuN| yaha nahIM ki hama pUrNa haiN| pUrNatA hamArI kSamatA (Capacity) AtmAnubhUti kA artha hai / asIma va ananta ho jAnA, apane va hai, yogyatA (Ablity) nhiiN| pUrNatA ke prakAza meM hameM apanI parAye ke antara ko niTA denaa|" yaha hai parAbhautika stara para apUrNatA kA bodha hotA hai / apUrNatA kA bodha pUrNatA kI upa- AtmAnubhUti kA artha / ma vijJAnika stara para AtmAnubhUti kA sthiti kA saMketa avazya hai, lekina vaha pUrNatA kI upalabdhi artha hogA hamArI sampUrNa bauddhika, naitika evaM kalAtmaka yogyanahIM hai / jaise dUdha meM pratIta hone vAlI snigdhatA usameM nihita sAoM tathA kSamatAoM kI abhivyakti / yadi hama apanI kAmanAo madhana kI mUcaka avazya hai. lekina makkhA kI upalabdhi nahIM evaM uddezyoM ko eka sAya rakhakara dekheM to sabhI vizeSa uddezya hai| jaise dUdha meM nihita makkhana ko pAne ke lie prayatna Avazyaka kucha sAmAnya aura vyApaka uddezyoM ke antargata A jAte haiM jo hai vaise AtmA (Self) meM nihita pUrNatA kI upalabdhi ke lie paraspara milakara eka samanvayAtmaka samuccya bana jAte hai| isI prayatna Avazyaka hai / naitikatA yA sadAcaraNa usI samyak prayatna samanvayAtmaka samuccaya meM hamArI AtmA pUrNa rUpa se abhivyakta kA sUcaka hai, jisake mAdhyama se hama usa pUrNatA ko upalabdha kara hotI haiN| sakate haiM / haiDaphIlDa likhate haiM ki "hama jo kucha hai vahI hamArA bhAratIya paramparA meM pUrNatA kA artha thor3A bhinna hai| "sva" (Self) nahIM hai, yarana hamArA "sva" vaha hai jo ki hama pAzcAtya paramparA meM AtmA (Self) kA artha vyaktitva hai aura ho sakate haiN| hamArI sambhAvanAoM meM hI hamArI sattA abhi- jaba ma pAzcAtya paramparA meM bAtmapUrNatA kI bAta kahate haiM to dhyakta hotI hai aura igI artha meM AtmapUrNatA hamArA sAdhya bhI unakA sAtparya hai vyaktitva kI pUrNa taa| vyaktitva kA tAtparya hai hai| jaise eka bAlaka meM nihita samaya samatAe~ jahA~ eka aura zarIra aura netanA / lekina adhikAMza bhAratIya darzana AtmA ko usakI sattA meM nihita haiM vahIM dUsarI ora usakA sAdhya haiN| tAtvika "sat" ke rUpa meM lete haiN| ataH bhAratIya cintana ke ThIka isI prakAra AtmapUrNatA hamArA sAdhya hai| yadi hama Atma- anusAra AtmapUrNatA kA artha apanI tAtvika satyatA kI athavA pUrNatA ko naitika jIvana yA dharNa sAdhanA kA parama sAdhya mAnate paramArtha kI upalabdhi hai| yoM bhAratIya paramparA meM AtmapUrNatA haiM, to hameM yaha bhI spaSTa karanA hogA ki AtmapUrNatA kA tAtparya kA artha AtmA kI jJAnAtmaka, bhAvAtmaka aura saMkalpAtmaka kyA hai ? AtmapUrNatA kA tAtparya Aramopalabdhi hI hai, vaha stra zaktiyoM ko pUrNatA bhI mAnya hai / bhAratIya cintana aura vizeSa meM "saNa" ko pAnA hai| lekina jisa AtmA yA "sva" ko rUpa se jaina cintana ke anusAra manuSya ke zAna, bhAva aura saMkalpa upalabdha karanA hai vaha sImita yA apUrNa AtmA nahIM, varan aisI kA ananta jJAna, ananta saukhya (Ananda) aura ananta zakti ke AtmA hai jo samagra vAsanAoM, saMkalpoM evaM saMgharSoM se Upara hai, rUpa meM abhivyakta ho jAnA hI AtmapUrNatA hai / yahI vaha avasyA vizuza haSTA evaM sAkSI svarUpa hai| hamArI zuddha sattA hamAre hai jisameM AtmA paramAtmA bana jAtA hai| AtmA kI zaktiyoM jJAna, bhAva aura saMkalpa sabhI kA AdhAra hote hue bhI sabhI se kA anAvaraNa evaM pUrNa abhivyakti, yahI paramAtma-tatva kI prApti Upara eka nirvikalpa, vItarAga, sAkSI Atma-sattA kI sthiti hai, aura yahI AtmapUrNatA hai| hai / isI sthiti kI upalabdhi ko pUrNAtmA kA sAkSAtkAra, parama 1 dekheM Ethical Studies, chapter II udhRta jaina, bauddha aura gItA ke AcAra darzanoM kA tulanAtmaka adhyayana, bhAga 1, pR. 412 / 2 Psychology and Morals, p. 183. 3 Ethical Studics p. 11 4 Ibid p. 11 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : epha bauddhika vimarza | E mokSa : Asma-sAkSAtkAra ki kaSAyoM aura indriyoM se parAjita AtmA hI saMsAra hai aura Atma pUrNatA "para" yA pUrva-anupasthita vastu kI upalabdhi unako vijita karane vAlA AmA hI prabuddha puraSoM dvArA mokSa nahIM varan Atmopalabdhi hI hai| yaha eka aisI upalabdhi hai, kahA jAtA hai|' adhyAtmatatvAloka meM muni nyAyavijayajI kahate jisameM pAnA kucha bhI nahIM, varan saba kucha kho denA hai| yaha pUrNa hai ki AtmA hI saMsAra hai aura AtmA hI mokSa haiN| jahAM taka rikatA evaM zUnyatA hai / saba kucha kho dene para saba kucha pA liyA AtmA kaSAya aura indriyoM ke vazIbhUta hai, saMsAra hai, aura unako jAtA hai / pUrNa riktatA pUrNatA banakara prakaTa ho jAtI hai| bhautika hI jaba apane vazIbhUta kara letA hai mokSa kahA jAtA hai| isa stara para "para" ko pAkara "sva" ko khote haiM lekina AdhyA- prakAra hama dekhate haiM ki jaina dharma kA sAdhya arthAt mokSa aura tmika jIvana meM "para" ko khokara "sva" ko pA jAte haiM / jaina- sAdhaka donoM hI AtmA kI do avasthAe~ (paryAya) hai| donoM meM darzana meM ise yaha kahakara prakaTa kiyA gayA hai ki jitanI para- maulika antara yahI hai ki bAtmA jaba taka viSaya aura kaSAyoM pariNati yA pRdgala pariNati hai utanA hI Asma vismaraNa hai, ke vazIbhUta hotA hai tama taka bandhana meM hotA hai aura jaba una "sva" ko khonA hai aura jitanArAya:pati yA pugata pani gati naganya nAma para letA hai taba vahI mukta bana jAtA hai / AtA kA abhAva hai utanA hI AtmaramaNa yA "sva" kI upalabdhi hai| kI vAsanAoM ke mala se yukta avasthA hI usakA bandhana kahI jAtI hamArI jitanI "para" meM vAsakti hotI hai, utane hI hama "sva" hai aura vizuddha Arama tatva kI avasthA hI mukti kahI jAtI hai| se dUra hote haiN| isake viparIta "para" meM Asakti kA jitanA isI prakAra Asakti ko bandhana aura anAsakti ko mukti mAnanA abhAva hotA hai, utanA hI hama "sva" yA AtmA ke samIpa hote eka manovaijJAnika satva hai| hai| jitanI mAtrA meM vAsanAeM, ahaMkAra aura nitta-vikalpa kama jaina dharma meM sAdhya aura sAdhaka donoM meM antara kevala isa hote haiM, utanI hI mAtrA meM hameM Atmopalabdhi yA AtmasAkSAtkAra bAta ko lekara hai ki AtmA kI vibhAva dazA hI sAdhaka kI hotA hai| jaba cetanA meM inakA pUrNa abhAva ho jAtA hai, to avasthA hai aura AtmA kI svabhAva dazA hI siddhAvasthA hai / jaina AtmasAkSAtkAra AtmapUrNatA ke rUpa meM prakaTa ho jAtA hai| sAdhanA kA lakSya athavA Adarza koI bAhya tatva nahIM, vaha to jaina naitikatA kA sAdhya bhI Atmopalabdhi yA Atma-sAkSA- sAdhaka kA apanA hI nijarUpa hai / usa ko hI apanI pUrNatA kI kAra hI hai| AcArya kundakunda kahate haiM ki "mokSakAmI ko avasthA hai| sAdhaka kA Adarza usake bAhara nahIM varan usake AtmA ko jAnanA cAhie, AtmA para hI zraddhA karanA cAhie andara hI hai / sAdhaka ko use pAnA bhI nahIM hai, kyoMki pAyA to aura AtmA kI hI anubhUti (anucaritama) karanA caahie| vaha jAtA hai jo vyakti meM apane meM nahIM ho athavA apane se bAhya samyagajJAna, samyagdarzana, pratyAkhyAna (tyAga), saMbara (saMyama) aura ho / dharma sAdhanA kA sAdhya bAhya upalabdhi nahIM, Antarika upayoga saba apane Apako gAne ke sAdhana haiN| kyoMki yahI AtmA labdhi hai| dUsare zabdoM meM kaheM to vaha apanA hI anAvaraNa hai, jJAna meM hai, darzana meM hai, cAritra meM hai, tyAga meM hai, saMvara meM hai apane Apako upAdanA hai, apane nija guNoM kA pUrNa prakaTana hai| aura yoga meM hai| AcArya kundakunda ke dRSTikoNa se yaha spaSTa yahA~ bhI hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie ki AtmA ke nija guNa ho jAtA hai ki naitika kriyAe~ Asmogalabdhi hI haiM / vyavahAranaya yA sva lakSaNa to sadaiva hI usameM upasthita hai, sAdhaka ko kevala se jinheM jJAna, darzana aura cAritra kahA gayA hai, nizcayanaya se unheM prakaTita karanA hai| hamArI kSamatAe~ sAdhaka avasthA aura vaha AtmA hI hai| isa prakAra natika jIvana kA lakSya Atma- siddha avasthA meM vahI haiN| sAdhaka aura siddha avasthA meM antara sAkSAtkAra yA AtmalAbha hai| kSamatAoM kA nahIM, varan kSamatAoM ko yogyatAoM meM badala dene sAdhya, sAdhaka aura sAdhanA kA pArasparika sambandha kA hai| jaise bIja vusa ke rUpa meM vikasita hotA hai vaise hI jaina dharma meM sAdhya aura sAdhaka meM abheda mAnA gayA hai| muktAvasthA meM AtmA ke nija guNa pUrNa rUpa meM prakaTita ho jAte samayasAra TIkA meM AcArya amRtacandra sUri likhate haiM ki paradravya haiN| sAdhaka AtmA ke jJAna, bhAva' (anubhUti) aura saMkalpa ke tatva kA parihAra aura zuddha Atmatatva kI upalabdhi hI siddhi hai| hI mokSa kI avasthA meM ananta jJAna, ananta darzana, ananta saukhya AcArya hemacandra sAdhya aura sAdhaka meM abheda batAte hue likhate haiM aura ananta zakti ke rUpa meM prakaTa ho jAte haiN| yaha AtmA jo 1 samayasAra 15-18 evaM usakI AtmarUpAti TIkA / 2 samayasAra, AramalyAti TokA 305 / 3 yogazAstra (hemacandra) 45 / 4 adhyAtmatavAloka, 46 / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. [caraNAnuyoga : prastAvanA kaSAma aura rAga-dveSa se yukta hai aura inase yukta hone ke kAraNa trividha sakala sanudhara gata AtamA, bada, taura apUrNa hai, ho pA zata nAma. yAta bahirAtama agharUpa mujnyaanii| darzana, ananta saukhya aura ananta zakti ko prakaTa kara mukta evaM bIjo antara AtamA tIsaro, pUrNa bana jAtA hai| upAdhyAya amara munijI ke zabdoM meM jaina paramAtama aviccheda suzAnI / / sAdhanA ke sva meM sva ko upalabdha karanA hai, nija meM nija kI viSaya-bhogoM meM ulajhA huA vAtmA bahirAtmA hai| saMsAra zodha karanA hai, ananta meM pUrNarUpeNa ramamANa honA hai-AtmA ke ke viSaya-bhogoM meM udAsIna sAdhaka antarAtmA hai aura jisane bAhara eka kaNa meM bhI sAdhaka kI unmukhatA nahIM hai| isa prakAra apanI viSaya-vAsanAoM para vijaya prApta kara lI hai, jo viSayahama dekhate haiM ki jaina vicAraNA meM tAtvika dRSTi se mAdhya aura vikAra se rahita ananta catuSTaya se yukta hokara jJAtA draSTA bhAva sAdhaka donoM eka hI haiM / yadyapi paryAyAdhika dRSTi yA vyavahAragaya meM sthita hai, vaha paramAtmA hai| se usameM bheda mAnA gayA hai| AtmA ko svabhAva paryAya yA AtmA aura paramAtmA meM sambandha svabhAva kI ora AnA yahI sAdhanA hai| jaina dharma meM AtmA aura paramAtmA ke pArasparika sambandha sAdhanA patha aura sAdhya ko lekara kahA gayA hai___ jisa prakAra sAdhaka aura sAdhya meM abheda mAnA gayA hai, usI "appA so prmppaa"| prakAra sAdhanA mArga aura sAdhya meM bhI abheda hai / jIvAtmA apane AtmA hI paramAtmA hai| jJAna, anubhUti aura saMkalpa ke rUpa meM sAdhaka kahA jAtA hai, pratyeka prANI, pratyeva cetanasattA paramAtmasvarUpa hai| usake yahI jJAna, anubhUti aura saMkalpa samyak dizA meM niyojita moha aura mamatA aura tadajanita karmavargaNAoM ke kohare meM hone para sAdhanA patha bana jAte haiM aura ve hI jaba apanI pUrNatA hamArA vaha paramAtma-svarUpa chupa gaza hai / jaise bAdaloM ke AvaraNa ko prakaTa kara lete haiM to siddha bana jAte haiM / jaina dharma ke anusAra meM sUrya kA prakAzapuMja chipa jAtA hai aura andhakAra ghira jAtA hai, sabhya jJAna, samyaka-darzana, samyak cAritra aura samyak-tapa usI prakAra moha-mamatA aura rAga-dvaSarUpI karmavargaNAoM ke kramazaH ananta zAna, ananta darzana, ananta saukhya aura ananta zakti AvaraNa se AtmA kA ananta Ananda svarUpa tirohita ho jAtA kI upalabdhi kara lete haiM to yahI avasthA siddhi bana jAtI hai| hai aura jIva duHkha aura pIr3A se bhara jAtA hai| AtmA kA jJAnAtmaka pakSa samyaka jAna kI sAdhanA ke dvArA AramA aura paramAtmA meM svarUpataH koI bheda nahIM hai| dhAna ananta jJAna ko prakaTa kara letA hai, AtmA kA anubhUtyAtmaka pakSa aura cAvala eka hI hai. antara mAtra itanA hai ki eka AvaraNa samyaka-darzana kI sAdhanA ke dvArA ananta-darzana kI upalabdhi kara (chilake) sahita hai aura dUsarA nirAvaraNa (chilke-rhit)| isI letA hai, AtmA kA saMkalpAtmaka pakSa samyak pAriSa kI sAdhanA prakAra bAtmA aura paramAtmA eka hI hai, pharka kevala karma rUpa ke dvArA ananta saukhya kI upalabdhi kara letA hai aura AtmA kI AvaraNa kA hai| kriyAzakti samyak-tapa kI sAdhanA ke dvArA ananta zakti ko upa- jisa prakAra dhAna ke sumadhura bhAta kA AsvAdana tabhI prApta labdha kara letI hai| isa prakAra hama dekhate haiM, ki jo sAdhaka ho sakatA hai jaba usakA chilakA utAra diyA jAye; usI prakAra cetatA kA svarUpa hai vahI samyak bana kara sAdhanA patha bana jAtA apane hI paramAtma svarUpa kI anubhUti tamI sambhava hai jaba hama hai aura usI kI pUrNatA sAdhya hotI hai| isa prakAra sAdhaka, apanI cetanA se moha-mamatA aura rAga-dveSa kI khola ko utAra sAdhanA patha aura sAdhya sabhI AtmA kI hI vibhinna avasthAe~ haiN| phaike| chilake sahita dhAna ke samAna moha-mamatA kI khola meM AtmA kI vibhAva dazA arthAt usakI viSaya-vAsanAoM meM jakar3I huI cetanA AtmA hai aura chilake-rahita zuddha zubhra cAvala Asakti yA rAgabhAva usakA bandhana hai, apane isa rAgabhAva, ke rUpa meM nirAvaraNa zuddha cetanA paramAtmA hai / kahA haiAsakti yA mamatA ko tor3ane kA jo prayAsa hai, vahIM sAdhanA hai siddhA aso jIva hai, jIva soya siza hoya / aura usa Asakti, mamatva yA rAgabhASa kA TUTa jAnA hI mukti karma maila kA motarA, brase biralA koya / hai| yahI AtmA kA paramAtmA bana jAnA hai| jaina sAdhakoM ne moha-mamatA rUpI parade ko haTAkara usa pAra rahe hue apane hI pAramA kI tIna avasthAe~ mAnI hai paramAtmasvarUpa kA darzana sambhava hai| hameM prapala paramAtmA ko (1) bahirAramA, pAne kA nahIM, isa parade ko haTAne kA karanA hai, paramAtmA to (2) antarAtmA, aura upasthita hai hii| hamArI galatI yahI hai ki hama paramAtma svarUpa (3) prmaatmaa| ko prApta karanA to cAhate haiM, kintu isa AvaraNa ko haTAne kA santa Anandadhana jI kahate haiM prayAsa nahIM krte| hamAre prayatnoM kI dizA yadi sahI ho to Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa eka bauddhika vimarza | 11 dharmasAdhanA kA svarUpa apane meM hI nihita paramAtmA darzana dUra nahIM hai| hamArA durbhAgya to yahI hai ki Aja svAmI kA dAsa banA huA hai| hameM apanI hastI kA ahasAsa ho nahIM hai| kisI urdU zAyara ne TIka hI kahA hai insAM kI badatI andAja se kamabakhta khuvA hokara baMdA najara janadarzana meM vItarAga kA jIvanAdarza dharma ke svarUpa evaM sAdhya kI isa carcA ke pazcAt yaha Ada hai ki hama isa para bhI vicAra kareM ki dharma sAdhanA kyA hai ? dharma ko jIvana meM kisa prakAra jIyA jA sakatA hai ? kyoMki dharma sAdhanA kA tAtparya dharma ko jIvana meM jInA hai| dharma jIvana jIne kI eka kalA hai aura usase alaga hokara usakA to koI artha hai aura na koI mUlya hI dharma ke svarUpa kI jaina darzana meM naMtika jIvana yA sAdhanA kA paramasAdhya vIta- carcA meM hamane jo kucha niSkarSa rUpa meM pAyA thA vaha yaha ki rAgatA kI prApti rahA hai| jaina darzana meM vItarAga evaM arihanta "sagatA dharma hai aura mamatA adharma hai|" isake sAtha hamane (arhat / jIvana-zailI (a) isI jIvanAdarza ke pratIka hai bhItarAma kI vaha bhI dekhA ki manuSya bhI vyaktigata yA sAmAjika jo bhI hotI hai, isakA vajanAvoM meM yatra huA hai car3hAeM haiM. duHkha hai ye saba usakI mamavabuddhi rAcAva aura saMkSepa meM una AdhAroM para use isa prakAra se prastuta kiyA jA Asakti ke pariNAma haiN| ise hama isa prakAra bhI kaha sakate haiN| sakatA hai / jainAgamoM meM Adarza puruSa ke lakSaNa batAte hue kahA ki mamatA duHkha kA mUla hai aura samatA sukha kA mUla" jIvana gayA hai "jo yamasya evaM ahaMkAra se rahita hai, jisake meM meM mamatA bhI chUTegI aura samatA jivanI prakaTita hogI, citta jitanI koI bhakti nahIM hai aura jisane abhimAna kA tyAga kara diyA utanA hI duHkha kama hogA aura vyakti Ananda kA anubhava hai, jo prANimAtra ke prati samabhAva rakhatA hai| jo lAbha-lAbha, kregaa| samatA aura tRSNA ko chor3ane se hI jIvana meM samatA sukha-duHkha, jIvana-maraNa, mAna-apamAna aura nindA prazaMsA meM aura sukha ko pAyA jA sakatA hai aura dUsare zabdoM meM kaheM to samabhAva rakhatA hai| jise na isa loka ko aura na paraloka kI dharma ko jIvana meM jInA jA sakatA hai| kintu mamatA yA rAgakoI apekSA hai, kisI ke dvArA candana kA lepa karane para aura bhAva kA chUTanA yA chor3anA atyanta durUha yA kaThina kArya hai / kisI ke dvArA vasUle ke chIlane para, jisake mana meM lega karane vAle janma-janmAntaroM ke saMskAroM ke kAraNa hamAre jIvana meM mamatA para rAya-bhAva aura vasUle ke cholane vAle para dveSa-bhAva nahIM aura tRSNA ke tatva itanI gaharAI taka paiThe hue haiM ki unheM hotA, jo khAne meM aura anazana vrata karane meM samabhAva rakhatA hai, nikAla pAnA sahaja nahIM hai| vItarAga, anAsakti yA vItatRSNa vahI mahApuruSa hai / "" jisa prakAra agni se zuddha kiyA huA sonA hone kI bAta kahI to bar3I saralatA se jA sakatI hai, kintu nirmala hotA hai. usI prakAra jo rAga-dveSa aura bhaya Adi se jIvana meM usakI sAdhanA karanA atyanta kaThina hai / aneka bAra rahita hai. vaha nirmala hai| jisa prakAra kamala kIcar3a evaM pAnI meM yaha prapna svAbhAvika rUpa se uThatA hai ki koI vyakti vItarAga, utpanna na hokara bhI usameM lipta nahIM hotA usI prakAra ko saMsAra bItatRSya yA anAsakta hokara jIvana jI sakegA ? aba jIvana kaise ke kama-bhogoM meM lipta nahIM hotA, bhAva me sadaiva hI nirata rahatA meM mamatA nahIM hogI apanepana kA bola nahIM hogA, cAha nahIM hai. uyavitAmA anAsakta puruSa ko indriyoM ke padAdiviSaya hogI vo vyakti ko jIvana jIne kA kauna sA Akara bhI mana meM rAga-dveSa ke bhAva utpanna nahIM krte| jo viSaya rAmro jaayegaa| mamatA aura cAha (tRSNA) vastutaH hamAre jIvana vyava vyaktiyoM ko duHkha dete haiM, ve vItarAgI ke lie duHkha ke kAraNa hAra ke preraka tatva haiM / vyakti kisI ke lie bhI jo kucha karatA nahIM hote haiN| vaha rAga, dva eSa aura moha ke adhyavasAyoM ko doSa- hai, vaha apane mamatva yA rAgabhAva ke kAraNa karatA hai, cAhe vaha rUpa jAnakara sadaiva unake prati jAgRta rahatA huA mAdhyasthabhAva rAga prazasta ho yA aprazasta athavA vaha phira apanI kisI icchA rakhatA hai / kisI prakAra ke saMkalpa-vikalpa nahIM karatA huA tuSNA (tRSNA) kI pUrti ke lie karatA hai| yadi rAma aura tRSNA ke kA prahANa kara detA hai| vItarAga puruSa rAga-dveSa aura moha kA ye donoM tatva jIvana se nikala jAyeM to jIvana nIrasa aura prahANa kara jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya karma kA niSkriya ho jAyegA kyoMki rAga mA. mamatA ke kAraNa jIvana meM rasa kSaya kara kRtakRtya ho jAtA hai| isa prakAra moha, antarAya aura hai aura cAha ke kAraNa samitA / kintu yaha dRSTikoNa pUrNataH bAmaNoM se rahitA jIvarAga sarveza, samadarzI hotA hai| vaha zukasya nahIM hai| bAki samasyA kRSNA ke abhAva meM bhI kartavya Asakti, dhyAna aura susamAdhi sahita hotA hai aura Ayu kA kSaya hone para mokSa prApta kara letA hai| bhAva aura videka yukta karuNA ke AdhAra para jIvana jiyA jA sakatA hai / yaha satya hai ki anAsakta hokara mAtra kartavyabodha yA bAhara hai| AtA hai / 1-2 uttarAdhyavana, 19 / 20-22, 33 / 106-110, 20 21 27-28 / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 | caraNAnuyoga : prastAvanA niSkAma bhAva se jIvana jInA kucha birale logoM ke lie sambhava hai to ye saba nirarthaka haiM, unakA koI mUlya nahIM hai| inakI koI ho sakatA hai, janasAmAnya ke lie yaha sambhava nahI hai| kintu upAdeyatA nahIM / ye kriyAkAMDa sAdhana haiM, aura sAdhanoM kA mUlya dUsarI ora yaha bhI satya hai ki mamatA, Asakti yA tRSNA hI tabhI taka hai jaba taka ye sAdhya kI upalabdhi meM sahAyaka hote hai| sabhI duHkhoM kI jar3a hai, saMsAra ke sAre saMgharSoM kA kAraNa hai| Aiye, parakheM aura dekheM ki jaina dharma meM dharma sAdhanA ke upAya use chor3e mA usa para niyantraNa kiye binA na to vyaktigata kauna se haiM aura inako mUlyavattA kyA hai? jIvana meM aura na sAmAjika jIvana meM sukha-zAnti A sakatI vividha sAdhanA-mArga hai / yahI mAnava-jIvana kA virodhAbhAsa hai| eka ora mamatva jaina darzana mokSa kI prApti ke lie trividha sAdhanA mArga aura kAmanA (cAha) sarasa evaM sakriya jIvana ke anivArya tatva prastuta karatA hai / tatvArtha sUtra ke prArambha meM hI kahA hai samyagahai to dUsarI aura ve hI duHkha aura saMgharSa ke kAraNa bhI hai| jaina jJAna, samyagdarzana aura samyakcAritra mokSa kA mArga hai| aura bauddha paramparAoM meM jIvana ko jo duHkhamaya kahA gayA hai uttarAdhyayana sUtra meM samyagjJAna, samyagdarzana, samyakcAritra aura usakA kAraNa yahI hai / mamatva aura kAmanA (tRSNA) ke binA samyak-tapa aise caturvidha mokSa mArga kA bhI vidhAna hai| paravartI jIvana calatA nahIM hai aura jaba taka ye upasthita haiM jIvana meM jaina AcAryoM ne tapa kA antarbhAva cAritra meM kiyA hai aura sukha-zAnti sambhava nahIM hai| isalie paravartI sAhitya meM isI vividha sAdhanA mArga kA vidhAna cAhe eka bAra hama isa bAta ko mAna bhI leM ki jIvana meM milatA hai / AcArya kundakunda ne samayasAra evaM niyamasAra meM, pUrNatayA anAsakti yA nirmamatya lAdA nahIM jA sakatA, kintu AcArya amRtacandra ne puruSArtha siddhayupAya' meM, AcArya hemacandra ne sAtha hI hameM yaha bhI mAnanA hI hogA ki yadi hama apane jIvana yogazAstra meM trividha sAdhanA patha kA vidhAna kiyA hai| ko aura mAnava samAja ko duHkha aura pIr3AoM se Upara uThAnA trividha sAdhanA mArga hI kyoM ? cAhate haiM, to mamatA aura kAmanA ke tyAga athavA una para yaha prazna uTha sakatA hai ki vividha sAdhanA mArga kA hI niyantraNa ke atirikta, anya koI vikalpa bhI nahIM hai| jIvana vidhAna kyoM kiyA gayA hai? vastutaH vividha sAdhanA mArga ke meM jaba taka mamatA kI gAMTha TUTatI nahIM hai, Ayakina chuTAnI nahIM vidhAna meM pUrvavartI RSiyoM evaM prAcAryoM kI gahana manovaijJAnika hai, kAmanA (tRSNA) samApta nahIM hotI hai, taba taka Atmika sUjha rahI hai| manovaijJAnika dRSTi se mAnavIya cetanA ke tIna pakSa zAnti aura sukha sambhava nahIM hai| yadi hameM sukha aura zAnti kI mAne gaye haiM-jJAna, bhAva aura saMkalpa / jIvana kA sAdhya cetanA apekSA hai, to nizcita rUpa se Asakti aura mamatA kI gAMTha ko ke ina tInoM pakSoM ke pariSkAra meM mAnA gayA hai| ataH yaha kholanA hogA aura jIvana meM samabhAva aura anAsakti (niSkA- Avazyaka hI thA ki ina tInoM pakSoM ke pariSkAra ke lie vividha matA) ko lAnA hogaa| sAdhanA patha kA vidhAna kiyA jaaye| cetanA ke bhAvAtmaka pakSa karmakANDa dharmasAdhanA kA lakSya nahIM ko samyak banAne ke lie evaM usake sahI vikAsa ke lie ___ sAmAnyatayA dharma-sAdhanA kA sambandha kucha vidhi-vidhAnoM, samyakadarzana yA zraddhA (bhAva) kI sAdhanA kA vidhAna kiyA gyaa| kriyAkANDoM, AcAra-vyavahAra ke vidhi-niSedhoM ke sAtha jor3A isI prakAra jJAnAtmaka pakSa ke lie jJAna kA aura saMkalpAtmaka jAtA hai / hamase kahA jAtA hai-'yaha karo, aura yaha mata kro'| pakSa ke lie samyak pAritra kA vidhAna hai| isa prakAra hama kintu hameM yaha smaraNa rakhanA hai ki ye bAhya karmakANDa dhArmika dekhate haiM ki trividha sAdhanA-patha ke vidhAna ke pIche jainoM kI eka sAdhanA ke mUla tatva nahIM hai / yadyapi mere kahane kA yaha tAtparya bhI manovaijJAnika dRSTi rahI hai| tulanAtmaka dRSTi se vicAra karane nahIM hai ki dhArmika jIvana meM inakI koI upayogitA yA sArthakatA para hama pAte hai-bauddha darzana meM zIla, samAdhi aura prajJA ke rUpa nahIM hai / AcAra, vyavahAra yA karmakANDa dhArmika jIvana ke sadaiva meM aura gItA meM jJAnayoga, bhaktiyoga evaM karmayoga ke rUpa meM bhI se hI Avazyaka aMga rahe haiM aura sadaiva raheMge / kintu hameM eka bAta vividha sAdhanA mArga ke ullekha haiN| kA smaraNa rakhanA hogA ki yadi hamAre ina dhArmika kahe jAne pAzcAtya cintana meM trividha sAdhanA-patha vAle kiyAkANDoM, vidhi-vidhAnoM yA AcAra-niyamoM se hamArI pAzcAtya paramparA meM tIna naitika Adeza upalabdha hote haiMAsakti yA mamatA chUTatI nahIM hai, cAha aura cintA meM kamI (1) svayaM ko jAno hotI nahIM hai, jIvana meM viveka evaM Ananda kA prasphuTana nahIM hotA (2) svayaM ko svIkAra karo 1 tattvArthasUtra, 11 // 3 sAikolAjI eNDa mAralsa, pR0 180 / 2 uttarAdhyayana sUtra 28/2 / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 13 (3) svayaM hI bana jAo AvazyakatA hai| vastutaH sAdhya ke rUpa meM jisa pUrNatA ko svIpAzcAtya cintana ke ye tIna naitika Adeza jaina paramparA ke kAra kiyA 14 mahatamA ke kisI eka pakSa kI pUrNatA nahIM samyak jJAna, darzana aura bAritra ke vividha sAdhanAmArga ke sama- varan lInoM pakSoM kI pUrNatA hai aura isake lie sAdhanA ke tInoM kakSa hI haiM / AtmajJAna meM jJAna kA tatva, Atma-svIkRti meM pakSa Avazyaka haiN| zraddhA kA tatva aura Atma-nirmANa meM cAritra kA satva svIkRta sadyapi dharma-sAdhanA ke lie samyagjJAna, sampagdarzana aura samyaka cArita yA zIla, samAdhi aura prajJA azrayA zraddhA, jJAna isa prakAra hama dekhate haiM ki vividha sAdhanA-mArga ke vidhAma' aura kama tInoM Avazyaka hai, lekina sAdhanA kI dRSTi se inameM meM jaina, bauddha aura vaidika paramparAyeM hI nahIM, pAzcAtya vicAraka eka pUrvAparalA kA krama bhI hai| bhI ekamata haiN| tulanA:maka rUpa meM unheM nimna prakAra se prastutaH samyagdarzana aura samyagjJAna kA pUrvApara sambandha kiyA jA sakatA hai-- jJAna aura darzana kI pUrvAparatA ko lekara jJAnamImAMsA kI jana-vana aura-darzana gItA upaniSada pAzcAtya darzana dRSTi se jaina vicAraNA meM kAphI vivAda rahA hai| kucha AcArya samyagjJAna pradA, citta, jJAna, manana darzana ko prAthamika mAnate haiM to kucha jJAna ko, kucha ne donoM kA samAdhi pariprazna thyself yogapatya (samAnAntaratA) svIkAra kiyA hai| yadyapi AcArasamyagdarzana prajJA zraddhA, yavaNa Accept mImAMsA kI dRSTi se darzana kI prAthamikatA hI prabala rahI hai| praNipAta thyself uttarAdhyayana sUtra meM kahA hai ki darzana ke binA jJAna nahIM hotaa| samyakcAritra zIla, vIrya karma, setrA nididhyAsana Be isa prakAra jJAna kI apekSA darzana ko prAthamikatA dI gayI hai| thyself tatvArtha sUtrakAra umAsvAti ne bhI apane grantha meM darzana ko jJAna sAdhanA-zraya paraspara sambandha aura cAritra ke pahale sthAna diyA hai| AcArya kundakunda darzanajana AcAryoM ne naitika sAdhanA ke lie ina tInoM sAdhanA- pAhur3a meM kahate haiM ki dharma (sAdhanAmArga) darjana-pradhAna hai|" mArgoM ko eka sAtha svIkAra kiyA hai| unake anusAra maitika lekina dUsarI ora kucha sandarbha aise bhI haiM jinameM jJAna ko sAdhanA kI pUrNatA trividha sAdhanApatha ke samagra paripAlana meM hI prathama mAnA gayA hai / uttarAdhyayana sUtra meM, usI adhyAya meM mokSa sambhava hai / jaina vicAraka tInoM ke samaveta se hI mukti mAnate mArga kI vivecanA meM jo krama hai usameM jJAna kA sthAna prathama haiN| unake anusAra na akelA jJAna, na akelA kareM aura na hai| vastutaH sAdhanAtmaka jIvana kI dRSTi se bhI jJAna aura akelI bhakti mukti dene meM samartha hai jabaki kucha bhAratIya vicA- darzana meM kise prAthamika mAnA jAya, yaha nirNaya karanA sahaja rakoM ne inameM se kisI eka ko hI mokSa prApti kA sAdhana mAna nahIM hai / isa vivAda ke mUla meM yaha tathya hai ki zraddhAvAdI liyA hai / AcArya zaMkara kevala jJAna se aura rAmAnuja kevala dRSTikoNa samyagdarzana ko prathama sthAna detA hai, jabaki jJAnavAdI bhakti se mukti kI sambhAvanA ko svIkAra karate haiM, lekina jaina- dRSTikoNa zraddhA ke samyaka hone ke lie jJAna kI prAthamikatA dArzanika aisI kisI ekAntavAdilA meM nahIM par3ate haiN| unake ko svIkAra karatA hai| vastutaH isa vivAda meM koI aikAntika anusAra to jJAna, karma aura bhakti kI samaveta sAdhanA meM hI mokSa nirNaya lenA anucita hI hogA / yahA~ samanvayavAdI dRSTikoNa hI siddhi sambhava hai| inameM se kisI eka ke abhAva meM mokSa yA saMgata hogaa| navatatvaprakaraNa meM aisA hI samanvayavAdI dRSTikoNa samatvarUpI sAdhya kI prApti sambhava nhiiN| uttarAdhyayana sUtra meM apanAyA gayA hai jahAM donoM ko eka dUsare kA pUrvApara batAyA kahA hai ki darzana ke binA jJAna nahIM hotA aura jisameM jJAna hai / kahA hai ki jo jIvAdi nava padArthoM ko yathArtha rUpa se nahIM hai usakA AcaraNa samyak nahIM hotA aura samyak AcaraNa jAnatA hai use samyaktva hotA hai / isa prakAra jJAna ko darzana ke ke abhAva meM Asakti se mukta nahI huA jAtA hai aura jo pUrva batAyA gayA hai, lekina agalI paMkti meM hI jJAnAbhAva meM Asakti se mukta nahIM usakA nirvANa yA mokSa nahIM hotaa| kevala zraddhA se hI samyaktva kI prApti mAna lI gaI hai aura kahA isa prakAra zAstrakAra yaha spaSTa kara detA hai ki nirvANa yA gayA hai ki jo vastutatva ko svataH nahIM jAnatA huA bhI usake AtmapUrNatA kI prApti ke lie ina tInoM kI samata rUpa meM prati bhAva se zraddhA karatA hai use samyaktva ho jAtA hai| 1 uttarAdhyayana, 28/301 2 uttarAdhyayana, 28/30 / 3 tasvArtha. 11 4 varzanapAhura / 5 uttarAdhyayana, 25/2 / 6 navatastvaprakaraNa, uddhRta Asma-sAdhanA saMgraha (motIlAla mAgyota) pR. 151 / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 varaNAnuyoga : prastAvanA hama apane dRSTikoNa se inameM se kise prathama sthAna deM, darzana ko prAthamikatA pradAna kI gaI hai| cAritra sAdhanA mArga meM isakA nirNaya karane ke pUrva darzana zabda ke artha kA nizcaya kara gati hai, jaba jJAna sAdhanA patha kA bodha hai aura darzana yaha vizvAsa lenA jarUrI hai| darzana zabda ke tIna artha hai-(1) yathArtha jAgrata karatA hai ki vaha patha use apane lakSya kI ora le jAne dRSTikoNa, (2) zraddhA aura (3) anubhUti / isameM anubhUtiparaka vAlA hai| sAmAnya pathika bhI yadi patha ke jJAna evaM isa dRr3ha artha kA sambandha to zAnamImAMsA hai aura usa sandarbha meM yaha jJAna vizvAsa ke abhAva meM ki vaha paca umake vAMchita lakSya kA pUrvavartI hai| yadi hama darzana kA yathArtha dRSTikoNaparaka artha ko jAtA hai, apane lakSya ko prApta nahIM kara sakatA to phira lete haiM to sAdhanA-mArga kI dRSTi se use prathama sthAna denA AdhyAtmika sAdhanA mArga kA pathika binA zAna aura AsthA caahie| kyoMki yadi vyakti kA dRSTikoNa hI mithyA hai. (zraddhA) ke kaise Age bar3ha sakatA hai ? uttarAdhyayanasUtra meM kahA ayathArtha hai to na to usakA jJAna samyak (yathArtha) hogA aura na gayA hai ki jJAna se (yathArtha sAdhanA mArga ko) jAne, darzana ke caaritrhii| yathArtha dRSTi ke abhAva meM yadi jJAna aura cAritra dvArA usa para vizvAsa kare aura cAritra se usa sAdhanA mArga para samyak pratIta bhI hoM, to bhI ve samyak nahIM kahe jA skte| AcaraNa karatA huA tapa se apanI AtmA kA parizodhana kre| vaha to sAMyogika prasaMga mAtra hai| aisA sAdhaka digbhrAnta bhI ho yadyapi lakSya ko pAne ke lie cArita rUpa prayAsa Avazyaka sakatA hai| jisakI dRSTi hI duSita hai, vaha kyA satya ko jAnegA hai, lekina pravAsa ko lakSyonmukha aura samyaka honA caahie| aura kyA usakA AcaraNa karegA? dUsarI ora yadi hama samyagdarzana mAtra andhe prayAsoM se lakSya prApta nahIM hotaa| yadi vyakti kA kA zraddhAparaka artha lete haiM to usakA sthAna jJAna ke pazcAta hI dRSTikoNa yathArtha nahIM hai to zAna yathArya nahIM hogA aura jJAna hogaa| kyoMki avicala zraddhA to jJAna ke bAda hI utpanna ho ke yathArtha nahIM hone para cAritra yA AcaraNa bhI yathArtha nahIM sakatI hai| uttarAdhyayana sUtra meM bhI darzana kA zradvAparaka artha hogaa| isalie jaina AgamoM meM cAritra se darzana (zA) kI karate samaya use jJAna ke bAda hI sthAna diyA gayA hai, usameM prAthamikatA batAte hue kahA gayA hai ki samyagdarzana ke abhAva meM kahA gayA hai ki jJAna se padArtha (tatva) svarUpa ko jAne aura samyakcAritra nahIM hotaa| darzana ke dvArA usa para zraddhA kare / / vyakti ke svAnubhava (jJAna) bhakta parijA meM kahA gayA hai ki darzana se bhraSTa (ptit| ke pazcAta hI jo zraddhA utpanna hotI hai, usameM jo sthAyitva hI vAstavika bhraSTa hai, cAritra se bhraSTa bhraSTa nahIM hai, kyoMki jo hotA hai vaha jJAnAbhAva meM prApta huI zraddhA se nahIM ho sakatA / darzana se yukta hai vaha saMsAra meM adhika paribhramaNa nahIM karatA jJAnAbhAva meM jo zraddhA hotI hai, usameM saMzaya hone kI sambhAvanA jabaki darzana se bhraSTa vyakti saMsAra se mukta nahIM hotaa| kadAcita ho sakatI hai / aisI zraddhA yathArtha zraddhA nahIM varan andhazraddhA hI cAritra se rahita siddha bhI ho jAde, lekina darzana se rahita kabhI ho sakatI hai| jina-praNIta tatvoM meM bhI yathArtha zraddhA to unake bhI mukta nahIM hotaa| svAnubhava evaM tArkika parIkSaNa ke pazcAta hI ho sakatI hai| vastutaH dRSTikoNa yA zraddhA hI eka aisA tattva hai no vyakti yadyapi sAdhanA ke lie, AcaraNa ke lie zraddhA anivArya tatva hai, ke jJAna aura AcaraNa kA sahI dizA-nirdeza karatA hai| AcArya lekina vaha jJAnaprasUta honI caahie| uttarAdhyayana sUtra meM bhadrabAhu AcArAMganiyukti meM kahate haiM ki samyakadaSTi se hI spaSTa kahA hai ki dharma kI samIkSA prazA ke dvArA kare, taka' se tapa, jJAna aura sadAcaraNa saphala hote haiN| samsa Anandaghana darzana tAba kA vizleSaNa kre| isa prakAra merI mAnyatA ke anusAra kI mahattA ko siddha karate hue anantajina ke stavana meM kahate haiMyathArtha dRSTiparaka artha meM samyagdarzana ko jJAna ke pUrva lenA zuddha azA binA sarva kiriyA karI, cAhie, jabaki zraddhAparaka artha meM use jJAna ke pazcAta sthAna chAra (rAkha) para lIpaNu teha jANo re / denA caahie| samyAzAna aura sampacAritra ko pUrvAparatA samparzana aura samyakcAritra kA pUrvApara sambandha jana vicArakoM ne cAritra ko jJAna ke bAda hI rakhA hai| cAritra aura jJAna darzana ke pUrvApara sambandha ko lekara jaina- dazarvakAlika sUtra meM kahA gayA hai ki jo jIba aura jIva ke vicAraNA meM koI vivAda nahIM hai / cAritra kI apekSA jJAna aura svarUpa ko nahIM jAnatA, aisA jIva aura ajIba ke viSaya meM udhRta, AtmasAdhanA saMgraha, pu. 151 / 3 uttarAdhyayama, 28/35 / 5 mataparijhA, 65-66 / 2 usarAdhyayana, 23/25 / 4 vahI, 28/26 / 6 AcArAMganiyukti, 221 / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : epha baudika vimarza | 15 ajJAnI sAdhaka kyA dharma (saMyama) kA AcaraNa karegA ?1 uttarA- rakhanA cAhie ki AcArya mAtra jJAna kI upasthiti meM mokSa ke dhyayanasUtra meM bhI yahI kahA hai ki sabhyarajJAna ke abhAva meM sadA- sadabhAva kI kalpanA karate haiM, phira bhI ve antaraMga' cAritra kI caraNa nahIM hotA / isa prakAra jaina darzana jJAna ko cAritra se upasthiti se inkAra nahIM karate haiN| antaraMga cAritra to kaSAya pUrva mAnatA hai| jaina dArzanika yaha to svIkAra karate haiM ki Adi ke kSaya ke rUpa meM sabhI sAdhakoM meM upasthita hotA hai| samyak AcaraNa ke pUrva samyak jJAna kA honA Avazyaka hai, sAdhaka aura sAdhya vivecana meM hama dekhate haiM ki sAdhaka AtmA phira bhI ve yaha svIkAra nahIM karate haiM ki aphelA jJAna hI mukti pAramArthika dRSTi se jJAnamaya hI hai aura vahI jJAnamaya AtmA kA sAdhana hai| jJAna AcaraNa kA pUrvavartI avazya hai, yaha bhI usakA sAdhya hai| isa prakAra mAnasvabhAvamaya' AtmA ho mokSa pInA kiyA gaNa ki nAna mana meM dAriza mAga nahIM kA upAdAna kAraNa hai / kyoMki jo jJAna hai, vaha AtmA hai aura ho sktaa| lekina yaha prazna vicAraNIya hai ki kyA zAna hI jo AtmA hai vaha jJAna hai|' ataH mokSa kA hetu jJAna hI siddha mokSa kA mUla hetu hai? hotA hai| sAdhanA zraya meM jJAna kA sthAna isa prakAra jaina-AcAryoM ne sAdhana praya meM jJAna ko atyadhika jainAcArya amRtacandrasUri jJAna kI bArita se pUrvalA ko siddha mahatva diyA hai / AcArya amRtacandra kA upayukta haSTikoNa to karate hue eka carama sImA sparNa kara lete haiN| ve apanI samayasAra jainadarzana ko zaMkara ke nikaTa khar3A kara detA hai| phira bhI yaha TIkA meM likhate haiM ki jAna hI mokSa kA hetu hai, kyoMki jJAna kA mAnanA ki jaina-dRSTi meM jJAna hI mAtra mukti kA sAdhana hai, jaina abhAva hone se ajJAniyoM meM antaraMga vata, niyama, sadAcaraNa aura vicAraNA ke maulika mantavya se dUra honA hai| yadyapi jaina tapasyA Adi kI upasthiti hote hue bhI mokSa kA abhAva hai| sAdhanA meM zAna mokSa-prApti kA prAthamika evaM anivArya kAraNa kyoMki ajJAna to bandha yA hetu hai, jabaki jAgI meM ajJAna kA hai, phira bhI vaha ekamAtra kAraNa nahIM mAnA jA sktaa| jJAnAsadabhAva na hone se bAhya vrata, niyama, sadAcaraNa, tapa Adi kI bhAva meM mukti sambhava nahIM hai, kintu mAtra jJAna se bhI mukti anupasthiti hone para bhI mokSa yA sadabhAva hai| AcArya zaMkara sambhava nahIM hai / jaina-AcAvoM ne jJAna ko mukti kA anivArya bhI yaha mAnate haiM ki eka hI kArya jAna ke abhAva meM bandhana kA kAraNa svIkAra karate hue yaha batAyA ki zraddhA aura cAritra kA hetu aura jJAna kI upasthiti meM mokSa kA hetu hotA hai| isase Adaryonmugha evaM samyaka hone ke lie jJAna mahatvapUrNa tathya hai, yahI siddha hotA hai ki hama nahIM jJAna hI mokSa kA hetu hai| samyagjJAna ke abhAva meM zahA andhazraddhA hogI aura cArika yA AcArya amRtacandra bhI jJAna ko vividha sAdhanoM meM pramukha mAnate sadAcaraNa eka aisI kAgajI mudrA ke samAna hogA, jisakA cAhe haiN| unakI dRSTi meM samyagdarzana aura samyakacAritra bhI jAna ke bAhya mUlya ho, lekina Antarika mUlya zUnya hI hai| AcArya hI rUpa haiN| ve likhate haiM ki mokSa ke kAraNa rAmyamdAna, jJAna kundakunda, jo jJAnavAdI paramparA kA pratinidhitva karate haiM, ve bhI aura cAritra haiM / jIvAdi tatvoM ke yathArtha zraddhAna rUpa se to jo spaSTa kahate haiM ki kore jJAna se nirvANa nahIM hotA yadi pakSa jJAna hai vaha to samyagdarzana hai aura unakA jJAna-svabhAva meM jJAna na ho aura kevala zraddhA se bhI nirvANa nahIM hotA yadi saMyama honA samyagjJAna hai tathA rAgAdi ke tyAga-svabhAva se jJAna kA (sadAcaraNa) na ho| honA samyaka cAritra hai / isa prakAra jJAna hI paramArthata: mokSa kA jaina-dArzanika zaMkara ke samAna na to yaha svIkAra karate haiM ki kAraNa hai| mAtra jJAna se mukti ho sakatI hai, na rAmAnuja prabhRtiH bhakti mArga yahA~ para AcArya dAna aura cAritra ko jJAna ke anya do ke AcAryoM ke samAna yaha svIkAra karate haiM ki mAtra bhakti se mukti pakSoM ke rUpa meM siddha kara mAtra jAna ko hI mokSa kA hetu siddha hotI hai / unheM mImAMsA darzana kI yaha mAnyatA bhI grAhya nahIM hai karate haiN| unake dRSTikoNa ke anusAra varNana aura cArima bhI ki mAtra karma se mukti ho sakatI hai| ve to zraddhA-samanvita jJAna jJAnAtmaka hai, jJAna kI ye paryAyeM haiM / yaJcapi yahA~ hameM yaha smaraNa aura karma donoM se mukti kI sambhAvanA svIkAra karate haiM / 1 dazavakAlika, 4/12 // 2 uttarAdhyayana, 20/30 / 3 vyavahAramAjya, 7/217 // 4 samayasAra TIkA, 153 / 5 gItA (0) . 5 pIThikA / 6 samayasAra TIkA, 155 / AcArAMga, je AyA se vinAyA, je vinAyA se aayaa| jeNa SiyANa se AyA, taM paDuccha puiskhaae| 15/5 8 pravacanasAra, cAritrAdhikAra, 3 / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 | caraNAnuyoga prastAvanA samyagdarzana, samyagjAna aura sammArikA pUrvApara hA uttarAdhyayana sUtra meM spaSTa kahA gayA ki kucha vicAraka mAnate sambandha bhI aikAntika nahIM jaina vicAraNA ke anusAra sAdhana haiM ki pApa kA tyAga kie binA hI mAtra AyaMtatva ( yathArthatA ) jaya meM eka krama to mAnA gayA hai yadyapi isa krama ko bhI aikA ko jAnakara hI AtmA sabhI duHkhoM se chUTa jAtI hai - lekina ntika rUpa meM svIkAra karanA usakI syAdvAda kI dhAraNA kA bandhana aura mukti ke siddhAMta meM vizvAsa karane vAle ye vicArakaH atikramaNa hI hogA | kyoMki jahA~ AvaraNa ke samyaka hone ke saMyaya kA AcaraNa nahIM karate hue kevala vacanoM se hI AtmA ko lie samyagjJAna aura samyagdarzana Avazyaka haiM yahIM dUsarI ora AzvAsana dete haiM / " sUtrakRtAMga meM kahA hai ki manuSya cAhe vaha samyagjJAna evaM darzana kI upalabdhi ke pUrva bhI AdharaNa kA samyak brAhmaNa ho, bhikSuka ho, aneka zAstroM kA jAnakAra ho athavA honA Avazyaka hai| jainadarzana ke anusAra jaba taka tIvratama apane ko dhArmika prakaTa karatA ho yadi usakA AcaraNa acchA ( anantAnubandhI) krodha, mAna, mAyA aura lobha cAra kaSAyeM nahIM hai to yaha apane karmoM ke kAraNa duHkhI hI hogA " aneka samApta nahIM hotIM, taba taka sabhyak-darzana aura jJAna bhI prApta bhASAoM evaM zAstroM kA jJAna Atma ko zaraNabhUta nahIM hotA / nahIM hotaa| AcArya zaMkara ne bhI jJAna kI zAnti ke pUrva vairAgyamayAdi vidyA bhI use bacA sakatI hai ? asa AcaraNa meM kA honA Avazyaka mAnA hai| isa prakAra sadAcaraNa aura saMyama ke darzana aura jJAna kI unake bhI siddha hote haiN| dUsare, isa krama yA pUrvAgaratA ke AdhAra para bhI sAdhana meM kisI eka ko zreSTha mAnatA aura dUsare ko gauNa mAnanA jaina darzana ko svIkRta nahIM hai| vastuta: sAdhana traya mAna atannA ke tIna pakSoM ke rUpa meM hI sAdhanA mArga kA nirmANa karate haiM / dhArmika cetanA ke ina tIna pakSoM meM jaisI pArasparika prabhAvakatA aura aviyojya sambandha rahA hai, vaisI hI pArasparika prabhAtratA aura avizeSa sambandha mAnavIya vanoM pakSoM meM hai| jJAna aura phiyA ke sahayoga se mukti sAdhanA mArca meM jJAna aura kiyA (vihita AvaraNa) ke seTha ko lekara vivAda patA A rahA hai| vaidika yuga meM jahA~ rikI pradhAnatA rahI hai yahA~ dopanipadika yuga meM jJAna para bala diyA jAne lgaa| bhAratIya cintakoM ke samakSa prAcIna samaya se hI yaha samasyA rahI hai ki jJAna aura kiyA ke bIca sAdhanA kA yathArtha tatva kyA hai ? jaina paramparA ne prArambha se hI sAdhanA mArga meM jJAna aura kriyA kA samanvaya kiyA hai| pArzvanAtha ke pUrvavartI yuga meM jaba zramaNa paramparA dehadaNDana- paraka tapa sAdhanA meM aura vaidika paramparA yajJayAgaparaka kriyA kANDoM meM hI sAdhanA kI itizrI mAnakara sAdhanA ke mAtra AcaraNAtmaka pakSa para bala dene lagI thI, to unhoMne use jJAna se samanvita karane kA prayAsa kiyA thaa| mahAvIra aura unake bAda jaina- vicArakoM ne bhI jJAna aura AcaraNa donoM se samanvita sAdhanAnyatha kA upadeza diyaa| jaina-vicArakoM kA yaha spaSTa nirdeza thA ki mukti na to mAtra jJAna se prApta ho sakatI hai aura na kevala sadAcaraNa se / . jJAnamArgI aupaniSadika evaM sAMkhya paramparAoM kI samIkSA karate anurakta apane Apa ko paNDita mAnane vAle loga vastutaH mUrkha hai ti meM jJAna aura cArija ke pArasparika sambandha kA vivecana vistRta rUpa meM hai| usake kucha aMza isa samasyA kA hala khojane meM hamAre sahAyaka ho skeNge| niyuktikAra AcArya bhadrabAhu kahate haiM ki "AcaraNavihIna aneka zAstroM ke jJAtA bhI saMsAra samudra se pAra nahIM hote / mAtra zAstrIya jJAna se binA AcaraNa ke koI mukti prApta nahIM kara sktaa| jisa prakAra nipuNa mAlaka bhI vAyu yA gati kI kriyA ke abhAva meM jahAja ko icchita kinAre para nahIM pahu~cA sakatA vaise hI jJAnI AtmA bhI tapa saMyama rUpa sadAcaraNa ke abhAva meM mokSa prApta nahIM kara sakatA mAtra jAna dene se kArya siddhi nahIM hotI / tairanA jAnate hue bhI koI kaSTa nahIM kare jo dUba jAtA hai| vaise hI zAstroM ko jAnate hue bhI jo dharma kA AvaraNa nahIM karatA, vaha DUba jAtA hai|" jase candana Dhone vAlA candana se lAbhAnvita nahIM hotA, mAtra bhAra vAhaka hI banA rahatA hai vaise hI AvaraNa se hIna jAnI jJAna ke bhAra kA vAhaka mAtra hai| isase use koI lAbha nahIM hotaa| jJAna aura kriyA ke pArasparika sambandha ko loka-prasiddha aMdha- paMgu nyAya ke AdhAra para spaSTa karate hue AcArya likhate haiM ki jaise vana meM dAvAnala lagane para paMgu use dekhate hue bhI gati ke abhAva meM jala maratA hai aura andhA samyag mArga na khoja pAne ke kAraNa jala maratA hai vaise hI mAcaraNavihIta jJAna paMgu ke samAna hai aura jJAna cakSu vihIna AcaraNa andhe ke samAna hai| AcaraNavihIna jJAna aura jJAnavihIna AvaraNa donoM nirarthaka haiM aura saMsAra rUpI dAvAnala se sAdhaka ko bacAne meM asamartha haiN| jisa prakAra eka cakra se ratha nahIM calatA, akelA andhA tathA akelA paMgu icchita sAdhya taka uttarAdhyayana, 6/9-10 / / 1 3 uttarAdhyayana, 6 / 11 / 5. vahI, 1151-54 22/1/70 4 Avazyaka niyukti, 95-67 / 6 Avazyaka niyukti. 100 / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAdharaNa : eka bauddhika vimarza | 17 jA nahIM pahu~cate, vaise hI mAtra jJAna athavA mAtra kriyA se mukti nahIM prArambha se hI karma-mArga aura jJAna-mArga kI dhArAeM alaga-alaga hotI, varan donoM ke sahayoga se mukti hotI hai| vyAkhyA rUpa meM pravAhita hotI rahI haiN| bhAgavata sampradAya ke udaya ke prazapli meM jJAna aura kriyA meM se kisI eka ko svIkAra karane sAtha bhaktimArga eka naI niSThA ke rUpa meM pratiSThita huaa| isa kI vicAraNA ko mithyA vicAraNA kahA gayA hai| mahAbIra ne prakAra vedoM kA karmamArga, upaniSadoM kA zAna-mArge aura bhAgavata sAdhaka kI dRSTi se jJAna aura kriyA ke pArasparika sambandha ko sampradAya kA bhaktimArga tathA inake sAtha-sAtha hI yoga sampradAya eka catubhaMgI kA kathana isI sandarbha meM kiyA hai kA dhyAna-mArga sabhI eka-dUsare se svatantra rUpa meM moka mArga (1) kucha vyakti jJAna sampanna haiM, lekina cAritra-sampanna samajhe jAte rahe haiN| sambhavataH gItA eka aisI racanA avazya hai nahIM haiN| jo ina sabhI sAdhanA vidhiyoM ko svIkAra karatI hai| yadyapi (2) kucha vyakti cAritra sampanna haiM, lekina jJAna-sampanna gItAkAra ne ina vibhinna dhArAoM ko sameTane kA prayatna to kiyA, lekina vaha unako samanvita nahIM kara paayaa| yahI kAraNa (3) kucha vyakti na jJAna sampanna hai, na cAritra sampanna hai| thA ki paravartI TIkAkAroM ne apane pUrva-saMskAroM ke kAraNa gItA (4) kucha vyakti jJAna sampanna bhI haiM aura cAritra-sampanna ko inameM se kisI eka sAdhanA-mArga kA pratipAdana batAne kA . . prayAsa kiyA aura gItA meM nirdezita sAdhanA ke dUsare mAgoM ko mahAvIra ne inameM se saccA sAdhaka use hI kahA jo jAna gauNa batAyA' / zaMkara ne jJAna ko, rAmAnuja ne bhakti ko, tilaka aura kriyA, zruta aura zIla donoM se sampanna hai| isI ko spaSTa ne karma ko gItA kA pramukha pratipAdya viSaya maanaa| karane ke lie nimna rUpaka bhI diyA jAtA hai| lekina jaina-vicArakoM ne isa vividha sAdhanA-patha ko samaveta (1) kucha mudrAveM aisI hotI haiM jinameM dhAtu bhI khoTI hai rUpa meM hI mokSa kA kAraNa gAnA aura yaha batAyA ki ye tInoM mudrAMkana bhI ThIka nahIM hai| eka-dUsare se alaga hokara nahIM, varan samaveta rUpa meM hI mokSa (2) kucha mudrAe~ aisI hotI haiM jinameM dhAtu to zuddha hai ko prApta karA sakate haiN| usane tInoM ko samAna mAnA aura lekina mudrAMkana ThIka nahIM hai| unameM se kisI ko bhI eka ke adhIna banAne kA prayAsa nahIM (3) kucha mudrAe~ aisI haiM jinameM dhAtu azuddha hai lekina kiyaa| hameM isa prAMti se bananA hogA ki thavA, jJAna aura mudrAMkana ThIka hai| AcaraNa ye svatantra rUpa meM naitika pUrNatA ke mArga ho sakate haiN| (4) kucha mudrAeM aisI haiM jinameM dhAtu bhI zuddha hai aura mAnavIya vyaktitva aura naitika sAdhya eka pUrNatA hai aura use mudrAMkana bhI ThIka hai| samaveta rUpa meM hI pAyA jA sakatA hai| bAjAra meM vahI mudrA grAhA hotI hai jisameM dhAtu bhI zuddha bauddha paramparA aura jaina paramparA donoM hI ekAMgI dRSTikoNa hotI hai aura mudrAkana bhI ThIka hotA hai| isI prakAra saccA nahIM rahate haiM / bauddha-paramparA meM zIla, samAdhi aura prajJA athavA sAdhaka vahI hotA hai jo jAna-sampanna bhI ho aura cAritra sampanna prajA, zraddhA aura vIrya ko samveta rUpa meM hI nirvANa kA kAraNa bhI ho / isa prakAra jaina-vicAraNA yaha batAtI hai ki jJAna aura mAnA gayA hai / isa prakAra bauddha aura jaina paramparAe~ na kevala kriyA donoM hI naitika sAdhanA ke lie Avazyaka hai| jJAna aura apane sAdhana-mArga ke pratipAdana meM, varan- mAdhavatraya ke balAbala cAritra donoM kI samaveta sAdhanA se hI duHkha kA kSaya hotA hai| ke viSaya meM bhI samAna dRSTikoNa rakhatI haiN| kriyAzUnya jJAna aura jJAnazUnya kriyA donoM hI ekAnta haiM aura vastutaH naitika sAdhya kA svarUpa aura mAnavIya prakRti, donoM ekAnta hone ke kAraNa jaina darzana kI anekAntabAdI vicAraNA ke hI yaha batAte haiM ki vividha sAdhanAmArga apane samaveta rUpa meM anukUla nahIM haiN| hI naitika pUrNatA kI prApti karA sakatA hai| yahA~ isa vividha sulanAtmaka dRSTi se vicAra sAdhanA-paya kA mAnavIya prakRti aura naitika sAdhya se kyA jaina paramparA meM sAdhana-traya ke samaveta meM hI mokSa kI sambandha hai ise spaSTa kara lenA upayukta hogaa| niSpatti mAnI gaI hai jabaki vaidika paramparA meM jAna-niSThA, mAnavIya prakRti aura trividha sAdhanA-patha karmaniSThA aura bhaktimArga ye tInoM hI alaga-alaga mokSa ke mAnavIya cetanA ke tIna kArya hai-(1) jAnanA, (2) anubhava sAdhana mAne jAse rahe haiM aura ina vAdhAroM para vaidika paramparA karanA aura (3) saMkalpa karanA / hamArI cetanA kA jJAnAtmaka meM svatantra sampradAyoM kA udaya bhI huA hai| vaidika paramparA meM pakSa na kevala jAnanA cAhatA hai, varan vaha satya ko hI jAnanA 1 - - - 7 Avazyakaniyukti, 101-102 / 2 vyApAprapti, 8/10/41 / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 | dharaNAnuyoga prastAvanA cAhatA hai| jJAnAtmaka cetanA nirantara satya kI khoja meM rahatI jaina AcAra-darzana meM sAdhaka, sAdhanA-patha aura sAdhya meM abheda hai| hai| bata: jisa vidhi se hamArI jJAnAtmaka cetanA satya ko upa- samyagdarzana kA svarUpa labdha kara sake uro hI samyak jJAna kahA gayA hai| samyak jJAna dharbha sAdhanA yo tIna mukhya aMga haiM-bhakti, jJAna aura krm| cetanA ke jJAnAtmaka pakSa ko satya kI upalabdhi kI dizA meM le jaina paramparA meM inheM hI kramazaH samyaka darzana, samya-jJAna, jAtA hai| cetanA kA dUsarA pakSa anubhUti ke rUpa meM Ananda kI samyaka cAritra kahA gayA hai / inameM sabase pahale hama samyak-darNana khoja karatA hai| samyagdarzana cetanA meM rAga-dveSAtmaka jo tanAva ke svarUpa para vicAra kareMge / vastutaH samyak-darzana zabda samyaka haiM, unheM samApta kara use Ananda pradAna karatA hai| cetanA kA aura darzana ema do zabdoM se milakara banA hai jisakA sIdhA aura tIsarA saMkalpAtmaka pakSa zakti kI upalabdhi aura kalyANa kI sarala artha hai sahI DhaMga se yA acchI prakAra se dekhanA / yahA~ yaha prazna kriyAnviti cAhatA hai / samyakacAritra saMkalpa ko kalyANa ke mArga uThAyA jA sakatA hai ki acchI prakAra se dekhane kA kyA tAtparya meM niyojita kara ziva kI upalabdhi karatA hai| isa prakAra hai? jacchI prakAra se dekhane kA eka tAtparya to yaha hai ki vikAra sabhyagjAna, darzana aura cAritra kA yaha vividha sAdhanA-padha cetanA rahita dRSTi se dekhanA / A~kha ko vikRti hamArI cakSu indriya ke ke tInoM pakSoM ko sahI dizA meM nirdezita kara unake vAMchita bodha ko vikRta kara detI hai prathA-pIliyA kA rogI sapheda lakSya sat, sundara aura ziva athavA ananta jJAna, mAnanda aura vastu ko bhI pIlI dekhatA hai, ThIka isI prakAra AdhyAtmika zakti kI upalabdhi karAtA hai| vastutaH jIvana ke sAdhya ko jIvana meM rAma-dveSa hamArI dRSTi ko vikRta kara dete haiM, unakI upalabdha karA denA hI isa trividha sAdhanA-patha kA kArya hai| upasthiti ke kAraNa hama satya kA usake yathArtha rUpa meM darzana jIvana kA sAdhya ananta evaM pUrNa jJAna, akSaya Ananda aura anaMta nahIM kara pAte haiM, jirA para hamArA rAga hotA hai usake doSa zakti kI upalabdhi hai, jise vividha sAdhanA-patha ke tInoM aMgoM nahIM dikhAI dete haiM aura jisase dveSa hotA hai. usake guNa dikhAI ke dvArA prApta kiyA jA sakatA hai| cetanA ke jJAnAtmaka pakSa nahIM dete haiM / rAga-dveSa A~kha para caDhe raMgIna cazmoM ke samAna haiM ko samyak-jJAna kI dizA meM niyojita kara jJAna kI pUrNatA ko, jo satya ko vikRta bAra ke prastuta karate haiM / ataH sAmAnya rUpa se cetanA ke bhAvAtmaka pakSa ko samyagdarzana meM niyojita kara akSaya samyak darzana kA hai-sama aura tapa arthAta pUrvAgraha ke ghere Ananda kI aura cetanA ke saMkalpAtmaka pakSa ko sambavAritra se Upara uThakara satya kA darzana karanA / rAga aura dveSa ke kAraNa meM niyojita kara ananta zakti kI upalabdhi kI jA sakatI hai| hI Agraha aura matAndhatA panapatI hai aura vahI hapAre satya ke vastutaH jaina yAcAra darzana meM sAdhya, sAdhaka aura sAdhanA patha bodha ko raMgIna yA duSita danA detI hai| ata: Agraha aura tInoM meM abheda mAnA gayA hai| zAna, anubhUti aura saMkalpamaya matAndhatA se rahita dRSTi hI samyaka dRSTi hai| satya ke pAsa cetanA sAdhaka hai aura yahI cetanA ke tInoM pakSa samyaka dizA meM unmukta bhAva se jAnA hotA hai tabhI satya ke darzana hote haiN| niyojita hone para sAdhanA-patha kahalAte haiM aura ina tInoM pakSoM jaba taka hama rAga-dveSa. matAndhatA. Agraha Adi se Upara uThakara kI pUrNatA hI sAdhya hai| sAdhaka, sAdhya aura sAdhanA-patha bhinna- satya ko dekhane kA prayatna nahIM karate haiM taba taka satya kA yathArtha bhinna nahIM, varana cetanA kI vibhinna avasthAe~ haiN| unameM abheda svarUpa hamAre sAmane prakaTa nahIM hotA hai| ataH Agraha aura mAnA gayA hai / AcArya kundakunda ne samayasAra meM aura AcArya pakSapAta se rahita dRSTi hI sampadarzana hai| hemacandra ne yogazAstra meM isa abheda ko atyanta mArmika zabdoM meM jaina paramparA meM samyakadarNana zabda tatva zraddhA sathA deva, spaSTa kiyA hai / ApArya kundakunda samayasAra meM kahate haiM ki yaha guru aura dharma ke prati zraddhA ke artha meM bhI rUka hai| lekina hameM AtmA hI zAna, darzana aura cAritra hai| AcArya hemacandra isI yaha samajha lenA cAhie ki jaba taka dRSTi dUSita hai taba taka abheda ko spaSTa karate hue yogazAstra meM kahate haiM ki AtmA hI zraddhA samyaka nahIM ho sakatI hai / dRSTi ke nirdoSa aura nirvikAra samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hai, kyoMki AtmA hone para satya kA yathArya rUpa meM darzana hogA aura usa yathArtha isI rUpa meM zarIra meM sthita hai| AcArya ne yaha kahakara ki bodha para jo zraddhA yA AsthA hogI bahI samyak zraddhA hogii| AtmA jJAna, darzana aura cAritra ke rUpa meM zarIra meM sthita hai, samyaka darzana kA zraddhAparaka artha usakA paravI artha hai mAnavIya manovaijJAnika prakRti ko hI spaSTa kiyA hai / jJAna, aura bhakti mArga ke prabhAva se jaina dharma meM AyA hai| mUla artha cetanA aura saMkalpa tInoM samyak hokara sAdhanA-patha kA nirmANa to duSTiparaka hI hai / lekina zraddhAparaka artha bhI sAdhanA ke lie kara dete haiM aura yahI pUrNa hokara sAdhya bana jAte haiN| isa prakAra kama mahattvapUrNa nahIM hai / yathArthataH Atma-bodha aura apanI vikR. 1 samayasAra, 277 / 2 yogazAstra, 4/1 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 16 tiyoM ko samajhane ke do hI rAste haiN| yA to hama svayaM Agraha, hogI aura taba taka unase chuTakArA bhI sambhava nahIM hai / kyoMki manomatAndhatA aura rAga-dveSa ke ghere se upara uThakara taTastha bhAva se vikRtiyAM tabhI panapatI hai jabaki hama unake draSTA nahIM banate haiM / unake draSTA baneM, svayaM apane meM AMke aura apane ko dekheM athavA AcAroga sUtra meM kahA gayA hai ki 'samyakadaSTA koI pApa nahIM phijisane vItarAga dRSTi se satya ko dekhA hai usake bananoM para krtaa|" phintu yaha bAta hamAre sAmane kucha ulajhana bhI paidA vizvAsa kreN| vItarAga ke vacanoM para vizvAsa yA zraddhA-gaha kara detI hai, kyoMki zAroM meM anirata sampaSTi kA bhI samyak darzana kA dUsarA artha hai / jisa prakAra hameM apanI bImArI ullekha hai| avirata rAmya-dRSTi vaha hai jo apane viSaya vAsako samajhane ke lie do hI mArga hote haiM, eka to jIvana ke pUrvA- nAoM yA manovikRtiyoM ko jAnakara bhI unase apane ko mukta para sAnubhavoM kI tulanA ke dvArA svayaM yaha nizcaya kareM ki hamAre nahIM kara pAtA hai| vaise yaha eka anubhAvika tathya bhI hai ki svAsthya meM koI vikRti hai yA phira jo DAkTara yA vizeSajJa hai satya ko jAnakara bhI aneka bAra usakA AcaraNa sambhava nahIM unakI bAta para vizvAsa bareM / usI prakAra jIvana ke satya kA hotA / mahAbhArata meM duryodhana kahatA hai-"maiM dharma ko jAnatA yA to svayaM anubhava kareM yA phira jinhoMne use jAnA hai unake hU~ kintu usakA AcaraNa nahIM kara pAtA hU~, maiM adharma ko bhI apanoM para vizvAsa kreN| ataH samyak darzana kA maha dUsarA jAnatA hUM kintu usase chuTakArA nahIM pA sakatA huuN|" kintu artha hameM yaha batAtA hai ki yadi hama svayaM jIvana ke satya ko yahA~ hameM yaha dhyAna rakhanA cAhie ki aisA jAnanA kevala aupaaura apanI vikRtiyoM ko mamajhane meM sakSama nahIM haiM to hameM cArika jAnanA hai / kyA koI viSa ko viSa ke rUpa meM jAnate vItarAga ke vacanoM para zraddhA rakhakara unheM jAna lenA cAhie / hue bhI usakA bhakSaNa kara sakatA hai ? vastutaH burAI ko burAI kyoMki eka bAta vaha do roga ko roga ke rUpa meM ke rUpa meM jAnate hue bhI usameM lipta rahanA, kama se kama usakA jAna letA hai yahI roga kI cikitsA karavAtA hai, aura vahI sahI rUpa meM jAnanA to nahIM kahA jA sakatA, vaha usa satya ke roga se mukta hokA hai| prati hamArI niSThA kA sUcaka to kisI bhI sthiti meM nahIM mAnA vastutaH AdhyAtmika vikRtiyoM ko jAnane ke lie hameM jA sakatA / yadi hama satya ke prati niSThAvAna haiM, to use hamAre taTastha bhAva se apane andara jhAMkanA hotA hai, apanI vRttiyoM ko jIvana vyavahAra meM abhivyakta honA hI caahie| dekhanA hotA hai yahI samyak darzana hai| vastutaH koI vyakti vaise jo Agama' meM yaha kahA gayA hai ki sabhyaSTi koI samyadRSTi hai yA nahIM isakI pahacAna usakA bAhya jIvana pApa nahIM karatA-usakA bhI apanA eka artha hai| dekhanA aura nahIM haiM apitu isakI pahacAna hai ki vaha apanI vikRtiyoM ko, karanA--ye donoM hI mana ko hI pravRttiyAM haiM aura donoM eka apanI kaSAyoM ko aura apanI rAga-dveSa kI yuttiyoM ko kitanA sAtha sambhava nahIM haiN| jisa samaya maiM apanI duSpravRttiyoM yA apane aura kisa rUpa meM jAna pAyA hai| vastuta: apanI vRttiyoM kA viSaya-vikAroM yA vAsanAoM kA draSTA hotA hai, usI samaya maiM dRSTA hI samyak dRSTA hai / samyak darzana apane ApakA darzana hai| unakA kartA nahIM raha sakatA huuN| isa bAta ko eka sAmAnya apanI vRttiyoM kA aura apanI bhAvanAoM kA darzana hai| vaha udAharaNa ke dvArA samajhA jA sakatA hai| mAna lIjie, hama apane Apako par3hanA aura dekhanA hai| vastutaH maiM samyaka dRSTi hU~ krodhita haiN| yadi usI samaya hama usa krodha ke bhAva ko dekhane yA nahIM-isakI pahacAna itanI hI hai ki maiM apanI manovRttiyoM kA prayala prArambha kara deM, usake kAraNoM kA vizleSaNa karanA ko aura kamiyoM ko kahA~ taka aura kitanA jAna pAyA huuN| kyA prArambha kara deM, to nizcita hI hamArA krodha samApta ho jaayegaa| maiM yaha dekha pAyA hU~ ki mujhameM krodha, mAna, mAyA aura lobha ke krodha ko dekhanA aura krodha karanA, yaha eka sAtha sambhava nahIM tatva athavA rAga-dveSa ke. mAtra kahA~ taka chipe baiThe haiN| hai| jaba bhI vyakti apane manobhAvoM kA draSTA banatA hai usa vastutaH dRSTA yA sAkSI bhAva hI eka aisI avasthA hai jo samaya vaha unakA vArtA nahIM raha jAtA hai| jaba bhI hama vAsanAoM hameM AdhyAtmika vikRtiyoM se mukta kara sakatI hai| samyaka-darzana meM hote haiM, Aveza meM hote haiM taba hama draSTA bhAva meM nahIM hote haiM, ko sAdhanA kA mUla AdhAra kahane kA tAtparya yahI hai ki jaba apramatta nahIM hote haiM, Atmacetana nahIM hote haiM, aura jaba Atmataka vyakti ko apanI vAsanAoM aura vikAroM kA bodha nahIM cetana hote haiM, draSTA hote haiM, to kodhAdi vikAroM ke kartA nahIM hogA taba taka unake prati usake hRdaya meM eka glAni utpanna nahIM hote / Atmacetana honA, draSTA honA, apramatta honA, niSpApa 1 sammattaso na kareha pAva-AcArAMpa 1/3/2 / 2 jAnAmi dharma na ca me pravRttiH, jAnAmyadharma na ca me nivRttiH / mahAbhArata, uddhata, nItizAstra kA sarvekSaNa, DA. saMgamalAla pANDeya, dvitIya saMskaraNa, pa. 321 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 | caraNAnuyoga : prastAvanA vAstavika siMha ke darzana se apane prasupta siMhatva ko prakaTa kara hai ataH Asakti, rAga yA anAtma meM Atma-buddhi ko samApta karane letA hai, usI prakAra sa.dhaka tIrthakara ke guNa-kIrtana yA stavana ke ke lie jJAna Avazyaka hai| jaina paramparA meM aise jJAna ko dvArA nija meM jinasva kA bodha kara letA hai, svayaM meM nihita samyagjJAna aura aime jJAna kI prakriyA ko bheda-vijJAna kahA gayA paramAtmazakti ko prakaTa kara letA hai| hai| vastutaH meda vijJAna vaha prakriyA hai jisake dvArA sAdhaka jaina sAdhanA yaha svIkAra karatI hai ki bhagavAna kI stuti Atma aura anAtma meM yA sva vA para meM bheda sthApita karatA hai| hamArI prasupta antazcetanA ko jAgRta karatI hai aura hamAre AcArya amRtacandrasUri ne samayasAra kI TIkA meM kahA hai ki jo sAmane sAdhanA ke Adarza kA eka jIvanta citra upasthita karatI koI bhI siddha hue haiM ve sabhI isI bheda vijJAna se hue hai aura hai / mAtra yahI nahIM, vaha hameM usa Adarza kI prApti ke lie jo koI bandhana meM haiM ve sabhI isI bheda-vijJAna meM abhAva ke preraNA bhI detI hai| jaina vicArakoM ne svIkAra kiyA hai ki kAraNa hai|' AtmajJAna bhAratIya aura pAzcAtya sabhI citanko bhagavAna kI stuti ke mAdhyama se vyakti apanA AdhyAtmika kA mUlabhUta uddezya rahA hai| apane aura parAye yA sva aura para vikAsa kara sakatA hai / yadyapi isameM prayatna vyakti kA hI hotA meM bheda sthApita kara lenA yahI Asakti aura mamatva ko tor3ane hai lekina sAdhanA ke Adarza upa mahApuruSoM kA jIvana usakI kA ekamAtra upAya hai| yadyapi yaha kahanA to sahaja hai ki preraNA kA nimitta jAvazyaka hotA hai| uttarAdhyayana mUtra meM kahA "sva" ko sva ke rUpa meM aura para ke rUpa meM jAno; kintu yahI *pA hai ki stavana se vyakti kI darzanavizuddhi hotI hai| isakA sAdhanA kI sabase kaThina prakriyA bhI hai| dRSTikoNa samyaka janatA hai aura pariNAmasvarUpa vaha mAdhyAsmika sva ko jAnanA to apane Apa meM eka dArzanika samasyA hai, vikAsa kI dizA meM Age bar3ha sakatA hai| yadyapi jaina dharma meM kyoMki jo bhI jAnA AyegA vaha to para hI hogA 1 jAnanA yaha mAnA gayA hai ki bhagavadbhakti ke phalasvarUpa pUrva saMcita karmoM hamezA para kA hI ho sakatA hai| sva to vaha hai jo jAnatA hai, kA kSara hotA hai, tathApi isakA kAraNa paramAtmA kI kRpA nahIM jAtA hai / jo jAnane vAlA yA zAtA hai yaha jJeya arthAt jJAna vana vyakti ke dRSTikoNa kI vizuddhi hI hai| Avazyakaniyukti kA viSaya nahIM ho sktaa| jisa prakAra A~kha samasta vizva ko meM jainAcArya bhadravAha ne isa bAta ko spaSTa rUpa se svIkAra dekha sakatI haiM, lekina svayaM apane Apako nahIM dekha pAtI hai, naTa kiyA hai ki bhagavAna ke nAmasmaraNa me pApa kSINa hote haiN| svayaM apane kandhe para nahIM car3ha pAtA hai, usI prakAra jJAtA AtmA AcArya vinaya candra bhagavAna kI stuti karate hue kahate haiM- svayaM ko nahIM jAna sktaa| jJAtA jise bhI jAnegA vaha to pApa-parAla ko puMja banyo ati, mAno merU aakaaro| jJAna kA viSaya hone se usase bhinna hogaa| isIlie upaniSad te tuma nAma halAsana setI, sahaja ho prajalata sAro // meM kRSi ko kahanA par3A thA ki "fjJAtA ko kaise jAnA jAvegA, he prabhu Apako nAmarUpI agni meM itanI zakti hai ki usase jisase saba kucha jAnA jAtA hai use kaise jAnA jAye / bAstameru samAna pApa samUha bhI zIghra hI naSTa ho jAtA hai| kintu vikatA to yaha hai ki jo sampUrNa jJAna kA AdhAra hai, jo svayaM yaha prabhAva prabhu ke nAma kA nahIM apitu sAdhaka kI Atmika jAnane vAlA hai use kaise jAnA jA sakatA hai| maiM jisa bhAti zakti kA hai| jaise mAlika ke jAgane para cora bhAga jAte haiM, para ko jAna sakatA hU~ usI bhAMti svayaM ko nahIM jAna sakatA / usI prakAra prabhu ke svarUpa ke dhyAna se Atma-cetanA yA svazakti isIlie AtmajJAna jaisI sahaja ghaTanA bhI dulaha hotI hai / kA bhAna hotA hai aura pApa karI cora bhAga jAte haiN| vastutaH AtmajJAna vaha jJAna nahIM haiM jisase hama paricita haiN| samyagjJAna kA svarUpa evaM sthAna sAmAnyajJAna meM jJAtA aura jJeya kA jAnane vAlA aura jo kucha bandhana mA duHkha ke kAraNoM kI vivecanA meM lagabhaga sabhI jAnA jAtA hai usakA bheda banA rahatA hai jabaki bhAsmajJAna meM vicArakoM ne ajJAna ko eka pramukha tatva mAnA hai aura isalie yaha bheda sambhava hI nhiiN| usameM jo jAnatA hai aura jisako duHkha vimukti ke upAyoM meM jJAna ko pramukhatA dI gaI hai| bandhana jAnA jAtA hai ve donoM alaga-alaga nahIM hote| vastuta: AtmayA duHkha ke kAraNa isa ajJAna ko moha ke nAma se bhI sambodhita jJAna kI prakriyA eka niSedhAtmaka prakriyA hai usameM hama isa bAta kiyA gayA hai / vastutaH ajJAna ke kAraNa sanAtma yA para meM se prArambha karate haiM ki maiM kyA nahIM huuN| "para" se pA jo jJAna Atma-buddhi yA apanepana kA bhAva utpanna hotA hai, rAga yA mamatA kA viSaya hai usase apanI bhinnatA sthApita karate jAnA yahI kA sujana hotA hai aura yahI samasta duHkhoM evaM burAiyoM kI jar3a AtmajJAna kI prakriyA hai / ise hI bheda-vijJAna kahA gayA hai / 1 usarAdhyayana sUtra, 29/81 3 samayasAra TIkA 131 / 2 Avazyaka niyukti 1076 / 4 bRhadAraNyaka 2/4/14 / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 'sadAcaraNa eka bauddhika vimarza | 23 anya darzanoM meM ise Atma-anAtma viveka ke nAma se jAnA jA evaM padArthoM se apanI bhinatA kA bodha karatA hai| cAhe anubhUti sakatA hai / ke stara para inase bhinnatA sthApita kara pAnA kaThina ho kintu jJAna ke stara para yaha kArya kaThina nahIM hai| kyoMki yahA~ tAdAtmya nahIM rahatA hai ataH pRthakatA kA bodha suspaSTa rUpa se hotA hai| kintu isake bAda kramazaH use zarIra se, manovRttiyoM se evaM svayaM ke rAgAdika bhAvoM se apanI mitratA kA bodha AtmA nahIM hai kyoMki vaha kucha nahIM jAnatA ataH varNa karanA hotA hai, jo apekSAkRta rUpa se kaThina aura kaThinatara hai, abhya hai aura AtmA anya hai, aisA jina kahate haiM / kyoMki yahA~ inake aura hamAre bIca tAdAtmya kA bodha banA gandha AtmA nahIM hai kyoMki vaha kucha nahIM jAnatA ataH rahatA hai phira bhI hameM yaha jAna lenA hogA ki jo kucha para ke gandha anya hai aura AtmA anya hai, aisA jina kahate haiM / nimitta se hai vaha hamArA svarUpa nahIM hai| hamAre rAgAdi bhAva rasa AtmA nahIM hai kyoMki vaha kucha nahIM jAnatA ataH rasa bhI para ke nimitta se ho haiM / ataH ve hamameM hote hue bhI hamArA anya hai aura AtmA anya hai. aisA jina kahate haiM / nijasvarUpa nahIM ho sakate haiN| yadyapi ne AsthA meM hote haiM phira bhI AtmA se bhinna haiM, kyoMki usakA nijarUpa nahIM hai| jaise garama pAnI meM rahI huI uSNatA, usameM rahate hue bhI usakA svarUpa sparza AtmA nahIM hai kyoMki vaha kucha nahIM jAnatA ataH rUpa anya hai aura AtmA anya hai| aisA jina kahate haiN| karma AtmA nahIM hai, kyoMki karma kucha nahIM jAnate bataH karma nahIM hai, kyoMki vaha ati ke saMyoga ke kAraNa hai vaise ho rAmAvi anya hai aura AtmA anya hai, aisA jina kahate haiM / adhyavasAya AtmA nahIM hai. kyoMki adhyavasAya kucha nahIM jAnate (manobhAva bhI kisI ke dvArA jAne jAte hai ve svataH kucha nahIM jAnate, yathA-- krodha ke bhAva ko jAnane vAlA jJAyaka usase bhiza hai) ataH adhyavasAya anya hai aura AtmA anya hai / bhAva AtmA meM hote hue bhI usakA apanA svarUpa nahIM haiN| yaha svasvarUpa kA bodha hI jaina sAdhanA kA sAra hai jisakI vidhi hai vijJAna arthAt jo se bhinna hai use (para) ke rUpa meM jAnakara usameM raho huI tAdAtmyatA ke bodha ko tor3a denA / mamatA bandhana zithila ho jAtA hai| vastutaH jaba mAdhaka isa bhedavijJAna ke dvArA yaha jAna letA hai ki para kyA hai to usa para ke prati usakA apanepana kA bhAva bhI samApta ho jAtA hai| vastutaH jo kucha bhI para hai, apane se bhinna hai vaha saba sAMyogika hai arthAt saMyogavaza ho hameM milA hai| jo saMyogavaza milA hai. usakA vimodha bhI anivArya hai, jisakA vo hotA hai vaha hamAre lie duHkha kA kAraNa hI hai| isIlie boddha paramparA meM bhI kahA gayA hai jo anAtma hai arthAt parAyA hai vaha anitya hai| arthAt usakA viyoga yA nAma aparihArya hai aura jisakA viyoga yA nAma aparihArya hai vaha duHkha rUpa hI hai / " hamArA bandhana aura duHkha isIlie hai ki hama pahale Atmabuddhi sthApita karate haiM phira usake viyoga yA nAza se athavA nAza kI sambhAvanA se duHkhI hote haiN| jaisAki hama pUrva meM bhI spaSTa kara cuke haiM duHkha yA pIr3A vahIM taka hai jahA~ taka para meM AtmabhAva hai| hamAre jIvana kA eka sAmAnya anubhava hai ki hama pratidina anekoM ko maratA huA dekhate haiM vA sunate haiM, kintu unakI mRtyu hamAre hRdaya ko vicalita nahIM karatI, hama sAmAnyatayA duHkhI nahIM hote, kyoMki una para hamArA koI rAya vastutaH anAtma meM bhedavijJAna kI isa prakriyA meM AtmA sabase pahale vastuoM bhAva yA mamatva buddhi nahIM hai, kintu jahAM bhI rAga mAva jur3a AcArya kundakunda samayasAra meM isa bheda-vijJAna kI prakriyA ko spaSTa karate hue likhate haiM- rUpa AtmA nahIM hai kyoMki vaha kucha nahIM jAnatA ataH rUpa anya hai aura AtmA anya hai, aisA kina hai| apane zuddha jJAyaka ravarUpa kI dRSTi se AtmA na rAga hai, na dva eSa hai, na moha hai, na krodha hai, na mAna hai, na mAyA hai, na lobha haiN| apane zuddha svarUpa meM vaha inakA kAraNa aura kartA bhI nahIM hai|" vastuta mArayA jaba apane zuddha jAtA svarUpa meM avasthita hotA hai, to saMsAra ke samasta padArtha hI nahIM, varan usakI apanI cittavRttiyA~ aura manobhAva bhI use "para" (stra se bhinna ) pratIta hote haiN| jaba vaha "para" ko para ke rUpa meM jAna letA hai aura unase apanI pRthakatA kA bodha kara letA hai taba usakI mamatA yA rAgabhAva samApta ho jAtA hai aura vaha apane zuddha jAyaka sva rUpa ko jAnakara usameM avasthita ho jAtA hai, yahI vaha avasara hotA hai jaba mukti kA dvAra udghATita hotA hai, kyoMki jisane para ko para ke rUpa meM jAna liyA hai to usake lie mamatva yA rAga ke lie koI sthAna nahIM rahatA hai| rAga ke gira jAne para vItarAgatA kA prakaTana hotA hai aura mukti kA dvAra khula jAtA hai / 1 samayasAra, 362-403, niyamasAra 76-81 / 234/1/1/1:24/1/1/4 24/1/1/12 / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 | gharagAnuyoga : prastAvanA jAtA hai, mamatvabuddhi sthApita ho jAtI hai, hama kisI ko apanA DAkTara ke mana meM nirapekSatA kA bhAva hotA hai / ve jo kucha bhI mAnane lagate haiM vahIM para usakI mRtyu yA vivoga hameM satAtA hai| karate haiM kartavyabuddhi se karate haiM / eka hI kAma eka vyakti kartavyaataH duHkha kI nivRtti kA koI upAya ho sakatA hai to vaha yahI buddhi se karatA hai, eka mamatvabuddhi se| jo mamatva buddhi se karatA ki saMsAra kI vastuoM yA vyaktiyoM ke prati hamArA rAgabhAva hai, vaha vicalita hotA hai, duHkhI hotA hai kintu jo kartavyabuddhi samApta ho aura yaha rAga-bhAda samApta ho sakatA hai, jabaki hama se karatA hai vaha nirapekSa banA rahatA hai, taTastha banA rahatA hai| samyagjJAna dvArA Atma-anAtma ke viveka ko prApta kara sakate vastutaH samyagjJAna kA matalaba hai ki hama saMsAra meM jo kucha bhI haiM / samyagjJAna kyA hai ise spaSTa karate hue jainAgamoM meM kahA kareM, jaisA bhI jIyeM, vaha saba kartavyabuddhi se kareM aura jIyeM, gayA hai mamatvabuddhi se nahIM, jo sAMsArika upalabdhiyAM haiM aura o sAMsAego me sAsao appA pAgadasaNa sNjuo| rika pIr3AyeM aura duHkha haiM. unake prati hamArA nirapekSabhAva rahe, sesA me bahirA mAvA samve saMjogalakSaNA // hama unheM mAtra paristhiti janya samajheM / sukha-duHkha, saMyoga-viyoga arthAta meM jAtAdRSTArUpa akelA AtmA hai| zeSa sabhI mAna-apamAna, prazaMsA aura nindA -ye saba sAMsArika jIvana ke mumase bhinna haiM aura sAMyogika haiN| anivArya tatva hai| koI bhI inase baca nahIM pAtA, jJAnI aura hameM yaha smaraNa rakhanA hogA ki hamArI jo bhI sAMsArika ajJAnI donoM ke hI jIvana meM saba taraha kI paristhitiyAM AtI upalabdhiyAM haiM, cAhe vaha dhanasampadA ke rUpa meM hoM yA patnI. pUtra. haiM. antara yahI hai ki jAnI unheM jIvana kI yathArthatA mAnakara puSI Adi parivAra ke rUpa meM ho vaha sabhI kevala saMyogajanya rAma 1 se arthAt apane citta kI samatA ko nahIM khote hue upalabdhiyA~ haiM / vyakti ke lie patnI sabase nikaTa hotI haiM. unakA dedana karatA hai, jabaki ajJAnI unameM vicalita ho jAtA anyatamA hotI hai, kintu hama jAnate haiM ki vaha kevala eka mAMyo- hai, unake kAraNa duHkhI hotA hai| kahA bhI haigika upalabdhi hai| do prANI kahIM kisI paristhiti ke kAraNa sukha duHkha Apava sampadA, saba kAra ko hoya / yA saMyoga ke vaza eka dUsare ke nikaTa A jAte haiM, aura eka zAno bhugate jJAna se, mUrakha bhugate roya // dUsare ko apanA mAna lete haiM, vahIM pAena bharatA hI saMsa. vastutaH samyagjAna kA artha hai jIvana kI anukUla evaM hai jo use bandhana, du:kha tathA duzcintAoM se jakar3a letA hai, vaha pratikUla sthitiyoM meM avicalita bhAva se yA samabhAva se jInA / usake lie acchA-burA kyA-kyA nahIM krtaa| vastutaH samyagjJAna jaba jJAna ke dvArA jIvana aura jagat ke yathArtha svarUpa kA bodha kA artha hai jIvana aura jagata ke yathArtha svarUpa ko phcaannaa| ho jAtA hai to anukUla aura pratikUla paristhiti meM mana kA vastutaH hama samyagjJAna ke abhAva meM anitya ko nitya mAna baiThate samabhAva sAdhatA hai / jJAna ke dvArA mana meM nirAkulatA jage, mana haiM, parAye ko apanA mAna baiThate haiM aura isI kAraNa phira duHkhI tanAvoM se mukta ho yahI sAdhanA ke kSetra meM jJAna kI upahote haiN| hamAre yahA~ samyagdRSTi mA jJAnI kI eka spaSTa pahanAna yogitA hai| batAyI gaI hai| kahA gayA hai ki samyakcAritra kA svarUpa sampavRSTi jIvar3A, kare kuTumba pratipAla / nizcaya dRSTi se cAritra kA saccA artha samabhAya yA samatva antarasU nyArA rahe, jyoM prAya khilAve yAla / / kI upalabdhi hai / mAnasika yA cattasika jIvana meM, samatva kI hama saba yaha acchI taraha jAnate haiM ki eka kartavyaniSTha narsa upalabdhi cAritra kA pAramArthika yA naizvayika pakSa hai| vastutaH kisI bacce kA lAlana-pAlana usakI mAM kI apekSA bhI bahuta cAritra kA yaha pakSa Atma-ramaNa kI sthiti hai| zcayika acchI prakAra se karatI hai, eka kartavyaniSTha DAkTara visI vyakti cAritra kA prAdurbhAva kevala apramatta avasthA meM hI hotA hai| ke jIvana ko bacAne ke lie usake pArivArika janoM kI apekSA apramatta cetanA kI avasthA meM hone vAle sabhI kArya zuddha hI mAne acchI prakAra se usa rogI kI paricaryA karatA hai kintu narsa gaye haiM / cetanA meM jaba rAga, dveSa, kaSAya aura vAsanAoM kI aura DAkTara donoM hI kramazaH bAlaka aura rogI kI pIr3A aura agni pUrI taraha zAMta ho jAtI, tabhI sacce naitika evaM dhArmika mRtyu se uttane vicalita nahIM hote, jitane ki unake pArivArika jIvana kA udbhava hotA hai aura aisA hI sadAcAra mokSa kA jana hote haiN| aisA kyoM hotA hai ? isakA kAraNa spaSTa hai, kAraNa hotA hai| apramatta cetanA jo ki nazvavika cAritra kA pArivArikajanoM ke prati hamAre mana meM eka mamasvabhAva hotA hai, AdhAra hai, rAga, dveSa, kaSAya, viSaya vAsanA, Alasya aura eka apanApana hotA hai, rAgAtmakatA hotI hai jabaki narsa aura nidrA se rahita avasthA hai| sAdhaka java jIvana kI pratyeka kriyA 1 banyAvejmaya pahaSNa 160 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauzika vimarza | 25 ke sampAdana meM AtmajAgrata hotA hai taba usakA AcaraNa bAhya ana varzana meM maMtika pratimAnoM kA anekAntabAda! AvegoM aura vAsanAoM se calita nahIM hotA aura tabhI vaha sacce vastutaH manuSyoM kI nIti-sambandhI avadhAraNAoM mApadaNDoM athoM meM naizcayika cAritra kA pAlanakartA mAnA jAtA hai / vastutaH yA pratimAnoM kI vividhatA hI naitika nirNayoM ko bhinnatA kA zAtA-draSTA banakara jIvana jInA hI nizcaya samyakcAritra hai| kAraNa mAnI jA sakatI hai| jaba bhI hama kisI AcaraNa kA vyAvahArika samyaka-cAritra kA artha AramaniyantraNa yA naitika mUlyAMkana karate hai to hamAre sAmane nIti sambandhI koI saMyama hai| pUrva meM mAnava prakRti kI carcA karate hue hamane isa daNDa, rinA R15 (Etanturi, zyA hotA hai, bAta ko spaSTa karane kA prayatna kiyA thA ki manuSma aura pazu jisake AdhAra para hama vyakti ke caritra, AcaraNa athavA karma meM yadi koI antara hai to vaha yaha ki manuSya meM AtmaniyantraNa kA naitika mUlyAMkana (Moral valuation) karate haiN| vibhinna yA saMyama kI sAmadhyaM hotI hai, jabaki pazu meM usa sAmarthya kA deza, kAla, samAja aura saMskRtiyoM meM ye naitika mApadaNDa yA abhAva hotA hai| pazu vizuddha rUpa se eka prAkRtika jIvana jItA pratimAna alaga-alaga rahe haiM aura samaya-samaya para inameM parivartana hai, usakA samasta vyavahAra prakRti ke niyamoM ke anusAra saMcA- hote rahe haiN| prAcIna grIka saMskRti meM jahA~ sAhasa aura nyAya lita hotA hai / bhUkhA hone para vaha khAca sAmagrI ko prApta karatA ko naitikatA kA pratimAna mAnA jAtA thA, vahIM paravartI IsAI hai aura usakA upabhoga karatA hai, kintu bhUkha ke abhAva meM vaha saMskRti meM sahanazIlatA aura tyAga ko naitikatA kA pratimAna upasabdha khAdya sAmagrI ko chUnA taka nahIM hai| isake viparIta mAnA jAne lgaa| yaha eka vAstavikatA hai ki naitika pratimAna manuSya ne prakRti se vimukha hokara jIvana jIne kI eka zailI yA naitikatA ke mApadaNDa aneka rahe haiM tathA vibhinna vyakti aura vikasita kara lI hai| bhUkha se pIr3ita hokara evaM khAdya vibhinna samAja alaga-alaga naitika pratimAnoM kA upayoga karate sAmagrI ke upalabdha hone para bhI vaha khAne se inkAra kara sakatA rahe haiN| mAtra yahI nahIM, eka hI vyakti apane jIvana meM bhinnahai, to dUsarI ora vaha peTa bharA hone para bhI apanI priya khAdya bhitra paristhitiyoM meM bhinna-bhinna naitika pratimAnoM kA upayoga sAmagrI ke lie vyAkula ho sakatA hai vaha usakA upabhoga kara karatA hai / naitika pratimAna ke isa prazna para na kevala janasAdhAraNa letA hai| manuSya meM eka ora bAsanA kI tIvratA hai to dUsarI meM apitu nItivettAoM meM bhI gahana matabheda hai| ora saMyama kI kSamatA bhI hai / vastutaH yaha saMyama usakI sAdhanA naitika pratimAnoM (Moral Standards) ko isa vividhatA kA mUla tatva hai| yaha saMyama hI use pazutva se Upara sAkara aura parivartanazIlatA ko lekara aneka prazna upasthita hote haiM / devarava taka pahu~cAtA hai jabaki saMyama ke abhAva meM pazu se bhI kyA koI aisA sArvabhauma naitika pratimAna sambhava hai, jise sArvanIce utara jAtA hai eka daridA yA rAkSasa bana jAtA hai| yaha lokika aura sArvakAlika mAnyatA prApta ho? yadyapi aneka saMyama sAdhanA hI jaina dharma aura jainAcAra kA mUla tatva hai| nItivetAoM ne apane naitika pratimAna ko sArvalaukika, sArvasadAcAra yA samyaka cArita ke svarUpa ko vistRta carcA ke pUrva kAlIna evaM sArvajanIna siddha karane kA dAvA avazya kiyA hai, hameM sadAcAra yA durAcAra ke mUlabhUta dArzanika praznoM kI carcA kintu jaba ve hI Apasa meM ekamata nahIM haiM to phira unake isa karanI hogii| dAve ko kaise mAgya kiyA jA sakatA hai ? nItizAstra ke itihAsa jaina AcAra zAstra kI pramukha samasyAeM kI niyamavAdI paramparA meM kabIle ke bAhya niyamoM kI aba __ jaina AcAra ke pramukha praznoM meM sabase prathama prazna yaha hai ki dhAraNA se lekara antarAtmA ke bAdeza taka tathA sAdhyavAdI jainadharma meM sadAcAra-durAcAra kA AdhAra kyA hai| vaha kaunasA paramparA meM sthala svArthamUlaka sukhavAda se prArambha karake buddhivAda, mAnadaNDa hai, jisake AdhAra para kimI karma ko sadAcAra yA pUrNatAvAda aura mUlyavAda taka aneka naitika pratimAna prastuta kiye durAcAra kI saMjJA dete haiM / isake sAtha AcArazAstra kI dUsarI gaye haiN| samasyA yaha ki kyA koI bhI karma yA ApAra nirapekSa rUpa se yadi hama naitika mUlyAMkana kA AdhAra naitika bAvagA sadAcAra yA durAcAra banA rahA hai athavA deza, kAla aura pari- (Moral Sentiments) ko svIkAra karate haiM to naitika mUlyAMkana sthiti ke AdhAra para umameM parivartana hotA hai| tIsarA isI se meM ekarUpatA sambhava nahIM hogI, kyoMki vyaktiniSTha naitika jur3A huA utsarga mArga aura apavAda mArga kA prazna hai| Age AvegoM meM vividhatA svAbhAvika hai| naitika AvegoM kI isa hama inhIM praznoM para parcA kreNge| vividhatA ko samakAlIna vicAraka eDavaI vaisTaramArka ne svayaM 1 vistRta vivecana ke lie dekheM-jaina, bauddha aura gItA ke AcAra varzanoM kA tulanAtmaka adhyayana bhAga 1, adhyAya 5,5.196 174 / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ! paraNAnuyoga : prastAvanA svIkAra kiyA hai| unake anusAra isa vividhatA kA kAraNa tInoM bAteM hamArI antarAtmA ko aura usake nirNayoM ko prabhAvyaktiyoM ke pariveza, dharma aura vizvAsoM meM pAyI jAne vAlI vita karatI haiM / bhinnatA hai| jo vicAraka karma ke naitika aucitya evaM anaucitya isI prakAra sAdhyavAdI siddhAMta bhI kisI sArvabhauma naitika ke nirdhAraNa ke lie vidhAnavAdI pratimAna apanAte haiM aura jAti, mAnadaNDa kA dAvA nahIM kara sake haiN| sarvaprathama to sasameM isa prazna samAja, rAjya yA dharma dvArA prastuta vidhi-niSedha (yaha karo aura ko lekara hI matabheda hai ki mAnava jIvana kA sAdhya kyA ho yaha mata karo) kI niyamAvaliyoM ko naitika pratimAma svIkAra sakatA hai ? mAnavatAvAdI vicAraka, jo mAnavIya guNa ke vikAsa karate haiM. unameM bhI prathama to isa prazna ko lekara hI matabheda hai ko hI naitikatA kI kasauTI mAnate haiM isa bAta para paraspara ki jAti (samAja), rAjya zAsana aura dharmagrandha dvArA prastuta sahamata nahIM hai ki Atma-cetanA, vivekazIlatA aura saMghama meM aneka niyamAvaliyoM meM se kise svIkAra kiyA jAye? punaH kise sarvocca mAnavIya guNa mAnA jaae| samakAlIna mAnavatA. pratyeka jAti, rAjya aura dharmagrantha dvArA prastuta ye niyamAvaliyAM vAdiyoM meM jahAM vAranara phiTe AtmametanatA ko pramukha mAnate hai, bhI alaga-alaga haiN| isa prakAra bAhya vidhAnavAda naitika pratimAna bahA~ sI0 pI0 garneTa aura isAila lekina vivekazIlatA ko tayA kA koI eka siddhAMta prastuta kara pAne meM asamartha hai / samakAlIna iraviMga baviTa bAramasaMyama ko pramukha naitika guNa mAnate haiM / anumodanAtmaka siddhAMta (Approhative Theories) jo naitika sAdhyavAdI paramparA ke sAmane yaha prazna bhI mahatvapUrNa rahA hai pratimAna ko vaiyaktika, ruci-sApekSa athavA sAmAjika evaM dhArmika ki mAnavIya cetanA ke jJAnAtmaka, anubhUtyAtmaka aura saMkalpAanumodana para nirbhara mAnate haiM, kisI eka sArvabhauma naitika prati- tmaka pakSa meM se kisakI santuSTi ko sarvAdhika mahatva diyA gAna kA dAvA karane meM asamartha hai| vyaktiyoM kA vividhya jaae| isa sandarbha meM sugdhabAda aura buddhivAda kA vivAda to aura sAmAjika AdarzoM meM pAyI jAne vAlI bhinnatAeM suspaSTa hI suprasiddha hI hai| sukhadAda jahA~ manuSya ke anubhUsvAtmaka (vAsanA. haiN| dhArmika anuzaMsA bhI alaga-alaga hotI hai / eka dharma jina smaka pakSa kI santuSTi ko mAnava jIvana kA sAdhya ghoSita karmoM kA anumodana karatA hai aura unheM naitika ThaharAtA hai, dUsarA karatA hai| vahAM buddhivAda bhAvanA nirapekSa buddhi ke AdezoM ke dharma unhI karmoM ko niSiddha aura anaitika ThaharAtA hai| vaidika paripAlana meM hI naitika kartavya ko pUrNatA dekhatA hai| isa prakAra dhamaM aura islAma jahA~ pazubali ko vaidha mAnate haiM, vahIM jaina, sukhadAda aura buddhivAda ke naitika pratimAna eka dUsare se bhinna vaiSNava aura dauddha dharma use anaitika aura avaidha mAnate haiN| haiN| isakA mUla kAraNa donoM kI mUlyavRSTi kI bhitratA hai, eka niSkarSa yahI hai ki ve sabhI siddhAMta kisI eka sArvabhauma naitika mogavAda kA samarthaka hai, to dUsarA vairAgyavAda kaa| mAtra yahI pratimAna kA dAvA karane meM asamartha haiM, jo naitikatA kI kasauTI, nahIM, sukhavAdI vicAraka bhI "kauna-sA munna sAdhya hai ?" isa vayattika ruci, sAmAjika anumodana athavA dharmazAstra kI anu- prazna para ekamata nahIM hai? koI vaiyaktika sukha ko sAdhya batAtA zaMsA ko mAnate haiN| hai to koI samaSTi sukha ko athavA adhikatama logoM ke adhikaantaHprajJAvAda athavA sarala zabdoM meM kaheM to antarAtmA ke tama sukha ko| punaH yaha sukha, aindrika sugSa ho yA mAnasika sukha anumodana kA siddhAMta bhI kisI eka naitika pratimAna ko de pAne ho athavA AdhyArimaka Ananda ho, isa prazna para bhI matabheda hai / meM asamartha hai| yadyapi yaha kahA jAtA hai ki antarAtmA ke vairAgyabAdI paramparAe~ bhI sukha ko sAdhya mAnatI haiM. kintu be nirNaya sarala, sahaja aura aparokSa hote haiM, phira bhI anubhava yahI jisa sukha kI bAta karatI haiM vaha sukha vastugata nahIM hai, vaha icchA, batAtA hai ki antarAtmA ke nirNayoM meM ekarUpatA nahIM hotii| Asakti yA tRSNA ke samApta hone para cetanA kI nindra, prayama to svayaM antaHprajAvAdI hI isa sambandha meM ekamata nahIM haiM tanAvarahita, samAdhipUrNa avasthA hai| isa prakAra mukha ko sAdhya ki isa antaHprajJA kI pravRti kyA hai. yaha bauddhika hai yA bhAvanA- mAnane ke prazna para unameM ama sahamati hote hue bhI unake paraka / punaH yaha mAnanA ki sabhI kI antarAtmA eka-sI hai, naitika pratimAna bhinna-bhinna hI hoMge, kyoMki sukha kI prakRtiyA~ ThIka nahIM hai, kyoMki antarAtmA ko saMracanA aura usake nirNaya bhinna-bhinna haiN| bhI vyakti ke saMskAroM para AdhArita hote haiM / pazubali ke sambandha madyapi pUrNatAvAda mAtmopalabdhi ko sAdhya mAnakara sukhavAda meM muslima evaM jaina parivAroM meM saMskArita vyaktiyoM ke antarAtmA aura buddhivAda ke bIca samanvaya sAdhane kA prayatna avazya karatA ke nirNaya eka samAna nahIM hoMge / antarAsmA koI sarala tathya hai. kintu vaha isa prayAsa meM saphala huA hai. yaha nahIM kahA jA nahIM hai, jaisAki antaHprajJAvAda mAnatA hai, apitu yaha vivekAtmaka sakatA / puna: vaha bhI kisI eka sArvabhauma naitika pratimAna ko cetanA ke vikAsa, pArivArika evaM sAmAjika saMskAroM tathA prastuta kara sakatA hai, yaha mAnanA bhrAMtipUrNa hai| kyoMki vyaktiyoM parivezajanya tathyoM dvArA nirmita eka jaTila racanA hai aura ye ke hita na kevala bhinna-bhinna haiM, apitu paraspara virodhI bhI haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAdharaNa : eka mauddhika vimarza | 27 rogI kA kalyANa aura zAmaTara kA kalyANa eka nahIM hai, zramika isa prakAra hama dekhate haiM ki naitika pratimAna ke prathama para na kA kalyANa usake svAmI ke kalyANa se pRyaka hI hai, kisI kevala vividha dRSTikoNoM se vicAra huA hai, apitu usakA prarapreka AmAma mutha (Universal good) kI bAta kitanI hI Aka- siddhAMta svayaM bhI isane antavirodhoM se yukta hai ki vaha eka sArvakakyoM ho, vaha prAMti hI hai| devaktika hinoM ke yoga ke bhauma maitika pAradaNDa hone kA dAvA karane meM asamartha hai| Aja atirikta sAmAnya hita (Caninion gaod) mAtra amUrta kalpanA bhI isa sambandha meM kipI sarvamAnya siddhAMta kA abhAva hai| na kevala vyaktiyoM ke hita yA zubha alaga-alaga hoge apitu vastutaH naitika mAnadaNDoM ko yaha vividhatA svAbhAvika hI ho mitra paristhitiyoM meM eka vyakti ke hita bhI pRthaka-pRthak hai aura jo loga kisI eka sarvamAnya naitika pratimAna kI bAta / eka hI vyakti do bhinna-bhinna sthitiyoM meM dAtA aura karate haiM ve kallanAloka meM hI vicaraNa karate haiN| naitika pratimAnoM yAcaka bonoM ho sakatA hai. kintu kyA donoM sthitiyoM meM usakA ko esa vividhatA ke kaI kAraNa hai| sarvaprathama to naitikatA aura hita samAna hogA? samAja meM eka kA hita dUsare ke hita kA anaitikatA kA yaha prayana usa manuSya ke mandarbha meM hai jisakI prakRti bAdhaka ho sakatA hai| mAtra yahI nahIM, hamArA eka hita hamAre hI bahuAyAmI (Multi dimensional) aura antavirodhoM se paripUsare hita meM bAdhaka ho sakatA hai / rasanendriya yA yauna vAmanA pUrNa hai / manuSya kevala cetanasattA nahIM hai, apitu calanAyukta zarIra santuSTi ke hita aura svAsya-mAdhI diA (Gand) gANI hai, yaha kevala vyakti nahIM hai, apitu mamAja meM jIne vAlA vyakti hoM, yaha bAvazyaka nahIM hai| vastutaH yaha dhAraNA ki manuSya kA yA hai| usake astistra meM vAsanA aura viveka tathA vaiyaktikatA aura manuSyoM kA koI sAmAnya zubha hai apane bApa athArtha hai, jise sAmAjikatA ke tatva samAhita haiN| vahAM hameM yaha bhI samajha lenA hama sAmAnya zubha kahanA cAhate hai vaha vibhinna gubhoM kA eka aisA hai ki vAsanA aura viveka meM tathA vyakti aura samAja meM stra nA hai, jisameM na kevala bhinna-bhinna zubhoM ko pRthaka-pRthaka bhAvataH saMgati (Harmony) nahIM hai| ve svabhAvata: eka-dUsare sattA hai, apitu ve eka dUsare ke virodha meM bhI khar3e hue haiN| zubha ke virodha meM hai| manovaijJAnika bhI yaha mAnate haiM ki "hA" eka nahI, aneka haiM aura unameM pArasparika birodha bhI hai| kyA (vAsanA-tatva) aura "supara-Igo" (Adarza vAtmanAma aura AtmatyAga ke bIca koI virodha nahIM hai ? yadi cetanA ke samakSa pratipakSI ke rUpa meM hI upasthita hote haiN| usameM pUrNatAvAdI nimna AtmA (Lower Self) ke tyAga dvArA uccA- samarpaNa aura zAsana kI do virodhI mUla pravRttiyA eka sAtha smA (Higher Self) ke lAbha kI bAta kahate haiM to ve jIvana kAma karatI haiN| eka ora vaha apanI asmitA ko bacAye rakhanA ke ina do pakSoM meM virodha svIkAra karate haiM / punaH nimnAsmA bhI cAhatA hai to dUsarI ora apane vyaktitva ko vyApaka banAnA imArImAtmA hai aura yadi hama usake niSedha kI bAta svIkAra cAhatA hai. samAja ke sAtha jur3anA cAhatA hai| aise bahumAyAmI karate haiM to hameM pUrNatAvAda ke siddhAMta ko chor3akara prakArAntara evaM antanirodhoM se yukta sasA ke zubha yA hita eka nahIM. aneka da mA vairAgyabAda vo hI svIkAra karanA hogaa| imI hoMge aura jaba manuSya ke zubha yA hita (good) ho vividha hai to prakAra vaiyaktika AtmA aura sAmAjika zAtmA kA ayacA svArtha phira naitika pratimAna bhI vividha hI hoNge| kitI parama zubha aura parArtha kA antavirodha, bhI samApta nahIM kiyA jA sakatA (Ultimate gaad) kI kalpanA parama sattA (Ultimate reality) hai| isIlie mUlyavAda kisI eka mUlya kI bAta na kahakara ke prasaMga meM cAhe sahI bhI ho, kintu mAnavIya astitva ke prasaMga "mUlyoM" yA "mUlya-vizva" kI bAta karatA hai| mUlyoM kI meM sahI nahIM hai| manuSya ko manuSya mAnakara calanA hogAvipulatA ke isa siddhAMta meM naitika pratimAna kI vividhatA sva. Izvara mAnakara nahIM, aura eka manuSya ke rUpa meM usake hita yA bhAvatayA hI hogI, kyoMki pratyeka mUlya kA mUlyAMkana kisI mAdhya vividha hI hoNge| sAtha hI hinoM yA sAdhyoM kI yaha iNTi vizeSa ke AdhAra para hI hogaa| cUMki manuSyoM kI jIvana vividhatA maMtika pratimAnoM kI anekanA ko hI sucita kregii| puSTiyA~ yA mUlpa dRSTiyA~ vividha hai, ataH una para AdhArita natika pratimAna kA AdhAra vyakti kI jIvana-dRSTi yA naitika pratimAna bhI vividha hI hoNge| punaH, mUlyavAda meM masyoM mUlya-dRSTi hogI, kintu vyakti kI mUmpradUSTi yA jIvana-dRSTi ke tAratamya ko lekara sadaiva hI vivAda rahA hai| eka dRSTi se vyaktiyoM ke bauddhi pikAma, saMskAra evaM paryAvaraNa ke AdhAra jo sarvocca mulya lagatA hai, vahI dUsarI dRSTi se nimna mUlya ho para ho ninita hotI hai| paktiyoM ke bauddhika vikAsa, paryAvaraNa sakatA hai| manuSya kI jIvanadRSTi yA mUlpadRSTi kA nirmANa bhI aura saMskAroM meM bhinnatA svAbhAvika haiM, ataH unakI mUlyasvayaM usake saMskAroM evaM parivezajanya tathyoM se prabhAvita hotA duSTikA anaga-alaga homI aura yadi mUlya-dRSTiyA~ bhinna-bhinna hai, ata: mUlyavAda naitika pratimAna ke sandarbha meM vividhatA kI hogI to naitika pratimAna bhI vividha hoNge| yaha eka Anubhavika dhAraNA ko hI puSTa karatA hai| tathya hai ki vividha dRSTikoNoM ke AdhAra para ekahI paTanA kA - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] caraNAnuyoga : prastAvanA naitika mUlyAMkana alaga-alaga hotA hai| udAharaNa ke rUpa meM, vyakti kI naitika kasauTI antarrASTrIyatA ke samarthaka vyakti kI parivAra niyojana ko dhAraNA janasaMkhyA ke bAhulya vAle dezoM naitika kasauTI se pRthaka hogii| pUMjIvAda aura sAmyavAda ke kI dRSTi se cAhe ucita ho, kintu alpa janasaMkhyA vAle dezoM naitika mAnadaNDa bhinna-bhinna hI raheMge / ataH hameM naitika mAnadaNDoM evaM jAtiyoM kI dRSTiyoM se anucita hogii| rASTravAda apanI kI anekatA ko svIkAra karate hue yaha mAnanA hogA ki pratyeka prajAti kI asmitA ko dRSTi se cAhe acchA ho, kintu sampUrNa naitika mAnadaNDa apane urA kRSTikoNa ke AdhAra para hI satya hai| mAnavatA kI ki gupita hai| isa bAra ekara kucha loga yahA~ kisI parama zubha kI avadhAraNA ke AdhAra jAtivAda evaM sampradAyavAda ko kosate haiM to dUsarI ora bhAratI- para kisI eka naitika pratimAna kA dAvA kara sakate hai| kintu baha patA ke nAma para apane ko gauravAnvita anubhava karate haiM / kyA parama zubha yA to ina vibhinna zubhoM yA hitoM ko apane meM antahama yahA~ dohare mApadaNDa kA upayoga nahIM kara rahe haiM ? svatantratA nihita karegA, yA inase pRthaka hogA, yadi vaha ina bhinna-bhinna kI bAta ko hI leM / kyA svatantratA aura sAmAjika anuzAsana mAnavIya zubhoM ko apane meM antarnihita karegA to vaha bhI naitika sahagAmI hokara pala sakate haiM ? ApAtakAla ko hI lIjiye, pratimAnoM kI anekatA ko svIkAra karegA, aura yadi vaha ina vayaktika svatantratA ke hanana kI dRSTi se yA naukarazAhI ke hAvI mAnavIya zubhoM se pRthak hogA to nItizAstra ke lie vyartha hI hone kI dRSTi se hama usakI AlocanA kara sakate haiM kintu hogA; kyoMki nItizAstra kA pUrA sandarbha mAna-sandarbha hai| anuzAsana banAye rakhane aura arAjakatA ko samApta karane kI naitika pratimAna kA prazna tabhI taka mahatvapUrNa hai jaba taka manuSya dRSTi se use ucita ThaharAyA jA sakatA hai| vastuta: ucitatA manuSya hai, yadi manuSya 2. nuSya ke stara se Upara uThakara devatva ko aura anucitatA kA mUlyAMkana kisI eka dRSTikoNa ke AdhAra prApta kara letA hai yA manuSya ke stara se nIce utarakara pazu vana para na hokara vividha dRSTikoNoM ke AdhAra para hotA hai, jo eka jAtA hai to usake lie naitikatA yA anaitikatA kA koI artha dRSTikona yA apekSA se naitika ho sakatA hai, vahI dUsare dRSTikoNa hI nahIM raha jAtA hai aura aise yathArtha manuSya ke lie naitikatA yA apekSA se anucita ho sakatA hai jo eka paristhiti meM ucita ke pratimAna aneka hI hoMge / naitika pratimAnoM ke sandarbha meM yahI ho sakatA hai, vahIM dUsarI paristhiti meM anucita ho sakatA hai| anekAntadRSTi samyagdRSTi hogii| ise hama naitika pratimAnoM kA jo eka vyakti ke lie ucita hai, vahI dusare ke lie anucita anekAntavAda kaha sakate haiN| ho sakatA hai| eka sthUla zarIra vAle vyakti ke lie snigdha bana darzana meM samAcAra kA mAnavaNDa padArthoM kA sevana anucita hai, kintu kRzakAya vyakti ke lie phira bhI mUla prazna yaha hai ki jaina darzana kA carama sAdhya ucita hai| ata: hama kaha sakate haiM ki naitika mUlyAMkana ke vividha kyA hai ? jaina darzana apane carama sAdhya ke bAre meM spaSTa hai| duSTikoNa haiM aura ina vividha dRSTikoNoM ke AdhAra para vividha usake anusAra vyakti kA carama sAdhya mokSa yA nirvANa kI prApti naitika pratibhAna banate haiM, jo eka hI ghaTanA kA alaga-alaga hai, vaha yaha mAnatA hai ki jo AcaraNa nirvANa yA mokSa kI naitika mUlyAMkana karate haiN| dizA meM jAtA hai vahI sadAcAra kI koTi meM AtA hai| dUsare naitika mUlyAMkana paristhiti sApekSa evaM dRSTi-sApekSa mUlyAM- zabdoM meM jo AcaraNa mukti kA kAraNa hai vaha sadAcAra hai, aura kana haiN| ata: unakI sArvabhauma satyatA kA dAvA karanA bhI vyartha jo AcaraNa bandhana kA kAraNa hai, vaha durAcAra hai| kintu yahA~ hai / kisI dRSTi-dizeSa yA apekSA-vizeSa ke AdhAra para hI ve para hameM yaha bhI spaSTa karanA hogA ki usakA mokSa athavA satya hote haiN| saMkSepa meM, sabhI naitika pratimAna mUlya-vRSTi-sApekSa nirvANa se kyA tAsarya hai| jaina dharma ke anusAra nirvANa yA haiM aura mUlya-dRSTi svayaM vyaktiyoM ke bauddhika vikAsa, saMskAra mokSa svabhAva-dazA evaM mAtmapUrNatA kI prApti hai| vastutaH hamArA tathA sAMskRtika, sAmAjika evaM bhautika paryAvaraNa para nirbhara jo nija svarUpa hai use prApta kara lenA athavA hamArI bIjarUpa karatI hai aura cUMki vyaktiyoM ke bauddhika vikAsa, saMskAra tathA kSamatAoM ko vikasita kara AtmapUrNatA kI prApti hI mokSa hai| sAMskRtika, sAmAjika evaM bhautika paryAvaraNa meM vividhatA aura usakI pAramparika zabdAvalI meM paramAva se haTakara svabhAva meM parivartanazIlatA hai, ataH naMtika pratimAnoM meM vividhatA yA sthita ho jAnA hI mokSa hai / yahI kAraNa thA ki jaina dArzanikoM anekatA svAbhAvika hI hai| ne dharma kI eka vilakSaNa evaM mahatvapUrNa paribhASA dI haiN| unake - vaiyaktika zubha kI dRSTi se prastuta naitika pratimAna mAmA- anusAra dharma vaha hai jo vastu kA nija svabhAva hai (baskusahAyo jika zubha kI dRSTi se prastuta naitika pratimAna se bhinna hogaa| sammo) vyakti kA dharma yA sAdhya vahI ho mamatA hai jo usakI isI prakAra vAsanA para AdhArita naitika pratimAna viveka para cetanA yA AtmA kA nija svabhAva hai aura jo hamArA nija AdhArita naitika pratimAna se alaga hogaa| rASTravAda se prabhAvita svabhAva hai usI ko pA lenA hI mukti hai| ata: usa svabhAva Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T hai sadAcaraNa eka bauddhika dina | 26 dazA kI ora le jAne vAlA AcaraNa hI sadAcaraNa kahA jA jisake dvArA hama use pAnA cAhate haiM aura jisa rUpa meM vaha sakatA hai / hamAre vyavahAra meM aura sAmudAyika jIvana meM prakaTa hotA hai| jahAM taka vyakti ke caitasika vA Antarika samasya kA prazna use vItarAga manodazA yA anAsakta cittavRtti kI sAdhanA mAna sakate haiN| phira bhI samatva kI sAdhanA kA yaha rUpa hamAre vaiyaktika evaM Antarika jIvana se adhika sambandhita hai| yaha vyakti kI manodazA kA paricAyaka hai| yaha ThIka hai ki vyakti kI manodazA kA prabhAva usake AcaraNa para bhI hotA hai aura hama vyakti ke AcaraNa kA mUlyAMkana karate samaya usake isa Antarika pakSa para vicAra bhI karate haiM kintu phira bhI yaha sadAcAra yA durAcAra kA prazna hamAre vyavahAra ke bAhya pakSa evaM sAmudAyika ke sAtha adhika jur3A hai| jaba bhI hama sadAcAra evaM durAcAra ke kisI mAnadaNDa kI bAta karate hai to hamArI dRSTi vyakti ke AcaraNa ke bAhya pakSa para athavA usa bAdharaNa kA dUsaroM para kyA prabhAva yA pariNAma hotA hai, isa bAta para adhika hotI hai| sadAcAra yA durAcAra kA prazna kevala kartA ke Anta rika manobhAvoM yA vaiyaktika jIvana se sambandhita nahIM hai vaha AcaraNa ke bAhya prArUpa tathA hamAre sAmAjika jIvana meM isake AcaraNa pariNAmoM para vicAra karatA hai| yahA~ hameM sadAcAra aura durAcAra kI vyAkhyA ke lie koI aisI kasoTI khojanI hogI jo AcAra ke bAhya pakSa athavA hamAre vyavahAra ke sAmA jika pakSa ko bhI apane meM sameTa sake / sAmAnyatayA bhAratIya cintana meM isa sambandha meM eka samAnya dRSTikoNa yaha hai ki paropakAra hI puNya hai aura parapIr3A hI pApa hai| sanI ne ise nimna zabdoM meM prakaTa kiyA hai punaH prazna yaha uThatA hai ki hamArA svabhAva kyA hai ? vyAsyAprajJapti meM gautama ne bhagavAna mahAvIra ke sammukha yaha prazna upasthita kiyA thaa| ve pUchate haiM, "bhante! AtmA kA nija svarUpa kyA hai aura AtmA kA sAdhya kyA hai ?" mahAvIra ne unake ina praznoM kA jo uttara diyA thA vahI Aja bhI samasta jaina AcAradarzana meM kisI karma ke naitika mUlyAMkana kA bAdhAra hai| mahAvIra ne kahA thA, "AtmA" samatva svarUpa hai aura usa samatva svarUpa ko prApta kara lenA hI AtmA kA sAdhya hai|" dUsare zabdoM meM samatA svabhAva hai aura viSamatA vibhAva hai| aura jo vibhAva se svabhAva kI dizA meM athavA viSamatA se samatA kI dizA meM se jAtA hai nahIM dharma hai, naitikatA hai, sadAcAra hai| arthAt viSamatA se samatA kI ora le jAne vAlA AvaraNa hI sadAcAra hai| saMkSepa meM jaina dharma ke anusAra sadAcAra yA durAcAra ke mAnadaNDa samatA evaM viSamatA athavA svabhAva evaM vibhAva ke tatva haiM / svabhAva se phalita hone vAlA AvaraNa sadAcAra hai aura vibhAva yA parabhAva se phalita hone vAlA AcaraNa durAcAra hai| yahA~ hameM samatA ke svarUpa para bhI vicAra kara lenA hogA / yadyapi dravyArthika naya kI dRSTi se samatA kA artha parabhAva se haTakara zuddha svabhAva dazA meM sthita ho jAtA hai, kintu apanI vividha abhivyaktiyoM kI dRSTi se vibhinna sthitiyoM meM ise vibhinna nAmoM se pukArA jAtA hai| AdhyAtmika dRSTi se samatA yA svabhAva kA ase rAga-dveSa se Upara uThakara vItarAgatA yA anAsakta bhAva kI upalabdhi hai| manovaijJAnika dRSTi se mAnasika samatva kA artha hai - samasta icchAoM, AkAMkSAoM se rahita mana kI zAMta evaM vikSotra ( tanAva ) rahita avasthA / yahI samatva jaba hamAre sAmudAyika yA sAmAjika jIvana meM phalita hotA hai to ise hama mahilA ke nAma se abhihita karate haiN| vaicArika dRSTi se ise hama manAba yA dRSTi kahate haiN| jaba hama samaya ke arthika pakSa se vicAra karate haiM to aparigraha ke nAma se jAnate haiM / sAmyavAda evaM nyAsI- siddhAMta isI aparigraha vRti kI Adhunika abhivyaktiyAM hai| yaha samatva hI mAnasika kSetra arthAta vaha mAcaraNa se dUsaroM ke lie kalyANakArI yA hitakArI hai sadAcAra hai. puSpa hai aura jo dUsaroM ke lie mANakArI hai, ahitakara hai, vahI pApa hai. durAcAra hai| jaina dharma meM sadAcAra ke eka aise hI mAnadaNDa kI carcA hameM AcArAMga sUtra meM upalabdha hotI haiN| vahA~ kahA gayA hai "bhUtakAla meM jitane arhat ho gaye haiM vartamAna kAla meM jitane ahaM haiM aura bhaviSya meM anamitA ke rUpa meM sAmAjika kSetra meM hameM jitane hone ke sabhI yaha upadeza karate hai ki sabhI prAmoM arhatu meM ke rUpa meM, vaicArikatA ke kSetra meM anAgraha yA anekAnta ke rUpa meM aura Arthika kSetra meM aparigraha ke rUpa meM abhivyakta hotA hai| ata: jaina dharma ke anusAra samatva nirvivAda rUpa se sadAcAra kA mAnadaNDa svIkAra kiyA jA sakatA hai| kintu "samaya" ko sadAcAra kA mAnadaNDa svIkAra karate hue bhI hameM usake vividha pahaluoM para vicAra to karanA hI hogA kyoMki sadAcAra kA sambandha apane sAdhya ke sAtha-sAtha una sAdhanoM se bhI hotA hai sabhI bhUtoM, sabhI jIvoM aura sabhI sakhoM ko kisI prakAra kA paritApa, udvega yA duHkha nahIM denA cAhie, na kisI kA hanana karanA caahie| yahIM zuddha nitya aura zAzvata hai|" kintu mAtra dUsare kI hilA nahIM karane ke AsA ke niSedhAtmaka pakSa kA yA dUsaroM ke hita sAdhana ko hI sadAcAra kI kasauTI nahIM mAnA jA sakatA hai| aisI avasthAe~ sambhava haiM ki jaba mere asatya sambhASaNa evaM anaitika AcaraNa ke dvArA dUsaroM kA hita "parahita sarima dharama nahiM bhAI parapIr3A sama nahi bdhaaii|" Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 | caraNAnuyoga prastAvanA kA hotA me sAdhana hotA ho, athavA kama seka ho, kintu kyA aise AcaraNa ko sadAcAra kahane kA sAhasa kara sakeMge ? kyA vezyAvRtti ke mAdhyama se apAra dhanarAzi ko eka trita kara use lokahita ke lie vyaya karane mAtra se koI strI sadAcArI kI koTi meM thA sakeMgI ? athavA yauna vAsanA kI santuSTi ke ke rUpa jisameM kisI bhI dUsare prANI kI hilA nahIM hotI hai, durAcAra kI koTi meM nahIM AyeMge? cAritA kA eka aisA hI dAvA anyatIrthiyoM dvArA prastuta bhI kiyA gayA thA, jise mahAvIra ne amAnya kara diyA thaa| kyA hama usa vyakti ko jo DAke DAlakara usa sampatti ko garIboM meM vitarita kara detA hai, sadAcArI mAna skeNge| eka cora aura eka santa donoM hI vyakti ko sampatti ke pAza se mukta karate haiM phira bhI donoM samAna koTi ke nahIM mAne jAte / vastutaH sadAcAra yA durAcAra kA nirNaya kevala eka hI AdhAra para nahIM hotA hai| usameM AcaraNa kA preraka Antarika pakSa arthAt usakI manodazA aura AcaraNa kA bAhya pariNAma arthAt sAmAjika jIvana para usakA prabhAva donoM hI vicAraNIya haiN| AcAra ko zubhAzubhatA vicAra para aura vicAra yA manobhAvoM ko zubhAzubhatA svayaM vyavahAra para nirbhara karatI hai| sadAcAra yA durAcAra kA mAna daNDa to aisA honA cAhie jo ina donoM ko samAviSTa kara sake / ke rUpa meM vaha sAmAjika pApa rUpa durAcAra kI koTi meM hI Ate haiN| artha meM hiMsA ko durAcAra kI aura kasauTI mAnA jA sakatA hai| jaina darzana meM sadAcAra aura durAcAra kI sApekSatA aura nirapekSatA kA prazna 1 dekhie, gItA rahasya, adhyAya 2, karmajijJAsA / 2 svayambhU 101 / sAdhAraNatayA jaina dharma sadAcAra kA mAnadaNDa ahiMsA ko svIkAra karatA hai, kintu yahA~ hameM yaha vicAra karanA hogA ki kyA ve bala kisI ko duHkha yA pIr3A nahIM detA yA kisI ko hatyA nahIM karanA mAtra hI mahiyA hai? yadi mayi ko mAnane itanI hI vyAkhyA hai to phira yaha sadAcAra aura durAcAra kA mAnadaNDa nahIM bana sktii| jabaki jaina AcAryoM ne sadaiva hI use sadAcAra kA ekamAtra AdhAra prastuta kiyA hai| AcArya amRta candra ne kahA hai ki anRtavacana, steya maithuna, parigraha Adi pApoM ke jo bhinna-bhinna nAma diye gaye ve to kevala ziSyabodha ke lie haiN| mUlataH to ve saba hiMsA hI hai| vastutaH jaina AcAyoM ne ahiMsA ko eka vyApaka pariprekSya meM vicArA hai| yaha Antarika bhI hai aura yaha bhI usake samyanya vyakti bhI haiM aura samAja se bhI ise jaina paramparA meM stra kI hiMsA aura para kI hiMsA aise do bhAgoM meM bAMTA gayA hai| jaba vaha hamAre sva-svarUpa yA svabhAva dazA kA ghAta karatI hai to sva-hiMsA hai aura jaba vaha dUsaroM ke hitoM ko coTa pahu~cAtI hai, vaha para kI hiMsA hai| sva kI hiMsA ke rUpa meM vaha Antarika pApa hai to para kintu usake ye donoM ataH apane isa vyApaka ahiMsA ko sadAcAra kI pazcima kI taraha bhArata meM bhI naitikatA ke sApekSa aura nirapekSa pakSoM para kAphI gahana vicAra huA hai| naitika karmoM ko apavAdAtmakatA aura nirapavAditA kI varSA ke svara vedoM, smRti granthoM aura paurANika sAhitya meM kAphI joroM se sunAI dete haiM / " jaina vicAraNA ke anusAra, naitikatA ko ekAntika rUpa se na to sApekSa kahA jA sakatA hai aura na nirapekSa / yadi vaha sApekSa hai to isIlie ki vaha nirapekSa bhI hai / nirapekSa ke abhAva meM sApekSa saccara nahIM hai| vaha nirapekSa isalie hai ki vaha sApekSatA se Upara bhI hai| naitikatA kI sApekSatA evaM nirapekSatA ke prazna kA ekAntika hala jaina vicAraNA prastuta nahIM krtii| vaha naitikatA ko sApekSa mAnate hue bhI usameM nirapekSatA ke sAmAnya tatva kI avadhAraNA karatI hai / vaha sApekSika naitikatA kI usa kamajorI ko spaSTa rUpa se jAnatI thI ki usameM naitika Adarza ke rUpa meM jisa sAmAnya tatva ko AvazyakatA hotI hai, usakA abhAva hotA hai / sApekSa naitikatA AcaraNa ke tathyoM ko prastuta karatI hai, lekina AcaraNa ke Adarza ko nhiiN| yahI kAraNa hai ki jaina vicAraNA ne bhI isa samasyA ke nirAkaraNa ke lie hI samanvayAtmaka dRSTikoNa apanAyA thA jise spensara aura DivI apanI dArzanika pRSThabhUmi ke navIna sandarbhoM meM vartamAna 'yuga prastuta kiyA hai| isa prazna para gaharAI se vicAra karanA Avazyaka hai ki jaina naitikatA kisa artha meM sApekSa hai aura kisa artha meM nirapekSa hai| jaina tatva jJAna anekAnta-siddhAMta ko AdhAra mAnakara calatA haiN| usake anusAra, rAt ananta dharmAtmaka hai, ataH sat sambandhI prApta gArA jJAna AMzika hI hogA, pUrNa nahIM hogA / hama saba jo naitikatA ke kSetra meM Ate haiM athavA jo usake AcaraNa meM meM apanI apUrNatA kA spaSTa bodha hai| ataH hama jo bhI jAneMge vaha apUrNa hI hogA, sAnta hogA, samakSa hogA, aura isalie nAMzika evaM sApekSa hogaa| aura yadi jJAna ho sApekSa hogA to hamAre naitika nirNaya bhI, jo hama apane prApta jJAna ke AdhAra para dete haiM, sApekSa hI hoNge| isa prakAra anekAMta kI dhAraNA se naitika nirNayoM kI sApekSatA niSpanna hotI hai| hue haiM. pUrNa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarAcaraNa : eka bauddhika vimarza 31 AcaraNa ke jina tathyoM ko hama zubha-azubha athavA puNyApApa jI mahArAja likhate hai ki bandha aura nirjarA (karmoM kI anaitike nAma se sambodhita karate haiM, unake sandarbha meM sAdhAraNa vyakti katA aura naitikatA) meM bhAvoM kI pramukhatA hai, parantu bhAvoM ke dvArA diye gaye nirNaya sApekSa hI ho sakate haiN| hamAre nirNayoM ke sAtha sthAna aura kriyA kA bhI mUlya hai| AcArya haribhadra ke dene meM kama se kama kartA ke prayojana evaM karma ke pariNAma ke pakSa grantha 'aSTakaprakaraNa' kI TIkA maiM AcArya jinezvara de carakato upasthita hote hI haiM / dUsare vyakti ke AcaraNa ke sambandha meM saMhitA kA eka zloka udadhRta kiyA hai, jisakA Azaya yaha hai diye gaye hamAre adhikAMza nirNaya pariNAma-sApekSa hote haiM / jabaki ki deza, kAla aura rogAdi ke kAraNa mAnava jIvana meM kabhIhamAre apane AcaraNa sambandhI nirNaya prayojana-sApekSa hote haiN| kabhI aisI sthiti bhI A jAtI hai jaba akAyaM kArya bana jAtA kisI bhI vyakti ko na to pUrNatayA yaha jJAna hotA hai ki kartA kA hai. vidhAna niSedha kI koTi meM calA jAtA hai aura niSedha vidhAna prayojana kyA thA aura na yaha jJAna hotA hai ki usake kamoM kA kI koTi meM calA jAtA hai / isa prakAra jaina naitikatA meM sthAna droM para kyA pariNa- nama: ataH janasAyada ke naitika (deza), samaya (kAla), manaHsthiti (bhAva) aura vyakti ina cAra nirNaya hamezA apUrNa ho hoNge| ApekSikatAoM kA naitika mUlyoM ke nirdhAraNa meM pramukha mahatva hai| dUsarI ora yaha sAga jagata hI apekSAoM se yukta hai, kyoMki acaraNa ke varma inhIM cAroM ke AdhAra para naitika aura anaitika jagata kI pratyeka vastu ananta dharmAtmaka hai| aise jagata meM Aca- banate rahate haiM / saMkSepa meM, ekAnta rUpa se na to koI AcaraNa, rita naitikatA nirapekSa nahIM ho sktii| sabhI karma deza, kAla karma yA kriyA naitika hai aura na anaitika, varan dezakAlagata athavA vyakti se sambandhita hote haiM, isalie nirapekSa nahIM ho bAhya paristhitiyAM aura dravya tathA bhAvagata paristhitiyAM unheM sakate / bAhya jAgatika paristhitiyAM aura karma ko pIche vaiyaktika vaisA banA detI haiN| isa prakAra jaina naitikatA vyakti ke kartavyoM prayojana bhI AcaraNa ko sApekSa banA dete haiM / ke sambandha meM anekAntavAdI yA sApekSa dRSTikoNa apanAtI hai| jaina dRSTikoNa vaha yaha bhI svIkAra karatI hai ki sAmAnya sthiti meM kula devoM eka hI prakAra se Acarita karma eka sthiti meM naitika hotA kA pUjA athavA dAnAdi kArya, jo eka gRhastha ke naitika kartavya hai aura bhinna sthiti meM anaMtika ho jAtA hai| eka hI karma eka haiM, ve hI eka sAdhu mA saMnyAsI ke lie avartavya hote haiMke lie naitika ho sakatA hai, dUsare ke lie anaitik| jaina anaitika evaM anAcaraNIya hote haiN| kartavyAvartavya mImAMsA meM vicAradhArA Acarita karmoM kI naitika sApekSatA ko svIkAra jaina vicAraNA kisI bhI aikAntika dRSTikoNa ko svIkAra nahIM karatI hai| prAcInatama jaina Agama AcAryaya sUtra meM kahA gayA krtii| AcArya haribhadra likhate haiM ki sarvajJa nIrtha kara devoM ne na hai ki jo Acarita kama Asrava yA bandhana ke kAraNa haiM ve bhI kisI bAta ke lie ekAnta vidhAna kiyA hai aura na ekAnta mokSa ke hetu ho jAte haiM aura jo mokSa ke hetR hai, meM bhI bandhana niSedha hI diyA hai, unakA eka hI Adeza hai ki jo kucha bhI ke hetu ho jAte haiN| isa prakAra koI bhI anasika karma vizeSa kArya tuma kara rahe ho use satyabhUta hokara karo, use pUrI prAmAparisthiti meM naitika bana jAtA hai aura koI bhI naitika kama NikatA ke sAtha karate rho|' AcArya umAsvAti kA kathana hai, vizeSa paristhiti meM anaitika bana sakatA hai| "naitika, anaitika, vidhi (ktaM vya), niSedha (akartavya), athavA na kevala sAdhaka kI manaHsthiti, jise jaina paribhASA meM AcaraNIya (kalpa), anAcaraNIya (akalpa) ekAnta rUpa se niyata ''bhAva" kahate haiM, AparaNa ke karmoM kA mUlyAMkana karatI hai, aura nahIM haiN| deza, kAla, vyakti, avasthA upaghAta aura vizuddha usake sAtha-sAya jana vicArakoM ne dravya, kSetra aura kAla ko bhI manaHsthiti ke AdhAra para anAcaraNIya AdaraNIya bana jAtA hai karmoM kI naitikatA aura anaMtikatA kA nirdhAraka tatva svIkAra aura AcaraNIya anAvaraNIya / "5 kiyA hai| uttarAdhyayana cUNi meM kahA hai, "tIrthakara deza aura upAdhyAya amaramunijI jaina darzana kI anekAntadRSTi ke kAla ke anurUpa dharma kA upadeza karate haiN|"2 AcArya bAtmArAma AdhAra para jaina naitikatA ke sApekSita dRSTikoNa ko spaSTa karate -- - - - - 1 AcAsaMga, 1/2/130; dekhie-zrI amara bhAratI, maI 1964, pR. 15 / 2 uttarAdhyayanacUNi, 23 / 3 AcArasaMga, hindI TokA, pR. 378 / 4 upavezapaka; 776 / 5 prAmarati-prakaraNa (umAsvAti), 146; tulanA kIjie- brahmasUtra (zAM.), 3/1/25; gItA (zA) 3/35 tathA 18/47-4 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32|paraNAnuyoga : prastAvamA hue likhate haiM ki vibhUvanodara bibaravartI samasta asaMkhyeya bhAva tathya unheM prabhAvita karate haiN| cAhe hama gaitika mAnadaNDa aura apane ApameM na to mokSa kA kAraNa haiM aura na saMsAra kA kAraNa naitika nirNaya ko samAja-sApekSa mAne yA unheM vaiyaktika manobhAvoM haiM, sAdhaka kI apanI antaHsthiti hI unheM apane aura bure kA kI abhivyakti kaheM, unakI sApekSikatA meM koI antara nahIM hotA rUpa de detI hai| ataH ekAnta rUpa meM na koI AcaraNa zubha hai| saMkSepa meM, sApekSatAvAdiyoM ke anusAra naitika niyama sArvahotA hai aura na koI azubha / ise spaSTa karate hue ve Age kahate kAlika, sArvadezcika aura sArvajanika nahIM haiM / jabaki nirapekSatAhaiM ki 'kucha vicAraka jIvana meM utsarga (naitikatA kI nirapekSa vAdiyoM kA kahanA hai ki 'naitika mAnaka aura naitika niyama yA nizAda sthiti) godakara batara rAhate haiM, jIvana meM aparivartanIya, sArvakAlika, sArvadezika, sArvajanika aura apariapavAda kA sarvathA apalApa karate haiN| unakI dRSTi meM apavAda bartanIya haiM, arthAt naitikatA aura anaitikatA ke bIca eka aisI (naitikatA kA sApekSita dRSTikoNa) dharma nahIM, apitu eka mahattara kaThora vibhAjaka rekhA hai jo anullaMghanIya hai, naitika kabhI bhI pApa hai| dUsarI ora, kucha sAdhaka ve haiM jo utsarga ko bhUlakara anaitika nahIM ho sakatA aura anaitika kabhI bhI naitika nahIM ho kevala apavAda kA sahArA lekara hI calanA cAhate haiN| ye donoM sktaa| naitika niyama deza, kAla, samAja, vyakti aura paristhiti vicAra ekAMgI hone se upAdeya kI koTi meM nahIM A skte| se nirapekSa haiN| ve zAzvata satya hai| naitika jIvana meM apavAda jaina dharma kI sAdhanA ekAnta kI nahIM, anekAnta kI svastha aura aura Apaddharma ke lie koI sthAna nahIM hai|' sundara sAdhanA hai| usake darNana kakSa meM mokSa ke hetuoM kI koI vastutaH nIti ke sandarbha meM ekAnta sApekSavAda aura ekAnta baMdhI-baMdhAyI niyata rUparekhA nahIM hai, koI iyattA nahIM hai|' nirapekSavAda donoM hI ucita nahIM hai| ye AMzika satya to haiM ataH yaha spaSTa hai ki jaina darzana ko anekAntavAdI vicArapaddhati kina nIti ke sampUrNa svarUpa ko spaSTa kara pAne meM samartha nahIM ke AdhAra para sApekSika naitikatA kI dhAraNA mAnya hai| yadyapi haiN| donoM ko apanI kucha kamiyAM haiN| usakA yaha sApekSa dRSTikoNa nirapekSa dRSTikoNa kA virodhI nahIM nIti meM sApekSatA aura nirapekSatA donoM kA kyA aura kisa hai| jaina naitikatA meM eka pakSa nirapekSa naitikatA kA bhI hai, rUpa meM sthAna hai, yaha jAnane ke lie hameM nIti ke vividha pakSoM jisa para mAge vicAra kiyA jAyegA / ko samajha lenA hogA / sarvaprathama nIti kA eka bAhya pakSa hotA vastuta: nIti kI sApekSatA aura nirapekSatA kA yaha prazna hai aura dUsarA AMtarika para hotA hai, arthAt eka ora AcaraNa ati prAcInakAla se eka vivAdAspada viSaya rahA hai / mahAbhArata. hotA hai to dUsarI ora AcaraNa kI preraka aura nirdezaka cetanA smRti pratya evaM grIka dArzanika sAhitya meM isa sambandha meM paryApta hotI hai / eka ora naitika Adarza yA sAdhya hotA hai aura dUsarI cintana huA hai aura Aja taka vicAraka isa prazna ko sulajhAne aura usa sAdhya kI prApti ke sAdhana yA niyama hote haiN| isI meM lage hue haiM / bartagAna yuga meM rAmAja-vaijJAniyaH sApekSatAvAda, prakAra hamAre naitika nirNaya bhI do prakAra ke hote haiM . eka ve manovaijJAnika sApekSatAvAda aura tArkika bhAvavAdI sApekSatAvAda jinheM hama svayaM ke sandarbha meM dete haiM, dUsare meM jinheM hama dUsaroM Adi cintana dhArAeM nIti ko sApekSa mAnatI haiN| unake anu- ke sambandha meM dete hai / sAtha hI aise aneka siddhAMta hote haiM jinake sAra, naitika mAnadaNDa aura naitika mUlyAMkana sApekSa hai| ve yaha AdhAra para naitika nirNaya diye jAte haiN| mAnate haiM ki kisI karma kI naitikatA deza, kAla, vyakti aura jahA~ taka naitikatA ke bAhya pakSa, arthAt AcaraNa yA karma paristhiti ke parivatita hone se parivartita ho sakatI hai, arthAt kA sambandha hai, yaha nirapekSa nahIM ho sakatA; sarvaprathama to vyakti jo karma eka deza meM naitika mAnA jAtA hai vahI dUsare deza meM jisa vizva meM AcaraNa karatA hai vaha ApekSikatA se yukta hai| anaitika mAnA jA sakatA hai, jo AcAra kisI yuga meM naitika jo karma hama karate haiM aura usake jo pariNAma niSpanna hote haiM ve mAnA jAtA thA vahI dUsare yuga meM anaitika mAnA jA sakatA hai, mukhyataH hamAre saMkalpa para nirbhara na hokara una paristhitiyoM para isI prakAra jo karma eka vyakti ke lie eka paristhiti meM nirbhara hote haiM jinameM hama jIvana jIte haiM / bAhya jagata para vyakti maitika ho sakatA hai vahI dUsarI paristhiti meM anaitika ho sakatA kI icchAeM nahIM apitu paristhitimA hAsana karatI haiN| punaH hai| dUsare zabdoM meM; naitika niyama, naitika mUlyAMkana aura netika cAhe mAnavIya saMkalpa ko svatantra mAna bhI liyA jAye kintu nirNaya sApekSa haiM 1 deza, kAla, samAja, vyakti aura paristhiti ke mAnavIya AcaraNa ko svatantra nahIM mAnA jA sakatA hai, vaha 1 zrI amarabhAratI, maI 1964, pu. 15 / 2 zrI amarabhAratI, pharavarI 1965, pR. 5 / 3 vahI, mArca 1665, pR. 28 / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 33 Antarika aura bAzva paristhitiyoM para nirbhara hotA hai| ataH naitika nirNaya donoM hI sApekSa hoMge / nIti aura naitika AcaraNa mAnavIya karma kA sampAdana aura unake niSpanna pariNAma donoM ko paristhiti nirapekSa bhAnane vAle naitika siddhAMta zUnya meM hI deza, kAla aura paristhiti para nirbhara hoNge| koI bhI karma vicaraNa karate hai aura nIti ke yathArtha svarUpa ko spaSTa kara pAne deza, kAla, vyakti, samAja aura paristhiti se nirapekSa nahIM meM samartha nahIM hote haiN| hogaa| hamane dekhA ki bhAratIya cintana kI jaina, bauddha aura kintu nIti ko ekAnta rUpa se sApekSa mAnanA bhI khatare se vaidika paramparAe~ isa bAta ko spaSTa rUpa se svIkAra karatI haiM khAlI nahIM hai / (1) sarvaprathama, naitika sApekSatAvAda vyakti aura ki kama kI naitikatA nirapekSa nahIM hai| puna: naitika mUlyAMkana samAja kI vividhatA para to haSTi DAlatA hai kintu usa vividhatA aura naitika nirNaya una siddhAMtoM aura paristhitiyoM para nirbhara meM anusyUta ekatA kI upekSA karatA hai| baha daizika, kAlika, karate haiM jinameM ve diye jAte haiN| sataprathama to naitika mUlyAMkana sAmAjika aura vaiyaktika asamAnatA ko hI ekamAtra satya vyakti aura paristhiti se nirapekSa hokara nahIM kiyA jA sakatA, mAnatA hai| kyoMki lapakti jisa samAja meM jIvana jItA hai vaha vividhatAoM (2) dUsare, vaha sAdhya yA Adarza kI apekSA sAdhanoM para se yukta hai / samAja meM vyakti ko apanI yogyatAoM evaM kSama- adhika bala detA hai, jabaki sAdhanoM kA mUlya svayaM usa sAdhya tAoM ke AdhAra para eka nizcita sthiti hotI haiM, usI sthiti para Azrita hotA hai, jisake ve sAdhana hai| ke anusAra usake kartavya evaM dAyitva hote haiM, ataH vaiyaktika (3) tIsare, sApekSatAvAda karma ke bAhya svarUpa ko hI dAyitvoM aura kartavyoM meM vividhatA hotI hai / gItA kA varNAdhama usakA sarvasva mAna letA hai| unake Antarika pakSa yA karma ke dharma kA siddhAMta aura beDale kA 'merA sthAna aura usake kartavya' mAnasa-pakSa kI upekSA karatA hai jabaki kama kI preraka bhAvanA kA siddhAMta eka sApekSita naitikatA kI dhAraNA ko prastuta karate kA bhI naitika hoSTa se samAna mUlya hai| haiM / ataH hameM sAmAjika sandarbha meM AcaraNa kA mUlyAMkana sApekSa (1) cothe, naitika sApekSatAvAda saMkalpasvAtanthya ke siddhAMta rUpa meM hI karanA hogaa| vizva meM aisA koI eka sarvamAnya ke virodha meM jAtA hai / yadi nIti ke nirdhAraka tatva bAhya hai sisAMta nahIM hai jo hamAre nirNayoM kA AdhAra bana ske| kucha to phira hamArI saMkalpa kI svatantratA kA koI adhika mahatva prasaMgoM meM hama apane naitika nirNaya niSpanna karma-pariNAma para dete nahIM rahatA hai| sApekSatAvAda ke anusAra nIti kA niyAmaka hai, to kucha prasaMgoM meM karma ke vAMchita yA agrAvalokrita pariNAma tastra dezakAlagata paristhitiyA~ evaM sAmAjika tathya hai, vaiyaktika para, aura kabhI karma ke preraka ke AdhAra para bhI naitika nirNaya cetanA nhiiN| kintu aisI sthiti meM saMkalpasvAtantrya kA kyA diye jAte hai / ata: karma ke bAhya svarUpa aura usake sandarbha meM artha raha jAyegA, yaha binAraNIya hai / saMkalpa ko sApekSa mAnane hone vAle naitika mUlyAMkana tathA naitika nirNaya nirapekSa nahIM ho kA artha usakI svatantratA ko sImita karanA hai| sakate, unheM sApekSa hI mAnanA hogaa| punaH karma yA AvaraNa (2) pAcaveM, nIti ke sandarbha meM sApekSatAvAda hameM anivAryata: kisI bAdarza vA lakSya kA sAdhana hotA hai aura sAdhana aneka ho AtmaniSThAvAda kI ora le jAtA hai| lekina AtmaniSThAvAda meM sakate haiM / lakSya yA mAdarza eka hone para bhI usakI prApti ke Akara naitika niyama apanA samasta sthAyitva aura vastugata AdhAra lie sAdhanoM ko apanI sthiti ke anusAra aneka mArga sujhAye kho dete haiM / naitika jIvana meM rAmarUpatA aura vastuniSThatA kA jA sakate haiM. ata: AcaraNa kI vividhatA eka svAbhAvika tathya prabhAva hotA hai tathA naitikatA kA DhAMcA astavyasta ho jAtA hai / hai / do bhinna sandarbho meM paraspara viparIta dikhAI dene vAle mArga (6) chaThe, hama yaha bhI kaha sakate haiM ki sApekSatAvAda meM bhI apane lakSya kI apekSA se ucita mAne jA sakate haiN| punaH, naitikatA kA zarIra to banA rahatA hai kintu prANa cale jAte haiN| jaba hama dusare vyaktiyoM ke AcaraNa para koI naitika nirNama dete usameM viSaya sAmagrI to rahatI hai kintu AkAra nahIM hotA hai, haiM to hamAre sAmane karma kA bAhya svarUpa hI hotA hai| ataH kyoMki nirapekSatA naitikatA kI AtmA hai / dUsare vyaktiyoM ke AcaraNa ke sambandha meM hamAre mUlyAMkana aura (7) sApekSatAvAda meM naitika mAnaka kI ekarUpatA samApta nirNaya sApekSa hI ho sakate haiM / hama usake ganobhAvoM ke pratyakSa ho jAtI hai, eka sArvabhauma mAnadaNDa kA abhAva hotA hai ataH iSTA nahIM hote hai aura isalie usake AcaraNa ke mUlyAMkana meM naitika nirNaya dene meM vyakti ko vaisI hI kaThinAI anubhava hotI hamako nirapekSa nirNaya dene kA koI adhikAra hI nahIM hotA hai, hai jaisI usa grAhaka ko hotI hai jise pratyeka dukAna para bhinnakyoMki hamArA nirNaya kevala ghaTita pariNAmoM para hI hotA hai| bhinna mApa milate hoM / punaH, naitika paristhiti svayaM eka aisA ataH yaha nizvaya hI satya hai ki karma ke bAhya pakSa yA ghyAva- jaTila tathya hai jisameM janamAdhAraNa ke lie binA kisI spaSTa hArika pakSa kI naitikatA aura usake sandarbha meM diye jAne vAle sArvabhauma nirdezaka siddhAMta ke yaha taya kara pAnA kaThina hai ki Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 | caraNAnuyoga : prastAvanA usa paristhiti meM kyA naitika hai aura kyA anaitika ? ataH sthitiyoM yA samAja kA zAsana nahIM hai, ataH isa kSetra meM nauti nIti meM kisI nirapekSa tatva kI avadhAraNA karanA bhI Avazyaka kI nirapekSatA sambhava hai / anAsakta karma kA darzana isI siddhAMta hai| isa sandarbha meM jAna DivI kA dRSTikoNa adhika saMgatapUrNa para sthita hai kyoMki aneka sthitiyoM meM karma kA bAhyAsmaka rUpa jAna par3atA hai| ve paristhitiyAM jinameM naitika AdarzoM kI kartA ke manobhAvoM kA yathArtha paricAyaka nahIM hotA ataH yaha siddhi kI jAtI hai, sadaiva parivartanazIla haiM aura naitika niyamoM, mAnA jA sakatA hai ki manovRtyAtmaka yA bhAvanAtmaka nIti nira* naitika kartavyoM aura naitika mUlyAMkanoM ke lie ina parivartanazIla pekSa hogI kintu AcaraNAtmaka yA vyavahArAtmaka nIti sApekSa paristhitiyoM ke sAtha samAyojana karanA Avazyaka hotA hai| hogii| yahI kAraNa hai ki jaina darzana meM naizcayika naitikatA ko kintu yaha mAna lenA mUrkhatApUrNa hI hogA ki naitika siddhAMta nirapekSa aura vyAvahArika naitikatA ko sApekSa mAnA gayA hai| itane sApekSika haiM ki kisI sAmAjika sthiti meM unameM koI (2) dUsare, sAdhyAtmaka nIti yA naitika Adarza nirapekSa hotA hai niyAmaka zakti hI nahIM hotii| zubha kI viSayavastu badala sakatI kintu sAdhanAparaka nIti sApekSa hotI hai| dUsare zabdoM meM, jo hai kintu zubha kA AkAra nahIM; dUsare zabdoM meM, naitikatA kA sarvocca zubha hai vaha nirapekSa hai kintu usa sarvocca zubha kI zarIra parivartanazIla hai kintu naitikatA kI AtmA nahIM / naiti- prApti ke jo niyama yA mArga haiM ve sApekSa haiN| kyoMki eka hI katA kA vizeSa svarUpa samaya samaya para vaise-vaise badalatA rahatA sAdhya kI prApti ke aneka sAdhana ho sakate haiN| punaH, vaiyaktika hai jaise-jaise sAmAjika yA sAMskRtika stara para anya paristhitiyAM ruciyoM, kSamatAoM aura sthitiyoM kI bhinnatA ke AdhAra para badalatI rahatI hai, kintu naitikatA kA sAmAnya svarUpa sthira sabhI ke lie samAna niyamoM kA pratipAdana sambhava nahIM hai / ata: rahatA hai| naitika niyamoM meM apavAda yA Apaddharbha kA nizcita sAdhmaparaka nIti ko yA naitika sAdhya ko nirapekSa aura sAdhanAhI sthAna hai aura aneka sthitiyoM meM apabAda-mArga kA AcaraNa paraka nIti ko sApekSa mAnanA hI eka yathArtha iSTikoNa ho sakatA hI naitika hotA hai| phira bhI hameM yaha dhyAna meM rakhanA cAhie hai| (3) tIsare, caMtika niyamoM meM kucha niyama maulika hote haiM ki apavAda kabhI bhI sAmAnya niyama kA sthAna nahIM le pAte haiN| aura kucha niyama una maulika niyamoM ke sahAyaka hote haiM, udAnirapekSatAvAda ke sandarbha meM yaha eka bhrAMti hai ki vaha sabhI haraNArtha, bhAratIya paramparA meM sAmAnya dharma aura vizeSa dharma natika niyamoM ko nirapekSa mAnatA hai| nirapekSatAvAda bhI sabhI (vazcima dharma) aisA vargIkaraNa hameM milatA hai| jaina paramparA meM niyamoM kI sArvabhaumikatA siddha nahIM karatA, vaha kevala maulika bhI eka aisA hI vargIkaraNa mUlaguNa aura uttaraguNa nAma se hai / niyamoM ko sArvabhaumikatA hI siddha karatA hai| yahA~ hameM dhyAna rakhanA cAhie ki sAdhAraNatayA sAmAnya yA mUlavastutaH nIti kI vAstavika prakRti ko samajhane ke lie bhUta niyama hI nirapekSa evaM aparivartanIya mAne jA sakate haiM, nirapekSatAvAda aura sApekSatAvAda donoM hI apekSita haiN| nIti vizeSa niyama to sApekSa evaM parivartanIya hI hote haiN| padyapi hameM kA kauna sA pakSa sApekSa hotA hai aura kauna sA pakSa nirapekSa yaha mAnane meM koI Apatti nahIM honI cAhie ki aneka sthitiyoM ise nimnAMkita rUpa meM samajhA jA sakatA hai| (1) saMkalpa ko meM sAmAnya niyamoM ke bhI apabAda ho sakate haiM aura ye naitika bhI naitikatA nirapekSa hotI hai aura AcaraNa kI naitikatA sApekSa ho sakate haiM, phira bhI yaha dhyAna meM rakhanA Avazyaka hai ki apahotI hai / hiMsA kA saMkalpa kabhI naitika nahIM hotA padyapi hiMsA vAda ko kabhI niyama kA sthAna nahIM diyA jA sktaa| yahA~ eka kA karma sadaiva anaitika ho, yaha Avazyaka nhiiN| nIti meM jaba bAta jo vicAraNIya hai vaha yaha ki maulika nimoM kI nirapekSatA saMkalpa kI svatantratA ko svIkAra kara liyA jAtA hai to phira bhI unakI aparivartanazIlatA yA unake sthAyitva ke AdhAra para hameM yaha kahane kA adhikAra nahIM rahatA ki saMkalpa sApekSa hai, hI hai. sAdhya kI apekSA se to ve mo sApekSa ho sakate haiN| ataH saMkalpa kI naitikatA sApekSa nahIM ho sktii| dUsare zabdoM jo naitika vicAradhArAeM mAtra nirapekSatAvAda ko svIkAra meM, karma kA jo mAnasika pakSa hai, boddhika pakSa hai, vaha nirapekSa karatI hai ve yayArtha kI bhUmikA ko bhUlakara mAtra Adarza kI ora ho sakatA hai kintu karma kA jo vyAvahArika pakSa hai, AcaraNAtmaka dekhatI haiM / ye naitika Adarza ko ho prastuta kara detI haiM kintu pakSa hai, yaha sApekSa hai / ati manomUlaka nIti nirapekSa hogI usa mArga kA nirdhAraNa karane meM saphala nahIM ho pAtIM jo usa aura AcaraNamUlaka nIti sApeza hogii| saMkalpa kA kSetra, prazA sAdhya evaM Adarza taka le jAtA hai, kyoMki, naitika AcaraNa evaM kA kSetra, eka aisA kSetra hai. jahA~ cetanA yA prajJA hI sarvocca vyavahAra to paristhiti sApekSa hotA hai| naitikatA eka lakSyozAsaka hai / antas meM vyakti svayaM apanA zAsaka hai, vahA~ pari- nmukha gati hai / lekina madi usa gati meM vyakti kI dRSTi mAtra 1 Contemporary Ethical Theories (T. E. Hill) p. 163. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka mauddhika vimarza | 35 usa pathArtha bhUmikA taka ho, jisameM vaha khar3A hai, sImita hai to hai, arthAt yadi vyakti svastha hai aura deyakAlagata paristhitiyoM vaha kabhI bhI lakSya taka nahIM pahu~ca sakatA, yaha pathabhraSTa ho bhI ve hI haiM jinako dhyAna meM rakhakara vidhi yA niSedha kipA sakatA hai / dUsarI ora vaha vyakti, jo gantavya kI aura to dekha gayA hai, to vyakti ko una niyamoM tathA kartavyoM kA pAlana bhI rahA hai kintu usa mArga ko nahIM dekha rahA hai jisameM vaha gati tadanurUpa karanA hogaa| jaina paribhASA meM ise "utsarga-mArga" kara rahA hai, mArga meM vaha Thokara khAtA hai aura kaNTakoM se apane kahA jAtA hai, jisameM sAdhaka ko naitika AcaraNa zAstroM meM ko pada viddha kara letA hai| jisa prakAra calane ke upakrama meM pratipAdita rUpa meM hI karanA hotA hai| utsarga naitika vidhihamAra. kAma na to mAtra sAmane dekhane se calatA hai aura na mAtra niSedhoM kA sAmAnya kathana hai| jaise mana, vacana, kAya se hisA nIce dekhane se hI, ubhI prakAra naitika pragati meM hamArA kAma na na karanA, na karavAnA, na karane vAle kA samarthana karanA / lekina to mAtra nirapekSa dRSTi se calatA hai aura na mAtra sApekSa dRSTi jaba inhIM sAmAnya vidhi-nidhoM ko kinhIM vizeSa paristhitiyoM se calatA hai / nirapekSatAvAda usa sthiti kI upekSa- kara detA hai meM zithila kara diyA jAtA hai, taba naitika AcaraNa kI usa jisameM vyakti khar3A hai, jabaki sApekSatAvAda usa Adarza yA avasthA ko 'thapavAda-mArga" kahA jAtA hai| utsarga mArga apasAdhya kI upekSA karatA hai jo ki gantavya hai| isI prakAra vAda-mArga kI apekSA se sApekSa hai, lekina jisa paristhitigata nirapekSatAvAda sAmAjika nIti kI upekSA kara mAtra vaiyaktika sAmAnyatA ke tatva ko svIkAra kara utsarga-mArga kA nirUpaNa nIti para bala detA hai, kintu vyakti samAja nirapekSa hokara nahIM kiyA jAtA hai, usa sAmAnyatA ke tatva kI dRSTi se nirapekSa jo sakatA / punaH nirapekSavAdI nIti meM sAdhya kI siddhi hI hI hotA hai / apavAda kI avasthA meM sAmAnya niyama kA bhaMga ho pramukha hotI hai, kintu vaha sAdhana upekSita banA rahatA hai jisake jAne se usakI mAnyatA khaNDita nahIM ho jAtI, usakI sAmAbinA sAdhya kI siddhi sambhava nahIM hai| ataH samyaka naitika gyatA yA sArmabhaumikatA samApta nahIM ho jaatii| mAna lIjie, jIvana ke lie nIti meM sApekSa aura nirapekSa donoM tatvoM ko hama kisI niraparAdha prAgI kI jAna bacAne ke lie asasya asAramA ko svIkAra karanA pApa hai|" bolate haiM, isase satya bolane kA sAmAnya niyama khaNDita nahIM ho utsarga aura apavAda kI samasyA jAtA / apavAda na so kabhI maulika niyama bana sakatA hai, na jaina naitika vicAraNA meM naitikatA ke sApekSa aura nirapekSa apavAda ke kAraNa utsarga kI sAmAnyatA yA sArvabhaumikatA hI donoM rUpa svIkRta haiN| lekina usameM bhI nirapekSatA do bhinna khaNDita hotI hai / ussarga-mArga ko nirapekSa kahane kA prayojana arthoM meM prayukta hai| prathama prakAra kI nirapekSatA vaha hai jisameM yahI hotA hai ki vaha maulika hotA hai, yadyapi una maulika AcAra ke sAmAnya yA maulika niyamoM ko nirapekSa mAnA jAtA niyamoM para AdhArita bahuta se vizeSa niyama ho sakate haiN| hai aura vizeSa niyamoM ko sApekSa mAnA jAtA hai, jaise ahiMsA utsarga-mAgaM apavAda-mAgaM kA bAdha nahIM karatA hai, vaha to mAtra sAmAnya yA sArvabhauma niyama hai, lekina phalAhAra vizeSa niyama itanA hI batAtA hai ki apavAda sAmAnya niyama nahIM bana sakatA / hai| jaina paribhASA meM kaheM to zramaNa ke mUlaguNa sAmAnya niyama dvA0 zrIcanda ke zabdoM meM, "nirapekSavAda (utsarga:mArga) sabhI haiM aura isa prakAra nirapekSa hai, jabaki uttaraguNa vizeSa niyama niyamoM kI sArvabhaumikatA siddha nahIM karanA cAhatA, parantu kevala haiM. sApekSa haiN| AdhAra ke sAmAnya niyama dezakAlagata vibheda sabhI maulika niyamoM kI sArvabhaumikatA siddha karanA cAhatA meM bhI apanI mUlabhUta sRSTi ke AdhAra para nirapekSa pratIta hote hai|" utsarga kI nirapekSatA deza, kAla evaM byaktigata parihaiM / lekina isa prakAra kI nirapekSatA vastutaH sApekSa hI hai| sthitiyoM ke andara hI hotI hai, usase bAhara nhiiN| utsagaM aura AparaNa ke jina niyamoM kA vidhi aura niSedha jisa sAmAnya apavAda naitika AcaraNa kI vizeSa paddhatiyAM haiN| lekina donoM dazA meM kiyA gayA hai, usakI apekSA se AcaraNa ke ve nimama hI kisI eka naitika lakSya ke lie hai, isalie donoM naitika haiN| usI rUpa meM mAcaraNIya haiN| vyakti sAmAnya sthiti meM una jaise, do mArga yadi eka hI nagara taka pahuMcAte hoM, to donoM hI niyamoM ke paripAlana meM kisI apavAda yA chUTa kI apekSA nahIM mArga hoMge, amArga nahIM; vaise hI apavAdAtmaka naitikatA kA kara sakatA / yahA~ para bhI sAmAnya dazA kA vicAra vyakti evaM sApekSa svarUpa aura utsargAtmaka naitikatA kA nirapekSa svarUpa usakI dezakAlagata bAhma paristhitiyoM ke sandarbha meM kiyA gayA donoM hI naitikatA ke svarUpa hai aura koI bhI anaitika nahIM hai| 1 dekheM-jaina, bauddha aura gItA ke AcAra darzanoM kA tulanAtmaka adhyayana, bhAga 1, pR.77-78 / 2 hI pR. 67-66 / nItizAstra kA paricaya, ga. mIcaya, pR. 122 / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 | gharaNAnuyoga : prastAvanA lekina naitika nirapekSatA kA eka rUpa aura hai, jisameM vaha sadaiva yA AtmajJAnI puruSa jisa prakAra AcaraNa karatA hai, sAdhAraNa hI deza, kAla evaM vyaktigata sImAoM se Upara uThI hotI hai| manuSya bhI usI ke anurUga AcaraNa karate hai| vaha AcaraNa ke naitikatA kA baha nirapekSa rUpa anya kucha nahIM, svayaM naitika jisa prArUpa ko prAmANika mAnakara aMgIkAra karatA hai loga bhI Adarza" hI hai| naitikatA kA lakSya eka aisA nirapekSa tathya hai usI kA anukaraNa karate hai| mahAbhArata meM bhI kahA hai ki mahAjo sAre naitika AcaraNoM ke bhUtyAMkana kA AdhAra hai / naitika jana jina mArga se gaye hoM vahI dharma mArga hai| yahI bAta jainAAcaraNa ko zubhAzubhatA kA aMkana isI para AdhArita hai| koI gama uttarAdhyayana meM isa prakAra kahI gaI hai, "buddhimAna AcAryoM mI AcaraNa, cAhe vaha uttarga-mArga se ho yA apavAda-mArga se, (Aryajana) ke dvArA jisa dhArmika vyavahAra kA mAcaraNa kiyA hameM usa lakSya kI ora se jAtA hai jo zubha hai| isake viparIta gayA hai use hI prAmANika mAnakara tadanurUpa AcaraNa karane vAlA jo bhI AcaraNa isa naitika Adarza se vimukha karatA hai, vaha vyakti kabhI bhI ninvita nahIM hotA hai|"3 pAzcAtya vicAraka azubha hai, anaitika hai| naitika jIvana ke utsarga aura apavAda beDale ke anuttAra bhI naitika AcAra kI zubhAzubhavA kA nizcaya nAmaka donoM mArga isI kI apekSA ke sApekSa haiM aura isI ke bhAI cirie AdhAra para kiyA jA sakatA hai|' mArga hone se nirapekSa bhI, kyoMki mArga ke rUpa meM kisI sthiti upAdhyAya amara muni ke anusAra jaina vicAraNA naitika taka isase abhinna bhI hote haiM aura yahI abhinnatA unako niro- maryAdAoM ko na to itanI kaThora hI banAtI hai ki vyakti unake katA kA yathArya tatva pradAna karatI hai / lakSyarUpI maitika cetanA andara svatantratApUrvaka vivaraNa na kara sake, na hI itanI adhika ke sAmAnya tatva ke AdhAra para hI naitika jIvana ke utsarga aura sacIlI ki vyakti icchAnusAra unheM mor3a de| jana vicAraNA meM apabAda, donoM mAgoM kA vidhAna hai| lakSyAtmaka naitika cetanA naitika maryAdAe~ durga ke khaNDahara jaisI nahIM haiM jisameM vicaraNa hI unakA nirapekSa tatva' hai, jabaki AcaraNa kA sAbanAtmaka kI pUrNa svatantratA to hotI hai, lekina zava ke praviSTa hone kA mArga sApekSa tathya hai| lakSya' yA naitika Adarza naitikatA kI sadA bhaya banA rahatA hai| vaha to sudRr3ha cAra dIvAriyoM se yukta mAtmA hai aura bAhya AcaraNa usakA zArIra hai| apanI AtmA ke uma durga ke samAna hai jisake andara vyakti ko vicaraNa kI rUpa meM naitikatA nirapekSa hai, lekina apane pArIra ke rUpa meM vaha svatantratA hai aura vizeSa paristhitiyoM meM vaha usase bAhara bhI sadaiva sApekSA hai / isa prakAra jaina darzana meM naitikatA ke donoM hI A-jA sakatA hai lekina zarsa yahI hai ki aisI pratyeka sthiti meM pakSa svIkRta haiN| vastutaH naitika jIvana kI samyak pragati ke use durga ke dvArapAla kI anujA lenI hogii| jaina vicAraNA ke lie donoM ho Avazyaka haiM / jaise lakSya para pahuMcane ke lie yAtrA anusAra naitikatA ke isa durga kA dvArapAla vaha "gItArtha" hai jo aura par3Ava donoM Avazyaka haiM vaise hI naitika jIvana ke lie bhI deza, kAla evaM vaiyaktika paristhitiyoM ko samucita rUpa meM samAptadonoM pakSa Avazyaka haiN| koI bhI eka dRSTikoNa samucita aura kara sAmAnya vyakti ko apayAda ke kSetra meM praviSTa hone kI sarvAMgINa nahIM kahA jA sktaa| samakAlIna naitika cintana meM anujJA detA hai / apavAda kI avasthA ke sambandha meM nirNaya dene bhI jaina darzana ke isI dRSTikoNa kA samarthana milatA hai| kA evaM yathA-paristhiti apavAda mArga meM AcaraNa karane athavA savAcAra aura durAcAra kA nirdhAraNa kaise ho? dUsare ko karAne kA samasta uttaradAyitva "gItArtha" para hI (a) gItArtha kA Adeza rahatA hai / gItArtha vaha vyakti hotA hai jo maitika vidhi-niSedha __sApekSa naitikatA meM janasAdhAraNa ke dvArA kartavyAkartavya kA ke AcArarAMgAdi AcArasaMhitA kA tathA nizItha Adi chedasUtroM nizcaya karanA sarala nahIM hai| ataH jaina naitikatA meM sAmAnya kA marmajJa ho evaM sva-prajJA se deza, kAla evaM vaiyaktika paristhivyakti ke mArgadarzana ke rUpa meM "gItArtha" kI yojanA kI gaI tiyoM ko samajhane meM samartha ho / gItArtha vaha hai jise kartavya aura hai| mItArtha yaha AdarNa vyakti hai jisakA AcaraNa janasAdhAraNa akartavya ke lakSaNoM kA yathArtha jJAna hai, jo Aya-vyaya, kAraNake lie pramANa hotA hai| gItA ke AcAradarzana meM bhI jana* akAraNa, anAr3ha (rogo, buddha) anAgAr3ha, vastu-avastu, yuktasAdhAraNa ke lie mArgadarzana ke rUpa meM zreSThajana ke AcAra ko ayukta, samaya-asamartha, yatanA-ayatamA kA samyagjJAna rakhatA hai, hI pramANa mAnA gayA hai| gItA spaSTa rUpa meM kahatI hai ki zreSTha sAtha hI samasta kartavya karma ke pariNAmoM ko bhI jAnatA hai, 1 gItA, 3/21 / 2 mahAbhArata, vanaparva, 312/115 / 3 usarAdhyayana, 1/42 / / ___4 ethikala sTaDIja, pR.196, 226 / 5 dekheM- dhI amara bhAratI 1964 meM kamazaH prakAzita utsarga aura apavAra para upAdhyAya amaramunijI ke lekha / 6 mamidhAnarAgakoza, khaNa 3, pR.902| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 37 vahI vidhivAna gautArtha hai|' hai| lekina zAstra kA pramANa mAva jAnane kI vastu hai, jisake (ba) mArgadarzaka rupa meM zAstra dvArA nirNaya liyA jA sakatA hai| nirNaya karane kA adhikAra yadyapi jaina vicAraNA ke anusAra paristhiti vizeSa meM to vyakti ke pAsa hI surakSita hai / prastuta zloka kA 'jJAtvA" kartavyAkartavya kA nirdhAraNa "gItArtha" karatA hai, tathApi gItArtha zabda svayaM hI isa tathya ko spaSTa karatA hai| pAzcAtya AcAra. bhI vyakti hai, ata: usake nirNayoM meM bhI manaparatAvAda kI sambhA- darzana meM bhI yaha dRSTikoNa svIkRta rahA hai| pAzcatya palavAdI banA rahatI hai / usake nirNayoM ko vastuniSTatA pradAna karane ke vicAraka jAna DivI likhate haiM ki nalika siddhAMtoM kA upayoga lie usake mArga-nirdezaka ke rUpa meM zAstra hai| sApekSa naitikatA Adeza ke rUpa meM nahIM hai, varan usa sAdhana ke rupa meM hai jisake ko vastugata AdhAra dene ke lie hI zAstra ko bhI sthAna diyA AdhAra para vizeSa paristhiti meM kartadhya kA vizleSaNa kiyA jA gayA / gItA spaSTa rUpa se kahatI hai ki kArya-akArya kI vyavasthA sake / naitika siddhAMtoM kA kArya una dRSTikoNoM aura patiyoM dene meM zAstra pramANa hai| lekina yadi zAstra ko hI kartavyA. ko prastuta kara denA hai jo vyakti ko isa yogya banA sake ki kartavya ke nizcaya kA AdhAra banAyA gayA, to naitika sApekSatA jisa vizeSa paristhiti meM vaha hai, usameM zubha aura azubha kA pUrI taraha surakSita nahIM raha sktii| paristhitiyAM itanI bhitra vizleSaNa kara sake / isa prakAra antima rupa meM to vyakti kI bhinna hotI haiM ki una sabhI paristhitiyoM ke sandarbho sahita niSpakSa prajJA hI katavyAkartavya ke nirdhAraNa meM AdhAra banatI AcAra-niyamoM kA vidhAna zAstra meM upalabdha nahIM ho sktaa| hai| jahA~ taka sApeza naitikatA ko manaparatAvAda ke aikAtika paristhitiyAM satata parivartanazIla haiM, jabaki zAstra aparivartana- doSoM se bacAne kA prazna hai, jaina dArzanikoM ne usake lie zIla hotA hai| ataH zAstra ko bhI sabhI paristhitiyoM ke "gItArtha" (Adarza vyakti) evaM "zAstra" ke vastuniSTha AdhAra kartavyAvartavya kA nirNAyaka mA AdhAra nahIM banAyA jA sktaa| mI prastuta kiye haiM, yadyapi inakA antima srota niSpakSa prajA hI phira zAstra (zrutiyA~) bhI bhinna-bhinna haiM aura paraspara bhinna mAnI gyii| niyama bhI prastuta karate haiM, ataH ve bhI prAmANika nahIM ho AcAra-prApti sakate / isa prakAra sApekSa naitikatA meM kartavyAkartavya ke nizcaya jaina AcAryoM ne sadAcaraNa yA samyak pAritra kA vivecana kI samasyA rahatI hai, zAstra ke AdhAra para usakA pUrNa samAdhAna evaM vargIkaraNa vividha AdhAroM para kiyA hai| cUMki prastuta anya sambhava nahIM hai| meM prAcIna paramparA ke anusArakhAcAra kA vivecana-(1) jJAnA(sa) niSpakSa bauddhika prajA hI antima nirNAyaka cAra, (2) varzanAcAra, (3) cAritrAcAra, (4) tapAcAra aura ___isa samasyA ke samAdhAna meM hameM jaina dRSTikoNa kI eka (5) vIryAcAra ke rUpa meM huA hai (sthAnAMga 5/2/433) / ataH vizeSatA dekhane ko milatI hai / vaha na to ekAnta rUpa meM zAstra hamane bhI ise usI rUpa meM unakA vivecana prastuta karane kA prayatna ko hI sAre vidhi-niSedha kA AdhAra banAtA hai, na vyakti ko kiyA hai| yahA~ jJAna, darzana Adi kA antarbhAva AcAra meM isaho, usake anusAra zAstra mArgadarzaka hai. lekina antima nirNAyaka lie kiyA gayA hai ki jJAna aura darzana mAtra jAnane tayA AsthA nahIM / antima nirNAyaka vyakti kA rAga aura vAsanAoM se rakhane ke viSaya nahIM hai| ve jIvana meM jIne ke lie haiN| unakA rahita niSpakSa viveka hI hai| kisI paristhiti vizeSa meM vyakti AcaraNa karanA hotA hai| jJAna, darzana Adi kA yahI AcaraNAkA kyA kataMtrya hai aura kyA akartavya hai, isakA nirNaya zAstra tmaka pakSa jJAnAcAra, darzanAcAra kahA jAtA hai| isI prakAra ko mArgadarzaka mAnakara svayaM vyakti ko hI lenA hotA hai| ArAdhanA kI carcA ke prasaMga meM bhI jJAna ArAdhanA, darzana ArA____bhAcArazAstra kA kArya hai vyakti ke sammukha sAmAnya aura dhanA aura cAritra ArAdhanA kI carcA huI hai| isI prakAra tapAapavAdAtmaka sthitiyoM meM AcAra kA svarUpa prastuta krnaa| rAdhanA kA ullekha bhI jaina sAhitya meM huA hai| isakA tAtparya lekina paristhiti kA nizcaya to vyakti ko hI karanA hotA bhI yahI hai ki unakI sAdhanA kI jAnI caahie| yaha sAdhanA hai / zAstra Adeza nahIM, nirdeza detA hai| yahI dRSTikoNa gItA kI prakriyA hI AcAra kahI jAtI hai ise hama jJAna, darzana Adi kA bhI hai| gItokta zAstraprAmANya bhI isa tatva kA poSaka kA vyavahAra pakSa bhI kaha sakate haiN| 1 bRhatkalpamASya, 651 / 2 gItA, 16/24. 3 mahAbhArata, manaparva, 312/115 / 4 sasmAnchAstra' pramANaM te kAryAkArya dhyayasthitA / jAsvA zAstravidhAnovataM karma kartumihAhaMsi / / 5 kanTemparara epikala porIja, pu. 163 / --gautA, 16/24 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 | caraNAnuyoga prastAvanA jJAna aura jJAnAcAra hai ki sAdhaka ko kisa samaya madhyayana karanA cAhie aura kisa samaya nhiiN| isake sAtha hI dezika evaM kAlika una vizeSa paristhitiyoM kA cintana kiyA gayA hai jinake upasthita ho jAne para adhyayana yA svAdhyAya karane kA varjana kiyA gayA hai| Agama sAhitya meM pA~ca prakAra ke AcAroM kI carcA ke prasaMga meM sarvaprathama jJAnAcAra kA vivecana huA hai| jJAnAcAra zabda jJAna + AcAra se milakara banA hai| jJAna ke sAtha AcAra zabda kA prayoga sAmAnyatayA vicitra sA lagatA hai| jaba hama trividha sAdhanA mArga meM samyak jJAna, samyak darzana aura samyak cAritra ko alaga-alaga karate haiM to yaha prazna svAbhAvika rUpa se khar3A ho jAtA hai ki yadi jJAna cAritra se bhinna hai to jJAna ko AcAra kaise mAnA jaaye| sAmAnyatayA jAnanA aura karanA do mana sthitiyA~ haiM ataH inheM alaga-alaga hI mAnanA cAhiye / merI dRSTi meM jainAcArya jaba jJAnAcAra kI carcA karate haiM to nA tAtparya jJAna se na hokara jJAna prApti kI prakriyA se hotA hai| jJAna prApta kaise kiyA jAye zurU isI prakAra dvitIya vinaya jJAnAcAra ke antargata jJAna-prApti ke lie vinaya kI kyA AvazyakatA hai, avinaya ke kyA duSpari NAma hote haiM, isakI carcA kI gaI hai| sAtha hI yaha batAyA gayA hai ki AcArya aura ziSya ke pArasparika kartavya kyA haiM ? isI ke antargata AcArya kI vinaya pratipatti aura ziSya kI vinaya pratipati kA vivecana kiyA gayA hai| isake sAtha hI vinaya ke svarUpa aura usake bheda prabhedoM kA vistRta citraNa kiyA gayA hai| jJAnAcAra kI isa carcA ke prasaMga meM vinaya-jJAnAcAra para prastuta meM upalabdha hotI hai| kAraNa yaha hai ki se sambandhita hai aura isI AdhAra para jJAna prApti kI prakriyA Agama sAhitya meM isa viSaya para vivAda vivaraNa upalabdha hotA hai / (Process) ko jJAnAcAra kahA gayA hai| jJAna-prApti kA uddezya jainAcAryoM ne sarvaprathama jJAna prApti ke uddezya ko spaSTa kiyA hai| jJAna prApti ke cAra uddezya batAye gaye haiM- (1) mujhe zruta (Agama-jJAna ) prApta hogA isalie adhyayana karanA cAhie, (2) meM ekAgra hoU~gA isalie adhyayana karanA cAhie, ora (3) meM dharma meM sthita hogA isalie adhyayana karanA cAhie, aura (4) dharma meM sthita hokara dUsaroM ko usameM sthira isalie Ayana karanA caahie| vastutaH isa prasaMga meM "jJAna jJAna ke lie" (Knowledge for Knowledge's sake ) isa siddhAMta ko na mAnakara jJAna ko cittavizuddhi aura sadAcaraNa yA dharma mArga meM sthiratA prApta karane ke eka sAdhana ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai| isa prakAra jJAna svayaM sAdhya na hokara eka sAghana hai| jJAnI hone kA uddezya hai cittasamAdhi ko prApta karanA aura dharma mArga aura sadAcAra meM sthita honA isa prakAra jJAna kA bhI eka prAyogika pakSa hai| jJAna kA yaha prAyogika pakSa hI jJAnAvAra hai / bhAgApAra kI viSayavastu isa caraNAnuyoga nAmaka prastuta saMkalanAtmaka grantha meM jJAnA cAra kI carcA karate hue use pUrvokta ATha jJAna AcAroM meM vibhakta kiyA gayA hai| sarvaprathama hama isa grantha meM jJAnAcAra ke antargata kina-kina mukhya viSayoM kA saMkalana huA hai, isakA saMkSipta vivaraNa prastuta karanA caaheNge| isa graMtha meM prathama kAla zAnAcAra ke antargata svAdhyAya yA jJAna sAdhanA ke lie upayukta aura anupayukta kAla kI carcA kI gaI hai aura yaha batAyA gayA kAlika 2/4/7-8 (..) guru aura ziSya ke pArasparika sambandhoM kI carcA ke bAda isameM vijaya ke prakAra usake svarUpa usakI upamAe~, avinIta aura suvinIta kA antara nAdi kI gharcA huI hai| sAtha hI yaha bhI batAyA gayA hai ki avinIta aura suvinIta AdhAra-vyavahAra kA svayaM usa para tathA saMgha para kyA prabhAva hotA hai ? isa prasaMga meM zikSA prApti ke ayogya vyaktiyoM aura zikSA prApti meM bAdhaka kAraNoM kI carcA kI gaI hai| anta meM guru AcArya aura variSTha muni (rAlika) kI avahelanA (AsAtanA) yA upekSA kA kyA pariNAma hotA hai isakI carcA kI gaI hai tathA AcArya vAdi ke avinaya yA avahelanA (AzAtanA) karane para nizcita prAyazcittoM kA vidhAna kiyA gayA hai / tRtIya bahumAna mAnAcAra ke antargata AcArya kI mahimA, AcArya kI sevA yA phala aura AcAryo ke vividha prakAroM kA vistAra se ullekha huA hai| usake pazcAt AcArya athavA guru kI upAsanA kaise karanI cAhie, usakI sevA-zuzrUSA kA kyA phala hotA hai yaha batAyA gayA hai| isI ke prasaMga meM guru ke sAnidhya meM rahane arthAt ru meM nivAsa karane ke mahatva kI carcA kI gaI hai| usake pazcAt ziSya dvArA guru se prazna karane aura guru ke dvArA unake uttara dene kI vidhi kA ullekha huA hai| isI prasaMga meM yaha bhI batAyA gayA hai ki uttara dete samaya guru ko ziSya se satya ko nahIM chipAnA caahie| isI carcA ke prasaMga meM bahuta jJAna ke prakAroM kI carcA kI gaI hai| bahuzruta kI yaha carcA uttarAsyayana 11 veM adhyAya meM bhI vistAra se upalabdha hai, jisakA yahA~ saMkalana kiyA gayA hai| isa prakAra prastuta graMtha meM kAlAcAra, vinayAcAra, bahumAnAcAra kA vistRta Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAcaraga : eka bauddhika vimarza divaraNa saMkalana kiyA gayA hai| lekina jJAnAcAra ke zeSa upa- (2) vinayAcAra dhAnAcAra, anindAcAra, vyaMjana jJAnAcAra, arthazAnAcAra, tadu- vinaSAcAra meM isa tathya kI vistAra se carcA kI gaI hai ki bhaya jJAnAcAra kI saMkSipta varSA upalabdha hotI hai| yadyapi ina guru ziSya kA sambandha kaisA honA cAhiye aura ziSya ko guru viSayoM kI bhI vistRta carcA Agamika vyAkhyA sAhitya meM upa- yA AcArya ke prati kaise vyavahAra karanA cAhie / durbhAgya se labdha ho jAtI hai / cUMki prastuta graMtha meM AmamoM se hI viSayoM Aja jaba zikSA eka vyavasAya bana gayA hai usameM vinaya kA kA saMkalana kiyA gayA hai ataH AgamoM meM hI unakA vistRta sthAna gauNa ho gavA hai / prAja to jJAna ke lie guru kA honA vivecana upalabdha nahIM hone se anuyoga ke kartA meM inakA yahA~ bhI bahuta mahatvapUrNa nahIM raha gayA hai| kintu jaba jAna guma-mukha saMkSepa meM hI ullekha kiyA hai| Age hama ina sabakI carcA se hI upalabdha hotA thA taba yaha aparihArya thA ki ziSya kA kreNge| guru ke prati Adara yA zraddhA bhAva rahe kyoMki AcArya yA guru AcArarAMga kI TIkA meM nIlAMka ne ATha prakAra ke jJAnAcAroM kI prasannatA para hI zAna kI upalabdhi sambhava thii| isa parcA kA ullekha kiyA haiM-(1) kAlAcAra, (2) vinayAcAra, ke prasaMga meM jaina AgamoM meM AcArya kA svarUpa aura usake (3) bahumAnAcAra, (4) upadhAnAmAra, (5) aninhavAcAra, vibhinna bheda vistAra se ullikhita haiN| isI prasaMga meM yaha bhI (6) vyaMjanAvAra, (7) ardhAcAra bora (8) ubhayAcAra / / pratAyA gayA hai ki AcArya, upAdhyAya, guru aura sahayogI vastutaH ina ATha jJAnAcAroM meM mukhya rUpa se jJAna prApti kI sAdhakoM kI sevA kA kyA phala milatA hai| usameM yaha batAyA prakriyA kA hI vivecana kiyA gayA hai| gayA hai ki tathArUpa arthAt guNa sampanna AcArya ko payupAsanA (1) kAlAcAra' karane se dharma zravaNa kA lAbha milatA hai| dharma zravaNa se jJAna kAlAcAra meM jJAna-prApti ke upayukta samaya kA vicAra prApta hotA hai| jJAna se vijJAna arthAta viziSTa jJAna prApta kiyA gayA hai / jaina paramparA yaha mAnatI hai ki prathaga vaya se hotA hai, viziSTa jJAna prApta hone para vyakti heya kA parityAga lekara antima aya taka arthAt bAlyakAla se lekara bRddhAvasthA karatA hai usake phalasvarUpa zanAva kI prApti hotI hai| manAtaka jJAna kI sAdhanA kI jA sakatI hai| dUsare zabdoM meM jJAna- thava se tapa kA vikAsa hotA hai, tapa se nirjarA yA karma nAza prApti kI sAdhanA jIvana paryanta cala sakatI hai| jaina AcAryoM hotA hai aura jisase anta meM ayoga avasthA yA mukti kI prApti ne isa sambandha meM bhI vistAra se carcA kI hai ki svAdhyAya aura hotI hai| isI prasaMga meM yaha bhI batAyA gayA hai ki sAdhaka ke jJAnArjana ke lie upayukta samaya kauna-sA hai? sAmAnyatayA to sabhI lie gurukulavAsa arthAt guru ke sAnidhya meM rahane kI kyA upakAloM ko jJAna-prApti ke yogya mAnA gayA hai, phira bhI mukhya yogitA hai / yaha spaSTa hai ki guru ke sAnidhya meM rahane se eka rUpa se dibasa aura rAtri ke prathama aura antima praharoM ko svA- ora vyakti kA hRdaya zaMkAoM se AkrAMta nahIM hotA hai, kyoMki dhyAya ke lie adhika upayukta kAla mAnA gayA hai| inheM kramazaH zaMkA hone para usake samAdhAna ke lie guru kA sAnidhya banA pUrvAnha, aparAnha, pradoSa aura pratyUSa kahA gayA hai| svAdhyAya ke rahatA hai| dUsarI ora usake cAritra kA bhI anurakSaNa hotA hai yA jJAnArjana ke lie niSiddha samaya kI carcA karate hue yaha kyoMki guru kA sAnidhya hone para vaha sahaja rUpa se cAritra ke batAyA gayA hai ki sUryodaya kA kAla, sUryAsta kA kAla, madhyAnha doSoM ko sevA meM agrasara nahIM ho pAtA hai| isI prasaMga meM isa aura ardha rAtri kA kAla, ye cAra kAla athavA cAra saMdhyAeM tathya kI carcA bhI upalabdha hotI hai ki guru ko ziSya se satya svAdhyAya ke lie upayukta nahIM hai| isI prakAra se sthAnAMva meM ko nahIM chipAnA caahie| apasiddhAMta kA Azraya lekara AgamamI una sabhI sthitiyoM kA vistArapUrvaka vivecana kiyA gayA hai, pATha ko tor3a-maror3a kara vyAkhyA nahIM karanI cAhie aura na jinameM svAdhyAya nahIM kI jAnI caahie| isI prakAra jaina svayaM apane jJAna kA ahaMkAra pradarzita karanA caahie| use prAza AcAryoM ne isa sambandha meM bhI vistAra se carcA kI hai kitanI aura sAdhaka praznakartA yA zrotA kI upekSA yA parihAsa bhI nahIM dIkSA-paryAya vAle vyakti ko kisa Agama kA adhyayana karAyA karanI cAhie / isa prakAra se AcArya ko ziSya kI zaMkAoM jAnA cAhiye / adhyayana ke lie upayukta vaya, samama aura sAtha- kA kisa prakAra samAdhAna karanA cAhie, isakI bhI vistAra se nAramaka paripakvatA kA vicAra hI kAlAcAra hai| carcA kI gaI hai| dUsare zabdoM meM ziSya ke sAtha-sAtha guru ke 1 3 AdhArarAMga TIkA, 1/1/7, (ca. pR. 55) / pa. pU. 70-66 / / 2 ca. pR. 62-68 / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 | dharaNAnuyoga : prastAvanA dAyitva bodha ko bhI spaSTa kiyA gayA hai| isI prasaMga meM uttarA- jAye hue svara aura vyaJjana kA anyathA uccAraNa nahIM karanA dhyayana 11veM adhyAya ke AdhAra para kauna vyakti zraddhA ke yogya mahI vyaMjanAcAra hai, kyoMki uccAraNabheda se pAThabheda aura pAThabahuzruta ho sakatA hai, isakI vivecanA kI gaI hai| usarAdhyayana bheda hone se arthabheda hone kI sambhAvanA banI rahatI hai| ataH ke prathama evaM gyArahaveM adhyAya meM vayA dazakAlika ke naveM usa yuga meM jaba sampUrNa jJAna zruta-paramparA se saMcita rahatA thA adhyAya meM binIta-avinIta lakSaNoM kI vistRta pacA hai| isI taba vyaMjanAcAra kA apane Apa meM mahatvapUrNa sthAna thaa| vastutaH prakAra suyogya ziSya ko kaisA vyavahAra nahIM karanA cAhie, isa yaha grantha ke mUlapATa ko yathAvat surakSita rakhane kI eka zaikSika prasaMga meM dazAzrutaskandha meM 33 AzatanAoM kA ullekha hai| praNAlI thI, jo ki Agama pAThoM ko yathAvat evaM prAmANika anuyogakartA ne ina sabhI tathyoM ko prastuta kuti meM saMkalita kara banAye rakhane ke lie Avazyaka thii| diyA hai| isI prakAra Agama meM Aye hue pratyeka zabda kA usake upadhAnAcAra sandarbha ke anukUla sahI artha karanA arthAcAra hai| sAmAnyatayA jaina paramparA meM zAna sAdhanA ko tapa sAdhanA ke sAtha ghor3A pratyeka bhASA meM aura vizeSa rUpa se prAkRta bhASA meM eka hI zabda gayA hai, jise unakI pAramparika bhASA meM upadhAna kahA jAtA vibhinna arthoM meM prayukta hotA hai| jaise-"suha" zabda "sukha" hai| prAcIna kAla se hI hameM isa tathya ke saMketa upalabdha hote haiM aura "zubha" donoM kA vAcaka hai yA "satya" zabda zAstra aura ki kisa Agama kA adhyayana karate samaya ziSya ko kisa prakAra zastra donoM kA vAcaka hai / ataH Agamika pAThoM ke artha nirdhAraNa kA tapa karanA cAhie / isa prakAra jahA~ eka ora jainAcAryoM ne karane meM pramANikatA ko banAye rakhane ke lie yaha Avazyaka jJAna-sAdhanA aura tapa-sAdhanA ko paraspara jor3A hai vahA~ Agama mAnA gayA ki adhyayana meM zuddha uccAraNa aura samyaka artha kA sAhitya meM aise bhI prasaMga haiM jahA~ navadIkSita evaM adhyayanazIla pratipAdana Avazyaka hai| zabda ke uccAraNa aura artha nirdhAraNa ziSya ke lie kaThora evaM dIrghakAlika tapoM kA nirodha kiyA kI saMyukta prakriyA tadubhayAvAra kahI jAtI hai| gayA hai| jJAnArjana ke kSetra meM aura usake pratipAdana ke kSetra meM kisa aninhavAcAra prakAra kI sAvadhAnI apekSita hai isakI carcA sUtrakRtAMga meM upaaninhavAcAra kA sAmAnya artha hai ki satya siddhAMta aura labdha hotI hai| usameM kahA gayA hai ki zAstA ke prati zraddhA apane vidyA-guru ke nAma ko chipAnA nahIM cAhiye / sAmAnyatayA rakhate huye zramaNa ko na to Ayama kA anyathA uccAraNa karanA vyakti apane Apa ko bahuzruta yA vidvAna siddha karane ke lie cAhiye aura na Agama ke artha ko chipAnA yA dUSita karanA apane jJAnadAtA gurujanoM kI upekSA karatA hai aura unakA nAmAdi cAhiye / guma se jisa prakAra sUtrArtha kI vyAkhyA sunI hai use nahIM batAtA hai / yaha prasaMga vizeSa rUpa se usa samaya upasthita guru ke nirdezapUrvakA yAvata pratipAdana karanA caahie| kyoMki hotA hai jaba ziSya aura guru meM matabheda upasthita ho jAtA hai sUtra ke azuddha uccAraNa se arthabheda hotA hai| arthabheda se kriyA aura vaha apane guru se pRthaka hokara aura svayaM apane hI nAga se bheda hotA hai, kriyAbheda se samyak AcAra ke abhAva meM nirjarA siddhAMta kA pracAra karatA hai| ninhava zabda kA artha satya ko nahI hotI aura nirjarA ke nahIM hone se mokSa bhI nahIM hotaa| chipAnA hai / aneka bAra vyakti satya ko jAnate hue bhI apanI isa prakAra Agama-pATha phI uccAraNa-zuddhatA aura unake prasaMgAcAritrika kamajoriyoM ke kAraNa yA apanI suvidhA ke lie use nusAra samyak artha kA pratipAdana jJAnArjana prakriyA kI eka Akhator3a-maror3akara vyAkhyAyita karatA hai| isa prakAra kI pravRtti zyaka zarta hai / sAmAnyatayA suvidhAvAda zithilAcArI vyaktiyoM meM pAyI jAtI hai| svAdhyAya vastutaH aninhavAcAra kA tAtparya yahI hai ki vyakti ko apane jaina paramparA meM svAdhyAya ko jAna-sAdhanA kA anivArya ahaMkAra ke poSaNa ke liye athavA apanI kamajoriyoM ko chipAne aMga mAnA gayA hai| uttarAdhyayana sUtra meM muni kI dainika caryA ke liye satya ko vikRta nahIM karanA caahiye| vastutaH yaha eka mA vivecana karate huye dina aura rAtri ke ATha paharoM meM pAra prakAra se jJAna ke kSetra meM prAmANika bane rahane kI zikSA hai| prahara svAdhyAya ke lie, do prahara dhyAna ke lie eka prahara zArIjainadharma meM Agama-pAThoM ko apanI suvidhA ke lie tor3a-maror3a rika AvazyakatAoM kI pUrti ke lie aura eka prahara nidrA ke kara vyAkhyA karanA samIcIna nahIM mAnA gayA hai| lie nizcita kiyA gayA hai| isase jaina sAdhanA ke kSetra meM vyaMjanAcAra, aryAcAra aura upayAcAra jAna kI upAsanA kA kitanA mahatvapUrNa sthAna hai, yaha spaSTa ho vyaJjanAcAra kA tAtparya zabdoM ke uccAraNa kI zuddhatA ko jAtA hai| jaina AgamoM meM aura paravartI granyo meM svAdhyAya ke banAye rakhanA hai / yaha pATha-zuddhi kI sAdhanA hai| Agama granthoM meM lie anupayukta kAla aura sthAna kI bhI carcA kI gaI hai, jisakA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 41 vistRta ullekha prastuta caraNAnuyoga grantha meM huA hai| ataH isa nirAkaraNa tabhI sambhava hai, jabaki vyakti unheM sasa rUpa meM bhUmikA meM hama imakI vizeSa carcA nahIM kareMge / jahA~ taka svA- jAne / jo vyakti apanI bImArI aura vikRti ko jAnatA hai dhyAya ke svarUpa kA prazna hai yaha eka vicAraNIya prazna hai| vahI cikitsA ke mAdhyama se usakA nivAraNa kara sakatA hai| sAmAnyatayA svAdhyAya ke nimna pAMca aMga mAne gaye haiM- ataH stra ke adhyayana kA tAtparya hai vyakti apanI manodazAoM (1) vAcanA--mUla grantha evaM usake artha kA ptthn-paatthn| aura vRttiyoM ko jAnakara unakA nirAkaraNa kre| jainAgamoM meM (2) pucchAnA--prantha ke paThana meM upasthita zaMkAoM kA samA- isa AtmA ke adhyayana ko svAdhyAya nahIM kaha kara dhyAna kahA ghAna prApta krnaa| gayA hai jo svAdhyAya bAda ko jaskA hai| svAdhyAma ko (3) parivartano-paThita granthoM kI bhAvRtti karanA yA unakA AtmajJAna, citta kI ekAgratA (dhyAna) Adi kA sAdhana mAnA hai punaH paThama krnaa| aura AtmAnubhUti kI prakriyA ko dhyAna kahA hai| (4) anuprekSA-paThita viSayoM ke sambandha meM vizeSa rUpa se hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie ki cAhe zAstra kA adhyayana cintana karanA / svAdhyAya kA yaha pakSa cintana yA vimarza kI ho yA apanI vRttiyoM aura vAsanAoM kA adhyayana / sabhI kA mahatA ko spaSTa karatA hai| __lakSya hamAre manovikAroM aura bAsanAoM kA parizodhana hai aura (5) dharmakathA-pravacana varanA yA upadeza denA / vastuta: Atma-zodhana kI isa prakriyA meM jJAna mAtra "zAna" na rahakara svAdhyAya kA yaha aMga isa bAta kA saMketa karatA hai ki prApta "jJAnAcAra" bana jAtA hai| jAna kA vitaraNa bhI jAna-sAdhanA kA eka Avazyaka aMga hai| jainAcAryoM ne ina tathyoM kI vistArapUrvaka carcA kI hai ki kintu merI dRSTi meM yaha saba svAdhyAya kA eka bAhya rUpa dona vyakti zikSA pradAna karane ke ayogya hai| bahata kalpasUtra hI hai| jainoM kI pAramparika zabdAvalI meM rame dravya-svAdhyAya (4/6) meM napuMsaka (paNDaka), kAmuka (vAlika) aura klIya (hIna bhI kaha sakate haiM / svAdhyAya kA vAstavika artha kyA hai? vaha bhAvanA se grasita pakti) ko zikSA pradAna karane ke ayogya svayaM to usa zabda kI vyutpatti meM hI chipA huA hai| svAdhyAya kahA gayA hai / uttarAdhyayana sUtra (11/5) meM una kAraNoM kA sabda sva+adhyAya se banA hai / adhyAya' zabda adhyayana, paThana evaM bhI vizleSaNa kiyA gayA hai jinakI upasthiti meM jJAna prApti mamana kA yAcaka hai| yadi isa dRSTi se hama isakA artha kareM to sambhava nahIM hai / ve kAraNa pAca mAne gaye haiM--(1) mAna (ahaMkAra), isakA eka artha ho "sva" arthAt svayaM kA adhyayana / yahA~ (2) kodha, (3) pramAda (anutsAha), (4) roga aura (5) yaha pramana svAbhAvika rUpa se uThatA hai ki strayaM ke adhyayana se Alasya / isa prakAra jainAgamoM meM jJAna prApti kI prakriyA ke kyA tAsAyaM aura mAdhanA ke kSetra meM igako kyA upayogitA hai ? rUpa meM jJAnAvAra kA vistRta vivaraNa upalabdha hotA hai / jJAnA"AtmAnaM viddhi" yaha upaniSadoM kA mahatvapUrNa udghoSa hai| cAra vastutaH, jJAna kA prayogAtmaka yA vyAvahArika pakSa hai / vaha jaina paramparA meM AcArAMga AtmajJAna kI prAthamikatA ko prati- jJAnopalabdhi kI prakriyA hai| pAdita karatA hai| "ke ahaM AsI" "maiM kauna hai" yaha upaniSadoM varzanAcAra aura jaina AgamoM kA mUla hArda hai, kintu hameM yaha spaSTa rUpa se jisa prakAra jJAna ko eka AcAra arthAt sAdhanA kI eka samajha lenA cAhie ki vaha amUrta Arama tatva jo samasta jJAna vizeSa prakriyA mAnA gayA hai usI prakAra darzana ko bhI mAnanA prakriyA kA mAdhA' hai. vaha jJAna kA viSaya nahIM banAyA jA kI eka prakriyA ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai / jaimA ki hama sakatA, jo jJAna kA viSaya bana sakatI haiM ve haiM vyakti kI anu- pUrva meM saMketa kara cuke haiM jaina paramparA meM varNana zabda aindrika bhUtiyA~ aura bhaavnaaeN| vyakti apanI anubhUtiyoM, baniyoM, anubhUti. AdhyAtmika anubhUti, AranamAkSAtkAra, dRSTikoNavAsanAoM aura manodazAoM kA jJAtA ho sakatA hai| inakA vizeSa, dArzanika-siddhAMta-vizeSa, zanika athavA tatvamImAMsIya mAtA honA yA inako jAnane kA prayatna karanA hI svAdhyAya kA avadhAraNAoM ke prati AsthA, tavA deva, guru, dharma ke prati mUla artha hai / svAdhyAya kA tAtparya hai apane andara jhAMkanA, va AsthA. ina vividha arthoM meM prayukta huA hai| kintu jaba hama kI vRttiyoM aura vAsanAoM ko deganA, apanI manodazAoM ko darzana zabda kA prayoga darzanAcAra ke rUpa meM karate haiM to yahA~ par3hanA / jahA~ taka jaina sAdhanA kA prazna haiM AbhArAMga' meM sAdhaka hamArA tAtparya usa prakriyA vizeSa yA sAdhanA vizeSa se hotA haiM ko bAra-bAra yaha kahA jAlA hai ki tU dekha yA dRSTA bana / jisake dvArA vyakti samyaka-dRSTikoNa ko prApta karatA hai| ataH nizcita rUpa se AdhyAtmika vikAsa ke lie yaha bahuta Avazyaka hameM darzanAcAra kI vivecanA karate hue sarvaprathama una tayo para hai ki vyakti apanI vAsanAoM, manovRttiyoM aura manobhAvoM ko vicAra karanA hogA, jinake dvArA akti kA vaSTikoNa duSita jAne kyoMki durvAsanAoM aura durbhAvanAoM aura duSpravRttiyoM kA hotA hai aura phira una tathyoM para vicAra karanA hogA, jisase Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 { caraNAnuyoga : prastAvanA vyakti kI dRSTi yA zraddhA samyak banatI hai| kyoMki darzanAcAra vizuddhi kA AdhAra hai| punaH anAsakti kA tatva vairAgya aura kA tAtparya hai, vyakti ko mithyA mAnyatAoM se chuTakArA dilA- pApakarma se virati kA kAraNa banatA hai, kyoMki Asakti yA rAga kara samyak mAnyatAoM ke prati surithara karanA / kA tatva hI hameM saMsAra se jor3atA hai aura azubhAcaraNa kA kAraNa jaina paramparA meM ayathArtha gAnyatAoM ke rUpa meM mithyA darzana hotA hai| kI carcA karate hue viparIta mAnyatAoM ke sAtha-sAtha Agraha kintu ina sabake atirikta jaina cintakoM ne samyak darzana kI abhiniveza, ekAMta Adi ko bhI mithyAtva kI koTi meM mAnA upalabdhi ke liye krodha, ahaMkAra (mAna), kapaTavRtti (mAyA) gayA hai / vastuta: jainadarzana satya ko apane sampUrNa rUpa meM dekhane aura lobha ke tInatama AvegoM arthAt anantAnubaMdhI kaSAyoM kA kA prayatna karatA hai| yadyapi vA karadAratA hai kI "gaMja- jAvAvayam gAnA hai / jaba taka ina tIvratama kaSAvoM kA dharmAtmaka vastu" ke sampUrNa pakSoM kA bodha sImita mAnavIya jJAna upazamana nahIM hotA hai taba taka samyak-darzana kI upalabdhi aura ke dvArA sambhava nahIM hai| ata: apane jJAna kI sImAoM ko usakA TikAva sambhava nahIM hotA hai| jAnate hue, dUsare dRSTikoNoM yA sambhAvanAoM ko pUrNataH asatya ata: darzanAcAra kI sAdhanA kA artha hai sadaiva hI yaha prayatna kahakara nahIM nakAranA; yathArtha yA samyak pRSTikoNa kA Avazyaka karanA thA sajagatA rakhanA ki kaSAyoM yA vAsanAoM ke Aveza aMga mAnA gayA hai / yaha spaSTa hai ki aikAMtika dRSTikoNa yA hamArI antarAtmA kI AvAja yA mAtmAnubhUti ko davA na leN| hamAre pUrvAgraha mathavA durabhiniveza, satva ko samajhane meM bAdhaka kintu pratyeka sAdhaka ke lie yaha sambhava nahIM hotA hai ki vaha hote haiM ataH samyagdarzana kI upalabdhi ke liye Avazyaka yaha hai apane dRSTikoNa ko pUrvAgnahoM, rAga-dveSajanya durabhinivezoM evaM ki vyakti apane ko durabhiniveza aura pUrvAgrahoM se mukta rkhe| kaSAyoM ke tIyatama AvegoM se mukta kara skeN| jaina dharma meM pAzcAtya dArzanika dekArta ne bhI isa tathya kI vizeSa rUpa se sAdhanA kA mukhya lakSya vItarAga-dazA yA samaskha (sAmAyika) carcA kI hai / kyoM ki jaba taka vyakti durAgrahoM se aura pUrvAbhi- kI upalabdhi mAnA gayA hai| ataH yadi hama samyaka darzana kA niveza se mukta nahIM hotA taba taka dRSTi nirmala nahIM hotI aura artha rAgadvepa se Upara uThakara vastu ke yathArtha svarUpa ko jAnane jaba taka dRSTi nirmala nahIM hotI taba taka baha satya ko yathArtha ke lie vItarAga iSTi kI prApti ko mAne to svAbhAvika rUpa rUpa meM nahIM samajha paataa| jaba taka vyakti kI dRSTi para rAma se yaha prazna utpanna hotA hai ki aisI bIta rAga dRSTi vA nirmANa aura dveSa rUpI raMgIna cazmA car3hA huA hai, vaha pUrvAgraha aura to sAdhanA ke anta meM hotA hai| jabaki samyak darzana ko sAdhanA durabhinivezoM se mukta nahIM hai, taba taka usake liye satya kA kA prArambhika evaM Avazyaka caraNa mAnA gayA hai| isa samasyA darzana sambhava nahIM hai / ataH darzana-vizuddhi ke lie apane pUrvAgraha ke samAdhAna ke lie jaina AcAryoM ne yaha vyavasthA dI ki jaba aura durabhiniveza ko chor3anA hogaa| taka vyakti svayaM dugagrahoM aura durabhiniveza se mukta hokara vItajainAgamoM aura vizeSa rUpa se sUtrakRtAMga meM una aikAMtika rAga jIvana-dRSTi ko upalabdha nahIM kara pAyA hai taba taka usake mithyA dhAraNAoM kA ullekha hai jinheM mukhyala: triyAbAda, akriyA- liye yahI ucita hai ki vaha vItarAga ke vacanoM ke prati AstikyabAda, ajJAnavAda aura vinayavAda se vargIkRta kiyA gayA hai kintu buddhi yA zraddhAbhAva rakhe / rogI ko roga se mukta hone ke lie isake atirikta IzvaraktRtvavAda, ekatvavAda, aNThaM se suSTi do hI vikalpa hote haiM, yA to vaha svayaM apanI bImArI ko kI utpatti, niyativAda, bhautikavAda yA bhogavAda Adi kA bhI samajha kara aura usake nirAkaraNa kA prayatla kre| kintu yadi ullekha evaM khaNDana jainAgabhoM meM dekhA jAtA hai| samyak-darjana ke vaha svayaM ima kSetra meM apane ko asamartha anubhava karatA hai to jina pAMca lakSaNoM kI carcA hameM jaina Agama sAhitya meM milatI usake lie vaidya kA sahArA lenA, urAke AdegoM ko mAnanA hai unameM samasta kA sthAna pahalA hai / samabhAva, anAsakti, pApa- aura tadanurUA vyavahAra karanA atyAvazyaka hotA hai| yahI bAta karmoM ke prati bhava, dUsare prANiyoM ko Atmavat samajhakara unake AdhyAtmika sandarbha meM bhI hai / yA to vyakti svayaM apanI AdhyAprati ghasA hI vyavahAra karanA jaisA ki apane prati cAhate haiM tmika vikRtiyoM ko yA apUrNatAoM ko samajhe aura unheM svayaM aura vAstikya yA zraddhA ye pAMca gamyA darzana ke lakSaNa gAne hI dUra karane kA prayatna kare / AdhyAtmika vikRti se yahA~ hamArA gaye haiN| inameM bhI samatva aura anAsakti pramukha tatva hai, samatya tAtparya rAga-dveSa aura kaSAyoM se mukta honA hai| yadi vyakti se prANiyoM ko Atmavat mAnane kA bodha utpanna hotA hai, jo itanA samartha nahIM hai ki vaha sajaga hokara apanI vAsanAtmaka anukampA kA kAraNa banatA hai, sAtha hI samatva kI sAdhanA se vRttiyoM yA citta ko vikRtiyoM ko dekha sake aura unase apara sAMsArika anukUla aura pratikUla paristhitiyoM meM nita kI avi- uTha gake, to usake lie dUsarA upAya yahI hai ki prabuddha-AtmAoM calatA banI rahatI hai| yahI vAstavika rUpa meM dRSTikoNa vo ke upadezoM ko zraddhApUrvaka svIkAra karake tadanurUpa sAdhanA kre| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 43 yahI sAdhanA ke kSetra meM zraddhA yA Astivaya-buddhi kA sthAna hotA cAra kI carcA ke saMga meM usake vividha rUpoM kI vistRta carcA hai / yahI darzanAcAra hai| yahA~ sambhava nahIM hai| phira bhI hama yadi aitihAsika vikAsa kI tasvArtha sUtra meM samyaka-darzana ke do rUpa mAne gave haiM (1) dRSTi se vicAra kareM to jaina dharma meM samyak-darzana zabda ke artha nisargaja aura (2) abhigamana / ' isI ko uttarAdhyayana sUtra meM kA jo vikAsa huA hai usameM Ane calakara satya kI anubhUti nisargaci-samyaktya aura upadezaruci-samyaktva kahAra dhyAlAyita athavA pUrvAgrahoM se mukta duSTi kI apekSA kramazaH AsthA aura kiyA gayA hai| nisanaci samyaktva kA matalaba hai ki vinA zraddhA kA tatva pradhAna hotA gayA aura anta meM yaha deva, guru aura paropadeza ke svayaM hI apanI kaSAyoM aura vAsanAoM kI mandatA dharma yA zAratra ke prati zraddhA kA vAnaka bana gayA, kintu prArambha ke kAraNa satya kA yathArtha rUpa meM darzana kara lenA / vyakti ke meM vaha sthiti nahIM thI, darzana zabda AtmAnubhUti yA draSTAbhAva jIvana meM kabhI-kabhI aise avasara upalabdha ho jAte haiM jaba svA- kA bAvaka thaa| usake pazcAta bhI sampada darzana meM zraddhA kA bhAvika rUpa se hI usakI kaSAyoM aura bAsanAoM kA Avega kama sthAna hote hue bhI vaha zraddhA tAtvika mAnyatAoM ke sandarbha meM ho jAtA hai aura vyakti satya kA darzana yA anubhUti karane lagatA thI; vyakti vizeSa ke prati nhiiN| hai| vaha apanI kaSAyoM kI taratamatA ke AdhAra para nizcita prAcIna granthoM meM gAtmA ke astitva, AtmA kI nityatA, rUpa se apanI Arimaka vikRtiyoM yA kamajoriyoM ko jAna letA AtmA kA kartRtva evaM bhoktRtva, AtmA kI mukti kI sambhAvanA hai| ise eka anya udAharaNa se isa prakAra samajhA jA sakatA hai aura mukti ke mArga ko svIkAra karanA hI samyan darzana mAnA eka pANDuroga se grasta vyakti rakta meM pIlepana kI mAtrA ke gayA; kintu jaba hama ApamoM meM samyak-darzana ke ATha aMgoM aura saratamatA ke kAraNa jada vaha jAna letA hai ki usakI dRSTi meM pAMca aticAroM kI carcA ko dekhate haiM to nizcita hI hameM dhArmika kahIM doSa hai, to vaha usakI cikitsA yA nidhAraNa kA prayatna vAsthAoM ke prati zraddhA ko dRr3ha karane ke prayala dikhAI dete haiN| karatA hai / kintu sabhI logoM meM itanI vaicArika paripakyatA nahIM isI prasaMga meM uttarAdhyayana sUtra meM samyaktva ke ATha prabhAvanA hotI hai ki ve apanI vikRtiyoM ko samyak prakAra se jAna bhI aMgoM ko carcA huI hai| yahA~ prabhAvanA kA tAtparya logoM ko jina nahIM pAte haiM / unake lie yahI ucita hotA hai ki ve cikitsaka dharma ke prati AkarSita karanA aura usameM unakI zraddhA ko dUra kI rAlAha mAneM aura tadanurUpa apanI bImArI ko dUra karane kA banAnA hai / yaha ATha prabhAvanA aMga nimna haiM:prayatna kreN| (1) jina pravacana ke prati sandeha se rahita honaa| usarAdhyayana sUtra meM samyaktva ke prakAroM ke sandarbha meM dasa (2) phalAkAMkSA athavA anya dharma aura darzana kI AkAMkSA prakAra kI samyaktva runi kA vivaraNa milatA hai| hamane yahA~ se rahita honaa| unameM se kevala do nisarga ruci aura upadeza ruci kA vivecana (3) jinadharma ke prati Alocaka dRSTi kA abhAva / kiyA hai| upadeza zaci kA tAtparya hai dUsaroM ke mAdhyama se satya (4) mUrkhatApUrNa andha vizvAsoM se mukti / ke svarUpa ko sunakara AsthA yA vizvAsa rakhanA / ina kaciyoM meM (2) apanI zraddhA ko sabala banAne kA prayatna / AjJAruci, kriyAruci bhI mahatvapUrNa hai| variSThajanoM kI athavA (6) dharma mArga se vicalita logoM ko punaH sthira krnaa| vItarAga kI AjJA ke pAlana ko hI dharma sAdhanA kA sarvasva' (7) svadharmI bandhuoM ke prati pAtsatya bhAva arthAt unake samajhanA yahI AjJA-ruci-samyaktva hai / isI prakAra abhigama-ruci sukha-duHsa meM sahabhAgI bananA / samyaktva kA tAtparya hai buddhi pUrvaka satya ko samajhakara usa para () jinadharma kI prabhAvanA yA prasAra kA prayatna krnaa| zraddhA krtaa| isa prakAra yahA~ hama spaSTa rUpa se yaha dekhate haiM ki jahA~ isI prakAra jisa vyakti kI ruci aura AsthA kA kendra samyak-darzana ke mUla meM pUrvAgrahoM se rahita aura samabhAva se yukta dhArmika vidhi-vidhAnoM yA dhArmika triyA-kANDoM kA sampAdana hone yA sAkSI bhAva meM sthita rahane kI bAta mukhya thii| vahIM hotA hai use kriyArUci sampatva kahA jAtA hai| inameM hama dekhate Age calakara dhArmika abhiniveza aura AsthA kI puSTi ke prayala hai ki jahA~ nisagaruci aura abhigama raci meM samakSapUrvaka AsthA pramukha hote gaye 1 varzana Atma-darzana se tatvadarzana aura phira hotI hai vahA~ upadezaruci, AzAruci aura kriyA-raci meM viveka zraddhAbhAva baga gyaa| ke sthAna para AsthA kA pakSa adhika mahatvapUrNa hotA hai / darzanA- isI prakAra jaba darzana ke pAMca aticAroM kI varSA huI to 1 tatvArya. 1/3 / 3 uttarAdhyayana 28, gA.16-27 / 2 uttarAdhyayana 2016, svAnAMga 2/1/56 / 4 uttarAdhyayana 28/31 / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 gharamAnuyoga prastAvanA usameM bhI jinavacana ke prati zaMkA pharane, anya gata kI AkAMkSA lokavAda, kriyAvAda aura karmavAda kI sthApanA kI gaI hai| yA icchA karane, anya dharmAvalambiyoM ke sAtha samparka rakhane aura vastutaH, prArambha meM jaina paramparA meM sampara-darzana vA tAtparya unakI prazaMsA karane kA niSedha kara diyA gyaa| kyoMki ye hI AtmAnubhUti yA gAkSIbhAva thaa| usake pazcAt AtmA aura aise AdhAra the jinake dvArA kisI vyakti kI jinadharma ke prati loka ke astitva ko svIkAra kara AtmA ko apane pharmAnusAra AsthA ko surakSita rakhA jA sakatA thA / yadyapi ye tathya samyak- phala prApti ke rUpa meM vividha yoniyoM meM janma lene vAlA svIdarzana ke mUla na sAtha saMmati hI rasAki sa kAra karatA mAnA gayA / badravyoM aura nau tatvoM ke prati AsthA darzana kA bhUla tAtparva to rAtya-niSThA yA niSpakSa dRSTi se ko samyak darzana kahA gayA hai, phira jina aura jina AgamoM ke satyAnveSaNa kA prayAsa karanA hai| jahA~ samyak-darzana ke ati- prati AsthA ko hI samyak darzana kahA gayA hai| yahI Age calacAroM kI carcA ke prasaMga meM saMzAya ko eka aticAra mAnA gayA kara deva, guru aura dharma ke prati zraddhA vAcaka banA / isa samasta hai aura usakI gaNanA "heya" tasva meM kI gaI hai| vahIM AcA- carcA se yaha bhI siddha hotA hai ki darzana zabda mAtra vizvAsa kA rAga meM saMzaya ko jJAna kA Avazyaka sAdhana mAnA gayA hai| pratIka na hokara vizvAsa ke anurUpa jIvana jIne kA sUcaka hai usameM kahA gayA ki "jo saMzaya kA parijJAtA hotA hai, vaha aura isI ayaM meM vaha darzanAcAra bana jAtA hai| saMsAra kA parimAtA hotA hai|"1 vastutaH yahA~ saMzaya kI zAna barzanAcAra prastuta kRti meM kI prApti meM bAdhaka na mAnakara, jJAna ke vikAsa kA kAraNa darzanAcAra kA prArambha darzana ke svarUpa kI carcA se kiyA mAnA gayA hai / yahA~ saMzaya vyakti kI jijJAsAvRtti kA sUcaka gayA hai / isameM samyak darzana ke lakSaNa evaM prakAra, samyaka-darzana hai| kyoMki jijJAsA vRtti ke abhAva meM jJAna kA vikAsa nahIM kA phala, usakI prApti ke lie anukUla Ayu, kAla evaM dizAe~ hotA hai / isI prakAra jahA~ samyak-darzana ke aticAroM ke rUpa jaisI mahatvapUrNa viSayoM kI carcA ke sAtha-sAtha samyaktva kI meM anya mata kI prazaMsA karanA aura unake anuyAyiyoM ke sAtha prabhAvanA ke ATha aMga, ruci ke AdhAra para samyaktva ke dasa samparka rakhanA anucita mAnA gayA hai, vahA~ sUtrakRtAMga meM una prakAroM kI parcA bhI prasaMgAnusAra milatI hai, jinakA saMketa hama vyaktiyoM kI AlocanA kI gaI hai, jo apane mana kI prazaMsA pUrva meM kara cuke haiN| prastuta grantha meM samyagdarzana ke sambandha meM aura dUsare ke mata kI nindA karate haiN| mAtra yahI nahIM sUtrakRtAMga ina mahatvapUrNa carcAoM ke atirikta bodhi kI sulabhatA evaM ghulameM to basitakevala, nami, rAmaputra, bAhuka, pArAzara, vaipAyana bhatA ke pA~ca kAraNoM para bhI prakAza DAlA gayA hai| isI prasaMga Adi ko jina-pravacana sammata mAnA gayA hai|' uttarAdhyayana meM meM tIna prakAra ke durbodhya tathA tIna prakAra ke subodhya jIvoM kA bhI anyaliMga sikhoM kA ullena hai hii| RSibhASita meM nArada, varNana karate hue sulabhabodhi aura durlabhabodhi ke lakSaNoM evaM yAjJavalkya, bAruli, uddAlaka, saMkhaligosAla saMjaya (yaddhipuTa) unake antara ko spaSTa kiyA gayA hai| sAtha hI bodhilAbha meM sAriputra mahAkAzyapa Adi ko ahatamaharSi kA sammAnita pada bAdhaka evaM sAdhaka hetuoM kA vistRta vivaraNa bhI upalabdha hotA diyA gayA hai| isa prakAra ina donoM dRSTikoNoM meM eka mahatva- hai| zraddhAlu aura azraddhAlu ke antara ko spaSTa karate hue aMta meM pUrNa antara hai aura jo isa bAta kA bhI sUcaka hai jo samyak yaha batAyA gayA hai ki mamyaka-dRSTi kA samasta jAna evaM AcAra darzana zaruda kisI yuga meM Agrahamusta dRSTi se satyAnveSaNa yA bhI samyak rUpa meM pariNata ho jAtA hai| AtmAnubhUti kA paricAyaka thA, vahI Age calakara eka paramparA isI prasaMga meM samyagdargI zramaNa ke parISahajaya arthAt vizeSa kI mAnyatAoM se baddhamUla hone lgaa| yadyapi sUcakRtAMga sAdhanA mArga meM saphalatA tathA asamyagdarzI dhamaNa ke parISahameM bhI hameM anya matoM kI samagalocanA upalabdha hotI hai kintu ke parAjaya arthAt sAdhanA ke kSetra meM viphalatA kI carcA kI gaI hai| samAlocanAe~ mUlata: yA to ekAMtika aura ayuktisaMgata mAnya- punaH samyaktva-parAkrama arthAt samyavasva sAdhanA ke aMgoM kI tAoM ke prati hai, yA phira zithilAcArI yA svacchada pravRtti ke uttarAdhyayana sUtra ke 26 adhyAya ke AdhAra para carcA kI gaI lie haiM / jahA~ sutrakRtAga meM mukhyatayA paMcamahAbhUtavAdI, Izvara- hai| isake sAtha hI saMvega, nirveda Adi kI carcA bhI kI gaI hai| kartRtvavAdI, lAtmAdvaitavAdI, niyativAdI Adi avadhAraNAoM isameM cAra prakAra kI zraddhA aura samyaktva ke pAMca aticAroM kI samAlocanA prastuta kI gaI hai, vahA~ AcArAMga meM AtmavAda, kA bhI vizada vivecana upalabdha hai| isI prasaMga meM anusrota aura 1 3 AcArAMga 1/5/3/146 / vahI 1/3/4/1-4 2 sUtrakRtAMga 1/1/2/23 / 4 RSibhASitaH eka adhyayana (DA. sAgaramata jaina). 17-18 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAsaraNa : eka bauddhika vimarza | 45 ... pratinota jaise mahatvapUrNa viSayoM kI carcA ke sAtha-sAtha asthi- sarvaprathama caraNavidhi ke mahatva kA pratipAdana kiyA hai| rAtmA kaisA hotA hai, yaha bhI vibhinna upamAoM se batAyA gayA isake pazcAt saMvara kI utpatti aura anutpatti kaba, kisa baya hai / sAdhutA se patita zramaNa kI dazA kA varNana karate hue saMyama meM aura kisa prakAra hotI hai isakI carcA kI gaI hai| tadanantara sAdhanA meM rata rahane vAloM ko sukhI tathA usase patita hone vAloM Azrava aura saMkara ke svarUpa kA kathana kiyA gayA hai| pAMca ko duHkhI kahA gayA hai tathA zramaNoM ko saMyama meM sthira rahane kA saMvara dvAroM para prakAza DAlate hue yaha batAyA gayA hai ki avirati saMdeza diyA gayA hai| mithyAdarzana para vijaya pAne se kyA lAbha aura virati se jIva kisa prakAra gurutA aura ladhutA ko prApta hotA hai isa para bhI prakAza rAlA gayA hai| cAra anyatIthiyoM hotA hai / usI krama meM dasa prakAra ke asaMvara dasa prakAra ke kI zraddhA kA nirasana karate hue kramazaH tajjIvaH tatazarIravAda, saMdara kI carcA karate hue yaha batAyA gayA hai ki saMvara karane paMca mahAbhUtavAda, IzvarakAraNikavAda tathA niyativAda kI samA- bAlA hI mahAyajJa kA kartA hai| isake pazcAt dasa prakAra kI locanA kI gaI hai| mithyAdhiyoM kI isa carcA ke prasaMga meM asamAdhi aura dasa prakAra kI samAdhi tathA asaMvRta aura saMvata sUtrakRtAMga meM ullekhita sRSTi kI utpatti ke vibhinna siddhAMtoM, aNagAra ke saMsAra paribhramaNa kI carcA ke sAtha-sAya cAritra bAsma aphartAvAda, ekAtmavAda, AtmaSaSThavAda aura paMcamahAbhUta sampannatA ke phala kI bhI carcA kI gayI hai| tadantara cAritrAcAra ke atirikta avatAravAda, lokavAda evaM paMca-skandhavAda kI bhI meM pAMca mahAyatoM kI vistRta vivecanA upalabdha hotI hai| samIkSA kI gaI hai / kintu isake sAtha-sAtha sUtrakRtAMga meM yaha prathama mahAvata ke rUpa meM ahiMsA ke svarUpa aura usakI bhI batAyA gayA hai ki jo apane mata kI prazaMsA evaM anya mata ArAdhanA kA varNana kiyA gayA hai| prasaMgAnusAra prathama mahAvata kI nindA karate haiM ve saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| isa gAthA kI pratijJA kA svarUpa, ahiMsA ke sATha nAma, bhagavatI ahiMsA meM hameM jaina darzana kI anekAntavAdI yA sahiSNuvAdI dRSTi ke kI ATha upamAe~ evaM ahiMsA ke svarUpa ke prarUpaka aura pAlaka darzana hote haiM / mithyAsa kI isa carcA ke prasaMga meM midhyAdarzana vibhinna prakAra ke sAdhakoM kI carcA hai| isake pazcAt ahiMsA ke bheda-prabhedoM kI paryA ke sAtha-sAtha mohamUtu vA mithyAdRSTi ke AdhAra ke rUpa meM Atmavat 1STi jaise mahatvapUrNa viSaya kA kI durdazA para bhI carcA kI gaI hai| usameM hI prasaMgAnusAra vivecana milatA hai| vivAda yA zAstrArtha ke chaha prakAroM tathA viparIta prANA ke hilA ke niSedha ke liye prathamata: chaha jIvanikAyoM kA viveprAyazcitta kA vidhAna bhI upalabdha hotA hai| anyatIthiyoM ke cana kiyA gayA hai| tatpazcAt ina jIvanikAyoM' kI hiMsA nahIM cAra siddhAMtoM pathA-kriyAvAda, akriyAvAda, vinayavAda tathA karane kI pratijJA para bala DAlA gayA hai / SaDjIvanikAya meM ajJAnavAda kI vistRta carcA bhI hama jainAgamoM meM pAte haiN| yahA~ prathama pRthvIkAya, jIvoM kI carcA karate huye pRthvIkAya jIvoM ko sUtrakRtAMga ke AdhAra para ina cAroM hI prakAra ke siddhAMtoM ke vedanA ko manuSya ko vedanA ke samAna batAkara unakI hiMsA kA svarUpa kI carcA kI gaI hai aura inake ekAMtavAdI rUpoM ko niSedha kiyA gayA hai| samajhAne kA bhI prayAsa kiyA gayA hai / isI carcA meM zvetakamala isI taraha kA vivaraNa apakAyika jIvoM, tejasa kAyika ko pAne meM saphala ni:spRha bhikSu kA ullekha kiyA gayA hai evaM jIvoM, vAyukAyika jIvoM, banaspatikAyika jIno tathA prasakA yika ekAMta dRSTi ke niSedha para bala diyA gayA hai| sAya hI pAyA. jIvoM ke sambandha meM bhI diyA gayA hai| isI prasaMga meM AryapatyoM barthAt zithilAcAriyoM kI prazaMsA, unase saMsarga Adi ke anArya vacanoM ke svarUpa, bAlajIvoM kA punaH-punaH maraNa prApta prAyazcitta kI kyA vyavasthA hai isakA ullekha huA hai| karanA, ayatanA kA niSedha tathA chaH jIvanikAya kI hiMsA ke ___ anya tIthiyoM kI mokSa avadhAraNA aura una avadhAraNAoM pariNAmoM para bhI prakAza DAlA gayA hai| pAritrAcAra ke isI ke parityAga para vistRta vivecana upalabdha hotA hai| carcA ke sandarbha meM SaDajIdhanikAya kI hiMsA ke prAyazcitta para bhI vyApaka isa prasaMga meM nirvANa hI sAdhya hai, aisA batAyA gayA hai| moza carcA milatI hai / isameM sacitta (hare) vRkSa ke mUla meM malamUtra mArga meM badhamatta bhAva se gamana karane ke upadeza ke sAtha yaha bhI Adi kA visarjana karanA, sacitta vRkSa para car3hanA, prANiyoM ko kahA gayA hai ki nirvANa kA mUla samyakadarzana hai| pradhAna mokSa- baudhanA Adi ke prAyazcittoM ko vistArapUrvaka carcA kI gaI hai| mArga kI carcA karate hue guru aura vRddhoM kI sevA, svAdhyAya, prAyazcitta vidhAna ko lekara hamane isI bhUmikA meM anyatra ekAntabAsa Adi usake mahatvapUrNa upAya batAye gaye haiN| anta meM vicAra kiyA hai| isameM sanmArga aura unmArga ke svarUpa kA citraNa kiyA gayA hai| sadoSa cikitsA kA niSedha karane ke krama meM gRhastha se nakha, cAritrAcAra-cAritrAcAra ke antargata prastuta grantha meM nimna dAMta, oSTha Adi raMgavAnA, phor3e, vraNa Adi kI pAlya cikitsA viSayoM kA saMkalana kiyA gayA hai karavAnA, vaiyAvRtya (sevA) karavAnA, gRhasthata rikitsira kI 1 dekheM-sUtrakRtAMga 1/3/4/1-4 / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 caraNAnuyoga prastAvanA anumodanA sIkha kRmi Adi kI anumodana kI varSA ke sAtha anyatIyikoM ke adattAdAna sambadhI bhAgoM niSedha kiyA gayA hai / kA nirAkaraNa kiyA gayA hai| nirgrantha nigranthinI dvArA paraspara cikitsA karane sambandhI prAyazcita kI prabaMdha meM nimna bAtoM para prAyazcita karane kA vidhAna kiyA gayA hai| jaise nirgrantha dvArA ke pairoM Adi kI sAja-sajjA, nirgranthI dvArA nirbhaya ke pairoM Adi kI sAja-sajA (parikarma), ninya dvArA nirbhIke va evaM nirgrantha vraNoM gaNDAdi kI cikiyo karanA, nirgranthI dvArA nirgrantha ke vraNoM evaM gaNDAdi kI cikitsA, nigranya aura nirbaMndhI dvArA paraspara eka dUsare ke kRmi nikAlanA Adi ke prAyazcita kA vidhAna jaisAgamoM meM upalabdha hai| isI taraha ke prAyazcitta anyatIrthika yA gRham dvArA nikitsA karavAne tathA unakI cikitsA karane ke sambandha meM bhI hai / prastuta grantha meM asA nAmaka prathama mahAvrata ke pariSTika ke antargata prathama mahAvrata kI pA~ca bhAvanAe~, bArambha-sArambha samAgama tathA anArambha asArambha aura asamArambha ke sAta-sAta prakAroM, prANa sUkSma, panaka sUkSma, bIja sUkSma, harita sUkSma, puSpa sUkSma, aNDa sUkSma, layana sUkSma (bila) tathA sneha sUkSma Adi ATha sUkSmoM kI carcA aura unakI hiMsA kA viSedha, dasa prakAra ke adama hai| sthaviroM ke vivAda jaise mahatvapUrNa viSaya sAtha hI pApa zramaNa kA svarUpa, anyatIthikoM kA sAtha pRthvIkAyika hiMsA viSaya kA bhI saMkalana kiyA gayA hai / dvitIya satya mahAvrata kI carcA karate hue mRSAvAda viragaNa mahAvrata kI pratimA evaM unakI carcA hai| pA~ca bhAvanAoM tadanantara satya vacana kI mahimA, satya vacana kI chaH upamAeM, avaktavya tathA vaktavya satya, satya vacana kA phala aura mRSAvAda ke prAyazcittoM kA varNana kiyA gayA hai| isa prasaMga meM nahIM bolane yogya chaH prakAra ke vacanoM kA niSedha kiyA gayA hai| tRtIya asteya mahAvrata pratipAdana karate hue usakI pratijJA, usakI pA~ca bhAvanAe~, datta anujJAta saMbara ke ArAdhaka, datta anujJAta saMbara ke phala, anya bhI sAdhanA ke upakaraNa evaM sthAna kA upayoga hetu grahaNa ke vidhi-niSedha kI carcA hai| isake pazcAt yaha kahA gayA hai ki rAjya parivartana yA rAjA ke vaMza viccheda yA parAjita hone para parivartana kI sthiti meM naye rAjA kI anumati pUrva hI nahIM bihAra evaM sthAna (ava) Adi kA upayoga kalpanIya hotA hai| anta meM adattAdAna ke prAyazcitta kA vizada vivecana upalabdha hotA hai| isameM kisI anya zramaNa ke ziSya yA AcArya ke apaharaNa kA bhI prAyazcitta batAyA gayA hai / age brahmacarya mahAtrata kI carcA meM brahmacarya kA svarUpa, usakI pratijJA maithuna viragaNayata kI pona bhAvanAeM bApa mahimA, usakI saMtIsa upamAe~, usake khaNDita hone para sabhI mahAvratoM kA khaNDita ho jAnA, brahmacarya sAdhanA kI anukUla evaM pratisthitiyA~ brahmacarya kI ArAdhanA kA phala kI brahmacarya sAdhanA ke anukUla baya prahara, jaise viSayoM para prakAza DAlA gayA hai / brahmacarya kI niSni sAdhanA sambandhI nirdezoM ke sAtha vivikta zayanAsana ke sevana kA supariNAma tathA strI ke sAtha Asana para baiThane, usako indriyoM ke avalokana karane tathA vArAnAjanya zabdoM ke uccAraNa kA niSedha kiyA gayA hai| isI prakAra pUrva anubhUta bhogoM ke smaraNa kA niSedha, vikAravardhaka AhAra karane kA nipedha, adhika AhAra karane kA niSedha, vibhUSA kA niSedha, zabdAdi viSayoM meM Asakti kA viSedha tathA vezyAo ke nivAsa sambandhI mArga meM AvAgamana kA niSedha kiyA gayA hai| isI carcA meM brahmacarya ke aThAraha prakAroM kA nirUpaNa bhI spaSTa rUpa se kiyA gayA hai| brahmacarya kA pAlana kyo kiyA jAye isakI carcA karate hue kahA gayA hai ki yaha adharma kA mUla hai tathA isake pAlana se striyoM ke samparka se hone vAle bhavabhramaNa janya roga nahIM hote haiN| brahmacarya kI isI carcA meM zArIrika sAja sajjA kAyAdi kA niSedha kiyA gayA hai| , J bhikSu bhikSuNI kA paraspara athavA kisI gRhasya se cikitsA karavAnA yA vraNa, gaNDAdi kI cikitsA karavAnA evaM kRmi nikAlane jaise cikitsA ke upAyoM kA sahArA lene para unake prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai / parikaryakaraNa (vAya) kI carcA ke prasaMga meM zarIra parikarma, pAdaparika nasaparikarma, apA-parikarma, oSTha pari karma, uttaroSya-roga-zani (dAr3hI) parivarma danta parikarma cakSuparikarma, akSiNa-parikarma, roma-parikarma, kezaparikarmamAdi kI carcA hai| isI prasaMga meM svayaM parikarma karane athavA paraspara anyatIrthikoM evaM gRhasthoM se parikarma karAne sambandhI prAyazcittoM para mI prakAza DAlA gayA hai| Agamika sandarbhoM se yaha spaSTa hai ki jaina paramparA meM brahmacarya kI surakSA ko sarvAdhika mahatva diyA gayA hai| isalie maithuna ke saMsse apane liMga ke sparza aura sparza ke AsvAdana kA niSedha kiyA gayA hai| isI prakAra maithuna sevana ke saMkalpa se guru aMgoM ke prakSAlana Adi kA bhI niSedha kiyA gyaa| isI prakAra maithuna sevana ke lie prArthanA karane, vastra haTAne, vAsanA sambandhI aMgoM kA saMcAlana karane, unheM sajAne pariziSTa meM tRtIya adattAdAna mahAvrata ko pAMca bhAvanAoM saMvArane hastakarma se dIpaMpAta karane Adi kA na kevala niSedha * Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka yauddhika vimarza |4. kiyA gayA balki inake lie cAturmAsika parihArasthAna Adi parigraha kI carcA ke pazcAt prastuta kRti meM rAtri bhojana kaThora prAyazcitta kI vyavasthA bhI kI gaI hai| isI prakAra kisI niSedha aura usameM hone vAle doSoM kA vivaraNa hai| isI sandarbha bhikSu, bhikSuNI athavA strI-puruSa ko AkarSita karane athavA use meM rAtri meM azanAdi grahaNa karane, unakA bhoga karane yA unheM maithuna sevana ke liye sahamata karane hetu vastra pAtra Adi bhikSa. saMcita karake rakhane meM vividha prAyazcittoM ke vidhAna kI carcA hai| jIvana ke upakaraNoM athavA AbhUSaNa, mAlA Adi ko rakhane para cAritrAcAra kI isa vivecanA ke anta meM paMca samitiyoM aura bhI jaina AcAryoM ne prAyazcitta kI vyavasthA dI hai| isI prakAra tIna guptiyoM kA varNana hai| jahA~ samitiyA~ AcAra ke vidhimaithuna-sevana ke uddezya se kalaha karake apane sAthiyoM ko alaga pakSa ko prastuta karatI hai, vahA~ guptiyA~ niSedha pakSa ko prastuta kara denA, patra likhanA, patra likhavAnA, athavA patra likhane ke karatI haiN| samiti yaha batAtI hai ki sAdhaka ko apanA jIvana uddezya se bAhara jAnA bhI prAyazcitta pomya aparAdha mAnA gayA thyavahAra kisa prakAra saMcAlita karanA cAhiye, jisake phalasvarUpa hai| isI sandarbha meM vazIkaraNa, pauSTika AhAra kA sevana Adi vaha apane Apako kama-bandhana se mukta rakha sake, jabaki guptiyoM ko bhI niSiddha aura prAyazcita yogya aparAdha mAnA gayA hai| kA mukhya uddezya mana-vANI kI pravRttiyoM kA niyantraNa yA saMyama paMca mahAvatoM kI carcA karate samaya paMcama aparigraha mahAvata karanA hai| sambandhI vivecana kA prArambha aparicata mahAnata kI pratijJA se prastuta kRti meM mukhya rUpa se eSaNA samiti arthAt bhikSA hotA hai| isake pazcAt aparigraha mahAvata kI pAMca bhAvanAoM grahaNa karane sambandhI niyamoM kA vistAra se vivecana hai| yaha kA varNana kara pAMcoM indriyoM ke saMyama kA vivaraNa prastuta kiyA satya hai ki jaina paramparA meM AhAra-zuddhi ke sandarbha meM vizeSa gayA hai / vastutaH parigraha kA mUla kAraNa indriyoM kI apane satarkatA rakhI gayI hai| isameM do hI dRSTiyAM pramukha haiM-prathama viSayoM kI bhogAkAMkSA hI hai / ataH isa bhogAkAMkSA para vijaya bhikSu-mikSaNiyoM kA jIvana samAja para bhArarUpa na ho| dUsare pAne meM hI aparigraha kI rAdhinA sambhava hai| sAdhuoM ko kina yaha ki ve hiMsA ke doSa ke bhAgI na bneN| isa sambandha meM adhivastuoM kA saMcaya kalpya nahIM hai isakI parcA ke prasaMga meM prAcIna kAMza vidhi-niSedha inhIM donoM siddhAMtoM ke AdhAra para hue haiN| kAla ke kucha miSThAnoM kA bhI ullekha hunA hai, vizeSa rUpa meM yadyapi isa saMkalana meM epaNA samiti kA vivecana adhika vistAra sabakuli (tinapApar3I) veDima (vaSTima jalebI) kA ullekha hai| se huA hai, kintu abhya samitiyoM kI upekSA bhI nahIM huI hai| isI prasaMga meM aparigrahI zramaNa kI upamA kamala patra se dI gaI Azcaryajanaka tathya yaha hai ki sthAnAMga evaM uttarAdhyayana meM paMca hai. jisa prakAra kamala patra jala meM rahakara bhI isase nilipta samitiyoM aura tIna muptiyoM ko milAkara AoM kA samitiyoM rahatA hai, usI prakAra zramaNa ko bhI, deha rakSaNa ke nimitta jo ke rUpa meM ullekha hulA hai arthAt guptiyoM ko bhI samiti ke AhArAdi kiyA jAtA hai, usameM nilipta bhAva se rahanA caahiye| antargata hI vargIkRta kara liyA gayA hai, jabaki samayAyAMga meM isI prasaMga meM yaha bhI batAyA gayA hai ki hiMsA vA mUla kAraNa inakA ullesa aSTa pravacanamAtA ke rUpa meM huA hai / vistAra Asakti yA parigraha hI hai / jo parigraha meM Asakta hotA hai vahIM bhaya se hama isa sabakrI parvA meM nahIM jAnA cAhate haiN| vistAra hiMsaka hotA hai aura vahI bAla yA mUrkha kahA gayA hai / vastutaH se jAnane ke icchuka vidvAna inheM prastuta kRti se athavA mere grantha anAsakti hI sAdhanA kA mUlatatva hai aura vahI mukti kA AdhAra "jaina, bauddha aura gItA ke mAcAra darzanoM kA tulanAtmaka adhyabhI hai| isI prasaMga meM prastuta caraNAnuyoga nAmaka kRti meM Asakti yana" bhAga 2 ke "zramaNAcAra" nAmaka adhyayana meM dekha sakate haiN| ke niSedha para vistRta carnA upalabdha hotI hai| yadyapi jaba taka IrNa samiti indriyA~ haiM, unake viSayoM kA grahaNa hogA, yaha gambhava nahIM hai IryA samiti ke varNana meM usake svarUpa aura bhedoM kA kathana ki indriyA~ apane dipayoM kI anubhUti na kareM, oNstra kI upasthiti hai| bhagavatI sUtra meM aNita prAsuka bihAra kA tAtparya batAyA meM rUpa dikhAI degA hI, thavaNendriya kI upasthiti meM zabda sunAI gayA hai gamanAgamana se sAMparAyika kriyA aura iriyAvahI kriyA degA hI / AvazyakatA isa bAta kI hai ki sAdhaka una aindrika kA sambandha saMyuta-asaMvRta aNagAra se kiyA gayA hai| anubhUtiyoM meM apanI Asakti ko na jor3e aura mana ke anukUla viSama mArga meM evaM prANiyoM Adi se avaruddha mArma meM na aura pratikUla donoM hI prakAra kI anubhUtiyoM meM sAkSI bhAva jAnA, rAtri meM bihAra na karatA, anArya kSetroM meM nahIM vicaranA se rhe| Adi viSayoM kA varNana hai| akAraNa anArya kSetra meM vicarane kA __ isa carcA ke anta meM yaha ullekha hai ki jo bhikSu Asakta prAyazcitta vidhAna karake sAtha hI cora Adi ke upadrava hone kA hokara indriyoM ke viSayoM ke pIche bhAgatA hai, vaha prAyazcina kA vizada varNana kiyA gayA hai| pAtra hotA hai| gRhastha se upadhi nahIM uThavAnA, rAste meM calate samaya bArtA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 | caraNAnuyoga : prastAvanA lApa na karanA, kisI ke mArga pUchane para yA pazu-pakSI Adi ke eSaNA ke pramukha 47 doSoM ke spaSTIkaraNa ke sAtha zayyAtara viSaya meM pUchane para mauna rahanA, Asa-pAsa ke darzanIya sthala piDa, rAjapiDa Adi kI vistRta carcA huI hai| dekhane meM citta na lagAnA Adi mArga sambandhI aneka mahatvapUrNa (2) pANeSaNA ke varNana meM aneka prakAra ke acitta jaloM kA vizleSaNa hai| mArga meM choTI yA bar3I nadiyoM ko paidala yA nAva varNana hai| AgoM meM acitta jaloM kI saMkhyA nizcita nahIM kI dvArA biveka se pAra karane kA bhI nirdeza kiyA gayA hai| gaI hai kintu kucha nAma udAharaNa ke rUpa meM kahakara anya aneka bhASA samiti acitta jaloM ke hone kI evaM grahaNa karane kI sUcanA kI gaI hai| jainAcAryoM ne samitiyoM meM bhASA samiti kA pAlana ati AgamoM meM pAye jaloM ke nAmoM kA spaSTArtha karake kalpanIyakaThina kahA hai mata: 3 pAlA meM viveka kI jatyodhaka Ava- akalpanIya jaloM ko vibhAjita kiyA gayA hai, sAtha hI sAtha zyakatA hai| AcArAMga aura daNakAlika sUtra ke nAdhAra se yaha zuddhodaka aura garma jala kI parvA kara unakA antara bhI spaSTa samanAyA gayA hai ki kaba vacana prayoga karanA aura kaba na karanA, kiyA hai| kisa prakAra karanA aura kisa prakAra na karanA / ThANAMga sUtra aura paryuSaNA kalpa sUtra ke AdhAra se tapasyA isa prakaraNa ke prArambha meM bhASA ke prakAroM kA kathana karake meM bhI vividha prakAra ke (dhobana) jaloM ko grAhya kahA hai / dAtA unakA svarUpa prazApanA mutra ke AdhAra se batAyA gayA hai| kI anujJA se svayaM ke hAthoM se jala grahaNa karane kI vidhi bhI sAvadha bhASA, nizcaya bhASA prAdi bhASAoM kA niSedha evaM prajJA- kahI hai / anta meM tatkAla bane hue dhovaNa pAnI ke lene kA paka Adi bhASAoM kA vidhAna kiyA hai| prAyazcitta vidhAna hai| arthAt dhovana jaloM ke niSpana ne ke dAna sambandhI bhASA ke sAvadha nibaMdha kI carcA evaM usameM kucha samaya (ghar3I akhaMmRhUrta) bAda hI unheM grahaNa karanA sAdhu ko taTastha rahane kA viveka karmabandha se bacane ke lie kalpatA hai| adhikaraNI bhASA kA viveka, saMkhar3I evaM nadI Adi ko dekhakara (3) AhAra pAnI kI gaveSaNA ke sAtha-sAtha makAna kI zelane kA viveka batAkara bhASA sambandhI aneka prAyazcittoM kA gaveSaNA kA bhI mahatva hai| saMyama, zArIra, svAdhyAya evaM parividhAna kiyA hai| STApana Adi kI suvidhAmoM se yukta hone ke sAtha-sAtha citta kI evaNA samiti ekAgratA ke yogya upAzraya honA bhI Avazyaka hai / dhAnya. vAdya. isa prakaraNa ke andara (1) piDaSaNA, (2) pANeSaNA, padArtha, jala, agni, strI a.di se yukta upAzraya kA niSedha aura (3) zayyeSaNA, (4) vastraM SaNA, (5) pASaNA, (6) johara- mAtha hI kucha ApayAdika vidhAna hai| gaSaNA evaM (7) pAdapolaNaSaNA Adi vibhAga haiN| auddezika Adi doSa evaM aneka prakAra ke parikarma doSa yukta (1) piDheSaNA meM madhukarI vRtti, mRgacaryA, kApotavRtti, mavAnoM kI carcA karate hue eSaNIya aneSaNIya upAzrama kA adInavRtti Adi se eSaNAoM kA mahattva aura upamAyukta cobha- varNana hai| giyA haiN| gRharatha ke gharoM meM Thaharane para hone vAle doSoM kI sambhAvanA AhAra, vigaya, eSaNA, bhikSA, gocaracaryA Adi ke bhedoM vyakta kI gaI hai| kA nirUpaNa hai / tadanantara gaveSaNa vidhi aura gaveSaNa kI yogyatA bhitti se asurakSita U~ce sthAnoM para, jala yukta nadI Adi kA kathana karake pArivArika janoM ke yahA~ bhikSArtha jAne yA na ke kinAre, kama U~cAI vAle ghAsa ke jhupar3oM meM Thaharane kA jAne kA spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| niSedha haiN| bhikSAcaryA ke gharoM kA, unameM praveza karane kA tayA anya cAturmAsakAla ke nikaTa lAne para kaise grAma Adi meM ThaharanA, vidhAnoM kA sUcana, udgama, utpAdanA evaM eSaNA doSoM kA isa viSaya vA spaSTIkaraNa hai, sAtha hI ekAkI bahuzruta bhikSa ke alaga-alaga vistRta varNana, nirdoSa AhAra grahaNa karane kA viveka Thaharane ke sthAna kI carcA bhI hai / tadanantara pAca prakAra ke adaevaM nidoSa vidhi se use khAnA ityAdi eSaNA samiti ke mahatva- grahoM kA kathana evaM aneka prakAra ke avagrahoM kA ullekha kiyA hai pUrNa aMgoM kA kathana hai| pUrvAcAryoM ne batAyA hai ki samudra ko sAtha hI saMstAraka kA grahaNa, anujA, pratyarpaNa Adi kI vidhiyoM pAra karane ke samAna gaveSaNA hai aura kIcar3a Adi se yukta kA ullekha huA hai / saMyama sAdhanA kAla meM prApta manonukUla yA kinAre ko pAra karane ke samAna parimogeSaNA hai| AhAra karane pratikUla zayyA meM gamabhAva rakhane kA upadeza hai| isake pazcAta ke 6 kAraNa aura nahIM karane ke 6 kAraNoM ko dhyAna meM rakhate aMta meM saMstAraka evaM upAzraya sambandhI vividha prAyazcittoM kI hue rAga dveSa rahita hokara ucita vidhi se viveka pUrvaka udara- carcA pUrti ke lie AhAra kiyA jAtA hai| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savasvaraNa : eka mauddhika vimarza | (4-5) vastraM SaNA pASaNA yA kabhI malotsarga karate samaya upayoga meM liyA jAtA hai athavA zarIra ke saMrakSaNa hetu rakhe jAne vAle vastroM kI evaM kalpa- kamI usako iMje meM bAMdhakara makAna ke UMce vibhAgoM kA zodhana nIya pAtroM kI jAti kA ullekha karake yaha kahA hai ki taruNa kiyA jAtA hai ise aupagrahika upakaraNa kahA gayA hai| svastha muni inameM se eka-eka jAti ke vastra yA pAtra hI dhAraNa kintu rajoharaNa sAdhu sAdhvI ke lie atyAvazyaka upakaraNa kre| isa viSaya meM artha bhrama se saMkhyA kI apekSA eka hI vastra hai| usake rakhane kA mukhya hetu jIva rakSA evaM muni kA cinha hai yA eka hI pAtra ke niyama kI kalpanA kI jAtI hai, jo gautama jinakalpI acela sAdhuoM ke lie bhI rajoharaNa eka Avazyaka svAmI ke pAtra varNana yA anya sUtroM ke pAtra varNana se mela nahIM upakaraNa hai| prastuta prakaraNa meM pAMca prakAra ke rajoharaNoM kA varNana karake ___vastroM kI aura pAtroM kI vividha gaveSaNA vidhiyoM kA tatsambandhI aneka vidhAnoM ko prAyazcitta kathana ke mAdhyama se ullekha karane ke sAtha yaha bhI batAyA gayA hai ki kabhI dAtA spaSTa kiyA gayA hai jisameM rajoharaNa ke parimANa kA, usa para bAda meM Ane kA saMketa kare yA AdhAkarmI AhAra pAnI yukta baiThane sone Adi ke niSedha kA, avidhi se bAMdhane kA tathA sadA pAtra de to nahIM lenA / pUrNa nirdoSa vastra pAtra bhI lete samaya apane pAsa rakhane kA ityAdi mahatvapUrNa viSayoM kA prarUpaNa acchI taraha pratilekhana karake lenA / yahA~ donoM prakaraNa meM cAra- huA hai| cAra viziSTa pratijJAe~ dastra pAtra ke gaveSaNA evaM dhAraNa sambandha AdAna nikSepa samiti meM kahI hai| anAvazyaka parikama evaM vibhUSA kRtyoM kA niSedha isa prakaraNa meM audhika upadhi kI saMkhyA aura aupagrahika kiyA hai| ThANAMga sUtra meM vastra dhAraNa karane ke kAraNa kahe haiM upakaraNoM ke aneka nAma sUcita kara una upakaraNoM ko vihAra aura vyavahAra sUtra Adi meM maryAdA se adhika vastra, pAtra bhAdi gocarI Adi meM sAtha rakhane kA kahA gayA hai| dene ke aura rakhane ke bApavAdika vidhAna hai tathA unake prAya- sthaviroM ke daNDa chatra upAnaha Adi upakaraNoM kI carcA zcittoM kA kathana hai / AcArAMga meM varNita eka-do yA tIna vastra bhI yahA~ hai| ginatI evaM mApa se amaryAdita upakaraNa rakhane kA dhAraNa karane kI vizeSa pratijJA kA ullekha karate hue acela prAyaghiyatta kahA hai| sAdhanA kA bhI mahatvapUrNa varNana kiyA gayA hai| pratilekhana kA varNana karate hue usakI vidhi evaM aneka sAdhvI ke upayogI vastra grahaNAdi ke ullekha bhI alaga pramAda janita doSoM kA varNana kiyA gayA hai sAtha hI pratilekhana sUcita kiye gaye haiM / akAraNa vastra prakSAlana Adi kA niSedha na karane vAle ko prAyazcitta kA pAtra batAyA hai| karake sakAraNa dhoe gaye vastroM ko sunAne ke sthaloM kI vicA* anta meM UNodarI Adi tapa kI apekSA upakaraNa ke pratyAraNA kI gaI hai / bahumUlya vastra pAtroM kA niSedha evaM prAyazcitta dhyAna kA phala batAyA hai / sAya hI kisI sAdhu kA khoyA hubhA ke sAtha, carma dhAraNa sambandhI ApavAdika vidhAnoM kI carcA bhI upakaraNa mArga meM kisI sAdhu ko mila jAya to kyA karatA cAhie isakA viveka kahA gayA hai| jIva rakSA Adi hetuoM se vastra kI cilamilikA-macchara- uccAra-prasravaNa samiti dAnI rakhane kA ullekha hai| anta meM aneka prAyazcittoM kA yahAM paraThane yogya padArthoM kA, paraThane yogya sadoSa nidoSa saMkalana hai| __ sthAnoM kA aura sthaMDila ke dasa guNoM kA kathana kiyA gayA hai (6-7) Agamo meM prAdapoMchana aura rajoharaNa ye do alaga- sAtha hI uccArAdi paradane kI bhUmi se sampanna makAna meM Thaharane alaga upakaraNa kahe haiM / unake vibhiSTa upayogoM kA vidhAna hai| kA vidhAna kiyA hai| phira bhI kabhI kahIM sUtroM meM prayukta pAdapoMchana kA artha rajoharaNa AcArAMga meM isa viSaya kA svatantra adhyayana hai usake karane kA bhrama utpanna hotA hai jisameM lipi pramAda Adi kA AdhAra se evaM nizItha sUtra ke tIsare, cauthe prAdi uddezakoM ke kAraNa hI pramukha hai| AdhAra se aneka akalpanIya sthaloM kA varNana karane ke sAtha yaha nizItha' sUtra meM bhI donoM upakaraNoM ke bhinna-bhitra prAyazcitta bhI batAyA gayA hai ki kisa vidhi se malotsarga karanA tathA mala kahe gaye haiM aura praznavyAkaraNa sUtra meM sAdhu ke upakaraNoM kA dvAra kI zuddhi karanA / saMkalita kathana hai usameM bhI donoM nAma alaga-alaga haiM aura AcArAMga evaM nizItha ke sUtroM se uccAra mAtraka meM maloTIkAkAra ne unheM alaga-alaga gina kara upakaraNoM kI nizcita sarga karane kI vidhi bhI batAI gaI hai| anta meM unake aneka saMkhyA sUcita ko hai| prAyazcittoM kA vidhAna hai| pAda prochana eka vastra khaNDa hotA hai jo kabhI pA~va poMchane meM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50/caraNAnuyoga : prastAvanA gupti gaI hai| anta meM ayogya ko dIkSA dene para guru caumAsI prAya___ tIna guptiyoM kA svarUpa evaM bhedoM kA kathana karake yaha bhI zcitta kA vidhAna kiyA hai| batAyA gayA hai ki sampUrNa azubha pravRttiyoM se nivRtta honA hI saMyamI jIvana gupti hai| samAdhi yukta sAdhu ke lakSaNa batAte hue use hAtha pAMva isa prakaraNa meM saMyama kA svarUpa, usakA mahatva evaM sAmA. zAdi se saMyata evaM gupta honA kahA gayA hai| yika Adi pA~ca cAritra, chaha prakAra kI kalpasthiti kA varNana usarAdhyayana 23 ke anusAra mana ke nigraha ko kaThina kaha karake saMthama ke bhedoM prabhedoM ke kathana ke bAda sataraha prakAra ke kara use niyantrita karane ke upAya bhI kahe gaye haiN| dasa cita- saMyama kA kathana kiyA gayA hai| samAdhi sthAnoM kA vistRta varNana karake dasa prakAra kI samAdhi saMyamI ke lakSaNoM kA varNana karake aNagAra ke aneka guNoM aura asamAdhi kA varNana kiyA hai / anta meM mana mRpti kA pari. kA AdarzoM kA aura zikSita jIvana kA digdarzana bhI prastuta NAma kahakara bacana gupti vA prarUpaNa karate hue usake cAra prakAra kiyA gayA hai| jisameM AcArAMga, sUdhagaDAMga, dazavakAlika evaM phala batAyA gayA hai| utsarAdhyayana ke adhyayanoM ko samAviSTa kiyA gayA hai| ___ kAyagupti ke varNana meM usake kAra, mahattva evaM sa batA thAramArthI anAtmArthI ke sAbhAlAbha kI carcA karate hue kara pAMcoM indriyoM ke nigraha kA alaga-alaga phala batAyA jaNagAra ke sattAvIrA guNoM kA spaSTIkaraNa karake nirgranthoM ke gayA hai| aneka prazasta lakSaNa kahe gaye haiN| usake bAda saMyamI kI aneka apamata muni ke adhyavasAyoM kA digdarzana karake upayoga- upamAoM kA saMgraha kiyA gayA hai| zUnya evaM caMcala Asana vAle ko pApI thamaNa kahA gayA hai| sAdhaka ke apane hI hAyamAna evaM vaddhamAna pariNAmoM se zrImA saMyama sukhada aura duHstrada pratIta hotA hai| ise dumna pAyA aura Atma kalyANa ke kartavyoM meM dravya evaM bhAtra se saMgama svI- sukha zayyA ke nAma se nirdiSTa kiyA hai| kAra karanA bhI sAdhaka kA eka pramukha kartavya hai| saMyama, dIkSA, tadanantara saMzrama ke preraNAtmaka upadegrI viSaya, vinaya, viveka, pravrajyA, aNagAra dharma, jAdi ekArthaka pArada haiN| ise svIkAra saMyama kI zuddha ArAdhanA kA svarUpa, pUjA-prazaMsA kI cAhanA karane vAlA saMyamI, dIkSita, sAdhu, muni, aNagAra yA bhikSa. kA niSedha, paropaha vijetA hone kI preraNA, evaM sadA jAgRta Adi kahA jAtA hai| rahane kA sUcana Adi saMyamonmati ke aneka mahatvapUrNa viSayoM - yadyapi mahAvata samiti gupti ke varNana se cAritrAcAra kA kA saMkalana kiyA gayA hai| pratidina karane yogya sAdhuoM ke tIna varNana sampanna ho jAtA hai phira bhI AgamoM meM sthita aneka manoratha bhI batAye gaye haiN| prakIrNaka viSayoM ko isa viziSTa vargIkaraNa meM vibhAjita karane saMyama popaka battIsa yoga saMgraha kA aura ahiMsA Adi para aneka viSaya mahAvata samiti evaM gupti ke prakaraNa ke bAda aThAraha pramukha AcaraNa ke sthAnoM kA vistAra se varNana hai evaM bhI avazeSa raha jAte hai / use aSTa pravacana mAtA ke varNana rUpa lalambandhI aneka apavAda evaM prAyazcitta bhI sAtha meM kahe haiN| prathama bhAga ke anantara dvitIya bhAga meM (1) dIkSA, (2) saMyamI anta meM saMyama dharma ArAdhanA kA phala batAte hue suzramaNoM jIvana, (3) samAcArI, (4) pratikamaNa, (5) gRhastha dharma, kI saMsAra se mukti evaM kudhamaNoM kI durgati kA kathana kiyA hai (6) ArAdhaka virAdhakaH, (7) anAcAra, (8) saMghavyavasthA Adi evaM madyasevI kI avaghnati evaM durdazA bhI kahI gaI hai| meM vargIkaraNa kiyA gayA hai| samAcArI dIkSA prakaraNa meM sarva prathama yaha kahA gayA hai ki jisake isa prakaraNa meM bhikSa kI dasa prakAra kI samAcArI, divasa dharmAntarAya karma kA kSayopazama huA hai vahI kisI se dharma suna- evaM rAtri ke praharoM se sambandhita dinacaryA kA vidhAna kiyA hai, kara yA binA sune hI saMyama grahaNa karatA hai| jisameM svAdhyAya, yAvRtya, pratilekhana, bhikSAcaryA, pratikramaNa, tadanantara dIkSita hone vAle ke vairAgya kI vibhinna avasthAoM nidrA, dhyAna Adi Avazyaka kartavyoM kI vicAraNA huI hai| kA, vaya kA, nizrA kA, upakaraNoM kA varNana karake napuMsaka aura isake sAtha hI porisI parimANa kA vijJAna, tithikSaya, asamartha ko dIkSA dene kA niSedha kiyA gayA hai| pratilekhana vidhi evaM usake doSoM kA kayana bhI hai| . ThANAMga sUtra se udhUta caubhaMgiyoM dvArA vividha prakAra kI varSAvAsa samAcArI kA vistRta varNana hai isameM kSetra kI pravrajyAoM kA varNana karate hue dasa prakAra ke muMDana kahe gaye haiN| sImA batAkara aneka ApavAdika kAraNoM se pAturmAsa meM vihAra chedopasthApanIya cAritra (bar3I dIkSA) dene kI sampUrNa vidhi, karane kI carcA karake akAraNa vihAra karane kA prAyazcitta kahA usake kAla mAna kI parcA evaM usake yogyAyogya kI carmA kI gayA hai| phira bhikSAcarvA sambandhI varNana karate hue ATha prakAra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 11 ke sUkSmoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| zraddhA prarUpaNA ke sivAya kisI bhI vrata pacakyANa kI aniviziSTa tapasyAoM kA saMlekhanA kA kathana karate hue usameM vAryatA nahIM hai vaha cAhe eka vrata dhAraNa kareM yA bAraha bata grahaNa karane yoga dhoraNa pAnI aura garma pAnI kI carcA hai| athavA dhAvaka pratimA dhAraNa kare sabhI aicchika haiN| eka yA anta meM paryuSaNA evaM cAturmAsa sambandhI aneka vartavyoM kI aneka atoM ko bhI vaha pUrNa yA apUrNa tathA aneka AgAroM sahita sUcanA kI gaI hai| mI dhAraNa kara sakatA hai arthAt "jaisI zakti vaisA dhAre, para pratikramaNa pramAda ko dUra nivAre" isa kathana ko dhyAna meM rakhanA Avazyaka isa prakaraNa meM sarva prathama "Avazyaka" kI anuyoga paddhati hai| zrAvaka ke bhI tIna manoratha hai jisakA sadA ciMtana manana se vyAkhyA kI gaI hai| jisameM dravya bhAva bAvazyaka evaM naya' kara use AtmavikArA karanA caahie| dRSTi kI carcA bhI huI hai| dhAtraka ke bAraha vratoM meM sAmAyika ke viSaya kI evaM zramaNoM tadanantara pratikramaNa ke prakAra, avikrama Adi ke prakAra aura ko zuddha AhArAdi dene ke viSaya kI vistRta vicAraNA kI gaI unakI vizuddhi kI carcA kI gaI hai phira pratikramaNa kI vidhi hai evaM usakA phala batAyA gayA hai| evaM usameM upayukta pAThoM kA artha spaSTa kiyA gayA hai| dasa zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA bhI vistAra se varNana prakAra ke paccakvANoM aura unake bAgAroM kA spaSTIkaraNa bhI kiyA gayA hai| ina pratibhAoM kI yaha vizeSatA hai ki isameM hai / anta meM paccaklANa pUrNa hone para usako pArale kI vidhi AgAra rahina niyamoM kA pAlana kiyA jAtA hai| pratimA ke kA sUtra bhI diyA gayA hai| varNana meM pAMcavIM, chaThI pratimA ke svarUpa sambandhI pATha meM kucha paccayakhANoM ke vividha svarUpa ke sAtha sunaguNa paccaktANa bhinnatA hai use sudhAra kara vyavasthita bhI kiyA gayA hai| aura uttaraguNa paccakkhANoM kI vistRta carcA karate hue duHpaJca- tadanantara zrAvaka ke vrata paccazvANa kA rahasya batAte hue khANI evaM supaccavANI kA svarUpa spaSTa kiyA gayA hai| vrata dhAraNa karane ke 46 bhaMgoM kA vizleSaNa kiyA gayA hai| phira pratikramaNa evaM aneka prakAra ke paccasANoM ke phala batAye anta meM gRhastha dharma kA phala batAte hue AjIvika zramaNopAsaka gaye haiN| kI maryAdAoM kA kathana kara zramaNopAsaka ko apanA bhAva jIvana banAne kI preraNA kI gaI hai| isa prakaraNa meM zramaNopAsakoM ke prakAra upamA dvArA batA ArAdhaka virAdhaka kara cAra prakAra kI vizrAMti kA upamA dvArA spaSTIkaraNa kiyA jisa prakAra varSa bhara kI par3hAI kA pariNAma parIkSA meM gayA hai| tadanantara alpAyu-dIrghAyu baMdha kI carcA bhI kI gaI hai| hotA hai usI prakAra saMyama jIvana evaM gRhastha jIvana kA pariNAma sabhyasva sahita zrAvaka ke bAraha vratoM kA svarUpa aura usa ke ArAdhaka virAdhaka kI parIkSA meM nihita hai| aticAroM kA vizleSaNa kiyA gayA hai| ArAdhanA prakaraNa ke prArambha meM jina vacanoM ke zraddhA kI cAritrAcAra meM saMyamI jIvana kA to mahatvapUrNa sthAna hai hI par3hatA kA kathana hai tadanantara AlocanA ke bhAvoM kI vistRta sAtha hI zrAvaka dharma kA bhI pramukha sthAna hai / vaha kisI apekSA vicAraNA kI gaI hai| sAtha hI AlocanA na karane vAle ke parise sAdhu se kama hai to kisI apekSA se samAna hai aura kisI NAmoM kI carcA karate hue use "mAI" kahA hai| apekSA se adhika bhI hai yathA-(1) mahAvrata kI apekSA unake ArAdhanA virAdhanA ke viSaya ko 'dAvadava" vRkSoM kI aNu khata kahe gaye haiM ataH kama hai| (2) donoM dharmoM kI ArAdhanA upamA dekara kahA gayA hai ki muni ko AbhyaMtara pariSaha aura karane yAse utkRSTa 15 bhava se mukta ho jAte haiM ataH rAmAna hai| bAhya pariSaha ke bacana Adi samabhAva se sahana karanA caahie| (3) "saMti egehi bhihiM mAratthA saMjamuttarA" isa kathana ke isake bAda zIla evaM zruta kI caubhaMgI evaM ArAdhanA virAdvArA sAdhuoM ke saMyama se gRhastha ke saMyama ko zreSTha kahA dhanA kI aneka caubhaMgiyAM kahI haiM / anta meM bAdhAkarma Adi gayA hai| dUSita AhAra ke rAmbandha se ArAdhanA virAdhanA kI carcA kI sAmAnyatayA koI dhAvaka bhI ekamavAvatArI ho sakatA hai gaI hai| aura koI sAdhu 15 bhava yA virAdhaka ho to ananta bhava bhI kara ArAdhanA ke vividha prakAroM kI carcA karate hue jJAna, sakatA hai| darzana aura cAritra ina tInoM ArAdhanAoM kA paraspara sambandha sAdhu jIvana svIkAra karane vAle ko niyamata: pAMca mahAvrata, bhI batAyA hai| pAMca samiti Adi svIkAra karake unakA jIvana paryanta pAlana tadanantara unabAI sUtra meM baNita ArAdhaka virAdhaka sAdhu, karanA hotA hai / isameM ecchika nahIM hai, kintu gRhastha jIvana meM zramaNopAsaka, anya tApasa, parivrAjaka evaM tithaMca Adi kA gRhaspa dharma Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 | dharaNAnuyoga : prastAvanA vistRta varNana karake unakI devamati meM utpatti kA vizada varNana saMgha-yavasthA kiyA gayA hai| isa prakaraNa ke prArambha meM tIrtha, saMgha Adi kA svarUpa, jaina muni ke kAMdapika kilbiSika Adi bhAvoM se saMyama kA jinazAsana kA pravartana kAla evaM kevalI, jina, sthavira, ratnAdhika duSita honA batAkara unakI durgati hone kA nirdeza kiyA gayA Adi ke prakAroM kA varNana hai| hai aura una abhiyogika kilviSika avasthAoM ke prApta hone ke prathama aura antima tIryakara ke zAsana se bIca ke tIrthaMkaroM kAraNa bhI batAye gaye haiN| ke zAsana kA mahAvrata sambandhI antara Adi kathana hai| pAMca - isake bAda 6 nidAnoM kI vistRta vicAraNA kara anidAna prakAra ke vyavahAroM ke upayoga karane kA spaSTIkaraNa kiyA gayA saMyama jIvana kI preraNA evaM usakA muktiphala pradarzita kiyA hai| tIna prakAra ke AtmarakSaka kahakara AcArya evaM ziSyoM ke gayA hai| prakAroM kA cobhaMgiyoM dvArA kathana kiyA gayA hai| bhaArAdhanA virAdhanA kA antima nirNaya maraNa samaya se hotA rAcArya evaM gaNAvacchedaka ke AcAra sambandhI atizaya batA hai ataH yahA~ bAlamaraNa Adi kA svarUpa bhI spaSTa kiyA gayA kara AcArya ko ATha saMpadA kA varNana karake aneka kartavyAkartavya hai jisameM 17 prakAra ke maraNa, 12 yA 20 prakAra ke bAlamaraNoM kI carcA kI gaI hai| kA svarUpa batAkara do maraNa (phAMsI aura gRddha spRSTa maraNa) AcArya upAdhyAya gaNAvacchaMdaka Adi pardI kI vyavasthA kA brahmacarya rakSA hetu svIkAra karanA prazasta kahA gayA hai| varNana karate hue dIkSAparyAya zrutajJAna evaM anya guNa sampanna hone phira uttarAdhyayana a. 5 ke AdhAra se donoM maraNoM kA kI carcA kI gaI hai| AcArya ke divaMgata hone ke bAda kise vistRta kathana hai / anta meM bAlamaraNoM kI prazaMsA karane kA bhI AcArya banAnA yA haTAnA isakI vizada carcA huI hai| caumAsI prAyazcitta batAyA gayA hai| ___ abrahmacarya, asatya evaM mAyAcaraNa karane vAloM ko unake bhanAcAra padoM se mukta karane kA daNDa vidhAna kiyA gayA hai evaM punaH tIna * saMyama svIkAra kara lene para bhI sabhI sAdhaka ArAdhaka hI varSa yA jIvana paryanta bhI unheM pada nahIM dene kA nirdeza kiyA hote haiM, paha jarUrI nahIM hai| virAdhaka hone vAle apane vairAgya' gayA hai| evaM lakSma ke parivartita ho jAne ke kAraNa aneka anAcaraNIya saMghAr3A pramukha pA gaNa dhAraNa karane vAle ke 6 pramukha guNoM kRtya karate haiM / isa prakaraNa meM aise aneka anAcAroM kA varNana kI carcA kI gaI hai sAtha hI gaNa dhAraNa kara svatantra vicaraNa hai| yadyapi pracalita bhASA meM bAvana anAcAra bhI kahe jAte haiM karane ke lie bAjJA lene kI vidhi batAI gaI hai evaM yogyatA kintu sUtroM meM aneka jagaha aneka anAcaraNIya vibhinna apekSAoM binA yA bAjJA binA jAne vAle ko prAyaSicatta kahA hai| se kahe haiM kintu bAvana kI saMkhyA kahIM bhI nahIM kahI hai| 10veM prAyazcitta vidhAna kI evaM taruNa sAdhuoM ko sarvaprathama anAcAra evaM mULa bhAva kA niSedha karate hue AcArya upAdhyAya niyukti rahita gacchoM meM nahIM rahane kI vicAsUtrakRtAMga meM varNita anAcAroM kA svarUpa batAkara svacchanda aura raNA kI gaI hai| pApI zramaNa kI pravRtti kA digdarzana kiyA hai| phira pramatta- vicaraNa karate hue saMghAr3A pramukha ke kAla karane para zeSa apramatta bhAva evaM avasthA kA svarUpa batAkara apramatta hone kI sAdhuoM ke kartavyAkatanya kA viveka batAyA gayA hai| preraNA kI gaI hai| isI prakAra sAdhviyoM ke pravartinI gaNAvacchedinI Adi padoM dharma meM vighna karane vAle, dharmaghAtaka, pramAda aura aThAraha kI carcA kI gaI hai, jisameM 60 varSa kI dIkSA paryAya bAlI pApa Adi bhedoM kA vizleSaNa karate hue 1. prakAra se vizuddhi sAdhviyoM ko bhI AcArya kI nidhA karake hI vicarane kA Adeza honI bhI batAI hai| diyA gayA hai| tadanantara dazarvakAlika sUtra varNita anAcAra kahe gaye haiM sAtha tadanantara sAdhu sAdhvI ko AcArAMga-nizIthasUtra kaMThastha hI 20 asamAvisthAna, 30 mahAmoha bandha ke kAraNa, 13 dhAraNa karane kI AvazyakatA kahI hai aura bhUla jAne para kaThora kriyAsthAnoM kA svarUpa batAyA gayA hai| daNDa byavasthA kA bhI nirdeza diyA gayA hai| nimitta kathana kA niSedha, kaSAya kA niSedha evaM kaSAya ko isake bAda sAdha sAtriyoM ke vinaya vyavahAra sambandhI agni kI upamA, ATha mada, Adi viSayoM kA varNana karake Avazyaka kartavyoM kI carcA kI gaI hai| krodhAdi vijaya kA phala batAyA gayA hai| adhyayana-adhyApana vyavasthA kA varNana karate hue dIkSA anta meM vividha anAcAroM ke prAyazcittoM kA saMkalana kiyA paryAya ke sAtha sambandha batAyA gayA hai| gayA hai| vicaraNa vyavasthA ke varNana meM AcArya upAdhyAya pravartanI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 53 Adi ke sAtha sAdhu sAdhviyoM kI saMkhyA batAI gaI hai tathA meM punarAgamana samvandhI vicAraNA bhI kI hai| AcArya upAdhyAya pravartinI evaM gaNAvacchedaka gaNAvacchedikA ko anta meM sUyagaDAMga sUtra ke AdhAra se saMyamarata tapasvI ekAkI vicarane kA spaSTa niSedha kiyA gayA hai| vicaraNa kAla sakAraNa ekAkI vihArI bhikSu ke nirvANa prApti kA kathana hai / evaM vicaraNa kSetra kI carcA karake rAtri meM gamanAgamana kA niSedha pAvastha Adi zithila saMyama sAdhakoM ke vyavahAra sambandhI kiyA gayA hai| jAke sAtha AhAra, vastra, pAtra, AdAna, pradAna, baMdana sAdhu-sAdhvI ke pArasparika vyavahAroM kI carcA karate hue vyavahAra evaM sAdhuoM kA AdAna pradAna Adi ke prAyazcitta bhI unake AsApa-saMlApa, AvAsa-saMvAsa, vaiyAvRtya evaM kAna dharma kahe gae haiM tathA inake punaH gaNa meM Ane para yathAyogya parIkSaNa prApta sAdhu se sambandhita kRzyoM ke utsarma-apavAda kI carcA kI evaM prAyazcitta ke dvArA zuddhi karake gaNa meM lene kI carcA bhI gaI hai / anta meM vizeSa kAraNa ke vinA paraspara sevA karane, hai| TippaNa meM inake svarUpa ko sarala saMkSipta bhASA meM kahA hai| karavAne kA yA AlocanA karane kA niSedha kiyA gayA hai| ina varNanoM meM zithilAcAriyoM ke 10 prakAra haiM arthAt saMyama sAMbhogika (vyAvahArika) vyavasthA meM 12 saMbhogoM (pAra- cyuta sAdhakoM ke dasa vibhAga kie gaye haiN| sparika vyavahAroM) kA kathana karake visaMbhoga karane kI arthAt saMgha vyavasthA ke antima prakaraNa meM kalaha kI utpatti ke saMbhoga sambandha ko pRthaka kara dene ke kAraNoM kI carcA kI gaI kAraNa, gaNacyugraha ke kAraNa, kalaha upazama kA upadeza kara hai evaM usakI vidhi bhI batAI gaI hai| anupazAMta kI virAdhanA kA nirdeza kiyA hai| vivAda utpatti saMbhoga (cyavahAra) paccakvANa karane ko eka viziSTa evaM usake nivAraNa ke upAya bhI batAye gae haiN| anta meM kSamAsAdhanA rUpa meM kahakara usakA anupama phala pradarzita kiyA panA ke anupama phala kI carcA karate hue kalaha sambandhI prAyagayA hai| zcittoM kA kathana kiyA gayA hai| gRhasthoM ke sAtha pArasparika vyavahAra kI parcA evaM prAya- tapAcAra zcitta kA kathana kiyA gayA hai| prastuta kRti meM cAritrAcAra ke bAda tapAcAra kA ullekha gaNApakramaNa (gaccha tyAga) ke kAraNoM kI vidhAda carcA karate huA hai / uttarAdhyayana' aura kundakunda ke darzanaprAbhUta' meM vividha hue zruta grahaNa ke lie anya gaccha meM jAne kI vicAraNA kI sAdhanA mArga ke sthAna para caturvidha sAdhanA-mArga kA ullekha gaI hai| sAtha hI saMbhoga vyavahAra parivarsana hetu aura anya ko milatA hai| sAdhanA ke isa paturtha aMga ko tapa kahA gayA hai| adhyApana hetu bhI gaccha parivartana yA upasaMpadA parivartana kI tapa kI sAdhanA hI tapAcAra hai| uttarAdhyayana meM pUrva karma vicAraNA kI gaI hai| isa vicAraNA meM AcArya Adi padavI- saMskAroM ko dagdha karane ke lie athavA pUrva kamoM kI nirjarA ke dharoM ko apanA pada tyAga kara anya ko niyukta kara ke hI jAne liye tapa ko sAdhanA kA eka Avazyaka aMga kahA gayA hai / tapa kI vidhi batAI gaI hai| jaina sAdhanA kA prANa hai / tapa ke abhAva meM sAdhanA binA nIMva sAticAra saMyama vAle pArzvastha Adi kA gaNApakramaNa evaM ke prAsAda ke samAna hai| pro bharatasiMha upAdhyAya ke zabdoM meM punaH Ane para unheM gaccha meM rakhane sambandhI carcA vicAraNA kI bhAratIya saMskRti meM jo kucha bhI zAzvata hai, jo kucha bhI udAtta gaI hai| evaM mahatvapUrNa tatva hai, vaha saba tapasyA se hI saMbhUta hai| tapasyA tavanamtara ekala vihAra caryA kA varNana, ekala bihArI ke ATha hI isa rASTra kA bala hai| guNa, usake Thaharane ke upAzraya grAma Adi kI bharcA bhI kI gaI jaina paramparA meM tapa zabda kA prayoga sAmAnyatayA titikSA hai / avyakta bhikSu ke ekAkI vicaraNa kA niSedha evaM aniSTa yA kaSTasahiSNutA ke artha meM huA hai| vastutaH jIvana jIne meM phala batAyA gayA hai| upasthita anukUla aura pratikUla paristhitiyoM ko samabhAvapUrvaka yogya bhikSu ko paristhitivaza ekAkI vihAra karane kI sahana karatA hI tapa hai| yadyapi hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie AjJA dI gaI hai sAtha hI aneka sAvadhAniyAM rakhane kI sUcanA ki tapa kA artha kevala anukUla evaM pratikUla paristhitiyoM ko bhI kI gaI hai| evaM prazasta ekAkI vihArI kI saMyama carcA kA samabhAva pUrvaka sahana karanA hI nahIM hai, balki yaha svecchApUrvaka varNana kiyA hai| bAda meM krodhI, mAnI Adi aprazasta ekala kaSTa ko nimantraNa denA bhI hai| jaina paramparA meM parISaha aura vihArI kA varNana bhI kiyA hai / asamartha ekAkI bihArI ke gaNa tapa meM antara kiyA gayA hai| parISaha meM jo kucha ghaTita hotA 1 uttarASpayana 28/2, 3, 35 / 2 darzana prAbhUta (kundakunda) 32 / 3 baudyavarzana evaM anya bhAratIya darzana pu.71-72 (bharatasiMha upAdhyAya) / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54) caraNAnuyoga : prastAvanA hai use sahA jAtA hai parantu tapa meM svecchA se kaSTamaya jIvana yA kapAsa vRtti ke kAraNa Atmatatva se ekIbhUta hokara usakI ko apanAyA jAtA hai| hameM yaha smaraNa rakhanA cAhiye ki tapa zuddha sattA, pAkti evaM jJAna jyoti ko avatarita kara dete haiN| kA artha mAtra baha-daNDana nahIM hai| jaina paramparA meM tapa meM deha- yaha jar3a tatva evaM catana tatva kA saMyoga hI vikRti hai| daNDana to hai, kintu yaha mAtra dehRdaNDana ke lie nahIM hai, apitu ataH zuddha Atma-tatva kI upalabdhi ke liye AtmA kI ahiMsA kI aura saMyama kI sAdhanA ke liye hai| jaina dharma meM tapa svazakti ko Avarita karane vAle karma pudgaloM kA bilagAva sAdhanA ke do caraNa haiM-(1) ahiMsA kI sAdhanA aura (2) saMyama Avazyaka hai| kameM pudgaloM ke pRthak karane kI isa kriyA ko kI sAdhanA / ina donoM para vaha pratiSThita hai| nirjarA kahate haiM jo do rUpoM meM sampanna hotI haiN| jaba karma paNDita sukhalAla saMghavI ne bhAratIya paramparA meM tapa sAdhanA pUnagana apanI nizcita avadhi ke pazcAta apanA phala dekara svataH ke vibhinna rUpoM ke vikAsa kA eka citra prastuta kiyA hai| ve alaga ho jAte haiM, vaha savipAka nirjarA hai, lekina yaha tapa likhate haiM ki aisA jJAta hotA hai ki tapa kA svarUpa kramazaH sAdhanA kA uddezya nahIM hai / tapa sAdhanA to saprayAsa hai / prayAsasthUla se sUkSma ko ora vikasita hotA gyaa| tapomArga kA pUrvaka varma-pudgaloM ko AsmA se alaga karane kI kriyA ko vikAsa hotA gayA aura usake sthUla, sUkSma, sUkSmatara Adi aneka avipAka nirjarA kahate hai aura tapa hI vaha kriyA hai jisake dvArA prakAra sAdhakoM ne apanAe / yaha tapomArga apane vikAsa meM cAra avipAka nirjarA hotI hai| bhAgoM meM bAMTA jA sakatA hai / (1) avadhUta sAdhanA, (2) tApasa tapa kA prayojana hai prayAsapUrvaka karma-pudgaloM ko AtmA se nA; (B)1vInAdanaH mogadhanA sinameM kramazaH alaga kara AtmA kI svazakti ko prakaTa krnaa| yahI zuddha tapa ke sUkSma prakAroM kA upayoga hotA gayA, laga kA svarUpa bAhya Atma-tatva kI upalabdhi hai| yahI AtmA kA vizuddhikaraNa hai se Abhyantara banatA gyaa| sAdhanA deha-damana se cittavRtti ke ora yahI tapa sAdhanA kA lakSya hai| uttarAdhyayana sUtra meM bhagavAna nirodha kI ora bar3hatI gii|1 jaina sAdhanA tapasvI jIvana evaM mahAdIra tapa ke viSaya meM kahate haiM ki "tapa AtmA ke parizodhana yoya sAdhanA kA samanvita rUpa meM pratinidhitva karatI hai, jabaki kI prakriyA hai / " pAbaddha karmo ke kSaya karane kI patti hai| bauddha evaM gItA ke AcAra darzana mukhyataH yoga-sAdhanA kA prati- tapa ke dvArA hI maharSigaNa pUrva pApakoM ko naSTa karate haiN|" nidhitva karate haiN| phira bhI ve sabhI apane vikAsa ke mUla kendra tapa rAga dveSa janya pApa-karmoM ke bandhana ko sINa karane kA se pUrNa alaga nahIM hai| . mArga hai| jaina Agama AcArAMga sUtra kA dhUta adhyayana, bauddha grantha isa taraha jaina sAdhanA meM tapa kA udezya yA prayojana pUrvavisuddhimarA kA dhUtaMganideza aura hindU sAdhanA kI avadhUta baddha karma-pUgaloM kA Arama tatva se pRthakakaraNa, yAtma-parizodhana gItA ina AnAra-darzanoM ke kisI eka hI mUla kendra kI ora aura zuddha Atma-tatva kI upalabdhi hai| iMgita karate haiN| jaina-sAdhanA kA tapasvI gAgaM hI ahiMsaka jaina sAdhanA meM tapa kA vargIkaraNa saMskaraNa hai| jaina AcAra-praNAlI meM tapa ke bAhya (zArIrika) aura jaina sAdhanA meM tapa kA prayojana Abhyantara (mAnasika) aise do bheda hai| ina donoM ke bhI chantapa yadi maMtika jIvana ko eka anivArya kiyA hai to use chaha bheda haiN| kisI lakSya ke nimitta honA caahie| ataH yaha nizcaya kara (1) bAhya tapa---(1) anazana, (2) UnodarI, (3) zikSAlenA bhI Avazyaka hai ki tapa kA uddezya nora prayojana kyA hai? caryA, (4) rasa-parityAga, (5) kAyakleza aura (6) saMlInatA / jaina sAdhanA kA lakSya zuddha vAtma-tatva kI upalabdhi yA (2) Abhyantara tapa-(1) prAyazcitta, (2) vinaya, AtmA kA zuddhikaraNa hai / lekina yaha zuddhikaraNa kyA hai ? jaina (3) yAvRtya, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna aura (6) gussarga / darzana yaha mAnatA hai ki prANI kAyika, vAcika evaM mAnasika zArIrika yA bAhya tapa ke bheva / kriyAoM ke mAdhyama se karma vargaNAoM ke pudgaloM ko apanI ora (1) anazana-AhAra ke tyAga ko banazana kahate haiN| yaha AkarSita karatA hai / AkarSita karmavargazAoM ke pudgala rAga-dveSa do prakAra kA hai-eka nizcita samayAvadhi ke liye kiyA 1 samadarzI harimana pR. 67 / 3 uttarAdhyayana, 28/35 / 5 vahI 28/36, 30/6 / 7 vahI 10/7 / 2 vahI pR.67 / 4 vahI 26/27 / 6 vahI 30/1 8 vahI 20/8-28 / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAdharaNa : eka bauddhika vimarza | 55 huA AhAra-tyAga, yaha eka muhUrta se lagAkara chaha mAsa taka kA (5) kAyakleza-vIrAsana, goduhAsana Adi vibhinna Asana hotA hai| dUsarA jIvana-paryanta ke liye kiyA huA aahaar-tyaag| karanA, zIta yA uSNanA sahana karane kA abhyAsa karanA kAyajIvana paryanta ke lie AhAra tyAga kI anivArya zarta yaha hai ki kleza upa hai / kAyakleza tapa cAra prakAra kA hai--(1) Asana, usa avadhi meM mRtyu kI AkAMkSA nahIM honI cAhie / AcArya (2) AtApanA- sUrya kI razmiyoM kA tApa lenA, zIta ko pUNyapAda ke anusAra AhAra tyAga kA uddezya Atma-saMyama, sahana karanA, alpa vastra athavA nirvastra rahanA / (3) vibhUSA mAsakti meM kamI, dhyAna, jJAnArjana aura kamo kI nirjarA hai, na kA tyAga (4) parikarma-zarIra kI sAja-sajjA kA tyAga / ki mAMsArika uddezyoM kI pUrti / anazana meM mAtra deha-daNTa (6) saMlInatA-saMlInatA cAra prakAra kI hai-(1) indriya nahIM hai, varana AdhyAtmika guNoM kI upaladhi kA uddezya nihita saMlInatA-ndriyoM ke viSayoM se bacanA, (2) kaSAya-salInatAhai / sthAnAMga sUtra meM AhAra grahaNa karane ke aura mAhAra tyAga' krodha, mAna, mAyA aura lobha se bacanA, (3) yoga saMlInatAke chaha chaha kAraNa batAye gaye haiN| usameM bhUkha kI pIr3A se mana, vANI aura zarIra kI pravRttiyoM se bacanA, (4) vivikta nivRti, sevA, I, saMyamanirvAhArtha, dharmacintArtha aura prANa- zayanAsana-ekAnta sthAna para sonA-baiThanA / sAmAnya rUpa se rakSArtha hI AhAra grahaNa karane kI anumati hai| yaha mAnA gayA hai ki kaSAya evaM rAga-dveSa ke bAhya nimittoM se (2) kanodarI (bhavamaudarya)-isa tapa meM AhAra viSayaka bacane ke lie sAdhaka ko zmazAna, zUnyAgAra aura vana ke ekAMta kucha sthitiyAM yA zarte nizcita kI jAtI haiN| isake cAra sthAnoM meM rahanA cAhie / prakAra haiN| sAgara tapa ke bheda (1) AhAra kI mAtrA kucha kama khAnA, yaha dravya-no- Abhyantara tapa, tapa kA baha rUpa hai jo bAhma rUpa se to tapa varI tapa hai| (2) zikSA ke lie, AhAra ke lie koI sthAna ke rUpa meM pratIta nahIM hotA kintu Atmavizuddhi kA kAraNa hone nizcita kara vahIM se milI bhikSA lenA, vaha kSetra chanodarI tapa se jaina paramparA meM use tapa hI kahA gayA hai| bAhya tapa sthUla hai hai| () kisI nizcita samaya para AhAra lenA yaha kAla kano- javaki Abhyantara tapa sUkSma hai| uttarAdhyayana Adi sabhI jaina darI lapa hai / (4) bhikSA prApti ke lie AhArArtha kisI zarta granthoM meM bAbhyantara tapa ke nimna cha: bheda mAne gaye haiM(abhigraha) kA nizcaya karanA yaha bhAva UnodarI tapa hai / saMkSepa (1) prAyazcitta-apane dvArA hue vratabhaMga durAdharaNa ke prati meM UnodarI tapa vaha hai jisameM kisI vizeSa samaya evaM sthAna glAni prakaTa karanA, use variSTha gurujanoM ke samakSa prakaTa karake para. vizeSa prakAra se upalabdha AhAra ko apanI AhAra kI usake zuddhikaraNa hetu yogya daNDa kI yAcanA karanA evaM unake mAtrA se kama mAtrA meM grahaNa kiyA jAtA hai| mUlAcAra ke dvArA diye gaye yogya daNDa ko svIkAra karanA, prAyazcitta tapa anusAra unodarI tapa kI AvazyakatA nidrA evaM indriyoM ke saMyama hai jo vastuta: Atmazodhana kI eka prakriyA hai / vAsanAoM evaM ke lie tathA tapa evaM paTh AvazyakoM ke pAlana ke liye hai| kaSAyoM se uddhelita honA manuSya kA sahaja svabhAva hai / prAya (3) rasa parityAga-bhojana meM dUdha, dahI, ghRta, tela, zcitta ke svarUpAdi ke sandarbha meM hamane Age vistAra se carcA miSThAna Adi sabakA yA unameM se kisI eka vA prahaNa na karanA kI hai / ataH pAThakoM ko vahIM dekha lene kI anuzaMsA karatA huuN| rama-parityAga hai| rasa-parityAga svAda-jaya hai| naitika jovana (2) vinaya-mAtmazuddhi binA binaya sambhava nahIM hai| kI sAdhanA ke lie strAda-jaya Avazyaka hai| mahAtmA gA~dhI ne vinaya vyakti ko ahaMkAra se mukta karatA hai aura yaha spaSTa hai ki gyAraha vratoM kA vidhAna kiyA, usameM asvAda bhI eka vrata hai| Atmagata doSoM meM akAra sarvAdhika mahatvapUrNa hai| prAcIna jaina rasa parityAga kA tAtparya yaha hai ki sAdhaka svAda ke lie nahIM, granthoM meM vinaya zabda kA tAlArya hai AnAra ke niyama / ataH baran zarIra-nirvAha athavA sAdhanA ke lie AhAra karatA hai| prAcAra ke niyamoM kA samyaka rUpa meM paripAlana hI vinaya hai| (4) bhikSAcaryA--mikSA viSayaka vibhinna vidhi-niyamoM kA dUsare artha meM vinaya vinamratA kA sUcaka hai| isa dUsare artha meM pAlana karate hue bhikSAna para jIvana yApana karanA bhikSAcaryA vinaya kA tAtparya hai, variSTha evaM gurujanoM kA sammAna karate hue sapa hai| ise vRtti parisa gyAna bhI kahA gayA hai| isakA bahuta unakI AjJAoM kA pAlana karanA athavA unheM Adara pradAna kucha sambandha bhikSuka jIvana se hai| bhikSA ke sambandha meM pUrva krnaa| vinaya ke sAta bheda haiM-(1) jJAna vinaya, (2) darzana nizcaya kara lenA aura tadanukUla hI bhikSA grahaNa karanA vRtti- vinaya, (3) nAriSa vinaya, (4) manovinaya, (5) yavanavinaya, parisaMkhyAna hai / ise abhigraha tapa bhI kahA gayA hai| (6) kAya vinaya aura (7) lokopacAra vinaya / ziSTAcAra ke 1 sarvArthasiddhi/16 / 2 mUlAdhAra 5/153 / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 [ caraNAnuyoga : prastAvanA rUpa meM kiye gaye bAhyopacAra ko lokopacAra vinaya kahA (4) saMsthAna-vicaya-loka yA padArthoM kI AkRtiyoM, jAtA hai| svarUpoM kA cintana krnaa| (3) vayAvRtya-vaiyAvRtya kA artha sevA-zuzrUSA karanA hai| saMsthAna-vicaya dharma-dhyAna punaH cAra upavibhAgoM meM vibhAbhikSu-saMgha meM dasa prakAra ke sAdhakoM kI sevA karanA bhikSu kA jita hai-() piNDasya dhyAna-yaha kisI tasva vizeSa ke svarUpa kartavya hai-(1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) tapasvI, (8) ke cintana para AdhArita hai| isakI pArthivI, AgneyI, mArutI. guru, (5) rogI, (6) vRddha muni, (7) sahapAThI, (8) apane vAruNI aura tatvabhU ye pAMca dhAraNAeM mAnI gaI haiN| (ba) padastha bhikSu saMgha kA sadasya, (8) dIkSA sthavira aura (10) loka dhyAna-yaha dhyAna pavitra maMtrAkSara Adi padoM kA avalambana sammAnita bhikSu / ina dasa kI sevA karanA baigrAvRtya tA hai| karake kiyA jAtA hai| (sa) rUpastha-dhyAna-rAga, dveSa, moha isake atirikta saMgha (samAja) kI sevA bhI bhikSu kA kartavya hai| nAdi vikAroM se rahita ahaMnta kA dhyAna karanA hai / (da) rUpA (4) svAdhyAya svAdhyAya zabda kA sAmAnya artha AdhyA- tIta-dhyAna-nirAkAra, caitamya-svarUpa siddha paramAtmA kA dhyAna smika sAhitya kA paThana-pAThana evaM mamana Adi hai| svAdhyAya ke karanA / pAMca bheda hai zukta dhyAna--yaha dharma-dhyAna ke bAda kI sthiti hai| zukla (ka) vAcanA--saGgranthoM kA paThana evaM adhyayana krnaa| dhyAna ke dvArA mana ko zAMta aura niSprakampa kiyA jAtA hai| (sa) pRcchanA-utpanna zaMkAoM ke nirasana ke lie evaM isakI antima pariNati mana kI samasta pravRttiyoM kA pUrNa nirodha navIna jJAna kI prApti ke nimitta vidvajjanoM se praznottara evaM hai| zukla-dhyAna cAra prakAra kA hai-8) pRthakaba-vitarka-savivArtAlApa krnaa| cAra-isa dhyAna meM dhyAtA kabhI artha kA cintana karate-karate (ma) parAvartana--parAvartana kA apaharAnA hai . ni kA aura zabda kA cintana karate karate artha kA cintana jJAna ke sthAyitva ke liye yaha Avazyaka hai| karane lagatA hai| isa dhyAna meM artha, vyaMjana aura yoga kA (gha) anuprekSA-jJAna ke vikAsa ke lie usakA cintana saMkramaNa hote rahane para bhI dhyeya dravya eka hI rahatA hai / karanA evaM usa cintana ke dvArA ajita jJAna ko vizAla karanA (2) ekatva-vitarka avicArI- artha, vyaMjana aura yoga saMkramaNa 'anuprekSA' hai| se rahita, eka paryAya-viSayaka dhyAna "ekatva-zruta avicAra" (E) dharmakathA-dhArmika upadeza karanA dharmakayA hai| dhyAna kahalAtA hai| (3) sUkSma kriyA-aprati rAtI -mana, vacana (5) dhyAna-citta kI avasthAoM kA kisI viSaya para aura zarIra vyApAra kA nirodha ho jAne evaM kevala cAsocchakendrita honA dhyAna hai| jaina paramparA meM dhyAna ke cAra prakAra vAma kI sUkSma kriyA ke zeSa rahane para dhyAna kI yaha avasthA haiM-(1) Arta-dhyAna, (2) raudradhyAna, (3) dharmadhyAna aura prApta hotI hai| (4) samucchinna-kriyA nivRtti-jaba mana vacana (4) zukladhyAna / ArtadhyAna aura raudradhyAna citta kI dUSita aura zarIra ko samasta pravRttiyoM kA nirodha ho jAtA hai aura pravRttiyA~ haiM ata: sAdhanA evaM tapa kI dRSTi se unakA koI mUlya koI bhI sUkSma kriyA poSa nahIM rahatI usa avasthA ko samugchina nahIM hai, ye bonoM dhyAna tyAjya haiN| AdhyAtmika sAdhanA kI kriyA zukladhyAna kahate haiN| isa prakAra zukladhyAna kI prathama dRSTi se dharma dhyAna aura zukladhyAna ye donoM mahatvapUrNa hai| ata: avasthA se kramazaH Age bar3hate hue antima avasthA meM sAdhaka ina para thoDI vistRta carcA karanA Avazyaka hai| kAyika, vAcika aura mAnasika sabhI pravRttiyoM kA pUrNa nirodha dharmadhyAna-isakA artha hai citta-vizuddhi kA prArambhika kara anta meM siddhAvasthA prApta kara letA hai jo ki naMtika sAdhanA abhyaas| aura yoga sAdhanA kA antima lakSya hai|' dharma-dhyAna ke liye ye cAra bAteM Avazyaka haiM-(1) Agama (6) vyutsarga-vyutsarga kA artha tyAganA yA chor3anA hai| jJAna, (2) anAsakti, (3) Atma-saMyama aura (4) mumukSubhAva / vyutsarga ke Abhyantara aura bAhya do bheda haiN| bAhya vyutsarga ke dharma dhyAna ke cAra prakAra hai cAra bheda haiM(1) AjJA vicama-Agama ke anusAra tatva svarUpa evaM (1) kAyotsarma--kucha samaya ke lie zarIra se mamatva ko kartavyoM kA cintana karanA / haTA denaa| (2) arAya-vicaya- heya kyA hai, isakA vicAra karanA / (2) gaNa-vyutsarga--sAdhanA ke nimitta sAmUhika jIvana ko (3) vipAka-vicaya- heva ke pariNAmoM kA vicAra krnaa| chor3akara ekAMta meM akele sAdhanA krnaa| 1 vizeSa vivecana ke liye vaikhie-- yogazAstra prakAza 7,8,9,10, 11 / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza 57 - - manasA , mAtra Adi muni-jIvana ke mUla, pArAMcika Adi bAhyata: to daNDarUma hai, kintu unakI Atmaliye Avazyaka vastuoM kA tyAga karanA yA unameM kamI krnaa| vizuddhi kI kSamatA ko lakSya meM rakhakara hI ye prAyazcitta diye (4) bhaktapAna vyutsarga-bhojana kA parityAga / yaha anazana jAte haiN| kA hI rUpa hai| prAyazcitta zabda kA artha Abhyantara vyutsarga tIna prakAra kA hai prAyazcitta zabda kI bAgamika vyAkhyA sAhitya meM vibhinna (1) kaSAya-vyutsarga-krodha, mAna, mAyA aura lobha ina paribhASAeM prastuta kI gaI haiN| jItakalpa bhASya ke anusAra jo pAra kaSAyoM kA parityAga karanA / pApa kA chedana karatA hai, vaha prAyazcitta hai| yahA~ "prAyaH" (2) saMsAra-vyutsarga-prANImAtra ke prati rAga-dveSa kI zabda ko pApa ke rUpa meM tathA "citta" zabda ko godhaka ke rUpa pravRttiyoM ko chor3akara sabake prati samatvabhAva rkhnaa| meM paribhASita kiyA gayA hai| haribhadra ne enAzaka meM prAyazcitta (3) karma-vyutsarga - AtmA kI malinatA mana, bacana aura ke donoM hI artha mAnya kiye haiM / ve mUlataH "pApacchitta" zabda zarIra kI vividha pravRttiyoM ko janma detI hai| isa malinatA ke kI vyAkhyA usake prAkRta rUpa ke AdhAra para hI karate haiN| ve parityAga ke dvArA zArIrika, mAnasika evaM vAcika pravRttiyoM likhate haiM ki jisake dvArA pApa kA chedana hotA hai, vaha prAyazcitta kA nirodha krnaa| hai| isake sAtha hI ve dUsare artha ko spaSTa karate hue kahate haiM __ jaina dharma meM prAyazcitta evaM daNDa vyavasthA ki jisake dvArA pApa se citta kA zodhana hotA hai, vaha prAyazcitta prAyazcitta aura saba-- jaina AcAryoM ne na kevala bhAcAra hai|'praayshcitt zabda ke saMskRta rUpa ke AdhAra para prAyaH" ke vidhi-niSedhoM kA pratipAdana kiyA apitu unake bhaMga hone para zabda ko prakarSa ke artha meM lete hue yaha bhI kahA gayA hai ki prAyazcitta evaM dakSa kI spavasthA bhI kii| sAmAnyatayA jaina jisake dvArA citta prakarSatA arthAt uccatA ko prApta hotA hai mAgama granthoM meM niyama-bhaMga yA aparAdha ke lie prAyazcitta kA vaha prAyazcitta hai| hI vidhAna kiyA gayA aura daNDa zabda kA prayoga sAmAnyatayA digambara TIkAkAroM ne "prAya" zabda kA artha aparAdha aura "hiMsA" ke artha meM huA hai| ataH jise hama daNDa-vyavasthA ke citta zabda kA artha zodhana kare yaha mAnA hai ki jisa kriyA ke rUpa meM jAnate haiM, vaha jaina paramparA meM prAyazcitta vyavasthA ke karane se aparAdha kI zuddhi ho vaha prAyazcitta hai| eka anya rUpa meM hI mAnya hai| sAmAnyatayA daNDa aura prAyazcitta payayi- vyAkhyA meM "prAyaH" zabda kA artha "loka" bhI kiyA gayA hai| vAnI mAne jAte haiM. kintu donoM meM siddhAMtata: antara hai| prAya- isa pRSTi se yaha mAnA gayA hai ki jisa karma se sAdhajanoM kA zcitta meM aparAdha-bodha kI bhAvanA se vyakti meM svataH hI usake citta prasanna hotA hai vaha prAyazcitta hai / mUlAcAra meM kahA gayA parimArjana kI antaHpreraNA utpanna hotI hai| prAyazcitta antaH hai ki prAyazcitta vaha tapa hai jisake dvArA pUrvakRta pApoM kI preraNA se svayaM hI kiyA jAtA hai, jabaki daNDa anya vyakti ke vizuddhi kI jAtI hai| isI grantha meM prAyazcitta ke paryAyavAcI dvArA diyA jAtA hai / jaina paramparA apanI AdhyArimaka-prakRti nAmoM kA ullekha karate hue kahA gayA hai ki jisake dvArA pUrvake kAraNa sAdhanAtmaka jIvana meM prAyazcitta kA hI vidhAna karatI kRta karmoM kA kSapaNA, kSepaNa, nirjaraNa, zodhana, dhAvana, punchaNa hai| yadyapi java sAdhaka antaHprerita hokara gAtmazuddhi ke hetu arthAt nirAkaraNa, utkSepaNa evaM chedana hotA hai, vaha prAyazcitta svayaM prAyazcitta kI yAcanA nahIM karatA hai to saMgha dhyavasthA ke hai| lie use daNDa denA hotA hai| prAyazcitta ke prakAra yadyapi hameM yaha smaraNa rakhanA hogA ki daNDa dene se sAdhaka netAmbara paramparA meM vividha prAyazcittoM kA ullekha sthAkI Atmazuddhi nahIM hotii| cAhe sAmAjika yA saMgha-vyavasthA ke nAMga, nizItha, bRhaskalpa, vyavahAra, jItakalpa Adi granthoM meM lie daNDa Avazyaka ho kintu jaba taka use antaHpreraNA se svIH milatA hai| kintu jahA~ samavAyAMga meM prAyazcittoM ke prakAroM kA kRta nahIM kiyA jAtA taba taka vaha Atmavizuddhi karane meM sahA. mAtra nAmollekha hai vahAM nizItha Adi granthoM meM prAyacitta yogya yaka nahIM hotaa| jaina prAyazcitta vyavasthA meM parihAra, cheda, aparAdhoM kA bhI vistRta vivaraNa upalabdha hotA hai| prAyazcitta .1 jItakalpamASya 5 / 2 paMcAzaka (harimA) 163 (praayshcitpNcaashk)| 4 abhidhAna rAjendra koss| 5 tatvArtha vAtika 6/22/1, pR. 620 / 7 mUlAcAra 5/164 // 8 vahI 5/166 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 [ caraNAnuyoga : prastAvanA sambandhI vividha siddhAMtoM aura samasyAoM kA spaSTatApUrvaka hAra kA artha anavasthApya hI ho sakatA hai| isa prakAra tatvArtha vivecana bahatkalpa bhASya, nidhIyabhASya, vyavahArabhASya, niNIya- aura mUlAcAra donoM tapa aura parihAra ko alaga-alaga mAnate haiM paNi, jItakalpabhASya evaM jItakalpacUNi meM upalabdha hotA hai| aura donoM meM usakA artha anavasthApya ke samAna hai| yadyapi jahA~ taka prAyazcitta ke pakAroM kA prazna hai, ina prakAroM kA digambara paramparA ke grantha dhavalA 17 meM sthAnAMga aura jItakalpa ullekha zvetAmbara bAgama sthAnAMga, bRhatkalpa, nizItha aura jIta ke samAna hI 10 prAyazcittoM kA varNana hai aura unake nAma bhI kalpa meM, yApanIya grantha mUlAcAra meM, digambara grantha jayadhavalA meM ve hI haiN| isa prakAra jahA~ dhavalA zvetAmbara paramparA se saMgati tathA tatvArtha sUtra evaM usakI zvetAmbara aura digambara AcAryoM rakhatI hai, vahA~ mUlAcAra aura tatvArtha kucha bhinna haiN| sambhavataH kI TIkAoM meM milatA hai| aisA pratIta hotA hai ki jItakalpa sUtra ke usle lAnusAra jaba sthAnAMga sUtra meM prAyazcitta ke vibhinna prakAroM kA ullekha anavasthApya aura pArAMcika ina donoM prAyazcittoM ko bhadrabAha hayA hai, usake tRtIya sthAna meM jJAna prAyazcitta, darzana prAyazcitta ke bAda vyavacchinna mAna liyA gayA yA dusare zabdoM meM ina prAyaaura cAritra-prAyazcitta aise tIna prAyazcittoM kA ullekha huA zcittoM kA pracalana banda kara diyA gayA to ina antima do hai| isI tRtIya sthAna meM anyatra bAlocanA, pratikramaNa aura prAyazcittoM ke svatantra svarUpa ko lekara matabheda utpanna ho gayA tadubhaya aise prAyazcitta ke tIna rUpoM kA bhI ullekha huA hai / aura unake nAmoM meM antara ho gyaa| mUlAcAra ke anta ke pariisI Agama grantha meM anyatra cha:, ATha aura nau prAyazcittoM kA hAra kA jo ullekha hai vaha anavasthApya se koI bhira nahIM kahA bhI ullekha huA hai, kintu ye sabhI prAyazcittoM ke prakAra usake jA sakatA, kintu usameM baddhAna prAyazcitta kA kyA tAtparya hai dazam sthAna meM jo dazavidha prAyazcittoM kA vivaraNa diyA gayA yaha na to mUla grantha se aura na usakI TIkA se hI spaSTa hotA hai usameM samAhita ho jAte haiN| ataH hama unakI svatantra rUpa se hai| yaha antima prAyazcitta hai, ata: kaThoratama honA caahiye| carcA na karake usameM upalabdha dazavidha prAyazcitta ko carcA isakA artha yaha mAnA jA sakatA hai ki aisA aparAdhI vyakti jo kareMge zraddhA se rahita mAnakara saMgha se pUrNatayA bahiSkRta kara diyA sthAnAMga, jItakalpa aura dhavalA meM prAyazcitta ke nimna dasa jAye krintu TIkAkAra vasunandI ne zraddhAna kA artha taravaruci evaM prakAra mAne gaye haiM krodhAdi tyAga kiyA hai| ina prAyazcittoM meM jo krama hai vaha (1) AlocanA, (2) pratikramaNa, (3) ubhaya, (4) viveka, sahajatA se kaThoratA kI ora hai ataH anta meM zraddhA nAmaka sahaja (5) vyutsarga, (6) tapa, (7) cheda, (8) bhUla, (8) anavasthApya prAyazcitta ko rakhane kA koI aucitya nahIM hai| vastutaH jina aura (10) pApaMcika / yadi hama ina dasa nAmoM kI tulanA pravacana ke prati zraddhA kA samApta ho jAnA hI vaha aparAdha hai, mApanIya grantha mUlAcAra aura tatvArya sUtra se karate haiM to mUlA- jisakA deNDa mAtra bahiSkAra hai| ataH aise zramaNa kI zraddhA jaba cAra meM prathama mATha nAma to jItaphalpa ke samAna hI haiM mintu taka samyak nahIM hai taba taka use saMgha se bahiSkRta rakhanA hI isa jItakalpa ke anavasthApya ke sthAna para parihAra aura pArAMcika prAyazcitta kA tAtparya hai| ke sthAna para zraddhAna kA ullekha huA hai| mUlAcAra zvetAmbara prAyazcitta kA sarvaprathama rUpa vaha hai jahA~ sAdhaka ko svayaM paramparA se bhinna hokara tapa aura parihAra ko alaga-alaga hI apane mana meM aparAdhabodha ke pariNAmasvarUpa AzmaglAni kA mAnatA hai| tatvArtha sUtra meM to inakI saMkhyA nau mAnI gaI hai| bhAva utpanna ho / vastutaH AlocanA kA artha hai aparAdha ko isameM sAta nAma to jItakalpa ke samAna hI hai kintu mUla ke aparAdha ke rUpa meM svIkAra kara lenaa| Alocana zabda kA artha sthAna para upasthApana aura anapasthApya ke sthAna para parihAra kA dekhanA, aparAdha ko aparAdha ke rUpa meM dekha lenA hI AlocanA ullekha huA hai| pArAMcika kA ullekha tatvArtha meM nahIM hai ataH hai| sAmAnyatayA ve aparAdha jo hamAre dainandina vyavahAra meM vaha no prAyazcitta hI mAnatA hai| zvetAmbara AcAryoM ne tapa aura asAvadhAnI (pramAda) yA bAdhyatAvaza ghaTita hote haiM, AlocanA parihAra ko eka mAnA hai, kintu tatvArtha meM tapa aura parihAra nAmaka prAyazcitta ke viSaya mAne gaye haiN| apane dvArA hue aparAdha donoM svatantra prAyazcitta mAne gaye haiM, ata: tatvArtha meM bhI pari- yA niyama bhaMga ko AcArya yA gItAI muni ke samakSa nivedita 3 vahI 10/73 / 1 sthAnAMga 3/470 / 2 vahI 3/44 / 4 (a) sthAnAMga 10/73, (ba) jItakalpasUtra 4, (sa) dhavalA 13/5, 26/63/1 / 5 mUlAcAra 5/165 / 6 tasvArtha /22 // 7 jItakalpabhASya 2586, jItakalpa 1.2 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 59 --- --- ..-.- .-. karake unase usake prAyazcitta kI yAcanA karanA hI AlocanA vatabhaMga karanA yA niyama ke pratikUla AcaraNa karanA vimarza hai| sAmAnyatayA AlocanA karate samaya yaha vicAra Avazyaka hai pratisevanA hai| ki aparAdha kyoM huA ? usakA preraka tatva kyA hai? isa prakAra hama dekhate haiM ki vyakti aparAdha kevala svecchA aparAdha kyoM aura kaise? se jAnabUjhakara hI nahIM karatA apitu paristhitivaza bhI karatA aparAdha yA vratamaMga kyoM aura kina paristhitiyoM meM kiyA hai| ataH use prAyazcitta dete samaya yaha bAta dhyAna meM rakhanI jAtA hai, isakA vivecana hameM sthAnAMga sUtra ke dazama sthAna meM cAhie ki aparAdha kyoM aura kina paristhitiyoM meM kiyA milatA hai, usameM darA prakAra kI pratisevanA kA ullekha huA hai| gayA hai| pratisevanA kA tAtparya hai gRhIta nata ke niyamoM ke viruddha AcaraNa AlocanA karane kA adhikArI kauna ? karanA athavA bhojana Adi grahaNa karatA / vastutaH pratisevanA kA AlocanA kauna vyakti kara sakatA hai isa sambandha meM bhI sAmAnya artha vrata yA niyama ke pratikula AcaraNa karanA hI hai| sthAnAMga sUtra meM paryApta cintana kiyA gayA hai / isake anusAra yaha tabhaMga kyoM, kaba aura kina paristhitiyoM meM hotA hai ise nimna dasa guNoM se yukta vyakti hI AlocanA karane ke yogya spaSTa karane hetu hI sthAnAMga meM dasa pratisevanAmoM kA ullekha hai| hotA hai (1) varSa-pratisevanA. Ayeza athavA ahaMkAra ke vazIbhUta (1) jAti sampanna, (2) kula sampanna, (3) vinaya sampanna, hokara jo hiMsA nAdi karake vrata bhaMga kiyA jAtA hai vaha varSa (4) zAna sampanna, (5) darzana sampanna, (6) cAritra sampanna, pratisevanA hai| (7) kSAnta (kSamAsampanna) (8) dAnta (indriya-jayI). (E) amA(2) pramAra pratisevanA-pramAda evaM kaSAyoM ke vazIbhUta yAvI (mAyAcAra rahita) aura (10) apazcAsApI (AlocanA hokara jo vrata bhaMga kiyA jAtA hai, yaha pramAda pratisevanA hai| karane ke bAda usakA pazcAttApa na karane vaalaa)| (1) anAbhoga pratisevanA-smRti yA sajagatA ke abhAva meM AlocanA kisake samakSa kI jAye? abhakSya yA niyama viruddha vastu kA grahaNa karanA anAbhoga AlocanA kisa vyakti ke samakSa kI jAnI cAhie yaha bhI pratisevanA hai| eka vicAraNIya prazna hai, yogya aura gambhIra vyakti ke atirikta (4) Atura pratisevanA-bhUkha-pyAsa Adi se pIr3ita hokara kisI anya vyakti ke samakSa AlocanA karane kA pariNAma yaha kiyA jAne vAlA vrata-maMga Atura pratisevanA hai| hotA hai ki vaha AlocanA karane vAle vyakti kI pratiSThA ko (5) ApAta pratisevanA- kisI viziSTa paristhiti ke Thesa pahuMcA sakatA hai tathA use apayaza kA bhAgI bananA par3a utpanna hone para vrata-bhaMga yA niyama viruddha AcaraNa karanA ApAta sakatA hai| ataH jainAcAryoM ne mAnA ki AlocanA sadaiva aise pratisevanA hai| vyakti ke samakSa karanI cAhiye jo AlocanA sunane yogya ho, (6) zaMkita pratisevanA-zaMkA ke vazIbhUta hokara jo niyama use gopanIya rakha sakatA ho aura usakA anaitika lAma meM le / bhaMga kiyA jAtA hai, use zaMkita pratisevanA kahate haiM, jaise yaha sthAnAMya sUtra ke anusAra jisa vyakti ke sAmane bAlocanA kI vyakti hamArA ahita karegA aisA mAnakara usakI hiMsA Adi jAtI hai use nimnalikhita dasa guNoM se yukta honA cAhie / kara denaa| (1) AcAravAna - sadAcArI honA AlocanA dene vAlA (4) sahasAkAra pratisevanA-akasmAta hone vAle vrata yA vyakti kA prathama guNa hai, kyoMki jo svayaM durAcArI hai vaha dUsaroM niyama 'bhaMga ko sahasAkAra pratisevanA kahate haiN| ke aparAdhoM kI AlocanA sunane kA adhikArI nahIM hai| jo (8) bhaya pratisevanA-bhaya ke kAraNa jo vrata yA niyama apane hI doSoM ko zuddha nahIM kara sakA vaha dUsaroM ke doSoM ko maMga kiyA jAtA hai yaha bhaya pratisevanA hai| kyA dUra karegA? (6) pradoSa pratisevanA-dveSavaza kisI prANI kI hiMsA (2) AdhAravAna-arthAt use aparAdhoM aura usake sambandha athavA usakA ahita karanA pradoSa pratisevanA hai| meM niyata prAyabhicattoM kA bodha honA cAhie, use yaha bhI jJAna (10) vimarza pratisevanA-ziSyoM kI kSamatA athavA unakI honA cAhie ki kisa aparAdha ke lie kisa prakAra kA prAyazraddhA Adi ke parIkSaNa ke lie vrata yA niyama kA bhaMga karanA vitta niyata hai| vimarza pratisevamA hai| (3) vyavahAravAna- use Agama, zruta, jinAzA, dhAraNA - dUsare zabdoM meM kisI nizcita uddezya ke liye vicArapUrvaka aura jIta ina pAMca prakAra ke vyavahAroM ko jAnane vAlA honA 1 spAnAMga 10/66 / 2 sthAnagi 10/71 / 3 sthAnAMga 10/72 / .. -- - - - --- Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. | paraNAnuyoga : prastAvamA pAhie kyoMki sabhI aparAdhoM evaM prAyazcittoM kI sUcI AgamoM pAsaka upasthita ho to usake samakSa AlocanA kare / usake meM upalabdha nahIM hai ataH aAlocanA sunane yAlA vyakti aisA honA abhAva meM samyaktva bhAvita aMta:karaNa vAle ke samakSa arthAt cAhiye jo svaviveka se hI Agamika AdhAroM para kisI karma ke samyaksvI jIva ke samakSa AlocanA kre| yadi samyaktva bhAvI prAyazcitta kA anumAna kara ske| antaHkaraNa vAlA bhI na ho to grAma yA nagara ke bAhara jAkara (4) apanIDaka-AlocanA sunane vAlA vyakti aisA honA pUrva yA uttara dizA meM abhimukha hokara arihanta aura siddha kI cAhie ki AlocanA karane vAle kI lajjA chur3Akara usameM sAkSIpUrvaka AlocanA kre|| Atma-Alocana kI zakti utpanna kara sake / AlocanA sambandhI isa carcA ke prasaMga meM yaha bhI tathya dhyAna (5) prakArI--AcArya athavA AlocanA sunane vAle meM yaha dene yogya hai ki AlocanA doSamukta ho| sthAnAMga, mUlAcAra, sAmarthya honA cAhie ki vaha aparAdha karane vAle vyakti ke bhagavatI ArAdhanA Adi granthoM meM AlocanA ke dasa doSoM kA vyaktitva ko rUpAntarita kara ske| ullekha huA hai| (6) aparicAvI-use AlocanA karane vAle ke doSoM ko (1) Akampita roSa-AcArya Adi ko upakaraNa Adi dUsare ke sAmane pragaTa nahIM karanA cAhiye, anyathA koI bhI vyakti dekara apane anukUla banA lenA bAkampita doSa hai| kucha vidvAnoM usake sAmane AlocanA karane meM saMkoca karegA / ke anusAra Akampita doSa kA artha hai kAMpate hue AlocanA (7) niryApaka- AlocanA sunane vAlA vyakti aisA honA karanA, jisase prAyazcittadAtA bAma se kama prAyazcitta de| ki vaha prAyazcitta vidhAna isa prakAra kare ki prAyazcitta karane (2) anumAnita doSa- alpa prAyazcitta pA daNDa mile isa vAlA vyakti ghabarAkara use Adhe meM ho na chor3a de| use prAya- bhaya se apane ko durbala, rogagrasta Adi dikhAkara AlocanA zcita karane vAle kA sahyogI bananA caahie| karanA anumAnita doSa hai| (8) apAyadarzI -- arthAt use aisA honA cAhie ki vaha (3) aSTra-guru athavA anya kisI ne jo aparAdha dekha bhAlocanA karane ayavA na karane ke guNa-doSoM kI samIkSA kara ske| liyA ho usakI AlocanA karanA aura adraSTa doSoM kI Alo () priyadharmA- arthAt AlocanA sunane vAle vyakti kI canA na karanA yaha adraSTa doSa hai| dharma mArga meM avicala niSThA honI caahie| (4) bAra dhoSa-bar3e doSoM ko AlocanA karanA aura (10' dudharmA- use aisA honA cAhie ki yaha kaThina se choTe doSoM kI hAlocanA na karanA bAdara doSa hai| kaThina samaya meM bhI dharma mArga se vicalita na ho ske| (5) samma zeSa- choTe-choTe doSoM kI AlocanA karanA jisake samakSa AlocanA kI jA sakatI hai usa vyakti ko aura bar3e doSoM ko chipA lenA sUkSma doSa hai| ina sAmAnya yogyatAoM kA nirdhAraNa karane ke sAtha-sAtha yaha (6) chA doSa-AlocanA isa prakAra se karanA ki guru bhI mAnA gayA hai ki kisI gItArtha, bahuzruta evaM bAgamajJa ke use pUrI taraha suna hI na sake yaha channa doSa hai| kucha vidvAnoM samakSa hI AlocanA kI jAnI caahie| sAtha hI inake padakrama ke anusAra AcArya ke samakSa maiMne yaha doSa kiyA, yaha na kahaaura varIyatA para vicAra karate hue yaha kahA gayA hai ki jahA~ kara kisI bahAne se usa doSa kA prAyazcitta jJAta kara svayaM hI AcArya Adi uccAdhikArI upasthita hoM, vahIM sAmAnya sAghu usakA prAyazcitta se lenA na doSa hai| yA gRhastha ke samakSa AlocanA nahIM karanI caahie| AcArya ke (7) zambAkulita doSa- kolAhalapUrNa vAtAvaraNa meM Alo. upasthita hone para usI ke samakSa AlocanA kI jAnI caahie| banA karanA jise AcArya samyak prakAra se suna na sake, yaha AcArya kI anupasthiti meM upAdhyAya ke samakSa, upAdhyAya kI zamdAkulita doSa hai / dUsare zabdoM meM bhIr3a-bhAr3a athavA vyastatA anupasthiti meM sAMbhogika sArmika sAdhu ke samakSa aura unakI ke samaya guru ke sAmane AlocanA karanA doSapUrNa mAnA gayA hai| anupasthiti meM anya sAMbhogika sAdharmI sAdhu ke samakSa AlocanA (8) bahujana doSa--eka hI doSa kI aneka logoM ke samakSa karanI cAhie / yadi anya sAMbhogika sAdharmI sAdhu bhI upalabdha na AlocanA karanA aura unameM se jo sabase kama daNDa yA prAyaho to aisI sthiti meM bahuzruta aura bahuAgamajJa samAna-deza dhAraka citta de use svIkAra karanA bahujana doSa hai| sAdhu ke samakSa AlocanA kre| usake upalabdha na hone para yadi (1) avyakta doSa-doSoM ko pUrNa rUpa se spaSTa na kahate pUrva meM dIkSA paryAya ko chor3A huA bahuzruta aura bAgamajJa zramaNo- hue unakI AlocanA karanA adhyakta doSa hai| 1 vyavahArasUtra 1/1/33 / 2 (a) sthAnAMga, 1070 / (ba) mUlAdhAra, 11/15 / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 61 (10) tatsevI doSa--jo vyakti svayaM hI doSoM kA sevana AlocanA aura pratikramaNa meM antara yaha hai ki AlocanA meM karane vAle haiM unake sAmane doSoM kI AlocanA karanA tatsevI aparAdha ko punaH sevana na karane kA nizcaya nahI hotA, jabaki doya hai / kyoMki jo vyakti svayaM doSa kA sevana karane vAlA hai pratikramaNa meM aisA karanA Avazyaka hai| use dUsare ko prAyazcitta dene kA adhikAra nahIM hai| dUsare, aisA mana, vacana aura kAya se jo azubha AcaraNa kiyA jAtA vyakti ucita prAyazcitta bhI nahIM de paataa| hai, athavA dUsaroM ke dvArA karAyA jAtA hai aura dUsare logoM ke isa prakAra hama dekhate haiM ki jainAcAryoM ne AlocanA ke dvArA Acarita pApAcaraNa kA jo anumodana kiyA jAtA hai, ina sandarbha meM usake svarUpa, AlocanA karane 3 sunane kI pAtratA sabakI nivRtti ke lie kRta-pApoM kI samIkSA karanA aura puna: aura usake doSoM para gaharAI se vicAra kiyA hai| isa sambandha nahIM karane kI pratijJA karanA pratikramaNa hai| AcArya hemacandra meM vistRta carcA nizItha Adi meM pAyI jAtI hai| pAThakoM se use pratikramaNa kA nirvacana karate hue likhate haiM ki zubhayoga se azubha vahA~ dekhane kI anuzaMsA kI jAtI hai| pAna kI Ara gaye hue apana Apako pUna: zubha yoga meM lautA lAnA AlocanA yogya kArya-jItakalpa ke anusAra jo bhI kara- pratikramaNa hai| AcArya haribhadra ne atikramaNa kI vyAkhyA meM NIya arthAta Avazpaka kArya haiM, ve tIrthaMkaroM dvArA sampAdita hone ina tIna arthoM kA nirdeza kiyA hai-(1) prabhAdavA svasthAna se para to nidoSa hote haiM, kintu chadamastha zramaNoM dvArA ina karmoM parasthAna (svadharma se parasthAna, paradharma) meM gaye hue sAdhaka kA kI zuddhi kevala AlocanA se hI mAnI gayI hai / jItakalpa meM punaH svasthAna para lauTa AnA yaha pratikramaNa hai| apramatta cetanA kahA gayA hai ki AhAra Adi kA grahaNa, gamanAgamana, mala-mUtra kA sva-cetanA kendra meM sthita honA svasthAna hai, jabaki cetanA visarjana, guruvaMdana Adi sabhI kriyAe~ bAlocanA ke yogya hai|' kA bahirmukha hokara para-vastu para kendrita honA para-sthAna hai| inheM AlocanA yogya mAnane kA tAtparya yaha hai ki sAdhaka isa isa prakAra bAghahaSTi se annaI STi kI ora AnA pratikramaNa hai| bAla kA vicAra kare ki usane ina kAryoM kA sampAdana sajagatA- (2) kSAyopamika bhAva se audayikA bhAva meM pariNata huA pUrvaka apramatta hokara kiyA hai yA nahIM / kyoMki pramAda ke kAraNa sAdhaka jaba punaH zrodAyika bhAva se kSAyopazamika bhAva meM lauTa doSa laganA sambhava hai| isI prakAra AcArya se sau hAtha kI AtA hai, to yaha bhI pratikUlagamana ke kAraNa pratikramaNa kahalAtA dUrI para rahakara jo bhI kArya kiye jAte haiM, ve bhI AlocatA ke hai| (3) azubha bhAcaraNa se nivRtta hokara mokSaphaladAyaka zubha viSaya mAne game hai| ina kAryoM ko guru ke samakSa AlocanA AcaraNa meM niHzalpa bhAva se pravRtta honA pratikramaNa hai| karane para hI sAdhaka ko zuddha mAnA jAtA hai| isakA uddezya yaha AcArya bhadrabAhu ne pratikramaNa ke nimna paryAyavAcI nAma hai ki sAdhaka guru ko yaha batAye ki usane guru se dUra rahakara diye hai (1) pratikramaNa-pApAcaraNa ke kSetra se pratigAmI hokara kyA-kyA kArya kisa prakAra sampAdita kiye hai| isake sAtha hI Atmazuddhi ke kSetra meM noTa bAnA / (2) praticaraNa hiMsA kisI kAraNavaza yA akAraNa hI svagaNa kA parityAga kara para- asatya Adi se nivRtta hokara ahiMsA, satya evaM saMyama ke kSetra meM gaNa meM praveza karane ko mathavA upasampadA, vihAra Adi kAryo agrasara honA / (3) pariharaNa saba prakAra se azubha pravRttiyoM ko bhI AlocanA kA viSaya mAnA gayA hai| I Adi pAMca evaM purAcaraNoM kA tyAga karanA / (4) bAraNa-niSisa AvaraNa samitiyoM aura tIna guptiyoM meM lage hue doSa sAmAnyatayA kI ora pravRtti nahIM krtaa| bauddha dharma meM pratikramaNa ke samAna bAlocanA ke viSaya haiN| yadyapi hameM smaraNa rakhanA cAhie ki kI jAne vAlI kriyA ko pravAraNA kahA gayA hai| (5) nisi ye sabhI doSa jo AlocanA ke viSaya haiM, ve deza-kAla paristhiti -azubha bhAvoM se nivRtta honA / (6) nindA - gurujana, variSThaaura vyakti ke AdhAra para pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyuttarga, jana athavA svayaM apanI hI AtmA kI sAkSI se pUrvakRta azubha tapa, parihAra, chaida Adi prAyazcitta ke yogya bhI ho sakate haiN| AcaraNoM ko burA samajhanA tathA usake liye pazcAttApa krnaa| pratikramaNa-prAyazcitta kA dUsarA prakAra pratikramaNa hai| (7) gaTa-azubha AcaraNa ko gahita samajhanA, usase ghRNA aparAdha yA niyama bhaMga ko aparAdha ke rUpa meM svIkAra kara punaH karanA / (ka) zuddhi-pratikramaNa AlocanA, nindA bAdi ke dvArA usase vApasa lauTa AnA arthAt bhaviSya meM use nahIM karane kI AtmA para lage doSoM se AtmA ko zuddha banAtA hai, isaliye use pratijJA karanA hI pratikramaNa hai| dUsare zabdoM meM AparAdhika zuddhi kahA gayA hai| sthiti se anaparAdhika sthiti meM lauTa AnA hI pratikramaNa hai| 1 jItakalpa 6, dekheM-jItaphalpabhASya mAthA 731-1810 / 2 yogazAstra svopazavRtti, 3 / 3 mAvazyaka TIkA, uddhRta amAtra, pR. 87 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62/varaNAnuyoga prastAvanA pratikramaNa kisakA ke lie haiM jinhoMne saMlekhanA prata grahaNa kiyA ho| ___ sthAnAMga sUtra meM ina chaha bAtoM ke pratikramaNa kA nirdeza hai- thamaNa pratikramaNa sUtra aura zrAvaka pratikramaNa sUtra meM samba. (1) uccAra pratikramaNa-mala Adi kA visarjana karane ke bAda dhita sambhAvita doSoM kI vivecanA vistAra se kI gaI hai| IryA (Ane-jAne meM huI jIvahisA) kA pratikramaNa karanA uccAra isake pIche mUla dRSTi yaha hai ki unakA pATha karate hue Acarita pratikramaNa hai| (2) prasravaNa pratikramaNa-pezAba karane ke bAda sUkSmatama doSa bhI vicAra patha se ojhala na hoN| IryA kA pratikramaNa karanA prastravadha pratikramaNa hai| (3) itvara pratikramaNa ke bheda-sAdhakoM ke AdhAra para pratikramaNa ke pratikramaNa-svarUpakAlIna (devasika rAtrika Adi) pratikramaNa do bheda haiM--(1) zramaNa pratikramaNa aura (2) zrAvaka pratikramaNa / karanA itara pratikramaNa hai| (4) yAvatkarthika pratikramaNa- kAlika AdhAra para pratikramaNa ke pAMca bheda haiM (1) devasikasampUrNa jIvana ke lie pApa se nivRtta honA yAvalathika pratikramaNa pratidina sAyaMkAla ke samaya pUre divana meM A carita pApoM kA hai| (5) yatkicismithyA pratikramaNa-sAvadhAnIpUrvaka jIvana cintA kara unakI AlocanA karanA devasika pratikramaNa hai| vyatIta karate hue bhI prasAda asavA sAvadhAnI se kisI bhI (2) rAtrika - pratidina prAta:kAla ke samaya sampUrNa rAtri ke prakAra kA asaMgamarUpa AcaraNa ho jAne para tatkAla usa bhUla ko Acarita pApoM kA cintana kara unakI bAlocanA karanA rAtrika svIkAra kara lenA, 'micchAmi dukkar3a aisA uccAraNa karanA aura pratikramaNa hai| (3) pAkSika---pakSa ke antima dina arthAta usake prati pazcAttApa karanA yatticinmithyA pratikramaNa hai| amAvasyA evaM pUrNimA ke dina sampUrNa pakSa meM Acarita pApoM kA (6) svapnAntika pratikramaNa -vikAra-vAsanA rUpa kusvapna dekhane vicAra kara unakI jhAle canA karanA pAkSika pratikramaNa hai| para usake sambandha meM pazcAttApa karanA svapnAntika pratikramaNa (4) cAturmAsika - kArtikI pUrNimA, phAlgunI pUNimA evaM hai| yaha vivecanA pramukhataH sAdhuoM kI jIvanacaryA se sambandhita sASAr3hI pUrNimA ko cAra mahIne ke Acarita pAroM kA vicAra hai| AcArya bhadrabAhu ne jina-jina tathyoM kA pratikramaNa karanA kara unakI AlocanA karanA cAturmAsika pratikramaNa hai| (5) sAhie isakA nirdeza Avazyaka niyukti meM kiyA hai| unake sAMvatsarika-pratyeka varSa meM saMvatsarI mahAparva (RSi paMcamI) anusAra (1) mithyAtva, (2) asaMyama, (3) kaSAya evaM (4) ke dina varSa bhara ke pApoM kA cintana kara unakI AlocanA aprazasta kAyika, vAcika evaM mAnasika vyApAroM kA pratikramaNa karanA savissarika pratikramaNa hai| karanA cAhie / prakArAntara se AcArya ne nimna bAtoM kA prati- tadubhaya--tadubhama prAyazcitta yaha hai jisameM AlocanA aura kramaNa karanA bhI anivArya mAnA hai- (1) gRhastha evaM zramaNa pratikramaNa donoM kiye jAte haiM / aparAdha yA doSa ko doSa ke rUpa upAsaka ke lie niSiddha kAryo kA AcaNa kara lene para, (2) meM svIkAra karake phira use nahIM karane kA nizcaya karanA hI jina kAryoM ke karane kA zAstra meM vidhAna kiyA gayA hai una tadubhaya prAyazcitta hai / jItakalma meM nimna prakAra ke aparAdhoM ke vihita kAryoM kA AcaraNa na karane para, (3) azraddhA evaM zaMkA lie tadubhama prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai-(1) bhramake upasthita ho jAne para aura (4) asamyaka evaM asatya siddhAMtoM vaza kiye gaye kArya, (2) bhayavaza kiye gaye kArya, (2) AturatAkA pratipAdana karane para avazya pratikramaNa karanA caahie| vaza kiye gaye kArya, (4) sahasA kiye gaye kArma, (5) paravazatA jaina paramparA ke anusAra jinakA pratikramaNa kiyA jAnA meM kiye kArya, (6) sabhI pratoM meM lage hue aticAra / cAhie, unakA saMkSipta vargIkaraNa isa prakAra hai viveka-viveka banda kA sAmAnya artha yaha hai ki kisI (a) 25 mithyAtvoM, 14 jJAnAticAroM aura 18 pApasthAnoM karma ke aucitya evaM anaucitya kA samyak nirNaya karanA aura kA pratikramaNa sabhI ko karanA caahie| anucita karma kA parityAga kara denA / muni jIvana meM AhArAdi (ba) paMca mahAvratoM, mana, vANI aura zarIra ke asaMyama tathA ke prAtya aura anAhA athavA zuddha aura azuddha kA vicAra karanA gamana, bhASaNa, yAcanA, mahaNa-nikSepa evaM malamUtra visarjana Adi hI viveka hai / yadi ajJAta rUpa se sadoSa AhAra Adi grahaNa se sambandhita doSoM kA pratikramaNa zramaNa sAdhakoM ko karanA kara liyA ho to usakA tyAga karanA hI viveka hai| vastutaH caahie| sadoSa kriyAoM kA tyAga hI viveka hai| mukhya rUpa se bhojana, (sa) pAMca aNuvratoM, 3 guNavatoM, 4 zikSAvratoM meM lagane vAle vastra, muni jIvana ke anya upakaraNa evaM sthAnAdi prApta karane 75 aticAroM kA pratikramaNa atI zrAvakoM ko karanA caahie| meM jo doSa lagate haiM unakI zuddhi viveka prAyazcitta dvArA mAnI (da) saMlekhanA ke pAMca aticAroM kA pratikramaNa una sAdhakoM gayI hai| 1 sthanAMga pUtra, 6/538 / 2 Avazyakaniyukti, 1250-1268 / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 63 dhyutsarga-vyutsarga kA tAtparya parityAga yA visarjana hai| kiyA hai ataH isa sambandha meM mujhe bhI mauna rahanA par3a rahA hai| sAmAnyatayA isa prAyazcitta ke antargata kisI bhI sadoSa AcaraNa ina prAyazcittoM se sambandhita mAsa, divasa evaM tapoM kI saMkhyA ke lie zArIrika vyApAroM kA virodha karake mana kI ekAgratA- kA ullekha hameM bahakalpa bhASya gAthA 6041.604 meM milatA pUrvaka deha ke prati rahe hue mamatva kA visarjana kiyA jAtA hai| hai| usI AdhAra para nimna vivaraNa prastuta hai-- jItakalpa ke anusAra gamanAgamana, vihAra, zruta adhyayana, sadoSa prAyazcitsa kA nAma tapa kA svarUpa evaM kAla svapna, nAba Adi ke dvArA nadI ko pAra karanA tathA bhakta pAna, yathAguru-chaha mAsa taka nirantara pAMca pAMca upavAsa zayyA-Asana, malamUtra visarjana, kAla vyavikrama, ahaMta evaM muni gurutara-cAra mAsa taka nirantara cAra-cAra upavAsa kA avinaya Adi doSoM ke lie vyuttarga prAyazcitta kA vidhAna guru-eka mAsa taka nirantara tIna-tIna upavAsa (tele) kiyA gayA hai / jItakarUpa meM isa tathya kA bhI ullekha kiyA gayA laghu-10 bele 10 dina pAraNe (eka mAsa taka nirantara hai ki kisa prakAra ke doSa ke lie kitane samaya yA zvAsocch do-do upavAsa) yAsa kA kAmotsarga kiyA jAnA caahie| prAyazcitta ke prasaMga laghutara.-25 dina taka nirantara eka dina upavAsa aura eka meM gumsarga hora nAgolAgaM giyAnI kapa meM hI saguNa hue haiN| dina bhojana / tapa prAyazcitta yathAlaghu-20 dina nirantara Apambila (skhA-sUkhA bhojana) sAmAnya doSoM ke atirikta viziSTa doSoM ke lie tapa laghuvaka-15 dina taka nirantara ekAsana (eka samaya prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| kisa prakAra ke doSa kA bhojana) sevana karane para kisa prakAra ke tapa kA prAyazcitta karanA hotA laghuSvakatara--10 dina taka nirantara do porasI arthAt 12 hai usakA vistArapUrvaka vivecana nizItha, vRhatkalpa aura jIta baje ke bAda bhojana grhnn| kalpa meM tathA unake bhASyoM meM milatA hai| nizItha sUtra meM tapa yathAlatruvaka-pAMca dina nirantara nirvikRti (ghI, dUdha prAyazcitta ke yogya aparAdhoM kI vistRta sUcI upalabdha hai| Adi rahita bhojana) usameM tapa prAyazcitta ke vividha prakAroM kI carcA karate hue ladhumAsika ke yogya aparAdha mAsalaghu, mAsaguru, cAturmAsalaghu, cAturgAsa guru se lekara SaTmAsa dArudaNDa kA pAdoMchana banAnA, pAnI nikalane ke lie laghu aura SaTmAsa guru prAyazcittoM kA ullekha milatA hai| jaisA nAlI banAnA, dAnAdi lene ke pUrva athavA pazcAt dAtA kI ki hamane pUrva meM saMketa kiyA hai mAsaguru yA mAsalaghu Adi kA prazaMsA karanA, niSkAraNa paricita gharoM meM dubArA praveza karanA, kyA jAtparya hai, yaha ina andhoM ke mUla meM kahIM spaSTa nahIM kiyA anyatIyika athavA gRhastha kI saMgati karanA, zAmyAtara athavA gayA hai kintu ina para likhe gaye bhASya-cUNi Adi meM inake artha bhAvAsa dene vAle makAna mAlika ke yahAM kA AhAra-pAnI grahaNa ko spaSTa karane kA prayAsa kiyA gayA hai. mAtra yahI nahIM laghu ko karanA Adi kriyAe~ laghumAsika prAyazcitta ke kAraNa haiN| laghu, laghutara aura laghutama tathA guru kI guru, guruttara aura gurutama gurumAsika yogya aparAdha-aMgAdAna kA mana karanA, aisI tIna-tIna koTiyAM nirdhArita kI gaI haiN| aMgAdAna ke Upara kI tvacA dUra karanA, aMgAdAna ko nalI meM ___kahIM-kahIM guruka, laghuka aura laghuSvaka aise tIna bheda bhI DAlanA, puSpAdi suMghanA, pAtra Adi dUsaroM se sApha karavAnA, kiye gaye haiM aura phira inameM se pratyeka ke jaghanya, madhyama aura sadoSa AhAra kA upabhoga karanA Adi kriyAyeM gurumAsika prAyautkRSTa ye tIna tIna bheda kiye gaye haiN| vyavahArasUtra kI bhUmikA zcita ke kAraNa haiN| meM anuyogakartA muni zrI kanhaiyAlAlajI 'bamala' ne utkRSTa, laghu cAturmAsika ke yogya aparAdha -pratyAkhyAna kA bAramadhyama aura jathanya pratyeka ke bho tIna-tIna vibhAga kiye haiN| bAra bhaMga karanA, gRhastha ke vastra, zaiyyA Adi kA upayoga yathA-- utkRSTa ke utkRSTa, uskRSTamadhyama aura utkRSTajaghanya karanA, prathama prahara meM grahaNa kiyA huA thAhAra naturya prahara taka tIna vibhAga haiM / aise hI madhyama aura jaghanya ke bhI tIna-tIna rakhanA, ayojana arthAt do kosa se Age jAkara AhAra lAnA, vibhAga kiye gaye haiN| isa prakAra tapa prAyazcittoM ke 34343 virecana lenA athavA akAraNa auSadhi kA sevana karanA, vATikA --27 bheda ho jAte haiN| unhoMne vizeSa rUpa se jAnane ke lie Adi sArvajanika sthAnoM meM mala-mUtra bAlakara gandagI karanA, vyavahAra bhASya kA saMketa kiyA hai kintu vyavahAra bhAgya muse guhaspa Adi ko AhAra-pAnI denA, samAna AcAra vAle nigraMnya upalabdha na hone ke kAraNa maiM isa carcA ke prasaMga' meM unake bava- nirgranthI ko sthAna Adi kI suvidhA na denA, gIta gAnA, vAdya hArasutaM ke sampAdakIya kA hI upayoga kara rahA huuN| unhoMne ina yantra bajAnA, nRtya karanA, asvAdhyAya ke kAla meM svAdhyAya sampUrNa 27 bhedoM aura unase sambandhita tapoM kA bhI ullekha nahIM karanA athavA svAdhyAya ke kAla meM svAdhyAya na karanA, ayogya Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 | dharaNAnuyoga : prastAvanA ko zAstra par3hAnA, yogya' ko zAstra na par3hanA, mithyAsva bhAvita picatta diye jAne para bhikSuNI saMgha meM varIyatA badala jAtI thI abhyatIrthika prathadA gRhastha ko zAstra par3hAnA athavA usase par3hanA vahA~ parihAra prAyazcitta se usakI varIyatA para koI prabhAva nahIM zAdi kiyAyeM laghucAturmAsika prAyazcita kI kAraNa hai| par3atA thaa| mUlAcAra meM parihAra ko jo cheda aura mUla ke bAda gurucAturmAsika ke yogya aparAdha-prathama sanI liyara smana ziNA gayA hai, vaha cita pratIta nahIM hotA kyoMki kaThoyA anAcAroM kA sevana karanA, rAjapiMDa grahaNa karanA, AdhAkarmI ratA kI haSTi se cheda aura mUla kI apekSA parihAra prAyazcitta AhAra grahaNa karanA, rAtri bhojana karanA, rAtri meM AhArAdi kama kaThora yA / vasunandI kI mUlAcAra kI TIkA meM parihAra rakhanA, dharma kI nindA aura adharma kI prazaMsA karanA, anantakAya ko gaNa se pRthak rahakara tapa-anuSThAna karanA aisI jo vyAkhyA yukta AhAra khAnA, AcArya kI avajJA karanA, lAbhAlAbha kA kI gaI hai vaha samucita evaM zvetAmbara paramparA ke anurUpa hI nimitta batAnA, kisI zramaNa-amapI ko bahakAnA, kisI dIkSArthI hai| phira bhI mApanIya aura zvetAmbara paramparA meM mulabhUta aMtara ko bhar3akAnA, ayogya ko dIkSA denA Adi triyAeM purucAturmA- hatanA to avazya hai ki zvetAmbara paramparA parihAra ko tapa se sika prAyazcitta ke yogya hai| pRthak prAyazcita ke rUpa meM svIkAra nahIM karatI hai| yahA~ yaha tapa aura parihAra kA sambandha-jaisA ki hamane pUrva meM bhI smaraNa rakhanA cAhie ki digambara paramparA yApanIya grantha sUcita kiyA hai, tatvArtha aura yApanIya paramparA ke grantha mUlA- SaTkhaNDAgama ko dhavalA TIkA parihAra ko pRthak prAyazcitta nahIM cAra meM parihAra ko svatantra prAyazcitta mAnA gayA hai| jabaki mAnatI hai / usameM zvetAmbara paramparA sammata dama prAyazvittoM kA zvetAmbara maramparA ke Agamika anyoM meM aura dhavalA meM ise ullekha huA hai jisameM parihAra kA ullekha nahIM hai| svatantra prAyazcitta na mAnakara isakA sambandha tapa ke sAtha jor3A cheda prAyazcita jo aparAdhI zArIrika dRSTi se kaThora gayA hai| parihAra zabda kA artha bahiSkRta karanA athavA tyAga tapa-sAdhanA karane meM asamartha ho athavA samartha hote hue bhI tapa karanA hotA hai| zvetAmbara Agama granthoM ke adhyayana se aisA ke garva ke unmata hai aura tapa prAyazcitta se usake vyavahAra meM pratIta hotA hai ki gahita aparAdhoM ko karane para bhikSu yA sudhAra sambhava nahIM hotA hai aura tapa prAyazvitta karake punaH punaH bhikSuNI ko na kevala tapa rUpa prAyazcitta diyA jAtA thA apitu aparAdha karatA hai, usake lie cheda prAyazcitta kA vidhAna kiyA use yaha kahA jAtA thA ki de bhikSu saMgha yA bhikSuNI saMgha se gayA hai / cheda prAyazcitta kA tAtparya hai bhikSa yA bhikSuNI ke pRSaka hokara nirdhArita tapa pUrNa kreN| nirdhArita tapa ko pUrNa kara dIkSA paryAya ko kama kara denA, jisakA pariNAma yaha hotA hai lene para use punaH saMgha meM sammilita kara liyA jAtA thaa| isa ki aparAdhI kA zramaNa saMgha meM varIyatA kI dRSTi se jo sthAna prakAra parihAra kA tAtparya thA ki prAyazcitta rUpa tapa kI hai, vaha apekSAkRta nimna ho jAtA hai. arthAt jo dIkSA paryAya meM nirdhArita avadhi ke lie saMgha se bhikSu kA pRthkkrnn| parihAra usase laghu haiM ve usase Upara ho jAte haiN| dUsare zabdoM meM usakI tapa kI avadhi meM vaha bhikSu bhikSusaMgha ke sAtha rahate hue bhI variSThatA mIniyariTI) kama o jAtI haiN| aura use isa AdhAra apanA AhAra-pAnI alaga karatA thA / isase yaha bhI spaSTa hotA para jo bhikSa upase kamI kaniSTha rahe haiM unako use bandana Adi hai ki parihAra prAyazcitta meM tathA anavasthApya aura pAsaMcika karanA hotA hai| kisa aparAdha meM kitane dina kA cheda prAyazcita prAyazcitta meM mUlabhUta antara thaa| anavasthApya prAyazcitta meM AtA hai isakA spaSTa ullekha mujhe dekhane ko nahIM milA / jahA~ use gRhastha veSa dhAraNa karavAkara ke hI upasthApana kiyA saMbhavataH yaha parihArapUrvaka tapa prAyazcitta kA eka vikalpa hai| jAtA thA, vahA~ parihAra meM aisA koI vidhAna na thaa| yaha kevala arthAt jisa aparAdha ke lie jitane mAsa mo dina ke lie spa prAyazcitta kI tapAvadhi ke lie maryAdita pRthakkaraNa thaa| nirdhArita ho, usa aparAdha ke karane para kabhI utane dina kA sambhavata: prAcInakAla meM tapa nAmaka prAyazcitta do prakAra se dIkSA cheda kA prAyazcitta diyA jAtA hai| jaise jo aparAdha diyA jAtA rahA hogA / parihArapUrvaka aura parihArarahita / isI mAsika prAyazcitta ke yogya hote haiM, unake karane para kabhI AdhAra para Age calakara jaba anavasthApya aura pAsaMcika prAca- use chaha mAsa kA cheda prAyazvitta bhI diyA jAtA hai| dUsare zcittoM kA pracalana samApta kara diyA gayA taba prAyazcittoM kI zabdoM meM usakI varIyatA chaha mAsa kama kara dI jAtI hai| isa saMkhyA ko pUrNa karane ke lie pApanIya paramparA meM tapa aura adhikatapa tapAvadhi RSabhadeva ke samaya meM eka varSa, anya bAIsa parihAra kI gaNanA alaga-alaga kI jAne lagI hogii| parihAra tIrthaMkaroM ke samaya meM ATha mAsa aura mahAvIra ke samaya meM chaha nAmaka prAyazcitta kI bhI adhikatama avadhi chaH mAsa mAnI gaI mAsa mAnI gaI hai ataH adhikatama eka sAtha chaha mAsa kA hI hai kyoMki tapa prAyazcitta ko adhikatama avadhi chaH mAsa hI hai| cheda prAyazcita diyA jA sakatA hai| sAmAnyatayA pAvastha, parihAra kA cheda prAyazcitta se antara yaha hai ki jahA~ cheda prAya- abasanna, kuzIla aura saMsakta bhikSuoM ko cheda prAyazcitta diye Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa : eka bauddhika vimarza 65 jAne kA vidhAna hai| sthAnAMga sUtra meM hI anyatra anyonya maithunasecI bhikSuoM ko mUla prAyazcitta-mUla prAyazcitta kA artha hotA thA, pUrva pArAMcika prAyazcitta ke yogya batAyA gayA hai yahA~ yaha vicArako dIkSA paryAya ko samApta phara navIna dIkSA pradAna karanA / jIya hai ki jahA~ hiMsA karane vAle ko, strI se maithuna sevana karane isake pariNAmasvarUpa aisA bhikSu usa bhikSusaMgha meM jisa dina use vAle ko mUla prAyazcitta ke yogya batAyA, vahA~ hiMsA kI yojanA yaha prAyazcitta diyA jAtA thA vaha sabase kaniSTha bana jAtA thaa| banAne vAle evaM paraspara maithuna sevana karane vAloM ko pAsaMcika mUla prAyazcitta anavasthApya aura pArAMcika prAyazcittoM se isa prAyazcitta ke yogya btaayaa| isakA kAraNa yaha hai ki jahA~ artha meM bhinna thA ki isameM aparAdhI bhikSu ko gRhasthaveSa dhAraNa hisA evaM mathuna sevana karane vAle kA aparAdha vyakta hotA hai karanA anivArya na thaa| sAmAnyatayA paMcendriya prANiyoM ko aura usakA parizodhana sambhava hotA hai kintu ina dUbhare prakAra hiMsA evaM maithuna sambandhI aparAdhoM ko bhUla prAyazcita ke yogya ke vyaktiyoM kA aparAdha bahuta samaya taka banA raha sakatA hai mAnA jAtA hai / isI prakAra jo bhikSu mRSAvAda, adattAdAna aura saMgha ke samasta pariveza ko duSita banA detA hai| vastutaH aura parigraha sambandhI doSoM kA punaH-punaH sevana karatA hai vaha jaba aparAdhI ke sudhAra kI sabhI sambhAvanAe~ samApta ho jAtI bhI mUla prAyazcitta kA pAtra mAnA gayA hai| jItakalpa bhASya ke haiM to use pArAMcika prAyazcitta ke yogya mAnA jAtA hai| jItaanusAra nizcayanaya kI dRSTi se jJAna, darzana aura cAritra kI kalpa ke anusAra tIrthakara ke pravacana arthAt zruta, AcArya aura virAdhanA hone para mUla prAyazcitta diyA jA sakatA hai, parantu gaNadhara kI AzAtanA karane vAle ko bhI pArAcika prAyazcitta vyavahAranaya kI dRSTi se jJAna aura darzana kI virAdhanA hone para kA doSI mAnA gayA hai| dUsare zabdoM meM jo jina-pravacana kA mUla prAyazcitta viyA bhI jA sakatA hai aura nahIM bhI diyA jA avarNavAda karatA ho vaha saMgha meM rahane ke yogya nahIM mAnA jAtA / sakatA hai parantu cAritra kI nirAdhanA hone para to mUla prAyazcisa jItarAlpabhASya ke anusAra kaSAyaduSTa, viSayaduSTa, rAjA ke diyA hI jAtA hai / jo tA ke garva se unmatta ho athavA jisa vadha kI icchA karane vAlA, rAjA kI agramahiSI se saMbhoga karane para sAmAnya prAyazcitta yA daNDa kA koI prabhAva hI na par3atA bAlA bhI pArAcika prAyazcitta kA aparAdhI mAnA gayA hai| ho, unake lie mUla prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| vaise paravartI bhAcAryoM ke anusAra pArAdhika aparAdha kA doSI pAsaMcika prAyazcitta- ve aparAdha jo atyanta gahita hai bhI viziSTa tapa-sAdhanA ke pazcAt saMgha meM praveza kA adhikArI aura jinake sevana se na kevala vyakti apitu sampUrNa jaina saMgha kI mAna liyA gayA hai / pArAMcika prAyazcitta kA kama se kama samaya vyavasthA dhUmila hotI hai, ve pArAMcika prAyazcitta ke yogya hote chaha mAsa, madhyama samaya 12 mAsa aura adhikatama samaya 12 haiM / pAcaka prAyastitta kA artha bhI bhina saMgha se bahiSkAra varSa mAnA gayA hai / kahA jAtA hai ki siddhasena divAkara ko hI hai| se jainAcAryoM ne yaha mAnA hai ki pArAnika aparAdha bAgamoM ko saMskRta bhASA meM rUpAntarita karane ke prayatna para 12 karane vAlA bhikSu yadi nirdhArita samaya taka nirdhArita tapa kA varSa kA pArAMcika prAyazcitta diyA gayA thaa| vibhinna pArAMcika anuSThAna pUrNa kara letA hai to use eka bAra gRhasthaveSa dhAraNa prAyazcitta ke aparAdhoM aura unake prAyazcittoM kA vivaraNa hameM karavAkara punaH saMgha meM praviSTa kiyA jA sakatA hai| bauddha jItakalpa bhASya kI gAthA 2540 se 2586 taka milatA hai| paramparA meM bhI pArAMcika apagadhoM kA ullekha karate hue kahA viziSTa vivaraNa ke icchuka vidvajanoM ko vahAM use dekha lenA gayA hai ki aisA aparAdha karane vAlA bhikSu sadaiva ke lie saMgha se caahie| bahiSkRta kara diyA jAtA hai| jItakalpa ke anusAra anavasthApya anavasthApya-manavasthApya kA zAbdika artha vyakti ko pada aura pArAMcika prAyazcitta bhadrabAhu ke bAla se banda kara diyA se cyuta kara denA hai yA alaga kara denA hai| isa zabda kA dusarA gayA hai| isakA pramukha kAraNa zArIrika kSamatA kI kamI ho artha hai - jo saMgha meM sthApanA arthAt rakhane yogya nahIM hai| vastutaH jAnA hai| sthAnIya sUtra meM nimna pAMca aparAdhoM ko pAsaMcika jo aparAdhI aise aparAdha karatA hai jisake kAraNa use saMgha se prAyazcitta ke yogya mAnA gayA hai| bahiSkRta kara denA Avazyaka hotA hai vaha avasthApya prAyazcitta (11 jo kula meM paraspara kalaha karatA ho| ke yogya mAnA jAtA hai / padyapi parihAra meM bhI bhikSu ko saMgha (2) jo gaNa meM paraspara kalaha karatA ho / se pRthaka kiyA jAtA hai kintu vaha eka sImita rUpa meM hotA hai (3) jo hiMsA premI ho arthAt kula yA gaNa ke sAdhuoM kA aura usakA veSa parivartana Avazyaka nahIM mAnA jaataa| jabaki bAta karanA cAhatA ho| anavasthApya prAyazcitta ke yogya bhikSu ko saMgha se nizcita avadhi (4) jo chidrapremI ho arthAta jo chidrAnveSaNa karatA ho| ke lie bahiSkRta kara diyA jAtA hai aura use taba taka punaH (1) jo prazna zAstra kA bAra-bAra prayoga karatA ho| pikSa saMgha meM praveza nahIM diyA jAtA hai jaba taka ki vaha prAya Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dharaNAmudastAva zivasa ke rUpa meM nirdiSTa tapa sAdhanA ko pUrNa nahIM kara letA hai| aura saMgha irA tathya se Azvasta nahIM ho jAtA hai ki vaha puna: aparAdha nahIM karegA | jaina paramparA meM bAra-bAra aparAdha karane vA AparAdhika pravRtti ke logoM ke lie yaha daNDa prastAvita kiyA gayA hai| sthAnAMga sUtra ke anusAra sAdharmiyoM kI corI karane vAlA, anyadharmiyoM kI corI karane vAlA tathA DaNDe, lAThI bAdi se dUsare bhikSuoM para prahAra karane vAlA bhikSu anavasthApya prAyazcitta ke yogya mAnA jAtA hai / prAyazvita dene kA adhikAra sAmAnya prAdekA adhikAra AcArya yA gaNi kA mAnA gayA hai| sAmAnya vyavasthA ke anusAra aparAdhI ko apane aparAdha ke lie AcArya ke samakSa apanI sthiti spaSTa karanI cAhie aura AcArya ko bhI pari sthiti aura aparAdha kI gurutA kA vicAra kara use prAyazcitta denA caahie| isa prakAra daNDa yA prAyazvita dene kA sampUrNa adhikAra AcArya, gaNiyA pravartaka ko hotA hai| AcArya yA gaNi kI anupasthiti meM upAdhyAya, upAdhyAya kI anupasthiti meM pravartaka athavA vaha variSTha muni jo cheda sUtroM kA jJAtA ho, prAyazcitta de sakatA hai| svagaNa ke AcArya Adi ke abhAva meM anya gaNa ke svaliMgI AcArya bAdi se bhI prAyazcitta liyA jA sakatA hai / kintu anya gaNa ke AcArya Adi tabhI prAyazcitta de sakate haiM jaba unase isa sambandha meM nivedana kiyA jAye jIta kalpa ke anusAra svaliMgI anya gaNa ke AcArya yA muni ko anupasthiti meM sUtra kA adhyetA gRhasya jisane dIkSA paryAya chor3a diyA ho vaha bhI prAyazvita de sakatA hai| ina saba ke abhAva meM sAdhaka svayaM bhI pApazodhana ke lie svaviveka se prAyazcitta kA nizcaya kara sakatA hai / kyA prAyazcita sArvajanika rUpa meM diyA jAye ? 1 isa prazna ke uttara meM janAcAyoM kA dRSTikoNa anya para parAoM se bhinna hai| ve prAyazcitta yA daNDa ko Atmazuddhi kA sAdhana to mAnate haiM lekina pratirodhAtmaka siddhAMta ke virodhI haiN| unakI dRSTi meM daNDa kevala isalie nahIM diyA jAtA hai ki use dekhakara anya loga aparAdha karane se bhayabhIta hoM, ata: jaina para parA sAmUhika rUpa meM, khule rUpa meM daNDa kI virodhI hai, isake viparIta bauddha paramparA meM daNDa yA prAyazcitta ko saMgha ke sammukha sArvajanika rUpa se dene kI paramparA hai| bauddha paramparA meM pravAraNA ke samaya sAdhaka bhikSu ko saMgha ke sammukha apane aparAdha ko prakaTa kara saMgha pradatta prAyazcita yA daNDa ko svIkAra karanA hotA hai / vastutaH buddha ke nirvANa ke bAda kisI saMgha pramukha kI niyukti ko Avazyaka nahIM mAnA gayA, ataH prAyazcitta yA daNDa dene kA dAyitva saMghapada para A pdd'aa| kintu manovaijJAnika dRSTi se sArvajanika rUpa se daNDita karane kI yaha prakriyA ucita nahIM hai, kyoMki isase samAja meM vyakti kI pratiSThA giratI hai, tathA kabhI-kabhI sArvajanika rUpa se daNDita kiye jAne para vyakti vidrohI bana jAtA hai / aparAdha kI samAnatA para daNDa kI samAnatA kA prazna prAyazcittoM kI carcA ke prasaMga meM yaha bhI vicAraNIya hai ki kyA jaina saMgha meM samAna aparAdhoM ke samAna daNDa kI vyavasthA hai yA eka hI samAna aparAdha ke lie do vyaktiyoM ko alaga-alaga daNDa diyA jA sakatA hai| jaina vicArakoM ke anusAra eka hI ke aparAdha ke lie sabhI ke vyaktiyoM ko eka hI samAna daNDa nahIM diyA jA sktaa| prAyazcitta ke kaThora aura mRdu hone ke lie vyakti kI sAmAjika sthiti evaM vaha vizeSa paristhiti bhI vicAraNIya hai jisameM ki yaha aparAdha diyA gayA hai| udAharaNa ke lie eka hI samAna prakAra ke aparAdha ke lie jahA~ sAmAnya vikSu yA bhikSuNI ko alpa daNDa kI vyavasthA hai nahIM dhamaNa saMgha ke padAdhikAriyoM ko arthAt pratipravartaka gaNi, AcArya Adi ko kaThora daNDa dene kI vyavasthA hai| punaH jaina AcArya yaha bhI mAnate haiM ki yadi koI vyakti svataH prerita hokara koI aparAdha karatA hai aura koI vyakti paristhitiyoM se bAdhya hokara aparAdha karatA hai to donoM ke lie alaga-alaga prakAra ke prAyazcitta kI vyavasthA hai| yadi hama maithuna sambandhI aparAdha ko leM to jahA~ balAtkAra kI sthiti meM bhikSuNI ke lie kisI daNDa kI vyavasthA nahIM hai kintu usa sthiti meM bhI yavi bahu sambhoga kA AsvAdana letI hai to usake lie prAyazcitta kI vyavasthA hai ataH eka hI prakAra ke aparAdha hetu do bhinna vyaktiyoM va paristhitiyoM meM alaga-alaga prAyazvitta kA vidhAna kiyA gayA hai| yahIM nahIM nAnA ne yaha bhI vicAra kiyA hai ki aparAdha kisake prati kiyA gayA hai| eka sAmAnya sAdhu ke prati kie gaye aparAdha kI apekSA AcArya ke prati kiyA gayA aparAdha adhika daNDanIya hai jahA~ sAmAnya vyakti ke lie kiye gaye aparAdha ko mRdu yA alpa daNDa mAnA jAtA hai vahIM zramaNa saMgha ke kisI padAdhikArI ke prati kiye gaye aparAdha ko kaThora daNDa ke yogya mAnA jAtA hai / isa prakAra hama dekhate haiM ki apane prAyazcita vidhAna yA daNDa prakriyA meM vyakti yA paristhiti ke mahatva ko ojhala nahIM kiyA hai aura mAnA hai ki vyakti aura paristhiti ke AdhAra para sAmAnya aura vizeSa vyaktiyoM ko alaga-alaga prAyazcitta diyA jA sakatA hai jabaki sAmAnyatayA bauddha paramparA meM isa prakAra ke vicAra kA abhAva dekhate haiM / hindu paramparA yadyapi prAyazvita ke sandarbha meM vyakti kI sAmAjika sthiti kA mUlyAMkana karatI hai kintu usakA dRSTikoNa jaina paramparA se bilkula viparIta dikhAI detA hai| jahA~ jaina paramparA usI aparAdha ke lie pratiSThita Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcaraNa eka bauddhika vimarza [ 67 vyaktiyoM evaM padAdhikAriyoM ke lie kaThora daNDa kI vyavasthA kiye haiMkaratI hai vahIM hindU paramparA AcAryo, brAhmaNoM Adi ke lie (1) pratikArAtmaka siddhAMta, (2) nirodhAtmaka siddhAMta, mRdu daNDa vyavasthA karatI hai / usameM eka sAmAnya aparAdha karane (3) sudhArAtmaka siddhaaNt| prathama pratikArAtmaka siddhAMta yaha para bhI eka zUTa ko kaThora daNDa diyA jAtA hai vahA~ eka brAhmaNa mAnakara calatA hai ki daNDa ke dvArA aparAdha kI pratizarsa kI ko atyanta mRdu daNDa diyA jAtA hai| donoM paramparAoM kA yaha jAtI hai arthAt aparAdhI ne dUsare kI jo kSati kI hai usakI isTibheda vizeSa rUpa se draSTavya hai| bahatvapabhASya kI TIkA meM paripUrti karanA yA usakA badalA senA hI daNDa kA mukhya uddezya isa tathya ko spaSTa kiyA gayA hai ki jo pada jitanA uttara- hai| 'A~kha ke badale A~kha" aura "dAMta ke badale dAMta" hI isa dAyitva pUrNa hotA hai usa pada ke dhAraka vyakti ko utanA hI daNDa siddhAMta kI mUlabhUta avadhAraNA hai| isa prakAra kI daNa kaThora daNDa diyA jAtA thA / udAharaNa ke rUpa meM bhikSuNiyoM kA vyavasthA se na to samAja ke anya loga thAparAdhika pravRttiyoM se nadI-tAlAba ke kinAre ThaharanA, bahA svAdhyAya Adi karanA bhayabhIta hote haiM aura na usa vyakti kA jisane aparAdha kiyA hai, niSiddha hai / usa niyama kA ullaMghana karane para jahA~ sthavira ko koI sudhAra hI hotA hai| mAtra SaTlaghu, bhikSuNI ko SaT guru prAyazcitta diyA jAtA, bahI aparAdha kA dUsarA nirodhAtmaka siddhAMta mUlataH yaha mAnakara gaNinI ko cheda aura pratinI ko mUla prAyazcitta dene kA vidhAna calatA hai ki aparAdhI ko daNDa isalie nahIM diyA jAtA hai ki hai| sAmAnya sAdhU kI apekSA AcArya ke dvArA baho aparAdha usane aparAdha kiyA hai apitu isalie diyA jAtA hai ki dUsare 'kayA jAtA hai to prAtaHkAra yA jAtA hai| loga aparAdha karane kA sAhasa na kreN| samAja meM AparAdhika bAra-bAra aparAdha yA doSa sevana karane para adhika vaha pravRtti ko rokanA hI daNDa kA uddezya hai, isameM choTe aparAdha ke jaina paramparA meM prathama bAra aparAdha karane kI apekSA dUsarI lie bhI kaThora daNDa kI vyavasthA hotI hai| kintu isa siddhAMta bAra mA tIsarI bAra usI aparAdha ko karane para kaThora prAyazcitta meM aparAdha karane vAle vyakti ko samAja ke dUsare vyaktiyoM ko kI vyavasthA kI gaI hai| yadi koI bhikSu yA bhikSuNI eka niyama AparAdhika pravRtti se bhayabhIta karane ke lie sAdhana banAyA kA bAra-bAra atikamaNa karatA hai to usa niyama ke atikramaNa jAtA hai| ata: daNDa kA yaha siddhIla nyAyasaMgata nahIM kahA jA kI saMkhyA meM jaise-jaise vRddhi ho jAtI hai prAyazcitta kI kaThoratA sktaa| isameM daNDa kA prayoga sAdhya ke rUpa meM nahIM apitu bhI bar3hatI jAtI hai| jisase usI aparAdha kA prAyazcitta mAsa- sAdhana ke rUpa meM kiyA jAtA hai| laghu se bar3hatA huA cheda evaM naI dIkSA taka bar3ha jAtA hai| daNDa kA tIsarA siddhAMta sudhArAtmaka siddhAMta hai, isa siddhAMta prAyazcitta yete samaya vyakti kI paristhiti kA vicAra ke anusAra aparAdhI bhI eka prakAra kA rogI hai ataH usakI jaina daNDa' yA prAyazcitta vyavasthA meM isa bAta para bhI paryApta cikitsA arthAt use sudhArane kA prayala karanA caahie| isa rUpa se vicAra kiyA gayA hai ki kaThora aparAdha ko karane vAlA siddhAMta ke anusAra daNDa kA uddezya vyakti kA sudhAra honA vyakti bhI yadi rugNa ho, ativRddha ho, vidizapta citta ho, unmAda cAhie / vastutaH kArAgRhoM ko sudhAragRhoM ke rUpa meM parivartita yA upasarga se pIr3ita ho, use bhojana-pAnI Adi suvidhApUrvaka ne kiyA jAnA cAhie tAki aparAdhI ke hRdaya ko parivartita kara milatA ho athavA muni jIvana ke bAvazyaka sAmagrI se rahita ho use sabhya nAgarika banAyA jA ske| to aise bhikSuoM ko tatkAla saMgha se bahiSkRta karanA athavA yadi hama ina siddhAMtoM kI tulanA jaina prAyazcitta vyavasthA bahiSkRta karake zuddhi ke lie kaThora tapa Adi kI vyavasthA denA se karate haiM to yaha kahA jA sakatA hai ki jaina pinAraka apanI samucita nahIM hai| prAyazcitta yA daNDa vyavasthA meM na to pratikArAtmaka siddhAMta ko Adhunika daNDa siddhAMta aura jaina prAyazcitta pavasthA aura na nirodhAtmaka siddhAMta apanAte hai apitu sudhArAtmaka ___ jaisA ki hamane prArambha meM hI spaSTa kiyA hai ki daNDa aura siddhAMta se sahamata hokara yaha mAnate haiM ki vyakti meM svataH hI prAyazcitta ko avadhAraNAoM meM eka maulika antara hai| jahA~ aparAdhabodha kI bhAvanA utpanna kara sakeM evaM AparAdhika pravRttiyoM prAyazcitta antaHpreraNA se svataH liyA jAtA hai, vahAM daNDa se dUra rahane ko anuzAsita kiyA jaaye| ve yaha bhI svIkAra vyakti ko balAt diyA jAtA hai / ata: AtmaNuddhi to prAyazcitta karate haiM ki jaba taka vyakti meM svataH hI aparAdha ke prati Asmase hI sambhava hai, daNDa se nahIM / daNDa meM to pratizodha, pratikAra glAni utpazna nahIM hogI taba taka baha AparAdhika pravRttiyoM se yA AparAdhika pravRtti ke nirodha kA dRSTikoNa hI pramukha vimukha nahIM hogaa| yadyapi isa AramaglAni yA aparAdhabodha kA hotA hai| tAtparya yaha nahIM hai ki vyakti jIvana bhara isI bhAvanA se pIr3ita pAzcAtya vicArakoM ne daNDa ke tIna siddhAMta pratipAdita rahe apitu vaha aparAdha yA doSa ko doSa ke rUpa meM dekhe aura yaha sher Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 | paraNAnuyoga : prastAvanA samajhe ki aparAdha eka saMyogika ghaTanA hai aura usakA parizodhana kA prayojana bAtma-parizodhana hai, na ki deha-daNDana / ghRta kI kara AdhyAtmika vikAsa ke patha para Age bar3hA jA sakatA hai| zuddhi ke lie pata ko tapAnA hotA hai na ki pAtra ko| usI tapa kA sAmAnya svarUpa : eka mUlyAMkana-tapa zabda aneka prakAra Atmazuddhi ke lie Atma-dikAroM ko tapAyA jAtA hai na arthoM meM bhAratIya AcAra darzana meM prayukta huA hai aura jaba taka ki zarIra ko zarIra to AtmA kA bhAjana pAtra hone se tapa usakI sImAe~ nirdhArita nahIM kara lI jAtIM, usakA mUlyAMkana jAtA hai, tapAyA nahIM jaataa| jisa tapa meM mAnasika kaSTa ho, karanA kaThina hai| "tapa" zabda eka artha meM tyAma-bhAvanA ko vedanA ho, pIr3A ho, vaha tapa nahIM hai| posa kA honA eka bAta vyakta karatA hai / tyAga cAhe vaha vaiyaktika svArtha naM dvitoM kA hai aura pIr3A kI vyAkulatA kI anubhUti karanA dUsarI bAta hai| ho, cAhe vaiyaktika sukhopalabdhiyoM kA ho, tapa kahA jA sakatA tapa meM pIr3A ho sakatI hai lekina pIr3A kI vyAkulatA kI anuhai| sambhavataH yaha tapa kI vistRta paribhASA hogI, lekina yaha bhUti nhiiN| pIr3A zarIra kA dharma hai, vyAkulatA kI anubhUti tapa ke niSedhAtmaka pakSa ko hI prastuta karatI hai| yahA~ tapa, AtmA kaa| aise aneka udAharaNa haiM jinameM ina donoM ko alagasaMyama indriya nigraha aura deha-daNDana bana kara raha jAtA hai| tapa alaga dekhA jA sakatA hai| jaina bAlaka jaba upavAsa karatA hai, mAtra tyAmanA hI nahIM hai, upalabdha karanA bhI hai| tapa kA kevala to use bhUkha kI pIr3A avazya hogI, lekina vaha pIr3A kI vyAvisarjanAtmaka mUlya mAnanA zrama hogA / bhAratIya AcAra-darzanoM kulatA kI anubhUti nahIM krtaa| yaha upavAsa tapa ke rUpa meM ne jahA~ tapa ke visarjanAtmaka mUlyoM kI guNa-gAthA gAyI hai, vahIM karatA hai aura tapa to AtmA kA Ananda hai| vaha jIvana ke usake sRjanAtmaka mUlya ko bhI svIkAra kiyA hai| vaidika para- sauSThava ko naSTa nahIM karatA, varana jIvana ke Ananda ko pariSkRta mparA meM tapa ko loka-kalyANa kA vidhAna karane vAlA kahA gayA karatA hai| hai / gItA kI loka-saMgraha kI aura jaina paramparA kI vaiyAvRtya thA aba jaina-paramparA meM svIkRta tapa ke bhedoM ke mUlyAMkana kA saMgha-sevA kI avadhAraNAe~ tapa ke vidhAyaka arthAt loka-kalyANa- kicit prayAsa kiyA jA rahA hai| kArI pakSa ko hI to abhivyakta karatI haiN| bauddha paramparA jaba anazana meM kitanI zakti ho sakatI hai, use Aja gotrI-yuga 'bahujana hitAya bahujana sukhAya" kA upayoSa detI hai taba vaha bhI kA hara vyakti jAnatA hai| vaha to usake pratyeka prayoga dekha tara ke vidhAyaka mUlya kA hI vidhAna karatI hai| cuke haiN| sarvodaya samAja-racanA to upavAsa ke mUlya ko svIkAra sujanAtmaka pakSa meM tapa Atmopalabdhi hI hai, lekina yahA~ karatI hI hai, deza meM utpanna anna-saMkaTa kI samasyA ne bhI isa sva-bAsmana itanA vyApaka hotA hai ki usameM sva yA para kA bheda ora hamArA dhyAna AkarSita kiyA hai| ina sabake sAtha Aja hI nahIM Tika pAtA hai aura isIlie eka tapasvI kA Asma- cikissika evaM vaijJAnika bhI isakI upAdeyatA ko siddha kara kalyANa aura loka-kalyANa paraspara virodhI nahIM hokara eka rUpa cuke haiN| prAkRtika cikitsA praNAlI kA to mUla AdhAra hI hote haiM / eka tapasvI ke bAramakalyANa meM lokakalyANa samAviSTa upavAsa hai / rahatA hai aura usakA lokakalyANa AtmakalyANa hI hotA hai| isI prakAra UnodarI yA bhUkha se kama bhojana, niyamita jisa prakAra vyAyAma ke rUpa meM kiyA huA zArIrika kaSTa bhojana tathA rasa-parityAga kA bhI svAsthya kI dRSTi se paryApta svAsthya rakSA evaM zakti-saMcaya kA kAraNa hokara jIvana ke vyAva- mUlya hai| sAtha hI yaha saMyama evaM indriyajaya meM bhI sahAyaka hArika kSetra meM bhI lAbhaprada hotA hai, vaise hI tapasyA ke rUpa meM hai| gAMdhIjI ne to isI se prabhAvita ho gyAraha vratoM meM asvAda deha duHkha kA abhyAsa karane vAlA apane zarIra meM kaSTa-sahiSNu vrata kA vidhAna kiyA thaa| zakti vikasita kara letA hai, jo vAsanAoM ke saMgharSa meM hI nahIM, yadyapi vartamAna muga bhikSAvRtti ko ucita nahIM mAnatA hai, jIvana kI sAmAnya sthitiyoM meM bhI sahAyaka hotI hai / eka upa- tathApi samAja-vyavasthA kI dRSTi se isakA dUsarA pahalU bhI hai| bAsa kA abhyAsI vyakti yadi kisI paristhiti meM bhojana prApta jana AcAra-vyavasthA meM bhikSAvRtti ke jo niyama pratipAdita haiM nahIM kara pAtA, to itanA vyAkula nahIM hogA jitanA anabhyasta ve apane Apa meM itane sabala haiM ki bhikSAvRtti ke sambhAvita vyakti / kaSTa-sahiSNutA kA abhyAsa AdhyAtmika pragati ke lie doSoM kA nirAkaraNa svataH ho jAtA hai| mikSAvRtti ke lie vAvazyaka hai| AdhyAtmika dRSTi ke binA zArIrika yantraNA ahaM kA tyAga Avazyaka hai aura naitika dRSTi se usakA kama apane bhApa meM koI tapa nahIM hai, usameM bhI yadi isa zArIrika mUlya nahIM hai| yantraNA ke pIche laukika yA pAralaukika svArtha haiM to phira use isI prakAra Asana-sAdhanA aura ekAMtavAsa kA yoga-sAdhanA tapasyA kahanA mahAna mUrkhatA hogii| jaina-dArzanika bhASA meM kI dRSTi se mUlya hai| yAsana yoga-sAdhanA kA eka anivArya tapasyA meM deha-daNDana kiyA nahIM jAtA, ho jAtA hai| tapasyA aMga hai| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAdharaNa: eka zaiddhika vimarza61 tapa ke bAbhyantara bhedoM meM dhyAna aura kAyotsarga kA bhI detA hai| sAdhanAtmaka mUlya hai / punaH svAdhyAya, yAvRtya (sevA) evaM vIryAcAra'-pAMca AcAroM ke isa vivecana meM antima vinaya (anuzAsana) kA to sAmAjika evaM vaiyaktika donoM dRSTiyoM AcAra vIryAcAra hai| jaina paramparA meM vIryAcAra kA artha se bar3A mahatva hai| sevAbhAva aura anuzAsita jIvana ye donoM puruSArtha yA prayatna karanA hai| abhidhAna rAjendra koza meM yoga, sabhya samAja ke Avazyaka guNa haiN| IsAI dharma meM to isa sevA- vIrya kSamatA, utsAha parAkrama aura ceSTA ko ekArthaka mAnA bhAva ko kAphI adhika mahatva diyA gayA hai / Aja usake vyApaka gayA hai| yadi hama cAritrAcAra, tapAcAra aura vIryAcAra meM koI pracAra kA eka mAtra kAraNa usakI sevAbhAvanA hI to hai| vibhAjana rekhA khIMcanA cAhe to vaha isa prakAra hogii| jahA~ manuSya ke lie sevAbhAva eka Avazyaka tasva hai jo apane prAra- bAritrAcAra saMyama arthAt mana aura indriyoM para niyantraNa kA mbhika kSetra meM parivAra se prArambha hokara 'vasudhaiva kuTumbakam" sUcaka hai vahIM tapAcAra kaSTa, titikSA yA sahanazIlatA kA taka kA vizAla Adarza prastuta karatA hai| paricAyaka hai| jabaki vIryAcAra sAdhanA ke kSetra meM svazakti kA svAdhyAya kA mahatva AdhyAtmika vikAsa aura jJAnAtmaka prakaTana karatA hai / pAriva saMvara karatA hai, tapa sahana karatA hai vikAsa donoM dRSTiyoM se hai| eka ora vaha sva kA adhyayana hai kintu vIrya prayatla mA puruSArtha karatA hai| cAritra aura tapa niSedhato dUsarI ora jJAna kA anuzIlana / jJAna aura vijJAna kI paraka haiM jabaki vIrya vidhiparaka hai| yadyapi tapa kiyA jAtA hai sArI pragati ke mUla meM to svAdhyAya hI hai| phira bhI use karane meM sahanA' hI pradhAna hotA hai| prastuta kRti prAyazcitta eka prakAra se aparAdhI dvArA svayAcita daNDa meM bIryAcAra ke antargata kina-kina tathyoM kA saMkalana kiyA gayA haiM / yadi vyakti meM prAyazcitta kI bhAvanA jAgRta ho jAtI hai hai yaha tatsambandhI mudrita pRSThoM kI anupalabdhi ke kAraNa nahIM to usakA jIvana hI badala jAtA hai / jisa samAja meM aise loga kaha pA rahA huuN| kintu AcArAMga Adi prAcIna Agama granyoM hoM, vaha samAja to bAdarza hI hogaa| ke dekhane se yaha spaSTa hotA hai ki unameM sAdhaka ko bAra-bAra vAstava meM to tapa ke ina vibhinna aMgoM ke itane adhika yaha nirdeza diyA gayA hai ki vaha parAkrama yA puruSArtha kare aura pahala hai ki jinakA samucita mUlyAMkana sahaja nhiiN| sAdhanA ke kSetra meM zithila na ho / yahA~ yaha vicAra svAbhAvika tapa AcaraNa meM vyakta hotA hai| vaha AcaraNa hI hai| use hI hai ki yaha puruSArtha kisa rUpa meM kiyA jaaye| vIrya zabda, zabdoM meM vyakta karanA sambhava nahIM hai / tapa AtmA kI USmA hai, puruSArtha, prayatna, parAkama yA parizrama kA sUcaka hai| jaina parajise zabdoM meM bAMdhA nahIM jA sktaa| mparA meM bhikSu ko zramaNa kahA gayA hai, jo zrama karatA hai vaha yaha kisI eka AcAra-darzana kI bapautI nahIM, vaha to zramaNa hai kintu yahA~ zrama kA tAtparya zArIrika zrama nahIM hai, pratyeka jAgRta AtmA kI anubhUti hai| usakI anubhUti se hI yahA~ zrama se tAtparya hai apanI vRttiyoM yA vAsanAoM ke parimana ke kaluSa dhulane lagate haiM, vAsanAeM zithila ho jAtI haiM, zodhana hetu satata prayala krnaa| AcArAMga meM sAdhanA ko yuddha ahaM galane lagatA hai| tRSNA aura kaSAyoM kI agni tapa kI kA rUpaka diyA gayA hai aura sAdhaka ko vIra kahA gayA hai| USmA ke prakaTa hote hI niHzeSa ho jAtI hai| jar3atA kSINa ho vastutaH apanI vAmanAoM aura vRttiyoM para vijaya prApta karatA jAtI hai / cetanA aura Ananda kA eka nayA AyAma khula jAtA hI bIrakha kA lakSaNa hai aura isa vIratva kA pradarzana hI vIryAhai, eka navIna anubhUti hotI hai| bAda aura bhASA mauna ho cAra hai / jainAmamoM meM kahA gayA hai ki sahanoM yodAoM para jAtI hai. AcaraNa kI vANI mukharita hone lagatI hai| vijaya prApta karane kI apekSA apanI AtmA para vijaya pAnA hI tapa kA pahI jIvanta aura jAgRta zAzvata svarUpa hai jo zreSTha hai| jainAgamoM meM aneka sthaloM para sAdhaka ko yaha nirdeza sArvajanIna aura sArvakAlika hai| sabhI sAdhanA paddhatiyA~ ise diyA gayA hai ki vaha apanI zakti ko chipAye nahIM apitu use mAnakara calatI haiM aura deza kAla ke anusAra isake kisI eka prakaTa kre| kintu yahA~ zakti ke prakaTIkaraNa kA tAtparya kyA dvAra se sAdhakoM ko tapa ke isa bhavya mahala meM lAne kA prayAsa hai, yaha vicAraNIya hai| sAMsArika sukhabhoga aura unakI upalabdhi karatI haiM, jahA~ sAdhaka apane paramAtma svarUpa kA darzana karatA ke prayAsoM meM to apano zakti kA prakaTana jaina sAdhu ke lie hai, Atman brahma yA Izvara kA sAkSAtkAra karatA hai| niSiddha hI mAnA gayA hai ataH usakA zakti prakaTana kevala sAdhanA tapa eka aisA prazasta yoga hai jo AtmA ko paramAtmA se ke kSetra meM hI vihita mAnA jA sakatA hai| ataH Atmavizuddhi ke jor3a detA hai, AtmA kA pariSkAra kara use paramAtma-svarUpa banA lie prayatna karanA vIryAcAra hai| apanI vAsanAoM ko niyanvita 1 bauryAcAra kI vistRta vivecanA hetu dekheM-abhidhAna rAjendra koza, mAga 6, pR. 1367-1406 / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 | paramAnuyoga : prastAvanA karanA, una para kAbU rakhanA aura unheM sajagatApUrvaka AtmA ro darzana, cAritra gaura tapa ina cAroM meM apanI sAmathyaM ko na bAhara nikAla pheMkanA yahI bIryAcAra hai| chipAte hue puruSArtha karanA hI bIryAcAra hai, isa prakAra bIryAcAra saMkSepa meM kaheM to kaSAyoM, bAsanAoM aura manovikAroM para jJAna, darzana, cAritra aura tapa ke kSetra meM kiyA gayA puruSArtha hai vijaya lAbha karane ke lie prayatnazIla honA hI bIryAcAra hai| aura isa dRSTi se vaha ina cAroM AvAroM meM anusyUta hai kintu AsmA kI ve zaktiyAM jo ki karmAvaraNa ke kAraNa anabhi- anusyUta hote hue bhI unakA prANa hai kyoMki binA puruSArtha aura vyakta haiM unheM abhivyakta karanA hI puruSArtha hai aura yahI vIrya prayatna ke sAdhanA saphala nahIM hotI hai| hai| baina paramparA meM AtmA ko anantajJAna, ananta darzana, ananta- utsarga aura apavAda - jaina AcAryoM ne AcAra sambandhI sukha aura anantavIrya se yukta mAnA gayA hai| AtmA ke usa jo vibhinna vidhi-niSedha prastuta kiye haiM ve nirapekSa nahIM hai| anantavIrya ko prakaTa kara lenA hI vIryAcAra hai| AtmA kI deza-kAla aura vyakti ke AdhAra para unameM parivartana sambhava ho zakti ko AvRta yA gopita karane vAle kAraNoM ke unmUlana sakatA hai| AcAra ke jina niyamoM kA vidhi-niSedha jisa karane meM hI bIrya yA puruSArtha nihita hai| jisa prakAra kinhIM sAmAnya sthiti ko dhyAna meM rakhakara kiyA gayA hai usameM ve viziSTa paristhitiyoM meM koI bhautika bastu apane yathArtha guNa- AcAra ke vidhi niSedha yathAvat rUpa meM pAlanIya mAne gaye haiM, ghamoM ko prakaTa karane meM samartha hotI hai| usI prakAra kisI vastu kintu deza-kAla, paristhiti ayavA vaiyaktika paristhitiyoM kI pA vyakti meM nihita kSamatA yA zakti ko hI bIrya kahA jAtA hai bhinnatA meM unameM parivartana bhI svIkAra kiyA gayA hai| vyakti aura usa kSamatA kA yathArtha rUpa meM prakaTana kara senA hI vIrya aura deza-kAlagata sAmAnya paristhitiyoM meM jina niyamoM kA puruSArtha hai| udAharaNa ke rUpa meM eka ucca buddhilabdhi bAle pAlana kiyA jAtA hai be utsarga mArga kahe jAte haiM kintu jaba bAlaka meM snAtakottara adhyayana kI sAmarthya hotI hai kintu jaba dezakAlagata aura vaiktika vizeSa paristhitiyoM meM una sAmAnya vaha adhyayana karatA huA kramazaH vikAsa karatA hai taba vaha vidhi-niSedhoM ko zithila kara diyA jAtA hai to use apavAda yogyatA meM badala jAtI hai| isI prakAra AtmA meM nihita sAmarthya mArga kahA jAtA hai| vastutaH AcAra ke sAmAnya niyama utsarga ko yogyatA meM pariNata kara denA hI vIryAcAra hai| vIrya kA mArga kAhe jAte haiM aura viziSTa niyama apavAda mArga kahe jAte vargIkaraNa aneka rUpoM meM upalabdha hotA hai jaise kAyavIrva (zArI- hai| yadyapi donoM ko vyAvahArikatA paristhiti sApekSa hotI hai| rika sAmarthya), vAgvIyaM (vAgmitA), AdhyAtmika bIrya (Atma- jaina AcAryoM kI mAnyatA rahI hai ki sAmAnya paristhitiyoM meM zodhana kI sAmarma) / anyatra vIrya kA vargIkaraNa AgAravIrya aura utsarga mArga kA avalambana kiyA jAnA cAhie kintu dezakAla, anagAravIrya ke rUpa meM bhI huA hai| yahA~ AgAravIrya kA sAtparya paristhiti athavA vyakti ke svAsthya evaM kSamatA meM kisI vizeSa gRhastha jIvana ke pratoM ke pAlana kI sAmarthya aura anagAra yA parivartana ke A jAne para apavAda mArga kA avalambana kiyA munijIvana ke vratoM ke pAsana karane kI sAmathrya / punaH vIrya ke jA sakatA hai / yahA~ isa tathya ko bhI spaSTa rUpa se samama letA bAlavIya, paMDitavIrya aura bAlacitavIrya, aise vibhAga bhI kiye cAhie ki apavAda mArga kA sambandha kevala AvaraNa sambandhI gaye haiN| mUkhoM kA puruSArtha yA prayatna cAlavIrya hai jabaki jJAniyoM bAhya vidhi-niSedhoM se hotA hai aura ApavAdika paristhiti meM kA puruSArtha paDitavIrya hai| punaH pramAdIjanoM kA puruSArtha bAla- kiye gaye sAmAnya niyama ke khaNDana se na to usa nimama kA vIyaM pora bapramatta sAdhakoM kA puruSArtha paMDitabIrya hai| bAlavIya mUlya kama hotA hai aura na sAmAnya rUpa se usake AcaraNIya sakarma arthAt bandhanakAraka hotA hai jabaki paNDitavIrya akarma hone para koI prabhAva par3atA hai| jahA~ taka AcAra ke Antarika marthAt mukti kA sAdhaka hotA hai| sUtrakRtAMga meM kahA gayA hai pakSa kA prazna hai, jainAcAryoM ne use sardaya hI nirapekSa yA utsarga ki jo samyaSTi aura vIrya sampanna hai unakA puruSArtha zuddha ke rUpa meM svIkAra kiyA hai| hiMsA kA vicAra yA hiMsA kI jhotA hai aura vaha karmaphala se yukta nahIM hotaa| vIryAcAra ke bhAvanA kisI bhI paristhiti meM naitika yA AcaraNIya nahIM mAnI sambandha meM vistRta carcA vIryapravAda nAmapha pUrvagrantha meM thI, aisI jAtI, jisa sambandha meM apavAda kI carcA kI jAtI hai vaha sUcanA jJAta hotI hai| sUtrakRtAMga ke prathama zrataskandha ke AThaveM ahiMsA ke bAhma vidhi-viSedhoM se sambandhita hotA hai| mAna adhyAya meM kyA AcArAMga meM yatra-tatra vIryAcAra kI carcA dekhI lIjie ki hama kisI niraparAdha prANI kA jIvana bacAne ke jA sakatI hai| abhidhAna rAjendra koza (bhAga 6, pR0 1367- lie athavA kisI strI kA zIla mu.zita rakhane ke lie hiMsA 1406) meM bhI vIryAcAra kI carvA upalabdha hotI hai| isameM athavA asatya kA sahArA lete haiM to isase ahiMsA yA satyakahA gayA hai ki apane bala aura vIrya ko na chipAte hue yathA- sambhASaNa kA sAmAnya naitika Adarza samApta nahIM ho jaataa| pAkti puruSArtha (parAkrama) karanA vIryAcAra hai| vastutaH jJAna, apavAda mArga na to kabhI maulika evaM sArvabhaumika niyama banatA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAcaraNa : eka mauddhika vimarza 71 hai aura na apabAda ke AcaraNa kA kAraNa mAnA jAtA hai, usI AcaraNa kiyA jAnA caahie| utsarga aura apavAda donoM kI prakAra anujJA ke anusAra ati apavAda mArga para calane para AcaraNIyatA paristhiti sApekSa hai nirapekSa nahIM / maha usa paribhI AdharaNa ko vizuddha hI mAnA jAnA caahie| yadi aisA na sthiti para nirbhara hotA hai ki vyakti usameM utsarga kA avalambana mAnA jAtA taba to ekamAtra utsarga mArga para hI calanA ati- se yA apavAda kA / koI bhI AcAra, paristhiti nirapekSa nahIM vArya ho jAvA, phalasvarUpa apavAda mArga kA avalambana karane ke ho sakatA ataH AcAra ke niyamoM ke paripAlana meM paristhiti ke lie koI bhI kisI bhI paristhiti meM taiyAra hI na hotaa| vicAra ko sammilita kiyA gayA hai phalataH apavAda mArga kI pariNAma yaha hotA ki sAdhanA mArga meM kevala jinakalpa ko hI AvazyakatA svIkAra kI gii| mAnakara calanA par3atA / kintu jaba se sAdhakoM ke saMgha evaM gaccha jaina saMgha meM apavAda mArga kA kaise vikAsa huA isa sambandha banane lage, taba se kevala autsargika mArga arthAt jinakalpa saMbhara meM paM0 dalasukha bhAI mAlavaNiyA kA kathana hai ki AcArAMga meM nahIM rahA / ataeva sthavirakalpa meM yaha anivArya ho gayA ki nirgrantha aura niryanthI saMgha ke kartavya aura akartavya ke maulika jitanA 'pratiSedha" kA pAlana Avazyaka hai, utanA hI Avazyaka upadezoM kA saMkalana hai kintu deza kAla athavA kSamatA Adi ke 'anusA" kA mAcaraNa bhI hai| balki paristhitivizeSa meM parivartita hone se utsarga mArga para calanA kaThina ho jAtA hai| "anujJA" ke anusAra AcaraNa nahIM karane para prAyazcitta kA bhI astu aisI sthiti meM AcArasaMga kI hI nizItha nAmaka khulA meM vidhAna karanA par3A hai| jisa prakAra pratiSedha kA bhaMga karane para una AcAra niyamoM ke viSaya meM jo vitathakArI hai unakA prAyaprAyazcitta hai usI prakAra apavAda kA AcaraNa nahIM karane para zcitta batAyA gayA hai| apavAdoM kA mUla sUtroM meM koI vizeSa bhI prAyazcitta hai| arthAt 'pratiSedha" aura "anujA" utsarga nirdeza nahIM hai| kintu niyukti, bhASya, cUNi Adi meM sthAnaaura apavAda donoM hI sama bala mAne gaye haiN| donoM meM hI vizuddhi sthAna para vistRta varNana hai| jaba eka bAra yaha svIkAra kara hai| kintu yaha bhI nahIM bhUlanA cAhie ki utsarga rAjamArga hai. liyA jAtA hai ki AcAra ke niyamoM kI vyavasthA ke sandarbha meM jisakA avalambana sAdhaka ke lie sahaja hai, kintu apavAda, vicAraNA ko avakAkA hai taba paristhiti ko dekhakara mUlasUtroM ke yadyapi AcaraNa meM sarala hai, tathApi sahaja nahIM hai|" vidhAnoM meM apavAdoM kI suSTi karanA gItArtha AcAryoM ke lie vastutaH jIvana meM niyamoM japaniyamoM kI jo sarva sAmAnya sahaja ho jAtA hai| utsarga bhIra apavAda ke balAbala ke sambandha vidhi hotI hai vaha utsarga aura jo vizeSa vidhi hai vaha apavAda meM vicAra karate hue paM0 jI puna. likhate haiM ki 'saMyamI puruSa ke vidhi hai / utsarga sAmAnya avasthA meM AcaraNIya hotA hai aura lie jitane bhI niSiddha kArya na karane yogya kahe gaye haiM, ve sabhI apavAda vizeSa saMkaTakAlIna avasthA meM / yadyapi donoM kA uddezya "pratiSedha" ke antargata Ate haiM aura jaba paristhitivizeSa meM eka hI hotA hai ki sAdhaka kA saMyama surakSita rahe / samartha sAdhaka umhI niSiddha kAryoM ko karane kI "banuzA" dI jAtI hai, taba ve ke dvArA saMyama rakSA ke lie jo anuSThAna kiyA jAtA hai vaha hI niSiddha karma "vidhi" bana jAte haiN| paristhiti vizeSa meM utsarga hai aura asamartha sAdhaka ke dvArA saMyama kI rakSA ke lie akartavya bhI kartavya bana jAtA hai, kintu pratibaMdha ko vidhi meM hI utsarga se viparIta jo anuSThAna kiyA jAtA hai vaha apavAda pariNata kara dene vAlI paristhiti kA aucitya aura parIkSaNa hai / aneka paristhitiyoM meM yaha sthiti utpanna ho jAtI hai ki karanA, sAdhAraNa sAdhaka ke liye sambhava nahIM hai| ataeva ye vyakti utsarga mArga ke pratipAlana ke dvArA saMyama, jJAnAdi guNoM "apavAda" "anujA" yA "vidhi" saba kisI ko nahIM batAye surakSA nahIM kara pAtA taba use apavAda mArga kA ho sahArA jAte / yahI kAraNa hai ki "apavAda" kA dUsarA nAma "rahasya" lenA hotA hai| yadyapi utsarga aura apavAda paraspara virodhI (ni . gA Y65) par3A hai| isase yaha bhI phalita ho jAtA pratIta hote haiM kintu lakSya kI dRSTi se vicAra karane meM unameM hai ki jisa prakAra "pratiSedha" kA pAlana karane se AcaraNa vastutaH virodha nahIM hotA hai| donoM hI sAdhanA kI siddhi ke vizuddha mAnA jAtA hai, usI prakAra anujJA ke anusAra arthAt lie hote haiN| usakI sAmAnyatA evaM sArvabhaumikatA paNDita apavAda mArga para calane para bhI AcaraNa ko vizuddha hI mAnA hotI hai / utsargamArga ko sArvabhauma kahane kA tAtparya bhI yaha jAnA cAhie / (dekheM nizItha eka adhyayana pR0 54) prazamarati nahIM hai ki apavAda kA koI sthAna nahIM hai| use sArvabhauma kahane meM umAsvAti' spaSTa rUpa se kahate haiM ki paristhitivizeSa meM kA tAtparya itanA hI hai ki sAmAnya paristhitiyoM meM usakA hI jo bhojana, pANyA, vastra, pAtra evaM auSadhi Adi grAhya hotI hai 1 paM. basasukha mAlavaNiyA, mizIya : eka adhyayana, pR. 54 / 2 prazamarati-umAravAti, kloka 145 / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72|caraNAnuyoga : prastAvanA vahI paristhiti vizeSa meM abAhma ho jAtI hai aura jo agrAhya avalambana legA hai, nirNaya de| jaina paramparA meM gItArtha usa hotI hai vahI grAhya ho jAtI hai| nitIya bhASya meM spaSTa rUpa AcArya ko kahA jAtA hai jo deza, kAla aura paristhiti ko se kahA gayA hai ki samartha sAdhaka ke lie utsarga sthiti meM jo samyak rUpa se jAnatA ho aura jisane nizItha, vyavahAra, kalpa dravyAdi niSiddha mAne jAte haiM ve asamartha sAdhaka ke lie Apa- Adi cheda sUtroM kA samyak adhyayana kiyA ho / sAdhaka ko utsarga vAdika sthiti meM grAhya ho jAte haiM / satya yaha hai ki deza, kAla, aura apavAda meM kisakA anusaraNa karanA hai isake nirdeza kA roga Adi ke kAraNa kabhI-kabhI jo akArya hotA hai vaha kArya adhikAra gItArtha ko hI hai| bana jAtA hai aura jo kArya hotA hai vaha akArya bana jAtA hai| jahA~ taka utsagaM aura apavAda ina donoM meM kauna dheya hai udAharaNa ke rUpa meM sAmAnyatayA jyara kI sthiti meM bhojana aura kona' azreya athavA kauna sabala hai, kauna nirbala hai? isa niSita mAnA jAtA hai kintu vAta, thama, krodha, zoka aura kAmAdi samasyA ke samAdhAna kA prazna hai| jainAcAryoM ke anusAra donoM se utpanna svara meM laMghana hAnikAraka mAnA jAtA hai| hI apanI-apanI paristhitiyoM ke anusAra zreya va sabala haiN| utsarga aura apavAda kI isa carcA meM spaSTa rUpa se eka bAta ApabAdika paristhiti meM apavAda ko zreya aura sabala mAnA gayA sabase mahatvapUrNa hai vaha yaha ki donoM hI paristhiti sApekSa haiM hai kintu sAmAnya paristhiti meM utsarga ko zreya evaM sabala kahA aura isalie donoM hI mArga haiM, amArga koI bhI nahIM hai / yadyapi gayA hai| vRhatkalpabhASya ke anusAra ye donoM (utsarga aura yahA~ yaha prazna uTha sakatA hai ki yaha kaise nirNaya kiyA jAye ki apabAda) apane-apane sthAnoM meM zreya va sarala hote haiN| ise aura kisa vyakti ko utsarga mArga para calanA cAhie aura kisako adhika spaSTa karate hue bRhatkarUpabhASya' kI pIThikA meM kahA apavAda mArga pr| isa sambandha meM jainAcAryoM kI dRSTi yaha rahI gayA hai ki jo sAdhaka svastha evaM samartha hai usake lie utsarga hai ki sAdhaka ko sAmAnya sthiti meM utsarga kA abalambana karanA svasthAna hai aura apavAda parasthAna hai| jo asvastha evaM asamartha cAhie kintu yadi vaha kisI viziSTa paristhiti meM phaMsa gayA hai hai usake lie apavAda svasthAna hai aura utsarga parasthAna hai| jahA~ usake utsarga ke Alambana se svayaM usakA astitva khatare vastuta: jaisA ki hama pUrva meM sUcita kara cuke haiM yaha saba vyakti meM par3a sakatA hai to use apavAda mArga kA sevana karanA cAhie kI sAmarthya evaM paristhitiyoM para nirbhara karatA hai ki kabhI phira bhI yaha sadaiva smaraNa rakhanA cAhie ki apavAda kA Ala-AcaraNIya anAcaraNIya evaM anAcaraNIya AcaraNIya ho jAtA bhabana kisI paristhitivizeSa meM hI kiyA jAtA hai aura usa hai| kabhI utsarga kA pAlana ucita hotA hai to kabhI apabAda paristhitivizeSa kI samApti para sAdhaka ko puna: utsarga gArga kA / vastutaH utsagaM aura apavAda kI isa samasyA kA samAdhAna kA nirdhAraNa kara lenA caahie| paristhitivizeSa utpatra hone una paristhitiyoM meM kArya karane vAle vyakti ke svabhAva kA para jo apavAda mArma kA anusaraNa nahIM karatA use jana AcAryo vizleSaNa kara kiye gaye nirNaya meM nihita hai| vaise to utsarga ne prAyazcitta kA bhAgI batAyA kintu jisa paristhiti meM apavAda aura apavAda ke sambandha meM bhI koI sImA rekhA nizcita kara kA abalambana liyA gayA thA usake samApta ho jAne para bhI pAnA kaThina hai, phira bhI jainAcAryoM ne kucha bApavAdika pariyadi koI sAdhaka jasa apavAda mArga kA parityAga nahIM karatA hai sthitiyoM kA ullekha kara yaha batAyA hai ki unameM kisa prakAra to vaha bhI prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| kaba utsarga kA kA AcaraNa kiyA jaaye| AcaraNa kiyA jAye aura kaba apavAda kA isakA nirNaya deza sAmAnyatayA bahisA ko jaina sAdhanA kA prANa kahA jA kAlagata paristhitiyoM athavA vyakti ke zarIra-sAmadhye para nirbhara sakatA hai / sAdhaka ke lie sUkSma se sUkSma hiMsA bhI bajita mAnI hotA hai| eka bImAra sAdhaka ke lie akalpya AhAra eSaNIya gaI hai| kintu jaba koI virodhI vyakti AcArya yA saMgha ke vadha mAnA jA sakatA hai kintu usake svastha ho jAne para vahI AhAra ke lie tatpara ho, kisI sAdhvI kA balapUrvaka apaharaNa karanA usake lie anaMSaNIya ho jAtA hai| cAhatA ho vaha upadeza se bhI nahIM mAnatA ho aisI sthiti meM yahA~ yaha prazna bhI svAbhAvika rUpa se utpanna hotA hai ki bhikSA, AvArya, saMgha athavA sAdhvI kI rakSA ke lie pulAkalabdhi sAdhaka kaba apavAda mArga kA abalambana kare ? aura isakA kA prayoga karatA huA sAdhaka bhI saMyamI mAnA gayA hai| nizcaya kauna kare ? jainAcAryoM ne isa sandarbha meM gItArtha kI sAmAnyatayA zramaNa sAdhaka ke lie vanaspatika jIvoM athavA AvazyakatA banubhava kI aura kahA ki gItArtha ko hI yaha adhi, akAyika jIvoM ke sparza kA bhI niSedha hai kintu jIvana rakSA kAra holA hai ki vaha sAdhaka ko ussarga yA apavAda kisakA ke lie ina niyamoM ke apavAda svIkAra kiye gaye haiN| jaise 2 bRhatkalpamASpa pIThikA gA. 322 // 1 nizISa bhASya 5245 / 3 vahI gA. 323-324 / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAyaraNa : eka bauddhika vimarza | 73 parvata se phisalane samaya bhikSA mI . yA Adi jo bhUtyU svIkAra karane meM asamartha hone ke kAraNa zIlabhaMya kare ko sahArA le sakatA hai| jala meM bahale hue sAdhu-sAdhvI kI to isa sthiti meM zIlabhaMga karane vAle bhikSa ke manobhAvoM ko rakSA ke lie nadI Adi meM uttara sakatA hai| lakSya meM rakhakara hI prAyazcitta kA nirdhAraNa kiyA jAtA hai| isI prakAra utsarga mArga meM svAmI kI AzA vinA bhikSa jainAcAryoM ne brahmacarya kI surakSA para sarvAdhika bala diyA ke lie eka tinakA bhI agrAhya hai| dAvakAlika' ke anusAra isalie unhoMne na kevala maithuna sevana kA niSedha kiyA apitu zramaNa adattAdAna na svayaM grahaNa kara sakatA hai, na dUsaroM se grahaNa bhikSa ke lie navajAta kanyA kA aura bhikSa bhI ke lie navajAta karavA sakatA hai aura na adatta grahaNa karane vAle kA anumodana zizu kA sparza bhI varjita kara diyA / AyamoM meM ullekha hai ki hI kara sakatA hai| parantu paristhitivaza apavAda mArga meM bhikSa bhikSaNI ko koI bhI puruSa cAhe baha usakA putra yA pitA hI ke lie ayAcita sthAna Adi grahaNa ke ullekha haiN| jaise bhikSa, kyoM na ho, sparza nahIM kare kintu apavAda rUpa meM yaha bAta svIbhayaMkara zItAdi ke kAraNa yA hiMsaka pazubboM kA bhaya hone para kAra kI gaI ki nadI meM DUbatI huI yA vikSipta citta bhikSaNI svAmI kI AjJA lie binA hI Thaharane yogya sthAna para Thahara ko mikSa sparza kara sakatA hai| isI prakAra sarpadaMza yA kATA jAe tatpazcAt svAmI kI AjJA prApta karane kA prayatna kreN| laga jAne para usakI cikitsA kA koI anya upAya na raha jAne jahA~ taka brahmacarya sambandhI apavAdoM kA prapana hai usa para para bhikSa yA bhikSa jI paraspara eka dUsare kI sahAyatA kara hameM do huSTi se vicAra karanA hai| jahA~ ahiMsA, satya Adi sakate haiN| vratoM meM apabAda mArga kA sevana karane para binA tapa-prAyazcitta yaha smaraNa rakhanA cAhie ki ukta apadAda brahmacarya ke ke bhI vizuddhi sambhava mAnI gaI hai vahA~ brahmacarya ke sambandha meM khaNDana se sambandhita na hokara strI-puruSa ke paraspara sparza se sapa prAyazcitta ke binA vizuddhi ko sambhava nahIM mAnA gayA hai| sambandhita hai 1 nizItha bhASya aura vRhatkalpabhASya ke adhyayana se aisA kyoM kiyA gayA isa sambandha meM jainAcAryoM kA tarka hai ki spaSTa ho jAtA hai ki jainAcAryoM ne brahmacarya kI surakSA para hiMsA Adi meM rAga-dveSapUrvaka bhora rAga'Sa rahita' donoM hI kitanI gaharAI se vicAra kiyaa| jainAcAryoM ne isa prazna para / prakAra kI pratisevanA sambhava hai aura yadi pratisevanA rAgadapa se bhI vicAra kiyA ki eka ora vyakti zIlabhaMga nahIM karanA rahita hai to usake lie vizeSa prAyazcita nahIM hai kintu maithuna cAhatA kintu dUsarI ora vAsanA kA Avega itanA lIna hotA kA sevana rAma ke abhAva meM nahIM hotA ataH mahahmacarya vrata kI hai ki vaha apane para saMyama nahIM rakha paataa| aisI sthiti meM kyA skhalanA meM tapa-prAyazcitta aparihArya hai| jisa skhalanA para tapa kiyA jAye ? prAyazcitta vidhAna ho use apavAda gArga nahIM kahA jA sktaa| aisI sthiti meM jainAcAryoM ne sarvanAza kI apekSA arddha nizItha bhASya ke AdhAra para paM. dalasukha bhAI mAlabaNiyA kA vinAza kI nIti ko bhI svIkAra kiyA hai| isI prasaMga meM jainAkathana' hai ki yadi hisA Adi doSoM kA sevana saMyama ke rakSaNa cAryoM ne yaha upAya bhI batAyA hai ki aise bhikSa athavA bhikSaNI hetu kiyA jAya to tapa prAyazcitta nahIM hotA kintu abrahmacarya ko adhyayana, lekhana, yAvRtya Adi kAryoM meM itanA vyasta kara sevana ke lie to tapa yA cheda prAyazcita Avazyaka hai| diyA jAye ki usake pAsa kAma vAsanA jagane kA samaya hI na padyapi brahmacarya vrata kI skhalanA para prAyazcitta vidhAna hone rhe| isa prakAra unhoMne kAma vAsanA para vijaya prApta karane ke se brahmacarya kA koI apavAda svIkAra nahIM kiyA gayA hai, kintu upAya bhI btaae| isakA tAtparya yaha nahIM hai ki jainAcAryoM ne una saba paristhitiyoM sAmAnyatayA bhikSa ke lie parigraha ke pUrNata: tyAga kA para vicAra nahIM kiyA hai jinameM ki jIvana kI rakSA athavA vidhAna hai aura isI AdhAra para acelatA kI prazaMsA kI gaI hai| saMgha kI pratiSThA ko surakSita rakhane ke lae zIlabhaMga hetu vivaza sAmAnyataH AcArAMga Adi sUtroM meM bhikSa ke lie adhikatama honA pdd'e| nizItha aura bRhatkalpabhASya meM yaha ullekha hai ki tIna vastra aura anya parimita upakaraNa rakhane ko banumati hai yadi aisA prasaMga upasthita ho jahA~ zIlabhaMga aura jIvana-rakSaNa kintu yadi hama madhyakAlIna jaina sAhitya kA aura sAdhu jIvana meM se eka hI vikalpa hoM to aisI sthiti meM zreSTha to yahI hai kA adhyayana kareM to yaha spaSTa lagatA hai ki dhIre-dhIre bhikSa, ki vyakti mRtyu ko svIkAra kare aura bhIlabhaMga na kare, kintu jIvana meM rakhane yogya vastuoM kI saMkhyA bar3hatI gaI hai| anya bhI 1 dazavakAlika 6, 14 / 3 nizItha : eka adhyayana, pR. 68 // 5 bRhatkalpabhASya gAthA 4646-4947 / 2 vyavahAra sUtra udde. / 4 nizItha gAthA 366-7 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 | caraNAmuyoga : prastAvanA AcAra sambandhI kaThoratama niyama sthira nahIM raha sake haiN| ataH 2. anuyogo-vyAkhyAnam / pR. 354/1 ApabAdika rUpa meM kaI akaraNIya kAryo kA karanA bhI vihita 3. anurUpo yogaH anuyogaH, sUtrasya arthana sArddha anurUpa mAna liyA gayA hai jo sAmAnyatayA nindita mAne jAte the| sambandho, vyAkhyAnamityarthaH / pU. 355/22 apavAda mArga ke sambandha meM vistRta carcA nizIya bhASya evaM 4. Arya vajAba yAvat apRthaktve sati "sUtra vyAkhyA rUpaH" nizItha pUNi Adi meM upalabdha hai| sAtha hI paM0 dalasukhabhAI ekopyanuyogaH kriyamANaH prativaM catvAri dvArANi bhAvate: mAlavaNiyA ne apane grantha "nizItha eka adhyayana meM evaM caraNakaraNAdozcaturo'pi arthAt pratipAdayati ityrthH| pRthamatvAupAdhyAya amaramunijI ne nizItha cUNi ke tRtIya bhAga kI nuyogakaraNAveva vyvchinnH| tataH prati eka-eka caraNakaraNAbhUmikA meM isakA vistAra se vivecana kiyA hai / jijJAsu pAThaka donAmanyataro arthaH pratipUtra vyAkhyAyate, na catvAro'mi ityayaH / use vahAM dekha sakate haiN| nizIzca sUtra hindI vivecana meM bhI 5. anuyogo-artha vyAkhyAnam / pa. 358/2 paMkti 1-2 utsarga apavAda kA svarUpa mamajhAyA gayA hai|' 5. adhyayanArthakathana vidhi: ayogaH / "anuyoga dvAra" "anuyoga" vizleSaNa evaM prastuta kRti| zabda do prakAra ke hote haiM-(1) yogika, (2) rU / 17. hAspada mAgiya manuSaMgArtha vyAkhyAnArtha unameM se kaI zabdoM ke aneka artha hote hai, bhinna-bhinna deza dvArANi iti anuyoga dvArANi / kAla meM bhinna-bhinna artha prasaMgAnusAra pracalita rahate haiN| kintu aNuyogadArarAI, mahApurasseva tassa patAri / prayoga kartA ke Agaya ke anusAra eka artha pramukha rahatA hai| ___ aNuyogo ti sadasyo, dArAI tassa u mhaaii|| tadanusAra anuyoga zabda ke bhI do artha apekSita haiM "aNuogahAra" pa. 358/2 (1) sUtra ke anukUla artha kA yoga karanA, 6. saMhitAya padaM beva, payattho, pdviggho| (2) eka-eka viSaya ke anusya (sadRza) viSayoM kA yoga cAlagAya pasino ya, chavvihaM viDi lagavaNaM / / karanA arthAt vargIkRta saMkalana krnaa| pR. 355/16 / prastuta saMkalana meM dUsare artha ko apekSita karake saMkalana 10.saM anuyogo yapi aneka pranya viSayaH saMbhavati kiyA gayA hai jisakA AdhAra nimna prayoga hai tathApi pratizAstraM prati adhyayanaM, prati uddezaka, prati vAkyaM, (1) dravyAnuyoga, caraNAnuyoga, dhamakathAnuyoga; gaNitAnuyoga / prati parva ca upakAritvA pa. 159/1 anuyogadvAra ttiikaa| (2) dRSTivAda kA eka vibhAga-anuyoga / 11. "anuyogina"--anuyogo vyAkhyAnam, parUpaNA iti (3) gaNadhara gaNDikAnuyoga, tapagaDikAnuyoga Adi / yAvat, sa yatra asti / anuyogI-AcAryaH, aguyogI, logANaM ina prayogoM se yaha jJAta hotA hai ki jisameM vivakSita eka saMsaya NAsao va hoti|| viSaya kA kathana ho yA eka vyakti kA jIvana ho usake nAma ke aNuogadhara-anuyogikaH / mAtha anuyoga yA gaNDikAnuyoga zadhda jor3akara kahA jAtA hai| 12. aSaNegapara:-siddhArata vyAkhyAnaniSThaH / AcArAMga, uvavAI Adi sUtroM kI TIkA meM kahe gaye cAra 13, naMdI sUtra, gAthA 32 TIkA- malayagirIyA-- anuyogoM ko AdhArabhUta mAnakara prastuta kRti meM sampUrNa AgamoM "kAlika tAnuyogikAn".-kAsikazrutAniNege vyAkhyAne ko cAra anuyogoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| niyukAH kAlikazrutAnuyogikAH, tAn / athavA kAlikatAnuanupoga zabda kI upalabdha vyAkhyAe~ yoga yeSAM vidhatte iti kAlikatAnuyoginaH / abhidhAna rAjendra koSa ke prathama bhAga meM anuyoga zabda ke 14. aNumaoge ca niyogI, bhAsa vibhAva ya vattiyaM bev| aneka artha evaM unake prayogoM kI vistRta vyAkhyA pR0 340 ro ee aNuogamsa u nAmA emaTTiyA paMca / / 36. taka hai| vRhatkalpa bhASya / koSa pa. 344 .. kucha artha yahA~ diye Ate hai aNuoyaNaM aNaogo, suyassa niyaeNa jamabhieNa / 1. aNu-sUtra, mahAna arthaH, tato mahato abasya aNunA sUtreNa vAvAro vA jogaNe, jo aNusoo agukUlo bA // yogo anuyogaH / pRSTha 340/2 1 paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA -"nizIya : eka adhyayana" pRSTha 53-70 / 2 nizItha sUtra cUmi-tRtIya mAga bhUmikA pRSTha 7-28 / 3 cheva sUtra-pRSTha 74-75 Agama prakAzana samiti mAvara / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAcaraNa : eka bauddhika vimarza | 75 suttattho khalu paDhamo, bIo nijatti mausio bhnnio| varNana eka sAtha atyanta suvidhAjanaka hotA hai| tahao ya niravaseso, esa vihI aNiya aNuoge // svAdhyAyazIla pAThakoM evaM anveSaka vidyAthiyoM ke lie to pR. 345/14 vargIkRta viSayoM kA saMkalana atyanta upayogI hotA hai / ina uparyukta uddharaNoM meM sUtra ke ayaM ko saMkSipta yA vistRta ataH vargIkRta viSayoM ke saMkalana kI AvazyakatA evaM upakahane kI paddhati ko arthAt vyAkhyA karane kI paddhatiyoM ko yogitA sadA mAnI gaI hai| anuyoga zabda se parilakSita kiyA gayA hai| kSAgamoM meM bhI isa paddhati kA hI adhikAMzata: avalambana nadI sUtra meM anuyoga zabda ke prayoga-- liyA gayA hai| 1. rayaNakaraNyagabhUmI aNuogo rakkhiAo jehi / / 32 // viSayoM kA vibhAjana aneka halTikoNoM se kiyA jAtA hai| 2. ayalapurA nivasaMte kAliyasuya aNuogie dhiire| yaha vibhAjanakartA ke dRSTikoNa para nirbhara hai| yathA-1. "jIva babhaddIvA-sIhe, bApaga payamuttamaM pate // 36 // dravya ke viSaya kA alaga vibhAga karanA kintu usameM anya koI gari imo adhurogo para inAni praSTa parAkrama, gati yA daNDaka ke vibhAjana kA lakSya nahIM rakhanA, // 37 // 2. gatiyoM kI apekSA vibhAjana karanA kintu daNDakoM ke krama yA 4. kAsiya suya aNuogassa dhArae, dhArae ma pugdhaa| vyutkrama kA lakSya na rakhanA, 3. dADakoM ke kama se vibhAjana himavaMta samAsamaNe vanye nAgajjuNAyarie // 36 // karanA kintu usameM 12 devaloka 7 naraka yA 5 tiryaca kA krama 5. goviMdANaM pi Namo, azuoge bijala dhAraNivANaM 41 // na rakhanA ityAdi sthala se sUkSma yA mUkSmatara apekSita vibhAjana 6. sIsaguNa gar3iyANaM aNuoga jugappahANANaM // 4|| upayogitAnusAra kiye jA sakate haiN| nandI sUba kI ina gAthAoM se yaha niSkarSa nikalatA hai ki athavA ---(1) prAyazcitta vidhAnoM ko eka sUtra meM kahanA, kAlika sUtra kI jo saMkSipta yA vistRta vyAkhyA kI jAtI hai 12) lagha, guru, mAsikA, caumAsI ina vibhAgoM ke krama se karanA, usakI eka viziSTa paddhati hotI hai jo bAgama kAla se sUtroM ke (1) inameM bhI pAMca mahAnatoM kI apekSA se vibhAjita karanA, sAtha hI ziSyoM ko samabhAI jAtI thii| una vyAkhyAnoM sahita (4) samiti, gupti, dIkSA, saMgha vyavaspA, svAdhyAya Adi sUtra vistRta ho jAte the unheM kaMThastha dhAraNa karanA kramazaH kaThina vibhAgoM meM vibhAjana karanA ityAdi aneka prakAra se vibhAjana hotA garA / isalie anuyoga paddhati se kI jAne vAlI vyAkhyA kie jA sakate haiN| yukta kAlika mUtroM ko dhAraNa karane vAle bahuzruta AcAryoM ko bhAgamoM meM kI gaI vibhAjana paddhati bhI eka sApekSa paddhati bhanuyogadhara, anuyogarakSaka, anuyogika, anuyoga pradhAna Adi hai yathAvizeSaNoM se vibhUSita kiyA gayA hai| (1) AcArAMga prathama zrutaskandha meM maMyama ke preraka viSaya haiM, yahA~ gAthA meM prayukta anuyoga (byArumA paddhati) pahale se (2) AcArAMga ke dvitIya zruta skandha meM mAdhu ke atyAvazyaka pracalita thI, jisakA rakSaNa aura dhAraNa yuga pradhAna AcAryoM ne AcAroM se sambandhita viSaya haiM, kiyA thA / ataH ina gAthAoM se anumoga ke pRthakkaraNa yA (3) sUtrakRtAMga ke prathama zruta skandha meM prathama adhyayana ko navInIkaraNa kA kucha bhI saMketa samajhanA bhramapUrNa hai| chor3akara zeSa sabhI adhyayanoM meM sAdhvAcAra kA pratipAdana kiyA gAthA 37 ke anusAra (nandI racanA ke samaya) meM jo sUtroM gayA hai| kI vyAkhyAyeM kaNThastha paramparA meM upalabdha yIM ve saba skaMdilA- 14) dazavakAlika meM muni jIvana kA pUrNa mArgadarzana cArya dvArA vyavasthita evaM nizcita kI gaI thii| kiyA hai / abhidhAna rAjendra koSa se usa naM. 4 ke anusAra pratyeka (5) mAtA se vipAka paryanta sUtroM meM vividha karmakathAeM haiN| adhyayana ke pratyeka sUtra kI vyAkhyAyeM cAroM anuyogoM ke AdhAra (6) prazna vyAkaraNa meM 5 Atraba 5 saMvara kA viSaya se kI jAtI thI arthAt usa sUtra meM tatva kyA kahA gayA hai? saMkalita hai| usakA saMyamAcaraNa se kyA sambandha hai ? usake lie udAharaNa 7) nandI meM jJAna kA vistRta viSaya hai| kyA hai? ityAdi yathA sambhava 2-3 yA 4 anuyogoM meM ghaTita (8) cAra cheda sUtroM meM bhI pramukha AcAra sambandhI viSayoM karake samajhAyA jAtA thaa| kA saMkalana hai| jisameM nizIya sUtra to pUrA prAyazcitta vidhAnoM samAna pAThoM (viSayoM) kA anuyoga kAhI saMkalana hai| sAmAnyatayA pAThaka viSayAnusAra vargIkaraNa ko par3hane meM isI prakAra anya upAMga Adi kaI sUtra eka-eka viSaya ke vizeSa ruci rakhatA hai| samajhane meM bhI eka viSaya kA sampUrNa saMkalana yukta hai| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 06 | caraNAnuyoga prastAvanA viSayoM kI vibhikatA hai| bhagavatI sUtra pUrA vividha viSayoM ke praznotara kA saMkalana hai| uttarAdhyayana sUtra vibhiSa viSayoM kA gadya-padyAtmaka sUtra hai| niSka yaha hai ki isa AgayoM kI racanA paddhati bhI viSaya saMkalana meM eka vizeSa vivalA nAvI hai phira bhI viSayoM ke sUkSma sUkSmatara vibhAjana kI jijJAsA vAloM ko unake adhyayana meM kaThinAI kA anubhava honA svAbhAvika hai| ataH prastuta anuyoga vibhAjana eka viziSTa vibhAjana kI pUrti ke lie kiyA gayA hai / gAMga samavAyAMga kA saMkalana saMkhyA pradhAna hai kintu usameM kiyA hai aura tIsa sUtroM kA Ta paddhati se viSayAnusAra vargIkaraNa karake saMyamI jIvana ke pacAsa varSoM meM zruta kI anupama sevA kI hai| ApakA yaha kArya jaina dharma aura jaina sAhitya ke itihAsa meM atyanta mahatvapUrNa hai| AgamoM ke sandarbha meM yaha aisA mahAna kArya hai jo vigata do hajAra varSa ke jaina itihAsa meM nahIM ho sakA thaa| isa mahAna kArya ke lie nizcita hI jaina samAja, muni zrI jI kA AbhArI hai| muni zrI ne na kevala yaha vargIkaraNa kA mahAna kArya kiyA apitu unhoMne isake sAthasAtha zabdAnusArI hindI anuvAda dekara una logoM kA bhI upakAra kiyA jo prAkRta kA jJAna na rakhate hue bhI AgamoM kI viSayavastu ko samajhane ke lie utsuka haiN| muni zrI jI kI yaha jJAna sAdhanA unakI kIrti ko akSuNNa rakhegI, isameM koI sandeha nahIM hai / yadyapi isa prakAra ke vibhAjana kI AvazyakatA prAcIna samaya meM bhI thI kintu aisA vargIkaraNa karane kA sAhasa kisI ne bhI nahIM kiyaa| kyoMki aisA karane se sUtroM ke astitva ko naSTa karane kA bhramita vAtAvaraNa upasthita hone kA bhaya thA kintu isameM sUSoM kA astitva naSTa karanA hai aura AgamoM ke mUlya kA hrAsa karanA hai apitu AgamoM kI upayogitA bar3hAnA hai| maiM svayaM bhI vyaktigata rUpa se muni zrI jI kA kRtajJa hU~ ki unhoMne isakI bhUmikA likhane kA nirdeza dekara mujhe AgamoM ke adhyayana kA eka aura avasara pradAna kiyaa| mAtha hI unase isalie kSamAprArthI bhI hUM ki prastuta bhUmikA ke lie maiMne unheM paryApta rUpa se pratIkSA karavAI / yadyapi isameM mere pramAda kI apekSA merI vyastatA va merI bAhya paristhitiyA~ hI adhika bAdhaka rahIM, jinake kAraNa maiM ise zIghra pUrNa na kara sakA anta meM punaH sabhI ke prati AbhAra vyakta karatA hUM, jinakA isa bhUmikA lekhana meM pratyakSa yA parokSa sahayoga rahA hai / AgamoM kA svatantra astitva bhI alaga raha jAtA hai aura viSayAnusAra vargIvAje pAra anuyoga rUpa ina cAra anupama granthoM kA alaga mahatva bhI spaSTa hai / isa sAhasa pUrNa aura zrama pUrNa ratna bhuni zrI kanhaiyAlAlajI ma. sA. kArya ko vartamAna meM paM0 "kamala" ne svecchA se DA0 sAgaramala jaina nidezaka zrI pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, (020) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A anukramaNikA (caraNAnuyoga bhAga-2) (1) dIkSA Prari-GAIN Empi1111 samArambha-asamArambha se saMyama-asayama ke prakAra viSaya sUtrAka pRSThAMka 'mayama yogya jana saMyama yogya prahara pravrajyA grahaNa : vidhi-niSedha-1 ghamantirAya karmoM ke kSayopazama se pravrajyA saMyama yogya vaya 1332 yatanAvaraNIya karmoM ke bhayopazama se sayama pravrajyA-pAlaka kI caubhagI 1340 'tIna prakAra ke sayata saMyamI ke lakSaNa-4 pravrajyA yogya jana nirgrantha ke lakSaNa pravrajyA yogya prahara aNagAra ke lakSaNa pravrajyA yogya vaya saMyatI ke lakSaNa pravrajyA yogya dizA mAhaNa Adi ke lakSaNa prajita karane Adi ke vidhi-niSedha tyAgI-asyAgI ke lakSaNa bAlaka-bAlikA ko bar3I dIkSA Adi kA susAdhU ke lakSaNa vidhi-niSedha bhisU ke lakSaNa pravRjita hone vAle ke upakaraNoM kA prarUpaNa maharSi ke lakSaNa pravrajyA ke ayogya muniyoM ke lakSaNa asamartha ko pravrajita karane kA prAyazcitasUtra amuni tathA muni kA svarUpa pramajyA ke prakAra-2 anAtmavAna aura AtmavAna vividha prakAra kI pravrajyA aNagAra ke guNa pravrajyA ko kRSi kI upamA matAdi ninthi kA svarUpa pravrajyA ko ghAnya kI upamA nirgranthoM ke prazasta lakSaNa muNna ke prakAra saMyamI ko vibhinna upamAe~-5 pravajyA ke dasa prakAra zramaNa kI upamAyeM duHkha kA aMta karane vAlI pravrajyA sUrya sadRzya maharSi upalyApanA vidhi-niSedha-3 pakSI kI taraha laghubhUta vihArI bar3I dIkSA dene kA kAla pramANa pakSIvat apratibandha vihArI upasthApana ke vidhAna hAthI ke samAna dhairyavAna bar3I dIkSA ke yogya meru ke samAna akampamAna bar3I dImA ke ayogya vRSabha sama bhavATavI pArakartA ayogya ko bar3I dIkSA dene kA prAyazcitsasUtra saMpama kA upadeza tathA viziSTa jAe-6 nirgandha kI duHkha zayyAe (2) saMyamI jIvana nirganya kI sukha zayyAe saMpama kA svarUpa-1 saMyama grahaNa kA upadeza saMyama kA svarUpa saMyama se durgati kA nirodha saMyama kA mahatva janma-maraNa se vimukti 100 saMyama ke prakAra-2 sayatI ko vinaya kA upadeza 101 pAca prakAra ke cAritra aura unakI paribhASA saMyama kI ArAdhanA kA upadeza 102 yaha prakAra kI kalpa sthiti gRhasthoM kI vaiyAvRtya kA tathA vandana pUjana sayama ke bheda-prabheda kI cAhanA kA niSedha 103 sayama ke prakAra adhikaraNa vivarjana 104 asayama ke prakAra kalahapriya-pApazramaNa / 105 cAritra ke prakAra 14 parISahajaya kA upadeza 106 42 noTa: caraNAnuyoga bhAga 2 meM sUtrAAMka 1339 se prAraMbha huA hai / presa kI suvidhA ke lie Age ke nambara 1300 haTAkara sirpha 41, 42 Adi liye hai jo kramazaH 1341 Adi kA bodhaka mAnanA cAhie / (77) iiiii Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUtrAka 107 108 148 57 110 150 152 59 111 112 114 155 156 157 16 117 158 118 159 160 119 120 161 121 122 123 124 125 162 163 164 165 166 167 168 adhyAtma jAgaraNa se mukti zramaNoM kI tIna bhAvanAye zramaNoM ke battIsa yoga saMgraha bhayama yoga meM AtmA kI sthApanA saMyamI jIvana ke aThAraha sthAna-7 saMyama ke aThAraha sthAna prayama 'ahiMsA sthAna dvitIya 'satya' sthAna tRtIya 'asteya' sthAna caturtha 'brahmacarya sthAna paMcama 'aparigraha sthAna chaThA 'rAtri bhojana vivarjana' sthAna sAtadoM 'pRthvIkAya anArambha sthAna AThavA~ 'apkAya anArambha sthAna navamA 'tejaskAya anArambha sthAna dasavoM 'vAyukAya anArambha' sthAna gyArahavI 'banaspatikAya anArambha sthAna bArahavA~ vasakAya anArambha sthAna terahavA~ 'akalpya AhArAdi varjana' sthAna caudahavo 'gRhastha pAtra meM bhojana niSedha 'sthAna gRhastha ke pAtra meM bhojana karane kA prAyazcitra 'sUtra pandrahavA~ 'palyaka niSadyA varjana sthAna gRhastha kI zayyA para baiThane kA prAyazcitta sUtra solahavA~'gRha niSadyA varjana sthAna gRha niSadyA ke apavAda satrahavA~ 'asnAna' sthAna aThArahavoM 'avibhUSA' sthAna saMyamI jIvana kA phala-8 sarvaguNa sampannatA kA phala sAmAyika kA phala saMyama kI ArAdhanA kA phala dharAidhanA kA phala saMvRsa bhikSu kA phala nirgandha kI mukti suzramaNa kI samAdhi aura kuzramaNa kI asamAdhi ajJAnI zramaNa kI gati bhikSu ke ahiMsA kA pariNAma bhikSu ke hiMsAnumodana kA phala bhogAsakti kA pariNAma suvratI sAdhu kA saMsAra pAra kuzramaNa kI durgati aura suzramaNa kI sadagati madya sevana kA aura vivarjana kA pariNAma . madyAdi sevana kA niSedha 126 127 128 129 pRSThAka (3) samAcArI vivasa rAtrika samAcArI-1 samAcArI kA mahattva pakAra kI samAcArI samAcArI kA pravartana divasa samAcArI pauruSI vijJAna caH kSaya tidhiyoM chaH vRddhi tithiyA~ pAtra-pratilekhanA kA kAla prathama pauruSIkI samAcArI pratilekhanA kI vidhi pratilekhanA ke doSa anyUnAdhika pratilekhanA pratilekhanA-pramatta virAdhaka pratilekhanA meM upayukta ArAdhaka tRtIya pauruSI samAcArI caturtha pauruSI samAcArI devasika pratikramaNa samAcArI 48 nidrAzIla pApazramaNa 49 rAtri-samAcArI rAtripauruSI vijJAna 45 rAtri ke caturtha prahara kI samAcArI 49 rAtri pratikramaNa samAcArI upasaMhAra 50 varSAvAsa-samAcArI-2 varSAkAla ke A jAne para vihAra kA niSedha varSAvAsa ke ayogya kSetra varSAvAsa yogya kSetra varSAvAsa ke bAda vihAra ke ayogya kAla varSAvAsa ke bAda vihAra ke yogya kAla varSAvAsa ke avagraha kSetrakA pramANa varSAvAsa meM vihAra karane kA vidhi-niSedha varSAvAsa meM glAna hetu gamana kA kSetra pramANa prathama-dvitIya prAbRT meM bihAra karane ke prAyazcita sUtra varSAvAsa AhAra samAcArI-3 sarvatra AcAryAdi kI AjJA se jAnA, binA AjA ke nahIM jAnA 55 bhikSApayaryA ke lie jAne yogya kSetra bhimAcaryA kI dizA kahakara bhikSArtha jAne kA vidhAna nitya bhojI ke gocarI jAne kA vidhAna nityabhojI ke lie sarva peya grahaNa karane kA vidhAna ajJAvAna gharoM meM adRSTa padArtha mAMgane kA niSedha 57 170 171 172 llh 173 174 175 176 177 178 134 llh llh 135 136 llh 137 flh n`m 54 179 180 55 182 144 184 184 185 147 (78) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 214 215 189 217 218 219 220 195 viSaya sUtrAka pRSThAka sUkSmASTaka kI pratilekhanA kA vidhAna AcArya kI AjAnusAra bhakta-pAna grahaNa karanA akAla meM paryuSaNa karane kA tathA kAla meM paryuSaNa na karane ke prAyazcitta sUtra aura denA 186 sAMvatsarika sthavira kalpa kI ArAdhanA kA phala glAna ko pUchakara ke hI AhAra pAnI lAne kA vidhAna (4) pratikramaNa 187 vikRti grahaNa niSedha 188 Avazyaka svarUpa-1 AcArya se pUchakara hI vikRti grahaNa karane cAra prakAra ke Avazyaka kA vidhAna chaha prakAra ke Avazyaka glAna ke lie vikRti grahaNa karane kA vidhAna 190 pratikramaNa ke prakAra-2 varSA barasane para pUrva gRhIta bhaka-pAna ke pAMca prakAra ke pratikramaNa upayoga kI vidhi chaha prakAra ke pratikramaNa 191 varSA barasane para eka sthAna meM nirgrantha atikramAdi ke prakAra nirganthiyoM ke Thaharane kI vidhi atikramAdi kI vizuddhi gIlA zarIra ho taba taka AhAra karane kA niSedha zramaNa pratikramaNa-3 kAyotsarga karane kI pratijJA varSAvAsa-tapa-salesanA samAcArI-4 sAmAyika sUtra AcAryadi se pUchakara tapa karane kA vidhAna 194 upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA guru vaMdana sUtra guru vaMdana ke bAraha Avartana vidhAna samuccaya aticAroM kA pratikramaNa sUtra do upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA airyApadhika pratikramaNa sUtra vidhAna zAyyA doSa nivRtti sUtra tIna upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA gocara caryA doSa nivRtti sUtra vidhAna 197 svAdhyAya tathA pratilekhana sUtra cAra Adi upavAsa karane vAle ke garama tetIsa prakAra ke sthAnoM kA pratikramaNasUtra pAnI grahaNa karane kA vidhAna 128 nirgrantha dharmAnicAra zuddhi sUtra bhakta pratyAkhyAna anazana vAle ke garama mAraNAntika saMlekhanA ke aticAra pAnI grahaNa karane kA vidhAna 199 datti kI saMkhyAoM kA vidhAna amApanA sUtra 200 paryuSaNa meM gAhAra karane kA prAyazcittasUtra upasaMhAra sUtra 201 AcAryAdi se pUchakara pAdapoSagamana kAyotsarga-vidhi sUtra basa pakmANa-4 karane kA vidhAna 202 naukArasI pratyAkhyAna sUtra paryAvAsa sambandhI prakIrNaka-samAcArI-5 pauruSI pratyAkhyAna sUtra tIna upazrayoM ke grahaNa kA vidhAna 203 do pauruSI pratyAkhyAna sUtra bhayyA evaM Asana grahaNa karane kA vidhAna 204 ekAzana pratyAkhyAna sUtra varSAMvAsa rahe hue ninya-ninthiyoM ko tIna eka sthAna pratyAkhyAna sUtra mAtraka grahaNa karane kalpate hai; 205 AyaMbila pratyAkhyAna sUtra varSAvAsa meM pAtra aura vastra grahaNa karane kA upavAsa pratyAkhyAna sUtra prAyazcita sUtra divasacarima pratyAkhyAna sUtra varSAvAsa meM vastra sukhAne ke vidhi-niSedha 207 bhavacarima pratyAkhyAna sUtra ucAra prasravaNa bhUmi pratilekhanA 208 abhigraha pratyAkhyAna sUtra AcAryAdi se pUchakara cikitsA karAne kA vidhAna 209 nirdhikRtika (nIvI) pratyAkhyAna sUtra paryuSaNA ke bAda keza rakhane kA niSedha 210 sarva prasyAkhyAna pAraNa sUtra paryuSaNA ke bAda keza rakhane kA prAyazcisa sUtra 211 pancakmANa ke prakAra-5 paryuSaNA meM kalaha kI kSamAyAcanA karane kA vidhAna 212 76 pratyAkhyAna ke prakAra WWWWWWWWWWWWWW 231 237 238 232 240 241 lry 243 24 245 246 247 248 24999 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 111 283 284 285 286 pratyAkhyAna ke bheda-prabheda supratyAkhyAnI aura duSpratyAkhyAnI kA svarUpa jJAna pUrvaka pratyAkhyAna karane vAle pratikramaNa phala-6 pratikramaNa kA phala 287 288 289 290 291 292 103 113 114 114 125 115 254 293 294 116 121 295 121 262 296 121 125 297 298 299 sUbAka pRSThAka anarthadaNDa-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra sAmAyika vrata kA svarUpa aura aticAra 250 sAmAyika kiye hue kI kriyA 251 101 sAmAyika kiye hue kA mamatva 252 sAmAyika kiye hue kA premabaMdhana dezAvagAsika vrata kA svarUpa aura aticAra 253 102 pauSadha vrata kA svarUpa aura aticAra atithi saMvibhAga-vrata kA svarUpa aura aticAra zramaNa ko zuddha AhAra dene kA phala 255 asaMyata ko AhAra dene kA phala 256 103 mApaka pratimA-1 gyAraha upAsaka pratimAyeM 258 103 zramaNopAsakoM kI tIna bhAvanAeM 259 104 bhAvaka ke pratyAspAna-4 260 104 pratyAkhyAna pAlana kA rahasya 261104 pratyAkhyAna kA svarUpa va usake TOY karaNa yogoM ke bhaMga 263 104 264 105 gRhastha dharma kA phala-5 zIlarahita aura zIsasahita zramaNopAsaka ke prazasta-aprazasta suvratI gRhastha va usakI devagati 265 105 asaMyata kI gati 266 105 AjIvika zramaNopAsakoM ke nAma, karmAdAna 267 106 aura gati 268 106 . ArAdhaka-virAdhaka 269 106 ArAdhaka virAdhaka kA svarUpa-1 270 ArAdhaka kA svarUpa virAdhaka kA svarUpa ArAdhaka-nirgranya-nirgranthI ra7ra bhikSu kI ArAdhanA-virAdhanA 273 dRSTAMta dvArA ArAdhaka-pirAdhaka kA svarUpa 274. zruta aura zIla se ArAdhaka-virAghaka kA svarUpa 275 ArAdhaka-anArAdhaka nindha Adi ke bhaMga ApAkarma Adi kI viparIta prarUpaNA 276 109 ArAdhanA virAdhanA ke prakAra-2 ArAdhanA ke prakAra 277 jaghanya-utkRSTa ArAdhanA virAdhanA ke prakAra 278 ArAdhaka virAdhaka kI gati-3 279 110 ArAdhaka-aNArambha-aNagAra 280 110 ArAdhaka alpArambhI zramaNopAsaka ArAdhaka' 'sannipaSendriya tiryacayonika 281 110 virAdhaka ekAnta bAla 282 111 virAdhaka akAma nirjarA karane vAle 300 pratyAkhyAna kA phala saMbhoga pratyAkhyAna kA phala upadhi pratyAkhyAna kA phala AhAra pratyAkhyAna kA phala kaSAya-pratyAkhyAna kA phala bhoga-prayAkhyAna kA phala zarIra-pratyAkhyAna kA phala sahAya-pratyAkhyAna kA phala bhakta-pratyAkhyAna (anazana) kA phala sadbhAva-pratyAkhyAna kA phala pratyAkhyAna bhaMga kA prAyazcita sUtra gRhastha-dharma gRhaspa dharma zramaNopAmako ke prakAra zramaNopAsaka ke cAra vizrAnti sthAna sAmAnya rUpa se maticAroM kA vizuddhikaraNa alpAyubaMdha ke kAraNa dIrghAyu badha ke kAraNa azubha dIrghAyubaMdha ke kAraNa zubha dIrghAyubaMdha ke kAraNa samakita sahita vAha vrata-2 samyaktva kA svarUpa aura aticAra samyaktva kI pradhAnatA zrAvaka dharma ke prakAra sthUla-prANAtipAta-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra syUla-mRSAvAda-viramaNa-zrata kA svarUpa aura aticAra spUla-adatAdAnaviramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra sthUla-maithuna-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra parigraha-parimANavata kA svarUpa aura aticAra dizAvrata kA svarUpa aura aticAra upabhoga-paribhoga-parimANa-vrata kA svarUpa aura aticAra pandraha kakSana 126 301 302 303 304 305 127 128 128 306 132 307 308 133 134 309 310 135 136 211 312 136 138 mmmm or or 10 10 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 351 104 NE M 356 357 176 176 176 177 177 358 359 152 360 177 179 361 mmmmm 180 180 180 366 181 158 159 sUtrAka pRSThAMka mUryA aura avirati kA niSedha anAcAra parihArapaveza-2 317 142 bhikSu ke vividha anAcaraNIya sthAna 318 143 319 144 chaH unmAda smAna sAmudAnika maveSaNA nahIM karane vAlA 320 pApatramaNa 321 svacchanda vihArI pAe zramaNa 322 zrutajJAna kI upekSA 323 bhasavibhAgI pApazramaNa 324 Arambha-jIvI ko pApAsakti 151 bAra-bAra AhAra karane vAlA pApatramaNa 327 pramAva niSedha-3 pramAda niSedha 328 apramatta hokara AcaraNa karane kA upadeza 329 154 pramAva ke prakAracha: kalpa ke vighna karane vAle sthAna chaH prakAra ke pramAda 330 dasa dharma ke ghAtaka dasa dharmavizodhi 157 aThAraha prakAra ke pApasthAna adizikAdi samAcAra-5 audezikAdi anAcAra sabala doSa-6 ikabIsa zabala doSa asamAdhi svAna-7 bIsa asamAdhi sthAna 336 mahanIya sthAna-8 tIsa mahAmohanIya sthAna ra kiyA sthAna-9 339 teraha kriyAsthAna 240 mimitta kapana-10 ATha prakAra ke mahAnimitta nimitta kathana niSedha nimitta kA prayoktA pApazcamaNa 170 kaSAya niSedha-11 345 kaSAya niSedha 172 kaSAyoM ko agni kI upamA 172 ATha prakAra ke mada 348 173 mada niSedha 349 173 rUpamada niSedha lajjA niSedha kaSAya aura garva kA niSedha 350 174 sAmparAyika kA~kA trikaraNa niSedha 367 virAdhaka akAma kaSTa bhogane vAle virAdhaka bhadra prakRti manuSya virAdhaka striyoM virAdhaka bAla tapasvI virAdhaka vAnaprastha virAdhaka kAdarpika zramaNa virAdhaka paridrAjaka nirAdhaka pratyanIka zramaNa virAdhaka AjIvika virAdhaka AtmotkarSaka zramaNa virAdhaka ninhava kAdarpika Adi virAdhaka zramaNa virAdhakoM ke saMyama kA vinAza nivAna-anivAna se ArAdhanA-virAdhanA-4 (1) nirgrantha kA manuSya sambandhI bhaugoM ke lie nidAna karanA (2) nirgranthI kA manuSya sambandhI bhogoM ke lie nidAna karanA (3) ninya kA strItva ke lie nidAna karanA (4) nirgranthI kA puruSatva ke lie nidAna karanA (5) ninya nirganthI dvArA para-devI paricAraNA kA nidAna karanA (6) nirgrantha nirgranthI dvArA sva-devI paricAraNA kA nidAna karanA (7) nirgranya-nirgrandhI ke dvArA sahaja divya bhoga kA nidAna karanA (8)zramaNopAsaka hone ke lie nidAna karanA (9) zramaNa hone ke lie nidAna karanA nidAna rahita kI mukti sapa kI phalAkAkSA kA niSedha bAsa-parita maraNa se ArAdhanA-virAdhanA-5 aneka prakAra ke maraNa bAlamaraNa ke prakAra maraNa ke prakAra majJAniyoM ke bAlamaraNa bAlamaraNa kA svarUpa paNDitamaraNa kA svarUpa bAsamaraNa aura paMpiDatamaraNa kA phala bItarAga sammata behAnasa bAlamaraNa bAlamaraNa kI prazaMsA ke prAyazcitta sUtra anAcAra amAcAra niSedhaanAcAra kA niSedha 181 368181 369185 164 270 185 371 189 168 190 190 373 190 375 376 377 378 379 192 380 281 282 192 192 192 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya krodhavijaya kA phala mAna vijaya kA phala mAyA vijaya kA phala lobha vijaya kA phala anAcAra prAyazcita - 12 adhika ha~sane kA prAyazcitta sUtra zilpakalAdi sikhAne kA prAyazcitta sUtra apazabda aura kaThora vacana ke prAyazcitta sUtra AtinA kA prAyazcita sUtra sacita gadya saiMdhane kA prAyazcitta sUtra kautuka karma kA prAyazcita sUtra bhUti karma karane kA prAyazcitta sUtra praznAdi kahane ke prAyazcitta sUtra lakSaNa - vyaMjana svapnaphala kahane ke prAyazcita sUtra vidyAdi kA prayoga karane ke prAyazcitta sUtra mArgAdi batAne kA prAyazcitta sUtra dhAtu aura nidhi batAne ke prAyazcita sUtra apane Apako AcArya ke lakSaNa yukta karane kA prAyazcita sUtra nimitta kathana ke prAyazcitta sUtra bhayabhIta karane ke prAyazcitta sUtra vismita karane ke prAyazcita sUtra viparyAsakaraNa prAyazcitta anyatIrthikoM kI prazaMsA karane kA prAyazvitta sUtra svacchandAcArI kI prazaMsA evaM vaMdanA karane ke prAyazcitta sUtra saMgha vyavasthA 1 tIrtha kA svarUpa tIrtha pravartana kA kAla jina ke prakAra kevalI ke prakAra arihanta ke prakAra rAtnika puruSoM ke prakAra rAtnika indroM ke prakAra sthavira ke prakAra mahAvrata dharma ke prarUpaka durgama-sugama sthAna pA~ca prakAra ke vyavahAra anujJA ke prakAra " saMgha vyavasthA sUtrAMka pRSThAka 383 193 384 193 385 193 386 193 387 194 388 194 389 194 390 194 391 195 392 195 393 195 394 195 395 396 397 196 398 196 399 YOO 401 402 403 404 195 196 405 196 197 197 197 197 197 198 406 198 407 198 YOU 199 409 199 199 410 411 199 412 199 413 199 414 200 415 200 416 200 417 201 samanujJA ke prakAra upasampadA ke prakAra pada tyAga ke prakAra tIna prakAra se Atma rakSA jalAzaya jaise AcArya AcArya ke prakAra zivya ke prakAra vividha prakAra ke gaNa kI vaiyAvRtya karane vAle AcArya ke atizaya- 2 AcArya Adi ke atizaya Rddhi ke prakAra gaNi-sampadA AcAra-sampadA zruta-sampadA zarIra-sampadA vacana- sampadA vAcanA sampadA mati sampadA prayoga-sampadA saMgraha parijJA sampadA sAta saMgraha asaMgraha sthAna nirgrantha pava vyavasthA-4 AcArya upAdhyAya pada yogya nirgranya AcArya upAdhyAya pada ke ayogya nirgrantha eka pakSIya bhikSu ko pada dene kA vidhAna glAna AcAryAdi ke dvArA pada dene kA nirdeza saMyama tyAga kara jAne vAle AcAryAdi ke dvArA pada dene kA nirdeza pApajIvI bahutoM ko pada dene kA niSedha AcAra prakalpa vismRta ko pada dene kA vidhi-niSedha abrahmasevI ko pada dene ke vidhiniSedha saMyama tyAga kara jAne vAloM ko pada dene kA vidhi-niSedha upAdhyAya pada dene ke vidhi-niSedha anavasthApya aura pArAdhika bhikSu kI upasthApanA AcArya ke netRtva ke binA vicarane kA niSedha gaNadhAraNa karane yogya aNagAra gaNadhAraNa karane kA vidhi-niSedha agraNI ke kAla karane para bhikSu kA kartavya nirgandhI pada vyavasthA-4 (82) 418 201 419 201 420 202 421 202 422 202 423 202 424 203 425 203 426 205 427 205 428 206 429 206 430 206 431 206 432 207 433 207 207 434 435 208 436 208 437 208 438 439 180 441 442 17 444 445 446 447 *. 209 210 211 211 212 212 213 214 215 215 216 449 216 450 216 451 216 452 217 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 477229 478 479 480 229 230 230 9. 481 230 231 482 483 484 485 232 233 486 487 233 233 488 234 489 234 glAna pravartanI ke dvArA pada dene kA nirdeza saMyama parityAga karane vAlI pravartinI bArA pada dene kA nirdeza nirgranthI ke lie AcArya upAdhyAya pada yogya nirgrantha AcAra prakalpa vismRta nindhI ko pada dene kA vidhi-niSedha AcAryAdi ke netRtva ke binA nirgranthI ke rahane kA niSedha agraNI sAdhvI ke kAla karane para sAdhvI kA kartavya vinaya-vyavahAra-5 pravrajyA paryAya ke anukrama se vandanA kA vidhAna zaikSa aura ratnAdhika kA vyavahAra ratnAdhika ko agraNI mAnakara vicarane kA vidhAna adhyApana vyavasthA-6 zramaNa kA adhyayana krama AcAra prakalpa ke adhyayana yogya vaya kA vidhi-niSedha vicaraNa-vyavasthA-7 AcAryAdi ke sAtha rahane vAle nirgranthoM kI saMkhyA pravartinI Adi ke sAtha vicarane vAlI ninthiyoM kI saMkhyA akelI ninthI ko jAne kA niSedha nirgandha-nirgranthiyoM ke vicaraNa kSetra kI maryAdA nirgrandha-ninthiyoM ke vihAra karane kA vidhi-niSedha vikaTa kSetra meM jAne kA vidhi-niSedha rAtri meM upAzraya se bAhara jAne kA vidhi-niSedha antaHpura meM praveza ke kAraNa nirgranya-nindhI ke sAmUhika vyavahAra-8 sAdhu-sAdhvI ke vArtAlApa karane ke kAraNa sAdhu-sAdhvI ke eka sthAna para Thaharane ke kAraNa acelaka ke sacelikA ke sAtha rahane ke kAraNa nirgranthIko avalambana dene ke kAraNa sUlAMka pRSThAka nirgranya-nirgranthI ke sAmUhika sAdharmika 453 anya karma 218 nirgrantha-nirganthI ke paraspara sevA karane ke vidhAna 454218 paraspara sevA karane kA vidhi-niSedha paraspara mAlocanA karane ke vidhi-niSedha paraspara prasravaNa grahaNa karane kA 456 219 vidhi-niSedha sAmogika saMbadha vyavasthA-9 457 zramaNoM ke pArasparika vyavahAra 220 sambandha viccheda karane ke kAraNa 458 220 sambandha viccheda karane kA vidhi-niSedha samanoja-asamanojoM ke vyavahAra sadRza AcAravAna ko sthAna na dene ke 459 221 prAyazcitta sUtra gAbhoga prAmAbhyAnakA phala gRhasva ke sAtha vyavahAra-10 461 221 sarpadaMza cikitsA ke vidhi-niSedha gRhastha Adi ke sAtha bhikSArtha jAne kA 462 223 niSedha gRhastha Adi ke sAtha bhikSArdha jAne kA prAyazcitta sUtra gRhastha Adi ko azanAdi dene kA niSedha mAga-mA~ga kara yAcanA karane ke 464.224 prAyazcitta sUtra gRhastha se upadhi bahana karAne ke 465 225 prAyazcitta sUtra 466 225 gRhastha ko AhAra dene kA prayazcitta sUtra gRhasyoM ke sAtha AhAra karane ke prAyazcitta sUtra gaNApakramaya-11 468 226 bhikSu dvArA gaNa-parityAga AcArya-upAdhyAya dvArA gaNa parityAga zruta grahaNa ke lie anya gaNa meM jAne kA 470 226 vidhi-niSedha sAbhogika vyavahAra ke lie anya gaNa me jAne kA vidhi-niSedha 473 227 sAbhogika vyavahAra ke lie gaNasaMkramaNa kA prayazcita sUtra 227 AcArya Adi ko vAcanA dene ke lie anya gaNa meM jAne kA vidhi-niSedha 475 228 anya gaNa se Aye huoM ko gaNa meM 229 sammilita karane ke vidhi-niSedha 490234 491 234 492 235 493 236 495 236 237 237 497 498 238 499 239 500 241 501 241 (83) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 538 539 540 257 258 258 258 259 260 260 260 547 548 262 515 550 263 518 265 553 ekala vihAra caryA-12 ekala bihArI ke ATha guNa akele bhikSu ke rahane kA vidhi-niSedha aparipakva ekAkI bhikSu ke doSa apavAda meM ekAkI vihAra kA vidhAna ekAkI bhikSu kI prazasta vihAra caryA ekAkI bhikSa kI aprazasta vihAra caryA ekAkI vihArI kA gaNa meM punarAgamana ekAkI vihArI ko samAdhi panavasya Adi ke sAtha vyavahAra vyavasthA-13 pArihArika ke sAtha bhikSArtha jAne kA prAyazcitta sUtra pArzvastha ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra avasatra ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra kuzIla ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra saMsakta ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra nityaka ko dene-lene ke prAyazcitta sUtra pArzvastha vihArI kA gaNa meM punarAgamana yaghAcchanda vihArI kA gaNa meM punarAgamana kuzIla vihArI kA gaNa meM punarAgamana avasanna vihArI kA gaNa meM punarAgamana saMsasa vihArI kA gaNa meM punarAgamana anya liga grahaNa ke bAda gaNa meM punarAgamana kalaha aura usakI upazAnti-14 kleza ke prakAra asaMkleza ke prakAra ahita karane vAle sthAna hita karane vAle sthAna gaNa vigraha ke kAraNa gaNa meM vigraha na hone ke kAraNa kalaha upazamana ke vidhi-niSedha anya ke anupAta rahane para bhI svayaM ko upazAta hone kA nirdeza bhanupazAnta bhikSu ko punaH svagaNa meM bhejanA samApanA kA phala kalaha karane kA prAyazcitta sUtra ekAkI Agantuka bhikSu ko binA nirNaya rakhane kA prAyazcita sUtra kalaha karane vAloM ke sAtha AhAra karane kA prAyazcitta sUtra kadAgrAhI ke sAtha lena dena karane ke prAyazcitta sUtra sUbAka pRSThAMka Agama ke anusAra prAyazcita dene va grahaNa karane kA vidhAna 503 244 tapAcAra 504 sapa kA svarUpa evaM prakAra-1 tapakAra 506 tapa ke prakAra 507 245 AjIvika tapa ke prakAra 508 246 anapAna sapa-2 anazana ke prakAra 509 246 590 246 itvarika lapake bheda tapasvI bhikSu ke kalpanIya pAnI AjIvana anazana saMlekhanA kA kAla krama paMDita maraNa kA svarUpa 513 247 paNDita maraNa ke prakAra bhakta-pratyAkhyAna anazana 248 bhakta pratyAkhyAta aNagAra kA parabhava meM 248 AhAra 249 iginimaraNa anazana grahaNa vidhi 517 251 pAdapogamana anazana grahaNa vidhi 251 pAdapogamana anazana 251 520 251 anazana grahaNa karane kI dizAe~ anazana kA phala 521 avamodarikA-3 522 252 avamodarikA ke bheda dravya avamoparikA kA svarUpa 523 252 dravya avamodarikA ke bheda-prabheda 524 252 kSetra avamodarikA 253 kAla avamodarikA 526 253 bhAva avamodarikA paryava avamodarikA 528 253 bhikSAcaryA-4 529 254 bhikSAcaryA kA svarUpa bhivAcaryA ke prakAra rasa parityAga-5 rasa parityAga kA svarUpa 532 255 rasa parityAga ke prakAra 533 255 kAya-kleza-6 kAya-kleza kA svarUpa 534 255 kAya-kleza ke prakAra nirgandhiyoM ke lie AtApanA kA vidhi255 niSedha ninthiyoM ke lie niSiddha kAya-kleza 536 256 pratisalInatA-7 (84) 251 556 557 558 266 266 267 560 561 268 268 562 268 530 531 255 564 565 272 272 566 567 273 273 568 569 274 275 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 572 278 618 583 621 585 282 623 297 297 624 pralisalInatA ke bheda indriya pratisalInatA ke bheda kaSAya pratisalInatA ke bheda yoga prati saMlInatA ke bheda ekAnta zayanAsana ke sevana kA svarUpa vivikta zayanAsana ke sevana kA phala aneka prakAra ke apratisalIna pratimAye-8(1) aneka prakAra kI pratibhAyeM bhikSu pratimAye-8.(2) bhikSu pratimAye pratimA ArAdhana kAla meM upasarga mAsikI bhikSu pratimA pratimAghArI ke bhikSA kAla pratimAdhArI kI gocara caryA pratimAdhArI kA vasativAsa kAla pratimAdhArI kI kalpanIya bhASAyeM pratimAdhArI ke kalpanIya upAzraya pratimAhArI ke kalpanIya saMstAraka pratimAghArI ko strI-puruSa kA upasarga pratimAghArI ko agni kA upasarga pratimAdhArI ko DhUMThA Adi nikAlane kA niSedha pratimAghArI ko prANI Adi nikAlane kA niSedha sUryAsta hone para bihAra kA niSedha sacisa pRthvI ke nikaTa nidrA lene kA niSedha malAvarodha kA niSedha sacitta rajayukta zarIra se gocarI jAne kA niSedha hastAdi hone kA niSedha duSTa azvAdi kA upadrava hone para bhayabhIta hone kA niSedha sardI aura garmI sahana karane kA vidhAna bhikSu pratimAoM kA samyag ArAdhana dvi mAsikI bhisu pratimA traimAsikI bhikSu pratimA cAturmAsikI bhikSu pratimA pacamAsikI bhisu pratimA SaNmAsikI bhikSu pratimA saptamAsikI bhis pratimA prathama sapta ahorAtrikI bhikSu pratimA sUka pRSThAMka dvitIya sapta ahorAtrikI bhikSu pratimA 606 286 tRtIya sapta ahorAtrikI bhikSu pratimA 607 286 570 275 ahorAtrikI bhikSu pratimA 608 287 571 276 eka rAtrikI bhikSu pratimA 609 287 276 pratimA grahaNa karane se mukti 610 288 573 277 eSaNA pratimAe~-8 (3) 574 278 AhAra lene kI sAta pratimAe~ 611. 288 575 258 pAnI lene kI sAta pratimAye 290 pratimA dhAraNa karane vAle kA vacana viveka 291 sastAraka lene kI cAra pratimAye 292 577 279 vastra lene kI cAra pratimAe~ pAtra lene kI cAra pratimAe~ 294 578 sa? rahakara kAyotsarga karane kI cAra 280 pratimAe~ 617 295 580 281 avagraha lene kI sAta pratimAe~ 295 581 281 datti-parimAai-40 582 saptasaptamikA bhikSu pratimA 296 282 aSTa-aSTamikA bhikSu pratimA 620 297 nava-navamikA bhikSu pratimA 297 daza-dazamikA bhikSu pratimA 586 28 do prakAra kI candra pratimAye 587 mabamadhya candra pratimA 588 vaja madhya candra pratimA 625 301 datti pramANa nirUpaNa 305 589 moka pratimA-vidhAna pratimA sagraha-8 (50 590 pratimAoM kA saMgraha 307 vinaya vaiyAvRtya kI pratimAe~ 629 308 592 283 10 prAyazcitta (ka) (Abhyantara tapa) (1) AbhyaMtara tapa kA prarUpaNa 630 AbhyaMtara tapa ke bheda 631 309 594 prAyazcitta yogya cAritra 595 284 prAyazcitta yogya pratisevanA ke prakAra 633 201 prAyacitta kA svarUpa 634 310 596 284 prAyazcitta ke prakAra 635 310 597 285 AropaNA-1(ka) 598 285 AropaNA ke pA~ca prakAra 599 285 AropaNA ke aTThAisa prakAra 285 do mAsa prAyazcitta kI sthApitA AropaNA 638 601 285 do mAsa prAyazcitta kI prasthApitA AropaNA vRddhi 639 / / 602 285 eka mAsa prAyazcita kI sthApitA AropaNA 640 603 285 eka mAsa prAyazcita kI prasthApitA AropaNA vRddhi 641 315 604 286 mAlika aura do mAsika prAyazcitta kI 605 286 prasthApitA AropaNA vRddhi (85) 305 632 309 636 3 600 314 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sUtrAka pRSThAka vaiyAvRtya-vidhAna glAna ke nimitta bhaije gaye AhAra 643318 kA vidhi-niSedha viziSTa 'caryA meM sevA karane ke saMkalpa vaiyAvRtya kA phala 646 320 vaiyAvRtya na karane Adi kA prAyazcitta sUtra sAgaramAne kA prAyazcitta sUtra 645 677 678 672 680 681 sUtrAMka 340 viSaya 341 pRSThAka 648 649 650 651 682 683 684 242 342 342 654 343 685 686 687 324 655 656 343 343 688 6 89 690 34 657 658 659 330 viSaya AlocanA-1(ga) AlocanA ke kAraNa AlocanA ke doSa AlocanA karane kA krama AlocanA zravaNa ke yogya AlocanA karane ke yogya sAdharmikoM kI AlocanA tathA prasthApanAvidhi AlocanA na karane vAle kA AdhyAna AlocanA karane ke kAraNa AlocanA na karane ke kAraNa AlocanA na karane kA phala AlocanA karane kA phala bAlocanA kA phala kapaTa sAheta tathA kapaTa rahita Alocaka ko prAyazcitta dene kI vidhi prasthApanA meM pratisevanA karane para AropaNA AlocanA aura prAyazcitta-1(gha) AkSepa lagAne vAloM ko prAyazcitta anudAtika prAyazcitta ke yogya anavasthApya prAyazcitta ke yogya anavasthApya glAna bhikSu ko maghu prAyazcitta dene kA vidhAna ghedopasthApanIya prAthapicata ke yogya pArAcika prAyadhicatta ke yogya pArApita glAna bhikSu ko laghu prAyazcitta dene kA vidhAna laghu prAyazcitta ke yogya prAyazcitta kA phala AtmaniMdA kA phala aneka prakAra kI mA~ AtmagahoM kA phala parihArika tapa-1 (ka) parihArika aura aparihArikoM kA niSadyAdi vyavahAra parihArika aura aparihArakoM ke paraspara AhAra sambadhI vyavahAra parihArakalpasthita rugNa bhikSa kI alpa prAyazcitta dene kA vidhAna parihAra kalpasthita bhikSu kI vaiyAvRtya yAvRtya-2 vaiyAvRtya svarUpa vaiyAvRtya karane vAlo kI cIbhagI vaiyAvRtya ke prakAra 692 344 660 694 695 662 llh 320 svAdhyApa-3 svAdhyAya ke bheda 321 sUtra sIkhane ke hetu 322 svAdhyAya kA phala anyatIthikAdi ke sAtha svAdhyAya bhUmi gamana 324 prAyazcitta sUtra nindita kula meM svAdhyAya dene kA prAyazcitta sUtra sUtra vAcanA ke heta 327 sUtra vAcanA ke yogya sUtra vAcanA ke ayogya sUtra vAcanA kA phala 330 ghRNita kula meM vAcanA dene lene ke 330 prAyazcitta sUtra avidhi se vAcanA dene ke prAyazcitta sUtra pArzvasthAdi ko vAcanA dene ke prAyazcitta sUtra pratiprazna kA phala punarAvRtti kA phala anuprekSA kA phala kadhA ke bheda pravacana kA svarUpa 332 dharma kathA ke vidhi-niSedha dharmakathA viveka dharmakathA kA prabhAva 334 dharmakathA kA phala strI pariSada meM rAtri dharma kathA karane kA prAyazcitta sUtra dhyAna-4 niSi dhyAna aura vihita dhyAna 235 dhAna ke bheda ArtadhyAna ke bheda 336 ArtadhyAna ke lakSaNa 337 raudradhyAna ke bheda raudradhyAna ke lakSaNa 337 dharmadhyAna ke bheda 337 dharmadhyAna ke lakSaNa 337 dharmadhyAna ke Alambana 663 llh 697 346 346 348 664 ll` 348 llh 695 700 348 701 350 702351 llby` 667 668 703 351 670 671 672 704 705 706 707 708 709 710 352 352 352 352 673 674 675 712 353 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUnAka pRSThAMka 749 750 751 374 374 375 714 376 353 354 354 354 753 376 377 717 755 377 718355 719 377 377 757 758 377 759 760 721 722 723 357 357 358 377 378 378 378 378 379 762 763 764 725 765 766 380 767 380 380 768 727 769 dharmadhyAna kI anuprekSAeM zukla dhyAna ke bheda zukladhyAna ke lakSaNa zukladhyAna ke avalambana zukladhyAna kI anuprekSAye kAyotsarga-5 vyutsarga kA svarUpa vyutsarga ke bheda prabheda kAyotsarga kA phala tapasamAdhi evaM phala-6 tapAcaraNa kA uddezya tapaAcaraNa kA phala tapAdi ke coroM kI durgati tapasviyoM aura naraSikoM ke karma nirjarA kI tulanA tapa se prApta cAraNalabdhi kA varNana vIryAcAra vIrya kA svarUpa-1 vIrya kA svarUpa bAlavIrya Adi kI vivakSA vAlavIrya kA svarUpa anna hI upadeza yogya hai sakarmavIrya kA svarUpa akarmavIrya kA svarUpa paNDita vIrya kA svarUpa titikSA se mokSa samAdhi yukta kI siddhagati mAntacitta vAloM kI vIryahAni bhISaha japa-2 parISaha sahane se karmoM kA kSaya parISaha ke prakAra parISaha prarUpaNA (1) sudhA parISaha (2) pipAsA parISaha (3) zIta parIpaha uSNa parISaha deza mazaka parIpaha acela parISaha acelatva kA prazasta pariNAma (7) arasi-parISaha (2) strI parISaha (9) caryA parISaha 363 363 (10) nipIdhikA parISaha (11) zayyA parISaha (12) Akroza parISaha (13) vadha parISaha . (14) yAcanA parISaha (15) alAbha parISana (16) roga parISaha (17) tRNa sparza parISata (18) jala parISaha (19) satkAra puraskAra parISaha (20) prajJA parISaha (21) ajJAna-parISaha (22) darzana-parISaha sabhI parISaha jItane kA nirdeza parISahIM se aparAjita muni parISahoM se parAjita muni parISaha sahana karane vAlA bhikSu parISahajaya kA phala upasarga-japa-3 aneka prakAra ke upasarga devakRta upasarga mAnavakRta upasarga tiryacakRta upasarga avidhekota upasarga pratikUla upasarga moha saMga sambadhI upasarga upasargoM se apIDita muni pUrva puruSoM ke dRSTAta se sayama zithila muni parISada sahane kA nirdeza parISaha sahane kA phala pacendripa viratikaraNa-4 zabda kI Asakti kA niSedha rUpa kI Asakti kA niSedha gadha kI Asakti kA niSedha rasa kI Asakti kA niSedha sparza kI Asakti kA niSedha vIrya-zAkti-5 samatva buddhi se Atma-zakti kA samutthAna Atma-vIrya meM cAra aga durlabha Atma-bala se karma kSaya munitva se karma kSaya apramasa bhAvanA se karaNIya kRtya AjJAnusAra AcaraNa karane kA upadeza pramAda parityAga kA upadeza 380 770 381 381 730 364 381 772 773 381 732 733 365 366 fy 775 383 384 385 385 735 367 777 736 368 778 779 780 781 782 385 386 388 389 390 6838 740 741 742 743 744 745 746 369 369 369 370 370 370 371 371 372 374 784 585 392 392 392 392 787 788 789 193 393 748 394 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya tIna prakAra kI dharma jAgaraNA ekatva anyatva bhAvanA anitya [- bhAvanA azaraNa bhAvanA maitrI bhAvanA saMvara bhAvanA saMyama meM parAkrama- 6 prajJAvAnoM kA parAkrama paNDita kA parAkrama samatvadarzI kA parAkrama muktAtmA kA svarUpa vIra puruSa kA parAkrama bhikSu kA parAkrama Atmagupta bhikSu kA parAkrama medhAvI muni kA parAkrama maharSi kA parAkrama parigraha ke parityAga meM apramata kA parAkrama karma bhedana meM parAkrama sUkhAka pRSThAka 790 394 791 394 792 395 793 395 794 396 795 396 796 396 2797 397 798 397 799 194 200 397 801 399 802 399 803 400 COY 402 805 402 806 402 kaSAyoM ko kuza karane kA parAkrama baMdhana se mukta hone kA parAkrama lokajJa hI Atmaja (88) AtmavAdI kA samyak parAkrama jJAnAdi se yukta bhuni kA parAkrama samAdhi ke icchuka zramaNa kA parAkrama saMyama meM parAkrama karane vAle kI mukti dharma me parAkrama ke lie elaka kA dRSTAMta dharma meM parAkrama ke lie kAkiNI aura Amra kA dRSTAta dharma meM parAkrama ke lie vaNika kA dRSTAta dharma meM parAkrama ke lie divya mAnuSika bhAgako tulagA dharma meM parAkrama ke lie upadeza dharma meM parAkrama kA samaya vItarAga bhAva-7 vItarAga bhAva kI prarUpaNA karma nirjarA kA phala bhItarAgatA kA phala upasaMhAra | * 807 403 808 403 809 404 810 404 811 404 812 404 813 405 814 406 815 816 817 818 819 820 82 822 823 407 407 408 408 408 409 411 491 411 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -saMketa spaSTIkaraNa Here prastuta grantha meM uddhRta AgamoM ke saMkSipta saMketoM kA spaSTIkaraNa A. su. ba. u. su. AdhArAMga, zrutaskandha, adhyayana, uddezaka, sUtra A. a. mAvazyaka sUtra, adhyayana u.ma. gA. uttarAdhyayana, adhyayana, gAthA upa.su. uthavAi (aupapAtika) sUtra uvA. a. uvAsagadazA (upAsakadazA) adhyayana kappa. u. su. kalpadazA (bRhatkalpa sUtra) uddezaka, sUtra ThANa. a. u.sa. ThANAMga, adhyayana (sthAna) uddezaka, sUtra NAyA. a. NAyAdhammakahA (zAtA dharmakathA) adhyayana dasa.a. gA. dazarvakAlika, adhyayana, gAthA dasA.da. dazAtha taskandha-dazA, sUtra ni. u. nizIya sUtra, uddezaka, sUtra paNha. (pa.) su a. su. paNhAvAgaraNa (prazna vyAkaraNa) zrutaskandha, adhyayana, sUtra dhaca. u. vyavahAra sUtra uddezaka vi. (viyA) sa. u. vivAha prajJapti (bhagavatI sUtra) zataka, uddezaka sama. sa. samavAyAMga, samavAya sUtra sUya. a. u. gA. sUyagaDAMga (sUtrakRtAMga zrutaskandha, adhyayana, mAthA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Qiu Yu Hao Qiu caraNAnuyoga [ d ] Hao Hao Yu Pi Nu Shi Er Huan Chang 44hHao Qiu Qiu Qiu Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Zhan Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Hao Yu Ma Qiu Hao Hao Hao Hao Hao cAritrAcAra [gan m and Her: ] FBing Ma Yun Ma Wu Yue Yue Hong Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) dIkSA pravajyA grahaNa : vidhi-niSedha-1 ghamaMtarAya kammakhaovasameNaM pakSvajjA dharmAntarAya karmoM ke kSayopazama se pravajyA*1339. 50-asocA gaM bhaMte ! kevalisa vA-jAva-sappakkhiya- 1329. pra.--bhante ! kevalI se-pAvat-kevalipAkSika upAsikA uvAsiyAe vA kevalaM muNDa mavittA agArAo aga- se binA sune koI jIva muNDita hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara gAriyaM pavaegjA? prajita ho sakatA hai? u0--goyAmA ! asoccA paM phelissa vA-jAva-tappakkhiya- 30-gautama ! kevalI se --yAvat-kevalipAkSika upA uvAsiyAe vA aragatie kevala muMDe bhavittA agA- sikA se sune binA koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAdAsa rAo aNagAriyaM padhaejjA, atyagatie kevala muMDe ko chor3akara praajita ho sabatA hai aura koI eka jIva muNDita maviptA agArAo aNagAriyaM no pbvegjaa| hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara panajita nahIM ho sakatA hai| pa-se keNaThe bhaMte / evaM buccada - pra. . bhante ! kisa prayojana se aisA kahA jAtA hai? asocyA gaM phevalisa vA-jAva-tappakkhiya-uvAsiyAe kevalI ro-yAmat kevalipAkSika upAsikA se sune thA anyagatie kevala muMhe bhakttiA agArAo aNa- binA koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara gAriNaM paravaejjA, atyagalie kevalaM muMre bhavittA pratrajita ho sakatA hai aura koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAagararAo aNagAriyaM no pazvaejjA vAsa chor3akara pravajita nahIM ho sakatA hai ? u.- goyamA ! jassa Na dhammatarAiyANa kammANa kho- u. - gautama ! jirAke dharmAntarApa karmoM kA kSayopazama pasame kaDe bhavai se NaM asocA phevalisa vA-jAba- huA hai vaha kevalI se--yAvat - kebalipAzika upAsikA se tappakkhiya-javAsiyAe vA kevalaM muMDe bhavittA agA- sune binA muNDita hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara pravajita ho rAmo aNagAriyaM pazya ejjA / sakatA hai| jassa ga dhammaMtarAiyA kammAgaM khaovasame no kaI jisake dharmAntarAva karmoM kA prayopazama nahIM huA hai vaha bhavai, se NaM asoccA kevalisa vA-jAva-tapakkhiya- kebalI se yAvat-kevalipAkSika upAsikA se sune binA utrAsiyAe vA kevala mujhe bhavittA agArAo aNa- muNDita hokara gRhasthAvAsa ko chor3abAra prajita nahIM ho gAriyaM no paJSa ejjaa| sakatA hai| se teNaTheNaM goyamA ! evaM bucca ___ gautama ! isa prayojana se aisA kahA jAtA hai kiasoccA jaM kelissa yA-jAva-sapyakkhiya-uvAsiyAe kevali se-pAvat-kevalipAkSika upAsikA se mune atyagAie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM binA koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara paccaejjA atthegaie keyasaM muMDe bhavittA agArAo pratrajita ho sakatA hai| aura koI eka jIva muNDita hokara aNagAriyaM no pavaejmA / ' gRhasthAvAsa ko chor3akara pravajita nahIM ho sakatA hai| ...vi. ga. 6, u. 31, su. 4 yaha sUtrAMka bhAga 1 se Age cAlU hai| prathama bhAga meM 1338 taka sUtra haiN| 1 (ka) anagAra dharma kI prApti meM cAritramohanIya karma antarAya karatA hai ataH dharmAntarAya karma, cAritramohanIya karma hI hai-- usake kSayopazama se pravajyA grahaNa kI jA sakatI hai, aisA samajhanA caahie| (ca) vi. sa.6, u. 31, su. 13 / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 gharaNAnuyoga-2 pravrajyA pAlaka kI caubhaMgI sUtra 1236-1340 pa0. soccA NaM bhaMte ! kelissa vA-jAva-tappavitrayauvA- pra0 -- bhanse ! kevalI se- yAvat -kebalipAkSika upA. sisa kA kevala muMje bharitA agArAo aNagAriyaM sivA se sunakara koI eka jIva muSTita hokara gRhasthAvAsa ko pamvaejjA? chor3akara pravajita ho sakatA hai ? ja0-goyamA ! soccA NaM kevalisa vA-jAva-tapakkhiya- u..gautama ! kebalI se yAvat-kevanipAkSika upA uvAsiyAe vA atyetie kevala bhavitA sikA se sunakara koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvAsa ko agArAo aNagAriyaM pavaejjA, atyegatie kevalaM chor3akara pravrajita ho sakatA hai aura koI eka jIva muNDita hokara muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM no prussegjaa| gRhasthAvAsa ko chor3akara prabajita nahIM ho sakatA hai| pa0---se keNaTheNaM maMte ! evaM butAI pra.-bhante ! kisa prayojana se aisA kahA jAtA hai-- kevalI se-yAvat- kevalipAkSika upAsikA se sunakara yA atdhegatie kevalaM muDe bhavitA agArAo aNagA- koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvArA ko chor3akara pranajita riyaM padhvaegjA, atyagatie kevala ma bhavittA agA- ho sakatA hai aura koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvAsa ko rAo aNagAriyaM no pazcaegjA? chor3akara prabajita nahIM ho sakatA hai ? To-gogramA ! jassa gaM dhammatarAiyANaM kammANaM khaoSasa meM u0--gautama ! jisake dharmAntarAya kamoM kA ayopazama kaDe bhavai se socA kevalista vA-jAva-tappaviSaya- huA hai vaha kaizvI se yAvat-kevalipAkSika upamikA se AvAsiyAe vA kevalaM muMDe bhakttiA agArAo aNagA- sunakara muNThita hokara gRhasthAvAna ko chor3akara pravajita ho rivaM pshyejjaa| sakatA hai| jassa gaM dhammatarAiyANaM kammANaM khoyasame no ko jisake dharmAntarAya karmoM kA kSayopazama nahIM huA hai vaha bhavai, se NaM socA kelissa yA-jAva-tappaviSaya- kevalI se - pAvat - kebalipAkSika upAsikA se sumabAra muNDita uvAsiyAe vA kevasaM muMDe bhavittA agArAo aNa- hokara gRhasthAvAsa ko chor3akara pravajita nahIM ho gavanA hai / gAriyaM go pvejjaa| se seNaThe gaM goyamA ! evaM svai golama ! isa prayojana se aisA kahA jAtA hai kisoccA kevalissa vA-jAva-sappakkhiyauvAsiyAe vA kebalI seya.va - kelipAkSika upAsikA se munakara atyegahae kevala muMDe mavittA agArAo aNagAriyaM koI eka jIva muNDita hokara gRhasthAvAna ko chor3akara prabajita pancaecajA / atdhegahae kevala muMDe bhavittA agArAo ho sakatA hai| koI eka jIva muNDisa hokara gRhasyAvAsa ko aNagAriyaM No pbbegjr| chor3akara pravajita nahIM ho sakatA hai| -vi.sa., u. 31, su. 32 pavvajjA pAlagassa caubhaMgo-- pravajyA-pAlaka ko caubhaMgI1340. cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA 1340. puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise(1) sIhatAe NAmamege NikvaMte sohatsAe viharai, (1) koI puruSa siMhavRtti se pratrajita hotA hai aura siMha vRtti se hI vicaratA hai arthAta saMyama kA dRr3hatA se pAlana karatA hai| (2) lohatAe NAmamege Nikvate siyAlasAe viharaha, (2) koI puruSa siMhavatti se pravajita hotA hai kintu zRgAla vRtti se vicaratA hai, arthAt dInavRtti se saMyama kA pAlana karatA hai| (3) sauyAlattAe gAmamege NikkhaMte sohasAe viharai, (1) koI puruSa mAlavRtti se pravajita hotA hai, kintu siMhvatti se vicaratA hai, (4) soyAsattAe NAmamege Nikkhate sIyAlatAe vihr| (4) koI puruSa zRgAlavRtti se prabhAjita hotA hai aura ThANaM. a. 4, u. 3, su. 326 zRgAlavRtti se hI vicaratA hai| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 1341-1344 tIna prakAra ke saMyata dIkSA [3 tivihA saMjayA tIna prakAra ke saMyata*41. (1) je puthvaTThAi No pacchANivAtI, 41. (1) so maho pravrajyA svIkAra karate hai aura usI ThiA se usakA pAlana karate haiM ve sAdhanA patha se cyuta nahIM hote haiN| (2) me pumbuDhAI, pacchANivAtI, (2) jo pahale pratrajyA svIkAra karate haiM kintu bAda meM usase nyuta ho jAte hai| (3) je No punavAI ko pacchANivAto / (3) jo na to pahale pramajyA svIkAra karate haiM aura na hI bAda meM cyuta hote haiN| se bisArisae siyA je pariNAya logamapaNe sayati / jo sAdhaka loka ko parikSA se jAnakara usakA tyAga kara punaH loSaNA meM saMlagna ho jAtA hai vaha bhI gRhastha jaisA hI ho jAtA hai| evaM NivAya muNiNA paveditaM-iha ANAko paMrite aNihe yaha kevalajJAna se jAnakara tIrthaMkaroM ne kahA hai--paMDita puSvAvararAya jayamANe sayA sIla saMpehAe suNiyA bhave muni AjJA meM ruci rakhe, sneha na kare / rAtri ke prathama aura akAme ann| antima bhAga meM (svAdhyAya aura dhyAna) kre| sadA zIla kA -A. su. 1, na. 5, u. 3, su 158 anupAlana kare / paramatatva ko sunakara kAma aura kalaha se mukta ho jAya / padhvajA joggAjaNA pravajyA yogya jana-- 42. vo ThANAI apariyAittA AyA jo kevalaM muMDe bhavitA 42. Arambha aura parigraha-ina do sthAnoM ko jAne aura chor3e agArAmo aNagAriyaM 41, binA AtmA muNDa hokara, ghara ko chor3akara sampUrNa anagAritA taM jahA AraMbhe caiva, pariggahe ceva / ko nahIM paataa| do ThapaNAI pariyAisA AyA kevala muMkhe bhavittA agArAo Arambha aura parigraha-ina do sthAnoM ko jAnakara aura aNagAriyaM paJcahajjA, chor3akara AtmA muNDa hokara ghara chor3akara sampUrNa anagAritA ko saM jahA-bArame ghetra, parigahe caiva / pAtA hai| -~-ThANaM. a. 2, u. 1, su. 54-55 padhvajjA joggA jAmA pravajyA yogya prahara43. to jAmA pazNatA, taM jahA--- 43. tIna prakAra ke mAma (prahara) kahe gaye haiM yathApaDhame jAme, majisame jAme. pacchime jaame| (1) prathama yAma, (2) madhyama yAma, (3) antima yAma / tihiM jAmehi AyA phevalaM muMDe bhavisA agArAo aNagA- tInoM hI yAmoM meM AtmA muNDita hokara gRhavAsa kA paririyaM paravaijjA, taM jahA tyAga kara pravajita hotA hai / yathApaDhame jAme, majisame jAme, pachime jaame| (1) prathama yAma, (2) madhyama yAma, (3) antima yAma / -ThANaM, a. 3. u. 2, su. 163 pavAjA joggA vayA pravrajyA yogya vaya44, to kyA paNattA, taM ahA 44. tIna prakAra ke vaya kahe gaye haiM / yathApaDhame vae, majisame vae, pacchime vae / (1) prathama vaya, (2) madhyama vaya, (3) antima daya / tihi barahi ASA kevalaM muTe bhavitA agArAo aNayAriya tInoM hI bayoM meM AtmA muNDita hokara gahavAsa kA paripavvainjA / taM jahA tyAga kara pravajita hotA hai / yathA sUtrAMka 41 meM 1300 jor3akara pddh'eN| Age presa kI suvidhA va sthAna adhika khAlI na rahe ataH 1300 kama karake 41 kA aMka . hI rakhA gayA hai| 1 (ka) jAmA tiNi udAhiyA jesu ime AmariyA rAbujjhamANA smutttthiyaa| -A. su. 1. a. 8, u.1, su. 202 (kha) majjhimeNaM vayasA vi ege saMbujmamANA samuTTitA soccA medhAdI bayaNa paMDiyANaM NisAmiyA / - A. su. 1, ma. 8, ja. 3, mu. 206 (ka) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] caraNAnuyoga-2 pravrajyA yogya dizA paDhame bae, majisame vae, parichame ve| (1) prathama vaya meM, (2) madhyama kya meM, (3) antima -ThANa. A 3, u. 2, mu.163 vaya meM / pabajjA joggA visA pravrajyA yogya dizA--, 45. do disAo abhigirA ti Nigi moga 4... ni aura nirgandhiyA~ pUrva aura uttara ina do dizAoM yA pakvAktie-pAINaM ceya, ujINaM ceva / / kI ora muMha kara prajita kreN| do disAo abhigijyA kappati NigANaM vANiggINa nirgrantha aura nigranthiyA~ pUrva aura utara ina do dizAoM vA, muMDAvittae siklAvittae uvaTThAvittae saMbhuMjittae saMva- kI ora muMha kara muSTita kareM, zikSA deM, mahAvratoM meM Aropita sittae samAyamuddisittae samAyaM samuddisittae samAyamaNu- kareM, bhojana-maNDalI meM sammilita kareM, saMstAraka maNDalI meM jANitae Aloittae paDikkamittae Nidittae garahita e sammilita kareM, svAdhyAya kA uddeza deM, svAdhyAya kA samuddeza viTTilae visohitae akaraNayAe anmuTTitae ahAriha deM, svAdhyAya kI anuzA deM, AlocanA kareM, pratikramaNa kareM, pAyacchittaM tabokambhaM paDijjita e nindA kareM, gahIM kareM, pazcAttApa kareM, vizodhi kareM, sAbaddhapAINa ceva, udINaM ceva / pravRtti na karane ke lie uThe, yathAyogya prAyazcitta rUpa tapa karma -ThaNaM. a. 2. u. 1, su. 66 (ka) svIkAra kareM / pavdAvaNAINaM vihi-Niseho pravajita karane Adi ke vidhi-niSedha46. no kappai NiggaMthANaM Nimgathi appaNo aTThAe pavAvettae thA, 46. nirganthiyoM ko apanI ziSyA banAne ke lie praajita muMDAyattae vA, sehAvettae vA, uvaTAkhetae vA, saMvAsittae karanA, muNDita karanA, zikSita karanA, cAritra meM punaH upasthAghA, saMbhujittae vA, tIse isariyaM disaM vA aNu visaM vA pita karanA, usake sAtha rahanA aura sAtha baiThakara bhojana karanA uddisittae vA dhArettae vA / nigraMnya ko nahIM kalpatA hai tathA alpakAla yA yAvajjIvana ke lie pada denA yA use dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / kappata NiyANa jiggathi annesi aTTAe pakhAvettae vA anya kI ziSyA banAne ke lie kisI nigranthinI ko pratra-jAva-saMbhujittae vA, tose ittariya visaM yA aNurisa vA jita karanA--yAvat-sAtha baiThakara bhojana karane ke lie nirdeza udisittae vA dhArettae thaa| denA nirgrantha ko kalpatA hai tathA alpakAla yA yAvajjIvana ke lie pada denA yA use dhAraNa karanA kalpatA hai| no kappaha NigathINaM NigaMyaM apaNo baTTAe pavAvettae vA nirgrantha ko apane lie prajita karanA-pAvat-sAtha -jAva-saMbhujittae thA, tose ittariya visaM vA avisaM vA baiThakara bhojana karane ke lie nirdeza karatA ninthI ko nahIM uhisittae vA dhArettae thaa| kalpatA hai tathA alpakAla yA yAvajjIvana ke lie pada denA yA use dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| kampa NiggaMdhINaM Nigaya aNNesi adAe pavAvettae vA-jAva- nirgrantha ko anya (AcArya-yAvat-gayAvacchedaka) ke saMbhujjittae vA, tIse ittariya disaM vA aNuvisaM yA uddi- lie pravrajita karanA-yAvat-sAtha baiThakara bhojana karane ke sittae vA dhArettae khaa| -vana, ca.7, su. 6-6 lie nirdeza karanA nigraMthI ko kalpatA hai tathA alpakAla yA' yAvajjIvana ke lie pada denA yA use dhAraNa karane ke lie anujJA denA kalpatA hai| khaDDagassa khuDDiyAe vA uvadvASaNa vihi-Niseho- bAlaka-bAlikA ko bar3I dIkSA Adi kA vidhi-niSedha47. no kappA NiggaMdhANa vA NiggaMthINa vA khuTTagaM vA khuDDiya vA 47. nirgrantha-nimnanthiyoM ko ATha varSa se kama umra vAle bAlakaagadavAsamAyaM ucaDhAvettae vA saMbhujittae vaa| bAlikA kA bar3I dIkSA denA aura unake sAtha AhAra karanA nahIM kalpatA hai| kappara jiggaMdhANa vA pinAMthoNa vA suSTugaM vA khuSTiyaM vA nintha-niyanthiyoM ko ATha varSa se adhika umra vAle bAlaka sAiregaaTTavAsajAya uvaDhAvetae vA saMbhUjittae vaa| bAlikA ko bar3I dIkSA denA aura unake sAtha AhAra karanA -vaca, 3.10. su. 27-21 kalpatA hai| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 4-50 praajisa hone vAle ke upakaraNoM kA prarUpaNa dIkSA 5 paThvayamANassa uvagaraNaparUvaNA pravajita hone vAle ke upakaraNoM kA prarUpaNa - 48. niggayassa tappaTamayAe saMpavayamANassa kappada rayaharaNa- 48. gRhadAsa tvAgakara sarvaprathama pravajita hone vAle nimrantha ko gozchaga-pajiggaha-mAyAe tihi kasigehiM vatyehi AyAe rajauharaNa, gocchaka, pAtra tathA tIna akhaNDa bastra apane sAya sNpbhtte| lekara prabajita honA kalpatA hai / se ya pugyovahie siyA, evaM se no kappada rayaharaNa-gocchaga- yadi vaha pahale dIkSita ho cukA ho to use rajoharaNa, paDiggahamAyAe tihiM kasihi vasthehi ApAe sNpbbitte| gocchaka, pAtra tathA tIna akhaNDa vastra lekara pramajita honA nahIM kalpatA hai| kampA se ahApariggahiyAI vatthAI mahAya-AyAe saMpava- kintu pUrva gRhIta vastroM ko lekara AtmabhAva se prajita honA kalpatA hai| niggaMdhIe paMtappaDamayAe saMpavayamANIe kappada rayaharaNa- gRhavAsa tyAgakara sarvaprathama pravajita hone vAlI nirgranthI gonchaga-paDiggahamAyAe cAhiM kasihi AyAe saMpathya- ko rajoharaNa gocchaka pAtra tathA cAra akhaNDa vastra apane sAtha itte| lekara prabajita honA kalpatA hai| sA ya puvyovadviyA siyA evaM se mo kayaha rayaharaNa-gocchaga yadi vaha pahale dIkSita ho cukI ho to use rajoharaNa, pajiggahamAyAe cahi kasiNehi yatyahi AyAe saMpava- gocchaka, pAtra tathA cAra akhaNDa vastra lekara pravRjita honA nahIM ise| kalpatA hai ! kappar3a se ahApariggahiyAI vatthAI gahAya-AyAe saMpavva- kintu purva gRhIta vastroM ko lekara AtmabhAva se pravajita itte| -kappa. u. 3, su. 14-15 honA kalpatA hai| pavyajjA ajoggA pravrajyA ke ayogya46. tao No kappati paravAvetae taM mahA 46. tIna ko prannajita karanA nahIM kalpatA hai, yathA(8) paMjae, (2) bAtie, (3) kI / (1) napuMsaka, (2) vAtika, (3) aura kliib| tao ko kappaMti muMgavittae, sikzAvittae, ubaTAvitae, tIna ko muNDita karanA, zikSA denA mahAyatoM meM Aropita saMbhujittae saMvAsisae, taM jahA karanA, unake sAtha AhAra Adi kA sambandha rakhanA aura unake sAtha rahanA yA use sAtha rakhanA nahIM kalpatA hai / yathApaMDae, vAtie, koye| -ThANaM. a. 3, u. 4. su. 204 napuMsaka, vAtika aura kliib| asamatthapavAvaNa-pAyacchittasutaM asamartha ko pravajita karane kA prAyazcitta sUtra50. je mikkhU NAyagaM bA, aNAyagaM vA, uvAsagaM vA, aNuvAsagaM 50. jo bhikSu ayogya svajana ko, parijana ko, upAsaka ko, thA, aNasaM pavAveda pavAvetaM vA saaijji| aura anupAsaka ko pravajita karatA hai, karavAtA hai, karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe AvAja cAummAsiya parihAradvANaM annugghaaiyN| use cAturmAsika anudghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. sa. 11, su. 4 AtA hai| 1 kappa. u. 4, su. 4-6 | 2 prathama sAmAnya napuMsaka hai, dvitIya-tRtIya vizeSa prakAra ke napuMsaka haiN| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] paragAnuyoga-2 vividha prakAra kI prANyA sUtra 51-52 pravajyA ke prakAra-2 vividhihA padhajjA - 51. caubdhihaH pavAjA paraNatA, taM mahA-- (1) ihalogapaTiyatA, (2) paralogapaDibaDA, (3) buhaologapaDiyA (4) appaDibaddhA / caudhinA pavvajjA eNNatA, saM jahA--- (1) purao paDivadA, (2) maggo parivatA, (3) buhamo paDiyA' (4) appddibvaa| vividha prakAra kA pratragyA51. pramajyA (nirgrantha dIkSA) cAra kAra ko kahI gaI hai| jaise-- (1) isa loka kI sukha-kAmanA se lI jAne vAlI pravrajyA / (2) paraloka kI sukha-kAmanA se lI jAne vAlI pravrajyA / (3) donoM lokoM kI sukha-kAmanA se lI jAne vAlI pravajyA / (4) kisI bhI prakAra kI kAmanA se rahita hokara lI jAne vAlI prvrjyaa| gu nAra mAra kI kahI gaI hai| jaise(1) manojJa AhArAdi kI prApti ke lie lI jAne vAlI prvnnyaa| (2) parivAra kI pratiSThA bar3hAne kI kAmanA se lI jAne vAlI prdrjyaa| (3) uparokta donoM prakAra kI kAmanA se lI jAne vAlI pratrajyA / (4) ukta donoM prakAra kI kAmanAoM se rahita hokara lI jAne vAlI prjmaa| punaH pravrajyA cAra prakAra kI kahI gaI hai / jaise(1) sad-guruoM kI sevA se prApta hone vAlI dIkSA / (2) dUsaroM ke kahane se lI jAne vAlI dIkSA / (3) paraspara pratijJAbaddha hone se lI jAne vAlI dIkSA / (4) parivArAdi se alaga hokara dezAntara meM jAkara lI jAne vAlI diikssaa| punaH pravrajyA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise(1) kaSTa dekara dI jAne vAlI dIkSA / (2) anyatra le jAkara dI jAne vAlI dIkSA / (3) bAtacIta karake dI jAne vAlI dIkSA / (4) snigdha, miSTa bhojana karAkara dI jAne vAlI diikssaa| punaH pravrajyA cAra prakAra kI vahI gaI hai| jaise--- (1) naTa kI taraha dharmakathA kahakara AjIvikA kI jAne ghAlI pravrajyA (2) subhaTa ke samAna bala pradarzana kara AjIvikA kI jAne vAlI pravrajyA / (3) siMha ke samAna dUsaroM ko bhayabhIta kara AjIvikA kI jAne vAlI prvjyaa| ambihA paThasajjA eNNattA, taM jahA(1) ovAya-paSajjA, (2) akvAta-pavAjA, (3) saMgAra-pakhvAjA, (4) vigaha-Aha-pavaNjA / camyihA pamyamjA paNNattA, taM mahA(1) tuyAvahatA, (2) pupAvattA , (3) buAvaittA, (4) pripuyaavttaa| cavihA pAcajjA paNNatA, taM jahA(1) gaDakhAyA, (2) bhaDasAiyA, (3) sohakhaiyA, 1-2-3-4 ThANaM. a. 3, u. 2, su. 155 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 52-55 pravajyA ko kRSi ko upamA yomA [. (4) siyaalkhaayaa| (4) siyAla ke samAna dIna-vRtti se AjIvikA ko jAne -ThANaM. a. 4, 7.4, su. 1 lI pravAsA: pavvajjAe kisI-uvamA.. pravrajyA ko kRSi kI upamA52. cAumvihA kisI paNNatA, taM jahA 52. kRSi (khetI) cAra prakAra kI kahI gaI hai / jaise(1) bAviyA, (1) eka bAra boyI gaI kRssi| (0) parivAbiyA, (2) uge hue ghAnya ko ukhAr3akara ropaNa kI jAne vAlI kRssi| (3) NivitA, (3) ghAsa ko nikAlakara taiyAra kI Ane vAlI kRSi / (4. prinniditaa| (4) cAsa ko aneka bAra nivAraNa karane para hone vAlI kRSi / evAmeva baDavihA pavajjA paNNatA, taM jahA isI prakAra pratrajyA bhI cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise(1) vAvitA, (1) sAmAyika cAritra meM Aropita karanA (choTI dIkSA) (2) parivAvisA, (2) mahAvatoM meM Aropita karanA (bar3I dIkSA) (3) NivitA, (3) eka bAra AlocanA se Ane vAlI dIkSA / (4) pariNiditA / -ThANaM. a. 4, u. 4, su. 355 (4) bAra-bAra AlocanA se Ane vAlI diikssaa| panvajjAe dhaNNobamA - pravajyA ko dhAnya kI upamA - 56. cAurivahA evajjA paNattA, taM jahA 53. pravrajyA cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise(1) dhaSNapuMjitasamANA, (1) khalihAna meM sApha karake rakhe gae dhAnyapuMja ke samAna nirdoSa prvjyaa| (2) dhaNavirallitasamANA, (2) sApha kiye gaye kintu khalihAna meM bikhare hue dhAnya ke samAna alpa-aticAra vAlI pravajyA / (3) aNNavikkhitasamANA, (3) khalihAna meM denoM Adi ke dvArA kucale gaye dhAnya ke samAna bahu-aticAra vAlI prajajyA / (4) dhaNNa saMkadita smaannaa| (4) kheta se kATakara khalihAna meM lAe gaye dhAnya-phUloM ke -- ThANaM. a 4, 3. 4, su. 355 samAna bahutara aticAra bAlI pravajyA / muNDaNassappagArA . muNDana ke prakAra54. paMca muMDA paNNattA, taM jahA 54. muNDa (jayI) pA~ca prakAra ke hote haiM(1) sotidiyamuMDe (2) cakviviyamuMDe, (3) ghANiriyamuMDe, (1) zrorendriya muNDa, (2) cakSurindriya muNDa, (3) prANe(1) jibhidiyamuMDe, (5) phAsiriyamuMDe / ndriya muNDa, (4) jihvandriya muNDa, (5) sparzanendriya muNDa / paMca muMDA paNNatA, taM jahA muNDa pA~ca prakAra ke hote haiM(1) kohamuMDe, (2) mANamuMDe, (3) mAyAmuMDe, (1) krodha muNDa, (2) mAna muNDa, (3) mAyA muNDa, (4) lobhamuMDe, (5) sirmuNdde|| (4) lobha muNDa, (5) ziro muNDa / -ThANaM. a. 5, 2.3, su. 443 (2-3) basa pathvajjA pagArA pravrajyA ke dasa prakAra55. yasabidhA paTavajjA paNNatA, taM jahA 55. dasa prakAra se pravrajyA lI jAtI hai, jaise(1) chaMcA, (2) rosA, (6) parijuNNA, (1) AnI icchA se, (2) roSa se, (3) daridratA se, (4) muSiNA, (5) paDismatA ceva, (6) sAraNiyA (4) svapna ke nimitta se, (5) pahale kI huI pratijJA ke kAraNa, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] caraNAnuyoga-2 du:kha kA anta karane vAlI pravagyA sUtra 56-58 (7) rogigiyA, (8) aNAditA, (3) devasagNattI, (6) pUrva janma smaraNa se, (7) roga ke nimitta se, (8) anAdara (10) bacchANubaMdhiyA / -ThANaM a. 10, su. 712 hone para, (6) deva dvArA bodha pAne para, (10) dIkSita hote hue putra ke nimitta se lI jAne vAlI diikssaa| dukkhAMtakarI pavvajjA dukhanA zasta karane vAlI pravajyA56. sumeha me egagAmaNA, maga buddhahi vesiyaM / 56. tuma ekAsa mana hokara (tIrthaMkaroM) ke dvArA upadiSTa mArga jamAyaranso bhiSalU dukkhANantakaro bhave / / ko mujha se suno jisakA AcaraNa karatA huA bhikSu duHkhoM kA anta kara detA hai| gihavAsaM pariccajja pavAjA mAsio munnii| jo muni gRhavAsa ko chor3akara prazrajyA ko aMgIkAra kara ime saMge viyANijjA hi sajjanti gANavA // 1 cukA hai vaha ina karmabandha ke sthAnoM ko jAne jinameM ki manuSya -utta. a. 35, gA. 1-2 Asakta hote haiN| upasthApanA-vidhi-niSedha-3 ubaTTAvaNaM kAlamANaM bar3I dIkSA dene kA kAla pramANa57. tao sehabhUmio eNNatAo, te jahA 57, navadIkSita ziSya kI tIna zaikSa bhUmiyAM kahI gaI haiN| jaise1. satta-rAiMdiyA, 2. cAummAsiyA, (1) saplarAtri-devasika, (2) cAturmAsika aura 3. chammAsiyA / (3) ssaagmaasik| chammAsiyA ukkosiyA / utkRSTa chaha mAsa se mahAbata AropaNa krnaa| cAummAsiyA majjAmiyA / madhyama cAra mAsa se mahAvata AropaNa karanA / satta-rAiviyA jahanniyA / - vada. u. 10, su. 16 jaghanya sAtaveM dina mahAvata AropaNa karanA / upaTAvaNa vihANAI upasthApana ke vidhAna58. Ayariya-ubajhAe saramANe paraM caurAya paMcarAyAo kappAgaM 58. AcArya yA upAdhyAya ko smaraNa hote hue bhI bar3I dokSA bhikkhu no ubaTTAvA, kappAe, asthipAI se kei mANaNijje ke yogya bhikSu ko cAra pA~ca rAta ke bAda bhI bar3I dIkSA meM kApAe, natyi se keha chae vA, parihAre vaa| upasthApita na kre| usa samaya yadi usa navadIkSita ke koI pUjya puruSa kI bar3I dIkSA hone meM dera ho to unheM dIkSA gheda yA tapa rUpa koI prAyazcitta nahIM AtA hai| sthiyAiM se ke mANaNijje kappAe, se santarA chae vA yadi usa navadIkSita ke bar3I dIkSA lene yogya koI pUjya parihAre naa| puruSa na ho to unheM usa cAra pA~ca rAtri ullaMghana karane kA cheda yA tapa rUpa prAyazcitta AtA hai| 1 ina gAthAoM se Age kI gAthAmeM pratyeka mahAvata ke sAtha saMkalita kI gaI haiM ataH mAnaba kI Asakti ke hetu "saMga" ke prakAra vahA~ se jAna leN| 2 ThANaM. a. 3, u. 2, su. 167 (1)1 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 55-56 bar3I dIkSA ke yogya dImA [6 -Aan nayama-t Ayariya-ubamAe asaramANe paraM caurAyAo paMcarAyAo AcArya yA upAdhyAya ko smRti meM na rahane se bar3I dIkSA vA kappAgaM bhikkhu no ubaTTAyei, kappAe, asthiyAI se keI ke yogya bhikSu ko cAra pAMva rAta ke bAda bhI bar3I dIkSA meM bhAgaNijje kappAe, masthi se pheha chee vA parihAre vA, upasthApita na kare / usa samaya yadi vahAM usa navadIkSita ke koI pUjya puruSa kI bar3I dIkSA hone meM dera ho to unheM dIkSAccheda yA taparUpa koI prAyazcitta nahIM AtA hai| pasthiyAhaM se keI mANijje va.ppa.e. se saMtarA chee vA yadi uma svadIkSita ke bar3I dIkSA lene yogya koI pUjya parihAre vaa| puruSa na ho to unheM usa pAra pA~ca rAtri ullaMghana karane kA cheda yA tapa rUpa prAyazcitta AtA hai / Ayariya-vajzAe saramANe SA asaramANe yA paraM vasarAya AcArya yA upAdhyAya ko smRti meM rahate hue yA smRti meM kappAo kappAgaM bhikkhu no ubaTTAve kappAe. asthiyAI se na rahate hue bar3I dIkSA ke yogya bhikSu ko dasa dina ke bAda bhI kedda bhANaNijje kappAe, nasthi se kai chae vA parihAre vaa| bar3I dIkSA meM upasthApita na kre| usa samaya yadi usa navadIkSita ke koi pUjya puruSa kI bar3I dIkSA hone meM dera ho to unheM dIkSA leda yA tapa rUpa koI prAyazcitta nahIM AtA hai| pasthiyAI se kei mApaNijje kappAe, saMvacchara tassa tappa- yadi usa navadIkSita ke bar3I dIkSA ke yogya koI pUjya liyaM no kappai AyariyataM vA-jAva-gaNAbaccheiyatta cA puruSa na ho to unheM uma daza tri ullaMghana karane ke kAraNa uddisitte| -dhava. u. 4, su. 15-17 eka varSa taka AcArya-zavat-raNAvazchedaka pada para rahanA nahIM kalpatA hai| uvadAvaNa jogA baDI dIkSA ke yogya56 puDhavikkAie jIye, saddahai jo jiNehi paNNate / 56. jo jina-grajAla vikAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapugNa pAyo, so i uvaTThAvaNe joggo / / kI) zraddhA rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko jAnatA hai, vaha bar3I dIkSA ke yogya hai| AukkAie jIve. sahai jo jihi paNNatte / jo jina-prajJapta akAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapuNNa-pAvo, so hu ubaTTAvaNe joggo // kI) zraddhA rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko jAnatA hai, vaha bar3I dIkSA ke yogya hai| teukkAie jove, saddahai jo jiNehi paNatte / ___jo jina-prajJAta tejasmAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapuSaNa-pAvo, so hai uSAvaNe jomyo / kI) zraddhA rahatA hai aura puSpa evaM pApa ko jAnatA hai, vaha bar3I dIkSA ke yogya hai| mAupakAie jIve, dahAi jo jihi paNate / jo jiga-prajJapta vAyukAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapuNNa-pAge so ha ukTAvaNe jomgo // kI) zravA rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko jAmatA hai, vaha bar3I dIkSA ke yogya hai| vaNasaikAie jIve, saddahA jo jiNehiM pnnte| jo jina-prajJApta vanaspatikAyika jIvoM meM (jIva hai isa abhigayapuNNa-pAyo, so ha ucaTThAvaNe jogyo / prakAra bI) zraddhA rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko jAnatA hai, vaha bar3I dIkSA ke yogya hai| tasakAie jIve, saddahi jo jihiM patte / jo jina-prajJapta prasakA yika jIvoM meM (jIca hai isa prakAra abhigayapugNa-pApo, so hai uSTAvaNe joggo // kI) zraddhA rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko jAnatA hai, vaha bar3I --dama. a. 4. gA. 7-12 dIkSA ke yogya hai| 1 uparokta gAthAyeM mahAvIra vidyAlaya kI prati meM hai| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] caraNAnuyoga-2 bar3I dIkSA ke ayogya sUtra 6061 uvaTThAvaNA ajoggA bar3I dIkSA ke ayogya60. puDhavikkAie jIve, Na saddahai jo jiNehi paNNatte / 60. jo jina-prajJapta pRthvIkAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra bhaNabhigayapuNNA-pAvo, so ubaDhAyaNA joggo / kI) thadA nahIM rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko nahIM jAnatA hai vaha bar3I dIkSA ke ayogya hai| AupakAie jIve, Na sadahAi jo jiNehi paNNatte / jo jina-prazapta apakAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapugNa-pAvo, ga so uvaTThAvaNA jogo // kI) zraddhA nahIM rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko nahIM jAnatA hai rabar3I dIkSA ke ayogya hai| teukkAie jIve. Na sahai jo jihi paNpatte / jo jina-prazapta tejaskAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra abhigayapugNa-pAvo, so ubaTTAvaNA jogo // kI) zraddhA nahIM rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko nahIM jAnatA hai vaha bar3I dIkSA ke ayogya hai| bAukkAie jIbe, Na sahahai jo jiNehi pnnnntte| ____ jo jina-prajJapta vAyukAyika jIvoM meM (jIva hai isa prakAra aNabhigamapuNNa-pAyo, Na so ubaTaviNA jogyo / kI) zraddhA nahIM rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko nahIM jAnatA hai yaha bar3I dIkSA ke ayogya hai| vaNassaikAie jove, Na sahai jo jiNehiM pnnnnte| jo jina-prajJapta vanaspatikAyika jIvoM meM (jIva hai isa aNamigayapuSNa-pAdo, so ubaTTAvaNA jogyo / / prakAra kI) zraddhA nahIM rakhatA hai aura puSpa evaM pApa ko nahIM jAnatA hai vaha bar3I dIkSA ke ayogya haiN| tasakAie jIve, Na sahai jo jiNehi pnnnnse| jo jina-prajJAta asa kAyika jIvoM meM (jova hai isa prakAra abhigayapugNa-pAvo, Na so upaTTAvaNA joggo / / kI) zraddhA nahIM rakhatA hai aura puNya evaM pApa ko nahIM jAnatA hai -dasa. a. 4, gA. 1-6 vaha bar3I dIkSA ke ayogya hai| ajoggassa ubaTTAvaNapAyacchittasuttaM ayogya ko bar3I dIkSA dene kA prAyazcitta sutra - 61. je bhikkhU NAyagaM bA, aNAyagaM vA, uvAsagaM thA, aguvAsa 61. jo bhikSu ayogya svajana ko, parijana ko, upAsaka ko vA aNalaM uvaTThAveha ubaTThAtaM vA saaijjd| aura anupAsaka ko bar3I dIkSA detA hai, dilAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avajjadda cAummAsiyaM parihArahANaM .mughaaiy| use cAturmAsika anudghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 11, su. 5 AtA hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 62-65 saMyama kA svarUpa saMyamI jobana [11 (2) saMyamI jIvana saMyama kA svarUpa--1 saMjama sarUvaM saMyama kA svarUpa62. egamo viraI kujjA, egaoya pavattamaM / 62. bhikSu ko eka sthAna se nivRtti aura eka sthAna meM pravRtti asaMjame niyati ca, saMjame 8 pavattaNaM // karanI cAhie arthAt asaMyama se nivRtti aura saMyana meM pravRtti -utta. a. 31, gA, 2 karanI caahie| saMjamassa mahattaM saMyama kA mahatva63. mAse mAse tu jo bAlo, kussageNaM tu muNje| 63. ajJAnI jIva eka-eka mAsa kI tapazcaryA ke pAraNe meM na ko suakkhAyadhammasta, kalaM agghada solasi // kuzAgra jitanA AhAra kare to bhI sarvajJa-prarUpita cAritradharma -utta. a., gA. 44 kI solahavIM kalA ko bhI prApta nahIM hotaa| saMyama ke prakAra-2 paMca caritA, carita-paribhAsA ya pAMca prakAra ke cAritra aura unakI paribhASA 64. (cAritra pA~ca prakAra ke haiM) 64. sAmAiyasya padama, cheovaTThAvaNaM bhave dIyaM / 1. pahalA-sAmAyika, 2. dUsarA chedopasthApanIya parihAravisuzIyaM, suhama taha saMparAyaM ca // 2. tIsarA-parihAra-vizuddhi, 4. cauthA-sUkSma-saMparAya, akasAyaM ahasakhAyaM chaumastharasa jiNasta thaa| 5. pAMcA-yathAkhyAta-cAritra-kaSAya rahita hotA hai| vaha chamastha aura kevalI donoM ko hotA hai| evaM caritakara, cAritaM hoda AhiyaM / / ye sabhI bAritra karma saMcaya ko rikta (khAlI) karate haiM, isa. -utta. a.28, gA. 32-33 lie ye cAritra kahe jAte haiM / chabdhihA kappadvitI chaha prakAra kI kalpasthiti65. chabihA kappadvitI paNNatA, taM jahA 65. kalpa kI sthiti chaha prakAra kI kahI gaI hai / jaise(1) sAmAithasaMjayakappaTTitI, 1. sAmAyika cAritra kI mryaadaaeN| (2) cheovaTThAvaNiyasaMjayakarapaTTito, 2. chedopasthApanIya cAritra (bar3I dIkSA ke bAda) kI mayI daaeN| (3) NivisamANa kappadvitI, 3. parihAravizuddhi cAritra meM tapa vahana karane vAloM kI mryaadaaeN| (4) NisviTukAsya kappadvitI, 4. parihAravizuddhi cAritra meM gurukalpa tathA anuparihArika bhikSuoM kI mryaadaaeN| (5) jiNakappadvitI, 5. gaccha nirgata viziSTa tapasvI jIvana bitAne vAle jina kalpI bhikSuoM kI maryAdAe~ / (6) berkppttttito|| ___ ---kappa, ja. 6, su. 20 . sthavira-kalpI arthAt gacchavAsI bhikSuoM kI mryaadaaeN| 1 ThANaM. a. 6, su. 530 / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] dharaNAmuyoda-2 saMghama bheyapameyA 66. japa va jahA (1) rAya, (2) bIyarAgasaMjame cetra / sarAga vihe patra taM jahA rArA (2) bAdarapa (1) saMjame caiva / - / parAji (1) samaya-saMvarArA- saMja (2) apavama samaya suma- saMparAya-rAga-saMjame ceSa / jayA caramasamayamarAja sumaparAyasarAga saMjame caiva / ahavA sumaparAyasarAyasaM jame dubihe panase, taM jahA kimAna pAe / jahA saMyama ke prame bAraparAyasarAya kapi taM jahA samaya bAdaraparAyasara gajame ceya, aparamasamayabAvarasaMparAyasarAgasaMjame caiva / havA pari samayabAdara-parAya-satya-saMgameSa, abarima samaya bAdara-saMparAya sarAga-saMjame ceSa / havA mAyaraparAgamepi taM jahA paDavAti ceva, apaDiyAti kSetra / vIrAdupaya taM jahA -- Reeb vasaMtarAva bIparAja ceva / vasaMta kasAyavIya rAgasaMjame bubihe paNNase, taM jahA ra azmisamaya paDhamasamma uvasaMta sAyavIyarAgasaMjame caiva apaDhamasamayauva saMtaka sAyavIya rAgasaMjame caMda | avA carimasamayaucasaMta kalAvadhIyarAgasaMjame veva, atarimasamaya uvasaMtakasAmazaya rAgasaM jame caMva | zrIrAmamaMga vihe padma taM jahA chaumatthI kasAyavIyarAgamaMjame veva, kebaliSINakasAyacImarAgasaMyame veva / utthAya voyarAya saMgame dRSNisaM jINa kalAyacIyarAyajame umatyazI sAyItarAmeva chaumatthakhoNakasAya- vItarAgasaMjame caiva / saMyama ke bheda prabheda - 69. saMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-sarAnasaMyama aura vItarAga saMyama | sarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathAsUkSmasamparAya sarAga saMyama aura bAdarasamparAya sarAga saMvama / 96 sUkSmasamparAya sarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathAprathamasamava sUkSmasamparAya sarAgasaMyama aura abhayamasamaya sUkSmasamparAya sarAgasaMyama | athavA varamasamaya sUkSmasamparAya sarAgasaMyama aura acaramasamaya sunasamparAya sarAgasaMyama / athavA sUkSmasamparAya narAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA saMklizyamAna sUkSmasamparAya sarAgasaMyama aura vizuddhayamAna sUkSmasamparAya sarAgasaMyama / bAdarasamparAya sarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai. yathA prathamasamaya - bAdarasamparAya sarAgasaMyama aura aprathamasamayabAdarasamparAya sarAgasaMyama / athavA caramasamaya bAdarasamparAya sarAgasaMyama aura adharamarAmaya vAdaramamparAva sarAgasaMyama athavA vAdasamparAya sarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA pratipAtI bAdarasamparAya sarAgasaMyama aura atipAtI bAdarasamparAya sarAgasaMyama / vItarAga saMyama do prakAra kA kahA gayA hai| yathAupazAntakaSAya vItarAgasaMyama aura kSINakaSAya vItarAga saMgama / upazAntakaSAya vItarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai| yathA prathamasamaya upazAntakaSAya vItarAgasaMyama aura aprathamatabhaya upazAntakAya vItarAgasaMyama / athavA caramasamaya upazAntakaSAya vItarAgasaMyama aura acaramasamaya upazAntakaSAya vItarAnanayama | kSINakaSAya bIla rAgasaMgama do prakAra kA kahA gayA hai, yathAchadmastha kSaNakramAya vItarAgasaMyama aura kevalI kSINakaSAya vItarAgasaMyama / reera kSINakaSAya vItarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA svayaM chadmastha kSINakaSAya vItarAgasaMyama | -- umasthakSINAvItarAgasaMyama aura bodhita Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyama se bheda-prabheva saMyamI jIvana [13 sabaMduchaumatthakhINakasAyacIyarAgasaMjame vihe paNNate, taM svayaM buddha chamasthakSINakaSAya vItarAga saMyama do prakAra kA jahA kahA gayA hai, yathApaDhamasamayasayaMtruddha umatthakhINa phasAyavItarAgasaMjame ceva prathamasamaya yaMbuddha chadamasthakSINakapAya bItarAga saMyama aura apaDhamasamayasayaMbuddha umasparakhINakasAyacItarAgasajame vev| aprathamamamaya-svayaMbuddha-chadamasthakSINakaSAya vItarAgasaMyama / ahavA-carimasamayasayaMbujachaumatyavINakasAyavItarAgasaMjame athavA naramasamaya svayaM buddha chamastha kSINakapAya vItarAga ceva, acarimasamayasayaMbuddhacha umatyavINakasAyavItarAgasaMjame saMyama aura a paya svayaM buddha-masthakSINakaSAya viitraagcNv| sNg| buddhabohiyacha umasthavINakasAyabotarAgasaMjame dubihe paNNase, buddhayodhitamastakSINakaSAyavItarAgasaMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA- . paDhamasamayadhuddhabohiyachaumatyatrINaphasAyavItarAgasaMjame ceva, prathamabhagaya buddhabodhita chadmathakSINakaSAyItarAgasaMyama aura apaDhamasamayabuddhacohiya chaumatyasyINakasAyavItarAgasaMjame caiv| aprathamamamaya busabodhita chadmastha kSINakapAya vItarAga saMyama / ahakA carimasamayayuddhayohiyachaumathasvINakasAyavIyarAma- athavA caramasamaya buddhabodhita chadbhasthakSINakaSAyavItarAga saMjame caiva, acarimasamayabuddhabohiyacha umasthatINakasAyacIya. saMyama aura acaramasamaya buddhabodhita chadmasthakSINakaSAya vItarAga rAgasaMjame ghev| saMyama / kevalikhINakasAyavInarAgasaMjame dubihe paNNase, taM jahA-- kevalI-kSINakaSAya vItarAgasaMvama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-- sajogikecalikhINakasAyavItarAmasaMjame theva, ajogikeyali- sayoga kevalI-kSINavaSAya vItarAgasa yama aura ayogIkhINaphasAyavItarAgasaMjame caiva / kevalI-kSINakaSAya vItarAga saMyama / samogiphevalikhINakasAyaboyarAyasaMjame vihe pannate, taM sayogI nevalI kSINakaSAya vItarAga saMyama do prakAra kA kaha gayA hai, yathApatmasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame gheva, apakSa- prathama samaya sayogIkevalI kSINakaSAya vItarAga rAyama aura masamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame cey| aprathama samaya sayonIkevalI kSINakaSAya vItarAgasaMyama / ahavA carimasamayasajogikevasisINakasAyavIyarAma saMjame athavA gharamasamaya sayobhI kevalI kSINakaSAya vItarAgasayama gheva, acarimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAga saMjamaM aura acaramamamaya sayogIkevalI kSINakavAya vItarAga yama / ceva / ajogikebalikhINa kasAyavIyarAgasaMjame dubihe pannate, taM ayogIkevalI kSINakapAya vItarAgasaMyama do prakAra kA kahA nahA gayA hai, yathApaDhamasamayamajogikevalikhINakasAyavIyarAgasa jame caiva, apaDha- prathamarAmaya ayogIkevalI kSINakaSAya vItarAgasaMyama aura masamayaajogikezalikhoNakasAyavIyarAgasaMjame caiva / aprathamasamaya ayogIke balI kSIgakatAya vItarAgasaMyama / ahavA carimasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame athavA caramasamaya ayogIkebalI kSINakaSAya vItarAgasaMyama ceva acarimasamayaajogikevalitrINakasAyavoyarAgasaMjame aura acarama samaya ayogIkepalI bhINakaSAya vItarAgasaMyama / ghev| - ThANaM. ba. 2, u. 1. su. 62 ghaubihe saMjame pagNase, taM jahA saMyama ke cAra prakAra haiM(1) maNasaMjame, (2) bahasaMjame, 1. mana-mayama, 2. vAka-saMyama, (3) kAyasaMjame, (4) unagaraNasaMjame / 3. kAya-saMyama, 4. upkrnn-sNym| bauvihe ciyAe paNa, taM jahA tyAga ke cAra prakAra hai-- (1) maNaciyAe, (2) vahaciyAe, 1. mana-tyAga, 2, bAku-nyAga, (3) kAyaciyAe, (4) uvgrnnciyaae| 3. kAya-tyAga, 4. upakaraNa-zyAga: cazvihA oNkavaNatA paNNatA, laM jahA - akiJcanatA ke cAra prakAra haiM(1) maNakivaNatA, (2) bahakiMcaNatA, 1. mana-akiJcanatA, 2. vAk-akiJcanatA, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] caraNAnuyoga-2 saMyama ke prakAra sUtra 40-50 (3) kAyaakiMcaNatA, (4) uvrnnvinntaa| 3. bAya-akiJcanatA, 4. upkrnn-akinycntaa| -~-ThANaM. a. 4. u. 2, su. 310 (1-3) saMyamappagArA saMyama ke prakAra67. sattarasavihe saMjame paNNate, taM jahA-- 67. saMbama sataraha prakAra ke kahe gaye haiM, yathA - (1) puruvIkAyasaMjame, (2) AukAyasaMjame, 1. pRthvI kAya saMyama, 2. akAya saMbama, (3) teukAyasaMjame, (4) bAukAyasaMjame, 3. tejaskAya saMyama, 4. bAyakAya saMyama, (5) vaNassahakAyasaMjame, (6) beibiyasaMjame, 5 banaspatikAya saMyama, 6.dIndriya saMyama, (7) tei diyasaMjame, (8) caridiyasaMjame, 7. zrIndriya saMyama, caturindriya saMyama, (8) paMcidiyasaMjame, (10) ajIvakAyasaMjame, 9. paMcendriya saMyama, 10, abhInakAya saMyama, (11) pehAsaMjame, 11. aMdhA maMyama -pratyeka pravRtti dekhabhAlakara karanA / (12) upahAsaMjame, 12. upekSA saMgama asaMyama meM pravRtti karane vAloM ke prati upekSA bhaya rkhnaa| (13) avaTusaMjame. 13. apahatya maMyama uccAra prasravaNa Adi kA vidhi se pariSThApana karanA / (14) pamajjaNAsajame, (15) maNasaMjameM, 14. pramArjanA saMyama, 15. bhana saMyama, (16) vaisajame, (17) kaaysNjmeN| 16. vacana saMyama, 17. kAya saMyama / -sama. sa. 17, su.1 asaMyamappagArA asaMyama ke prakAra68. sattarasavihe asaMjame paSNate, taM jahA 68. asaMyama mataraha prakAra ke kahe haiM. jaise- . (1) puDayokAyaamaMjame, (2) mAukAyamasaMjame, 1. pRthvIkAya asaMyama, 2. akAya asaMyama, (3) te ukAyaasaM jame (4) vAukAyaasaMgame, 3. tejaskAya amaMyama, 4. vAyukAya asaMyama, (5) vaNassaikAyaasaMjameM, (6) beiMdiyaasaMjameM, 5. vanaspatikAya asaMyama, 6. dondriya agaMyama (7) teiMdiyaasaMjame, (1) caridiyaasaMjame, 7. vIndriya asaM bama, E. caturindriya asaMyama, (6) pacidiyaasaMjameM, (10) ajIvakAyaasaM jame, 6. paMtendriya asaMyama. 10. ajIvakAya asaMyama, (11) pehAasaMjame, (12) upehAasaMjame, 11. prekSA asaMyama, 12. upekSA asaMyama, (13) avahaTTuasaMjame, (14) appamajjaNAvasaMjame, 13. apahutya asaMyama, 14. apramArjanA asaMyama, (15) maNaasaMjame, (16) anasaMjame. 15. mana asaMyama, 16. vacana asaMyama, (17) kAyaasaM jame / -sama. sa. 17, su. 1 17. kAya nasaMyama / dharittassa-pagArA caritra ke prakAra-- 66. paMcavihe saMjame paNNate, taM jahA 66. saMyama ke pAMca prakAra hai(1) sAmAiyasaMjame, (2) chetrovaTThAvaNiyasaMjame, 1. sAmAyika saMyama, 2. chedopasthApanIya saMyama, (3) parihAravisuddhiyasaMjame, (8) suhamasaMparAgasaMjame, 3. parihArabhizuddhika saMvama, 4. sUcamasamparAya saMyama, (5) ahvaaycrittsNjme| 5. yathAkhyAtacaritra saMyama / -ThANaM a.5, u 2, su. 425 samAraMbha-asamAraMbhaNa saMyama asaMyamappagArA samArambha-asamArambha se saMyama-asaMyama ke prakAra -- 70. egidiyA paM jIvA asamAraMbhamANasa paMcavihe saMjame 70. ekendriya jIvoM kA asamArambha karatA huA jIva pA~ca prakAra kamjati, taM jahA kA saMyama karatA hai(1) puravikAyasaMjame, (2) AukAiyasaMjameM, 1. pRthvIkAya saMyama, 2. apkAya saMyama, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArambha-asabhArambha se saMyama-asaMyama ke prakAra saMyamI jIvana [15 - - - (3) teukAsyasaMjame, (4) bAukAiyasaMjame, 3. tejaskAya saMyama, 4. vAyukAya saMyama, (5) vaNassa ikAiyasaM jame / 5. vanaspatikAya saMyama / egidiyA NaM jIvA samAraMbhamANassa paMcabihe asaMjame kajjati, ekendriya jIvoM kA samArambha karatA huA jIva pA~ca prakAra taM jahA - kA asaMyama karatA hai-- (1) puDhavikAiyaasaMjame, (2) AukAiyaajame, 1. pRthvI kAya asaMyama, 2. akAya asaMyama. (3) teukAiyaasaMjame, (4) vAuphAiyaasaMjame, 3. tejaskAya amayama, 4. vAyuvasya asaMyama, (5) baNassaikAiyaasaMjame / 5, vanaspatikAya asaMyama / --ThANaM. ma. 5. u. 2, su. 426 behaviyANaM jIvA amamAramamANasa cavihe saMjame kAjati, dvIndriya jIvoM kA Arambha nahIM karane vAle ke cAra prakAra kA saMyama hotA hai(1) jimmAmayAto soktAto avavarovitA bhavana, 1. rasamaya sukha kA triyoga nahIM karane se, 2) jibhAmaeNaM dukkheNaM asaMjogesA bhavai, 2. ranamaya duHkha kA saMyoga nahIM karane se, (3) phAsAmayAto sokSAto athavarovettA bhavADa, 3. sparzamaya sukha kA viyoga nahIM karane se, (4) phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjogitA bhavai / 4. sparzamaya duHsa kA saMyoga nahIM karane se| beIdiyA NaM jIvA samArabhamAyAssa cavihe asaMja meM ati, dvIndriya jIvoM kA Arambha karane vAle ke cAra prakAra kA taM jahA asaMyama hotA hai(1) jinbhAmayAto sokkhAto vavarobittA bhavai, 1. ramamaya sukha kA viyoga karane se, (2) jibhAmaeNaM dukkheNa saMjogittA svai, 2. rasamaya duHkha kA saMyoga karane se, (3) phAsAmayAto sokkhAto vavarovettA bhavaI. 3. rasamaya sukha kA viyoga karate ro, (4) phAsAmaeNaM yukkheNaM saMjogittA bhavai / 4. sparzabhaya duHkha kA saMyoga karane se / -ThANa. a. 4.u., su. 368 te iMdiyA NaM jIvA asamAramamANasma chanmihe saMjame kajjati, trIndriya jIvoM kA Arambha na karane vAle ke chaH prakAra kA taM jahA-- gaMyama hotA hai(1) prANAmayAto sonakSAto avabarovettA bhabai, 1. prANamaya sukha kA viyoga nahIM karane se, (2) pANAmaeNaM tukkheNaM asaMjoettA bhavaha 2. ghrANamaya duHkha kA saMyoga nahIM karane se, (3) jimbhAmayAso sokhAto ayavarovettA bhavadda, 3. rarAmaya sukha kA viyoga nahIM karane se, (4) jilmAmaeNa dukkheNaM asaMjoetA bhavai / 4. rasamaya TuHkha kA saMyoga nahIM karane se, (5) phAsAmayAto soksAto abavarobettA bhavadA 5. sparzamaya sukha kA viyoga nahIM karane se, (6) kAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavada / 6. sparzamama duHkha kA saMyoga nahIM karane se / teriyA NaM jIvA samArabhamANassa chabihe asaMjame kajjati, zrIndriya jIvoM kA Aramma karane vAle ke chaH prakAra kA taM jahA -- masaMyama hotA hai(1) ghANAmathAto sokkhAso vadharovettA bhavai, 1. ghrANamaya mula kA viyoga karane se, (2) ghANAmaeNaM cukkhegaM saMjogettA bhavai. 2. prANamaya duHkha kA saMyoga karane se, (3) jimmAmayAto sokkhAto vavarovettA bhavaDa, 3. rasamaya mukha kA viyoga karane se, (4) liTamAmaeNaM dukkheNa saMjogetA bhavaha, 4. rasamaya duHkha kA saMyoga karane se, (5) phAsAmayAto sokkhAto babarovetA bhavara, 5. sparNamaya sukha kA niyoga karane se, (6) phAsAmaeNaM dukkheNaM saMjogettA bhavai / 6. sparzamaya duHkha kA saMyoga karane se / -- ThANaM.sa. 6, su. 521, gharibiyA je jIvA asamAranamANassa aTuvidhe saMjame caturindriya jI kA Aramma nahIM kase vale ke prAya kAjati, taM jahA prakAra kA saMyama hotA hai Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) caraNAnayoga-2 sazarambha-asamArAma se saMyama-asaMyama ke prakAra (1) pakkhumAto soktrAto avavarovesA bhavati, 1. cakSumaya sukha kA viyoga nahIM karane se, sumaeNaM dama asaMjoga ta, 2. nakSumaya duHkha kA saMyoga nahIM karane se, (3) dhANAmAto sokkhAto avayarovettA bhavati, 3. prANamaya suta kA viyoga nahIM karane se. (4) ghANAmaeNaM duphSeNaM asaMjoetA bhavati. 4. ghANamaya duHkha kA saMyoga nahIM karane se, (5) jimmAmAto sokkhAto avagharovettA bhavati, 5. rasamaya sukha kA viyoga nahIM karane se, (6) jimmAmaeNaM dukkheNaM asaMjoetA bhavati, 6. rasamaya duHma kA saMyoga nahIM karane se, (7) phAsAmAto sokkhAto akvarovettA bhavati, 7 sparzamaya sudha kA viyoga nahIM karane se, (6) phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjoekA bhavati / . sparzamaya duHkha kA saMyoga nahIM karane se, caridiyA NaM jIyA samArabhamANasta aTuvidhe asaMjame caturindriya jIvoM kA Arambha karane vAle ke ATha prakAra kAjati, taM jahA kA asaMyama hotA hai(1) caknumAto sokkhAto vavarovezA bhavati, 1. cakSumaya sukha kA viyoga karane se, (2) cakkhumAeNaM dukkheNaM saMjogezA bhavati, 2. cakSumaya duHkha kA saMyoga karane se, (3) ghANAmAto sokkhAto bavarovettA bhavati 3. prANamaya sukha kA viyoga karane se, (4) ghANAmaeNa duSasyeNa saMjogettA bhati, 4. prANamaya duHva kA saMyoga karane se, (5) jimmAmAto-sokkhAto babarovettA bhavani, 5. rasamaya sukha kA viyoga karane se, (6) jimmAmaeNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati, 6. rasamaya duHkha kA saMyoga karane se, (7) phAsAmAto sokkhAto bavarovettA bhavati, 7. sparzamaya mula kA viyoga karane se, (8) phAsAmAeNaM dukkheMNaM saMjogettA bhavati / 8. sparzamaya duHla kA maMyoga karane se / -ThANaM. a.8, su. 615 paMcidiyA caM jIvA asamAramamANassa paMcavihe saMjameM paMcendriya jIvoM kA asamArambha karatA huA jIva pani prakAra jjati, taM jahA kA saMgama karatA hai(1) sotiviyAMjame, (2) cavikhadiyarAjame. 1. zrotrendriya saMyama, 2. cakSurindriya saMyama, (3) ghANidiyajame, (4) jibhiriyajama, 3. prANendriya saMyama, 4. jihvandriya saMyama, (5) phaasidivsNjme| 5. spargendriya gaMyama / pacidiyA NaM jIvA samArabhanmANassa paMcavihe asaMjameM kajjati, paMcendriya jIvoM vA rAmArAma karatA huA jIva pAMca prakAra taM jahA kA asaMgama karamA hai(1) sotidiyaasaMjama, (2) cakvidiyaasaMjameM, 1. zrotrendriya asaMyama, 2. cakSurindriya asaMyama (3) dhANidiyaasaMjame, (4) jigmidiyaasaMjame, 3. ghANendriya asaMyama, 4. jihvendriya asaMbama, (5) kaasiviyasNjme| 5. sparzandriya asaMyama / sasvapANabhUyajIvasattA NaM asamAramamANassa paMcabihe saMjameM sarva prANa, bhUta, jIva aura satvoM kA asamArambha karatA huA karajati, taM jahA jIva pAMca prakAra kA saMyama karatA hai(1) egidiyasaMjame, (2) beiMdiyasaMjame, 1. ekendriya saMyama, 2. dvIndriya saMyama, (3) teiMTiyasaMjame, (4) caridiyasaMjame, 3. kIndriya saMyama, 4. caturindriya saMyama, (5) paMcidiyAMjame / 5. paMcendriya saMyama / samvapANabhUyajoksattA gaM samArabhamANassa paMcavihe ajame sarva prANa, bhUta, jIva aura satvoM kA samArambha karatA huA kajjati, taM jahA jIva pAMca prakAra vA asaMyama karatA hai(1) egidiyaasaMjame, (2) beiMviyaasaMjame, 1. ekendriya asaMyama, 2. dvIndriya asaMyama, (3) teiMdiyaajame, (4) caridiyabasaMjame, 3. trIndriya asaMyama, 4. caturindriya asaMyama, () pNcediyasNjmeN| - ThANaM. a.5,u. 2, su. 430 5 . paMcendriya asaMyama / 1 isI prakAra paMcendriya ke mArambha-alamAramna kA su. 115 Ahe mahAbata pR. 266 para dekheM / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra 71-74 saMyama yogya jana saMyamo jIvana 17 saMjama jogyA jaNA saMyama yogya jana71. vo ThANAI apariyANatA AyA No kevaleNaM saMjameNaM saMja- 71. Arambha aura parigraha-ina do sthAnoM ko jAne aura chor3e bhejjA, taM jahA binA AramA sampUrNa saMyama ke dvArA saMyata nahIM hotaa| (1) AraMbhe caitra (2) parigrahe cev| do ThANAI pariyANetA AyA kevaleNaM saMjameNaM saMjamemjA, Arambha aura parigraha-ina do sthAnoM ko jAnakara aura taM jahA - ___ chor3akara AtmA sampUrNa saMyama ke dvArA saMpatta hotA hai| (1) AraMbhe rova (2) pazigahe grev| -~ThANaM, a.2, u. 1, su. 54-55 saMjamajoggA jAmA-. saMyama yogya prahara-- 52. tao jAmA paNattA, te jahA 72. tIna prakAra ke yAma (prahara) kahe gaye haiM-yathA(1) pahame jAme, (2. majisame jAme, (3) pacchima jaame| (1) prathama yAma, (2) madhyama yAma, (3) antima yAma / tihiM jAmehi AyA kevalelaM saMjameNaM saMjamejnA, taM jahA --- tInoM hI yAmoM meM AtmA vizuddha saMyama se saMyata ho sakatA hai-yathA - (1) palame jAme, (2) majisame jAme, (3) pacchime jaame| (1) prathama yAma meM, (2) madhyama yAma meM, (3) antima -ThANaM. a. 3, u. 2, su. 163 yAma meM / saMjamajogyA vayA - saMyama yogya vaya - 73. tao vayA paNNatA, taM jahA 73. tIna prakAra ke vaya kahe gaye haiM-yathA(1) paDhame dhae, () majjhime vae. (3) pachime ve| (1) prathama vaya, (2) madhyama vaya, (3) antima baya / tihiM vaehi AyA kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, taM jahA... sInoM hI vayoM meM AtmA vizuddha saMyama se saMyata ho sakatA hai-yathA(1) paDhame Sae, (2) majisame vae, 13) pacchime ve| (1) prathama vaya meM, (2) madhyama vaya meM, (3) antima -ThANaM a. 3. u. 2, su. 163 vaya meN| jayaNAvaraNijjakammakhaovasameNa saMjamaM- yatanAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se saMyama74. pa0 ---asoccA NaM bhaMte ! kelissa vA-jAva-tapasviya- 74. pra. - mante ! kevanI se-yAvat-kevalI pAkSika upA uvAsiyAe vA kevaleNaM saMjameNaM saMjamajjA? sikA se binA sune koI eka jIva rAMyama pAlana kara rAvatA hai ? u0-goyamA ! asoccA NaM kelissa bA-jAba-tapakSiya- .- gautama ! kevalI se-yAvat-kevalI pAkSika upA uvAsiyAe vA atthegaie kevaleSa saMjameNaM saMjamejjA, sikA se sune binA koI jIva saMyama pAlana kara sakatA hai aura atyagaie kevaleNaM saMjameNaM no sNjmejjaa| koI jIva saMyama pAlana nahIM kara sakatA hai| 50 - se keNaTheNaM bhaMte ! evaM yuvaI pra0-- bhante ! kisa prayojana se aisA kahA jAtA hai kiasoccA NaM kevalissa bA-jAna-sampakkhiyatavAsiyAe kevalI se yAvat - kevalI pAkSika upAsikA se sune binA vA atyegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjamemjA, atyagaie koI jIva saMyama pAlana kara sakatA hai aura koI jIva saMyama kevaleNaM saMjameNaM no saMjamajjA ? pAlana nahIM kara sakatA hai? u-goyamA! jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANa u.-gautama ! jisake yatanAvaraNIya karmoM kA kSayopazama ayatanA pramAda se hotI hai, pramAda Adhava hai / yatanA apramAda se hotI hai, apramAda saMvara hai| mevara hI saMyama hai| vIryAntarAya ke kSayopazama se apramattatA aura usase yAtanA honA nizcita hai| yahI vIryAstarAma ke pAyopazama ko yatanAvaraNIya karma kA kSayopazama samajhanA caahie| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] caraNAnuyoga-2 yatanAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se saMyama povasameM kaDe bhavAi se NaM asocyA kevatissa vA huA hai vaha kevalI se-pAvat-kevalI pAkSika upAsikA se jAva-tapakSiya uvAsivAe vA kevaleNaM saMjogaM sune binA saMyama pAlana kara sakatA hai| sNjmejaa| jassa paM jayaNAvaraNijANaM kammANaM khaovasameM no jisake yatanAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM huA hai vaha kareM sabai se gaM asocyA kelissa vA-jAva-tapakkhi. kevalI se yAvat-kevalIpAkSika upAsikA se sune binA pauvAsiyAe vA kebaseNaM saMjamopha no sNjmejjaa| saMyama pAlana nahIM kara sakatA hai| gautama ! isa prayojana se aisA kahA jAtA hai kiasocA kevalissa vA-jAva-tappakvipauvAsiyAe kevalI se--pAvat-kebalI pAkSika upAsikA se sune binA vA atyagae kevaleNaM saMjameNaM yaMjamojajA / atyagaie koI eka jIva saMyama pAlana kara sakatA hai aura koI eka jIva kevaleNaM saMjameNaM no sNjmejaa| saMyama pAlana nahIM kara sakatA hai| -viyA. sa. 6, u. 31, su. 6 pa0-soccA NaM maMte 1 kevalista vA-jAva-tappakkhiyauSA- pra-mante ! kevalI ro-yAvat-kevalI pAkSika upA siyAe vA kevaleSa saMjameNaM saMjamejjA ? sikA se sunakara koI jIva saMyama pAlA ka sakatA hai ? u. -goyamA ! soccA NaM kevalissa bA-jAva-sampakkhiya- u0---gautama ! kevalI se-pAvat --ke palI pAkSika upA uvAsiyAe vA asgahae kevalega saMjameNaM saMjameramA, sikA se sunakara koI eka jIva saMvama pAlana kara sakatA hai aura atyagaie kebaseNaM saMjagaNaM no sNjmejjaa| koI jIva saMyama pAlana nahIM kara sakatA hai| 10- se keNaTheNaM bhate ! vuccA H0-bhante ! visa prayojana se aisA kahA jAtA hai kisoccA gaM kevalisma yA-jAvatappaklipauvAsiyAe kevalI se-yAvat - kevalI pAkSika upAsikA se sunakara yA atgaie kevalega saMjameNaM saMja mejjA, atthegaie koI jIva saMyama pAlana kara sakatA hai aura koI jIva saMyama kevaleNaM saMjameNaM no saMjamegA? pAlana nahIM kara sakatA hai? - goyamA ! jassa paM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM u.-pautama ! jisake patanAvaraNIya karmA kA kSayopazama khaovasame kaDe bhavai seNaM moccA kevalista vA-jAva- huA hai vaha kevalo se-yAvat kevalI pAkSika upAsikA se tapakkhiyauvAsiyAe yA kebaleNaM saMjameNaM sunakara saMyama pAlana kara sakatA hai / sNjmejaa| jassa gaM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no jisake yatanAvaraNIya karmoM kA ayopazama nahIM huA hai vaha kaDe bhavada seNaM socA kevalissa bA-jAtra-sappazikhaya- kevalI se-yAvat-ke.vanI pAkSika upAsikA se sunakara saMyama uvAsiyAe vA kevaleNaM saMjameNaM no raajbhejaa| pAlana nahIM kara sakatA hai| se teNaThegaM goyamA ! evaM bucca-- gautama ! isa prayojana se aisA kahA jAtA hai kisoccA NaM kevalisA vA-jAva-tappakkhiyauvAsiyAe kevalI se--yAvat- kevalI pAkSika upAsikA se sunakara yA atyagaie kevaleSaM saMjameNaM jameNjA / atyegaie koI eka jIva saMyama pAlana kara sakatA hai aura koI eka jIva kevaleNaM saMbhameNaM no sNjmejjaa| saMyama pAlana nahIM kara sakatA hai| -biyA. sa. 6, u, 31, su. 32 1 biyA0 sa06, 30 31, su013 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 75-76 nirgandha ke lakSaNa saMyamI jIvana 16 saMyamI ke lakSaNa-4 niggaMtha lakkhaNAI nirgrantha ke lakSaNa75. paMcAsaSaparimAyA, timuttA chasu saMjayA / 75. pAMca ASavoM kA nirodha karane vAle, tIna guptiyoM se gupta, paMcanigmahaNA dhIrA, niggathA ujjudaMsiyo / chaha kAthA ke jIvoM ke prati saMyata, pAMcoM indriyoM kA nigraha karane -daza. a. 3, gA. 11 vAle, dhIra nirgrantha mokSamArgadarzI hote haiN| te aNavakakhamANA, aNativAtemANA, apariggahemANA, No ve kAma-bhogoM kI AkAMkSA na rakhane vAle, prANiyoM ke prANoM parigahAyati samayAvati ca logasi NihAya daMDa pANehi kA atipAta na karate hue aura parigraha na rakhate hue samagra loka pAvaM kAmaM akuzvamANe esa mahaM amethe viyaahiye| meM aparigrahavAna hote haiM / jo prANiyoM ke lie daNDa kA tyAga' karake pApa-karma nahIM karatA, use hI mahAn agrantha (nimrantha) kahA gayA hai| oe adamasta khetapaNe uvavAyaM chayaNaM ca nnccaa| vaha sAdhaka rAga-dveSa se rahita hai, saMyama evaM mokSa kA jJAtA -A. su. 1, a., u. 3, su. 206 hai evaM janma maraNa ke svarUpa ko jAnakara pApa kA AcaraNa nahIM karatA hai| aNagAra lakkhaNAI aNagAra ke lakSaNa76.No karissAmi samuTTAe mattA matima, 76. muni dharma ko svIkAra kara, jIvoM ke svarUpa ko jAnakara buddhimAna sAdhaka yaha saMkalpa kare ki "maiM banaspatikAya ke jIvoM kI hiMsA nahIM kruuNgaa|" abhayaM vivisA taMje No karae esovarate, etyovarae esa "pratyeka jIva abhaya cAhatA hai" yaha jAnakara jo hiMsA aNagAre ti patati / nahI karatA, vahI AraMbhanivRsa kahA jAtA hai| vahIM jinamArga -A. su. 1, a.1, u.5, su. 40 meM sthita hai, vahI "apagAra" kahalAtA hai| jaNANAe puTThA vi ege NiyaTTanti mandA moheNaM pAuDA / ___ ajJAna se Avuta, vivekazUnya kitane hI kAyara prANI parISahoM ke upasthita hone para vItarAga AjJA se viruddha AcaraNa karake saMyama mArga se cyuta ho jAte haiM / ''aparigagahA bhavissAmo" samudAe lar3e kAme abhivAhati / kaI sAdhu hama "aparigrahI baneMge isa taraha kA vicAra aNANAe muNiNo paDilehati / etya mohe puNo puNo sagNA, kara tathA dIkSA lekara bhI prApta kAma-bhImoM kA sevana karate haiN| jo havAe, pyo paaraae| ve muni vItarAga AjJA se bAhma kAma-bhogoM kI AkAMkSA karate haiN| ve moha meM bAra-bAra nimagna hote haiM, isalie ve na to isa taura (gRhavAsa) para A sakate hai aura na usa pAra (zramaNatva) jA sakate haiN| vimukkA te jaNA, je jagA pAragAmiNo lomaM alomeNaM jo viSayoM ke daladala se pAragAmI hote haiM, ye vAstava meM guMchamANe laDhe kAme gAbhigAhati / vimukta hai / ve aloma (santoSa) se lobha ko parAjita karate hue kAma-bhoga prApta hone para bhI unake sevana kI icchA nahIM karate haiN| viNA vilobha nikkhamma, esa akamme jANati pAsati / jo lobha se nivRtta pramajyA letA hai, vaha akarma hokara saba kucha jAnatA hai, dekhatA hai| pahilahAe NAvakhati, esa aNagAre ti pavuccati / jo hitAhita kA vicAra kara viSayoM kI AkAMkSA nahIM -A. su. 1, a. 2, u. 2, su. 70-71 karatA hai vaha "anagAra" kahalAtA hai| sAtA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharaNAmu -- se bemi se jahA va aNagAre ujjukaDe niyAgapaDivate amAkukhagANe vivAhite / jAe khAe to tameva anupAlinA vimahilA visosiyaM / paNA zerA mahAvI aMkekSaNa -A. su. 1, a. 1, u. 3, su. 16-21 saMjayANa lakkhaNaM 77. AyAvati gahe hemante avAjakA / vAsAsu paDilINA saMjayA susamAhiyA || dasa. a. 3, gA. 12 mAhaNAInaM sakhagAI- 78.0 - kahaM se daMte davie ghosaTukAe ti vacce-mAhane tti vA samayeti vA mikyU siyA viveti vA? taMgo bRha mahAguNI / / 0 evaM se dete eka (1) maha tti vara, (2) samaNe ti thA, (3) bhikkhU ti vA (4) vA iti virae savyapAvakamme pejja-bosa- kalaha-amaravANa pena-parapari atirati mAyAmosa micchAsa satya virae samie mahie. sayAjae bhI jNo pANI mANe ti bacce / evaM virAma-cissie aNiNe AvazagaM ca ativA ca musAvAca mahica ko mArca canA loca me jI jayo AyANAmI posato to vie bosa AyANA kAe samane ti bacce / parielA 76-08 'he ziSya !' aNagAra -- muni kA jo vAstavika svarUpa hai, vaha maiM kahatA huuN| jo prabuddha puruSa saMyama kA paripAlaka hai, mokSamArga para gatizIla hai aura mAmA chala-kapaTa Adi kaSAyoM kA tyAgI hai mA nizcala evaM niSkapaTa (zuddha hRdaya vAlA hai, vahI avagAra -- muni kahA jAtA hai / - jisa zraddhA (niSThA-verAgya bhAvanA) ke sAtha saMyama patha para kadama bar3hAyA hai, usI zraddhA ke sAtha saMyama kA pAlana kare, saMyama meM Ane vAlI bAdhAoM ko dUra karate hue jIvana paryanta saMyama kA pAlana kare / yaha saMyamaza aneka vIra puruSoM dvArA Asevita hai| saMyatoM ke lakSaNa 77. samAdhiyukta garmI meM sUrya kI AtApanA lete haiM, sardI meM khule badana rahate haiM aura varSA meM eka sthAna meM rahate haiM / mAhUNa Adi ke lakSaNa 78. pra0 - kisa prakAra damitendriya, mokSagamana vogya tathA zarIra ke pratimA karane vAlA mANa, dharaNa, bhikSu vA nirgrantha kahalAtA hai ? he mahAmune ! kRpayA yaha hameM batAiye / u0- - isa prakAra damitendriya mokSagamana yogya tathA zarIra ke prati mamatva tyAga karane vAlA (1) mAhaNa, (2) zramaNa, (3) bhikSu (4) nirgrantha kahalAtA hai / jo sAdhaka samasta pApakarmI se virata hai, jo rAga-dveSa nava, mithyA doSAropaNa, cugalI, nindA, saMyama meM ai asaMyama meM ruci (avaTayukta satyAdarzana zalya se virata hotA hai, pA~ca samitiyoM se yukta aura jJAna-darzana pAriza se sampana hai sadaiva jIvanikAya kI yatanA meM tatpara rahatA hai, kisI para krodha nahIM karatA hai, na abhimAna karatA hai, ina guNoM se sampanna aNagAra "mAhata" kahe jAne yogya hai| ye 'bhramaNa' aise samajhe jAyeM jo ati hai, nidAna rahita hai tathA karmabandha ke kAraNabhUta prANAvipAva, mRgAbhAda maina aura parivaha (upalakSa me dattAdAna) se rahita hai, tathA zrodha, mAna, mAyA, lobha, rAma aura dve ityAdi jo jo kAraNa ho AtmA ke lie do ke kAraNa unake kAraNoM se pahale se hI hai vaha nidriya manamana yogya tathA zarIra ke prati mamatva ra 'ma' kahe jAne hai| P Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 79-80 sthAgI barayAnI ke lakSaNa esya vi bhikkhu aNubhae, nAvaNae daMte, dabie boegere. saMvicIya vizyabve parIsahoma apayogadvArA die DippA saMAe para dattamo bhaliba vivi-ge enavi buDe nimo susaMjate susamie susAmAie, AyavAyapatte, vika to ye jo pAsavAra lAmaTThI dhammaTTI, dhammavika, niyAgapaDivaNNe, saMmiyaM care, daMte, dabie pani se evameva jAnaha jagahaMbhayaMtA beni - sU. su. 1, a. 16, su. 632-637 cAI acAI lakkhaNaM76. SatyagaMdhakAra, harapIo sayANi ya / acchaMvA je na muMjaMti na se "ghAi" ti buca // piemaesa va pikumbii| sAhaba se 4 bada // - dasa. a. 2, mA. 2-3 www.w ye ''aise samajhe jAye jo nirAbhimAna ho kintu hIna bhAvanAoM se na ho, se, modAgamana yogya ho, kAyamamatvarahita ho, nAnA prakAra ke paroyahA~ aura upasadoM ko saMyamI jIvana 21 bhAvapUrvaka sahane vAlA ho, adhyAtmayoga se jisakA cAritra zuddha ho, jo saccAritra-prAsana meM udyata ho, jisakI AtmA zuddha bhAva meM sthita ho, saMsAra kI asAratA jAnatA ho tathA jo paradantabhojI ho vaha 'bhikSu' kahe jAne yogya hai / the 'nintha' aise samajhe nAya jo akelA ho, jo ekavettA ho, jo tatvajJa ho, jisane AsravoM ko roka diyA ho, jo susaMgata ho, jo pA~coM samitiyoM se yukta ho, sambhAva vAlA ho, jo Atma svarUpa kA jJAtA ho, jo vidvAna ho, jo dravya aura bhAva dAnoM prakAra se indriyoM kA saMyama karane vAlA ho, jo pUjA satkAra evaM dravyAdi ke lAbha kA abhilASI nahIM ho, jo dharmArthI aura dharmavettA ho jisane mokSamArga ko sada prakAra se svIkAra kara liyA ho, jo samyag AcaraNa karane vAlA ho, vaha damitendriya, mokSagamana ke yogya aura zarIra ke mamarana se rahita 'nirmantha' kahe jAne yogya hai| ise aisA hI jAto jo maiMne bhagavAna senA hai tyAgI - atyAgI ke lakSaNa 71. jo vyakti paravaNa hone se yA rogAdigrasta hone se vastra, bandha, alaMkAra kA tathA striyoM kA evaM payyAoM kA upabhoga nahIM karatA, vaha tyAgI nahIM kahalAtA hai / kintu jo kAnta aura priya bhoga upalabdha hone para unakI ora se pITha phera letA hai arthAt svecchA se bhogoM kA tyAga karatA hai vahI tyAgI bahalAtA hai| - susAdhu ke lakSaNa 80. susarahu lakkhaNAI80. evaM se saMjate vimuniriva nimmame ninneha-baMdhaNe. sApa / vavirae / mAsI maMda-samaye pUrvokta aparigrahavatI naMyamI sAdhu dhana-dhAnyAdi kA tyAgI Asakti rahita, aparigraha meM ruci vAlA, mamatva rahita sneha sama-ta-pa-bandhana se mukta, samasta pApoM se nivRta kulhAr3I se kATe jAne same maraNAvamANaNAe samibarae, samitarAgadote, samie samitI sammaviTThI rAme yaje samyapANa-bhUte "samaNe" sudhArae ujjue saMjae susAhU / se para yA candana se carcita karane para samabuddhi rakhane vAlA, tRNa, maNi, musA miTTI ke kSete aura sone meM sAmAna rakhane vAlA sammAna aura apamAna meM samatA kA dhAraka, pApa karma rUpI raja kI zAnta karane vAlo athavA rAga-dveSa ko zAnta karane vAlA, pA~ca samitiyoM se yukta, samyagdRSTi aura saba jIvoM para samabhAva rakhane vAlA hai, vahI zramaNa hai, zruta dhAraka hai, sarala hai, saMgata hai| jara hai| vaha sAdhu samasta prANiyoM ke lie zaraNabhUta hai, samasta hai ke kinAre para sthita hai, bhavaparamparA ko naSTa karane vAlA hai, nirantara hone vAle bAla maraNa kA pAragAmI hai aura saba saMzayoM se rahita hogayA hai / saccabhAgA ya saraNaM sambhUyanaM, sambajavaccha saMsAra ma saMsAra-samuchine satataM maraNApAra jagatIM jIvoM kA hitaiSI hai pArage ya savesi saMsayAgaM / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] caraNAnuyoga - 21 paNamAmA himmatI bhavati / sAdhu ke lakSaNa amaya mahaNe, ammitara bAhiraMmi samA tavovahANaMmi ya sujutte, khate, nirate / cAI, lagne, tabassI, aNiyANe, avahillese, amame, leve / iriyAsagie, bhAlAsamie, esamAsamie, jApAna-maMtra-ya- IryAsamiti, bhASAsamiti eSaNAsamiti, AdAna- bhANDavizevaNasalie upacArapAyA-pari-mAtra-nikSepaNAsamiti aura mala-mUtra kapha-nAsikAmala ramala jiyAsamie maNa vayasuze, kAyagutte, gusidie. gula Adi ke pariSThApanA samiti se yukta, manogupti, vacana gupti bNjyaarii| aura kAmagupti se yukta, indriyoM kA gopana karane vAlA, brahmacaryaM kI surakSA karane vAlA, lilidie aciNaM, chinnagaMthe, niruva - su. 2, a. 5.1 | arimAha-saMDe va samAraMbha parihAnI virate, virale komAmAdA-lobhA ege aMsaja me - jAba- tettIsA AsAyaNA ekkAviyaM karezA eskurAe hiDAe to ye timAhiyA viratipaNihI aviratIsu ya evamAiesu bahasa ThANesu jiNa pasatyesu, atisu sAsayabhAveSu avaTTiema saMka kaMkhaM niza karelA sadahae sAsaNaM bhagavao aNiyANe agAra anu amUha-maNa-vayaNa kAyate / paNha. su. 2, a. 5, su. 1 paMca gAvAne emarA bie jilaparI ovi satziAcisa mIsake virAga saMpAta virae mujhe saha nizyaka jIviya - maraNAsa vidhyamukke, nissaMdhaM nivaNaM carite dhIre kAraNaM phAsayaMte, appambhANaDuse nihue, ege gharejja dhammama - paNha. su. 2, a. 5, su. 11 sUtra bhiSaNAI 61. sAho bhaveyA / isthINa vasaM na mAvi gacche, vaMtaM no paDiyAya je sa bhikkhU / / jo ATha pravacanamAtAoM ke dvArA gATha karmoM kI granthi ko naSTa karane vAlA hai, ATha jo svasamaya meM niSNAta hai| rAmAna rahatA hai / madoM kA mayana karane vAlA hai aura vaha sukha duHkha donoM avasthAoM meM Abhyantara aura bAhya tapa rUpa upadhAna meM samyak prakAra se sadA udyata rahatA hai| kSamAvAn indriyavijetA, sva para hita meM salagna rahatA hai / pariIyAgI, pApa se lajjA karane vAlA, dhanya, tapasvI kSamAguNa ke kAraNa sahanazIla, jitendriya sadguNoM se suta nidAna se rahita, pariNAmoM ko saMyama paridhi se bAhara na jAne dene vAlA, abhimAnasUcaka zabdoM se rahita sampUrNa rUpa se dravya rahita, sneha bandhana ko kATane vAlA aura karma ke upalepa se rahita hotA hai / ! he jammU apariha se saMta apaga bArambha parigraha se virata hotA hai, krodha, mAna, mAyA, lobha se virata hotA hai, eka prakAra kA asaMyama yAvat-tettIsa prakAra kI asAtanA isa prakAra eka se lekara tetIsa saMkhyA taka ke sthAnoM meM hiMsA Adi Asrava sthAnoM aura saMyama sthAnoM meM jo ki jinendra bhagavAna ke dvArA upadiSTa, zAzvata, avasthita bhAva hai una meM zaMkA kAMkSA ko dUra karake bhagavAna ke zAsana meM zuddha zraddhA rakhatA hai| nidAna rahita, garna rahita, Asakti rahita aura mUr3hatA rahita hokara mana vacana kAyA ko gupta rakhatA hai| , vaha anagAra, gA~voM meM eka rAtri aura nagaroM meM pAMca rAtri taka nivAsa karane vAlA jitendriya parIyoM ko jItane vAlA nirbhaya, vidvAna samiti aura viyoM meM mAna, saMgraha se virata, mukta, parigraha ke bhAra se halkA, AkAMkSA rahita jIvana maraNa kI AzA se mukta, saMdhi aura vraNa rUpa doSa se rahita cAritra vAlA, dhairyavAn, zarIra se cAritra kA pAlana karane vAlA, sadA adhyAtma dhyAna se yukta, upazAnta, akelA arthAt rAgIya rahita hokara dharma kA AcaraNa kare / bhikSu ke lakSaNa 81. okara ke upadeza se saMyama grahaNa kara sadA prati vAlA hotA hai, jo striyoM ke vazIbhUta nahIM hotA hai, jo vyakta bhogoM kA punaH sevana nahIM karatA hai, vaha bhikSu hai / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 81 puravI na laNe na khaNAvae, sIodagaM na pie na piyAvae / agaNita jahA munisiyaM taM na jalAe / anilepya na vIe vIyAvae hariyANi na chiMde na chidAvae / vIvANi sayA vivajjayaMto, saciva nAhArae je sa bhikkhU || vahaNaM tasa-yAvarANaM hoi vinizvA hA uddesina muMje, no vipada na bhAva je sabha / roma nAvapuruSapaNe, mazage mana chapikAe paMca phAse mahatvavAI paMcAsabasaMvare je sa miz // cattAri dame kA kAMga ani bhikSu ke lakSaNa sammaTThI sA vapUDhe atyi gANaM tave saMjaya tANa purANapAvaNaM, maNadamakAya susaMbuThe je sa bhikkhU || dasa. a. 10. gA. 107 na yaha kaha kahejjA, na ya kupye nihUiM die pate / saMjaya jogate sani // dama. a. 10. gA. 10 uhimmi namuchie agi maprApa - hue ( apane nimitta) kA banA huA nahIM khAtA tathA jo svayaM na pakAtA hai aura na dUsaroM se pakAtA hai vaha bhikSu hai / jo jJAtaputra ke vacana meM zraddhA rakhakara chaha kAya ke jIvoM ko AtmA ke samAna samajhatA hai, pA~ca mahAvratoM kA pAlana karatA hai auroM kA parAga karatA hai-yaha hai| jo nAroM kaSAyoM kA parityAga karatA hai, nirgranyanyavacana meM po parisa miksU // niyamita rUpa se pravRtti karane vAlA hai, ghana-sonA-navI Adi se rahita hai aura vizraya Adi) gRhasya ke kAryoM kA tyAgI - bhikSu hai| jo samyadarzI hai, rAdA amUha hai, jJAna, tapa aura saMyama ke astitva meM AsthAvAna hai, jo tapa ke dvArA purAne pApoM ko naSTa kara detA hai aura mana vacana tathA kAyA se susaMvRta hai vaha bhikSu hai / jo kalahakArI kathA nahIM karatA kisI para krodha nahIM karatA indriyoM ko caMcala nahIM hone detA, sadA prazAnta rahatA hai, saMyama meM tInoM yogoM ko niyamita rUpa se jor3atA hai. upazAnta hai, dUsaroM ko tiraskRta nahIM karatA vaha bhikSu hai| vo bhUmi vastrAdi upadhi meM samastha nahIM rakhatA hUM padArthoM meM Asakta nahIM hotA hai, ajJAta kuloM se thor3A-thor3A AhAra letA hai, saMyama ko asAra karane vAle doSoM se rahita hai, pa vikraya aura nidhi se virata hai, saba prakAra ke karma baMdha ke sthAnoM se rahita hai maha bhikSu hai| alola bhikkhU na raseSu giddhe, iDipasacAraNa patte pulaniSpulAe / virae sathya-saMgAvagae ya ne sa bhikkhU // na paraM vajjAsi ayaM kusIle abhiya chaM care jIviya nAbhikhe / jo bhI hai, rasoM meM vRddha nahIM hai, ajJAta budoM se thor3I-thor3I bhikSA letA hai, asaMyamI jIvana kI AkAMkSA nahIM karatA hai, Rddhi, satkAra aura pUjA kI AkAMkSA nahIM rakhatA hai, ar ThiyA aNi je sa bhikkhU | sthitAtmA hai, apanI zakti kA gopana nahIM karatA hai - vaha bhikSu hai / pratyeka vyakti ke puNya pApa pRthak pRthak hote haiM - aisA jAnakara jo dUsare ko "yaha kuzIla haiM" aisA nahIM kahatA hai aura jisase dUsarA kupita hI aisI bAta nahIM kahatA hai, jo apana vizeSatAoM para ahaMkAra nahIM karatA hai vaha bhikSu hai| jeNaznara kuppejja na taM yajjA jAna sakne saMyamI jIvana 23 jo pRthvI kA khanana na karatA hai aura na karAtA hai, jo zItodaka (sacitta jala ) na pItA hai aura na pilAtA hai, sutIkSNa zastra ke samAna agni ko na jalAtA hai aura na jalavAtA hai, vaha bhikSu hai / k - sa. a. 10, mA. 16-18 jo paMkhe Adi se havA na karatA hai aura na karAtA hai, jo harita kA dezna na karatA hai aura na karAtA hai, jo bIjoM ke spataM Adi kA sadA trivarjana karatA hai, jo satrita padArtho kA AhAra nahIM karatA hai- vaha bhikSu hai| bhojana banAne meM pRthvI, tRNa aura kASTha ke Azraya meM rahe svAyara jIvoM kA vadha hotA hai, ataH jo bauddezika Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] pavepae ajapa niyama je kusIliMga dharaNAnuyoga - 2 na dehavAsaM asuI chiditu jAIparaNarasa saMgharSa jahijja moNaM pariramAmi samindhambha panne panta rAyovaramaM parezana akkosadahaM adhyatAmaNe mahAmunI, dhamme dio ThAvayaI paraM pi / abhibhUya na mAvi hAsaM kuhae je sa bhikkhU // asAsarya * sayA ca nicca himaTTiyA baMdhanaM, uve bhiklU anAthamaM gaI // - dasa. a. 10, gA. 20-21 avaraNapaNe sayaNAsaNaM aMgaviyAraM sahie ujjukaDe niyANachin / kAmakAme, yasa parisvae sabha birae cittu Dhe vI je kahie // dhIre mugI pare lAI mamAyate / apahara J je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU || no sakkiyamicchAI na pUyaM se saMjae sukAe devr| bhaittA, sovivi sama asaM pahile je si ahiyA / no vi ya vandaNagaM kuo pasaMsaM / barasI sahie yasa bhiklU / / jIviyaM, jeNa purNa jahAda mo naramAra par3e aur ayassI, naya komala ne miz / / chinnaM sare morma, antalikvaM sumiNaM, lakkhaNadaNDayatyuvijjaM / vijaya, jo vAhanoI sabha sarassa mikSu ke lakSaNa , mu jo mahAmuni zuddha dharma kA upadeza karatA hai svayaM dharma meM sthita hokara dUsaroM ko bhI dharma meM sthita karatA hai, prabrajita hokara kuzala AcAra kA varjana karatA hai, jo dUsaroM ko lAne ke lie kuhalapUrNa ceSTA nahIM karatA hai-vaha bhikSu hai| apanI AtmA ko sadA hita meM sthApita rakhane vAlA bhikSu anunaya nazvara devAsa ko sadA ke lie sthAna detA hai aura vaha janma-maraNa ke bandhana ko kATakara mokSa ko prApta kara lejA hai| "dharma ko svIkAra kara muni-yata kA AcaraNa karU~gA"-.. vo aisA karatA hai, jJAnAdi se sahita hai, jisakA anuSThAna saralatA se yukta hai, nidAna se rahita hai, jo paricaya kA tyAga karatA hai kAma-bhogoM kI abhilASA ko chor3a cukA hai athavA mokSa kI kAmanA karane vAlA hai| ajJAta kula meM bhikSA grahaNa karate hue vicaraNa karane vAlA hai| jo rAga se rahita aura sadanuSThAna pUrvaka vicarane vAlA, asaMyama se nivRtta, vidvAnta kA vetA, AtmarakSaka, buddhimAna ho tathA parISoM ko jItakara sarva prANiyoM ko apane samAna dekhane vAlA ho aura kisI bhI padArtha meM Asakta nahIM hotA hai-vaha bhikSu hai| jo dhIra muni Akroza aura vadha Adi parISahoM ko apane karmoM kA phala jAnakara zAnta bhAva se sahana karatA hai, nitya Atmagupta hokara sadanuSThAnapUrvaka vicaraNa karatA hai tathA AkulatA aura harSa se rahita hokara saba kucha sahana karatA haivaha hai| sAdhAraNa zayyA aura Asana Adi prApta hone para tathA sada garmI, DAMsa aura maccharoM kA upana hone para le AkulatA aura ri harSa se rahita hokara saba kucha sahana karatA hai yaha bhikSu hai| jo satkAra, pUjA aura vandanA kI icchA nahIM karatA aura ko bhI nahIM caahtaa| jo saMyata sunatI, tapasvI jJAnAdi yukta hai tathA Atma-veSaka hai-vaha bhikSu hai / jisake saMyoga mAtra se saMyama jIvana chUTa jAtA hai aura sampUrNa moha kI prApti ho jAtI hai vaise strI puruSa kI saMpati ko jo upasvI sadA ke lie chor3a detA hai aura ko prApta nahIM hotA hai-- hai| svara vidyA, bhUkampa vidyA, antarikSa vidyA 1 vidyA, vaNDa vidyA, vAstuvidyA, aMga sphuraNa jo svapna vidyA, vidyA aura zabda vidyA Adi ina vidyAoM ke dvArA jo AjIvikA nahIM karatA hai - vaha bhikSu hai / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 1 bhikSu ke lakSaNa saMyamI jIvana [25 mantaM mUsaM vivihaM vecintaM, jo mantra prayoga, jar3I bUTI prayoga aneka prakAra kI cikitsA bamaNavireyaNadhUmaNettasiNANaM / vamana, virecana, dhUmra prayoga, mantrita jala se snAna prayoga tathA Aure saraNaM tipinchiyaM ca, rogAtura hone para svajana kI zaraNa va cikitsA-- inakA paritaM pariprAya parivae sa mikkhU / / tyAga kara jo saMyama mArga meM vicaraNa karatA hai-vaha bhikSu hai| kharitayagaganagarAyaputtA, kSatriya rAjA, gaNarAjA, ArakSakAdi kula, brAhmaNa, bhogamAhaNabhohaya trivihAya sippiNo / kula ke putra, vividha prakAra ke zilpI, unakI jo palAghA aura no sesi vayada silogapUrva, pUjA nahIM karatA hai kintu unakA parityAga kara jo saMyama mArga ta parinAya parivae sa bhikkhU / / meM vicaraNa karatA hai-vaha bhikSu hai| gihiNo je pavaieNa diTTA, jo gRhastha padrajita hone ke pazcAt paricaya meM Aye hoM appacvaieNa va saMthyA hvijjaa| athavA gRhastha avasthA ke paricita hoM unake sAtha ihalaukika tesiM ha loiyaphalaTThA, phala kI prApti ke lie jo paricaya nahIM karatA-vaha bhikSu hai| jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // sapaNAsaNapANabhoyaNaM, zayana, Asana, pAna, bhojana aura vividha prakAra ke khAdyavivihaM khAima sAimaM presiN| svAdya gRhastha na de tathA mAMgane para bhI inkAra ho jAye. usa adae paDisehie niyAle, sthiti meM jo nigrantha pravaSa na kare-baha bhikSu hai| je tatya na paussaI sa bhikkhU / / jaM kici AhArapANagaM, gRhasthoM se jo kucha AhAra, pAnI aura vividha prakAra ke vivihaM khAimaM sAima paresi ldd'| khAdya-svAzca prApta kara jo mana, banana, kAyA se anukampita na ho jo taM tiviheNa nANu kampe, marthAt vicalita na ho aura jo mana, vacana, kAyA se susaMvata ___ maNavayakAya-susaMdhuDe sa bhikkhU // rahe-vaha bhikSu hai| AyAmagaM va abovaNaM ca, osAmana, jI kA daliyA, ThaNDA bAsI AhAra, kAMjI kA sIyaM ca sodhIra jayodagaM / pAnI, jau kA pAnI, aisI nIrasa bhikSA kI jo nindA nahIM no holae piNDaM nIrasaM tu. karatA, apitu jo sAmAnya gharoM meM bhikSA ke lie jAtA hai-yaha pantaMkulAI parivae sa mikkhU // bhikSu hai| sahA vivihA bhavanti loe, loka meM devatA, manuSya aura tiyaMcoM ke aneka prakAra ke divA mANussamA tahA tirichA / raudra, atyanta bhayaMkara aura adbhuta zabda hote haiM, unheM sunakara jo bhImA mayameramA urAlA, nahIM DaratA hai-vaha bhikSu hai| jo soccA na ghihijjaI sa bhikkha / / bAda vivihaM samicca loe, loka meM vividha prakAra ke vAdoM ko jAna kara jJAnAdi se sahie kheyANugae / koviyppaa| yukta hokara saMvama kA pAlana karate hue jiro Agama kA parama pAne amibhUya sambavaMsI ubasante, artha prApta huA hai, jo prAjJa hai, paroSahI ko jItane vAlA hai aviDae sa bhikkhU / / aura saba jIvoM ko Atma-tulya samajhane vAlA hai, jo upazAnta aura kisI ko bhI apamAnita na karane vAlA hai-vaha bhikSu hai / asippaja yo agihe amitte, jo zilpa-jIvI nahIM hotA hai, jisake ghara nahIM hotA hai, jihandie savao niSpamukke / jisako miSa nahIM hote, jo jitendriya hotA hai, saba prakAra ke aNukkasAI lahuappamakkhI ceccA, parigraha se mukta hotA hai, jisakA kaSAya panda hotA hai, jo yor3A gihaM egacare sa bhikkhU // aura nissAra bhojana karatA hai, jo ghara ko chor3a akelA vica --utta. a. 15. mA. 1-16 ratA hai-vaha bhikSu hai| hiraNaM jAyava maNasA vi na patthae / Rya aura vikraya se nivRtta, miTTI ke dene aura sone ko samaleThakaSaNe bhiSana, birae kyvisske|| samAna samalane vAlA jhikSa sone aura cAMdI kI mana se bhI --pratta. bha. 35, gA.13 icchA na kre| .. . Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] gharaNAnuyoga maharSi ke lakSaNa sUtra 81-83 virayA vIrA samuTThiyA, kohaakaayriyaaipiisnnaa| jo hisA Adi se virata hai, krodha-mAyA Adi kaSAyoM kA pANe Na hapati savvaso, pAvAo virayA'piNiyuga / / vidAraNa karane ke kAraNa vIra hai aura mokSamArga meM udyata hai / jo -sUya. su. 1, 2, 7.1, gA. 12 mana-va-ga-kAya se sarvathA prANI himA se uparata haiM. ne pApoM se rahita mukta jIvoM ke samAna hI parizAnta haiN| sIarega paDidugaMchiNI, aparigNassa lvaasviknno| jo sAdhu acitta jala se ghRNA karatA hai, duHsaMkalpa yA nidAna sAmAipamA tassa jaM, jo gihimatte'sarpha na bhujaha / / nahIM karatA hai. barmabandhana se dUra rahatA hai tathA jo gRhastha ke -sUma. su. 1,a. 2, u. 2, gA.20 bartana meM bhojana nahIM karatA ase sarvajJoM ne sAmAyika cAritra vAn arthAt saMyamI kahA hai / mahesiNaM lakkhaNAI maharSi ke lakSaNa82. parosahariUratA, dhupamohA jiiidiyaa| 82. parISaharUpI zava oM kA damana karane vAle, ajAna kA nAza sampayukkhappahoNaTThA, pakyamaMti mahesiNo / / karane vAle, jitendriya, maharSi maI duHkhoM ke nAza ke lie parA -dasa.a. 3, gA.13 krama karate haiN| muNoNaM lakkhaNAI muniyoM ke lakSaNa83. arissaM ca hai, kAravesuMca hai, 83. maiMne kriyA kI thI, maiM zriyA karavAtA hU~, mai kriyA karane karao pAvi samaNuNe mssissaami| vAne kA anumodana karUgA / epAli savAti logasi, samasta loka meM karmabandha ke hetubhUta kimAe~ itanI hI kammasamAraMbhA parijANiyavA pravati / / jAnanI caahiye| apariNAyakamme khalu ayaM purise, jo hamAlo disAo vA jo puruSa kriyAoM ke yathArtha svarUpa ko bhalIbhAMti nahI aNuvilAo vA, aNusaMvarati, sadhyAo disAo sayvAo jAnatA hai, vaha dikhAoM vidizAoM meM paribhramaNa karatA hai, aNavisAo sahecha, aNegarUvAo joNIo saMghati, visavasve sabhI dizAoM vidizAoM meM karmoM ke mAtha jAtA hai| aneka phAse pa.paDisavevayapti / prakAra kI jIvayoniyoM ko prApta hotA hai| vividha prakAra ke duHkhoM kA saMvedana karatA hai| tattha khalu bhayavayA pariNNA pveditaa| kamabandhana ke kAraNoM ke viSaya meM bhagavAna ne yaha upadeza diyA hai ki sAMsArika prANI-- imassa ceva jIviyassa, (1) vartamAna jIvana nirvAha ke lie, parivaMcaNa-mAyaNa-pUyaNAe; (2) prazaMsA, sammAna va pUjA ke lie, jAi-maraNa-moyaNAe, (3) janma maraNa se mukta hone ke lie, dukkhpddigyaayhe| (4) duHkha ke pratikAra ke lie, pApa kriyAe~ karate haiN| etAbasi sadhyAvati logasi kammasamAraMbhA parijANiyaSA samasta loka meM ve sabhI karma samArambha jAnane yogya aura bhavati / tyAgane yogya hote haiN| jassete lomaMsi kammasamAraMbhA paripaNApA bhavaMti se hu muNI loka meM ye jo karma samArambha haiM inheM jo jAna letA hai aura pariNAya-kamme ti bemi / tyAga detA hai, vaha parijJAtakarmA muni hotA hai| __ -A. su. 1, a. 1, u. 1, su. 4-6 evaM se uTTite ThitappA aNihe acale cale ahilesse vaha utthita, sthitAtmA, sneha rahita, avicala, cala, adhyprive| yasAya ko saMyama se bAhara na te jAne vAlA muni a tivaddha hokara saMyama meM vicaraNa kare / 1 Adi madhya tathA anta kI kriyA se yahA~ nava kriyAeM samajhanI cAhie / 1. maiMne kriyA kI thI, 2. karAI thI, 3. anumodana kiyA thA, 4. maiM kriyA karatA hU~, 5. karAtA hU~, 6. anumodana karatA hU~, 7. maiM kriyA karUMgA, 8. karAUMgA, 6. karane vAle kA anumodana karUMgA, pAMcavI aura nauvI kriyA kA nirdeza sUtra meM huA hai| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUna 3 muniyoM ke lakSaNa saMyamI jIvana [7 munnii| saMkhAya pesalaM diTTimaM pariNibuDe / vaha samyagdRSTi muni pavitra uttama dharma ko samyak rUpa se jAnakara kSAyoM ko sarvathA upazAnta kre| tamhA saMgati paashaa| isalie tuma Asakti ke vipAka ko dekho| gaMthehi gaDhitA jarA visaSNA kaamkktaa| parigraha meM gRddha aura unameM nimagna bane hue manuSya kAma bhogoM se AkrAnta hote haiN| tamhA lahAto No parivittasejjA / jassime AraMbhA sa yato isalie muni saMyama se udvigna na ho| jina ArambhoM se sazcatAe suparipaNAtA bhavati jassime lUsiNo No parivitta- hiMsaka vRtti bAle manuSya udvigna nahIM hote una ArambhoM ko jo saMti, se baMtA kodhaM va mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca / esa muni saba prakAra se sarvAtmanA bhalIbhAMti tyAga dete haiN| ve hI tiuTTa vivAhite ti bemi| muni krodha, mAna, mAvA aura lobha kA vamana karane vAla hote hai / ve hI muni saMsAra-zRMkhalA ko tor3ane vAle kahalAte hai / kAyassa viyAvAe esa saMgAmasAMse viyAhie / se pAraMgame zarIra kA vinAza (mRtyu) pharma saMgrAma kA agrima morcA vahA gayA hai / isameM parAjita nahIM hone vAlA muni pAragAmI hotA hai| avi hammamANe phalagAvataTTI kAlovIte kakheja kAlaM-jAva- muni parISahoM se Ahata hone para bhI lakar3I ke pATiye kI marorabhedI ti bemi| bhauti sthira rahakara mRtyukAla nikaTa Ane para samAdhimaraNa kI -AcA. su. 1, a6, u. 5, su. 164-198 AkAMkSA karate hue jaba taka zarIra kA AtmA se viyoga maho taba taka vaha maraNakAla kI pratIkSA kare / suttA amuNI muNiNo sayA jaagrti| ajJAnI sadA soye rahate haiM aura muni nirantara jAgRta rahate haiM / logasi jANa ahiyAya dukka / isa bAta kI jAno ki loka meM ajJAna ahita ke lie hotA hai| samayaM logassa jANitA ettha stthossrte| muni sabhI AtmAoM ko samAna jAnakara unakI hiMsA se -A. su. 1. a. 3. u. 1, su. 106 uparata rhe| assime saddA ya havA ya gaMdhA ya rasAya phAsA ya amisa- jisa puruSa ne zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza ko samyak maNNAgatA mayaMti se AtavaM NANavaM veyavaM dhammayaM baMbhavaM prakAra se jAnakara unakI nAsakti kA tyAga kara diyA hai vaha AtmavAn, jJAnavAn, zAstrajJa, dharmavAn aura brahmacArI hotA hai| paSNANehi parijANaMti loga, muNI ti bacce dhammavibu ti jo puruSa apanI prajJA se loka ko jAnatA hai, vaha muni aMjU AvaTTasoe saMgamamijANaMti / kahalAtA hai / vaha dharmavettA aura Rju hotA hai| yaha Asakti -bA. su. 1, a. 3, u. 1, su. 107 ko saMsAra bhramaNa kA hetu samajhatA hai| saMdhi lomassa jANittA Ayao bahiyA pAsa / sAdhaka dharma ke avasara ko jAnakara apanI AtmA ke samAna tamhA Na haMtA Na vighaate| hI bAhya jagata ke jIvoM ko dekhe / (ki sabhI jIvoM ko sukha priya hai aura duHkha apriya hai|) isalie kisI bhI jIva kA hanana na kare aura na dUsaroM se hanana karavAye / jamiNaM aNNamaNNavitigichAe paDilehAe Na pareti pAvaM kammaM jo vyakti paraspara AzaMkA bhaya evaM lajjA ke kAraNa pApa ki tatva muNI kAraNaM siyA? ___ kama nahIM karatA hai, to kyA yaha bhI munitva kA kAraNa hai ? -A. su. 1, a. 3, u, 3, su. 122 arthAt nahIM hai / alolue aknuhae amAI, jo sAdhu rasa lolupa nahIM hotA, indrajAla maAdi ke apisuNe yAvi aviinnvittii| camatkAra pradarzita nahIM karatA, mAyA nahIM karatA, cugalI nahIM bho bhAvae no vi ya mAviyappA, karatA, dIna bhAvanA se yAcanA nahIM karatA, dUsaroM se Atmaakouhalle yasapA sa pujo|| elAcA nahIM karavAtA, svayaM bhI AtmazlAghA nahIM karatA aura jo kutUhala nahIM karatA, vaha pUjya hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] dharaNAmuyoga mamuni tathA muni kA svarUpa sUtra 63-64 guNehiM sAhU aguNeha sAhU, __ manuSya guNoM se sAdhu hotA hai aura avaguNoM se asAdhU hotA gihAhi sAhU gunnmuNgh'saahuu| hai| isalie sAdhu ke guNoM ko grahaNa karanA cAhie aura avabiyANiyA apagamappaeNaM, guNoM ko chor3a denA caahie| apanI jJAna-AtmA ke dvArA AtmA jo rAgadosehi samo sa punjo / / ko bodhita kara jo rAga-dvaiSa meM samabhAva rakhatA hai, baha pUjya hai| taheva sahara mahallaga vA, ___ jo sAdhu bAlaka vA vRddha kI, strI yA puruSa kI, sAdhu yA itthI pumaM pabvaiyaM gihi vaa| gRhastha kI hIlanA lisA nahIM karatA hai, garva aura krodha kA no hIlae no vi ya khisaegjA, tyAga karatA hai, vaha pUjya hai| bhaM ca kohaM ca pae sa pujjo // -dasa a.6, u. 3, gA.10-12 amuNI-muNI sarUvaM amuni tathA muni kA svarUpa54. duravasu mugI aNANAe, tucchae gilAti vtte| 84. jo muni vItarAga kI AjJA kA pAlana nahIM karatA vaha saMyama-dhana se rahita hotA hai, vaha cAritra se tuccha (hIna) hone ke kAraNa dharma kA kathana karane meM lajjA kA anubhava karatA hai| esavIre pasaMsie acceti logasaMjogaM / esa pAe ptruccti| vahIM vIra puruSa sarvatra prazaMsA prApta karatA hai jo loka saMyoga se dUra haTa jAtA hai vahI nAyaka (agya ko mokSa kI ora le jAne vAlA) kahalAtA hai| jaM dukkhaM paveditaM iha mAgavANaM tassa dukkhassa kusalA isa saMsAra meM manuSyoM ke jo duHkha batAye haiM, kuzala puruSa pariNamuvAharati iti kambha pariNNAya sathyaso / una duHkhoM se mukta hone kA mArga batAte haiM ki saba prakAra ke karma bandha ke kAraNoM ko jAnakara unakA tyAga karanA cAhiye / je aNaNNavaMsI se aNaNNArAme, je aNaNNArAme se, je aNa- jo svayaM kI AtmA ko dekhatA hai, vaha AtmA meM ramaNa gnnvNsii| - A. su. 1, a. 2, u. 6, su. 100-101 karatA hai / jo AtmA meM ramaNa karatA hai, vaha apanI mAramA ko dekhatA hai| saMjayamagussApaM suttANaM paMca jAgarA paNattA, taM jahA- saMyata manuSya supta hote haiM taba unake pAMca jAgRta hote haiM-- (1) sadA, (2) ruvA, (3) gaMdhA (4) rasA, (5) phAsA / (1) zabda, (2) rUpa, (3) gandha, (4) rasa, (5) sparza / saMjayamagussANaM jAgarANaM paMca suttA pANatA, taM jahA saMyata manuSya jAgRta hote haiM tava unake pAMca supta hote haiM(1) saddA, (2) rUSA, (3) gaMdhA, (4) rasA, (5) phAsA / (1) zabda, (2) spa, (3) gandha, (4) rasa, (5) sparza / asaMjayamaNussANaM suttANaM vA jAgarANaM vA jAgarA papaNattA, asaMyata manuSya supta ho yA jAgRta phira bhI unake pAMca taM mahA jAgRta hote haiM(1) saddA, (2) ruvA, (3) gaMdhA, (4) rasA, (5) phaalaa| (1) zabda, (2) rUpa, (3) gandha, (4) rasa, (5) sparza / -ThANaM a. 5, u. 2, su. 422 aNattavao attavaoyaNA-- anAtmavAna aura AtmavAna55. chaThANA aNattavamao ahitAe asunAe akhamAe aNIsesAe 85. anAtmatrAna ke lie chaha sthAna-ahita, azubha, akSama, aNANugAmiyattAe bhavati, taM jahA ___ aniHzreyasa tathA anAnugAmikatA (azubha anuvandha) ke hetu hote haiM(1) pariyAe, (2) pariyAle, (3) sute, (1) paryAva-abasthA yA dIkSA meM bar3A honA, (2) parivAra (4) tave, (5) lAbhe, (6) puupaaskkaare| (3) zruta, (4) tapa, (5) lAbha, (6) pUjA-satkAra / chaTTANA attavato hisAe sumAe bamAe gosesAe ANugAmi- AtmavAna ke lie chaha sthAna hita, zubha, kSama, niHzreyasa yattAe mayaMti, taM jahA--- tathA AnugAmikatA ke hetu hote hai - (1) pariyAe, (2) pariyAle, (3) sute, (1) paryAya, (2) parivAra, (3) zruta, (4) to, (5) lAme, (6) pUyAsabakAre / (4) tapa, (5) lAbha, (6) pUjA satkAra / -ThANaM. a. 6, su. 466 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 86-87 aNagAra guNA 86. sattAvIsa aNagArayugA patA taMja (1) pANAtiyAtavezmane, (3) madiSNAdANa veramaNe, (1) parivArama (7) (2) musAvA veramaNe (4) mera (6) sadiya (8) dina (10) sAhe (12) mAvi (14) (). (11) kohavivege, (12) mAyAvive (15) nAva (16) karaNa sacce, (17) jogasacce (18) samA (20) samAharaNA (21) vaisamAharaNatA, (23) jANapaNA, (25) parita saMpaNNayA, (26) (20) mAraNaMtiyaahiyAsaNayA / mahAI nirdaTha sahavaM 101 (19) vinatA, mAtA, (22) (24) saNa saMpaNyA, - aNagAra ke guNa yA, sama. sama. 27, su. 1 87. 10 - mAI NaM maMte / niyaMde No niruddhabhave, No niruddhaaba bhI pIyasaMsAre, No pahINasaMsAraye abhine NI basaMsAre, No vocchima saMsAraveaNijje, to nipaTThe nokara puravitvaM vaM aragaccha ? u0- haMtA goSamA ! maDAI naM niyaMDe jAva puNarahitatvaM Agaccha / - vi. sa. 2 . 1, su. 6-6 pa0 - se NaM maMte ! ki ti vastabhyaM siyA ? -goyamA ! "pANe" si vasavvaM siyA, "e" ti vasavvaM siyA, "jI" sisiyA, "sate" ti basa zivA, "viSNU" ti vasavvaM siyA, "veve" si yasavvaM siyA, pANe, bhUe, jI, sase, viSNU beTe ni balavyaM liyA ! pa0 sekeNaM te! pAge ti tavaM ziyA nAva- yere tivasamvaM siyA ? saMyamI jIvana aNagAra ke guNa 6. muni ke sattAIsa guNa kahe gaye haiM, yathA- (1) prANAtipAta viramaNa, (3) adattAdAna virabhaNa (2) parivaha viragaNa, (1) fir (6) rasanendriyaniSa (2) mRSAvAda viramaNa (4) maithuna viramadha (9) zrandriyanigraha (8) prAdriyanigraha [29 (10) sparzanendriya nigraha, (12) mAnaviveka (14) soma viveka, (11) krodha viveka, (13) mAyA viveka, (15) bhAva sasya (vantarAtmA kI pavitratA), (16) karaNa satya (yA ko samyak prakAra se karanA) (17) yoga satya bhana, vacana, kAyA kA samyak pravartana) (21) STAT (11) vairAgya, kA saMkocana ) (20) mana samAharaNa (mana (21 vacana samAharaNa, (22) kAya samAharaNa, (24) darzana sampannatA, (26) bedanA sahana karanA, (23) jJAna sampannatA, (23) cAritra sampA (27) mAraNAntika kaSTa sahana karanA / mRtAdi nirmantha kA svarUpa 87. pra0 - bhagavan ! jisane saMsAra kA nirodha nahIM kiyA hai, saMsAra ke prapaMcoM kA nirodha nahIM kiyA hai, saMsAra ko kSINa nahIM kiyA hai, saMsAra vedanIya karma ko kSINa nahIM kiyA hai, jisakA saMsAra nahIM huA hai, saMsAra bedanIya karma nahIM huA hai, jisakA prayojana siddha nahIM huA hai, jisakA kArya pUrNa nahIM huA hai, aisA Ayu AhAra karane vAlA anagAra kyA punaH zIghra manuSyamatra Adi bhAvoM ko prApta karatA hai ? u0- hA~ gautama ! aisA prAsuka bhojI anagAra - yAvatpunaH zIghra manuSyabhava Adi bhAvoM ko prApta karatA hai| pra0- bhante ! use kisa zabda se kahA jAye ? u0- gautama ! vaha "prANa" aisA kahA jA sakatA hai, "bhUta" aisA kahA jA sakatA hai. "jIva" aisA kahA jA sakatA hai| "sara" aisA kahA jA sakatA hai, "vijJa" aisA kahA jA sakatA hai, "veda" aisA kahA jA sakatA hai| tathA eka sAtha prANa, bhUta, jIva, satva, vijJa aura veda bhI kahA jA sakatA hai / pra0---dhante ! kisa kAraNa se use prANaghAt-veda kahA jA sakatA hai ? Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.] gharagAnuyoga-2 nigraMnyoM ke prazasta lakSaNa sUtra 87-88 u.-goyamA ! jamhA ANamaha vA pANamaha yA, ussasai u.-gautama ! kyoMki vaha bAdha aura Abhyansara zvAsoccha - vA, NIsasaha dA, tamhA 'pANe" ti vattavaM siyA, vAsa letA hai aura chor3atA hai isa kAraNa "prANa" vAhA jA sakatA hai| jamhA bhUte, bhavati, bhavissati ya tamhA 'bhUe" ti baha bhUtakAla meM zrA, vartamAna meM hai aura bhaviSya meM rahegA, vattavaM siyA, isa kAraNa "bhUta" kahA jA sakatA hai| AmhA jIve jIvatti, jovattaM AuyaMtra kAma uba- yaha jItA hai tathA jIvana kA aura Ayukarma kA anubhava jobati, tamhA "joye" ti kttavvaM siyA, karatA hai, ataeva "jIva" kahA jA sakatA hai| jamhA satte sumAsumeha sammehi saH "" va zubha azubha karmoM se sambaddha hai, ataH "rAtva" kahA jA vattavvaM siyA, sakatA hai| jamhA titta-kaDupa-phasAyaMbila-mahure rase jANai tamhA vaha tIkhA, kar3avA, kaSailA, khaTTA aura mIThA ina rasoM ko vina' ti vattavaM siyaa| jAnatA hai, ataH vaha "vijJa" kahA jA sakatA hai| jamhA ghevaida ya muha-bukkhaM tamhA 've ti basavaM baha mukha duHta kA vedana karatA hai ataH vaha "veda" kahA jA siyA, sakatA hai| se teNa?NaM goyamA ! 'pANe' ti vasavaM siyA isa kAraNa se gautama ! use 'prANa'-yAvat . 'veda' vahA -jAva-vede tti vattamvaM siyaa| jA sakatA hai| 50-mAI gaM maMte ! niyaMThe nirutabhave, nisvabhavapavaMce prA0 - mante ! jo mAsuka bhojI anagAra saMsAra kA nirodha -jAva-miTTiaTukaraNijje No puNaravi ittatya havvaM kara cukA hai, bhavanapaMca kA nirodha kara cukA hai yAvatAgacchada? jisakA kArya pUrNa ho cukA hai, vaha punaH manuSyatva Adi bhAvoM ko prApta nahIM karatA hai ? u0-haMtA goyamA ! maDAI yaM niyaMThe-jAva-no puNaravi u0--gautama ! aisA prAsuka bhojI anagAra-yAvatittatvaM havaM Agacchada / punaH manuSyatva Adi bhAvoM ko prApta nahIM karatA / pa.--se NaM bhaMte ! ki vattam siyA? pra.-'bhante ! use kisa zabda se vahanA cAhie? 30-goyamA 1 "siddhe" si battavya siyA, u.--gautama ! use "siddha" kahA jA sakatA hai, "buddha" ti vattavvaM siyA, prabuddha" kahA jA sakatA hai, "mutte" ti vattavaM siyA, "mukta" kahA jA sakatA hai, saMsAra ke pAra pahuMcA huA kahA jA sakatA hai, "pAragae" ti battavvaM siyA, "paramparagae" ti battamba anukrama se saMsAra ke pAra pahu~vA huA vahA jA sakatA hai siyA, siddha, buddhe, mutte, parininbuddhe, aMtakaDe, sacaduktha- tathA siddha, vuddha, mukta, parinivRta, antakRta aura saba duHkhoM kA pahINe ti battaThana siyA, -bi. sa. 2, u. 1, su. -- nAza karane vAlA kahA jA sakatA hai| niggaMthANaM pasatya lakkhaNA nirgranthoM ke prazasta lakSaNa88 50-se nUrNa bhaMte ! lAviyaM appicchA amucchA agehI 58. bhagavan ! kyA lAva, alpa icchA, amUrchA, banAsakti apaDibakSayA samaNANaM NigyaM thANaM pasasya ? aura apratibaddhatA, ye zramaNa nigraMthoM ke lie prazasta hai ? u.--hatA, goyamA! lAviyaM-jAva-apaDibaddhayA samaNaNaM u0-hA~ gautama ! lApaba-yAvat-apratibaddhatA ye zramaNa nigAthAgaM pasatyaM / nirgranthoM ke lie prazasta haiN| 10-se nUrNa bhaMte ! akohattaM amAgataM amAya alobhataM ma0-bhagavan ! krodharahitatA, bhAnarahitatA, mAyArahitatA samaNANaM nibhANaM pasatyaM ? aura alobhatva, kyA ye zramaNa nirgranthoM ke lie prazasta hai ? ula-haMtA, gopamA ! azoharata-jAva-alomasta samagANaM -hAM gautama ! krodharahitatA-pAvat :-alobhatva, ye nigaMyANaM pasatyaM / saba zramaNa nirgranthoM ke lie prazasta haiN| pa0-se mUNaM bhaMte ! kakhA-padose khINe samaNe nigaye aMta- pra-magajan ! kyA kAMkSApradoSa kSINa hone para zramaNa kare bhavati, aMtimasarIrie vA, bahamohe vicaNaM nirgrantha antakara athavA antima zarIrI (carama) hotA hai ? athavA ni Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 86.90 zramaNa kI upamAe~ saMyamI jIvana [31 pubdhi viharisA aha pacchA saMbure kAlaM kareti tao pUrvAvasthA meM bahuta mohavAlA hokara viharaNa kare aura phira pacchA simasi-gAva-aMta kare? saMvarayukta hokara mRtyu prApta kare, to kyA tatpazcAt vaha siddha, buddha, mukta hotA hai-yAvata-maba duHkhoM kA anta karatA hai? u.-haMtA, moyamA / khA-padose khINe-jAna-sabba dukkhANa- u0- ho gautama ! kAMzApradoSa naSTa ho jAne para-yAvat ma rati -niyAsa. 1, 3... su. 16-19 saba duHkhoM kA anta karatA hai| saMyamI kI vibhinna upamAeM-5 samaNovamAo-. 86. evaM se hAMjae vimutte nissage-jAba-nirutraleve. zramaNa ko upamAyeM6. isa prakAra vaha (aparigrahI saMyamI) sAdhu dhana Adi ke lobha se mukta, Asakti rahita-pAvat-karma yA Amakti ke lepa se rahita, 1. suvimalavara-kaMsamAyaNaM va mukkatoe, (1) girmala uttama kAMsya bhAjana ke samAna sneha bandhana se rahita / 2. sakhe viva niraMjaNe vigaya-rAya-dosa-mohe / (2) zaMtra ke samAna zuddha ati rAga-dveSa aura moha se rahita / 3. kumme iva iMdie gRtte / (2) kachue ke samAna guptendriy| 4, jaccakaMcaNaM ajaaysve| (4) uttama svarNa ke samAna zuddha arthAt doSa rahila / 5. pokkhara patta va nirUvaleve / (5) kamala ke patte ke sadRza nilepa / 6. cande ika sombhaavyaae| (6) candramA ke samAna saumya svabhAva vAlA / 7. sUrogya vistatee / (7) sUrya ke samAna dedIpyamAna teja vAlA ! 8. acale jaha mandare girivare / (8) parISaha hone para mandara parvata ke samAna acala / 6. akSome sAgarokha thimie / (9) sAgara ke samAna kSobharahita evaM sthira / 10. puTavo va savaphAsa-visahe / (10) pRthvI ke samAna samasta anukUla evaM pratikUla sparzI ko sahana karane vaalaa| 11. tabasA vi va bhAsarAsiSchannidhvajAtatee / (11) bhasma rAzi se AcchAdita agni ke samAna tapa teja vaalaa| 12. jaliyaTTayAsaNe viva seyasA jalate / (12) prajvalita amita ke sadRza sejasvitA se daidIpyamAna / 13. gosIsacaMdaNaM pi va sIyale sugaMdhe ya / (13) gozIrSa vandana kI taraha zItala aura zIla ke saurama se yukt| 14. haraya iva samiyabhAve / (14) sarovara ke samAna prazAnta svabhAva vaalaa| 15. ugpasiyasunimmalaM AyaMsamaMDalatalaM va pAgaJjamAyeNaM sukha- (15) cita kara camakAe hue nirmala darpaNa tala ke samAna maaye| svaccha evaM prakaTa bhAva daalaa| 16. phujarogya soNddore| (16) gajarAja kI taraha zUravIra / 17. vasame bva jaaybhaame| (17) buSabha kI taraha aMgIkRta vrata bhAra kA nirvAha karane vaalaa| 18. sohe va jahA migAhive hoti duppdhrise| (18) mRgAdhipati siMha ke samAna parISahAdi se ajeya / 19. sArapasalilaM va subahiyae / (19) zaratkAlIna jala ke saharA svaccha hRdaya vaalaa| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] varaNAnuyoga-2 zramaNa kI upamAeM 20. bhAraMDe va appmle| 21. khaggiSisANaM va egjaate| 22. khANu ceSa uhkaae| 23. sunnAgAre va apaDikamme / 24. sumAgArASaNAMto nivAya-saraNa - pavIpa-umANamiva nippkNpe| 25. sahA khuro ceva egadhAre / (20) bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta / (21) ga. ke sIMga ke samAna akelaa| (22) sthANu (ThUTha) kI bhAMti kAyotsarga meM sthita / (23) zUnya gRha ke samAna zArIrika sAja sajjA se rahita / (24) vAyurahita zUnya ghara meM sthita pradIpa kI taraha dhyAna meM nizcala / (25) chure kI taraha dhAra vAlA, arthAt eka utsargamArga meM hI pravRtti karane vaalaa| (26) sarpa ke samAna ekAgra (mokSa) dRSTi vAlA / (27) AkAza ke samAna kisI kA sahArA na lene vaalaa| 128) pakSI ke sahaza pUrNa nissprigrhii| (21) mArga ke samAna dUsaroM ke lie nirmita sthAna meM rahane vAlA / (30) vAyu ke samAna pratibandha se mukt| (31) jIva ke samAna adhatihata birokaToka) gati vaalaa| 26. jahA ahI ceva egaviTThI / 27. AgA ceva nirAlambe / 28. vihaga vizva samvao bippamukke / 26. kapaparanilae jaha ceva ure| 30. apazibaDhe anilobdha / 31. jIyo sava appddihygto|'--p. ma. 2, a5, su. 10 1 (ka) se jahAnAmae aNagArA bhagavaMto riyAsa mitA-jAva-niruvalevA, 1. kaMsapAI va mukkatoyA, 2. saMkho iva giraMgaNA 3. jIvo iva appaDihayapatI, 4. gagagatalaM pi va nirAlavaNA, 5. dAyuriva apaDibaddhA, 6. sAradasalina va suddhahiyayA, 7. pRthtarapattaM va niruvalevA, 8. kummo iva gutti diyA, 9. vihama iva vippamukkA, 10. kharagavisANaM va egajAyA, 11, bhAraMupakkhI va appamatA, 12. kuMjaro iba soMDorA, 13. vasabhI iva jAtatthAmA, 14. sIho iva duddharisA, 15. maMdaro iva apakaMpA, 16. sAgaro iva gaMbhIrA, 17. caMdo iva somalesA, 18, sUro iva dittateyA, 16. jaccakaNagaM va jAtarUvA, 20. basundharA iba samakAsavisahA, 21. suhRtahuyAsago vizva teyasA jltaa| -sUya sU02, a0 2, su. 714 (kha) se jahANAmae aNagArA bhavaMti iriyAsamiyA-jAva-divalebA, 1. kaMsapAIva mukkatoyA, 2. saMsna iva niraMgaNA, 3. jIvo iva appaDihayagaI. 4. jaccakaNagaM piva jAyarUvA, 5. AdarisaphalagA iva pAgaDabhAvA, 6. kumbho iSa] muttidiyA, 7. pukkharapattaM va niruvalevA, .. gamaNamiva nirAlaMbaNA, 1. aNito iva nirAlayA, 10. caMdo iva somalesA, 11. sUro iva disateyA, 12. sAgarI iva gambhIrA, 13. vihaga iva savayo dippamukkA, 14. mandaro iva apakaMpo, 15. sArayasalilaM iva suddhahiyayA, 16. khamgivisANaM ina egajAyA, 17. bhAraMDapakSI va appamatto, 18. kuMjaro itra sauMDIrA, 16. varAbho iva jAyatthAmA, 20. sIho ina durisA, 21. pasundharA hava madhvaphAsavisahA, 12. suhavahayAsaNI iva teyasA jltaa| -uba su. 126 (ga) uva0 su027 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra tInoM AgamoM meM prarUpita ina upamAoM ke saMkhyA meva aura krama kI tAlikA saMyamI bhIvana [33 (TippaNa pRSTha 32 se cAlU) tInoM AgamoM meM prarUpita ina upamAoM ke saMkhyA bheva aura kama kI tAlikA praznavyAkaraNa sUtra (31) 1. kAMsya pAtra 2. zaMkha sUtrakRtAMga sUtra (21) 1 kAMsya pAtra 2 zaMkha 8 kUrma 16 mAnaka 7 padamapatra 17 candra 18 sUrya 15 maMdara parvata 16 sAgara 20 pRthvI aupapAtika sUtra (22) 1 kAMsya pAtra 2 zastra 6 kUrma 4 kanakA 7 padmapatra 14candra 11 sUrya 14 maMdara parvata 12 sAgara 21 pRthvI 21 prajvalita agni 22 prajvalita agni 4. kanaka 5. padamapatra 6. candra 7. sUrya 1. maMdara parvata 6. sAgara 10. pRthvI 11. bhasmAcchAdita agni 12. prajvalita agni 13. candana 14. hrada (marovara) 15. dANa 16. kuMjara 17. vRSabha 18. siMha 16. zArada salila 20. bhAraMDa pakSI 21. geMDA 22. sthANu 23. zUnyAgAra 24. dIpaka 25. zura (ustarA) 26. sarpa 27, gagana 28. biga 26. uraga (sarpa) 30. vAyu 31. jIva 12 kuMjara 13 vaSama 14 siMha 6 zArada salila 11 bhAraMDa pakSI 1. geMDA 5 darpaNa 18 kuMjara 19 vRSabha 20 siMha 15 zArada salila 17 bhAraMDa pakSI 16 geMDA 4 gagana 9 vihara 8 gagana 13 biga -- 5 vAyu 3 jIva 1 vAyu 3 jIva -1 - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] dharaNAmuyoga-2 sUrya sahaza maharSi sUtra 60-65 sUriyasariso maheso - sUrya sadRza maharSi60. sannANanANIvagae mahesI, aNusaraM cari dhammasaMcayaM / 60. anuttara cAritra dharma kA AcaraNa karane vAlA, samyagjJAna aNuttaramANaghare jasaMsI, AmAsaI sUrie vantalikhe / / se yukta tathA anuttara jJAnadhArI, yazasvI, maharSi, antarikSa meM -utta. a. 61, gA. 23 mUrya kI bhAMti dharma-saMgha meM prakAzamAna hotA hai| pavakhI viva lahubhUvihArI-- pakSI kI taraha laghu-bhUta vihArI61. bhoge bhoccA pamittA ya, lAbhUpavihAriNo / 61. jo bhaugoM ko bhogakara tathA yathAvarAra unakA tyAga karake AmoyamANA gacchanti, diyA kAmakamA iva / / laghubhUta hokara vicaraNa karate haiN| ve apanI icchAnusAra vicaraNa -utta. a. 14, gA. 44 karane vAle pakSiyoM kI taraha sAdhucaryA meM prasatratApUrvaka vivaraNa karate haiN| vihaga iva apaDibaddha vihArI-- pakSIvat apratibandhavihArI12. hayaro vigaNasamiddho, tiyattigutto tivaMDavirao ya / 62. guNoM se samRddha tIna guptiyoM me gRpta. tIna daNDoM se virata vihaga iva vippamukko, viharai vaha vigayamoho / muni pakSI kI taraha prativandhamuka nayA moha rahina hokara . --utta. a, 20, gA. 60 maNDala para vicaraNa karatA hai / kaMjara iba dhoro hAthI ke samAna dhairyavAna13. parIsahA kuccisahA aNege, soyanti jasthA bahukAyarA nraa| 63. aneka asahya parISaha hone para bahuta se kAyara vyakti veda se tatva pattaM na baheja mikkhU, saMgAmasIse iSa nAgarAyA // kA anubhava karate haiM kintu bhikSu parIpaha hone para saMgrAma meM Age -utta, a. 21, gA. 17 rahane vAle hAthI kI taraha vyathita nahIM hotA hai / meru iva akampo meru ke samAna akampamAna14. pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaM ca bhikkhU sayayaM viypnno| 14. vilakSaNa bhikSu satata rAga-dveSa aura moha ko chor3akara meruna vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahejjA / / vAyu se akaSita me kI bhAMti Atnagupta banakara parISahoM ko -vatta. a. 21, mA. 16 sahana kre| vasaha iva saMsAra katAra pAragAmI vRSabha sama bhavATavI pArakartA65. bahaNe vahamANamsa, kantAraM aivattaI / 65. zakaTAdi vAhana ko ThIka taraha vahana karane vAlA baila jaise joe bahamANassa, saMsAro aiyattaI / / aTavI ko sukhapUrvaka pAra karatA hai, usI taraha saMyama bhAra kA -utta, a. 27, gA.2 vahana karane vAlA muni saMsAra ko pAra kara jAtA hai| 1 bahuzruta bhikSu kI upamAe~ mAnAcAra 1 bahuzruta bhikSu kI upamAe~ jJAnAcAra (caraNAnuyoga bhAga 1) pR. 106. su. 161 meM dekheN| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ l 96 nirgranyako tuyyAyeM 3 saMyama kA upadeza tathA viziSTa caryAeM--6 nirgrantha ko duHkha zayyAe~96. cAra duHkha zayyA hai(1) pahalI duA nivarasa havejjAo 66. cattAri buhasejajAo paNNattAoM taM jahA1. sa khalu imA paDhamA vuhasejjA - se muM bhavitA agArAma aNamAriya pAvaNe saMkite kariyate vitigicchite bheSasamAvaNe kalusa samAvaNNe NiggaMtha pAvayaNaM No saddahati No pattiyati No eDa. pAya asAveta ase mArga marNa uccAkyaM nijati paDhamA duhasejjA / -- 2. mahAsenA--- sevitA agArAma agariya pa meoturasati parassa nAbhamAnAti poleli parameti abhilasati parassa lAbhamAsAemANe pIhemANe patyemANe abhisamANe maNa uvAvayaM niyaccha viNidhAtamAvati bocA duhasejjA / 2. hA tAjA se NaM muMDe bhavitA agArAo upari da mANussara kAmabhoge AsAei pIheti pattheti abhilasati diye mAskamoge AsAemA pohemAce patmA abhilasamAne maNaM uccAvayaM vicchati, viNighAta bhAvajjati - taccA sevA | 4. ahAvarA utpA hasejjA se NaM muMDhe bhavittA agArAo anagAriya pathavaDae, tassa NaM evaM bhavati jayA paM ahamavAzvAsamAvasAmi tadANamhaM saMcAra maNa-gAta gAtumcholAI namAmi janyabhica gaM ahaM muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pathyaie tapyabhinaM ca NaM ahaM saMvaraNa- parimAramaMga gAtunDolamA bhI labhAni / se gaM saMvAhaNaM parimaddaNa-gAtA bhaMga gAtuccholAI AsAeti pIheti pati anilakhali saMyamI jIvana [x * re yaha hai koI vyakti muNDa hokara agAra se anagAratva meM prabrajita hokara, nirdhanya pravacana meM zaMkita, kAMkSita vicikiti bhedasamApana, kaluSa samApanna hokara nirgrantha pravacana meM zraddhA nahIM karatA pratIti nahIM karatA, ruci nahIM karatA, vaha nidhana para addhA karatA huA, atIti karatA huA, ani karatA huA, mAnasika utAra-car3hAva aura vinidhAta ko prApta hotA hai| , (2) dUsarI duHkhazayyA yaha hai koI vyakti muNDa hokara agAra se anagAra meM praznajita hokara apane sAtha (bhikSA meM labdha AhAra Adi) se mantuSTa nahIM hokara dUsare ke lAbha kA AsvAda karatA hai, spRhA karatA hai, prArthanA karatA hai, abhilASA karatA hai, vaha dUsare ke lAbha kA AsvAda karatA huA, spRhA karatA huA, abhilASA karatA huA, mAnasika utAra-car3hAva aura vinidhAta ko prApta hotA hai / (1) tIsa 3 koI vyakti muNDa hokara agAra se anagAratva meM prabrajita hokara devatAoM tathA manuSyoM ke kAma-bhogoM kA AsvAdana karatA hai, spRhA karatA hai. prArthanA karatA hai, abhilASA karatA hai, vaha unakA AsvAda karatA huA, spRhA karatA huA, prArthanA karatA huA, abhilASA karatA huA mAnasika utAra-car3hAva aura vibhi ghAta ko prApta hotA hai / (4) koI vyakti muNDa hokara AgAra se anavAratva meM hone ke bAda aisA socatA hai jaba maiM guhavAsa meM nAma parivartana-jana mAtrAbhyaMga tela Adi kI mAliza, golchAla snAna Adi karatA thA para jaba se muNDa hokara agAra se anagAratva meM prabrajita huA hai taba se saMbAdhana, parimardana gAvAbhyaM tadAga nahIM kara pA rahA hai. aisA socakara vaha saMbAdhana, parimardana, gAtrAbhyaMga tathA gAtrIrakSAlana kA AsvAda karatA hai, spRhA karatA hai. prArthanA karatA hai, abhilASA karatA hai, se NaM saMvAhaNa parimaNa gAtabhaMga gAtuccholaNAI basAemANe vaha sambAdhana, parivartana mAtrAbhyaMga gAtrA kA pImA pAlisamA maNaM uccAra nichati AsvAda karatA huA spRhA karatA huA, prArthanA karatA huA, vividhatAvajjati caurathA buhasejjA / abhilASA karatA huA mAnasika utAra-car3hAva aura vinighAta ko - ThA. a. 4, u. 3, su. 325 prApta hotA hai / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36) caraNAnuyauna-2 nirNayasya suhaseAo 27. sArAo pannatAo, taM jahA 1. nirdhanya ko sukha samyAeM nirbhaya kI sukha zayyAe~ 17. sukhazayyA cAra haiM paramA (1) pahalI sukhavayyA yaha hai senA nAriyaM payvaggiM koI vyakti muNDa hokara anAra se anagAratva meM pravrajita urana frried tihokara ninnana meM nizAMka, niSkAMsa, nivipiti abheda samApana, akaluSasamApanna hokara nirgrantha prabacana meM bar3hA karatA hai. pratIti karatA hai| ruci karatA hai| vaha nitya pravacana meM zraddhA karatA huA, pratIti karatA huA, ruci karatA huA mana meM samatA ko dhAraNa karatA hai aura dharma meM sthira ho jAtA hai / (2) dusarIlA vaha hai bhASaNe No kalusasamAvaNNe NigaMdha pAvayaNaM sagRha pattiyaha roti, jigye pAvayaNaM saddahmANe pattiyamANe roemANe No magaM cAvayaM niyacchati No viNighAtamAvajjati paDhamA suhasejjA / * - 2.hA- seNaM muLe bhavitA magArAo agavAriyaM pavaIesae lAbheNaM turasati parassa lAbhaM jo bAtAiti No poheti No parameDa go abhisarati, paramsa lAbhamaNAsAemA apanA aparabemAthe aNamilasamANe No maNaM uccAvayaM niyacchati, No viNipAtamAyajati ronA muhmejaa| 2. ahAvarA saccA suhasejjA se NaM muNDe bhavitA nagArAmo agavAriyaM payaie vika mApassae kAmabhoge jo AsAeti No poheti jo pazyati No abhilasati divvamANussAe kAmabhoge aNAsAemANe apatyemANe aNabhilasamANe No maNaM uccAvayaM niyacchati, mI vAjata-gujara -- 4. ahAvarA - sevatA jagArAo anagAri pae tarasa evaM ahaMtA to haTTA arogAlA kalsasarIrA aNNaya rAI orAlAI karulANAI vijalAI payapahilA mahANubhAmA kammalakaraNAI tabomA pati ahaM agmoSamivakkayiM veya jo samma sahAmi khamAmi titiSakhemi ahiyA semi ? J mamaM ca gaM ambhoga mioSaraka miyaM sammamasahamANassa akkhamamANassa atitikhemANassa amahiyA semANassa ki maNNe kati ? egaMtaso me pAye kamme ati mamaM ca NaM agmoyagamire arkamiyaM samma sahabhAgassa samamANassa titikle mAgassa yamANassa ki madhye kati ? evaMtaso me gijjarA kajjati utpA suhasejjA / sUtra 17 - ThANaM. a. 4, u. 3. su. 325 koI vyakti muNDa hokara agAra se anagAratva meM pravajita hokara apane lAbha se santuSTa hotA hai, dUsare ke lAbha kA AsvA dana nahIM karatA, spRhA nahIM karatA, prArthanA nahIM karatA, abhilASA nahIM karatA, vaha dUsare ke lAbha kA AsvAdana nahIM karatA huA pahA nahIM karatA huA, prArthanA nahIM karatA huA, abhilASA nahIM karatA huA mana meM samatA ko dhAraNa karatA hai aura dharma meM sthira ho jAtA hai / (3)yaha hai koI vyakti muNDa hokara agAra se anagAratya meM pravajita hokara devoM tathA manuSyoM ke kAma donoM kA AsvAda nahIM karatA, spRhA nahIM karatA, prArthanA nahIM karatA, abhilASA nahIM karatA, vaha unakA AsvAda nahIM karatA huA, spRhA nahIM karatA huA, prArthanA nahIM karatA huA, abhilASA nahIM karatA huA mana meM samatA ko dhAraNa karatA hai aura dharma meM sthira ho jAtA hai| (4) caudhI sukhazayyA yaha hai koI vyakti muNDa hokara jagAra se anagAratva meM pravrajita hone ke bAda aisA socatA hai-jaya bhagavAna hRSTa nIroga, balavAna tathA svastha hokara bhI karmakSaya ke lie udAra, kalyANa, viguna, susaMgata pragRhIta sAdara svIkRti mahAnubhAga -zrameya tilAnI aura karmakArI vicitra tapasyAe~ svIkRta karate haiM taba maiM AbhyupagakI tathA onikI vedanA ko ThIka prakAra se kyoM na sahana karatA hU~ / yadi maiM AbhyupagamikI tathA aupakamiko vedanA ko ThIka prakAra se sahana nahIM karU~gA to mujhe kyA hogA ? mujhe ekAntataH pApa karma hogA yadi maiM mAnavikI aura aupakamikI vedanA ko ThIka prakAra se sahana sarUMgA to mujhe kyA hogA ? mujhe ekAntaH nirjarA hogI / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sUtra 28-66 saMjaya gaNa 68. mAhamA khattiyA vessA, caMDAlA aTu bokksaa| je Arambha // eziyA betiyA muddA. - pariggahe nividvANaM, meraM ArambhasaMbhiyA kAmA, na te ApAtAdhA nAyao agne haraMti taM vittaM kI kamyehi i tesi patraI dukkhavimoyagA // mAyA piyA sA mAyA, majjA putA ya orasA jAsaM te tava tANAe, ludhyaMtassa sampuNA // cicca vica se ya cekacANaM aMtarga' soyaM visaesiNo / ema sapehAe. paramaTTAnugAmiyaM / niyamo nirahaMkArI, pare bhaNu ninAhiM // saMyama grahaNa kA upadeza 1 NAyao ya parigahUM / niravekkho paribdhae / / saMyamI jIvana saMjameNa duggaDa niroho 29. 10 adhU asAsayathi saMsArambhi khpraae| kiM nAma hojja taM kammayaM, jeNAI dogagai na garachejjA // 0vasaMyogaM na sihi kahini phunA / asiNeha siNehakarehi, dosapaosehi muccae bhikkhU [37 saMgrahaNa kA upadeza - 68. brAhmaNa, kSatriya, vaizya, cAMDAla, varNa saMkara, zikArI, veSa se yA vibhinna kalAoM se jIvikA calAne vAle aura khetI karane vAle Adi jo bhI Arambha meM rata rahate haiM / tathA jo parigraha meM mUcchita rahate haiM unake vaira kI vRddhi hotI hai| ve Arambha aura parigraha se prApta kAma bhoga, unheM duHkhoM se mukta nahIM kara sakate / sUya. su. 1, a. 6, yA 27 kare / purinorama pAhaNaH payintaM madAnISiyaM / pAvakammaNA rAmrA kAma mohaM jati narA // viSaya mukha ke abhilASI jJatijana yA anya loga mRta vyakti kA dAhasaMskAra Adi bharaNottara kRtya karake usa dhana ko grahaNa kara lete haiM, parantu nAnA pApakarma karake dhana saMcita karane vAlA vaha mRta vyakti akelA apane pApakarmoM ke phalasvarUpa duHkha ko bhogatA hai / apane pApakarma se saMsAra meM pIr3ita hote hue tumhArI rakSA karane meM mAtA, pitA, putravadhu, bhAI, patnI aura sage Adi pura koI bhI nahIM hote| paramArtha kI ora jAne vAle isa artha ko samajhakara mamatA aura ahaMkAra se rahita hokara bhikSu jino dharma kA AcaraNa kare / dhana, putra, jJAtijana aura parigraha kA tyAga karake antara ke zoka-santApa ko chor3akara sAdhaka nispRha hokara saMyama pAlana he puruSa ! usa pApa karma se uparamaNa kara (kyoMki) manuSya jIvana kA anta avazyambhAvI hai| jo kAma bhoga Adi meM nimagna - 1, sU. su. 1, a. 2. va. ga. 10 ra indriya-viSayoM meM mUrcchita hai ve vasaMta puruSa moha ko prApta hote haiM / kina sNyoholaa| he bhavyo ! tuma bodha prApta kro| tuma bodha kyoM nahIM prApta jo haNamaMta rAtio, jo sulabhaM puNarAkhi jISiyaM // karate? jIta cukI hai vApasa lauTakara nahIM AtI aura - sU. su. 1, a. 2, 3. 1, gA. 1 yaha gaMyamI jIvana bhI phira sulabha nahIM hai| mAyAhi piyAhi suI, jo sulahA sugadda ya pencao / eurs bhayAi behiyA AraMbhA viramejja suvai // -sU. su. 1, a. 2, u. 1, gaha. 3 jo vyakti mAlA, pitA ke moha meM par3akara dharma mArga se bhraSTa ho jAte haiM, unakI ase janma meM pati sulabha nahIM hai| ina sthAnoM para vicArakara supArI puruSa hinA se vizva ho jAe / saMyama se durgati kA nirodha 66. pra0---ana va, azAzvata aura duHkha-bahula saMsAra meM aisA kauna sA kArya hai, jisase maiM durgati meM na jAU~ ? u0- pUrva sambandhoM kA tyAga kara, kisI bhI vastu meM sneha kare | sneha karane vAloM ke sAtha bhI sneha na karatA huA bhikSu doSoM aura pradoSoM se mukta ho jAtA hai| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 gharaNAnuyoga-2 janma-maraNa se vimukti satra 69-102 to nANa saNasamaggo, hiyanissAe sabajIvANaM / kevalajJAna aura kevaladarzana se yukta tathA moha se rahita tasi vimokkhaNaTTAe, bhAsaI muNibaro vigayamohI / / munivara ne saba jIvoM ke hita aura kalyANa ke lie tathA unheM (pAMca sau coroM ko) pratibodha dene ke lie khaa| sarva gaMthaM kalahaM ca, viSpajahe tahAviha bhikkhU / bhikSu sabhI karmabandha ke hetubhUta pAragraha aura kalaha kA saravesu kAmanAemu pAsamANo na liSpaI tAI / / tyAga kre| saba prakAra ke kAma bhogoM meM doSa dekhatA huA -utta. a. 8, gA. 1-4 Atma-rakSaka muni unameM lipta na bane / jamma-maraNeNa vimutti janma-maraNa se vimukti100. tiuti tu medhAbI, jANaM logasI pAvagaM / 100. loka maiM pApa karma ko jAnane vAlA medhAvI sabhI bandhanoM tuti pAvakammANi, navaM kammamaphudhao // ko tor3a detA hai kyoMki navA karma bandhana na karane vAle puruSa ke pApakarma rUpI sabhI bandhana TUTa jAte haiN| akubbato gavaM nasthi, kammaM nAma bijANai / jo puruSa naye karma (kArya) nahIM karatA hai, usake karmoM kA vinnAma se mahAvIre, jeNa jAti Na mijjatI / / bandha nahIM hotA hai / vaha kamoM ko vizeSa rUpa se jAna letA hai, - sUya. su. 1, a. 15, gA. 6-7 isa prakAra jAnakara vaha vIra puruSa na janma letA hai aura na maratA hai| esyovarae mosamANe / viSaya se uparata sAdhaka uttaravAda kA Asevana karatA hai| AyANi pariNAma, parivAeNa viniyh|| vaha karma-bandha kA vibeka kara (saMyama) paryAya (muni jIvana) ke -A0 su0 1, mA 6, u02, su0 185 (ga) dvArA usakA visarjana kara detA hai| saMjayassa viNayovaeso saMyatI ko vinaya kA upadeza101. rANiema viNayaM paje, harAvi ya je pariyAma jettttaa| 101. jo alpavayaska hote hue bhI dIkSA vAla meM jyeSTha niyattaNe badaha saccavAI, ovAyacaM bakkakare sa pujjo // una pUjanIya sAdhuoM ke prati jo bhikSu dinaya kA prayoga karatA -ga. a.8.3, gA.3 hai, namra vyavahAra karatA hai, satyavAdI hai, muha ke samIpa rahane vAlA hai aura jo guru kI AjJA kA pAlana karatA hai yaha pUjya hai| nida ca bahamanlejjA, saMpahAsaM vivjje| bhikSu nidrA adhika na le, haMsI majAka na kare, vidhAoM meM bhiho kahAhi na rame, samAyammi ramao sayA / / samaya na khove, kintu sadA svAdhyAya meM lagA rahe / jogaM ca samaNadhammammi, juje aNalaso dhuvaM / muni Alasya rahita hokara zramaNa dharma meM apane mana, vacana jutto ya samaNadhammammi, aTuM lahai aNusaraM / aura kAyA ko lagAve, kyoMki dhamaNa dharma meM tallIna banA huA - dasa. a. 8, gA. 41-42 muni mokSa ko prApta karatA hai / hatya pAyaM ca kArya cha, paNihAya jiiMdie / jitendriya muni hAtha, paira aura zarIra ko saMyamita kara mana allINa yutto nisIe, sagAse guruNo muNI // aura vANI ro saMyata hokara guru ke samIpa baitthe| na paklao na purao, neya kisvANa pittuo| AcArya Adi ke barAbara na baiThe, Age aura pIche bhI na naya karU samAsejmA, ciTThamA gurunntie|| baiThe / guru ke samIpa unake urU se apanA urU saTAkara na baitthe| -dasa. a.ka, gA. 44-45 saMjamasta ArAhaNAe udhaeso saMyama kI ArAdhanA kA upadeza102. jIvitaM piTuto kisacA, aMtaM pAyati kmmunnaa| 102. bhikSu apane jIvana ke prati nirapekSa hokara karmoM kA anta kammuNA samuhIbhUyA, je magamaNusAsati // kara lete haiN| ve karmoM ke sAmane khar3e hokara mokSa mArga kA manuzAsana karate haiN| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 102 saMyama kI ArAdhanA kA upadeza saMpanI jIvana [39 aNusAsaNaM puDo pANe, vasumaM pUyaNAsae / aNAsae jae batte, raThe ArayamehaNe // saMyama dhana se sampanna saMyamI prANiyoM kI yogyatA ke anusAra anuSNArAna karate haiM kintu ve pUjA kI icchA nahIM rakhate haiM aura ve abhilASA rahita, saMyata, dAnla, dRr3ha saMyamI maithuna se virata .... NIvAre ya na loejjA, chinnasote aNAvile / jisane AsabahAroM ko roka diyA hai, jo nirmala citta aNAile sayA daMte, saMdhipate argalisaM / / vAlA hai yaha pralobhana ke sthAna meM lipta nahIM hotA hai| vaha sadA nirmala citta yAlA dAnta anupama saMdhi (jJAna Adi) ko prApta karatA hai| alisassa khetaNe, " virujmejaja keNai / anupama sandhi ko jAnane vAlA puruSa kisI bhI prANI ke maNasA payasA ceva, kAyasA beSa cakkhumaM // sAtha mana bacana aura kAyA se virodha nahIM karatA haiM vahI paramA rthadargI hai| se hu caSakhU maNussANaM, je kakhAe tu aNte| jo AkAMkSAoM kA anta karatA hai vaha manuSyoM kA cakSubhUta aMteNaM suro bahatI. cakka aMteNa lodRti / / (mArga darzaka) hai kyoMki anta (dhAra) bAlA ustarA hI calatA hai aura gAr3I kA cakkA anta (chora) se hI calatA hai| aMtANi dhIrA sevaMti, teNaM aMtakarA ihaM / dhIra puruSa anta prAnta AhAra kA sevana karate haiM isalie ve iha mAgussae ThANe, dhammabhArAhi graa|| samasta duHkhoM kA anta kara dete haiM aise hI puruSa loka meM isa * sUma. sa. 1. a. 15, gA. 10-15 dharma kI ArAdhanA karane ke yogya hote haiN| mAhattahiyaM samupehamANe, samvehi pAhi nihAya daI / sAdhu sabhyaga zAna Adi ko bhalI-bhAMti jAnatA dekhatA no jIviyaM no maraNAmikatrI, pariccaegjA vlyaavimukke|| huA samasta prANiyoM ko hiMsA kA tyAga kara jIvana evaM maraNa -sUya. su. 1, a. 13. su.23 kI AkAMkSA na kare, tathA gAyA se mukta hokara saMyama kA pAlana kre| bahiyA uDDhamAvAya nAvakhe kayAi vi| jananakSI hokara muni kabhI bhI bAhya (viSayoM) kI AkAMkSA puzvakamma svayaTTAe, imaM dehaM smukhre|| na kre| pUrvIpAjita karmoM ke kSaya ke lie hI isa zarIra ko -utta. a. 6, gA. 13 dhAraNa kre| AghaM maharma aNuvIti dharma, sarvajJa bhagavAna mahAvIra ne kevalazAna ke dvArA jAnakara aMjU samAhi tamiNaM suha / saralatA va samAdhi dharma kA pratipAdana kiyA hai, vaha tuma suno ! apaThiSNa bhikkhU tu samAhipate, samAdhi prApta bhikSu amUcchita aura hiMsA Adi AzravoM se mukta aNiyAgabhUte suprishvegjaa|| rahakara zuddha saMyama kA pAlana kare / -sUya. su. 2, ma. 10, gA.1 isthIsu yA arao mehuNA u, parigahaM va akuskhmaanne| jo striyoM ke sAtha maimuna sevana nahIM karatA haiM, parigraha nahIM andAvaesu visaesu tAI, NisaMsayaM bhikkhU samAhipatte // rakhatA hai, nAnA prakAra ke viSayoM meM rAga dveSa rahita hokara - mUya. su. 1, a. 10, gA. 13 jItroM kI rakSA karatA hai niHsandeha vahI bhikSu samAdhi prApta hotA hai| AhAramicche miya mesaNIyaM, sahAyaminche piuNastha akhi| samAdhi kI AkAMkSA rakhane vAlA tapasvI zramaNa parimita niyamicchena vivega joga, samAhi kAme samaNe tbssii|| aura eSaNIya AhAra kI icchA kare / tatvArthoM ko jAnane meM --utta. a. 32, gA. 4 nipuNa buddhi vAle ko sahAyaka sAthI banAve tathA strI Adi se rahita ekAnta sthAna meM nivAsa kare / samiviyAbhiniSba payAsu, care muNI samvato vippmukke| muni sabhI indriyoM se striyoM ke prati saMyata tathA sarvasa pAsAhi pANe ya puDho bi satte, bujhSeNa advai paricavamANe // bandhana mukta hokara rhe| pRthaka-pRthak rUpa se duHkha se pIrita aura -sUya su. 1, a. 10, gA. 4 satAye jAte hue prANiyoM ko dekheN| -- . .- - . . .-. - - - - - - Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] caraNAnuyoga-2 saMyama kI ArAdhanA kA upadeza sUtra 102 adhisu purA vi bhikkhayo, AesA pani sundA . firsa makAna meM bhI jo (sarvajJa) ho cuke haiM aura eyAI guNAI Aha te, kAsavassa aNudhammacAriNo / bhaviSya meM bhI jo hoMge, una suvrata puraSoM ne inhIM guNoM ko mokSa kA mAdhana batAyA hai, unhoMne RSabhadeva bhagavAna ke dvArA prati pAdita dharma kA hI anusaraNa kiyA hai| tibihepa vi pAga mA haNe, Ayahite aNiyANa saMvuDe / sAvaka mana, vacana aura kAyA se prANiyoM kI hisA na kare evaM siddhA argatagA, saMpatti je pa agAgavA'bare // napA pAtnahita meM saMlagna rahakara svargAdi sukhoM ke nidAna se rahita hokara saMyama pAlana kare isa prakAra kI sAdhanA se ananta jIva mukta hue haiM, vartamAna meM hote haiM aura bhaviSya meM bhI ananta jIva mukta hoNge| evaM se udAha aNuttaranANI aNuttaravaso annusrnaanndNsnndhre| isa prakAra anuttarajJAnI, anuttaradarzI, anuttara zAna-darzana arahA pAyapuse bhagavaM vaisAlIe viyaahie| dhArataH indrAdi devoM dvArA pUjanIya (ahaMnta) jJAtapuSa tathA -sUya. su. 1, a.2, u.3, gA. 20-22 aizvaryAdi guNa yukta bhagavAna mahAvIra svAmI ne vaizAlI nagarI meM kahA thA so maiM kahatA huuN| jAe sasAe nikvaMto pariyApaTTANamuttamaM / jisa zraddhA se uttama pravrajyA sthAna ke lie ghara kA tyAga tameva aNupAlejjA, guNe Ayariyasammae / kiyA hai usI zraddhA ko pUrvavat banAye rakheM aura sarvaza sammata -dasa. a.8, gA. 60 guNoM kA anupAlana kre| soccA bhagavANusAsaNaM, sacce tastha karejnuvakphama / bhikSu bhagavAna ke anuzAsana (Agama vANI) ko sunakara samvatya viNIyamacchare uMcha bhikkha visuba mAhare // usameM kahe gaye saMyama meM puruSA kareM evaM sarvatra matsarabhAva rahita hokara alpa aura zuddha AhAra grahaNa kreN| savvaM gaccA ahiTThae, dhammaTThI ubhaannborie| sAdhu saba padAyoM ko jAnakara saMyama kA AcaraNa kare, gutte jutte sadA jae, Aya-pare paramAyayahie / dharmArthI rahe, tapa meM apanI zakti lagAye, mana-vacana-kAyA ko -suya. su. 1, a.2, u, 3, gA.14-15 gupti se mukta hokara rahe, sadA sva-para kA kalyANa kareM athavA AtmaparAyaNa hokara yatna kare aura mokSa ke lakSya meM sthita rhe| suakkSAtadhamme vitigicchatiNe, uttama tapasvI bhikSu tIrthakarokta dharma meM zaMkAoM se rahita lALe bare Ayatule papAsu / hokara pRthvIkAya Adi prANiyoM ke prati Atmatulya hokara yogya AyaM na kurajA iha jIviyaTThI, janapada meM nitaraNa kare / isa loka meM cirakAla taka jAne kI cayaM na kujjA sulavassi bhizva // icchA se Aya' arthAt AzravoM kA sevana na kare tathA karmoM kA -sUrya, mu. 1, a.10, gA. 3 saMcaya na kare / gutte taIe ya samAhipase, lesaM samAhaTu parivaejjA / bhikSu vANI se saMyata ho samAdhi-prApta bane, vizuddha lezyA gihaM chAe Na vi chAbaenjA, sammissimAvaM pajahe payAsu // ke sAtha parivrajana kare, svayaM ghara na chAe aura dUsaroM se na -sUya. su. 1, a. 10, gA, 15 vAe, gRhasthoM ke sAtha eka sthAna meM na rhe| jahittu saMyaM tha mahAkilesaM mahAklezakArI, mahAmohotpAdaka aura mahAbhaya ko utpanna mahatamohaM kasigaM bhayAvahaM / karane vAle saMpUrNa parigraha evaM svajanAdi kA tyAga karake muni pariyAyadhamma cabhiromaegjA, pravrajyA dharma meM lIna rhe| pAMca mahAvratoM tathA piMDa vizuddhi bayANi solANi parIsahe ya // Adi ke pAlane meM aura parISahoM ko samabhAva se sahana karane meM abhici rkhe| hiMsa saccaM ca ateNayaM ca, vidvAn muni ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparitatto ya baMbha aparigahaM ca / graha -ina pAMca mahAyatoM ko svIkAra karake jinopadiSTa dharma paDiyajjiyA paMca mahabbayAI, kA bhalIbhA~ti AcaraNa kare / gharejja dhamma jigadesiyaM viduH / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 102 sahi mUhi vayANurUpI, kisame parito pareja, bhivadhUnamAhidie / sAvannajogaM kAle ba saMjayanaM mayArI | basAvalaM jANiya appayo / soho va saddeNa na saMtasejjA, loga socyA na samA busie ya viSayagehI AyANaM saM ( samma) rakhakhae / parimANa bhattapANe ya aMtaso // utta. a. 21, gae. 11-14 sipAekA aniyi boTukAe biharejjA jAva kAlassa pajjao // etehi tihi ThANeha, saMjae rAtataM puNI / ueri jalaNaM NUmaM majjatvaM ca viziSae / samie ya sayA sAhU paMca sivila amozyAya pariSvajAni // sU. su. 1. a. 1. u. 4 mA 12-13 aNieyavAsI samprANacariyA abhyAyacaM yaha rikkyA ya alAhArariyAdasi paravA -vaza. cU. 2, gA. 5 sama aparamya saMjasaM sama pari je AvakalA samAhie, dabie kAlamakAsi paMDie / varaM anupassiyA muNI, tItaM dhammamaNAgayaM tahA puTThe pharaha mAhaNe, ati haSNu samayaMsa zeyai // saMyama yogya jana paNa savA eghAre mugI / muhame usa alUsa jo kucha ko mANi mAge // - www jaya-mammi pare hara va yA abhAvipAkAsi phAsa || banepAmA hodiyA, pateyaM samayaM mahA meoriti tatyamA pakSite // .su. 1.2246 una. ma. 35, 3. 4, gA. 11-13 kare / saMyamI jIvana I've prati karuNAzIla rahe, kSamA se se saMyata ho, brahmacArI hI karatA huA vicaraNa kare / indriyoM kA samyaka saMdaraNa karane vAlA bhikSu saba jIvoM ke durvacanAdi ko sahana karane vAlA yaha satra sAvayayoga kA pari muni yathAsamaya kriyAnuSThAna karatA huA rASTra meM vicaraNa kre| apanI AtmA ke balAbana ko jAnakara tapa meM pravRtti kare tathA pratikUla zabdoM kI sumara siMha kI bhAMti kisI se trasta na ho tathA asabhya vacana bhI na kahe / dasa prakAra kI sAdhu samAcArI meM sthita aura AhAra bAdi kI Asakti se rahita muni AtmA kI samyaka prakAra se rakSA kare tathA caryA, Asana aura zayyA ke sambandha meM jIvana paryanta viveka rakhe / ina tInoM sthAnoM meM satata saMyata muni krodha, mAna, mAyA aura lobha kA tyAga kare / sadA pA~ca samitiyoM se yukta pA~ca saMbara se saMta bhikSu gRhasthoM meM murchA na rakhatA huA mokSa prApta hone taka saMyama meM puruSArtha kre| RSiyoM ke lie anitA sAmudAniko bhikSA bajAta kuloM kI bhikSA, sAdhAraNa AhAra grahaNa ekAntamApa upakaraNoM kI alpatA aura kalaha kA varjana ityAdi saMyama caryA kalyANakArI kahI gaI hai| muni zukladhyAna dhyAe / anidAna aura oNkaMcana rahe / vaha jIvana paryantasya dehAyAsa se mukta hokara bihAra jo zuddha bhramaNa pratyeka saMyama sthAna meM jIvana paryanta pravRtta rahe vaha samAdhisya paMDita kAla karake mukta hotA hai| muni doSaM dRSTi se bhUta aura bhaviSya kA tathA jIvoM svabhAva kA avalokana karake kaThora vAkyoM ko samabhAva se sahana kare tathA mAre jAne para bhI dRr3hatA se saMyama meM hI vicaraNa kare / kuzala prajJAvAlA aura sadA apramatta muni samatA dharma kA nirUpaNa kare vaha sUkSmada muni sadA kodha kare aura na abhimAna kare / rahe aneka logoM dvArA namaskaraNIya muni samasta padArthoM meM ativaddha hokara sarovara kI taraha sadA nirmANa rahatA huA kAzyapa gotrIya bhagavAna mahAvIra ke dharma kA kathana kare . saMsAra meM ananta prANI hai| inakA astitva pRthaka-pRthaka hai, pratyeka prANI meM samAnatA hai arthAt unheM sukha jaya hai aura isa hai yaha vicAra kara jo muni pada meM upasthita hai vaha paMDita apriya unase virati kare arthAt kisI prANI kA upaghAta na kare / J Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] caraNAnuyoga-2 gRhasthoM kI beyAvatya kA tathA dhandana pUjana kI cAhanA kA niSedha sUtra 102-106 ... - -- ------ --- ------ - -. .... amajjamaMsAsi amaccharIyA, abhikSaNaM niSigaI gao y| gAdhu madya. mAMsa aura matsya kA abhojI ho, bAra-bAra dUdha abhikkhaNaM kAussagakArI, sajmAyajoge pathao havejjA / dahI Adi vigayoM ko rokA na karane vAlA ho, bAra-bAra kAyo tyarga karane vAlA aura svAdhyAya kI pravRttiyoM meM prayatnazIla ho| naM paDipravejjA sayaNA'saNAI. sejja nisejjataha bhattapANaM / bhikSu zayana, Asana, zayyA, niSagA nayA AhAra pAnI meM gAme kule vA nagare va dese, mamattamAvaM na kahiM ci kujjA // AmaktipUnama koI pratijJA na kare aura grAma, nagara tathA deza darA, a. 10, nU. 2, gA. 7.8 meM zraddhAla gharoM meM kahIM bhI mamatva bhASana pAre / gihatyANa veyAvaDiyaM taha baMdaNa pUyaNa kAmaNANiseho- gRhasthoM kI vaiyAvRtya kA tayA vandana pUjana kI cAhanA kA niSedha103. sacaM jagaM tu samayANupeho, 103. sAdhu samasta jagata ko samabhAva se dene| vaha kisI kA piyamapiyaM kassai no krejjaa| bhI priya yA apriya na kre| koI sAdhaka prajita hokara bhI saTThAya doNe tu puNo visaNe, parISahoM evaM upasargoM kI bAdhA Ane para dIna aura cinna ho saMpUyaNaM caiva siloykaamii|| jAte hai aura koI-koI aganI pramosA va pUjA ke abhilASI bana -sUya. gu. 1. a. 10, mA. 5 jAte haiM (kintu sAdhaka ko gaMgA nahIM karanA cAhiye / ) gihiNo veyAvaDiyaM na kurujA, abhivAyaNa vaMdaNa pUyaNaM c| mAdhu gahastha vA vaiyAvRtya na kare, abhivAdana vandana aura asaMkiliThehi sama isejjA, muNI carittassa jabhI ne haannii| pUjana na bAre / muni saMklezarahita sAdhuoM ke sAtha rahe jisase -vasa. cU 2. gA ki nAripa bI hAni na ho| istriyaM purisaM vA bi, Dahara vA mahallagaM / vandanA karate samaya kisI bhI strI yA puruSa se, bAnaka yA cavamANe na jAejjA, no va NaM, pharasaM vae / vRddha se sAdhu yAcanA na kare aura AhAra na dene vAle gRhastha ko kaThora vayana bhI na kahe / jena baMde na se kuppe, baMdio na samukkase / jo vandanA na kare usa para kopa navare, bandanA karane para evamannesamANassa sAmaNamaNucidaI / / gavaM na kare / isa prakAra anveSaNa karane vAle muni kA zrAmaNya - dasa. a. 5, u, 2, gA. 26-30 bhAva akhaNDa rahatA hai| apacaNa rayaNaM nava vandaNaM pUrvaNaM thaa| muni arcanA. rattA (anana bhotI Adi kA svastikA iDDhIsarakArasammANaM maNasA vi na patthae / banAnA) bandanA, pUjA, Rddhi, sakAra aura rAmmAna ko mana se --utta. a. 35, gA. 18 bhI na cAhe / ahigaraNa Niseho adhikaraNa vivarjana-- 104. agiraNa karassa bhikkhuNo, yayamANassa pAsajja dAruNaM / 104. kalaha karane vAle tathA kalahayaza bhayaMkara kaThora vacana aTu parihAyatI hU. ahiraNaM na kareja pNddie|| bolane vAle bhiA kA bahuta saMyaga' naSTa ho jAtA hai| ataH -sUya su. 1, a. 2, u. 2, gA 16 paMDita muni kabhI bhI banahaga kare / kalahakArago pAvasamaNo kalahapriya-pApa zramaNa . . 105. vivAdaM ca udorei, ahamme attapannahA / 105. jo zAnta hue vivAda ko punaH uttejita karatA hai, jo buggahe kalahe ratte, pAvasamNe ti buccada / / sadAcAra rahita hai, jo kutoM dvArA apanI buddhi ko malina uttaa. 17, gA.12 karatA hai, jo kadAgraha aura kalaha meM pravRtta rahatA hai vaha pApa zramaNa kahalAtA hai| parIsahajaya ubaeso parISahajaya kA upadeza - 106. bharati rati ca abhibhUya bhiksU, taNAiphAsaM saha sotphaasN| 1.6. bhikSa arati aura rati paropaha ko jIte, tRNa Adi kA uhaM ca daMsaM ca hiyAsaejjA, subibha gha dumi ca titikmAejA // sparza tathA rArdo garamI ke mArza aura makara Adi ke daMza kI --sUya. su. 1, a. 10, gA. 14 mahe / sugandha aura durgandha meM samabhAva rkhe| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 106-107 adhyAtma jAgaraNa se mukti saMyamI jIvana [43 foner uvehamANo u parivyaejjA, saMyamI pratikUlatAoM kI upekSA karatA huA vicaraNa kre| piyamappiyaM saba titiksejjaa| anukUla-pratikUla saba parISahoM ko sahana kre| varSa jo bhI na sadhca sadhyasyAbhiroyaejjA, 1 kA desa yA bhune unakI abhilASA na kare, pUjA aura na yAvi pUrya garahaM ca saMjae / gardA bhI na caahe| aNegachanvA iha mANavehi. isa saMsAra meM manuSyoM ke aneka prakAra ke abhiprAya hote haiM. je bhAvao saMpakarei bhikkhU / / bhikSu una abhiprAyoM kA samyak rIti se vicAra kare tathA apane bhayabheravA tatva uinti bhomA, udaya meM Aye hue devakRta, manuSyakRta tathA tiyaMcakRta bhayotpAdaka divA maNussA aduvA tiricchA // bhISaNa upasago ko sahana kare / -utta. a. 21, gA.15-16 soosiNA samasA ya phAsA, AyaMkAvivihA phusanti deha / zIta, uSNa, DAMsa, macchara, tRNa-sparza tathA anya vividha akukkuo tatya'hiyAsaejjA, rayAI khevejja.purekaDAI / / prakAra ke AtaMka jada bhikSu ko sparza kareM, taba vaha kutsita zabda na . -utta. a. 21, gA. 18 karate hue unheM samabhAva se sahana kare tathA pUrvako ko kSINa kare / aNubhae nAyaNae maheso, na yAvi pUrNa garahaM ca sNje| jo sAdhu pUjA-pratiSThA meM unnata aura gahA meM avanata nahIM sa ujjubhAvaM paDivajja saMjae, nivvANamaga virae uveha // hotA hai vaha samabhAvI virata saMyamI saralatA ko svIkAra karake nirvANa-mArga ko prApta hotA hai| araharaisahe pahoNasaMthave virae jAhie pahANavaM / __ jo arati aura rati ko sahana karatA hai, saMsArI janI ke paramaTThapahiM ciTaI, chinnasoe amame antriNe // paricaya se dUra rahatA hai, jirakta hai, Atma-hita kA sAdhaka hai, saMyamazIla hai, zoka rahita hai, mamatta rahita hai, parigraha rahita hai, vaha samyan darzanAdi mokSa-sAdhanoM meM sthita hotA hai| vivittalayaNAI bhaejja tAI, nirobalebAI asNthaa| SaTkAya rakSaka muni-alipta vIja Adi se rahita aura isIhi ciSNAI mahAyasehi, kAraNa phAsejja priishaaii|| mahAyazasvI RSiyoM dvArA sevita ekAnta sthAnoM kA sevana kare utta. a. 21, gA, 20-22 tathA kAyA se parIpahoM ko sahana kre| ajjhattha jAgaraNAe mutti - adhyAtma jAgaraNa se mukti107. jo puzvarasAvararatakAle, 107. jo sAdhu rAtri ke pahale aura pichale prahara meM svayaM AtmasaMpehae appagamappaeNaM / nirIkSaNa kare ki--"maiMne kyA kiyA? mere lie kyA kArya ki me kA ki ca me phicca sesa; karanA zeSa hai? vaha kaunasA bArya hai jise maiM kara sakatA hU~ ki sakkaNijjaM na samAyarAmi / / parantu nahIM bAra pA rahA hU~? ki me paro pAsai ki ca appA, dUsarA mere kina doSoM ko dekhatA hai athavA kona sI apanI ki cAhaM khaliyaM na vivajayAmi / bhUla ko maiM svayaM dekha letA hU~ ? vaha kauna sA doSa hai jise maiM inceba samma aNupAsamANo, nahIM chor3a rahA hU~? isa prakAra samyA prakAra se Atma-nirIkSaNa aNAya no patibaMdha kujjA / / karatA huA muni bhaviSya meM koI doSa na lagAde / jattheva pAse kaI duzpauttaM kAeNa vAyA adu mANaseNa / jaba kabhI mana, vacana aura kAyA ko duSpravRtta hotA huA tatyeva dhoro parisAhajjA, Ainno khippamivaksalINaM // dekhe to dhairyavAna sAdhu vahIM samhala jaaye| jaise jAtimAna azva lagAma ko khIMcate hI zIghra samhala jAtA hai| jasserisA joga jiiMdiyassa, dhiImao supurisAsa nicc| jisa jitendriya dhairyavAna satpuruSa ke yoga sadA isa prakAra tamAha loe paDibuddhajIvI, so jIbaI saMjamajIvieNaM / / ke hote haiM use loka meM pratibuddhajIvI kahA jAtA hai vahI mayamI jIvana jItA hai| appA khalu layayaM rakkhiyaco, savidiehiM susmaahiehi| mamAdhiyukta indriyoM se AtmA kI satata rakSA karanI araksio jA pahaM uyeI, surakkhio sambabuhANa muccd|| caahie| kyoMki arakSita AtmA janma-maraNa ko prApta hotA hai - dasa. cU. 2, gA. 12-16 aura surakSita AramA saba duHkhoM se mukta ho jAtA hai| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] varaNAnayoga-2 amaNoM ko tIna bhAvanAyeM sUtra 108-106 samaNANaM tivihA bhAvaNA dhamaNoM ko tIna bhAvanAyeM-- 108. tihi ThANehi samaNe NigaMthe mahANijjare mahApajjavasANe 108. tIna kAraNoM se zramaNa nintha mahAnirjarA aura saMsAra bhavati. taM jahA-- kA anta karane vAlA hotA hai(1) kayA gaM ahaM appaM vA bahuya vA suyaM ahiljissAmi ? (1) kaba maiM alpa yA bahuta zruta kA adhyayana karUMgA? (2) kayA NaM avaM ekallavihArapaTima upasaMpajjittA gaM (2) kaba maiM ekala vihArI pratimA ko svIkAra kara bihAra biharissAmi? karUMgA? (3) kayA NaM ahaM apacchimamAraNAMtiyasalehaNA-jhUsaNA- (3) kaba maiM apazcima bhAraNAntika saMlakhanA kI ArAdhanA site bhattapANapaDiyAikSite pAovagate kAtaM aNavaskha- se yukta hokara bhakta-pAna kA parityAga kara pAdapopagamana saMthArA mANe vihrissaami| svIkAra kara mRtyu kI AkAMkSA nahIM karatA huA vicarUMgA? evaM samaNasA savayasA sakAyasA pAgaDemANe samaNe niggaMthe isa prakAra mana, vacana aura vAyA se yukta prakaTa rUpa se mahANijjare mahApajadhasANe bhavati / bhAvanA karatA huA zramaNa nigraMntha karmoM kA kSaya aura saMsAra -ThANaM a.3, u. 4. su. 210 kA anta karane vAlA hotA hai| samaNANaM battIsaM joga-saMgahA dhamaNoM ke battIsa yoga saMgraha-- 106. dhattosa jogasaMgahA paNNatA, taM jahA 106. battIsa yoga saMbaha kahe gaye haiM, yathA(1) AloyaNA, (1) doSoM ko yathArtha AlocanA karanA, (2) niravasAve, (2) AlocanA sunakara anya ko nahIM kahanA, (3) AvaIsu baDhadhammayA, (3) saMkaTa par3ane para bhI dharma meM haTa rahanA, (4) aNissiovahANe, (4) Asakti rahita tapa karanA, (5) sikkhA , (5) AcArya dvArA dI gaI zikSA grahaNa karanA, (6) nitiphammayA, (6) zarIra kA parikarma na karanA, (7) aNNAyatA, (7) gupta tapa karanA, (8) alobhe ya, (8) nirlobhI rahanA, (6) titikkhA, (8) kaSTasahiSNu honA, (10) ajjave, (10) vyavahAra meM saralatA rakhanA, (11) hRdaya pavitra rakhanA, (12) sammaviTTI, (12) samyaktva zuddha rakhanA, (13) samAho, (13) prasanna citta rahanA, (14) AyAre, (14) paMcAcAroM kA pAlana karanA, (15) viNaovae, (15) ratnAdhika kA vinaya karanA, (16) dhiImaI (16) dhairya rakhanA, (17) saMvege, (17) saMvega yukta rahanA, (18) paNihI, (18) adhyavasAyoM kI ekAgratA rakhanA, (16) muvihi, (16) AcaraNa zuddha rakhanA, (20) saMbare, (20) saMvara kI vRddhi karanA, (21) attavosovasaMhAre, (21) AtmA meM Ate hue doSoM ko rokanA, (22) samvakAmavirattayA, (22) samasta viSapoM se virakta rahanA, (23) mUlaguNa- pa sANe, (23) mUlaguNoM kA zuddha pAlana karanA, (24) uttaraguNa-pasvakhANe, (24) uttaraguNoM kA zuddha pAlana karanA, (25) viussage, (25) bastra-pAtrAdi upakaraNoM tathA kaSAyAdi kA vyatsarga karanA, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 106-112 saMyama yoga meM AtmA kI stha panA saMyamI jIvana 45. (26) apamAde, (26) pramAda bA tyAga karanA, (27) lavAlave, (27) samAcArI meM satata sAvadhAna rahanA, (28) mANasaMvarajoge yA (28) zubha dhyAna meM rahanA, (26) upae mAraNatie. (26) mAraNAntika vedanA hone para bhI adhIra na honA, 1.) gAva (30) Asakti ke svarUpa ko jAnakara parityAga karanA, (31) pAyacchittakaraNetti ya, (31) gRhIta prAyazcitta kA anuSThAna karanA, (32) ArAhaNA ya maraNaMte, (32) maraNa samaya meM saMlekhanA karake ArAdhaka bananA / battIsaM jogsNghaa| -sama.mama. 32. mu. 1 ye battIsa yoga saMgraha (rAmAdhi ke kAraNabhUta sthAna) hai| saMjama joge appANaM ThavaNA saMyama yoga meM AtmA kI sthApanA110. hAcehi ThANeti, jiNe biThehi sNje| 110. jinezvara bhAvAna dvArA upadiSTa ina sthAnoM se apanI dhArayante u apANaM, AmoklAe parivaejjAsi // mAtmA ko saMyama meM sthApita karatA huA muni mokSa prApta hone -sUya. su.2, a. 5, mA. 33 taka paMcAcAra pAlana meM pragati kre| saMyamI jIvana ke aThAraha sthAna-7 saMjamassa aTThArasa ThANAI saMyama ke aThAraha sthAna111. samaNeNaM bhAvayA mahAvIreNaM samaNAgaM NiggaMdhANaM salApavi- 111, zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AbAla vRddha sabhI zramaNa attANaM aTThArasa ThANA pagNattA / taM jahA nigraMnyoM ke lie aThAraha sthAna kahe haiM / jaisekyachakka kAyachakka, akappo mihibhAyaNaM / chaH vrata kA pAlana, chaH kAyA kA rakSaNa, akalpanIya AhAra paliyaMka nisijjA ya, siNANaM somavajjaNaM / / Adi, guhi-bhAjana, paryaka (palaMga Adi), nipayA, snAna aura -sama. sa. 18, su.1 zobhA (ina cha:) kA varjana / basa aTTha ya ThANAhaM jAI baalo'brmii| sAdhvAcAra ke ye aThAraha sthAna haiM jo bAla ajJAnI sAdhu tattha annayare ThANe nigaMyattAo bhassaI // ina aTAraha sthAnoM meM se kisI eka bhI sthAna ko virAdhanA -deza. a. 6, gA 7 karatA hai, vaha sAdhupane se bhraSTa ho jAtA hai| padama 'ahiMsA' ThANaM prathama 'ahiMsA' sthAna112. tasthima paDhamaM vANaM, mahAvIreNaM desiyaM / 112. bhagavAna mahAvIra ne ina aThAraha sthAnoM meM se pahalA ahiMsA niugaM viTThA, sadhvabhUesu saMjamo / sthAna ahiMsA kA kahA hai| ise unhoMne sUkSmarUpa se dekhA hai| saba jIvoM ke prati saMyama rakhanA ahiMsA hai| jAvaMti soe pANA, tasA aduva thAyarA / loka meM jitane bhI bama aura sthAvara prANI haiM, muni unakA te jANamajANaM vA, na haNe No vi ghAyae / jAna yA anajAna meM na hanana kareM aura na kraae| samve jIvA vi icchanti, jIvina marijjiGa / sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA nahIM caahte| isalie tamhA pANavahaM ghoraM, nigaMthA bajayaMti prANa-badha ko bhapAnaka jAgavAra nirgantha usakA varjana karate haiM / -dasa. a. 6, gA 8-10 1 dasa. a.6, gA. 7. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] dharaNAnuyoga-2 dvitIya 'satya' sthAna satra 112-116 jaganissiehi bhUehi tasanAmehi thAvarehi c| saMsAra meM raha hue jo bhI traga aura sthAyara prANI hai, unake no tesimArame baMDa, maNasA vayasA kAyasA va // prati mana, vacana, vAyA rUpa kisI bhI prakAra ke daNDa vA prayoga - utta, a. 8, gA. 1. na kre| ahe ya tiriya disAsu. tasA paje thAvara je pa paannaa| U~cI-nIcI aura tirajI dizAoM meM jotrA aura sthAvara hatthehi pAehi ya saMjametA, azviNamannesu ya no gahejjA / / prANI hai unheM apane hAthoM aura pairoM ko saMyama meM rakhakara kisI -sUba. gu. 1. a. 1, gA.2 bhI prakAra se pIr3A nahIM denI cAhie tathA dUsaroM ke dvArA na diye hue padArtha ko grahaNa nahIM karanA caahie| bitIyaM 'sacca' ThANaM bipI 'satya' mAna .. 113. appaNaTThA paraTThA vA, kohA cA jaha vA bhayA / 113. nigraMnya apane yA dUsaroM ke lie, kodha se yA bhaya se para hiMsayaM na mRsaM bUyA, no vi annaM vyAvae / pIr3AkAraka asatya na bole, ma dUsaroM se kulagAe / musAbAo pa logammi, sabyasAhUhi garahiyo / isa loka meM mRpAvAda sagasta sAdhuoM dvArA gahita hai aura abissAso ya bhUyArNa, tamhA mIsaM vivje|| vaha prANiyoM ke lie avizvasanIya hai| ata: nimrantha asalma -darA. a. 6, yA. 11-12 na bole| tatiyaM 'ateNagaM ThANaM tRtIya 'asteya' sthAna114. cittamaMtacittaM vA, appa vA jai vA bahuM / 114. saMyamI muni sajIva yA nirjIva, alpa yA bahuta, dantazodhana daMtasohaNametaM pi, ogyahaMsi ajAiyA / / mAtra vastu kA bhI usake adhikArI kI AjA lie binA svayaM taM aspaNA na geNhaMti, no vi gehAbae paraM / grahaNa nahIM karatA, dUsaroM se grahaNa nahIM karAtA aura grahaNa karane annaM vA geNhamANaM pi, nANujANaMti saMjayA / / vAle kA anumodana bhI nahIM krtaa| -dasa. a. 6, gA. 13-14 cautthaM 'baMbhariya' ThANe caturtha 'brahmacarya' sthAna115. abamacariyaM ghora, pamA durahiTiyaM / 115. abrahmacarya loka meM pora pramAda-janaka aura durjana vyaktiyoM nAyaraMti muNo loe, meyAyayaNajjiyo / dvArA senana kiyA jAtA hai| cAritra-bhaMga ke sthAna se bacane vAle muni usakA sevana kabhI bhI nahIM karate / / mUlameyamahammassa, mahAdosasamussayaM / yaha abrahmacarya adharma kA mUla aura gahAdoSoM kA samUha tamhA mehuNasaMsaraga, nimmA bajjayaMti NaM // hai| isalie nirgrantha bhaithuna ke gaMgarga kA sarvazA parityAga -dama', a. 6. mA. 15-16 karate haiN| paMcamaM 'aparigaha' ThANaM paMcama 'aparigraha' sthAna116. biDamummehama loNaM, tilla sapi dha phANiyaM / 116. jo mahAvIra svAgI ke bacanoM meM rata haiM, ve muni viDana te sannihimicchanti, nAyapustabaorayA / / lavaNaM (jalAkara acitta vanA namaka) udvigna (anya zastroM se acitta banA) lavaNa, tela, ghI, aura gIle gur3a ke saMgraha karane kI icchA nahIM krte| lohassesa aNuphAse, manne annayarAmavi / jo kucha bhI saMgraha kiyA jAtA hai vaha lobha kA hI prabhAva je siyA sannihIkAme, gihI pavaie na se // hai ata: tIrthakara deva aisA mAnate haiM ki jo dhamaNa sanidhi kA kAmI hai vaha gRhastha hai, sAdhu nahIM hai| jaM pi batthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / jo bhI vastra, pAtra, kambala aura rajoharaNa haiM, unheM bhI taM pi saMjamalajjaTTA, dhAreMti pariharaMti ya / / muni saMyama aura lajjA kI rakSA ke lie hI rayate hai aura unakA upayoga karate haiN| na so parigaho vutto, nAyaputteNa taainnaa| saba jIvoM ke rakSaka jJAtaputra bhramaNa bhagavAna mahAvIra ne mucchA pariggaho vutto, ii cuttaM mahesiNA // bastra Adi ko parigraha nahIM kahA hai| 'mUrchA parigraha hai aisA mahaSiyoM ne kahA hai| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtra 116-120 chaThA 'rAdhi bhojana vivarjana' sthAna saMyamI jIvana [47 - - . sadhvatthuvahiNA buddhA, saMrakSaNaparigahe / tatvaz2a mugi saMyama meM sahAyaka upakaraNoM ko saMyama kI rakSA avi apaNo vi dehammi, nAyaraMti mamAiyaM // ke lie hI rakhate haiM, mUrchA bhAva se nahIM rakhate, aura to kyA -- dama, a. 6, gA. 17-21 ye apane zarIra para bhI mamasya bhAva nahIM rkhte| chaThe 'rAibhoyaNa-viramaNaM' ThANa chaThA 'rAtri bhojana vivarjana' sthAna117. aho nicca sabokamma, samvabuddhahi vaNiyaM / 117 aho ! sabhI tIrthaMkaroM ne prANoM ke lie saMyama ke anujA ya lajjAsamA vittI, egabhattaM pa bhoyaNaM / kula vRtti aura deha pAlana ke lie kevala dina meM ho eka bAra bhojana rUma isa nitya' tapaHkarma kA upadeza diyA hai| saMtime suhamA pApA. tasA avuva thAvarA / ve jo asa aura sthAvara aneka sUkSga prANI hai jinako ki jAIrAo apAsaMto, kahamesaNiyaM care? / / . rAtri meM sAtha nahIM dekha sakatA hai to unakI rakSA karatA huA kisa prakAra eSaNIya AhAra kI gaveSaNA kara sakegA? ubaullaM, bIyasaMsata, pANA nivaDiyA mahi / udaka se AI aura zrIja ro yukta bhojana tathA jIva yukta diyA tAI vivarajejmA, rAo tattha kaha sare ? // mArga ho to unheM dina meM TAlA jA sakatA hai para rAta meM unheM TAla kara mugi kaise bhikSAcaryA kara sakegA? evaM ca dosaM baraNa, nAyaputtaNa bhAsiyaM / ___zAtaputra bhagavAna mahAvIra svAmI ke batAye hue ina rAtri sanyAhAraM na bhujaMti, nigAthA rAibhoyaNaM / / bhojA ke doSoM ko samyaktayA jAnakara nirgrantha kisI bhI prakAra - dasa. a. 6, gA. 22-25 kA AhAra rAtri meM nahIM karate / sattamaM 'puDhavikAya-aNAraMbha' ThANaM - sAtavA~ pRthvIkAya anArambha' sthAna118. puDhadhikkArya meM hiMsAta, masA vayatA kAratA / 118. sutamAhita saMyamI pRthvIvAya kI mana, vacana, gAyA rUpa tiviheNa karaNajoeNa, saMjayA susamAhiyA / / tIna yogoM se aura tIna bAraNa se hiMsA nahIM karate haiN| puDhavikArya vihisato, hisaI u tayassie / pRthvIkAya ko hiMgA karatA huA vyakti usake Azrita tase ma yivihe pANe, cakkhuse ya acavakhuse / / aneka prakAra ke hagyamAnava adRzyagAna basa aura sthAvara prANiyoM kI bhI hiMsA karatA hai| tamhA evaM viyANittA, dosa, duggaivahadaNaM / isalie ina durgati-vardhana doSoM ko jAgakara muni jIvanapuDhavikAyasamAraMbhaM jAvajjIvAe bajjae / paryanta pRthvIkAra ke samArambha kA varjana kre| -dama. a. 6. gA. 26-28 aThThamaM 'AukAya aNAraMbha' ThANaM AThavA apakAya anArambha' sthAna116. mAukAyaM na hisaMti, maNasA vayasA kAyasA / 116. susamAhita saMyamI apakAya' kI mana, vacana, kAyA rUpa tiviheNa karaNajoeNa, saMjayA susamAhiyA // tIna yogoM se aura tIna karaNa se hisA nahIM karate hai| AukAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tpssie| / apakAya kI hiMsA karatA huA vyakti rasake Azrita aneka tase va vivihe pANe, cakkhase ya acavakSase / / prakAra ke dRzyamAna va adRzyamAna trasa aura sthAvara prANiyoM kI bhI hiMsA karatA hai| tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDavaNaM / isalie ma durgati-vardhaka doroM ko jAnakara muni jIvanaAukAyasamAraMbha, jAvajIvAe bajae / paryanta apkAya vo samArambha kA varjana kre| - dasa. a. 6, gA 26-31 navamaM teukAya-aNAraMbha' ThANaM navamA 'tejaskAya anArambha' sthAna - 110 jAyateyaM na icchati pAvagaM jlitte| 120. muni pAparUpa agni ko lAne kI icchA nahIM krte| tikhamalayara sastha, saravao vi durasayaM / / kyoMki vaha dUsare zastroM kI apekSA tIkSNa pAstha hai tathA maba ora se durAzraya hai| pAINaM pariNa vA vi, uDDa aNuvisAmavi / yaha agni pUrva, pazcima, dakSiNa, uttara, jarva, adhaH dizA ahe bAhiNao vA vi, bahe uttarao viy|| aura vidizAoM meM rahe hue sabhI jIvoM ko jalAtI hai| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] caraNAnuyoga-2 vasA 'vAyukAya anArama' sthAna sUtra 120124 bhUyANamesamAghAo, hAyavAho na saMsayo / niHsandeha agni jIvoM ko AghAta pahu~cAne vAlI hai, saMyamI taM paIvapayAyaTA, saMjayA kici nArabhe // muni prakAza aura tApa ke lie isakA kucha bhI Arambha na kre| tamhA evaM piyANittA. dosaM buggahaSahaNaM / isalie ina durgati-vardhaka doSoM ko jAnakara muni jIvanateukAyasamAraMbha, jAvajjImAe vje|| paryarata agnikAya ke samArambha kA varjana kare / - dasa.a. 6, gA. 32-35 dasamaM 'bAukAya-aNAraMbha' ThANaM dasA vAyukAya anArambha' sthAna121. anilassa samAraMbha, jujA mannati tArisaM / 121. natvajJa puruSa vAyu ke samArambha ko agni sagArambha ke sAvajjanalaM ceyaM, neyaM tAIhiM setriyaM / / tulya hI pracura pApa yukta mAnate haiM / ataH yaha chahakAya ke prAtA muniyoM ke dvArA Asevita nahIM hai / tAliyaTeNa patteNa, sAhAviThThapaNeNa vA / ve sAdhu tADa ke paMkhe se, patra se, vRkSa kI zAkhA se; na to na te vIjamicchanti, dhIyAvejaNa yA paraM / / svayaM havA karanA cAhate haiM aura na dUsaroM se havA karAnA cAhate haiN| jaMpi patya va pAya thA, kaMbasaM pAyapuMchaNaM / jo bhI vastra, kambala aura pAdapuMchana Adi upakaraNa hai na te vAyamuIrati, jayaM pariharati y|| unake dvArA ve vAyu kI udIraNA nahIM karate, vintu yatanApUrvaka unakA paribhoga karate haiN| tamhA evaM biyANittA, dosaM duggaivaDhaNaM / isalie ina durgativardhaka dogoM ko jAnakara muni jIvanavAukAyasamAraMbha, jAvajjIvAe yajae / paryanta vAyukAya ke samArambha kA varjana kre| -desa. a.6, gA.36-36 egAdasamaM 'vaNassaikAya-aNAraM ThANaM - gyArahavA~ 'vanaspatikAya anArambha' sthAna122. vaNassaIna hisaMti maNasA vayasA kAyamA / 122. susamAhita saMyamI banaspatikAya kI mana, vacana, kAyA tiviheNa karaNajoeNa, saMjayA susamAhiyA / / rUpa tIna cogoM se aura tIna karaNa se hisA nahIM krte| vaNassaI vihisaMto, hisaI u tayassie / vanaspatikAya kI hiMsA karatA huA vyakti usake Azrita sase ya vivihe pANe, cakSuse ya acavakhuse / / aneka prakAra ke dRzyamAna / adRzyamAna' asa aura sthAvara prANiyoM kI bhI hiMsA karatA hai| tamhA evaM viyANittA, dosaM duggaiyaNaM / isalie ina durgati-vardhaka donoM ko jAnakara muni jIvanavaNassaisamAraMbha, jAvajjIvAe bje| panta vanaspati ke samArambha kA varjana kre| -damaa.6, gA. 40-42 bArasamaM 'tasakAya-aNAraMbha ThANaM bArahavA~ 'sakAya anArambha' sthAna - 123. tasakAyaM na hisaMti, maNasA bayasA kaaysaa| 123. susamAhita saMyamI trasakAya' kI mana, vacana, kAyA rUpa tiviheNa karaNajoeNa, saMjayA susamAhiyA / / tIna yogoM se aura tIna karaNa se hiMsA nahIM krte| sasakAyaM vihisaMlo, hiMsaI u tayassie / sakAya kI hiMsA karatA huA vyattiH usake Azrita aneka tase ya vivihe pANe, cakkhuse ya acaskhuse / / prakAra ke dRzyamAna va adRzyamAna trasa aura sthAvara prANiyoM kI bhI hiMsA karatA hai| tamhA evaM viyANittA, bosa duggavaDaNaM / isalie ina durgati-vardhaka dopoM ko jAnakara muni jIvanatasakAyasamAraMbha, jAvajjIyAe rajae / paryanta sakAya ke samArambha kA varjana kre| -dasa. a. 6, mA. 43-45 terasamaM akapiya-AhArAi-vivajjaNaM' ThANaM-- terahavAM akalpya AhArAdi varjana' sthAna124. jAI cattAribhojjAI, isiNA'hAramAINi / 124 bhuniyoM ke lie AhAra Adi cAra padArtha jo akalpIya tAI tu vivajjato. saMjameM aNupAlae / / hai unakA vajana karatA huA yathAvidhi saMyama kA pAlana kre| piDa sejjaM ca vatthaM ca, cautyaM pAyameva ya / muni akalpanIya AhAra, gayA, vastra aura pAtra ko grahaNa akappiyaM na icchemjA, paDigAhejja kappiyaM / / karane kI ikyA na kare kintu kalpanIya hI grahaNa kre| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 124-128 caudahavA~ 'gRhasthapAtra meM bhojana niSedha' sthAna saMyamI jIvana [46 je niyAgaM mamAyaMti, koyamuddesiyAhaGa / Amantrita piNDa, nirgrantha ke nimitta barIde hue, nirgrantha ke vaha te samajAgati. 63 bhutaM mahesANA / / nimitta banAye game, sammukha lAye gaye AhAra Adi ko jo sAdhu grahaNa karate haiM ye prANi-vadha kA anumodana karate haiN| aisA maharSi mahAvIra ne kahA hai|| tamhA asaNapANAI koyamudde siyaahaaN| __ isalie dharmapUrvaka jIvana vyatIta karane vAle sthitAtmA yajjayaMti ThiyappANo, niggaMthA dhammajIviNA / / nibandha muni zrIta, auddezika aura AhRta azana, pAna Adi -dasa. a. 6, gA. 46-46 kA varjana karate haiN| codasamaM 'gihi-mAyaNa-abhujaNaM' ThANa-- caudahavAM 'gRhasthapAtra meM bhojana niSedha' sthAna125. phaMsemu kaMsapAesu, kuMDamoeSu yA pugo / 125. jo muni gRhastha ke kAMse ke pyAle meM, kAMse ke pAtra meM bhaMjato asaNapANAI. AyArA pribhssi| aura miTTI ke bartana meM AhAra pAnI bhogatA hai vaha zramaNa ke AcAra se bhraSTa hotA hai| sIodanasamAraMbhe, bhattadhoyaNaTuNe / bartanoM ko sacitta jala se dhone meM aura bartanoM ke dhoe hue jAI channati bhUyAI, viThTho tattha asaMjamo / / pAnI ko ayatanApUrvaka DAlane meM prANiyoM kI hiMsA hotI hai ataH pRhastha ke bartana meM bhojana karane meM tIrthabaroM ne asaMyama dekhA hai| pacchAkamma purekamma siyA tattha na kappai / gRhastha ke bartana meM bhojana karane se pazcAta karma' aura eyamar3ha na muMjaMti, niggaMdhA gihibhAyaNe / / 'pUrvakarma" doSa lagane kI sambhAvanA rahatI hai| vaha nimrantha ke - dasa. a. 6. rA. 58-52 lie kalpya nahIM hai isalie ve gRhastha ke bartana meM bhojana nahIM krte| gihimatte bhoyaNa karaNarasa pAyacchitta-sutaM gRhastha ke pAtra meM bhojana karane kA prAyazcitta sUtra126. je bhikkhU gihamatte bhuMjai, bhujaMtaM vA sAijjai / 126. jo bhikSu gRhastha ke pAtra meM AhAra karatA hai. AhAra karavAtA hai yA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajaha cAummAsiya parihAradvANaM ugghAiyaM // use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) ___--ni. u. 12, su. 10 AtA hai| paNNarasamaM 'paliyaMka-anisejja' ThANaM pandrahavA 'palyaMka niSadyA varjana' sthAna127. AsaMdIpaliyaMkemu, maMcabhAsAlaesu vA / 127. beMta Adi kI kursI, palaMga, khAMTa aura ArAma kursI aNAyariyamajjANaM, Asaitta saittu vA // Adi para baiThanA yA sonA sAdhuoM ke lie anAcAra rUpa hai| nAsaMvIpaliyaMkesu, na lisejjA na pIDhae / tIrthakara bhagavAna kI AjJA pAlana karane vAle nigrantha niggaMyA'paDilehAe, buddhvRttmhilgaa| AsandI, palaMga, Asana aura pIr3ha kA (vizeSa sthiti meM upayoga karanA par3e to) pratilekhana kie binA una para na baiThe aura na soe| gaMbhIravijayA ee, pANA duppddilehgaa| AsandI palaMga Adi gahare chidra vAle hote hai| inameM AsaMdIpaliyaMkA ya, eyamajheM vivajjiyA // prANiyoM kI pratilekhanA karanA kaThina hotA hai| isalie ina - dasa. a. 6, gA. 53.55 para baiThanA yA sonA vajita kiyA hai| gihI NisejjAe NisIyaNa pAyacchitta-sutaM gRhastha kI zayyA para baiThane kA prAyazcitta sUtra128. je bhikkhU gihiNisejja vAheha, vAheta vA sAinmai / 128. jo bhikSu gRhaspa ke palpakAdi para baiThatA hai, viThAtA hai yA baiThane vAle kA anumodana karatA hai| 1 sUya. su. 1, a.2, u. 2. gA. 20 / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] dharaNAnuyoga -2 saM sevamANe Avazyaka bAumbAsiya parihAradvANaM utpAda - ni. u. 12. su. 12 solasamaM gihI nisejjA vajjaNaM' ThANaM126. goyaga pavisa nisejjA jassa karavaI / imerisamApAra bAja ahi // divasa maMcanerasta pANA avahe vahI / piTikoTo agAriNa 11 agutI premarasa, itthoo yAni saMkaNaM / sImavara ThANaM dUrao parivaJjae // - dasa. a. 6, gA. 57-56 govaragApaviTTo u, na nisIejja katthaI / kahanA caTTAna va saMjae // - dama. a. 5, u. 2, grA. aMtaragi misejjAe athavAo 130. no kampaniyANaM vA niggaMINa vA-aMtarahiMsi (1) (11) pAsavaNaM cA (13) sighANaM vA parivettae (14) sAyaM yAkarita vA (2) nA (3) turyAttie vA (4) nihAittae vA (5) (6) asaNaM vA (7) pAnaM vA (e) vA (e) sAimaM yA AhAra mAhari (10) (12) vA (15) mANaM yA sAita e. (16) kAsa yA ThANaM ThAittae / aha puNa evaM jANejja' bAhie. jarAjuNNe, savassI, dRzyale, vile jAvA evaM se kada aMtara gativiTTie vA jAba kAusamma vA ThANaM ThAttae / it kappar3a nidhANa vA NiggaMdhINa vA aMtaragisa jAvacAhaM vA paMcagAhaM vA Aiklie vA vibhavitae vA kiTTittae vA paveddattae vA / eganAe vA vAgaNaM yA enae esiloNa yA se vimAno kSetra ai vi bhUSa 120-120 N use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna ( prAyazcita ) AtA hai| solahavA~ gRha niSadyA varjana' sthAna - 122. bhikSA ke lie praviSTa suni gRhastha ke ghara meM baiThatA hai to vaha ina anAcAra aura dopoM ko prApta hotA hai / brahmacarya vrata kA vihANa prANiyoM kA akAla meM vadha, anya bhizAcaroM ke antarAya aura ghara vAloM ko kodha utpanna honaa| brahmacayaM asurakSita hotA hai aura strI ke prati zaMkA utpana hotI hai ataH gRhasya ke ghara meM beDamA kuzIlavardhaka sthAna samajha kara muni isakA dUra se hI varjana kare / govarI ke lie yA huA sAdhu kahIM mIna aura khar3A rahabAra bhI adhika samaya kathA vArtA na kare / gRha niSadyA ke apavAda -- 130. nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko gRhastha ke ghara meM, (t) gear, (2) baiThanA, (2) sonA, (4) nidrA lenA, (6) amana, (5) calegA (7) pAna, (5) zrAdima (2) svAdima AhAra karandA, (10) mala, (11) sUtra. (12) kAra (12) pariSThApana karanA, (14) svAdhyAya karanA, ( 5 ) dhyAna varanA (15) kAyama kara sthita honA nahIM karatA hai| yadi vaha jAne ki jo bhikSu vyAdhigrasta ho, vRddha ho, upasthI ho yA na ho, nata ho, yaha ho jAye yA gira par3e to use ke ThaharanA - yAvat- kAyotsagaM kara sthita honA kalpatA hai / nirgrantha aura nirgranthiyoM ko gRhastha ke ghara meM cAra yA pAMca gAthAoM dvArA kathana karanA, unakA artha karanA, dharmAcaraNa kA kahanA evaM vistRta vivecana karanA nahIM kalpatA hai / kintu Avazyaka hone para kevala eka udAharaNa, eka prazno tara eka gAthA yA eka eloka dvArA kathana Adi karanA kalpatA hai / vaha bhI khar3e rahakara kathana kareM kintu baiThakara nahIM / * liSTamA nikhejA jA pAI jAe abhibhUyarasa vAhista r - dasa. a. 6, gA. 60 isa gAyA meM atiyuddha aura tapasvI ina tIna ko apavAda rUpa meM gRhasvake para meM baiThane kA vidhAna hai kintu bRhatkalpasUtra meM durbala aura parizrAnta kA adhika ullekha hai| jinakA samAveza vyAdhigrasta meM samajhA jA sakatA hai / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 130-133 satrahavA~ 'asnAna' sthAna saMyamI jIvana [51 no kappA nigaMyANa yA nidhINa vA aMtaragihasi, imAI nirgrantha aura niyanthiyoM ko gRhastha ke ghara meM bhAvanA sahita paMca mahambayAI samAvaNAI Aikvittae vA, vibhA vittae pAMca mahAvratoM kA kathana, artha vistAra yA mahAvratAcaraNa ke phala SA phiTTittae vA pavedasae thaa| kA kathana karanA evaM vistRta vivecana karanA nahIM kalpatA hai| mannatya eganAeNa vA-jAva-egasiloeNa vaa| kintu Avazyaka hone para kevala eka udAharaNa -yAvatse viya ThicA, no va gaM addiccaa| eka zloka se kathana Adi karanA kalpatA hai| vaha bhI bar3e raha -pa. u. 3, mu. 21-23 kara kintu baiThakara nahIM / sattarasamaM 'asiNANa' ThANaM - satrahavA~ 'asnAna' sthAna131. vAhio vA arogI vA, siNANaM jo u patthae / 131. jo asvastha yA svastha sAdhU snAna karane kI abhilASA bukkato hoi AyAro, jaDho havai saMjamo / / karatA hai usake AcAra kA ullaMghana hotA hai tathA usakA saMyama zithila ho jAtA hai| saMtime suhamA pANA, ghasarasu bhilugAsu ya / pIlI bhUmi aura darAra yukta bhUmi meM aneka prakAra ke sUkSma je u bhikSU siNAyato, viyajeNuppilAbae / / jIba hote haiN| bhikSu ke prAsuka jala se snAna karane para bhI una jIvoM kI jala meM DUbane se virAdhanA avazya hotI hai| tamhA te na siNAyaMti, sIeNa usiNeNa vaa| isalie muni zIta yA uSNa acitta' jala se bhI snAna jAyajjIvaM vayaM ghora, asiNANaM mahiGagA / / nahIM karate haiM ve jIvanaparyanta asnAna rUpa kaThina vrata kA pAlana karate haiN| siNANaM abuvA kakka, soddhaM paumapANi ya / muni zarIra kA ubaTana karane ke lie sugandhita cUrNa, kalka, pAyassuvaTuNaTTAe. nAzi kayAH ni| loSa govara Adi kA prayoga kabhI bhI nahIM karate haiM / - dasa.. 6, gA. 61-64 aTThArasamaM 'avibhUsA' ThANaM.. aThArahavAM avibhUSA' sthAna - 132. nagiNassa vA vi muMDAsa, bIharoma-nahaMsiNo / 132, malina evaM parimita vastra hone se nagna, dravya-bhAva se mehUgA uvasaMtassa, ki vimUsAe kAriyaM // muNDita, dIrgha-roma aura nagloM vAle tathA maithana se nivRtta muni ko vibhUSA se kyA prayojana hai ? arthAt koI prayojana nahIM hotA hai| vibhUsAvattiya bhikkhU, kammaM baMdhai cikknnN| vibhUSA vRtti ke dvArA bhikSu cikane (gAr3ha) karma kA bandhana saMsArasAyare ghore, jeNaM paDaI turuttare / / karatA hai usase vaha dustara aura ghora saMsAra sAgara meM giratA hai| vibhUsAvattiyaM ceyaM, buddhA mannati taarisN| tIrthakara vibhUSA ke saMkalpa ko bhI vibhUSA pravRti ke samAna sAvajabahala ceyaM, neyaM sAIhi seviyaM / / hI mAnate haiM yaha vibhUSA vRtti pracura pApa kA kAraNa hai ata: -dasa. a. 6, gA, 65-67 chahakAya ke rakSaka muni isakA sevana nahIM karate haiN| saMyamI jIvana kA phala savvaguNa sampannayAe phala sarva guNa sampannatA kA phala133. 50-savvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte / jIye ki jaNayaha ? 133. prAbhante ! sarvaguNa-pampannatA se jIva kyA prApta karatA hai? u0-sabvaguNasaMpannavAe gaM apuNa rAbatti jaNathai / apuga- ula-marvaguNa sampannatA se vaha apunarAvRtti arthAt mukti rAbatti pattae Na jIve sArIramANasANaM zukkhANa mo ko prApta hotA hai| apunarAvRtti ko prApta karane vAlA jIva bhAgo bhbdd'| -utta. ba. 26, gA. 46 zArIrika aura mAnasika duHmoM kA bhAgI nahIM hotaa| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] paraNAnuyoga-2 sAmAyika kA phala sUtra 134-135 sAmAiya phalaM sAmAyika kA phala134. pa.-sAmAieNaM bhaMte ! jIye kijaNayaha? 134. pra-mante ! sAmAyika kI ArAdhanA se jIna kyA prApta karatA hai? 30-sAmAieNaM sAvajajogaviraI jaNayaha / u0-sAmAyika se vaha yogoM ko gAradya pravRtti se pirati --utta. a. 29, su.10 ko prApta hotA hai| saMjamArAhaNAe phalaM saMyama kI ArAdhanA kA phala135. durukarAI karettANaM, dussahAI sahettu ya / 135. duSkara AcAra kA pAlana karate hue aura duHmaha parISahIM ke ittha devaloesu, keI simmati nIrayA / / ko sahate hue una nirbandhoM meM se kaI devaloka meM jAte haiM aura kaI karma rahita hokara siddha hote haiN| khavittA pumbakammAI saMjameNa taveNa y| kAya ke rakSaka muni saMyama aura tapa dvArA pUrva saMcita sisimAgamaNuppattA tAiko pariniththu / kamoM kA kSaya karake siddhi mArga ko prApta kara mukta ho jAte haiN| __ --dasa. ba. 3. gA. 14-15 / / sarvati appANamamohabasigo, tave rayA saMjama ajjave guge| amoghadazI, tapa, saMyama aura RjutA Adi guNoM meM rata paMti pAbAI purekaDAI, navAI pAvAra na te kareMti // muni apane prArIra ko kRza kara dete haiN| ve purAphuta pApa kamo kA nAza karate haiM aura nae pApa karma nahIM karate haiN| sovasaMtA amamA akiMtraNA, sadA upazAnta, mamatA-rahita, akiMcana, Atma-vidyAyukta, tavijjavijjANugayA jsNsinno| yazasvI aura kAyA ke rakSaka muni zarada Rtu ke candramA kI uumpasanne thimale va vimA, taraha nirmala hokara mukta ho jAte haiM yA vaimAnika devoM meM utpanna siddhi vimAgAI uti tAhago hote haiN| --vasa. a, 6, gA. 67-68 ete othaM tarissaMti, samuI ya vavahAriNo / jirA saMsAra samudra meM par3e hue prANI apane karmoM se pIr3ita jatya pANA visaSNAsI, kintI sayakammuNA // hote haiM uma saMsAra ko muni usI taraha pAra kara lete haiM jisa taraha ki vyApArI samudra ko pAra kara lete haiM / taM ca bhikkhU pariNAya, suyvate samite cre| saMyama va parIpahoM ko svarUpa ko jAnakara bhikSu mahAyatoM kA musAvAyaM ca bajemjA, adikhaNAdANaM ca bosire| samvag rUpa se pAlana kare / asatya bhASaNa kA pUrNa rUpa se barjana kare tathA adana grahaNa Adi kA bhI pUrNa tyAga kare / uDhamahe tiriya bA, je keI tasa-thAvarA / Upara nIce tirache loka meM jo koI bhI trasa sthAvara prANI samvattha virati kujjA, saMti niyyANamAhitaM / / hai unakI hiMsA se pUrNa nivRtta rhe| aisA karane se hI zAnti -sUya. sU. 1, a. 3. u. 4, gA. 18-20 rUpI nirvANa pada kI prApti kahI gaI hai| pa.- ise bhaMte ! ajjatAe samaNA niragayA viharati pra0-bhagavan ! jo ye zramaNa nimra nya Aryatva yukta (pApa ete gaM kassa teyalessaM bIyAyayaMti ? rahita) hokara vicaraNa karate haiM, ve kisakI tejoleNyA kA ati kramaNa karate haiM ? u0-goyamA ! mAsa pariyAe samaNe nigaMthe vANamaMtarANaM u0--gautama ! eka mAsa kI dIkSA paryAya vAlA zmaNadevAgaM teyalessaM bIyovayati / nirgantha bANavyantara devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| tumAsapariyAe samaNe niggathe asuriMdarajjiyANaM do mAsa kI dIkSA-paryAya bAlA zramaNa-nigraMnya asurendra ke bhavaNavAsINa devANaM teyalessaM boyIcayati / sivAya bhavanavAsI devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai / timAsapariyAe samaNe nigathe asurakumArANaM devANaM tIna mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNa-nirgrantha, asurakumAra teyalessa biiyauvti| devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| nyti| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 135-136 dharmArAdhanA kA phala saMyamI jIvana [53 caummAsapariyAe samaNe niggaMdhe nakSattatAsasvANaM cAra mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNa- mila grahagaNajotisiyANa devANaM teyalessaM zrIyIvati / nakSaSa tArArUpa jyotiSka deyoM kI tejolezyA kA atikramaNa karanA hai| paMcamAsaparivAe samaNe nimgathe caMdimariyANaM pAMca mArA kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nirgranya jyotiSkandra jotisiyANa jotisara I. sasasa vIvA ma.vikarAla 65 aura sUrya kI tejolazyA kA atikramaNa karatA hai| chammAsapariyAe samaNe nimmaye sohammIsAgANaM devANaM chaha mAsa kI dIkSA-paryAya bAlA zramaNa-nirgrantha saudharma aura teyalesaM boyovati / IzAnavalpanAsI devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| sattamAsapariyAe samaNe niggaMdhe saNaMkumAra mAhikANaM sAta mAma kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNa-nirgrantha sanatkumAra devANaM teyalessa vIyIvati / aura mAhe.dra devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| aTramAsapariyAe baMbhaloga-saMtagANaM vevANaM teyalessaM ATha mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA thamaNa-nirganya brahmaloka voyIvapati / aura lAntaka devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| navamAsapariyAe samaNe nigaMthe mahAsukka-sahassArANaM nau mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNa-nirgrantha mahAzukra aura devANa teyanessa bIyovati / sahasrAra devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| dasamAsapariyAra samaNe nimmaMye ANaya-pANaya-AraNa- dasa mAsa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa-nigrantha Anata, accuyANaM devANaM teyalessaM boyIyayati / prANata, AraNa aura acyuta devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| emakArasamAsapariyAe samaNe niggaye gebejjagANaM myAraha mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA thamaNa-nin, beyaka devANaM teyalessa coyIpayati / devoM kI tejoledhayA kA atikramaNa karatA hai| bArasamAsapariyAe samaNe niggaMdhe aNuttaropavAtiyANaM bAraha mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNa nintha anuttarodevANaM teyalessa vItoSayati / papAtika devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai| teNaM para sukke sukkAbhijAtie bhavitA tato pacchA isake bAda zukla evaM parama zukla hokara phira vaha siddha simati-jAva-aMtaM kareti / hotA hai,-yAvat-samasta du:khoM kA anta karatA hai| -viyA. sa. 14. u. 6. su. 17 dhammarAhaNAe pariNAmo dharmArAdhanA kA phala136. aNAgayamapassaMtA, pccpplgyesgaa| 136. bhaviSya meM hone vAle duHkha ko na dekhate hue jo loga te pacchA paritappaMti, khoNe Aimmi jogyaNe / / vartamAna sukha ke anveSaNa meM rata rahate haiM ve bAda meM Ayu aura yuvAvasthA kSINa hone para pazcAttApa karate haiM / jehi kAla parakkata, na pacchA pritppe| jina puruSoM ne dharmopArjana ke samaya para hI dharmAcaraNa meM te dhIrA baMdhaNumukkA nAyakaMkhati jIviyaM / parAkrama kiyA hai, ve pIche pazcAttApa nahIM krte| ve dhIra puruSa -sUya. su 1, a. 3, u.4, gA. 14-15 bandhanoM se unmukta hokara asaMyamI jIvana kI AkAMkSA nahI karate haiN| tihi ThANehi saMpaNe aNagAre tIna sthAnoM se sampanna anagAra anAdi ananta ativistIrNa 1. aNAvIya, 2. aNavadaggaM, 3. dohmd| bhAturgatika maMsAra kAtAra se pAra ho jAtA hai-(1) anidAnatA pAurata saMsArakatAra voIvaejjA, jahA --bhoga prApti ke lie saMkalpa nahIM karane se, (2) dRSTi sampannatA 1. aNivANayAe, 2. vidvisaMpagNayAe 3. jogvaahiyaae| -samyag dRSTi se, (3) yogavAhitA-yoga kA vahana karane yA -ThANaM. a. 3, u. 1, su. 144 samAdhistha rahane se| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] caraNAnuyoga - 2 saMbubhirasapha 125. samikSa abolie| taM saMjama oSacijjai maraNaM heca vayaMti paMDitA // - bhUya. mu. 1. a. 2, u. 3. gA. 1 gigyaM putti 38. sAI se saMta bhikSu kA phala arati-rati phAisino vedeti, jAgara - verobara bIre / evaM bukkhA pamokkhasi / -- A. su. 1, a. 1, 7 1, 107 (ba) u su. susamaNas samAhitaha kusamaparama asamAhi 126. aho rAto pammiM / samahimApAtamavatA, satthArameva phaksaM vati // visote ase je AtAca vipAnA aTTAe hoti bahuguNA je pANasaMkAe saM vakzA || jevAvA paciti AdAnamacaryati / asANo se sAdhumAgI, mAyaNi ehiti // janabhAsI va udIrA aMdhe se gAya, abijorie, ghAsa pAvakammI || je viggahIe aAyamAsI ovAyakAro ya hiromaNe ya na se same hoti apatte / etadiTThI ya amAiye || se pesale suhune purisajAte, bahupa asA tayA jaba mAre / same hu se hoti apate // je Adi adhyaM vasumaM ti mattA, saveNa vA sahajati mattA, saMvAda aparincha phujjA / aNNaM jaNaM parasati vibabhUtaM // sUtra 137-138 saMvRta bhikSu kA phala - 137. aSTavidha karmoM kA Agamana jisane roka diyA hai| aise nikSu kI ajJAnavaza jo dukha spRSTa ho cukA hai, vaha saMyama se kSINa ho jAtA hai| ve paNDita mRtyu ko chor3akara mokSa ko prApta kara lete haiM / niSedha kI mukti 130 nirgrantha sardI aura garmI ko sahana karatA hai, arzata aura rati ko sahana karatA hai, kaSTa kA vedana nahIM karatA / jAgRta rahatA hai aura paira se uparata hotA hai, vaha zera dukha se mukta ho jAtA hai | sukSamaNa kI samAdhi aura kumaNa kI samAdhi136. dina-rAta samyak rUpa se anuSThAna karane meM udyata, tIrthakaroM se udAra dharma ko pAkara unake dvArA kathita mAdha kA sevana na karate hue kucha avinIta ziSya apane dharmopadezaka ko hI kaThora zabda kahate haiM / jo zuddha vItarAga bhArga se viparIta apanI ruci ke anusAra prarUpaNA karate haiM tathA tIrthaMkara ke jJAna meM zaMkA karake mithyAbhASaNa karate haiM ve uttama guNoM ke pAtra nahIM hote haiM jo pUchane para apane guru Adi kA nAma chipAte haiM, ve mokSa se apane Apa ko vaMcita karate haiN| ve vastutaH isa jagat meM asA hote hue bhI svayaM ko bAdhu mAnate haiM aise mAyAdI ananta bAra janma maraNa ko prApta hote haiM / jo puruSa krodhI hai, paradoSabhASI hai, jo upazAnta hue kalaha ko phira jagAtA hai, vaha pApakarmI, sadA kalahagrasta vyakti, saMkar3I pagaDaMDI se jAte hue aMdhe kI taraha duHkha kA bhAgI hotA hai| jo sAdhaka kalaha karatA hai, nyAya viruddha bolatA hai, vaha madhyastha nahIM ho sakatA hai tathA kalaha rahita bhI nahIM hotA kintu jo guru ke nirdezAnusAra calane vAlA, pApa kArya se lajjita hone vAlA, jIvAdi tatvoM meM nizcita dRSTi vAlA tathA mAyA rahita vyavahAra jAnA hotA hai| bhUla hone para AcArya Adi ke dvArA aneka bAra anuzAsita hokara bhI vo apanI lezyA zuddha rakhatA hai, vaha susAdhaka mRdubhASI yA vimAdiguNayukta hai| sUkSmAda hai, saMyama meM puruSArthI hai, uttama jAti se samanvita aura sAdhvAcAra meM sahaja sarala bhAva se pravRta rahatA hai madhyasthabhAva yukta aura mAyAdi kapAya se rahita hotA hai| jo apane Apa ko saMyama evaM jJAna kA dhanI mAnakara apanI parIkSA kiye binA hI kisI ke sAtha bAda cher3a detA hai, athavA apanI prazaMsA karatA hai, tathA "maiM mahAn tapastrI hU~", isa prakAra ke mada se matta hokara dUsare vyakti ko jala meM par3he hue candramA ke pratidina kI taraha nizka samajhatA hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 136-144 ajJAnI bhramaNa kI gati saMyamI jIvana 55 egaMtakaDeNa u se palei, baha madalipta sAdhu ekAntarUpa se goharUpI kUTapAma meM phaMsa ga vigjatI moNaparasi gotte| kara saMmAra meM paribhramaNa karatA hai, tathA jo sammAna prApti ke je mANagaLeNa viuksejmA, lie saMyama, tapasyA, jJAna Adi meM vividha prakAra kA mada karatA vasumaNatareNa abuddhapramANe // hai, vaha saMyama patha meM sthita nahIM hai| vAstava meM saMyama' lekara jo jAnAdi kA mada karatA hai, vaha paramArthataH sarvajJa-gArga ko nahIM jaantaa| je mAhaNe jAtie khattie vA; jo brAhmaNa, kSatriya, ugra athavA licchavIvaMgI hai jo pratrajita taha umAputte taha lekhamatI vaa| hobara paradattabhojI hai, jo mabhimAna yogya (ucca) gotra kA mada je pabbar3hate paradattamoI, nahIM karatA hai, vahI sarvajokta mathAtathya cAritra meM pravRtta gote Na je vanmati mANabaddha / sAdhu hai| Na tassa jAI va kulaM pa tANaM. bhalIbhAMti prAcaritA jJAna aura cAritra ke sivAya anya yAtma vijA-gharaNe suciNaM / jAti kula Adi durgati se usakI rakSA nahIM kara skte| jo Nikkhamma je sevaigArikamma, pravajyA sekara phira gRhastha ke karmoM (sAbadha kArya) kA sevana __Na se pArae hoi vimoynnaae| bhAratA hai vaha karmoM se vimukta hone meM samartha nahIM hotA / -sUya. su. 1, a. 13, gA, 2-11 aNNANI samaNassa gaI - ajJAnI zramaNa kI gati140. samaNA mu ege vayamANA. pANavaha miyA apAgantA / 140. kucha pazu ko bhA~ti anAnI purupa 'hama zramaNa hai" emA bhandA nirayaM gacchanti, bAlA pAviyAhiM diTThIhi // kahate hue bhI prANavadha ko nahIM jaante| ve manda aura bAlaguruSa - utsa. a. 8, gA.7 apanI pApamayI dRSTiyoM se naraka meM jAte haiN| bhikkhussa ahiMsA phalaM bhikSu ke ahiMsA kA pariNAma -- 141. pANe ya nAinAejnA, se "samie" ti vuracaI taaii| 141 jo jIvo kI hiMsA nahIM karatA vaha mAdhaka gamita" tao se pAvayaM kamma, nijjAi uvagaM va yalAo / / samyak pravRtti vAlA kahA jAtA hai| usa AtmA se pAna-karma - utta. ja. 8, gA. vaise hI nikala jAtA hai jaise U~ce sthAna se jala / bhikkhussa hisANumoyaNa phalaM bhikSu ke hiMsAnumodana kA phala - 142. "na pANavaha aNajANe, muccejja kayAda sncdukkhaannN"| 142. jinhoMne sAdhu dharma kI prarUpaNA kI hai, una bAyaM puruSoM ne eSAriehi akkhAya, jehiM imo sAdhammo pnnto| aisA kahA hai ki-"jo prANavadha kA anumodana bhI karatA hai, -utta, a. bhA. 8 vaha kabhI bhI satra duHkhoM se mukta nahIM ho sktaa|" bhogAsatti pariNAmo-- bhogAsakti kA pariNAma - 143 bhogAmisadosavisaNe hiyanihaseyasa buddhivoccsthe| 143. AtmA ko dUSita karane vAle, AmiSarUpa bhogoM meM mAle ma mandie mUDhe, bagnaI macchiyA va khelmi|| nimagna, hita aura mokSa ke viSaya meM viparIta buddhi rakhane vAlA, - utta, a. , gA, 5 ajJAnI, manda aura mUna jIna karmoM se vaise hI baMdha jAtA hai, jaise pleSma meM mkkhii| subayANaM saMsAratAro-- suvratI sAdhu kA saMsAra pAra - 144. bupariccayA ime kAmA, no sujahA adhIrapurihi / 154. ina kAma-bhogoM kA tyAga duSkara hai, adhIra puruSoM ke aha santi suruvayA sAhU, je taranti ataraM vaNiyA va // dvArA kAmabhora AsAnI se nahIM chor3e jAte / kintu jo subatI -utta. a.8, gA. 6 sAdhu hai ve dustara kAma bhogoM ko umI prakAra pAra kara lete haiM, jaise-vaNika samudrako / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] paramAnayoga-2 mukhamana ko aura rupamA jI sadgati sUtra 145-146 kusamaNassa duggaI susamaNassa suggaI. kuthamaNa kI durgati aura sUkSmaNa kI sadgati145. epArise paMca kusIlasaMvuDe, rUpaMdhare maNipabarANa heTrime / 145. jo purva varNita AcaraNa karane vAlA, pA~ca prakAra ke ayaMsiloe visameva garahie, na se inheM neva parasyaloe // kuzInoM me yukta kevala muni ke veza ko dhAraNa karane vAlA aura --utta, a. 17, gA. 20 zreSTha muniyoM kI apekSA hona saMyama vAlA hotA hai, vaha ima loka meM viSa kI taraha nidita hotA hai tathA usake yaha loka aura paraloka donoM hI nahIM sudharate / sahasAyagarasa samayassa, sAyAulagassa nigaamsaahss| jo zramaNa indriya sukha kA icchuka, mAtA ke lie Akula, uccholaNA pahoissa, dullahA suggai tArisagassa / / adhika sone yAlA aura hAtha para Adi ko bAra-bAra dhone vAlA -dama . a. 4, gA. 26 hotA hai usake lie sugati durlabha hai| caurAjiNaM bhagiNiNaM jaDI saMghADo muNtthinn| vastra, carma, namnatA, jaTA dhAraNa, gudar3I dhAraNa, siramuMDana eyANi vina tAyaMti vussIlaM pariyAgayaM // Adi duHzIla sAdhU ko durgati se rakSA nahIM kara sakate / piholae dhva vussIlo naragAo na muccii| zikSAjIvI sAdhu yadi duHzIla hai to vaha naraka se mukta bhikkhAe vA gihatye bA suTyae kamaI divN|| nahI ho sktaa| bhikSu ho yA gRhastha yadi naha subatI hai to - utta. a. 5, gA. 21-22 divya gati ko prApta karatA hai / je vajjae ee sayA u bose, se subbae hoDa munnonnmuse| jo ina pUrvokA doSoM kA madA vajana karatA hai vaha maniyoM apaMsi loe amayaM va pUie, ArAhae logamiNaM tahAparaM // meM muratI hotA hai| vaha isa loka meM amRta kI taraha pUjita -utta. a. 17, gA. 21 hotA hai tathA isa loka aura paraloka donoM loka kI ArAdhanA karatA hai| majja sevaNassa vivajjaNassaya pariNAmo-. madya sevana kA aura vivarjana kA pariNAma146 suraM ghara meraga vA vi, anna vA majjaga rasaM / 146. apane saMyama kA saMrakSaNa karatA huA bhikSu surA, meraka yA sasakkhaM na pive bhikkhU, jasaM saarkkhmppnno| anya kisI prakAra kA mAdaka rasa Arama sAkSI se na piie| piyA egaio teNe, na me koi viyANai / jo muni mujhe koI nahIM jAnatA (yoM mocatA huA) ekAnta tasma passaha dosAI, niyadi ca suha me // meM stenavRni se mAdaka rasa pItA hai. usake doSoM ko dekho aura mAyAcaraNa ko mujhase suno| bahaI sauMDiyA tassa, mAyAmosaM ca mikkhnno| usa bhikSu ke unmalatA, mAyA mRSA, avaya, atRti aura ayaso ya anivANaM, sayayaM ca asAhuyA / / matata amAdhutA ye doSa bar3hate haiN| nivigo jahA teNo, attakammehi dummaI / naha durmali apane duSkarmoM se cora kI bhA~ti sadA udvigna tAriso maraNate vi, nArAhei saMvaraM / / rahatA hai| madyapa muni maraNAnta-kAla meM bhI maMdara kI ArAdhanA nahIM kara paataa| Ayarie nA''rAhei, samaNe yAvi taariso| ___vaha na to AcArya kI ArAdhanA kara pAtA hai aura na mihatva vi garahaMti, jeNa jAti tArisa / zramaNoM kI bhI / gRhastha bhI use madyapa mAnate haiM, isalie usakI gahIM karate haiN| evaM tu aguNappehI, guNANaM ca vivajao / sakAra aguNo kI prekSA (AsevanA) karane vAlA aura tAriso maraNate vi, nAurAhei saMvaraM / / guNoM ko varjane bAlA muni maraNAnta-kAla meM bhI saMbara kI ArAdhanA nahIM kara paataa| tavaM kumvai mehAvI, paNoyaM vajjae rasa ! jo buddhimAna mAdhaH praNIta raya yukta bhojanoM ko chor3akara majapamAyavirao, tabassI upkso|| tapazcaryA karatA hai, jo madya pramAda se virata hotA hai| baha tapasvI vikAsa mArga meM Age bar3hatA hai| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma 146-146 madyAdi sevana kA niSedha saMyamI jovana [5 tassa passaha kallANaM, agasAhapUiyaM / aneka sAdhuoM ke dvArA prazaMsA ko prApta usa bhikSu ke kalyANa nijalaM atyasaMjana, kisahassaM suha me // ko dekho-vaha vipula saMyama guNoM se yukta hotA hai| maiM usake guNoM kA kathana karUMgA use mujhase suno - evaM tu guNapyehI, aguNANaM ca vivjo| isa prakAra guNa kI prekSA (AsevanA) karane vAlA aura aguNoM tAriso maraNate vi, ArAhecha saMvaraM // ko varjane vAlA, zuddha bhojI muni maraNAntakAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA karatA hai| Ayarie ArAhei, samaNe yAvi taariso| ___ vaha AcArya kI ArAdhanA karatA hai aura zramaNoM kI bhii| gihatyA vi NaM pUrvati, jeNa jAgaMti tArisa / gRhastha bhI use zuddha bhojI mAnate haiM, isalie usakI pUjA -sa. ba. 5, u, 2, gA.36-45 karate haiN| majjAi sevaNa-Niseho madyAdi sevana kA niSedha147. amajja-maMsAsi amacchariyA, abhikSaNaM nivigaIgayA y| 147. sAdhu madya aura mAMsa kA abhojI ho, amaramarI ho, vAraamikkhaNaM kAusagakArI. samAyajoge payao havekajA // bAra vikRtiyoM ko sevana na karane vAlA ho, bAra-bAra kAyotsarga - dasa, a.10, ca.2, gA.7 karane bAjA aura svAdhyAya ke lie yogobahana meM prayatnazIla ho| divasa rAtrika samAcArI-1 samAyAro mahattaM148. sAmApAri pavapakhAmi, sambadukkhavimokpaNi / jaM carittANa nigathA, tiSNA saMsAra sAgara / / -utta. a.26, gA.1 basavihA samAyArI146. pakSamA AvassiyA nAma, biyA va nisiihiyaa| ApucchaNA 4 taiyA, ghautthI paripucchaNA / paMcamI chanvaNA nAma, icchAkAro pa chttuo| sattamo micchakAro ya, tahakkAro ya aTThamo // agmuTThANaM ca navama, dasamo upasaMpadA / esA basaMgA sAhaNaM sAmAyAro paveiyA / ' -utta. a. 26, gA. 2-4 samAcArI kA mahattva-- 148. maiM saba duHkhoM se mukta karane vAlI usa samAcArI kA nirUpaNa nArU gA, jisakA AcaraNa kara aneka nidhantha saMsArasAgara se tira gye| sAgara se tira gaya / dasa prakAra kI samAcArI146. pahalI AvazyakI, dUsarI naiSedhikI, nIsarI ApRcchanA, cauthI prati-gRcchanA hai| pA~cabI chandanA, chaThI icchA kAra, sAtavIM midhyAkAra, AThavIM tathAkAra / nauMvI abhyutthAna, dayIM upasampadA, jJAniyoM ne yaha dA prakAra kI sAdhuoM kI samAcArI kahI hai| dasa prakAra kI samAcArI, uttarAdhyayana a. 26, gAthA 2-3-4, sthAnAMga a. 10, sUtra 746, bhagavatI za, 25, u.7, sUtra 194 sthAnAMga aura bhagavatI meM nAma aura kama samAna hai ataH bhagavatI aura uttarAdhyagana kI tAlikA dI jAtI hai:uttarAdhyayana sUtra bhagavatI sUtra (1) AvazyakI (4) AvazyikI (2) naSedhikI (5) naidhikI, (3) ApucchaNA (6) ApucchaNA (zeSa TippaNa agale pRSTha para) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] dharaNAnuyoga- 2 samAyArIe pavvattaNaM 150. (1) gama Avasya kuljA (2) nipiM ThANe kujjA (3) AyuSyAsakaraNe, (4) parakaraNe paripRcchaNA (5) chandaNA bhAeNaM, (1) icchAkA sArane, (7) bichAkarI va nidAe (8) takkAro ya paDissue, (1) aNaM gurupUyA, (10) upasaMpadA / evaM bu.paMca saMjuttA, saramAyArI pavezyA / veyasiya samAvArI151. pulAAe Ami samuTTie / pahilA panditAyata // paMja kie| icchaM nibhai bhante ! beyAvacce va samjhAe | utsa. a. 26, mA. 5-7 yA niNaM kAya avinA yAni savyaduvoksa | (pRSTha kA uttarAdhyayana sUtra (4) pariNA (5) chaMdaNA (6) icchAkAra (7) bhicchAkAra (8) sahakAra (1) abhyutyAna (10) upasaMpA samAcAroM kA pravartana samAcArI kA pravartana- 150. 1. sthAna se bAhara jAte samaya AvassahI 3 kahanA | 2. sthAna meM praveza karate samaya nissahI 3 kahanA / 3. apanA kArya karane se pUrva guru se anumati lenA / 4. eka kArya se dUsarA kArya karate samaya guru se punaH anumati lenA / 5. 'ApakI icchA ho to ina padArthoM meM se kucha ne isa prakAra guru Adi se kahanA | 6. sAraNA meM icchAkAra kA prayoga kare, ApakI icchA ho to maiM ApakA amuka kArya karU, ApakI icchA ho to kRpayA merA amuka kArya kreN| 7. sAdhu vRtti se viparIta AcaraNa hone para 'micchAmi dukka' denA / 8. guru ke vacanoM ko sunakara "tahatti" - 'jaisA Apane kahA vaisA hI hai' isa taraha kahanA 6. guru ke prati pUjya bhAva dikhAne ke lie guru ke Ane para khar3A honA / 10. jJAna prApti ke lie AcArya yA upAdhyAya Adi ke pAsa rahanA / yaha daza prakAra kI samAcArI kahI gaI hai| sUtra 150-151 divasa samAvArI 151. sUrya ke udaya hone para dina ke prathama prahara ke caturtha bhAga meM upakaraNoM kI pratilekhanA kre| tadanantara guru ko vandanA kara hAtha jor3a kara pUche - " ava mujhe kyA karanA cAhie ? bhaMte ! maiM cAhatA hU~ ki Apa mujhe vaiyAvRtya yA svAdhyAya meM se kisI eka kArya meM niyukta kreN|" meM niyukta kiye jAne para amlAna bhAva se yA kare athavA sarva duHkhoM se mukta karane vAle svAdhyAya meM niyukta kiye jAne para aglAna bhAva se svAdhyAya kare / bhagavatI sUtra (7) (8) chaMdaNA (1) icchAkAra (2) miSThAkAra mA (3) tahakAra (1) nimantraNa (10) saM 10vIM samAcArI kA krama tInoM sUtroM meM samAna hai| zeSa ke krama meM bhinnatA hai| vIM mamAcArI ke nAma kI mitratA hai kintu artha samAna honA hai| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 151-155 pauravI vijJAna saMyamI jIvana 56 divasassa cauro bhAge, kujajA bhikkhU viyaktaNo / vicakSaNa bhikSu dina ke cAra bhAga kre| una cAroM bhAgoM meM to uttaraguNe kujjA, diNabhAgesu causu vi| svAdhyAya Adi uttaraguNoM kI ArAdhanA kare / parama porisiM samAyaM, yo mANaM ziyAyaI / prathama prahara meM svAdhyAya aura dUsare prahara meM dhyAna kare / taiyAe bhikkhAyariyaM puNo cautthIe samAyaM / / tIsare prahara meM bhikSAcarI aura cauthe meM punaH svAdhyAya kre| - utta. a. 26, gA. 8.12 porisI viSNANaM pauruSo vijJAna152. jAsAThe mAse dupayA, posa mAse cupyaa| 152. ASAr3ha mAsa meM do pAda pramANa pauSa mAsa meM pAra pAda cittAsoesu mAsesu, tipayA habai porisI // pramANa, caitra tathA Azvina mAsa meM tIna pAda pramANa chAyA hone para pauruSI hotI hai| aMgulaM sattaratteNaM, pakveNaM ya yaMgulaM / sAta dina rAta meM eka aMgula, pakSa meM do aMgula aura eka vaDhae hAyae vAvI, mAseNaM cauraMgulaM // mAsa meM cAra aMgula vRddhi aura hAni hotI hai| (zrAvaNa mAma se -utta. a, 26, gA. 12.15 paura taka vRddhi aura mAgha se ASAr3a taka hAni hotI hai|) cha omarattAo chaH kSaya tithiyA153. cha omaratA paNNatA, taM jahA - 153. chaha avamarAtra (kSaya tithiyA~) hote haiM, yathA(1) tatie panye, 1. tIsare parva-ASAr3ha kRSNapakSa meM, (2) sattame pavve, 2. sAtaveM parva-bhAdrapada kRSNapakSa meM, (3) ekkArasame pavve, 3. gyArahaveM parva -kArtika kRSNapakSa meM, (4) paNNarasame pacce, 4. pandrahaveM parva-pauSa kRSNapakSa meM, (5) eNavIsa ime pavve, 5. unnIsave parva-phAlguna kRSNapakSa meM, (6) tevIsadame pave / --ThANaM. a. 6, su. 524 (ka) 6. teIsave parva-vaisAkha kRSNapakSa meM, cha atirattAo - cha: vRddhi tithiyA~154. cha atirattA paNNatA, taM jahA 154. chaha atirAtra (vRddhi tithiyA~) hotI haiM, yathA(1) cautthe panave, 1. cauthe parva-ASAr3ha zuklapakSa meM, (2) aTume pabve, 2. AThaveM pavaM-bhAdrapada zuklapakSa meM, (3) buvAlasame paTave, 3. bArahaveM parva-kArtika zuklapakSa meM, (4) solasame paDave, 4. solahaveM parva-pauSa zuklapakSa meM, (5) bIsaima padhve, 5. bIsaveM parva--phAlguna zuklapakSa meM, (6) cauvosaime prkhe| - ThANaM. a. 6, su. 524 (kha) 6. caubIsaveM parva-sAkha zuklapakSa meM, patta-paDilehaNA kAlo pAtra-pratilekhanA kA kAla155. jeTTAmUle AsAda sAbaNe, chaha aMgulauha pajilehA / 155. jyeSTha, ASAr3ha, thAvaNa isa prathama vika meM chaha aMgula, ahi bIya tiyaMmI, taie dasa aTTahi cajatthe / bhAdrapada, Azvina, kAtika iga dvitIya trika meM ATha aMgula, -utta. a. 26, gA. 16 mRgazira, pauSa, mAgha isa tRtIya trika meM dasa aMgula aura phAlguna, patra, vaizAkha isa caturya trika meM ATha aMgula pIrUpI ke mApa meM vRddhi karane se pauna pauruSI (arthAt pAna-pratileSagA) kA samaya hotA hai| 1 utta. a.26, gA.15 / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNAnuyoga 2 paDhama poriso samAyArI 126.mammA parinehilA bhaNDa guru vandittu sabhAyaM kujjA bukkhami // - pahilemA bihI 157. muhapotiyaM paDilehitA, paDile hijja goccha / o batyA paDilehae || porisIe unmAe bandhimANa tao guru / apavikamilA kAlama bhASaNaM pahie // utta. a. 26, ga. 21-22 kare / 1 uciraM aturiyaM pukh tA matyameva pahile sohita va puNo // anAdiyaM baliya rimA nava khoDA, prathama final ko samAdhArI pahiNA dosAI15. (1) ra (2) samma pANIpANavisarehaNaM // -- utta. a. 26 gA. 23-25 vajjeyAya mosalI (3) naiyA | paraphoraNA (4) casthI, (5) bevA (1) chaTTA (7) pasiDila (8) pala (1) solA (10) egAmosA (11) agalavadhuNA / (12) pArtha saMkie gaNaNogaM (13) kujjA / / - utsa. a. 26, gA. 26-27 ww.w prathama pauruSI ko samAcArI 156. dina ke prathama prahara ke prathama prati ko svAdhyAya kare / sUtra 151-110 pratilekhanA ko vidhi wwwwwww pauna pauruSI bIta jAne para guru ko bandanA karake svAdhyAya kAla kA pratikramaNa kAyotsagaM kie binA hI pAtra kI pratilekhanA caturtha bhAga meM upakaraNoM kA duHkha se mukta karane vAlA 157. mukhakA ko pratilekhanA kara gocchaga kI pratilekhanA kare aura goccha ko aMguliyoM se pakar3akara vastroM kI pratilekhanA kare / pratilekhanA karate samaya vastra ko UMcA rakhe, sthira rakhe aura zIghratA kie binA usakI pratilekhanA kre| dUsare meM vastra ko jhaTakAe aura tIsare meM vastra ko pramArjanA kare / pratilekhanA karate samaya - 1. vastra yA zarIra ko na nacAe, 2. vastra kahIM mur3A huA na rahe, 3. vastra para nirantara upayoga rakhe, 4. bhIta Adi se vastra kA sparza na kare, 5. vastra ke chaha pUrva aura nau voTa kare aura 6. jo koI bhI ho usako hAthoM para lekara vo kre| pratilekhanA ke doSa - 158. (1) AramadA--utAvala se pratilekhanA karanA / (2) sammardA upadhi para baiThakara pratilekhanA karanA / (3) mosalI -- pratilekhana karate samaya vastra ko Upara, nIce, tirache divAla Adi se saMghaTTita karanA / (4) prasphoTanA -- ayatanA se vastra ko jhaTakanA (5) vikSipta prati atithi vastroM ko eka sAtha rakhanA / (6) bedikA viparIta Asana se baiThakara pratilekhanA karanA / (7) prazithila - vastra ko DhIlA pakar3anA / (8) pralamba vastra kI pratilekhanA dUra se karanA / (1) lola - pratilekhyamAna vastra kA bhUmi se saMgharSa karanA (10) ekAmazA - eka dRSTi meM hI samUce vastra ko dekha lenA / (11) aneka rUpa dhUnanA--vastra ko aneka bAra jhaTakAnA / (12) pramANa-pramAda prasphoTana pramArjana kA jo pramANa batAyA hai usameM pramAda karanA / (13) gaNanopagaNanA prasphoTana aura pramArjana ke nirdiSTa pramANa meM zaMkA hone para usakI ginatI karanA / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 156-164 anyUnAdhika pratilekhanA saMyamI jIvana 31 aNUNAiritta-paDisehaNA anyUnAdhika pratilekhanA156. aNUNArittapaDilehA avivazcAsA taheva ya / 156. pratilekhanA ke viSaya meM zAstrokta vidhi se kama na karanA, par3hamaM parya esatyaM sesANi u appasasthAI / adhika na karanA aura viparIta na karanA yaha prathama vikalpa -utsa. a. 26, gA.28 prazasta hai aura zeSa aprazasta hai| paDilehaNA pamatto virAhao . pratilekhanA-pramatta virAdhaka-- 160. paDile haNaM kuNanto, mihIkahaM kuNA jaNavayakaha vA / 160, jo pratilekhanA karate samaya paraspara vArtAlApa karatA hai, beDa paccavakhANaM, bAei saya paricchada vA // jana-pada kI kathA karatA hai, pratyAkhyAna karAtA hai, dUsaroM ko par3hAtA hai athavA svayaM par3hatA hai| pur3avI-AukAe, teU-bAU-bagassai-tamANaM / isa prakAra pratilekhanA meM pramatta muni pRthvIvAya, akAya, paDitahaNApamato, chahaM pi virAho ho / tejaskAya, yAtrukAya, vanaspatikAya aura usakAya-ina chahoM -utta, a. 26, gA. 26-30 / kAyoM kA virAdhaka hotA hai| paDilehaNA Autto ArAhao-- pratilekhanA meM upayukta ArAdhaka - 161. puDhavI AupakAe, teU-nAU-vaNassai-tasANaM / 161. pratilekhanA meM apramatta muni pRthvIkAya, akAya, tejapaDilehaNA'utto chaha ArAho ho / skAya, -7yuAra banAnA usakAra.-ina chahoM kAyoM -utta. a. 26, gA. 30 kA ArAdhaka hotA hai| taiyAe porisIe samAyArI tRtIya pauruSI samAcArI162. taiyAe porisoe bhattaM pANaM yasae / 162. chaha kAraNoM meM se kisI eka ke upasthita hone para tIsare chAhaM anayarAgammi. kAraNami samudie / prahara meM bhakta aura pAna kI gaveSaNA kare / -utta. a. 26. gA. 31 cautthoe porisIe samAyArI caturtha pauruSI samAcArI163, pautthoe porisIe, niSisavitANa bhAyaNaM / 163. cauthe prahara meM pratilekhanA karake pAtroM ko bAMdha kara rakha sajmAyaM tao kurajA, sambabhASibhAvaNaM / / de, phira sarva bhAvoM ko prakAzita karane vAlA svAdhyAya kare / porisIe cakamAe, vandittAga tao guru| cauthe prahara ke caturtha bhAga meM (pauna pauruSI bIta jAne para) pariSakamittA kAlassa, sejjatu paDilehae / / . guru ko vandanA kara, svAdhyAya kAla kA pratikramaNa kara zavyA kI pratilekhanA kre| pAsavaNurudhArabhUmi ca, paDilahijja jayaM gii| ____ yatanAzIla muni phira pratravaNa aura uccAra-bhUmi kI pratikAussaggaM to kujjA, sambadumalavimokkhaNaM / / lekhanA kare / tadanantara sarva duHkhoM se mukta karane vAlA kAyo -utta. a. 26, gA. 36-38 tsarga kare / devasiya-paDikkamaNa samAyArI devasika pratikramaNa samAcArI164. devasiyaM ca aIyAra, cintijna aNupugyaso / 164. jJAna, darzana aura cAritra meM lage dina sambandhI aticAroM nANe 4 baMsaNe ceva, carittammi taheva ya / / kA anukrama se cintana kre| pAriya-kAutsaggo, vanditANa tao guru / kAyotsarga ko samApta kara guru ko bandanA kre| phira anu. devasiyaM tu aIyAraM, Aloejja jahakkama / / kama se dina sambandhI aticAroM kI AlocanA kre| pahiskamittu nissalso, vandittANa tao guru / pratikramaNa se niHzalya hokara guru ko bandanA kre| phira kAussage to kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM / sarva duHkhoM se mukta karane vAlA kAyotsarga kre| pAriyakAussarago, bambisANa to guru| vAyotsarga yo samApta kara guru ko vandanA kre| phira "yuddhamaMgasaM gha phAUNaM" kAla saMpaDitahae / / ___ 'stuti-maMgala' (NamotthurNa kA pATha) karake svAdhyAya kAla kI -utta.a. 26, gA. 39.42 pratilekhanA kre| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] wwww reNAnuyoga- 2 giddAsIlo pAvasamaNo 195. pAe nihAsole bhocyA penvA muhaM sughar3a, pAvasamaNi tti baccaI -u. a. 17.3 rAIya samAyA 166. rati picauro bhAge bhikkhU kujjA vikkhaNo / lao uttarapurNa kuA, sahabhAi paDhamaM porisi sajjhAyaM, boyaM sANaM zivAya tathA nimokkhaM tu cauttho bhujjo vi sajjhAyaM // - utta. a. 26, 19-25 rAIya porisI viSNANa 167. jaM ne jayA ti naktaM taMmi naha carAe / saMpatte viramejjA, samjhAyaM paosa-kAlami || tammeva ya nakkhatte, gayaNa- caudabhAga- sAvasesaMmi / ralipi kA patralehitA bhUmI kuNA // 2 - u. a. 26, gA. 16-20 / rAIya catthIe porisIe samAyArI 160. "porasIecaspI kA tu pahilehiyA | kAlaM sajjhAyaM tao kujjA, abohato asaMjae // porisIe umAe forefer kAlaee kAlaM tu paDilehae || / utta. a. 25, gA. 43 / -- Agae kAya-voso, sadhyA-vima kAmyaM tao kujjA, sabhya dukkha- -vimoktyaNaM // - utta. a. 26. mA. 44-46 rAIya paDikkamaNa samAyArI / 16. iyaM ca aIyAraM vintijJja aNupubvaso / nAmi sami parimitabhi pAriyako dAvI zaiyaM tu aIyAraM AloejjA lahakkamaM // pakki mattu nisasto vndt| kAussaggaM tao kujjA, sabva- tukkhavimokavaNaM // kiM tavaM parivajjAmi, evaM tastha vicintae / kAusa tu pAritA karA mana / / ninAzIla pApazramaNa 165-169 www nidrAzIla pApazramaNa - 165. jo pratrajita hokara bAra-vAra nIMda letA hai, khA-pIkara ArAma se leTa jAtA hai, vaha pApa zramaNa kahalAtA hai / - rAtri samAvArI 166. vivakSaNa bhikSu rAtri ke bhI cAra bhAga kreN| una cAroM bhAgoM meM svAdhyAya Adi uttara guNoM kI ArAdhanA kare / prathama prahara meM svAdhyAya, dUsarI meM dhyAna, tIsarI meM nidrA aura codhI meM puna svAdhyAya kare / rAtri pauruSI vijJAna - 160. jo nakSatra jisa rAtri ko vahana karatA hai, vaha nakSatra jaba AkAza ke caturtha bhAga meM Aye taba pradoSa kAla (rAtri ke prArambha meM prArambha kI huI svAdhyAya se virata ho jAe / vahI nakSatra jaba AkAza ke caturtha bhAga meM zeSa rahe taba vaidika kAla arthAt rAta kA caturtha prahara AyA huA jAnakara muni phira svAdhyAya kAla kI pratilekhanA kare / rAtri ke caturtha prahara kI sadAcArI--- 165. cIdhe prahara meM kAla kI pratilekhanA kara asaMyata vyaktiyoM ko na jagAtA huA svAdhyAya kare arthAt U~ce svara se na bole / rAtri ke prahara ke caturtha bhAga meM guru ko bandanA kare, svAdhyAya kAla se nivRtta hokara pratikramaNa kAla kI pratilekhanA kareM / kAyotsarga kA samaya Ane para sarva prakAra ke duHkho se mukta karane vAlA kAyotsarga karaM / rAtri pratikramaNa samAcAro 166. jJAna, darzana, cAritra aura tapa meM lage rAtri sambandhI aticAroM kA anukrama se cintana kare / kAyotsarga ko samApta kara guru ko vandanA kre| phira anukrama se rAtri sambandhI aticAroM kI AlocanA kare / pratikramaNa se niHzalya hokara guru ko vandanA kareM, phira sa duHkhoM se mukta karane vAlA kAyotsarga kare | maiM kauna-sA tapa grahaNa karU ? kAyotsarga meM isa prakAra kA cintana kare / phira kAyotsarga ko samApta kara jina saMstava (zorasa kA pATha kre| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 166-172 upasaMhAra saMyamI jIvana [13 pAriya-kAussamyo, banvittANa tamo guc| kAyotsarga pArita hone para (jina saMstava karake) muni guru tavaM saMpavijetA, kujjA siddhANa saMtha / / ko vandanA kre| phira sapa ko svIkAra kara siddhoM kI stupti -utta. a. 26, gA. 47-51 (gamotguNaM kA pATha kare / uvasaMhAro upasaMhAra170. esA sAmAyArI, samAseNa vivaahiyaa| 170. yaha samAcArI maiMne saMkSepa meM kahI hai| isakA AvaraNa jaM caritA bahu ovA, tiSNA saMsAra sAgara / / kara bahuta se jIva saMsAra sAgara se tira gye| * ti bemi| -aisA maiM kahatA hai: -utta. a.26, gA.52 varSAvAsa samAcArI-2 vAsAvAse saMpatte vihAra giseho varSAkAla A jAne para vihAra kA niSedha171. abhuvagate khalu vAsAvAse abhipavaTThe, bahate pANA abhi- 171. varSAkAla A jAne para varSA ho jAne se bahuta se prANI saMbhUyA, yahave bIyA ahaNukimaNNA, aMtarA se maggA bahupANA utpanna ho naye hoM, bahuta se vIja aMkurita ho gaye hoM, mArga ke jAva-makphaDA-saMtANagA, aNabhikkatA, paMthA, No viNAyA bIca meM bahuta se jIva janate hoM - yAvat --makar3I ke jAle ho mAgA, sevaM galA go gAmANugAma damgejjA, tato gaye hoM, varSA ke kAraNa mArga calane yogya na rahe hoM yA mArga kA saMjayAmeva vAsAyAsaM ulliejjA / patA nahIM calatA ho, aisI sthiti jAnakara sAghu eka grAma se - A. su. 2, a. 3, ja. 1, su. 464 dUsare grAma ko vihAra ra kre| apitu yatanApUrvaka varSAvAsa vyatIta kre| vAsAvAsa-ajoggaM khettaM varSAvAsa ke ayogya kSetra172. se mikkhU vA bhikkhUNI vA se jja puNa jANejjA gAma thA 172 varSAyAsa karane vAle bhikSu yA bhikSuSI usa grAma-pAvat-jAva-rAyahANi vA, rAjadhAnI kI sthiti jAne kiimaMsi khalu gAmaMsi vA-jAva-rAyahANisi vA go mahatI isa grAma-yAvat -rAjadhAnI meM svAdhyAya karane yogya vihAramUmi, No mahatI viyA rabhUmi / vizAla bhUmi nahIM hai, mala-mUtra tyAgane ke lie yogya vizAla bhUmi nahIM hai| jo sulabhe pITa-phalaga-sejjA saMthArae No sukhabhe phAsue-UMche caukI, pATe, zayyA evaM saMstAraka kI prApti bhI sulabha nahIM ahesaNika, hai aura na prAsuka nirdoSa evaM eSaNIya AhAra pAnI hI sulabha hai / bahave astha samaNa-mAhaNa-asihi-kivaNa-vaNImagA-uvAgatA, jahA~ bahuta se dhamaNa, brAhmaNa, alithi, daridrI aura bhikhArI uvAgamissaMti ya, ancAiNNA-vittI, jo paNNassa NikAkhamaNa loga pahale se Ae. hae haiM aura bhI dUsare Ane vAle haiM, jisase posAe-jAda dhmmaannuog-citaae| mAMgane vAloM kI atyanta bhIr3a rahatI hai, prajJAvAna sAdhu-sAdhvI ko vahA~ nikalanA aura praveza karanA-yAvat - dharmacintana karanA upayukta nahIM ho sakatA hai| . sevaM gaccA tahappagAra gAma bA-jAva-rAyANi vA No yaha jAnakara aise grAma-yAvat-rAjadhAnI meM varSAvAsa bAsAvAsaM ulliejjaa| na kare / -A. su. 2, a.3, u. 1, mu. 465 1 no kappaDa pigaMdhANa vA NigaMthINa vA vAsAvAsAsu cArae / .... kappa. u. 1, su. 37 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 gharaNAnuyoga-2 varSAvAsa yogya patra sUtra 173-177 vAsAvasajogga khettaM -- varSAvAsa yogya kSetra173. se bhiSaNa vA bhikkhUNI bA se ujaM puNa jANejjA gArma vA 173. varSAvAma karane vAlA bhikSu yA bhikSuNI yadi grAma-yAvat-jAva-rAyahANi vA, rAjadhAnI ke rAmbandha meM yaha jAne kiimaMsi khalu mAmaMsi vA-jAva-rAyahANisi vA mahatI vihAra- isa grAma---yAvat-rAjadhAnI meM svAdhyAya karane yogya bhUmI, mahatI viyArabhUmi / vizAla bhUmi hai, mala-mUtra visarjana ke lie vizAla bhUmi hai / sulajhe jattha-pIDha-pharalaga-sepajA-saMdhArae, sulabhe phAsue ucha yahA~ pITha, phalaka, zayyA evaM saMstAraka kI prApti bhI sulabha ahesaNijje, hai, sAtha hI prAsuka nirdoSa evaM eSaNIya AhAra pAnI bhI sulabha hai| No jatya baDhe samaNa-jAva-vaNImagA uvAgayA uvAgamissati yahAM bahuta se zramaNa yAvat-bhikhArI Aye hue nahIM haiM ya, appAiNNA-vittI, paNNassa mikkhamaNa pavesAe-jAva- aura na AyeMge, ataH vahA~ mAMgane vAloM kI bhIr3a bhI nahIM rahatI dhmmaannuog-citaae| hai, prajJAvAna sAdhu-sAdhvI ko yahAM nikalanA aura praveza karanA --yAvat-dharmacintana karanA upayukta ho sakatA hai| sevaM gaccA tahappagAraM grAma vA-jAba-rAyahANi dA tato yaha jAnakara aise grAma-yAvat-rAjadhAnI meM yatanApUrvaka saMjayAmeva dhAmAvAsaM ulliejjA / vAvAsa vyatIta kare / A. su. 2, a. 3. 3.1. su. 466 vAsAvAsANaMtara-vihAra-ajjogaM kAlaM varSAvAsa ke bAda vihAra ke ayogya kAla174. aha puNe jANajjA- cattAri mAsA vAsA-vAsANaM 174. yadi mAdhu-gAko yaha jAne ki varSAkAla ke cAra mAsa thotibakatA, hemaMtANa ya paMcA-dasa-rAyakappe parisite. myatIta ho cuke haiM tathA hemanta Rtu ko pAMca yA dasa dina vyatIta aMtarA se maggA bahupANA jAva-saMtANagA, No jattha bahave ho gaye hai| usa samaya yadi mArga meM aMDe ho-yAvat -makar3I samaNa jAva-vaNImagA uvAgayA uvAmissaMti ya, sevaM gacA ke jAloM se yukta ho, bahuta se zramaNa -gAvat-vaNImaka Adi go gAmANagAma dUijjejjA / una gAnoM se Ae na hoM, na hI Ane vAle hoM to yaha jAnakara -A. su. 2, a.3, u. 1. su. 467 grAmAnuyAma bihAra na kre| yAsAvAsANaMtara vihAra jogaM kAlaM.. varSAvAsa ke bAda bihAra ke yogya kAla - 175. aha puNe jANe jjA-cattAri mAsA bAsA-vAsANaM 175. yadi sAdhu sAdhvI yaha jAne ki varSAkAla ke cAra mAsa yotikatA, hemaMtANa ya paMca-basa-rAyakappe parisite aMtarA gatIta ho cuke haiM tathA hemanta Rtu ke pAMca dasa dina vyatIta ho se mAgA apaMDA-jAva-saMtANamA, yahave astha samaNa-jAva- gae haiM / usa samaya yadi mArga meM aMDe nahIM hai--yAvat-makar3I vaNImagA pravANyA uvAgamissaMti ya / sevaM gaccA tato po jAle nahIM hai| bahuta se dhamaNa-yAvat-bhikhArI bhI una saMjayAmeva gAmANagAma dUijjejjA / mAgoM para Ane jAne lage haiM. yA Ane jAne vAle bhI haiM to yaha -A. su. 2, a. 3, u. 1. zu. 468 jAnakara, sAdhu yatanApUrvaka grAmAnugrAma vihAra kara sakatA hai| vAsAvAsAvaragaha khettapamANa varSAvAsa ke abarAha kSetra kA pramANa176. vAsAvAsa pajjosaviyANaM kapaI niggayANa yA, nigaMthINa 176. varSAvAsa meM rahe hue nirgandhoM aura niyanthiyoM ko cAroM yA savao samaM lA sabakosaM ovaNaM ugaha omiNhitANaM dizAoM meM tathA vidizAoM meM eka koza sahita eka yojana kSetra ghiTilaM ahAlavamayi ummahe / -damA. da. 8, gu. 8 kA avayaha (sthAna) grahaNa karake rahamA kalpatA hai| usa apagraha se bAhara "yathAlanda kAla" ThaharanA bhI nahIM kalpatA hai| yAsAyAse bihAra karaNa vihi Niseho varSAvAsa meM vihAra karane kA vidhi-niSedha - 177. go kappar3a niggaMyANa dA jiggaMthINa vA pahamapAusaMsi 177. nirgrantha aura nigranthiyoM ko prathama prAvRT meM prAmAnugrAma mAmANugAmaM duudhjjitte| bihAra karanA nahIM kalpatA haipaMcahi ThANehi kappai, taM jahA bintu pA~ca kAraNoM se bihAra karanA kalpatA hai / jaise Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 177-176 varSAvAsa meM glAna hetu gamana kA kSetra pramANa saMyamo jIvana [65 www (1) mayaMsi vA, (1) zarIra yA upakaraNa Adi ke apaharaNa kA bhaya hone (2) dunimakkhaMsi vA, (2) dubhikSa hone pr| (3) pAyaheja yA paM koI, (3) kisI ke dvArA vyathita kiye jAne para (yA grAma se nikAla diye jAne pr)| (4) boghaMsi vA ejmamANasi, (4) bAr3ha A jAne pr| (5) mahatA vA aNAriehi (ubddbmaannehi)| (5) anAryoM ke dvArA upadrava kiye jAne pr| vAsAvAsaM pajjosaviyANaM No kappada piyaMyANa thA jigga- varSAvAsa meM paryuSaNa karane ke bAda nigrantha aura ninthiyAM yoNa vA gAmAgugAma suuijjitte| ko grAmanugrAma vihAra karanA nahIM kalpatA hai| paMcahi ThA!haM kappara, taM jahA kintu pA~ca kAraNoM se bihAra karanA kalpatA hai / jaise(1) NANaTTayAe, (10voga kI pArita ne lie| (2) dasaNaTThayAe, (2) darzana-prabhAvaka zAstra kA artha pAne ke lie| (3) parittaTTapAe, (3) cAritra kI rakSA ke lie| (4) Ayarie uvajatAyA vA se vIsubhejjA, (4) AcArya yA upAdhyAya ko mRtyu ho jAne pr| (5) Ayariya-uvamAyANa vA bahiyA vaavccN-krnnyaae| (5) anyatra rahe hue AcArya yA upAdhyAya ko vaiyAvRtya - ThANaM. a. 5. u. 2, su. 413 karane ke lie| vAsAvAse gilANa? gamaNa khettappamANaM -- varSAvAsa meM glAna hetu gamana kA kSetra pramANa-- 178. vAsAvAsaM pamjosariyANaM kappaha nigAthANa vA, niggayoNa?... varSAvAsa rahe hae nirgrantha-nirganthiyoM ko glAna ke lie vA gilANaheja-jAba-sAri paMca joyaNAI gaMtu pahini- cAra pani yojana taka jAkara lauTa AnA kalpatA hai / ytte| aMtarA vi se kappA vasthae, mArga meM rAtri rahanA bhI valpatA hai, no se kappahataM rayaNi tattheva uvaaynnaavite| kintu jahA~ jAve vahAM rAta rahanA nahIM kalpatA hai| -dasA.da.8, sU.75 paDhama-bitIyapAusaMmi vihAra karaNa pAyacchitta suttAI- prathama-dvitIya prAvRT meM vihAra karane ke prAyazcitta sUtra176. ce bhikkhU pahama pAusammi gAmANagAma hAjai, ijjataM 176. jo bhinna prathama varSAvAsa (saMvatsarI ke pUrva) meM grAmAnugrAma vA saaijh| vihAra karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU vAsAvAsasi pajjosaviyaMsi dumaDa, cUijjata jo bhikSu varSAvAsa rahane para (saMvatsarI ke bAda) vihAra vA saaimmaa| karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avasjada cAummAsiyaM parihAraTTANaM annugdhaaiye| use cAturmAbhika anudghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 10, su. 40-41 AtA hai| 1 bRhatkalpa udde0 1, su0 35, kI niyutti, gA0 2734 meM varSAvAsa do prakAra kA kahA hai--- (1) prAvaTa aura (2) varSAMrAtra / zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa "prAvRT", Azvina aura kArtika mAsa "varSArA" kahe jAte haiM / nizItha pUNi bhAga 3, pR0774 meM bhI yahI kahA gayA hai| ThANaM. a. 5, u. 2, su 413, TIkA pR0 308 meM varSAkAla ke cAra mAsa ko prAvaTa kahA hai tathA prAvaTa ke do bhAga kie gae haiN| prathama prAvRddha pacAsa dina kA, dvitIya prAvRTu sattara dina kaa| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraNAnuyoga-2 sarvatra AcAryAvi kI AjJA se jAnA, binA AjJA ke nahIM jAnA sUtra 180-12 varSAvAsa AhAra samAcArI-3 samvattha AyariyAINa ANAe gamaNaM aNANAe agamaNaM- sarvatra AcAryAdi kI AjJA se jAnA, binA AjJA ke nahIM jAnA180. vAsAvAsaM pajjosabie bhikkhU icchijjA gAhAvahakulaM 180. varSAvAsa rahA huA bhikSu grahasthA ke gharoM meM bhana-pAna bhatAe vA. pANAe vA, nikkhamilAe vA, pavisittae paa| ke lie nijamaNa aura praveza karanA cAhe tono se kappai aNApucchittA, (1) AyariyaM vA, (2) uvajjhAyaM vA, (3) theraM vA, (1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) sthavira (4) pavattayaM dA. (5) gaNi vA. (6) gaNaharaM vA, (4) pravartakaH, (5) gaNita (5) raNadhara yA (7) gaNAvanchaayaM vA, jaM ca vA purao kA vihrh| (7) gaNAvacchedaka athavA jisako agraNI mAnakara vaha vicAra rahA ho, unheM pUche binA AnA-jAnA nahIM kalAnA hai| kampaha se ApurichauM-AyariyaM vA-nAva gaNAvaccheayaM vA, jaM kintu AcArya yAvat-gaNAvacchedaka athavA jirAko ca vA purao kA viharaha agraNI mAnakara vaha vicara rahA ho unheM pUchakara hI AnA-jAnA kalpatA hai| (AjJA lene ke lie bhima prakAra kahe-) "icchAmi Na mate ! tubhehi annaNuNNAe samANe gAhAvai- "he bhagavana ! Apako ApakI AjJA milane para gRhasthoM ke kUtaM bhattAe vA, pANAe vA, nikkhamittae vA, pavisittae gharoM meM bhaktA-pAna ke lie niSkramaNa-praveza karanA cAhatA huuN|" vA ?" te ya te viyarejjA, evaM se kappA gAhAyaiphulaM bhattAe vA, yadi AvAryAdi AyA de to gRhasthoM ke gharoM meM bhaktAna pANAe vA, nikvamittae vA. pabisilae vaa| ke lie niSkramaNa-praveza karanA kalpanA hai| te ye se no viyarejjA, evaM se no karapaTa gAhAvAkulaM yadi AcAryAdi AjJA na deM to gRhasthoM ke gharoM meM bhaktapAna bhattAe vA, pANAe vA, nikkhamittae vA, pavisittae vaa| ke lie niSkramaNa-praveza karanA nahIM patA hai| pa0-se kimAhU bhaMte ! pra.--he bhagavan ! aisA kyoM kahA? u.-AriyA paccavAyaM jANaMti / u.-AcAryAdi Ane vAlI vighna bAdhAoM ko jAnane hai / evaM vihArabhUmi bA, thiyAra bhUmi kA, anna yA kivi isI prakAra svAdhyAya bhUmi aura NAMcabhUmi yA anya bhI gaoaNaM, evaM gAmANu gArma duigjittae / kisI prayojana ke lie ukta AnArmAdi ko AjJA lekara hI -dasA. da. 8, gu. 51-61 AnA-jAnA kalpatA hai| isI prakAra grAmAnugAma jAne ke lie bhI ukta AcAryAdi kI AjJA lekara jAnA-bAnA kalpatA hai / bhikkhAyariyAe gamaNa joggakheta mikSAcaryA ke lie jAne yogya kSetra181. vAsAvAsaM pajjAsaciyANa kampaha niggaMthANa vA, niggayoNa 151. varSAvAsa rahane vAle nirgranva-niyaMnthiyoM ko eka koya vA sambao samatA sakosa jodhaNaM bhikkhAyariyAe gataM paDi- sahita eka yojana' kSetra meM cAroM aura bhikSA naryA ke lie jAnA niytte| -dasA. da. 8, su. 6 evaM lauTakara AnA kalpanA hai / bhikkhAriyA disaMkahitA bhikkhAgamaNa bihANaM- bhikSAcaryA kI dizA vAhakara bhikSArtha jAne kA vidhAna ... 182. vAsAvAsaM pajjosaciyANaM niyaMyANa cA, niggaMthINa vA 182, varSAvAsa rahe hae niyantha-nirgranthiyoM ko kisI eka dizA kappaI aNNari visaM vA aNudisaM vA avagijjhiya bhattapANa yA vidizA kA nizcaya karake AhAra pAnI kI gaveSaNA karanA gvesitte| kalpatA hai| 10-se kimAha bhate! 10- he bhagavan ! Apane aisA kyoM kahA? u.-ussaNaNaM samaNA bhagavaMto mAsAsu savasaMpattA bhavati / u-varSAkAla meM zramaNa bhagavanta prAyaH tapazcaryA karate rahate haiN| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 102-186 nityabhojI ke gocarI Ane kA vidhAna saMyamI jIvana [67 tabassI dukhale kilate muhivA, pabaDijja vA, ataH ve tapasvI durbala klAnta kahIM mUcchita ho jAeM yA tameva disaM vA aNudina vA samagA bhagavato paDijA- gira jAeM to sAtha vAle zramaNa bhagavanta usI dizA meM unakI garaMti / - dasA. da.8, su. 74 zodha kara skeN| Niccabhattiyassa goarakAla vihANa nityabhojI ke gocarI jAne kA vidhAna - 183. yAsAyAsaM pajjosa biyassa nizcattiyassa bhikkhussa kappaDa 183. varSAvAga rahe hue sadA AhAra karane vAle bhikSu ke lie ega goarakAlaM pAhAyaikula bhattAe vA, pANAe vA, eka gobara phAla kA vidhAna hai aura use gRhaspoM ke gharoM meM niklamittae vA, pavisittae thaa| bhaktapAna ke lie eka bAra niSkramaNa raveza karanA kalpatA hai / nannatya bAyarima-beyAvacceNa vA, uvamAya-beyAvacceNa yA, kintu AcArya, upAdhyAya, tapasvI, glAna kI vaiyAbRtya karane tabassi-ceyAvara ceNa ghA, gilANa-veyAvacceNa vA, haraNa vAle tathA aprApta yauvana vAle ladhu ziSyoM ko chor3akara / vA avNjnn-jaannenn| --dasA. da. 8, mu. 16-24 (arthAt inako aneka bAra bhI jAnA kalpatA hai / ) niccabhattiyassa savvapANaya-gahaNa-vihANaM . nitya bhojI ke lie marva peya grahaNa karane kA vidhAna184. vAsAvAsaM pajjosavidhassa niccabhatti yassa bhikkhussa kampati 184. varSAvAsa rahe hue nityamojI bhikSu ke lie sabhI prakAra sambAI pANagAI pddigaahitte| -- dasA. da. 8, su. 26 ke acitta pAnI grahaNa karane valpate haiM / saDDI phulesu adiTTa jAyaNA Niseho-- zraddhAvAna gharoM meM adRSTa padArtha mAMgane kA niSedha185. vAsAvArsa ejjosaSiyANaM asthi gaM therANaM tahappagArAI 185. varSAvAsa meM rahane vAle sAdhu-sAdhvI isa prakAra ke kuloM kulAI kaDAI pattiAI thijjAI sAsiyAI samayAI ko jAne ki -jinako sthaviroM ne pratibodhita kiye haiM, jo bahumayAI aNumayAI bhavati / prItikara hai, dAna dene meM udAra haiM, vizvasta haiM, jinameM sAdhuoM kA praveza sammata hai, sAdhu sammAna ko prApta hai, sAdhuoM ko dAna dene ke lie naukaroM ko bhI svAmI dvArA anumati dI huI hai / satya se no kappar3ha adakkhu vahattae "asthi te Auso ! imaM aise kuloM meM adRSTa vastu ke lie 'he AyuSman ! tumhAre yahA~ vA, ima vA" yaha vastu hai, vaha vastu hai ?" aisA pUchanA nahIM kalpatA hai / 50-se kimAha bhaMte ! pra... he bhagavan ! aisA kyoM kahA? u0-saDhI gihI gihA, tegiya pi kujjA / 30-zraddhAlu gRhasvAmI mAMgI gaI vastu ko kharIda kara -dasA, da. 8, su. 18 lAyegA yA curAkara lAyegA / Ayariya ANANasAreNa bhata-pANagahaNaM vANaM ca AcArya kI AjJAnusAra bhakta-pAna grahaNa karanA aura denA186. vAsAvAsaM pajjosaviyANaM asvagaiyANaM evaM vuttapuravaM bhavaha- 16. varSAvAsa rahe hue sAdhuoM meM se kisI sAdhu ko AcArya "bAve bhaMte !'' evaM se kappaDa dAvitae, no se phappaha paDi. isa prakAra kahe ki "he bhadanta ! Aja tuma glAna sAca ke lie gaahitte| AhAra lAkara do|" to lAkara denA use kalpatA hai| kintu svayaM ko dUsaroM se grahaNa karanA nahIM kalpatA hai| vAsAvAsaM pakjosaviyANaM atyahayANaM evaM dhuttapuravaM bhavada- varSAvAsa rahe hue sAdhuoM meM se kisI sAdhu ko AcArya isa "paDigAhehi bhaMte !" evaM se kappA paDigAhitae no se prakAra kahe ki "he bhadanta ! Aja tuma dUsaroM se AhAra grahaNa kappaDa vaavitte| kro|" to grahaga karanA kalpatA hai kintu dUsare ko denA nahIM kalpatA hai| vAsAyAsa pajjosaviyANaM asthagaiyANe evaM vRttapuzyaM bhavaha- varSAvAsa rahe hue sAdhuoM meM se kisI sAdhu ko AcAI "dAve mate ! paTigAhehi bhate / " evaM se kappada dAvittae vi isa prakAra kahe ki "he bhadanta ! tuma Aja glAna sAdhu ko paDiyAhinae vi| AhAra lAkara do aura he bhadanta ! tuma dUsaroM se grahaNa bhI kara lo|" tI lAkara denA aura svayaM ko grahaNa karanA bhI kalpatA hai| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] caraNAnuyoga- 2 sAma ko pUchakara ke ho bAhAra pAnI lAne kA vidhAna vAsAyAsa panjosaviyArtha azvegahayA evaM "jo dAve te na paate| evaM bAtie no parigAhittae / dasA. da. 1 bhada po su. 12-15 bilAnaM pucchitA evaM mahaNA... 187. bAsAvAsaM pajjosavidhANaM no vappa nigaMdhANa vA nigInA parisarAsa ae asaNaM vA pAyAlA sAimaM vA ddimaalie| kamAte ? u0 - icchA paro apariNae bhujijjA icchA paro na nijA sA.da. 8 su. 48 r -- kapada se arapusiA Ayariye yA jAva-gaNAvaccheyayaM vA jaM vA purao kAuM viharadda, vigaha gahaNa jiseho 188 vAsAvAsaM pajjosa biyANaM no kappaha nimgaMdhANa vA niggaMdhINa yA haTTAnaM ArogyANaM yaliya - sarIrAcaM annnnbriiobioaahaalie| - dasA. da. su. 16 Arihi pucchitA evaM viyaI gahana viharaNaM 10. sArA thie milU icchinmA anAdi AhAritae AcArya se pUchakara hI vikRti grahaNa karane kA vidhAna-186. varSAvAsa meM rahA huA bhikSu kisI viSaya kA AhAra karanA cAhe to AcArya yAvat gaNAvacchedaka athavA jisako no se kampa agApusiA ApariyaM vA nAva- gaNabaccheya anuA mAnakara vaha vinara rahA ho unheM pUche binA lenA nahIM purokA bira kalpatA hai / "icchAmi na mate ! tumehiNa samAra viga hArie taM eva vA eva vA / " te se pare evaM se kammara aNari vigaI mahA risae / tetha se no viyarekhA, evaM se mare kappai aNNayara bigaI AhArie / 90 - se kimA bhaMte! u0- AyarimA parathavA jAgaMti / www. varSAvAsa rahe sAdhuoM meM se kisI sAdhu ko AcArya isa prakAra kahe ki "he danta! Aja tuma glAna sAdhu ko AhAra lAkara na do aura tuma svayaM bhI AhAra grahaNa na kro|" to na denA kalpatA hai aura na svayaM ko grahaNa karanA kalpatA hai / ko kakara ke ho AhAra pAnI lAne kA vidhAna18. varSAvAna rahe hue nigdha-ninthiyoM ko mahAna bhikSu kI sUcanA ke binA yA use pUche binA tana, pAna, bAya svA grahaNa karanA nahIM kalpata hai| glAga pra0 - he bhagavan aisA kyoM kahA ? u0- mlAna kI icchA ho to yaha aparizapta ( binA maMgAyA huA) AhAra bhoge, icchA na ho to na bhoge / vikRti grahaNa niSedha 188. varSAvAsa rahe hue hRSTa-puSTa, niroga evaM sazakta zarIra vAle nirgrantha-nirgranthiyoM ko koI bhI vikRtiyoM kA AhAra karanA nahIM kalpatA hai / 106-109 - kintu AcArya - yAvat - gaNAvacchedaka athavA jisako aguA mAnakara vaha vicara rahA ho unheM pUchakara letA kalpatA hai / AtA lene ke liye bhikSu isa prakAra kahe (gha) ThANaM0 a0 4 u0 1, su0 274 meM 4 mahAvigaya kA kathana hai / (ka) vikRti bhakSaNa pazcisa ni0 0 4 0 21 'he bhagavan ! ApakI AjJA ho to kisI vijaya kA AhAra karanA cAhatA huuN| vaha bhI itane parimANa meM aura itanI bAra / " yadi ve AjJA deM to kisI vigaya kA AhAra karanA karUpatA hai / yadi AjJA na deM to kisI bhI vigaya kA AhAra karanA nahIM kalpatA hai| pra0-he bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai? 20 AcAryAdi jAne vAlI vighna bAdhAoM kI jAnate haiN| dasA. da. su. 62 1 (ka) taruNa avasthA meM vikRti grahaNa kA niSedha hai parantu rugNa avasthA meM guru bAdi kI AzA lekara vigaya grahaNa karanA kalpatA hai / (kha) utta0 ba0 17, gA0 15 meM vigayabhojI ko pApI zramaNa kahA hai| (ga) vikRti ke nava prakAra-ThANaM0 a0 6, su0 674 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110-192 gilANTThA bigar3a gahaNa vihANaM 160 mA pa 'aTTho maMte ! gilANassa' se ya vaijjA - "aDo" se ye pucchimadhye "kevaieNa aDDo ?" kI baktA evaevaM aTTo vilAsA" ye jaM se pamANaM vayaha, se ya pamANao vitadhye / -- ke lie vikRti praNa karane kA vidhAna se va vibhA se va vidhavemA sA seya pamANapate ho "alAhi" iya vasathyaM siyA / se kimAhU mate ! evaevaM aTTI dilAsa siyA gaM evaM jayaM paropaji pachA tuma siyA paahtaa|" evaM se kappa pAhilae no se kampa gilAnIsAe parivAhitAe / -dasA. da. 8, su. 17 buTTikAe evamahiya bharA-pANa bhaktaNa-vihI 161. vAsAvAsaM pajjosaviyarasa nirNayassa vA nigAMdhIe vA mahApApaDiyAe anupaviTussa nigiziva niksa muTTikAeM nivaijjA, kApaDa se Ahe ArAmaMsi yA, Ahe uvatsayasivA, ahe vimahiMsi vA Ahe mUlasiyA sarve no se kappar3a pudhvagahieNaM bhasa-pANaM velaM uta kampa se puNyAmeva viDaga bhurakhA, pikavA pahigaM lihilaya saMyamavijaya-saMpamajiya gAva kaddU se pUre jeNeva uvassae teNeva upAyacchita bho se kappar3a taM yoga satyeva uvAyaNA vittae / saMyamI jIvana --dasA. da. su. 44 P [16 NNN gatAna ke lie vikRti grahaNa karane kA vidhAna 10.rahe eniyoM meM sevA karane vA nAva se pUche ki "he bhagavan ! Aja kisI glAna ke pathya kI Avazya katA hai ?" AcArya kahe- 'hA~ AvazyakatA hai|' nirgrantha pUche 'kitanI mAtrA Avazyaka hai ?" AcArya kahe " itanI mAtrA Avazyaka hai / " isa prakAra ne jitanA pramANa kaheM usa pramANa se lAnA caahie| vaiyAvRtya karane vAlA nirgrantha gRhastha ke ghara jAkara pathya kI yAcanA kare tathA AvazyakatAnusAra prApta hone para "basa paryApta hai" isa prakAra kahe / gRhasya yadi vAhe "he bhadanta ! bAra aisA kyoM kahate haiM? taba nig2antha isa prakAra kahe "glAna sAdhu ke lie itanI hI paryApta hai / " isa prakAra kahane para bhI yadi hasya ki "he! aura bhI grahaNa karo / glAna ke upayoga meM Ane ke bAda Apa bhI khA lenA yA pI lenA / " 191 varSAvAsa rahe hue nirgrantha-nirgranthiyA~ gRhasthoM ke gharoM meM AhAra ke lie gaye hue hoM aura usa samaya ruka kara varSA Ane lage to unheM ArAma gRha, upAzraya vikaTa (cautarapha se khule ) gRha aura vRkSa ke nIce Akara ThaharanA kalpatA hai / kintu pUrva gRhIta bhakta pAna se bhojana velA kA atikramaNa karanA nahIM kalpatA hai / ( arthAt sUryAsta pUrva) nirdoSa AhAra khA-pIkara pAtroM ko maMDapoMchakara aura sApha karake ekatrita kare tathA sUrya ke rahate hue / jahA~ upAzraya ho vahA~ A jaae| kintu vahA~ (anyatra) rAta rahanA nahIM kalpatA hai| gRhastha ke aisA kahane para adhika pathya lenA kalpatA hai| milAna ke nimitta se adhika grahaNa karanA nahIM kalpatA hai / varSA barasane para pUrva gRhIta bhaktanpAna ke upayoga kI vidhi 1 budvikAe viDie NiggaMdha-niggaMdhI egayao ciTTha varSA darasane para eka sthAna meM nirdhanyaninthiyoM ke chaha vihI rane kI vidhi 12. bAsAvA josaviyarasa nigamarasa vA nipIe vA 192. varSAvAsa rahe hue nirgrantha-nirgranthiyA~ gRhasthoM ke gharoM meM 1 dasA0 da0 8, su0 40 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.] paraNAnuyoga-2] gIlA zarIra ho taba taka AhAra karane kA niSedha patra 192-163 gAhAvahakulaM piMDavAya-paDiyAe aNupavidussa nimijataya AhAra ke lie gae hue ho aura usa samaya ruka-ruka kara varSA nigijAya vRSTrikAe nivaijjai kappada se ahe Ara.maMsi Ane jage to unheM ArAma-gRha, upAzraya, vikaTa gRha yA vRkSa ke vA, ahe abassasi vA, ahe biyADagihasi vA, ahe rukha- nIce Akara ThaharanA kAlpatA hai / mUlasi vA uvaagchitte| 1. tarapa no kampai egassa niggaMdhassa, egAe ya nimnathIe (1) kinnu vahA~ akele nintha ko akelI nirgranthI ke sAtha egayao cittttise| ThaharanA nahIM kalpatA hai| 2. satya no kappaha egassa niggaMthasta duhaM niggaMdhINaM ega- (2) male nintha ko do nigraMthiyoM ke sAtha ThaharanA nahIM yao citttthise| kalpatA hai| 3. tatya no kappada buhaM niggaMdhANaM egAe pa niggaMthIe (3) do nigranthoM ko akelI nirgranthI ke sAtha ThaharanA nahIM egapao cittttitte| kalpatA hai| 4. tattha no kappaha duNhaM nigaMthANaM, duhaM nimagadhoNaM ya (4) do nirgandhoM ko do nigraMthiyoM ke sAtha ThaharanA nahIM eNyao vidvitte| kalpatA hai| atyi va ittha kei paMcame khudAe khuDDIyA vA annesi vA yadi yahAM para pAMcavAM vyakti bAlaka yA bAlikA koI bhI saMloe sapaDinuvAre, evaM Na kampada eyo cidvitte| ho athavA vaha sthAna Ane-jAne vAloM ko spaSTa dikhAI detA ho to vahA~ para eka gAya ThaharanA kalpatA hai / vAsAvAsaM parajosaviyassa niggaMthamsa gAhAvaikula piDavAya- varSAvAsa rahA huA nigraMnya gRhasyoM ke gharoM meM AhAra ke paDipAe apaviTThassa nigijimaya nigijya baTTikAe lie gayA huA ho aura usa samaya ruka-ruka kara varSA Ane lage nivAjA, kalpaha se ahe rAmasi vA, ahe ubassayaMsi to use ArAmagRha, upAzrama, vikaTagRha yA vRkSa ke nIce Akara vA, ahe viyagihasi vA, ahe lakkhamUlasi vA uza- ThaharanA kalpatA hai / gkichtte| tasya no kappai egassa niggaMdhassa, egAe ya AgArIe kintu vahA~ akele nirgrantha ko akelI strI ke sAtha ThaharanA egayo cidvitte| nahIM kalpatA hai| evaM pattAri bhaMgA bhANiyavA / isa prakAra (uparokta) cAra bhaMga kaha lene caahiye| asthi yA itva ke paMcamae there vA, theriyAivA, annesi yadi vahAM para pAMcavA sthAyara puruSa yA sthavira strI ho vA saMloe saparivAre, eSa NaM kappada egayo citttthise| savA yaha sthAna Ane-jAne vAloM ko spaSTa dikhAI detA ho to __ vahA~ para eka sAtha ThaharanA kalpatA hai / evaM ceva niggaMdhIe agArassa ya cattAri bhaMgA bhANiyavvA / isI prakAra nirgandhI aura gRhastha puruSa ke cAra bhaMga kahane -dasA. da. 4, su. 45-47 caahie| upaullakAeNa AhAra-Niseho gIlA zarIra ho taba taka AhAra karane kA niSedha193. vAsAbAsa pajjosaviyANaM no kappaha nimnabhANa bA, 163. varSAvAsa rahe hue nigraMnya-nigranthiyoM ko varSA ke jala se niggayoga vA udaullega bA, sasiNiNa yA kAraNaM asaNaM svayaM kA zarIra gIlA ho yA varSA kA jala svayaM ke zarIra se bA-jAva-sAimaM vA aahaaritte| TapakatA ho to azana-pAvat-svAdya AhAra karanA nahIM kalpatA hai| pa.-se kimAi mate? pra0--he bhagavan ! aisA kyoM kahA gayA hai? -satta sihAyayaNA paNNatA, taM jahA u.-zarIra para pAnI dikane ke sAta sthAna kahe gaye haiN| yathA--- 1. pANI, 2. pANilehA, (1) hAtha aura, (2) hAtha kI rekhAe~, 4. nahasihA, (3) nakha aura, (4) nava ke agrabhAga, 5. bhamuhA, 6, aharoTTA, (5) bhauhA (6) dAr3hI aura 7. uttrodaa| (7) muMcha / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 193-166 mAtrA se hamArA karI : bhina saMyamI jIvana [71 aha puNa evaM jANijA-vigaovage me kAe chinasiNehe yadi vaha aisA jAne ki mere zarIra se varSA kA jala nitara evaM se kappA asaNaM vA-jAva-sAimaM vA aahaaritte| gayA hai athavA varSA kA jala sUkha gayA hai to use azana-yAvata -dasA. da. ya, su. 46 svAdya AhAra karanA kalpatA hai| varSAvAsa-tapa-saMlekhanA samAcAro-4 AyariyAiehi ApucchittA tavokamma karaNa vihANaM- AcAryAdi se pUchakara tapa karane kA vidhAna194. vAsAvAsaM pajjovie bhikkhU icchejjA agNayara orAla 164, varSAvAsa rahA huA bhikSu yadi kisI prakAra kA prazasta, kallANaM sivaM ayaM maMgalaM sassirIyaM mahAmAvaM tabokammaM kalyANakara, zivanada, dhanyakara, maMgalarUpa, zrIyukta, mahAprabhAvaka upasajjitAgaM vihrite| tapaHkarma svIkAra karanA cAhe to--- mo se kappaha aNApubhichattA AyariyaM vA-jAva-gaNAvaccheyayaM AcArya-yAvasa--gaNAbacchedaka athavA jisako agutrA vAja vA purao kA bihrhaa| mAnakara vaha vicara rahA ho unheM pUche binA napaHkarma svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| kappada se ApurichattA ApariyaM vA-jAva-gaNAvacchemayaM vA vintU AcArya-yAvat -gaNAvacchedaka athavA jisako jaMca vA purao kA vihrh| aguA mAnavAra vaha vicara rahA ho unheM pUlakara hI taraHkarma strIkAra karanA kalpatA hai| (AjJA lene ke lie bhikSu isa prakAra pUcha-) 'icchAmi gaMmate ! tumbhehi azmaNugNAe samANe agNayara "he bhagavan ! ApakI AjJA ho to kisI prakAra kA orAla-jAna-tabokamma ubasapajjittANaM viharitae taM evaDhyaM prazasta-yAvat -tapaHkarma svIkAra karanA cAhatA hU~ vaha bhI * vA, evaisto thaa|' amuka prakAra kA aura itanI baar|" te ya se vivarejA, evaM se phApA agNayara orA-jAna- yadi ve AzA deM to manyatara prazasta yAvat - tapaHkarma tavokamma uvasaMpajjitANaM viharittae / svIkAra karanA kAlpatA hai| te pa se no viyarejjA, evaM se no kappar3a aNNayaraM orAlaM yadi ve AjJA na deM to anyatara prazasta yAvat - tapaHkarma -jAva-tabokamma uvasaMpajjittA vihritte| svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / 50 --se kimANu bhaMte ! prahe bhagavan ! aimA kahane kA kyA kAraNa hai ? 10--AyariyA paJcavAyaM nANaMti / u0...-AcAryAdi Ane vAlI vighna-bAdhAoM ko jAnate haiM / -dayA. da. 8, su. 64 pautthabhastiyassa pANagagahaNa vihANaM upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA vidhAna - 165 vAsAvAsaM pajjosaviyassa-utthabhattiyassa bhikkhussa 165. varSAvAsa rahe hue caturya bhakta (upavAsa) karane vAle bhikSu kampati sao pANagAI pabigAhitae, taM jahA ko tIna prakAra ke pAnI lene kalpase haiN| yathA1. ussehama, 2. saMseima, (1) utsvedima, (2) saMsvedima, 3. ghAulodagaM / -dasA. da. 8, su. 30 (3) aura cAvaloM kA dhovana / cha?bhattiyassa pANaga gahaNa vihANaM do upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA vidhAna166. vAsAvAsaM parajosaviyasta chattipassa bhikkhussa kampati 196. varSAvAsa rahe hue SaSTha bhakta (bele) karane vAle bhikSu ko tao pANAgAI paDigA hittae. saM jahA-- tIna prakAra ke pAnI lene kalpate haiM, yathA1 tilovagaM vA, 2. sumodagaM vA, (1) tilodaka, (2) tuSodaka aura, 3. jabAvagaM vaa| -mA.da.8, su. 31 (3) yabodaka / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] varaNAnuyoga-2 tIna upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA vidhAna sUtra 167-201 adRmabhattiyassa pANaga gahaNa vihANaM tIna upavAsa karane vAle ke pAnI grahaNa karane kA vidhAna167. AsAvAsaM pajosaviyassa aTTamabhattiyassa bhikSussa kappai 167. varSAvAsa rahe hue aSTama bhakta (tele) karane vAle bhikSu ko tao pANagAI paDigAhittae, taM jahA nIna prakAra ke pAnI lene kalpate haiM yathA--- 1. AyAmevA, 2. sovIre vA, (1) AyAma, (2) sauvIra aura, 3. sukhaviyo vaa| -dasA. da. 8, su. 32 (3) zuddha bikaTa jl| vigibhastiyassa usiNodaga gahaNa vihANaM- cAra Adi upavAsa karane vAle ke garama pAnI grahaNa karane kA vidhAna-- 198. vAsAvAsaM pajjosaviyassa vigiTTabhattipassa mikSussa 168. varSAdAsa rahe hae tele se adhika tapasyA karane vAle bhikSu kappar3a eye usiNaMpiyare pddigaahitte| ko ekamAtra uSNa acitta jala grahaNa karanA kalpatA hai| vaha se viya asitthe, no vi ya NaM sasitya / bhI anna kaNa se rahita ho kintu anna kaNa yukta nahIM ho| -dayA. da. 8, su. 33 bhatta-paDiyAikkhiyassa usiNodaga gahaNa-vihANaM makta pratyAkhyAna anazana vAle ke garama pAnI grahaNa karane kA vidhAna161. vAsAvAsa pajjosaviyassa bhattapaDiyAikliyassa bhikkhussa 199. varSAvAsa rahe hue bhakta pratyAkhyAnI bhikSu ko eka mAtra kapada ege usiNavipaI paDigAhittae / uSNa acitta jala grahaNa karanA kalpatA hai| se diya gaM asitthe, nare ceSa NaM ssitthe| vaha bhI asistha ho, sasikya na ho / se vipaNa paripue, no ceka paM apripue| vaha bhI chAnA huA ho, binA chAnA na ho| se vi ya paM parimie, no caiva gaM aprimie| baha bhI parimita ho, aparimita na ho| se viya NaM asaMpanne, no daNaM abahusaMpanne / vaha bhI acchI taraha ubAlA huA ho, kama ubAlA huA dasA. da. 8, mu. 34 na ho| dastisaMkhA-vihANaM datti kI saMkhyAoM kA vidhAna200. vAsAvAsaM pannosaviyassa saMkhAdattiyassa bhikSussa kati 200. varSAvAsa rahe hue tathA dattiyoM kI saMsthA kA niyama paMca dattIo bhoaNassa paDigAhittae, paMca pANayassa / dhAraNa karane vAle bhikSu ko AhAra kI pAMca dattiyA~ aura pAnI kI pAMca dattiyA~ grahaNa karanA kalpatA hai| ahavA cattAri bhoaNassa, paMca pANagassa / athavA --AhAra kI cAra aura pAnI kI pA~ca / ahayA paMca momaNassa, ghasAri pANagasma / athavA-AhAra kI pAMca aura pAnI kI cAra / tatya gaM egA loNAsAyaNamavi paDigAhiyA siyA kappada se unameM eka datti namaka kI DalI jitanI bhI ho usa dina tadivasa teNeva bhattaTheNaM paNajosavittae / use usI AhAra se nirvAha karanA cAhie / no se kappAi duccapi gAhAvai-kula bhattAe vA pANAe vA, kintu use gRhasyoM ke ghara meM AhAra pAnI ke lie dUsarI niksamittae thA, parisittae vaa| -dasA. da. 8, su. 35 bAra niSkramaNa-praveza karanA nahIM kalpatA hai| pajjosavaNAe AhArakaraNassa pAyacchitta suttaM- paryuSaNa meM AhAra karane kA prAyazcitta sUtra2.1. je bhikkhU pajjosavaNAe ittariya AhAraM AhAreDa AhA- 201. jo bhikSa paryuSaNa arthAt saMvatsarI ke dina alpa AhAra rataM vA sAijaha / bhI karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe AvajjA cAummAsiyaM parihAraTTANaM annugghaaiyN| use cAturmAsika anupAtika parihArasthAna (prAyazcitta) ---ni.u. 10, su. 45 AtA hai| 1 yahA~ varSAvAsa samAcArI meM yaha vizeSa kathana hai| mAmAnya kathana ThANAMga sUtra meM hai| ataH cAturmAsa meM yA zeSa kAla meM ukta tapazcaryAoM meM ukta prAsuka jala grahaNa kiye jA sakate haiM aisA samajhanA caahie|' 2 datti kA svarUpa vyavahAra sUtra 306 meM bhI hai, vaha tapAcAra meM dekheN| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 202-203 AcAryAvi se pUchakara pAdapopagamana karane kA vidhAna saMyamo jIvana [73 AyariyAiehi ApucchittA pAovagamaNakaraNa vihANaM- AcAryAdi se pUchakara pAdapopagamana karane kA vidhAna202. vAsAyAsaM pamjosavie bhikkhU icchiAjA apacchima-mAra- 202. varSAvAsa rahA huA bhikSu maraNa-samava samIpa Ane para gaMtiya-saMlehaNA-sUsaNA mUsie, bhatta-pANa-paDiyAipikhae, saMlekhanA dvArA kama taya karanA cAhe. AhAra pAnI kA tyAga pAovagae, aNavaskhamANe viha rittae vA, karake kaTe hue vRkSa ke samAna rahakara mRtyu kI kAmanA nahIM karatA huA rahanA cAhe, nikkhamittae vA, pavisisae thaa| upAzrava se niSkramaNa-praveza karanA cAhe, asagaM vA-jAva-sAimaM vA AhAritae, azana-yAvat -svAdha kA AhAra karanA cAhe, upacAraM vA, pAsavaNaM vA, paridvAvittae, mala-mUtra tyAganA cAhe, samajhAyaM vA karisae. svAdhyAya karanA cAhe, dhammajAgariyaM vA jaagritte| aura dharma jAgaraNA karanA cAhe to, no se kappada aNApucchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvaccheyayaM AcArya-yAvat -gaNAvacchedaka athavA jinako aguA vA, jaMcavA purao kArDa bihArada / mAnakara vicara rahA ho unheM pUche binA ukta kArya karanA nahIM kAlpatA hai| kampaha se ApugchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvacchepayaM vA, kintu AcArya-yAvat-gagAvaNedaka ko athavA jinako jaMcha vA purao kArDa vitaraha / aguA mAnakara vicara rahA ho, unheM pUchakara karanA kalpatA hai| (jAjA lene ke lie bhikSu isa prakAra rahe ) "icchAmi gaM maMle ! subabhehi abhaNaNAe samANe apatima- "he bhagavan ! Apane AjJA ho no maraNa gamaya samIpa Ane mAraNaMtiya salehaNA-sUsaNA sie-jAva-dhammajAgariyaM vA para saMlavanA dvArA karmakSaya yAvat-dharma jAgaraNA karatA jaagrite|" cAhatA huuN|" he va se viyarijjA, evaM se kappai apacchima-mAraNatiya- yadi ve AjJA deM to garaNa samaya samIpa Ane para saMlekhanA saMlehaNA-sUsaNAmUsie-jAna-dhammanAgariyaM vA jaagrise| dvArA varmaya-yAvat-dharmajAmaragA karanA bAlpatA hai| te ya se no viyaregjA evaM se no kampada apa-chima-mAraNaM- yadi ve AjJA na deM to maraNa samaya samIpa Ane para saMlesiya-saMlehaNA-asaNA mUsie-jAna-dhammajAgariyaM vA jAga- khanA dvArA karmaznaya --yAvat -dharmajAgaraNA karanA nahIM rite| kalpatA hai| pa0-se kimAha maMte ? he bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai| u.-AyariyA pancavAyaM Agati / AvAryAdi Ane vAlI vidhna-bAdhAoM ko jAnate haiM / -dasA. 6.8, su. 65 varSAvAsa sambandhI prakIrNaka-samAcArI-5 tiNhaM uvassayANaM grahaNa-vihANaM tIna upAyayoM ke grahaNa kA vidhAna203. gharasAvAsaM pajjosatiyANa nigaMdhANa vA nimAMdhINa vA 203. varSAvAsa rahe hue nintha-nirgranthiyoM ko sIna upAzraya tao upassayA gihipsae, grahaNa karanA caahie| ve kumviyA pavilehA, sAhajiyA smjnnaa| do upAyayoM kI kevala anilevanA karanA nathA pranidina -dasA.da. su.73 upayoga meM Ane vAle upAyaya kI pramArjanA karanA / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] caraNAmuyoga-2 rAdhyA evaM Asana grahaNa karane kA vidhAna sUtra 204-205 sejjAsaNa gahaNa vihANaM zayyA evaM Asana grahaNa karane kA vidhAna204. vAsAvAsaM pajjosadhiyANaM no kampai niggaMdhANa bA, 204. varSAvAsa rahe hue niryanya-nirgranthiyoM ko zayyA aura Asana nipathINa vA aNabhiggahiya sijjAsaNiyANaM htte| grahaNa kie binA rahanA nahIM kalpatA hai| AyANameyaM zayyA aura Asana nahIM rakhanA pharma bandha kA kAraNa hai| kyoMki, 1. aNamimgahiya sijjAsaNiyassa, (1) zayyA aura Asana nahIM grahaNa karane vAle, 2. aNumacAkucha yasta, (2) eka hAtha se nIcA aura cU karane vAlA zayyA aura Asana rakhane vAle / 3. aNaTAbaMdhiyassa, (3) hilane vAle zayyA aura mAsana rakhane vAle, 4. amiyAsagiyassa, (4) parimANa se adhika zayyA aura Asana rakhane vAle, 5. azAtAviyassa, (5) yathAsamaya zayyA aura Asana ko dhUpa meM nahIM sukhAne vaale| 6. asamiyassa, (6) eSaNA samiti ke anusAra zayyA aura Asana nahIM lene vAle / 7. abhidakhaNaM abhikkhaNaM apaDilehaNAsobassa, (7) zavyA aura zAsana kI bAra-bAra pratilekhanA nahIM karane vAle tathA, 8. apamajmaNAsIlassa, talA tahA saMjame curArAhae mavaha / (4) zayA aura Asana kI pramArjanA nahIM karane vAle bhikSa kA saMyama durArAdhya hotA hai| aNAyANameya kintu zayyA aura Asana rakhanA karmabandha kA kAraNa nahIM hai / kyoMki 1. abhigyahiya sijjAsapiyassa, (1) zayyA aura Asana grahaNa karane vAle, 2. uccAkudayassa, (2) eka hAtha U~cA aura cUM cUM nahIM karane vAlA zayyAsana rakhane vAle, 3. aTTAbaMdhiyassa, (3) nahIM hilane vAle zayyAsana rakhane vAle, 4. miyAsaNiyassa, (4) parimANa yukta zayyA Asana rakhane vAle, 5. AyAviyassa, (5) yathAsamaya zayyA aura Asana ko dhUpa meM dene vAle, 6. samiyama, (6) eSaNA samiti ke anusAra zamyA aura Asana lene vAle, 7. abhikSaNa abhikkhaNaM pajisehaNAsIlassa, (7) zayyA aura mAsana kI bAra-bAra pratilekhanA karane vAle tathA 8. pamajjaNAsIlassa tahA tahA saMjame suArAhae bhavada / () zayyA aura Asana kI pramArjanA karane vAle bhikSu kA -dasA. 6.8,su. 67 saMyama su-ArAdhya hotA hai| tiNi mattagagahaNa-vihANaM tIna mAtraka grahaNa karane kA vidhAna-- 205. vAsAvAsaM paUjosavidhANaM kampA nimyANa pA, nigaMdhIga 2.5, varSAvAsa rahe hue nirgrantha-nirganthiyoM ko tIna mAtraka grahaNa yA tao mattagAI girihattae, taM jahA~ karane kalpate haiM, yathA1. uccAra-masae, 2. pAsavaNa-mattae, (1) mala tyAgane kA pAtra, (2) mUtra tyAgane kA pAtra, 3. khela-mattae / -isA.da.8, su. 61 (3) kapha tyAgane kA pAtra / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 206-208 varSAvAsa meM pAtra aura vastra grahaNa karane kA prAyazcitta sUtra saMthabhI jIvana [75 paDhamasamosaraNe patta-cIvara-gahaNa pAyaryAchatta sUttaM varSAvAsa meM pAtra aura vastra grahaNa karane kA prAyazcitta 206. je bhikyU par3hama-samosaraNudese patta-cIvarAI pahigAhera 206, jo bhikSu cAtuma si meM pAtra aura vastra grahaNa karatA hai, pajiggAheMtaM vA saaijd| ____ karavAtA hai, karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avamjai cAummAsiyaM parihAradANaM annupyaairy| use cAturmAlikA anughAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u. 10, su. 45 AtA hai| bAsAyAse vattha AtAvaNa vihi-Niseho varSAvAsa meM vastra sukhAne ke vidhi-niSedha207. vAlAvAsa pajjosavie bhiSaya izichaSmA varavaM vA, paDigaha 207, varSAvAsa meM rahA huA bhikSu yadi vastra, pAtra, kambala, vA, kaMbalaM yA, pApapuMchaNaM vA aNNari vA uhi AyAkttie pAdapuMchanaka yA kisI prakAra kI upadhi ko dhUpa meM thor3I dera yA vA, payAvittae vA / no se kappaDa ega vA, aNega vA adhika dera taka sukhAnA cAhe to eka yA aneka bhikSuoM ko apariNavittA sUcita kie binA, 1. pAhAvAkulaM bhattAe yA, pANAe SA, nikkhamittae pA, (1) gRhasthoM ke gharoM meM AhAra-pAnI ke lie niSkamaNa pvisisegaa| praveza karanA, 2.asaNaM bA-jAba-sAima vA AhArittae / (2) azana-yAvat-svAdha kA AhAra karanA / 3. maliyA viTAmina (3) upAzraya ke bAhara svAdhyAya sthala meM jAnA yA, 4. jiyArabhUmi vA niharitae, (4) mala-bhUtra tyAgane ke sthAna meM jaanaa| 5. samAyaM vA karitae, (5) svAdhyAya karanA, 6.kAussagaM vA, (6) kAyotsarga karanA, 7. ThANe vA tthaaitte| (7) dhyAna karanA nahIM kalpatA hai / azSi ya istha ke abhisamaNNAgae ahAsaNNihie egevA, yadi vahA~ para Aye hue yA samIpa baiThe hue eka yA aneka aNe vA kappaDa se evaM bahasae muni hoM to unheM isa prakAra kAhanA kalpatA hai"imaM tA ajjo | tuma muhattA jANehi-jAva-tAva ahaM, "he Aya ! dhUpa meM sukhAye hue ina upakaraNoM kA muhUrta gAhAvaikula bhattAe yA pANAe vA nikvamittae vA pavi- paryanta dhyAna rakhanA jaba taka ki maiM gRhasthoM ke gharoM meM AhAra silae vA-jAva-kAussagaM vA ThANaM vA tthaaitte|" pAnI ke lie niSkramaNa praveza karUM,-yAvat-kAyotsarga yA dhyAna kruu'| te ya paDisuNejjA, evaM se karapaI-jAva-ThANaM vA tthaaitte| yadi ve svIkAra kara leM to use kalpalA hai-yAvat-dhyAna krnaa| hai ya go paviNejA, evaM se no kappaI-jAva-kANaM vA yadi ve svIkAra nahIM kareM lo use nahIM kalpatA hai-yaavttthaaitte| --dasA. 6. 8, su. 66 dhyAna krnaa| uccAra-pAsavaNa bhUmi paDilehaNA uccAra prasravaNa bhUmi pratilekhanA208. vAsAvAsa parajosaviyANaM kappaDa nimnathANa vA, niggaMdhoga 208. varSAvAsa rahe hue nimrantha ninthiyoM ko tIna uccAra thA to uracAra-pAsavaNa bhUmio paDilehittae, taM jahA prastravaNa bhUmiyoM kI pratilekhanA karanA kalpatA hai / hemanta aura hemaMta-gimhAsu, jahA paM vAsAsu / grISma Rtu meM tIna upacAra prasravaNa bhUmiyoM kI pratilekhanA karanA varSAkAla ke smaa| Avazyaka nahIM hai| pa-se kimAha mate ! pra-he bhagavan ! Apane aisA kyoM kahA? u-bAsAtu NaM ussapaNaM pANA ya, taNA ya, bIyA ya, paNagA u.-varSA Rtu meM prAyaH sarvatra pasa prANI, harI ghArA, bIja, ya, hariyANi ya bhavati / -dasA. da.8, su. 68 phUlaga aura hare aMkura paidA ho jAte haiM / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] caraNAnayoga -2 AcAryAvi se pUchakara cikitsA karAne kA vidhAna sUtra 209-212 AyariyAihi pucchittA tigicchA vihANaM- AcAryAdi se pUchakara cikitsA karAne kA vidhAna206. vAsAvAsaM pajjosavie bhikkhU icchijjA aruNari teicchiyaM 206. varSAvAsa rahA huA bhikSa kisI eka roga kI cikitsA AuTTittae no se kappaha aNApunchittA AyariyaM vA-jAva- karAnA cAhe to AcArya -yAvata-gaNAvacchedaka athavA jisako gaNAvaccheyayaM vA jaM vA purA kAuM vihAraha / agujA mAnakara vaha vidhara rahA ho unheM pUche binA cikitsA karAnA nahIM kalpatA hai| kappar3a se ApusichattA AyariyaM dA-cAca-gaNAvacchayayaM bA jaM kintu AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka athavA jisako vA purao kA vihrh| aguA mAnakara vaha vicara rahA ho unheM pUchakara hI cikitsA karAnA kalpatA hai| (AjJA lene ke lie bhikSu isa prakAra kahe-) "icchAmi gaM bhaMte ! tumbhehi abmaNuNNAe samANe aNNayari "he bhagavan ! ApakI AjJA milane para amuka roga kI teicchiyaM AuTTittae" cikitsA karanA cAhatA huuN|" te ya se viyarejjA, evaM se kampai aNNari teicchiyaM Aja- yadi ApAryAdi AjJA deM to cikitsA karAnA kalpatA hai| ttttitte| te ya se no biyarejjA, evaM se kappA apaNayari teicchiyaM yadi AcAryAdi AjJA na de to cikitsA karAnA nahIM aauttttitte| kalpatA hai| pa.-se kimAha bhaMte / pra--he bhagavan ! Apane aisA kyoM kahA? u.-AyariyA paccavAyaM jaannNti| ja0-AcAryAdi Ane vAlI vighna-gAdhAoM ko jAnate hai / -dasA. da. 8, su. 63 pajjosavaNAo para kesa-rakkhaNa Niseho- paryuSaNa ke bAda keza rakhane kA niSedha210. vAsAvAsaM pajjosaviyANaM no kappar3a niggaMdhANa vA 210. varSAvAsa rahe hue nirgrantha-ninthiyoM ko paryuSaNA (saMva niggaMdhINaM vA paraM pajjosavANAo golosampamANamitta vi tarArI) kI rAtri ke vAda gAya ke roma jitane keza bhI rakhanA kese taM raryANaM uvaainnaavitte| --dasA. da. 8, su. 70 nahIM kalpatA hai| pajjosavaNAo para kaMsa-rakSaNa pAyacchitta sutaM- paryuSaNA ke bAda keza rakhane kA prAyazcitta sUtra211. je bhikkhU pAjosavANAe golomamAyaM pi bAlAI uvA- 211, jo bhikSu paryuSaNA ke bAda gAya ke roma jitane bhI bAla iNAveha uvAiNAveta bA sAijjA / rantratA hai, rakhavAtA hai yA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avasjada cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNu gyaaiyN| use cAturmAsika anudAtika parihArasthAna (prAyazcitta) --ni.u, 10, su. 44 AtA hai| pajjosavAe ahigaraNa khamAtraNa vihANaM paryuSaNA meM kalaha kI kSamAyAcanA karane kA vidhAna212. vAsAvAsaM pajjosadhiyArNa no kappA niggaMdhANa yA nirgINa 212. varSAvAsa rahe hue nirgrantha-nirganthiyoM ko paryuSaNA (saMvayA paraM paujosavaNAo ahigaraNaM vaittae / tsarI) ke bAda pUrva varSa meM hue kalaha ko punaH kahanA nahIM kalpatA hai| jo gaM niggaMdhI yA, nigaMtho vA paraM pajjosavaNAo jo nimranya yA nirmanyI paryaSaNA (saMvatsarI) ke bAda pUrva ahigaraNaM bayai-se NaM "makappe gaM ajjo bayasI ti" varSa meM hue adhikaraNa ko kahatA hai to use kahA jAye ki "he battave siyaa| Arya ! pUrva varSa meM hue adhikaraNa ko kahanA tumheM nahIM kalpatA hai|" jo paM niggaMdhI vA, nigaMthI thA paraM pajjosavaNAe ahi itanA kahane para bhI jo nimrantha-nirgranthI pUrva varSa meM hue garaNa vayai-se NaM nihiyarave siyaa| ___adhikaraNa ko kahatA hai use saMgha se nikAla denA caahie| ---dasA.da. 8. su.71 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 212-215 muzmASTaka kI pratilekhanA kA vidhAna saMyamI jIvana [77 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww.rrmwarmummraamwomearnwrrrrwwwrrammarw..rrrrrrrrr vAsAvAsaM pajjosaviyANa iha khalu niggaMyANa yA, nimagaMthINa varSA-dAsa rahe hue nirgantha-nirgandhiyoM meM jisa dina karkaza vA ajjeva kapaDe-kaDae bumgahe samuppatijA kaTu vacanoM se kleza huA ho, khamiyam khamAviyavaM, to unheM usI dina mAyAcanA karanI cAhie aura kSamA yAcanA karane vAle ko kSamA kara denA cAhiye / bharala evaM zuddha mana se bArambAra kuzala kSema pUchanA cAhiye / upasamiyadhvaM usamAviyAvaM, ___ svayaM ko upazAnta honA cAhie aura pratipakSI ko bhI sumaha saMpucchaNA bahaleNaM hoyadhvaM / upazAnta karanA cAhiye / / jo unasamaha tassa asthi ArAhaNA, jo upazAnta hotA hai usakI hI dharmArAdhanA hotI hai| jo no javasamai tassa nasya aaraahnnaa| jo upazAnta nahIM hotA hai usakI dharmArAdhanA nahIM hotI hai| tamhA appaNA ceva ucasamiyahavaM / pasalie svayaM ko to upazAnta banA hI lenA cAhiye / pa0-se kimAha bhaMte ! pra0-he bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai? u.-"uvasamasAraM ra sAmaNaM |"-dsaa. da. 8, su. 72 u-upazAnta honA hI saMyama kA sAra hai| aTThasuhama paDilehaNa vihANaM sUkSmASTaka ko pratilekhanA kA vidhAna213. vAsApAsa panjosaviyANa iha khalu niggaMdhANa yA, niggayINa 213. varSAvAsa rahe hue nirmantha-nigranthiyoM ko ye ATha sukSma vA, imAI aTTa suhamAI abhipakhaNaM abhiskhaNaM jANiyathyAI bAra-bAra jAnane yogya, dekhane yogya aura pratilepana karane yogya pAsiyavAI paDilehiyavvAI bhavAta, ta jahA -- hai, yathA(1) pANamudrama, (2) paNagasuhama, (3) boasuhama, (1) prANI sukSma, (2) panavA sUkSma, (3) bIja sUkSma, (4) hariyasuhama (5) puSphamuhama, (6) aMDasuhama, (4) harita sUkSma, (5) puSpa sUkSma, (6) aNTa sUkSma, (7) leNasuhama, (8) siNehasuhamaM / (7) layana sUkSma, aura (8) raneha sukSma / -dasA. da. 8, su. 50 akAle pajjosavaNA karaNassa kAle pajjosavaNA akAla meM paryuSaNa karane kA tathA kAla meM paryuSaNa karane akaraNassa pAyacchisa sutAI ke prAyazcitta sUtra214. je bhikkhU apajjosavaNAe pajjosaveda pajjosa-taM vA 214. jo bhikSa para paNa ke dina meM anya dina meM payuSaNa karatA sAijjA / haiM, karavAtA hai, yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkha parajosavaNAe ga pajjosaveha Na pannosarvataM vA jo bhikSA paya paNa (saMvatsarI) ke dina pathupaNa nahIM karatA saaijd| hai, nahIM karavAtA hai, yA nahIM karane vAle kA anumodana karatA hai| je miklU agASiyaM yA gArasthiyaM vA pajjosabeha, jo bhikSa abhyatIrika yA gRhastha ke sAtha paryuSaNA kalpa parajosaveta yA sAija vAcana karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| saM sevamANe Avamai cAjammAtiyaM parihAradANaM annugdhaaiyN| use pAturmAzika anunAtika parihA rasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 10, su. 42, 43, 46 AtA hai| sabicchariya pavirakappassa ArAhaNA phala sAMvatsarika sthavira kalpa ko ArAdhanA kA phala215. isaceiyaM saMvanchariyaM merakalpa ahAsutaM ahAkappaM mahAmaggaM 215. isa gAMvatmarika sthavirakalsa kA sUtra, kalpa aura mArga ke samma kAraNa kAsittA pAlittA sodhittA sIrisA kiTTitA anusAra samyakatayA kAyA se sparza kara, pAlana kara, aticAroM ArAhittA ANAe-aNupAlittA kA zodhana kara, jIvana-paryanta AcaraNa kara, anya ko karane kA upadeza dekara bhagavAna kI AjJA ke anusAra ArAdhanA kara aura anupAlana kara1 sUkSmASTaka kA svarUpa tathA prakAra prathama mahAvata meM liye haiM parantu jAnane, dekhane aura pratilekhA rUpa viziSTa samAbArI yukta hone se yaha eka sUtra yahA~ liyA hai| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78) caraNAnuyoga-2 cAra prakAra ke Avazyaka pUdha 215-216 asdhegavyA samaNA niggaMthA teNeva mavaragahaNaM simaMti yujati muccati parinivAiti sanvayukkhAgamata karati / atyegaiyA duSTayeNaM bhavAmahaNeNaM-jAva-samvadukkhANamata krNti| kitane hI zramaNa ninya to usI bhava se siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, nirvANa ko prApta hote haiM aura sarva dukhoM kA anta karate haiN| kitane hI do bhana grahaNa karake yAvat - savaM dukhoM kA anta karate haiN| kitane hI tIna bhava grahaNa karake-pAvat-sarva du:khoM kA anta karate haiM / kintu utkRSTa sAta ATha bhava grahaNa kA to koI atikramaNa nahIM karate haiN| atya Na tacceNaM bhavagrahaNeNaM-jAba-saanuskhANamaMtaM karaMti / sattaTTa bhavaggahaNAI puNa nAikkamati / -dasA. da. 8, mu. 76 pratikramaNa-4 Avazyaka svarUpa-1 caubihe Avassae gAra kArobAlazyaka216.50-se ki taM AvassayaM? 216. pra0-Avazyaka kitane prakAra ke kahe gae haiN| 10--AvassayaM caumvihaM paNNataM, taM jahA u0-Avazyaka cAra prakAra ke kahe gae haiM-yathA(1) nAmAvassayaM, (2) ThavaNAvassayaM, (1) nAma Avazyaka, (2) sthApanA Avazyaka, (3) davAvassayaM, (4) bhAvAvassayaM / (3) dravya Avazyaka, (4) bhAva Avazyaka / pA-se kitanAmAvassayaM? pra0-nAma Avazyaka kyA hai? u.--nAmAvassayaM jassa paM jIvassa thA, ajIvassa bA, u.-nAma Avazyaka-jisa jIva kA yA ajIva kA, jIvANa bA, ajovANa vA, tabubhayassa vA, tavubhayANa jIvoM kA yA ajIvoM kA jIvAjIva kA yA jIvAjIvoM kA bA 'Avassae' sinAmaM korae / se taM naamaavsmyN| "Avazyaka" nAma kiyA gayA hai| vaha nAma Avazyaka hai| pa-se ki taM ThavaNAvasmayaM ? -sthApanA Avazyaka kyA hai? u.-rAvaNAvassayaM jagaNaM kaTTakamme vA, citakamme vA, u.-sthApanA Avazyaka-kisI kASTha kI putalI meM, potyakamme vA, leppakamme thA, gaMdhime vA, beDime vA, citra meM, pustaka meM, miTTI Adi ke lepa se banI huI, muMthI huI, pUrime vA, saMghAimeM vA, akkhe vA, varAie yA, emo vastrAdi lapeTa kara banAI huI, pUrita kI huI, saMgrahita ko huI yA, aNegA cA, sammAvaThaSaNAe vA, asambhAvaThavaNAe AkRti meM, akSa meM, kaur3I meM, eka yA aneka padArtha kI sadabhAva vA 'Avassae pti ThevaNA Thavijjati / rotaM ThavaNA- yA asadbhAva sthApanA se "Avazyaka" isa nAma kI sthApanA kI vssyN| gaI ho-vaha sthApanA Avazyaka hai| pa.-nAma-uvaNANaM ko pahaviseso ? pra-nAma aura sthApanA meM kyA antara hai? ja-nAma AvakahiyaM, ThavaNA ittariyA vA honA, u.- nAma yAvajjIvana ke lie hotA hai aura sthApanA AvakahiyA vaa| alpakAlika tathA dIrghakAlika bhI hotI hai| pa0-se ki taM davAvasmayaM / pra-dravya Avazyaka kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? u-vavyAvassayaM duSiha paNjataM, taM jahA u0-dravya Avazyaka do prakAra ke kahe gae haiM-yathA(1) Agamato ya. (1) Agama se dabyAvazyaka aura, (2) nAAgamato ya1 (2) noAgama se dradhyAvazyaka / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra 216 cAra prakAra ke Avazyaka saMyamI jIvana [7e 10-se ki Agamato bacAvassaya? pA-Agama se dravyAvazyaka kyA hai? u.-Agamato davAvassayaM-jassaNaM "Avassae" ti parva u0-Agama se TalyAvazyaka- 'Avazyaka' yaha pada jisake siviNasa, ThitaM, jitaM. mitaM, parijitaM, NAmasamaM, sIkhA huA hai, dhAraNa kiyA huA hai. gAnA huA hai, pUrNAkSara hai. ghosasama, ahoNapakharaM, apaccakkharaM, abhyAisakkhara, samyak prakAra se jAnA huA hai, svanAma samAna sadA yAda hai, zuddha akvAliyaM, amiliyaM, avaccAmeliyaM, paripuNNa, uccAraNa kiyA hulA hai, na hInAkSara hai, na adhikAkSara mukta hai, paripuSNaghosaM, kaMThoDhavippamukkaM guruvAyaNovagayaM / sabhI akSara kramabaddha hai, askhalita hai, akSara mile hue nahIM hai, apunarukta hai, pratipUrNa hai, pratipUrNa svara se ghoSita hai, kaMTha aura o se suprayukta hai, guru dvArA dI gaI vAcanA se yukta hai| se gaM tattha vAgaNAe, purachaNAe. paripaTTaNAe, dhamma- jo ki vAcanA se, pRcchAoM se, punarAvRtti se aura dharma kahAe, go aNuppehAe / kathA se yukta hotA hai, kintu anuprezA se nahIM hotA hai| 10 : kahA? pra.---isakA kyA kAraNa hai ? - aNuvaogo davyamiti ktttt| u0-upayoga rahita honA hI dravya Avazyaka hone kA kAraNa hai isaliye anuprekSA kA niSedha kiyA gayA hai| (1) Negamassa-ego aNuvautto Agamao ega (1) negamanaya ke anusAra -upayoga rahita eka vyakti vamyAvassarya, voNi aNuvauttA Agamajo doNi Agama se eka nyAvazyaka hai, upayoga rahita do vyakti Agama ravyAvassayAI, tiNi aNuvajattA Agamao ligNi se do dravyAvazyaka hai, tIna upayoga rahita vyakti Agama se tIna samyAvassapAI evaM jAvaiyA aNuvauttA tAvayAI tAI dravyAraNyaka hai| isa prakAra jitane upayoga rahita vyakti hoM utane gaMgamassa Agamao vavyAvassayAI / hI de naigamanayAnusAra Agama se dravyAvazyaka haiN| (2) evameva vabahArassa vi / (2) isI prakAra vyavahAra napa ke anusAra bhI dravyAvazyaka hote haiN| (3) saMgahassa-ego vA, agegA vA, aNuvautto vA, (3) saMgrahanaya ke anusAra - eka ho yA aneka, eka vyakti aNuvauttAbA, Agamao dadhvAvasmayaM vA. dayAvassa- upayoga rahita ho yA aneka vyakti upayoga rahita hoM, Agama se yANi vA se ege dvaavsse| eka dravyAvazyaka ho yA aneka dravyAvazyaka hoM, ve saMgrahanayAnusAra eka dhyAvazyaka hai| (4) ujjusuyassa-ego aNavautto Agamao ega (4) RjusUtranaya ke anusAra-eka vyakti jo upayoga dabyAvassayaM, puhatta nenacha / rahita ho rahI eka atyAvazyaka hai| RjasUtranaya bhinna-bhitra vyaktiyoM kI vivakSA nahIM krtaa| (5) tiNhaM sadanayANa-jAgae aNuvause avsyuu| (5-6-7)-zabda Adi tIna nayoM ke anusA ho aura upayoga rahita bhI ho aisA nahIM ho sakatA hai| pa.-kamhA ? pra. - isakA kyA kAraNa hai? ja0 bA jANae aNuvause na bhavA, jana aNukjatte jANae u-jo jJAtA ho vaha (ina nayoM kI apekSA) upayoga na bhayA, samhA gapi Agamako davAvassayaM / rahita nahIM hotA hai| jo upayoga rahita ho vaha jJAtA nahIM kahalAtA hai, ataH vaha Agama se dravyAvazyaka nahIM hai / se taM Agamao dabbAvassayaM / yaha Agama se dravyAvazyaka huaa| 50-se kitaM nomAgamato pavAvassaya? pra0-noAgama se dravyAvazyaka kyA hai ? --nobAgamato davAvassayaM-tiviha paNNattaM taM jahA- 30-noAgama se vyAvazyaka tIna prakAra kA kahA gayA hai| yathA(1) bAgagasarIra davAvasmaya, (1) jJAyakazarIra dravyAvazyaka, (2) bhaviyasarIra vAyassarSa, (2) bhavya zarIra dvabyAvazyaka, * Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] dharaNAnuyoga-2 cAra prakAra ke Avazyaka sUtra 216 (3) jANagasarIra bhaviyasarIra vararita davAvassatha / (3) jAyakrora madhyavara vyatirikta drabyAvazyaka / . pa.-se ki ta jANagasarIra davAbassaya ? pra0-jJAyakazarIra dravya Avazyaka kyA hai ? u0-jApagamarIra davAvassayaM-"Ayassae" ti padatthA- u.-jAyakazarIra dhyAvazyaka-'Avazyaka' isa pada ke dhikAra jANagassa jaM sarorayaM vavamaya cuta cAvita artha aura adhikAra ko jAnane vAle ke jIva rahita zarIra ko natta deI, jIva viSpajada, semjAgayaM vA, saMthAragayaM zayyA para. saMstAraka para par3A dekhakara yA siddha zilA para dekhavA, siddhasilAlalagayaM vA pAsittA NaM koi bhnnejjaa| kara koI kahe ki-- "aho 4 imeNaM sarIrasamussaepa jigaviDheNaM "aho isa zarIra se sarvajJa prarUpita bhAvAnusAra 'Avazyaka' bhAveNa "Avastae" ti payaM AdhadhiyaM, paNAviyaM, yaha pada kahA, prApita kiyA. usakA adhyayana karAyA, dRSTAnta paviyaM, daMsiya, nisiyaM, uvadesiyaM / dvArA samajhAyA aura upadeza kiyA hai|| pa0-jahA ko diTunto ? pra0-isa viSaya meM dRSTAnta kyA hai ? u.- ayaM mahakame AsI ayaM ghayabhe AsI / u0... yaha madhu kA kuMbha yA, yaha ghRta kA kuMbha thA, ye dRSTAnta samajhanA / se taM jANagasarIra vavyAbassayaM / yaha jAyaphazarIra drazyAvazyaka huA / pa0-se ki taM viyasarIra davAvasmayaM ? ma0--bhavya zarIra dravyAvazyaka kyA hai? u0-bhaniyamAvara papyAnararAvaM-- je jIve joNijammaNa- u.-bhavyazarIra dravyAvazyaka jo jIva yoni se janma Nikvate imeNaM caiva marorasamussANaM AdasaeNaM lekara kramaza: bakane vAna zarIra ko prApta kara jinakarita bhAvAjiNodiTheNaM bhAveNaM "Avassae" ti payaM royakAle nusAra mA basyaka isa pada ko bhaniSya meM sIkhegA kintu vartamAna meM sikkhissai, na tAva sikli| sIkhatA nahIM hai| pa0- jahA ko didvanto ? pra0 -. isa viSaya meM kyA dRSTAnta hai ? u. - ayaM mahuIbhe gavistai. agaM prayakuMbhe bhavisrAI / u.. yaha madhu kA kuMbha hogA. yaha ghRta kA kaMbha hogA ye se taM bhaviyasarIra davAparAyaM / dRSTAnta samadAnA / yaha bhavyazarIra vyAvazyaka huaa| pa0 - se ki taM jANagArIra bhaniyasarIra darite davA- H-jaNyakazarIra-bhavyazarIra nyatirikta dravyAvazyaka vassae ? kyA hai ? 30 - jANagasarIra-bhaSiyasarIra vaharite dathyAvasmae jJAyakazarIra bhavyagarIra vyatirikta dravyAvazyaka tIna tividhe paNatte, taM jahA prakAra kA vAhA gayA hai, yathA(1) loie, (1) laukika, (2) kuppAvapaNie, (2) kuprAvanika, (3) loguttrie| (3) lokottarika / 10-se ki taM loiyaM dadhyAvassayaM ? pra0-laukika dravyAvazyaka kyA hai ? u0 lo'yaM davA yastayaM ise rAIsara-talavara-mAniya u0-laukika bhyAvazyaka-jo ye rAjyezvara, nagara rakSaka, koDabiya-issa-leTi-seNAvai-satyavAhappamitio-kallaM sImA rakSaka, grAma rakSaka, dhanI, seTha, senApati, sArthavAha Adi pAuppabhAyAe rayaNoe sudhimalAe phulluppala-kamala prAtaHkAlIna prabhAyukta nirmala rajanI meM komala utpala kamala komalummilliyammi ahApaMDare pabhAe rattAsogappagAsa- puSpa sile hue pANDuvarNa prabhAta meM rakta, azoka, kiMzuka, sukakisuya-muyamuha-guMjakurAgasarise kamalAgara-naliNi- mukha tathA gujArdha madRza, rakta kamasa samUha evaM nalinI ko saMDabohae, dviyammi sare sahasvarassimmi viSayare vikasita karane vAle, leja se jAjvalyamAna, sahasa kiraNa teyA jalane muhaboyaNa-daMtapakvAlaNa-telta-kaNiha dinakara (sUrya) ke udaya hone para muMha dhokara danta pradhAnana kara siddhatthaya-hariyAliya-uddAga-dhUva-puSpha-malla-gaMdha-taMbola ArIse ko sAmane rakhakara zira meM tela mala kara, kaMdhe se keza Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 216 cAra prakAra ke Avazyaka saMyamo jIvana [1 vasthamAiyAI davAvassayAI karettA tato pacchA rAya- saMvAra kara, dhUpa, puSpa, mAlA, sugandha, pAna vastra Adi dravya kusaMvA, devakulaM vA, ArAma vA, ujjANaM vA, samaM Avazyaka karake rAjakula meM, devakula meM, ArAma, udyAna, sabhA vA, parva yA gacchati / meM taM loiyaM dabvAvarasayaM / yA krIDAsthala para jAte haiM / yaha laukika vyAvazyaka hai| 10-se ki taM kumpAvaNiya davAvasmayaM ? H0-kuprAvanika dravyAvazyaka kyA hai ? u0-kuSpAvayogaya davAvassayaM--je ime caraNa-cauriga-dhamma- u.-kuprAvanika vyAvazyaka jo ye pidaNDI, phaTe khaMjiya - bhinchulaga-paMcaraMga-gottama-gonbatiya-gihidhamma purAna vastra pahanane vAle, bhikSuka, carma ghArI, bhikArI, vainayika dhammacitaga-avivAviruddha-buddha-sAvagappadhitayo pAsa- bhikSu gautama gotrIya gotratika, aniruddha dharma ciMtaka aviruddha vRddha DatyA kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe-jAna-teyasA jalate zrAvaka brAhmaNa vatadhArI-prAtaHkAlIna prabhAyukta prabhAta meM-yAvatiMvassa vA, khaMbassa vA, rahassa bA, sivassa yA, besa- sUryodaya hone para indra, skanda, rudra, ziva, vaizramaNa, deva, nAga, yakSa, maNassa bA, devassa bA, nAmassa vA, jaslamsa bA, bhUta, mubaMda, pArvatI yA durgAdevI ke candana kA lepana, mArjana, mUyassa vA, munasla thA, ajAe vA, ko? kiriyAe siMcana, dhUpa, puSpa, gandha, mAlya Adi dhyAvazyaka karate haiN| yA ubalevaNa-sammajjaNAvArisaNa-dhUna-puSpha gaMghabhallAiyAI davAvassayAI kareMti / se taM kuNAvayaNi davyAvasmayaM / yaha kuprAvanika vyAvazyaka huA / 40 se ki taM loguttariyaM yamvAvassayaM? pra0-lokottarika dracyAvazyaka kyA hai? jala-loguttariyaM dAvassa-je hame samaNaguNamukkajogo 3.- lokottarika tavyAvazyaka- jo ye bhramaNa ke guNoM se chakkAyaniraNukaMpA hayA dava uddAmA, gayA iSa rahirA pravRtti vAle, chaH kAya para anukampA na karane vAle, azya niraMkusA, ghaTThA, maTThA, tuppoTThA, paMDarapaupAuraNA, ke gamAna svacchanda, niraMkuza gaja ke samAna, pita-mrazcita jiyANa aNANAe sacchaMda vihariUNaM umasokAlaM zarIra vAle, cUta se sigdha oSTha nAle, dhUle svaccha vastra dhAraNa Avassagassa uSadeti / setaM logunariyaM dabA- karane vAle, jiggAjJA se viparIta svacchanda vicaraNa kara ubhayabassayaM / se taM jANagasarIra bhaviyasarIra bAritaM kAla Avazyaka karate hai| yaha lokottarika vyAvazyaka imaa| dabAvasmayaM / seta noAgamao dacyAvassayaM / senaM maha jAyakazarIra bhavyazarIra vyatirita vyAvazyaka huA / dvaavmsyN| yaha nokhAgama se byAvazyaka huaa| yaha draSyAvazyaka huaa| 50-se kitaM bhAvAvassaya? pra0-bhAva Avazyaka kyA hai? u.-bhAvAvassayaM vihaM paNNasaM-taM jahA .. .-bhAva Avazyaka do prakAra kA kahA gayA hai, yathA - (1) Agamato ya, (2) noyAgamato ya / (1) Agama se, (2) noAgama se / 50-se ki ta AyamAto bhAvAvassa? pra.-Amama se bhAvAvazyaka kyA hai? u.-Agamato bhAvAvasmayaM-jANae upautte 1 se ta Ara- u0-jo jAnakAra hai aura upayoga yukta hai baha Agama se mato bhAvAvasmayaM / bhAvAvazyaka hai / yaha Agama se bhAvAvazyaka huaa| pata-se kiM taM noAgamato bhAvAvassayaM? pra0-noAgama se bhAvAvazyaka kyA hai? u.-noAgamato bhAvAvassayaM tivihaM paNNate, taM jahA- 30-noAgama se bhAvAvazyaka tIna prakAra kA hai, yathA(1) loiya, (2) kuppAvaNiyaM, (1) laukika, (2) kuprAvanika, (3) loguttariyaM / (3) lokottarika / pa0-se kitaM loiyaM bhAvAvassaya? pra0 - laukika bhAvAvazyaka kyA hai? u.-loiyaM bhAvAvassayaM-putaNhe bhArahaM, abaraNhe rAmA- u0-lokika bhAvAvazyaka pUrvANTa (prAtaHkAla se madhyAMra yaNaM se taM loiyaM bhAvAnassayaM / taka) meM mahAbhArata kA pArAyaNa, aparAha (madhyAnha ke bAda sAryakAla taka) meM rAmAyaNa kA paaraaynn| yaha laukika bhASA vazyaka huaa| 10-se ki ta kuppAvaNiyaM bhAvAvassaya? pra-kuzAvanika bhArAvazyaka kyA hai? Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] paraNAnuyoga-2 chaha prakAra ke Avazyaka pUna 216-217 ja-kuppAvaNiyaM bhAvAvassava-je ime caraga cIriga-jAva- u0-kuprAvadhanika bhASAvazyaka-jo ye tridaNDI, phaTe pAsaNDatyA ijjaMjali-homa-japa-jaMburUpaka-namokkAra- purAne vastra pahanane vAle - pAvat - vratI yajJa, homa, gama, vRSabha mAjhyAI mAdhAvassayAI kati / se taM kuppApayaNiyaM kI taraha AvAja karanA, namaskAra karanA Adi bhAvAvazyaka bhaavaavss| karate haiN| yaha kuprAvanika mAvAvazyaka hai| para-se ki taM loguttariya bhAvAvassayaM? pra0-- lokottarika bhAvAvazyaka kyA hai ? u. . loguttariyaM bhAvAvassayaM-jaMNa imaM samaNe vA, samapI 3 lokotarika mAvAvazyaka - jo ye zramaNa, zramaNI, vA, sAvae thA, sAviyA vA taccitte, tammaNe, sallese, zrAdaka, zrAvikA Avazyaka meM citta va mana lagAkara tallIna ho sadAsie, tattimvajanabasANe, tabaTThovautte tadapi- utsAha yukta Avazyaka ke artha meM upayoga mukta, pUrNata: ekAgra yakaraNa tammAvaNAmAvite aNNastha katyaha maNaM aka- bhAva se anya kisI bhI cintana meM mana ko na lagAte hue ubhayaremANe umao kAlaM Avastarya kareMti / se taM logutta- kAla Avazyaka karate haiN| riyaM bhAvAcalsayaM / se taM noAgamato bhAvAvasmayaM / yaha lokottarika bhAvAvazyaka hai| yaha noAgama se mAvAse taM bhAvAvasmayaM / vazyaka hai / yaha bhAvAvazyaka hai| sassa NaM ime egaTriyA pANAghosA pANAvaMjaNA NAma- usa Avazyaka ke ve eka artha vAle nAnA dhvani vAle, dhemjA bhavaMti / taM jahA -- gAhAo-- nAnA vyaMjana vAle nAma haiM-yathA-gAthArtha - (1) AvassA, (2) avassakaraNija (1) Avazyaka, (2) anazyakaraNIya, (3) yuvagigAho, (4) visohI y| (3) dhra va-nigraha, (4) vizuddhI, (5) ajmayaNa chakkavaggo, (6) nAo, (5) chaha adhyayanoM kA varga, (6) jJAta', (7) ArAhaNA, (8) maggo // (7) ArAdhanA aura (8) maarg| samaNeNa sAvaraNa ya, ayassakAyabvayaM hakati z2amhA / yaha zramaNa aura zrAvaka ko dina aura rAta ke anta meM aMto aho nisissa , tamhA AvasmayaM caam|| avazya karaNIya hotA hai| isalie isakA 'Avazyaka' nAma hai / se taM AvassayaM // maha Avazyaka hai| aNa. su. 6-26 bihe Avassae.. - chaha prakAra ke Avazyaka...217. chavihe Avassae paNNate, taM jahA -- 217. chaha prakAra ke Avazyaka kahe gaye haiM, yayA(1) sAmAiyaM, (2) ghaubIsasthao, (3) vaNaM, (1) mAmAyika, (2) catuvizatistava, (3) vandanA, (4) paDikkamaNa, (5) kAunsago, (6) pacakhANaM / (4) pratikramaNa, (5) kAyotsarga, aura (6) pratyAkhyAna / -aNu. su. 74 Avassagassa gaM ime masthAhigArA mavati / taM jahA Avazyaka ke adhikAroM ke nAma isa prakAra haiM(1) sAvajjajogaviratI, (2) ukkittaNa, (1) sAvadyayogavirati, (2) utkIrtana (3) guNavayo ya parivatI / (3) guNavatpratipatti, (v) baliyassa mivaNA, (5) yatigiccha, (4) skhalitanindA, (5) cikitsA aura (6) guNadhAraNA, caitra / / (6) gunndhaarnnaa| -aNu. su. 73 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 218 220 pA~ca prakAra ke pratikramaNa saMyamI jIvana [3 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm pratikramaNa ke prakAra-2 paMcavihe pakkimaNe pA~ca prakAra ke pratikramaNa218: paMcavihe paDikkamaNe paNatte, ta jahA -- 218. pratikramaNa pA~ca prakAra kA kahA gayA hai| yathA(1) AsabadArapaDipakamaNe. (1) prANAtipAta Adi AthavoM se AtmA ko nivRtta krnaa| (2) micchattapaDikkamaNe, (2) mithyAtva kA parityAga krnaa| (3) kasAyapaDikkamaNe, (3) kaSAyoM se AtmA ko nivRtta karanA / (4) jogapaDikkamaNe, (4) mana-vacana-vAyA ko azubha pravRttiyoM se nivRtta karanA / (5) bhAvapaDikkamaNe / -ThANaM. a.5, u. 3, su. 466 (5) rAga-dveSa ke bhAvoM kA parityAga karanA / chabihe paDikkamaNe chaha prakAra ke pratikramaNa216. chavihe paripakamaNe paNNatte, saM jahA 216. pratikramaNa chaha prakAra kA hotA hai(1) uccAra-pajikkamaNe, (1) uccAra pratikramaNa-mala tyAga karane ke bAda vApasa ararikI sUtrapratikramaNa karanA / (2) pAsavaNa-paDikkamaNe, (2) prasravaNa pratikramaNa-mUtra-tyAga karane ke bAda vApasa Akara IpithikI sUtra ke dvArA pratikramaNa karanA / (3) ittarie paDikkamaNe, (3) svarika pratikramaNa-devasika, rAtrika Adi pratikramaNa krnaa| (4) Avakahiya-pariSakamage, (4) yAvatvAdhika pratikramaNa-hiMsA Adi se sarvathA nivRtta honA athavA AjIvana anazana karanA / (5) cimicchA-parivakamaNe, (5) yatkicit mithyAduSkRta pratikramaNa - sAdhAraNa ayatanA hone para usakI vizuddhi ke lie "micchAmi dukkaDaM" isa bhASA meM kheda prakaTa karanA / (6) somaNatiya-paDikkamaNe, -ThANa. a. 6, su. 538 (6) svapnAntika pratikramaNa-gokara uThane ke pazcAt zayyA doSa nivRtti sUtra ke dvArA pratikramaNa krnaa| aikkamAINaM pagArA atikramAdi ke prakAra220. tivihe aikkame paNa taM jahA 220. atikrama (pratikUla AcaraNa kA saMkalpa) tIna prakAra kA kahA gayA haiM yathA(1) gANaaikkame, (2) vaMsaNaaiphame, (1) jJAna-atikramaNa, (2) darzana-atikramaNa, (3) crittaikkme| (3) cAritra atikramaNa, tivihe bahakkame paNNate, taM jahA .. dhyatikrama (pratikUla AcaraNa kA prayatna) tIna prakAra kA kahA gayA hai yathA - (1) NANavahamakame, (2) dasaNabaikkame, (1) jJAna-vyatikramaNa, (2) darzana-vyatikramaNa, (3) carittabaikkame / (3) cAripa-vyatikramaNa, tivihe aiyAre pANase, taM jahA aticAra (AMzika pratikUla AcaraNa) tIna prakAra kA kahA gayA hai, athA(1) gANaaiyAre, (2) saNaaiyAre, (1) jJAna-aticAra, (2) darzana-aticAra, (3) caritaaiyAre / (3) cAritra-aticAra, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] caragAnuyoga -2 atikramAdi kI vidhi sUtra 220-223 tivihe aNAyAre paNNate, taM jahA anAcAra (pUrNa pratikula AcaraNa) tIna prakAra kA kahA gayA hai, yathA(1) NANaNAyAre, (2) saNaaNAyAre, (1) jJAna-anAcAra, (2) darzana-anAcAra, (3) critannaayaare| -ThANaM a. 3. u. 4, su. 168 (3) caaritr-anaacaar|| aikammAINaM visohI atikramAdi ko vizuddhi221. tihamaikkamANaM AloejjA, paDikkamegjA, NivejjA, 221. tIna prakAra ke atikramoM kI AlocanA kara, pratikramaNa garahejjA, vijaTTeujA, visohejjA, akaraNayAe kare, nindA kare, gahIM kare, pApa se nivRtta hove, vizuddhi kare, asamujjA , ahArihaM tabokammaM pAyacchittaM paDibajjejjA, punaH paisA nahIM karane kA saMkalpa kare, yathocita tapa rUpa prAya taM jahA zcitta svIkAra kare / yathA - (1) gANAtikkamassa, (2) saNAtikamasa, (1) jJAnAtikamaNa kI, (2) darzanAtikramaNa kI, 11 paaritaalikaamaaraa| (3) cAritrAtikramaNa kI, sihaM badamakamANa-AloejjA-jAba-ahArihaM tavokama tIna prakAra ke vyatikamoM kI AlocanA kare--yAvatpAyacchita paDivagjejjA, taM jahA yathocita sapa rUpa prAyazcitta svIkAra kare / yathA(1) NANavaharakamassa, (2) saNavaikkamasla, (1) jJAna-vyatikramaNa bI, (2) darzana-vyatikramaNa kI, (3) carittaSaikkamassa / (3) pAritra-vyatikramaNa kii| tihamaticArANaM-AloejjA-jAva-ahArihaM tabophamma tIna prakAra ke aticAroM kI AlocanA kare--yAvatpAyacchittaM parivajmemjA, taM jahA yathocita saparUpa prAyazcitta svIkAra kareM / yathA(1) NANAticArasa, (2) saNAtidhArasta, (1) jJAnAticAra kI, (2) darzanAticAra ko, (3) critaaticaarss| (3) cArimAticAra kii| tihamaNAyArANa-AloejjA-jAva-ahArihaM tavokamma tIna prakAra ke anAcAroM kI AlocanA kare-yAvatapAyacchita pativajjejjA, taM jahA yathocita taparUpa prAyazcitta svIkAra kare / yathA(1) NANaagAyArasta, (2) daMsaga-aNAyArassa, (1) jJAnA-anAcAra kI, (2) darzana-anAcAra kI, (3) paritta aNApArassa !- ThANaM. a. 3, u. 4. su. 168 (3) cAritra-anAnAra kii| zramaNa pratikramaNa-3 kAussaga-karaNa paiNNA kAyotsarga karane kI pratijJA222. AvassahI icchAkAreNaM saMdisaha bhagavan ! 222. he bhagavan ! mujhe AjJA pradAna kareM, devasI parikkamapaM ThAemi. maiM divasa sambandhI pratikramaNa (Avazyaka) karane kI icchA rakhatA hU~ aura vevasI pANa-sama-caritta-taka-aiyAra citaNasthaM karemi jJAna, darzana, cAritra evaM tapa ke divasa sambandhI aticAroM kaausgg| -suttAgame. Ava. a. 1, sa. 1 kA cintana karane ke lie kAyotsarga karanA cAhatA huuN| sAmAiya sutaM sAmAyika sUtra-- 223. karemi maMte ! sAmAiyaM savvaM sAvaja jogaM paJcapayAmi, 223. bhante ! maiM sAmAyika grahaNa karatA huuN| sarva sAvadya (pApa kama vAla) vyApAroM kA tyAga karatA huuN| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222-225 jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM, vAyAe kAraNa na karemi na phAramemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, 1 tarasa bhaMte! pazvikamAni niyAmi parihAmi, appAnaM vosirAmi / - Ava. a. 1, su. 2 guru baMdaNamukta - 224. icchAmi mAma baMdi jAe jisIhiyAe, ahama, nimIhi, aho kAya kAya saMkAsaM, svamagijjo me philAmo, baMjana sUtra atitArtha bahusumeNaM me divaso vaDato ? jattA me ? javaNijjaM vaM me ? khAmi bAmaNI devakarma guruvaMdaNassa vAlasAvalAI 225. bubAlasA kitikamme paNNase, taM jahA AyarisAe pakimAni samAlamA devasiyAe AsAmacAe tittIsabarAe fefa fmachAe maNakkaDAe, vayarakaDAe kAyakkaDAe, kohAra mAnAe. mAdhAe, lomAe, savvakAlie, savya moyArA, sadhanmASaka maNAe AvAja me adhyAro ko tarasa samAsamaNo 1 parimAmi vidAmi garihAmi adhyANaM vosirAmi / - Ava. a. 2, su. 10 saMyamI jIvana [ -5 jIvanaparyanta tIna karaNa tIna yoga se arthAt mana, vacana, aura kAyA se (sarva sAvadha pApa karma ) na maiM svayaM karUMgA, na dUsaroM se karAUMgA aura na pApa karma karane vAle kA anumodana hI kruuNgaa| bhante ! maiM pUrvakRta pApoM se nivRtta hotA hU~, AtmasAkSI se usakI nindA karatA hU~, ApakI sAkSI se meM usakI gardA karatA hU~ aura pApa karma karane vAlI AtmA kI atIta avasthA kA pUrNa rUpa se tyAga karatA hUM / guru vaMdana sUtra - 224. he kSamAzIla zramaNa ! maiM pApa pravRtti se nivRtta hue apane zarIra se Apako yathAzakti bandanA karanA cAhatA hU~ / ataeva mujhe Apake cAroM aura ke avagraha ( tIna hAtha jitane kSetra meM praveza karane kI AzA diijie| nai azubha kriyAoM ko tyAgakara apane mastaka tathA hAtha se Apake caraNoM kA samyag rUpa se sparza karatA hU~ / caraNa sparza karate samaya Apako jo kucha bhI pIr3A huI ho vaha kSantavya hai ataH kSamA kareM / kyA glAnirahita ApakA Aja kA dina bahuta Ananda se vyatIta huA, ApakI tapa evaM saMyama rUpa yAtrA nirbAdha hai ? aura ApakA zarIra mana tathA indriyoM kI bAdhA se rahita haiM ? he kSamA zramaNa gurudeva ! mere se dina meM koI aparAdha huA ho to maiM kSamA cAhatA hU~ / bhagavan ! Avazyaka kriyA karate samaya mere se koI viparIta AcaraNa huA ho to maiM usakA pratikramaNa karatA hU~ / jaM Apa kSamAzramaNoM ko divasa sambandhI taMtIsa AzAtanAoM meM se kisI eka prakAra kI AzAtanA mithyAbhAva se, mAnasika se, dudhana se zArIrika kuoM se se, mAna se, mAyA se lobha se sarvakAla se sambandhita saba prakAra ke miyAbhAvoM se saba prakAra ke dharmoM ko atikramaNa karane vAlI AzAtadA ke dvArA maiMne jo koI bhI aticAra kiyA ho to he kSamA zramaNa ! usakA maiM pratikramaNa karatA hU~, mana se usakI nindA karatA hUM, Apake samakSa usakI gardA karatA hU~, aura pApa karma karane vAlI AzAtanA yukta usa AtmA kA parityAga karatA hUM / guru vandana ke bAraha Avartana 225. bAraha Avartanayukta guru vandana kiyA jAtA hai, yathA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] varaNAnuyoga-2 tetIsa prakAra ke sthAnoM kA pratikramaNa pUtra sUtra 230-231 NAe, duppamajjaNAe, aiekame, vAkame, aiyAre, aNAyAre, karane se, acchI taraha pratilekhana na karane se, pramArjana na karane jo me devasio yAro ko tassa micchA mi dukkddN| se, acchI taraha pramArjana na karane se, jo atikrama, vyatikrama, -Ava. a.4, mu. 19 aticAra yA anAcAra sambandhI jo bhI devasika aticAra lagA ho usakA duSkRta mere lie mithyA ho / tettIsaviha ThANAI paDikkamaNa sutaM tetIsa prakAra ke sthAnoM ko atikramaNa sUtra231. paDikkamAmi egavihe asaMjame / 231. eka prakAra ke asaMyama se nivRtta hotA hU~paTikkAmi dohi aMdhaNehi--- do prakAra ke bandhanoM se lage doSoM kA pratikramaNa karatA hU~-- (1) rAgabaMdhaNeNaM, (2) dosabaMdhaNe (1) rAga ke bandhana se, (2) dveSa ke bandhana se / (1) paDiskamAmi tihi Dehi (1) tIna prakAra ke daNDoM se lage doSoM kA pratikramaNa karatA hU~(1) maNavaMDeNaM, (2) apaDeNa, (3) kAjavaMDeNa / (1) manodaNDa se, (2 / basama-daNDa se, (3) kAya-daNDa se| (2) parikkamAmi tihi guttIhi-- (2) tIna prakAra kI guptiyoM meM jo bhI doSa lage hoM, unakA pratikramaNa karatA hU~ - (1) maNaguttIe, (2) vayaguttIe, (3) kAyaguttIe / (1) manogurita meM, (2) vacanagupti meM, (3) kAyagupti meM / (3) parikkamAmi tihi sallehi (3) tIna prakAra ke zalyoM se hone vAle doSoM kA pratikramaNa karatA hUM - (1) mAyAsalleNaM, (2) niyANasalleNaM, (1) mAyAzalya se, (2) nidAna zalya se, (3) micchAmaNasasleNaM / (3) mithyAdarzana zalya se / (4) paDikkamAmi tihiM gAravehiM (4) tIna prakAra ke garva se lagane vAle doSoM kA pratikramaNa karatA hU~(1) itogArakhega, (2) rasagAraveNaM, (1) Rdi ke garva se, (2) rasa ke garya se, (3) sAyAgAraveNaM / / (3) sAtA-sukha ke garva se / / (5) eDikkamAmi tihi virAhaNAhi (5) tIna prakAra kI virAdhanAoM se hone vAle doSoM kA pratikramaNa karatA hU~-- (1) gANavirAhaNAe, (2) saNavirAhaNAe, (1) jJAna kI virAdhanA se, (2) darzana kI virAdhanA se, (3) crittviraahnnaae| (3) cAritra kI virAdhanA se / (1) parikkamAmi cahi kasAehi (1) cAra kaSAya ke dvArA hone vAle aticAroM kA prati kramaNa karatA hai(1) kohakasAega, (2) mANakasAeNaM, (3) mAyAkasAega (1) krodha kaSAya, (2) mAna kaSAya, (3) mAyA kaSAya, (4) lohphsaae| (4) lobha kaSAya / (2) paziphamAmi cahi saNAhi (2) cAra prakAra kI saMjJAoM ke dvArA jo bhI atipAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA hU~ 1 sama, sama. 2, su. 1 2 (ka) ThANa. a.3,u.1, su. 134 (5) - 3 (ka) ThANaM a. 3, i. 1, su. 134 (1) 4 (ka) ThANaM. a. 3, u. 3, su. 158 5 (ka) ThANaM. a. 3. u. 4, rA. 215 6 sama, saga. 3. mu.1 7 (ka) ThANaM. a. 4, u. 1, su. 246 (kha) sama, sama. 3, su. 1 (kha) sama. sama. 3. su. 1 (kha) sama. sama.., su. 1 (kha) sama. sama. 3, su. 1 (kha) sama. mama. 4, su1 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 1 2 3 4 (1) AhArasAe (1) me. (3) pavimAmi ca (2) maya saNNAe, (4) parimANAe 12 vikalAhiM (3) sakA (4)-- (1) aNaM zANeNaM, (3) dhammeNaM ANeNaM, (1) mA (1) WER (4) raamkhaa| kiriyAha (2) ddaNaM (4) sukkeNaM zA tetIsa prakAra ke sthAnoM kA pratikramaNa sUtra (1) kADayA (4) pAritAniyA (2) mA hi kAmaguNehi (2) ahiravA (3) bAlosiyAe (5) pANAvAriyAe / * (1) sadda eNaM. (2) haveNaM, (3) gaMdheNaM, (4) raseNaM. (5) phAseNaM / (2) paMcamivahi (1) pANAvAyAo berama (2) musAbAyAo veramaNaM, (3) aviNNAvANAo veramaNaM, (4) mehuNAo beramaNaM, (2) parimANaM / " (4) mAthi hi samii (1) iriyAsamiIe (2) bhAsAmaIe (3) esaNAsamiIe (4) ApAgamaMDala nizvevAsamiIe. parihANiyA (5) upacAra-pA samie (1) paDivakamAmi chaha jIvanikAehi sama sama 4, su. 1 (ka) varNa. a. 4, u. 2, su. 282 (ka) ThANaM. a. 4, u. 1, su. 247 sama. sama. 5, su. 1 5 (ka) ThANaM. a. 5, u. 1, su. 360 6 (ka) ThANaM. a. 5, u. 1, su. 356 (1) puDhavikAeNaM, (2) AukAeNaM (3) lekhakAeNaM, (4) vAkAraNaM. (5) agaslahakAraNa, (6) tasA evaM / " 7 8 (ka) ThANaM. bha. 6, su. 450 (ka) ThANaM. ma. 5, u. 2, su. 457 (1) AhAra saMzA, (2) bhaya vaMzA (4) parisaMjJA / (3) maithUna saMjJA, (3) cAra vikathAoM ke dvArA jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa karatA hUM (1) strI kathA, (2) bhakta kathA, (3) deza kathA, (4) rAja kathA | (4) cAra dhyAnoM meM se do ke karane para aura do ke na karane para jo bhI aticAra lagA ho to usakA pratikramaNa karatA hU~(1) mA dhyAna, (2) ro (4) zukla dhyAna | (3) dharma dhyAna, (1) pAMca triyAmoM ke dvArA jo bhI aticAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA hU~ (1) kAyikI (2) adhikarI, (2) cikI, (4) pAritAnikI ( 5 ) prANAtipAta kriyA / (2) pA~ca kAma gurjo ke dvArA jo bhI aticAralA ho usakA pratikramaNa karatA hU~ -- (2) rUpa, saMyamI jIvana (3) nA (4) rasa (5) sparza / (3) pA~ca mahAvratoM kA samyak rUpa se pAlana na karane se jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa karatA hU~ -- (1) sarva prANAtipAta viramaNa, (2) sarvaM mRSAvAda - viramaNa, (2) sarva bhAdAnaviramaNa (4) sarva maithuna- viramaNa, (5) sarva parigraha-viramaNa / (4) pA~ca samitiyoM kA samyak pAlana na karane se jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa karatA hU~ (1) IrSyA samiti, (2) bhASA samiti, (3) samiti (4) vAdAna-nikSepaNamiti, (5) uccAra-prasravaNa zleSma jalla- siMghANa pAriSThApanikA samiti (kha) sama. sama. 4, su. 1 (kha) sama sama 4, su. 1 (1) chaha prakAra ke jIvanakAyoM kI hiMsA karane se jo bhI aticAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA hU~(1) pRthvIkAya, (2) apkAya, (3) tejaskAma, (4) vAyukAya, (5) vanaspatikAya, (6) sakAya / (kha) sama sama. 5, su. 1 * (kha) sama sama 5, su. 1 [ce ba) sama, rAma (kha) sama. sama 5 su. 1 t 6, su. 1 (ga) tapAcAra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] caraNAnuyoga-2 tetIsa prakAra ke sthAnoM kA pratikramaNa sUtra sUtra 231 (2) paDikkamAmi chahiM khesAhi tIna adharma lezyAoM ke karane se aura tIna dharma lezyAmoM ke na karane se jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikamaNa karatA (1) kinhalesAe, (2) nIlalesAe, (3) kAulesAe, (4) teulesAe, (5) pamhalesAe, (6) sukklesaae|| parikamAmi sattahi bhayANehi ahiM mapaTThANe hi' nahiM baMgaceragutIhi, vasabihe samaNadhammeepaphArasahiM uvAsaga-parimAhi paNAsA bArasahi mira-paDimAhira (1) kRSNaleNyA, (2) nIlalezyA. (3) kapotaleNyA, (4) tejolezyA, (5) padmalezyA, (6) shuklleshyaa| pratikramaNa karatA hU~-sAta bhaya ke kAraNoM se ATha mada sthAnoM ke sevana se, nau brahmacarya kI guptiyoM kA samyak pAlana na karane se, daza vidha kSamA Adi zramaNa-dharma kI virAdhanA se, gyAraha zrAvaka kI pratimAoM kI azraddhA tathA viparIta prarUpaNA se, bAraha bhikSu pratimAoM kI zraddhA, prarUpaNA tathA pAlana acchI taraha se na karane se, teraha kriyA-sthAnoM ke karane se, caudaha prakAra ke jIvoM kI hiMsA se, pandraha paramAdhArmikoM ke prati azubha pariNAma karane se, sUtrakRtAMga sUtra ke prathama zrutaskandha ke gAthA adhyayana sahita solaha adhyayanoM meM prarUpita dharmAnusAra AcaraNa na karane se| sattaraha prakAra ke asaMyamoM ke AcaraNa se, aTThAraha prakAra ke abrahmacarya se, zAtA sUtra ke unnIsa adhyayanoM meM pratipAdita bhAvAnusAra saMyama meM na rahane se, vIsa asamAdhi sthAnoM ke sevana se, terasahi kiriyAThAgehi causehi bhUyagAmehi pannarasahi paramAhammiehi,10 solasahi gAhAsolasaehi.11 sattarasavihe asaMjame, aTTArasabihe abaMbhe,13 egaNavIsAe nAyagmayahi,17 bIsAe basamAhidvAhi.15 (ga) caturtha mahAyata 1 (ka) ThANaM. a. 6, su, 504 2 (ka) ThANaM. a.7,su. 546 3 (ka) ThANaM. a. 8, su. 606 4 (ka) ThANaM. a. 6, su 663 5 (ka) ThANaM. a. 10, su. 712 6 (ka) ThANaM. a. 10, su. 755 (ga) dasA. da. 6, su. 1-30 7 (ka) ThANaM a., 10, su. 755 (ga) dasA. da. 7, su. 1-36 8 (ka) anAcAra hai sama. sama. 14, sU.1 11 sama, sama. 16, su. 1 12 (ka) sama. sama. 17, su. 1 13 (ka) sama. sama. 18, su. 1 14 sama. sama. 16, su. 1 15 (ka) ThANaM. a. 10, su. 755 (kha) sama. sama.6; su. 1 (gva) sama. sama.7, su. 1 (kha) sama. sama. 8, su.1 (kha) sama. sama. 6, su. 1 (kha) sama. sama. 10, su. 1 (kha) sama. sama. 10, su. 1 (gha) gRhastha dharma (kha) sama. sama. 12. su.1 (gha) saMyamI jIvana (kha) sama. sama. 13, su. 1 10 sama. sama.15, su.1 (kha) saMyamI jIvana (kha) caturtha mahAnata (kha) sama. sama. 20, su. 1 (ga) anAcAra, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 231-232 ninanya dharmAticAra zuddhi mUtra saMyamI jIvana [61 ikka vIsAe sabalehi ikkIsa zabala doSoM ke sevana se, mAvIsAe parIsahehi bAIsa parISa mahana na karane se, tevIsAe sUpagaDa jamAyaNehi sUtrakRmAMga mUtra ke teIsa adhyayanoM meM prarUpita AcaraNa na karane meM cauvvIsAe vevehi caubIsa devoM kI avahelanA karane se, paNavIsAe mAvaNAhi. pA~ca mahAbatoM kI paracIsa bhAvanAnusAra AcaraNa na karane se, chabbIsAe sAkappakvahArANaM uddasaNakAlehi dazA-zrutasvandha, bRhatkalpa aura vyavahAra-rakta sUra trayI ke chabbIsa uddezana kAloM meM pratipAdita vidhi-niSedhoM kA AcaraNa na karane se, sattAvIsAe aNagAraguNehi sattAIma sAdhu ke guNoM ko pUrNata: dhAraNa na karane se, aTThAvIsAe AyArapakahi.' AcAra-prakalpa =AcArAMga tathA nizItha sUtra ke aTThAIsa adhyayanoM meM pratipAdita vidhi-niSedhoM kA mAcaraNa na karane se. egaNatosAe pAvasupapasaMgehi, untIsa pApa-zrutoM kA prayoga karane se, tIsAe mauhaNIyaTThANehi, mahAmohanIya karma ke tIsa sthAnoM ke sevana karane se, egatIsAe siddhAiguNehi11 giddhoM ke ikattIsa guNoM kI ucita zraddhA prarUpaNA na karane se, battIsAe jogasaMgahehi battIsa yoga saMgrahoM kA yathArtha AcaraNa na karane se, tettIsAe AsAyaNAhi, tetIsa AzAtanAoM ke karane se, jo me vevasio adayAro ko sassa micchAmi tuskara / jo mujhe divasa sambandhI aticAra doSa lagA ho usakA merA -Ava. . 4, su. 20-26 pApa niSphala ho| jiggaMdha dhammAiyAra visohi sutaM nigraMtha dharmAticAra zuddhi sUtra231. mamo pajavIsAe tispayarANaM usamAe-mahAvIrapajjava- 232. bhagavAn RSabhadeva se lekara bhagavAn mahAvIra paryanta saannaa| caubIsa tIrthakara devoM ko namaskAra karatA huuN| paNameva nigga pAyayaNa yaha nirgrantha pravacana, samacaM, aNusaraM, phevaliyaM, paripuNNaM, neAuyaM, saMsuyaM, satya hai, sarvottama hai, kevalajJAniyoM se prarUpita hai, mokSa sallakAtaNaM, siddhimAgaM, muttimArga, nijjANamArga, nivyANa- prApta karAne vAle guNoM se paripUrNa hai, mokSa pahu~cAne vAlA hai yA mAga, avitahamavisaMdhi, savvaksappahoNamagaM / nyAya se abAdhita hai. pUrNa zuddha hai, mAyA Adi zalyoM ko naSTa karane vAlA hai, siddhi kI prApti kA upAya hai, mukti kA sAdhana hai, mokSa sthAna kA mArga hai, pUrNa zAnti rUpa nirvANa kA mArga hai, asatya nahIM hai yathArtha hai, viccheda rahita hai athavA pUrvApara virodha se rahita hai, saba duHkhoM ko pUrNatayA kSaya karane kA mArga hai| 1 (ka) ThANaM. a. 10, su. 755 (kha) sama. sama. 21, su. 1 (ga) anAcAra 2 (ka) sama. sama. 22, mu.1 (kha) vIryAcAra (ga) utta. 1.2 3 sama. sama. 23, su.1 4 sama. sama. 24, su. 1 5 (ka) sama. sama. 25, su. 1 (kha) gA~ca mahAvrata 6 sama. sama. 26, su.1 7 (ka) sama. sama, 27, su. 1 (kha) saMyamI jIvana 8 sama, sabha. 28, su. 1 6 sama. sama. 26, su. 1 10 (ka) ThANaM. a. 10,su. 755 (kha) sama, mama. 30, su. 1 (ga) anAcAra 11 sama, sama. 31, gu. 1 12 (ka) sama. sama. 32, su. 1 (kha) saMyamI jIvana 13 (ka) sama, sama. 33, su. 1 () saalaar'aar' (ga) dazA. da.3 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] caraNAnuyoga - 2 ityaMDiyA jIvAsiyAMti, yaMti, samyakANamaMta kareMti / apA dhammaM sahAmi paliAma roema, phAsemi, pAlemi aNupAmi / sahaMto pattiaMto, zeaMtI phAsato, pAto nin-dharmAtacAra sUtra saMti, mujvaMti, pariniSyA tassa dhammassa amuTThiomi ArAhaNAe, viravImi virAha NAe / (1) asaMjanaM parimANAmi, upasaMjAmi (2) apariNAma saMbhavAmi / (3) akappaM pariNAmi, karNa uvasaMpajjAmi / (4) annANaM parimANAmi, nANaM uvasaMpajjAmi / (5) atiriyaM paripAmi kiriyaM upasaMpajAmi / (6) micchataM parimANAmi, sammataM upasaMpannAmi / (7) abohi parijAnAmi boha (8) amarga parimANAmi, maggaM ubasaMpajjAmi / jaM saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi, paDikyamAthi - na paDakamAi tassa sAssa devasiyassa aibharassa pakkimAmi / samaNo'haM saMjaya viraya paricaya pAvakammo aniyANo, didvisaMpanno mAyA- mosa- vivajjio / - bAje bI samuddesu. para bhuugii| jAvaMta ke vi sAhU, maharaNa-guccha pariggaha-dharA // 232 isa nirNaya pravacana meM sthita rahane vAle arthAt tadanusAra AcaraNa karane vAle bhavya siddha hote hai, sarvajJa hote haiM. pUrNa Atma-zAnti ko prApta karate haiM tathA samasta duHkhoM kA (sadA kAla ke lie) anta karate haiM / maiM isa nirmantha-pravacana svarUpa dharma kI zraddhA karatA hU~, bhakti svIkAra karatA hU~, rUci karatA hU~, sparzanA karatA hU~, pAlana karatA hU~, vizeSa rUpa se nirantara pAlana karatA hU~ / huA, maiM prastuta jina dharma kI zraddhA karatA huA, pratIti karatA ruci karatA huA, AcaraNa karatA huA, pAlanA karatA huA, vizeSa rUpeNa nirantara para huA usa dharma kI ArAdhanA karane meM pUrNa rUpa se tatpara hU~ aura dharma kI virAdhanA se pUrNatayA nivRtta hotA hai ( 1 ) asaMyama ko jAnakara tyAgatA hU~, saMyama ko svIkAra karatA huuN| (2) abrahmacarya ko dAna tyAmatA hai, brahmacarya kI svIkAra karatA hU~ / (3) akalma ko jAnakara tyAgatA hU~, kalpya ko svIkAra karatA hU~ / ( 4 ) ajJAna ko jAnakara tyAgatA hU~, jJAna ko svIkAra karatA hU~ / ( 5 ) akRtya ko jAnakara tyAgatA hU~, kRtya ko svIkAra karatA hU~ / (6) mithyAtva ko jAnakara tyAgatA hU~, samyaktva ko svIkAra karatA hU~ / (7) mithyAtva ke kArya ko jAnakara tyAgatA hU~, samyaktva ke kAryako svIkAra karatA hai| (8) hiMsA Adi amArga ko jAnakara tyAgatA hU~, ahiMsA Adi bhArga ko svIkAra karatA hU~ / jo doSa smRti meM hai aura jo smRti meM nahIM hai, jinakA pratikramaNa kara cukA hUM aura jinakA atikramaNa nahIM kara pAyA hU~ / una saba divasa sambandhI aticAroM kA pratikramaNa karatA hU~, maiM zramaNa hai, saMyamI hai, virata hU~ pApa karmoM ko rokane vAlA hU~, evaM pApa karmoM kA tyAga karanevAlA hU~, nidAna - zalya se rahita hU~, samyagdarzana se yukta hU~ mAyA sahita gAda kA parihAra karane vAlA hU~ / 1 aThAI dvIpa aura do samudra ke parimANa vAle manuSya kSetra meM arthAta vaha karmabhUmiyoM meM jo bhI rajoharaNa, gucchaka evaM pAtra ke dhAraNa karane vAle haiM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 233-236 bharaNAntika saMlekhanA ke aticAra ___ saMyamI nauvana [6 paMcamahatvaya-dharA aTThArasa shss-siilNgdhraa| tathA pAMca mahAvrata, aThAraha hajAra saMyama ke guNoM ko dhAraNa akkhayAyAracaritA, te samve sirasA maNasA matyaega vAmi || karane vAle evaM akSata AcAra ke pAlaka jo tyAgI sAdhu haiM, una -Ava. a. 4, su. 27-31 sabako maiM zira se, mana se, mastaka se bandanA karatA hai| mAraNantiya saMlehaNA sutta'-. maraNAntika saMlekhanA ke aticAra233. tayANaMtaraM ca Na apacchima-mAraNaMtiya-saMlehaNA-sUsagara 233. tadanantara apazcima-maraNAntika-saMlekhaNA-jhopazA ArAdhanA ArAhaNAe paMca ahayArA jANiyasvA na samAyariyacyA, ke pA~ca aticAroM ko jAnanA cAhie unakA AcaraNa nahIM taM jahA karanA cAhie, ve isa prakAra haiM(1) ihalozasasappaoge (1) ihalaukika sukha kI cAhanA krnaa| (2) paralogAsaMsappaoge, (2) paralokika sukha ko cAhanA karanA / (3) jIviyAsaMsappaoge, (3) jIne kI cAhanA krnaa| (4) maraNAsaMsappaoge, (4) marane kI cAhanA krtaa| (5) kaambhogaasNsppoge| -Ava, a. 1, su. 57 (5) kAma-bhogoM kI AkAMkSA karanA / khAmaNA sutta-- kSamApanA sUtra234. khAmemi samvejIvA, save jIvA khamaMtu me / 234. maiM saba jIvoM ko kSamA karatA hU~ aura ve saba jIva bhI mito me savyabhUema, veraM mamaM na keNai / / mujhe kSamA kreN| merI saba jIvoM ke sAtha pUrNa mitratA hai, kisI ke sAtha bhI merA varabhAva nahIM hai| Ayariya-uvajamAe-sose sAhammie kula gaNe y| AcArya, upAdhyAya, ziSya, sAmika, kula evaM gaNa ke prati o me ke phasAyA samve tiviheNa khAmemi / / jo maiMne koI bhI kaSAya kiye hoM unakI mana, vacana, kAyA se kSamA yAcanA karatA huuN| sasvassa samaNasaMghassa, bhagavao aMjali karoya sIse / mastaka para aMjalI car3hAkara bhagavAna mahAvIra ke samasta sarva kamAvaittA, khamAmi sambassa ahamavi / / zramaNasaMgha se maiM kSamA yAcanA karatA hU~ vaha saMgha mujhe bhI kSamA pradAna kre| sabassa jIvarAsissa, bhAvo dhamma nihiyniyciso|| maiM dharma meM dattacitta hokara samasta jIva rAzi se kSamA samvaM khamAvattA, samAmi samvassa ahamayi // yAcanA karatA hU~, vaha jIvarAzi mujhe bhI kSamA pradAna kare / - suttAgame Ava. a. 4, su. 32 upasaMhAra suttaM-- upasaMhAra sUtra - 235. evamahaM Aloi, niviyaM garahi dugaMchiyaM smm| 235. isa prakAra meM sampana prakAra se AlocanA, nindA, gahI tiviheNaM paDikato, baMdAmi jiga caumbIsaM // aura jugupsA ke dvArA tIna prakAra se arthAt mana, vacana, kAyA -Aba, a.4, su. 33 se, pratikramaNa kara pApoM se nivRtta hokara caubIsa tIrthakara devoM ko vandanA karatA huuN| kAussagga vihi suttaM kAyotsarga-vidhi sUtra236. tassa uttarIkaraNeNaM, pAyacchitta-karaNe, visohi-karaNeNaM, 236. AtmA kI zreSThatA ke lie, prAyazcitta ke lie, vizeSa visallI-karaNeNaM, pAvAgaM kammANaM nighAyaNaTAe ThAmi nirmalatA ke lie, salya-rahita hone ke lie, pApa karmoM kA kAssagaM / pUrNatayA vinAza karane ke lie, Age kahe jAne vAle AgAroM ko chor3akara maiM kAyotsarga karatA huuN| annatya sisiega, nIsasieNaM, khAsieNa, choeNaM, jaMbhAi- ucchvAsa, niHzvAsa, khAMsI, chIMka, ubAsI, DakAra, apAnaeNaM, uDDaeNaM, kAryAnasaggeNaM, mamaloe, pittamucchAe, sudha- vAyu, cakkara, pitta-vikArajanya mULa, sUkSma rUpa se aMgoM kA mehi aMgasaMcAlehi, muhamehi khelasaMcAlehi, suTumeha viTTi- hilanA, sUkSma rUpa se kapha kA saMcAra, sUkSma rUpa se dRSTi calanA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ev paramAnuyoga-3 basa prakAra ke pratyAkhyAna sU236-236 saMcAlahi ekamAiehiM AgArahi, abhaggo, avirAhio, ityAdi AgAroM se merA kAyotsarga abhagna evaM avirAdhita ho| hujja me kaaussgo| jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM. namukkAreNa na pAremi, tAba jaba taka arihaMta bhagavAn ko namaskAra na kara lUM arthAt kAyaM ThANaNa, moNeNaM, zANeNaM, apAgaM vosiraami| "namo arihatANaM" na par3a lU, taba taka eka sthAna para sthira --Ava, a. 5, su. 36-37 rahakara, mauna rahakara, dharma dhyAna meM citta kI ekAgratA karake apanI AtmA ko pAga vyApAroM se alaga karatA hai| basa paccakkhAga-4 basaviha-pacakkhANA dasa prakAra ke pratyAkhyAna-- NamokkAra-sahiyaM paccaklANa-sutaM naukArasI pratyAkhyAna sUtra237. uggae sUre namokkArasahiya' pascakyAmi, camvihaM pi 237. sUryodaya bAda se (eka muhUrta paryanta) "namaskAra sahita" mAhAra-asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / azana, pAna, khAdima, svAdima cAroM hI prakAra ke bAhAra kA pratyAkhyAna karatA huuN| 1. annastha'NAmogeNaM, 2. sahasAgAreNaM, (1) anAbhoga, (2) sahasAkAra, votiraami| yAva. a. 6, su. 65 ina do AgAroM ke sivAya cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga porisI paracakkhANa-su.. pauruSI pratyAkhyAna sUtra238. jaggae sUre porisi' paccarakhAni, uThivaha pi AhAra- 238. sUryodaya se lekara pauruSI taka azana, pAna, khAdima, asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / svAdima ina cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAspAna karatA huuN| 1. samatthANAbhogegaM, 2 sahasAgAreNaM, 3. pacchannakAleNaM, (1) anAbhoga, (2) sahasAkAra, (3) pracchannakAla, 4. visAmoheNaM, 5. sAhuvayaNeNaM, (4) dizAmoha, (5) sAdhu-vacana, 6. sambasamAhivattiyAgAreNaM, (6) sarva-samAdhi pratyayAgAra, dosiraami| -Ava. a. 6, su.87 ina chaha AgAroM ke sivAya pUrNatayA cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| purimaDDa pamyavakhANa-sutaM do pauruSI pratyAkhyAna sUtra236. uggae sUre, purimaDDa' paccarakhAmi, camvihaM pi AhAraM - 236. sUryodaya se lekara dina ke pUrvArddha taka arthAt do prahara taka bhasaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / azana, pAna, khAdima, svAdima cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAkhyAna karatA huuN| hai yaha namaskAra sahita" pratyAkhyAna kA sUtra hai| sUryodaya se lekara eka muhurta bAda jaba taka namaskAra mantra na par3e taba taka mAhArAdi grahaNa nahIM karanA naukArasI' kahalAtA hai| 2 sUryodaya se lekara eka prahara dina car3he taba taka cAroM prakAra ke bAhAra kA tyAga karanA 'pauruSI' pratyAkhyAna hai| 3 yaha 'pUrvAdha' pratyArUmAna kA sUtra hai| isameM sUryodaya se lekara dina ke pUrva bhAga taka arthAt do prahara dina car3he taba taka cAroM bAhAra kA tyAga kiyA jAtA hai| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 236-242 ekAzana pratyAkhyAna sUtra saMsmI jIvana [er 1. annapaNA mogeNaM, 2. sahasAgAreNaM, 3. pacchannakAleNaM, (1) anAbhoga, (2) sahasAkAra, (3) pracchanakAla, 4. disAmoheNaM, 5. sAhaSayaNeNaM, 6. mahasarAgAreNaM, (4) dizAmoha, (5) saradhuvacana, (9) mahattarAkAra, 7. sambasamAhiyattiyAgAreNaM yosirAmi / (7) srvsmaadhiprtyyaagaar| ina sAta AgAroM ke sivAya -Ava. a. 6. su68 pUrNatayA cAroM AhAroM kA tyAga karatA huuN| egAsaNa paccakkhANa-suttaM-- ekAzana pratyAkhyAna sUtra240. egAsaNa pAcakkhAmi tivihaM piAhAraM asaNaM, khAima, 240. ekAzana tapa svIkAra karatA hU~', azana, khAdima, svAdima, sAima, ina tInoM prakAra ke AhAroM kA pratyAkhyAna karatA huuN| 1 annasyANAbhogeNaM, 2. sahasAgAreNaM, (1) manAbhoga, (2) sahasAgAra, 3. sAMgAriyAgAregaM, 4. AuMTaNa-pasAraNeNaM, (3) sAgArikAkAra, (4) AkuMcanaprasAraNa, 5. guru-agaTTANeNaM, 6. pAridvAvaNiyAgAreNaM, (5) gurdAvana pAriSTApanikAkAra, 7. mahatsarAgAreNaM, 8. sadhyasamAhivattiyAgAreNaM, (7) mahattarAkAra, () sarva-samAdhipratyayAkAra, bosiraami| -Ava. a. 6, su. 6 ina ATha AgAroM ke sivAya pUrNatayA tInoM mAhAroM kA tyAga karatA huuN| egaTThANa pazcakkhANa-sutaM ekasthAna pratyAkhyAna sUtra241. ekkAsana egaTThANaM paJcapakhAmi, parivaha pi AhAraM asaNaM, 241. ekAzana rUpa ekasthAna grahaNa karatA hU~', bazana, pAna, . pANaM, khAima, sAimaM / khAdima aura svAdima ina cAroM prakAra ke mAhAroM kA pratyAsayAna karatA huuN| 1. annasthANAmogeNaM, 2. sahasAgAreNaM, (1) anAbhoga, (2) sahasAkAra, 3. sAgAriyAgAreNaM, 4. guruAmuTThANeNaM, (3) sAgArikAkAra, (4) gurbabhyutthAna, 5. pAridvASaNipAgAre, 6. mahattarAgAreNaM, (3) pAriSTApanikAkAra, (6) mahattarAkAra, 7. sambasamAhittiyAgAreNaM vosiraami| (7) sarvasamAdhi-pratyayAkAra, ina sAta AgAroM ke sivAya -Ava. a. 6, su. 100 pUrNatayA cAroM AhAroM kA tyAga karatA hai| AyaMbila-paracakkhANa-sutaM AyaMbila pratyAkhyAna sUtra242. AyaMbila paccaslAmi' tivihaM pi AhAra asaNaM, khAima, 242. AyaMbila tapa svIkAra karatA hU', azana, khAdima, sAimaM / strAdima ina tInoM AhAroM kA tyAga karatA huuN| 1. annasthANAbhogeNaM, 2. sahasAgAreNaM, (1) anAmoga, (2) sahasAkAra, 3. sevAleveNaM, 4. ukvittavivege, (3) lepAlepa, (4) utkSipta viveka, 5. gihatya saMsaTThaga, 6. pArivAvagiyAgAreNaM. (5) gRhasthasaMsRSTa, (6) pAriSThApanikAkAra, 7. mahattarAgAreNaM, 6. savvasamAhittiyAgAreNaM, (7) mahattarAkAra, (8) sarvasamAdhipratyayAkAra, bosiraami| -Ava. a. 6, su.101 ina ATha AgAroM ke atirikta tInoM AhAra kA tyAga karatA huuN| 1 pauruSI yA pUrvArDa ke bAda dina meM eka bAra bhojana karanA usake bAda tInoM AhAroM kA tyAga karanA 'ekAzana' tapa hotA hai| ekAzana kA artha hai-eka azana arthAt dina meM eka bAra bhojana karanA athavA eka Asana se bhojana krnaa| 1 dina meM eka bAra eka hI bAsana se bhojana evaM pAnI grahaNa karanA usake bAda cAroM AhAra kA tyAga karanA 'eka sthAna egalavANa tapa hotA hai| 1 dina meM eka bAra, rUmA, nIrasa evaM vigaya rahita eka AhAra hI grahaNa karanA aura usake bAda tIna AhAra kA tyAga karanA 'pAyabila' tapa kahA jAtA hai / dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a, zakkara aura pakvAna Adi kisI bhI prakAra kA svAdu bhojana AyaMbila vrata meM grahaNa nahIM kiyA jA sakatA hai| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e caraNAnuyoga - 2 abhattaTTa-paccakhANa-muttaM 243. masahUra pancasvAmi, asaNaM, pANaM, kharaimaM sAimaM 1. amo 3. pArihANiyAreNa 5. savvasa mAhittiyAgAreNaM yosirAmi / 2. mahalaNAre, 4. mahattarAgAre, 1. 3. mahasarAgAre, vosirAmi / 1. annatthAmogeNaM, pai. mahattarAgAreNaM, vosirAmi / upavAsa pratyAkhyAna sUtra 1 abhaktArthadAsa = divasacarima-paccakkhANa-sutaM 244. visarimaM paccakkhAmi cavihaM pi AhAraM asaNaM, 244 divasa narima kA vrata grahaNa karatA hU, azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM AhAra kA tyAga karatA hU~ / pANaM, khAimaM sAimaM / bhoge upavAsa pratyAkhyAna sUtra - AhAra 243. sUryodaya se upavAsa tapa grahaNa karatA hUM, azana, pAna, khAdima, aura svAdima cAroM hI AhAra kA tyAga karatA hU~ / (2) sahasAkAra, (4) mahattarAkAra, (2) satyavAkAra ina pAMca AgAroM ke zivAna (1) banAbhoga, (2) sahasarakAra (4) sarva samAdhiyakSatara (3) mahatarAkAra, ina cAra AgAroM ke sivAya saba prakAra ke AhAra kA sthAna karatA hU~ / bhavacarima pratyAkhyAna sUtra - navacarima-paracakkhANa-musta 245. carimaM paJcakakhAmi pi AhAra karatA hU~, azana, pAna, khAdima aura pANAma sAha svAdi cAroM AhAra kA tyAga karatA hU~ / - - Ava. a. 6, su. 102 saba prakAra ke AhAra kA tyAga karatA hU~ / divasacarima pratyAkhyAna sUtra 2. sAgAre 3. sabvasa mAhittiyAgAreNaM, - (1) anAbhoga, (3) pariSThApanikAkAra, sUtra 243-246 . 6 su. 103 (1) (1) anAbhoga, (2) sahasAkAra (2) mahattarAkAra, (4) sarva samAdityAgAra, ina cAra AgAroM ke sivAya saba prakAra ke AhAra kA tyAga karatA hU~ / abhiggaha-paJcavANaM gustaM- abhigraha pratyAkhyAna sUtra 249. ahaM paJcasyAmi caudhvihaM pi AhAraM asaNaM 246. abhigraha grahaNa karatA hU~, azana, pAna, khAdima, aura pANaM, sAimaM sAimaM / svAdima cAroM hI AhAra kA tyAga karatA hU~ / 2. sAre 4. satyasamAhipatiyAgaH re - Aya. a. 6, su. 103 (2) nahIM bhakta AhAra kA artha prayojana tInoM kA sampUrNa artha yaha hotA hai ki bhakta kA prayojana nahIM hai jisa vrata meM vaha 'upavAsa' hai| sUryodaya se dUsare dina sUryodaya taka cAroM bahAra kA tyAga karanA upavAsa tapa hai / pAnI ke AdhAra se upavAsa karanA ho to pratyAkhyAna sUtra meM "ubvihaM pi AhAra" ke sthAna para "tivihaM pi AhAraM" aisA pATha mahanA caahie| 2 yaha carama pratyAkhyAna sUtra hai| "carama" kA artha "antima bhAga" hai| vaha do prakAra kA hai - divasa kA antima bhAga aura bhava arthAt Ayu kA antima bhAga | sUrya asta hone se pahale hI dUsare dina sUryodaya taka sAdhu ko cAroM AhAra kA tyAga karanA aura gRhastha ko cAroM athavA tInoM AhAroM kA tyAga karanA "divasa carama " pratyAkhyAna hai / 3 'bhavacarama' pratyAkhyAna kA artha hai jaba sAghu ko yaha nizcaya ho jAya ki Ayu thor3I hI zeSa hai to yAvajjIvana ke lie cAroM yA tInoM AhAroM kA tyAga kara de aura saMyArA grahaNa karake saMyama kI ArAdhanA kare bhavacarama kA pratyAkhyAna jIvana bhara kA saMyama sAdhanA kA ujjvala pratIka hai| bhava carama cauvihAra yA tivihAhAra donoM prakAra se hote haiM 4] gaveSaNA ke sAmAnya niyamoM ke sivAya anya vyakti, vastu aura varNa Adi ke saMketoM se yukta bhikSA grahaNa karane ke lie niyama karanA 'abhigraha' tapa hotA hai| saMkalpa nizcita karane ke bAda ukta pATha se pratyAkhyAna kiyA jAtA hai| abhigraha pUrNa hone para hI AhAra grahaNa kiyA jAtA hai evaM abhigraha pUrti ke pUrva abhigraha viSayaka saMkalpa prakaTa nahIM kiyA jAtA hai / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUSa 246-247 nivittika (nIvI) pratyAkhyAna bhUtra saMyamo jIvana [67 1. mannatpANAbhoyeNaM, 2. sahasAgAreNaM, 3. mahattarAgAreNaM, anAbhoga, sahasAkAra, mahattarAkAra aura sarvasamAdhipratyayAsambasamAhibattiyAgAreNaM gosirAmi / __ kAra, ina cAra bhAgAroM ke sivAya abhigrahapati taka cAroM bAhAra --Ava. a. 6, su. 1.4 kA tyAga karatA huuN| nimbigaiyA-paccakvANa-sutaM nirvikRtika (nIvI) pratyAkhyAna sUtra247. nivigahoM evalAmi 247. nidikRtika tapa svIkAra karatA hU~, (1) annatya'NAbhogenaM, (2) sahasAgArega, (1) manAbhoga, (2) sahasAkAra, (3) levAve, (4) gihatyasaMsa?NaM, (3) lepAlepa, (4) grahastha-saMsRSTa, {5) ukvittavigena, (6) paccamamikSaeNaM, (5) utkSiptaviveka, (6) pratItyaprakSita, (7) pAridvAvaniyAgAreNaM, (8) mahattarAgAreNaM, (7) pariSThApanikAkAra, (8) mahattarAkAra, (9) sadhyasamAhittiyAgAre, bosirAmi / (E) sarvasamAdhipratyayAkAra, ina nI AgAroM ke sivAya saba - Ava. a. 6, su. 105 prakAra ke vigayoM kA parityAga karatA huuN| 1 (ka) dina meM eka bAra bigaya rahita AhAra karanA "nivikRti" (nibI-nIvI) tapa hotA hai| (kha) mana meM vikAra utpanna karane vAle padArthoM ko 'vigaya' kahate haiN| "manaso vikRtihetutvavAd vikRtayaH" yogazAstra tRtIya prakAza si / vikRti meM dUdha dahI. makkhana, ghI, tela, guDa, madhu Adi padArtha sammilita haiN| 2 dasa pratyAkhyAnoM ke 15 AgAroM kA vivecana - (1) anAbhoga-'abhI mere pratyAcyAna' hai yaha sarvathA vismRta ho jAye aura ainI sthiti meM bhUna se kucha khA le yA pI le to yaha anAbhoga bAgAra hai| (2) sahasAkAra anicchA se koI padArtha muMha meM calA jAya, yaha sahasAkAra AgAra hai, yA-pAnI, chAcha Adi ke chITeM muMha meM cale jAyeM / athavA koI jabaradastI se muMha meM DhUMsa de yA balapUrvaka khilAve to yaha bhI sahasAkAra AgAra samajha sakate haiN| (3) pracchannakAla-bAdala Adi se sUrya na dikhane para pauruSI kA nizcita kAla jJAta na hone se pauruSI ke pUrva pratyAkhyAna pAra leve to yaha prakachannakAsa AhAra hai| (4) dizAmoha-bhrAnti se pUrva yA pazcima dizA kA yathArtha bhAna na rahe aura pauruSI na Ane para bhI pauruSI A gaI aisA mAnakara pauruSI kA pratyAsyAna pAra le tathA svA le pI le to yaha dizAmoha AgAra hai| (5) sAdhu vapana-"poraSI A gaI hai" aisA sAdhu puruSa ke kahane para pauruSI Aye binA pratyAkhyAna pAra lenA--yaha sAdhu vacana bhAgAra hai| (6) sarva samAdhi pratyaya bAgAra-ba taka samAdhibhAva hai taba taka pratyAkhyAna hai, prANaghAtaka zUla Adi roga nimittaka asamAdhi se pratyAkhyAna pAra lenA yaha sarvasamAdhi pratyaya AgAra hai| (7) mahattarAgAra-AcArya Adi bar3e puruSoM kI AjJA se pratyAkhyAna pAra lenA, paha mahattarAgAra hai| (4) sAgArika AgAra-eka Asana se eka bAra bhojana karane kA pratyAkhyAna hone para bhI bhojana karate samaya yadi koI gRhastha A jAe to uThanA par3e aura anyatra jAkara bhojana karanA par3e to yaha sAgArika AgAra hai| (e) mAcana-prasAraNa AgAra-ekAsana se bhojana karate hue bhI baiThe-baiThe paira Adi zUnya ho jAe to hAtha paira Adi ko phailAnA yA sikor3anA par3e to yaha AkuMcana-prasAraNa lAgAra hai| (10) guru-abhyusthAna bhAgAra : ekAsana se bhojana karate hue yadi gurudeva A jAyeM to khar3A honA aura bAda meM punaH baiThakara bhojana karanA, yaha guru-abhyutthAna AgAra hai / (11) pAriSThApanikA AgAra-yadA-kadA AhAra gaveSaka kI asAvadhAnI se yA dAtA ke Agraha se adhika AhAra A jAe aura AhAra kara lene ke bAda bhI jo zeSa bana jAye to sabhI svarmika sAdhuoM ko de kadAcit phira bhI zeSa raha jAye to sthavira gurujanoM kI AjJA se pratyAkhyAna vAlA usa AhAra kA upayoga kare --yaha pAriSThApanikA AgAra hai| (zeSa TippaNa agate pRSTha para) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18) caraNAnuyoga-2 sarva pratyAsthAna pAraNa sUtra sUtra 248 sayapaccakvANa-pAraNa-suttaM sarva pratyAkhyAna pAraNa sUtra248. jaggae sUre 'namukkAra-sahiya' paJcarakhANaM' kayaM / saM 248. sUryodaya hone para jo 'namaskAra-sahita' pratyAkhyAna kiyA paccakkhANaM samma kAeNa phAsiyaM, pAliyaM, tIriyaM, kiTTiyaM thA vaha pratyAkhyAna mana, vacana, kAyA ke dvArA samyak rUpa se sohiya, ArAhiyaM / aMghana ArAhiya, tassa michA mi spRSTa, pAlita, tIrita, kotita, zodhita evaM ArAdhita kiyA ho *-suttAgame Ava. a.6 aura samyak rUpa se jo ArAdhita na kiyA ho usakA duSkRta mere lie mithyA ho / -- (TippaNa pRSTha 67 se cAlU) (12) lepAlepa yAgAra-AyaMbila = (AcAmla) meM sarasa AhAra lene kA pratyAkhyAna hote hue bhI dAtA yadi zAka tathA ghRta Adi vikRti ke lepa vAle cammaca ko poMchakara de to use grahaNa karanA yaha lepAlepa AhAra hai| (13) utkSipta viveka AgAra- AyaMbila yogya nirasa AhAra para gur3a Adi (lepa rahita) pahe hae padArtha ko uThAkara dAtA usa nirasa AhAra ko de to use grahaNa karanA yaha urikSapta viveka AgAra hai| (14) gRhastha saMsaSTa AgAra-dAtA ke hAtha aMguliyAM Adi ghRta, tela, guja Adi se lipta ho to usake hAtha se AyaMbila yogya nirasa AhAra grahaNa karanA, yaha gRhastha saMsaSTa AgAra hai| (15) pratItya prakSita AgAra-gehUM Adi ke gIle ATe para dhRta, tela Adi cupar3a diyA jAtA hai usase banAye gaye roTI pApar3ha Adi rUkSa khAdya padArtha grahaNa karanA, yaha pratItya prakSita AgAra hai| ukta 15 AgAroM meM 6 AgAra kevala sAdhu-sAdhviyoM ke lie hI nimata haiN| (1) sAgArika AgAra, (2) pAriSThApanikA AgAra, (3) lepAleSa bAgAra, (4) ukSipta viveka AgAra, (5) gRhastha saMsRSTa AgAra, (6) pratItyakSita AgAra, zeSa : AgAra sAdhu-sAdhvI dhAvaka-zrAvikA Adi sabake lie upayukta haiM(1) anAbhoga AgAra, (2 / sahasAkAra AgAra, (1) dizAmoha AgAra, (4) sAdhu vacana AgAra, (5) AkuMcana prasAraNa AgAra, (6) guru abhyutthAna AgAra, (7) mahattarAgAra, (8) pracchannakAla AgAra, (E) sarva samAdhi pratyayAgAra / dasa pratyAkhyAnoM meM se pAMca pratyAkhyAnoM meM pAriSThApanikA AgAra hai-yathA - (1) ekAsana, (2) eka sthAna, (3) AyaMbila, (4) upavAsa, (5) nirvikRtika / zeSa 5 pratyAkhyAnoM meM pAriSThApanikA AgAra nahIM hai| yathA(1) namasdAra sahita (naukArasI) (2) pauruSI, (3) pUrvArdha (do pauruSI), (4) divasa-carima, (5) abhigrh| pahA namukkAra sahiyaM namaskArikA kA sUcaka sAmAnya zabda hai| isake sthAna meM jo pratyAkhyAna grahaNa kara rakabA ho usakA nAma lenA cAhie / jaise ki pauruSI rakkhI ho to "paurisIpaccaravANakaya" aisA kahanA caahie| pratyAkhyAna pAlane ke chaha aMga batalAye gaye haiM, ve ye haiM(1) phAsi-vidhi pUrvaka pratyAkhyAna lenaa| (2) pAliyaM--pratyAkhyAna ko bAra-bAra upayoga meM lAkara sAvadhAnI ke sAtha usakI satata rakSA krnaa| (1) sohiyaM-koI dUSaNa laga jAye to usakI zIghra zuddhi karanA / (4) tIriyaM-lie hue pratyAkhyAna kA samaya pUrA ho jAne para bhI kucha samaya Thahara kara bhojana karanA / (5) kiTTiya --lie hue pratyAkhyAna kA utkIrtana karanA ki merA pratyAkhyAna bhalIbhAMti pUrNa ho gayA hai| (6) bArAhima-saba doSoM se dUra rahate hue mArAdhanA krnaa| jaM ca na ArAhiyaM isa prakAra yadi zuddha ArAdhanA na kI ho to AlocanA evaM pratikramaNa karane se vrata zuddha ho jAtA hai| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 246-250 pratyAzyAna ke prakAra saMyamI jIvana paccakkhANa ke prakAra-5 paJcakkhANapagArA24. tivihe pavAkhANe paNNate, te ahA 1. maNasA vege paccakhAti, 2. vayasA bege paccakkhApti, 3. kApasA bege pazcakkhAti, pAcArNa kammANaM akaraNayAe / ahavA- pakSA tibihe paNa, taM jahA pratyAkhyAna ke prakAra246. praramiyAna tIna prakAra kA kahA gayA hai, yathA pApa karma na karane ke lie(1) koI mana se pratyAkhyAna karate haiM / (2) koI vacana se pratyAkhyAna karate haiN| (3) koI kAyA se pratyAsyAna karate haiM / athavA pratyAkhyAna tIna prakAra kA kahA gayA hai, yathApApa karma na karane ke lie (1) koI dIrghakAla ke lie pApakarmoM kA pratyAzyAna karate hai| (2) koI alpakAla ke lie pApa-karmoM kA pratyAkhyAna karate haiN| (3) koI kAyA kA nirodha kara lete haiN| 1. bohapege adaM paccajAti, 2. rahassapege acaM pancarakhAti', 3. kAryapege paDhisAharati, pAvAgaM phammANaM karaNayAe / -ThANaM. bha. 3, 3.1, mu. 136 paMcabihe pazcapahANe paNase, taM pahA1. sadaraNasube, 2. viNayasuse, 3. agubhAsaNAmu. 4. aNupAsaNAsuLe, 5. bhaavsuddh| ---ThANaM. a. 5,u.3.su. 466 pazcakkhANa-bheyappabheyA250. 50-kativihe gaM bhaMte ! pavakhANe pagNate ? pratyAkhyAna pA~ca prakAra kA kahA gayA hai, jaise(1) zuddha zraddhA pUrvaka kiyA gayA tyAga / (2) vinaya pUrvaka kiyA gayA tyAga / (3) 'vosirAmi' kahate hue pratyAkhyAna grahaNa krnaa| (4) vikaTa sthiti meM bhI pratyAkhyAna kA nirdoSa pAlana krnaa| (5) rAga dveSa se rahita hokara zuddha bhAva se pratyAbhyAna kA pAlana krnaa| pratyAkhyAna ke bheda-prabheda250. 0-bhagavan ! pratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai? 30-gautama ! pratyAkhyAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA (1) mUtraguNa pratyAkhyAna, (2) uttaraguNa pratyAkhyAna / pra0-bhagavan / mUlaguNa pratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai? u.-gautama ! do prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra hai-- (1) sarvamUlaguNa pratyAkhyAna, (2) dezamUlaguNa pratyAkhyAna / u.-goSamA | bubihe pazcasthANe paNNatte, taM mahA 1. mUlaguNapazcakhANe ya, 2. uttaraguNapaccakkhANe y| 50 - mUlagugapaccakkhANe gaMmate ! katiSihe paNNatte ? u goyamA ! vuvihe paNNase, saM jahA 1. sambamUlaguNapaccakkhANe ya, 2. desamUlaguNapazcakhANe pa / 1-1 ThANaM. a. 2. u. 1, su. 52 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] u0 yoga - 2 20 sayamapaJcazvA bhaMte! kati? goyamA ! paMcavihe paNate, taM jahA 1. sAo pApA ma 2. sAo pAo berama 2. savAmI avibhAvarNa 4. sAo megA 5. sAo parivhAo beramaNaM / pa0 - besa mUlaguNaparatvAne NaM bhaMte! kativihe paNa ? u0- godhamA ! paMcavitaM jahA lAo pANAvAyAo veramaNaM - jAva-yUlAo pariNa hAmI veramaNaM / pa0 uttaraguNapacakhANaM te kativihe? u0- goSamA vihe paNa taM jahA- 1. samyuttaraguNapaccaravAne pa 2. desara guNa paracamANe ya - pa0 guNA 70 gopamA | vasaviNataM jahA - pratyAsthAna ke meva prameva 12. 3. koDIsahi 16. sAgAramaNAgAra, 7. parimANakacaM maMte ] kativihe paNNale ? 4. niyaMTiyaM zeSa, 8. niravase, 9. 10. maDhAe pachacakkhANaM bhane sahA' / 50 susaraNaM yaM u0- gomA | sattavihe paNa jahA 1 ThANaM. a. 10, su. 748 kativihe paNa ? 1. 3. aNatthavaMDa-veramaNaM, 4. sAmAiyaM, 5. vezvagAyiM 2. upayoga- paribhogaparimANa, 6. posobAsa, pra0 - bhagavan ! sarvamUlaguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? u0- gautama ! pA~ca prakAra kA kahA gayA hai vaha isa prakAra hai (1) sarva - prANAtipAta se viramaNa (2) sarva viramaNa (3) sarva avasAna se diramaNa (4) sarva - maithuna se viramaNa, -- ww.w - (5) sarva parigraD se viramaNa / pra0 - bharanan / dezamUlamupapratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? u0- gautama ! pA~ca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra hai skUla prANAtipAta se viramaNa yAvatsthUla parigraha se viramaNa | sUtra 250 pra0 -bhagavan ! uttaraguNa pratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? u0- gautama ! do prakAra kA kahA gayA hai| vaha isa prakAra (1) sarva-uttaraguNa pratyAkhyAna, (2) deza-uttaraguNa pratyAkhyAna | pra0 - bhagavan ! sarva uttaraguNa pratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? u0- gautama hA gayA hai, vaha isa prakAra hai(1) anAgata, (3) koTisahita, (5) sAtAra (7) parimANakRta, sarva uttaraguNa pratyAsmAna dasa prakAra kA (1)diparimANa (3) anarthadaNDaviramaNa, (5) dezAvakAzika, (2) atikAnta, (c) frufine, (6) anAgAra, (-) niravazeSa, (9) saMketa, (10) zraddhApratyAkhyAna / a0] [bhagavan ! deza-uttarAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? u0- gautama ! sAta prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prasara hai (2) upabhoga paramoparimANa, (4) sAmAyika, (6) popavAsa, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 250-252 supratyAkhyAnI aura suSpratyAzyAnI kA pApa saMyamI jIvama 101 ANN 7. atihisaMvibhAgo, (7) atithi saMvibhAga tathA apazcima mAraNAMtika-saMlekhanAapachimamAraNatiya-saMlehaNA asaNA aaraahnnyaa| jhoSaNA-ArAdhanA / -di sa.7. u. 2, su. 2-8 supaccavakhANI-cupaccavasthANI sarUvaM supratyAkhyAnI aura duSpratyAkhyAnI kA svarUpa - 251 pa. se nUSa maMte ! sampANehi samvabhUtehi samyajIvahiM 251. pra0-he bhagavan ! "maiMne sarva prANa, sarva bhuta, sarva jIva sadhvasahi paccaklAya iti vayamANassa supandhaksAyaM aura sabhI sattoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai| isa prakAra bhAsakhaNaM rati: rahane vAle ke supatyAkhyAna hotA hai yA durupatyAkhyAna hotA hai? 30-goyamA ! "samvayAhi-jAva-sambasataMhiM paccaslAyaM' u-gautama ! "maiMne sabhI prANa-pAvat-sabhI sattvoM kI iti badamANasa siya supAvasAyaM bhavati, siya hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai", isa prakAra kahane vAle ke kadAdupaccakkhAyaM bhavati / cit supratyAkhyAna hotA hai aura kadAcit duSpratyArUpAna hotA hai| pa0 se SaTThe gaM aMte ! evaM puccA "sampapAhi-jAba- pra. bhagavana ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki "samasta prANa saruvasahi pazcakkhAya" iti kapamAgasa siya yAvat---samasta satvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai" supaccaklAyaM bhavati siya dupasyaklAyaM pravati? isa prakAra uccAraNa karane vAle ke kadAcit supratyAkhyAna hotA hai aura kadAcin duSpratyAkhyAna hotA hai ? u.-gomamA ! assa Na 'sayapAhi-jAva-samvasahi u-gautama ! "maiMne samasta prANa-yAvat-samasta satvoM ecapalAya" iti vayamANassa po evaM abhisamannA- kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai", isa prakAra kahane vAle jisa gataM bhavati puruSa ko yadi yaha jJAta nahIM ho ki, ime jIvA, ime ajIvA, ye jIva haiM, ye ajIva hai, hame tasA, ime pAvarA, ye trasa hai, ye sthAvara haiM, sasta meM "samvapAhi-jAva-samvasahi pandhakhAya" usa puruSa kA "samasta prANa-yAvat-sarva satvoM kA iti cayamANassa no supaJcAsAyaM bhavati, tupaccakvAyaM pratyAkhyAna" supratyAkhyAna nahIM hotA kintu duSpratyAkhyAna hotA bhavati / evaM khatu se bupayalAI samvapAhi-jAva: hai isalie vaha duSpratyAkhyAnI puruSa "maiMne sabhI prANa--yAvat - sambasattehiM "paccaskhAya" iti vayamAgo no samvaM sabhI satyoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai", isa prakAra kahatA mAsaM bhAsati, mosaM mAsaM bhAsaha, evaM khalu se musA* huA satyabhASA nahIM bolatA, kintu mRSAbhASA bolatA hai aura vAtI samvapANehi-jAva-savvasattehi tivihaM tiviheNaM yaha mRSAvAdI sarva prANa-yAvat : samasta satvoM ke prati tIna asaMjaya-aviraya-aparihayapatyAkhAyapAvakamme saki- karaNa, tIna moga se asaMyata, avirata, pApakarma se adhatihata aura rie asaMdhude egaMtavara egaMtabAme yASi bhvti| pApakarma kA apratyAkhyAnI, kriyAoM se yukta, saMvararahita, ekAnta daNDakAraka evaM ekAnta bAla hotA hai| assa NaM "savvapAhi-jAva-samyasattehi paJcasAyaM" "maiMne sarva prANa - yAvat-sarva satvoM kI hiMsA kA pratyAiti vayamANassa evaM abhisamannAgataM bhavati / myAna kiyA hai", yoM kahane bAle jisa puruSa ko yaha jJAta hotA hai ki, ime jIvA, ime ajIvA, ye jIva haiM, ye ajIva haiM, ime tasA, ime pAvarA, ye trasa hai, ye sthAvara hai, tassa gaM-jAna-suparapasAyaM bhavati, no dupaccaklAyaM usa puruSa kA-pAvat-pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai, bhavati / evaM khasu se suparacakkhAI-jAva-egaMtapaMhite kintu duSpratyAkhyAna nahIM hotA hai aura yaha supratyAkhyAnI-yAvatpAvi bhavati / ekAnta paNDita hotA hai| se teNa-NaM yoyamA ! evaM bubaha-jAva-siya dupacca- isIlie he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki-pAvatklAyaM bhavati / -vi. sa.7, u. 2, su.1 kadAcit supratyAkhyAna hotA hai aura kadAcit duSpratyAkhyAna hotA hai| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] caraNAnuyoga-2 hAnapUrvaka pratyArapAna karane vAle sUtra 252-253 NANapuravagapaccakkhANakArI . zAnapUrvaka pratyAkhyAna karane vAle252. cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA . 252. puruSa ca.ra prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1.pariNAyakamme nAmamege no pariNAyamaNe, (1) kucha puruSa pApa karma kA to parityAga kara dete haiM, kintu pApa bhAvanA kA tyAga nahIM kara paate| 2 pariNAyasaNe nAmamege no pariNAyakamme, (2) kucha puraSa pApa bhAvanA kA to parityAga kara dete haiM. kintu pApa karma kA parityAga nahIM kara paate| 3. ege pariNNAyakamme vi, pariNAyasANe vi, (3) kucha puruSa pApa karma aura pApa bhAvanA donoM kA pari tyAga kara dete haiN| 4. ege nA paricAyakamme, nokarabhAsasamma / (4) kucha puruSa na pApa karma karanA chor3ate haiM aura na pApa bhAvanA kA parityAga karate haiN| cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA puruSa cAra prakAra ke hote haiM mathA1. pariNNAyakamme nAmamege no pariSNAyanihAvAse, (1) kucha puruSa pApa karma kA parityAga kara dete haiM kintu gRhavAsa kA parityAga nahIM krte| 2. pariNAyagihAvAse nAmamege no pariNAyakamme, (2) kucha puruSa gRhavAsa kA to tyAga kara dete haiM kintu gu . vAsa ke kAryoM kA parityAga nahIM kara pAte / 3. ege pariNNAyakamme vi pariSNAyapihAvAse vi, (3) kucha puruSa pApa karma aura gRhyAsa donoM kA parityAga kara dete haiN| 4. ege go pariSNAyakamme go parimyAyagihAvAse / (4) kucha puruSa pApa karma aura gRhavAsa donoM kA parityAga nahIM kara paate| cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-- puruSa cAra prakAra ke hote haiM, yathA-- 1. pariNNAyasamNe nAmamege no pariNNAyagihAvAse, (1) kucha puruSa pApa bhAvanA kA parityAga kara dete haiM kintu gRhavAsa kA parityAga nahIM karate / 2. pariNAyagihAbAse nAmamege no pariNAyasamNe, (2) kucha puruSa gRhavAma kA tyAga kara dete haiM, kintu pApa bhAvanA kA tyAga nahIM karate / 3. ege pariNAyasapaNe vipariSaNAyagihAvAse vi, (3) kucha puruSa pApa bhAvanA evaM gRhavAsa donoM kA parityAga kara dete haiN| 4. ege no pariNAyamaNNe no pariNAyagihAvAse / (4) kucha puruSa pApa bhAvanA evaM gRhavAsa donoM kA parityA -ThANaM. a. 4, u. 3, su. 327 nahIM kara pAte / pratikramaNa phala-6 paDikkamaNa phalaM pratikramaNa kA phala253. 10-paDikkamaNaM mante ! jIye ki jaNayaha ? 253. pra-bhante ! pratikramaNa se jIva kyA prApta karatA hai ? - u0-parikkamaNegaM bayachiddAI piheii| pihiyavayachide puNa 30-pratikramaNa se vaha prata ke chidroM ko Dhaka detA hai| jauve nivAsave, asabalacaritte, asu pavayaNamAyAsu jisane vrata ke chedoM ko bhara diye vaha jIva AzravoM ko roka detA uvautte apuhate suppaNihie bihrh| hai, cAritra chiToM ko miTA detA hai, pATha-pravacanamAtAoM meM sAtra-utta. a. 26, su. 13 dhAna ho jAtA hai, saMyama meM ekarasa ho jAtA hai aura bhalI-bhAMti samAdhistha hokara vihAra karatA hai| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 254-258 pratyAkhyAma kA phala saMyamI jIvana 103 paccakkhANa phala-7 paccakkhANaM-phala pratyAkhyAna kA phala-- 254. 50-paccakkhANaNaM bhante ! jIve ki jaNayaha ? 254.70-bhante ! pratyAbhyAna se jIva kyA prApta karatA hai? ja0 .. paracakkhANeNaM AsakdArA nimDa / / u.--pratyAkhyAna se vaha Athava-dvAroM kA nirodha karatA hai| -utta, a, 26, su015 saMbhoga-paracakvANa-phalaM saMbhoga pratyAkhyAna kA phala255. pa0 saMmoga-paccakkhANaM bhaMte 1 jIbe ki jaNayai ? 255, pra mante ! saMbhoga ke pratyAkhyAna se joba kyA prApta karatA hai? u0 . saMbhoga-paccaklAgaNaM AlaMbaNAI khaveha nirAsaMdaNassa u0-saMbhoga pratyAkhyAna se jIva kA parAvalambIpana chUTa ya AyayaTThiyA jogA bhavaMti / saeNaM lAbheNaM saMtussaha jAtA hai| svAvalambI hone se usakI sabhI pravRttiyAM Atma paralAbhaM no AsAveda, no tapakeha. no pIhei, no prayojana vAlI ho jAtI haiM, vaha apane lAbha meM mantuSTa rahatA hai| patthei, no abhilasai / paralArma aNAsAyamAge, para ke lAbha kA upabhoga nahIM karatA kalpanA nahIM karatA, icchA atakkemANe, apohemANe, apatthemANe, amilasamANe. nahIM karatA, prArthanA nahIM karatA aura abhilASA nahIM karatA hai / ducca muhaseja upasaMpajjittA Na vihr| iga prakAra para ke lAbha kA AsvAdana, kalpanA, cAhanA, prArthanA ... utta. a 26. su. 35 aura abhilApA na karatA huA vaha dUsarI sthalAma saMtoSa-sukha zayyA (prathama sukha-zavyA saMvama) ko prApta karake vivaraNa karatA hai| uhi-paracakkhANa-phalaM upadhi pratyakhyAna kA phala .. 256 10- uvahipaccakkhANeNaM mante / bhIkhe ki jaNayaha? 256 pra0-bhante upadhi (vastra Adi upakaraNoM) ke pratyAkhyAna se jIva kyA prApta karatA hai? u0 . uvahipaccavakhANaM apalimanya jaNayaha / niyahie - upadhi ke pratyAkhyAna se vaha svAdhyAya dhyAna meM hone gaM jIve nikkace uvahimaMtareNa ya na sNkilissii| vAlI kSati se baca jAtA hai| upadhi rahita muni abhilASA se -utta, a. 20, su. 36 mukta hokara upadhi ke abhAva meM mAnasika saMkleza ko prApta nahIM hotaa| AhAra-paccakkhANa-phalaM AhAra pratyAkhyAna kA phala257 pa0-AhArapaccakkhANeNaM mante ! jIve ki jaNayaha ? 257.30 bhante ! AhAra-pratyAkhyAna se jIva kyA prApta karatA hai? u0-AhArapaccakhANegaM jIviyAsaMsappaogaM vogchidai, u0--bAhAra-pratyAkhyAna se baha jIvita rahane kI lAlasA joviyAsaMsapogaM zecchinnisA jIve AhAramaMtareNaM karanA chor3a detA hai| jIvita rahane kI abhilASA chor3a dene na saMkilissada / - utta. a. 26, su. 37 vAlA vyakti AhAra ke binA (tapasyA Adi meM) saMkleza ko prApta nahIM hotA / kasAya-paccakkhANa-phalaM -- kaSAya-pratyAkhyAna kA phala - 258. 50-phasAyapaJcapastrANaM mante / jIve ki jaNayaha ? 258.0-bhante ! kaSAya (krodha mAna, mAyA aura lobha) ke pratyAkhyAna se jIva kyA prApta karatA hai? ja-sAyapaccakhANeNaM vIyarAgamA jaNayaha / vIyarAma- ja0 - kaSAya-pratyAkhyAna se vaha vItarAga-bhAva ko prApta bhAvapaDibagne ya jIve samasuhadurale bhavA hotA hai| vItarAga-bhAva ko prApta huA jIva sukha-duHkha meM sama -itta, a. 26 su. 38 bhAva ko prApta hotA hai| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 caraNAnuyoga-2 yoga-pratyAkhyAna kA phala sUtra 256-263 joga-pazcAkkhANa-phala yoga-pratyAkhyAna kA phala259. pa0-jogapaccarakhANeNaM bhante ! jIveka jaNaya ? 259. pra.-bhante ! yoga (mana, vacana, kAyA kI pravRtti) ke pratyAkhyAna se jIva kyA prApta karatA hai ? -yogapacaklANe ajogataM jaNayaha / ajogI u.-yoga-pratyAkhyAna se vaha ayogatva ko prApta hotA hai| jIve navaM kamma nabandhaha puNya nimjrei| ayogI jIva nae karmoM kA upArjana nahIM karatA aura pUrva upAjita -utta, a. 26 su. 36 karmoM ko bhINa kara detA hai| sarIra-paccakkhANa-phala zarIra-pratyAkhyAna kA phala26. 10-sarIra-paccakhANeNaM bhante ! jIve ki jaNayaha? 260. pra.-bhante ! zarIra kA spAga karane se jIva kyA prApta karatA hai? u.--- sarIrapasvakhANegaM siDAisayagugata nizvattA 30- zarIra kA tyAga karane se yaha mukta avasthA ke ati sivAisayaguNasaMpanne pa ga jove logaggamukhagae parama- zama guNoM ko prakaTa karatA hai, mukta AtmAoM ke atizaya guNoM suhI bhavada / -utta, a. 26 su. 40 ko prApta karane vAlA jIva loka ke zikhara meM pahuMcakara parama sukhI ho jAtA hai| sahAya-paccakkhANa-phalaM sahAya pratyAkhyAna kA phala261.50-sahAyapagdhatANeNaM bhaMte jIve ki jaNayaha? 261. 10-bhante ! sahAya-pratyAkhyAna (dUsaroM kA sahayoga na nene) se jIva kyA prApta karatA hai? u.-sahAyaracakkhANaNaM egImA jaNayaha / egImAvabhUe u0-sahAya-pratyAkhyAna se vaha ekatvabhAva ko prApta hotA viya gaM jIve egaggaM bhAvemAge appasa, appajho, hai / ekatvabhAva ko prApta huA jIva ekatva ke bAlambana kA appakalahe. appakasAe, appatumaMtume, saMjamabahule, saMvara abhyAsa karatA huA kolAhala pUrNa zabdoM se mukta, kalaha se mukta, bahule, samAhie yAvi bhavada / jhagar3e se mukta, kaSAya se mukta, tU-tU se mukta, viziSTa saMyama -utta. a. 26, su. 41 bAlA, viziSTa saMvara vAlA aura samAdhi yukta ho jAtA hai| mata-paccakkhANa-phalaM bhakta-pratyAkhyAna (anazana kA phala262. pata-bhattaparakyANe bhante / jIve ki jaNayaha? 262. 30-bhante ! bhakta-pratyAkhyAna (anazana) se jIva kyA prApta karatA hai ? u.-masapaccaklAgaM aNagAI bhavasayAI nihmmdd| u0-bhakta-pratyAkhyAna se vaha aneka saMkar3oM bhavoM kA nirodha utta, a. 26, su. 42 karatA hai| sambhAva-paccakyANa-phalaM sadbhAva-pratyAkhyAna kA phala263. pa0-sambhAvapascakkhANeNaM bhante / jIve ki jaNavara? 263.pra. bhante ! sadabhAva-pratyAkhyAna (pUrNa saMbara rUpa zailezI bhavasthA) se jIva kyA prApta karatA hai? u.-sambhAvapacyAsANeNaM anipaTTi jaNayaha / niyaTTi u0--sadabhAva-pratyAkhyAna se baha anivRtti (zukla dhyAna) parivanne yajagAre sAri kevalikammase jabeha, ko prApta hotA hai -anivRtti ko prApta huA aNagAra kevalI ke taM jahA vidyamAna cAra karmoM ko kSINa kara detA hai / yathA1. veyaNijja, 2. AuyaM, (1) vedanIya kama, (2) AyuSyakarma, 3. nAma, 4. goyaM / (3) nAma karma, (4) gotra karma / to panchA sijmai, bunAha, muccA, parinivAeda usake paSacAt vaha siddha hotA hai, buddha hotA hai, mukta hotA satyadhukkhANaM antaM kre| - utta. a. 26, su. 43 hai, pUrNa zAMti ko prApta karatA hai, aura saba duHkhoM kA anta karatA hai| 1 bhakta prasyAzyAna anazana kA varNana 'anazana' tapa meM dekhiye / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 264-266 pratyAzyAna maMga kA prAyazcitta sUtra gRhastha dharma [105 paracakkhANa-bhaMjaNa-pAyacchitta-suttaM - pratyAkhyAna bhaMga kA prAyazcitta sUtra264, je bhikkhU abhiksagaM abhivakhaNe pacamalANaM bhaMjada bhajata 264. jo bhikSu bAra-bAra pratyAkhyAna tor3atA hai, tur3avAtA hai yA vA saaiji| tor3ane vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe AvajaI cAummAsina parihAradANa upaghAiyaM use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 12, su. 2 jAtA hai| gRhastha-dharma gRhastha dharma-1 samaNovAsagappagArA zramaNopAsakoM ke prakAra--- 265. pattAri samaNovAsamA paNNatA, taM jahA - 265. zramaNopAsaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM / yathA1. ammApitasamAge, 2. bhAisamANe. 1) mAtA-pitA ke samAna, (2) bhAI ke samAna, 3. misasamANe, 4. sattisamANe / (3) mitra ke samAna, (4) sapatnI (soka) ke samAna / pattAri samaNobAsagA pagNatA, taM jahA punaH zramaNopAsaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM / jaise1. addAgasamANe, 2. paDAgasamANe, (1) darpaNa ke samAna, (2) dhvajA ke samAna, 3. khANusabhANe, 4. khrkNttmsmaanne| (3) DhUMTha ke samAna, (4) tIkSNa kAMTe ke samAna / --ANaM. a. 4, u. 3. su. 322 samaNovAsagassa cattAri AsAsA zramaNopAsaka ke cAra vizrAnti sthAna-- 266. bhAraNaM vahamANasa cattAri AsAsA paNNasA, taM jahA- 266. bhAravAhI ke lie cAra AzvAsa (vidhAma) sthAna hote hai1. aspa aMsAo asaM sAharai, tasyaviya se ege mAsAse (1) pahalA AzvAsa taba hotA hai jaba vaha bhAra ko eka paSNate, kaMdhe se dUsare kaMdhe para rakha letA hai, 2. jatya vi meM gaM upacAraM vA pAsavaNaM vA pariveti, (3) dusarA AzvAsa taba hotA hai jaba vaha bhAra ko rakhakara tatthaviya se ege AsAse paNNatte, laghuzaMkA yA bar3I zaMkA karatA hai, 3. jatthavi ya Na NAgakumArAvAsaMsi thA, mugNakumArA- (3) tIsarA mAzyAsa taba hotA hai jaba vaha nAgakumAra, vAsaMsi vA vAsa uti, tarapati ya se ege AsAse paNNatte, suparNakumAra Adi ke AvAsoM meM (rAtrikAlIna) nivAsa karatA hai, 4. jatthavi ya gaM AvakahAe citi, satyavi ya se ege (4) bauthA AzvAsa taba hotA hai jaba yaha kArya ko sampanna AsAse pnnnnte| kara bhAramukta ho jAtA hai| evAmeva samaNovAsagassa cattAri AsAsA paNNasA. isI prakAra zramaNopAmaka (zrAvaka) ke lie bhI pAra taM jahA AzvAsa hote haiM1. jayadi ya NaM solavayaguNavyaya-veramagaM-pancakvANa- (1) jaba vaha zIlavata, guNavata, viramaNa, pratyAkhyAna aura posahovavAsAI pajiyajati. tatthavi ya se ege AsAse pauSadhopavAsa ko svIkAra karatA hai, taba pahalA AzvAsa hotA hai| paNNase, 2. jayavi ghaNaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM sammamaNupAlei, (2) jaba baha sAmAyika tathA dezAvakAzika yata kA samyaka tasthati ya se ege AsAse paNNate, anupAlana karatA hai taba dUsarA AzvAsa hotA hai, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.6 caraNAnuyoga-2 sAmAnya rUpa se aticAroM kA vizuddhikaraNa sUtra 266-270 3, jayavi ya gaM dhAuddasamuddipugNamAsiNIsu paDipuNaM (3) jaba vaha aSTamI, caturdazI, amAvasyA tathA pUrNimA ke posahaM samma aNupAleha, tasyavi ya se ege AsAse paNNate, dina paripUrNa-dina rAta bhara pauSadha kA samyak anupAlana karatA hai, taba tIsarA bhAzvAsa hotA hai, 4. jatthavi ya apacchimamAraNaMtiyasalehaNA-sUsaNA-bhUsite (4) jaba vaha antima mAraNAMtika saMlekhanA kI ArAdhanA mattapANapaDiyAkkhite pAovagate kAlamaNavakkhamANe biha- se yukta hokara bhakta-pAna kA tyAga kara pAdopagamana anazana ko rati, tatyavi ya se ege AsAse pnnnnte| svIkAra kara mRtyu ke lie anutsuka hokara viharaNa karatA hai, -ThANaM. a. 4, u. 3. su. 314 taba cauthA AzvAsa hotA hai| oghAiyAra visohokaraNaM sAmAnya rUpa se aticAroM kA vizuddhikaraNa267, icchAmi ThAmi kAssaga, jo me devasio aAro ko 267. maiM kAyotsarga karanA cAhatA hU~, jo maiMne dibasa sambandhI kAio, vAimo, mAgasio, ussutto, ummaggo, akappo, aticAra kiye hoM ve kAyika, vAcika, mAnasika, sUtra se viruddha, akaraNinno, dujhAo, duvicitio aNAyArI aNinchi- mArga se virukha, akalpanIya, nahIM karane yogya, durdhyAna rUpa, yacyo asAvagapAvAgo / nAge taha basaNe parisAcarite sue dRzcintana rUpa, nahIM Acarane yogya, nahIM cAhane yogya, zrAvaka sAmAie timhaM guttINaM, caunhaM kasAyANaM, paMcahaM aNuna- ke lie anucita, jJAna, darzana va cAritrAcAritra meM, zruta zAna meM, yANa, sihaM guNadhvayArNa, cauhaM sikkhAbayANaM, bArasa sAmAyika meM tathA tIna gupti kI, cAra kaSAyoM se nivRtti kI, vihassa sAvagadhammassa jakhaDiyaM jaM birAhiyaM tassa micchAmi pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAprata evaM bAraha prakAra -Ava. a.4 ke dhAvaka dharma kI jo khaNDanA kI ho, jo virAdhanA kI ho to usakA duSkRta mere lie mithyA ho / appAubaMdhakAraNAI alpAyu baMdha ke kAraNa268. tihi ThANehiM jIvA appAjayatsAe kamma pagati taM jahA- 268, tIna prakAra se jIva alpa AyuSya karma bAMdhate haiM, yathA - 1. pANe atiyAnittA bhavati, 2. musa yatitA bhavati, (1) prANiyoM kI hiMsA karane se, (2) asatya bolane se, 3. tahAkava samarNa vA mAhaNaM yA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM (3) tathArUpa ghamaNa mAhana ko aprAsuka, baneSaNIya azana, asaNa-pAga-khAima-sAimeNaM paDilAmetA bhavati, pAna, khAdha, svAdya, AhAra kA dAna karane se| iccateti tihiM ThANehi jIvA appAjayattAe kamma payareMti / ina tIna prakAroM se jIva malpa AyuSya karma kA bandha - ThANaM. a. 3, u. 1, su. 133 (1) karate haiN| bohAubaMdha kAraNAI dIrghAyu baMdha ke kAraNa266. tihi ThANehi jIvA dIhAuyattAe kamma pagati, taM jahA- 266. tIna prakAra se jIva dIrghAyuSya karma bAMdhate haiM, yayA1. go pANe ativAtittA bhavati, (1) prANiyoM kI hisA na karane se, 2. No musaM patitA bhavati, (2) asatya na bolane se, 3. tahArUva-samaNaM vA mAhaNaM vA phAsyaemaNigjeNaM asaNa- (3) tathArUpa zramaNa mAhana ko prAmuka eSaNIya azana, pAna, pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, khAdya, svAdha AhAra kA pratilAbha karane se, iccatahi tihi vAhiM jIvA vohAuyatAe kamma pagareti / ina tIna prakAroM se jIva dIrgha AyuSya karma kA bandha --ThANaM. a. 3, u. 1, su. 133 (2) karate haiN| asuha dohAubaMdhakAraNAI azubha dIrghAyu baMdha ke kAraNa270. tihiM gaNehi jovara asubhadohAuyasAe kama pagareMti, 270. tIna prakAra se jIva azubha dIrghAyuSya pharma bAMdhate haiM, taM jahA yathA1. pANe atiyAtitA bhavati, 2. musaM batittA bhavati, (1) prANoM kA ghAta karane se, (2) mRSAvAda bolane se, 3. tahArUvaM samaNaM vA mAharga vA hIlitA, NivitA, (3) tayArUpa zramaNa mAhana bI avahelanA, nindA, avajJA, Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201-273 P likhittA, garahitA, avamANittA anayaregaM amaguNNeNaM apIha-kAraNa asaNa-pAna-khAna-sAime paDhitAmetA bhavati, ijtehi tihi ThANehi jovA anubhavohAyyasAe kamma gati / - ThA. a. 3, u. 1, su. 133 (3) suhavohAra baMdha kAraNAI201. hi laM jahA 1. mI pAce ativAtA bhavati, 2. yo barAmada 2. samaya mAhaNaM yA dizA nAnAaisA sammAtA kahalANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pavAsesA mayuSNaM pIikAraeNaM asamAna vAima sAimenaM paDilA bhetA bhavati / icyetehi tihi ThANehi jIvA subhavIhAuyatAe kama DA. a. 3 . 1 . 133 (4) ga 1 zubha dIrghAyu bandha ke kAraNa samatta sarUvaM aDavArA ba272. se sampale satya-samma mohaNIya-sambhANuveyanovasama yasamadhye pasa-saMpAila suhe Apa pariNAmetaM / 1. saM 2. vi 5. parapAsaMsaMgha ke 12 ina tIna prakAroM ke jIva azubha doghaM AyuSya karma kA bandha karate haiM / zubha dIrghAyu bandha ke kAraNa - jIvA subhavohAjalAe kammaM pati 271. vIna prakAra se nIca dIrghAyuSya karma bAMcate haiM, yathA--- sammattassa samaNovAsa evaM paMca aiyArA peyAlA jANiyasvA na samAyariyavA taM jahA - 2. kaMkhA, 4. paravApA Tao Tie samakita sahita bAraha vrata - 2 1 viyA. za. 5, u 6. su 1.4 // gRhasvadharma Ava. a. 6, su. 64-65 paMcAticAra visuddha anuyayaguNayavAda i agaya paDimA visesakaramajogA apanA mAraNaMtiyA sAsArAmA / - Ava. ma. 6, su. 64 garhA aura apamAna karane se tathA anya amanoja aprItikara amana, pAna, sAya, svAdya kA pratilAbha karane se, khAdya, [107 (1) prANoM kA ghAta na karane se, (2) mRSAvAda na bolane se, ( 3 ) tathArUpa zramaNa mAhana ko vandana - namaskAra kara, unakA satkAra sammAna kara kalyANa-rUpa, maMgalarUpa, devarUpa tathA jJAnavaMta mAnakara unakI sevAbhakti kara unheM manoza evaM prItikara azana, pAna, khAdya, svAdya AhAra kA pratilAbha karane se / ina tIna prakAroM se bhI zubha dIrghAyuSya karmakA karate hai| samyaktva kA svarUpa aura aticAra 272. yaha samyaktva-mohanIya karma ke udaya pa zama athavA kSaya se niSpanna, sabha saMvega Adi kA hetubhUta evaM AtmA ke zubha pariNAmasvarUpa kahA gayA hai / (1) (3) vikitsA (5) para-pAyaMDa- saMstava / samyaktva kI pradhAnatA samatta pAhaNaM 272. etassa puNa samaNobA sagadhammassa mUlabaraNuM sampattaM / taM 273. isa zramaNopAsaka dharma kA mUla samyaktva hai| vaha samyaktva nisagoNa vA adhigameNa vA / svabhAva se yA upadeza se hotA hai / pA~ca aticAroM se vizuddha samyayukta tata abhigraha aura anya pratimA mAdi vizeSa karane yogya dhArmika AcAra vAloM ko jIvana ke anta meM yA maraNa samaya meM kavAya pAka ke lie saMlekhanA karanI caahie| 2 uSA. a. 1, su. 44 / zramaNopAsaka ko samyaktva ke pA~ca mukhya aticAra jAnane yogya haiM AcaraNa karane yogya nahIM haiN| ve aticAra isa prakAra haiM (2) kakSA (4) para-pArthasA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] varaNAnuyoga-2 dhAvaka dharma ke prakAra sagha 274.275 samaNovAsagadhammappagArA 274. agAradhamma duvAlasavihaM AikkhA, taMjahA zrAvaka dharma ke prakAra278. bhagavAn ne zrAvaka-dharma bAraha prakAra kA batalAyA hai yathA paMca aNubbayAI, tiNNi guNavdayAI, sAri sipasAvayAI / pA~ca aNunata, tIna guNavrata aura cAra zikSAprata / paMca aNubbayA taM jahA pAMca aNuvrata isa prakAra hai1. thUlAmo pANAivAyAo veramaNaM, (1) skUla prANAtipAta se nivRtta honA, 2. yUlAo musAvAyAo veramaNa, (2) sthUla mRSAvAda se nivRtta honA, 3. bulAo adiNNAvANAo deramagaM, (3) sthUla adanAdAna se nivRtta honA, 4. savArasaMtose, (4) mvadAra saMtoSa karanA, 5. chAparimANe (5) icchA kA parimANa karanA 1 tiNi guNambayAI taM jahA tIna guNavata isa prakAra haiM6, disimvayaM, (6) digbata dizA kA parimANa karanA, 7. uvamogaparimogaparimANa, (7) upabhoga-paribhoga kA parimANa vrata, 5. aNatthadaMDaveramaNaM / (8) ayaMdaNDa se nivRtta honaa| cattAri sipakhAvapAI, taM jahA cAra zikSAvata isa prakAra haiM 6. sAmAiyaM, 10. desAvagAsiyaM. (8) sAmAzrika trata. (10) dezAvakAzika vrata, 11. posahovavAse, 12. atihita vibhaage| (11) poSadhopavArA prata, (12) atithi-rAtribhAga brata / apacchimA mAraNatiyA salehaNAlamagArAhaNA / tathA antima maraNarUpa saMlekhanA-anagana kI ArAdhanA / ayamAuso ! agArasAmAie dhamme paNNate / epassa dhammassa he AyuSyaman ! yaha gRhastha kA AcaraNIya dharma hai| isa simakhAe ubaTThie samaNobAsae vA samaNovAsiyA vA vihara- dharma ke anusaraNa meM prayatnazIla hote hue zramaNopAsaka yA zramaNomANe ANAe ArAhae mvii'| - ubA. a. 1, su. 11 pAsikA AmA ke ArAdhaka hote haiN| etya puNa samaNovAsagadhamme paMcAgumkhayAI sini guNavayAI isa bAraha prakAra ke zramaNopAsaka dharma meM pAMca aNuvrata aura AyakahiyAI cattAri siksAvayAI ittriyaaii| tIna muNavata jIvana paryanta ke liye grahaNa kie jAte haiM tathA cAra -Ara. a. 6. su. 63 zikSAvrata alpa kAla ke lie grahaNa kie jAte haiN| yUla-pANAivAya-viramaNassa sarUvaM aiyArA ya sthUla-prANAtipAta - viramaNa - vrata kA svarUpa aura aticAra275. thUlagapANAhavAyaM samaNovAso pshckkhaai| se ya pANA- 275. sthUla prANAtipAta kA zramaNopAsaka pratyAkhyAna karatA vAe duvihe pannate. taM jahA -- hai| vaha prANAtipAta do prakAra kA kahA gayA hai / jaise1. saMkappao ya, 2. Arambhao ya, (1) maMkalpa se, (2) Arambha se, tasya samaNobAsao saMkappo jAyajjIvAe paccaravAha, no usameM dhamaNopAsaka saMkalpa se sthUla prANAtipAta kA yaavaarmbho| jjIvana pratyAkhyAna karatA hai, Arambha se syUla-prANAnipAta kA pratyAzyAna nahIM karatA hai| thUlagapANAivAyaramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA zramaNopAsaka ko sthUla prANAtipAta viramaNa ata ke pAMca jAgiyavyA, na samAyariyalvA / taM jahA pramukha aticAra jAnanA cAhie unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra haiM1. baMdhe, 2. vahe, (1) bA~dhanA, (2) mArapITa karanA, 3. chavicchee, 4. aibhAre, (3) aMgopAMga kA chedana karanA, (4) adhika bhAra lAdanA, 5. mtt-paann-vocchee| -Ava. a. 6, su. 66-67 (5) bhojana pAnI banda karanA / 1 3 ThANa. bha.1.u.1, su. 389 | uvA. 2. 1, su. 45 / 2 uva. su. 57 / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 276-276 syUla-mRSAvAva-viramaga-vrata kA svarUpa aura aticAra gRhatya dharma [106 thUla-musAbAyaviramaNassa sahavaM aiyArAya sthUla-mRSAvAda-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra276. dhUlagamusAvA samaNovAsao pnyckkhaai| seba pusAvAe 276. zramaNopAsaka sthUlamRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hai / vaha paMcavihe pannate, taM mahA mRSAbAda pAMca prakAra kA kahA gayA hai / jaise - 1. kannAlIe. (1) kamA sambandhI mRSAvAda, 2. govAlIe, (2) gAya Adi pazu sambandhI mRSAvAda, 3. bhomAlIe. 4. nAsAbahAro, (3) bhUmi sambandhI mRSAvAda, (4) dharohara kA apaharaNa, 5. kuuddsNvikhjle| (5) kUTa sAkSI arthAt zUThI sAkSI / bulagamusAvAyaveramaNassa samaNovAsaeka paMca aiyArA jANi- zramaNopAsaka ko sthalamRSAvAdaviramaNa vrata ke pAMca pramukha yasvA na samAyariyamvA / aticAra jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / taM jahA ve isa prakAra haiM1. sahasAjhamakkhANe, (1) sahasA (binA vicAre) jhUThA kalaMka lagAnA, 2. rahassAkamakkhANe, (2) ekAnta meM mantraNA karane vAloM para Aropa lagAnA / 3. sabAramaMtabhee, (3) sthI kI gupta bAteM pragaTa krnaa| 4. mosoyaese, (4) mithyA upadeza denA yA khoTI malAha denA / 5. kuuddlehkrnne'| -Ava. a. 6.su. 68-66 (5) asatya likhAvaTa krnaa| thUla-avattAdANa-viramaNassa sarUvaM aiyArA ya sthUla-adarasAdAna-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra277. thUlagaavasAdAgaM samaNovAsao paccayAI / se ya avattA- 276. zramaNopAmaka sthUla adattAdAna kA pratyAkhyAna karatA hai| dANe dubihe pAlate, ta jahA yaha adattAdAna do prakAra kA kahA gayA hai| jaise --- 1. sacittAdattAdANe ya, (1) sacitta adattAdAna, 2. avisAvattAvANe y| (2) acitta adattAdAna, thUlaga adigNAdANaveramaNassa samaNIbAsaeNaM ime paMca ada- zramaNopAsaka ko sthUla adatAdAnaviramaNa vrata ke pA~ca yArA jANiyalvA na samAyariyabdhA / taM jahA pramukha aticAra jAnanA cAhie unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra hai1. seNArI, (1) corI kI vastu lenA, 2. takkarappaoge, (2) cora ko mahAyatA denA, 3. vidya-rajjAikkamaNe, (3) rAjya-vindra kA karanA, 4. kUbatulla-phUlamANe, (4) jhUThA tola va mApa karanA, 5. tppaajshvvvhaare| -Ava. a. 6. sU. 10-11 (5) acchI vastu dikhAkara barAva denaa| cula-mehaNa-viramaNassa sarUvaM aiyArA ya / sthUla-maithuna-viramaNa-vata kA svarUpa aura aticAra278. paradAragamaNa samaNovAsao paccarakhAi, savArasaMtosaMvA paDi- 278. zramaNopAsaka parastrIgamana kA pratyAsyAna karatA hai aura bjjii| svadArA se saMtoSa karatA hai| se va paradAragamaNe vihe patte, jahA parastrIgamana do prakAra kA kahA gayA hai / jaise1. orAliya-paradAragamaNe ya, 2. veudhviya-paradAragamaNe pA (1) audArika parastrIgamana, (2) vaizyi parastrIgamana / sadAra-saMtosassa samaNovAsaeka ime paMca aiyArA jANiyacyA zramaNopAsaka ko svadArasaMtoSa-vrata ke pAMca pramukha aticAra na samAyariyaDavA, taM jahA jAnanA cAhie unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-- 1. ittariyapariggahiyAyamaNe, (1) alpa vaya vAlI strI ke sAtha gamana karanA, 1 uyA. a. 1. su. 46 / 2 svA. a. 1, su. 47 / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] caraNAnuyoga-2 parigraha-parimANa-prata kA svarUpa aura atidhAra sUtra 278-281 2. aparihiyAgamaNe, (2) vivAha ke pUrva strI ke sAtha gamana karanA, 3. aNaMgakIDA, (3) anya aMga se kAma krIDA karanA, 4. paravivAhakaraNe, (4) anya kA vivAha karAnA, 5. kAmamogatiNyAbhilAse / / -Ava. sa. 6,su.72-73 (5) kAma bhoga kI tIna abhilASA karanA / pariggaha-parimANassa sahavaM aiyArA ya parigraha-parimANa-vrata kA svarUpa aura aticAra276. aparimiyaparigaha samaNovAsao pacamamAti, icchAparimANaM 276. zramaNopAsaka aparimita parigraha kA pratyAkhyAna karatA hai upasaMpajmA / evaM icchAoM kA parimANa karatA hai| se ya parigahe buvihe patte, taM jahA parigraha do prakAra kA kahA gayA hai / jaise1. sacittapariggahe ya, 2. avisaparigahe ya / (1) sacitta parigraha, (2) acitta parigraha / icchA parimANassa samaNovAsaeNaM ime paMca ahayArA ANi- zramaNopAsaka ko icchA-parimANa-vrata ke pAMca pramukha matiyamvA, na samAyariyamvA / taM jahA cAra jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra haiM1. khetta-vatthu-pamANAikkame / (1) ghara tathA bulI bhUmi ke parimANa kA atikramaNa karanA / 2. hiraNa-suvaSNa-pamANAikkame / (2) sonA-cAMdI ke parimANa kA atikramaNa krnaa| 3. ghaNa-dhamna-pamANAikkame / (3) dhana-dhAnya ke parimANa kA atikramaNa karanA / 4. dupy-buppy-pmaannaaiekme|| (4) dvipada-catuSpada ke parimANa kA atikramaNa karanA / 5. kuviya-pamANAikkame / -Ava. a. 6, su. 74-75 (5) anya sAmagrI ke parimANa kA atikramaNa karanA / disikya sahavaM aiyArA ya dizAvata kA svarUpa aura aticAra - 80. disivae tibihe pannate / taM jahA 280. dinnata tIna prakAra ke kahe gae haiM1. upakhadisipae, 2. ahIdisivae, (1) Urdhva dizApamANa vrata, (2) adhodizA pramANa vrata, 3. tiridisive| (3) tiryaka-dizA pramANa vrata / visivapassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyabyA, zramaNopAsaka ko dizAvata ke pAMca pramukha aticAra jAnanA na samAyariyaNvAta jahA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra hai1. udisipamANAikkame / (1) U~cI dizA ke parimANa kA atikramaNa karanA / 2. ahodisipamANAikkame / (2) nIcI dizA ke parimANa kA atikramaNa karanA / 3. tiriyavisiSamAgAikkame / (3) tirachI dizA ke parimANa kA atikramaNa krnaa| 4. kheto , (4) eka dizA meM ghaTAkara dusarI dizA meM kSetra bar3hAnA / 5. saiaMsaravA / Ava. a. 6. su.76-77 (5) kSetra parimANa ke bhUlane para Age calanA / uvabhoga-paribhoga-parimANassa sahavaM aiyArA ya-- upabhoga-paribhoga-parimANa-vrata kA svarUpa aura aticAra281. uvabhogaparibhogabae vihe paNNatte, saM jahA 281. upabhoga-paribhoga do pravAra kA kahA gayA hai--- 1. bhoyaNao ya, 2. kammao ya / (1) bhojana kI apekSA se, (2) karma ko apekSA se| bhoyaNao samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyasvA na bhojana kI apekSA se zramaNopAsaka ko pAMca aticAra jAnane na samAyariyaDavA, taM jahA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra haiM1. sacittAhAre, (1) pratyAkhyAna uparAMta gacitta kA AhAra karanA / 2. sanittapaDiyAhAre, 12) sacitta saMbaddha kA AhAra karanA / 3. appara liosahimakkhaNayA, (3) apaktra ko pakva samajhakara jAnA / 2 uyA. a.1,su. 46 / 1 3 uvA. a.1, su. 48 / svA. a.1, su. 50 / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 281-284 pandhra kA dAna hastha dharma [111 4. cuppauliyosahimavalaNayA, (4) ardhapakSya ko pUrNapakva samajhakara khaanaa| 5. tucchosahimakkhagayA / -Ava. a. 6, su. 78-79 (1) (5) tuccha vastuoM kA AhAra krnaa| paNNarasa kammAvANAI pandraha karmAdAna282. kammao paM samaNobAsaeNaM paNNarasa kammAANAI ANi- 282. karma kI apekSA se zramaNopAsaka ko pandraha-karmAdAna jAnanA yavAI na smaayriyvyaaii| taM jahA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra hai1. iMgAlakamme, (1) agni Arambhajanya karma, 2. vaNakamme, (2) banaspati Arambha janya karma, 3. sADIkamme, (3) bAhRna nirmANa pharma, 4. bhADIkamme, (4) vAhana dvArA bhAr3A kamAne kA karma, 5. phoDIkAme, (5) pRthvIkAya ke Arambha janya karma, 6. baMtavANijje, (6) trasa jIvoM ke avayavoM kA vyApAra, 7. lakkhavANijje, (7) lAkha Adi padArthoM kA vyApAra, 8. rasavANigje, (8) rasa vAle padArthoM kA vyApAra, 6. visavANije, (8) viSale padArtha ora zastroM kA vyApAra, 10. kesavANijje, (10) pazu pakSI Adi ke kezoM kA vyApAra, 11. paMtapolaNakamme, (11) tila, Ikha Adi pIlane ke pannoM kA karma, 12. nislachaNakamme, (12) biMdhanA, khassI karanA Adi karma, 13. vavaggivAvaNayA, (13) jaMgala Adi meM bhAga lagAnA, 14. sara-vaha-talApaparisosaNayA, (14) tAlAba, nadI, draha Adi ko sukhAnA, 15. asiijnnposnnyaa| -Ava. a. 6, su. 76 (2) (15) hiMsaka jAnavaroM kA aura duzcaritra striyoM kA poSaNa karanA / aNasthadaMDa viramaNassa sarUvaM azyArA ya anarthadaNDa-viramaNa-vrata kA svarUpa aura aticAra263. aNatyA maumvihe pannatetaM jahA 283. anarthadaNDa cAra prakAra kA kahA gayA hai| jaise1. avajmANAcarie, (1) Arta, raudra dhyAna karanA, 2. pamAyAcarie, (2) pramAda se aviveka pUrNa pravRtti karanA, 3. hisApayANe, (3) hiMsA karane ke zastra denA, 4. pAyakammovaese / (4) pApa karma karane kI preraNA karanA / aNaduvaMzavaramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANi- zramaNopAsaka ko anartha-daNDa viramaNa vrata ke pAMca pramukha yavyA, na samAyariyamvA, taM jahA aticAra jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra hai1. kaMdappe, (1) vikAra yukta kathA karanA, 2. kukkuie, (2) zarIra se hAsyakArI kuceSTAeM karanA, 3. moharie, (2) ati vAcAlatA karanA, 4. saMyuttAhigaraNe, (4) hisAkArI upakaraNoM ko avidhi se rakhanA, 5. uvamoga-paribhogAiritte . a.6, su.80-81 (5) khAdya sAmagrI Adi kA adhika saMgraha karanA / sAmAiya-satvaM adhyArA ya sAmAyika vrata kA svarUpa aura ativAra254. sAmAiyaM nAma sAvaja jogaparivajjagaM niravAjajogapati- 264. sAvadhayogoM kA parityAga karanA aura niravadyayogoM kA sevaNaM c| AcaraNa karanA isako sAmAyika kahate haiM / 1 uvA. ma.1, mu.51 / 2 uvo. a. 1, su. 52 1 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] gharagAnupauga-2 sAmAyika kiye hue kI kriyA sUtra 284-286 sAmAiyassa samaNovAsaeNaM ime paMca azyArA ANiyavvA, zramaNopAsaka ko mAmAyika prata ke pAMca pramukha aticAroM na samAyariyaravA taM jahA ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra haiM1. maNaduppaNihANe, 1. mana se azubha cintana karanA, 2. vayabuppaNihANe, 2. bacana se azubha zabda bolanA, 3. kAyaduppaNihANe, 3. kAyA se azubha pravRtti karanA, 4. sAmAiyassa sai akaraNayA, 4, sAmAyika ko smRti na rakhanA, 5. sAmAiyassa agavaSTriyassa krnnyaa| 5. doSarahita va vidhiyukta sAmAyika na rahanA / -Ava. a. 6. su. 82-86 sAmAiyakaDassa kiriyA sAmAyika kiye hue kI kriyA285, pa.. -samaNovAsagAsa gaM aMte ! sAmAjhyaphassa samaNIvassae 255. pra. he bhagavan ! zramaNa ke upAzraya meM baiThakara sAmAyika acchamANassa tassa gaM maMte ki IriyAvahiyA kiriyA kiye hue zramaNopAsaka ko kyA IpithikI kriyA lagatI hai, kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajai ? athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? u.--goyamA ! no iriyAvahiyA kiriyA kamjaha, saMparA- ula-gautama ! use IryApathikI kriyA nahIM lagatI hai kintu iyA kiriyA kmjaa| sAmparAvikI kriyA lagatI hai| pa0 -se keNaTuNa maMte ! evaM vuccA-jAva-saMparAiyA kiriyA prala-he bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai --yAvat-sAmparAmiko kriyA lagatI hai| u. -mopamA! samANovAsayarasa NaM sAmAiyakaDassa samaNo- 30-gautama ! zramaNa ke upAzraya meM baiThakara mAmAyina kiye yassae acchamANassa AyA ahigaraNI bhavati / AyA- hue zramaNopAsaka kI AtmA kaSAya se yukta hotI hai| jisakI ahiMgaraNavattiya ca gaM tassa no IriyAvahiyA kiriyA AtmA kapAya se yukta hotI hai, use eryApathikI kriyA nahIM lagatI kajjati, saMparAiyA kiriyA kamajati / hai kintu sAmparAyikI kriyA lagatI hai| se leNa?NaM goyamA ! evaM buccA-jAva-saMparAjayA he gautama ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai -yAvat kiriyA kjji| -vi. sa. 7, u. 1, su. 6 sAmparAvikI kriyA lagatI hai| sAmAiyakaDassa bhamattabhAvaM-- sAmAyika kiye hue kA mamatva286. AjIviyA gaM maMte ! there bhagavate evaM bayAsi . 286. he bhagavan ! AjIvika gozAlaka ke ziSya sthavira bhagavantoM se isa prakAra pUchate haiM kipa.-- samaNobAsagassa gaM bhaMte ! sAmAiyAsa samaNovassae pra-zramaNa ke upAdhaya meM baiThakara sAmAyika kiye hue acchamANassa ke maMjhe apaharejjA, se paM mate ! taM dhamaNopAsaka ke vastra Adi sAmAna ko koI apaharaNa kara le maMDaM agadesamANe ki samaMDa agagavesaI ? parAyaNaM jAe to sAmAyika pUrNa hone para una gharatuoM kA anveSaNa karatA ma aNugavesai ? hudhA maha Ane sAmAna kA anveSaNa karatA hai yA dUmaroM ke sAmAna kA anveSaNa karatA hai? u.-gopamA ! samaMDa aNugavesai, no parAyagaM maDaM aNu- u-gotama ! vaha apane hI rAbhAna kA anveSaNa karatA hai, gvii| parAye sAmAna kA anveSaNa nahIM karatA / 50... tassa NaM maMte ! tehi saulasvata-guNa-veramaNa-paccakkhANa- pra--bhagavan ! una zIlAta, guNavata, viramaNavata, posahovavAhiM se maMDe abhaMDe bhavati ? pratyAkhyAna aura poSadhopavAsa ko svIkAra kiye hue thAvaka ke the bhANDa kyA usake lie abhANDa ho jAte hai ? u0-haMtA, ati / u0-he gautama ! ve bhANDa usake lie abhANDa ho jAte hai| -. -.-. - - -- 1 unA. a.1, mu.53 / / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 206-288 sAmAyika kiye hae kA premamandhana gRhastha dharma [113 pa.-sekeNaM bAigaM agaM bhaMte ! evaM bundhati "sa -he bhagavan ! yadi ve bhANDa usake lie abhANDa ho agavetA no parAyagaM bhara agugavesA? jAte haiM to Apa aisA kyoM kahate hai ki vaha zrAvaka apane bhANDa kA anveSaNa karatA hai, dUsare ke bhANDa kA anveSaNa nahIM karatA? u.--goyamA! tassa evaM prati u-gautama ! sAmAyika Adi karane vAle usa zrAvaka ke mana meM aise pariNAma hote haiM ki--- "No me hiraNe, no me muvANe, no me kase, no me "hiraNya merA nahIM hai, suvarNa merA nahIM hai, kaoNsma merA nahIM dUse, no me vijala ghaNa-kaNaMga-rayaNa-maNi-motliya- hai, vastra mere nahIM haiM tathA vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, saMkha-sipla-pavAla-rasarayaNa-mAdIe, saMtasArasAva- zaMkha, mUMgA, padamarAgAdi maNi ityAdi vidyamAna sArabhUta dravya dekhane", mamattabhAve puNa se apariSaNAte bhvti| merA nahIM hai|" kintu usake mamatvabhAva kA pratyAkhyAna nahIM hotA hai| segamaga gAya- guccA sAja bAgavesai, he gautama ! isa kAraNa se aisA kahatA hai ki vaha zrAvaka no parAmagaM bhara annugvesh| apane hI bhANDa kA anveSaNa karatA hai kintu dUsaroM ke bhANDa kA -vi. sa. 8, i. 5, su. 2-3 anveSaNa nahIM karatA / sAmAiyakassa pejabaMdhaNaM sAmAyika kiye hae kA premabandhana287.50--samagovarasagassa gaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNo- 287. pra. he bhagavan ! zramaNa ke upAzraya meM baiThakara sAmAyika bassae acchamANassa ke jAyaM pareSajA, se gaM bhaMte ! kiye hue zramaNopAsaka kI patnI ke sAtha koI bhoga bhogatA hai ki jAyaM sarai, ajAyaM parai ? to kyA vaha zrAvaka kI patnI ko bhogatA hai yA dUsare kI strI ko bhogatA hai? ja0-goyamA ! jAyaM carai, no ajAyacaraha / u.-gautama ! vaha zrAvaka kI patnI ko bhogatA hai kintu dUsare kI strI ko nahIM bhogatA hai| pa0-tassa gaM bhale ! tehi sIlambaya-guNa-dharamaNa-paracakmANa pra.-he bhagavan ! zIlavata, guNavata, viramaNa, pratyAkhyAna posahovavAsehiM sA jAyA ajAyA pravai ? aura pauSadhopavAsa kara lene se kyA usa prAvaka kI baha jAyA "ajAyA" ho jAtI hai? u0-haMtA, bhavada / u0-hA~ gautama ! zrAvaka kI vaha jAyA ajAyA ho jAtI hai| pa0-se keNaM khANaM aTheNaM maMte ! evaM vRccai "jAyaM prao.-he bhagavan ! jaba zrAvaka kI jAyA 'ajAyA" ho caraha, no ajAyaM cara?' jAtI hai, taba Apa aisA kyoM kahate haiM ki vaha vyabhicArI usakI jAyA ko bhogatA hai, ajAyA ko nahIM bhogatA? ula-goyamA ! tassa paM evaM bhavaha 'No me mAyA, No me u0--gautama ! usa zrAvaka ke mana meM aise pariNAma hote piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI, No me majjA, haiM ki-"mAtA merI nahIM hai, pitA mere nahIM haiM, bhAI merA nahIM No me puttA, go me dhUyA, No me suNhA", pejmabaMdhaNe hai, bahana merI nahIM hai, strI merI nahIM hai, putra mere nahIM haiM, puNa se avvocchinne bhavai, putrI merI nahIM hai, putravadhU merI nahIM hai", kintu ina sabake prati usakA prema bandhana TUTA huA nahIM hotA hai| se teja goyamA / evaM cacAI jAyaM paraDa, no he gautama ! isa kAraNa se aisA kahatA hU~ ki vaha puruSa ajAyaM ghr| ..-di. ma. 8, u.5, su. 4-5 tasa zrAvaka ko jAyA ko bhogatA hai, ajAyA ko nahIM bhogtaa| vesAvagAsiya-saruvaM aiyArA ya dezAvagAsika vrata kA svarUpa aura aticAra28. visiSyaya-gahiyassa disA parimANassa paiviNaM parimANa- 288. grahaNa kiye hue dizAgrata kA pratidina saMkSipta parimANa karaNaM vaisaabgaasiyN| karanA dezAvagAsika vrata hai| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paragAmuyoga---2 pauvadha vrata kA svarUpa aura aticAra sUtra 288-2 desAvagAsiyalsa samovAsaeNaM ime paMca mahayArA jAgiyandA, zramaNopAsaka ko dezAvakAzika vrata ke pAMca pramukha aticAra na samAyariyA, jahA jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM(1) ANavaNapoye, (1) maryAdA ke bAhara kI vastu ma~gAnA, (2) pesavaNApaoge, (2) maryAdA ke bAhara vastu bhijavAnA, (3) sahANuvAe, (3) maryAdA ke bAhara zabda se saMketa karanA, (4) vAgavAe, (4) maryAdA ke bAhara rUpa se saMketa karanA, (5) bhiyaapogaalprteve| -Ava. a. 6, su. 50-45 (5) maryAdA ke bAhara pugala pheMkakara saMketa karanA / posaha-sahavaM aiyArA ya pauSadha vrata kA svarUpa aura aticAra286. posahovavAse cavihe pannata, taM mahA--- 289. pauSadhopavAsa bata ke cAra prakAra kahe gaye haiN| jaise(1) AhAraposahe, (1) AhAra tyAga rUpa pauSadha, (2) sarIrasakkAraposahe, (2) zarIra satkAra tyAga pa poSadha, (3) baMbharaposahe, (3) brahmacarya poSadha, (4) ambaavaarposhe| (4) sAvadha pravRtti parityAga pauSadha / posahovavAsassa samaNovAsaevaM ime paMca ahayArA ANi- zramaNopAsaka ko pauSadhopavAsa vrata ke pAMca pramukha aticAra yamvA, na samAyariyanyA, taM jahA jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM(1) appahileliya-nupakhilahiya-sijjAsaMpAre / (1) zayyA saMstAraka kI pratilekhanA nahIM karanA yA avidhi se krnaa| (2) appamajjiya-duppamajjiya-sijjAsaMthAre / (2) zayyA saMstAraka kA pramArjana nahIM karanA yA avidhi se krnaa| (3) apjilehiy-cuppddisehiy-uccaarpaasvnnbhuumii| (3) paraThane kI bhUmi kA pratilekhana nahIM karanA yA avidhi se krnaa| (4) appamajjiya-nuppamajjiya-uccArapAsavaNabhUmI / (4) paraThane kI bhUmi kA pramArjana nahIM karanA yA avidhi se krnaa| (5) posahovavAsassa samma annnnupaalnnyaa| (5) pauSaca ke niyamoM kA samyak prakAra se pAlana nahIM -Ava. a. 6, su. 86.60 karanA / atihi saMvibhAgassa sakhyaM aiyArA ya atithi-saMvibhAga-vrata kA svarUpa aura aticAra--- 260. atihisaMvibhAgo nAma nAyAgayANaM kappaNijANaM ana- 290. bhojana pAnI Adi dravyoM kA deza kAla ke anukUla, zraddhA pANAIcaM vayANaM besakAla-sahA-sakkArakamajuyaM parAe satkAra yukta, paramabhakti se tathA Atma kalyANa kI bhAvanA se mattIe AyANuggahaDIe saMavANaM vANaM / jJAtapuSa zramaNa bhagavAna mahAvIra ke saMyatoM ko dAna denA atithi saMvibhAga hai| atihi -saMvibhAgassa-samaNovAsaega hame paMca aiyArA zramaNopAsaka ko atithi saMvibhAga vrata ke pAMca pramukha jANiyavvA, na samAyariyadhvA, taM jahA aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie, ve isa prakAra haiM(1) sacittaniveSaNapA, 12) viveka na rakhate hue acitta vastu sacitta para rakhanA, uvA. a.1, su. 54 2 uvA. a. 1, su. 56 yahA~ "atihisaMvibhAgassa" zabda ke sthAna para "ahAsaM vigassa" zabda kA prayoga hai| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 26.-262 zramaNa ko zuddha AhAra dene kA phala gRhastha dharma [115 (2) sacittapiNayA, (2) viveka na rakhate hue acitta bastu sacitta se DhakanA / (3) kAlAiekame, (3) viveka na rakhate hue bhikSA ke samaya meM dAna kI bhAvanA rkhnaa| (4) paravavaese, (4) viveka na rakhate hue dUsaroM se dAna dilAnA / (5) mAriyA / -Ava. a. 6, su. 6.1-62 (5) kaSAya yukta bhAvoM se dAna denA / samaNassa suddha AhAra dANaphalaM mANa ko muta anArogApAla-.. 261. 50-samaNovAsaeNaM bhNte| tahArUvaM samaga mA mAhagaM 261. pra0-he bhagavan ! uttama zramaNa aura mAhana ko prAsuka vA phAsueNaM esagijjeNaM asaNaM pANaM-khAima-sAimeNaM, eSaNIya azana, pAna, khAdima, svAdima dvArA pratilAbhita karate pahilAmemANe ki lamati ? hue zramaNopAsaka ko kyA lAbha hotA hai ? jAyamA ! samaNovAsaeNaM tahArUvaM samagaM vA mAhaNaM 30-gautama ! tayArUpa zramaNa yA mAhana kA-yAvat vA-jAna-paDilAmemANe sahAvasa samaNassa vA pratilAbhita karatA huA zramaNopAsaka, tathArUpa zramaNa yA mAina mAhaNassa vA samAhi umpAeti, samAhikAraeNaM se ko samAdhi pahuMcAtA hai| unheM samAdhi prApta karAne vAlA vaha tAmeva samAhi pddilbhti| zramaNopAsaka svayaM bhI usI samAdhi ko prApta karatA hai| 10--samaNovAsae gaM bhaMte tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA pra0-he bhagavan ! tathArUpa zramaNa yA bhAhaNa ko-yAvat-jAba-paDilAmemANe kiM cayati / pratilAbhita karatA huA zramaNopAsaka kyA tyAga karatA hai ? jA--govamA ! jIviyaMcayati, puNyaM cayati, dumakaraMja --gautama ! zramaNopAsava jIvana ke AdhArabhUta anna karer3a, dullama lamati, bohi bajAti to pacchA pAnAdi kA tyAga karatA hai, dustyaja vastu kA tyAga karatA hai, sijmai-jAva-aMta kre| duSkara kArya karatA hai, durlabha vastu se lAbha letA hai, bodhi ko ---vi. sa. 7, u. 1, su. 6-10 prApta karatA hai, usake pacanAt vaha siddha hotA hai-yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai| pa.-samaNovAsae Na bhaMte ! tahArU samaNaM vA mAhaNaM pA pra0--he bhagavan ! tathArUpa zramaNa athavA mAina ko prAsuka phAsuyaesaNijeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDita evaM eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra dvArA lAbhebhANe ki phajjati? pratilAbhita karane vAle zramaNopAsaka ko kisa phala kI prApti hotI hai? pAle jA--goyamA! epaMtaso se nijjarA kajjA, nariya ya se u0--gautama 1 vaha ekAnta rUpa se nirjarA karatA hai aura pAve kamme kmjh| vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| pa-samaNovAsae NaM bhate ! tahArUvaM samarNa vA mAhaNaM vA pra-he bhagavan ! tathArUpa zramaNa yA mAhana ko aprAsuka aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaga-pANa-khAima-sAhameNaM evaM aneSaNIya AhAra dvArA pratilAbhita karate hue zramaNopAsaka paDilAbhemANe ki kajjai? ko kisa phala kI prApti hotI hai ? u0-goyamA ! bahutariyA se nijarA kajjA, appatarAe u.--gautama ! usa ke adhika nirjarA hotI hai aura alpa se pAve mamme krjii| " pApakarma kA bandha hotA hai| -vi. sa. 8, 3.6, su. 1-2 asaMjayassa AhAra-dANaM-phalaM asaMyata ko AhAra dene kA phala262, 50-samaNovAsae Na maMte ! tahArUvaM assaMjaya-aviraya. 262.50-he bhagavan ! tathArUpa asaMyata, avirata, jisane apaDihaya-apaccAlAya-pASakama phAsueNaM vA aphA- pApa karmoM ko nahIM rokA aura pApa kA pratyAkhyAna bhI nahIM kiyA sueNaM vA esaNijjeNa vA apresagijjega vA, asaNa. use prAsuka yA aprAsuka, eSaNIya yA aneSaNIya azana-pAna, pANa-vAima-sAimeNaM pazliAmANe ki jaha? khAdima, svAdima dvArA pratilAbhita karate hue zramaNopAsaka ko kisa phala kI prApti hotI hai ? 1 udA. a.1, su. 56 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] paraNAnuyoga-2 gyAraha upAsaka pratimAe~ sUtra 292.263 u.--goyamA! etaso se pAye kamme kamnA, gatvi se kAha nikjarA kajjada -vi. sa.8, u.6, su. 3 u0--gautama ! use ekAnta pApa karma hotA hai, nirjarA kucha bhI nahIM hotii| dhAvaka pratimA-3 egAvasa-uvAsagapaDimAo gyAraha upAsaka pratimAyeM263. ekkArasa uvAsaga-paDimAo papaNatAo taM jahA- 263. gyAraha upAsaka pratimAyeM kahI gaI hai| yathA(1) basaNasAvae, (1) darzana zrAvaka pratimA, (2) kayanvayakammeM, (2) kRtavata kama pratimA, (3) sAmAiyako, (3) sAmAyika kRta pratimA, (4) posahovavAsaNirate, (4) pauSadhopavAsa nirata pratimA, (5) diyA baMbhayArI, rati parimANakareM, (5) divA brahmacArI aura rAtri parimANakRta pratimA / (6) asiNAlI, viumoha, molikA, vimA vi rAmo (6) asnAna, divasa bhojana, mukulikRta, divA-rAtri brahmavi bNbhssaarii| cayaM prtimaa| (7) sacisapariNAe, (7) sacitta parityAga pratimA / (8) AraMbhapariNAe, (4) thArambha-parityAga pratimA / (6) pesapariNAe, (8) preSya-parityAga pratimA / (10) uddibhattapariNAe, (10) uddiSTa bhakta-parityAga pratimA / -- --..-- yahA~ saMrata ko sugurubhAva se sanmAna karake sarvathA nirdoSa AhAra dene kA phala zramaNopAsaka ke lie ekAnta nirjarA kahA hai| sAmAnya sadoSa AhAra dene kA phala' alpa pApa adhika nirjarA kahA hai aura tayArUpa ke (sanyAsI) asaMyata ko pUjya bhAva se sadoSa-nirdoSa AhAra dene kA phala ekAnta pApa kahA hai| kintu anya asaMyata bhikhArI pazu-pakSI Adi ko anukampA buddhi se AhAra dene kA phala zramaNopAsaka ke lie yahA~ ekAnta pApa nahIM kahA hai| AgamoM meM nau prakAra ke puNyoM kA kathana hai| 'rAyappaseNiya' sUtra meM pradezI rAjA ne zramaNopAsaka hone ke bAda dAnazAlA prArambha kI aisA varNana hai| dAna ke sambandha meM muniyoM ke mauna rahane kA jo sUtrakRtAMga meM vidhAna hai vahA~ yaha spaSTa kahA hai ki "dAna ke kAryoM meM puNya nahIM hai" aisA bhI sAdhu ma kahe tathA aisA kahane vAle muni prANiyoM kI AjIvikA kA nAza karate haiM / niSkarSa yaha hai ki asaMyata bhikhArI pazu pakSI Adi ko anukampA buddhi se AhAra dene kA phala ekAnta pApa nahIM hai| kintu tathArUpa ke saMnyAsI Adi ko pUjya bhAva (gurubuddhi) se dene meM ekAnta (mithyAtvarUpa) pApa hotA hai aisA samajhanA caahie| 2 dasA. da 6, su. 1-2 pAMcavIM pratimA kA nAma dazAzrutaskaMdha meM aura samavAyoga meM bhinna-bhinna hai| kintu varNita viSayAnusAra dazAzrutaskaMdha meM kathita nAma vizeSa saMgata pratIta hotA hai| "eka rAtri kI kAyotsarga-pratimA" yaha nAma dazAzrutaskaMdha sUtra ke mUla pATha meM hai| isa pratimA meM zrAvaka poSadha ke dina sampUrNa rAtri kAyotsarga karatA hai| samavAyAMga sUtra meM sUcita nAma upayukta bhI nahIM hai / kyoMki "dina meM brahmacarya pAlana karanA aura rAtri meM parimANa karanA" yaha to pratimA dhAraNa ke prArambha meM hI Avazyaka hotA hai / ataH pA~cavI pratimA meM isa niyama kA koI mahatva nahIM rahatA hai / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 263 (11) samaNae pApi samaNAsI / paDhamA uvAsa~ga paDimA - saba dhamma-vaI yAvi bhavati / se saM paDhamA uvAsaMga-paDimA / ahAvarA doccA upAsa paDimA sabhya dhamma ruI yAvi bhavai / lakSya meM bahU sIlavara banAsA sambaM pabitA ti gyAraha upAsaka pratimAeM tassa NaM mahUI solavaya-guNavaya- veramaNa- paJcakhANa-posahIarrer no sammaM paTTavitA" bhavaMti / - sama. 11, su. 1 se taM taccA usaga paDimA | ahAvarA cautthA uvAsaga paDimA poho se gaM sAmAi sAgAsa no sammaM anupAlitA / se taM vocyA uSAsaga paDimA / ahAvarA taccA uvAsa~ga paDimA saba dhamma ruI yAvi bhavai / taba sIvaguNaya- veramaNaM pacavANa poho vAsAI samma paTTaniyAI bhavati / se sAmAhadevAsavaM sam anupAtittA bhava / seNaM usa amara-puSNamAziSI paDaNaM so vavAsaM no sammaM anupAlittA bhavadda / savvadhamma-I yAvi mavai / ree NaM bahUI solavaya-guNavaya- veramaNaM-paccakkhANaM-posahovasAsamma vivAhaM bhavati / gRhastha dharma [117 (11) pratimA / he vyAyuSman zramaNo ! upAsaka gyAraha pratimAoM se saMpa hotA hai / prathama upAsaka pratimA vaha pratimAdhArI zrAvaka sarvadharma rucivAlA hotA hai, arthAt dharma aura cAra dharma meM batA rakhatA hai| kintu vaha aneka vrata, mugavata prANAtipAtaviramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa Adi kA samyak prakAra se dhAraka nahIM hotaa| yaha prathama upAsaka pratimA hai| aba dUsarI upAsaka pratimA kA varNana karate haiM-vaha pratimAdhArI Apa sarvadharmAlA hotA hai- usake bahuta se zIlavrata, guNavrata, prANAtipAtAdi viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa Adi samyak prakAra se dhAraNa kiye hue hote haiM / kintu vaha sAmAyika aura dezAvakA zikavata kA samyak pratipAlaka nahIM hotA hai| yaha dUsarI upAsaka pratimA hai / aba tIsarI upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMyaha pratibhAdhArI bhAsA hotA hai usake bahuta se zIlavrata, guNavata, prANAtipAtAdi viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa Adi samyak prakAra se dhAraNa kiye hue hote haiN| vaha sAmAyika aura dezAvakAzika zikSAyata kA bhI samyaka paripAlaka hotA hai / kintu caturdazI, amAvasyA aura pUrNamAsI ina tithiyoM meM paripUrNa pauSadhopacAsa kA at paripAka nahIM hotA yaha tIsarI upAsaka pratibhA hai / aba cauthI upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiM - yaha pratimAdhArI bhAva sarvadharmavilA hotA hai, usake bahuta se galata, sunavala, prAtipAtAdi viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa Adi samyak dhAraNa kiye hue hote hai / 1 pratimA dhAraNa karane ke pUrva zrAvaka sAdhAraNatayA aneka vrata paJcakakhANa karane vAlA va bArahavrata dhArI zrAvaka bhI hotA hai, rAdhAya vibhiSTa pratimA rUpa meM dhAraNa kiyA huA nahIM hotA hai isa apekSA se yahA~ pUrva pratimAoM meM agalI pratimA ke viSaya bhUta vrata niyama kA niSedha kiyA hai| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] dharaNAnuyoga-2 gyAraha upAsaka pratimAeM sUtra 263 se NaM sAmAiyaM desAvagAsiba samma aNupAlittA bhavai / vaha sAmAyika aura dezAvakAzika zikSAvata ko bhI samyaka prakAra se pAlana karatA hai| se NaM car3haddasaTUmudiDa-puNNamAsiNIsu pavipuSNaM posahodavAsaM baha caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNamAsI tithiyoM samyaM agupAlisA bhvaa| meM paripUrNa poSadhopavAsa kA samyak paripAlana karatA hai| se NaM egarAiyaM kAussaga-parimaM no samma agupAlisA kintu eka rAtrika kAyotsarga pratimA kA samyak paripAlana nahIM karatA hai| se taM caityA uvAptaga-patimA / yaha cauthI upAsaka pratimA hai| ahAvarA paMcamA uvAsaga-paDimA aba pA~cI upAsaka pratimA kA varNana karate haisavya-dhamma rAI mAvi bhbi| vaha pratimAdhArI thAvaka sarvadharmarucivAlA hotA hai| tassa NaM banaI sIlavaya-guNavaya-veramaNa-pAcavatANa-posahova- usake bahuta se zIlavata, guNavata, prANAtipAtAdi viramaNa, bAsAI samma paTTaviyAI bhvNti| pratyAjhyAga aura pauSadhopavAsa Adi samyak dhAraNa kiye hue hote haiN| se gaM sAmAiyaM desAvagAsiya samma aNupAlisA bhavai / vaha sAmAyika aura dezAvavAzika vrata kA samyak prakAra se paripAlana karatA hai| se NaM cauddasi-adRmi uddiTTa-puSNamAsiNIsu paripuNNaM posahI- vaha caturdagI, aSTamI, amAvasyA aura pUnamasI tithiyoM meM vayAsa samma aNupAtitA bhavada / paripUrNa poSadhopavAga kA mamyak paripAlana karatA hai| se NaM emarAiyaM kAussaga-paDimaM samma aNupAsitA bhv| baha eka rAtrika bAyotsarga pratimA kA samyak paripAlana karatA hai| se gaM asiNANae, viyaubhoI, malikaDe, diyA ya rAo ya kintu asnAna, divarA gojana, mukulIkaraNa, divasa evaM baMmaceraM, jo samma aNupAlittA prvh|| rAtri meM brahmacarya pAlana inakA samyak paripAlana nahIM karatA hai / se NaM eyAraveNaM vihAreNa viharamANe jahaNaNaM egAhaM vA, vaha isa prakAra ke AcaraNa se vicaratA huA jaghanya eka duyAhaM vA, siyAhaM vA, jAva-ukkoseNaM paMca mAsaM vihrh|| dina, do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa pA~ca mAsa saka isa pratimA kA pAlana karatA hai| se taM paMcamA uvaasp-pddimaa| yaha pA~cadI upAsaka pratimA hai| ahAbarA chaTTA uvAsaMga-paDimA aba chaThI upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsamva-dhamma raI yAvi mavai-jAva-se gaM egarAiyaM kAussapa vaha prattimAdhArI zrAvaka sarvadharmarucivAlA hotA hai yAvatpaDimaM samma aNupAlitA bhavai / vaha eka rAtrika kAyotsarga pratimA kA samyak prakAra se pAlana karatA hai| se gaM asiNANae, biyaDabhoI, mausikaDe, biyA ya rAmaoya vaha snAna nahIM karatA, dina meM bhojana karatA hai, dhotI kI saMbhayArI, lAMga nahI lagAtA, dina meM aura rAtri meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai| sacittAhAre se apariSNAe bhavada / kintu vaha sacitta AhAra kA parityAgI nahIM hotA hai| se NaM eyAraveNaM bihAreNaM viharamANe jahANeNaM egAhaM vA isa prakAra kA AcaraNa karate hue vicaratA huA vaha jaghanya duAeM bA, timAhaM yA-jAva-ukkoseNaM chammAse vihrejaa| eka dina, do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa chaha mAsa taka isa pratimA kA pAlana karatA hai| prArambha kI cAra pratimAoM kA kAla mAna nahIM kahA gayA hai, tathApi upAsakadazA kI TIkA meM inakA kAla batAyA hai vaha isa prakAra haipahalI pratimA kA utkRSTa eka mAsa, dUsarI kA utkRSTa do mAsa, tIsarI kA utkRSTa tIna mAsa, aura cauthI kA utkRSTa cAra maas| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 223 gyAraha upAsaka pratimAeM gRhastha dharma (19 se taM chaThA uvaasg-ptimaa| yaha chaThI upAsaka pratimA hai / ahAvarA sattamA uvAsaga-paDimA--- aba sAtavIM upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsaSa-dhamma-sarga yAvi bhavati-jAva diyA ya rAo ya vaha pratimAdhArI zrAvaka sarvadharmaruci vAlA hotA hai-yaavtmyaarii| vaha dina meM aura rAtri meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai| sacittAhAre se pariNAe bhavati / vaha sacittAhAra kA parityAgI hotA hai, Arambhe se apariNAe bhvti| kintu vaha Arambha karane kA parityAgI nahIM hotA hai| se paM eyArUpeNaM vihAreNaM viharamANe jahaNaNaM egaha vA isa prakAra ke vihAra se vicaratA huA, yaha jaghanya eka duAI vA timAhaM vA-jAva-ukkoseNaM saptamAse viharejjA / dina, do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa sAta mAsa taka isa pratimA kA pAlana karatA hai| se taM sasamA uvAplaga-paDimA / yaha sAtavIM upAsaka pratimA hai| ahAvarA aTThamA uvAsaga-paDimA aba AThavIM upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsamba-dhamma-ruI yAvi bhavati-jAva-vidhAyarAovabhayArI, baha pratimAdhArI zrAvaka sarvadharmagacivAlA hotA hai-yAvat vaha dina meM aura rAta meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai| sacittAhAre se pariNAe bhavai / vaha sacittAhAra kA parityAgI hotA hai, Arambhe se pariNAe bhavai / vaha sarva bArambhoM kA parityAgI hotA hai| pesArambha se aparigNAe bhavai / kintu vaha dUsaroM se Arambha karAne kA parityAgI nahIM hotA hai| se gaM eyAraveNaM vihAreNa viharamAge jahaNyoNaM egAhaM vA isa prakAra ke bihAra se vicaratA huA vaha jaghanya eka buAhaM vA siyAhaM vA-jAba-uvAkoseNaM adamAse bihrejjaa| dina, do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa ATha mAsa taka isa pratimA kA pAlana karatA hai| se taM aTramA ubAsaga-paDimA / yaha AThavIM upAsaka pratimA hai| ahAvarA navamA uvAsaga-paDimA aya navamI upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsamba-dhamma-vaI yAvi bhavai-jAva-viyA ya rAo ma vaha pratimAdhArI zrAvaka sabaMdhamacidAlA hotA hai-yaavtbNbhyaarii| baha dina meM aura rAtri meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai| sacittAhAre se pariNAe bhavada / vaha sacittAhAra kA parityAgI hotA hai| Arambhe se pariNAe mavaha / vaha Arambha kA parityAgI hotA hai / pesArambhe se pariNAe bhavai / vaha dUsaroM ke dvArA Arambha karAne kA bhI parityAgI hotA hai / uddi-mase se apariNAe mavaha / kintu vaha uddiSTa bhakta kA parityAgI nahIM hotA hai| se gaM epAlaveNaM vihAreNaM viharamANe jahaNaNaM egAhaM vA isa prakAra ke vihAra se vicaratA huA vaha jaghanya eka dina, duAhaM vA timAhaM vA-jAva-upakoseNaM nava mAse vihrejjaa| do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa no mAsa taka isa pratimA kA pAlana karatA hai| se taM navamA uvAsaga-paDimA / yaha navamI upAsaka pratimA hai / ahavarA dasamA uvAmaga-paDimA aba dasakI upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsadhya-prama-naI yAvi bhavana-jAva-uhiTa-mase se parimpAe vaha pratimAdhArI zrAvaka sarvadharmarucibAlA hotA hai-yaavtbhv| vaha uddiSTa bhakta kA parityAgI hotA hai| se gaM khuramuMDae vA, sihA-dhArae vA, tassa rNa AbhaTThassa yA vaha zira ke bAloM kA jhura muMDana karA detA hai athavA zikhA samAbhaTussa vA kappaMti buve maasaaomaasise| (bAloM) ko dhAraNa karatA hai, kisI ke dvArA eka bAra mA aneka saMjahA bAra pUche jAne para use do bhASA bolanA kalpatA hai| yathA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] paraNAnuyoga-2 gyAraha upAsaka pratimAeM sUtra 263 (1) jANaM vA jANaM, (1) yadi jAnatA ho to kahe-"maiM jAnatA haiN|" (2) ajANaM vA jo jANaM / (2) yadi nahIM jAnatA ho to kahe-"maiM nahIM jAnatA huuN|" se gaM eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe jahaNaNaM egAhaM vA isa prakAra ke vihAra se vicaratA huA vaha jaghanya eka dina, buAI vA, tiAhaM vA-jAba-ukkoseNaM basa mAse vihrejjaa| do dina yA tIna dina se lagAkara utkRSTa daza mAsa sapha isa pratimA kA pAlana karatA hai| se taM rasamA uvaasg-pddimaa| yaha dazavIM upAsaka pratimA hai| ahAbarA ekAdasamA uvAsaga-paDimA--. aba gyArahavIM upAsaka pratimA kA nirUpaNa karate haiMsamba-dhamma-kaI yAni avA-jAva-uddiSTa-bhatte se pariNAe vaha pratimAdhArI zrAbaka sarvadharmarucivAlA hotA hai-pAvat-- bhavada / baha uddiSTa bhakta kA parityAgI hotA hai / se NaM khuramuMDae vA, saMcasirae vA, gahiyAyAra-maMgga-navasthe baha kSurA ke tira kA muNdd| karAtA hai athavA kezoM kA jArise, luMcana karatA hai, vaha sAdhu kA AcAra, bhaNDopakaraNa aura veSa bhUSA grahaNa karatA hai, samaNANaM niggaMdhANaM dhamme paNNate taM samma kAeNaM phAsemANe, jo zramaNa nigraMnthoM kA dharma hotA hai, usakA samyakttayA pAlemANe, purao bugamAyAe pehamANe, baThUrNa sase pANe kAyA se sparza karatA huA, pAlana karanA huA, calate samaya udghaTTa pAe rIenjA, sAhaTu pAe rIenjA, tirinchaM Age cAra hAtha bhUmi ko dekhatA huA, asa prANiyoM ko dekhakara vA pAyaM kaTu roejjA, sati parakkame saMjayAmeya parikka. unakI rakSA ke lie apane paira uThAtA huA, para saMkucita karatA mejA, no ujjuyaM gcchejjaa| huA, athavA tirache para rakhakara sAvadhAnI se ulatA hai / yadi dUsarA jIva rahita mArga ho to usI mArga para yatanA ke sAtha calatA hai kintu jIva sahita sIdhe mArga se nahIM cltaa| kevalaM se nAyae pejjabaMdhaNe ayocicharane mavai, evaM se kevala jAti-varma se usake prema-bandhana kA viccheda nahIM kappati nAya-vihiM ette|' hotA hai isalie use jJAtijanoM ke gharoM meM bhikSA vRtti ke lie jAnA kalpatA hai| tassa gaM gAhAyada-kulaM piMjabAya-pariyAe aNuppavidussa jaba vaha gRhastha ke ghara meM bhakta pAna kI pratijJA se praviSTa kapati evaM vadittae hove saba use isa prakAra bolanA kalpatA hai"samaNovAsagassa paDimAparivannAsa bhikkha dalayaha" "pratimAghArI zramaNopAsaka ko bhikSA do|" taM ca emAlaveNaM vihAreNa viharamANaM kei pAsittA dijjA- isa prakAra kI caryA se use vicarate hue dekhakara yadi koI pUche --- 50 ke Auso ! tuma basamvaM siyA ? pra. he AyuSman ! tuma kauna ho? tumheM kyA kahA jAe? 30-"samaNovAsae paDimA-paDivaNNae ahamasI" ti u0 -- 'maiM pratimAghArI zramaNopAsaka hU~" isa prakAra use basavaM siyaa| ___ kahanA caahie| se gaM eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe bahaNNeyaM egAhaM yA isa prakAra ke vihAra se vicaratA huA vaha jaghanya eka dina, tuAhaM yA timAhaM vA-jAva-upakosaNaM ephphArasamAse do dina yA tIna dina se lagAkara utkuSTa gyAraha mAsa taka vihrejjaa| vicaraNa kre| se taM ekAvasamA uvAsaga primaa| yaha gyArahavIM upAsaka pratibhA hai / eyAo khalu tAmao therehiM bhagavatehiM ekkArasa uvAsaga- sthavira bhagavantoM ne ye gyAraha jpAmaka pratimAeM kahI haiN| paDimAo pnnnnttaao| dasA. da. 6. su. 17-30 1 sUtra 26 eSaNA samiti meM dekheN| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 264-266 zramaNopAsakoM ko tIna bhAvanAe~ gRhastha dharma [121 samaNovAsagANaM tivihA bhAvaNA zramaNopAsakoM kI tIna bhAvanAeM264, tihi ThANehi samaNobAsae mahANijjare mahApajjavasAne 264. tIna kAraNoM se zramaNopAsaka karmoM kA kSaya aura saMsAra bhavati, taM jahA kA anta karane vAlA hotA hai| yathA(1) kayA NaM ahaM appaM vA balyaM vA pariggahaM paricada- (1) kava meM alpa yA bahuta parigraha kA parityAga karUMgA? sAmi ? (2) kapANaM ahaM muMDe bhakttiA agArAo maNagAriya paJca- (2) kaba maiM muMDita hokara gRhastha se sAdhupane meM pravajita issAmi? hoU~gA? (3) kayA gaM ahaM apacchima-bhAratiya-saMsehaNA asaNA- (3) kaba maiM apazcima mAraNAntika saMlekhanA kI ArAdhanA mUsite mata-pAga-paDiyAha pikhate pAoSayate kAla aNavakakha- se yukta hokara bhakta-pAna kA parityAga kara pAdopagamana saMthArA mANe viharissAmi? svIkAra kara mRtyu kI AkAMkSA nahIM karatA huA vicruu'gaa| evaM samagasA savayasA sakApasA pAgau~mANe samaNIvAsae isa prakAra mana, vacana aura kAyA se yukta hokara pragaTa rUpa mahANijjare mahApajjavasANe bhavati / se bhAvanA karatA huA zramaNopAsaka mahAnirjarA aura mahAparyavaThANaM. a. 3, u. 4, su. 210 sAna vAlA hotA hai / zrAvaka ke pratyAkhyAna-4 paccakhANa-pAlaNa-rahassaM pratyAkhyAna pAlana kA rahasya295. 50-samaNIvAsagassa bhaMte ! puskhAmeva tasapAgasamAraMbhe 295. pra0--he bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pahale se hI paccaksAte bhavati, puvisamArambhe apanacakkhAte asa-prANiyoM ke samArambha kA pratyAsyAna kara niyA ho kintu bhavaMti se ya puravi khaNamANe annayara tasa-pANaM vihi- pRthvIkAya ke samArambha kA pratyAbhyAna nahIM kiyA ho, usa semjA, se NaM bhaMte ! saMghavaM atisarati ? zramaNopAsaka se purAnI khodate hue kisI trasajIva kI hiMsA ho jAe to he bhagavan ! kyA usake ata kA ullaMghana hotA hai ? u0--No iga? samaThe, no khalu se tassa ativAyAe u0-gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki yaha pasa mAuti / jIva ke vadha ke lie pravRtta nahIM hotaa| pa0 - samaNovAsagassa gaM bhaMte ! puSvAmeva vaNasatisamAraMbhe pra-he bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pahale se hI paccakkhAte bhavati, puvi-samAraMbhe apaccakkhAte banaspati ke samArambha kA pratyAkhyAna kara liyA ho kintu pRthvI bhavati, se ya puDhavi khapamANe annayarassa sakkhassa ke samArambha kA pratyAkhyAna na kiyA ho, usa zramaNopAsaka se mUlaM chidejjA, se gaM bhaMte ! taM vayaM atiparati ? pRzvI khodate hue kisI vRkSa kA mUla chinna ho jAe to he bhagavan ! kyA usakA brata bhaMga hotA hai ? u0-No iNaThe samaThe, no khalu se tassa ativAyAe u0-gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki vaha thamaNo ___Auddati / -vi. sa. 7, u. 1, su. 7-8 pAsaka usake vadha ke lie pravRtta nahIM hotA / paccakkhANaM sarUvaM tassa karaNajogANa ya bhaMgA- pratyAkhyAna kA svarUpa va usake karaNa yogoM ke bhaMga296.50-samaNovAsagarasa ga mate ! puvAmeva pUlae pAgAi- 266. pra. he bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pUrva meM sthUla vAe apaccakhAe bhavaDa, se gaM bhaMte ! pacchA paccA- prANAtipAta kA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai to hai bhagavan ! yaha ikkhamANe ki kreti| bAda meM pratyAkhyAna karatA huA kyA karatA hai? Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] paraNAnuyoga - 2 pratyAlyAna kA svarUpa usake karaNa yogoM ke maMga pUtra 296 u0 --gopamA ! tIta parikkamati, par3appannaM saMvareti, 10.gautama ! atIta kAla meM kiye hue prANAtipAta kA agAgata pcckkhaati| pratikramaNa karatA hai, vartamAnakAlIna prANAtipAta kA saMvara karatA hai evaM bhaviSyatkAlIna prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai| pa0-totaM parikkamamA ki pra0-atItakAlIna prANAtipAta kA pratikramaNa karatA huvA kyA1. sivihaM tiviheNaM pampikamati, (1) tIna karaNa, tIna yoga se, 2. tivihaM budhiheNaM paThipakamati, (2) tIna karaNa, do yoga se, 3. tivihaM egaviheNaM parikkamati, (3) tIna karaNa, eka yoga se, 4. suvihaM sivihegaM paDimphamati, (4) do karaNa, tIna yoga se, 5. vihaM duSirNa parikkamati, (5) do karaNa, do yoga se, 6. duvihaM egavihegaM paDiskamati, (6) do karaNa, eka yoga se, 7. ekkavihaM sivihegaM parikkamati, (7) eka karaNa, tIna yoga se, 8. ekkavihaM buviheNaM paDiekamati, (8) eka karaNa, do yoga se, 6. ekkavihaM egaviheNaM pakkimati ? (E) eka karaNa, eka yoga se, pratikramaNa karatA hai? u0-goyamA ! tivihaM kA tiviheNaM paDikkamati-jAva- u0-gautama ! vaha tIna karaNa tIna yoga se pratikramaNa ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamati / karatA hai - gAvara -- kA paTa yoromatikamaNa karatA hai| (1) sivihaM vA tivihe parikkamamANe 1. jaba vaha tIna karaNa tIna yoga se pratikramaNa karatA hai, na kareti, na kAraveti, kareMta gANujANati, maNasA vayasA svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM aura karate hue kAyalA, kA anumodana karatA nahIM mana se, vacana se aura kAyA se| (1) (2) tivihaM dubiheNaM paDikkamANe, 2. jaba vaha tIna karaNa do yoga se pratikramaNa karatA hai| taba1. na kareti, na kAraveti, karataM gANa jANati, maNasA (1) svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM aura karate vayasA, hue kA anumodana karatA nahIM, mana se aura vacana se, 2. mahavA na kareti, na kAraveti, karata jANujAgati, (2) athavA vaha svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM maNasA, kAyasA, __ aura karate hue kA anumodana karatA nahIM mana se aura kAyA se / 3. ahavA na kare, ma phAraveza karate NAgujANati, bayasA, (3) athavA vaha svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM kAyasA / aura karate hue kA anumodana karatA nahIM, vacana se aura kAyA se / (2-4) (3) tiSiha egavihegaM parikkamamAge, 3. jaba tIna karaNa eka yoga se pratikramaNa karatA hai, taba1. kareti, na kAraveti, kareM NANujANati magasA, (1) svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM aura karate hue kA anumodana karatA nahIM mana se, 2. ahavA na kare, na kAraveti, kareMtaM NAgujANati, ayasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, dUsare meM karavAtA nahIM aura karate hue kA anumodana karatA nahIM vacana se, 3. ahavA na kareti, ma phAraveti, kareMtaM NAnujANati, (3) athavA svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM aura kAyasA / karate hue kA anumodana karatA nahIM kAyA se / (5-7) (4) buvihaM tivihe paniSakamamANe, 4. jaba do karaNa tIna yoga se patikramaNa karatA hai, taba - - 1. na kare, na kAraveti, maNatA, vayasA, kAyasA, (1) svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, mana, vacana, aura kAyA se, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 266 pratyAlyAna kA svarUpa meM usake karaNa yogoM ke maMga gRhastha dharma [123 2. ahabA na kareti, kareMta nANujANai, maNasA, vayasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana kAyasA, karatA nahIM, mana, vacana aura kAyA se, 3. ahaSA na kAravedha, kareMtaM nANajANA, maNasA, vayasA, (3) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anukaaysaa| modana karatA nahIM, mana, vacana aura kAyA se| (8-10) (5) duvihaM duviheNaM paDikkamamANe, 5. jada do karaNa do yoga se pratikramaNa karatA hai, taba-.. 1. na kareti, na kAraveti, maNasA, vayasA, (1) svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, mana aura vacana se, 2 ahavAna pharesi, na kArayeti, maNasA kAyasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, mana aura kAyA se, 3. ahavA na kareti, na kAraNeti, thapasA karayasA, (3) athavA svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, vacana aura kAyA se / 4. ahavA na kareti, kareMtaM nANajANada, magalA vayasA. (4) athavA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana aura vacana se| 5. ahavA na kareti, kareM nANujANai, bhaNasA kAyasA, (5) athavA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana aura kAyA se| 6. asvA na phareti, karata nANumAgAi, vayasA kAyasA, (6) athavA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, vacana aura kAyA se| 7. ahavA na kAraveti, kareMsaM nAgujANati, maNasA vayasA, (7) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anu modana karatA nahIM, mana aura vacana se / 8. ahavAna kArayeha, kareM nANujANai, magalA kAyasA, (4) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anu modana karatA nahIM, mana aura kAyA se| 6. ahavA ma kAraveti, kareMtaM nANumANaha, vasA kAyasA / (e) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anu bhodana pharatA nahIM, vacana aura kAyA se| (11-16) (6) duvihaM eskaviheNaM paDikkamamANe, 6. jaba do karaNa eka yoga se pratikramaNa karatA hai, taba1. na kareti, na kAraveti, magasA, (1) svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, mana se / 2. ahavA na kareti, na kAraveti vayasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, vacana se| 3. ahavA na kareti, na kAraveti kAyasA, (3) athavA svayaM karatA nahIM, dUsaroM se karavAtA nahIM, kAyA se| 4. ahavA na kareti, kareMta nANujANa bhaNasA, (4) athabA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana se| 5. ahayA na pharei, kareMtaM nANujANai vayasA, (5) abadA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, vacana se| 6. ahavA na karei, phareMta nANujANa kAyasA, (6) athavA svayaM karatA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, kAyA se| 7. ahavA na kAraveda, karataM nANujANaha maNasA, (7) athavA dusaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana se| 8. ahavA na kararavei, kareMtaM nANujANada vayasA, (4) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anumodana karatA nahIM, vacana se / . Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] paraNAmuyoga-2 prasthAsthAnakA svayausake karaNa yogoM ke bhaMga pUrva 296 .. bAbA makarasa, karamA kAbhasA / (e) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, karate hue kA anu modana karatA nahIM, kAyA se / (20-28) (7) egavihaM tiviheNaM pakkimamANe, 7. jaba eka karaNa tIna yoga se atikramaNa karanA hai, taba1. na kareti maNamA vayasA kAyasA, (1) svayaM karatA nahIM, mana, vacana aura kAyA se / 2. ahavA na kAraha maNasA payasA kAyasA, (2) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, mana, vacana aura kAyA se| 3. ahavA kareMsaM nANujANati magasA vayasA kaapsaa| (3) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana, vacana aura kAyA se| (29-31) (8) eskavihaM duviheNaM paDikkamamANe 1.jaba eka karaNa do yoga se pratikramaNa karatA hai, taba1. na kareti maNasA masA, (1) svayaM karatA nahIM, mana aura vacana se, 2. alvA na kareti maNasA kAyasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, mana aura kAyA se, 3. ahabA na karei vayasA kazyasA, (3) athavA svayaM karatA nahIM, vacana aura kAyA se, 4. ahavA na kAraveti maNasara vayasara, (4) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, mana aura vacana se, 5. ahavA na kAraveti maNasA kAyasA, (5) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, mana aura kAyA se, 6. ahavA na kArave vayasA kAyasA, (6) athavA dUsaroM se karavAtA tahIM, vacana aura kAyA se, 7. ahavA kareMta nANujANai maNamA vayasA, (7) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana aura vacana se, 4. ahavA kareMtaM nANujANa maNasA kApasA, (4) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana aura kAyA se, 6. ahavA phareMta nANujANai vayasA kaaysaa| (E) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana aura kAyA se / (32-40) (8) emakavihaM egaviheNaM paDiphamamANe 6. jaba eka karaNa eka yoga se pratikramaNa karatA hai, taba1.na kareti, maNasA, (1) svayaM karatA nahIM, mana se, 2. ahavA na kareti vayasA, (2) athavA svayaM karatA nahIM, bacana se, 3. ahavA na kareti kAyasA, (3) athavA svayaM karatA nahIM kAyA se, 4. ahavA na kAraveti magasA, (4) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, mana se, 5. ahavA na kAraveti vayasA, (5) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, vacana se, 6. ahavA na kAraveti kAyasA, (6) athavA dUsaroM se karavAtA nahIM, kAyA se, 7. ahavA kareMtaM nANujANA magasA, (7) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, mana se, 8. ahavA karataM naragujANai vayasA, (6) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, vacana se, 9. ahavA kareMtaM nANujAgA kaaysaa| (8.) athavA karate hue kA anumodana karatA nahIM, kAyA se / (41-46) pa0-pappanna saMvaramANe kitivihaM saMbareha-jAva-egavihaM -he bhagavan ! vartamAnakAlIna saMvara karatA huA, egaviheNaM saMbare? zrAvaka kyA tIna karaNa tIna yoga se saMvara karatA hai--yAvat eka karaNa eka yoga se saMvara karatA hai? u.---evaM jahA parikkamamANeNaM egaNapaNaM bhaMgA, bhaNiyA u0-jisa prakAra pratikamaNa sambandhI 46 bhaMga kahe usI evaM saMgharamANeNa bi egaNapaNNaM bhaMgA bhaanniybbaa| prakAra saMpara sambandhI 46 maMga kahane cAhiye / 50-agAgaya paccakkhamANe kiM tivihaM tiSiharga paccAlAi pra0-he bhagavan ! bhaviSyata kAla kA pratyAkhyAna karatA -jAva-egavihaM egaviheNaM paccasAi? huA thAvana kyA tIna karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna karatA hai -yAvat-eka karaNa eka yoga se pratyAbhyAna karatA hai ? Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ana 266-268 zaula rahita aura zIla sahita zramaNopAsaka ke prazasta-aprazasta gRhastha dharma [125 ja-evaM te ceva egaNapaNNa bhaMgA bhANiyanvA / u0-yahA~ kehI 46 bhaMga kahane caahie| pala-samanovAsagassana maMte ! puSyAmeva dhUlamusAyAve pra0--he bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pUrva meM sthala apaJcakhAe bhavA, se gaM te | pacchA parucAikta- mRSAvAda kA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai, kintu baha bAda meM pratyAmANe ki kareti ? jyAna karatA huA kyA karatA hai ? - evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasataM bhagita, u0--jisa prakAra prANAtipAta ke viSaya meM eka sau satAtahI musAcAyassa vi bhANiyanvaM / lIsa bhaMga kahe gae hai, usI prakAra bhUSApAra ke sambandha meM bhI eka sau saMtAlIsa bhaga kahane caahie| evaM adigNAdANassa vi / evaM thUlagassa mehuNassa vi, isI prakAra sthUla avattAdAna ke viSaya meM, evaM thUlagassa pariggahasma vi sIyAla bhaMgasataM isI prakAra sthUla maithuna ke viSaya meM, isI prakAra syUla bhANiyavvaM / -bi. sa. 8, ja.5, su. 6-8 parigraha ke viSaya meM bhI eka sau seMtAlIsa-eka to saMtAlIsa aMkAlika bhaMga kahane cAhie / gRhastha dharma kA phala-5 nissIla sassIla samaNovAsagassa pasatthA-apasatthA- zIlarahita aura zIlasahita zramaNopAsaka ke prazasta aprazasta297. tao ThANA NisIsassa Nidhvayassa NigguNassa gimmerasta 267. zIla, bata, guNa, maryAdA, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa NippasamakkhANa-posahovavAsassa garahitA bhavaMti, taM jahA- se rahita puruSa ke tIna sthAna gahita hote haiM1. assi loge garahite bhavA, (1) ihaloka (vartamAna) gahita hotA hai, 2. uvamAte garahite mavai, (2) upapAta (devaloka tathA narka kA janma) pahita hotA hai, 3, AyAtI garahitA pravai / (3) AgAmI janma (devaloka yA naraka ke bAda hone vAlA manuSpa yA tithaMca kA janma) gahita hotA hai / tao ThANA susIlassa sumbayassa saguNassa samerassa sapanna- zIla, vrata, guNa, maryAdA, pratyAkhyAna aura poSadhopavAsa se pakhANa posahovavAsassa pasasthA bhavati, taM jahA yukta puruSa ke tIna syAna prazasta hote haiM1. asti loge pasatme bhavA, (1) ihaloka prazasta hotA hai, 2. uvavAe pasarathe bhavaha, (2) upapAta prazasta hotA hai, 3.AjAtI pasatyA bhavA / ThANaM. a. 3. u.2, su. 166 (3) AgAmI janma (devaloka yA naraka ke bAda hone vAlA manuSya janma) prazasta hotA hai / subbaI nihattha tassa devagaI ya-- suvratI gRhastha va usakI devagati-- 268. agAri-sAmAiyaMgAI, sabaDhI kAraNa phaase| 268. zraddhAlu zrAvaka gRhastha dharma kI sAmAyika ke aMgoM kA posaha vahao paralaM, egarAyaM na hAbae / mana vacana kAyA se pAlana kre| donoM pakSoM meM pathAsamaya (aSTamI, caturdazI, pUrNimA, amAvasyA) ko pauSadha kre| yadi pUrNa poSadha na kara rAke to rAtri pauSadha to avazya kare / evaM sikkhA-samAvasne, giha-vAle vi suthvae / isa prakAra vrata pAlana rUpa zikSA se sampanna suvratI zrAvaka muccA chavi-paNyAo gamache jAkha-salogayaM / / gRhavAsa meM rahatA huA bhI audArika zarIra se mukta hokara deva--utta. a. 5, mA. 23-24 loka meM jAtA hai| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] caraNAnuyoga-2 asaMyata kI gati sUtra 218-300 gAraM pi ya Avase nare, aNupuSvaM pAhi sNje| gRhavAsa meM rahatA huA jo manuSya kramazaH prANiyoM para saMyama samayA sampatya sumbae, devANaM gacche salogayaM // rakhatA hai tathA sarvatra samatA rakhatA hai vaha muvrattI devaloka meM -sUya. su. 1, a. 2, u. 3, gA. 13 jAlA hai| asaMjayassa gaI asaMyata kI gati266. -jIye bhaMte ! asaMjate avirate appaDihaya-patra- 266. pra.-he bhagavan ! asaMyata, avirata tathA jisane pApa vasAya-pAvakamme iso cue peccA deve siyA ? karmoM ko nahIM rokA enaM tyAga nahIM kiyA hai, vaha jIva isa loka se mara para kyA paraloka meM deva holA hai? u6--goyA ! atthegahae ve siyA, atthegaie no deve u0-gautama ! koI jIva deva hotA hai aura koI jIva deva liyaa| nahIM hotaa| 50-se keNaTheNaM bhaMte ! evaM baccada atyagaie deve siyA, pra0-he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ki koI atyagaie no deve siyA? jIva deva hotA hai aura koI jIva deva nahI hotA hai ? / ja0-goyamA ! je ime jIvA gAmA''gara-nagara-nigama- u.- gautama ! jo ye jIva-(1) grAma, (2) Akara, rApahANi-khesa-kannaDa-masaMba-doNamuha-mahanArasama-sazi- (3) nAra. nigaga (51 rAmabhAlI, (6) kheTa, (7) kabaMTa, semu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravA- (8) maumca, (6) droNamukha (10) paTTaNa, (11) Azrama, sega akAmasItAsaba-iMsamasaga avhANagaseSa-jalla- (12) saniveza Adi sthAnoM meM akAma tRSA se, akAma zudhA se, mala-paMkaparidAheNaM appataro vA bhujjataro vA kAlaM akAma brahmacarya pAlana se, akAma zIta uSNa tathA DAMsa-maccharoM appANaM parikilesaMti, apANaM parikilesittA kAsa- ke kATane ke duHkha ko sahane se, akAma asnAna, pasInA, jalla mAse kAsa kiccA anataresu vANamaMtaresu veSalogesu maila tathA paMka dvArA hone vAle paridAha se, thor3e samaya taka yA devattAe uvavattAro bhavati / bahuta samaya taka apanI AtmA ko phlezita karate haiM, ve apanI -vi. sa. 1, u. 1, zu. 12 AtmA ko klezita karake mRtyu ke samaya para mara kara vANadhyantara devoM meM devarUpa se utpanna hote haiN| AjIviya samaNovAsagANaM NAmAI, kammAdANAI, gaI ya-- AjISika zramaNopAsakoM ke nAma, karmAdAna aura gati300, ee khAlu erisagA samaNozasagA bhavati, no khalu eri- 300. ye isa prakAra ke 46 bhaMgoM se pratyAkhyAna Adi karane sagA AjIviovAsagA bhavati / bAle zramaNopAsaka hote haiM, kintu AjIvikopAsaka aise nahIM hote| AjIviyasamayassaNaM ayamajhe paNata-akkhINapaDimohaNo AjIvika (gozAlaka) ke siddhAnta kA yaha artha hai ki samve sattA, se hatA chattA bhettA pittA vilupittA udda- samasta jIva sacittAhArI hote haiN| isalie ve prANiyoM ko vAtA AhAramAhAreti / hanana, chedana-bhedana karake, paMkha Adi ko lupta kara, camar3I Adi ko utAra kara aura jIvana se rahita karake khAte haiN| tatya khalu ime duvAlasa AjIviyovAsagA bhavaMti, saM jahA- usa AjIbika mata meM ye pramukha bAraha AjIvikopAsaka haiM usake nAma isa prakAra haiM1. tAle, 2. tAlapalabe, 3. umbihe, (1) tAla, (2) tAlamalamba, (3) udavika, 4. saMvihe, 5. ababihe, 6. udae (4) saMvidha, (5) avavidha, (6) udaya, 7. nAmuvae, . gammadae, 6. aNubAlae, (7) nAmodaya, (8) namodaya, (6) anupAlaka, 10. saMkhavAlae, 11. ayaM pule, 12. kaayre| (10) zaMkhapAlaka, (11) ayampula, (12) kAtara / svete duvAlasa AjIviovAsaga arahatadevatAgA ammA. isa prakAra bAraha AjIvikopAsaka haiM / inakA deva gozAlaka piusussasagA paMcaphala-paripakatA, taM jahA-ubarehi, bahi, hai / ve mAtA-pitA kI sevA karane vAle haiN| ve pA~ca prakAra ke borehi, satarehi, pisaMkhuhi, palaM-lahasaNaM-kaMva-mUlavivajjagA, phala nahIM khAte yathA-gullara ke phala, baDa ke phala, bora, zahatUta Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatra 300-301 ArAdhaka kA svarUpa ArAdhaka-virAdhaka [127 apillaMchiehi aNapakamisnehi goNehi, tasa pANavivaji- ke phala, pIpala ke phala, pyAja, lahasuna Adi kandamUla ke tyAgI ehi khittehi vitti kappemANe viharati / hote haiM / tathA khassI na kiye hue aura nAka nahIM nAthe hue bailoM se, prasa prANI se rahita bhUmi ke dvArA AjIvikA karate haiN| ee vi tAva evaM icchati. kimaMga puNa je ime samaNovAsagA jaba ina AjIvikopAsakoM kA bhI yaha abhISTa hai, to phira bhavaMti, ye jo zramaNopAsaka haiM, unakA to kahanA hI kyA ? jesi bhI kapAta imAI 50jArasa kamAvaNA sarva karettae jinako ki ye pandraha karmAdAna svayaM karanA, dUsaroM se karAnA thA, kAravettae vA, kareM yA annaM samaNujANettae, taM jahA- aura karate hue kA anumodana karanA kalpanIya nahIM hai| ve karmAdAna isa prakAra hai1. iMgAlakamme, 2, vaNakamme, 3. sADIkamme, (1) aMgAra kama, (2) vanakarma, (3) zAkaTika karma, 4. bhADAkamme, 5. phoDaukamme, 6. vaMtavANijje, (4) bhATI karma, (5) sphoTaka karma, (6) dantavANijya, 7. lakhavANijje, 8. kesavANijje, 6. rasavANijje, (7) lAkSaNijya, (8) kezavANijya, (9) rasavANijya, 10. visavANijje, 11. jaMtapIlaNakAme, (10) viSavANijya, (11) yaMtrapIDana karma, 12. nillaMchaNakamme, 13. davaggidAvaNayA, (12) nirlAnaka, (13) dAvAgnidApanatA, 14. sara-vaha talAyaparisosaNayA, 15. asatIposaNayA / (14) ra baha taDAga-zoSaNatA, (15) asatIpoSaNatA / cete samaNovAsamA sukkA sukkAbhijAtIyA bhavittA gese ye batapAlaka zramaNopAsaka matsarabhAva rahita pavitra kAlamAse kAlaM kiccA annayaresa vevaloemu devatAe uva- dhArmika jIvana se mukta hoka: maraNa ke samaya mRtyu prApta karake batAro bhavati / vi. sa. 8, u. 5, su. 6.14 kinhIM devalokoM meM devarUpa se utpanna hote hai / ArAdhaka-virAdhaka ArAdhaka virAdhaka kA svarUpa-1 ArAhagasalva ArAdhaka kA svarUpa301. pa.-se nUrNa bhaMte ! tameva saccaM gosaka jaM jiNehiM 301. pra0--bhante ! kyA vahI satya aura asaMdigdha hai jo paveiyaM ? jinendroM ne kahA hai ? u0-haMtA goyamA ! tameSa saccaM NIsaMka jaM jiNehiM u.-hA~ gotama ! vahI satya aura asaMdigdha hai jo jinendroM pavevitaM / ne kahA hai| 1 (ka) pratimA dhAraNa karane vAlA Agadhaka kahalAtA hai| -dasA. da. 7, su. 1-25 (kha) pA~ca prakAra kA vyavahAra karane vAlA ArAdhaka hai| --dasA.da.10.su.5 (ga) vivekapUrvaka satyAdi cAroM bhASAoM kA vaktA bhArAdhaka aura avivekapUrvaka cAroM bhASAoM kA vaktA virAdhaka hotA hai| -prajJApanA pada 11, su. 866 (gha) pApazramaNa (doSasebI) vigadhaka hotA hai aura jo zramaNa mamAcArI kA nirdoSa AcaraNa karatA hai vaha ArAdhaka hotA hai| (ka) sUya. su. 1. a. 2, gA. 126 (kha) utta. a.17, gA. 12 (1) AlocanA na karane vAlA sAdhakaH virAdhaka aura AlocanA karane vAlA sAdhaka ArAdhaka hotA hai|-tthaannN. a. 1, su. 567 (ca) upazAnta na hone vAlA sAdhaka saMyama kI ArAdhanA nahIM kara sakatA hai / jo upazAnta hotA hai usakI ArAdhanA hotI hai| 2 A. su. 1, a. 5, u, 5. su. 168 | Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] caraNAnayoga 2 virAdhaka kA svarUpa www 20 se nRNaM te! evaM maNaM pAremANe evaM paremAge, evaM ciTTemAge evaM saMvaremANe ANAe ArAhae bhavati ? u0- haMtA goyamA 1 evaM maNaM dhAremANe - jAba- ArAhae bhavadda | -- vi. sa. 1, u. 3 su. 6 virAga sa 302. ammI tuma sinAma vAle AraMbhaTTI anubadhamA 'pArtha' pAramANe hayA samAgamANe dhIre mejori hatinaM mANAe / tatro pacchA perA jati AlosvAmi-jA tIkammaM parivarisAni / seva saMpanasaMpatte berA aAsiyA, seNaM bhaMte! ki bArahae virAhae ? esa basavita vi - A. su. 1, a. 6, u. 4, su. 162 kahA jAtA hai / ArAhUgA jiyA-niggayoo 303. 10 --- nigAMtheNa ya gAhAbaDakulaM piDavApapaDiyAe pavidveNaM are akiJcaTTAne paDisebie, tassa gaM evaM bhavati iheba tAda ahaM eyassa ThANassa Aloemi, pazcikka mAmi nirAmi garihAmi, viuTTAmi, visohemi akaraNayAe abamuTu bhi, ahArihaM pAyacchitaM tavokammaM vijjAmi, u0- goyamA ! mArAhae, no birAie pa0 - seya saMpaTTie asaMpate apaNAya putrAmeva amuhe siyA se NaM bhaMte! ki ArAhae, bigahae ? u0- godhanA ! ArAhae, na birAe ! 0 se saMpaTTie asaMpale gherA ya kA karekjA se te ki ArAhae virAhae ? u0- govamA ! ArAhae, no virAhae / sUtra 301-303 pra0 - he bhagavan ! kyA isa prakAra mana meM dhAraNa karatA huA, AcaraNa karatA huA rahatA huvA aura saMvaraNa karatA huvA prANI vItarAga kI AzA kA ArAdhaka hotA hai ? u0- hIM gautama ! isa prakAra mana meM dhAraNa karatA huA - yAvat - AjJA kA ArAdhaka hotA hai| virAdhaka kA svarUpa 202. dharmasAdhaka ko AcAryAdi isa prakAra anupAsita karate hai tUM adharmArthI hai. bAla-akSa hai, bAramvArthI hai, tUM isa prakAra kahatA hai ki 'prANiyoM kA vadha karo' athavA tUM svayaM prANIvadha karatA hai aura prANiyoM kA vadha karane vAle kI anu modanA karatA hai / 'bhagavAn ne duSkara dharma kA pratipAdana kiyA hai' aisA kahakara tUM unakI AjJA kA atikramaNa kara upekSA karatA hai | aikAmabhogoM ke kIcar3a meM lipta aura hiMsaka bArAka nirdagdha-nidhI 303 - gRhastha ke ghara meM AhAra ke lie praviSTa nirgranya dvArA kisI akRtya sthAna kA pratisevana ho jAe aura usake mana meM aisA vicAra Ave ki "maiM yahIM para isa akRtya sthAna kI AlocanA, pratikramaNa nindA aura gardA karU", usake anubandha kA chedana karU, isase vizuddha banUM punaH aisA akRtya na karane ke lie pratijJAbaddha ho aura yayocita prAyathita rUpa tapa karma svIkAra karU~, usake bAda sthaviroM ke samIpa meM AlocanA karUMgA yAvattapa karma svIkAra nA", aisA vicAra kara vaha nigrantha sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke lie ravAnA huA, kintu sthavira muniyoM ke pAsa pahuMcane se pahale hI ho jAe~ (bonasa arthAn prAyazcita na de skeN| to he bhagavan ! vaha nirbramya ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? u0- gautama ! vaha nirbaMdha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / pra 0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke lie ravAnA humA kintu unake pAsa pahuMcane se pUrva hI svayaM sUka ho jAe to he bhagavan ! yaha nimba ArAdhaka hai yA vizayaka ? u0- gautama ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke lie ravAnA huA kintu usake pahu~cane se pUrva hI svara nikAla kara jAe~ to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? u0- gautama ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 303 0 se saMpaTTie jasaMpate appA va mevA kareja, se ki bArAhae virAhae ? u0- gomA ! Ara no birAe 10- seya saMpaTTie saMpale, therA ya amuhA sipA, semaM maM ki bArAhae virAhae ? nArAyaka- nimba-mipraMgvI u0---- gopamA ! ArAhae, no viraahe| pa0 0 se va saMpadviTa saMpate adhyamA va puruSAmeva vivA se maMte ki ArAhae, birAhae ? u0- goyamA ! ArAhae, no birAhae / pa0 se saMpaTTie saMpale bere semaM ki ArAhae virAhae ? u0--- gothamA ! ArAhae, to virAhae / 50 se saMpar3ie saMpate avyamA papuvAmeva kArya semaM ki Ararahae virAhae ? u0- goyA ! ArAhae, jo virAhae / evaM mahiyA vidhArabhUmi vA vihArabhUmi vA ki di ee caiva aTTha AlAvA bhANiyanvA / evaM gAmANugAmaM ijjamANeNa vi ee ceva aTTa AlAvA bhANiyabvA evaM jahA NiggaMthassa tiNi gammA bhaNiyA, eee ra timi mamA bhAgivyA pa0- se keNaTTeNaM maMte ! evaM zRcca Ahae, no birAe ? goSamA se mahAnAmae ke purise evaM mahaM somaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA kappAsalomaM vA, tasU vA, hAvA, tihA vA, saMkhekahA thA, fafter agaNikAsi pavitra bejjA se sUjaM goSamA! jimA pilipyamANe pazci samAne sattavyaM ziyA ? haMsA bhagavaM / jimAne DijAla batta siyA / ArAdhaka-virAdhaka [123 pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke lie ravAnA huvA kintu vahA~ pahuMcA nahIM usase pUrva hI svayaM kAla kara jAye to hai bhagavan I vaha nirdhanya dhArAdhaka hai yA virAdhaka ? u0- gautama ! bahU nirgranya ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke liye ravAnA huA aura sthaviroM ke pAsa pahu~ca gayA, tatpazcAt ve sthavira muni muka ho jAeM to he bhagavan vaha nirdhanya ArAdhaka hai mA virA? u0- gautama ! vaha nimrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke liye ravAnA huA kintu sthaviroM kI sevA meM pahuMcane ke pazcAt vaha svayaM mUka ho jAye to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? u0- gautama ! vaha nirgranya ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke liye ravAnA huA aura sthaviroM kI sevA meM pahuMcane ke pazcAt sthavira muni kAla kara jAye to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yaza virAdhaka ? u0- gautama ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| pra0 - sthavira muniyoM ke pAsa jAne ke liye ravAnA huA aura bhI sevA meM pahuMcane ke pazcAt vaha svayaM kAla kara jAye to he bhagavan ! vaha nirgrantha bArAdhaka hai yA virAdhaka ? u0--gautama ! vaha nirbrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / isI prakAra uccAra pratravana bhUmi yA svAdhyAya bhUmi ke lie bAhara nikale hue nirNaya ke bhI ye ATha bAlApaka kahane cAhiye / isI prakAra ATha Avazyaka kahane cAhiye / dhAma vihAra karate hue nirdhanya ke bhI jisa prakAra ninma ke tIna gamaka (24 AlApaka) kahe vaise hI nimmI ke bhI tIna gamaka kahane caahiye| pra0 - bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA gayA hai ki ve ArAdhaka haiM, virAdhaka nahIM ? u0- gautama ! jaise koI puruSa vizAla mAtrA meM bher3a ke bAla, hAthI ke roma, saNa ke reze, kapAsa ke rege, athavA tRNa samUha ke do, tIna yA saMkhyAta Tukar3e karake bhAga meM DAle to hai gautama ! kAMTe jAte hue ve kATe gae, agni meM DAle jAte hue ve DAle gae yA jalate hue jala gae, isa prakAra kahA jA sakatA hai ? - ( gautama svAmI) ho bhagavana 1 kATate hue ve kATe gae - yAvat jalate hue ve jala gae yoM kahA jA sakatA hai| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] paramAmuyoga--2 zizu kI ArAdhamA-virAdhanA sUtra 103-304 se jahA kA purise batvaM mahavaM vA, dhoyaM vA, jaise koI puruSa bilkula naye, dhoye yA karaghe se turanta utare saMtuggaya vA, maMjihAdareNIe paksibenjA, se nUgaM hue vastra ko majITha ke droNa pAtra meM DAle to he gautama ! uThAte goyamA ! upilappamAge uNivatte, pakSippamANe hue vastra ko uThAyA gayA, DAlate hue vastra ko DAlA gayA phokso, sAmA rAta sipA athavA raMgate hue vastra ko raMgA gayA yoM kahA jA sakatA hai| haMsA, bhagavaM ! umikhappamANe-jAva-rate si ksamva (gautama svAmI)--hA~ bhagavan ! uThAte hue vastra ko uThAyA siyaa| gayA-thAvat-raMgate hue vastra ko raMgA gayA, isa prakAra kahA jA sakatA hai| se teNa?NaM gopamA! evaM svara-ArAhae, no (bhagavAn) isI kAraNa se he gautama ! kahA jAtA hai ki viraahe| -vi. sa. 8, u, 6, mu. 7-11 (bArAdhanA ke lie udyata hue sAdhu yA sAdhvI) ArAdhaka haiM, virAdhaka nhiiN| bhikkhussa ArAhaNA-virAhaNA bhikSu kI ArAdhanA-virAdhanA304. bhikyU ya aprayaraM akincaTThANaM paDisevitA, se NaM ThANassa 304, koI bhikSu kisI akRtya sthAna kA sevana karaphe, yadi usa tassa aNAsohaya-'parimakate kAlaM kareti, nasthi tassa ArA- akRtyasthAna kI AlocanA tathA pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai to usake ArAdhanA nahIM hotii| se NaM tassa ThANassa AlohayapaDikphate kAla kareti asyi yadi vaha bhikSu usa sevita akRtyasthAna kI AlocanA aura tassa aaraahnnaa| pratikramaNa karake kAla karatA hai to usake ArAdhanA hotI hai| primakhU ya anayara akiccadvANaM paDisevittA, tassa NaM evaM kadAcit kisI bhikSu ne kisI akRtyasthAna kA sevana kara bhavati pacchA vigaM ahaM carimakAlasamayasi eyasma ThANassa liyA, kintu bAda meM usake mana meM aisA vicAra utpanna ho ki AloeslAmi-jAna-parivapijassAmi, maiM apane antima samaya meM isa akRtyasthAna ko AlocanA karUMgA -yAvat-taparUpa prAyazcita svIkAra karUMgA parantu usa se tassa ThANassa agAloiya'paDikkate kAla kareti napi akRtpasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla tassa aaraahnnaa| kara jAe to usake ArAdhanA nahIM hotii| se gaM tassa ThANassa Aloiyapazikkata kAlaM kareDa, asthi yadi vaha (akutyasthAnasevI bhikSu) Alocana aura pratikramaNa tassa aaraahnnaa| karake kAla kare, to usake ArAdhanA hotI hai| bhikkhU ya anavaraM akiccaTThANaM pauise vittA, tassa paM evaM kadAcit kisI bhikSu ne kisI akRtyasthAna kA sevana kara bhavati-"jaha tAva samaNovAsayA vikAlamAse kAlaM kiccA liyA ho aura usake bAda usake mana meM yaha vicAra utpanna ho annayaresu dekhalogesu veSatAe uvaSattAro bhavati kimaMga puga ki-'"zramaNopAsaka bhI kAla ke avasara para kAla karake kinhIM ahaM aNapanniyavevasaNaM pino lamissAmi ?' sikaddha se devalokoM meM devarUpa meM usanna ho jAte haiM, to kyA maiM apapanika NaM tassa ThANasa aNAloiya'paDikkate kAlaM kareti, masthi devatva bhI prApta nahIM kara sakU~gA?" yaha socakara yadi baha usa samasa aaraahnnaa| akRtya sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai to usake ArAdhanA nahIM hotii| se gaM lassa ThANassa Aloiyapazikkate kAlaM kareti, asthi yadi vaha (akRtyasevI sAdhu) usa akRtyasthAna kI AlocanA tassa aaraahnnaa| -viyA. sa. 10, u. 2, su. 7-6 aura pratikramaNa karake kAla karatA hai to usake ArAdhanA hotI hai| bhAyI gaM tassa ThANassa aNAloiya'parikphale kAlaM kareSTha, mAyI manuSya usa sthAna (vaikriyakaraNarUpa pravRtti prayoga) kI . nasthi tassa aaraahnnaa| AlocanA aura pratikramaNa kiye binA kAla karatA hai to usake ArAdhanA nahIM hotii| amAyo gaM tassa ThANassa Aloiyaparikate kAlaM karei, amAyI manuSya usa virAdhanA sthAna kI AlocanA aura asthi tassa ArAhaNA |-viyaa. sa. 3, u. 2, su. 16(3) pratikramaNa karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T sUtra 305 dRSTAnta dvArA ArAdhaka virAdhaka kA svarUpa viTThanteNa ArAhaga virAga sarUyaM 305 tae gaM gopame sama maga mahAvIra evaM bayAsI pa0 - kahaM NaM bhaMte! jIvA mArAhagA yA dirAhagA vA bhavaMti ? 40 poSamA se hANAmae esi samuhabAbA nAma patAkA jAniyA pavitra pulphiyA, phaliyA, hariyana - rerijjamAnA siroe| aIva jayamomamANA ubasomamANA ciTThanti / samAja meM dIvivagA isa purA chAvAyA maMdAvAyA, mahAvAmA vAyaMti, tathA NaM bahunA ear datiyA-nAva- ubasomemANA ciTThanti / appegaiyA vAvaddayA kyA junnA soDA parisaDiya patta-pha-phalA-sukka dava va oviva milaaymaannaamilaaymaanaaciti| evAmeva samaNAso ! je amhaM niggaMyo vA niggaMdhI vA AyariyavAyAcaM aMtie muMDe bhavitA mAgArAo athagAriyaM pampae samANeca samaNAnaM. bahUNaM samagINa, bahUNaM sadA sAciyANaM sAvayANaM, bahUNaM samma sahai jAva ahiyAse. bahUNaM aNNajariyANaM bahUgaM mihatthANaM no sambha sahAvA eka bhae purise desa NaM . paNNale / samAjaso jayA NaM sAmuddA Isa purevAyA, pacchAvAyA maMdAvaNyA, mahAvAmA vAyaMti, tathA gaM bahane bAbA skyANNA soDA-jAka milAyamAnA milAyamANA ciTunti / appegamA dAvA patiyA puSkiyA-gAva-basomamANA vasomemAcA citi / evameva samAsa! jo ahaM jiyo vA vinI vAie samAne bahUNaM agatyAnaM bahu mahatyA samma sahadda jAmahiyA bahUNaM sama jANaM, bahUNaM samaNoNaM, bahUNaM sAvayANaM, bahUNaM sAvi ArAdhaka -virAdhaka [131 hRSTAMta dvArA ArAdhaka virAdhaka kA svarUpa - 305. kisI samaya gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra pUchA pra. - bhantaM ! jIva kisa prakAra ArAdhaka aura kisa prakAra vidhika hote haiM ? u0- gautama 1 jaise eka samudra ke kinAre dAvadrava nAmaka vRkSa kahe gaye haiM ve varNa vAle bAbatucchA rUpa hai / pattoM vAle phUloM vAle phaloM vAle apanI hariyAlI ke kAraNa manohara aura bhI se atyanta mobhita hote hue rahate haiN| 7 " he AyuSman zramaNa ! jaba dvIpa sambandhI kucha-kucha lidha vAyu, vanaspati ke lie hitakAraka vAyu bhanda aura pracaNDa vAyu calatI hai taba bahuta se dAna vRkSa patra se yukta hokara yAvatzobhita hote hue rahate haiM / unameM se koI-koI dAvadrava-vRkSa jIrNa jaise hI jAte haiM, sar3e pattoM vAle, khire hue pattoM vAle, pIle pattoM vAle aura puSpa phala se rahita hokara sUkhe per3a kI taraha murajhAte hue bar3e rahate haiN| isI prakAra he AyuSman bhramaNa ! jo merA bAjJAnuvartI sAdhu pAsIbAcAryaupAdhyAya ke samIpa meM Ti hokara hAsa kAsyAga kara anavAra dharma meM dIkSita hokara bahuta se sAdhuoM cata sI sAdhviyoM bahuta se AvakoM aura bahuta bhI i ke pratibhUtoM ko sampa prakAra se sahana karatA hai-yAt vizeSa rUpa se sahana karatA hai| kintu bahuta se patIvikoM ke tathA gRhasthoM ke durvanako sampana prakAra se sahana nahIM karatA hai vizeSa rUpa se yAvat sahana nahIM karatA hai, aise puruSa arthAt sAdhu sAdhvI ko maiMne dezabirAdhaka kahA hai / he AyuSman zramaNa ! jaba samudra sambandhI alpa purovAta, pathya vAta, mandavAta aura mahAvAta bahatI hai, taba bahuta se dAtramannRkSa jI se ho jAte hai jAte hai yAvat-murajhAye hue rahate haiM / kintu koI-koI dAvadrava vRkSa patrita puSpita yAvat atyanta zobhAyamAna rahate haiN| isI prakAra va bhramaNa jo merA (AjJAnuvartI) sAdhu vA sAdhvIyAvat dIkSita hokara bahuta se anyatIrthoM ke aura bahuta se gRhasthoM ke durvacana samyak prakAra se prana karatA hai - yAvat vizeSa rUpa se sahana karatA hai kintu bahuta se sAdhuoM bahuta bhI mAdhviyoM bahuta se bAyakoM tathA bahuta zrI zrAvikAoM ke durvacana samyak prakAra se sahana nahIM karatA hai| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) paramAnuyoga-2 bhUta aura gola se ArAdhaka-nirAdhaka kA svarUpa sUtra 305-306 yANaM no sammaM sahA-jAva-mahimAseha / esa sae -pAvat-vizeSa rUpa se sahana nahIM karatA hai usa puruSa ko purise desArAhae pmpse|| maiMne dezArAdhaka brahA hai| samakAuso! jayA gaM go vISizcayA, No sAmuddagA, he bAyUSman zramaNa ! jaba dvIpa sambandhI bora samudra sambandhI si purevAyA, pacchAmAyA, maMdAvAyA, mahAvAyA alpa purovAta, pathyavAta, mandavAta aura mahAvAta nahIM bahatI, kAryati, sayA NaM saca dAbaddavA saklA jugNA borA taba paba dAyadrava-vRkSa jIrNa sarIkhe ho jAte haiM yAvat-murajhAye -jAda-milAyamANA milAyamANA ciTThanti / rahate haiN| ekAmeva samagAuso ! jo amhaM nimmaMtho vA nigagaMdhI isI prakAra he AyuSman zramaNa ! jo merA (AjJAnuvartI) vA-jAva-paJcAe samAge, bahUrNa samaNANaM, bahUrNa sama- sAdhu yA sAdhvI-pAvat-pravajita hokara bahuta se sAdhuoM, loNa, bahUpaM sAbayANaM, bahUrNa sAvidhAgaM, gahUNaM aba- bahuta sI sAdhviyoM, bahuta se zrAvakoM, bahuta sI zrAvikAoM, sthiyANaM bahUrga nihatthANaM no samma sahA-jAva-ahiyA- bahuta se anyatIthikoM evaM bahuta se gRhasthoM ke dubaMdhana ko samyaka seha / esa paM mae purise samvavirAhae pagNatte / prakAra se sahana nahIM karatA hai-yAvat-vizeSa rUpa se sahana nahIM karatA hai / usa puruSa ko maiMne sarvavirAdhaka kahA hai| samapAuso! jayA meM bIvindagA disAmuddagA bi he AyuSman zramaNa ! jaba dvIpa sambandhI aura samudra sambandhI Isi purevAyA, pacchAvAyA, maMbAvAyA, mahAvAyA bhI alpa purovAta, pazyavAta, mandabAta aura mahAbAta bahatI hai, vAyati tayA gaM samve dAbaddayA ruknA pattiyA-jAva- taba sabhI dAvadrava-vRkSa pavita-yAvat-suzobhita rahate haiN| uvasobhemASA ciTThanti / evAmeva samaNAuso ! jo amhaM nigAMtho vA niggaMdhI isI prakAra he AyuSman zramaNa ! jo merA (AjJAnuvartI) -jAba-pabAe samANe bahUgaM samaNANaM, bahaNaM samaNINaM, sAdhu yA sAThacI yAvat-pravajita hokara bahuta se zramaNoM ke, bahUrNa sambayANaM, bahaNaM sAviyANa, mahaNaM amaDasthi- bahuta sI zramaNiyoM, bahuta se zrAvakoM, bahuta sI zrAvikAoM, yANaM, bahUNaM gihatyayAvaM samma shi-jaav-ahiyaaseh| bahuta se banyatIthikoM aura bahuta se gRhasthoM ke durvacana samyak esa gaM mae purise sabbArAhae papase smjaauso| prakAra se sahana karatA hai, usa puruSa ko maiMne sarvArAdhaka kahA hai| evaM khalu goyamA ! jIvA ArAhagA vA virAhagA vA isa prakAra he gautama ! jIva bArAdhaka yA virAdhaka hote haiN| bhavati / -NAyA. a. 11, su. 3-13 suya-sIlAvekkhayA ArAhaga-virAhaga sahavaM-- zruta aura zIla se ArAdhaka-virAdhaka kA svarUpa326. rAyagihe nayare jAba-evaM vayAsI 306. rAjagahI nagara meM--yAvata-gautama svAmI ne isa prakAra kahApa0-annajariyayANaM bhaMte ! evamAikvaMti-jAva-evaM pati - pra0--bhante ! anyatIthika isa prakAra kahate haiM--yAvat -- evaM khalu prarUpaNA karate haiM ki1. sola seyaM, 2. surya seyaM, (1) zIla hI zreyaskara hai, (2) zruta hI zreyaskara hai| 3. suyaM seyaM sola seyaM, se kahameyaM maMte ! evaM? / (3) zIlanirapekSa zruta aura zrutanirapekSa zIla zreyaskara hai / bhante ! kyA unakA ye kathana satya hai ? u. - goyamA ! maM te mannata sthiyA evamAikvaMsi-jAva- u-gautama ! anyatIthika jo isa prakAra kahate haiM-yAvat evaM paSNaveti, "je te evamAsu miSThA te evamA- isa prakAra kI prarUpaNA karate haiM unakA yaha kathana mizyA hai| he haMSu / " ahaM puNa goyamA! evamAikvAmi-jAya-evaM gautama ! maiM isa prakAra kahatA hai-yAvat - prarUpaNA karatA hUM pahavemi, evaM alu mae battAri purisajAyA paNNatA, ki cAra prakAra ke puruSa hote haiM / yathAsaM jahA1. sIlasaMpanne nAma ege jo muyasaMpanne / (1) eka vyakti zIlasampanna hai, zrutasampanna nahIM hai| 2. suyasaMpanne nAma ege jo sInasaMpanne / (2) eka vyakti zrutasampanna hai, zIlasampanna nahIM hai| 3. ege saulasaMpanne vi supasaMpanne vi / (3) eka vyakti zIlasampanna bhI hai aura zrutasampanna bhI hai| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 206-307 ArAdhaka anArakSaka niyaMnya Adi ke maMga 4. ege jo sIlasaMpanne jo susNpnne| 1. saratha NaM me se paDhame purisamAe se NaM purise sIla asuyavaM uvarae avibhAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte / 2. taraNaM jese vo purisajAe se NaM purise asIlavaM suyavaM aNuvarae, vinAyadhamme, esa jaM gothamA / mae purise dekhavirAhae panyase / 3. lakSya gaM je se lakSye purisajAe se NaM purise sIlavaM, suyavaM, umarae, vijJAyadhamme, esa gaM goyamA ! mae purise baccAhara pase / 2. rAtiNie samaNe jithe atyakasme atyakirie AsAvI samie dhammasta ArAhae bhavati / 4. tasya NaM me se cauthe purisajAe se gaM purise asIla anuvartha, anuvarae aviSyAyAmme, esa goyamA ! mae purise sacca virAhae paSNa se / 3 - viyA sa u 10, su. 1-2 kahA hai / riyAI bhaMgAArAhaga-aNArAhaga 307 asAri giggaMthA paNNattA, taM jahA 1. rAtiNie samaNe girame mahAkamme mahAkirie aNAtAvI asamite dhammassa aNArAhae bhavati / 2. ghomarAtipie samarthana mahAkamme mahAkirie aNAtAvI asamite dhammassa aNArAhae bhavati / 4. zramazatipie samaye jigye adhyakamme apyakirie AtA samite dhammasta ArAhue bhavati / evaM caiva cattAri samaNovAsagA paNNattA-jAtra- mazahue bhavaI / banArasa jahA1. rAtipiyA samayI mahAnmA mahAkariyA yAbI asamitA dhammassa aNArAhiyA bhavati / - 2. rAtiNiyA samaNI NiggaMdhI adhyakammA apyakiriyA AtAyI samitA dhammassa ArAhiyA bhavati / ArAdhaka virAdhaka NN [ 133 (4) eka vyakti na zIlasampanna hai aura na sampanna hai| (1) inameM se jo prathama prakAra kA puruSa hai, vaha zIlavAn hai, parantu zrutavAn nahIM hai| vaha pApAdi se nivRtta hai kintu dharma ko vizeSa rUpa se nahIM jAnatA hai| he gautama! isa puruSa ko maiMne deza- ArAdhaka' kahA hai| (2) inameM se jo dUsarA puruSa hai, vaha puruSa hai, parantu zrutavAna hai| pApAdi se anivRtta hai, vizeSa rUpa se jAnatA hai| he gautama! isa puruSa virAdhaka' kahA hai| (3) inameM se jo tRtIya puruSa hai vaha puruSa zIlavAn bhI hai aura zrutavAn bhI hai| vaha pApAdi se nivRtta hai aura dharma kA bhI jJAtA hai| he gautama! isa puruSa ko maiMne 'sarva mArAdhaka kahA hai| (4) inameM se jo puruSa hai, vaha na to bhIlavAn hai auranA hai vaha pApAdi se nivRta hai, dharma kA bhI khAtA nahIM hai| he gautama! isa puruSa ko maiMne 'sarva virAdhaka zIlavAn nahIM parantu dharma ko ko maiMne 'beza ArAdhaka - anArAdhaka nirgrantha Adi ke maMga-307. nirgrantha cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise (1) koI zramaNa nirgrantha dIkSAparyAya meM jyeSTha hokara bhI mahAmAnavAlA mahAkiyA vAlA, atapasvI aura samiti rahita hone ke kAraNa dharma kA virAdhaka hotA hai| (2) koI sanika zramaNa nirgrantha alpakarma vAlA, alpakriyA vAlA, tapasvI aura pA~ca samitiyoM se yukta hone ke kAraNa dharma kA ArAdhaka hotA hai / (3) koI nirgrantha bhramaNa dIkSA paryAya meM choTA hokara mahAkarmA, mahAviya, anAvAnI aura amita hone ke kAraNa dharma kA virAdhaka hotA hai / (4) koI alpa dIkSA paryAya vAlA zramaNa nirgranya alpakarmA, alpakriya, tapasvI aura samita hone ke kAraNa dharma kA ArAdhaka hotA hai / isI prakAra cAra prakAra ke mAla kahe gaye haiM-tArAdhaka hote haiM / ninthiyA~ cAra prakAra kI kahI gaI haiN| jaise-- (1) koI sarika zramaNI nidhI mahAvarmA, mahAtriyA atapasvinI aura amita hone ke kAraNa dharma ko virAdhikA hotI hai / (2) koI zanika dhamaNI nidhI alpakarmA, balpakiyA, tapasvI aura sanita hone ke kAraNa dharma kI AdhikA hotI hai| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] caraNAnuyoga - 2 3. omarAtithiyA samayI jaggaMdhI mahArayA mahAkiriyA aNAyAdhI asamitA dhammassa aNArAhiyA bhavati / 4. omarAtiNiyA samaNI giggaMyo adhyakammA apyakiriyA AtASI samitA dhammassa bArAhiyA bhavati / paNyatAo-zava-vArA evaM caiva patAra gaNobAriyA hiyA bhavai / - ThA. a. 4, u. 3. su. 321 AhAkamma AINaM vivarodha parUvaNA208. "AhAkam asi maNaM pahArelA bhavati se gaM tassa ThANassa aNAlIdvaya apavite kAlaM kareti natthi tassa ArAhaNA / rAmapi / AdhAkarma Adi kI viparIta prarUpaNA se NaM tassa vANassa AloyapaThikkate kAlaM kareti asthi tassa ArohaNA / egamevaM viyara kaMsArabha mantaM divAgataM siyArapi "AhAkam avara" bhAsitA yameva parimitA nayati-jAvatyarANA / evenyaMparApitaM / "AhAkammaM NaM agara bhavati - jAva atthi tassa ArAhaNA / egii| amala aNuvanAveta "AhAkAmaM NaM bhavati bhavati- jAva asthi tasta ArAhaNA / tadA etena gameNaM neyayvaM kIyakaDaM jAba- rApiDaM / - vi. sa. 5.6. su. 15-18 sUtra 207-308 RAD (3) koI avamarAlika zramaNI nirmanthI mahAkarmA, mahAkriyA atapasvinI aura asamita hone ke kAraNa dharma kI virA hotI hai| (4) koI anamAlika bhramaNa nidhI karmA alpaziyA tapasvinI aura samita hone ke kAraNa dharma kI vArAdhikA hotI hai| isase prakAra cAra prakAra kI dhamayopAsikAeM kahI gaI haiN| - pAvat-AzadhikA hotI haiN| AdhAkarma Adi kI viparIta prarUpaNA- 308. "AdhAkarma AhAra Adi nirdoSa hai" isa prakAra kI jI sAdhu mana meM dhAraNA banA letA hai yadi vaha usa AdhAkarma viSayaka apanI dhAraNA kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai to usake ArAdhanA nahI hotI hai | yadi vaha usa sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa karake kAla karatA hai to usake ArAdhanA hotI hai| Yin : karma ke AlApaka ke anusAra hota sthApita racitaka, zAntAramabhi bhakta nikAbhakta glAna bhakta tara rAma ina saba doSoM se yukta AhArAvi ke viSaya meM jAnanA cAhiye / " "Adharakarma AhAra Adi nirdoSa hai" isa prakAra se jo sAdhu bahuta se manuSyoM ke bIca meM kaha kara svayaM hI isa karma AhArAdi kA sevana karatA hai to yAvat - usake ArAdhanA hotI hai| isI prakAra se ho kota doSa yAvat rAjapiMDa ke AlAeka samajha lene caahie| "AAdhAkarma AhAra Adi nirdoSa hotA hai" isa prakAra kaha kara jo eka dUsare ko detA hai to yAvat usake ArAdhanA hotI hai / isI prakAra se ho kota doSa yAvat- rAjapatra ke AlApaka jAna lene cAhie / "AdhAkarma AhAra ni hotA hai" isa prakAra jo sAdhu bahuta se logoM ke bIca meM prakaraNa karatA hai ArAdhanA hotI hai / usake isI prakAra se hI kosa doSa yAvat- rAjapatra ke AlA paka samajha lene cAhie / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 309-310 ArAdhanA ke prakAra ArAdhaka-pirAdhaka [135 ArAdhanA virAdhanA ke prakAra--2 ArAhaNA-pagArA ArAdhanA ke prakAra-- 306. duvihA bArAhaNA paNNattA, saMjahA 306. ArAdhanA do prakAra kI kahI gaI hai| yathA1. dhammiyArAhaNAveva, 2. kevalibArAhaNA pev| (1) dhAmikI ArAdhanA, (2) kevalI ArAdhanA, dhammiyArAhaNA vihA paNNattA, taM jahA dhArmikI ArAdhanA do prakAra kI kahI gaI hai / yathA - . 1. supadhammArAhaNA gheva, 2. critdhmmaaraahnnaavev|| (1) zrutadharma kI bArAdhanA, (2) cAritradharma kI ArAdhanA, kevalibhArAhaNA vihA paNNatA, taM jahA kevalikI ArAdhanA do prakAra kI kahI gaI hai / yathA -- 1. antakiriyA bedha, 2 kappavimANovavattiyA ceva / (1) antakriyA rUpa, (2) kalpavimAna utpatti rUpa, -ThANaM.sa. 2, u. 4, su. 118 50-kavihA gaM bhaMte ! ArAhaNA paNNasA? pra0-bhante ! ArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? u0-goyamA ! tiSihA ArAhaNA paNNatA,taM jahA u0-gautama ! tIna prakAra kI kahI gaI hai / yathA1. gANArAhaNA, 2. saNArAhaNA, (1) zAna ArAdhanA, (2) darzana ArAdhanA, 3. caaritaaraahnaa| (3) cAritra ArAdhanA / pa0-NANArAhaNA NaM maMte ! kahavihA paNNasA? pra.-mante ! jJAna ArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai? u0 - yoyamA ! tidihA paNNattA, taM jahA u. - gotama ! tIna prakAra kI vahI gaI hai| yathA1. urakosiyA, 2. manikSamA, 3. jahaNNA / (1) utkRSTa, (2) madhyama, (3) jaghanya / pa0-basaNArANA paM maMte ! kAvihA paNNatA ? pra. bhante ! darzana ArAdhanA kitane prakAra kI kahI u.- yoyamA ! tiSihA paNNatA, taM jahA 1. ukkosiyA, 2. majisamA, 3. jahaNA / 50 caritArAhaNA NaM bhaMte ! kAvihA paNatA? u0--gautama ! tIna prakAra kI kahI gaI hai| yathA(1) utkRSTa, (2) madhyama, (3) jghny| prata-bhante ! cArima ArAdhanA kitane prakAra kI kahI 30--goyamA 1 tivihA paNNatA, taM jahA .. u0-gautama ! tIna prakAra kI kahI gaI hai / yathA1 jakkosiyA, 2. majisamA, 3. jhnnnnaa| (1) utkRSTa, (2) madhyama, (3) jaghanya / -vi. sa. 8, u.10, su. 3-6 jahaNNukkosiyA ArAhaNA-. jaghanya-utkRSTa ArAdhanA310. 50-jassa gaM bhaMte ! ukkosiyA jANArANA tassa ukko- 31.... bhagavan ! jisa jIva ke utkRSTa kAnArAdhanA hotI siyA baMsaNArAhaNA ? jassa upakosiyA saNArAhaNA hai. kyA usake utkRSTa darthanArAdhanA hotI hai jisa jIva ke utkRSTa tassa unakosiyA jANArAhaNA? darzanArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai? 30--poyamA ! jassa ukkosiyA jANArAhaNA tassa basaNA- u0-gautama ! jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, rAhaNA ukkosiyA vA ajahaNNa ukkosiyA thA, usake darzanArAdhanA utkRSTa yA madhyama hotI hai| jassa puNa ukkosiyA saNArAhaNA tassa gANArAhaNA jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usake utkRSTa, ukkosA vA jahaSNA vA, ajahaNNamakkosA vaa| jaghanya yA madhyama jJAnArAdhanA hotI hai| 1 yahA~ kevalI se thanakevalI, avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI aura kevalajJAnI ye cAroM liye jAte hai| sthAnAMga vRttikAra ne kahA - "zru tAvadhi manaHparyAya kevala jJAnInAm iyaM kevalikI (sNjnyaa)| sA cAsAvArAdhanA ceti kevalikyArAdhaneti / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] caraNAnuyoga - 2 - jasta gaM bhaMte ! ukkIsiyA jANArAhaNA tassa unako viparitArAyA? vastukoliyA paritArAhagA tarasukroziyA gANAra haNA u0- baddA unakosiyA gANArAhaNA meM daMsaNA rAhaNA va bhaNiyA tahA unakosiyA NANArAhaNA ya varitA rANA va bhASiyanvA / unakosiyA daMsaNArAhaNA tassurako siyA parisarANA ? kosiyA parisAraNa tarako sabhAhaNA ? 50 va kAr virAhayA pagArA 211 40 gopamA ra unakosiyA iMsaNArAhaNA tastha caritArANA ukkosA vA jahaNNA vA ajahaNNamaNakosA thA, jassa puNa ukkosiyA paritArAhaNA tassa daMsaNArAhaNA jipamA ukkosA / - vi. sa. u. 10, su. 7-6 rAhaNAo pAo taM jahA 1. jAga virAhaNAe 2. 2. e virAhacAe, - sama sama 3. su. 1 * pra0 - bhagavan ! jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa cAraNArAdhanA hotI hai, jisa jIva ke utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? e0 jisa prakAra utkRSTa jJAnArAdhanA aura darzanArAdhanA ke viSaya meM kahA usI prakAra utkRSTa zAnArAdhanA aura utkRSTa cAritrArAdhanA ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / ArAhagA aNAraMbhA aNagArA 212. mAmAvara savisesa mayA satataM nA - sUtra 320-312 pra0 / jisake darzanArAdhanA hotI hai, kyA - bhagavan 1 utkRSTa usake utkRSTa pArinA hotI hai, jisake utkRSTa cArArAdhanA hotI hai kyA usake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai ? wwww ArAdhaka virAdhaka kI gati--3 aNAraMbhA, aparihA, dhammiyA, dhammAyA dhammiTThA dhammalAI loI, dhammapalAjaNA, dhamyApArA meva vikipeANA, suyA, supaDiyAnaMdA sAhU www u-yoma ! jisake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usake utkRSTa, madhyama yA jaghanya cArivArAdhanA hotI hai / jisake hotI hai, usane niyama se utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai / 1. sadhyA pANADavAyAo paDivirayA / 2. sAo sAo pativirayA / . sadhyAo aviNNAdANAo paDivirayA / 1 paDikAsAmitihi virAhaNAI, taM jahA --- 1. jANavi rANAe virAdhanA ke prakAra 311. virAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI hai| yathA(2) darzavadhana (1) jJAnavinA (3) bhAri virAdhanA ArAdhaka anArambha- aNagAra 312. grAma, Akara - yAvat saniveza meM jo ye manuSya hote haiM, yathA 1 Arambha rahita, parigraha rahita, dhArmika, dharmAnugAmI, dharmiSTha, dharma kA kathana karane vAle dharma kA avalokana karane vAle dharmapraraMjana, dharmasamudAcAra, dharmapUrvaka jalAne vAle suzIla, suvrata, svAtmaparituSTa hote haiM / (1) saba prakAra kI hiMsA prativirata hote haiN| ase prativirata hote haiN| (2) (3) sarva corI se pratita hote haiN| 2. sadarAhaNAe 2. privraahcaae| - Ava. a. 4 su. 22 ( 5 ) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 312 ArAdhaka-apArambha aNagAra ArAdhaka-virAdhaka [137 4 sayAo mehuNAo pajivirayA / (4) saMpUrNata; abrahmacarya se pratiSirata hote haiN| 5. samyAo parigahAo pddiviryaa| (5) tathA sampUrNataH parigraha se prativirata hote haiN| 6. saccAmo kohAo, 7. mANAo, 8. mAyAo, sampUrNataH (1) krodha se, (7) mAna se, (8) mAyA se, 6. lobhAo, 10. pejjAo, 11. dosAo, 12. kalAhAo, (6) lobha se, (10) rAga se, (11) dvaSa se, (12) kalaha se, 13, bAbhakkhANAo, 14. pesugNAo, 15. paraparivAyAo, (13) abhyAkhyAna se, (14) pazunya se, (15) paraparivAda se, 16. arairaIo, 17. mAyAmosAo, 18. micchAsaNa- (16) arati-rati se, (17) mAyA mRSA se, (18) midhyAdarzanasallAo priviryaa| zalya se yAvajIvana prativirata hote haiN| sambAo Arambha-samArammAo priviryaa| saba prakAra ke Arambha-samArambha se prativirata hote haiM, sayyAo karaNa-kArAbaNAo pddiviryaa| karane tathA karAne se sampUrNataH prativirata hote haiM, savyAo payaga-payAyaNAo paDivirayA / pakAne evaM pakavAne se sarvathA prativirata hote haiM, sakhyAo koTTaNa-piTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-baha-baMdha-parikilesAo kATane, gITane, tajita karane, tAr3ita karane, vadha-bandhana evaM priviryaa| kisI ko kaSTa dene se sampUrNata: prativirata hote haiN| savyAo pahANa mahaNa-baSNapa-vilevaNa-saha-pharisa-rasa-rava- snAna, mardana-varNaka-vineena-zabda-sparza-rasa-rUpa-gandha-mAlAgaMdha-mallAlaMkArAo pjiviryaa| aura alaMkAra se sampUrNa rUpa se prativirata hote haiN| je pAvaNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA parapANa- isI prakAra aura bhI jo pApa-pravRttiyukta, chala-prapaMcayukta pariyAvara pharA kajjaMti, tao vi paDiviraNa jaabnjiivaae| dUsaroM ke prANoM ko kaSTa pahuMcAne vAle karma kiye jAte haiM unase bhI jIvana bhara ke lie sampUrNataH prativirata hote haiM / se jahANAmae aNaNArA bhavaMti-1. hariyAsamiyA, 2. ve anagAra bhagatrAta-(1) IryAsamiti yukta, (2) bhASA bhAsAsamiyA, 3. esaNAsamipA, 4, mAyANa-bhaMDa-matta- samiti yukta, (3) eSaNA samiti yukta, (4) pAtra Adi ke uThAne, NiyakhevaNAsamiyA, 5. uccAra-pAsavaNa khela-saMghANa-jalla idhara-udhara rakhane kI samiti se yukta, (5) mala-mUtra-khaMkhAra pariTTharavagimA mamiyA, nAka Adi kA maila tyAgane kI samiti se yukta hote haiN| maNasamiyA, vaisamiyA, kAyasamiyA, maNaguttA, vahaguttA, maga samita, varana sagita, kAya samita, jo mana bacana tathA kAyaguttA, pusA, gulipiyA, guttabaMbhayArI, cAI, lajjU, zarIra kI kriyAoM kA saMyama karane vAle, gupta---zabda Adi viSayoM dhannA, tikhamA, jiiMdiyA, sohiyA, aNiyANA, appassupA, meM rAga rahita-antarmukha. guptendriya-indriyoM ko unake viSaya abahillesA susAmagNarayA, daMtA, haNameva nigAthaM pAvayaNaM vyApAra meM lagAne kI utsukatA se rahita, gupta brahmacArI-niyamopuraokAUM viharati / / paniyama pUrvaka brahmacarya kA saMrakSaNa karane vAle, tyAgI, lajjA vAle, dhanya, kSamA-dhArI, jitendriya, zodhana karane vAle, alpa utsukra, saMyata-vicAra vAle, suzrAmaNyarata, dAnta aura kevala isa nigraMtha pravacana meM zraddhA raDakara vicaraNa karate haiN| tesi gaM bhagavaMtANaM eeNe vihAreNa viharamANANaM atyagai- aisI caryA dvArA saMyamI jIvana kA nirvAha karane vAle pUjayANaM apate aNuttare NicvAdhAe nirAbaraNe kasiNe paDipuNNe nIya zramaNoM meM se kakSyoM ko antarahita sarvazreSTha, vAdhArahita, kevalavaraNANataNe smusspjjaa| AvaraNarahita, sarvArthagrAhaka, paripUrNa, kevalajJAna kevaladarzana samutpanna hotA hai| te bahUI vAsAI kebalariyAgaM pAuNaM ti, pANitA bhattaM ve vahata vo taka kevalIparyAya kA pAlana karake, Ata meM paccakvaMti paccavikhattA, bahaI bhattAI aNasaNAe cheti, AhAra kA parityAga karake anazana sampanna kara, chavittA, 1 upamA kA aMza saMyamI prakaraNa meM dekheN| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] caraNAnuyoga-2 mArAdhaka-agAramma agagAra sUtra 319-313 jassaTThAe kIrai naggamAve, muMjamAve, anhANae, avaMtaSagae, jisa lakSya ke lie nagnabhAva, muNDabhAva, asnAna, adantakesaloe, saMbharabAse, acchatsarga, aNovAhaNagaM, bhUmisejjA, dhAvana, kezaluMcana, brahmacaryavAsa, chAte tayA jUte kA agrahaNa, phalahasemjA, kaTTasejjA, paragharapaveso, lagAvala, parehi, bhUmi, phalaka va kASTha paTTikA para zayana, prApta aprApta kI citA holagAyo, nidaNAo, khisaNAo, garahaNAo, tamjavAo, kiye binA bhikSA hetu paragRha praveza, dUsare ke dvArA kI gaI avajJA, tAlaNAo, paribhavaNAo, padhvahaNAo, uccAvayA, gAma- apamAna, mindA, khisanA, gahI, tarjanA, tAr3anA, paribhava, pravyathA kaMTagA, yAnIsaM parIsahoSasaggA ahiyAsijati / aneka alpAdhika indriya-kaSTa bAIsa prakAra ke parISaha evaM upa sarga Adi svIkAra kiye jAte hai| tamaTThamArAhitA parimehi utsAsaNissAsahi simaMti, usa lakSya ko pUrNa kara apane antima ucchvAsa-ni:zvAsa meM bujati, mukhyati, pariNiyANayaMti smbvtaapmtkrti| siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinisa hote haiM aura saba duHkhoM kA anta karate haiN| jesi piyapaM egaiyANaM No kevalabaranANasaNe samupajjA, jina katipama anagAroM ko kevalajJAna, kevaladarzana utpanna se bahUI vAsAI chaumasthapariyAga pADagaMti, pAuNisA nahIM hotA ye bahuta varSoM taka chadmastha-paryAya meM saMyama pAlana AvAhe uppapaNe vA appamme vA mattaM paJcavati / te yaha karate haiN| phira kisI roga Adi ke utpanna hone para ga na hone mattAI aNasaNAe cheveMti, jassaTTAe, kaura maggamAve-jAva- para bhI ve bhojana kA parityAga kara dete haiN| bahuta dinoM kA tamaTumArAhitA parimehi sAsaNIptAhi aNasaM, aguttara, anazana karate haiM, anazana sampanna kara jisa lakSya se kaSTa pUrNa nivAghAyaM, nirAbaragaM, kasiNaM, paripurNa kevalavaranANa- saMyama patha svIkAra kiyA-pAvata use ArAdhita karake antima vaMsagaM uppAdati, sao panchA siritahiti-jAva-sayAklAga- ucchavAsa niHzvAsa meM ananta, anuttara, nivyAghAta, nirAbaraNa, maMtaM krehiti| kRtsna pratipUrNa kevalajJAna, kevaladarzana prApta karate haiN| tatpazcAt siddha hote haiM-yAvat - saba duHkhoM kA anta karate haiN| egaccA puNa ege bhayaMtAro puvakammAvasesegaM kAlamAse kaI eka hI bhava karane vAle pUrva-saMcita karmoM meM se kucha karma kAla kiccA ukkoseNaM sabaTusiDe mahAvimANe vevasAe kSaya avazeSa rahane ke kAraNa mRtyu kAla Ane para deha-tyAga kara upavatAro bhavati / utkRSTa sarvArtha siddha mahAvimAna meM devarUpa meM utpanna hote haiM / tahi tesi gaI, tahi tesi liI, tahi tesi uvavAe ppse| vahAM apane sthAna ke anurUpa unakI gati, sthiti aura upa pAta hotA hai| pa0-tesi gaM maMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM hi paNNatA? pra0-he bhagavana ! una devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai? u.-goyamA ! tettIsaM sAgarovamAI hinnttaa| u.-gautama ! unakI sthiti tetIsa sAgaropama-pramANa pa0-asthi maMte ! tesinaM devANaM rIvA , guI pra.-bhante / una devoM kI Rddhi, dhruti, yaza, bala, bIrya vA, ase ivA, ase vA, vIrie ivA, puri- evaM puruSAkAra parAkrama hotA hai ? sakkAraparakkame rA? u.-haMtA asthi / u-ho, hotA hai| 50 te 6 bhaMte ! vA paralogassa mArAhagA, pra0-bhante ! ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? u.-haMtA asthi / -uva. su. 126-126 u.-ho, hote haiN| ArAhagA appAraMmA samaNovAsagA ArAdhaka alpArambhI zramaNopAsaka. 313. se je ime gAmAgara-jAva-saSNivesesu maNuyA bhavati, taM jahA- 313. grAma, Akara-pAvat-sanniveza Adi meM ye jo manuSya appAraMbhA, appaparimAhA, dhammiyA, ghammAnuyA, dhammiTThA, rahate haiM, yathA-alpArambhI, alparigrahI, dhArmika, dharmAnuyAyI, dhammakkhAI, dhammappaloI, dhammapalagjaNA, dhammasamudAyArA, dharmiSTha, dharmavAdI, dharmapraloko, dharmAnurAgI, dharmarUpa sadAcAra dhamnegaM / priti karepANA, supItrA, sukharA, supati- vAle, dharma se hI jIvana nirvAha karane vAle, suzIla, suvatI, sadA yANaMdA / prasannacitta rahane vAle hote haiN| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 sAhU emavAya pANAvAyAo parivirayA jAvajIvAe, gayAo apariyA--evAoM pariNAhAla patri viriyA jAvajjIvAe, egaccA apariviriyA, egadAo kohAla, mAnAo, mAyA, nohAlI, pejjAo, dozAo phalahAo amaSakhAo, pesuNNAo, parapari bAbAo baharo mAyAmosAno miThAsalAo, egaccAo paDivirayA jAvajjIbAe, egaccAo aDi virayA, " ArAdhaka atyArambhamaNopAsaka , egacAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA jAvajIvarae gAo parivA egavAo karaNakArAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe, evaccA papapapavAvagAo paDi virayA jArajIbAe, egaNyAo apaDiriyA, egacchAo koNa-vi-rAjA vaha pariki lAmo paSTivirayA jAe, eganbAo apativirathA, egaccAo vhANa mahaNavaNNaka- vileyaNa-saha-pharisa-rasa-kamapaMdharA parivirayA nAvajIpAe, egacAo aSa apa DiriyA, je yAvaNe tapagArA sAvajnajogovahiyA kamtA parapANapariyAyaNakarA kati tano vi egayAo pariviramA jAmajodhA, egaNyA apaDibirayA saM jahA - samagovarasagA bhavati, abhigayanovA jIvA uvalayapuNgadAyA Asava saMvara-nijjara-kiriyA ahira-baMdha moksa -phuslaa|" asahejjAo devAsura-nAga-jakla- rakkhasa-kizvara - kiMpurisagala-gaMdhayva-mahoragAiehi devagaNehi niggaMthAoM pAvayaNAo nirmANe nissaMkiyA, gikkaMliyA, nivvitimicchA baTTA, gahiyaTThA, pucchiyaTTA, abhigayaTThA, viNicchiyaTThA, abhipemANurAgaratA, 'athamAuso ! niggaMthe pAvayaNe, aTTha ayaM paramaThTha e sese maNa' asiphalihA, abaMdhakubArA viyatateuraparapara dAppasA caudasamuddiTTapuNNamAsiNIsu paripuSNaM posahaM sam anupAtA ArAdhaka-virAdhaka [136 jo sAdhuoM ke pAsa sthUla hiMsA se yAvajjIvana virata hote aura sUkSma hiMsA se aniSTa hote hai yAvajjIvana aMzataH virata aura aMzata: avirata hote haiN| aur krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAnayAna, vaizunya, paraparivAda, rati barati mAyAmRSA aura mithyAdarzanazalpa se sAvajjIvana aMtaH virata aura aMtaH bhavirata hote haiM, Arambha samArambha se yAvajjIvana aMzataH virata maMgataH avirata karane karAne se vajIvana aMzataH bhirata aMzataH avirata, pacana pAcana se yAvajjIvana aMzataH virata, aMzata: avirata, kUTane-pITane - varjana- tAna-baMdha aura pariveza se yA jjIvana aMzataH virata, taH avirata, snAna, mardana, varNaka-visecanamabdasparza-rasa-rUpa-gaMdhamAlA evaM alaMkAra se yAvajjIvana aMzataH virata, aMzataH arizta hote hai| anya bhI jo aise pApa pravRtiyukta tathA dUsaroM ke prANoM ko kaSTa pahuMcAne vAle jo kArya kiye jAte haiM unase bhI pApajIvana aMzataH virata aMzataH avirata hote haiM / de isa prakAra ke zramaNopAsaka hote haiM- jIva- ajIva ke jJAtA, puNya pApa ko bhI bhauti samajhe hue bAdhava, saMpara nirjarA, kriyA, adhikaraNa, baMdha aura mokSa tatvoM meM kuzala, kisI kI sahAyatA kI apekSA na rakhane vAle deva asura nAga-yakSa-rAkSasa kinnara-kimpuruSa garur3a-gaMdharva mahoraga Adi deva gaNoM ke dvArA bhI nirgrantha-pravacana se vicalita na kiye jA sakane vAle, 1 dharma zikSA meM upasthita zrAvaka zrAvikA AjJA kA ArAdhaka hotA hai / nidhana meM niHzaMka, niSkAMkSa, nirvicikitsa, labdhAyeM, gRhItArthaM, puSTArtha, abhigatArthaM vinizcitArtha hote haiM, nirmantha pravacana ke prati raga-raga meM anurAga se raMge hue hote haiM / he AyuSya | nirdhanya vacana hI sAra hai, yahI paramArtha hai aura zeSa anartha hai aisA bhadvAna aura kayana karane vAle dharmalA ko ta lagAne vAle, atithiyoM ke lie dvAra khulA rakhane vAle, antaHpura tathA parakIya bhara meM beroka Toka jAne-jAne vAle, catu dezI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ina tithiyoM meM pratipUrNa pauSa vrata kA samyak prakAra se pAlana karane vAle, - vA. na. 1, su. 11 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] 2 samaNe niggaMdhe phAya. esapijjeNaM asaNa-pANa-lAima-sAi ohamesa jeNaM, paDi hAraeNa ya pIr3a-phalaga sejjA saMthAraeNaM pahilAbhamANA viharati viharilAbhataM pacati na pacati te bahU matAeM aNasaNAe chedeti, chaMditA AloiyapaDikkaMtA samAhitA kalamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM an kappe devattAe ubavattAro bhavati / sahi dekhi gaI jAna -bAvIsa samayamA jAya-paramogarata bharAgA --uva. su. 123-124 ArAdhaka sapiMcendriya tiryakyoki ArAhayA sapiMjiniyatiriktazoNiyA314. se je ime saNipaMcidiyatirikkhajoNiyA pajjatayA bhavaMti saMjahA- jalabarA, calayarA, khayarA 1 lesiyA subhevaM pariNAmenaM patisAnehi messAhi vimumApahi tayAvaraNamA kammANaM khaovasaNaM, IhAha-maggaNa - gavesaNaM karebhANANaM maNIputhva AisaraNe rAmraNyada tae NaM samuppaNNa-jAisaraNA samANA sayameva paMcAzvapAI pati vi bahU solagyaguNaveramaNapaccakkhANa pohocavAsahi appANaM mAmAgA bahubAlAI Au pAti, pAlitA AloyatA samAhitA kalamAse kAlaM fear unakoseNaM sahassAre rUpye devatAe unAro bhavaMti / virAhayA egaMta bAlA-315.0 - tahi sesi gaI jAva aTThArasa sAgaroSamAdaM ThiI-jAda-paralogassA rAhadA .. 110-112 7 haMtApacayati bhate asaMkhae, abira arthAvipacacca pAkamme, sakirie, abuDe, egaMtabaMDe, egaMta bAle, etatte osaNasa pANadhAI kAlamAse kAlaM picAra upavajjati ? tathA zramaNa nirgranthoM ko prAsuka evaM eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra kA tathA vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana, auSadha, bheSaja tathA paDihArI ( vApisa lene yogya) pITha phalaka yA saMstAraNa kA dAna karate hue vicarate haiM. vicarakara anta meM AhAra kA pratyAkhyAna karate haiN| AhAra kA pratyAsthAna karake bahuta se bhaktoM (bhojana velAoM kA ) anazana se chedana karate haiM, chedana karake AlocanA-pratikramaNa karake samAdhi ko prApta hokara kAla mAsa meM kAla karake utkRSTa acyuta kalpa meM deva rUpa se utpanna hote haiM / nahIM unake sthAna ke anurUpa yatidhAtumAsa mAga ropama kI sthiti kahI gaI hai - yAvat - ve paraloka ke ArAdhaka hote haiN| 313-115 ArAdhaka sanipavendriya tiryacayonika 314. jo ye sannivendriya paryApta tiryacayonika hote haiM, jaise- (1) jalacara, (2) sthalacara, (3) khecara, unameM se kaiyoM ke uttama adhyavasAya, zubha pariNAma tathA vizuddha hotI huI zyAoM ke kAraNa jJAnAvaraNIya evaM nIryAntarAya karma ke kSayopazama se IhA, apoha, bhArgaNA, gaveSaNA karate hue apanI saMzitya avasthA se pUrvavata bhayoM kI smRti rUpa jAtismaraNa jJAna utpanna ho jAtA hai / - uva. su. 67 jAti-smaraNa jJAna utpanna hone para ve svayaM pA~ca aNuvrata svIkAra karate hai, svIkAra karake, anekavidha zIta guNavata, virati pratyAsthAna doSopa vAsa Adi dvArA AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka apane AyuSya kAna karate haiM phira se apane pApasthAnoM kI AlocanA kara pratikramaNa kara samAdhi-vyavasthA prApta kara mRtyu kAlamAne para dehavAna kara skUSTa sahakhAra-kalpa-devaloka meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai-- pAvat unakI vahAM bahAra sAmaropama kI sthiti kahI gaI hai-pAt ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM / virAdhaka ekAnta bAla 312. pra0 bhagavan! jo jIva saMyama rahita hai, avirata hai, jisane samyaktva pUrvaka pApakamoM ko halakA nahIM kiyA hai, nahIM miTAyA hai, jo sakriya hai-saMvararahita hai-pApapUrNa pravRttiyoM dvArA apane ko tathA auroM ko daNDita karatA hai, ekAnta bAla hai tathA miyAna kI gAr3a nidrA meM dobA huA hai, aba prANiyoM kI hiMsA meM lagA rahatA hai to kyA vaha mRtyu Ane para marakara mera mikoM meM utpanna hotA hai ? u0- hA~, gautama vaha naraka meM utpanna hotA hai / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virAdhaka akAma nirjarA karane vAle ArAdhaka-virAdhaka 141 virAhayA akAma nijjarA kAragA virAdhaka akAma nirjarA karane vAle316. pa.-jIve maMte ! asaMjae avirae aparihayapacca- 316. pra0-bhagavan ! jinhoMne saMyama nahIM sAdhA hai, jo hiMsA, sAyapAvakamme io khue peccA deve siyA ? asatya Adi se virata nahIM hai, jinhoMne samyak zraddhApUrvaka pApoM kA tyAga kara unheM nahIM miTAyA hai, ve yahA~ se mRtyu prApta kara Age ke janma meM kyA deva hote haiM? 30-goyamA ! atdhegaDyA deve siyA, asthegahamA No deve --gautama ! kaI deva hote hai, kaI deva nahIM hote hai| siyaa| 10-se keSaTTha maMte ! evaM buccai pra.-bhagavan ! Apa kisa abhiprAya se aisA kahate haiM ki "atgaiyA dede siyA, atyagaiyA No deve siyA ?" kaI deva hote haiM, kaI deva nahIM hote haiM ? u0---yoyamA ! je ime jISA yAmAgara-nagara-nigama-rAya- u0-gautama ! jo jIva mokSa ko abhilASA ke binA yA hANi - khera kamAi-ba-doNamuha-paTTaNAsama-saMbAha- karmakSaya ke lakSya ke binA grAma, Akara, nagara, nigama, rAjadhAnI saNNivesesu akAmataNhAe, akAmachue, akAmabana- kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Azrama, saMvAha aura saniveSa gherakhAseNaM, akAmaahANaga-sIvANvasamasaga-seya- meM tRSA, kSudhA brahmacarya, asnAna, zIta, Atapa, DAMsa, macchara, jalla-malla-paMkaparitAveNaM appataroM vA bhujjataro vA pasInA, raja, maila, paMka ina paritApoM se apane Apako thor3A yA kAsaM appANaM parikilesaMti, appataro vA bhujataro adhika kleza dete haiM, kucha samaya taka apane Apako phlekhita karake vA kAla appANaM pariphilesittA kAlamAse kAla mRtyu kA samaya Ane para deha kA tyAga kara ve yAnanyantara devakizvara agNayaresu vANamaMtaresu devaloesa vebasAe lokoM meM se kisI devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hote hai| uvavattAro bhavaMti / tahi sesi gaI, tahiM sesi ThiI, bahA~ unakI apanI vizeSa gati, sthiti tathA upapAta hotA hai| tahiM sesi uyavAe pnnnnte| pa0-tesi NaM mate 1 devANaM kevaiyaM kAla liI paNNatA? pra-bhagavan ! vahA~ una devoM kI sthiti kitane samaya kI batalAI gaI hai? u0-goyamA dasavAsasahassAI TiI paSNatA / u.--gautama ! vahA~ unakI sthiti dasa hajAra varSa kI batalAI gaI hai| pa0-asthi NaM bhaMte ! tesi devANaM ito havA, juI i vA pra--bhagavan ! kyA una devoM kI Rti, yuti, paNa, bala, ase i yA, bale ibA, borie i ghA, purisapakAra- dIrya, puruSArtha tathA parAkrama hote haiM ? parakkamedavA? u0-hatA asthi| u. hAM, gautama aisA hotA haiN| pa0-te gaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA? pra0-bhagavan ! kyA be deva paraloka ke ArAdhaka hote hai ? u0-kho haga? sm?| -uva. su. 68-69 u.-gautama ! aisA nahIM hotA arthAt ke ArAdhaka nahIM hote haiN| virAhagA akAma parikilesagA virAdhaka akAma kaSTa bhogane vAle317. se je ime yAmAgara-jAva-saNivesesa majyA bhavaMti, taM 317. jo ye grAma, Akara-yAvat-sanniveza meM manuSya hote hai, yayA1. aMbar3agA, (1) jinake kisI aparAdha ke kAraNa kATha yA lohe ke bandhana se hAtha dhara bAMdha diye jAte haiM, 2. gimalabaDagA, (2) jo ber3iyoM se jakar3a diye jAte haiM, 3. haDiyA , (3) jinake para kATha ke khor3e meM DAla diye jAte hai, 4. pAragaDagA, (4) jo kArAgAra meM banda kara diye jAte haiM, 5. harapachiNNagA, (5) jinake hAtha kATa diye jAte hai, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] dharaNAnuyoga-2 virAdhaka akAma kaSTa bhogane vAle sUtra 317 .. haneeteeeeeee eeeeason ..pAyariNagA, 7. kamAM-gA, 8. akkachiSNagA, 9.moTugiMgA, 10. jimmachipaNagA, 11. sIsahiSNayA, 12. musachipaNA, 13. mAThiNagA, 14. vekAchipaNagA, 15. hiyayaupAzmigA, 16. mayappAkhiyagA, 17. basaNupAkhiyagA, 18. asagupmAriyagA, 16.gevaggiA , 20. taMbulanchaNNagA, 21. kAmaNimasakhASiyagA, 22. olaMbiyagA, (6) jinake paira kATa diye jAte haiM, (7) jinake kAna kATa diye jAte haiM, (1) jinake nAka kATa diye jAte haiM, (8) jinake hoMTha cheda diye jAte haiM, (10) jihvAe~ kATa dI jAtI haiM, (11) mastaka cheda diye jAte haiM, (12) muMha cheda diye jAte haiM, (13) madhya bhAga (peTa) cheda diye jAte haiM, (14) vAyeM kAdhe se lekara dAhinI kAkha taka meM raha-bhAga mastaka sahita vidIrNa kara diye jAte haiM, (15) hRdaya cIra diye jAte haiM, (16) A~kheM nikAla lI jAtI haiM, (17) dAMta tor3a diye jAte haiM, (18) aMDakoSa ukhAr3a diye jAte haiM, (16) gardana tor3a dI jAtI hai, (20) cAvaloM kI taraha jinake zarIra ke Tukar3e-Tukar3e kara diye jAte haiM, (21) zarIra kA komala mAMsa ukhAr3a kara jinheM khilAyA jAtA hai| (22) jo rassI se bAMdhakara kue khaDe mAdi meM laTakA diye jAte haiM, (23) vRkSa kI zAkhA meM hAtha bAMdha kara laTakA diye jAte haiN| (24) candana kI taraha patthara Adi para ghisa diye jAte haiM, (25) pAtra sthita dahI kI taraha jo mapa diye jAte haiM, (26) kATha kI taraha kulhAr3e se phAr3a diye pAte haiM, (27) jo ganne kI taraha kolhU meM pela vime bhAte haiM, (28) jo sUlI meM piro diye jAte haiM, (26) jinake deha se lekara mastaka meM se sUsI nikAla dI jAtI hai, (30) jo khAra ke bartana meM gala diye jAte haiM, (31) jo gIle camar3e se bAMdha diye jAte haiM, (32) siMha kI pUMcha se bA~dha jAte hai, athavA jinake jana / nendriya kATa diye jAte hai, (33) jo dAvAgni meM jala jAte haiM, (34) jo kIpara meM dUna jAte hai, (35) jo kIcar3a meM phaMsa jAte hai, (16) jo galA mor3akara marate haiM, (37) jo thAtadhyAna se pIr3ita hokara marate hai, (15) jo nidAna karake marate haiM, (19) jo bhAle bAdi se apane bhApako vedhakara marate hai, 23. saMghiyagA, 24. paMsiyagA, 25. dhosiyagA, 26. phAliyA, 27. pIlipagA 28, mUlAiyagA, 29. susabhiNagA, 30. sAravattiyA, 31. bamabattiyA, 12. sauhapugchiyagA' 33. svaggibAgA, 14.paMkosamagA, 35. paMkesagA, 3. balayamayagA, 27. basamayagA, 38. giyAnamayagA, 36. aMtosallamayamA, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 317-318 viragdhaka mA prakRti manuSya ArAdhaka-virAdhaka [143 40. giripaDiyagA, (40) jo parvata se dRzyamAna sthAna meM girakara marate haiM, 41. tApaDiyagA, (41) jo vRkSa se girakara marate haiM, 42. makpaDiyagA, (42) jo parvata se adRzya sthAna para girakara marate haiM, 43. piripakkholagA, (43) jo parvata se chalAMga lagAkara marate haiM, 44. tarUpasaMdolagA; (44) jo vRkSa se chalAMga lagAkara marate haiM, 45. mazparasaMbolagA; (45) jo parvata se adRzya sthAna para chalAMga lagAkara marate haiM, 46. asosisa (46) jo jala meM praveza kara marate haiM, 47. jalaNapavesiyA, (47) jo agni meM praveza kara marate haiM, 46. visakliyagA, (48) jo jahara khAkara marate haiM, 46. satyovADiyagA, (46) jo zastroM se apane Apa ko vidIrNa kara marate hai, 57. behANasiyA, (50) jo vRkSa kI DAlI Adi se laTakakara phAMsI lagAkara marate haiM, 51. niSiddhagA, (51) jo mare hue manuSya, hAthI, U~Ta, gadhe Adi ko deha meM praviSTa hokara gIdhoM kI coMcoM se vidArita hokara marate haiM, 52. tArabhayagA, (52) jo jaMgala meM khokara marate haiM, 53. duribhakkhamayagA, (53) jo dubhikSa meM bhUma pyAsa Adi se mara jAte haiM, asaMphiliTrapariNAmA se kAlamAse kAlaM kiccA aNNavaresu yadi unake pariNAma saMkliSTa - arthAt Ata raudra dhyAna vANamaMtaresu devaloema devatAe ubavattAro bhavati / tahi yukta na hoM to usa prakAra se mRtyu prApta kara ve vAnavyantara devatesi gaI-jAya-vArasavAsa sahassA liI-jAya-paralogassa lokoM meM se kisI devaloka meM devarUpa meM utpanna hote hai| vahA~ diraahgaa| -uva. su. 70 usa loka ke anurUpa unakI gati hotI hai-thAvata-unakI sthiti bAraha hajAra varSa kI hotI hai-thAvatace paraloka ke virAdhaka hote haiN| virAhagA bhaddapagaha jaNA virAdhaka bhadra prakRti manuSya315. se je ime gAmAgara-jAya-saNNivesetu maNuyA bhavati, taM 318. jo ye grAma, Akara-pAvat-sanniveza meM manuSya hote hai, yathA-- 1. pagaDamagA, 2. pagaiuvasaMtA, (1) prakRti bhadra, (2) zAnta, 3. pagAyataNukohamANamAvAlohA, (3) svabhAvataH krodha, mAna, mAyA evaM lobha kI upatA se rahita, 4. mitramahapasaMpanyA, (4) mRdu mArdavasampanna, 5. alloNA, 6. viNIyA, (5) gurujana ke AjJApAlaka, (6) vinayazIla, 7. ammApiusussusagA, (7) mAtA-pitA kI sevA karane vAle, 8 ammApijaNaM aNaikkamaNirajavapaNA. (4) mAtA-pitA ke vacanoM kA ullaMghana nahIM karane vAle, 9. appicchA, (8) bahuta kama icchAeM rakhane vAle, 10. appArammA, (10) kama se kama hiMsA karane vAle, 11. appaparigahA, (11) parigraha ke alpa parimANa se parituSTa, 12. appeNa ArammeNaM, (12) alpArambha, 13. appeNaM samArammeNaM, (13) alpasamArambha aura 14. appenaM bhArambhasamArasmeNaM vitiM kaapemaannaa| (14) alpa Arambha samArambha se AjIvikA calAne vaale| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] caraNAnuyoga-2 virAdhaka striyA~ sUtra 318-316 bahaI vAsAI nArAyaM pAgeM, pAvitA mAlamAse kA bahuta varSoM kA AyuSya bhogate hue, AyuSya pUrA kara, mRtyukicyA aNNayaresu bANamaMtaresu dekhalogesu devasAe uvavattAro kAla Ane para deha tyAga kara vAnavyantara debalokoM meM se kisI bharvati / tahi tesiM gaI-jAva-bauddasavAsahassAI ThiI-jAva- devaloka meM devarUpa meM utpanna hote haiN| vahAM apane sthAna ke anurUpa paralogassa viraahgaa| -uva. su. 71 unakI gati hotI hai-yAvata-inakI sthiti caudaha hajAra varSa kI hotI hai-pAvat-ve paraloka ke virAdhaka hote haiN| virAhagAo itthiyAo virAdhaka striyAM316. se mAo imAo gAmAgara-jAva-saNivesesu isthiyAo 216. lo ye grAma, Akara-yAvat - sanniveza meM striyA~ hotI bhavaMti, taM jahA-- haiM, yathA--- 1. ato aMteuriyAo, (1) jo antaHpura ke andara nivAsa karatI hoM, 2. gayapaiyAo, (2) jinake pati paradeza gaye hoM, 3. mayapaiyAo, (3) jinake pati mara gaye hoM, 4. bAlavihavAo, (4) jo bAlyAvasthA meM hI vidhavA ho gaI hoM, 5. chaDiDapalliyAo, (5) jo patiyoM dvArA parityakta kara dI gaI hoM, 6. mAirakSyiAo, (6) jinakA pAlana-poSaNa, saMrakSaNa mAtA-pitA dvArA hotA ho, 7. piyara kliyAo, (7) jo pitA dvArA rakSita hoM, 8. bhAyarakkhiyAo, (8) jo bhAiyoM dvArA rakSita hoM, 6. parakkhiyAo, (8) jo pati dvArA rakSita hoM, 10. kuladhararakkhiyAo, (10) jo pIhara ke abhibhAyakoM dvArA rakSita hoM, 11. sarakularakkhiyAo, (11) jo zvasura kula ke abhibhAvakoM dvArA rakSita hoM, 12. mittanAiniyagasaMbaMdhirakkhiyAo, (12) jo pati yA pitA Adi ke mitroM, apane hitaSiyoM, bhAmA, nAnA Adi sambandhiyoM, apane sagotrIya devara, jeTha Adi pArivArikajanoM dvArA rakSita hoM, 13. parudaNahakesakakkharomAo, (13) vizeSa pariSkAra ke abhAva meM jinake nakha, keza, kokha ke bAla bara gape hoM, 14. yavagayaghUyapuSphagaMdhamAlAkArAo, (14) jo dhUpa, puSpa, sugandhita padArtha, mAlAe~ dhAraNa nahIM karatI hoM, 15. ahAgaseyajallamallapaMkaparitAviyAo, (15) jo asnAna, sveda, malla, paMka se pIr3ita rahatI ho, 16 vavagayadhIra-dahi-gavadhIyasappi-tella-bhula-loNa-maha. (16) go dUdha, dahI, makkhana, ghRta, tela, gur3a, namaka, madhu, maja-masa-paricattakayAhArAo, madya aura mAMsa rahita AhAra karatI hoM, 17. apicchAo, (17) jinakI icchAe~ bahuta kama hoM, 18. adhyAraMbhAo, (10) jo kama hiMsA karane vAlI hoM, 16. appaparigmahAo, (16) jinake dhana, dhAnya Adi parigraha bahuta kama ho, 20. appegaM ArambheNaM, (20) jo alpa Arambha, 21. appeNaM samArambheNaM, (21) jo alpa samArambha, 22. appeNaM ArambhasamArambheNaM vitikappemANIo, (22) jo alpa jIva-paritApana dvArA apanI jIvikA calAtI ho, 23. akAmabamacerayAseNaM, (23) mokSa kI abhilASA yA lakSya ke binA jo bahAcarya kA pAlana karatI ho, 24. sAmeva parasegjaM jAiphphamaMti, (24) jo pati zayyA kA atikramaNa nahIM karatI ho / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 316-321 virAdhaka bAla tapasvI ArAdhaka-virAdhaka [145 tAo gaM ipiyAyo eyAraveNaM vihAreNa viharamANImo bahaI isa prakAra ke AcaraNa dvArA jIvanayApana karatI huI bahuta bAsAI Aja pAleti, pAlittA kAsamA kAlaM kizyA varSAM kA AyuSya pUrA kara, mRtyu kAla Ane para deha-tyAga kara aNNayaresu bANamaMtaresu devaloesu devatAe-uvavattAroo vAnavyantara devalokoM meM se kisI devaloka meM devarUpa meM utpanna parvati, tahi tesiM gaI-jAva-causaTi vAsa sahassA ThiI hotI hai| vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai jAva-paralogassa birAhagA / -uva. su. 72 .-pAvat-unakI sthiti posaTha hajAra varSa kI hotI hai yAvat ve paraloka kI virAdhaka hotI haiM 1 virAhagA vAla tabassI virAdhaka bAla tapasvI320. se je hame gAmAgara-jAva-saNivesesu maguyA avaMti, 320. jo ye grAma, Akara-pAvat-sanniveza meM manuSya hote saMjahA-- yathA1. vagavihayA, (1) udaka dvitIya-eka khAdya padArtha tathA dUsarA jala sevana karane vAle, 2. vagatadayA, (2) udaka tRtIya-do khAdya padArtha tathA tIsare jala kA sevana karane vAle, 3. baiMgasasamA, (3) udaka saptama-chaha khAdya padArtha tayA sAtave jala kA sevana karane vAle, 4. vegaekkArasamA, (4) udakaikAdaza-bhAta bhAdi dasa padArtha tathA gyArahaveM jala kA sevana karane vAle, 5. goyama, (5) gautama -prazikSita baila dvArA manoraMjaka pradarzana prastuta kara bhikSA mAMgane vAle, 6. govyAya, (6) godratikaH-go-sevA kA vizeSa prata svIkAra karane vAle, 7. gihisamma, (7) atithi sevA dAna Adi gRhastha-dharma ko hI kalyANa kArI mAnane vAle, 8. dhammacitaga, (2) dharmacintaka-dharmazAstra ke pAThaka, 6. avirukha, (8) abiruddha-vainayika-bhakti mArgI, 10. viddha, (10) viruddha-akriyAvAdI-kriyA-virodhI, (11) vRddha tApasa, 12. sAvagappabhitayo, tesi gaM maNyAga go kappaMti imAo (12) zrAvaka-dharmazAstra ke zrotA, brAhmaNa Adi, navarasavigahao AhArattae, taM jahA-. 1. soraM 2. vahi, 3. vaNIyaM, 4. sappiM, 5. telaM jo (1) dUdha, (2) dahI, (3) makkhana, (4) ghRta, (5) tela, 6. kApiyaM, 7. mahUM. 8. maja 1. maMsaM, jo apagastha (6) guru, (7) madhu, (8) madya tayA (8) mAMsa ko apane lie ekkAe srisvvighe| te gaM maNyA appicchA jAva- akalpya-agrAhya mAnate haiM, sarasoM ke tela ke sivAya inameM se ghaurAsII vAsasahassAhaM ThiI-jAva-paralogassa viraahgaa| kisI kA sevana nahIM karate, jinakI AkAMkSAeM bahuta kama hotI -uva. su. 73 haiM, aise manuSyoM kI-pAvat-84 hajAra varSa kI sthiti hotI hai-yAvat-ve paraloka ke virAdhaka hote haiN| virAhagA vANapatthA - virAdhaka vAnaprastha321. se je ime gaMgAkusagA vANapatyA tAbasA avaMti, taM jahA- 321. jo ye gaMgA ke kinAre rahane vAle vAnaprastha tApasa hote hai, yathA1, hotiyA, (1) agni meM havana karana vAle, 2. potiyA, (2) vastra dhAraNa karane vAle, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] caraNAnuyoga-2 virAdhaka vAmaprastha sUtra 321 3. kosiyA, 4. aNNaI, 5. sAI, 6. pAlaI, 7. muMbauTThA, 6. baMtukkhaliyA, 9. ummajjagA, 10. sammAjagA, 11. nimajjagA, 12. saMpakvAlA, 13. dakSiNakUlagA, 14. uttarakUlagA, 15. saMkhadhamagA, 16. kUladhamagA, 17. bhigalubagA, 18. hariyatAvasA, 16. ubaMDagA, 20. disApokSiNo, (3) pRthvI para sone bAle, (4) yajJa karane vAle, (5) zrAddha karane vAle, (6) pAtra dhAraNa karane vAle, (7) kuNDI dhAraNa karane vAle, (4) phala-bhojana karane vAle, (E) pAnI meM eka bAra DubakI lagAkara nahAne bAse, (10) bAra-bAra DubakI lagAkara nahAne vAle, (11) pAnI meM kucha dera taka DUbe rahakara snAna karane vAle, (12) miTTI Adi ke dvArA deha ko ragar3akara snAna karane pAle, (13) gaMgA ke dakSiNI taTa para rahane vAle, (14) gaMgA ke uttarI taTa para nivAsa karane vAle, (15) taTa para zaMkha bajAkara bhojana karane vAle, (16) taTa para khar3e hokara, zabda kara bhojana karane vAle, (17) vyAdhoM kI taraha hiraNoM kA mAMsa khAkara jIvana calAne vAle, (18) hAthI kA vadha kara usakA mAMsa khAkara bahuta kAla vyatIta karane vAle, (16) daNDa ko UMcA kiye ghUmane vAle, (20) dizAoM meM jala chir3akakara phalaphUla ikaTThe karane vAle, (21) vRkSa kI chAla ko vastroM kI taraha dhAraNa karane vAle, (22) guphAoM meM nivAsa karane vAle, (23) samudra taTa ke samIpa nivAsa karane vAle, (24) pAnI meM nivAsa karane vAle, (25) vRkSa ke nIce nivAsa karane vAle, (26) jala kA AhAra karane vAle, (27) havA kA hI AhAra karane vAle, (28) kAI kA AhAra karane vAle, (29) mUla kA AhAra karane vAle, (30) kanda kA AhAra karane vAle, (21) vRkSa kI chAla kA AhAra karane vAle, (32) vRkSa ke pattoM kA AhAra karane vAle, (33) phUloM kA AhAra karane vAle, (34) phaloM kA AhAra karane vAle, (35) bIjoM kA AhAra karane vAle, (36) apane Apa gire hue kanda, mUla, chAla, patra, puSpa tathA phala kA AhAra karane vAle, 21. vAkavAsiNo, 22. bilavAsiNo, 23. belavAsiNo, 24, jalavAsiNo, 25. sAmUliyA, 26. aMbubhakkhiNo, 27. vAubhaSikSaNo, 28. sevAlamakSiNo, 26. mUlAhArA, 30. kaMdAhArA, 31. tayAhArA, 32. pattAhArA, 33 puSphAhArA, 34. phalAhArA, 35. bIyAhArA, 36. parisaDiya-kaMda mUla-taya-pasa-puSpha-phalAhArA, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 321-323 virAdhaka kArpika zramaNa ArAdhaka-virASaka [147 37. alAmiseyakaDiNamAyamUyA, (37) jalAbhiSeka karane se jinakA zarIra kaThina ho gayA 38. AyAvAhi (38) sUrya kI AtApanA se zarIra ko tapAne dAle, 36. paMcamgitAvehi, (36) paMcAgni kI AtApanA se, 40. iMgAlasolliya, (40) tapakara kopane ke samAna zarIra ko banAne vAle, 41. kaNDasolliyaM, (41) bhAMDa meM bhuje hue ke samAna, 42. kaTTasolliyaM piva appAgaM karemAlA bahAI vAsAI (42) kATha ke samAna zarIra ko banAne vAle, bahuta varSoM pariyAgaM pAuNapti, bahuI vAsAI pariyAga pAuNisA kAla- taka vAnaprastha paryAva kA pAlana karate hai aura pAlana kara mRtyumAse kAlaM kiccA upakosegaM boisiesu devesu devatAe kAla Ane para deha tyAgakara ve utkRSTa jyotiSka dedoM meM deva uvavattAro maveti / tahi tesiM gaI-jAva-palioyama vAsa- rUpa meM utpana hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati sayasahassamammahiyaM ThiI-jAva-paralogassa biraahgaa| hotI hai-pAvat -eka lAkha varSa adhika eka palyopama-pramANa -uda. mu. 74 kI sthiti hotI hai --yAvat-ve paraloka ke birAdhaka hote haiN| virAhagA kaMdappiyA samaNA virAdhaka kAMdapika zramaNa - 322. se je ime gAbhAgara-jAva-saNNivese pavahayA samaNA 322. jo ye grAma, Akara-yAvat-sagniveza meM pravajita zramaNa mavaMti, taM jahA hote haiM, jaise--- 1. kaMvappiyA. (1) kAndarSika haMsI-majAka karane vAle.! 2. kumakujhyA, (2) kotkucika-bho, A~kha, muMha. hAtha, paira Adi se mAMDoM kI taraha kutsita ceSTAe~ kara ha~sAne vAle, 3. mohariyA, (3) maukharika - asambaddha yA UTapaTAMga bolane vAle, 4. goyarahappiyA, (4) mIta ratipriya-gAnayukta krIr3A meM vizeSa abhiruci vAle, 5. nrvnnsiilaa| (5) nartanazIla-nAcane kI pravRtti vaale| te gaM eeNaM bihAreNa biharamANA baraI cAsAI sAmaNNa- jo apane-apane jIvanakrama ke anusAra AcaraNa karate hue pariyAya pAuNati, bahUI vAsAI sAmaNNapariyAya pAupitA bahuta varSoM taka zramaNa-jIvana kA pAlana karate haiM, pAlana kara anta tassa ThANasa aNAsoiya aparipakatA kAlamAse kAlaM samaya meM apane pApa-sthAnoM kA Alocana-pratikramaNa nahIM karate, kimayA ukkoseNaM sohamme kavapiesa devesu devattAe uvava- guru ke samakSa AlocanA kara doSa-nivRtta nahIM hote, ve mRtyuvAla sAro bhavati / tahi taisi gaI-jAva-paliovamaM vAsasaya- Ane para deha-tyAga kara utkRSTa saudharma-kalpa meM prathama devaloka meM sahassamamAhiya liI-jAva-paramogassa virmhgaa| hAsya-krIr3A-pradhAna devoM meM utpanna hote haiN| vahIM apane sthAna ke -uva. su. 75 anurUpa unakI gati hotI hai-pAvat-eka lAkha varSa adhika anurUpa unakI gAta eka pasyopama sthiti hotI hai-yAvat-ve paraloka ke virAdhaka hote haiN| virAhagA parivAyagA-- virAdhaka parivrAjaka323. se je ime yAmAgara-jAva-sagNisesa parivAyagA bhavaMti, 323. jo ye grAma, Akara-yAvat-saniveza meM aneka prakAra taM jahA ke parivrAjaka hote haiM, jaise1. saMtrA, (1) sAkhya-puruSa, 2. jogI, (2) yogI-haTha yoga ke anuSThAtA, 3. kAvilA, (3) kApila-maharSi kapila ko mAnane vAle nirIzvaravAdI sAMkhya matAnuyAyI, 4. ghiumbA, (4) bhArgava - bhRgu RSi kI paramparA ke anusA, 5.haMsA, (5) haMsa, Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] dharaNAnuyoga - 2 6. paramahaMsA, 7. bahujavagA, kuliyA virAdhaka parivrAjaka se NaM parivvAyagA bANadhammaM ca soyadhammaM va tityAmiseyaM mAghaveANA, paNNave mANA paruvemANA biharati / SaM paM ahaM fe for as wvaha taM NaM udaena ma maTTiyAe ya vAliyaM samarANaM suI avati / evaM khalu amhe cokhA vArA suI, gurAbhAvArA mahilA abhiyajala tyAcI abhivye milaayo| 1. privyyaa| hote haiM, jo isa prakAra hai unameM ATha brAhmanagara (1) karNa, (5) kRSNa, (6) 8. nArae / (2) kara kaSTa, (3) bambaDa, (4) pArAzara, pAyana, (7) devagupta tathA (8) nArada unameM satriya parivahote hai jo usa prakAra hai-(1)(2) (3), (4) (4) videha (1) rAjarAja, (7) rAjarAma tathA (8) ba tasya khalu ime aTTa mAhaNaM paridhvAyagA bhavaMti saM jahAM1. kaNNe ya 2. karakaMDeya, 3. aMbaDe ya 4 parAsare / 5. kaNhe 6. dIvAne leba 19. devagutte ya tatva hame atirivAbhatijA 1. sIlaI 2. sasihAre pa 3. naggaI 4 mAIti ya / 5. videhe 6, rAdhArAyA, 7. rAyA rAme 8 bajeti ya // te gaM pariSvAyagA riTaveva-yanRpameva sAmaveda- ahaSvaNaveda itihAsa-paMcagANaM niSTAnaM saMgIbaMgA rastA uSTaM berA sArA pAraNA dhAraNA, sabI sahitasavirahasyajJAtA, cAroM vedoM ke sampravartaka, vedoM ke pArAnI unheM sArayA, saMjANe, sikkhA, kappe vAraNe, ye nikale, smRti meM banAye rakhane meM madAma tathA vedoM ke chahoM aMgoM ke jAtA mohasAmapaNe abhyo yama eva sA paripatra meM vivAda, gaNita, vidyA, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, aNNeSu satyesu vyAya va nae pariNir3iyA yAni hotyA ve parivAra mansAina nAroM vedoM, pA~cave itihAsa chaThe niSastu ke adhyetA vedoM ke sAMgopA chanda niroSi vastra tathA anya brAhmaNoM ke lie hilA yahA athavA vaidika vijJAnoM ke vicAroM ke nAma tesi NaM pariSvAyagANaM No kappar3a 1. agahaM vA 2. talAyaM bA. 2. naI vA 4. vAjiM vA, 5. pokhariNiM vA 6. bIpiM vA. 7 guMjAliyaM vA 8. saraM vA 6. sAgaraM vA ogA hirAe, jampatya lAgagamaNaM / tesi NaM parivvAyagANaM No kappaha 1. sagaLaM bA. 2. rahaM thA, 3. jANaM vA 4. juggaM vA 5. villiM vA 6 milliM vA, 78 vA 6. saMsmANiyaM duruhitA chi 1 (6) paramahaMsa, (10) 45, (8) kuTIcara saMjJaka cAra prakAra ke yati evaM (E) kRSNa pariyAjaka aadi| tesi NaM pariSvAyagANaM No kappar3a 1. AsaM vA 2. harivaM khA, 3. uTTaM vA, 4. goNaM vA 5. mahisaM vA 6. kharaM vA, duhitA mila gyaa| sUtra 323 grantha - ina saba meM suparipakva jJAnayukta hote haiM / ve parivAjaka dAnadharma, zoSa-dharma tIrthasthAna kA janasamu dAya meM kathana karate hue vizeSa rUpa se samajhAte hue yuktipUrvaka siddha karate hue vicaraNa karate haiN| unakA kathana hai ki hamAre matAnusAra jo kucha bhI azuci apavitra pratIta ho jAtA hai, bar3ha miTTI lagAkara jala se dho lene para ho jAtA hai isa prakAra hama nirmala deha evaM nirmala AcAra yukta haiM, pavitra aura pavitrAcAra yukta haiM, abhiSeka snAna dvArA jala se apane Apako kiraniniyA svayaM jaayeNge| ? una parivAdoM ke lie (1) kue. (2) tAlAba (3) nadI, (4) bAvar3I, (5) puSkariNI, (6) dIrghikA (7) guMjAlikA, (8) tAlAba tathA (6) jalAzaya meM praveza karanA nahIM kalpatA hai / kintu mArga meM Ave to inameM cala sakate haiM / jaba parivAjoM ko (1), (2) ra (3) bAda, (4) yugma-do hAtha lambe caur3e DolI jaise yAna, (5) gilli do AdamiyoM dvArA uThAI jAne vAlI eka prakAra kI zivikA, (6) billido ghor3oM kI bamdhI, (7) zivikA, (8) pardedAra pAsakhI tathA (6) syandamAnikA puruSa pramANa pAlakhI para car3hakara jAnA nahIM kalpatA hai / una parivAroM ko (1) pIche (2) hAthI (3),(4) bela (5) meM tathA (6) gadhe para savAra hokara jAnA kintu jabardaztI koI baiThA de to unakI pratimA nahIM kalpatA hai nahIM hotI hai| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 323 virAdhaka parivrAjaka ArAdhaka-virAdhaka [146 tesi gaM pariSkAyagANaM go kappara1. naDapecchA ivA, 2. naTTagappecchA ivA, 3. jallapecchAvA, jana parivrAjakoM ko-- (1) nATaka dikhAne vAloM ke nATaka, (2) nAcane vAloM ke nAca, (3) rassI Adi para car3hakara kalAbAjI dikhAne bAloM ke khela, 4. mallapecchA / vA, 5. muTThiyapecchA ivA, 6 laMbagapecchA ivA, 7. pavApecchA i vA, 8. kahagapecchA ivA, (4) pahalavAnoM kI kuphtiyA~, (5) mukkebAjoM ke pradarzana, 16) masakharoM kI masakhariyA, (7) kathakoM ke kathAlApa, (8) uchalane yA nadI Adi ke tairane kA pradarzana karane vAloM 1. lAsagapecchA iyA, (E) rAsa gAne vAloM ke vIra gIta, 10. AikkhagapecachA thA, (10) zubha azubha bAteM batAne vAloM ke karizme, 11, saMkhapecchA havA, (11) vAMsa para car3hakara khela dilAne vAloM ke khela, 12. maMkhapecchA 6 vA, (12) citrapaTa dikhAkara AjIvikA calAne vAloM ko karatUteM, 13. tUNaillapecchA ivA, (13) tUNa nAmaka tantu-vAdya bajAkara AjIvikA kamAne pA ke karataba, 14. taMbayoNiyapecchA ivA, (14) pUMgI bajAne vAloM ke gIta, 15. muragapecchA ivA, (15) tAlI bajAkara manovinoda karane vAloM ke vinodapUrNa upakrama tathA 16. mAgahapecchA havA, pesichtte| (16) stuti-gAyakoM ke prazastimUlaka kArya-kalApa Adi dekhanA, sunanA nahIM kalpatA hai| tesi rNa parivAyagANaM No kappada hariyANaM 1. lesaNayA vA, una parivrAjakoM ke lie harI vanaspati kA (1) sparza karanA 2. ghaTTaNayA vA, 3. yaMbhaNayA bA, 4. sUsaNayA vA. 5. uppA- (2) unheM paraspara ghisanA, (3) hAtha Adi dvArA avaruddha karanA, jaNayA vA karittae / (4) zAkhAoM, pattoM Adi ko UMcA karanA yA unheM mor3anA, (5) ukhAr3anA nahIM kalpatA hai| tesi NaM parivAyagANaM No kappai 1. irithakahA ivA, una parivAjakoM ke lie (1) strI-kathA, (2) bhojana-kathA, 2. mattakahA havA, 3. desakahA i thA, 4. rAyakahA / vA, (3) deza-kathA, (4) rAja-kathA, (5) cora-kathA, (6) janapada5. coraphahA / vA, 6. jaNavayakahA / vA, aNatyadevaM kathA, ye jo nirarthaka haiM, unheM karanA nahIM valpatA hai| kritte| tesi gaM parivAyagANaM No kApai 1. ayapAyANi vA, una parivrAjakoM ke lie (1)tUMbe, (2) kATha tathA 2. tauapAyANi vA, 3. taMbapAyANi vA, 14. asadapAyANi (3) miTTI ke pAtra ke sivAya, (1) lohe, (2) rAMge, (3) tAMbe, vA, 5. sosagapAyAgi vA, 6, rUpyapAyANi vA, 7. suvaNNa- (4) jasada, (5) zIze, (6) cAMdI yA (7) sone ke pAtra yA pAvANi yA aNNaparANi yA bahamullANi dhArisara, gaNNasya dUsare bahumUlya dhAtuoM ke pAtra dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / 1. malAupAeNa vA, 2. dAyapAeNa vA, 3. maTTiyApAeNa vA / tesi gaM parivyAyagANaM No kampai 1. ayabaMdhaNANi cA, una parivAjakoM ke lie (1) lohe. (2) rAMge, (3) tAMba, 2. taumabaMdhaNANi vA, 3. taMbaMdhaSNaNi mA, 4. jasada- (4) jasada Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] caraNAnuyoga-2 virAdhaka parivrAjaka vaMdhaNANi bA, 5. sIsagavaMdhaNANi yA, 6. rUpabaMdhaNANi (5) sose, (6) cA~dI, (7) svarNa yA dUsare bahumUlya bandhanoM vA, 7, suSaNNabaMdhaNANi vA aNNayarANi vA bahamullANi se baMdhe hue pAtra rakhanA nahIM kalpatA hai / dhaaritte| tesi NaM parivAyagANaM No kappada gANAvihavaNarAgarasAI una pariyAjakoM ko gerU vastroM ke sivAya taraha-taraha ke vasthAI dhArittae, NaNNatva egAe dhaaurttaae| raMgoM se raMge hue vastra dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| tesi gaM parivAyagANaM No kApA 1. hAra kA, 2. aDahAraM una paritrAjakoM ko tAMbe kI aMgUThI ke atirikta (1) hAra, vA, 3. egAvali bA, 4. musAtita 5.5. kapanApati (2)bahAra, 18) kAralI. (4) muktAvalI, (5) kanakAvalI, . vA. 6. rayaNAbali vA, 7. muravi yA, 8. kaMThamuravi vA, (6) ratnAvalI, (7) mukhI-hAra vizeSa, (8) kaNTha kA AbharaNa hai. pAlaMya bA. 10. tisarayaM vA, 11. kaDisuttaM vA, vizeSa, (8) lambI mAlA, (10) tIna lar3oM kA hAra, (11) 12. dasamudiANatamaM yA, 13. kaDayANi vA, 14. tuddhi- kaTisUtra, (12) da samudrikAe~, (13) kar3e, (13) truTita, yANi vA, 15. aMgayANi bA, 16. kekarAgi vA, 17. (15) aMgada, (16) bAjUbanda, (17) kuNDala, (18) mukuTa tathA kaMslANi vA, 18. maja vA, 19. cUptAmaNi vA piNazi- (19) cUDAmaNi dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| tae, NaNNatva egeNaM taMjieNaM pvittennN| tesi NaM parivAyagANaM No kappai 1. gaMthima, 2. vehima jana parivrAjakoM ko phUloM se bane kevala eka karNapUra ke 3. purima, 4. saMghAimai caucinhe malle dhArittae. gaNNasya sivAya (1) mUMthakara banAI gaI mAlAe~, (2) lapeTa kara banAI egeNaM kaNNapUraNaM / gaI mAlAe~, (3) phUloM ko paraspara saMyukta kara banAI gaI mAlAe~ yA (4) maMhita kara paraspara eka dUsare meM ulajhA kara banAI gaI mAlAe~--ye cAra prakAra kI mAlAeM dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai 1 tesi NaM parivAvagANaM No kappaDa 1. agaluega thA, una parivrAjakoM ko kevala gaMgA kI miTTI ke atirikta 2. caMvarSaNa vA, 3. kaMkumeNa vA gAyaM aNulipittae, paNNasya (1) agara, (2) candana, (3) kakuma yA (4) kesara se zarIra ekkAe gNgaamttttiyaae| ___ ko lipta karanA nahIM kalpatA hai| tesi NaM parivAyagANaM kappaDa mAgahae patthae jalassa paDi una parivrAjakoM ke lie magadha deza ke tola ke anusAra eka gyAhisae, 1. se vi ya vahamANe, No cevaNaM avahamAge prastha jala lenA kalpatA hai| (1) vaha bhI bahatA huA ho, kintu 2. se vi ya ghimiobae, jo ceva paM kaddamodae, 3. se vi tAlAba Adi kA banda jala na ho| (2) vaha bhI svaccha ho ya bahuppasaNNe, po ceSa NaM abahuppasaNe, 4. se viya pari. kintu kIcar3ayukta na ho, (3) vaha bhI sApha aura nirmala ho, pue. jo zreSaNaM aparipUe, 5. se viyaNa viSaNe, jo caiva kintu gaMdalA na ho, (4) vaha bhI vastra se chAnA huA ho, kintu NaM adigNe, 6. se biya pivittae, go va gaM hatya-pAya- anachAnA na ho, (5) vaha bhI diyA gayA ho, kintu binA diyA ghara-camasa-pakhAlaNaTAe siNAittae vA / huA na ho, (6) vaha bhI kevala pIne ke lie grAhya hai, hAtha paira, bhojana kA pAtra, cammaca dhone ke lie yA snAna karane ke lie nhiiN| te si gaM paricAyagANaM phApaDa mAgahae Ae alasma pari- una pariyAjakoM ke lie mAgadha tola ke anusAra eka ADhaka mAhitae, se vi ya. bahamANe, No va gaM avahamANe-jAva- jala lenA kalpatA hai / yaha bhI bahatA huA ho, eka jagaha baMdhA se diyaNaM viSNaM, go ceya gaM aviSNe, se viya hatya-pAya- huA na ho-yAvat-vaha bhI diyA gayA ho-binA diyA huA cara-camasa-pakSAlaNayAe, No veSa pibittae, siNA- na ho to urAse kevala hAtha, paira, carU, camasa yA cammaca dhonA ittae vaa| kalpatA hai, kintu pIne ke lie yA snAna karane ke lie nahIM kalpatA hai| te paM parivAyagA eyAkhyeNaM vihAreNa viharamANA bahUI ve parivrAjaka isa prakAra kI caryA dvArA vicaraNa karate hue, bAsAI pariyAya pAuNaMti, bahaIvAsAI pariyAya pAupitA bahuta varSoM taka pariyAjaka-dharma kA pAlana karate haiN| bahuta varSoM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 322-226 virAdhaka pratyanIka zramaNa kAlamAse kAlaM pitara ukkoseNaM baMbhaloe kappe vaivasAe utArI bhavati hi khigaI-jAvasa sAgarovamA - uva. va. su. 7681 - yA paramogassa virAgA virAhamA patriNIyA samaNA 24. gAmAdarAma pavamA samaNA bhavaMti taM jahA - 1. paripanIyA 2 uma Ayariya-pazciIyA, uvAya4. 5. riya-uvajjhAyANaM apasakA ragA 6. avaSNakAragA, 7. akisikArayA, bahUhi asambhAvubhAvaNAhi micchattAbhiNivesehi ya appAnaM paraMbuggAmAyA bucyAemANA viharita bahU vAsAI sAmannapariyA pAunati pANitA tahasa ThANassa aNAloiya-adhyakiMtA kAlamAse kAlaM kiyA unako naMtara kappe devakimilie devakiSya sipattAe uvavattAro bhavaMti / terasa sAgaropamA diI jAva-paralogassa - upa. su. 117 taM jahA - 1. budharatariyA, 2. tidharaMtariyA 3. sattagharatariyA 4 saya 5 rasamurANiyA 6. vimbu tariyA, 7. uTTiyA samaNA, bihAreNa viharayANA bahu basAI sAmaNNa pariyArtha pAuNaMti pANitA kAlamAse kAlaM kicyA uksose mara kathye devatAe uttAro bhavati / ArAdhaka virAdhaka [ 151 hi sijAyIsaM sAgaroNapAI ThiI-nAya-paramo gasa virAhagA ! uba. su. 120 taka vaisA kara mRtyukAla Ane para deha tyAga kara utkRSTa brahmaloka kalpa meM deva rUpa meM utpanna hote hai yahA~ apane sthAna ke anurUpa unako pati hotI hai yAvat dasa sAgaroSava kI sthiti hotI hai-pAta-ye paraloka ke virAdhaka hote hai| virAdhaka pratpanIka bhramaNa -- - virAgA / virahagA AjIviyA 325 megAmAvara jAya-saNivene AjIviyA bhavaMti 325. grAma, Akara pAvat sanniveza meM jo jIvika (nozAlaka ke anuyAyI hote hai yathA (1) do, (2) tIna yA (3) sAta ghara bIca-bIca meM chor3akara bhikSA grahaNa karane vAle, (4) bhikSA meM galadaNDala grahaNa karane vAle, (5) pratyeka para se bhikSA lene vAle (6) bijalI camakane para bhikSA ke lie nahIM ghUmane vAle aura (7) miTTI kI koThI meM praviSTa hokara tapasyA karane vAle / isa prakAra kA AcaraNa karate hue ve bahula varSoM taka bAjIvika paryAya kA pAlana kara kAla mAsa meM kAla karake utkRSTa acyuta kalpa meM devarUpa meM utpanna hote haiN| nahIM apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai yAvatbAIsa sAgaropama kI sthiti hotI hai - yAvat - ve paraloka ke virAdhaka hote hai| 324. grAma, Akara--yAvatsanniveza meM jo me pravajita zramaNa hote haiM, jaise (1) AcArya ke virodhI, (2) upAdhyAya ke virodhI (3) kula ke virodhI, (4) vaya ke virodhI (4) AcArya aura upAdhyAya kA apayaza karane vAle, (6) avarNavAda bolane vAle, (7) pati yA nidA karane vAle / ve bahuta se asatya AropaNoM se tathA mithyAtva ke abhinivezoM dvArA apane ko auroM ko tathA donoM ko durAgraha meM DAlate hue, majabUla karate hue isa prakAra vicaraNa karate hue bahuta varSo taka zramaNa paryAya kA pAlana karate haiM aura pAlana karake--- apane pApa-sthAnoM kI AlocanA pratika nahIM karate hue mRtyu-kArA jAne para maraNa prApta karake utkRSTa nAmaka chaThe devaloka meM kilviSika saMjJaka devoM meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai yAvatteraha mAnaropama pramANa kI sthiti hotI hai-pAnIka ke virAdhaka hote hai| virAdhaka AjIvika virAgA atukkosiyA samaNA virAdhaka Atmotkarvaka zramaNa 326. se je ime gAmAgara- jAva saNNavese pAvazyA samaNA bhavaMti 326. grAma, Akara - yAvat sanniveza meM jo ye pravrajita zramaNa taM jahA hote haiM, yathA- Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15.2 caraNAnuyoga - 2 1. akosiyA, 2. paraparivAramA 3. bhUmiyA 4. kAramA se eka vihAreNa viharamANA bahudA sAma pariyAgaM pAjaNaMti pAuNitA tassa ThANassa aNAlIda akAla kA fear usako ye Amilogiema deveSu palAe upasAro ae sahitaisi gaIyAmA ma virAyA jahA 1. bahurA 2. joesiyA, 3. avaliyA, 4. sAmucchedayA, 1. dohiriyA birAmiha 6. 7. jaba diyA / -jAba-paralo mu. 12 virAgA jilhA 12. hAmagara jAgA mata 220 grAma karasanniveza meM hone haiM, yathA (1) svayaM ke prazaMsaka, (2) dUsaroM ke nidaka, (3) bhUmikarmika aura (4) bAra-bAra kautuka karma karane vAle, isa prakAra kI caryA se vicarate hue ve bahuta varSoM taka karate hai aura pAlana karake apane pApa sthAnoM kI AlocanA pratikramaNa nahIM karate hue mRtyu kAla vA para deha tyAga kara utkRSTa acyuta kalpa meM abhiyoga varga ke devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiN| 1. ekAnta bAla narava gAmI, 3. vandI Adi 5. striyA~, 7. vAnaprastha nahIM apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai-pAt bAIsa sAgaropama kI sthiti hotI hai yAvat paraloka ke virAdhaka hote haiM / virAdhaka ninhava ijte sapta pavayaNiNgA kevala riyAliMga sAmaNNA, micchAfiast. vahUhi asambhAvubhAvanAhi micchatAbhiNine sehiyA paraM bhAmANA budhyAemANA viharitA bahUI ghAsAhaM sAmaNNapariyAgaM pAugaMti, pANitA kAlamAse kAlaM fear ukkoseNaM uvarimesu devatAnA jayaMta 1 satra 326-327 gaIlI sAgaropamA jAva-parasu. 122 loga virAgA / (1) aneka samayoM se kArya kI nippatti mAnane vAle, (2) antima eka pradeza ko hI jIva mAnane vAle, (3) sampUrNa bAhya vyavahAra ko saMdigdha mAnane vAle, (4) pratikSaNa narakAdi avasthA kA vinAza mAnane vAle, (5) eka samaya meM do phiyA kA anubhava hotA hai yaha mAnane vAle, (1) Doba, jIpa aura mizra yoM dIna rAzi mAnane vAle (7) jIva aura karma ko baddha na mAnakara mAtra spaSTa mAnane vAse / prastuta rAdhasambandhI varNana meM tIna ArAdhaka hai evaM teraha virAdhaka hai 1. saMdriya 2. apAraMpari 3. ana ye sAta pravacana nimha haiM ye kevalacaryA aura veSa se saMyamI hote haiM kintu midhyAdRSTi haiM / asat prarUpaNAoM aura mithyA AgrahoM dvArA apane ko, dUsaroM ko aura donoM ko bhramita karate haiM, pathabhraSTa karate haiM aura isa prakAra kA AcaraNa karate hue bahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana karate haiM tatpazcAt kAlamAsa meM kAla karake utkRSTa uparitana as vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unako gati hotI hai yAvatko saropa kI sthiti hotI hai-yA paraloka ke virAdhaka hote hai| 2. akAma nirjarA karane vAle, 4. prakRti 6. bAla tapasvI, di meTaapa pRSTha para Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 328 kaviSika Adhi virAdhaka zramaNa ArAdhaka-virASaka [153 kaMdappiyA virAhagA samaNA / kAMdarpika Adi virAdhaka zramaNa328. kanyappakokkuiyAI taha sIla-sahAya-hAsa-vikahA: 12jo kAma karA karA rahatA hai. dUsaroM ko haMsAne kI vimhAvento ya paraM, kamvalpaM bhAvanaM kuNaH // neSTA karatA rahatA hai, zIla, svabhAva, hAsya aura vikathAoM ke dvArA dUsaroM ko vismita karatA rahatA hai, vaha kAMdI bhAvanA kA AcaraNa karatA hai| mantAjogaM kAuM mUIkammaM ca je pauMjanti / jo sukha, rasa aura samRddhi ke lie mantra, yoga aura bhUtikarma samyarasahaDikaheuM abhiyoga bhAvaNaM kuNA // kA prayoga karatA hai, vaha abhiyogI bhAvanA kA AparaNa karatA hai| nANassa kevalINaM dhammAyariyasa saMghasAhUrNa / jo zAna, kevalI-jJAnI dharmAcArya, saMgha tathA sAdhuoM kI mAI abaNNavAI kimbisiyaM mAvana kuNA // nindA karatA hai vaha mAyAvI puruSa kilbiSikI bhAvanA kA AcaraNa karatA hai| [TippaNa pRSTha 152 se cAlU) 6. parivrAjaka, 10. pratyanIka zramaNa, 11. AtmaprazaMsaka zramaNAdi, 12. AjIvika, 13, ninhaba, ye tIna bArAvaka aura teraha virAdhaka isa prakAra kula solaha zreNiyoM meM vibhAjita AtmAoM kI marane para kyA kyA gati hotI hai ? isakA ullekha prastuta prakaraNa meM ubavAI sUtra se liyA gayA hai / vi. za. 1, u. 2 meM bhI vaha varNana hai kintu isa vibhAga nirdiSTa varNana meM aura vyAkhyAprajJapti ke varNana meM kucha antara hai usakI jAnakArI ke lie tAlikA dI jAtI hai / udhavAI sUtra meM vyAkhyAprApti meM 1. saMjJI tiryaca paMcendriya 11. tiyaMca, 2. algAraMbhI alpaparigrahI zramaNopAsaka 4. avirAdhita saMyamAsaMyamI, 3. anArambhI aparigrahI zramaNa 2. avirAdhita saMyamI, 4. ekAnta bAla narakagAmI 5. akAma nirjarA karane vAle 6. bandI Adi 7. prakRti bhadra 8. kucha striyA~ 6. bAla tapasvI 10. vAnaprastha, 7. tApasa 11. kAndarpika zramaNa Adi, 8, kAndapika zramaNa, 12. sAMkhya Adi parimAjaka 6. caraka parivrAjaka, 13. pratyanIka zramaNa 10. killiSika, 14. AtmaprazaMsakAdi 12. Abhiyogika, 15. AjIvikA 13. AjIvika 16. ninhaba 14, darzana bhraSTa veSa dhAraka 1. asaMyata bhavya dravya deva 3. virAdhita saMyamI 5. virAdhita saMyamA saMyamI 6. asaMjI donoM suvoM meM milAkara bIsa icchA hotI haiM / bhagavatI sUtra meM cha: kama hone se caudaha haiM aura "ubavAI sUtra" meM cAra kama hone se solaha haiM / dasa pRcchA donoM sUtra meM samAna haiN| prajJApanA sUtra pada 20 sUtra 1470 meM bhagavatI sUtra ke samAna hI caudaha pRcchA haiM / xxxxxx xx xxx x xxxx xxxx Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] ~~~~www. caraNAmuyoga- 2 aba ropasa eehi kAraNehi AribhAva yaha ravI 1. bhAsure, 3. saMmohe, taha namimi ho bisessii| kuNa 1 virAgANaM massa apa so... 322.pA jalapyayeso da jammaNamaraNANi baMdhaMti // utta. a. 36, gA. 263-260 cAhovA AmurAe kampayati taM jahA - 1. kovasIlatAe 1. 2. magaMtarAevaM, 2. 2. 2. 2. kamme, 4. pimitajIviyAe / cahi ThAha jIvA Ami ogalAe kammaM pagati, taM jajJA 1. akkaNaM, 2. paraparivAraNaM, 3. bhUtikamme, virAdhakoM ke saMyama kA vinAza 2. 4. devakiaiyase / 4. kothakaraNeNaM / hi ThANehi jIkSA sammohaka lihA 3. kAmAsaMsaogeNaM. 4. pijjANiyANa karaNeMgaM / ThANe jIvA devazivisivAe saM jahA 1. arahaMtANaM zravaNaM varamANe, dhamma aba varamANe, paricayANA 4. bAuvaNassa saMghassa avaNaM varamANe / pati jo zodhako niratara bar3hAvA detA rahatA hai aura nimitta kahatA hai vaha apanI ina pravRttiyoM ke kAraNa AsurI bhAvanA kA AvaraNa karatA hai / sUtra 328-326 jo zAstra ke dvArA, viSa-bhakSaNa ke dvArA, agni meM praviSTa hokara yA pAnI meM kUda kara Atma hatyA karatA hai aura jo maryAdA se adhika upakaraNa rakhatA hai, vaha janma-maraNa kI paramparA ko puSTa karatA huA mohI bhAvanA kA AcaraNa karatA hai / virAdhakoM ke saMyama kA vinAza 329. mAdhanA kA vinAza cAra prakAra kA hai (1) sura (3) sammoha apavaMsa. cAra sthAnoM se jIva Anuraya-karma kA arjana karatA hai(1) kopazIlatA se, (2) prAbhuta dInatA arthAt svabhAva se (3) maMsaka tapaH karma - AhAra upadhi kI prApti ke lie tapa - ThANaM. a. 4, u. 4, su. 354 (2) abhiyoga apadhvaMsa, (4) devakivi-apadhvaMsa karane se, (4) nimitta gorakhA nimitta Adi batAkara AhAra Adi prApta karane se / cAra sthAnoM se jIva abhiyogitva-karma kA arjana karatA hai- (1) AtmotkarSa - AtmaguNoM kA abhimAna karane se, (2) para-parivAda - dUsaroM kA avarNavAda bolane se, (3) bhUtikarma - bhasma, lepa Adi ke dvArA cikitsA karane se, (4) kautukakaraNa -- maMtrita jala se snAna karAne se / cAra sthAnoM se jIva sammohatva kA arjana karatA hai- (1) unmArga dezanA - mithyA dharma kA prarUpaNa karane se, (2) bhAntarAyo mArga meM pravRtta vyakti ke lie vighna utpanna karane se, Le You (3) kAmAzaMsAprayoga zabdAdi viSayoM meM abhilASA karane se, (4) midhyAnidAnakaraNa- puddhipUrvaka nidAna karane se| cAra sthAnoM se jIva deva- kisviSikatva karma kA varjana karatA hai (1) bahoM kA bAda bolane se (2) (3) AcArya tathA upAdhyAya kA avarNavAda bolane se, (4) catuvidha saMgha kA avarNavAda bolane se / dharma kA avarNavAda bolane se, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 330 nigrantha kA manuSya sambandhI mogoM ke lie nidAna karanA ArAdhaka-virAdhaka [155 nidAna-anivAna se ArAdhanA-virAdhanA-4 (1) gAthassa mANasaNA-yogahA NivANaM karaNAM- (1) nirgrantha kA manuSya sambandhI bhogoM ke lie nidAna karanA330. evaM khalu samakAuso! mae dhamme paNate, igameva nigna 330. he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai| pAtrayage sacce, aNutare, parimuSNe, kevale, saMsuddha, Ajae, yaha nirgrantha pravacana hI satya hai, zreSaTha hai, pratipUrNa hai, advitIya hai, sallakasaNe, siddhimagge, muttimage, nijANamage, nivvANa- zuddha hai, nyAyasaMgata hai, zalyoM kA saMhAra karane vAlA hai, siddhi magge, avitahamavisaMdivaM, sambanukSappahINamagge / mukti, niryANa evaM nirvANa kA yahI mArga hai, yahI yathArtha hai, sadA zAzvata hai aura rAba duHkhoM se mukta hone kA yahI mArga hai| ityaM ThiyA jIvA, siti, bujnati, muzcaMti, pariniSvA- isa sardaza prajJapta dharma ke ArAdhaka siddha buddha mukta hokara yaMti, samvadukkhAgamataM kareMti / nirvANa ko prApta hote haiM aura saba duHkhoM kA anta karate haiN| assa gaM dhammassa nigaye siklAe udie viharamANe, isa dharma kI AgadhanA ke lie upasthita hokara ArAdhana purA vigiruchAe, purA pivAsAe, purA sItA''tahiM purA karate hue nigraMtha ke bhUkha-pyAsa sardI garmoM Adi aneka parISaha puhiM birUbasavehi parIsahovasahi uviNNakAmanAe yAvi upasagoM se pIr3ita hone para kAma vAsanA kA prabala udaya ho viharejjA se 4 parakkamejjA, se ya parakkamANe pAsemjA me jAe aura sAtha hI saMyama sAdhanA meM parAkrama karate hue vaha ime uggapustA mahA-mAuyA bhogaputtA mahA-mAumA / vizuddha mAtR-pitR pakSa trAle upavaMzIya yA bhomavaMzIya rAjakumAra ko dekhe| tesi Na agNayarassa atijAyamANassa vA nijjAyamANassa unameM se kisI ke ghara meM praveza karate yA nikalate samaya vA puramo mahaM dAsa-dAsI-kikara-kammakara-purisA, utta chatra, jhArI Adi grahaNa kiye hue aneka dAsa dAsI kiMkara aura bhimAraM mahAya niggacchati / / karmakara puruSa Age-Age calate haiN| tayANaMtaraM ca meM purao mahAAsA AsavarA, umao tesi usake bAda rAjakumAra ke Age uttama azva, donoM ora nAgA nAgavarA piDao rahA rahavarA rahasaMlli purisa gajarAja aura pIche-pIche zreSTha susajjita ratha calate haiM aura vaha padAti parikSitaM / aneka paidala calane vAle puruSoM se ghire hue rahatA hai| se yaM ubariya-seya-chatte, a0bhugaye bhigAre, paggahiya tAli- jo ki zveta chatra U~cA uThAye hue, jhArI liya hue, tAr3apaMTe, pviiymaann-sey-caamr-baalviiynniie| patra kA paMkhA lie, zveta cAmara DulAte hue balate haiM / isa prakAra abhikkhaNaM abhikSaNaM atijAi ya nijjAi ya sapyamA 1 ke vaibhava se baha bArambAra gamanAgamana karatA hai| sa puzyAvaraM ca NaM hAe-jAva- savyAlaMkAravimUsie, mahati baha rAjakumAra yathAsamaya snAna kara-yAvat-saba alaM. mahAliyAe kAgArasAlAe, mahati mahAlayaMsi sayaNijjaMsi kAroM se vibhUSita hokara vizAla kuTAgArazAlA (gajAprAsAda) buhao uNNatemAle pataga more vaNao samma rAtiNiega meM donoM kinAroM se unnata aura madhya meM avanata evaM gambhIra joiNA jhiyAyamANeNaM, isthi-gumma-parivare mahayAhata-naTTa- ityAdi varNana jAnanA) aise sarvocca zayanIya meM sArI rAta dIpa gIya-vAiya-saMtI-tala-tAla-tugyi ghaga muiMga muddAla-pappa- jyoti jagamagAte hue vanitAbunda se ghirA huA kuzama nataMkoM yAiya-raveNaM urAlAI mANasagAI kAmabhogAI muMjamAge kA nRtya dekhatA hai. gAyakoM kA gIta sunatA hai aura vAdyayaMtra, viharati / taMtrI, tala-tAla truTita, ghana, mRdaMga mAdala Adi mahAna zabda karane vAle vAdhoM kI madhura dhvaniyA~ sunatA hai-isa prakAra vaha uttama mAnuSika kAmabhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| sassa gaM egamavi ANavemANassa-jAva attAri paMca avuttA usake dvArA kisI eka ko bulAye jAne para cAra-pAMca binA gheva amuTThati bulAye hI upasthita ho jAte haiM aura ve pUchate haiM ki 1 jJAtA. a. 1, su. 47, pR.10 (aMgasuttANi) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] caraNAnuyoga - 2 "devAdhviyA ki Aharemo ? ki Asagassa sadati ?" mAM jaM pAsitA Niggaye givANaM karedra"ai imassa sutariya nava niyama- baMpaceravAsassa kallANe vitta-visese mayi taM ahamavi nAgamissAe hAI emAbAI usalAI mAgussAI kAma bhogAI mANe viharAmi se taM sAhU " evaM khalu samANAuso ! niggaMthe NidANaM fever tassa hAsya-pAlavAsekA aNNaya resu devaloesu devatAe ubavattAro bhavati mahar3ie mahammada mahatvanegu mahAyamenu mahAsuruceSu mahAmAyeSu raIsu ciradvitie / 10 remo ? ki jayama ? ki ki me hiyaM ? ki te semaM tasya deve bhava mahariennAya dikhAI bhogAI bhujamANe viharaha jAya-' se NaM tatra devalogAo bhauksaevaM bhavasya evaM TinabarNa anaMta ayaM parasA se se ime ta ugatA mahAmAyA mogA mahAmAyA uggaputA bhogaputA siraMbha ni putattA pacAdAti / se bAe mava kumAla-pANi-pAe, aho i paMcidiyasarI jagadae sasisomA pAre kaise piya, daMsaNe, suruve / nirprantha kA manuSya sambandhI bhogoM ke lie nidAna karanA taeSaM se dAe ubAla-bhAve digpariNa jovaNagamaNudhyate samameva peyaM vA parivajjati / - tassa NaM atijAyamANassa yA vijjAyamANassa vA, purano mahaM dAsIdAsa kiMkara -kammakara purisA chataM bhigAraM gahAya nigacchati jAya tassa NaM egamavi jANevemANassa jAna basAri paMja atA ceva ammati "aga bAyA / ki karemo-jAva- ki te Asagassa savati ?" u0- haMtA ! AijjA / 1 ThANaM. a. 3 su. 10 / tahayagArasya purisajAyassa lahAne sama bA mAhaNe va umao kAlaM kevalipaNNalaM dhammamA ? isI nidAna meM 1 "he devAnupriya ! kaho hama kyA kareM ? kyA jAne ? kyA arpaNa kareM aura kyA AcaraNa kareM ? ApakI hArdika abhilASA kyA hai? Apako kauna se padArtha svAdiSTa lagate hai ?" use dekhakara nirgrantha nidAna karatA hai ki "yadi samyak prakAra se Acarita mere tapa, niyama evaM paryayAlana kA kalyANakArI viziSTa hala ho to maiM bhI jAgAmI kAla meM isa prakAra ke uttama manuSya sambandhI kAma bhogoM ko bhogate hue vivaraNa na to yaha zreSTha hogaa|" sUtra 330 AyuSmAn ! he zramaNo vaha nirdaya nizana karake usa nidAna sambandhI saMyoM kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA jIvana ke antima kSaNoM meM deha chor3akara mahAn Rddhi vAle, mahAdya ti vAle mahAbala vAle mahAyaza vAle, mahAsukha vAle mahAprabha vAle, dUra jAne kI zakti vAle, lambI sthiti vAle kisI devaloka meM devarUpa meM utpanna hotA hai / 1 vaha vahA~ mahadhika deva hotA hai- yAvat - deva sambandhI bhogoM ko bhogatA huA vivaratA hai - yAvat-daha Ayu ma aura sthiti ke kSaya hone se usa devaloka se bhAva kara zuddha mAtR-pitRpakSamA u kuna yA bhoga kula meM se kisI eka kula meM putra rUpa meM utpanna hotA hai| * vahA~ vaha bAlaka sukumAra hAtha-paira vAlA, zarIra tathA pA~coM indriyoM se pratipUrNa zubha lakSaNa-jana-guNoM se yukta, candramA ke samAna saumya, kAMta priya darzana vAlA aura sundara rUpa bAlA hotA hai| bAlyakAla bItane para tathA vijJAna kI vRddhi hone para vaha bAlaka yauvana ko prApta hotA hai| usa samaya vaha svayaM paitRka sampatti ko prApta kara letA hai / usake kahIM jAte samaya yA bAte samaya Age chatra, jhArI Adi lekara aneka dAsI dAsa-naukara cAkara calate haiM- yAvat--- eka ko culAne para usake sAmane cAra pA~ca binA bulAye hI Akara khar3e ho jAte haiM aura pUchate haiM ki "he devAnupriya ! kaho hama kyA kare yAvat mArake mukha ko kauna se padArtha acche lagate hai ?" pra0 - isa prakAra kI vRddhi se yukta usa puruSa ko tapa-saMyama ke mUrta rUpa zramaNa- mAhaNa ubhayakAla kevali - prarUpita dharma kahate hai ? u0- hA~, kahate haiM / 2 ThANaM. a. 8, 4 su. 10. isI nidAna meM / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] [330-331 nimbI kA manuSya sambandhI bhogoM ke lie nidAna karanA pa0-se NaM paDisujA ? u0- No Na sama / abhavie NaM se tassa dhammassa savaNayAe / se ya bhayaha mahiyA nee kaha pakSie AgamissAe hohie yAci bhavada taM evaM khalu samaNAuso ! tassa biyANassa hamepAile pAca kalAmo saMcAe lipagataM dhammaM paDiNitae / prasAda 10. su. 22-25 (2) nimAMcI mANustava bhogaTThA nidAna karaNaM ra jarA dhammasya nidhI vitAe uyA viharamAgI -jAba va parasejjA se jA hamA itthiyA bhavadda-egA, egajAyA gAbharaNacihAyA la-pelA isa saMgoSitA, bela-yelA suparigahiyA rANI tIse NaM atijAyamANIe vA nijjAyamANIe yA purao mahaM dAsIdAsa kiMkara -kammakara-purisA, chattaM bhigAraM hAya niti-jAya tassa naM egamavi ANavemAsa jAya ghasAri paMca avatA zeSa avasati "maNa bebAspiyara ki pharemo jAba-5 ki te Asagassa sadati ?" jaM pAsitA nidhI nidANaM kareti * ArAdhaka - virAdhaka 231. evaM jala samAuso bhae ghamme paNa ithameva nibaMdha 131. he AyuSmAn zrama! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai| pAvaNe sacce jAva' samyaksthANaM aMta kareMti / niketa karate haiM / isa dharma kI ArAdhanA ke lie upasthita hokara ArAdhanA karatI huI nirgranthI - yAvat-eka aisI strI ko dekhatI hai jo apane pati kI kevala ekamAtra prANapriyA hai| vaha eka sarIkhe (svarNa ke yA rastoM ke) AbharaNa evaM vastra pahane huI hai tathA tela ko kuppI, vastroM kI peTI evaM ratnoM ke karaMDiye ke samAna saMrakSaNa aura saMgrahaNIya hai| [157 1. su. 2, a. 2. 2061 (aMgalAgi) 2-7 prathama nidAna meM dekheM / pra0 kyA vaha sunatA hai ? vi0- yaha sambhava nahIM hai, kyoMki vaha uma dharma zravaNa ke yogya nahIM hai / vaha mahA icchAoM vAlA yAvat dakSiNa dizAvartI naraka meM kRSNapAkSika tairayika rUpa meM utpanna hotA hai tathA bhaviSya meM use samyaktva kI prApti bhI durlabha hotI hai / he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna zalya kA yaha pApakArI pariNAma hai ki vaha kevala japta dharma kA bhI nahIM kara sakatA hai| (2) nirgranthI kA manuSya sambandhI bhogoM ke lie nidAna karanA "jaha imassa sudhariya-taba-niyama- baMdhavAsassa karaNAne phalamavise sthitaM mavi bhAgamissAe mApA ruvAI jarAlAI mANuslagAI kAmabhogAI muMjamANI viha rAmi se taM sAnu / " "yadi samyak prakAra se Acarita mere tapa, niyama evaM brahmacarya pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI AgAmI kAla meM isa prakAra ke uttama manuSya sambandhI kAma bhogoM ko bhogate hue vicaraNa karU~ to yaha zreSTha hogA / " evaM khalu samaNAuso ! nidhI pihANaM kinvA tasa ThANa he AyuSmAn zramaNo ! vaha nirgrantho nidAna karake usa aNAlaya akiMtA kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu nidAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA jIvana ke devalae devatAe upasArA mandra- yAya dilAI bhogAI antima kSaNoM meM deha sthAna para kisI eka devaloka meM devarUpa meM bhujamANI viharativAda vA tAbo devalagAnI bAu- utpanna hotI hai yAvat divya bhoga bhogatI huI rahatI hai khaNaM bhavakhaNaM, lie anaMtaraM jayAdA bhava aura sthiti kA ama hone para vaha usa bhatijA mahAmAyA-bhogagutA mahAmAyA etesi devaloka se vyayakara vizuddha mAtR-pitR pakSa vAle ugravaMzI pA aggayaraMsi sani variyatA paccAyati / bhogavaMzI kula meM kisI eka kula meM bAlikA rUpa meM utpanna hotI hai / prAsAda meM bAte jAte hue usake Age chatra jhArI lekara aneka dAsI dAsa naukara cAkara calate haiM- yAvat - eka ko isane para usake sAmane cArayana binA bulAye hI Akara lar3e ho jAte haiM aura pUchate haiM ki "he devAnupriya ! kaho hama kyA kareM ? - yAvat- Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM ?" use dekhakara nirmanyI nidAna karatI hai ki Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] caraNAnuyoga-2 nirbhaya kA strItva ke lie nidAna karanA sUtra 331-332 sA gaM tattha dAriyA mavaha sukumAlA-jAva. suruvaa| vahA~ baha bAlikA sukumAra--yAvat - surUpa hotI hai / tae NaM taM vAriyaM ammA-piyaro ummukka-bAlabhAvaM, viSNAga- usake bAlya bhAva mukta hone para tathA vijJAna pariNata evaM pariNayamita, jovaNagamaNuppattaM, paDilaveNaM sukkeNa pabi- yauvana vayaM prApta hone para use usake mAtA-pitA usa jaise sundara svassa bhattArasa bhAriyasAe balayaMti / evaM yogya pati ko anurUpa daheja ke sAtha patnI rUpa meM dete haiN| sA gaM tassa mAriyA pravAha emA, egajAyA, iTA, katA, vaha usa pati kI iSTa, kAnta, priya, manojJa, atIva manohara, piyA, maSuNNA, maNAmA, zejA, vesAsiyA sammayA bahumayA, dhairya kA sthAna, vizvAsapAtra, sammata, bahumata, anumata (atIva aNumayA, rynn-kreNddg-smaannaa| mAnya) ratna karaNDa ke samAna kevala eka bhAryA hotI hai| tIse NaM atijAyamANoe vA nijjAyamANoe vA purato mahaM Ate-jAte usake Age chatra jhArI lekara aneka dAsIdAsa, yAsI-sAsa-kiphara-kammaphara pUrisA chatta, migAraM gahAya naukara cAkara calate haiM yAvat-eka ko bulAne para usake niggacchatti-jAya-3 tassa egamavi ANavemANassa jApa sAmane cAra-pAMca binA bulAye ho Akara khar3e ho jAte hai aura cattAri paMca avuttA ceva agmuLaMti---''paNa devANuppiyA ! pUchate haiM ki -"he deganupriya ! kaho hama kyA kareM ? - yAvat kiM karemo-jAva ki te Asamassa sakSapti / " Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM ?" / 50 - tose Na tApaNArAe ithiyAe tahAlve samaNe vA pra--jasa RSi sampanna strI ko tapa saMyama ke mUrta rUpa mAhaNe vA umayakAla kevalipapaNattaM dhamma AiksenA? zramaNa-mAhana ubhayakAla kevali prajJapta dharma kahate haiM ? u0 haMtA ! aaikvejjaa| u.-hA~ kahate haiN| pala-sA gaM parisuNejjA? pra - kyA vaha (zraddhA pUrvaka) sunatI hai ? 30-- jo iNa samaRs / abhaviyA sA tassa dhammassa u..-yaha sambhava nahIM hai, kyoMki vaha usa dharma zravaNa ke svnnyaae| lie ayogya hai| sA ca bhavati mahinchA-jAba vAhiNagAmie geraie vaha utkRSTa abhilASAoM bAlI--yAvata -dakSiNa dizAkaNhapaSikhae AgamissAe bullabhabohiyA yAvi bhvi| atI nAka meM kRSNapAkSika nairayika rUpa meM utpanna hotI hai tathA bhaviSya meM use sabhyaktva ko prApti bhI durlabha hotI hai| evaM khalu samaNAuso ! tassa niyANassa imeyArUve he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna malya kA yaha pApakArI pAvae phala-vicAge-jaNo saMcAeti kesipaNNasa dhamma pariNAma hai ki--vaha kali prajJapta dharma kA zravaNa bhI nahIM kara prisunnitte| dasA. da. 11, su. 26-26 sakatI hai| 3. NigaMtharasa sthittaTThA NidANaM karaNaM (3) nimrantha kA strItva ke lie nidAna karanA332. evaM khalu samaNAuso ! mae dhamme paNNate, haNameva niggaMdhe 332. he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai| pAvayaNe samo-jAba sambasthANa aMta kareMti / yahI nigraMgya pravacana satya hai-yAvat-saba duHkhoM kA anta karate haiN| jassa gaM dhammassa siksAe nigaye sabadie biharamANe-jAvaI koI nirghAnya kevali prajJapta dharma kI ArAdhanA ke lie pAsejjA se jA imA ispiyA mati-egA, egajAyA upasthita ho vicarate hue-pAvat -eka strI ko dekhatA haijAva' ja pAsittA niggaMthe nivANa kareti-- jo apane pati kI kevala ekamAtra prANapriyA hai--yAvat-- nirgrantha usa strI ko dekhakara nidAna karatA hai| "yukkhaM khalu pumattaNae, "puruSa kA jIvana duHkhamaya hai, je ise ugAputtA mahA-pAuyA, bhogaputtA mahA-mATayA, kyoMki jo ye mizuddha mAtR-pitR pakSa vAle upravaMzI yA bhogaetesi NaM aNNataresu upacAyaesu mahAsamara-saMgAmesu umcA- vaMzI puruSa haiM ve kisI choTe-bar3e yuddha meM jAte haiM aura choTe-bar3e vayAI sasthAI urasi veva parisaMveti / hai kuksa khalu zastroM kA prahAra vakSasthala meM lagane para vedanA se vyathita hote pumattathae, isthitaNa saah|" haiN| ataH puruSa kA jIvana duHkhamaya hai aura strI kA jIvana sukhamaya hai|" 1-7 prathama nidAna meM dekheN| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 332-333 nirgranthI kA puruSatva ke lie nidAna karanA ArAdhaka-virAdhaka [156 "jara imassa sunariya taya-niyama-yaMbharavAsassa phalavitti- "yadi samyak prakAra se Acarita mere isa taSa-niyama evaM visese asthi taM ahamavi AgamessAe mAI eyAhavAha urA- brahmacarya pAlana kA viziSTa phala ho to maiM bhI bhaviSya meM strI lAI isthimogAI muMjamANe viharAmi-se taM saahuu|" sambandhI ina uttama bhogoM ko bhogatA duA vicaraNa karU, to yaha zreSTha hogaa|" evaM khalu samaNAjaso ! NigaMthe NiyANaM kiccA tassa ThANassa he AyuSmAn zramaNo ! baha nirgandha nidAna karake usakI aNAloiya aparikkate-jAva-'bAgamessAe dullahabohie AlocanA pratikramaNa kiye binA... yAvat- use AgAmI kAla yAvi bhvd| meM samyatva kI prApti bhI durlabha hotI hai| evaM khalu samaNAuso tassa piyANassa imeyArave pAvae he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna kA yaha pApakArI pariphalavivAge jaM no saMcAeha kevasipaNNata dhamma parisu- NAma hai ki vaha kevani prarUpita dharma ko nahIM suna sakatA hai| gise| -dasA da, 10. su. 30-32 NiggaMthoe pumattaTTA NiyANa karaNaM nirgandhI kA puruSaraba ke lie nidAna karanA333. evaM khalu samaNAuso ! mae dhamme paNNatte iNameva Niggathe 333. he AyuSmAna zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai| pAvayaNe sacce-jAva-savvayukkhANaM aMtaM karati / yahI nirgrantha pravacana matya hai yAvat --saba duHkhoM kA anta karate haiN| jassa NaM dhammassa niggaMdhI sikkhAe uvaTTiyA viharamANI usa kevali prajapta dharma kI ArAdhanA ke lie koI nigranthI jAbaH pAsejjA- hame ummaputtA mahAmAuyA bhogaputtA upasthita hokara vicaratI huI-yAvat-eka puruSa ko dekhattI mahAmAuyA-jAva-"ja pAsisA nibaMdhI vidANaM kareti / hai jo ki vizuddha mAtR-pitR pakSa bAle ugravaMzI yA bhogavaMzI hai yAvat-use dekhakara nigraMnthI nidAna karatI hai ki"yukkhaM khalu sthitaNae, "strI kA jIvana duHkhamaya hai" gussaMcarAI gaabhtraaii-jaav-sibhivsNtraaii| payoMki kisI anya gA~va ko-yAvat-anya sanniveza ko akelI strI nahIM jA sakatI hai| se jahAnAmae aMva-pesiyAi yA, mAlipapesiyAda vA, jisa prakAra Ama, bijaurA yA Amrataka kI phA~ke, ikSu aMbADaga-pesiyAibA, ucchukhaMDiyA vA, saMbali-li- khaNDa aura zAlmalI kI phaliyAM aneka manuSyoM ke AsvAdanIya, yAivA, bahujaNassa AsAyaNijjA, patthaNijjA, pauNijjA, prAptakaraNIya, icchanIya aura abhilaSanIya hotI hai| abhilspijjaa| evAmeva hasthiyA bi mahajaNassa asAyaNijjA-jAva- isI prakAra strI kA zarIra bhI aneka manuSyoM ke AsvAdaabhilasaNijjA taM dupakhaM khalu isthitagae, pumattaNae maM nIya-yAvat-abhiSalanIya hotA hai| isalie strI kA jIvana duHkhamaya hai aura puruSa kA jIvana sukhamaya hai|" "jA imassa sucarita-tava-niyama-bamaceravAsassa phalavitti "yadi samyaka prakAra se Acarita mere tapa, niyama evaM visese asthi, taM ahamabi AgamessAe imAI emAsvAI brahmacarya pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI urAlAI purisa-bhogAI muMjamAgI virAmi se ta saahuu|" AgAmI kAla meM isa prakAra ke uttama puruSa sambandhI kAma bhogoM ko bhogate hue vicaraNa karUM to yaha zreSTha hogaa|" evaM mAtu samaNAso | gigaMbhI gidANaM kisacA tassa isa prakAra he AyuSmAna zramaNo | vaha nirganthI nidAna ThANassa ANAlohaya apparikatA-jAva'-AgamessAe karake usakI AlocanA pratikramaNa kiye binA--pAvat-use bullahabohiyA yAvi bhavA / samyaktva kI prApti bhI durlabha hotI hai| 2 dvitIya nidAna meM dekheM 2 prathama nidAna meM dekheM 3 prathama nidAna meM dekheM 4 A. zru.2, ba, 1, u.2, su. 338 5 isI nidAna meM dekheM 6 prathama nidAna meM dekheN| '. prathama nidAna meM dekheM / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160J caraNAnuyoga-2 nigraMtha-nirgranthI ke dvArA paradeSI paricAraNA kA nivAna karanA evaM khalu samaNAuso ! tassa NiyANassa imeyArUye pAvae he AyuSmAn dhamaNo ! usa nidAna kA yaha pApakArI pariphala-vidhAge-jaM no saMcAei kelipampattaM dhamma paDisu- NAma hai ki vaha kevala prajapta dharma kA zravaNa bhI nahIM kara gise| -dasA. da, 10, su. 13-34 sakatA hai / / (5) Niggaya NiggaMyoe paradevI paricAraNA nidAna karaNaM- (1) nirgrantha nigranthI ke dvArA paradevI paricAraNA kA nidAna karatA334. evaM tu samakAuso ! mae dhamme paNate iNameva NiggaMdhe 334. he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai| pAvaNe sacce-jAba'-savvadukkhANamaMta karati / yahI nigraMtha pravacana satya hai-yAvat-saba duHkhoM kA anta karate haiN| jassa NaM dhammassa niggayo bA niggaMdhI vA sikhAe upar3hie koI nigrantha yA nimrantrI kevali prajJapta dharma kI ArAdhanA viharamANe-jAva'-se ya parakkamamANe mANussehi kAmamogehiM ke lie upasthita ho vicaraNa karate hue -mAvata-saMgama meM nivveyaM gacchejjA - parAkrama karate hue mAnuSI kAmabhogoM se virakta ho jAye aura vaha yaha soce ki - "mANussamA khalu kAmamomA adhUyA, aNitiyA, asAsayA, "bhAnava sambandhI kAmabhoga adhaba haiM. anitya haiM, azAzvata saNa-paNa viddhasaNadhammA / haiM, sar3ane galane vAle evaM nazvara haiN| "udAra-pAsavaNa-khela-jalla-siMghANaga-vata-pigamae gopiya- mAmUra glega pendra, raji-napha, zukra evaM zoNita se samumbhavA / udbhUna haiN| duruva-ussAsa-missAsA, duraMta-musa-purisa-puNNA, vaMtAsavA durgandha yukta zvAsocchvAsa tathA mala-mUtra se paripUrNa haiN| pisAsavA, khelAsavA, pacchA. puraM. avarsa bippajaha- vAta-pitta aura kapha ke dvAra haiN| pahala yA pIche se avazya NijjA / " tyAjya haiN| saMti uThaM devA dekhaloyasi, jo Upara devaloka meM deva rahate haiM - te gaM tattha aNNesi devANa devoo abhijiya abhijaMjiya ve vahA~ anya devoM kI deviyoM ko apane adhIna karake unake pariyArati appaNo va aspANaM viviya-biubviya pariyA- sAtha viSaya sevana karate haiM, svayaM hI apanI vikukti deviyoM ke reti, appaNijjiyAo devIo amiz2ujiya-apijaMjiya sAya viSaya sevana karate haiM aura apanI deviyoM ke sAtha bhI viSaya pariyAreti / sevana karate haiN| "jai imassa sucariya-tava-niyama-bamaravAsassa kallANe "yadi samyak prakAra se Acarita mere isa tapa-niyama eva phala-vitti visese asthi taM ahamati AgamessAe imAI brahmacarya pAlana kA viziSTa phala ho to maiM bhI bhaviSya meM ina eyAruvAI vizvAI bhogAI muMjamANe viharAmi- seta uparokta divya bhogoM ko bhogate hue vicaraNa karUM to yaha zreSTha saahuu|" hogaa|" evaM khalu samaNAuso / NigaMtho vA jiggaMyo vA NiyANa he AyuSmAn zramaNa ! isa prakAra nigrantha yA nimranthI kiccA jAva' ve bhavaha mahiDitae jAva vivAha bhogAI (koI bhI) nidAna karake-yAvat-deva rUpa meM utpanna hotA hai| muMjamANe vihh| vaha yahA~ mahARddhi vAlA deva hotA hai--yAvata-divya bhogoM ko bhogatA huA vicaratA hai| se gaM tasya aNNesi devANaM devIo abhijiya abhijujipa yaha deba vahA~ anya devoM kI deviyoM ke sAtha viSaya sevana pariyArei, appago ceva appANaM viuviya-viuricaya pariyA- karatA hai| svayaM hI apanI vikukti deviyoM ke sAtha viSaya reDa, appaNijjiyAo devIsI abhijujiya-abhijaMjipa sevana karatA hai| aura apanI deviyoM ke sAtha bhI viSaya sevana priyaare| karatA hai| 1-4 prathama nidAna meM dekheN| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 334-335 ninya-nigyo dvArA svarekhI paricAraNA kA nidAna ArAdhaka-birAdhaka [161 se gaM tAo devalogAo bAukkhaeNaM jAva pumasAe pazcA- vaha deva usa devaloka se Ayu ke kSaya hone para---yAvatyAti jAva tassa NaM egamavi ANa vemANassa jAva cattAri puruSa rUpa meM utpanna hotA hai yAvat--usake dvArA eka ko paMca avuttA ceva abamuLeti "maNa devAguppiyA ! ki bulAne para cAra-pAMca binA bulAye hI uThakara khar3e ho jAte haiM karemo jAva ki se Asagassa sabaha / " aura pUchate haiM ki-he devAnupriya ! kaho hama kyA kareM?-pAvat Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM? 10-tassa NaM tahappagArasta purisajAyassa tahArude samaNe pra0-isa prakAra kI Rddhi se yukta usa puruSa ko tapa-saMyama yA mAhaNe vA umao kAlaM kevalipaSNataM dhammamA- ke mUrta rUpa zramaNa-mAhana ubhaya kAla kebali prajapta dharma ilamA kahate haiM ? u.---hatA ! AiklemnA / u0-ho kahate haiM / pa0-se paM paDisuNijjA ? pra0--kyA vaha sunatA hai ? u0-hatA paDimuNikajA / u0 - hA~ sunatA hai| 10-se NaM saddahejjA, pattiemjA, roejjA ? pra0 kyA vaha kevali prarUpita dharma para zraddhA, pratIti yA ruci karatA hai? jAgo tiNaThe samaThe / adhie Na se tassa dhammassa u0--yaha sambhava nahIM hai, kyoMki vaha sarvajJa prarUpita dharma sddhnnyaae| para zraddhA karane ke ayogya hai| se ya bhavati mahinche-jAna dAhiNagAmie ghasae kintu vaha utlATa abhilASAyeM rakhatA huA yAvatkAhapaklie bhAgamessAe bulsamabohie yApi bhavati / dakSiNa dizAvatI naraka meM kRSNapAkSika nairayika rUma meM utpanna hotA hai tathA bhaviSya meM use samyakla kI prApti bhI durlabha hotI hai| evaM khalu samaNAuso! tassa NiyANAsa imeyAsvaM he AyugmAna zramaNo ! usa nidAna pAlya kA yaha pApakArI pAbae phalavivAge--jaM No saMcAeti kevali -- pariNAma hai ki-- vaha kevali prajapta dharma para zraddhA, pratIti aura paNataM dhammaM sahitae dA, pattiyalie vA, ruci nahIM rakhatA hai| roittae vaa| -dasA. da. 10. su. 35-37 (6) NiggaMtha-NiggaMthoe lagadeyo parivAraNAnivAna karaNaM- nigrantha niyanthI dvArA sva-devI paricAraNA kA nidAna karanA335, evaM khasa samaNAjaso ! mae dhamme paNNase-jAna se ya 335. he AyuSmAn zramaNo! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai parakamamANe mANussaemu kAma bhogemu niNyaM gamachejjA, -yAvat-saMyama kI sAdhanA meM parAkrama karate hue nirgrantha; mAnaba sambandhI kAma-bhogoM se virakta ho jAe aura vaha yaha soce ki"mANussagA khalu kAmamogA adhuvaa-jaav-vipjnninaa| "mAnava sambandhI kAmabhoga madha va hai-yAvata-tyAjya haiN| saMti uDavaM devA devalomaMsi te paM tatya No aNNesi devANa jo Upara devaloka meM deva haiM- yahAM anya devoM kI deviyoM devIo amijaMjiya-abhijiya pariyArati, apaNo ceva ke sAtha viSaya sevana nahIM karate haiM, kintu svayaM kI vikuvita appANaM viuvittA pariyAreti, appaNijjiyAo beboo deviyoM ke sAtha viSaya sevana karate haiN| tathA apanI deviyoM ke amija jiya abhijiya pariyAreti / " sAtha bhI viSaya-sevana karate haiN|" "jaha hamassa sucariya-tava-niyama-bharavAsarasa kallA "yadi samyaka prakAra se Acarita mere isa tapa-niyama eva phala visi visese asthi, ahamavi AgamessAe imAI eyA- brahmacarya-pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI havAI vizvAI bhogAi muMjamANe viharAmi, se taM saahuu|" AgAmI kAla meM ima prakAra ke divya bhoga bhogate hue vicaraNa karUM to yaha zreSTha hogaa|" 1.6 prathama nidAna meM dekheN| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162] dharaNAnuyoga-2 nigranya-nigranthI dvArA svabaMdhI parivAraNA kA nidAna sUtra 335 evaM khalu samaNAuso! bhigaMtho vA NigaMthI yA NiyANaM he AyuSmAn zramaNo ! isa prakAra nirgrantha yA nimranthI kiccA-jAva'-deve mavaha mahirie-jAva-vivAI, bhogAI (koI bhI) nidAna karake-yAvata-deva rUpa meM utpanna hotA muMjamANe vihrd| hai| vaha vahA~ mahARddhi vAlA deva hotA hai-yAvat-divya bhogoM ko bhogatA hubA viSaratA hai| se NaM tatya No aNNesi devANa vevIo abhibhujiya-abhimuMjiya vaha deva vahA~ anya devoM kI deviyoM ke sAtha viSaya sevana pariyAreDa, appago ceva appANaM viumviya viviya pariyA- nahIM karatA hai, svayaM hI apanI vikukti deviyoM ke sAtha viSaya reDa, appaNijayAo devIo amijaMjiya-abhijujiya pari- sevana karatA hai aura apanI deviyoM ke sAtha bhI viSaya sevana yaaroh| karatA hai| se gaM tAbo devalogAyo AukhaeNaM-jAva' pumattAe pascA- yaha deva usa devaloka se vAyu ke kSaya hone para-yAvat-- yAti-jAva -tassa gaM egamavi ANavemANassa-jAva-sattAri puruSa rUpa meM utpanna hotA hai yAvat-usake dvArA eka ko paMca abusA va Amadati "bhaNa ghevANuppiyA ! ki bulAne para cAra-pAMca binA bulAye hI uThakara khar3e ho jAte haiM karemo 7-jAda-kiM te bhAsagassa syaa|" aura pUchate haiM ki -"he devAnudhiya ! kaho hama kyA kareM ? -- yAvat-Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM ?" pa0-tassa gaM tahappagArassa pugsijAyassa tahAsave samaye pra0-isa prakAra kI Rddhi yukta usa puruSa ko tapa-saMyama ke vA mAhaNe vA umao kAlaM kevalI paNNasaM dhamma- mUtaM rUpa zragaNa mAhana ubhayakAla kevali prApta dharma kahate haiM ? mAikkhejjA? u0-haMtA ! AikhemjA / u0-hA~ kahate haiN| pa-se Na paDisuNejjA ? pra0-kyA vaha sunatA hai ? u.-hatA pddisunnejaa| u0-hA~ sunatA hai| pa0- se gaM saddahejjA patiejjA roegjA? pra0--kyA vaha zraddhA, pratIti evaM ruci karatA hai? u.-No tiNa? samaTTa, aNNasya ruI yAvi bhavati / u0-yaha sambhava nahIM hai, kintu vaha anya darzana meM rupi rakhatA hai| apaNahamAyAe se bhavati... ___ anya darzana ko svIkAra kara baha isa prakAra ke AcaraNa vAlA hotA haije ime bhAraNiyA, AyasahiyA, gAbhatiyA, kaNhui jaise ki ye parNa kuTiyoM meM rahane vAle araNyavAsI tApasa rahassiyA / No bahu-saMjayA, jo baha-parivizyA aura grAma ke samIpa kI vATikAoM meM rahane vAle tApasa tathA samva-pANa-maya-jIba-sattesu, apaNo samacAmosAI adRSTa hokara rahane vAle jo tAMtrika haiM, asaMyata haiN| prANa, mUna, evaM viparivati jIva aura satva kI hiMsA se virata nahIM hai / ve satya-mRSA (mina bhASA) kA isa prakAra prayoga karate haiM ki"ahaM gaM tabdo, aNe hatabvA / "mujhe mata mArI, dUsaroM ko mAro, mahaMNa amjAveyaSyo, ampe akjAyamvA, mugne Adeza mata karo, dUsaroM ko Adeza karo, ahaM pariyAvayambo, avyaye pariyAyamvA, mujha ko pIr3ita mata karo, dUsaroM ko pIr3ita karo, ahaM paM parighetathvI, aNNe parighetambA, mujha ko mata pakar3o, dUsaroM ko pakar3o, ahaM gaM upayaSyo, aNNe ubahaveyamvA," mujhe bhayabhIta mata karo, dUsaroM ko bhayabhIta karo, eSAmeva isthikAmehi mucchiyA gaThiyA giDA aso- isI prakAra vaha strI sambandhI kAmabhogoM meM bhI mUcchitabavaNyA-jAva kAlamAse kAlaM kiyA gayerasu athita, gRddha evaM Asakta hokara-yAvat--jIvana ke mamtima Amuriesu kibyisiemu ThANemu upasAro bhavati / kSaNoM meM deha tyAga kara kisI asura loka meM kilviSika devasthAna meM utpanna hote hai| 1-5 prathama nidAna meM dekheN| 6 sUrya. a. 2, a. 2, su. 56 (aMga suttANi) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 335.336 nirgranya-nigranthI ke dvArA sahaja diyabhoga kA nidAna karanA ArAdhaka-vidhika [163 tato vimuccamAgo mujjo ela-mUyattAe pshcaayti'| vahA~ se ve deha chor3akara puna: bher3a-bakare ke samAna manuSyoM meM mUka rUpa meM utpanna hote hai| evaM khatu samaNAuso ! tassa NivApasa imeyAsve he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna kA yaha pApakArI paripAvae phala-vivAge-jaM jo saMcAeti kevali-paNNataM NAma hai ki vaha kevali praznapta dharma para zraddhA, pratIti evaM dhamma sahahitae vA, pasiitae vA, roitae vaa| ruci nahIM rakhatA hai| -rasA. da. 10, su. 38 (7) NiggaMtha jiggaMthoe sahaja dimAga-Nizaga karage- (7) nirgrantha-nirgranyo ke dvArA sahaja divyabhoga kA nidAna karanA 336. evaM khalu samaNAumo ! mae dhamme paNNate-jAva'-se ya 336. he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA prarUpaNa kiyA hai parakkamamANe mANussaemu kAma-bhogesu nizcevaM galchejjA / yAvat-saMyama kI sAdhanA meM parAkama karate hue nirgrantha mAnava sambandhI kAma-bhogoM se virakta ho jAya aura vaha yaha moce vi''mANuhasAgA stralu kAmamogA adhuSA-jAva'-viSyajahiyabdhA / "mAnava sambandhI kAma-bhoga abhra va hai-pAvata-syAjya hai| saMti uDDa devA devalogati / se NaM tasya po asi devANaM jo Upara devaloka meM deva haiM--yahA~ ve anya devoM kI deviyoM devIo abhijujiya-abhinaM jiya pariyArei, No apaNo ceva ke sAtha viSaya sevana nahIM karate haiM tathA svayaM ko vikukti appANaM veviya-ve unviya pariyAre, appaNijjiyAo deviyoM ke sAtha bhI viSaya sevana nahIM karate haiM, kintu apanI devIo abhiju jiya-abhijaMjiya pariyAre / " deviyoM ke sAtha kAmakrIr3A karate haiN|" "jae imasa supariya-tava-niyama-bhaceravAsassa kaslANe "yadi samyak prakAra se Acarita mere isa tapa-niyama evaM phalavitti visese asthi, ahamavi AgamessAe imAI eyA. brahmacarya-pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI savAI vizvAI bhogAI muMjamANe viharAmi, se taM saahuu|" AgAmI kAla meM isa prakAra ke divya bhoga bhogatA huA vivaraNa karU to yaha zreSTha hogaa|" evaM khalu samaNAuso / NigaMtho vA NigyaMthI vA giyANaM he AyuSmAn ghamaNo ! isa prakAra nirgrantha yA nigranthI kiccA-jAva-deve bhavada mahiDivae-jAva-divAI mogAI (koI bhI) nidAna karake-pAvat --deva rUpa meM utpanna hotA hai / muMjamANe vihrh| vaha bahA~ mahARddhi vAlA deva hotA hai -yAvat --divya bhogoM ko bhogatA huA bicaratA hai| se Na tattha No apaNesi vevANaM devIo abhijujiya-abhi- vaha deva vahA~ anya devoM kI deviyoM ke sAtha viSaya sevana jaMjiya pariyAreja, No apaNo peva appANaM vizviya- nahIM karatA hai, svayaM hI apanI vikupita deviyoM ke sAtha bhI vizviya paripAreDa, appaNijjiyAo bebIo abhimuMjiya- viSaya sevana nahIM karatA hai, kintu apanI detriyoM ke sAtha viSaya abhijujiya pariyAre / sevana karatA hai| se gaM tAmao devalogAo pAupakhaeNa-jAva- pumattAe pascA- vaha deva usa devaloka se Ayu ke kSaya hone para--yAvatpAti-jAva- tassa NaM egamavi ANavemANassa-jAva-mattAri- puruSa rUpa meM utpanna hotA hai-yAvat-usake dvArA kisI eka paMca abusA caMva ammuTuti "paNa devANupiyA [ ki komo ko bulAne para cAra-pAMca binA bulAye hI uThakara khar3e ho jAte -jAvaka te Asagassa syh|" haiM aura pUchate hai ki "he devAnupriya ! kaho hama kyA kareM-pAvat Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM ?" '--.- . . .. : vahA~ nidAna kRta eka puruSa sambandhI pRcchA ke bIca meM bahuvacana kA pATha zurU hokara anta taka bahuvacana meM pUrNa hotA hai| aisA jJAta hotA hai ki lipi pramAda se koI sambandha jor3ane vAlA pATha chUTa gayA hai| 2-8prathama nidAna meM dekheN| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] paraNAnupAga-2 zramaNopAsaka hone ke lie nizAna karanA sUtra 136-337 pa0.-tassa paM tahappagArasta purisajAyassa tahArave samaNe pra0-isa prakAra kI Rddhi yukta usa pubhASa ko lapa maMyama yA mAdhaNe vA umao kAla kevalIpaNataM dhammamA- ke mUrta rUpa zramaNa mAhana ubhayakAla kevali prajJapta dharma kahate haiM? ikkhejjA? u0-haMtA AiksemA / ma. rahate haiN| 50-se gaM ! paDisajjA ? pra0-kyA vaha munatA hai ? u0-haMtA! paDisa gejjaa| u0-hA~ sunatA hai| 10-se paMsadahejA, pattiejjA, roejjA ? pra0 - kyA vaha kevali prApta dharma para zraddhA, pratIti evaM maci rakhatA hai? u.-hatA ! sahahajjA, pattiejjA, roejjA / ___ u0-hA~ vaha kevali prajJapta dharma para zraddhA, pratIti evaM ruci rakhatA hai| 50-se gaM sIlabkhaya-guNavaya-veramaNa-pascakkhANa-posahoya- pra-kyA vaha zIlavata, guNavata, viramaNavrata, pratyAkhyAna, vAsAI pazvijjejjA? pauSadhopatrAsa karatA hai ? u0--No tiNa? sama? / se gaM basaNasAvae bhavati / u.--yaha saMbhava nahIM hai / vaha kevala darzana-zrAvaka hotA hai| abhigaya jIvAjIve-jAva-adimijjApemAgurAgarase vaha jIva ajIda ke yathArtha svarUpa kA jJAtA hotA hai --yAvat-usake asthi evaM majjA meM dharma ke prati anurAga hotA hai ki-.. "ayamAuso ! nimnathe pAvayaSe a1. esa parama?, sese "he AyuSmAn ! yaha nimrantha pravacana hI jIvana meM iSTa hai / agaSTa / " yahI paramArtha hai / anya saba nirarthaka hai|" se gaM eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe baha bAsA samaNo- vaha isa prakAra aneka varSoM taka AgAra dharma kI ArAdhanA vAsaga-pariyAya pAuNai, pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA karatA hai aura ArAdhanA karake jIvana ke antima kSaNoM meM kisI aNNataresu devalogesu devatsAe uvavattAro bhavati / eka devaloka meM deva rUpa meM utpatra hotA hai| evaM balu samaNAuso ! tasa NiyANassa imeyAra pAbae isa prakAra he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna kA yaha pApa phala vivAge- ja No saMcAeti sIlavayaguNavavaya-veramaNa- rUpa pariNAma hai ki vaha zIlavata, guNavata, viramaNavrata, pratyAsthAna paccakhANa-potahovavAsAiM privjjitse| aura poSadhopavAsa nahIM kara sakatA hai| -dasA. da. 10, su. 36-41 (8) samaNovAsagamavaNa NidANa karaNaM (8) zramaNopAsaka hone ke lie nidAna karanA327. evaM khalu samagAulo ! mae dhamme paNNate-jAba-' se ya 337 he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai parakkamamANe diJcamANussaehi kAmamogehi give -pAvat-saMyama sAdhanA meM parAkama karate hue nirganya divya gacchajjA aura mAnuSika kAmabhogoM se virakta ho jAne para yoM soce ki"mANussagA kAmamogA adhuvA-jAva-'vippamahaNijjA, "mAnuSika kAmabhoga adhrava hai-yAvata- tyAjya hai| vimvA vi khalu kAmabhogA adhuvA, aNitiyA, asAsamA, deva sambandhI kAmabhoga bhI adhra va hai, anitya haiM, azAzvata calAcalama-dhammA, punarAgamaNigjA pacchA puI ghaNaM avassa hai, calAcala svabhAva vAle haiM, janma-maraNa bar3hAne vAle haiN| aagevisspjhnnijjaa|" pIche avazya tyAjya haiN|" jai imassa sucariba-tava-niyama-baMmadheravAsassa kallANe "yadi samyaka prakAra se Acarita mere isa tapa-niyama evaM phala-vittivisese asthi, ahamadi AgamessAe, je ime brahmacarya-pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI mavaMti ummaputtA mahAmAuyA bhogapustA mahAmAyA tesi NaM bhaviSya meM jo ye vizuddha mAtR-pitR pakSa vAle ugra vaMzI yA bhoga- 1 vi. sa. 2, a. 5, su. 11 2 sAtave nidAna meM dekheN| 3 sAtaveM nidAna meM dekheN| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNopAsaka hone ke lie nidAna karanA ArAdhaka-virAdhaka [165 annayarasi kulasi pumattAe pazcAyAmi, tatya NaM samago. vaMzI kula hai vahA~ puruSa rUpa meM utpanna hoU~ aura zrama gopAmaka bAsae bhavissAmi bnuuN|" abhigaya-"jIvAjIve-jAva-1 ahApariggahieNaM tatrophammeNaM "jIvA-jIba ke svarUpa ko jAnUM -- yAvat-grahaNa kiye hue appANaM mAbemANe viharissAmi. se taM sAha / " ___ tapa meM AtmA ko bhAbita karate hue vicaraNa karU to yaha zreSTha hogaa|" evaM khalu samaNAuso! nigaMyo vA nimAthI vA NidAgaM he AyuSmAn dhamaNo ! isa prakAra nirgandha yA nirgranthI kiccA-jAva-2 veve bhavana mahiDie-jAna- vizvAI bhogAI (koI bhI) nidAna karake-yAvat-devarUpa meM utpanna hotA hai| muMjamANe biharaha-jAva- se gaM tAo devalogAo Aukta- vaha vahA~ mahARddhi bAlA deva hotA hai --yAvat-divya bhogoM eNaM-jAva-5 pumattAe paccAyAti-jAvatassa naM egamavi ko bhogatA huA vidharatA hai yAvat / vaha deva usa devaloka se ANave-mANassa-jAva-ghasAri-paMca-avuttA ceva ambhuTThati bhaNa Ayu kSaya hone para-yAvat --puruSa rUpa meM utpanna hotA hai devAsuppiyA ! kika mo-jAva- ki te Asagassa sayai / ' -yAvat- upake dvArA kisI eka ko bulAne para cAra-pAMca binA bulAye hI uThakara khar3e ho jAte hai aura pUchate haiM ki 'he devAnu priya ! kaho hama kyA kareM - yAvat Apake mukha ko kona se padArtha acche lagate haiM ?" pa0-tassa gaM sahappagArasa purisajAyassa tahArUye samaNe pra0--isa prakAra kI Rddhi yukta usa puruSa ko tapa-saMyama bA mAhaNe vA umao kAsaM kevali-paNataM mmamA- ke mUrta rUpa zramaNa mAhana ubhaya-kAla kevali-prajJapta dharma kahate haiM ? hapakhejA? 3-hatA ! aaipognnaa| u... hA~ rahate haiN| pala-se gaM parisuNejmA? pra. kyA vaha sunatA haiM? u.-hatA! pddisnnejaa| u. -hA~ sunatA hai| pa0-se gaM sahahejjA, pattiejjA, roenA? pra0" . kyA vaha zraddhA, pratIti evaM ruci karatA hai ? u.-haMtA ! saddojjA, pattiejA. roejjA / u0 . hA vaha zraddhA, pratIti evaM ruci karatA hai / pala-se gaM sIla-baya-jAva- posahovayAsAi pavijejjA? pra0-kyA vaha zIlavata-yAvala-poSadhopavAsa svIkAra karatA hai ? 30-haMtA ! pvijemjaa| u0-nAM vaha svIkAra karatA hai / 10-se meM mare vittA AgArAo agagAriyaM pAvaemjA? prA-kyA vaha gRhavAma ko chor3akara muNDita hotA hai evaM anagAra pravajyA svIkAra karatA hai ? ja... go tiNa? sama? / u0--yaha sambhava nahIM hai / se gaM samaNovAsae bhavati abhigaya-jIvAjIve-jAva- paDi- vaha pramaNopAsaka hotA hai, jIvAjIva kA jJAtA-yAvatlAmemANe viharAi / pratilAbhita karatA humA vicaratA hai| se paM eyAraveNaM vihAreNa viharamANe bahaNi vAsANi isa prakAra ke AcaraNa se vaha aneka varSoM taka zramaNopAsaka samaNovAsaga pariyAgaM pAuNA pANittA AdhAhasi upa- paryAya kA pAlana karatA hai, pAlana karake roga utpanna hone yA na zasi vA aNuppanna si vA mattaM paJcapakhAei, matta pasA - hone para bhakta-pratyAkhyAna karatA hai, bhakta-pratyAkhyAna karake aneka ittA yahUI masAI aNasaNAI chedeDa, bahU bhattAi aNasaNAI bhaktoM kA anazana se chedana karatA hai, bahuta se bhaktoM kA anazana 1 viyA. za. 2, u. 5. su. 11 2. sAtaveM nidAna meM dekheN| 1 vida. za. 2. u. 5, mu. 11 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] caraNAnuyoga - 2 pramaNa hone ke lie nidAna karanA sUtra 337-338 chavittA Alohaya paripakate samAhipatte kAlamAse kAla se chedana karake AlocanA evaM pratikramaNa dvArA samAdhi ko prApta kicyA agNayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhvti| hotA hai / jIvana ke antima kSaNoM meM deha choDakara kisI devaloka meM deva hotA hai| evaM khalu samaNAuso! tassa niyANassa imeyArave pAva- he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna zalya kA yaha pAparUpa phalavivAge-jaM no saMdhAeti sadhyAo satyattAe muMDe bhaviptA pariNAma hai ki vaha gRhavAsa ko chor3akara evaM sarvathA muNDita AgArAo aNagAriyaM pdhvitte| hokara anagAra pravrajyA svIkAra nahIM kara sakatA hai| -dasA. da.10. su. 42-46 (E) samaNabharaNa NivANa karaNaM () zramaNa hone ke lie nidAna karanA338. evaM khalu sabhaNAuso! bhae dhamme pANate-jAva-1 se ya 368. he AyuSmAna zramaNo ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai parakkamamANe divvamANusasaehi kAma-bhohiM nivaveyaM yAvat -saMyama kI sAdhanA meM prayatna karatA huA nigrantha gacchegjA divya mAnuSika kAma bhogoM se virakta ho jAe aura vaha yaha soce ki"mANussagA khala kAma-bhogA adhuvA jaav-'vippjhnnikjaa| "mAnuSika kAma-bhoga adhaba-yAyat-tyAjya hai / divyA vi khala kAmabhogA aghubA-jAba-puNarAgAgajA, divya' kAmabhoga bhI adha va-- yAvata / bhava paramparA bar3hAne pacchA-putvaM ca NaM avassa visspjaannigj|| vAle haiM nayA pahale yA pIche avazya tyAjya haiN|" "jaha imassa sucariya-tava-niyama bamaccharavAsassa kallANe "yadi samyak prakAra se Acarita mere isa tapa niyama evaM phalavitti bisese asthi ahamavi AgamessAe jAI imAI bahmana-pAlana kA kalyANakArI viziSTa phala ho to maiM bhI bhavaMti aMtakulANi vA, paMtakulANi bA, tucchakulANi vA, bhaviSya meM jo ye aMtakula, prAntakula, tucchakula, daridvakula, kupaNa daridda-kulANi vA, kivaNa-kulANi vA, bhikkhAga-kulAgi kula yA bhikSu kula hai inameM se kisI eka kula meM puruSa banUM jisase cA eesa NaM aNNatarasi kulaM si-pumatAe paJcAyAmi esa me maiM jita hone ke lie suvidhApUrvaka gRhastha chor3a sakU to yaha mAyA pariyAe suNIhAre bhavissati, se taM saah|" zreSTha hogaa|" eva khamu samaNA uso ! NiggathA vA NiggaMyo vA NiyANaM he AyuSmAn zramaNo ! isa prakAra nigrantha yA nimranthI kiccA jAva- deve bhavA, mahiDiTae-jAva- vicAI bhogAI (koI bhI) nidAna karake yAvat - deva rUpa meM utpanna hotA hai| SjamANe viharai-jAva-" se tAo devalogAmao Aukha- vaha vahA~ mahARddhi vAlA deva hotA hai-yAvat-divya bhoga eNaM-jAva-' pumattAe paccAyAti-jAba- tassa gaM egamavi bhogatA huA vicaratA hai - yAvat-vaha deva usa devaloka se ANavemAgasa jAva cattAri-paMca akuttA ceva ammati Ayu kSaya hone para-yAvata--puruSa rUpa meM utpanna hotA hai 'maNa devANupiyA ! ki karemo-jAva- ki te bAsagAsa -yAvat-usake dvArA kisI eka ko bulAne para cAra-pAMca saya?" binA bulAye hI uThakara khar3e ho jAte haiM aura pUchate haiM ki "he devAnupriya ! kaho hama kyA kareM-pAvat-Apake mukha ko kauna se padArtha acche lagate haiM ?" / 50.- tassa gaM sahappagArasa purisajAyarasa tahAsave samaNe pra.-isa prakAra kI Rddhi yukta uma puruSa ko tapa-saMyama ke vA mAhaNe vA umao kAla kevali-paNataM dhammamA- mUrtarUpa zramaNa mAhaNa ubhaya kAla kevali prazapta dharma kahate haiM ? ikkhejjA? u0-haMtA! jaailejaa| u.- hA~ kahate haiN| para-se gaM paDisujA ? pra0-kyA yaha sunatA hai? u.-haMsA ! pauisuphejjA / u0-hA~ sunatA hai| - -- - 1-6 pahale yA sAtaveM NiyANe meM dekheN| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 338-336 nidAna rahita kI mukti bhArAdhaka-virAdhaka [167 pa0-se gaM saddahejjA, pattiejjA. roejjA ? prasa- kyA vaha zrA, pratIti evaM ruci rakhatA hai ? u0- -haMtA ! saddahejjA, pattiejjA, roejjA / ula-hAM vaha zraddhA, pratIti, ruci karatA hai| pa0-se gaM sIladhdhaya-guNaca ya-veramaNa-padhyakSANa-posahoSa- prata-kyA vaha zIlavata, guNavrata, viramaNavrata, pralgalyAna, vAsAI paDiyanjejjA? pauSadhopavAsa svIkAra karatA hai? / u.-hatA ! pddivjjejjaa| u0 ho svIkAra karatA hai| pa0-se Na muMDe bhavitA AgArAo aNagAriyaM pavairAjA ? pra.-kyA vaha gRhabAsa ko chor3akara muNDita hotA hai evaM aNagAra pravrajyA svIkAra karatA hai ? u-haMtA! pavvalmA / u0-hAM vaha aNagAra pravajyA svIkAra karatA hai| pata--se gaM teNeva bhavAhaNeNaM sijjhemjA-Ara-1 sadhva- pra.- kyA vaha usI bhava meM siddha ho sakatA hai--yAvatdukkhANaM aMta karejjA ? saba duHkhoM kA anta kara sakatA hai? u0-No iNa? smhuuN| u.--yaha sambhava nahIM hai| se gaM bhavai-se je aNagArA bhagavaMto iriyAmamiyA-Ana-2 vaha aNagAra bhagavaMta iMryA-samiti kA pAlana karane vAlA bNbhyaarii| -pAvat-ahmacarya kA pAlana karane vAlA hotA hai| se ga epAraveNaM vihAreNaM viharamANe bahUI vAlAI sAmaNNa isa prakAra ke AcaraNa se vaha aneka varSoM taka maMyama paryAya pariyAgaM pAuNai, baraI vAsAI mAmaNNa pariyAgaM pAuNitA vA pAlana karatA hai, aneka varSoM taka saMyama paryAya kA pAlana AvAhaMsi appama si yA aNuppA si yA bhattaM pazcakhAeka, karake roga utpanna hone yA na hone para bhI makta pratyAkhyAna karatA mattaM pastrakkhAittA, bahUI bhasAI aNasaNAI chevei, bahuI hai, bhakta-pratyAbhyAna karake aneka bhaktoM kA anazana se chedana bhattAI aNasaNAI detA Aloiya paripakate samAhipatte karatA hai, aneka bhaktoM kA anazana se chedana karake AlocanA evaM kAla mAse kAlaM kiccA agNayaresa devaloebhu devatAe uva- pratikramaNa dvArA samAdhi ko prApta hotA hai aura jIvana ke aMtima yattAro bhavati / kSaNoM meM deha chor3a kara kisI devaloka meM deva rUpa meM utpanna hotA hai| evaM khalu samaNAuso! tassa NivANarasa hamepArave pAvae hai AyuSmAnU zramaNo ! usa nidAna pAlya kA yaha pAparUpa phala-vivAge jaM no saMcAei teNeva bhavAgahaNeNaM sinimattae pariNAma hai ki vaha usa bhava se miva nahIM hotA hai-yAvat-jAva- savva dukyANa aMta krele| saba duHkhoM kA anta nahIM kara pAtA hai| -damA. da.10, su. 47-YE NiyANa rahiyassa vimutti nidAna rahita kI mukti336. evaM khalu samakAuso 1 mae dhamme paNNatte-haNameva niggadhe 639. he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai| pAvapaNe sacce-jA- savadukkhANamaMta kreNti| yaha nirgrantha pravacana satya hai-yAvat-saba duHkhoM kA anta jassa ga dhammasa sikkhAe nigAthe uvaTTie viharamANe se isa dharma kI ArAdhanA ke lie upasthita hokara vicaratA parakkamekjA se va parakkamamANe samvakAma-birate, savarAga- huA vaha niyaMgya tapa saMyama meM parAkrama karatA huA tapa saMyama virase, savyasaMgAtIte, savvahA savya- sihAtirakase samba- ko ugra mAdhanA karate samaya kAma-rAga se sarvathA virakta ho jAtA parita privhe| hai| saMga, sneha se sarvayA rahita ho jAtA hai aura sampUrNa cAritra kI ArAdhanA karatA hai| sassa gaM bhagavaMtassa aNuttareNaM gANaM, aNusareNaM saNa utkRSTa jJAna darzana aura cAritra-yAvat - mokSa mArga se -jAya- maNattareNaM pariniyANamaggeNaM appANaM mAvemAgarama apanI AtmA ko bhAvita karate hae usa aNagAra bhagavanta ko 1-2 pahale yA sAtaveM NiyANe meM dekheN| 4 prathama nidAna meM dekheN| 3. dazA. da. 1, su. 6 5 desA. da. 10, su. 33, navasuttANi Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16j caraNAnuyoga-2 tapa ko phasAkAMkSA kA niSedha sUtra 336-340 aNate. aNuttare, nivAghAe, nirAvaraNe, kasiNaM, pAMrapuSaNe, ananta, sarva pradhAna, bAdhA evaM AcaraNa rahita, sampUrNa, pratipUrNa kevala-bara-nANa-dasaNe smupjjejjaa| kevalajJAna, kevala darzana utpanna hotA hai| tae se bhagavaM arh| bhavati, jiNe, kevalI, samyaNNU, usa samaya vaha arahanta bhagavanta, jina, kebali, sarvajJa-sarvasavamAva-darisI, savamaNuyAsurassa logassa pajjAe jANaDa dI ho jAtA hai, vaha deva manuSya asura Adi loka ke paryAyoM taM jahA ko jAnatA hai yathAAgaI, gaI. ThiI, cavaNaM, upavAya, mutta, poya, phara, jIvoM kI Agati, gati, sthiti, cyavana, utpatti tathA unake paDiseviyaM, AvIkamma, rokamma, lavirya, kahiya, maNo- dvArA khAye-pIya gaye padArthoM evaM unake dvArA sevita pragaTa evaM maannsi| gurata sabhI kriyAoM ko tathA dArtAlApa, guptavArtA aura mAnasika citana ko pratyakSa rUpa se jAnate dekhate haiM / savvaloe savyajIvANaM sabvabhASAI jANamANe pAsamANe vaha sampUrNa lova meM sthita sarva jIvoM ke sarva bhAvoM ko vihr| jAnate dekhate hue vicaraNa karatA hai| se paM epAsaveNaM vihAreNa viharamANe bahaI vAsAi kevali- baha isa prakAra kebali rUpa meM vicaraNa karatA huA aneka pariyAgaM pAuNai pAuNittA apaNo Ausesa AmoeDa, varSoM kI kevaliparyAya ko prApta hotA hai aura apanI Ayu kA AmoettA bhattaM paJcakkhAei, parasakkhAittA prahAra bhattAha antima bhAga jAnakara vaha bhakta pratyAkhyAna karatA hai, bhaktaaNasaNAI chedei, to pacchA paramehiM UsAsa-nIsAhi pratyAkhyAna karake aneka bhaktoM ko anazana se chedana karatA hai| sijjhAi-jAva- savvadukkhANamaMta kare / usake bAda vaha antima zvAsocchvAsa ke dvArA siddha hotA hai .-yAvat--saba duHkhoM kA anta karatA hai| evaM khalu samakAuso! tassa aNivANassa imeyArave he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna rahita sAdhanAmaya jIvana kallANe karana-vivAge jaM tegeva mavaragahaNe simmati-jAda- kA yaha kalyANa kAraka pariNAma hai ki vaha usI bhava se sira samvadukkhANaM aMta kre| hotA hai yAvat--saba duHkhoM kA anta karatA hai| tee 4 te yahave niggayA va niggathIo ya samaNassa bhagavao usa samaya usa aneka nitya-nirgranthiyoM ne zramaNa bhagavAna mahAvIrassa aMtie eSamaTu soccA Nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIra se ina nidAnoM kA varNana sunakara zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAvoraM baMdhati namasaMti, vakttiA namaMsittA tassa ThANassa ko vaMdanA, namaskAra kiyA aura usa pUrvakRta nidAna malyoM kI AloyaMti paDikkamati-jAba-ahArihaM pAyacchittaM tavokamma AlocanA pratikramaNa karake-yAvat -- yathAyogya prAyazcitta parivarajati / -dayA. da. 10, su. 52-54 svarUpa tapa svIkAra kiyaa| tabassa phalakakhA Niseho-- tapa ko phalAkAMkSA kA niSedha340. se bhikkhU akirie, alUsae, akohe, amANe, amAe, 340. baha bhikSu sAvadha kriyAoM se rahita, ahiMsaka krodha mAna alome, upasaMte, parinin, go AsaMsaM purao karekjA- mAyA aura lobha rahita, upazAnta evaM samAdhiyukta hokara rahe "imeNa me viTupa vA. suega yA, bhaega vA, kimagAeNa aura bhaviSya ke lie AkAMkSA na kare ki "mere isa darzana, zruta, vA, hameNa vara sucariya-taniyama-baMbhacera-vAseNaM, imeNa vA manana, vijJAna, uttama AcaraNa, tapa niyama, brahmacarya saMyama yAtrA jaNyAmAyAbusieNaM dhammega iso cute peccA deve siyA, aura AhAra kI mAtrA ke pAlana rUpa dharma ke phalasvarUpa yahA~ se kAmabhogA basavattI, sivA anumakhamasuhe, esya ghisiyA, sarIra chor3ane ke pazcAt maiM deva ho jAU~, samasta kAma-bhoga mere etya vi jo siyaa| -sUya. su. 2, a. 1. su. 652 adhIna ho jAeM athavA maiM saba sukha-duHkha se rahita siddha ho jAU~ / kyoMki (isa prakAra AzaMsA karane para bhI) phala kI prApti kabhI hotI hai aura kabhI nahIM hotI hai| ataH aisI AkAkSAe~ nahIM karanA cAhie / 1 prathama nidAna meM dekheN| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241-142 agavihA maraNA 241. sattarasavihe maraNe paNa taM jahA 1. AvIdamaraNe, 3. AyaMtiyamaraNe, 5. basaTTasara 7. bharaNe, 9. paMDitamaraNe, 11. chaumatyamaraNe, 12. samara 15. malapacAjagarame, 17. vAvagamaNamaraNaM / bAlamaraNappagArA 342. 50 - se ki taM bAlamaraNe ? 6. tapa 7. jalappavese, 8. jalase 6. disaNe, 10 pAha 11. behA 12. vipu " bAla paNDita maraNa se ArAdhanA virAdhanA--5 do marA samajhe jo Nicca baliyA puramA bhavaMti taM jahA 1. parameva 2. maraNe va evaM - 1. NiyANamaraNe ceba, 2. himaraNe 4. valayabharaNe, 6. losallamaraNe, ma. bAlamaraNe, 9 bi. sa. 2.. 1. su. 26 10. bAlamaMDitamaraNe, 12. kevalimaraNe, u0- bAlamarAva jahA 1. balavara 2. yasa maraNe, 3. aMtosallamaraNe, 4. maraNaM, 5. viDi 14. 16. puraNe, aneka prakAra ke maraNa giraNe, -sama. sama. 17, su. 1 - vi. sa. 13, u. 7, su. 41 bhagavayA mahAvIreNa samAcA No Nicca kisipAI yo vizvaM paspAi goyiM ammAI ArAdhaka - virAdhaka aneka prakAra ke maraNa 341. maraNa sattaraha prakAra kA kahA gayA hai, yathA (1) AmaraNa (2) avadhi-maraNa, (4) valaya maraNa, (6) antaH zalya-maraNa, (6) bAla-maraNa, (10) bAla-paMDita-maraNa, (12) kevala-maraNa, (14) ispRSTa-maraNa, (16) iMgrinoM-maraNa, (3) Atyantika-maraNa, (5) bazarta-maraNa, (7) tadbhava-maraNa, (2) paMDita-maraNa, (11) masya-narama, (13) hAra, (15) bhaktapratvAmmAna-maraNa, (17) pAdopagamana - maraNa | bAlamaraNa ke prakAra342. 10 bAla garaNa kyA hai u0- bAlamaraga bAraha prakAra kA (1) galA dabAkara maranA / [ 166 usake kitane bheda haiM ? kahA gayA hai, yathA (2) viraha vyathA se pIr3ita hokara maranA / (3) zarIra meM tIra bhAlA Adi zastra ghusA kara maranA / (4) umI bhava meM punaH utpanna hone ke saMkalpa se maranA / (5) parvata para se girakara bharanA / (6) zAr3a para se girakara maratA / (7) pAnI meM DUbakara maranA / (8) agni meM jalakara maranA / (e) viSa khAkara maranA | (10) talavAra Adi zastra se kaTakara bharanA / (11) gale meM phAMsI lagAkara maranA / (12) gIdha Adi pakSiyoM ke dvArA zarIra kA bhakSaNa karavA kara maranA / zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA zramaNa ninyoM ke lie sadA vo-do maraNa varNita, kIrtita, kavita, prazaMsita evaM anumata nahIM hai yathA (1) valaya maraNa - galA dabA kara maranA / (2) bazArta maraNa- viraha vyathA se pIr3ita hokara maranA / isI prakAra - ( 1 ) nivAsa maraNa- tapa-saMyama ke phala kI kAmanA karake maranA | Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] caraNAnuyoga -2 maraNa ke prakAra sUtra 342-343 2. tambhavamaraNe caiva, (2) tabhava maraNa-vartamAna bhava ko punaH prApta karane ke saMkalpa se mrnaa| 1. giriparaNe ceba, (1) giripatana bharaNa--- pahAr3a se girakara maranA / 2. tapaNe ceya, (2) tarupatana maraNa-vRkSa se girakara maranA / 1. jasappavese caiva, (1)jala praveza maraNa-jala meM praveza karake bharanA / 2. jalagappavese ceba, (2) jvalana praveza bharaNa-agni meM praveza karake maranA / 1. visabhara (1) viSamakSaNa mara---jahara khAkara maranA / 2. satyopADaNe veva, (2) zastrotpATana maraNa-zastra se kaTa kara maranA / vo maraNAi-jAvaNo gitvaM ammaNunAyA bhavati, kAraNeNa do bharaNa-yAvat- sadA anumata nahIM haiM kintu kAraNa se ve purNa appaDikuTAI, taM jahA niSiddha bhI nahIM haiM yathA-- 1. behANase ceya, (1) vehAnasa maraNa-brahmacarya kI rakSA ke lie phA~sI lagA kara mrnaa| 2. giDapuDhe vev| aNaM. a. 2, u.4, su. 113 (2) gRddha spRSTa maraNa:-hAthI Adi ke bar3e bAlevara meM praveza karake giddhoM se apanA mAMsa nucabAkara maratA / maraNassappagArA-- maraNa ke prakAra343. tivihe maraNe paNNate, taM jahA 343. maraNa ke tIna prakAra haiM / yathA1. bAlamaraNe, 2. paMDipamaraNe, 3, baalriymrge| (1) bAlamaraNa, (2) paNDitamaraNa, (3) bAlapaMDitamaraNa / bAlamaraNe livihe paNNate; ta ahA bAlamaraNa tIna prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. Thitalesse, (1) sthira saMkliSTa lezyAvAlA, 2. saMkilisesse, (2) saMkleza vRddhi se yukta lezyAvAlA, 3. pjjbjaatlesse| (3) pravardhamAna leshyaavaalaa| paMDiyamaraNe tivihe pagNase, taM jahA paNDitamaraNa tIna prakAra kA kahA gayA hai1. Thitasesse, (1) vizuddha sthira lezyAvAlA, 2. asaMphiliTulesse, (2) saMkleza rahita lezyAvAlA, 3. pjjvjaatlesse| (3) pravardhamAna vizuddha lennyaavaalaa| bAlapaMDiyamaraNe tivihe pANase, taM jahA.. bAla-eNDita maraNa ke tIna prakAra haiM, jaise1. Thitalesse, (1) sthitalezya-sthira vizuddha lezyAvAlA, 2. asaMphiliTulesse, (2) asaMkliSTalezma-saMvaleza se rahita lezyAvAlA, 3. apjjvjaatsesse| -ThANaM. 3, u. 4, su. 222 (3) aparyavajAtalezya --apravardhamAna vizuddha lezyAvAlA / apaNavasi mahohaMsi, ege tigge duruttre| isa mahA-pravAha vAse dustara saMsAra samudra se kaI mahApuruSa tatva ege mahApanne, ma pnhmuvaahre|| tira gae hai unameM se eka mahAprajJa zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne yaha upadeza diyA hai kisantime ya duve ThANA, akkhAyA mAraNamtiyA / mRtyu ke samaya hone vAle do sthAna kahe gaye haiM, yathAakAma-maraNaM ceva, sakAma-maraNaM thaa|| (1) akAma-maraNa, (2) sakAma-maraNa / bAlANaM akArma , maraNaM asA' bhave / bAla jIvoM ke akAma-maraNa bAra-bAra hote haiM kintu paMDitoM paNDiyANaM sakAmaM tu, ukkosegaM saI bhne| kA sakAma-maraNa utkRSTa eka bAra hI hotA hai| -utta.a. 5, gA. 1-3 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 344-345 azAniyoM ke bAlamaraNa ArAdhaka-virAdhaka 171 aNNANINaM bAlamaraNAI344. bAlamaraNANi jaso akAmamaraNANi caMba ya bahUNi / marihiti se barAyA, jiNavayaNaM se na jANanti / / - utta. a. 36, gA. 261 bAlamaraNa sarUvaM345. tasthimaM paDhama ThANaM, mahAvIreNa desiyaM / kAma-gi jahA bAle, misaM rAI kuvai / / je gijhe kAma-bhogesu, ege kUDAya gcchii| na me viTTha pare loe, capakhu-viTThA imA rii|| hatyAgayA ime kAmA, kAliyA je aNAgayA / ko jANai pare loe, asthi vA natyi vA puNo / / "jaNeNa savi hokSAmi", havAle pagamaI / kAma-mogANurAeNa, kesa saMpativajjaI / / lao se varSa samAraMbhaI, tasesu pAvaresu ya / aTThAe ya agaTThAe, bhUyagAmaM vihiMsaI / ajJAniyoM ke bAlamaraNa344. jo pANI jina vacanoM se paririta nahIM hai, ve becAre aneka bAra bAlamaraNa tathA bahuta bAra akAma-maraNa se mRtyU ko prApta hoNge| bAlamaraNa kA svarUpa345. bhagavAna mahAvIra svAmI ne una do sthAnoM meM pahalA sthAna isa prakAra kA batAyA hai ki kAmAsakta bAla-jIva aneka prakAra ke krUra-karma karate haiN| __ jo kAma-bhogoM meM Asakta hote haiM, unameM se kaI naraka meM jAte haiM / ve ajJAnI isa prakAra kathana karate haiM ki -"paraloka to hamane dekhA hI nahIM hai kintu yaha ihalaukika Ananda to A~khoM ke sAmane hI hai|" ye kAma-bhoga hAtha meM Aye hue haiM kintu bhaviSya meM hone vAle sukha to saMdigdha haiM, kauna jAnatA hai-"paraloka hai yA nahIM ?" koI bAla jIva dhRSTatApUrvaka isa prakAra kathana karatA hai ki 'jo gati anya kI hogI vahI merI hogI aisA soca kara vaha kAma-bhoga meM anurakta hokara kleza ko prApta hotA hai| phira vaha asa tathA sthAvara jIvoM ke prati daNDa kA prayoga karatA hai aura prayojanakza yA binA prayojana hI prANI samUha kI hiMsA karatA hai| hisA karane vAlA, mUTha bolane vAlA, chala-kapaTa karane vAlA, ghugalI khAne vAlA aura dhUrta vaha ajJAnI manuSya madya aura mAMsa kA bhoga karatA hai aura "yaha kalyANakArI hai" aisA mAnatA hai| vaha zarIra aura vANI se matta hotA hai, dhana aura striyoM meM gRddha hotA hai tathA rAga aura dveSa donoM se usI prakAra karma-mala kA saMcaya karatA hai jaise keMcuA mukha aura zarIra donoM se miTTI kA saMcaya karatA hai| phira kabhI roga AtaMka se glAna banA huA vaha paritApa karatA hai / aura apane karmoM kA vicAra kara paraloka ke duHkha se bhayabhIta hotA hai| vaha socatA hai ki zIla rahita puruSoM kI jo gati hotI hai usa naraka gati ke viSaya meM maiMne sunA hai ki vahA~ kUrakarmI ajJAnI jIvoM ko atyanta vedanA hotI hai| una narakoM meM utpanna hone kA jo sthAna hai vaha bhI maiMne sunA hai| AyuSya kSINa hone para baha bAla jIya apane kRta ko ke anusAra vahA~ jAkara pIche paritApa karatA hai| hiMse vAle musAvAI, mAille pisuNe ske| muMjamANe suraM maMsaM, seyameyaM ti mnnii| kAyasA vayasA matte, vite giDe ya isvisu / buho malaM saMciNaI, sisuNAgomba maTTiye / / to puDho AyakeNaM, gilANo pritppii| emIo paralogasma, kammAnuSNehi appaNo // sUyA me narae ThANA, asIlANaM bajA gii| bAlANaM kUra-kammANa, pagADhA jatya veyaNA / / tasthovavArayaM ThANaM, ahA meyamaNussurya / mAhAkammehi gacchanto, so pacchA paritappaI // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] caraNAnuyoga-2 paNDitamaraNa kA sthala satra 345-347 jahA sAgaDio jAgaM, samaM hicA mahApahaM / jaise koI gAr3IvAna samatala rAjamArga ko jAnatA humA bhI bisama magamoiNNo, akkhe maragaMmi soyii| use chor3akara viSama mArga se cala par3atA hai aura gAr3I kI dhurI TUTa jAne para kheda karatA hai| evaM dhammaM vijayakamma aDamma parivajiyA / ubhI prakAra dharma kA ullaMghana kara adharma yo svIkAra kara, bAle macca-muha patte, akse bhago va soyaI / / mRtyu ke mukha meM par3A huA ajJAnI jIva dhurI TUTe hue gAr3IvAna kI taraha kheda karatA hai| tao se maraNatami bAle santassaI bhayA / phira maraNa ke samaya vaha ajJAnI paraloka ke bhaya se saMtrasta sakAma-maraNaM maraI, dhutte gha kaliNA jie / hotA hai aura eka hI dAva meM hAre hue juArI kI taraha zoka -utta. a. 5, mA. 4-16 karatA huA akAma maraNa se maratA hai| me iha ArammaNissiyA, AyavaMDa egtluusgaa| jo sAdhaka isa loka meM Arambha meM Asakta apanI AtmA gaMtA te pAvalogaya, cirarAyaM amuriyaM visaM // ko daNDita karate haiM tathA ekAnta rUpa se jIva-hiMsaka haiM ve ghira kAla taka ke lie narakAdi pApalokoM meM jAte haiM tathA be asura yoni meM jAte haiN| gaya saMkhayamA jovina, taha vi ya bAlajaNo pgmmii| (TUTe hue) jIvana ko sAMdhA nahIM jA sakatA hai| phira bhI pazcuppaNNeNa kAriyaM, ke bichu, paralogagAmae // ajJAnI manuSya dhRSTatA karatA hai, hiMsA Adi meM pravRtta hotA hai| -sUya. su. 1, a. 2, u. 3, gA. 6-10 mujhe vartamAna se prayojana hai, paraloka ko dekhakara kona lauTA hai| paMDiya-maraNa sarUvaM paNDitamaraNa kA svarUpa-- 346. eyaM akAma-maraNaM, bAlANaM tu paveiyaM / 346. yaha ajJAniyoM ke akAma-maraNa kA pratipAdana kiyA hai / eto sakAma-maraNaM, pabiyANaM suha me / / aba paNDitoM ke sakAma-maraNa ko mujha se suno| maraNaM pi samugNAgaM, ahA me tamagussuyaM / jaisA maiMne sunA hai ki puNyazAlI saMyamI aura jitendriya vipasaNNamaNAghArya, saMjayANa somao // puruSoM kA paNDitamaraNa hotA hai jo prasannatA yukta AghAta rahita hotA hai| na ima samvesu bhikkhU su, na ima sambesu gArisu / yaha sakAma-maraNa ma saba bhikSuoM ko aura na sabhI gRhasthoM mANA-solA ya gAratyA, visama-sIlA ya bhikkhuNo // ko prApta hotA hai| kyoMki gRhastha vividha prakAra ke AcAra vAle hote haiM aura bhikSu bhI viSama jAcAra vAle hote haiN| samsi ehi bhikkhUhi, gAratyA saMjamuttarA / ___ kucha bhikSuoM se gRhasthoM kA saMyama zreSTha hotA hai, aura saba gArayehi ya savahi, sAhako sNjmuttraa| gRhasthoM se sAdhuoM kA saMyama zreSTha hotA hai| -utta. a. 5, gA. 17-20 tesi soccA sapujjANaM, saMjayANaM somao / una parama pUjanIya, saMyamI aura jitendriya bhikSuoM ke svarUpa na saMtasanti maraNante, sIlavantA bahassayA // ko sunakara pIlavAna aura bahuzruta bhikSu maraNa kAla meM bhI saMtrasta nahIM hote| tuliyA visesamAvAya, bapA-dhammassa sastie / ___ medhAbI puruSa donoM maraNoM kA tulanAtmaka cintana karake viSyasIela mehAvI, sahA-bhUeNaM appaNA / / dayAdharma evaM kSamA se upazAnta AtmA dvArA zreSThatama paNDita -utta. a.5, gA. 26-30 maraNa svIkAra kara prasanna rhe| mAlamaraNa-peDiyamaraNa phala bAlamaraNa aura paNDitamaraNa kA phala - 347. karavappamAbhioga kidivasiya mohmaamut| 347. kAMdapI, AbhiyogI, kilviSika, mohI tathA AsurI ye epAo gaImo, maraNammi birAhiyA homti / / pA~ca bhAvanAe~ durgati kI hetubhUta haiN| mRtyu ke samaya ye samyak darzana bhAdi kI virAdhanA karatI hai| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra 347-346 vItarAga sammata behAnasa vAlamaraNa ArAdhaka-virAdhaka {173 micchAdasaNarasA, sapriyANA / hiNsgaa| mithyA-darzana meM anurakta, nidAna sahita aura hiMsaka dazA meM paya je maranti jIvA, sesi puNa bullatA bohI / / jo marate haiM unake lie phira bodhi bahuta durlabha hotI hai| sammatvaMsaNaratA abhiyANA suskalesamogATA / samyag darzana meM anurakta nidAna rahita aura zukla-lezyA meM iya je maranti jIvA, sulahA tesi bhave dohI / / pravartamAna hote hue jo jIva marate haiM, unake lie bodhi sulabha hai| micchAvasaNarattA saniyANA kaahlesbhomaaraa| mithyA darNana meM rakta, sanidAna aura kRSNa-leNyA meM iya je maranti jIyA, tesiM puNa dullahA bohI ! pravartamAna hote hae jo jIva marate haiM unake lie phira dodhi bar3hata durlabha hotI haiN| jigavayaNe aNurasA, jiNabayaNaM je karenti bhAveNa / jo jina-pracana meM anurakta haiM tathA jina vacanoM kA bhAva amalA asaM kiliTThA, te honti parittasaMsArI // pUrvaka AcaraNa karate hai, ve nirmala aura asaMkliSTa hokara alpa -utta.a. 36. gA. 256-260 janma maraNa vAle ho jAte haiN| jiNANumayaM vehANasa bAlamaraNaM vItarAga sammata vehAnasa bAlamaraNa348, jassa gaMbhikkhussa evaM bhavA puTTho khalu ahamaMsi, nAlaha- 348, jisa bhikSu ko yaha pratIta ho ki maiM anukUla parISahoM se maMsi sItaphA ahiyAsettae se vasumaM sambasamaNNAyatapaNNA- AkrAnta ho gayA hU~ aura maiM ise sahana karane meM samartha nahIM hai| NaNaM appANaM pheDa akaraNayAe AuTTa tavassiNotaM prajJAvAn saMyamI muni yadi abrahmacarya rUpa akRtya ke lie tatpara seyaM jamege vihmaadie| ho rahA ho to usa tapasvI bhikSu ko yahI ucita hai ki vaha phAMsI lagAnA svIkAra kara le (kintu kuzIla sevana na kre|) tasthAvi tassa kAlapariyAe. se vi tasya biyNtikaare| aisA karane meM usakA maraNa ho sakatA hai aura vaha mRtyu bhI mohakarma kA anta karane vAlI hotI hai / iccotaM bimohAyataNaM hiyaM suhaM bama gisseyasa aannugaamiyN| isa prakAra yaha moha se mukta karAne vAlA maraNa bhikSa ke -A. mu. 1, a. 6, u. 4, su. 215 lie hitakara, sukhakara, karmakSaya meM samartha, kalyANakara tathA para loka meM sAtha calane vAlA hotA hai / bAlamaraNa-pasaMsA-pAyacchitta sutaM bAlamaraNa kI prazaMsA ke prAyazcitta sUca341. je mikkhU-- 346. jo bhikSu1. giri-pavaNANi vA. (1) parvata se dRzya sthAna para girakara maranA, 2. maha-pariNANi bA. (2) parvata se adRzya sthAna para girakara maranA / 3. migu-paGagANivA, (3) khAI kue Adi meM girakara maranA / 4. taru-paDapANi vA, (4) bukSa se girakara mrnaa| 5. giri pakkhaMdaNANi vA, (5) parvata se dRzya sthAna para kuda kara maranA, 6. maru-pakSa NANi yA, (6) parvata se adRzya sthAna para kUda kara maranA / 7. migu-pakkhavaNANi vA, (7) sAI kue Adi meM kUda kara maranA / tara-parakhaMdaNANivA, (8) vRkSa se kUda kara maranA / 6.bala-pavesANi vA, (E) jala meM praveza karake mrnaa| 10. jasaNa-pavesAgi thA, (10) agni meM praveza kara ke maranA / 11. jala-pamakhaMdagANi vA, (11) jala meM kUba kara maranA, 12. jalaNa-pakvaNANi vA, (12) agni meM kUda kara maranA, 13. visa-makhaNAgi bA, (13) viSa bhakSaNa karake maranA, 14. satyopAvaNANivA, (14) talavAra Adi zastra se kaTakara maranA, 15. basaNmaraNANi vA, (15) galA mor3akara bharanA, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] caraNAnuyoga-2 anAsAra kA niSedha sUtra 350-351 16. vasaTTa-maraNAgi vA, 17. tambhava-maragANi thA, 18, aMtosalla-maraNANi vA, 19. behANasa bharaNANi vA, 20. giva puTThamaraNANi vaa| (16) viraha vyathA se pIr3ita hokara maranA, (17) vartamAna 'bhava ko prApta karane ke saMkalpa se maranA, (18) tIra bhAlA Adi se dIMdhakara maranA, (16) phAMsI lagAkara maranA ! (20) gIdha Adi pakSiyoM dvArA zarIra kA bhakSaNa karavAkara grnaa| ina AtmaghAta rUpa vAlamaraNoM kI tathA anya bhI isa prakAra hai dAlamoM ke prazaMsA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| use anuyAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| ajNayarANi vA tahappagArANi bAla-maraNANi pasaMsaha pasaM saMta bA saaijjh| taM sevamANe AvAja cAummAsiyaM parihAraTThANaM aghugghaaiy| --mi. u. 11. su. 62 anAcAra anAcAra-niSedha-1 aNAyAra Niseho anAcAra kA niSedha350. AvAya baMbharaM ca, Asupaye imaM vii| 350, saMyama dhAraNa kara kuzAgra buddhi sAdhaka isa adhyayana meM assi dhamme aNAyAra, nAyarejja kayAi vi || kathita dharmoM meM kabhI bhI anAcAra kA AcaraNa na kare / - mUva. su. 2. a. 5, gA.1 se jAgamajANaM vA, kaTU AhammiyaM pry| jAna yA anajAna meM koI adharma kArya kara baiThe to apanI saMbare lippamappAgaM, bIyaM taM na samAyare / / AtmA ko unase turanta haTA le, phira dUsarI bAra vaha kArya na kre| aNAyAra parakkama, neva gRhe na ninnhye| anAcAra kA sevana kara use na' chipAe aura na asvIkAra saI sayA viyAbhAve, asaMsase jiIbie / / kare kintu sadA pavitra, spaSTa, alipta aura jitendriya rahe / -dasa. a. 8, gA. 31.32 mukhchA, avirati ya Niseho mUrchA aura avirati kA niSedha--- 351. se mikkhU sahi abhucchie, svehi amunchie, gaMhiM 351. jo bhikSu manojJa zabdoM, koM, gandhoM, rasoM evaM komala amucchie, rasehi amuchie, kAsehi amunchie, virae sparzoM meM anAsakta rahatA hai tathA krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, kohAo, mANAo, mAyAo, lobhAo, pejjAo, dosAo, dveSa, kalaha, doSAropaNa, cugalI, paranindA, saMyama meM arati, kasahAo, abhakkhANAo, pesuNNAbho, parapariSAyAto, asaMyama meM rati, mAyAmRSA evaM mighyAdarzana rUpa zalya se virata bharatiratIo, mAyAmosAo, micchAdasaNasallAo iti se rahatA hai, isa kAraNa se vaha bhikSu mahAn karmoM ke bandha se rahita mahatA avANAso upasaMta jaTTite paDivirate / ho jAtA hai, vaha susaMyama meM udyata ho jAtA hai tathA pApoM se -sUya. su. 2, a. 1, su. 683 nivRtta ho jAtA hai| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 352 7 gaMdha malla - siNANaM ca 11-12 paribhAhityikammaM ca bhikSu ke vividha anAvaraNIya sthAna bhiksa vivi anAvaraNIya ThANA 352. 1 zrIyaNaM 2 ramaNaM va 3 batthIkamma 4 vireyaNaM / taM vijjaM parijANiyA || 5 bhramaNaM 6 jaNaM patimaMthaM anAcAra parihAra upaveza - 2 13 14 1710 10 daMtapakvalarNa tahA taM viSamaM parijAniyA // (7) zarIra meM sugandhita padArtha lagAnA ( sa ) puSpamAlA dhAraNa karanA, (e) snAna karanA, (10) dAMtoM ko dhonA, (11) parigraha rakhanA, (12) strI ke sAtha maithuna sevana karanA, ityAdi ko pApa kA kAraNa jAnakara vidvAna muni inakA parityAga kare / (13), (14) (15) (16) mAta ko saMsAra kA (17) pUrtikarma tathA (18) anaMSaNIya AhAra kAraNa jAnakara vidvAn muni inakA tyAga kare / 19-20 ANivirAma ca 21 vijaya 22 (16) zaktivardhaka ramAyana Adi kA sevana karanA, ( 20 ) 23 uccholaNaM ca 24 kakkaM ca taM vijayaM parijANiyA / AMkhoM meM raMga lagAnA, (21) viSayoM meM Asakta honA, (22) prANiyoM kA pAnA (23) hAyara Adi dhonA (24) zarIra para kalka Adi se ubaTana karanA isa sabako karmabandha ke kAraNa jAnakara vidvAn muni inakA parityAga kreN| 15 16 ca taM vizvaM parimANayA / 25 saMsArI 26 kirie 27 pariNAktaNANi ya / 25 sAmAriyapi ca, taM vijjaM parijANiyA || | 26 aTTApadaM Na sikvejjA 3 hAIyaM No vaye 2122 vivAda vijaM parijAniyA | 33 pANahAo ya 34 chataM ca 35 NAliyaM 36 vAlavIyaNaM / 37 pari28 parANiyA 36 uccAra pAsavaNaM haritesu Na kare muNI / 40 viyaDeNa vA vi sAha, nAyamejja kayAha vi // 41 apaNaM pApAdavi 42 parizAi // acara [175 bhikSu ke vividha anAvaraNIya sthAna 352. (1) hAtha paira aura vastra Adi dhonA, tathA (2) unheM raMganA, (3) vastikarma karanA, (4) julAba lenA, (5) amana karanA, (6) A~khoM meM aMjana lagAnA ityAdi saMyama ko naSTa karane vAle kAryoM ko jAnakara vidvAna sAdhaka inakA tyAga kare 1 (25) gRhasthAMsArika kArya karanA, (26) asaMyama se kiye jAne vAle kAmoM kI prazaMsA karanA, (27) jyotiSa sambandhI praznoM kA uttara denA aura (28) sAmArika kA AhAra grahaNa karanA ina sadako saMsAra kA kAraNa jAnakara vidvAna muni inakA tyAga kre| (21) vA Adi belanA sIkhe (30) dharma ke viruddha vacana na bole (31) hastakarma kare (32) vyartha kA vivAda na kre| ina sabako saMsAra bhramaNa kA kAraNa jAnakara vidvAn muni inakA tyAga kare / (33) jUtA pahananA, khelanA, (26) paMkhe se havA dabacAnA, (38) sAdhuoM kA sabako vidvAna sAdhaka karmabandha ke tyAga kare | (24) chAtrA janAnA (35) juA karanA, (30) gRhastha Adi se paira paraspara zarIra parikarma karanA ina kAraNa jAnakara inakA pari (31) mUrti harI vanaspati vA svAnoM meM mala-mUtra visarjana na kare aura vahA~ (40) ati jala se bhI kadApi Acamana na kare / (41) gRhastha ke bartana meM AhAra pAnI na kare / (42) na ho vo bhI gRhastha kA vastra kAma meM na le ina sabako kabandha kA kAraNa jAnakara vidvAn muni inakA parityAga kare | Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] caraNAnuyoga-2 cha: unmAda sthAna sUtra 352-356 43 AsaMdI 43 paliyaMke ya, 45 NisijjaM ca gihatare / (43) baita Adi kI kursI para baiThanA, (44) palaMga para baiThanA, 46 saMpucchaNaM ca, 47 saraNaM ca taM cija parijANiyA // (45) gRhastha ke ghara meM baiThanA, (46) gRhastha kA kuzala kSema pUchanA, (47) kAmakrIr3A kA smaraNa karanA, vidvAn sAdhu inheM anaryakAraka samajhakara inakA parityAga kre| 48 jasaM 46 kitti, 50 silogaM ca jAya 51 vaNa- (48) samayaloka meM yaza, (46) kIti, (50) prazaMsA, 52 puussnnaa| (51) vaMdanA aura (52) pUjA-pratiSThA Adi kI jo kAmanAe~ savalopti je kAmA, taM vijjA parijANiyA / / hotI hai, vidvAna muni unheM saMyama ke apakArI mamajhakara inakA tyAga kare / 53 jeNehaM Niyavahe bhikkhU, anna-pANaM thaavih| (53) isa jagat meM jina padArthoM se sAdhu ke saMyama kA 54 aNuppadANamannesi, taM bijja parijANiyA / nirvAha ho sake vaise hI AhAra pAnI grahaNa kre| (54) vaha -sUya. su. 1, a. 6, mA. 12.23 AhAra-pAnI asaMyamI ko denA anarthakara jAnakara tatvajJa muni nahIM deve / use saMyama vighAtaka jAnakara sAdhu usakA tyAga kare / 55 NapaNatya aMtarAeNaM, paragehe Na NisIyae ) kI kAra ke zilA sAdha gaGgastha ke ghara meM na 56 gAmakumAriyaM ki, 57 nAtibelaM hase muNI // baiThe, (56) grAma ke lar3ake-lar3akiyoM kA khela na khele evaM (57) - gUya. su. 1, a. 6, gA. 26 maryAdA kA ullaMghana karane ma haMse / cha ummAyaTThANAI cha: unmAda sthAna--- 53. chaha ThANehi AyA jammAya pAuNejjA, taM jahA 353. chaha sthAnoM se AtmA unmAda ko prApta hotA hai1. arahaMtANaM avANaM vadamAge / (1) arhantoM ke avarNavAda karatA huA / 2. arahaMtapaNNattassa dhammassa avaSNaM vavamANe / (2) ahaMta-prajJapta dharma kA avarNavAda karatA huaa| 3. Ayariya-uvaglAyANaM avaNaM badamANe / (3) AcArya tathA upAdhyAya kA avarNavAda karatA huA / 4. cAucaNNassa saMghassa avaNaM badamANe / (4) caturvarNa saMgha kA avarNavAda karatA huaa| 5. jakkhAveseNa cetra / (5) yakSAveza se / 6 mohaNijjassa caiva kammarasa udaeNaM / (6) mohanIya karma ke udaya se| --ThANaM. a. 6, su. 501 sAmudANiya-gavesaNA akArao pAvasamaNo sAmudAnika gaveSaNA nahIM karane vAlA pApa zramaNa354. sAipiNaM jemei, necchaI sAmudAgiya / 354. jo jJAtijanoM ke gharoM meM hI AhAra grahaNa karatA hai, gihiniseja ca vAhei, pAvasamaNe ti buccaI / mAmudAnikI (sabhI kuloM se) gocarI nahIM letA hai aura gRhastha -utta. a. 17, gA. 16 ko zayyA para baiThatA hai vaha pApa zramaNa kahalAtA hai / sachaMda vihArI pAvasamaNo svacchanda vihArI pApa zramaNa355. je kei u pavAe giyaMdu, dhamma suNittA viNaovayante / 355. jo koI nirgrantha dharma ko sunakara durlabhatama bodhi-lAbha sudullahaM lAhi bohisAbhe, piharejja pacchA ya jahAsuhaM su|| ko prApta kara vinaya se yukta ho pravajita hotA hai kintu pravrajita -utta. a. 17, mA. 1 hone ke pazcAt svacchanda vihArI ho jAtA hai, vaha pApa zramaNa kahalAtA hai| gurUparibhAvae nicca pAvasamaNe ti buccai / murukA tiraskAra karane vAlA pApa zramaNa hai| -utta. a.17, gA, 10 suyaNANokkhA zrutajJAna kI upekSA356. mezjA bahA pAuraNamma asthi, 35.. guru ke dvArA adhyayana kI preraNA prApta hone para vaha kahatA ___ uppAlAI bhottuM taheva pAu~ / hai-"mujhe rahane ko acchA upAzraya mila rahA hai, kapar3A bhI mere Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 356-360 asaMvibhAgo pApakSamaNa anAcAra [177 jANAmi jaM vaTTada Ausu ! ti, pAsa haiM, khAne-pIne ko bhI mila jAtA hai| Ayugman ! o ho ki nAma kAhAmi sueNa bhante // rahA hai, use bhI maiM jAnatA huuN| bhante ! phira maiM zruta kA adhyayana -utta. a. 17, gA. 2 karake kyA karU~gA ?" asaMvibhAgo pAvasamaNo asaMvibhAgI pApazcamaNa357. bahamAI pamuhare, pade sube aNiggahe / 357. jo bahuta kapaTI, vAtrAla, abhimAnI, lAlacI, indriya asaMvibhAgI adhiyase, pAvasamaNi si vumacaI / / aura mana para niyantraNa na rakhane vAlA, bhakta-pAna Adi kA --utta. a. 17. mA. 11 saMvibhAga na karane vAlA aura guru Adi se prema na rakhane vAlA hotA hai, vaha pApa-zramaNa kahalAtA hai| AraMbhajIthissa pAvAsatti Arambha-jIbI ko pApAsakti358. AvaMtI keyAvatI loyaMsi AramajIvI, etesu ceva AraMbha- 358. isa loka meM jitane bhI manuSya ArambhajIbI hai ve viSayoM jiivii| kI abhilASA se hiMsA kA AcaraNa karate haiM / estha vi bAle paripaccamANe ramati pAhi kammeha, asaraNe ajJAnI sAdhaka isa amayamI jIvana meM bhI viSaya pipAsA se saraNaM ti magNamANe -A. mu.1,a.5,u.1, su. 150 chaTapaTAtA huA adhAraNa ko hI zaraNa mAnakara pApakoM meM ramaNa aTTA payA mANava ! kammakoviyA, karatA hai| he mAnava ! saMmAra meM aneka prANI viSaya-kaSAyoM se je aNuvaratA adhijjAe palimokhamA AvaTTameva aNupari- pIr3ita haiM, karma-bandhana karane meM catura haiM, pApoM se virata nahIM hai yrit| -A. su. 1, a. 5, u. 1, su. 151 (kha) tathA avidyA se mokSa prApta honA batalAte haiM, ve saMsAra ke cakra meM bArambAra paribhramaNa karate haiN| abhikkhaNaM AhArakArago pAvasamaNI bAra-bAra bAhAra karane vAlA pApazramaNa356. asya tammi ya sUrammi, AhAreda abhikkhaNaM / 356. jo sUrya ke udaya se lekara asta hone taka bAra-bAra khAtA coio paDinoei, pAvasamaNe ti vccaaii|" rahatA hai, tathA "aisA nahIM karanA cAhie" isa prakAra kahate ' -utta. a. 17, gA. 16 vAle kA anAdara karate hue pratyuttara detA hai; baha pApazramaNa kahalAtA hai| I pramAva-niSedha-3 pamAya-Niseho prasAda niSedha260. bumapattae paNDapae jahA, nivaraha rAhagaNANa acce| 360. rAtriyoM bItane para vRkSa kA pakA huA pAna jisa prakAra evaM maNuyANa jIviyaM, samaya goyama ! mA pamAyae // gira jAtA hai. usI prakAra manuSya kA jIvana eka dina samApta ho jAtA hai, isalie he gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kara, kusagge jaha osa binnue, bhovaM cidui lAmANae / kuza kI noka para laTakate hue osabindu kI avadhi jaise evaM maNuyANajIviyaM, samaya goyama ! mA pmaaye| alpa hotI hai vaise hI manuSya-jIvana kI gati hai, isalie he gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| iha ittariyAmma Ajae, jIviyae bhuptrvaaye| yaha AyuSya kSaNa-bhaMgura hai, yaha jIvana vighnoM se bharA huA biDaNAhi rasaM pure kA, samaya goyama pApamAyae // hai, isalie he gautama ! tU pUrva-saMcita karma-raja ko dUra kara aura --utta. a.10, gA.1-3 kSaNa para bhI pramAda mata kara / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] caraNAnuyoga--2 prabhAva nibaMdha sUtra 360 parijaraha se sarIrama, kesA paparayA havanti te / terA zarIra jIrNa ho rahA hai, keza sapheda ho rahe haiM aura se soyamale ya hAyaI, samaya goyama | mA ymaaye|| zrotrIndriya kA bala kSINa ho rahA hai, isalie he gautama ! tu kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| parijaraI te sarIrayaM, kesA pANurayA havanti te terA zarIra jIrNa ho rahA hai, keza sapheda ho rahe haiM aura se capakhavale ya hAyaI, samaya goyama | mA pamAyae / cakSuoM kA bala kSINa ho rahA hai, isalie he gautama ! tu kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| parijUraha te sarorayaM, kesA phra yA havanti te| terA zarIra jIrNa ho rahA hai, keza sapheda ho rahe hai aura se ghANavale ya hAyaI, samaya goyama ! mA pmaaye|| nANendriya kA bala kSINa ho rahA hai, isalie he gotama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| parijUraI se sarIrayaM, kaisA paNDarayA hanti te| terA zArIra jINa ho rahA hai, keza sapheda ho rahe hai aura se jimbhavale ya hAyaI, samartha goyama ! mA pmaaye|| jihvA kA bala kSINa ho rahA hai, isalie he gautama ! kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| parijUraha te sarIrayaM, kesA paNDarayA havanti / serA zarIra jIrNa ho rahA hai, keza mapheda ho rahe haiM aura se phAsabale ya hAyaI, mamayaM goyama | mA pmaaye| sparzandriya kA bala zrINa ho rahA hai, isalie he gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr|| parirai te sarIrayaM, kesA paNDarayA havanti te| terA garIra jIrNa ho rahA hai, keza sapheda ho rahe haiM aura sAre se satvabale ya hAyaI, samayaM goyama ! mA pamAyae // zArIra kA bala kSINa ho rahA hai, isalie he gautama ! tU kSaNa bhara -utta. a. 10, mA. 21-26 bhI pramAda mata kr| akalevaraseNimussiyA, siTi goSama ! loyaM gacchasi / he gautama ! tU zaileSI avasthA prApta karake nirupadrava khemaM ca sivaM aNusara, samaya goyama ! mA pabhAyae / kalyANakArI sarvottama siddha gati ko prApta karegA ataH he gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| buddha pariniTe care, gAmagae nagare va sNje| tU gAMva meM yA nagara meM saMyata, vRddha aura upazAnta hokara santimagaM ca dahae, samayaM goyama ! mA pmaaye|| vicaraNa kara, zAnti mArga para bar3ha, he gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda bhata kara / buddhassa nisamma bhAsiya, sukahiyamapaocasohiyaM / artha aura pada se suzobhita evaM sukathita bhagavANa kI vANI rAga dosaM ca chindiyA, siddhigaI gae goyame / ko suna kara rAga aura dveSa kA chedana kara gotama svAmI siddha --utta. a. 10, gA. 35-37 gati ko prApta hue| sadhyao pamaptassa bhaya, samvo appamattassa gasthi bhayaM / pramatta ko maba ora se bhava hotA hai, apramata ko kahIM se -A. su. 1, a. 3, 7. 4, su. 129(kha) bhI bhaya nahIM hotA hai| iccaMva samuTTite ahovihArAe / aMtaraM ca calu ima sNpehaae| isa prakAra cintana karatA huA manuSya saMyama-sAdhanA ke dhIro muhattamavi jo pamAyae / vao acceti jovarNa c| lie uccata ho jaae| isa jIvana ko svarNima avasara samajhakara dhIra puruSa muhataM mAtra bhI pramAda na kre| kyoMki umra bIta rahI hai, bauvana calA jA rahA hai| jIvite iha je pamatA se hatA chettA bhettA lupittA vilupittA kintu jo isa jIvana ke prati Asakta hai, vaha hanana, chedana, uddavettA uttAsavitA, akara karissAmi si mnnnnmaanne| bhedana, corI, luTapATa, upadrava aura pIr3ita karanA Adi pravRttiyoM - A. su. 1, a. 2, sa. 1, mR. 65-66 meM lagA rahatA hai| "jo Aja taka kisI ne nahIM kiyA vaha kAma maiM karUMgA" isa prakAra kA manoratha karatA rahatA hai / asaMvayaM jIviyaM mA pamAyae, marovIyassa hunariya tANaM / jIvana sAMdhA nahIM jA sakatA, isalie pramAda mata kro| eva viyAgAhi jayaM pamase, kiravihiMsA ajayA gahinti / / bur3hApA Ane para koI rakSA nahIM karatA hai| pramAdI, hiMsaka aura -utta. a.4, gA.1 avirata manuSya kisakI zaraNa leMge-yaha vicAra kro| akhile uttavattA se hA posA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apramatta hokara AcaraNa karane kA upaveza anAcAra |179 uharA vuDDA ya pAsahA, ganmatthA vi yaMti maannyaa| bAlaka, bUr3he aura garbhastha manuSya bhI mRtyu ko prApta ho jAte teNe jaha baTTayaM hare, evaM Aukhayammi tutI / / hai / jisa prakAra bAja baTera kA haraNa karatA hai. usI prakAra --sUtha, su. 1, a. 2, u. 1, gA, 2 Ayu ke kSINa hone para mRtyu jIvana kA haraNa karatI hai, jisase jIvana sUtra TUTa jAtA hai| devA gaMdhagva-rakkhasA, asurA mUmicarA sirosivA / deva, gandharva, rAkSasa, asura, pAtAlavAsI nAgakumAra, rAjA, rAyA nara-sevi-mAhaNA, ThANA se vi cayaMti dukkhiyA // janasAdhAraNa, zreSThI aura brAhmaNa--ye sabhI duHkhapUrvaka apane apane sthAna se vyuta ho jAte haiN| kAmehi ya saMthavehi ya, giddhA kammasahA kAleNa jNtvo| viSaya-mogoM kI tRSNA meM tathA mAtA-pitA, strI, pUtra, tAle jaha baMdhaNaccute, evaM Aulayammi tutii|| Adi paricitajanoM meM Asakta rahane vAle prANI karmaphala ke udaya --mUva. su. 1, a. 2, 2. 1, gA. 5-6 ke samaya apane karmoM kA phala bhogate hue Ayu ke TUTane para aise girate haiM, jaise bandhana se TUTA hujA tAlaphala nIce gira jAtA hai| araI gaNaM visUiyA, AyaMkA vivihA phusanti se| pitta-roga, phor3A-phunsI, haijA aura vividha prakAra ke bhItravihAra vizaMsaha te sarIrayaM, samaya goyama ! mA pamAyae / ghAlI roga zarIra kA sparza karate haiM, jisase yaha zarIra zaktihIna -utta, a.10, gA. 27 hokara naSTa hotA hai, isalie hai gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| apamattacaraNa uvaeso apramatta hokara AcaraNa karane kA upadeza361. muttesu yAvi paDibusa jIvI, 361. AzuprajJa paMDita soe hue vyaktiyoM ke bIca bhI jAgata na pIsase paNDie Asu-panne / rahe / pramAda meM vizvAsa na kare / muhUrva krUra hai, pArIra nirbala ghorA muhatA avalaM sarIraM, hai| yaha vicAra karatA huA bhAraNDa pakSI kI bhAMti apramatta mAraNDa-paklI va ca'pamatto / / hokara vicaraNa kare / pare payAI parimaMkamANo, paga-paga para saMyama ke doSoM se bhaya svAtA hamA, thor3e se doSa jaM kicipAsaM iMha maNamANo / ko bhI dandhana rUpa mAnatA huA cale / jaba taka jJAna Adi kA lAmantare jIviya bahaittA, lAbha ho taba taka AhAra Adi ke dvArA isa zarIra kA rakSaNa pacchA pariNAya malAvadhaMsI // karatA rhe| isake bAda zarIra kA anta jAnakara anazana ke dvArA karma mala ko dUra kre| chandaM niroheNa ubeda mokvaM, kavaca yukta suzikSita ghor3e kI taraha svacchandatA kA nirodha Ase jahA sikkhiy-bmmdhaarii| karane vAlA muni pUrvo yA varSoM taka apramatta hokara vicaraNa puThavAI yAsAI care'pamato, karatA hai, vaha bhInna hI mokSa ko prApta hotA hai| tamhA mUNo khimpamuveda mokvaM // sa puravameyaM na lameja pacchA, jo pUrva jIvana meM apramatta nahIM hotA, vaha pichale jIvana meM esovamA sAsaya - bAiyAgaM / bhI apramatta nahIM ho sktaa| "piSThale jIvana meM apramatta ho bisIyaI siDhile Aumi, jAyeMge" aisA nizcaya-vacana zAzvatavAdiyoM ke lie hI ucita kAlovaNIe sarIrassa mee / ho sakatA hai| pUrva jIvana meM pramatta rahane vAlA Ayu ke zithila hone para, mRtyu ke dvArA garIra-bheda ke kSaNa upasthita hone para vivAda ko prApta hotA hai| sippaM na ske| viSegameU, koI bhI manuSya viveka ko tatkAla prApta nahIM kara sktaa| tamhA samudAya pahAya kaame| isalie kAma-bhogAdi viSayoM kA parityAga karake saMyama meM udyata samicca loyaM samayA mahesI, hokara loka ke prANiyoM ko AtmA ke mamAna samajhakara unakI appANa-raksI ghrepmto|| tathA AtmA kI rakSA karatA huA maharSi apramatta hokara vicaraNa -utta. a. 4, gA, 6-10 kre| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] caraNAnuyoga-2 chaH kalpa ke bina karane vAle sthAna pramAda ke prakAra-4 chappassa vigghakarA ThANA362. kappassa , palimaMthU pagNatA, ta jahA 1. kokkuie saMjamassa palimapU / 2. moharie sadhyavayaNassa palima) / 3. cakkhulolue IriyAvahiyAe palimaMyU / 4. titigie esaNAgoyarassa palimaMthU / 5. ikchAlolue muttimagassa palimatha / 6. mijjAniyANakaraNe mokkhamamgassa palimaghU / chaH kalpa ke vighna karane vAle sthAna362. kalpa sAdhvAcAra ke ghAtaka cha: prakAra ke kahe gaye haiN| vathA (1) dekhe binA yA pramArjana kiye binA kAyika pravRtti karanA saMyama kA ghAtaka hai| (2) vAcAlatA-satya vacana kA ghAtaka hai| (3) idhara udhara dekhate hue gamana karanA-IryAsamiti kA ghAtaka hai| (4) AhArAdi ke alAbha se khinna hokara ciDhanA-epaNAsamiti kA ghAtaka hai| (5) upakaraNa Adi kA ati lobha, aparigraha kA dhAtaka hai| (6) lobhavaza nidAna (tapa ke phala kI kAmanA) karanA, mokSa mArga kA vAtaka hai| kyoMki bhagavAna se sarvatra anidAnatA= nispRhatA prazasta kahI hai| chaH prakAra ke pramAda363. pramAda ke chaha prakAra haiM, yathA-- (1) madyapramAda, (2) nidrApramAda, (B) viSayapramAda, (4) kaSAyapramAda, (5) dyUtapramAda, (6) pratilekhanA prmaatt| savvastha bhagavayA aniyANayA pstyaa| -kappa. u. 6, su. 16 chabihe pamAe363. chavie panAe paNNate, taM jahA1. masjapamAe. 2. giddapamAe, 3. visayapamAe, 4. kasAyapamAe, 5. jUtapamAe, 6. pddilennaapmaae| -- ThANaM. a. 6, su. 502 dasa dhammaghAyagA264. basavidhe ubaghAte paNNate, haM jahA 1. ugamovadhAte, 2. uppAyagovadhAte, dasa dharma ke ghAtaka364. upacAta dasa prakAra kA kahA gayA hai| jaise (1) bhikSA sambandhI udgama doSoM se hone vAlA dhAriSa kA upghaat| (2) bhikSA sambandhI utpAdana se hone vAlA cAritra kA upadhAta / (3) bhikSA sambandhI eSaNA ke doSa se hone vAlA cAritra kA upapAta / (4) vastra-pAtra Adi ke parikarma se hone vAlA cAritra kA updhaat| (5) akalpya upakaraNoM ke upabhoga se hone vAlA cAritra kA updhaat| 3. esaNokyAte, 4. parisammovaghAte, 5 parihAragovaghAte. 1 2 ThANaM a. 6, su. 529 ThANaM. a. 3, u. 4, su. 178 3 ThANaM. a.5, u.2. su. 425 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUna 364-367 vaza dhamavizodhi anAcAra [181 wwwwwwwww 6. NAmovadhAte, (6) pramAda' Adi se hone vAlA jJAna kA upaghAta / 7.saNovadhAte, (7) zaMkA Adi se hone vAlA darzana kA upaghAta / 8. parisIvagharate, (5) namitiyoM ke yathAvidhi pAlana na karane se hone vAlA cAritra kA updhaat| 6. aciyatovadhAte, (E) aprIti yA avinaya se hone vAlA vinaya guNa kA upghaat| 10. saarkhnnovdhaate| - ThANa. a. 10, su. 738(1) (10) zarIra, upadhi Adi meM mUrchA rakhane se hone vAlA parigraha mahAvrata kA upadhAta / dasa dhammavisohi daza dharmavizodhi365. samitA siohI pAtA. lahA-.. 365. vizodhi dasa prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. jaggamaSisohI, 2. upAyavisohI, (1) udayama kI vizodhi, (2) utpAdana kI vizodhi / 3. esapAvisohI 4. parikammavisohI, (3) eSaNA kI vizodhi, (4) parikama kI vigodhi / 5. pariharaNavisohI 6. gANavisohI, (5) pariharaNa kI vizodhi, (6) zAna kI vizodhi, 7. savisohI, . rittaSisohI, (7) darzana kI vizodhi, (8) cAritra kI vizodhi, 6. aghiyattavisohI, (8) aprIti kI vizodhi, 10. saarkkhnnvisohii| -ThANaM. a. 10, su. 730(2) (10) saMrakSaNa-vizodhi-saMyama ke sAdhanabhuta upakaraNa rakhane se hone vAlI vizodhi / aTThArasa pAvaTThANA aThAraha prakAra ke pApa sthAna366. aTThArasa pAvaThANA paNNatA, taM jahA 366. aThAraha pApasthAna kahe gaye haiM / yathA1. pANAivAe, 2. musAbAe, 3. adigNAdANe, (1) prANAtipAta, (2) mRSAvAda, (3) bhadattAdAna, 4. mehaNe, 5. pariggahe, 6. kohe, (4) maithuna, (5) parigraha, (6) krodha, 7.mANe, 8. mAyA, ha.some, (7) mAna, () mAyA, (6) lobha, 1.. pekje, 11. dose, 12. kalahe, (10) rAga, (11) vRSa, (12) kalaha, 13. ammakkhANe, 14. pesuNNe, 15. paraparivAe, (13) abhyAkhyAna (kalaMka), (14) paMzunya (cugalI), 16. aratirati, 17, mAyAmose 18. micchaavsnnslle| (15) paraparivAda (nindA), (16) aratirati, (harSa zoka] --vi. ma. 1. u. 6, su. 11 (17) mAyAmRSA, (10) mithyAdarzanazalya / auddezikAdi anAcAra-5 osiyAI aNAyArAI367. saMjabhe suTThiappANaM, vippamukkANa tAiNaM / .. teptimeyamaNAhaNa, nigathANa mahesiNaM // au zikAdi anAcAra367. saMyama meM susthita vAhyAbhyaMtara parigraha se mukta, cha: kAya ke rakSaka nirgrantha maharSiyoM ke ye AcaraNa ke bhayogya sthAna hai - 1 ThANaM. a. 3, u. 4, su. 178 3 (ka) vi. sa. 2, u. 1, su.50 (ga) vi. sa. 17, u. 2, mu, 17 2 ThANaM. a. 5,u.2, su. 425 (kha) vi. sa. 7, u. 10, mu. 16 (gha) vi. sa. 18, u. 4, su.2 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] gharaNAnuyoga-2 baza dharmavizodhi sUtra 267 1 uddesiyaM 2 koyagaI, 3 niyAga 4 ma bhir3ANi / 5 rAimate 6 siNANe ya, 7 gaMdha : malle yaha vIyaNe / / 10 sannihI 11 pihimatte ya, 12 rApiDa 13 kiminche| 14 saMvAhaNA 15 daMtapahoyamA ya, 16 saMpucchaNA 17 behapaloyaNA y|| 18 aTThAvae ya 16 nAlIe, 20 chattassa ya dhaarnnttttaae| 21 tegimaI 22 pANahA pAe. 23 samAraMmaM ca johaNo // 24 sejjAyapi ca, 25. AsaMdIpaliyaMkae / 26 gihataranigjA ya, 27 gAyassuvyadRNANi ya / / (1) nigrantha ke nimitta banAyA gayA, (2) nirgrantha ke nimitta kharIdA gayA, (3) nimanvita kara pratidina diyA jAne vAlA aura (4) nirgrantha ke nimitta dUra se sammukha lAyA gayA AhArAdi lenA, (5) rAtri bhojana karanA, (6) snAna karanA, (7) sugandhita padArtha saMghanA, (8) puSpAdi kI mAlA pahananA, (E) paMkhA Adi se havA krnaa| (10) khAdya vastuoM kA saMgraha karanA, (11) gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA, (12) mUrdhAbhiSikta rAjA ke ghara se bhikSA lenA, (13) "tumheM kyA cAhiye", yo pUchakara diyA jAne vAlA AhArAdi lenA, (14) hAtha paira Adi dabAnA, (15) dAMtoM kA prakSAlana karanA, (16) gRhastha kA kuzala kSema pUchanA, (15) darpaNa Adi meM mukha dekhtaa| (18) zataraMja khelanA, (16) nalikA se pAsA TAla kara juA khelanA, (20) chatra dhAraNa karanA, (21) gRhastha kI cikitsA karanA, (22) paroM meM jUte pahananA, (23) agni jlaanaa| (24) zayyAtarapiNDa grahaNa karanA, (25) beMta Adi kI kursI para baiThanA, palaMga para baiThanA, (26) grahastha ke ghara meM baiThanA, (27) pArIra para ubaTana krnaa| (28) gRhastha kI sevA karanA, (26) jAti kula Adi batA kara bhikSA prApta karanA, (30) addha-pava-mizra padArthoM kA upabhoga karanA, (31) zudhA Adi se pIr3ita hokara bhukta bhogoM kA smaraNa krnaa| (32) macisa mUlA, (33) adarakha, (34) ikSukhaMDa, (35) kaMda, (36) mUla, (37) phala, (38) vIja Adi grahaNa karanA / (36) sacitta sauvarcala namaka, (40) saMndhava' namaka, (41) roma namaka, (42) samudra-namaka, (43) pucI khAra, (44) kAlA lavaNa Adi grahaNa krnaa| (45) vastrAdi ko dhUpa Adi se sugandhita karanA, (46) akAraNa auSadha dvArA amana karanA, (47) vastikarma karanA, (48) auSadha dvArA virecana karanA / (46) A~khoM meM aMjana AMjanA, (50) dAMtoM ko datauna se ghisanA va massI lagAnA, (51) zarIra kI tela Adi se mAliza karanA, (52) zarIra ko vibhUSita krnaa| 2- gihiNo vepAvaliyaM, jAya 26 AjIvattiyA / 30 tattAnidhyaDabhorasa, 31 bhAurassaraNANi ya / / 32 mUlae 33 sigabere ya. 34 ucchRkhaMDa anivvudd'e| 35 kare 36 mUle ya 37 sanitte, phale 25 bIe pa Amae / / 36 soyaccale 40 sidhaye loNe 41 romAloNe ya Amae / 42 sAmudde 43 paMsukhAre ya 44 kAsAloNe ya aame|| 45 ghUSaNetti 46 bamaNe ya 47 vasthIkamma 48 vireyaNe / 46 aMjaNe 50 vaMtavaNe 551 gAyambhaMgavimasaNe 1 sUya. su. 2, a. 1, su. 681 2 AgamoM meM zramaNa varga ke AcAroM evaM anAnAroM kA aneka jagaha prarUpaNa hai| kahIM saMkhyA kA nirdeza hai aura kahIM nahIM hai| sthAnAMga meM dama yati dharma, AcArAMga vanaskandha 2 a. 15 meM aura apanavyAkaraNa ke pAMcaveM saMvara dvAra meM pAMca mahAvatoM kI paccIsa bhAvanAeM, dazavakAlika a, 6 meM aura samavAyAMga meM aThAraha sthAna isa prakAra saMkhyA nirdeza pUrvaka AcAroM kA AgamoM meM aneka jagaha prarUpaNa hai| (zeSa a le pRSTha para) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ikavIsa sabala doSa anAcAra 153 savvameyamaNNAhaNaM nimyANa mahesiNaM / saMjamammi ya jusANaM lAbhUyavihAriNe // --dasa. a. 3, gA.1-10 jo saMyama meM lIna aura vAyu kI taraha mukta vihArI maharSi nirgandha haiM unake ye saba anAcINa haiN| zabala doSa-6 egavIsaM sabalA ikavIsa zabala doSa368. egavIsaM sabalA paNatA, taM jahA-- 368. ikkIsa zabala doSa isa prakAra kahe gaye haiN| yathA1. hatthakammaM karemANe sabale / (1) hastakarma karane vAlA zabala doSa-yukta hai| 2. meNaM eDisevamANe sble| (2) maMyuna sevana karane vAlA zabala doSa-yukta hai / 3. rAi-bhoyaNaM muMjamANe sabale / (3) rASi bhojana karane vAlA zabala doSa-yukta hai| 4. AhAkamma jamANe sabale / (4) AdhArmika AhAra khAne vAlA zabala dopa-yukta hai| 5. rAyapiMDa muMjamANe sabale / (5) rAjapir3a ko khAne vAlA zabala doSa-yukta hai| 6. uddesiyaM vA koSaM vA, pAmicnaM vA, jAschijjaM vA, (6) sAdhu ke uddezya se nirmita, sAdhu ke lie mUlya se aNisiTThavA, amiharaM AhaTTa vikjamANaM vA muMjamANe kharIdA huA, udhAra lAyA huA, nirvala se chInakara lAyA huA, sble| vinA AzA ke lAyA huA yA sAdhu ke sthAna para lAkara diye hue AhAra ko khAne vAlA zabala doSayukta hai| 7. abhikkhaNaM-abhikSaNaM pajiyAikkhitANaM bhaMjamANe sbse| (7) punaH punaH pratyAkhyAna karake AhArAdi bhogane vAlA zabala doSa yukta hai| 8. aMto chaha mAsANaM gaNAogaNaM saMkramamANe sajale / (ka) chaha mAsa ke bhItara hI eka gaNa se dUsare gaNa meM jAre vAlA zabala doSa yukta hai| 6. aMto mAsassa to dagale pharemANe sabale / (8) eka mAsa meM tIna bAra udavA lepa (jala-saMsparNa) karane vAlA zabala doSayukta hai| 20. aMto mAsassa tao mAiTThAge karemANe sayale / (10) eka mAsa ke bhItara tIna bAra mAyA karane vAlA zavala doSa yukta hai| 11. mAgAriyapi bhujamANe sble| (11) zayyAtara kA AhArAdi khAne vAlA zabala doSa - (zeSa TippaNa pichale pRSTha kA) bIsa asamAdhisthAnoM kA, tIsa mahA mohanIya karma bandha kA, ikkIsa mabala doSoM kA dazAzrutaskandha aura samavAyAMga meM kayana hai| isa prakAra saMkhyA nirdeza pUrvaka anAcAroM kA AgamoM meM aneka jagaha prarUpa hai| kintu dazavakAlika a. 3 meM ukta anAcAroM ke sAtha saMkhyA kA nirdeza nahIM hai phira bhI inake sAtha 52 kI saMkhyA jor3a dI gaI hai, yaha ucita nahIM hai / kyoM ki jahA~ pATa meM saMkhyA kA kathana na ho vahA~ alpa yA adhika saMkhyA kA prarUpaNa bhrAmaka hotA hai / yadi anAcAroM kI saMkhyA nizcita hotI to dazavakAlika ke TIkAkAra yA cUrNIkAra Adi vyAkhyAkAra saMkhyA kA ullekha avazya karate / athavA anya samavAyAMga Adi AgamoM meM bhI kahIM na kahIM 52 kI saMkhyA kA ullekha miltaa| kintu anAcAroM kI nizcita saMkhyA kA kathana kisI bhI Agama yA usake vyAkhyA-granthoM meM nahIM milatA hai| ataH sAdhu ke anAcAra 52 hI nahIM samajha lenA cAhiye kintu AgamoM meM jahA~ bhI jitane bhI niSisa kArya haiM ve sabhI sAdhu ke lie anAcaraNoya hai jinakI saMkhyA nirdhArita nahIM kI jA sktii| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 crnnaanyaa| -2 ivAMsa sabala doSa pUtra 368 12. AuTTiyAe pANAivAyaM karemANe sabale / (12) jAna-bUjha kara jIvoM kI himA karane vAlA zabala doSa yukta hai| 13 bAuTTiAyae musAvAyaM badamANe snycle| (13) jAna-bUjha kara asatya bolane vAlA zabala doSayukta hai| 14. AuTTiyAe adigNAdANa giNhamANe sabale / {14) jAna-bujha kara adatta vastu ko grahaNa karane vAlA zabala doSa yukta hai| 15. AuTTiyAe agaMtarahiyAe puDhavIe ThANaM vA, sejjaM vA, (15) jAna-bUjha kara sacitta pRthvI ke nikaTa kI bhUmi para nisIhiyaM vA, emANe sble| kAryAtmarga zayana evaM svAdhyAya Adi karane vAlA zabala doSa yukta haiN| 16. AuTTiyAe sAMNimAe puravAe, sasarakkhAe puravIe (16) jAna-bUjha kara sasnigdha puthvI para aura sacitta raja ThANa vA, sejjaMbA, nisIhiyaM yA, emANe sble| se yukta pRthvI para kAyotsarga, zayana evaM svAdhyAya Adi karane yAlA zabala doSa bukta hai| 17. ATTiyAe cittamatAe silAe, cittamasAe lelue. (17) jAna-bUjha kara sacitta zilA para. sacitta patthara ke kolAvAsaMsi vA dArue jIvapaTTie, saaMDe-jAva-mazkaTA- Dhele para, ghuna lage hue yA dImaka lage hue jIva-yukta kASTha tathA saMtANae, hAmaM vA, segjaM vA, nisIhima vA ceemANe sble| anDe-yuvata-yAvat-makar3I ke jAloM se yukta sthAna para kAyotsarga zayana evaM svAdhyAya Adi karane vAlA zabala doSa yukta hai| 15. AuTTiyAe mUlabhoyaNa vA, kaMva-moyaNaM thA, saMgha- (18) jAna-bUjha kara ke mUla, kanda, skandha, chAla, koMpala, bhoyaNaM yA, tayA bhoyaNaM vA, pavAla-bhoyaNa bA, pattabhoyaNaM vA, patra, puSpa, phala, bIja aura harI vanaspati kA bhojana karane vAlA puSpha-bhoyarNa vA, phala-bhoyaNaM vA, bIya-bhoyaNevA, hariya-bhopaNaM zavala doSa yukta hai| vA ajamANe sble| 16. aMto saMbaccharassa basa dagaleve karemANe sabale / (16) eka varSa ke bhItara daza bAra udaka-lepa lagAne vAlA zabala doSa yukta hai| 20. aMto saMbaccharassa basa mAidvApAI karemANe sble| (20) eka varSa ke bhItara daza bAra mAyAsthAna sevana karane bAlA zadala doSa yukta hai| 21. bhASTipAe sItoSaya-vagdhAriya-hatyega vA, matteNa vA, (21) jAna-bUjha kara zItala sacina jala se gIle hAtha, dabIe vA, mAyaNeSa vA, asaNaM vA, pANaM vA, khAimaM vA, pAtra, cammaca yA bhAjana se, azana, pAna, khAdima aura svAdima sAimaM vA parigAhitA bhaMjamANe sabale ko lekara khAne vAlA zanala doSa yukta hai / -dasA. da. 2, su.2 1 (ka) sama. sama. 21, su. 1 (kha) samavAyAMga meM rAjapiDa pAcavA hai aura sAgAriya piMDa 11vAM hai| dazAzrutaskandha meM sAmAriya piMDa pacivA~ hai aura rAjapiMDa 11 vA hai / samavAyAMga meM 17veM sabala doSa meM "cittamaMtAe puDhavie" pATha adhika hai| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIsa asamAdhi sthAna anAcAra [155 asamAdhi-sthAna-7 vIsaM asamAhiThANA366. zrIsaM asamAhidvANA paSNasA, taM jahA 1. davadavaccArau yAvi bhavAi, 2. appamajjiyacArI yAvi bhaSaha / 3. duppamajjiyabArI yAvi mavai / 4. atirikta segmAsaNie yAci bhvh| 5. rAtiNija-parimAsI yAvi mavaha / 6. rovadhAie yAvi bhavada / 7. bhUoSapAie mAvi mabai / 8. jalaNe yAyi prabaha / 6.kohaNe yAvi mavaha / 10. piTTimaMsie mAvi bhava / 11. abhikkhaNaM-amitkhaNaM ohAsattA bhavaH / 12. NavANaM ahigaraNANaM aNuppaNNANaM uppAittA bhavai / 13. porANANaM ahigaraNANaM khAmitra-viuviyaH udIrattA bhava / 14. akAle sajAyakArae yAdi bhavaI / 15. sasararata-pAgi-pAe mAvi bhavada / bIsa asamAdhi sthAna368. bIsa asamAdhi sthAna isa prakAra kahe haiM / jaise (1) atizIna plnaa| (2) pramArjana kare binA (andhakAra meM) clnaa| (3) upekSA bhAva se pramArjana krnaa| (4) atirikta zayyA-Asana rkhnaa| (5) ralAdhika ke sAmane paribhASaNa krnaa| (6) sthaviroM kA upaghAta krnaa| (7) pRthvI Adi kA pAta krnaa| (8) krodha bhAva meM jalanA / / (9) krodha krnaa| (10) pITha pIche nindA karanA / (11) bAra-bAra nizcayAtmaka bhASA bolnaa| (12) navIna anutpanna kalahoM ko utpanna karanA / (1:kSamApanA hAra, satata purale kleza ko phira se ubhaarnaa| (14) akAla meM svAdhyAya karanA / (15) sacittaraja se yukta hAya pAMba Adi kA pramArjana na krnaa| (16) anAvazyaka bolanA yA vAka yuddha karanA (jora-zora se bolanA) (17) saMgha meM bheda utpanna karane vAlA vacana bolanA / (18) kalaha karanA jhagar3A karanA / (19) sUryodaya se lekara sUryAsta taka kucha na kucha khAte rhnaa| (20) eSaNA samiti se asamita honA arthAta (aneSaNIya bhakta-pAnAdi grahaNa karanA / ) 16. sahakare yAvi bhavai / 17. zaMbhakare (mevakare) yAvi maSada / 18. kalahakare yAvi mavai / 16. parapamANa-moI yAvi bhabai / 20. esagAe asamAhie yAvi bhavA / --dasA. da.1, su. 3-4 mohanIya sthAna-8 tIsa mahA-mohaNijja-ThANAI. tIsa mahAmohanIya sthAna370, "ajjo !'' ti sama bhagavaM mahAvIre yahave nimgaMthA ya 370. ghamaNa bhagavAna mahAvIra ne sabhI nigraMtha-niyaMnthiyoM ko niggaMdhIo ya AmatettA evaM yAsI Amantrita kara isa prakAra kahA-- 1 sama. sama, 20, su.. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharaNAmuyoga-2 tIsa mahAmohamIya sthAna "evaM khalu amjo! tIsaM mohaNijja-sApAI jAI imAI "he mAryo ! jo strI yA puruSa ina tIsa mohanIya sthAnoM isthI vA puriso vA abhikkhaNaM abhinasarga ApAremANe yA, kA sAmAnya yA vizeSa rUpa se punaH punaH AcaraNa karate haiM ve samAyAremANe vA mohaNijjatAe kammaM pakarei" taM jahA- mohanIya karma kA bandha karate haiM / " ve isa prakAra haiM--- 1. je kei tase pANe, dhArimamA vigAhilA / (1) jo koI trasa prANiyoM ko jala meM Dubokara yA pracaNDa uvaeNAkamma mAreDa, mahAmohaM pakuSvada / / vega vAlI tIna jaladhArA DAlakara unheM mAratA hai vaha mahA mohanIya karma kA andha karatA hai| 2. pANiNA saMpihisANe, soyabhAvAriya pANiNaM / (2) jo prANiyoM ke muMha, nAka Adi zvAsa lene ke dvAroM aMto nabaMtaM mAreDa, mahAmohaM pakuvvada / / ko hAtha Adi se avarukha kara avyakta zabda karate hue prANiyoM ko mAratA hai vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| 3. jAyateyaM samArabma, bahu olampiyA jnnN| (3) jo aneka prANiyoM ko eka ghara meM ghera kara agni ke aMto dhUmeNaM mAreDa, mahAmoha pakuvaha // dhueM se unheM mAratA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 4. sIsammi jo pahaNaDa, uttamagammi ceyasA / (4) jo kisI prANo ke uttamAMga-zira para zastra se prahAra vibhavana bhattharya phAle, mahAmohaM pakumbA / / kara usakA bhedana karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 5. sIsaM beDhaNale keha, AveDhei abhikkhaNaM / (5) jo tIva azubha pariNAmoM se kisI prANI ke sira ko tivAsuma * samAvAre, mahAmohaM pakubaha // gIle carma ke aneka desTanoM se veSTita karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 6. puNo-puNo paNihie, hagitA uvahase jaNaM / (6) jo kisI prANI ko dhokhA dekara ke bhAle se yA haMDe phaleNa aduva vazeNa, mahAmoha pakumbai / / se mArakara ha~satA hai vaha mahAmohanIya karma kA nandha karatA hai| 7. gRhAgarI nimUhiAjA, mAyaM mAyAe chAmae / (7) jo gUDha AcaraNoM se apane mAyAcAra ko chipAtA hai, asaccavAI givhAi, mahAmohaM pakumbai / / asatya bolatA hai aura sUtroM ke yathArya arthoM ko chipAtA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 5. dhaMsera jo amUeNa, aphamma asakammuNA / (E) jo nirdoSa vyakti para mithyA AkSepa karatA hai, apane aduvA sumakAsitti, mahAmohaM pakuvAi / / duSkarmoM kA usa para AropaNa karatA hai athavA tUne hI aisA kArya kiyA hai isa prakAra doSAropaNa karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 9.jANamAko parisAe, saccAmosANi bhAsae / (E) jo kalahazIla hai aura bharI sabhA meM jAna-bUjhakara akkhINa saM-purise, mahAmoha pakuvA / / mizra bhASA bolatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 10. aNAyagassa nayavaM, bAre tasseba dhaMsiyA / (10) jo kUTanItijJa maMtrI rAjA ke hitacintakoM ko vijasaM viklomaittA, kiracA NaM parivAhira / / bharamAkara yA anya kisI bahAne se rAjA ko rAjya se bAhara uvagasaMtaMpi, maMpittA, paritobhAhiM vAhi / bhejakara rAjya lakSmI kA upabhoga karatA hai, rAniyoM kA zIla moga-bhoge vicAre, mahAmoha pakumbaI // khaNDita karatA hai aura virodha karane vAle sAmantoM kA tiraskAra karake unake bhogya padArthoM kA vinAza karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 11. akumArabhUe je phe, "kumAra-mUe tiha"vae / (11) jI bAlabrahmacArI nahIM hote hue bhI apane Apako isthI - visapa - sevI ya, mahAmohaM palA / / bAlabrahmacArI kahatA hai aura strI viSayaka bhogoM meM eka hotA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| 12. abhayArI ne keI, "bhayArI tiha" ve| (12) jo brahmacArI nahIM hote hue bhI "maiM brahmacArI hU~" gahaheba gavAM manna, vissaraM nayA navaM / / isa prakAra kahatA hai vaha mAnoM gAyoM ke bIca gadhe ke samAna Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUSa 370 tIsa mahAmohanIya sthAna anAcAra [157 apaNo ahie bAle, mAyAmosa bahuM mase / itthI-visayohI ya, mahAmohaM pakuSpA / " 13. nissie umbahA, jassAhigameNa vaa| tassa suramA vittammi, mahAmohaM pakumbai / / 14. IsareNa anuvA gAmeNaM, aNIsare iisriike| tassa saMpaya-hoNamsa, sirI atulamAgayA / / IsA-boseNa mAvi, kalusAvila - apase / je aMtarAyaM ceei, mahAmoha pakuSyAi / / 15. sappI nahA aMgsa, mattAra.jo vihiMsaha 1 senAbaI pasarayAra, mahAmoha pakuvvada / / 16. je nAyagaM ca rasta neyAra nigamassa vA / seSTi bahuravaM hatA, mahAmohaM pakumvai / / 17. banujaNassa geyAraM, dovattANaM ca pANiNaM / eyArisaM naraM hatA, mahAmohaM pakuruvai / / besurA bakatA hai aura apanI AtmA kA ahita karane vAlA vaha mUrkha mAyA yukta jhUTha bolakara striyoM meM Asakta ra tA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (13) jo jisakA zAzraya pAkara AjIvikA kara rahA hai aura jisakI sevA karake samRza huA hai usI ke dhana kA apaharaNa karatA hai vaha mahAmohanamya karma kA bandha karatA hai| (14) jo kisI svAmI kA yA grAmavAsiyoM kA Azraya pAkara ucca sthAna ko prApta karatA hai aura jinakI sahAyatA se sarva sAdhana sampanna banA hai yadi Iyo yukta evaM kaluSita citta hokara una AzrayadAtAoM ke lAbha meM vaha antarAya utpanna karatA hai to mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (11) sapiNI jisa prakAra apane hI aNDoM ko khA jAtI hai usI prakAra jo pAlana kartA, senApati tathA kalAcArya yA dharmAcArya ko mAra detA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (16) jo rASTranAyaka ko, nigama ke netA ko tathA lokapriya zreSThI ko mAra detA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha tA / (10) jo aneka janoM ke netA ko tathA samudra meM dvIpa ke samAna anAtha janoM ke rakSaka ko mAra detA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (18) jo pApoM se virata dIkSArthI ko aura tapasvI sAdhu ko dharma se bhraSTa karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (19) jo ajJAnI ananta jJAna-darzana sampanna jinendra deva kA avarNavAda nindA karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA banca karatA hai| (20) jo duSTAtmA aneka bhavya jIvoM ko nyAya mArga se bhraSTa karatA hai aura nyAyamArga kI dveSapUrvaka nindA karatA hai yaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (21) jina AcArya yA upAdhyAyoM se zruta aura AcAra grahaNa kiyA hai unakI hI jo avahelanA karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| (22) jo vyakti AcArya upAdhyAya kI sampaka prakAra se sevA nahIM karatA hai tathA unakA Adara satkAra nahIM karatA hai aura abhimAna karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA baMdha karatA hai| (23) jo bahuzruta nahIM hote hue bhI apane Apako bahuzruta, svAdhyAyI aura gAstroM ke rahasya kA jJAtA kahatA hai vaha mahAbhohanIya karma kA bandha karatA hai| 18. uSTriya paziviraya, saMjaya suttassiyaM / vikkamma dhammAo aMsei, mahAmoha pakumbai / / 16. tahevANata - gANoNaM, jiNAnaM gharavaMsiNaM / tesi avaNNa bAle, mahAmohaM pakuvvA / / 20. neyAiassa maggassa, buTTa avayaraha bhuN| taM tippayanso bhAveha, mahAmohaM pakuSvada // 21. Avariya-upamAehi, supaM viNayaM ca gaahie| se caMba khisA bAsa, mahAmohaM paphuvvai // 22. Ayariya-ubajamAyANaM, samma no paDitappaha / appajipUyae yaddha, mahAmohaM pahuvaha // 23. abaSnussue ya je keI, sueNaM patrikasyAha / samAya - vAyaM vayai, mahAmohaM pakuvA / / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] caraNAnuyoga - 2 24. atavassIe ke keha taveNa pavikalpa / sayapare tethe mahAmohaM // 24. sAhAraNaTTA je kedra, gilAmammi uvaTTie / pa na kuNa kikvaM mayapi se na kubbai // sa niyatrI paNNA, lusAuna ceyase / apaNo ya a mohIe, mahAmohaM pakubvaDa | 26. je kahAgiraNAI, saMpaune puNo pugo / ess tityANa- bheyAe, mahAmohaM pakubbaI] // 27. joe saMpale puNo-go sahA- he sahI-hejaM, mahAmohaM pakubbai || 2. parasoie / se'tapyayaM to Asayaha, mahAmohaM pakubbai // 2. bobo devAnaM balavariyaM / sesi avazbhava bhAle, mahAmohaM pakuSvaha // 30. pAsamAna pasthAmi deve janace va jye aNNAnI jina-pUr3I, mahAmohaM pakuvva // ete mohaguNA buttA, kamtA bisa-bar3hanA / bhinnamA parisamave // je jAvaM, ki gii| hAlAgi sevikA, jehi jAyAcaM siyA || AyAra tI suddhappA, dhamme ThiyA aNutare / tato me sae dose, visamAsIvilo jahA // tIsa mahAmohanIya sthAna / sucatta-dose suppA, dhammaTTI viditAyare lagate kili, pecayA surAta bare / sUtra 370 (24) jo uparavI nahIM hote hue bhI apane Apako tapasthI kahatA hai vaha isa vizva meM sabase bar3A cora hai, mohanIya karma kA bandha karatA hai / ataH vaha mahA (25) jo samartha hote hue bhI rogI kI sevA kA mahAn kArya nahIM karatA hai apitu "merI isa sevA nahIM kI hai ataH maiM bhI isakI sevA kyoM isa prakAra kahatA hai vaha mahAmUrta mAyAvI evaM midhyAtvI kati pita hokara apanI AtmA kA bahita karatA hai aisA vyakti mahAmohanIya karma kA andha karatA hai / (26) catuvidha saMgha meM matabheda paidA karane ke lie jo kAha ke aneka prasaMga upasthita karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA baMdha karatA hai| (27) jo zlAbA yA ke lie avAnika yoga karake sIkaraNAdi kA bAradAra prayoga karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / (20) jo mAnuSika aura devI bhogoM kI dRSTi se unakI bAra-bAra abhilASA karatA hai vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / (29) jo vyakti devoM ko Rddhi cati na varga aura bala-vIrya kA avarNavAda bolatA hai vaha mahAmohanIya karma kA baMdha karatA hai| (20) jo zAdI jinadena kI pUjA ke samAna apanI pUrA kA icchuka hokara deva, yakSa aura asuroM ko nahIM dekhatA huA bhI kahatA hai ki "maiM ina sabakI dekhatA hU~" vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / ye moha se utpanna hone vAle azubha karma kA phala dene vAle, jitakI malInatA ko bar3hAne vAle doSa kahe gaye hai ataH bhikSu inakA AcaraNa na kare kintu vAgAveSI hokara vire pUrva meM kiye hue apane smArayoM ko Anakara unakA pUrNa rUpa se parityAga kare aura una saMyama sthAnoM kA sevana kare jinase ki vaha bhAcAravAn bane / jo bhikSu paMcAcAra ke pAlana se surakSita hai, zuddhAtmA hai aura anuttara dharma meM sthita hai, vaha apane doSoM ko tyAga de jisa prakAra mAzIviSa sarpa viSa kA vamana kara detA hai / isa prakAra doSoM ko tyAga kara zuddhAtmA dharmArthI bhikSu mokSa ke svarUpa ko jAnakara isa loka meM kIti prApta karatA hai aura paraloka meM vaha mugati ko prApta hotA hai| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 270-271 evaM abhisamAgamma sava-moha-vinimukkA, terasa kiriyA ThANA 371. terasa kiriyA ThANA paNNattA, taM jahA - 1. laTTAvaMDe, 2. gAvaMDe, 2. hisA 4. 5. vividhapariA siAvaMDe, 6. 7. aviNyAvAgalie. 8. thie sUrA vaDha pazcakamA / jAi-maraNamasiyA || sA.da. 6, gA. 1-36 6. mAtie 10. milie, 1 (ka) sama. sa. 30, su. 1 (kha) teraha ciyAsthAna 11. mAmAttie, 12. solie 13. IriyAvahie nAma tarasane sama rAma. 13, yu. 1 kriyAsthAna - 6 (1) zvAsa roka kara mAranA (2) dhuMe Adi se mAranA, ( 3 ) mastaka kA bhedana karake mAranA (4) mastaka para gIlA camar3A bAMdhakara mAramA zeSa sabhI kA krama samAna hai / 2 sU. su. 2. 2.gu.1 jo parAmI, suravIra bhikSu sabhI sthAnoM ko jAnakara una mohabandha ke kAraNoM kA tyAga karatA hai vaha janma-maraNa kA atikramaNa kara detA hai, arthAt saMsAra se mukta ho jAtA hai / teraha kriyAsthAna 371. teraha kriyAsthAna kahe gaye haiN| jaise-- Yun (1) saprayojana hiMsA (2) niyojana diyaa| (2) saMkalpa yukta hisA / (4) acAnaka hone vAlI hiMsA / (5) matibhrama se hone vAlI hiMsA / (6) mAbAda ke nimitta se hone vAlI kriyA / (7) adattAdAna ke nimitta se hone vAlI kriyA / (8) bAhya nimitta ke binA svataH mana se utpanna hone vAlI kriyA | anAcAra [186 (1) abhimAna ke nimitta se hone vAlI kiyaa| (10) mitra ke prati apriya bhAva ke nirmisa se hone vAlI kriyaa| skandha aura samavAyAMga sUtra meM samAna varNana hai kintu dUsare sthAna se pAMcaveM sthAna taka cAra sthAnoM ke ma antara hai, jo lipi doSajanya sambhava hai / yaha antara isa prakAra hai- (11) mAyA ke nimitta se hone vAlI kriyA / (12) lobha ke nimitta me hone vAlI kiyaa| (13) kAya rahita yogoM ke nimitta se hone vAlI kiyaa| samavAyoga meM tIsarA hai coyA hai pA~cavA hai dUsarA hai dazAbhUtaskandha dUsarA hai| tIsarA hai| hai| pA~va hai| meM Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] paramAnuyoga-2 ATha prakAra ke mahAnimitta satra 372-375 - - - - - - - - nimitta kathana--10 aTTavihA mahANimitA ATha prakAra ke mahAnimitta - 372. avihe mahANibhitte papaNate, taM jahA 372. mahAnimitta ATha prakAra ke hote haiM / yathA1. bhome, 2. uppAte, (1) bhauma, (2) utpAta (upadrava,) (3) svapna, 4. aMtalipakhe, 5. aMge, 6. sare (4) antarikSa, (5) AMga. (6) svara, 7. lakSaNe, 8. vaMjaNe / / -ThANe. a.8, su. 608 (7) lakSaNa, () vyaMjana (tila, masA Adi) pimitta vAgaraNa Niseho-- nimitta kathana niSedha373. je lakSaNaM suviNaM pauMjamANe, nimitte koUhala sNpgaave| 373, jo lakSaNazAstra aura svapnazAstra kA prayoga karatA hai, kuTheDa vijA-savadArajIvI, na gaI saraNaM sammi kaale| jo nimittazAstra aura kautuka-kArya meM lagA rahatA hai, mithyA -utta. a. 21, gA. 45 Azcarya utpanna karane vAlI Azrava yukta vidyAoM se AjIvikA karatA hai, vaha maraNa ke samaya kisI kI zaraNa nahIM pA sakatA / je lakkhaNaM ca suviNaM ca, aMgavika va je pni| lo sApaka lakSaNazAstra, svapnazAstra evaM aMgavidyA kA nate samaNA buccaMti, evaM Ayariehi askhAyaM // prayoga karate haiM unheM sacce arthoM meM zramaNa nahIM kahA jAtA, aisA -utta. a.8, gA.13 AcAryoM ne kahA hai| chinnaM saraM bhomaM aMtalikkhaM, suviNaM lkssnn-vr-vrvimb| jo chedana, svara (uccAraNa), bhauma, aMtarikSa, svapna, lakSaNa, aMgariyAra sarassa vijayaM, ne vijAhi najIvaI sa mikkhU // daMDa, bAstu vidyA, aMgasphuraNa aura svara vijJAna Adi vidyAoM ke -usa.. 15, gA.7 dvArA AjIvikA nahIM karatA hai vaha bhikSu hai| naksazaM sumiNaM joga, nimitta maMta mesaja / nakSatra, svapna, vazIkaraNa yoga, nimitta, mantra aura bheSajapihiNona Airakhe, bhUyAhigaraNaM payaM // ye jIvoM kI hiMsA ke sthAna haiM, isalie muni gRhasthoM ko inake -vasa. a. 8, gA. 51 phalAphala na btaae| nimitta ppaogI pAvasamaNo nimitta kA prayoktA pApa-bamaNa374. sayaM gehaM parivaraja, paragehaMti naaydde| 374. jo apanA ghara chor3akara dUsaroM ke ghara meM jAkara unakA nimisepa ya yakaharaI, pAvasamaNe ti buccaaii| kArya karatA hai aura nimitta zAstra se zubhAzubha batAkara jIvana -utta. sa. 17, gA. 18 vyavahAra calAtA hai vaha pApa-thamaNa kahalAtA hai| kavAya-niSedha-11 kavAya-Niseho kaSAya niSedha375. paliUcaNaM ca bhayaNaM ca, paMDilanussayaNANi ya / 375. mAyA aura lobha tathA krodha aura mAna ko naSTa kara DAlo dhuNAdANAI logaMsi, taM vijja parijANiyA / / kyoMki ye sava (kaSAya) loka meM karmabandha ke kAraNa haiM, ataH - sUya. su. 1, ma.6, gA. 11 vidvAn sAdhaka parizA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se inakA tyAga kre| 1 samavAya. 26, su. 1 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUdha 375-377 kaSAyoM ko agni kI upamA anAcAra 101 wwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm kohaM mANaM ca mAyaM ca, lomaM ca pAvabaDhaNaM / krodha, mAna, mAyA aura lobha ye pApa ko bar3hAne vAle haiN| pame sattAri bose u, icchato hiymppnnnno|| AtmA kA hita cAhane vAle ko ina cAroM doSoM doSoM ko chor3a denA caahiye| koho pIdaM paNAsei, mANo vigynaasnno| krodha prIti kA nAza karatA hai, mAna vinaya kA nAza karane mAyA mittAgi nAseda, loho sambaviNAsaNo / vAlA hai, mAyA maitrI kA vinAza karatA hai aura lobha sabhI sada guNoM kA nAza karane vAlA hai| upasameNa haNe koI, mANaM mahavayA jinne| upazama se krodha kA hanana kare, mRdutA se mAna ko jIte, mAyaM cajjavabhAga, lobhaM saMtosao jige| saralatA se mAyA ko aura santoSa se lobha ko jiite| koho ya mANo ya aNigahoyA, mAyA ya lomA ya pvddhmaannaa| vaza meM nahIM kiye hue krodha aura mAna, bar3he hue mAyA aura pattAri ee kasiNA kasAyA, sicaMti mUlAI pugambhavahama // lobha ye sampUrNa cAroM kaSAya punarjanma rUpI vRkSa kI jar3oM kA -dasa..8, gA. 36-36 siMcana karatI hai| je yAvi bAssue siyA, dhammie mAhaNe bhikkhue siyA / mAyAmaya anuSThAnoM meM Asakta puruSa cAhe vahuzruta hoM cAhe ve abhigUmakaDehiM muchie, ticaM se phammehi kizcatI / / dharmAcaraNazIla hoM, brAhmaNa hoM yA mANa hoM athavA bhikSu hoM ve koM dvArA atyanta pIr3ita kiye jAte haiN| aha pAsa vivegamuhie, avitigNe iha mAsaI ghutaM / he ziSya ! yaha dekho ki-kAI sAdhakaH saMyama svIkAra gAhisi AraM ko paraM? behAse kammehiM kincaI // karake kaSAya vijaya meM saphala nahIM hote hue bhI saMyaya kA kathana karate haiM unakA yaha loka bhI nahIM sudharatA hai to paraloka kaise sudharegA ? arthAta nahIM sudharatA hai aura bIca meM hI ve karmoM se pIDita hote rahate haiN| jAviya NigiNe kise care, jai biya bhujiya maasmNtso| yadi koI bhikSu nagna rahatA hai, deha ko kRza karatA hai aura je ihamAyAi mipaNatI, AgaMtA glmaaynnNtso|| mAsa-mAsa ke anta meM eka bAra khAtA hai. phira bhI mAyA Adi -sUya. su. 1, ma. 2, u.1, gA. 7-6 se paripUrNa hone ke kAraNa vaha ananta bAra janma-maraNa karatA hai| kasAyANaM aggo uvamA-- kaSAyoM ko agni ko upamA-- 376. 50-saMpajaliyA ghorA, aggo ciTThA gopmaa| 276. prata-(kezIkumAra pUchate haiM) he gautama ! prANimAtra ke meM sahanti saroratyA, kahaM viumAviyA tuma ? | zarIra meM bora amniyA~ prajvalita ho rahI hai aura AtmA ke guNoM ko bhasma kara rahI haiM una agniyoM ko bApane kaise bujhAyA ? -mahAmahApasUyAo, gijA vAri januttamaM / u.-mahAmegha se utpanna srota meM se pavitra-jala ko lekara siMdhAmi sayayaM teu, sitA no bahanti meN| maiM una agniyoM kA nirantara siMcana karatA huuN| ata: siMcana kI gaI ve agniyAM mujhe nahIM jalAtI haiN| pa.-aggIya ida ke vRttA? phesI goyamamamyavI / pa-ve kauna-sI agniyA~ haiM ?" kezI ne gautama ko kesimevaM yuvata su, goyamo iNamAyanI / / kahA / kezI ke pUchane para gautama ne isa prakAra kahAja-kasAyA aggigo busA, musa-sIla-savo jalaM / u-"kaSAyoM ko agni kahA gayA hai| zruta, zIla aura muyadhArAmihayA saptA, milAna mhanti me // tapa yaha jala hai| zruta-zIla-tapa-rUpa-jala-dhArA se bujhI huI aura -utta, a. 23, gA. 50-53 naSTa huI agniyA mujhe nahIM jalAtI haiN|" aTThamayappagArA ATha prakAra ke mada-~377. aTTa mayaTANA paNNatA, taM jahA 377. mada ATha prakAra ke kahe gaye haiN| yathA1. jAtimae, 2. kulamae, 3. balamae, (1) jAtimada, (2) kulamada, (3) balamada, 4. rUbamae, 1. tavamae, 6.suttamae, (4) rUpamada, (5) tapamada, (6) zrutamada, .. lAmamae, 8.isriyme| (7) lAbhamada, (8) aizvayaMmada / -ThANaM. a. su. 6.6 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] caraNAnuyoga 2 maNiseho - 378. paNNAmayaM zreva tavobhayaM ca viSNAbhae poyamayaM ca bhiklU / materia mAha se paMDile uttamapogale se // etara maharAI vidhi chorA tAni seti sudhIradhammA te sabbagolAvatAhetI, uda agottaM ca gati kati sU. su. 1, a. 13 . 15-16 nAmase na kayamase na sAmamate na emama mapANi savvANi vivajjasA, dhammajjayAmarae je sa bhiklU / / - dasa. a. 10, rA. 16 na bAhiraM sudAme na parizrame majjA, attAgaM na saphale / jaccA savasiddhie / / - isa. a. 8 gA. 30 tayasaM va jahA se rayaM iti saMkhAya goyaNNatareNa mAhaNe. aha semakarI svamada- Niseho - 376. me kaI sarIre sattA, suNI ya majjaI / annesi iMkSiNI / / jo paribhavaI paraM jagaM saMsAre aru iMjiniyA pAviyA iti saMkAya u paNa # supa. su. 1. a. 2, parivattaI mahaM / NI Na majjaI // u. 2, gA. 1-2 vaNNe have ya sambo ""sacce teA / mAvanA dIhamANaM saMsArammi anaMtae / tanhA sabbadisaM palsa, appamato pariSe / -utta, a. 6, gA. 11-12 lajjA-jiseho 20. je mAthi aNAyage siyA, je viyapesae siyA je momapadaM ubaDie, vo sajje samaya - sU. su. 1, kasAya gArava giroho 381. atimANaM ca mAyaM ca taM pariNNAya 1 yA pare / / 2, 7.2, mA. 3 paMDite / muni // mAravANi ya sampANi, nivyAnaM saMgha --sUtra su. 1, a. 9gA. 36 P maca niSedha sUtra 378-381 mada niSedha 378. bhikSu prajJA kA mada, tapa kA mada, gotra kA mada aura cauthA AjIjA kA mada mana se sampUrNa rUpa se nikAla de| jo aisA karatA hai, vahI paNDita aura uttama AtmA hai| dhIra puruSa ina madoM ko AtmA se pRthak kara de| kyoMki dharyavAna sAdhaka una jati Adi madoM kA sevana nahIM karate ve saya prakAra ke vobAdi madoM se rahita nadina nAmAdi maharSigaNa nAma-gotrAdi se rahita sarvocya mokSa gati ko prApta hote haiN| jo jAti kA mada nahIM karatA, jo rUpa kA mada nahIM karatA, jo lAbha kA mada nahIM karatA, jo bhUta kA mada nahIM karatA, jo saba madoM kA varjana karatA huA dharma dhyAna meM rata rahatA hai - vaha bhikSu hai| bhikSu dUsare kA tiraskAra na kre| apanA bayana na dikhaae| zruta, lAbha, jAti sampannatA, tapa aura buddhi kA madana kare / ko jaise sarpa apanI keMculI kA icchuka muni karma raja afe after a chor3a detA hai vaise hI kalyANa ko dUra kara detA hai aisA jAnakara yada na kare tathA kalyANa kA nAma karane vAlI dUsaroM kI nindA bhI na kare / jo sAdhaka dUsaroM kA tiraskAra karatA hai, vaha cira kAla taka saMsAra meM paribhramaNa karatA hai tathA paranindA pApoM kI jananI hI hai, yaha jAnakara muni kisI prakAra kA ahaMkAra na kare / rUpamada niSedha 376. jo koI mana, vacana aura kAyA se bhArIra ke varNa rUpa jAdi meM sarvazaH Asakta hote haiM, ve sabhI apane lie duHkha utpana karate haiN| ve isa ananta saMsAra meM janma-maraNa ke lambe mArga ko prApta kie hue haiN| isalie saba dizAoM kA bhalI bhA~ti vicAra kara muni apramatta hokara vicare / lagnA niSedha 380. jo pUrva meM cakravartI rAjA Adi ho athavA jo dAsoM kA bhI dAsa ho kintu atra yadi vaha saMyama mArga meM upasthita ho gayA to use lajjA yA abhimAna na karate hue sadaiva samyak prakAra se saMyama kA AcaraNa karanA caahie| kaSAya aura garva kA niSedha 381. paNDita muni ati mAna aura mAyA tathA sabhI garyo ko jAnakara unakA parityAga kare aura svayaM nirvANa kI sAdhanA meM lage / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra382-356 sAmparAyika karmoM kA trikaraNa nivedha anAcAra [193 NikapaNe bhikkhU sulU hajIvI, jo sAdhu aparigrahI hai, sthA-sunA AhAra karatA hai vaha bhASI je gAravaM hoI siloyagAmI / yadi garva aura prazaMsA kI thAkAkSA karatA hai to usakI bhikSAvameyaM tu abujnamANe, vRtti Adi kevala AjIvikA ke sAdhana haiN| paramArtha ko na pugo- puNe vipariyAsuveda // jAnane vAlA vaha ajJAnI punaH punaH saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| me mAsarva bhikkhU susAdhuvAI, jo bhikSu bhASAvijJa hai, jo hitamita-priya bhASaNa karatA hai pavhiANavaM hoDa visArae ya / jo buddhi sampanna hai, jo zAstra meM nipuNa hai, jo sUkSma tatvoM ko bAgAupapaNe suvimAdhinAyA, sama vAlA hai, saMyama meM apanI AramA ko bhAvita karatA hai| aNpaM jaNaM paNayA paribhavejjA // (parantu ina guNoM se yukta hone para bhI jo) dUsare logoM ko apanI buddhi se tiraskRta karatA hai vaha samAdhi ko prApta nahIM krtaa| evaM pa se ho samAhipatta, jo bhikSu prajJAvAn hokara apanI jAti, buddhi Adi kA garva je paNNava mikkha viukajjA / karatA hai, athavA jo lAbha ke mada se matta hokara dUsaroM kI niMdA azvA vi je saramamamAvalita, karatA hai vaha bAlabuddhi (mUkhaM) samAdhi ko prApta nahIM hotA hai| akhaNaM agaM khisati bAlapaNe // -sUya. su. 1, a. 13, gA. 12-14 sAparAiya-kambhANaM-tikaraNa-Niseho-- sAmparAyika kamoM kA trikaraNa niSedha-- 382. se bhikta japi ya imaM saMparAhayaM kammaM kamjaha, go taM saya 382. jo yaha sAmparAyika (kavAyayukta) karmabandha kiyA jAtA kareti, nevaggaNaM kAraveti, agnaM pi karataM NANujANati, hai, use vaha bhikSu svayaM nahIM karatA hai, na dUsaroM se karAtA hai iti se mahatA mAvANAto upasaMte upaTTite privirte| aura na hI karate hue kA anumodana karatA hai| isa kAraNa vaha --sUpa. su. 2, a. 1 su. 686 zikSu mahAna karmabandhana se mukta ho jAtA hai tathA zukSa saMyama meM rata aura pApoM se virata rahatA hai| kohavijaya-phalaM-- krodha-vijaya kA phala-- 383. pa0---kohavijaega bhante 1 jIve ki jaNayaha ? 383. pra.-bhante ! krodha-vijaya se jIva kyA prApta karatA hai ? u0-kohaviSaevaM khanti jaNayaha, kohaveyagijvaM kammana 30-krodha-vijaya se vaha kSamA ko prApta karatA hai| vaha bagvAi, pumvaba va nijarei / krodha-vedanIya karma kA bandha nahIM karatA aura pUrvabaddha karma ko -utta. a. 26, su 69 kSINa karatA hai / mANavijaya-phalaM mAna-vijaya kA phala384. 50- mANavijaeNaM bhante ! jIve ki jaNayai ? 384.pra.-- bhante / mAna-vijaya se jIva kyA prApta karatA hai? u0 . mANavijaeNaM mahavaM jagayaI, mAgavevaNija kammaM na u0-mAna-vijaya se vaha mRdutA ko prApta krtaa| vaha bandhai, pusvayaM ca nijjarei / -utta. a. 26, su.71 mAna-vedanIya karma kA bandha nahIM karatA aura pUrva-baddha karma ko kSINa karatA hai| mAyAvijaya-phala mAyA-vijaya kA phala385. 50-mAyAvijaeNaM bhante ! jIve ki jaNayaha ? 385. pra--bhante ! mAyA-vijaya sa jIva kyA prApta karatA hai? u mAyAvimaeNaM ujjubhASa jagayaha, mAyAveyaNijja -mAyA-vijaya se baha saralatA ko prApta karatA hai| kammaM na sandhaha, puvAyAca nijarecha / vaha mAyA-vedanIya karma kA bandha nahIM karatA aura pUrva-baddha karma -utta. a. 26, su. 70 ko kSINa karatA hai| lovijaya-phala lobha-vijaya kA phala-- 386. 50-- lomavijaeNaM bhante ! jove ki jaNayaha ? 386, pra0-mante ! loma-vijaya se jIva kyA prApta karatA hai? Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] bhAga-2 NITI u0- lomavija evaM saMtosIbhAvaM jaNapatra, lobhaveya NijjaM kammaM na bandhai, puvvavaddhaM ca nimnare / aTTahAsa pAyacchita tulaM 37. ki haMsane kA prAyazcita sUtra ---uttama. 26, su. 72 kSINa karatA hai| Jian Jian anAcAra prAyazcita 12 muhaM viSphAlima viSphAliya hasa hasa yA 1 sAijjai / devamANe Avaja mAsivaM parihAradvAna udAha - ni. u. 4, su. 27 sippAI sikkhAvaNaM pAyacchita suttaM-388. je bhikkhU aNNajatthiyaM vA gArathiyaM vA1. sippaM vA, 2.silo vA 3. 4. phakkaDagaM thA, 5. haM vA 6. salAhaM vA sikkhAbeDa, sikkhAyeM yA sAijjai / taM sevamAne Aja cAummAzimaM parihAradvANaM utpAda ni. u. 13, su. 12 AgADha - pharasayayaNa pAyacchita susAI 389. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratviyaM vA jAgA vavai, vasaM vA sAijjai / bhikkhU aNNasthiyaM vA gArasthiyaM vA phacarsa vayadda, yA sAijjai / je bhikkhU angautciyaM vA tArasciyaM vA AmA phararsa maha vayaMsaM yA sAijjai / varyataM taM sevamANe Avaja cAumA siyaM parihAradvatvaM upadhAdayaM / - ni. u. 13, su. 13-15 avAsAyaNa pAyacichatta sutaM - 360. je bhikkhu aNNautthiyaM vA gArasthiyaM vA aNNavIe accAsAmagAra acyA anyAsAeM yA saain| u0- lobha vijaya se vaha santoSa ko prApta karatA hai| vaha lobha- vedanIya karma kA bandha nahIM karatA aura pUrvabaddha karma ko saM rovamANe Avaja bAtamyAliyaM parihAradvANaM pAiyaM / - ni. u. 13, su. 16 sUtra 386-310 adhika haMsane kA prAyazcita sUtra30. jo zizu mu~ha phAr3a kara (gora-jora se haMsatA hai, haMsAtA hai yA haMsane vAle kA anumodana karatA hai / use mAsika parihAsathAna (prAyazcita) AtA hai| zilpakalAdi sikhAne kA prAyazcitta sUtra-388. jo bhikSu anyatIrthika yA gRhastha ko-- (1) zilpa, (2) guNa kIrtana, (4) kAMkarI belanA, khelanA, (3) julA (5) yuddha karanA, ( 6 ) padya racanA karanA sikhAtA hai, sikhavAtA hai yA sikhAne vAle kA anumodana karatA hai| use cAturmAsika upAtika parihArasthAna (prAyazcita) tA hai| apazabda aura kaThora vacana ke prAyazvita sUtra-- 38. jo bhikSu anyatIyika vA mahasya ko Aveza yukta vacana kahatA hai, kahalAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| jo bhikSu anyatIrthika yA gRhastha ko kaThora vacana kahatA hai, kahalavAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| jo bhikSu amyatIyika yA guhatya ko Adeza yukta kaThora zabda kahatA hai, lAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai / use cAturmAsika udghATika parihArasthAna ( prAyazcitta) AtA hai / AmAtanA kA prAyazcitta sUtra 30. jo bhikSu anyatIrthika yA gRhasya kI kisI bhI prakAra kI AyAtanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai / use cAturmAkSika upAtika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 361-365 sacita gaMdha jiNa pAyacchita mutaM31. sacita gaMdha sUcane kA prAyazcita sUtra padviyaM hi niyaMtA sAi 22. manAsivaM parihAradvAnaM anutpAdayaM -Pr.. t. g. to taM sevamANe Avajaha cAjammA siyaM parihAraTThANaM ugdhAdayaM / - ni. u. 13, su. 17 bhUkammakaraNalsa pAyacchita sutaM kokammarasa pAyasutaM kautuka karma kA prAyazvitta sUtra 362. je miksU aNNausviyANa yA gArasthiyANa vA kougrkm| 362. jo bhikSu anyatIrthika yA gRhasthoM kA kautuka karma karatA kareDa kareM yA sAija hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| karedda, kareM yA sAijai / se sevamAne bhavana cArasaya parihArANaM upAha - ni. u. 13, su. 18 bhUtikarma karane kA prAyazcitta sUtra tyAca yA mAraviyAna vA kamma 393 ko anyatIrtha yA guhasyoM bhUtikarma karatA hai karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai / bhayANa vA nArayiyANa vA vaMja karhataM vA sAijjai / - anAcAra sacita gaMdha sUMghane kA prAyazcita sUtra- 22. jo zuci padArtha meM sthita sugandha ko sUpatA hai yA sUMghane vAle kA anumodana karatA hai / use mAsika anumAsika parihArasthAna (prAyazvitta) AtA hai| je bhikkhU aNNautthiyANa yA gAratviyANa vA sumiNaM kaheda, kaheM yA sAija | [165 use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna ( prAyazcitta) AtA hai / pasinA kaNassa pAryANDisa sutAI praznAdi kahane ke prAyazcita sUtra 14. je bhiklU aNNautthivANa vA gAratyimANa vA pasiNa kahe, 394. jI bhikSu anyatIrthikoM yA gRhasthoM se kotuka prazna karatA * vA sAhajjai / hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhiSaNa aparimANa vA gArasthiyANa yA pariNApasiNaM * kahe kaheM yA sAinai / sevA pAumyAsi parihAradvANaM udhA - ni. u. 13, su. 16-20 lakkhaNa- vaMjaNa sumiNaphala- kahaNamANassa pAyacchita susAiM 365.una vA vArayiyANa vAsa he karheta yA sAijjai / use cAturmAsikapAtika parihArasthAna (prAyazcita AtA hai / at fbhakSu anyatafrthakoM yA gRhasthoM ke kautuka praznoM ke uttara detA hai, dilavAtA hai mA dene vAle kA anumodana karatA hai| use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna ( prAyazcita ) AtA hai| lakSaNa vyaMjana-svapnaphala kahane ke prAyazcitta sUtra jo bhikSu anyatIthakoM yA Adi vyaMjanoM kA phala kahatA hai, kA anumodana karatA hai / 214. jo bhikSu anyatIdhikoM yA gRhasyoM ko unake zarIra ke rekhA Adi lakSaNoM kA phala kahatA hai, kahalAtA hai yA mahane dAne kA anumodana karatA hai| prazna=praznavyAkaraNa meM ukta tIna sau caubIsa praznoM meM se pUche gaye praznoM kA uttara denA / praznAprazna - svapnazAstra se svapnoM kA phala kahanA | muhasyoM ko (unake) dinasa kahalavAtA hai yA kahane vAle jo bhikSu anyatIthakoM yA gRhasyoM ko svapna kA phala kahata hai, kahalAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 1 kautukakarmasukhavaramA kI cikitsA ke lie karAyA jAne vAlA eka tAMtrika prayoga = 2 mUtikarmadRSTidoSa Adi kI nivRtti ke lie taMtrIta padArthoM ke sammizraNa se eka rakSA poTalI taiyAra karanA, bhUtikarma hai| 3 4 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] gharaNAnuyoga-2 vidyAdi kA prayoga karane ke prAyazcitta sUtra satra 395-366 sAdhara cAummAsi parihAradANa updhaary| use cAturmAsika udadhAtika parihArasthAna (prAyazcita -ni. u. 13, su. 22-24 AtA hai| vijjAi pauMjaNassa pAryAchatta suttAI vidyAdi kA prayoga karane ke prAyazcitta sUtra366.je mikkha aNNasthiyANa yA gAratthiyANa dhA bijja' 396. jo bhikSu abhyatIthikoM yA gahasthoM ke lie vidyA" kA parajai, paujata vA saaijjii| prayoga karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| ne miksya sAhitraNANa vA gArasyiyAga vA maMta' pabaMjaI, jo bhikSu anyatIyikoM yA gRhasthoM ke lie "mamma" kA paujata vA sAimjA / prayoga karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| ne bhikkha agNausyiyANa vA gArasthiyANa vA joga pajai jo bhikSu abhyatIdhikoM yA gRhasthoM ke lie "yogakA pauMjalaMbA saaijii| prayoga karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| saM sevamANe AvAja cAummAsiyaM parihAraTThANaM uraghAiyaM / use cAturmAsika upAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u. 13, su. 25-27 AtA hai| maggAi paveyaNassa pAyacchita sutaM mArgAdi batAne kA prAyazcitta sUtra- . 367. je bhikkhU aNNautthiyANa yA gArasthiyANa yA naTThAgaM, mUDhANaM 367. jo bhikSu mArga bhUle hue, dizAmUr3ha hue yA viparIta dizA vippariyAsiyANaM maga dA pavedei, saMdhi vA pavedeza, mAgAyo meM gaye hue anyatIthikoM yA gRhasthoM ko mArga batAtA hai, mArga vA saMdhi pavedei, saMghIo vA mamga pavedei pavevaMtavA kI saMdhi batAtA hai, mArga se saMdhI batAtA hai athavA saMdhI se sAijada / mArga batAtA hai yA batAne vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAradANa ugghaaiy| use cAturmAlika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 13, su. 28 AtA hai / dhAu-Nihi paveyaNassa pAyacchitta suttAI. . dhAtu aura nidhi batAne ke prAyazcitta sUtra368. je mikkhU aNNautyiyANa yA gArasthiyANa vA dhAuM paveveSa 368. jo bhikSu anyatIthikoM yA gRhasthoM ko dhAtu batAtA hai yA payevata vA sAijjai / batAne vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU aNNautyiyANa vA gAratthiyANa vA Nihi pade jo bhikSu anyattIthikoM ko yA gRhasthoM ko nidhi (khajAnA) pavevata bA sAhajjai / batAtA hai yA batAne vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avanjada cAummAsi parihAradANa ugyaaiyN| use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u.13, su. 26-30 AtA hai| appaNo Ayariya-lakSaNa-vAgaraNassa pAyacchitta sutta- apane Apako AcArya ke lakSaNa yukta kahane kA prAyazcitta sUtra366. bhikkhU appaNo AyariyatAe lakkhaNAI vAgarei vAgarataM 366. jo bhikSu svayaM apane ko AcArya ke lakSaNoM se sampanna vA saaijaa| kahatA hai, nahalavAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avamjhai cAummAsivaM parihArANaM ugyAiyaM / use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u 17, su. 133 AtA hai| 1 vijja=vizeSa prakAra kI sAdhanA se jo siddha kI jAtI hai vaha "vidyA' kahI jAtI hai| 2 mata-jApa karane se siddha hone vAlA 'mantra' kahA jAtA hai| 3 joga-vazIkaraNAdi ke prayoga 'yoga' kahe jAte haiN| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 400 -404 nimitta kathana ke prAyazvita sUtra nimitta vAgaraNassa pAyacchitta sutAI 400. je bhikkhU tIyaM NimitaM vAgareha vAgataM vA sAijjai / mAge vAvaja cAumAvi parihArArtha / . . . 13 . 21 je bhikyaM nimittaM vAgareDa vAgataM yA sAija je aNAyaM nimittaM vAgaredra vAgataM vA sAijjai / taM sevamA aNubhdhAprayaM / bomAvaNarasa pAyati-sutAI 401. je bhikkhU appANaM yobhAve khobhAvataM vA sAija / je bhikkhU paraM yIbhAve bIbhASeta para sAinai / parihArANaM - ni. u. 10, su. 7-8 ASajja cAummAsiya cAummAsi sevamAne Aja cAumAvi parihArArNa aNugdhA / - ni. u. 11, su. 64-65 vihAyaNassa pAyacchita gusAI402. mAgaM vighAveda vihAya vA sAi dahAve yAsA taM sevamANe Avazjada cAnmAsi parihAra aNugyAha / -ni. u. 11, su. 66-67 vipapariyA saNAsa pAyasutAI103. je bhikkhU appAnaM vipyariyAsaha vipapariyA saMta vA sAijai / je bhikkhU paraM vipariyAse vipparipAtaM vA sAha | saM sevamANe Aja anu taM devamAge vaha nAummAthi parihArANaM aNusvAiyaM / -ni. ja. 11. su. 68-66 agatitthiya pasaMrakaraNassa pAyacchita suttaM404. je bhikkhU muvarNa karedra kareM yA sAij / cAmpAsiya parihArAcaM - ni. u. 11, su. 70 anAcAra [88'9 nimitta kathana ke prAyazcitta sUtra 400. jo bhikSU anyatorthikoM yA gRhasthoM ko bhUta kAla sambandhI nimitta batAtA hai yA batAne vAle kA anumodana karatA hai / use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna ( prAyazcitta) jAtA hai| jo bhikSu vartamAna kA sambandhI nimitta kahatA hai, kahala jAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| jo bhikSu bhaviSya kAla sambandhI nimitta kahatA hai, kahala vAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai / use anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna ( prAyazcitta ) AtA hai| bhayabhIta karane ke prAyazvitta sUtra 401. jo bhikSu svayaM ko DarAtA hai, DaravAtA hai yA DarAne vAle kA anumodana karatA hai / jo bhikSu dUsare ko DarAtA hai, iravAtA hai yA DarAne vAle kA anumodana karatA hai / use anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna ( prAyazcitta) AtA hai / vismita karane ke prAyazvitta sUtra 402. jo bhikSu svayaM ko vismita karatA hai, vismita karavAtA haiM yA vismita karane vAle kA anumodana karatA hai / o bhikSu dUsare ko vismita karatA hai, vismita karavAtA hai yA vismita karane vAle kA anumodana karatA hai / use anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) jAtA hai / viparyAsakaraNa prAyazcita 403. jo bhikSu strayaM ko viparIta banAtA hai, viparIta banavAtA yA viparIta banAne vAle kA anumodana karatA hai| jo bhadUsare ko viparIta banAtA hai, parIsa banavAtA hai yAparIta banAne vAle kA anumodana karatA hai / use anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna ( prAyazcitta ) AtA hai / anyatIdhikoM kI prazaMsA karane kA prAyazcitta sUtra404. jo bhikSu anya dharma pravartakoM ko prazaMsA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| use anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna ( prAyazcitta ) bAtA hai| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] caraNAnupoga-2 svacchavAdhArI ko prazaMsA evaM vandanA karane ke prAyazcitta sUtra sUtra 405-407 ahAchaMda pasaMsaNa pAyapichatta-sattAI 405. ne mikkhU ahArchavaM pasaMsada pasaMsaMta vA sAina / svacchandAcArI kI prazaMsA evaM vandanA karane ke prAyazcitta sUtra405. jo bhikSu "yathA chanda" (svacchaMdAcArI) kI prazaMsA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| jo bhikSu "pacA chanda" ko bandanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| use anupAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| je bhimabU mahArchavaM baMda kvaMtaM vA sAijada / taM sebamAge Avasjada cAummAsiya parihArahANaM -ni. u. 11, sU. 82-83 -ni. aNugdhAiyaM / mAhArahANa saMgha vyavasthA saMgha vyavasthA-1 tittha sarUvaM tIrtha kA svarUpa406. 50-tisthaM bhaMte ! tityaM, sitvagare tityaM ? 406. pra0-he bhagavan ! "tIrtha" ko tIrtha kahate haiM yA tIrthakara ko tIrtha kahate haiN| u.-goyamA ! arahA tAva NiyamaM tityAre, 20-gautama ! arihanta to avazya tIrthakara haiM aura cAra titva puNa pAsavaNNAle samaNaM saMdhe, saMjahA- varNoM se jyApta zramaNa saMgha tIrtha hai / yathA1. samaNA, 2. samagIo, (1) zramaNa, (2) zramaNI, 3. sAvayA, 4. saaviyaao| (3) zrAvaka, (4) thaavikaa| --vi. sa. 20,u.8, su. 14 tisthapavattaNa kAlaM tIrtha pravartana kA kAla407. pa.-jambuddIve paM bhaMte ! bIve mArahe vAse imIse osappi- 407.pra.-bhagavan ! jambudvIpa nAmaka dvIpa ke bharata kSetra meM gIe devANuppiyANa kevatiyaM kAlaM tithe aNusajji- isa avasarpiNI kAla meM Apa devAnupriya kA tIrtha kitane kAla ssati ? taka rahegA? u0--goyamA ! jaMbuddIve vIve mArahe vAse imose bosappi- ula-gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharata kSetra meM isa NIe mamaM ekkavIsa vAsasahassAI titthe aNusajji- avasarpiNI kAla meM merA tIrtha ikkIsa hajAra varSa taka rahegA / ssati / -jahA NaM maMte jaMbuddIve dIve mArahe vAse imIse pra0-bhagavan ! jisa prakAra jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharata osappiNIe devANupiyANaM ekkavIsa bAsasahassAI kSetra meM isa avasapiNI kAla meM Apa devAnupriya kA tIrtha ikkIsa titthe aNusajjissati, tahA bhate ! jaMbuddIve dIve hajAra varSa taka rhegaa| usI prakAra jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bhArahe vAse AgamessANaM carimatisthagarassa kevatiyaM bharata kSetra meM bhAvI tIrthaMkaroM meM se antima tIrthakara kA tIrtha kAle titthe agusajjissati ? kitane kAla taka avicchinna rahegA? 1 (ka) vi. sa. 16, u. 6, su. 21 (kha) pavihe saMve paNNale, taM jahA(1) samaNA, (2) samaNIo, (3) sAvagA, (4) sAviyAo / -ThA. a. 4, u. 4, su. 363 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina ke prakAra saMgha vyavasthA [196 u0-goyamA ! jAvatie NaM usamassa arahamo kosaliyasa u.---gautama ! kauzaladezotpanna RSabhadeva barahAta kA jigapariyAe tAvatiyAI saMkhennAI vAsAI Aga- jitanA jinaparyAya hai uttane (eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva) messANaM carimatitthararassa titthe annusjjistti| varSa taka bhAvI tIrthakaroM meM se antima tIrthakara kA tIrtha rahegA / -vi. sa. 20, u, 8, su. 12-13 jiNappagArA jina ke prakAra408. taoM jiNA paNNasA, taM jahA 408. jina tIna prakAra ke kahe gaye haiM-pathA-- 1. ohiNAgajiNe, 2. praNapajjavaNANajiNe, (1) avadhijJAnI jina, (2) manaHparyavajJAmI jina, 3. kevalaNANa jinne| -ThA. a. 3, u. 4, mu. 220 (3) kevalajJAnI jina / / kevalI-pagArA kevalI ke prakAra406.samo kevalI paNasA, taM jahA 406. kevalI tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1. ohiNANa kevalI, 2. maNapajjavaNANa phevalI. (1) avadhijJAna kevalI, (2) manaHparyavajJAna kevalI. 3.kevlnnaagpshii| -DA.ba . 220 ) kevalajJAna kevlii| arihantapagArA arihanta ke prakAra41.. sao arahA paNNasA, taM jahA 410. ahaMnta tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1. ohiNANa arahA, 2. maNapajavaNANa arahA, (1) avadhijJAnI arhanta, (2) manaHparyavajJAnI mahanta 3. kevalaNANa arhaa| -ThANaM. ba. 3, u. 4. su. 220 (3) kevalajJAnI ahaMnta / / rAyaNiya purisappagArA rAnika puruSoM ke prakAra411. to purisajjAyA pagNatA, taM jahA 411. puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM; yathA-- 1. gANapurise, 2. saNapurise, (1) zAna puruSa, (2) darzana puruSa, 3. critpurise| -ThANaM. a. 3, u. 1, su. 137 (3) cAritra puruSa / rAyaNiyidappagArA rAlika indroM ke prakAra412. tao hA paNNatA, taM jahA 412. indra tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1.gANive, (1) jJAnendra (viziSTa zrutajJAnI yA kevalI), 2. saNive, (2) darzanendra (kSAyika samyagdRSTi), 3, britive| -ThANaM. a. 3. u. 1, su. 127 (3) cAritrandra (yathAkhyAta cAritravAn / ) thavirapagArA sthavira ke prakAra413. tamo theramio paNNatAo, taM jahA 413. sthavira tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1. jAiyere, 2. sutha-vere, (1) baya-sthavira, (2) zruta-sthavira, 3. priyaay-there| (3) pryaay-sthvir| 1. saTTibAsajAe samaNe niggaye jaai-there| (1) sATha varSa kI Ayu vAle zramaNa-nirgrantha Saya sthavira hai / 2. ThANa samavAyAMgadhare samaNe nigyape sup-bere| (2) sthAnAMga mamavAyAMga ke dhAraka zramaNa ninya zruta sthavira haiN| 3 bIsavAsapariyAe samaNe nigAthe parivAya-ghare / (3) bIsa varSa kI dIkSA paryAya ke dhAraka zramaNa nirgrantha --bava. u. 10, su. 18 paryAya sthavira haiM / basa gherA pApattA, taM jahA sthavira dasa prakAra ke hote haiM1. gAmamerA, 2. nagaraberA, (1) grAmasthavira, (2) nagarasthavira, upa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] maragAnuyoga-2 mahAbata dharma ke prakapaka putra 413-416 3. raTTarA, 4. pasaspadherA, (3) rASTrasthavira, (4) prazAsaka sthavira, 5. kulatherA, 6, gaNaverA, (5) kulasthavira, (6) gaNasthavira, 7. saMgharyarA, 8. jAtiSerA, (7) saMghasthavira, (8) jAtisthavira, 6. suaparA, 10. priyaayyeraa| (9) zrutasthavira, (10) paryAyasthavira / -ThANaM. a. 10, su. 761 mahazcaya-dhamma-parUyagA mahAvata dharma ke prarUpaka414. 5.--eesu Na mate ! paMcasu mahAvivehesu arahaMsA magavato 414. pra0-he bhagavan ! pA~ca mahAvideha kSetra meM arihanta paMcamahatvaiyaM sapaDikkama dhamma paSNavayaMti ? bhagavanna pA~ca mahAyata aura sapratikramaNa dharma kA upadeza karate haiM ? u0--No igaTTe smtthe| u0-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| eesu NaM paMcasu marahesu, paMcA parasu, purasa- pAradarata aura pAca vaha kSetroM meM prathama aura antima ye pachichamagA duve arahaMtA bhagavaMto paMcamahabhyAiyaM sapa- do arihanta bhagavanta pAMca mahAvata aura sapratikramaNa dharma kA dikkamaNaM dhamma paruNavayaMti / upadeza karate haiN| aksesA gaM arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhamma paNa- zeSa arihanta bhagavanta cAra yAma rUpa dharma kA upadeza karate vati / eesu meM paMcasu mahAvidehesu barahaMtA bhagavaMto haiM aura pAMca mahAvideha kSetra meM bhI arihanta bhagavAn cAra yAma cAujAma dhamma pagNavayaMti / rUpa dharma kA upadeza karate haiN| -vi. sa. 20, u.8, su. 6 duggama-sugamaThANAI durgama-sugama sthAna415. paMca ThANAI purima-pacchimagAgaM jiNANaM suggama bhavati, 415. prathama aura antima tIrthakara ke zAsana meM pAMca sthAna taM bahA durgama hote haiM / vathA1. duAikvaM, (1) dharmatatva kA kathana karanA durgama hotA hai| 2.buzvimaya, (2) tatva kA naya-vibhAga se samajhAnA durgama hotA hai| 3. dupassaM, (3) tatva kA yuktipUrvaka nirdeza karanA durgama hotA hai| 4. butitikvaM. (4) upasarga-parISahAdi kA sahana karanA durgama hotA hai| 5. duragacaraM / (5) dharma kA AcaraNa karanA durgama hotA hai| paMca ThANAI majisamagANaM jiNANa sugama bhavati, ta jahA .. madhmavatI (bAIsa) tIrthaMkaroM ke zAsana meM pAMca sthAna sugama hote haiM, yathA1. suAikvaM, (1) dharmatatva kA vyAkhyAna karanA sugama hotA hai| 2. suviSajaM, (2) tatva kA naya-vibhAga se samajhAnA sugama hotA hai| 3. supassa, (3) tatva kA yukti pUrvaka nirdeza karanA sugama hotA hai / 4. sutitikvaM, (4) upasarga-parISahAdi kA sahana karanA mugama hotA hai| 5. suraNucaraM / -ThANaM. a, 5, u.1, su. 366 (5) dharma kA AcaraNa karanA sugama hotA hai| paMcavihA vavahArA pA~ca prakAra ke vyavahAra416.pa.-kavihe gaM maMte ! vavahAre papaNate ? 416. T-bhante ! vyavahAra (doSAnusAra prApazcitta kA nirNaya) kitane prakAra kA kahA gayA hai? .-goyamA ! paMcavihe vavahAre paNate, taM jahA u.-- gautama ! vyavahAra pAMca prakAra kA kahA gayA hai| yathA--- 1. Agama, 2. suta, 3. AgA, (1) Agama, (2) zruta. (3) AjJA, 4. dhAraNA, ' joe / (4) dhAraNA, (5) jiit| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzA ke prakAra saMdha pavasthA [201 1. jahA se sastha Agame siyA, AgameNa vabahAra (1) jahA~ Agama (kevalajJAna dhAraka-yAvat-napUrva pttubejaa| dhAraka) jJAnI ho yahA~ unake nirdezAnusAra vyavahAra kreN| 2. No se tatya Agame siyA, jahA se tasya sute (2) jahA~ Agama jJAnI na hoM to vahAM zruta (jaghanya AcAra siyA, mueNaM vavahAra paTTavegmA / prakalpa utkRSTa navapUrva se kama ke mAtA) jJAnI ke nirdezAnusAra vyavahAra kreN| 3. No se tatya sue siyA, jahA se tasya bANA (3) jahA~ zrutazAnI na hoM to vahAM gItArthoM kI AjJAnusAra siyA, AgAe vavahAraM paTuvenA / vyavahAra kreN| 4. No se tatya AgA siyA, jahA se tattha dhAraNA (4) jahAM gItAryoM kI AjJA na ho to vahA~ sthabiroM kI siyA, dhAraNAe vavahAra pttttvejjaa| dhAraNAnusAra vyavahAra kreN| 5. No se tatva dhAraNA liyA, jahA se tastha jIe (5) jahA~ sthaviroM ko dhAraNA jJAta na ho to vahA~ sAnu siyA, jIega vabahAraM paTuvejjA / mata paramparAnusAra vyavahAra kreN| icchehi paMcahi vavahArehi vavahAraM paTTavejjA, taM jahA- ina pAMca vyavahAroM ke anusAra vyavahAra kareM ! 1. AgamenaM, 2. sueNaM, 3. ANAe, yathA--(1) Agama. (2) zruta, (3) AzA, 4. dhAragAe. 5. jiiennN| (4) dhAraNA, (5) jiit| ahA jahA se Agamai, sue, ANA, dhAraNA, jIe, AgamajJAnI, zrutazAnI, gItArya AzA, sthaviroM kI dhAraNA lahA tahA yavahAra pttuvejjaa|| aura paramparA ina meM se jisa samaya jo upalabdha ho sasa samaya usI se kramazaH vyavahAra kreN| pa0-se kimAha bhate? pra0-bhante ! aisA kyoM kahA? u.-AgamabaliyA samaNA nimaaNthaa| u0-dhamaNa nirgandha AmamAnusAra vyavahAra karane vAle icceyaM paMcavihaM vavahAra jayA-jayA, jahi-jahi, tapA- ina pAMca prakAra ke vyavahAroM meM se jaba-jaba jisa-jisa tayA, tahi-tahiM aNissiovahisaya samma vabaharamANe viSaya meM jo pramukha vyabahAra sapalabdha hoM taba-taba usa-usa viSaya samaNe niggaye AgAe ArAhae bhvi| meM madhyastha bhAva se vyavahAra karane vAlA zramaNa niyanya jinAzA -vi. sa.8.2.8, su. 8-6 kA ArAdhaka hotA hai| aNuNNApagArA-- anuzA ke prakAra417. tividhA aNNA paNNasA. taM nahA 417. anujJA (AzA) tIna prakAra kI kahI gaI hai, yatrA1. AyariyatAe, 2. uvAsasyatAe, (1) AcArya kI, (2) upAdhyAya kI, 3. gnnisaae| -ThANaM. a.3, u. 3, su.150 (3) gaNI kii| samaNuNNA payArA samanujJA ke prakAra418. tibidhA samaSuNNA paNNasA, taM gahA-- 418. samanujJA (vizeSa AjJA) tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA1. Ayaribattae. 2. uvajJAyattAe (1) bhAcArya kI, (2) upAdhyAya kI, 3. ggitaae| -ThANaM. a. 3, u. 3, su. 150 (3) gaNI kii| uvasaMpayA pagArA upasampadA ke prakAra416. sivitA uksaMpayA paNattA, taM mahA 416. upasampadA (samIpa rahanA) tIna prakAra kI kahI gaI hai, pathA 1 (ka) ThANaM. a. 5. u. 2,su. 421 (kha) vava. u. 10, su.5 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] caraNAnuyoga-2 padatyAga ke prakAra sUtra 416-423 1. AyariyatAe, 2. uvAyattAe, (1) AcArya kI, (2) upAdhyAya kI, 3. gnnittaae| ThANaM, a, 3, u. 3, su. 180 (3) gaNI kii| vijaNA pagArA padatyAga ke prakAra420.tividhA vijahaNA paNNatA, taM jahA 420. pada kA parityAga tIna prakAra kA kahA gayA hai, yayA1, AyariyatAe, 2. uvamAyattAe, (1) AcArya kA, (2) upAdhyAya kA, 3. gaNitAe / -ThANaM.a. 3... 3, su. 180 (3) gaNI kaa| sivihA AyarakkhA tIna prakAra se Atma-rakSA--. 421. tao AparakSA paramattA, saM jahA 421. tIna prakAra se Atma-rakSA hetI hai, yathA-- 1. dhammiyAe paricoyaNAe paDicoesA bhavati, (1) akaraNIya kArya meM pravRta vyakti ko dhArmika buddhi se prerita karane se| 2.tusinIe vA siyaa| (2) preraNA na dene kI sthiti meM mauna dhAraNa karane se| 3. udvittA vA AtAe egaMtamavaraka mejjA / (3) mauna aura upekSA na karane kI sthiti meM vahA~ se uThaThANaM. ba. 3, u. 3, su. 180 kara svayaM ekAnta sthAna meM calA jAne se / haradasamo Ayariyo jalAzaya jaise AcArya -- 422. se bemi, taM jahA 422. bhagavAn ne AcArya ke guNoM kA jaisA varNana kiyA vaisA maiM kahatA huuN| jaiseakhi harae pavipuNe ciTThati samaMsi bhome upasaMtarae eka jalAzaya jo jala se paripUrNa hai, samabhUbhAga meM sthita sArakkhamANe / se ciTuti sotamanmae / hai, kIcar3a rahita hai aneka jalacara jIvoM kA saMrakSaNa karatA huA srota ke madhya meM sthita haiN| se pAsa sadhyato gutte / pAsa loe mahemiNo / je ya paNNANa- he ziSya tu dekha ki aise hI AcArya bhI aneka sadguNoM se maMtA / pamukhA AraMbhovaratA sammametaM ti pAsahA / kAlassa paripUrNa hote haiM tathA sarva prakAra se gupta hote haiN| he ziSya tU kaMkhAe parivati / loka meM una maharSiyoM ko dekha ! jo utkRSTa jJAnavAna haiM, prabuddha -A. su 1, a. 5, 3. 5, su. 166 haiM aura Arambha se virata haiM / ve hI samyaka ArAdhanA karane vAle haiM aura paNDita maraNa kI AkAMkSA karate hue saMyantra meM vicaraNa karate haiN| jAriyappagArA-- AcArya ke prakAra 423. cattAri jAyariyA paNattA, taM jahA 423. cAra prakAra ke AcArya kahe gae haiM, yathA1. pavAbaNAyarie nAmege, nouvaTThAvagArie, (1) koI AcArya (kisI eka ziSya kI apekSA) pravajya' dene vAle hote haiM kintu mahAvratoM kA AropaNa karane vAle nahIM hote haiN| 2. uvadvAvaNAyarie nAmege, no paSAvaNAparie, (2) koI AcArya mahAvatoM kA AropaNa karane vAle hote hai kintu pravajyA dene vAle nahIM hote haiN| 3. ege pampAvaNAyarie ti, ubaTTAvaNAyarie vi, (3) koI AcArya pravajyA dene vAle bhI hote haiM aura mahA. vratoM kA AropaNa karane vAle bhI hote haiN| 4. ege no padabAvamArie, noupaTAvaNAyarie-dhammAyarie / (4) koI AcArya na pravajyA dene vAle hote haiM aura na mahA vratoM kA bAropaNa karane vAle hote haiN| kintu kevala dharmopadeza dene vAle hote haiN| catsAri AyariyA paNNatA, saM mahA cAra prakAra ke prAcArya kahe gae hai, yathA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 423-421 1. usAvara nAmage, no vANArie aMtevAsissa pagArA 424. sAri aMteyAsI paNNattA, taM jahA- 1 2. nAme nou sArie 3. eye ucArie thie, 4. ege no uddasaNAyarie to vAyagArie-dhammArie / -- jaya. u. 10. su. 14-15 1.nAmI, 2. javadvAvaNaMtevAsI nAmege, no pavyAvaNaMtevAsI, 5. ege pAvavAsI vivi. 4. navAsI nare ubavaNaMtevAsI, pmmtevaasii| cAri aMtevAsI paSNatA, taM jahA 1. u satavAsI nAmene, no vAyatevAsI, 2. vAsAmege, mI uI samavAsI, 3. ege uddesaNaMtavAsI va vAyavAsI vi , ziSya ke prakAra vivihA gaNaveyAvaraca karA 425. bAri purisajAyA pasA jahA 1. aTukare nAma ege, no bhAgakare, 2. mAnakare nAma ege, no aTukare. 3. ege anukare vi. mANaka vi 4. ege no adrukare, no maannkre| 4. egeno udde saNatevAsI, no vAyaNaMtevAsI, dhammaMtevAsI / - vava. a. 10, su. 16-17 ThA. a. 4, u. su. 320 (2) koI AcArya dene kI AjJA dene vAle hote haiN| (2) koI AcArya saMgha vyavasthA nahIM hai / [203 (kisI eka ziSya kI apekSA vAcanA hote haiM, kintu vAcanA dene vAle nahIM vAcatA yete hAse hote haiM kintu vAcanA dene kI AjJA dene vAle nahIM hote haiM / (3) koI AcArya nAcanA dene vAle bhI hote haiM aura vAcanA dene kI AjJA dene vAle bhI hote haiM / (4) koI AcArya vAcanA dene vAle bhI nahIM hote haiM aura vAcanA dene kI AjJA dene vAle bhI nahIM hote haiM ve kevala dharmAcArya hote haiN| ziSya ke prakAra 424. antevAsI (ziSya) cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise( 1 ) koI pravrajyA ziSya hai, parantu upasthApanA zivya nahIM hai| (2) koI upasthApanA ziSya hai, parantu pravrajyA ziSya nahIM hai| (3) koI pravrajyA ziSya bhI hai aura upasthApanA ziSya bhI hai| (4) koI na pravrajyA ziSya hai aura na upasthApanA ziSya hai / kintu dharmopadeza se pratibodhita ziSya hai / punaH antevAsI cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise(1) koI una avAsI hai, parantu rAnA (2) koI vAcanA antevAsI hai parantu uddezana antevAsI nahIM hai| (3) koI umana antevAsI bhI hai aura vAcanA-bantevAsI bhI hai| (4) koI na uddezana antevAsI hai aura na mAnanA antevAmI hai| bin dharmopadeza se pratibodhitamiSya hai| vividha prakAra ke gaNa kI vaiyAvRtya karane vAle - 425. cAra prakAra ke sAdhu puruSa kahe gaye haiM / jaise-- ( 1 ) koI sAdhu kArya karatA hai kintu mAna nahIM karatA hai / (2) koI mAna karatA hai kintu kArya nahIM karatA hai| (3) koI kArya bhI karatA hai aura mAna bhI karatA hai / (4) koI kArya bhI nahIM karatA hai aura mAna bhI nahIM karatA hai / 2 ThANaM. a. 4, u. 3, su. 320 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 varaNAmuyoga-2 vividha prakAra ke gaNa kI vaiyAvRtya karane vAle sUtra 425 attAri purisajAyA paNatA, taM jahA (punaH) cAra prakAra ke (sAdhu) puruSa kahe gaye haiM / jaise1. gaNaTukare nAma ege, no mANakare, (1) koI gaNa kA kAma karatA hai, parantu mAna nahIM karatA hai| 2. mANako nAma ege, no gaNanukare, (2) koI mAna karatA hai, parantu gaNa kA kAma nahIM karatA hai| 3. ege gagaTukare vi, mAgakare vi, (3) koI gaNa kA kAma bhI karatA hai maura mAna bhI karatA hai| 4. egeno gaNaTukare, no maagkre| (4) koI na gaNa kA kAma karatA hai aura na mAna hI karatA hai| cattAri purisajAyA paNatA, taM jahA (punaH) cAra prakAra ke (sAdhu) puruSa kahe gaye haiN| jaise1. gaNasaMgahakare nAma ege, no mANakare, (1) koI gaNa ke lie saMgraha karatA hai, parantu mAna nahIM karatA hai| 2. mANakare nAma ege, no gagasaMgahakare, (2) koI mAna karatA hai, parantu gaNa ke lie saMgraha nahIM karatA hai| 1. e gaNasaMgahakare vi, mANakare vi, (3) koI gaNa ke lie saMgraha bhI karatA hai aura mAna bhI karatA hai| 4. ege no gaNasaMgahakare, no mANakare / (4) koI na gaNa ke lie saMgraha karatA hai aura na mAna hI karatA hai| pattAri purisamAyA paNNatA, taM jahA (punaH) cAra prakAra ke (sAdhu) puruSa kahe gaye haiM / jaise1. gaNasohakare nAma ege, no mAgakare, (1) koI maNa kI zobhA karatA hai, kintu mAna nahIM karatA hai| 2. mANakare nAma ege, no gagasohakare, (2) koI mAna karatA hai, kintu gaNa kI zobhA nahIM karatA hai| 3. ege gaNasohakare vi, mANakare ki, (3) koI gaNa kI zobhA bhI karatA hai aura mAna bhI karatA hai| 4. ege no gaNatohakare, no mANakare / (4) koI na gaNa kI zobhA karatA hai aura na mAna hI karatA hai| battAri purisajAyA paNNatA, taM jahA (punaH) cAra prakAra ke (sAdhu) puruSa kahe gaye haiN| jaise1. gaNasohikare nAma ege, no mANakare, (1) koI gaNa kI zuddhi karatA hai, parantu mAna nahIM karatA hai: 2. mANakare nAma ege, no gaNasohikare, (2) koI mAna karatA hai, parantu gaNa kI zuddhi nahIM karatA hai| 3. ege gaNasohikare vi, mANakare vi. (3) koI gaNa kI zuzi bhI karatA hai aura mAna bhI karatA hai| 4. ege no gagasohikare, no mANakare / (4) koI na gaNa phI zuddhi karatA hai aura na mAna hI -yava. u. 10, su. 6-10 karatA hai| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 4260427 Arya Adi ke atizaya saMgha-vyavasthA [205 AcArya ke atizava-2 AyariyAi aisayA AcArya Adi ke atizaya426. Ayariya-banAyasa gA~ta satta AsesA pagNatA, 426. gaNa meM AcArya aura upAdhyAya ke sAta atizaya kahe gaye taMjahA - haiM, yathA1. Ayariya-ukjamAe to upassayassa pAe niginniya- 1) AcArya aura upAdhyAya upAzraya ke andara dhUla se bhare nigigmiya papkoremANe vA pamajjemANe vA naakmh| apane pairoM ko pakar3a-pakar3a kara kapar3e se poMche yA pramArjana kare to maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 2. barabariya-uvamAe aMto ubassayasa uccAra-pAsavarga 2) AcArya ora upAdhyAya upAzya ke andara mala-mUtrAdi vigiMghamANe vA visohemANe vA nAiskamaH / ko tyAge tathA zudi kare to maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai / 3. Ayariya-uvamAe pana inchA yAvadhiyaM karejA, inchA (3) sazakta AcArya yA upAdhyAya icchA ho to kisI kI jo krejaa| sevA kare, icchA na ho to na kare-phira bhI maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 4. Ayariya-uvAe aMto vassayasa egarAyaM vA durAyaM (4) AcArya aura upAdhyAya upAzrama ke andara (kisI vA ego basamANe nAhakamada / vizeSa kAraNa se) yadi eka do rAta akele raheM to bhI maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 5. Ayariya-uvamAe mAhi vayassayassa egarAyaM vA durAyaM (5) AcArya aura upAdhyAya upAzraya ke bAhara (kisI pA ego vasamANe naahkmaai|' vizeSa kAraNa se) yadi eka do rAta akele raheM to bhI maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 6, upkrnnaatisese| (6) bAcArya aura upAdhyAya anya sAdhuboM kI apeA ujjvala vastra pAtrAdi rakheM to maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 7. mttpaannaalisese| (7) AcArya aura upAdhyAya saMvibhAga kiye binA viziSTa - ThANaM. 7, su. 570 AhAra kare to maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai / gaNAvacche yassa gaM gaNasi do aisesA paNNatA, taM jahA- gaNa meM gaNAvacchedaka ke do atiNaya kahe gae haiM, yadhA1. gaNAvakachoie aMto ubassayasasa egarAyaM vA durAyaM vA (1) gaNAbachedaka upAdhaya ke andara (kisI vizeSa kAraNa ego vasamAge nAhakamada / me) yadi eka do rAta akele rahe to maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA hai| 2. gaNAvacchedae bAhi uvassayassa egarAyaM vA durAyaM vA (2) gaNAvacchedaka upAzraya ke bAhara (kisI vizeSa kAraNa ego basamANe nAiphamaha / se) yadi eka do rAta akele rahe to maryAdA kA ullaMghana nahIM -vava. u. 6, su. 11 hotA hai| iDho pagArA Rddhi ke prakAra427. gaNihI tivihA paNattA, taM jahA 427. gaNi-Rddhi tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA--- 1. gANibaDhI, (1) jJAna Rddhi-viziSTa zruta-sampadA / . 2. yasagiTI, (2) darzana Rddhi-prabhAvazAlI pravacanazakti Adi / 3. prisijdii| (3) cAritra RSi- niratiyAra cAritra pratipAlanA / 1 (ka) ThANaM. ba.5, u. 2, su. 438 (ta) ba.u. 6, su. 1. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] varaNAnuyoga-2 paNi sampadA sUtra 427-431 ahavA--gaNivI tivihA paNNatA, taM mahA athavA gaNi-Rddhi tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA1. sanittA, (1) sacitta-Rddhi-ziSya-parivAra Adi / 2. acittA, (2) azcitta-Rti-vastra, pAtra, zAstra-saMgrahAdi / 3. miisitaa| -ThANa. a. 3, u.4, su. 214 (3) mibha-RThi--vastra pAtrAdi se yukta ziSya-parivArAdi / gaNi saMpayA gaNi sampadA428. avihA gaNi-saMpayA paNNatA, taM jahA 428. ATha prakAra kI gaNi sampadA kahI gaI hai| jaise1. AyAra-saMpayA, 2. sukha-saMpayA, (1) AcArasampadA, (2) zrutasampadA 3. sarora-saMpayA, 4. vayaNa-saMpayA, (3) zarIrasampadA, (4) vacanasampadA. 5. vApaNA-saMpayA. 6. maha-saMpayA, (5) vAcanAsampadA, (6) matisampadA, 7. paoga-saMpayA, 8.saMgaha-pariNA NAma aTThamA sNpyaa|| (3) prayogasampadA, (8) saMgrahaparijJAsampadA -~-kANa. a.8, su. 601 AyAra saMpayA AcAra-sampadA426. 50-se ki taM AyAra-saMpayA ? 426. pra. bhagavan ! vaha AcArasampadA kitane prakAra kI hai ? ja0-AyAra-saMpayA camvihA paNNasA, taM jahA - 30---AcArasampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise - 1. saMjama-dhuva-joga-putte yAvi bhavA, (1) saMyama kriyAoM meM dhruva yoga yukta honaa| 2. asaMpaggAhiya-apyA, (2) ahaMkAra rahita honaa| 3. aNiyata vittI, (3) apratibaddha vihAra karanA / 4. baDDa-sole yAtri bhavai / (4) vRddhoM ke samAna gambhIra svabhAva vAlA honaa| se taM AyAra sNpyaa| -dasA. ya. 4, su.3 yaha AcAra sampadA hai| suyasaMpayA zruta-sampadA - 430. 50-se ki taM suya-saMpayA ? 430.30-bhagavan ! zrutasampadA kitane prakAra kI hai? u0-suya-saMpayA caravivahA paNNatA, taM jahA u.-zrunasampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise1. bahussue yAvi bhavai, (1) aneka zAstroM kA jJAtA honA . 2. pariciya-sue yAvi bhavaI, (2) sUtrArtha me bhalI-bhAMti paricita honaa| 3. vivisa-sue yAvi bhavai, (3) sva-samaya aura para-samaya kA jJAtA honA / 4. ghosa-visuddhikArae pAdi bhavaha / (4) zuddha uccAraNa karane vAlA honA / se taM suy-sNpyaa| -sA. da. 4. su. 4 yaha zruta sampadA hai| sarora saMpayA zarIra-sampadA461. 50...se ki taM sarIra saMpayA ? 431. pra0-bhagavan ! zarIra sampadA kitane prakAra kI hai ? u.-sarIra-saMpayA caumbihA paNNattA, taM jahA-- u. zarIra sampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise1. Aroha-pariNAha-saMpanne pAvi bhavai, (1) zarIra kI lambAI-caur3AI kA ucita pramANa hotaa| 2. aNotappa-sarIre yAvi mavai, (2) lajjAspada zarIra vAlA na honaa| 3. thirasaMghapaNe yAvi bhavA (3) zarIra kA saMhanana sudRr3ha honaa| 4. bahupatipuSidie pAvi bhavai / (4) sarya indriyoM kA paripUrNa hotA / se taM sarIra-saMpayA / -dasA... 4. su.5 yaha zarIra sampadA hai| 1 dasA da,, su. 1.2 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 4.32-434 vacana sampabara saMgha-vyavatvA [207 vayaNa saMpayA432.50 sekaM taM bayaNa-saMpayA ? u0-vayaga-saMpayA cavihA paNatA, taM jahA 1. Aveya-bayaNe yAvi matraha, 2. mahara-yayage yAvi bhanAi 3. aNisliya-vapaNe yAvi mavaha, 4. aviza pAvi bhvd| se taM vynn-sNpyaa| -danA. da. 4, su. 6 bAyaNA saMpayA 433. 10-se ki taM vAyaNA-saMpayA ? jA-bAyagA-pamA masihA paNa mA.taM jahA 1. vijayaM uddisA, 2. vijayaM vAeka 3. parinivAdhiyaM vAeDa, 4, atyanijjAvae yAvi bhavA, vacana-sampadA432. 60--bhagavan ! bacana sampadA kitane prakAra kI hai? u0-vacana sampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise(1) sarvajana-AdaraNIya vacana vAlA honA / (2) madhura vacana vAlA honA / (3) rAga-doSa rahita vacana vAlA honA / (4) mandeha-rahita vacana vAlA honA / yaha vacana-sampadA hai| yAcanA sampadA463. pra. bhagavan ! vAcanA-sampadA kitane prakAra kI hai| 30-vAcanA sampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise---- (1) ziSya kI yogyatA kA nizcaya karane vAlA honA / (2) vicAra pUrvaka adhyApana karAne vAlA honA / (3) yogyatAnusAra upayukta par3hAne vAlA honaa| (4) artha saMgati pUrvaka naya-pramANa se adhyApana karAne vAlA honaa| se taM vAyaNA sNpyaa| -dasA. da. 4, su.7 mai saMpayA434. 50-se kitaM mai-saMpayA? 7-maha-saMpayA caubhiSahA paNatA, taM jahA 1. jaggaha-mai-saMpayA, 2. IhA-maha-saMpayA, 3. avAya-mA-saMpayA, 4. dhaarnnaa-mh-sNpyaa| pa0-se ki taM umgaha-maha-saMpayA ? u.--.ummaha-maha-saMpayA chavihA pANasA, taM jahA yaha vAcanA sampadA hai| mati-sampadA434. pra0-bhagavan ! mati-sampadA kitane prakAra kI hai ? u0-matisampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise{1) avagraha-sAmAnya rUpa se artha ko jaannaa| (2) IhA matisampadA-sAmAnya rUpa se jAne hue artha ko vizeSa rUpa se jAnane kI icchA honaa| (3) Ihita vastu kA vizeSa rUpa se nizcaya karanA / (4) zAMta vastu kA kAlAntara meM smaraNa rkhnaa| pra0-bhagavan ! abamaha-matisampadA kitane prakAra kI hai? u0-avagraha-mattisampadA chaha prakAra kI kahI gaI hai| jaise (1) prazna Adi ko zIghra grahaNa karanA / (2) bahuta prapanoM ko grahaNa karanA / (3) aneka prakAra ke praznoM ko grahaNa karanA / (4) nizcita rUpa se grahaNa krnaa| (5) kisI ke AdhIna na. rahakara apanI pratibhA se grahaNa karanA / (6) sandeha rahita hokara grahaNa krnaa| isI prakAra IhA- matisampadA bhI chaha prakAra kI hotI hai| isI prakAra avAya-matisamparA bhI chaha prakAra kI hotI hai| pra.-bhagavan ! dhAraNa'-matisampadA kitane prakAra kI hai? 1. sippaM ugiheDa, 2. bahuM ugirahecha, 3 bahuvihaM ugimhei, 4. dhuvaM ugiNhei, 5. aNissiya ugimhe, 6, asaMdivaM ugirheh| evaM IhA-maI vi| evaM avAya-maI vi| 10--se ki sNghaarnnaa-mhsNpyaa| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] paramANuyoga--2 prayoga-sampadA sUtra 434-437 u~dhAraNA-mahasaMpayA chavihA paNNatA, taM jahA 1. gahuM ghareha, 2. vihaM ghareDa, 3. porANaM dhareDa, 4. dusaraM ghara, 5. aNissiya ghareDa 6. asaMvidaM dhre| se saM mh-sNpyaa| -dasA.da. 4 su.-12 paoga saMpayA435. 50 --se kitaM paoga-saMpayA ? 30-paoga-saMpayA baubihA paNNatA, taM jahA 1. Aya vidAya vAyaM pauMjiasA bhavA 2. parisaM vivAya vAyaM pauMjittA bhavara, 3.kheta vivAya vAyaM pajjittA bhavai, 4. patyu vivAyaM vAyaM pauMjjittA bhava, 10-dhAraNAmatisampadA chaha prakAra kI kahI gaI hai| jaisa (1) bahuta arthoM ko dhAraNa karanA / (2) aneka prakAra ke arthoM ko dhAraNa krnaa| (3) purAnI bAta ko dhAraNa krnaa| (4) kaThina se kaThina bAta ko dhAraNa karanA / (5) anukta artha ko apanI pratibhA dvArA dhAraNa krnaa| (6) zAla artha ko sandeha-rahita dhAraNa karanA / yaha matisampadA hai| prayoga-sampadA-... 435. pra.-bhagavan ! prayoga-sampadA kitane prakAra kI hai ? u0--prayoga sampadA cAra prakAra kI kahI gaI hai| jaise-- (1) apanI zakti ko jAnakara vAda-vivAda karanA / (2) pariSad ke bhAvoM ko jAnakara vAda-vivAda karanA / (3) kSetra ko jAnakara vAda-vivAda krnaa| (4) vastu ke (pratipAya) viSaya ko jAnakara vAda-vivAda krnaa| yaha prayoga sampadA hai| saMgraha-parijJA-sampadA--- 436. prata - bhagavana ! saMgrahaparijJA nAmaka sampadA kitane prakAra se ta payoga-saMpayA / -dasA. da. 4, su 13 maMgaha pariNNA saMpayA-- 436. 50-se ki taM saMgaha-pariSNA jAma saMpayA? u.. - saMgraha-pariNA NAmaM saMpayA caumvihA paNNatA, -saMgrahaparizA nAmaka sampadA cAra prakAra kI kahI gaI taM jahA--- hai| jaise1. bahujaNa * pAuggayAe vAsAvAsesu khettaM paDile- (1) varSAvAsa meM aneka munijanoM ke rahane yogya kSetra kA hitA bhavaDa, pratilekhana krnaa| 2. bahumaNa-pAuggayAe pAhihAriya-pIta-phalaga- (2) aneka munijanoM ke lie prAptihArika-pITha-palaka-zayyA sejjA saMcArayaM uggirihattA bhavada / aura saMstAraka grahaNa krnaa| 3. kAlega kAsaM samAyarittA bhavaDa, (3) samayAnusAra kArya karanA / 4. ahAguru saMpUetA bhava / (4) gurujanoM kA yathAyogya pUjA-saskAra krnaa| se taM saMgaha-pariSaNA NAma saMpayA / yaha saMgraha parijJA nAmaka sampadA hai / -dasA. da. 4, su.14 satta saMgaha-asaMgahANA . sAta saMgraha-asagraha sthAna437. Ayariya-uvamAyassa jaMgaNasi sasa saMgahaThANA paNNatA, 43. AcArya tathA upAdhyAya ke lie gANa meM sAta saMgraha sthAna taM jahA kahe haiM / yathA1. Ayariya-uvAe gaM gaNasi ANa yA dhAraNaM vA samma (1) AcArya tathA upAdhyAya gaNa meM AzA va dhAraNa kA jitA bhavati, samyak prayoga karate haiN| 2. Ayariya-uvamAe paM gaNaM si AdhArAtiNiyAe kiti (2) AcArya tathA upAdhyAya gaNa meM bar3e choTe ke krama se kamma samma pau~jittA bhavati, vandanA kA samyak prayoga karate haiN| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 437-438 AcArya upAdhyAya pada yogya nirgrantha saMgha-vyavasthA [209 3. Ariya-ucakmAe gaNaMsi je suttapajjabajAte dhAreti (3) AcArya tathA upAdhyAya jina-jina sUtra paryabajAtoM ko te kAle kAle sammamaNuppayAittA bhavati / dhAraNa karate haiM, unakI ucita samaya para gaNa ko sampan bAcanA dete hai| 4. Ayariya-ubamAe NaM garNasi gilANasehaveyAvAcaM sambha- (4) ApAyaM tathA upAdhyAya gaNa ke glAna tathA navadIkSita mammuTTittA bhavati / mAdhaoM kI mathocita sevA ke lie satata jAgarUka rahate haiN| 5. Ayariya-ubanAe gaM gaNaMsi ApucchiyacArI yAvi (5) AcArya tathA upAdhyAya gaNa ko pUchakara anya pradeza meM bhavati, po annaannpucchiycaarii| bihAra karate haiM, unheM pUche binA bihAra nahIM karate haiN| 6. Ayariya-uvamAe NaM gaNasi aNuppaNAI uvagaraNAI (6) AcArya tathA upAdhyAya gaNa ke lie anupalabdha upasamma utpAisA bhavati / karaNoM ko yathAvidhi upalabdha karate haiN| 7. Ayariya-ubajmAe gaM gaNasi pumbuppaNAI avakaraNAI (s) AcArya tathA upAdhyAya gaNa meM prApta upakaraNoM kA samma sAraksettA saMgovisA bhavati, No asamma sArakkhetA samyaka prakAra se saMrakSaNa tathA saMgopana karate haiM, asamyaka prakAra saMgovittA prayati / se saMrakSaNa aura saMgopana nahIM karate haiM / Ayariya-ukjamAyassa gaM gaNasi satta asaMgaThANA paNNatA, AcArya tathA upAdhyAya ke lie gaNa meM sAta asaMgraha sthAna taM jahA-- hai, yathA1. Ayariya-ubajmAe gaM gaNasi ANaM vA dhAraNaM vA tho (1) AcArya tathA upAdhyAma gaNa meM AjJA va dhAraNA ko samma pauMjjittA bhavati / samyaka prayoga nahIM karate haiM / 2. Ayariya-ujzAe gaM garNasi AdhArAtiNiyAe kiti- (2) AcArya tathA upAdhyAya gaNa meM yathArAnika kutikarma kammaM No samma paujjittA mavati / kA samyak prayoga nahIM karate haiN| 3. Apariya-upamAe NaM gaNasi je suttaejjavajAte dhAti (3) AcArya tathA upAdhyAya jina-jina sUtra-paryavajAtoM ko te kAle kAle go sammamaNappavAhattA bhavati / dhAraNa karate haiM, unakI ucita samaya para gaNa ko samyak vAcanA nahIM dete haiN| 4. Ariya-uvamAe gaM gaNasi gilANasehayAvacca No (4) AcArya tathA upAdhyAya glAna tathA navadIkSita sAdhuoM sammagamaTTitA bhavati / kI yathocita sevA ke lie satata jAgarUka nahIM rahate haiN| 5. Ayariya-uvAe gaM gaNasi aNApucchiyacArI yAvi (5) AcArya tathA upAdhyAya gaNa ko pUche binA anya pradezoM bhavai, go aNANapucchiyacArI / meM bihAra karate haiM, use pUchakara vihAra nahIM karate haiN| 6. Ayariya-uvajhAe gaM gaNasi aNuppaNAI uvagaraNAI (6) AcArya tathA upAdhyAya gaNa ke lie anupalabdha upaNo samma uppAittA bhavati / karaNoM ko yathAvidhi upalabdha nahIM karate haiN| 7. Apariya-uvamAe gaM gaNasi paccuppaNNANa uvagaraNAgaM (7) AcArya tathA upAdhyAya gaNa meM prApta upakaraNoM kA No samma sArakkhetA saMgovettA, bhavati / samyak prakAra se saMrakSaNa aura saMgopana nahIM karate haiM / --ThANa. a.7,mu. 544 RIN nirgrantha pada-vyavasthA-4 Ayariya uvamAya padArihA NiggaMthA438, paMcavAsa pariyAe samaNe jithe -- AyAra-kusale. sajama kusale, pavayaNa-phusale, eNNatti kusale, saMgaha-kusale, uvaggaha-kusale, AcArya upAdhyAya pada yogya nirgrantha - 438. pA~ca varSa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nimrantha . yadi AcArakuzala, saMgamakuzala, pravacanakuzala, prajJaptikuzala, maMgrahakuzala aura upagrahakuzala ho / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] varaNAmuyoga-2 AcArya upAdhyAya pada ke ayogya nirganya sUtra 438-436 avakhyAyAre, aminAyAre, asabalAyAre, asaM kiliTThAyAre, akSata cAritra vAlA, abhitra cAritra bAlA, apAbala bahussue, bammAgame / cAritra vAlA aura asaMkliSTa AcAra vAlA ho, bahuzruta evaM bahu AgamajJa ho, jahaNaNaM vasA-kApa-vavahAraghare, kappaDa Ayariya-uvanasAya evaM jaghanya dazA, kalpa evaM vyavahAra kA dhAraka ho to use sAe uhisitte| AcArya yA upAdhyAya pada denA kalpatA hai| aTuvAsa-pariyAe samaNe nimgathe-- ATha varSa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nirgranthaAyArasame, saMjamakusale, pavayaNakusale, paNattikumale, yadi AcArakuzala, saMyamakuzala, pravacanakuzala, prajJaptikuzala, saMgahakusale, javAhakusale, akkhayAyAre, abhinnAyAre, saMgrahakuzala aura upagrahakuzala ho| akSapta cAritra bAlA, abhinna asamalAyAre, asaMkiliGkAyAre, bahussue, vaLamAgame, cAritra dAlA, aNabala cAritra vAlA aura aphliSTa AcAra vAlA ho, bahuzruta evaM vahuAyamajJa ho, jahaNaNaM ThANaM-samavAya-dhare, kappaDa AyariyalAe ujjhAya. evaM jaghanya sthAnAMga-samavAyAMga kA dhAraka ho to use acArya sAe gaNAvaccheiyattAe uddisitte| upAdhyAya aura gaNAvacchedaka pada daMnA kalpatA hai| nivapariyAe samaNe nimnathe kappada tahiyasaM vAyariya- niruddha paryAya bAlA zramaNa niyantha jisa dina dIkSita ho upakSAyattAe uddisittae / usI dina use AcArya yA upAdhyAya pada denA kalpatA hai| 50--se kimAna maMte !? pra0-he bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai? u0-asthi gaM rANaM tahArUvANi kulANi kahANi, pati- 0-sthaviroM ke dvArA tathArUpa se bhAvita prIti yukta, pANi, thejjANi vesAsiyANi, sammayAgi, sammui- sthira, vizvasta sammata, pramudita, anumata aura bahumata aneka karANi, aNumayANi bahumayANi bhavati / kula hote haiN| tehi kohi, tehi pattirahi, tehi bejjehi, una bhAvita prItiyukta sthira vizvasta mammata pramudita, tehiM vesAsiehi, tehi sammaehi, tehi sammuikarehi, anumata aura bahumata kula me dIkSita jo niruddha paryAya vAlA tehi aNamaehi, tehi bamaehiM / zramaNa nirgantha hai use usI dina AcArya yA upAdhyAya pada denA jaM se nivapariyAe samaNe kiggaMdhe, karUpatA hai| kappA Ayariya-uvamAthatAe uhisittae tahivataM / -vava.u. 3, su.5,7,6 Ayariya uvamAyapadA'NarihA NiggaMthA AcArya upAdhyAya pada ke ayogya nigrantha-- 439. sacceva se paMdhavAsapariyAe samarga nirmAthe-- 436. baha pAMca barya kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nirgrantha - mo AyAra kusale, no saMjama-kusale, no pavayaga-kusale, yadi AcAra, saMyama, pravacana, prajApti, saMgraha aura upagraha meM no eNNatti-kusale, no saMgaha-kusale, no upaggaha-kusale, kuzala na ho tathA kSata, bhitra, zavala aura saMkliSTa AcAra vAlA bayAyAre bhinnAbAre, sabalAyAre, ho, alpazruta aura alpa AgamajJa ho to use AcArya yA upAsaMkisidvAyAre, appamue, appAgame, dhyAya pada denA nahIM kalpatA hai| no kappA Ayariya-uvamAyattAe uhisile| sacceSa NaM se aTuvAsapariyAe samaNe jiggaMthe vaha ATha varSa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa ninthano AyArakusale, no saMjamaphusale, no pakSayaNakusale, yadi AcAra, saMyama, pravacana, prajJapti, saMgraha aura upagraha meM mo patikusale, no saMgahakusale, no savagahakusale, kuzala na ho tathA kSata, bhinna, zabala aura saMkliSTa AvAra savAyAre, minAyAre, sakhalAyAre, vAlA ho, alpazruta aura alpa AgamajJa ho to use prAcArya, saMphilivAmAracitta, appasue, appAgame, upAdhyAya aura gaNAvacchedaka pada denA nahIM kalpatA hai / no kappA AyariyatAe, uvajamAyatAe, gaNAvaccheiyattAe disitte| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 436-441 ekapakSIdha bhikSu ko patra dene kA vidhAma saMgha-vyavasthA (211 nisvAsa pariyAe samaNe NigaMthe AcArya ke divaMgata hone para niruva varSa paryAya vAle zramaNa kappA Ayariya-uvagmAyalAe uddisittae, samuccheyakapyasi / ko AcArya yA upAdhyAya pada denA kalpatA hai| tassa gaM AyAra-pakappasla dese aTTie, usake AcAra prakalpa kA kucha aMza adhyayana karanA zeSa ho se 2 "vahinjissAmi" ti ahijjejjA, aura vaha adhyayana pUrNa karane kA saMkalpa rakhakara pUrNa kara le to evaM se karapaDa Ayariya-uvAyattAe uddisisae / use prAcArya yA upAdhyAya pada denA kalpatA hai| se ya "ahinjissAmi" ti no ahijjemjA, kintu yadi vaha zeSa adhyayana pUrNa karane kA saMkalpa rakhakara evaM se no kappada Ayariya-upajAyatsAe uddisittae / bhI use pUrNa na kare to use AcArya yA upAdhyAya pada denA nahIM -vava. u. 3, su. 6, 8, 10 kalpatA hai / egapakkhiyassa bhikkhussa padada-raNa vihANaM ekapakSIya bhikSu ko pada dene kA vidhAnawasapakkhiyarasa mikkhassa kathyA Ayariya-ubajhApA 440. AcArya yA upAdhyAya ke sthAna para eka pakSIya arthAta siriya visaM vA, aNavisa vA, uddisitae vA, dhAretae eka hI AcArya ke pAsa dIkSA aura zruta grahaNa karane vAle bhikSa vA, jahA vA tassa gaNassa pattiyaM siyaa| ko hI alpakAla ke lie athavA yAvajjIvana ke lie bhAcArya -baba. u. 2, su. 26 yA upAdhyAya ke pada para sthApita karanA yA use dhAraNa karanA kalpatA hai / athavA paristhitivaza gaNa kA hita ho vaise bhI kiyA jA sakatA hai| gilANa AyariyAiNA pada-dANa niddeso glAna AcAryAdi ke dvArA pada dene kA nirdeza11. Ayariya-upamAe gilAyamANe annayaraM vaekjA-"amjo! 441. rogagrasta bhAcArya yA upAdhyAya kisI pramukha sAdha se mamaMsi NaM kAsagapasi samANaMsI ayaM samuzkasiyo / " kahe ki "he Aya ! mere kAlagata hone para amuka sAdhu ko mere pada para sthApita krnaa|" se ya samukkasamArihe samukkasiyade, yadi AcArya nirdiSTa vaha usa pada para sthApana karane yogya ho to use sthApita karanA cAhie / se ya no samuzkasaNArihe no samuphphasiyace, yadi vaha usa pada para sthApana karane yogya na ho to use sthApita nahIM karanA caahie| asyi ya itya anne kei samukkasaNArihe se samukkasiyo, yadi saMgha meM anya koI sAdhu pada ke yogya ho to use sthApita karanA caahie| natyi ya itya anne phei samukkasaNArihe se vedha yadi saMgha meM anya koI bhI sAdhu usa pada ke yogya na ho samukkasiyave, to AcArya nirdiSTa sAdhu ko hI usa pada para sthApita karanA caahie| taMsi ca NaM samukkiThThasi paro baegjA usa ko usa pada para sthApita karane ke bAda koI gItArtha sAdhu kahe ki"vussamRkkiTTha te ajjo ! niksivAhi !" "he Arya ! tuma isa pada ke ayogya ho 1 ataH isa pada ko tarataNaM niviSavamANasa naritha ke chee vA parihAre yaa| chor3a do"- (aimA kahane para) yadi vaha usa pada ko chor3a de to vaha dIkSA-cheda yA parihAra prAyazcitta kA pAtra nahIM hotA hai| je sAhammiyA ahAkapyeNa no uDAe viharati sambesi si jo sAmika sAdhu kalpa ke anusAra use prAcAryAdi pada tapattiyaM chae vA parihAre bA , -baba. u. 4, gu. 13 chor3ane ke lie na kahe to ve sabhI sAdharmika sAdhu ukta kAraNa se dIkSA-cheda yA parihAra prAyazcitta pAtra hote haiN| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] caraNAnuyoga-2 saMyama tyAga kara Ane vAle AcAryAvi ke dvArA pada dene kA nirdeza sUtra 442-443 ohAyamANa-AyariyAiNA pada-dANa niddeso saMyama tyAga kara jAne vAle AcAryAdi ke dvArA pada dene kA nirdeza442. Ayariya-ucajamAe ohAyamANe annayara baejjA "bo! 442. saMyama kA parityAga kara jAne vAle AcArya yA upAdhyAya mamaMsi gaM ohAviyaMsi samAsi aya smmksiyvye|" kisI pramumna sAdhu se kahe ki - "he Arya ! mere cale jAne para amuka sAdhu ko mere pada para sthApita krnaa|" se ya samukkasaNArihe samuphasiyadhve, yadi bAcArya nirdiSTa vaha sAdhu usa pada para sthApana karane yogya ho to use sthApita karanA caahie| se ya no basapArihe to sapA smrhe| yadi vaha usa pada para sthApana karane yogya na ho to use sthApita nahIM karanA caahie| asthi va itya agne kei samakkasiNArihe se sammakasimabve / yadi saMgha meM anya koI sAdhu usa pada ke yogya ho to use sthApita karanA caahie| nasthi ya itya anne kei samuskasaNArihe se jeba samukka- padi saMgha meM anya koI bhI sAdha usa pada ke yogya na ho to liybve| AcArya nirdiSTa sAdhu ko hI usa pada para sthApita karanA caahie| taM si ca gaM samukkiTThasi paro vaejjA--- usa ko usa pada para sthApita karane ke bAda yadi gItArtha sAdhu kahe ki"tussamuzkiLaM te ajo nivikhvaahi|" "he Arya ! tuma isa pada ke ayogya ho, ataH isa pada ko tassa NaM niriNavamANassa nasthi ke chae bA parihAre vaa| chor3a do" (aisA kahane para) yadi vaha usa pada ko chor3a de to vaha dIkSA-cheda mA parihAra prAyazcita kA pAtra nahIM hotA hai| je sAhammiyA bahAkappeSaM mI udvAra viharati / jo sAdharmika sAghu kalpa ke anusAra use AcAryAdi pada sambesi tesiM tappasiya chae vA parihAre vaa| chor3ane ke lie na kaheM to ve sabhI sArmika sAdhu ukta kAraNa se -yava. u. 4, su. 14 dIkSA-cheda yA parihAra prAyazcitta ke pAtra hote haiN| pAvajIvI bahassuyANaM paba-niseho pApa jIvI bahuzrutoM ko pada dene kA niSedha443. bhikkhU ya bahussue bammAgame baTuso bahu-AgADhA-gADesu 443. bahuzruta, bahuAgamaza bhikSu aneka pragAr3ha kAraNoM meM hone kAraNesu mAI, musAbAI, asuI, pAvajIvI, jAvagjIvAe para yadi aneka bAra mAvA pUrvaka mRSA bole yA pApa bhanoM se tassa tapyattiya no kappA ApariyasaM vA-jAvANAvacchei- apavitra AjIvikA kare to use ukta kAraNoM se yAvajjIvana yattaM vA uddisisae vA dhArettae thaa| AcArya-yAvat - gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / gaNAvacchedae bahussue bhAgame bahuso bahu-AgAThA-gAThesu bahuzruta, bahuAgamajJa gaNAvacchedaka aneka pragAr3ha kAraNoM ke kAraNemu mAI, musAbAI, asuI, pAvajIvo, jAvajIbAe hone para yadi aneka bAra mAyA pUrvaka mRSA bole yA pAra zratoM se tasa tapattiyaM no kappara AyariyattaM vA-jAda-gaNAbancha- apavitra AjIvikA kare to usa ukta kAraNoM se yAvajjIvana pattaM vA uddisittae yA dhArettae vaa| AcArya yAvat gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| Ayariya-ubajamAe baTussue bammAgame bahuso-yahu-AgADhA- bahuzruta, bahuAgamajJa AcArya vA upAdhyAya aneka pragAr3ha gAma kAraNesu mAI, musAbAI, asuI, pAyajIvo, jAyajjI- kAraNoM ke hone para yadi aneka bAra mAyApUrvaka mRSA bole yA bAe tarasa tappattiya no kappada AyariyataM vA-jAva-gaNAva. pApabhutoM se AjIvikA kare to use ukta kAragoM se yAbajajIvana cchedayattaM vA uhisittae vA dhArettae thaa| AcArya - pAvat gaNAbacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| bahave bhikSuNo bahusmuthA yambhAgamA baso bahu-AgADhA- bahuzruta, bahumAgamajJa anekaH bhikSa aneka pragAr3ha kAraNoM ke Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 43.444 AcAra prakalpa vismRta ko pada dene kA vidhi-niSedha saMgha-vyavasthA 213 gADhebhu kAraNesu mAI, susAvAI, asuI, pAvajIvI, jAva- hone para padi aneka bAra mAyApUrvaka mRSA bole yA pApazratoM se jjIvAe tesi tappattiyaM no kampai AyariyattaM vA-jAva. bAjIvikA kare to unheM ukta kAraNo se yAvajjIvana AcArya gaNAvaccheiyattaM vA uddisisae vA dhArettae thaa| .-yAvat-pANAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| bahave gaNAvacche iyA bahussuyA, bammAgamA, bahaso bahu- bahuzruta, bahubhAgamajJa aneka gaNAvacchedaka aneka pragAha AgADhA gADhesu kAraNesu mAI. musAbAI, asuI, pApajoSI, kAraNoM ke hone para padi aneka bAra mAyApUrvaka mRSA bole yA jAvajjIvAe sesi tappattiyaM no kappaDa AyariyataM yA-jAva- pApazrutoM se AjIvikA kare to unheM ukta kAraNoM se yAvajjIvana gaNApayata vA udisisae cA dhArettae thaa| AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahI kalpatA hai| bahave Ayariya-uvamAyA bahussuyA sambhAgamA baTuso bahu- bahuzruta, bahuAgamana aneka AcArya yA aneka upAdhyAya AgADhA gAu~su kAramesu mAI, musAbAI asuI, pApajIbI, aneka pragAr3ha kAraNoM ke hone para yadi aneka bAra mAyApUrvaka jAvajjIvAe tesiM tappattirya mo kappara AyariyataM yA-jAva- mRSA vone yA pApaca toM se AjIvikA kare to unheM ukta kAraNoM gaNAvaiyatta yA uddisipsae cA dhAretae thA / se yAvajjIvana AcArya-yAvat -gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / bahave bhikkhuNo, bahave gaNAbacheiyA bahave Ayariya-uva. bahuzruta, bahuAgamaja aneka bhikSA aneka gaNAvacchevaka yA mAyA bahussuthA bambhAgamA agso bar3ha-AgADhA gADhetu aneka AcArya upAdhyAya aneka pragAr3ha kAraNoM ke hone para yadi kAraNetu, mAI, musAbAI, asuI, pApajoko, AvAjIpAe aneka bAra mAyApUrvaka mRSA bole yA pApazrutoM se AjIvikA tesi-tampattiya no kappai AyariyataM yA-jAva gaNAvaccheiyattaM kare to unheM ukta kAraNoM se yAvajjIvana AcArya-pAvat -- vA uddisisae vA dhArettae kaa| gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| :-vaba. u. 3, su. 23-26 AyArakappaparibhaTrassa pada vANa vihi-Niseho AcAra prakalpa vismRta ko pada dene kA vidhi-niSedha444. nirgayassa gaM nava-hara-taruNassa AyArakappe nAma amAyaNe 444. nava dIkSita bAsa evaM taruNa nirgrantha yadi AcAraprakalpa paribhaTTa siyA, sema pucchiyo (nizIma Adi) kA adhyayana vismRta ho jAe to use pUchanA cAhie ki--- keNaM te kAraNeNa ajjo ! AyArapakampe nAma-amAyaNe "he Arya ! tuma kisa kAraNa se AdhAra prakalpa adhyayana ko parimbha?? ki AbAheNa udAha pamAe ?" bhUla gae ho kyA vyAdhi se bhale ho yA pramAda se?" se ya vaejjA no AbAheNaM, pamAeNaM, jAyajIva tassa yadi vaha kahe ki --"vyAdhi se nahIM apinu pramAda se vismRta tappattiyaM no kappaI AyariyataM vA-jAba-gaNAvacchenayataM hamA" to use ukta kAraNa se jIvana paryanta AcArya-yAvatvA uddisittae thA dhArettae vaa| gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| se ya vaejjA-"AbAheNaM, no yamAeNaM, se ya "saMThavessA- yadi vaha kahe ki- "vyAdhi se vismRta huA hU~ pramAda se mitti" saMkhyenjA evaM se kappara AyaritaM vA-jAva- nahIM / aba maiM AcAra prakalpa punaH kaNThastha kara lUMgA"--aisA gaNAvacchezyasaM yA uddisittae vA dhArettae vA / kahakara kaNThastha kara le to use AcArya-yAvata-gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA kalpatA hai| se pasaMThavesAmi" tino saMThavejjA, evaM se no kampaha yadi vaha AcAra prakalpa ko punaH kaNThastha kara lene kA kaha AyariyasaM vA-jAba-gaNAvacchedayattaM vA uddisittae vA kara bhI kaNThastha na kare to use AcArya-yAvat-- gaNAvacchedaka dhArettae vaa| -vaya, u.5, mu. 15 pada denA yA dhAraNa karanA nahI kalpatA hai| perA dherabhUmipattAgaM AyAra-pakappe nAmaM nAjAyaNe pari- sthaviratva prApta sthavira yadi AcAra prakalpa adhyayana vismRta bhaTTha siyA, kappaDa tesiM saMThavesANaM vA, asaMThavesANaM thA ho jAye aura punaH kaNThastha kare yA na kare to bhI unheM AcArya Ayariyasa bA-jAya-gaNAvaccheiyattaM vA uhisittae vA -pAvata-gaNAvacchedakaH pada denA yA dhAraNa karanA kalpatA hai| dhArettae vaa| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] varaNAnuyoga-2 abrAsevI ko pada dene ke vidhi-niSedha sUtra 444-445 therANa therabhUmipattANaM AyAra-pakarape nAma agntayaNe pari sthaviratva prApta sthavira yadi yAcAra prakalpa adhyayana umaTU miyA kappaha sesi sanisaNANaM bA, saMtupaTTANaM vA, vismRta ho jAye to unheM baiThe hue, zayana kiye hue, ardhazayana uttaNayANa vA, pAsillayANa vA AyArapaphappaM nAma kiye hue yA pArzvamA ma gayana kiye hue ko bhI punaH AcAra azmayaNa doccapi taccapi paripucchittae vA, paDisAre. prakalpa adhyayana kA do-tIna bAra pUchakara zravaNa karanA aura yAda tae thaa| -vana.u.5, su. 17-15 karanA kalpatA hai / ababhasevoNaM paya-dANa vihi-Niseho abrahmasevI ko pada dene ke vidhi-niSedha -. 445. bhikyU ya gaNAo avakkama mehuNa dhamma paDisebejjA, tiNi 485. yadi koI bhikSu gaNa ko choDakara maicana--dharma kA prati saMbacharANi lassa tappattiyaM no kappaha Ayariyata vA jAva- sevana kare to use ukta kAraNa se tIna varSa paryanta AcArya gaNAvacchedayattaM vA udisittae vA dhAresae vA / -yAvat-- gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| lihi saMvarapharehi vIikkatara ghautyagaMsi saMbachArasi pAMDha- tIna vA vyatIta hone para aura cauthe varSa meM praveza karane para siThiyassa uvasaMtassa, ubarayassa, paDivirayamsa, nigiTa- yadi vaha bedodaya se upazAnta, maithuna se nivRtta, maithuna sevana se phAramsa evaM se kAspada AyariyattaM vA-jAva-gagAvacchoiyattaM mnAni prApta aura viSaya-vAsanA rahita ho jAe to use AcArya yA uddisittae vA dhArettae vaa| -yAvat - gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA kalpatA hai| gaNAvacchedae gaNApacchehayattaM anikkhivisA mehuNadhamma paDi- yadi koI gaNAvacchedaka apanA pada chor3e dinA maithuna dharma kA sevemjA, jAyajIvAe tassa tatpattiya no kappai AparivattaM pratisabana kare to use ukta kAraNa se sAvajjIvana AcArya-pAvatvA-jAva-gAvacchedayattaMbA, uhisittae vA dhAretae vaa| gaNAdika pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| gaNAvacchedae gaNAvacchedayattaM niklivitA mehaNadhamma paDi- yadi koI gaNAvacchedaka apanA pada chor3akara mathuna dharma kA sevejA, tiSita saMbaccharANi tassa tappattiyaM no kappa6 pratisevana kare to use ukta kAraNa se tIna varSa paryanta AcArya AyariyasaM vA-jAva-gaNAvacchoyataM vA udisittae vA dhAre. -yAvat --gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahI sae vaa| kalpatA hai| tiSi saMbascharehi bIikkatehi cautyagaMsi saMvAcharaMsi paTi- tIna varSa vyatIta hone para aura cauthe varSa meM praveza karane paMsi Thiyassa upasaMtassa, uvarayassa paDivirayassa, libdhi. para yadi vaha upazAnta, uparata, pratibirata aura nirvikAra ho gArassa evaM se kappaDa AyariyataM bA-jAba-gaNAvacchedamattaMbA jAe to use AcArya-yAvat -gaNAvacchedaka pada denA yA uhisittae vA dhAretae vaa| dhAraNa karanA kalpatA hai| Ayariya-ubajAe Ayariya-uvasAyasaM aniksivitA yadi koI AcArya yA upAdhyAya apane pada ko chor3e binA mehuNadhamma paDisevejjA, jAvajjIvAe tassa appattiyaM no madhuna dharma kA pratisevana kare to use ukta kAraNa se yAvajjIvana kappada AyariyataM yA-jAvaNAvacchedayattaM vA hisittae AcArya - pAvana - gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM vA dhArettae vaa| kalpatA hai| Ayariya-ughaDajhAe Ayariya-uvamAyatta nikvivittA mehuNa- yadi koI AcArya yA upAdhyAya apane pada ko chor3akara dhamma pajisevajA, timi saMvaccharANi tassa tappattiya no maina dharma kA pratisevana kare to use ukta kAraNa se tIna varSa kappA AyariztaM vA-jAva-gagAvaccheiyataM vA uddisittae paryanta AcArya--yAvat-gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa vA dhArettae vaa| karanA nahIM kalpatA hai| tihi saMbaccharehi boharakatehi cautthagaMsi saMvaccharaMli paTTi- tIna varSa vyatIta hone para aura cauthe varSa meM praveza karane yaMsi Thiyasma, upasaMtassa, ubarayassa, pativirayassa, nivi. para yadi vaha upazAnta, uparata, prativirata aura nirvikAra ho pArassa, evaM se kappai AyariyataM vA-jAva-gaNAvaccheiyattaM jAe to use AcArya -yAvat-gaNAbacchedaka pada denA yA yA uddisittae vA dhAresae vA / -- vaba, u. 3, su. 13-17 dhAraNa karanA kalpatA hai| alpakAla kA dIkSita sAdhu sthavira ko cAra prakalma adhyayana kA smaraNa karAe-isakI "parisAraNa" saMjJA hai aura sthavira dvArA smaraNa karane kI "praticchana" saMjJA hai| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 446-447 saMyama tyAga kara jAne bAloM ko patra dene kA vidhi-niSedha saMgha-vyavasthA [215 ohAviyANaM pada-dANa vihi-Niseho saMyama tyAga kara jAne vAloM ko pada dene kA vidhi-niSedha446. bhikkhu ya gaNAo abakkamma ohAejjA, tiSNi saMghaccha- 446. yadi koI bhikSu gaNa va saMyama kA parityAga kara vepa ko rANi tassa tappattiyaM no kappar3a jAyariyata vA-jAva- gaNA- chor3akara calA jAve aura bAda meM punaH dIkSita ho jAe to use vaccheiyattaM vA uddisittae vA dhArAe vA / ukta kAraNa se tIna barSa paryanta AcArya -- yAvata-gaNAvacchedaka pada de / yA dhAraNa karatA nahIM kalpatA hai / tihiM saMvaccharehi vIekkatehiM cautthagaMsi saMvaccharaMsi pahi- tIna varSa vyatIta hone para aura cauthe varSa meM praveza karane para yaMsi Thiyassa uksa tassa, ubarayassa, paDivirayamsa, nivi- yadi vaha upazAnta, uparata, prativirata aura nivikAra ho jAe gArassa evaM se kappaDa AyariyastaM vA-jAbANAvaccheiyattaM to use AcA-yAvat * gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNA thA uddisittae vA dhArezae vaa|| karanA kalpatA hai| gaNAvacchedae gaNAvacchoiyattaM anikliyittA mohAejjA, yadi koI gaNAvacchedaka apanA pada chor3e binA saMyama kA jAbamjIvAe tassa tappattiyaM no kappara AyariyattaM vA-jAva- parityAga kara calA jAve aura bAda meM puna: dIkSita ho jAye to gaNAvagchedayattaM vA udisittae vA dhArezae vaa| use ukta kAraNa se yAvahIvana vAcArya-yAvat-gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| gaNAvacchaMie gaNAvazeSahattaM nikkhivizA ohAgaujA, yadi koI gaNAvacodana aganA pada chor3akara nayA saMvama kA tiviNa saMvaccharANi tarUsa tappattiyaM no kappada AyariyarI parityAga kara calA jAde aura bAda meM punaH dIkSita ho jAe to bA-jAvanANAvacche iyattaM yA uddisittae vA dhArettae thaa| use ukta kAraNa se tIna varSa paryanta AcArya yAvat --gaNAva modaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| tihiM saMvacacharehi vIhavakatehi, causthagaMsi saMbancha raMsi paTri- tIna varSa vyatIta hone para aura cautha napaM meM praveza karane para paMsi vyissa, vasaMtassa, ubarayassa. paDivirayasma, nisvi. yadi vaha upazAnta, uparata, prativirata aura nirvikAra ho jAe gArassa evaM se kappA AyariyA bAjAba-gaNApancheiyA to use Amarya-yAvat-gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa bA uddisitae vA dhArettA vaa|| karanA kalpatA hai| ayariya-vijyAe Ayariya-uvauhAyataM anikhivitA yadi koI AcArya yA upAdhyAya apanA pada chor3e binA ohAejA, jAdhajjIvAe tassa tappattiyaM no kappaDa Aya- saMcana kA parityAga kara calA jAve aura bAda meM punaH dIkSita ho riyAM vA-jAta-gaNAvacchedayanarI bA uddisittae vA dhArettAe jAe to use ukta kAraNa se yAvajjIvana AcArya ---yAvata . vaa| gaNAvacchedaka pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / Ayariya uvajjhAe mAyariya-uvamAyataM nikyivizA ohA- yadi koI AcArya yA upAdhyAya apanA pada chor3akara tathA ejjA, tiriNa saMvaccharANi tassa tapaziya no kappA Aya- saMyama kA parityAga kara calA jAve aura bAda meM pupa. dIkSita ho riyata vA-jAva-gaNAvacchedayatA vA uddisittae vA dhArettae jAe to use ukta kAraNa se tIna varSa paryanta AcArga-yAvat-- gaNAvacchedakA pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| tihi saMbaccharehiM vIikkatehi utyagasi saMbacharaMsi paTTi- nIna varSa vyatIta hone para aura cauthe varSa meM praveza karane para yaMsi Thiyassa, uthasaMtassa, uvarayassa. paTibirayassa, nikhi* yadi vaha upazAnta, uparata, prativirata aura nirvikAra ho jAI mArassa evaM se kappara Ayariyarsa vA-jAva-gaNAvamaiyAM to use AcArya - yAvat-gaNApacchedaka pada denA yA dhAraNa vA uddisittae yA dhArettae thaa| baba. na. 3, gu. 18-22 karanA pAlpatA hai| uvajjhAya pada-dANa vihi-Niseho-. upAdhyAya pada dene ke vidhi-niSedha444. tivAsapariyAe samaNe nigathe - 447. tIna varSa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nigranthaAyArakusale, saMjamaphusale, pavayaNakusale, paNasikusale. yadi AcAra, saMyama, pravacana, prApti, saMgraha aura upagraha saMganakusale. uvagnahakusale. aktrayAyAre, abhinnAmAre, karane meM kupAla ho tathA akSata. abhitra, ajavala aura amakliSTa asabalAyAre, amakilidAyAre, bahussue basamAgame, jahaNaM AcAra vAlA ho, bahuzruta evaM bahu bhAgamaja ho aura naghabhya AyArapakampa-dhare, kappai upajalAyattAe adilitAe / AcAra prakalpadhara ho to use upAdhyAya pada denA kalpanA hai| baa| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] caraNAnuyoga-2 anavasthApya aura pArAMSika minu kI upasthApanA sUtra 447-450 sacceva gaM se tivAsa pariyAe samaNe nigaye-no bAyAra- yaha (tIna varSa kI dIkSA paryAya vAlA zramaNa nigrantha) yadi kusale, no saMjamakusale, no pavayaNakusale, no pattikusale, AcAra, saMyama, pravacana, prajJapti, saMgraha aura upagraha meM kuzala na no saMgahakusale, no uvagaha kusale, khayApAra, bhinAyAre, ho tathA kSata, bhinna, zabala aura saMkliSTa mAcAra vAlA ho, sabalAyAre, saMphisiATThayAre, appamue, appAgale no kampar3a alpazrata evaM alpa AgamajJa ho to use upAdhyAya pada denA umajhAyattAe uddisitte| vaba. ja 3, su. 3-4 nahIM kalpatA hai| aNaSaTappa-pAraMciya-bhikkhassa upaTTAvaNA anavasthApya aura pArAMcika bhikSa kI upasthApanA448. aNavaTTappaM mila agihibhUyaM no kappai tassa gaNAvaccheiyarasa 448. anavasthApya nAmapha nauveM prAyazcitta ke pAtra bhikSa ko ubttttaavitte| gRhastha veSa dhAraNa karAe binA punaH saMyama meM upasthApana karanA gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai| aNavaTuppaM bhikhaM gihibhUyaM kappara tassa gaNAvacchaMdrayamsa avasthApya bhikSu ko gRhastha veSa dhAraNa karAke punaH saMyama ubttttaavitte| meM upasthApana karanA gaNAtracchedaka ko kalpatA hai| pAraviyaM bhikkhu agihibhUyaM no kappada tasla gaNAvaccheiyassa pAraMcita nAmaka dagAve prAyazcitta ke pAtra bhikSu ko gRhastha uvaTThA vitte| veSa dhAraNa karAe binA punaH saMyama meM upasthApanA karanA gaNA. bacchedaka ko nahIM kalpatA hai / pAraciya bhima mihimUyaM mAra rasa gamAnita bhikSa ko nahastha veSa dhAraNa karAke punaH saMyama meM ubdaavishte| upasthApana karatA gaNAvacchedaka ko kApatA hai| agAvaTuppaM miNa pAraMghiyaM vA ,mimakhaM agihibhUyaM vA gihi- anavasthApya bhikSu ko aura pAraMcita bhikSu ko (paristhitibhUyaM vA, kappaha tassa gaNAvacche yassa ubaTTAvitae, jahA tassa vaza) gRhasya kA veSa dhAraNa karAke yA gRhastha kA veSa dhAraNa gaNassa pattiyaM siyaa| -va. u. 2, mu. 15-22 karAe binA hI puna. saMyama meM upasthApita karanA gaNAvacchedaka ko kalpatA hai jisase ki gaNa kA hita saMbhava ho / Ayariya aNissAe viharaNa Niseho AcArya ke netRtva ke binA vicarane kA niSedha446. niggaMdhassa gaM nava-hara-taruNassa Ayariya-uvajhAe vIsa- 446. navadIkSita, bAlaka yA taruNa nirgrantha ke AcArya aura bhejA / no se kappada aNAyariya-upajamAie hotte| upAdhyAya kI mRtyu ho jAye to use AcArya aura upAdhyAya ke binA rahanA nahIM kalpatA hai| kampada se punya AyariyaM uhisAvettA tao pacchA ubajmAya / use pahale AcArya kI aura bAda meM upAdhyAya kI nizrA adhInatA svIkAra karake hI rahanA cAhiye / pa0 * se kimAhU mate ? pra-hai bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ? 30-du-saMgahie samage niggaMthe, taM mahA... ula-zramaNa nigraMnya do ke netRtva meM hI rahate haiM - 1. AyarieNa, 2. upamAeNa ya / yathA-(1) AcArya (2) upAdhyAya / --dava'. u. 3. su. 11 gaNadhAraNa arihA aNagArA gaNadhAraNa karane yogya aNagAra450. chahi ThANehi saMpaNNe aNagAre arihati gaNaM dhAristae, 450. chaha sthAnoM se sampanna anagAra gaNa ko dhAraNa karane meM taM jahA-- samartha hotA hai, yathA1. sahatI purisa jAte, 2. sacce purisamAte, (1) zraddhAzIla puruSa, (2) gatyavAdI puruSa, 3. mehAcI purisajAte, 4. bahussute purisajAte, (3) medhAvI puruSa, (4) bahuzruta puruSa, 5. sattima 6. appAdhikaraNe, (5) zaktizAlI puruSa, (6) kalaharahita puruSa / - ThANaM. a. 6, su. 475 gaNadhAraNa vihi-Niseho maNadhAraNa karane kA vidhi-niSedha451. bhikhU ya imchejjA gaNaM dhArettae, bhagavaMca se apasiSThamne 451. yadi koI bhikSu gaNa ko dhAraNa karanA (agraNI honA) evaM se no kApa gaNaM dhArittae / pAhe ora vaha mUtra zAna Adi yogyatA se rahita ho to use gaNadhAraNA karanA nahIM kalpatA hai / . Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 451-452 agraNI ke kAla karane para bhikSa kA kartavya saMgha-vyavasthA [217 magaca se palichanne, yadi vaha bhikSu sUtra jJAna Adi yogyatA se yukta ho to use evaM se kampaha gaNaM dhAretae, gaNadhAraNa karanA kalpatA hai| bhikkhU ya icchejjA garSa dhArettae, no se kappA there aNApu- yadi yogya bhikSu gaNadhAraNa karanA cAhe to use sthaviroM ko michasA gaNaM dhaarette| pUche binA gaNadhAraNa karanA karanA nahIM kalpatA hai / kappA se mere AgunchisA gaNaM dhArettae / sthaviroM ko pUcha karake hI gaNadhAraNa karanA kalpatA hai| therA ya se viyarejjA, evaM se kampA gaNa dhAresae / yadi sthavira anujJA pradAna kareM to gaNadhAraNa karanA kalpatA hai| rAma no viyarekjA, evaM se no kappar3a gaNaM dhaarette| yadi sthavira anujJA pradAna na kareM to gaNadhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| jaMga therehiM aviiNNaM gaNaM dhArejjA se santarA chee vA yadi sthaviroM kI anujJA prApta kiye binA hI gaNadhAraNa parihAre vaa| karatA hai to vaha ukta kAraNa se dIkSA cheda yA parihAra prAyazcitta je sAhammiyA uDAe viharati, nariya Na tesi ke chee yA kA pAtra hotA hai, kintu usake sAtha jo sAmika sAdhu vicarate parihAre vaa| -baba. u. 3, su 1-2 haiM ve dIkSA veda yA parihAra prAyazcitta ke pAtra nahIM hote haiN| gaNaM pamuhassa kAlagae samANe bhikkhussa kisacAI- agraNI ke kAla karane para bhikSu kA kartavya - 452. gAmAgugAmaM dUgnamANe bhikkhu je purao kaTu viharai, se 45.2. grAmAnugrAma vihAra karatA huA bhikSu jina ko apaNI ya Ahacca vIsaM bhejjA, asthi ya hatya agne keha upasaMpajja- mAnakara bihAra kara rahA ho unake kAladhamaM prApta hone para zeSa NArihe se upasaMpajjiyave / bhikSuoM meM jo bhikSu yogya ho use agraNI banAnA caahie| mathi ya istha anne ke upasaMpAjaNArihe tassa appaNo yadi anya koI bhikSu agraNI hone yogya na ho aura svayaM ne kapyAe asamate kApaDa se egarAiyAe paDimAe jagaNaM aNNaM bhI AcAra prakalpa kA adhyayana pUrNa na kiyA ho to use mArga meM visaM anne sAhamiyA viharati taM gaM taM gaM disaM uvlite| vizrAma ke lie eka eka rAtri Thaharate hue jisa dizA meM anya svadharmI vicarate hoM usa dizA meM jAnA kalpatA hai| no se kappar3a tatya vihAravattiyaM bsthe| mArga meM use vidharane ke lakSya se ThaharanA nahIM kalpatA hai| kappar3a se tasya kAraNaliyaM vatthae / yadi rogAdi kA kAraNa ho to adhika ThaharanA kalpatA hai / tasi ca NaM kAraNasi nidvimi paro vaepamA -- rogAdi ke samApta hone para yadi koI kahe ki"basAhi ajjo! egarAyaM vA durAya yA" evaM se kappaha he Aye ! eka yA do rAta aura ThaharoM" to use eka yA egarAyaM vA turAyaM vA batyae / no se kappai paraM egarAyAo do rAta ThaharanA kalpatA hai kintu eka yA do rAta se adhika vA durAyAmo vA basthae / je tatSa eparAbAo yA burAyAo ThaharanA nahIM kalpatA hai| jo bhikSu vahA~ (kAraNa samApta hone ke vA paraM basada se saMtarA chee vA parihAre vA / bAda) eka yA do rAta se adhika ThaharatA hai vaha maryAdA ullaMghana ke phAraNa dIkSA chada yA parihAra prAyazcitta kA pAtra hotA hai| vAsAvAsaM pajjosavio bhikkhU yajaM purao kaTu vihA varSAvAsa meM rahA huA mina jina ko agraNI mAnakara raha se ya AhAca vIsa bhejA asthi ya itya Ane kei upasaMpa rahA ho unake kAladharma prApta hone para zeSa bhikSuoM meM jo jagArihe se ubasaMpajjiyanye / bhikSu yogya ho use bamaNI banAnA caahie| naritha ya itya anne ke upasaMpajjaNArihe tassa appaNo yadi anya koI bhikSu agraNI hone yogya na ho aura svayaM ne kappAe asamatte kappAda se egarAiyAe paDimAe jaNaM jagaNa bhI nizItha Adi kA adhyayana pUrNa na kiyA ho to use mArga meM visaM anne sAhammimA viharati taM gaM visaM ulite| vizrAma ke liye eka eka rAtri Thaharate hue jisa dizA meM anya svadharmI vicarate hoM usa dizA meM jAnA kalpatA hai / no se kappAi tattha vihAravattiyaM vasthae / mArga meM use vicarane ke lakSya se ThaharanA nahIM kalpatA hai| kappar3a se tattha kAraNavattiya vsthe| yadi rogAdi kA kAraNa ho no adhika ThaharanA kalpatA hai / tasicaNaM kAraNasi nidisi paro vaejjA rogAdi ke mamApta hone para yadi koI kahe ki Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] caragAmuyoga--2 galAna pratinI ke dvArA pada dene kA nirdeza sUtra 452-454 "vasAhi yajo / egarAvaM vA durAyaM vA" evaM se kappai "Arya ! eka yA do rAta aura Thaharo" to use eka yA egarAyaM vA darAyaM vA vsve| no se kappA para egarAyAo do rAta aura ThaharanA kalpatA hai| kintu eka yA do rAta se vA durAyAo vA vtpe| adhika ThaharanA nahIM kalpatA hai| jo bhikSu eka yA do rAta se je satya egarAyAsI dA durAyAmo vA paraM basai, se saMtarA adhika ThaharatA hai vaha maryAdA ullaMghana ke kAraNa dIkSA cheda yA chae vA parihAre naa| -vava. u. 4, su. 11-12 parihAra prAyazcitta kA pAtra hotA hai| ninthI pada vyavasthA-4 gilANa pattiNiNA pada-vANa Niddeso glAna pratinI ke dvArA pada dene kA nirdeza--- 453. pavattiNI ya rilAyamAgI annayaraM vaepamA-"mae gaM 453. rugNA pratinI kisI pramukha sAdhvI se kahe ki-"he auje ! kAlagayAe samANIe iyaM samuphphasiyavvA / " Aphai ! mere kAlagata hone para amuka sAdhvo ko mere pada para sthApita karanA / " sAya samuphasiNArihA samukkaliyamvA / yadi pratinI-nirdiSTa vaha sAtrI usa pada para sthApana karane yogya ho to use usa pada para sthApita karanA caahie| sA ya no samunakasigArihA no samussasipamcA / yadi vaha usa pada para sthApana karane yogya na ho to use sthApita nahIM karanA cAhie / asthi ya hatya bhASA kAi samukkasiNArihA vA samukka- yadi samudAya meM anya koI sAdhvI usa pada ke yogya ho to siyadhvA / use sthApita karanA cAhie / nasthi yA itya annA kA samukkasiNArihA sA ceva yadi samudAya meM anya koI bhI sAdhvI usa pada ke yogya na samukphasiyayA / ho to pravatinI-nirdiSTa sAdhtrI ko hI usa pada para sthApita karanA caahie| tAe caNaM samukkiTThAe parA vaegjA-"dussamukkir3e te usa ko usa pada para sthApita karane ke bAda koI gItArtha agne ! nivikhavAhi" tAe meM nikvipamANAe nAstha keya sAdhvI kahe ki-"he mAyeM ! tuma isa pada ke ayogya ho anaH chae kA parihAre vaa| isa pada ko chor3a do|" (aisA kahane para) yadi vaha usa pada ko chor3a de to yaha dIkSA cheda yA parihAra prAyazcitta kI pApa nahIM hotI hai| jAmo sAhammiNIo ahAkarapaM no uTThAe viharati sambAsi jo svamiNI sAdhviyAM kalpa ke anusAra use pravatinI tAsi tApattiyaM chee vA parihAra vaa| Adi pada chor3ane ke lie na kaheM to ve sabhI svadharmiNI sAdhviyA~ --vaba. u. 5, su. 13 ukta kAraNa se dIkSA cheda yA parihAra prAyazcitta kI pAtra hotI haiN| ohAyamANo pattiNiNA pada-dANa niddeso saMyama parityAga karane vAlI pravartinI dvArA pada dene kA nideza454. pattigIya ohAyamANI aprayaraMbaenjA-"maepha agje! 454. saMyama parityAga kara jAne vAlI pratinI kisI pramukha mohAviyAe samANIe iyaM samukkasiyamvA / " sAdhvI se kahe ki "he AyeM ! mere cale jAne para amuka mAdhvI ko mere pada para sthApita krnaa|" Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13454.456 nipranyo ke lie AcArya upAdhyAya para yogya nigrantha saMgha-pavasthA [216 sA ya samuSakasiNArihA samupasiyaravA, yadi vaha sAdhvI usa pada para sthApana karane yogya ho to use usa pada para sthApita karanA caahie| sA pa no samukkasigArihA so samuphphasiyayA / yadi vaha usa pada para sthApita karane yogya na ho to use sthApita nahIM karanA caahie| ariya ya itya annA kAi samukkasiNArihA sA samukka- yadi samudAya meM anya koI sAdhvI usa pada ke yogya ho to siyavvA / use sthApita karanA caahie| nasthi ya itya annA kAi samuSakasiNArihA sA ceva yadi samudAya meM anya koI bhI sAdhvI usa pada ke yogya na samupakasiyayA / ho to pravalinI-nirdiSTa sAdhvI ko hI usa pada para sthApita karanA cAhie / tAe / samukkiTThAe parA baegjA-"pustamukkiTTha te usa ko usa pada para sthApita karane ke bAda koI gItArtha ao / nivikhavAhi / " tAe NaM nimikhavamAgAe nasthi kei sAdhvI kahe ki-"ha Arya! tuma isa pada ke ayogya ho ataH chee vA parihAre vaa| isa pada ko chor3a do" (aisA kahane para) yadi vaha uma pada ko chAr3a de to baha dIkSA-cheda kA parihAra prAyazcitta kI pAtra nahIM hotI hai| Ao sAhammiNIyo mahAkappaM no udvAra viharati samvAsi jo svadharmiNI sAdhviyAM kalpa ke anusAra use pratinI tAsi tappattiyaM chee vA parihAre vaa| Adi pada chor3ane ke lie na kaheM to ve sabhI svAmaNI sAdhviyA~ -va. u. 5, su. 14 ukta kAraNa se dIkSA-chada yA parihAra prAyazcita kI pASa hotI hai| NigaMyoe Ayariya-uvajjhAya pavAriha liggaMtha nigranthI ke lie AcArya upAdhyAya pada yogya nirgrantha455. tivAsapariyAe samaNe nigAthe tosaM yAsapariyAe samaNIe 455. tIsa varSa kI zramaNa paryAya vAlI gigranthiyoM ko upAdhyAya niggaMdhIe kappaDa uvamAyattAe uhisitte| ke rUpa meM tIna varSa ke zramaNa paryAya vAle nirgandha ko svIkAra karanA kalpatA hai| paMcavAsapariyAe samaNe niggaMthe saTivAsapariyAe samaNIe sATha varSa kI zramaNa paryAya bAlI nirgandhinI ko AcArya yA nigapIe kappAi mAyariya-ubavAyatsAe hisitte| upAdhyAya ke rUpa meM pAMca varSa ke zramaNa paryAya vAle nigraMtha ko -vaca. u. 7, su. 16-20 svIkAra karanA kalpatA hai / AyAra-pakappa-panbhaTAe jiggaMthoe pada-vANaM vihi-Niseho- AcAra prakalpa vismRta nimranthI ko pada dene kA vidhi nibaMdha456. niggayIe-nava-ihara-taraNAe AyAra-pakappe nArma ansavaNe 456. navadIkSita, bAla evaM taruNa nindhI yadi AcAra prakalpa parismaThe siyA, sAya pukhchiyavyA adhyayana vismRta ho jAye to use pUchanA cAhie ki"kaNa bhe kAraNeNaM ajje / AyAra-pakappe nAma ajmayaNe "he Arya ! tuma kisa kAraNa se AdhAraprakalpa adhyayana bhUla parimma? ? ki AbAheNaM ubAipamAeNaM ?" gaI ho? kyA vyAdhi se bhUlI ho yA pramAda se ?" sA ya vaenjA "no AbAheNaM, pamAeka" jAvajjIva tIse yadi vaha kahe ki maiM vyAdhi se nahIM apitu pramAda se vismRta tappattiyaM no kappA pavattiNitaM vA gagAvacchehaNitaM vA huI hUM- to use ukta kAraNa se jIvana paryanta pratinI yA gaNAuddisittae vA, dhArettae baa| vaccha dinI pada denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| sA ya paegjA-"AbAheNaM, no pAeNa"-sA ya yadi vaha kahe ki-"vyAdhi se vismRta huI hai, pramAda se "saMvessAmi" ti saMThavemjA evaM se kappada pattiNitaM vA nahIM aba maiM punaH AvAramakalpa ko kaNThastha kara lUMgI"-aisA gaNAvaccheiNitaM vA uddisihae thA, dhAretae vA / kahakara kaNThastha karale to use pravartinI yA gaNAvacche dinI pada denA yA dhAraNa karanA kalpatA hai| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] paragAnuyoga-2 AcAryAdi ke netRtva ke binA ninthI ke rahane kA niSedha sUtra 456-450 sA ya "saMThavessAmiti no saMThavejjA, evaM se no kappaDa yadi vaha AcAraprakalpa ko punaH kaNThastha kara lene kA kaha pavattiNitaM vA gaNAvaccheiNita vA-uddisittae yA kara bhI kapaTastha na kare to use pratinI yA gaNAcchAdinI pada dhAresae vaa| -baba. u. 5, su. 16 denA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| AyariyAi aNissAe jiggaMdhIe vihAra Niseho- AcAryAdi ke netRtva ke binA nirgranthI ke rahane kA niSedha-- 457. nigaMthIe NaM nava-uhara-taruNIe Ayariya-uSajzAe, pava- 457. navadIkSitA, bAlikA yA taruNI nimranthI ke AcArya, ttiNIya vIsaM bhejjA no se kappaha aNAyariya-uvajjhAiyAe upAdhyAya aura pravartinI kI yadi mRtyu ho jAye to use AcArya apattiNiyAe hose| upAdhyAya aura pravaninI ke binA rahanA nahIM kalpatA hai| kappar3a se puvaM AyariyaM uhisAvatA to uvAyaM to use pahale AcArya kI, bAda meM upAdhyAya kI aura bAda meM pacchA pttinn| pratinI kI nithA AdhInatA svIkAra karake hI rahanA caahiye| 50-se kimAha maMse ? pra. - - he bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai? u0--ti-saMgahiyA samaNI nigaMthI, taM jahA u.- zramaNI nirgranthI tIna ke netRtva meM hI rahatI hai| 1. AyarieNaM, 2. uvajanAeNaM, 3. pattiNIe / yathA---(1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) prvtinii| - bana. u. 3, su. 12 gaNa pamuhAe kAlagayAe samANIe NiggaMthoe kisacAI- agraNI sAdhvI ke kAla karane para sAdhvI kA kartavya458, gAmANugAma dUigjamAgI NigaMthI meM jaM purao kA 458. grAmAnugrAma bihAra karatI huI sAdhviyAM jisa ko agraNI viharaI, sA ya AhAtha vIsabhejjA atyi ya itya kAi annA mAnakara bihAra kara rahI hoM unake kAladharma prApta hone para zeSa upasaMpAjaNArihA sA upsNpmmipnnaa| sAdhviyoM meM jo sAdhvI yogya ho use agraNI banAnA caahie| naritha ya isya kAha annA upasaMpaNArihA lopte ya apANo yadi anya koI sAdhvI agraNI hone yogya na ho aura svayaM kappAe asama evaM se kappaDa egarAiyAe paDimAe aNNaM ne bhI nizIya Adi kA adhyayana pUrNa na kiyA ho to use mArga jaNNaM visaM annAo sAhammiNIo viharati taNaM tapa meM eka-eka rAtri Thaharate hue jisa dizA meM anya sAmiNI visaM uvlitte| sAdhyiA vicaratI hoM usa dizA meM jAnA kalpatA hai| no se kappai tatya vihAravattiya batthae / mArga meM use vicarane ke lakSya se ThaharanA nahIM kalpatA hai| kampai se tasya kAraNavasiya vatthae / yadi rogAdi kA kAraNa ho so ThaharanA kalpatA hai| tasi ca gaM kAraNasi niTTiyaMsi paro vaegjA rogAdi ke samApta hone para yadi koI kahe ki"vasAhi aje! egarAyaM vA durAvaM yA" evaM se kappaDa he AyeM ! eka yA do rAta aura Thaharo" to unheM eka yA egarAyaM vA durAyaM vA vasthae / no se kappaTa paraM egarAyAo do rAta aura ThaharanA kalpatA hai| kintu eka yA do rAta se bAburAyAmao yA basthae / jA tasya egarAyAo vA durA- adhika raharanA nahIM kalpatA hai jo sAdhvI eka yA do rAta se yAmo vA paraM vasai sA santarA chae vA parihAre vaa| adhika ThaharatI hai vaha maryAdA ullaMghana ke kAraNa dIkSA-cheda yA parihAra prAyazcitta kI pAtra hotI hai| vAsAvAsaM pamjosaviyA nigathI yajaM puramao kA vihara varSAvAsa meM rahI huI sAdhviyAM jisako agraNI mAnakara raha sA AhAca vIsa bhejjA, asthi ya ittha kAi adhA upasaMpa- rahI hoM unake kAladharma prApta hone para zeSa sAdhviyoM meM jo jjaNArihA sA upasaMparijayayA / sAdhvI yogya ho use agraNI banAnA caahie| nasthi ya itya kAha annA upasaMpAjaNArihA tIse ya appaNo yadi anya koI sAdhvI agraNI hone yogya na ho aura svayaM pAe asamate evaM se kappaDa egarAdhyAe paDimAe jaSNaM ne bhI AcAra prakalpa kA adhyayana pUrNa na kiyA ho to use mArga jaSNaM disaM manAo sAhammiNIo viharati taNNaM taNNaM visaM meM eka-eka rAtri Thaharate hue jisa dizA meM anya sAmiNI uplite| sAdhviyAM vicaratI hoM usa dizA meM jAnA kAlpatA hai| no se kappada tatva vihAravattiya vasthae / mArga meM use vicarane ke lakSya se ThaharanA nahIM kalpatA hai| kappaI se tatya kAraNavattiya vsthe| yadi rogAdi kA kAraNa ho to ThaharanA kalpatA hai| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 458-461 pravajyA paryAya ke anukrama se bamhanA kA vidhAna saMgha-vyavasthA (221 tasi ca NaM kAragaMsi niSTuiti paro baegjA--"vasAhi rogAdi ke samApta hone para yadi koI kahe kiajje ! egarAyaM vA durAyaM vA", evaM se kappar3a egarAyaM vA he Arya ! eka yA do rAta aura Thahage to use emA yA do durAyaM vA batthae / no se kappar3a paraM egarAyAo vA durA- rAta aura ThaharanA kalpatA hai| kintu eka yA do rAta se adhika yAo vA balthae / jA tattha egarAyAo vA durAyAo vA ThaharanA nahIM kalpatA hai / jo sAdhvI eka yA do rAta se adhika para vasa sAsaMtarA chae mA parihAre yaa|| ThaharatI hai vaha maryAdA ullaMghana ke kAraNa dIkSA-pheda yA parihAra --bara. a 5, su. 11.12 prAyazcita kI pAtra hotI hai| vinaya-vyavahAra-5 paJcajjA pariyAyANukkameNa baMdaNA vihANo pravajyA paryAya ke anukrama se bandanA kA vidhAna456. kApaDa nimyANa vA niggaMdhIga vA-mahArAyaNiyAe 456. nigranthoM aura nigranthiyoM ko pAritra paryAya ke krama se kiDakammaM krele| -kalpa, u. 3, su. 20 vandana karanA kalpatA hai / sehassa rAiNiyassa ya babahArA zaikSa aura ratnAdhika kA vyavahAra460. do sAhammiyA egayo viharati, saM jahA-he ya, rAi- 467. do sArmika bhikSu eka sAtha vicarate hoM yathA- alpa pie y| dIkSA paryAya vAlA aura adhika dIkSA paryAya vAlA / tastha sehatarAe palicchanne, rAiNie apali channe / unameM yadi alpa dIkSA paryAya vAlA zruta sampanna tathA ziSya sampanna ho aura adhika dIkSA paryAya vAlA zruta sampanna tathA ziSya sampanna na ho| sehasarAeNaM rAiNie uksaMpajiyamve, misobavAyaM ca phira bhI alpa dIkSA paryAya vAle ko adhika dIkSA paryAya ilaya kppaagN| bAle kI vinaya vaiyAvRtya karanA, AhAra lAkara denA, samIpa meM rahanA aura alaga vicarane ke lie ziSya denA Adi kartavya pAlana karanA caahiye| do sAhammiyA eNyao viharaMti, taM jahA--sehe 5, do sAdharmika bhikSu eka sAtha vicarate hoM, yathA-alpa rAiNie / dIkSA paryAya vAlA aura adhika dIkSA paryAya bAlA / tatya rAiNie palicchanne, mehatarAe thapalischanne / unameM yadi adhika dIkSA paryAya bAlA zruta sampanna tathA ziSya sampanna ho aura alpa dIkSA paryAya vAlA zruta sampanna tathA zipya sampanna na ho| icchA rANie sehatarAgaM ubasaMpapanejA, ipachA no upasaMpa- to adhika dIkSA paryAya vAlA icchA ho to alpa vIkSA mjemjA, hamchA bhiksovA balejjA kApAgaM, inchA no paryAya vAle kI vaiyAvRtya kare icchA na ho to na kare / icchA ho valejjA kappA / -vava. u. 4, su. 24-25 to AhAra lAkara de icchA na ho to na de| icchA ho so samIpa meM rakhe icchA na ho to na rkhe| icchA ho to alaga vicarane ke liye piSva de icchA na ho to na de| rAiNiyaM ubasaMpajjitA vihAra vihANaM ralAdhika ko agraNI mAnakara vicarane kA vidhAna461. do bhikkhuNo egapao viharati, no NaM kappai anamannaM uSa- 461. do bhikSu eka sAtha vicarate hoM to unheM paraspara eka dUsare saMpajjitANaM viharitae; ko samAna svIkAra kara sAtha meM vicaranA nahIM kalpatA hai, kappaDaNaM ahArAiNiyAe anamannaM upasaMpagjittANaM viha- kintu ratnAdhika ko agraNI svIkAra kara sAtha vidharanA risae / kalpatA hai| Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] caraNAnuyoga-... ratnAdhika ko agraNI mAnakara vicarane kA vidhAna satra 461 do gagAvacchehayA egayao biharasi, no meM kappA anamanna do gaNAvacchedaka eka sAtha vicarate hoM to unheM paraspara upasaMpajjittANaM viharisae. eka dUsare ko samAna svIkAra kara sAtha meM vicaranA nahIM kalpatA hai, kApa AhArAiNiyAe anamanna upasaMpagjisANaM viSTa kinsu ratnAdhika ko agraNI svIkAra kara mAtha vicaranA rise| kalpatA hai| yo Ayariya-ubajatAyA egayao viharaMti, no kappar3a do AcArya yA do upAdhyAya eka sAtha vicarate hoM to unheM agnamannaM upasaMpatimattAgaM vihritte| paraspara eka dUsare ko samAna svIkAra kara sAtha vicaranA nahIM kalpatA hai| kara anArAbhigAe alamannaM sakSamapajijasANaM viha- kintu ratnAdhina ko agraNI svIkAra kara sAtha viparanA ritte| kalpatA hai| mahave mikkhUNo egayao viharaMti, nogaM kappA anamannaM bahuta se bhikSu eka sAtha vicarate hoM to unheM parampara eka upasaMpajijasANaM vizritae / dusare ko mamAna svIkAra kara sAtha vicaranA nahIM kalpatA hai, dusara kA mamAna kappadaNaM ahArAiNiyAe annamaranaM uthasaMpajisANaM viha- kintu ratnAdhika ko agraNI svIkAra kara mAya vicaranA rise| kalpatA hai| bahave gaNAvapachehayA egayo viharati, nopaM kApA anamanna bahuta se gaNAvacchedaka eka sAtha vicarate hoM to unheM parajavasaMpagjisA vihripse| spara eka dUsare ko samAna svIkAra kara sAtha vicaranA nahIM kalpatA hai, kampaca gaM mahArANiyAe anamannaM upasaMpajjittANaM viha. kintu palAdhika ko agraNI svIkAra kara sAtha vicaranA ritte| kalpatA hai| bahAve Ayariya-uvamAyA egapao viharati, mokappar3a bahuta se AcArya yA upAdhyAya eka sAtha vicarate hoM to anamagnaM upasaMpagjitAgaM vihritte| unheM paraspara eka dUsare ko samAna svIkAra kara sAtha vicaranA nahIM kalpatA hai, kampada paM ahArAiNiyAe anamanna uvarsapagjittANaM biha- kintu ratnAdhika ko agraNI svIkAra kara vicaranA rise| kalpatA hai| bahave migalUNo, yahave gaNApacche i yA, vahIM Ayariya-ura- bahuta se bhikSu, bahuta se gaNAbacchedaka aura bahuta se AcArya mAyA egayo viharanti, no gaM kappA annamagna avasaMpa- pA upAdhyAya eka mAya vicarate hoM to unheM paraspara eka dUsare jjisANaM vihritte| ko samAna svIkAra kara sAya vicaranA nahIM kalpatA hai, kappA NaM ahArAiNiyAe anamanna upasaMpamittANaM biha- kintu ratnAdhika ko araNI svIkAra kara rimA ritte| -dava. u. 4, su. 26-32 kalpatA hai| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrAM462 pramaNa kA adhyayana kama saMgha-vyavasthA [223 AAAAAAAA adhyApana-vyavasthA-6 samaNassa ajjhayaNakamo zramaNa kA madhyavana krama462. tivAsa pariyAyassa' samaNassa nimgaMdhassa kappaha AyAra- 462. tIna varSa kI dIkSAparyAya vAle (yogya) zramaNa-nirgrantha ko pakappe nAma ansayale uhisittae / AcAra-prakalpa nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai| pauvAsa-pariyAyarasa sabhaNassa giggaMthassa kappaDa sUpagaDe nAma pAra varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko subakRtAMga aMge uddisitte| nAmaka dUsarA aMga par3hAnA kalpatA hai| paMcavAsa-pariyAyassa samaNassa mithassa kappaha-isAkappa- pA~ca varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko (1) dazA, vavahAre uddi siraae| (2) kalpa, (3) vyavahAra sUtra par3hAnA kalpatA hai| aTThavAsa-pariyAyasta samaNassa NigaMthassa kampai ThAga- ATha varSa kI dIkSA paryAya vAle zramaNa-nirgrantha ko sthAnAMga samavAe uddisitte| aura mamavAyAMga sUtra par3hAnA kalpatA hai| dasavAsa-pariyAyassa samaNasa NigaMdhassa kappada viyAhe nAmaM daza varSa ko dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko vyAkhyA baMge uhi sise| prajJapti nAmaka aMga par3hAnA kalpatA hai| ekkArasavAsa pariyAyassa samaNassa NigaMthassa kampaDa khaDiyA gyAraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko kSalikA vimANa-pavinatI, mahalliyA-vimANa-pavibhatto, aMgaliyA. vimAna pravibhakti, mahallikA vimAnapravibhaktiH, aMgalikA, vargavaggaliyA, viyAhaliyA nAma amjhayage uddisitte| cUliyA aura vyAkhyAcUlikA nAma kA adhyayana patrAnA kalpatA hai| bArasavAsa pariyAyassa samaNassa NiggaMdhassa kappai aruNo bAraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa nirgrantha ko aruNo. vabAe, garulovavAe. dharaNovavAe, varuNovavAe, vesamaNova- papAta, garuDopapAta, dharuNopapAta, varaNopapAta, vaizramaNopapAta, vAe, velaMdharovavAe nAma ammayaNe chisile| velandharopapAta nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai| serasavAsa-pariyAyata samagalsa NimAMthassa kappai uTTANasue, teraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko utthAnasamuThThANasue. devivapariyAvaNie, nAgapariyAyagie nAma zruta, samutthAna zruta, devendrapariyApanikA aura nAgapariyApanikA ajjhayaNe udi sitte| nAmaka adhyayana par3hAnA pAlpatA hai| coddasavAsa-pariyAyassa samaNassa NiggaMthassa kappA sumiNa- caudaha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nigraMnya ko svanabhAvaNA nAma ajrayage uddisitte| bhAvanA nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai| panarasavAsa-pariyAghassa samaNassa NiggaMthassa kappA cAraNa- pandraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko cAraNabhAvaNA nAma ajAyage uhi sittae ! bhAvanA nAmaka adhyayana par3AnA kalpatA hai| solasavAsa-pariyAyalsa samagassa NigaMyassa kappaha teSa- solaha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko tejopisagge nAma ajAyaNe uhisile| nisarga nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai| sattarasavAsa-pariyAyassa samaNasa giggayassa kappada mAsI- sattaraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nirgrantha ko AsIvisamAvaNA pAmaM abhayage udisitte| viSa bhAvanA nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai / aThArasavAsa-pariyAyarasa samaNassa nigyassa kappada vihi- baThAraha varSa kI dIkSAparyAya vAle zramaNa-nigrantha ko daSTivisamAvagA NArma ajjhayaNe uhi sittae / viSa bhAvanA nAmaka adhyayana par3hAnA kalpatA hai| egaNavIsavAsa-pariyAyassa samaNassa nibaMtharasa kappar3a didiTha- unnIsa varSa kI dIkSAparyAya vAle dhamaNa-nirgrantha ko dRSTivAe nAma aMge uddisitte| __ vAda nAmaka bArahavAM aMga par3hAnA kalpatA hai| bIsavAsa pariyAe samaNe NigaMthe sambasupAguvAI bhvh| bIsa varSa kI dIkSAparyAya vAlA zramaNa-nirmantha sarvazrutAnu - dana. u. 10, su. 24-38 vAdI ho jAtA hai| 1 TAva. u. 3, meM tIna varSa kI saMyama paryAya vAle upAdhyAya yogya bhikSu ko bahuzruta bahu Agamaja kahA tathA kama se kama AcAra prakalpa dhAraNa karane vAlA kahA / ataH isa sUtra kA bhAvArtha yaha samajhanA yogya hai ki tIna varSa kI dIkSA paryAya vAle mAgya ziSya ko kama se kama isakA bAcana karA denA cAhie / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] varaNAnuyoga-za AdhAra prakalpa ke adhyayana yogya baya kA vidhi-niSedha sUtra 463-464 AyArapakappassa ajjhayaNa joggo vao AcAra prakalpa ke adhyayana yogya vaya kA vidhi niSedha463 no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA khupassa vA svRddhi- 463. adhyaMjanajAta (aprApta yauvana) bAla bhikSu yA bhikSuNI ko yAe vA avaMjagajAyassa AyArapakappe NAmaM ajamaya rahi- AcAraprakalpa nAmaka adhyayana par3hAnA nirgrantha aura nigraMthiyoM ko sitte| nahIM kalpatA hai| ppada nigaMyANa vA nigANa thA khAsa thA khuDDiyAe vintu yauvana prApta bhinna-bhikSuNI ko cAra-prakalpa nAmaka vA baMjaNajAyasa AdhArapakappe NAma ajamaNe udimitte| adhyayana par3hAnA nigrantha aura ninthiyoM ko kalpatA hai / -baba. u. 10, su. 22-23 vivaraNa-vyavasthA-7 AyariyAI saha NiggaMyANa saMsthA AcAryAdi ke sAtha rahane vAle nirgranthoM kI saMkhyA46 4. mo kappaDa Ayariya-uvamAyalsa emANiyassa hemanta-gimhAsu 464. hemanta aura zrISma Rtu meM AcArya yA upAdhyAya ko caare| akelA vihAra karanA nahIM kalpatA hai / / kappara Ayariya-uvanAyassa apaviddhayassa hemanta-gimhAsu kintu hemanta aura grISma Rtu meM AcArya yA upAdhyAya ko paare| eka sAdhu sAtha lekara vihAra karatA kalpatA hai / mo kappar3a gaNAvacchehayassa appaviiyassa hemanta-gimhAsu hemanta aura grISma Rtu meM gaNAvacchedaka ko eka hI sAdhu dhaare| ke sAtha vihAra karanA nahIM kalpatA hai| kappai gaNAvacchoi yassa appataiyarasa hemanta-gimhAsu caare| kintu hemanta aura nISma Rtu meM gaNAvacchedaka ko do anya sAdhu ko sAtha lekara vihAra karanA kalpatA hai| no kappA Ayariya uvamAyassa appazciiyarasa thAsAvAsaM varSAkAla meM AcArya yA upAdhyAya ko eka sAva ke sAtha ysthe| rahanA nahIM kalpatA hai| kApaDa Ayariya-uvamAyassa appataha yassa vAsAvAsa bsthe| kintu varSA kAla meM AcArya yA upAdhyAya ko anya do sAdhuoM ke sAtha rahanA kalpatA hai / / no kappada gaNAvaca iyassa appatayassa vAsAvAsaM ptthe| varSAkAla meM gaNAvacchedaka ko do sAdhuvoM ke sAtha rahanA nahIM kalpatA hai| kappada gaNAvaccha iyatsa apacautthassa vAsAvAsa jtthe| kintu varSAkAla meM gaNAvacchedaka ko anya tIna sAdhuoM ke mAtha rahanA kalpatA hai| se gAmasi vA-jAda-rAyahANisi vA-bahUrNa Ayariya-ujmA- hemanta aura grISma Rtu meM aneka AcArya yA upAdhyAyoM ko yANaM apabiyANaM, vahaNa gaNAyacachaiyANa appataiyANaM grAma-pAvat-- rAjadhAnI meM apanI-apanI mezrAya meM eka-eka kappada hemaMta-gimhAsu cArae anamannaM nissAe / sAdhu ke sAtha aura aneka gaNAvacchedakoM ko do-do sAdhuoM ke sAtha rahakara vihAra karanA kalpatA hai / se gAmaMsi yA-jAda-rAyaNisi ghA, mahUrNa Ayariya-uva- varSA Rtu meM aneka AvArya yA upAdhyAyoM ko grAma-yAvatmAyANaM aspasahayANaM baraNaM gaNAvasAyANaM ApacausthANaM rAjadhAnI meM apanI-apanI netrAya meM tIna-tIna sAdhuoM ke sAtha kaNa vAsAvAsa vaspae annamamna nissaae| aura aneka gaNAvacchedakoM ko cAra-cAra sAdhuoM ke sAtha rahanA --vana. u. 3, su. 1-1. kalpatA hai| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUSa 465-467. pratima Adi ke sAtha vicarane vAlI nidhiyoM kI saMkhyA www pavatithi AInaM sahaviharamANI thiyo saMkhA senApatiyogaM adhyacasmA, vaha gagAvaccha hoNaM adhya-paMcamArga kapa vAsAvAsa dara a saMgha vyavasthA pravartinI Adi ke sAtha vicarane vAlI nirgranthiyoM kI saMkhyA 465. no kappai pavattiNIe appa biiyAe hemaMta hA bhArae / 465. hemanta aura grISma Rtu meM pravartinI sAdhvI ko eka anya gAva ko sAtha lekara vihAra karanA nahIM kalpatA hai / kampa patigae appa tayAra hemaMta hA cArae / to kampa gaNAcI adhya-taravAe hemaMtanihA kintu hemanta aura grISma Rtu meM prati ko anya do rAvI sAtha lekara vihAra karanA kalpatA hai / hemanta aura grISma Rtu meM gaNAvacche dinI ko anya do sAdhvI sAtha lekara vihAra karanA nahIM kalpatA hai / cAra eers gaNAvacche iNIe avyavasthAe hemaMta gimhAsu cArae / kintu hemasta aura grISma Rtu meM gaNAvacche dinI ko anya tIna sAdhvI sAtha lekara vihAra karanA kalpatA hai / no kapa pavattiNIe appa-taiyAe vAsAvAsaM jatthae / are meM pravartinI ko anya do sAdhviyoM ke sAtha rahanA nahIM kAra hai| kapai paryAttiNIe appa ca utyAe vAsAvAsaM vatthae / feng varSAvAma meM patanI ko anya tIna sAdhviyoM ke sAtha rahanA kalpanA hai| to kappar3a gaNAvaccha iNIe appa cautthAe vAsAvAsaM vatthae / Safare meM gaNAcchedinI ko anya tIna sAdhviyoM ke sAtha rahanA nahIM kalpatA hai| kappara gaNAccho haNIe anya paMcamAe vAsAvAsaM vatthae / senAmA hAvA patIgaMdhatayANaM, bahUNaM gaNAyaccheporNa adhyayautthAnaM kappara hemaMta mahAlu cArae annaM naae| kintu varSAvAsa meM gaNAvaccha dinI ko anya cAra sAdhviyoM ke sAtha rahanA kalAtA hai / hema aura meM aneka dina ko grAma yAvatrAjadhAnI meM apanI-apanI nizrA meM do-do anya sAdhviyoM ke sAya aura aneka gaNAvacche dinI ko tIna-tIna anya sAdhviyoM ke sAtha rahakara vihAra karatA kalAtA hai / varSAvAsa meM aneka pravartana sAdhviyoM ko grAma pAvat rAjadhAnI meM apanI apanI nevA meM tIna sIna banya bAdhviyoM ke sAtha aura aneka gaNAvacche dinI sAdhviyoM ko cAra-cAra anya - u. 5, su. 1-10 sAdhviyoM ke sAtha rahanA kalpatA hai / akelo niyanthI ko jAne kA niSedha -- no sure nimgaMdhIe egAjiyAe bahiyA viyArabhUmi vA bihArabhUmikA vA parivA no rupa nimcIe egaNiyAe-vAmAnAmaM vi vAsAvAsa vA vatthae / - kappa. . 6, su. 16-18 NiggaMdha viggaMdhINa bihAra besa merA417. kappada niragaMdhANa yA nimagaMINa vA puratthameNaM jAva- aMgamagahAo esae. kolambo esae patthime jAya-pUNAvisayAo esae [225 gAthiyAe nidhIe namaNa thiseho 466. nibaMdhoe evAziyAe grAhAkulaM piNDavA 466. akelI nidhI ko AhAra ke lie gRhastha ke ghara meM pahiyAevApata vA AnA-jAnA nahIM kalpatA hai / akelI nigraMthI ko zauca ke lie tathA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara jAnA AnA nahIM kalpatA hai / akelI nirgranthI ko eka gA~va se dUsare gA~va jAnA tathA varSAcAma karanA nahIM kalpatA hai / niyaMmpani thiya ke vicaraNa kSetra ko maryAdA 467. nirgranthoM ko aura nirgranthiyoM ko, pUrva dizA meM gataka dakSiNa dizA meM kozAstrI taka, vidizA meM deza ka Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] gharaNAnuyoga-2 ninthi-nigraMthiyoM ke vihAra karane kA vidhi-niSedha sUtra 467-71 uttareNaM-jAva-kuNAlAvisayAo etae uttara dizA meM kuNAla deza taka vidharanA kalpatA hai| etAvatAya kapvAda, itanA hI vicaranA kalpatA hai| etAvatAva Arie khette, itanA hI Arya kSetra hai| no se kappar3a eto bAhi, isase bAhara vicaranA nahIM kalpatA hai / teNaM paraM jaratha nANa-vaMsaka-caritAI ussappanti isa ke uparAnta bhI jahA~ jJAna, darzana evaM cAritra arthAta -kappa. u. 1, su. 31 saMyama kI unnati ho vahAM vicaranA kalpatA hai| NigaMtha-NiggaMthoNaM bihAra karaNa vihi-Niseho nigrantha-nimranthiyoM ke vihAra karane kA vidhi-niSedha468. no kappA niggaMdhANa vA, nigayINa vA, vAsAvAsAsu 468. nirgrantha aura nimranthiyoM ko varSAvAsa meM vihAra karanA caare| nahIM kalpatA hai| kappai niggaMyANa vA, niggayINa vA hemanma-gimhAsu caare| nirghanya aura nirganthiyoM ko hemanna aura grISma Rtu meM -kaNa. u. 1, su. 37-38 vihAra karanA kalpalA hai| vikidriya khette gamaNa vihi-NisaMhI virATa mela meM jAne kA vidhi-niSedha 466. no kappada niggaMdhoNaM viikiTTiyaM visaMvA aNudisaM vA uddi- 466. nigranthiyoM ko dUraspa yA ati durastha bikaTa kSetra kI sittae vA dhAresae thaa| aura svayaM jAnA yA anya ko anujJA denA nahIM phalpanA hai| phappaDa nimnathAgaM viikiTThiyaM disaM vA aNuvisaM vA uddisittae kinnu nimrantha ko dUrastha yA ati dUrastha vikaTa kSetra kI dA dhArettae vaa| -baba. u.7, su.10-11 ora svayaM jAnA yA anya ko jAne ke lie anujJA denA kalpatA hai| rAie bAhi gamaNassa vihi-Niseho rAtri meM upAzraya se bAhara jAne kA vidhi-niSedha - 470. no kappai nigaMthassa emANiyassa rAo vA viyAle vA 477. akele nirgrantha ko rAtri meM yA vikAla meM zauca ke lie ahiyA viyArabhUmi yA vihArabhUmi vA nikvamittae vA pavi. yA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara jAnA-AnA nahIM sisae thaa| __kalpatA hai| kappara se appakhiiyarasa vA, appasaiyassa vA, ra.o vA kintu use eka yA do nigraMthoM ko sAtha lekara rAtri meM yA viyAle vA, bahiyA biyArabhUmi vA bihArabhUmi kA nikkha- vikAla meM zauca ke lie yA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara mittae vA pazvisittae vaa| jAnA-AnA kalpatA hai| no kappada niggayoe egANiyAe rAmo vA viyAle vA, akelI nirgranthI ko rAtri meM yA vikAla meM zauca ke lie bahiyA biyArabhUmi vA vihArabhUmi SA nikkhamittae vA yA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara jAnA-AnA nahIM pavisittae vaa| kalpatA hai| kappaI se appavidayAe vA, appataiyAe vA, appacautpIe eka do yA tIna nirgranthiyoM ko sAtha lekara rAtri meM yA vA rAo vA ciyAle, vA bahiyA vidhArabhUmi SA, vihAra- vikAla meM zauca ke lie pA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara bhUmi vA nikSamittae vA pavisittae vaa| jAnA-AnA kalpatA hai / -kappa. u. 1.su. 4-51 NiggaMtha-NiggaMthoNaM sahavihAra pAyacchitta sutaM- nintha-ninthI ke sAtha vihAra karane kA prAyazcitta 471. je bhitra samaNiciyAe vA, paragaNiciyAe vA, jiga- 471. jo bhikSu svagaNa kI yA anya gaNa kI sAdhvI ke sAtha thIe sadi gAmAzugAma injamAge purasao macchamAge, piThulo Age yA pIche prAmAnugrAma bihAra karate hue saMkalpa vikalpa karatA royamANe, ohayamaNasaMkapye citA-soyasAgarasaMpaviTTha, kara- hai, ciMtAtura rahatA hai, zoka sAgara meM DUbA huA rahatA hai, hathelI palapalhatyamuhe, aTThamANovagae, vihAraM thA karei-jAva- para maha rakhakara Arta dhyAna karatA rahatA hai yAvat-sAdhu asamaNapAuggaM phahaM kahei, kaheMtaM vA sAijjai / ke na kahane yogya kAma kathA kahatA hai yA kahane vAle kA manumodana karatA hai| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 471-474 antaHpura meM praveza ke kAraNa saMgha-vyavasthA [227 taM sevamANa Avajai ghAummAsi parihAraTThANaM aNugyAiyaM / use cAturmAsika upAtika parivArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 8, su. 11 AtA hai| aMtejara pavese kAraNAI antaHpura meM praveza ke kAraNa472. paMhiM ThANe hi samaNe NiggaMthe rAyateuramaNupavisamANe gAi- 472. pA~ca kAraNoM se zramaNa nirgrantha rAjA ke antaHpura meM praveza kkamati, taM jahA karatA huA jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai| jaise1. gagare siyA samvato samatA gutte, guttaduvAre, bahave samaNa (1) yadi nagara saba ora se ghirA ho, usake dvAra banda ho. bhAraNA ko saMcAeMti bhattAe vA pANAe pA jikkhamittae bahuta se zramaNa mAhaNa bhakta-pAna ke lie nagara se bAhara na nikala vA pavisittae vA tesi viSNavaNaTuyAe rAyaMteuramaNupavi- sakeM yA na praveza kara sake, taba unakA prayojana batalAne ke lie sejjA / rAjA ke antaHpura meM praveza kara sakatA hai| 2. pAmhiAriyaM vA pIta-phalaga-semjA-saMdhAraga paJcappiNamAga (2) prAtihArika pITha, phalaka, zayyA saMstAraka ko vApisa rAyaMsejaramaNapalijtrA / dene ke lie rAjA ke antaHpura meM praveza kara sakatA hai| 3. yassa za gayassa vA duTThassa AgacchamANassa bhIte (3) duSTa bor3eM yA hAthI ke sAmane Ane para bhayabhIta sAdhu raayNteurmpvisejjaa| rakSA ke lie rAjA ke antaHpura meM praveza kara sakatA hai| 4. paro vA gaM sahasA vA, balasA vA, bAhAe gahApa-rAyate- (4) koI anya vyakti sahasA yA balapUrvaka pakar3akara le jAe urmnnupvisemaa| to rAjA ke antaHpura meM praveza kara sakatA hai| 5. bahiyA vA gaM ArAmayayaM vA, ujjANagaya vA rAyateura- (5) koI sAdhu bAhara puSpodyAna yA vRkSodyAna meM ThaharA ho jaNo samvato samaMtA saMpariktittA naM sNnnivesijjaa| kaura yahA~ rAjA kA antaHpura (rAjA kI rAniyA~) nA jAve tathA sarva ora se ghera kara baiTha jAye to vahA~ baiTha sakatA hai| cetehi pAhi ThANehi samaNe jiggaMthe rAyateuramagupavisa- ina pA~ca kAraNoM se zramaNa-niyanya rAjA ke antaHpura meM mANe naaikkmti| -ThANaM. a. 5, u. 2, su. 415 praveza karatA huA jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai| nirgrantha-nirgranthI ke sAmUhika vyavahAra--- NigaMtha-NiggaMthoNaM AlAva-saMlAva kAraNAI-- sAdhu-sAdhvI ke vArtAlApa karane ke kAraNa473. cahi ThANehi NigaMthe NiggaMdhi AlayamANe vA saMlavamANe 473. nigrantha cAra kAraNoM se niryanthI ke sAtha alApa-saMlApa vA gAisakamai. taM jahA karatA huA jinAjJA kA ullaMghana nahIM karatA hai / jaise1. paMrtha pucchamANe vA, 2. paMtha desamANa vA, (1) mArga pUchatA huA, (2) mArga batAtA huA, 3. asaNaM vA-jAva-sAimaM yA balayamANe vA, (3) azana * yAvat - svAdya detA huaa| 4. asaNaM vA-jAva-sAima vA balAvemANe yA / (4) gRhasthoM ke ghara se azana-yAvat-svAdya dilAtA -ThANaM. a. 4,u. 2, su. 260 huaa| jiggaMtha-NiggaMdhINaM egattha AvAsa kAraNAI- sAdhu-sAdhvI ke eka sthAna para Thaharane ke kAraNa474. paMcahi ThANehi NigayA jiggaMthIo ya egayao ThANe vA, 474. pA~ca kAraNoM se niyanya aura niyaMnthiyAM eka sthAna para sejja vA, misIhiyaM vA caitemANA NAtikakarmati, taMjahA- avasthAna (ThaharanA), zayana aura svAdhyAya karate hue jinAmA kA atikramaNa nahI karate haiN| jaise Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 caraNAnuyoga--2 alaga ke samikA ke sAtha rahane ke kAraNa sUtra 404-475 1. atyegayA jiggaMthA gaNiggaMrthaHo ya ega mahaM agAmiyaM (1) yadi kadAcit kucha nindha aura rizranthiyAM kisI chimmAvArya dohamaddhamavimaNupaviTThA taratha egayo ThANaM vA, bar3I bhArI, grAmazUnya, AvAgamana rahita lambe mArga bAlI aTabI sejja vA, jisIhiyaM vA cetemANA jAtiSakamati / bhe' anupraviSTa ho jAveM to vahAM eka sthAna para avasthAna, zayana ora svAdhyAya karate hue jinAjJA kA atikramaNa nahIM karate haiM / 2. aragaiyA NimgaMdhA ya Niggayobho ya gAmaMsi vA-jAva- (2) yadi kuSTha nigraMpa yA nigranthiyA~ kisI grAma-yAvatrAyahANisi vA vAsaM uvAgatA egaiyA lastha ubassayaM labhati, rAjadhAnI meM pahu~ce, bahAM donoM meM se kisI eka varga ko upAzraya egahayA No lamaMti, tattha egapao ThANaM vA, sejja bA, milA aura eka ko nahIM milA to vahA~ ve eka sthAna para abamisIhiyaM vA cetemANA NAtikkamati / sthAna, zayana aura svAdhyAya karate hue jinAjJA kA atikramaNa nahIM karate haiN| 3. atgaiyA NiggayA ya NiggaMdhImo ya NAgakumArAvAsaMsi (2) kadAcit kucha nirgandha-nirgranthiyA~ nAgakumAra yA suvarNasA, suvaSNakumArAvAsaMsi vA vAsaM uvAgatA tatya emayao kumAra Adi devAlaya meM nivAga ke lie eka sAtha pahuMce to ThANaM vA sejja vA, NisoSTriya vA, cetemANA NAtiSaka mNti| vahAM eka sthAna para abasthAna, zayana aura svAdhyAya karate hue jinAjA kA atikramaNa nahIM karate haiN| 4 AmosagA dosati, te icchati NiggaMdhIo cIvarapaDiyAe (4) jahA~ coroM kA upadrava dikhAI deve aura ve nigranthiyoM pajigAhisae tasya egayo ThANaM vA sejja vA, misIhiyaM vA ke vastroM ko curAnA cAhate hoM to vahIM sAdhu-sAdhvI eka sthAna caitemANA NAtikkamati / para avasthAna, zayana aura svAdhyAya karate hue jinAjJA kA ati kramaNa nahIM karate haiN| 5 juvANA dIsaMti, te icchati / NiggaMthotro mehuNapaDiyAe (5) jahA~ guMDe yuvaka dikhAI dekheM aura ve ninthiyoM ke paDimAhitae, tatva egayo ThANaM vA seja vA pisohiyaM vA sAtha maithuna sevana kI icchA se unheM pakar3anA cAhate ho to vahA~ temANA nnaatikkmNti| nimrantha aura nirganthiyAM eka sthAna para avasthAna, zayana aura svAdhyAya kriyA kareM to jinAjJA kA atikramaNa nahIM karate haiM / hacatehi paMcahi ThANehi NigaMdhA NigaMbhIo ya egayao ina pAMca kAroM se nigraMntha evaM nirgandhiyA~ eka sthAna para ThANaM yA seja vA NisohiyaM vA cetemANA NAtikakarmati / avasthAna, gAyana evaM svAdhyAya karate hue jinAjA kA atikramaNa -yANaM. a. 5, u. 2, su. 417 nahIM karate haiM / saceliyA saha acelassa saMvasaNaM kAraNAI- acelaka ke sacelikA ke sAtha rahane ke kAraNa475. paMcahi ThAhiM sabhaNe-NigaSe acelae, saceliyAhiM nimgaMthohiM 475. pA~ca kAraNoM se vasparahita thamaNa ninya sacelaka nirganthiyoM saDi saMvasamANe NAtikkamati, saM jahA ke sAtha rahatA huA jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai| jaise1. khittacitte samaNe-NiggaMdhe Nigyahi avijamANehi (1) zoka Adi se vikSipta citta vAlA acelaka zramaNa"acelae saceliyAhi" NigaMthIhi sakhi saMvasamANe pAtiSaka- nigraMnya' anya nirgranthoM ke abhAva meM sacelaka nirgranthiyoM ke sAtha mti| rahatA huA jinAmA kA atikramaNa nahIM karatA hai| 2. vittacitte samaNe-Niggathe NiggaMdhehi abijamANehi "ace- (2) harSAtireka se unmattacitta bAlA acelaka yamaNa-nirgrantha saesace liyAha"Nidhohi saddhi savasamANe NAtikkamati / anya nigranthoM ke abhAva meM sacelaka nigranthiyoM ke sAtha rahatA huvA jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai| 3. jakkhAi8 samaNe-miga the, Nigahi avijamANe "ace. (3) yazAviSTa koI acelaka zramaNa-nirgrantha anya nigranthoM lae saceliyAhi NigaMdhIhi sAdi saMbasamANe gaatikkmti| ke abhAva meM sacelaka nigraMndhiyoM ke sAtha rahatA huA jinAjA kA atikramaNa nahIM karatA hai| 4. ummAyapase samaNe-NiggaMdhe, jiggaMthehi avijamANehi (4) vAyu ke prakopAdi se unmAda ko prApta koI acelaka "acelae saceliyAhi" NiggaMdhIhi sati saMvasamANe NAti- zramaNa-nirghanya anya nirgranthoM ke abhAva meM sacelaka nigraMthiyoM ke ekamati / sAya rahatA huA jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 475-478 nimranthI ko avalambana dene ke kAraNa saMgha-vyavasthA [226 5. NiggaMdhIpAvAie sapaNe, pigaMthehiM avijjamAha "mace (5) nirgranthI ke dvArA dIkSita (putra Adi) acelaka zramaNa lae saceliyAhi" jiggaMbhIhi saci saMvasamANe nnaatikkmti| anya nirgranthoM ke abhAva meM sacelaka nigraMthiyoM ke sAtha rahatA -ThANe. a. 5.3.2, su. 417 huA jinAjJA vA atikramaNa nahIM karatA hai| NiggAtha avalaMbaNe kAraNA -- nirganyIko avalambana dene ke kAraNa / 416. paMcahi ThANehi samaNe-Nigathe jiggA giNhamANe vA aba- 476. pAMca kAraNoM se zramaza-nintha niyaMdhI ko avalambana de labamANe vA NAtikkamati, taM jahA to jinAjA vA atikramaNa nahIM karatA hai, jairo1.Ni caNaM aNNayare pasujAtie vA, pakSijAtie thA, (1) koI pazu yA pakSI nirgandhI para AkramaNa kare to vahAM ohAvejjA, tasya Niggathe jiggathi giNhamANe vA avalaMba- ninanya use bacAtA huA yA sahArA detA huA jinAmA kA mANe vA gAtikkamati / atikramaNa nahIM karatA hai| 2.Nigaye jiggaMthi dugaMsi vA, visamaMsi vA, pakkhalamANi (2) durgama yA viSama sthAna meM phisalatI yA giratI haI vA, pakSamANi vA, giNhamANe vA, avalaMbamANe vA jAti- nindhI ko grahaNa karatA huA yA avalambana detA huA nigrantha pti| jinAjA kA atikramaNa nahIM karatA hai| 3. NigaMthe NiggAya seyasi bA, paNagaMsi vA, paMkasi vA, (3) dala-dala meM, kIcar3a meM, kAI meM phaMsI huI yA jala meM udagaMti vA, upakasamANi vA, ubujmamAgi vA, givhamANe giratI huI yA dUbatI huI nimranthI ko pakar3atA huA yA abalambana vA, pra.klabamANe vA NAtikkamati / detA huA nigraMnya jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / 4.Nigaye Nithi NAvaM AvhamANivA, orohamANi yA (4) naukA para car3hatI huI yA naukA se utaratI huI nirgranthI giNhamANe yA avalaMbamANe yA NAtikkamati / ko nirgrantha grahaNa karatA huA yA avalambana detA huA jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai| 5. khisacittaM, vittacitaapavAda', ummAyatta, javasAga (5) vikSipta citta vAlI, unmatta citta vAlI, bhUta-pretAdi pattaM, sAhigaraNaM, sapAyarichata, asapANapaDiyAikkhiyaM, se pIr3ita, unmAda prApta, upasarga se bhayabhIta, kalaha meM saMlagna, aSTranAya yA niyathi jiggaya gehamANe yaza avalaMbamANe kaThora prAyazcitta se calacitta, saMthArA yukta tathA durlabha dravyoM kI mA nnaatikkmti| -ThA. a. 5, u. 2, su. 437 prApti mA aprApti se azAnta citta nirgranthI ko nirmantha pakar3atA huA yA sahArA detA huA jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai| Niggatha-NiggathoNaM sAhammiya aMta kiccAI nintha-nimranthI ke sAmUhika sArmika antyakarma-- 477. chaha ThANehi NigaMthA NiggayIo pa sAhammiyaM kAlagataM 477. chaha prakAra se nirdhanya aura nirgranthI gAtha-sAtha apane samAyaramANA mAikkamati, bahA .. kAla prApta sAbhika ke antima kArya karate hue jinAjJA kA atikramaNa nahIM karate haiM / jaise1. aMtohito vA vAhi nnonnemaagaa| (1) use andara se bAhara lAte hue| 2. bAhIhito vA NivAhiM jiinnemaagaa| (2) upAzraya se bAhara lAte hue| 3. uvehamANA vaa| (3) dekhabhAla karate hue| 4 upAsamANA vaa| (4) zava ke samIpa rahakara rAtri bhara jAgaraNa karate hue| 5. aNugNavemANA thaa| (5) usake svajana yA gRhasthoM ko saMbhAlate hue / 6. tusigIe vA saMpanvayamANA / -ThANaM. a. 6, su. 477 (6) mauna bhAva se paraThane ke lie le jAte hue| NigaMtha-NiggaMthINaM aNNamaNNa-veyAvaccha karaNa bihANA- nirgantha- nintho ke paraspara sevA karane ke vidhAna478. nigamassa ya ahe pAyaMsi-khANU vA, kaMTae vA, horae yA, 478. nirganya ke paira meM tIkSNa, zuSka, cha, kaMTaka, tIkSNa kASTha sakkare vA pariyAvajejjA taM ca niggaMthe no saMghAei yA tIkSNa pASANa khaNDa laga jAve use nikAlane meM yA zodhana 1 (ka) ThANaM. a. 6, su. 476 (kha) kappa. u. 6, su. 7.18 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] caraNAnuyoga - 2 paraspara sevA karane kA vidhi-niSedha moharie vA visohelae yA taM ca nimbaMdhI moharamApI karane meM nivasamartha na ho usa samaya yadinidhI vikAse yA zodhana kare to jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatI hai / nigrantha kI AMkha meM macchara Adi prANI, bIja yA raja gira jAye use nikAlane meM yA zodhana karane meM nirbramya samarthana ho usa samaya yadi nirgranthI nikAle yA zodhana kare to jinAjJA kA nahI karatI hai| nidhI ke paira meM zuSka, TUTa, kaMTaka, sImA yA pASANa khaNDa laga jAye use nikAlane meM yA zodhana karane meM nirgranthI samartha na ho usa samaya yadi nirbaMndha nikAle yA zodhana kare to janatA kA atikramaNa nahIM karatA hai| visomANI vA nAikkama niggaMtharasa ya cchasi pAge yA bIye vA, rae vA pariyAyA taM nino saMcAe noharie bA, viso he yA taM caniyAMdhI noharamANI yA visomANI vA nAikkamai / " - sUSa You-yat licI Ahe pAsa lAyU yA kaMDavA horAe bA sakkare vA pariyAvajjejjA taM ca niggaMdhI no saMcAei, haritae vA visohetae thA, taM ca nimye noharamANe vA vilomA vA nAha nibIe ya ati pANe vA, boye vA, rae vA pariyAjejA taM niggaMdhI mo saMcAe moharie thA, jiso ebAce noharamANe vA visomAne vA -kappa. u. 6, su. 3-6 aNNA vaiyAvacca karaNa vihiNisehI-476. je niragaMdhAya niragaMdhIo ya saMbhozyA siyA, no NaM kappai annamanneNaM yAvaccaM kArasae / nAikkamai / asthi ya ittha NaM kei veyAcacacakare kappa NaM tegaM beyAvara kArabezae. naritha ya hastha NaM kei vedhAvantrakare evaM NaM kappar3a anamane yA kAra -baba. u. 5, su. 20 aNamaNNa AloyaNA karaNa vihi-jiseho 480. je niggaMyA ya niggaMthomo ya saMbhoiyA siyA, nI NaM kappaha 480, jo sAdhu aura sAdhviyoM saraMbhogika haiM unheM paraspara eka dUsare ke samIpa ApanA karanA nahIM karatA hai| yadi sthApakSa meM koI AlocanA sunane yogya ho to unake samIpa AlocanA karanA kalpatA hai / nirgranthI kI A~kha meM macchara Adi grANI, boja yA raja gira jAye use nikAlane meM yA zodhana karane meM nirdhandhI samarthana ho usa samaya yadi nirgrantha nikAle yA zodhana kare to jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai / paraspara sevA karane kA vidhi-niSedha 476. sAdhu aura sAdhviyAM sAMbhogika haiM unheM paraspara eka dUsare kI vaiyAvRtya karAnA nahIM kalpatA hai / yadi svapakSa meM koI vaiyAvRtya karane vAlA ho to usase vaiyAvRtya karanA kalpatA hai / yadi svapakSa meM vaiyAvRtya karane vAlA koI na ho to sAdhusAdhvI ko paraspara vaiyAvRtya karanA kalpatA hai / paraspara AlocanA karane ke vidhi-niSedha - amara aMtie aae| asthiya ityaNaM kedra AloyaNAriha kappada gaM tassa aMtie Aloisara, yadi svapakSa meM AlocanA sunane yogya koI na ho to sAdhu - naya ya ityaNaM keMdra bAvaNAri evaM kappa manassa aMtie Aloettae / - vava. u. 5, su. 16 sAdhvI ko paraspara AlocanA karanA kalpatA hai / aNNamaNassa mIya gahaNa vihi-hoparaspara prAvaNa grahaNa karane kA vidhi-niSedha481. no kapa niyANa vA niggaMyoga vA annamazassa moyaM birAe vA Ayamitae vA nahattha gAvApAsu rogAsu / kappa. u. 5, hu. 46 451. nirmanthoM aura ninthiyoM ko eka dUsare kA mUtra pInA yA zarIra ke lagAnA nahIM kalpatA hai kevala umra roga evaM AtaMkoM meM kalpatA hai / ** Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 482-483 dhamaNoM ke pArasparika vyavahAra saMgha-vyavasthA [231 sAMbhogika saMbaMdha vyavasthA samaNANaM aNNamaNa vavahArA-- zramaNoM ke pArasparika vyavahAra482. bubAlasAvihe saMmoge paNNata, ta jahA 482. vyavahAra bAraha prakAra ke kahe gae haiM / yathAubahi suya prasapANe, aMjalIparagahe ti y| (1) upadhi AdAna pradAna vyavahAra / dAyaNe ya nikAe ya, anmuTThAye ti Avare // (2) zruta ke adhyayana adhyApana kA vyavahAra, (3) bhakta-pAna AdAna-pradAna vyavahAra, (4) eka dusare ko hAtha jor3ane kA vyavahAra, () ziSya Adi ke AdAna-pradAna kA vyavahAra, (6) paraspara nimantraNa dene kA vyavahAra, (7) khar3e hokara Adara dene kA vyavahAra, kitikammApta ya karaNe, pAvazcakaraNe ti ya / (ka) paraspara vandana vyavahAra, samosaraNa sanisekajA ya, kahAe ya padhaNe // (E) paraspara sevA karane vAra vyavahAra, --sama. sama.12, mu.1 (10) eka dUmare se milane kA vyavahAra, (11) Asana dene kA vyavahAra, (12) eka pATa para baiThakara dharma kathA karane kA vyvhaar| visaMbhogakaraNe kAraNA sambandha viccheda karane ke kAraNa483. lihiM ThANehi samaNe Niggaye sAhammiyaM saMmogiya visaMbho- 453. tIna kAraNoM se thagaNa nirganya apane sArmika, sAMbhogika piyaM karemANe NAtikkamati, sAdhu ko visambhogika karatA huA bhagavAn kI AjJA kA ati taM jahA kramaNa nahIM karatA hai / yathA1. sayaM vA baTTa, (1) svayaM kisI ko pratikUla AcaraNa karatA dekhakara / 2. savissa yA nisamma, (2) vizvasta zrAvaka yA sAdhu se sunakara / 3. tamacaM mosaM AudRti, utya no AuTTati / (3) tIna bAra asatya bhASaNa kSamya hotA hai cauthI bAra -ThANaM. a. 3, u. 3, gu. 180 asatya bhASaNa kSamya nahIM hotA hai ata: visaMbhoga kre| paMcahi ThANehi samaNe jiggaMthe sAhammiyaM saMmoiyaM visaMmohana pAMca sthAnoM se zramaNa nigrantha apane sAmbhogika sArmika karemANe NAtikamasi, ko visaM bhogika kare to jinAzA kA atikramaNa nahIM karatA hai| taM jahA yathA1. sakiriyaTThANaM parisevittA bhavati / (1) jo akRtya kArya kA pratisevana karatA hai| 2. pajisevittA ko AloeDa / (2) jo akRtya kArya kA pratisevana kara AlocanA nahIM karatA hai| 3. AlopattA ko paveti / (3) jo AlocanA kara prAyazcitta svIkAra nahIM karatA hai| 4. pavettA go NigvisaMti / (4) jo prAyazcitta kA pUrNa sevana nahIM karatA hai| 5. jAI imAI gherA ThitipakappAI bhavaMti tAI aptiyaMciya (5) jo sthaviroM ke Avazyaka AcAra ke viparIta dhRSTatAatiSiya paDiseveti, 'se haMbaha paDisevAmi, ki me therA pUrvaka AcaraNa kara kahe ki "maiM ina doSoM kA sevana karatA hU~, karissati ? -ThANaM. a. 5, u. 1, su. 368 sthavira bherA kyA kara leNge|" NavahiM ThANehi sama NimA ye sAhammiyaM saMbhoiyaM visaMbhoiyaM nau kAraNoM se zramaNa nirmandha apane sAmikA ko sAMbhogika karemANe pAtikamapti, saM jahA se visaMbhogika karatA huA atikramaNa nahIM karatA hai| 1. pAyariyapaDigIyaM / (1) AcArya ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] caraNAnuyoga-2 sambandha viccheda karane kA vidhi-niSedha pratra 463.484 2. ubajhAyapaDiNINaM, (2) upAdhyAya ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| 3. therapariNIyaM, 2) zira ke pratidata mANa karane vAle ko| 4. phulapariNIyaM, (4) kula ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| 5. gaNapaDiNIyaM, (5) gaNa ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| 6. saMghapariNIyaM, (6) saMgha ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| 7. pANapaDiNIyaM, (7) samyajJAna ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| 8. saNapakSiNIyaM (6) sampadarzana ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko / 1. caritapaDiNIyaM / -ThANaM, 1.6. su. 661 (1) samyakamAritra ke pratikUla AcaraNa karane vAle ko| visaMmoga karaNa vihi-Niseho sambandha viccheda karane kA vidhi-niSedha - 464. je niggayA ya nigathIyo ya saMbhoiyA siyA, no gaM kampada 484. jo nirgranya-niryadhiniyAM sAMbhogika haiM, unameM se kisI nigathaM pArokkhaM pADiekkaM saMmoiyaM visaMbhoga krte| eka nindha ko parokSa meM sAMbhogika vyavahAra banda karake visaM bhogI karanA nahIM kalpatA hai| kappada paM pacchakkhaM pADiekkaM saMbhoiyaM visa bhogaM krettr| kintu pratyakSa meM sAMbhogika vyavahAra banda karake use virma bhogI karanA kalpanA hai| attheva annamannaM pAsejjA tastheva evaM ejjA-- jaba eka dUsare se mile naba hI isa prakAra kahe vi:"ahaM gaM ajjo ! tumae saddhi imami kAraNammi pazcaravaM "he Aya ! maiM amuka kAraNa se tumhAre sAtha sAMbhogika pAhiekkaM saMmoiyaM visaMbhoga kremi|" vyavahAra banda karake tumheM visambhogI karatA huuN|" se ya paDitappajjA, evaM se no kappai paccaparkha pAriekkaM isa prakAra kahane para vaha yadi pazcAttApa kare to pratyakSa meM saMbhoiyaM visaMbhogaM karettae / bhI usake sAtha sAMbhogika vyavahAra banda karake use birAmbhogI karanA nahIM kalpatA hai| se yano paDitappejjA, evaM se kappai paracakkha pADiekka yadi vaha pazcAttAga na kare to pratyakSa meM jagake sAtha sAMbhosaMmoiyaM visaMbhoga krette| gika vyavahAra banda karake use visambhoSI karanA kalpatA hai| je NiggaMthA ya jiggayIyo ya saMbhoiyA siyA, no gaM kappada jo ninya nigranthiyA~ sAMbhogika haiM unameM ninthinI ko NiggayINaM paccavaM pAriekkaM saMsoiyaM visaMbhoga krette| pratyakSa meM sAMbhogika vyavahAra banda karake visambhogI karanA nahI phalpatA hai| kappadaNaM pArokkha pADiekkaM saMbhoiyaM bisaMbhoga krette| kintu parokSa meM sAMbhogika vyavahAra banda karake use visa bhogI karanA kalpatA hai / jattheva tAo appaNo Ayariya-ubajhAe pAsejjA sastheSa jaba ve apane AcArya yA upAdhyAya kI sevA meM pahuMce taba evaM vaejjA unheM isa prakAra kaheM"ahaM gaM maMte ! amugIe ajjAe saDi imammi kAraNammi "he bhante ! maiM amuka AryA ke sAtha amuka kAraNa se parokSa pArokkha pADiekkaM saMbodhayaM visaMbhoga kremi|" rUpa meM sAMbhogika vyavahAra banda karake use visambhogI karamA nAhatI huuN|" sA ya paritappejjA, evaM se no kappai pAroSakhaM pA-iekka taba vaha nigranthI yadi (AcArya-upAdhyAya ke samIpa apane saMmoiyaM visaMbhoga karettae / sevita doSa kA pazcAttApa kare to usake sAtha parokSa rUpa meM bhI sAMbhogika vyabahAra banda bharanA va use visambhogI karanA nahIM kalpanA hai| sA ya no patippejjA, evaM se kappar3a pAroktaM pAhiekka yadi yaha pazcAttApa na kare to parokSa rUpa meM usa ke sAtha sAMbho. saMbhoiyaM visaMmogaM kreste| -vaya. u. 7, su. 4-5 gika vyavahAra banda karake uge visambhogI karanA kalpatA hai / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 485-487 mamanoha-asamatokoM ke mAra saMgha vyavasthA [233 samaNuNNaM-asamaNuNNANaM bavahArA samanoja-asamanojJoM ke vyabahAra485. se samaNuSNassa yA asamaNugNassa vA asaNaM vA-jAba-sAima 485. bhikSu samanojJa (asobhogika) tathA amanoja (zAkyAdi) khA, vatthaM vA-jAva-pAyapuMchaNaM vA yo pAegjA, gojima ko azana - yAvat -svAya, vastra - yAvat-pAdapoMchana AdaratejA, No kujjA veyA vaDiya-para AdAyamANe / pUrvaka na de, na nimantrita kare aura na unakI anya vaiyAvRtya bhI kre| dhuvaM yetaM jANejjA--asaNaM yA-jAba-sAima vA, vatyaM vA yadi zAkyAdi bhikSu muni se kaha ki - 'he mubhivara ! jAva-pAyapuchaNaM vA labhiya, bhujiya, paMyaM viyatsA vio- Apako azana-pAvat -svAca, vastra -yAvat - pAdapoMchana prApta ho yA na ho, unakA upayoga kara liyA ho yA na kara liyA ho, mArga sIdhA ho yA Ter3hA ho, to bhI hamAre yahA~ avazya maanaa| vibhasta dhamma jhosemANe samemANe calemANe pAejjA bA, bhima dharma kA AcaraNa karane vAle ve kabhI upAzraya meM Akara NimaMtejjA vA, kujjA beyAvaDiya paraM aNADhAyamANe / kahe, kabhI mArga meM calate hue kahe, athavA azanAdi de yA nima-A. su. 1, ba.8, u. 1, su. 166 trita kare yA vaiyAvaraNa kare to muni usake nimanpaNa kA Adara meM kre| se samaNuSNe asamaNuSNassa asaNaM vA-jAya-sAhama vA, vatthaM vaha samanojJa (suzIla) bhikSu asamanoja (kuzIla) sAdhu ko yA-jAva-pAyapuMchaNaM vA No pAekjA, go NimaMtekyA, No azana-yAvat -svAdya, vastra-yAyat-pAdapoMchana AdarapUrvaka kujjA veyAvaDiyaM paraM aavaaymaanne| na de, na nimantrita kare aura na unakI vaiyAvRtya kre| dhammamAyANaha paveditaM mANeNa mahasayA samaNuSaNaM samaNugNassa dAna dharma ke svarUpa ko jAnakara kevalajJAnI bhagavAna ne asaNaM yA-jAva-sAimaM thA, vattha yA-jAva-pAthapuchaNaM vA, pratipAdita kiyA hai ki samanojJa sAdhu samanojJa (samAna AcAra pAejjA, nimasejjA, kujjA beyAvajiya paraM aavaaymaage| vAle sAMbhogika) sAdhu ko AdarapUrvaka azana-yAvat-svAdya, -A. su. 1, 8, u. 2, su 207-200 vastra yAvat -pAdanoMchana Adi de, unheM dene ke liye nimaMtrita kareM tathA unakI vaiyAvRtya bhI kre| sarisagassa saMvAsa adANa pAyacchita sutsAI sadRza AcAravAna ko sthAna na dene ke prAyazcitta sUtra--- 486. je gigaye NigaMyasa sarisagassa "aMte ovAse sate" 456 jo nigrantha sadRza AcAra vAle mirgandha ko apane upAzraya ovAsa na dei, na ta vA sAijada / meM avakAza hote hue bhI Thaharane ke liye sthAna nahIM detA hai yA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai / jA jiggaMdhI NigaMthIe sarisiyAe "aMte barevAse sate" jo nimranthI sadRza AbAra vAlI nigranthI ko apane upAzraya ovAsaM na ha. na detaM vA saaijji| meM avakAza hote hue bhI Thaharane ke lie sthAna nahIM detI hai yA -ni u. 17. su. 121-122 nahIM dene vAle kA anumodana karato hai| (use laghu caumAsI prAyazcitta AtA hai|) saMbhoge paccakkhANa phalaM] sambhoga pratyAkhyAna kA phala487.10 -saMbhogapaccakkhANeNaM mAte ! jIve ki jaNayA? 487.pra. -bhante / sambhoga-pratyAkhyAna (eka mAMDalika AhAra kA tyAga) karane vAlA jI kyA prApta karatA hai ? u0 . saMbhogapazcakkhANeNaM AlambaNAI khbeh| nirAlaMba- u-sambhoga-pratyAkhyAna se jIva kA parAlambIpana chUTa Nassa ya AyaDiyA jogA bhavanti / jAtA hai| usa parAlambana ke chUTa jAne se mukti ke sAre kArya svAvalambana yukta ho jAte haiN| saeNaM lAbheNaM saMtussA, paglAmaM no AsAei, no takara, vaha svayaM jo kucha milatA hai usI meM santuSTa ho jAtA hai| no poheha, no pattheda, no abhilsi| paralAmaM aNAssAe- dusare muniyoM ke lAbha kA AsvAdana upayoga nahIM karatA, kalpanA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234] caraNAnuyoga - 2 sarpadaMza cikitsA ke vidhi-niSedha mAjhe lakpA, amAye apatyemANe, jagamanasamaye nahIM karatA, cAhanA nahIM karatA, prArthanA nahIM karatA aura abhi lASA nahIM karatA hai / isa prakAra dUsare ke lAbha kA AsvAdana dupAra - utta. a. 26, su. 35 kalpanA, spA, prArthanA aura abhilASA na karatA huA dUsarI -sthA (saMyama aura svAvalambIpana) ko prApta kara vicaraNa karatA hai / gRhastha ke sAtha vyavahAra - 10 sappayaMsa timinchAe vihi-jiseho 488. niggaM caNaM rAo vA vidyAle vA bIhapaTTo lUsenA, mI yA purasra mAvelA puriso vA ivIe ghoSA denA evaM se pada evaM se ciparihAra se mere pAuda, esa kampe berakA evaM se no kampada, evaM se no ciTTha, parihAraM ca se pAuNa esa kappe jiNa kaviyANaM / vava. u. 5, su. 21 gAratthiyAhi saddhi bhikkhaTTA gamaNa jise ho48. sevAmA ciDavA paDiyAra pavisitu kAme No aNNautpiNa yA gArasthieNa vA parihArio aparihArieNaM saddhiM gAhAthatikulaM piDhavAya paviseja yA klimejja vA / - -A. su. 2, a. 1, 1, su. 327 yAratyAha sa sviTTA gamaNa pAyasthita guptaM 410. ekA vArathithA parihAriyo aparihArieNaM saddhi gAhAbaDakulaM viDavAya paDiyAra, kkhimaha vA pavisaha yA klitaM vA pavitaM vA sAijjai / taM sevamAne Aja nAhiyaM parihAradvANaM u -ni. u. 2, su. 40 - 400-411 sarpadaMza cikitsA ke vidhi-niSedha-466. yadi kisI nigrantha yA nirgranthI ko rAtri yA vikAla tIna kI aura puruSa nirdha (sanayA) meM bhI sarpadaMza kareM to isa prakAra se upacAra karAnA unako kalpatA hai / isa prakAra upacAra karAne para bhI unakI sAtA rahatI hai tathA ve prAyazvita ke pAsa nahIM hote haiN| yaha sthaviravasvI sAdhuoM kA AcAra hai| jinakalpa vAloM ko isa prakAra upacAra karAnA nahIM kalpatA hai / isa prakAra upacAra karAne para unakA jinakalpa nahIM rahatA hai, aura ve prAyazcitta ke pAtra hote haiM / jinakalpI sAdhuoM kA yahI AcAra hai / gRhastha Adi ke sAtha miTAye jAne kA niSedha-409 gRhasya ke ghara meM bhikSA ke nimitta praveza karane kA icchuka bhikSu vA bhikSuNI anyatIrthika yA gRhastha ke sAtha tathA pAri hArika (uttama) sAghra apArihArika (pArzvastha ) sAdhU ke sAtha bhikSA ke lie jAve Aye nahIM / gRhastha Adi ke sAtha bhikSArtha jAne kA prAyazcita sUtra 460. jo bhikSu anyatIrthika yA gRhastha ke sAtha tathA pArihArika sAdhu apArihArika sAdhu ke sAtha gRhastha ke gharoM meM bhikSA ke liye jAve yA jAne Ane vAle kA anumodana kre| use udghAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| gArasthiyAINaM asaNAi vANa jiseho 461. se mik yA milUNI vA gAhAbaDakulaM miDavAya pahiyAe apaviTThe samANe jo aNNautthiyassa yA gArasyiyassa vA parihAriyo aparihAriyA yA asaNaM vAna-sAmidhu ko apanA prekNA yA aNupadejA thaa| kisI se dilAe / - A. su. 2, a. 1, u. 1, su. 330 -- gRhasva Adi ko azanAdi dene kA niSedha491. gRhastha ke ghara meM bhikSA ke lie praviSTa bhikSu vA bhikSuNI anyatIrthika yA gRhastha ko tathA pArihArika bhikSu apArihArika sthAna to aura svayaM de na Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 463 mAMga-mAMga kara yAcanA karane ke prAyazcitta sUtra saMgha-vyavasthA [235 obhAsiya jayaNAe pAyacchitta suttAI- mAMga-mAMga kara yAcanA karane ke prAyazcitta sUtra-- 492. je bhikkha AgaMtAresu vA bArAmAgAresuvA, mAhApada-phulesu 462. jo bhikSu dharmazAlAoM meM, udyAnagRhoM meM, gRhasthoM ke gharoM vA, pariyAvasahesu vA aNNautthiya yA pArasthiyaM vA asaNaM meM athavA AzramoM meM anyatIrthika yA gRhastha se azana-zavat-- vA-jAva-sAima vA sobhAsiya-obhAsiya jAya jAyataM yA ravAya mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai, karane vAle sAijjA / kA anumodana karatA hai| je mikyU AgaMtArasu yA-jAva-pariyAvasahesu vA aNNasthiyA jo bhikSu dharmazAlAoM meM yAvat-AzramoM meM, anyavA gAratthiyA vA asaNaM yA-jAtra-sAimaM vA obhAsiya- tIthikoM yA gRhasthoM se azana-yAvat-svAdya mAMga-mAMga kara obhAsiya jAyaha jAyaMta vA saaijji| yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU AgaMtAresu vA-jAva-pariyAvasahesu va aNNausthiNI jo bhikSu dharmazAlAboM meM yAvat -- AzramoM meM, anyavA gArasthiNI vA asaNaM vA-jAva-sAima vA obhAsiya tIthika yA gRhastha strI se aganayAvat-svAdya mAMga-mAMga kara obharasiya jAyA jAyaMtaM vA sAijai / yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU AgaMtAre thA-jAva-pariyAvasahesu vA aNNautyi- jo bhikSu dharmazAlAoM meM yAvat-AzramoM meM, anyajIo vA gArasthiNIo vA asaNaM vA-jAva-sAimaM vA tIthika yA gRhasya striyoM se azana-pAvat-svAya mAMga-mAMga obhAsiya-lobhAsiya jAyada jAyaMta yA sAijaha / kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je miklU AgaMtArekhu vA-jAva-pariyAvasahesu vA "ko uhalla jo bhikSu dharmazAlAoM meM--pAvat-AzramoM meM kotuhalavaza vaDiyAe paDiyAgayaM samANaM" aNNasthiya vA gArasyiya vA anyatIthika se yA gRhastha se azana-yAvat --svAdha mAMga-mAga asaNaM yA-jAva-sAimaSA mobhAsiya-obhAsiya jAyada kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana jAyaMtaM vA saaijjd| __ karatA hai| je mikkhU AgaMtAresu vA-jAva-pariyAvasahesu vA "koThahalla jo bhikSu dharmazAlAoM meM yAvat-AzramoM meM kautUhalavaza vaDiyAe paDiyAgayaM samA" aNNautthiyA yA mArasthiyA anyatIthikoM se yA gRhasthoM se apazana-yAvat -svAdha mAMga-mAga vA asaNaM vA-jAva-sAimaM vA obhAsiya-omAsima jApaI kara yAcanA karatA hai. karavAlA hai yA karane vAle kA anumodana jAtaM vA saaijjd| karatA hai| je mikbU AgaMtAresu vA-jAva-pariyAyasahesu vA "kohalla- jo bhikSu dharmazAlAoM meM yAvat-AzramoM meM kautuhalavaza bakhiyAe paDiyAgaya samANaM" aNNausthiNI vA gAratiyaNI anyatIthika yA gRhastha strI se azana-yAvat-svAdya mAMga-mAMga vA asaNaM vA-gAva-sAima vA aobhAsiya-omAsiya jAyada kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana jAyata kA saaijh| karatA hai| je bhikkhU AgaMtArenu vA-jAya-pariyAvasahesu vA kouhata- jo bhikSa dharmazAlAoM meM-yAvat-AzramoM meM, kotuhalavaza agyiAe pajiyAgayaM samANa" aNNasthiNIo cA gArathi anyatIthika yA gRhastha striyoM se apAna-yAvat-svAdha mAMgaNIo vA asaNaM vA-jAva-sAima vA obhAsiya-obhAsiya mAMga kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anujAyada jAyaMtaM vA rAisjada / modana karatA hai| je bhikkhU AgaMtAresu vA-jAba-pariyASasahesu vA aNNatthi- jo bhikSu dharmazAlAoM meM pAvat-AzramoM meM, anyatIthika eNa vA gArasthieNa vA asaNaM yA-jAva-sAimaM yA abhihaDaM yA gRhastha ke dvArA bazana-yAvat - svAdya sAmane lAkara dete AhaTTu dijjamANaM paDisehetA tameSa aNuvatiya agavattiya, hue kA niSedha karake punaH usI ke pIche-pIche jAkara yA pariveDiya-parivedviya, parijaviya-parija viya, zobhAsiya- usI ke AsapAsa va sAmane jAkara yA miSTa vacana bolakara mAMgaobhAsiya jAyaI, jayaMta vA sAijjada / mAMga kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] gharagAnuyoga-2 gahastha se upadhi vahana karAne ke prAyazcitta mUtra sUtra 462-465 je bhikkhU AgaMtAresu vA-jAva-pariyAvasahesu vA aNNautyi- jo bhikSu dharmazAlAoM meM yAvat-AthamoM meM, anyatIrthika ehi vA gAratyiehi bA asaNaM vA-jAka-sAimaM vA abhihara yA gRhasthoM ke dvArA azana -. yAvat- svAdya sAgane kara dete AhaTTa vijjamANaM paDisehettA tameva aNuvattiya aguvattiya hue kA niSedha karake puna: usI ke pIche-pIche jAkara-yAvat-jAva-obhAsiya omAsiya jAyai, jAyaMtaM vA saayujjh|| mAMga-mAMga kara yAcanA karanA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikyU AtAresu vA-jAba-pariyAvasahesu vA aNNasthi- jo bhikSu dharmazAlAoM meM-- yAvat - AzramoM meM anyatIthika jIe vA gArasthiNIe vA asaNaM vA-jAva-sAimaM vA abhihara yA gRhastha sthI ke dvArA azana -- yAvat-svAdya sAmane lAkara AhaTTa dijjamAgaM ghaDisehettA tameva aNuvattiya aNuvatiya dete hue kA niSedha karake punaH usI ke pIche-pIche jAkara -jAda-obhAsiya omAsiya jAyai jAyata vA saahjdd| -yAva! - mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai; karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU AgaMtAresu vA-jAva pariyAvasahesu vA agNasthi- jo bhikSu dharmazAlAoM meM-yAvat - AzramoM meM anyatIthika mIhi vA gAratSiNIhi vA asaNaM vA-jAva-sAima vA abhiyA gRhastha strI ke dvArA azana yAvat-svAdya sAmane lAkara havaM Aha? vijjamAgaM paDisehetA tameSa aNuvattiya-aNu- dete hue kA niSedha karake puna: usI ke pIche-pIche jAkara battiya-jAba-omAsiya-obhAsiya jAyA jAyataM vA saaijh| ---yAvat-mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe AdhajjA mAsiyaM parihAravANaM ugdhAhayaM / use udghAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| -ni. u. 3, su. 1-12 bhArathiehi uhi bahAvaNa pAyacchitta suttAI- gRhastha se upadhi vahana karAne ke prAyazcitta sUtra463.je bhikSU annautthieNa vA gArasthieNa vA uhi vahAve, 463. jo bhikSu anyatIthika yA gRhastha se upadhi bahana karavAtA vahAveta vA sAhasa hai, yA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU tagNIsAe asaNaM vA-jAtha-sAimaM vA veDa detaM vA jo bhikSu anyatothika yA gRhastha ko upadhi vahana karAne ke saaijjaa| badale meM azana pAvat-strAdya detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamAge mAvajjai cAjammAsiyaM parihAraTThAgaM ugdhAiyaM / use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcita) -ni. u. 12, su. 40-41 AtA hai| gArasthiyA AhAra dANa pAyacchitta suttaM gRhastha ko AhAra dene kA prAyazcitta sUtra464. je mikkhU aNNausthiyassa vA, mArasthiyassa yA asaNaM vA 464. jo bhikSu anyatIthika yA gRhastha ko azana - yAvat - -jAva-sAimaM vA behataM kA saaijji| svAdya detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avajaha cAumbhAsiyaM parihAraTTANaM ugyaaiyN| use sadghAtika rAturmAsika parihArasyAna (prAyazcitta) -ni.u.15, su.75 AtA hai| gArasyiya saddhi AhAra karaNa pAyacchitta suttAI- gRhasthoM ke sAtha AhAra karane ke prAyazcitta sutra465. bhikkhU aNNasthihi vA bhArattiehi vA sadi muMjai 465. jo bhikSu anyatIthikoM yA gRhasthoM ke sAtha (samIpa meM muMjaMtaM vA saaijjdd'| baiThakara) AhAra karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA bhanu modana karatA hai| je bhikkhU aNNauthiehi vA gArathiehi vA Avediya-pari- jo bhikSu anyatIthikoM yA gRhasthoM se ghirakhara (kucha dUra veliya muMjai bhuMjata vA sAijjA / baiThe yA khar3e hoM to) AhAra karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe AvAja cAummAsiyaM parihAradvANaM ghaayN| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u. 16, su. 37-38 AtA hai| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 466 bhikvaNA gaNaparicAo 426. gaNAvazrumaNe dama taM jahA 1. savyadhammA romi / 2. egaiyA roema, egaiyA No romi / 3. dhammA viticchiAmi / 4. ekyA vitigicchAmi, egaiyA no vitimicchAmi / 5. sadhvadhammA kuhugAmi / 6. ema epamA yo mAni 7. icchAmi NaM maMte ! egallavihArapaDimaM upasaMpatti viharie / - ThA. a. 7 . 241 Ayariya vajraehi gaNaparicAo467. paMcahAneha apariya-uvamAyassa gappAvakkamaye paNNase, taM jahA 1. pariyAra gata ANaM vA dhAraNaM vA sambha paraMjilA bhavati / 2. risAe va adhArAbhivAda kitika bejayaM No sammaM paraMjilA bhavati / - gaNApakramaNa - 11 - 3. AyariyA gasike jAte dhAreti te kAle go sammamaNavAdetA bhavati / 4. AyariyAe pati saganiyAe vA paraniyAe mAgmiI mahilele prayati / dvArA gaNa-paristhAga 5. mile nAmikA se gaNAoM avakamevAi yA gaNAvakamaNe paNate / saMgha vyavasthA bhikSu dvArA gaNaparityAga 466, sAta prakAra kA gaNaparityAga kahA gayA hai, yathA [ 237 hU~) isa gaNa meM aisA yogya pAtra parityAga karanA cAhatA hU~ / ) www (1) sarva zruta cAritra dharmoM ke pAlana kI ruci rakhanA hai (ila gaNa meM sambhava nahIM hai ataH ina kA parityAga karatA hU~ / ) (2) isa gaNa ke kucha zruta cAritra dharmo ke pAlana meM ruci rakhatA hU~ aura kucha ke pAlana meM ruci nahIM rakhatA hU~ ( ata: isa gaNa kA parityAga karatA hU~) (3) isa gaNa ke sabhI zruta cAritra dharmoM ke pAlana meM saMzaya rakhatA hU~ ( ataH isa gaNa kA parityAga karatA hU~) (4) isa gaNa ke kucha zruta vAritra dharmo ke pAlana meM saMzaya rakhatA hUM aura kucha ke pAlana meM saMzaya nahIM rakhatA hU~ ( ataH isa gaNa kA parityAga karatA hU~) (5) sabhI zruta cAritra dharma (yogya pAtra ko denA cAhatA koI nahIM hai ataH isa gaNa kA (6) kucha zruta cAritra dharma yogya pAtra ko denA cAhatA hU~ aura kucha nahIM denA cAhatA hU~ (isa gaNa meM aisA koI yogya pAtra nahIM hai ataH isa gaNa kA parityAga karanA cAhatA hU~) (7) bhante ! maiM ekala vihAra paDimA svIkAra karanA cAhatA hai ataH isa baga kA parityAga karatA hU~) AcArya upAdhyAya dvArA gaNaparityAga-467. pA~ca kAraNoM se AcArya - upAdhyAya kA gaNa parityAga kahA gayA hai (1) gaNa meM AcArya yA upAdhyAya kI AjJA yA dhAraNA kA pUrNa pAjana na hotA ho to ve gaNa kA parityAga karate haiM / (2) maNa meM dIkSA paryAya ke krama se vinaya tathA vandana vyavahAra na hotA ho to AcArya yA upAdhyAya gaNa kA parityAga kara dete haiM / (3) gaNa meM jitane zrutadhara haiM ve samaya-samaya para ( ziSya samudAya ko ) Agama vAcanA na dete hoM to AcArya yA upAdhyAya gaNa kA parityAga kara dete haiM / (4) gaNa meM svagaNa yA paragaNa ko nirgranthI meM Asakti rakhane vAlA koI ho to AcArya yA upAdhyAya gaNa kA parizyAga kara dete haiM / (5) AcArya vA upAdhyAya ke mitra yA svajana gaNa kA parityAga kara deM to ve unheM gaNa meM lAne ke lie yA una para - ThANaM. ma. 5, u. 2, su. 439 upakAra karane ke lie gaNa kA parityAga karate haiM / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238) caraNAnuyoga-2 bhUta pahaNa karane ke liye anya gaga meM jAne kA vidhi-niSedha sUtra 468 karanA na suya gahaNaTThA aNNa-gaNa gamaNa vihi-Niseho zrata grahaNa ke liye anya gaNa meM jAne kA vidhi-niSedha-- 468, mikla va gaNAo avazkAma icchejjA annaM gaNa uvasaMpa. 468, yadi koI bhikSu svagaNa ko chor3akara anyagaNa ko zruta jjittA gaM viharisae, no se kappaha aNApucchitA-- grahaNa ke lie svIkAra karanA cAhe to use -- 1. AyariyaM vA. 2. uvajzAya vA, 3. pakSaptaya vA, (1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) pravartaka, 4. peraM vA. 5. gaNi vA, 6. gaNahara vA, (4) sthavira, (2) gaNI, (6) gaNadhara yA 7. gaNAdhakacheiyaM vA annaM gaNaM unasaMpanjitA ga vihrite| (7) gaNAvacchedaka ko pUche binA anya gaNa ko svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| kappada se ApugchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvacchedayaM vA kintu AcAryayAvat-gaNAvacchedaka ko pUchakara anya annaM gagaM upasaMpajjittA gaM biharisae / gaNa svIkAra karanA kalpatA hai| te ya se viparegjA, evaM se kampada annaM gaNaM upasaMpajittA yadi ve AjJA deM to anya gaNa ko svIkAra karanA Na bihrite| kalpatA hai| te ya se no viyarejjA, evaM se no kappaDa annaM gaNa upasaMya- yadi ve AjJA na deM to anya gaNa ko svIkAra karanA nahIM jisA vihrite| kalpatA hai| gaNAvaccheyA vagaNAo kA lagnaM gaNa yadi gaNAvacchedaka svagaNa ko chor3akara zruta grahaNa ke liye upasaMparijanA viharisae anya gaNa ko svIkAra karanA cAhe tono se kappada gaNAvaccheAyatta anikkhivittA annaM gaNaM - use apane pada kA tyAga kie binA anya gaNa ko svIkAra saMpajjitA gaM vihrite| karanA nahIM kalpatA hai| kappA se gagAvaccheiyatta niSitavittA anna upasaMpagjitAuro apane pada kA tyAga karake anya gaNa ko svIkAra karanA NaM viharisae / kalpatA hai| no se kappA agApurichasA AyariyaM vA-jAva-gaNAvapachaiyaM AcArya yAvat-gaNAvacchedaka ko pUche binA use anya vA annaM gagaM upasaMpaJjittA viharittae / gaNa ko svIkAra karanA nahIM kaspatA hai| kappada se ApucchittA AyariyaM vA-jAva-paNAvacchehayaM vA kintu AcArya-yAvat -gaNAvacchedaka ko pUchakara anya annaM gagaM uvasaMparijasA vihariptae / gaNa ko svIkAra karanA kalpatA hai| te ya se viyarejA, evaM se kappAi anna gaNaM upasaMpajjitA yadi ve dhAjJA deM to use anya gaNa ko svIkAra karanA vihrise| kalpatA hai| te ya se no viyarekjA evaM se no kApaDa annaM gaNaM upasaMpa- yadi ve AjJA na deM to use anya gaNa ko svIkAra karanA gjisA vihritte| nahIM valpatA hai| Ayariya-uvajjhAe ma gaNAo avakkamma inchejjA mannaM gaNaM AcArya yA upAdhyAya yadi sva gaNa ko chor3akara anya gaNa upasaMpagjitA maM viharitae ko zruta grahaNa ke liye svIkAra karanA cAhe tono se kappA Adhariya-uvamAyattaM aniklivittA annaM gaNaM unheM apane pada kA tyAga kiye binA anya gaNa ko svIkAra upasaMpajjittA vihrite| karanA nahIM kalpatA hai| kappaDa se Ayariya-uvamAyataM nikkhivittA annaM gaNaM uya- apane pada kA tyAga karake anya gaNa ko svIkAra karanA saMpazjitA gaM viharitae / kalpatA hai| mo se kampada aNApucchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvacchedayaM AcArya-yAvat-gaNAdacchedaka ko pUche binA unheM anya vA annaM gaNa upasaMpajjittA NaM viharitae / maNa ko svIkAra karanA mahI kalpatA hai| kappaha se ApucchittA AyariyaM vA-jAk-gaNAvaccheiyaM vA kintu AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka ko pUchakara anya anma gaNa upasaMpajjittA Na vihritte| gaNa ko svIkAra karanA kalpatA hai| te pa se viyarejnA, evaM se kappaDa annaM gaNaM upasaMpajisA yadi ve AjJA de to unheM anya gaNa ko svIkAra karanA paM vihritte| karapatA hai| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 468-466 sAMbhogika vyavahAra ke lie anya gaNa meM jAne kA vidhi-niSedha te ya se no viyarejjA, evaM se no kappar3a annaM gaNaM janasaMpa jjitA NaM vihatie' / - kaSpa u. 4, su. 20-22 fera ya gaNAo aaremma annaM gaNaM jasaM pajjittANaM biha rejjA, taM kedra sAhammie pAsitA vajjA - pa0 " bakjo ] upasaMpajjitA viharani ? u0- je satya savarAiNie taM vajjA / 10- "aha pante ! kassa karavAe ?" u0- je saratha samva bahussue saM vaejjA, jaM vA se bhagavaM sarasa ANA ubavAya vayaNa se varasar3a ciTThislAmi - u. 4, su. 10 kalAvariyA-jAya gaNadayaM vA jAva-gaNAcche vA annaM gaNaM saMbhogavaDiyAe umaMga biharie / pa te se diyA evaM se kampada ammaM gaNaM saMbhogavaDiyAe upajilA bihrie| saMghayavasthA [236 seya se no viyajjA evaM se nare kappaha anaM gaNaM saMbhogabaDimAe upasaMpati biharie / jattariyaM dhammaviSayaM sA evaM se saMbhoga lie / jasari dhammavijayaM no evaM se no a gaNaM saMbhogaDiyAe unasaMpajjitA NaM viharittae / gaNAvaccheie ya gaNAo azvapamma icchejjA annaM gaNaM saMbhogaDiyA upavara yadi ve AjJA na deM to unheM anya gaNa ko svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / viziSTa jJAna prApti ke lie yadi koI bhikSu apanA chor3akara anya gaNa ko svIkAra kara vicara rahA ho umra samayause usa gaNa meM dekhakara koI svadharmI bhikSu pUche kipra0 -- 'he Arya ! tuma kisa ko nizrA meM vicara rahe ho ?" u0- taba vaha usa gaNa meM jo dIkSA meM sabase bar3A ho usakA nAma kahe / pra0 - punaH pUcha ki he bhadanta ! kisa meM ho ?" bahubhUta kI 5. muktA saMbhoga vaDiyAe aNNa-gaNa-gamaNa vihi-jiseho 466. bhikkhU ya gaNAo avakkamma icchejjA annaM gaNaM saMbhoga- 466. bhikSu yadi svagaNa se nikalakara anya gaNa ko sAMyogika karanA cAhe to euvasaMjjittA NaM vihAra- -- no me kappara aApucchitA Ayari vA jAva-gaNAvaha yA annaM gaNaM saMbhogaDiyA upasaMpavitANaM bihalie / use AcArya - yAvat - gaNAvacchedaka ko pUche binA anya gaNa ko sAMyogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / u0- taba usa gaNa meM jo sabase adhika bahuzruta ho usakA nAma kahe tathA ve jinakI AjJA meM rahane ke lie kaheM unakI hI AjA evaM unake samIpa meM rahakara unake hI vacanoM ke nirdezAnusAra meM rahegA "aisA kahe sobhogika vyavahAra ke lie anya gaNa meM jAne kA vidhiniSedha kintu AcArya yAvat gaNAvacchedaka ko pUchakara anya gaNa ko bhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA varUpatA hai / yadi ve AzA deM to anya gaNa ko sAMyogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| yadi ve AjJA na deM to anya gaNa ko sAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / yadi saMyama dharma kI unnati hotI ho to anya gaNa ko bhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| kintu yadi saMyama dharma kI unnati na hotI ho to anya gaNa kosobhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / gaNAvacchedaka yadi sthagaNa se nikalakara anyagaNa ko sAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA cAhe to -- 1 eka gaNa meM aneka AcArya hoM to gaNa chor3ane meM vaha anya bar3e AcArya ko pUchatA hai yA anya pramukha gaNAvacchedaka Adi koI padavIdhara hoM to unheM pUchatA hai| near a koI padavIdhara gaNa meM na ho to anya ko AcArya banAkara phira use pUchakara usakI AzA lekara anya gaNa meM jA sakatA hai / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 gharaNAnuyoga-2 bhogika vyavahAra ke lie anya gaNa meM jAne kA vidhi-niSedha sUtra 461 no se kappar3a gaNAbaccheiyataM anikkhivitA annaM gaNaM use gaNAvacchedaka kA pada chor3e binA anya gaNa ko sAMbhosaMbhogapaDiyAe upasaMpajjittA gaM vihritte| gika yamabahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| kappaha se gaNAvacchedayattaM niviSavittA annaM gaNaM saMbhoga- kintu gaNAva daka kA pada chor3akara anya gaNa ko sAbhopaDiyAe usaMpajjitA rSa viharittae / gika vyavahAra ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| no se kappara aNApucchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvacche iyaM AcArya-yAvat-gaNAvAchedaka ko pUche binA anya gaNa vA annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpajjitA gaM vihritte| ko sAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahI kalpatA hai| kappaha se ApucchittA ApariyaM vA-jAba-gaNAvacchedayaM thA kintu AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka ko pUchakara anya annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpajjittANaM bihritte| gaNa kI sAmAgika vyavahAra ke lie karanA kalpatA hai| te ya se viyarejlA, evaM se kappara annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe ve yadi AjJA deM to anya gaNa ko sAmogika vyavahAra ke upasaMpajjittA NaM vihrise| ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| te pa se no viyarekjA, evaM se no kappai annaM gaNaM saMbhoga- ve yadi AjJA na deM lI anya gaNa ko sAMbhogika vyavahAra paDiyAe upasaMpajjittA gaM viritae / ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| jatyattariya dhammaviNayaM labhejA, evaM se kappai ajha gaNaM yadi gaMyama dharma kI unnati hotI ho to anya gaNa ko saMbhogapaDiyAe ughasaMpajjittA gaM biharitae / gAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| jatyuttariya dhammaviNayaM no labhemjA, evaM se no kappai annaM kintu yadi saMyama dharma kI unnati na hotI ho to anya gaNa gaNaM saMbhogapaDiyAe upasaMpanjitA viharittae / ko mAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| Ayariya-uvamAe ya gaNAmo avapakamma icchajjA anna AcArya yA upAdhyAya yadi svagaNa se nikalakara anya jA gaNaM saMbhogapaDiyAe upasaMpajjittA gaM vihrise| ko sAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA cAhe tono se kampada Ayariya-uvajJAyattaM aniklivittA annagaNaM unheM apane pada kA tyAga die binA anya gaNa ko sAMbho.. saMmogapakSiyAe uvasaMpajjittA gaM vihritte| dhyavahAra ke lie svIka ra karanA nahIM kalpatA hai| kappar3a se Ayariya-uvajjhAyattaM niksiyittANaM anna gaNaM kintu apane pada kA tyAga karake anya gaNa ko mAMbhogika saMbhogapaDiyAe udasaMpattiANaM viharittae / vyavahAra ke lie svIkAra karanA kalpatA hai| no se kappada athApuschitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvaccheiyaM AcArya-yAvat:-gaNAvacchedaka ko pUche binA unheM anya SA annaM garNa saMbhogapariyAe uvasa pajjittA NaM vihritte| gaNa ko sAMbhogika vyavahAra ke liye svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| kampada se ApucchitA AyariyaM ghA-jAba-gaNAvaccheiyaM vA kintu AcArya-yAvat -- gAyacdaka ko pUchakara anya annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpajittA NaM vihrite| gaNa bane sAMbhogika vyavahAra ke liye svIkAra karanA kalyatA hai / he ma se viyarejjA, evaM se kappaDa annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe the padi AjJA deM to anya maNa ko sAMbhogika vyavahAra ke upasaMpajjittA gaM vihritte| liye svIkAra karanA kalpatA hai / te ya se no viyarenjA, evaM se no kappaha annagaNaM saMbhoga- ve yadi AjJA na deM to anya gaNa ko sAbhogika vyavahAra ke paDiyAe uthasaMpajjittA NaM vihrise| liye svIkAra karanA nahIM kalpatA hai| jatyuttariyaM dhammaviNayaM sabhejjA, evaM se kappai anna gaNaM yadi utkRSTa zruta evaM cAritra dharma kI prApti hotI ho to saMbhogapaDiyAe ubasaMpajjitA gaM viharisae / anya gaNa ko sAMbhogika vyavahAra ke liye svIkAra karanA kalpatA hai| jatvattariya dhammaviNayaM no labhejjA, evaM se no kappar3a, kintu yadi saMyama dharma kI unnati na hotI ho to anya gaNa aba gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpajjittA gaM viharitaeko sAMbhogika vyavahAra ke lie svIkAra karanA nahIM kalpatA hai / -kappa. u. 4, su. 23-25 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 100-501 sAMbhogika vyavahAra ke liye gaNasaMkramaNa kA prAyazcita sUtra saMdha-vyavasthA [241 saMbhoga vaDiyAe gaNa saMkamaNa pAyacchita sutta sAMbhogika vyavahAra ke liye gaNasaMkramaNa kA prAyazcitta pUtra 50..je bhikkhU busirAhayAo gaNAo avRsirAiyaM gaNaM saMkamai, 500. jo bhikSu vizeSa cAritra guNa sampanna gaNa se alpa pAriSa saMkamataM vA saaijjd| guNa vAle gaNa meM saMkramaNa karatA hai, karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sebamANe Avajaha cAummAsiyaM parihAraTTANaM uraaghaaiy| use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u.16, su. 16 AtA hai| AyariyAINaM vAyaNadAe aNNa-gaNa-gasaNa vihi-Niseho- AcArya Adi ko vAcanA dene ke liye anya gaNa meM jAne ___ kA vidhi-niSedha501. bhikkhU ya icchenjA, anna Ayariya uvasAyaM udisAvettae, 501. bhikSu yadi anya gaNa ke AcArya yA upAdhyAya ko yAcanA dene ke lie (yA unakA netRtva karane ke liye) jAnA cAhe tono se kappada agApugchittA Ayariya vA-jAda-gaNAvaccheiyaM apane AcArya-yAvata -gaNAvacchedaka ko pUche binA anya vA anna Ayariya-uvamAyaM udisaavette| AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA dene ke lie jAnA nahIM kalpatA hai| kappar3a se ApucchitA AyariyaM vA-jAva-gaNAvaccheiyaM vA kintu apane AcArya-yAvat - gaNAvacchedaka ko pUcha kara anna Ayariya-uvamArya uddisAvettae / anya AcArya yA upAdhyAya ko nAcanA dene ke lie jAnA kalpatA hai / te ya se viyarejjA evaM se kappai anna Ayariya-upasmAyaM ve yadi AzA deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA uddisaavette| dene ke liye jAnA kalpatA hai| te ya se no viyarejjA, evaM se no kappai anna Ayariya- ve yadi AzA na deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko uvasAyaM uddisaavette| vAcanA dene ke lie jAnA nahIM kalpatA hai| no se kappada tesi kAraNaM avIvittA anna Ayariya-uvamArya unheM kAraNa batAye binA anya AcArya yA upAdhyAya ko udisAvettae / vAcanA dene ke lie jAnA nahIM kalpatA hai| kappar3a se tesi kAraNa bIvitA anna Ayariya-uvamAyaM kintu unheM kAraNa batAkara hI anya AcArya yA upAdhyAya uhisaavette| ko bAcanA dene ke liye jAnA kalpatA hai| gaNAvacchehae ya icchejmA anna Ayariya-uvamAyaM uddisA- gaNAvacchedaka yadi anya gaNa ke AcArya yA upAdhyAya ko vettae, vAcanA dene ke liye (yA unakA netRtva karane ke liye) jAnA cAhe tono se kappai gaNAvaccheiyatta anikkhibittA anna Ayariya- use apanA pada chor3e binA anya AcArya yA upAdhyAya ko uvamAyaM uddisAvetsae / vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpaTA hai| kappada se gaNAvaccheiyattaM nipikhavittA ana Ayariya- kintu apanA pada chor3akara anya AcArya yA upAdhyAya ko ubarasAyaM uhisaavette| vAcanA dene ke lie jAnA kalpatA hai / / nI se kappada aNApucchitA AyariyaM vA-jAda-gaNAvaccheiyaM apane AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka ko pUche binA anya vA anna bAyariya-unamAyaM udisaavette| .. AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpatA hai| kappaha se ApugchitA AyariyaM vA-jAba-gaNAvapachaiyaM vA kintu apane AcArya yAvat-gaNAvacchedaka ko pUcha kara anna aAyariya-upAsAyaM uhisaavette| anya ArAyaM yA upAdhyAya ko vAcanA dene ke liye jAnA kAlpatA hai| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] paraNAnuyoga-2 anya gaNa se Aye huoM ko gaga meM sammilita karane ke vidhi-niSedha pUtra 501-502 teya se viyarejjA, evaM se kappada agnaM Ayariya-avajjhAyaM ve yadi AjJA deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA udisAvettae / dene ke lie hai| te ya se no viyarejjA, evaM se no kappaDa anna Ayariya- ve yadi AjJA na deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko ubajamAyaM uhisAvetae / vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpatA hai| no se kappada tesi kAraNaM avIvettA annaM Ayariya-uvasAyaM unheM kAraNa batAe binA anya AcArya yA upAdhyAya ko udisaavette| vAcanA dene ke lie jAnA nahIM karUpatA / kappar3a se tesi kAraNaM vIvettA annaM AyariyaM vA uvamAyaM kintu unheM kAraNa batAkara hI anya AcArya yA upAdhyAya vA uddisaavette| ko vAcanA dene ke liye jAnA kalpatA hai| Ayariya-uvamAe ya icchejjA annaM bAyariya-ubajhAba- AcArya yA upAdhyAya anya AcArya yA upAdhyAya ko uhisAvettae, vAcanA dene ke liye yA unakA netRtva karane ke liye jAnA cAhe tono se kappai Ayariya-uvamAyasaM amikkhivittA anna unheM apanA pada chore binA anya AcArya yA upAdhyAya ko Apariya-ubamAyaM uhisaavette|| vAcanA dene ke liye jAnA nahIM karUpatA hai| kampa se Ayariya-uvajamAyattaM nivikhavittA anna AyariyA kintu apanA pada chor3akara anya AcArya yA upAdhyAya ko ubajmAya udisaavette| vAcanA dene ke liye jAnA kalpatA hai| no se kappaDa aNApucchittA mAyariyaM yA-jAva-gaNAvacchedayaM unheM apane AcArya-yAvat-gaNAvacchedaka ko pUche binA vA anna AyariyaM-ubajamAyaM uddisAvettae / anya AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpatA hai| kappaI se ApuschitA AyariyaM vA-jAda-gaNAvacchedayaM vA kintu unheM pUchakara anya AcArya yA upAdhyAya ko yAcanA ajha Ayariya ubajhAyaM uddisaavese| dene ke liye jAnA kalpatA hai| te ya se viyarejjA, evaM se kappA anna Ayariya-upagmAyaM ve yadi AjJA deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA hisaavete| dene ke liye jAnA kalpatA hai| te ya se no viyarejjA, evaM se no kappA annaM Ayariya- ve yadi AjJA na deM to anya AcArya yA upAdhyAya ko jabanamAya uddisaavette| vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpatA hai| no se kappA tesi kAraNaM adIbettA anna Ayariya-ubamsAya sapane AcArya yA upAdhyAya ko kAraNa batAe binA anya uhisaabese| AcArya yA upAdhyAya ko vAcanA dene ke liye jAnA nahIM kalpatA hai| kampa se tesi kAraNaM bovettA anna Ayariya-uvalAyaM kintu unheM kAraNa batAkara anya AyAya yA upAdhyAya ko udisaavete| -kappa. u. 4, su. 26-28 vAcanA dene ke lie jAnA kalpatA hai| aNNagaNAo AgayANaM gaNapavesassa vihi-Niseho-- anya gaNa se Aye haoM ko gaNa meM sammilita karane ke vidhiniSedha502. mo kampA nirNayANa vA niggayoNa vA nidhi apanagaNAmo 502. khaNDita zabala, bhinna aura saMkliSTa AhAra vAlI anya AgayaM khuyAyAraM, sabalAyAra, bhinnAyAraM, maMphiliTAyAraM gaNa se AI huI nimranthI ko sevita doSa kI AlocanA, pratitassa ThANasa aNAloyAvetA apahikkamAvesA, anidAvetA, kramaNa, nindA, garhA, myutsarga evaM Atma-zuddhi na karA leM aura agarahAvettA, aviuTTAvettA, aksiohAvettA, akaraNAe, bhaviSya meM puna: pApasthAna sevana na karane kI pratijJA karAke doSAaNamuTThAvettA, ahArihaM pAyacchita apaDiyajjAvettA ubaTui- nurUpa prAyazcitta svIkAra na karAle taba taka nirgrantha nigraMnthiyoM vettae vA, saMbhujittae vA, saMvasittae vA, tIse ittariya ko use punaH cAritra meM upasthApita karatA, usake sAtha sAMbhovisaM vA, aNuvisaM vA, uddisittae vA dhArettae vaa| gika vyavahAra karanA aura sAtha meM rakhanA nahIM kalpasA hai, tathA use alpakAla ke lie dizA yA anudizA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 anya gaNa se Aye huoM ko gama meM sammilita karane ke vidhi-niSedha saMgha-vyavasthA kampa niragaMbhAga vara niragaMthINa vA nigrgaya antagaNAo AgayaM supAyA samAraM vA bhignAvAraM saMlippAraM ara aiere AloyAvetA parisamAvezA, nivetA, rahAvettAvirAvetA, visohAvetA, akaraNAsa vettara, ahArihaM pApacchilaM parivajjAdetA ubadvAvetae mA saMjiva saMlie vA tatariyaM vA divA adi vA uddisilae vA dhArela yA no kappar3a niSANa vA nibhyaMINa vA niggavaM antagaNAo Aga budhAvAraMjA-saMkinidvAvAra tassa DAgassa baNAmI mAtA jAva ahArihaM pAyachi apaDivajjAvettA ubaTTAvettae vA, saMbhujilae vA saMvattie vA tassa ittariyaM disaM vA aNudisaM vA udditie vara dhAretae vA / kampas niggaMthANa vA niggaMdhINa vA niSgaMdha annagagAo Aga khuyApAraM vA jAba- saMki liTThAyAraM sassa ThANassa AloyAvetA jAva ahArihaM pAyacchitaM paDivAvettA ubavelae vA saMbhujitAe vA saMvasitae yA tassa ittariyaM disaM yA aNuvisaM yA udditie vA dhArelae vA / - vaba. u. 6, su. 18-21 je nigyA vA niggaMthoo ya saMbhoiyA siyara, no karapaka nigAMdhIgaM niggaMthe agApucchitA nizAya antagaNAo majuvAvAra-saMkilaTThAyAraM tasya ThANavasa aNAlI mAtA ahAra pAyavelA pRcchita vA, vAtae thA, ubaTTA vesae vA saMbhuttie vA saMvattie yA tIse ittariyaM disaM vAM avisaM vA uddisie vA dhAreta kara je nimgaMdhA va niggaMyoo ya saMbhoiyA siyA kappaha nigAMdhI niragaMdhe ApucchitA nidhi annagaNAo AgayaM chupAyA thA kividvApAraM tara TAyarasa AloyAvesA jAva-jAba pAya paDAvetA pulisa bAbA uTThAe yA saMbhUlie vA saMvati vA sosesara divA avivAhita vA dhArelae vA / 1 je niSA va nimgaMdhIo ya saMbhoiyA siyara, kappar3a nimgaMyA nigrgaNIo bApucchi vA nirNaya [243 khaNDita, zabala, bhinna aura saMkliSTa AcAra vAlI anya gaNa se AI huI nirbandhI ko rokti doSa kI AlocanA, pratikramaNa nindA, hama evaM bhaddhi karAne tathA bhaviSya meM punaHsthAna sevana na karane kI pratijJA ke sAtha doSAnurUpa prAyazvita svIkAra karA leM to nirgranya-nirgranthiyoM ko use punaH cAritra meM upasthApita karanA, usake sAtha sambhogika vyavahAra karanA aura sAtha meM rakhanA kalpatA hai, tathA use alpakAla ke lie dizA yA aNudikSA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA kalpatA hai / khaNDita - yAvat-saMkliSTa bAcAra vAle anya gaNa se Aye hue nirmamya ko seti doSa kI AlocanA-pAvatdoSAnurUpa prAyazcitta svIkAra na karAle taba taka nirgrantha-nigraeNnthiyoM ko use punaH cAritra meM upasthApita karanA, usake sAtha sAmbhogika vyavahAra karanA aura sAtha meM rakhanA nahIM kalpatA hai| tathA use alpakAla ke lie dizA yA anudizA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai 1 paNDita - yAvat-saMkliSTa AcAra vAle anya gaNa se Aye hue nirgrantha ko yAvat-- doSAnurUpa prAyazcitta svIkAra karA leM to nirgrantha ninthiyoM ko use punaH cAritra meM upasthApita karanA, usake sAtha sAmbhogika vyavahAra karanA aura sAtha meM rakhanA kalpatA hai, tathA use alpakAla ke lie diyA yA aNudizA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA kalpatA hai / jo nirmanya-ninthiyAM sAMbhogika hai aura nirgranthI ke samIpa yadi koI anya gaNa se sati yAvat saMkliSTa AcAra vAlI nirdhanvinI Ae to nidha ko pUche binA aura usake pUrva sevita doSa ko bonApAt doSAnurUpa prAyavitta svIkAra karAye binA usakI sukha-zAtA pUchanA, use vAcanA denA, cAritra meM punaH upasthApita karanA, usake sAtha baiThakara bhojana karanA aura sAtha rakhanA nahIM kalpatA hai| tathA use alpakAla ke lie dizA yA anudizA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA nahIM kalpatA hai| jo niyogika hai aura nitya ke samIpa yadi koI anya gaNa se khaNDita - pAvat - saMkliSTa AcAra vAlI nindinI Ae do nirdhanya ko pUchakara vadA nita dora kI AlocanA yAvat doSAnurUpa prAyaznita svIkAra karake use - khAtA pUchanA, vAcanA denA cAriNa meM punaH upasthApita karanA, sukha-zAtA usake sAtha baiThakara bhojana karanA aura sAtha rakhanA kalpatA hai / use alpakAla ke lie dizA yA anudizA kA nirdeza karatA yA dhAraNa karanA kalpatA hai / jo niniya sabhogika hai aura niyama yadi koI anya se sahita AcAra vAnI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] caraNAnuyoga-2 ekalavihArI ke ATha guNa sUtra 502-505 annagaNAo AgayaM khumAyAra-jAva-saMkilihAyAraM tassa nigranthinI Ae to nigranthiniyoM ko pUchakara yA binA pUche bhI ThANassa AloyAvetA-jA-pAyapichataM parivajAvesA pucchi- sevita doSa kI AlocanA-yAvat-doSAnurUpa prAyazcitta svItae vA, vAesae thA, ubaTuravatae yA, saMjittae vA, saMva- kAra karAke usakI sukha mAtA pUchanA, use vAcanA denA, cAritra sittae vA, tose ittariya visa vA, agudisaM vA, uhisisae meM punaH upasthApita karanA, usake sAtha baiThakara bhojana karane kI vA, dhAresae thA, saMbanigaMbhIo no icchejA, sayameva aura sAtha rakhane kI AjJA denA kalpatA hai| use alpakAla ke niyNtthaag| lie dizA yA anudizA kA nirdeza karanA yA dhAraNa karanA kalpatA -pa. u.7, su. 1.3 hai| kintu yadi nirgranthiniyAM use na rakhanA cAheM to use vAhie ki vaha punaH apane gaNa meM calI jaae| ** ekala mihAra paryA--15 egalla vihArissa aTTa guNA--- ekalavihArI ke ATha guNa503. ahi pAhi saMpaNe maNagAre egalla vihArapaDima uva- 503, ATha guNoM se sampanna aNagAra ekala vihAra pratijJA ko saMpamittANaM viharittae, taM jahA svIkAra kara vihAra karane ke yogya hotA hai, yathA1. sabdI purisajAte, 2. sarace purisajAte, 1. zraddhAvAn puruSa, 2. satyazIla puruSa, 3. mehAbI purisajAte, 4. bahussute purisajAte, 3. medhAvI puruSa, 4. bahuzruta puruSa, 5. sattima, 5. zaktimAn puruSa, 6. appadhigaraNe, 6. alpa kaSAya yA alpa upadhi vAlA puruSa, 7. ghitimaM, 8. bIriya sNpnnnne| 7. dhrutimAn puruSa, 8. vIrya (utsAha) sampanna puruSa, -ThANaM. a. E, su. 594 egAgI samaNassa AvAsa vihi-Niseho akele bhikSu ke rahane kA vidhi-niSedha504. se gArmasi bA-jAva-sannivesasi vA abhinikhagarAe, abhi- 504. bhinna-bhinna bAr3a, bhinna-bhinna prAkAra vAle, bhinna-bhinna dvAra nivaduvArAe abhinivakhamaNa-pavesagAe, vAle aura bhinna-bhinna niSkramaNa-praveza vAle grAma-yAvat-- sanniveza meM, no kappai bahussuparasa bambhAgamassa epagiyassa bhiklussa akele bahuzruta aura bahuAgamajJa bhira ko bhI basanA nahIM varapae kimaMgapuNa appasuyassa appAgamassa? kalpatA hai to alpazruta aura alpaAgamajJa bhikSa ko basanA kaise kalpa sakatA hai ? arthAt nahIM kalpatA hai| se gAmasi vA-jAva-sanninesasi vA egavagavAe, egavArAe, eka bAr3a yA eka prAkAra vAle, eka dvAra vAle aura eka eganivakhamaNa pavesAe, niSkramaNa-praveza vAle grAma-yAvat - sanniveza meM, kappaDa bahussuyassa mammAgamassa egANiyarasa mikkhussa basthae akele bahuzruta aura bahuAgamajJa bhikSu ko donoM samaya saMyama duhao kAlaM bhiknubhAvaM paDijAgaramANasa / bhAna kI jAgRti rakhate hue rahanA kalpatA hai / -ava. a. 6, mu.14-15 aviyatta egAgI bhikkhussa dosAI aparipakva ekAkI bhikSu ke doSa505. gAmANugAma injamANassa bujjAtaM pupparakkataM bhavati avi-505. jo bhikSu aparipakva avasthA meM hai usakA akele prAmAnuyattassa bhikkhunno| mAma vihAra karanA duHkhaprada aura patana kA kAraNa hotA hai / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 505-507 apavAda meM ekAkI bihAra kA vidhAna saMgha-vyavasthA [245 mmmwammmm.mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm vayasA vi ene bujhyA kuppati maannvaa| kyoMki kucha sAdhaka pratikUla vacana sunakara bhI kupita ho uSNatamANe pa gare mahatA moheNa mugmati / jAte haiM / svayaM ko unnata mAnate hue koI abhimAnI sApaka prabala moha se mUDha ho jAtA hai| sabAhA bahave bhujjo bhumo duratikkamA ajANato apaasto| usa ajJAnI atatvadoM ke lie bAra bAra Ane vAlI aneka parISaha rUpa rAdhAoM ko pAra karanA atyanta kaThina hotA hai| evaM te mA ho| tIrthakara bhagavAn kA yaha upadeza hai ki aisI avasthA tumhArI evaM kusalasma saga / -A. su 1, a.5, u. 4, mu. 162 na ho ataH avyakta. sAdhaka ko guru ke sAnnidhya meM hI rahanA caahie| avavAe egAgI vihAra vihANaM apavAda meM ekAkI vihAra kA vidhAna5.6. na vA labheSajA nijaNaM sahAyaM, 506. yadi apane se adhika guNavAn yA apane samAna guNI koI guNAhiyaM vA gumao samaM vaa| nipuNa sahAyaka na mile to bhikSu pApoM kA varjana karatA huA, epako vi parAvAI vivaraNapanto, viSayoM meM anAsakta rahakara akelA hI vihAra kre| vihareja kAmegu amajamANo / ' --utta. a.32, gA.5 egAgI bhikSussa pasasthA bihAra cariyA ... ekAkI bhikSu kI prazasta vihAra caryA507. hameA~sa egariyA hoti / 507. isa jinazAsana meM kucha sAdhuoM dvArA ekAkI caryA svIkRta kI jAtI hai| tasthitarAittarehi kusehiM suDesaNAe savvesaNAe se medhArI unameM medhAvI sAdhu vibhinna kuloM se zuddha eSaNA aura parizvae, suriMbha avuvA durmika anuvA tasya bheravA pANA pANe sarveSaNA se saMyama kA pAlana karatA huA vicare / anukUla yA kilesati / te phAse puTTho dhoro ahiyAsekjAsi / pratikUla paristhiti meM samabhAva rakhe / athavA yadi isa caryA meM -A. su. 1, a. 6, na. 2, su. 186 hiMsaka prANI prANoM ko kleza pahuMcAe, to una duHkhoM kA sparza hone para bhI dhIra muni unheM samyak prakAra se sahana kre| ege ghare ThANamAsaNe, sayaNe ege samAhie siyaa| mikSu vacana se gupta, mana se gupta tathA tapobalI hokara bhizyU upahAgavorie, vaigupse appasaMpuDhe / vicaraNa kare tathA kAyotsarga, Asana aura zayana bhI akelA hI karatA huA samAdhiyukta hokara rhe| jo pIhe gAvAvaMguNe, dAra sunnagharassa saMjate / ___vaha bhikSu yadi zUnya gRha meM ThaharA ho to vahA~ dvAra na khole puTTho Na uvAhare vyaM, na samucche no ya saMthare taNaM / / aura na hI banda kare, kisI se pUchane para bhI na bole, usa makAna kA kacarA na nikAle, aura ghAsa bhI na bichAe / (kintu apane Avazyaka sthAna ko pUja kara baiThe yA sove)| jatthatyabhie aNAule, sama-visamANi muNo'hiyAsae / jahA~ sUrya asta ho jAe vahIM kSobha rahita hokara raha jaae| caramA aduvA vibheravA, aduvA tasya sirIsivA siyA / / sama-viSama sthAna ho to use sahana kre| vahA~ yadi DAMsa-macchara Adi ho, athavA bhayaMkara prANI yA sApa Adi hoM to bhI muni ina parISahoM ko samyak rUpa se sahana kre| tiriyA maNuyAya rizvagA, uvasammA tivihaahiyaasiyaa| zUnya gRha meM sthita mahAmuni tiryana manuSya evaM devajanita lomAvIrya pi Na harise, sunnAgAragate mahAmuNI // vividha upasargoM ko sahana kare / kintu bhaya se romAMcita na hove / ko abhikaMkhejjA jIviyaM, jo viya pUyaNapatthara siyA / sAdhu na to asaMpama jIvana kI AkAMkSA kare aura na hI ababhatyamurveti meravA, sunnAgAragamassa bhikkhunno| satkAra-prazaMsA kA abhilASI bane / zUbhya gRha sthita bhikSu ko dhIre-dhIre bhayAnaka prANI bhI sahma ho jAte haiM / 1 dasa. cuu.2.gaa.10| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] caraNAnuyoga- 2 www javaNItatarassa tAino, bhayamANassa vivisamAsaNaM / sAmAiyamAha tassa naM, jo appArNa bhae ppa baMsae / ekAkI bihArI kA gama meM punarAgamana uditattabhogo, dhammaguNassa homato saMgarAva, asamAhI u tahAnavastra vi // - sUma. su. 1, a. 2, u. 2, gA. 122-125 apasasyAdira caraNa 1 gAyI 500 ime eriyA bhavati se bahuko bahumAne bahumAe bahulome, baharate, bahugaDe, bahusate bahusaMphappe, AsavasakkI, paliochaye uTTitabAraM pavaramANe mA me kei avakkhu, aNNAja-pathAyogaM taM muThe dhammaM nAbhijAgati -A. su. 1, na. 5, u. 1, su. 151 J ekala vihArisa gaNe puNarAyamaNa 50. bhinava gAyaka epasavihArapani upaji sAbirejjA se isame gaNaMjaya saMpAviratae / puNo AloekjA, puNo paDimakabhejjA / pugI parihAra ubaTTAemA / gagAvacchedae ya gaNAo avavakamma egallavihArapaDigaM Dhava saMpavitA birejA se vaha zevaM pitamevagarNa upaharie pugo AloevA pugopA gopaparihArassa uTThAemA / Ayariya-uvajjhAe tha gaNAo avakakamma egallavihArapaDimaM upasaMpavitA viharie / puNo AloejjA, puNo eDikkamejjA, puNo parihArassAe / ---vaca. u. 1, su. 23-25 egAvisa samAhi 510. etameva adhipatyaera evaM pamokyo muti pAsa esappamokso amuse pare bI akohane saccarae tapassI / sUpa. su. 1. a. 10, 12 gA. sUtra 5070510 jo saMyama sampanna chaha kAya rakSaka bhikSu vivikta- ekAnta sthAna kA sevana karatA hai tathA jo bhayabhIta nahIM hotA hai usa sAdhu ko tIrthaMkaroM ne sAmAyika paridhAna kahA hai| garma jala pIne vAle tathA agnipatra acitta AhAra karane vAle dharma meM sthita saMyamavAn muni ko rAjA Adi se saMsarga karanA acchA nahIM hai / kyoMki usase zAstrokta AcAra- pAlaka muni kI samAdhi bhI bhaMga ho sakatI hai| ekAkI bhikSu kI aprazasta bihAra caryA - 500. isa saMsAra meM kucha sAdhaka viSaya kaSAya ke kAraNa akele vicaraNa karate haiM ve atyanta krodha, atIva mAna, atyanta mAyA, ati lobha karane vAle ani Asakta naTa ke samAna rUpa badalane rAje madhUrta aura bahuta saMkalpa karane vAle hote haiN| ve himAdi AmravoM meM Asakta, kamoM meM lipta hote haiM, ve apane ko dharma ke lie udyata batAte hue bhI "mujhe koI na dekha le isa AzaMkA se chipa chipakara anAcAra sevana karate haiM ajJAna aura pramAda ke doSa se satata mUDha bane ve dharma ko nahIM jAnate haiM / ekAkI bihArI kA gaNa meM punarAgamana 509. yadi koI bhikSu rAma se nikalakara ekala bihAra caryA dhAraNa karake vicaraNa kare aura bAda meM vaha punaH usI gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to usa vicaraNa kAla sambandhI pUrNa AlocanA pratikramaNa kare / tathA bAcArya usakI bAlocanA sunakara jo cheda yA tapa rUpa prAyazcitta de use svIkAra kare / yadi koI gaNAvacchedaka gaNa se nikalakara ekala bihAra caryA ko dhAraNa karake vicaraNa kare aura bAda meM vaha puna: usI meM sammilita hokara rahanA cAhe to usa vicaraNa kAla sambandhI pUrNa mAlocanA pratikramaNa kare / tathA AcArya usakI AlocanA sunakara jo cheda yA ta rUpa prAyazcitta de use svIkAra kare / yadi koI AcArya yA upAdhyAya gaNa se nikalakara ekala bihAra pratizA ko dhAraNa karake vicaraNa kare aura bAda meM ve punaH usI maga meM sammilita hokara rahanA cAhe to usa vicaraNa kAla sambandhI pUrNa AlocanA pratikramaNa kare / tathA AcArya usakI AlocanA sunakara jo cheda yA tapa rUpa prAyazcita de use svIkAra kare / ekAkI bihArI ko samAdhi 10. sAdhu eka kI icchA kre| aisA karane se bhI mokSa hotA hai ise mithyA nahIM samajhanA caahiye| yaha ekatva se mukti mithyA nahIM, satya aura peSTa bhI hai jo saMyama meM sAdhu rata evaM tapasvI hai / ( vahIM samAdhi bhAva ko prApta karatA hai / ) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 511-513 pArihArika ke sAtha mikSApaM jAne kA prAyazcitta sUtra saMgha-vyavasthA [247 pArzvastha Adi ke sAtha vyavahAra vyavasthA-13 pArihArieNa saha bhikkhaTTA gamaNa pAyacchita suttaM- pArihArika ke sAtha bhikSArtha jAne kA prAyazcitta sUtra511. je bhikkhU aparihArieNaM' parihAriyaM vyA 511. jo aparihArika bhikSu pArihArika bhikSu ko kahe kiehi amjo! tuma ca ahaM ca ego asaNaM vA-jAva-sAimaM "he bAyeM calo ! tuma aura maiM eka sAya azana-yAvat - vA pahigAhesA to pcch| patteyaM-patteyaM mokkhAmo vA svAdya lekara AyeM, usake bAda alaga-alaga khAyeMge pIyeMge", jo pAhAmo vA betaM evaM baMTara navataM vA sAijaha / aisA kahatA hai, kahalavAtA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe bAvajjada mAsiya parihAradvANaM udhaaiye| use ughAtika mAsika parihArasthAna (prAyadhivatsa) AtA hai| -ni.u 4, su. 112 pAsatthassa AyANa-payANa karaNa pAyacchitta suttAI - pAzvastha ke sAtha deva-lena karane ke prAyazcitta sUtra512. je bhikkhU pAsatthassa saMghADayaM deva deta vA sAijjA / 512. jo bhikSu pArzvasya ko saMvAhA (sAdhu) detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU pAsasthassa saMghADayaM paDipachaDa paDicchataM vA jo bhikSu pApavastha se saMvADA letA hai, livAtA hai yA lene saahjh| vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avasjada mAsiyaM parihAraTThANaM ugdhAiyaM / use udghAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcitta) --ni. u. 4, su. 28-29 bhAtA hai| je bhikkhU pAsasthassa asaNaM vA-jAba-sAimaM vA veha deMtaM vA jo bhikSu pAryastha ko agana-pAvat-svAdya detA hai, saaimjdd'| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je mikkhU pAsatthassa asaNaM vA-jAba-sAimaM vA paDicchA jo bhikSu pArzvastha se azana-yAvat-svAdha letA hai, paricchataM vA sAijjana / livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| sevamANe Avaja ghAummAsiyaM parihAraTTANaM ugghAiyaM / use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta -ni. u. 15. su. 77-78 AtA hai| je bhikkhU pAsavAsa vatthaM vA, paDiggahaM vA, kaMvala vA pAya- jo bhikSu pArzvastha ko vastra, pAtra, kaMbala yA pAdapoMchana paMchaga vA, vei detaM vA sAijaha / detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU pAsatvassa varayaM vA, paDhigahaM vA, kaMbalaM bA, jo bhikSu pArzvastha kA vastra, pAtra, kaMbala yA pAdoMchana pAyachaNa vA paDimachADa pacchita vA saahjjd| letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM erihAraTuANaM ugdhaaiy| use ughAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 66-6 AtA hai| osaNNarasa AyAga-payANa karaNa pAyacchitta suttAI- abasanna ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra513. je bhikkhU osaNassa saMghAjayaM deha, uta vA sAijaha / 513. jo bhikSu abasanna ko saMghADA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU osamNassa saMghAjyaM paripachai, paricchaMta thA jo bhikSa abasanna se saMghAThA letA hai, livAtA hai yA lene saaijjt| vAle kA anumodana karatA hai| 1. pArihArika-mahAvratoM ke yA samiti-gupti Adi ke aticAroM kA pUrNa narihAra karane vAlA pArihArika kahalAtA hai| athavA parihAra tapa rUpa prAyazcita vahana karane vAlA bhI pArihArika kahalAtA hai| apArihArika-mahAyatoM ke yA samiti gupti Adi ke aticAroM kA pUrNa parihAra nahIM karane vAlA apArihArika kahalAtA hai athavA parihAra tapa rUpa prAyazcisa ko vahana na karane vAlA apArihArika kahalAtA hai| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] gharagAnuyoga-2 kuzIla ke sAtha dena-sena karane ke prAyazcita sUtra sUtra 513-515 taM sevamANe Avajjai mAsivaM parihArahANaM ugdhAiyaM / use udghAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 4, su. 30-31 AtA hai| je bhikkhU osaNNassa asaNaM vA-jAva-sAima bA baida, veMtaM vA jo bhikSa avasana ko azana-yAvat---sthAdya detA hai| saaijj| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU osaNNassa asagaM vA-jAva-sAima vA paDinchAi jo bhikSu avasana se azana-yAvat -svAdya letA hai, paDicchata vA sAijai / livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe bhAvajjai pAlammAsi parihArahANa ughAiyaM / use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 76.80 AtA hai| je bhikkhU osaNNassa vatthaM thA, eDiggahaM vA, kaMbalaM vA, jo bhikSu avasanna sAdhu ko vastra, pAtra, kambala yA pAdapAyapuMchaga vA, veda, vetaM kA saaijr| pochana detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU osagNassa vatyaM vA, paDigara yA, kaMbalaM vA, jo bhikSu avamanna sAdhu ke vastra, pAna, kambala yA pAdanoMchana pAyapuMchaNaM vA pahicchA, paDiLataM vA saaijjd| letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe ASajai cAummAsiyaM parihArahANaM ugghaayN| use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u.15, su. 61-62 AtA hai| kusolassa AyANa-payANa karaNa pAyacchitta suttAI-.- kUzIla ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra514. je bhikkhU kusIlassa saMghA'yaM veda detaM kA sAijjai / 5.14, jo bhikSu kuzIna ko saMghAr3A detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU kusIlassa saMghAjayaM paricchadra paricchataM vA jo bhikSa kuzIla se saMghADA letA hai, livAtA hai yA lene vAle saaijjii| kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjada mAsiyaM parihAradANaM jgghaaiyN| use udghAtika mAsikaH parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u.4, su.32-33 AtA hai| je bhikkhU kusIlassa asaNaM vA-jAva-sAimaM kA deha, uta vA jo bhikSu kuzIla ko azana-yAvat-svAdya detA hai, saaibjaa| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU kusIlassa asaNaM vA-jAva-sAima vA paDicchai, jo bhikSu kuzIla se azana-yAvat - svAdha letA hai, pahicachataM vA sAijaha / livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANaM Avajjada cAummAsiyaM parihAraTTANaM ghAiyaM / use udvAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 81.82 AtA hai| je bhikkhU kusIlassa batvaM vA, paDiggaha vA, kaMbala vA pAya- jo bhikSu kuzIla sAdhu ko vastra, pAtra, kambala yA pAdapoMchana puMchaNaM dei , vetaM vA sAijjai / detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je miklU kusaulassa vatthaM vA, paDigahaM vA, kaMbasa vA pAya- jo bhikSu kuzIla sAdhu kA vastra, pAva, kambala yA pAdapoMchana puMchaNaM vA paricchA, paricchata vA sAiDai / letA hai, livAtA hai yA lene bAje kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThAga ugyaaiye| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 63-64 AtA hai| saMsattassa AyANa-payANa karaNa pAyacchisa muttAI- saMsakta ke sAtha dena-lena karane ke prAyazcitta sUtra515: je mikkhU saMsaptAsa saMghAgya 36, beta vA maain| 515. ne bhikSu saMsakta ko saMghADA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU saMsaptassa saMghADaya pachi , paricchataM vA jo bhikSu saMsakta se saMghADA letA hai, livAtA hai yA lene vAle saaijjh| kA anumodana karatA hai| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 514-516 nityaka ko dene lene ke prAyazcitta sUtra saMgha-vyavasthA [249 taM sevamANe Avajjai mAsiya parihArahANaM ugdhAiyaM / use udvAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u. 4, su. 36-37 bAtA hai / je mikla saMsaptaska asaNaM cA-jAva-sAimaM yA beha, utaM vA jo bhikSu saMsakta ko azana-pAvasu-svAdya detA hai, saaijjii| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU saMsAttassa asaNaM vA-jAba-sAimaM vA paricachA, jo bhikSu saMsakta se azana-yAvat-svAdya letA hai, livAtA paricchata vA saaijjii| hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe mAvajjai cAummAsiyaM parihArahANaM ughaaiy| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u, 15, su. 83-84 AtA hai| je bhikkhU saMmattassa varathaM vA, paDiAgahaMsA, kaMvala thA, jo bhikSu saMsakta ko bastra, pAtra, kambala yA pAdoMchana pAyachaNaM vA beda, beMtaM vA sAijAi / detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikbU saMsasassa vatyaM vA, paDiggahaM vA, kaMbala kA, pAya jo bhikSa saMsakta kA vastra, pAtra, kambala yA pAdapoMchana letA chaNaM vA, paDhincha, paDicchataM vA sAijjai / hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjada cAummAsiyaM parihAradANa ugghaaiyN| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 67-68 AtA hai| Nitiyassa AyANa-payANa karaNa pAyasichatta suttAI- nityaka ko dene-lene ke prAyazcitta sUtra516. je bhikkhU nitiyassa saMghAkyaM deha, desavA saaijd| 516. jo mikSa nityaka ko saMghADA detA hai, dilavAtA hai yA ne zale kA anumodana karatA hai| je mikkhU nitiyassa saMghADayaM paricchai, paripachataM vA jo bhikSa nityaka se saMghADA letA hai, livAtA hai yA lene saaiji| vAle kA anumodana karatA hai| saM sevamANe Avajaha mAsivaM parihAraTrANaM ugdhAiyaM / use udghAtika mAsika parihArasthAna (prAyazcisa) bAtA hai| -ni. u. 4, su. 34.35 jai bhikkha Nitiyassa asaNaM vA-jAba-sAimaM vA deDa, beMtaM vA jo bhikSa nityaka ko azana-yAvata-svAdha detA hai. saaijjaa| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je miksa Nitiyassa asaNaM vA-jAya sAimaM yA paDicchA, jo bhikSa, nityaka se azana-yAvat-svAdya letA hai, paDinchata vA saaijjh| livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe AvAi cAummAsiya parihAradvANaM ugghAiyaM / use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 15, su. 85-86 AtA hai| je mikkhU Nitiyassa vatthaM vA, pajiggahaM vA, kaMbalaM vA, jo bhikSa nityaka ko vastra, pAtra, kambala yA pAdaproSThana pAyapuMchaNaM vA bei, deta vA sAijjai / detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU miliyasa vatyaM vA, paDiggahaM vA, kaMbala vA, pAya- jo bhikSa, nityaka kA vastra, pAtra, kambala yA pAdapoMchana puMchaNaM vA paDinchai, paDicchataM vA sAijjada / ' letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| 1 nizItha uddezaka 13 meM pAzrvastha Adi 6 prakAra ke zithilAcAriyoM ko vaMdanAdi karane ke 18 prAyazcitta sUtra darzanAcAra meM liye haiN| prastuta isa saMba vyavasthA prakaraNa meM bhI ve sUtra prasaMga saMgata haiM ataH una sUtroM ko yahA~ bhI samajha lenA caahie| (zeSa TippaNa agale pRSTha para) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250] paramAnuyoga-2 nityaka ko vene-sene ke prAyazcitta sUtra taM sevamANe AvamA cAummAsiyaM parihArahANaM ugdhaaiyN| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. i. 15, su. 95-96 AtA hai| (zeSa TippaNa pichale pRSTha kA) pArzvasthAvi ko vaMdanAdi karane, saMghArA dene, AhAra, vastra, pAtrAdi dene ke prAyazcitta sUtroM kI tAlikAvaMcana prazaMsA kA vyavahAra siMghADA dene kA vyavahAra ni.u. ni.u. 10. ahAchaMdA guru cau. 4. pAzvastha laghu mAsika 13. pArzvastha lagha. cau. 4. avasanta " " 13. abasanna 4. kuzAla " . 13. kuzIla 4. saMsakta " 13. saMsakta 4. nityaka 13. nityaka 13. kAthika 13. prAznikA 13. mAmaka , , 13. sAMprasArika , , AhAra vastrAvi dene kA vyavahAra gaccha se alaga vicarakara punaH gaccha meM Ane vAle ko 15. pArzvastha laghu caumAsI 1. ekala vihAra caryA vyava.u.1 15 ayasanna , " 2. pAvastha bihAra caryA 15. kuzIla // // 3. yathAchaMda vihAra caryA 15. saMsakta // // 4. kuzIla vihAra caryA 15. nityaka , , 5. avasanna bihAra caryA 6. saMsakta vihAra caryA 7. parapAsaMDa liMga dhAraNa / yathAchaMda ko vaMdana vyabahAra ke prAyazcitta sUtra ni. u. 10 meM haiM kintu AhArAdi lena-dena sambandhI prAyazcitta sUtra kahIM upalabdha nahIM hai sambhava hai kisI yuga meM ye sUtra vichinna ho gaye hoNge| unheM dasace uddezaka meM samajha lenA caahie| ataH vaMdana vyavahAra ke anusAra unake sAtha mAhArAdi lena-dena kA bhI guru caumAsI prAyazcitta samajha lenA caahie| pAzvastha avasanna, kuzIla, saMsakta aura yathArchada ye apanI Agama viparIta pravRttiyoM ke kAraNa gaccha se alaga kara diye jAte haiM yA ve svayaM alaga ho jAte haiN| yadi ve gaNa meM AnA cAheM aura yatkirit saMyamI jIvana vyatIta kara rahe hoM to unheM prAyazcitta se zuddha hone ke bAda gaNa meM vApisa lie jA sakate haiM / pAvasthAdi kI paribhASA - 1. pArasya-jJAna, darzana, cAritra kI ArAdhanA meM jo puruSArtha nahIM karatA hai tayA aneka aticAroM yA anAcAroM meM pravRtti karatA hai vaha "pAvastha" kahA jAtA hai| 2. avasanna -- jo saMyama samAcArI se viparIta yA alpAdhika AcaraNa karatA hai vaha "avasanna" kahA jAtA hai| 3. kuzIla-saMyama jIvana meM jo mantra, vidyA, nimitta kapana yA cikitsA Adi niSiddha kArya hai unheM karatA hai vaha "kuzIla" kahA jAtA hai| 4. saMsakta-jaisoM ke sAtha rahatA hai vaisA hI ho jAtA hai-arthAt unnata AcAra vAloM ke sAtha rahatA hai to unnata AdhAra kA pAlana karane lagatA hai aura jo zithilAcAra vAloM ke sAtha rahatA hai to zithilAcArI ho jAtA hai| vaha "saMsakta" kahA jAtA hai| 5. nityaka-- jo akAraNa, kalpa maryAdA kA bhaMga karake sadA eka syAna para rahatA hai vaha "nityaka" nAhA jAtA hai / (zeSa TippaNa agale pRSTha para Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 517-521 pArzvastha bihArI kA gaNa meM punarAgamana saMgha-vyavasthA [251 pAsattha vihArista gaNe puNarAgamaNa - pArzvastha vihArI kA gaNa meM punarAgamana517 bhikkhU ya gaNAo avazyamma pAsatyavihArapaTima upasaMpa- 517. yadi koI bhikSa gaNa se nikalakara pArzvastha caryA ko jittANaM viharejajA se ya icchejjA docca pi tameva gaNaM aMgIkAra karake vicare aura bAda meM vaha pAzvastha bihAra chor3akara upasaMpajjittANaM viharisae asthi ya istha sese / puNo aso- usI gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to- yadi usakA ejjA, puNo parikkamemjA, puNo chayaparihArassa ubttuaaegjaa| pAritra kucha zeSa ho to pUrva avasthA kI pUrNa AlocanA evaM -vava. u. 1, su. 26 pratikramaNa kare / tathA bhAcArtha usakI AlocanA sunakara dIkSA cheva tapa rUpa prAyazcitta de use svIkAra kare / ahAchaMda vihArissa gaNe puNarAgamaNa yayAcchandavihArI kA gaNa meM punarAgamana518. bhikkhU ya gaNAo avAmma mahAchaMda vihAra parimaM uva- 518. yadi koI bhikSu gaNa se nikalakara yayAchanda caryA ko saMpajjittANa biharejjA, se ya icchajjA bocca pitameva gaNaM aMgIkAra karate vicare aura bAda meM vaha mathAchanda vihAra chor3akara upasaMpajijasA viharilae, asthi ya itya sese puNo Alo- usI gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to-yadi usakA ekjA, puNo pahiskAyejjA, puNo cheyaparihAramsa ubddhaaejjaa| cAritra kucha zeSa ho to vaha usa pUrva avasthA kI pUrNa AlocanA -vava. u. 1, su. 27 evaM pratikramaNa kre| tathA AcArya usakI AlocanA sunakara dIkSA cheda yA tapa rUpa jo prAyazcitta de use svIkAra kre| kusIla bihArissa gaNe puNarAgamaNa kuzIla vihArI kA gaNa meM punarAgamana519. bhikkhU ya raNAo avakamma kusIlavihArapaDima upasaMpajji- 516. yadi koI bhikSa gaNa se nikalakara kuzIla caryA ko aMgI sANaM viharejjA se ya icchejjA docca pi tameva gaNaM upa- kAra karake vicare aura bAda meM vaha kuzIla vihAra chor3akara usI saMpamjittAgaM viharittae atyi va itya sese, puNo Alo- gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to-yadi usakA pAritra ejjA, puNo parikkamejjA, puNo chayaparihArassa ubddhaaejaa| kucha zeSa ho to vaha usa pUrva avasthA kI pUrNa AlocanA evaM -bava. u.1, mu.28 pratikramaNa kre| tathA AcArya usakI AlocanA sunakara dIkSA cheda yA tapa kA jo prAyazcitta de use svIkAra kre| osanna vihArissa gaNe puNarAgamaNa ___ avasannacihArI kA gaNa meM punarAgamana520. bhikkhU ya gaNAo abakkamma osana vihArapaDimaM upasaMpajji- 520, yadi koI bhikSa gaNa se nikalakara abasanna caryA ko sANaM viharejjA, se ya ischajjA doccaM pi tameva gagaM uba- aMgIkAra karake vighare aura bAda meM vaha avasAna vihAra chor3akara saMpajjittANa ciharilae, asthi va itya sese, puNo Alo- usI gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to-yadi usakA ejjA, puNo parimakamejA, puSo cheya parihArassa ubddhaaejjaa| cAritra kucha zeSa ho to vaha usa pUrva avasthA kI pUrNa AlocanA ---yava. u. 1, su. 29 evaM pratikramaNa kare tathA AcArya usakI bAlocanA sunakara jo dIkSA cheda yA tapa rUpa jo prAyazcitta deM use svIkAra kre| saMsatta vihArissa gaNe puNarAgamaNa saMsattavihArI kA gaNa meM punarAgamana - 521. mikkhU ya gaNAo avaskamma saMsattavihArapaDimaM ubasaMpajji- 521. yadi koI bhikSa gaNa se nikalakara saMsakta caryA ko aMgIsANaM viharejjA, se ya icchajjA doccaM pi sameva gaNaM uba- kAra karake vicare aura bAda meM vaha saMsakta vihAra ko chor3akara - (zeSa TippaNa piSThale pRSTa kA) 6. kAthika-jo svAdhyAya Adi Avazyaka kAryoM kI upekSA karake deza kathA Adi vikathAoM meM samaya lagAtA hai vaha "kAyika" kahA jAtA hai| 7. prAznika prekSaNika-jo nATaka, nutya Adi dRzya dekhane kI abhilASA rakhatA hai va pravRtti karatA hai vaha "prekSaNika" kahA jAtA hai / athavA jo laukika praznoM kA samasyAoM kA samAdhAna karatA rahatA hai vaha "prAznika" kahA jAtA hai| . 8. mAmaka-jo thiSya, kSetra, upAdhi Adi meM "mamatva" rakhatA hai vaha "mAmaka" kahA jAtA hai| 6. sAmprasArika-jo lena-dena, gamanAgamana Adi laukika kAyoM ke muhUtoM kA kathana karatA hai yA unameM vizeSa paci rakhatA hai vaha "sAmprasArika" kahA jAtA hai| 10. yathAchaMda--jo bhAgama viparIta manamAnA prarUpaNa yA AcaraNa karatA hai vaha "yathAchaMda" kahA jAtA hai| Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252] dharaNAnuyoga -2 aNaliMga grahaNANaMtare gaNe punarAgamaNa522. mAovamma paramApatiM saMpattithaM virittae, asthiya ira sese, puNo Alo- usI gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to yadi usakA ennA, pumo paskisejjA, puNo parihArassA cAritra kucha zeSa ho to vaha usa pUrva avasthA kI pUrNa mAlocanA -vaca u 1, su. 30 evaM pratikramaNa kare tathA AcArya usakI AlocanA dIkSA 'sunakara cheda yA tapa rUpa jo prAyazcitta deM use svIkAra kare / amyaliga grahaNa ke bAda gaNa meM punarAgamana 522. yadi koI pega se nikalakara kisI paristhiti se anyaliMga ko dhAraNa kara vihAra kare aura kAraNa samApta hone para punaH svaliMga ko dhAraNa kara gaNa meM sammilita hokara rahanA cAhe to use AlocanA ke atirikta liMga parivartana kA dIkSA - jaba u. 1, su. 31 cheda yA tapa rUpa koI prAyazcitta nahIM AtA hai| Tu Tu biyA se icchelA bocca pi tameva gaNaM upaja sANaM viharie, nattha meM tarasa tapyattayaM keMdra yA pari hAre vA nagAe AsobacAe / saMphilesapagArA--- 52. paNa, taM jahara 2. upassaya saMkile se, 2. kasAya saMkile se, 4. mattapaNa-saMkile se, 5. maNa-saMkilese, 6. - 7. saMki e. saNa-saMkilese, 10. pris-sNkiye| asaMkile sapagArA 524. ase jahA anyaliMga grahaNa 1. 2. kase, 3. kasAyanasaMkile se, 4. pANaasaM kile se, 5. maNaasaMkilese, 6. asaM kile se 1 ThANaM. a. 3, u. 4, su. 168 / ke bAda gaNa meM punarAgamana .-- ThANaM. a. 10, su. 736 kalaha aura usakI upazAnti - 14 sUtra 521 524 -- kleza ke prakAra 523. dasa prakAra kI kalaha kahA gayA hai| yathA(1) upadhi ke nimitta se hone vAlA kleza / (2) upAdhaya ke nimitta se hone vAlA veza / (3) kodhAdi ke datta se hone vAlA (4) AhArAdi ke nimitta se hone vAlA kleza / | (5) mana ke nimitta se hone vAlA kleztha / (6) vacana ke nimitta se hone vAlA kleza / (7) zarIra ke nimitta se hone vAlA kleza / (8) jJAna ke nimitta se hone vAlA kalejA / (1) darzana ke nimitta se hone vAlA kleza / (10) caritra ke nimitta se hone vAlA kleza / akleza ke prakAra- 524. asaMkleza ( kalaha kA abhAva ) dasa prakAra kA kahA gayA hai| jaise (1) upadhi ke nimitta se baleza na honaa| (2) nivAsasthAna ke nimita se kaleza na hotA / (3) pAna ke nimitta se lena honaa| (4) AhArAdi ke nimina selezana honA / (5) mana ke nimitta se kleza na honA / (6) vacana ke nimitta se kleza na honA / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 524-528 bhaktirasAmAna saMgha-vyavasthA [253 7. kAyasaMkilese, (7) zarIra ke nimitta se klezana honA / 8. jANaasaMkilese, (5) jJAna ke nimitta se klezana honaa| 9.dasaNaasaMkilese, (8) darzana ke nimitta se palezana honA : 10. critasNkilese| -yANaM. a. 10, su. 736 (10) cAritra ke nimitta se kleza na honA / ahitakAragA ThANA ahita karane vAle sthAna523. tao ThANA NigaMthANa vA NimA yoNa vA ahiyAe, asubhAe. 525, tIna sthAna nirgrantha aura nigraMndhiyoM ke lie ahitakara, apavamAe. agisleyasAe, aNANugAmiyattAe bhavaMti, azubha, akSama (ayukta) akalyANakara, amuktikArI hote haiM, yathA-- 1. aNatA, (1) Artasvara se karuNa krandana karanA / 2. kakkaraNatA, (2) zayyA upadhi Adi ke doSa prakaTa karane ke lie bar3a vaDATa krnaa| 3. avjnyaagtaa| -ThANaM. bha. 3, u. 3, su. 158 (3) AtaM aura rodradhyAna krnaa| hitakAragA ThANA hita karane vAle sthAna526. tao ThANA NiggaMyANa vA jiggayoNa vA hisAe, suhAe, 526. tIna sthAna nigrantha aura nirgandhiyoM ke lie hitakara, khamAe, NisseyatAe, AgugAmiyattAe bhavati, taM jahA-- zubha, kSama, kalyANa evaM mukti-prApti ke lie hote haiM1. aphUaNatA, (1) AtaMsvara meM karuNa kandana nahIM krnaa| 2. akarakaraNatA, (2) zamyA Adi ke doSoM ko prakaTa karane ke lie baha baDATa nahIM krnaa| 3. annvjmaanntaa| -ThANa. a. 3, u. 3, su. 188 (3) AttaM raudrarUpa durdhyAna nahIM krnaa| gaNa vuggaha kAraNA gaNa vigraha ke kAraNa527. Ayariya-uSajjhAyassa gaM gaNaMsi paMca buggahaDhANA paNNatA, 527. AcArya yA upAdhyAya ke gaNa maiM pAMca vigraha (kalaha) taM jahA sthAna kahe gae haiN| yathA1. Ayariya-uvamAe NaM gagaMsi ANaM vA dhAraNaM vA No (1) AcArya yA upAdhyAya gaNa meM AjJA tathA dhAraNA kA samma pauMjittA bhavati / samyak prayoga nahIM kre| 2. Ayariya-uvamAe gaM gaNaMsi ahArA NiyAe kiti- (2) AcArya yA upAdhyAya gaNa meM dIkSA paryAya ke krama se kambha veNatitaM No samma pauMjittA bhavati / bandana tathA binaya kA samyak prayoga nahIM kre| 3. Ayariya-uvamAe NaM garNasi le sutapajjavajAte dhAreti (3) AcArya yA upAdhyAya jitane sUtrArtha ke dhAraka haiM utane kAle-kAle ko sammamaNuppavAhattA bhavati / kA gaNa meM samaya-samaya para samyak prakAra se adhyApana nahIM kraave| 4. Ayariya-uvamAe gaM gaNaMti gilANasehavyAvaccaM jo (4) AcArya yA upAdhyAya gaNa meM gnAna aura zaikSa kI sammamammaTTitA bhavati / samucita sevA nahIM kare (nahIM kraave)| 5. Ayariya- umAyAe gaM gagaMsi aNApucchiyacArI yAvi (5) AcArya yA upAdhyAya gaNa ko binA pUche hI pravRtti haSA, No aapunchiyccaarii| kare, pUSThakara nahIM kreN| -ThANaM. a.5, u.1, su. 366 gaNa abuggaha kAraNA gaNa meM vigraha na hone ke kAraNa528. Ayariya-ukhamAva.sa NaM gagaMsi paMca avuggahaTThANA paNNattA, 528, AcArya aura upAdhyAya ke lie gaNa meM kalaha na hone ke taM jahA pA~ca kAraNa kahe gaye haiN| jaise1 ThANaM. a. 3, u.4, su. 168 / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] dharaNAnuyoga-2 kalaha upazamana ke vidhi-niSedha sUtra 528-530 1. Ayariya-uvamAe NaM garNasi ANaM vA dhAraNaM vA samma (1) mAcArya aura upAdhyAya gaNa meM AzA tathA dhAraNA kA pauMjittA bhavati / samyak prayoga karate hoN| 2. Ayariya-uvamAe NaM garNasi ahArAvaNiyAe samma (2) AcArya aura upAdhyAya gaNa meM yathArAnika vandana va bhma veNazca paoNjatA ati binaya vyavahAra kA samyak prayoga karate hoN| 3. Apariya-jayajmAe NaM gapaMsi je suttapajjavajAte dhAreti (3) AvArya aura upAdhyAya jina sUtra ke artha prakAroM ko te kAle kAle samma aNuppayAisA bhavati / dhAraNa karate haiM, unakI yathAsamaya gaNa ko samyaka vAcanA dete hoN| 4. Ayariya-uyajamAe gaM gaNasi gilANa seha veyAtraccaM (4) AcArya aura upAdhyAya gaNa meM rogI tathA navadIkSita samma ambhudvittA bhavati / sAdhuoM kI bayAvRtya karAne ke lie samucita vyavasthA karate hoN| 5 Ayariya-uvamAe gaM gaNasi ApucchiyacArI yAvi (5) AcArya aura upAdhyAya gaNa meM anya ko pUchakara kArya bhavati, No annaapunichycaarii| karate hoM, binA pUche nahIM karate hoN| -ThANaM. a. 5, u. 1, su. 366 kalaha uvasamaNassa vihi-Niseho kalaha upazamana ke vidhi-niSedha526. no kappA niggaMdhANaM vikiTAI pAhuDAI vimosvese| 526. nirgranthoM meM yadi kalaha ho jAve to unheM dUravartI kSetra meM rahe hue upazamana karanA aura jvamAnA nahIM kalpatA hai| kappaha nigaMthoNaM vihakiTAI pAhayAI viosssette| kintu nigraMthiyoM meM yadi kalaha ho jAve to unheM dUravartI -vava. u.7, su. 12-13 kSetra meM rahe hue upazamana karanA aura samAnA kalpatA hai| aNNassa aNavasaMte vi appaNI unasamaNa Niso- anya ke anupazAMta rahane para bhI svayaM ko upazAMta hone kA nirdeza530. bhikyU ya ahiMgaragaM kaTTa, taM ahigaragaM viosayittA 530. bhikSu kisI se kalaha hone para usa kalaha ko upazAnta karake viosviypaah| svayaM sarvathA kalaha rahita ho jAbe, usake bAda jisake sAtha kleza huA ho1. icchAe parI tyADhAejjA, icchAe paroNo aaddhaaejaa| (1) vaha icchA ho to Adara kare, icchA na ho to Adara na kre| 2. icchAe paro ammuTThajjA, icchAe page No agbhaTTajjA / (2) vaha icchA ho to usake sanmAna meM uThe, icchA na ho to na utthe| 3. icchAe paro bandejA, ichAe paro no vnvejjaa| (3) baha icchA ho to vandanA kare, icchA na ho to bandanA na kre| 4. icchAe parosa bhujejA, icchAe paro no saMbhujA / (4) vaha icchA ho to usake sAtha bhojana kare, icchA na ho to bhojana na kre| 5. icchAe paro saMvasejjA, icchAe paro no saMbase jjaa| (5) vaha icchA ho to usake sAtha rahe, icchA na ho to na rhe| 6. icchAe paro javasamejA, chAe paro no uvsmejaa| (6) baha icchA ho to upazAnta hove, icchA na ho to upa zAMta na hone / 7. jo upasamai sassa asthi bArAhaNA / jo upaprAnta hotA hai usake saMyama kI ArAdhanA hotI hai| jo na uSasamaha tassa nasthi ArAhaNA, kintu jo upazAnta nahIM hotA hai usake saMyama kI ArAdhanA nahIM hotI hai| tamhA appaNA va upasamiyadhvaM / isalie apane Apako hI upazAnta kara lenA cAhie / 10-se kimAi mante! pra.he bhante ! aisA kahane kA kyA tAtparya hai? u.-"savasamasAra chu sAmaNNaM |"....kpp. u. 1, su. 36 10-upazAnta rahanA hI zramaNa jIvana kA sAra hai| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mutra 131-535 anupazAnta bhikSu ko punaH svagaNa meM bhejanA saMgha vyavasthA [255 aNuvasamassa bhikkhussa puNaravi sagaNe paDhavaNa- anupazAnta bhikSu ko punaH svagaNa meM bhejanA531. bhikkhU ya ahigaraNaM kaTu ta ahigaraNaM aviosavettA 531. bhikSu kalaha karake use upazAnta kiye binA banya gaNa meM annaM gaNaM javasaMpagjittAgaM viharasie, sammilita hokara rahanA cAhe to usa gaNa ke sthavira ko cAhie kappaDa tassa paMcarAIdiyaM yaM kaTu pariNizvAdhiya pari- ki vaha use pAMca dina-rAta kI dIkSA kA cheda dekara aura use NidhvAviya bocca pi tameva gaNaM paDinijjAeyayye siyA, sarvathA zAnta prazAnta karake punaH usI gaNa meM lauTA de| ayavA bahA vA tassa gaNassa pattiya siyaa| - jhappa. u. 5, su, 5 jisa gaNa se baha AyA hai usa gaNa ko jisa prakAra kI pratIti ho use usI taraha karanA cAhie / khamAvaNAphala kSamApanA kA phala(12. 50.-- yAe bhane jaba apaya? 532.50 --mante ! kSamA karane se jIva kyA prApta karatA hai? 30- skhamAvaNayAe NaM palhAyaNabhAvaM jnnyh| parahAyaNa- u0 - kSamA karane se vaha mAnasika prasannatA ko prApta hotA bhAvabhuvagae ya sava-pANa bhUya-jIva sattaMsu, mittIbhAvamuppA- hai| citta prasannatA ko prApta huA vyakti saba prANa, bhUta, jIva ei| mittIbhAvamuvagae yAyi jIve bhAvisohi kAuNa aura satvoM ke prati maMtrI-bhAva utpanna karatA hai| maMtrI-bhAva ko nibhae bhvaai| -utta. a. 26, su. 16 prApta huA jIva bhAvoM ko vizuddha banAkara nirbhaya ho jAtA hai| ahigaraNa karaNa pAyacchitta suttAI kalaha karane ke prAyazcitta sUtra533. je mikkhU gavAI aNuppaNNAI ahigaraNAI uppAei, uppA- 533. jo bhikSu navIna anutpanna kalaha ko utpanna karatA hai, utpanna esa yA sAijjada / karavAtA hai yA utpanna karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU porANAI ahigaraNAI khAmiya-vibhosabiyAI puNo jo bhikSu kSamApanA dvArA upazAnta purAme jhagar3oM ko punaH udIrei, udIreMta vA saaijjr| uttejita karatA hai, uttejita karavAtA hai yA uttejita karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe ASajjada mAsiyaM parihAraTThANaM jgghaay| use mAsika udhAnika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| -ni. u. 4, su. 25-26 egAgI Agaya samaNassa saMvasAvaNaM pAyacchitta sutaM- ekAkI Agantuka bhikSu ko binA nirNaya rakhane kA prAya zcitta sUtra534 je mikkhU bahiyAvAsiyaM Aesa para tirAyAo aviphAletA 534. jo bhikSu bAhara se Aye hue Agantujha akrele bhikSu ko saMvasAyeha, saMvasAveta vA saaijji| pUchatAcha kara nirNaya kiye binA tIna dina se adhika rakhatA hai, rakhavAtA hai yA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe AvAjai cAummAsiyaM parihAradvANaM agugyAiyaM / use anupAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 10, su. 13 AtA hai| kalaha kArahiM saddhi AhAra karaNa pAyacchitta sutaM-- kalaha karane vAloM ke sAtha bAhAra karane kA prAyazcitta 535. je miksU sAhigaraNa aviosaviNa pATha akarapAyacchittaM 535. koI bhikSu kalaha karake usakA svayaM upazamana na kare aura para tirAyAo viSphAliya aviSkAliya saMbhaMjadda saMbhujataM na prAyazcitta se to use usa sambandha meM pUchatAcha kara yA binA vA saaijji| pUchatAcha kiye tIna dina se adhika usake sAtha eka maNDala meM baiThakara jo bhikSu AhAra karatA hai, karavAtA haiM yA karane vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe AvAjai cAumAsiya parihArahANaM agdhaaiyN| use anuyAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni.u.10, su. 14 AtA hai| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256] caraNAnuyoga-2 kadApahI ke sAtha sena-dena karane ke prAyazcitta sUtra sUtra 536-537 bagaha yayakatANaM AyANa-payANa karaNa pAyacchisa suttAI- kadAgrahI ke sAtha lena-dena karane ke prAyazcita sUtra536. je bhiSalU vagaha batANaM asaNaM vA-jAva-sAimaM vA deDa, 536. jo bhikSa badAmahI bhikSuoM ko azana-yAvat-svAdya veMtaM vA saaijd| detA hai, di vAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU buggaha akkaMtaraNaM asaNaM nA-jAta-sAimaM aa ko zim svAmI zizuoM kA azana yAvat-svAdya paDicchA, paDicchaMtaM vA sAijaI / letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| a bhikkhU buggaha vakkatAgaM vasthaM vA-jAva-pAthapuMchaNaM vA dei, jo bhikSu kadAgraha se alaga vicarane vAle (nindava Adi) devA sAijaha / ko vastra-yAvat-- pAdapoMchana detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU buggaha vaktANaM vAcaM vA-jAva-pAyapuMchagaM vA jo bhikSu kadAgrahI se vastra-yAvat- pAdapoMchana letA hai, paricchAi paricchataM vA sAijjai / livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikyU bumamaha vaktANaM vasahiM deha, deMtaM vA saaijji| jo bhikSu kadAgraha se alaga vidharane vAle (ninhava Adi) ko upAzraya detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikya yugagaha yakkatANaM vahi paDikachADa, paDicchata vA jo bhikSu kadAgrahI se upAzraya letA hai, livAtA hai yA lene saaijdd'| vAle kA anumodana karatA hai| je bhikSU vagaha vaktANaM yasahi aNupavisai, aNupavisaMtaM jo bhikSu kadAgrahI ke upAzraya meM praveza karatA hai, karavAlA yA saaijji| hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU buggaha baktANaM samAyaM deha, dete vA saaijji| jo bhikSu kadAgrahI ko vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU buggaha bakkasANaM sajanA pariccha, paDikachata vA jo bhikSu kadAgrahI se vAcanA letA hai, livAtA hai yA lene sAijjai / __ vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe AvajjA cAjammAsiyaM parihAraTThANa ugghaaiyN| use udghAtika cAturmAsika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. ra. 16, su. 17-25 AtA hai| AgamANusArI pAyacchita dANa gahaNa bihANo Agama ke anusAra prAyazcitta dene va grahaNa karane kA vidhAna537. bhikkhU ya ahigaraNa kaTTa, taM ahigaraNaM aviosavettA, 537. yadi koI bhikSu phalaha karake use upazAnta na kare to--- mo se kappar3a gAhAbahakula bhattAe vA pANAe vA nikkha- use gRhasthoM ke gharoM meM bhakta-pAna vA lie niSkramaNa-praveza misae vA pavisittae za, varanA nahIM kalpatA hai| no se kappar3a bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikya- use upAzraya se bAhara svAdhyAya bhUmi meM yA uccAra-prasravaNa mittae vA pavisittae yA, bhUmi meM jAnA AnA nahIM kAlpatA hai| no se kapar3a gAbhANugAmaM vA duijittae, use grAmAnugrAma bihAra karanA nahIM kalpatA hai| use eka gaNa gaNAmo vA gaNaM saMkamittae, vAsAvAsaM yaza vtthe| se gaNa ntara meM saMkramaNa karanA aura varSAvAsa rahanA nahIM kalpatA hai / jasyeva apaNo Ayariya-uvajjhAyaM pAsejjA bahussuyaM, banmA- kintu jahA~ apane bahuzruta aura bahuAgamajJa AcArya aura gama, kappar3a se tassaMtie Aloesae. paDikkamittae, nindi- upAdhyAya hoM unake samIpa AlocanA kare, pratikramaNa kare, tae, garihittae, viuTTittae, visohitae, akaraNAe, nindA kare, gardA kare, pApa se nivRtta hove, pApa phala se zuddha asadvitae, ahArihaM tavokAmaM pAyacchita paDiva jitte| hove, punaH pApa karma na karane ke lie pratijJAbaddha hove aura yathA yogya tapa rUpa prAyazcitta svIkAra kre| se ba sueNaM paTTavie Aiyave siyA, se ya sueNa no paThTha- vaha prAyazcitta yadi zrutAnusAra diyA jAve to grahaNa karanA vie no Aiyabye siyaa| cAhie / zrutAnusAra na diyA jAve to grahaNa nahIM karanA vaahie| se ya sueNaM paDhavijjamANe no Aiyaha se nijjUhiyadhve yadi zrutAnusAra prAyazcitta diye jAne para bhI jo svIkAra siyaa| -kappa. u. 4, su. 30 na kare to use gaNa se nikAla denA caahie| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TITRALI HARMA savAyA HAMITRA Male A bAra lAvata taye, sanivAra sAhire jalavida / / ani aaajkii| LEAmrapalo pAyAro / / AN 1 -niyomA ca ra NA nu yo ga S.pharti/-AGRA- 2 HEIRH Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 538 tapa kA svarUpa tapAcAra [257 tapAcAra (bAhya) tapa kA svarUpa evaM prakAra-1 [ bAhya ] tavasarUvaM tapa kA svarUpa---- 535. jahA u pAvarga kamma, rAgavosa smjji| 538. jisa tapAnuSThAna dvArA bhikSu rAga-dveSa se ajita pApa saveha tavasA bhikkhU, tamegagyamaNo suNa / / karmoM kA kSaya karatA hai, usa tapa ke svarUpa ko ekAgra mana hokara suno| pANavaha bhusAvAyA, avatta-mehuNa-pariggahA virao / prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha evaM rAIbhoyaNa - virao, jovo bhavana aNAsaze // rAtri bhojana se virata jIva amAnavI hotA hai| paMcasamio tigutto, aphasAo jiindimo / pA~ca samiti evaM tIna gupti se yukta, kaSAya rahita, jiteagAravo ya nissallo, jIvo hoi aNAsavo / / ndriya, garva evaM zalya se rahita jIva anAnavI hotA hai| eesi tu vivanyAse, rAgahosa-samajjiyaM / uparokta guNoM se viparIta AcaraNa karane para rAga-dveSa se jahA khavaraha bhikkhU, taM me egamaNo suNa / / jo karmopArjana hotA hai, una karmoM ko muni kisa prakAra kSaya karatA hai, usako mujha se ekAgra mana hokara suno| jahA mahAtAlAssa sanive- jalAgame / kisI bar3e tAlAba meM jala Ane ke mAgoM ko roka dene para ussicaNAe tavaNAe, kameNa sosaNA bhave // usameM rahe hue pAnI ko bAhara nikAla dene para tathA sUrya ke tApa dvArA sUkhane para jirA prakAra usakA jala kramazaH kSINa ho jAtA hai| evaM tu saMjayastAvi pAvakamma niraasthe| isI prakAra navIna pApa kamoM ko roka dene para saMyamI bhavakoDI saMciyaM kamma, tavasA pijjarijjaI // sAdhuoM ke bhI karor3oM bhavoM ke saMcita karma tA ke dvArA kSaya ho - usa.a. 30, gA. 1-6 jAte haiN| tesi pi tavo suddho, NivarkhatA je mahAphulA / jo bar3e kuloM se abhiniSkramaNa kara muni banate haiM aura avamANite pareNaM tu, Na siloga vayaMti te / dUsaroM ke dvArA apamAnita hone para bhI apanI zlAghA nahIM karate -sUya, su. 1, a., gA. 24 arthAt apane bar3appana kA paricaya nahIM dete unakA tapa zuddha hotA hai| dhuNe urAna aNuvehamANe, ceccANa soya aNapektramANe | AtroM ko chor3akara kisI prakAra kI apekSA na rakhatA -sUya. su. 1, ba. 10, gA. 11 (kha) huA sAdhu vivekapUrvaka audArika zarIra ko kRza kre|| yuNiyA kuliyaM va lekvaM, kisae dehmnnsnnaavihiN| jaise gobara Adi se lIpI huI dIvAra ke lepa ko utAra avihiMsAmeva paThabae, aNudhammo muNiNA pavedito / / bAra patalI kara dI jAtI hai, vaise hI muni anazana Adi ke dvArA deha ko kUza kare tathA ahiMsA Adi dharmoM kA pAlana kre| yaha mokSAnukUla dharma hai, jisakA prarUpaNa sarvajJa prabhu ne kiyA hai| sauNI jaha paMsu guDiyA, vidhuNiya dhaMsayatI siyaM rkheN| jaise dhUla se bharI huI pakSiNI apane paMkhoM ko phar3aphar3Akara evaM aviovahANavaM, kammaM khabati tavassI mAhage / / lagI huI raja ko jhAr3a detI hai, isI prakAra saMyamavAn tapasvI -sUya. su 1, a. 2, u. 1, mA. 14-15 muni tapasyA ke dvArA karmoM ko kSaya kara detA hai| pAThAntara1 tesi pi tabo ga sudI NikhatA je mahAkulA / ] nevanne viyANanti, gaM siloga paveyae / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] dharaNAnuyoga-2 sapa ke prakAra sUtra 536-542 tavaSyagArA tapa ke prakAra536. duvihe tave paNate, taM jahA 536 tapa do prakAra kA kahA gayA hai, yathA--- 1. bAhirae ya, 2. Asmitare y|| (1) bAhya, (2) Abhyantara / -vi. sa. 25, u.7, mu. 166 pa0-se ki baahire| pra--bAhya tapa kyA hai ? kitane prakAra kA hai ? u.-chavihe bAhirae tave paNNatte, saM jahA u0-bAhya tapa cha: prakAra kA kahA gayA hai, 1. aNasaNaM, 2. mobhoyariyA, 3. bhikkhAyariyA / yathA--(1) anazana, (2) avamodarikA, (3) bhikSAcaryA, 4, rasaparicAe, 5. kAyakileso, 6. paDisalINatA (4) rasaparityAga, (2) kAyakleza, (6) pratisalInatA / - vi. sa 25, u. 7, su 167 Ajoviyata bappagArA AjIvika tapa ke prakAra540. AjIbiyANaM ghaubihe tave paNNatte, taM jahA 540. AjIvikoM ke tapa cAra prakAra ke haiM, yathA1. ugataye, 2. ghorataye, (1) upatapa, (2) poratapa, 3. rasagimhaNatA, 4. jimiviyapaDisaMloNatA / (3) rasa parityAga, (4) jivhendriya pratisaMlInatA / - ThANaM. a. 4, u. 2, su. 306 anazana-tapa-2 aNasaNappagArA anazana ke prakAra-- 541. 50 - se kitaM aNasaNe ? 541, pa.- anazana kyA hai vaha kitane prakAra kA hai ? u.-aNasaNe vihe paNate, taM jahA-- u0-anazana do prakAra kA hai, yathA1.ittarie (1) itvarika (maryAdita samaya ke lie AhAra kA tyAga) 2. bhASakahie yA (2) pAvatkaSika-(jIvana bhara ke lie AhAra kA syAga) -- vi. sa. 25, u.7, su. 168 ittariyA maraNakAlA ya, budihA aNasaNA mve| hatvarika aura maraNa paryanta isa prakAra anazana do prakAra kA ittariyA sAvakaMcA, niravakaMkhA ya viijiyA // hotA hai| itvarika anazana AhAra kI AkAMkSA sahita hotA hai -utta. a.30, mA. aura maraNa' kAla kA anazana AhAra kI AkAMkSA rahita hotA hai| ittariya savabheyA - itvarika tapa ke bheda542.50-se kitaM ittarie? 542. pra0-isvarika tapa kyA hai ? vaha kitane prakAra kA hai? 1 (ka) so tavo duriho butto, bAhiraUbhataro tahA / bAhiro chavihI vRtto, evamabbhataro tdo|| ---utta. a. 30, mA. 7 (kha) utta. a.28, gA. 34 (ga) tesiM gaM bhagavansANaM eeNaM vihAreNaM riharamANANaM ime eyAve azmaMtaravAhirae tavovahANe hotyA / taMjA-abhitarae chabihe, bAhirae vi chabihe / -uva. su. 30 2 (ka) ThANaM. a. 6, su. 511 (kha) sama. sama. 6, su. 15 bhikvAyariyA ke sthAna para 'vitti saMkhevo' (ga) utta. a. 30, gA. 8 (pa) upa. su. 30 3 uva. su. 30 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 542-543 tapasvI bhikSu ke kalpanIya pAnI samAcAra [256 u0-ittarie aNegavihe eNNase, taM jahA u.-itvarika tapa aneka prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. cautthabhatte, (1) caturtha bhakta-upavAsa, 2. chaTubhatte, (2) vaSThabhakta-do upavAsa-belA, 3. adrumabhatte (3) aSTamakta-tIna upavAsa-telA, 4. vasamate, (4) dazamabhakta-cAra dina ke upavAsa, 5. budhAla , (5) dvAdazabhakta ---- pAMca dina ke upavAsa, 6. cauddasamate, (6) caturdazabhakta-chaha dina ke upavAsa, 7. sosasamatte (7) SoDazamakta-sAta dina ke upavAsa, 8. abamAsiematte, (5) maI mAsikamakta-pandraha dina ke upavAsa, 6. mAsiebhatte, (8) mAsika bhakta-eka mahIne ke upavAsa, 10. domAsiebhatte, (10) mAsika bhakta -do mahIne ke upavAsa, 11. temAsiemase, (11) traimAsika bhakta-tIna mahIne ke upavAsa, 12. caumAsimale, (12) cAturmAsika bhakta -cAra mahIne ke upavAsa, 13. paMcamAsiebhatte, (13) paMcamAsika makta---pAMca mahIne ke upavAsa, 14. chammamAsiemale, (14) SaNmAsika bhakta-chaha mahIne ke upavAsa / se saM httrie| -uva. su. 30 yaha itvarika tapa hai| o so ittariya tavo, so samAseNa chaviho / jo itvarika tapa hai vaha saMkSepa meM chaha prakAra kA haiseThitavo payaratayo, ghaNo ya taha hora vagyo ya / / (1) zreNi-tapa, (2) pratara-tapa, tatto ya vAvaggo u, paMcamo cha?o padaNNatayo / (3) dhana-tapa, (4) varga-tapa maNahacchiya vittatyo, nAyAba hoi ittario // (3) varga-varga-tapa, (6) prakIrNa-tapa / -usa, a. 30, gA. 10-11 isa prakAra apanI icchAnusAra kiyA jAne vAlA aneka prakAra kA yaha itvarika tapa jAnanA cAhiye / savasso bhikkhussa kappaNijja pANagAI tapasvI bhikSu ke kalpanIya pAnI543. ghautpattiyassa gaM bhikkhussa kappaMti to pANagAI pazi- 543. caturtha bhakta (eka upavAsa) karane vAle bhikSu ko tIna gAhittae, taM jahA prakAra ke pAnI grahaNa karanA kalpatA hai, yathA1. usseime, (1) utsvedima- ATe kA ghovana / / 2. saMseime, (2) saMsvedima-sinAme hue kara Adi kA dhoyA huA paanii| 3. paalghossnne| (3) tambulobaka-cAvaloM kA dhovana / chaTTapatiyahasa gaM bhikssa kampati sao pANagAI paDigA- SaSTha bhakta (do upayAsa) karane vAle bhikSu ko tIna prakAra hitae, taM jahA ke pAnI grahaNa karanA kalpatA hai1.tilodae, (1) tiloraka-tiloM kA dhoyA huA jala / 2. tusodae, (2) tuSodaka-tuSa-bhUse kA ghoyA huA jala / 3. jvode| (3) yavovaka-jI kA dhoyA huA jala / 1 vi. sa. 25, 3.7, su. 166 2 bhagavatI sUtra tathA udavAI sUtra meM "ittarima" tapa ke aneka bheda hai ainA kahA gayA hai para kisI vizeSa saMkhyA kA ullekha nahIM hai / yahA~ usarAdhyayana' sUtra meM 'ittariya" tapa ke bhedoM kI saMkhyA 6 batAkara Age isa saMkalana meM aneka prakAra ke hote haiM yaha bhI kahA gayA hai / ataH ratnAvalI Adi tapoM kA ullekha itvarika tapa meM hI samajhanA caahie| ina ratnAvalI, kanakAvalI Adi mahAtapoM ke lie dharmakathAnuyoga-skandha 3, sUtra 268 se 276 taka pR. 117-120 dekheM / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260] caraNAnuyoga-2 AjIvana anazana sUtra,543-546 aTTamabhaliyassa NaM mikkhussa kappaMti tao pANagAI paDigA- ASTama bhakta (tIna upavAsa) karane vAle bhikSa ko tIna hittae. taM jahA prakAra ke pAnI lenA kalpatA hai - 1. AyAmae, (1) AyAmaka--ubAle hue cAvaloM kA mAMDa Adi / 2. sobIrae, (2) sauvIraka-kAMjI chAcha ke Upara kA pAnI / 3. sudviyo| -ThANaM. a. 3. su. 188 (3) zuddha vikaTa-zuddha acitta zItala jala / Avakahiya aNasaNa AjIvana anazana544. kA sA aNasaNA maraNe, duSihA sA viyAhiyA / 544. jo maraNakAlika anazana hai vaha zArIrika ceSTA kI sadhiyArA aviyArA, kAyace? paI bhave // apekSA se do prakAra kA kahA gayA hai| yathA-(1) savicArazarIra kI halana-calana Adi kriyA yukta, (2) avicAra-zarIra ko halana-calana Adi kriyA rahita / mahavA saparikammA, aparikammA ya aahiyaa| athavA anya prakAra se bhI do-do bheda kahe gaye haiM, yathAnihArImanIhArI, AhAraccheo ya voma vi // (1) saparikarma-dhArIra kI parijaryA yukta, -utta. a. 30, gA. 12-13 (2) aparikarma-kAra kI paricaryA rahita / athavA-(1) nihArima, (2) anihArima / ina sabhI do-do bhedoM meM AhAra kA syAga nizcita hai| saMlehaNA karaNakAlaM saMlekhanA kA kAla krama545. to bahuNi vAsAgi, saamnnnnmnnupaaliyaa| 545. muni aneka varSoM taka saMyama kA pAlana kara isa Rmika imeNa kamajogeNa, appAgaM saMlihe muNI / / tapa se apanI AtmA kI salekhanA kare / bAraseva u vAsAI, saMsahakkosiyA bhye| saMlekhanA utkRSTa bAraha varSa, madhyama eka varSa tathA jaghanya saMbachara bhanimiyA, chammAsA ya jahaniyA // chaha mAsa kI hotI hai| par3hame vAsavaupakammi, vigaInigjUhaNaM kre| bAraha varSa kI saMlekhanA karane vAlA muni pahale cAra varSa meM bihae vAsacaukkammi, vicitaM tu tavaM care // vigayoM kA parityAga kre| dUsare cAra varSoM meM phuTakara vicitra tapa kA AcaraNa kre| egantaramAyAma, kaTa saMvacchare duve| phira do varSoM taka ekAntara tapa kare va pAraNe ke dina to saMvacchara'vaMtu, nAibigiTu tavaM cre|| AyaMbila kare / myArahaveM varSa ke pahale chaH mahInoM meM kaThina tapa na kre| tako saMvAranaM tu. vigiTTatu tathaM cre| myArahaveM varSa ke pichale chaH mahInoM meM kaThina tapa kre| isa parimiyaM ghekha AyAmaM, taMmi saMvacchare kre| pUre varSa meM pAraNe ke dina AyaM vila kre| kosI sahiyamAyAma, kaTu saMvacchare mussii| bArahaveM varSa meM muni koTi sahita AyaMbila kare phira pakSa bhAsadamAsieNaM tu, AhAreNa tavaM care // yA mAsa kA anazana tapa kre| -utta. va. 36, gA. 250-255 paMDiya maraNa sarUvaM paMDita maraNa kA svarUpa546. aNupuruSeNa vimohAI, bAI dhIrA samAsajja / 546. maiM anukrama se paNDita maraNa kA svarUpa khuuNgaa| dhairyavAn, vasumato matimato, sanvaM gacyA aNelisa / / buddhimAna saMyamI bhikSu use pUrNa rUpa se jAnakara tayA svIkAra -A. su. 1, a. 8, 3.8, gA. 1(16) kara anupaga samAdhi ko prApta kre| sao kAle abhipee sabaDho tAlisamantie / jaba maraNa samaya prApta ho, usa samaya jisa zraddhA se munivigaejja-lobha-harisaM, meyaM behassa kNpe| dharma ko svIkAra kiyA hai, vaisI hI zraddhA se bhikSu romAMcakArI mRtyu bhayaM ko dUra karake guru ke samIpa anazana ke dvArA zarIra ke tyAga kI icchA kre| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 546-547 paNDisa maraNa ke prakAra tapAcAra [261 aha kAlami saMpatte, AghAyAya samussayaM / sakAma-maraNaM marai, tihamadhnayaraM punnii|| --utta. a.5, gA. 31-32 paMDiya maraNappagArA--- 547. pa0-se ki taM vaDiyamaraNe? u.-paMDiyamaraNe dudhihe paNNate. taM jahA 1. pAovagamaNe ya, 2. mattapaJcavalAge y|' pa0-se ki taM pAovagamaNe ? u0-pAovagamaNe dubihe paNate, taM jahA 1. nIhArime ya, 2. anIhArime ya, niyamA appakimme se taM pAnovagamaNe / muni maraNa-kAla prApta hone para saMlekhanA ke dvArA zarIra kA tyAga karatA hai, bhakta pratyAkhyAna, iMgita maraNa yA pAdopagamana ina tInoM meM se kisI eka ko svIkAra kara sakAma-maraNa se maratA hai| paNDita maraNa ke prakAra547.30-paNDita maraNa kyA hai? u0--paNDita maraNa do prakAra kA kahA gayA hai, yathA (1) pAdopagamana-vRkSa kI kaTI huI zAkhA kI taraha nizcala rhnaa| (2) bhakta-pratyAkhyAna ----yAvajjIvana tIna yA cAroM AhAroM kA svAga karanA / pra0-pAdopagamana (maraNa) kyA hai ? 30-pAdopagamana do prakAra kA kahA gayA hai, yathA(1) niharima-prAmAdi meM kiyA jAne vAlA, (2) anihArima-jaMgala guphA Adi meM kiyA jAne vaalaa| ye donoM niyama se apratikarma hote haiN| yaha pAdopagamana kA svarUpa hai| pra0-bhaktapratyAkhyAna (maraNa) kyA hai? u.-bhaktapratyAkhyAna maraNa do prakAra kA kahA gayA hai. yathA (1) nihArima, (2) anirima / ye donoM niyama se sapratikarma hote haiN| yaha bhaktapratyAkhyAna kA svarUpa hai| pra.-pAdopagamana kyA hai usake kitane bheda haiM ? u0-pAdoSayamana do prakAra kA kahA gayA hai, yathA(1) vyAghAtima-(upadrava ke kAraNa kiyA jAne vAlA) (2) miAghAtima---(binA upadrava ke kiyA jAne vAlA) ye donoM niyama se apratikarma hote haiN| yaha pAdopagamana hai| pra...- bhakta pratyAkhyAna kyA hai ? usake kitane bheda haiM ? 30-bhakta pratyAkhyAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-- 10---se ki taM bhattapaccakkhANe? ja0-bhattapaccakkhANe vihe paNNate, ta mahA 1. nIhArime ya, 2. anIhArime ya, niyamA sapanikamme / sebhspcckkhaanne|' -viyA. sa. 2, u. 1, su. 27-26 10-se ki tapAogamaNe ? u0 --pAovagamaNe duvihe paNa, ta jahA 1. vAghAime ya, 2. nidhyAcAime ya / niyamA appaDikamme / setaM pAovagamaNe / pa0-se ki ta bhattapaccakkhAle? u0-bhattapaccaphlANe duvihe paNNase, ta jahA 1 paNDita maraNa ke ye do prakAra yAvatkathika tapa ke hI do bheda haiN| jinakA kathana bhagavatI sUtra sa. 25, u. 7 tathA ubavAI sUtra meM isa prakAra hai(ka) pa.-se kiM taM Avakahie? u.--Avakahie duvihe paNNate, taM jahA (1) pAgovagamaNe ya, (2) masapaccaktrANe ya / --biyA. sa. 25, u.7, su.200 (kha) uva. su. 30 2 (ka) viyA. sa. 13. u. 7, su. 42-44 (kha) viyA. sa. 25, u. 7. su. 201-202 (ma) ThANaM. a. 2, u. 4, su. 113 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] caraNAnuyoga-2 makta-pratyAsyAna anazana sUtra 547-546 1. vAghAime ya, 2.nivAghAimeya / (1) vyAdhAtima (2) niryAdhAtima / niyamA sakimme / se taM bhattapaccapalANe / ye donoM niyama se samatikarma hote haiN| yaha bhakta pratyA -uba. su. 30 sthAna hai| bhatta-pacakravANa-aNasaNe bhakta-pratyAkhyAna anazana548 viha pi vidittA NaM, buddhA dhammassa paargaa| 548. ve dharma ke pAragAmI tatvajJa muni AbhyaMtara aura bAhya aNupuratIe saMkhAe, kammuNA ya tiuSmRti / / donoM prakAra kI saMlekhanA jAnakara anukrama se vicAra kara ArAdhana karake karmoM se mukta ho jAte haiN| kasAe payaSue kiccA, appAhAro titikkhae / saMlekhanA kA icchuka bhikSu kaSAyoM ko kRza karake, alpAaha miklU gilAejjA, ahArasseva aMtiyaM // hArI banakara samaya vyatIta kare / aisA karate hue yadi mlAni ko prApta ho to AhAra kA tyAga kara tapa svIkAra kre| jIviyaM NAbhikonjA, maragaM bho bi patthae / bhikSu na to jIne kI akAMkSA kare aura na marane kI abhibuhato vi Na sajjejjA, jIvite maraNe tahA / / lASA kare / jIvana aura maraNa donoM meM se kisI meM bhI Asakta na ho| manasyo NijjarApehI, smaahimnnupaale| nirjarA kA icchuka muni-jIvana aura maraNa meM mAdhyastha aMto bahiM biyAsenja, ajamatthaM sujhamesae / / bhAva rakhakara samAdhi bhAva meM rhe| kaSAya aura AhArAdi kA tyAsa kAma zuddha Atmacitana meM lIna rhe| jaM kicudakkama jANe, Aukhemassa appaNo / yadi apanI Ayu ke kSema meM jarA sA bhI upakrama jAna par3e tasseva aMtarasAe khipyaM, sipakheja paMhite // to paNDita muni jarA saMlekhanA kAla ke madhya meM hI zIghra paMDita maraNa ko svIkAra kara le / gAme aduvA raNe, paMDilaM paDilahiyA / grAma meM athavA bana meM anazana yogya bhUmi kA pratilekhana appapANaM tu viNAya, taNA' saMthare bhuNI / / kare, jIva jantu rahita sthAna jAnakara muni vahA~ ghAsa bichA le / aNAhAro tubaTTanamA, puTTho tastha'hiyAsae / phira AhAra kA tyAga kara saMstAraka para prAyana kare / pAtiSesa uvacare, mANussehi vi puTuvaM / / parISahoM aura upasargoM se AkrAnta hone para sahana kare / manuSya Adi ke upasargoM se bhI apanI maryAdA kA ullaMghana na kre| saMsadhyagA ya je pANA, je ya uDDhamahecarA / jo reMgane vAle prANI haiM, jo Upara AkAza meM ur3ane vAle haiM muMjate maMsasoNiyaM, Na chaNe Na pamajjae / yA jo nIce biloM meM rahate haiM, ve kadAcita anazanadhArI muni ke zarIra kA mAMsa noMce aura rakta pIe~ to muni na to unheM mAre aura na hI rajoharaNAdi se pramArjana kre| pANA dehaM vihisaMti, ThANAto Na vi unmame / ye prANI mere zarIra kA hI nAza kara rahe haiM, jJAnAdi Asahi vivirohi, tippmaanno'liyaase|| AtmaguNoM kA nahIM', aisA vicAra kara unheM na haTAe aura na hI sthAna se uThakara anyatra jaae| AstravoM se rahita adhyavasAyoM ke dvArA bedanA ko amRta ke samAna samajhakara sahana kare / gaMthehiM vivittehi, AyukAlassa paare| vidvAna muni vibhinna kaSToM ko mRtyu paryanta sahana kareM aura paragAhayataraSaM ceta, paviyassa biyaannto|| isa paNDita maraNa ko mokSa kA uttama sAdhana samajhakara bArAdhana -A.su. 1, a.8, u.8, gA. 2-11 (17-27) kre| bhatta paccaskhAyagassa aNagArassa parabhave AhAro- bhakta pratyAkhyAta aNagAra kA parabhava meM AhAra546. pa.-attapazcakkhAyae gaMmate ! aNagAre muchie giDe 546.pra.-mante ! bhakta pratyAkhyAna anazana karane vAlA aNagAra galie ajmovavaSaNe AhAramAhArei ahe NaM vosasAe yadi usa avasthA meM kAla kara jAye to vaha pahale mUcchita, gRddha, kAla karei, tao pacchA apunchie-jAva-aNajsova- athita aura atyanta Asakta hokara AhAra karatA hai aura isake yaNe AhAramAhAreha? bAda amucita-yAvat-anAsakta hokara AhAra karatA hai ? Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 546-550 iginImaraNa anazana grahaNa vidhi tapAcAra [263 u.--haMsA goyamA ! bhattapasvakvAyae gaM aNagAre-jAva- u-hA~ golama ! bhakta pratyAkhyAna anazana karane vAlA aNamobavaNte AhAramAhArei / ___ aNagAra--yAvat-anAsakta hokara AhAra karatA hai| 50-se phega?NaM bhaMte ! evaM buccai "bhattapanakvAyae paM pra0-bhante ! aisA kyoM kahA gayA hai ki-bhaktapratyAkhyAna aNagAre-jAva-aNamocavaNe mAhAramA ?" *na mAraH --yAba anAsakta hokara AhAra karatA hai ?" u0-goyamA / bhattapaJcavAyae gaM aNagArassa mucchieu0--gautama ! bhaktapratyAkhyAna anazana karane vAlA aNagAra -jAva-aglovayaNe AhAre bhavai, ahe vosasAe yadi usa avasthA meM kAla kare to usake svAbhAvika hI prathama kAlaM kare, tao pacchA amunchie-jAva-agasobaSapaNe mUcchita-yAvat-atyanta Asakta bhAva se AhAra hotA hai aura AhAre bhavai / bAda meM amUcita-yAvat / anAsakta bhAva se AhAra hotA hai / se teNI goyamA ! evaM svAi-mattapaccakvAyae NaM isalie he gautama ! aisA kahA gayA hai ki - bhaktapatyAkhyAna aNagAre-jAva-aNazoSavaNe aahaarmaahaare|| anazana karane vAlA aNagAra -yAvat-anAsakta hokara AhAra -vi. sa. 14, u.7, su. 11 karatA hai| iMgiNImaraNa aNasaNassa gahaNa vihi iMginimaraNa anazana grahaNa vidhi550 ayaM se avare prasme, NAyaputteNa saahite| 550. jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ne yaha dUsarA igitamaraNa nAyaba paNyiAra, vijahejjA tidhA tidhA / / anazana rUpa dharma kA pratipAdana kiyA hai| isa anazana meM bhikSu mana, vacana aura kAyA se dUsare kA sahArA na le, na livAve, na lene vAle kA anumodana kare / hariesu Na NiyajjejjA, paMDila muNimA sae / muni hariyAlI para zayana na kare, nirdoSa sthaNDila ko dekha viusajja aNAhAro, puTTho tastha ahiyAsae / kara vahAM soe / AhAra aura zarIra Adi ke mamatva kA tyAga kara parISahoM tathA upasargoM se spaSTa hone para unheM sahana kre| indiehi gilAyaMtI, samiyaM sAhare muNI / muni indriyoM se glAna hone para mamita hokara hAtha-paira tahAvi se agarihe, acale the samAhie // Adi sikodd'e| yadi samAdhi acala rahatI ho to zarIra se ceSTA karatA huA vaha ghamaM kA atikramaNa nahIM karatA hai / abhikkame paripakame, saMkucae pasArae / bhikSa zArIrika samAdhi ke lie tathA prArIra saMdhAraNArtha kAyAsAhAraNaTTAe, elyaM dA vi aceyaNe // gamana aura Agamana kare, hAtha-paira Adi ko sikor3e aura pasAre / yadi zarIra meM zakti ho to acetana kI taraha nizceSTa parikkame parikilate, aduvA ciThe ahAyate / ThANema pariphilase, Nisoejja 8 aNtso|| AsINe'NelisaM maraNaM, indiyANi samIrate / kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAturesae / jato vajaM samupajje, Na tattha avlNbe| tato umaphase apANaM, sabve phAse ahiyAsae / / A. su. 1, a. 6, na. 6, gA. 27-33 jassa paMbhikkhussa evaM bhavati"se gilAmi ca khalu ahaM imami samae imaM sarIragaM aNa- puSveNa parivahisae" se aNuputreNaM AhAraM saMbojA, ___ yadi cUmate hue thaka jAya to kabhI sIdhA khar3A rahe / yadi khar3A rahane meM kaSTa hotA ho to aMta meM baiTha jaae| isa advitIya maraNa kI sAdhanA meM lIna muni apanI indriyoM ko samyak rUpa se pravRtta kare / dImaka vAle kANTha paTTe ke prApta hone para usase bhinna jIva rahita pATa kA anveSaNa kre| kintu jisase pApa karma utpanna ho, aise dImaka Adi se yukta pATa Adi kA sahArA na le| umase apane Apako dUra haTA le aura upasthita sabhI duHkhadAyI sparzo ko sahana kare / jisa bhikSa ke mana meM aisA saMkalpa hotA hai ki "maiM isa samaya isa zarIra ko vahana karane meM zramaNaH asamartha hotA jA rahA hU~", to vaha zramazaH AhAra kA saMkSepa kare / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 caraNAnuyoga 2 aNupuzyeNa AhAra saMhitA kasAe para kiyA samAhibacce phalAbI uThAva bhikkhU abhinissyuye| aNAtIte, pAdopagamana anazana prahaNa vidhi cennA bhitra kArya biyi vilvasye po assivibhagavAe bhairavamacinne, tatyAdi tassa kAlapariyAe se vi satya viyaMtikArae, asatAnA bAjAra-hAvA anazana kA icchuka bhikSu praveza karake ghAsa kI vAcanA kare, tapAi jAittA settamAyAe evaMtamavakkamijjA evaMtabhavakka milA apanA saDA-saMtaraNa paDile grAma- yAvat- rAjadhAnI meM ghAsa kI yAcanA karake use ekAnta meM basA jAe, ekAnta sthAna meM jAkara vaNDe pani majiya tathA saMgharejA, tathA saMpalA evaM bAr3I ke jAle rahita sthAna kA bhalI bhA~ti prativi samae 'itariyaM' kujjA / lekhana tathA pramArjana karake pAsa ko vidhAne pAsa biThAkara vahA~ ucita avasara dekhakara itvarika anazana svIkAra kare / vAdI oe ki AtIta icce vimohAya taNaM-hiyaM, suhaM, khamaM, jisseyasaM AgugAmiyaM / A. du. 1, a, 6, su. 224 pAovagamaNa aNasaya gahaNa vihI 251 janA visva evaM bhavati " se ginAmi ca khalu ahaM hamammi samae inaM sarIragaM aNuputveSa parivahita" se anupukhye AhAra sa aNupuyyeva AhAra saMghaTTTesara basAe payae vimA yace, phalagAvayaTThI, uTThAya bhikkhU abhiSicceM, 1 1 apavitA jAva rAyahAni vA lagAI jAevA -jAtra taNAI saMyaretA ettha vi samae kArya ca jogaM ca iriyaM va paccaklA ejjA / sAdimohAya havaM suhaM varma jise 1 , yasaM ANugAmiyaM kramazaH bAhAra ko saMkSepa karate AtmA ko samAdhi meM sthApita kre| paNDabhara ke liye udyata hokara - A. su. 1, a. 6, u.7, su. 228 sUtra 550-552 hue kaSAyoM ko kuza kara phalakacat sahanazIla banakara zarIra ke saMtApa se rahita bane / vaha anazana satya hai / vaha anazana svIkAra karane vAlA satyavAdI hai / rAga dveSa rahita hai, saMsAra-sAgara ko pAra karane vAlA hai saMzayoM se mukta hai| sarvA kRtArtha hai, paristhitiyoM se aprabhAvita rahatA hai / vaha zarIra ko kSaNabhaMgura jAnakara vividha parIyoM aura upasargoM ko sahana kara jinavacana meM zraddhA rakhatA huA ati kaThina raMgitamaraNa anazana kA anupAlana karatA hai| isa anazana kI ArAdhanA se vaha mRtyu ko prApta karatA hai aura usa mRtyu se vaha antakriyA karane vAlA hotA hai / yaha moha se mukta karAne vAlA anazana bhikSu ko hikara, sukhakara karmakSaya karane meM samartha, kalyANakArI aura bhavAntara meM (da) sAtha calane vAlA hotA hai| pAdapopagamana anasana grahaNa vidhi 251. jisa bhikSu ke mana meM yaha saMkalpa hotA hai ki ''maiM isa samaya isa zarIra ko zramazaH vahana karane meM asamartha ho rahA hUM", to vaha bhikSu kramaza: AhAra kA saMkSepa kare / * mahAra ko kramazaH ghaTatA huA kaSAyoM ko svalpa kara AtmA ko samAdhi meM sthApita kare, phalakavat sahanazIla banakara paNDita maraNa ke lie udyata hokara zarIra ke santApa se rahita bane / -- anazana kA icchuka bhikSu grAma- yAvat- rAjadhAnI meM praveza karake ghAsa ko yAcanA kare yAvat- ghAsa kA bichaunA bichAkara usI samaya zarIra zarIra kI pravRti aura gamanAgamana Adi kA pratyAkhyAna kare / yaha anazana satya hai-- yAvat - yaha moha se mukta karAne jAtA hai / yaha bhikSu ko hitakara, sukhakara, karmakSaya karane meM samartha kalyANakArI aura bhavAntara meM ( phaladAyI ) sAtha calane vAlA hotA hai| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 552-554 pAyopagamana anazana tapAcAra [265 pAovagamaNa aNasaNe pAdoSagamana anazana552. ayaM dhAtatare siyA, je evaM annupaale| 552. yaha pAdapopagamana anazana bhakta pratyAkhyAna se aura iMgitasabya-gAya-Nirodhe bi, ThANAto Na vi umbhame // maraNa se bhI viziSTatara hai| jisakA isa prakAra pAlana kiyA jAtA hai, vaha sArA zarIra kucala diye jAne para bhI apane sthAna se calita nahIM hotA hai| ayaM se uttame dhamme, puSvaTThANassa paaghe| yaha pAdopagamana anazana uttama dharma hai / yaha pUrva anazanoM se aciraM parilahitA, vihare ciTTha mAhaNe // prakRSTatara hai| bhikSu jIva jantu rahita sthANDila (sthAna) kA samyak nirIkSaNa karake vahA~ apresanayat sthira hokara rhe| acittaM tu samAsaja, sAvae tatpa apagaM / acitta sthAna ko prApta karake vahA~ apane Apako sthApita yosire sambaso kArya, pa me dehe parIsahA // kara de| zarIra kA saba prakAra se vyutsarga kara de| parISaha upasthita hone para aisI bhAvanA kare yaha zarIra hI merA nahIM hai, taba gharISaha janita duHkha mujhe kase hoMge?' jAvajjIvaM parIsahA, ubassammA ya saMkhAya / jaba taka jIvana hai taba taka ye parISaha aura upasarga hote haiM, saMdhueM kaha dAe, isa prayAsae / yaha vicAra kara zarIra ko visajita karane vAlA tathA zarIrabheda ke lie samudyata prAjJa bhikSu unheM samabhAva se sahana kre| bheuresu paM rajjejjA, kAmesu bahutaresu vi| bhikSu kSaNabhaMgura vividha prakAra ke kAma-mogoM meM Azakta na icchAlomaM Na sevemjA, dhuvaNaM sapehiyA / / hove tathA saMyama ke svarUpa kA samyak vicAra karake icchA rUpa lobha kA bhI sevana na kre| sAsaehiM NimaMtejjA, vizvamAyaM Na saddahe / koI divyabhogoM ke lie nimanvita kare taba bhikSu usa deva taM paridurala mAhaNe, savaM nUmaM vidhUNiyA / mAyA para zraddhA na kare, usa mAyA ko sarva prakAra se karma bandha' kA kAraNa jAnakara usase dUra rhe| sambaThehiM amucchie, AyukAlassa pArae / sabhI prakAra ke viSayoM meM anAsakta aura mRtyukAla ke pAra titikvaM paramaM NaccA, bimohaNNataraM hita / / taka pahuMcAne vAlA muni titikSA ko sarvazreSTha jAnakara hitakara -A. su. 1, a.8. u. 8, gA. 34-40 anazanoM meM se kisI eka kA ArAdhana kare / aNasaNa gahaNassa disAo anazana grahaNa karane kI dizAe~553, ho disAo abhigina kappati NiggaMdhANa vA NiggaMthINa vA 553. jo ninya aura nirgandhiyA~ apazcima mAraNAntivA apacchimamAraNaMtiyasaMhaNA jhUsaNA jhUsiyANaM, bhattapAgari- saMlekhanA kI ArAdhanA se yukta haiM, jo bhakta-pAna kA pratyAkhyAna yAikkhittANaM pAogatANaM kAla aNavakhamANANaM biha- kara cuke haiM jo pAdopagamana anazana se yukta hai, jo maraNakAla ritae, ta jahA... kI AkAMkSA nahIM karate hue vicara rahe haiM, unheM do dizAboM kI 1. pAINaM caMva, 2. ubINaM zeva / ora muMha kara rahanA cAhiye / yathA---(1) pUrva aura (2) uttr| -ThANaM. a. 2, 3.1, su. 66(kha) aNasaNa phalaM.. anazana kA phala554. nijahiUNa AhAra, kAladhamme udie / 554. samartha muni kAladharma ke upasthita hone para AhAra kA jahiUNa mANusaM baudi, pahU duSale vimuccaI // parityAga karake manuSya zarIra ko choTakara duHkhoM se vimukta ho utta, a. 35, gara. 20 jAtA hai| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266] gharagAnuyoga-2 bhavamovarikA ke bheda sUtra 555-557 avamodarikA-3 omothariyAe bheyA avamodarikA ke bheda555. 50-se ki omoyariyA ? 555. pra.-avamodarikA kyA hai-usake kitane bheda haiM? 30-omoriyA duvihA paNatA, taM jahA mula-avamodarikA ke do bheda batalAye gaye haiM, yathA1. vayomoyariyA ya, hA-avamodarikA-bhUkha se kama khaanaa| 2. mAvomopariyA yA-vi. sa.25, u.7, su. 203 (2) bhAva abamodarikA-kaSAya kalaha thAdi kama karanA / momoyariyaM paMcahA, samAleNa viyAhiyaM / dravya, kSetra, kAla, bhAva aura paryAya ke bheda se unIdarI tapa basvao ghetta-kAleNaM bhAveNaM pajjavehi ya saMkSepa meM pAMca prakAra kA hai| -uta. a. 30, mA. 14 davomoyariyA sarUvaM dravya avamodarikA kA svarUpa---- 556. jo jassa u AhAro, tatto oma tu jI kre| 156. jisakA jitanA thAhAra hai, usase kama khAtA hai arthAt jahanneNega - sityAI, evaM dhanveNa u bhave / / jaghanya eka kavata bhI kama khAtA hai, vaha dravya se avamodayaM tapa -utta. a. 30, gA.15 hotA hai| davyomoyariyAe bheyappabheyA dravya avamodarikA ke bheda-prabheda557. 10-se kitaM vayomoyariyA ? 557. pra-dravya-avamodarikA kyA hai-usake kitane bheda haiM ? u0-davyomoyariyA vuvihA paNNattA, taM jahA su0---dravya-avamodarikA ke do bheda batalAye gaye haiM, yaza1. uvagaraNa-vayomoyariyA ya, (1) upakaraNa-dravya avamodarikA-vastra Adi upayogI sAmagrI kA kama upayoga karanA / 2. bhattapANa-pathyomoriyA yA (2) bhakta-pAna avamodarikA---sAdya, peya padArthoM kA kama mAtrA meM upayoga krnaa| pa0-se kitaM ubagaraNa-vayomoyariyA ? pra0-upakaraNa-dravya avamodarikA kyA hai-usake kitane bheda haiM? u0-uvagaraNa-davyomoyariyA tithihA paNNattA, taM jahA- u0 -upakaraNa-dravya avamodarikA ke tIna bheda batalAye gaye haiM, yathA1. ege basthe, 2. ege pAe, (1) eka vastra rakhanA, (2) eka pAtra rakhanA, 3. viyatovakaraNa-sAijaNayA, (3) tyakta (paribhukta) upakaraNa grahaNa karanA / se taM uvgrnn-khomoyriyaa| yaha upakaraNa dravya avamodarikA hai 1 pa0-se ki mattapANa-vayomoyariyA? pra0-bhaktapAna-dravya avamodarikA kyA hai usake kitane u.-prasapANa-isromoyariyA agavihA paNattA,taM jahA- u0-bhaktapAna-dravya avamodarikA ke aneka bheda batalAye gaye haiM, jo isa prakAra haiM 1 uva. su. 30 2 bhagavatI sutra aura auSapAtika sUtra meM ye bheda samAna hai kintu yANAMga sUtra ke tIsare ThANe meM UNodarI tapa ke tIna bheda isa prakAra kiye haiM... tividhA omoyariyA paNNatA, taM jahA (1) uvamaraNomoyariya (2) bhattapANomoyariyA, (3) bhAvomoyariyA / ---ThANaM. a. 3. u. 3, su. 188 (ka) 3 ThANaM. a. 3,u. 3, su. 188 (kha) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 557-556 1.mAgamese karate bAhAraM AhAremAne apAre / 2.kRpANaye kamale AhAra AhAremANe avaDha moyariyA 2. kukkumamekavale bAhAra AhAremANe mAgapattomoyariyA / 4. vo kukuDiaDagapyamANamette kayale bAhAraM AhAremA bhAgapatte, asiyA omopariyA / 5. ekkatIsaM kukkuDimaMDa gappamANamete kavale AhAra AhAremANe kicUNomoyariyA / pyamANamete kase AhAra 6. AhAramArga pamANapatte / 7. eto egeNa vi ghAseNaM kaNayaM bahAramAhAremA samaNe NiggaMdhe No pakAmabhoiti yattathyaM siyA / setaM mattapANa- dadhyomoyariyA se taM dadhyomoyariyA / vi. sa. 25, u. 7, su. 204 206 khetta omoriyA / 558. gAme nagare taha rAyahANi, nigame va Agare pallI / DeDhe kabbaDa doSamuha, paTTaNa - maDamba saMvAhe // mAma vihAre, satriye samAyo pali sevA khaMdhAre, vADe va racchAsu va kampas u evamAI P peDA ya apeDA, vAgaMtu kAla omopariyA- 55. satye saMbaddha-koTTa tha // gharelu vA evamittiyaM teSaM / evaM kheteNa U bhave // gomutti-payaMgavIhiyA cetra / chaDA // * pakavAgayA parisI evaM caramANo kha kSetra bhavamorikA - utsa. a. 30, gA. 16-13 jitiyo bhane kAlo kAlomANaM muNeyabvo || 1 (ka) vi. sa. 7, u, 1, su. 19 2 (ka) a. a. 6.414 tapAcAra (1) apane mukha pramANa ATha kavala AhAra karane se alpAhAra kahA jAtA hai / ( 2 ) apane mukha pramANa bAraha kavala AhAra karane se kucha kama ardha anodarikA kahI jAtI hai| [267 (3) apane pramANa solaha namana AhAra karane ke dvibhAga prApta artha kaNodarI kahI jAtI hai| ( 4 ) apane mukha pramANa caubIsa kavala AhAra karane se vibhAga prApta AhAra aura eka bhAga alIdarikA kahI jAtI hai| (5) apane mukha pramANa ekatIsa kavala AhAra karane se kicit morikA kahI jAtI hai| (6) apane mukha pramANa vasIsa kavala AhAra karane se pramANa prApta AhAra kahA jAtA hai / (7) isase eka grAsa bhI kama AhAra karane vAlA zramaNanikAmabhogI nahIM kahA jA sakatA hai| yaha bhaktapAna dravya avamodarikA hai| yaha dravya anamo darikA hai| kSetra avamodarikA 558. grAma, nagara, rAjadhAnI, nigama, Akara, pallI, kher3A, karbaTa, droNamukha, pattana, maNDapa, saMbAdha, Azrama pada, vihAra, sanniveza, samAja, ghoSa, sthalI, senA kA zivira, sArtha, saMvarta, koTa, pAr3A, gadiyAM athavA ghara Adi meM "mujhe amuka nirdhArita kSetra meM zikSA ke lie jAnA kalpatA hai|" aisI pratijJA karane para kSetra se amoda tapa hotA hai| ( prakArAntara se ) - ( 1 ) peTA, (4) (3) gomUtrikA, (4) pataMga bIthikA, aura (6) jAte yA punaH Ate / (ka) u.su. 20 (ga) vada. u. 8 su. 17 (kha) dasA. da. 7, su. 6 ina chaha prakAra kI pratijJA se AhAra grahaNa karanA bhI kSetra se avasaudarya upa hai| kAla prathamodarikA (2) arja peTA, (5) zambUkAvartA 559. divasa ke cAra praharoM meM jitanA abhigraha - kAla kiyA hai, usameM hI bhikSA ke lie vivaraNa karane vAle muni ke kAla se avamodayaM tapa hotA hai / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268] dharaNAnuyoga-2 bhASa-avamovarikA sUtra 556-562 ahavA taiyAe porisIe, nA bhAsamesatro / athavA tIsare pahara meM hI caturtha bhAga Adi nyUna karake caumANAe vA, evaM kAleNa U bhave / / zeSa kAla meM jo bhikSA kI eSaNA karatA hai, aisA karane para bhI -usa. a. 30, gA. 20-21 kAla se avamaudarya tapa hotA hai| bhAva obhoyariyA bhAva-avamodarikA560. ityo vA puriso vA, ataMkiovA'Nasakio vA vi| 560. strI yA puruSa, alaMkRta yA analaMkRta, amuka vaya vAle yA annayaravayastho vA, annavareNaM va vatyeNaM / / amuka vastha vAle, amuka varNa vAle yA amuka bhAva vAle, ityAdi banneNa biseseNaM, bANeNaM mAbamaNumuyante u / kisI bhI vizeSatA se yukta ho aise dAtA se bhikSA grahaNa karU~gA evaM gharamANo khatu, bhAvomANaM muNeyathyo / anyathA nahIM isa prakAra kI pratijJA se caryA karane vAle muni -utta. a. 30, gA, 22-23 ke bhAva se avamodayaM tapa hotA hai| 50-se ki ta bhAvomoyariyA ? pra.-bhAva-avamodarikA kyA hai? u.-bhAvIyoyariyA aNegavihA paNattA, taM jahA : 30--bhAva-babamodarikA aneka prakAra kI batalAI gaI hai, yathA--- appakohe, appamANe, appamAe, appalohe, appasa, krodha, mAna, mAyA aura lobha kI pravRtti kama karanA, krodha appajhane, appnumNtume| se taM bhaavomoyriyaa| Adi ke Aveza se hone vAlI zabda pravRtti ko, kalahotpAdaka se taM omoyariyA |-vi. sa. 25, u.7, su. 207 vacana ko lathA tumantuma kI pravRtti ko kama karanA / maha bhAva avamodarikA kA svarUpa hai, yaha avamodarikA hai| pajjava omoyariyA paryava avamodarikA561. babve khette kAle bhAvammi ya, AhiyA uje maavaa| 561. dravya, kSetra, kAla aura bhAva UNodarI meM jo bhAva kahe eehi omacaro, pajjaSacaro bhave miks // gae haiM, jo bhikSa eka sAtha ina pAroM prakAra kI UNodarI se -utta. a. 30, gA. 24 caryA karatA hai usake paryava avamauvarya tapa hotA hai| YATRE bhikSAcaryA-4 mikkhAyariyAsahavaM bhikSAcaryA kA svarUpa562. avihagoyaragaM tu, tahA satteva esagA / 562. ATha prakAra kI bhikSAcarI, sAta prakAra kI piDheSaNA tathA abhiggahA ya je anne, mikkhAyariyamAhiyA / / aura bhI jo anya abhignaha haiM, unheM bhikSAcaryA tapa kahA -utta. a. 30, gA. 25 jAtA hai / 1 (ka) uva. sU. 30 (kha) vivAhapANatI evaM upavAI sUtra meM "godarI" tapa ke do bheda haiM aura uttarAdhyayana meM "UNodarI" tapa ke saMkSepa meM 5 bheda haiM, yadyapi 5 kI apekSA do saMkhyA alpa hai phira bhI vivAhapaNNattI evaM ubavAI sUtra ke do bhedoM meM AhAra, upakaraNa aura kapAya Adi se sabhI prakAra kI UNodarI kA kathana hai aura uttarAdhyayana meM kevala AhAra kI apekSA hI pAMcoM bhedoM kA vivecana kiyA gayA hai / upakaraNa aura kaSAya UNodarI kA kathana nahIM kiyA hai| 2 utta. a. 30 gA. 19 meM kSetra avamodarikA meM gocarI ke 6 prakAra kahe haiN| dazA. da. 7, su. 6 meM pratimAghArI bhikSa ke 6 prakAra kI gocarI kahI hai / use hI yahA~ eka apekSA se ATha prakAra kI bhikSAcarI kahA hai| saMkhAvata ke AbhyaMtara va bAhya do bheda karane se tathA gaMtapratyAgatA ke 'jAte samaya' aura 'Ate samaya' yoM do bheda karane se ye gocarI ke ATha prakAra hote haiN| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 563 bhikSAcaryA ke prakAra tapAcAra [266 bhikkhAyariyA pagArA--- bhikSAcaryA ke prakAra163.50-sekasa laayriyaa| 563. pra0--bhikSAcaryA kitane prakAra kI hai ? u0--bhikkhAyariyA aNegavihA paSNasA, tanahA . u0-bhikSAcaryA aneka prakAra kI kahI gaI hai, yathA1. vnvaamigmhcre| (1) dravyoM kI bharyAdA kA abhigraha karake AhAra lenaa| 2. khettAbhimahAvarae / (2) grAmAdi kSetroM meM se kisI eka kSetra kA abhigraha karake AhAra lenaa| 3. kaalaabhighmre| (3) dina ke amuka bhAga meM AhAra lene kA abhiyaha karanA / 4. bhaavaabhimhghre| (4) amuka bhaya yA vaNaM cAle se AhAra lene kA abhigraha krnaa| 5. ukvittvre| (5) kisI bartana meM bhojana nikAlane vAle se bAhAra lene kA abhigraha krnaa| 6. nikssitcre| (6) kisI bartana meM bhojana DAlane vAle se AhAra lene kA abhigraha krnaa| 7. uvidhatta-nikkhittaparae / (7) kisI eka vartana meM bhojana lekara dUsare bartana meM DAlane dAle se AhAra lene kA abhigraha karanA / 8. nishvitt-uktittghre| (8) kisI eka bartana meM nikAle hue bhojana ko dUsare bartana meM lene vAle se AhAra lene kA abhigraha karanA / 6. vttttijjmaanncre| () kisI ke lie thAlI meM parosA huA' AhAra lene kA abhigraha krnaa| 10. smhrijjmaanncre| (10) thAlI meM ThAre hue bhojana ko anya bartana meM lene vAle se AhAra lene kA abhigraha karanA / 11. jvnniiycre| (11) AhAra kI prazaMsA karake dene vAle se bAhAra lene kA abhigraha krnaa| 12. avnniiycre| (12) AhAra kI nindA karake dene vAle se bAhAra lene kA abhigraha karanA / 13. uvnniiy-avgiiyghre| (13) jo bAhAra kI pahale prazaMsA karake bAda meM nindA kare usase AhAra lene kA abhigraha karanA / 14. abaNIya-uvaNIpacarae / (14) jo bAhAra kI pahale nindA karake bAda meM prazaMsA kare usase AhAra lene kA abhigraha krnaa| 15. sNsttttcre| (15) lipta hAtha, pAtra yA cammaca se AhAra lene kA abhigraha krnaa| 16. asaMsaTucarae / (16) alipta hAtha, pAtra yA cammaca se AhAra lene kA abhigraha krnaa| 1 "bhikSAcaryA" yadyapi chaH prakAra ke bAhyatapoM meM se eka prakAra kA tapa hai aura vaha nirjarA kA hetu hai tathApi abhigraha yukta bhikSAcaryA hI tapa rUpa hai ataH usakA varNana lapAcAra meM liyA gayA hai aura sAmAnya bhikSAcaryA eSaNA samiti kA viSaya hai isalie usakA sampUrNa varNana "eSaNA samiti" meM diyA hai| . 2 asaMsRSTa caraka alipta hAya, pAtra yA cammaca se bAhAra lene kA niSedha A. zru. 2, a.1, u.6, su. 360 meM tathA datharvakAlika a. 5, u. 1, gA. 32 meM hai kyoMki lipta hAtha Adi ko dhone se pazcAt karma doSa lagatA hai| (zeSa TippaNa agale pRSTha para) Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] caraNAnuyoga - 2 17. jArae 18. aNNAyacarae / 12. bhogacarae 20. lie| 21. e 22. pulAbhie, 21. lAlie 24. klAbhie,' 25. abhilAmie 26. aNNamilApa, 4 27. e www. bhikSAcaryA ke prakAra 263 (17) deya padArtha se lipta hAtha, pAtra yA cammaca dvArA diye jAne vAle AhAra ko lene kA abhigraha karanA 1 (18) azA sthAna (ho) se AhAra lene kA abhigraha karanA / (16) mauna rakhakara AhAra lene kA kA abhigraha karanA / (20) dikhatA huA AhAra dene kA abhi karanA / (21) nahIM dikhatA huA AhAra lene kA abhi krtaa| (22) "tumheM kyA cAhie" isa prakAra pUchakara dene se AhAra lene kA abhigraha karanA / (13) binA pUche dene vAle se AhAra lene kA abhi karanA / (24) "mujhe zikSA do" aisA kahane para dene vAle se AhAra lene kA abhigraha karanA / (25) "bhikSA do" Adi kucha bhI kahe binA hI svataH dene vAle se AhAra lene kA abhigraha karanA / (26) nahIM lene kA abhigraha krnaa| (27) dAtA ke samIpa meM par3A huA AhAra lene kA abhi graha karanA / (28) parimita dravyoM ke lene kA abhigraha karanA / 20. parimiya pAe pichale pRSTha kA yadi kahIM pazcAta karma doSa na lagane jaisA jJAta ho to hI isa abhigraha vAle bAhAra le sakate haiN| sabhI vyAkhyAkAroM ne yahI spaSTIkaraNa kiyA hai| ApA . 2 . 1 . 1 meM bhI pahalI pahinA (pratijJA hai-"STha hAtha, yA cammaca se hI bahAra lenA / " bhune hue cane, cAvala, jau, jvAra, makkI Adi khAdya padArtha alipta AhAra hai| aise alepa AhAra lene para pazcAta karma do jane kI sambhAvanA nahIM rahatI hai| bhikSAdAtA yadi viveka se lega vAle padArtha de to sevAle padArtha lene meM bhI pazcAta karma doSa nahIM lagatA / isa 'saMsRSTacarapha' abhiha meM aise hI vivekapUrvaka AhAra liyA jAtA hai| 1 saya ke ghara meM jisane sAtha padArtha sAmane dIkha rahe hoM unameM se hI apanI AvazyakatAnusAra AhAra lenA "dilA bhae" abhigraha hai| 2 adilAbhie gRhastha ke ghara meM jo khAdya padArtha sAmane na dIkheM aise par3e hoM unameM se hI bahAra lenA "badiTThalAbhie" abhi hai| 3 bhikkhalAbhie - dAtA apanI ora se bhikSA na de aisI sthiti meM bhramaNa svayaM gRhastha se kahe prAsuka eSaNIya zuddha AhAra ho to mujhe do aisA kahane para jo AhAra dAtA se mile vahI le, yaha "bhikkhalAbhie" abhigraha hai / 4 abhilAbhie - bhikSu ke kucha bhI kahe binA dAtA svayaM jo kucha prasuka evaM eSaNIya AhAra de vahI lenA "abhikkhalAbhie" bha hai| yadyapi sabhI zramaNa bhikSAvRtti se hI AhArAdi lete haiM phira bhI bhikkhalAbhie aura abhikkhalAbhie ye donoM abhigraha haiM / ataH yahA~ inakI yaha vizeSa vyAkhyA kI gaI hai / 5 aSNagilAyae - jo khAdya padArtha rucikara na ho aise khAdya padArthoM ko yA aneka dina pahale bane hue khAdya padArthoM ko lenA " aNNa gilAyae" abhigraha hai / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 563 29. susajie 30. saMtrAsa, se taM bhiklAriyA / - vi. sa. 25, u.7. su. 200 paMca ThANAI samaSeNa bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM nirmAyANaM jAvAti va jahA 1. 2. visara 3. aMtara 4. paMcarae, 5. sUhacarae / paMca ThANAI samaNeNa bhagavayA mahAbIreNaM samaNANaM niSANaM jAnA jahA 1. aNNAyacarae, 2. bhikSAcaryA ke prakAra 2. bhoNaca 4. saMsakappie, 5. tanAsapie / paMca ThANA samacaM bhagavayA mahAbIreNaM samaNArtha nicArya jAna-samajhAyA bhavaMti taM jahA 1. e 2. susaNie, 3. saMkhAdatie, 4. e (29) eSaNA meM koI bhI apavAda sevana na karane kA abhi graha karanA / (20) parimANa nizcita karake AhAra lene kA krnaa| abhi yaha vidyAcaryA tapa hai| zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha sthAna kI --- yAvat AjJA dI hai, yathA tapAcAra (1) utkSiptacaraka - zaMdhane ke pAtra se nikAlA huA AhAra grahaNa karanA / (2) nikSiptacaraka - rAMdhane ke pAtra meM se bahAra grahaNa karanA / (3) antacaraka parivAra vAloM ke bhojana kara lene ke bAda bacA huA AhAra grahaNa karanA / (4) prAntacaraka - tuccha AhAra lene kA abhigraha karanA / (5) rUkSacaraka-sarva prakAra ke rasoM se rahita rUkSA AhAra grahaNa karanA | zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirmanthoM ke lie pA~ca abhigraha sthAna kI -- yAvat - AjJA dI hai, yayA batAye binA (1) ajJAtacaraka - apanI jAti kulAdi athavA ajJAta gRhastha se bhikSA lenA / bhikSA lenA / - (2) annaglAya caraka - Aja kA banA huA na ho aisA AhAra lenA / (3) maunacaraka mauna rahakara bhikSA jaanaa| (4) saMkalpa (1) aunidhika (2) zuddha vaNika (3) saMpAdaka karake AhAra lenA / (4) [271 - lenA / (5) tajjAta saMsuSTakalpika -- deya dravya se lipta hAtha nAdi se hI bhikSA lenA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirmanthoM ke lie pAMca abhigraha sthAna kI AzA dI hai, yathA samIpa meM rakhe hue bAhAra ko hI lenaa| nirdoSa AhAra kI hI gaveSaNA karanA / sImita saMkhyA meM dasiyoM kA niya liyA hAtha yA kar3I Adi se hI - lAmika sAmane rakhA iva mahArapAnI hI 1 suddhesa thie- AhAra, upAthaya, vastra, pAtra, pIr3ha, phalaka mAdi Avazyaka sAmagrI kI sarvadA apavAda rahita zuddha eSaNA hI karanA "suddheNi" abhigraha hai| 2 (ka) sU. 2. a. 2. 014 (sa). su. 30 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] caraNAmRyoga-2 rasa parityAga kA svarUpa sUtra 563-565 5. putthtthlaabhie| (5) pRSTalAmika-syA loge? yaha pUche jAne para hI bhikSA lenaa| paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahAbIreNaM samaNAgaM niggaMdhANaM zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nigraMnyoM ke lie pani -jAva-akSaNulAyAI prarvati, jahA--- abhigraha sthAna kI-yAvat -AjJA dI hai. yathA1. AyaMbilie, (1) bhAcAsika-AyaMbila karane vaalaa| 2. Nikhiie, (2) nivikRtika-vI Adi vikRtiyoM kA tyAga karane baalaa| 3. purimahie, (3) pUrvAdhika-dina ke pUrvArdha meM AhAra nahIM karane ke niyama vaalaa| 4. parimiyapiMDavAie, (4) parimitapiSTapAtika-parimita dravyoM kI bhikSA lene vaalaa| 5. bhiSNa pishvaaie| (5) bhinnapiNDapAtika-khaMDa-khaMDa kiye hue padArthoM kI -ThANaM. a. 5, u. 1, su. 366 bhikSA lene vAlA / rasa-parityAga-5 rasa parityAga kA svarUpa564. dUdha, dahI, ghRta Adi snigdha pAna-bhojana aura rasoM ke varjana ko rasavivarjana tapa kahA jAtA hai| rasa-pariccAya sarUvaM564. khIra-vahi-sappimAI, paNIyaM pANamoyaNaM / parivarajaNaM rasAgaMtu, maNidhaM rasavivarajaNaM // -utta. a.30, mA. 26 rasa-pariccAya-pacArA565. 50-se ki ta rasapariccAe ? u.-rasapariccAe aNegavihe paNate, tanahA - 1. nidhoie, 2. paNIya-rasa-pariccAe, 3. AyaMbilie, rasa-parityAga ke prakAra565, pra0-rasa-parityAya kyA hai ? vaha kitane prakAra kA hai ? 30-rasa-parityAga aneka prakAra kA kahA gayA hai, yathA-- (1) mivikRtika ---vigaya rahita AhAra karanA / (2) praNIta rasaparityAga--atisnigdha aura sarasa AhAra kA tyAga krnaa| (3) AyaMbita-namaka Adi SaTsa tathA vigaya rahita eka dravya ko acitta pAnI meM bhigokara dina meM eka hI bAra pAnA / (4) AyAma sikyamojI-osAmana Adi ke pAnI meM rahe hue anna kaNoM ko khAnA / athavA atyalpa padArtha lekara AyaMbila krnaa| (5) arasAhAra-binA mirca masAle kA AhAra karanA / (6) virasAhAra- bahuta purAne anna se banA huA AhAra karanA / (7) antAhAra-bhojana ke bAda bacA huA AhAra krnaa| 4. AyAmasityamoI, 5. arasAhAre, 6. virasAhAre, 7. aMtAhAre, Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 565-167 kAya-kleza kA svarUpa tapAcAra (273 8. paMtAhAre, (6) prAntAhAra-malicA Adi tuccha dhAnyoM se banA huA AhAra krnaa| 6. sUhAhAre, (6) syAhAra-rUkhA-sUkhA AhAra karanA / 10. se taM rspriccaae| ye rasa parityAga hai| -vi. sa.25, u.7.su. 206 paMca ThANAI samaga bhagavayA mahAvIreNaM tamaNANaM niggaMdhANaM zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nimrajyoM ke lie pAMca -jAva-ammaNumAyAI bhavati, taM jahA-- abhigraha sthAna kI-yAvat-AjJA dI hai, yathA1. arasajIvI, (1) aramajIvI-jIvana paryanta (yA lambe samaya taka) rasa rahita AhAra lenaa| 2. virasatrIyo, (2) birasajIvI--jIvana paryanta (yA lambe samaya taka) virasa AhAra lenaa| 3. sajIvI, (3) basyajIvI-jIvana paryanta (yA lambe samaya taka) bacA hunA AhAra lenaa| 4. paMtajIyo, (4) prAntajIvI-jIvana paryanta (yA lambe samaya taka) tumcha thAhAra lenaa| 5. lahajIvI, (5) sakSajIvI-jIvana paryanta (yA lambe samaya taka) rUkhe-ThANaM. ma.5, u.1,su.366 sUkhe AhAra lenaa| kAya-kleza-6 kAyakilesa sarUvaM kAya-kleza kA svarUpa566. ThANA borAsaNAIyA, jIvassa hAvahA / 566, AtmA ke lie sukhakara vIrAsana Adi kaThina AsanoM kA jaggA jahA parijjati, kAyakile tamAhiyaM // jo sevana kiyA jAtA hai, use kAyakleza tapa kahA jAtA hai| --utta.. 30, mA. 27 aNegavihe kAyakilese kAya-kleza ke prakAra-- 567, 50-se ki taM phAyakilese? 567. pra0-kAyakleza kyA hai-vaha kitane prakAra kA hai? ja0-kAyakilese agavihe paNNate, taM jahA 30-kAya-kleza aneka prakAra kA kahA gayA hai, jaise1. vATidae, (1) sthAnasthitika-eka Asana se sthira rhnaa| 2. upakuDyAsapie, (2) uskuTukAsanika-pRSThoM ko bhUmi para na TikAte hue kevala pAMvoM ke bala para baiThakara mastaka para aMjalI krnaa| 3. paDimAI, (3) pratimAsthAyI-eka rAtri Adi kA samaya nizcita kara kAyotsarga krnaa| 4. borAsahie, (4) vIrAsanika-kursI para baiThe vyakti ke nIce se kasI nikAlane para jo sthiti hotI hai usa Asana se sthira rahanA / 1 yANaM. a.5.u.1. su. 396 meM arasAhAre Adi pAMca prakAra haiN| 2 uva. su. 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264] varaNAnuyoga - 2 nigraMthiyoM ke lie mAtApanA kA vidhi-niSedha sUtra 567-568 5. nesajjie, (5) naivadhika -puTu TikAkara pAlathI lagAkara baiThanA / 6. AyAvae, (6) AtApaka--dhUpa Adi kI AtApanA lenA / 7. avAjaDae, (6) aprAvRtaka--deha ko kapar3e Adi se nahIM DhakanA / 8. apharapae, (8) akaNDUyaka-khujalI calane para bhI deha ko nahIM khujlaanaa| 6. aNi hae. (e) aniSThovaka-dhUka kapha Adi Ane para bhI nahIM thUkanA / 10. samvagAya-parikamma-vibhUsA ya viSamurake, (10) sarva-mAtra parikarma evaM vibhUSA vipramukta-deha ke sabhI saMskAra tathA vibhUSA Adi karane se mukta rahanA / se taM kAyakilesa -vi.sa.15, u.5, pada kAya-kleza kA vistAra hai| paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahAbIreNaM samaNAmaM nimgaMthANaM zramaNa bhagavanta mahAvIra ne ApaNa niryanthoM ke lie pApa -jAva-ambhaNumAyA bhavaMtitaM jahA-. sthAna sadA AcaraNa yogya kahe haiM-yAvat-svIkRta kiye haiN| yathA1. vaMDAyatie, (1) daNDAyatika-Tane ke samAna sIdhe lambe para karake sonaa| 2. lagaMDasAI, (2) lagaNDazAyI-zira aura er3I ko jamIna para TikAkara zeSa zarIra ko Upara uThAkara sonaa| 3. AtAvae, (3) AtApaka-saradI tathA garmoM sahanA / 4. apAuDae, (4) aprAvRtaka basTA na rkhnaa| 5. akaMDyae, -ThANaM..5, u. 1,su. 366 (5) akaNDayaka-lAja na bujlaanaa| paMca NisijAo paNNatAo, ta jahA pA~ca baiThane ke prakAra kahe haiM, yathA1. ukkuDayA (1) utkaTakA-nitamba TikAye binA pairoM ko TikAkara baitthnaa| 2. gobohiyA, (2) godohikA-gAya duhane kI taraha baiThanA / 3. samapAyaputtA, (3) samapAdaputA-donoM pairoM ko aura nitamboM ko bhUmi para TikAkara baitthnaa| 4. paliyaMkA, (4) paryaphA--pAlathI lagAkara baiThanA / 5. addhpliyNkaa| - ThANaM. a5, u.1, su. 400 (5) argha paryakA-AdhI pAlathI sagAkara baiThanA arthAt eka para se pAlathI lagAkara aura eka para lambA karake baiThanA / NiggayoNaM NisiddhA vihiyAya AyAvaNA ninthiyoM ke lie AtApanA kA vidhi-niSedha568. no kampada niggayoe bahiyAgAmasta vA-jAva-rAyahANista vA 568. nindhI ko gAMva ke bAhara-yAvat -rAjadhAnI ke bAhara unu bAhAmao pagijimaya-paginimaya surAbhimuhIe egapAra- bhajAoM ko Upara kI ora karake, sUrya kI ora muMha karake tayA yAe ThimcA AyAvaNAe aayaavette| eka para se khar3e hokara AtApanA lenA nahIM kalpatA hai| 1 (ka) uva. su. 30 (kha) paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahATIreNaM samaNArNa niggaMthANa-jAvanmabhaNunAyAI bhavaMti taM jahA - (1) ThANAtie, (2) ukkura AsaNAe, (3) paDibhaTThAI, (4) vIrAmaNie, (5) Nesajjie / -ThANa.. 5sa. 1, su. 366 (ga) satavidhe kAyakilese paNNatte, ta jahA (1) ThANAtie, (2) upakuDyAmaNie, (3) parimaTThAI, (4) vIrAsaNie, 15) sajie, 16) daMDAyalie, (7) sgNddsaaii| --ThA. a.. su. 154 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 568-570 ninthiyoM ke lie nividha kAyaklaza tapAcAra 275 kappAda se ubassayassa aMtovagaDAe saMghADiyA parivAe kintu upAzraya ke andara pardA lagAkara ke bhujAeM nIcI pasaMviyavAhayAe samatalapAiyAe ThiccA AyAvaNAe mAyA- laTakAkara donoM pairoM ko samatala kara tathA khar3e hokara AtApanA bese| -kappa. u. 5, su. 22 lenA kalpatA hai|| NiggayoNaM Nisiddha kAyakilese nirganthiyoM ke lie niSiddha kAyakleza566. no kampA niggaMthoe ThANAjhyAe hote| 566. niyaMnthI sAtrI ko bar3e rahakara kAyotsarga karane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kappada nirgapIe paDimaTThAiyAe hotae / nimranthI sAdhvI ko eka rAtri Adi kA samaya nizcita karake kAyotsarga karane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kamA niggathIe upakuDyAsaNiyAe hottae / nirganthI sAdhvI ko uskuTukAsana se sthita rahane kA abhi graha karanA nahIM karUpatA hai| no kappA niggaMdhIe nisajjiyAe hottae / nimranthI sAdhvI ko niSadyAoM se sthita rakhane kA abhigraha karanA nahIM kalpasA hai| no kappaha niggaMbhIe paurANiyAe holae / nirmandhI sAdhvI ko bIrAsana se rahane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kappar3a nigathIe baNDAsaNiyAe hottae / ninthI sAdhvI ko daNDAsana se sthita rahane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kappai niggaMthIe lagaNDasAiyAe hose| nirgranyI sAdhvI ko lakuTAsana se sthita rahane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kappaha nigayoe omaMthiyAe hotte| nirgranthI sAdhvI ko adhomukhI sokara sthita rahane kA abhi graha karanA nahIM kalpatA hai / no kampA niggaMgoe uttAsaNiyAe hoshe| nigraMthI sAdhvI ko uttAnAsana se sthita rahane kA abhigraha karanA nahIM karUpatA hai| no kappai niggaMdhIe ambajjiyAe hotte| nigraMthI sAdhvI ko Amra-kRbjikAsana se sthita rahane kA abhigraha karanA nahIM kalpatA hai| no kappada niggaMdhIe egapAsiyAe hotte| nigraMthI sAdhvI ko eka pAzrva se prAyana kA abhigraha karanA -kappa. u. 5, su, 23-33 nahIM kalpatA hai| no kampA niggayIe aceliyAe hottae / nirgranthI sAdhvI ko vastra rahita honA nahIM kalpatA hai / no kappai nimmevIe apAiyAe hottae / nirgranthI sAdhvI ko pAtra rahita honA nahIM kAlpatA hai / no kampaha niggIe bosaTTakAiyAe hosae / nimranthI sAdhvI ko nizcita samaya ke lie zarIra ko -~-kappa. u.5, su. 19-21 vosirA kara rahanA nahIM kalpatA hai| pratisaMlInatA-7 paDisaloNayAe bheyA-- 570. pa.-se ki ta paDisalINayA? u.-paDisaMtINayA caravihA paNatA, taM jahA - 1. iMdiyaparisaMsoNayA, 2. kasAyapaDisalINayA, pratisaMlonatA ke bheda570. pra0-~-pratisalInatA kyA hai ----vaha kitane prakAra kI hai ? u-pratisaMlInatA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA(3) indiya pratisalInatA, (2) kaSAya pratisalInatA, Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276] varaNAnuyoga-2 niya pratisaMlonatA ke meva sUtra 570-552 (3) yoga pratisalInatA, (4) vivikta zayanAsana-sevana prtisNliintaa| 3. jogaparisaMlomayA, 4. vivistasayagAsaNasevaNayA / -vi. sa. 25, u.7, su. 211 iMdiya paDisalINayAe bheyA571.50-se kitaM diyapadisaMloNayA? indriya pratisaMlInatA ke bheda-- 571. 10-indriya pratisalInatA kyA hai-vaha kitane prakAra ula-biyapaDisalINayA paMcavihA paNNasara, taM jahA 30-indriya pratisalInatA pAMca prakAra kI kahI gaI hai, yayA1. soindiyavisayappayAraniroho bA, soindimavisaya- (1) zrotraMndriya ke viSaya meM pravRtta rahane kA nirodha karanA pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA / athavA zrotra ndriya ke viSaya prApta hone para unameM rAga-dveSa kA nigraha karanA / 2. cakviviyavisayappapAranirohI thA, caoNkvadiya- (2) cakSurindriya ke viSaya meM pravRtta rahane kA nirodha karanA visayapattesu atyesu rAgadosaniggaho pA / athavA cakSurindriya ke viSaya prApta hone para unameM rAga-dveSa kA nigraha krnaa| 3. pANidiyavisayampayAranirohovA, ghANidiyavisaya- (3) ghrANendriya ke viSaya meM pravRtta rahane kA nirodha karanA pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA / athavA ghrANendriya ke viSaya prApta hone para unameM rAga-dveSa kA nigraha krnaa| 4, jigmiviyavisamappayAraniroho bA, jigmiviya- (4) jivhendriya ke viSaya meM pravRtta rahane kA nirodha karanA pattesu aspetu rAgavosanigaho yA / athavA jinhendriya ke viSaya prApta hone para unameM rAga-dveSa kA nigraha krnaa| 5. phAsidiyavisayappayAraniroho yA, phAsiriya- (5) sparza ndriya ke viSaya meM pravRtta rahane kA nirodha karanA visayapattesu atyesu rAgadosaniggaho vaa| athavA sparza ndriya ke viSaya prApta hone para unameM rAga-dveSa kA nigraha karanA / se taM inSiyapaDisalINayA / / yaha indriya pratisalInatA tapa hai| -vi. sa. 25, u.7, su. 212 kasAya paDisalINayAe bhaiyA kaSAya pratisaMlInatA ke bheda572 10--se kitaM kasAyapadisalINayA ? 572. pra.-kaSAya pratisaMlInatA kyA hai vaha kitane prakAra u0--kasAyaparisalIgayA cAurivahA paNattA, taM jahA- u-kavAya pratisaMlInatA cAra prakAra kI hai, yathA 1. kohammuzyaniroho vA udayapasassa thA kohassa (1) krodha ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prApta viphliikrnnN| krodha ko niSphala karanA / 2. mANassuniroho vA udayapattassa yA mANassa (2) mAna ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prApta viphliikrnnN| mAna ko niSphala krnaa| 3. mAyAudayaNiroho yA, udayapattassa vA mAyAe (3) mAyA ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prApta viphalIkaraNa / mAyA ko niSphala karanA / 1 (ka) paMca paDisalINA paznattA, taM jahA - (1) sotidayapadisalINe, (2) pakvi diyaparisalINe, (3) pANidiyaparisalINe, (4) jibhidiyapahisalINe, (5: phAsidiyapaDilINe / --ThANaM. a. 5, u. 2, su. 427 (kha) uva. su. 30 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 572-573 yoga pratisalInatA ke bheda sapAcAra [277 (4) lobha ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prApta lobha ko niSphala krnaa| yaha kaSAyapratisaMlInatA tapa hai| 4. lohassuvaNiroho vA, uvayapatassa mA lohassa viphalIkaragaM / se taM ksaayprisliigyaa|' -vi. sa. 25, u. 7, su. 213 jogapaDisaMloNayAe bheyA-- 573. pa0se ki jogapaDisalIgayA? yoga pratisalInatA ke bheda573. pra0--yoga-pratisalInatA kyA hai-vaha kitane prakAra u-jogapaDisalINayA tivihA paNNatA, laM jahA--- u.-yoga-pratisaMlInatA tIna prakAra kI batalAI gaI hai, yathA1. maNajogapaDisaMloNayA, (1) manoyoga-pratisaMlInatA, 2. vayajogapajisa lIgayA, (2) bacana yoga-pratisaMlInatA / 3. kaayjogpddisliinnyaa| (3) kaayyog-prtisNliintaa| pa0-se ki taM magajogaDisaMloNayA ? pra.-manoyoga-pratisaMlInatA kyA hai--vaha kitane prakAra kI hai? u0-magajogapaDisalIgayA tivihA paNNatA, taM jahA- 30--manoyoga pratisalInatA tIna prakAra kI hai, yathA1. akusalamaNaNiroho vA, (1) azubha mana kA nirodha karanA / 2. kusalamaNaudIraNaM bA, (2) zubha mana kA udIraNa krnaa| 3. maNamsa vA egattImAva karaNaM / (3) mana ko ekAna krnaa| se taM mnnjogprisNlonnyaa| yaha manoyoga pratisalInatA hai| pa.-se kitaM vayanogapaDisalINyA? pra0-vacana yoga-pratisaMlInatA kyA hai-vaha kitane prakAra kI hai? ja0-vayanogapaDisalINayA tivihA pampattA, taM jahA- u0-vacana yoga-pratisaMlInatA tIna prakAra kI hai, yathA1. akusalavaNiroho vA, (1) azubha vacana kA nirodha arthAt durvacana nahIM bolanA / 2.kusalavaNudoraNaM vA, (2) sadavacana bolane kA abhyAsa krnaa| 3. vAe vA egatI bhASakaraNaM / (3) mauna rhnaa| seta bybogprisNlonnyaa| yaha vacanayoga pratisalInatA hai| pa0-se kisaM kAyazogapaDisasINayA ? prA-kAyayoda-pratisaMlInatA kyA hai ? u.-kAyajogaparisaMlINayA gaM susamAhiya pasaMta sAha- u0 -hAtha, paira Adi susamAhita zAMta aura saMkucita kara, riya mANiyAe kummo iva gusidie mallINe palloNe kachue ke sadRza apanI indriyoM ko gupta kara, sAre zarIra ko saMvRta kara susthira honA kAyayoga pratisalInatA hai| setaM kaayjogpdisNlonnyaa| ya' kAyayoga pratisalInatA hai| se taM joga paDisalINayA / yaha yoga-pratisalInatA hai / -vi. sa. 25. 3. 7, su. 214.215 1 (ka) uva. su. 30 (kha) cattAri paDisalINA pannattA, taM jahA(1) kohapaDisalINe, (2) mANapahisalINe, (3) mAyAparisalIge, (4) lohpddisNlonne| -ThANaM. ma. 4, u. 2, mu. 278 2 cattAri paDisalINA paNNatA, taM jahA(1) maNapaDisaMtINe, (2) vaipaDisalINe, 3) kAyapaDisalINe, (4) iMdiyapaDisaMjINe / -ThA. a. 4 u.2, su. 275 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27] caraNAnuyoga-2 ekAnta zayanAsana ke sevana kA svarUpa sUtra 574-576 vivitta-sayaNAsaNa-sevaNayA sahavaM... ekAnta zayanAsana ke sevana kA svarUpa574. egantamaNApAe, itthii-psuvidhjjie| 574. jahA~ koI AtA-jAtA na ho aise ekAnta sthAna kA tathA sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // strI pazu Adi se rahita zayana aura Asana kA sevana karanA -utta. a. 30, gA. 28 vivikta zayanAsana tapa hai| pa.-se ki taM bivittasyaNAsaNa seSaNayA? pra-vivikta zayanAsana sevanatA kyA hai ? u.-vivisa-sayaNAsaNa-sevaSayA jaMgaM ArAmemu vA, ujjA- 3-ArAma-puSpapradhAna bagIcA, udyAna, puSpa phala yukta suvA, devakulesu vA, sahAsu vA, pacAsuvA, paNiya- bagIcA, devakula, sabhA sthAna, pyAU, kraya vikrayocita vastue~ gihesu bA, paNiyasAlAsu vA, itthI-pama-paMgasaMsapta- rakhane ke ghara, kaya-vikraya yogya vastue~ rakhane kI shaalaaeN| ina virahiyAsu basaharasu phAsuesagijja poha-phalaga-segjA- sthAnoM meM jo strI pazu tathA napuMsaka se rahita ho, prAmuka eSaNIya saMthAragaM upasaMpajjitAgaM vihrii| pauTha, phalaka, zamyA saMstAraka prApta kara vicaraNa karanA vivikta zayyAsana sevanatA hai| se taM paDisaMloNayA / yaha pratisalInatA hai| se taM bAhirae tave / -vi. rA. 25 8.7, su. 216 yaha bAthatapa kA varNana sampanna huaa| vivittasayaNAsaNa sevaNayA phalaM vivikta zayanAsana ke sevana kA phala575. pa.-vivitta sayaNAsaNayAe zaMbhate ! jIve ki jaNayaha? 575. pra.-bhante ! vivikta zayanAsana ke sevana se jItha kyA prApta karatA hai? u0-vivitta sayaNAsaNayAe NaM carittasti jaNayai, caritta da.--vivikta zayanAsana ke sevana se vaha cAritra kI rakSA gutte pa NaM jIve vivisAhAre, baddhacarita egaMtarae ko prApta hotA hai, cAritra kI surakSA karane vAlA jIva pauSTika mokkhamAva palivanne bhaTTaviha kammagaliM nijjroh| AhAra kA varjana karane vAlA, suna cAritra bAlA, ekAnta meM rata, -utta. a. 26, su.33 antaHkaraNa se mokSa sAdhanA meM lagA huA ATha prakAra ke karmoM kI gAMTha ko tor3a detA hai| aNegavihA apaDisaMloNA aneka prakAra ke apratisalIna-- 576. pasAri apaDisaMsoNA eNasA, saM jahA 576, apratimalIna cAra prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1. kohalapaDisaMloNe, 2. mANaapahisaMloNe, (1) krodha apratisalIna, (2) mAna apratisalIna, 3. mAyAmapaDisalINe, 4. lobhaddispliinne| (3) mAyA-apratisaMlIna, (4) lobha-apratisalIna / pasAri aparisalINA paNNatA, ta jahA apratisalIna cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise1. maNaaDisaMtINe, 2. basapaDisaMloNe, (1) mana-apratisaMlIna, (2) bacana-apratisaMlIna, 3. kamya apaDisalANe, 4. indiyspuisliinn| (3) kAya-apratimalIna, (4) indriya-apratisalIna / -ThANaM. a. 4, u, 2, gu. 278 paMca apaDisalINA paNNasA, taM jahA--- apratisalIna pA~ca prakAra kA kahA gayA hai1. sotidiya apadisalI, (1) zrotrandriya-apratisalIna-zubha-aNubha zabdoM meM rAga tuSa karane vaalaa| 2 capidiya apaDisalINe, (2) cakSurindriya-apratisalIna -bha-azubha rUpoM meM rAga-dveSa karane vaalaa| 3. ghANidiya apauisalINe. (3) brANandriya apratisalona- zubha-azubha gandha meM rAga-draMpa 'karane vaalaa| 1 una. rA. 30 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sUtra 576-578 4. jimmidiya apa 5. phAsidiya apaDilI / apihimAo 577 paMca paramAo pannatAo, taM jahA 1. maddA, 2. sumA 4. 3. mahAmaddA, 5. maduttarapazimA / cAri paDimAo paNNattAo, taM jahA kAla (4) jinhendriya pratisaMlIna-- zubha-azubha rasoM meM rAga-dveSa karane vAlA / (5) sparza -ThANaM. a. 5, u. 2, su. 427 karane vaalaa| tobhaddA " - ThA. ma. 5, u. 1, su. 362 2. vimA sAri paDimAo paNNattAo, taM 1. moDamA aneka prakAra kI pratimA 2. 4. viusa paDimA | jahA 2. mahaliyA moDamA, 4. - ThANaM. a. 4, u. 1, su. 251 bhikkhU patimAo 57. bArasa 1. mAyA 2. vo mAsiyA bhikkhu-pazimA, 3. 4. pratibhAyeM --- 6 - (1) mAyA mana-paDiyA malA bhitra-paDimA 5. paMkha mAsiyA bhiklu paDibhara 6. mAsiyA - pazimA, paDimA pattA jahAvimA, bhikSu sparzendriya pratisaMlIna pratimAe~ - 8 ( 2 ) aneka prakAra kI pratimAyeM 577 pratimAe~ pA~ca prakAra kahI gaI hai, jaise- (1) bhadrA vimA, (3) mahAbhA pratiyA, (5) bhadrottara pratimA / tapAcAra tilIna zubha-azubha sthanoM meM rA - 1 (ka) ma. 4.1.251 2 ThANaM. a. 2, u. 3, su. 77 4 upAsaka parimAoM ke varNana ke liye cAritrAcAra gRhastha dharma prakaraNa dekheM / pratimA cAra prakAra kI kahI gaI haiM, jaise (1) samAdhi pratimA, (3) viveka pratimA, punaH pratimA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA(1) choTI morUpratimA, (2) bar3hI botimaa| (4) vajra madhyA / (3) yavamadhyA, (3) bhAtiko mitimA (4) cAturmAsikI bhikSu-pratimA / (5) paMcamAsiko bhikSu pratimA / (6) baNmAsikI bhikSu pratimA / (kha) ThANaM. a. 2. u. 3, su. 77 (3) ThANaM. a. 2, 3, su. 77 [276 wwwww.. (2) vivA (4) sarvatobhadrA pratimA, bhikSu pratimAyeM - 27. bhAra bhikSu-pratimAe~ kahI gaI hai, yathA (1) mAtI pratimA (2) dvimAsiko bhikSu satibhA / (2) upadhAna pratimA (4) vyasta pratimA | - Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] caraNAnuyoga - 2 7. sasa mAsiyA bhikyu-eDimA, 5. patramA mAyA diyA 2. dayA parimA 10. sAdiyA 11. harAyA-paDimA 12. ema-rAiyA miklu-paDimA sama sama. 12, su. 1 paDimA ArahaNakAle basaNA171. mAsi NaM bhikkhu-paDi bokAe citta dene se kelA 1 (ka) dasA. da. 7, su. 1-2 (dI pratimA ArAdhana kAla meM upasarga paDivaprassa aNagArassa nizvaM jA * (0) mA (8) prathama sapta (1) dvitIyA (10) tRtIyA sUtra 578-576 pratimA rAtridivA bhikSu pratimA / rAziviyA prtimaa| -rAtridiyA bhikSu prtimaa| 2 diyA. sa. 10, u. 2, su. 6 (11) ahorAtrakI bhikSa, pratimA / (12) eka pratimA pratimA ArAdhana kAla meM upasarga - 576. nitya zarIra ko paricaryA evaM mamatva bhAMva se rahita eka mAsika-dharInA ko jo koI upasaI yAve, jaise ki - hai, inameM pahalI dUsarI tIsarI aura meM pratimAoM kA cauthI pratimA ke ArAdhanA kAla kA spaSTa kathana nahIM hai, kintu pAMcavIM pratimA se imyArahavIM pratimA taka kA jaghanya aura utkRSTa ArAdhanA kAla spaSTa kahA hai / vaha utkRSTa kAla isa prakAra haipA~cavI pratimA kA utkRSTa ArAdhanA kAla pA~ca mAsa aura chaThI pratimA se imyArahavIM pratimA taka eka-eka mAsa kramazaH bar3hAne para igyArahavIM pratimA kA utkRSTa ArAdhanA kAla igyAraha mAsa hotA hai / upAsaka dazA ke TIkAkAra ne Ananda zramaNopAsaka kA saMpUrNa pahalI pratimA kA ArAdhanA kAla eka mAsa aura isI krama se kahA hai| pratimA ArAdhanA kAla sAr3e pA~ca varSa kA kahA hai, vahA~ igyArahavIM pratimA kA ArAdhanA kAla igyAraha mAsa taskandha kI sAtavIM dazA meM bhikSu kI bAraha pratimAoM kA varNana hai, vahIM unakA jaghanya utkRSTa ArAdhanA kAla spaSTa nahIM kahA hai / kintu pahalI bhikSu pratimA kA nAma mAsika bhikSu pratimA, dUsarI kA do mAsika bhikSu pratimA aura kramazaH sAtavIM bhikSu pratimA kA nAma saptamAsiko bhikSu pratimA kahA gayA hai| tathA AThavI-nIyoM aura dasavIM kA nAma prathama saptaahorAtrakI, dvitIya saptamahorAvi dIyata mahorAginI pratimA, igyArahavIM kA eka ahorAtra kI aura bArahavIM kA eka rAtri kI bhikSu pratiyA kahA hai| kintu pahalI pratimA kI bhArAdhanA ke vidhAnoM meM pratimA ArAdhaka ko paricita kSetra meM eka rAta se adhika aura aparicita kSetra meM eka yA do rAta se adhika rahane para dIkSA bheda kA yA parihAra upa kA prAyazcita vidhAna hai| tuma meM ina pratibhA kA mArAdhana nahIM kiyA jA sakatA hai| TIkAkAra Adi ne ina pratimAoM kA sampUrNa ArAdhana kAla nahIM batAyA hai ataH usakA tIna prakAra se anumAna kiyA jA sakatA hai| 1. pahalI pratimA se sAtavIM pratimA taka pratyeka pratimA kA nAma prathama mAsikI bhikSu pratimA yAvat-saptama mAsikI bhikSu pratimA mAna kara unakA eka-eka mAsa ArAdhana kAla mAneM to ATha mahine meM hI bAraha pratimAoM kA ArAdhana ho sakatA hai / 2. upalabdha nAma ke anusAra kAla mAnakara tathA cAturmAsa meM pratimA ArAdhana na karane para sampUrNa ArAdhana kAla 5 ma hotA hai| 3. cAturmAsa meM bhI pratimArAdhana karanA mAnA jAye to sampUrNa ArAdhana kAla 2 varSa 5 mAsa hotA hai / inameM prathama anumAna-sUca vidhAna se nirvirodha hai| dUsarA anumAna kama dIkSA vAloM ke ArAdhana varNana se virodha prApta hai| tIsarA anumAna bhI cAturmAsa meM bihAra karane rUpa hone se nirvirodha nahIM rahatA hai| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R DA .. - sUtra 576-582 mAsiko bhikSa pratimA tapAcAra [281 - - vinyA yA, mANasA vA, tirikkhajoNiyA vA. te uppaNe deva sambandhI, manuSya sambandhI yA tithaMca sambandhI unheM vaha samma sahejjA, khamemjA, titikkhejjA, ahiyaasejjaa| samyak prakAra se sahana kare, jhA kare, dainya bhAva nahIM rakhe, -dasA. da. 7, mu. 3 vIratA pUrvaka sahana kre| mAsiyA bhikkhu pahimA-. mAsiko bhikSu pratimA580. mAsiya paM bhikSu-paDima paDivanassa aNagArassa kApati 580. mAsikI bhikSu-pratimA dhArI anagAra ko eka datti bhojana egA datto bhoyaNassa pabigAhittae, egA pANamassa / kI aura eka dati pAnI kI lenA kalpatA haiaNNAya ukaLa, sukhovahAM vaha bhI ajJAta sthAna se, alpamAtrA meM aura dUsaroM ke lie banA huA ho tathA-- nijahitA bahave duppaya-ghauppaya-samaNa-mAhaNa-atihi- aneka dvipada, catuSpada, zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa kiviNa-vaNImage, aura bhikhArI Adi bhojana lekara cale gaye hoM usake bAda grahaNa karanA kalpatA hai| kappar3a se egassa muMjamANassa paDigAhittae / ___ jahA~ eka vyakti bhojana kara rahA ho vahA~ se AhAra pAnI kI datti lenA kalpatA hai| No duNhaM, No tiha, No cauhaM, jo paMcavha. jo gunviNoe, kintu do, tIna, cAra yA pAMca eka sAtha baiThakara bhojana go bAlavazchAe, jo dArama pejjamANIe / karate hoM vahA~ se lenA nahIM bAlpatA hai| garbhiNI, bAlavatsA aura bacce ko dUdha pilAtI huI strI se lenA nahIM kalpatA hai| No se kapaI aMto eluyassa do vi pAe sAhaTu dalamANIe jisake donoM paira dehalI ke andara yA donoM para dehalI ke po bAhiM eluyAma do yi pAe sAhaTTa dlmaannaae| bAhara hoM aisI strI se lenA nahIM kalpanA hai| aha puNa evaM jANejjA ega pAya to kiccA, egaM pAyaM kintu yaha jJAta ho jAye ki eka para dehalI ke andara hai bAhi kiccA, eluya vikkhaMbhaittA, evaM se dalayati, kappati aura eka paira bAhara hai isa prakAra dehalI ko parAdhoM ke madhya meM se paDhigAhitsae, kiye hue ho aura vaha denA cAhe to usase lenA kalpatA hai| evaM se no dalayati. no se kappati pddigaahitse| isa prakAra na de to lenA nahIM kalpatA hai| --dasA .da. sU.4 paDimApaDivaNNassa goyarakAlA . prati mAdhArI ke bhikSA kAla581. mAsiyaM gaM bhikkhu-paDima paDiyanassa aNagArassa tamo goyara- 581. eka mAsa kI bhikSa-pratimAghArI anagAra ke bhikSAcaryA kAlA paNattA, taM jahA karane ke tIna bAla kahe gaye haiM, yathA -- 1. Aime, 2. majjhe. (1) dina kA prathama bhAga, (2) dina kA madhya bhAga, 3. caarme| (3) dina kA antima bhAga / 1. Aime carejjA, no majne carejjA, jo carime cregjaa| (1) yadi dina ke prathama bhAga meM bhikSAcaryA ke lie nave to madhya aura antima bhAga meM na jAve / 2. majjhe carijjA, no Aime carijjA, no carime ca rejjaa| (2) yadi dina ke madhya bhAga meM bhikSAcaryA ke lie jAve to prathama aura antima bhAga meM na jAve / 3. carime ca rejjA, no Aime carejjA, no majisame (3) yadi dina ke antima bhAga meM bhikSAcaryA ke lie jAve gharejjA / '- damA. da. 7, su. 5 to prathama aura madhya bhAga meM na jAve / paDimApaSTivaNNassa goyara cariyA pratimAdhArI kI gocara caryA582. mAsiyaM gaM bhikSu-paDima paDivanasma aNayArasta chabvihA 582. eva. mAsa kI bhikSu pratimAdhArI anagAra ke cha: prakAra goyaracariyA paNNasA, taM jahA kI gocarI kahI gaI hai| pathA1. peDA, (1) cokora peTI ke AkAra se bhikSAcaryA krnaa| 2. addhapeDA, (2) ardha peTI ke AkAra se bhikSAvaryA krnaa| Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 caraNAnuyoga - 2 2. goliyA 4. pataMgavohiyA, 5. saMyuk 6. paDimA viSNassa basai vasaNa kAlo 86. mAsiyaM NaM mik-paDimaM paDivagrasta aNagArassa jattha NaM kedra 583. eka mAsa kI bhikSu pratimAghArI anagAra ko jahA~ koI jAnatA ho to vahA~ use eka rAta rahanA kalpatA hai| jahA~ koI nahIM jAnatA ho to vahA~ use eka yA do rAta rahanA kalpatA hai / kintu eka yA do rAta se adhika rahanA nahIM kalpatA hai / yadi eka yA do rAta se adhika rahatA hai to vaha isa kAraNa se dIkSA cheda vA parihAra tapa kA pAtra hotA hai| pratimAdhArI kI kalpanIya bhASAyeM jANai kampar3a se tattha egarAiyaM vasisae / jatya keDa na jANava, kampai se tattha ega-rAyaM vA, burAyaM 1. jAyaNI, 2. pucchI, 2. no sevAo vA durAvA vA paraM / je tattha ega rAyAo vA du-rAyAo vA paraM vasati se saMtarA e vA parihAre vA / - dasA. da. 7, su. 7 paDimA paDivaNNassa kappaNijjAo bhAsAo - 584. mAsi NaM bhikkhu-paDimaM parivannassa aNagArassa kappati cAra bhAgAo mAsie taM jahA " pratimAdhArI kA vasativAsa kAla 4. pusA vAgaraNI puTThassa / paDimA viraNassa kappaNIyA uvarasavA 1. 2. avivA - dasA. da. 7, su. 6 - 1 ThANaM. a. 6, su. 514 3 -dasA. da. 7, su. 8 . a. 3, u. 4 su. 166 585 mAmiyaM NaM bhikkhU paSTimaM paDiyazassa aNagArasta kappar3a tao 585. eka mAsa kI bhikSu pratimAdhArI anagAra ko tIna prakAra ke upAyoM kA pratilekhana karanA kalpatA hai, yathA ussayA paDilehitae taM jahA ArAma-siyA (3) bala ke mUtrotsarga ke AkAra se bhikSAcaryA karanA / (4) pataMgiye ke gamana ke AkAra se bhikSAcaryA karatA / (5) zaMkhAvarta ke AkAra se bhikSAcaryA karanA / (9) jAte yA punaH Ate bhikSAcaryA karanA / pratimAMdhArI kA vasativAsa kAla- 102-201 504. eka mAsa kI bhikSu pratimAdhArI anagAra ko cAra bhASAe~ bolanA kalpatA hai / yathA (1) yAcatI - AhArAdi kI yAcanA karane ke lie / (2) pRcchatI - bhArga Adi pUchane ke lie / (2) anumAna AzA lene ke lie| (4) pRSTha vyAkaraNI - prazna kA uttara dene ke lie / pratimAdhArI ke kalpanIya upAzraya 3. ahe rukkhamUla - girhasi vA, evaM tamo upasyA vayavetta, umANi - dasA. da. 7, su. 9-11 parimApaNasa kappaNIyA saMdhAraNA pratimAdhArI ke kalpanIya saMstAraka 566. bhAsayaM NaM bhikkhu-paDimaM paDivalassa aNagArarasa kappati tao 586. eka mAsa kI bhikSu pratimAdhArI banagAra ko tIna prakAra ke saMstArakoM kA pratilekhana karanA karatA hai, yathA saMcAramA pahilae taM jahA1. liMbA 2. kaTu silavA 2. asaM vA saMdhAra evaM taba saMthArA deta (1) udyAna meM bane hue gRha meM, (2) cAroM ora se cune hue gRha meM, (3) vRkSa ke nIce yA nahIM bane hue gRha meM, isI prakAra tIna upAzraya kI AjJA lenA aura ThaharanA kalpatA hai / vAmitra pa - dasA. da. 7 su. 12-14 karanA kalpatA hai / 2 4 (1) patthara kI zilA, (2) lakar3I kA pATha, (3) pahale se bichA huA saMstAraka isI prakAra tIna saMstAraka kI AjJA lenA aura grahaNa ThANaM. a. 4, u. 1, su. 237 . a. 3, u, 4, su. 196 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 587-262 pratibhAvArIko strI-puruSa kA upasarga tapAcAra [283 pauimA parivaNNasma itthI purisa ubasaggo- pratimAdhArI ko strI-puruSa kA upasarga587. mAsiyaM NaM mikyupaDima parivanassa aNagArassa itthI vA, 57. eka mAsa kI bhikSu pratimAdhArI anagAra ke upAthaya meM purise vA uyassartha uvAganchejjA, No se kappati taM paDucca yadi koI strI yA puruSa A jAve to unheM dekhakara upAzraya se nikkhamittae cA, pavisittae vA / - dasA. da. 7, su. 15 bAhara jAnA yA bAhara ho to andara AnA nahIM kalpatA hai| paDimA paDivaNNassa agaNI ubasaggo pratimAdhArI ko agni kA upasarga588. mAsiya paM bhikkhu-paDima paDiyanasma aNagArassa kei uva- 588. eka mAsa kI bhikSu-pratimAdhArI anagAra ke upAzraya meM ssayaM agaNikAeNaM sAmejA, No se kampati taM paDaca niksa- koI agni lagA de to use upAsthaya se bAhara jAnA yA bAhara misae vA, pavisittae vaa| ho to andara AnA nahIM kalpatA hai| tasya ke bAhAe gahAya AgasejjA, no se kApatitaM yadi koI use bhujA pakar3akara balapUrvaka bAhara nikAlanA avalaMbittae vA pataM vittae vA, kAspati mahAriyaM riise| cAhe to usakA avalambana pralambana karanA nahIM kalpatA hai kintu - dasA. da. 7, su. 16 IryA samiti pUrvaka bAhara nikalanA kalpatA hai / paDimA paDivaNNAsa khANUAi-NiharaNa-Niseho -- pratimAdhArI ko DhUMThA Adi nikAlane kA niSedha5.89. mAsiyaM meM bhikla-paDima paDiSamassa apamArassa pAyasi 56. eka mAsa kI bhikSu-pratimAdhArI anagAra ke paira meM yadi lAgU vA kaMTae vA, horae bA, sakkarae vA aNupavesejjA, tIkSNa DhUMTha lakar3I tinakA Adi kATA, kAna, phaMkara laga jAve to no se kappar3a nIharittae vA, visohitae vA, kappati se use nikAlanA yA usakI vizuddhi karanA nahIM kalpatA hai, kintu ahAriyaM riyle| -dasA. da.7, su. 17 use sAvadhAnI se IryAsamiti pUrvaka calate rahanA kalpatA hai| paDimApaDivaNNassa pANIAi-NiharaNa Niseho- pratimAdhArI ko prANI Adi nikAlane kA niSedha560. mAsiyaM gaM bhikkhu-paDima paDiyanassa aNayArassa acchisi 560. eka mAsa kI bhikSu-pratimAdhArI anagAra ke A~kha meM pANANi vA, boyANi vA, rae vA pariyAvamjejjA, no se sUkSma prANI, vIja, raja Adi gira jAve to use nikAlanA yA kappati nIharittae vA visohittae vA kappati se ahAriyaM vizuddha karanA nahIM kalpatA hai, kintu use sAvadhAnI se IryAriyattae / -dasA. da. 7, su. 18 samiti pUrvaka calate rahanA karUpatA hai| sUrie atyamie vihAra Niseho sUryAsta hone para vihAra kA niSedha - 561. mAsiyaM NaM bhikkhu-parivArasa aNagArassa jattheva sarie 561. eka mAsa kI bhikSu-pratimAvArI banagAra ko bihAra karate asyamejjA, hue jahA~ sUryAsta ho jAyejalasi vA, thalasi bA, vahA~ cAhe jala ho yA sthala ho, duggaMsi vA, niSNa sivA, durgama sthAna ho yA nimnasyAna ho, paravayaMsi vA, visamaMsi vA, parvata ho yA viSama sthAna ho, gaDAe vA, varie vA, garta ho yA guphA ho, kampati se taM rayaNI tasyeva uvAiNAvisae no se kappati tI bhI use pUrI rAta vahIM rahanA kalpatA hai kintu eka payamavi gmise| kadama bhI Age bar3hanA nahIM kalpatA hai| kappati se kallaM pAuppabhAe rapaNIe jAva-jalate pAhaNAbhi- rAtri samApta hone para prAtaHkAla meM -yAvata-jAjvalpamuhassa vA, vAhiNAbhimuhalsa vA, paDoNAbhimuharUsa vA, mAna sUryodaya hone para pUrva, dakSiNa, pazcima yA uttara dizA kI uttarAmimuhassa vA mahAriyaM rivtte| aura abhimukha hokara use IryAsamiti pUrvaka gamana karanA -dasA. da. 7, mu. 16 kalpatA hai| sacitta puDhavI samIdhe NiddAi Niseho sacitta pRthvI ke nikaTa nidrA lene kA niSedha592. mAsiba NaM vivastu-paDimaM pazvinamsa aNamArassa No se kappA 592. eka mpasa kI bhikSu-pratimAghArI anagAra sUryAsta ho jAne arNatarahiyAe puDhavIe nihAdasae vA payalAisae vaa| ke kAraNa yadi sacitta pRthvI ke nikaTa ThaharA ho to use vahA~ nidrA lenA yA U~ghanA nahIM kalpatA hai / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] caraNAnuyoga -2 malAvarodha kA niSedha sUtra 562-566 kevalI bUpA--''AyANameyaM / " kevalI bhagavAna ne kahA hai-'gaha karmabandha kA kAraNa hai|' se satya nidAyamANe vA, payalAyamANe vA hatyehi bhUmi kyoMki vahA~ para nIMda letA huA yA U~catA huA vaha apane praamusejaa| hAtha Adi se sacitta pRthvI kA sparza karegA, jisase pRthvIkAya ke jIvoM kI hiMsA hogii| ahAvihimeva ThANaM ThAittae / ___ ataH use sAvadhAnI pUrvaka vahA~ sthira rahanA yA kAyotsarga -dasA. da. 7, su. 20 karanA kalpatA hai|| malAvarohaNa Niseho malAvarodha kA niSedha563, uccAra pAsavaNeNaM ubAhijjA, mo se kappati ugihittae 563. madi bahA~ use mala-mUtra kI bAdhA ho jAe to dhAraNa vA NigiNhittae vaa| karanA yA rokanA nahIM kalpatA hai| kintu pUrva pratilekhita bhUmi kampatti se puruSaparilahie thaDile ukanAra pAsavaNaM bariTThA- para mala-mUtra kA tyAga karanA kalpatA hai aura puna: usI sthAna vittae tameva uSassayaM Agamma ahAvimeva ThANe tthvitte| para Akara sAvadhAnI pUrvaka sthira rahanA yA kAyotsarga karanA -dasA. da 7, su. 20 kalpatA hai / sasarakkheNa kAyeNa bhikkhAyariyAgamaNa Niseho- sacitta rajayukta zarIra se gocarI jAne kA niSedha-- 564. mAsiyaM NaM bhikkhapaDima paDivanassa aNagArassa no 564. eva mAsa kI bhikSa-pratimAdhArI anagAra vo sacitta raja kappati sasa rakkheNaM kAeNaM gAhAvai-kulaM prasAe vA pANAe yukta vAyA se gRhasthoM ke gharoM meM AhAra pAnI ke lie jAnA yA niklamittae vA pavisittae vaa| aura AnA nahIM kalpatA hai| aha puga evaM jANejjA-sasarakkhe seyattAe vA, jallattAe yadi yaha jJAta ho jAye ki zarIra para lagA huA sacitta vA, bhallatAe vA, paMphatAra kA baragale, pyaM rAka-pati raja--pasInA, sUjA pasInA, mala yA paMka ke rUpa meM pariNata ho gAhAvaDa-phulaM mattAe vA paraNAe vA nikvamittae vA pavi- gayA ho to use gRhasthoM ke gharoM meM AhAra pAnI ke lie jAnAsittae vaa| - dasA. da. 7, su. 21 AnA kalpatA hai| hasthAi padhovaNa Niseho hastAdi dhone kA niSedha565. mAsiyaM Na mikkhu-pauimaM yaDivanassa aNagArassa no kappati 565. eka mAsa kI bhikSu-pratimAdhArI anagAra ko acitta sooraga-viyAMNa bA, usigovaga-viyaDeNa vA, hatyANi yA, gotala yA uSNa jala se hAtha, paira, dAMta, netra mA mukha eka bAra pAyANi vA, vaMtANi vA, akachoNi pA, muhaM vA, uccho- dhonA athavA bAra-bAra dhonA nahIM kalpatA hai| littae pA, padhoittae vaa| nanatha sevAleveNa vA bhattAmAseNa vaa| kintu kisI prakAra ke lepa yukta avayava ko aura AhAra se -dasA. da. 7, sU. 22 lipta hAya Adi ko dhokara zuddha kara sakatA hai| khudra AsAi ovayamANe bhaya Niseho duSTa azvAdi kA upadrava hone para bhayabhIta hone kA niSedha-- 566. mAsiya paMbhikSu-paDima paDivaghnassa aNamArassa no kampati 566. eka mAsa kI nikSu-pratimAdhArI anagAra ke sAmane aztra, Asassa vA, hatyisa vA, goNassa vA, mahisassa dA, hastI, vRSabha, mahiSa, siMha, vyAdha, bhajiyA, cItA, rIcha, teMduA, sIharUsa bA, vagdhassa vA, vigassa vA, vIviyasa bA, acchassa aSTApada, zRMgAla, billA, lomar3A, kharagoza, cillar3aka, zvAna, vA, taraccharasa vA, parAsarassa bA, sIyAlarUsa vA, virAlassa jaMgalI zUkara Adi duSTa prANI A jAye to unase bhayabhIta hokara vA, koliyarasa bA, sasagassa bA, cittAcillayassa vA, eka paira bhI pIche haTanA nahIM valpatA hai / suNamassa yA, kolasuNagassa yA, buTThassa mAyayamANassa payamavi paccIsa kitte| adugussa AvayamANassa kappA jugamittaM pcciiskitte| yadi koI duSTatA rahita pazu svAbhAvika hI mArga meM sAmane --dasA. da. 7, su. 23 A jAya to use mArga dene ke lie yugamAtra arthAt kucha alaga haTanA kalpatA hai| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 567-603 saradI aura garamI sahana karane kA vidhAna tapAcAra 285 sItAtapa sahaNa vihANo-- sarado aura garamI sahana karane kA vidhAna567. mAsiya paM bhikkhu-paDima paDivanassa aNagArassa kappati 517. eka mAma kI bhikSu-pratimAdhArI anagAra ko-"yahA~ chAyAo 'sIyaM ti" no uhaM esae, upahAo "uhaM ti" zIta adhika hai" aisA socakara chAyA se dhUpa meM tathA "yahA~ garmI no chAyaM ere| adhika hai" aisA mAMcakara dhUpa se chAyA meM jAnA nahIM kalpatA hai / jaM satya jayA siyA taM tattha ahiyAsae / kintu java jahA~ jaisA ho vahA~ vaise hI sahana karanA cAhie / ---damA. da. 7, mu. 24 paDimANaM sammaArAhaNaM bhikSu pratimAoM kA samyag ArAdhana568. evaM khalu esA mAsiyA bhiSana-paDimA ahAsuttaM, ahAkappaM, 568. isa prakAra yaha eka mAsa kI bhikSu pratimA-sUtra kalpa ahAmArga, mahAtaca, samma kAraNa, phAsisA, pAlittA, aura mArga ke anusAra yathAlathya samyak prakAra kAyA se sparza sohitA, torittA, kiTTaratA, ArAlittA, ANAe aNupA- kara, pAlana kara, zodhana kara. pUrNa kara, kIrtana kara aura ArAdhana litA bhavada / -damA. de. 7. su. 25 bara jinAjA ke anusAra pAlana bI jAtI hai| do mAsiyA bhikkhupaDimA - dvi mAsikI bhikSu pratimA566. do-mAsiya miksa-paDima patrivanassa aNagArasrA-jAva-ANAe 566. do gasikI bhikSa pratimA pratipana aNagAra ke-yAvataaNupAlisA bhvii| yaha pratimA jinAjJAnusAra pAlana kI jAtI hai / navaraM do vattiyo bhoyaNassa paDigAhitae do pANagasa / vizeSa yaha hai ki use pratidina do dattiyo AhAra kI aura -sA. da. 7, mu. 26 do dattiyA~ pAnI kI grahaNa karanA valpatA hai| timAsiyA bhikkhu paDimA--- mAsikI bhikSa-pratimA600.ti-mAsiya mikkhu-paDima parivanassa aNamArassa--jAva- 600. tIna mAma kI bhikSu pratimA pratipanna apanAra ke-yAvataAgAe aNupAlitA bhvd| vaha pratimA jinAjJAnusAra pAlana kI jAtI hai / navaraM tao dattio bhoyaNassa parigAhetae tao pANagassa / vizeSa vaha hai ki use pratidina tIna dattiyA~ bhojana kI aura -dasA. da. 7, su 27 tIna daniyA~ pAnI kI grahaNa karanA kalpatA hai / caumAsiyA bhikkhu paDimA cAturmAsiko bhikSu-pratimA6.1. cau mAsiyaM bhikSupaDima paDibannassa aNagArassa-jAva- 601. cAra mAsa kI bhikSu-animA pratipanna aNagAra ke-pAvataANAe azupAlittA mavaha / vaha pratimA jinAjAnusAra pAlana kI jAtI hai| varaM cattAri battio bhoyaNassa paDiyAhettae captAri vizeSa yaha hai ki uro pratidina cAra dattiyAM AhAra kI pANagassa / -dasA. da. 7, su. 26 aura cAra dattiyAM pAnI kI grahaNa karamA kalpatA hai| paMcamAsiyA bhikkhupaDimA paMcamAsikI bhikSu-pratimA602. paMca mAsiya mikkhu-paDima paDivanarasa aNagArassa jAdha- 602. pA~ca mAsa kI bhikSu pratimA pratipanna aNagAra ke-yAvataANAe aNapAlisA bhavai / vaha pratimA jinAjJAnusAra pAlana kI jAtI hai| NavaraM paMca dattio bhoyaNassa paDigAhettae paMca paanngss| vizeSa yaha hai ki use pratidina bhojana kI pAMca dattiyAM -dasA. 6. 7, su. 26 aura pAnI ko pAMca dattiyAM grahaNa karanA kalpatA hai| chaH mAsiyA bhikkhupaDimA SaNmAsikI bhikSu pratimA603, cha, mAsiya bhikkhu-paDima parivanassa aNagArassa-jAva- 603. cha: mAsa kI bhikSu pratimA pratipanna aNamAra ke--pAvatANAe aNupAlisA bhavai / vaha pratimA jinAzAnusAra pAlana kI jAtI hai| 1 2 ThANa. a. 3, u. 3, su. 188 ThANaM. a. 5, u. 2, su. 424 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] paragAnuyoga-2 saptamAsiko bhikSu pratimA jabaraM cha battIo bhoyaNassa paDiyAhettae cha pANagassa / vizeSa yaha hai ki use pratidina bhojana kI chaH dattiyAM aura -dasA. da. 7, su. 3. pAnI kI chaH dattiyAM grahaNa karanA kalpatA hai / sattamAsiyA bhikkhupaDimA - saptamAsikI bhikSu pratimA .. 604. sata mAsirya bhikkhu paDima paDivasa aNagArassa-jAva- 604. sAta mAsa kI bhikSu pratimA pratipanna aNagAra ke-yAvatANAe aNupAliptA bhavai / vaha pratimA jinAjAnusAra pAlana kI jAtI hai / / NavaraM satta vattIo bhoyaNassa paDigAhettae satta pANagarasa / vizeSa yaha hai ki use pratidina bhojana kI sAta dattiyAM -dasA, da. 7. su. 31 aura pAnI kI sAta daptiyAM grahaNa karanA kalpatA hai| paDhamA sattarAIdiyA bhikkhu paDimA prathama sapta ahorAtrikI bhikSu pratimA-- 6.5. paDamaM satta-rAiMdiyaM bhikkha parimaM paDivAlassa aNamArasta 605. prathama sAta dina rAta kI bhikSu pratimAdhArI anagAra -jAva-ahiyAsejjA / -yAvat -zArIrika sAmathyaM se gahana kre| kappar3a se causmeNaM bhattaNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa va use nijala upavAsa karake grAma-pAvata--rAjadhAnI ke -jAba-rAyahANie dhA uttANassa yA, pAsillagassa vA, bAhara uttAnAsana, pAsina yA niSadyAsana se kAyotsarga karake nesijjayassa vA, ThANe ttaaile| sthita rahanA caahie| tattha se divya-mANussa-tirikkhajoNiyA ubasagyA samuSpa- vahA~ yadi deva, manuSya yA tithaMca sambandhI upasarga hoM aura jjejjA, te gaM sabasaggA payalejja vA, pathaDejja vA, No se de upasarga usa anagAra ko dhyAna se vicalita kareM yA patita kappA pAlittae vA paDittae thaa| kareM to use vicalita honA yA patita honA nahIM kalpatA hai| tastha NaM uccAra-pAsavaNeNaM utpAhijjA, No se kampana yadi mala-mUtra kI bAdhA ho jAya to use dhAraNa karanA yA uccAra-pAsavarSa ugivhittae yA, NigiNihattae vA, kaSpaha se rokanA nahIM kalpatA hai, kintu pUrva pratilekhita bhUmi para malapuSva-paDilehiyaMsi aMDilasi uccAra-pAsavaNaM parijhuvittae, mUtra tyAganA kalpatA hai / punaH yathAvidhi apane sthAna para Akara ahAvihimeva ThANaM ThAittae / use kAyotsarga karanA kalpatA hai| evaM khalu esA paThamA satta-rAiMbiyA bhiSaSu-paDimA ahAsuyaM isa prakAra yaha prathama sAta dina-rAta kI bhikSa-pratimA yA -jAva-aNupAlittA bhavai / -dasA. da. 7, su. 32 sUtra-yAvat -jinAjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| voccA sattarAIdiyA bhikkhupaDimA dvitIya sapta ahorAtrikI bhikSa pratimA606, evaM doccA satta-rAIdiyA vi| 606, isI prakAra dUsarI sAta dina-rAta kI bhikSu pratimA kA bhI varNana hai| navaraM sAiyassa yA, lagasAirasa vA, upakulapassa vA, vizeSa yaha hai ki isa pratimA ke ArAdhana-kAla meM daNDAThANaM ThAisae, sesaM taM caiva-jAva-aNupAlitA pavAda / sana, lakuTAsana aura utkuTukAsana se sthita rahanA cAhie / -dasA. da. 7. su. 33 zeSa varNana pUrvavat-yAvat-jinAzA ke anusAra yaha pratimA kI jAtI hai| taccA sattarAiMdiyA bhikkhupalimA tRtIya sapta ahorAdhiko bhikSu pratimA607. evaM taccA satta-rAiMdiyA ni / 607. isI prakAra tIsarI sAta dina-rAta kI mina-pratimA kA bhI varNana hai| navaraM-godohiyAe vA, bIrAsaNIyasa za, aMbakhujjassa vA, vizeSa yaha hai ki isa pratimA ke ArAdhana-kAla meM godohaThANaM ThAittae / sesaM saM ceva-jAca-aNupAlitA bhavai / nikAsana, vIrAsana aura AmrakubjAsana se sthita rahanA caahie| -dasA. da. 7, mu. 34 zeSa pUrvavat-yAvat-yaha pratimA jinAjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 608-601 ahorAtriko bhikSu pratimA tapAcAra [287 ahorAiyA bhivasya paDimA-- ahorAtriko bhikSu pratimA608. evaM AherAiyAvi / 608. isI prakAra ahorAtriko pratimA kA bhI varNana hai| navara-cha?NaMbhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmasma vA-jAva-rAya- vizeSa yaha hai ki nirjala SaSTha bhakta karake grAma---yAvathANissa yA Isi pambhAra gaeNaM kAeNaM do vi pAe sAhaTTa rAjadhAnI ke bAhara zarIra ko thor3A sA jhukAkara donoM pairoM ko bagghAriya-pANissa ThANaM tthaaise| sesaM saM ceya-jAva-aNu- saMkucita kara aura donoM bhujAoM ko jAnu paryanta lambI karake pAlittA bhvd| -dasA. da. 7, su. 35 kAyotsarga karanA caahie| zeSa pUrvavat yAvat-yaha pratimA jinAjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| egarAiyA bhikkhu paDimA - eka rAtriko bhikSu pratimA606. epa-rAiyaM bhiksbu-patima paribalAla aNagAramA jAna-ahi- 106 era rAtrikI bhikSu pratimAghArI angaar-yaavtyaasejjaa| ___ zArIrika kSamatA se unheM sahana kare / karapada se aTTameNaM bhattaNaM apANaeNaMbahiyA gAmassa vA-jAba- use nirjala aSTama bhakta karake grAma yAvat-rAjadhAnI rAyahANisa vA Isi pAmAragaeNaM kAeNaM ega poggalaTTiptAe ke vAhara zarIra ko thor3A sA Age kI bora jhukAkara, eka viTAe aNimisanayahiM mahApaNihi tehiM guhi saviviehi padArtha para dRSTi sthira rakhate hue animeSa netroM se aura nizcala guttehi do bi pAe sAha vAghAriyapANissa ThANaM tthaaise| aMgoM se sarva indriyoM ko gupta rakhate hue donoM pairoM ko saMkucita kara evaM donoM bhujAoM ko jAnuparyanta lambI karake kAyotsarga se sthita rahanA caahiye| tastha se vizva-mANa rasa-tirikkhajoNiyA upasammA samuppa- vahA~ yadi deva, manuSpa yA tithaMca gambandhI upasarga hoM aura jjejjA te NaM ubasaggA payalejja vA pavakejja vA no se ve upasarga usa anagAra ko dhyAna se vicalita kareM yA patita kapada papalittae vA parisae kaa| kareM to use vicalita honA yA palita honA nahIM kalpanA hai| tatya gaM uracAra-pAsavaNeNaM uvvAhijjA, no se kappai yadi mala mUtra kI bAdhA ho jAya to use rokanA nahIM uccAra-pAsavaNaM ugimhittae vA Nigimhittae vA / kappai phalpatA hai, kintu pUrva patilekhita bhUmi para mala mUtra tyAganA se pukhapaDilehiyaMsi thaMDilaM si-uvacArapAsavaNaM priduvitte| kalpatA hai / punaH yathAvidhi apane sthAna para Akara use vAyoahAvihimeva ThANaM tthaaitte| sarya karanA kalpatA hai| egarAiyaM bhikkhu-paDima samma aNaNapAlemANasa aNapArassa eka rAtrikI bhikSu pratimA kA samyak prakAra se pAlana na ime to ThAgA ahiyAe, asubhAe, aksamAe, aNisessAe, karane para anagAra ke lie ye tIna sthAna ahitakara, azubha, aNaNugAmipattAe bhavaMti taM jahA asAmadhyaMkara, akalyANakara evaM duHkhada bhaviSya vAle hote hai| 1. ummA vA labhejjA, yathA-(1) unmAda kI prApti, 2. bohakAliyaM vA rogAyaka pANijjA, (2) cirakAlika roga evaM AtaMka kI prApti, 3. keli-paNatAo vA dhammAo maMsiSjA / (3) kovalI prajJapta dharma se bhraSTa hogaa| ega-rAhaya bhikkhu-patima samma agupAlemANassa aNagArassa eka rAtrikI bhivA-pratimA kA samyak prakAra se pAlana ime tI ThANA hiyAe, suhAe, emAe, nissesAe, aNugA- karane vAle anagAra ke lie ye tIna sthAna hitakara, zubha, sAmathryamiyattAe bhavaMti, taM jahA--- kara, kalyANakara evaM sukhada bhaviSya vAle hote haiN| 1. mohinANe vA se samupajjejjA. yathA-(1) avadhijJAna kI utpatti, 2. maNa-pajjavanANe vA se samupajjA , (2) manaHparyavajJAna kI utpatti, 3. kevala nAga vA se asamuppannapuTave samupajjejjA / (3) anutpanna kevalajJAna kI utpatti / evaM khalu egarAiyaM bhikkhu-paDima, ahAsutaM, ahAkappaM, isa prakAra yaha eka rAtrikI bhikSu-pratimA yathAsUtra. yathAahAmArga, ahAtacaM, samma kAeNaM phAsittA, pAlisA, kalpa, yathAmAgaM aura yathAtathya rUpa se gamyA prakAra kAyA se Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] paraNAnuyoga-2 pratimA grahaNa karane se mukti sUtra 606-611 sohitA, tIritA, kiTTittA, ArAhitA, ANAe aNupA- sparza kara, pAlana kara, zodhana kara, pUrNa kara, kIrtana kara aura lisA yA vi bhvti| -dasA, da. 7, su. 36-36 ArAdhana kara jinAjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| paDimAgahaNeNaM vimutti pratimA grahaNa karane se mukti610. piNDompahapaDimAsu, bhayANesu sttsu| 610. jo bhikSu AhAra-haNa kI sAta pratimAoM meM aura sAta je mikkhU jayaI nizcaM, se na acchA maNDale / / bhayasthAnoM meM sadA yatna karatA hai vaha saMsAra meM nahIM rahatA hai| --utta.a.31, gA.6 uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paTimAsu ya / jo bhikSa upAsakoM kI myAraha pratimAoM tathA bhikSuoM me bhikkhU jayaI nin, se na acchA maSyale / kI bAraha pratimAoM meM sadA yatna karatA hai, vaha saMsAra meM nahIM -utta. bha. 31, gA.11 rahatA / eSaNA pratimAe~--8(3) sasa AhAresaNa paDimAo AhAra lene kI sAta pratimAeM611. isaceyAI AyataNAI uvAsiphamma aha bhikkhu jANejjA- 611. pUrvokta (piMDepaNA aNita) doSoM ko chor3atA huA bhikSa sapta pisaNAo' ye sAta piDepaNAe~ (AhAra kI pratimAe~) jaaneN| 1. tattha khalu imA paDhamA piDesaNA-asaMsaTTe hatthe asaMsaSTU (1) una meM se pahalI piDheSatA yaha hai ki 'asaMsRSTa hAtha mse| aura asaMsRSTa pAna, tahappagAreNa asaMsa?Na hatyeNa vA, mattaeNa vA, asaNaM thA, yadi dAtA kA hAya aura bartana kinI bhI vastu ro anita khAima vA, sAima bA, sayaM vA gaM jAegjA, paro vA se ho to azana, khAdya, svAya, AhAra kI svayaM yAcanA kareM athavA dejjA, phaasu-jaab-pddigaahejjaa| paDhamA pisnn|| gRhastha de to use prAsuka jAnakara-- yAvat grahaNa kara le| yaha pahalI pireSagA hai| 2. ahAvarA roccA piTesaNA: saMsa? hatthe, saMsa? mtte| (2) isake bAda dUsarI piMDeSaNA yaha hai ki 'saMsRSTa hAtha aura saMsRSTa paatr| tahappagAreNa saMsaTuga hatyega vA, mattaeNa yA, asaNaM thA, yadi dAtA kA hAya aura bartana kisI vastu se lipta hai to khAima thA, sAimaM vA sayaM vA gaM jAejjA, paro vA se usase vaha aNana, khAdya, svAdya AhAra kI svayaM yAcanA kare bejjA, phAsuyaM-jAva-paDigAhejjA / doccA pisnnaa| athavA gRhandha de to use prAsuka jAnakara -yAvat grahaNa kara le| yaha dUsarI piDeSaNA hai / 3. ahAvarA taccA piDesaNA-iha khalu pAINaM vA-jAtra-udIgaM (3) isake bAda tIsarI piMDepaNA yaha hai ki isa kSetra meM vA, saMgatiyA sakSA bhavaMti-gAnAvatI ghA-jAva kammakarI pUrva-pAvat-uttara dizA meM kaI zraddhAlu vyakti rahate haiM, jaise vaa| ki gRhpti---yaavt-naukraaniyaaN| tesiM ca NaM aNNataresu vidhavesu bhAyaNajAyesu upaNirikhata- unake yahA~ aneka prakAra ke bartano meM pahale se bhojana ramnA puTave siyA / taM jahA huA hai| jaise ki 1 ThANaM. a. 3, u. 3, su. 158 / 2 ThANaM. a.7, su. 545 / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 611 AhAra lene kA sAta prAtamAeM tapAcAra / 24 pAlasi vA, piTaragasi bA, saragasi vA, paragasi vA, thAlI maiM, tapelI meM, sUpa meM, chabar3I meM tathA bahumulya pAtra baragaMsi vaa| aha puNevaM jANejjA-asaMsarTsa hatthe saMsa? matte, saMsa? usa samaya sAdhu yaha jAne ki--gRhastha kA hAtha alipta hai vA hatthe, asaMsa? mate / se ya paDiggahadhArI siyA, pANi- kintu bartana lipta hai athavA hAtha lipta hai, batana alipta hai, tava paDiggahae vA, se puthyAmeva AloejjA. vaha pAtradhArI yA kara-pAtrI sAdhu pahale hI use kahe"uso / ti vA bhagiNi ! ti bA, eteNa tumaM asaMsa?Na "he AyuSman gRhastha ! yA AyuSmatI bahna ! tuma isa hatyeNa, saMsa?Na matteNa, saMsa?Na vA hatyeNa, asaMsadvaiga asaMsRSTa hAtha aura saMsRSTa vartana se azvA saMsRSTa hAtha aura matteNa assi khalu pajiggahaMsi bA, pANisi vA NihaTu asaMsaSTa vartana se lekara isa pAtra meM yA hAtha meM jhukAkara do|" ovittu balayAhi / tahappagAraM bhoyagajAta sayaM vA NaM jAejjA, paro vA se usa prakAra ke bhojana kI svayaM yAcanA kare athavA gahastha de jjA / kAsupaM-jAva-paDigAhejA / tasyA piu~saNA / to use prAsuka jAnakara-yAvat-grahaNa kara le| yaha tIsarI piDeSaNA hai| 4. ahAvarA ghautthA piDesaNA-se bhikkhU vA-jAva-samANe (4) isake bAda cauthI piMDeSaNA isa prakAra hai-vaha bhikSa sajja purNa jANejjA-pihayaM SA, baharayaM vA, bhujjiyaM bA, -yAvat - praveza karane para yaha jAne ki gRhastha ke yahA~ agni mathu bA, nAulaM vA, ghAulapalaM vA, se sike hue yA pUrNa kiye hue avitta gehUM Adi ke siTTe, jvAra, jI Adi ke siTTe tathA cAvala yA usake Tukar3e haiN| assi khalu paDiganiyaMsi appe pacchakamme appe pjjvjaate| jinake grahaNa karane para pAtra ke lepa nahIM lagatA hai aura na hI tuSa Adi paraThane par3ate hai| tahappagAra pihuyaM vA-jAya cAulapalaM vA sayaM vA NaM isa prakAra ke dhAnya ke siTTe-yAvat-bhagna zAli Adi jAegjA paro yA se vejjA phaasuyN-jaab-pddigaahejjaa| acitta padArtha kI sAdhu svayaM yAcanA kara le athavA gRhastha de to prAsuka jAnakara- yAvat / grahaNa kara le / cautthA piddesnnaa| yaha cauthI piDheSaNA hai| 5. ahAvarA paMcamA piDesaNA-se bhikkhU vA-jAva-samANe (5) isake bAda pAMcavI piMDeSaNA isa prakAra hai-vaha bhikSa, jagahiyameva bhoyaNajAtaM jANejjA / taM mahA -pAvat-praveza karane para yaha jAne ki gRhasya ke yahAM apane khAne ke lie kisI bartana meM bhojana le rakhA hai| jaise kisarAvasi bA, DiDimaMsi vA, kosagaMsi vaa| sakore meM, kAMse ke bartana meM yA miTTI ke kisI bartana meN| aha puNevaM jANejjA-bahaparivAvaNe pANIsu vyleve| phira yaha bhI jAna jAye ki usake hAtha kacce pAnI se lipta nahIM hai pUrNa sUkha gaye haiN| sahappagAraM asaNaM vA, khAima bA, sAima vA, sarva vA usa prakAra ke azana, khAdya, svATa AhAra kI sAdhu svayaM jAejjA paro vA se vejA, phaaptury-jaav-pddigaahejjaa| yAyanA kara le yA gRhastha de to use prAsuka jAnakara -yAvatpaMcamA piNddesnnaa| grahaNa kara le / yaha pAMcavI piMDaSaNA hai| 6. ahAbarA chaTA piMDesaNA-se bhikkhara vA-jAva-samANe (6) isake bAda chaThI piDheSaNA isa prakAra hai-vaha bhikSu paggahiyameva bhoyagajAtaM jANejjA jaM ca sayadAe paggahitaM, yAvat-praveza karane para yaha jAne ki gRhastha ne apane lie ca parAe pampa hitaM, yA dusare ke lie bartana Adi meM yA hAtha meM bhojana grahaNa kiyA hai| taM pAyapariyAvaNaM taM pANipariyAvaSNaM asaNaM vA, khAima aisA vaha gRhasya ke pAtra meM yA hAtha meM rahA huA azana, vA, sAimaM vA sayaM vA gaM jAejjA parI pA se dejA vAdya, svAdya sAdhu svayaM yAcanA kara le yA gRhastha de to use phAmuyaM-jAva-paDigAhemjA / chaTThA piDesaNA / prAsuka jAnakara-yAvat -grahaNa kara le| yaha chaTThI piMDeSaNA hai| Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290] gharamAnuyoga-2 pAnI lene kI sAta pratimAeM sUtra 611-612 7. ahAvarA sattamA pijesaNA-se bhikkhU vA-jAva-samANe (7) isake bAda sAtavIM piDeSaNA isa prakAra hai-vaha bhikSa umilata-ghammiya bhopaNajAya jANejjA, - pAvat-praveza karane para yaha jAne ki gRhasya ke pheMkane yogya AhAra hai| jacaNNe yahave bupaya-caupaya-samaNa-mAhaNa-atihi-kivaNa- jise anya bahuta se dvipada-catuSpada-zramaNa-brAhmaNa, atithi, vaNImagA NAvakarSati / daridro, aura bhikhArI loga nahIM cAhate, tahappagAraM uzita-dhammiyaM bhopaNajAyaM sayaM bAI jAejjA, aise pheMkane yogya bhojana kI svayaM yAcanA kare athavA vaha paro vA se jA phAsuyaM-jAva-paDigAhejA 1 sapsamA gRhastha de to use prAsupha jAnakara-yAvata - grahaNa kara le| yaha pirsnnaa| -A. su 2, a.1, u. 11, su. 406 sAtavIM piMDe SaNA hai| satta-pANesaNa paDimAo pAnI lene kI sAta pratimAyeM612, husyAI AyataNAI upAtikamma aha bhikkha jANejjA- 612. pUrvokta (pANaSaNA baNita) donoM ko choDatA hA bhikSa satta pANesaNAo1--- ye sAta pANaSaNAe~ (pAnI kI pratimA) jAneM1. tatpa khalu imA paDhamA pAsaNA-asaMsa? hatye, (1) inameM se prathama pANaSaNA yaha hai ki-asaMsRSTa hAtha asaMsa? mtte| aura asaMsRSTa paatr| tahappagAreNaM asaM saTThINa hatyeNa vA, asaMsa?Na mattaeNaM vA yadi dAtA kA hAtha aura bartana kisI vastu se alipta ho pANagajAyaM sayaM vA gaM jAejAjA, paro vA se vaMjA, phAsuya to usase pAnI kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de to use -jAva-paDigAhejA paDhamA paarnnsnnaa| prAsuka jAnakara-pAvat-grahaNa kara le / yaha prathama pANaiSaNA hai| 2. mahAvarA ghoccA pANesaNA-saMsaddha hatye, saMsa? mte| (2) isake bAda dUsarI pANaSaNA yaha hai-saMsRSTa hAtha aura saMsRSTa pAtra / tahappaNAreNa asaMsa?Na hatyeNa vA asaMsa?Na mattaeNa thA, yadi dAtA kA hAtha aura varnana acitta vastu se lipta hai pANagajAyaM sayaM vA NaM jAejjA, paroyA se bejjA, phAsurya to usase pAnI kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de to use jAva-paDigAhejjA / voccA pAsaNA / prAsuka jAnakAra-yAvat-grahaNa kara le / yaha dvitIya pANaSaNA hai / 3. ahAvarA taccA pANesaNA-iha khatu pAIgaM vA-nAva- (3) isake dAda tIsarI pANaSaNA yaha hai-isa kSetra meM pUrva udINa cA saMtegatiyA sahA bhavaMti gAhAvatI thA-jAva- --yAvat-uttara dizA meM kaI zraddhAlu vyakti rahate haiM, jaise ki kammakarI vaa| ve gRhpti-yaavt-maukraaniyaaN| tesiMdhaNa aSaNataresu virUva syesu bhAyaNajAyesu javaNikSita- unake yahA~ aneka prakAra ke bartanoM meM pahale se pAnI rakhA purave siyA, taM jahA huA hai, jaise--- thAlasi vA, piTaragativA, saragali thA, paragaMsi vA, varagaMsi thAlI meM, tapelI meM, sUpa meM, chabar3I meM, bahumUlya pAtra meM / vaa| aha pugevaM jANejjA-asaMsa? hatya-saMsa? matte, saMsa? vA usa samaya sAdhu yaha jAne ki-gRhastha kA hAtha alipta hai hatye asaMsa? matte / se papaDiggahadhArI siyA pANipaDiggA kintu bartana lipta hai athavA hAtha lipta hai aura bartana alipta hae vA, se pukhkhAmeva maaloejjaa| hai, taba vaha pAbadhArI yA kara-pAtrI sAdhu pahale hI use kahe''Auso ! ti vA, bhagiNI ! ti thA eteNa turma asaMsa?Na "he AyuSman gRhastha ! yA gRhasvAminI ! tuma isa asaMsRSTa hattheNaM, saMsa?Na masaNa, saMsa?Na thA hattheNa, asaMsa?Na hAtha aura saMsRSTa bartana se athavA sasRSTa hAtha aura asaM sRSTa matteNa, arisa khasu paDiggahaMsi vA pANisi vA NihaTTa bartana se lekara isa pAtra meM yA hAtha meM pAnI do, isa prakAra ke ovitta valayAhi / tahappagAraM pANagajAyaM sayaM vA paM pAnI kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de to use prAska jAegjA, paro vA se bejjA, phAsuyaM-jAva-paDigAhejjA / jAnakara-yAvat-grahaNa kara le| taccA paannsnnaa| yaha tIsarI pArNaSaNA hai| 1. ThANaM. a. 7, su. 545 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 612-613 pratimA dhAraNa karane vAle kA vacana viveka tapAcAra 291 4 ahAvarA cautthA pANesaNA-se bhikkhU vA-jAva-samANe se jjaM puNa pANagajAyaM jANaMjjA / taM jahAtilodagaM vA, tusodana vA, jabodagaM vA, AyAmaM vA, sovIraM vA, suciyarDa vaa| (4) isake bAda cauthI pANaSaNA yaha hai / vaha bhizca-yAvatapraveza karane para yaha jAne ki yahAM tila kA dhovana, tuSa kA dhobana, jo kA dhovana, cAvala Adi kA osAmaNa, kAMjI kA pAnI yA zuddha acitta zItala assi balu paDigahiyasi appe paruchAkamse, appe pamjava- inameM se kisI prakAra kA pAnI grahaNa karane para pAtra ke anna jaae| Adi bA lepa nahI lagatA hai tathA kucha bhI pheMkanA nahIM par3atA hai| tahappagAraM tilodagaM vA-jAva-suviyarDa vA sayaM vA gaM aise tila kA dhovana-yAvat-zuddha amitta zItala jala kI jAegA, paro vA se vaijjA, phaasuyN-jaav-pddigaahejjaa| svayaM yAcanA kare yA gRhastha de use prAsuka jAnakara-yAvata - cautthA paasnnaa| grahaNa kara le / yaha cauthI pANaSaNA hai| 5. ahAvarA paMcabhA pANerA-- bhikkhU vA-jAva-samANe (5) isake bAda pAMcavIM pANaSaNA yaha hai-vaha bhikSa umgahiyameva pANagajAyaM jANejjA / taM jahA -yAvat - praveza karane para graha jAne ki * yahA~ kisI bartana meM pAnI rakhA huA hai, yayAsarAyasi vA, DiDimaMsi bA, kosagaMsi vaa| __ sakore meM, kAMse ke bartana meM yA miTTI ke bartana meM / aha puNe jANejjA-bar3haeriyAvANe pANIsu bagaleve / phira yaha bhI jAna jAe ki pAnI dene vAle ke hAtha sacitta pAnI se alipta ho gaye haiM, pUrNa sUkha gaye haiN| tahappagAraM pANagajAya sayaM vA NaM jAejjA, paro vA se usa prakAra ke pAnI kI svayaM yAcanA kare yA yaha gRhastha de vejjA, phAmuyaM-jAva-paDigAhejjA / paMcamA paasnnaa| to use prAsuka jAnakara-yAvat-grahaNa kara le| yaha pAMcavIM pANaSaNA hai| 6. ahAvarA chaTThA pAsaNA-se bhikkhU vA-jAva-samANe (6) isake bAda chaThI pANaSaNA yaha hai-vaha bhikSu-yAvatpagahiyameva pANagajAyaM jAgekajA-jaM ca sayaTTAe pAhijaM praveza karane para yaha jAne ki gRhastha meM apane lie yA dUsare ke ca paraTTAe paramahitaM / lie pAnI nikAlA hai| taM pAyapariyAvANaM taM pANipariyAvaNaM pANamajAyaM sayaM vA aisA vaha gRhastha ko pAtra meM va hAtha meM rahA huA pAnI NaM jAejjA paro vA se vejjA, phaasuye-jaay-prigaahejjaa| sAdhu svayaM yAcanA kare athavA vaha gRhastha de to use prAsuka chaTThA paannesnnaa| jAnakara yAvat-grahaNa kara le / maha chaThI pANaiSaNA hai| 7. ahAvarA sattamA pAsaNA-se mikkha yA-jAva-samANe (7) isake bAda sAtavI pANaSaNA yaha hai--baha bhikSa uzita dhammiyaM pANagajAyaM jaannejjaa| -yAvat-praveza karane para yaha jAne kijaM caNe bahave dupaya cauppaya-samaNa-mANa-atihi-kivaNa- gRhastha ke phaikage yogya pAnI hai jise anya bahuta se dvipadavagomagA NAvakakhati / caturUpada-zramaNa-brAhmaNa, atithi, daridrI aura bhikhArI loga nahIM cAhate, tahappagAra unsitadhammiyaM pANagajAyaM sayaM vA jAejjA, aise pheMkane yogya pAnI kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha paro vA se vejjA, phAsuyaM-jAya-paDiyAhejjA / sattamA de to use prAsuka jAnakara-yAvat-prahaNa kara le| yaha sAtavIM paannesnnaa| -A. zu. 2, a. 1, u. 11, su. 406 pANeSaNA hai| paDimA dhAragassa vayaNaM vivemo pratimA dhAraNa karane vAle kA vacana viveka613. inveyAsi saptAha piDesaNANaM, sattaNhaM pAsaNANaM aNNataraM 613. ina sAta piDepaNAoM aura sAta pANaSaNAoM meM se kisI paDima pajivAjamANe No evaM bavejA-"micchA paDivaNNA eka pratimA ko svIkAra karane vAlA bhikSu isa prakAra avahelanA khalu ete bhayaMtAro, ahameme samma paDivaNe" karatA huA na kahe ki-"ina sAdhu bhayavantoM ne asamyak pratimAeM svIkAra kI haiM, eka mAtra maiMne hI samyak pratimA svIkAra kI hai|" Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] caraNAnuyoga-2 saMstAraka lene ko cAra pratibhAe~ sUtra 613-614 "je ete bhayaMtAro etAo paDimAo paDijjittANaM viharati, apitu vaha isa prakAra kahe -"jo ye sAdhu bhagavanta ina jeya ahamasi evaM patrimaM parivagjisANaM viharAmi, samvaivi pratimAoM ko svIkAra karake vicaraNa karate haiM aura jo maiM isa te u jiNANAe uditA aNNoSaNasamAhIe, evaM ca Na pratimA ko svIkAra karake vivaraNa karatA hU~, ye hama sabhI apanI biharati / -A. su. 2, a. 1, u. 11, su. 410 apanI zakti samAdhi ke anusAra jinAjJA meM udyata hokara isa prakAra vicaraNa karate haiN| cattAri saMthAresaNa paDimAo.. saMstAraka lene kI cAra pratimAe~ - 614. icceyAI AyataNAI upAtikamma baha bhikkhU jANejjA- 614. pUrvokta (zayyaSaNA meM vaNita) doSoM ko chor3akara bhikSu ina imAhi ghahiM paDimAhi saMthAragaM esitte'| cAra pratimAoM se saMstAraka kI eSaNA kare / 1. tattha khalu imA paDhamA parimA-se bhikkhU yA bhikkhUNI 1. inameM se pahalI pratimA yaha hai-bhikSu yA bhikSuNI yA udisiya udisiya saMthAragaM jAejjA, taM jahA- nAmollekha kara-karake saMstAraka kI yAcanA kare, jaise1. ikkaDaM vA, 3. kaliNaM vA, 1. ikkaDa nAmaka tRNa se niSpanna, 2. bAMsa kI caTAI, 3, jaMtuyaM vA, 4. paragaM vA, 3. jantuka nAmaka tRNa se niSpanna, 4 phUla gUMthane kA tRNa, 5. moragaM vA, 6. taNaM SA, 5. mora kI pAMkhoM se niSpanna, 6. sAmAnya tRNa, 7. kusaM vA, 7. kuza (doba) se niSpanna, 8. kuncaga vA, 4. pUrvaka tRNa se niSpanna (jisase putAI karane kI kuMcI banatI hai)| 1. pippalagaM bA, 10. palAlagaM vaa| 1. pIpala ke kASTha se niSpanna, 10. parAla zAli kA tRNa / se pRthbAmeva AloejjA-"Auso ! tivA, bhagiNI! ti sAdhu pahale se hI isa prakAra kahe-"he AyuSman gRhastha yA yA, dAhisi me etto aNNatara saMthAraga?" bahana ! kyA tuma mujhe ina saMstArakoM meM se amuka saMstAraka doge ?" tahappagAra saMthAragaM samaM yA NaM jAejjA, paro vA se vejjA, isa prakAra saMstAraka kI svayaM pAcanA kare apacA gRhastha de phAsurya jAba-paDigAhejjA / pahamA pjimaa| to prAsuka jAnakara -yAvat-grahaNa karale / yaha prathama pratimA hai| 2. ahAvarA doccA paDimA-se bhikkhU yA bhikkhUNI vA 2. isake bAda dUsarI pratimA yaha hai-bhikSu yA bhikSuNI pehAe saMcAragaM jAejjA / taM jahA gRhastha ke makAna meM sAmane rakhe dikhate hue saMstAraka ko dekhakara usakI yAcanA kare / yayAmAhAvati vA-jAva-kammakari vA / gRhapati-yAvat-naukarAniyA~, se puvAmeva bAloejjA-"uso ! ti vA bhiiNa ! ti unase pahale hI isa prakAra kahe ki-"he Ayugman gRhasya ! thA vAhisi me etto aNNatara saMthArayaM / " yA bahina ! tuma mujhe ina saMstArakoM meM se amuka saMstAraka doge?" tahappagAra saMghAragaM sayaM vA paM jAejjA, paro vA se denA, isa prakAra ke saMstAraka kI svayaM yAcanA kare yA' gRhastha de phAsurya -jAva-paDigAhejjA / doccA pddimaa| to use nAsuka jAnakara-yAvat-grahaNa karale / yaha dvitIya pratimA hai| 3. ahAvarA taccA paDimA-se mikkhU vA bhikkhUNI vA 3. isake bAda tIsarI pratimA yaha hai--bhikSu yA bhikSuNI jassuvassae saMvasejjA be tasya mahAsamaNNAgate, taM jahA- jisa upAzraya meM nivAsa kare usI upAzraya meM jo saMstAraka vidyamAna hoN| yathAipakaDe vA-jAva-palAle vA, zakkaDa-pAvat-parAla / tassa lAbha saMvasejjA, tassa alAbhe upakuDae vA sajie inake prApta hone para AzA lekara zayana kre| ma prApta hone vA viharejjA / taccA parimA / para utkaTa kAsana yA niSadyAsana Adi AsanoM se baiThakara rAtri vyatIta kare / yaha tIsarI pratimA hai| 1. ThANaM.bha.4, u, 3, su. 331 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 614-615 vastra lene ko cAra pratimAeM 4. ahAvarA utpA paDimA se bhikkhU yA mikkI vA ahAsaMcaDameva saMdhAraNaM jAegA jahA visiyA vA hApameva yA saMcAra, tassa lAbhe saMvasejjA tassa alAbhe ukkuDae vA sajjie yA viharejjA / cajatthA paDimA / icyeyANaM ca parimANaM abhgataraM parimaM pavima - jAva aNNoSNasamAhIe evaM caNaM viharati / -- A. su. 2, a. 2, 3, su. 456-457 basAri tyasaNa paDimAna 2. ahAba vA pahimabhikkhU yA minI vA pehAe tvaM jAeyA hAtAnA kammara yA se puraSAmeva AloejjA- ''Auso ti vA bhagiNi ! ti vA vAhiti me esI antara pat tahappAraM vazyaM sayaM vA NaM jAejA paro vA se bejjA, phAlupaM jAva-DigAhejjA / boccA paDimA / 3. mahAvarA tathA parAbhavA-jAva-samAne sejaM guNavatthaM jajjA taM jahA aMtara yA utA tahaSyagAraM vatthaM sa vara NaM jAeujA, paro vA se vejA kArya jAva paDigAhejjA / taccA paDimA | 4. ahAvarA va usthA paDimA --- se bhikkhU vA-- jAva- samANe myaM yat jaM ca bahave samama jAva-vaNImagA NAvakaM khaMti, 1. ThANaM. bha. 4, u. 3, su. 231 tayAcAra 615 mAI AyataNAI javAtikamma ah bhikkhU jANejjA- 615. pUrvokta (vastrapaNA meM varNita ) doSoM ko chor3akara bhikSu mAhi parimArahe vatyaM esie ina cAra pratimAoM se vastra kI eSaNA kare - sinAe 2. bhaMgiyaM vA, 1. tatya khalu na paDhanA paDimA se mik yA bhikkhUNI yA usa taM mahA1. jaMgiyaM vA, 3. vA 4. pottamaM vA 5. khomiyaM vA, 6. tulA / hatyAraM vatyaM sa yA paMjAemA, paro yA se denjA, phAsugA pahanA parimA 6. inameM se hI yaha hai- bhikSu vA bhikSuNI nAmolne kara-karake vastra kI yAcanA kare jaise -.. 1. jAMgalika 2. bhogika, 4. potraka, 5. somika, aise vastra kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha svayaM de to prAka jAnakara - yAvat 3. sAnaja, 6. grahaNa kreN| yaha prathama pratimA hai / 2. usake bAda dUsarI pratimA yaha hai- bhikSu yA bhikSuNI bastra ko pahale hI dekhakara gRhasvAmI-pAvanaukarAnI vAdi se isa prakAra kahe "he AyuSman gRhastha ! yA bahana ! kyA tuma ina vastroM meM se koI vastra mujhe doge ?" isa prakAra svayaM vastra kI yA nA kare athavA vaha gRhastha de to prAka jAnakara - yAvat grahaNa kre| yaha dUsarI pratimA hai| 2. isake bAda tIsarI pratimA yaha hai vaha bhikSu pAvatpraveza karane para vastra ke sambandha meM yaha jAne-jaise kinIce ke bhAga meM pahanA huA vastra yA Upara ke bhAga meM pahanA huA vastra / aise vastra kI svayaM yAcanA kare yA gRhastha svayaM de to use prAka jAnakara - yAvat grahaNa kre| yaha tIsarI pratimA hai / 4. isake bAda cInI yaha hai-vaha bhikSu yatpraveza karane para yaha jAne ki gRhastha ne vastra ko pahana kara chor3a diyA hai| jise ki bahuta se anya zramaNa yAvat-- bhikhArI loga bhI lenA na cAhate hoM, [ 293 4. isake bAda lodhI pratimA yaha hai bhikSu yA bhikSumI upAzraya meM pahale se hI biche hue saMstAraka kI yAtrA kreN| yathA--... patthara kI zilA, lakar3I kA pATa yA bichA huA tRNa maya saMstAraka inake prApta hone para AjJA lekara usa para zayana kre| na mile to utkaTukAsana yA niSecana Adi AsanoM se baiThakara rAtri vyatIta kare yaha cauthI pratimA hai| ina cAroM pratimAoM meM se kisI eka pratimA ko dhAraNa karane vAlA sAdhu bAbat sabhI apanI-apanI samAdhi ke anusAra vicaraNa karate haiM / vastra lene kI cAra pratimAeM - Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] gharaNAnuyoga-2 pAtra lene kI cAra pratimAeM sUtra 615-616 tahappagAraM uziyadhammiyaM vayaM sayaM vA SaM jAejjA, paro aise chor3e hue vastra kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de yA se vejjA, phAsurya-jAva-paDigAhejjA / cautthA pddimaa| to use prAsuka jAnakAra-yAvat- grahaNa kare / yaha cauthI pratimA hai| incemAsi cauNhaM paDimANaM aNNataraM parimaM parivajamANe ina cAroM pratimAoM meM se kisI eka pratimA ko dhAraNa -jAva-aNNoNNasamAhIe evaM ca NaM vihati / karane vAlA sAdhu-yAvat-sabhI apanI-apanI samAdhi ke -A. su 2, a. 5, u. 1. su. 556-560 anusAra vicaraNa karate haiN| cattAri pattesaNa paDimAo pAtra lene kI cAra pratimAeM616. iccchayAI AyataNAI uvAtikamma aha bhikkhU jANejmA-- 616. pUrvokta (vastraSaNA meM varNita) doSoM kA parityAga karake imAhi cahi paDimAhiM pArya esitte| bhikSu ina cAra pratimAoM se pAtra kI eSaNA kare-- 1. tasya khalu imA patramA paDimA-se bhikkhU vA bhikkhUNI 1. inameM se pahalI pratimA yaha hai ki-bhikSa yA bhikSuNI vA uddisiya-uhisiya pAyaM jAejjA, taM jahA nAmollekha pUrvaka pratijJA karake pAtra kI yAcanA kare, jaise1. lAuyapAyaMDA, 2. vArupAyaM yA, 1. tumbe kA pAtra, 2. lakar3I kA pAtra, 3. maTTiyAvAvayA, 3. miTTI kA paatr| tahappagAraM pAyaM sayaM vA NaM jAegjA, paroyA se vejjA, aise pAtra kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de to prAsuka phAsupaM-jAva-pahigAhejA / paDhamA paDimA / jAnakara. yAvat-grahaNa kare / yaha pahalI pratimA hai| 2. ahAvarA bocA paDimA-se mikkhU vA bhikkhUNI vA 2. isake bAda dUsarI pratimA yaha hai--bhikSa yA bhikSaNI pehAe pAyaM jAejjA taM jahA (sAmane dikhate hue pAtra ko lene kI pratijJA karake) pAtroM ko gAhAvati vA-jAva-kammakAra vA, pahale ho dekhakara gRhapati-yAvat- karmakAriNI Adi se isa prakAra kahe, se puNyAmeva mAsoejjA-"AusI / ti bA, magiNI! 'he AyuSman gRhastha ! yA bahana ! kyA mujhe inameM se amaka ti pA, bAhisi me ettare aNNatara pAya, taM jahA pAtra doge?" jaise kikhAjyapAyaM vA-jAva-maSTiyApAyaM vA, tumbA, kASTha yA miTTI kA pAtra, tahappagAra pAyaM sayaM thA NaM jAejjA paro vA se vejjA, isa prakAra ke pAtra kI svayaM vAcanA kare yA gRhastha svayaM de phAsuyaM-jAda-pabigAhejjA / doccA pddimaa| to use prAsuka jAnakara-yAvat-grahaNa kre| yaha dUsarI pratimA hai| 3. ahAyarA taccA paDimA-se bhikkhuvA-jAva-samANe se ujaM 3 isake bAda tIsarI pratimA yaha hai-vaha bhiSa-yAvatapurNa pAya jANejjA-saMgatiyaM vA, vejayaMtiyaM vA, praveza karane para aisA pAna jAne ki vaha mahasva ke dvArA upayoga meM liyA jA cukA hai yA upayoga meM liyA jA rahA hai| tahappagAraM pAyaM sayaM yA NaM jAejA paro vA se dejjA, aise pAtra kI svayaM yAcanA kare athavA vaha gRhastha de to phAsuga-jAva-paDigAhemjA / taccA paDimA / prAsuka jAnakara - yAvat-grahaNa kre| yaha tIsarI pratimA hai| 4. ahAvarA ghautthA paDimA-se bhikkhU bA-jAva-samANe 4. isake bAda cauthI pratimA maha hai -vaha bhikSu-yAvat - usiyadhammiyaM pAyaM jAejjA-jaM caNe bahave sabhaNa-jAva- praveza karane para yaha jAne ki--gRhastha ne pAtra ko upayoga meM vaNImagA NAvakhati, lekara chor3a diyA hai| jise ki anya bahuta se zramaNa-yAvat bhikhArI bhI lenA nahIM cAhate, tahappagAraM pAyaM sayaM vA gaM jAejjA, paro vA se dejjA, aise pAtra kI svayaM yAcanA kare athavA gRhastha de to prAsuka phAmuyaM-jAva-paDigAhejjA ghanatyA pddimaa| jAnakara-yAvat-grahaNa kre| yaha cauthI pratimA hai| inceyAsi cajaNhaM paDimANaM aNNataraM paDimaM paSTivajjamANe ina cAroM pratimAoM meM se kisI eka pratimA ko dhAraNa -jAva-aNNoSNa samAhie evaM ca NaM viharati / karane vAlA sAdhu-yAvat bhI apanI-apanI samAdhi ke -bA. su. 2, a. 6, u. 1, su. 564-565 anusAra vicaraNa karate haiN| 1. ThANaM. . 4, u. 3, su. 331 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 617-618 khar3e rahakara kAyotsarga karane ko cAra pratimAe~ tapAcAra [295 cattAri ThANa-kAussaga paDimA khar3e rahakara kAyotsarga karane kI cAra pratimAeM617. isaceyAI AyataNAI ucAtikamma aha bhikkhU icchejjA- 617. pUrvokta sthAna sambandhI doSoM ko chor3akara bhikSu ina cAra cahi paDimAhiM ThANaM tthaaitte| pratimAoM meM se kisI eka pratimA se kAyotsarga karane kI icchA kare1. tarithamA paThamA paDimA - "acittaM khalu uvasajjistAmi, 1. unameM se prathama pratimA yaha hai-"maiM acitta maryAdita avalaMbimsAmi, kAeNa viSparikammissAmi, saviyAraM ThANaM sthAna meM raheMgA, dIvAra Adi kA sahArA lUMgA, hAtha-paira Adi ThAissAmi ti|" pahamA paDimA / kA saMbodhana-prasAraNa karUMgA tathA vahIM para thor3A-sA vicaraNa karUMgA," yaha prathama pratimA hai| 2. ahAvarA bocdA pauimA . "acittaM khalu upasajjissAmi, 2. isake bAda dUsarI pratimA yaha hai-"maiM acitta maryAdita avalaMbisAmi kAeNa viparikanmissAmi, No sakyiAraM sthAna meM rahUMgA, dIvAra Adi kA sahArA lUMgA, hAtha-paira Adi ThANaM ThAissAmiti / " doccA paDimA / kA saMkocana prasAraNa karUgA, kintu thor3A-sA bhI vivaraNa nahIM karUgA," yaha dUsarI pratimA hai| 3. isake bAda tRtIya pratimA yaha hai-"maiM acitta maryAdita avalaMbissAmi No kAeNa vidhari kammissAmi, No saviyAra sthAna meM rahU~gA, dIvAra Adi kA sahArA lUMgA, kintu hAtha-para ThAissAmi tti / " taccA paDimA / Adi kA saMkonana-prasAraNa nahIM karUMgA tathA bhramaNa bhI nahIM karUMgA." yaha tIsarI pratimA hai| 4. ahAvarA cautthA paDimA- ''acittaM khalu ucasajji. 4. isake bAda catudhaM pratimA yaha hai-'maiM acitta sthAna meM sAmi, No avalaMcissAmi, No kAraNa vipparikamnissAmi, sthita rahU~gA / usa samaya na to dIvAra Adi kA sahArA luMgA, No saviyAraM ThANaM ThAissAmi, bosaTukAe vosaTukesa-mamu- na hAtha-paira Adi kA saMkocana-prasAraNa karU~gA aura na hI bhramaNa roma he saMniruddhaM vA ThANaM ThAissAmi tti / " cautthA karUMgA, apitu zarIra kA mamadhya tathA keza, dADhI, macha, roma pddimaa| aura nakha Adi ke parikama kA tyAga kara samyak pravAra se kAyA kA nirodha kara isa sthAna meM kAyotsarga karake sthita rahU~gA," yaha cauthI pratimA hai| icceyAsi cauNhaM paDipANaM aNNataraM paTima paDibajjamANe ina cAroM pratimAoM meM se kisI eka pratimA ko dhAraNa -jAva-aNNoNNa-samAhoe evaM ca gaI viharati / karane vAlA sAdhu-yAvat - sabhI apanI-apanI samAdhi ke - A. su. 2, a.ka, u. 1, su. 635-636 anusAra vicaraNa karate haiN| satta avaggaha paDimAo-- avagraha lene kI sAta pratimAeM - 618. icceyAI AyataNAI upAtikamma aha bhikkha jANejjA 618. pUrvokta avagraha sambandhI doSoM kA parityAga karake bhikSu imAhi saptahi paDimAhi ugyahaM ogimhitsae ina sAta pratimAoM ke anusAra avagraha grahaNa kare1. jatya skhalu imA padamA paDimA--se AgaMtAresu vA-jAba- 1. inameM se pahalI pratimA yaha hai ki vaha sAdhu pathikapariyAvasahesu vA aNavIi uggahaM jAejjA-jAva tega para zAlA-yAvat pariyAjakoM ke Azrama meM samyaka vicAra karake viharissAmo / paDhamA paDimA / avagraha kI yAcanA kare-yAvat- usake bAda hama vihAra kara deMge, yaha prathama pratimA hai| 2. ahAvarA doccA paDimA- jassa gaM bhikkhassa evaM2. isake bAda dUsarI pratimA yaha hai ki jisa bhikSu kA bhavati "ahaM ca khalu aNNesi bhikkhUNaM aDhAe jaggahaM isa prakAra kA abhigraha hotA hai ki "maiM anya bhikSuoM ke lie ogihissAsi, aNNesi bhikSUrNa ugahite ugahe utha- avagraha kI yAcanA karUMgA aura anya bhikSuoM ke dvArA pAcita llissaami|" doccA paDimA / avagraha meM nivAsa karU gaa|" yaha dvitIya pratimA hai / 1 2 ThANaM. a. 4, u. 3, su. 331 ThANaM. a.7, su. 545 / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 caragAnuyoga-2 saptasaptatikA bhikSu pratimAeM satra 618-616 3. ahAvarA taccA paDimA jassa NaM bhikkhassa evaM bhavati 3. isake bAda tIsarI pratimA yaha hai ki --jisa bhikSu kA "ahaM ca khalu aNNesi bhikkhU gaM aTThAe ugaha ogihissAmi, isa prakAra kA abhigraha hotA hai ki "maiM dUsare bhikSuoM ke lie aNNesi gha jaggahite cAhe jo ubllissaami|" tannA abagraha kI yAcanA karUMgA parantu anya bhikSuoM ke dvArA yAcita paDimA / sthAna meM nahIM ThaharUMgA," yaha tRtIya pratimA hai| 4. ahAvarA. cautyA parimA-- jassa meM bhikSussa evaM 4 isake bAda caturtha pratimA yaha hai--jisa bhikSu kA isa mavati "ahaM ca khalu aNNeti bhikkhUrNa aTThAe uggaheM jo prakAra kA abhigraha hotA hai ki " dUsare bhikSuoM ke lie ogihissAmi, aNNesi ca jaggahite ugahe ulliAssAmi" avagraha kI yAcanA nahIM karUMgA parantu anya sAdhu dvArA yAcita cajasyA pddiyaa| sthAna meM tthhruuNgaa|" yaha caturtha pratimA hai| 5 ahAvarA paMcamA paDimA-jassa gaM bhikSussa evaM 5. isake bAda pAMcavIM pratimA yaha hai-jisa bhikSu kA isa bhavati "ahaM ca khalu appaNo aTThAe jaggahaM NoopiNhi- prakAra kA abhigraha hotA hai ki - "maiM apane lie hI avagraha kI ssAmi, No dohaM, go sihaM, So caunhaM, jo paMcamha" yAcanA karUMgA anya do, tIna, cAra, pAMca ke lie nhiiN|" yaha paMcamA paDimA / pAMcavI pratimA hai| 6. mahAvarA chaTThA paDimA / se bhikSU vA bhikkhUNI vA 6. isake bAda chaTThI pratimA yaha hai-bhikSu yA bhikSaNI jisa jasseba ugahe uvalliejjA, je satya ahaasmnnnnaagte| avagraha kI yAcanA karake ThaharatA hai usa sthAna meM pahale se hI taM mahA jo zayyAsaMstAraka vidyamAna hai| jaise-- pakaDe vA-jAva-parAle vA, tassa lAbhe saMvasenA, tassa ibakaDa nAmaka tRNa vizeSa -yAvat-parAla Adi inake alAbhe ukkurAe vA presajjie vA viharejajA / chaTTara milane para unakA avagraha prahaNa karake rahe aura nahIM milane para pddimaa| utkaTakAsana yA niSadyAsana Adi AsanoM se baiThakara rAva vyatIta kreN| yaha chTrI pratimA hai| 7. ahAvarA sattamA paDimA-se mikkhU vA bhikkhUNI thA 7. isake bAda sAtavI pratimA yaha hai-bhikSu yA bhikSuNI ahAsaMtharameva uggahaM jAegjA, taM jahA jisa sthAna kI anuzA ne vahA~ vadi pRthvI zilA, kASThazilA pucisila pA, silaM vA mahAsaMthaDameva vA saMthAraga tathA parAla Adi bichA huA prApta ho to usakA avagraha grahaNa tassa lAbhe saMbase jjA, tassa alAbhe ukkuTue vA Nesajjie kara vahA~ rahe yadi prApta na ho to utkaTukA Asana mA niSAdyAsana vA viharejjA / sattamA pddimaa| dvArA rAtri vyatIta kare / yaha sAtavI pratimA hai / inveyAsi sasahaM paDimANaM aNNataraM paTima paDivajjamANe ina sAta pratimAoM meM se kisI eka pratimA ko dhAraNa karane -jAva-aNNoNa-samAhIe evaM ca Na viharati / vAlA sAdhu-yAvat-sabhI apanI-apanI samAdhi ke anusAra -A. su. 2, a. 7, u. 2, su. 633-634 vicaraNa karate haiN| datti-paDimAe~-8(4) satta-sattamiyA bhikkhupaDimA saptasaptamikA bhikSu pratimA619. satta-sattamiyA NaM mikyupaDimA egaNapannAe rAiMtriehi 616. sapta-saptadivasIya bhikSa-pratimA (46) uncAsa ahorAtra egeNaM channaueNaM bhikkhAsaeNaM ahAmutsaM-jAva-ANAe aNu- meM mikSA meM prApta hue AhAra kI (196) eka sau chiyAnave pAlitA pravAha -ThANaM a.5, su 545 dattiyoM se sUtrAnusAra--yAvat -jina AjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| 1 (ka) sama. sama. 46, su.1 (kha) bava. u.6, mu. 37 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620-624 aTTa duriyA bhikkhupatimA 620. aTTa-aTThamiyA NaM bhikkhu-pakSimA causaTTIe-rAIdiehi dohi aTTAsiehi miklAsa ehi ahAsutaM jAva ANAe aNupA lisA bhava / -- a... 645 nava-navamiyA bhikkhu paDimA - 621. nava navamiyA NaM bhikkhupaDimA emasIe rAIdiehiM vaha ya paMtahi bhikhAsa ehi mahAsutaM jAva appA litA bhavadda | 2 -ThANaM. ma. 6, su. 600 dasa-dasamiyA miklu paDimA 622. vasa dasamiyA NaM bhikkhupaDimA chaha ya milAehi ahAsu bhava | 3 vihA caMdapaSTimAo 623. vo parimAo paNNattAo / taM jahA 1. jabamA ya caMdapaDimA 1 2 3 aSTaSTamabhikSu pratimA egeNaM rAIdiyasaevaM baddha jAva ANAe anupAlitA -ThANaM. a. 10, su. 777 -- - vava. u. 10, su. 1 2. baharamA ya caMbapaDimA / * jayamanzA pahimA624. jayamaNaM caMdapaDimaM paDivanassa aNagArasa nicvaM mAsaM bokAe pahoma samupajjezyA divyA vA mArAvA tiriNayogiyA vA aNusomA vA, paDilomA yA, takSya aNulomA tAva aMbejjA vA nasijjA vA sahakArejjA vA sammANejjA vA, kallANaM. maMgalaM, devarya, cedayaM, juvAjjA (ka) sama sama (ka) sama sama pahilomA tAva agrayareNa vA aDigA thA, jo vA, veNa vA kaseNa vA kAe AuTTajjA le sathye uppanna samma sahejjA, sajjA, titikA bahiyA 64, su. 1 81, su. 1 tapAcAra [267 aSTa-aSTamikA bhikSu pratimA 620 maSTa aSTadivasIya mikSa - pratimA (64) cauMsaTha ahorAtra meM bhikSA meM prApta hue AhAra kI (288) do so maThyAsI daziyoM se bhAnusAra yAvat-jinAzA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| - (kha) vava, u. 9. su. 38 (kha) aba u 9, su. 36 (kha) jaba. u. 6, 40 su. (ka) sama sama 100, su. 1 (ga) saptasaptamikA bhikSu pratimA meM prathama sAta dina meM AhAra kI eka-eka datti grahaNa kI jAtI hai, dUsare sAta dina meM AhAra kI do-do datti grahaNa kI jAtI hai, - yAvat- sAtaveM sAta dinoM meM AhAra kI sAta sAta dattiyA~ grahaNa kI jAtI haiN| aSTa aSTamikA bhikSu pratibhA meM ATha-ATha dina se eka-eka datti kI vRddhi kI jAtI hai| navanavabhiyA bhikSu pratimA meM nava nama dina se eka-eka vatti kI vRddhi kI jAtI hai| dAdazamiyA bhikSu pratimA meM dasa dasa dina se eka-eka datti kI vRddhi kI jAtI hai / 4 ThANaM. a. 2, u. 3, su. 77 nava-navamikA bhikSu pratimA - 621. naulo divasIya bhikSu pratimA (81) ikkAsI ahorAtra meM jilA meM Ahae kI (009) bAra sau pA~ca dattiyoM se sUtrAnusAra - yAvat-jinAzA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| dAdayAmikA bhikSu pratimA 622. daza daza divasIya bhikSu pratimA (100) sau ahorAtra meM bhikSA meM prApta mahAra kI (550 ) pA~ca sau pacAsa dattiyoM meM sUtrAnusAra- yAvat jinAzA ke anusAra pAlana kI jAtI hai / do prakAra ko candra pratimAe~ 623. do pratimAyeM kahI gaI haiM, yathA(1) yavamadhya candra pratimA, (2) vajramadhya candra pratimA / pavamadhya candra pratimA 624. yavamadhya candrapratimA svIkAra karane vAlA aNagAra eka mAsa taka zarIra ke parikarma se tathA parIra ke mamatva se rahita hokara rahe aura deva, manuSya evaM tiryakRta anukUla yA pratikUla jisane parISa evaM upasarga honeM janameM anukUla parISada evaM upa haiM-- koI vandanA namaskAra kareM, satkAra sammAna kare, kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa aura jJAnarUpa mAnakara paryupAsanA kare / unameM pratikUla parISad evaM upasarga ye haiM kisI daNDa, haDDI, jola, beMta aura cAbuka se zarIra para prahAra kare to vaha ina saba anukUla pratikUla parISad evaM upasargoM ko (prasanna yA khisa na hokara ) samabhAva se, kSamA bhAva yukta, vIratA pUrvaka aura zAMti se samyak sahana kare / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298) bharaNAnuyoga-2 pavamadhya pratimA sUtra 624 javamalaM gaM caMdapajima pajivanasta maNagArasta yavamadhya candra pratimA ke ArAdhaka aNagAra ko, sukkapaksassa pADivae se kappAiemA battI moyaNassa paDigA- zuklapakSa kI pratipadA ke dina AhAra aura pAnI kI ekahetae, egA paagss| eka dani grahaNa karanA kalpatA hai| samvehi puSpaya caupayAiehi AhAraklIhi sahi paDiNi- AhAra kI AkAMkSA karane vAle sabhI dvipada catuSpada prANI yahi, annAyauMcha sukhovahArDa AhAra lekara lauTa gaye hoM taba use ajJAta sthAna se zuddha (bhalpa lepa vAlA) alpa bAhAra lenA kalpatA hai / nijahitA bahave smp-jaav-bgiimgaa| anaka zramaNa -- pAvat-mivArI AhAra lekara lauTa gaye hoM arthAt vahAM khar3e na hoM to AhAra lenA kalpatA hai| kappaDa se egassa muMjamANassa paDiggAhettae no dohaM, no eka vyakti ke bhojana meM se AhAra lenA kalpatA hai, kintu timhaM, no ghAumaI, no paMcahaM / do, tIna, cAra yA pAMca vyakti ke bhojana meM se lenA nahIM kalpatA hai / no gumviNIe, no bAlavacchAe, no bAragaM aijjamANIe 1 garbhavatI, choTe baccoM vAlI aura bacce ko dudha pilAne vAlI ke hAtha se AhAra lenA nahIM kalpatA hai| no aMto ekhupassa do vi pAe sAhaTa dalamANIe, no bAhi dAtA ke donoM paira dehalI ke andara hoM yA bAhara hoM, usase esuyassa do vi pAe sAhaTTa dalamANIe / AhAra lenA nahIM kalpatA hai|| aha puNa evaM jANejjA egaM pAyaM aMto kiccA, egaM pAyaM yadi aisA jAne ki-dAtA eka para dehalI ke andara aura bAhiM kiccA evyaM viksammaittA eka para dehalI ke bAhara rakhakara dehalI ko pairoM ke bIca meM karake de to usake hAtha se AhAra lenA kalpatA hai / eyAe esaNAe esamA lajjA AhArejA, eyAe esa- isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta ho jAe esamANe golabhejjA, No AhArejjA / to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| biyAe se kappaDa doSNi battIo bhoyaNassa paDigAhettae, zukla pakSa ke dvitIyA ke dina pratimAdhArI aNagAra ko boSiNa pANassa-jAva-epAe esagAe esamANe labhejjA bhojana aura pAnI kI do-do dattiyA~ lenA kalpatA hai-pAvatAhArejjA, eyAe esaNAe esamaraNe bho labhemjA, no isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta ho to yaahaarejjaa| le yadi hama prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho so na le| taiyAe se kampai tiNi rattIo bhoyagassa paDigAhetsae, tIja ke dina bhojana aura pAnI kI tIna-tIna dattiyAM grahaNa tiSNi pANasa-jAva-emAe esagAe esamANe labhejjA karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA AhArejA, eyAe esaNAe esamANe No lamejA, no karate hue AhAra prApta ho to le yadi isa prakAra ke niyamoM se aahaaregjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| cautthIe se karapada uvattIo proyaNasa panigAhettae, cautha ke dina bhojana aura pAnI kI cAra-cAra dattiyA~ grahaNa pANassa-jAva-epAe esaNAe esamANe labhejjA AhA- karanA kalpatA hai yAvat -isa prakAra ke abhigraha se eSaNA rejanA, eyAe esaNAe esamArga No labhemjA no AhA- karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se rejjA / eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / paMcamaue se kappAha paMcavattIo bhoyaNassa pariNAhatae, paMca pAMcama ke dina bhojana aura pAnI kI pAMca-pAMca dattiyA~ pANasa-jAba-eyAe esaNAe esamANe sabhejjA mahArejjA, grahaNa karanA kalpatA hai-yAvata-isa prakAra ke abhigraha se emAe esaNAe esamANe No lamajjA no aahaarejjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 624 yavamadhya candra pratimA sapAcAra [269 chaTThIe se kappai cha rattIo moyagassa parimAhettae chapANassa chaTha ke dina bhojana aura pAnI kI chaha-chaha dattiyAM grahaNa -jAva-epAe esaNAe esamANe labhejA AhArejA, eyAe karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA esaNAe esamANe No sabhejnA no AhArejjA / karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| sattamIe se kappA satta dattIo bhoyagasta paggiAhettae, satta sAtama ke dina bhojana aura pAnI ko sAta-sAta dattiyA~ grahaNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lamejA AhArekjA, karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA epAe esajAe esayANe go lajjA no bAhArejjA / karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| baTThamIe se kApaDa aTTa vatsIko moyaNassa paDigAhettae, aSTa AThama ke dina bhojana aura pAnI kI ATha-ATha dattiyAM pANassa-jAva-eyAe epaNAe esamANe lajjA AhArejjA, grahaNa karanA kalpatA hai-yAvata--isa prakAra ke abhigraha se epAe esagAe samANe go lajjA no aahaartjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| nakSmIe se kappai nava dattIo bhoyaNassa paDiyAhettae, nava navamI ke dina bhojana aura pAnI kI nava-nava dattiyAM grahaNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejA AhArejjA, karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe No lamajjA no AhArejjA karate hue AhAra prApta hoM to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / vasamIe se kappada basa vattIyo bhomaNassa panigAhettae, dasa dasamI ke dina bhojana aura pAnI kI dasa-dasa dattiyAM grahaNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhemjA AhAreSajA, karanA kalpatA hai---yAvat -isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe No labhejA no AhArejjA / karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| egArasamoe se kappaDa egArasa dattIyo bhopagassa paDigA- gyArasa ke dina bhojana aura pAnI kI gyAraha-yAraha dattiyA~ hettae, egArasa pANassa-jAva-eyAe esagAe esamANe grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se lamejA AhAreujA, eyAe esaNAe esamANa ko labhejjA eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke no aahaarejjaa| niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| bArasamIe se kappada vArasa battImo mopaNassa paDigAhettae, bArasa ke dina bhojana aura pAnI kI bAraha-bAraha dattiyA~ bArasa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvata-isa prakAra ke abhigraha se rejA, eyAe esaNAe esamAge vo labhejA no aahaarejaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na se| terasamIe se kappaha terasa vasIo bhoyaNassa parigAhatae, terasa ke dina bhojana aura pAnI kI teraha-teraha dattiyA~ terasa pAgasta-jAva-epAe esaNAe esamANe labhemjA pAhA- grahaNa karanA kalpatA hai-pAvat- isa prakAra ke abhigraha se rejjA, epAe esaNAe esamANe po lamejA no AhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke rekjA / niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| ghohasamIe se kampaha poisa rattIko bhoyaNassa paDigAhettae, caudasa ke dina bhojana aura pAnI kI caudaha-caubaha dattiyAM coisa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamArNa lamajjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se regjA, eyAe esaNAe esamAge No lovA no AhA. eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke rejaa| niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| pannarasamIe se kappaha pannarasa battIo moyaNassa paDigAhettae, pUrNimA ke dina bhojana aura pAnI ko pandraha-pandraha datiyA~ pannarasa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejatA grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat--isa prakAra ke abhigraha se AhArestrA, epAe esagAe esamAne go sabhejA no karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se thAhArejjA / eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300] baragAnuyoga-2 yavamadhya candra pratimA sUtra 624 bahulapakkhassa pADivae se kappati coisa dattIo bhoyaNassa kRSNa pakSa kI pratipadA ke dina bhojana aura pAnI kI caudahapahigAhetae, cauddasa pAgassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe caudaha dattiyAM grahaNa karanA kalpatA hai yAvat -isa prakAra ke lamejmA AhArejamA, eyAe esaNAe esamANe ko labhejjA abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa no aahaarejaa| pakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| viDyAe se kappA terasa battIo poSaNassa paDiyAhettae, dvitIyA ke dina bhojana aura pAnI kI teraha-taraha dattiyA~ terasa pANassa-jAva-epAe esaNAe esamANe labhemjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-pAvat-isa prakAra ke abhigraha se rejjA, eyAe esaNAe esamA golabhejA no aahaarenaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to ma le / taiyAe se kappaDa jArasa vattIo bhoyaNassa paDigAhettae, tIja ke dina bhojana aura pAnI kI bAraha-bAraha dattiyA~ bArasa pANassa-bAva-eyAe esaNAe esamANa sabhejjA grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se AhArejjA, eyAe esaNAe esamAge No labhejA no eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke aahaarejjaa| niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / ghautthIe se kappaDa eskArasa datsIo bhoyaNassa paDi gA. cautha ke dina bhojana aura pAnI kI gyAraha-gyAraha dattiyA~ hettae, ekkArasa pAgassa-jAva-eyAe esaNAe esamAge grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se lajjA mAhArejjA, ekAe esaNAe esamANe No labhejA eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke no aahaarejaa| nigaroM se pAraNa mArate hue AhAra prApta na ho to na le| paMcamIe se kappada dasa dattIo bhoyaNassa paDigAhettae, dasa pAcama ke dina bhojana aura pAnI kI dasa-dasa dattiyA~ grahaNa pAgassa-jAva-epAe esaNAe esamAge lajjA AhArejjA, karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se epaNA epAe esaNAe esamANe No lamajjA no baahaarejaa| karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| chaTThIe se kampada nava datsIo moyaNassa pavigAhesae. nava chaTha ke dina bhojana aura pAnI kI nava-nava dattiyA~ grahaNa pANalsa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lajjA AhArajjA, karamA kalpatA hai-yAyata-isa prakAra ke abhigraha se epaNa eyAe esagAe esamANe No sabhejjA no aahaarekhmaa| karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM sA eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to ma le / sattabhIe se kappaDa aTa dattIo moyaNassa enigAhesa e, sAtama ke dina bhojana aura pAnI kI ATha-ATha dattiyA~ aTTha pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe sabhejA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhibaha se rejjA, ekAe esaNAe esamANe golabhejA no aahaarejjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| aTThamIe se kappaDa satta vattIyo bhoyaNassa pahigAhettae, AThama ke dina bhojana aura pAnI kI sAta-sAta dattiyA~ grahaNa satta pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lajjA karanA kalpalA hai--yAvata-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA AhArekhajA, epAe esaNAe esamANe No labhejA no karate hae AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamo se bhaahaarejaa| eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / navamIe se kappaDa cha battIo bhoyaNassa pahigAhesae,cha navamI ke dina bhojana aura pAnI kI chaha-chaha dattiyA~ grahaNa pANassa-jAva-emAe esagAe esamANe lajmA AhArejA, karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe polamaMjAnI AhArejA karate hae AhAra prApta ho to le. yadi isa prakAra ke niyamA se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| dasabhIe se kappaha paMca dattoo bhoyaNassa paDiyAhettae, paMca dasamI ke dina bhojana aura pAnI kI pAMca-pAMca dattiyA~ grahaNa pANasa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lamajjA AhArenjA, karatA kalpatA hai yAvat--isa prakAra ke abhigraha se eSaNA epAe esaNAe esamANe No labhejA no AhArejjA / karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue bAhAra prApta na ho to na le| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 624.625 vajramadhya canna pratimA tapAcAra [301 ekkArasabhIe se kappai caDha dattozro bhoyaNassa pahigAhettae, gyArasa ke dina bhojana aura pAnI kI cAra-cAra dattiyA~ cau pAgassa-jAna-eyAe esapAe esamANe labhejjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvata-isa prakAra ke abhigraha se rejjA, eyAe esaNAe esamANe No labhejA no aahaarjjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho tobha le| bArasamoe se kappA tiSNi vattIo bhoyaNasa paDigAhesae, bArama ke dina bhojana aura pAnI kI tIna-tIna dattiyAM grahaNa tiSiNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe emamANe labhejjA karanA kalpatA hai -yAvat .. isa prakAra ke abhitraha se epaNA AhArejjA, eyAe esaNAe esamANe ko lajjA no karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se aahaaressjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le| terasamIe se rappana do yattIo moyaNassa paDigAhettae. yo terasa ke dina bhojana aura pAnI kI do do dattiyA~ grahaNa pANasa-jAva-eyAe esagAe esamANe sabhejjA AhArajjA. karanA kalpatA hai-vAyat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe No labhejA no maahaarejjaa| karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / cauvasamIe se kappar3a egA datto bhoSaNassa paDimAhettae, caudasa ke dina bhojana aura pAnI kI eka-eka dattI grahaNa egA pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejjA AhA- karanA karanA kalpatA hai -yAvat-isa prakAra ke bhigraha se renjA, epAe esaNAe esamANe No lajjA no aahaarjjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to le, yadi isa prakAra ke niyamoM se epaNA karate hue AhAra prApta na ho to na le / AmAvAsAe se ya abhttttubhvh| amAvasa ke dina vaha upavAsa karatA hai| evaM khatu esA avamajjA caMdapaDimA ahAsutta-jAva-ANAe isa prakAra yaha javamadhya candra pratimA sUtrAnusAra-yAvat-- aNupAliyA bhavai / - vava.u. 10, su. 1.2 jinAjJA ke anusAra pAlana kI jAtI hai| yaharamajhA caMdapaDimA vajamadhya candra pratimA625. badaramamaM gaM caMdapaDiyaM paThibannassa aNagArarasa niccaM mAsa 625. vacamadhya candra pratimA svIkAra karane vAlA aNagAra eka bosaTTakAe ghiyattadehe je kei parIsahovasaggA samuppajjejjA mAsa taka zarIra ke parikama se tathA zarIra ke mamatva se rahita -jaav-ahiyaasejjaa| hokara rahe aura jo koI parISaha evaM upasarga hove-yAvat unheM zAnti se sahana kre| vaharamAsaM jaM caMdapaDima pajivanassa aNagArassa, vajamadhya-candra-pratimA svIkAra karane vAle aNakAra ko, bahulapakkhassa pADivae se kappada pannarasa dattIo bhoyaNassa kRSNa pakSa kI pratipadA ke dina pandraha-pandraha dattiyA bhojana paDigAhettae pannarasa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe aura pAnI kI lenA kalpatA hai--yAvat -isa prakAra ke abhigraha labhejjA AhArenjA, epAe esaNAe esamANe No labhejjA se eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare yadi isa jo aahaarjjaa| prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue bAhAra prApta na ho grahaNa na kre| jiyAe se kappar3a cauDsa vasIo bhoyaNassa paDigAhesae, dvitIyA ke dina bhojana aura pAnI kI caudaha-caudaha dattiyA~ cauddasa pANassa-jAva-eyAe esagAe emANe lamejA grahaNa karanA kalpatA hai -thAvat---isa prakAra ke abhigraha se AhArejjA, evAe esaNAe esamANe No lajmA No eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra aahaarejaa| ke abhimaha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| taiyAe se kampaha terasa vasIyo bhoyaNassa paDigAhettae, tIja ke dina bhojana aura pAnI kI teraha-teraha dattiyA~ grahaNa terasa pAgasta-jAva-epAe esagAe esamANe lagnA AhA- karanA kalyatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se epaNA rejjA, eyAe esaNAe esamANe No labhejA ko AhA- karate hue AhAra prApta ho to brahma kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho grahaNa na kre| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] dharaNAnuyoga-2 vaJcamadhya candra pratimA sUtra 625 cautyoe se kappai pArasa basIo bhoyaNassa parigAhettae, cautha ke dina bhojana aura pAnI kI bAraha-bAraha dattiyA~ bArasa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se regjA, eyAe esaNAe esamANe No labhejA jo aahaarejnaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho grahaNa na kre| paMcamIe se kappaDa egArasa vatsIo bhopagassa parigAhettae, pA~cama ke dina bhojana aura pAnI kI gyAraha-nyAraha dattimA egArasa pANassa-jAna-eyAe esagAe esamAge labhejA grahaNa karanA kalyatA hai-thAvat-isa prakAra ke abhigraha se AhArajjA, eyAe esaNAe esamANe go labhejjA No epaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare yadi aahaarejjaa| ke abhigraha se epaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| chaTThIe se kappai isa dattIo moyaNasma paDigAhettae, dasa chaTha ke dina bhojana aura pAnI ko dasa-dasa dattiyA~ grahaNa pANassa-jAda-eyAe esaNAe esamANe labhejjA AhAremA, karanA kalpatA hai-yAvat -isa prakAra ke abhigraha se eSamA eyAe esaNAe esamANe po lamemA No AhAremA / karate hue mAhAra prApta ho to grahaNa phare, madi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| sattamoe se kappada nagha vattIo bhoyaNassa paDigAhettae, naya sAtama ke dina bhojana aura pAnI kI nava-nava dattiyAM grahaNa pANassa-jAba-epAe emaNAe esamANe sabhejmA thAhArejamA, karanA phalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe jo labhejjA No aahaarjjaa| karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta nahI to grahaNa na kre| aTThamoe se kappai aTTa battIko bhoyaNassa paDigAhettae, aTTa Ama ke dina bhojana aura pAnI kI ATha-ATha dattiyA~ pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe sabhejjA AhArejjA, grahaNa karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se epAe esaNAe esamAge No labhejA No aahaarejjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| navamIe se kappada satta vattIbho bhoyaNassa parigAhettae, satta navamI ke dina bhojana aura pAnI kI sAta-sAta dattiyAM grahaNa pAgassa-jAva-eyAe esapAe esabhANe sabhejjA AhArejjA, karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA emAe esaNAe esamANe golamejA No aahaarejaa| karate hue bAhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhi graha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| basamIe se kappada cha vatIbho bhoyaNamsa pabigAhettae, cha dasamI ke dina bhojana aura pAnI kI chaha-chaha dattiyA~ grahaNa pAgala-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejjA AhAreSajA, karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe golabheSamA No mAhAreNNA / karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kare / / egArasamIe se kappada paMca yattIko bhoyaNassa paDigAhettae, gyArasa ke dina bhojana aura pAnI kI pAMca-pAMca dattiya paMca pANassa-jAva evAe esaNAe esamANe sabhecA mAhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhignaha se reljA, eyAe esaNAe esamANe No lagyA go mAhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 625 vanamadhya carA pratimA tapAcAra [303 zarasamoe se kappai para sIo bhoyaNassa paDigAhettae, bArasa ke dina bhojana aura pAnI kI cAra-bAra dattiyAM cau pAgassa-jAva-ebAe esagAe esamANe labhejjA AhA- grahaNa karamA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se rajjA, eyAe esaNAe esamAge No samejA No AhA- epaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa rejjA / terasamoe se kappA tinni vasIo bhopaNassa pacigAhettae, terasa ke dina bhojana aura pAnI kI tIna-tIna dattiyoM timti pANassa-jAya-eyAe esaNAe esamANe sabhemA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-ima prakAra ke abhigraha se rejmA, eyAe esagAe esamANe No sabhejA No AhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra rejjA / ke abhigraha se epaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| cajabasamIe se kampaha do battIo bhothaNassa paDigAhettae, caudasa ke dina bhojana aura pAnI kI do-do dattiyA~ grahaNa vo bhoyaNassa-jAba-eyAe esaNAe esamANe sabhejnA AhA- karanA kalpanA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA regmA, eyAe esaNAe esamANe No labhejjA po AhA- karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke rejjA / abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| AmAvAsAe se kApaDa egA vattI bhoyaNassa enigAhettae, amAvasyA ke dina bhojana aura pAnI kI eka-eka datsI egA pANassa-jAva.ekAe esaNAe esamANe lamajjA AhA- mahaNa karanA kalpatA hai-yAvat- isa prakAra ke abhigraha se rejjA, eyAe esagAe esamAge No lajjA No AhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra rejjA / ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| mukkapaksassa paDiyae se kappA do battIo moyaNassa pari- zuklapakSa kI pratipadA ke dina bhojana aura pAnI kI do-do gAhettae, vo pANassa-jAva-epAe esaNAe esamANe labhegamA dattiyA~ grahaNa karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhiAhArajjA, eyAe esaNAe esamAge go labhejA go graha se eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi AhArejjA / isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| vijAe se kappaDa tini vattIo bhogaNassa paDigAhettae, dvitIyA ke dina bhojana aura pAnI kI tIna-tIna dattiyA~ tidhi pANassa-jAba-emAe esagAe esamANe lamajjA AhA- grahaNa karanA kalpatA hai-pAvat-isa prakAra ke abhigraha se rejjA, eyAe esamAe esamANe No larbhajjA ko AhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra rejjA / ke abhiyaha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| taDyAe se kappada ghara dattIyo bhoyaNassa paDigAhettae, para tIja ke dina bhojana aura pAnI ko cAra-cAra dattiyoM pAgassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lamajjA AhArejA, gahaNa karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eyAe esaNAe esamANe No sabhemjA No AhArejjA / eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhignaha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| cautthIe se kapyaha paMca battIo moyaNassa paDigAhesae, paMca cotha ke dina bhojana aura pAnI kI pAMca-pA~ca dattiyAM grahaNa pANassa-jAva-emAe esaNAe esamANe sabhejjA AhArajjA, karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA epAe esaNAe esamA No labheSamA No mAhArejA / __karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 paraNAnuyoga-2 vacamadhya candra pratimA patra 625 paMcamIe se kappada cha battIo promaNasa pahigAhettae, cha pAcama ke dina bhojana aura pAnI kI chaha-chaha dattiyA rANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe lameNjA AhArejjA, grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat- isa prakAra ke abhigraha se eyAe esaNAe esamA golabhemjA ko AhArajjA / eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| chaTThIe se kappaDa satta rattIyo bhoyaNassa panigAhettae, satta chaTha ke dina bhojana aura pAnI kI sAta-sAta dattiyo grahaNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe sabhejA AhArajjA, karanA kalpatA hai-pAvat-hama prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe No lamejjA No aahaarjjaa| karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue mAhAra prApta na ho to grahaNa na kre| sattamIe se kappA aTTa datsIo bhoyaNassa paDigAhesae, maTTa mAtama ke dina bhojana aura pAnI kI ATha-ATha dattiyAM pAgassa-jAva.evAe esaNAe esamANe lamajjA AhArajjA, grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat---isa prakAra ke abhigraha se epAe esaNAe esamANe No labhejjA No aahaarejjaa| eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to pahaNa meM kre| aTTamIe se pappara naba battIo bhoyaNassa paDigAhettae natra ATha ke dina bhojana aura pAnI kI bhaya-nava dattiyAM grahaNa pANassa-jAva-emAe esaNAe esamANe lamajjA AhAremA, karatA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA eyAe esaNAe esamANe No labhemA No AhArejjA / karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se epaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| navabhIe se kappar3a basa battIo bhoyaNassa paDigAhettae, isa navamI ke dina bhojana aura pAnI kI dasa dasa datiyAM grahaNa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamAge lamajjA AhArejA, karanA kalpatA hai--yAyat-. isa prakAra ke abhigraha se eSaNA epAe esaNAe esamANe No labhejA No AhAreDanA / karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| vasamIe se kampaha egArasa dasIo bhoyaNassa paDigAhe sae, dasamI ke dina bhojana aura pAnI kI gyAraha-gyAraha dattiyAM epArasa pANassa-jAva-eyAe esapAe esamANe sabhejA grahaNa karanA kalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhignaha se AhArejjA, evAe esaNAe esamANe jo sabhejA jo eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra AhArajjA / ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| egArasamIe se kappai vArasa battIyo bhoyagassa paDiyAhettae, gyArasa ke dina bhojana aura pAnI kI bAraha-bAraha dattiyAM vArasa pAgassa-jAya eyAe esaNAe esamANe lajjA grahaNa karanA kalpatA hai-pAvat-isa prakAra ke abhigraha se AhArejnA, ekAe esagAe esamANe No labhejA go eSaNA karate hue AhAra prApta ho so grahaNa kare, yadi isa prakAra aahaarejjaa| ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| bArasamIe se kApaDa terasa pasIo bhoyaNassa paDigAhettae, bArasa ke dina bhojana aura pAnI kI teraha-taraha dattiyA~ terasa pANassa-jAba-eyAe esaNAe esamANe lamevajA AhA- grahaNa karanA phalpatA hai-yAvat-isa prakAra ke abhigraha se rejA. evAe esaNAe esamANe golabheSA No AhA- eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra rejjA / ke abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 625-627 datti pramANa nirUpaNa tapAcAra [305 terasamIe se kappada cajahasa rattIo bhoyaNassa paDhigAhelae, terasa ke dina bhojana aura pAnI kI caudaha-caudaha dattiyA~ pauddasa pANassa-jAva-eyAe esaNAe esamANe labhejA grahaNa karanA kalpatA hai yAvat-isa prakAra ke abhigraha se eSaNA bhAhArejA, eyAe esaNAe esamArga po labhejA go AhA- karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi isa prakAra ke abhirejaa| graha se eSaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| cauhasamIe se kappai pannarasa dattoo moSaNassa paDigAhettae, zukla pakSa kI caudasa ke dina bhojana aura pAnI kI pandrahapatrarasa pANassa-jAva-emAe esaNAe esamANe sabhejjA AhA- pandraha dattiyA~ grahaNa karanA kalpatA hai-pAvat-isa prakAra ke rejjA, eyAe esagAe esamANe No sabhevajA No AhA- abhigraha se eSaNA karate hue AhAra prApta ho to grahaNa kare, yadi rejjA isa prakAra ke abhigraha se epaNA karate hue AhAra prApta na ho to grahaNa na kre| puNimAe se ya ammattaRs bhavai / pUrNimA ke dina vaha upavAsa karatA hai| emAe para dADimA ahAsutaM-jAtra-ANAe isa prakAra yaha vana-madhya candra pratimA mUtrAnusAra-pAvataNapAliyA mvii| -vava. u. 10, zu. 3-4 jinAjAnusAra pAlana kI jAtI hai| dattiparimANa niruvarNa datti pramANa nirUpaNa-. 626. saMvAdattiyassa miklussa paDiggahayArissa gAhAvahakula 626. dattiyoM kI saMkhyA kA abhigraha karane vAlA pAtradhArI piDhavAya paDiyAe aNuvidussa, ginya gRhastha ke ghara meM AhAra ke lie praveza kare usa samayajAvaiyaM jAvaiyaM keda anto paDigagahaMsi vaittA dalaejjA (1) AhAra dene vAlA gRhastha pAtra meM jitanI bAra jhukAkara tAvahayAo tAo dattIo vattavaM siyA / (namAkara) AhAra de utanI hI "dattiyAM" kahanI caahiye| tatya se keha chabbaevaM vA. bUsaeNaM vA, bAlaeNaM vA, anto (2) AhAra dene vAlA gRhastha yadi chabar3I se. vastra se yA paDiggahaMsi uvahattA balaejjA sadhyA viNaM sA egA datto calanI se binA ruke pAtra meM jhuka kara de vaha saba eka dattI kahanI yattamba siyaa| cAhie / satya se vahave muMjamANA samve te sayaM saya pisAhaNiya (3) AhAra dene vAle gRhatya jahAM aneka hoM aura ve saba anto paDiggahasi uvaitA dalaejjA, savvA vi gaM sA egara apanA-apanA AhAra sammilita kara binA ruke pAtra meM jhukAkara dasti vattavaM siyaa| deM vaha saba "eka dattI" kahanI caahie| saMsAdattiyAsa gaM bhikkhussa pANipaDimAhiyassa gAhAvaraphula dattiyoM kI saMkhyA kA abhigraha karane vAlA kara-pAtrabhojI piNDavAya-paDiyAe aNupaviTussa, nintha gRhastha ke ghara meM AhAra ke lie praveza kare usa samayajAvaiyaM jAvakSya ke anto pANisi uvaittA dalaejjA, (1) AhAra dene vAlA gRhastha jitanI bAra jhukAkara bhikSu ke tAvazyAo tAo dattoo battavya siyaa| hAtha meM AhAra de utanI hI "dattiyoM" kahanI caahie| tatpa se keva gharabaeNaM vA, dUsaega vA, vAlaeNa vA anto (2) AhAra dene vAlA gRhastha yadi chabar3I se, vastra se yA pANisi upaittA balaejnA, sadhyA viNaM sA egA vattI calanI se binA ruke bhikSu ke hAtha meM jitanaH AhAra de vaha saba vatsavvaM siyA / "eka dattI" kahanI caahie| tatya se bahave muMjamANA save te sayaM sayaM piNDaM 'sAhaNiya (3) AhAra dene vAle gRhastha jahA~ aneka hoM aura ye saba amto pANisi ubahattA balaekjA savvA vi paM egA rattI apanA-apanA AhAra sammilita kara binA ruke bhikSa ke hAtha meM battavya siyA / -baba. u. 6, su. 43-44 jhukAkara de vaha saba "eka dattI" kahanI caahie| moyapaDimA vihANaM moka-pratimA-vidhAna - 627. do paDimAo pazNattAo, taM jahA 627. do pratimAeM kahI gaI haiM, yathA1. DDiyA vA moyapaDimA, 2. mahalliyA thA moypddimaa| (1) choTI prasravaNa pratimA, (2) bar3I pranavaNa pratimA / khuSTiyaM moyapaDima paDivanassa apagArassa kappada paDhama- choTI prasravaNa pratimA zaradakAla ke prArambha meM athavA grISmaparaya-kAla samayasi vA carama-niyAha-kAla-samayasi vA, kAla ke anta meM grAma ke bAhara-pAvat - saniveza ke bAhara, bahiyA gAmassa vA-jAva-sanibessa vA vargasi vA, vaNavumAMsi vana meM yA vana duI meM, parvata para yA parvata durga meM aNagAra ko thA, paTavaryasi vA, envayavuggasi vA / dhAraNa karanA kalpattA hai| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] paraNAnuyAga-2 moka pratimA-vidhAna pUtra 627 mocyA Akramaha, coisamega pArei, yadi bhojana karake usa dina isa pratimA ko dhAraNa karatA hai to chaha upavAsa se ise pUrNa karatA hai| amocyA ArUpaha, solasameNa pAre / ____ yadi bhojana kiye binA arthAt upavAsa ke dina isa pratimA ko dhAraNa karatA hai to sAta upacAsa se ise pUrNa karatA hai| jAe jAe moe AgaBE, tAe tAe AIyo / isa pratimA meM bhikSu ko jitanI bAra mUtra Ave utanI bAra pI senA caahie| diyA Agacchada AIyagbe, rati AgacchAI no bhaaiiymce| dina meM Ave to pInA cAhie kintu rAta meM Ave to nahIM pInA caahie| sapA mate mAgacchaha no AIyaya, apAmai mase chaha kRmi yukta Ave to nahIM pInA cAhie, kintu kRmi rahita aaiiyvye| Ave to pInA caahie| sabIe matta Agacchai no AIyavye, avoe matte AgacchA vIrya sahita Ave to nahIM pInA cAhie kintu baurya rahita AIyadhve / Ave to pInA caahie| sasiNi matte AgacchA no AIyave, asasiNi mate cikanAI sahita Ave to nahIM pInA cAhie kintu cikanAI AgacchA bhAIyave / rahita Ave to pInA caahie| sasarale mate Agacchaha AIyave, asasarapakhe mase Agagchaha raja (rakta kaNa) sahita Ave to nahIM pInA cAhie kintu baaiiyve| raja rahita Ave to pInA caahie| jAvaie jAvaie moe AgacchaDa, tAvahae tAvaie samve jitanA jitanA mUtra Aye utanA-utanA saba pI lenA cAhie, bAIyavye, jahA--- yathAappe vA, bahue vaa| alpa ho yA adhika / evaM khalu esA buDiyA moyapajimA mahAsusaM-jAva-ANAe isa prakAra yaha choTI pranavaNa pratimA sUtrAnusAra yAvataNucAlittA mvd| jinAjJAnusAra pAsana kI jAtI hai| mahalliyaM gaM moyapaDima parivanAsa apavArassa kappaha se bar3I pramavaNa pratimA zaradakAla ke prArambha meM yA grISmakAla pakSama-saraya-kAla-samayasi vA, parama-nidAha-kAla-samayasi ke anta meM grAma ke bAhara-pAvat-saniveza ke bAhara bana meM yA, bahiyA gAmassa yA-jAva-sanivesassa vA varNasivA, yA vana durga meM, parvata para yA parvata durga meM aNagAra ko dhAraNa vaNavuggasi vA, pavvayaMkti vA, pavyayampaMsi vA, karanA kalpatA hai| bhogyA Arubhai, solasameNaM pAre, yadi bhojana karake usI dina isa pratimA ko dhAraNa karatA hai to sAta upavAsa se ise pUrNa karatA hai| abhocyA AvamA, aTThArasamegaM pAre / yadi bhojana kiye binA arthAt upavAsa ke dina isa pratimA ko dhAraNa karatA hai to ATha upavAsa se ise pUrNa karatA hai| mAe jAe moe Agacchada, tAe tAe AIpave / isa pratimA meM bhikSu ko jaba-jaba mUtra Ave taba-taba pI lenA caahie| diyA aagmch| AIyane, rati Agacchaha no AIyavve yadi dina meM Ave to pInA cAhie kintu rAta meM pAye to -jAva-evaM khalu esA mahalliyA bhoyapaDimA ahAsusaM-jAva- nahIM pInA cAhie-yAvat-isa prakAra yaha bar3I prAvaNa pratimA aNupAlitA abi| -sva.u.6, su. 41-42 sUtrAnusAra-yAvat-jinAzAnusAra pAlana kI jAtI hai| Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUna 628 pratimAoM kA saMgraha sapAcAra [307 pratimA-saMgraha-8(5) paDimA saMgaho628. bANauI paDimAo pnnnntaao| pratimAoM kA saMgraha628. pratimAe~ 92 (bAnaveM) kahI gaI haiN| -sama. sa. 92, su. 1 1 samavAyAMga kI TIkA ke anusAra 12 paDimAoM kA vivaraNa, mUla paDimAeM pAMca(1) samAdhi paDimA, (2) upadhAna paDimA, (3) viveka paDimA (4) pratisalInatA paDimA, (3) ekala vihAra pddimaa| samAdhi paDimA do prakAra kI hai(1) zruta samAdhi paDimA (2) cAritra samAdhi paDimA / dhu sAvitamA ke 62 maMda haiAcArAMga prathama zrutaskaMdha meM 5 paDimA, dvitIya zruta skaMdha meM 37 paDimAyeM, sthAnAMga meM 26 paDimAyeM, vyavahAra sUtra meM 4 paDimAyeM, isa prakAra 5 + 37-5-16+4 pe saba milakara 62 paDimAyeM huI haiN| upadhAna pazimA ke 23 bheda haibhikSu paDimA ke 12 bheda, dhamaNopAsaka paDimA ke 11 bheda ye 23 hae / eka viveka paDhimA aura eka pratisaMlInatA paDhimA ye 25 hue| 5 cAritra paDimA / saba milAkara 92 paDimAyeM haiN| ye 12 bheda TIkAkAra ne dazA. niyukti se uddhRta kiye haiN| TIkAkAra kRta isa divaraNa meM pAMca mUla paDimAyeM kisa Agama meM kahI gaI haiM aisA spaSTa kathana nahIM hai| pA~ca mUla paDimAoM meM se pAMcavIM ekala vihAra paDimA ko 12 bhedoM meM lene kA niSedha karake aiSa pAra paDimAyeM hI lene kA kathana hai| yadi aisA hI abhISTa thA to sthAnAMga ba. 4, 3.1 meM ukta pAra paDimAoM ko mUla paDimA kyoM nahIM kahA gayA? samayAyAMga TIkAkAra kRta vivaraNa meM kevala paddhimAnoM kI saMkhyA kA nirdezA hai| kintu kisa Agama meM se kauna-sI padimAyeM yahA~ lI gaI haiM- aisA spaSTa kathana nahIM hai| vivaraNa meM nirdiSTa paDimAoM kI saMkhyA aura AgamoM meM upalabdha pahimAnoM kI saMkhyA isa prakAra haimiviSTa saMkhyA upalabdha saMkhyA prAcAroga zruta, 1 meM-5 abhigraha-18 AcArAMga zruta. 2 meM--37 eSaNA parimAyeM-37 ThANaM sUtra meM-16 parimAyeM aura abhigraha-18 bava. sUtra meM-4 paDimA-15 dazAzruta, sUtra meM-23 paDimAyeM-23 uvavAI-sUtra-x bhikSAgharI abhigraha anya baneka abhigraha-30 pAMca cAritra, viveka pahimA aura pratisaMlInatA paDimA-ye abhigraha nahIM haiM phira bhI inheM pahimAnoM meM ginA hai| dazAzrutaskandha dazA, 7 kI niyukti ke anusAra ye 92 paDimAyeM abhigraha rUpa haiM ataH yahA~ anya prakAra se 62 paDimAoM kA saMkalana kiyA gayA hai| vaha isa prakAra hai (meSa TippaNa agale pRSTha para) Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308] caraNAnayoga-2 vinaya yAvRtya kI pratimAe~ viNaya yAvacca paDimAo vinaya vaiyAvRtya kI pratimAeM626. ekkANauI parakheyAvaccakammapaDimAo pnnnntaao| 626. para-vaiyAvatyakarma pratimAeM ikyAnaveM (91) kahI gaI haiM / -samasama.69,su.1 - (zeSa TippaNa pichale pRSTha kA) AcA. zru. 2 meM-37 eSaNA paDimAyeM dazA. da. 7 meM-12 bhikSu paDimAyeM vava. u., 10 meM -8 paDimA (cAra datti paDimA, do candra paDimA do moka paDimA) sthAnAMga-ba. 5 bhadrA Adi 5 pddimaayeN| aupapAtika sUtra (bhikSAcarI tapa varNana) meM 30 abhigraha pddimaa| ye saba milakara 62 paDimAyeM haiN| ye saba abhigraha rUpa haiN| tathA ye sabhI thamaNa kI tapa rUpa hI paDimAyeM haiN| para-vaiyAvatya pratimAyeM ikyAnaveM kahI gaI hai-ve isa prakAra haiM(1) darzana zAna pArivAdi se guNAdhika puruSoM kA satkAra krnaa| (2) unake Ane para khar3A honA, (3) vastrAdi dekara sammAna karanA, (4) unake baiThane ke lie Asana bichAnA, (5) AsanAnupradAna karanA-unake Asana ko eka sthAna se dUsare sthAna para le jAnA, (6) kRtikarma karanA-bandanA karanA, (7) aMjalI karanA-hAtha jor3anA, (4) gurujanoM ke Ane para unake sAmane jAkara svAgata karanA, (e) guru gore gamana ka ra unake samA, (10) unake baiThane para baiThanA / yaha dasa prakAra kA zuzrUSA-vinaya hai| tathA-(1) tIrthakara, (2) phevali prApta dharma, (3) AcArya, (4) vAcaka (upAdhyAya), (5) sthavira, (6) kula, (7) gaNa, (4) saMgha, sAmbhogika, (10) kriyA' (AcAra) viziSTa, (11) viziSTa matijJAnI, (12) zravajJAnI, 13) avadhijJAnI, (14) manaHparyajJAnI aura (15) kevalajJAnI ina pandraha viziSTa puruSoM kI, (1) AzAtanA nahIM karanA, (2) bhakti karanA, (3) bahumAna karanA, (4) aura varNavAda (guNa-gAna karanA) ye cAra kartavya ukta pandraha pada vAloM ke karane para (15xv=60) sATha bheda ho jAte haiM / sAta prakAra kA opacArika vinaya kahA gayA hai(1) abhyAsana-vaiyAvRtya ke yogya vyakti ke pAsa baiThanA, (2) chando'nuvartana ... usake abhiprAya ke anukUla kArya karanA / (3) kRtapratikRti--'pasanna hue AcArya hameM sUtrAdi deMge" isa bhAva se unako AhArAdi denA / (4) kAritanimittakaraNa-par3he hue zAstra padoM kA vizeSa rUpa se vinaya karanA aura unake artha kA anuSThAna karanA / (5) duHkha se pIr3ita kI gaveSaNA karanA / (6) deza-kAsa ko jAnakara tadanukUla vaiyAvRtya krnaa| (7) rogI ke svAsthya ke anukUla anumati denaa| pA~ca prakAra ke AcAroM ke AcaraNa karAne vAle AcArya pA~ca prakAra ke hote haiM unake sivAya upAdhyAya, tapasvI, mokSa, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu aura manoja inakI vaimAvRtya karane se vaiyAvRtya ke 14 bheda hote haiN| isa prakAra muzrUSA vinaya ke 10 bheda, tIrthakarAdi ke dhanAzAtanAdi ke 6. bheda, aupacArika vinaya ke 7 bheda aura bhAcArya Adi ke bayAvRtya ke 14 bheda / inheM micAne para (10+6+7+14-11) kyAnaveM bheda ho jAte haiM / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 630-633 abhimatara-tava-parUvaNaM- 630. eso bAhiraMga tavo, samAseNa viyAhio / ammintaraM tavaM eto, bucchAmi appupuvaso / abhitara tava meyA 631. u0 amitarae ye 1. pAyacchitaM 2. X. Whi atirae ta ? bhoge 10. prAyazvitta (ka) (Abhyantara tapa ) (1) pAyacchita jaggA caritA632. cattAri kumbhA paNNattara, taM jahA1. miNe, 3. parissAI 4. aparisA evameva ca pari taMja Aure AvatIti ya saMkiNe Abhyantara tapa kA prarUpaNa - utta. a. 30, mA. 26 1. 2.e. 3. parissAI 4. aparissAI / - ThANaM. a. 4, u. 4, su. 360 pAli jaggA DilevaNapyArA633. 50 - kahavihANaM aMte ! paDileSaNA paNNattA ? 1) ThANaM. a. su. 511 (ga) uva. su. 30 pagale jahA saM 2. 4. samjhAo. 6. visaggoM - vi. sa. 25, u. 7, su. 217 u0- goyammA ! vasavihA paDisevaNA paNNatA, taM jahA vappa dhyamAva 2. jajarie. AbhyaMtara tapa kA prarUpaNa 630. yaha bAhya tapa saMkSepa meM kahA gayA hai| aba maiM anukrama se Abhyantara tapa ko kahU~gA / AbhyaMtara tapa ke veda 631. pra0--Abhyantara tapa kyA hai vaha kitane prakAra hai ? u0- Anyantara tapa chaha prakAra kA kahA gayA hai, yathA(1) prAyazcitta, (2) vinama (3) vaiyAma (4) svAdhyAya, (6) sa (5) dhyAna, jaise tapAcAra prAyazvita yogya cAritra- 632. kumbha cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise (1) bhinna (phUTA ) kumbha, (2) jarjarita ( purAnA ) kumbha, (3) parivAvI (jharane vAlA) kumbha (4) aparivAdI nahIM zarane vAlA) kumbha isI prakAra cAritra bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai| -- (1) bhinna cAritra - mUla prAyazcitta ke yogya / (2) pAda prAyazvita ke yogya (3) parisAvI cAritra--sUkSma aticAra vAlA / [206 (4) aparisAvI- bArA nirdoSa cAri prAyazcita yogya pratisevanA ke prakAra - 633. pra0 bhante ! pratisevatA ( doSa sevana) kitane prakAra kI kahI gaI hai? u0- gautama pratisevanA dasa prakAra kI kahI gaI hai, yathA (1) darpa pratisevanA ahaMkAra se doSa sevana, (2) pramAda pratisevanA Alasya se doSa sevana, (3) anAbhoga pratisevanamasAvadhAnI se doSa sevana, (4) Atura pratisevanA bhUkha pyAsa Adi se pIr3ita hone para doSa sevana, - (kha) sama. sa. 6, su. 1 (gha) utta. a. 30, gA. 30 (5) Apat pratisevanA-Apatti Ane para doSa sevana, (6) saMkIrNa pratisevamAkSetra kI saMkIrNatA se doSa rovana, Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. gharaNAnuyoga-2 prAyazcitta kA svarUpa satra 633-635 sahasakkAre, (7) sahasAkAra pratisevanA-akasmAt anajAna se anicchA se doSa sevana, para (6) bhaya-pratisevanA-bhaya se doSa sevana, padosAya (E) pradveSa pratisevanA-roSa yA dveSa se doSa sevana, vomaMsA (10) vimarza pratisevanA-ziSyoM kI parIkSA ke lie -vi. sa. 25, 3.7, su. 160 doSa sevana / pattAri purisajAyA paNatA taM jahA puruSa cAra prakAra ke hote haiM1. saMpAgalapaDiseko gAmege, go pacchaNapaDisevI, yathA -(1) kucha puruSa prakaTa meM doSa sevana karate haiM, kintu chipakara nahIM karate, 2. pacchaNNapaDisevI NAmege, No saMpAgaspaDisevI, (2) kucha puruSa chipakara doSa sevana karate haiM, kintu prakaTa meM nahIM karate, 3. eme saMpAgalapaDisevI vi, pacchaNNapahisevI vi, (3) kucha puruSa prakaTa meM bhI doSa sevana karate haiM aura chipa kara bhI, 4. ege No saMpAgaDapajisevI, No pcchpnnpddisevii| (4) kucha puruSa na prakaTa meM doSa sevana karate haiM aura na --ThANaM. a. 4, u. 2, su. 272 chipakara hI / dhattAri purisamAyA pampattara, taM jahA -- puruSa cAra prakAra ke hote haiM, yathA1. saMpAgaDapaDisebI gAmamege, (1) prakaTa meM doSa sevana karane vAlA, 2. pacchapaNapaDisevI NAmamege, (2) chipakara doSa sevana karane vAlA, 3. pappaNNaNaMyogAmamege, (9) iSTa vastu kI upalabdhi hone para Ananda manAne vAlA, 4. gissaraNaNaMdI gaammege| (4) dUsaroM ke cale jAne para thAnanda manAne vaalaa| -ThANe. a. 4, u. 2, su. 292 (1) pAyacchita sarUvaM prAyazcitta kA svarUpa634. bAloyagArihAIyaM, pAyapichataM tu bsvihN| 1634. AlocanA ke yogya Adi jo dasa prakAra kA prAyazcitta ne bhikkhU vahaI samma, pAyacchittaM tamAhiyaM // hai, jinakA bhikSu samyam prakAra se pAlana karatA hai, vahIM prAya -utta. a. 30, gA. 31 picatta kahA jAtA hai| pAyacchittappagArA prAyazcitta ke prakAra635. 10-se ki taM pAyapichatte ? 635. pra.-prAyazcitta kyA hai, vaha kitane prakAra kA hai? u0-basa bihe pAyacchitte paNNatte, taM jahA u0-prAyazcitta dasa prakAra kahA gayA hai. yathA1. AlopagArihe, 2. paDikkamaNArihe, (1) AlocanA ke yogya, (2) pratikramaNa ke yogya, 3. tanubhayArihe, 4.vivegArihe, (3) tadupaya donoM ke yogya, (4) viveka ke yogya, 5. viusammArihe, 6. tavArihe, (5) vyutsarca ke yogya, (6) tapa ke yogya, 7. chedArihe, 8. bhuulaarihe| (7) cheda ke yogya, (8) mUla ke yogya, 6. aNavaTuppArihe' 10. paarNciyaarihe| (E) anavasthApya ke yogya, (10) pArAcika ke yogya / -vi. sa. 25, u.7, sU. 195 1 ThANaM. a. 10, su. 732 2 ThANaM. a.3, u.4, su. 198 4 ThANaM 3.5, su. 505 6 (ka) vi. sa. 25, u. 7. su. 218 3 ThANaM. bha. 6, su. 486 5 ThANe. a. 6, su. 188 (la) ThANaM. a. 10, su. 733 (ga) uva. su. 30 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 135-636 AropaNA ke pAMca prakAra tapAcAra [31 // caubihe pAyanchite paNNate, taM jahA prAyazcitta cAra prakAra kA kahA gayA hai, payA-- 1. NANa-pAyacchite, (1) jJAna rUpa prAyazcitta, 2. dasaNa pAyacchitte, (2) darzana rUpa prAyazcitta, 3. paritta pAyacchite,' (3) cAritra rUpa prAyazcitta, 4. viyattakicce pAyacchise / (4) gItArtha rUpa prAyazcitta / caumbihe pAyacchitte paNate, taM jahA prAyazcitta cAra prakAra kA kahA gayA hai, 1. pajisevaNA pAyacchitte, yathA-(1) pratisevanA (doSa sebana kA) prAyazcitta, 2. saMjoyaNA pAyacchite, (2) saMyojanA (aneka saMyukta doSoM kA) prAyazcitta, 3. prArovaNA pAyajite (3) AropaNA (bahana karAyA jAne vAlA athavA, cala rahe prAyazcitta ke bIca meM diyA jAne vAlA) prAyazcitta / 4, paliuMcaNA pAyacchitte / (4) parikuMcanA (doSa chipAne para diyA jAne vAlA vizeSa) -ThANaM. a. 4, u. 1, su. 263 prAyazcitta / paMcavihe bAyArakappe paNNatte, taM jahA AcAra prakalpa (nizIya sUtrokta prAyazcitta) pA~ca prakAra kA kahA gayA hai / yathA1. mAsie ugyAtie, (1) mAsika-udghAtika-laghumAsa rUpa prAyazcitta / 2. mAsie aNugghAtie, (2) mAsika anudadhAtika gurumAsa rUpa prAyazcitta / 3. cAummAsie ugyAtie, (3) cAturmAsika-udghAtika-laghu cAra mAsa rUpa prAyazcitta / 4. cAummAsie aNugdhAtie, (3) cAturmAsika-anuvAtika-guru cAra mAsa rUpa prAya zcitta / 5. aarossnnaa| -ThANaM, a. 5. sa. 2,su. 433 (5)AropaNA vahana karAyA jAne vAlA bhAropaNA rUpa praayshcit| bhAropaNA-1(kha) paMca-vihA ArovaNA636. ArovaNA paMcaviSThA paNatA, taM jahA 1. paTTaviyA, 2. ThaSiyA, AropaNA ke pAMca prakAra636. AropaNA pA~ca prakAra kI kahI gaI hai, jaise (1) prasthApitA AropaNA-bahna karAI jAne vAlI AropaNA / (2) sthApitA AroSaNA-kucha samaya sthApita kara rakhI jAne vAlI aaropnnaa| (3) kRtsnA bhAropaNA-niranugraha paripUrNa (eka mAsa kI eka mAsa) dI jAne vAlI AropaNA / (4) akRtsnA bhAropaNA-anugraha yukta apUrNa (eka mAsa kI 15 dina, do mAsa kI 20 dina bhAdi) rI jAne vAlI bhaaropnnaa)| 3. kasiNA, 4. akasigA, 1 ThAgaM. bha. 3, u. 4, . 203 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] gharagAnuyoga-2 AropaNA ke aTThAIsa prakAra sUtra 636-638 5. haaddhaa| aNa.. su. para Aropa- prAyazcitta prApta hone ke samaya se hI karAI jAne vAlI AropaNA / aTThAvIsai-bihA ArovaNA AropaNA ke aTThAIsa prakAra637. aThThAvisatibihe AyArapakappe paNNatte, taM jahA - 635. bhAcAra prakalpa aTThAIsa prakAra kA hai, yathA-- 1. mAsiyA ArovaNA, (1) eka mAsa kI AropaNA, 2. sapaMcarAyamAjhiyA ArovaNA, (2) eka mAsa pAMca dina kI AropaNA, 3, sadasarAyamAsiyA AroSaNA. (3) eka mAsa dasa dina kI AropaNA, 4. sapaNNarasarAyamAsiyA ArovaNA, (4) eka sa pandraha dina kI AropaNA, 5. savIsaharAyamAsiyA ArovaNA, (5) eka mAsa bIsa dina kI AropaNA, 6. sapaMcayosaharAya mAsiyA ArovaNA, (6) eka mAsa paccIma dina kI AropaNA, 7. domAsiyA ArovaNA, (7) do mAsa kI AropaNA, 5. sapaMcarAyadomAsiyA ArovaNA, (8) do mAsa pAMca dina kI AropaNA, 6. sadasarAyadomAliyA ArovaNA, (e) do mAsa dasa dina ko AroSaNA, 10. sapANarasarAyadomAsiyA ArovaNA, (10) do mAsa pandraha dina ko bhArAMpaNA, 11. somavAyadomAsiyA ArovaNA, (11) do mAsa bIsa dina kI AropaNA, 12. saMpacavIsaharAyadomAsiyA ArodagA, (12) do mAsa paccIsa dina kI AropaNA, 13. temAsiyA ArovaNA, (13) tIna mAsa kI AropaNA, 14. sapaMdharAyatemAsiyA mArovaNA, (10) tIna mAsa pAMca dina ko AropaNA, 15. savasarAyatemAsiyA ArovaNA, (15) tIna mAsa dasa dina kI AropaNA, 16. sapaNNarasarAyatemAsiyA ArovaNA, (16) tIna mAsa pandraha dina kI AropaNA, 17. savIsaharAyatemAsiyA ArovaNA (17) tIna mAsa bIsa dina ko AropaNA, 15. sapaMcavIsarAyatemAsiyA ArovaNA, (18) tIna mAma paccIsa dina bI AropaNA, 16. umAsiya ArovaNA, (16) cAra mArA kI AropaNA. 20 sapaMcarAyacaumAsiyA ArovaNA, (20) cAra mAsa pA~ca dina ko AropaNA, 21. sadasarAyacaumAsiyA AroSaNA, (21) ghAra mAsa dasa dina kI AropaNA, 22. sapaNNarasarAyacaumAsiyA bhArovaNA, (22) cAra mAsa pandraha dina kI AropaNA 23. savosaharAyacaumAsiyA ArovaNA, (23) cAra mAsa bIsa dina kI AropaNA, 24. sapaMcavIsairAyacajamAniyA ArovaNA, (24) cAra mAsa paccIsa dina kI AropaNA, 25. ugghAjhyA ArovaNA, (25) udghAtikI AropaNA, 26. aNuraghAiyA ArovaNA, (26) anudaghAtiko AropaNA, 37. kaliNA ArovaNA, (27) kasanA AropaNA, 25. akasiNA ArovaNA 1 -sama. sama, 28, su. 1 (28) akRrUmA aaropnnaa| vo mAsiyarasa ThaviyA-ArovaNA do mAsa prAyazcitta kI sthApitA AropaNA638. chammAsiyaM parihAraTTANaM paDhavie aNagAre aMtarA do mAsiya 638. chaH mAsika prAyazcitta bahana karane vAlA aNagAra yadi parihAradvANaM paDisevittA AloejjA-ahAvarA vIsarA- prAyazcitta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana 'yA mArovaNA AdimajayAvasANe sabhaTTa saheuM sakAraNaM hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake bahINamaharita seNa para savIsaizapayA domaasaa| AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda punaH doSa sevana karale to do mAsa aura bIsa rAtri kA prAyazcitta AtA hai| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra' 638-636 do mAsa prAyazcitta kI prasthApitA AropaNA vRddhi tapAcAra [313 paMcamAsiyaM parihArahANaM padavie aNagAre aMtarA do mAsiyaM paMcamAsika prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi parihAraTTANaM eDisebittA AloejjA - ahAvarA vIsarAiyA prAyazcitta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana ArovaNA AvimabhAvasANe saaTTa sahejaM sakAraNaM mahINa- hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake maharitaM tega paraM savIrAirAiyA bo mAsA / AlocanA kare to use na kama na adhika vIrA rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda punaH doSa sevana kara le to do mAsa aura bIsa rAtri kA prAyazcitta AsA hai| cAummAsiyaM parihAraTTANaM paTTavie aNaNAre aMtarA do mAsiyaM cAturmAsika prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi parihAradvANa paDisebittA AlogajA-ahAvarA yosamarAhamA papicatta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayoArovaNA AdimajhAvasANe saaTTha sahejeM sakAraNaM ahINa- jana heta yA kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana maharita teNa paraM savIsanarAiyA do mAsA / karake AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda puna: doSa sevana karale to do mAsa aura vIsa rAtri kA prAyazcitta AtA hai| temAsiyaM parihAraTThANaM paTTabie aNagAre aMtarA do mAsiyaM mAsika prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyaparihAravANaM paDisevittA AloenjA-bahAvarA bIsaha- zcitta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana rAzyA ArovaNA AdimajamAvasANe saaTThaM saheGa sakAraNaM hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake ahINamairisaM teNa para savIsairAiyA do mAsA / AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda puna: doSa sevana karale to do mAsa aura bIsa rAtri kA prAyazcitta AtA hai| vo mAsiyaM parihAraTThANaM pavie aNagAre asarA do do mAsika prAyazcina bahana karane vAlA aNagAra yadi mAsiyaM parihArahANaM paThisevittA AloejjA ahAvarA prAyazcitta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayoposairAiyA ArovaNA AdimamAvasANe saaTTha sahe jana hetu yA kAraNa se do mAma prAyazcitta yogya doSa kA sevana sakAraNaM ahINamaharitaM teNa paraM savAlairAkhyA do maasaa| karake AlocanA kare to use na kama na adhika vIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda punaH doSa sevana karale to do mAsa aura bIsa rAtri kA prAyazcitta AtA hai| mAsiyaM parihAraTThANaM paThavie aNagAre aMtarA do mAsiya mAsika prAyazcitta bahana karane vAlA aNagAra yadi prAyaparihAraTThANaM paDise bittA AloejjA-- ahAvarA bosai- zcitta yahana bAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana rAiyA ArovaNA AdimajyAvasANe saaTThaM saheje sakAragaM hetu kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake ahINamaharita teNa paraM sabosairAiyA do mAsA / AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rASi kI Aro ni. u 20, su 21-26 paNA kA prAyazcitta AtA hai, usake bAda punaH doSa sevana karale lo do mAsa aura bIsa rAtri kA prAyazcitta AtA hai| do mAsiyasa paTTaviyA ArovaNA buDhi-- do mAsa prAyazcitta kI prasthApitA AroSaNA vRddhi - 636. savIsairAiyaM do mAsiyaM parihAraTThANaM paDhavie aNamAre 636. do mAsa aura vIsa rAtri kA prAyazcitta vahana karane aMtarA do mAsiya parihAraTThANaM parise vittA AloejjA - vAlA aNagAra yadi prAyazcitta bahana kAla ke prAmbha meM, madhya ahAvarA vosairAiyA ArovaNA AdimajAvasANe saaTDhe meM yA anta meM prayojana, hetu yA kAraNa me do mAsa prAyazcitta sahejeM sakAraNaM ahoNamaharita seNa paraM sadasarAyA tiSNi- yogya doSa kA rovana karake AlocanA kare to use na kama na mAsA / adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| jise saMyukta karane para tIna mAsa aura dasa rAtri kI prasthApanA hotI hai| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314] 2 eka mAsa prAyazcitta kI sthApitA kSAropaNA sabasarAya-taimAsiyaM parihArArtha kie aNagAre aMtarA do mAla parihArANaM paDisevittA AloemtA ahA yaza bosairAhayA AroSaNA AdimankSAvasAye saahaM sahe sakAraNaM ahoNamairitaM teNa paraM catAri mAsA | bhAumAthi parihArAnaM paDhalie camAre aMtarA mAsi parihArANaM paDisevitA AloebjA - ahAvarA vIsairAiyA ArovaNAra AdimajjJAvasAne sa saha sakAraNaM ahoSamaritaM teNa paraM sabosar3AiyA pattAri mAsA / savIsarAya cAumA siyaM parihAraTThANaM pavie aNagAre aMtarA do mAsa parihArANaM parisevitA] AmAAloejjAahAvarA vIsaharAiyA AroSaNA AdimanzAsA saarddha saheja sakAraNa ahINamasti teNa paraM sadasarAyA paMcamAsA | sarAya paMcamAriyaM parihArANaM pavie aNagAre aMtarA do gAli parihArANaM paDisevitA AloeDAbahAvarA basarAyA ArovaNA AdimamA vasA saheDaM kAraNaM bahINamaritaM teNa paraM chammAsA | - ni.u. 20, su. 27-31 cAra mAsa aura bIta rAtri kA prAyazvitta vahana karane vAlA vaNanAra yadi prAyazcita kAla ke Arambha meM madhya vahana prArambha meM yA anna meM prayojana hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use kama na adhika rAtri kI ApakA AtA hai jise saMyukta karane se pA~ca mAsa aura dasa dina kI prasthApanA hotI hai / patra mAsa aura dasa rAtri kA prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazvita bahana kAla ke prArambha meM madhya meM yA samanta meM prayojana hetu yA kAraNa se do mahata vazcita yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcita AtA hai| jise saMyukta karane se cha: mAsa kI prasthApanA hotI haiM / mAsissa ThaviyA AzeSaNA 640 chammAsivaM parihArANaM pavie aNagAre aMtarA mAmiyaM parihArANaM pazleivitA AekA mahAvarA pariNayA vArovA AdimAtA saddhaM saheja sakAraNaM hI mariNa para dimA paMca mAsi parihArANaM paThavie aNagAre aMtarA mAsi yaM parihArANaM pacivitA AloenA bahAvarA paricaya ArovanA AdimajbhAvasaNe samaTThe sahejeM sakAraNa ahINa marizate paraM cAsa sUtra 636-640 mAsa parihArANaM paTa lie aNagAre aMtarA mAsi parihAraTThANa parisevitA Aloebja- ahAvarA patrisayA tIna mAsa aura dasa rAtri kA prAyavicatta bahUta karane vAlA amagAra yadi prAyazcita bahana kAla ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayojana hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcita yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kamana adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazvita AtA hai jise saMyukta karane para cAra mAsa kI prasthApanA hotI hai| cAturmAsika prAyazcita vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazvita bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayo jana hetu yA kAraNa se do mAsa prAyazcita yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kamana adhika basa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| jise saMyukta karane se cAra mAsa aura bIsa dina kI prasthApanA hotI hai / eka mAsa prAyazcitta kI sthApitA AropaNA640 : mAsika prAyazvita vahana karane vAlA ajagAra yadi prAyazcitta bahuta kAla ke prArambha meM madhya meM yA anya meM prayo jana hetu yA kAraNa se mArmika prAyazvitta yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| usake bAda punaH doSa sevana kara le to Der3ha mAsa kA prAyazcitta AtA hai / paMca mAsika prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazvita bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcita yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcita AtA hai| usake bAda punaH doSa sevana karale to Der3ha mAsa kA prAyazcitta AtA hai| cAturmAsika prAyazcita vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcitta bahuta kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayo Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra 640-641 eka mAsa prAyazcitta kI prasthApitA AropaNA vRddhi tapAcAra [315 ArovaNA AdimajbhAvasaNe sa aTTha sahe sakAraNaM ahINa- jana, hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa kA sevana marittaM teNa paraM vibaDdo mAso / karake AlocanA kareM to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| usake bAda punaH doSa sevana karale to Der3ha mAsa kA prAyazcitta AtA hai / temAsiyaM parihArahANaM paThavie aNagAre baMtarA mAsi yaM tIna rAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi parihAraTThANaM paDisebittA AloejjA-ahAvarA pakchiyA prAyazcitta bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayoArovaNA AvimaumAvasANe samajheM saheja sakAraNaM ahINa- jana, hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa kA sevana maharitaM teNa para vivaDho maaso| karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kA AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| usake bAda punaH doSa sevana karale to Der3ha mAsa kA prAyazcitta AtA hai| do mAsiya parihArahANaM paTTabie baNagAre batarA mAsiyaM do mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyaparihArahANaM paDisevittA AloejjA- ahAvarA pakkhiyA zcitta bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana, AroSaNA AdimaumAbasANe saaTThasahe sakAraNaM ahINa- hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake sArita teNa para digo zAro AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta bhAtA hai| usake bAda punaH doSa sevana karale to Der3ha mAsa kA prAyazcitta AtA hai| mAsiya parihAraThANaM paTThaSie aNagAre aMtarA mAsiya mAsika prAyazcita vahana karane vAlA aNayAra yadi prAmaparihAraTThANe paDisevitA AloejjA- bahAvarA pakkhiyA zvila vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana, ArovaNA mAdimAnAbasANe saaTTha saheuM sakAraNaM mahINa- hetu yA kAraNa se eka mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake maharitaM teNa paraM vivaDdo maaso| AlocanA kare to use na kama' na adhika eka pakSa kI bhAropaNA -ni.u.20, su. 32-37 kA prAyazcitta AtA hai| usake bAda punaH doSa sevana karale to Der3ha mAsa kA prAyazcisa AtA hai| mAsiyassa paviyara ArovaNA buTi eka mAsa prAyazcitta kI prasthApitA AropaNA vRddhi641. divaTa mAsiyaM parihAraTThANaM padvavie aNagAre aMtarA 641. Der3ha mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA' aNagAra yadi bhAsiyaM parihAraThANaM paDisevittA AloegjA-- ahAvarA prAyazcitta bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayopakkhiyA AroSaNA AdimajamAvasANe saaTTha saha sakAraNaM jana, hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcita yogya doSa sevana ahoNamaharitaM teNa paraM do maasaa| karake AlocanA kare to use na kama meM adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| lise saMyukta karane se do mAsa kI prasthApanA hotI hai| bomAsiyaM parihAradANaM paTuSie aNagAre aMtarA mAsiyaM do mAsa prAyazcita dahana karane vAlA aNagAra yadi prAyapicatta parihAraTTANaM paDisevittA AloejjA-ahAvara pakkhiyA vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana,hetu yA kAraNa ArovaNA AvimamAvasANe saaLaM saheja sakAraNaM ahINa- se mAsika prAyazcitta yogya doSa sevana karake AlocanA kare to maharitaM teNaM para malAijjA mAsA / use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai / jise saMyukta karane se DhAI mAsa kI prasthApanA hotI hai / aDDhAijja-mAsiyaM parihAraTTANaM paTuvie aNagAre aMtarA DhAI mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi mAsiya parihArahANaM paDisebittA AloegjA-ahAvarA prAyazcitta bahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayopakSiyA ArovaNA AdimajAvasANe saaTTa sahe sakAraNaM jana, hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa sevana ahogamaharitaM teNaM paraM timNimAsA / karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI bAropaNA kA prAyazcitta AtA hai| jise saMyukta karane se tIna mAsa kI prasthApanA hotI hai| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] dharaNAnuyoga 2 mAsika aura do mAsika prAyazvita kI prasthApitA AropamA vRddhi mAsi parihAradvArA pavie bhagAre aMtarA mAni parihArArtha paDisevitA AloejjA- ahAvarA pakkhiyA AroSaNA AdimAnasA sahe sakAraNa ahINa pari te paraM aAmAsA aTTamAsa parihArANaM paTuvie apamAre aMtarA mAsi parihAraTThANa parisevittA AloejjA mahAvarA pariyA AroSaNA AvibhajyAvasANe sabhaTThe maheDaM sakAraNa ahINa mairitaM teNa paraM cattArimAsA / a- paMca mAsi parihAradvANaM paTTaSie aNagAre aMtarA mAniye parihAraTTAna parisevitA mAno paliyA prAroSaNA AmAvAsa sakAraNaM ayogamAritaM tega para paMcamAsA | mahAvarA sahe ghAumA sithaM parihArANaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsiya cAra mAsa prAyazcitta dahana parihArANaM paDivitA AlA mahAvarA pAhUna kAla ke prArambha meM prAyazcitta AkyA divasAsa sahe kAraNa ahI jana hetu yA kAraNa se vAyika mairitaM teNa paraM aDhapaMcamAsA karake AlocanA kare to use na AropaNa kA prAyazcitta AtA hai| cAra mAsa kI prasthApanA hotI hai| paMtha mAsi parihAraTThANaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsi parihArAnaM pahilekA mAnabahAvarA paricayA ArovaNA AvisAvasAne samaddhaM saheDaM sakAraNaM ahINa mairitaM teNa paraM achaTTA mAsA | Now 642. yo pAsa parihArAbhigagAre aMtarA mAsivaM parihArArtha paDisevitA AekA mahAvarA parijayA sUtra 641-642 tIna ma sa prAyazcita vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcitta bahana kAja ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana detumA kAraNa se mAsika prAyazvita yogya doSa sevana karake kare to kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcisa jAtA hai| jise saMyukta karane se sAr3he tIna mAsa kI prasthApanA hotI hai / sAr3he tIna mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcitta bahuta kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcita AtA hai| jise saMyukta karane se cAra kI sthApanA hotI hai / karane vAlA aNagAra yadi nadhya meM yA anta meM prayoprAyazcita yogya doSa sevana kama na adhika eka pakSa kI jise saMyukta karane se sAr3he pA~ca mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyavisavahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana, hetu yA kAraNa se mAsika prAyazvitta yogya doSa sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcitta AtA hai| jise saMyukta karane se sAr3he pA~ca mAsa kI prasthApanA hotI hai / bhaTTamAthi parihArANaM paTThabie apagAre aMtarA sAr3he pA~ca mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNavAra yadi mAsi parihArANaM vivitA AlImA ahAvarA prAyazcita bahuta kAla ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayo pakyA AropA Adi saba saheja sakAranaM jana hetu kAraNa mAvika prAyazvita yogya doSa sevana karane ahIma tena paraM sammA AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA " ni. u. 20, su. 38-46 kA prAyavicata AtA hai| jise saMyukta karane se chaha mAsa kI prasthApanA hotI hai| mAsistomA miyarasa ya paTTaviyA ArovaNA buddhi mAsika aura do mAsika prAyazcitta kI prasthApitA - AropamA vRddhi 2 sAr3he cAra mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcita vahana kAla ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayo jana hetu yA kAraNa se mAsika prAyazcitta yogya doSa sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA AtA hai jise saMyukta karane se pA~ca mAsa kI prasthApanA hotI hai| 642. prazna karane vAlA agavAra yadi Ava vinatA ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayojana Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 942 mAsika aura do mAsika prAyazcitta ko prasthApitA AropaNA vRddhi avAhana mAsiyaM parihArA pabie agavAre aMtarA bomAsi parihAraTThANa parisevitA AloekjA-sahAvarA zrIsadarAiyA AroSaNA Adima sAvasAne saaddhaM saheDaM sakAraNa ahINamaharilaM, teNa paraM sapaMcarAiyA siNimAsA / paMcaraiya-temAsi parihAraTThANaM paTaThavie aNagAre aMtarA mAsidhaM parihAraThANa parisevitA AloemmA vhAvarA paliyA AropamA AmAsa sa sa sakAraNaM ahamaharita te paraM sabIhA tiSNi mAsA J ArovaNA AmirasAvasAne samaya sahe sakAraNa ahINa hetu yA kAraNa se mAsika prApanisa bogya doSa sevana karake maritaM teNa paraM aDDAijjA mAsA / AlocanA kareM to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNa kA prAyazcitta AtA hai| jise saMyukta karane se hAI mAsa kI prasthApanA hotI hai| DhAI mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcinta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana, hetu yA kAraNa se do mAsika prAyazcitta yogya doSa sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika bosa rAtri kI AroSaNA kA prAyazcita AtA hai| jise saMyukta karane se tIna mAsa aura pA~ca rAtri kI prasthApanA hotI hai| tIna mAsa aura paoNna rAtri prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcita kAla ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayojana hetu yA kAraNa se eka mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA prAyazcita AtA hai| jise saMyukta karane se tIna mAsa aura bIsa rAtri kI prasthApanA hotI hai / , sayosairAiva temAlayaM parihArANaM pavie aNagAre aMtarA vomAsi parihAradvANaM parisevittA AloejjAmahAvarA borAmA AropaNA AdimayAvasAye sama sahejeM sakAraNaM bhahINamairisa tetha paraM savasarAhayA tAri mAsA | sadasarAya-yAmbhaviyaM parihArAcaM palie athagAre aMtarA mAsi parihAraTThANaM paDisevittA AloejjAahAvarA pakSiyA AroSaNA AvimajsAdhasANe saja sahe sakAraNa ahINamavaritaM tena paraM paMcUNA paMcamAsA / tapAcAra paMcU-paMja-yAsi parihArANaM paTTavie aNagAre aMtarA domAthi parihArANaM pahilevitA mAloemA ahAvarA vIsairAdA bharoSA sama sahe sakAraNa ahINamairita te paraM mAsA wwwwwww chadmAsi parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsi parihArANaM DisevitA AloenA mahAvarA yA AroSaNA sarTa sahe sakAraNaM aTTaNamarita te paraM mAyA ni. [at cAra mAsa aura dasa rAtri prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcita vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA anta meM prayojana hetu yA kAraNa se eka mAsa prAyazcitta yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI AropaNA kA Ayazcita AtA hai| jise saMyukta karane se pA~ca mAsa meM pAMca dina kama kI prasthApanA hotI hai / pA~ca mAsa meM pA~ca dina kama prAyazcitta vahana karane vAlA apAra yadi prAyazcita va nAke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayojana hetu vA kAraNa se do mAsa prAyagata yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI bhAropaNA kA prAyazcita AtA hai jise saMyukta karane se sAr3he pAMca mAsa kI prasthApanA hotI hai / " sAr3he pAMca mAsa prAyazcitta vahana karane vAlA agagAra yadi prAyazcita bahana kAla ke prArambha meM madhya meM yA anta meM prayo jana hetu yA kAraNa se eka mAsa prAyazvita yogya doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika eka pakSa kI 2047-52 AropamA kAya AtA hai jise saMyukta karane se cha mAsa kI prasthApanA hotI hai / Duo tIna mAsa aura vIrA rAtri prAyazcitta vahana karane vAlA aNagAra yadi prAyazcitta vahana kAla ke prArambha meM, madhya meM yA banta meM prayojana hetu yA kAraNa se do mAsa prAyanita baudha doSa kA sevana karake AlocanA kare to use na kama na adhika bIsa rAtri kI AropaNA kA prAyazcitta mAtA hai| jise saMyukta karane se cAra mAsa aura dasa rAtri kI prasthApanA hotI hai| Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] caraNAnuyoga-2 AlocanA ke kAraNa sUtra 643-644 AlocanA-1(ga) AloyaNA kAraNA AlocanA ke kAraNa643. tihi ThANehi mAyo mAyaM kaTu AloejjA, paTikkamejjA, 643. tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AlocanA karatA NidejjA, garihejjA, biuTTegjA, visohejjA, akaraNayAe hai, pratikramaNa karatA hai, nindA karatA hai, gardA karatA hai, vyAvRtti ambhuDhejjA, ahArihaM pAyacchita tavokarma paDivarajejjA, karatA hai. vizuddhi karatA hai, punaH vaisA nahIM karUMgA aisA kahane taM jahA ko udyata hotA hai, yathAyogya prAyazcitta rUpa tapaHkarma svIkAra karatA hai, yathA1. mAyissa NaM assi loge garahite bhavati / (1) mAyAvI kA yaha loka gahita hotA hai| 2. uvavAte garahite bhavati, (2) paraloka gahita hotA hai| 3. AzatI garahitA bhavati,' (3) AgAmI jIvana gahita hotA hai| tihi vAhi mAyI mAyaM kaTu AloegjA-jAba-tabokamma tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AlocanA karatA hai paDiyanjejjA, taM jahA -vAvat--tapaHkarma svIkAra karatA hai / yathA1. amAyissa NaM assiM loge pasatye bhavati, (1) sarala manuSya kA vartamAna jIvana prazasta hotA hai| 2. ucayAte pasatthe bhavati, (2) paraloka prazasta hotA hai| 3. AyAtI pasatyA bhavati, (3) AgAmI jIvana prazasta hotA hai| tihi ThANehiM mAyI mAyaM kaTaTu AloenjA-jAba-tabokamma tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AlocanA karatA hai parivajjemjA taM jahA -yAvat-tapa karma svIkAra karatA hai / yathA - 1. jAgaThyAe, (1) jJAna ke lie, 2. saNavyAe, (2) darzana ke lie, 3. crittthyaae| -ThANaM, a. 3, u. 3. su. 176 (3) cAritra ke lie| AloyaNA dosA AlocanA ke doSa644. vasa AloyaNAdosA pANattA, taM jahA 644. AlocanA ke deza doSa kahe gaye haiN| jaise1. AkaMpaisA, (1) sevA Adi ke dvArA prasanna karake AlocanA krnaa| 2. aNumANaittA, (2) "maiM durbala hU~, mujhe alpa prAyazcitta deveM" isa bhAva se anunaya karake AlocanA karanA / 3. jaM diTheM, (3) dRSTa doSa kI AlocanA karanA / 4. vAyaraM ca, (4) kevala bar3e doSoM kI AlocanA karanA / 5. sudama yA, (5) kevala choTe doSoM kI AlocanA krnaa| 6. chapaNaM, (6) isa prakAra se AlocanA karanA ki guru sunane na paaveN| 7. sahAulagaM, (7) jora-jora se bolakara AlocanA krnaa| 8. bahujaNaM, () eka ke pAsa AlocanA kara phira usI doSa kI dUsare ke pAsa AlocanA krnaa| 6. azvatta, (9: agItArtha ke pAsa AlocanA karanA / 10. tssethii| -ThANaM. a. 10, su. 732 (10) apane samAna doSa vAle ke pAsa AlocanA krnaa| 1 ThANaM.a.8, su. 564(kha) 2 bi. sa. 25, u.7, su. 161 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 645 AlocanA karane kA krama AloyaNA karaNa-kamI AlocanA karane kA krama 645. bhikkhu ya anayaraM akivaThANaM parisevitA ilekjA 645. bhikSu kisI akRtyasthAna kA patisevana kara usa kI Aloesae, jattheva apaNo Ayariya-uvajjhAe pAsejnA, AlocanA karanA cAhe to jahA~ para apane AcArya yA upAdhyAya tassaMtithaM AloejjA gAva ahArihaM tavokammaM pAyacchidekhe vahA~ unake samIpa AlocanA kare - pAvat yathAyogya paDavA | prAyazcita rUpa tapaHkarma svIkAra kare | to ce apaNo dhArie pAsenA atyasaMbho sAhammiyaM pAsejjA bahussuyaM sammAgarma tassaMtiyaM Alo. enjA hAritayokampaM pAyapiDiyA no veva saMbhodayaM sAhammiyaM pAsejjA bahussuyaM babhAgamaM jattheva asaMbhavaM sAmyiyaM pajA hunubhAga tassaMtiyaM AloejjA jAva ahArihaM tavokammaM pAyacchitta' pazcivaLajejjA | no ceva NaM asaMmohayaM sAhammiyaM paraseJjara bahussuyaM babhA dharma jatyeva vAkaviyaM pAtejA bahusvAgatAMtiyaM AloennAdAna AhArihaMtoSa pAyacchita pavi ujezmA / * no kSetra NaM sArUviyaM pAsejjA bahussuyaM janmAgamaM jaratheSa samaNovAkSagaM pacchAkaDaM pAsejjA bahusyaM babhAgamaM kappar3a se satie Aloelae yA jAva - AhAriha tayokammaM pAya chita paridhajjesa vA / no me samovAsa pApA garma javasa bhAvApAsenA, kapar3a se tassaMtie AloejjA vA pakkimelae bA jAva - ahArihaM pachi paDiyajesa mA no vivAI yeDAI pAsA bahiyA ma vA jAna-sasisa vA pAINAbhihe vA uINAmimuhe vA karamalaparimAhiyaM sirasAvala matthae aMjali kaTTu evaM yadi apane AcArya yA upAdhyAya na dikhe ( na mile ) to jahA~ para sAmbhogika ( samAna samAcArI vAle) sAthamika sAdhu ko dekhe (mile) "jo ki bahuta evaM bahu anama ho" usake samIpa AlocanA kare - yAvat yathAyogya prAyazcitta rUpa tapaH karma svIkAra kare / tapAcAra [31e yadi sambhoSika mAdhama bahuta huAgamana sAdi na mile to jahA~ para anya sambhoga gAthamika sAdhu ko dekhe- 'jo bahuzruta ho aura bahuAgamajJa ho" vahIM usake samIpa AlocanA kare - yAvat - yathAyogya prAyazcitta rUpa tapa karma svIkAra kare / yadi sAgikArmika bahuta aura ma sAdhu na dikhe (ga mile to jahA~ para apane sApa sAdhu ko deve (mile) "jo bahuta ho aura bahuA ho" yahA~ usake samIpa AlocanA kare yAvat yathAyogya prAyazvina rUpa tapaH karma svIkAra kare / - yadi sArUpya sAdhu bahubhuta aura bAgamazana dile na mile to jahA~ para pazcAtkRta (saMyama tyAgI) zramaNopAsaka ko dekhe ( mile ) jo bahuta aura bahuArea ho vahA~ usake samIpa AlocanA kare-pAvata bhAyogya pratipA karma svIkAra kare / yadi pazcAta zramaNopAsaka bahuzruta aura bahumAgajJana diye na mile to yahA~ para sambhAvita hAnI puruSa (gamamAtrI sva-para- vivekI samyak dRSTi vyakti) ko dekhe (mile) tA nahIM usake samIpa AlocanA kare yAvat prAyazi rUpa tapaHkarma svIkAra kare / - yadi samyak bhAvita jJAnI puruSa na dikhe (na mile to grAma - yAvat - saniveza ke bAhara pUrva yA uttara dizA kI ora abhimukha ho karatala jor3akara mastaka ke Avartana kare aura mastaka para aMjalI karake isa prakAra bole egjA 'evaiyA me abarAhA evai-pasuto ahaM avaro" arihaMtAlimamA jAna ahAra yojana kiyA hai" isa prakAra bolakara pAyatti pazcivajjejjA / "itane mere doSa haiM aura itanI bAra maiMne ina doSoM kA vIra middhoM ke bava. u. 1, mu. 33 samIpa AlocanA kare yASatyavAyogya prAyazcitta rUpa tapaH karma svIkAra kare / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] MA caraNAnuyoga - 2 etaM jahA 1. AdhArathaM, 2. AhAra, AloyaNA savana jogA AlocanA zravaNa ke yogya 46. sahA saMpaNe ANaNAre arihati Aloya pachi 646. dAnoM se sampanna agAra AlocanA sunane ke yogya hotA hai, yathA (1) AcAravAn zAna Adi paMcAcAra se yukta ho / (2) AdhAramA AlocanA lene vAle ke dvArA AlocanA kiye jAne vAle samasta doSoM kA jAnane vAlA ho / (3) vyavahAravAn bAlA ho / bhagama Adi pA~ca vyavahAroM kA jAnane (4) apIDaka lajjA yA saMkoca chur3Ane meM kuzala ho / (5) prakurvaka AlocanA karAne meM samartha ho| (6) avibhASI AlocanA karane vAle ke doSa dUsaroM ke sAmane prakaTa karane vAlA na ho| 2.bahAra 4. ovIlae, 5. pakuvAe, 6. aparissA. 7. nijjAe vAyasI 6. pimme, 10. dazame / (7) niryAyaka - prAyazcitta ke anusAra tapAcaraNa kara sake aisA prAyazvita dene vAlA ho / (c) apAyavartI AlocanA na karane ke phaloM ko batAne meM samartha ho / (6) priyadharmA-dharma se prema rakhane vAlA ho, dharma meM amanta anurAga ho| (10) buddhadharmA - ApattikAla meM bhI dharma meM dRr3ha rahane vAlA ho / jo aneka zAstroM ke vijJAtA, AlocanA karane vAle ke mana souM // meM samAdhi utpanna karane vAle aura guNagrAhI hote haiM. ye apane inhIM 39 vA. 262 guNoM ke kAraNa bAlocanA sunane ke adhikArI hote haiN| AlocanA karane ke yogya AloyaNA karaNa jogA 64. dasaha ThANe saMpaNe aNagAre arihada attadosaM Alo 647. dasa guNoM se yukta mAlocanA karane yogya hote haiM, yathA isa taM jahA 1. jANe, 2. vijaya 5. daMsaNapaNe, - AgamaviNA pAhAvA pAhI / ee kAraNeNaM arihA vo 7. vaMte, 6. amAvI, 1 (ka) ThANaM. a. 2ka) ThANaM. a. AlocanA zravaNa ke yogya - ThANaM. a. 10, su. 732 su. 604 su. 604 2. kulapa 4. pANa 6. parisaMpan 8. daMte, 10 apacchAtA -ThANaM. a. 10, su. 732 sAhammiyANaM AloyaNA taha paDhavaNA vihI 648. do sAmiyA egayao viharati, ege tastha annayaraM akicca dvANaM paDivitA AloeDA, baliM batA kara beyAriM / - sUtra 646-648 (1) jAti sampa (3) vinaya sampana (5) vana sampa (2) jamAnI, sAmikoM kI AlocanA tathA prasthApanA vidhi648. do sAthamika sAdhu eka sAtha vivarate hoM aura unameM se yadi eka sA kisI mahatva sthAnako pratisevatA karake kA canA kare to use prAyazcitta tapa meM sthApita karake anya sAghamitra bhikSu ko usakI caivAsya karanI caahie| (kha) vi. sa. 25, u. 7, su. 193 (kha) vi. sa. 25 u 7, su. 162 (2) kula sampanna, (4) jJAna sampanna, (6) cAritra sampanna, (5) dAnta, (10) / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanA na karane vAle kA ArtadhyAna tapAcAra [321 / do sAhammiyA egayao viharaMti, do vi te annayara akicca- do sArmika sAdhu eka sAtha vicarate hoM aura ve donoM ho TTharaNaM paDisevittA AloejjA, egaM tasya kappAgaM ThavaittA sAdhu kisI akutya sthAna kI pratisevanA karake AlocanA kare to ege nivisejjA, aha pacchA se vi nivisejnA / unameM se eka ko kalpAka-agraNI sthApita kare aura eka parihAra tapa rUpa prAyazcitta ko vahana kre| usakA prAyazcita pUrNa hone ke bAda vaha (agraNI) bhI prAyazcitta ko vahana kre| bahave sAhammiyA egayao viharati, ege tatva annayaraM bahuta se sAdharmika sAdhu eka sAtha vicarate hoM aura unameM se akincaTThANaM paDisevittA AloejjA ThavaNijja ThavaittA eka sAdhu kisI akRtya sthAna kI pratisevanA karake AlocanA karaNijja vevAvaDiyaM / kare to (unameM jo pramukha sthadira ho vaha) use prAyazcitta bahana karAve aura dusare bhikSu ko usakI vayAvRtya ke lie niyukta kre| barakhe gahamiyA mAmalo pirati mAve vi azyaraM bahuta se sAdharmika sAdhu eka sAtha vicarate hoM aura ve saba akiccadvArtha paDisevittA AloejjA, ega tattha kappA kisI akRtya sthAna kI pratisevanA karake AlocanA kareM to ThavahattA avasesA niTiksejjA, aha ecchA se vi nidhi- unameM se kisI eka ko kalpAka sthApita karake zeSa saba prAyasejjA / - vaba. u. 2, su. 1-4 zcitta bahana kreN| bAda meM vaha kalpAka sAdhu bhI prAyazcitta vahana kre| aNAloyaNarasa attajhANaM AlocanA na karane vAle kA ArtadhyAna646. mAyo gaM mAyaM kaTu, 646. akaraNIya kArya karane ke bAda mAyAvI usI prakAra bhItara hI bhItara jalatA hai, se jahANAmae-mayAgareti vA, taMbAgareti vA samabhAgareti jaise-lohe ko galAne kI bhaTTI, tAMbe ko galAne kI bhaTTI, bA, sIsAgareti vA, ruppAgareti yA, subavaNAgareti bA, jastA ko galAne kI bhaTTI, zIze ko galAne kI bhaTTI, cAMdI ko tilAgaNIti thA, tusAgaNIti vA, musApaNoti thA, galAga- galAne kI bhaTTI, sone ko gasAne kI bhaTTI, tila kI agni, tuSa gIti vA, dalAgaNIti ghA, soDiyAlichANi vA, maMDiyA- kI agni, bhUsA kI agni, nala kI agni, patte kI agni, lichANi vA, goliyAnichANi vA, kuMbhArAbAeti vA, madirA kA cUlhA, bhaNDikA kA cUlhA, golikA kA cUlhA, dhar3oM kavelluAcAeti vA, paTTAvAeti vA, jaMtavADaculloti vA, kA pajAvA, khapparoM kA pajAvA, IToM kA pajAvA. gur3a banAne lohAraMparisANi vaa| kI bhaTTI, lohakAra kI bhaTTI, tattANi, samajotibhUtANi, kisukaphullasamANANi upakA- tapatI huI, agnimaya hotI huI, kiMzuka ke phUla ke samAna sahassAI viNimmuyamANAI-viNimmuyamANAI, jAlAsahassAI lAla hotI huI sahanoM ulkAoM aura sahasroM jvAlAoM ko chor3atI pamuMcamANAI-pamaMcamANAI iMgAlasahassAhaM pavikkhiramANAI- huI, sahasroM agnikaNoM ko pheMkatI huI, bhItara hI bhItara jalatI paviviyaramANAI, aMto to priyAyaMti, eSAmeva mAyI mAya hai usI prakAra mAyAvI mAyA karake bhItara hI bhItara jalatA hai| kaTu aMto aMto liyaai| jaMvi ya gaM aNNe kei vadaMti pi yacaM mAyI jANAti, yadi koI anya puruSa Apasa meM bAta karate haiM to mAyAvI "ahamese abhisNkigjaami-abhisNkijjaami|" samajhatA hai ki "ye mere viSaya meM hI zaMkA kara rahe haiN|" ThANaM. a. 8, su. 597(ma) AloyaNA karaNakAraNAI AlocanA karane ke kAraNa650. aTTahiM ThANehi mAyo mAyaM kaTu AloejmA-jAva-ahArihaM 650. ATha kAraNoM se mAyAvI mAyA karake usakI AlocanA pAyacchittaM tavokamma parivajrejjA, taM jahA karatA hai-yAvat-yathAyogya prAyazcitta rUpa tapaHkarma svIkAra karatA hai| jaise1. mAyissa paM assi loe garahite bhavati, (1) mAyAvI kA yaha loka gahita hotA hai| 2. uvavAe garahite bhavati, (2) paraloka gahita hotA hai| Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] dharaNAnuyoga -2 AlocanA na karane ke kAraNa sUtra 650-651 3. AyAtI garahitA bhavati / / (3) bhaviSya gahita hotA hai| 4. egamavi mAyI mAyaM kaTu jo AloejjA-jAva-ahAriha . (4) jo bhAyAtrI eka bhI mAyApAra karake AlocanA nahIM pAyacchittaM tavokammaNI paDivagjemA rima tassa aarkssnnaa| karatA hai-yAvat-tapaHkarma svIkAra nahIM karatA hai, usake ArAdhanA nahIM hotI hai|| 5. egavi mAthI mAya kaTaTu AloejjA-jAba-tabo kamma (5) jo bhAyAdhI eka bAra bhI mAyAcAra karake usakI pavivajjemjA, asyi tassa aaraahnnaa| AlocanA karatA hai-yAvat-yathAyogya prAyazcitta aura tapaH karma svIkAra karatA hai, usake ArAdhanA hotI hai| 6. bahovi mAyI mArga kaTu go AloejmA-jAva-savokamma (6) jo mAyAvI aneka bAra mAyAcAra karake usakI AloNo parivajjejjA, Nasthi tassa aaraahnnaa| canA bhahIM karatA hai-bAvat- tapaHkarma svIkAra nahIM karatA hai| usake ArAdhanA nahIM hotI hai| 7. bahuovi mAyI mAyaM kaTu AloejjA-jAva-sabophamma (7) jo mAyAvI aneka bAra mAyAcAra karake usakI AlopaDivojjA, asthi tassa aaraahnnaa| canA karatA hai-yAvat - tapa karma svIkAra karatA hai, usake ArAdhanA hotI haiN| 8 Ayariya uvamAyassa vA ge atisese gANasaNe samaSNa- cArI yA mAyAya ko atizaya jJAna aura jjejjA se ya mamamAloejjA mAyI NaM ese / darzana utpanna ho jAya to ve jAna leMge ki yaha mAyAvI hai| -ThANaM. a.8, su. 567 (kha) AloyaNA akaraNa kAraNAI AlocanA na karane ke kAraNa651. tihi ThANehi mAyo mAyaM kaTu No AloejjA, jo paDi- 651. tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake na usakI AlocanA bakamemjA, jo NivejjA, No garahejjA, go viu jjA, No karatA hai, na pratikramaNa karatA hai, na nindA karatA hai, nagIM visohejjA, No akaraNayAe ammuTThImA, No ahArihaM karatA hai, na jyAvRtti karatA hai, na vizuddhi karatA hai, na punaH pAyapichattaM tavokamma paDivojjA, taM jahA -- vaisA nahIM karUMgA aisA kahane ko udyata hotA hai, na yathAyogya prAyazcitta rUpa tapa karma ko svIkAra karatA hai / yathA1. arisu cAhaM, (1) maiMne akaraNIya kArya kiyA hai| 2. karemi zAha, (2) maiM akaraNIya kArya kara rahA huuN| 3. karissAmi cAhaM, (3) maiM akaraNIya kArya kruuNgaa| tihi ThANehi mApI mAya kaTTa go AloejjA-jAva-tayo. tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake na usakI AlocanA kamma go parivamjejjA, taM jahA karatA hai-pAvat-na tapaHkarma ko svIkAra karatA hai / yathA1. akittI vA me siyA, (1) merI akIti hogI, 2. avaNe vA me siyA, (2) merA avarNavAda hogA / 3. aviNae vA me siyaa| (3) merA avinaya hogaa| tihi ThANehi bhAyI mAyaM kaTaTu No AloenjA-jAva-sabo- tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake na usakI AlocanA kammaM jo paDiyajjemjA, taM jahA karatA hai-yAvat-na tapaHkarma ko svIkAra karatA hai, yathA1. kittI vA me parihAissaha, (1) merI kIrti kama ho jAegI / 2. jase vA me parihAisa (2) merA yaza kama ho jaaegaa| 3. pUyAsabakAre vA me parihAissaha / (3) merA pUjA-satkAra kama ho jaaygaa| --ThANaM. a. 3, u. 3, su. 176 1 ThANaM, a. 3, u.3, su. 176 2 ThANaM. a.8, su. 567(ka) Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 652-653 AlocanA na karane kA phala sapAcAra [323 mAloyaNA akaraNa phalaM AlocanA na karane kA phala652. mAyo mAyaM kaTu agAloiya-apaDikkate kAlamAse kAla 652. koI mAyAvI mAyA karake usakI mAlocanA yA pratikramaNa phiccA aNNataresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavati, viye binA hI kAla-mAsa meM kAla karake kisI devaloka meM deva taM jahA-jo mahihiema-jAvaNo ciTTitiema se Na tattha rUpa se utpanna hotA hai, kintu vaha mahARddhi vAle-yAvat - deve bhavada, No mahiDihae-jAvaNo cirdiie| dIsthiti vAle deva loka meM utpanna nahIM hotaa| baha deva hotA hai, kintu mahARSi vAsA-yAvata-dIrgha sthiti bAlA deva nahIM hotA / jAvi ya se tasya bAhiramaMtariyA parisA bhavati, sAviya vahA~ devaloka meM usakI jo bAhya aura yAbhyantara pariSada paMNo ADhAti, No parijjANAti, go mahariheNaM AsaNeNaM hotI hai, vaha bhI na usako Adara detI hai, ne use svAmI ke rUpa ubaNimaMteti, bhAsaM pi ya se bhAsamANassa-jAva-pattAri paMca meM mAnatI hai aura na mahAn vyakti ke yogya Asana para baiThane ke devA asA ceva ammati "mA baI deve ! bhAsaja- lie nimantrita karatI hai| jaba vaha bhASaNa denA prArambha karatA maataa|" hai, taba cAra pA~ca deva binA kahe hI khar3e ho jAte hai aura kahate haiM - "deva ! bahuta mata bolo, bahuta mata bolo|' se gaM tato devalopAo AjaksaeNaM, bhavarakhaeNaM, litiyakhaeNaM, punaH vaha deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara aNaMtaraM cayaM ghaittA iheva mAgussae bhave jAI imAI kulAI devaloka se vyuta hokara yahIM manuSya bhava meM jo ye antakula haiM, bhavaMti, taM jahA-baMtakulANi vA, paMtakulANi vA, tuccha- prAntakula haiM, tucchakula haiM, daridrakula haiM, bhikSukula haiM, kRpaNakula kulANi dA, daribakulANi vA, mikvAgakulANi vA, kivaNa- haiM, yA isI prakAra ke anya hIna kula haiM, unameM manuSya ke rUpa meM kulANi vA, tahappagAresu kulesu pumattAe paccAyAti / utpanna hotA hai| se NaM tatya pume bhavati turuve dubamNe buggaMdhe purase buphAse vahAM vaha kurUpa, kavarNa, durgandha deha vAlA, aniSTa rasa aura aNi? aMkate appie amaNupaNe, hogassare, dINassare, kaThora sparza bAlA puruSa hotA hai| vaha aniSTa, akAnta, apriya, aNiThThassare, aMkatassare, appiyassare, amaNaNNassare, ama- amanojJa' aura amanohara hotA hai| vaha hInasvara, dInasvara, NAmassare aNaekjakyaNe paccAyAte / aniSTasvara, akAntasvara, apriyasvara, amanojJa svara, arucikara svara aura anAdeya vacana vAlA hotA hai| jAvi ya se tatya bAhiraMgabhaMtariyA parisA bhavati, sAvi ya vahAM usakI jo bAhya Abhyantara pariSada hotI hai vaha bhI ko AvAti-jAva-cattAri paMca jaNA aNuttA caiva ambhu- usakA na Adara karatI hai--yAvat-cAra-pAMca manuSya binA rasi "mA bahuM ajutto| bhAsau-mAsa" kahe hI khar3e ho jAte haiM aura kahate haiM-"Aryaputra ! bahuta mata -ThANaM. a. su. 567(ca) bolo, bahuta mata bolo|" AloyaNA karaNa phalaM--. AlocanA karane kA phala653. mAyI NaM mAyaM kaTTa Alohaya paDikkate-jAva-ciraditi- 653. koI mAyAvI mAyA karake usako AlocanA pratikramaNa esu / se gaM tasya deve bhavati, mhidie-jaav-viditie| kara-yAvat-dIrgha sthiti vAle deva loka meM utpanna hotA hai| vahA~ vaha mahARddhi vAlA-pAvat-dIrgha sthiti vAlA deva hotA hai| hAra-vigAiya vacche phaDaka-tuDita thaMbhisa-bhue aMgava-kuMDala- usakA vakSaHsthala hAra se sughobhita hotA hai, vaha bhujAoM meM maTU-gaDatala-kaNNapIDhadhArI vicittahatyAbharaNe, vicittavatyA- kar3e truTita aura bAjUbanda pahane rahatA hai| usake kAnoM meM caMcala bharaNe, vinisamAlAmausI kallANaga-pavara-vattha-parihite, tathA kapola taka kAnoM kA sparza karane vAle kuNDala hote haiM / kahalANaga-pavara-gaMdha mallAgasevaNaMthare-mAsuraboMbo palaMba-vaNa- vaha vicitra hastAbharaNoM, vicitra vastrAbharaNoM, vicitra mAlAoM mAladhare, bibveNaM aura seharoM vAle mAMgalika evaM uttama vastroM ko pahane hue hotA hai, baha mAMgalika zreSTha sugandhita puSpa aura vilepana ko dhAraNa kiye hue hotA hai / usakA zarIra tejasvI hotA hai, vaha lambI laTakatI huI mAlAoM ko dhAraNa kiye rahatA hai| vaha divya varNa, divya gandha, divya Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 varagAnuyoga-3 bAlocanA karane kA phala sUtra 653.655 vaNeNaM, vizveNaM gaMdheNaM, vizveNaM raseNaM, viruSeNaM phAseNaM, rasa, divya sparNa, divya saMcAta, divya saMsthAna aura divya Rddhi vizveNaM saMghAteNaM, viruveNaM saMThANega, vivAe-bahIe, vivAe se yukta hotA hai| vaha divya zruti, diyA pramA, divya kAMti, juIe, divAe pAe, divAe chAyAe, vizvAe baccIe, divya aci, divya teja aura divya lezyA se dazoM dizAoM ko vizve teeNaM, vivAe lesAe, isa visAmo umjovemANe, udyotita karatA hai, prabhAsita karatA hai, vaha nATyoM gItoM tayA pamAsemANe, mahayAhata-gaTTa-gIta-yAvita-saMtI-tala-tAla-sujita- kuzala vAdakoM ke dvArA jora se bajAye gaye bAditra, taMtrI, tala, ghaNa-muhaMga-paDuppavAiya-zeNa-viSyAI bhogabhogAI muMjamANe tAla, truTita, dhana aura mRdaMga kI mahAna dhvani se yukta divya vihrd| bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| jAvi ya se tastha bAhalasatiyA parikA bhavati, sAbira hA~ basapI jo bAhya Abhyantara pariSada hotI hai vaha bhI gaM ADAi-jAva-sattAri paMca devA aguptA va agbhuTThati usakA Adara karatI hai-yAvat -cAra pAMca deva binA kahe hI "ba. deve | bhAsau maas|" khar3e hokara kahate haiM-"deva ! adhika bolie aura adhika bolie|" se gaM tAo devalogAo AukhaeNaM-jAva-bahattA ihaiva punaH vaha deva AyukSaya-yAvat-devaloka se cyuta hokara mANussae mave jAI imAI phulAI bhavaMti-adAI vilAI yahA~ manuSya bhava meM sampanna dIpta vistIrNa aura vipula bhavana, visthiSNa viula-bhavaNa-sayaNAsagaM-jANAvAhaNAI badhaNa- zayana, Asana, yAna aura vAhana vAle, bahudhana, vahu suvarNa aura mahaz2AyarUpa-rayayAI Ayoga-paoga-saMpauttAI. vicchaDijaya bahu cAMdI vAle Ayoga aura prayoga meM saMprayukta avazeSa pracura paura bhalapApAI, rAsIbAsa-go-mahisa-gavelaya-ppabhUyAI, bhaktapAna kA sadA tyAga karane vAle, aneka dAsI-dAsa gAya-bhaiMsa, bahujanassa aparimUtAI, tahappagAresu kulesu pumattAe bher3a Adi rakhane vAle aura bahuta vyaktiyoM ke dvArA aparAjita pnyaayaati| aise ucca kuloM meM manuSya ke rUpa meM utpanna hotA hai| meNaM tattha pume bhavati sukhne, suvaNe, sugaMdhe, surase, muphAse, vahA~ vaha surUpa, suvarNa, sugandha aura susparza vAlA hotA hai| atu, kate, pie, maNaNNe, maNAbhe, ahINassare, adIgassare, vaha haSTa, kAnta, priya, manojJa aura mana ke lie gamya hotA hai| issare, kaMtassare, pipassare, mapugNassare, magAmassare, vaha ucca svara, prakhara svara, iSTa svara, kAnta svara, priya svara, AvejavayaNe pccaayaa| ___ manojJa svara, kacikara svara aura Adeya vacana vAlA hotA hai| jAvi ya se tasya bAhirabhatariyA parisA bhavati, sA vi vahA~ para usakI jo bAhya Abhyantara pariSada hotI hai, vaha yagaM ADhAti-jAba-cattAri paMca jaNA aNusA deva agmuTThati bhI usakA Adara karatI hai-yAvata--cAra pA~ca manuSya binA "bahuajjautte ! bhaas-maasu|" kahe hI khar3e ho jAte haiM aura kahate haiM-"he Aryaputra ! aura --ThANaM. 2, 8, su. 567 () adhika bolie aura adhika boliye / " AloyaNA phale AlocanA karane kA phala654. 50-AloyaNAe gaM pante ! jauve ki aNaya ? 654, pra.-bhante ! AlocanA karane se jIva kyA prApta karatA hai? u.-jhAloyaNAe NaM mAyAniyA micchAsaNasallAgaM u.-bhAlocanA se vaha ananta saMsAra ko bar3hAne vAle, mokkhamaggavigghANaM aNantasaMsAravaNArga udAraNaM mokSamArga meM vizna utpanna karane vAle, mAyA, nidAna tathA mithyA karei / ujjabhAvaM ca paM aNayai / ujjumAvapaDiyanne darzana-galya ko nikAla pheMkatA hai aura Rju-bhAva ko prApta hotA papa jove amAi isyoyeya-napuMsagayeyaM ca na bhndhd| hai, Rju bhAva ko prApta huA vyakti amAyI hotA hai, isalie puSvabarDacaNaM nijrei| vaha strI veda aura napuMsaka beda kama kA bandha nahIM karatA aura -utta. a. 26, su. 7 yadi ve pahale bandhe hue hoM to unakA kSaya kara detA hai| paliuMciya-apaliuMciya-Aloyagassa pAyacchita vANa kapaTa sahita tayA kapaTa rahita Alocaka ko prAyazcitta vihI dene kI vidhi155. je siklU mAsiva parihAradAga parisevittA AloekjA, 655. jo bhikSu eka bAra mAsika-parihArasthAna kI pratilekhanA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 655 kapaTa sahita tathA kapaTa rahita Alocaka ko prAyazcitta dene kI vidhi tapAcAra [325 apaliuMtriya mAloemANassa mAsiyaM, patiSiya Aloe. karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA karane para mANassa vomAsiyaM / eka mAsa kA prAyazcita AtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para do mAsa kA prAyazcitta AtA hai| miAsako rihAI pajisevittA jhAloegjA, jo bhikSu eka bAra dvimAsika parihArasthAna kI pratisevanA apaliuMghiya bAloemANassa do mAsiyaM, pasiuciyaM Alo- karake AlocanA kare to use mAyA rahita AlocanA karane para emANasa temaasiyN| dvimAsika prAyazcitta AtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para mAsika prAyazcitta bAtA hai| je bhikkhU temAsiya parihAradvANaM paTisevitA AloejjA, jo bhikSu eka bAra traimAsika parihArasthAna kI pratisevanA apaliuMciya AloemANassa temAsiyaM, paliuMciya Aso- karake bAlocanA kare to use mAyA-rahita bAlocanA karane para emANassa caaummaaliyN| traimAsika prAyazcitta AtA hai| aura mAyA-sahirA AlocanA karane para cAturmAsika prAyazcitta AtA hai| je bhikkhU pAummAsiya parihAraTThANaM paDise vittA Alo- jo bhikSu eka bAra cAturmAsika parihArasthAna kI pratisevanA ejjA-apaliuMghiya AloemANassa ghAummAsiyaM, paliuM- karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA karane para niya bhAloemANassa paMcamAsi / cAturmAsika prAyazcitta bhAtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para paMcamAsika prAyazcitta AtA hai| je mikDU paMcamAsiya parihAraTTANaM paDisebittA AloejjA, jo bhikSu eka bAra paMcamAsika parihArasthAna kI pratisedanA apariciya AloemAgasta paMcamAsiyaM paliucie Alo. karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA karane para emAgassa chmmaasiry| paMcamAsika prAyazcitta AtA hai aura mAyA-sahita mAlocanA karane para pANmAsika prAyazcitta AtA hai| teNaM paraM palikhie vA, apaliuMthie bAte va chmmaasaa| isake uparAnta mAyA-sahita yA mAyA-rahita AlocanA karane para bhI vahI pANmAsika prAyazcitta AtA hai| je bhikkhU bahuso vi mAsiya parihArahANaM paDiseSittA Alo- jo bhikSu aneka bAra mAsika parihArasthAna kI pratisevanA egjA, apaliuMciya AloemANassa mAsiyaM, paliucipa karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA karane para AloemANaEsa do mAsipaM / eka mAsa kA prAyazcitta AtA hai aura mAyA sahita AlocanA karane para dvimAsika prAyazcitta AtA hai| je mikkhU bahaso vi do mAsiya parihAradvANa paDisevitA jo bhikSu aneka bAra dvimAsika parihArasthAna kI pratisevanA AloegjA, apaliviya AloemANasa do mAsiyaM, karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA karane para palijaMciya AloemANasa temAsiyaM / dvimAsika prAyazcitta AtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para mAsika prAyazcitta AtA hai| je bhikkhU bahaso vite mAsiyaM parihArahANaM paDise vittA jo bhikSu aneka dhAra traimAsika parihArasthAna kI pratisevanA AloegjA, apaliuMdhiya AloemANasa te mAsiyaM, pali- karake AlocanA kare to use mAyA-rahita mAlocanA karane para uMdhiya bAloemANasa cAummAsiyaM / mAsika prAyazcita AtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para cAturmAsika prAyazcitta AtA hai| mikkhU bahaso vi cAjammAsiyaM parihAradvANa paDisebittA jo bhikSu aneka bAra cAturmAsika parihArasthAna kI pratiAloejjA, apasiuMghiya AloemANassa cAummAsiyaM, zeSanA karake AlocanA kare to use mAyA-rahita AlocanA paliuMghiya AloemANassa paMcamAsiyaM / karane para cAturmAsika prAyazcitta AtA hai aura mAyA-sahita AlocanA karane para paMcamAsika prAyazcitta AtA hai| Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326] caraNAnuyoga- 2 kathA kapaTa rahita Alocaka ko prAyazcitta dene kI vidhi je bhilU bahuso vi paMcamAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA. apaliuMciya AloemANassa paMcamAsiyaM pani emANassa umbAsiya tetha paraM paniyA ekA rA je bhikkhu mAsi vA jAva yaMtramAsigaM vA eesa parihAradvANaM adhyayaraM parihArANaM parisevitA AloenA apalici Alo emANassa mAsiyaM vA jAva paMthamAsi vA paliuMciya AloemANassa do mAsiyaM vA jAva - chammA simaM vA / te paraM paliciya vA apaliuMcie vA te jeba chammAsA / mAsi yAyAma-bahuvi paMcama vA, eesa parihAradvANAnaM aNNayaraM parihAraTThANaM parisevitA AloyA apaniciya AloemA mAti vA jAva patici AlomAsa se mAliyAmA siyaM thA / tega paraM paniciekA alicie vA te deva mAsA | je bhikkhU cAjammA siyaM vara, sAirega cAummAsi vA mAsika sAre paMcamAliyA esa parihAraTThA pANaM aNNaparaM parihAradvANaM parisevitA AloegjAapacaya mAnoemA cArayAmiyaM vA sAi thA paMcamAyA paricaya AemANAta paMcamAta yA sAre paMcabhAsiyaM vara, chammAsi yA, seNa paraM paliuMcie vA apalijecie yA te caiva dhammAsA | jevAvA cAmmAsayaM vA bahuso Si paMcabharasiyaM yA sAirega- paMcamAsi vara eesa parihAradvANAnaM parihArANaM parisevisA aloeDA- va i bahuso vi aNNayaraM jo bhikSu aneka dAra paMcamAsika parihArasthAna kI prati sevanA karake AlocanA kare to use mAyA rahita mAlocanA karane patA aura mAyAti AlocanA karane para pramAdA hai| isake uparAnta mAyA sahita yA mAyA -rahita AlocanA karane para bhI vahI SANmAsika prAyazcitta AtA hai / jo bhikSu mAsika - yAvat -- paMcamAsika - ina parihArasthAnoM meM se kisI paristhAna kI eka bAra pratisevanA karake AlocanA kare to use - sUtra 655 mAyA-rahita mAlocanA karane para Avedita parihArasthAna ke anusAra mAsika- yAvat-paMcamAsika prAyazcitta AtA hai aura yaha AlocanA karane para parihArasthAna ke anusAra InAmikAtyakiprAyazcita bhAtA hai| isake uparAnta mAyA-yA mAyAti AsInA karate para nahIM pAyA prAyazcita mAtA hai| jI bhikSu mAnikAya paMcamAsika ina parihArAna meM se kisI eka parihArasthAna kI aneka bAra pratisevanA karake AlocanA kare to use - mAyA-rahita AlocanA karane para vAsevita parihArasthAna ke anusAra mAsikAyAti prArasthita AtA hai aura mAyA sahita AlocanA karane para Asevita parihArasthAna ke anusAra dU~ mAsika - yAvat SANmAsika prAyazcitta AtA hai / isake uparAnta mAyA-mahimA mAyA-rahita AlocanA karate para vahI pANmAsika prAyazvita jAtA hai| mAlika yA kucha nAsika ina parihArathAnoM meM se jo mAsika yA kucha adhika nAturmAsika, paMcakisI eka parihArasthAna kI eka bAra pratisevanA karake AlocanA kare to use mAyArahita AlocanA karane para Asevita parihArasthAna ke anusAra cAturmAsika yA kucha adhika cAturmAsika, paMcamAsika yA kucha adhika vAtika prati AtA hai aura mAyA sahita mAlocanA karane para Aropita parihArasthAna ke anusAra paMcamArika yA kucha adhika namAnika yA sAmAsika prAyazcita AtA hai| isake uparAnta mAyA sahita pApAti AlocanA karane para vahI SANmAsika prAyazcitta AtA hai| cAturmAsika, aneka bAra paMcamAsika yA aneka bAra kucha adhika jo bhikSu aneka bAra cAturmAsika yA aneka bAra kucha adhika paMcamAsika parihArasthAnoM meM se kisI eka parihArasthAna kI pratisevanA karake AlocanA kare to use Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 655-656 prasthApanA meM pratisevamA karane para AropaNA tapAcAra [327 apaliciya AloemANassa cAummAsiyaM SA, sAirega- mAyA-rahita AlocanA karane para Asevita parihArasthAna ke cAummAsiyaM vA, paMcamAliyaM yA, sAirega-paMcabhAsiyaM vA, anusAra cAturmAsika yA kucha adhika cAturmAsika, paMcamAsika yA kucha adhika paMcamAsika prAyazcitta AtA hai aura paliuMciya AloemANassa paMcamAsiya vA, sAirega-paMca. mAyA-sahita AlocanA karane para paMcamAsika yA kucha adhika mAsiyaM vA, chammAsiyaM vA / paMcamAsika yA chamAsika prAyazcitta bAtA hai| seNa para paliuMcie yA, apaliuMcie vA te cetra chammAsA / ' isake uparAnta mAyA-sahita yA mAyA-rahita AlocanA -vava. u. 1, su. 1-14 karane para vahI chaha mAsika prAyazcitta AtA hai| patRvaNAe paDisevaNAkaraNe ArovaNA prasthApanA meM pratisevanA karane para AropaNA65:. je bhikkhU ghAummAsiyaM bA, sAirega-cAummAsiya thA, 656. jo bhikSu cAturmAsika yA kucha adhika cAturmAsika, paMca paMcabhAsiyaM vA, sArega-paMcamAsiyaM bA, eesi parihAraTThA- mAsika yA kucha adhika paMcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se NANaM aNNavaraM parihAradvANaM paDisevittA AloemjA- kisI eka parihArasthAna kI eka bAra pratisevanA karake bAlo canA kare to useapaliuMciya AloemANe ThavaNijja ThavaittA karaNijja mAyA-rahita AlocanA karane para Aropita pratisevanA ke beyAvadhiyaM / anusAra prAyazcitta rUpa parihAra tapa meM sthApita karake usakI yogya vayAvRtya karanI caahiye| Thavie vi paDisevittA, se vikasi tatva Ahaheyabve yadi vaha parihAra tapa rUpa meM sthApita hone para bhI kisI siyA / prakAra ko pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta bhI pUrva pradatta prAyazcitta meM sammilila kara denA caahiye| 1. pumbi paDiseviyaM pusvi AloiyaM, (1) pUrva meM pratisevita doSa kI pahale AlocanA kI ho, 2. pugvi paDiseviyaM pacchA AloiyaM, (2) pUrva meM pratisevita doSa kI pIche AlocanA kI ho, 3. pacchA eDiseviya pugviM AloiyaM, (3) pIche se pratisevita doSa kI pahale AlocanA kI hAM, 4. pacchA paDisebiyaM pacchA AloiyaM, (4) pIche se pratisevita doSa kI pIche se AlocanA kI ho / 1. apaliucie apali ciyaM, (1) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyA. rahita AlocanA kI ho, 2. apaliucie paliu ciyaM, (2) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyA sahita AlocanA kI ho, 3. paliucie apalija ciya, (3) mAyA-sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyA rahita AlocanA kI ho, 4. palija cie paliniyaM, (4) mAyA-sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyA sahita AlocanA kI ho / AloemAgassa sadhvameyaM sakayaM sAhaNiyaM Aruheyadhve, inameM se kisI bhI prakAra ke bhaMga se AlocanA karane para usake sarva svakRta aparAdha ke prAyazcitta ko saMyukta karake pUrva pradatta prAyazcitta meM sammilita kara denA caahie| je eyAe paTTavaNAe paTuSie nimbisamANe paDisevedra, te vi jo isa prAyazcitta rUpa parihAra tapa meM sthApita hokara bahana kasiNe tatva Aruheyako siyaa| karate hue bhI punaH kisI prakAra kI pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta bhI pUrvapradana prAyazcitta meM Aropita kara denA caahie| 1 ni. u. 20, su. 1-16 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] caraNAnuyoga - 2 prasthApanA meM pratisevanA karane para AropaNA je bhikkhU cAmbAsiya vA sAireva bAbA paMcabhAgiya sAiesa parihAraTThA pANaM anyaparaM parihAradvANaM parisevitA AnoeDA, siviya AlotmAthe umaNiyayaM vahatA kara vaiyAvaDiyaM / vie bipA se vikasitarameva Ahe tithaa| 1. puTivaM pariseviyaM purviyaM AloiyaM 2. puSi paDiseviyaM pacchA AloyaM, 2. paDA pahiSiyaM nivaM Alo 4. pacchA paDiseviyaM pacchA AloiyaM / 1. ali die apaliviyaM 2. apaliu thie palija diyaM, 2. lie apalii 4. pala die si ciyaM / AloemANassa sadhvameyaM sakayaM sAhaniya Aha je eyAe paTTaSaNAe paTTaSie nizsimANe Diseveha se vi kasitatva yambe liyaa| je bahuto vicamA bahuvi sArega atanifer za bahuso vi paMcamAsayaM vA bahuso vi sAirega-paMthamAsiyaM vA, eesa parihAraTThANAnaM anaparaM parihArANaM pacivisAvalovA-apalija dhiya AloemANe ThavaNijjaM vvavattA karaNi mAvaDiyaM / afty fe DisevitA se vikasiNe satyeva Aheyavve siyA / 1. Alo sUtra 656 - jo bhicAturmAsika yA kucha adhika motika, paMca mAsika yA kucha adhika paMcanAsika ina parihArasthAnoM meM se kisI eka parihArasthAna kI pratisevanA karake AlocanA kare to use mAyA sahita AlocanA karane para Asevita pratisevanA ke anusAra prAyanila rUma parihAra tapa meM sthApita karake usakI yogya vaidA karanI cAhie yadi vaha parihAra tapa meM sthApita hone para bhI kisI prakAra kI pratisevana kare to usakA sampUrNa prAyazcita bhI pUrva pradatta prAyazcita meM sammilita kara denA caahie| (1) pUrva meM pratimeti doSa bhI pahale AlocanA kI ho, (2) pUrva meM pratirodhita doSa kI pIche AlocanA kI ho. (3) pIche se prativita zeSa kI pahale AlocanA kI ho, (4) pIche doSa kI pIche AlocanA kI ho| (1) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake bhAvArahita AlocanA kI ho, (2) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake gAyAsahita bAlocanA kI ho, (3) mAyA sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyArahita AlocanA kI ho, (4) mAyA sahita bAlocanA karane kA saMkalpa karake mAyAsahita AlocanA ko ho / inameM se kisI bhI prakAra ke bhaMga se AlocanA karane para usake sarvaM svakRta aparAdha ke prAyazcitta ko saMyukta karake pUrva pradata prAyazvita meM sammilita kara denA caahie| jo isa prAyazcita rUpa parihAra tapa meM sthApita hokara vahana kisI prakAra kI pratisevanA kare to usakA bhI pUrva pradata prAyazcita meM Aropita kara karate hue bhI sampUrNa prAya denA caahie| jo bhikSu cAturmAsika yA kucha adhika cAturmAsika, paMcamAsika yA kucha adhika paMcamAsika parihArasthAnoM meM se kisI eka parihArasthAna kI aneka bAra pratisevanA karake balocanA kare to use punaH mAyA-rahita AlocanA karane para jAvita pratisevanA ke anusAra prAyazcitta rUpa parihAra tapa meM sthApita karake usakI yogya vaiyAvRtya karanI cAhie / yadi vaha parihAra tapa meM sthApita hone para bhI kisI prakAra kI pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta bhI pUrva pradatta meM sammilita kara denA caahie| (1) pUrva meM pratisevita doSa kI pahale AlocanA kI ho, Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 656 2. puSi paDiseviyaM pacchA AloyaM, 2. pacchA pahileviyaM pRthvi Alo 4. pacchA pariseviyaM pacchA AloiyaM / 1. apalimbie apalinciyaM, 2. ayaM prasthApanA meM pratisevanA karane para AropaNA 3. palie apaliciyaM 4. ciniciyaM / AloemANassa sarameyaM sakayaM sAhaNiyaM Aruyathye / je emae paDhAe panie nissimANe eDileDa, se kasAva aayaa| bhikkhu bahuso bacAumAvi yA bahuvi sArega mAmAsi vA bahuso vi paMcamAsiyaM vA bahuso vi sAirega paMcamAsi yA eesa parihAraTThAnANaM azyaraM parisevittA Aloejjara, pAlomA vaDiyaM / 1. puni paDisevi vi Aloiya 2 vi Diseviya pacchA Aloya', 2. pApaviliya 4. pacchA Diseviya' pacchA Aloya, 1. apalicie apaliniya 2. apae timbiya 3. paridhie apalinciya', 4. lipisi lAkaraNiyA ThAe piDitevitA se vikasitatveva siyA / tapAcAra [326 (2) pUrva meM divasa doSa kI pIche AlocanA kI ho. (3) pIche se prativedita doSa kI pahale AlocanA kI ho, (4) pIche se pratisevita doSa ko pIche AlocanA kI ho / (1) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyArahita AlocanA kI ho, (2) prAyA rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyAsahita AlocanA kI ho, (3) mAyA sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyArahita AlocanA kI ho, (4) mAyA-mahita mAlocanA karane kA saMkalpa karake bhAyA sahita AlocanA kI ho| inameM se kisI bhI prakAra ke bhaMga se AlocanA karane para usake sarva svakRta aparAdha ke prAyazcitta saMyukta karake pUrva pradata pra meM sammilita kara denA cAhie / jo isa prAyazcitta rUpa parihAra tapa meM sthApita hokara vana karate hue bhI punaH kisI prakAra kI pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta bhI pUrva pradatta prAyazcitta meM Aropita kara denA caahie| jo bhikSu cAturmAsika yA kucha adhika cAturmAsika, paMcamAsika yA kucha adhika paMcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se kisI eka parihArasthAna kI aneka bAra pratisevanA karake Alo canaH kare to use mAyA sahita AlocanA karane para kati pratisevanA ke anusAra prArUpa parihAra tapa meM sthApita karake usakI yogya vaidA karanI caahie| yadi vaha parihAra tapa meM sthApita hone para bhI kisI prakAra kI pratirodhanA kare to usakA sampUrNa prAyazcita bhI pUrva prada prAyazcitta meM kara denA caahie| (1) pUrva meM pratiseti doSa kI pahale AlocanA kI ho. (2) pUrva meM pratisevata doSa kI pIche AlocanA kI ho, (3) pIche se pratisevita doSa kI pahale AlocanA kI ho, (4) pIche se pratisevita doSa kI pIche AlocanA kI ho| (1) mAyA-rahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyArahita AlocanA kI ho, (2) mAyArahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyAsahita] AlocanA bhI ho, (3) mAyA sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyArahita AlocanA kI ho, (4) mAyA sahita AlocanA karane kA saMkalpa karake mAyA sahita] AlocanA kI ho Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] caraNAnuyoga-2 AkSepa lagAne vAloM ko prAyazcita sUtra 656-656 AloemANasta savvameya sakaya sAhaNipa' Ahaheyave, inameM se kisI bhI prakAra ke bhaMga se AlocanA karane para usake sarva svakRta aparAdha prAyazcitta ko saMyukta karake pUrva pradatta prAyazcitta meM sammilita kara denA caahie| je eyAe paTTavaNAe padavie nigvisamANe pariseveha, se vi jo isa prAyazcitta rUpa parihAra tapa meM sthApita hokara bahana kAMsaNe tatvaiva ArUheyave siyaa| karate hue bhI puna: kisI prakAra kI pratisevanA kare to usakA - vava. u. 1, su. 15.18 sampUrNa prAyazcitta bhI pUrva pradatta prAyazcitta meM Aropita kara denA caahie| AlocanA aura prAyazcitta-1(gha) akkheva-karANaM pAyacchittaM AkSepa lagAne vAloM ko prAyazcitta657 kappassa cha patyArA paNNatA, taM jahA 657. kalpa sAdhvAcAra ke chaha vizeSa prakAra ke prAyazcitta sthAna kahe gaye haiN| yathA1. pANAivAyassa vAyaM vayamANe, (1) prANAtipAta kA Aropa lagAye jAne para / 2. musAvAyarasa vAya vayamANe, (2) mRSAvAda kA Aropa lagAye jAne para, 3. avinAvAgassa vAya' ghayamANe, (3) adattAdAna kA Aropa lagAye jAne para, 4, avirahayAvAya vayamANe, (4) brahmacarya bhaMga karane kA Aropa lagAye jAne para, 5. apurisavAya vayamANe, (5) napuMsaka hone kA Aropa lagAye jAne para, 6. vAsavAya vymaage| (6) dAsa hone kA Aropa lagAye jAne para, iccee kappassa patthAre patyaretA sammaM aparipUramANe saMyama ke ina vizeSa prAyazcitta sthAnoM kA Aropa lagAkara tANa patte siyaa|' use samyak pramANita nahIM karane vAlA sAdhu usI prAyazcitta -kappa. u. 6, su. 2 sthAna kA bhAgI hotA hai| aNugdhAiya pAyazcittArihA anupAtika prAyazcitta ke yogya658. paMca aNugdhAzyA paNNatA, taM jahA 658. pA~ca anudghAtika (guru) prAyazcitta ke yogya kaha haiM, yathA1 hatya kAmaM karemAge, (1) hastakarma karane vAlA, 2. mehuNaM paDisevemANe, (2) maithuna-sevana karane vAlA, 3. rAI bhoSaNaM muMjamANe, (3) rAtri bhojana karane vAlA, 4. sAgAriyapiDa muMomANe, (4) zayyAtara piNDa ko khAne vAlA, 5. rAyapi bhujemaanne| --ThANaM. a. 5, u. 2, su. 414 (5) rAjapiNDa ko khAne vaanaa| aNavaThappa pAyacchittArihA anavasthApya prAyazcitta ke yogya656. tI agavaTuppA paNNattA, taM jahA 656. tIna amavasthApya prAyazcitta ke yogya kahe gaye hai, yathA 1 ni. la. 20, su. 17-20 2 ThANa. a. 6, sU. 528 3 (ka) ThANaM. a. 3, u. 4, su. 203 (kha) kappa. u.4, su. 1 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 656-662 bhanavasthApya glAna bhikSu ko laghu prAyazcita dene kA vidhAna tapAcAra [331 1. mAhammiyAga teSaNa karemANe, (1) sAdharmikoM kI corI karane vAlA, 2. aNpammiyANaM tegaM karemANe, (2) anyadharmikoM kI corI karane vAlA, 3. hatthAtAla dalayamANe / - ThANaM, a. 3, u.4, su. 203 (3) hastatAla dene vAlA arthAt mAraka prahAra karane vaalaa| aNavaThappa-gilANassa-lahupAyacchitta-dANa-vihANa- anavasthAdhya glAna bhikSa ko lagha prAyazcitta dene kA vidhAna66.. aNabaTuppaM bhikkhaM milAyamANaM no kappA tassa gaNAvacchei- 660. anavasthApya bhikSu (navamA prAyazcitta ko vahana karane essa nihite| agitAe tassa karaNijja vevAvaDiya', vAlA sAdhu) yadi rogAdi se pIr3ita ho jAye (usa prAyazcitta jAba-tao rogAyaMkA vippamukko, to panchA tassa ko vahana na kara sake) to use gaNa se bAhara karanA nahIM kalpatA ahAlahasae nAma vavahAre paTTaviyarave siyA / hai kintu jaba taka yaha roga-AtaMka se mukta na ho taba taka usakI - vava, u. 2. su. 7 aglAna bhAva se vaiyAvRtya karAnI caahie| bAda meM (mNAvacchedaka) usa anavasthApya sAdhu ko atyalpa prAyazcitta deN| cheovaTThAvaNA pAcchittArihA chedopasthApanIya prAyazcitta ke yogya661. bhikkhU ya gaNAmI abakkamma ohAvejA, se ya icchaSjA 661. yadi koI bhikSu gaNa se nikalakara saMyama kA tyAga kara de yo pi tameva gaNaM upasaMpajjittANaM viharittae, nasthi paM aura bAda meM vaha usI gaNa ko svIkAra kara rahanA cAhe to tassa tappattiyaM kei chaie vA parihAre vA, nannatya egaHe usake lie kevala "chedopasthApanA" prAyazcitta hai isake atichovtttthaavnniyaae| -vava. u. 1, su. 32 rikta use dIkSA-cheda yA parihAra tapa Adi koI prAyazcitta pAraMciya pAyacchittArihA pArAcika prAyazcitta ke yogya - 662. paMcahi ThANehi samaya Niggaye sAhammiya pAraMsitaM karemANe 662. pA~ca kAraNoM se zramaNa-nimaMnya apane sAmika ko pArANAtiSakamati, saM nahA Jcitta (dasavAM) prAyazcitta detA huA bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / jaise-- 1. phule vasati kulassa mevAe ambhuDhetA bhavati / (1) jo sAdhu jisa kula meM rahatA hai, usI meM bheda DAlane kA prayatna karatA hai| 2. gaNe vasati gaNassa medAe ambhuThettA bhavati / (2) jo sAdhu jisa gaNa meM rahatA hai, usI meM bheda DAlane kA prayatna karatA hai| 3 hisaSpehi, (1) jo sAdhu kula yA gaNa ke sadasyoM kA pAta karanA cAhatA hai| 4. chippehI. (4) jo kula yA gaNa ke sadasyoM kA evaM anya janoM kA chidrAnveSaNa karatA hai| 5. abhiksaNaM abhikkhaNaM pasiNAyatagAI jittA mti| (5) jo bAra-bAra aMguSTha Adi prazna vidyAoM kA prayoga -aNaM. a. 5, u. 1, su. 39 karatA hai / tao pAraMciyA paNNattA, ta jahA pArAncika prAyazcitta ke pAtra ye tIna kahe gaye haiM, yathA - 1. vuThe pAraMcie, (1) duSTa pArAzcika, 2. pamate pAraMcie, (2) pramasa pArAzcika, 3. atramannaM karemANe pAraMthie / (3) paraspara maithunasevI paaraadhik| -ThANaM. a. 3, u. 4, su. 203 (kha) ThANaM. a. 3, u. 4, su. 203 1 (ka) kApa. u. 4, su. 3 2 kappa. u. 4, su.2 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332] paraNAnayoga pAracita glAna bhiju ko laghu prAyazcitta dene kA vidhAna pAraMciya gilANassa lahupAyacchitta-dANa-vihANaM - pAraMcita glAna bhikSu ko laghu prAyazcitta dene kA vidhAna - 663. pAraMciya bhikkhaM gilAyamANaM no kappaDa tassa gaNAvaccheda- 663. pAraMcita bhikSu (dazave prAyazcitta tapa ko bahna karane yassa nihite| agiranAe tassa karaNijja veyAvaDiya, vAlA mAdhu) yadi rogAdi se pIr3ita ho jAya (usa pArazcitta -jAva tao rogAyaMkAo vippamukko, to pacchA tassa ahA- ko bahana na kara sake) to gaNAvacchedaka ko use gaNa se bAhara lahasae nAma vavahAre paTTaviyadhve siyaa| karanA nahIM kalpatA hai| kintu jaba taka baha roga AtaMka se mukta -ba. u. 2, su. 8 na ho jAya taba taka usakI aglAna bhAva se vaivAvRtva kaganI cAhie / bAda meM (gaNAvacchedaka) usa pAraMcita bhikSu ko atyalpa prAyazcitta deN| lahapAyapichatta joggA - laghu prAyazcita ke yogya664. khitacittaM bhikkhaM gilAyamAgaM no kappaI tassa gaNAvaccheda- 664. vikSipta citta glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA yasa nimnahitae agilAe tassa karaNijjaM beyAvaDiyaM, usake gaNAvacchedaka ko nahIM valpatA hai| jaba taka vaha usa roga -jAva-tao rogAyaMkAko vippamuSako tao pacchA tassa ahA- AtaMka se mukta na ho taba taka usakI aglAna bhAva se sevA karAnI lahasae nAma vavahAre paviyadhye siyaa| caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyazcitta meM prasthApita kre| vittacittaM bhikSu gilAyamANaM no kappaDa tassa gamAvaccheda- dipta citta glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA usake yassa nihitsae agilAe tassa karaNijja vyAvaDiyaM, gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai| jaba taka baha usa roga AtaMka -jAva-sao rogAyaMkAo vippamukko tao pachA tassa ahA- se mukta na ho taba taka usako aglAna bhAva se sevA karAnI sahasae nAma pavahAre paThThaSiyamve siyaa| caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyazcitta meM prasthApita kre| jakkhAiTTha bhikkhu gilAyamANaM no kappA tassa gaNAvaccheda- yakSAviSTa glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA usake passa nihittae / agilAe tassa karaNirujaM veyAvaDiyaM, gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai| jaba taka vaha usa roga AtaMka -jAva-tao rogAyaMkAo vippamukko tao pachA tassa ahA- se mukta na ho taba taka usakI amlAna bhAva se sevA karAnI lahusae nAma vavahAre pachaviyamve siyaa| caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyazcitta meM prasthApita kre| ummAya-pattaM bhiSaghu gilAyamANaM no kApada tassa gagAvaccha- unmAda prApta glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA usake iyassa nigjahittae / agilAe tassa karaNimjaM beyAvaDiyaM, maNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai| jaba taka vaha usa roga AlaMka -jAva-sao rogAyaMkAo viSpamumko tao pacchA tassa ahA- se mukta na ho taba taka usakI amlAna bhAva se sevA karAnI lahasae nAma babahAre paTTaviSayave siyA / caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyazcitta meM prasthApita kre| uksaga pattaM miksa gilAyamANaM no kampada tassa gaNa bacche- garArga prApta glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA iyarasa nijjUhittae / agilAe tassa karaNijjaM veyAvaDiyaM, usake gaNAvodaka ko nahIM kahalAtA hai| jaba taka vaha usa roga -jAva-sao rogAyakAo viSpamukko tao pacchA tassa ahA- AtaMka se mukta na ho taba taka usakI aglAna bhAva se sevA lahasae nAma vavahAre paTThavipalve siyaa| karAnI caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa pAya picata meM prasthApita kre| sAhigaraNaM bhiSA gilAyamANaM no kappar3a tassa gaNAvacchei- kalaha yukta glAna bhikSu ko raNa se bAhara nikAlanA usake yassa nihitae agilAe tassa karaNijjaM veyAvaDiya, gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai| jaba taka vaha usa roga AtaMka -jAba-tao rogAyaMkAo dippamukko tao pacchA tassa ahA- se mukta na ho taba taka usakI aglAna bhAva se sevA karAtI lahasae nAma vavahAre paTTaviyatve siyaa| caahie| usake bAda use (gaNAbadaka) atyalpa prAyazcitta meM prasthApita kre| Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 664-667 prAyazcitta kA phala tapAcAra 1333 sapAyacchisa mikkhaM gilAyamANaM no kappA tassa gaNAvacche- prAyazcitta prApta glAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA iyassa nihittae / agilAe tassa karaNijjaM veyAvaliyaM, usake maNAyatchedana ko nahIM kalpatA hai| jaba taka vaha uma roga -jAva-tako zeyAyako vipamuko sao pacchA ahAlaha- Ataka se mukta na ho taba taka usakI aglAna bhAva se sevA karAnI sae nAma baghahAre paviyace siyaa| naahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyazcita meM prasthApita kre| bhattapANapaDiyAikkhiya bhiva gilAyamANaM no kappar3a tassa bhakta pratyAsyAnI mlAna bhikSu ko gaNa se bAhara nikAlanA gagAvacche yassa nimnhitte| agilAe tassa karaNijjaM usake gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai / java taka yaha usa roga dheyAvaDiya-jAva tao rogAyaMkAo viSpamukko tao pacchA AtaMka se mukta na ho taba taka usakI aglAna bhAva meM sevA karAnI tasma ahAlasae nAma vavahAre paTTaSiyabve siyA / caahie| usake bAda une (gaNAvacchedaka) atyalpa prAyadhicatta meM prasthApita kre| aThTha-jAya bhikSu gilAyamANaM no kappaDa tassa gaNAvaccha prayojanAviSTa (AkAMkSA yukta) glAna bhikSu ko gaNa se iyassa nihittae / agilAe tassa karaNijja veyAvariyA, bAhara nikAlanA usake gaNAvacchedaka ko nahIM kalpatA hai / jaba taka -jAva-to royAyaMkAo vippamukko tao pacchA tassa ahA- vaha usa roga AtaMka se mukta na ho taba taka usakI aAlAna bhAva lahusae nAma babahAre paviyam siyA / se sevA karAnI caahie| usake bAda use (gaNAvacchedaka) atyalpa -vava. u. 2, su. 6-17 prAyazcitta meM prasthApita kre| pAyacchita phalaM prAyazcitta kA phala - 665. 50-pAyacchitta-karaNeNaM bhante ! jIye ki jaNayA? 665. pra.-bhante ! prAyazcitta karane se jIva kyA prApta karatA hai? u.--pAyacchittakaraNeNaM pAvakamma visohi jaNayaha, niraha- u-prAyazcitta karane se vaha pApakarma kI vizuddhi karatA yAre pAvi bhavaI / sammaM ca NaM pAyacchisaM paDibagja- hai aura niraticAra ho jAtA hai| samyak prakAra se prAyazcitta mANe maga ca mamgaphalaM va visohaka, AyAraM ca AyAra svIkAra karane vAlA vItarAga mAga (sampaparava) aura mArga-phala phala ca aaraaheh| --utta a. 26, su. 18 (jJAna) ko nirmala karatA hai tathA AcAra (caritra) aura AdhAra phala (mukti) kI ArAdhanA karatA hai| atta-NidA-phalaM AtmaniMdA kA phala666.50-nindaNayAe NaM bhante ! jIthe ki jaNayaha ? 666. pra.- bhante ! Atma-nindA! se jIva vayA prApta karatA hai? u. - nindaNayAe NaM pacchANusAvaM jaNayaha / pachANutAyeNaM u.-Atma-nindA se vaha pazcAttApa ko prApta hotA hai| virajjamANe karaNaguNaseDhi paDibajjaI | karaNaguNaseto pazcAttApa se vairAgya ko prApta hotA huA vaha jIva kSapaka zreNI parivanne aNamAre mohaNijja kamma ugdhaaei| ko prApta hotA hai / kSapaka zreNI ko prApta huA anagAra moha -utta. a. 26, su.8 nIya karma ko kSINa kara detA hai| vivihA garahA -- aneka prakAra kI mahIM667. tivihA garahA paNNatA, taM jahA -- 667. gardA tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA pApa karmoM ko nahIM karane ke lie1. maNasA vege garahati, (1) koI mana se nahIM karate haiM, 2. vayasA bege garahati, (2) koI bacana se gardA karate haiM, 3. kAyasA vege parahati -pAvANaM kammANaM akaraNayAe / (3) koI kAyA se gardA karate haiN| ahavA-garahA tithihA paNNatA taM jahA--- athavA gahIM tIna prakAra kI kahI gaI hai pApa karmoM ko nahIM karane ke lie-- 1. bIha pege avaM garahati, (1) koI dIrghakAla taka pApa-karmoM kI marhA karate haiM, Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] caraNAnuyoga-2 Atma gahA~ kA phala sUtra 667-666 2. rahassapege adaM garahasti, (2) koI alpa kAla taka pApa-karmoM kI gahA karate haiM, 3. kAyaMpege paDisAharari-pAvANaM phammANaM aphrnnaae| (3) koI kAyA ko pApakarma se nivRtta kara lete haiN| -ThANaM. a. 3, u.1, su. 165 cabihA garahA paNNasA, saMhA hA gA kI kahI gaI hai / jaise1. upasaMpajjAnisegA garahA, (1) apane doSa ko nivedana karane ke lie guru ke samApa jAU~ isa prakAra kA vicAra karanA, yaha evA nahIM hai / 2. vitigicchAmilegA garahA, (2) apane nindanIya doSoM kA nirAkaraNa karUM isa prakAra kA vicAra karanA, yaha dUsarI gahIM hai| 3. ja kicimicchAmittegA garahA, (3) jo kucha maiMne asad bhAcaraNa kiyA hai, vaha merA mithyA ho, isa prakAra ke vicAra se prerita ho aisA kahanA yaha tIsarI mAM hai| 4. evaM pi paNNattegA garahA / (4) aisA bhI bhagavAn ne kahA hai ki apane doSa kI gardA karane se doSoM kI zuddhi hotI hai, aisA vicAra karanA yaha cauthI -sANaM, a. 4, u. 2, su. 225 gahIM hai / atta garahaNA phalaM Atma gardA kA phala - 668. 10---garahaNayAe NaM bhante ! jIve ki jaNayai? 668. pra.-bhante ! Atma-gahIM se jIva kyA prApta karatA hai ? u.-garahaNayAe gaM apuraskAraM jgyaa| apuraskAragae u0-Atma nahIM se vaha jIva avajJA ko prApta hotA hai| paM jIve appasatyehitI, jogehito niyateDa pasatye ya avajJA ko prApta huA jIva aprazasta pravRttiyoM se nivRtta hotA pavattai / pasatyajogapaDiyanne yaNaM aNagAre aganta hai aura prazasta pravRttiyoM ko aMgIkAra karatA hai| prazasta yogoM ghAipagjave saveda / -utta. a.26 su. 6 se yukta huA banagAra AtmA ke ananta jJAna darzanAdi kI ghAta karane vAlI kama parvAyoM ko kSINa kara detA hai| pArihArika tapa-1() pArihAriya-apArihAriyANaM NisejjAi vavahAro- pArihArika aura apArihArikoM kA niSadyAdi vyavahAra - 666. bahave pArihAriyA bahave apArihAriyA icchenjA epaghao 666. aneka pArihArika bhikSu aura aneka apArihArika bhikSu abhinisejjaM thA, abhinisohiyaM yA ceittae, no se kappara yadi eka sAtha rahanA yA baiThanA cAhe to sthavira bhikSu ko pUche there gaNApucchitA emayao abhinisejja vA aminisIhiyaM binA eka sAtha rahanA yA eka sAtha baiTanA nahIM kalpatA hai| vA gheitte| pappAhaNaM yere ApUpichattA egayo aminisejamA ami- spavira bhikSu ko pUcha karake hI ve eka sAtha raha sakate haiM nisIhiyaM vA cehtte| yA baiTha sakate haiN| gherA ya gaM viyarejjA, evaM kapar3a egayao aminiseja yA yadi sthavira bhikSu AjJA deM to unheM eka sAtha rahanA yA abhinisIhiyaM vA ceittae / eka sAtha baiThanA kalpatA hai| perAyaNaM viyarejjA, evaM gaNo kappaDa egayao abhiniseja sthavira bhikSu AjJA na deM to unheM eka sAtha rahanA yA vA abhinisohiyaM vA cedtte| baiThanA nahIM kalpatA hai| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 666-670 pArihArika aura apArihArikoM ke paraspara AhAra sambandhI vyavahAra sapAcAra [335 Animmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrammmmmmmmmmmmmmmmmm.. jo paM therehiM aviSNe, abhinisejja vA abhinisIhiyaM vA yadi sthavira kI AjJA ke binA ve eka sAtha raheM yA trai ei, se saMtarA chae thA parihAre vaa|| to unheM usa maryAdA ullaMghana kA dIkSA cheda yA parihAra tapa - vava. u.1, su. 16 prAyazcitta bAtA hai| pArihAriya-apArihAriyANaM aNNamaSNaM AhAra vavahAra- pArihArika aura apArihArikoM ke paraspara AhAra sambandhI vyavahAra6170. bahave pArihAriyA bahave aparihAriyA icchenjA egapo 670, aneka pArihArika aura aneka apArihArika bhikSu yadi egamAsaM vA, tumAsaM vA, timAsaM SA, cAumAsaM vA, pakSamAsaM eka, do, tIna, cAra, pA~ca, cha: mAsa paryanta eka sAtha rahanA ghA vtpe| te annamana saMbhuti, annamannaM no sNgti| cAhe to pArihArika bhikSu pArihArika bhikSu ke sAtha aura mAsaMte, tamo-pacchA samve vi egayao sati / apArihArika bhikSu apArihArika bhikSu ke sAtha baiThakara AhAra kara sakate haiM aura pArihArika bhikSu bhapArihArika bhikSu ke sAtha baiThakara AhAra nahIM kara sakate haiM, kintu cha: mAsa tapa ke aura eka mAma pAraNe kA bItane para ve sabhI (pArihArI aura apAri hArI) bhikSu eka sAtha baiThakara AhAra kara sakate haiN| parihAra-kappaSTriyasta bhikSussa no kappA asaNaM vA-jAya aparihArika bhikSu ko pArihArika bhikSu ke lie azana sAimaM vA dAuM vA aNuppadAu vaa| -yAvat - svAdima AhAra denA yA nimantraNa karake denA nahIM kalpatA hai| therA ya Na vaegjA-'ima tA ajjo ! tuma eesa dehi yA yadi sthavira kahe ki- "he Arya! tuma ina pArihArika aNupadehi vA," bhikSuoM ko yaha AhAra do yA nimantraNa kara ke do|" evaM se kappA yAvA, aNupadAvA / aisA kahane para use AhAra denA yA nimagnaga karake denA kalpatA hai| kampai se levaM aNujANAvettae, parihAra kalpasthita bhikSu yadi lepa (ghRtAdi vikRti) lenA cAhe to sthavira kI AjJA se use lenA kalpanA hai / "aNunANaha bhaMte 1 levAe" "he bhagavana ! mujhe ghRtAdi vikRti lene kI AjJA pradAna evaM se kappaha sevaM samAsevittae / isa prakAra sthavira se AjJA lene ke bAda use ghRtAdi vikRti kA sevana karanA kalpatA hai / parihAra-kalpaSTuie bhikkhU saevaM paDiggaheNaM yahiyA apaNo parihArakalpa meM sthita bhikSu apane pAtroM ko grahaNa kara vezavAjayAe gacchajjA, yerAva NaM vaejjA / apane lie AhAra lene jAve, use jAte hue dekhakara sthavira kahe ki"paDiggAhehi anjo ! ahaM pibhokkhAmi vA pAhAmi vA," he Arya ! mere yogya AhAra pAnI bhI lete thAnA meM bhI khAU~gA ghiuuNgaa|" evaM se kappai paDigmAhettae / aisA kahane para use sthavira ke lie AhAra lAnA kalpatA hai| tasya no kappaha aparihArieNaM parihAriyassa paDimA haMsi aparihArika sthavira ko pArihArika bhikSu ke pAtra meM asaNaM vA-jAva sAimaM yA bhottae vA pAyae vaa| azana--yAvata--svAdya khAnA pInA nahIM kalpatA hai| kappada se sayaMsi vA, paDimgahaMsi, samaMsi vA palAsagaMsi, kintu use apane hI pAtra meM, palAsaka meM, jalapAtra meM, donoM sayaMsi vA kamaNDalagasi, sayaMsi vA khumbhamaMsi vA, sayaMsi hAya meM yA eka hAtha meM le le kara khAnA-pInA kalpatA hai| vA pANisi uTTha-uddhaTTa bhosae vA pAyae vaa| esa kappo aparihAriyassa prihaariyaao| graha pArihArika bhikSu kA pArihArika bhikSu kI apekSA se AcAra kahA gayA hai| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336] varaNAnuyoga-2 parihArakalpasthita karaNa bhiju ko alpa prAyazcitta dene kA vidhAna sUtra 670 671 vA" parihArakappaTTie miksU bherANaM paDiggaheNaM yahiyA yerAgaM parihAra kalpa meM sthita bhikSu sthavira ke pAtroM ko lekara vyAvaDiyAe gamachajjA therA ya gaM vaejjA usake lie AhAra-pAnI lAne ko jAve taba sthabira jase kahe ki"panigAhehi ajjo! tumaMpi pacchA bhovalasi vA pAhisi "he Arya ! tuma apane lie bhI sAtha meM le AnA aura bAda meM khA lenA pI lenaa|" evaM se kappar3a paDiggAhettae / aisA kahane para use sthavira ke pAtroM meM apane lie bhI AhAra lAgA kalpatA hai| tasya no kappai parihArieNaM aparihAriyarasa padiggahaMsi bapArihArika sthavira ke pAtra meM pArihArika bhikSu ko azana asaNaM vA-jAba-sAimaM vA bhotsae vA pAyae vA / yAvat - svAdya khAnA-pInA nahIM kalpatA hai| kampaha se sayaMsi vA paDi gahasi, sayaMsi kA palAsagaMsi kintu use apane hI pAtra meM, palAzaka meM, kamaNDala meM, sayaMsi vA kamaNDalagaMsi, sayaMsi vA khurAmagaMsi, sasa yA donoM hAtha meM yA eka hAya meM le lakara khAnA-pInA kalpatA hai| pANisi udaTa-ubara bhosae vA pAyae vaa| esa kappo parihAriyassa aprihaariyaao| yaha pArihArika bhikSu kA apArihArika bhikSa kI apekSA -u 2, su 27-30 me AcAra vahA gayA hai| parihArakappaTiyassa gilANassa lahU pAyajita dANa parihArakalpasthita rugNa bhikSu ko alara prAyazcitta dene vihANaM kA vidhAna671. parihAra-kappaDhie bhikkhU gilAemANe annayara aphicca- 671 parihAra tapa rUpa prAyazcitta karane vAlA bhikSu yadi hANa TThANaM paDisevisA AloejjA, hone para kisI akRtya sthAna kI pratisevanA kara AlocanA kare to - usake prAyazcitta ke sambandha meM tIna vikalpa hai1. se ya saMtharejjA ThavaNija ThavaittA karagijaM veyaavddiy| (1) yadi vaha parihAra tapa karane meM samartha ho to AcAryAdi use parihAra tA rUpa prAyazcitta ra aura usakI yAvazyaka sevA va.ga / 2. se ya no saMgharejjA anuparihArieNaM tassa karaNijja (2) yadi vaha samartha na ho to AcAryadi usakI vayAvRtya veyAvaDiyA ke lie anupArihArika bhikSu ko niyukta kare / 3. se ya saMte bale aNupArihArieNaM kIramANaM yAvaDiyaM (3) yadi vaha pAnihArika bhikSu sabala hote hue bhI anusAijjejjA, se vikasiNe tasyeva Araheyavye siyaa| pArihArika bhikSu se bayAvRtya karAve to usa kA prAyazcitta bhI pUrva prAyazcitta ke sAtha Aropita kre| parihAra-kappadiya bhikkha gilAyamANaM no kappar3a tassa parihAra tapa rUpa prAyazcitta karane vAlA bhikSu yadi rogAdi gaNAvacche iyassa nigjuuhite| agilAe tassa karaNijjaM se pIr3ita ho jAya to gaNAvacchedaka ko use gaNa se bAhara karanA beyAvariyA, jAvatamao rogAyaMkAo vipamukko / tao nahIM kalpatA hai| kintu jaba taka vaha roga ke AtaMka se mukta na pacchA tassa ahAlahasae nAma vavahAre paTTaviyamve siyaa| ho taba taka usakI aglAna bhAva se bayAvRtya karAnI cAhie -catra.u. 2, su. 5-6 bAda meM gaNAvacchedaka usa pArihArika bhikSu ko atyalpa prAyazcitta de| .parihArakappaTThie bhikkhU bahiyA therANaM veyAvaDiyAra parihArakalpasthita bhikSu yadi sthaviroM kI yAdatya ke lie gacchejjA, se ya Ahacca adakkamejajA, taMva yerA jANijjA kahIM bAhara jAve aura kadAcit koI doSa sevana kara le-paha - appaNo AgameNaM, annesi vA aMtie socnA, to pachA vRttAMta sthavira apane jJAna ro yA anya se sunakara jAna le to sassa bahAlahasae nAmaM vabahAre paTThatriyatve siyaa| cayAvRtya se nivRtta hone ke bAda use aspa prAyazcitta de| -kappa. u. 1, su.51 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 672-675 parihAra kalpasthita bhikSu kI paMyAvRtya tapAcAra [337 parihArakappaTThiyassa veyAvaDiyaM -- parihAra kalpasthita bhikSu kI yAvatya672. parihArakappaTThiyassa gaMbhikkhussa kappai Ayariya-vizA- 672. jisa dina parihAra tapa svIkAra kare usa dina parihAra yANa saddivasa egihaMsi piDavAya svaaytte| kalpasthita bhikSu ko eka vara se bAhAra dilAnA bAcArya yA upAdhyAya ko kalpatA hai| seNaM paraM no se kappara asaNaM yA-jAva-sAimaM vA dAuM vA usake bAda use azana--yAvat-svAdima denA yA bAra-bAra aNuppadAvA kappar3a se annayaraM vyAvaDiya karettae, denA nahIM kalpatA hai kintu Avazyaka hone para koI vaiyAvRtya taM jahA karanA kalpatA hai yathAuThThAvaNaM vA, nisIyAvaNaM bA, tuyaTTAvaNaM vA. uccAra- parihAra kalpasthita bhikSu ko uThAve, biThAve, karavaTa badapAsavaNa-khela-jalasiMghANANaM vigivaNaM za visohega vA lAve, usake mala mUtra aleSmAdi paraThe, mala-mUtrAdi se lipta krette| upakaraNoM ko zuddha kre| aha puNa evaM jANejA-chinnAthAemu paMthesu Aure jhilie yadi AcArya yA upAdhyAya yaha jAne ki-glani bubhukSita pivAsie tabassI dubale kilate mucchejja za pavaIjja ghA, tRSita tapasvI durbala evaM klAnta hokara gamanAgamana-rahita mArga evaM se kappada asaNaM vA-jAva-sAimaM vA dAu vA, aNuppa- meM kahIM mUcchita hokara gira jAyegA to ashn-yaavt-sdaabaauvaa| -kappa. u. 3, su. 31-33 dima denA yA bAra-bAra denA kalpatA hai| noTa :--vinaya ke lie dekhie jJAnAcAra --caraNAnuyoga prathama bhAga 14 70 se 16 taka vaiyAvRtya-2 vaiyAvRtya svarUpa673. AcArya Adi sambandhI dasa prakAra kI vayovRtya kA yathAzakti Asevana karane ko vaiyAvRtya kahA jAtA hai| veyAvacca sahavaM673. AyariyamAIe, yAvaccammidasavihe / AsevaNaM jahAyAma, veSAva tamAhiyaM / / -utta. a. 30, gA. 33 veyAvacca karaNa caubhaMgo-- 674. cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-- 1 AtaveyAvacca kare gAmamege, No paraveyAvaccakare, H 2. paraveyAvaccakare gAmamege, jo AtaveyASaccakare, 3. ege AtaveyApaccakare vi, paraveyAvaccakare vi, vaiyAvRtya karane vAloM ko caubhaMgI674, (1) kaI apanI sevA karate haiM kintu dUsaroM kI sevA nahIM krte| (2) kaI dUsare kI sevA karate haiM kintu apanI sevA nahIM karate haiN| (3) kaI apanI sevA karate haiM aura dUsare kI sevA bhI karate haiN| (4) kaI apanI sevA bhI nahIM karate aura dUsare kI sevA bhI nahIM karate haiM / vaiyAvRtya ke prakAra675. yAvRtya tIna prakAra kA hai, yathA (1) AtmavaiyAvRtya-apanI sevA 4. ege jo AtabeyAvamadhaphare, jo paraveyAvaccakare / / -sANaM. a. 4, u. 3, su. 316 veyAvacca pagArA175, tivihe veyAvacce paNate, taM jahA 1. AyaveyAvacce, Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] paraNAnayoga-2 bayAvatya-vidhAna sUtra 675-677 2. paraveyAvacce, (2) para-vaiyAvRtya-dUsare kI sevA, 3. tdubhyveyaavcce| sANaM. a. 3, u. 3, su. 164 (3) tadubhaya bayAvRtya . donoM kI sevA / pa0 -- se ki taM veyAvacce ? pA-vayAvRtya kyA hai. usake kitane bheda haiM ? u0. beyAvacacche vasabihe paNate, taM jahA - u0 ---vaiyAvRtya daza prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. mAriya-yAvacce, 2. uvamAya-yAvacce, (3) AcArya-vaiyAvRtya, (2) upAdhyAya-trayAvRtya, 3. thera-yAvarace, 4. tavassI-bedhAvacce, (3) sthavira-vaiyAvRtya (4) tapasvI yAvRtya, 5, gilANa-gheyAvacce, 6. seha-veyAvacce, (5) glAna vaiyAvRtya, (6) zakSa-yAvatya, 7. kula-veyAvace . gaNa-vevAvarace, (7) kula-vaiyAvRkSya, (8) gaNa-mAvatva, 6. saMgha-yAvacca, 10. sAhammica-yAvacce / / 6) saMgha-vaiyAvRtya, (10) sArmika-bayAvRtya / -bi. sa. 25. u, 7, su. 235 beyAvaccha vihANaM vaiyAvRtya-vidhAna676. imaM ca dhammamAvAya. kAsaveNa pavevitaM / 671, bhagavAna mahAvIra ke dvArA batAye gaye hA dharma ko svIkujjA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhie kAra kara bhikSu maglAna bhAva se samAdhiyukta hokara rugNa bhikSu -sUya su. 1. a. 3, u.3, su 20 kI yAvRtya kare / vitta aboie nimnaM, khippaM habai sucoie| vinayavAn ziSya sadA guru ke dvArA preraNA kiye binA hI jahovaTTi sukama, kiccAI kubbaI sayA / unakA kArya karatA hai aura guru ke preraNA karane para zIghra hI -utta. a. 1, gA. 44 usa kArya ko kara detA hai tathA sadaiva zuru ke AdezAnusAra hI sabhI kArya bhalIbhAMti sampanna kara letA hai| gilANadvApesiyaM AhArassa vihi-Niseho glAna ke nimitta bheje gaye AhAra kA vidhi niSaMdha677 mikkhAgA NAmege evamAsu samANe vA basamANe yA gAmANu- 657 eka kSetra meM sthiravAsI athavA mAsa kalA Adi rahane gArma vUijjamANe za maNuSNa moyaNajAtaM labhitA / vAle vA prAmAguyAma vicaraNa karane pahuMcane vAle sAdhu bhikSA meM manoja bhojana prApta hone para kisI bhikSa se kahe ki"se ya mikkhu gilAi, se haMdaha NaM tassAharaha se ya mikkhU "vaha bhikSa rugNa hai ataH Apa usake lie yaha AhAra le No muMjjejjA tuma ceva paM bhujemjaasi|" jAkara de do, agara vaha rogI bhikSa na khAe to tuma khA lenaa|" "se ematito 'mokSAmi" ti kaTaTa paliuMciya paliuciya manojJa AhAra meM lolupI koI bhikSa 'isa AhAra ko maiM AloemjA ta jahA--' ime pije, ime loe, ime tittae, hI khAUM" aisA socakara rogI ke pAsa kapaTa yukta kahe, pathA-... ime kaDayae, ime kaptAe, ime aMbile, imai mare, No khalu "yaha bAhAra to mAtra piMDa rUpa hai, yaha to rUkSa hai, yaha to tIkhA eto kici vi gilANassa sadati" ti mAiTThANaM saMphAse / hai, yaha to kar3avA hai, yaha to kasailA hai, yaha to khaTTA hai, vaha yo evaM karejjA / tahAThitaM AloejjA jahAThita gilANassa to mIThA hai isameM kucha bhI glAna ke anukUla nahIM lagatA hai|" sAti, jahA-tilayaM titae ti vA-jAba-maharaM mahure ti / isa prakAra kapaTAcaraNa karane vAlA bhikSa mAyA kA sparza karatA hai| bhikSa ko aisA nahIM karanA caahie| kintu jisa taraha glAna ko anukUla ho tathA jaisA AhAra ho, vaisA hI dikhalAe, yathA-tikta ko tikta-yAvat--mIThaM ko mIThA basAe / 1 (ka) cava. u. 10, su. 36 (kha) saba. su. 30 (ga) ThANaM. a. 1. su. 512 (ba) para vaiyAvRtya karma pratimA ke 61 prakAra bhI haiN| -sama. sama. 61 su.1 (ka) zArNa a. 10, su. 712 tathA ThANaM. a.5, u.1, su. 367 tathA ni. za. 25, u. 7, su. 235 meM uparokta krama hai kintu uvadAI aura vyavahAra sUtra meM kucha vyutkrama se 10 prakAra ke vayAvRtya kahe gaye hai| sUya. su. 1, a.3, 3. 4, gA, 21 2 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUtra 677-678 viziSTa carNa meM sevA karane ke saMkalpa tapAcAra [336 bhikkhAgA NAmege ekmAhaMsu samANe vA vasamANe yA gAmANa- sthiravAsI sAdhu athavA mAsakalpa Adi rahane vAle yA gAma dUijamANe vA maNu bhoyaNajAtaM lamittA- pAmAnugrAma vicaraNa karake pahuMcane vAle sAdhuoM ko manojJa bhojana prApta hone para kisI bhikSa se kahe ki-- "se ya bhikkhU gilAi, se haMdaha paM tassAharaha, ___ baha bhikSa rogI hai usake lie yaha manojJa AhAra le jAo, se va bhikkhU No bhujjemA, AharejjAsi / " agara baha rogI bhikSa ise na khAe to yaha AhAra vApasa hamAre pAsa le AnA kyoMki hamAre yahA~ bhI rogI sAdhu hai| se ya-"No khatu me aMtarAe aarissaami|" isa para AhAra lene vAlA sApa aisA kahe ki - "yadi mujhe - A. su. 2, a. 1, u. 11. su. 407-408 Ane meM koI viSna upasthita na huA to yaha AhAra vApasa le aauuNgaa|" visiTu cariyAe sevAkaraNa saMkappA viziSTa caryA meM sevA karane ke saMkalpa-- 678. jassa NaM bhikkhassa aba pagappe, 678. jisa bhikSa kI yaha AcAra maryAdA (pratikA) hotI hai kiahaM ca khalu paDipaNatto apaDigNatehiM gilANo agilANehi yadi maiM rogAdi se pIr3ita ho jAUM to anya sAdhu ko yaha amikakha sAhammihi kIramANa veyAvaDiya sAikjissAmi, nahIM kahU~ ki tuma merI vayAvRtya kro| kintu koI niroga mArmika sAdhu binA kahe hI vayAvRtya karanA cAhegA to maiM use svIkAra kruuNgaa| ahaM zavi khalu apaDiNNatto paDimyattassa agilANo gilANa- yadi maiM niroga avasthA meM hoU taba koI sArmika sAdhu sa abhikaMkha sAhammiyassa kujjA peyAvaDiya krnnaae| rogAdi se pIr3ita ho aura vaha sevA karAnA cAhe to maiM bhI usake binA kahe usako vai bRtya kruuNgaa| isa prakAra ke vikalpa rakhate hue koI bhikSu aisI pratijJA letA hai ki1. bAhaTu parigaNaM ANakhessAmi AhAM ca sAtigji- (1) maiM apane sArmika bhikSu ke lie AhArAdi lAUMgA ssAmi, aura unake dvArA lAyA huA svIkAra bhI kruuNgaa| 2. AhaTa pariNaM ANakhessAmi AhaDaM ca no sAti- (2) maiM apane sAdharmika bhikSu ke lie AhArAdi lAU~gA jjissAmi, lekina unake dvArA lAyA huA svIkAra nahIM kruuNgaa| 3. AhaTaTa pariNaM no bhAgakvessAmi Aha sAti- (3) maiM sAmikoM ke liye AhArAdi nahIM mAU~gA kintu, jijslaami| unake dvArA lAyA huA svIkAra kruuNgaa| 4. bAhaTa pariNaM No ANakheslAmi AhAM jo sAti- (5) maiM sAdhamikoM ke lie AhArAdi nahIM lAUMgA aura jijssaami| unake dvArA lAye hue ko svIkAra bhI nahIM kruuNgaa| lASiya AgamANe tave se abhisamaNNAgate bhavati / ukta pratijJAoM meM se kisI pratijJA ko grahaNa karane para bhikSa lAghavatA ko prApta kara tara ko prApta karatA hai| jahetaM bhagavatA paveditaM tameva abhisameccA sadhyato savatAe bhagavAna ne jisa rUpa meM isakA pratipAdana kiyA hai use sammasameva smbhijaanniyaa| usI rUpa meM jAnakara saba prakAra se sarvathA samatva kA AcaraNa kre| evaM se ahAkiSTriyameva dhamma samabhijANamANe saMte virate isa prakAra vaha bhikSa tIrthakaroM dvArA upadiSTa (bhakta pratyAsusamAhitalesse / tatyAvi tassa kAlapariyAe se vi tatva rUpAna) dharma ko sampaka rUpa se jAnanA hubhA aura jAkaraNa karatA viyntikaare| huA zAnta birata aura prazasta sezyA meM apanI AtmA ko susamAhita karane vAlA hotA hai| isa prakAra bhArAdhanA kAla meM maraNa ko prApta karatA hai aura vaha maraNa bhI use antakriyA karAne vAlA hotA hai| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340j samAnupAga-2 icya vimohazyataNaM hitaM suhaM khabhaM NisseyasaM aNugAmiyaM / - A. su. 1, a. 8, u. 5. su. 216 1. jassa NaM bhikkhussa evaM mavati 'ahaM ca vasu asi bhikkhuSaM asaNaM vA jAna sAimaM vA Ahaddu dalavissAmi bAhyaM ca sAtijjissAmi / ' 2. jassa NaM bhikkhussa evaM bhavati asaNaM vAjA sAimaM vA AhahyaM ca No sAtijjissAmi' / 'ahaM na khalu maNasa mahaddu pissAma 3. jassa NaM bhikkhu evaM bhavati 'ahaM ca khalu asa miksa vAda-sAimaM yA Aha yo dalavirasAbhi AhaDaM ca sAtijjissAmi' / 1 4. jassa NaM bhikkhussa evaM bhavati 'ahaM khalu maNNasi mitra asAvA ho vistAni Aha do sAjistAni / ahaM tu te mahAtiriteSa asateSaM mahApariNa hieka asaNaM vA jAva-sAimeja yA abhikaM sAhammiyassa kunnA devApi karaNAe ahaM mAvi te mahAtirica basaviNa ahAparigahieNa asageNa vA jAva - sAimeNa vA abhikakha sAhammiehi kaurammANaM vethAvaDiya' sAti jissAmi / lAghaviya AgamamANe- jAva- sammattameva samabhijA giyA - A. su. 1, a. u. 7, su. 227 1. agilA Ariya bepAya karemANe, 2. vedA karesA 2. ali dhere bevAremA 4. aginAe yariyAda karegA. tyAla 2. aginAe dilA yeyAya karemAce isa prakAra yaha maraNa bhizuoM ko karmoM se vimukta karAne meM Azrama rUpa hai, hitakara hai, sukhakara hai, sakSama, kalyANakara hai aura paraloka meM bhI sAtha calane vAlA hai| (1) jisakI aisI pratimA hotI hai ki maiM dUsare bhikSa uoM ko azana yAvat svAdya lAkara dUMgA aura unake dvArA lAye hue kA sevana karU~gA / - sUtra 678 676 - (2) jisa kI aisI gatijA hotI hai ki dUsare bhikSuoM ko anAsthA lAkara dUMgA, lekina unake dvArA lAye hue kA sevana nahIM karU~gA / " (3) jisa bhikSu kI aisI pratibhA hotI hai ki "maiM dUsare bhinaba ko anAsakara nahIM dUMgA, lekina unake dvArA lAye hue kA sevana karU~gA / " athavA koI sAdharmika muni apanI AvazyakatA se adhika eSaNIya grahaNa kara lAe hue amana - yASat - svAdya meM se vaiyAvRtya kI bhAvanA se denA cAhA to use svIkAra kruuNgaa| inameM se koI bhI pratijJA dhAraNa karane vAlA bhikSu lAbhavatA kI prApta kara yAvat - samatya kA AcaraNa karatA hai / yAya kA phala yeyAyacca phalaM 10. sima gimye mahANimbare mahA676. pAMca sthAnoM se dhamanindhamahAna vikarane vAlA 676. paMcahi bhavati, saM jahA aura mahAparyavasAna ( saMsAra kA sarvathA uccheda karane vAlA) hotA hai| jaise www (4) sibhila kI aisI pravizA hotI hai ki "maiM dUsare bhikSuoM ko anayatkhAya uAkara nahIM dUMgA aura unake dvArA lAyA huA sevana bhI nahIM karU~gA / " - maiM apanI AvazyakatA se adhika evaNIya evaM lAe hue azana -- yAvat svAdya meM se yadi koI sAdharmika sAdhu senA cAhegA to use vaiyAvRtya kI bhAvanA se duuNgaa| - (1) glAni - rahita hokara AcArya kI vaiyAvRtya karatA huA / (2) nihita hokara upAdhyAya kI yAkSya karatA hu~lA / huaa| (3) glAni - rahita hokara sthavira kI vaiyAvRtya karatA isa (4) khAnirahita hokara tapasvI kI vaiyAvRzya karatA huA / (5) glAnirahita hokara rogI muni kI vaiyAvRtya karatA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 676.681 bayAvRtya na karane Adi kA prAyazcita sUtra tapAcAra [341 paMcahi ThAhiM samaNe nigaMthe mahANijjare mahApaUjavasANe pAMca sthAnoM se zramaNa-nigrantha mahAn karma nirjarA karane vAlA bhavati, taM jahA aura mahAparyavasAna vAlA hotA hai| jaise1. agilAe sehavyAvacce karemANe, (1) glAni rahita hovAra navadIkSita kI yAvRtya karatA huaa| 2. agilAe kulaveyAvacca karemANe, (2) glAni rahita hokara kula (eka AcArya ke ziSya samUha) kI yAvRtya karatA huA / 3. agilAe gaNabeyAvacca karemANe, (3) glAni rahita hokara gaNa kI vaiyAvRtya karatA huaa| 4. agilAe saMghaneyASaca karemAne, (4) glAni rahita hokara saMgha ko vaivAvRtya karatA huA / 5. agisAe sAhammiyaveyAvaccha karemAge 11 (5) glAni rahita hokara sAdharmika kI vaiyAvRtya karatA ' -ThANaM. a. 5, u. 1. su. 367 huA / 50-veSAvasyeka mante ! jo ki baNayaha ? pra0-bhante ! vaiyAvRtya se jIva kyA prApta karatA hai? u.-veyAvAve tityayaranAmagotaM kamma nidhndhd| u-vaiyAvRtya karane se yaha tIrthakara nAma-gova kA mA -utta. a. 26, su. 45 jaMna karatA hai| veyAvaccaakaraNAi pAyacchitta suttAI-- vaiyAvRtya na karane Adi kA prAyazcitta sUtra680.je bhiNDU milANaM somyA NacA ga gayesaha Na gavasataM vA 680. jo bhikSu rodhI ke sambandha meM sunakara yA jAnakara unakI saarjji| gaveSaNA nahIM karatA yA nahIM karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkha gilANaM soccA gaccA ummaggaM vA paDipahaM vA jo bhikSu rogI ke sambandha meM sunakara yA jAnakara unmArga se gacchadda gachataM vA sAijaha / yA anya mArga se jAtA hai yA jAne vAle kA anumodana karatA hai| me bhikkhu gilANa-veyAvacce ammaSTie saeNaM lAmeNaM asaMtha. jo bhikSu rogI kI sevA ke lie udyata huA hai aura apane ramANe jo tassa na taDitappA na paDitappataM vA saaijj| lAye hue AhAra se rogI santuSTa nahIM ho to usakA kheda prakaTa nahIM karatA hai yA nahIM karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU pisANa-veyAvacce ambhuddhie gilANapAjagge daba- jo bhikSa rogI kI sevA ke lie udyata huA hai use rogI jAe alabhamANe jo tana paDiyAiralahana paDiyAikvaMtaM yogya dravya na milane para usako punaH Akara nahIM kahatA hai yA vA sAija / nahIM kahane vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avajaha cAummAsiyaM parihAraTThANaM annugyaaiyN| use cAturmAsika anudghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 10, su. 36-36 AtA hai| asamatyeNa veyAvaccakArAvaNa pAyacchita sutaM asamartha se sevA karavAne kA prAyazcitta sUtra651. je bhikkhU nAyageNa vA manAyageNa vA, uvAsaeNa vA, aNu- 6.1. jo bhikSa asamartha svajana se, anya se, upAsaka se yA vAsaraNa vA apaleNa yAvaccaM kAreDa phArasaM kA sAijnai / anupAsaka se vaiyAvRtya karavAtA hai yA karavAne vAle kA anu modana karatA hai| taM sevamANe bhAvayaha cAummAsi parihArahANaM agdhAiyaM / use cAturmAsika anudghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) --ni. 7.11, su. 86 AtA hai| HERE 1 vaka.u.10,su. 40-41 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342] caraNAnuyoga-2 svAdhyAya ke bheda sUtra 682-84 svAdhyAya-3 samAyabheyA682.50-se kitaM samAe ? u.-paMcavihe sajmAe pannate, taM jahA--- 1. vAyaNA, 2. paripucchaNA, 3. pariyaTTaNA, 4. aNuppehA5. dhmmkhaa| se taM smaae| -vi. sa. 25, u, 7, su. 236 susa-sikkhaNa-he jaNo683. paMcahi ThANehi suttaM sikkhejjA, saM jahA 1. gANayAe, 2. basaNaTTayAe, 3. carisaTTayAe, 4. buggahavimoyagaDhAyAe, svAdhyAya ke bheda .. 682.1 --- svAdhyAya kyA hai usake kitane prakAra haiM? 30 svAdhyAya pA~ca prakAra bA kahA gayA hai, vaha isa prakAra hai (1) vAcanA-yathAvidhi yathAsamaya zruta-bAGamaya kA adhyayana aura adhyaapn| (2) pratipacchanA-adhyayana kiye hue viSaya meM vizeSa spaSTIkaraNa hetu pUchanA, zaMkA-samAdhAna karanA / (3) parivartanA-sIkhe hue jJAna ko bAra-bAra duharAnA / (4) anuprekSA-Agama tatvoM kA cintana manana krnaa| (5) dharmakathA-- zruta-dharma kI nyAmyA-vivecanA krnaa| yaha svAdhyAya kA svarUpa hai| sUtra sIkhane ke hetu683. pAca kAraNoM se sUtra ko sIkhanA cAhie / jaise (1) jJAnArtha-naye-naye tatvoM ke parijJAna ke lie| (2) darzanArtha---zraddhAna ke uttarottara vRddhi ke lie| (3) cAritrArtha --cAritra kI nirmalatA ke lie / (4) vyugrahavimocanArtha-dUsaroM ke durAgraha ko chur3Ane ke liye| (2) yathArtha bhAva mAnArtha-sUtra zikSaNa se maiM yathArtha bhAvoM ko jAnUMgA, isalie / svAdhyAya kA phala684. pra.-- mante ! svAdhyAya se jIva kyA prApta karatA hai ? sa- svAdhyAya se vaha jJAtAvaraNIya karma ko kSINa karatA hai| jo muni isa tapa, saMyama yoga aura svAdhyAya yoga meM sadA pravRtta rahatA hai, vaha senA se ghira jAne para AyudhoM se susajjita bIra kI taraha apanI aura dUsaroM kI rakSA karane meM samartha hotA hai| svAdhyAya aura sadhyAna meM lIna, cha: kAya rakSaka, niSpApa mana vAle aura tapa meM rata muni kA pUrvasaMnita mala usI prakAra vizuddha hotA hai jisa prakAra agni dvArA tapAe hue sone kA ml| 5. jahatthe vA bhAve ANissAmIti kaTa / -ThANaM. ma. 5, u.1, su. 467 sajjhAya phalaM684.50-sajamAeka mante ! jIve ki jaNayaha ? u.-sajamAe nANAvaraNija kamma saveha / -usa. a. 26, su.20 tavaM cimaM saMjamajogayaM ca, samAyajomaM ca sapA ahie| sUre va seNAe samattamAuhe. alamappaNI hoI alaM paresi / / samAya sarakSAparapassa tANo, apAvabhASassa tave rayassa / visujnaI jaMsi malaM purekara, samoriya rupamalaM 4 johaNA // 1 (ka) uva. su. 30 (ga) utta. a. 30, gA. 34 (kha) ThANaM. a. 5, u. 3, su. 465 (gha) vizeSa vistAra jJAnAcAra meM dekheN| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suna 684-68 anyatIthikAdi ke sAtha svAdhyAya bhUmi gamana prAyazcitta sUtra tapAcAra 343 se tArise dukkhasahe jiiMgie. jo pUrvokta guNoM se yukta hai, duHkhoM ko sahana karane vAlA hai, suyega jutte amame A~phaMghaNa / jitendriya hai, zrutamAna hai, mamatva-rahita aura akiMcana hai, vaha virAyaI kammaghaNammi avagae. kama samUha ke dUra hone para usI prakAra zobhita hotA hai jisa kasiNa'bhapuDAyagame va caMdime // prakAra sampUrNa abhrapaTala se rahita candramA / -dasa. ba. 8, gA. 61-63 sajjhAyabhUmisu aNNa usthiyAi saddhigamaNa pAyacchitta yanyatIrthikAdi ke sAtha svAdhyAya bhUmi gamana prAyazcitta sUtra685. je bhikkhU aNNautthieva vA gArasthieNa yA parihAriyo vA 685. o bhikSa anyatIthika yA gRhastha ke sAtha tathA pArihArika aparihArieNa sazi pahiyA biyArabhUmi vA vihArabhUmi sAdhu apArihArika ke sAtha (upAthaya se) bAhara kI svAdhyAyavA nikkhamaha vA, pavisai bA, niksamataM vA, pavisataM vA bhUmi meM yA mala visarjana bhUmi meM praveza karatA hai yA niSkramaNa sAija karatA hai, praveza karAtA hai yA niSkramaNa karAtA hai, praveza karane vAle kA yA niSkramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe Avajjada mAsiyaM parihAraTTANaM ugghAiyaM / use mAsika udadhAtika parihArasthAna (prAyazcitta) AtA hai| -ni. u. 2. su. 41 duganchiya kulesu sajjhAya uddezaNa pAyacchita sutaM- nindita kUla meM svAdhyAya dene kA prAyazcitta sUtra666. je bhikkhU surachiyakulesu sasAyaM uddisaha uddisata vA 686. jo bhikSa ghRNita kuloM meM svAdhyAya kA uddeza (mUla pATha saahjjaa| vAcana karanA) karatA hai, karavAtA hai, karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avasjada cAumbhAsiya parihAradvANaM ughAiyaM / use cAturmAsika upAtika parihArasthAna (prAyazcitta) -ni. u. 16, su. 30 AtA hai| sutta vAyaNAheuNo sUtra-vAcanA ke hetu687. paMcahi gaNehi sutta bAejjA, taM nahA -- 687. pAMca kAraNoM se sUrya kI yAcanA denI cAhie / jaise1. saMgahaTTayAe. (1) ziSyoM ko zruta-sampanna banAne ke lie| 2. uvamgahaTTayAe, (2) ziSya varga para anugraha pUrvaka upakAra karane ke lie| 3. gijaraThyAe, (3) kamoM kI nirjarA ke lie| 4 sutte vA me panjayayAte bhvissi| (4) vAcanA dene se merA zruta paripuSTa hogA, isa kAraNa se / 5. suttassa vara avomichtti-nnyttttyaae| (5) zruta ke paThana-pAThana ko paramparA avicchinna rakhane ke -ThANaM. a. 5, u. 3, su. 467 lie| suyavAyaNijjA sUtra bAcanA ke yogya-- 688. cattAri yAyaNijjA paNNattA. taM jahA 658. cAra vAcanA dene ke yogya hote haiM, yathA1. viNIe, (1) binIta--sUvArthadAtA ke prati bandanAdi vinayabhAva karane vaalaa| 2. abigatipaDibaddha, (2) vikRti apratibaddha-dhRtAdi vikRtiyoM meM Asakta na rahane vaalaa| 3. viosaviyapADe, (3) vyavamita prAbhRta-upazAnta kalaha vaalaa| 4. amaaii| - ThANaM, a. 4, u. 3, su. 467 (4) zramAyAvI / 1 (ka) tao kamyaMti pAetAe, taM jahA (1) viNIe, (2) no vigai paDikle, (3) viosbiypaahudde| -kappa. u. 4, su. 11 (kha) ThANaM. a. 3, u.4, su. 204 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] paraNAmuyoga-2 sUtra vAcanA ke ayogya sUtra 686-662 sutha avAyaNijjA-. sUtra vAcanA ke ayogya686. cattAri bhavANijjA paNNatA, taM jahA 686. cAra vAcanA dene ke yogya nahIM hote haiM, yathA-- 1. aviNIe, (1) avinIta-sutrArthadAtA ke prati vandanAdi vinaya bhAva na karane vaalaa| 2. vigaha-paDiyaddha, (2) vikRti pratibaddha-dhutAdi vikRtiyoM meM Asakta rahate vAlA / 3. bhaviosadiya pAhure (3) avyavazabhita prAbhRta- anupazAnta kalaha vaalaa| 4. maayo| -ThANaM. a, 4, u. 3, su. 326 (4) maayaavii| suyavAyaNAe phalaM sUtra bAcanA kA phala610. 50-thAyaNAe paM bhante ! nIce ki jaNayaha ? 660 pra0--bhante ! vAcanA (adhyApana) se jIva kyA prApta karatA hai? u0-thAyaNAe nijjaraM jaNayaha / suyassa ya aNAsAyaNAe -vAcanA se yaha karmoM ko kSINa karatA hai| zruta kI btttti| suyassa aNAsAyaNAe vaTTamANe titthadhamma AzAtanA ke doSa se baca jAtA hai / zrata kI AzAtanA se bacane avalambai / tisthadhamma avalambamANe mahAnijare vAlA tIrtha-dharma kA avalambana karatA hai, tIrtha dharma kA avalambana mahApajavasANe bhvi| -utta. a, 26, su, 21 karane vAlA jIva karmoM kI mahA nirjarA aura saMsAra kA anta pharane vAlA hotA hai| dugaMchiya kule-vAyaNAdANAdANa pAyacchitta suttAI- ghRNisa kula meM vAcanA dene-lene ke prAyazcitta sUtra661. je bhikkhU durgachiya kulesu samjhAyaM bAei, vAetaM vA 661. jo mikSa ghRNita kuloM meM svAdhyAya kI bAcanA (sUtrArtha) saaiji| detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU tugaMchiya kulesu samAyaM paDilchAi, paTisachaMta yA jo bhikSa ghRNita kuloM meM svAdhyAya kI vAcanA letA hai, saaijjh| liyAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai cAummAsiya parihAraTTApha ugghAiyaM / use cAturmAsika ughAtika parihArasthAna prAyazcitta) -ni. u. 16. su. 31.32 AtA hai| avihIe vAyaNA-dANe pAyacchitta-suttAI avidhi se vAcanA dene ke prAyazcitta sUtra--- 662. je mikkhU hedillAI samosaraNAhaM avAesA urillAI 692. jo mikSa prArambha ke samosaraNa (aMga sUtra, zrutaskandha, samosaraNAI bAei vAryataM vA sAimjA / adhyayana, uddezaka) kI vAcanA na dekara bAda ke samosaraNa (adhyayana uddezoM) kI vAcanA detA hai, dilavAtA haiM yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je mikkhU NavayaMbhacerAI avAesA uttama suyaM yAeda vAyata jo bhisa, nava brahmacarya (AcArAMga sUtra prathama zrutasvandha) vA sAijA kI bAcanA na dekara cheda sUtra Adi kI vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU apataM vAera vAeMtaM vA sAijaha / jo bhikSa apAtra (ayogya) ko vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je mikla pattaM pAei gaM pAetaM vA sAijai / jo bhikSa pAtra (yogya) ko yAcanA nahIM detA hai, nahIM dila vAtA hai yA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai| 1 (ka) tao no kappati vAettA, taM jahA(1) viNIe, (2) vigae paDibaDhe, (3) avisatriya pAhuDe / -kaNa u. 4, su. 10 (kha) ThANaM. a. 3, u. 4. su. 204 - Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 662-664 pAzvasthAvi ko yAcanA dhene kA prAyazcitta sUtra sapAcAra [345 je bhikkhU avvattaM vAei vAeMtaM vA sAijai / jo bhikSa anyakta (aprApta yauvana vaya vAle) ko vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU vattaM na bAei na vAenaM yA sAijaha / / jo bhikSa vyakta (prApta yauvana vama vAle) ko bAcanA nahIM detA hai, nahIM dilavAtA hai, yA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhiSakhU vo sarisagANa ekka saMcikkhAbeda, ekkana jo bhikSa do samAna yogyatA vAle ziSyoM meM se eka ko saMcivasAveDa, eSaka vAeDa, ekka na pAei, ta karata vA zikSita karatA hai aura eka ko nahIM karatA hai, eka ko yAcanA sAhajjada detA hai eka ko nahIM detA hai athavA aisA karane vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU Ariya-uvamAehiM aviviSNaM giraM Aiyai jo bhikSa AcArya aura upAdhyAya ke diye binA vAcanA AiyaMtaM vA saaijh| letA hai. livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU aNNautyiyaM vA gAratthiyaM vA bAeha bAeMta vA jo bhikSa anyatIthikoM yA gRhasthoM ko vAnanA detA hai, saaijjd| dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU aNNautthipaM kA gArasthiyaM vA parikA paDicchataM jI bhikSa anyatIyika se yA gRhastha se vAcanA letA hai, yA saaiji| livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| ta sevamANe AvAja cAumbhAsiyaM parihAraTTANaM ugghAiyaM / use cAturmAsika udghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) - ni.u.16, su.17,30 AtA hai| pAsasthAINaM vAyaNA dANe pAyacchitta suttA mAravAnizIlApanAne ke prAyazcitta sutra663. je bhikkhu pAsasthaM vAei vAetaM vA sAhajjai / 663. jo bhikSa, pAvastha ko vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhiSaya pAsatvaM pahiccha parinachataM vA sAijjaha / jo bhikSa pArzvastha se vAcanA letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| je bhiksva omaNNaM vAei vAetaM vA sAhajjada / jo bhikSa abasapa ko bAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene bAle kA anumodana karatA hai| je bhiSastha bhosaNaM pahicchaha paDicchaMtaM vA sAijaha / ___ jo bhikSa avasana se vAcanA letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai / ke bhikTra kusIsaM bAei vAetaM vA sAijjaha / jo bhikSa kuzIla ko yAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU kusola pddinch| paricchata vA sAijjada / jo bhikSa kuzIla se vAcanA letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| je bhikkhU saMsattaM vAecha bAetaM vA sAijjai / jo bhikSu saMsakta ko vASanA detA hai, dilanAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| je mikkhU saMsataM pahinchai pauicchataM vA sAijjada / __ jo bhikSa saMsakta se bAcanA letA hai livAtA hai yA lene vAle' kA anumodana karatA hai| je bhikkhU Nitiya pAei vAyaMta yA sAijjaha / __jo bhikSa nityaka ko vAcanA detA hai, dilavAtA hai yA dene vAle kA anumodana karatA hai| o bhikkhU Nitiya pahicchAI paricchataM vA saaijh| jo bhikSa nityaka se vAcanA letA hai, livAtA hai yA lene vAle kA anumodana karatA hai| 1 bhASya meM 21.22 evaM 25.26 su. 16-20 ke samAna haiM, punarAvRtti huI hai| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346] varagAnuyoga-2 pratiprazna kA phala sUtra 663-667 ta sevamAge bAyabai cAummAsiyaM parihAraTTApaM upaayN| use cAturmAsika sadaghAtika parihArasthAna (prAyazcitta) --ni. sa. 16, su. 31-40 AtA hai| paDipucchaNA phalaM-- pratiprazna kA phala664.50-paDipuschaNayAe gaM maMte ! jIve ki jaNayA? 664. pra. - bhante ! pratiprazna karane se jIva kyA prApta karatA hai? 30 - paripucchaNayAe gaM suttaratha-tanubhayAI visoheha / kaMsA- ja0 - pratiprazna karane se vaha mUtra, artha aura una donoM se mohaNijja kammaM vorichabaha / sambandhita sandehoM ko dUra karatA hai aura kAMkSA-mohanIya karma kA -utta.a. 26, su. 22 vinAza karatA hai| pariyaTTaNA phalaM punarAvRtti kA phala665. pa0-pariyaTTaNAe NaM ate ! jIye ki jaNyA ? 665.pra.--bhante ! parAvartanA (paThita pATha ke punarAvartana) se jIva kyA prApta karatA hai? u.-pariyaTTaNNAe gaM baMjagAI jagayai, vaMjaNadi dha uppA- u.-parAvartanA se vaha akSaroM ko utpanna karatA hai arthAt -- -utta. a. 29, su. 23 smRta ko paripakva aura vi-mRta ko yAda karatA hai tathA vyaMjana labdhi (padAnusAriNi labdhi) ko prApta karatA hai| aNuppehA phalaM anuprekSA kA phala666. 50-aguppehAe gaM maMte ! jIve ki jaNayA? 666. pra0-bhante ! anuprekSA (artha cintana) se jIva kyA prApta karatA hai? ula-aNuppahAe gaM AupavanAo sattakammapagarIo u0-anuprekSA se vaha AyuSa-karma ko chor3akara zeSa sAta paNiyabandhaNabaddhAmo sivilavagdhagayAmo pkre| karmoM kI gAr3ha-bandhana se bandhI huI prakRtiyoM ko zithila-bandhana bAlI kara detA hai| dohakAladizyAo hassakAlaTTiyAo ekre| unakI dIrghakAlIna sthiti ko alpa kAlIna kara detA hai, timvANabhAvAo manvANumAvAo pakarei / unake tIya anubhAga ko manda kara detA hai| bahupaesaggAo appapaesamgAo pakareha / unake bahu-pradezoM ko alpa kara detA hai / AuyaM ca Na kammaM siya andhai sipa no bandhai / AyuSkarma kA bandhana kadAcita karatA hai, kadAcit nahIM bhI karatA hai| masAyAveyagirjaca gaM karma no muglo mujjo jaba- asAtA-vedanIya karma kA bAra-bAra upacaya nahIM karatA hai| anAdi-ananta lambe-bhArga vAlI tathA caturgati-rUpa saMsAra aTavI ko turanta hI pAra kara jAtA hai| aNAiyaM apavana dIhama cAuranta saMsAra kamtAraM cippAmeva viiivyaa| -utta, a. 26, su. 24 kahAe bheyA667. tivihA kahA pasA, taM jahA--- 1. asthakahA, 2. dhammakahA, kathA ke bheda667. kathA tIna prakAra kI kahI gaI hai| yathA (1) artha kathA --dhana ke utpAdana upArjana viSayaka kthaa| (2) dharma kathA--jisake kahane sunane se dharma kI bhAvanA bar3e vaha kathA 1 (3) kAma kathA-jisake zravaNa karane se viSaya vAsanA utpanna ho vaisI kthaa| dharma tIna prakAra kA hotA hai(1) zruta-dharma, (2) caritra-dharma, (3) astikaay-dhrm| 3. kaamkhaa| -ThANaM. a. 3, u. 3, su. 164 sibihe dhamme paNNase, taM nahA1. suyadhamne, 2. parisadhamme, 3. bhtthikaaydhmme| -ThANaM. ba.3,7.3, mu. 164(9) Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 667 vihA kahA paNNattA, taM jahA - 1. aklevaNI, 2. vikvaNI, 3. saMgaNI, 4. nivejjaNI / azleSaNa kahA caubihA paNNattA, taM jahA1. AyAra avaNI, 2.bahANI 2. pati avaNI, 4. diTTivAya aklevaNI / mikleSaNI kahA cauvihA paNNattA, saM jahA1. sasamayaM kaheti, sasamayaM kahatA, parasamayaM kati, 2. paramakatA, samartha hAyatitA bhavati, 3. sammAvataM kati sammAyAtaM kahettA, micchA vAtaM kaheti, 4. minchAyA kahetA, sammavAvaM ThAvatittA bhavati / saMvegabhI kahA hANalA jA 1. saMgaNI 2. paralopasaMvegaNI, 3. AtasarIrasaMbaMdhaNI, 4. parasarIrasaMvegaNI / NiveNI kahA caDhavihA paNNattA, taM jahA 1. hoge ducimA kammA ihaloge phasavivAgatA mati 2. ihaloge buncilA kammA paraloge duhaphalavivAgasaMsA bhavaMti, kathA ke meda saMpAcAra kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA- (1) AkSepaNI- jJAna aura cAritra ke prati AkarSaNa utpanna karane vAlI kathA | (2) vikSepaNI-satmArga kI sthApanA karane vAlI kathA | (3) saMveganI jIvana kI nazvaratA aura duHkha bahulatA dikhAkara vairAgya utpanna karane vAlI kathA | 47 (4) nidhIkRta karmoM ke zubhAzubha divAkara saMsAra ke prati udAsIna banAne vAlI kathA / AkSepaNI kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai| yathA (1) AcAra AkSepaNI- sAdhu aura zrAvaka ke AcAra kA varNana vAlI / (2) vyavahAra mAkSepaNItoM ke doSa lagane para kA varNana karane vAlI / (2) prakSepaNIyagrasta zrota ko madhura danoM se upadeza dekara saMzaya dUra karane vAlI / (4) dRSTipAta AkSepaNI - zrotA kI yogyatA ke anusAra vividha navoM (STiyoM se tatva kA viNakarane vAlI / vikSepaNI kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA(1) vaktA apane siddhAMta kA kathana kara phira dUsaroM ke siddhAMta kA kathana karatA hai / - (2) dUsaroM ke siddhAMta kA kathana kara phira apane siddhAMta kI sthApanA karatA hai / (3) vaktA samyagvAda kA kathana kara phira mithyAvAda kA kathana karatA hai / (4) vaktA mithyAvAda kA kathana kara phira samyagvAda kI sthApanA karatA hai / saMveganI kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA (1) ihaloka saMveganI - manuSya jIvana ko asAratA tathA anityatA dikhAne vAlI kathA / (2) ezloka saMveganI - devAdi bhavoM meM jo nAnA prakAra ke duHkhoM kA anubhava karate haiM unakI kathA / (3) Ama zarIra saMbeganI - apane zarIra kI azucitA kA pratipAdana karane vAlI kathA / (4) paravazarIra saMveganI dUsare ke zarIra kI azucitA kA pratipAdana karane vAlI kathA | nivedanI kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, yathA (1) isa loka meM kiye hue duSkarma isI loka meM duHkharUpa phala dene vAle hote haiN| (2) isa loka meM kiye hue duSkarma paraloka meM duHkharUpa phala dene vAle hote haiN| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] caraNAnuyoga-2 pravacana kA svarUpa sUtra 667-700 3. paraloge vRccimA kammA ihaloge haphalaviSAyasaMjuttA (3) paraloka meM kiye hue duSkarma isa loka meM duHkharUpa phala bhavaMti, dene vAle hote haiM / 4, paraloge dumcinA kammA paralome duhaphalavivAgasaMjuttA (4) paraloka meM kiye hue duSkarma paraloka meM hI duHkharUpa mavaMti. phala dene vAle hote haiN| 1. ihaloge succinnara kammA ihaloge suhaphala vivAgasaMjuttA (1) isa loka meM kiye hue zubha karma isI loka meM sUkhamaya bhavaMti, phala dene vAle hote haiN| 2. ihaloge succinnA kammA paraloge suhaphalavivAgasaMghusA (2) isa loka meM kiye hue zubha karma paraloka meM mukhamaya bharvati, phala dene vAle hote haiN| 3. paranoge sucimA kammA ihaloge suhaphalavivAgasaMjulA (3) paraloka meM kiye hue zubha karma isa loka meM makhamaya bhati, phala dene vAle hote haiN| 4. paramoze munika kAma garale ge suhAgatridAnasaMtalA (4) paraloka meM kiye hue zubha karma paraloka meM sukhasya phala bhvti| -~-ThANaM. a. 4, 7, 2, su. 282 dene vAle hote haiN| pavayaNa sarUvaM pravacana kA svarUpa698 irma ca NaM sambajagajIva-rakSaNadayaTTayAe pAvayaNaM bhagavayA 668. yaha pravacana zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jagata ke samasta sukahiye, attahiyaM, perucA bhAviyaM, Agamesibha', sujhaM jIvoM kI rakSA dayA ke lie samIcIna rUpa meM kahA hai| yaha pyAuya, akuDila, aNusaraM sabhyarakha pAvANa, viusamaNaM / pravacana AtmA ke lie hitakara hai, paralokagAmI hai, bhaviSyat -4. su. 2, a. 1, mu. 6 kAla meM bhI kalyANakara hai, zuddha hai, syAvayukta hai, mukti prApti kA sarala sIvA mArga hai, sarvottama hai tathA samasta du:khoM aura pApoM ko upazAnta karane vAlA hai| pa0--pavayagaM aMte ! payayaNaM, pAvayagI parapaNaM? pra0-bhagavana ! pravacana ko hI pravacana kahate haiM, athavA pravacanI ko pravacana kahate haiM ? u.---goyamA ! arahA sAva niyama pAvayaNI, pakSyaNaM puNa u0-gautama ! arihanta to nizcita rUpa se pravacanI hai davAlasaMge gaNipiLage, taM nhaa--aayaaro-jaav-vidvivaanii| aura dvAdazAMga gaNipiTaka pravacana haiM / yathA AvArAMga-yAkta -diyA. sa. 20, 3.8, su. 15 dRSTivAda / dhammakahAe vihI Niseho dharmakathA ke vidhi-niSedha666. se bhikhU dhamma kiTTamANe No anassa he dhamma AikvejjA, 661, dharmopadeza karatA huA bhikSu AhAra ke lie, pAnI ke No pANassa he dhamma mAikvejjA, No vatthassa he dhamma lie, vastra-prApti ke lie, AvAsa sthAna ke lie, zayanIya AikkhegjA, No segasa heDaM dhamma AinemA, No sayaNassa padArthoM ko prApti ke lie tathA dUsare vividha prakAra ke kAmahe dhamma AikkhajjA, No annesi birUya-kvANaM kAma- bhogoM (bhogya padArthoM) ke lie dharma kathA na kare / bhogANaM heja dhammamAikkhejjA, amilAe dhammamAikvijjA, aglAna bhAva se (prasannatA pUrvaka) dharmopadeza kre| NaNasya kammaNijjarapnuyAe dhamma AikkhejjA / karmoM kI nirjarA (Atmazuddhi) ke uddezya ke sivAya anya - sUya. su. 2, a. 1, su. 66. kisI bhI phalAkAMkSA se dharmopadeza na kare / dhammakahAvivego dharma-kathA viveka700. jahA puNNasma kasthati tahA tumhassa kasyati / 700. sAdhaka jaise sampanna vyakti ko dharma-upadeza karatA hai, vaise hI daridra ko bhI dharma upadeza karatA hai| bahA tucchassa kasyati tahA pugNAsa kasyati / jaise daridra ko dharmopadeza karatA hai, dhaMse hI sampanna ko bhI dharmopadeza karatA hai| Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 700 dharma-phayA viveka tapAcAra [346 avi ya haNe aNAIyamANe / etyaM pijANa seyaM ti Nasthi / kadAcita tatva ko sambaka grahaNa na karate hue zrotA bhikSA ko mArane bhI laga sakatA hai| ataH mina ko yaha lAne binA dharmakathA karanA zreyaskara nahIM hotA hai kike'sie: 'zrotA kauna hai aura kisa siddhAnta ko mAnane vAlA hai?' -A. su. 1, a.2, u. 6, su. 102 varya logassa jANittA pAINaM paDoNaM vAhiNa udINaM AipakheM AgamajJa muni prANI jagata para dayA anukampA bhAvapUrvaka vimae kiTTae vedvii| pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa Adi dizAoM meM vicaratA huA dharma kA AkhyAna kare, usakA nibheda karake samajhAye tathA dharmAcaraNa se suphala kA pratipAdana kre| se uDhiesu vA aNuTTieSu vA sustakamANesu pavevae-saMti vaha muni dharmAcaraNa yukta yA dharmAcaraNa rahita jo bhI puruSa viti, uSasama, NivaSANaM, soyaSiyaM, ajjaviya', maddaSiya, dharma zravaNa ke lie upasthita ho unheM zAnti, virati, upazama, lAviya, anntivttiy'| nirvANa, pavitratA, saralatA, komalatA, aparigraha evaM ahiMsA Adi dharmoM kA pratipAdana kre| sasi pANANaM samyasi bhUtANaM, saruvesi jIvANaM, sasi vaha bhikSa samasta prANiyoM, sabhI bhUtoM, sabhI jIvoM aura sattANaM aNubauddha bhikkhU dhmmmaaipkhejjaa| samasta satvoM kA hita cintana karake dharma kA vyAkhyAna kre| aNuvIi bhikkhU dhammamAikkhamANe No attANaM AsAemA, bhikSu veika pUrvaka dharma kA vyAkhyAna karatA huA apane No paraM AsAejjA, po aNNAI pANAI bhUyAI jIvAI Apako bAdhA na pahuMcAe. na. dUsaroM ko vAdhA pahu~cAe aura na hI sattAI aasaaejjaa| anya prANoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM ko bAdhA phuNcaae| se aNAsAyae aNAsAyamANe bajjamANANaM bhUtANaM jIvANaM kisI bhI prANI ko bAdhA na pahuMcAte hue dharma kahane vAlA sattArNa jahA se dIve asaMgaNe evaM se mavati saraNaM mhaamunnii| vaha mahAmuni saMsAra-pravAha meM DUbate hue prANoM, bhUtoM, jIvoM -A su. 1, a. 6, u. 5, su. 166-167 aura satvoM ke lie asaMdIna (nahIM DUbane vAle) dvIpa kI taraha pAraNabhUta hotA hai| AyAti pANI daha mANavANaM saMsArapaDivaNNANa saMbujna- jJAnI puruSa isa saMsAra meM sthita, samyak bodha pAne ke lie mANAdhaM vizANaM pattAgaM / utsuka evaM vijJAna prApta manuSyoM ko upadeza karate haiN| aTTara vi saMtA aduvA pamattA / jo Arta athavA pramatta hote haiM, ye bhI dharma kA AcaraNa kara sakate haiN| mahAsazcamiNa ti bemi| yaha yathAtathya satya hai, aisA maiM kahatA hai| gA'NAgamo mancamuhassa atpi, icchApaNItA kANikeyA, 'jIva mRtyu ke mukha meM nahIM jAyeMge, aisA sambhava nahIM hai / kAlagahotA gica ye NiviTThA puDho puDho jAI pakApati / phira bhI kucha loga icchAoM ke dvArA prerita hokara asaMyama meM saMlagna rahate haiM / ve mRtyu ko pakar3a meM A jAne para bhI kamasaMcaya karane yA dhana saMgraha meM lage rahate haiN| aise loga vibhinna yoniyoM meM bArambAra janma grahaNa karate rahate haiN| bahamegeti tasya tatma saMyayo bhavati / mahovavAtie phAse aise manuSyoM kA isa loka meM una-una janma-maraNa ke sthAnoM prisNvaivyNti| kA ati samparka hotA hai| ve vahA~ janma-maraNa ke aneka duHkhoM -A. su. 1, a. 4, u. 2, su. 134.135' kA anubhava karate haiN| kesidhi takkAi abujma mAvaM, satva carcA karane para koI azraddhAlu manuSya bhAvoM ko na zuSkaM pi gachachajjA asahahANe / samajhakara krodha ko prApta ho sakatA hai aura vaktA ko mAra Apusta kAlAtiyAraM vaSAtaM, sakatA hai yA kaSTa de sakatA hai isalie muni anumAna ke dvArA lakhANamANe ya paresu advai|| dUsaroM ke bhAvoM ko jAnakara dharma kheN| 1 isa sUtra kA poSa aMza cAritrAcAra pR. 207 para dekheN| Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350] caraNAnuyoga-2 dharmakathA kA prabhAva sUtra 700-701 kammaM ca chaMdaM ca bigica dhIre, dhIra sAdhaka zrotA ke karma aura abhiprAya ko samyak prakAra viNaekhAu saravato mAyamA / se jAnakara unake mithyAtva ajJAna Adi AtmIya bhAvoM ko svehi sumpati bhayAvahehi, saba taraha se dUra kare, tathA unheM yaha samajhAye ki-'manohara vijarNa gahAya tsthaavrehi|| rUpa khataranAka hote haiM inameM lubdha jIvana vinaSTa ho jAte haiN|' isa prakAra vidvAna puruSa zrotA ke abhiprAya ko jAnakara prasa sthAvara jIvoM kA kalyANakArI upadeza de / na pUrvaNaM ceva siloyakAmI, bhikSa dharmopadeza se pUjA aura zlAyA kI icchA na kare / piyamappiyaM kassai No kahejjA / kirI kA priya yA apriya na kare tathA ina saba anoM kA parisadhye aNaThe parivajjayante, varjana karatA huA AkulatA rahita evaM kaSAya rahita hokara agAule yA aphasAi bhikkhU // upadeza de| -sUya- gu. 1, ma. 13, gA. 20-22 robujnamANe iha mANavesu bAdhA se pare jassa imAo jisane sabodha ko prApta kiyA hai vaha isa loka meM manuSyoM jAIo sacao supaDilehiyAyo bhavati AghAI se NANa- ko dharma kA upadeza de / jisane ina janma-maraNa ke sthAnoM ko saba mnnelis| prakAra se bhalI bhAMti jAna liyA hai, vahI viziSTa jJAna kA kathana kara sakatA hai| se kiti tesi samuTTitANaM nimittavaMDANaM samAhiyA daNDoM (pApoM) kA tyAga karane vAlA samAdhi bhAva se yukta paNANamaMtApaM baha musimAgaM / prajJAvAn jo puruSa dharma sunane ke lie upasthita ho unheM bhikSu mukti mArga kA kathana karatA hai| evaM pege mahAvIrA viparikkamati / ___ kucha mahAna vIra puruSa isa prakAra ke kathana ko sunakara -A. su. 1, a. 5, u.1, su. 177-178 saMyama mArga meM parAkrama karate haiN| Ayapuse sayA baMte, chipaNasoe aNAsave / jo AtmA ko saMvata karane vAlA, sadA jitendriya, hiMsA je dhamma mujhamakkhAti, pajipugNamargalisa / / Adi ke AzravoM ko chinna karane vAlA Adhava rahita sAdhaka hai -sUya. su. 1, a. 11, gA. 24 vahI zuddha pratipUrNa aura anupama dharma kA upadeza karatA hai| je bhiSaNa mAyaNe aNNataraM visaM vA aNudisaM vA pagviSNe baha mAtrA ko jAnane vAlA bhikSu kisI dizA yA anudizA dhamma Aikkhe vibhae phiTTae udvitesu vA aNuvaTTitesu vA meM pahuMcakara dharmAcaraNa se yukta yA dharmAcaraNa se rahita jo bhI sustasamANesu pvede| puruSa dharma zravaNa ke liye upasthita hoM unheM dharma kA AkhyAna kare, pada vibhAga kara kahe, usakA nirUpaNa kare / / saMti virati uvasama niSvANaM soyaviyaM ajjaviSaM mahaviyaM muni sabhI prANiyoM-yAvat-sabhI satvoM ke hita kA lApaviyaM aNaMtivAtiyaM sambasi pANArNa-jAva-sattANaM aNubIi vicAra kara zAnti, virati, upazama, nirvANa, zauca, Arjaba, kiTTae dhammaM / -sUya. su. 2, a. 1, su. 689 mArdava, lAghava aura ahiMsA Adi dharmoM kA pratipAdana kare / dhammakahA pabhAvo dharmakathA kA prabhAva701. iha khalu tasma mikkhussa aMtiyaM dhamma socyA Nisamma uhAya 701. isa jina zAsana meM bhikSa ke pAsa dharma sunanara manana kara vIrA assi dhamme samuTTitA, je te tassa miksassa aMtiyaM samyag utthAna se isthita ho kaI bIra puruSa isa dharma kI zraddhA dhamma soccA Nisamma samma uTTANeNaM uTThAya vIrA assi meM usthita hue haiN| jo vIra puruSa bhikSa ke pAsa dharma sunakara amme samuTTitA, te evaM samvomagatA, te evaM samyovaratA, te jAnakara samyag utthAna se utthita ho saMyama dharma meM usthita hue evaM samyovasaMtA, te evaM samvattAe prinivvr| haiM ve isa prakAra sarvAtmanA mokSa mArga ko prApta kara sarvAtmanA -sUya. su. 2, a. 1, su. 661 pApoM se uparata hokara sarvAtmanA upAMta ho jAte haiM ve sampUrNa karma kSaya kara parinirvANa ko prApta hote haiN| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 702-706 dharmakayA kA phala sapAcAra [351 ----... dhammakahA phalaM dharmakathA kA phala702. pa.-dhammakahAe NaM bhante jIve ki jaNayaha? 702. prA -- bhante ! dharmakathA se jIva kyA prApta karatA hai ? u.-dhammakahAe paM nijjaraM jaNayaha / dhammakahAe gaM pava- u0-dharmakathA se vaha karmoM kI nirjarA karatA hai| dharma 5paM pAyA pakSAMnI Agamissa bhadda- kathA se vaha pravacana kI prabhAvanA : ratA hai| pravacana kI prabhAtAe kammaM nibndhh| banA karane vAlA jIva bhaviSya meM kalyANakArI phla dene vAle - utta. a. 26, su. 25 karmoM kA arjana karatA hai| isthi parisAe rayaNIe dhammakahAkaraNa pAyacchitta suttaM - strI pariSada meM rAtri dharmakathA karane kA prAyazcitta 703. je bhiksyU rAovA, vidhAle vA, isthimajnagaeisthi saMsate 703. jo bhikSa rAtri meM mA saMdhyAkAla meM (1) strI pariSada isthi-parivujhe aparimANAe kaha kahecha, kaheMta vA sAija meM, (2) strIyukta pariSada meM, (3) striyoM se ghirA huA apari mita kathA kahatA hai yA kahane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe pAlanA cAummAmiyaM parihAraTTANaM annugghaaiyN| use cAturmAsika anuvAtika parihArasthAna (prAyazcitta) --ni. u, 8, su. 10 AtA hai / ** dhyAna-5 - Nisiddha prANA-pihita mANA niSiddha dhyAna aura vihita dhyAna704, aTTAhANi vajjittA, jhAejA susmaahie| 704. susamAhita muni ata aura raudra dhyAna ko chor3a kara dharma dhammasukkAiMzANAI, sANaM taM tu buhAyae // 1 aura zukla dhyAna kA cintana kre| ise hI tatyaza puruSa dhyAna -utta, a. 30, gA.35 kahate hai / mANa bhaiyA - dhyAna ke bheda705. 10-se ki ta sANe? 705, pra--dhyAna kyA hai, usake kitane bheda hai ? u.--mANe cAuvihe pannatte, taM jahA ja0-dhyAna (ekAgra cintana) ke cAra bheda haiM, yathA1. aTTe gANe, (1) Arta dhyAna-rAgAdi bhAvanA se anuprerita dhyAna, 2. rode mAge, (2) raudra yAna---hisAdi bhAvanA se anuraMjita dhyAna, 3 ghamme mANe, (3) dharma dhyAna-dharma bhAvanA se anuprANita dhyAna, 4. supake bhrnne| (4) zukla dhyAna' - zubha-azuma se atIta Atmonmukha zuddha -vi. sa. 25, u. 7, su. 237 dhyAna / adRjhANa bheyA AtadhyAna ke bheda-- 706. aDe mANe cavihe pANase, saM jahA 706. Arta dhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. amaNuNNasaMpayogasaMpata te, tassa bippayoga satisamakSAgate (1) amanoza vastu kI prApti hone para usake viyoga kI pAvi bhavati, cintA krnaa| - - - -- 1 1 2 utta. a. 34, gA.31 (ka) sama. sama, 4, su. 1 (kha) ThANaM. ma. 4, u. 1, su. 247 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352] caraNAnuyoga-2 ArtadhyAna ke lakSaNa sUtra 706-71. ranamannaamanawwamraawwamwwwwwww 2. maNuSaNasaMpayogasaMpautta, tassa akSippayoga satisamanAyate (2) manojJa vastu kI prApti hone para usake aviyoga kI yAdhi bhavati, cintA karanA / 3. ApaMkasaMpayogasaMpaDase, tassa vippayoga satisamannAgate (3) AtaMka (roga) hone para usake viyoga kI cintA yAvi bhavati, krnaa| 4. parisiyakAmamogasaMpause tassa avippayoga satisamanA- (4) prIpta utpanna karane vAle kAma bhoga Adi kI prApti gate yAvi bhvti| -vi. sa. 25 u.7, su. 238 hone para unake aviyoga ko cintA karanA / aTTa jhANa lakkhaNA-- AtadhyAna ke lakSaNa707. assa prANassa cattAri lakkhaNA pannatA, taM jahA - 707. ArtadhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye hai, yathA -- 1. kaMdaNayA, (1) kra-danatA-ARnda karanA, 2. soyaNayA, (2) zocanatA-zoka karanA / 3 tippaNayA, (3) sepanatA-AMsU girAnA / 4. pridevnnyaa| -vi. sa. 25, u. 4, su. 236 (4) paridevanatA-bAra-bAra vijApa krnaa| rudda jhANa bheyA raudradhyAna ke bheda708. rodde sANe caravihe parate, taM jahA 726. raudradhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, yathA1. hisANubaMdhI, (1) hiMsAnubandhI - hiMsA ko uddiSTa kara ekAgra cintana krnaa| 2. mosANabaMdhI, (2) mRSAnubandhI-asatya ko uddiSTa kara nirantara cintana karanA / 3. seyA baMdhI, (3) steyAnubandhI-porI se sambaddha ekAgra cintana karanA / 4 saarkkhnnaannubNdhoN| -vi. sa 25, u.7, su 240 (4) maMrakSaNAnubandhI-dhana Adi ke saMrakSaNa hetu aniSTa cintana krnaa| rudda zANa lakkhaNA raudradhyAna ke lakSaNa706. rodasa sAgassa catAri lakkhaNA pannatA, taM mahA-- 706. raudradhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM / yathA1. ussanna dose, (1) osana doSa-hiMsAdi kisI eka doSa meM lIna rahanA / 2. bahudose, (2) bahula doSa-hiMsApi bahuta doSoM meM pravRtta rhnaa| 3. aNNANavose, (3) ajJAna doSa -- ajJAna ke kAraNa himAdi meM dharma-buddhi se pravRtti krnaa| 4. aamrnnNtdose| (4) AmaraNAnta doSa-hiMsAdi kAyoM kA maraNa paryanta - vi. sa. 25, u.7, su. 241 pazcAttApa na karanA evaM usameM pravRtta rahanA / dhammANa bheyA dharmadhyAna ke bheda710. dhammemANe cAumbihe uppayAre pannate, taM jahA- 710. dharmadhyAna cAra prakAra ke cAra padoM meM avatarita hotA hai, yathA1. kSANAvijaye, (1) AjJAvicaya-bItagaga kI AjJA kA yA unake dvArA prarUpita tatvoM kA cintana krnaa| (sa) ThANaM. a. 4, u. 1, su. 247 1 ThANaM. a. 4, ja. 1, su 247 2 (ka) uva. su. 30 meM cauthA lakSaNa "vilavaNayA" hai| 3 ThANaM. a. 4, u 1, su. 247 4 ThANa.a.4, ja., su. 247 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 710-714 dharmabhyAna ke lakSaNa tapAcAra [353 2. avAyavijaye, (2) apAyaviSaya * rAga-dveSa, kaSAya, mithyAtva, avirati Adi mAnavoM kA cintana krnaa| 3. vivAgavimaye, 6) vipAkaviSaya-zAnAvaraNIva bhAdi karmoM se utpanna AtmA kI vibhinna avasthAoM kA cintana krnaa| 4. sNtthaannvijye| (4) saMsthAnavicaya-kadhvaM adhosoka, dvIpa samudra Adi ke -vi. sa. 25, u. 7, su. 242 viSaya meM cintana krnaa| dhammazANa lakkhaNA dharmadhyAna ke lakSaNa711. dhammassa jasANassa cattAri lakSaNA pannatA, taM mahA- 711. dharmadhyAna ke cAra sakSaNa kahe gaye haiN| yathA1. ANAI (1) AjJAruSi-vItarAga kI AjJA meM ruci honA, 2. nisaragahaI 12) nisarga kaci-kisI ke upadeza ke binA svabhAva se hI jinabhASita tatvoM para zraddhA honaa| 3. muttarAI, (3) sUtra ci-AgamoM ke adhyayana va zravaNa meM ruci honaa| 4. ogaavruii| (4) avagAha ruci-(upadeza ruci) dharmopadeza zravaNa meM -vi. sa. 25, u. 7, su. 243 utpanna ruci honA / dhammANassa AlaMbaNA dharmadhyAna ke Alambana712. dhammassa NaM mANassa cattAri AlaMvagA pannatA, taMgahA- 712. dharmadhyAna ke cAra avalambana kahe gaye haiM, yathA-- 1. vAyaNA, (1) vAcanA, 2. paDipucchaNA', (2) pRcchanA, 3. pariyaTTaNA, (3) parivartanA, 4. dhmmkhaa| -vi. sa. 25, 3. 7, su. 244 (4) dharma kathA / dhammazANassa aNuppehAo dharmadhyAna kI anuprekSAe~713. dhammassa gaMzANasa ghasAri ajuppehAo pannattAo, taM jahA- 713. dharmadhyAna kI cAra anuprekSAe~ kahI gayI haiM / yayA1. egattANuppehA, (1) ekatvAnuprekSA AtmA ke ekatva bhAva kA cintana krnaa| 2. aNiyAmuppehA, (2) anityAnuprekSA-zarIra, jIvana Adi kI anityatA kA cintana krnaa| 3. asaraNANuppehA, (3) azaraNAnuprekSA-AtmA kI azaraNadazA kA cintana krnaa| 4. saMsArANuppehA / -vi. sa. 25, u. 7, su. 245 (4) saMsArAnuprekSA-saMsAra paribhramaNa kA cintana krnaa| sukkajmANa bheyA zukladhyAna ke bheda714. surake zANe cavihe uppaDoyAre pannate, taM jahA- 714. zuklaSyAna ke cAra prakAra aura catuSpratyAvatAra bahe hai, yathA1. puhattaviyaka saviyArI, (1) pRthaktva-vitarka-savicArI--eka Tramya viSayaka aneka paryAyoM kA pRthak pRthak cintana krnaa| 1 uva. su. 30 meM cauthA lakSaNa "uvaesuruI hai" 2 uva. su. 30, dUsarA Alambana (pUcchaNA) hai| Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354] paraNAmuyoga-2 zuklaSpAna ke lakSaNa sUtra 614-717 2. egattabiyakke adhiyArI, (2) ekatva-vitarka-avicArI-kisI eka padArtha ke guNa yA paryAya kA sthira citta se cintana krnaa| 3. suhamakirie aniyaTTI, (3) sUkSma kriyA anivartI-yoga nirodha meM pravRtta AtmA kI pariNAma avsthaa| 4. samochinnakirie appddibaaii|| (4) samugchinna kriyA apratipAtI-sampUrNa yoga nirodha vi. sa. 25, u, 7, su. 246 ho jAne para prApta paudahaveM guNasthAna kI Atma-pariNAma avasthA / sukkakSANa lakkhaNA zukladhyAna ke lakSaNa715. sukkassa paM zaraNassa cattAri lakkhaNA pannattA, taM jahA- 715. zukladhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye hai, yathA1. khaMtI, (1) kSamA, 2. muttI, (2) nirlobhatA, 3. ajaye, (3) saralatA, 4. maddathe / -bi. sa. 25, u.7, su. 247 (4) mRdutA / sukkajhANassa AlaMbaNA zukladhyAna ke avalambana - 716. suskarasaNaM mANasta cattAri AlaMdhaNA pannattA, taM jahA- 716. zukladhyAna ke cAra avalambana kahe gaye haiM / yatha1. adhvahe. (1) anyatha-vyathita nahIM honA / 2. asammohe, (2) asammoha-devAdi kRta mAyA meM mohita nahIM honA / 3. vibage, (3) viveka-AtmA aura deha ke bhinnatA kI anubhUti honaa| 4. vibhosmme| -vi. sa. 25, u.7, su. 240 (4) mulaga-zarIra aura upadhi meM anAsakta bhAva honaa| sukkajhANassa aNuppehAo zukladhyAna kI anuprekSAyeM-- 717. sukkassa gaM mANassa cattAri aNapyehAmao pannattAo, saM jahA- 717. zukladhyAna kI cAra anuprekSAe~ kahI gaI haiN| yathA1. aNatadattiyANuppehA, (1) anantavatitAnuprekSA-ananta bhava paramparA kA cintana karatA / 2. vippariNAmAguppehA, (2) vipariNAmAnuprekSA--vastuoM ke vipariNamana para nitana karanA / 3. asumANuppehA, (3) azubhAnuprekSA-saMsAra ke azubha svarUpa para cintana 4. avAyAguppehA / (4) apAyAnuprekSA--jIva jina kAraNoM se duHkhI hotA hai una vividha apAyoM kA cintana krnaa| yaha dhyAna kA svarUpa hai| se taMmANe / ' ---vi. sa. 25, u. 7, su. 241 1 uva. su. 30 meM zukladhyAna ke prakAroM meM 3-4 prakAra meM sthAnAntara "aniyaTTI" kI jagaha "appaDivAI" aura appaSTivAI kI jagaha "aniyaTTI" hai| 2 uva. su. 30 meM zukladhyAna ke lakSaNoM ko Alambana aura mAlambana ko lakSaNa kahA gayA hai| 3 (ka) ThANe, ma. 4, u, 1, su. 247 (kha) uva. su. 30 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 718-716 vyutsarga kA svarUpa tapAcAra [355 kAyotsarga--5 viusaggasarUvaM - putsarga kA svarUpa--- 718. sayaNAsamaThANe vA, je u bhikkhU na vAvare / 718, sone, baiTane yA khar3e rahane ke samaya jo bhikSu zarIra kI kAyassa viussamgo, chaTo so prikittio|| bAhya pravRtti nahIM karatA hai| usake kAyA kI ceSTA kA jo -utta. a. 30, gA. 36 parityAga hotA hai, use vyutsarga kahA jAtA hai| vaha Abhyantara tapa kA chaThA prakAra hai| viusaggassa bhayappameyA vyutsarga ke bheda prabheda716.pa.-se ki taM viosage ? 716. pra.-yutsarga kyA hai, usake kitane bheda haiM ? u0--viosagge dubihe pANI, taM jahA u0-- vyutsarga ke do bheda batalAye gaye haiM, yathA1. dadhvaviosI, 2. bhAvaviosagge y| (1) dravya-vyutsarga, (2) bhAva-cyutsagaM, pa.-se kiM taM dadhvaviosage? pra-dravya vyutsarga kyA hai, usake kitane bheda haiM ? u0-vagyaviosagge canadhihe paNate, ta jahA u0--dravya vyutsarga ke cAra bheda kahe gaye haiM, ve isa prakAra haiM1. gaNavimaosagge, (1) gaNa cyutsarga-gaNa evaM gaNa ke mamatva kA tyAga / 2. sarIravibhosaga, (2.hara syulama --paha tApa daihika sambandhauM kI mamatA yA Asakti kA tyAga / 3. uvahiviosagge, (3) upadhi-vyutsarga-upadhi kA tyAga karanA evaM sAdhana sAmagrIgata mamatA kA, sAdhana sAmagrI ko mohaka tathA AkarSaka banAne hetu prayukta hone vAle sAdhanoM kA tyAga / 4. mttpaannvimosmyo| (4) bhakta-pAnavyutsarga- AhAra pAnI kA tathA tadgata se taM dsvviosge| bhAsakti yA lolupatA Adi kA tyAga / yaha dravya vyutsarga kA vivecana hai| pa0.-se ki ta maavviosge| pra.-bhAva nyutsarga kyA hai--usake kitane bheda haiM ? u.-bhAvavibhosagge tivihe paNate, taM jahA u.-bhAva vyutsarga ke tIna bheda hai, yathA1. kaptAyaviosamge, (1) kaSAya-vyutsarga, 2. saMsAraviyosagge, (2) saMsAra-vyutsarga, 3. kammavimosagge / (3) krm-yutsrg| pa.-se ki taM kasAyiosage ? pra.-kaSAya-vyutsarga kayA hai usake kitane bheda haiM ? u..-phasAvioso calamvihe paNNase, saM jahA u.--kaSAya-vyutsarga ke cAra bheda kahe gaye hai, ve isa prakAra haiM1. kohavimosagge, (1) krodha-vyatsarga-krodha kA tyAga / 2. mANaviosago, (2) mAna-vyutsarga-ahaMkAra kA tyAga / 3. mAyAbiosamge, (3) mAyA-myutsarga-chala kapaTa kA tyAga / 4. lohriosge| (4) lobha-vyutsarga---lAlaca kA tyAga / yaha kaSAya vyutsarga se taM kasAya viosge| kA vivecana hai| 50-se ki taM saMsAra viosarage? pra-saMsAra vyutsarga kyA hai vaha kisane prakAra kA hai ? jala-saMsAravimosama cambihe paNa, taM jahA 3-saMsAra vyutsarga (cAra gati ke bandha ke kAraNoM kA tyAga) cAra prakAra kA batalAyA gayA hai| vaha isa prakAra hai Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] caraNAnuyoga- 2 1. saMsAravisagge, 2. siriya saMsAravisamme 3. maNuya saMsAra viosagge, 4. deva saMsAraNiosampe, se saM saMsAravisage / kimmaviyo 20 0 kammaviloma api jahA 1. gANAvaraNiyamma 2. barisaNAvaraNikammavibhoge, 3. maNikamaviosamya 2. vAyasammaviyo 4. mohammmaviyoge 6. nAmakamma vioge, 7. goya kammavioosaNe, ? sekasi se taM bhAvaviosagge / ' 8. aNtraayaamvijye| kAusaga phalaM720 pa0 1 1 uSa. su. 30 usaggaM bhante / jone ki bhagavA ? kAyotsarga kA phala vi. sa. 25, u. 7, su. 250 -255 (1) gaira-saMsAra naraka gati baMdhane ke 711-720 kA tyAga | (2) tira tica dati baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / (3) manuja-saMsAravyutsarga-manuSya gati baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / (4) devasaMsAra-sadeva pati baMdhane kAroM kA dhyAna yaha saMsAra vyutkSa kA varNana hai| pra0 - karma vyutsarga kyA hai vaha kitane prakAra kA hai ? u0- karma vyutsagaM ATha prakAra kA kahA gayA hai| vaha isa prakAra hai (1) jJAnAvaraNIya Avaraka karma pugaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga ) (2) darzanAvaraNIya prama (AramA ke darzana (sAmAnya jJAnaguNa) ke Avaraka karma pudgaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / ) (3) vedanIya karma byutsagaM ---- (sAtA asAtA duHkharUpa vedanA ke hetubhUta pudgaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / sukha duHkhAtmaka anukUla-pratikUla vedana meM Atma ko tad-abhinna mAnane kA utsarjana ) - jJAna ke kAyotsarga kA phala 7200 prApta karatA hai ? (4) mohanIya karma (Aya ke svapratIti-svAnubhUti svabhAva rAmarUpa guNa ke naraka karma pudumaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga ) (5) AyuSya karma svarga (kisI bhava meM paryAya meM roka rakhane vAle AyuSyakarma kesoM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga ) (6) nAma-karma-rasa- (AtmA ke artatva guNa ke vAraka karma pudgaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / ) (7) gotra-karma - vyutsarga --- (AtmA ke agurulaghutva (na bhArIpana na ilApana) rUpa guNa ke Avaraka karmoM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga / ) (4) antarAya -karma- vyutsarga- ( AtmA ke zakti rUpa guNa ke Avaraka (avarodha) karma pudgaloM ke baMdhane ke kAraNoM kA tyAga ) yaha karma vyutsagaM hai / isa prakAra bhAva vyutma kA vivecana hai| ko (myA kI mudrA) se jIva kyA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i sUtra 720 722 tavAcaraNa uddeso 721. u0- kAuso ta pAntiM viso / viddhapAyante ya jIve nibbuyahie ohariyabhAro "" bhAravahe pANI he varada / -- utta. a. 26, su. 14 sabhAhI na taM mahA- 1. no ihaloTTayAe tatramahiThekjA, 2. gopa yo kisima-sa-sino tathamahinA, -- 4. namra nimnarayAe tamahinA / caramaM parva bhava bhavya ya ittha silogo - vigatadorae niyaM cava nirAsae nijjaraTThie / vasA ghuNa purANapAvagaM guttare sayA tavasamA hie || --dasa. a. 6, u. 4, su. 6-10 0ko se vaha atIta aura vartamAna ke prAyazcita yogya kAryoM kA vizodhana karatA hai| aisA karane vAlA vyakti bhAra ko nIce rakha dene vAle bhAra vAhaka kI bhAMti svastha hRdaya vAlA ho jAtA hai aura prazasta dhyAna meM lIna hokara sukhapUrvaka vicaraNa karatA hai| Ju tapa samAdhi evaM phala- 6 " taba caraNa phalaM 722. abhigama ajaro sammAhio, suvisuddha susamAhiyapao vijalahiya suhAvahaM puNo, kuybai so pathamamadhyaNo // asaM kya tapAcaraNa kA uddezya jAimaraNAo mumbaI, pratyayaM ca ca savaso / siddhaM vA bhava sAsae, deve vA appara mahi // - dasa, a. 6, 4, su. 13-14, gA. 6-7 pacchA vi te payAyA, khiyaM gacchati amarabhayaNA / jesi piko tayo saMjamo ya, santI ya bambhaveraM ca // - datta, a. 4 mA 27 donhaM annavare siyA / vA. deve vAvi mahilie / vimohA, mantrI | samAkRSNA jakvehi, AvAsAI jasasiNo || tapAcAra [357 tapAcaraNa kA uddezya 721. tapa samAdhi ke cAra prakAra haiM, jaise (1) ihalaukika sukha ke nimita tapa nahIM karanA caahie| (2) pAralaukika sukha ke nimitta para nahIM karanA caahie| (3) kIrti patha prasiddhi aura prathA ke lie nahIM karanA caahie| ( 4 ) nirjarA ke atirikta anya kisI bhI uddezya se tapa nahIM karanA caahie| yaha pada hai aura yahA~ eka zloka hai| sadA vividha guNa bApa meM rakha rahane vAlA ni paudgalika pratiphala kI icchA se rahita hotA hai| vaha kevala nirjarA kA icchuka hotA hai, tapa ke dvArA purAne karmoM kA vitAya karatA hai aura tapa samAdhi meM sadA mukta ho jAtA hai| tapa AcaraNa kA phala 22. jo cAroM sAthiyoM ko jarUra aura susamAhita citta vAlA hotA hai vaha apane lie hitakara aura sukhakara mokSa sthAna ko prApta karatA hai / vaha janma maraNa se mukta hotA hai, naraka Adi avasthAoM ko pUrNata: tyAga detA hai / isa prakAra vaha yA to zAvata siddha ho jAtA hai athavA alpa karma vAlA mahavika deya hotA hai / jo pichalI avasthA meM pravajita hue hoM kintu unheM tapa, saMyama, kSamA aura brahmacaryaM priya hai to ve zIghra hI svayaM ko prApta hote haiM / jo saMta milU hotA hai, yaha donoM meM se eka saMsthA kI prApta hotA hai, yathA - ( 1 ) saba duHkhoM se mukta ( 2 ) mahAnu Rddhi vAlA deva / devatAoM ke AvAsa kramazaH uttarotara moha rahita hyatimAn aura yazasvI devoM se AkIrNa hote haiM / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358] gharaNAmuyoga-2 tapAti ke coroM ko durgati sUtra 712-724 dohAvyA ihimattA, samiddhA kAma-rUviNo / ve deva dIrghAya, RddhimAna, dIptimAna, icchAnusAra rUma mahaNovavanno - saMkAsa, muruDo panizAniyAM karmavAla, abhI utpanna hue hoM, aisI kAnti vAle sUrya ke mabhAna ati-tejasvI hote haiM / tANi ThANAgi gacchanti, sivikhattA saMjama tavaM / jo bhikSu yA gRhastha upazAnta hote haiM ve saMyama aura tapa kA bhivAe thA gihatthe vA, je santi prinibjaa| ArAdhana kara ina uparokta deva-AvAsa sthAnoM meM jAte haiN| -utta, a. 5, gA. 25-28 khavettA puvakammAI, saMjameNa tayaNa y| sarva duHkhoM se mukti pAne ke lie maharSi saMyama aura tapa ke sambadukkhappAhINA, pakkamanti mahesiNo dvArA pUrva karmoM ko kSaya kara siddhi ko prApta hote haiN| -utta, a, 28, mA. 36 evaM tavaM tu duvihaM, je samma Ayare munnii| isa prakAra jo paNDita muni donoM prakAra ke tapoM kA samyak so lippaM sanvasaMsArA, vippamuccai paNDie / rUpa se AnaraNa karatA hai, vaha zIghra hI samasta saMsAra se mukta -uttva. a. 30, gA. 37 ho jAtA hai| tavAi-teNANaM duggai tapAdi ke coroM kI durgati723 tavateNe kyateNe, svateNe ya je nre| 723. jo manuSya japa kA cora, vANI kA cora, rUpa kA cora, AyArabhAvateNe ya, kuSpaI vakimbisa // AcAra kA cora aura bhAva kA cora hotA hai, vaha kilbiSika deva yogya karma bandha karatA hai| lasUNa vi devataM, uvavanno devakimbise / kilviSika deva ke rUpa meM utpanna jIva devatva ko pAkara bhI tatthA vi se na yANAi, ki me kiccA imaM phala / / vahA~ yaha nahIM jAnatA ki yaha mere kisa kArya kA phala hai| tatto vi se caitANaM, lambhihI elamUyagaM / ___vahA~ se cyuta hokara vaha aise mUka bakare Adi yoni ko naraya tirikkhajoNi bA, bolI jatya sudullahA / / prApta karatA hai athavA naraka yA tiyaMcayoni ko prApta karatA hai jahA~ jina dharma kI prApti atyanta durlabha hotI hai| evaM ca dosa darSa, nAyaputteNa zasiyaM / jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ne kahA ki ina pUrvokta doSoM ko aNumAyaM vi mehAvI, mAyAmosaM vivjje|| jAnakara medhAvI muni saMyama pAlana meM aNu-mAtra bhI mAyA-mRSA -dasa. a. 5, u. 2, mA. 46-46 na kre| tavasmiyANa raiyANaM kammaNijjaraNayAe tulaNA- tapasviyoM aura nairayikoM ke karma nirjarA kI tulanA724. 10-jApaiyaM gaM maMte ! agilAyae samaNe nigathe kamma 724. pra0-bhante ! paryuSita (zItala amanoja) AhAra karane nijareDa, evaiyaM kamma naraesu neraiyA bAseNa vA, bAlA thamaNa nirgrantha jitane karmoM kA kSaya karatA hai kyA utane pAsehi vA, vAsasaehi khavayaMti ? hI karmoM kA naramika jIva naraka meM eka varSa, aneka varSa yA sau varSa meM kSaya karatA hai? ja.-no tigaDhe sama81 u0- he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / pa0-jAvaiyaM gaM maMte ! caurathabhattie samaNe nimnathe kamma pra.-bhante ! caturtha bhakta (eka upavAsa) karane vAlA zramaNa nijarei, evaiyaM kammaM naraesu nerahayA vAsa-sANaM nirgranya jitane kagoM vA kSaya karatA hai kyA utane hI karmoM kA thA, vAsa-saehi vA, vAsa-sahasseNa vA khavayaMti ? nairayika jIva naraka meM sau barpa, aneka sau varSa yA hajAra varSa meM kSaya karatA hai? u.-no tiNa? smtttth| u.-he gotama ! yaha artha samartha nahIM hai| 50-jAvadayaM gaM bhaMte ! chaTubhattie samaNe nigaM kamma pra.-bhante ! chaTu bhakta (do upavAsa) karane vAlA zramaNa nijjarei, evaiyaM kamma naraesu nerahayA vAsahasseNa nigraMtha jitane karmoM kA kSaya karatA hai kyA utane hI karmoM kA vA, vAsa-sahassehi vA, vAsa-mapa-sahasseNa bA, narayika jIva naraka meM hajAra varSa, aneka hajAra varSa yA eka lAkha khavayaMti? varSa meM kSaya karatA hai? Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 724 tapasviyoM aura narapikoM ke karma nirjazako tulanA tapAcAra [359 u.-no tiNa? sama81 u-he gautama ! vaha artha samartha nahIM hai| 50-jAvaiyaM NaM bhaMte ! aTThamasie samaNe niggaMdhe kamma pra0. bhante ! aSTama bhakta (tIna upatrAsa) karane vAlA zramaNa nijarei, evaha kammaM naraesu neraiyA vAsa-saya- nirgrantha jitane kA kA kSaya karatA hai kyA utane hI karmoM kA sahasseNa yA, bAsa-saya-sahassehiM vA, vAsaphoDIe vA nairayika jIva naraka meM eka lAkha varSa, aneka lAkha varSa yA eka khavayonta ? karor3a varSa meM kSaya karatA hai? u.-no tigar3ha sm?| u0 --he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| pa0--jAvaiyaM NaM bhaMte ! isamattie samaNe nirgathe phamma 50-bhante ! dazama bhakta (cAra upavAsa karane vAlA zramaNa nijajarei, ebadaya kamma naraesu nerahayA vAsa-koDIe nirgrantha jitane karmoM kA kSaya karatA hai kyA utane hI karmoM kA vA vAsa koDohiM ghA, bAsa-koDAkosIe vA khavayaMti? saya nairayika jIva naraka meM eka karor3a varSa, aneka karor3a varSa yA koTA-koTI varSa meM kSaya karatA hai? u0-no tiNa? sm?|| u.-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai|| 50 sekeNaNaM bhaMte / evaM buccai - jAvaha anagilA- pra.-bhante ! yaha kisa kAraNa se kahate haiM ki annaglAyaka pae samaNe niggaMthe kammaM nijjarei evaiyaM kammaM zramaNa niyaMsa jitane karmoM kA kSaya karatA hai usane hI karmoM ko naraesu neraiyA vAseNaM vA, vAsehiM vA, vAsa-saeNaM nairayika jIva naraka meM eka darpa, aneka varSa yA mo varSa meM bhI vA, no svacayanti-jAva-vAsa koDAkoDIe vA no kSaya nahIM kara sakatA-yAvat-koTA koTI varSa paryanta kSaya savayanti? nahIM kara sakatA? - goyamA ! se jahAnAmae keha-purise jule, jarAjajja- u-he gautama ! jisa prakAra koI vRddha, jarA jarja rita ripadehe, siDhiranatayAvali tarama-saMpaNivagatte, pavirala- zarIra vAlA, zithila svacA se salavaTeM yukta zarIra vAlA, katiparisaDiya-vaMta seto, uhAbhie, tAhAbhihae, Aure, paya gire hue dAMtoM vAlA, garamI se nyAkula, tRpA se pIr3ita, asie, vidhAsie, dumbana, kilata, ega maha posaMba. duHkhI, bubhukSita-tRSita, durvala aura mAnasika kleza vAlA puruSa maMDiyaM mukka jaDilaM gaThillaM ciSaka vAiDaM apattiyaM ho aura vaha eka bar3I koNatra nAma ke vRkSa ko sUkhI huI, vakra muMNa parasuNA avakkamejjA, tae paM se mahaMtAI anthiyoM vAlI cikanI aura nirAdhAra rahI huI lakar3I para eka mahaMtAI saddAI karei, no mahatAI mahaMtAI dasAI moTe kulhADe dvArA prahAra kare to vaha puruSa bahuta jora-jora se avaddAleha / zabda karatA hai kintu aneka Tukar3e nahIM kara sktaa| evAmeva gopamA ! meraiyANaM pAbAI kammAI gAThI- isI prakAra he gautama ! nairayikoM ke apane karma gADha baMdhe kayAI sikkaNI-kathAI siliTTI-kayAI khisobhUtAI hue cikane kiye hue nidhatta hue evaM nikAcita kie hue hote haiM bhavaMti, saMpagA piya te vedaNaM vedesANA no mahA- isalie ve sampragAr3ha vedanA ko bhogate hue bhI mahAnirjarA vAle nijjarA jo mahApajjavasANA prati / tathA mahAparyavasAna vAle nahIM hote haiN| 2. se jahAnA bhae keha-purise ahikaraNiM AcaThamANe (2) jisa prakAra koI eka pUruSa joradAra zabdoM ke sAya, mahayA mahayA saddeNaM, mahayA-mahayA ghoseNaM, mahayA mahApoSa ke sAtha eraNa para dhana kI coTa mAratA hai, bahuta joramahayA paraMparAdhAeNaM, no saMcAei tose ahiMgarapie jora se AvAta karatA hai kintu eraNa ke sthUla pudgaloM ko tor3ane ke ahAbAyare poggale parisAhittae, meM samartha nahIM hotA hai| evAmeva goyamA ! merayANaM pAvAI kammAI gADhI- isI prakAra he gautama ! rayikoM ke apane pApakarma gAr3ha kiyAI-jAva-no mahApajjavasANAI bhavaMti / baMdhe hue hote haiM - yAvat-ve mahAparyavasAna vAle nahIM hote| 3. se jahAnAmae pheda-purise taruNa balavaM-jAva-mehAbI (3) jisa prakAra koI taruNa puruSa balavAna yAvatnisasippobagae evaM mahaM sAmaligaDiya ullaM, aja- medhAvI aura nipuNa zilpakAra eka bahuta bar3e zAlmalI vRkSa kI hila, agaThillaM, adhikkaNaM, avAiDa, sapattiyaM gilI, ajaTila, agaThila, (gAMTha rahita) cikanAI se rahita sIdhI tikSeNa parasuNA akkamejjA, tae paM se purise no aura AdhAra sahita lakar3I para tIkSNa parazu se prahAra karatA huA mahaMtAI mahaMtAI saddAI kareSTha mahaMtAI mahaMtAI dalAI vaha purupa bahuta jora-jora se zabda nahIM karatA hai kintu aneka avddaalei| Tukar3e kara detA hai| Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] caraNAnuyoga-2 tapa se prApta cAraNa labdhi kA varNana sUtra 724-725 evAmeva goyamA ! samaNANaM nigAthANaM ahAbAyarAI isI prakAra he gautama ! thamaNa nirgranthoM ke sthUla pharma zithila, kammA sidilIkayAI nidriyAikayAI vippariNAmi prabhAvahIna aura vipariNAma ko prApta zIghra hI dhvasta hote haiN| yAI khippAmeva pariviDatyAI bhavati / jAvaiyaM tAiyaM isalie sAmAnya vedanA kA vedana karate hue bhI zramaNa nirgrantha pi te vedaNaM vedemANA mahAnijjarA mahApajjavasANA mahAnirjarA evaM mahAparyavasAna ko prApta hote haiM / mavati / 4.50 se jahA vA kei purise suSakataNahatvagaM jAyateyaMsi (4) pra. he gautama ! jisa prakAra koI puruSa zuSka tRNa paklivejjA se bhUNaM goyamA ! se suSake taNahatthae hAtha meM lekara agni meM DAle, DAlate hI ve zuSka tRNa zIghra hI jAyateyaMsi pakvite samAte zippAmeva zsamA dina baha? jara jArI hai? u.-haMtA msmsaavisjd| u.-ho bhante ! jala jAte haiN| evAmeva goyamA ! samaNANaM nimgaMyANaM ahAbAparAI isI prakAra he gautama ! bhramaNa ninyoM ke sthUlakarma zithila kammAI siDhilokayAI-jAva-mahApajjavasANA bhvti| hote haiM yAvat-ve mahAparyavasAna ko prApta hote haiN| 5. pa0-se mahAnAmae ke purise tattaMsi ayakaslasi udaga- (5) pra.-jisa prakAra koI puruSa tapta tave para pAnI kA biMdu paklivejjA se nUrNa goyamA ! se ubagabiMdu tattaMsi bindu DAle, DAlate hI vaha udaka vindu tapta tave para zIghra hI ayakavallasi paktitaM samANe khimpAmeva vivaMsaM dhvasta ho jAtA hai ? Agacchada? -haMtA viddhasaM aagcchd| u0-hA~ bhante ! vaha bindu zIghra hI naSTa ho jAtA hai| evAmeva goyamA ! samaNANaM niggaMyANaM ahAvAbarA isI prakAra he gautama ! zramaNa nigraMnmoM ke sthUlakarma zithila kammAI siDhilokayAI-jAva-mahApajjavasANA bhvNti| hote haiM-yAvat-mahAparyavasAna ko prApta hote haiN| se teNaDhaNaM goyamA! evaM yuvAi-jAvaiyaM mannagilA- he gautama ! isI kAraNa aisA kahA jAtA hai ki annaglAyaka yae samaNe nirmAthe kamma nijarei evazyaM kammaM naraema zramaNa nirgrantha jitane karmoM kA kSaya karatA hai utane kamoM kA kSaya nerayA-jAba-vAsa-koDAkoDIe vA no khvyNti| nairayika jIva naraka meM yAvat-koTA koTI varSa meM bhI nahIM -vi. sa. 16, u.4, su 2-7 krte| layeNapatta cAraNa laddhissa vaNNao tapa se prApta cAraNa labdhi kA varNana725. pa.-katibihA gaM bhaMte ! cAraNA paNNatA? 725. pra.-bhagavan ! cAraNa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? u0-godhamA ! dukhihA dhAraNA paNNatA, taM jahA.--- u0-- gautama ! cAraNa do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA1. vijjAcAraNA ya, 2. jaMghAcAraNA ya / (1) vidyAcAraNa aura (2) japAcAraNa / 50. se kepaTThaNaM bhaMte ! evaM buccada-vijjAcAraNe-vijA- pra- bhagavan / vidyAcAraNa muni ko "vidyAcAraNa" kyoM cAraNe? kahate haiM ? -goyasA ! tassa gaM chaThchadreNaM aNiksitteNa tavo u-gautama ! nirantara bele dele ke tapazcaraNapUrvaka pUrvakammeNaM vijAe ladi samamANassa vijjAdhAraNalar3I zrutarUpa vidyA dvArA uttaraguNalabdhi arthAt tapolabdhi ko prApta nAma lasI smuppjjd| muni ko vidyAcAraNalabdhi nAma kI labdhi utpanna hotI hai| se teNa?Na goyamA 1 evaM buccai vijjAcAraNe- isa kAraNa se gautama ! ve vidyAcAraNa kahalAte haiN| vijjaacaarge| pa0-vijjAdhAraNassa gaM maMte ! kaha sohara gatI, kahaM sIhe pra-bhagavana! vidyAcAraNa kI zIghra gati kaisI hotI gativisae paNNate? hai? aura usakA gati viSaya kitanA zIghra hotA hai ? 30-goyamA ! ayaNa jaMbuddIve dove-jAva-kiribisesAhie u0-gautama ! yaha jambUdvIpa nAmaka dvIpa, jo sarvadvIpoM meM parivaraleveNaM / deve gaM mahihoe-jAva-mahesakkhe-jAva- (Abhyantara hai)-pAvat - jisakI paridhi (tIna lAkha solaha 'igAmeva-iNAmeva ti kaTTa' kebalakappaM jaMbuddIva dIvaM hajAra do sau sattAIsa pojana se) kucha vizeSAdhika hai, usa . . Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 725 tapa se prApta cAraNa landhi kA varNana taparacAra [361 tihiM amacharAnivAehi tikyutto aNuparipaTTittA gaM sampUrNa jambUdvIpa ke cAroM ora koI mahaddhika - yAvat-mahAhathvamAgacchejjA, vijjAcAraNassa gaM goyamA ! tahA saukhya-sampanna deva-yAvat-"yaha cakkara lagA kara AtA hai|" sIhA gatI, tahA sohe gativisae pnnnnte| yoM kahakara tIna cuTakI bajAe utane samaya meM, tIna bAra cakkara lagAMkara A jAye, aisI zIghra gati vidyAcAraNa kI hai aura usakA isa prakAra kA zIghragati kA viSaya kahA hai| pa0--vijjAcAraNasla gaMte ! tiriya ke vatiyaM gativisae pra-bhagavana ! vidyAcAraNa kI tirachI gati kA viSaya paNNate? kitanA kahA hai ? u.- gopamA ! se paM io egeNaM uppAeNaM mANusuttare patrae u0---gautama ! vaha (vidyAcAraNa muni) yahA~ se eka utpAta samosaraNaM kareti, karetA, tahiM ceiyAI baMdati baMditA (ur3Ana) se mAnuSottara parvata para samavasaraNa karatA hai (arthAt bitieNaM uppAuNaM naMdIparavare dIve samosaraNaM kareti, vahAM jAkara ThaharatA hai) phira vahA~ caityoM (jJAniyoM) kI stuti karettA tahi ceiyAI vaMdati, vaMditA to paDiniya- karatA hai / tatpazcAta vahA~ se dusare utpAta meM nandIzvaradvIpa meM tati, parinipattittaH ihamAgacchA, AgacchittA iha samavasaraNa karatA hai, phira vahA~ para bhI pratyoM (jJAniyoM) kI cehayAI vaMdati / cijjAsAraNassa gaM goyamA ! tiriyaM dandanA (stuti karatA hai, tatpanAta yahA~ se (eka hI utpAta evatie gativisae pagNase / meM) vApasa lauTatA hai aura yahAM A jAtA hai / yahA~ Akara caitya (jJAniyoM) kI vandanA karatA hai / gautama ! vidyAcAraNa muni kI tirachI gati kA viSaya aisA kahA gayA hai| pa0-vijAcAraNamsa NaM mate! ujata kevatie gativisae pra.-bhagavana ! vidyAcAraNa kI Urdhvagati kA viSaya kitanA paNNate? kahA hai? u-goyamA ! se io egeNaM uSpAeNaM naMdaNaSaNe samo- u0-gautama ! vaha (vidyAcAraNa muni) yahA~ se eka saraNaM kareti. pharekhA sahi ghehayAI bavati, vaMcitA utpAta se nandanavana meM saMgavasaraNa karatA hai| vahA~ Thahara kara vaha bitieNaM uppAeNaM paMDhagavaNe samosaraNa kareti, karettA caityoM (zAniyoM) kI vandanA karatA hai| phira vahA~ se dUsare tahi peDayAI vadati, vaMdittA tao paDiniyattati, paDi- utpAta se paNDakavana meM samavasaraNa karatA hai vahA~ bhI vaha patya niyattittA ihamAgacchAha, ApichattA ihaM cehayAI (jJAniyoM) kI stuti (vandanA) karatA hai| phira vahAM se vaha vadati / vijjAcAraNassa gaM goyamA ! uDhaM eSatie lauTatA hai aura bApasa yahA~ A jAtA hai / yahA~ Akara yaha tyoM gativisae papaNatte / (jJAniyoM) kI stuti vandanA karatA hai / he gautama ! vidyAcAraNa muni kI avaMgati kA viSaya aisA kahA gayA hai| se gaM tassa ThANassa aNAloiyapahiyate phAlaM kareti yadi vaha vidyAcaraNa muni usa sthAna kI AlocanA aura natyi tassa aaraahnnaa| se gaM tassa ThANassa Aloiya- pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAye to usakI cAritra paDipakate kAla kareti asthi tassa aaraahnnaa| ArAdhanA nahIM hotI aura yadi vaha vidyAcAraNa muni usa (pramAda) sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai to usakI (cAritra) ArAdhanA hotI hai / pa.-se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM buccanajaMghAcaraNe-jaMghAcaraNe? pra.-bhagavana ! jaMghAcAraNa ko jaMghAcAraNa kyoM kahate haiM ? u.-goyamara ! tassa NaM amaameNaM aNikkhiteNaM tabo- gautama ! nirantara tele-tele tapAcaraNa-pUrvaka AtmA kammeNaM appANaM pAramANassa jaMghAcAraNalakhI nAma ko bhAvita karate hae mUni ko jaMghAcAraNa nAmaka sandhi utpanna lakho samuppajjati / se teNagaM goyamA! evaM baccada hotI hai, isa kAraNa se gautama ! use "jadhAvAraNa" kahate haiN| jaMghAcAraNe-jaMghAcAraNe / pa0 - jaMghAcAraNassa paM bhaMte ! kahaM sohA gati, kaha sohe 0--bhagavana ! jaMghAcAraNa kI zIna gati kaisI hotI hai ? gativisae eNNate? aura usakI zIghragati kA viSaya kitanA hotA hai ? Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] gharagAnuyoga--2 tapa se prApta cAraNa labdhi kA varNana sUtra 725 ja0-goyamA ! ayaNNaM jaMbuddIce bobe evaM jaheva vijjA- u0--gautama ! yaha jambudvIpa nAnaka dvIpa-yAvata-(jisakI cAraNassa navaraM tisattanutto aNupariyaTTittA NaM hasta- paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana se kucha) mAgamachejjA, aMghAcAraNassa gaM goyamA ! tahA sIhA vizeSAdhika hai, ityAdi samA varNana vidyAcAraNa ke samAna gati tahA sIhe gativisae pgnnte| jAnanA caahie| vizeSa yaha hai ki koI mahaddhika-yAvaracuTakI bajAe, utane samaya meM isa samaya jambUdvIpa kI (ikkIsa bAra parikramA karake zIghra vApasa lauTakara A jAtA hai, he gautama ! jaMghAcAraNa kI itanI zIghragati aura itanA zIghragati viSaya kahA hai / zeSa kathana saba pUrvavata hai| 40-jaMghAcAraNassa gaM bhaMte ! tiriya phevatie gativisae pra. - bhagavana ! japAcAraNa kI tirachI gati kA viSaya paSNate? kitanA kahA hai| 70-goyamA | se gaM io egeNa upAeNaM rUpagavare do u0-gautama ! vaha (jaMghAvAraNa muni) yahA~ se eka utpAta samosaraNa kareti, karetA tahi ceimAI baMdati baMditA se rukavara dvIpa meM mamavasaraNa karatA hai phira vahA~ Thaharakara vaha tamao paDinipattamANe bitieNaM uppAeNaM naMdIsaravara- catya (jJAniyoM) kI stuti vandanA karatA hai / caitya (zAniyoM) kI bIte saposAka karatAnA tehayAI vadati, stuti karake lauTate samaya dUsare utpAta se nandIzvara dvIpa meM vaMdittA imAgacchada, AgacichattA ihaM ceiyAI vadati ! samavasaraNa karatA hai tathA vahA~ sthita hokara catya (jJAniyoM) kI jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! tiriya evatie gativisae stuti karatA hai| tatpazcAta vahAM se lauTakara yahA~ AtA hai| pssnnte| yahA~ Akara vaha caitya (jJAniyoM) kI stuti karatA hai / he gautama ! jaMghAcAraNa kI tirachI gati kA aisA (zIghra) gativiSaya kahA hai| 57 -jaMghAcAraNassa paM maMte ! uraI kevatie gativisae pra.- bhagavana ! jaMpAcAraNa kI Urdhvagati kA viSaya kitanA pANate? kahA gayA hai? u. - goyamA ! se NaM io egeNaM utpAeka paMDagavaNe samo- 30-gautama ! vaha (jaMghAcAraNa muni) yahA~ se eka utpAta saraNaM kareti, karatA tahiM cehayAI dadati baMdisA meM paNDakapana meM gamavasaraNa karatA hai| phira yahA~ Thahara kara caitya tao paDiniyattamANe vitieNa upAeNaM raNavaNe (jJAniyoM) kI stuti karatA hai| phira vahA~ se lauTate hue dUsare samosaraNaM kareti. karetA tahiM ceiyAI baMdati, baMdittA utpAta se nandanavana meM samavasaraNa karatA hai| phira vahA~ catya ihamAgacchada, AgacchittA iha ceiyAI vaMdati, jaMghA- (jJAniyoM) kI stuti karatA hai 1 tatpazcAta vahA~ se vApasa yahA~ cAraNassa paM goyamA ! ujavaM evatie gativisae A jAtA hai| itanA karva gati kA viSaya kahA gayA hai| pnnnnte| se paM tassa ThANassa aNAloiya-paDikka khate kAlaM yaha jaMghAcAraNa usa libdhi-prayoga-sambandhI pramAda) sthAna kareti nasthi tassa aaraahnnaa| se gaM tassa ThANassa kI AlocanA tathA pratikramaNa kiye binA yadi kAla kara jAve Aloiya-paDiskate kAlaM kareti asthi tassa to usakI (cAritra) ArAdhanA nahIM hotii| (isake viparIta) baaraahnnaa| -viyA. sa. 20, u. yadi vaha jaMvAcAraNa usa pramAda sthAna kI AlocanA aura prati kramaNa karake kAla karatA hai to usakI ArAdhanA hotI hai| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / bhAHOM RAN HaRN - - rayAmArI // - SAR / nA ANagAhiya bAlavArio paratakamatI jo jttmaautto| jAjA yA jahatthAma, gAyo vIriyAyArI / / RAAT 4: bhAga 1 0 45 amergin - ca ra NA nu yo ga " [vI yA cAra] Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 726-1728 vIrya kA svarUpa vIryAcAra [363 - - -- vIryAcAra vIrya kA svarUpa-1 boriya sarUvaM vIrya kA svarUpa726. vuhA ceyaM suyaklAyaM, vIriyaM ti paccati / 726. tIrthakara bhagavAn ke dvArA prarUpita jina mArga meM vIrya do kiM nu vIrassa vIrataM, keNa dhIro ti cupacati / / prakAra kA kahA gayA hai| pora puruSa kI vIratA kyA hai aura usakA varNana kisa prakAra hai? kammamere pavedati, akammaM vA vi sumyatA / tIrthakara bhagavAn do prakAra ke vIrya kA pratipAdana karate etehi bohi ThANehiM, jehiM virAti macciyA // hai-karma dhIrya aura akarmavIrya / sabhI manuSya ina do sthAnoM meM vidyamAna haiN| pamA kammamAhaMsu, apamAyaM sahA'vara / tIrthaMkaroM ne pramAda ko karmavIrya (karmoM kI vRddhi karAne tabhAvAvesato vA vi, bAlaM paMDitameSa vA / / pAlA) aura apramAda ko akarmavIrya (pharma rahita banAne vAlA) -sUya. su. 1, a., gA.13 kahA hai| karmavIrya ke sadbhAva kI apekSA se manuSya 'bAla' aura akarmavIyaM ke sadbhAva kI apekSA se vaha 'paMDita' kahalAtA hai| bAlavIriyAINaM vivaktA-- bAlavIrya Adi kI vivakSA727. 10 - aNNausyiyA meM bhaMte ! evaMAikkhaMti, evaM bhAsaMti, 727. pra0-bhante ! anyatIthika isa prakAra kahate haiM, isa prakAra evaM paNNavati, evaM poti "samaNA paMDiyA, samaNo- vizeSa rUpa se kahate haiM, isa prakAra batAte haiM aura isa prakAra vAsayA zalapaMDiyA" ? jassa NaM egapANAe vi va prarUpita karate haiM ki-"zramaNa paNDita kahalAte haiM aura zramaNoaNikkhitte se NaM "esabAle" ti basavaM siyaa| pAsaka bAla-paNDita kahalAte haiM tathA jisa ke eka jIva ke vadha se kahameyaM bhate / evaM? kI bhI avirati hai vaha 'ekAnta bAla" kahalAtA hai, bhante ! kyA anyatathiyoM kA yaha kathana satya hai? u.--goyamA | jaMgaM te aNNautthiyA evaM AipakhaMti-jAva- u0-he gautama / anyatIthikoM ne jo isa prakAra kahA hai egatamAle ti vattavaM simA, je te eSamAsu micchaM te ki-- zramaNa paNDita" hai-yAvat-ekAnta bAla" kahalAtA evamAsu / hai, unakA yaha kathana mithyA hai| ahaM puNa poyamA ! evaM AhakvAmi-jAva-parUvemi he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~-yAvat prarUpita "evaM khalu samamA pajiyA', samaNovAsayA 'bAlapaDiyA' karatA hU~ ki "zramaNa paNDita hai aura zramaNopAsaka bAla-paNDita jassa gaM egapAgAe vi va Nikkhitte se paM go egata- hai aura jisa jIva ne eka bhI prANI ke vadha kI virati kI hai, bAle ti battavya siyaa"| vaha jIva ekAnta bAla nahIM kahalAtA hai" (kintu vaha bAla paNDita -vi. sa. 17. u. 2, mu. 10 phahalAtA hai|) bAlayoriyasaruvaM bAlavIrya kA svarUpa728. je thA'buddhA mahAbhApA, vIrA msmmsvNsinno| 728. jo mahAbhAga vIra puruSa abuddha aura asamyaktvadI hai| asukha tesi parakkata, saphasa hoi sambaso / / unakA parAkrama azuddha aura sarvathA karmabandhayukta hotA hai / - sUya. su.1, a.8, gA. 22 khute havAle gambhAti rajjati ! assi ghetaM pacaMti mokSa-sAdhanA se bhraSTa hone vAlA ajJAnI sAdhaka garbha Adi rUpaMsi vA chasi thaa| meM phaMsa kara duHkha pAtA hai| isa mAhaMta zAsana meM yaha kahA gayA -A. su. 1, a. 5, u. 3, su. 156 hai ki-'rUpa meM evaM hiMsA meM Asakta hone vAlA garbhAdi meM jAtA hai|' Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364] varaNAnuyoga-2 anna ho upadeza yogya hai sUtra 72-731 jagmuM ca pAsa haha macciehi, isa saMsAra meM manuSyoM ke sAtha rAgAdi bandhanoM ko tor3a AraMbhajIvI upayANuessI / DAla, kyoki ve ArambhajIvI haiM, zArIrika mAnamika ubhaya kAmesu giddhA NicayaM karati, sukhoM ke yA kAma-bhogoM ke abhilASI haiM, ve kAma-bhogoM meM Asakta saMsiccamANA pugareti garna / hokAra kA kA saMcaya karate rahate hai aura karmoM kA paMcaya kara ve punaH punaH janma dhAraNa karate haiN| avi se hAsamAsamja, haMtA gaMdIti Nati / vaha ajJAnI manuSya ajJAna ke kAraNa hAsya vinoda dvArA balaM bAlassa saMgega, veraM bar3oti appaNo // prANiyoM kA vadha karake khuzI manAtA hai aise ajJAnI puruSoM kA -A. su. 1, a. 3, u.2, su. 113-114 saMsarga bhI nahIM karanA caahie| jisase apanI AtmA ke sAtha vara bhAva kI vRddhi hotI hai| bAlo hI uvaesa joggo ajJa hI upadeza yogya hai729. uddeso pAsagassa patthi / 726. jo draSTA (satyadarzI) hai usake lie upadeza kI Avazya katA nahIM hotii| bAle puNa Nihe kAmasamaNuSNe asamitadukkhe dumatI vukyANameva ajJAnI puruSa jo sneha ke bandhana meM baMdhA hai, kAma-sevana meM aav| aNupariyati / anurakta hai, vaha kabhI duHkha kA zamana nahIM kara paataa| vaha duHkhI -A.su. 1, a. 2, u.3, su.80 hophara du.khoM ke Avarta meM bAra-bAra bhaTakatA rahatA hai| sakammavoriya sahavaM sakarmavIrya kA svarUpa -.. 730. satyamege susikvaMti, ativAyAya pANigaM / 730. kucha loga prANiyoM ko mArane ke lie zastra calAne kI ege bhaMte ahipati, pANabhUyaviheDiNI // athavA dhanurveda Adi kI zikSA prApta karate haiM aura kucha loga prANiyoM aura bhUtoM ke vighAtaka mantroM kA adhyayana karate haiN| mAiNo kaTTa mAyAmao, kAmamoge samArame / mAyAvI manuSya chala kapaTa karake kAma bhogoM ko prApta karate haMtA chettA pakatsittA, ApasAyANagAmiNo / haiM / ve apane sukha ke anugAmI hokara prANiyoM ko mArate kATate aura cIrate haiN| bhaNasA vayasA gheva, kAyasA ceva aMtaso / asaMyamI manuSya mana se, vacana se aura kAyA se azakta hone Arato parato yAvi, buhA viya asaMjatA / / para bhI isa loka ke lie yA paraloka ke lie jIvoM ko hiMsA karate haiM, karavAte haiN| verA kuskhatI verI, tato berehi rajjatI / himA karane vAlA puruSa aneka jIvoM ke sAtha vara kA anupAvogA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aMtaso // bandha karatA hai| jisase vaha naye dera meM saMlagna hI jAtA hai| (vAstava meM) hiMsA kI pravRttiyA~ manuSya ko pApa kI ora le jAtI haiM anta meM unakA pariNAma duHkhadAyI hotA hai| saMparAgaM NiyacachaMti, attabukazukAriNo / svayaM hiMsA Adi duSkRta karane vAle manuSya saMsAra (janmaraga-vosassiyA bAlA, pAcaM kuvvaMti te bahuM / maraNa) ko prApta hote haiN| phira rAga-dveSa ke vazIbhUta hokara bahuta pAe karate haiM / evaM sakammabIriyaM, bAlANaM tu pavitaM / ___ yaha bAla manuSyoM kA sakarmacIrya batalAyA gayA hai| aba eto akasmayIriyaM, paMDiyANaM suNeha me| paNDita manuSyoM ke akramavIrya ko mujhase muno / - sUya. su. 1, a. 6, gA. 4-6 akammayoriya sarUvaM akarmavIrya kA svarUpa731. bavie baMdhaNummukke, savvato chiNNabaMdhaNe / 731. saMyamI puruSa bandhana se mukta hokara pramAda yA hiMsA meM paNolla pAvagaM kamma, salsa kaMtati, aNtso|| sarvataH pravRtta nahIM hotA hai baha pApa-karma ko dUra kara sampUrNa zalya rUpa karmoM ko kATa detA hai| Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 731-732 paNDita vIrya kA svarUpa vIryAcAra [365 yAuyaM suyavANAta, uvAvAya samohate / vaha mokSa kI ora le jAne vAle su-AkhyAta dharma ko pAkara mujjo bhujjo buhAvAsa, asubhattaM tahA tahA / / cintana karatA hai ki-"prANI bAra-bAra duHsamaya AvAsoM ko prApta hotA hai aura usake jaisA jaisA azubha karma hotA hai vaisA vaisA azubha phala prApta hotA hai|" ThANI viviThANANi, bahassaMti na sNso| vividha sthAnoM meM rahe hue jIva apane sthAnoM ko avazya aNitie ayaM vAse, gAyaehi ya suhIhi ya // chor3eMge isameM koI saMzaya nahIM hai| jJAmijanoM aura mitroM ke sAtha yaha saMvArA (saMyoga) nitya nahIM hai| evamAyAya mehAyo, apaNo gidimkhre| anityatA kA vicAra kara meghAvI manuSya apanI Asakti ArivaM upasaMpajje savabammamakA vitha / ko chor3a de aura saba dUSaNoM se rahita nirmala Arya dharma ko svI kAra kre| sahasammuie jaccA, dhammasAraM suSettu vA / dharma ke sAra ko apanI mati se jAnakara athavA dUsaroM se samuvaTTite aNagAre, paccakyAya paaye|| sunakara usake AcaraNa ke lie upasthita maNagAra sampUrNa pApoM kA tyAga kara de| ja kiMvakkama jANe, AuklemAsa apaNo / paNDita aNagAra apanI Ayu ke kSINa hone kA kAraNa jAna tasseya aMtarA sippaM, siksa sikkhejja paMDite / / kara usa ke antarAla (zeSa bace kAla) meM bhI zIghra hI saMlekhanA ahaNa kre| jahA kumme saaMgAI, sae he smaahre| jaise kachumA apane aMgoM ko apane zarIra meM sameTa letA hai, evaM pAbAI medhAvI, akSapyeNa smaahre|| isI prakAra paNDita puruSa apanI bAtmA ko pApoM se bacAkara adhyAtma meM le jaae| sAhare hatya-pAce ya, ma sabiviyANi ya / vaha hAtha, para, mana aura pAMcoM indriyoM kA, bure pariNAmoM pAvagaM ca parINAma, mAsAdosaM gha tArisa / / kA aura bhASA ke doSoM kA saMyama kre| yaNu mANaM ca mAyaM ca, taM pariNAya pNddie| paNDita puruSa kaSAya ke pariNAmoM ko jAnakara aNumAtra bhI sAtAgAra va Nihute, upasate gihe pare / ' mAna aura mAyA kA AcaraNa na kare / vivekI sAdhaka sukha suvidhA tathA pratiSThA Adi meM udyata na ho tathA upazAMta va nispRha hokara vicaraNa kre| pANe va NAivAtejjA, aviparNa pi ya NAdie / kabhI bhI prANiyoM kA atipAta na kare, adatta bhI na le, sAviyaM Na musaM yUyA, esa dhamme busiimto|| kapaTa-sahita jhUTha na bole yaha muni kA dharma hai| atikkama si vAyAe, maNasA vi pa ptthe| prANiyoM ke prANoM kA atipAta (pIr3ana) vANI se bhI na sabhyato saMbare dete, AyANaM susamAhare / / kare, tathA mana se bhI prANoM kA atipAta na caahe| saba ora se saMvRta hokara rahe aura indriyoM kA damana karatA huA mokSa mArga kA samyak ArAdhana kre| kara ca kajjamANaM ca, AgamessaM gha pAvagaM / ___ Atma gupta aura jitendriya muni kiye hue, kiye jAte hue savvaM taM gANujAti, AyaguttA jihaMdiyA / aura bhaviSya meM kie jAne vAle ina samana pApoM kA anumodana -sUpa. su. 1, a. 6, gA. 10-21 bhI nahIM karate haiN| paNDiyadhIriya sarUvaM-- paNDita vIrya kA svarUpa732. je ya buddhA mahAbhAgA, bIrA smmttdNsinno| 732. jo mahAbhAga vIra puruSa buddha aura samyaktvadarzI hai unakA - sura tesi parakkataM, aphalaM hoi sambaso / / parAkrama zuddha aura sarvathA karma bandha se mukta hotA hai| --sUya. su. 1, a.8, gA. 23 1 pAThAntara-aNumANaM ca mAyaM ca saM pariNAya pNhie| suyaM me ihamegesi evaM paurassa vIriyaM / / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366] gharaNAnuyoga-2 titikSA se mokSa sUtra 733-734 titikkhayA mokkha titikSA se mokSa733. appapiMDAsi pANAsi, appa bhAsejja subate / 723. suvrata puruSa thor3A bhojana kare, thor3A jala pIe, thor3A te'bhinignule vate, bItanehI sadA jaye / / bole, sadA kSamAzIla, zAMta, dAMta aura anAsakta hokara sadA saMyama meM puruSArtha kre| prANajogI samATu, kAya usegna smbs| mAnayoga ko samyaga svIkAra kara sabhI prakAra se kAyA kA titimayaM paramaM jaccA, AmokkhAe pariSvaemjAsi || vyutsarga kare, parISahopasarga sahana rUpa titikSA mokSa kA parama -sUya. su. 1, a.8, gA. 25-26 sAdhana hai-yaha jAnakara jIvana paryanta saMthama kI sAdhanA meM parAkrama kre| samAhijuttassa siddhagaI samAdhi yukta kI siddhagati --- 734. oyaM cittaM samAdApa, sANaM samaNupamai / 734. rAga-dveSa se rahita nirmala citta ko dhAraNa karane para dhamme Thio avimaNo, nivAgamabhigacchaha // ekAgratArUpa dhyAna utpanna hotA hai aura zaMkA-rahita dharma meM sthita AramA nirvANa ko prApta karatA hai| imaM cittaM samAdAya, mujjo loyaMsi jAyai / isa prakAra citta-samAdhi ko dhAraNa kara AtmA punaH punaH apaNo usamaM ThANaM, saNNi-jANa jANai / / loka meM utpanna nahIM hotA aura apane uttama sthAna ko jAti smaraNa jJAna se jAna letA hai| ahAtacaM tu sumiNaM, khippaM pAsei saMbaDe / saMvRta-AtmA yathAtathya svapna ko dekhakara pIghra hI sarva savvaM vA ohaM tarati, sukkhAo ya vimuccadda / / saMsAra rUpI samudra se pAra ho jAtA hai, tathA zArIrika aura mAnasika donoM prakAra ke duHkhoM se chUTa jAtA hai| paMtAI bhayamANassa, vivittaM sayaNAsaNaM / alpa AhAra karane vAle, anta-prAntabhojI, vivikta zayanaappAhArassa daMtassa, devA baMseti tAiNo / AsanasevI, indriyoM kA nigraha karane vAle aura SaTakAyika jIvoM ke rakSaka saMyata sAdhu ko deva-darzana hote haiN| saSakAma - virattassa, khamato bhaya - bheravaM / sarvakAma-bhogoM se virakta, bhIma-bhairava parISaha-upasargoM ke sajo se bohI bhavada, saMjayassa tavassigo / / sahana karane vAle tapasvI saMyata ko avadhijJAna utpanna hotA hai / tavasA avahara lessassa, sagaM parisujma / jisane tapa ke dvArA azubha lezyAoM ko dUra kara diyA hai uDavaM ahe tiriya ca, sadhvaM samaNupassati / / usakA avadhidarzana ativizuddha ho jAtA hai aura usake dvArA vaha Uharvaloka, adholoka aura tirthakloka meM rahe hue jIvAdi sabhI padArthoM ko dekhane lagatA hai| susamAhiyalessassa, avitakphassa bhikkhugo / ___ susamAdhiyukta prazasta leNyA vAle, vikalpa se rahita bhikSAsavato vippamukkalsa, AyA jANai pajjave / / vRtti se nirvAha karane vAle aura sarvaprakAra ke bandhanoM se vipramukta AtmA mana ke paryavoM ko jAnatA hai arthAt manaHpayaMvajJAnI ho jAtA hai| jayA se NANAvaraNaM, savvaM hoI bayaM gayaM / jaba samasta jJAnAvaraNa karma kSaya ko prApta ho jAtA hai, taba tayA sogamaloga ca, jiNo jANati kevalI // vaha muni kevalI jina hokara samasta loka aura aloka ko jAnatA hai| jayA se saNAvaraNa, savvaM hoI khayaM gye| jaba samasta darzanAvaraNa karma kSaya ko prApta ho jAtA hai, tayA logamaloga ca, jiNo pAsati kevalI // taba vaha muni kevalI jina hokara samasta loka aura aloka ko dekhatA hai| Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 734-735 parimAe vizuddhA moje logo vahA madhyama sUie, halAe evaM kamAni hammati moha Ata pisAnoM ko bIrya hAni ge| pAmeti susamAhie // hammada tale / vayaM gae / sejAvaimmi nihae, jahA seNA paNasati / evaM sammAni pati mohasi gae / dhUmahINo jahA aggI, khIyati se nirikSaNe / evaM kammANi saMti, mohapiksela gae / subaka mUle jahA ruvakhe, siamANe Na rohati / evaM kammA Na rohaMti, mohaNije svayaM gae // jahA dANaM boyANaM na jAyaMti purNakurA | kamma boe dasu na jAyaMti bhavaMkurA // - ciccA kSaurAliyaM boMdi, nAma-goyaM ca kevalI / ca hilA bhavati nIrae / evaM abhisamAgamya cisamAdAya usI / seNi suddhimugamma AyA sodhimubehai // viramaMta cittANaM vIriyahAnI 735. kimaNeNa No jaNeNa pharistAmi ? ti bhaNNamANA evaM peye vitA mAtaraM pitara hecyA nAtao ya parigrahaM vIrAya bhASA samudvAe ahiMsA suvyatA detA / parasa vINe uppazya paDivayamANe / basaTTA kAyarA jaNA lUsagA bhavaMti / baurvApAra [217 fe siloe pAe bhavati - " se samaNavite, se smnnvismte|" bhikSu pratimAnoM ke vizuddha rUpa se ArAdhana karane para aura mohanIya karma ke ho jAne para susamAhita] AtmA sampUrNa loka aura bajaTa ko detA hai| jisa prakAra tAla vRkSa ke agra bhAga ko tIkSNa zastra se chedana kiye jAne para vaha sampUrNa vRkSa nIce gira jAtA hai, isI prakAra mohanIya karma ke kSaya ho jAne para zeSa sarva karmI hI vinaSTa ho jAte haiN| jaise senApati ke mAre jAne para sArI senA asta vyasta ho jAtI hai isI prakAra mohanIya karma ke kSaya ho jAne para sarva karma vinaSTa ho jAte haiN| jaise ghUma-rahita agni Indhana ke abhAva se svataH zAnta ho jAtI hai, isI prakAra mohanIya karma ke po jAne para zeya sabhI karma kSaya ko prApta ho jAte haiM / he AyuSmAn ziSya isa prakAra samAdhi ke bhedoM ko jAnakara rAga aura dveSa se rahita citta ko dhAraNa kara kSapaka zreNI - dA. da. 5, su. 6, gA. 1-17 ko prApta kara AtmA zuddhi ko prApta karatA hai, arthAt mokSa pada ko prApta kara letA hai / prAnta citta vAloM kI vIryahAni 735. "o Atman ! ina svArthI svajanoM se maiM kyA lAbha prApta karU~gA ?" yaha mAnate aura kahate hue kucha loga mAtA-pitA, zAtijana aura parigraha ko chor3akara vIra vRti se muni dharma meM samyak prakAra se pravrajita hote haiM aura pUrNarUpa se ahiMsaka, suvratI aura dAMta bana jAte haiM / jaise zuSka jar3a vAlA vRkSa jala siMcana kiye jAne para bhI punaH aMkurita nahIM hotA hai. isI prakAra mohanIya karma ke kSaya ho jAne para zeSa karma bhI utpanna nahIM hote haiM / jaise jale hue bIjoM se punaH aMkura utpanna nahIM hote haiM, isI prakAra karma bIjoM ke jala jAne para bhavarUpa aMkura utpanna nahIM hote hai| maudArika zarIra kA tyAga kara tathA nAma, gotra, Ayu aura vedanIya karma kA chedana kara kevalI bhagavAna karma raja se sarvathA rahita ho jAte haiM / saMdana meM sthita hokara dIna banakara girate hue kucha muniyoM ko tU dekha ve viSayoM se pIr3ita kAyarajana saMyama ko naSTa karane yA ho jAte haiM / J isa kAraNa se kucha sAdhakoM kI apakIrti ho jAtI hai ki "yaha zravaNa dharma se yuta ho gayA hai, yaha dhamagadharma se yukta ho gayA hai|" Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368] gharamAnu---- paroSaha sahane se karmoM kA saya sUtra 735-737 pAsahege samapaNAgatehi saha asamaNNAgae, NamamAhiM aNama- yaha bhI dekha ! saMyama se vyuta hone vAle kaI muni utkRSTa mANe, viratehi avirate, vavitehi avavite / ApAra vAloM ke bIca zithilAcArI samarpita muniyoM ke bIca asamarpita, virata muniyoM ke bIca avirata tayA sAdhuoM ke bIca cAritrahIna hote haiN| abhisameccA paMDite medhAvI NiTThipaTTI vaure ApameNaM savA isa prakAra saMpama-ghraSTa sAdhakoM ko tathA saMyama-praSTatA ke prisskmekjaali| pariNAmoM ko bhalI bhAMti jAnakara paNDita buddhimAna aura mokSArthI -A. su. 1, a. 6, u. 4, su. 163-165 vIra muni sadA saMyama meM parAkrama kare / paroSaha-jaya--2 parIsahehi kammalao parISaha sahane se karmoM kA kSaya736. kavitA ahameva luppae, luprpatI logasi paanninno| 736. "isa saMsAra meM maiM hI kevala duHstroM se pIr3ita nahIM hU~, evaM sahie'dhipAsate, agihe se puTTho'dhisAe / parantu loka meM dUsare prANI bhI pIr3ita hai"-isa prakAra jJAna --sUya. su. 1, a.2, u. 1, gA. 13 sampanna puruSa anta dRSTi se dekhne aura vaha parISahoM se spRSTa hone para rAga dveSa rahita hokara unheM sahana kare / na ya saMkhayamAhu jovirtha, taha vi ya bAlajaNe paparamasI / TUTe hue jIvana-sUtra ko jor3A nahIM jA sktaa| phira bhI bAle pAvehi mijjatI, iti saMkhAya muNo Na majjatI // ajJAnI manuSya (hiMsA Adi karane meM) dhRSTa hotA hai| vaha ajJa jIva apane pApa-kamoM se maratA jAtA hai--yaha jAnakara muni mada nahIM krtaa| chaMdeza paletimA payA, bahumAyA moheNa paaudd'aa| atyanta mAyA aura moha se ghire hue ye prANI apanI icchAviyareNa paleti mAhaNe, soumhaM vayasA hiyAsae // nusAra AcaraNa kara vibhinna gatiyoM meM paryaTana karate haiM kintu -sUya. su. 1, a. 2, u. 2, gA. 21-22 muni sarala bhAva se saMyama meM lona rahakara mana vacana aura kAyA se zIta aura uSNa Adi parISahoM kI sahama karatA hai| parIsahappagArA parISaha ke prakAra737. bAvIsa parIsahA paNattA, taM jahA 737. bAvIsa parISaha kahe gaye haiM, yayA1 digicchA-parIsahe, 2. pivAsA parIsahe, (1) kSudhA-parISaha, (2) pipAsA-parISaha. 3. sIya-parIsahe, 4. usiga-parIsahe. (3) zIta-parISaha, (4) uSNa-parISaha 5. baMsa-masaya-parIsahe, 6. acela-parIsahe, (5) vaMza-mazaka-parISaha, (6) acela-parISada, 7. araha-parIsahe, 8. itthI-parIsahe, (7) arati-parISaha, (8) strI-parISaha, 9. cariyA-parIsahe. 10. misIhiyA-parosahe. (6) caryA-parISaha, (10) niSadyA-parISaha, 11. sejjA-parIsahe, 12. akosa-parosahe, (11) zayyA-parISaha, (12) Akroza-parISaha, 12. vaha-parIsahe, 14. jAyaNA-parIsahe. (13) badha-parISaha, (14) yAcanA-parISaha, 15. alAma-parosahe, 16. roga-pararesahe, (15) balAbha-parISaha, (16) roga-parISaha. 17. taNaphAsa-parIsahe, 18. jala-parIsahe. (17) tRNa-sparza parISah (18) jala-parISaha, 16. sakkArapuraskAra-parIsahe, 20. pannA-parIsahe, (19) satkAra-puraskAra parISada, (20) prajJA-parISaha, Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra 737-741 parISaha prarUpaNA vIrvAdhAra [366 - .. - ---- 21. anANa-parIsahe, 22. dsnn-priishe| (21) ajJAna-parISaha, (22) darzana-parISaha --sama. sama. 22, su. 1 parosaha parUvaNA parISaha prarUpaNA738. parIsahANaM pavibhattI, kAsaveNaM pavezyA / 738. parISahoM kA jo vibhAga kAzyapa gotrIya bhagavAna ke dvArA taMbhe uharissAmi, ANabdhi suNeha me / / pravedita yA prarUpita hai use maiM kramazaH kahatA huuN| tuma mujhase utta. a. 2, gA, 3 suno| 1. khahA parIsahe (1) kSudhA-paroSaha736. vigichara parigae behe, tabassI bhiSAnu thAmavaM / 736. deha meM kSudhA vyApta hone para bhI tapasvI aura dhairyavAna na chinve na chinvAyae, meM pae na payAvae / bhikSu phala Adi kA sevana na kare, na karAe tathA anna Adi na pakAe aura na pkvaae| kAlo pavvaMgarsakAse, kise dharmANa sNte| zarIra ke aMga bhUkha se sUkhakara kAkajaMghA ke samAna durbala mAyanne asaNa-pANassa, avINa-maNaso cre|| ho jAye, zarIra kuza hokara naseM dIkha jAyeM to bhI AhAra-pAnI -utta. a 2, gA. 4-5 kI maryAdA ko jAnane vAlA sAdhu adInabhAva se vicaraNa kare / 2 pivAsA parosahe (2) pipAsA-parISaha740, tao yuTTho pivAsAe, doguMchI lagja-saMjae / 740. asaMyama se ghRNA karane vAlA sajjAvAna saMyamI sAdhu pyAsa sIovagaM na se vimA, viyajJassesaNaM ghare // se pIr3ita hone para bhI sacita pAnI kA sevana na kare, kinA prAsuka jala kI eSaNA kre| chinnAvAesu paMsu, Aure supivaasie| nirjana mArga meM jAte samaya pyAsa se atyanta Akula ho parisukkamuhe doNe, taM titiSakhe parIsaha // jAne para muMha sukha jAne para bhI sAdhu adInabhAva se usa pyAsa ke --utta. a. 2, gA. 6-7 parISaha ko sahana kare / 3. sIya parIsahe (3) zIta-parISaha741, carantaM virayaM lUha, soyaM phusai egyaa| 741. virata hokara rukSa vRtti se saMyama meM vicarate hue kabhI nAivela muNI gacche, socdA NaM jiNasAsaNaM / / zIta kA sparza ho to jinAgama ko sunane vAlA muni saMyama kI kisI bhI maryAdA kA ullaMghana na kreN| na me nivAraNaM asthi, chavittANaM na vijjaI / zIta se pratAr3ita hone para muni aisA na soce ki-mere ahaM tu amgi sevAmi, ii bhikkhU na cintae / pAsa zIta nivAraka ghara Adi nahIM hai aura zarIra kI surakSA ke -utta. ba. 2, gA. 8.6 lie vastrAdi bhI nahIM hai, isalie maiM agni kA sevana kruuN|| jayA hemaMtamAsammi, sItaM phusati savAtagaM / jaba jAr3e ke mahInoM meM barphIlI havA aura sardI lagatI hai tatya maMdA visoyanti, rajjahINA va khasiyA // taba manda parAkramI sAdhaka vaise hI viSAda ko prApta hote haiM jaise -sUya. su. 1, a. 3.u. 1, mA.4 ki rAjya se cyuta raajaa| 1 (ka) utta. ma. 2, su. 2 (kha) samavAyAMma aura uttarAdhyayana meM 16 parISahoM ke nAmoM kA krama samAna hai kevala 20veM, 21 aura 22veM parISahoM ke nAmoM meM vyutkrama hai| samavAyAMga uttarAdhyayana (20) aNNANa parIsaha (20) paNNAparIsaha, (21) daMsaNa parIsaha, (21) aNNANa parIsaha (22) paNNAparIsaha, (22) saNa parIsaha / vibhinna prakAzanoM meM ina nAmoM kA vibhinna zrama bhI milatA hai| Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ] www 4. usiNaparosa - caraNAnuyoga 2 742. usiNa pariyANaM paridAheNa ghisu vA pariyAveNaM, sAyaM no unhAtale mehAvI, sigANaM no vipatthae gAyaM to parisivejjA, na vIejjA ya appayaM // puTTe gimhAsitAdeNaM tattha maMdA visoyaMti 5. daMsamasyaparosa he 42. puo -- | tajjie / pariveSae / samasamare va mahAguNI nAgo saMgAma sIse vA sUro abhihaNe paraM // puTTho ya daMsa-masaehi, na me diTTha pare lIe - - utta. a. 2, gA. 10-11 vimaNe suSpivAsie / macchA appodae jahA || e na saMtasena vArena uvehe na haNe pANe, bhutaM maMsa-saniyaM // -utta. a. 2, gA. 12-13 taNaphAsamavAiyA jaha paraM maraNaM siyA // 1 sUya. su 1, a. 3, u. 1. gA. 12 6. avelaparI744. parihi hokkhAmi ti acetae / anuvAda bhinna thie / egayA acela hoi, sacele yAvi egyaa| evaM dhamma hiyaM naccA, nANI no paridevae / --sUya. su. 1, a. 3, u. 1, gA. 5 machalI / + uSNa parIvaha -utta. a. 2, gA. 14-15 je miklU asele parivasite tassa NaM evaM bhavati- "cA ahaMtA ahivAsita sItA ahiyAsilae phArsa ahiyA sittae daMsa masagaphAsa ahiyA silae eksare aNatare vizva phAse ahiyAsisa hiriyamANaM saMcAmi mahiyAsisae" evaM se kampati kavivadha dhArie sUtra 742-744 (4) uSNa paroSaha 742. garamI ke parivAga se tathA dAha se pIr3ita hokara bavA zrI kAlIna sUrya ke paritApa meM paritapta hone para bhI muni mukha ke lie vilApa na kareM / garmI se abhita hone para bhI meghAnI muni svAna kI icchA na kare / zarIra ko gIlA na kre| paMkhe se zarIra para havA bhI na kare / garmI meM dhUpa se spRSTa hokara tathA pyAsa se vyAkula vane sAka se hI vivAda ko prApta hote haiM jaise ki thor3e pAnI meM (5) daMza mazaka parISaha 743 DAMsa aura maccharoM kA upadrava hone para bhI mahAmuni sama bhAva meM rhe| jaise yuddha ke prabhAga meM rahA huA pravIra hAthI bANoM ko nahIM ginatA huA zatruoM kA hanana karatA hai, usI prakAra muni parISahoM para vijaya prApta kare / bhikSu una DAMsa aura maccharoM ko na zrAma deve aura na haTAe tathA mana meM bhI unake prati dveSa na laae| mAMsa aura rakta khAne pIne para bhI unakI upekSA kare, kintu hanana na kare / muni DhAMsa aura maccharoM ke kATane para tathA tRNa sparza ko na saha sakane ke kAraNa aisA socane lagatA hai ki - "paraloka to maiMne dekhA hI nahIM hai parantu isa kaSTamaya jIvana se maraNa to sAtha hI donatA hai" (6) acela parISa 044, vastroM ke jIrNa ho jAne para meM aceta ho jAUMgA vastra milane para meM sacela ho jAUMga" muni aisA na soceM / vastra na milane para muni kabhI acelaka bhI hotA hai aura vastra milane para kabhI sacetaka bhI hotA hai aura acala dharma ko hitakara jAnakara jJAnI muni kisI prakAra kA kheda na kare / jo bhikSu vastra rahita rahatA hai use isa prakAra kA saMkalpa ho ki DAMsa maiM ghAsa ke tIkhe sparza ko sahana kara sakatA hU~, sardI kA sparza sahana kara sakatA hUM, garmI kA sparza sahana kara sakatA hU~, aura maccharoM ke kATane ko sAina kara sakatA hU~ aura bhI aneka prakAra ke kaSToM ko sahana karane meM samartha hU~ kintu maiM sacyA nivAraNArthaM vastra ko chor3ane meM samartha nahIM huuN|" aisI sthiti meM yaha paTTA dhAraNa kara sakatA hai| bandhana Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUtra 744-746 acelasva kA prazasta pariNAma vIryAcAra [371 AhavA satya parakkamaMta mujjo acelaM taNaphAsA phusati, sIsa- isa paryA meM parAkrama karate hue kabhI acela bhikSu ko aneka phAsA phursati, teuphAsA phusaMti, vaMsa masagaphAsA phusaMti, bAra ghAsa ke tIkhe sparza cubhate haiM, zIta kA sparza hotA hai, garmI gare apane nikaTa pAlasise: / kA sparza hotA hai, DAMsa aura macchara kATate haiM phira bhI vaha una aneka prakAra ke spoM ko sahana karatA hai| acele lAviyaM AgamamANe / taye se abhisamagNAgate isa prakAra vaha acela bhikSu karma lAdhava kI prApta hotA bhavati / huA kAyakleza Adi tapa lAbha ko prApta karatA hai| jaheyaM bhagavayA paveditaM tameva abhisamaiccA samvato savyayAe ataH sAdhaka jaisA bhagavAna ne pratipAdana kiyA hai, use usI sammattameSa smbhijaanniyaa| rUpa meM jAnakara saba prakAra se sarvAtmanA samaskha ko hI bhalI -mA. su. 1, a, 8, u.7, su. 225-226 bhAMti AcaraNa meM lAye / evaM khu mugI AdANaM suyaktAtadhamme vidhUtakappe pijjho- muni tIrthakara bhagavAn dvArA saMyama meM sadA sthira rahakara sittaa| karmakSaya karane meM Atma zakti lagA detA hai| je male parisite tassa gaM bhimakhussa go evaM bhavati- isalie jo acelaka rahatA hai, usa sAdhu ko vastra sambandhI isa prakAra ke saMkalpa utpanna hI nahIM hote ki-- "parijuSNe me varaNa, khatthaM jAissAmi, suttaM jAirasAmi, suI "merA vastra jINaM ho gayA hai, vastra kI yAcanA kasaMga, jAissAmi, saMdhissAmi, saubissAmi, ukkasissAmi, Dore kI yAcanA karUMgA, sUI kI yAcanA karUMgA, usase vastra vokkasistAmi, parihi sAmi, pAuNissAmi / " ko sAdhUMgA, sIU~gA, choTe vastra ko jor3akara bar3A banAU~gA, bar3e vastra ko phAr3akara choTA banAU~gA phira use pahanUMgA aura zarIra ko ukNgaa|" aduvA tattha parakkamataM bhujjo acela taNaphAsA phusaMti, sauta- kintu acenatva-sAdhanA meM parAkama karate hue nirvastra muni kAsA phusaM ti. teuphAsA phusaMti, baMsa-masagaphAsA phusaMti ega ko aneka bAra ghAsa ke tRNoM kA sparza, sardI aura garmI kA sparza tare aNNayare viruyarUbe phAse ahiyAseti / tathA DAMsa aura maccharoM kA sparza pIr3ita karatA hai| anya bhI aneka prakAra ke kaSTa Ate haiN| unheM yaha sahana karatA hai / acele lAghavaM AyamamANe save se abhisamaNNAgae bhavati / isa prakAra maha acelaka bhikSu karmalAvava ko prApta hotA huA kAyakleSA Adi tapa ke lAbha ko prApta karatA hai| jahe bhagavayA pavevitaM / tameva abhisamecyA sabbato samba- ataH sAdhaka jaisA bhagavAn ne pratipAdana kiyA hai, use usI tAe sammattameva smbhijaanniyaa| rUpa meM jAnakara saba prakAra se sarvAtmanA samatva ko bhalIbhAMti -A.su. 1, a.6, u. 3, su.157 jAnakara AcaraNa meM laaye| acelassa pasastha pariNAmo acelatva kA prazasta pariNAma545. paMcahi ThAhiM alae pasasthe bhavati, taM jahA 745. pAMca sthAnoM se acelaka prazasta hotA hai, yathA - 1 appA paDilehA, (1) usake pratilekhanA alpa hotI hai, 2. lAghathie pasatye, (2) usakA lAghava prazasta hotA hai, 3. ruye cesAsie, (3) usakA rUpa vizvAsa-yogya hotA hai, 4 tave aSuNNAte. (4) usakA tapa jinAnumata hotA hai, 5. viule iNdiynnigghe| (5) jarAke vipula indriya-nigraha hotA hai| -ThANaM. a.5 u.3, su. 455 arai parIsahe arati-parISaha - 746. gAmANugAmaM rIyaMta. aNagAraM akivaNaM / 746. eka gAMva se dUsare gAMva meM vihAra karate hue akicana araI appavise saM titikkhe parIsaha / muni ke citta meM saMyama ke prati aruci utpanna ho jAya to usa parISaha ko sahana kre| Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372] varaNAnuyoga-2 strI-parIvaha sUtra 746-747 : asaM piTuo kilyA, virae maayrkhie| hiMsA Adi se virata rahane vAlA, AtmA kI rakSA karane dhammArAme nirArambhe, uvasante mugI care / / bAlA, dharma meM ramaNa karane vAlA, asat pravRtti se dUra rahane -utta. a. 2, gA. 16-17 bAlA japazAnta muni arati ko dUra kara saMyama meM vicaraNa kare / ittho parIsahe strI-parISaha747. saMgo esa maNassANaM, jAo logasi ithio| 747. loka meM jo striyA~ haiM, ve manuSyoM ke lie Asakti kA massa epA parimAyA, suphara tAsa sAmagNaM / / kAya bisane isa aMganApUrva: syAma diyA hai usakA thAmaNya saphala hai| evamAdAya mehAbI, paMkabhUyA u ityio / __ "striyA~ brahmacArI ke lie dala-dala ke samAna haiM" yaha no tAhi viNihamnejA, gharejjattagayesae / jAnakara medhAvI muni unameM na phaMse kintu Atma gaveSaNA karatA -itta.ma. 2, gA. 18-19 huA vicaraNa kre| jahA naI veyarako, duttarA iha sammatA / jaise vaitaraNI nadI ko pAra karanA atyanta duSkara mAnA gayA evaM logasi mArIo, duttarA amaImayA / hai vaise hI manda buddhi vAle puruSa ke lie isa loka meM striyA~ dustara hotI haiN| ahiM nArINa saMsogA, pUSaNA piDhato katA / jinhoMne vikRti paidA karane vAle striyoM ke saMyogoM se pITha samvameyaM nirAkiccA, te ThisA susamAhie / / phaira lI hai| ve ina samagra parISahoM ko nirasta karake samAdhi meM -sUya. su. 1, a. 3, 2. 4, gA. 16-17 sthita rahate haiN| je mAtaraM ca pitaraMca, vippajahAya puSvasaMyoga / jo bhikSa mAtA-pitA aura pUrva-saMyogoM ko chor3akara, saMkalpa ege sahita carissAmi, AratamehuNe vivisii| karatA hai ki-"maiM akelA Atmastha aura maithuna se virata hokara ekAnta sthAna meM vicaraNa kruuNgaa|" suhameNa taM parakamma, channapaveNa ithio maMdA / kaI manda striyA~ nipuNa aura gUDhArtha vAle padoM kA prayoga uvAyaM pitAo jAgisu, baha lissaMti bhikkhuNo ege / / karatI huI usa muni ke pAsa AtI haiN| ve usa upAya ko bhI jAnatI haiM jisase koI bhikSu unakA saMga kara letA hai| pAse misa nisIyaMti, abhirakhaNaM posavaspaM parihiti / ve usa bhikSu ke samIpa bArambAra baratI haiM, adhovastra ko kAya Ahe vi baseMti, bAlamuchaTTa kAkSamaNazvara / / bAra-bAra DhIlA kara use bAMdhatI haiM, zarIra ke adhobhAga ko dikhalAtI haiM aura bhujAoM ko Upara uThAkara kAMkha ko dikhAtI huI sAdhu ke sAmane se jAtI hai| sapaNA''saNehi joggehiharathImo egayA niyaMti / ve striyAM kAlocita pAyana aura zAsana ke lie kabhI use etANi gheva se jANe, pAsANi viruvasvANi // nimantrita karatI haiM / muni ina nAnA prakAra ke upakramoM ko kAma jAla meM phaMsAne vAle bandhana samajhe / no tAsu cAlu saMdhejA, no vi ya sAhasaM samabhijANe / muni una striyoM se A~kha na milAe, unakI maithuna bhAvanA no sadhiyaM pi viharejjA, evamaNyA surakkhio hoii|| ke sAhasa ko svIkAra na kare, unake sAtha vicaraNa bhI na kare, isa prakAra se AtmA surakSita rahatI hai| yAmaMtiyaM yosaviyaM vA, bhivarkha AyasA nimaMteti / striyAM bhikSa ko Amantrita kara tathA vizvAsa paidA kara etANi ceva se jANe, sahANi visvarUpANi / / svayaM sahavAsa kA nimantraNa detI haiN| ata: bhikSu nAnA prakAra ke nimantraNa rUpa zabdoM ko bandhana samajhe / manabaMdhaNehiM gehi, kaluSiNIyamuvasittAgaM / de mana ko bAMdhane vAle aneka upAyoM ke dvArA dIna bhAva adhu maMjulAI mAtaMti, ANavargati minakahAhi // pradarzita karatI huI vinayapUrvaka bhikSu ke samIpa jAkara mIThI bolI bolatI haiM aura saMyama se vimukha karane vAlI kathAoM ke dvArA use vaza meM karatI haiN| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 747 strI parIvaha vIryAcAra [373 sIhaM jahA va kuNimeNaM, NimayamegacaraM pAse / jaise nirbhaya aura akele rahane vAle siMha ko mAma kA praloevisthiyA u baMdhati, saMvarDa egatiyamaNagAraM // bhana dekara piMjar3e meM bAMdha diyA jAtA hai vaise hI striyA~ saMvRta aura akele bhikSu ko zanda Adi viSayoM kA pralobhana dekara bAMdha letI haiN| aha tattha puNo namayaMti, rahakAruSya gemi aannuputhviie|| ve striyAM usa bhikSu ko vaise hI jhukA detI hai jaise dar3haI baDe mie pAsega, phaMdate viNa muvatI tAhe // kramazaH cakke kI puTTI ko jhukA detA hai| usa samaya vaha pAza -sUya. su. 1, a. 4, 3. 1, gA. 1-6 se ba~dhe hue mRga kI bhA~ti spaMdita hotA huA bhI bandhana se chUTa nahIM pAtA / sutamepameyamegesi, itthIvede si Tu subhakkhAyaM / lokadhuti meM sunA gayA hai aura strI veda (kAmagAstra) meM evaM pitA vaditAgaM, anuvA kammuNA avati / / bhI kahA gayA hai ki "strI kisI bAta ko vANI se svIkAra karatI hai kintu kama se usakA pAlana nahIM karatI hai yaha usakA svabhAva hai|" anna maNeNa citeti, annaM dhAyA kammuNA anna / vaha mana se kucha aura hI socatI hai; vanana se kucha aura hI tamhA Na saha bhikkhu, bahumAyAo ithio gaccA / / kahatI hai tathA karma se kucha aura hI karatI hai| isalie bhikSu striyoM ko bahumAyAvinI jAnakara una para vizvAsa na kre|| juvatI samaNaM vyA, nisalaMkAravasthagANi prihettaa| koI muvatI vicitra vastra aura bAbhUSaNa se vibhUSita hokara viratA carissahaM sUhaM dhammamAikkhaNe bhayaMtAro / zramaNa se kahe ki-'"he bhadanta ! mujhe dharma kA upadeza deN| maiM virata hokara saMyama kA pAlana kruuNgii|" anu sAthiyA pavAyeNa, ahagaM sAdhammiNI ya samaNANaM / athavA zrAvikA hone ke bahAne baha kahatI hai- "maiM tumhArI jatukumme jahA AvAjotI, saMvAse vilU visIemA / sAdharmiNI hU~, (kintu muni ina bAtoM meM na phaMse) jaise Aga ke pAsa rakhA huA lAkha kA par3A pighala jAtA hai vaise hI strI ke saMvAsa se vidvAn puruSa bhI saMyama se zithila ho jAte haiM / jatukumme jotimUSagU, Asumitatte NAsamupapAti / jaise agni se chUtA huA lAkha kA ghar3A zIghra hI tapta ebitthiyAhi agagArA, saMvAseNa NAsamuvapti // hokara naSTa ho jAtA hai, isI prakAra anagAra puruSa bhI striyoM ke saMsarga se saMghama praSTa ho jAte haiN| kuSaMti pAvagaM kamga, puTTA vege ekamAsu / kucha bhikSu babrahmacarya-sevana karake bhI kisI ke pUchane para nAhaM karemi pAvaM ti, baMkesAiNI mamesa ti|| kahate haiM ki-"maiMne abrahmacarya-sevana nahIM kiyA hai| yaha strI to vacapana se hI merI goda meM sotI rahI hai|" bAlassa maMdarya vitiya, jaM ca kaI avajANaI bhujjo / usa mUrkha sAdhaka kI yaha dUsarI mUr3hatA hai ki vaha kie hue luguNaM kareDa se pArya, pUyaNakAmae visaraNesI / / pApa ko punaH chipAtA hai| vaha pUjA kA icchuka aura asaMyama kA AkAMkSI hokara dunA pApa karatA hai| saMlokagijjamaNagAraM, AyagataM NimaMtaNeNA''haMsu / dikhane meM sundara aura jAtma jJAnI anagAra ko striyA~ vatyaM patAi! pAyaM vA, anna pANagaM paDiggAhe / / nimantraNa detI huI kahatI haiM-'he bhavasAgarAtA ! Apa vastra, pAtra, anna yA pAna ko mere ghara se svIkAra kreN|" povArameya bojA, jo icache agAramAyatuM / bhikSu uparokta pralobhanoM ko sUara phaMsAne vAle cAvala ke baDe ye visayapAsehi, mohamAgacchatI puNo mo|| dAne ke rAmAna samajhe aura unake ghara jAne kI icchA bhI na -sUya. su. 1, a. 4, u. 1, gA. 23-31 kre| kintu koI manda sAdhaka ina viSaya-bandhanoM meM phaMsakara punaH moha ko prApta ho jAte haiN| Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574] gharakAnuyA-! paryA parISaha vatra 747-750 evaM lu tAsu viSNappaM, saMbavaM saMvAsaM ca cejjaa| ina uparokta doSoM ko jAnakara striyoM ke sAtha paricaya sammAtiyA ime kAmA, bajakarA ya essmkkhaataa|| aura sahavAsa kA parityAga kare, kyoMki ye kAma-bhoga sevana karane se bar3hate haiM aura tIrthaMkaroM ne unheM krama candhana kA kAraNa batalAyA hai| evaM bhayaM ga seyAe, iti se appagaM nimmittA / ye kAmabhoga bhaya utpanna karane vAle haiM kintu kalyANakArI No isthi No pasu bhikkhU, go sayaM pANizA nnilijjemjaa| nahIM haiN| isaliye bhikSu apane Apa ko strI saMsarga se roka kara strI aura pazu kA apane hAtha se sparza bhI na kare / suSisubabalesse medhAbI, paraphiriyaM bajjae gANI / vizuddha anta:karaNa bAlA medhAvI jJAnI bhikSu mama, varana magamA vayasA kAyeNaM, sadhyaphAsasahe aNagAre / / aura kAyA se strI samparka sambandhI kriyAe~ na kare vAstava meM jo strI sambandhI parISahoM ko sahana karatA hai vahI anagAra hai| baccevamAha se vore, bhagavAna mahAvIra ne aisA kahA hai-jo rAma aura moha ko dhUtarae dhUyamohe se bhikkhU / dhuna DAlatA hai, yaha bhikSu hotA hai| isalie zuddha anta:karaNa tamhA asatyavisuddha, vAlA bhikSu kAma bAMchA se mukta hokara mokSa paryanta saMyamAnuSThAna suvimukke AmokkhAe parivaejjAsi / / meM pravRtti kre| -sUya. su. 1, a. 4, u. 2, gA. 19-22 6. cariyA parIsahe (C) caryA-parISaha-- 748. ega eva ghare mADe, abhibhUya priishe| 748. saMyama ke lie jIvana-nirvAha karane vAlA muni parISahoM gAme vA nagare vAvi, nigame vA rAyahAgie / / ko jItakara gA~va meM yA nagara meM, nigama meM yA rAjadhAnI meM akelA Asakti rahita hokara vicaraNa kre|| asamANo ghare bhikkhU, neva kujjA prighN| bhikSu apratibaddha hokara bihAra kare / kahIM bhI mamatvabhAva na asaMsatto mihatyehi, agieo pritve|| kare / gRhasthoM se nilipta rhe| sthAyI nivAsa na karatA huA -utta. ba. 2, gA. 20-21 saMyama meM vicaraNa kre| 10. NisohiyA parIsahe (10) niSIdhikA parISaha746. susANe sunnagAre vA, eksa-bhUle va ego| 746. rAga-tupa rahita muni capalatAoM kA barjana karatA hamA akukkuo nisIegjA, na ya vittAsae paraM / / kabhI zmazAna, zUnyagRha athavA vRkSa ke nIce baiThe, dUsaroM ko trAsa tattha se ciTThamANasa, javasammammi dhArae / vahA~ baiThe hue sAdhu ko koI upasarga mA jAye to use sahana saMkAbhIjo na gacchejjA, uThettA annamAsaNaM / / kare, kintu kisI prakAra ko zaMkA se bhayabhIta hokara vahA~ se uTha -utta, a. 2, gA. 22-23 kara dUsare sthAna para na jaae| 11. sejjA parIsahe (11) zayyA parISaha750. ucyAvayAhiM semjAhi, tavassI bhikkhu thAmavaM / 750. tapasvI aura dharyavAn bhikSu anukUla yA pratikUla zayyA ko nAravela bihallegjA, rAbaviTThI vihpii|| pAkara maryAdA kA atikramaNa na kara athati harSa yA zoka na lAe / 'yaha acchA hai yaha burA hai' isa prakAra kI pApa dRSTi rakhane vAlA sAdhu saMyama kI maryAdA kA hanana kara detA hai| pArikakuvassayaM lA, kallANaM abudha pAvagaM / __strI pazu Adi se rahita acchI yA burI zavyA ke prApta kimegarAmaM karissai, evaM tattha hiyaase|| hone para "eka rAta meM kyA honA jAnA hai" aisA socakara zayyA -utta. a. 2, gA. 24-25 sambandhI jo bhI sukha duHkha ho, use sahana kre| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 751 Akroza parISaha vIryAcAra [375 12. akkosa parIsahe (12) Akroza parISaha751. akoseja paro bhiSakhU, na tesi paDisaMjale / 75.1. koI manuSya bhikSu ko gAlI Adi bhAkroza bacana kahe to sariso hoi bAlANaM, tamhA bhikkhU na saMjale / / bhikSu usake prati krodha na kare, kyoMki krodha karane se bhikSu ajJAniyoM ke sadRza ho jAtA hai, isalie bhikSu krodha na kare / sopacANaM kasA mAsA, dAruNA gAma-kaNTagA / muni kaMTaka ke samAna cubhane vAlI, dAruNa kaThora bhASA ko tusiNIo ujjA , na tAo mnnsokre| sunakara mauna rahatA huA usakI upekSA kare, use mana meM na laae| -utta. a 2, gA. 26-27 aNpege paDibhAsarita, pAripaMthiyamAgatA / sAdhu-caryA se dveSa rakhane vAle kucha loga sAmane Akara kahate paDiyAragayA ete, je ete evajIvigo // haiM ki-"isa prakAra kA jIvana jIne vAle ye apane kiye hue karmoM kA phala bhoga rahe haiN|" appege baI nati, nagiNA piMDolagAhamA / kucha loga kahate haiM-"ye nagna hai, piMDa gauMga kara khAne vAle muMDA kaMdaviNaTugA, ujjallA asamAhiyA / / haiM, adhama haiM, muMDita haiM, khujalI ke kAraNa vikRta zarIra vAle haiM, maile haiM aura asamAdhi utpanna karane vAle haiN|" evaM vipparivANeye, appaNA tu ajaanngaa| isa prakAra dharga mArga me rakhane vAle spA hI ajJAnI tamAo te tamaM aMti, maMdA moheNa pAuDA / haiN| be vivekazUnya manuSya mithyAtva se AvRta hokara svayaM hI -sUya. su. 1, ma. 3, u. 1, mA. 6-11 andhakAra se andhakAra kI ora arthAt durgati meM jAte haiM yaha vicAra kara bhikSa. una para dveSana kare, samabhAva rkhe|' tamege parimAsaMti, bhikkhupaM sAhujAviNaM / sAdhu kA AcAra pAlana karane vAle ke viSaya meM kaI loga je te u paribhAsaMti, antae te smaahie| isa prakAra ke AkSepAtmaka bacana kahate haiM kintu ve AkSepa karane vAle svayaM hI samAdhi se kosoM dUra hai| saMbaha-samakapA ha, annamanmemu mushisstthttaa| ve kahate haiM ki "Apa loga eka dUsare meM bhUcchita hokara piMDavAyaM gilANassa, jaM sAreha vasAha 5 // paraspara gRhasthoM ke samAna AcaraNa karate haiM kyoMki Apa rogI ke lie svayaM AhAra sAkara unheM dete haiN|" evaM turame sarAgatyA, atramannamaNazvasA / __ isa prakAra Apa loga sarAgI haiM. paraspara eka dUsare ke vaNanaTTa sampaha - sammAvA, saMsArassa apAragA / / vartI rahate haiM, ataH satpatha kI upalabdhi se rahita haiM tathA saMsAra -sUya. su. 1, a. 3, u. 3. gA. 8-10 ko pAra nahIM kara sakate haiN| ete sadde acAyantA, gAmesu nagaresu vaa| jana sAdhAraNa dvArA kahe gaye ina zabdoM ko sahana na karate tattha maMvA visIyanti, saMgAmaMsi va morupo|| hue kaI manda sAdhaka grAma nagara Adi meM vicarate hue vaise hI -sUya su. 1, a. 3, sa. 1, gA. 7 viSAda ko prApta hote haiM jaise saMgrAma meM gayA huvA Darapoka sainik| sakkA sahejeM AsAe kaMTayA, dhana Adi kI AzA se manuSya lohamaya kAToM ko sahana kara aomayA ucchayA nareNaM / sakatA hai parantu jo kisI prakAra kI AzA rakhe binA kAnoM meM aNAsae jo u sahejja kaMTae, tora ke samAna cubhate hue vacana rUpI kAMToM ko sahana karatA hai, vaIpae kaNNasare sa pujjo / / vaha pUjya hai| muhasanukkhA havaMti kaMTayA, lohamaya kAMTe alpakAla taka duHkhadAyI hote haiM aura ve bhI aomayA se vi to sukharA / zarIra se sahajatayA nikAle jA sakate haiM kintu durvacanarUpI kAMTe vAyAkuruttANi duSkarANi, sahajatayA nahIM nikAle jA sakate, ye vaira kI paramparA ko bar3hAne berANuSINi mahasmayANi / / vAle aura mahAbhayAnaka hote haiN| Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376] paraNAnuyoga-2 vakSa parIvaha putra 751-751 samAvaryatA vayaNAbhidhAyA, sanmukha Ate hue vacana ke prahAra kAnoM taka pahuMcakara mana ke kaNNezyA dummaNirya varNati / pariNAmoM ko duSita kara dete haiN| jo zUravIroM meM agraNI jitedhammo ti kiccA paramaggare, ndriya muni una bacana prahAroM ko "samyak sahana karanA merA dharma jiIdie jo sahaI sa pujjo // hai" aisA mAnakara unheM sahana karatA hai, vaha pUjya hai| -dasa. a.6.u. 3, gA. 6-8 13. baiparosahe (13) badha parISaha752. ho na saMjale sikyU, maNaM pina pose| 752. mAre jAne para bhI muni krodha na kre| mana ko bhI dUSita titikvaM paramaM naccA, bhikkhU dhamma vicitae / na kare / kSamA ko parama sAdhana jAnakara muni dharma kA cintana kre| samaNaM saMjaya bantaM, haNejjA koi kasthaI / saMpata aura dAnta zramaNa ko koI kahIM pITe to vaha "AtmA nasthi jIvassa nAsu ti, evaM pehejja saMjae / / kAnA nahIM hotA" aisA cintana kre| (parantu pratizodha kI -utta. a. 2, gA. 28.26 bhAvanA na lAye) appege jhaMjhuyaM bhikSu, suNI dasati lse| bhikSA ke lie paryaTana ka te hue kisI kSudhita bhikSu ko tatpa maMdara visIyanti, teupuTThA va pANiNare // krUra kuttA kATane lagatA hai to usa samaya manda sAdhaka vaise hI sUya, su. 1, a. 3, u. 1, gA. 8 viSAda ko prApta hotA hai jaise ki agni ke sparza se prANI / AyadaNDasamAyArA, micchAsaMThiya bhaavnnaa| __ AtmA ko daNDita karane ke AcaraNa vAle, mithyAtva se grasta harisappakosasamAvaNNA, keiya lUsatiSNAriyA / bhAvanA vAle tathA harSa zoka yA rAga dveSa se mukta kucha anArya manuSya muniyoM ko kaSTa dete haiN| appege paliyaMtasi, cAro corotti suvvayaM / ___sImAnta pradeza meM rahane vAle kucha ajJAnI manuSya subratI baMdhati bhikkhuyaM bAlA, kasAyavayaNehi y|| bhikSu ko 'yaha guptacara hai, yaha cora hai' aisA samajhakara bA~dha dete haiM aura gaTa vacana kahakara hairAna karate haiN| tatya vaMDeNa saMzote, muTTiNA avu phaleNa vA / vahA~ DaMDe, mukke yA thappar3a se pITe jAne para asamartha sAdhaka gAtINaM saratI bAle, itthI vA kuddhagAmiNI / / vaise hI apane jJAtijanoM ko yAda karatA hai jaise krodhita hokara sUya. su. 1, a. 3, u.1, gA. 14.16 ghara se bhAga jAne vAlI strI kaSTa Ane para apane jJAtIjanoM ko yAda karatI hai| hammabhAgo na kumpejjA, buccamAgo na saMjale / sAdhu kisI ke dvArA pITe jAne para krodha na kare, durvacana sumaNo ahiyAsejjA, Na ya kolAhala kare / kahane para mana meM jale nahIM kintu prasannacitta se unheM sahana kare -sUrya. su. 1, a. 6, gA. 31 aura kisI prakAra kA kolAhala na kre| 14. jAyaNA parIsahe - (14) yAcanA parISaha - 753. mukkara khalu bho niccaM, aNamArassa mikkhunno| 753. aho ! anagAra bhikSu kI yaha caryA vAstava meM duSkara hai samvaM se jAiyaM hoha, nasthi kici ajAiyaM / / ki-'use saba kucha yAcanA se hI prApta hotA hai, binA yAcanA ke use kucha bhI grahaNa karanA nahIM hotA hai|' goparagapaSidussa, pANI no suppasArae / "gocarAma meM praviSTa muni ke lie gRhasthoM ke sAmane hAtha sesro agAra-vAsutti, iha mikkhu na cintae / pasAranA AsAna nahIM hai / ataH gRhavAsa hI zreSTha hai" muni aisA -utta. a. 2, gA, 30-31 cintana na kre| sayA battesaNA dukkhaM, jAyaNA duppnnolliyaa| ___ "sadA datta bhojana kI eSaNA karanA kaSTakara hai, pratyeka vastu kammattA burumagA gheva, iccAhaMsu puDho jaNA / / kI yAcanA karanA bhI duSkara hai| sAdhAraNa ajJAnI jana bhI -sUpa. su. 1, a. 3, 3. 1, gA, 6 bhikSA ke liye dhUmate hue bhikSu ko yaha kahate haiM ki --'ye abhAge haiM aura pUrvakRta karmoM ke phala se duHkhI ho rahe haiN|' Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSa 754.756 alAsa parISaha bIryAcAra [177 15. alAbhaparIsahe (15) alAbha parISaha754. paresu dhAsamesejA, bhoyaNe prinnittttiy| 754. gRhasthoM ke ghara bhojana taiyAra ho jAne para muni usakI lakhe piNDe alaje vA, mANutapeja sNje|| eSaNA kre| AhAra thor3A milane pA na milane para saMyamI muni pazcAttApa na kre| aljevAhaM na lambhAmi, avi lAmo sue siyaa| ___ "Aja mujhe bhikSA nahIM milI hai parantu saMbhava hai kala mila jo evaM parisaMcikkhe, alAmo cha na tajjae / jAyegI" jo isa prakAra se socatA hai use alAbha kA duHkha nahIM -utta. a. 2, gA. 32-33 hotA hai| 16. roga parIsahe (16) roga-parISaha755. naccA upatyaM dukkhaM veSaNAe duttttie| 755. roga ko utpanna huA jAnakara tathA vedanA se pIr3ita hone nAhIyo ThAe so samAsaH / / para dIna na bane / vyAdhi se vicalita hotI huI prajJA ko sthira banAye rakhe aura prApta duHkha ko samabhAva se sahana kre| segiparcha nAbhinandejjA, saMcikla'ttagayesae / Atma gaveSaka muni cikitsA kA anumodana na kre| roga evaM bu tasma sAmaNNaM, jaM na kujjA na kArave / / ho jAne para mamAdhi pUrvaka rahe / usakA zrAmaNya yahI hai ki vaha -utta. a. 2, gA. 34-35 roga utpanna hone para bhI cikitsA na kare, na kraae| 17. taNaphAsa parosahe (17) tRNa-sparza paroSaha756. acalagassa lahassa, saMjayassa tvssigo| 756. acelaka aura rUkSa zarIra vAle saMyata tapasvI ke ghAsa para saNesu sayamANassa, hojjA-gAya-virAhaNA / / sone se zarIra meM cubhanna hotI hai| Ayavassa nivAeNaM, aulA hava deyaNA / garmI par3ane se atula vedanA hotI hai-yaha jAnakara bhI tRNa evaM nayA ne sebanti, tantuLa taNa-tajjiyA / / se pIr3ita muni vastra kA sevana nahIM karate / -uta. a. 2, gA. 36-37 18. jalla parosahe . (18) jala-paroSaha757. phisinnagAe mehAvI. paMkeNa va raeNa vaa| 957. maila, kIcar3a, raja yA grISma ke paritApa se zarIra ke cisu vA paritAveNaM, sAyaM no parivevae / klina (golA) ho jAne para medhAvI muni sukha ke lie vijJApa na kre| enja nijjarA-pehI, AriyaM dhammANuttaraM / nirjarArthI muni anuttara Arya dharma ko pAkara deha-vinAza -jAva-sarIrameko ti, jallaM kAeNa cArae / paryanta kAyA para kheda janita maila ko dhAraNa kare aura tajjanita - utta. a. 2. gA. 38-36 parISaha ko sahana kre| 19. sapakAra purakkAra parosahe (19) satkAra puraskAra parISaha758. abhivAyaNamAbhaTThANaM, sAmI kurujA nimantaNaM / 758. jo rAjA Adi ke dvArA kie gae abhivAdana, satkAra je tAI paDisevanti, na tesi pohae munnii|| athavA nimantraNa kA sevana karate haiM, unakI muni icchA bhI na kre| aNukkasAI appicche, annAesI alosue| alpa kaSAya vAlA, alpa icchA vAlA, ajJAta sthala se rasesu nAginojjA, nAgutappejja panavaM / / bhikSA lene vAlA alolupa bhikSu ramoM meM gRddha na ho| prazAvAt -uta. a. 2, gA. 40.41 muni dUsaroM ko sammAnita dakha mana meM kheda na kre| 20. paNA parIsahe (20) pranA-parISaha756. se naNaM puci kammA'NApaphalA phddaa| 756. nizcaya hI maiMne pUrvakAla meM ajJAnarUpa phala dene vAle karma jeNAhaM nAbhijAgAmi, puTTho keNa kanhaI / / kiye haiN| unhIM ke kAraNa maiM kisI ke kucha pUche jAne para bhI utsara denA nahIM jaantaa| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 ] caraNAnuyoga - 2 aha pacchA uddajjanti, kammA NANaphalA kaDA / evamassAra adhvAnaM manyaH kamma vibhAga // * 21. aprANa parIsa 760. niradurgAmma virao, mehaNAo susaMbuDo / nAbhijAnAmi, dhammaM kahalANa pAvagaM // jo 22. saNa parIsahe -- 761. natyi nRNaM pare loe aduvA pavitra miti tApamAdAya paDi pavijao / evaM pari me chana ni // - utta. a. 2, gA 42-43 iDDI vASi tavassiyo / nivitae // savva parIsahajaya niddeso 762. ee parosA rAjye je milUna vinejjA, ajiyA aba jiyA anuvAda bhavissa / saM te evamAhaM -- (21) najJAna- parISaha 1760. maiMne vyartha hI maithunAdi se nivRtti aura indriyoM ke damana kA prayatna kiyA jabaki meM abhI taka "dharma kalyANakArI hai yA dukhakara hai" yaha pratyakSa jJAna se nahIM jAna pAyA ( arthAt abhI taka mujhe koI avadhijJAnAdi pratyakSa jJAna nahIM huA | ) " tapasyA aura upadhAna ko svIkAra karatA hU~, pratimA kA pAlana karatA huuN| isa prakAra vizeSa caryA se vicaraNa karane para - utta. a. 2, gA. 44-45 bhI merA chadmastha bhAva dUra nahIM ho rahA hai|" aisA kheda yukta cintana na kare / (22) darzana-parISada - 161. "niraSaya hI paradIka nahIM hai, tapI kI Rddhi bhI nahIM hai isalie saMyama lekara meM ThagA gayA hU~" bhikSu aisA cintana na go kAsaveNa pavedrayA / puTTho keNaDa kapaTuI || jar3a kAluNiyANi kAsiyA, davi sidvirta vivAhAviyA parIsaha aparAjino muNI762.ramesaNaM samaNaM DAgaDiyaM sabasgiNaM / baharA buDhA ma patthae, avi susse Na ya taM labhe jaNA // ajJAna parISaha // -usa. a. 2, grA. 46-47 aDa jIbiya NAvasae. utta. a. 2. gA. 48 jaDa zevaMti va puttakAraNA yo sammati na saMttie / jaya jjAhi NaM vaMdhiI paraM / sUtra 751-763 "ajJAna rUpa phala dene vAle ye karma udaya meM Akara isake bAda kSINa ho jAyeMge / " karma ke vipAka ko jAnakara muni isa prakAra AtmA ko AzvAsana de (kintu prajJA (buddhi) kI kamI kA kheda na kare / } No lAMti Na saMvittae / sU. su. 1, a. 2, u. 1, gA, 16-18 "jina hue the, jina hai aura jina hoMge aisA jo bhI kahate haiM ve asatya bolate haiM" isa prakAra bhI bhikSu cintana na kare / sabhI parIyaha jItane kA nirdeza- 762. ina sabhI parISahoM kA kAzyapa gotrIya bhagavAna mahAvIra ne prarUpaNa kiyA hai, inheM jAnakara, inameM se kisI parISaha ke dvArA kahIM bhI spRSTa hone para bhuni inase parAjita na ho / parIyoM se aparAjita muni 763 mokSa kI eSaNA ke lie utthita, cAritra ArAdhanA Adi meM sthita tapasvI aNagAra kI yadi usake putra athavA vRddha vAtA pitA punaH ghara meM bane kI prArthanA kareM aura ve prArthanA karate-karate thaka jAye to bhI bhikSu ko adhIna nahIM kara sakate / yadi kauTumbika usa zramaNa ke pAsa Akara karuNAjanaka zabda bole, putra prApti ke lie rudana kare phira bhI ve rAga-dveSa rahita saMyama meM tatpara usa zramaNa ko punaH gRhavAsa meM sthApita nahIM kara sakate yadi usa khamaNa ko kAma-bhoga ke lie nirma trita kare athavA use bAMdha kara ghara le Aye, parantu yadi vaha asaMyama jIvana kI AkAMkSA nahIM kare to use ve punaH gRhavAsa meM sthApita nahIM kara sakate / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 764-765 parIsahaparAjio muNI764 mehati pramANo, pAhA tuma mAyA piyA ya sutA ya mAriyA agne antehi muzchitA, so pada jahAhi posa / mohaM naMti narA disama siha gAhiyA te pAha puNo payitA / / - sUya. su. 1. a. 2, u. 1, gA. 16-20 saMtatA keloerNa bhaveraparAjiyA | tatya maMdara visIyanti macchA paviTThA va krepaNe // sU. su. 1, . 1 bA. 13 2 parISahoM se parAjita muni parIsahaso bhak 765. se gihesu vA girhataresu vA gAmesu vA gAmaMtaresu SA, jagare vA gagaraMtare thA, jagavaesa thA, jaganayaMtare vA saMgatiyA jagA bhUsA bhavati anuvA pharasA phuti phAse puTTho choro ahiyAsae boe samitadaMsaNe / te jo sahada nAmakaMTa bhaya bhairavasadasaSpahAse, arAI paDi pani masANe, / akkosa pahAra tajjaNAo ya / rAmarAje // viviguNalavorae ya nicvaM, no bhIe bhayameravAI visma parISaha sahana karane vAlA bhikSu 765 gharoM meM gRhAntaroM meM, grAmoM meM grAmAntaroM meM, nagaroM meM, nagarAntaroM meM janapada meM yA janapadataroM meM kucha vidve pIvana hiMsaka (upavI hote haiM. ve upasarga dete haiM athavA sardI, garmI, DAMsa macchara Adi ke kaSTa prApta hote haiM, unase spRSTa hone para A. mu. a. . 4 . 196 samadarzI muni una sabako rAga dveSa rahita hokara sahana kre| na sarIraM cAbhie je sa bhikkhU // mosaca tade hai. akkuTThe va hae va lUsie vA / puDhavi same muNI havejjA, aniyANe mohalle va je sa bhikkhU abhibhUya hA parosA mAo appayaM / samuddhare vittu jAmaraNaM mahatbhayaM tave rae sAmabhiesa vIryAcAra [ 376 - dasa. a. 10, grA. 11-14 parIyoM se parAjita muni 764. mamatva rakhane vAle mAtA, pitA, putrI aura patnI Adi usa zramaNa ko zikSA dete hue kahate haiM ki "tU samajhadAra hai hamArI sevA kr| kyoMki hamArI sevA se vaMcita rahakara tu paraloka ko saphala nahIM kara pAyegA / isalie tU hamArA poSaNa kara / " saMyama bhAva rahita kucha muni (mAtA, pitA, patnI yA putrI Adi) meM mUcchita hokara mor3a ko prApta hote haiM a pArivArika janoM ke dvArA saMyama rahita kiye jAte haiM aura ve puna pApa karane meM pravRtta ho jAte haiM / kezaloca se saMtapta aura brahmacarya pAlana meM parAjita asamartha sAdhaka saMyama meM vaise hI vivAda ko prApta hote haiM, jaise jAla meM pheMsI huI machaliyAM tar3akatI haiN| jo indriyoM ko kAMTe ke samAna cubhane vAle - (1) Akroza vacanoM ko, (2) prahAroM ko, (3) tarjanAoM ko aura (4) baitAla Adi ke arapanta bhayAnaka zabdayukta aTTahAsoM ko sahana karatA hai tathA sukha aura duHkha ko samabhAvapUrvaka sahana karatA hai - vaha bhikSu hai| jo zmazAna meM pratimA ko grahaNa karake atyanta bhayajanaka dRzyoM ko dekhakara bhI nahIM DaratA, jo vividha guNoM aura tapoM meM rata rahatA hai aura jo zarIra para bhI mamatva nahIM rakhatA, vaha bhikSu hai| jo muni bAra-bAra deha kA vyutsagaM aura tyAga karatA hai, kisI ke dvArA mAko vacana kahane para pITane para athavA kaSTa dene para pRthvI ke samAna sahanazIla hotA hai, nidAna nahIM karatA hai, kulavRtti nahIM karatA hai, vaha bhikSu hai| jo zarIra me parIyoM ko jItakara saMsAra samudra se apanA uddhAra kara letA hai, jo janma-maraNa ko mahAbhayakArI arthAt duHkhoM kA kAraNa jAnakara saMyama aura tapa meM rata rahatA hai-vaha bhikSu hai| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] gharaNAnuyoga-2 hAya kA 31 sUtra 765-766 agussumo urAlesa, jayamAgo parivyae / bhikSu sundara padArthoM ke prati utsuka na hotA huA saMyama meM cariyAe appamaso, puTTho tsthaahiyaase|| patanApUrvaka pravRtti kare / saMyama caryA meM apramatta hokara rahe tathA - sUma. su. 1, a. 6, mA. 30 parISahoM aura upasagoM ke hone para unheM sahana kare / aise bho kasiNA phAsA, pharasA purahiyAsayA / he vatsa ! ye pUrvokta sAre parISaha kaThora aura duHsaha hai hatyI vA sarasavItA, kIvA'vasagatA giha / / inase vivaza hokara pauruSahIna bhikSu vaise hI ghara lauTa AtA hai, -suya. su. 1, a. 3, u. 1, gA. 17 jaise saMgrAma meM bANoM se bIMdhA hI haathii| parIsahajayaphalaM parISahajaya kA phala766. khuha piyAsaM dusseja, sIupahaM araI mayaM / 766. kSudhA, pyAsa, duHbhayyA, zIta, uSNa, arati aura bhaya ko mahiyAse abahio, dehe duktaM mahAphalaM / / muni adIna bhAva se sahana kre| kyoMki zArIrika kaSToM ko -dasa. a. 8, gA. 27 sahana karanA mokSa mahAphala kA hetu hai| upasarga-jaya-2 agavihA javasAMgA aneka prakAra ke upasarga--- 767. ghaDavihA upasAgA paNNatA, taM jahA--- 767. upasarga cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise1.divyA, (1) deva ke dvArA kiyA jAne vAlA upsrg| 2. mANusA, (2) manuSyoM ke dvArA kiyA jAne vAlA upsrg| 3. tirikkhajoNiyA, (3) tiyaMcayoni ke jIvA ke dvArA kiyA jAne vAlA upasarga / 4. aaysNymijjaa| (4) svayaM apane vArA hone vAlA upsrg| - ThANa. a 4, u. 4, su. 361(1) divvA uksaggA devakRta upasarga758. vizvA udasamgA ghavihA pakSaNatA, taM jahA - 765. dizya upasarga cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise1. hAsA, (1) kutUhala-vaza kiyA gayA upsrg| 2. posA, (2) pUrvabhava ke dera se kiyA gayA upsrg| 3. bImaMsA, (3) parIkSA lene ke lie kiyA gayA upasarga / 4. purovebhaayaa| (4) hAsya pradeSAdi aneka mile-jule kAraNoM se kiyA --ThANaM. ma. 4, u. 4, su. 361(2) gamA upasarga / mANusA uvasaggA-- mAnavakRta upasarga766. mANusA ubasaggA pazcihA paNatA, taMjahA 766. mAnuSa upasarga cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise1.hAsA, 11) hAsya se kiyA gayA upasarga / 2. paosA, (2) dveSa se kiyA gayA upasarga / 3. vomaMsA, (3) parIkSArtha kiyA gayA upasarga / 4.kusIla pddisevnny|| (4) kuzIla sevana ke lie kiyA gayA upsrg| -ThANaM. ma, 4, u. 4,su. 361(3) Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tra 770-773 tiryacakRta upasarga dhauryAdhAra [381 tirikkhAjoNiyA avasaggA-- tiryacakRta upasarga770.tiriktrajoNiyA avasaggA nausvihA paNNattA, taM jahA - 770. ticakonika upasarga cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise - 1. bhayA, (1) bhaya se kiyA gayA upasarga : 2 padosA, (2) 'Sa se kiyA gayA upasarga / 3. AhArahe, (3) AhAra ke lie kiyA gayA upasarga / 4. avacca-seNa sArasvaNayA / (4) apane baccoM ke evaM AvAsa-sthAna kI surakSA ke lie -ThANaM. a. 4, u. 4, su. 361(4) kiyA gayA upasarga / adhivemugbhuyA upasaggA - avivekodabhUta upasarga706. ApasaMcayaNijjA upasAgA bihI patA, mahA- 771. apane dvArA hone vAle upasarga cAra prakAra ke kahe gaye haiN| jaise1. paNatA, (1) A~kha meM raja-kaNa cale jAne para use malane se hone vAlA kaSTa / 2.pavaraNatA, (2) mArga meM calate hue asAvadhAnI se gira par3ane kA kaSTa / 3. thamaNatA, (3) hasta-pAda Adi ke zUnya ho jAne se utpanna huA kaSTa / 4. lekhnntaa| -ThANaM. a. 4, u.4, su. 361(5) (4) sandhi sthaloM ke jur3a jAne se hone vAlA kaSTa / paDikUlobasagA pratikUla upasarga--- 772. sUraM mannati appAgaM, jAva taM na patsati / 772. jaba taka jujhate hue dRr3ha sAmarthya vAle vijetA ko nahIM juLataM vadhammA, sisupAle va mahArahaM / / dekhatA taba taka kAyara manuSya bhI apane Apako zUra mAnatA hai, jaise ki kRruNa ko dekhane se pUrva zizupAla / / payAtA rA ramasose, saMgAmammi uhite / apane Apako zUra mAnane vAle ve yuddha ke upasthita hone para mAtA putaNa yANA, jeteNa parivipachae / usake agra bhAga meM jAte haiN| kintu bhayaMkara duHkha se ghabarAkara mAtAeM bhI apane putra ko bhula jAtI haiM aura unheM chor3akara bhAga jAtI hai vaise hI bhayaMkara yuddha meM vijetA puruSa ke dvArA ghAyala kara diye jAne para ve bhAna bhUla kara dIna bana jAte haiN| evaM sehe vi appu, bhikkhAcariyA akovie| ___ isI prakAra bhikSu ko caryA meM anipuNa tathA parISahIM aura tara mannati appANaM, jvAya cUhaM na sevaI / / upasagoM ko aprApta nava dIkSita bhI taba taka apane mApako zura-sUya. su. 1, a. 3, u.1, su. 1.3 vIra mAnatA hai jaba taka vaha saMyama kI kaThinAiyoM kA sevana nahIM krtaa| mohajAsaMgA upasamgA moha saMga sambandhI upasarga773, ahile suhamA saMgA, mikkhUrNa je buruttraa| 773, ye sUkSma jJAtijana sambandhI saMga bhikSuoM ke liye dustara jastha ege visIyaMti, Na cayapti jAvisae / / hote haiN| vahA~ kucha sAdhaka viSAda ko prApta hote haiM, ve saMyama -sUma. su. 1, a. 3, u.2, su, 1 jIvanayApana karane meM samartha nahIM hote| appare NAyao vissa, royati parivAriyA / ___sAdhu ke zAtijana use dekhakara rote hue kahate haiM "he tAta! posage sAta puTTho'si, kassa tAta cayAsi / / hamane tumhArA pAlana poSaNa kiyA hai, aba tuma hamArA poSaNa kro| phira tuma hameM kyoM chor3a rahe ho? pitA te yerao tAta, sasA ta suSThiyA imA / he tAla ! ye tumhAre pitA vRddha ho rahe haiM, tumhArI yaha mAyarA te sagA tAta, soyarA ki cayAsiNe 11 bahina choTI hai| ye tumhAre sahodara sage bhAI haiM, phira tuma hameM kyoM chor3a rahe ho? Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382] caraNAnuyoga - 2 mAtaraM pitaraM posa evaM logo bhavissA pote picha-mAtaraM // evaM uttarA mahatallAvA, pusA se tAsa khur3agA / bhAriyA te gavA tAta, zrA sA abhNaM jaNaM game // hi bauyaM pitAta pAsAmo, jAnu tAya sayaM hiM // gaM na teSAmaNo siyA / akAmagaM paracakammaM ko te vAremarati // jaM kici aNagaM sAta, taM pi savvaM samIkasaM / hiraNaM vyahArAvI taM pivAsa se vayaM // iccheva NaM susahaMti, kAluniya samuTThiyA vibaddho nAtisaMgehi tato'gAraM padhAvati // mahAdeva bane jAyaM, mAsumA vidyati evaM NaM paribaMdhati jAyamI asamAhiNA || vivo NAtisaMgehi, hasthI vA vi navaggahe / viTTato parisadhyaMti dhUtIgo vva abUragA / / mohasaMga sambandhI upasa ete saMcA manussA, pAtAlA va atArimA / vAsaMti nAticchitA // taMbha pariNAma, sacce gaMgA mahAsabhA / jIvitaM bhASikasenA, socyA dhammamantaraM // mahine saMti AvaTTA, kAsave paveditA / buddhA tyAsati sohi // ALM - sUya. su. 1. a. 3, u. 2, su. 2.14 rAyANI zayamacyA ya, mAhagA anuva khatiyA / nimaMtayaMti moge, bhikkhu sAhujodigaM // hAyassa raha jAha, bihAragamaNehi ya / muMja bhoge ime sAdhe, maharisI pUjayAmu taM // katyagaMdhamalaMkAra, itvIya rAmaNANi ya jAhigAI bhogAI, bhAjamo pUjayA / / sUtra 773 he tAta! tuma mAtA-pitA kA poSaNa karo, isa prakAra tumhArA yaha loka aura paraloka saphala ho jaayegaa| laukika AcAra bhI yahI hai ki putra mAtA-pitA kA pAlana kare / he tAta ! tumhAre uttama aura madhurabhASI ye choTe-choTe putra haiN| tumhArI patnI bhI yayauvanA hai| vaha kahIM dUsare manuSya ke pAsa na calI jAye / sAmotAta ! ghara cleN| tuma kAma mata krnaa| hama kAma karane meM samartha haiM, hama punaH tumheM ghara meM dekhanA cAhate hai| Ao apane ghara valeM / he tAta | ghara jAkara tuma punaH A jaanaa| itane mAtra se tuma azramaNa nahIM ho jaaoge| ghara ke kAma meM icchA rahita raha kara apanI ruci anusAra karane meM tumako kauna roka sakegA / hai tAta ! tumhArA jo kucha RNa thA usa sabako hamane cukA diyA hai| Avazyaka kArya ke lie tumheM jo dhana kI AvazyakatA hogI, vaha bhI hama tumheM deNge| isa prakAra ve karuNa Rndana karate hue uparokta prakAra se zikSA dete haiN| taba jJAtijanoM ke sambandhoM se baMdhA huA vaha para lauTa jAtA hai / jisa prakAra vana meM utpanna bujha ko latA veSTita kara letI hai, usI prakAra jJAtijana usako asamAdhi meM jakar3a dete haiN| jaise nayA par3A huA hAthI gAMdhA jAtA hai vaise hI yaha zAtiyoM ke saMga se baMdha jAtA hai tathA sAtijana usake pIche se hI calate haiM jaise naI byAI huI gAya apane bachar3e ke pIche / manuSyoM ke lie ye jJAtisambandha samudra kI bhAMti dustara haiM / unameM mUcchita hokara asamartha sAdhaka klema pAte haiN| sabhI saMga mahAna karma baMdha ke hetu haiM ise jAnakara tathA anutara dharma ko sunakara bhikSu gRhavAsI jIvana kI AkAMkSA na kare / kAzyapa gauviya bhagavAn mahAvIra ne aura bhI ye AvarI kahe haiM jinase jJAnI dUra rahate haiM dhIra azAnI unameM sajAte haiN| rAjA, rAjamantrI brAhmaNa athavA kSatriya saMyamajIvI bhikSu ko bhogoM ke lie karate haiN| " maharSi! tuma hAthI ghor3e ratha aura pAlI Adi meM baiThakara udyAna kIr3A ke dvArA ina plAghanIya bhogoM ko bhogo / maharSi | hama ApakA Adara satkAra karate haiM / he AyuSmam ] vastra, murgAndhita padArtha, AbhUSaNa, viSayA 1 palaMga aura apana sAmagrI Adi ina bhogoM ko bhogo, hama ApakA Adara satkAra karate hai / Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUSa 773-774 upasagoM se apIr3ita muni voryAcAra [283 o tume niyamo viSNo, bhikkhubhAvammi susvalA / agAramAvasaMtassa, makhyo saMyajie tahA // he subrata ! tumane bhikSa jIna meM jisa niyama kA AcaraNa kiyA hai, vaha saba ghara meM basa jAne para bhI vaise hI vidyamAna viraM jamAgassa, doso sagi kuto tava / tuma cirakAla se municaryA meM vihAra kara rahe ho, aba tumheM icceva NaM nimaMteti, nIvAreNa va saparaM / / bhogoM ke sevana se doSa kaise bAyegA? ve bhikSu ko isa prakAra nimantrita karate haiM jaise cAvala DAlakara sUbara ko| caur3ayA bhikkhucariyAe, acayaMtA avitte| mikSa caryA meM calane vAle kintu usakA nirvAha karane meM tatya maMdA visIyanti, ujANaMsi va dunmalA / / asamaya manda puruSa se hI biSAda ko prApta hote haiM jaise U~cI car3hAI meM durbala bail| acayaMtA va sUheNa, uvahASaNa tajjitA / __ saMyama-pAlana meM asamartha tathA tapasyA se kaSTa pAne vAle tatpa maMdA visIyaMti, ujjAsi aragavA / / manda puruSa vaise hI viSAda ko prApta hote haiM jaise kIcar3a meM bUDhA bl| evaM nimaMtagaM lA, mucchiyA giddha itthI / viSayoM meM mUcchita, striyoM meM gRddha aura kAmoM meM Asakta ajmodevaNNA kAmehi, coijjaMtA gihaM gayA // bhikSa isa prakAra kA nimantraNa pAkara samajhAne bujhAne para ghara --sUya. mu. 1. a. 3, u. 2, gA 15-22 cale jAte haiN| upasAga aNAhao muNo upasargoM se apIr3ita muni774. jahA saMgAmakAlammi, pitRto bhIru pehati / 774, jaise yuddha ke samaya Darapoka sainika pIche kI ora gaDke, valayaM gahaNa nUma, ko ANeda parAjayaM / / khAI aura guphA ko dekhatA hai. isa vicAra se ki-'kauna jAne parAjaya ho jAye ?' mRhattANaM muttassa, mutto hosi tArikho / ghar3I aura ghar3iyoM meM koI eka ghar3I jaya yA parAjaya kI parAjiyAvasappAmo, iti bhIra ubehati // hotI hai, parAjita hone para hama bhAgakara chipa sakeM aise sthAna ko Darapoka sainika dekhakara rakhatA hai| evaM tu samagA ege, abalaM nastrANa apparya / isI prakAra kucha zramaNa apane ko jIvana paryanta saMyama pAlana aNAgataM bhayaM hissa, avakapatimaM surya / / karane meM asamartha jAnakara bhaviSya ke bhaya ko dekhakara jyotiSa Adi zAstroM kA adhyayana jIvana nirvAha ke lie karate haiN| ko jApati viovAtaM, ityoo ubagAyo vaa| kona jAne strI yA jala ke parISaha na saha sakane ke kAraNa codatA pavakhAmo, naNe asthi pakampitaM / saMyama se patana ho jAye aisI sthiti meM hamAre pAsa pUrvopArjita dhana bhI nahIM hai isalie kisI ke kucha pUchane para nimitta Adi batAkara jIvA nirvAha kara skeNge| ima paDile hati, balAra parilahiNo / chipane ke sthAna dekhane vAle uparokta prakAra se socA karate vitigiccha samAvaNNA, paMcANaM va akoviyA / / haiN| isa prakAra saMdeha se yukta bane hue ve vAstava meM mokSa mArga ko nahIM samajhate haiN| je u saMgAmakAsammi, nAtA sUrapuraMgamA / jo puruSa jagat prasiddha va zUravIroM meM agraNI haiM ve saMgrAma gate piTumuvehati, ki paraM maraNaM siyA / / kAla meM pIche mur3akara nahIM dekhate / ve yaha socate haiM ki . 'marane se adhika kyA hogA ?' evaM samudie bhikkhU, bosijjA gaarbNdhn| isI prakAra ghara ke bandhana ko chor3akara na mArambha kA tyAga AraMbha tiriya kaTTa, attatsAe pariSae / / kara upasthita bhikSu Atma-hita ke lie saMyama meM parAkrama kare / -sUma. su. 1, a. 3, u.3, gA.1-7 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] paraNAnupoMga-2 pUrva puruSoM ke dRSTAnta se saMyama zithila muni puskha purihiTateNa maMcomuNI pUrva puruSoM ke dRSTAnta se saMyama zithila muni775, mAhaMsu mahApurisA, pukhi tttlvodhnnaa| 775. kaI ajJAnI puruSa kahate haiM ki-'atIta kAla meM tAta uvaega siddhimAvaNA, tattha maMde visIyatI // tapodhanI mahApuruSa sacitta jala kA mevana Adi karate hue siddhi ko prApta hue haiN|' yaha socakara manda bhikSu asnAna Adi pratoM meM zithila ho jAtA hai| abhuMjiyA jamI beho, rAmajate ya muNjiyaa| videha janapada ke rAjA nami ne bhojana chor3akara, rAmaputra ne bAhue udagaM mobA, sahA tArAgaNe risii| bhojana karate hue tathA bAhuka aura tArAgaNa RSi ne kevala jala pIte hue siddhi prApta kii| Asile vevile ceva, dIvAyaga mahArisI / Asila, debila, pAyana aura pArAzara Adi mahaSiyoM ne pArAsare vagaMbhIccA, bIyANi hariyANi ya / / sacitta jala, bIja aura harita kA sevana karate hue siddhi prApta kii| ete puTavaM mahApurisA, AhinA iha sNmtaa| kaI anyatIdhika kahate hai ki-'atIta meM hue ye mahApuruSa mopacA bIovayaM siddhA, iti meyamaNussutaM / / jagat pramikako bIka hai, inhoMne sacitta bIja aura jala kA sevana kara siddhi prApta kI aisA hamane para mparA se sunA hai|' tastha maMdA visIyati, vAhachinnA va gahamA / isa prakAra ke prAMtijanaka vacanoM ko sunakara manda bhikSu piTTato parisappati, poDasappI va saMbhame / / viSAda ko prApta hote haiN| ve bhAra se duHkhI hone vAle gadhe kI -sUya. su. 1, a. 3, u. 4, gA. 1-5 bhAMti saMyama meM duHkha kA anubhava karate haiM tathA lakar3I ke sahAre calane vAle paMgu kI bhAMti saMyama meM pIche raha jAte haiN| ihameMge u bhAsaMti, sAtaM sAteNa bimjtii| ___ kucha dArzanika kahate haiM -- 'sukha se hI sukha prApta hotA hai' je tatya ArivaM maga, paramaM ca samAhiyaM / / kintu vAstava meM jo tIrtha karoM kA pratipAdita mArga hai usase hI parama samAdhi prApta hotI hai| mA evaM avamannatA, appeNaM tumpahA bahuM / tuma vItarAga mArga ko chor3akara marUpa sukhoM ke lie mokSa ke elassa amokzAe, ayahAriva jUhA / / sukhoM ko bigAr3ane vAle na bano, kyoMki alpa sukhoM ko nahIM chor3ane se loha vaNik kI taraha pazcAttApa karanA pdd'egaa| pANAivAe vahantA, musAvAe asaMjatA / __ zAzvata sukhoM ke lie viSaya sukha na tyAgane vAle hI prANAavinAvANe vaTTantA, bheTaNe ya parigmahe / / lipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha se nivRtta na -sUya. su. 1, a. 3, u. 2, gA. 6-8 hokara unameM hI pravRtta rahate haiN| evamege tu pAsatyA, paNNaveti annaariyaa| striyoM ke vazavartI, ajJAnI aura jinazAsana se parADa mukha itthIvaMsaM gatA bAlA, jiNasAsaNaparammahA / / sanmArga se bhraSTa kucha anArya loga isa prakAra kahate haijahA gaM pilA vA, paripolekaja mhtt| "jisa prakAra gAMTha yA phor3e ko dabAkara mavAda ko nikAla evaM viNNavaNisthIsu, boso tatva kuto siyA / / dene se paur3A zAMta ho jAtI hai usI prakAra sahavAsa ke bAda kAma-pIr3A zAMta ho jAtI hai ataH isameM kyA doSa hai ? mahA mayAdae nAma, thimitaM bhuMjatI varga / ___jaise bher3a jala ko hilAye binA dhIme se use pI letI hai, evaM viSNavaNisthIsu, boso tasya kuto siyaa|| vaise hI prArthanA karane vAlI strI ke sAtha sahavAsa kara liyA jAya to usameM doSa kyA hai ? jahA vihaMgamA piyA, thimitaM bhuMjatI drg| __ "jaise piMga nAmaka pakSiNI AkAza meM rahI huI hI jala ko evaM vigNavaNityImu, boso tatya kuto siyA / / kSubdha kiye binA use pI lelI hai, vaise hI prArthanA karane vAlI strI ke sAtha sahavAsa kara liyA jAye to usameM doSa kyA hai ?" Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunna 775-778 paroSaha sahane kA nirdeza boryAcAra [385 evamege upAsatvA, micchAviTTo nyaariyaa| isa prakAra kucha mithyAdRSTi anArya pArvastha kAma-bhogoM meM azodavanA kAmehi, pUtaNA iva taruNae / baise hI Asakta hote haiM 'jaise bher3a apane bacce meN| -sUya, mu. 1, a. 3, u. 4, gA. 6-13 javasamgasahaNa niddeso parISaha sahane kA nirdeza776. saMkhAya pesasa dhamma, diTTimaM parinigare / 776. samyagdRSTi sampanna aura prazAMta bhikSu pavitra dharma ko jAnaavasagge niyamittA, AmokkhAe parivaegjAsi // __ kara mokSaprApti taka upasagoM ko sahatA huA saMyama meM parAkrama -sUya. su. 1, 3, u. 4, gA. 22 kare / uvasagAsahaNa phalaM parISaha sahane kA phala777, vive va je ucasagge, tahA terinchamANase / 777. jo bhikSu deva, tiyaM ca aura manuSya sambandhI upasagoM ko je bhikkhU sahaI nicca, se na anchAi maNDale / / sadA sahatA hai, vaha saMsAra meM bhramaNa nahIM krtaa| -utta. a. 31. gA. 5 paMcendriya viratikaraNa-4 zabda kI Asakti kA niSedha778, zrotrandriya ke viSaya ko zabda kahate haiM, jo zabda rAga kA hetu hai use 'manojJa' kahA hai| jo zabda dveSa kA hetu hai use bhamanojJa kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga hai| ___ zabda ke grahaNa karane vAle ko thotra kahate haiM, zrotra se grahaNa hone vAle ko zabda kahate haiM / rAga ke hetu ko samanoza zabda kahA hai| dveSa ke hetu ko amanojJa zabda kahA hai| saddAmattiNiseho778. somassa saI gahaNaM vayanti, taM rAgahe tu mnnunmaah| taM bosahelaM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa biiyraago|| saddasta soyaM gahaNaM vayanti, soyassa saha gahaNaM vayanti / rAgasta he samagramA, dosassa he amaNunamAhu / / saddesu jo giDimuvei tivvaM, akAliyaM pAvaI se viNAsaM / rAgAure hariNamige Sa muDhe, sadde ahile samuveda mncN|| je yAvi dosaM samuvei tibdha, tassikkhaNe se uuveda dukkhaM / buhantaboseNa saraNa jantU, na kiSi saha avarajmaI se / / egantarate raharaMsi sadde, atAlise se kuNaI paosa / dukkhassa saMpIlamaveDa bAle, na lippaI tega maNI virAgo / / 1 sUya. su. 1, a. 3. u. 3, gA, 21 jisa prakAra zabdoM meM atRpta rAgAtura mugdha hariNa mRtyu ko prApta hotA hai usI prakAra manojJa mAbdoM meM jo tIvra Asakti rakhatA hai vaha akAla meM hI vinAza ko prApta hotA hai| __ jo amanojJa zabdoM se tIva dveSa karatA hai, vaha usI kSaNa duHkha ko prApta hotA hai| isa prakAra svayaM ke hI tIvra dveSa se prANI duHkhI holA hai kintu usake duHkhI hone meM zabda kA koI aparAdha nahIM hai| jo manohara zabda meM sarvathA anurakta rahatA hai aura mamanohara zabda se tuSa karatA hai, vaha ajJAnI duHkhoM kI pIr3A ko prApta hotA hai| kintu virakta muni unameM lipta nahIM hotaa| Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386] paragAnuyoga-2 rUpa kI zAsakti kA niSedha sUtra 778-776 sahANugAsANugae ya jove, manohara zabdoM meM Asakta jIva aneka prakAra ke basa sthAvara carAcare hiMsaha gAve / jIvoM kI hiMsA karatA hai, vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane cittehi te pariyAveI bAle, vAlA ghalezayukta ajJAnI puruSa nAnA prakAra se una carAcara jIvoM polera attAra kili? / / ko paritApa pahuMcAtA hai| sahANuyAeNa parirahe anurAga aura mamatva buddhi hone se usake utpAdana umpAyage rakSaNasa ninoye / meM, rakSaNa karane meM, vyavasthita rakhane meM aura usake binANa yA pae vioge ya kAhaM suhaM se? viyoga hone para kaise sukhI ho sakatA hai ? usake upayoga karane saMbhogakAle ya atisilaa| ke samaya bhI tRpti na hone ke kAraNa duHkha hI hotA hai| saI atitte ya parigahe ya, jo pAda meM atRpta aura usake parigrahaNa meM atyanta Asakta sattoyasattI na uve tutttti| hotA hai, use kabhI saMtuSTi nahIM ho sktii| vaha asaMtuSTi ke atuTTidoseNa vahI parassa, doSa se duHkhI banA huA manuvya lobha ke vazIbhUta hokara dUsare somAvile AyayaI adataM / / kI zabda vAlI vastue~ curA letA hai| samhAbhibhUyassa adatahAriNo, vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura zabda sadde atittassa pariggahe p| parigrahaNa meM atRpta hotA hai / atRpti-doSa ke kAraNa usake mAyAmAyAmasaM vaDDhai lobhadosA, mRSA kI vRddhi hotI hai nayA mAyA-mRSA kA prayoga karane para bhI tasthAvi dukkhA na vimuccaI se| vaha duHkha se mukta nahIM hotaa| mosassa ecchA ya puraSI ya, asala bolane ke pahale aura pITha tathA bolate samaya bhI paogakAle ya duhI curnte| jIva duHkhI hotA hai isI prakAra zabda meM atRpta hokara corI evaM adattANi (mamAyayantI, karatA huA bhI vaha Azraya hIna hokara duHkhI hI hotA hai / ___ sadde atitto duhio agisso / / saddANurassassa narassa evaM, isa prakAra zabda meM anurakta puruSa ko alpa sukha bhI kaba kato muhaM hojja kayAi kisi| aura kaise ho sakatA hai? kyoMki manoja zabdoM ko pAne ke lie tasthovabhoge vi kilesadupakhaM, bhI vaha duHkha uThAtA hai aura unake upabhoga meM bhI atRpti kA nivvattaI jasma kaeNa dukAvaM kleza aura duHkha banA hI rahatA hai| emeva sammi gao paosa, isI prakAra jo zabda se TUva rakhatA hai, vaha bhI uttarottara uvada dupyohprNpraao| aneka duHkhoM kI paramparA ko prApta hotA hai| dveSayukta citta se padacitto ya ciNAda kam, ghaha jina karmoM kA bandha karatA hai ve karma bhI udayakAla meM usake jase puNo hoi buhaM vivAge / / lie duHkha rUpa hote haiN| sahe viratto mAo visogo, kintu jo puruSa zabda se virakta hotA hai vaha zoka rahita eeNa buvakhohaparampareNa / rahatA hai| jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se na lippaI bhavamajhe vi santo, alipta rahatA hai usI prakAra vaha bhI saMsAra meM rahate hue ina jaleNa vA pokhariNIpalAsaM / / duHkha kI paramparAoM se alipta rahatA hai| -utta. a. 32, gA, 35-47 ruvAsatti Niseho rUpa kI Asakti kA niSedha776. cakssassa evaM gaharSa vayanti, ta rAgahe tu mnnunmaah| 76. cakSundriya ke viSaya ko rUpa kahate haiN| jo rUpa rAga kA saMbhosouM amanamAha, samo ujo sesu sa viiyraago|| hetu hai use manojJa kahA hai, jo rUpa dveSa kA hetu hai use amanojJa kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha bItarAga hotA hai| Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 776 rUpa kI Asakti kA niSedha vIryAcAra [387 rUbassa caka gahaNaM kyarita, cakkhussa khyaM mahaNaM vayanti / rUpa ke grahaNa karane vAle ko cakSa kahate haiM, cakSu se grahaNa rAgassa heuM samaNunamAhu, dosAsa he amaanmaah|| hone vAle ko rUpa kahate haiN| rAga ke hetu ko mamanojJa rUpa kahA hai, dveSa ke hetu ko amanojJa rUpa kahA hai| kvesu jo giddhimaveda timva, akAliyaM pAva se vinnaas| jisa prakAra prakAza lolupa pataMgA rUpa meM Asakta hokara rAmAure se maha vA payaMge, Aloyalole samabeda mama // mRtyu ko prApta hotA hai usI prakAra jo puruSa rUpa meM tIvra Asakti rakhatA hai vaha akAla meM hI vinAza ko prApta hotA hai| je pAvidosa samayei tibba, tasmikakhaNe se uuyeI bukkhN| jo amanoja rUpoM se tIna dveSa karatA hai vaha usI kSaNa duHstra duhAtaboseNa saeNa jantu, na kici rUvaM avarajAI se // ko prApta hotA hai| isa prakAra svayaM ke hI tIna dveSa se prANI duHkhI hotA hai kintu usake duHstrI hone meM rUpa kA koI aparAdha nahIM hai| egaratarate ruharaMsi save, asAlise se kuNaI paosa / jo manohara rUpa meM sarvathA anurakta rahatA hai aura amanohara dukkhassa saMpIlamubaha bAse, na nippaI teNa muNI viraago|| rUpa meM dveSa karatA hai, vaha ajJAnI duHSA kI pIr3A ko prApta hotA hai| kintu virakta muni unameM lipta nahIM hotA / kyANagAsANugae pa jove, gharAcare hisai gruve| manojJa rUpa meM Asakta jIva aneka prakAra ke prama-sthAvara cihi te paritAveda bAle, pIlei attaguru kiliTTha // jIvoM kI hiMsA karatA hai, vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane vAlA klezayukta ajJAnI puruSa nAnA prakAra se una carA cara jIvoM ko paritApa pahuMcAtA hai| rUvANuvAeNa parigaNa, upAyaNe rkssnnsbhijoge| rUpa meM anugaga aura mamatva vRddhi hone se usake utpAdana meM, pae dioge ya kaha suhaM se ? saMbhogakAle ya atisilAme // rakSaNa karane meM, vyavasthita rakhane meM aura usake binA yA viyoga hone para kaise sukhI ho sakatA hai ? usake upayoga karane ke samaya bhI tRpti na hone ke kAraNa duHkha hI hotA hai| sabai atita ya parigahami, sattovasato na uve tuhi| jo rUpa meM atRpta hai aura usake parigrahaNa meM atyanta atuddhivoseNa duhI parassa, lobhAbile AyayaI adattaM // Asakta hotA hai. use kabhI santuSTi nahIM ho sakatI, vaha asaM. tuSTi ke doSa se atyanta duHkhI banA huA manuSya lobha ke vaNI bhUta hokara dUsaroM kI rUpavAna bastue curA letA hai| samhAmibhUyassa adatahAriNo, ko atittassa parisaMgahe ya / vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura rUpamAyAmusaM vaDAi lobhadosA, tasyA vi dukkhA na vimuccAI se / / parigrahaNa meM atRpta hotA hai| atRpti doSa ke kAraNa usake mAvA-mRSA kI vRddhi hotI hai tathA mAyA-mRSA kA prayoga karane para bhI baha duHkha se mukta nahIM hotaa| mosassa pacchA ya purastho ya, pabhogakAle ya buhI durante / asatya bolane ke pahala aura pIche tathA bolate samaya bhI evaM avattANi samAyayasto, rUde atiso duhio aNimsoya jIva duHkhI hotA hai isI prakAra rUpa meM atRpta hokara corI karatA huA bhI vaha mAzrayahIna hokara duHkhI hI hotA hai| ruvANurasassa narassa evaM, kaso muhaM hoina kayAi kiMci ! isa prakAra rUpa meM anurakta puruSa ko kicit sukha bhI kaba sasthovabhoge vi kilesadupakSa, nivattaI jassa kaeNa duvakhaM / / aura kaise ho sakatA hai ? kyoMki manojJa rUpoM ko pAne ke lie bhI vaha duHkha uThAtA hai aura unake upabhoga meM bhI atRpti kA kleza aura duHkha banA hI rahatA hai| emeva kavammi mao paosaM. uI dukkhohprmpraayo| isI prakAra jo rUpa se dveSa rakhatA hai, yaha bhI uttarottara paduddhacitto ya ciNAi kamma, ja se puNo hoDa duha vivaage|| aneka duHkho kI paramparA ko prApta hotA hai| dveSa-yukta citta se vaha jina bamoM kA bandha karatA hai, ve kama bhI udaya phAla meM usake lie duHkha rUpa hote haiN| Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358] varaNAnayoga-2 gandha kI Asakti kA niSedha sUtra 776-780 sve viratto makao visogoM, eeNa dukkhohaparampareNa / kintu jo puruSa rUpa se virakta hotA hai vaha zoka-mukta bana na lippaI mavamanme vi samto, jaleNa vA pokharigopalAtaM / / jAtA hai / jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se lipta -utta. a.32, gA. 22-34 nahIM hotA, usI prakAra vaha bhI saMsAra meM rahate hue ina duHkhoM kIrA se lipta nahIM hotA / gaMdhAsatti Niseho gandha kI Asakti kA niSedha750. ghANassa gandhaM gahaNaM dhAnti, 780. ghrANendriya ke viSaya ko gandha kahate haiN| jo gandha rAga taM rAgahe tu manamA / kA hetu hai use manojJa kahA hai jo gandha dveSa kA hetu hai use taM bosaheuM amanamAtra, amanoza kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItasamo ya jo tesu sa biiyraago|| rAga hotA hai| gandhassa cANaM gaNaM anti, gandha ke grahaNa karane vAle ko prANa kahate haiM, prANa se grahaNa ghANassa gandha gahaNaM varita / hone vAle ko gaMdha kahate haiM / rAma ke hetu ko samanoja gaMdha kahA rAgasa heDa samagunnamAha. hai, dveSa ke hetu ko apanojJa gaMdha kahA hai| cosassa heuM amnnunmaahu|| gandhesu jo giDimaveha tithvaM, jisa prakAra nAga-damanI Adi auSadhiyoM ke gaMdha meM gRddha akAliyaM pAbai se vinnaas| hokara bila se nikalatA huA rAmAtura sarpa duHkhI hotA hai usI rAgAure osahi gandha-gise. prakAra jo manoja gaMdha meM tIya zrAmakti karatA hai, vaha akAla meM sappe bilAo viSa nikkhamate // hI vinAza ko prApta hotA hai| je yAvi dorsa samuha tibvaM, jo amagojJa gaMdha se tIvra hU~Sa karatA hai, vaha usI kSaNa duHkha saMsikkSaNe se u uvaha sukkhaM / ko prApta hotA hai / isa prakAra svayaM ke hI tIya dveSa se prANI duddantakoseNa saeNa jastU, duHkhI hotA hai kintu esake duHkhI hone meM gandha kA koI aparAdha na kidhi gandhaM avarAI se // nahIM hai| egantaraste badaraMsi gaye, jo manohara gandha meM sarvathA anurakta rahatA hai aura amanohara atAlise se kuI posaM / gandha se dveSa karatA hai, vaha ajJAnI duHkhoM kI pIr3A ko prApta buksassa saMpIlamuveda bAle, hotA hai| kiMtu virakta muni unameM lipta nahIM hotA / na lippaI tega muNI viraago|| gandhANugAsANugae ya jIve, manoja gandha meM Asatta. jIva aneka prakAra ke usa sthAvara carAcare hisaI aMgarUve / jIvoM kI hiMsA karatA hai vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane cihi te parisAveha bAle, vAlAzayukta ajJAnI nAnA prakAra ke una carAcara jInoM ko pIsada asadaguru philittu| paritApa pahuMcAtA hai| gandhANuvAeka parigahaga, gandha meM anurAga aura mamatva buddhi hone se usake utpAdana uppAyaNe rakhaNasanioye / meM, rakSaNa karane meM, vyavasthita rakhane meM aura usake vinAza yA bae vioge ya kahaM muhaM se? viyoga hone para kaise sukhI ho sakatA hai? usake upayoga ke saMbhogakAle ya atittilAme / / samaya bhI tRpti na hone ke kAraNa duHkha hI hotA hai| gandhe atise ba parimpa ya, jo gandha meM atRpta hai, usake parigrahaNa meM atyanta Asakta sattovasato na uyei hutttti| hotA hai, use kabhI santuSTi nahI ho sakatI hai| vaha asaMtuSTi atuhinoseNa buhI parassa, ke doSa se duHkhI banA huA manuSya lobha ke vazIbhUta hokara dUsaroM lobhAbile AyayaI avataM // kI mandhavAna vastueM curA letA hai| taNhAbhibhUyassa avasahArigo, vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura gandhagandhe atittassa parigmahe y| parigrahaNa meM atRpta hotA hai| atRpti doSa ke kAraNa usake Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 780-781 rasa ko Asakti kA niSedha vIryAcAra [386 gate mAyAmasaM vA lopadosA, mAyA-mRSA kI vRddhi hotI hai tathA mAyA-mRSA kA prayoga karane tasthAvi dupakhAna vimuccAI se / / para bhI para bhI vaha daHkha se mukta nahIM hotaa| mosassa pacchA va purattho ya, ___ apatya bolane ke pahale aura pIche tathA bolate samaya bhI pogakAle ya hI durante / jIva duHkhI hotA hai| isI prakAra vaha gandha se atRpta hokara evaM avatANi samAyayanto, corI karatA huA bhI AzrayahIna hokara duHkhI hI hotA hai / gandhe atitto hio aNisso / gandhANurasassa narassa evaM, isa prakAra mandha meM anurakta puruSa ko kiMcit mukha bhI kaba to muhaM homja kayAi kiMci ? / aura kaise ho sakatA hai ? kyoMki manoja gandhoM ko pAne ke lie tatyopabhoge vi philepsadukkhaM, vaha duHkha uThAtA hai tathA unake upabhoga meM bhI batRpti kA kleza nitaI jarasa dupkss| aura duHkha banA hI rahatA hai| emeva gandhammi gao paosaM, isI prakAra jo gandha se dveSa rakhatA hai, vaha bhI uttarottara uveda dukhohprmpraao| aneka duHkhoM kI paramparA ko prApta hotA hai / dveSa yukta citta se paduddacitto ya ciNAi kamma, vaha jina karmoM kA bandha karatA hai ke karma bhI uvaya kAla meM jase puNo hoi buhaM vivAge / / usake lie duHkha rUpa hote haiN| gandhe viratto maNuo visogo, kintu jo puruSa gandha se virakta hotA hai vaha zoka-mukta bana eeNa dukAlohaparampareNa / jAtA hai| jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se lipta na lippaI bhavamajhe vi santo, nahIM hotA, usI prakAra vaha bhI saMsAra meM rahate hue ina duHkhoM leNa vA pareksarigopalAsa / / / kI paramparA se lipta nahIM hotaa| -utta. a. 32,gA. 45-60 rasAsattigiseho rasa kI Asakti kA niSedha781. jimmAe rasaM gahaNaM vayanti, taM rAgahe tu maNunamAju / 781. rasanendriya ke viSaya ko rasa kahate haiN| jo rata rAga kA taM vosaheje amajunnamA, samo ya jo tesu sa biiyraago|| hetu hai use manojJa kahA hai, jo dveSa kA hetu hai use amanojJa kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAma hotA hai| rasassa jimmaM gahaNaM kyanti, jimmAe rarsa gahaNa vynti| rasa + grahaNa karane vAlI ko jillA kahate rAgassa hevaM samaNumnamAhU, bosassa heu amnnunnmaah|| grahaNa hone vAle ko rasa kahate haiN| rAga ke hetu ko samanoja rasa kahA hai. dveSa ke hetu ko amanojJa rasa kahA hai| rasesu jo giThimaveda tidhvaM, akAliyaM pAvaha se vinnaas| jisa prakAra mAMsa khAne meM gRddha banA huA rAgAtura matsya rAgAjare vaDisa viminnakAe, mAche jahA Amisa-bhogagi kAMTe se bIMdhA jAtA hai usI prakAra manojJa rasoM meM totra Asakti karane vAlA akAla meM hI vinAza ko prApta hotA hai| meM yAvi dosa samuha tivvaM, saMsikkhaNe sa u ubeda upakhaM / jo amanojJa rasa se tIna dvaSa karatA hai vaha usI kSaNa duHstra duhantadoseNa saeNa jantu, rasaM na kiMci avarajmAI se // ko prApta hotA hai, isa prakAra svayaM ke hI tIna dveSa se prANI duHkhI hotA hai kintu usake duHkhI hone meM rasa kA koI aparAdha nahIM hai| egantarase hAre rasammi, atAlise se kugaI pos| jo manohara rasa meM sarvathA anurakta rahatA hai aura amanohara dukkhassa saMpIlamukheDa bAle, na lippaI teNa mago viraago|| rasa meM dveSa karatA hai, vaha ajJAnI duHkhoM kI pIr3A ko prApta hotA hai| kintu virakta muni unameM lipta nahIM hotaa| rasANugAsANugae ya jove, carAcare hisai glve| manohara rasa meM Asakta jIya aneka prakAra ke basa syAvara cittehiM te paritAveha bAle, pIle attaguru philiTTa / / jIvoM kI hiMsA karatA hai, vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane bAlA kalezayukta ajJAnI puruSa nAnA prakAra ke una carAcara jIvoM ko paritApa pahu~cAtA hai ! Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] varamAnuyoga-2 sparza kI asakti kA nivedha sUtra 781-782 upavAyaNe rasANuvAeNa parimANa, rasa meM anurAma aura mamatva vRddhi hone se usake utpAdana rkhnnsmnimoye| rakkhaNasAmna meM, rakSaNa karane meM vyavasthita rakhane meM aura usake binAma yA vae vioge ya kahaM suhaM se, viyoga hoge para kaise sukhI ho sakatA hai ? usake upayoga ke saMbhogakAle 4 atisilAme / / samaya bhI tRpti na hone ke kAraNa duHkha hI hotA hai| rase atite va pariggahe ya. jo rasa meM atRpta hai aura usake parigrahaNa meM atyanta sasovasattoM na ubeda turddhi| Asakta hotA hai / use kabhI santuSTi nahIM ho sktii| vaha asaMatuTTiyoseNa buhI parassa, tuSTi ke doSa se duHkhI banA huA manuSya lobha ke vazIbhUta hokara lobhAklei AyayaI avataM / dUsaroM kI rasavAn vastue~ curA letA hai| tahAbhibhUyasa avatahAriNo, vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura rasa-parirase atilasma pariramo p| grahaNa meM atRpta hotA hai| atRpti doSa ke kAraNa usake bhASApAyAmusaM baDi lomosA, mRSA kI vRddhi hotI hai tathA mAyA-mRSA kA prayoga karane para bhI __ tazyAvi duSalA na vimuzcada se // vaha duHkha se mukta nahIM hotaa| mosassa panchA ya puratyao ya, ___asatya bolane ke pahale aura pIche tathA bolate samaya bhI payogakAle ya vuhI durante / jIva duHkhI hotA hai| isI prakAra vaha rasa meM atRpta hokara corI evaM avattANi samAyayasto, karatA huA bhI AzrayahIna hokara duHkhI hI hotA hai| rase atiso hio annisso|| rasANu sassa narasta evaM, isa prakAra rasa meM anurakta puruSa ko kiMcit sukha bhI kaba katto suhaM hojja kayAi kiNci?| aura kaise ho sakatA ? kyoMki manojJa rasAM ko pAne ke lie vaha tasthovamo vi kilesakcha, duHkha uThAtA hai aura unake upabhoga meM bhI atRpti kA kleza nimbasaI jassa kaega tumalaM / / aura duHkha banA hI rahatA hai / emeya rasammi gao paosaM, isI prakAra jo rasa se dveSa rakhatA hai, vaha bhI uttarottara uvei dukyohprmpraao| aneka duHkhoM kI paramparA ko prApta hotA hai, dvaSa mukta citta se pacitto ya viNAi kamma, vaha jina karmoM kA bandha karatA hai ve karma bhI udaya kAla meM usake jaM se puNo hoi duI vivAge // lie duHkha rUpa hote haiN| rase viraso maNao visogo, kintu jo puruSa rasa se virakta hotA hai vaha zoka-mukta bana eeNa dukkhohaparampareNa / jAtA hai / jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se lipta na lippaI bhayamale vi santo, nahIM hotA hai, usI prakAra vaha saMsAra meM rahate hue bhI ina duHkhoM jaleNa yA poklariNIpalAsaM // kI paramparA se lipta nahIM hotaa| --utta... 32, gA. 61-73 pharisAsatti Niseho--- sparza kI Asakti kA niSedha782. kAyassa phAsaM pahaNaM vayakti, 72. sparza ndriya ke viSaya ko kAyA kahate haiM, jo sparza rAga taM rAgahe tu mAnnamAhu / pA hetu hai use manojJa kahA hai, joSa kA hetu hai ise amanoza taM dosahau~ amaNunnamA kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAma samaya jo sesu sa yiipraago|| hotA hai| kAsasta kArya gahaNaM vayanti, sparza ke grahaNa karane vAle ko kAyA kahate haiM, kAyA se kAyassa phAsaM gahaNaM vayanti / grahaNa hone vAle ko sparza kahate haiN| rAga ke hetu ko samanoza rAgassa hedaM samaNunnamA, sparza kahA hai, dveSa ke hetu ko amanojJa sparza kahA hai| dosassa he amaNugnamAha / / Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 782 sparza ko Asakti kA niSedha voryAcAra [361 women jisa prakAra ghar3iyAla ke dvArA pakar3A huA araNya-jalAzaya ke zItala jala ke sparza meM magna banA rAgAtura bhaMsA vinAza kI prApta hotA hai usI prakAra magojJa spoM meM tIya Asakti karane vAlA yaha akAla meM hI vinApA ko prApta hotA hai| jo amanojJa sparza se tIna dvaSa karatA hai, vaha usI kSaNa duHkha ko prApta hotA hai isa prakAra svayaM ke hI tIca dveSa se prANI duHkhI hotA hai kintu usake duHkho hone meM sparza kA koI aparAdha nahIM hai| jo manohara sparza meM sarvathA anUrakta hotA hai aura amanohara garza sehoSa karatA hai, vaha ajJAnI duHkhAM kI pIr3A ko prApta hotA hai| kintu virakta muni unameM lipta nahIM hotaa| -.. ...: - - phAsesu jo giDimuvedya tibdha, akAliyaM pAkhada se viNAsa / rANAure soya-jalAyasanne, gAhAgahIe mahise va ramne / je pAvi bosaM samuveda tivvaM, tassikkhaNe se u ubeca duSakhaM / duhantaboseNa saeNa jantU, na kiMci phAsa abarAI se // enantarale ruiraMsi phAse, atAlise se kuNaI posa / dupassassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa maNI viraago|| phAsANagAsANugae pa jIve, carAcare hiMsai garUve / cittehi te paritAveha nAle, pokhaDa attaguru kili?|| phAsAgavAegaM pariggaheNa. Smuvi rnnsnimoye| vae vioge ya ha muhaM se, saMbhogakAla ya atittilAme / / phAse atittaM ya parimgahe ya, satovasatto na ubehu tuhi| atudvidoseNa duhI parassa, lobhAkhile AyayaI adatta / / tamhAbhibhUyassa adasahAriNI, phAse atittassa pariggahe y| mAyAmusa vai somanosA, tasthAvi duSakhA na vimundhaI se / / mosassa pacchA ya purasthao ya, paogakAle ya duhI turante / evaM adattANi samAyayarato, phAse atito buhimao annisso|| kAsANurattassa narassa evaM, kasto suhaM hogna kayAda kini / satyopabhoge vi kilesabukvaM, nivasaI jassa eNa dukkhaM // emeva phAsammi gao posa, uvei dukkhohprmpraao| pavuddhacitto ma ciNAda kamma, jaM se puNo hoi vuhaM vivAye // manohara sparka meM Asakna jIva aneka prakAra ke usa sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane pAlA kleza yukta ajJAnI puruSa nAnA prakAra ke una carAcara jIvoM ko garitApa pahuMcAtA hai| sparza meM anurAga aura mamatva buddhi hone se usake utpAdana meM, rakSaNa karane meM, vyavasthita rakhane meM aura usake binA yA viyoga hone para kaise sukhI ho sakatA hai ? usake upayoga ke gamaya bhI tRpti na hone ke kAraNa duma hI hotA hai| jo sparza meM apta hai aura usake parigrahaNa meM atyanta Asakta hotA hai, use kabhI santuSTi nahIM ho sktii| vaha asaMtuSTi ke doSa se duHkhI banA huA manuSya lobha ke vazIbhUta hokara dUgaroM kI sparzavAna vastue~ curA letA hai| vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura sparNa parigrahaNa meM atRpta hotA hai, atRpti doSa ke kAraNa usake mAyAmRSA kI vRddhi hotI hai tathA mAyA-mRSA kA prayoga karane para bhI vaha duHkha se mukta nahIM hotaa| asalya bolane ke pahale aura pIche tathA bolate samaya bhI jIva duHkhI hotA hai| isI prakAra yaha sparza meM atRpta hokara corI karatA huA bhI AzrayahIna hotA huA duHkhI hI hotA hai| isa prakAra sparza meM anurakta puruSa ko kicit bhI sukha kaba aura kaise ho sakatA hai ? alpa sukha bhI kahA~ se hogA kyoMki manoja rasoM ko pAne ke lie vaha duHkha uThAtA hai aura unake upabhoga meM bhI atRpti kA kleza aura duHkha banA hI rahatA hai| isI prakAra jo sparza se DhoSa rakhatA hai vaha bhI ularosara aneka dagdoM kI paramparA ko prApta hotA hai| dvaSayukta citta se vaha jina karmoM kA badha karatA hai| ve karma bhI udaya vAla meM usake lie duHkha rUpa hote haiN| Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392] paraNAnuyoga-2 samasva buddhi se Atma zakti kA samutthAna putra 782-786 phAse viratto maNuo visogo, kintu jo puruSa sparza se virakta hotA hai vaha zoka mukta eeNa dukkhohaparampareNa / bana jAtA hai| jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se nalimpaI bhavamajha vi santo, lipta nahIM hotA, usI prakAra vaha saMsAra meM rahate hue bhI ina leNa va pokhariNIpalAsaM // duHkhoM kI paramparA se lipta nahIM hotaa| -utta. a. 32, gA. 74-56 muhaM muhaM moha-gaNe jayaste, bAra-bAra zabdAdi moha-guNoM para vijaya pAte hue aura aNega-rUvA sabhaNaM gharante / rAMyama mArga meM vicarate hue zramaNa ko aneka prakAra ke pratikUla phAsA phusantI asamaMjasaM ca, sparza pIr3ita karate haiN| kintu bhikSu una para mana se bhI dveSa na tesu piSakhU maNasA pauste / / na kare / mandA ya phAsA baha-lohaNijjA, kAma-bhogoM ke alpa sparma bhI bahuta lubhAvane hote haiM kintu sahappagAresu maNaM na kujjaa| saMyamI una spoM meM mana ko na lagAye, krodha se apane ko bacAve, raklejja kohaM viNaejja mANaM, mAna ko dUra kare, mAyA kA sevana na kare aura lobha kA tyAga mAya ne sebe paraheja lohaM // kre| je saMkhayA tuccha parappavAda, jIvana sAMdhA jA sakatA hai aisA kahane vAle anyatIrthika te pija dosANagayA parajamA nissAra vacana bolane vAle haiM, ve rAma haSa yukta hone se parAdhIna ee ahamme ti duguchamANo, haiN| ye loga dharma-rahita haiM aigA soca kara unase dUra rahatA huA paMkhe bhuNe-jAva-saraura-bheo // mumukSu antima sAMsa taka saMyama guNAM kI ArAdhanA kre| --utta, a. 4, gA. 11-13 vIrya-zakti-5 samattadhiyA voriyapAuraNaM - samatva buddhi se Atma-zakti kA samutthAna - 783. jahatya mae saMghI jhosite, evamaNNatya saMdho dujyosae bhavati, 783. jaise maiMne isa jJAna, darzana aura cAritra se karma saMtatti ko tamhA bemi--'No giNahavejja viiriy'| bhaya kiyA hai vaise anya mata meM karma saMtati ko kSaya karanA kaThina __-A. su. 1, a. 5. u. 3, su. 157(ma) hai| isalie maiM kahatA hUM ki- "bhumukSu sAdhaka zakti kA gopana na kre|" appavIrieNa cattAri dullabhaMgA Atma-bIrya meM cAra aMga durlabha784. cattAri paramaMgAgi, dullahANIha jntunno| 764. isa saMsAra meM prANiyoM ke lie cAra parama-aMga durlabha haiM -- mANusattaM suI sayA, saMjami ya boriyaM / / manuSya janma, dharma zravaNa, dharma meM zraddhA aura saMyama meM parAkrama / -utta. ba. 3, gA.1 appavorieNa kammANa-dhuNaNaM Atma-bala se karma kSaya - 765. mANusataMmi AyAo, jo dhamma soccA sarahe / 785. manuSya bhava ko prApta kara jo vyakti dharma ko sunatA hai tabassI bIriyaM laba, saMkhur3e nijhume rayaM / aura usameM zraddhA karatA hai, vaha tapasvI saMyama meM puruSArtha kara -utta. a.3, gA.11 saMvRta ho jAtA hai aura karma-raja ko naSTa kara DAlanA hai| moNega kammadhuNaNaM-- munitra se karma kSaya786. jaM sammaM si pAsahA taM moNaM ti pAsahA, jaM moNaM ti yAsahA 766. jo rAmatva ko dekhatA hai vaha munitva ko dekhatA hai, jo saM sammati pAsahA / munitya ko dekhatA hai vaha samatva ko dekhatA hai| - - - - - - - - - - - - - Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 786-708 apramatta bhAva se karaNIya kRzya dhIryAzara [393 Na hama sabaka sivileha, ahijjamANehi, guNAsAehi, vaMka- samatva kA AcaraNa karanA una sAdhakA dvArA zakya nahIM hai samAvArehi pamatehiM gAramAyasahi / jo manda puruSArthI haiM, padArthoM meM sneha rakhate haiM, viSaya lolupa haiM, mAyAcArI haiM, pramAdI haiM aura gRhavAsa meM lIna haiN| muNI moNaM samAdAya dhuNe kamma sarIragaM / kintu muni saMyama grahaNa karake sthUla aura sUkSma zarIra ko kRza karane meM puruSArtha kre| paMtaM luhaM seveti vIrA smmsdsinno| samatvadarzI vIra muni prAnta (bAsI yA bacA khucA thor3A sA) aura rukSa (nIrasa, vikRti-rahita) AhArAdi kA sevana karate haiN| esa ohaMtare muNI tiNe muse virate viyAhita / aise muni janma-mRtyu ke pravAha ko pAra karane vAle hote haiM --A su 1. a. 5. u. 3. su. 161 ve hI muni tIrNa-mukta aura virata kahalAte haiN| apamattabhAveNa karaNijja kiccAI apamantu bhAva me mIrA kRla-.. 787. ahiM ThAhiM sammaM ghaDitabba jatittavaM, parapakramitavatraM, 77. Aya sthAnoM meM sAdhaka samyag AcaraNa kare, samyak asti ca paM a? jo pabhAetamvaM bhavati / prayatna kare, samyak parAkrama kare aura ina AThoM sthAnoM meM kucha bhI pramAda nahIM kre| 1. asuyANaM ammANaM samma suNaNatAe ammuTThatabdha prati / (1) azruta dharmoM ko samyak prakAra se sunane ke lie jAga 2. sutAeM dhammANaM opiNhaNayAe. uvadhAraNayAe amuTTha (2) sune hue dharmoM ko mana se grahaNa kare aura unakI sthirasamvaM bhavati / smRti ke lie jAgarUka rhe| 3 NavANaM kammANaM saMjameNamakaraNatAe an? tanvaM bhavati / (3) saMyama ke dvArA navIna karmoM kA nirodha karane ke lie jAgarUka rhe| 4. porANArga kammANaM tavasA vigidhagayAe, visohaNamAe (4) tapazcaraNa ke dvArA purAne karmoM ko pRthak karane aura agbhaTThatavvaM bhavati / vizodhana karane ke lie jAgarUka rahe / 5. asaMgihIya pariyaNassa saMgihaNayAe ammuTu yacvaM bhavati / (5) asaMgRhIta parijanoM (ziSyA) kA saMgraha karane ke lie jAgarUka rhe| 6. sehaM AyAragoyaraM pAhaNatAe amma? yavvaM bhavati / (6) mokSa (navadIkSita) muni ko AcAra-gocara kA samyaka bodha karAne ke lie jAgarUka rahe / 7. gilANassa agilAe yAvaccakaraNayAe mAmuTThayavyaM (7) glAna sAdhu kI glAni-bhAva se rahita hokara bayAvRtya bhvti| karane ke lie jAgarUka rhe| 8. sAhamiyANadhikaraNasi uppaNasi tastha apissito- (4) sArmikoM meM paraspara kalaha utpanna hone para "ye mere yassite apaksaggAhI mamatvAvamUne 'kahaM Nu sAhammiyA sAghamika kisa prakAra ganda, kalaha aura tU tU maiM-maiM se mukta hoM" appasadA appajhaMjhA appatumaMtumA uvasAmaNatAe' acamuTuyanvaM aisA vicAra karate hue rAga-dveSa se rahita hokara kisI kA pakSa bhavati / -ThANaM. a. 8. su. 646 na lekara madhyastha bhAva ko svIkAra para use upazAnta karane ke lie jAgarUka rhe| ANANusaraNaM javaeso AjJAnusAra AcaraNa karane kA upadeza - 783. aNANAe ege sokTANA, AgAe ege giravaTThANA etaM te 78. kucha sAdhaka anAjJA meM udyamI hote haiM kintu AzA meM mA ho / udyamI nahIM hote haiN| yaha abasthA tumhAre jIvana meM na ho tIrthakara bhagavAna kA yaha Adeza hai| Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364] gharagAnuyoga-2 pramAva parityAga kA upadeza sUtra 788791 etaM kusalassa basaNaM taddiSTThIe. tammuttIe, tappurakAre, tassagNI, muni usI meM apanI dRSTi niyojita kare, usI meM tanmaya taSNivesaNaM / ho, use hI pramukha banAe, usI ke smaraNa meM saMlagna rahe, usI meM dasacitta hokara usakA anusaraNa kre| abhibhUya avakkhU anabhimUte pabhU mirAlaMbatAe / ___jisane parISaha-upasargoM para vijaya prApta kara tasvoM kA - A. su. 1, a. 5, 3. 6, su. 172 sAkSAtkAra kiyA hai vaha parISahoM se abhibhUta nahIM hotA aura vahIM nirAlambI hokara saMyama pAlana meM samartha hotA hai| pamAya parizcAga udaeso pramAda parityAga kA upadeza786. samapaM tatthuvelAe. appANaM viSpasAbae / 786. sAdhanA kAla meM muni samatva kA vicAra karake AtmA ko aNaNNaparamaM gAgI, go emAe kayAi vi / / gadA prasanna rakhe, jJAnI muni saMyama meM kadApi pramAda na kare / Ayaguse sadA bIre, mAyAmAyAe jaave| sadA Atmagupta aura parAkramI sAdhaka parimita bhojana se virAga svehiM gacchejjA, mahatA khumAehi vA / / saMyama yAtrA calAve, alpa yA adhika rUpa Adi viSayoM se pUrNa -A. su. 1, a 3, u. 3, su. 123 virakta rhe| tivihA dhamma jAparaNA tIna prakAra kI dharma jAgaraNAvt. 'mante ! ti' bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra baMdati 70. 'he bhagavana !' isa prakAra sambodhita karate hue bhagavAna namaMsati, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI gautama svAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko bandana mama skAra kiyA aura baMdanA namaskAra karake isa prakAra pUchA-- pa.-kavidhA se ! jAgariyA pannatA? pra--bhagavana ! jAgarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? u.-goyamA tivihA jAgariyA emasA, taM jahA u.--gautama ! jAgarikA tIna prakAra kI kahI gaI hai| yathA1. yuddhajAgariyA, 2. abuddhanAgariyA, (1) buddhajAgarikA, (2) abuddhajAgarikA, 3. surkkhjaagriyaa| (3) sudarzanajAmarikA / pa0 se kejavaNaM bhante ! evaM paJcati "tivihA jAgariyA prA-bhagavana ! kisa hetu se kahA jAtA hai ki jAgarikA pannattA',taM jahA tIna prakAra kI hai, jaise-- 1. gurAgAgariyA, 2 abuddhabAgariyA, (1) buddha-nAgarikA, (2) abuddha-jAgarikA 3. surakkhajAgariyA? (3) sudarzana-jAgarikA? u.-goyamA ! je hame arahatA bhagavaMto uppazanANa-dasaNa- u0 he gautama ! jo utpanna hue kevalajJAna-kaivaladarzana ke gharA jahA khaMvae-jAva-satvANa samvadarisI eeNa dhAraka arihanta bhagavAna haiM-vAyat--skandaka prakaraNa ke anubuvA buddhajAgariva jAgaraMti / __sAra jo sarvajJa, sarvadarzI haiM, ve buddha haiM. ve buddha jAgarikA karate haiN| je ime aNagArA bhagavaMto iriyAsamiyA-jAva-guttabaMbhayArI, jo ye anagAra bhagavanta Isi miti yukta-yAvat-gupta ee NaM ajuddhA abusajAgariyaM jAgaraMti / brahmacArI haiM, ve abuddha chadmastha haiN| ve abuddhajAgarikA karate hai| je ime samaNovAsamA abhigaya jIvAjIvA jAva-viharaMti ete jo ye zramaNopAsaka jIva ajIva Adi tatvoM ke jJAtA haiM gaM surakkhunAgariyaM jAgaraMti / - yAvat-poSadhAdi karate haiM ve sudarzana jAgarikA karate haiN| se teNa?NaM goyamA! evaM uccati timihA jAgariyA-jAva- isI kAraNa se he gautama ! tIna prakAra kI jAgarikA sudvkhubaagriyaa| --yAvat-sudarzana jAgarikA kahI gaI hai| -vi. sa. 12, na, 1, su 25 egatta aNNata bhAvaNA ekatva abhyatva bhAvanA-- 761. jassa paM bhivAnassa evaM bhavati-"ego ahamasi, Na me 791 jisa bhikSa ke mana meM aisA adhyavasAya ho jAya ki 'maiM ariya koI, Na yAhamavi kassaha evaM se enAgiNameva appANaM akelA hu merA koI nahIM hai aura na maiM kisI kA hU~" vaha apanI Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 76 1.763 anitya bhAvanA vIryAcAra [365 samamimANejA / lAghaviyaM AgamamANe tave se amisamaNNA- AtmA ko ekAkI bhAva meM hI rakhe isa prakAra vaha lApavatA ko gate bhavati / prApta karatA huA tapa ke lAbha ko prApta karatA hai| jaheyaM bhagavatA paveditaM tameva abhisameccA samvatI samvatAe bhagavAna ne jisa rUpa meM pratipAdana kiyA hai. use usI rUpa sammattameva samamijANiyA! meM jAnakara saba prakAra se sarvAtmanA samyaka prakAra se kriyAnvita -A. su. 1, ma. ja.6.su.222 kre| samAe pehAe parizvayanto. siyA maNo nissaraI bahiDA / samyaktayA sAvadhAnIpUrvaka saMyama pAlana karate hue yadi na sA mahaM novi ahaM pi tIse, icchaMva tAmao viNaejja raagN|| kadAcit mana saMyama se bAhara nikala jAe to sAdhu yaha vicAra -dasa. a.2, mA. 4 karake rAga bhAva ko dUra kare ki "vaha merA nahIM hai aura na maiM hI usakA huuN|" ahege dhammamAdAya AdANappamiti suppaNihie ghare appalIya- kaI sAdhaka muni dharma ko grahaNa karake dharmAcaraNa meM indriya bhe| aura mana ko samAhita karake caMcalatArahita ho sthiratApUrvaka vicaraNa karate haiN| savvaM gehi pariNAya esa paNae mahAmuNI / dhe mahAmuni samagra Asakti ko chor3akara saMyama meM puruSArtha karate haiN| matiyacca sambao saMga, "Na mahaM asthi ti ego ahamaMsi" phira sarvathA saMgha kA tyAga karake "merA koI nahIM hai isnymaanne| lie maiM akelA hU~" aisA cintana kara saMyama meM yarana karate hai| etya virate aNagAre samvato bhUre rIyaMte je acele parisite vaha saMgrama meM sthita virata anagAra saba prakAra se muNDita saMcikSati bhomaayriyaae| hokara vicaraNa karatA huA avamodarikA ke hetu alpa vastra yA nissA rahatA hai| se akucA , hatevA, tUsite vA, paliyaM parga, anuvA use koI Akroza vacana kahe. mAre, pITe, keza Adi strIMce, pargaNaM, asahehi shphaasehi| pahale kie hue kisI dhuNita duSkarma kI yAda dilAkara athavA tathyahIna zabdoM dvArA doSAropaNa kare / hati saMkhAe egatare aNNatare abhiNAya titikkhamANe aisI sthiti meM muni una aneka upasargoM ko apane karmodaya prive| kA phala jAnakara samyak cintana dvArA samabhAva se sahana karatA huA saMyama meM vicaraNa kre| yahirI va ahiromaNA yA savaM visosiyaM saphAse ve upasarga sajjAkArI hoM yA alajjAkArI hoM samyagdI phAse smitvNsge| muni sabhI bAdhAmoM ko dUra karatA huA una kaSToM ko mamyaka prakAra se sahana kre| ete bho ! NagiNA buttA je logasi apAramaNa dhmminno| he mAnavo ! dharma kSetra meM unheM hI bhAvanamna nimrantha kahA -mA. su.1,ma.6, u. 2, su. 104-15 gayA hai jo munidharma meM dIkSita hokara punaH gRhavAsa meM nahI aate| aNiccA bhAvaNA anitya-bhAvanA792. AhAropayA vehA parosaha prmguraa| pAsaha ege sabibiehi 762. yaha zarIra AhAra se paripuSTa hotA hai aura bhUkha pyAsa parigilAyamANehi / oe vayaM pati / Adi parISahoM ke Ane se yaha kSINa ho jAtA hai| aisI sthiti -A. su. 1, a. 8, 3. 3, su. 210(ka) meM kAyara sAdhaka sabhI indriyoM se duHkha kA anubhava karate hue dekhe jAte hai, kintu rAga dveSa rahita samabhAvI muni isa avasthA meM bhI saMyama kA pUrNarUpeNa pAlana karate haiN| aMsaraNa bhAvaNA azaraNa bhAvanA793. vittaM pasayo ya nAio, taM bAle saraNaM ti mnnii| 763. ajJAnI jIva bana, pazu aura jJAtijanoM ko apanA zaraNaese mama bhuSI ahaM, no tANaM saraNaM na vijaI / / bhUta samajhatA hai / ye mere haiM maiM inakA svAmI hU~, kintu vAstava meM ye usake lie na trANarUpa hai aura na tharaNarUpa hai| -- - - - Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366] caraNAnuyoga-2 maitrI bhAvanA pUtra 713-796 ammAgamitami dhAtuhe, ahavA upakamite bhavaMtie / jaba prANI ke Upara kisI prakAra kA duHkha A par3atA hai taba egassa gaI / AgaI, bidubhatA saraNaM Na mannaI // vaha use akelA hI bhogatA hai tathA upakrama ke kAraNoM se Ayu -sUya su. 1, a. 2, u. 3, su. 16-17 naSTa hone para yA mRtyu upasthita hone para vaha akelA hI paraloka meM jAtA hai tathA vahA~ se marakara punaH akelA hI AtA hai| isa lie vidvAna puruSa kisI ko apanA zaraNa nahIM maante| mettI bhAvaNA maitrI bhAvanA764. purisA ! tumameva tuma mittaM, ki yahiyA mittmicchsi| 794. he puruSa ! tuma hI tumhAre mitra ho phira bAhara apane se -A. su. 1, a. 3, u. 3, su. 125 bhinna mitra kyoM dUda rahe ho? jAvantavijjapurisA, sakhe te bukkhasaMbhavA / jitane bhI avidyAvAna ajJAnI puruSa haiM, ve saba apane lie luppanti bahuso mUDhA, saMsAraMmi aNamtae / duHkha utpanna karane vAle haiN| ve mUr3ha bane hue isa ananta saMsAra meM bAra-bAra duHkhoM se pIr3ita hote haiN| samikkha paDie tamhA, pAsajAIpahe bhuu| isalie paNDita puruSa aneka bandhanoM aura janma maraNa ke appaNA samesejjA, metti bhaesu kampae / / sthAnoM kI samIkSA kara svayaM satya dharma kI gaveSaNA kare aura --utsa. a. 6, gA.1-2 saba jIdoM ke prati maMtrI kA AcaraNa kre| saMbara bhAvaNA saMvara bhAvanA765 samhA'tivijo parama ti gayA, 765. hiMsAdi pApa ke phala kA jJAtA vidvAna muni parama-mokSa AryakarvasI ga karei pAtra / pada ko jAnakara kabhI bhI pApa karma meM pravRtta nahIM hotaa| aggaM ca mUlaM ca vigica dhIre, he dhIra ! tU agra aghAti karma (aura mUla) dhAti karma ko palichiriyANaM NikammarasI // dUra kara, una kamoM ko unmUlana karane se nikamaMdI ho jAtA hai| esa maraNA pamuzcati, seviTupaye munnii| vaha AtmadarzI muni maraNa se mukta ho jAtA hai, vahI dAstava meM karma aura saMsAra bhaya kA draSTA hai| athavA mokSa mArga kA jAtA hai| logasi paramavaMsI vivittajIvI uvasante, samite sadA-jate loka meM jo paramadarzI hai, rAga-Sa rahita zuddha jIvana jItA kAlamakhI prive| hai, upazAnta hai, pAMca samitiyoM se samita hai, jJAnAdi se sahita a.su. 1, a. 3, u. 2, su. 115-116 hai aura sadA saMyamazIla hokara paNDita bharaNa kI AkAMkSA karatA humA vicaraNa karatA hai| saMyama meM parAkrama-6 paNNAvatANa parakkama prajJAvAnoM kA parAkrama766. evaM tesi mahAvIrANa nirarAya pumbAI vAsAIrIyamANArNa 766. cirakAla taka pUryo yA varSoM paryanta saMyama meM vicaraNa karane daviyANaM pAsa ahiyaasiyN| vAle, cAritra saMpanna tathA saMyama meM pragati karane vAle mahAna vIra sAdhuoM ne jo parISahAdi sahana kiye haiN| use tU dekha / AgatapaNNAgANaM kisA bAhA bhavaMti, payague ya mNssonnie| una prajJAvAna muniyoM kI bhujAe~ kRza hotI haiM, unake zarIra meM rakta mAMsa bahuta kama ho jAte haiM / Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUba 716-769 paNDita kA parAkama bIryAcAra [397 viseNi kaTTa pariNAya esa tiSNe muse virate vivaahite| saMsAra-vRddhi karAne vAlo rAga-dveSa kaSAyarUpa zreNI saMtati -A. su. 1, a.6. u. 3, su. 187-188(gha) ko prajJA se jAnakara use chinna-bhinna karatA hai| bahI muni tIrNa. mukta evaM virata kahalAtA hai| paMDiyassa parakkama -- paNDita kA parAkrama765. evaM jANittu dukkhaM patteyaM sAtaM / maNabhikkataM ca khalu vayaM 767. 'pratyeka prANI kA sukha aura duHkha apanA-apanA alaga hai', saMpehAe sagaM jANAhi paMbite / yaha jAnakara tathA 'yauvana evaM pAkti abhI samApta nahIM huI hai| paNDita puruSa aisA vicAra kara avasara ko jAnakara dharma kA AcaraNa kre| -jAva-sothapaNNANA aparihINA, jAya-tapaNNAgA apari- jaba taka zrotra-prajJAna, netra-prajJAna, prANa-prajJAna, rasanAhoNA, jAba-ghANapaNANA aparihoNA, -jAva-johapaNANA prajJAna aura sparza-prajJAna paripUrNa hai, ina aneka prAra kI zArIaparihoNA, jAva-phAsapazyANA aparihINA iccehi virUva- rika zaktiyoM ke paripUrNa rahate hue Atmahita ke lie samyak svehi paNANehi aparihoNe hi mAya samma samaNuvA- prakAra se prayatnazIla bane / semjaasi| -A. su. 1, a. 2, u. 2, su. 68 samattadasissa parakkama samatvadarzI kA parAkrama718. maNI moga samAvAya, dhuNe kamma-sarIragaM / 768. muni saMyama svIkAra kara karma-zarIra ko prakampita kare paMtaM guhaM sevaMti, vIpa samattabaMsiNo // athAt karma kSaya karane meM puruSArtha kre| yaha jAnakara samasvadarzI vIra nIrasa aura rUkSa AhAra Adi kA sevana karate haiN| esa oghatare maNI tiSNe muse virate viyAhite ti bemi / saMsAra samudra ko pAra karane vAlA muni tIrNa, mukta aura -A.su. 1, a. 2, u. 6, su. 16 (kha-ga) birasa kahalAtA hai| jAti ca budidha va haja ! pAse, he Arya! tU isa saMsAra meM janma aura jarA ke du:khoM ko bhUtahiM jAga paDileha saat| dekha ! tathA sabhI jIvoM ke viSaya meM jAna ki ve sabhI sukha hI samhA tivigjo paramaM ti baccA, cAhate haiM / bhaktaH mokSa mArga ko jAnakara samaravadI bidvAna muni samatavaMsI ga kareti pAvaM kisI bhI pApa kArya meM pravRtta nahIM hotA hai| -thA. su. 1, a. 3, u. 2, su. 112 kA aragha ke ANave? etyapi agahe pare / yogI ke lie bhalA kyA ati (zoka) hai aura kyA samma hAsaM paricama mallINagutto parivvae / mAnanda hai? ina donoM avasthAoM se rahita hokara vicaraNa kre| -A. su. 1, a. 3, u. 3, su. 124 vaha sabhI prakAra ke hAsya Adi kA tyAga karake indriyanigraha tathA mana-vacana-kAyA ko gupta karate hue vicaraNa kare / muttatta sahavaM muktAtmA kA svarUpa766. jaM ANejA upacAlayaM saM jANejjA dUrAlayaM, jAnA 766. jise tuma parama tatva meM sthita jAnate ho, use mokSa mArga pUrAlaiyaM taM jAgejjA upacAlayaM / meM sthita jaano| jise tuma mokSa mArga meM sthita jAnate ho use -thA. su.1, bha. 1, u. 3, su. 125 hI parama tatva meM sthita jaano| dhIrassa parakkama vIra puruSa kA parAkrama - 800. ema vIre pasaMsie ne pave pvibhoye| 800, vaha vIra prazaMsA ke yogya hai, jo karmoM se baMdhe hue manuSyoM ko mukta karatA hai| upaTa ahaM tiriya disAmu se samabatI savaparigNAcArI Na vaha kuzala sAdhaka U~cI dizA, nIcI dizA aura tirachI lipati chaparaveNa viire| dizAoM meM saba prakAra ke samagra viveka ke sAtha calatA hai| vaha -A. su. 1, ba. 2, u. su.103 vIra hiMsA Adi pApa sthAna se lipta nahIM hotaa| Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368] caraNAnupauga-2 vIra puruSa kA parAkrama sUtra 800 ne khalu bho ! vIrA samiyA sadA jayA saMghava siNo Ato. "he Aryo ! jo sAdhaka bIra hai. pAMca samitiyoM se sampanna dharatA ahA tahA loga uvehamANA pAIgaM paDoNaM vAhiNaM hai, jJAnAdi se sahita haiM, sadA saMyata hai, satata jAgarUka haiM. pApoM udoNa haya saccasi parivicidisu / sAhissAmI gANaM vIrA se uparata haiM, yathAvasthita loka ke svarUpa ko dekhate haiM, pUrva, samiyAgaM sahiyANaM sadA jayANaM saMdhazvaMsISaM AtovaratANaM pazcima, dakSiNa aura utara sabhI dizAoM meM sarvatra satya (saMyama) ahA tahA logamuvhamANANaM / meM sthita haiM, una vIra samita, sahita, sadA yatanAzIla, satata jAgarUka, pApoM se uparata, loka ke yathArtha draSTA zAniyoM ke samyaka jJAna kI hama bhI ArAdhanA kareMge" aisA sAdhaka vicAra kare / 50-kimAthi uvAhI pAsagassa Na vijjati ? pra-satyadraSTA bIra ke koI upAdhi hotI hai yA nahIM? u. Nasthi / - A. su. 1, tha.4, u.4, su. 146 30-usake koI upAdhi nahIM hotI hai| ASolae pIlae Nippolae jahitA puNyasaMjoga hicyA ___ muni pUrva saMyoga kA tyAga kara saMyama svIkAra karake pahale ukhsm| karma va zarIra kA ApIDana kare, phira prapIDana kare aura tadanantara niSpIDana kare arthAt uttarottara tapa vRddhi kre| tamhA avimaNe vIre sArae samie sahie savA jae / isalie vIra muni sadA viSayoM ke prati rati aura zoka se mukta Atmarata samitiyoM se mukta aura sAmAdi se sahita hokara sadA saMyama meM palla kre| turaNucaro maggo vIrANaM agiyaTTamAmINaM, vigidha maMsa mokSagAmI vIra puruSoM ke mArga para calanA kaThina hotA hai| sogit| ataH he ziSya ! tU tapazcaryA ke dvArA mAMsa aura khUna ko sukhA de| esa purise davie vore AyANijje biyAhite me ghuNAti jo sAdhaka saMyama svIkAra kara karma kSaya karane meM puruSArtha samussayaM vasittA baMbhacerasi / karatA hai vahI puruSa mokSArthI vIra aura saMyamavAn kahA jAtA hai| --A. su. 1, a. 4, u. 4, su. 143 kohAimANaM haNiyA ya vIre, __ vIra puruSa kaSAya ke AdibhUta aMga krodha aura mAna ko naSTa lobhassa pAse NirayaM mahaMta / kare / lobha ko mahAna naraka ke rUpa meM dekhe / ataH laghubhUta mokSatamhA ya vIre virate vahAo, gAmI vIra hiMsA se virata hokara viSaya-vAsanA rUpa mAdhava DiviSana soyaM labhUyagAmI // sthAnoM ko chipa-bhinna kara ddaale| gaMpaM pariNAya ihaja vIre, vIra puruSa isa loka meM rAga-dveSa bhAdi karma bandha ke kAraNoM soyaM pariNAya carekja bante / ko jJaparikSA se jAnakara pratyAkhyAna parizA se tatkAla hI chor3a ummugaga- laI yaha mANavehi, de, isI prakAra indriya viSayoM ko bhI jAnakara damitendriya bana jo pANiNaM pAge samAraMbhejjAsi / / kAra saMgama meM vicaraNa kre| isa manuSya janma meM hI jIva ko karmoM se unmukta hone kA avasara milatA hai| ataH prANiyoM ke prANoM kA saMhAra Adi sAvadha kArya na kre| tamhA ravi iksa paMDie, isalie rAga-dveSa rahita paNDi- muni guNa doSoM kA vicAra pAvAo virte'minimbu|| kara pApa se virata aura kaSAyoM se upazAnta ho jaae| vIra paNapA vIrA mahAbIhi, puruSa lakSya taka le jAne vAle usa zAzvata mahApaya ke prati sikSipahaM yAjyaM dhurva // udyamazIla hote haiM jo ki siddhi kA mArga hai| vetAliyamagamAgao, maNaM vayasA kAraNa sNbuddo| kamoM kA nAza karane vAle saMyama mArma ko prApta kara muni kheccA vittaM ca pAyao, AraMbhaM ca susaMghu caregjAsi // mana, bacana aura kAyA se saMvRta hokara dhana svajana aura Arambha -sUya, su. 1, a. 2, u.1, mA. 21-22 kA sampUrNa tyAga kara saMyama meM hI vicaraNa kare / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 800-802 bhikSu kA parAkama voryAcAra [366 - - - - susyasamAgo ubAsejjA, suppaNNaM sutavassiyaM / jo AtmaprajJA ke anveSI, dhRtimAna aura jitendriya vIramuni vIrA je asapaNNesI, dhitimaMtA jitidiyA // haiM ye prajJAvAna tapasvI guru kI sevA bhakti yukta upAsanA kreN| gihe bIyamapassaMtA, purisAcANiyA mraa| ___gRhabAsa meM prakAza na dekhane vAle manuSya pranajita hokara puruSAte vIrA yahaNummukkA, nAyakhati jIvitaM / / dAnIya (AdaraNIya puruSa) ho jAte haiN| ve vIra manuSya andhana se - sUca, su. 1, 2,gA. 33-34 mukta ho jati hai aura kabhI asaMyamI jIvana kI icchA nahIM krte| dubakha logassa ANittA baMtA logassa saMjoga, jaMti vIrA loka ke duHkhoM ko jAnakara vIra sAdhaka loka saMyogoM kA mahAjANaM / pareNa paraM aMti, NAyakavani jiivit| parityAga kara mokSapatha ko prApta karate haiN| ve Age se Age --A. su. 1, a, 3, u. 4, su. 126 bar3hate jAte haiM, kintu asaMyama jIvana kI AkAMkSA nahIM krte| bhikkhussa parakkama -- bhikSu kA parAkama-- 801. bhArassa AtA muNi maMtraejjA, 801. muni saMyama-mAra ko vahana karane ke lie bhojana kre| kakheja pAvassa vivega bhikkhU / pApa se sadA dUra rahane kI icchA kare / duHla se spRSTa hone para lukkheNa puDhe dhupamAtiegjA, zAMti rakhate hue saMyama kA AmaraNa kare, yuddha bhUmi meM jaise subha? saMgAmasIse va paraM dmejaa|| puruSatra ke yoddhA kA damana karatA hai, usI taraha sAdha karma rUpI zatra kA damana kre| ani hammamANe phalagAvatI, kisI ke dvArA mAre jAne para bhI kASTa palaka kI bhAMti samAgama kati aMtagahasa / rahakara muni paNDita maraNa kI AkAMkSA karatA hai| yaha karma ko midhUya kAma ga pavaMcupti, kSINa kara janma-maraNa ke prapaMca se chUTa jAtA hai| jaise ki dhurA akkharakhae vA saga tibemi // ke TuTa jAne para gAr3I kA gamanAgamana ruka jAtA hai| -sUya. su. 1, a.7, gA. 26-30 Ayagutta bhikkhassa parakkama Atmagupta bhikSu kA parAkrama-- 802. bhipakhaM calatu puTThA vA apuTThA pA je ime AhAca gaMdhA 802. bhikSu se pUchakara yA binA pUche hI banAe hue AdhAkarmI phusaMti se hatA haNaha, khaNaha, chivaha, vahaha, patraha, AlaMpaha, AhAra ke na lene para koI gRhastha bhikSu ko kadAcit rassI bisaMha, sahasakkAreha, visspraamush| te phAse puTTho dhauro Adi se bAMdha de aura Akroza meM Akara naukara Adi se kahe ahiyaapse| vi-'isa ko pITo, ghAyala kara do, hAtha paira Adi aMga kATa DAlo, ise jalA do, isakA mAMsa pakAo, isake vastrAdi chIna lo, isakA saba kucha lUTa lo, jaldI hI ise mAro, ise aneka prakAra se pIr3ita karo", una duHkha rUpa kaSToM ke A par3ane para dhairyavAna muni unheM samabhAva se sahana kre| aduvA AyAragoyaramAikse takkiyANamaNelisaM / avuvA yaha Atmagupta muni usa puruSa kI yogyatA kA vicAra kara use gRttIe goyarassa aNu puSyeNa samma paDilehAe Ayagutte buddhahi mAtrAcAra samajhAye athavA anupama dharma kA svarUpa smjhaaye| evaM pveditN| yogya na ho to mauna pUrvaka rhe| isa prakAra anukrama se paryA-A. mu. 1, a. 8, u.2, su. 206 locanA karate hue eSaNA samiti kA samyak rUpa se pAlana kare / aimA tIrthakaroM ne pratipAdana kiyA hai| appamaso kAmehi javarato pAvakammehi, dhIre Ayagutte kheyANe, jo kAma bhogoM ke prati apramatta hai aura pApakamoM se uparata hai vaha puruSa yaura bAtmagupta aura khedajJa hotA hai| je pajjavajAyasatyasa kheyapaNe se asatyassa khepaNe / je jo zabdAdi viSayoM ko vibhinna paryAyoM se hone vAle masatyAhasa kheyaSNe se pajjavajAyasatyassa kheyaraNe / asaMyama ko jAnatA hai vaha saMyama svarUpa ko jAnatA hai jo saMyama -A. su. 1, a. 3, u. 1, mu. 106 ke svarUpa ko jAnatA hai vaha vipayoM kI vibhitra paryAyoM se hone vAle asaMyama ko jAnatA hai / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400J baramAmuyoga--2 meghAvo muni kA parAkrama mUtra 802-03 purisA ! asANameva abhiNigijma, evaM dukkhA pmokkhsi| he puruSa ! tU apanI AtmA kA hI nigraha kara aisA karane se --A. su. 1, a. 3, u. 3, su. 126 tU duHkha se mukti prApta kara skegaa| imeva caMba jumAhi, ki te jugNa bajAto? ima karma-pArIra ke sAtha hI yuddha kara, dUsaroM ke sAtha yuddha karane meM tujhe kyA milegA? zubAriha basu bullabha / jahesya kusalehi pariNAvivene bhAva yuddha ke yogya manuSya zarIra prApta honA avazya hI maasit| -A. su. 1, a. 5, ra. 3, su. 156 durlabha hai / isa jina zAsana meM tIrthaMkaroM meM jisa prakAra se parijJA aura viveka batAye haiN| samvatya saMmataM parAvaM ! tameva upAtikamma esa mahaM vivege pApa sarvatra sammata hai maiM usI pApa kA nikaTa se atikramaNa viyaahite| -A. su. 1, a. 8, u. 1, su. 202 (ka-kha) karake sthita hU~ yaha merA viveka kahA gayA hai| se ege saMviGapahe mugI agraNahA togmuvehmaanne| vAstava meM vahI muni mokSapatha para pragatizIla hotA hai jo vItarAga mArga se viparIta AcaraNa karane vAle logoM kI upekSA karatA rahatA hai| pati kamma pariSNAya sadhyaso ! se Na hiMsati, saMgAla, mo . isa prakAra aura kAraNoM ko samyak prakAra se jAna pagaThamati, unhamANe patteyaM sAtaM, vaNNAesau gArame kaMcaNaM kara bhikSu kisI prakAra kI hiMsA nahIM karatA aura saMyama kA saavloe| AcaraNa karatA hai pApa kArya meM ghRSTatA nahIM karatA, pratyeka prANI ke sukha kA vicAra karate hue saMyama kA icchuka muni samasta loka meM kucha bhI Arambha na kare / egappamuhe vidisampattiNe NigviNNacArI arate pyaamu| vaha eka mAtra mokSa ko cAhane vAlA saMsAra mArga se pratIrNa aura virakta hokara vicarane vAlA muni striyoM ke prati anAsakta se pasumaM samvasamaNNAgata paNANeNa apANeNa akaraNijjaM viziSTa prajJAvAna saMyamadhArI muni ke lie antaHkaraNa se pAvaM kamma taM jo annnnemii| pApa karma akaraNIya hai, ataH sAdhaka unakA anveSaNa na kare / - A. su. 1, a. 5, u. 3, su-159-160 appA ceva dameyaravo, appA hu khalu buddamo / AtmA kA hI damana karanA cAhie kyoMki AtmA kA damana appA bamto suhI hoi, assi loe paratya ya / / karanA bar3A kaThina hai Atma damana karane vAlA hI ihaloka aura paraloka meM sukhI hotA hai| varaM me appA bantI, saMjameNa taveNa y| acchA paho hai ki maiM saMyama aura tapa ke dvArA apanI AtmA mAhaM parehi dammato bandhahi bahehi ya // kA damana karUM dUsare loga bandhana aura vadha ke dvArA merA damana -utta. a. 1, su. 15-16 kareM-yaha acchA nahIM hai / mehAvI muNissa parakkama medhAvI muni kA parAkrama803. sadI ANAe medhAvI / 803. vItarAga kI AjJA meM zraddhA rakhane vAlA medhAvI hotA hai| loga ca ANAe abhisamecyA akutobhayaM / vaha jinavANI ke anusAra SaTjIvanikAya rUpa loka ko jAnakara pUrNa abhayadAtA ho jAtA hai| atyi sasthaM pareNa paraM, gariya asatyaM pareNa prN| zastra (asaMyama) eka se eka bar3hakara tIkSNa se tIkSNatara hotA hai kintu azvastra (saMyama) eka se eka bar3hakara nahIM hotA arthAt vaha eka rUpa hotA hai| meM kohayasI se mANadaMsI, jo krodhadarzI hotA hai, vaha mAnadI hotA hai, je mANaso se maayaasii| jo mAnadarzI hotA hai, vaha mAyAdI hotA hai, se mAyAdasI se sombNsii| jo mAmAdarzI hotA hai, vaha lobhadarzI hotA hai| Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUtra 03 medhAvI mAna kA parAkrama dhIrmAcAra [401 je lomasI se pejjadasI, jo lobhadarNI hotA hai. vaha rAgadarzI hotA hai, je pejavaMsI se dosaIsI, jo rAgadI hotA hai, vaha deSadarzI hotA hai, je bosadasI se mohavaMsI, jo dveSadarzI hotA hai, vaha mehadI hotA hai je mohardasI se gammavaMsI, jo mohadoM hotA hai, vaha garbhadarzI hotA hai, je gambhadaMsI se jammadaMsI, jo garmadarzI hotA hai, vaha janmadarzI hotA hai, se jammavaMsI se mAravaMsI, jo janmadazI hotA hai, vaha mRtyudarzI hotA hai, je mAradaptI se NirayavaMsI, jo mRtyudarzI hotA hai. vaha narakadarzI hotA hai, je NizyavaMsI se siriyadaMsI, jo narakadarzI hotA hai, vaha tiya cadarzI hotA hai, je tiriyadaMsI se dukkha isii| jo tiryacadarzI hotA hai, vaha duHkhadarzI hotA hai| se mehAvI abhiNiyamA mohaMca, mAgaMca, mAya ca, loha medhAvI krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga-dveSa, moha, garbha, ca, peja gha. dosaMca, mohaM ca, garumaM ca, jamma ca, mAra ca, janma, mRtyu, naraka, tiryaMca aura duHkha ko chor3a de| garagaM na, tiriya ca, dukkhaM ca / evaM pAplagassa basaNa ubarayasatpassa paliyaMtakarassa, ___ yaha samasta karmoM kA anta karane vAle, hiMsA Adi asaMyama se uparata evaM nirAkaraNa draSTA tIrthakara bhagavAna kA upadeza hai| AyANaM nisiddhA sagaLima, jo puruSa karma bandha ke kAraNoM ko roka detA hai, vahI sva kRta karmoM kA bhedana kara pAtA hai| 5. kimasthi javAhI pAsagassa, vijjati, F- kyA sarva draSTA ko koI upAdhi hotI hai yA nahIM ? u0-Nasthi / A. su. 1, a. 3, u. 4, su. 126-131 u0--nahIM hotI hai| bahuM ca khalu pAvaM kamma pr| ___ isa jIva ne bhUtakAla meM aneka prakAra ke pApakarmoM kA bandha kiyA hai| saccami dhiti phubaha / etyovaraha mehAcI savvaM pAvaM kamma ataH gheyaM rastrate hue saMyama pAlana karate rahanA cAhie / soseti / -A. su. 1, a. 3.sa.2, su. 116 117 sayama meM lIna rahane vAlA medhAvI samasta pApakoM kA kSaya kara DAlatA hai| purisA ! saccameva samabhijANAhi / saccassa ANAe uva- he puruSa ! tU satya ko hI bhalIbhAMti samajha / satya kI AjJA dvie se mehAyo mAra trti| meM upasthita rahane vAlA medhAvI saMsAra ko pAra kara letA hai| -A. su. 1, a. 3, u. 4, su 127 je mahaM abhimnne| jo mahAna hotA hai, usakA mana bAhara nahIM hotA / pavAraNa pavAyaM jANejmA sahasammujhyAe paravAgaraNa aNNasi pUrva janma kI smRti se, tIrthakara se prazna kA uttara pAkara ghA aMtie socaa| yA kisI atizaya jJAnI se sunakara tIrthaMkaroM ke bacana se vibhinna dArzanikoM ke vAda ko jAnanA caahie| NidhesaM pAtivattejja mehAvI, medhAvI bhagavadAjJA kA atikramaNa na kre| supaDilehiya sadhyamao saruvatAe sammameva smijaanniyaa| kintu saba prakAra se bhalI bhAMti vicAra karake sampUrNa rUpa se samyak pAlana kre| iha ArAmaM pariNAya asloNaguso parikvae nidriyaTThI vIre isa jinazAsana meM saMyama ko svIkAra kara sarva prakAra se mAgameNaM sadA parakamejjAsi / Atmagupta hokara vicaraNa kare, tathA mokSAbhilASI vIra muni -A. su. 1, a. 5, u. 6, su. 172-173 sadA Agama nirdiSTa Adeza ke anusAra hI parAkrama kre|| akammasa yavahAro Na vimati / karmoM se mukta AtmA ke lie koI vyavahAra arthAt saMsAra 'bhramaNa nahIM hotaa| kammuNA uvAhI jAyati / saMsAra bhramaNa rUpa upAdhi (duHkha) karma se hI hotI hai / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402] dharaNAnuyoga-2 - - mahaSi kA parAkrama sUtra 803.06 kammaM ca paDilehAe kammamUlaM ca ja chaNaM, parilahiya samvaM ataH karma kA malI gati parvAlocana kare tathA karma kA mUla samAyAya bohi tehi adissamANe / himA Adi hai, unakA bhI bhalI bhAMti nirIkSaNa karake saMyama grahaNa kare tathA rAga aura dveSa donoM se dUra hokara rhe| taM pariSNAya mehAvI vidittA loga vaMtA logasaNaM se matima isa prakAra samyaga parijJAna kara matimAna sAdhaka loka ko prkkmemmaasi| jAnakara lokasaMjJA kA tyAga karake saMyama rApa meM samyak parAkrama -yA. mu. 1, 2, 3, u. 1. su. 110-111 kare 1 mahesissa parakkama mahaSi kA parAkrama804. avareNa puNvaM pa saraMti ege, 204. kucha ajJAnI pUrva yA pazcAt kAla kA smaraNa nahIM krte| kimmasta tItaM kiM vA''yamissaM ? ve isakI cintA nahIM karate ki- isakA atIta kyA thA, bhAsaMti ege chaha mANavA tu, bhaviSyA hogA?' mITa mA bhaviSya meM AtmA ke astitva jammassa tItaM taM Agamissa / / ko svIkAra nahI karate / jAtItama?Na ya Agamissa, kucha ajJAnI aisA kahate haiM ki-"jo atIta meM jaisA hotA aTuM jiyachaMti tathAgatA u| hai bhaviSya meM bhI vaisA hI banatA hai" kintu sarvajJoM kA siddhAMta yaha vidhUta kappe etApassI, hai ki "atIta kI avasthA vartamAna meM hone kA aura vartamAna kI NijamosahattA khavage mahesI / avasthA hI bhaviSya meM hone kA niyama nahI hai arthAt karmAnusAra -A. su. 1, a. 3, u. 3, su. 124 avasthA parivartita hotI hai| isa siddhAMta kA vicAra kara vidhRta kalpa (saMyama) meM upasthita mahaSi sampUrNa karma kSaya kara mokSa prApta karatA hai| parirogaha pariccAe apamasassa parakkama parigraha ke parityAga meM apramatta kA parAkrama - 805. se supaDiyura suvaNIyaM ti gaccA purisA! paramacakkhU ! 805. vaha paripaha se vimukta muni samyak prakAra se pratibuddha hai viparikkama / etesu ceva yNbhcrN| usI kA saMyama paripuSTa hai yaha jAnakara, he parama cakSuSmAna puruSa! tUM parigraha tyAga meM samyaka parAkrama kara, aisA parAkrama karane vAle meM hI brahma ya (saMyama) sthita rahatA hai| se sUtaM ca me amasyaM ca me-"baMdhapamokyo ajmatyeva / " maiMne sunA hai aura anubhUta kiyA hai ki "bandhana se mukti saMyamI AtmA dvArA hI sambhava hai|" esya virate aNagAre doharAyaM titikme| isa parigraha se virata anagAra parISahoM ko jIvana paryanta sahana kre| pamate bahiyA pAsa, appamatto paribhae / jo pramatta hai, unheM nigraMtha dharma se bAhara samanna / ataeva muni apramasa hokara saMyama meM vicaraNa kare / evaM morSa samma aNuvAsejjAsi / isa prakAra parAkrama dvArA muni dharma kA samyak pAlana kare / ---A. su. 1, a. 5, u. 2, su. 155-156 kamma bheyaNe parakkama karma bhedana meM parAkrama506, se vaMtA kohaM ca, mANaM ca, mAyaM gha, lobhaM ca, evaM pAsagassa 806, saMyamaniSTa muni krodha, mAna, mAyA aura lobha kA vamana . saNaM ubaratasasthassa paliyatapharasta, AyANaM sagAbhi / kare, hiMsA se uparata tathA samasta karmoM kA anta karane vAle ~ A. su. 1, a. 3, 3.4, su. 128 sarvaza-sarvadarzI tIrthakara prabhu kA yaha kathana hai ki- 'jo karma bandha ke kAraNoM kA nirodha karatA hai, vahI svakRta karmoM kA nAza karane vAlA hai|' Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 80-808 kaSAyoM ko kRza karane kA parAkrama vIryAcAra [403 kasAya payaNu karaNe parakkamo - kaSAyoM ko kRza karane kA parAkrama... 07. iha ANAkhI paMDite aNihe, egamadhyANaM saMpehAe dhuNe 805. isa vItarAga AjJA kA AkAMkSI paNDita muni anAsakta sarIraM, kasehi appANaM jarehi adhyANaM / jahA junAI kaTAI hokara ekamAtra AtmA ko dekhatA huA kArmaNa zarIra ko prakampita hadhdayAho pamatthati evaM asasamAhite, Nihe / kara le / apane kaSAya-AtmA ko kRza kare, jIrNa kara DAle / jaise agni jIrNa kASTha ko zIghra jalA DAlatI hai, vaise hI samAhita AtmA sneha rahita hokara tapa rUpa agni se karma-pArIra ko jalA kara naSTa kara ddaale| vigiMca kohaM adhikaMpamANe, imaM niruddhAjya saMpehAe / duklaM manuSya jIvana alpAyu hai yaha vicAra karatA huA sAdhaka ca jANa aduvA gamessa, pukho phAsAiMca phAse / loyaM na sthira citta hokara krodha kA tyAga kre| vartamAna meM athavA pAsa vissphNvmaann| bhaviSya meM krodha se utpanna hone vAle duHkhoM ko jAne / krodhI puruSa bhinna-bhinna narakAdi meM vibhinna duHkhoM kA anubhava karatA hai| saMsAra ke prANI duHkhoM se saMtrasta hokara idhara-udhara bhaTaka rahe haiM unheM tU dekha ! me NicurA pAhi kammehi, aNidANA te viyAhitA : jI guNa pAkamo sa hai, to nidAna (duHva rahita) tamhAtivijjo No parisaMjalejjAsi / kahe gaye haiM / isalie vidvAna puruSa ! viSaya-kaSAya kI agni se -A. su. 1, a. 4, u. 3, su. 141-142 prajvalita na hove| baMdhaNa vimuttie parakkama bandhana se mukta hone kA parAkrama808. yukija tiujjA, baMdhagaM prinnaanniyaa| 808. bodhi ko prApta karo aura bandhana ko jAnakara use tor3a phimAha baMdhaNaM vIre? kivA jANaM tiuTTaI / / DAlo / ziSya pUchatA hai ki-'mahAvIra svAmI ne bandhana kise kahA hai ? kisa tatva ko jAna lene para use tor3A jA sakatA hai?' cittamasamacitaM vA, parigijma kisAmavo / jo manuSya cetana yA acetana padArthoM meM tanika bhI parigrahasanna vA aNajANAti, evaM duSakhA Na muccaI / / bRddhi rakhatA hai aura dUsaroM ke parigraha kA anumodana karatA hai vaha duHkha se mukta nahIM ho sktaa| sapaM tivAyae pANe, avuvA aNehiM ghaaye| ___ jo parigrahI manuSya prANiyoM kA svayaM hanana karatA hai. dUsaroM hapaMtaM vA'NujANAra, raM baDheti appaNo / se hanana karavAtA hai athavA hanana karane vAle kA anumodana karatA hai vaha apane paira ko bar3hAtA hai| jassi phule samuppanle, jehi vA saMvale gare / jo manuSya jisa kula meM utpanna hotA hai aura jinake sAtha mamAti luppatI mAle, annamannehiM muchie / nivAsa karatA hai vaha unameM mamatva rakhatA hai / isa prakAra paraspara hone vAlI mULa se mUcchita hokara yaha azAnI naSTa hotA rahatA hai| vittaM soyariyA gheva, sabameta na tANae / dhana aura bhAI-bahana ye saba rakSA karane meM samartha nahIM hai saMkhAe jIviyaM-va, kammuNA u tiuti // tathA jIvana' bhI kSaNabhaMgura hai yaha jAnakara manuSya karma ke bandhana ko tor3a DAlatA hai| ee gaMthe ghiukkamma, ege smnn-maahnnaa| kucha zramaNa brAhmaNa ina ukta dhana-parivAra kA parityAga kara ayANatA vissitA, sattA kAmehi mANavA / / dete haiM kintu virati aura avirati ke svarUpa ko nahIM jAnate --sUya. su. 1, a. 1, u. 1, pA. 1-6 hue bhI garva karate haiN| ve ajJAnI puruNa kAmabhogoM meM Asakta ho jAte haiN| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404) gharaNAnuyoga-2 sokA hI Atmaza sUtra 806-812 logaviSNu eva attavipaNa - lokajJa hI AtmajJa6. logaM ca prANAe abhisameccA akutobhayaM ! 506. muni apa kAya rUpa loka ko bhagavAna kI AzA se jAnakara unheM kisI bhI prakAra kA bhaya utpanna na kre|| se bemi-Neva sayaM logaM ammAimakhejjA, Neka attANaM abamara- maiM kahatA hUM-'muni svayaM apa kAyika jIvoM ke astitva kA puuktejjaa| niSedha na kare / na apanI AtmA kA apalApa kre|' je loga abhAikkha ti se attANaM amAikkhati, je attANaM jo apakAya rUpa loka kA apalApa karatA hai, vaha vAstava ajbhAikvaMti se loga anbhAikkhaMti / / meM apanA hI apalApa karatA hai| jo apanA apalApa karatA hai, - A. su. 1, a. 1, u. 3, su. 22 vaha apkAya rUpa loka ke astitva ko asvIkAra karatA hai| AyAvAissa samma parakkama AtmavAdI kA samyak parAkrama10.je AyA se viSNAtA, je viNNAtA se AyA / 10. jo AtmA hai vaha vizAtA hai, jo vijJAtA hai vahI AtmA jeNa vijANaMti se AyA / hai, kyoMki sva-para ko jAnatA hai isalie vaha AtmA hai / saM eDumaca paDisaM khaae| usa jJAna kI vibhinna pariNatiyoM kI apekSA se AsmA kI pahacAna hotA hai| esa AyAvAdI samiyAe pariyAe viyaahite| isa prakAra jo Atma svarUpa kA jJAtA hai usI kA saMyama -A. su. 1, a. 5, u. 5, su. 171 paryAya samyaka kahA gayA hai| jANAi sahiyassa parakkama . jJAnAdi se yukta muni kA parAkrama11. sahita dhammamAdAya seyaM smnnuprsti| 511. jJAnAdi se yukta sAdhaka dharma ko grahaNa karake Atma hita kA samyak prakAra se avalokana karatA hai| buhato jIviyasa parivavaNa-mASaNa-pUyaNAe jasi ege rAga aura dveSa se kaluSita kaI eka prANI jIvana nirvAha ke pamAyati / liye vandanA sammAna aura pUjA ke lie hiMsAdi pramAda kAryoM meM pravRtti karate haiN| sahio dukkha mattAe puTare No saMjhAe / jJAnAdi se yukta sAdhaka duHkha ke aneka prasaMga upasthita hone para vyAkula nahIM hotaa| pAsima davie logAlogapavaMcAto muccati / ___ ataH he ziSya ! tU dekha ki-'aisA saMyamI rAdhika isa bhava -A. su. 1, a. 3, u. 3, su. 127 aura parabhava ke samasta prapaMcoM se mukta ho jAtA hai|' samAhI kAmI samaNassa parakkama - samAdhi ke icchuka zramaNa kA parAkrama812. jahA ya apaDappabhayA balAyA, maNDaM balAgappabhava bhaay| 812, jaise bagulI aNDe ro utpanna hotI hai aura aNDA bagulI se emeva mohAyataNaM khu taha, mohaM ca tAhAyapaNaM vanti / / utpanna hotA hai usI prakAra tRSNA moha se utpanna hotI hai aura moha tRSNA se utpanna hotA hai : aisA jJAnI puruSa kahate haiN| mAha tRSNA rAgo ya doso vi ya mammabIyaM, kammaca mohappabhava vynti| rAga aura dveSa ye donoM hI karma ke bIja hai| karma moha se kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, yukkhaM ca jAImaraNaM vayanti / utpanna hotA hai aura karma hI janma maraNa kA mUla hai| janma maraNa hI duHkha kA mUla hai aisA jJAnI puruSa kahate haiN| cukkhaM hameM jassa na hoi moho, jisake moha nahIM hai usane duHkha kA nAza kara diyaa| jisake ___ moho ho jassa ma hoi tnnhaa| tRSNA nahIM hai usane moha kA nAma kara diyaa| jisake lobha nahIM tamhA hayA jassa na hoi loho, hai usane tRSNA kA nAza kara diyaa| jisake pAsa kucha bhI parigraha loho ho bassa na kiNdhnnaaii|| nahIM hai usane sobha kA nAma kara diyaa| 1 bA.su. 1,01, ca. 4, su. 32 / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 812-813 saMyama meM parAkrama karane vAle ko mukti bauryAcAra (405 rAga cha vorsa ca taheba mohaM, uThattakAmeNa samUlajAla / rAga-pa aura bhauha kA samUla unmUlana cAhane vAle muni je je uzayA paDijjiyamvA, te kittahassAmi ahANupuriva // ko jina-jina upAyoM ko svIkAra karanA cAhie unheM maiM kramaza: -utta. a. 32, gA. 6-6 khuuNgaa| je indiyANaM visayA manA, samAdhi cAhane vAlA tapasvI zramaNa indriyoM ke jo manojJa na tesu mA nisire kyaai| viSaya haiM unameM kabhI bhI rAga na kare laura amanojJa viSayoM meM na yA maSullesu maNaM pi kujjA, mana se bhI doSa na kre| samAhikAme samaNe tvssii| -utta. a. 32, gA. 21 saMjame parakkaMtassa vimusi saMyama meM parAkrama karane vAle kI mukti813. evaM sasaMkappa-vikapaNA, 813. isa prakAra rAga-dveSAtmaka saMkalpa-vikalpoM se nivRtta hone saMmAyaI samayamuvaTTiyassa / para mana meM samatA utpanna hotI hai tathA indriya viSayoM ke prati atthe ca saMkalpao tao se, saMkalpa-vikalpa ke na rahane se kAma guNoM meM hone vAlI tRSNA bhI pahoyae kAmaguNeSu taNhA / / naSTa ho jAtI hai| sa bIyarAgo kayasambakiyo, khabeda nANAvaraNaM khaNaNaM / phira vaha bhItarAga banA huA jIva pUrNa kRtakRtya hokara kSaNa taheva jaM sagamAvarei ja cantarAyaM ekarei kammaM // bhara meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya : karma kA kSaya kara detA hai| saba to jANai pAsae ya. tatpazcAt vaha sarvajJa sarvadarzI ho jAtA hai tathA moha aura ___ amohaNe hoI nirntraae| antarAya se rahita ho jAtA hai| anta meM vaha sampUrNa Azrava aNAsave sAgasamAhijutte, rahita hokara dhyAna ke dvArA samAdhi' meM lIna bana kara karma mala se Aukkhae mokkhamuha sukhe / / zuddha hokara AyuSya kA kSaya hote hI mokSa ko prApta kara letA hai| so tassa sabassa buhassa mukko, vaha mukta jIva saMsAra meM prANiyoM ko satata pIDita karane jaM bAhara sathayaM jntumey| vAle sampUrNa duHkhoM se rahita ho jAtA hai tathA dIrghakAlIna kamavohAmavippamukko pasAyo, roga se vaha mukta ho jAtA hai| vaha prazasta aura kRtArtha banA to hoha accatahI kamarayo / / huA jIva atyanta sukhI ho jAtA hai| agAhakAlappalavassa eso, anAdikAlIna samasta duHkhoM se mukta hone kA yaha mArga sabyassa yukkhassa pmokkhmmyo| batAyA gayA hai use svIkAra kara jIva kramazaH puraSArya kara zAzvata vivAhio jaM samuvicca sattA, sukhI ho jAte haiN| kameNa adhcantasuhI bhavanti / -utta. a. 32, gA.107-111 Nimmamo nirahaMkAro, botarAgo aNAsaSo / muni mamatva aura ahaMkAra se rahita bana kara Azrava rahita saMpatto kevalaM gANaM, sAsayaM prigire| ho jAtA hai, phira vItarAga banakara kevalajJAna ko prApta kara -utta. a. 35, gA. 21 zAzvata mokSa sukha ko prApta kara letA hai| tavoguNapahANassa, ujjumA khaMtisaMjamarayAsa / jo zramaNa tapo-guNa se pradhAna, Rjumati, zAti tathA saMvama parIsahe jiNaMtassa, sulahA suggai tArisamasa / / meM rata aura parISahoM ko jItane vAlA hotA hai usake lie sugati -dasa. a. 4, mA. 27 sulana hai| aNuttare ya Age se, kAzyapagotrIya zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita kAsavega pavedite / saMyama sthAna sabase pradhAna hai| jisa saMyama kI ArAdhanA karake naM kimmara pimbuga,ega, aneka mahApuruSa apanI kaSAyAmni bujhAkara zItasa bane haiM aura ve gi pAti pachiyA / pApabhIra muni saMsAra ke anta ko prApta karate haiN| Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 paraNAnuyoga-2 dharma meM parAma ke lie elaka kA dRSTAMta sUtra 813-14 paMDie pIriyaM lA NigghAyAya pavattamaM / karma ko vidAraNa karane meM samartha vIrya ko prApta karake dhuNe puSyakALa kamma, pavaM cAviNa kubbaI / / paNDitasAdhaka pUrvakRta karmoM ko naSTa kare aura navIna karmavandha na kre| Na kumvaI mahAvIre, karma vidAraNa karane meM samartha dharmavIra anAdi kAla se kiye aNupRthva kaDa rayaM / jAne vAle pApakarma ko nahIM karatA hai, vaha pApakarma pUrvakRta pApa rayasA saMmUhIbhUte, ke prabhAva se hI kiyA jAtA hai| parantu vaha puruSa apane pUrvakRta kammaM heccANa jaM mata / pApakarmoM ko roka kara mokSa ke sammukha ho jAtA hai| jaM mataM savasAhUNaM, samasta sAdhuoM ko mAnya jo saMyama hai, vaha karmarUpa zalya taM mataM sallagattappaM / ko kATane vAlA hai| isalie aneka sAdhaka usa saMyama kI sAhaittAga se tiSNA, bhArAdhanA karate. saMsAra sAgara se pAra hue haiM athavA ve deva devA vA avisu te // avimu purA vIrA, AgamissA bi subvayA / prAcInakAla meM bahuta se zrIra puruSa hue haiM aura bhaviSya meM duNNibohassa mamgassa, aMsaM pAukarA liNe // bhI hoMge ve durlabha samyagdarzanAdi ratnatraya rUpa sokSamArga ke anta -sUya, su. 1, ba. 15, gA. 21-25 ko pAkara tathA dUsaroM ke sAmane usa mArga ko prakAzita karake saMsAra se pAra hue haiN| dhammassa parakkamaTTA elaga diTunto dharma meM parAkrama ke lie elaka kA dRSTAMta514, jahAesaM samuddissa, koI posejja elayaM / 814. jaise mehamAna ke uddezya se koI bakare kA poSaNa karatA oyaNaM javasa deujA, posejja vi sayaMgaNe / / hai| use cAvala, mUMga, ur3ada Adi khilAtA hai aura apane ghara ke AMgana meM hI usakA pAlana karatA hai| samo se puDhe parivUDhe, jAyamee mahodare / isa prakAra vaha puSTa, balavAna, moTA, bar3e peTa vAlA, tRpta poNie viule dehe, AesaM parikaMkhae / / aura vipula deha vAlA hokara pAhune kI AkAMkSA karatA hai| jAva na eha Aese, tAba jIvai se duhI / jaba taka pAhUnA nahIM AtA hai taba taka hI vaha becArA jItA aha pattami .mAese, sIsaM chattUNa bhujjaI / / hai| pAhune ke Ane para vaha mastaka chedana karake khAyA jAtA hai| jahA se khalu urabhe, AesAe samIhie / jaise pAne ke lie nizcita kiyA huA vaha bakarA yathArtha evaM bAle ahammiTTa, IhaI narayAuyaM / / meM usakI AkAMkSA karatA hai, vaise hI adharmiSTha ajJAnI jIva vAstava meM naraka ke AyuSya kI icchA karatA hai| hiMse bAle musAbAI, zraddhANami vilove| hirAka, ajJAnI, mRSAvAdI, mArga meM lUTane vAlA, dUsaroM alabattahare teNe, mAI kaNTahare sake / / kI vastu ko haraNa karane vAlA cora, mAyAvI, kisakA dhana haraNa karU-aise vicAra karane vAlA dhartahatyIvisagiddha ya, mahArarAmaparigahe / strI aura viSayoM meM yuddha mahAArambha aura mahAparigraha muMjamArga suraM maMsaM, parivUDhe paraMdame // vAlA, surA aura mAMsa kA upabhoga karane vAlA, balavAna, dUsaroM kA damana karane vaalaa| ayakakkaramoI ya, tuMdille ciylohie| bakara kI bhAMti karkara zabda karate hue mAMsa ko khAne vAlA, AuyaM marae kase, jahAesaM va ele|| bar3e peTa vAlA aura upacita lohI vAlA vyakti usI prakAra naraka ke AyuSya kI AkAMkSA karatA hai jisa prakAra memanA pAhune kii| AsaNaM sayaNaM jANaM, vitta kAme ya bhujiyA / ___ Asana, zayana, yAna, dhana aura viSayoM ko bhogakara duHkha se dussAha dharNa hiccA, bahaM saMciNiyA rayaM // ekatrita kiye hue dhana kA parityAga kara bahuta karmoM ko saMcita karatA hai| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 894-016 dharma meM parAkrama ke lie phAkiNI aura Amra kA dRSTAMta www panyudhyannaparAyaNe / sabhI phammaguru jantu, va AgayAele maratami soI / to AuparikkhINe, cuyA dehA vihiMsamA / AsuriyaM disaM bAlA, macchanti avasA tama // -- usa. a. 7, gA. 1-10 dhammasa paraSakamA aMbAgiyo viTThanto15 nahAe he. sahatrAM hArae naro apatthaM amyagaM bhoccA rAyA rajjaM tu hArae // - evaM mANusagA kAmA, devakAmANa antie / sahaniyA ko nAkAmA va dikhiyA // mAtA patra Thi jAI jIvanti dummehA UNe bAsasayAue || dhammasta parakkamaTThA vaNigadito-16. jahA va tithi piyA diyaa| golaha kA ego // ego mUlaM pi hArisA AmmatatvANi / vAre vama esA evaM dhamme viyAgaha // mANUsutaM bhave mUlaM sAbho devarAI bhaye mUlaccheeNa jIvANaM, naragatikSittaNaM dhuvaM // hao gaI bAlassa, AvaI vasUliyA / devamANUsaca NaM lie solAsa // sao jie saI hoi, duvihaM yogyahaM ge| bullahA tassa ummaggA baDhAe sucirAdavi // evaM jiyaM sapehAe tuliyA bAlaM va paMDiyaM / mUliyaM te pavesanti mANasaM jogimeti ye / / prajJAvAna puruSa ko devaloka meM aneka varSoM kI sthiti hotI hai vaha jJAta hone para bhI murkha manuSya sau se kama jana --- utsa. a. 7, gA 11-13 ke lie una dIrghakAlIna sukhoM ko hAra jAtA hai| dharma meM parAkrama ke liye vaNika kA dRSTAMta 816. jaise lIna vaNika pUMjI ko lekara nikle| unameM se eka lAbha prApta karatA hai, eka mUla ghana lekara lauTatA hai| aura eka mUla ko bhI gaMvAkara vApasa AtA hai, yaha vyApAra kI upamA hai| isI prakAra dharma ke viSaya meM bhI jAnanA caahie| manuSyatva yaha mUladhana hai aura devagati lAbha rUpa haiM ataH ke sAtha bhI nizcita ho naraka aura vica gati meM jAte haiN| mAyAhi sikhAhi je narA gihisukhayA / mAjI kama pAci // atryAcAra jesi tu viulA siksara, mUliyaM te acchiyA / sIlavantA savisesA, abINA janti devayaM // [407 karmoM se bhArI banA huA evaM vartamAna sukhoM meM tallIna vaha jIva maraNAnta kAla meM usI prakAra zoka karatA hai jisa prakAra pAhune ke Ane para memanA / phira Ayu kSINa hone para ve nAnA prakAra kI himA karane vAle ajJAnI jIva deha chUTane para paravaza hokara andhakArapUrNa naraka meM jAte haiM / dharma meM parAkrama ke lie kAkiNI aura Amra kA dRSTAMta15. jaise koI manuSya bAkI ke lie hajAra moharoM ko mevA detA hai aura jaise koI rAjA apathya Ama ko khAkara rAjya se hAtha dho baiThatA hai / usI prakAra deva sambandhI kAmavogoM ke sAmane manuSya rAmbandhI kAma bhoga bhI kAkiNI aura Ama ke samAna tuccha haiM / divya aura divya-kAma-bhoga manuSya kI Ayu aura kAmabhogoM se hajAra guNA adhika hai| ajJAnI jIva kI ye do prakAra kI gati hotI hai, vahA~ use bandhanAdi kaSTa prApta hote haiN| vaha lolupa aura taMtraka puruSa devA aura manuSya kI pahale hI hAra jAtA hai| dvividhaduIti meM gayA huA jIva sadA hArA huA hotA hai| uTA unase bAhara nikAla ke bAda bhI durlabha hai| isa prakAra hAre hue ko dekhakara tathA bAla paNDita kI tulanAkara jo mAnuSI yoni meM Ate haiM ve mUladhana ke sAtha praveza karate haiN| jo manuSya vividha pariNAma vAlI zikSAoM dvArA ghara meM rahate hue bhI sunatI haiM, ve mAnuSI yAMni meM utpanna hote haiM, kyoMki prANI apane kiye hue karma kA phala avazya pAte haiM / jinake pAsa bila milA hai. ye zIla-sampanna aura uttarotara guNoM ko prApta karane vAle dIna puruSa manuSyatva kA atikramaNa karake deva ko prApta hote hai| Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408] caraNAnuyoga-2 dharma meM parAkrama ke lie vivya mAnuSika bhoga kI tulanA sUtra 516-516 evamabINavaM bhikkhaM, agAri ca viyAgiyA / isa prakAra bhikSu aura gRhastha ke parAkrama-phala ko jAnakara kahaSNu jiccamelikkhaM. jicamANe na saMvide / / vivekI puruSa aise lAbha ko kaise khoegA? vaha kaSAyoM ke dvArA --utta.a. 7, gA. 14-22 parAjita hotA huA kyA yaha nahIM jAnatA ki maiM parAjita ho rahA huuN| yaha jAnate hue use parAjita nahIM honA cAhie / dhammassa parakkamaTThA divva maNassa bhoga tulaNA - dharma meM parAkrama ke liye divya mAnuSika bhoga kI tulanA817. ahA kusagge udagaM, samudreNa sama miNe / 817. manuSya sambandhI kAma-bhoga deva sambandhI kAma-bhogoM kI evaM mAgussagA kAmA, devakAmANa antie / tulanA meM vaise hI haiM, jaise koI vyakti kuza kI noka para Tike hue jala-bindu kI samudra se tulanA karatA hai / kusamgametA ime kAmA, sanimmi Aue / ____ isa ati-saMkSipta Ayu meM ye kAma-bhoga kuzAgra para sthita kassa he purAkAuM, jogavakhemana sNvive|| jala-binda jitane haiM phira bhI kisa hetu ko sAmane rakhakara manuSya yoga-kSema ko nahIM samajhatA ? iha kAmA'NiyaTussa, asa? avarAI / ima manuSya bhava meM kAma-bhogoM se nivRtta na hone vAle puruSa socyA neyAuyaM bhaggaM, aM bhumo paribhamsaI / / kA yAtma-prayojana naSTa ho jAtA hai| vaha pAra le jAne vAle vItarAga mArga ko sunakara bhI bAra bAra bhraSTa hotA hai arthAt janma maraNa karatA hai| iha kAmaNiyaTTassa, atta? naavraaii| isa manuSya mana meM kAma-bhogoM se nivRtta hone vAle puruSa kA pUhavehaniroheNaM bhave deve ti meM suyaM / / Atma prayojana naSTa nahIM hotA hai| vaha audArika zarIra kA nirodha kara deva hotA hai -aisA maiMne sunA hai / ijaDho juI jaso vaNo, AuM suhmguttrN| (devaloka se cyuta hokara) vaha jIva vipula Rddhi, yaza, bhRmjo jattha maNussesu, tattha se uccavajjaI / / varNa, Ayu aura anuttara sukha vAle manuSya-kuloM meM utpanna -utta. a.7, gA. 23-27 hotA hai| dhammassa parakkamaTThA ubaeso dharma meM parAkrama ke lie upadeza - 818. bAlassa passa bAlasaM, ahamma paDibagliyA / 818. tU amAnI jIva kI mUrkhatA ko dena ki vaha adharma ko ciccA dhamma ahammila, narae uvavajaI / / grahaNa karatA hai| aura dharma ko chor3akara amiSTha bana kara naraka meM utpanna hotA hai| dhIrassa passa ghorata, smbdhmmaannuvsigo| saba dhau kA pAlana karane vAle dhIra-puruSa kI dhIratA ko ciccA athamma dhammi?, devesu uvavajjaI / / dekha ki vaha adharma ko chor3akara dharmiSTha banakara devoM meM utpanna hotA hai| tuliyANa mAlamAvaM, abAsa caiva pnnddie| paNDita muni bAla-bhAva aura abAla-bhAva kI tulanA karake cahauNa bAlabhAvaM. abAla seSae muNi / / bAla-zava ko chor3akara cabAla-bhAva kA sevana karatA hai| -utta. bha. 7, mA.28-30 dhammassa parakkama kAlo dharma meM parAkrama kA samaya816. jarA jAba na polaii vAhI jAba na bar3hai / 519. jaba taka bur3hApA pIr3ita na kare, vyAdhi na bar3e aura jAvindiyA na jhAyanti, tAva dhamma samAyare / / indriyA~ kSINa na hoM taba taka dharma kA AcaraNa kara lenA caahie| --darA.ja.ka, mA. 35 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 820 vItarAga mASa ko prapaNA vIryAcAra [406 vItarAga-mAva-7 vItarAga bhAva kI prarUpaNA820, mana ke viSaya ko bhAba (abhiprAya) kahate haiN| jo bhAva rAga kA hetu hai use manojJa kahA hai jo dveSa kA hetu hai usa amanoja kahA hai| ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga hotA hai| bhAva ke grahaNa karane vAle ko mana kahate haiM, mana se grahaNa hone vAloM ko bhAva kahate haiN| rAga ke hetu ko samanojJa vahA hai, dveSa ke hetu ko amanojJa bhAva kahA hai| voyarAgabhAva parUvarNa120. magarasa bhAva gahagaM vayanti, taM rAgaheDaM tu mnnnmaah| saM rosaheDa amaNanamAra, samo ya jo tesu sa biiyraago| bhAvassa maNaM gahaNaM ayanti, maNassa bhAvaM gahaNaM vayanti / rAgalsa heuM samaNunamAha, dosassa he amaNunasA // bhAvesu jo gibimuvejha tivaM, akAliya pAvaI se viNAsa 1 rAgAure kAmaguNesu gilve, kareNamuggA'vahie va nAge / / je yAvibAMsaM samubai tica, saMsikkhaNe se u ubeda cukkha / buddantadoSeNa saeNa jantU. na kiMci bhAvaM avarajsaI se // egantarase badaraMsi bhAve, atAsise se kuNaI posa / pakhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI tega muNI virAgo / / mAvANugAsAgugae ya jIve, gharAcare hiMsai garUve / citahi te paritAveda bAle, pIlei attaguru philiTTha / / bhAvANuyAeNaM parigraheNa, uppAyaNe rkssnnsnioge| yae vioge ya kahaM suhaM se? saMbhogakAle ya atittilAbhe / / bhAve atitte ya pariggahe ya, sattovasto na uvei tutttti| atuTTidomeNa buhI parassa, lomAvile AiyaI adattaM / / tahAmibhUyassa adasahAriNo, bhAve atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vabaDhai lomadosA, tathApi dukkhA na vimuccaI se / / jirA prakAra hathinI ke patha meM AkRSTa kAma-guNoM meM guddha banA huA hAthI duHkhI hotA hai| usI prakAra jo manoja bhAvoM meM tIva Asakti rakhatA hai, vaha bakAla meM hI vinAza ko prApta hotA hai| jo amanojJa bhAva se tIvra dvaSa karatA hai, vaha usI kSaNa duHkha ko prApta hotA hai isa prakAra svayaM ke hI tIvra dvaSa se prANI duHkhI hotA hai kintu usake duHkhI hone meM bhAva kA koI aparAdha nahIM hai| jo manohara bhAna meM sarvathA anurakta rahatA hai aura amanohara bhAva meM vaSa karatA hai vaha ajJAnI duHkhoM kI pIr3A ko prApta hotA hai| kintu virakta muni unameM lipta nahIM hotaa| manohara bhAva meM Asakta jIva aneka prakAra ke basa sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai, vaha apane hI svArtha ko pramukha mAnane vAlA kleza yukta ajJAnI puruSa nAnA prakAra ke una carAcara jIvoM ko paritApa pahuMcAtA hai| bhAva meM anurAga aura mamatva buddhi hone se usake utpAdana meM, rakSaNa karane meM, vyavasthita rakhane meM aura usake vinAza yA viyoga hone para vaha kaise sukhI ho sakatA hai ? usake upayoga ke samaya bhI tRpti na hone ke kAraNa use duHkha ho hotA hai| jo bhAva meM atRpta hai aura usake parigrahaNa meM atyanta Asakta hai, use kabhI santuSTi nahIM ho sktii| vaha asantuSTi ke doSa se duHkhI banA huA manuSya lobha ke vazIbhUta hokara dusaroM kI vastueM curA letA hai / vaha tRSNA se parAjita hokara corI karatA hai aura bhAvaparigrahaNa meM atRpta hotA hai / atRpti doSa ke kAraNa usake mAyA-mRSA kI vRddhi hotI hai tathA mAyA-maSA kA prayoga karane para bhI baha duHkha se mukta nahIM hotaa| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410] caraNAnuyoga-2 vItarAga bhAva kI prarUpaNA 1820 asatya bolane ke pahale aura pIche tathA bolate samaya bhI jIva duHstrI hotA hai| isI prakAra vaha bhAva meM atRpta hokara corI karatA huA bhI AzrayahIna hokara duHkhI hotA hai| mosassa pacchA ya puratyao ya, pogakAle ya duhI durante / evaM adattANi samAdhayanto. bhAve atiso vuhiyo aNisso // bhAvANurattassa narassa evaM, katto muha hoUNa kayAi kici / tarathovabhoge vi kilesadukkhaM, nizvattaI jassa kaeNa buklaM / / emeva bhAvammi gao paosa, uha dukkhohprmpraao| paTTacittIya ciNAI kamma, jaM se puNo hora kuhaM vivAga / / bhAve virattomaNumo visogo, eeSa dushkhohpraampreg| na lippaI pavamajhe vi santo, jaleNa vA polpariNopalAsaM // isa prakAra bhAva meM anurakta puruSa ko kiMcita bhI sukha kaba aura kaise ho sakatA hai ? manojJa bhAvoM ko pAne ke lie vaha duHkha uThAtA hai, unake upabhoga meM bhI use atRpti kA kleza aura duHkha vanA hI rahatA hai| isI prakAra jo bhAva se veSa rakhatA hai vaha bhI uttarottara aneka du.khoM kI paramparA ko prApta hotA hai| dveSa yukta citta se vaha jina vamoM kA vandha karatA hai, ve karma bhI udaya kAla meM usake lie duHkha rUpa hote haiN| kintu jo purupa bhAva se virakta hotA hai vaha zoka-mukta ho jAsA hai jisa prakAra jala meM rahate hue bhI kamala jala se lipta nahIM hotA, usI prakAra vaha saMsAra meM rahate hue bhI ina duHkhoM kI paramparA se lipta nahIM hotA / isa prakAra indriya aura mana ke viSaya, rAgI manuSya ke lie duHkha ke hetu hote haiN| ve vItarAga ke lie kabhI kiMcit bhI duHkhadAyI nahIM hote| kAma-bhoga samatA ke hetu bhI nahIM hote aura ve vikAra ke hetu bhI nahIM hote| jo puruSa unake prati dveSa yA rAga karatA hai, vaha taviSayaka moha ke kAraNa vikAra ko prApta hotA hai| evidhiyasthA ya magassa pratyA, bukkhassa he maNyassa rAgiNo / te vayovaM pi kayAi dukkheM, na vIyarAgassa karerita kici / / na kAmamogA samayaM urvati, nayAdi bhogA bigaI uti / je tappagosI ya parimAhI ya, ___ so tesu mohA bigaI uve / / kohaM ca mANaM ca taheva mAya, lohaM dugcha araI riic| hAsa bhayaM soga pumisthiveyaM, napuMsaveyaM vivihe ya mAve / / AvajaI eSamagara, evaMvihe kAmaguNeSu sto| agne ya eyappabhave visese. kAraNadINe hirime vaisse / / kappaM na icchenja sahAyasisaLU, pachANutAya tavapamA / evaM vizAre amiyarupayAre. AvazbaI inviya boravasse // jo kAma-guNoM meM bAsakta hotA hai, vaha krodha, mAna, mAyA, lobha tayA jugupsA arati, rati, hAsya, bhaya, zoru, puruSa-veda, strI-veda, napuMsaka-veda tathA harSa viSAda Adi vividha bhAvoM aura isI prakAra ke aneka rUpoM ko prApta karatA hai| isake atirikta aura bhI unase utpanna anya pariNAmoM ko prApta hotA hai jisase baha karuNAspada, dIna, lajjita aura apriya bana jAtA hai| ___ yaha merI zArIrika sevA karegA-isa lipsA se kalpayogya ziSya kI bhI icchA na kare / saMyama tapa kA koI prabhAva na dekha kara pazcAttApa na kare / kyoMki isa prakAra ke saMkalpa karane vAlA indriya rUpI coroM kA dazavartI banA hubhA aneka prakAra ke vikAroM ko prApta hotA hai| Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 820-823 karma nirjarA kA kala vIryAcAra [411 amreme tao se jAyanti paoyaNAI, vikAroM kI prApti ke pazcAt usake samakSa use moha rUpI nimajji mohamahaNNavammi / sAgara meM Dubone vAle viSaya-sevana ke prayojana upasthita hote haiM / suhesiNo vRkvavimoyaNaTThA, phira yaha sukha kI prApti aura dala ke vinAza ke lie anurakta tappaccayaM ujjamae ya rAgI / banakara una viSayoM saMyogoM kI pUrti ke lie udyama karatA hai| virajjamAgassa ya indiyasthA, jitane mAda Adi indriya-viSaya hai, ve saba manojJa hoM yA saddAiyA taaviypgaaraa| amanoza hoM, virakta manuSya ke mana meM kucha bhI vikAra utpanna na tassa samve dhi maNunayaM thA, nahIM karate / nimvatsayaMtI amaNunayaM pA // -utta. bha. 32, mA. 100-106 kammaNijjarA phalaM . karma nirjarA kA phala821. pa.--bodANeNaM maMte ! jIve ki jaNayA? 821. pra.-bhante ! vyavadAna (pUrva saMcita kama vinAza) se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? u.-bodANeNaM akiriyaM jnnpaa| akiriyAe bhakttiA u.---pUrvakRta karma ke kSaya se jIva akriya ho jAtA hai, to panchA sijyaha, maha, munnA, parinigvAei, akriya hone ke pazcAt jIva siddha, buddha aura mukta hotA hai, sabhyabuklANamaMta kre| parinirvANa ko prApta hotA hai aura samasta duHkhoM kA anta -esa. a. 26, mu.30 karatA hai| bIyarAgayA-phalaM vItarAgatA kA phala822. pa0-bIyarAgayAe gaM aMte ! jI ki jaNaya ? 822. bhante ! vItarAgatA se jIva kyA prApta karatA hai| u0-boyarAgayAe NaM nehANubaMdhaNAgi, tahANubaMdhaNAgi ya bItarAgatA se vaha sneha ke anubandhanoM aura tRSNA ke anu vocchindA, maNNA maNugnesu sapharisarasarUvagaMdhesu bandhanoM kA viccheda karatA hai tathA manoja ora amanoja zanda, caiva viraganAi / -utta. bha. 26, su. 47 sparza, rasa, rUpa aura gandha se virakta ho jAtA hai| upasaMhAro upasaMhAra523. evaM udAha nirmAthe, mahAvIre mahAmuNI / 823. anantajJAnI aura anantadarzI ninya mahAmuni mahAvIra ne arNataNANasI se, dhamma sitavaM sutaM // zrutadharma kA upadeza diyA / -sUrya. su. 1, a. 6, u. 4, gA. 24 // dharaNAnuyoga samApta // satra sUtra saMkhyA 1823 para samApta Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . pariziSTa : 1: - saMkalana meM prayukta AgamoM ke sandarbha sthala caraNAnuyoga : bhAga 1 18-19 20.21 22 pari (739) 302 48.45 143 Avazyaka-sUtra 40 163 (1) maMgalAcaraNa mmmmm Inaa 191 (1-5) 194 (0 sUtrakRtAMga sUtra pari. (532) 35 gA. 1.29 198 (2-3) 216 217 dharma prajJApanA 'bhagavatI sUtra 372 sa. u. AcArAMga sUtra .yFM 108 1112-133 485 537 712 (2) 760 Y GAAAAAAAmag 26 34 pari. (739) aMtima sUtra-1 aMtima sUtraH 1-2 atima sUtrabhatina mUtra samavAyAMga sUtra di. pa. 31 sama. 10 ma 1 2 bhagavatI sUtra (vivAha prajJapti) jabUdvIpa prajJapti sUtra 40 Ti. va. 1 sUryaprajJapti sUtra Ti. 39 6 3 189 (ka) 64 191 1 8 1202 (ga-gha) pari (732) 30 di.8 3 209 (kha) 15 .88 230 pari 719 15 2 15 - sUtrakRtAMga-sUba 10 12.15 16-18 pA. Ti. 0 7 2007 Ti. 18 8-19 Y6-4817 20 4.MAAVM candraprajJapti sUtra 23-24 25-28 upAsakadasA-sUtra rrrrrman 28 25-30 paSTha prajJApanA sUtra prrrrrrr" / / / / 15 Ti. 21 (ka) praznavyAkaraNa-sUtra 3-14 uttarAdhyayana sUtra 15-17 19-20 uvavAiya-sUtra - pRSTha ThANAMga-sUtra ina saba 3 nadI sUtra rAyapraznIya-sUtra sa.214 4-15 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 caraNAnuyoga pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala pRSTha 14 pRSTha ********^^**** **** * * * * * * * * * * * * * * * Ti. 42 42-43 43 Y? pRSTha Ti. 50 pRSTha 50 40 pRSTha Ti. 51 dazavekAlika sUca ma. 1 uttarAdhyayana sUtra a. to 27 14 16 16 19 23 29 29 29 29 29 31 anuyogadvAra sUtra a. 2 vyavahAra-sUtra u. to nizIma sUtra u. 11 11 AcAra prajJapti ThANAMga-sUtra u. TIT. 1 gA. 42 1 2-7 9.10 12-20 14-15 4-20 24 25 17 19 19-24 65-68 5 28-29 44 48-51 52-54 10 sa. 207 427 435 436-439 420-457 '498-466 467-468 471 472 473 474 475 YUE sa 21-13 76 (1 sa. para pU Ti. 53 Ti. 53 Ti. 53 di. 53 53 53 53 53 51 51 52-53 pRSTha 51 51 pRSTha pRSTha aM. pari (740) 59 6 51 8 53 55 14 pRSTha 128. (8-11) sa. 8 112 bhagavatI sUtra dazavekAlika sUtra pRSTha 87 88 di. 111 niyukti 11 su. 111 -t 111 R 111 1 92-93 R 103-105 1 70 R uttarAdhyayana sUtra 106 R 106 108 1 108 t 112 1 R m m tsho smyos k thaa 2 u. 10 bRhatkalpa- sUtra Ti. 19 jJAnAcAra ma. 5 a. 28 28 AcArAMga sUtra 1 u. 6 u. bha. 2 11 13 13 14 14 sUtrakRtAMga-sUtra 14 u. 3 115 (1) 115 (2) 115 (3) ca. 3 115 (4) 164 (1) 164 (2) 164 (3) 164 (4) 410 (9) 432 su. 10-18 gA. 1-6 11-12 gA. 1-3 35 rd su. 20 mu. 190 191 189 gA. 283 1 mA. 7 TIkA 12 TIT. 15 15 2-4 6-7 1-13 19 15-17 18-24 25-27 26 27 pRSTha 61 pari (740) 56 di. 199 55-56 55 (13-14) 122 109 87 24. 202 Ti. 89 123 123 123 923 Ti. 60 di. 111 198 198 122 119 119 199 Ti. 191 80-81 pari (741) 80 120 920 120 120 122 119 119 194 194 115 dolpan 61 -- 101 117 117 18 118 22 122 122 122 Ti. 70 114 14 115 117 113 109 ThANAMga-sUtra 109 116 121 ma. 2 ce ce u. 3 2 263 . 1 R 1 2 2 ra 2 2 2 3 3 3 , 3 va mu. 53 54-55 (7) 84 163 (1-8) 177 177 193 () 195 208 218 (1) 218 (2) 218 (3) 219 220 235 26) 236 (16) 236 (2) 239 241) 241 (16) 251 256 (5.9) 256 (9-8) 256 (10) 256 (19) 256 (12) 256 (13) 256 (14) 279 (1) 280 (2) 281 (1) 284 (1) 284 (2) 285 (9) 285 (2) 285(3) 319 (43) 319 (8) 319 (4) 119 (5) 319 (9) 319 (25) 319 (30) 319 (27) 318 (14) 320 327 (2) 327 (7) 327 (14) 327 (8-9 244 (36) 148 149 352 (4-5) 350 (9) Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta Agamo ke sadarbha sthala 415 100 103 72 121 R 260 (2) 10 (1) 260 360(4) 394 (0 194 (0 420 499 (1-0 585 587 714 (2) 714(1) 718 bhadra 5.12 3.18 11 125 Ti.80 Ti, 111 -MNANMarrrrrrrry dazAzrutaskaMdha-sUtra (20) 67-68 22-23 1-2 pUna 92-95 di. 10 123 71-75 20-25 781 14-15 samavAyAMga-sUtra vyavahAra-sUtra pRSTha Ti.96 123 sama, 33 usarAdhyayana-sUtra bhagavatI-sUtra 66666 - - - 102 - vRhatkalpa-sUtra - - - - 58 - 4 nizItha-sUtra - Ti. 6. Ti, 80 17 25 219-234 - 18-19 - jJAtAdharma kathA-sUtra i ger ziger Magar - - - - - uvavAiya-sUtra - 27-29 - Avazyaka-sUtra - pRSThama. 75-80 30(23-14) - 38-39 - - dazavakAlika-sUtra - eShi Hua es - - para u. gA. 23.24 35-36 37.48 82 - - darzanAcAra 83 - 10-15 14 15-12 - DAANAAKKA 109-110 86 62 - 4.5 AcArAMga-sUba 436662.61 M M - 8862 62 12 19-20 M pRSTha M 2-10 11 12-13 14-11 1 Art 58 2 1 - M - . Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 1351 143 5 5 3 3 111 (6) 161 (2) 1 644 653 654.658 101 145 142 PV di. 125 1 5 5 rrrrrrr 101 102 155-157 157152 138 140 186 187-190 12-14 15-28 1 6 6 1 1 176 178 (ka) 178-180 667-671 972-976 692-693 2-28 29-32 uttarAdhyayana-sUtra 1 199 135-136 165 pari (74) 1651 pari. (741) 1651 pariH (74) 1651 8 1 200 ka 9.10 14-15 8 1 200-ga ThANAMga-sUtra 178 130 194 Ti, 141 138 1988-199 143-145 23 8 1 201-ka a. u. 17 54.55 55-(2-4) 12-54 39-52 sUtrakRtAMga-sUtra 131 127 Ti. 127 164 129 129 Ti, 127 pRSTha su. a. u. gA. 59 (5-ka) 163 (3) 163 (95) 125 126 60-63 14-15 16-27 28 29-30 125 114 126 . - . - Ti. 1541 117-8 160 Ti. 150 1 1 1 11-12 160 161 162 19-25 di. 159 1 1 2 1.5 178-180 1 2 6-3 168 1 1 2 24-29 2 160 Ti. 157 1 1 3 190/ 193 204 (9) 204 (20) 223 (2) 2200 236(7) 236 (17) - . . " 134 135 127 347 195 130 62 73.75 1.3 257-259 32 16 200 dazAzrutaskaMdha-sUtra 200 200 201 sA (7) 24 (17) 271 201 280 3.5 170 173 Ti, 1651 2 3 10-12 129 129 426 (1) 426 (2) . 175 176 1 3 112-194 191-192 12-14 11-20 13-20 129 ......... 28 Ti. 127 Ti. 127 10 - pari. (4) 178 196-1971 197 114 619 734 751 Ti. 126 vRhatkalpa-sUtra 130 Ti. kama u.4 su. 12 130 di. - 4 1 nizItha-sUtra 125 11-12 22 23 25.28 29-11 11 11 bhagavatI-sUtra 192 125-1961 .. 125 di. 125 13 190-191 180 13 1-63 Avazyaka-sUtra 3-4/1 170 167 170 122 128 129 17 11.17 18.22 cAritrAcAra 1 15 3.5 dazavakAlika-sUtra 127 10 182 182-184 185. 186-18 148 638 632-642 AcArAMga-sUtra 2 2 1 1 su. a. .... ja. sa. 644-645 353 207 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 417 sUtrakRtAga-sUtra uttarAdhyayana-sUtra u. gA. a. gA. 7-9 su. ga. Ti. 210 11 206 1 1 207 3 10 240 248 226 226 216 di 227 244 216 216 10 23 Ti 70-73 290 di 213 su. 679 23 Ti 87 205 205 29 215 105 di 290 ThANAMga-sUtra ThANAMga-sUtra . Avazyaka-sUtra 283 286 571 571 287 571 614 205 pari (042) 205 205 Ti. 205 (17) pari (742) 2053 (21) 220 Ti. 211 Ti. 212 Ti. 212 Ti. ahiMsA mahAvrata kA svarUpa evaM pratijJA 286 287 FAS 286 389 418 4ra7 487 AcArAMga-sUtra 287 286 286 287 239 10709 10709 20715 20715 saM. a. 487 llh bh llh 212 213 10.18 23-31 709 213 pRSTha 230 233 235 239 240 240 samavAyAga-sUtra 42-4 711 1 , mm mm mmmm hm samavAyAMga-sUtra sama. 1 5 46-48 279 218 25 di sama. 213 211 di. vivAha-prajJapti-sUtra bh vivAha-prajJapti 24 224 235 27 224 227 252 252 Ti. 296 245 226 78(sa) 104 hr kh 288 25-97 prasanavyAkaraNa-sUtra 210 Ti sU. a. 224 212 207di. 210 206 205 206 212 di ---Marrrrrrrrrrrrror 136-139 240 51147-148 170 211-212 70-713 700 21-24 12.14 221 222 224 218 282 282 122 236 253 254 254 254 253 254 254 pari. (742) 225 218 724 715-719 720 728 praznadhyAkaraNa-sUtra dazavakAlika-sUtra 211 777-779 N M brMM 215 sUtrakRtAMga-sUtra 2 2 5 18-12 dAvakAlika sUtra paSTha 225 227 211 sA 246 216 sa. 1 1 ma. . 5 u. 4 - gA. 9-10 1-4 5. 211 Ti 211 ra gA. 8-21 11 215 13 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 216 228 prajJApanA-sUtra 248 275 271 lh 15-23 23-28 29-34 pada, lh lh 862 35 238 22 1-2 th lh l 242 896 274 249 250 245 260 250 250 251 dazavakAlika-sUtra 23 gA.14-32 gA.51 gA.9-10 gA.2.3 gA.4 lh~ lh 1-7 yh lh 4 289 289 Ti. yh 260 gA. 12 gA.5 gA. pA. 42-45 25-30 lh lh uttarAdhyayana-sUtra lh 268 270 270 261 261 lh gA.9 gA.10-11 gA.12 gA.11-16 a. gA. lh lhy 299 281 di 24 19 27 15-67 68-120 (180-224) 27-32 33-38 32 80-85 86-91 uttarAdhyayana-sUtra 262 264 264 265 267 267 251 kappa-sUtra (bRhatkalpa-sUtra) 92 64-70 287 217 di 234 nizItha-sUtra dvitIya mahAvata dazAzvataskandha 294 294 294 264 10 1 5-10 283Ti 283 AcArAMga-sUtra pRSTha 289 sa. 2 a. 15.780-782 ThANAga-sUtra 284 tRtIya-mahAvrata 284 284 AcArAMga-sUtra 527 204 285 285 211 Ti 6 291 Ti 10 213 di 10 200 301 301 2 7 2 0 1 2 15 - 607 (ka-sa) 607 (ga) 783.785 samavAyAMga-sUtra nizItha-sUtra samavAyAMga-sUtra pRSTha 211 291 Ti sama. 25 sama. 25 pRSTha 274 276 su.1 sa. 1 sama. 25 25 300 302 Ti 277 praznavyAkaraNa-sUtra 11-14 15-18 19-22 23-29 27.30 "-14 110 277 277 278 278 274 274 274 276 251 291 Ti 221 292 293 vivAha-prajJapti sa. 8 ca . sa. 1-15 praznavyAkaraNa-sUba 14-17 rrrrrrrr 275 303 w nh nh 203 2-7 255 256 293 291 Ti 296 34.39 nh yh 260 11.15 11-15 16-18 208 304 105 102 Ti 109 309 lh 255 258 260 10-15 10-15 l` lh Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 419 samavAyAMga-sUtra yazavakAlika-sUtra 328 129 sama. 428 Ti 230 300 300 di. 6 gA. 13 424 324 uttarAdhyayana-sUtra magavatI-sUtra 323 2036 100 di Ti. 314 125 su.322 322 Ti 123 VF NMMAJ vyavahAra-sUtra pe 29 125 10-11 12.13 14-15 206 prazna vyAkaraNa-sUtra u. 7 sa. 26-27 nizItha-sUtra 325 121 325 19-20 ma. vyavahAra-sUtra 42.3 20 9-10 11-12 319 121 PrMMMMAMMY 24-25 caturtha mahAvata 121 321 115 Ti. YOY 427 48-12 48-12 (ka) kalpa-sUtra AcArAga-sUtra 413 su. ma. u. su. dazavakAlika-sUtra 14-15 1-4 13-14 419 1 5 4 14 232 nizItha-sUtra uddezaka-1 FAMRAPARMA pdr bh 325 ph 164-165 690 691.698 701.707 721-722 723 725-726 727 710 731 786-788 gA. 9-11 sa. 15-16 gA, 51 gA. 52 gA. 53 pA. 14 gA. 55 rec 416 lh lh lh 326 125 Ti 327 uddezaka-3 40 TY gA. 56 352 327 8 Ti gA. 57 153 16-21 22-27 43 42-46 sUtrakRtAMga-sUtra uttarAdhyayana-sUtra 353 355 gA. 50-55 1 4 . 10-22 327 ra 255 57 326 327 356 355 14 2 1-22 124 356 126 ThANAMga-sUtra .PM 356 352 157 423 125 128 uddezaka-4 pari. (42) 322 322 322 2 1 54.55 358 257 55-60 163 663 .mmmmm 66. 2283 428 gA. 4-5 359 361 80-82 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra 420 caraNAnuyoga pariziSTa 1 saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 360 361 362 361 362 363 358 363 416 419 417 416 416 422 422 414 419 399 398 WY 345 s 100 400 4003 Yot VOR 404 403 44 405 399 405 423 uddezaka- 6 405 347 148 350 L 408 410 401 410 412 uddezaka 7 421 422 420 pari (745) 420 pari (745) 418 YOU 411 412 413 406 413 pari(743) 414-1 pari (743) 414-2 pari(743) 414-1 pari (745) 416-4 pari (744) 4145 w 7 7 83-88 89 90 91-96 97-98 98 99-100 201 2 3-10 11 (11) 12 13 14-18 19-23 24-29 30-35 36-41 42-47 xe 4nchu 50.54 55-57 58-63 64 65 66-71 72-73 (73) 74-75 6 y 2-3 4-6 7-2 10-12 13 14- 19 20-25 26-31 32-57 18 35 40-4 45.47 48.51 54 44 56-69 62-63 (63) 64-65 66 67-74 75-76 77-78 79 80-81 pari (744) 414-6 pari (745) pari (745) pari (745) 186 * 187 387 389 388 pari (748) 423 188 190 191 389 390 385 391 pU. 164 264 365 365 267 196 167 168 368 369 369 364 269 192 191 349 142 146 193 193 395 394 395 297 196 197 397 392 397 40 420 o 18 19 19 uddezaka- 8 8 pU. 379 370 172 414-7 424-8 424 - 9 uddezaka- 11 11 19 11 19 11 11 11 11 11 tt 11 19 11 uddezaka- 15 jaM 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 22 22222233333 15 15 15 15 15 uddezaka- 17 1 $222 17 17 82-84 85-88 89-90 91 3 11-16 17-22 36 37-41 Y7-xx 45-50 51 52 (47) 51-58 59-60 61-62 ra su. 13-18 19-24 38 19.43 w-n 47-52 53 54 55-60 61-62 62 61-64 65 100 105 106 111 112-117 118-123 124 125 126-130 131-933 134-239 140 141 942-147 248149 (149) 150-151 152 153 154 su. 15-20 21-26 0 372 376 373 376 375 176 376 379 371 378 377 379 380 382 380 180 qora 382 183 84 178 184 pU. rre 451 454 234 451 438 436 442 451 435 435 re 451 438 419 436 452 W pari (748) 435 Wc 459 429 pari (748) 432 1 Rs R 1 1 1 17 17 17 17 17 17 * . 17 aparigraha mahAvrata ' 23 17 17 17 1 1 s 17 17 17 17 AcArAMga sUtra sU. ma. u. R 1 5 9 2 t R 2 7 17 17 17 * 17 2 2 2 15 2 1 5 Rs 6 t 1 6 2 R ra 3 ra 11 2 12 2 15 41.45 46-48 41-54 55 56 57-62 63-64 (64) 6 65.66 67 68.73 74-79 91 94-98 99-10 102-107 208 201 10-115 116-117 (117) 118-119 120 63-64 66-97 59 73-74 75-76 79 81-82 8 84-85 89 (gha) 90-91 92 23 97 99 ka 105 Sa 108 (kha) 119 149 - ga 149 (gha) 154 155 157 14-15 (ka) 181-182 183 189 209 169-687 189 789-791 792 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakasana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthara, 421 440 sUyagaDAga-sUtra 45-48 40-45 vo-yt 483Ti 476 77 477 nisIya sUtra 2-8 nizItha-sUtra 21-26 27-28 454 439 416 44437 435 448 448 pari. (749) 474 473 434 439 179 - - 2. 8.14 74-77 465 V.10.16 481 481 480 481 481 481 482 10-12 20-24 pari. (745) 12 35 36.39 40.42 44 474 677-678 685 685 466 pari. (74) aSTapravacana mAtA di. 429 2 . 36.47 samavAyAMga ThANAga-sUtra 10-13 sama. 414 pari. (748) 462 461 485Ti 437 Ti. 431 488 8.9 16-28 29 485 25 412 praznavyAkaraNa samavAyAMga-sUtra 459 lh 5 115-118 239.150 lh 432 412 w 58 485 di 485 st lh lh lh lh lh w 3 20Gkse rAtri-bhojana uttarAdhyayana-sUtra w 467 43Ti. w praznavyAkaraNa dazavakAlika-sUtra 76 Ti 485 AGAM 485 485 Ti. pRSTha vazavakAlika Avazyaka-sUtra 40 422 46 485 Ti 58-59 V (1) IryA samiti uttarAdhyayana uttarAdhyayana-sUtra AcArAMga-sUtra pRSTha 486 khh hm 54 163 75Ti bh lh 49 453 329 lh vRhatkalpa-sUtra lh 355 434 28 29-30 495 495 501 489 499 499 bh ph lh th lh 429Ti Ti.483 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala - bRhatkalpa-sUtra 510 15-21 .. 502 504 504 481-482 1 11 ThANAga-sUtra 505 rrrrrr. th lh lh lh th lh lh lh lh lh 493-497 .. mu. 500 489 501 501 Ti 102 238 510di 514di 500 Yt 10 10 51Ti 51 741(3) nizItha-sUtra bh panavaNA-sUtra FARM 500-501 502 504 505 506 507 508 502 515 496 496 497 497 489 490 490 lh lh lh lh 493 54 515 18-19 517 517 518 499 500 411 502 irr. 830-821 532-838 839-848 849 850 851 852 853 854-857 0-866 sUtrakRtAMga-sUtra 490 506 25-26 1.23 57 y ) (2) bhASA samiti 47 510Ti. 870 ThANAMga-sUtra AcArAga-sUtra 6-897 89 510di 511 a. u. 525 1510-514 YHM Ti. 486 501 520 dazavakAlika-sUtra 2 -2) 522 518 510 524 521 522 bhagavatI-sUtra pRSTha 510 518Ti 525 51 4-5 525 526 17 528 522 488 487 jhAtAdharmaUyAga-sUtra 528 527 52 527 487Ti 531 537 534 515 536 17 18 527 527Ti. dazavakAlika-sUtra BANAADAANAANANDNNNNNNNnnnnnnnn 518 Ti. 522Ti. 520 52raTi 21-22 22 520 529 5 // 24 25 54 26-19 30-31 412 Ti 521Ti. 521 529 di. 521 520Ti. 521 uttarAdhyayana-sUtra 548 . 17 36-37 RRRRRRRRMirrrrrrrrr 494di 486 24 38-39 511 522 525 528di 520 vyavahAra-sUtra sUtrakRtAga-sUtra pRSTha 497 525 4 gA. 25-26 . 521 Ti 521 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 523 519 523 510 519 518Ti. 531 525 pU. 524 524 pU. 524 pU. 512 512 pRSTha 564 541 560 602 574 541 t Ti. 544 R Ti. 539 Ti. 541 549 102 579 579 596 Ti.558 516 589 696 548 616 614 614 615 618 utarAdhyayana sUtra 597 1 TiM. 556 1 1 1 615 568 549 617 547 550 ? 1 ma. 9 24 bRhatkalpa- sUtra u. (3) eSaNA samiti 2 2 2 nizItha-sUca AcAra-sUtra u. 2 15 ma. 8 8 6 1 1 2 1 21 ca. 4 2 51-52 51 54 44-46 55 41.48 w-vt u. 3 gA. 9 2 2 ne va 3 mA. 24-25 9-10 3~ mu. yara 1-3 su. 86 87-68 87 88(4) (4)27 49-4 89204205 204-205 210 218 223 324 325 326 331 33 332 333 335 331 337 138 ka 238-ba 710 349 342 143 345 348 349 350 caraNAnuyoga pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta aragamoM ke saMdarbha sthala 588 548 548 550 50% 545 547 546 572 585 572 6- waa- 561 562 511 568 568 519 573 570 571 514 575 575 576 576 576 578 578 575 577 577 577 577 578 578 555 543 555 100 606 563 558 204 606 Ti. 207 rara 607 619 546 602 580 582 583 pU. 559 chto 555 Ti.596 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 ? t T ? t t 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 , 19 sa. ? 1 t 10 20 110 t 10 t to w - u. 7 7 1 Y 8 8 8 ra 8 8 9 10 , 2 2 152 154 355 156 357-ka 357 359 360 310 150-77 361 362 363 365 366 367 168-ka 168 168.ga 368- pa 368-5 368-cha 24-26 14 374 175 l- Eye 178 379 380 381 382 383 384 185 186 387 188 350 391 392 394 396 197(1) 397(2) 399 100 ph 602 1608 609 2623-628 2629-631 632 Yot YOR 405 554 540 558 559 565 565 440 599 534 Ti.558 Ti. 544 pU. 537 Ti. 537 12.433 535 538 517 di. 517 536 536 612 612 539 539 Ti.533 538 Ti.596 pU. 557 599 610 EUR70 Ti. 533 611 533 sa. 688 155 gA. 8.9 Ti.556 2 5 gara. 8.9 556Ti. 2 ga. 8-9 ThANAMga-sUtra 605 Ti. 557 Ti.596 612 pU. 516 Ti. 533 di.549 T 10 t 11 11 11 13 13 13 R di. 515 518 513 565 1 t pU. 115 1 1 2 2 2 ma. 25 1 t 2 + 2 su. su. 2 u. 3 bhagavatIsUtra (vivAha prajJapti) 11 13 tr u. 15 10 12 1 1 .. 687 688 687-988 praznavyAkaraNa- sUtra a. t 13 423 aupapAtika-sUtra M5556661 144 kaarara 243 295 $10 350 352 500 (1) 500(2) 514 (20) 689 681 674 693 Er 26 27 17 18 18 19 20 Y! 205 PEEE**** upa. su. 30 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala vazavakAlika-sUtra Ti.576 Ti, 558 541 bahatkalpa-sUtra .NANNAal y sh 534 Ti.556 di. 573 27-28 31-32 l 576 Ti. 580 618 w 548 w 4.6 619 w 564 565 100 540 607 533 598 526 571 54 w 620 620 620 w / .. 48 48-49 17-18 19-20 25-22 The 549 w 800AAAAAAAAAmansSLA 23-24 w 25-28 549 621 212 w 587 w 588 588 w w 21 tti.59|| 598 529 564 22 w 22-27 ..... / / / / / 608 556 608 608 608 28 w w 54 541 Ti.546 587 574 Ti. 573 Ti.585 Ti.598 29-11 w yavahAra-sUtra w w 33-52 di.600 Ti.596 587 w uttarAdhyayana-sUtra 20-21 22-23 w 552 551 551 542 542 619 571 di. 568 w w 540 Ti.545 w 10-11 12-13 22-22 558 w w di.612 622 w 600 400 540 540 558 Ti.596 558 Ti.526 Ti. 59 5-8 w 11-12 17.30 33-4 w 68-69 w di.564 602 w 15 34 vyavahAra w 72-73 w 33-34 w 12 Ti.574 Ti. 568 570 di. 562 Ti.575 587 588 600 76-95 98-100 101 102-103 204-105 113 525 538 Ti.544 Ti.612 544 di.540 625 di.518 w 15 25 20-11 14-15 nizItha-sUtra 102 118-130 560 544 602 600 551 602 603 2-3 dazAzrutaskandha 189 565 54 di. 548 Ti. 54 Ti, 545 Ti. 546 574 10-12 554Ti 560 di 56. Ti 596 Ti. 598 Ti. 50 543 666611118866- 14-17 Somnarsuvv 4000040AAAAAAAAp Ti.576 Ti. 571 di.578 Ti.578 Ti. 578 21 (2) 543 Ti 10-11 41-43 571 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 425 609 621 603 YMY 559 40 649 lh lh lh 38-39 605 lh 603-604 th lh 430 435 12 433 434 415 436 17 18 552 ThANAMga-sUtra lh 591 lh 550 lh 628 180 NRNMrrrrrOMMMMMMMMM lh lh 182 182 511 pari, (750) bh Ti.631 Ti.631 Ti.628 Ti.628 Ti.631 592 188 188 20-28 175 yazavakAlikasUtra 618 EnKTAKKK..55555 MAAAAAINA 48 49 590 610 5 106-112 130 di. 61 - 1111113552322322452-256..... rrrrrrrNNNNNNrrrrrrrrrrrrrrrrrrr MMMMMMANNYM nizItha-sUtra dazAbhUtaskandha-sUtra K8633 458 460 ) 460-461 64-78 di. 61 di. 628 Ti. 128 5-12 651 Ti.654 158 608 12-13 nizItha-sUtra 589 582 590 549 609 562 562 510 612 MMMMMMM............. 66666GRAHASANA 617 67 34.16 123 124 125 226-125 130 13t Ti.61 618 156 zayyaSaNA 2 573 590 pari. (40) 560 653 621-622 635 637 Yt-642 AcArAMga-sUtra Avazyaka-sUtra hw lh sUtrakRtAga-sUtra 648 617 bh 413 414 414 sU. ma. (3) eSaNA samiti 648 648 648 bhagavatI-sUtra Blablalh Ti.652 AvArAga-sUtra ph lh th lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh 412-417 418 419 420 dazavakAlika sUtra 618 618 di.631 uttarAdhyayana sUtra 640 640 640 641 629 70 2 - 171 lh lh Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 dharaNAnupoga : pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 35 40-41 42-4 // 10.13 657 668 6 // di.05 186 185 nizIca sUtra . . 179 7-8 9-10 11-12 50-58 . 618 '72 617 67 150 662 164 10-12 12-13 34-36 665 666 617 nizItha sUtra 121 122 665 . 47-56 689 687 22.2 10.HNNNNAWWANA vastraSaNA AcArAMga-sUtra 686 679 : lly m 635 m rururuMMING FurururaFM MINuwarming ,300mmm..HY 189 188 637 677 676 h 535 68. 4 215-214 5 216-217 6220-221 / ra 553 (ka) 55 () 554 658 674 677 87.90 669 161 555 (kha) 555 (go 186 670 688 187 687 687 m bh lm lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh lh 671 24-27 670 557 558 1561-562 28-10 671 13-14 5EY Ti.650 672 672 64 608 685 680 180 681 681 di.181 di.681 682 24-15 39-40 42-43 45-46 48-41 51-52 1 568 1569-571 1 572-574 575.578 658 lh lh 654 654 29-32 . 578 680 182 682 675 684 184 lh 571 34 279 lh 16-18 188 th 581 583 584 bRhatkalpa-sUtra AcArAMga sUtra 685 lh lh lh 100 11. 657 ThANAga-sUtra 610 612 612 (22 lh lh lh lh vyavahAra sUtra th di.175 174 (77 di.75 510 (kA 590 (ba) 591 (ka) 591 ) 592-591 lh 1 1 612 ly AN 594 bh 652 12-13 14-15 24-25 bRhatkalpa-sUtra lh 115 lh bh 1 . 527 (ba) 597 (ga) 3-4 bh Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-1 : sakalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 427 .. . . 696 558 nizItha sUtra dazavakAlika sUtra . . 703 700 Ti.713 jAra - 599 600 (ko 600(sa) 600 600 (5) 605 () 505 (gha) 905 () - 666.44 709 709 Ti.708 15-18 15.18 402 50 702 uttarAdhyayana sUtra 605 rajoharaNa eSaNA ThANAMga sUtra 716 ThANAMga sUtra 716 di.690 716Ti. 718 25-26 178 22 bhagavatI sUtra bhagavatI sUtra vyavahAra sUtra vyavahAra sUtra 714 718 dazavakAlika sUtra nizItha-sUtra 699 bRhatkalpa sUtra 35-38 bahatkalpa 714 716 Wrur 19-22 714 714 699 40-42 nizItha sUtra nizItha sUtra pariSThApanikA samiti 67-77 w AcArAMga sUtra 41-4 AdAna-nikSepaNA-samiti 145 721 725 722 hw lh lh lh lh th AcArAga sUtra 648 521 - 650-(4) .651-256 2 10 m lh 698 2-2, 4-5 7.8 1-4 5-7 8-9 10-11 12-23 24-14 14-40 712 Ti.713 Ti,713 2 52582 2 605 (ka-sa) 507 (ga) dazarvakAlika sUtra 704 700 706 717 18 41 ThANAga sUba uttarAdhyayana sUtra 707 44.45 715 502 24 pAyapuchaNa eSaNA 720 720 720 24 praznavyAkaraNa sUtra bRhatvAlpa-sUtra bRhatkaspa sUtra 708 m 721 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAga: pariziSTa-1 : saMkalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala uttarAdhyayana sUtra vyavahAra sUtra gA. 738 722 sUtrakRtAMga sUtra 730 nizItha sUtra 730 734 74 28 726 734di 41 71-79 ThANAMga sUtra 20 26(2) 204 102-103 105 106-111 730 Ti.731 70 714 733 734 729 727 727 711 (ka) 711 (ha) 10 - YO.50 734 735 samavAyAMga sUtra 737 gupti 732 di 10 dazAzrutaskandha AcArAga sUtra vazavakAlika sUtra .: Avazyaka sUtra 730 4 2 737 1 5 1 .145 152-15 | / 730Ti. caraNAnuyoga : bhAga 2 bhagavatI sUtra nizItha sUtra 12. | dIkSA AcArAga sUtra saMyamI jIvana dazavakAlika sUtra AcAmAMga sUtra 1 8 8 1 158 202() 209(ka) Ti. . Ti. 2/10 2/2 pRSTha 2/26 2/20 4.9 ThANAMgasUtra uttarAdhyayana sUtra pRSTha 2/28 2/27 2/27 70-71 100-101 106 107 107() 2/2/3 vyavahAra sUtra 21 66(ka) 16(2) 2 Ti. 165(1-0 2 Ti. 167 (1) 204 122 15-17 2/27 2/26 2/38 2/26 19 184-189 185(ga) 5 15(sa)-198 209(go sUtrakRtAMga sUtra 20-21 mahatkalpa sUtra 355(6-) 155(8) Ma(2.) 713 14-15 pRSTha 2/41 2/26 4Ti. ra 2 1 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : sakalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 429 4.8 magavatI sUtra 10 2/11 2/26 2/26Ti. 1 2/54 2/17 2/10 2/x0 2/53 2/52 paSTa 2/30 2/30 . 1 2 2/22 10 2/23 10 2/23 50 2/2410 21. ra -04 20-21 14-15 20-22 14-15 60MMAR 2/18 Ti.9 2/18 18-20 2/42 cu. 2 2/42 cu. 2 2/ 2 12-16 uttarAdhyayana sUtra 14 praznavyAkaraNa-sUtra pRSTha 22 2/37 2/35 2/39 2/4 2/40 2/39 22 2/22 2/21 2/32 1/2 2 5 2 5 2 5 . 9 10 2/56 2/39 2/38 2/55 14 aupapAtika sUtra 2/42 2/40 2/55 2/55 2/55 2/ 2-11 2/39 2/12 sa. 27 126 di. di. 2/18 2/34 2/25 2/21 / 2/3 di. 2 2/45 2 dazavakAlika sUtra 10.15 su.612-137 su. 714 gA.23 16 2 5 2/56 20 pra. gA. pRSTha na. 2/21 2/183 ma. 2 21848 60 2/34 2/41 ThANAga sUtra 11-14 15.16 20..22 2/20 12 pATha . 2/26 2/52 17 18 2/13 AAN 82 29-10 2/3 14 2043 2/14 2/34 2/34 2/11 2052 2/1 14 163 163 206 210 310 (-3) 2/50 2042 2457 245 25di 32.33 3 su. 10 - 2/17 2/17 2/11Ti, 2/4 2/13 2/15 2/36 2/15 2/28 2/14 2/14 8-10 11-12 125 325 26 2 2/39 2/25 2/12 2 35 35 AN 368 422 428 429 420 496 521 2/7 15-16 17-21 22-25 26-28 29-31 32.35 36-39 vo-42 bRhatkalpa sUtra 28 2/503 21-23 2/15 2/11 Ti. 2/15 20 615 nizItha sUtra 2/ 2/45 2/49 249 2/50 2/58 Ti. samavAyAMga sUtra 53-55 56.58 209 2/50 12 12 sama. 60-63 64-66 17.68 2/51 2/52 samAcArI a pRSTha 2/14 2/14 2/45 2/29 2/5 AcArAga sUtra 2/18 4-45 8 60 pRSTha zu. a. u. 2/38 414 2/28 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 465 465(2) 116 2/63 221 2/14 480 2/72 2/72 2/72 2/69 Ti. 124 50(1) 2/64 468 ThANAMga sUtra 549 601 48 2/70 2/68 2/71 2/77 paTha 2/83 2/89 Ti. 2/20 Ti. 2483 2/90 Ti. 2/10 Ti. 2/10 Ti. 2/90 Ti. 2/100Ti. 2/90 Ti. 2/11 Ti. 2/90 Ti. 2/90 di. 2/20 Ti. 2/9. Ti. 712(2) 748 2/68 Ti. 274 413(1 50 59-61 2/65 Ti 755(6-2) 755 (-1) 2/59 2/18 2/76 2/71 2/73 52 (ka) 52(kha) 674 VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV 2/68 Ti. 755(6-7) 10 YV bhagavatI sUtra samavAyAMga sUtra 2/74 mama pRSTha 2457 Ti. sa. 25 u. . 2/71 Ti. 1(2) 20 uttarAdhyayana sUtra 2/65 bRhatkalpa sUtra pRSTha 2/62 2/68 Ti. 2/57 2/55 2/58 2/59 2/59 2/59 Ti 1 ) 8-12 2/65 Ti. 2/13 di. nizItha sUtra 2/12 2/68 di. pRSTha 2/88 2/88 2/88 2/88 2/88 2/88 288 2/89 2/89 2/89 2/89 2/89 2/81 2489 2/20 289 2/90 2/20 2/20 2/10 2/20 2/20 2/86 2/90 2/90 2/20 2/90 2490 2/90 2/50 2/20 2/91 2499 2/91 17-18 19-20 21.22 20-25 26-27 28 25-10 (30) 2/60 2/60 2/60 u. sa. 4 21 10 40-41 42.43,46 w 10 5 1047 2/07 2/76 2/2 275 10 2/61 2/61 2/61 Hua Xin Xin Xin Xin Ta Yun Tuo Wei Yi Yi Ta Men Ta Hua Xin Xi Hua Wei eHua Ta Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Hua Nong Xin Ren Ni Hua Zen Dan Reng eeee (gA.7) pratikramaNa 2/61 2/62 Ti. 39-42 ThANAga sUtra 1(1) 4.46 47-51 2/62 2/15 2/99 Ti 2/88 di. 2/88 di. dazAbhutaskandha 12 ) 13 139 1440) 19414-17) 19(18-20 215 2/91 (2) 12-15 2491 2/91 2/68 2/68 2/69 2/17 2/67 2/67 2/71 2/71 2/72 2/88 di. Ver 2/84 2/88 Ti. 2/89 Ti. 2488 Ti. 2489 di. 2/102 2/89 di. V89 di. 2/85 Ti. 2/99 4 ) 282 (ka) 3 327 (10-12) 381 (0 120 (0 2/1 2/91 2/51 eceee 2/5 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : sakalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 431 2/14 36.37 za. pRSTha 2/2017 2/2017 bhagavatI sUtra . 2 2 2/94 2/95 2/109 2/109 2/110 2/110 2/110 Ti. di. Ti. Ti. upAsakadazA sUtra 2/11 2/15 2/96 2/56 ma. 100 101 102 10(1) 103(2) 104 2/13 Ti. 2/114 2/114 /114 2/115 uttarAdhyayana sUba 2/27 2/17 2/98 105 di. suttA. 6 000 aupapAtika sUtra di. mA.1-4 pRSTha na, 2/108 Ti. sUtrakRtAMga sUtra uttarAdhyayana pRSTha 1. 2/91 2/102 2/103 2/103 2/10 2/203 2/103 21104 2/204 2/104 2/104 2/tov pRSTha na. 2/121 yu. 1 ma. 2 ja. 3 mA.11 pRSTha - 2/125 bha. 5 gA. 23-24 ThANAMga sUtra dazAzrutaskandha pRSTha naM. dazA. anuyogavAra sUtra pRSTha naM. a. 2/106 3 2/106 3 2/107 . 2/107 u. 1 1 11 (0 2/120 di. da. 17-30 #CCC.. pRSThanaM. 2/82 15M 9-29 Avazyaka sUtra 2482 282 210 2/121 34 2/105 4 . 2/106 4 3 2/108 Ti 5 1 nizItha sUtra . 000 64-65 66-67 18-69 92 pRSTha na. 2/105 samavAyAMga sUtra 12 pRSTha na. 2/206 2/107 2/108 2/109 2/108 2/107 2/109 2/120 2/10 2/110 2/11 2/199 sama. puSTha naM. 2/117 dazAzrutaskandha sUtra 72-73 74.75 pakSA. bhagavatI sUtra pRSThana. 2/10 Ti. 2/50 Ti. 2/89 Ti. 1-10 1-19 da. Avazyaka sUtra pRSTha pa. za. u. 2/126 11 2/107 5 2/112 7 2/121 7 2/112 78-79(1) 79 (2) 80-81 82-83 87-88 89-10 11-12 2/114 pRSTha 9-20 sattA . 2485 4.5 1 - 4 ArAdhanA-virAdhanA 2/113 8 2/1138 2/125 8 2/127 8 2/115 2/116 Ti. AcAsaMga sUtra 285 V85 2485 2/85 2/86 486 286 288 2/91 2/13 uparAsakadazA sUtra 18 20-26(1) 2/12/Ta, 1 5 5 2/12814 2/15 184 2/15. 2 2 pRSTha naM. 2/108 2/107 2/108 158 192 215 118 suttA. 4 di. Ti. 1 1 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala ADD suyagaDAga sUtra anAcAra ma. na. 2/4 2/143 2/1W 2/145 2/145 2/147 2/tvs AcArAga sUtra 2172Ti, 2/168 2 2/154Ti. 1 2 129 gA. 9-10 682 58-61 (agasuttANi) 49 (aMgamutANi) 2/16roTe, 2 79-81 117 118-112 pR. naM. 2/178 2/178 2/177 2/17 12(kha) 150 2/140 2/151 2/152 120 sthAnAga sUtra sUtrakRtAMga sUtra 121 122 123-124 124-122 2/140 2/138 118 pU. na. 2/170 2/135 2/170 2/134 2/154 2/127 di. 2/156 Ti 2/156 Ti. 222 (0 321 (1-4) 14 597 prajApanA 2/125 Ti, pada 15 sU. 899 uttarAdhyayana sUtra 2/179 2/121 2/192 2/192 2/190 2/176 2/176 2/192 bh lh lh lh lh m 597 pU. naM. m m m . OMAN.ANNAR 11 ayu00-0unmma samavAyAMga 2/170 2/172 2/172 2/172 .. 'Ti. 4-15 17-20 29-30 12-21 256-260 211 263.267 2/192 2/182 Ti, 2 2/174 2/1932 2/189 Ti, 2 2/169 17 2/172 2/171 2/154 mmarA bhagavatI sUtra 'dazAbhUta skaMdha pR.na. 04 ThANAMga sUtra ----.... zA. W 2/269 Ti. 2/264 Ti. 2/265 Ti. 2/165 di. 2/165 Ti. 2/130 2/134 2/130 2/133 2/135 2/139 2/110 2/167 2/127 Ti. 2/128 Ti. 2/157 2/158 SonnNASANNANO 1:25::... 22-25 26-19 30-12 ma.na. 2/180 Ti. 2/281 Ti. . 181 di. 2/176 2/180 2/180 di. 2/191 2/190 2/183 2/185 2/167 2/160 15-34 4666-- 810 502 521 606 608 738(1) 738 (2) 1-1 2/163 2/114 28 19.41 42-n r7- 50-53 samavAyAga sUtra 2/117 2/168 jAtAdharmakathA sama. bRhatkalpa sUtra nR. naM. 2/155 Ti. 2/532 ita ma.na. 2/127 di. 2/189 2/185 Ti. 2/184 di. 2/190 Ti. 2/189 Ti. 1 upAsakadazA sUtra nizIya sUtra bhagavatI sUtra pR.na. pR.na. 2/174 uvavAI sUtra Avazyaka sUtra 2/18t 2/18. Ti. 2/181 2/181 2/181 di. 16 Ti. 2/136 di. - 2/10 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : saMkalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 43 2/200 39612) dazavakAtika sUtra 15-20 2/195 2/195 2/97 2/197 2/196 2/196 gA. pU. na. 2/183 2/192 2/174 -rAREE: 22.24 24-27 xxxrom rrrrr 399 (2) 414 417 (1) 8 29-30 2/192 2/196 47 412 uttarAdhyayana sUtra saMgha vyavasthA 2/253 2/254 2/227 2/228 2/229 2/201 Ti. 2/229 2/205 di. 2/237 2/216 2/225 Ti. 2/229 2/237 2/209 2/205 2/244 2/206 2/232 2252 4253 2/200 AcArAMga sUtra 6-10 11-12 13 54 570 594 601 21-21 2/246 2/245 2/202 2/241 2/233 739 (1) 739 (2) . na. 2/177 2/172 2/192 2/190 2/170 2/178 2/179 2/178 2/190 2/176 2/177 2/176 2/178 2/177 2/190 2/176 2/120 2/191 199 207.208 127 220 2/234 magavasI sUtra sUyagaDAga sUtra sU pR.naM. 2/201 2/198di. 2/200 2/199 2/198 2/ 4 1 2 2 122-128 (12-18) 50-53 sU. 70 74 2/193 2/193 2/194 2/271 2 2 2/200di 2 7 uttarAdhyayana sUtra sU.72 samavAyAga sUtra dazAzrutaskandha pR.na. 2/255 2/234 2/25 pR.na. 2/231 pR. na. 2/185 2/14 2/189 sthAnAga sUtra dazavakAlika sUtra a. u. naM. a. bRhatkalpa sUtra 127 (2) pa. 2/ Ti. 180 (00 vazAzrutaskandha 2/180 nizItha sUtra 2/199 2/199 2/201 2/231 2/201 2/202 2/202 2/202 2/25 2/252 2/252 Ti. 2/25. Ti. 2/206 pU.na. 2/195 2/194 2/197 2/197 2/127 2/197 2/198 2/198 2/194 2/114 180 1800 180 (0 180 (7) 1888) 1880 158 (11) 198 (10) 214(6-7) 220 (1) 220 (2) 220 (1) 290 120 (1-2) 3201-10 pR.na. 2/206 di. 2/206 2/206 2/206 2/207 2/207 2/ra08 2/208 2/208 27 26..... 70 bRhatkalpa sUtra 2/199 2/199 2/227 2/201 Ti. 2/201 Ti, 2/198 Ti. 4 4 4 2/194 pa.na. 2/254 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : sakalana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 7-18 48-51 52 2/203 2/203 14-15 16-17 sUyagaDAga sUtra 20 20 2/224 2/223 23- 24-38 2/226 2/226 2226 2.221 24239 2/240 2.242 24256 24255 2/225 24230 2/230 1225Ti. 20-22 22-25 26-28 20 14-15 24 pa. naM. 2/257 2/257 2/257 110 2/271 Ti. 2 2 230 nizItha sUtra 714 16-18 sthAnAMga sUtra 215 7-18 sU. pa.na. 2/234 2/236 2/255 2/247 2/248 2/248 vyavahAra sUtra 25.26 28-29 30.31 32-33 34-35 16.37 77 (1-2) 77 (3-4) 756) 77 (6) ca. na. 2 // 40-41 31 (ka) (7) 3 988 () 3 188(12) 188 (13-14) 18-22 2/29 2/247 2/227 2/255 2/255 2/226 2/236 2/27 2/148 2/248 2/49 2/249 2/217 2/248 2/248 2/250 2/209 77-78 79-80 81-82 83-84 85.86 89-90 91-92 13-14 95-16 97-98 196 (2) k kkkkkammu.amartDAAR 6.10 11 251 (2-1) 278 (1-2) 278 (3-4) 301 204.20NAAoNKAN pR. na. 2/265 2/271 Ti. 2/279 Ti. 2/259 Ti. 2/297 Ti. 2/265 2/318 2/260 2/266 Te. 2/266 di, 2/285 di. 2/288 Ti. 2/282 Ti. 2/282 Ti. 2/282 Ti. 2/279 Ti. 2/279 2/277 di. 2/277 2/258 2/292 Ti. 2/293 Ti. 2/254 Ti. 2/294 Ti. 2/275 2/272 2/273 2/273 di. 2/204 2/273 di. 2/274 4285 Ti. 2/276 Ti. 2/279 2/258 Ti. 2267 Ti. 2/282 Ti. 2/288 Ti. 2/290 Ti 2/295 di. 2/296 /74 2/297 2/297 2/227 2/318 18-22 23-29 331 (7) 331 (8) 17-25 11-12 2/256 2/36 2/223 392 121-122 2/221 2/251 2/251 2/2.1 22-2 2/252 2/296 2/261 2/217 2/216 2/210 2/211 2/216 2/220 2/214 2/21.. /21. 2/22 2/218 2/216 2/212 2/232 2/221 2/222 2/225 2/221 2/218 2/215 2/213 2/220 2/214 2/230 2/230 2/234 2/205Ti. 2/205 2/24 2/24 2/244 2212 2/26 2/24 2/219 2/201Ti. 2/204 18 24-25 26-32 tapAcAra (bAhyatapa) 396 (9-10) 396 (11) 396 396 (12) 400 AcArAga 427 (1) 427 (2) hm lh 228 514 17.18 514 bh bh bh 545 (2) 545(3) pR.naM. 2/264 2/ 4 260 2/291 2/261 2/205 2/265Ti. 2/265Ti. 290 2/290 2/290 2290 2/294 2/214 06666Gnnar bh 12-18 15-25 310 409 409 509 410 2 2 554 14.15 18-21 687 732 bh bh bh bh bym lh th lh lh lh bh lh 551-550 10-11 12-1 // 19-20 samavAyAMga 2/295 11-64 618-659 4.10 | pR. naM. 2/258 Ti. 2/80 lh Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : sakatana meM prayukta Agamo ke saMdarbha sthala 435 2/275 2/294 Ti. 2/227 Ti. 2/297 Ti. 2/208 2/307 di. 2/297 di. AA23 vyavahAra sUtra 2/257 2/258 Ti. 2/258 Ti. 2/218 2/259 2/260 2/266 2/266 100 10-11 12.13 bhagavatI sUtra p. na. 2/315 2/267 Ti. 2/294 Ti. 24227 Ti. 2/297 Ti. 2/297 Ti. 2/306 ..AARMA 29 vo 41-42 20-21 22-23 2/297 2/201 2/105 86 2/261 2/267 2/280 ra/261 Ti. 2/263 2/218 258 2/258 2/259 di. 2/261 Ti. 2/202 Ti. 1.2 3-4 2/268 Ti, 2/258 2/268 2/268 2/268 2/272 2/272 2/278 2/288 2/288 2/265 2/280 197 198 tapAcAra (AbhyaMtaratapa) AcArAMga sUtra ************ 250-255 6666666666666666666. davAzcataskaMdha 2 200 201-202 203 204-206 207 08 209 210 211 212 213 214-215 216 2/267 2/268 2/271 2/272 2/274 2/276 2/212 2/277 2/277 2/278 2/280 Ti. 2/349 2/349 2/350 2/19 1 2 1 4 1 6 6 102 114-135 1 177 (ka)-178 5196 (sa)-197 2/10 187 29 2 1 11 219 227 407-408 sUyagaDAMga sUtra uvavAI sUtra 20 32834 20-22 150 2/150 2/050 2/148 2/350 191 ma. na. 2/258 Ti. 2/258 Ti. 258 Ti. 2/259 2/261 Ti. 2/252 2/66 di. 2297 di. 2/218 Ti. 2/271 di. 2/273 Ti. 2/274 Ti. 2/276 di. 2/277 Ti. 2/278 Ti. 2/278 Ti. 300 100 104-0 30 (10-11) 30 (1) 30(1) 10 (4) 10(17 2/251 2/281 2/282 2/26 Ti. 2/268 Ti. 2/282 2282 2/282 2/282 2/281 2/281 2/283 282 2/281 2/284 2/284 2/284 2/284 2/284 228 2/285 2/285 2/285 2/285 2/285 2/286 2/286 2/286 2/285 2/287 2/288 ThANAMga sUtra pa. na. 14 2018 10(1719) 10(19kA 30 (20) 2/118 R/ vazavakAlika sUtra 176 176(46) 194 (6) 194(9 194() di. 198 (22) Ti. 203(2) Ti. 203 203 (2) 203 ( 4 di. 204(8) 4 Ti. ROY ) (di. 7 (1.13) 2/10 2/11 pR. naM. 2/200 di. ma. 5 ja. . 81-18 uttarAdhyayana sUba kalpasamA 2/1 204 pa.na. 2/261 2/258 di. ne. 2/275 2/275 11-12 4 15-21 -154 2/11 // 263 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 caraNAnuyoga : pariziSTa-2 : saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 2/310 217 218 211 235 228 2/346 2/346 2/252 2/341 235 2 272 282 288 292 (1) 319 326 326 360 Ti. 197 (1) 397 (2) 398 (2) th lh 2/334 2/310 2/337 2/343 2/14 2/109 2228 2/341 !!! 2/330 2/311 2/312 2/342 2/209 2/310 2/38 2/138 2/342 2/351 2/352 2/352 24352 2/352 2/353 2/353 238 bh lh lh lh lh GAN KR: 2/337 2/342 2/348 sa 215 2 220 22. 21 // 23 23 Ti. 465 497 (1) 245 241 262 247 2/342 2/352 2/354 2/354 2/154 2/354 2/156 kalpasUtra Ti489 248 249 250-255 24 2/309 Ti.511 2/330 Ti.528 2/317 2/322 praznavyAkaraNa di pRSTha 24. 2/330 2011 2/331 2/34 2/143 2/327 yaanene 2/130 2/310 2 . di.688 Ti.594 597(2-ka 597 (2 kha) 527 (2 ga) 597 (2 ) 31-32 2/322 2/321 2/323 2/34 2/318 uvavAI sUtra di.597 vyavahArasUtra pRSTha 2/109 2/309 2/338 2/352 2/320 pRSTha -14 Ti. 104 () Ti, 104 (2) 605 688 di. 712 (3) di. 30 (2) Ti.30(22) Ti. 10 (30 Ti, 20(1) Ti, 30(37-42) Ti.10 (37-4) Ti, 20 (37-4) Ti, 10 (17.49) Ti.30(17-) Ti, 30 (50-55) 15-18 2/354 2/054 2/127 yaanaO 2/135 2 2/310 2/210 2/138 2/398 2/320 2/310 2/310 2/310 732 (2) 732 (1) 732 (1) 2/354 2/356 2/121 CAM darzavakAlika sUtra samavAyAMga sUtra gA. 27 yaanaa 2/138 2/341 27-20 Ti 9 2 4o.yt pRSTha 2/357 2/358 2/343 2/357 2/357 13.14 9-10 nizItha sUtra Ti. 2/309 2/312 2/338 1(1) 1(1) uttarAdhyayana sUtra bhagavatI sUtra 2/343 2/351 2/141 2/341 2/34 36-32 86 30 -vrrrrrrr ... .. . . . gRSTha 2/360 yara 2/358 2/358 25-28 2-7 2/045 2/346 2/327 2/330 17-10 31.40 Ti 1-16 Ti.17-20 21-26 27.31 2/310 >>v..... 190 111 Ti. 112 2/157 2/333 2/342 38-4 2/310 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 2 pRSTha sa. 2/404 t 1 2/404 1 2/197 2/ 364 2/197 P ra 2/197 1 2 2/399 1 3 2/402 1 3 1 2 2/397 1 3 2/364 R 2/ 396 1 2/403 1 2/198 1 2/198 1 7/103 1 2/192 Rs 2/400 1 vIryAcAra AcArAMga sUtra 3 3 R ki 1 2/401 Rs 2/395 2/194 ? 2/402 1 2/ 357 1 2/396 3 3 3 1 2/397 1 2/400 1 2/404 2 2/201 Y 2/402 1 2 3 ca 2/399 1 2 2/402 1 4 pRSTha 2/401 2/068 2/378 a. u. 1 1 t t t 2/ 379 1 2/398 9 2/168 P 3 Y 1 6 1 2 2/ 363 2/400 2/ 393 2/404 2/394 t R/VOR 1 2/395 1 6 2/171 1 6 2/327 1 6 a 2/368 1 6 2/375 1 6 2/400 1 8 2/403 1 8 2/399 t 8 na 2/195 8 5 2/395 1 6 2/ 371 1 8 7 5 P 2 2 ma 3 3 3 2 3 1 Ti. 110 111 112 113 114 114-116 (ka) 116 (ga)- 197 sUyagaDAga sUtra s.. 22 Ti. 3 (ka) 6-8 80 u. Rs 99(X) 103 109 1 1 120-121 123 (ka) 124 (ka) 124 (sa) 125 (ka) 125 (kha) 161 171 972 (ka) 172-173 184 (ka)- 185 187 (ka, kha, ga 187 (gha) 188 126 127 (ka) 127 (kha) 128 129 (gha) 143 146 155-156 157 (gha) 149 (bha) 159 (ka. ga) 150 (4) 160 229-131 141-142 193-195 196 (ka) 202 (kha) 202 (ca) 206 210 (ka) (kha) 222 225-226 gA~.. 1-6 13 16-18 19-20 21-22 21-22 caraNAnuyoga pariziSTa-2 saMkalana meM prayukta AgamoM ke saMdarbha sthala 437 dazakAlika sUca sUtra u. 2/ 396 2/381 2/ 369 2/ 370 2/276 2/375 2/26 2/ 375 2/385 di. 2/375 1 2/370 2/379 2/176 2/380 2/381 2/382 1 2/183 1 2/183 1 } t 29 2/384 1 2/184 t 2/385 R 2/572 1 2/185 2/ 373 2/173 2/174 2/ 399 pRSTha 3/140 2/180 2/180 2/181 2/ 281 2/ 372 2/192 1 1 pRSTha 2/119 t pRSTha 2/194 2/111 2/363 ? 2/164 t 2/165 1 2/363 t 2/165 ra 1 2/ 266 2/411 2/180 1 2/175 2/1991 2/406 t 1 1 1 9 1 Y Y 5 8 Rs 1hm- * ma. ra 8 8 1 1 1 ThAmAMga sUtra 1 1 samavAyAMga sUtra sama. 22 bhagavatI sUtra u. ~~ 16-17 1-3 Y 5 6 7 8 9-11 12 13 14-16 17 2-14 15-22 2-15 8-10 1-5 4-6 9-13 16-17 22 1-9 21-31 19-22 29-30 1-3 4-9 10-21 22 23 25-26 24 0 31 21-34 21-25 Lan 361 (9) 361 (2) 361 (3) 361 (4) 361) ww 649 i. 9(9) T 24 10 pRSTha 2/395 2/405 2/380 2/408 2/576 2/279 pRSTha 2/400 2/ 369 2/369 2/ 369 2/369 2/369 2/370 7/300 2/370 dazAzrutaskaMdha pRSTha 2/367 dasA. 4, su.6, 2/371 2/372 2/374 2/374 2/ 374 2/375 2/ 376 2/376 2/377 2/277 2/377 2/377 2/377 2/378 2/178 2/378 2/ 378 2/352 2/392 2/392 2/396 Tow 2/407 2/408 2/08 2/08 2/411 2/411 2/385 9/005 2/405 2/88 2/186 2/189 2/190 2/192 2/490 a. 2 *//** ztoch 2/405 4 8 4. 9 10 uttarAdhyayana sUtra 34. 2 2 2 2 7 7 29 29 39 kara 32 32 32 32 32 32 32 12 32 15 gAyA 4 27 27 ay 6-8 11-14 gA. 1-17 gA. 15-16 Ti. 2 4-5 6.7 8-9 10-11 12-13 14-15 16-17 18-19 20-21 22-23 24-25 26-27 28-29 30.39 32-33 34-35 36-37 28-39 Yo-x? 42.43 Yx-x4 46-47 48 3 11 11-13 1-2 1-10 11-13 14-22 21-27 28-30 30 Yo 6-9 29 22-34 35-47 48-60 61-73 74-86 87-99 900-106 107-116 29 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI adakkanta 2/100 aikkama 2/83.84 akramaNa visohI 2/84 aibhAra 2/108 aibhUmi 1/545 amAya pANa- bhoyaNa 1/324 asAra 1 / 137,138, 2/83,84,93, 107,109, 110,111, 112, 114 are gahiya 1/689 alolupa 1/82 avahAsa 1/194 akaSpa 2/45 aruNadviyANa 1/556 akappaNijja 1/432 akaSpita AhArAi 2/48.49 akamma 1 / 147, 210 2 / 363.401 akammadIriya 2/364 akampaMsa 1/179 akaraNijja kindA 1/302 akasAi 1/107 akamiNa carama 1 / 686 akasiNa vatya 1 / 679 akasiNA 2/311 akAmamaraNa 2/170,172 akAla 1/544 akiJcadvANa 2/319,320,321 akiccANa sevaNa 1/423 akiriya 1/167,198, 2/411 akiriyaAyA 1/741 akiriyA 1/903, 134, 152.164, 170,189 akiriyAphala 1/103 akiriyAvAI 1/170, 172, 173, 178 akiMcaNa 1/300 2/45 akiMcaNatA 2/13 akukahala 1/8 akusala 2/183 akohala 2/27 akoviyA 1/180, 2/381 akoNa 1/82 akaDUyae 2/274 akaMpiya (gaNadhara ) 1/7 akosa parIsaha 2/368,375-376 akvAyANissiyA 1/511 akkhAta pavajjA 2/6 akkhINamahaNatiya 1/223 akadevakarANa pAyacchitta 2/330 akkhevaNI 2 / 247 akhaNDa camma 1/686 akheya(ta) 1/182.184,185 agaDasuyANaM varuNa 1/664 agaNi 1/226,246 agaNikammasamAraMbha 1/234,235.236 agaNikAya 1/ 236 agaNisatya 1/ 234,235 agAra 1/132, 2/1,2,3,70,121, 125 agAradhamma 2/108 agArava 2/257 agAravAsa 2 / 376 agArasAmAdhya dhamma 2/108 agAri 2/408 agArikamma 2/55 agAriNa 1 / 105 aguNappehI 2/56 agusI 1/730 agga 2 / 396 aggapiDa 1/588,589 aggabIyAda 1/577 agga 2 / 397 arisamUha ( gaNadhara ) 1/7 aggI uvabhA 2/191 aggI uvasagga 2/283 aMgaliyA 2/221 Agati 1 / 199 AgADhAvayaNa 1/532 acavakhudaMsaNaguNaSpamANa 1/23 acavale 1/82 acitta 1/510 avittakamma 1 / 635 ati pariggaha 2 / 110 acittA 2/206 atidattAdANa 2/109 aciyattakula 1/545 aniyatavisohI 2/181 aciyatsovaghAta 2/181 acirakAlakarya 1/720 acela 1/676,677,688 2/370, 371,395 acelaga 2/377 acela parIsaha 2/368,370,371 alassa pasatya pariNAma 2 / 379 aveliyA 2/275 accakkhara 1/97 avAsAyaNayA 1/99, 2/194 accI 1/749 anyakampa 2 / 140 acva'ta'suhI 2/405 acvaMbila 1 / 630 accha 1/548 acchipatta parikamma 1 / 356,390, 397,404 acchIpatta parikammakArAvaNa 1/368, 376,283 acchIparikamma 1/396,411 acchIparikammakAvaNa 1/268 275,382 acchImala 1/340,352,358,364, 371, 378, 385,392, 399,406 acchejja 1/507, 614 ajaya 1/247 ajayaNA 1/247 ajaNaukkosiyA 2/135 ajANU 1 / 123 ajAyA) 2/113 ajiya 1/3 ajIva 1/59,925.126,141. 160,189 ajIvakAdaya AraMbha 1/282 ajIvabhissiyA 1/512 ajutta pariNaya 1/119 jutava 1/118 ajuttasobha 1/198 ajuna 1/117,118 ajuttA 1/118 ajogata 2/104 ajja 1/201 vi1/201 ajjapaNA 1/119 ajjava 1 / 133 ajjava (dhamma) 1/31,32 ajjA 1/119 ajjhaNANAvaraNijjA 1/205,206 ajjhatya jAgaraNA 2/43 ajjhatyavaNa 1/518 ajjhatthiya 2 / 337 ajjhapyajogasarahaNajuna 1 / 734 ayogasuddhAdANa 2/21 ajjhayaNa chadbhavagga 2/82 ajjhasira 1 / 720 ajjhovavajjaNA 1/123 akovavaraNa 1/473 ajhapata 2/54 aTTajhANa 2/351 aTTamANa lakkhaNa 2/352 aTTa 1747 aTTAlaya 1/747 aTu madumiyA bhintu pazcimA 2/297 aTukara 2/201 aTThajAya 2/333 noTa : prathama aMka caraNAnuyoga bhAga kA sUcaka hai, tathA dvitIya aMka pRSTha kA jaise prathama zabda ahanta- 2/100- arthAt bhAga 2 ke pRSTha 100 meM yaha zabda AyA hai / Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I T aTThaNANAyAra 1/112 aTThadasI 1/908 abha2/72 aTThamI posaha 1 / 616 alolupa 1/440 aTThavihakammarAThi 1/325 advArasaThANA 2/45 aTThArasa pAvaTThANa 2/181 ahAtI bhI 1/451 adi 2/65 vimA 1/221-222 avarata 1/63.68 aDhomoyariyA 611 aNaga 2/382 aNagAra 1/60,61,152, 205.210. 215,228,229,231,327,334, 337,487, 488, 2/1,2,3,19, 20, 121.136, 137, 165, 167, 216,262,263,280,281,282, 283,284,285,286,287,297. 298,301,305,306, 320,375, 376,394,402 aNagAraguNA 2 / 29 aNagAradhamma 1/30 aNagAra sAmAzya 1/739 aNagAriya 1/132 aNaccasAyaNasIlA 1/103 apacAvita 1/715 aNaccAsAyaNAviNaya 1/75,76 aNajja 1/201 ajjadiTThI 9/201 ajjadhamma 1/240 aNajapaNNA 1 / 119 aNajjA 1 / 119 ajajmovavaraNa 2 / 262,263 aTThA 1/506 aNaNNadesI 2/28 aNaNArAma 2/28 aNatapaNa 1/135 aNattava 2/28 aNatavao attavaoyaNA 2/28 aNatyadaMDaveramaNa 2/100, 108, 111 aNantadhAra pajjava 2 / 334 aNapanniyadevattaNa 2/130 aNabhikkanta kiriyA 1 / 664 abhigahiyA) 1/512, 2/74 aNabhigahiya kuTTI 1/126 abhigahiya micchAdakSaNa 1/164 aNavajja (anavadya) 1 / 146, 168 aNavaTuppa 2/216,330,331 aNavaTThappa pAyacchittAriha 2/330 gAha 2/310 aNavadagga 2/53 aNasapa 2 / 258-265 aNaya 1/103 aNaNyaphala 1/103 aNaNhava 1/432 aNAla 1/107 aNAgata 1 / 172 2/100 aNAgamaNa dhammiNo 2/395 aNAgayavayaNa 1/518 aNAgAra 2 / 100 bhaNADhitA 2/8 aNAyi (deva) 1/120 aNAnubaMdha 2015 aNAvAdI 1/172 aNAvAniya 2/04 aNAdIya 2/53 abhauga 2/309 aNAyAra 1/187,188,556, 2/84, 174-198 aNAyAra- bhaMDa-sevI 2/154 aNAriya 1/159,179,163.195, 489, 2/65 aNAriyavayaNa 1/245 aNAraMbha 1/282,454 aNAraMbhajIvI 2/ 737 aNAloyaNa 2/321 aNAvila 2/41 aNAta 1/434,435 appAsana 1/104, 207, 220, 2/257,405 aNAsAyamANa 1/505, 506 gADi 1/591 aNiyAThANa 1/500 aNi 2/374 abhinAsa 2/41 apicca bhAvaNA 2/395 aNi 2/204 aNidANa 1/40 aNidANayA 1/53 maNigAmI 1/398 aNiyANa 2 / 168 aNiyANabhUta 1/39 aNirama 1 / 159 abhisiddha 1/507,563.614 aNissara 1/142 aNissA 1/216 1/212 aNukepa 9/89 aNusa 1/454 anubhAva pAyaci 2/330 aNuccakuiya 2/74 aNuTThAnavIya 2/74 aNuSNavaNI 2/282 aNuSNaviya pANabhoyaNa bhoI 1/301 pariziSTa 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI 439 aNNApArA 2/201 aNuttara 1 / 5,6,51, 60, 100, 127, 134, 145, 147 aNutaraNANa daMsaNa 1 / 197 aNutaraNANadasaNadhara 2/40 aNuttaradasI 2/40 aNuttara dhamma 1/36 aNuttaranANI 2/40 anuttarovavAtiya (deva) 2/53 aNudisA 2/47 aNupAlaNAsuddha 2/99 aNuppeha (1) 1/133.617,618: 2/ 342 aNuppehA phala 2/346 aNubhAsaNAsuddha 2/99 aNumANa 1/18 aNumANaittA 2/318 aNuva 1/452 aNuvIti 1/108 aNuvIti bhAsaNayA 1/296 aNuvIya mittoragajAI 1/301,302 aNuvIya bAya 1/112 aNuvIya bhAsI 1/250 aNubvaya 2/107,108 aNusAsaNa 1/84,85,86 aNusoya 1/142 aNusomavArI 2/536 aNussayukta 1/455 aNUNAiritta paDilehaNA 2 / 61 aNegacitta 1 / 732 agachandA 2/43 aNImadasI 1/435 retain 1/181 govara 1/418 aNakIDA 2 / 110 mata 1/3 aNatakAyasaMjutta AhAra 1/575 atighAta 1/112 ataca 1/6 anaMtanANasI 2/419 aNatanANovarAya 1/102 aNatamissiyA 1/512 aNatamoha 1/455 aNavarasamudANAkarikSA 2/964 anaMtarahiyA puDhacI 1/742 anaMtarAgama 1/23 atAnubandhikauhmANa mAyA lobha 1/134 aNavila 1 / 631,632 2/235 aNNautthiya 1/167,310, 311.312. 363, 364,365,366, 367, 268, 369,370.371, 372,373,374, Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI adINavisI 1/535 adINapaNNA 1/119 adINA(nA) 1/119 aduguchiyakula 1/548 aduTU 1/130 adAgasamANe 2/105 addhajoyaNamerA 1/611,613, 375,376,377,378,375,380, 381,382,383,384,385,386, 387,388,289,390,391,493, 586,677,687,714,728H 2/131,132,194,195,196, 234,235,236, 343,345,363 aNNautthiyANa damaNapaNNavaNA 1/741 aNNagaNAo AgayANamaNapadesassavihi Niseha 2/242 aNNagilAyacarae 2/271 aNNagilAyae 2/270 aNNatitthiya 1/192 apaNatitthiya pasaMsAkaraNa 2/197 aNNaparigahAe 1/733 aNNapariyAvae 1/733 aNNa-pANa 1/530 aNNamaNNa vyahAra 2/231 nitigi 2.28 aNNamaNNa veyAvaccakaraNa vihANa 2/229-230 aNNamaNNa acchI parikAma 1/311 aNNamaNNa acchIpatta parikamma 1/362,412 aNNamapaNassa uttaroTra parikamma 1/361,410 aNNamaNNassa oTra parikamma 1/360.409 aNNamaNNassa kAyaparikamma 1/357,405 aNNamaNNakiriyA 1/340 aNNamaNNamsa kesaparikamma 1/263,413 aNNamapaNansa cakkhuparikamma 1/11 aNNamaNNassa jaMghAiromANa parikamma 1/359,408 aNNamaNNassa NahasihAparikamma 1/359,408 aNNamaNNassa dataparikamma 1/361,410 aNNamaNNassa pAyaparikamma 1/358,407 aNNamaNNassa bhumagaroma parikamma aNNAyacarae 2/270,271 aNNANa pamAyadosa 2/246 atArimA 2/182 atittilAbha 2/386.387,388. 20.391 atirattA 2/59 atirAula 1/517 atihisaMvimAga 2/101,108,114 matIraMgama 1/039 bhatuTTidosa 2/386,387.388, 390,391.401 aturiyabhAsI 1/519 aseNa 2NO bhateNaga ThANa 2 ata 2/404 mattagarahA phala 2/334 atadhANa 2/321 gaNinAphA 2/333 attadasaNa 12 attakso 2/28 attaviSNu 240Y atA 1/170 mattAgama 1/23 attukosa. 2/154 atya 1/84 atpakahA 2/34 atya (jAnAbAra) 1/55,112 matvadhara 1/109,122 atyapaDiNIya 1/85 asvasuyadhamma 1/30 atyAgama 1/23 batyikAya 1/154 bhariyakAya dhamma 1/31,127 2/346 bhatyiya 1/578 atvI 1/we adhirappA 1/142 adhirAmaNa 1/738 bhadaMta 2/257 avatahArI 2/386,287,388,390, 391,09 badasAdANAkva 1/310 adiTujAyaNA 2/67 adiTThANa 1/587 adidudhamma 1/91 adiTulAbhie 2/270 adiNNA(nA)dANa 1/173,212,232. 2/52,384 adipaNA(nAdANAmoveramaNa1/300,301. 302,733, 2/29 adinANNAdANa mahabvaya 1/107 aditAdANa-vaya-niyama-veramaNa 1/308 adINa 1/201 adINadiTTI 1/201 abadAmissiyA 1/512 aDapaliyaMkA 2/274 apeDA 1/539; 2/287,281 adamAgahA bhAsA 1/15 abahAra 1/420,640 aDhA padhyakkhANa 2/100 avAmissiyA 1/512 adhamma 1/189 adhammaThiya 1/46,7,48 adhammapaesa 1/27,28,29 adhammapasaMsA pAyacchitta 1/50 adhampiya uvakama 1/46 adhammiyakaraNa 1/45 adhammiya baksAya /46 aNA 1/123,129 adhigama 2/207 annatyA aNAbhogeNaM 2/94,95,96.97 banamantrakomANe pAraciya 2/331 annANa 1/59,126,164.195 anANakiriyA 1/164 andrANa parIsaha 2/369,378 anAyabhAsI 2/54 aninhavaNa (jJAnAcAra) 1/55. aniyaTTi 2/104 bhaniyANa 2/379 aniyANayA 2/180 aniraya 1/152,154,155,157 anIhArima 2/260,261 apakArakAragA 1/121 apaccANutAbI 2/320 apaccima-mAraNatiya-salehaNA-jhUsaNA 2/73 apacchima mAraNatiya-salehaNA-jhUsaNA jhUlita 2/121 apacchimamAraNatiya salehaNA-jhUsaNA bhArAhaNayA 2/101,107,108 apajattiyA (bhAsA) 1/511.512 apajavasita 1/164 apahicchagA 1/120 apahilehaNa 1/729 apahilehaNAsIla 2/74 apahivAI 1/24,127 apaThisevI 1/23,424 apahisalINa 2/278 aNNamaNNassa malaNIharaNa 1/358 aNNamaNNa sIsavAriya karaNa 1/4 aNNavahAe 1/733 aNNANa 1/167,180 aNNANamohasiNa 2/52 aNNANavAya 1/178 aNNANiyA 1/180 aNNANiyANa 1/179,180 aNNANI samaNasma gaI 2/55 aNNAyauMca 2/41 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabca sUcI 441 apata 2/34 apamajjaNAsIla 2/74 apamatabhAveNa karaNijja kiccAI 2/393 aparikamma 2/260 apariggaha 1439,454, 2/40 aparigaha ArAhaNA phala 1/455 apariggaha ThANa 2/46 aparimahasa 1/210 aparigaha mahAvaya 1429-474 apariggahiyAgamaNa 2/110 apariggahI 1434 apariNaya 1/575.579,580.582, 583,11,632 aparipuya 2/72 aparimiba 2/73 apAramAba/207 aparisthA /09,320 aparihAriva 2/27 apakSimita 2/216,221 acamiciya 325,326,327, 328,321 bapasatya kAyaviNaya 1/78.79 apasatya maNaviNaya 1/77 apanatva vAviNaya 1/78 apasU1/300 bapAzyAe/275 aparihAraya 1/121,622,986 bapArAya 1/104 apAvihAriSa 2/334.135,316 bapAma 1/439 appaNo ApariyalakkhaNa vAgaraNa 2/196 appattiya 1/179 appadhigaraNe 2/24 appamajjiya-duSpamajjiyauccAra pAsavaNabhUmi 2/114 appamajjiya-duppamajjiya sijjA-saMthAre 2/114 appapharusavayaNa 1/532 appamata1/283,540:2/178.179, 399,402 appamatta ajmavasANa 1737 appamANabhoI 1/304 appabhAya paDilehaNA 1/715 bhaNamAbho 1/221 appamusAvAya 1/294 appayarA 1/138 appalINa 1/454 appasamaviTThI 1/224 appasAyAriya 1/635 appasAvamla kiriyA 1/19 appA 1/160, 2/43,100 appAusa kAraNa 2/106 appANaraklI 2/179 appAdhikaraNa 2/216 appAhAra 1/611 appiyakAriNI 1/525 ammApiyara) /re aphalarAyo 1/t aphAsuya 1/549.560.561,563, 568.569,570,571,572,573. 575,576.577,578.579.580, 581,582,583.584,585.588, 596,597,598.607,616,629, 631,652,660.678,94,695, 696.698,725. 2/115 avahimaNe 2/1 abahusaMpana 2/72 abahussaya 1/110 abAla 1/182,183,184,1853 2/408 jabuddha jAgariyA 2/394 ahe 1/116 avabhacariya 1/333 ababhaceraviramaNa 1/321 ababhasevI 2/234 abhakkhANa 1/173,212 abhuvANa 2/57,58 ambhattaTTa paccakhANa sutta 2/96 abhao 1/221 abhayadANa 1/318 abhibhoga bhAvaNA 2/153 abhivanta kiriyA 1/635 abhivanta kUra kammA 1/504 abhikkhalAbhie 2/270 abhigamakusala 1/84 abhigamadasaNa 1/127 abhigama(ruI) 1/126 abhigahiyamicchAdasaNa 1/164 abhiragaha 2/268 abhiggaha pamvAkhANa sutta 2/96 abhiggahammi 1/512 abhicAriya 1/500 abhinandaNa (tIrthakara) 1/3 bhabhinicArikA 1/550.551 abhinavatya 1/679 abhiseyaTThANa 1/461 abhiseya rAyahANI 1/500 abhihara 1/560.614 abhUtovabhAtiya 1/515,520,521, 522,524 amaNuna poggala 1/74 amara bhavaNa 2/357 amAI 1/82, 2/320 amitapANabhoyaja Niseha 1/329 amitta 2/25 amiyAmaNiya 2/74 abhila 1/46 amisakapAsa 1423,689 amimakra 1/179 amilANi 1/650 bhamuzyiya 2/174 amuNI 2/27 bhamuNI-muNI makaba 2/28 amusA 2/246 amUda 1/105.130 mabhUtAdiTTI 1/126 mamehAvI 1/183 amosali 1/715 ammApisamANe 2/105 mathapAya 1/693 ayasabhAyA (gaNaghara) 1/7 apaloha 122 bhayasiriyA 1/74 bhayahArI 1/384 ayaMka 1/146 bhara (tIrthakara) 1/3,4,198 aba 2/372,397 araha Niseha 43 marahaya 1/256,265 araha-raha 1/173, 2/10 bharati aratajIbI 2/271 arasAhAra 2/272 bharahA 1/1,12,19,40; 2/198.199, 348 apuTThalAbhie 2/270 apuNarAvasi 2/53 apugNakavA 1/121 apuNNA 1/121 apuNNAvabhAsA 1/121 apusa 1/200 bhapurakAra 2/334 apurisatarakara 1/148,645.669, 691.92.697,725 apaMDita 1/183 appamaviNNAdANa 1/306 appalibhosahibhaktaNayA 2/110 apaDinabayA 1/133,134 appaTiyA 2/ apparilehiyadupahileyiuccAra pAsavaNa bhUmi 2/114 appaDile hiya duSpaDilehiya sijjA saMdhAre 2/114 appaDiviNya 1/173 aparihAriya 1/660 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI arAya 1/499 aviNayakaraNa 1/99 arihaMta 1/1,2,3,23,121.167, aviNayaphala 1/71 171.215,510; 2/200.394 avaNIya (ta) 1/86,87,89,91.92, garihAmA masANA 1,95 arihatapaNNatadhamma 1/129 aviNIyappA 1/91 arihatANa 2/319 avidvattha 1/501,631,632 aruNovavAya 2/223 avibhUsA ThANa2/51 alAbha parIsaha 2/368,377 aviyatta 1/183 alitta 1/503.507 avivAra 2/260 aliyanayaNa 1/259,524 avirahAti) 1/437, 2/174 alUsaya 1/108 aviroha dhamma 1/30 aloga(ya) 1/60,61,188 avivegunbhuyA uvasaggA 2/381 allINagutta 2/397,401 avuggAhita 1/130 allINatA 1/58 avaguyaduvAriya 1/650 avakakarabhoI 2/406 abbata 2/318.345 abagaha paDibhA 2/295,296 ancAvAraposaha 2/114 avajjhANacariya 2/111 abukatta 1/631.632 avajjhANatA 2/253 abboyahA 1/512 avaDDhamauyariyA 1/611 acvaMjaNajAya 2/224 avaNIta-uvaNItavayaNa 1/518 asahaya 1/265 avaNIya carae 2/269 asaIjaNaposaNayA 2/111 avaNIya-umaNIyacarae 2/269 asacca 1/84,181 avaNIyavayaNa 1/518 asaccadiTThI 1/200 avaNNa 1/50,129.613, 2/154, asaccapaNNA 1/119 asaJcamosA 1/731,734 avaNNavAya 1/525 asaccA 1/119,200 avapaNavAI 2/153 asaccAmosA 1/510.511.512, avatAravAya 1/161 515,518,524 avanavA (bhAsA) 1/530 asajjamANa 2/245 avatana sacca 1/293 asajjhAiya 1/69 abadale 1/121 asamAya 1/66.67 avalaMsa 2/154 asajmAyakAla 1/63 avanayadaMsaNA 1/201 asamAyakAla vihANa 1/63 avanayA 1/201 asamAsu 1/131 avamAriya 1/165 asaNa 1/94,95,152,441,477, avamoriya 1/527 478,475,480,481,508,509, avayaNANa 1/298 520.522,528,537.543,547, avaraha 1/63,68 549,551,555,558,560.561, avalita 1/715 563.568.569,570,571,573, avalehaNiya 1714 574,585,586,590,595,596, avasmaya 1/503 597,599,602,603,604,605, avaravideha 1/26 606.609,610,611,613,616, avavAe egAgI bihAra vihANa 617,619.641, 2/73,115 2/245 asaNAra NikkhavaNa 1/609 avassakaraNijja 2/82 asaNANaM saMgaha niseha 1/41 avahelasa 2/366 asatya 1/234, 2/600 avajaNa 2/67 asatyapariNaya) 1/575,576, avAuDae 2/274 577,578 avAgarA 1/120 asabalacarita 2/102 avAyadaMsI 2/320 asambhamA 2/41 avAyavijaya 2/353 masamaNapAuga 1/747.748, 2/226 avijapurimA 2/396 masamAhihI dhI) 1/213.733,2/54 aviNaya 1/164,187 asamAhiThANa 2/185 asamAhiNA 2/382 asamiya 2/74 asaraNa bhAvaNA 2/395-396 asAyaNA 1/93,94,95,96,98.99 asAtAyAve(yoNijja 1/214557, 599 asAraMbha 1/283 asAvajja 1/518,519,520,521, 522,524 asAsatAya) 1/160,170 asAhuNo 2/54 asAhayA 2/56 asAra 1/152,154,171,181,189,5 31, 2/28 asikkhAThANa 1/93 asiNANa ThANa 2/51 asiNAtI, viahabhoi, molikaDe diA vi rAo baMbhayArI 2/116,118 asittha 2/72 asiddhi 1/152,154,189 abhipatta 1/507 asippajIvI 2/25 asiya 1/256 asikilesa 2/252 asIla 1/1m asIlapaNyA 1/119 asura 1/200 asuidiTThI 1/200 asuisAmaMta 1/65 asuddhadasaNA-1/200 asuDapannA 1/119 asuddhA 1/119.200 asura 1/1,48 asurinda 2/52 asuriya bhAvaNa 2/154 asUhadIhAubaMdhakAraNa 2/106,107 asahama jIva 1/283 asaMjama 1/143,286: 2/11,16,49 asaMjamappagArA 2/14 asaMjaya 1/46,47,14 asaMjayassa AhAradANa phala 2/115 asaMjayassa gaI 2/126 asaMghar3iya 1478,479,480 asaMbara 1/212 asavibhAgI 1/87,91, 2/177 asaMdu) 1/162: 2/37.56 asaMvuDa aNagAra 1/214 asasaTracarae 2/269 massAo 1/221 ahakkhAya 2/11 mahakkhAyacarita 1/736 ahakkhAyacaritaguNappamANa 1/24 ahavAyacarita saMjaya 2/14 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 443 Abhitara tapa 2/258,309-35: / AbharaNacittANi 1746 AbharaNavicittANi 1/670,746 AbharaNANi 1/670 Abhioga 2/154 AbhiogattA 2/154 AbhiNivIhiyaNANa 1/55,56,57,58 AbhiNibohiyaNANaviNaya 1/75 AbhiNibohiyanANAvaraNijja kamma ahassira 1/82 ahAkaDaM 1/554 ahAchanda 1/144 2/198 ahAchandavihArapaTimA 2/251 ahAlahusaga 1/657 ahAlaMda 1/551.602,632,651,654 agiraNa 2/42,76,244,255,256 ahigariNI 2/112 ahitakAragA ThANA 2/253 ahiyagAriNI 1/531 ahiyaggI 1/102 ahiyapyA 1/179 ahiMsa 2/40 ahiMsA 1/210,216,219,221,222 ahiMsA ThANa 2/45 ahiMsA mahAvrata 1/215-288 (par3hama mahanvaya 1/215-288) ahiMsA sarUvarUvagA pAlagA 1/222 ahisAe saTThI nAmAI 1/219 ahuNAdhoya 1/631,632 ahodisipamANAikkama 2/110 ahodisivaya 2/110 ahorAiyAbhikkhupaDiyA 2/280.287 aholIya 1/25 akesAiNI 2/373 aMga-magaha 2/225 aMdha 2/404 aMDasuhama 2/77 aMtakula 2/166 atacarae 2/271 aMsajIdI 2/273 aMtaragihe NisejjAo apavAo 2/50 aMtarAya 2/105 aMtAhAra 2/272 ateurapavesakAraNa 2/227 atebAsissappagArA 2/203 alosallamaraNa 2/169,173 aba 2/407 aMbukhujja 2/286 aMbusujjiyAe 2/275 Aiklaga 1/426 Aikkhitae 2/50 AiNa 1/745 AiNNasaMkhar3I 1/615 AINagANi 1/670 AukammasamAraMbha 1/231,232,233 AukAiyaArabha 1/282 AukAiya jIva 2/9,10 AukAsya saMjama 2/14 AukAdayA 1/225 AukAya aNArabha ThANA 2/47 AuAya 144,231 AujIvA 1/226 AuTTi 1/487 AuThANa 1/728 Autta 1/488 Auya 1/147, 2/104.346,367 Auyakamma 1/214,557,599 Aura 2/309 AuMTaNa pasAraNa 2/95 AU 1/162,226,246 AU mahAbhUta 1/154 AesaNa 1/644.645,646 AkArakaraNa 1/745 AkaMpaittA 2/318 AkuNa paTTaga 1/678 Agara 1/170 Agama 1/18,22,23, 2/200,201 AmANa /63 Agamato(oodavyAvassaya 2/78,79 AgamatI(o) bhAvAvassaya 2/81 AgADha pharusavayaNa 2/194 AgAradhamma 1/30 AgArasAmAiya 1/739 AgAsagAmiNo 1/166 AgAsapaesa 1/27,28,29 AgAsa mahAbhUta 1/154 AgaMtAra 1/632,741,717 AjIviovAsaga 2/126,127 AjIviya 2/112,126 AjIviyatavapagArA 2/258 AjIviyapiNDa 1/566 ANamaNI 1/514,516 ANaya-pANaya-AraNa-accuya(deva) AmagaMdha 1/542 Amalaga 1/101 AmalagapANaga 1/629 Amisa bhogagiddha 2/389 aamodaayoriy|) 1/331:2/258.2 66-268 Amosaga 1/450,491,685.703 Amosahipatta 1/222 AmaNi 1/512 Ayagavesaya 2/24 Ayagutta 1/192 Ayagutta bhikkhussa parakama 2/399 AyachaTThavAya 1/161 AyajoINa 1/732 AyaTThINa 1/732 AyadaNDa 2/376 AyaNA 1/168 AyatamakkhU 1/M. AyataNa 1/221,442 AyaparimANa 1/732 Ayamaha 1/729 AyarakkhA 2/202 Ayariya 1/1,85,86,92.99.100, 101,102,129.138,153,496, 497.603,604,609,668:2/8, 9,66,67,6871,76,76,205, 208,209.210,211,212,213, 214,215,216,218,215,220, 222,224,232,236,237,238. 240,241,242,246,253,254, 319,336,337 Ayariya AsAyaNA 1/96 AyariyattAe 2/201,202 AyarimapahiNIya 1/88:2/231 AyariyappagAra 2/202-203 AyariyavayaNa 1/245,246 Ayariya-veyAvaJca 2/338 AyariyAda aisayA 2/205 sAyanae 2/274 AyasA~ce)gheyaNijjA 2/380,381 AyahiyANa 1/732 AyA 1/161, 2404 AyANanimleva 1/143 ANavaNappaoga 2/114 ANA 2/200,201,393,400,401 ANAdhamma 1/30 ANApANuniroha 1/147 ANArui 1/126 ANAvAyamasaloya 1/720 ANAvijaya 2/352 ANANusaraNa ucaeso 2/353-394 ANada 2/397 Ataba 2/27 Ata(yoveyAvacca 2/337,338 AtasarIrasavegaNI 2/347 AtA(yA) 1/150,151 AtAvae 2/274 AtA yAvaNa 1/700 AtaMka 1/612,737 AtAyokadasI 1/224, 2/396 AdANagutta 1/170 AdINabhoI 173 AdhAkammiya 1/645 ApucchaNA 2/57,58 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-sabda sUcI AyAdANabhaMDa nistevaNAmamiti AraMbha 1/37,131,174,179208, 1/218,279,281,282,485, 209,282,43948:2/3,17, 712-719,732.733 108,111 AyANamaTTI 1/106 AramajIvI 2/177.364 AyANasotagaDhita 1/735 AraMbhaparicyAya 1/135 AyANi 1/670,745 Arambha pariNNAya 2/116 AyAma 1/628.632 ArabhasattA 1/741 AyAmaya 2/260 AlI thINajaNAAraNa 1/324 AyAmasityabhoI 2/272 Alassa 1/93 AyAra 1/23,85.157.304 AlAva salAva kAraNa 2/227 AdhAraakkhecaNI 2/347 Alisadaga 1/175 AyArakappa 2/311 Alocya 2/327,328,329 AyArakappaparibhaTTa 2/213 AlozyapANabhoyaNabhoI 1/218 AdhAragoyara 1/74041 Aloyaga 2/324 AyAradhammapaNihI 1/51 AloyaNa pANabhoyaNa 1/279 AyArapakappa 2/213,214,217, AloyaNayA 1/133.134 223,224 AloyaNA 2/318,319,320,221, AyAra-pakappaghara 1/664 322.323.324 AyAra-epaNati 1/51.54 AloyaNA akaraNa kAraNa 2/322 AyArapaNNattidhara 1/531 AloyaNA akaraNa phala 2/323 AyArabhAvAdesanU 1/528 AloyaNA karaNa 2/230 AdhAra-viNaya 1/72 AloyaNA karaNa joggA 2/320 AyAraca 2/320 AloyaNAkaraNa kAraNa 2/321-322 AyArasamAhI 1/53.54.85 AloyaNA kAraNA 2/318 AyArasapayA 2/206 AloyaNA karaNa phala 2/323-324 AyAvaNA 2/275 AloyaNAdosA 2/318 AyatiyamaraNa 2/169 AlIyaNArita 2/310 Ayabila 2/272 bhAloSaNA savaNa yoggA 2/320 AyaMbila paccakSANa sutta 2/15 bhAmavaNa 186, 2/103 Ayabilie 2/272 Alupa 1453 ArabhaDA 1/716 Avauti 116 ArAmagAra 1/632,743,747 Avakahiya 1/24 ArAmagiha 2/282 Avakahiya aNasaNa 2/258.260 bhArAhagIya) 1/304,510.511:2/61, AvAhiya paDimaNa 2/83 127,128.129.130.131,132, AvaTTasoya 2/27 AvatIti 2/309 mArAhagA aNArebhA aNagAra AvAyamasaloya 1/720 2/136-138 mAvassaya 2/78-82 ArAhagA appArambhA samaNoksagA AvassiyA 2/57,58 2/138-140 AdhIimaraNa 2/169 ArAhagA sarpiNapacidiya Asa 1/548 tirikkhajoNiyA 2/140 Asa-karaNANi 1/46. ArAhaNavirAhaNI 1/515 Asasi 1/538 ArAhaNA1/59:2/77,82,134.135. AsajuvANi 1/461 254,361,362 bhAsaNa 1/657,661 bhArAhaNApagArA 2/135 bhAsata 134 ArAhaNAphala 1/52 mAsatti 1/39 ArAhI 1/515 Asatyapara 1/508 ArAhaNI bhAsA 1/513,514 Asava1/125,126,142,170,189, Ariyakheta 2/226 205,206,207,43 Ariya magga 2/384 AsabadAra 137 2/103 ArovaNA 2/311,312,327 AsabadAra parikramaNa 2/83 ArovaNA pAyazcitta 2/311 AsADhI pArivA 1/ AsAyaNA phala 1/98 AsAsA 2/105 Asila 2/384 AsIvisa 1/98.99 mAsIvisabhAvaNA 2/223 Asura 1/162, 2/154 AsarakAya 1/130 AsupaNNa 1/104 mAsurattA 2/154 Asuraya dima 2/407 Asottha pavAla 1/576 Asoya paDivA 1/69 bhAsadiya 1/336; 2/49 AhAkA 1/34 AhA(ghA) kamma 1/551.554,557, 558; 2/134.171 AhAkammiya 1/14 AhAra 1/188,534,535,537,568, 569.610,611.612,720 / 2/263,264 AhAraesaNA 1/280 bhAhArakaraNa 2/72 AhArajusajyamsaya 1/651 AhArapasvaskhANa 1/3 /103 AhArapANa Niseha 1/539 AhAraposaha 2/114 AhAra 2/320 bhAhAraheja 2/381 AhArasamisi 1/281 bhAhArasaruva 1/533 mAhAramaNa pabimA 2/288 jAhiyabiTTI 1/167 mAhiyapaNNa 1/167 mAhiyabAI 1/167 mAheNa 1/617,618.619 mAhohiya 1/39 maDa 2/292 jamakhAgakula 1/549 cAkAro 2/57.58 cANulomA 1/512 cAparimANa 2/108.110 nyAlobha 2/265 gahI 2/205,378,408 jIgArava 1/90 pIsakAramammANa 2/42 tariya 1/24/2/258-259 isariya parikramaNa 2/83 isariyapariggahiyAgamaNa 2/109 isarie bhaNegavihe 2/251 itvikaha 1/114,115 hatyikAmabhoga 1/153,176 hasvittaTTA nidANakaraNa 2/158 hatyibhoga 2/159 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 paraNAnuyoga-mamma sUcI 445 hasthiyabhavaloyaNa 1/748 hatyiligasadA 1/513 asthivayaNa 1/518 hatyivayU 1/513,514.515,516 patthiviggaha 1/615 hatyivedakhesaNNa 1/335 itthisApAriya 1/635,637 itthI diyANa AloyaNa Niseha u meraga 1/576,582,583,588 uccasAlaga 1/582,583,588 uccholaNa 2/56 ujANa 1/521,529,747 jajjANagiha 1/747 ujjANasAla 1/77 ujjAlima 1/570 itthIkavivajjaNayA 1/424,425 patthInilaya 1/325 itthI parIsaha 2/368,372-374 itthI-pama-paMDagasaMmatta sayaNAsaNavajjaNayA 1424 itthIpurisa uvasAMga 2/283 itthIrAmaNiseha 1/334 itthIvasa 2/384 itthIvisayagiDa 2/06 patthIveya 2/324,273 itthINa indriyANamAloyaNavajjaNayA 1/424425 itthINaM kaha 1/315 patthINa kUpyAra sahasavaNaNiseha 1/328 itthIhi saDi nisejjA Niha 1/326 iriyaTThAya 1/612 hariyA 1/143 hariyAvahiyA 1/147,487,488 pariyAvahiyA kiriyA 2/112 pariyAvahiyA parimaNa sutta 2/86 (poIriyAsamiI 1/279,485. 509.733 hariyAsamiya 1/210,217,732, padriya apadisalINa 2/278 idiyaggI 1/329 iMdiyacora basse 2010 iMdiyaNiggaha phala 1/736 idiyatva 186 diyadarasiNa 1/324 idiya paccAsa 1/18 diya paDiyanI 2/20470 Isara 1/160 sarakAraNiya 1/155,157 IsarakAraNiyabAI 1/155 hApohamAgaNa gavesaNa 1/58 ukraliyaMTa 1/285 umasa 2/41 usAvara 1/507 ugAvAta 1/67 uttiNa 2/82 gya 2/286,292,293 ugyAsaNie 2/273,274,275 ujhosiyA 2/135,136 urikhatacarae 2/26 9.271 ukkhisa-nikkhittatharae 2/269 jamilataviSegeNa 2/95.97 jaggakula 1/548 ugatava 2/258 jaggamavisohI 2/181 uggamovaSAta 2/180 jaggaya vittI 1/478,479 uggaha 1/653,654,555,656.660, 661.667.668,749 jaggahamaNNuvaNayA 1/207 jagaha samiti 1/208 upamahasImajANaNayA 1/307 uggaNasIlaya 1/302 uggahANaMtaga 1/679 jaggAlagilaNa 183 upabhosajAyaNA 1/688 uccAgoya 1/10,45 uccAra 1/549,646,720,721,723, 724,725,726,727,728,729, jamnudiTThI 1/201 ujda saNA 1/201 upanA 1/118 ujjumAga 2/193,324 ujjumaI 1/222 ujjusutha (naya) 1/25,26,27 ujjusuya 2/79 upuhiyAThANa 1/461 ujjU 1/118 uha 1/191 jaTTipa 1/710 uhaciNa 1/528 udvINiya 1/459,460 uTThANa suya 2/223 uDavisivaya 2/110 udisipamANAmama 2/110 unaloya 1/25 jA 1/123,129 uNNakapAsa 1/23,689 uha 1/633 uttarakuru 1/26 usaraguNa pazcaklANa 2/99.100 uttaraNa 1/502 uttarattiya 1/502 uttaravihI 1/106 usarA 1/184 uttarodaroma 1/374 jattaroharoma parikamma 1/354.388, 395, 402 uttaro? roma parikammakArAvaNa 1/367, 374,381 utsAra 1/142 uttAsaNiyAe 2/275 uttiga 1/283 uttigaleNa 1/285 javajAla 1/505,506 udausla kAya 2/70 udagapasUpa 1/653 udagapoklala 1/156 udagamya 1/156 upari 1/156,527 udayaga) 1/166,499,501 udayapara 1/166 udayasatya 1/221.232,233 uhi bhatsa 2/119.120 isi 2/41 sijmaya 1/14 smariyamaya 2/191 / bahaloiya vavasAya 6 pahalodayasaha 158 pahalozyAravesa bhAsati 12 bahaloga jAsAyaNA 1/17 ihalogapariNIya 1/88 bahaloga paribamA 2/6 bahaloga saMvegaNI 2/347 bahalogAsasappabhoga 2/93 baMgAla 89,610 haMgAmakamma 2/111 igiNImaraNa 2/169.263 da 1/141, 2/199 vibhUra 17 maha 1/18 dimahApArivA 1/63 ubhAra panimaNa 2/83 uccAra-pAsavaNa 2/286,287 uccAra-pAsavaNa-sela-siSANa-jalla parivA-vaNAsamiti) 1/85, 732,733 uccAra pAsavaNa bhUmi parihaNa 1/721, 2/75 ubhAramattaya 2/74 ucca 5/582,583 unmukhaMDiya 1/582,583.588 upabhoyaga 1542,583.588 ucAgala 1/582.583,588 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI uddibhattapariNAya 2/116 uvaghAyaNissiyA 1/511 udINa 1/138,148,555: 2/4.265 uvacitakAya 1/520 udINA 1/123,129 uvajjhAya 1/1,86.99,102,129,496, uddasaMDa 1/285 497.603,604,668,2/8,9,66, uhANi 1/670,746 205,208,209,210.211,212, uddAyaNa 1/199 213,214,215,216,218,219. uddesiya 1/144,558.669,722 220,222,224,232,236,237, udesiyAi AhAra 1/596 238,240,241,242,246,253, unnaya 1/201 254,319,337 unnayadiTThI 1/201 uvajjhAya AsAthaNA 1/96 unnayadasaNA 1/201 uvAyattAe 2/201,202 upakArakAragA 1/121 uvajhAyapahiNIya 1/88 2/232 uppaNNamissiyA 1/512 udajjhAya padadANa 2/215 uppaNNavigAyamissiyA 1/512 uvajjhAya deyAvacca 2/328 uppalAda 1/577 uvaTThANa kiriyA 1/644 upAiya 1/172 uvaTThAvaNa 2/4 uppAyaNA dosa 1/566 uvaTThAvaNa ajoggA 2/10 upAyaNavisohI 2/181 uvaTThAvaNa kAlamANa 218 upAyaNovaghAta 2/180 uvaTThAvaNa jogga 2/9 ubaDiya 1/507 uvaTThAvaNa vihANa 2/8 umbhiya 1/226 javANihie 2/271 umbhiNNa AhAra 1/561 uvaNIya-avaNIyacarae 2/269 ubhiSaNa(dosa) 1/560,561 uvaNIyacarae 2/269 unbhiyaloNa 1/481 uvaNIta-avaNIta bayaNa 1/518 sambhiyA 1/241.242 uvaNIyavayaNa 1/518 / ummagga 1/195,196,685 uvabhogaparibhogaparimANa 2/100, ummaga gamaNa 1/489,450 108.110 ummAgadesaNa 2/154 uvamoga-paribhogAirita 2/111 ummAya 1/324,326,327,328,329, uvavajjhA 1/91 330 2/287 uvadhAiya 1/145 ummAya ThapaNAI 2/176 uvavAtiyA 1/24,242 ummAyapatta 2/332 uvavUha 1/126 ummissa dosa 1/574 uvasagga 1/6122/245,265,280, ummugga 2/398 286,287,374,380,385 urabbha 2/406 uvasagga aNAhao muNI 2/383 urAla 1/188 uvasama 1/131 urAlaga 1/141 janasamiya (bhANa) 1/16 uvai vahAvaNa 1491 uvasaMta 1/87,186,2/25 uvaesa (ka) 1/126 uvasapajjita 2/221,222 uvakaraNa asaMbara 1/212 uvasaMpadAyA) 2/57.58,201 uvama 145 uvassaya 1/632,633,634,635, ubaksarasaMpanna 1/537 637,638,639.640,641,642, uvaksaDiya 1/520 643,645.646,647,648,649, uvakkhara 1/432 650.651,655,656,663,665, uvakkhara saMpana 1/537 2/73,275 ubagaraNa 1/420.712,721,722 uvassaya asakilesa 2/252 uvagaraNa-upAyaNayA 1/73,74 ucassayapariNNA 2/118 uvagaraNa ciyAe 2/12 ubassiyA1/205 uvagaraNa davvomoyariyA 2/266 uvahaha 1/537 uvagaraNaparUvaNA 2/5 ubahANa 1/7,55,111 uvagaraNajama 2/13 uvahANa paDimA 2/279 uvaggahaTTayAe 2/343 uvahANava 1/109 uvadhAta 2/180 uvahANavIriya 1/35,195:2/40.245 uvahANAyAra 1/111 uvahi 1/714,715.716,718.720.' 2/398 jadahipaccakkhANa 1/133,138 2/103 uvahi vahAvaNa 2/236 uvahi viosaraga 2/355 uvahisakilesa 2/252 javANaha 1/433 uvAdItasesa 1/454 ubAdIyamANA 1/226 uvAsagapaDimA 2/116,117,118, 119.120,288 uvAsiyA 1/56,57,58,127,128, 129,206,322, 2/1,2,17,18 javAhI 2/401 usabha 1/3, 2/199 usiNa parIsaha 2/368.370 usiNaviyaha 2/72 usiNodaga gahaNa 2/72 umsao 1/221 ussakiya 1/569 ussaTupiDa 1/591 ussava 1/616 ussA 1/285 ussiciya 1/570 usseima 1/631,632, 2/259 ucha 1/5412/23,40 ekala vihArissa gaNe puNarAgamaNa ekAdasamA uvAsaga paDimA 2/120 egaTThANa paccakkhANa sutta 2/95 egata aNNata bhAvaNA 1/394-395 egatta bhAvaNayA Nibveya 1/140 egattaviyaka aviyArI 2/354 egatya AvAsakAraNa 2/227 egapAsiyAe 2/275 egappavAI 1/160 egarAcyA bhikkhupaDimA 2/280,287 egallavihAra paDimA 2/244,246 egabayaNa 1/518 egavayaNavivaktA 1/512 egavayU 1/512 egaggamaNasanivesaNayA 1/133,733 emalla vihAra sAmAyArI 1/72 egata aNNAvAya 1/180 egata kiriyAvAya 1/168 egata kiriyAbAI 1/168 eMgatakUra 2/55 egataNANavAI 1/178 egatadiTThI 1/187, 2/54 egatapaDiya 1/434 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 447 aMtacArI 1/536 aMtadhANapiNDa 1/567 aMtarAya 1/17 aMtarUcchuya 1/582.583,588 aMtalisa 1/67,519,647 aMtalikSajAya 1/655,700,701 aMtahuNDI (devI) 1/9 asogihaThANa 1/653 aduya baMdhaNa 1/175 aMdhata 1/45 'pagatabAla 1/310.311,312,313; 2/263 emata viNayavAI 1/181 eMgAgirasa samAhI 2/246 egAvalI 1/421,640 egAsaNa paccakkhANa susa 2/95 egityisaddhi 1/747 egAgI bhimassa apasatyA vihAra cariyA 2/246 egAgI bhikkhassa pasatvA vihAra ___ carityA 2/245 egIbhAva 2/104 ege pAye 2/266 ege vatthe 2/266 eraNDa 1/100,101 eraNDapariyAya 1/100 eraNDaparivAra 1/100,101 eraNNavaya 1/26 eravaya 1/26; 2/200 erAvaNa 1/6,318 erAvatI(I) 1/501,502 evaMbhUta (nabha) 1/29 elamUyaga 2/358 elaya 2/406 esaNA 1/143,538,539.5403; 2/268 esaNAkhettapamANa 1/547 esaNAvisohI 2/181 esaNAsamiti) 1/485,533,733 esaNAsamiya 1/540,732 eNijja 2/115 esaNovaghAta 2/180 esiya 1/532,534 esiyakula 1/549 augAhiyAhAra 1/538 ogiNDara 1/538 oghAiyAra pahiramaNa sutta 2/86 odhAiyAra visohIkaraNaM 2/106 oTukammakArAvaNa 1/366 oTTaparikamma 1/354,388,394,401 oTTaparikamma kArAvaNa 1/373,380 oNNiya 1/710 audazya (bhAva) 1/16 oddesiya aNAyAra 1/181.183 obhAsiya 1/707 oma 2/266 omacarao 2/268 omacesa 1/676,677 omajaNa puraskAra 1/146 omaratA 2/59 omarAtiNiya 2/133,134 omathiyAe 2/275 omANabhIru 1/20 oyaNa 1/550 oyAriya 1/570 orAliya 2/367 orAliyakammAI 1/147 orAliya kAmabhoga 1/332 orAliya paradAragamaNa 2/109 orAliyasarIraga 1/66 orAliya asajmAya 1/65 ovattiya 1/570 ovamma 1/18,21,22 ovAmAthI 1/51 ovAyakArI 2/54 ovAya pavyajA 2/6 bhovaNihie 2/270 bhovIlaya 2/320 mosakriya 1/569 bhosaNNa 1/190, 2/27,248.345 mosanavihAra paDimA 2/251 osappiNI 2/198 mosaharahi) 1/41,521,530, 579.625,750 ausahijuna uvassaya 1/650 ohAyamANa AyariyAiNA pada-dANa-niddesa 2/212 ohAriNI bhAsA 1/514,515, 522,523, 524,525 ohAviya 2/215 ohi jiNa 1/222 ohiNANa 1/732, 2/287 auhiNANa arahA 2/159 ohiNANa kevalI 2/199 ohiNAnA)Nasta lobhagA 1/116 ohiNANajiNa 2/199 ohiNANa paccakkha 1/18 ohiNANaviNaya 1/75 ohidesaNa 1/116,732 ohidasaNaguNappamANa 1/23 ohimaraNa 2/169 ohovahovaggahiya 1/715 aMkakareluya 1/576 aMka paliyaMka 1/743 aMga 1/126 aMga saMcAlaNa 1/745 aMgAdANa 1/416,417,418 aMgAdANa parikamma 1/416,417 aMDa 1/283 aMDakaDa 1/160 aNddy|) 1/226,241,242,246 aMDasuhama 1/285 aMsa 1/123 aMtakaDa 1/169 atakiriya 1/10 aMtakiriyA 1/207,210 aMba 1/580,581,582 aMDaka jiya 1/632 aMbaDagala 1/581 bhavacoyaga 1/581,582 aMbapANaga 1/629 adhapesiya 1/581 ababhinaga 1/581 avasaraDeya 1/576 aMbasAlaga 1/581 aMbADagapalaba 1/576 abAhagapANaga 1/629 asiyA omIyariyA 1/611 aMsuya 1/74 asuyANi 1/670 karaNatA 2/253 kamAINa upaTUNa 1/477 kakkhaDaphAsa 1/177 kakkharoma 1/353,365,372,380, 387,394,401,408 kakkhavINiya 1/459,460 kaccha 1460 kacyAi avaloyaNa 1/492 kajjalamANa 1/508 kajjalAvemANa 1/507 kaTukamma 1/481 kaTThakkhAya 1/535,536 kaTThamAliya 1/421 kaTThasila 2/282 kaDa 1/41 kaDaga 1/421.640 kahibaMdhaNa 2/370 kahiNa 2/292 kaNa 1/578 kaNakuNDaga 1/578 kaNaga 1/139 kaNagakatANi 1/670 kaNagakhaiyANi 1/670 kaNagakhaciyANi 1/746 kaNagapaTTANi 1/670.746 kaNapUyali 1/578 kaNagaphusiyANi 1/670.746 kaNagaMtANi 1/746 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI 448 rUpANi 1/670,746 kaNagAvalI 1/421, 640 kaNDUsagabaMdha 1 / 710 kaNNaNi 1/528 kaNNamala 1/352,358,364,371, 378,385,392, 399,406 soya 2017 pani 2/178 2/157, 158.161 1/30 kaNhasoga 1/276, 277, 278 kati 1/186 kaniyamahApAvikA kandappa 2/111,153 2/63 kathamivAha virAhAmA 2/153 kAya 2/109 pipAma 1/629 kapiMjala 1/175 ko 1/275 rupatI 2/11 kampaTThiyANa 1/556 kappaNijjabhAsA 2/282 kaSpaNIya uvasmaya 2/282 kappaNIya saMdhAraNa 2/282 kappAtIta 1/52 kappiya 2/48 povaya 1/52 kambI 1/109 kammara (yakSa) 1/9 kamma 1/61, 147,187 2/110. 263,399 kammakarI 1/550.555.572.639 641.642,645 kammakoSiya 2/170 kammarga 1 / 188 kammarAThi 1/147 2 / 278 kammajirAphata 2/411 1/557599,600 kammavIya 2/367, 404 kamma bhaiyaNe paracama 2/402 kammamakuvvama 2/38 kammaraya 1/60,436 kammaviosagga 2/355,256 kammavivAga 2 / 378 kammaveyaNakAla 1/455 kammasaccA 2/407 kammasamAraMbha 1/152,157,159,5416 2/26 kammasarIragaM 1 / 135 2/397 kampayA 1/86 kammA'NANaphalA 2/377 kammA NANaphalA 2/378 kammAdANa 2 / 111,126, 127 kampresa 1 / 147 kayavayakamma 2/116 kaya-vikraya 2/532 karakaNDU 1/198 karaNaguNaseTi 2/333 karaNa 1/32,133,134, 2/29 karama 1/285 karIrapANaga 1/629 karaMDa 1/101 kalama 1/175 kalaha 1/103.212 kalaha navasamapya vihiNisehI 2 / 254 kalahakaraNa 1/422 kalahakAraNa 2/42 kalahaDamaravajjaya 1/82 kali 1/41 kaliMga 1 / 198 kallANa 1/59,152,154,171,178, 190,220 2/57 kallANabhAgI 1/102 kaviTTasara 1/576 kasAya 1/437,519 kasAya asaphilesa 2/252 kasAyakalUsiya 1/452 kamAyaNiseha 2 / 190 kasAyA 2/103 kasAyaparimaNa 2/83 kasAba paDilINayA 9/132. 134 2/275,276, 277 kasAmapamAya 2 / 180 kasAyapayaNukaraNa parakrama 2/403 kasAyapariNNA 1/118 kasAyaviosagga 2 / 355 kasAyasaMkilesa 2/252 kami sahI 1/579 kasiNa camma 1/686 kasiNa vatya 1/679 kasiNA 2/311 karinAkasi bAya 1/679 kaseruga 1/576 kaga 1/426 kahA 2/346,34 kAussagga 1 / 133.652,653 2/61. 62,84,356,357 sarakArI 2/42 kAusaggapaDimA 2/118.295 'kAusaggaphala 2/356 kAusagga vihi suta 2/93 kAula paDimA 1/461464 kAmiNI 2/400 kANa 1/528 /45 kANiya 1/165.527 kAma 1/447,448 kAmakA 2/346 kAmakAmI 1/4 kAmavadha 1/34 kAmagiddha 2/179 kAmaguNa 1/331, 447,448: 2/405. 409, 410 kAmajala 9/700,701 kAmabhoga 1/135,139, 140, 146, 152, 153,154,155,157,159, 187, 199,324, 331, 435, 446, 447, 448, 474 2 / 171, 410 kAmabhogatibbAbhilAsa 2/110 kAmabhogAsappao 2/92 kAmaruvI 1/446 kAmalAlasA 1/446 kAmA sappabhaga 2 /154 kAmesaNavid 1/44 kAya 2/390 kAyagutI 2/ 730 kAyaapaDilI 2 / 278 kAya asakilesa 2 / 253 kAyaasaMvara 1/212 kAyakilesa 2 / 258, 273- 275 kAyamA 1/131 kAyagutavAe phala 1/736 kAyagutI 1/485,710.735 kAmI 1/732 kAyagutI mahata 1/735 kAmamA 2/11 kAya 2/45 ereate 1 / 147 kAyajogapavilINayA 2/270 kAyamA 2/111 kAhi 1/728 kAyapaoga kiriyA 1/164 kAmaparikamma 1/328.351184.199 398 kAyaparikamma kArAvaNa 1/363.370, 377 kAyapAya 1/693 kAyaliya 1/223 kAyaviNaya 1/75,78,79 kAyasamAhArayA 1/132,134,736 2/29 kAmasamiti 2/485 kAyasamiyA 1/732 kAsale 2/252 kAyasejama 2/13 kAyANi 1/670,745 kAla 1/486 kAla (jJAnAcAra) 1/55,62-69 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 449 kuDapoya 1/326 kukuTi-aDaga-pamANameta 1/611,612 kuccaga 2/292 kucci -kimiya 1/260.264,267, 270,274,343,37,350 kuTTaNa 1/174 kuTTI 1/527 kutubuddhi 1/222 kuNAlA 1/502 kuNAlAvisaya 2/226 kuNita 1/165 kAla AsAyaNA 1/97 kAlomoyariya 2/267 kAlakUDa 1/14 kAladhamma 2/265 kAlapaDilehaNA 1/62,133 kAlapaDilehaNAphala 1/62 kAlapariyAya 2/339 kAlabhakAsi 2/41 kAlamerA 1/644 kAlAdakrama 2/115 kAlAkAlasamuhAthI 1/53 kAlAtikata 1/611.612 kAlAdi kArevA 1/44 kAlAbhiggahacarae 2/269 kAsiyamaya 1/68 kAlIpavaMga saMkAsa 2/369 kAboyAvitti 1/535 kAsavaNAliya 1/578 kAsIrAyA 1/199 kAhiya 1/190 kiNA 1/506 kipahamigAINagANi 1/670,746 kittI 1/219 kiTibasiya bhAvaNa 2/153 kimiNihara 1/274 kimiNIhaNa 1/260.343,347,350 kimiNIharAvaNa 1/264,267,270 kiriya 1/158,159,167.172,198 kiriyavAda 1/170,207 kiriyA 1/152,154,155,157,189 kiriyA(i) 1/126 kiriyAThANa 2/189 kiriyAvAI(dI) 1/167,168 kiriyAvAIdarisaNa 1/168 kiriyAsaMpannA 1/116 kilinagAya 2/377 kilata 2/50 kivaNakula 2/166 kiviNa 1/64,665,692,697,722, kUrakahAvaNa 1/14 kUntulla 1/174 kRpatulla-kUhamANa 2/109 kUDamANa 1/174 kUhalehakaraNa 2/109 kUhasakhijja 2/109 kUDAgAra 1/74 keura 1/421 keyaNa 1/732 kevalaNANa 1/55,56,57,58,732: 2/287 kevalaNANa arahA 2/199 kevalaNANa kevalI 2/199 kevalaNANa jiNa 2/199 kevalaNANa-damaNa 1/116 kebaladasaNa 1/732 kevaladasaNaguNappamANa 1/23 kevalaNANa paccaksa 1/18 kevalaNANaviNaya 1/75 kevalaNA(nANAvaraNijjANa kamma 1/56 kevalabohi 1/127,128.129.131 kevalamaraNa 1/732 kevalamAbhiNibohiyaNANa 1/740 kevalavaranANadasaNa 1/147 kevali 2/1,2,17,18 kevaliArAhaNA 2/135 kevalikammasa 1/736; 2/104 kevalipaNNatta dhamma 1/37,38,39,40. 48,49,128.2/156.158,159, 160,161,162,162,164,165. kutityinisevaya 1/45 kudasaNA 1/200 kuppAvaNiya davAvassaya 2/80,81 kuppAvaNiya bhAvAvassaya 2/81,82 kumbha 2/309 kumbhipaka 1/578 kumAreNa 1/175 kumma 1/136.175,191, 2/365 kurarI 1/14 kurAha 1/549 kuruvA 1/122 kulattha 1/175 kulathera 2/200 kuladhamma 1/31 kulapahiNIya 1/88, 2/232 kulamaya 2/191,192 kulaya 1/700 kulala 1/192,326 kulaveyAvacca 2/338 kulasaMpaNNA 1/122, 2/320 kulahINA 1/122 kuviyagiha 1/748 kuviya-pamANAvakama 2/110 kuviyamAla 1/748 kuviMda 1/504 kusa 1/292 kusaggametA 2/408 kusapaca 1/504,507,508 kusamaNa 2/54,56 kusamaya (kusiddhAnta) 1/7 kusala 1/182,183,184,185 kusIla 1/138,142,190.334,335, 452, 2/56,248.345 kusIladhamma 1/236 kusIla paTisevaNayA 2/380 kusIlavaDaNa 2/50 kusIlavihAra paDimA 2/251 kusIsaliMga 1/14 kaheuvijAsavadArajIvI 1/14 kUaNatA 2/253 kevalilI)pavatta dhamma-AsAyaNA 1/97 kevaliuvAsaga 1/37 kevali uvAsiyA 1/37,38 kevalisAMvaga 1/37.28.39 kevalisAviyA 1/37,38.39 kevalilI) 1/3.12.24,37,38.39, 40,51,56,57,58.60.61,106. 127,205 kevalimaraNa 2/169 kevalIAsAyaNA 1/97 kevalINaThANa 1/220 kevalIpagArA 2/199 kesaparikamma 1/356,391,397,405 kesaparikammakArAvaNa 1/369,376, kiviNapiTa 1/591 kibjiya ThANa 2/162 kidivasiya 1/162 kisI uvamA 2/7 kicUNomoyariyA 1/612 kipAgaphala 1/331 kIpadosa 1/161 kIyagaDa 1/14,614 kIya dosa 1/559 kIva 1/93, 2/5 kuiyaM kAya NIya 1/324 kuhAya 2/111 kuchaI 1/738 kesarakSaNa 2/76 kesaloya 1/535, 2/379 kesavANijja 2/111 kesI 1/196,wom5 kesI (zramaNa) 1/731 kocagakamma 2/195 kouyakaraNa 2/154 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMdha 1/239 khaMdhapaesa 1/27,28.29 gara 1/59 gaimuttamA 1/110 gajjadeva 1/523 gajala 1/670,746 gajjita 1/67 gaNa 1/45: 2/246,251,252,255, 450 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI kouhala 1/144 khattiya 1/748,749 kokatiya 1/548 vattiya kula 1/549 kokuiya 2/153 khamA 1/134, 2/29 koTTAgakula 1/549 samAvaNayA 1/133,134, 2/55 koTThAgAra 1/747 khaya 1/131 koTTiyAutta 1/562 kharakaTayasamANe 2/105 koDIsahiya 2/100 khaliyanindaNA 2/82 koDI 1/165 khaluka 1/90,91 koyapiDadoSa) 1/564 khAima 1/94,95,152,441,537, koyava(vANi) 1/670,746 558,564.569,570,2/115 kolapANaga 1/629 khANuyAiNiharaNa 1/254 kolavAsa 1/743 vANuyAra pisaraNa Niseha 1/283 kolasuNaya 1/548 khANusamANe 1/105 koluNa 1/249 khAmaNA suta 1/93 kovasIlatA 2/154 khAravattiya 1/175 koviya 1/105 khisiyavayaNa 1/299,524 kosaMbI 1/500 khIra 1/101,423,427,550,595, koha 1/7,71,93,173,189,195, 2/272 212,299, 2/391,410 khIrAsaviya 1/223 koha apaDisalINa 2/278 khujjata 1/5 koiNissiyA 1/1 sujita(ya) 1/165,527 kohadaMsI 2/k00 khuDagAya) 2/4.67 kohapiNDa 1/567 suThThiya 2/70 kohamuNDe 2/7 khuDiya moya paTimaM pavitra 2/305 kohaviosagga 2/355 khuDDiyA 2/4 kohadijaya 1/134, 2/193 khuDDiyA moya paDimA 2/279,305, kohabivega 1/534,296; 2/29 306 kohaveyaNijja kamma 2/193 khuhiyA vimANa pavibhattI 2/223 kaka 1/192 khurappasaMThANa 1/177 kaikhA 1/137, 2/107 khuramuMgya /119,120 kakhA-padosa 2/30.31 khuhA parIsaha 2/369,380 kakhAmAhaNijja 1/137 kheta 1/432 kakhAmohaNijja kamma 2/346 kheta omoyariyA 2/267 kaTaka 1/149 khettAyopaNa 1/5,182,183,184,185, kaitI 1/219 199,748, 2/39,399 kathaya 1/109 khettapamANa 2/64 kaMda 1/239 khettamattaya 2/74 kaipilla 1/500 khetavatyu-pamANAikama 2/110 kaMbala 1/452.651.711,712,746; khettavuDDI 2/110 khetAikantadosa 1/611,612 kabalagANi 1/670 khettAbhiggahacarae 2/269 kasa 1/139 khela 1/646,720 sapAya 1/693, 2/49 khelagola 1/336 kuMDamoya 2/49 khelosahipata 1/222 kuMDala 1/421,640 khomiya 1/670,675, 2/293 kuDiyA 1/433 khaMDa 1/101,423,427 kuMthu 1/3,4,198 khaMta 1/186 kuthurAsibhUta 1/116 khaMti (dhamma) 1/31,32 khajhya(bhAva) 1/16 khaMtI 1/133,219, 2/193 khaovasama 1/8,39,56,57,58,128, khatikkhama 2/41 129,206,322,323 khaMte 2/320 khaoSasamiyA(bhAva) 1/16 khedae 2/394 khajjUrapANaga 1/629 khaMdaman 1/68 gaNa avAgaha kAraNA 2/253-254 gaNaTakara 2/204 gaNathera 2/200 gaNadhamma 1/31 gaNadhAraNa 2/216 gaNadhAraNa arihA 2/216 gaNapaDiNIya 1/88, 2/232 gaNapamuha 2/217 gaNapamuhA 2/220 gaNapariccAya 2/237 gaNatriosagga 2/355 gaNacuggaha kaarnn| 2/253 gaNavyAvacca 2/338 gaNabeyAvancakarA 2/203 gaNasamAyArI 1/72 gaNasohakara 2/204 gaNasohikara 2/204 gaNasaMkamaNa 2/241 gaNasaMgahakara 2/204 gaNasaThii 1/49 gaNaha(ghora 1/7,23,604, 2/86.238 gaNaharasIsa 1/23 gaNAvacchedaNI 2/225 gaNAvaccheya 1/9,66,67,68.71,73, 76,205,210,212,213,214, 215,216,222,224,238,235, 240,241,242,246,331,332, 233,334,35,604,606.668 gaNikA AvAgamaNaNiseha 1/333 gaNiDI 2/205,206 gaNittAe 2/201,202 gaNipiDhaga 1/9,23,156 gaNisaMpayA 1/75, 2/206 gaNimAgamasaMpanna 2/739 gaNI 1/604,668,691,2/66,238 gatabhUmaNamig 1/324 gati 1/199 gati-parikamaNNU 1/182,183,184, gambhadesI 2/401 gaya 1/33 garahaNayA 1/133,134 garahA 2/333-334 garupata 1/212 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -... pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 451 - . . garulovavAya 2/223 galigadahA 1/91 galiyassa 1/89 gavelaga 1/433 gavesaNa 1/538 gavesaNAkAle gamaNavihI 1/54 gavesaNAvihI 1/541 gaha 1/177 gahajUhiyAThANa 1/461 gahAsavA 2/382 gaNe(saNA) 1/538 gADhamAlava 1/520 gAma 1/40,195,460 gAmakaTaya 2/379 sAmathera 2/199 gAmavahANi 1/461 gAmadhamma 1/31,36,195,236,331 gAbhadhammaniyaMtiya 1/615 gAma-pahANi 1/461 gAmapiDolaga 1/545,604 nAma mahANi 1/461 gAmarakkhakula 1/549 gAmaratvagavasIkaraNa 1/749 gAbhavahANi 1/461 gAyaNAikaraNa 1/459 gArastha 1/4742/172 gArasthiNI 2/235 gArasthiya 1/363,364,365,366, 367,368,169,370,371,372, 373,374,375,376.377,378, 379,380,381,382,383,284, 385.386.387,388,389,290, 351,493,677,687,714,7285 2/194,195,196,234,235, 711,712,713,714,718,743, 7472/66,67,69,70,75,120, 128,225.234,235,256,284, 305 giddhapuTThamaraNa 2/169,170,173 gimha 1/634.649,650; 2/75, 224,225,226 giripakkhaMdaNa 2/173 giri paDhaNa 2/169,170,173 gilANa 1/194, 2/68.69,338, 332,275 gilANa AyariyAiNA pada-dANanidesa 2/211 gilAga saMlaganaNa pamAna 15 gilANaNiyaMTha 1/628 gilANanIsAe 2/69 gilANa pahiNIya 1/89 gilANapesiya 2/338 gilANaveyAvacca 2/338 gilANassa aTThA 1/750 gilAsiNa 1/166 gilAsiNI 1/528 gilli 1/174 gihakamma 1/636 gihatya 2/42.56,57,131,358 gihatyasakAra 1/525 gihatyasaMsaTTeNa 2/95,97 gihatyANa 1/586 gihavaI 145 gihArambha 1/636 gihi-NijjA -vajaNa ThANa 2/50 gihitigiccha 1/260 gihidhUma 1/278 gihi-bhAyaNa-abhujaNaM ThANaM 2/49 gihimata 1/609 mihivatya 1/688 gihivatyoogakaraNa 1/188 gihisuSyayA 2/407 gIya / gujAga 1/91 gugmANucarita 1/519 guNa 453,640 guNadhAraNA 2/82 guNappamANa 1/18,24 guNappehI 2/57 guNavaya pahivattI 2/82 guNabbaya 1/303:2/107,108,109, guti(tI) 1/104,126,221,485. 730-738 gutidiyANa 1/732 guru 1/84,98,103 guru abhaTTANeNa 2/95 gurukulavAsa 2/103 guruvaMdaNasutta 2/84 gurusAhambhiya sussUsaNayA 1/133,134 gula 1423,427.550 guyiNI 1/587 gevejjaga (deva) 2/53 go 1/521,529 gocchaga(ya) 1/691,711.712, 2/5, 60 goNa 1/489,548 goNagiha 1/748 goNasAla 1/748 gotAvAdI 1/45 gota 1/107,17 godohiyA 2/274,286 gopura 1/747 gomaya 1/481,482 gomayarAsi 1/682 gomuttiyA 1/539: 2/267,282 goya 2/104.367 goyama 1/7.15.16,36,38.39.40, 45,46,47,48,52,53,56,88,89, 102,125.127,128,129,135, 194,198, 205,206,212,214, 215,322,323,434,436,440, 45.488.511,512,513,514, 515,516,517,533,557,599, 600,610,611,731,742,2/1, 2,17,18,29,30,31,99,100, 101,112,113,115,122,126, 127,128,129,130.132,135, 136,138.140,141,177,178, 179.191.198,199.200,263. 309,348,358,359,260,361, 362,363,394 goyara 2/359 goyarakAla 2/281 goyaragga 2/50,268 goyaragapaviTTha 2/376 goyara cariyA 2/281 goyaracariyA azyAra visohI sutta 2/87 goyariyA 1/539 goramigAigANi 1/670,746 gorasavigata I) 1/538 golArUvaga 146 goliyasAlA 1/624 golomapamANamitta 2/76 gArasthiyavayaNa 1/299,524 gArabadhaNa 2/383 gAramAvasa 148 gArava 2/192,193 gAha 1/175 gAhAvaiti, tI) 1/491.504,550, 555.572,639.640,641,642, 645 gAhAvAti) jaggaha 1/653 gAhAvara karaDaga 1/101 gAhAvara (I,ti,tI) kula 1/492,494, 546,547,548,550,560,561, 562.563,568,569,570,571, 572,573,574,575,576,577, 578,579,592,596,597,603, 604,605,607,608,616,617, 618.629,630,632.635.637, 638,642,64,656,667,668, guNasamita 1/487 guNasIlaya cedaya 1/310 guNAsAya 148 gutta 1/186; 2/ guttabaMbhayAri 1/210,732 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 pariziSTa 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI gauvAlI 2/200 go 1/175 gaMgA (nadI) 1 / 6.501,502 gaThIgA 1/188 gaMDa 1/156,253, 254,256,257, 258,259,260,261,262,262. 264,265, 266, 267,269,270, 272,273,342,343, 345,346, 348, 349, 350 2/384 gAi timicchA 1/258,272,342 gaMDAitigicchAkArAvaNa 1/265 DAiparikamma 1/253,256 gaDAgakula 1/549 gaMDI 1/165,527 matu pacAgataIyA) 1/5402/282 gaMdha 1/103, 2/38,398 thima 1/469 gaMdha 1 / 139 2/28,388 gaMdha jiMghaNa 1/463 gaMdhamata 1/510 gaMdhavva 1/86,169 gaMdhAra 1/198 1/5340 2/388 gaMdhiyasAlA 1 / 624,625 ghaTTaNatA 2/381 ghaDavAsiya 1 / 105 ghaDiga 1 / 336 ghaDimata 1 / 699 ghaNa (tapa) 2 / 259 ghANa 2/388 vANapaNNANa 1/453 ghANavala 2/978 ghANidiya 1/470 pANindiya apadisalINa 2 / 278 ghANindiya asaMvara 1/212 pANini 1/133,7362/29 pANindiya muNDe 2/7 bhAbhidiyovara 1467 ghANidiyasaMjama 1/430 mAla 1/275 1/525 ghoratava 2 / 258 gholiya 1/175 ghosahINa 1/98 cautyabhattiya 2 / 71 'caudasaraNa 1 / 110 cappoyAra 2/352,353 -mAsiyA miklupaDimA 2/279. 285 carindiyA 1/ve rindiyA 1/48 cavIsatyava 1/133: 2/82 4/20 causaraNa 1/2 TTI 1/110,167, 171 yAsAlA 1/623,624 cakkhindiya 1/468, 470 kkhandiya apasilINa 2 / 278 cakkhindiya asaMvara 2 / 212 candiyani1/133.736, 2/21 klindiya mu2/7 cakkhindiya rAgovaraI 1/467 cakkhindiyasaMjama 1/420 cakSu 2/386 baksudaMsaNaguNamamANa 1/23 cakpaNNANa 1/453 cakparikamma 1 / 355.389,403 cakkhubala 2/178 cakroma 1/366.373.380, 387,394, 401,409 sambha) 1/633.685,712.714 cammako) 1/623.713,714 cheda)1/504632713,714 cammapaliccheyaNaya 1 / 714 cammapAya 1/693 cayo (3) 1/510,737 caraNa 1/61,205, 485 caraNakaraNapAravi 1/186 caraNaguNa 1/194 caraNavihita 1/205 caramasarIradhara 1/212 carita 1/16,51,126, 147, 1946 2/11,309 carita avakama 2/83,84 carita- azyAra 2/83,84 gharita aNAyAra 2/84 carita asakilesa 2 / 253 cariguNapyamANa 1/18.23.24 1/325 2/278 riyA 2/65.218 caritamma 1/30,31,127, 2/346 baritadhammArANA 2/135,136 parijana 2/736 rahiNI 1/896 2/232 carita paNNavaNA 1/739 carita pAti 2/111 ripura2/199 caritapagArA 2/14 caritavaliya 1/223 caritabuddhA 1/53 rodhI 1/5 parimUDA 1/52 caritamoha 1/53 caritamohaNijna kamma 1/455 roga) 1/15 carita vakrama 2/83,84 caritaviNaya 1 / 75,77 caritavirANA 2/136 2/181 parasamma 2/039 caritasaMkilesa 2/252 carita) 1/131.134.2157 2/ 29,320 caritAyAra 1/51 caritArAhaNA 1/51.52,53: 2/135, 138 carittAvaraNijjANaM kammANa 1/322, 323 2/205 rittidi 2/199 caritovadhAta 2 / 181 carimatitthagara 2 / 198,199 cariya 1/747 cariyAniya 1/559 cariyA parIsaha 2/368,374 parivA1i/559 calAcala 1/489 caveDA 1/93 bAI - acAI lakkhaNa 1/21 bAujjAma dhamma 1/200 cAummAsiya aNugghAtiya 2/311 cAummAsiya ugmAtiya 2 / 311 cAcala 1/572,578 cAladhovaNa 1/259 cAula palaMba 1/572,580 2/289 cApi 1/578 cAulodaga 1 / 630,631.612 cAulIdaNa 1/542 cAjavaNNa saMgha 1/129 cAra 2 / 376 cArabaMdhaNa 1/175 cAraNa 1/223 2 / 360 cAraNa bhAvaNA 2/223 cAraNaddhi 2/360 cittakamma 1/461 () 1/489.548 niroha 1/014 1/520 sisamA 1/732 mihidvANa 1/731.732 cittA 1/178 vidyAkAravatyaga 2/273 ciyattovakaraNa sAijjaNayA 2 / 266 ciyA (dhamma) 1 / 31 cirAghoya 1/621 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 453 veya 1/18: 2/8.9,311.336 chayaparihAra 1/551 maMda 1/436,737, 2/179 chadaNA 2/57,58 chadA 2/7 chadovaNIyA 1/226 jauNA 1/501,502 jaucceya 1/46 cilimililI) 1/274,633,686, 687,713,714 bicApAga 1/629 vINasuya 1/670,746 bIvaradhArI 1/504 cuNNayapiNDa 1/567 cela 1/507,633.713,714 celacilimiliya 1/686 nelapAya 1/693 cokkha 1/221 'coyaNa 1/85 cosapaga 1/691,711,712 caMDa 1/89,91 ghada 1/110.177 caMdapahimA 2/297 yadapaDima paDivaNNa 2/297 baMdaSpaha (sasi) 1/3 caMdAsaga 1/336 caMdima 1/194 caMdimasUriyaNa 2/53 caMdovarAya 1/65 pA 1/500 bauma 2/378 baumatva 1/24,39,40; 2/11 ghaumatyamaraNa 2/169 banAe 1/45 ajjIvaNinikAya) 1/225,226, 227,742 chajjIvaNikAmavaha 1/248 chajjIvaNiyA 1/225.226 maTThabhattiya 2/71 cahiyadosa 1/587 paNa 1435 chaNapada 2/397 saNaM 2/318 chatta 1/633 yasakAraNAya) 1/33,504,713,714 chana 1/525 parimA-nabasoga 1/715 bamAsiyA bhiktapaDimA 2/279,285 camlimsAya 1/535.536 cavikhAyANa 1/749 ghavizvaya 2/108 ciNNakahakahe 2/264 viSNasiNeha 1/505.506, 2/71 chinnamAlava 1/520 chinAla 1/90 ovavASaNa) 2/11,331 cheovaDAdhaNA pAyacchittarihA 2/331 chedAriha 2/310 chedovaTThAvaNa-saMjaya-kappaTThiI 1/54 bedoSaTThAvaNiyacarittaguNappamANa 1/24 khedovaDhAcaNiyasaMjama 2/14 jakkhamaha 1/68 jakkhAbaTTha 2/332 jaskhAlitta 1/68 jakkhAvesa 2/176 jaganismiya 2/ jajjariya 2/309 jaNavadaya) 1/148,499 jaNakyapariggahAe 1/733 jaNavaya pariyAvAe 1/733 jaNavayapahAe 1/733 jaNavathasaccA 1/511 jata 1/186 jatukumma 1/327, 2/373 jatro 1/221 amalokhya 1/169 jammadaMsI 20 jaya 1/198,248 jayaNa 1/221 jayaNA 186 jayaNAvariNajja kamma ovasama jAipaha 2/43 jAisaraNa 2/140,404 jArasaraNa)vA 1/1222 2/320 jAbahINA 1/122 jAgarA 2/28 jAgariyA 2/394 jANa 1/174,433 jANagasarIra davAvassaya 279.80 jANagasarIra bhaviyasarIra daritta davvAvassaya 2/80 jANagiha 1/74 jANasAla 1/77 jANU 1/123 jAvisaMgha 1/163 jAtimaya 2/191,192 jAma 10,55.56.129.205,279, 322, 2/3.17 jaay|) 2/113 jAyaNA 2/376 jAyaNA parIsaha 2/268.376 jAyaNiraNI) 1/512, 2/282 jAyapakkhA 1/91 jAyarUva 2/25 jiidiya 1/8485: 20 jiNajiNavara)1/3,4,12,39,40,130, 194.222, 2/11,378 jiNakappaTTiI 1/54 jiNakappiya 2/234 jiNappagArA 2/199 jiNaSayaNa 1/145 jiNavayaniuNa 1/84 piNasAsaNa 1/199 jiNasaMghava 2/62 jimmavala 2/178 jimbhA 2/389 jimbhidiya 17o,471 jibhindiya apadisalINa 2/279 jimbhindiya bhasaMvara 1/212 jimbhindiya niggaha 9/133,736, jayaya 1/749 jarA 2/408 jarAja) 1/226,246 jarAuyA 1/241,242 jarAjuNNa 2/50 jalagaya 1/508 jalaNa 2/1 jamaNappavesa 2/169,170,173 jalapasvadaNa 2/173 jalappavesa 2/169,170,173 jalla 1/340,352,371,378.385, 392,399,07,426,720.2/377 jalla parIsaha 2/368,377 jallosahipatta 1/222 jallajavA 1/175 avamaya caMdapadimA 2/297,201 javamA canda pahima pahivana 2/298 javamamA 2/279.297 javodaya) 1/628.632 2/259 jahaNNA 2/135.136 / jahaNNukosiyA 2/135,136 pahAsaya 1/4 jAda ghera 2/199,200 jibhindiyapadisalINatA 2/258 jigibhandiya muNDe 2/jimbhindiyarAgIvarI 167 jimbhindiya maMjama 1431 jIvaMta) 2/200,201 jIva 1/59.125,126,129.142, 17.150.152,160.165,189, 207,208,2122/29.20 jIvakAya 1/154,226 jIvaguNappamANa 1/18,24 jIvaNikAya 1/132,24 jIvapahaDiya 1/250 jIvapaesa 1/27,28.29 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI jaMbU (hama) 1/110 jabUsudasaNa(vRkSa) 1/319 javAbaDa 1/57 mANa 1/62,192,412, 2/309, jIvamissiyA 1/512 jIvAjIvamissiyA 1/512 jIvitabhAvaNA 1/197 jIviyAsasappaoga 2/93,103 juga 2,144 jugamAya 1487,495,544 jugga 1/433 juttapariNaya 1/117,119 jutarUva 1/118 juttasobha 1/118 juse 1/117,118 juvarAya 1/499 jUtapamAya 2/180 jUya 1/254 jUvaya 1/68 joibale 1/117 joisiya 1/8 joI /114 joIbalapalajjaNa 1/117 joga 137 joganiroha 1/147 jogapaccakkhANa 1/133,134:2/104 jogapaTimamaNa 2/83 jogapahisalINayA 2/276,277 jogapariSNA 1/118 jogapiNDa 1/567 jogava 1/111 jogavAhiyA 2/53 jogasacca 1/32,133,134,511; 2/29 jogasaMgaha 2/4-45 jogahINa 1/97 joNI 1/33,45, 2/26 jotisiyANadiva) 2/53 joyaNamerA 1/502 joyaNavelAgAmI 1/507 jakicimicchA parikamaNa 2/83 jagama 1039 jaMgiya 1/674, 2/293 japAcAraNa 2/360.361,362 jaMghAcAraNa laDI 2/361 japAroma 1/372,380 jadhAroma parikamma 1/353.387.293, jhANajoga 2/366 mANasamAhijutta 2/405 sAmaDilla 1/495.682,721 jhijhirapalaMba 1/576 jhimiya 1/165,527 jhusira 1/89 jhaMjhA 2404 ThavaNA (dosa) 1/559 ThavaNAkula 1/559 NavaNAsaccA 1/511 ThaviyA 2/311 ThaviyA ArovaNA 2/312,313,314 ThANAdiDae 2/273 ThANa-samavAya 2/223 ThANa-samavAyaghara 2/210 ThANa-samavAyAMgadhara 2/195 ThANAiyAe 2/275 ThANAdaNa niseha 1/299 vitI 1/220 rahara 1/98,104,105 ihaga (daNyaya) 1/713,714 Tibara 1/461 masIhAe parikamma kArAvaNa 1/365, 372.379 NAgada 1/170 NAnA)Na 1/15,46,51,58,59,60, 103.126,127,147,179,194. 195,432 mANa-abakrama 2/83,84 NANa-aDyAra 2/3,84 NANaaNAyAra 2/84 NANa asaMkilesa 2/253 jANa AsAyaNA 1/97 NANaguNappamANa 1/18,23 NANata 1/117,118 NANaTThayA 2/65.218 'NANapaDiNIya 2/232 NANapaNNavaNA 1/739 NANa pAyacchita 2/311 NANa pariNitA 1/117 NANapurisa 2/199 pANapugvagapazcakhANakArI 2/102 jANaphala 1/102 NANapaliya 1/223 NANabuvA 1/53 NANabaMdhI 1/53 NANamaTThA 1/112 NANamUDhA 1/53 NANamoha 1/53 NANaloga(a) 1/15 NANava 2/27 jANavabAma 2/83,84 jANaviNaya 1/75 NANavirANA 2/136 jANavisohI 2/181 NANasamma 1/739 NAmasaccA 1/511 NANasaMkA 1/112 NANasakilesa 2/252 mANasaMpaNNIyA) 2/29,320 NANasaMpannayA 1/134 NANAyAra 1/55-124 NANArAhaNA 1/51,52,53, 2/135. NAnokkhatta 1/62,100,110.123, 177,194 garadhera 2/199 NagiNA 2/395 NaggohapavAla 1/576 NaDasaiyA 2/8 NapuMsagaliMgasahA 1/513 NapusagavayaNa 1/518 NasagavayU 1/513,514,515.516 Nabhadeva 1/523 NamI vaidehI 2/384 Na noyappamANa 1/18,24.29 NAloraga 1/177,42 Nava aguti 1/428 Navagutti 1/428 gavaNIya 123,427,550 javabaMpara2/34 NahavevaNaya 1/276,277,278 paha parikamma 1/387,408 Nanohamala 1/352,358,364,371, 278,385.392,399,406 Nana havINiya 1459,460 gAnohasihA 1/372,387,393,400. 408 NahasihAparikamma 1/353,400 400 aMdhAroma parikamma kArAvaNa 1/265, 372,180 jaMghAsatarima 1/506 jadhAsaMtarima udagapAra 1/505 jatapIlaNakamma 2/111 jaMdarya 2/292 jaburIva 1/25,26, 2/198, 360.362 jaMbU 1/316: 2/12 NANAvaraNa 2/366 NANiDDI 2/205 NANiMda 2/199 NANI 1/207 NANuppaNNANANukUla vaya 1/55 jANIvadhAta 2/181 NAtimatapANa bhoyaNabhoI NAnidesa 1/108 NA(natisaMyoga 1/141 NAyagAINa 1/665 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 NAliyA 1/633,713 gAlierapANaga 1/629 gAvapariNAma 1 / 502 NAcA 1/502,503 cAvAgaya 1/508.509 NAvApurANa 1/729 nAvAvihAra 1/502,506 NAvAsatarima 1/504 NAsAroma 1/355,374,381,595. 402, 410 kimsI 1/735 2 / 396 NikkhAraga 1 / 576 zikkhita carae 2/271 Nikkhita dosa 1/568,571 uvaNAvasya 2 / 78 (ni) 1 / 114.115,156,186, 261,262, 263,264,265, 266, 267,283,284,285,290.301. 315.324,325326327,328. 329,330,333, 334,370,371, 372,372,374,375.376, 377, 378,379, 380.381, 382,383, 384,413,414,419, 430, 431. 475, 476, 489,501, 524,533: 2/20,21,52,53,128,133,158, 219,221,224,225,226,227, 228.229,230,232,233,242. 243,253,254,265,271, 272, 273,274,331,340 giragandha dhammAzyAra visohi sutta 2/91 gAyamukhi 2/54 mANusaraNa bhIgaTTA nidANa karaNa 2/155 riga avalambaNe kAraNA 2 / 229 (nidhI 1/114,115,186,261, 262.263,264,265, 266, 267, 283,284,285,370,371,372. 373,374,375,376, 377,378, 379, 380, 381,382,383,384, 413,414,475,476,489, 501. 524,533:2/128,133,134, 159,218,219,220, 224,225, 226,227,228,229,230,232, 242,243,244,253,254,265. 274, 275 NiggaMdhIya mANusamma bhIgar3A NidANakaraNa 2/157 NigyAta 1/68 cidANapiMDa 1/589 picchimaka kAla 1/717 gijjarayAe 2/341 jirApehI 2 / 262 pijjAja 1/747 NijJANasAla 1/747 vibhAsI 1/519 nitiya 2/345 NitiyavAI 1/170 mahAsIla 2/62 NipUrapAla 1/576 NimitapiNDa 1 / 566 nimittAjIviyA 2/154 jiyama 9/453,454 miga- gavesiya 9/707 Niyatira) vArti) 1/157 niyama 1/452 NiyayavAI 1/157 niyaMTha 1/435 NiyANamaraNa 2 / 169 NiyANarahiyassa mutti 2/167 piyaMThiyaM 2/100 1/159 girayagaI 1/171 NiradasI 2/401 riyA 1 / 171 NirAmagadha 1 / 542 NivattitA 1/536.537 vidradeva 1/423 NiveyaNApi 1 / 590 nivvANa 1/194.195,473 lie 2/272 nivikAviya 1/24 viSadhArI 2/400 givvitiginyAsamAvaNeNa 1/479 vibhinna 2/435 NivvuDa 2/403.405 NisaggasammadaMsaNa 1/127 NisiddhaThANa 1/524 NisiddhavayaNa 1/524 jisIla 2 / 125 sIhiyA 1/647,648,649,652, 653 NissaraNaNandI 2 /310 viditA 2/7 NIyAgoya 1/445 NUbha 1/179 2/41 gama 2 / 79 pera 1/171 razya saMsAra viosagga 2 / 356 sijJa 2 / 292,293 taupAya 1/693 1/422 pariziSTa 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI takka 1/180 takaraNabhaga 2/109 taccA satta 2/280,286 indiyA bhikkhu paDimA tajjaNa 1/174 tajjAya saMsaTucarae 2/270 tajjIvataccharIrabAI 1/149 tajjIvatassarIrie 9/153 taNa 1/226, 246 2/292 rAjagriha 1/747 taNamuMja 2 / 649.650 taNaphAsa 2/370, 379 taNaphAsa parIsaha 2/368,377 taNamAliya 1/421 taNasAla 1/747 sahA 1/440 2/404 taNhANuvadhaNa 2/411 tahAbhibhUya 2/386, 387,388,390, 391,409 tatiyamahabvaya 1/300-313 tadubhaya 9/84 tadubhayaNANAyAra 1/55,192 tadubhayaghara 1/109,122 tadubhaya pariNIya 1/89 tadubhayaveyAvacca 2 / 338 tadubhayasamudANakiriyA 2/164 tadubhayAgama 1/23 tadubhayAri 2/310 tappaDirUvagavabahAra 2 / 109 tambhavamaraNa 2 / 169, 170, 173 tama 1 / 114,117 tamabalapalajjaNa 1/117 tamale 1/197 tathamavAya 1/535,536 tayappamANa 1/476,481 (1/239 tarA 1/548 taru pakkhadaNa 2/173 tarupaNa 2 / 169, 170, 173 tava 1/15,31,33,51,71,85, 455 103.126,129,132,143,4520 2/28.258-362,400 tava caraNaphala 2/357 tavateNa 1/304 tabaphala 9/103 tavamaya 2/199,192 taba samAyArI 1/72.86 samAhI 1/85 2/357 tava sarU 2/257 tavassa phala kekhA Niseha 2/168 tavaskSiNa NeraiyAna kammaNijjaraNAe 'sulaNA 2/358,359 tavapiDiNIya 1/89 tavassI 2 / 50,246,392 tavassI veyavacca 2/338 tavAi teNANaM duggai 2 / 358 tavAcaraNa uddesa 2/357 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 pariziSTa 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI savAAra 1/51 tavAriha 2/310 'tokamma 2 / 71.84, 128,318, 319 2/405 tavIvahANAdAya 2/378 tasa 1/142.158,161.197,217. 227, 246,417 kAi 1/225.244 tasakAiya AraMbha 1/282 tasakAiya jIva 2/9.10. tasakIya aNArambha ThAma 2/08 'tasakAya 1/242, 243 tasakA satya 1/243,244 tasakAyasamAraMbha 1/243 tasakAya va 1/249 tasa-yAvara 1/216, 219, 246,530 tama dhAvarA pANA 1/474 tasapANasamAraMbha 2/ 121 tasA pANA 1/226,241,242,243. 720 tasvI2/318 tahajAro 2/57,58 tAI 1/112 vANa 1/454, 455 tAlauDa 1/331 tAlaNa 1/174 tAlapalaba 1/576.580 tAlamUlaya 1/285 tAlAvara 1/426 tAliyaTaka 1/433 tArAgaNa 1/100 1/109 timiccha mata mUla 1 / 566 timicchA 1/254.344 tigicyApiNDa 1/567 timicchA vihANa 2 / 76 tittara 1/175 titiSakha 2/265,366 titiktraNa 1/612 tisI 1/219 titya 2 / 198 titvadhamma 2/344 tityapavattaNakAla 2/198 tyika, gara1/3,4,11,23,222. 279,291,319 2 /198 tibhAsiyA bhikkhu paDimA 2/279, 285 tiraTThI 1/186 tirikkhajoNiya 1/103, 314 2 / 358 280 tirikkhajoNiyA udasaggA 2/381 tiriyA) 1/503,712 tiricyA 2/43 viridhi 1/220 tiriyaI 1/171 tiriyadisivaya 2/110 tiriyadisipamANAzkama 2/110 tiriyadaMsI 2/401 tiriyaloya 1/25 tiriyasasAra viosagga 2 / 356 tiDapaTTa 1 / 746 tila 1/175,578 tilapappA 1/578 tilapi 1/578 tilogasI 1 / 106 tiloma) 1/628,6325/259 tisaraga 1 / 640 tIya 1/41 paNa 1/518 tuccha 1/121 tucchakula 2/166 tuccharuvA 1/121 cobhAsI 1/121 tucchomaNiyA 2/111 yi 1/421,640 tuyAvattA 2/6 tulakaDa 2/293 sahi 1/47 tumasAla 1/747 tusiNIya 1/490,491 1/628.632 2/259 tUNa 1/426 tulakara 1/675 teindiyakAya 1/44 ka)1/225.233 tejakAiya AraMbha 1/282 tejakAdaya jIva 2/9.10 vaijakAiya saMjama 2 / 14, 15 taiukAya bhaNAraMbha ThANa 2/47.48 teukAya amohamatya 1/234 kAya 1/44 rojacyA 1/045 tejaphAsa 2/370,371 teja mahAbhUta 1 / 154 1/162 teNa 1/528 2/909 tettIsaviha ThANA mahikamaNa suta 2/88 teyaNisagga 2 / 223 2/52,53 taiyAbandhI 2 / 352 tella 1/550 bindu 1/126 tellAvaNaM abbhaMga 1/477 tendu 1/578 gavesaya 1/83 topamANa 1/406. tabapAya 1/693 loha 1/422 tabona 1/336 mI 1/426 kumAra 1/48 thalAya 1/508,509 thavathumaMgala 2/133 rasmaMgala phala 1/10 virapagArA 2 / 199 ghAvara 1/142,158, 161, 197, 217, 227, 435, 476 pirasaMghayaNa 1/520.675 dhirIkaraNa 1/126 cilli 1/174 pIka 1/226 pIkA hi 1/326 bhIkA maNoramA 1/324 putra maMgala 2/61 yUjAvisaya 2225 mema 2/909 cUlAi mANAivAya 2 / 121 dhUlAmo adiSyAvANAko vairamana 2/108,109 pulAo pariggahAo veramaNa 2/100 cUlAo pANAvAyAo bairamaNa 2/100,108 lAo musAvAdAo rama 2/108,109 thai bharAvanta) 1 / 92.310,311,312, 323,324,424,497, 498, 542. 550,551,604,605, 606, 668, 674,690,691,711,714: 2/66. 128,210, 213,214, 217,238, 234,336 dhera kappa 2/77 merakapaTTiI 1/54 thera 1/620 pariNIya 1/88: 2/232 merA 2/318 maMjila 1 / 718,719,720.722,721. 724, 725, 726, 727:2/262,263 thaMDila samAyArI 1/729 thaMbha 1/71,93 maNatA 2/381 daoSasi 2/65 dakkhiNa 1/182 daga 1 /226 dagaThANa 1/747 dagaNAliya 1/274 dagatI 1/646,747 dazamagga 1 / 747 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dagama 1/747 dagarakakha 1/191 darAvaNiya 1/274, 275 dagasattaghAtI 1/191 dadhamma 1/50 2/320 dattamajuSNAya 1/210,303 dati parimANa 2/305 datti sakhA vihANa 2/72 dattI 2/ 281, 285,286.296,298, 299,300,301,302, 303,304. 305 dattI paDimA 2/296 dappa 2/309 dabbhavattiya 1/175 dama 1/452 dayA 1/58,102.219 dayArUpI 2/49 dariddakula 2 / 166 darisaNAvaraNijya 1/127,128.129 darasaNijja 1/520 dariMgadaddhaya 1/175 raftgadAvaNayA 2/111 davaggI 1/329 davya 1/126 dava vio( u ) sagga 2/355 danagara 2/269 vyAvasAya 2/78 doriyA 2/266 dasaNa bhada 1 / 198 dasadamiyA bhikkhumA 2/297 dasavihA samAyArI 2/57 dasA kappa-vabahAra 2 / 223 dasA-kampa - vavacAradhara 2 / 210 dassu 1/489 dA(yAta 1/489,490 dahi 1/423,427,450 2/272 dANa 1/531 dApaTTayA 1/530 dAmavisamma 1/530 dAyagadIsa 1/571, 572 vAra 1/747 dAraga 1/504 dAriga 1 / 504 dAdaNDapa1/708 dAruNa 2/42 dArudaMDa 1/275, 276 dArupAya 9/690,698 2 / 294 dAlimapAga 1/629 dAlimasara 1/576 dAvaddava 2/139.132 dAvara 1/41 dAsa 1/336, 337,433 dAsI 1/433 cAhi 1/148, 4w dAgAmI 2/157,158.161 - dAhiNA 1/123.129 digaMdhA parIsaha 2/368369,380 disAbhie 2/270,201 disAhammada (anumAna) 1/18.20,21 dAma 1/21.68,15702/223 didvivAsa va 2/347 didvivAyamahijjaga 1 / 531 bhASaNa 1/223 1/198 2/53 diTTha 2/318 diti 2/332 divasa rima viSayA)yArI ra parimANaka 2/116 divAbhIyaNassa avaNa 1/481 divya 1/59,60,314 divya kAmabhoga 1/323 divamAyA 2/265 divya 2/380 divyA uvasaggA 2/380 disA 1/123.1296 2/4 visAmo 2/54.95 fete 1/ disiSya 2/100,102.110,113 disaMkahatA bhiyAgamaNa 2 / 66 dIna 1/201 dIdI 1/201 dInapaNA 1/199 dInA 1/119 dIva 1/125 dIvAyana 2/384 dIviya 1/548 dIvovamA 1/37 pariziSTa 2 caraNAnuyoga mAbda sUcI duggama- sugama ThANAI 2/200 duggaya 1/114 duNA kammA 1/167.171 dui 1/129 dudha pAraMciya 2/331 paricchiya 1/98 dIhakAliya rogAyaka 2 / 287 bIDa 2/53 harAma 2/402 do 1/214 daur3AkaraNa 2/106 bI 1/688.689 dIkaraNa 1/188 dukhAiksa 2/200 dukkaDa 1/152,154 dukla 1/939,140, 141 dukhadasI 2/401 duguru 1/670,746 dugucchA 2/410 dudhAvati 1/64 duzucchiyakula 1/665,687, 2/340 dugga 1/460 duniroha 2/47 duI 2/172 2/200 kvANI 2/201 packvAya 2/101 dupaya- cauppaya- pamANAzkama 2/110 dupayaNa 1/518 dupassa 2/200 duSpalimosahibhavakhayA 2/111 1/48,48 ayure ThANAda karaNa pAyayita 1/251 2/50 bhiksa 2/65 dummuha 1/198 TUraNucara 2/200 dubhavo 1/178 sohI 1/129.120 dulhosamma 1/42 dubAlasAvattaNa 2/85 duvAsaMga 1/156.485 dubAlasaMga gaNipiDaga 2 / 348 dubaI 1/89 dubvibhajja 2/200 dussamA 1/146 yI 1/82.119171200 256 1/50 duo paribaddhA 2/6 457 lopaDiyIya 1/88 duhologa paribaddhA 2/6 2/35 TURE PASS dUsa 1/139 deva 1/44,86,91, 103, 129, 143.167,189,320 daivajAtAyaNA 1/97 devautta 1 / 959 devakAmA 2/407,408 devakibbisa 2/154,358 devaku 1/26 devagaI 1/171 2/407 devadasaNa 1 / 732 devasaNNatI 2/8 devasiya parikramaNa samAyArI 2/61 devasiya samAyArI 2/58 devasI parikramaNa 2/84 devasaMsAra visagga 2 / 356 devila 2/284 devindapariyAvaNiyA 2/223 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI deviMdoggaha 1/653 devI 1/189 devI AsAyaNA 1/27 desakaha 1/114,115 desaccAI 1/87 desa'paNANa 1/164 desapaesa 1/27 desamUlaguNa paccaklANa 2/99,100 psarAga 1/670,746 desavirAhaya 2/131 desArAhaya 2/132 desAvagAsiya 2/900,108.113,114. 117,118 desuttaraguNapaccakkhANa 2/100 deha 1/172 doggai 1/103 doccA sattarAindiyA bhikkhu paDimA 2/280,286 do-mAsiyA bhikkhupaDimA 2/279,285 dorajja 1499 dosa 1/126,147.173,189,2127 2404,405 dosaNissiyA 1/511 dosadasI 2/401 dosanigyAyaNAviNaya 172,73 dosasaMkiNo 1/335 dosiyasAlA 1/624 daMDa 1/748 daDapaha 2/54 daMDasamAdANa 140 daMDANi ) 1/275,276 daMDAya 2/286 daMDAtie 2/274 TaMDAsaNiyAe 2/275 data 1/82,186; 2/32 daMtakamma 1/161 daMtaparikamma 1/155,389,395,403 daMtaparikamma kArAvaNa 1/367,374, 382 daMtapAya 1/693 databhala 1/352,358,364,371. 378,385,392,399,406 daMtamAliya 1/421 itavANijja 2/111 detavINiya 1/459,460 dasaNa 1/15,46,51,60,126,127 124 desaNa ahakrama 2/83,84 dasaNa aDyAra 2/83,84 dasaNa aNAyAra 2/84 dasaNaasaccA 1/200 dasaNaguNappamANa 1/18,23 dasaNahayA 2/65,318 dasaNapahiNIya 1/89; 2/232 dasaNapaNNaSaNA 1/739 dasaNa parIsaha 2/369.378 daMsama pAyacita VER dasaNapurisa 2/199 dasaNabaliya 1/223 desaNabuddhA 1/53 dasaNabodhI 1/53 dasaNamAvaraNa 2/405 dasaNamUDhA 1/53 dasaNamoha 1/53 dasaNa-lakkhaNa 1/125 damaNaloga(a) 1/15 desaNavachama 2/83.84 desaNaviNaya 1/75 dasaNavirAhaNA 2/136 dalaNavisohi 1/10; 2/181 damaNasaccA 1/200 dasaNasamma 1/739 dasaNasava 1/125 dasaNasAvaya 2/116.164 desaNasaMkilesa 2/252,253 dasaNasaMpannayA() 1/127,133,13 2/29,320 damaNAyAra 1/51,125-204 dasaNArAhaNA1/51,52,53, 2/135, dhammacintA 1/612,732 dhammajAgaraNA 2/394 dhammajAgariya 1/114,115, 2/73 dhammajANa 1/10 ammAjya vavahAra 1/49 dhammadmANa 2/351.352.353 dhammamANa aNuppahA 2/353 dhammadmANa AlaMbaNa 2/353 dhammamANa lakkhaNa 2/353 dhammaTThI 1/185 dhammaThiya 1/46,47,48 dhammatittha 1/187 dhammaniMdApAyacchita 1/50 dhammapaesa 1/27,28,29 dhammapaNNavaNA 1/11 dhammapaNNA 1/179 dhammapannattI 1/225 ghammapaya 1/102 dhamma parakama kAla 2/408 dhamma parakamavA uvaesa 2/408 dhammapariNAma 1/30 dhamma pAheya 1/81 dhammamaNuttara 2/382 dhammarupa 1/126,127 dhammava 2/27 dhammaviNaya 2/239,240 dhammaviU(dU) 1/162,163,185; 2/27 dhammavimohi 2/181 dhammasaDA 1/30,133,134 dhammasAsaNa 1/145 dhammasANa 145 dhammasiskhA 1731 ghammANuyogacintA 1/617,618 dhammAdhammaThiya 1/46,47,48 dhammAghammiya uvayama 1/4 dhammAghammiyakaraNa 145 dhammAdhammiya vavasAya 146 dhammArAma 1/323 dhammAyariya 1/48,45 ghammArAhaNA pariNAma 2/53 dhammiyauvAma 1/46 dhammiyakaraNa 1/45 dhammiyavavasAya 1/46 ghammiyA adhambhiyA purimA 1/49 dhammiyArAhaNA 2/135 cammatarAya kamma 2/1,2 dhammatarAya kammakhIvasama 2/1 dharaNa (indra) 1/6,218 dharaNovadhAya 2/223 dhAipiNDa 1/566 ghAukammakaraNa 1/422 dhANihipaveyaNa 2/196 dasaNAbaraNa 2/366 dasaNAvaraNijja 1/147 dasaNiDI 2/205 dasaNi 2/199 dasaNodhAta 2/181 dasamasagaphAsa 2/370,371 dasamasaya parIsaha 2/368,370 dhaNa 1/139,439 aNa-ghana-pamANAimAma 2/110 aNNa 1/139,431 ghaNNapUjitamamANA 2/7 ghacnavikkhisamayANA 2/7 dhaSNavirallita samANA 2/7 ghaNNa saMkaritta samANA 2/7 ghaNNavamA 2/7 dhamma 1/1,2,3,30-50.60.72,88, 105,106,109,111,143,149, 152,153.154,155,156,158, 187,189,197,198,216,434, 435436,437,439,442,44, 452,473: 2/392,408 dhammakahA 1/42,133,185 2/342,346,350 dhammakahAphala 2/351 dhammaghAyaga 2/180 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 gharaNAnuyoga-zabda sUcI 459 / dhAraNA 2/200,201 dhiI 1/220 ghitima 2/24 ghuva 1/145 dhuvaNiggaha 2/82 ghubamoha 1/337 dhUtamoha 2/373 dhUtaraya 2/373 dhUtavAda 1/436 dhUmadosa 1/610 dhUmiyA 1/68 naI 1/531 najhachiNNa 1/528 nagiNa 2/51 magaI 1/108 naTTa 1/447 naka 1/426 naDa 1426 napuMsagadeya 2/324,410 namiAmI,rAyA) 1/3,4,198 namokAra sahida paccakkhANa sutta nAhiyapaSNa 1/170 nAhiyavAI 1/170 nikhiya 1/126 niksittacarae 2/269 nizcima-cavikhasacarae 2/269 nigAmasAI 2/56 niggaya pAvayaNa 1/132, 2/155, 157,160,164 nicca bhattiya 2/67 nimnarosI 1/304 nijvara 1/170,207 nijaraNayA 156 nijarA 1/125,189; 2/115.116 nijjarApehI 2/377 nijjAvaya 2/320 nimhiyaJca 2/76 niNaya 1/123 niNhava 2/174 nitiya 1/190; 2/249 nisiyanika 1/589 niliyabAsa 1/664 nidAyA)ga 2/156.157,158,159, 160,161,162,163,164,166, nayaradhamma 1/31 naragatirikkha 1/42 naraga-tirikkhajoNi 1/144 naragatirikkhataNa 2/407 naraya 1/320,445. 2/358,406, 408 naraya veyaNa 1/177 narida 1/320 navakohIparisuddha 1/533 nava navamiyA bhikkhu pahimA 2/297 navavihA suddhabhikkhA 1/539 nAma 2/82 bhAgapariyAvaNiyA 2/223 nANa-dasaNa 1/114,115 nANadasaNuppatti 1/114 nANa-dasaNasaMpanna 1/732 nANapajjava 1/734 nANa paDiNIya 1/89 nANa saMpanyA 1/59,133 nANAvaraNa 2/405 nANAvaraNijja 1/147 nANAvaraNijja kamma 1/38,39,62, 2/342 nANAsIlA 2/172 nAma 1/117, 2/104,367 nAmAvassaya 2/78 nAyaputavayaNa 2/23 nAliya 1/84 nAsAvahAra 2/109 nAsAvINiya 1/459,460 nAyidiTThI 1/570 nira 1/104 nirapamAya 2/180 nindaNayA 1/33.134 niphAva 1/175 nimbalAsaya 1/331 nimitta 1/14,172 nimita jAgaraNa 2/197 nimittami 2/154 nimmalayara 1/221 niyamaparivaya 1/185 niyaDI 1/89 niyatIbhAva 1/161 niyama 1/141 niyala-saMghaNa 1/175 niyAga 1/14 niyANakhinna 1/473 niyAbaTThI 1/180 niyAvAI 1/167 niravajjajogapaDisevaNa 2/111 niratiyAra 1/24 niraya 1/152.154 niravasesa 2/100 nirAlaMbaNatA 1/87 nirAsaya 1/145, 2/257 nikaDapaNNA 1/172 niruDa pariyAya 2/210 niruvAsave 2/102 nissaMcaNakamma 2/111 niviTThakAiya kappaTTi 1/54 nivAghAima 2/261,262 nivvANa 1/87,187,194,219 nibANa magga 1/197 nimbAviya 1/570 nidhigada 2/42 nidhigayA paccakkhANa sutta 2/97 nivyitigiccA 1/126 niliyAra 1/734 nidhisamANa-kappaTThiI 1/54 nivisamANaya 1/24 nindIzya 2/272 nibbuI 1/215 nivegaNI 2/347 nibleya 1/133,134.135 nivveyadasA 1/138 nisagga 2/107 nisAga (ruDa) 1/126 nisajja-kahA 1/566 nisammabhAsI 1/519 nisanma 2/61,62,257 nisaha (niSadha parvata) 1/6 nisijjA 2/45 nisijjAkaraNa 1742,743 nisijjiyAe 2/275 nisiDhasayyA 1/493 nisIhiyA 2/57.58 nisIhiyA parIsaha 2/368,374 nissakiya 1/126 nissiciya 1/570 nIyAgoyA 1/10 nIlabhigAragANi 1/670,746 maulavansapavahA 1/110 nIhArima 2/260.261 neganaya) 1/24,25,26,27 nemi 1/3,4 neraDya 14,48,103,177.178H 2/358,359,360 nesajjie 2/274 nehapAsa 1w5 nehANubaMdhaNa 2011 nobhAgatAo) davAvassaya 2/78,79, 80 noAgamatA(bhI) bhAvAvassaya 2/81 nondiya paccakkha 1/18 naMdaNa (nandana vana) 16 nadaNavaNa 2/361 naMdA 1/220 naMdIcuNNaga 1/336 naMdIsara dIva 2/361 pANNa tava 2/259 paumappahAsuppabha) 1/3 pasamavarapoharIya 1/181,182,183, 184,185,187 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zarada sUcI paumovamA 1/434 paesadidvanta 1/24,26,29 paogakAla 2/386,287,389,390, 391,410 pabhogakiriyA 1/164 paosa (kAla) 1/62.63 pabhoradosA 2/380,381 paogasapayA 2/206.208 pakAmabhoI 1/612 pakubaya 2/320 pakramAlava 1/520 pakvapiDa 1/83 pagAuvasaMtayA 1/58 pagatibhA 1/58 pagatiyazukoha-mANa-mAyA-lobha 1/58 paccakkha 1/18 paccakkhavayaNa 1/518 pavaktANa 1/103,133, 2/82,94, 99,100,101,102.103,104, 105 paccarakhANa-pAlaNa-rahassa 2/121 panAkhANappagArA 2/59 pamyaksANaphala 1/102, 2/102, 103 paccakkhANI 1/512 paccatthima 1/183 paccavAya 2/71,73 parijhama 2/122.123,124 paDiDAmaNa 1/133; 2/82,83 pazibhaNAriha 2/310 paDiggaha 1/712 parivagA 1/120 paDiggahamAyA 2/5 pariNIya 1/88,89 padipuzmayA ) 1/123 2/57, 58,342 paripucamAphala 2/346 paDiyAjasevA 1/635 pariTajIbI 2/3.179 parimaTThAiyAe 2/275 paDimaTAI 2/273 paDimA 2/107,279-308, 367,375 pabighA kSaNa vivega/291 paTimApaDivaNNa 2/120,280.281, 282,283,284,285,286,287 paTimA saMgaha 2/307 parimoyaya 2/397 parimANiya 1/689 / parikathaya) 1/32.133 paDilehaNA 1/715,716 parimehaNA dosa 2/60 paDileDaNApamAya 2/180 paTihaNA vihI 2/60 paDiyAI 1/24,127 paThisUttA 2/ paDisevaNa 2/309 paDisebanA pAyacita 2/311 pahiseviya 2/327,328,329 parisebI 12,424 parisoya 1/142 parisoyanArI 1/536 paDhisasINatA 2/258,275-279 panihAriya 1/657,658,709 paDhINA) 1/123,121.148 paNItAhAravivajaNayA 1/424,427 paNIya AhAra 1423,427 paNIya AhAraNiseha 1/329 paNIya pANa bhoyaNa 1/329, 2/272 paNIya bhatta pANa 1/324 paNIya rama pariyAya 2/272 paNIya rasa bhoyaNa 1/331 paNNa 1/617.618 paNNasi akkhevaNI 2/347 paNNavaNA 1739 paNNavaNI 1/512,514,515.516 paNNavaMtANa parakama 2/396 paNNA saMpatA 1/118 paNha kattA 1/120 paNDakaraNavihI 1/106 paNhAya 1/449 patta 1/239. 2/34 patta bIvara 2/75 pasaccejja 1/461 pattapadilehaNAkAla 2/59 pasapadANa 1.22 pattamAliya 121 pasavISika 159,460 pattuNNa 1/170,746 pattesaNa paDimA 2/294 patagavihibA 1/539; 2/282 patyagarihanta 1/24,25 patyArA 2/220 posa 2/310 panA parIsaha 2/368,377-378 paSphiAya 1/507 paSphoTaNA 1716 pabhAvaNA 1/126 pabhAmA 1/221 pamasa 1/234, 2/178,402 pamatta pAraciya 2/331 pamANapata 1/612 pamAnAtikata 1/611,612 pamA bAya 1/1.1.104,11, 1944372/177.178,179. 180.213,30,3634 pamAyapariSa 2/119 pamAyaNimeha 2/177 pamAya paDihaNA 1/716 pamAya parimANa uvaeso 2/314 pamAyabahusa 145 pamAyasaMga 1/106 pamAyI // 35 pamogo 1/220 pamoksa 1/168. 246 pamoksamagga 2/05 payaNuya 2/264 payattacinna 1/520 pacchaNNapaDisebI 2/310 pacchaNNabhAsI 1/108,112 pacchandrakAleNa 2/94,95 paccAda 1/712 paJcAkamma 2/49 pacchANutAva 2/333 pacchA saMmA 1/68 pacimA 1/63 pajjatiyA (bhAmA) 1/511 pajpaba omoyariyA 2/268 pajjavacarao 2/268 pajjabajAyasatva 2/399 pavAliya 1/570 papavAsaNA 1/102 panosavaNA 2/77 paTTa 121,670 paTTaviya 2/311331,332,333,316 padraviyA ArovaNA 2/31,314, pappaccayavana 1/518 pahappavAyadANa 11 paDoza palAsaya 1/109 paDhamapaurisI samApArI 2/60 paDhama samosaraNa 2/75 paDhamA 1/63 paDhamA-mAsiyA rAiMdiyA bhikSu paTiyA 2/280,286 paNaeviTThI 1/201 paNagaya) 1/201,283,499 paNagasahama 1/28, 2/77 paNagiha 1/747 paNiyaTTha 1/531 paNiyasAla 1/748 paNa 1/66 paDapaNNaNaMdI 2/310 paDalAi 1712 paDAgasamANe 2/105 pahikuTTakala 1/549 paDikUlovasaggA 2/381 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra payasapaka 1/520 payamagga 1/274 payarasava 2/259 payahINa 1/97 payANusArI 1/222 payaMgavIhiyA 2/267 parakiriya 1/337 para-gavesiya 1/707 paraga 2/292 paracA 1/500 paradatta bhoI 1/300 2/55 paradanaharaNaveramaNa 1/305,307 paraTAragamaNa 2/109 paradevI paricAraNA nidAna karaNa 2/160 paraparivAyA au) 1/173,212,304 2/154 parapAsapaDimA 2/252 erapAsaupasaMsA 1/137 2/107 parapAsahasevI 1/138 parapAsaMDasaMthava 1/137, 2/107 parappavAra 2/392 paramakevala 1/319 paramacakraDU 1/439, 2/402 paramatthasaMcava 1/136 paramadasI 2/396 paramasamamANa 1/319 paramArAma 1/331 paramAhohi 1/39 paraloga AsAyaNA 1/97 paraloga pariNIya 1/88 paraloga paribaddhA 2/6 paralogavAdI) 1/167,170 paralogasaMvegaNI 2/347 paralogasaMsapoga 2/93 paraloya 1/152 paravavaesa 1/305, 2/115 paravivAhakaraNa 2/110 paraveyAvacca 2/337,338 parasamaya 1/59 parasarIra saMvegaNI 2/347 parikamma 1/339,722 parikammakaya 1/694 parikamma kArAvaNa 1/261 parikammavisohI 2/181 parikammANumoyaNA 1/329 parikampovadhAta 2/180 paripasabhAsI 1/510 pariggaha 1/37,131.173,212, '429,439.2/3,17,257,384 pariggahaparimANa 2/110 parigmahapAsa 145 pariggahaviraya 1/45,46 * pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-saba ho pariggaha-veramaNa 1/455,733 2/25 parihAra kappaviSa Erres am pariggahasarUva 1/438 127 parijuNNA 2/7 parihAradvApa /RAMER. paripusita saMpanna 1/537 313.3141151 94 pariTravaNa 1/629,632.720,721, 325,326.12512810 722,723,725,726,727,728, parihAraNAriha 1022 parisAraNavisohI 2/181 pariddhAvaNavihI 1/608 parihAraNovavAta 2/180 pariTThAvaNiyAgAreNa 2/95.96,17 parihArapata Rare pariSdyAvaNiyA samiha 1/720,729 parihAravisUti 2/11 pariNaya 1/579,580,582,585 parihAraviniyarittaguNaSamANa pariNAtakamma 1/18,74 pariNAtagihivAsa 1/185 parihAraviDiya saMjama 2/14 pariNAta sana 1/18t parihArima 2/8.1,27 pariNinANa parIsaha 1/22/015.158. pariNyA 1/118 120395 pariNNAyakamme 2/102 parIsaha aparAmiyo anI 178 pariSNAya gihAvAse 2/102 parItahamA pariNAya saNe 2/102 parIsaiMjayaphala 2/180. pariNidiptA 2/ parImaha padAMjino muNI.2/37. paritApa 1/735 parImahabattiya 1/74 paritakAyamaca AhAra 1/575 parIsaha viSaya 1/131 paritamissiyA 1/512 parIsahamahago bhiraba 2/379 parita saMsArI 2/173 parImahoyasAga 2/21,254 paridAha paDiyAya 1/509 paroktavapaNa 1/518 parinivvara 2/52 paraparaNaya 2/20 paripue 2/72 paraMparAgama 1/25 paribhogesaNA 1/518 paraMparasamudANakiriyA 1/164 paribhomaNa-parichAvaNavihI 1/608 pala 1/507 parimANakA 2/100 palAlaga 2/292 parimiya 2/72 palAlapuNa 1/649,650 parimiya piNDavAie 2/270,272 palirapaNA pAyacchica 2/311 paripa 1/507 palijadhiya 24,25,326,227. pariyaTTaNa 1/117.18 28.121 pariyaTTamA 1/131: 2/142 palijobama 1/145 2/1m pariyAya 1/14, 2/28,223 palicitra 2/217,22 // pariyAyadhera 2/199.200 palimadhU/180 paripAya dhamma 2/40 paliyaMka 2/5,49,274 pariyAla 2/28 palimeka manisajja ThANa 2/49 pariyAvajjaNA 1/123 palaba 1/579 pariyAvasaha 1/632,743.47 palavasatta 1421 paripA(pA)vitA 2/7 pashatyiya 1/83 pariyA(vAsiya 1/76,177 palahAyaNamASa 2/255 parivarattA 1/537 pavaga 1/426 pabagNatA 2/381 parivAya 1/305 papaDeja 2/50 pariSadakAya 1/520,528 paSasaya 2/65.238 parisara 1/548 patiNI 1/6582/220,225 parisA 1/49 pavayana 2/348 parissava 1/207 pavayanadevI 1/9 pariksaha 1/132 pavayaNamAyA 3/485-738. 2/102 parissAI 2/309 pavayaNasaspa 2/348 parihAra 1/8 2/331,336 pavarapauvarIya 1/185 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI pANAisirayAvAsoyA(o) 1/173, 212,216,217,476; 2/125, 384 pANAdavAya tAoveramaNa 1/212. 216,217,218,733, 229 pANidayA 1/612 pANIbhAi NisaraNa Niseha 2/283 pANIpANavisohaNI 1/716 pANesaNa paTimA 2/290 pAsaNA 2/290.291 pAtAla 2/282 pAdakesariyA 1/712 pAdacchiNNa 1/528 pAdaThavaNa 1/712 pAdayopuSaNa 1420,452.666, 667,708,709,712,721,71 pavahejja 2/65 pavAla 1/139.239 pavittA 1/221 pavittharavihi 1/174 pavuTudeva 1/523 pavajjA 2/1.2,3,4,5,6,7,8 pavyajjA ajoggA 2/5 pavajApariyAya 1/667 pavyaya 1460 pancamamANa 2/5 pammAvaNa 2/4 pasatthakAyaviNaya 1/78,79 pasatyayera 2/200 pasatya maNaviNaya 1/77 pasatya vaiviNaya 1/78 pasatyasammattamohaNIya 2/107 pasAyapehI 1/83 pasiNAi kahaNa 2/195 pasiNAyataNa 2/331 pasuparavINa agasaMcAlaNAI 1/744 pahAsa (gaNaghara) 1/7 pahINasathava 2/43 paheNa 1/617 sAI) 1/123,120 7342. 157,158,478,555, 2/4,265 pAjasaMmi vihAra karaNa 2/65 pAovagamaNa 2/261 paovagamaNa aNasaNa 2/264,265 pAovagamaNakaraNa vihANa 2053 pAovagamaNa maraNa 2/169 pAgAra 1747 pADaliputta 1/26 pADipAhiya 1/491,525,526 pADihAriya 1/622,680,661, 662,684,701,702,717 pANa 1/94,95,152.283,441, 499.501, 2/115 pANa(ga) 1/537,545,558.569, 570 pANaga 1/627.629.630.632.2/67, 249,260,281.285,286.298, 295,300,301,302,303,304, 305 pANagajAya 1/628,629.630,631 pANagahaNa 2/71,72 pANabhUya 2/247,494 pANavattiya 1/612 pANavaha 2/45,257 pANasuhama 1/283 2/77 pANA 1/178.179.188.191. 215.242,246,530 pAdapocamA 1/432 pAdabaMdhaNa 1/712 pAminca 1/506,614 pAya 1/533.690,691,652, 693.694.695.696.697, 698,699.700,701,702, 703,704,705,70,707:2/46 pAyakambala 1/716 pAyakesariya 1/699 pAyakoraNa 1/705 pAyacchita 2/302-237 pAyacchittakaraNa 1/133 pAyazcitta joma carita 2/105 pAyacchita phala 2/333 pAyacchina suta 2/340 pAyapahilekSaNa 2/541 pAyaparikamma 1/328,340,152. 386.392,199,703,704:705 pAyaparikammakArAvaNa 1/364, 371,378 pAyasa 1/334 pAyasajaya 1/7:0 pAragaya 2/20 pArAsara 2/384 pAriNAmiya bhAva)/16 pArihAriya 1/619,621 2/32:335.636 pAracita) 2/216,331,332 pAraciya pAyacchitArihA 2/331 pAraciyAriha 2/310 pAlu-kimiya 1/260,264,267, 270,274,343,347.350 pAlaba 1/640 pAva 1/59,125,126,146,153, 160,169,189.190, 2/400 pAvae) 1/171.178 pAvakamma 1/178,455, 238,116, 257,399 pAvakammaviraya 1/446 pAvakammovaesa 2/111 pAvakArI 155 pAvagIya) 1/59,89.152,153, 154,168 pAvajIvI 2/213 pAvaThANa 1/212 pAvadhamma 1/104 pAvaparikkheca 1/82 pAvaparikkhedI 1/87 pAvayaNI 2/348 pAvasamaNa 1/86,138,287,603, 659,716,738, 2/42,62, 176,177,190 pAvADoya 1/162,267 pAvArANi 1/670,746 pAvAsavaniroha 1/736 pAvasi 1/113 pAsa 1/3,4,45, 2/372 pAsaga 2/401,402 pAsaNiya 1/190 pAsatya 1/150 2/247,345, 384,385 pAsatpaya 1/437 pAsatyavihArapaDimA 2/251 pAsabaddha 1/445 pAsaroma 1/376,384,390.397, 404,412 pAsavaNa 1/549,646,720,721, 723,724,725.726,727, 728,729,747,2/73 pAsavaNa masaya 2/74 pAsAdhamma 1/31 pAsaMhI 1/196 pAhasIlatA 2/154 piumaMda palAsaya 1/609 picchamAliya 1/421 pijjadosAgugayA 2/312 piTa 1/503 piTTaNa 1/174 piTTimasa 1/84,531 piTThata 1/414,415 piNNA 1/151 pipIlibhara 1/285 pippalagaya) 1/277,278.717 2/292 pippali 1481.575 pipalicuNNa 1/81,575 piya? 1/121 piyadhamma 1/50 2/320 pisaIya) 1/265 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 463 pesavaNapaoga 2/114 pesArabha 2/119 pelaNa 1/433 pokkhariNIpalAsa 2/388,287,289, 390,392,410 poggalaThitAe diTThI 2/287 poggalANapariNAma 1/43 potayA 1/241,242 potaga 1/675, 2/293 potarga 2/293 potthakamma 1461 poya 1/226 paurANa AhAra 1/578 porisI 1/62,69,611,612.613: 2/61,267,268 porisI paccakkhANa sutta 2/94 porisI viNNANa 2/59,62 posavattha 2/372 posahoravAsa 1/171, 2/100, 108, 112,113,114,117.118,125, pilAga 2/284 pilakhupavAla 1/576 picAsA parIsaha 2/368.369 pisuNa 1/91,173,212 pihiyAsava 2/248 pihuya 1/572,579,580 pIDha 1/658,716 pIDhamappi 1/166.528 pupokcariNI 1/181,182,183, 184,185,186 pucchaNa 1/617,618 pucaNiNI) 1/512: 2/282 puTulAbhie 2/270,272 puvAgaraNI 2/282 pRTThI 1/220 puDhavikammasamArabha 1/228,229 puDhadhIkAhaya jIvA 2/9,10 puDhavIkAhayA 18,225 puDhAvikAiyAi niharaNa 2/251 puDhavikAiyANa deyaNA 2/228 puDhavikAya 1/44,227,250 puDhavikAya AraMbha 1/282 puDhacikAiya 1/24 puDhavikAiyasaMjama 2/14 puDhavisattha 1/228,229,230 puDhavisamArambha 2/121 puDhavisila 2/282 paDhavI 1/162,226,246 puDhavIjIvA 1/226 puDhavIthUbha 1/160 puDhavI mahAbhUta 1/154 puDhabIhisA vivAda 287-288 puDhovemAthA 2/380 puNabbhava 2/191 puNNa 1/59,121,125,126, 146,189.530 puNNarUvA 1/121 puNNAvabhAsA 1/121 puttadohalaTThAya 1/336 puSpha 1/239.588,630,632 puSphamAliya 1/421 puSphavINiya 1/459,460 puSphasuhuma 1/283,284, 2/77 pumattaTThA niyANa karaNa 2/159 pumavayU 1/513,514,515.516 pumithiveya 2/410 puyAvahattA 2/6 puraopaDibaddhA 2/8 purandara 1/110 purAkamma 1/571,572,573 purittha 1/182 purima 1/462 purimA pancakkhANa sutta 2/94 purimaDhie 2/272 purima-paccimamA 2/200 purisa 1/182,183.184,185 purisajAtAoyA 1/113,114,116, 117.118,111,120.121,122, 182,183,184,187,200,201, 740 2/2,102,132,133,156, 203,204.310 purisavayaNa 1/518 purisAdANiyA 2/399 purisatarakA 1/648.649,669, 691,692,697,725 purekamma 2/49 pulAgabhatta 1/603 pulliMgasadA 1/513 puncakamma 2/52 pucaNha 1/63 puvaghara 1/222 pukhya-pacchA-saMghava dosa 1/565 gulariyaniteNa paDo muNI 2/384-385 pundarayapuzvakIliyANa aNaNusaraNayA 1424,426 pucavideha 1/26 pubbIbadidu 1/721 pulcana (anumAna) 1/18,19 pRhataviyA saviyArI 2/353 pUchAti)kA 1559 pUchAtikambha 1/559 pUjA 1/221 pUtiAluma 1/576 pUya 1/254,255,256,257, 258,259,263,266.267, 265,270,272,273,342, 343.345,346,349,350.550 pUyaNa 1/165 pUyaNapatthaya 2/245 pUyaphala 1/336 pUyAbhatta 1/621 pUyAsakAra 2/28 pUbbA saMmA 1/68 pejja 1/147,173,182.212 pejjaNissiyA 1/511 pejjadosa 1/87 pejjadosamichAdasaNavijaya 1/134 pejjadasI 2/01 pejjabaMdhaNa 2/113.120 peThA 1/539: 2/267,281 pesa 1/336,337,433 pesa pariNNAya 2/116 pesala 1/334 pesalesANi 1/670,746 pesANi 1/670,746 posahovavAsaNirata 2/116 posahopavAsassa samma aNaNupAlaNayA 2/114 posata 1414,415 paMka 1/352,371,378,385. 392,399,407 paMkagaya 1/508,509 pacakhadhabAya 1/161 paMcanigmaNA 2/19 paMcamahavaya 1/73 pacamahAbhUyavAI 1/153 paMcamahanbaiya saparimaNa dhamma 2/200 paMca-mAsiyA bhikkhupaDiyA 2/279, 285 paMcavaya 1/86 paMcANubvaya 2/140 pacAsava 2/19 pacindiya aghAyakA 1/286 pacindiyakAya 1/4 pacindiyaghAyakA 1/286 pacindiyatirikvajoNiyA 48 paDagAya) 9/93.528 paMDagavaNa 2/362 paMDaya 2/5 pahiratIya 1/182,183,184,185, 2/363,396,397,398,407,408 paTiya pararAma 2/397 par3iya(tomaraNa 2/162,170,172.261 paDiyamaraNa saruva 2/260 paDiyamANiNa 1/178 paDiyavIriya 2/365 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zavya sUcI billa palAsaya 1/602 billasaraya 1/576 bIasuhama 2/47 bIodaga 2/184 bIjamAliya 1/421 bIbhASaNa 2/197 bIya 1/239,240,246,283, 501,508: 2/384 bIyaNa 133 bIyapuTI 1/222 bIyarui 1/126 bIyavINiya 1/459.460 bIyasahama 1/284 buAvazttA 2/ patakula 2/166 patacarae 2/271 paMtajIvI 2/273 patAhAra 2/273 pAcAla 1/198 piga 2/384 pira 1/533 piDhya 1/256 pisvAyata) 1/543,546.544, 548.549,550,560,561, '192161,568,561.75 571,572,573,574,575, 576,577,578.579.592, 596,597,603,604,605. 607,608,616.617.618, 629,630,667,668,711, 712,713,714,718, 2/375 pisaNA 2/288,289,290 piDoragaha paDimA 2/287 piMDolaga 2/375 pokamAsa 1/689 poDarIya 1/181.182 poDarIya rubaga 1/181.187 pharisAsatti Niseho 2/390 pharusa 1/105.2/ pharUsavayaNa 1/299 phalaga 1716 phalamAliya 1/421 phalavINiya 1459.460 phaliovahara 1/528 phaliyANi 1/670 phaliha 1/74 phANita 1/550 phAliya-gaThiya 1/689 phAsa 1/139,mwww5,48; 2/28,390.391,392 phAsapaNNANa 1453 phAsabala 2/178 phAsamata 1/510 phAsimviya 1/71,72 phAsindiya aparisalINa 2/279 phAsindiya asavara 1/212 phAsindiya nigraha 1/133,737, 2/29 phAsimdiya pacata 1/18 phAsindhiyamuNDe 2/phAsindiyarAmodara 1/467 phAsindiya saMjama 1/1 phAsindiya saMvara 1/134 phAsuesaNijja 1/610.611 phAsuma 1/562,563,581,582, 583,584,585,597.617, 628.631,652,678.698, 720,725:2/115.288,289, 290.293,294 phAsuyavihAra 2/87 phoDIkamma 2/111 balagavesiya 1/707 baladeva 1/167,171 balamaya 2/191,192 balasaMpaNNA 1/122 balahINA 1/122 balAbala 21 lAza 204 bahiba 1/749: 2/20 bahiyAgAma 2/274 bahiyApoggalapakleva 2/114 pahiratta 1/45 bahiraMga 2/309 bahaujniya bamma 1/588 bahujaNaM 2/318 bahudevasiya 1/680.681 bahuparipupaNadiya 1/520 bahupativirayA 2/162 bAphAsuya 1/718.719,722 bamANa (jAnAdhAra) 1/55,100-111 bAraya 1/572 bahubayaNa 1/518 bahuvayaNavivAkhA 1/513 bahuvayU 1/513 bahusAhAraNA 1/14 bahussute purimajAta 2/216,244 bahussuya 1/83,109,110 bahusaMjayA 2/162 bahusaMpata 2/72 bAvara saMparAyasarAgasaMjama 2/12 bAyara 1/216,217, 2/318 bAla 1/85.86,158,161.169, 178,18,235,434,438, w2,51,55473,490, 459,500.5052/364,375, 195,401,07,409 bAmajapa /195 bAlajIva 1/2 bAsapaDitamaraNa 2/169.170 bAlapaTiya 1/178 2/363 bAlabhASa 1/1162/408 bAlamaraNa 2/170.171,172.173 bAlamaraNa pasamA 2/173 bAlavIriya 2/313 bAlabhirAma tra bAhiya 2/50 bAhiraya 2/258,278 binduSpamANa 181 vimbabhUta 2/54 bila 1/81 buGajAgariyA 2/394 buddhI 1/220 buDovadhAya 1/83 buhahiyaye 1/116 buhe 1/116 beindiyakAya 1m belabaga 126 bodhiyasAlA 1/624 bohI 1/220 baMdha 1/59,125,174.189,735, 2/108 badhaNa 2/403 baMdhaNavimuttie parakama 2/03 badhaNubhujA 2/53 baMdhamoksa 1/178 babha 20 bhaucca 1/159 babhapariya ThANa 2 babhadAyacaya) 1/6.102, 103, 129.162.210.316,319,320, 428.439,452,474 2/50.14, 318.402 bambhara avArasa pagArA 1/333 babhara maNukUlA vaya 1/322 jabhacera anukUlA bAmA 1/322 bhanera ArANA phala 1/321 jabhacera bhArAhiya 1/319 macera uppati aNuSpatti 1/322 babhacera gucI 1/612 bharaparAjiyA 2/379 bharaposaha 2/114 bharabhAga 1/319 bharera mahabdhaya 1/314-428 bamacera mahimA 1/216-317 babharera raphtaNodavAya 1/331 babharavAsa (dhamma) 1/31,39,322, 323,742 bamacera viSAvakA 1/320 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 465 / babhacera sattatIsa uvamAo 1/317 babhacera samAhiThAmA 1/323-324 baMbhacerasamAhiya 1/323 babhacara sahAyagA 1/321 babhacerANuphUlAjaNA 1/742 baMbhayArI 1/323,327,3327 2/119 babhaloga-saMtagANa (deva) 2/53 baMbhaloya 1/318 2/151 baMbhava 2/27 baMbhavaya 1/327,535 babhasaMti (devI) 1/9 baMbhI (lipi) 1/9 boDiyasAlA 1/824 bhagavayA) (bhagavaMta) 1/210,215,45 bhagavaMtA 2/394 bhagadala 1/253,254,256,257, 258,259,260,261,262,263, 264.265.26626726.9.2500, 272,273,342,343,345.246, 348,349,350 bhaTTi (bhA-svAmI) 1/48,49 bhaTThidAraya 1/517.518 bhaDakhaDyA 2/6 bhatsakaha 1/114,115 bhattapaccavakhANa 1/133,134, 2/104, 261,262,263 bhattapaccakkhANamaraNa 2/169 bhattapaDiyAikkhiya 2/72 bhatapANa 1/91,539, 242 bhattapANa asakilesa 2/252 bhattapANa davcImoyariyA 2/266-267 bhattapANa pariNNA 1/118 bhattapANavoccheya 2/108 bhattapANasaMkilesa 2/252 bhadA 1/220: 2/279 bharattara paTimA 2/279 bhaya 1/299, 2/310,381,410 bhayaka 1433 bhayaTThANa 2/288 bhayaNissiyA 1/511 bhayaNiseha 2/284 bhayavivega 1/296 bhayasi 2/65 bharaha 1/26,198 bharahavAsa 1/198 bhaslAyaya 14415 bhavakoDhIsaMciyakamma 2/257 bhavacarima pacakkhANa sutta 2/96 bhavaNamiha 1/644,645,646 bhavaNamAsIdiva) 2/52 bhavataNhA 1/400 bhavamicchatta 1/127 bhaviyasarIra dabbAvassaya 2/79,80 bhAisamANe 2/105 bhADI kamma 2/111 bhAyaNa-bhaTIvagahi uvagaraNa 1/712 bhAraNDa-paksI 2/172 bhArapaccorahaNayA 1/73,74,75 bhAravahA 1/337 bhArahavAsa 2/198 bhAva 1/16,89, 2/409 bhAva'NNANa 1/164 bhAvaNA 1/217,218,279,280, 281.289,290,296,301, 302,307,315,316,424, 425,429,430,431,432, 467,468,470.472.748, 2/4 bhAvateNa 1/304 bhAvapaDimaNa 2/83 bhAvappamANa 1/17 bhAvaloma 1/15 bhAvavi(orosagga 2/355,356 bhAvavisohi 2/255 bhAvasaca 1/32,133,134,511; 2/29 bhAvasukha 2/99 bhAvasaMghaya 1/54 bhAvAvassaya 2/78,81 bhAvAvigmahacarae 2/269 bhAvomoyariyA 2/266,268 bhAsA 1/143.510,511.512.513, 514.515,516,517,518,519, 520.521,522,523,524,525, 526.527,528,529,530,531, 2/119 bhAsAJAtArayA) 1/510511 bhAsAduga 1/108 bhAsAboha1517 bhAsAvihI 1/519,520.521.522 bhAsAsamiti) 1/85.510,733 bhAsAsamiyA 1/732 bhiuhimuha 1/90 bhikkhaTTA 1494 bhiksavittI 1/536 bhikkhalAbhie 2/270 bhikkhAgakula 2/166 bhikkhaayyaariy|) 1/12,138,139, 142,280,501, 2/258,268 272,381 bhikkhAyariyA gamaNa jogga khetta bhikkhU paDimA 2/279-288 bhikSu parakama 2/399 bhikkhU lakkhaNa 2/22-26 bhikkhU 1/99,100,104,106,107, 108,109,138,142.167,178, 185.186.187,190,191,192, 194.195.196,216,227.231, 233,235,236,238,242,248, 249,250,251,252,255,256, 257.258.259,260,268.269, 270,271,272,273.274.275, 276,277,278.294,295,296, 220,323,326,334,335,336, 340.341,342.343.344.345 346.347,348,349,350.351, 352,353,354,355.356.357, 358.359,360,361,362.363, 364,365.366,367,268.369. 284,385,386,387,388,389, 390,391,392,393.394.395. 396,397.398,399,400,401, 402,403,404,405,406,407, 408,409.410,411,412,413, 414,415,416,417,418.419, 420,421422,423,430,431, 435,41,43. 4.46,48, 149,450,451,454,457,458, 459,460.461,462,463,464, 465,466,73,474,477,478, 479,480,481,482,483,482, 490,491,492,493,494,495. 496,497,498,499,500,501, 502,503,504505,506,507, 508,509,510,518,519,520, 521,522,523.524.525,526, 527,528.529,530.532.534, 535,536,537.540.541.542, 543,544545.546,547,730%3; 2/20.21,130,172,236,237,23 9,241,24,245,246,251, 254,255.256,257,259.263, 264,268,287,288.289,292, 293,294.295,296,297,319, 324,325,331,332,3 33.335, 338.139,340,34,345.348, 350,351,357,369.370,371, 372,373,374,375,376,378, 379.381,382,385,392,394, 399,408 bhimA khoNI 1/227,231,233,236, 238.242,340,448,49,450. 451,489,490,491,492,493, 494,495,496,497,498,499, bhikkhAlasiya 1/90 bhisyuaNAyaraNIya ThANAI 2/975 bhikkhucariyA 2/383 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 pariziSTa : 2 gharaNAnuyoga-zabda sUcI 500,501,502,503,504,505, 506,518,519,520.521,522. 523,524,525,526,527,528, 529,530,534.543,546,57, 2/292,293,294,296 bhigupakvandaNa 2/173 bhigupaDaNa 2/173 bhicchopajIvI 1/178 bhiNNa 2/209 bhiNNagiha 177 bhiNNapiMDavAie 2/272 bhiNNasAla 177 bhinnavatya 1/679 bhinnabhina vattha 1/679 bhiliga sUva 1/542 bhigulepa 1/285 bhiDamAliya 1/421 bhisiyarI) 1/633,713,714 bhujjayarA 1/138 bhuttabhogasumaraNa Niseha 1/328 bhuttAsiyANi 1/324 bhumagarauma parikamma 1/356,390, 397,404 bhumagaromaparikamma kArAvaNa 1/365, 376,383 bhuyaMga 1/1 bhusagiha 1/47 bhusasAla 1/747 bhUkamma 2/153,154 bhUikammakaraNa 2/195 bhUippamANa 1/76,481 bhUta 1/122.197 bhUtamaha 1/68 bhUtasamavAta 1/154 bhUtovamA hotiya 1/525,526,527, 529,530 bhUya 2/29.30 bheuradhamma 142,737 bhedamAvatra 1/336 bheravApANA 2/245 bhesajja 141 bhogakula 1/548 bhoganiyaTThI 1/446 bhogAsatti 2/55 bhomAlIya 2/109 bhoyaNa 2/110,281,285,286, 298,299,300.301,302, 303,304,305 bhaMga 2/124 bhaMgiya 1/674; 2/293 bhaMDa 2/112 bhaMDaga 1/503:547,715 bhaDagamAyA 1712,713 bhaDabhAriya 1/504 bhaMDaya 1714 bhovagaraNa 1/714 mahasapayaH 2 6,207,8ce maDa 11 magga 1/105,145,193.194, 195,196,486; 2/82,333 maggatya 1/182.183,184,185 maggaphala 2/333 maggavidU 1/182,183,184,185 maggao paDibaDA 2/6 maggAi paveyaNa 2/196 mRggAtikata 1/611,612,613 maggUka 1/192 maggU 1/191 maggaMtarAya 2/154 maghavA 1/198 maJca 1/191: 2/389 macchakhAyANa 1/749 mabdhacammAI batya 1/670 maccariyA 2/115 macchaDiya 1/423,427,595 majja 1/191 majjaI 1/82 majjapamAya 2/180 majjappamAyaviraya 2/56 bhajjamevaNa vivajaNa 2/56 majjAisevaNaniseha 2/57 majmacArI 1/536 majjhaNha 1/63 majdAtya 241 majjhimA 2/135,136 maTTiyApAya 2/294 maThAi NiyaMTha 2/29,30 maNa 1731, 2009 maNaaguttI 1/730 maNa apadisalINa 2/278 maNa asaMkilesa 2/252 maNa asaMvara 1/212 maNaguttayA 1/133,733 maNaguttayAe phala 1/733 maNaguttI 1/279.280485,730, maNapajjavaNANaviNaya 1/75 maNavaliya 1/223 maNaviNaya 1/75,77 samApaharagayA 1/133,134, 733,73412/29 maNasamiyA 1/732 maNasamiti ) 1/280,485 maNasaMkilesa 2/252 maNasaMjama 2/13 maNi 1/139,640 maNikamma 1/461 maNipAya 1/693 maNuNNa poggala 1/74 maNuya 2/410 maNuyasaMsAra viosagga 2/356 maNuyANajIviya 2/177 maNussa 148,86 maNussagaI 1/171 maNodimbhamo 1/425 maTTiya 1/501 maTTiyApAya 1/690.698 matta 1/633 mattaga gahaNa vihANa 2/74 mattaya 1/713,714 matianANakiriyA 1/164 madaNiseha 2/192 madada 1/133 2/193 madava dhamma 1/31.32 madhumeha 1/166 mamattabhAva 2/2,113 mamAya 1/190 mammaya 1/84 mammubAhara 1/82 maya (mAyA) 1/71 mayaNamAliya 1421 mayapagArA 2/191 mayavihI 1/126 maraNa 2/169-174 maraNAsasappaoga 2/93 maru pakkhaMdaNa 2/73 marupaDaNa 2/173 mala 1/352,371,378,385 malaNIharaNa 1/352,385.392399, malaNIharaNassa aNumoyaNA Niseha maNaciyAe 2/13 maNajoga 1/17 maNajoma paDisalINayA 2/277 maNaduSpaNihANa 2/112 maNapaogakiriyA 1/164 maNapajjavaNA(nANa 1/732,2/287 maNapajjavaNANa arahA 2/129 maNapajjavaNANa kevalI 2/199 maNapajjavaNANajiNa 2/199 maNapajjavaNANa paccakkha 1/18 malaNIharAvaNa 1/364,371,378 malayANi 1/970,746 malAvarohaNa Niseha 2/284 malla 1/392,399,407,426 malli 1/3.4 masUra 1/175 mahajjuI 1/86 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 mahatalAya 2/257 mahattarAgAreNa 2/95,96, 97 mahaMjaNamosta 1/670,692.613 mahamaya 1/439,443 mahambhUtA 1/154, 161 mahalliyA~) moya paDimA 2/201 305,306 mahalliya moyapaDimaM parijana 2 / 306 mahalliyA vimAna panitI 2/223 mahatvaya 1/132,142,211.216. 217,279,289,300 102. 316,317,429,431, 432, 446, 475, 748 2/40,51 mahanvayadhamma paruvA 2/100 mahAkula 1 / 748 mahAhi 1 / 748 mahAjaNaM 1/213 mahAjANa 2 / 399 mahANa I (dI) 1 / 501,502 mahAI pAragamaNa 1/505 mahANijjara) 2/155,340.241. 359 mahAnirmita2/193 mahApauma 1 / 198 mahAjvANa 2/121,340,241, 359 mahApADiyA 2/63.69 mahAbaja(rAjA) 1/199 mahAbhaddA 2 / 279 mahA 1/154.155 mahAmaha 1 / 68,616 mahAmu 1/440 2/411 mahAmohaNijja ThANa 2/185-189 mahArabhari 20 mahAvajjakiriyA 1/645 mahAga 1/538 mahAvideha 2 / 319:2/200 mahAvIra (vaddhamANa, kAsava, nAyapukta, nAyasya nAthamuNi samaNa bhagata mahAvIra vIra vIravara) 1/34.1.6.74. 1.25,105,132,160 186, 194, 105.197,225,298.310.432. 473476,731,737,739.742 2/40:1,45,46,169,170.255 271, 22,273274150.358 369,300,382,394,405,411 mahAr3I 2/452 mahAbhAvajjakiriyA 1/645 mahAsuka-sahassArANaM (deva) 2/53 marindamahendra) 1/5 mahiyA 1/68, 285,713 mahisa 1 / 975,548 mahI 1/501.50 mahAvaya 1/223 madhumeha 1/528 maharA 1/500 mariNa lakkhaNa 2/26 mahoragasarIra 1/116 mahaMtI 1/220 mAvA 1/496.524,550 555,605, 606, 607,618, 684,702, bhAibahulA 1/146 1/104145 146,347, 348, 349,350, 398, 399, 400, 401,402,403, 404,405,406. 407,408,409,410,411,412, 413,414,415,416, 417,418, 419, 420, 421,422,423,742, 743,744,745, 746 mAuliMgapANaya 1/629 mANa 1 / 7, 106, 107,173, 185.155, 212,299 : 2/191,392, 410 mANa apaDilINa 2 / 278 bhANakara 2/203, 204 mANa 2/55 mANaNissiyA 9/511 mANadaMsI 2/400 mANapiNDa 1/567 mANamuNDe 2/7 mANaviosamma 2/355 bhANavijaya 1/124: 2/193 mANavivega 2 / 29 mANaveNijja kamma 2 / 193 mANAvAdI 1/445 mANusa 1/59,60, 314 bhAssama kAmabhoga 2 / 156,157, 160, 164,166 mANusaggA kAmA 2/408 mANusata 2/392, 407 mANusA 2/380 mANusA javasamma 2/380 mAnapiDa (dosa) 1/565 mAya (mAyA) 1 / 7, 189.195,2123 2/47, 191 sAyaNNa 1/602 mAyAapa DilINa 2 /278 mAyANissiyA 1/511 pariziSTa 2 caraNAnuyoga- zabda sUcI mAyAviosaraga 2/355 'mAyAvijaya 1/134 2 / 193 mAyAvivega 2 / 290 mAyA vaiyaNijja kamma 2 /193 mAyAsalla 1/607 mAyI 1/435 2/318,321 mAyaM 2/392 mAra 1/160, 442 mAraNatiya ahiyAsaNayA 1/ 134,135; mAyAsI 2/400 mAyAniyANa 2/324 mAyApiNDa 1 / 567 mAyAmuNDe 2/7 mAyAmusa 2/386,387, 389,390. 391,409 bhAyAmosA(o) 1/173,212,531: 2/56, 358 *2/29 mAraNatiya saMlehaNA mutta 2/93 mAradasI 2/401 mAlAkaraNa 1/421 mAlIhara AhAra 1/562 mAloda (dosa) 1 / 561,562 mAsa 1 / 175 mAsiya aNugdhAtiya 2 / 311 bhAsiya ugdhAtiya 2/311 mAsiyA bhikkha paDimA 2/279.280, 281.282,283.284 mAhaNa 1/4.102, 149,152,153 155,158, 160,168, 179.186 196.245.4354045456 644,645, 669,692.697,757. 725 2/20,195 mAhaNAra nakza 2/20 mAhurI vitti 1/534 miumadavasa: 1/58 bhigacariyAvitti 1/535 micchata 1/437 micchata (da) 1/165 micchatta (vaya 1/564 micchata nisaMnaya 1/45 mictapaJja 458 micchata parizrama 2/83 micchattavisodi 1/134 micchAkAra 2 467 (1)diTTI 193158 4: byATa mAdI 14239 AAD zivyAdaMsaNasa midaMsaNa / micchAdaMsaNasa ke 1/25. bhicchA saMThiya bhAvaNA 2/2 mijjANiyANakaraNa 2/154 mitta 2/396 mittasamA 2/105 mitIbhAva 2/255 miya 1/175 miriya 1/575 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 pariziSTa 2 caraNAnuyoga zabda sUcI bhiriva 1/575 milakkhu 1/179,489 mihilA 1/500 mIsajAya 1/614 mIsavaNassa 1/578 mIsiyA 2 / 206 mudda 1/166 mue 1/527 pAsa 1/445 mucchA 2/46, 174 mujhe 2/50 muTThika 1/426 mRNa muNI 1/135, 161,166,186,194, 199,27,424437,439454. 485,510,531,534 / 2 / 27,385. 386.287,388, 389,391,393. 397, 399,408,409 muNI lakkhaNa 2 / 26-27 muMDa 1/60, 132 : 2/51 muMDA 2/7 muMDe 2/395 bhuta 2/186 musata sarUvaM 2/397 tAvanI 1/421,640 muti (dhamma) 1/31.32,439, 2/41 musimA 1/432 muttI 1/133 muyi 2/101,500.748 muriyANa1/049 virAja 1/629 muddhAbhisita (rAyA) 1/500,591, 2/3.4 - 592,593,594,595, 748, 749 (mo)sA 1/473, 530/2/246 musAbATa 2/101 musAvAya 1/212,749, 2/46, 125. 257,384 musAvAya viramaNa mahavaya 1/296 musAvAdA(o) veramaNa 1/289,291, 733:2/25 musAvAyAoM 1/173 muhataka 1/712 pokSiya 2/50 maMgala 1/427 muhavaNNa 2 / 197 muhavINiya 1/459.460 mahASaNAvaNiyakaraNa 1/459 mahAjavI 1/599.500.601 muhAdAI 1/600 1/426 mujaviSya 1/710 mAya 1/421 mUkasa 1/445 mUDha 1/105,129 mUDha bhAva 1/453 mUla 2/239, 2/396 mUlaguNa paccakkhANa 2 / 99 mUladvAja 1/453 mUlAriha 2/310 mU~ga 1/1075 meti 2/396 mettijjamANa 1/82 meti bhAvaNA 1 / 197 2 / 396 meyajja ( gaNadhara ) 1/7 meha(ghA)tI 1/178, 182,183, 184, 185,230 2/401, 402 mehAvI purisajAta 2/216 mehAvI muNissa parakama 2/400 -402 me 1/173.212.314.322. 2/257,184 mehuNadhamma 1 / 640,641,642,6450 2/214 mehuNadhammapariyAraNa 1/615 1/4 mehuNa patyaNAya 1/416 meDiyA 1/344.245,246.347, 348,349,350,398,399,400, 401,402,403, 404,405,406. 407,408,409,410, 411,412, 413,414,415,416,417,418, 419, 420, 421,422,423,742, 743,744,745,746 mehaNavaDiyA vigicyAkaraNa 1/414 mehuNaviramaNassa paMca bhAvanAo 1/315-216 mejaveramaNa 1/314.316,7323 2/29 mekUNa sevaNa saMkalpa 1/412,414 2/4 me mokkha 2/59,72,98,99,106, 125, 136,146, 165,189.191.192. 194,195.215: 2 / 246 moklabhASa 2 / 278 mokkhamagga 1 / 194.196.317 mokkhAbhizI 1/325 mauNa 1/135.144,332/2/24, 392, 393,397,402 moNacarae 2/270.201 moNapada 2/41,55 mauNena kammaNa 2 / 392 mottiya 1 / 139,640 moya 2 / 306 moyagrahaNa 2 / 230 mI paDimA 2/305.206 momasabhAyAra 1/641 mora 2/292 moriyata (gaNadhara ) 1/7 mausa 2/46, 286, 387.389,390, 391,410 mosalI 9/796 mosA 1/510, 511, 514,515,516, 524,525,731, 734 mosAdI2/352 mosovaesa 2/109 moha 1 / 126, 442 2/404,410 mohaguNa 2/392 mohajAsaMgA uvasaggA 2 / 381-383 mohaNijJa 1 / 147, 165 2/367 mohaNi kamma 2/333 mauNijakammaudaya 2/976 modI 2/409 gopA 2/436 mohamaNNava 2/411 mohamUDha 1/165 mohariya 1/299 2 / 111 maMgala 1/1,220 mavamAsAlaya 2/49 maMDalika pavvaya 1/398 maMDiya (magara) 1/7 maMDiyaputta 1/ 207, 208, 205,210 maMtAjoga 2 / 153 maMta piNDa 2 / 567 maMdhu 1/572 jAta 1/578 maMdakumAra 1/517 kumAri 2/517 mandara 1 / 110 maMdaragirisiharacUlikA 1/432 maMdaravara (parvata) 1/319 maMdA 2/375,384 masa 1 / 65,191 mAyANa 1 / 749 roma 1/166,372,180,187, 394,401, 408 yAssNamaNi 1 / 512 rahabhara 1/212,444 1/442 rakkhasa 1/169 raksI 1/334 rakkhA 1/220 rajjapariyaTTie ogyaha vihi 2 / 306 2/49 Tura 2/200 dhamma 1/31 raNa 1/40,500,748,749 raNNA ravijaya 1 / 749 ratI 1/219 rataramaNa 1/139 rambhagavansa 1/26 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizimaH . guyonA-rAna sUcI 469 rayaNa 6/139 rayaNAvalI 1/21,640 rayaNAhiya 1/427 rayaNI 1/41,664 rayatANa 1/712 syamala 1/84 rayaharaga 1/691.710.711,712; pae 112ra26. 28,49,398 rasaga 1/166 rasaNijha Nata: 2/258 rasapaNNA 53 rasaparicAya 1/258,252-73 rasamata 1/510 rasaya 1/246 rasayA 1/241.242 rasapANijja 111 rasavirajaNa 2/272 esAsari Nimeho 2/389 raha 1/174 rahassAsamakkhANa rAyA 1/45,143,149.153 rAyatepura 1/590,591 rAyamI 1/195527 riubveda 1/46 riddhI 1/220 rIriyapAya 1/693 rupada 1/226.246 eksamUla 1/624, 2/20 ramabamUlamiha 2/2.. harora ANa 2052 haramANa lakrUNa 11353 rUppaloha 1/421 rUyamavara (dIcI 1/318, 2/312 ruyaya (ruvaka parvata) 1/k bhava 14139,48.519,520. 2/20, 387 svateNa 1/304 rUttapaDimA 49,451 rUvamaya 2/191192 rANiya 2/221,11 rAiNNakula 1/549 rAibhoyaNa 1/75,478 sarabhoyaNaeDisevaNa 1/78,479 sababhISaNa vaNNa NCE rAibhoyaNaviramaNa chApa 2/47 rAibhoraNaviraya 2/518 rAibhoyaNAoveramANa 1/4 rAzyapaDikkamaNa samAcAra 262 rAIya samAyArI 2/6:: rAbhogmaha 1/653 rAga 1/126, 2/404,405 rAgauca 2/384 rAgaNiggahoMSAya 1/445 rAtiNi 1/104, 2/533 rAtiNiyA 2/133 rAya karaga 1/1CT rAyakaha 1/114.115 rAyasattiya 1/666 rAmiha 1/88.310.500, 2/25 rAyaniyara/90,11,14, 18 rAmaparisanagArA 2/198 para rakhArA 2/999 piNa. 1/590 595 satyasiya 1/549 rUbasaMpanna 1/122 svANurata 2/385 svANuvAya 2/11 svAvaloyaNAmati 51 ruvAsati Niseha 2/386 rUvaghara2/56 roga 1/93 roga parIsaha 2/368,377 rogAyaka 1/139,140,325,326, 327,328,329,330,41,76, 177,638 rogiNiyA 2/8 romaparikamma 1/340 rosA 2/7 lavaNa 1/144,172 makkhaNa-baMjaNa-sumiNaphala 2/195 lakkhavANijya 2/111 lamjaNupAya1/566 lagaDasAi 2/286 lagaDasAra 2/274.275 lajjA 1/102 sahI 1/220 ladiza 1/633 saTTI 1/191,719,746,714 mayaNasuhama 9/285 rUNa 940 khojAga 1 lalidiyA 1/12 sA garesiya 38 latuyatta 1/212 'lAuya 1/199 lAuyapAya 1/690,698. 2/294 lAghada dhamma 1/31 lAbha 2/2: lAmamaya 2/191192 lAvarga 1/175 lAmaga1426 liksa 1/25 listAda NikaraNa 1/254 litadosa 1585-586 lucasira 2/120 laha 1/185,986.2377 lUhacarae 2/276 sUhajIvI 2/273 lUhavittI 1/564 sUhAhAra 2/273 leNasahama 1/285: 2/74 lelu 1700, 708 leva kama RE levaNaNabhoga 175,482 levAlekha 2/95.97,284 lesaNatA2/281 modaya Agama 1/22 loDapaTavdAdamsaya 2/80.81 loya bhAvAvassayasa lohayavavasAya 1/46 loga 1/10.61.142,159 160, 161.166,169.170,172,2071 246. 7,448,452, 2/10v, 405 loganta 1/123 logarayaNa 1/159 logA)vAya 1/161 logaviNNu 2/04 logasapaNa 1/227,444 logamaNNA 2/402 loguttariya Agama 1/22,23 loguttariya dacyAvassaya 2/80.21 logusarie bhAvAvassaya 2/81,82 logovayAraviSaya 1/75.79,80 loNa 1/81.571.572,607 loda 1/336 lokurUpa 1/369 lobha 1/5.173.1 .212.295 wi.452: 2/19. lobhaapahisalINa 2278 lomaNimimA 1/511 lobhadosaH 2/386.381.390.311. me loarsa 2700:07 lobhapiNDa (dosa) :165.5611 nobhamuNhe 27 - lanAzI lavejjInadhArA 2017 sasuNa 1/291,077.5... Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI vaNa 1/255,262,265,268,271, 341,34,345.347,481,482 vaNakamma 2/111 vaNatigicchA 1/255,341: 2/82 vaNatigiccAkArAvaNa 1/261,264, 268 lobhavijaya 2/196.194 lobhavivega 1/296, 2/29 sobhaveyaNijja kamma 2/194 loya 1/86.166,171.176,186, 188,196,445,453,455, 2/400 'lauyaya 1/651 loha 2/404,410 lohANijja 2/392 lohavi osAMga 2/355 lohavijaya 1/134 lohiyayANI 1/171 lakha 1/426 bai aguttI 1/730 vahaapaDisalINa 2/278 vaha asakilesa 2/252 vakrama 2/82,84 vakiTriya khetta 2/226 vaguttayAe phala 1/734 va(ti)ttI 1/485,730,734: 2/359 vaha ciyAe 2/13 vajoga 1/147 vazvehI 1/198 vaipaogakiriyA 1/164 vadaramajma caMda paDimA 2/301,305 vaharamA cadapahima pahivana 2/301 vairamajjhA 2/279.297 vairoyaNida (vairocana indra) 1/5 varaviNaya 1/75,78 vaisamAhAraNatA 2/29 vahasamiti 1/280,485 vahasakilesa 2/252 vaisaMjama 2/13 vasuddhi 1/510 varagacUliyA 2/223 bagga (tava) 2/259 vagguphala 1/3.36 vAdha (rANi) 1/548, 670, 746 baccamutta 1/549 bacvAcippaya 1710 vaccAmaliya 1/97 vacchalla 1/126 baccANubaMdhiyA 2/8 vajjakiriyA 1/645 vajjapANI 1/110 bajarisabha 1/318 vajya 1/178 baTTa 1/177 vaTTaga 1/175 vaTramagga 1/199 baTTijjamANacarae 2/269 vaha bhatta 145 vaNaparikkama 1/253,255 vaNaphala 1/521,529 vaNassai (ti) kamma samArabha 1/239, 240 vaNassadakAzya Arambha 1/282 vaNassaikAiya jIva 2/9,10 vaNassaikAiya saMjama 2/14,15 vaNassaikAya samAraMbha ThANa 2/48 vaNassaikAiyA 1/225 vaNassaikAya 144,228,250 baNasmatisabhArambha 2/121 vaNassada ya maNuyajIvaNassa ya tulatta 1/240-241 vaNassara(tisatya 1/239,240 vaNiga 207 vaNImaga (ya) 1/558,617,618, 628,644,648.651,652,669, 692,697,722,725, 2/50 vaNImagapiNDa 1/567 vaNNa (prazaMsA) 1/50.129,613 kSaNamaMta 1/510 vaNNasaMjalaNayA 1/73,74 'vasa 2/345 vattavcA (bhAsA) 1/530 vattabvaM sacca 1/293 vattha 1/52.533,678,679,680, 681,682,683,684,685,687, 688,689,712.742/5,46 vatya A(sAyAvaNa 1/682, 2/75 vatthakaraNa 1/745 vattha gaMdhikaraNa ghovaNa 1/680 vatyadhAraNa 1/419420 batyadhAraNa kAraNa 1/674 vatthadhArI bhikkhU 1/676,677 vatya parikamma 1/689 vatthiroma 1/353,366,373,380, 401,409 vatthu 1/139,432 batyesaNa pahimA 2/293 vatyesaNA 1/666,667.668.669 vaNa 1/520.528 vappA avaloyaNa 1/460.492 mamaNAiparikamma 1/260 vammiya 1/156 vaya 1/129,322,741: 2/3,17 vaya asaMvara 1/212 vayaguttayA 1/133 vayagutI 1/279 vayaguttINa 1/732 vayaka 2/45 vayachida 2/102 vayajogapaDisaMjINayA 2/277 vayaNadivega 1/518 vayaNa saMpayA 2/206.207 vayateNa 1/304 vayaduppaNihANe 2/112 vayabaliya 1/223 vayasamAhA(ghA)raNayA 1/133,725 vayarahosamAharaNA 1/133,134 vayasamiyA 1/732 vayANa pIlA 1/332 vara-gavasiya 1707 varuNovavAya 2/223 valaya 1/503 valayamaraNa 2/169.172,173 valayAvibhuka 2/39 vavasAya 146,221 vavahAra) 2/79.200,332.333, 336,401 vavahAra anadevaNI 2/347 navahAra (naya) 1/25,26,27 vavahAraba 2/320 vavahArasaccA 1/511 vasaI jasaNakAla 2/282 vasaTTamaraNa 2/169.173 vasahi 1/635,636,644,652, 2/256 vasahidiTThanta 1/24,25,26 vasIkaraNa 1/465,466 vasIkaraNa suttakaraNa 1423 vasu 152 vasurAzya avasurAjaya 1/294 vaha 1/174.735, 2/108 vaha parIsaha 2/368,376 vAitavajjA 1/451 ghAiya 1/93 vAukammasamAraMbha 1/237,238 vAukAiya) 1/225.237 vAukAiya AraMbha 1/282 vAukADya jIva 2/5,10 vAukAiya saMjama 2/14,15 vAukAya aNArabha ThANa 2/48 vAgalAya 14 vAujIvA 1/226 vAubhA 1/7 ghAu mahAbhUta 1/154 vAusattha 1/237.238 vAU 1/162,226,246 vAgarA 1/120 vAghAima 2/261,262 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 471 vikrovaNA viNaya 1/72,73 viksevaNI 2/347 viga 1/548 vigai 1/538H 2/68,69 vigaibhoI 1/603 vigatodaya 1/505,506 viyayamissiyA 1/512 vigalindiyA 1/45 vigalitendiyA 1/91 vigahAI pancajjA 2/7 vigahI 1/299 vigiTThabhattiya 2/72 viggarca nijjUhaNa 2/260 vigghakarANA 2/180 vijahaNA 2/202 vijjA 1/61.205:2/24 vijjAi paujaNa 2/196 vijjAvaraNa 1/168, 2/55.260, vANamatara 1/48; 2/52,126,145 va()NiyA 2/407 vAtaya 2/5 bAdI 1/168.171 vAya (vAda) 1/165 2/25 bAyaNa(1) 1/66,120.617,618.645 vAyaNayA 1/133 vAyaNA 2/342,345 vAyaNAriya AsAyaNA 1/97 bAyaNA sagayA 2/206.207 'vAyasajaya 1/730 vAyAvi(vI)riya 1/178.335 vArachoyaNa 1/630 vArANasI 1/500 vArAha 1/175 vArodaga 1/662 vAvatI 1/123 bAvanakundasaNavajjaNA 1/136 vAvitA 2/7 vAviyA 2/7 vAsaga 1/166 vAsamerA 1/624 vAsA 2/75 vAsAvAsa 1/651.652,672,707; 2/63.64,65.66.67.68,69,70, 71.72,73,74,75,76,77,78, 220,224,225,226 vAsAvAsa ajogga kheta 2/63 vAsAvAsa jogga kheta 2/64 . vAsAvAsa samAyArI 2/63-78 vAsAvAsiya 1/662 vAsadeva 1/109.167,171 vAsujja 1/3 vAhaNa 1/174 vAhaNagiha 1/747 vAhaNasAla 1/747 vAhI 2/408 viikiTTha 2/254 viigaTTikAla 1/62,63 viva(ti)gicchA 1/123,138,477; 2/107 viDatigicchAsamAvazyA 1/479,480 vidaya mahalaya 1/289-299 viukassa 1/179 viulamaI 1/222 viuluttama 1/145 viusamma 2/309,355.357 viusagga paDimA 2/279 viusaggAriha 2/310 viosaviya 1/524 viosaviya pUNo udIrittae 1/299, vikahA 2/153 vikkhittA 1/716 vijjAcAraNalahI 2/360 vijjApiNDa 1/567 vijjAhara 1/223 bijuta 1/67 vijjudeba 1/523 vijaya (rAjA) 1/199 viDa 1/572 viNaovaesa 2/38 viNaya 2/309 viNaya (jAnAcAra) 1/55,70-99, 103,126,167.309432 viNaya paDivaNNa purisa 1/80-81 viNayapadivatI 1/72,73.103 viNaya veyAvacca pahimA 2/308 viNayasamAhI 1/85,86 viNayasuddha 2/99 viNayasaMpaNNa 2/320 viNayahINa 1/27 viSNavaNicI 2/384 viNNANa 1/103 viNNANaphala 1/102 vipaNAtA 2/404 vipaNU 2/29,30 viNiyaTTaNAphala 456 viNiyaTThaNayA 1/133,134,456 viNiviTThacitta 1453 viNItaraya) 1/58,91.92 viNIya lakSaNa 1/81-82 vitigiccA 1/137 vityAra (ruho 1/126 vidU 1/186 videha 1/198 viDI 1/220 viDasaNadhamma 1/737 vipariNAmahamma 1/510 viSNamAda 1/103 vipariyAsaNa 2/197 vidhAsahipatta 1/222 vibhajavAda 1/107 vibhavitae 2/50 vibhUsAvattiya 2/51 bhUtI 1/220 vibhUsAjigaha 1/230 nibhUsANata: 1/330 vibhUsAnAdiyA 1/341,343,395,292, 39394,395,396,397,420 vibhaMga asaNIkariyA 1/164 vibhagaNAnA)ga 1/58 vibhaMgaNANopani 1/58 vimala 1/2,221 vibhutI 1/215 vihAva 2/197 viya 1/750 viniha 1/634; 2282 viyAdatI 1/828 niyabhAva 2/174 viyatAki pAyacchita 2/311 viyatta (vyakta gaNadhara) 1/ vivasa 1/182,183,14,185 viyatakAraya 1474 biyAgarata 1/104 viyArabhUmi 1/651,652,667,668, 712,713,718,728, 2/63.64, 66,75,129,225,226.256 viyAla 1975 viyAha (bhagavatI) 2/223 viyAhacUliyA 2/223 viraiThANa 1/212 virayagAmadhamma 1/425,426,427 viratI 1/219 virasajIvI 2/273 virasAhAra 2/272 virAgatAyA 1/124, 2/29 virAla 1/548 virAliya 1/575 virAhagIya) 1/510.511:2/128, 129,130,131,132,133,140, 141,143,145 virAhagA akAma parikilesagA 2/141-143 virAhagA attuzosiyA samaNA 2/151-152 virAhagA AjIviyA 2/151 virAhagA kandappiyA samaNA 2/147 virAhagA NihagA 2/152 virAhamA pahiNIya samaNA 2/151 virAhagA paricAyagA 2/147-151 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-pAna sUcI virAhagA bAla vassI 2/145 virAhagA bhada pagaDa jaNA 2/143-145 birAhagA vANapatyA 2/145-17 virAhagANa saMjamassa apaDeso 2/154 virANI 1/515 virAhayaga) 2/61 nirAhiya 2/172 viruddharaja 1/499 viruva-rajjAramaNa 2/105 vireyaNa 1/260 vivagghANi 1/670,746 vivaNa 1/702 vivaNNakaraNa 1/684,685 vikrIya pAyacchita 1/294 vivAga vijaya 2/353 vivAda 1/166; 2/12 vivittalayaNa 2/43 vivisavAsa-basahisamiti 1/307 vivittasayaNAsaNasevaNayA 1/133. 134,324,325.424, 2/276. 278 vivittahAra 1/325 vivivihA pabajjA 2/6 vivegapaDhimA 2/279 vivegabhAsI 1/519 vivegAriha 2/310 viveyakamma 1474 visaNNamesI 1/434 visabhakSaNa 2/161.170.173 visamamagga 1494 visamasIlA 2/172 visaya 2/405 viSayapamAya 2/180 visavANijja 2/111 visAmo 1/221 visAhI 2/82 visiTudiTThI 1/220 visIla 1/82 visujAmANaya 1/24 visubI 22 visohiThANa 1/102 visabhoDya 2/231,232 visaMbhogakaraNa 2/232 visabhogakaraNa kAraNa 2/231 vihavadhUyA 1/653 vihAra ajogga kAla 2/64 vihArakaraNa vihi niseha 2/64 vihAracariyA 2/41 vihArajogga kAla 2/64 vihArabhUmi 1/651,652,667,1.68. 712,713.718.728 2/62, 64,66,75.525,226,256 vImaMsA 2/310.380 dIyaDA 1/512 vIyarAga 2/385,386,288,389, 390,05,401,410 vIyarAgabhAva 2/103,09-411 vIyarAgayA 1/133:2/11 bIyarAgayA phala 2011 vIyarAga saMjama 2/12 vIratyUha 1. vIryAcAra 2/362-411 vIrassa parahama 2/397-198 vIrAsaNa 2/273,286 vIrAmaNiyAe 2/274 vIriya 2/363.212 vIriyAyAra 1/51 vIriyasaMpaNNa 2/24 vAsubhejA 265 buggaha bAta 2/256 buggAhita 1/130 vRddhikAya 2/89 veAvazca karaNayA 2/65 veDyavasAya 1/46 veDyA 1/716 veubbira 1/222 veubviya paradAragamaNa 2/109 veDhima 1/461 veNagyA 1/181 veNudeva (garuDa) 1/6,318 veNudara 1/275,276 veNuphala 1/316 veNusuha 1/714,718 vetAliya magga 2/398 desadaMDa 1/275,276 veda 2/29,30 vedaNa ahiyAsaNayA 1/134 vedavI 1/wa vemANiya 1/48 deyakAla 1/455 veyaNa 1/612 veyaNa ahiyAsayajayA 2/29 veyaNA 1/185 veyaNijja 1/144, 2/104,365 veyanta 1/123 veyamArAhaya 1/85 veyaraNI 2/372 vaiyakSa 2/27 veyAvacca 1/133,254,305,612; 2/67,309,337-340 veyAvacca phala 2/340 veyAvaDiya 2/42 derajja 1499 vaipaTTA divI) 1/9 vesagharovavAya 2/223 vevara 1/166.528 vesamaNovavAya 2/223 desamAmata 1/32 vesAmI 20 vesiya 1/533.514 vesiyakRla 1/549 vesiyA karaga.1/101 vesiyAyaNa 125 dehANasa bAlamaraNa 2/173 vehANasamaraNa 2/169,170.17 // dehima 161 voDAsAliyakula 1/549 bodANa 1/13,103,106.133; 2411 vodANaphala 1/103 vosaTTakAjhyAe 2/275 posaTukAya 2/41 baiMka 1/201 vaka viTThI 1/201 vAdasaNA 1/201 vakapaNNA 1/198 baMkasamAyAra 148 vakA 1/118 bacaNajAya 2/224 vajaNa (jJAnAcAra) 1/55.112 vajaNaNANAyAra 1/112 vaMdama 2/82 vadaNayA 1/133 baMdaNA pharma 1/20 padaNAvihANa ":/7: Isa 1/51.507 vasImUla 1/63 sahabhatarakSA 2/110 sauNa 1/502 sauNI 2/257 sakammavIriya 2/364 sakAma maraNa 2/170,172.261 sakuli 1/550 sana 1/198 sakara 23:47 sahAra-purakAra garIsaha 168,377 samaha 1/174 saMgadevI paricAraNanidAna karaNa sagara 1/198 sacA 1/500 sacittakamma 1/637 sacittagandhajiSaNa 2/195 sacittanikkhevaNayA 2/114 sacitapabibabAhAra 2/110 sacittapariggaha 2/120 sacitapariNAya 2/116 sacittapaNayA 2/115 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 473 sacitta puravI samIve nihAi Niseha 2/283 savisaruna dumahaNa 1/249 sacittarakkhamUla 1/248.249 sacitA 2/206 sacittAdatAdANa 2/109 saMcittAhAra 2/110.118,119 sacela 1/688, 2/370,371 saceliyA saha avelassa saMbasaNa kAraNa 2/228 sana 1/126,181/NO saccA dhamma) 1/31 maccadiTTI 1/200 saccapabatrA vavahArA 1/424 saccapapaNA 1/119 macvaraya 1/82, 2/346 saccavayaNa 1/210,211 saccavayaNa (uvamA) 1/252 saccavayaNa (mahamma) 1/291-292 saJcavayaNa phala 1/293 maccA 1/119.126,181,200,510, 511,515,518,524530.731, saccAbhosA 1/510,511,512,515. 524,525,530,731,734: 2/162 sacce gurisajAta 2/216,24 sacca ThANa 2/46 sadhdavihArI/176 sajaNa hi 542 sajaNa-parijaNa giha 1/143 sajogI 1/147 samAya 1/62.63.66.68.69,133, 486,745; 2/256,309,242, saNiNa niAvesa 1/136,460.544,652 samiNa nimesa dahANi 1/461 saNNi trivesa pahANi 1/461 saNiNa niovesa mahANi 1/461 maNi triodesavahANi 1/461 satta 2/29,30 sattakammapagaDI 2/346 mata mAsiyA bhikSu paDimA 2/280,286 sattasaptamiyA bhistu pahimA 2/296 sattA 1/215 satima 2/216.24 sattI 1/219 satya 2/roo satvajAya 1/504 satyapariNAmita 1/533.534 atyAtIta 1/533.534 satyAdANa 1/749 satdhArabhatta 1/108 satyArabhattI 1/112 satyopAraNa 2/169,170,173 madAramatabheya 2/109 sadArasaMtosa 2/108,109 sadosa tegicyA 1/252 saha 1/139 ,48,530% 2/28,385,386 sadanaya 1/25,26,28, 2/79 sarapaDimA 1451 sarapharisarasarUvamadha 2/411 saha-rUva-gadha-basa-kAsa // 522 sahasavaNAsatti 1 8,456,457 sadahaNa 2/19 sadahaNA 1/136,148 sarAisu mRcchANimeha 1/330 sadAulaga 2/318 sahANuratta 2386 sadANuvAya 2/114 sarAsatti Niseha 2/385,386 sadA 2/392 maddhi AhAra karaNa 2/236 sandhi 1/47 sansimuha 155 sanivAiya (bhAva) 116 satrihikaraNa 1/599 mavihIkAma .. sapajjavasita 1/164 saparikamma 1/664 /260 sapariggahA 1454 sampadasa tigiccAe vihi nimeha 2/234 sappi 123,427, 2/272 sappiyAsaviya 1/223 saphalA rAmamo 11 sabalatta 1/45 sabaladosa 2/183-184 sabIyaga 1/225 sambhAvapaccakvANa 1/133, 2/104 sabhAvaNA 17422/51 sabhAvasaMpana 1/537 sabhaMDa 2/112.113 mamacaurasa 1/318 samaNa 1/4,102,137,149,152, 153,155.158,160.163,168, 178.179.186,115.236,245. 300.326,227,335,411.436, 437.wt.474490.497.500, 503,504,525.526,535.555, 591.604,605,606,607,617, 618.628.633,640,64.645, EY8,651.652.669,671,684, 692,694.697,702,703.722, 725, 2/204.52,53,56,57, 115.132,198.231,244,255, 271,272,273.274,321,163. 373,376,378,383,405 samaNadhamma 1/58: 2/38 samaNa-Niggandha 2/209,210,215. 223,231.358.352,360 samaNa-mAhaNa 2/403 sabhaNabhavaNa NidANa karaNa 7/66 samaNabhUya 2/116 amaNamada 1/236 samajasarIra pariNa ... samaNasagha 2/198 samaNasa muddha AhAra dANa phala 2/115 mamaNI 2/133,134,198 samaNuNNA 2/201 mamaNuNNa-asamaNuNNANavavahArA 2/233 samaNuresiya 1/672,655.657 samAvagaraNa oggahavihi 1/306 samaNovassaya 2/112,113 mamaNovamA 2/31-34 sabhaNAvAsagIya) 2/105,107.108, 109.110,111,112,111. . 115,120,121.124,117,120, 133.164,165.319,393,394 samaNovAsagadhamma 2/107.108 samaNovAsagaNagArA 2/105 samaNovAsaga bhavaNa NidANakaraNa 2/164 samaNovAsagANaM tivihA bhAvaNA 2/121 samaNovAsiyA 2/134 mamatadasI 1/135 samapAyaputtA 2/274 sajamAyabhakaraNa 1/68 samAthajoga 2/2,342 sajjhAya-pahilehaNA visohi suta sajjhAyaphala 2/342 sajmAya bhUmi 343 mAya vihANa 1/63 maDAtu 1/131 sahI kula 2/67 saDI gihI 2/ mahI purisajAta 2/216,124 sada 1/89.50 saNakUmAra 1/158 saNaMkUmAra mAhidANa (deva) 2/53 saNa 1/205 sapaNakapAsa 1/423.689 saNi 1/517 saNNi-jAi-saraNa 1/732 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI samabhAvasAhA 1/434 samabhirUha (naya) 1/28.29 sabhaya 1/216 samayanta 1/123 sabhAyArI 2/57,61,62.63,64,65, 66-78 samAyArIe pavataNa 2/58 samAraMbha 1/174,208,209,282 samAhihI dhI) 1/86,108,109.213, 219,223, 2/54 samAhihI kAmI 2/404,405 samAhijuna 2/366 samAhijoga 1/100,130,326, 235 samAhiTThANa 1/85 samAhitidiya 1/35 samAhi paDimA 2/279 samAhita 2/39,40 samAhimAhiya 1/46 samAhivihANa 1/108 samitI ) 1/104,126.220,485, 730 samiti)joga 1/425,426,427 samita 1/186; 2/52,55.396,398 sabhattArAhaNA 1/219 samiDhI 1/220 samiyadasaNa 1/453 samiyapAcA 1/224 samiyAe dhamme 1/739 samiyAcAra 1/178 samukusa 2/23,42 samuTThANa suya 2/223 samudANakiriyA 1/164 samuyANacariyA 1/41 samochinna kirie apahivAi 1/354 samosaraNa 1/167 samma 1/739 samma kiriyAvAtha 1/168,170 'sammatta 1/58.125,17,194.734; 2/107 sammatta addayArA 2/107 sammattadasiNa 1/226; 2/393,397 sammatadasI 2/397 sammattadhiyA bIriyapAuraNa 2/392 sammatta parakama 1/132 sammatta saccA 1/511 sambhattasaruva 2/107 sammadiTThI 1/226 sammadasaNa 1/127,136,137.138, sayaNa 1453 sayaNakula 1/543 sayaNAsaNa 2/42 sayameva uggaha aNugimhaNayA 1/307 sayabhU (samudra) 1/6,160,318 sarata 1/501 sarahuya 1/576 saraNa 1/454 sara-daha-talAgyaparisosaNayA 2/111 sarala 1/201 'sarAzmatta 1/6 sarAibhoyaNa 146 sarAga sajama 2/12 sarisagassa saMvAsa AdANa 2/233 sarisaNiggandha 1/665 sarisaNiggadhI 1/665 sarIra 1/45,150.151.152, 156.722 sarIrapaccaklANa 1/133,134 2/104 sarIraparimaNDaNa 1/330 sarIra vibhaosaraga 2/355 sarIravuccheyaNadvAya 1/612 sarIrasakAraposaha 2/114 sarIrasaMpannA 1/118 sarIra saMpayA 2/206 sarIsiva 1/175 salImacamma 1/685.686 salla 1/36 sallApalaMba 1/576 sallaipavAla 1/576 sAlatigicchA 1/254 savaNa 1/103 savaNaphala 1/102 savaNANukUla baya 140 savatti samANe 2/105 saviyAra 2/260 savvagAya-parikamma-vibhUsA viSpamuke 2/274 savvaguNasaMpanayA 2/51 saba'NNANa 1/164 samyakajjakaraNa 1/463 sancaguNasaMpannayA 1/133 sabbatobhadA 2/279 sabbadaMsI 2/25 savya paccaklANa pAraNa sutta 2/98 sandapamANa 1/126 savyaparipaNAcArI 2/397 savva pAvakamma 2/20 savyappaga 1/179 sabbabala 2/178 sadhdhamUlaguNa paccaklANa 2/99,100 samvavirAya 2/132 saJbasamAhivattiyAgAreNa 2/94,95,96.97 savva suyANavAI 2/223 saccassa amAghAo 1/221 saJcAo adiNNAdANAo verabhaNa 2/100 savvAo parigahAo veramaNa 2/100 savvAo pANAi bAyAo veramaNa 2/100 savvAo musAbAyAo veramaNa 2/100 sabbAo mehuNAo veramaNa 2/100 saccArAhaya 2/132 savvAhAra 176 saJcindiya samAhita 1/283 savvuttaraguNapancakkhANa 2/100 saveTaya pAta 1/699 savvosahipatta 1/222 tarApada:/ra sasiNi 1/505.506 sasiNiDA puDhavI 1/742 sasitya 2/72 sasIsovariya 1/503,506 sasadhiya 1/684,702 sahajadivva bhogaNidANa karaNa 2/163 sahasavAra 1/453, 2/310 sahasAgAreNa 2/94,95,96,97 sahasAnbhakkhANa 2/109 sahassAra kappa 2/140 sahAya paccakkhANa 1/133: 2/104 sahAyalicca 2/410 sahiNa 1/745 sahiNa kallANa 1/670,745 sahiNANi 1/670 sAima 1/94,95,152,41,477, 478,479,480,481,508,509, 520,522,528.537.543.547, 549,551.555,558,560.561, 562,563,564,568.569,570, 571,573,574.585,586,590, 595,596.597,599,602,603, 604,805,606,609.610.611. 613,616,617,615,641,2/73, 115 sAeya 1/500 sAkeya 2/100 sAgarovama 1/145: 2/151 sAgAra 2/100 mAgArakaha 1/722 sAgAriya1/619,620,621.622, 623,624,625.637.638.639, 640, 641,657,658 sAgAriya jaggaha 1/653 sAgAriyakula 1/625 sammaisaNapajjava 1/58 sammattasarahA 1/136 sammAmicchadasaNa 1/127 sammAvAI 1/167,170 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI 475 sAgAriyAgAreNa 2/55,56,57 sAgAriyaNissA 1/625,634.635 sAgAriyapiN 1/620 sAgAriyasatiya 1/660,661,662, 709,717,722 sAgAriyassaNAya 1/623 sAgAriyopajIvI 1/622 sAgArovautta 1/147 sADIkamma 2/111 sANaya 1/674,7102/293 sAtAyA)gArava 1/50,163 sAtiyAra 1/24 sAghammiNI 2/373 sAmanya navasAya 1/46 sAmapaNa 1/149,142,143,226,437, 2/260 sAmata:/45 sAmalI (vRkSa) 1/6 sAmaveda 1/46 sAmAiya 1/133.732, 2/11,82, 100,108.111,117,118,246 sAmAiyakar3a 2/112,11,116 sAmAzyasa kiriyA 2/112 sAbhAiyakaDassa pejavadhaNa 2/113 sAmAiyakaDassa mamala bhAva 2/112 sAmAiyagAI 2/125 sAmAiyararitta guNappamANa 1/24 sAmAzya phala 2/52 sAmAtraya sutta 2/84 sAmAjhyasaMjama 2/14 sAmAiya-sajama-kappaTTiI 1/54 sAmAdayarasa agavaTThiyarasa karaNayA 2/112 sAmAjhyassa saha akaraNayA 2/112 sAmudANiya gavasaNA 2/176 sAyapaDiyAya 1/506 sAyAulaga 2/56 sAyANugA 1/46 sArakkhaNavisohI 2/181 sArakhaNANubaMdhI 2/352 sArakkhaNovaghAta 2/181 sArakkhAya 1/535,536 sAraNiyA 2/7 sArabha 1/208,209,454 sAla 1/100,101,235 sAlapariyAya 1/100 sAlaparivAra 1/100,101 sAli 1/550 sAlisaya 1/113,114 sAlaya 1/575 sAvaja 1/84,146.168,217,525, 526,528.529,530 sAvaja kiriyA 1/218.645 sAvajjajoga 2/41 sAvajjajogaparivajjaNa 2/111 sAvajjajogavirahAti) 2/52,53 sAvajjabahula 2/48,51 sAvajjabhAsA 1/524,526.527,528, 529 sAnajjavaNa 1/525 sAvajja saMjutta AhAra 1/258 sAvajjANumoyaNI 1/523 sAvatthI 1/500 sAdhaya 2/198 sAvaya AsAyaNA 1/96 sAviyA 2/198 sAviyA AsAyaNA 1/26 sAsayAta) 1/161,170 sAsavaNAliya 1/575 sAhammiNI 1/692,722 sAhampiya 1/658,669,691,692, 719,721,722:2/212,217, 219,231,239,315,320,321, 331 sAhammiya aMtakiccAI 2/229 sAmmiya uggaha 1/653 sAhammiya ugaha aNuNNaviya paribhujaNayA 1/307 sAhammiya deyAvacca 2/338 sAharaDa 1/538 sAharijamANadharae 2/269 sAhAraNapiDapAtaya) 1/308,309 sAhAraNabhattapANaM aNuNNaviya paribhujaNiyA 1/307 sAhigaraNa 2/255,332 sAhillayA 1/73,74 sAha dhamma 1/195 sAhuvayaNeNa 2/94.95 sAhU 1/1,2,108,125.142,152. 154,181,189,5312/28 sAhU asAyaNA 1/96 sAhUNI AsAyaNA 1/96 sikiga 1/274,275 sikkhAvaya 2/108 'sikkhAsIla 1/82 sijjaMsa 1/3 siNANa 25 siha 1/283 siNeha vigatI 1/538 siNehasuhama 1/285, 2/77 sihAyayaNa 2/70 siba 1/1,2,61,86 siDa AsAyaNA 1/96 sinahANa sarUva 1/199-200 siddhA 1/162 sijJAisayaguNasaMpanna 2/104 siddhANa saMthava 2/63 siddhANa 2/312 siddhAvAsa 1/220 siddhi 1/61,900,103,110,135, 152,154,162,167,171.189, 191,192,741 siddhipaha 2/398 siddhimA 1/135,446 siddhivimANa 1/320 sippa sikdAvaNa 2/194 siyAlakhaiyA 2/6 siyAvAda 1/107 siramuNDe 2/5 sirijuttA 1/118 sirIsiva 1/191, 2/245 silATTa 1/630 silivaya 1/166,528 siloga 1/165, 2/257 siloyakAmI 1/473,565: 2/42 siva 1/220 sisuNAga 2/171 sihariNi 1/550 sihAdhAraNa 2/119 sihI 1/152 siMgapAya 1/693 sigabera 1481,575 siMgaberacuNNa 1/481,575 siMgamAliya 1/421 siMghADaga 1/576 siMghANa 1/646.720 siMghAla 1/548 sibali 1/588 sibalithAlaga 1/588 sIala 1/3 sIodaya 2/369 sItAtapa sahaNa Niseho 2/285 sItodA 1/318 sIya parIsaha 2/368,269 sIyapiMDa 1/540 sIyaphAsa 2/370,371 sIyA 1/110,174 sIla 1/86,89,220,432, 2/132 sIlapaNNA 1/119 sIla paridharo 1/220 sIlamatA 1/87 sIlabanta 2/407 sIlavaya-guNavaya 2/117,118 sIladatya) 2/112,113 sIlancaya guNavyayaveramaNa 2/164, ...'117 sIlasaMpana 2/132.133 sIsagapAya 1/693 sIsagaloha 1422 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 pariziSTa 2 caraNAnuyoga-zabda sUcI saMvaradAra 1/210,211,213,282, 298,309,427,472, 473 saMvarala 2/104 saMvara bhAvaNA 2/396 savaravarapAdapa 1/432 saMvarasaMvuDa 2/41 savAsa karaNa 1/747 2/4oo saMvibhAgasIla 1/305 saMbuDa 1 / 161, 488,540 2/31, 40,54 saMbuDa aNagAra 1/214 saMvukamma 2 / 54 saMvuDacAriNa 1/168 saMvega 1/133,134 saMvegaNI 1/347 2/269,271 1/592 sohaDa 1/538 saMsata 2 / 248, 249, 345 asata tavokamma 2 /154 saMsaSpagA paann| 2 / 262 saMsayakAriNI 1/512 saMsAra 1 / 163,180,189,212,241 saMsArakAtAra 1/456 'saMsAracakravAla 1/163 saMsArabhIra 1/325 saMsArabhagga 1/135 saMsAramAvana 1/455 saMsAravisagga 2/355,356 1/241,242,639,6120 2/259 sasedaya 9 / 236 saMyA 1/226,246 hRtyakamma 1/418,419 hatthakammakaraNa 1/419 hatyacchiNa 1/528 tvayi 1/459.460 hatyasaMjaya 2/ 730 hatyAipomaNa 2/463 hatyAra pacovaNa niseha 2/284 ha 1/548 hApura 1/500 haribaMdhana 1/175 mAmala 1/421 hammiyatala 1/647,682,683,700, 701 haya 1/433 harataya 1/285 haradama 2/202 harini 2/385 harimaya 1/175 hariyAta 1/240, 283,499,5016 2/204 hariyA 1/4 hariyA 1/459, 460 hariyama 1/284 2/77 niTa 1/285 to 1/285 1/26 kula 1549 hariseNa 1/198 hADahaDA 2/312 hAra 1/420, 421.640 hArapuDapAya 1/693 hAsa 1/299 : 2/410 hAsagiriyA 1/511 hAya 1/296 hAsA 2/380 hitakAramA ThANA 2 / 253 himaya 1/285 himavanta 1/318 himAmaya 1/510 hiraNNa 1/139, 432,640 2/25 hiraNAya 1/693 hiraNNa- suvaNa pamANAikkama 2 / 110 hirima 1/82 1/604 hiMgola1/627 hiMsapamANa 2/111 hiMsANubadhI 2 / 352 hiMsA 2/55 sIramANa 1/617,618,619 hIliyama 1/299524 huta 1/191 hemanta 1/624649,650,6605 2/64,75,224,225,226 hemavadha 1/26 hariva Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayu caraNAnuyoga ke sakalana meM prayukta sahAyaka grantha sUcI HINSERTARRANGERRIERCENTARIES mAga 1. prakApAka-zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI AcArAga sUtra mUla (saMpAdaka : muni zrI jambUvijaya jI) sUyagaDAMga sUtra " ThapaNAga sUtra samavAyAga sUtra - vyAkhyAprajJapti - (sapAdaka : paM. vecaradAsa jIvarAjadozI) (bhagavatI sUtra " uttarAdhyayanasUtra " (sapAdaka : muni zrI puNya vijayajI) dazavakAlika sUtra " nadI sUtra . anuyogadvAra sUtra . . prajJApanA sUtra - 2. prakAzaka- jaina vizva bhAratI, lAunU agasuttANi bhAga 1-2-3(saMpAdaka : muni zrInathamala jI) uvaMgasutANi bhAga 1-2 nava sutANi . AyAro (sAnubAda) " sUyagaDAMga sUtra bhAga 1-2 TippaNa yukta anuvAda ThANAMga sUtra samavAyAMga sUtra uttarAdhyayana sUtra " dazavAlika sUtra " 3. prakAzaka-Agama prakAzana samiti, vyAvaraAcArAMga sUtra bhAga 1-2 pradhAna saMpAdaka: yuvAcArya madhukara muni jI ThANAga sUtra samavAyAMga sUtra bhagavatI sUtra bhAga 1-2-3 jJAtA sUtra upAsaka yA sUtra agara dazA sUtra praznavyAkaraNa sUtra vipAka sUtra pradhAna saMpAdaka : yuvAcArya madhukara muni jI aupapAtika sUtra prajJApanAsUtra bhAga 1,2 uttarAdhyayana sUtra dazakAlika sUtra naMdI sUtra anuyogavAra sUtra Avazyaka sUtra cheda sUtra (presa kApI- mudraNAdhIna) - 4. prakAzaka-Atma jJAna pITha, mAnasAmaDI sUyagaDAMga sUtra sagAdaka : zrI amara muni jI praznavyAkaraNa sUtra bhAga 1-2 " 5. prakAzaka-mAgamovaya samiti, sUrata, bambaI, ityAti AcArAga sUtra TIkA sUyagaDAMga sUtra TIkA ThANAga sUtra TIkA samavAyAMga mUtra TIkA bhagavatI sUtra TIkA jAtA sUtra TIkA upAsakadazA sUtra TIkA praznavyAkaraNa sUtra TIkA oNpapAtika sUtra TIkA dazavakAlika sUtra anuyogadvAra sUtra prakAzaka-akhila bhAratIya saMskRti rakSaka saMgha, sailAnAsUyagaDAMga sUtra sapAdaka : motIlAla jI mADota bhagavatI sUtra bhAga 1 se 7" 5. zrI ghevaracandajI "vIraputra" praphnavyAkaraNa sUtra - zrI ratanalAlajI DosI upAsakadazA sUtra - zrI dhIsulAla jI pItaliyA aupapAtika sUtra " muni zrI umezamuni jI -azu" uttarAdhyayana sUtra " pa. zrI ghevaracandajI "vIra" dazarvakAlika sUtra .. . aMgapaviTTa suttANi " zrI ratanalAla jI DosI anaMgapabiTu sattANi " Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. supagaDAMga sUtra bhAga 1 se 4 saMpAdaka : pUjya AcArya javAharalAlajI ma.sA. 1. prakAdhAka-Agama anuyoga prakAzana samiti, sArasva sthAnAMga sUtra saMpAdaka- muni zrI kanhaiyAlAla jI "kamala" sabhavAyAga sUtra - prakAzaka-AcArya AtmArAma prakAzana samiti, sudhiyAnAuttarAdhyayana sUtra bhAga 1 se 3 saMpAdaka : pUjya AcArya zrI AtmArAmajI ma.sA, dazavakAlika sUtra AcArAga sUtra bhAga 1-2" / ThANAga sUtra bhAga 1-2 . . 10. prakAzaka-lAlA jvAlapasAva suNadeva sahAya, sikandarAyAva katipaya prati : saMpAdaka- pUjya zrI amolaka RSijI ma.sA. 11, prakAzaka-jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa katipaya sUtra : saMpAdaka-pUjya zrI ghAsIlAlajI ma.sA. 12. prakAzaka-sUtrAgama prakAzana samiti, guDagAva suttAgame bhAga 1-2 saMpAdaka- puSpha bhikkhU 13. prakAyAka-zrI amidhAna rAjendra kAryAlaya, ratalAma abhidhAna rAjendra koza : bhAga ! 7 saMpAdaka-AcArya zrI rAjendra sUri 14. prakAzaka-prAkRta jaina vidyApikAsa phaNDa, ahamavAcAva prAkRta hindI koza : saMpAdaka- DA. ke. Ara. candra 15. nyU impIriyala buka Dipo, dehalI nAladA adhyayana koza : saMpAdaka- puruSottama nArAyaNa agravAla 16 prakAzaka-mAratIya vidyA prakAzana, diltI, sammasijAna pITha, AgarA, nizIthasUtra (bhASya cUrNi yukta) bhAga 1 se 4 saMpAdaka-upAdhyAya kavi amara munijI mahArAja tathA muni zrI kanhaiyAlAlajI ma.sA. "kamala' prakAzaka-zrI jaina AtmAnaMda samA, bhAvanagaravRhatkalpa sUtra (bhASya TIkA yukta) bhAga 1 se 6 saMpAdaka-muni caturavijaya puNyavijaya jI ma.sA. noTa: caraNAnuyoga ke mUlapATha evaM sUtrAMka ke lie mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI dvArA prakAzita Agama granthoM kA, tathA jo Amama vahA se upalabdha nahIM hue unake lie Agama samiti byAvara dvArA prakAzita AgamoM kA mUla pATha, sUtrAMka, va anuvAda ke lie upayoga kiyA hai / anya vividha saMsthAoM ke prakAzanoM kA bhI sahAyaka grantha ke rUpa meM upayoga kiyA hai / ataH hama una sabhI saMsthAoM ke prati kRtajJa hai| - saMpAdaka gaNa 480