Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Vajrasenvijay, Bhagyeshvijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022592/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lakSmIvallabhagaNi-viracita- TIkA-sametam zrI uttarAdhyayanasUtram (bhAga-1) g saMpAdako : paMnyAsa pravara zrI vajrasenavijayajI gaNI muni zrI bhAgyezavijayajI : prakAzaka : bhadraMkara prakAzana . 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, sujAtA phleTanI pAse, zAhIbAga, amadAvAda- 380004. : 2860785 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VAN admavRAYERAYERave ||shrii AdinAthAya nmH|| zrI lakSmIvallabhagaNi-viracita-TIkA-sametam AYRAYERAY KAVBHAVBHARAVBHAVBHAYBRANGABBABA uttarAdhyayanasUtram (bhAga-1) TIkAkAraH zrI lakSmIvallabha gaNI cense Sya VERSYC-BYSAYERIYAR RIVERY A : saMpAdako : paMnyAsa pravara zrI vajrasenavijayajI gaNI muni zrI bhAgyezavijayajI FCHAN YAHYAAYERAYB : prakAzaka: bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, sujAtA phleTanI pAse, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. (c) : 2860785 K Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : saMpAdaka : . paramapUjaya, sakalAgama rahasyavedI AcAryadeva zrImad vijaya dAnasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna,parama pUjayakarmasAhitya niSNAta AcArya deva zrImavijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, parama pUjya kalikAla kalpatarU AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjaya adhyAtmayogI paMnyAsa pravara zrI bhadraMkara vijayajI gaNivaryazrI nA ziSyaratna parama pUjya hAlAranA | hIralA AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMda sUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya paMnyAsa pravara zrI vajasena vijayajI gaNI. : sahAyaka: zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha - ziva 187, jaina sosAyaTI, sAyana (vesTa), muMbaI - 22 zrI bhadraMkara prakAzana dvArA prakAzita thatAM zAstrIya graMthonAM prakAzanamAM saMvata 204pa thI uparokta zrI saMghano Arthika sahakAra maLI rahyo che. tenI A prasaMge hArdika anumodanA ame karIe chIe. lI. prakAzaka prAptisthAna : hAlAra tIrtha-ArAdhanA dhAma) vAyA jAmakhaMbhAlIyA jI. jAmanagara mu. vaDAlIyA sIMhaNa sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda-1. kiMmata : rUA. 150=00 mudrakaH bharata prinTarI (kAMtilAla DI. zAha) nyUmArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1. phonaH 2135380 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaGkezvarapArzvanAthabhagavate namaH pUjyapAd siddhi-vinaya-bhadra-OMkArasUrIzvarasadgurubhyo namaH purovacana mahimAvaMtu, pavitra uttarAdhyayanasUtra Agama granthonA vargIkaraNamAM mULa sUtra tarIke AdarabharyuM sthAna pAmela che. uttara eTale zreSTha, 36 zreSTha adhyayano jemAM AvelA che te pavitra sUtra. niyuktikAra pUjyapAda bhadrabAhasvAmI mahArAjanA vacanane TAMkIne kahIe to najIkanA samayamAM mokSe janArA bhavyo ja jemanuM adhyayana karI zake che, te A pavitra adhyayano saMyamI jIvananA ghaDatara mATenI sundara zikSA ApanArA che. AthI ja, pahelAM AcArAMga sUtranA adhyApana bAda tarata ja uttarAdhyayana sUtra saMyamIone bhaNAvAtuM. pUjayapAda zaabhava sUri mahArAjA dvArA dazavaikAlika sUtranI racanA thayA bAda, hAla, daza vaikAlika sUtranA adhyApana bAda tarata A pavitra sUtranuM adhyayana saMyamIone karAvAya che. ane e rIte uttara eTale pachI e arthamAM "uttara" zabdano prayoga thayo che-evuM A grantha - paranA aneka vidvAn TIkAkAro paikInA eka pUjaya bhAvavijaya gaNIe noMdhyuM che. prabhue uttarakALamAM kahelA adhyayano evo artha A grantharatnanI pavitratAmAM sAro evo umero karI Ape che; kAraNa ke paramAtmA, trilokaguru mahAvIra bhagavAne 16 praharanI Apela antima dezanAmAMno ghaNo bhAga aprApya hovA chatAM, te ja antima dezanAmAM prabhue prabodhelA A 36 adhyayano ApaNI samakSa che. AgaLa kahyuM tema, A grantharatna para aneka vidvabhogya TIkAo racAyelI hovA chatAM, prastuta TIkA tenA racayitA pUjya zrI lakSmIvallabha gaNI mahArAje saMskRta bhASAnA prAthamika abhyAsIo mATe banAvI che. manda kSayopazamavALA saMyamI mahAtmAo paNa pavitra gaMbhIra ane saMyamI jIvananI mahattA para UMDo prakAza pAtharatA A granthanA kavayitavyathI ajJAta na rahI jAya te mATe temaNe A prayAsa karyo che. (1) je kira bhavasiddhiyA, paritta saMsAriyA ya je bhavvA; te kira paDhaMti ee, chattIsaM uttarajjhAe / (2) ArA , 3ransayA, rAdhyayanAni vagere zabdo sUcave che tema "uttara-adhyayano" tarIke bahuvacanAtmaka prayoga ja A adhyayana samUha mATe thato Avyo che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta TIkA sahitanA A graMthanuM prathama prakAzana rAya dhanapatasiMha bAbue vi.saM. 1936mAM karela. tyArabAda jAmanagaravALApa. hIrAlAla haMsarAja dvArA A graMtha punaH prasiddha thayelo. pUjyapAda adhyAtmayogI paMnyAsa pravara zrI bhadraMkaravijayajI mahArAjanA vineya pUjayapAdu paMnyAsa pravara zrI vajasena vijaya mahArAjanA sUcanathI, pUjayapAdu zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImavijaya ThakAra sUrIzvarajI mahArAjAnI AjJAthI A graMthanI prathama AvRtti nuM saMpAdana kArya meM saMbhALela. Aja prastuta graMthanI dvitIya AvRtti pUjyapAdu paMnyAsa pravara zrI vajasena vijayajI mahArAja dvArA saMpAdita thaI bahAra AvI rahI che. dvitIya AvRttino AviSkAra ja A graMthanAM thatAM svAdhyAyanuM pratIka che. saMskRta bhASAnA prAthamika abhyAsIo paNa saraLatAthI zrI uttarAdhyayana sUtranAM rahasyane pAmI sAdhanAne saprANavatI banAvI AdhyAtmikatAmAM viharI zake evo A graMtha che. 19 adhyayanAtmaka A graMthano prathama bhAga pUjanIya saMyamI mahAtmAonAM karakamalamAM mUkAtAM apAra AnaMda thAya che. graMtha mAhAbhya, TIkAkAra mahAtmAno paricaya, TIkAno racanA samaya, TIkAnI vizeSatA, saMpAdanamAM vaparAyela hastapratano paricaya, AbhAradarzana ItyAdi dvitIya bhAganA saMpAdakIyamAM Apela che. vijaya bhadra cerITebala TrasTa pArtha bhaktinagara, hAIve bhIlaDI tA.26-5-2001 pUjayapAd AcArya deva zrImad vijaya 3OMkAra sUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya ratna tapasvI munIrAja zrI candrayazavijaya mahArAjAnA ziSyANa muni bhAgyeza vijaya S ::: Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 saMpAdakIya paramakRpALu devAdhideva carama tIrthapati, zrI mahAvIra svAmi bhagavAne aMtima samaye soLa prahara sudhI je dezanAM ApI temAM 55 adhyayana punyaphalanAM ane 55 adhyayana pApaphalanAM ane 36 adhyayana vagara pUchAyelA varNavela. te 36 adhyayana e ja uttarAdhyayana. pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto yogodvahana kare tyAre vaDilo uttarAdhyayana gokhavA ane TIkAnuM vAMcana karavA mATe preraNA karatAM hoya che. saMskRtano sAmAnya abhyAsa karanAra paNa TIkAnuM vAMcana karIne Agama vAMcanamAM praveza karI zake te mATe zrI lakSmIvallabha gaNinI TIkA khuba ja sarala ane sarasa che. tethI vidvAna munizrI bhAgyezavijayajIne mitra bhAve A TIkAnI zuddhi karavA jaNAvela ane temaNe mArI bhAvanAne saharSa svIkArIne zuddhi karI Apela, te prathama AvRtti rUpe prakAzita thayela. tyArabAda A graMthanI upayogItA hovAthI AvRtti pUrNa thatA mAMga vadhavA lAgI eTale - pUjya mahAtmAonI vAraMvAra salAha-preraNAthI bIjI AvRtti rUpe A graMtha prakAzita karI rahyA chIe. temAM huM to nimitta mAtra chuM. bAkI to mArI zArIrika asvasthatAmAM paNa badhA mahAtmAono sahakAra ja A graMthanA prakAzanamAM kAraNabhUta che. parama upakArI AcArya bhagavaMtazrI mAnatuMgasUrIzvarajI mahArAjAe uttarAdhyayananA 36 adhyayananI thoya banAvI che te saune 36 adhyayana mukhapATha rAkhavAmAM upayogI bane te hetuthI graMthanI AdimAM ApavAmAM AvI che. uttarAdhyayananAM adhyayana dvArA ApaNe vinaya Adi guNone pAmavA sadbhAgI banIe e ja ..... paMnyAsa vajrasena vijaya siddhagiri. jeTha suda 15-2057 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 159 173 viSayAnukrama adhyayanakramAMkaadhyayanAbhidhA pRSTha kramAMka adhyayanakramAMka adhyayanAbhidhA pRSTha kramAMka vinaya 10 . drumapatraka parISaha 11 bahuzrutapUjA caturaGgIya harikezIya 184 citrasambhUtIya 201 asaMskRta iSukArIya 228 akAmamaraNIya bhikSulakSaNa kSullakanirgranthIya 16 - brahmacaryasamAdhisthAna aurabhrIya 17 pApazramaNIya 264 kApilIya 120 saMyatIya 269 namipravrajyA 127 19 mRgAputrIya 318 kathAnAm akArAdikramaH kramAMka kramAMka nAma 245 Gm, 252 112 18 nAma agaDadatta ajApAla 16 228 Gms co 112 127 aTTaNamalla aranAtha arahannaka arjunamAlarSi avidyApuruSa azvamitra (nihnava) AcAryakuziSya AbhIrasAdhu AbhIrIvaJcaka AmradRSTAnta ASADhAcAryaziSya aSADhAbhUti indradatta iSukArarAjA udAyanarAjarSi 306 urabhra kapilarSi 120 karakaNDU kAkiNI 115 kAlavaizika 46 kAlikAcArya-sAgaracandra 50 kAzIrAjA 313 kunthunAtha 296 kumAranandI 306 kurudatta kulaputra * 25 26 39 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka kramAMka nAma kulaputrazikSitAzva kulavAlaka pRSTha 94 29 kRSNa 10 62 64 w r nAma maNDakacaura mahApadma mahAbala mUladeva mRgAputra yajJadattadvijaputra rohagupta vijayarAja vaNig mahilA draSTAnta 95 zAntinAtha zAla-mahAzAla zivabhUti zramaNabhadra zrAddhazramaNa zrAddhasunanda saMyatarAjarSi sagaracakrI saGgamasthavira sanatkumAracakrI 284 secanakahastI somadevamuni AryarakSita 29 skandasUriziSya 42 sthUlabhadra 52 sthUlibhadra 34 harikezIbalamuni 184 hariSeNacakrI hastimitra 24 9 gaGgAcArya goSThAmAhila caNDarudrAcArya citrasambhUta collaga cauranAyaka jamAli jayacakrI DhaNDhaNarSi tiSyagupta 42 trimAntrika dazArNabhadra dvimukhanRpa dhanamitra nagAtinRpa namirAjarSi puNDarIka-kaNDarIka 161 49 purohitaputra ___ purohitaputra-rAjaputra 32 51 baladevamuni brAhmaNI 53 .... bhadrabAhuziSya 54 bhadrarSi 55 bharatacakI 56 maghavAcakI 9 9 9 : 38 K. K Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayananA 36 adhyayananI thoya : H vIra jinezvara aMtima vANa, uttarAdhyayane kahI guNakhANa, ajjayaNa chatrIsa vakhANa, pahele vinaya' samAdhi jANa, 3 cAra durlabha aMga dilamAM ANa, k khuDDaga - niyaMThI supramANa, kapila kevaLI AThame dhAra, 11 bahuzruta pUjAthI nistAra, 14 ISukAra - kamalAvatI dhAra, 17 pApa zramaNa kIje parihAra, 22 rAjula rahanemi brahmadhAra, 25 jayaghoSa vijayaghoSa vicAra, 28 mokSamArga gati manohAra, parva dIvALI pramANa ; 4 asaMkhya vairAgya sukhANa, pariSaha jIpe muni bhANa ; 19 20 ogaNIsame mRgAputra saMbhAra, anAthI vIsame 7 sAtame elaga vatsa kahANa, akAma maraNa ajJAna; 18 saMyati nRpa saMyama 9 nami pravajyA vara vistAra, pUjo jina jaga bhANa ........ 12 harikezI tapasI aNagAra, drumapatra adhikAra; 15 paMdarame sabhikSu vicAra, citra- saMbhUti vicAra ; 16 baMbha samAdhi sudhAra ; adhikAra, japIe jina jayakAra adhikAra, 21 samudra pAlIya zrIkAra ; 23 kezI - goyama doya gaNadhAra, paMca samiti vistAra; 26 chavvIsame samAcArI udAra, 27. khaluMkijja nivAra; 29 samyaktva parAkrama diladhAra, 30 31 varase amIrasa dhAra bAhya - atyaMtara tapa kahyA bAra, caraNavidhi ekatrIzame dhAra, 32 pramAMda sthAna nivAra; 33 34 karmaprakRti vicitra saMsAra, cotrIza SaTlezyA suvicAra, pa mArga bhalo aNagAra; 3. jIva - ajIva vibhakti udAra, chatrIsa adhyayana mahA upakAra, bhaNatA bhavodadhi pAra; rAmacaMdrasUri gaccha AdhAra, mAnatuMga citta AnaMdakAra, siddhAyikA sukhakAra ........ .......3 .......4 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii zatruJjayamaNDanaRSabhadevasvAmine namaH // zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH pUjyapAda AcAryadeva zrImad-vijayabhadra-premasUrIzvarebhyo namaH lakSmIvallabhagaNiracitadIpikAvRttiyuktam uttarAdhyayanasUtram arhanto jJAnabhAjaH suravaramahitAH siddhisaudhasthasiddhAH / paJcAcArapravINAH praguNagaNadharAH pAThakAzcAgamAnAm // loke lokezavandyAH sakalayativarAH sAdhudharmAbhilInAH / paJcApyete sadAptA vidadhatu kuzalaM vighnanAzaM vidhAya // 1 // zrIvIraM kSIrasIndhUdakavimalaguNaM manmathAripraghAtaM / zrIpArzva vighnavallIvanadalanavidhau visphuratkAntidhAram // sAnandaM cendrabhUtyAdRtavacanarasaM dattakkarNabodhaM / vande'haM bhUribhaktyA tribhuvanamahitaM vAGmanaHkAyayogaiH // 2 // uttarAdhyayanasUtravRttayaH, santi yadyapi jgtynekshH| mugdhahRtsadanabodhadIpikA, dIpikAmiva tanomyahaM punaH // 3 // prAptacAruvibhavo girAM giraH, zrIgurozca vizadaprabhAvataH / / vakti lakSmyupapadastu vallabhaH, sajjanA mayi bhavantu sAdarAH // 4 // yugmam / zreyase stAd 'gaNabhRtAM, caturdazazatI zatAm // zrIpuNDarIkamukhyANAM, yA dvipaJcAzaduttarA // 5 // 1. vinaya-adhyayanaM saMjogA vippamukkassa, aNagArassa bhikkhunno| viNayaMpAukarissAmi,ANupuci suNeha me||1|| zrI sudharmAsvAmI jambUsvAminaM vakti, jambUsvAminamuddizya anyAnapi ziSyAn vdti|bho ziSyAH ! aham AnupUrvyA-anukrameNa, bhikSobhikSayA madhukaravRttyAhAraMgRhItvA zarIradhArakasya sAdhovinayaM prAduHkariSyAmi-prakaTIkariSyAmi 'me' - mama vinayaM prakaTIkariSyato yUyaM madvAkyaM zRNuta / yato jinazAsanasya mUlaM vinayadharma eva, uktaM ca zrIdazavaikAlike - * "viNayAo nANaM, nANAu daMsaNa" mityAdi / 1 guNabhRtAM mu0 // * vinayAjjJAnaM jJAnAddarzanam // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 / [uttarAdhyayanasUtre kathaMbhUtasya bhikSoH ? saMyogAt-bAhyA'bhyantarabhedena dvividhAt vipramuktasya-vizeSaNa rahitasya, tatra bAhyasaMyogo-dhana-dhAnya-putra-mitra-kalatrAdi, acitta-sacittAdirUpaH, abhyantarasaMyogo-mithyAtva-vedatrika-hAsyAdiSaTka-krodhAdicatuSkarUpaH, evaMvidhadvividhasaMyogAdviratasya, punaH kIdRzasya bhikSoH? anagArasya-na vidyate agAraM-gRhaM yasya so'nagAro'gRhaH, tasya niyatavAsarahitasya // 1 // ___ ANANiddesakare, gurUNamuvavAyakArae / iMgiyAgArasaMpaNNe, se viNIetti vuccai // 2 // sa ziSyo vinIta ityucyate, sa iti kaH? yaH ziSya AjJAyAstIrthaMkarapraNItasiddhAntavANyA nirdeza-utsargA-'pavAdakathanaM, tasya kArako bhavati, athavA''jJAyAguruvAkyasya nirdezaH-prAmANyamAjJAnirdezastaM karotItyAjJAnirdezakaraH / punaryaH ziSyo gurUNAM samIpe pAta:- 'sthitistatkAraka upapAtakArakaH, gurUNAM dRggocare tiSThatItyarthaH / punaryaH ziSya iGgitAkArasaMprajJo bhavati, gurUNAmiGgitaM-mAnasikaM ceSTitaM jAnAti, punargurUNAmAkAraM-bAhyaM zarIraceSTitaM ca jAnAti, iGgitaM-nipuNamatigamyam, pravRttinivRttijJApakam, ISaddhUzira:kampanAdikam; AkAra:-sthUlamatigamyazcalanAdisUcako dizAvalokanAdiH yaduktam - "avalokanaM dizAnAM, vijRmbhaNaM zATakasya saMvaraNam / AsanazithilIkaraNaM, prasthitaliGgAni caitAni" // 1 // tasmAdyaH ziSyo guroriGgitAkArau samyak prakarSeNa jAnAtItIGgitAkArasaMprajJaH etAdRzaH ziSyo vinayavAn ucyate // 2 // athAvinItasya lakSaNamAha - ANA'Niddesakare, 'gurUNamaNuvavAyakArae // paDiNIe asaMbuddhe, aviNIetti vuccai // 3 // sa ziSyo'vinIta ityucyate, ya AjJAyAstIrthaGkaravAkyasya gurorvAkyasya cAnirdezakaro'pramANakartA AjJAvirAdhakaH, punaryo gurUNAmanupapAtakArako bhavati-gurUNAM dRgviSaye sthitiM na karoti, AdezabhayAd dUraM tiSThatItyarthaH / punaryaH ziSyo gurUNAM pratyanIkogurUNAM chalAnveSI, punaryo'saMbuddhastattvasyAvettA, etAdRzalakSaNo'vinIto bhavati / 1 sthita: L. // 2 guruNamuvavA mu0|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] atra kUlavAlakasya dRSTAntaH - yathA ekasya AcAryasya kSullako'vinItaH, tamAcAryaH zikSArthaM vAcA tADayati, sa kSalako roSaM vahati / anyadA AcAryastena khullakena samaM siddhazailaM vandituM gataH, tata uttarata AcAryasya vadhAya tena pRSThasthitena kSullakana zilA muktA, AyAntyAcAryeNa dRSTA, svapAdau prasAritau, anyathA sa AcAryo mRto'bhaviSyat / AcAryeNa zApo'smai kSullakAya dattaH"he durAtman ! tvaM strIto vinaMkSyasi / " atha sa kSullaka AcAryo'yaM mithyAvAdI bhavatviti vicintya pRthagbhUtastApasAzrame gatvA tiSThati / tatrAsannanadIkUle AtApanAM kurute, mArgasamIpe sArthaM vilokayati, yadi zuddhaM prApnoti tadAhAraM gRhNAti, no cettadA tapaH karoti, tasyA''tApanAprabhAveNa nadyanyatra vyUDhA, tato lokairasya kUlavAlaka iti nAma kRtam / itazca zreNikaputraH kUNiko rAjA svapatnIpadmAvatIpreritaH svabhrAtRhallavihallapArthe janakazreNikArpitadivyakuNDalA'STAdazasarikahAra-secanakahastyAdikaM vastu mArgitavAn / tau ca sarvaM lAtvA mAtAmahaceTakamahArAjapArzve vaizAlInagaryAM gatau, kUNikena mAtAmahaceTakamahArAjapArthAt sarvavastusahitau tau bhrAtarau mAgitau, zaraNAgatavajrapaJjarabirudaM vahatA 'tena na preSitau , tato ruSTaH kUNikaH samArAdhitazakracamaraprabhAveNa svajIvitaM rakSannamoghabANamapi ceTakamahArAjaM saGgrAme nirjitya vaizAlInagaramadhye kSiptavAn / sajjitavaprAM ca tAM vaizAlI nagarI sa kUNiko rodhayati sma, nagarImadhyasthitazrImunisuvratasvAmi-stUpaprabhAvAttAM nagarI grahItuM na zaknoti, tato bahunA kAlena devatayaivamAkAze bhaNitaM - "*samaNe jai kUlavAlae, mAgahiaM gaNiaM ramissae // rAyA ya asogacaMdae, vesAliM nayarI gahissae" // 1 // [] kUNikenemAM vANIM zrutvA sa kUlavAlakazramaNo vilokyamAnastatra sthito jJAtaH, rAjagRhAdAkAritA mAgadhikA gaNikA, tasyAH sarvaM kathitam, tayApi pratipannaM, taM kUlavAlakazramaNamahamatrAneSyAmIti |saa kapaTazrAvikA jAtA, sArthena tatrAgatA taM' vanditvA bhaNati-sthAne sthAne caityAni sAdhUMzca vanditvAhaM bhojanaM kurve, yUyamatra zrutAH tato vandanArthamAgatA, anugrahaM kuruta, prAsukameSaNIyaM bhaktaM gRhNIta, iti zrutvA kUlavAlaka-zramaNastasyA uttArake gataH, tayA ca nepAlagoTakacUrNasaMyojitA modakA dattAH, tadbhakSaNAnantaraM tasyAtIsAro jAtaH, tayA auSadhaprayogeNa nivartitaH, prakSAlano-dvartanAdibhistayA tasya cittaM bheditam, sa kUlavAlakazramaNastasyAmAsakto'bhUt / tayApi svavazIbhUtaH sa sAdhuH kUNikasamIpamAnItaH, kUNikenoktaM bhoH kUlavAlakazramaNa ! yatheyaM vaizAlInagarI gRhyate tathA kriyatAM, tenApi tadvacaH pratipadya naimittikaveSeNa vaizAlInagaryabhyantare gatvA 1 tena ceTakamahArAjena mu0|| * zramaNo yadi kalavAlako mAgadhikAM gaNikAM ramiSyati / rAjA cAzokacandro vaizAlI nagarI grahISyati // 1 // 2 taM kUlavAlakaM mu0||3 kUlavAlenApi mu0|| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] [uttarAdhyayanasUtre munisuvratasvAmistUpaprabhAvo nagarIrakSako jJAtaH naimittiko'yaM nagarIlokaiH pRSTaH-kadA nagarIrodho'pagamiSyati ? sa prAha yadainaM stUpaM yUyamapanayata tadA nagarIrodhApagamo bhavatIti zrutvA tailokaistthaa kRtam / kUlavAlakazramaNena bahirgatvA sajjitaH kUNikastena tadaiva stUpaprabhAvarahitA sA nagarI bhagnA, evaM patitaH kUlavAlaka-zramaNo'vinItatvAt iti kUlavAlakakathA // 3 // athAvinItasya doSapUrvaM dRSTAntamAha - jahA sUNI pUikannI, nikkasijjai savvaso // evaM dussIlapaDiNIe, muharI nikkasijjai // 4 // evamamunA prakAreNAnena dRSTAntena duHzIlo-duSTAcAraH pratyanIko-gurUNAM dveSI, punarmukharI-vAcAlaH,etAdRzaH kuziSyo durvinIto'niSkAzyate gaNAt-saGghATakAt bAhyaH kriyate, athavA muharI'mukham ariryasya samukhArirasaMbaddhabhASI, prAkRtatvAt muharItizabdaH / kena dRSTAntena niSkAzyate ? yathA pUtikarNI-saTitakarNI zunI- 'kukurI sarvataH sarvasthAnakAd gRhAditaH sarvainiSkAzyate, atra zunInirdezo'dhikanindAsUcakaH, saTitakarNItivizeSaNena sarvAGgaM kRmikulAkulaM sUcitam, ityanena durvinItatvaM tyAjyam // 4 // atha punastadeva dRDhayati - kaNakuMDagaM caittANaM, viTuM bhuMjai sUyaro // evaM sIlaM caittANaM, dussIle ramaI mie // 5 // evamamunA prakAreNAnena dRSTAntena 'mie' iti mRgo-mUo'vivekI zIlaM-samyagAcAraM tyaktvAduHzIle-duSTAcAre ramate, atra zIlazabdo vinayAcArasUcakaH / kena dRSTAnte tadAhayathA zUkaraH kaNakuNDaM-"tandulabhakSyabhRtaM bhAjanaM tyaktvA viSTAM bhuGkte tathA zIlaM tyaktvA mUrkhaH kuzIlamAdatte, duHzIlasya viSTopamA, mUrkhasya zUkaropamA, zIlasya tandulabhRtabhAjanopamA // 5 // suNiyA'bhAvaM sANassa, sUyarassa narassa ya // viNae Thavijja appANaM, icchaMto hiyamappaNo // 6 // AtmAno hitamicchan puruSa AtmAnaM vinaye sthApayet, kiM kRtvA ? zunaH- 'kurkurasya, ca punaH zUkarasya narasyAbhAvamazubhaM bhAvaM dRSTAntaM nindyamupamAnaM, 'suNiya' iti zrutvA / 1 niSkAsyate mu0 / evamagre'pi // 2 muhurI mu0 // 3 kurkarI D. L. // 4 kRmikulaM D. // 5 taNDula mu0||6 kurkarasya D.L. // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [5 pUrvagAthAyAM zunI pUtikarNIti strIliGganirdezaH kRtaH idAnIM zubha iti liGgavyatyayaH prAkRtatvAt // 6 // tamhA viNayamesijjA, sIlaM pddilbhejje|| buddhaputte niyAgaTThI, na nikkasijjai kaNhuI // 7 // tasmAtkAraNAt buddhaputro-buddhAnAmAcAryANAM putra iva putro buddhaputraH AcAryANAM ziSyaH, punarniyogo-mokSastamarthayatIti niyogArthI, etAdRzaH sAdhu-vinayameSayedvinayaM kuryAt, yato vinayAcchIlaM-samyagAcAraM pratilabheta sa vinayavAn-zIlavAn 'kaNhuI' iti kasmAdapi sthAnAnna niSkAzyate' sarvatrApyAdriyate, ayaM paramArthaH vinayavAn sarvatra sAdaro bhavati // 7 // nisaMte siyA'muharI, buddhANaM aMtie sayA // aTThajuttANi sikkhijjA, niraTThANi u vajjae // 8 // atha vinayaparipATI darzayati-nitarAmatizayena zAnto nizAntaH krodharahitaH sAdhuH, siyAzabdena syAt-bhavet, sAdhunA kSamAvatA bhAvyam, punaH suziSyo'mukharI avAcAlaH syAt punarbuddhAnAmAcAryANAM jJAtatatvAnAmantike-samIpe arthayuktAni heyopAdeyasUcakAni siddhAntavAkyAni zikSeta / tu punarnirarthakAni-niSprayojanAni dharmarahitAni strIlakSaNAdisUcakAni 'kokavAtsyAyanAdIni varjayet // 8 // aNusAsio na kuppijjA, khaMtiM sevijja paMDie // khuddehiM saha saMsaggi, hAsaM kIDaM ca vajjae // 9 // punarvinayI sAdhuranuzAsito-gurubhiH kaThoravacanaistarjito'pi hitaM manyamAnaH sanna kupyet-kopaM na kuryAt, paNDitastattvajJaH kSAnti seveta-kSamAM kurvIta / punaH susAdhuH kSudairbAlaiH sahA'thavA kSudaiH- pArzvasthAdibhirbhagnadharmaiH saha saMsarga-saGgatiM varjayet, punarhAsyaM punaH krIDAM ca varjayet // 9 // mA ya caMDAliyaM kAsI, bahuyaM mA ya Alave // kAleNa ya ahijjittA, tao jhAijja eggo||10|| bho ziSya ! tvaM caNDAlIkaM mA kArSIH caNDa:-krodhastenAlIkam, evaM lobhAdyalIkam, kaSAyavazAnmithyAbhASaNaM mA kArSI: punarbahukaM-bahu eva bahukam, AlajAlarUpaM 1 niSkAsyate mu0 // 2 kokavAtsyAna = ratizAstrano graMtha Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre tvaM na AlapermA bUyAH, bahubhASaNAt bahavo doSA bhavanti, ca punaH kAle prathamapauruSIsamaye adhItyAdhyayanaM kRtvA, tata ekaka-ekAkI sandhyAyedadhItamadhyayanaM bhAvAn cintayet, eko bhAvato dravyatazca,bhAvato-rAgadveSarahitaH, dravyataH pazupaNDakAdirahitopAzraye sthitH||10|| Ahacca caMDAliyaM kaTTa, na niNhuvijja kyaaivi.|| kaDaM kaDitti bhAsijjA, akaMDa no kaDitti ya // 11 // Ahatya-kadAcitkrodhAdikaSAyavazAdalIkaM duSkRtaM kRtvA vinItaH sAdhurgurUNAmagrato na nihnavIta, kRtasya duSkRtasyApalapana-gopanaM na vidheyam, kRtaM kAryaM kRtameva bhASeta, akRtaM kAryaM kRtaM na bhASeta, ayaM paramArtha:-gurUNAM purataH suziSyeNa satyavAdinA bhAvyam // 11 // atha vinItAvinItayodRSTAntamAha - mA galiyasseva kasaM, vayaNamicche puNo puNo // kasaM va daTThamAinne, pAvagaM parivajjae // 12 // vinItaH sAdhurAkIrNa iva suvinItAzva iva gurorvacanaM zikSArUpaM karaNayogyasya kAryasya pravRttisUcakam, karaNAyogyasya kAryasya nivRttisUcakaM ca mA icchet, punaH punarna icchet kintu ekavAraM jJApitaM satsarvaM svakAryaM gurozcittaM ca jAnIte, 'kasaM' - prAjanakaM dRSTvA, iva-yathA galyazvo-durvinItaturago'zvavArasya prAjanakamicchet, tathA vinIto vacanatarjanaM necchettathA suvinItaziSya AcAryasyAkAramiGgitaM jJAtvA pApAnuSThAnaM varjayedityarthaH // 12 // atha punarvinItAvinItayorAcAramAhaaNAsavA thUlavayA kusIlA, miuMpi caMDaM pakareMti sIsA // cittANuyA lahu dakkhovaveyA, pasAyae te hu durAsayaMpi // 13 // pUrvArdhana duvinItaziSyANAmAcAraM vadati, etAdRzAH ziSyA mRdumapyAcArya-saralamapi guruM caNDaM-kopasahitaM kurvati, etAdRzAH kIdRzAH ? anAzravA guruvacane'sthitAH, Azrava vacane sthita'[anekArtha saM. 3/687] iti haimaH, na AzravA anAzravAH, punarye sthUlavacasaH sthUlamanipuNaM vaco yeSAM te sthUlavacaso'vicAryabhASiNaH, punaH kuzIlAH |athottraarddhn vinItasyAcAraM vadati-cittAnugA:-AcAryacittAnugAminaH, punarlaghu-zIghraM dAkSyaM-cAturyaM tenopapetA laghudAkSyopapetAH, tvaritaM cAturyasahitA etAdRzAH ziSyA durAzayaM-krUramapi sakrodhamapi guruM prasAdayeyuH- prasannaM kuryuH| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [7 atra caNDarudrAcAryakathA - ujjayinyAM caNDarudasUriH samAyAtaH, sa roSaNaprakRtiH sAdhubhyaH pRthagekAntasthAne AsAJcakre, mA bhUtkopotpattiriti citte vicArayati / itazcebhyasutaH ko'pi navapariNItaH 'suhRtparivRtastatrAgatya sAdhUn vandate, kaizcittanmitrairhAsyena proktamamuM pravrAjayata, sAdhubhirvaramityabhidhAya gururdarzitaH, te'pi gurusamIpe gatAH, tathaiva tairuktam, gurubhirbhUtimAnayeti prokte tena navapariNItena hAsyAdeva svayaM bhUtirAnItA, gurubhirbalAdeva gRhItvA tallocaH kRtaH suhRdaH khinnAstadA naSTAH, tasya tu kRtalocasya laghukarmatayA'taH paraM mama pravrajyaivAstviti pariNAmaH sampannaH, tatastenoktaM keliH satyIbhUto'thAnyatra gamyate, gururAha aho ziSya ! sAmprataM rAtrirjAtA, ahaM rAtrau na pazyAmi, tena svaskanthe gururAropitaH, uccanIcapradeze mArge vahatA tena guroH kheda utpAditaH, khinnena tena guruNA'sya zirasi daNDaprahArA dattAH, asau manasyevaM vicArayatyaho mahAtmAyaM mayedRzImavasthAM prApita iti samyagbhAvayatastasya kevalajJAnamutpannam, kevalajJAnabalena samapradeza eva vahan gurubhireSa uktaH, 'mAriH sAra' iti kIdRzaH samo vahannasi ? tenoktaM 'yuSmatprasAdAnme samaM vahanam' |gurubhiruktN 'kim are jJAnaM samutpannaM tava' ? tenoktaM 'jJAnameva' gurubhiruktaM 'pratipAtyapratipAti ?' tenoktamapratipAti / guravastu 'hA ! mayA kevalI AzAtitaH', ityuktvA tacchirasi daNDaprahArodbhUtaM rudhirapravAhaM pazyantaH punaH punastat kSAmaNaM kurvantaH kevalajJAnamApuriti vinItaziSyairIdRzairbhAvyam / iti caNDarudrAcAryasyakathA // 13 // nApuTTho vAgare kiMci, pucho vA nAliyaM vae // kohaM asaccaM kuvvijjA, dhArijjA piyamappiyaM // 14 // suvinItaziSyo'pRSTaH sanna kiJcidvyAkuryAt-vyAgRNIyAt, na kiJcidapRSTo vadet, athavA'pRSTaH alpaM pRSTo'pRSTaH san vinItaH kimapi na vyAgRNIyAt, apRSTo'lpamapi na brUyAditi bhAvaH / athavA pRSTaH sannalIkaM na vadet / punaH krodhamasatyaM kuryAt, gurubhinirbhatsitaH kadAcitsakrodhaH syAttadApi krodhaM viphalaM kuryAt, apriyamapi guruvacanaM priyamivAtmano hitamiva svamanasi dhArayet / atha krodhasyAsatyakaraNe udAharaNaM - - yathA - kasyacitkulaputrasya bhrAtA vairiNA vyApAditaH anyadA kulaputro jananyA bhaNitaH, 'he putra ! tvadbhAtRghAtakaM vairiNaM ghAtaya / ' tataH sa vairI tena kulaputreNa zIghraM nijabalAjjIvagrAhaM gRhItvA jananIsamIpe AnIto bhaNitazcAre bhrAtRghAtaka ! anena khaDgena tvAmahaM kva hanmi ? tenApyudgAmitaM pracaNDaM khaDgaM dRSTvA bhayabhItena bhaNitam, 'yatra zaraNAgatA 1 parikarataH L. // 2 ziSyeNa // 3 'bhUta L. // 4 pazyata: L. // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 / [uttarAdhyayanasUtre hanyante', etadvacaH zrutvA kulaputreNa jananImukhamavalokitam, jananyA ca sattvamavalambyotpannakaruNayA bhaNitam, 'he putra zaraNAgatA na hanyante' / yataH * "saraNAgayANa vissaMbhiyANa paNayANa vasaNapattANaM / rogiyaajuMgamANaM, sappurisA neva. paharaMti" // 1 // ....... tena 'kulaputrakeNa bhaNitaM kathaM roSaM saphalIkaromi ? jananyoktaM vatsa ! 'sarvatra na roSaH saphalIkriyate,'jananIvacanAt sa tena muktaH, tayozcaraNeSu patitvA kSAmayitvA cAparAdhaM sa gataH / evaM krodhamasatyaM kuryAt / dhArijjA piymppiyN'| etatpadakathA - yathA - vItabhayapattane ekadA mahadazivamutpannam tannizamya trayo mAntrikAstatrAyAtAH, rAjJaH purastaiH kathitaM vayamazivamupazamayiSyAmaH, rAjJA bhaNitaM-'kena prakAreNa' ? teSAM madhye ekenoktaM 'mantrasiddhaM mamaikaM bhUtamasti, tadatyavaM rUpavad gopurarathyAdiSu bhramadyaH pazyati sa mriyate, yastadRSTvA'dhomukhaH syAtsa sarvarogairmucyate' / rAjJA bhaNitamalamanenAtiroSaNena bhUtena / atha dvitIyamAntrikeNoktaM 'mama bhUtaM mahAkAyaM lambodaraM vistIrNakukSi paJcazIrSamekapAdaM vikRtarUpamaTTahAsaM kurvadRSTvA yo hasati tasya ziraH saptadhA sphuTati, yastu tadbhUtaM dhUpa-puSpa-stutyAdibhiH pUjayati sa srvraugairmucyte'|raajnyoktmnenaapi bhUtena sRtam / atha tRtIyena mAntrikeNoktam mamApyevaMvidhaMbhUtamasti, paraMpriyApriyakAriNaMjanaM darzanAdeva rogebhyo mocayati' / rAjJoktamevaM bhavatu / tathA kRte tannagarAzivamupazAntam / tato nRpAdijanaiH sa tRtIyamAntrikaH pUjitaH / evaM sAdhurapi pUjAM nindAM priyApriyaM saheta / uktaM ca "lAbhAlAbhe sukhe du:khe, jIvite maraNe tathA / stutinindAvidhAne ca, sAdhavaH samacetasaH" // 1 // 'stutinindAdau na rAga-dveSavAn sAdhurbhavatIti // 14 // krodhAdyasatyatAkaraNaM cAtmadamane eva syAdatastadupadezaM tatphalaM cAha - appA ceva dameyavvo, appA hu khalu duimo // appA daMto suhI hoi, assiM loe parattha ya // 15 // AtmA eva damitavyo - vazIkartavyaH, hu iti nizcayena khalu yasmAtkAraNAdAtmA durdamo vartate, AtmAnaM daman jIvaH sukhIbhavati / asmin loke ca punaH paratra-parabhave ca sukhIbhavati // 15 // * zaraNAgatAnAM vizrabdhAnAM praNatAnAM vyasanaprAptAnAm / rogitAjaGgamAnAM satpuruSA naiva praharanti // 1 // 1 putreNa // 2 tanizamya L, nAsti // 3 stutinindAdAvanagAro'dveSavAn mu0|| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1 ] Atmadamane dRSTAnto - yathA- ekasyAM pallyAM dvau bhrAtarau taskaranAyakau staH, sArthena saha gacchatAM sAdhUnAM varSARtuH 'prAptaH, na ca tatra ko'pi sAdhubhakto'sti, tena sAdhavastaskaranAyakayoH samIpe gatAH, sAdhudarzanena tau coranAyakau Ananditau, tAn praNamya kathayataH kiM prayojanaM bhavatAm ? sAdhubhirbhaNitamasmAkaM varSAsu vihartuM na kalpate, tato varSAvAsaprAyogyamupAzrayaM prArthayAmaH, tAbhyAM ca saharSaM sAdhUnAmupAzrayo dattastatra vizvastAstiSThanti sAdhavaH, cauranAyakAbhyAM bhaNitamasmAkaM gRheSu sampUrNaM bhaktAdi gRhItavyam, sAdhubhirbhaNitaM na kalpate ekasmin gRhe piNDagrahaNaM sAdhUnAm, tataH sarveSUcitagRheSu vihariSyAmaH, upAzrayadAnenaiva bhavatAM mahApuNya-sambandho jAtaH, uktaM ca - [ 9 "*jo dei uvassayaM, munivarANa tavaniyamajogajuttANaM / teNaM dinnA vatthannapANasayaNAsaNavigappA // 1 // tavasaMjamasajjhAo, nANabbhAso jaNovayAro ya / jo sAhUNAmavagAha - kArI sijjhAyaro tassa // 2 // pAvara suranariddhI- sukulappattI ya bhogasAmiddhI / nittharai bhavamagArI, sijjAdANeNa sAhUNaM // 11 idaM sAdhuvacaH zrutvA tau atyantaM parituSTau teSAM sAdhUnAmupadravaM rakSato vizrAmaNAdibhakti ca kurutaH, sukhena sAdhUnAM varSAkAlo'tikrAntaH, gacchadbhiH sAdhubhistayozcauranAyakayoranyavratagrahaNA'samarthayornizAbhojananiyamo dattastayorevamupadiSTam / + "mAliMti mahIyalaM jAmiNIsu rayaNIarA samaMteNa / te vicchalaMti ya phuDaM, rAie bhuMjamANAo // 1 // mehaM pivIliAo, haNaMti vamaNaM ca macchiyA kuNai / jUA jaloyaraM taha, kolio kuTTharogaM ca // 2 // 1 prAptA mu0 // 2 sAdhudarzanena tau cauranAyakau Ananditau mu0 nAsti // * yo dadAti upAzrayaM, yativarebhyastaponiyamayogayuktebhyaH / tena dattA vastrA- unna-pAna - zayanA - ''sana vikalpAH // 1 // tapa:- saMyama - svAdhyAyo, jJAnAbhyAso janopakArazca / yaH sAdhUnAmupagrahakArI zayyAtarastasya // 2 // prApnoti suranaruddhaH sukulotpattiM ca bhogasamRddhim / nistarati bhavamagArI zayyAdAnena sAdhubhyaH // 3 // + mAlayanti mahItalaM yAminISu rajanIcarAH samantAt / te viTTAlayanti sphuTaM rAtrau bhuJjAnAMstu // 1 // pipIlikAnti vamanaJca makSikA karoti / yUkA jalodaraM tathA, lUtA kuSTharogaJca // 2 // vAlaH svarasya bhaGgaM kaNTakaH lagati gale dAru ca / tAlau vidhyati aliH vyaJjanamadhye bhuJjayamAnaH // 3 // jIvAnAM kunthvAdInAM ghAtanaM bhAjanadhautanAdiSu / " evamAdirajanI bhojanadoSAn, kaH kathayituM zaknoti // 4 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [uttarAdhyayanasUtre vAlo sarassa bhaMgaM, kaMTo lagai galaMmi dAruM ca / tAluMmi vidhai alI, vaMjaNamajjhami bhujaMto // 3 // jIvANa kuMthumAiNa, ghAyaNaM bhAyaNadhoaNAIsu / emAi rayaNibhoaNa - dose ko sAhiuM tarai // 4 // [sambodha prakaraNa gAthA 1198-96-97-99] ato'smin vrate dRDhaprayatnairbhavitavyamiti bhaNitvA gatAH sAdhavaH / tAvapi cauranAyako saparivArau kiyanmArgamanugamya nivRttau, munisevayA kRtArthatvaM manyamAnau tiSThataH / anyadA tAbhyAM dhATIgatAbhyAM bahugomahiSamAnItam, aMtarAlamArge tatparivArapuruSaiH kaizcinmahiSo vyApAditastadbhojanAya saparivArau tau tatra sthitau / kecitparivArapuruSA madyAnayanArthaM grAmamadhye gatAH, mahiSavyApAdakaiH parasparamiti vimRSTam, mAMsAr3he viSaM prakSipya madhye gatebhyo dIyate, tadA bahugomahiSaM bhAge Agacchati AtmanAmiti vimRzya taistathaiva kRtam / bhavitavyatAvazena grAmamadhye gatairapi tathaiva saMcintya madyArddha viSaM prakSiptam, tatrAgatAH parasparaM militAH kUTacittAH sarve'pi, tau cauranAyakau tu niHkuTau staH, tAvatA sUryo'staM gataH, tau cauranAyako rAtribhojananiyamabhaGgabhayena na bhuktau, anye parasparadattaviSasaMyuktamadyamAMsabhakSaNena mRtAH kugatiM gatAH, tau bhrAtarau ihaloke paraloke ca sukhinau jAtau rAtribhojanavratagrahaNena jihvendriyadamanAt / iti cauranAyakadRSTAntaH // 15 // atha kiM ciMtayannAtmAnaM damayedityAha varaM me appAdaMto, saMjameNa taveNa ya // mAhaM parehiM dammaMto, baMdhaNehiM vahehi ya // 16 // saMyamena ca punastapasA mayA AtmA dAnto-vazIkRto varaM bhavyaH, atrAtmAzabdena deha Atmana AdhArabhUtatvAt, dAnto'saMyamamArgAniSiddho bhavyaH saMyamena saptadazavidhena, tathA tapasA dvAdazavidhenAtmA paJcendriyarUpaH sAdhumArge netavyaH, yathA durvinIto'zvo vRSabho vonmArgAt prAjanakena-nodanakASThena mArge nIyate, tathAyamAtmApItyarthaH / punarmanasyevaM cintayedahaM parairanyalokairbandhanaiH zrRGkhalAdibhizca punarbandhairlakuTyaGkuzacapeTAprAjanakAdibhirdamito mA bhaveyam yadAnye mama tADanAtarjanAdibhirdamanaM kariSyanti tadA mama zreyo nAsti, yaduktaM1 ito'gre mu0 pratau evaM zlokaHulUka-kAka-mArjAra-gRdhra-zambara-zUkarAH / ahi-vRzcika-godhAzca, jAyante rAtribhojanAt // 1 // [yogazAstra 3/67] 2 svAtmA mu0|| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [11 "saha kalevara khedamaciMtayan / svavazatA hi punastava durlabhA // bahutaraM ca sahiSyasi jIva re / 'paravaze na ca tatra guNo'sti te // 1 // " ityAdi zikSayAtmA vazIkartavyaH atra secanakadRSTAnta: ekasyAmaTavyAM mahattaraM gajayUthaM vasati, yUthAdhipatirjAtaM kalabhakaM vinAzayati / anyadA tatraikA kariNI sagarbhiNI jAtA evaM cintayati, yadA kathamapi me gajabAlako jAyate tadAnena vinAzyate , tataH sA kariNI yUthAdapasarati yAvatA yUthAdhipatinA yUthamavalokyate tAvatA dvitIye tRtIye divase sA yUthamadhye gatvA milati / evaM kurvatyA tayA'nyadA RSyAzramapadaM dRSTam, sA tatrAlInA guptasthAne prasUtA, gajakalabho jAtaH, sa gajaH kumAraiH sahArAmAn siJcati, tatastApasaistasya secanaka iti nAma kRtam, sa vayastho jAtaH, bhramantaM yUthAdhipatiM dRSTvA navoditabalaH sa mAritavAn, svayaM yUthAdhipatirjAtaH, tApasAzramamapi samUlaM vinAzitavAn, 'manmAtevAnyA kariNyatra pracchannaM mA tiSThatviti vicAritavAMzca / tataste ruSTA RSayaH puSpaphalapUrNahastAH zreNikasya rAjJaH pArzve gatAH, kathitaM ca taiH sarvalakSaNasampUrNo hastI secanakanAmA vane tiSThati, tataH zreNikena svayaM tadvane gatvA mahatA balena gRhItvAnIya sa AlAnastambhe baddhaH, RSibhistatrAgatyeti nirbhatsitaH, he gajarAja ! kva te zauNDIryaM gatam ? prAptaM tvayA'smadavinayaphalamiti zrutvA sa gajaH prakAmaM ruSTaH stambhaM bhaktvA teSAM pRSTe dhAvitaH, te sarve hataprahatAH kRtAH, prApto'TavyAM, bhagnAH punarapi teSAmAzrayAH, punaH zreNikaH tadgajagrahaNAya gataH, pUrvabhavasaGgatadevena gajasyoktam, 'he vatsa ! parebhyo damanAtsvayaMdamanaM varamiti',tadvacaH zrutvA svayamAgatyAlAnastambhamAzritaH, yathA hyasya svayaM damanAd guNo jAtastathA'nyeSAmiti // 16 // atha punarvinayazikSAmAha - paDiNIyaM ca buddhANaM, vAyA aduvakammuNA // AvI vA jaivA rahasse, neva kujjA kayAivi // 17 // ca punarbuddhAnAmAcAryANAM pratyanIkaM-zatrubhAvaM vAcA-vacanena kRtvA na kuryAt, tvaM kiM jAnAsItyAdirUpeNa nirbhartsanAM na kuryAdathavA karmaNA-kriyayA saMstArakollaMghanena caraNAdinA saMghaTTanenAvinayaM na kuryAttadapi AvI' iti lokasamakSaM yadi vA rahasi-ekAnte kradApi suziSyo gurubhiH saha zatrubhAvaM na kuryAdityarthaH / "zatrorapi guNA grAhyA doSAvAcyA gurorapi // " [ ] iti kumatinirAsArthaM kadApi naiva zabdasya grahaNaM // 17 // 1 paravazo mu0 // 2 manmAtevAnyAyakAriNyatra pracchannaM pratiSTatviti mu0|| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [uttarAdhyayanasUtre athAsanasya vidhimAha na pakkhao na purao, neva kiccANa pitthttho|| na juMje UruNA UrUM, sayaNe no paDissuNe // 18 // vinItaH sAdhuH pakSato na niSIdetyaGktisamAvezAt guruNA saha samAnatvaM syAt / tasmAd gurorbAhunA saha bAhuM kRtvA na tiSThet / punargurUNAM purato'grato'pi na niSIdet, vandanAM kurvataH puruSasya gurUNAM mukhAvalokanaM na syAt, kRtyAnAmAcAryANAM pRSTato'pinasthAtavyam, guruziSyayorubhayorapi' mukhAdarzane tathAvidharasavattvAbhAvaH syAt / na ca punargurUNAmUruNAjaGghayA sahoru-jaGghA yuJjet- saGghaTTayedatyAsaGgAdavinayaH syAt / punaH ziSyo gurUNAM vacanaM zayane-zayyAyAMzayAnaH sannAsIno vA na pratizrRNuyAt, gurubhirukte sati zayyAyAM sthitenaiva ziSyeNaivaM kurma iti na vaktavyam, kintu gurUNAM samIpe Agatya vacanaM shrotvymityrthH||18|| punarAsanavidhimAha - neva pallatthiyaM kujjA, pakkhapiMDiM ca saMjae // pAe pasArie vAvi, na ciTThe guruNaMtie // 19 // ziSyo guroH samIpe paryastikAM naiva kuryAt, jaGghopari pAdamocanaM na vidadhIta, ca punaH pakSapiNDaM jAnujanopari vastraveSTanAtmikAM yogapaTTAzrayikAmathavA bAhudvayenaiva kAyabandhAtmikAM gurUNAM pArzve na kuryAt, vAzabdaH punararthe , punargurUNAmantike sanmukhaM vA pAdau prasArya na tiSThet // 19 // AyariehiM vAhitto, tusiNIo na kayAivi / pasAyapehI niyAgaThThI, uvaciDhe guruNaM sayA // 20 // punaH suziSya AcAryairgurubhirvyAhRta AhUtaH san kadAcidapi tUSNIko na bhavet, atra 'kadApizabdo glAnAdyavasthAyAmapi gurubhirAmantritaH zaktau satyAM maunaM kRtvA zrutamazrutaM na kuryAdityarthaH / kathaMbhUtaH suziSyaH ? prasAdaprekSI, prasAda-gurUNAM snehaM prekSituM zIlaM yasya saH prasAdaprekSI, yataH- anyeSu ziSyeSu satsu guravo mAM zabdayanti, tato mama mahadbhAgyamiti manasi cintayati / punaH kathaMbhUtaH suziSyaH? niyAgaTThI' mokSArthI, vinayasya moksskaarnntvaat| suziSyo'nena vidhinA guruM sadopatiSThetseveta // 20 // 1 .rapi rasavattAbhAva: D.L. // 2 kadApizabdAt mu0|| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [13 punarvinayazikSAM vadati - AlavaMte lavaMte vA, na nisIijja kayAivi // caiUNa AsaNaM dhIro, jao 'jattaM paDissuNe // 21 // dhIro-buddhimAn yato-yatnavAn san ziSyo yadvidheyaM kAryaM gurubhirupadiSTaM tatkArya pratizrRNuyAdaGgIkuryAt |puurvN gurAvAlapati sati-iSadvadati satyathavA guraulapati sati-vAraMvAra kathayati sati suziSyo na niSIdet, guruNA kArye ukte satyAsanaM-svasthAnaM tyaktvA dhIrodhairyavAn yatnenaikAgracittena yad guruNA kAryamuktaM bhavettatkAryamaGgIkuryAdityarthaH // 21 // AsaNagao na pucchijjA, neva sijjAgao kayA // .. AgammukkuDUo saMto, pucchijjA paMjalIuDo // 22 // Asane gataH-svasthAne sthita eva suziSyo guruMprati sUtrArthAdikaM na pRcchettathA punaH zayyAM gato rogAdyupadravaM vinA kadApi zayAnaH sUtrAdikaM na pRcchettarhi kiM kuryAdityAhaguroH samIpamAgatyotkuTuko-muktAsanaH kAraNataH pAdapuJchanAdisthaH san zAnto vA prAJjalirbaddhAJjaliH sUtrArthAdikaM pRcchet // 22 // evaM viNayajuttassa, suttaM atthaM ca tadubhayaM // pucchamANassa sIsassa, vAgarijja jahA suyaM // 23 // AcArya evamamunA prakAreNa vinayayuktasya ziSyasya sUtramarthaM ca tadubhayaM-sUtrArtha pRcchamAnasyobhayaM pUrvoktaM sUtrArthaM vyAkuryAd-vadet, vinayavataH ziSyasyAgre yathAzrutaMguruparaMparAto yathAjJAtaM sUtrArthaM guruH kathayedityarthaH // 23 // .. musaM parihare bhikkhU, na ya ohAriNiM vae // bhAsAdosaM parihare, mAyaM ca vajjae sayA // 24 // bhikSuH sAdhurmaSAM bhASAM pariharet, ca punaH ohAriNiM' avadhAriNI-nizcayAtmikAmevamevetirUpAM bhASAM na buvIta, bhASAdoSaM-sAvadhAnumodanAdikaM pariharet, ca punarmAyAM varjayet, ekasyA mAyAyA 'grahaNenAnyeSAmapi krodhamAnalobhAdInAM grahaNam, sarvAn, kaSAyAn parivarjayet, kaSAyANAM varjanAnmRSAbhASAyA varjanaM syAdeva kAraNAbhAve kAryAbhAvaH // 24 // na lavijja puTTho sAvajjaM, na niTuMna mammayaM // appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassaMtareNa vA // 25 // 1 juttaM mu0 // 2 grahaNenAnye'pi D. L. // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] [uttarAdhyayanasUtre punaH sAdhuH pRSTaH san sAvadhaM-sapApavacanaM na lapenna bhASeta, nirarthakaM vacanaM ca 'nAlapet, na ca marmakaM-marmarUpaM vAkyaM sAdhu yAt, mriyate'neneti marma loka-rAjaviruddhAdikam, athavA marmaNi gacchatIti marmagam, yasmin karmaNi prakaTIbhUte sati manuSyasya maraNameva syAttadapi vAkyamAtmArthaM vAthavA parArthaM vAthavobhayArthamantareNa prayojanaM vinApi ca na vadedityarthaH // 25 // svagatadoSatyAgamuktvopAdhikRtadoSatyAgamAha - samaresu agAresu, saMdhIsu ya mahApahe // ego egathie saddhi, neva ciTTe na saMlave // 26 // eteSu sthAneSveka-ekAkI san sAdhurekAkinyA striyA sArdhaM na tiSThet, na caikAkI sAdhurekayA kAminyA saha saMlapet / tAni kAni sthAnAni ? samareSu-gardabhakuTIreSu lohakArazAlAsu vA, tathA'gAreSu-zUnyagRheSu, tathA sandhiSu-gRhadvayAntarAleSu, tathA 'mahApatheSu, rAjamArgeSu atraikasya-grahaNamatyantaduSTatvapratipAdanArtham // 26 ||ath gurubhiH zikSArthaM zikSamANaH ziSyaH kiM kuryAdityAha - jaM me buddhANusAsaMti, sIeNa pharuseNa vaa|| mama lAbhuttipehAe, payao taM paDissuNe // 27 // buddhA-guravo yanme-mama zItena-zItalavacanena vA'thavA paruSeNa-kaThora vacanenA'nuzAsati zikSA prayacchanti tat 'mama lAbhutti' mama lAbhAya aprAptavastuprAptaye bhaviSyatIti prekSayeti buddhyA prayata:- prayatnavAn san ziSyo guruvacanaM pratizrRNuyAdaGgIkuryAt, na ca gurUNAM kaThoravAkyAt krodhaM kuryAt // 27 // aNusAsaNamovAyaM, dukkaDassa ya coyaNaM / / hiyaM taM mannaI panno, vesaM hoi asAhuNo // 28 // 'pannatti' prajJAvAn-prAjJaH ziSya upAye mRdu-paruSabhASaNAdau bhavamaupAyaM guruzikSAvAkyam, tathA ca punarduSkRtasya preraNaM hA kimidaM duSTaM karma kRtamityAdirUpaM tadvacanaM hitamihaloka-paralokasukhadaM manute / 'asAhuNo' asAdho:- kuziSyasya tad gurUNAM paruSavAkyaM dveSyaM-dveSotpAdakaM bhavati // 28 // isamevArthaM punardRDhIkaroti - hiyaM vigayabhayA buddhA, pharusaM pi aNusAsaNaM / vesaM taM hoi mUDhANaM, khaMtisohikaraM payaM // 29 // 1 nAlapeta mu0|| 2 mahApathe rAjamArge mu0|| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [15 vigatabhayAH- saptabhayarahitA, buddhA-jJAtatatvAH, etAdRzAH ziSyA AcAryakRtamanuzAsanaM paruSamapi-kaThoramapi hitaM manvate, mUDhAnAM-mUrkhANAM-kuziSyANAM kSAnti-kSamAkaraM zodhikaramAtmazuddherutpAdakam punaH padaM-jJAnAdisthAnametAdRzaM gurUNAM zikSAvacanaM dveSyaMdveSahetukaM bhavati // 29 // AsaNe uvaciTThijjA, aNucce akue thire| appuTThAI niruTThAI, nisIijjappakukkue // 30 // suziSya etAdRze Asane upatiSThet, kIdRze Asane ? tadAha-'anucce' dravyeNa bhAvenAnucce gurorAsanAddhIne, punaH 'akucce cItkArAdizabdarahite, tAdRzasyAsanasya zrRGgArAGgatvAt, punaH sthire Asane-samapAde tiSThet / atha sa sAdhurIdRze Asane kIdRzaH san tiSThettadAha alpotthAyI kArye satyapyalpamuttiSThatItyevaMzIlo'lpotthAyI muhurmuhurAsanAnottiSThet, punaH kIdRzaH ? nirutthAyI-nimittaM vinA nottiSThet, sthiraM tiSThedityarthaH / punaH punarutthAnazIlasya sAdhutvaM na bhavet, punaH sa sAdhuH kIdRzo bhavet ? alpakukkuco bhavet, hasta-pAdaziraHpramukhazarIrAvayavAnadhunvAno nizcalastiSThedityarthaH // 30 // caraNe vinayarUpAmeSaNAmAha - kAleNa Nikkhame bhikkhU, kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare // 31 // kAle-prastAve bhikSuH-sAdhuniSkramedbhikSArthaM nirgacchet, ca punaH kAle eva pratikramedAhAraM gRhItvA svasthAnAya pazcAdAgacchet / akAlamaprastAvaM vizeSeNa varjayitvAkriyAyA asamayaM tyaktvA, kAle-kriyAyogyaprastAve eva kAlaM-tatsamayayogyakriyAsamUha samAcaretkuryAt // 31 // parivADIe na ciTThijjA, bhikkhU dattesaNaM cre| paDirUveNa esittA, miyaM kAleNa bhakkhae // 32 // bhikSuH-sAdhuH paripATyAM-gRhasthagRhe jImanavArAdau bhojanasthitapuruSANAM paGktau na tiSThet, tatra bhikSoraprIti-zaMkAdidoSasambhavAt / punarbhikSuH-sAdhudatte dAne-gRhasthena dIyamAne AhAradAne eSaNAM caredAhAradoSavilokanaM kuryAt, na tu jihvAlaulyena sadoSAhAraM gRhNIyAt / tacchuddhamAhAraM pratirUpeNa-suvihitaprAcInamunInAM rUpeNa, yathA pUrvAcAryasthavirakalpaiH sAdhubhiH pAtre AhAraM nirdoSaM gRhItam tathA gRhItvA tadapyAhAraM mitaM-stokaM svakukSipUrtimAtraM gRhItavyam, amitabhojane bahudoSasambhavAt / evaM vidhinAhAramAnIya kAlena namaskArapUrvakapratyAkhyAnapAraNa-samayena siddhAntoktavidhinA bhakSayedAhAraM kuryAdityarthaH // 32 // 1 punarakace mu0|| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] [uttarAdhyayanasUtre punargRhasthagRhe AhAragrahaNavidhimAha - nAidUramaNAsanne, nannesiM cakkhaphAsao / ego ciTThijja bhattaTThA, laMghittA taM naikkame // 33 // sAdhurgRhasthagRhe nAtidUraM tiSThet, pUrvasamAgatApara bhikSUNAm nirgamananirodhasambhavAt, AhAradUSaNasyAdarzanAcca, punastathA 'anAsannastiSThet, Asanne na tiSThedaparabhikSUNAmaprItisaMbhavAt / punaranyeSAM bhikSukApekSayA gRhasthAnAM cakSuHsparzatazcakSuHsparze na tiSThet, yathA'nye bhikSavo gRhasthasya cakSuHsparze tiSThanti tathA na tiSThedityarthaH / kathaM tiSThettadAha-ekAntadeze yathA gRhastha evaM na jAnAti, ayaM sAdhuranyabhikSunirgamanamicchati, evamekaH purA''gatabhikSukoparidveSarahito bhaktArthamAhArArthaM sAdhuH *pUrvamAgataM taM bhikSu lavayitvA nAtikramedullaGghya na pravizedityarthaH // 33 // punarAhAragrahaNavidhimAha - nAi ucce va nIe vA, nAsanne nAi duuro| phAsuaM parakaDaM piMDaM, paDigAhijja sNje||34|| atyuccaiH sthAne mAlAdAvAhAraM na gRhNIyAt, AhArasyAhAradAturvA patanasambhavAt, ca punarnIcaiH sthAne'pi bhUmigRhAdAvAhAraM na gRhNIyAttatra caiSaNAyA asambhavAt dAyakasya kaSTAdisaMbhavAdvA, athavAtyuccaiH sarasAhAralabdherahaM labdhimAnityabhimAnarahitaH, AhAre'labdhe'haM dIno'smi mahyaM ko'pi na dadAtIti dInabuddhirahita iti bhAvaH / uccatvanIcatvarahito nAsanno-nAtinikaTavartI nAtidUravartI, yathAyogyasthAne sthitaH prAsukaM-nirdUSaNaM navakoTivizuddhaM parakRtaM-gRhasthenAtmArthaM kRtaM piNDamAhAraM saMyato-jitendriyaH sAdhuH pratigRhNIyAt // 34 // athAhArakaraNasthAnamAha appapANe'ppabIyaMmi, paDicchinnaMmi saMvuDe / samayaM saMjae bhuMje, jayaM apparisADiyaM // 35 // saMyataH-sAdhuretAdRze sthAne samakaM-sAdhubhiH samaM 'jayaM' yatamAnaH san surasuracavacavakasakasakuraDakuraDAdizabdamakurvANaH, aparisATitaM-sikthupAtanena rahitamAhAraM bhuJjIta / kIdRze sthAne ? alpaprANe-alpA avidyamAnA prANA yatra tat alpaprANaM tasmin dvIndriyAdijIvarahite, avasthita-AgantukaprANarahite, punaH kIdRze sthAne ? alpabIje 1 nAsannaM mu0 // * pUrvamAgataM bhiv D. / laGghayitvA taM nAtikrame L. // 2 uccaiH mu0 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1 ] [ 17 bIjagrahaNopalakSaNena sarvaikendriyarahite, punaH kIdRze ? praticchanne- 'sampAtimajIvarakSArthaM saMvRte pArzvataH kaTakuTyAdyAcchAdite, anyathA raGkAdidInayAcakAdInAM yAcane dAnAbhAve nindAyA utpatteH pradveSasambhavAt, dAne sasti puNyabandhasadbhAvAt, tasmAnniravadyasthAne AhAraM kuryAt // 35 // athAhArakaraNaprastAve vAgyatanAmAha - sukaDitti supakkitti, succhinne suhaDe maDe / suniTThie sulaTThitti, sAvajjaM vajjae muNI // 36 // muniretAdRzaM sAvadyaM - sapApaM vacanaM varjayenna buvIta, etAdRzaM kIdRzaM ? tadAhasukRtamidamannAdi, punaH supakkaM ghRtapUrAdi, succhinnamidaM zAkAdi, suhRtam-kArellakAdisthaM kaTukatvaM samyak hRtam, athavA vaTakAdinA magadasIrakakaMsArAdinA ghRtaM suSThu hUtam, tathA punarmRtaM-mudgAdike suSThu ghRtaM mRtam, etadAhAraM samyagniSThAM prAptaM sarasatvaM prAptam, punaridamAhAraM sulaSTamakhaMDojjvalatandulaharitamudgAdiniSpannametat pradhAnaM bhojanamityAdikaM vacanaM varjayet / niravadyaM tu bhASeta yathA- kramAt sukRtaM dharmadhyAnAdi, supakvaM vacanavijJAnAdi, suSThu chinnaM snehapAzAdi, suSThu hRtaM mithyAtvAdi, suSThu mRtaM paNDitamaraNena, suniSThitaM sAdhvAcAre, suSTaM vratagrahaNamityAdi niravadyaM vacanaM brUyAdityarthaH // 36 // vinItAvinItayoranuzAsane guroryat syAt tadAha - ramae paMDie sAsaM, hayaM bhaddaM va vAhae / bAlaM sammai sAsaMto, galiyassaM va vAhae // 37 // atra gururiti kartRpadamanuktamapi gRhItavyam, guruH paNDitAn vinItaziSyAn zAsat - zikSAM dadat pAThayan ramate ratimAn syAt prasanno bhavedityarthaH, ka iva ? vAhaka ivaazvavAra iva, yathAzvavAro bhadraM - suzikSitaM hayaM vAhayan-khelayan ramate - harSito bhavet, bAlaMmUrkha ziSyaM zAsadAcAryaH zrAmyati-zramaM prApnoti, kamiva ? galyazcaM durvinItaturaGgaM vAhaka ivAzvavAra iva, yathAzvavAro durvinItaturaGgaM vAhayan khedaM prApnoti, tathA kuziSyaM pAThayan gururduHkhito bhavedityarthaH // 37 // gurvanuzAsane'vinItAbhiprAyamAha - khaDDuyA me caveDA me, akkosA ya vahA ya me / kallANamaNuMsAsaMto, pAvadiTThitti mannai // 38 // 1 sampAtimasattvajIvarakSArthaM - L. // 3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [ uttarAdhyayanasUtre duvinItaziSyaH kalyANamihaloka-paralokahitamanuzAsantaM-zikSayantamAcAryaM pApA dRSTirasyeti pApadRSTiH, ayamAcAryaH pApadRSTirasti-pApakArI vartate 'me' mahyaM 'khaDukAnTakkarAn dadAti, 'me' mahyaM capeTAn dadAti, 'me' mahyamAkrozAn-durvacanAni zrAvayati, punaH 'me' mahyaM vadhAn- 'kambAdighAtAn dadAti, aparaM samIhitaM kimapi na dRzyate, AcAryaH pApaH kevalaM mahyaM TakkarAdIneva dadAtIti manyate, na tu hitakArakamAcAryaM manute // 38 // atha punarvinItadurvinItayovarNanamAha - putto me bhAya nAitti, sAhU kallANamannai / pAvadiTThI u appANaM, sAsaM dAsaM va mannai // 39 // sAdhuH suziSyaH kallANaM-hitakAraM guruM guruvacanaM vA kalyANakArakaM manute / ayamabhiprAyaH-yadA suziSyaM pratyAcAryo gururanuzAsti tadA suziSyo manasyevaM jAnAti, AcAryo 'me' mama putrasyeva bhrAturiva jJAte:- svajanasya svasyevAnuzAsti svakIyasya buddhayA 'me' mahyaM pAThayati / pApadRSTiH- kuziSyo guruNA zAsyamAnamAtmAnaM dAsamiva manute, ayaM mAM dAsamiva tarjayatIti manasi duHkhito bhavatyAcAryaM nindatItyarthaH // 39 // na kovae Ayarizra, appANaMpi na kovae / buddhovaghAI na siyA, na siyA tuttagavesae // 40 // vinItaziSya AcArya na kopayettathA'paramapi na kopayettathAtmAnamapi na kopayet, punaH ziSyo buddhopaghAtyAcAryasyopaghAtakArI na syAt, yugapradhAnAcAryopaghAtikuziSyavanna syAt, punastotraMgaveSako'pi na syAt yathA durvinItaturagaH prAjanakagaveSako bhavettathA suziSyo davyato bhAvatazca totrasya-prAjanakasya gaveSako na bhavet / davyatotraM capeTAdi, bhAvatotraM vyathAkArivacanaM jJeyam / atra dRSTAnta: ko'pyAcAryo'STavidhagaNisampatsamanvito bahuzrutaH prakRtyApi zAntaH kSINajaGghAbalaH kvApi grAme sthitaH, tatra kuziSyAH satataM 'vaiyAvRtyavidhividhAnabhagnapariNAmairgurumAraNArthaM sadauSadhAdicintAkArakANAmapi zrAvakANAM pura iti pravadanti-guravo'nazanaM cikIrSavaH kimapyauSadhAdikaM na gRhNanti, ityuktvAntaprAntamAhAramAnIya gurave prayacchanti vadanti [ca ] nityAvasthAyitvenAtmanAM gRhasthA ativiziSTaM na kiJcidyacchanti / tataH zrAddhaiH saMlekhanAsvarUpaM guravaH pRSTAH, ziSyANAM kUTamaprItiM ca jJAtvA kRtamevAnazanaM tairityevamAcAryopaghAtI na syAditibhAvaH // 40 // 1 khaDDaka = tthokr| 2 kambA = yaSTi / 3 vaiyAvRttyavidhAna0 D.L. // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1 ] AyariyaM kuviyaM naccA, pattieNa pasAyae / 'vijjhavejja paMjaliuDo, vaijja na puNotti ya // 41 // suziSya AcArya - guruM pattieNa' prItisamutpAdakena vacanena prasAdayetprasannaM kuryAt / kiM kRtvA ? kupitaM jJAtvA-guruM sakrodhaM jJAtvA vinItaziSyaH prAJjalipuTaH san kruddhamAcAryaM vidhyApayecchAntaM kuryAt, kruddhasya guroragre suziSyeNevaM vaktavyam, he svAmin ! punarevaM na kuryAM mamAparAdho'yaM kSantavyaH // 41 // " dhammajjiyaM ca vavahAraM, buddhehAyariyaM sayA / tamAyaraMto vavahAraM, garahaM nAbhigacchai // 42 // [19 sAdhustaM vyavahAraM sAdhvAcAramAcaran garhAM nAbhigacchati, vyavahniyate-aGgIkriyate dharmArthibhiriti vyavahArastaM vyavahAramaGgIkurvan munirnindAM na prApnoti, taM kaM vyavahAraM ? yo vyavahAraH sadA-sarvadA buddhairjJAtatattvairAcaritaH, punaryazca vyavahAro dharmArjito dharmeNasAdhudharmeNotpAditaH / kathaMbhUtaM vyavahAram ? vyapahAraM vizeSeNApaharati pApamiti vyapahArastaM vyapahAramanena prANAtipAtAdyAzravanivArakaH sAdhvAcAro darzitaH // 42 // maNogayaM vakkagayaM, jANittAyariyassa u / taM parigijjha vAyAe, kammuNA uvavAyae // 43 // suziSya AcAryasya manogataM manasi sthitaM kAryaM punarvAkyagataM kAryaM pUrvaM jJAtvA pazcAttatkAryaM vAcA parigRhyAGgIkRtyAhametatkAryaM karomItyuktvA karmaNA-kriyayA tatkAryamutpAdayet, gurormanasi sthitaM, gurUktaM, guruNA kriyamANaM kAryaM suziSyeNa tvaritaM vidheyamityarthaH // 43 // vitto acoie niccaM, khippaM havai sucoie / jahovaiTTaM sukayaM, kiccAiM kuvvai sayA // 44 // 'vitto' vinayAdiguNena prasiddho vinItaziSyo'nodito'prerito'pi sarveSu kAryeSu nityaM pravarttate, kadAcitsvayaM kAryaM kurvANa AcAryeNa preritazcettadA kSipraM bhavati - zIghraM kAryakRdbhavati, kAryaM kurvannAcAryapreritaH ziSya evaM na brUyAdahaM tu kAryaM karomyeva, kiM bhavadbhirvRthaiva pralapyate ? gyathopadiSTaM sukRtaM kAryaM sadA kurvIta, ekaM kAryaM vA'thavA kRtyAni bahUni kAryANi kurvIta, gurvAdezeSvAlasyaM na vidheyam, prasannatayA tadeva kAryaM tvaritaM vidheyamityarthaH // 44 // 1 vijjhajjha mu0 // 2 samAyaraMto mu0 // 3 yathopadiSTaM kAryaM D.L. // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [uttarAdhyayanasUtre naccA namai mehAvI, loe kittI se jaaye| havai kiccANa saraNaM, bhUyANaM jagaI jahA // 45 // medhAvI-buddhimAn sAdhurnamati-vinayaM karoti, kiM kRtveti vinayazikSA jJAtvA, tasya namrasya loke kIrtirjAyate, punaH sa vinayavAn sAdhuH kRtyAnAmucitakAryANAM zaraNaM bhavatyAzrayo bhavati / keSAM kA ? yathA bhUtAnAM-tarUNAM jagati-pRthvI yathA AzrayabhUtA tathA sarveSAM sAdhukAryANAM vinayI sAdhurAzrayo bhavatItyarthaH // 45 // pujjA jassa pasIyaMti, saMbuddhA puvvsNthuyaa| pasannA lAbhaissaMti, viulaM aTThiyaM suyaM // 46 // pUjyA-AcAryA guravo yasya ziSyasya prasIdanti-prasannA bhavanti, te guravaH prasannAH santastaM ziSyaM prati 'vipulamarthitaM-vistIrNaM vAJchitaM zrutaM-zrutajJAnaM lAbhayiSyantiprApayiSyanti, kathaMbhUtAH pUjyAH ? sambuddhAH- samyagjJAtatatvAH, punaH kathaMbhUtAH ? pUrvasaMstutA:-pUrvaM samyakprakAreNa stutAH paThanakAlAtpUrvameva saMstutA vinayena paricitAraJjitAstatkAlavinayasya kRtipratikriyArUpatvena tathAvidhaprasAdA'janakatvAt, tena sarvadA saMstutAH / athavA kathaMbhUtaM zrutam ? Arthikamartho mokSaH prayojanamasyeti ArthikamarthAnmokSotpAdakaM zrutadharmaM prApayiSyanti // 46 // sa pujjasatthe suviNIyasaMsae, maNoruI ciTThai kammasaMpayA / tavosamAyArisamAhisaMvuDe, mahajjuI paMcavayAI pAliyA // 47 // sa suziSya AcAryebhyo labdhazrutadha manorucistiSThati, manaso ruci rmalyaM yasya sa manorucinirmalacittaH, athavA manaso-gurozcittasya ruciryasya sa manoruciH, gurucittastha buddhiyukta ityarthaH / punaH kIdRzaH 'suziSyaH ? karmasampadA dazadhA samAcArI karaNasampadopalakSitaH, punaH kIdRzaH ? pUjyazAstraH, pUjyaM-sarvajanazlAghyaM zAstraM yasya sa pUjyazAstraH, gurumukhAdadhItaM zAstraM vinayapUrvakamadhItaM ca pUjyaM zAstraM bhavatyeva yaduktam - "nahi bhavati nivigopaka-manupAsitagurukulasya vijnyaanm| __ prakaTitapazcimabhAga, pazyata nRtyaM mayUrasya // 1 // " punaH kIdRzaH suziSyaH ? suvinItasaMzayaH sutarAmatizayena vinIto-dUrIkRtaH saMzayo yasya sa suvinItasaMzayo'pagatasaMzayo labdharahasya ityarthaH / punaH kIdRzaH sa ? tapaHsamAcArIsamAdhisaMvRtastapasaH samAcArI retapaHsamAcArI, tapaHsamAcaraNaM samAdhizcittasya svAsthyam, tapaHsamAcArI ca samAdhizca tapaHsamAcArIsamAdhI, tAbhyAM saMvRto-niruddhAzravaH, 1 vipulamarthinaM mu0|| 2 sa suziSyaH mu0|| 3 tapaH samAcArI mu0 nAsti // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdhyayanam 1] [21 punaH kIdRzaH suziSyaH ? mahAdyutimahatI dyutiryasya sa mahAdyutiH, 'mahAtapAstejolezyApulAkalabthyAdisahito bhavati tAdRzaH san paJcamahAvratAni pAlayitvA kIdRzo bhavati ? // 47 // tadAhasa devagaMdhavvamaNussapUie, caittu dehaM malapaMkapuvvayaM / siddhe vA havai sAsae, deve vA apparae mahaDDie ||48||ttibemi // sa pUrvoktalakSaNasahito munivinayI ziSyo devaidazakalpavAsibhirgaMdharvairdevagAyanaistathA manuSyaiH pUjito bhavati, tatazcAyuHkSaye dehaM tyaktvA siddho bhavati / kathaMbhUtaH siddhaH? zAzvato-janmamaraNarahitaH, kathaMbhUtaM dehaM ? malapaGkapUrvakaM, manuSyazarIraM hi audArikaM 'zukra-retojanitaM* bhavati, tAdRzaM tyaktvA siddhibhAk syAt, athavA devo bhavati, devaH kIdRzaH ? alparato'lpamavidyamAnaM rataM krIDitaM mohanIyajanitaM karma yasya so'lparataH, athavAlparajA rajorahitaH, punaH kathaMbhUto devaH ? maharddhiko mahatI Rddhiryasya sa maharddhikaH, RddhirvikurvaNA tayA sahita, iti parisamAptau / evamamunA prakAreNa vA etadvinayazrutAdhyayanaM bravImi gaNadharAdyupadezena, na tu svabuddhayA bravImi // 48 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM prathamAdhyayanArthaH sampUrNaH // 1 // 1mahAtapaste D.L. // 2 shukrrkt-mu0|| * retas% vIrya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. parISaha adhyayanaM ayaM ca vinayaH parISahajetRbhiH sAdhubhiH kartavyastasmAt sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha suaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA, je bhikkhU succA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puThTho no vihannijjA // 'ityAlApakam, asyArtha :-'Ausa' iti ziSyasyAmaMtraNe',he AyuSman ! he ziSya ! me-mayA zrutam 'teNaM' iti tena sadguruNA prasiddhena bhagavatA jJAnavataivamAkhyAtamevaM samantAt kathitam / 'iha' asmin jinazAsane he ziSya ! he jambU ! zramaNeNa bhagavatA mahAvIreNa kAzyapagotreNa 'khalu' nizcayena dvAviMzatiparISahAH praveditAH- prakarSeNa svayaM sAkSAtkAritvena jJAtAH / tIrthaGkarANAM svayaM sambuddhatvAdAtmAgamaH, gaNadharANAmanantarAgamaH, tIrthakarebhyo yAdRzamarthaM gaNadharAH zrRNvanti, tAdRzamanantaraM dhArayanti tasmAdgaNadharANAmanantarAgamo, gaNadharaziSyANAM hi paramparAgamaH, tasmAt zrImahAvIrasvAminA svayameva jJAtAH, pari samantAt sahyante sAdhubhiriti parISahA dvAviMzatiryAn dvAviMzatiparISahAn bhikSuH sAdhuH zrutvA gurumukhAt, karNe dhRtvA, "jJAtvA yathAsvarUpeNAvabuddhaya, yAn parISahAn jitvA punaH punarabhyAsena paricitAn kRtvA, punaryAn parISahAnabhibhUya dhairyeNa tiraskRtya bhikSAcaryAyAM parivrajan sAdhustaibhaviMzatiparISahaiH spRSTa AzliSTaH sanna vihanyeta saMyamarUpazarIrapAtena na mriyeta / iti sudharmasvAminA prokte sati jambUsvAmI guruM prati pRcchati - kayare khalu"te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA ? je bhikkhU succA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vihannijjA // he svAmin ! katare- ke te kinAmAnaH, khalu-nizcayena, khalu zabdo vAkyAlaGkAre vA, dvAviMzatiparISahA yAn zrutvA jJAtvA jitvA'bhibhUya bhikSAcaryAyAM parivrajan sAdhuryaiAviMzatiparISahaiH spRSTaH sanna 'vihanyeta / 1 ityAdyAlApakaM mu0|| 2'nnN-mu0|| 3 sAkSAd jJAtAH mu0|| 4 jJAtvA D. nAsti // 5 te ma0 nAsti // 6 vihanyate D. // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [23 tadA zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminam prati vadati - ime khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA, je bhikkhU succA naMccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vihannijjA // he jambU ! ime vakSyamANA hRdi vartamAnatvAt pratyakSA ye tvayA soDhAste dvAviMzatiparISahAH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditA, yAn parISahAn zrutvA jJAtvA jitvAbhibhUya bhikSAcaryAyAM parivrajan sAdhuH parISahaiH spRSTaH sanna 'vihanyeta / 'tadyathA-teSAM parISahANAM nAmAnyucyante / taM jahA - digaMchAparIsahe0 1, pivAsAparIsahe0 2, sIyapa0 3, usiNapa0 4, "daMsamasayapa0 5, acelapa0 6, aratipa0 7, itthIpa08, cariyApa09,nisIhiyApa0 10,sijjApa0 11, akkosapa012, vahapa0 13, jAyaNApa014,alAbhapa015, rogapa0 16, taNaphAsapa017,jallapa0 18, sakkArapurakkArapa0 19, pannApa0 20, annANapa0 21, daMsaNapa0 22 // nAmAni sugamAnyeva / navaraM digaMchAzabdena dezIbhASayA kSudhocyate, sA kSudhaiva SaTakAyamadanapAtakabhayenAhArapAkAdinivartanena, zuddhAhArAlAbhena vA, pari samaMtAt sahyate iti parISaho digaJchAparISahaH, evamapareSvapi vyutpattiH kAryA / parISahANAM nAmAnyuktvA svarUpeNa vaktukAmaH sambandhArthamAha - parIsahANaM pavibhattI, kAsaveNaM paveiyA / taM bhe udAharissAmi, ANupuvvi suNeha me // 1 // he ziSyAH parISahANAM pravibhaktiH- prakarSeNa vibhajanaM pravibhaktiH, pRthakpRthagvibhAgaH-pravibhaktiH, kAzyapena-kAzyapagotrIyeNa zrImahAvIradevena praveditA 'vid jJAne' prakarSeNa jJAtA ityarthaH / tAM parISahANAM pravibhaktimahamAnu pUrvyA'nukrameNa 'bhe' bhavatAmudAhariSyAmi, 'me' mama kathayiSyatastAM parISahapravibhaktiM yUyaM zrRNuta // 1 // atra sarveSu parISaheSu pUrvaM kSudhAyA nirdezaH, sarveSu parISaheSu kSudhAyA dussahatvAt, yaduktaM - khuhAsamA veyaNA natthi' iti / 1 vihanyate D. // 2 tadyathA mu0 nAsti // 3 usaNapa0 mu0|| 4 dasamasapari 'mu0|| 5 'pUrvyAmanu mu0|| 6 kSudhAsamA vedanA nAsti // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [uttarAdhyayanasUtre atha dvAbhyAM gAthAbhyAM kSudhAparISahajayaM vadati - digaMchAparigae dehe, tavassI bhikkhU thaamvN| ..... na chide na chidAvae, na pae na payAvae // 2 // kAlIpavvaMgasaMkAse, kise dhamaNisaMtae / mAyane asaNapANassa, adINamaNaso care // 3 // tapasvI sAdhurdigaJchA-kSudhA, tayA parigate-vyApte dehe sati na chidyAt, tarUNAM phalAdikaM svayaM na troTayet, na cApareNa chedayet, na ca svayamannAdikaM zAkAdikaM ca pacet, na ca pareNa pAcayet, navakoTizuddhibAdhAM na kuryAt, 'kathaMbhUtastapasvI ? sthAmavAn manobalayuktaH, punaH kIdRzaH ? kAlIparvAGgasaGkAzaH, kAlI-kAkajaGghA, tasyAH parvANi madhye tanUni bhavanti, antye sthUlAni bhavanti / tadAkArANi bAhujaGghAdyaGgAni bhavanti yasya tapasvino jAnukUrparAdayo'vayavAH kAkajaGghAsadRzA dRzyante ityarthaH / kAlIparvasaGkAzAGga iti pATho yujyate, kAlIparvAMgasaGkAzaH iti pAThastvArSatvAt, prAkRtatvAt saGkAzazabdasya paranipAtaH, aGgazabdasya pUrvanipAtaH, punaH kathaMbhUtastapasvI ? kRzaH, punaH kathaMbhUta-stapasvI ? dhamanIsaMtataH dhamanIbhirnADIbhiH saMtato-vyApto yasya zarIraM nasAbhirvyAptaM dRzyata ityarthaH / punaH kIdRzastapasvI ? azanapAnasya 'mAyanne' mAtrajJo mAtramannapAne svasyodara-pUrtipramANaM jAnAti, yAvatA''hAreNa svakIyodarapUrtiH syAttAvatpramANamevAhAraM gRhNIyAt, na tu yastapasvI rasAdilaulyAdadhikaM gRhNAtItyarthaH, iti mAtrajJaH / punaryastapasvI adInamanAH, adInaM mano yasya so'dInamanAH, tapasaH pAraNAdAvAhArasyAprAptAvapyadInacittaH san caret, saMyamamArge pravarteta, alabdhe tapaso vRddhilabdhe dehasya dhAraNA iti buddhi citte dadhAnastiSThedityarthaH // 2 // 3 // tatra dRSTAnto - yathA ujjayinyAM hastimitrazreSThI vartate, tasya hastibhUtanAma bAlako'sti, anyadA hastimitrazreSThinaH priyA mRtA, duHkhagarbhavairAgyeNa hastimitrazreSThI hastibhUtadArakeNa samaM pravrajitaH |anydaa durbhikSe sAdhubhiH samaM viharannasau hastimitrasAdhurbhojakaTanagaramArgATavyAM kaNTakena viddhapAdo'gre vihartumakSamo'TavyAmeva sthitaH, tamakSamaM dRSTvA sAdhubhirbhaNitaM vArakeNa tvAM mArge vahiSyAmaH, mA viSAdaM kRthAH, tena bhaNitaM madAyuH stokamevAsti, ato'hamatraiva bhaktaM pratyAkhyAmi, yUyaM yAta / madarthamatra "sthitasyAnyasya kasyApi sAdhormAbhUdvinAza ityuktavantaM kSamayitvA bhakta-pAnapratyAkhAnaM kArayitvA tatraiva muktvA 1 ka kathaMbhUta mu0|| 2 mAyanatti mu0 // 3 dehadhAraNA mu0|| 4 sthitasyAnyasyApi L. // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [25 cAnicchantamapi kSullakaM gRhItvA te sAdhavazceluH / kSullako'rdhamArgAttAn vipratArya pitRmohena tatrAyAtaH, tAvatA gRhItA'nazanaH sa mRto devo'bhUta, kSullako maugdhyAttaM mRtaM na jAnAti, suptasya tatkalevarasya pArzva eva bhramati, kSudhArto'pi phalAdikaM na gRhNAti, tataH sa devaH kSullakamohena nijadehamadhiSThAyAvadadvatsa ! gaccha bhikSAyAM / kSullakena bhaNitaM kutra vrajAmi ? tena bhaNitameSu'dha'vanikuJjeSu vraja, tannivAsino janA bhikSAM dAsyanti, tatastatheti bhaNitvA kSullakastatra gato dharmalAbhamuccacAra, sa devo naranArIrUpaM vidhAya karaM prasArya divyazaktyA tasmai bhaktapAnAdi dadau, tAvadyAvad durbhikSe nivRtte bhojakaTanagarAt pazcAdvalitAH sAdhavastenaiva mArgeNa tatrAgatAH, jIrNazabaM dRSTvA jJAtadivyaprayogAstaM kSullakaM gRhItvA vijahuH / yathA tAbhyAM pitRputrAbhyAM kSutparISahaH soDhastathA sAmpratikamunibhirapi soDhavyaH / ___ atha bhikSArthamaTatastRSAyA udayaH syAttadA tatparISaho'pi soDhavyaH, isamevArtha gAthAdvayenAha - tao puTTho pivAsAe, dugaMcchI ljjsNje| sIodagaM na sevijjA, viyaDassesaNaM care // 4 // chinnAvAesu paMthesu, Aure supivAsie / parisukkamuhe'dINe, taM titikkhe parIsahaM // 5 // grAmanagarAdau bhikSArthaM bhraman dugaJchI-anAcArAgItaH, etAdRzo lajjasaMyato lajjAyAM saM-samyak yatate-yalaM kurute iti lajjasaMyato lajjAvAn sAdhuna hi nirlajjo dharmArhaH, tasmAllajjasaMyatastapasvI / tataH kSudhAparISahAnantara eva pipAsayA-tRSayA spRSTaH san zItodakamaprAsukajalaM na seveta na pibedityarthaH / 'viyaDassa' prAsukajalasya zastrapariNatasya rasAntaraM varNAntaraM ca prAptasya vahnayAdinA zuddhasyaiSaNAya grahaNAya caret, prAsukapAnIyagrahaNAya gRhasthagRhe vrajedityarthaH // 4 // __atha grAmanagarAdibhyo bahirvanATavyAdimArge vrajan sAdhuzcettRSayA pIDitaH syAttadApi tRSAparISahaM sahena tu tatra sAdhunaivaM jJAtavyamatra ko'pi gRhastho dAtA na dRzyate'haM svayameva jalaM gRhItvA pibAmi / tadeva mArgavaiSamyamAha - 'chinneti' etAdRzeSu pathiSu-mArgeSu pUrvoktastapasvI pipAsAparISahaM titikSeta-saheta, kIdRzeSu pathiSu ? chino gata-ApAto lokAnAM gamanAgamanaM yebhyaste chinnApAtAsteSu, kIdRzaH ? svayaM tapasvyAturastRSayA AkulatanuH, punaH kIdRzaH ? supipAsitaH, sutarAmatizayena pipAsito'tyantaM tRSitaH, punaH kIdRzaH ? parizuSkamukho gataniSThIvanatvena zuSkatAlujihvoSThaH, punaH kIdRzaH ? etAdRzo'pyadInaH // 5 // 1dhavanikuMjeSu tvaM vraja mu0|| 2dhava = vRkSavizeSa / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] [uttarAdhyayanasUtre atra dhanamitrakathA - ujjayinyAM dhanamitro vaNik, dhanazarmanAmnA svasutena samaM pravajitaH |anydaa mArge kSullakastRTpIDito nadIM dRSTvA pitrA'vAdi vatsa ! piba jalaM pazcAdAlocanayA doSazuddhi vinI, ityukte kSullo necchati, tataH pitA sAdhuH svazaGkAnirAsArtha zIghra nadImuttIryAne gataH, kSullo nadyAM praviSTo jalAJjalimutkSipya ciMtitavAn, kathaM jalaM pibAmi ? yata: *"egaMmi udagabiMdumi / je jIvA jiNavarehiM pannattA // te' pArevayamittA / jaMbUddIve na mAyaMti // 1 // [saMbodhasittari gAthA 95] jattha jalaM tattha vaNaM / jattha vaNaM tattha niccio aggii| teU vAUsahagayA / tasA ya paccakkhayA ceva // 2 // haMtUNa parappANe / appANaM je kuNaMti sappANaM / appANaM divasANaM / 'kaeNa nAsei appANaM // 3 // _iti saMvegena jalamaJjalitaH pazcAdyatnena muktam, tatastRSayA mRtvA sa devo jAtaH, avadhijJAnAvagatapUrvabhavavRttAntena tena sAdhUnAmanukaMpayA pathi gokulaM kRtam, tatra takrAdi zuddhamiti gRhItvA sAdhavaH sukhino jAtAH, agre calitAH, tena devena svasvarUpajJApanArthamekasya sAdhoviTikA gokule sthApitA, viTikAgrahaNArthaM pazcAdvayAvRttamunivacasA sarvairapi sAdhubhiAtagokulAbhAvaistatra divyamAyA jJAtA, tatpiNDabhojanaviSayaM mithyAduSkRtaM dattam / tatastatrAyAtena devena pitaraM muktvA sarve sAdhavo vanditAH, pitrA'vaMdanakAraNaM pRSTaH sarvaM svavRttAntaM piturjalapAnAnumatiM ca procya gato devaH svasthAnam, evaM kSullakavattRTparISahaH soDhavyaH // 2 // atha kSudhApipAsApIDitasya kRzasya zItamapi zarIre lagati, tadapi soDhavyam, tadapi gAthAdvayenAha caraMtaM virayaM lUha, sIyaM phusai egayA / nAivelaM muNI gacche, succA NaM jiNasAsaNaM // 6 // na me nivAraNaM atthi, chavittANaM na vijjaI / ahaM tu aggi sevAmi, ii bhikkhU na ciMtae // 7 // * ekasminnudakabindau, ye jIvA jinavaraiH prajJaptAH // te pArApatamAtrA, jambUdvIpe na mAnti // 1 // yatra jalaM tatra vanaM, yatra vanaM tatra nizcito'gniH // tejaH vAyusahagataM, trasAzca pratyakSakA caiva // 2 // hatvA paraprANA, AtmAnaM ye kurvanti saprANam ||alpaanaaN divasAnAM kRte nAzayati AtmAnam // 3 // 1 te sarasavamittA' iti pAThaH // 2 kae ya nAsei mu0|| 3'nAnumiti L. // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [27 ekadA mahAzItakAlAdau pratimAvahanAdau kAyotsarge sthitaM tapasvinaM zItaM spRzeccharIre lagettadA sa munistapasvyativelaM svAdhyAyakaraNaprastAvamatikramya zItabhItaH san sthAnAMtaraM na gacchet, kiM kRtvA ? jinazAsanaM zrutvA, jinazAsane hi jIvo'nyo dehazcAnyaH, kIdRzaM muni ? grAmAnugrAmaM carantaM-viharantam, athavA muktinagarAnukUle sAdhumArge vicarantam, punaH kIdRzaM ? lUhaM-rukSaM snigdhabhojanatailAbhyaGgAdityAgena rukSAGgam, punaH kIdRzaM ? viratamagniprajjvAlanAdvirataM, tadA punaH zItapIDito bhikSuriti na cintayediti-na vicArayet, itIti kiM ? 'me' mama 'chavittANaM' dehacarmAcchAdanaM zItanivAraNaM kimapi na vidyate-nAsti, tenAhamagni sevAmIti cintanamapi na kuryAt, tadAgnisevanaM dUrameva tyaktam // 6-7 // atra bhadrabAhuziSyANAM kathA - rAjagRhe catvAro vayasyA vaNijaH zrIbhadrabAhugurvantike pravajya zrutaM cAdhI'tyaikAkipratimayA viharantastatraiveyuH, tadA hemanta AsIt / te ca bhikSAbhojanamAdAya tRtIyApauruSyAM 'nyavartata, rAtrau pRthak pRthagavasan, teSAmekasya caramapauruSI vaibhArAdiguhAdvAre'vagADhA, tatraiva so'sthAt, dvitIyaH purodyAne, tRtIyastUdyAnasamIpe, caturthastu purAbhyaNe / tatra yo vaibhArAdiguhAsannaH sa mahAzItavyathito rajanyAdyayAme mRtaH, udyAnastho dvitIyayAme mRtaH, udyAnAsannastRtIye yAme mRtaH, purAsannastu puroSmaNAlpazItatvena caturthe prahare mRtaH, sarve'pyete sAdhavo vipadya divaM jagmuH / evaM zItaparISahaH soDhavyaH // 3 // zItakAlAnantaraM grISmakAlasyAgamanaM syAt, tatparISaho'pi soDhavyaH / usiNappariyAveNaM, paridAheNa tajjie / dhiMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 8 // uNhAhitatto mehAvI, siNANaM no vi patthae / gAyaM no parisiMcijjA, na vIijjA ya appayaM // 9 // medhAvI-sthirabuddhimAn sAdhurgISme-uSNakAle, vA zabdAccharadi RtAvapi sAtaMsukhahetuM "prati na parideveta, kadA mama zarIre zItalatvaM syAditi na pralApaM kurvIta / kIdRzaH sAdhuH ? uSNaparitApena yaH paridAghastena tarjitaH, grISmakAle sUryasyAtapena bhUmizilAdayaH paritaptAH santi, tatra sAdhurAtApanAM kurvaMstaptabhUmeH zilAto lohakArazAlAsamIpatvAdvA paridAghena bahiH-prasvedamalAbhyAM vahninA vA, antazca tRSNArUpeNa tarjito'tipIDitaH / punarapyuktamarthameva dRDhayati-medhAvI sAdhuruSNAbhitaptaH snAnaM naiva prArthayet-nAbhilaSet, punarmAtraM-zarIraM no parisiJcet, na ca prasvedAdisadbhAve AtmAnaM-svadehaM vIjayet, vIjanena zarIrasya na vAtaprakSepaM kuryAdityarthaH / 1 'tyaikAkitvaM pratimayA D.L. // 2 nyavartante, purAt pRthag pRthag teSAme D.L. // 3 vipadya mu0 nAsti // 4 prati ma nAsti // 5 na vA na prakSepaM mu0|| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [ uttarAdhyayanasUtre atrArahannakakathA - yathA tagarAnagaryAmarhanmitrAcAryapArzve dattanAmA vaNigbhadrAbhAryArahannakaputreNa samaM pravajitaH, pitrA sarvavaiyAvRtyakaraNenetastataH paribhramya bhavyabhikSAbhojanasampAdanena sa bAlo'tyantaM sukhI kRtaH, upaviSTa eva bhuGakte, kadApi bhikSAyai na bhramati, tadbhikSArthaM svabhikSArthaM ca pitureva bhramaNAt / anyadA pitari mRte sAdhubhiH preritaH sa bAlo grISme mAse bhikSArthaM gataH, tApAbhibhUtaH prottuMgagRhacchAyAyAmupavizati, punastata uttiSThati, zanaiH zanairyAti / evaM kurvantamatisukumAraM tamarahannakakumAraM rUpeNa kandarpAvatAraM dRSTvA kAcitproSitavaNigbhAryA''kArya gahe sthApitavatI tayA 'sahAsau viSayAsakto'bhUt / atha tanmAtA sAdhvI putramohena grathilIbhUtvA are arahannaka ! are arahannaka ! iti nirghoSayantI catuSpathAdiSu bhramati / ekadA gavAkSasthenArahannakena tAdRzAvasthA mAtA dRSTA, saMjAtAtyantasaMvegaH sa gavAkSAduttIrya pAdayoH patitvA mAtaramevAha he mAtaH ! so'hamarahanakaH, iti tadvacaH zravaNAtsvasthacittA mAtA tamevamAha vatsa ! bhavyakulajAtasya tava keyamavasthA ? sa prAha mAtazcAritraM pAlayitumahaMna zaknomi,sA prAha tInazanaM karu.mAtavacasA sa taptazilAyAM suptvA pAdapopagamanaM cakAra / samyaguSNaparISahaM visahya samAdhibhAgdevatvaM prAptavAn / evamanyairapi sAdhubhiruSNaparISahaH soDhavyaH // 4 // 8 // 9 // tato grISmakAlAdanantaraM varSAkAlaH samAgacchati, varSAkAle daMzamazakAdaya utpadyante, taizca 'pIDitena satA tatparISahaH soDhavyaH - puTTho ya daMsamasaehiM, samareva mahAmuNI / nAgo saMgAmasIse vA, sUro abhihaNe paraM // 10 // na saMtase na vArijjA, maNaMpi na paosae / uvehe na haNe pANe, bhuMjante maMsasoNiyaM // 11 // mahAmunirmahAtapasvI daMzamazakairjantubhiH spRSTo bhakSitaH sanna saMtraset, trAsaMna prApnuyAt, *bahuvacanagrahaNAt yUkAmatkuNa-"sulasulakAdayo'pi gRhyante / kIdRzo mahAmuniH ? sama eva samatvena yuktaH atra samare rakAraH prAkRtatvAt, ka iva ? saGgrAmazIrSa-raNazirasi nAgo iva hastIva, kodRzo hastI ? zUraH, yathAzUro'bhaGgo hastI yuddhe sthitaH paraM-zatru hanyAt evaM mahAmunirapi krodhAdikamantaraGgaM zatru jayet daMzAdibhirupayamANaH krodhaM na kuryAdityarthaH, ca punastaiH pIDitazca na santraset udvegaM na prApnuyAt*, punastAn daMzAdIn na nivArayet / teSAM vAraNe hyAhArAMtarAyaH syAt, mano'pi na pradUSayet, mano'pi kaluSaM na kuryAt, nivAraNaM tu dUre eva tyaktaM, teSu manasyapi krodhaM na kuryAt, kintu teSu daMzamazakAdiSu 1 saha sa mu0 // 2 pIDitaH san L. // * * cihnadvayamadhyavartipAThaH mu0 nAsti // 3 vyaktaM mu0|| 4 sulasulaka - prANIvizeSa // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 parISahAdhyayanam 2] duSTajIveSu mAMsazoNitaM-palalarudhiraM bhuJjAneSUpekSata, udAsInabhAve varteta, rAgadveSarahito bhavet, prANAMstAn daMzamazakAdIn mAMsarudhiraM bhuJjAnAnna hanyAt // 10-11 // atra zramaNabhadrakathA - . yathA campAyAM jitazatrunRpasya putraH zramaNabhadro yuvarAjA zrIdharmaghoSAnte pravrajyaikAkitvavihAreNa viharannanyadA zaradi 'rAtrAvaTavyAM pratimAsthito daMzamazakaiH pIDyamAno'pi nizcalaH svayamanantazo bhuktanarakavedanAsvarUpaM cintayan samAdhinA mRtvA divaM gataH / evaM daMzamazakaparISahaH soDhavyaH // 5 // atha ca daMzamazakAdibhiH pIDyamAno vastrAzAkaro na syAdato'celaparISahamAha - parijunnehiM vatthehiM, hokkhAmitti acelae / aduvA sacelae hokkhaM, ii bhikkhU na ciMtae // 12 // egayA acelae hoi, sacelae Avi egyaa| . eyaM dhammaM hiyaM naccA, nANI no paridevae // 13 // bhikSuH sAdhurvastreSu 'parijIrNeSu satsu iti na cintayet, manasi na vicArayet / itIti kiM ? ahaM vastrAbhAve'celako nirvastro bhaviSyAmi, na vidyate celaM-vastraM yasya so'celaka iti dainyaM na kuryAt / athavaitAdRzaM jIrNaM sphuTitavastraM mAM dRSTvA kazciddharmAtmA dAtA mAM vastraM dAsyati tadAhaM sacelako-vastrasahito bhaviSyAmIti pramodabhAgapi na syAt, etAvatA vastrasyAprAptau vastrasya prAptau vA viSAdo vA harSo vA sAdhunA na vidheyaH, prAptAprAptayoH sadRzena bhAvyamityarthaH // 12 // __punaH sAdhurevaM cintayet ekadA jinakalpAvasthAyAM sAdhuracelakaH syAt, iyamapi sAdhorevAvasthA, sthavirakalpe'pi durlabhavastratvena pUrvavastrasya jIrNatvAnnAze jAte satyaparavastraprAptyabhAvena nimittaM vinApi nirvastraH syAt, tadA manasi sAdhuneti cintanIyam - idAnImahaM jinakalpAvasthAM bhajAmi, jinakalpI muniracelaka eva tiSThati / punarekadA *sthavirakalpAvasthAyAM vastrasya dharaNena sacelakaH api bhavet, evaM amunA prakAreNa vastrAbhAve jinakalpAvasthAcintanena vastrasadbhAve* sthavirakalpAvasthAcintanenobhayaM dharmaM jJAtvA jJAnI sAdhurno parideveta, no vilApaM kurvIta / kIdRzaM dharma ? hitaM-hitakArakam // 13 // atra dRSTAnto yathA - dazapure nagare somadevo dvijo'sti, tasya bhAryA rudasomA nAmnI vartate, tayoH putrAvAryarakSita-phalgurakSitau staH, AryarakSitena piturvidyA pUrNA gRhItA, pazcAtpATaliputre 1 RtAva mu0 // 2 parijIrNeSviti mu0 // ** cihnadvayamadhyavartipAThaH mu0 nAsti // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] [ uttarAdhyayanasUtre nagare'dhikavidyApaThanAya kasyacidupAdhyAyapArzve gataH, tatra tena sAGgopAGgAzcatvAro vedAH paThitAzcaturdaza vidyAsthAnAni gRhItAni / tato dazapuraM nagaraM prAptaH nRpAdisakalalokaiH pravezotsavaM kRtvA pUjitazca svagRhe gatvA mAtarapitarau praNataH / pitAtIva harSavAn jAtaH, mAtA tu naiva harSa manAgdarzayati / AryarakSitaH prAha-'he mAtastvaM madadhyayanena kiM na hRSTA ?' sA prAha-'kimanena jIvaghAtAdinimittena bahuzAstrAdhyayanena kiM tvayA dRSTivAdo'dhItaH ? yena mama harSaH syAt'tatastena pRSTaM-'dRSTivAdaH kvAsti?' mAtroktam - 'IkSuvATake sthitAnAM tosaliputrAcAryANAM samIpe'sti / ' tatastena bhaNitaM - 'he mAtaH ! kalye tatra yAsyAmi dRSTivAdabhaNanArtham / ' rAtrau suptaH sannevaM cintayati dRSTInAM vAdo dRSTivAda iti nAmApyasya zAstrasya sundaramiti / prabhAte tadbhaNanArthaM tatra calitaH, mArge prathamata eva dazapuranagarapratyAsannagrAmavAsI pitRmitraM sArdhanavekSuyaSTiyutahasto brAhmaNo militaH, kathitaM ca tenAhaM tava milanArthamAgato'smi / tataH svAgataM parasparaM pRSTam, pazcAdAryarakSitenoktamahaM kvacitkAryAya gacchannasmi, idaM sArdhanavekSuyaSTiprAbhRtaM mAturhaste'rpaNIyam, kathanIyaM cAhaM pUrvamAryarakSitAya militH| atha tena tathaiva kRtam / tato mAtA tuSTA satI cintayati mama putreNa sundaraM maGgalaM dRSTam, sArdhanavapUrvANyadhyeSyati putraH, AryarakSito'pi zubhaM zakunaM cintayan gata IkSuvATakam / tatraikasmin pArzve sthitvA DhaLUrazrAddhavandanavidhiM dRSTvIpAzrayamadhye praviSTaH, vanditAstosaliputrAcAryAH, taiH pRSTaM svarUpa prayojanaM ca sarvamapyuktvA mama dRSTivAdamadhyApayantviti vadantaM taM sUrayaH procuryadyasmadantike pravrajyAM gRhNAsi tadA tamadhyApayAmaH, tenoktamevamapyastu / tataH sa pravajitaH kathayati bhagavannatra sakalalokavyAkSiptasya mama vidyAgrahaNaM svalpameva bhAvi, tena kvApyanyatra gamyate, gurubhistathA kRtam / bhANito'sau sopAGgAnyekAdazAGgAni / atha pUrvapaThanArthaM tosaliputrAcAryairasAvAryarakSitaH zrIvajrasvAmyantike preSitaH, pathi gacchannavantyAM zrIbhadraguptasUrINAM niryApanAM kRtavAn, taizcAntyasamaye proktaM paThatA tvayA vajrasvAmimaNDalyAM na stheyam, yatastanmaNDalI sthAtA tenaiva saha mriyate / evaM tacchikSAM zrutvA tato gataH zrIvajrasvAmipArzve, taizca rAtrau kSIrabhRtaM pAtramAgantukena ziSyeNa kiJcidUnaM pItamiti svapno dRSTaH / tatastena pRthagmaNDalIM kRtvA'dhItAni zrIvajrasvAmipArthe nava pUrvANi / vajrasvAmI tu pRthagmaNDalIkAraNaM jJAtvA na kiJcittasyoktavAn / dazamapUrvAdhikArAH kecana yAvattena paThitAstAvaddazapurAccirakAlavirahArditamAtRpitRpramukhakuTumbapreritaH phalgurakSito bhrAtA tasyAkAraNAya samAyAtaH / AryarakSitena tatraiva pratibodhya pravAjitaH / ekadAryarakSitaH zrIvajrasvAminaM pRcchati bhagavannataH paraM pUrvapAThaH kiyAnavaziSTo'sti ? vajasvAmyAha vatsa ! tvayA bindamAtraM paThitama samadropamaM dazamaM parvamasti, tato'sau thakkapariNAmaH prAha-nAhamataH paraM pUrvapAThaM kartuM zaknomi, guruvastu dazamapUrvArdhasya svasminneva vyucchedaM jJAtvA maunena sthitAH / asau gurUnanujJApya svasAMsArikavandApanArthaM dazapuranagare 1 sthito mu0|| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2 ] [ 31 prAptaH, gacchatastasya guruNA sUripadaM dattam / athAryarakSitasUristatra svamAtRbhaginIpramukhasarvasAMsArikavargaM dIkSAM grAhitaH, pitA tu pratibodhito'pi sAdhuliGgaM na gRhNAti, svajJAtIyajanAnAM lajjAM ca vahati / AcAryA dIkSAgrahaNAya tasya bahu kathayanti / tataH sa kathayati pRthulavastrayugala 1 yajJopavIta 2 kamaMDalu 3 chatrikA 4 upAnadbhiH samaM ceddIkSAM dadAsi tadA lAmi / tato lAbhaM dRSTvA tAdRzameva taM guruH pravrAjitavAn, grAhitazcaraNakaraNasvAdhyAyam / anyadA caityavandanArthaM gatA AcAryAH, tatra sAdhuzikSitA gRhasthaDimbhakA vadanti enaM chAtriNaM muktvA sarvAn sAdhUn vandAmahe, tataH sa vRddho vakti mama putrA naptrAdaya ete vanditAH, ahaM kasmAnna vanditaH ? kiM mayA dIkSA na gRhItA ? te AhuH kiM dIkSitasya chatrakamaNDalvAdIni syuH ? tato guruSvAgateSu sa vRddho vakti putra ! mama DimbhakA api hasanti tato na kAryaM chatreNa / evaM prayogeNa kramato dhautikavastraM muktvA sarvaM tyAjitaH, bahuzastathA prayogakaraNe'pi dhautikaM na muJcati / anyadaikaH sAdhurgRhItAnazanaH svargaM gataH, tata AcAryairvRddhasya dhautikatyAjanAya sAdhUn pratyevamuktaM ya enaM 'mRtasAdhuM vyatsRSTaM skandhena vahati tasya mahatpuNyam / tataH sa sthaviro vakta-putra ! atra kiM bahunirjarA ? AcAryA AhurbADham, tataH sa vaktyahaM vahAmi, AcAryA vadantyatropasargA jAyante, ceTakarUpANi lagyante, yadi zakyate'dhisoDhuM tadA varam, yadi kSobho bhaviSyati, tadAzubhamasmAkaM bhaviSyati evaM sthirIkRtya sa taMtra niyuJjitaH, sAdhusAdhvIsamudAyaH pRSTau sthitaH, yAvattena sAdhuzabaM skandhe samAropya voDhumArabdhaM tAvattasya dhautikaM guruzikSitaDimbhakairAkarSitam, sa lajjayA yAvattatsAdhuzabaM skandhAnmuJcati tAvadanyairuktaM mA muJca / mA muJca / ekena colapaTTako davarakeNa kRtvA kaTau baddhaH, sa tu lajjayA tatsAdhuzabaM dvArabhUmiM yAvadudUhya tatra vyutsRjya pazcAdAgato vakti- 'he putrAdya mahAnupasargo jAtaH / ' AhurAcAryA- ' AnIyatAM dhautikaM paridhApyatAM', tataH sa vaktyathAlaM dhautikena, yad dRSTavyaM tad dRSTameva, atha colapaTTa evAstu / pUrvaM tenAcelaparISaho na soDhaH, pazcAtsoDhaH // 6 // athAcelakasya zItAdibhiraratiH syAt, atastatparISahamAha - gAmANugAmaM aMtaM aNagAraM akiMcanaM / araI aNuppavese, taM titikkhe parIsahaM // 14 // araI piThThao kiccA, virae Ayarakkhie / dhammArAme nirAraMbhe, uvasaMte muNI care // 15 // aratiH- saMyame'dhairyaM yadA'nagAramanupravizadaratiparISaho muniM spRzettadA sAdhustaM parISahaM titikSeta saheta / kiM kurvantamanagAraM ? grAmAnugrAmaM rIyantaM grAmaM grAmamanvityanugrAmam, 1 vRddhasAdhuM mu0 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] [uttarAdhyayanasUtre ekaM grAmaM vrajato munerantarAle AgataM grAmamanugrAmam, tatra vicarantam, 'kIdRzamanagAram ? akiJcana-na vidyate kiJcanaM yasya so'kiJcanastaM parigraharahitam // 14 // punaruktamartha dRDhayati - muniraratiparISahe utpanne satyaratiM pRSTataH kRtvA-dUre kRtvA dharmArAmaH san saMyamamArge caredvicaret / dharme Aramate- ratiM karotIti dharmArAmaH, punaH kIdRzaH sAdhuH ? virata AzravAdahitaH / punaH kIdRzaH ? *AtmarakSitaH-durgatihetorapadhyAnAderanenAtmarakSitaH, punaH kIdRzaH ?* nirArambha ArambharahitaH, punaH kIdRzaH ? upazAnto niSkaSAyaH // 15 // atra purohitaputrarAjaputrayoH kathA - yathA acalapure jitazatrunRpaputro'parAjitanAmA rohAcAryapArzve dIkSitaH, anyadA viharaMstagarA nagarI gataH, tAvatojjayinyA AryarohAcAryaziSyAstatrAgatAH, pRSTaM sAdhunA tenojjayinyAH svarUpam, tairuktaM sarvaM tatra varam, paraM nRpaputrA'mAtya [ purohita ] putrau sAdhUnudvejayataH / tato gurUnApRchya svabhrAtRvyabodhArthaM zIghramujjayinyAM gataH / tatra bhikSAvelAyAM lokAryamANo'pi bADhasvareNa dharmalAbha iti paThan rAjakule praviSTaH / rAjaputrA'mAtya [ purohita ] putrAbhyAM sopahAsamAkArito-'trAgacchata, vandyate, tataH sa tatra gataH, tAbhyAmuktaM vetsi 'nartituM ? tenoktaM bADham, paraM yuvAM vAdayatAm, tau tAdRzaM vAdayituM na jAnItaH / tatastena tathA tau kuTTitau-pRthakkRtahastapAdAdisaMdhibaMdhinau yathAtyaMtamArATiM kurutaH, tau tAdRzAveva muktvA sAdhurupAzraye samAyAtaH / tato rAjA sarvabalena tatrAyAtastamupalakSya prasAdanAya tasya pAdayoH patitaH, uvAca ca svAmin ! sAparAdhAvapImau sajjIkAryoM, ataHparamaparAdhaM na kariSyataH, sAdhunoktaM yadImau pravrajatastadA muJcAmi / rAjJoktamevamapyastu / tatastau prathamaM locaM kRtvA pravAjitau, tatra rAjaputro niHzaGkito dharma karoti, itarastvamarSa vahati, ahaM balena pravAjitaH cetasi udvegaM vahati, paraM pAlayato dvAvapi cAritraM zuddhaM mRtvA tau divaM gatau / asminnavasare kauzAmbyAM tApasazreSThI mRtvA svagRhe zUkaro jAtastatra jAtismaraNaM prAptavAn, sarvaM svasutAdikuTumbaM pratyabhijAnAti, paraM vaktuM na kiJcicchaknoti / anyadA sutaireSa zUkaro mAritaH, svagRhe eva sarpo jAtaH tatrApi jAtismaraNavAMstaireva mAritaH, putraputro jAtaH, tatrApi jAtismaraNamApa / sa evaM cintayati kathametAM pUrvabhavavadhUM mAtaramahamullapAmi ? kathaM cemaM pUrvabhavaputraM pitaramahamullapAmIti vicArya maunamAzritaH, mUkavratabhAgjAtaH / anyadA kenaciccaturjJAninA tadbodhaM jJAtvA svaziSyayormakhegAthA preSitA. yathA HHHHHHH 1kIdRzaM? mu0|| ** cihnadvayamadhyavartipAThaH mu0 nAsti // 2 nartitaM L. // 3 papAta D.L. || 4 parAjita ityudvegaM cetasi - mu0|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] *'tAvasa kimiNA mUavvaeNa paDivajja jANiaM dhammaM / mariUNa sUaroraga, jAo puttassa puttatti // 1 // ' [ 33 " [ upadezapada gAthA 305 ] etAM gAthAM zrutvA pratibuddho gurUNAM suzrAvako'bhUt / etasminnavasare so'mAtya [ purohita ] putrajIvadevo mahAvidehe tIrthaGkarasamIpe pRcchati kimahaM sulabhabodhirdurlabhabodhirvA ? iti prazne proktaM tIrthaGkareNa tvaM durlabhabodhiH kauzAmbyAM mUkabhrAtA bhAvIti labdhottaraH sa suro gato mUkapArzve tasya bahu dravyaM datvA proktavAn yadAhaM tvanmAturudare utpatsye tadA tasyA Amradohado bhaviSyati, sa dohadaH sAmprataM maddarzitasadA-phalAmraphalaistvayA tadAnIM tasyAH pUrNIkArya:, punastvayA tathA vidheyaM yathA tadAnIM mama dharmaprAptiH syAt / evamuktvA gato devaH / anyadA devalokAccyutvA sa devastasyA garbhe samutpannastasyAzcAmradohadaH samutpannaH, mUkena pUrvoktarItyA pUritaH, putro jAtaH, mUkastu taM bAlaM laghumapi kare kRtvA devAn sAdhUMzca vandApayati, paraM sa durlabhabodhitvena tAn dRSTvA raTati / evamAbAlakAlAdapi bhRzaM pratibodhito'pi sa na buddhyati / tato mUkaH pravrajitaH, gataH svargam / atha devIbhUtena mUkajIvena sa durlabhabodhirbAla: pratibodhakRte jalodaravyathAvAn kRtaH, vaidyarUpaM kRtvA devenoktamahaM sarvarogopazamaM karomi, jalodarI vakti mama jalodaropazAnti kuru / vaidyenoktaM tavAsAdhyo'yaM roga:, tathApyahaM pratIkAraM karomi yadi mama pRSTAvauSadhakotthalakaM samutpATya mayaiva sahAgamiSyasi / tenoktamevaM bhavatu / tato vaidyena sa jalodarI sajjIkRtaH samAdhibhAgjAtaH, tasyotpATanAyauSadhakotthalakastena dattaH, sa tatpRSTau bhramaMstaM kotthalakamutpATayati, devamAyayA sa 'kotthalako 'tIva bhAravAn jAtaH, tamatibhAraM vahan sa khidyati, paraM tamutsRjya pazcAd gantuM na zaknoti / mA bhUtpazcAdgatasya me punarjalodaravyatheti vimarzaM kurvan vaidyasyaiva pRSTau kotthalakaM vahan bhramati / ekadaikadeze svAdhyAyaM kurvantaH sAdhavo dRSTAstatra tau gatau / vaidyenoktaM tvaM dIkSAM gRhISyasi yathA tvAM muJcAmi sa bhArabhagno vakti gRhISyAmyeva, tato vaidyenApyasya dIkSA dApitA, deve ca svasthAnaM gate tena dIkSA parityaktA, devena punarapi tathaiva jalodaraM kRtvA vaidyarUpadhareNa punarasau dIkSAM grAhitaH, punargate ca deve tena dIkSA tyaktA, tRtIyavAraM dIkSAM dApayitvA vaidyarUpo devaH sArdham tiSThati sthirIkaraNAya / ekadA tRNabhAraM gRhItvA sa devaH prajjavaladgrAme pravizati / tatastena sAdhunoktaM jvalati grAme kathaM pravizasi ? devenoktaM tvamapi krodhamAnamAyAlo bhaiH prajjavalite gRhavAse vAraMvAraM vAryamANo'pi punaH kathaM pravizasi ? vaidyarUpeNa devenaivamukto'pi sa na buddhayate / * he tApasa ! kimanena mUkavratena pratipadyasva jJAtvA dharmam / mRtvA zUkaroragaH, jAtaH putrasya putra iti // 1 // 1 kotthalako'tibhAravAn - D. // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] [uttarAdhyayanasUtre anyadA tAvaTavyAM gatau, devaH kaNTakAkule mArge carati, sa prAha kasmAdunmArgeNa yAsi ? devenoktaM tvamapi vizuddhaM saMyamamArga parityajyAdhivyAdhirUpe kaNTakAkIrNe saMsAramArge kasmAdyAsi ? evaM devenokte'pi sa na buddhyate / punarekasmin devakule tau gatau, tatra yakSa IpsitapUjApUjyamAno'pi punaH punaradhomukhaH patati, sa kathayatyaho yakSasyAdhamatvaM ! yatpUjyamAno'pyayamadhomukhaH patati, devenoktaM tvamapyetAdRzo'dhamaH, yad vandyamAnaH pUjyamAno'pi tvaM punaH punaH patasi, tataH sa sAdhurvakti kastvaM ? devena mUkarUpaM darzitam, pUrvabhavasambandhazca kathitaH, sa vaktyatra kaH pratyayaH ? tato vaitADhye caityavandApanArthaM devenA'sau prApitaH, tatraikasmin siddhAyatanakoNe durlabhabodhidevena svabodhAya mUkaviditaM svakuNDalayugalaM sthApitamabhUt, tattadAnIM darzitam, tatastasya jAtismaraNaM jAtam, tenA'sya cAritradRDhatA'bhUt, asya pUrvamaratiH pazcAdatiH // 7 // atha saMyame'ratisadbhAve sati strISvIhA syAt, sa ca parISaho'pi soDhavyaH / atastatparISahamAha - saMgo esa maNussANaM, jAo logaMmi itthiio| jassa esA pariNAyA, sukaDaM tassa sAmaNNaM // 16 // evamAdAya mehAvI, paMkabhUyA u ithio / no tAhi vihannijjA, carijjattagavesae // 17 // loke'smin saMsAre manuSyANAmetAH striyaH saGgo jAto'sti, narANAM striyo bandhanaM varttate yathA mRgANAM bandhanaM vAgurAdi vidyate, saGgacchate-vazIbhavati jIvo yasmAtsa saGgo bandhanamityarthaH / atra manuSyagrahaNaM teSAmeva maithunasaMjJAyA AdhikyAt yathA makSikANAM zleSmasaGgo bandhanam, tathA puruSANAM striyo bandhanamityarthaH, yasya sAdhoretAH striyaH parisamantAd jJaparijJayA jJAtAH pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAtA:-parityaktAH, anarthaheturUpA jJAtAH, atra prAkRtatvAttRtIyAsthAne SaSThI, yena sAdhunA striya etAdRzyo jJAtAstasya sAdhoH zrAmaNyaM sukRtaM-sAdhvAcAraH saphalaH // 16 // medhAvI dharmamaryAdAvAMstAbhiH strIbhirna vihanyAt, saMyamajIvitaghAtenAtmAnaM na vinAzayet, kintvAtmagaveSakaH san caret, AtmAnaM gaveSayatItyAtmagaveSakaH, kiM kRtvA ? evamAdAyaitat jJAtvA, etaditi kiM ? striyaH paGkabhUtAH-muktimArge kardamabhUtAH, muktipathapravRttAnAM bandhakatvena mAlinyakAraNaM striyaH santIti jJAtvA, tasmAt strINAM saGgaM vihAya mayA saMsArAdAtmA nistAraNIyaH, iti buddhimAn // 17 // atra sthUlibhadrakathA yathA - pATaliputranagarenavamo nandarAjA, tasya rAjyacintAkArakaH zakaTAlanAmA mantrI vartate, tena svavRddhaputraH sthUlabhadnAmA lIlAvilAsArthaM tannagarAdhivAsinyAH Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2 ] [ 35 kozAvezyAyA gRhe muktastatra tasyA mArgitaM suvarNAdi yatheSTaM preSayati, dvitIyaputraH zrIyakanAmA rAjAGgapArzvavarttI vihitaH / asminnavasare tannagaravAstavyo vararucinAmA bhaTTo navInakRtairaSTottarazatakAvyairnandabhUpAlaM pratyahaM stauti, rAjA ca tasmai dravyaditsuH zakaTAlamantrimukhaM vilokate, zakaTAlamantrI tu mithyAtvavRddhibhIrurna tatkAvyAni stauti, mantriprazaMsAM vinA rAjA na tasmai kiJciddatte, vararucinA tu mantribhAryA svavacanAmRtena toSitA svabhartAraM zakaTAlamantriNaM pratyAha vararuceH kAvyAni tvayA nRpaparSadi vyAkhyeyAni, yathAsthitavastuprarUpaNe samyaktvasya bhUSaNaM na tu dUSaNamityAdi svavanitAvacoyuktyA tatkAvyaprazaMsanaM pratipannam / prabhAte parSadi bhUpateH puro vararuciproktAni kAvyAni mantriNA prazaMsitAni, tatprazaMsA'nantarameva rAjJA vararucibhaTTAya dInArANAmaSTottarazataM dattam / tataH pratidinaM vipro bhUpateH puro'STottarazatakAvyAni navAni vakti, stutiprAnte bhUpapradattaM dInArASTazataM gRhNAti, tato vRddhimAn vararucinAmA bhaTTaH zatasahastravittavyayena yAgahomAdi karoti / mantrI tu kathA vardhamAnaM mithyAtvaM dRSTvA taddAnaniSedhAya rAjJaH pura evamuvAca- he rAjannasya brAhmaNasyaitAvaddhanaM datvA kathaM kozakSayo vidhIyate ? ayaM tu parakAvyaharaNAtkavitaskaro'sti, rAjJoktaM kimasau purAtanakavikRtAni kAvyAni matpuro vakti ? maMntriNoktametaduktAni kAvyAni saptA api matputryaH paThanti, rAjJoktaM prAtaretaduktAni kAvyAni tava saptaputrIpArzve pAThanIyAni / tato mantriNA sarvaM zikSayitvA saptA api putryaH prabhAte bhUpaparSadi yavanyaMtaritAH sthApitAH, tAzca kramAtprathamA putryekavArazrutasarvagranthadhArikA, dvitIyA tu dvirvArazrutasarvagranthadhArikA, evaM sarvA api yAvatsaptamI putrI 'saptavArazrutasarvagranthadhArikA, etAdRzadhAraNAnvitAH santi / I atha tatra samAyAto vararuciH svakRtakAvyAni nRpateH puro vaktumArebhe stutyante bhUpatinoktamaho bhaTTaitAni kAvyAni tvatkRtAni parakRtAni vA ? so'vAk matkRtAnyeva / rAjJoktametAni kAvyAni mantriNaH saptaputrINAM mukhe samAyAnti, sa vakti yadi tA vakSyanti tadAhamasatya:, evaM tenokte yavanyaMtarAdyakSAnAmnI prathamA putrI bhUpateH puraH samAgatya sarvANi tAni kAvyAni papATha / evaM kramAtsarvA api tAni kAvyAni peThuH, tathAprajJAsadbhAvAttato niSkAsito rAjakulAdvararucirbhUpena, sabhAjanena ca tiraskRtaH sarvatrApamAnaM prAptaH / atha tenetthaM kapaTaM prArabdham, sandhyAyAM gaGgAjalAntaryantraM kRtvA dInArapaJcazatIM muktvA prabhAte tatra gatvA gaGgAM stauti, stutyante lokasamakSaM jalayantragranthi pAdenAkramya haste gRhItvA janebhyo darzayati matstutiraJjitA gaGgA mahyamevaM datte, rAjJA tu kArpaNyAnmamAsatkala GkamAropya tiraskAraH kRta iti ca vadati, tadvArtA zravaNAllajjito rAjA tadvRttAntaM zakaTAlamantriNo'gre kathayAmAsa, mantriNA tatra carapreSaNena tajjAlayantraM jJAtvA dInArapaJcazatagranthimAnAyya svakare dhRtaH, prabhAte tatra bhUpatiH sanagaralokastatrAyAtaH, vararucirapi 1 saptavArazrutagranthadhArikA mu0 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [ uttarAdhyayanasU gaGgAM stauti, stutyante pAdAkrameNa hastAbhyAM ca jalamAloDayannapi na granthimApnoti, vikhinno vararuciH, mantriNaivamuktaM bho vararuce ! tava kalye kiM ganthikSepo vismRtaH ? kiM vA kSipto'pi dInAragranthiranyenApahRtaH ? yadvA nandarAjye paradravyApahArI ko'pi nAstItyuktvA sagranthiH sarvajanAnAM bhUpatervararucezca darzitaH carapreSaNavRttAntazca prakaTitaH / tato lokairdhikkRtaH khinno vararucirmukhamAcchAdya mantridattaM ca granthi lAtvA svagRhe gataH, tataH paraM mantricchidrANi 'vilokayati, paraM na pazyati, tato mantrigRhadAsyA saha snehaM cakAra, tadgRhavArtAM ca pRcchati, sApi tatsnehalubdhA sarvaM kathayati / anyadA tasyAgre tayA proktamadhunA zrIyakavivAhaH samAyAto'sti / rAjA gRhe AkArayiSyate, tatsatkArAya navInacchatra-cAmara-siMhAsanazastrAdisAmagrI jAyamAnAsti / tato vararucizchidaM manasi kRtvA nAgarikaDimbhAn modakadAnenedaM pAThayati - *'naMdarAya navi jANaI, jaM sagaDAla karesi / naMdarAyaM mAreu karI, siriya u rAja Thavesi // 1 // ' paThanti te tathaiva mArge mArge, tadrAjavATikAM gacchatA rAjJA zrutam, mantrigRhe carAH preSitAH, taistatra chatrAdisAmagrI jAyamAnA dRSTA, rAjJo'gre kathitA, rAjA ruSTaH, prabhAte praNAmArthaM gatena mantriNA krodhavahnijvAlAmAlAkulo dRSTaH, jJAtaM ca svakIyasakalakuTumba - kSayakArirAjakopasvarUpam, tvaritameva pazcAtsvagRhe gataH, zrIyakasyAgre rAjakopasvarUpamuvAca, evaM ca sacivena tasya zikSA dattA he vatsa ! kalye yadAhaM nRpasya praNAmaM karomi tadA tvayA khaDgena macchirazchedaH kAryaH, anyathA sarvakuTumbakSayamasau kariSyati, mukhakSiptatAlapuTaviSasya mama zirazchede tava na ko'pi doSa iti paitravacastena mahatA kaSTena pratipannam / prabhAte rAjJo'gre tathaiva kRtam, rAjaparSadi hAhAkAro jAtaH, rAjJoktaM he zrIyaka ! kimidaM tvayA kRtaM ? zrIyakaH prAha he rAjan ! mama pitrA na prayojanam, kintu tavAjJAyAM (jJayA) prayojanam, yattavAniSTaM tanmamApyaniSTamevetyasau mayA hataH, tuSTo bhUpatiH zrIyakasya kathayati tvaM mantrimudrAM gRhANa / tenoktaM mama vRddhabhrAtA sthUlabhadraH kozAgRhe tiSThati / tataH sthUlabhadro nRpeNAkAritastatrAyAtaH, nRpeNoktaM mantrimudrAM gRhANa, tenoktamAlocya gRhISye / tato'zokavATikAyAM gatvA Alocayati saMsArasyAnityatAm, pitRvinAzakAriNyA mudrAyAH zAkinyA iva `tyAgArhatAmAlocya loco'nena kRtaH, gRhItA svayaM tapasyA, rAjasabhAyAM samAyAtasyAsya nRpeNoktaM bhoH sthUlabhadra ! AlocitaM ? sthUlabhadaH prAha-locitaM ziro mayetyuktvA gataH sthUlabhadraH kvacinnagare saMbhUtivijayasUreH ziSyo jAtaH / 1 vilokyate mu0 // * nandarAjA nApi jAnAti, yat zakaTAlaH kariSyati / nandarAjAnaM mArayitvA zrIyakaM rAjye sthApayiSyati // 1 // 2 tyAgArhatA ca Alocya D. L. // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [37 atha bhrAtRmohena zrIyakaH kozAgRhe AlApanAya gacchati vadati ca he koze ! tvatpatirmabhrAtA sthUlabhado yatirjAtaH, tvatpatipitA zakaDAlazca kSayaM gatastatkAraNamasau vararucirbhaTTo jJeyaH, sa ca tvadbhaginyAmupakozAyAM 'rato'sti, yatheyamamuM madyapAnarataM karoti tathA vidhIyatAmityuktvA zrIyakaH svagRhe gataH / atha kozAvacanAdupakozA taM vararuciM madyapAnarataM ckaar|jnyaattvRttaantaa ca kozA madyapAnamasau kurvannastIti zrIyakAyAcakhyau / anyadA rAjJA zakaTAlaH smArito'ho guNavAn zakto bhakto mahAmantrI mamAbhUt, IdRzo'pyasau yaditthaM mRtastanme manasi dUyate, iti rAjJoktamAkarNya zrIyakaH prAha yanme pitetthaM mRtastatra madyapAnakAryayaM vararucireva kAraNam, zlokazikSaNaM DimbhAnAM tenaiva kRtamityAdi vArtAM cakAra / rAjA papraccha vararuciH kiM madyapAnaM karoti ? zrIyakaH prAha zvo darzayiSyAmItyuktvA svagRhe zrIyakaH gataH / atha prabhAte nRpaparSadyupaviSTAnAM sarveSAM narANAM kareSu saGketitapuruSeNa kamalAni zrIyako dApitavAn, madanaphalacUrNamizritaM kamalaM ca vararucaye dApitavAn / tad gandhamAtrAdvararucinA pItaM madyaM tatraiva vAntam, rAjJA tasya dhikkArapUrvaM nAgarikavipravRndavacasA taptatrapupAnaM kAritam, sa mRtH| ___ atha kramAdviharantaH sthUlabhadrAdiziSyasahitAH zrIsaMbhUtivijayAcAryAH pATalipure caturmAsikasthityai samAyAtAH / tatraikaH ziSyaH kRtacaturmAsakopavAsa: siMhaguhAyAM gurvAjJayA sthitaH / ekazca dRSTiviSasarpabile sthitaH, ekaH punaH kUpadAruNi tathaiva sthitaH |sthuulbhdrstu nityAhArakArI kozAvezyAgRhe gurvAjJayA sthitaH / kozayA tvasya purastAdRzA hAvabhAvA vihitA yathA paramayogIzvaro'pi dravati, parametasya mano na manAgapi kSubhitam, pratyuta sA suzIlA zrAvikA vihitA, zeSaM caritraM tu prasiddhameva / evaM yathA sthUlabhadreNa strIparISahaH soDhastathAparairapi sAdhubhiH soddhvyH||8|| ____ athaikatra sthitasya muneH strIprasaGgaH syAt, atazcaryA kAryeti hetozcaryAparISahaH soDhavyaH, atastamAha - ega eva care lADhe, abhibhUya parIsahe / gAme vA nagare vAvi, nigame rAyahANie // 18 // asamANo carebhikkhU, neva kujjA prigghN| asaMsatto gihatthehi, aNikeu parivvae // 19 // lADhaH sAdhureka eva caret, lADhayati-yApayati AtmAnameSaNIyAhAreNa nirvAhayatIti lADhaH, kutra kutra vicaret ? grAme vAthavA nagare'pi, athavA nigame athavA rAjadhAnyAmapi 1 rakto mu0 // 2 manAka D. L. // 3 cAritraM mu0|| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [uttarAdhyayanasUtre dravyeNa bhAvena caikAkyeva vicaret / tatra grAmaH-kaNTakAdiveSTitaH, nagaraM-prAkArAdiyuktam, nigamo-vaNigjanasthAnam, rAjadhAnI-rAjasthAnameteSu vihAraM kuryAt / paraM kIdRzaH san bhikSurvicaret ? asamAnaH san, na vidyate samAno yasya so'samAnaH, gRhastho'nyatIrthilokebhyo'dhikaH sarvotkRSTaH, punaH kIdRzaH ? gRhasthairasaMsakto gRhasthaiH saha asammilitaH, punaH kIdRzaH ? 'aniketaH, na vidyate niketo-gRhaM yasya so'niketo'nagAraH, etAdRzaH san parivrajet - sarvato viharet // 19 // atra saGgamasthaviradRSTAnta:___ kollAgapure saGgamasthavirA bahuzrutA yathAsthitotsargA-'pavAdanipuNA durbhikSe gaNaM dezAntare preSya svayaM nagaraM navabhAgIkRtya vyavasthitAH, nagaradevatA ca teSAM guNai raJjitA / anyadA tatra guruvandanArthaM dattanAmA ziSyaH samAyAtaH, tadbhaktyarthaM guravaH sapAtraM taM sArdhaM lAtvA bhikSAyAM gatAH, ekasyebhyasya bhadrakaprakRtergRhe bAlo vyantareNa gRhItaH sadA roditi, upAyazatasahasrakaraNe'pi vyantaradoSopazAntirna jAtA, guravastadgRhe gatAH, cappuTikAkaraNapUrvaM mAruda bAletyuktam, AcAryatapastejasA vyantaro naSTaH, tuSTAstanmAtRpitRprabhRtisvajanAstebhyo modakAMdikamAhAraM gADhAgraheNa dattavantaH, te modakAstasyaiva ziSyasya gurubhirdattA, svayaM tvantaprAntamAhAraM vihRtya bhuktavantaH, pratikramaNAvasare tasya ziSyasya piNDadoSamAlocayeti gurubhiruktam, ziSyazcintayatyasau dhAtrIpiNDaM sadA bhuGkte, mama tvevaM kathayatIti cintanasamaya eva tadbhApanArthaM devatayAndhakAraM vikurvitam, sa bhRzaM bibheti, guruM prati ca vakti ahamatra dUrastho bibhemi, guravaH prAhurehi matsamIpe, sa vaktyasmin ghorAMdhakAre nAhamAgantuM zaknomi, gurubhisthUtkRtaliptA svAGgalI darzitA, tadudyotena so'trAyAtaH, paraM cintayati guravo dIpakaM rakSayanti / evaM cintayannevAsau devatayA capeTAbhistarjitaH, jJAtasvarUpairgurubhistasya navabhAgIkaraNAdikaM svarUpaM prakAzitam, yathA saGgamasthaviravihArakramAparaparyAyazcaryAparISaho'dhyAsitastathA glAnatvAvasthAyAmapi kSetranavabhAgIkaraNenApi caryAparISaho'nyairadhyAsitavyaH // 9 // atha yathA grAmAdiSvapratibaddhena caryA sahyate, tathA zarIrAdiSvapyapratibaddhena naiSedhikIparISaho'pi sahanIyaH, atastaM parISahamAha susANe sunnagAre vA, rukkhamUle va egao / akukkuo nisIijjA, na ya vittAsae paraM // 20 // tattha se ciTThamANassa, uvasaggAbhidhArae / saMkAbhIo na gacchijjA, udvittA annamAsaNaM // 21 // 1 aniketana: D. L. // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [39 sAdhurekaka-ekAkI san zmazAne'thavA zUnyAgAre-zUnyagRhe'thavA vRkSamUle niSIdedupavizet |prNttr kIdRzaH san ? akaukucyaH, nAsti kaukucyaM yasya so'kaukucyaH, kaukucyaM hi bhaNDaviTceSTocyate, tayA rahitaH samyak sAdhumudrAyukta ityarthaH / punaH sAdhustatra niSaNNaH san paramanyaM jIvaM na vitrAsayet, tatrasthaM jIvaM sthAnabhraSTaM na kuryAdityarthaH // 20 // punastadeva dRDhayati- 'tattheti' punastatra zmazAnAdAvAsthIyamAnasya bhikSoryadopasargA bhaveyustadA tAnupasargAn sAdhurabhidhArayet / kimete upasargA varAkA mama kariSyanti ? svayamevopazAmya yAsyantIti matiH kartavyetyarthaH / paraM zaGkAbhItaH san tata AsanAdAtApanAsthAnAdutthAyAnyadAsanaM na gacchet, Asyate upavizyate'sminnityAsanam-AtApanAsthAnamucyate, atra naiSedhikIparISaha ko'rthaH ? yathA grAmAdiSvapratibaddhena caryAparISahaH sahanIyastathA zarIre'pratibaddhena naiSedhikIparISahaH sahanIyaH naiSedhikInAma zarIramityarthaH // 21 // atra kurudattasAdhukathA___ hastinAgapure ibhyaputraH kurudattanAmA pravrajito viharan kramAtsAketapuradUrapradeze pratimAyAM sthitaH, tatra caramapauruSyAM godhanApahAriNazcaurAH samAyAtAH, tatpRSTau tvaritaM gatAH, pazcAgosvAminaH samAyAtAstaizcauramArgasvarUpe pRSTe sa yatirna kiJcid brUte / tataH saJjAtakopaistaiH zirasi mRtpAli kRtvAGgArAH kSiptAH, sa yatirmanAgnApasRtaH, tAM vedanAmadhisahamAnaH siddhi gataH / evaM naiSedhikIparISahaH soDhavyaH // 10 // atha naiSedhikyAmAtApanAdisthAne svAdhyAyAdikaM kRtvA zayyAyAmupAzraye Agacchet, atastatparISahamAha uccAvayAhi sijjAhi, tavassI bhikkhu thAmavaM / nAivelaM vihannejjA, pAvadiTThI vihannaI // 22 // pairikkuvassayaM ladhdhuM, kallANaM adu paavgN| kimegarAiM karissai, evaM tattha'hiyAsae // 23 // tapasvI bhikSuruccAvacAbhiH zayyAbhirupAzrayaiH kRtvA sthAmavAn bhavet, dhairyayukto bhavet, kIdRzIbhiH zayyAbhiH ? uccAzca avacAzca uccAvacAstAbhiruccAvacAbhiH, uccAH zItAdirakSaNaguNairyuktAH, avacAstadviparItAH, tAdRzIbhiH zayyate yAsutAH zayyA upAzrayA ujyante / tatrIpAzrayeSu sthitaH sAdhurativelAM-sAdhurmaryAdAM na vihanyAt, harSa-viSAdAbhyAM sAdhurmaryAdAyAM tiSThet, sadguNayuktAM zayyAM labdhvA harSabhAg na bhavet, guNInAM zayyAM labdhvA viSAdabhAg na syAt / pApadRSTirAcArahInaH, uccAvacAbhiH zayyAbhirativelAMsAdhurmaryAdAM vihanyAt, harSaviSAdayuktaH syAt // 22 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] [ uttarAdhyayanasUtre sAdhuH pratiriktaM-pazupaNDakastryAdirahitamupAzrayaM labdhvA tatraivamadhyAsItaivaM vicArayet, kIdRzamupAzrayaM ? kalyANaM zubhaM sukhadAyakam |athvaa pApakaM duHkhadAyakametAdRzamupAzrayaM prApyaivaM cintayet, evamiti kiM ? me mamAnayaikarAtristhitiyogyayA sthityA kiM kAryam ? ekarAtraM mamAtra nivAsaH karaNIyaH, kiM kariSyati kalyANamupAzrayaM prApyeti cintayet puNyavanto janA etAdRzeSu sthAneSu tiSThanti, anye pAmarAstRNamaya-mRttikAmayeSu nityaM vasanti, mama tvasyAM sthitau na mamatvaM vidheyam, sukhaduHkhaM vA saheta, jinakalpApekSayaikarAtram, ekarAtriryatra tadekarAtram upAzrayaM vaset, jinakalpo hyekarAtramupAzrayaM zubhaM vA'zubhaM vA seveta / sthavirakalpo muniH katipayAhorAtravAsI bhavet ? sthavirakalpaH paJcarAtraM nagare vasati // 23 // atra yajJadattadvijaputrayoH kathA - yathA kauzAmbyAM yajJadattadvijaputrau somadattasomadevanAmAnau pravrajitau gItArtho jAtau / anyadA tatpitarAvujjayinyAM gatau, tAvapi sAdhU viharantau tatra gatau / tatra tadA dezarItyA svagRhe kriyamANaM vividhauSadhimizraM madyAparaparyAyaM vikaTaM ( uSNajalaM) tayoH svajanairdattaM tau tatsvarUpamajAnantau jalavizeSabuddhyA pItavantau, pariNate ca tasmin jJAtamadyasvarUpau tau kRtapazcAttApau tadvairAgyAdevAnazanaM pAdapopagamanAmakaM nadItaTasthakASTopari prapannau / tato'kAlavRSTyA nadIpUreNa plAvitau samudrAntaH praviSTau, tatra jalacaropasarga viSahya divaM gatau / imau hi nIrapUrAgame'pi zayyAto na pRthagbhUtau / evaM zayyAparISahaH soDhavyaH // 11 // . atha zayyAsthitasya tatropadave jAte sati rAgadveSarahitasya sAdhoryadA kazcicchayyAtaro vA zayyAtarAdanyo vA vacanairAkrozediti hetorAkrozaparIghaho'pi soDhavyaH, atastatparISahamAha akkosijja paro bhikkhuM, na tersi paDisaMjale / sariso hoi bAlANaM, tamhA bhikkhU na saMjale // 24 // succANaM pharusA bhAsA, dAruNA gAmakaMTayA / tusiNIo uvehijjA, na tAo maNasIkare // 25 // paro'nyaH kazcidyadi bhikSaM - sAdhumAkrozeta durvacanaistarjayet / tadA tasmai na pratisaJvaleta, tasyopari krodhaM na kuryAdityarthaH / yadi tasyopari sAdhurapi krodhaM kuryAttadA so'pi bAlAnAM-mUrkhANAM sadRzo bhavet, tasmAdbhikSuHna sajvalena gAlI zrutvA pratigAlI na dadyAt / tadA kiM kuryAdityAha 'succANaM' iti sAdhustUSNIko-maunI sannupekSeta, audAsInyena tiSThet, rAgadveSarahito bhavet, tA bhASA manasi na kuryAt, kiM kRtvA ? paruSAH kaThorA bhASAH zrutvA, kIdRzI: bhASA: ? dAruNAH, dArayanti saMyamadhairyaM vidArayantIti Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [41 dAruNAH punaH kIdRzI: ? grAmakaNTakAH, grAma indriyagaNastasya kaNTakA iva kaNTakA grAmakaNTakA duHkhotpAdakAH yaduktam - cANDAlaH kimayaM dvijAtirathavA zUdro'thavA tApasaH, kiM vA tattvanivezapezalamatiryogIzvaraH ko'pi vA / ityasvalpavikalpajalpamukharaiH saMbhASyamANo janai! rUSTo na hi caiva hRSTahRdayo yogIzvaro gacchati // 1 // __ [tulA bhartR 0 vairA 54] punargAlIM zrutveti cintayetdadatu dadatu gAlIlimanto bhavanto, vayamapi tadabhAvAdgAlidAnepya'zaktAH / jagati viditametaddIyate vidyamAnaM, dadatu zazaviSANaM ye mahAtyAgino'pi // 1 // iti vicArya zamatvena tiSThet // 25 // atrArjunamAlAkArarSikathA - yathA - atha rAjagRhe nagare'rjunanAmA mAliko'sti, tasya priyA skandazrInAmnI vartate, sa svavATikAmArgasthaM purAbahirmudgarapANiyakSaM nirantaraM svagotradevatvenArcati / anyadA vATikAgatasyArjunamAlikasya samIpe sA bhojyaM gRhItvA vATikAyAM yAntI yakSabhavanasthaiH SaTpuruSairdaSTA, bhogArthaM yakSabhavanAntaH pravezitA / tadAnImeva tatra yakSapUjArthaM mAlikaH samAyAtaH, taM baddhvA SaDapi puruSAstasyA bhoge pravRttAH / sa pazyatyevaM ca cintayati mayaiSa yakSo mudhaivArcitaH, yadetasya pura itthaM parAbhUyate / tato yakSastaccharIramanupravizya tAn SaDapi puruSAn strIsaptamAn mArayati sma / evaM pratyahaM mArayati / tato loko'pi tasmin mArge rAjagRhapurAttAvanna nirgacchati yAvatsapta mAritA na syuH / anyadA zrIvIrastatra samavasRtaH, na ko'pi tadbhayena vandanArthaM gacchati / sudarzanazreSThI tu yadbhavati tadbhavatu, mayA tvavazyaM zrIvIrastatra gatvA vandanIya eveti vicintya tanmArge calitaH, taM dRSTvA mAlikazarIrapraviSTo mudgarapANiryakSo dhAvitaH / tataH sudarzanazreSThinArhatsiddha-sAdhu-zuddhadharmazaraNaM prapannam, sAgArikamanazanamapi gRhItam, kAyotsargeNa sthitam, tato dharmaprabhAvAtsa yakSastamAkramituM na zaknoti / pazcAdyakSo mAlikazarIraM muktvA gataH, svasthIbhUto mAlikaH zreSThimukhAdvIrAgamanaM zrutvA zreSThinA saha vandanArthaM gataH, vIravacasA pratibuddho dIkSAM gRhItavAn, rAjagRhanagaramadhya eva gRhe gRhe bhikSArthaM bhramati, lokAstu svajanamArako'yamityAkrozAn dadati, sa mano-vacana-kAyazuddhyA tAnAkrozAn viSayotpannakevalajJAnaH zivamagAt / evamanyairapyAkrozaparISahaH soDhavyaH // 12 // ___ atha kazcidAkrozako durvacanavAdI sAdhodhamapi kuryAt, tadA tamapi saheta atastatparISahamAha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] [ uttarAdhyayanasUtre hao na saMjale bhikkhU, maNaM pi na paosae / titikkhaM paramaM naccA, bhikkhU dhammaM vicitae // 26 // samaNaM saMjayaM daMtaM, haNijjA koi katthaI / natthi jIvassa nAsotti, evaM pehijja saMjae // 27 // bhikSuH sAdhurhato yaSTyAdibhistADito na saJjvalena krodhAdhmAtaH syAt, mano'pi na pradveSayet, cittaM sadveSaM na kuryAdityarthaH / kiM kRtvA ? titikSAM kSamAM paramAmutkRSTAM jJAtvA dazavidhasAdhudharme kSAntimutkRSTAM vicArya bhikSurdharmaM vicintayet mama dharma eva rakSaNIya iti vicintayedityarthaH // 26 // kazcid duSTaH kutracidanAryadeze zramaNaM sAdhuM hanyAt, prANApahAramapi kuryAttadA saMyataH sAdhurevaM samprekSeta vicArayet, evamiti kiM ? jIvasya nAzo nAsti, zarIrasya nAzo vidyate, na ca zarIranAze jIvanAzaH kIdRzaM sAdhuM ? saMyataM jitendriyam, punaH kIdRzaM ? dAntaM krodhAdirahitam sAdhunA manasyevaM cintanIyam kadAcidahamasmin zarIranAzAvasare krodhaM kariSyAmi tadA mama dharmarUpajIvitavyanAzo bhaviSyati, na cAsminnityadehe naSTe mamAtmano dharmasya ca nAzo bhAvIti // 27 // yaduktam // doSo me'stIti yuktaM zapati zapati vA taM vinAjJaH parokSe / dRSTyAH sAkSAnna sAkSAditi zapati na mAM tADayettADayedvA // nAsUn muSNAti tAn vA harati sugatidaM naiSa dharmaM mamAho / itthaM yaH ko'pi hetau sati vizadayati syAddhi tasyeSTasiddhiH // atra skandakaziSyANAM kathA - yathA zrAvastyAM jitazatrunRpaH, dhAriNI priyA, tayoH putraH skandakaH, purandarayazA putrI kumbhakArakaTake pure daNDakinRpasya dattA / tasya purohitaH pAlako mithyAdRk / anyadA zrAvastyAM munisuvratasvAmI samavasRtaH, tasya dezanAM zrutvA skandakaH zrAvako jAtaH / ekadA pAlakapurohito dUtatvena zrAvastyAM prAptaH, rAjasabhAyAM jainasAdhunAmavarNavAdaM vadan skandakena niruttarIkRtya nirghATitaH san skandakumAropariSTazchidrANi pazyati / anyadA skandakakumAraH zrImunisuvratasvAmipArzve paJcazatakumAraiH saha pravrajito gItArtho jAtaH, svAminA te kumAraziSyAstasyaiva dattAH / anyadA sa skandakaH svAminaM pRcchati he bhagavan ! bhaginIM vandApanArthaM gacchAmi ? svAminA bhaNitaM tatra maraNAntikopasargo'sti, skandakenoktaM bhagavan ! vayamArAdhakA virAdhakA vA ? svAminA bhaNitaM tvAM muktvA sarve'pyArAdhakAH, svAminaivamukte'pi bhavitavyatAvazena paJcazataziSyaparivRttaH sa kumbhakArakaTakapure gataH / pAlakena tamAgacchantaM jJAtvA pUrvavairaM smaratA sAdhusthitiyogyodyAne SaTtriMzadAyudhAni bhUmau Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [43 sthApitAni, skandakAcAryastu tatraiva samavasRtaH / tataH pAlakena nRpasyAgre kathitam, mahArAja ! ayaM skandakaH paJcazatasAdhavo'pi ca sahasrayodhinaH parISahabhagnAstava rAjya gRhItukAmAH samAyAtAstvAM haniSyanti, rAjyaM ca gRhISyanti, yadi na pratyayastadodyAnaM vilokaya ? ebhirAyudhAni bhUmau gopitAni santi / nRpeNodyAnaM vilokitam, AyudhAni dRSTAni, krodhAttena te sAdhavastasyaiva dattAH, tena sarve'pi te yantreNa pIlitAH, vadhaparISahasya samyagadhisahanAdutpannakevala jJAnAH siddhAH, skandakAcAryastu sarveSAM ziSyANAM tathAvidhamaraNaM dRSTvotpannakrodhaH sarvasyApyasya dAhako'haM syAmiti ktnidaano'gnikumaaressuutpnnH| athAcAryasya rajoharaNaM rudhiraliptaM gRdhai : puruSahastaM jJAtvA caJcapuTenotpATya purandarayazApuraH pAtitam, sApi mahatImadhRtiM cakAra, sAdhavo gaveSitAH, kintu na dRSTAH, pratyabhijJAtAni kambalAdyupakaraNAni, jJAtaM ca tayA sAdhavo mAritA iti / tato dhikkRtastayA nRpatiH, ahaM tava mukhaM na pazyAmi, pravrajiSyAmyeveti vadantIM tAM skandakabhaginIM devAH zrImunisuvratasvAmisamIpe muktavantaH, svAminA sA dIkSitA / tato'gnikumAradevena sanagaro dezo dagdhaH / tato daNDakAraNyaM jAtam, adyApi tathaiva tajjanairbhaNyate / ebhiH sAdhubhirvadhaparISahaH soDhastathAparairapi soDhavyaH / na tu skandakAcAryavatkartavyam / atha parairabhihatasyauSadhAdikayAJcA syAttasmAdyAJcAparISaho'pi soDhavyaH, atastatparISahamAha dukkaraM khalu bho niccaM, aNagArassa bhikkhunno| savvaM se jAiyaM hoi, natthi kiMci ajAiyaM // 28 // goyaraggapaviTThassa, pANI no suppasArae / seo agAravAsutti, ii bhikkhU na ciMtae // 29 // khalviti nizcayena bhoH svAminnanagArasya bhikSornityaM kaSTam, aparasya ca kadAcitkaSTamutpadyate / bhikSostu nityameva kaSTam, yaduktam - gAtrabhaGgaH svare dainyaM prasvedo vepathustathA / maraNe yAni cihnAni, tAni cihnAni yAcane // 1 // - ityuktatvAdbhikSonityaM mahatkaSTa, tatki kaSTamityAha-se iti tasya bhikSoH sarvaM vastu yAcitaM sadbhavati, ayAcitaM-gRhasthAdamArgitaM kiJcidapi nAsti, tasmAddhi kaSTaM bhikSujIvitamiti // 28 // 1 "jJAnAste - mu0 // 2 kintu - D. L. mu0 1 nAsti // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [uttarAdhyayanasUtre punastadeva dRDhayati-'goyareti' gocarAgrapraviSTasya-bhikSArthaM praviSTasya sAdhoH pANirhastaH piNDagrahaNArthaM na suprasAryaH-sukhena na prasAryaH, gauriva carati yasmin sa gocaraH, gocare'graMpradhAnapiNDagrahaNaM gocarAgraM, tannimittaM praviSTasya-gRhasthagRhe prasthitasya bhikSArthaM karaprasAraNaM duSkaraM bhikSAmArgaNaM duSkaram, ko nityaM samyagvapuSmAnnaraH bhikSA mArgayati ? tasmAdAgAravAso-gRhavAsaH zreyAniti bhikSurmanasi na cintayet / yathA'raNye yAJcAparISaho dussaho, na tathA zrImadgRhAkIrNe pure / ataH strINAM nijarUpakRtamanarthaM dRSTvA baladevarSiH purapravezaM niSedhya, yata eva yAJcAparISahaM soDhavAn // 29 // ___ tatkathA yathA-dvArikAnagaryAmekadA zrInemiH samavasRtaH, kRSNena dvArikAkSayasvamaraNakAraNaM pRSTam, neminA madyapAnavikalI-bhUtatvatkumAropasargasamudbhUtakrodhAd dvIpAyanAd dvArikAkSayastvanmaraNaM ca tvadbhAtRvyaja-rAkumArAdeveti proktam / vAsudevena dvArikAyAM niSiddhamapi madyapAnaM bhavitavyatAvazena kRSNaputraiH kRtam, vikalIbhUtaizca taiH krIDArthaM nagarabahirgataistatrAtApanAM kurvan dvIpAyanarSi-dRSTaH, are ! tvaM dvArikAkSayakArI bhaviSyasItyuktvA yaSTi-muSTyAdibhirupasargitaH kopAd dvArikAkSayanidAnaM cakAra, sa tanmAraNenaiva mRto'gnikumAreSUtpannaH, tena ca dvArikAkSayaH kRtaH, kRSNabaladevAveva nirgatau, aTavyAM tRSAkrAntena vAsudevenoktaM nAhamataHparaM calituM zaknomi, pAnIyamAnIya me dehi tato baladevena pAnIyArthaM dUraGgate pAdopari pAdaM kRtvA kRSNaH suptH| atha prAgeva zrIneminAthavacanazravaNasaJjAtabhayena jarAkumAreNa vanavAsaM prapannena tadAnImitastato bhramatA tatraivAyAtena mRgabhrAntyA muktabANena viddhapAdaH kRSNaH paJcatvamApa / tathApi tatrAyAtena baladevena na me bhrAtA mRtaH, kintu madvilambAgamanottharoSAdeSa maunamAzrito'stIti buddhyA tacchavaM svaskandhe samutpATitam, pUrvasaGgatikadevena pratibodhe kRte baladevena dIkSA gRhItA / ekadA kasmiMzcid grAme bhikSArthamAyAtasya baladevasya rUpaM dRSTvA vyAmohaM gatayA kUpakaNThasthayA kayAcinnAryA ghaTabhrAntyA svabAlakaNTha eva pAzitastato baladevamuninA pratibodhitA sA bAlagalAtpAzaM duuriickaar|tto bhikSArthaM grAmapravezaniyamo gRhItaH, vana eva tRNakASTahArakebhyo bhikSAM gRhNAti, yadi tebhyo na prApnoti tadA tapa eva karotIti / yathA baladevena tucchalokebhyo'pi bhikSA mAgitA, tato yAJcAparISahaH soDhastathAparairapi soDhavyaH / evaM yAJcAparISahe baladevakathA ||14||ath yAJcAyAM na labheta tadA'lAbhaparISaho'pi soDhavyaH, ato'lAbhaparISahamAha paresu gAsamesijjA, bhoyaNe pariniTThie / laddhevi piMDe aladdhe vA, nANutappijja paMDie // 30 // ajjevAhaM na labbhAmi, avi lAbho sue siyaa| jo evaM paDisaMcikkhe, alAbho taM na tajjae // 31 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [45 ___ sAdhuH pareSu gRhastheSu grAsaM kavalameSayet, tatra ca bhojane odanAdau pariniSThitesampUrNe siddhe vA labdhe prApte sati vAthavA'labdhe'lpe labdhe'niSTe labdhe vA paNDito muni nutRpyet, labdhimAnahaM yato mayA sampUrNamiSTaM vA''hAraM labdham, aniSTe'lpe vA labdhe tathA na dUyetetyanukto'pyartho gRhyate // 30 // tadA kiM kuryAdityAha-adyaivAhamAhAraM na labhe, apIti sambhAvanAyAM sambhA-vayAmi, adyaivA''hAraM na prAptam, paraM 'sue' iti zvaH prabhAte-AgAmidine lAbhaH syAdAhArasya prAptirbhavet / upalakSaNatvAdanyedhuraparedhuranyataredhurvA mA bhUt, yaH sAdhurevaM pratisamIkSateiti cintayati taM sAdhumalAbhaparISaho na tarjayet-nAbhibhavet // 31 // atra alAbhaparISahe kathAdvayam; laukikaM lokottaraM ca / tatra prathamaM laukikaM kathAnakaM kathyate ekadA kRSNo baladevaH satyakirdAruka ete catvAro'pyazvAhRtA aTavyAM vaTavRkSAdho rAtrau suptAH, Adye praharedAruko yAmiko jAtaH, anye trayaH suptAH, tadAnIM krodhapizAcastatrA''yAtaH, dArukaM pratyAha-ahametAn suptAn sAmprataM bhakSayAmi, yadi tavaiSAM rakSaNe zaktirasti tadA yuddhaM kuru? dArukeNoktaM-bADham, tato lagnaM yuddham, yathA yathA dArukastaM pizAcaM hantuM na zaknoti tathA tathA tasya krodho varddhate / tathA ca dArukasya na yuddhalAbho jAtaH, parAbhUta eva dArukaH suptaH / dvitIye prahare satyakirutthita krodhapizAcena tathaiva jitaH, tRtIye prahare baladevaH so'pi tathaiva jitaH, turye prahare utthitaM kRSNaM krodhapizAcastathaiva proktavAn / kRSNaH prAha - mAM jitvA matsahAyAn bhakSaya, tato yathA krodhapizAco yudhyati tathA tathA kRSNo'ho balavAneSa mallaH iti tuSyati, yathA kRSNastoSavAn bhavati tathA tathA pizAcaH kSIyati, evaM kRSNena pizAcaH sarvathA kSINaH svavastramadhye kSiptaH, prabhAte tAn aGgAn dRSTvA kRSNenoktaM-kimetadbhavatAM jAtam ? te sarve'pi rAtrivRttAntaM prAhuH, kRSNena svavastramadhyAdAkRSya darzitaH, evaM kRSNavad yastoSavAn bhavati so'lAbhaparISahaM jetuM zaknoti / atha dvitIyaM lokottaraM DhaNDhaNakumArakathAnakaM kathyate - ___ kasmiMzcid grAme ko'pi kRzazarIrI kuTumbI vasati, anye'pi bahavastatra kuTumbino vasanti, vArakeNa te rAjaveSTiM kurvanti, rAjasatkapaJcazatahalAni vAhayanti / ekadA tasya kRzazarIriNaH paJcazatahalavAhanavArakaH samAyAtaH, tena ca vAhitA vRSabhAH,bhaktapAnavelAyAmapyeko'dhikazcASo dApitastadAntarAyaM karma baddham tato mRtvAsau bahukAlamitastataH saMsAre paribhramya kasmiMzcidbhave kRtasukRtavazena dvArikAyAM kRSNavAsudevasya putratvena samutpannaH, DhaNDhaNeti tasya nAma pratiSThitam / sa DhaNDhaNakumAraH zrInemipArthe'nyadA pravrajitaH, lAbhAntarAyavazAnmahatyAmapi dvArikAyAM hiNDamAno na kiJcidannAdi labhate, yadi kadAcillabhate tadA sarvathAsArameva / tatastena svAmI pRSTaH, svAminA tu sakala: pUrvabhavavRttAntastasya kathitaH, tena cA'yamabhigraho gRhItaH, paralAbho mayA na grAhyaH / anyadA vAsudevena svAminaH iti pRSTam, bhagavannetAvatsu zramaNasahastreSu ko duSkarakArakaH ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] [ uttarAdhyayanasUtre svAminA DhaNDhaNarSireva duSkarakAraka ityuktam / kRSNenoktaM sa idAnIM kvAsti ? svAmI prAha-tvaM nagaraM pravizaMstaM drakSyasi, hRSTaH kRSNaH zrInemijinaM praNamyotthitaH, puradvAre pravizaMstaM sAdhuM dRSTavAn, hastiskandhAduttIrya kRSNastaM vavande, tena vandyamAno'yaM sAdhurekenebhyena dRSTaH, cintitaM ca tenAho eSa mahAtmA kRSNena vandyate / evaM cintayata eva tasya gRhe DhaNDhaNarSiH praviSTastena modakaiH pratilAbhitaH, tataH sa svAmisamIpe gatvA pRcchati mama lAbhAntarAyaH kSINaH kiM ? svAminottameSa vAsudevalAbhaH, mama paralAbho na kalpate ityuktvA nagarAdbahirgatvocitasthaNDile modakAn vidhinA pariSThApayan zubhadhyAnAroheNa kevalI jAtaH / evamanyairapyalAbhaparISahaH soDhavyaH / alAbhAdaniSTAhAralA bhAdantyAhAra - prAntyAhArabhojanAccharIre rogA utpadyante, ato rogaparISaho'pi soDhavyaH / tato rogaparISahamAha naccA uppaiyaM dukkhaM, veyaNAe duhaTThie / adINo ThAva pannaM, puTTho tattha hiyAsae // 32 // tegicchaM nAbhinaMdijjA, saMcikkhattagavesa / evaM khu tassa sAmannaM, jaM na kujjA na kArae // 33 // vedanayA duHkhArttito muniradInaH san prajJAM sthApayet-buddhi sthirAM kuryAt, kiM kRtvA ? duHkhamutpatitamudbhUtaM jJAtvA tatra vedanAyAM duHkhe vA rogaparISahamadhyAseta saheta, kIdRzo muniH ? 'puTTho' spRSTo - rogairvyAptaH, duHkhayatIti duHkhaM-rogastenArta:-pIDitaH kriyate iti duHkhArtitaH, tAdRzo'pi prajJAM sthApayet, rogArttasya hi prajJA caJcalA syAt, sAdhustu sadbhAve'pi prajJAM sthirAmeva vidadhItetyarthaH // 32 // tadA rogArttaH kiM kuryAdityAha-'tegiccha 'miti sAdhuH rogArttazcikitsAM rogapratIkAraM nAbhinandet-nAnumanyeta, tadA cikitsAyAH karaNaM kAraNaM dUrata eva tyaktam, yadA manasyapi cikitsAcintanaM sAdhurna kuryAt, kIdRzaH sAdhuH ? AtmagaveSakaH, AtmAnaM saMyamajIvaM gaveSayatItyAtmagaveSakaH, etAdRzaH san 'saMcikkhe' samAdhinA tiSThet pIDayA pIDito na krandedityarthaH / khu yasmAtkAraNAcchrAmaNyaM sAdhutvam, 'eyaM' etadeva, 'jaM' iti yasmAtkAraNAdoge samutpanne svayaM cikitsAM na kuryAt, anyenApi na kArayet, jinakalpikApekSayAsthavirakalpikAH punaH kArayantyapIti vRddhasampradAyaH // 33 // atra kAlavaizikakathA - yamAcAraH, yathA - mathurAyAM jitazatrunRpo'tisurUpAM kAlAkhyAM vezyAmantaHpure'kSipat, tasyA putraH kAlavaizyakastasya bhaginI mudgazailanagarasvAminA pariNItA / anyadA sa kumAraH zrRgAlazabdaM zrutvA svabhRtyAnapRcchat kasyA'yaM svaraH ? tairUce pherukasvaro'yam, kumAreNoktaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [47 pheruko'trAnIyatAM, tairAnItaH, zrRgAlaH kumAreNa hanyamAnaH khIkhIti kurvANo mRtaH, akAmanirjarayA vyantaro jAtaH / anyadA kumAraH sthavirAntike pravrajitaH gItArtho jAtaH, ekAkI viharan pratimA pratipannaH, tasyArthIrogo babhUva, na cikitsAM kArayati, nApyauSadhaM karoti tathAvidhapratyAkhyAnAt / anyadA viharannasau mudgazailapure gataH, tatra tannagarasvAmipariNItayA tadbhaginyAjhenauSadhamizrA bhikSA dattA, tena cAjAnatAjhenauSadhimizra AhAro gRhItaH, auSadhaprayoge ca jJAte bhagnaM me pratyAkhyAnamityadhikaraNadoSazayA bhaktaM pratyAkhyAtaM purAbahiH, tatra ca tena zrRMgAlajIvena vyantarIbhUtenopayogadAnenAsAvupalakSitaH, sa tUtpannavaireNa ca navaprasUta-zivArUpeNa khIkhIkurvatA khAdyamAnaH zivopasargamarzorogaM ca soDhavAn / evamanyairapi rogaH [ parISahaH ] soDhavyaH // 16 // atha rogAdiyuktasya zayanAdau dussahatRNasparzaH syAt, atastatparISahamAha acelagassa lUhassa, saMjayassa tavassiNo / taNesu suyamANassa, hujjA gAyavirAhaNA // 34 // Ayavassa nivAeNaM, aulA havai veyaNA / evaM naccA na sevaMti, taMtujaM taNatajjiyA // 35 // tapasvinaH saMyatasya tRNeSu zayamAnasya, tRNairgAtravirAdhanA bhavet, kIdRzasya saMyatasya ? acelakasya-vastrarahitasya, punaH kIdRzasya ? rUkSasya-tailAbhyaGgAdirahitasya, yadA zarIre tRNaiH kRtvA pIDA syAttadA kiM kuryAdityAha-Ayavasseti tRNarjitAstRNasparzapIDitAH sAdhavaH taMtujaM vastraM- 'sUtravastraM kambalAdivastraM vA na sevanti-nAcaranti, kiM kRtvA ? evaM jJAtvA, evamiti kim ? Atapasya nipAtena-dharmasya saMyogenA'tulA vedanA bhavati, tApa-zIta-varSA-vAtAdipIDA asmAbhiH soDhuM na zakyate / athavA AtapyetapIDyate zarIramanenetyAtapaH, taNa-pASANAdirapyucyate, tasya saGgenA'smaccharIre mahatI vedanA bhavati, yadi vastrAdInAM prastaraNaM syAttadAsmaccharIre tRNAdibhiH pIDA na syAditi vicintya vastrakambalAdikaM na parigRhNanti, iti jinakalpApekSayedamuktaM vartate // 34-35 // atra bhadrarSikathA - yathA - zrAvastyAM jitazatruputro bhadraH pravrajitaH, viruddharAjye viharan herako'yamiti bhrAntyA nRpanaraibhRtaH, pRSTo'pyabruvan kruddhastaiH kSureNa takSito darbhezca veSTayitvA muktaH / tataH sa tadvedanAmadhisehe / evaM tRNasparzaparISahaH zeSasAdhubhirapyadhisahyaH // 17 // atha tRNAdisparzAccharIre prasvedAdajaHsparzAnmalopacayaH syAt tadA malaparISaho'pi soDhavyaH, atastamAha1 sUtravastraM mu0 1 nAsti // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] [ uttarAdhyayanasUtre kilinnagAye mehAvI, paMkeNa vA rayeNa vA / dhiMsu vA pariyAveNaM, sAyaM no paridevae // 36 // veijja nijjarApehI, AriyaM dhammamaNuttaraM / jAva sarIrabheutti, jallaM kAeNa dhArae // 37 // medhAvI sAdhuH 'dhiMsu' grISmakAle vAzabdAccharadyapi paritApena-gADhoSmaNA, paGkena prasvedAdArdIbhUtamalena athavA rajasArdamalena parizuSya kAThinyaM prAptena dhUlyA vA klinnagAtraH san-bAdhitazarIraH san sAta-sukhaM na parideveta, malApahArAtsukhaM na vAJchet / sAtArthaM vilApaM na kuryAdityathaH // 36 // tadA kiM kuryAdityAha - 'veyajjati' nirjarApekSI-karmakSayamIpsuH sAdhustAvatkAyena jallaM dhArayet, dehena malaM dhArayet, punaH 'veijja' malaparISahaM vedayeta-saheta, tAvatkathaM ? yAvaccharIrasya bhedaH-zarIrasya pAtaH syAt, sAdhuH kIdRzaH san ? AryaM zrutacAritrarUpaM dharma prapannaH sannityadhyAhAraH, kIdRzaM dharmam ? anuttaraM-sarvotkRSTam // 37 // zrAddhasunaMdahaTTe bheSajArthI sAdhustatkathA yathA - campAyAM sunando vaNigdAnavAn / anyadA malAvilaM sAdhuM dRSTvA maladhAriNaM muktvA zeSaM sarvasAdhUnAM bhavyamiti jugupsAM kRtavAn, mRtvA cA'sau kauzAmbyAmibhyaputro'bhUt, sa prastAve dIkSAM gRhItavAn / tadAnIM tatkarmodayena dehe durgandho'bhUt, sa yatiryatra yatra yAti tatra tatroDDAho bhavati / tato gurubhistasya bhramaNaM niSiddham tena rAtrau jinadevatA''rAdhanArthaM kAyotsargaH kRtaH, tuSTadevatayA sugandhIkRtaH, tathApyuDDAhabhavane punarapyArAdhitayA devatayA sarvasamAnagandhaH kRtaH / anena hi sAdhunA jallaparISaho devatArAdhanena na soDhaH / evamanyaiH sAdhubhirna kAryam // 18 // ___ atha samalaH sAdhuH zucIn satkriyamANAn dRSTavA satkArAdi na spRhayet, atastatparISahamAha abhivAyaNamabbhuTThANaM, sAmI kujjA nimaMtaNaM / je tAiM paDisevaMti, na tesiM pIhae muNI // 38 // aNukkasAI apicche, annAesI alolue| rasesu nANugijjhijjA, nANutappijja paNNavaM // 39 // muniste iti tebhyo na spRhayet, yata ete dhanyA iti na cintayedityarthaH, tebhyaH kebhyaH ? ye tAni pratisevante, tAnI kAni ? svAmI rAjAdiH, abhivAdanaM-namaskAramasmabhyaM kuryAt, athavA svAmyabhyutthAnamasmabhyaM kuryAdazanAdisanmAnaM kuryAt, punarasmAkaM nimantraNaM kuryAt / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2 ] [ 49 etAvatA rAjJA nimantritAnAhArAdibhyaH prArthitAn dravyaliGginaH sAdhUn na kIrtayedityarthaH // 38 // punaH sAdhuH kIdRzo bhavettadAha anutkazAyI- satkArAdinA harSarahitastAdRzo bhavet, notko'nutkaH zete ityevaMzIloanutkazAyIti zabdArthaH / yatra kazcidAsanadAnAbhyutthAna-nimantraNAdikaM karoti tatra gamanAyotko na bhavati-utkaNThito na bhavati / athavANukaSAyI, satkArAdikaM yo na karoti tasmai krodhamakurvANo'krodhaH, punaH kIdRza: ? alpeccho dharmopakaraNamAtradhArI, anena nirlobhatvamuktam, punaH kIdRza: ? ' annAesI' ajJAtaiSI jAti-kula- sadravya-nirdravyAdinA'parIkSito'jJAtastAdRzaM gRhasthamAhArAdyarthameSayatItyevaMzIlamajJAtaiSI / punaH kIdRzo bhavet ? alolupaH sarasAhAre lAmpaTyarahitaH, punaH sAdhuranyAn sarasAhArabhakSaNAsaktAn vIkSya raseSu nAnugRdhyet - sarasAhArabhikSAM nAbhikAGkSedityarthaH // puna: 'pannavaM ' iti prajJAvAn sAdhurnAnutapyeta, anyeSAM satkAraM dRSTvA 'hA mama ko'pi satkAraM na karoti kimarthamahaM pravrajita' iti cintAparo na bhavet // 39 // atra zrAddhazramaNayoH kathA - yathA mathurAyAmindradattaH purohito'sti sa jinazAsanapratyanIkaH svagavAkSasthaH sannadho nirgacchato jainayatermastakopari nijacaraNaM vitataM karoti evaM nirantaraM kurvANaM taM dRSTavA sAdhurna aastu kupyati, paramekaH zrAvakaH kupitastatpAdacchedapratijJAmakarot, anyAni tacchidrANyalabhamAnena tena zrAvakeNa tatsvarUpaM guroH puraH kathitam, guruNoktaM sahyate satkArapuraskAraparISahaH sAdhuneti / tena svapratijJA kathitA, gurubhiruktamasya gRhe kiM jAyamAnamasti ? tenoktaM navInaprAsAde rAjA nimantryamANo'sti purohitena, gurubhiruktaM tarhi tvaM tatprAsAde pravizantaM rAjAnaM kare dhRtvA prAsAdo'yaM patiSyatIti kathayeH, ahaM ca prAsAdaM vidyayA pAtayiSyAmi / tatastena tathA kRte prAsAdaH patitaH / rAjJoktaM kimidaM jAtaM ? zreSThinoktaM he mahArAja ! anena tava mAraNAya kapaTaM maNDitamabhUt / tato ruSTena rAjJA sa purohitastasya zreSThino'rpitaH, tena zreSThinendrakIlake tasya pAdaM kSiptvA pratijJA pUraNArthaM ca piSTamayaM pAdaM kRtvA chinnavAnuktavAMzca sarvaM tatsvarUpam, purohitenoktamataH paraM naivedRzaM kariSyAmIti jAtAnukampena zrAvakeNa sa muktaH / atra satkAra - puraskAraparISahaH soDhavyaH sAdhubhi:, zrAvakeNa tu na soDhavya iti // 16 // atha satkAre sati prajJAprakarSApakarSavihvalatvaM na vidheyaM, ataH prajJAparISaho'pi soDhavyaH / no se nUNaM mae puvi, kammA'nANaphalA kaDA / haM nAbhijANAmi, puThTho keNai kaNhuI // 40 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] [uttarAdhyayanasUtre aha pacchA uijjaMti, kammA nANaphalA kaDA / evamassAsi appANaM, naccA kammavivAgayaM // 41 // .. prajJAparISaho'pi dvidhA SoDhavyaH / prajJA'pakarSapakSe prajJAhInatve'rthaM vadati, yena kenacitpuruSeNa 'kaNhuI' kasmiMzcitsugame'pi jIvAdiprazne pRSTaH sannahaM nAbhijAnAmi / se nUnaM' iti tannUnaM mayA pUrvaM - pUrvabhave'jJAnaphalAni dharmAcAryaguruzrutanindArupANi kRtAni, tato'haM prajJAhInaH saJjAto'smi / athA'jJAnaphalAni kRtAni karmANyapi pazcAdagretanajanmani udayaM prApyantIti karmavapAkaM jJAtvaivamAtmAnamAzvAsaya, udayaprAptAnAM jJAnAvaraNakarmaNAM vighAtAya yatnaH kArya ityaatmaanmnushaasyetyrthH| atha prajJAprakarSe satyevaM cintanIyam / yena kAraNena kenApi puruSeNa kutracitprazne pRSTaH san ahaM (sannahaM) puruSapraznottaraMjAnAmi, tatpraznasyottaraMdadAmi / tannUnaM mayA pUrvajanmani jJAnaphalAni karmANi kRtAni, jJAnaM phalaM yeSAM tAni jJAnaphalAni zrutajJAnArAdhanAdIni / athedAnI jJAnaphalAni karmANi kRtAni pazcAdagretanajanmani 'uijjaMti' udayaM prApsyanti / 'karmavipAkaM' karmaNAM vipAkaM jJAtvaivamAtmAnaM tvamAzvAsaya. bho ziSya ! na tu prajJAprakarSe garvaM kuryA ityarthaH prajJAprakarSe'yamarthaH kAryaH / ato hi prajJodaye harSo na vidheyaH, prajJA'bhAve viSAde kRte hyArtadhyAnaparatvaM na syAt // 40-41 // prajJAprakarSopari kAlikAcAryasAgaracandrayoH kathA - yathA-ujjayinItaH kAlikAcAryAH pramAdinaH svaziSyAn muktvA suvarNakule svaziSyasAgaracandrasya samIpe prAptAH |saagrcndrstu tAnekAkinaH samAyAtAn nopalakSayati, kAlikAcAryA api na kiJcitsvarUpopalakSaNaM darzayanti / anyadA sAgaracandreNa parSadi siddhAntavyAkhyAnaM prArabdham, camatkRtA lokAH, siddhAntavyAkhyAnaM prazaMsanti, kAlikAcAryANAM sAgaracandreNa pRSTaM madvyAkhyAnaM kIdRzaM ? tairuktaM bhavyam, tena cAcAryaiH samaM tarkavAdaH prArabdhaH, paraM tulyatayA vaktuM na zaknoti bhRzaM sa camatkRtaH / atha ziSyAstataH zayyAtareNa tiraskRtAstrapAM prAptAH, svaguruM gaveSayantazcalitAH, kAlikAcAryAH samAyAntIti prasiddhi kurvANAH suvarNabhUmau prAptAH, sAgaracandraH kAlikAcAryAH samAyAntIti vRddhasya puraH proktavAn, vRddhaH prAha mayApi zrutamasti, sAgaracandrasteSAM sanmukhamAyAtaH, tasya taiH pRSTaMkimatra kAlikAcAryAH samAyAtAH santi na vA ? tenoktameko'tra vRddhaH samAyAto'sti, nAparaH ko'pIti / ___ te'pyupAzrayAntaH samAyAtA: upalakSitAH kAlikAcAryAH, praNatAstaiH, sAgaracandreNa pazcAdupalakSya teSAM mithyAduSkRtaM dattam, hA mayA zrutalavagarvAdhmAtena zrutanidhayo yUyamAzAtitA iti ca kathitam / kAlikAcAryairuktaM he vatsa ! zrutagarvo na kAryaH / yathA sAgaracandreNa zrutamadaH kRtastathA'parairna zrutamadaH kAryaH / atha prajJAprakarSe garvaH, prajJA'bhAve dainyacintanam, ityubhayathA'jJAnam / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51 parISahAdhyayanam 2] atastatparISaho'pi soDhavyaH, iti kAraNAdajJAnaparISahamAha - nirajhugaMmi virao, mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kallANapAvagaM // 42 // tavovahANamAdAya, paDimaM paDivajjao / evaM pi viharao me, chaumaM na niyaTTaI // 43 // ahaM nirarthake'rthAbhAve sati maithunAtkAmasukhAdvirato-nivRttaH maithunagrahaNaM dustyajatvAt, yato'haM duSkaraM kAryaM kRtavAn, yo'haM susaMvRto jitendriyo'pi sAkSAtsphuTaM dharmavastusvabhAvaM kalyANaM-zubhaM pApakarmamazubhaM nAbhijAnAmi, yadi maithunAnivRttau jitendriyatve'pi kAcidarthasiddhirjJAnasiddhirbhavettadA mama jJAnamutpadyeta, mama tu jJAnaM notpannaM tadA vRthAhaM maithunamatyajam, vRthaiva cendriyajayamakaravam punaritthamapi na cintayet / tapo-bhadra-mahAbhadra-sarvatobhadrAdiH, upadhAnaM-siddhAntapaThanopacArarUpam, ekabhaktanirvikRtyA''cAmlopavAsAdikamAdAyAMgIkRtya, punaH pratimAM-bhikSorabhigrahavizeSakriyAM dvAdazavidyAM pratipadyamAnasya mamaivaM viharataH sAdhumArge vihAraM kurvato'pi chadmasthajJAnAvaraNAdikarma na nivartate, ahaM tapaH karomyupadhAnaM vahAmi pratimAM ca dharAmi sAdhumArge viharAmi tathApi kevalI na bhavAmIti na vicAraNIyam, ayamajJAnaparISahaH // 42-43 // atrA'jJAnaparISahe kathA - gaGgAtIre dvau bhrAtarau vairAgyAddIkSAM gRhItavantau, tatraiko vidvAn jAtaH, dvitIyastu mUrkhaH, yo vidvAn, so'nekaziSyA'dhyApanAdinA khinna evaM cintayatyaho dhanyo'yaM me bhrAtA yaH sukhena tiSThati, nidrAdikamavasare kurvannasti, ahaM tu ziSyA'dhyApanAdikaSTe patito'smIti cintayan kAvyamidaM cakAra - "mUrkhatvaM hi sakhe mamApi rucitaM yasmin yadaSTau guNA, 'nizcito 'bahubhojano'trapamanA naktaM divA "zAyakaH / 5kAryAkAryavicAraNAMdhabadhirau mAnApamAne samaH, "prAyeNAmayavarjito "dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIvati // 1 // " paraM naivaM cintayati - "nAnAzAstrasubhASitAmRtarasaiH zrotrotsavaM kurvatAM, yeSAM yAnti dinAni paNDitajanavyAyAmakhinnAtmanAm / teSAM janma ca jIvitaM ca saphalaM taireva bhUrbhUSitA, zeSaiH kiM pazuvadvivekarahitai bhArabhUtainaraiH // 2 // " Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] [uttarAdhyayanasUtre __ evaM paNDitaguNAnacintayan mUrkhaguNAMzcAsato'pi cintayan jJAnAvaraNIyaM karma baddhvA divaM gataH, tatazcyuto bharatakSetre AbhIraputro jAtaH, krameNa pariNItaH tasya putrikA jAtA, sA rUpavatI / anyadA'nekA''bhIrA ghRtabhRtazakaTAH kiJcinnagaraM prati gacchanti, asAvapi tatsArthe ghRtabhRtaM zakaTaM gRhItvA calitaH, mArge sA putrI zakaTakheTanaM karoti / tatastadrUpavyAmohitairAbhIraputrairapathe kheTitAni zakaTAni, tAni sarvANi bhagnAni, tAdRzaM saMsArasvarUpaM dRSTavA saJjAtavairAgyaH sa AbhIrastAM putrImudvAhya dIkSAM jagrAha, uttarAdhyayanayogodvahanAvasare'saGkhyA'dhyayanoddeze kRte tasyA''bhIrabhikSorjJAnAvaraNodayo jAtaH, na tadadhyayanamAyAti |aacaamlaanyev karoti, uccaiHsvareNa tadadhyayananirghoSaM karoti / evaM ca kurvatastasya dvAdazavarSaprAnte'jJAnaparISahaM samyagadhisahamAnasya kevalajJAnaM samutpannam, evamajJAnaparISahe AbhIrasAdhukathA / yasya ca jJAnAjIrNaM syAttenApi jJAnaparISaho na soDhaH / tatrArthe sthUlabhadrakathA yathA sthUlabhadrasvAmI viharan bAlamitradvijagRhe gataH, tatra 'tamadRSTavA tadbhAryAM pRSTavAn kva te patirgataH ? sA prAha paradeze dhanArjanArthaM gato'sti / tataH svAmI tadgRhastambhamUlasthitaM nidhi pazyan stambhAbhimukhaM hastaM kRtvA 'idamIdRzaM sa ca tAdRzaH' iti bhaNitvA gataH / tataH kAlAntare gRhAgatasya viprasya tadbhAryayA sthUlabhadrasvAmivaco jJApitam, tena paNDitena jJAtamatrAvazyaM kiJcidasti / tataH khAnitaH stambhaH, labdho nidhiH / evaM sthUlabhadeNa jJAnaparISaho na soDhaH, zeSasAdhubhirapIdRzaM na kAryam // 21 // athAjJAnAddarzane'pi kazcitsaMzayaH syAdatastatpariSahaH kathyate - natthi nRNaM pare loe, iDrI vAvi tvssinno| ahavA vaMciomitti, ii bhikkhU na ciMtae // 44 // abhUjiNA asthi jiNA, aduvAvi bhvissii| musaM te evamAhaMsu, ii bhikkhU na ciMtae // 45 // nUnamiti sambhAvanAyAM paraloko nAsti, paraloke gataH ko'pi nAtrAgatya vadati, tasmAtpratyakSasyAbhAvAnnAsti paralokaH, vA'thavA tapasvino'pi sAdhorapikAcidRddhirAmapauSadhi-vipuDauSadhi-khelauSadhipramukhA kAcinnAsti na dRzyate, athavA kiM bahunA ? ahaM vaJcito'smi, RSibhiSThagito'smIti bhikSurna cintayenna vicArayet / te jinAH kevalina evamAhuH-kathayanti sma tanmRSA-tadasatyam, evaM tat kiM ? jinAstIrthakarAH kevalino vA'bhUvan, punarjinAH santi, sAmprataM-vartamAnakAle mahAvidehakSetrAdau santi, athavA'gre bhaviSyantIti yadUcustadasatyam, pratyakSamadRzyamAnatvAt / iti vicAre kriyamANe'samyaktvasaGgaH syAt, tasmAditi na vicAraNIyam, samyaktvaparISahaH soDhavyaH // 44-45 // 1na taM dRSTavA - L. // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [53 atrAryASADhasUrikathA - vatsAbhUmyAmASADhabhUtisUrayastatra gacche yo yaH kAlaM karoti taM taM nirjarayAmAsuH, antyasamaye teSAmevaM kathayanti yuSmAbhiH svarge surIbhUya mama darzanaM deyam, teca svarge gacchanti, paramAcAryANAM darzanaM na dadati / tathA ca sUrINAM paralokazaGkA jAyate / ekadaiko vineyaH prakAmaM svabhaktaH samAdhimaraNasamaye sUribhirevamuktastvayA svarge devIbhUyA'vazyaM mama darzanaM deyam, na pramAdyam, so'pi mRtvA devo jAtaH, paraM vicitraracanAnATyAdidarzanena vyagratvAnnAtrAyAtaH / tAvatA sUribhirevaM cintitaM-nAstyeva paralokastataH ko'pi nAtrAgacchati, yadi paralokaH syAttadA macchiSyAH kRtapratijJA api kathaM na darzanaM dadyuH ? tato mayAdya yAvad vratAni pAlitAni, tapAMsi taptAni, kaSTAni kRtAni, sarvANyapyanuSThAnAni mudhA jAtAni, mudhA mayA bhogAstyaktAH, vaJcito'hamiti mithyAtvaM pratipannAH, gacchaM muktvaikAkina eva liGgamAtradharA nirgatAH / atrAntare tena bhaktaziSyeNa devIbhUtena kiyAddinAni yAvannATyAdi vilokya gurupremNA'trAyAtam, mithyAtvaM gatA guravo dRSTA, tatpratibodhArthaM kasyacid grAmasya sImni nATyaM vicakre, tatrAcAryAH SaNmAsAn yAvannATyaM pazyantaH kSudhAdikaM nAnubhUtavantaH nATyaM ca devena visRSTam, AcAryA agratazcalitAH / tatastenaiva sureNa teSAmAcAryANAM saMyamaparIkSArthaM SaTkAyanAmAnaH SaT dArakAH sarvAlaGkAravibhUSitA vikurvitaaH| prathamaM pRthvIkAyikaH kumArasteSAmAcAryANAM dRSTau patitaH, AcAryA AhuH, bho bAla ! bhUSaNAni mamArpaya / sa nArpayati / tadanu sUribhirasau gale gRhItaH tatazca bhayabhrAnto bAlaH prAha-prabho'haM pRthivIkAyikaH kumAraH, asyAM raudrATavyAM tvAM zaraNaM zritaH, bhavAdRzAnAmevaM kartuM na yuktam / he svAmin maduktaikA kathA zrUyatAm, tathAhi - ekaH kulAlaH khAnau mRdaM khanan mRdAkrAntaH evaM bhaNati - "'jeNa bhikkhaM baliM demi, jeNa posemi naaio| sA me mahI akkamai, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta. niyuktiH gA. 124] etannyAyena zaraNAgatasyApi kathamevaM parAbhavaM karoSi ? sUribhiruktamatipaNDito'si bAletyuktvA tadaGgAbharaNAni gRhItAni, pAtre kSiptAni, gataH pRthivIkAyikaH / stokAntare gacchadbhirAcAryairdvitIyo'pkAyikanAmA bAlako dRSTaH so'pi tathaivovAca, tatkathitA kathA ceyam - __ekaH pATalanAmA tAlAcaraH prakAmaM vAgmI, so'nyadA gaGgAzrotasi praviSTaH tena ca hiyamANo'sau taTasthajanenA'bhASi, he pATala ! prAjJa ! kiJcit sUktaM paTha? so'vAdIt 1"yayA bhikSAM baliM dadAmi, yayA poSayAmi jJAtin / sA mAM mahI AkrAmati, jAtaM zaraNato bhayam // 1 // " Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] [ uttarAdhyayanasUtre "jeNa rohaMti bIANi, jeNa jIvaMti kAsavA / tassa majjhe marissAmi, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyukti: gA0 126] evamapkAyikakumAreNa kathoktA, tathApi tasyAbharaNAni tenAcAryeNAtipaNDito'si he kumAretyuktvA gRhItAni, so'pi tathaiva gataH |agre'gnikaayikH kumArastasyApi tathaivoktipratyuktiH, tatkathitA kathA caiSA - ekasya tApasasyA'gninoTajo dagdhaH sa vakti - "jamahaM divA ya rAo ya, tappemi mahusappiNA [sA] teNa me uDao daDDo, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyuktiH gA0 127] asminnevArthe dvitIyA kathA-kazcitpathikaH pathi vyAghrabhItyA'gnizaraNaM zritaH, tenaiva tasyAGgaM dagdham, sa prAha "mae vagghassa bhIeNaM, pAvao srnniiko| teNa dahUM mama aMgaM, jAyaM saraNao bhayaM // 2 // " [utta0 niyuktiH gA0 128] evaM kathAdvayaM kathayatastasya kumArasya tenAcAryeNa tathaivoktvA''bharaNAni gRhItAni / agre vAyukumAro militastasya tathaivoktiH, tatkathitA kathA ceyam - eko ghananicitazarIro vAyujAtiH, sa cAnyadA vAyubhagnAGgo daNDadhArI mArge gacchan kenApyukto-haMho dRDhAGgaH tvam kathamIdRgjAtaH ? sa Aha - ""jiTThAsADhesu mAsesu, jo suho hoi mAruo / teNa me bhajjae aMgaM, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyuktiH gA0 130] evaM kathAM kathayato'pi tasya kumArasyA''bharaNAni tenAcAryeNa gRhItAni / agre ca vanaspatikAyikaH kumAraH, so'pi tathaivAkhyat, taduktA kathA ceyam - ____ ekasmin vRkSe keSAJcitpakSiNAmAvAso'sti, tatra bahUni teSAmapatyAni jAtAni / anyadA vRkSasya mUlAdutthitA vallI samantAdveSTayantI vRkSazikharamArUDhA / ekadA tAmAruhyasarpastacchikhAM prApto nIDasthAni pakSyapatyAni bhakSitavAn mAtR-pitRpakSibhiruktam - 1 "yena rohanti bIjAni, yena jIvanti karSakAH / [kRSIvalA:] tasya madhye mariSyAmi, jAtaM zaraNato bhayam // 2 // " / 2 "yamahaM divA ca rAtrau ca, tarpayAmi madhusarpiSA / tena mamoTajo dagdho, jAtaM zaraNato bhayam // 3 // " 3 "mayA vyAghrAt bhItena, pAvakaH zaraNIkRtaH / tena dagdhaM mamAGga, jAtaM zaraNato bhayam // 4 // " 4 jyeSThA-''SADhayormAsayo ryaH zubho bhavati mArutaH / tena mama bhajyate'Gga, jAtaM zaraNato bhayam // 1 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [55 "'jAva vucchaM suhaM vucchaM, pAyave niruvaddave / mUlAo uTThIA vallI, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyuktiH gA. 132] evamukte'pi vanaspatikAyikasyAbharaNAni tenAcAryeNa gRhItAni |ath trasakAyikaH kumAraH kathAmAha ekasminnagare paracakrAgame puraM pravizatazcANDAlAnazaucabhItyA janairniSkAsyamAnAn dRSTvA madhyasthajanAH kecidAhu: "2abhitariA bhIA, pillaMti bAhire jaNe / disaM bhayaha mAyaMgA, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyuktiH gA. 133] trasakAyiko dvitIyAM kathAmAha-ekasminnagare rAjA svayaM cauraH, purohito bhANDIvahaH, tayoranyAyaM dRSTvA lokAH parasparaM vadanti "jattha rAyA sayaM coro, bhaMDio ya purohio / disaM bhayaha nAgaragA, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // " [utta0 niyuktiH gA. 134] athA'sau tRtIyAM kathAmAha - ekasmin grAme ekasya brAhmaNasya putrI yauvanasthA'tIvadarzanIyAsti, tasyA piturbhogecchAbhUt, paraM lajjAtaH kasyApyane na kathayati, durbalo jAtaH, palyA durbalatvakAraNaM pRSTam, sa svasutAbhogecchAM prAha, tayA proktam, mA viSIda tavecchAmahaM pUrayiSyAmItyuktvA mAtaikAnte putrIM prAha-he vatse'smAkaM pUrvaM putrIM yakSA bhuJjanti, pazcAdvarasya dIyate / tato yakSaH kRSNacaturdazyAM tvadAvAse samAyAsyati, tvayA tasyApamAnaM na kAryam, rAtrau tvayodyoto na kaaryH| evaM mAtrokte sA putrI rAtriprastAve svagRhe suptA, yakSaM sAkSAtpazyAmIti kautukena dIpakaH kRtaH paraMzarAvasampuTe rakSitastena tadgRhAntarudyoto na dRzyate, rAtrau tatra pitA yakSarUpaH praviSTaH, teneyaM bhuktA, rataklAntazca tatraiva supto nidrANazca, anayA ca kautukena zarAvasampuTaM dUrIkRtya dIpodyote dRSTo janakaH, jJAtaM mAtRkapaTam, tayA cintitaM yadbhavati tadbhavatu, mayAnenaiva saha vilAsaH kAryaH, iti cintayitvA jAgaritena tena samaM punarbhogAn bhuktvA sA suptA so'pi suptaH dvAvapi nidrANI, prabhAte'pi na jAgrataH, prAtarbAhmaNI tatrAgatya tau tathA suptau dRSTvemAM mAgadhikAM paThati - 1 yAvaduSitaM sukhamuSitaM pAdape nirupadrave / mUlAdutthitA vallI, jAtaM zaraNato bhayam // 1 // 2 AbhyantarakA bhItAH, prerayanti bAhyA janAH / dizaM bhajata mAtaGgA, jAtaM zaraNato bhayam // 1 // 3 yatra rAjA svayaM cauro, bhaNDakazca purohitaH / dizaM bhajata nAgarakAH, jAtaM zaraNato bhym||1|| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre "airuggaievi sUrie, ceie a thUbhagaevi vAyase / bhittIgae vi Ayave, sahi suhie hu jaNo na bujjhai // 1 // [ utta0 niryuktiH gA. 135 ] asyA vyAkhyA- acirodgatake'pi ca sUrye, ko'rthaH ? prathamodite ravau caityastUpagate ca vAyase anenoccavivasvatItyAha, bhittigate cAtape, anenoccatara ityarthaH, he sakhi ! sukhito hurvAkyAlaGkAre, jano na budhyate, na nidrAM jahAti, anenAtmano duHkhitatvaM prakaTayati, sA hi bhartRvirahaduHkhitA na rAtrau nidrAM labdhavatIti mAgadhikArthaH / jananIproktAmimAM mAgadhikAM zrutvA putrI vinidrA prAha - 56 ] "tumeva ha aMba mAlave, mA hu vimANaya jakkhamAgayaM / jakkho a na hu eha tAyae, annaM mAya gavesa tAtayaM // 1 // " [ utta0 niryuktiH gA. 136 ] asyA vyAkhyA- tvamevAmba mAtaH ! ha ityAmantraNe alApIH uktavatI zikSAsamaye, yathA 'mAhu' tti maiva 'vimANaya' tti yakSamAgataM vimukhaM mA kRthAH, 'jakkhoyati' ayaM yakSaH, na tvayaM tAtakaH-pitA, he mAtaranyaM tAtaM gaveSayeti mAgadhikArthaH // 1 // punarmAtA bhaNati - "nava mAsaha kucchi dhAriyA, jassA passapurIsamaddiyaM / dhuyAe tara mi gehio, hario saraNAsaraNayaM // 1 // " [ tulA. utta0 niryuktiH gA. 167 ] asyA vyAkhyA-navamAsAn yAvat yA kukSau dhAritA, yasyAH prazravaNaM purISaM ca marditam, 'dhuyAe taetti' tayA duhitrA 'me' tti mama gehiko bhartA hRtazcauritastato hetoH zaraNamazaraNaM mama jAtamiti gamyam hitaM kurvatyA mamAhitaM jAtamiti mAgadhikArthaH // 1 // yathA tasyAH putryA mAtR [ tA ]-pitRbhyAM vinAzaH kRtastathA mAtR [ tA ]-pitRtulyena bhavatA madvinAzaH kriyamANo'sti / evaM trasakAyikenokte'pi sa AcAryo na nivartate / atha trasakAyikazcaturthI kathAmAha ekasmin grAme ekena brAhmaNena yajJArthaM saro'kAri, saraH samIpe vanamapi ca kAritam, tatrAnekAn pazun juhvan dvijo mRtastatraiva grAme'jo'jani sa caraNArthaM bahiryAti, saro vanaM ca pazyati, tato jAtismaraNavAn jAtaH / anyadA tatsutena yajJaH kartumArebhe, tadarthamasAvevAjastena sutena tatraiva sarovare nIyamAno gADhasvareNa pUtkAraM kurvan kenacinmuninA sAtizayajJAnena dRSTo bhaNitazca ""viyaDa khaNAvI taI chagala, taiAroviarukkha / jannapavattaNa taraM kIyao, kAI bUbU murakkha // 1 // " 1 " taTAgikA khAnitA tvayA aja, tvayA''ropitA vRkSAH / yajJa pravarttanaM tvayA kRtaM kathaM 'be be ti' (bravISi ) mUrkhaH ! // 1 // " Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam 2] [57 ___viyaDatti' dezIvacanastaTAkiketyarthaH / yatipraNItAmimAM mAgadhikAM zrutvA'jo jAtismaraNadharo maunavAn jAtaH, tatputreNa sAdhuH pRSTaH kathamasau maunI jAtaH ? sAdhuH prAhaayaM tvatpitA'jayAgakaraNAdaja eva jAtaH, tatputreNoktamatrArthe'bhijJAnaM kiM ? sAdhuH prAha tava gRhAGgaNabhUnihitaM nidhimasau pAdAgreNa darzayiSyati / tatastathaiva tenA'jena kRtam, putrasyAjasya ca dharmaprAptirdvayorapi devalokagatirjAtA / evaM tena brAhmaNena zaraNaM me bhaviSyatIti kRtvA taTAkasamIpe yajJArAmo vihitaH, sa evA'sya vadhasthAnatayA bhavanena zaraNAdbhayamutthitamiti zabdapadaM jAtam / evaM bhavanto'pi zaraNAgatAnAmasmAkamanarthakAriNo jAtAH / evamukte'pi trasakAyika-kumArasyAbharaNAni gRhItAni / evaM SaNNAmapi kumArakANAM paNDitavAdino yUyamityuktvAbharaNAnyAdAyAgre calitaH sUriH / punastena devena samyaktvaparIkSArthaM hArakaGkaNAdyalaGkRtA sAdhvyekA darzitA / tAM dRSTvA sUrirevamAkhyat, he pravacanoDDAhakArike ! dUrato vraja, mukhaM mA darzaya, ruSTayA tayoktam - 'rAisarisavamittAI, paracchiddAiM pAsasi / appaNo billamittAI, api chiddAI na pAsasi // 1 // [utta0 niyuktiH gA. 140 ] tava patadgRhe kimastIti tayA pratyutopAlabdhastathApyasau na pratibuddhaH / agre calatA tenAcAryeNa skandhAvAragato rAjA dRSTaH, tena rAjJAcAryoM vanditaH, proktaM ca he prabho ! pAtraka dhara prAsukamodakAn gRhANa tataH sa pAtrakSiptAbharaNadarzanabhItyAvadadahamadyAhAraM na kariSye, rAjJA ca haThAjjholikAtaH pAtraM karSitam, AbharaNAni dRSTAni / / ___ rAjJoktaM he anArya ! kiM tvayA matputrA vyApAditAH ? ityAdivacanaistarjitaH sa sUrirbhayabhrAnto na kiJcidvakti, pazcAnmAyAjAlaM saMhRtya sa ziSyadevaH prakaTIbhUtaH, svavRttAntaM cAcakathat, evaM copadiSTavAn he prabho ! yathA tvayA nATyaM pazyatA SaNmAsAn yAvatkSuttRSA na jJAtA, evaM devA api divyanATyaM pazyanto na kiJcitsmaranti, nApyAtrAgamanotsAhaM kurvanti, yataH siddhAnte'pyuktam * "saMkaMtadivvapemA, visayapasattA'sammattakattavvA / aNahINamaNuakajjA, narabhavamasuhaM na iMti surA // 1 // " [bR. saM. 230] ityAdi ziSyadevavAkyaiH sa pratibuddhaH, siddhAntavacanAsthAM kRtvA punaH saMyame lInaH, pUrvaM tena darzanaparISaho na soDhaH, pazcAt soDhaH // 22 // 1 "rAjikA-sarSapamAtrANi, paracchidrANi pazyasi |aatmno bilvamAtrANyapi chidrANi na pazyasi // 1 // " * "saGkrAntadivyapremANo, vissyprsktaa'smaaptkrtvyaaH| anadhInamanujakAryAH narabhavamazubhaM na yAnti surAH // 1 // " Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] [uttarAdhyayanasUtre ___atha kasya karmaNa udaye kaH parISahodayaH syAdityAha - darzanamohanIyodayAddarzanaparISahaH syAt, jJAnAvaraNIyodaye prajJAparISahaH syAt, tasyaivodaye'jJAnaparISaho'pi syAt, antarAyakarmodaye'lAbhaparISahaH syAt, cAritramohanIyakarmodaye Akroza 1, arati 2, strI 3, naiSedhikI 4, acela 5, yAJcA 6, satkArAH 7, ete saptaparISahA utpadyante, zeSA ekAdaza vedanIya-karmodaye utpadyante // 45 // atha sarvopasaMhAragAthAmAha - ee parIsahA savve, kAsaveNaM paveIyA / je bhikkhUna vihannijjA, puTTho keNai kaNhuI ||46||ttibemi ete dvAviMzatiH sarve parISahAH kAzyapena zrImahAvIreNa praveditAH-prakarSeNa jJAtAH, yAn jJAtvA bhikSuH- sAdhuH kenApi parISaheNa spRSTaH san kutracitkasmizcitpradeze kasmizcitkAle vA na vihanyeta saMyamAnna pAtyeta // 46 // idaM hi karmapravAdanAmASTamo hi pUrvastasya saptadazaM prAbhRtam, tasyoddhAralezaM dvitIyamadhyayanamuttarAdhyayanasya / iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyazrIlakSmIvallabhagaNiviracitAyAM dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. caturaGgIyamadhyayanaM atha dvitIyAdhyayanena saha tRtIyAdhyayanasya sambandhamAha-kimAlambanaM kRtvaite parISahAH soDhavyAH ? iti prazna, uttaraM caturaGgadurlabhatvAlambanena sambandhamAha cattArI paramaMgANi, dullahANIha jaMtuNo / mANusattaM suI saddhA, saMyamami ya vIriyaM // 1 // etAni catvAri paramAGgAni, paramANyutkRSTAni, aGgAni-mokSasAdhanopAyAni, paramatvaM hyeteSAM prApti vinA muktiprApterabhAvAt, kathaMbhUtAni paramAGgAni ? jantorjIvasya durlabhAni, etAni kAni ? manuSyatvaM-manuSyajanma, punaH zrutiH-dharmasya zravaNam, punaH zraddhA-dharme ruciH, punaH saMjamaMmi' saMyame-sAdhvAcArapAlane vIrya-sAmarthya , balasya sphoraNam // 1 // atra "cullagapAsakadhaNNe, jUe rayaNae ya sumiNacakke a| cammayuge paramANU, dasa diTuMtA maNualaMbhe // 1 // " [upa. pada gA.5] dazadRSTAntavanmanuSyatvaM durlabhamuktaM tatra collagadRSTAnto - yathA - collagaM-paripATIbhojanam, tadarthaM kathA - kAmpilyanagare brahmarAjA, culanI bhAryA, tayoH putro brahmadattaH / ekadA mRtaH pitA, brahmaputro bAla iti kRtvA mitradvayaprahito dIrghapaTanAmA rAjA tadAjyaM rakSati,sacalanyAmAsakto jAtaH,brahmadattena tayoranAcAro jJAtaH. zUlAprotapiSTamaya-kurkuTa-kurkuTyAdisambandhaphaladarzanena tAbhyAM svAnAcArabhItAbhyAM kanyA brahmadattasya pariNAyitA, jatugRhaM ca kAritam, tAvatA dhanumantriNA tayoH kapaTaM jJAtam, jatugRhAtsuraGgA khAnitA, suraGgAdvAre'zvadvayaM sthApitam, svaputrasya varadhanunAmnastatsvarUpaM jJApitam, suraGgAmArgazca darzitaH / brahmadattasya varadhanuranucaraH kRtaH, anyadA mAtRprerito brahmadattaH kanyAsahito jatugRhe suptaH, varadhanuH pratyAsanna eva suptaH, madhyarAtrI mAtrA jvAlitaM gRham, utthito brahmadattastasya ca varadhanunA suraGgAmArgo darzitaH / tato nirgatya varadhanumitreNa saha brahmadatto'zvadvayamadhiruhya duradeze gataH, |atyntpthshrmaadshvdvyN mRtaM pAdacAreNa mitreNa saha brahmadattaH pRthivyAM bhramati / ekadA dIrghapRSThapreSitaM subhaTavRndaM dRSTvA varadhanuH pRthaggataH, kumArastveka eva bhraman kenacidvipreNa dRSTaH, tena sahATavImuttIrNaH, pRthagvajantaM vipraM prAha kumAraH, bho ! yadA mama rAjyaprAptiH syAttadA tvyaagntvymiti| - atha kumArI mahArAjA jAtaH, cakravartipadavI prAptaH tadAnImAgataH sa brAhmaNaH, upAnaddhvajaprayogeNa militaH, cakravartinopalakSitaH, kuzalaM pRSTama, proktaM ca mano'bhISTaM mArgaya, sa prAha brAhmaNI pRSTvA mArgayiSyAmi, gatastasyAH samIpam, kathitavAnevaM cakravartI mama tuSTo'sti, kiM mArgayAmi ? tayA vimRSTam - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] [uttarAdhyayanasUtre "pravardhamAnaH puruSa - strayANAmupaghAtakaH / pUrvopArjitamitrANAM, dArANAmatha vezmanAm" // 1 // iti vimRzyoktaM kiM santApakAriNA bahuparigraheNa ? prArthaya bharatakSetre pratigRhaM bhojanaM dInArayugalaM ca / tato vipra Agatya tathaiva cakriNaM prArthayAmAsa / cakrI hasitvovAca bho kimanayA viDambanayA ? deza-grAma-bhANDArAdi prArthaya, sa tadeva prArthayati nAnyatkimapIti / cakriNA vicAritam - "'jo jattiassa atthassa, bhAyaNaM tassa tattIaM hoi| vuDhevi doNamehe, na DuMgare pANiyaM ThAi" // 1 // iti vicintya pratipanaM taccakriNA, prathamadine svagRhe sakuTumbasya tasya bhojanaM kAritaM dInArayugalaM ca dattam / evaM sa brAhmaNo bharatakSetrasambandhi-samastagRheSu bhojanaM gRhItvA punazcakriNo gRhe bhojanaM kartumAyAti kiM ? kadAciddivyAnubhAvAdAyAtyapi, paraM manuSyAvatArAddhRSTaH punarmanuSyAvatAre nAyAtuM zaknotIti manuSyatvadurlabhatAyAM collaga dRSTAntaH prthmH| atha pAzakadRSTAnto yathA - golladeze caNakagrAmo'sti, tatra caNakabrAhmaNaH zrAddhaH, ekadA tasya gRhe sAdhavaH sthitAH, tadAnIM sadaMSTrastasya putro jAtaH, darzitaH sAdhUnAm, sAdhubhiruktaM sadaMSTratvenA'sau rAjA bhaviSyatIti / pitrA vimRSTamasau rAjA bhUtvA narakaM gamiSyatIti bhItyA tasya daMSTrA gharSitA, punastAdRzo guruNAM darzitaH tairuktamekapuruSAntarito rAjA bhaviSyati / tasya bAlasya cANikya iti nAma dattam / athA'sau vardhamAnazcaturdaza vidyAsthAnAni paThitavAn kAlAntareNa pariNItaH |anydaa cANikyabhAryA bhrAtRvivAhe gatA, tatrAnyA api sadravyapatikAstadbhaginyo bahvayaH samAyAtAH, tAzca mAtR-pitR-bhrAtRbhirbahumAnitAH, iyaM copekSitaprAyA khinnaivamacintayanmama patyurnirdhanatvenaite pitrAdayo'pi mAM na manyante, khinnA satI sA pazcAdAyAtA, cANikyena tasyAH khedasvarUpaM pRSTam, pitRgRhe sarvAsAM bhaginInAM mAnaM svApamAnaM coktm| cANikyazcintayati "2aliyaMpi jaNo dhaNaDDayassa sayaNattaNaM payAsei / - paramatthabaMdhaveNavi lajjijjai hiNavihaveNa // 1 // " tathA "'kajjavihUNANa neho, atthavihUNANa gauravaM loe / paDivanne nivvahaNaM, kuNaMti je te jae viralA // 2 // " 1"yo yAvanmAtrasyArthasya, bhAjanaM tasya tAvanmAtraM bhavati / vRSTe'pi doNameghe, na parvate pAnIyaM tiSThati // 1 // " 2"alIkamapi jano dhanADhyasya svajanatvaM prakAzayati / paramArthabAndhavenApi lajjyate hInavibhavena // 1 // " 3 kAryavihInAnAM sneho-'rthavihInAnAM gauravaM loke / pratipanne nirvahaNaM, kurvanti ye te jagati virlaaH||2||" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [ 61 iti cintayitvA dravyopArjanArthaM nandarAjAdhiSThite pATalIpure gataH / tatsabhAyAM pUrvadignyaste Asane niSaNNaH, tatra nandena samaM kazcinnaimittikastatrAyAtaH, tenoktameSa brAhmaNo nandavaMzasya chAyAmatikramya sthito'stIti; tadvAkyazravaNAd bhRtyairutthApito dvitIye Asane upaviSTaH prathame karavatIM sthApayati, tRtIye daNDakam, caturthe japamAlAm, paJcame yajJopavItamevaM ceSTAM kurvannasau nandabhRtyaiH zaTha iti kRtvA yaSTyAdibhirAcchoTito dveSamApannastadAnImevamuvAca - "kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / utpATya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyurivogravegaH // 1 // " tato bimbAntarito rAjA bhaviSyAmIti sa sAdhuvacaH smaran bhAgyavantaM puruSaM vilokayan medinyAM bhramati / anyadA nandasya mayUrapAlakANAM grAme gataH parivrAjakaveSeNa cANikyaH, tatra mayUrapAlakavRddhasya garbhiNyAH striyazcandrapAnadohado jAtaH / tayA pitrAdInAmuktam, pitrAdibhirgRhAgatasya cANikyasyoktam, cANikyenoktamahaM buddhyA dohadamasyAH pUrayiSyAmi, yadyasyAH putramaSTavArSikaM me dadata ? taistathetipratipannam, cANikyena sA sacchidramaNDape zAyitA, tanmukhAbhimukhoccaistarapradeze zarkarAmizradugdhabhRtasthAlaprayogo vihitaH tadvindavastasyA mukhe pAtitAH / tatastaddohadapUrtirjAtA, kAlakrameNa putro jAtastasya candragupta iti nAma dattam, yAvaccandraguptastatra vardhate, tAvaccANikyo'pi dezAntare dhAtuvAdAdikaM zikSitvA punastatrAgataH / sa candragupto dArakaiH samaM rAjanItyA krIDAM kurvan dRSTaH, tatra samAgatya sa bAlazcANikyena yAcitaH, bAlakenoktaM mAM gRhANa, cANikyenoktaM gosvAmI tvAM tADayiSyati, tenoktaM vIrabhogyA vasundharA / cANikyena jJAtamayaM mahAnudAracarita iti jJAtvA kasyacitpratyAsannapuruSasya pRSTamayaM kasya sutaH ? tena mAturdohadapUrakaM cANikyamupalakSya tava putro'yamityuktam, cANikya uvAca he bAla ! tvaM cala mayA samaM tvAmahaM rAjAnaM karomi, calitazcANikyena samaM bAlaH, paradezazikSitadhAtuvAdadavyabalena loko ghano melitaH, gatvA pATalIpuraM ruddham, nando bahirnirgatya tena samaM yuddhaM cakAra, bhagnazcANikyaH, melito lokaH sarvo'pItastato jagAma, candraguptaM lAtvA cANikyo naSTaH / nandapuruSA azvArUDhAstaM vilokayanti ete tvAgatAH, ahaM tu sabAlaH pAdacArI, azvArUDhAnAmeteSAM puraH kva yAsyAmIti dhyAtvA sarastIrasthitaM rajakaM dRSTvA cANikyaH prAha- -bho rajaka ! mAraNAya nandabhaTTAH samAyAnti, tadvacaH zrutvA rajako naSTaH, cANikyaH svayaM rajako jAtaH / candraguptastu sarasi pravezitaH, eko nandAzvavArastatrAyAtaH, tena pRSTam, bho rajaka ! candraguptaH kva gataH iti ? rajakaH prAha-asmin sarasi praviSTaH, azvavAreNa svaghoTakastasyArpitaH, khaDgamapi tasyArpitam svayaM tu saraH pravezAya yAvatsajjo bhavati, 1 dAraizca- upa pada 139 vRttyAM pa. 109 B // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] [uttarAdhyayanasUtre tAvatA tenaiva khaDgena sa cANikyena dvidhA kRtaH / pazcAtsaraso niSkAsitazcANikyena candraguptaH, azvamadhirohitaH pathi gacchatA cANikyena candraguptaH pRSTo-bho yasyAM velAyAM tvaM mayAzvavArasya darzitastadA tava manasi kimabhUt ? candraguptenoktaM mayaivaM jJAtaM mama hitAyaiva bhavatAhaM darzitaH / cANikyena jJAtaM yogyo'yameva, pazcAccandraguptaH kSudhA" jAtaH, tatazcANikyena kvApi sthAne sadyo bhuktasya baTukasya jaTharaM dvidhAkRtya dadhikUraM gRhItam, bhojitazcandraguptaH / tato grAme grAme bhikSAM kurvaMzcANikyo bhramati / ekadA kasmiMzcid grAme cANikya ekasyA vRddhAyA gRhe bhikSArthaM gtH| tatra tayA bAlakAnAM bhojanAya bhAjane reyI kSiptA, ekena bAlena madhye hastaH kSiptaH, dagdhaH sa roditi, tayoktaM - re mUDha ! tvamapi cANikyavanna jAnAsi, cANikyenoktaM he mAtazcANikyaH kasmAnmUDhaH ? tayoktaM pUrvaM pArthAni gRhyante tato madhye hastaH pAtyate bhojane rAjyagrahaNe c|| tat zrutvA gatazcANikyo himavatpArzve, tatra parvatanAmA parivrAjako rAjA, tena saha maitrI kRtA cANikyena, tasya prastAve uktam, nandarAjyaM lAtvArdhamardhaM tvayA candraguptena ca bhujyate, pratipannaM parivrAjakarAjena / tataH sainyena saha dvAvapi calito, mArgasthagrAmanagarANi svAyattIkurutaH, ekadA mArge mahadekaM nagaramAgatam, tad gRhItuM na zakyate, parivrAjakaveSaNa cANikyo nagaramadhye praviSTaH, tadantardevadevImUrtayaH saprabhAvA dRSTAH, vicitrayA mAyayA paurAn vipratArya tAH sarvA dUrIkRtAH, tato nagaraM gRhItam / krameNa sasainyau tau pATalIpatra-parisare gatau, ruddhaM tannagaram, nando dharmadvAreNa nirgamamamArgayat, tAbhyAmuktamekarathe yAvanmAti tAvatpramANaM vitta-dArA-sutAdikaM lAtvA nirgaccha, nandena tathaiva kRtam / ekA nandaputrI rathasthitA nirgacchantI punaH punazcandraguptaM pazyati, nandena bhaNitaM yAhIti / sA rathAduttIrya candraguptarathe gatvA yAvadArohati tAvattadathe navArakA bhagnAH, amaGgalamiti jJAtvA candraguptena sA niSiddhA, cANikyenoktamimAM mA nivAraya, navapuruSayugAni yAvattava vaMzo bhAvIti, pratipannaM ten| atha parivrAjakarAja-candragupta-cANikyAH, pATalipuramadhye praviSTAH, gatA rAjagRhe, rAjyaM dvidhA vibhajya gRhItam, tatraikA viSakanyA'sti, tAM dRSTvA parivrAjakarAjaH kAmavihvalo jAtaH, cANikyena sA tasyaiva dattA, tasyAH prathamapariSvaGgenaiva sa vissaato jAtaH, yAvatA candragupto viSapratikAraM karoti tAvatA cANikyena bhRkuTiH kRtA, karNe cemaM zlokaM paThitavAn - "tulyArthaM tulyasAmarthya, marmajJaM vyavasAyinam / ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAtsa hanyate // 1 // " tatazcandraguptastatpratIkArAd dUrIbhUtaH parivrAjakarAjastu mRtaH / tatazcandraguptaH sampUrNa rAjyaM karoti, paraM nandamanuSyAzcauryeNa dezopadravaM kurvanti / ekadA cANikyazcauradamanopAyaM cintayannagarAbahirgataH tatra naladAmakuvindaH svaputra matkoTakairuccATitaM dRSTvA kopAtteSAM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [63 bilaM khanitvA prajjvAlayan dRSTaH / cANkyeina cintitaM yogyo'yamiti tasyaiva talAratvaM dattam, pazcAtsa cauranigrahaM karoti, pratyuta kiJcidupakArAdi na karoti, tena sarve'pi caurAH prakaTIkRtA vyApAditAzca, jAtaM niSkaNTakaM raajym| ___atha kozArthaM cANikya upAyaM karoti, ekadA pATaliputrasambandhino vyavahAriNo bhojanArthamAkAritAH, bhojanAnte teSAM candrahAsamadirA dattA, te vihvalIbhUtAstAvatA cANikyaH samutthAya nRtyannevaM paThati - "do majjha dhAurattAI, kaMcaNamayakuMDiA tidaMDaM ca / rAyAvi a me vasavattI, ittha vi tA me holaM vAehi // 1 // " idaM zrutvA'paraH kazcitsamutthAyAjanmato'pi yanna prakaTitaM tadvadati, itaH sahasrayojane hastipadadeze TaGkakAnAM lakSamasti, atrArthe mamApi holaM vAdaya, aparaH paThati mayA tilADhaka upto'sti, tato mama te tilA bahulakSANAM niSpatsyante, atrArthe mamApi holaM vAdaya, anyaH paThati tAvantyo me gAvaH santi, yAsAM navanItena mahAgirinadIpravAho ruddhyate / aparaH prAha tAvantyo me vaDavAH santi, yAsAmekadinajAtaiH kizorapucchakezaiH pATalipuranabhomaNDalaM chAdayAmi, anyaH prAha tAdRzA me zAlayaH santi, yadvIjaiH pratyahaM zAlayo navInA bhavanti, atrArthe mamApi holaM vAdaya, evaM sarveSAM vittamaryAdAM zrutvA cANikyena yathAyogyaM vittaM gRhiitm| ___atha cANikyaH suvarNopArjanopAyaM cintayan devamArarAdha, tuSTena devena tasya jayinaH pAzakA dttaaH|caannikyen taiH pAzakaiH kazcinnaraH zikSito dyUtArthaM preritaH, sagRhItasuvarNaTaGkakasthAlaH purAbhyantare bhramannevaM vakti, ahaM yadi jayAmi tadA suvarNaTaGkakamekaM gRhNAmi, mAM yadyanyo jayati tadA tasya suvarNaTaGkakasthAlamidaM dadAmIti zrutvA bahavo janAstena samaM dyUtakrIDAM kurvanti, paraMhAritA iva janA na kiJcidApnuvanti, satu sarvatra jyti|evN pAzakayuktasya tatpuruSasya parAjayo durlabhastathA manuSyatvaprAptirdurlabheti pAzakadRSTAntaH / (2) ___dhannetti' bharatasatkAni sarvANyapi dhAnyAnyekatra sammIlya madhye sarSapaprasthaprakSepaH kenaciddevenAbhidhIyate, tatsarvamekIkRtya kasyAzcidativRddhAyA dIyate, tasyA yathA sarvadhAnyAnAM pratyekaM pRthakkaraNaM duSkaram, tathA manuSyatvamapi durlabham / (3) / ___'jUetti' eko rAjA tasyASTottarazatastambhAlaGkRtA sabhA'sti, stambhe stambhe ca 108 koNAH santi / ekadA tasya rAjJaH putro rAjAnaM mArayitvA svayaM bhoktumIhate, tasyAdhyavasAyo mantriNA jJAtaH, kathitazca rAje, rAjJApi putrAyoktaM he putra ! yo'smAkamanukrama na sahate, sa dyUtaM khelayati, yadi jayati tadA tasya rAjyaM dIyate / dyUtakrIDanavidhirayaM vartate, 1 "dve mama dhAturaktake, kAJcanamayakuNDikA (kamaNDalu) - tridaNDaM ca / rAjA api mama vazavartI, atrApi tasmAnmama holaM vAdaya // 1 // " atra tulanArthaM - upadezapade cANikyadvAre gA. 139 vRtyAM zloka 93 taH dssttvyH|| * vAdya vizeSa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] [ uttarAdhyayanasUtre kumArasyaikavAraM dAyo bhavati, rAjJo yathecchadAyA bhavanti / evamaSTottarazatastambhAnAmekaikaM koNamaSTottarazatavAraM jayati, tadA tasya rAjyaM dIyate, tvamapyevaM kurviti rAjJoktaM kumArasya, yathAsya kumArasyaitatkaraNaM duSkaram, tathA manuSyatvamapi durlabham / ( 4 ) 'rayaNatti' ekasminnagare kasyacidvyavahAriNo nAnAratnAni santi, sa lobhAnna vyApArayati, anyadA pitari dezAntaraM gate putraiH koTidhvajatvArthaM dUradezAntarIyapuruSANAM haste tAni dattAni, jAtAH putrAH koTidhvajAH, kiyatA kAlena pitA gRhamAgataH, jJAtavAn ratnavikrINanam, roSaM vidhAya putrAnevamUce mama ratnAni pazcAddApayantu / yathA tat pazcAdvAlanaM duSkaram, tathA manuSyatvamapi durlabham / (5) 'suviNetti' pATalipurAtkalAkuzalo mUladevo rAjaputro dyUtavyasanAtpitrA parAbhUto nirgato guTikAkRtavAmanarUpa ujjayinIM gataH, tatra tAdRzA rUpeNaiva tena vINAkalA janAnAM darzitA, vismitA janAH, vINAkalAvArtA sarvatra prasRtA, zrutA ca devadattayA vezyayA, tatastayA tasyAkAraNAya ceTI prahitA, tayA cAgatyaivamuktaM bho vAmana ! tvAM matsvAminyAkArayati tenoktam - "yA vicitraviTakoTinidhRSTA, madyamAMsaniratAtinikRSTA / komala vacasi cetasi duSTA, tAM bhajanti gaNikAM na viziSTAH " // 1 // vAmanenaivamukte'pi tayA ceTyA vicitraiH sAmavacanairgRhamAnItaH, devadattayA ca tena samaM vINAvAdo vihitaH, vAmanena vINAkalAdibhirdevadattA jitA, pAdayornipatyaivamUcebho puruSa ! svarUpaM prakaTaya, anayA kalayA jJAyate tvamIdRg vAmanarUpavAnnAsi, mUlarUpaM te pRthagbhaviSyatIti tava rUpaM prakaTaya, vAmanena vezyAvacaraJjitena svarUpaM prakaTitam, sApi bhRzaM tadrUpacamatkRtA prakAmamAgRhya svagRhe taM svabhogAsaktaM cakAra, atIva tatprItipAtraM babhUva / anyadA pUrvaM tasyAmAsaktavAn vyavahAriputro'calanAmA gRhe samAyAtaH, akkayoktaM vatse ! ibhyaputraM bhaja, , muJcainaM niHsvaM mUladevam tayoktaM mUladevo guNavAnayamacalo nirguNaH, akkayoktamubhayoH parIkSA kriyate, tAbhyAmubhayoH pArzve, IkSava AnAyitAH, mUladevena nistvacaH karpUravAsitAH susaMskRtA AnItAH, acalena zakaTaM bhRtvekSava AnItAH, tathApyakkAvacasebhyaputreNa parAbhUto mUladevo bennAtaTaM prasthitaH, aTavyAM gacchato mUladevasyopavAsatrayaM jAtam / caturthadivase kvApi grAme bhikSAyAM rAddhA mASA labdhAH, mUladevena tadbhakSaNArthaM sarasi gacchatA kazcinmahAtapasvI dRSTaH, tadabhimukhaM gatvA nistAraya mAM vistAraya pAtraM dravyAdizuddhAnimAn mASAn gRhANetyuktvA te mASAstasmai dattAH, tadA tatsAhasasantuSTA devI gaganamArge'vadadbhoH pathika ! mArgaya yathecchaM padadvayena, tato mUladevo'vadat Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [65 "*dhannANaM khu narANaM, kummAsA huM ti sAhupAraNae / gaNiaMca devadattaM, rajjaM sahassaM ca hatthINaM" // 1 // tayA coktaM dvayamapi te sadyaH sambhaviSyati, tasyAmeva rAtrau devakuTyAM mUladevena suptena svavadanapraviSTazcandraH svapne dRSTaH, tadAnImeva tatraiva suptenaikena kArpaTikena tAdRza eva svapno dRSTaH / mUladevaH svastrastarAdutthito yAvatsvapnaM vicArayati, tAvatso'pi svastrastarAdutthAya svaguroH purastaM svapnamAcakhyau, gururapi tvamadya ghRtaguDasahitamaNDakaM prApsyasIti babhASe, mUladevastata utthAya nagarAntaH svapnapAThakagRhe gatvA ghanaM vinayaM kRtvA svapnapAThakAya svasvapnamAcakhyau, tenoktaM saptamadivase tava rAjyaM bhaviSyatItyuktvA svaputrI tena mUladevAya pariNAyitA / aputrastannagarasvAmI mRtaH, paJcadivyairmUladevasya rAjyaM dattam, devadattAM ca gaNikAM tatrAnAyya mUladevarAjA svarAjJI cakAra / anyadA tatra vyApArArthamAgato'calavyavahArI, rAjJA mUladevenopalakSitaH, zulkamiSeNa bhRzaM parAbhUtaH, svatejo mUladevena darzitam, acalaH svAparAdhaM kSamayAmAsa, rAjIvacasA mUladevena muktaH / atha sa kArpaTikaH svasvapnAnusArisvapnadarzinaM mUladevakumAraM rAjAnaM jAtaM zrutvA punastAdRzasvapnArthI tasyAmeva devakuTyAM suptaH, paraM tAdRzaM svapnaM na praap| evaM yathA'sya kATikasya tAdRzasvapnaprAptiduSprApyA; tathA manuSyatvAddhRSTasya jIvasya manuSyatvaprAptiduSprApeti / (6) 'cakketti' indrapure indradattarAjA, tasya 22 putrAH / anyadA tena rAIkA mantriputryUDhA, sA vaNikputrIti pariNIyopekSitA, kadApi na bhuktA / ekadA sA RtusnAnaM kurvatI rAjA dRSTA, pRSTaM ca sevakAnAM kasyeyaM patnI, tairuktaM yuSmAkaM patnI mantriputrI, rAjJA tadAvAse gatvA sA bhuktA, tasyAH putro jAtaH, sa rAjasadRza eva, yata uktam 'RtusnAnasamaye yaM pazyati nArI tatsadRzaM janayati garbhamiti / ' tayA svapiturmantriNo rAjabhogasambhavagarbhaprastAvaH proktaH, mantriNA tu taddinaM rAjollApAbhijJAnAdikaM svavahikAyAM likhitam, tasyAH putro jAtaH, kramAd vRddhi gataH, samantriNeva pAlitaH kadApi rAjJo naiva darzitaH, mantriNA kalAcAryapArzve 72 kalAH pAThitAH, 22 putrAstvavinItA na paThanti / / atha mathurAyAM puri jitazatruputrI nivRttinAmnI kRtarAdhAvedhavarapratijJA svayaMvaramaNDape tiSThati, tatra 22 putraparikarita indradattarAjA gataH, mantryapi svaputrIputraM sArdhaM lAtvA tenaiva saha tatra gataH, anekadezAyAtarAjaputreSUpaviSTeSu satsvindradattarAjJA 22 svaputrA rAdhAvedhasAdhanAyotthApitAstairyathAkramaM bANAvalI muktA, paraM naikenApi rAdhAvedhaH sAdhitaH, bANapAta itastato babhUva, sarve'pyanye rAjaputrA parasparaM dattatAlA hasitAH, indradattasya rAjJo mahAn khedo jAtaH / *"dhanyAnAM khalu narANAM, kulmASA bhavanti saadhupaarnnke| gaNikAM ca devadattAM, rAjyaM sahasraM ca hastinAm // 1 // " 1 "dhaNNANaMkha narANaM kammAsA haMti sAhapAraNae / iya bhaNaDa maladevo jA paritadro tao gayaNe maNibhattadevayAe magga varaM pabhaNio varei to| gaNiyaM ca devadattaM daMtisahassaM ca rajjaM ca // 62 // " upadezapada gA. 11 vRtyAM pa. 26 A // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] [ uttarAdhyayanasUtre mantriNoktaM rAjan .! kathaM khedo vidhIyate ? matputrIjAtastvatputro vartate, so'vazyaM rAdhAvedhaM sAdhayiSyatIti procya rAjJaH puraH sa putra AnItaH, vahikAlikhitaM sAbhijJAnam; taddinavarNA darzitAH, tena putreNa svapitaraM rAjAnaM praNamya rAdhAvedhasthAne'dhastailabhRtakaTAhikAsaGkrAntordhvabhramaccakrAraputrikAmadhyasthita pUtrikAnivezitadRSTiradhovadanenodardhvabAhunordhvasthA puttalikaikenaiva bANena viddhA, sAdhito rAdhAvedhaH, kanyA ca pariNItA, pituH paramo harSo babhUva / 22 putrANAM mahAviSAdaH samabhUt / atha yathA rAdhAvedha-cakraM durbhedyam, tathA manuSyatvamapi duSprApyamiti / (7) 'cammetti' kacchapastadudAharaNaM yathA-eko drahaH sahasrayojanapramANaH sarvatra zaivAlavyAptaH, kvApi sthAne ekaM chidraM kacchapagrIvApramANam, ekena kacchapena grIvA prasAritA, dRSTaM sacandanakSatracakram, dRSTvA sa svakuTumbAkAraNAya madhye praviSTaH, svakuTumba - sahita itastatastacchidraM gaveSayati, paraM na pazyati, yathA tasya tacchidraM duSprApyam, tathA manuSyatvamapi duSprApamiti / (8) 'jugetti' yugasamilAdRSTAntastathAhi - kenaciddevena yugaM samudasya pUrvAnte muktam, tacchidrAnniSkAsya samilA samudrasya pazcimAnte muktA, sA samilA sAgarasalilenetastataH preryamANA kadAciddaivayogena punastacchidaM pravizenna punarmanuSyajanma labheteti / ( 9 ) 'paramANutti' kenaciddevena kazcitstambhazcUrNIkRtaH, tasya paramANavo nalikAyAM bhRtAH, sA nalikA tenaiva devena merumAruhya phUtkRtA, uDDItAzcetastatastatparamANavaH, tAnekatra saMmIlya punastatstambhasya karaNaM yathA duSkaram, tathedaM manuSyatvaM bhraSTaM satpunarapi prAptuM duSkaramiti daza dRSTAntAH / samAvaNNA NaM saMsAre, nANAgottAsu jAisu / kammA nANAvihA kaTTu, puDho vissaMbhiyA payA // 2 // saMsAre samApannAH, atra 'NaM' zabdo vAkyAlaGkAre, prAptAH prajA-jantusamUhA vizvabhRto bhavanti, jagatpurakA bhavanti, kiM kRtvA ? nAnAvidhAsu pRthagjAtiSveke ndriyAdiSu nAnAvidhAni karmANi kRtvA, kIdRzISu jAtiSu ? nAnAgotrAsu nAnA- bahuprakAreNa gotraM nAma yAsAM tA nAnAgotrAstAsu nAnAgotrAsu, bahvabhidhAnAsu // 2 // egayA devaloesu, naraesu vi egayA / egayA AsuraM kAyaM, AhAkammehiM gacchaI // 3 // ekadaikasmin kAle devalokeSu deva utpadyate, punaH sa eva jIva ekadA narakeSu nAraka utpadyate, ekadA AsuraM kAyam-asurakumArabhAvaM prApnoti / evaM jIvo yathAkarmabhirgacchati, yasmin samaye jIvo yAdRzAni - yAdRggati dAyakAni karmANi badhnAti tAdRzIM gatiM jIvo vrajatItyarthaH // 3 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [67 egayA khattio hoi, tao caMDAla bokso / tao kIDapayaMgo ya, tao kuMthu pivIliA // 4 // jIva ekadA kSatriyo bhavati, tato'nantaraM sa jIvazcANDAlo bhavati, tatazca bokkaso'pi jIvo bhavati, yasya zUdaH pitA bhavati mAtA ca brAhmaNI bhavati, tatputro bokkasa ucyate, tatastatra jAtau dharmasya durlabhatvAtkITo bhavati, ca punaH pataGgo bhavati, tatazca kunthurbhavati, pipIlikA-kITikA bhavati, granthAntare ete'pi jAtikulabhedA uktAH santi, yasya brAhmaNaH pitA zUdI mAtA bhavati sa niSAda ucyate, yasya brAhmaNaH pitA vaizyA mAtA bhavati sa cAmboSTa ucyate, yasya ca niSAdaH pitAmbuSTA ca mAtA bhavati sa bokkasa ityucyate // 4 // evamAvaTTajoNIsu, pANiNo kammakidivasA / na nivvijjaMti saMsAre, savvadvesu va khattiyA // 5 // prANino-jIvAH saMsAre, evamamunA prakAreNAvartayoniSu na nirvijante-nodvijantenodvignA bhavanti, Avartena-punaH punaH paribhramaNena spRSTA yonaya AvartayonayasteSu caturazItilakSaprakAreSu, kIdRzAH prANinaH ? karmakilbiSAH, karmabhiH kilbiSA malinA adhamA vA, keSu ke ivanodvijante? sarvArtheSu kSatriyAiva, sarve ca te'rthAzca sarvArthAsteSu dhana-kanakabhUmi-vanitA-gajA-'zvAdi-padArtheSu kSatriyA rAjAna iva, tathA prANino'pItyarthaH // 5 // kammasaMgehi saMmUDhA, dukkhiyA bahuveyaNA / amANusAsu joNIsu, viNihammati pANiNo // 6 // prANino-jIvA amAnuSISu yoniSu-manuSyavarjitayoniSu 'viNihammaMti' vizeSeNa nihanyante-vizeSeNa nipAtyante, arthAdekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriyeSu vAraMvAramutpadyanta ityarthaH, kIdRzAH prANinaH ? karmasakaiH-karmasaMyogaiH saMmUDhAH- saMvyAptAH, punaH kIdRzAH ? duHkhitAH, punaH kIdRzAH ? bahuvedanAH // 6 // kammANaM tu pahANIe, ANupuvvI kayAi o| jIvA sohimaNuppattA, AyayaMti maNussayaM // 7 // tu punarjIvAH zodhiM duSTakarmanAzasvarUpAM laghukarmatAmanuprAptAH santo manuSyatvamAdadate -nRjanma prApnuvantItyarthaH, kayAnupUrvyA-anukrameNazanaiH zanaiH kadAcitkarmaNAM manuSyagativighnakarANAM prakarSeNa hAniH prahAnistayA prahANyA-prakarSeNa hInatayA // 7 // mANussaM viggahaM laddhA, suI dhammassa dullahA / jaM succA paDivajjaMti, tava khaMtimahiMsayaM // 8 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] [ uttarAdhyayanasUtre mAnuSyaM vigrahaM labdhvA-mAnuSyaM zarIraM prApya tasya dharmasya zrutirdurlabhA, dharmazravaNaM duSprApyamityarthaH, yaM dharmaM zrutvA jIvAstapa upavAsAdikaM kSAnti kSamAmahiMsratAM - sadayatvaM pratipadyante'GgIkurvanti, yasya dharmasya zravaNAjjIvAstapasvino bhavanti, kSamAvanto bhavanti, dayAlavazca bhavantItyuktena bauddhAdInAM dharmaniSedhaH kRtaH // 8 // Ahacca savaNaM laddhuM, saddhA paramadullahA / succA neyAuaM maggaM, bahave paribhassaI // 9 // 'Ahacceti' kadAcit zravaNaM-dharmazravaNaM labdhaM prAptam, tadA dharmazravaNaM labdhvApi zraddhA - dharme ruciH paramadurlabhAtyantaduSprApyA, zraddhAyA durlabhe hetumAha-bahavo manuSyA naiyAyikam, nyAyamArga jainamArgaM zrutvA paribhrasyanti, nyAyamArgAtskhalante, nyAye paJcasamavAyakAraNe bhavaM naiyAyikam, paJcasamavAyakAraNavAdakaM jainaM darzanam // 9 // atra nihnavAnAM dRSTAntAH, tatra prathamanihnavodAharaNaM yathA - kuNDalapure zrIvIrasvasA sudarzanA tasyAH putro jamAliH, vIraputrI priyadarzanA tasya patnI, tayA saha jamAlivIrapAdAnte dIkSAM jagrAha, jamAlinA saha paJcazatakSatriyAH pravrajyAM jagRhuH, priyadarzanayA saha sahastrastriyaH pravrajyAM jagRhuH, svAminA sthavirANAmarpitaH, sthiviraizcAsyaikAdazAGgAnyadhyApitAni, arpitazca paJcazatasAdhu-sahastrasAdhvIparivAraH / atha jamAlirbhagavatA'nujJAtaH krameNa vihAraM kurvan zrAvastiM gataH, tindukodyAne koSTakacaitye samavasRtaH antaprAntAhAraistatra tasyotpanno roga:, tena na zaknotyupaviSTum, vadati ca jamAliH ziSyAn prati madarthaM saMstArakaM kuruta, ziSyeNa saMstArakaH kartumArabdhaH, upaviSTumazaknuvatA jAlanA bhaNitam - he ziSya ! kRtaH saMstArakaH ? tenoktaM na kRtaH, kintu kriyamANosti / tatastena cintitaM yadbhagavAn mahAvIra AkhyAti kriyamANaM kRtamiti tanmithyA pratyakSamidaM dRzyate, kriyamANe'pi saMstArake kArtsnyenA'niSpattyA kRtatvAbhAvAt, evaM svamanasi vicArya sarvAn svaziSyAnAkAryaivamAcaSTe bho ziSyA ! yadbhagavAnevamAcaSTe 'kijjamANe kaDe, calamANe calie, udIrijjamANe udIrie ' [ ] ityAdi, tatsarvaM mithyA / kriyamANe'pi saMstArake zayanarUpArthasAdhakatvAbhAvena kRtatvAbhAvAditi jamAlinA prokte sati kecinnirgranthA enamarthaM zraddadhati kecinna zraddadhate, ye ca zraddadhati te jamAlimevopasampadya vicaranti / ye ca na zraddadhati ta evamAhurhe jamAle ! zrImanmahAvIrasyAyamAzayaH- yatkriyamANaM syAttadeva kRtaM bhavati, kriyamANatvaparyAryAviziSTakRtatvam, kriyamANatva-kRtatvaparyAyAbhyAM pUrvotarAvasthAbhyAmekasminnevArthe sambhavati, na tu tayoH pRthakpadArthAntarasaMkramo bhavati vIravAkyasatyatAstIti pratipadyasva / ' kaDemANe kaDe, calijjamANe calie' ityAdi / 1 'jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre evaM Aikkhar3a jAva evaM parUvei-evaM khalu calamANe calie udIrijjamANe udIrie jAva nijjarijjamANe Nijjinne taM NaM micchA... ' iti bhagavatyAM - 9 / 33 sU. 386 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [69 evaM taiH ziSyairukto'pi tanna pratipadyate, svavAkkadAgrahaM na muJcati jamAliH, tadA te muktvA jamAliM zrImahAvIraM pratipannAH, zanaiH zanairapare'pi mahAvIraM pratipannAH, sahasrasAdhvIparikhatA priyadarzanA jamAlivAkyaM satyaM manyamAnA pRthivyAM vicarati / ekadA sA DhaGkakumbhakArazAlAyAmuttIrNA, DhaGkena tasyAH pratibodhanAya vastrAnte'GgAraH kSiptastayA ca dahyamAnaM svavastraM dRSTvA dagdhaM mama vastramiti proktam / kumbhakAreNoktaM he sAdhvi ! bhavanmate 'DajjhamANaM DaDDe' iti nocyate, tatkathamidaM proktaM bhavatyA ? ityAdi kumbhakArayuktibhiH sA pratibuddhA jamAli prati vIravAkyasatyatAyuktIrAkhyat, jamAlistu naiva pratipadyate, tayA sahasrasAdhvI-parivRtayA jamAlirmuktaH, zrIvIraH prtipnnH| ekadA zrIvIrazcampAnagaryAM samavasRtaH, jamAlistatsamavasaraNe samAgataH zrImahAvIra pratyAha-'he bhagavaMstava ziSyAzchadmasthA eva vipatsyante, ahaM tu kevalI jAtaH / ' atha taM gautamaH prAha-he jamAle ! yadi tvaM kevalyasi tadA tvaM matpraznadvayavyAkhyAnaM kuru? kevalinAM hi jJAnadarzane na kvacitskhalataH, praznadvayaM cedam lokaH zAzvato vA'zAzvato vA ? jIvaH zAzvato vA'zAzvato vA ? iti gautamena pRSTe jamAliaunabhAgeva sthita : / tadAnIM zrImahAvIraH prAha he jamAle ! santi mama ziSyA eke kecidye praznadvayamidaM vyAkhyAnti, tathAhi-he jamAle'yaM lokaH pUrvaM nAbhUt, agre na bhaviSyati, sAMprataM nAstIti vaktuM na zakyate, tasmAdayaM lokastrikAlasthAyitvena zAzvataH, utsarpiNIviSayo bhUtvAvasarpiNIviSayo bhavati, ityAdiparyAyairazAzvata iti, jIvo'pi trikAlaviSayitvena zAzvataH, devatva-manuSyatva-paryAyairazAzvata iti / evamAkhyAtaM bhagavato vAkyaM jamAlina zraddadhe tato niSkrAntaH, sa AtmAnaM parAMzca vyubhrAmayan bahUn varSAn yAvat zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA bahubhiH SaSThA'STamAdibhirAtmAnaM bhAvayitvA'rdhamAsikyA saMlekhanayA'nazanamArAdhya 'kaDemANe kaDetti' utsUtramanAlocya kAlamAse kAlaM kRtvA lAntakakalpe trayodazasAgaropamasthityA kilbiSadevatvenotpannaH, tadutsUtraprarUpaNena cAnantaM saMsAraM samupArjitavAn / yaduktaM bhagavatyAm - cattAri paMcatirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAramaNupariyaTTittA / tao pacchA sijjhissai, bujjhissai, savvadukkhANamaMtaM ca karissai // ......- . [9/33 sU. 390 ] iti prathama nihnavajamAlyudAharaNam / (1) atha dvitIyanihnavodAharaNaM kathyate - - rAjagRhe nagare guNazilake caitye caturdaza-pUrvapAThI vasunAmAcAryaH samavasRtaH, tacchiSyastiSyagupto'sti / so'nyadA sarvAtmapravAda - pUrvasyedamAlApakaM paThati, yathA - _ "ege bhaMte jIvappaese jIvetti vattavvaM siyA, No iNaDhe samaDhe, evaM do jIvappaese, tinni, saMkhijjA, asaMkhijjA vA, jAva egapaeseNa vi aNaMto jIvatti vattavvaM siyA, No Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] [uttarAdhyayanasUtre iNaDhe samaDhe, evaM do jIvapaese tinni saMkhijjA asaMkhijjA vA, tamhA kisaNe paDipunne logAgAsapaesa tullapaese jIvetti vattavaM siA," ityaadi| atra sa vipratipannaH, yadi sarve jIvapradezA ekapradezahInA jIvavyapadezaM na labhante, sa caikaikaH sarvAntimo jIva iti vaktavyaH syAttadbhAvanAbhAvitatvAt, iti tasyAntapradeze jiivbhraantiH| tataH sa AmalakappAnagaryAM gataH, tatra mitrazrInAmnA zrAvakeNa svagRhe nimantritaH, laDDukAntimapradeza ekaH, sevanikAkhAdyAntimapradeza eka eva, bhRtahiNDikAmadhyAdeka eva kUrAdikaNam, bhRtaghRtapAtramadhyAdeka eva binduH, evaM sarvavastusambandhyekaikapradezo dattaH, punaH zrAddhenoktaM bhagavan yUyaM pratilAbhitAH, vayaM kRtArthAH kRtAH, tenoktaM bhoH zrAddha ! kiM tvayA dattam ? zrAddhenoktaM tava siddhAntAnusAreNa mayA pUrNa dattam, antime'vayave datte pUrNo'vayavI dattaH, antime pradeze yathA jIvastathA sarvo'vayavI antyAvAse vaktavya iti vIrasiddhAntAnusAreNa na kiJcinmayA dattamastItyAdiyuktibhirmitrazrIzrAddhena sa prabodhitaH / iti zrI dvitIyanihnavatiSyaguptodAharaNam / (2) etau dvau nihnavau zrIvIre jIvatyevAbhUtAm / atha tRtIyanihnavodAharaNaM kathyate - __ zrIvIranirvANAt 214 varSeSu gateSu zvetAmbikAyAM polAsodyAne ASADhAcAryAH svaziSyAnAgADhayogAnudvAhayanto hRdayazUlena rAtrAvakasmAnmRtAH svarga jagmuH / tatropayoge datte snehAtsvadehamadhiSThAya ziSyANAmAgADhayogakriyAH pUrNAzcakuH, anyaM ca navInamAcArya saMsthApya sarveSAM svavRttAntaM nivedya svasthAnaM yayuH, tacchiSyAstatsvarUpaM dRSTvA'vyaktamataM pratipannAH, na jJAyate ko devaH ? kaH zramaNa ? iti cintayanti vadanti ca, na ko'pi kiJcidvandate, sarvo'pi vyavahArastailRptaH / ekadA te sarve'pi rAjagRhaMgatAH, tatra paramazrAvakeNa 'mauryavaMzotpannena balabhadanRpeNa tatpratibodhAya caurA ete iti kRtvA dhRtAH, yaSThimuSThyAdibhirmAritAH, te kathayanti, bho mahArAja ! tvaM zramaNopAsakaH, vayaM zramaNAH, kasmAdasmAkamanarthaM kArayasi ? rAjJoktamevaM mA vadantu, yuSmAkamavyaktaM matam tadanusAreNa na vidmo vayaM yadbhavantaH zramaNA bhavanmatApekSayA vayaM na zramaNopAsakAH, ityAdi vAgyuktibhiH te pratibuddhAH / iti tRtIyanihnavAvyaktamatasAdhUdAharaNam / (3) atha caturthanihnavodAharaNaM yathA - ____ vIrAt 220 varSeSu gateSu mithilAyA: lakSmIgRhodyAne mahAgiriziSyaH koDinyanAmAsti, tasyApi ziSyo'zvamitraH, anyadA'nupravAdapUrvasya naipuNikanAmakaM vastu paThannidamAlApakaM paThitavAn, yathA "savve paDupannaneraiyA vucchijjissaMti, evaM jAva vemANiyaMti / " etadAlApakArthamasAvitthaM vicAritavAn-sarve nairayikA devAzca yadi vyucchedaM prApsyantItyatra rahasyamuktam, tadAvazyaM sarvanairayikAdayaHkSaNavinazvarAH santIti kSaNakSayavAdaM prarUpayannasAvekadA rAjagRhe 1 sUryavaMzo mu01|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [71 gataH, tatra zaulkikaiH zrAvakaiH taM kuTTayitumArebhe / sa prAha yUyaM zrAddhAH vayaM sAdhavaH kathaM kuTyate ? zrAvakA Ucurbhavanmatena vayaM zrAddhA bhavadbhidRSTAste vinaSTAH, vayaM tu navInA evotpannAH, ye bhavanto yatayaH pUrvamasmAbhidRSTAste vinaSTAH, yUyaM tu navInA eva kSaNakSayavAditvAdbhavanmatasyeti taiH zrAvakaiH sa zikSitaH pratibuddhaH / iti caturthanihnavodAharaNam / (4) atha paJcamanihnavodAharaNam _____ vIrAd dvizatASTAviMzativarSeSu [ 228 ] gateSu ullakAnadItIre ekasmin kheTavanapure ullakAtItAbhidhAnaM vanamasti, tatra mahAgiriziSyo dhanagupta ullakAtItaparatratIre tiSThati, tasya ziSyo gaGgAcAryaH pUrvatIre tiSThati, sa svaguruvandanArthaM paratra tIre jigamiSurnadyAmuttaran khalvATamastakatvenAdhaH zItamuparicAtapa iti kriyAdvayaM yugapadevAnubhavan 'jugavaM do natthi uvaogA' iti bhagadvacanamanyathA manyamAno nihnavo jAtaH, AcAryairbahuyuktibhirbodhito'pi na manyate / ekadA sa rAjagRhe vIraprabhodyAne maNinAyakasya yakSabhavane uttIrNaH, tatra vyAkhyAnA''gatalokAnAM puraH kriyAdvayasya yugapadanubhavo bhavatIti svamataM prarUpayan yakSeNa madramatpATya kopaM ca darzayitvA tarjito're! mayAtraiva samavasatavIramakhAta zrataM yatkriyAdvayasyAnubhavo yugapanna bhavati, samayasUkSmatvena yugapadanubhavAbhimAno bhrama eveti, tvaM kiM vIrAdapyadhika eveti yakSeNaiva sa pratibodhitaH / iti paJcamanihnavakathA / (5) atha SaSTha nihnavodAharaNaM kathyate vIrAtpaJcazatacatuzcatvAriMzadvarSeSu [544] gateSvaMta-raJjikApuryAM bhUtagRhaM caityam tatra zrIguptanAmAcAryAH samavasRtAH, tadvandanArthaM pratyAsannAd grAmAdrohaguptaH ziSyaH samAyAtaH, sa ekamudarabaddhalohapaDheM jambUvRkSa-zAkhAkaraM ca parivrAjakaM dRSTvA papraccha kimidamiti ? sa prAha jJAnena mamodaraM sphuTati, tenAtra lohapaTTo baddho'sti, jambUdvIpe ca mattulyaH ko'pi nAstIti jambUzAkhA kare baddhA'stIti, parivrAjakena tadAnImeva paTaho vAdito nAsti vizve kazcidyo mayA saha vAdaM karotIti, rohaguptena kathito'haM vAdaM kariSyAmIti vadatA paTaho vAritaH / sa parivrAjakastato rAjadvAre gataH, rohaguptastu gurusamIpe samAyAtaH, paTahakSobhakaraNavRttAntaH kathitaH, gurava UcurvaraM na kRtam, sa vividhavidyA-balavAn, yadi tvaM syAdvAdayuktibhistaM vAde parAjeSyasi, tadAsau kuvidyAbhistavopadravaM kariSyati / rohaguptaH prAha-gurubhistathA mama prasAdaH kAryoM yathA mama vAde jayaH syAdupadravazca kSayaH syAt / gurubhistasya mayUrI-nakulIpramukhA vidyA dattAH, rajoharaNaM cAbhimantraya dattam, yademAbhividyAbhistava tasya parAbhavo na tiSThati, tadA tatkuvidyAbhimukhamidaM rajoharaNaM bhrAmaNIyam, guruM vanditvA sa rAjasabhAyAM gataH, tatra militau vAdi-prativAdinau, rohaguptenoktaM varAko'yaM parivrAjakaH kiM jAnAti ? pUrvapakSo mayAsyaiva dattaH, yatheSTamasau me praznayatu, parivrAjakena cintitamasau pUrNavidyAvAn mayA kenApi prakAreNa jetumazakyastato'syaiva siddhAntapakSamahaM gRhNAmi, na hyasau svasiddhAntapakSamutthApayiSyatIti / mamaiva jayo bhaviSyatIti vicintya Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [ uttarAdhyayanasUtre parivrAjakenoktamahaM rAzidvayamaGgIkurve, jIvarAzirajIvarAzizca puNyarAziH pAparAzizcetyAdi, buddhimatA rohaguptena tadAnIM jIvo'jIvo nojIvazceti rAzitrayamuktam, jIvAstrasAdayaH, ajIvA ghaTAdayaH, nojIvA gRhakokilA chinnapucchA'sti, yathA hyekasya daNDasyAdirmadhyamagraM ceti prakAratrayam / evaM sarvatretyAdivacobhiH sa parivrAjako nirloThito rohaguptasyAbhimukhaM vRzcikAn mumoca, rohaguptastu mayUrAnamucat, mayUraistu te sarve bhakSitAH / tataH parivrAjakaH sarpAnamuJcat, rohaguptastu nakulAn mumoca nakulaistu nirnAzitAH sarpAH / tataH sa parivrAjaka undarAn mumoca, rohaguptastu mArjArAn mumoca, mAjAraistu te bhakSitAH / tataH parivrAjakena mRgA muktAH, rohaguptena tu vyAghrA muktAH vyAghrairmRgA bhakSitAH / tataH parivrAjakena zUkarA muktA: rohaguptena tu siMhA muktAH siMhaiH zUkarA bhakSitAH / evaM parivrAjakena ye ye jIvA muktAstatpratimallA rohaguptena muktAstaizca te vinAzitAH / athAtyantakhinnena parivrAjakena gardabhI muktA, rohaguptena sA rajoharaNena hatA parivrAjakasyaivopari viSTAM kRtvA gatA / tataH sa parivrAjako rAjAdibhirhIlito rAjadvArAdgale gRhItvA bahiSkRtaH / atha rohaguptaH parivrAjakaM jitvA gurusamIpe samAgataH sarvaM vAdasvarUpaM jagau / guruNoktaM varaM kRtam, paraM tvayA sAmprataM rAjasabhAyAM gatvA rAzitrayasthApanAviSayaM mithyA - duSkRtaM deyam, jinazAsane rAzidvayasyaiva vyavasthApanAt, rohagupto'vadanmayA tAdRzAyAM rAjasabhAyAM gatvA mithyAduSkRtaM datvA svavacanamapramANIM kartumazakyam / guruNoktaM nAtra trapA kAryA, avazyaM tatra gatvA mithyAduSkRtaM dehi, evaM vAraMvAraM guruNA'yamuktaH khinnaH prakAmaM dhRSTo bhUtvAvadadAzitrayamevAsti, nAtra kazciddoSaH / tato guruziSyayoreva vAdo lagnaH, AcAryA rAjadvAraM gatAH, ziSyeNa samaM vAdaM kartumArebhire, vAdaM kurvatostayoH SaNmAsA gatAH / rAjJoktaM mama rAjakAryaM sIdati, bhavatAM vAdasamAptirna jAtA, tato yAntu svasthAne bhavantaH / gurubhiruktam, kalyadivase vAdanirNayaM kariSyAmi / tataH prabhAte rAjAdijanaparivRtA guravaH kutrikApaNe samAgatAH, taddhanikaM jagurdehi jIvAniti gurubhirukte tena kumAra-kumArI - hastyazvAdyaneke jIvA darzitAH, dehyajIvAniti gurubhirukte tena ghaTapaTAdayo'rthA darzitAH, dehinojIvAniti gurubhirukte kutrikApaNadhanikaH prAha na santi lokatraye nojIvAH, yallokatraye bhavati tadeva kutrikApaNe bhavati nAnyat / evaM catuzcatvAriMzacchatapraznakaraNena nirloThito rohagupto nirviSayIkRtaH, sa gaNAnnihnava iti kRtvA niSkAsita:, tena vaizeSikamataM prakaTIkRtam, SaT padArthAstenaiva prarUpitAH, iti ''chalUo' sa paThyate / iti SaSThanihnavakathA / ( 6 ) atha saptamanihnavakathA - yathA - vIrAtpaJcazatacaturazItivarSeSu [ 584 ] gateSu dazapure IkSugRhodyAne AryarakSitasUriH samAyAtaH, tasya goSThAmAhila: 1, phalgurakSita: 2, durbalikApuSpazceti 3 1 SaTlUka / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [73 ziSyatrayaM vartate, itazca mathurAyAmakriyAvAdyutthitaH, tatra prativAdI ko'pi nAstIti tatratyasaGghanAryarakSitasUreApitam, taizca tatra goSThAmAhilo vAdalabdhimAniti preSitaH, tena tatra gatvA rAjasabhAyAM sa parAjitaH, mathurAzrAddhaizca goSThAmAhilo varSAcaturmAsakaM rakSitaH, tAvatA dazapure zrIAryarakSitasUriH svamaraNamAsannaM jJAtvA svapaTTasthApanAyAmevaM cintayati - "vuDho gaNaharasaddo goamAIhiM dhIrapurisehiM / jo taM Thavei, apatte jANaMto so mahApAvo" // 1 // evaM cintayitvA sarvo'pi saGgha AkAritaH, tasyAne sUriNoktamahaM goSThAmAhilaM prati ghRtaghaTasadRzo jAtaH, yathA ghRtaghaTAd ghRtamapanIyate, tadA bahavo ghRtabindavastallagnAstiSThanti, tathA mayA yadA goSThAmAhilaH pAThitastadA mayA svakoSThe bahavo vidyAMzA rakSitAH phalgurakSitaM pratyahaM tailaghaTasadRzo jAtaH, yathA tailaghaTAttailamapanIyate, tadA tatra tailabindavaH stokA eva tiSThanti, tathA mayA yadA phalgurakSitaH pAThitastadAsya koSThe mayA ghanA vidyAH kSiptAH, stokA eva rakSitAH / durbalikApuSpaM pratyahaM niSpAvaghaTasadRzo jAtaH, yathA niSpAvaghaTAnniSpAvA apanIyante, tadA naiko'pi tatra tiSThati, tathA yadA mayA durbalikApuSpaH pAThitastadAsya koSThe sarvA vidyAH kSiptAH, naikApi vidyA rakSitAstItyAryarakSitasUriNokte saDyaH prAha-bhagavan ! durbalikApuSpa evAcAryaH kriyatAm, tasyaiva sarvavidyAspadatvena yogyatvAt / tadA sayavacaH zrutvAryarakSitasUribhiH svapaTTe durbalikApuSpasUriH kRtaH, uktaM ca durbalikApuSpasya guruNA, he vatsa ! yathAhaM phalgurakSita-goSThAmAhillAdInAM lAlanapAlanavidhau pravRttastathA tvayApi pravartitavyam, phalgurakSitAdInAmapi guruNoktam, yathA bhavanto matsevAvidhau pravRttAstathA durbalikApuSpasyApi pravartitavyam, api cAhaM sevAvidhau kRte'pyakRte'pi na roSaM gataH, asau tu na kSamiSyatIti samyak pravartitavyam dvayorapi pakSayorevamuktvA'nazanaM kRtvA zrIAryarakSitasUridevalokaM gataH / goSThAmAhillena zrutaM gurordevlokgmnm| tvaritaM tatra samAyAto janAn pRcchati ko gaNadharaH sthApitaH ? janaistu ghRtaghaTAdidRSTAntapratipAdanapUrvaM durbalikApuSpo gaNadharaH kRta iti proktam / goSThAmAhillaH pRthagupAzraye kiyatkAlaM sthitvA vastrAdi muktvA durbalikApuSyopAzraye samAgataH sarvairapi sAdhubhirasyAbhyutthAnaM kRtam, AcAryeNAlApitAH kathaM pRthagupAzraye sthitAH ? atraiva tiSThantu, kintu sa necchati, AcAryopAzrayAnnirgatya svopAzraye gtH|| - athagoSThAmAhillo pRthak sthito janAn vyudgrAhayati, paraMna ko'pi tadvacaH pratipadyate / anyadA durbalikApuSpasUrayo'rthapauruSIM kurvanti, sarve sAdhavaH zrRNvanti |saadhubhiraakaarito'pi goSThAmAhillastatra nAyAti, na zrRNoti ca / yUyameva niSpAvaghaTasamIpe'rthapauruSIM kuruta, arthapauruSIM kRtvAcAryeSutthiteSu vijjhanAma ziSyo'nubhASate / 1 "vyUDho gaNadharazabdo, gautamAdibhirdhArapuruSaiH / yastaM sthApayati apAtre jAnan sa mahApApI // 1 // " 2 vAla 10 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] [uttarAdhyayanasUtre ___ aSTame karmapravAde pUrve karma prarUpyate, tatra jIvasya karmaNAM kathaM bandhaH ? AcAryA bhaNanti-baddha 1 spRSTa 2 nikAcita 3 bhedairAtmakarmaNorbandhaH, tatrAtmapradezaiH sahAmatantubaddhasUcikalApavadvaddhaM karma bhavati, nikAcitaM tu nApitakuTTita-sUcikalApavadbhavati, prathama hi jIvo rAgadveSapariNAmaiH karma badhnAti, pazcAtpariNAmamamuJcastatkarma spRSTaM karoti, tenaivAtyantasaMkliSTapariNAmena nikAcitaM-nirupakramaM karoti, taddhi udayagatameva vedyate, iti vijhanAmaziSyakRtapraznasyottaraM durbalikApuSpAcAryaiH kRtam, AsannopAzrayasthena goSThAmAhillena zrutam, tatraiva sthitena tenoktamIdRkSamasmAbhirguroH samIpe na zrutam, yadyevaM karma baddhaM spRSTaM nikAcitaM syAttadA mokSo na syAt / tadA vijjhanAmaziSyo vakti, kathaM tarhi karma baddhaM spRSTaM nikAcitaM bhavati ? sa Aha yathA kaJcakaH kaJcakizarIraM spRzati, tathA karmAtmapradezAn spRzati, na punaH kSIra-nIranyAyena tatkarmAtmapradezaiH saha baddha-spRSTanikAcitatvabhAvena kSIra-nIravadekIbhAvamApadyate, tathAtve hi karmavyuccheda eva na syAditi goSThAmAhillavacaH zrutvA vijhaziSyaH prAha bho goSThAmAhilla ! durballikApuSpAcAryAH pUrvoktamevAdizanti, goSThAmAhillaH prAhemaM te na jAnanti, punarviJjhaziSyaH sUrIn praznayati, sUribhiruktaM goSThAmAhilla-vacanamasatyameva, yathAsmAbhiruktaM tathaiva shriigurubhiruktm|| tatra dRSTAntaH- yathA'yaHpiNDe vahniH sarvAtmanA sambadhyate viyujyate ca, tathAtmapradezaiH saha karma sambadhyate viyujyate cetyAdi dRSTAnta-yuktyAdibhirbaddha-spRSTa-nikAcitakarmasthApanA kRtA, paraMgoSThAmAhillo na manyate / anyadA navame pUrve pratyAkhyAnAdhikAraM guravaH sAdhUnAmevaM pAThayanti - "sAhaNaM jAvajjIvAe tivihaM tiviheNa pANAivAyaM paccakkhAmi, eyaM paccakkhANaM vannijjai," ityAdyAcAryeNokte goSThAmAhillaH prAha- 'jAvajjIvAetti' na vktvym| evamuktapratyAkhyAnasya sAvadhikatvena paralokAzaMsAbhavanena bhaGgasambhavAt, pratyAkhyAnaM niravadhikaM kAryam, tathAhi - "savvaM pANAivAyaM paccakkhAmi, aparimANAe tivihaM tiviheNaM," evaM pratyAkhyAnaM kAryam, goSThAmAhillenaivamuktaM vijjhAdiziSyAH sUrIn praznayanti, sUrayaH prAhuH pratyAkhyAnasya kAlAvadhikatvamavazyaM kAryam / anyathA maryAdApattyA'kAryatvameva syAt, paralokAzaMsAsambhavena bhaGgo naiva syAt, jIvanahaM sAvA na seviSye, mRtasya tvavazyaMbhAvinyaviratiriti yathoktanirvAhitvena na prtyaakhyaanbhnggH| evaM zrIdurbalikApuSpoktaM sarvairapyaGgIkRtam, anye phalgurakSitAdayaH sthavirA evameva bhaNanti, goSThAmAhillastu sarve'pyete na kiJcajjAnantIti vadati / svoktameva tIrthaGkaroktamiti sthApayati |aacaaryoktN sthaviroktaM ca na manyate, tadA samastasaGkena zAsanadevyAH kAyotsargaH kRtaH, sA samAgatA bhaNati, kiM dezayati saGgha ? saGgrenoktaM vraja zrIsImandhara-tIrthaGkarapArzve , evaM ca pRccha yadgoSThAmAhillo bhaNati tatsatyamuta yadurbalikApuSpAdayo bhaNanti tatsatyaM ?' mama punaH kAyotsargabalaM dadata / sayena punaH kAyotsargaH kRtaH, sA gatA bhagavatsamIpe, bhagavAn pRSTaH saGghoktam, bhagavAn prAha-durbalikApuSpAdayaH samyagvAdinaH, goSThAmAhillastu Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 caturaGgIyamadhyayanam 3 ] mithyAvAdI nihnavaH saptama iti bhagavaduktamAkarNyAgatA zAsanadevatA, bhagavaduktamAcakhyau, goSThAmAhillaH prAhaiSAlpardhikA tatra gantumeva na zaknoti, tadA goSThAmAhillasyaikAnte durbalikApuSpAcAryairevamuktam- he Arya ! pratipadyasva bhagavaduktamanyathA saGghena tvaM bahiH kariSyase / sa na pratipadyate tadA saGkhena saptamo'yaM nihnava iti kRtvA dvAdazavidhasambhogAdvahiSkRtaH / dvAdazavidhasambhogazcAyaM paJcakalpe "uvahi 1, sua 2, bhattapANe 3, aMjalipaggahe 4, dAyaNA 5, ya NikkAe a 6, aTThANe 7, kiikamma- karaNe 8, veyAvaccakaraNe ya 9 // 9 // samosaraNe sannisejjA 10, kahAe a 11, nimaMtaNe 12 // iti saptamanihnavakathA pratipAditA (7) saptApyete dezavisaMvAdino nihnavAH, samprati prasaGgata eva bahutaravisaMvAdiboTikA ucyante "chavvAsaehi navvuttarehiM taiyA siddhi gayassa vIrassa / to boDiANa diTThI, rahavIrapure samuppanA" // 1 // [ Ava. mU.bhA.gA. 145 ] vIrAt SaTzatanavavarSeSu gateSu rathavIrapure dIpakodyAne samavasRtA AryakRSNAcAryAH, tatra nagare eka: zivabhUtinAmA sahasramallo rAjJaH samIpe samAgatya vakti tava sevAM karomi / rAjJoktaM parIkSAM kRtvA tava sevAvasaro dAsyate / anyadA kRSNacaturdazyAM rAjJAsAvAkAritaH, uktaM ca gacchA'syAM rAtrau zmazAne; idaM madyamayaM pazuH svabalirdeyaH, tad dvayaM gRhItvA sa tatra gataH, anye puruSAstadbhApanArthaM pracchannavRtyA pazcAt preSitAH, sahasramallena kSudhArtena pazuM nihatya tanmAsaM bhakSitam, madyaM ca pItam, taiH puruSaiH zivAphetkArazabdairbhApito na bibheti, pazcAdAgatya sahasramallena rAjJe uktam, mayA balirdattaH, sevakairapi tadvIratvamuktam, rAjJA svasevAyAM rakSitaH / anyadA rAjJA mathurAgrahaNArthaM svasevakAH preSitAH, taiH samaM sahasramallo'pi preSitaH / mArge gacchadbhistaiH parasparamuktaM bho'smAbhiH samyag rAjJo na pRSTam, kA mathurA grAhyeti / sahasramallenoktaM dve api mathure grAhye, yatra duSkaraM tatrAhaM yAsyAmi, evamuktvA sa gataH pANDumathurAyAm, gRhItA ca sA balena / uktaM ca - zUre tyAgini viduSi ca, vasati janaH sa ca janAdguNI bhavati / guNavati dhanaM dhanAcchrIH, zrImatyA jAyate rAjyam // 1 // nagarIM gRhItvA sa pazcAdAyAtaH, rAjJA tuSTena bhaNitaM, bho tuSTo'haM mArgaya mano'bhISTaM ? tatastenoktaM mama dehi sarvatra svecchAbhramaNaM, dattaM rAjJA / athAsau nirantaraM svecchayA sarvatra 1 upadhiH zrutaM bhaktapAne, aJjalipragrahe dAnaM ca nikAcanA ca / abhyutthAne kRtikarmakaraNe, vaiyAvRttyakaraNe ca // 1 // samavasaraNe sanniSadyA, kathA ca nimantraNA // 2 " SaTsu varSazateSu navottareSu siddhiM gatAt vIrAt / tadA boTikAnAM dRSTI rathavIrapure samutpannA // 1 // " Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] [uttarAdhyayanasUtre bhraman rAtrau madhyAnhe'ntyaprahare vA samAyAti, kadAcinnAyAtyapi svagRhe, divase yAvad gRhe nAyAti tAvattasya bhAryA na bhukta, rAtrau yAvannAyAti tAvanna svapiti / anyadA sA prakAmaM khinnA zvazrUH pratyAha he mAtastvatputro'rdharAtre kadAcidAyAti, kadAcidantyaprahare samAyAti, kadAcinnAyAtyapi, divase'pi rAtrAvapi cAyamakAla eva samAyAti, ahaM nidrArtA kSudhArtA ca tiSThAmi, tadA zvasrA bhaNitamadya tvayA dvAraM datvA zayanIyam, ahaM jAgratI sthAsyAmi taddivase rAtrau tathaiva kRtm| sa madhyarAtrau samAyAtaH, dvAramudghATayetyuktavAn mAtrA bhaNitaM, yatrAsyAM velAyAM dvArANyudghATAni bhavanti tatra vraja sa roSAnirgataH, kRSNAcAryopAzraya evodghATito dRSTaH, madhye praviSTaH, vanditvA bhaNati mAM pravAjayata ? AcAryoM necchanti, tena svayameva locaH kRtaH, tatastasyAcAyailiGgaM dattam, AcAryAstamAdAya tato vihRtAH, kAlAntareNa tatraiva punarAyAtAH, rAjA tadvandanArthamAyAtaH, gurUnanujJApya sahasramallaH svagRhe AkAritaH, tasya svagRhAgatasya ratnakambalaM rAjJA dattam, so'pi gurusamIpe samAyAtaH, gurubhistadalakambalamanApRchya gRhItaM jJAtvA sahasramalla upAzrayAdahirnirgate sati ratnakambalaM khaNDazaH kRtvA yatInAM pAda-proJchanAni kRtvA dattAni, sa AgataH, tatsvarUpaM jJAtam, sakaSAya eva sthitaH / anyadA gurubhirvyAkhyAyAM jinakalpikA varNyante, jinakalpikA dvividhAH pANipAtrAH patadgrahadharAzca, saprAvaraNA aprAvaraNAzcetyAdijinakalpimArgo varNitaH, sahasramallena pRSTaM kimasau mArgaH sAmprataM na kriyate ? gurubhiruktaM sa mArgaH sAmprataM vyucchinno'sti, tenoktaM yadyeSa mArgo'nuSThIyate, tadA nAstyasya vyucchedaH, paralokArthinaiSa eva mArgo'nuSTheyaH, sarvathA niSparigrahatvameva zreyaH, sUribhiruktaM dharmopakaraNameveti na tu parigrahaH tathAhi - jantavo bahavaH santi, durdazyA (zA) mAMsacakSuSAm / tebhyaH smRtaM dayArthaM tu rajoharaNadhAraNam // 1 // Asane zayane sthAne, nikSepe grahaNe tathA / gAtrasaGkacane ceSTaM, tena pUrvaM pramArjanam // 2 // tathA sampAtimAH sattvA: sUkSmAzca vyaapino'pre| teSAM rakSAnimittaM ca, vijJeyA mukhavastrikA // 3 // bhavanti jantavo yasmA - dannapAneSu kutracit / tasmAtteSAM parIkSArthaM, pAtragrahaNamiSyate // 4 // aparaM ca - samyaktvajJAnazIlAni, tapazcetIha siddhaye / teSAmupagrahArthAya, smRtaM cIvaradhAraNam // 5 // zIta-vAtA-''tapairdazai-mazakaizcApi kheditaH / / mA samyaktvAdiSu dhyAnaM na samyak saMvidhAsyati // 6 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [77 tasya tvagrahaNe yasmAt kSudraprANivinAzanaM / jJAnadhyAnopaghAto vA, mahAn doSastadaiva tu // 7 // ya etAn, varjayeddoSAn dharmopakaraNAdRte / tasya tvagrahaNaM yuktaM, yaH syAjjina iva prabhuH // 8 // jinakalpikastu prathamasaMhanana eva bhavati, idAnIM prathamasaMhananAbhAvAjjinakalpikamArgoM nAnuSThIyate, ityAdiyuktibhirguruNA pratibodhito'pi nAsau pratibuddhaH, pratyutAmarSAt svaprAvaraNaM tyaktvaikAkyeva vane gataH, tasyodyAne sthitasyottarA nAma bhaginI vndnaarthmaagtaa| - . taM tathAvidhaM dRSTvA tayApi civarANi tyaktAni / anyadA bhrAtrA samaM sA nagA~ bhikSArthaM praviSTA, AvAsoparisthayaikayA gaNikayA dRSTvAsmajjAtarloko mA virakto bhavatviti matvAsyA urasi zATikA vyutsRSTA, sA necchati, bhrAtrA uktaM-eSA devatayA datteti bhrAtRvacasA tayA zATikA paridhRtA / atha zivabhUtinA koDinnaH koTTavIrazceti ziSyadvayaM pratibodhya dIkSitam, tato boTikamataM mithyAdarzanaM prvRttm| 'succA neAUyaM maggaM, bahave paribhassai' / etatpadadvayopari saptanihnavodAharaNAni // 6 // suiM ca ladhdhuM saddhaM ca, vIriyaM puNa dullahaM / bahave royamANAvi, no eNaM pddivjje||10|| ca punaH zrutiM labdhvA, ca punaH zraddhAM labdhvA, vIryaM punardurlabham, cAritrapAlane balasphoraNaM durlabham, balasphoraNadurlabhatve hetumAha, yato bahavo janA rocamAnA api dharme ruciM kurvANA apyetadvIryaM prati no pratipadyante vIryaM no aGgIkurvate, zreNikAdivat // 10 // mANusattaMmi AyAo, jo dhammaM succa sddhe| tavassI vIriyaM larbu, saMvuDe nidhuNe rayaM // 11 // manuSyatveAgataHsanyodharma zrutvA zraddhattesatapasvI vIryaMlabvAsaMvRtaHsan-niruddhAzravaH san rajaH karmamalaM nidhunoti, nizcayena dhunoti-dUrIkaroti, muktiM prApnotItyarthaH // 11 // caturaGgIyasya ihaiva phalamAha - sohI ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa citttthii| nivvANaM paramaM jAyai, ghayasitti vva pAvae // 12 // RjubhUtasya caturaGgIM prApya mokSagamanArthaM saralIbhUtasya zuddhirbhavati, kaSAyakAluSyarahitaH syAt,zuddhasya kaSAyakAluSyarahitasya dharmastiSThati,kSamAdidazavidhadharma:sthiro Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] [uttarAdhyayanasUtre bhavati,dharmayuktasya paramutkRSTaMnirvANaM-mokSo jAyate,sajIvanmukto bhavatItyarthaH, tapastejasA jAjvalyamAno bhavati, ka iva ? ghRtasiktaH pAvaka iva, ghRtena huto'gniriva // 12 // vigiMca kammuNo heDaM, jasaM saMciNu khNtie| .. pADhavaM sarIraM hiccA, uTThe pakkamaI disaM // 13 // ziSyaM prati gururvadati-he sAdho ! tvaM karmaNo hetuM mithyAtvA-'virati-kaSAyayogAdikaM 'vigiMca' vivegdhi-vivekaM kuru-pRthakkuru / punaH kSAntyA kSamayA kRtvA yazaH saMyamaM vinayaM vA saJcinu-saMcaya, punarevaM kurvan pArthivaM-zarIraM hitvojh dizaM mokSaM prati prakrAmati-bhavAn vrajati-tvaM prayAsItyarthaH, pRthivyA bhavaM pArthivaM-pRthvIvikAram // 13 // visAlisehiM sIlehiM, jakkhA uttarauttarA / mahAsukkA va dippaMtA, manaMtA apuNaccavaM // 14 // sAdhavo visadRzairatyutkRSTaiH zIlaiH sAdhuvratairyakSA-devA uttarottarAH saudharmAdiSvacyutAnteSu tiSThantIti kriyAsambandhaH / kIdRzAste devAH ? mahAzuklA iva candrA-''dityAdaya iva dedIpyamAnAH, punaste kiM kurvANAH ? apunazcyavaM manyamAnA atisaukhyabhAktayA'punarbhavaM manyamAnAH // 14 // appiyA devakAmANaM, kaamruuvviuvvinno| ur3e kappesu ciTuMti, puvvA vAsasayA bahu // 15 // punaH kIdRzAste yakSAH ? devakAmAn prati pUrvabhavAcIrNaitairdevakAmAn-devasaukhyAni pratyarpitAH, punaH kIdRzAH ? kAmarUpavikurviNaH, kAmarUpaM-svecchayA rUpaM vikurvantiviracayantItyevaMzIlA: kAmarUpavikurviNaH / atha tatra devalokeSu kathaM yAvattiSThanti ? bahUni pUrvavarSazatAni yAvattiSThanti, bahunItizabdenAsaGkhyeyAni varSazatAni yAvaddevasukhAni bhuJjanti, pUrvavarSazatAyuSAmeva caraNayogyatvena vizeSato dezanaucityajJApanArthamitthamupanyAsaH. bahubhiH pUvairjaghanyenaikaM palyopamaM bhavati, bahubhirvarSazataiH pUrvaH, bahubhiH pUrvazataiH sAgaropamaM bhavati // 15 // tattha ThiccA jahAThANaM, jakkhA Aukkhaye cuaa| uti mANusaM joNiM, se dasaMge'bhijAyae // 16 // tatra devalokeSu yathAsthAnaM sthitvA yakSA-devA AyuHkSaye cyutAH santo mAnuSIM yonimutpadyante-prApnuvanti, tatra dazAGgA abhijAyante, atra prAkRtatvAdekavacanam, dazabhiraGgaiH saha vartanta iti sadazAGgAH, athavA sa iti te ityarthaH, daza aGgAni yeSAM te dazAGgA iti pRthak padam, ekavacanena kazcinnavAGgAderapIti jJAnapanArtham // 16 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyamadhyayanam 3] [79 kAni dazAGgAni ? - khittaM vatthu hiraNNaM ca, pasavo dAsaporusaM / cattArikAmakhaMdhANi, tattha se uvavajjai // 17 // te devAstatrotpadyante, tatra kutra ? yatra catvAra ete kAmaskandhA bhavanti, tatra kutra ? yatra kSetraM samyagbhavati grAmA-''rAmAdikam, athavA setu-ketUbhayAtmakam 1, yatra vAstugRhaM samyagbhavati 2, yatra hiraNyaM suvarNa rupyaM vA 3, yatra pazavo ghoTaka-hastyAdayaH 'dAsaporusaM' ceTaka-ceTI-pattipramukhAdikaM 4, catvAra ete skandhA vartante / kAmamanojJazabdAdayAsteSAM hetavaH skandhAstatpudgalasamUhAH, anenaikamaGgamuktam // 17 // mittavaM nAyavaM hoi, uccAgoe ya vaNNavaM / appAyaMke mahApanne, abhijAe jasobale // 18 // mitrANi vidyante yasya sa mitravAn 1, jJAtirvidyate yasya sa jJAtimAn-svajanavAn 2, punaruccairgotraM yasya sa uccairgotraH3, punarvarNavAn zarIre sadvarNa-yuktaH 4, punaralpAtako'lpa AtaGko yasya so'lpAtaGkaH 5, punaH kIdRzaH ? mahAprajJo mahatI prajJA yasya sa mahAprajJomahAbuddhiH 6, abhijAto vinItaH 7, punaryazasvI 8, punarbalI - balavAn 9,'jaso bale' ityubhayatra mattvarthIya-yalopaH aGganavakamihoktam // 18 // bhuccA mANussae bhoe,appaDirUve ahAuyaM / puvvaM visuddhasaddhamme, kevalaM bohibujjhiyA // 19 // cauraMgadullahaMnaccA, saMjamaM pddivjjiyaa| tavasA dhuyakammaMse, siddhahavai sAsae ||20||ttibemi // tatra sa manuSyo'pratirUpaH sarvotkRSTarUpadhArI san yathAyuSaM manuSyAyuSaM yAvanmanuSyabhogAn bhuktvA punaryathAvasare kevalAM niSkalaGkAM bodhi-samyaktvaM buddhvA-prApya, punazcaturaGgI durlabhAM jJAtvA saMyama pratipadya zAzvataH siddho bhavati / kIdRzaH sa puruSaH ? pUrva vizuddhasaddharmaH pUrva-pUrvajanmani vizuddho-nidAnarahita saddharmo yasya sa vizuddhasaddharmaH, punaH kIdRzaH saH ? tapasA dhutakarmAMzaH, tapasA dUrIkRtakarmaleza iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha-he jambU ! ahamiti bravImi // 20 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSya lakSmIvallabhagaNiviracitAyAM tRtIyAdhyayanasyArthaH smpuurnnH|| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanaM prArabhyate // atha tRtIyAdhyayane caturaGgI durlabhoktA, caturthAdhyayane tAM prApya pramAdastyAjya ityucyate, iti tRtIyacaturthAdhyayanayoH sambandhaH / asaMkhayaM jIviya mA pamAyae, jarovaNIyassa hu natthi tANaM / evaM viyANAhi jaNe pamatte, kanU vihiMsA ajiyA garhiti // 1 // he bhavyA jIvitamAyurasaMskRtaM vartate, yatnazatairapyasato vardhayituM truTitasya vA, 'karNavatsandhAnaM kartumazakyatvAt, jIvitaM hi kenApi prakAreNa sandhAtuM na zakyata ityarthaH / tato mA pramAdIrmA pramAdaM kRthAH, 'hu' iti nizcayena jarayopanIto jaropanItaH, tasya vRddhatvena maraNasamIpaM prApitasya puruSasya trANaM-zaraNaM nAsti / he bhavya ! punarevaM vizeSeNa jAnIhi / evamiti kiM ? vihistrA vihiMsanazIlA atizayena pApAH, kaM zaraNaM grahISyanti ? 'nu' iti vitarke, kIdRzA vihiMstrAH ? ajitA-ajitendriyAH, punaH kIdRzAH ? pramattA:-pramAdinaH, indriyavazavartinAM pramAdinAM pApAnAM jarA-maraNAdyupadrave kazciccharaNyo nAsti, 'jaNe pamatte' iti prathamAbahuvacanasthAne prAkRtatvAtsaptamyekavacanam // 1 // je pAvakammehiM dhaNaM maNUssA, samAyayaMtI amaiM gahAya / pahAya te pAsapayaTTie nare, verANubaddhA narayaM urviti // 2 // 'je' iti ye manuSyAH pApakarmabhirdhanamarjayanti-dhanamutpAdayanti, te manuSyA vairAnubaddhAH, pUrvopArjitadveSabandhanabaddhAH, narakaM vrajanti, kiM kRtvA dhanamupArjayanti ? amatiM gRhItvA, na matiramatistAmamati-kumatimaGgIkRtya, athavA'mRtamAnandam, AnandahetuM gRhItvaihikasukhahetukaM dhanaM vicArya, kiM kRtvA narakaM vrajanti ? pApakarmabhirupArjitaM dhanaM prahAya tyaktvA, kIdRzAste manuSyAH ? pAzapravartitAH, pAzeSu putra-kalatra-dhanapramukhabandhaneSu pravartitAH pAzapravartitAH, dhanaM hi narake vrajato jIvasya sArthe nAyAti, ekAkyeva mahArambhamahAparigrahavazAnarakaM yAtItyarthaH // 2 // 'jarovaNIyassa hu natthi tANaM' atra aTTaNamala kathA - ujjayinyAM jitazatrunRpasyATTaNamallo vartate, saca prativarSa sopArake gatvA siMhagirirAjJaH sabhAyAM mallAn vijitya jayapatAkA lAti / anyadA rAjJaivaM cintitaM paradezyo'yamaTTaNamallo matsabhAyAM jitvA bahu davyaM prApnoti, madIyaH ko'pi mallo na jIyate (jayati), naitadvaram, evaM hi mamaiva mahattvakSatirjAyate, iti matvA kaJcidbalavantaM 'matsInaraM dRSTvA svamallaM cakAra, 1 kArmukavat - mu0|| 2 macchImAra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [81 tasya tvaritameva mallavidyAH samAyAtAH, matsImalla iti nAma kRtam |anydaattttnnmllH sopArake samAyAtastena samaM rAjJA matsImallasya yuddha kAritam, jito matsImallaH, aTTaNaH parAjitaH, svanagare gata evaM cintayati, matsImallasya tAruNyena balavRddhirmama tu vArdhakyena balahAniH, tato'nyaM svapakSapAtinaM mallaM kromi| ___ tato'sau balavantaM puruSaM vilokayan bhRgukacchadeze samAgataH / tatra hiraNIgrAme ekaH karSaka ekena kareNa halaM vAhayan dvitIyena phalahIyamutpATayan dRSTaH, sa bhojanAya svasthAnake sArdhaM nItaH, tasya bahu bhojanaM dRSTam, utsargasamaye ca sudRDhamalpaM purISaM dRSTvA mallavidyA grAhitA, phalahImalla iti nAma kRtam, aTTaNaH sopArake phalahImallaM gRhItvA gataH, rAjJA matsImallena samaM phalahImallasya yuddhaM kAritam, prathame divase dvayoH samataiva jAtA, aTTaNena svottArake phalahImallaH pRSTo he putra ! tavAle kva prahArA lagnAstena svAGgaprahArasthAnAni darzitAni, aTTaNenauSadhIrasena tAni sthAnAni tathA marditAni, yathAsau punarnavIbhUtaH / matsImallasyApi rAjJA pRSTaM kva tavAGge prahArA lagnAstatsthAnaM darzaya? phalahImallaH punarnavIbhUtaH zrUyate, matsImallo'bhimAnAnna svasthAnaM darzayati, vakti cAhaM punarnavIbhUtaH phalahIpitaraM jayAmi / dvitIyadivase punayuddhAvasare dvayorapisAmyameva jAtam, tRtIyadivase matsImallo jitaH, phalahImallenATTaNena ca svaparAbhavaH smAritaH, tato matsImallenAnyAyayuddhAcaraNena phalahImallasya mastakaM chinnam, khinno'TTaNamallo gata ujjayinIm, tatra vimuktayuddhavyApAraH svagRhe tiSThati, paraM jarAkrAnta iti na kasmaicitkAryAya kSama iti svajanaiH parAbhUyate / / anyadA svajanApamAnaM dRSTavA tadanApRcchyaiva kauzAmbI nagarI gataH, tatra varSamekaM yAvadasAyanaM bhakSitavAn, tataH so'tyantaM balavAn jAtaH / ujjayinyAM rAjaparSadi mallamahe pravartamAne punarnavAgatayauvanenATTaNamallena samAgatya rAjJo nIraGgaNanAma mahAmallo jitaH, rAjJA tu madIyo'yaM malla AgantukenAnena mallena jita iti kRtvA na prazaMsitaH, loko'pi rAjaprazaMsAmantareNa maunabhAgjAtaH, aTTaNastu svasvarUpajJApanArthaM sabhApakSiNaH pratyAha bho bho pakSiNo buvantu ? aTTaNena nIraGgaNo jitaH / tato rAjJopalakSito madIya evAyamaTTaNamalla iti kRtvA satkRtaH, bahudavyaM cAsmai rAjJA dattam, svajanastaM tathAbhUtaM zrutvA tatsanmukhamAgatya militaH, satkArAdi ca cakAra / aTTaNena cintitaM dravyalobhAdete mama sAmprataM satkAraM kurvanti, pazcAnnidravyaM mAmapamAnayiSyanti, jarAparigatasya me na kazcit trANAya bhaviSyati, yAvadahaM sAvadhAnabalo'smi tAvatpravrajAmIti vicArya guroH samIpe'TTaNena dIkSA gRhItA iti 'jarovaNIyassa hu natthi tANaM' atrATTaNamallakathA smaaptaa| teNe jahA saMdhimuhe gahIe, sakammuNA kiccai pAvakArI / evaM payA picca ihaM ca loe, kaDANa kammANa na mukkhu atthi // 3 // yathA stenazcauraH sandhimukhe-khAtradvAre gRhItaH svakarmaNA, svakIyakRtakhAtracAturyeNa kRtvA kRtyate-zarIre chidyate, kASTaphalake kapizIrSAkAra utkIrNakhAtrasaGkIrNadvAreNa zarIre vidAryata ityarthaH / kIdRzazcauraH ? pApakArI, atra dRSTAnta: 11 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre kvacinnagare kasyacidvyavahAriNa: phalakaracite gRhe kenaciccaureNa prAkArakapizIrSAkRtikSAtraM dattam, tatra pravizannantaH sthajAgarUkagRhasvAminA bahiH sthacaureNa cAkRSyamANo vilapanneva mRtaH / evamamunA dRSTAntena prajA-lokaH pretya-paraloke ca punarihehaloke kRtyatepIDyata ityarthaH / iha loke ca dhanArjanArthaM kSuttRSA-zItA ''tapasahana-parvatArohaNajaladhitaraNa - nRpasevana - saGgrAme prahArasahanAdiklezena, parabhave ca vividhanaraka kSetravedanAparamAdhArmikavinirmitavyathayA kRtyata ityarthaH / kathaM hi paraloke pIDyate tatra hetumAha kRtAnAmupArjitAnAM karmaNAM mokSo nAsti // 3 // 82] atra punazcaurakathA - kvApi grAme ko'pi cauro durArohe mandire kSAtraM datvA dravyaM lAtvA svagRhaM gataH, pratyUSe kaH kiM vadatIti vArtA zravaNAya kSAtrAsannalokamadhye gataH, , lokAstu tatretthaM vadanti kathamatra laghIyasi kSAtre cauraH praviSTo nirgato veti lokavAkyaM zrutvA svakaTIM vilokayan bhUpanarairdhRto vyApAditazca // 3 // saMsAramAvanna parassa aTThA, sAhAraNaM jaM ca karei kammaM / kammassa te tassa u veyakAle, na baMdhavA baMdhavayaM uviMti // 4 // saMsAraM samApanna saMsArI jIvaH parasyArthaM parArthaM - paranimittaM putra - mitra - kalatrasvabAndhavAdyarthaM yatsAdhAraNamubhayArthamAtma-paranimittaM yatkarma karoti, te mitra - 1 - putra- kalatrAdayaH svabAndhavAstasya pApakarmakAriNaH puruSasya pApakarmaphalavedakAle vipAkakAle bAndhavatAM -bandhubhAvaM duHkhavaNTanabhAvaM nopayAnti // 4 // atrAbhIrIvaJcakakathA - yathA - kvApi grAme ko'pi vaNigTTe krayavikrayaM karoti, anyadaikAbhIrI taddhaTTe AgatA, tayA bhaNitaM bho rUpakadvayasya me rutaM dehi ? tenoktamarpayAmi, arpitaM tayA rUpakadvayam, tena vaNijaikasyaiva rUpakasya rutaM vAradvayaM tolayitvArpitam, sA jAnAti mama rUpakadvayasya rutaM dattam, vaJcitA ca sA, tasyAM gatAyAM sa cintayatyeSa rUpako mayA mudhA labdhaH tato'hamevamupabhuJjAmi, tasya rUpakasya ghRtakhaNDAdi lAtvA svagRhe visarjitam, bhAryAyAH kathApitamadya ghRtapUrAn kuryA: ? tayA ghRtapUrAH kRtAH tAvatA tadgRhe samitro jAmAtA samAyataH, tasyaiva tayA ghRtapUrAH pariveSitAH, samitreNa tena bhakSitAH, gataH samitro jAmAtA, vaNig gRhe samAyAtaH snAnaM kRtvA bhojanArthamupaviSTaH, tayA svAbhAvikameva bhojanaM pariveSitam, vaNigbhaNati kathaM na kRtA ghRtapUrAH ? tayoktaM kRtAH, paramAgantukena samitreNa jAmAtrA bhakSitAH, sa cintayati mayA sA varAkyAbhIrI vaJcitA, parArthamevAyamAtmA pApena saMyojitaH, evaM cintayantrevAsau zarIracintArthaM bahirgataH, tadAnIM grISmo vartate, sa madhyAhnavelAyAM kRtazarIracinta ekasya vRkSasyAdhastAdvizramArthamupaviSTaH, tena mArgeNa gacchantaM Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [83 sAdhuM dRSTavAn, vaNiguvAca bho sAdho ! vizrAmyatAM? sAdhunoktaM zIghraM mayA svakArye gantavyam, vaNijoktaM bhagavAn ko'pi parakArye gacchati ? sAdhuH prAha-yathA tvaM svajanArthaM klizyasi, anenaikenaiva vacanena sa buddhaH, prAha-bhagavAn ! yUyaM kva tiSThatha ? sAdhunA bhaNitamudyAne, sa sAdhunA samaM tatra gataH, tanmukhAddharmamAkarNya bhaNati bhagavannahaM pravrajiSyAmi, navaraM svajanamApRcchAmi, gato nijagRhe, bAndhavAn bhAryAM ca bhaNati, atrApaNe vyavahArato mama tucchalAbho'sti, dezAntaraM yAsyAmi, sArthavAhadvayamatrAyAtamasti, ekaH sArthavAho mUladravyamarpayati, iSTapuraM nayati, na ca lAbhaM gRhNAAti, dvitIyo mUladravyamarpayati, saha gamanAllAbhaM ca gRhNAti, tatkena saha gamanaM yujyate ? tairuktaM prathamena saha vraja / atha sa vaNik svajanaiH samaM vane gatvovAcAyaM muniH paralokasArthavAhaH, svakIyamUladravyeNa vyavahAraM kArayati, mokSapuraM ca nayatIti dRSTAntadarzanapUrvakaM svajanAnApRcchya sa vaNiktasya guroH samIpe dIkSAM jagrAheti // 4 // vitteNa tANaM na labhe pamatte, imaMmi loe aduvA parattha / dIvappaNadveva aNaMtamohe, neyAuyaM dadrumadaTThameva // 5 // pramattaH- pramAdI manuSyo vittena-dravyeNa kRtvA 'imami loe' asmin loke'thavA paraloke trANaM-svakRtakarmato rakSaNaM na labheta-na prApnuyAt / vezyAgRhasthapurohitaputravat kasmiMzcinnagare ko'pi rAjA indramahotsave sAntaHpuro nirgacchan nirghoSaM kArayAmAsa, sarve puruSA nagarAdahirAyAntu, yo'tra sthAsyati tasya mahAdaNDo bhaviSyati, tatra rAjavallabhaH purohitaputro vezyAgRhe praviSTo rAjapuruSaghoSaNAM zrutvApi tato na nirgataH, rAjapuruSairgRhIto'pyasau rAjavallabhatvena darpaM kurvanna tebhyaH kiJciddadau, taistu rAjasamIpe nItaH, rAjJA tvAjJAbhaJjakatvenAsya zUlAdaNDaH kathitaH, purohitena tatpitrA sarvasvamahaM dadAmItyuktaM tathApi rAjJA nAyaM muktaH, zUlAyAmAropita eveti / dIpapraNaSTaH-praNaSTadIpaH puruSo bhAvodyo tarahitaH puruSo yathA naiyAyikaM samyagdarzanAditattvaM dRSTvA'daSTamiva karoti, kIdRzaH praNaSTadIpaH puruSaH ? anantamohaH, ananto'vinAzI moho darzanAvaraNamohanIyAtmako yasya so'nantamohaH, etAdRzo'jJAnItyarthaH, atra prAkRtatvAt SaSThyarthe prathamApi, praNaSTadIpasya-praNaSTasamyaktvasya, anantamohasyoditamithyAtvasya naiyAyika samyagdarzanatattvaM labdhamalabdhamiva syAt, prAptaM samyaktvamaprAptamiva syAt, taddarzanaphalasyAbhAvAt / labdhasya samyaktvasya hAnito'labdhameva, na kevalaM pramAdI pumAn vittena trANaM na labheta, kintu pramAdI trANakAraNaM narakAdibhayani-vAraNahetu samyagjJAnAdiratnatrayamapi hantItyarthaH / __ atra khanipraviSTadhAturvAdI puruSo yathA praNaSTadIpo jAtaH, tasya dRSTapUrvo'pi mArgo'dRSTavajjAtaH, atra tatkathA / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] [uttarAdhyayanasUtre keciddhAtuvAdinaH sadIpA: 'saindhavA bilaM praviSTAH, tatpramAdAddIpe vidhyAte mahAtamomohitA itastato bhramantaH pracaNDena viSadhareNa daSTA gartAyAM patitA mRtAH, evaM prAptasamyaktvA api jIvA mahAmohavazAtpunarmithyAtvaM gacchantIti paramArthaH // 5 // suttesu yAvI paDibuddhajIvI, na vIsase paMDie Asupanne / ghorA muhuttA abalaM sarIraM, bhAraMDapakkhIva carappamatto // 6 // pratibuddhajIvyanidro'pramAdI pumAnanyeSu supteSvapyavivekinareSu nidrAyukteSu satsvapi na vizvasedvizvAsaM naiva kuryAt, kIdRzaH saH ? AzuprajJaH, tatkAlayogyabuddhimAn, AzuzIghra kAryA'kAryeSu pravRtti-nivRttirUpA prajJA matiryasya sa AzuprajJaH, yato muhUrtAHkAlavizeSA ghorAH prANApahAritvAdraudrAH zarIramabalaM balarahitaM bhavati, mRtyudAyimuhUrtAn jJAtvA'pramattaH san bhAraNDapakSIva cr| ekodarAH pRthaggrIvA, anyonyaphalabhakSiNaH / pramAdAtte vinazyanti, yathA bhAraNDapakSiNaH // 1 // he sAdho ! tathA tavApi pramAdAtsaMyamajIvitasya bhraMzo bhaviSyati / atrAgaDadattarAjaputrakathA - ujjayinyAM jitazatrurAjJo'mogharatho nAma rathiko'sti, tasya yazomatI nAma bhAryAsti, tayoH putro'gaDadatto nAmnA vartate / anyadA tasya bAlabhAve'pi pitA mRtaH, so'bhIkSNaM rudantIM mAtaraM dRSTavA pRcchati he mAtarvAraMvAraM kiM rodiSi ? sA prAha-tava pituH padaM vibhUti caiSo'moghaprahArI rathiko bhuGkte, tvaM kalAsvakuzalastena tava haste pituH padaM vibhUtizca nAyAtyato'hamatyantaM khinnA nirantaraM rodimi, bAlena bhaNitaM sa ko'pyasti yo mama kalAH zikSayati ? mAtA prAhAsti kauzAmbyAM dRDhaprahArI nAma kalAcAryastatra sa tvAmavazyaM kalAkuzalaM kariSyati, agaDadatto gataH kauzAmbyAm, dRSTo dRDhaprahArInAmA kalAcAryaH, kathitaM tena tasya mAtuH khedakAraNam, kalAcAryeNa putra ivAsau svapArzve rakSitaH, stokakAlenaiva kalAsu kuzalaH kRtH| ____ anyadA rAjakule preSitaH tena sabhAyAM darzitAH kalAH, camatkRtaH sakalo'pi lokaH punaH punaH sAdhuvAdamavadat, rAjA tu nAsti kiJcidAzcaryamiti vadanna kiMcidadhikamuvAca, ucitAcArapAlanAyedaM punaruvAca-kumAra ! tubhyaM kiM dadAmi ? kumAra Aha-he rAjaMstvaM sAdhukAramapi na datse ? kimanyena dAneneti / asminnevAvasare rAjA porairevaM vijJaptaH, he rAjan ! bhavatpure'zrutapUrvaM caureNa vyApaharaNaM vAraMvAraM kriyamANamasti, evaM ca rAjalajjA na tiSThati, tato nagararakSAyatnaH kriytaam| . tadaiva rAjJA talArakSa AjJaptaH saptAhorAtramadhye yathA cauro gRhyate tathA kartavyam, tadAnIM tatrastho'gaDadattaH prAha-rAjan ! ahaM saptAhorAtramadhye cauraM tava caraNamUlamupaneSyAmi, rAjJA tadvaco'GgIkRtam, evaM kurviti vAraMvAramuktam / 1 sindhu nadyAM gtaaH| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] tato hRSTo'gaDadatto rAjakulAnnirgatya cintayati duSTapuruSAzca taskArazca prAyaH pAnIyasthAne nAnAvidhaliGgadhAriNo bhramantItyahaM tacchuddhaye taTAkopavaneSu yAmIti cintayitvA nagarAdvahireka evaikasya zItalacchAyasya sahakArapAdapasya tale malinAmbara upaviSTaH, cauragrahaNopAyaM ca cintayannasti, tasyaivasahakArasya chAyAyAmAyAta ekaH parivrAjakaH sthUlajAnurdIrghajaGgha, kumAreNa dRSTazcintitaM ca nUnamebhirlakSaNairayaM caura eveti, bhaNitaM ca tena parivrAjakena vatsa ! kutastvamAyAtaH ? kiM nimittaM ca bhramasi ? kumAreNa bhaNitaM bhagavannahamujjayinIto'trAgataH, kSINavibhavo bhramAmi tena bhaNitaM putra tavAhaM vipulamarthaM dadAmi, agaDadattena bhaNitaM tarhyayamanugrahItaH / santo hi niSkAraNamupakAriNaH syuH / evaM tayorabhilApaM kurvatoreva sUryo'staM gataH / rAtrau tena tridaNDAcchastraM karSitam, baddhaH kaccha:, , nagarIM yAma iti vadanneva samutthitaH, so'gadatto'pi sazaGkitastamanugacchati, cintayati caiSa eva sa taskara iti dvAvapi praviSTau nagarIm, tatrAtiprekSaNIyamatIvonnataM kasyApIbhyasya gRhaM dRSTam, tatra kSAtraM dattam, parivrAjakastanmadhye praviSTaH, agaDadatto bahiHsthazcintayati caurastu mayA jJAtaH, paramasya svarUpaM sarvaM tAvatpazyAmIti parivrAjakenAnekabhANDabhRtAH peTya eva karSitAH, agaDadatta - samIpe tAH sthApayitvA gato devakule, tato'neke bhAravAhina AnItAsteSAM zirasi tAH sthApitA, sarve'pi gatAH purAdbahiH / tApasaH kumAraM pratyAha he putrAtra jIrNodyAne nidrAsukhamanubhavAmaH, ityuktvA sarve'pi suptA nidrANAzca / parivrAjakazca kapaTanidrayA suptaH, agaDadattastu naitAdRzAnAM vizvAsaH kArya ityavadhArya kSaNaM kapaTanidrayA suptvA tata utthAya vRkSAntaritaH sthitaH, tAn puruSAn nidrAvazagatAn jJAtvA sa parivrAjakaH 'kaGkapatryA mAritavAn, agaDadattastrastare ca samAgatya taM tatrApazyan pazcAdvalitastAvatAgaDadattena tadantike samAgatya khaDgaprahAreNa prakAmaM hataH, patitaH pRthivyAm / agaDadataM pratyAhavatsa ! gRhANemaM mama khaDgaM vraja zmazAnasya pazcime bhAge, tatra bhUmigRhe bhittau sthitvA zabdaM kuryAH, tatra mama bhaginI vasati, tasyA imaM mama khaDgaM darzayeH, tataH saMketakathanAtsA te bhAryA bhaviSyati, sarvadravyasvAmI tvaM bhaviSyasi, ahaM tu gADhaprahArAnmRtaH eveti, matsvarUpaM ca tAM kathayeH / , tato'gaDadattaH khaDgamAdAya tatra gataH, zabditA sA AyAtA, tena dRSTAtIvarUpavatyavadat kutastvamAyAtaH ? sa prAha- gRhANemaM khaDgaM taddarzanamAtreNaiva tayA sarvaM tasya svabhrAtRsvarUpaM jJAtam, manasyeva zokanigUhanaM kRtam, agaDadattastadgRhAbhyantaraM nItaH, dattamAsanam, tatra sa upaviSTaH, tathA viziSTAdareNa zayyA racitA, bhaNitaM ca svAminnatra vizrAmyatAM, tayetyukte suptastatrAgaDadattaH, sA gRhAdvahirnirgatA, tAvatAgaDadattena cintitamasyA api vizvAso naiva kArya iti zayyAta utthAya anyatra gRhakoNe sthitaH saH, tayA tu tacchayyopariSTAtpUrvaM yantracAlanenaiva muktA zilA, patantyA tayA zayyA cUrNitA, sAtyantaM harSavatI dattatAlaivaM vadati hato mayA bhrAtRghAtakaH, tato'gaDadattena tvaritaM sA kezeSu gRhItA bhaNitAca hA 1 bANavizeSa / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] [uttarAdhyayanasUtre dAsi ! keyaM te dhIstvaM mAM haniSyasi ? sA tatpAdayoH patitA, tava caraNau me zaraNamiti babhANa / atha tena sA mA bhayaM kurvItyAzvAsitA, svakare gRhItA, rAjakule nItA, kathitazca samastavRttAntaH rAjJA so'gaDadattaH pUjitaH viprazaMsitazca / evamapramattA ihaiva kalyANabhAjo bhavanti / utko dravyasupteSu pratibuddhajIvadRSTAntaH / etAvaduttarAdhyayanabRhadvRttigatamagaDadattavyAkhyAna likhitam atha kathAgranthalikhitamagaDadattAkhyAnaM likhyate zaGkhapure suMdaranRpaH, tasya sulasA priyA, tatsuto'gaDadattaH, sa ca saptavyasanAni sevate, lokAnAM gRheSvapyanyAyaM karoti, lokaistadupAlambhA rAjJo dattAH, rAjJA sa nirvAsito gato vArANasyAm, paThan caNDopAdhyAyagRhe sthitaH, dvisaptatikalAvAn jAtaH, gRhodyAne kalAbhyAsaM kurvan pratyAsannagRhagavAkSasthayA pradhAnazreSThisutayA madanamaJjaryA tadUpamohitayA ca prakSipta-puSpastabakataH saJjAtaprItastanmaya eva jAtaH, anyadA turagArUDhaH sa nagaramadhye gacchannasti, tAvatedRzo lokakolAhalaH zruto yathA "ki caliovva samuddo, kiM vA jalio huAsaNo ghoro| kiM pattaM riuseNNaM, taDidaMDo nivaDio kiM vA // 1 // miTheNavi paricatto, mAraMto suMDi gopuraM patto / savaDaM muhaM calaMto, kAluvva akAraNe kuddho // 2 // " tAvatA tena kumAreNAvaM muktvA sa hastI gajadamanavidyayA dAntaH, pazcAttamAruhya rAjakulAsanamAyAto rAjJA dRSTaH, AkArito mAnapUrvam, kumAreNa taM gajamAlAnastambhe baddhvA rAjJaH praNAmaH kRtaH, rAjJA cintitaM kazcinmahApuruSo'yam, yato'tyantavinIto dRzyate, yataH "sAlIbhareNa toyeNa, jalaharA phalabhareNa tarusiharA / viNaeNa ya sappurisA, namaMti na hu kassai bhaeNa // 1 // " tato vinayaraJjitena rAjJA tasya kulAdikaM pRSTaM kiyAn kalAbhyAsaH kRta ityapi pRSTam, kumArastu lajjAlutvena na kiJcijjagau, upAdhyAyena tasya kulAdikaM sarvavidyAnaipuNyaM kathitam, kumAravRttAntaM zrutvA camatkRto bhUpatiH / atha tasminnavasare rAjJaH puro nagaralokaH prAbhRtaM muktvaivamUcivAn he deva ! tvannagaraM kuberapurasadRzaM kiyaddinAni yAvadAsIt sAmprataM rorapuratulyamasti, kenApi taskareNa nirantaraM muSyate, atastvaM rakSAM kuru / rAjJA talArakSA AkAritAH, bhRzaM vacobhistarjitAH, tairuktaM mahArAja ! kiM kriyate ? ko'pi pracaNDastaskaro'sti, sa bahUpakra1 kiM calita iva samudraH, kiM vA jvalito hutAzano ghoro| ki prApta ripusainyaM taDiddaNDo nipatitaH kiM vA // 1 // hastipakenApi parityakto,mArayan suNDhi gopuraM prAptaH / abhimukhaM calan, kAla iva akAraNe kruddhH||2|| 2 zAlIbhRtena toyena, jaladharA phalabhRtena taruzikharAH / vinayena ca satpuruSA, namanti na hu kasyApi bhayena // 3 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [87 me'pi na dRzyate / tataH kumAreNoktaM rAjannahaM saptadinamadhye taskarakarSaNaM cenna karomi tadAgnipravezaM karomIti pratijJA kRtA, rAjJA tu puralokaprAbhRtaM kumArAya dattam / kumArastata utthAya caurasthAnAni vicArayati, yathA-. "'vesANa maMdiresu, pANAgAresu jUyaTThANesu / 'kullariyAvaNesu a, ujjANanivANasAlAsu // 1 // maThasunnadevalesu a caccaracauhaTTasunnasAlAsu / eesu ThANesu, pAeNaM takaro hoI / / 2 // " evaM caurasthAnAni pazyataH kumArasya SaD dinA gatAH, pazcAtsaptame dine nagarAbahirgatvA taroradhaH sthita evaM cintayati - "chijjau sIsaM ahavA, hou baMdhaNaM cayau savvahA lcchii| paDivanapAlaNesu, purisANaM jaM hoi taM hou" // 1 // evaM cintayannasau kumAra itastato digavalokanaM karoti / tasminnavasare ekaH parihitadhAtuvastro muNDitazira:kUrcastridaNDadhArI cAmarahastaH kimapi buD buD' iti zabda mukhena kurvANaH parivrAjakastatrAyAtaH, kumAreNa dRSTazcintitaM cAyamavazyaM cauro yato'sya lakSaNAnIdRzAni santi, yathA - ""karisuMDAbhuyadaMDo, visAlavatthalo pharu sakeso / navajuvvaNo rauddo, rattaccho dIhajaMgho ya" // 1 // evaM cintayataH kumArasya tena kathitamaho satpuruSa ! kutastvamAyAtaH? kena kAraNena ca pRthivyAM bhramasi ? bhaNitamujjayinIto'hamatrAyAto'smi, dAridmabhagnazca bhramAmi / parivrAjaka uvAca-vatsa ! mA khedaM kuru, adya tava dArinaM chinadhi samIhitamarthaM ca ddaami| tato divasaM yAvattau tatra sthitau, rAtrau kumArasahitazcaura: kasyacidibhyasya gRhe gataH, tatra kSAtraM dattavAn, tatra svayaM praviSTaH, kumArastu bahiH sthitaH, parivrAjakena dravyabhRtAH peTikAstato bahiH karSitAH, tAH kSAtramukhe kumArasamIpe muktvA svayamanyatra kutracidgatvA dAriyabhagnAH puruSA aneke AnItAH, teSAM zirassu tAH peTikA datvA kumAreNa samaM svayaM bhirgtH| 1 "vezyAnAM mandireSu, pAnAgAreSu dyUtasthAneSu / kAndavikApaNeSu ca, udyAnanipAnazAlAsu // 1 // maTha-zUnyadevaleSu ca, catvara-catuSpathazUnyazAlAsu / eteSu sthAneSu, prAyaH taskaro bhavati // 2 // " 2 kullUriyavaNesu L. / kullUria' evaM kullaria' dvAvapi kAndavikArthe staH / daSTavyaH pAiasaddamahaNNavo pa. 256 // 3 "chidyate zIrSam athavA, bhavatu bandhanaM, tyajatu sarvathA lkssmii| pratipannapAlaneSu, puruSAnAM yad bhavati tadbhavatu // 1 // " 4 hastizuNDAbhujadaNDo, vizAlavakSasthalaH karkazakeza: / navayauvanA raudo, raktAkSo dIrghajaGgazca // 1 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] [ uttarAdhyayanasUtre sa tApasaH kumAraM pratyevamuvAca- kumAra ! kSaNamAtraM vane tiSThAmaH, , nidAsukhamanubhavAmaH, parivrAjakenetyukte sarve'pi puruSAstatra suptAH, kapaTanidrayA parivrAjako'pi suptaH kumAro'pi naitAdRzAnAM vizvAsaH kArya iti kapaTanidrayaiva suptaH, tAvatA sa parivrAjaka utthAya tAn sarvAn kaGkpatryA mArayAmAsa, yAvatkumArasamIpe samAyAti, tAvatkumAra utthAya taM khaGgena jaGghAdvaye jaghAna, chinne jaGghAdvaye sa tatraiva patitaH kumAraM pratyevamuvAca he vatsAhaM bhujaGganAmA caura:, mameha zmazAne pAtAlagRhamasti, tatra vIrapatnI nAmnI mama bhaginyasti / atha vaTapAdapasya mUle gatvA tasyAH zabdaM kuru / yathA sA bhUmigRhadvAramudghATayati, tvAM ca svasvAminaM kariSyati / saGketadAnArthaM matkhaGgaM gRhANetyukte kumArastatkhaGgaM gRhItvA tatra gataH, sa tu tatraiva mRtaH, kumAreNa sA zabditA, AgatA ca sA dvAramudghATayAmAsa / kumAreNa bhrAtuH khaDgaM darzayitvA svarUpamuktam, tasyA antaH khedo jAtaH, paraM na mukhe khedaM darzayAmAsa madhye AkAritaH kumAraH, palyaGke zAyitaH, uktaM ca tava vilepanAdyarthaM candanAdikamahamAnayAmIti / tato nirgatA sA kumAreNa cintitaM prAyaH strINAM vizvAso na kAryaH; yataH zAstre ime doSA prAyo bhavanti - 'mAyA aliyaM lobho, mUDhattaM sAhasaM asoyattaM / nissaMtiyA tahacciya, mahilANa sahAvayA dosA // 1 // etasyAstu tathAvidhacaurabhaginyA vizvAso naiva kArya iti vicintya kumAraH zayyAM muktvAnyatra gRhakoNe sthitaH, sA bahirgatvA yantraprayogeNa zayyopari zilAM mumoca tayA zayyA cUrNitA / tataH kumAreNa sA sadyaH sAkrozaM kezeSu dhRtvA rAjJaH samIpe AnItA, proktaH sarvo'pi vRttAntaH, rAjJA tadbhUmigRhAtsamastaM vittamAnAyya lokebhyo dattam, kumAreNa sA jIvantI mocitA, pazcAnnRpAgrahAt kumAreNa nRpasutA kamalasenA nAmnI pariNItA, nRpeNa kumArasya sahastraM grAmA dattAH, zataM gajA dattAH, dazasahastrANyazvA dattAH, lakSaM padAtayazca dattAH, tataH sukhena kumArastatra tiSThati / anyadA kalAbhyAsasamaye yayA zreSThisutayA saha prItirjAtAsti tayA madanamaJjaryA kumArasamIpe dUtI preSitA; tayoktaM tava guNAnuraktA tavaiveyaM patnI bhavituM vAJchati, kumAreNApyuktaM - yadAhaM zaGkhapuraM yAsyAmi tadA tvAM gRhItvA yAsyAmIti tasyAstvayA vaktavyam / athAnyadA tatra pitrA preSitA narAH kumArAkAraNAya sametAH, kumArastu teSAM vacanamAkarNya piturmIlanAya bhRzamutkaNThitaH zvazuraM pRSTvA kamalasenayA samaM calitaH, calanasamaye ca madanamaJjaryAkAritA, sApi kumAreNa samaM calitA, tAbhyAM priyAbhyAM saha sainyavRtaH kumAraH pathi calan bahUn bhillAn sanmukhamApatato dadarza, tadA kumArasainyena taiH 1 "mAyA'likaM lobho, mUDhatvaM sAhasamazaucatvam / niHzAntikA [ nRzaMsatA (?) ] tathAcaiva, mahilAnAM svAbhAvikA doSAH // 1 // " Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [89 samaM yuddhaM kRtam, bhagnaM kumArasainyam, bhillaiTuMNTitamitastato gatam, bhillapatistu kumArasthe samAyAtaH, utpannabuddhinA kumAreNa svapatnI rathAgrabhAge nivezitA, tasyA rUpeNa mohaM gato bhillapatiH kumAreNa hataH, patite ca tasmin sarve'pi bhillA naSTAH, kumArastu tenaivaikena rathena saha gacchannagre mahataH sArthasya militaH, sArtho'pi sanAtha iva mArge clitH| kiyanmArga gatvA sAthikaiH kumArAyaivamuktam, kumAra ! itaH pravaramArge bhayaM vartate, tataH pravaramArga vihAyAparamArgeNa gamyate, kumAreNoktaM kiM bhayaM ? te kathayantyasmin pravaramArge mahatyaTavI sameSyati, tasyA madhye mahAnekazcauro duryodhananAmA vartate, dvitIyastu garjAravaM kurvan viSamo gajo vartate, tRtIyo dRSTiviSaso vartate, caturtho dAruNo vyAghro vartate / evaM catvAri bhayAni tatra vartante / kumAraH prAhaiteSAM madhye naikasyApi bhayaM kuruta, calata satvaraM mArge, kuzalenaiva zaGkhapure yaasyaamH| tataH sarve'pi tasminnevAdhvani calitAH, agre gacchatAM teSAM duryodhanazcaurastridaNDabhAgmilitaH so'pi pAntho'haM zaGkhapure yAsyAmIti vadan sArthena sArdhaM calati, mArge caikaH sannivezaH samAyAtastadA tridaNDinoktaM mamopalakSito'yaM sannivezo vartate, tenAtra gatvA mayA dadhyAdyAnIyate yadi bhavatAM ruciH syAt / sArthikairuktamAnIyatAM, tatastena tadantargatvA dadhyAdyAnItam, viSamizritaM kRtvAM sarveSAM pAyitam, mRtAH sarve sArthikAH, agaDadattena bhAryAdvayayutena tanna pItamiti na mRtaH, sa tridaNDI punaH sannivezamadhye gatvA kiyatparivArayuto gRhItazastraH kumAramAraNAyAyAtaH, kumAreNa khaDgaM gRhItvA sanmukhaM gatvA ghorasaGgrAmakaraNena sa hataH, parivArastu naSTaH, bhUmau patatA tena caureNaivamuktamahaM duryodhanazcauraH prasiddhaH, tvayAhaM hato na jIviSyAmi, paraM mama bahudravyaM vartate, mama bhaginI jayazrInAmyasmin vanamadhye vartate, tat tvayA gRhItavyam, sA ca patnI kAryA, kumArastatra gataH, sAhUtA samAyAtA, dRSTaH kumAraH, jJAtastayA bhrAtRvRttAntaH, tayA kumAro'pi guhAmadhye AkAritaH, tatra gacchan madanamaJjaryA vAritaH, tAM tatraiva muktvA rathArUDhaH kamAro'gre calitaH, kiyanmArga yAvadagatena kumAreNa pracaNDazuNDAdaNDaprabhagnatarukoTinighRSTagiritaTaH savegaM sanmukhamAgacchan yama iva raudrarUpo gajo dRssttH| tataH kumAro sthAduttIrya gajAbhimukhaM pracalitaH, uttarIyavastraveSTikAM kRtvA gajAge mumoca, gajastatprahArArthaM zuNDAdaNDamadhaH kSipan yAvadISannatastAvatA kumArastaddantAgradvaye pAdau kRtvA tatskandhe'dhirUDhaH, vajrakaThinAbhyAM svamuSTibhyAM tatkumbhasthaladvayaM jaghAna, kumAreNa prakAmamitastato bhrAmayitvA sa gajo vazIkRtaH, pazcAtsa gajo gauriva zAntIkRto muktazca, tatraiva punaH kumAro rathe niviSTo'gre calitaH, kiyanmArgaM yAvad gacchati kumArastAvatkuNDalIkRtalAGgulaH svaraveNa giripraticchandAn vistArayan vidhuccaJcalalocanaH sarpopamAM rasanAM svamukhakuharAniSkAsayan vyAghraH samAyAtaH, tenApi samaM kumAro yuddhaM -kRtavAn, kumAreNa karkazaprahArairjarjaritaH vyAghrastatraiva patitaH, kumArastato'gre calitaH, sarpopadravo'pi mArge vidyayaiva nivartitaH, kuzalena kumAraH strIdvayasaMyutaH zaGkhapure prAptaH, pravezamahotsavaH prakAmaM pitRbhyAM kRtaH, sarveSAM paurANAM paramAnandaH sampannaH, tatra sukhena kumArastiSThati / 1 2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] [uttarAdhyayanasUtre ___anyadA vasante madanamaJjaryA saha kumAraekAkyeva krIDAvane gataH, tatra rAtrau madanamaJjarI sarpaNa daSTA, mRteva snyjaataa| ___kumArastu tanmohAdagnau pravizan gaganamArgeNa gacchatA vidyAdhareNa vAritaH, vidyAbalena sA jIvitA, vidyAdharastu svasthAnaM gataH, kumArastayA samaM rAtrivAsArthaM kasmiMzciddevakule gataH, tatra tAM muktvodyotakaraNAyAgnimAnetuM kumAro bahirgataH, tadAnIM tatra paJca puruSAH pUrvaM kumArahata-duryodhanacaurabhrAtaraH kumAravadhAya pRSThAvAgatA itastato bhrAntvA kumArachalamalabhantaH samAyAtAH santi, taistu tatra dIpako vihitaH, madanamaJjaryA teSAM madhye laghubhrAtU rUpaM vilokitam, rUpAkSiptayAnayA tasyaiva prArthanA vihitA tvaM mama bhartA bhava ahaM tava patnI bhavAmi, tenoktaM tava bhartari jIvati sati kathamevaM bhavati, sA prAha tamahaM mArayiSyAmi, tadAnImagni gRhItvA kumArastatra prAptaH, AgacchantaM kumAraM dRSTvA tayA tatrastho dIpo vidhyApitaH, tatrAyAtena kumAreNa pRSTamatrodyotaH kathamabhUt ? tayoktaM tava hastasthasyAgnerevodyotaH, saralena tena tathaivAGgIkRtam, madanamaJjaryA haste khaDgaM datvA kumAro'gniprajvalanArthaM grIvAmadhazcakAra, tAvatA tayA kumAravadhArthaM khaDgaM pratIkArAnniSkAsitam, tasyAzcaritraM dRSTvA caurlghubhraaturvairaagymutpnnm| pazcAdasyA hastAttena khaDgamanyatra pAtitam, paJcApi bhrAtarastataH kumArA'lakSitAH zanaiH zanairnirgatAH kasmiMzcidvane gatAH, taistatra caityamekamuttuGgaM dRSTam, tatra sAtizayajJAnI sAdhureko dRSTaH, tatsamIpe taiH paJcabhirapi dIkSA gRhItA, tatastadAjJAM pAlayantaH saMyame ratAstatraiva tiSThanti, kumAreNa naitatkimapi jJAtam / atha kumArastatra madanamaJjaryA saha rAtrimekAmuSitvA prabhAte svagRhe samAyAtaH, kiyaddinAnantaramazvApahRta eka evAgaDadattakumArastasminneva vane tatraiva caitye gatastatra devAnnamaskRtya sAdhavo vanditAH, guruNA dezanA dattA, kumAreNa pRSTaM bhagavan ! ka ete paJcApi bhrAtara iva sAdhavaH ? kathameSAM vairAgyamutpannam ? kathamebhiryauvanabhare'pi vrataM gRhItam ? evaM kumAreNa pRSTe guruH prAha sarvaM tadIyaM vRttAntam / kumArastaccaritraM zrutvA yuvatIsvarUpamevaM vicintayati "aNurajaMti khaNeNaM, juvaIo khaNeNa puNo virajaMti / annanarAgaNirayA, haliddarAguvva calapemA // 1 // " iti vicintya kumAro'pi vairAgyAtpravrajitaH / yathAsAvagaDadattaH pratibuddhajIvI pUrva davyAsuptaH, pazcAdbhAvAsupto'pIhaloke paraloke ca sukhI jAtaH // 6 // care payAiM parisaMkamANo, jaM kiMci pAsaM iha mannamANo / lAbhaMtare jIviya vUhaittA, pacchA parinnAya malAvadhaMsI // 7 // 1 anurajyanti kSaNeNa, yuvatayaH kSaNeNa punaH virajyanti / anyAnyarAganiratA, halidarAga iva calatpremA // 1 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [91 sAdhuH saMyamamArge padAni dharmasthAnAni parizaGkamAnazcAritradUSaNAni vicArayaMzcaret, saMyamamArge viharet, kiM kurvANaH ? yatkiJcidapi gRhasthaparicayAdikaM pramAdapadaM duzcintanAdikaM bandhasya hetutvAtpAzamiva manyamAnaH, punaH sAdhurlAbhAntare jIvitaM bRhayitvA pazcAtparijJAya malApadhvaMsI syAt / ko'rthaH? ekasmAllAbhAdanyo lAbho lAbhAntaram tasmin lAbhAntare sati jJAna-darzana-cAritrAdInAM lAbhavizeSe sati jIvitaM zarIraM bRMhayitvAAhArabhATakadAnena dhArayitvA pazcAllAbhaprApterabhAvaM (jJaparijJayA) kRtvedaM mama zarIram, ataH paraM jJAnAdiguNArjakaM nAstIti paricintya pratyAkhyAnaparijJayA bhaktaM pratyAkhyAyASTakarmalakSaNamalasyApadhvaMsako-nivArakaH syAt // 7 // atra maNDikacaurodAharaNamuttarAdhyayanabRhavRttigataM prAkRtaM saMskRtIkRtya likhyate bennAtaTe maNDikanAmA tunnakazcauraH paradravyaharaNAsakta AsIt / sa ca divase rAjamArgamadhyasthaH pAdayorme gaNDAnIti vadan baddhapaTTakapAdau mukhena bhRzamAkrandan tutrakazilpamupajIvati, rAtrau ca vyavahArigRhe kSAtraM datvA bahudhanaM gRhNAti, nagarodyAnAntaHsthitabhUmigRhakUpake sarvaM kSipati, tatra cAsya bhaginI kanyA tiSThati, yAMzca bhAravAhakAnasAvAnayati tAn sarvAneSA svayaM pAdazaucAdibahUpacArapUrvakaM bhojanapaktAvupavezya viSamizritabhojanadAnena mArayati, aparakUpAntarnikSipati ca / evaM kAle vrajati sati tena caureNa tannagaraM bhRzaM muSitam / anyadA tannagare mUladevo rAjA rAjye upaviSTaH, sa kathaM tatra rAjA saMvRta iti tadAkhyAnamucyate____ ujjayinyAM nagaryAM sarvagaNikApradhAnA devadattA nAmA gaNikAsti, tasyA gRhe'calo nAma vyavahAriputraH paradezAyAto bhogAn bhuGkte, mArgitamarthaM ca dadAti, tasyA eva gRhe paradezAyAto rAjaputro mUladevo'tirUpasaubhAgyastayaiva guNabuddhayA mAnitaH, acalapracchannamAyAti, bhogAnapi ca bhuGkte, sA tu mUladevena sahaiva premavatI babhUva, paramacalastatsvarUpaM na jAnAti / ekadA devadattAjananyoktaM- he putri ! kimanena mUladevena niHsvena ? acalameva bhaja, mUladevaM tyaja / devadattA prAhAyaM paNDito'tIvasaundaryAdiguNavAn, jananI prAhAsya mUladevasya niHsvatvena sarve'pi guNA gatAH, acalasya ca sasvatvena sarve'pyaudAryAdiguNAH santi, yasyaudAryaM tasya sarvaguNAdhAratvam, cenna manyase tadAsya mUladevasyAcalasyApi caudAryaparIkSAM kuru| tato devadattayaikA dAsI mUladevasya pAzce preSitA, ekA cAcalasya pAyeM, dvayorapi dAsIdvayaM pratyekamevamuvAca devadattekSubhakSaNaM kartumIhate, tato mUladevenekSuyaSTidvayaM gRhItvA tvacamapanIya zakalAni kRtvA karpUracUrNavAsanAM datvA pavitrabhAjane kSiptvA preSitAni, devadattAmbAM prAha pazya mUladevasya vivekitAM tadaivAcalenekSuyaSTibhRtaM zakaTaM preSitam, akkA devadattAM pratyAha-putri pazyAcalasyaudArya, sA prAha-ahaM kiM kariNyanena jJAtA yasyAM kRte tenAsaMskRtekSuyaSTibhRtaM zakaTaM preSitam ? Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] [ uttarAdhyayanasUtre athAkkA mUladevasya dveSiNyacalapArzve gatvA devadattAyA mUladevAsaktasvarUpamUce, acalenoktaM tathA kuru yathAhaM mUladevaM gRhNAmi, tayoktamavazyaM mayA tadbhogAvasaro jJApyaH, acalena tasyA dInArASTazataM dattam, sA gRhe gatvA devadattAyA idamakathayadacalo'dya tvaritakArye samutpanne kvacid grAme calito'sti, so'dya nAyAsyati, tathApyadyadinasatkaM bhATakaM preSitamasti, evamuktvA dInArASTazataM tayA devadattAyA dattam, devadattayApi mUladevastadAnImevAkAritaH, so'pyAgatastasyAH zayanIye suptvA bhoge pravRttaH, tasyAM velAyAM tayAkkayA mUladevadevadattAsambhogasvarUpamacalasya jJApitam, acalo'pi saparivArastatrAyAtaH, devadattA taM saparivAramAyAtaM dRSTvA mUladevaM zayanIyAdadhazcikSepetastato vastrANi vistArayAmAsa ca / acalastu dvAri saparivAraM muktvA tadvAsagRhAntargatvA zayanIye upaviSTaH, devadattA tu na kiJciduvAca, nApi tasya kiJcidvilepanAdyupacAraM ckaar| acalena zayanIyAdhaH praviSTo mUladevo jJAtaH, sa tasyA idamUce'dya mayAtrasthenaivAbhyaGganasnAne kariSyate, devadattayoktaM zayanIyavastravinAzo bhaviSyati, sa AkhyattavApUrvavastrasahitamapUrvaM zayanIyaM dAsyAmItyuktvA tatraivAbhyaGganaM snAnaM ca cakAra / tanmalaklinno mUladevaH zayyAdhaHstha itastatazcalannacalena zayanIyavastramapasArya kezeSu gRhItvA niSkAsitaH, uktamuccasvareNa re yAhi, tvaM mayA jIvanneva muktaH, aparAdhastu tavedRzo'sti yatsAmpratameva tvaM mayA hanyase, paraM kRpayA tvaM mayA mucyase, tvamapi kadAcinmamAparAdhe IdRzo bhUyAH / , evamacalenokte lajjito mUladevaH kumAra ujjayinyA nirgato bennAtaTamArge prasthitaH, tadA tasyaikaH puruSo militaH, mUladevena pRSTaM kva tvaM yAsyasi ? tenoktaM bennAtaTe yAsyAmi, mUladevenoktamahamapi tatraiva prasthito'smi, AvAM sahaiva vrajAvaH, tenoktamevaM bhavatviti dvAvapi sahaiva prasthitau tasya puruSasya zambalaM vartate, mUladevasya kimapi zambalaM nAsti, antarATavI samAyAtA, dvAvapyaTavyAM praviSTau, mUladevazcintayatyeSa me zambalavibhAgaM kariSyati, sa ca bhojanasamaye svayaM bhuGkte, na kiJciddadAti, mUladevastvadyAnena na kiJciddattaM paraM kalye dAsyatItyAzayaivAgrato gacchati / evaM dinatrayaM yAvanmUladevena na kiJcillabdhaM na kiJcidbhuktam / caturthadine mUladevena sa puruSaH pRSTo'tra kvacitpratyAsanno grAmo'sti na vA ? tenoktamitastiryakpradeze nAtidUre grAmo vartate, paramahaM tatra na yAsyAmi, agre yAsyAmItyuktvA sa puruSo'gre calitaH, mUladeva ekAkyeva tatra gataH, bhikSAM bhramatA ca mUladevena rAddhAH kulmASA labdhAH, tAn vastrAJcale gRhItvA mUladevo grAmAdvahiryAti tAvatA mAsopavAsapAraNake yatireko bhikSArthaM grAmAntaH pravizan mUladevena dRSTaH, bhaktyullAsena te kulmASA mUladevena tasmai sAdhave dattAH, sAdhurapi dravya-kSetra - kAla-bhAvazuddhAMstAn gRhItavAn, mUladevena paramayA bhaktyA bhaNitam ""dhannANaM khu narANaM, kummAsA huMti sAhupAraNae" / 1 "dhanyAnAM khalu narANAM, kulmASA bhavanti sAdhupAraNake // " [ upa0 pada0 gA0 11 vattyAM gA0 61 ] Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] [93 atha tatpradezAdhiSThAtryA devyA mUladevasyoktaM vatsa ! etasyA gAthAyA dvitIyArdhe yanmArgayasi taddadAmIti / mUladevena gAthAdvitIyAmidaM kRtam - "gaNiaM ca devadattaM, daMtisahassaM ca rajjaM ca // 1 // [upa0 pada0 gA0 11 vRtyAM gA0 62] devatayA bhaNitametattavAcireNaiva bhaviSyati / tato mUladevo bennAtaTe gataH, dezyakuTyAM suptaH, tatra kArpaTikA api bahavaH suptAH santi, teSAM madhye ekena kArpaTikena svamukhe pravizaMzcandro dRSTaH, tAdRza eva svapno mUladevena dRSTaH, kArpaTikena tu prAtarutthAya guroH puraH svapnaH uktaH, guruNApi tvamadya ghRtaguDasahitaM maNDakaM prApsyasIti babhASe,mUladevastata utthAya nagarAntaH svapnapAThakagahe gatvA ghanaM vinayaM kRtvA svapnapAThakAya svasvapnamAcakhyau / tenoktaM saptamadivase tava rAjyaM bhaviSyatIti / __tasminnavasare tatrAputro rAjA mRtaH, sAmantairmantribhizca paTTAzvo'bhiSikta saptame divase mUladevasamIpe'zvaH samAgatya heSAravaM cakre, svapRSTau ca mUladevamadhyAropitavAn, sAmantAdyairyogyo'yamiti kRtvA rAjye'bhiSiktaH, mUladevastatra sahasradantirAjyaM prAptaH, ujjayinInRpeNa sArdhaM prItiM cakAra, anekadavyalakSaprAbhRtAni preSitavAn / ekadA mUladevena tatpArzve devadattA mAgitA, tena prItiparavezana sA preSitA, mUladevena svapaTTarAjJI kRtA, tayA samaM yatheSTaM mUladevo bhogAn bhukte| anyadA tatra samudramArgAdacalaH samAyAtaH, mANDavikaiH zulkacauryAdvaddho mUladevarAjJaH pura AnItaH, mUladevena rAjJA sa upalakSitaH, kathitaM ca tvaM mAmupalakSayasi ? sa Aha kastvAM nopalakSayati ? tvaM mahArAjaH, mUladevenoktaM so'haM mUladeva ityuktvA bandhanAnmocito visarjitazca / evaM mUladevo nizcintastatra rAjyaM karoti / ___sa mUladevo nagaralokebhyazcauraparAbhavaM jJAtvAnyaM nagararakSakaM kRtavAn, so'pi cauraM grahItuM na zaktaH, tadA mUladevaH svayaM nIlapaTTe prAvRttya rAtrau nirgataH, itastato bhraman yatra sa tunako maNDikacauro'sti tatraivAyAtastatpArzve ca kapaTanidrayA suptaH, apare'pi dAridmabhagnAH puruSAstatra suptAH santi, maNDikena tAvadAkrandaM kRtaM yAvanmadhyarAtriH samAyAtA, tadAnIM tata utthAya sarve'pyutthApitAH,mUladevo'pyutthApitaH, AyAntu mayA sArdhaM sarvAnapi dhanavataH karomIti vadan taiH sArdhaM purAntardhAntvaikasya dhanikasya gRhe kSAtraM datvA bahUni dhanAni niSkAsya sarveSAM teSAM zirasi poTTalikA dattAH, mUladevasya zirasyekaH poTTaliko dattaH, sarvAnapyane kRtvA svayaM khaDgapANiH pRSTau sthitaH, zmazAnAntarbhUmigRhe sarve'pi pravezitAH, tataH poTTalakadhanAni kUpAntazcikSepa, sarveSAmapi teSAM pAdazaucaM tatrasthayA caurabhaginyA dattam, - svayaM pAdakSAlanaM cakre, mUladevapAdakSAlanAvasare tatpAdatale padma dRSTvA saukumAryAdinA ko'pyayaM mahAn rAjeti jJAtavatI, nAyaM mayA vinAzya iti matvA tayA mUladevasya netrasaMjJA kRtA, tataH sa mUladevo naSTaH / 1."gaNikAM ca devadattAM, dantisahastraM ca rAjyaM ca // " Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] [ uttarAdhyayanasUtre pazcAttayA caurasya svabhrAturuktameSa puruSo naSTaH, bhrAtApi gRhItakhaDgastatpRSTau calitaH, mUladevo'pi taM pratyAsannamAgataM dRSTvA kvacitsthAne babbarapASANazivaliGgaM svottarIyavastreNAcchAdya svayamaMtaritaH sthitaH, kopAndhena caureNa tatrAgatya sa evAyaM puruSa iti kRtvA zivaliGgamastake kaGkalohamayakhaDgaprahAro dattaH, tacchivaliGgaM dvidhA kRtam, hato mayA sa puruSa iti jAnan svasthAne gatvA suptaH, mUladevo'pi svasthAne gatvA suptaH / prabhAte sa maNDikatunnakazcatuSpathAntaH samAgatya tathaivAkrandaM kurvan sthitaH rAjJA ca prabhAte svapuruSaiH sa AkAritaH, rAjapuruSeSu tatrAyAteSu tena cintitaM tadAnIM mayA sa puruSo na hataH, kintu dRSadAveva khaDgaprahAro dattaH, yo naSTaH puruSaH so'vazyamatratyo rAjA, tenaiva mamAhvAtuM puruSAH preSitAH, yAmi tAvattatra, arthato na naSTuM zakyate, yadbhAvyaM tadbhavatviti cintayannevAsau taiH puruSaiH zanaiH zanairvrajan rAjasabhAyAmAnItaH, rAjJApyasAvabhyutthAnAdinA mAnitaH, ardhAsane nivezita AzvAsitazca, svanepathyasamastasya nepathyo dattaH, svabhojyasamaM bhojanaM kAritaH / anyadA tasyoktaM svabhaginIM mama dehi, tena sA dattA, sA pariNItA, rAjJaH premapAtrI kRtA / anyadA rAjJoktaM dravyaM me vilokyate, tvaM dhanI svakIyo'si, tato me dravyaM dehi ? tava cintA tu mamaivAsti, tena rAjamArgitaM dravyaM dattam, sa rAjapArzve sukhena tiSThati / anyadA punarapi rAjJA dravyaM mArgitam, tena dattam, rAjJA tasya mahAn satkAraH kRtaH, punarapi rAjJA dravyaM mArgitam, tenApi tathaiva dattam / evamantarAntarA rAjJA satkArapUrvakaM tasya dravyaM gRhItam, bhaginI pRSTA, athAstyasya kiJciddhanam ? sA prAhAyaM riktIkRtastvayA, nAtaH paramasya kiJciddhanamastIti zrutvA rAjJAsau maNDikazcauraH zUlAyAmAropitaH / atrAyamupanayo yathAyamakAryakAryapi maNDikazcauro mUladevena yAvallAbhaM tAvatrakSitastathA dharmArthinApi saMyamalAbhahetukaM jIvitaM rakSaNIyam, yAvatkAlaM saMyamalAbhastAvatkAlaM jIvitamauSadhAdibhiH kRtvA rakSaNIyam, nAnyatheti / chaMda niroheNa uvei mokkhaM, Ase jahA sikkhiyammadhArI / puvvAiM vAsAiM carappamatto, tamhA muNI khippamuvei mukkhaM // 8 // - sAdhuzchando nirodhena mokSamupaiti, gurvAdezaM vinaiva pravartanaM chandastasya nirodho nivAraNaM tena gurvAjJayA pravarttanena nirbhayasthAnaM prApnoti, ko yathA ? zikSitavarmadhAryazvo yathA, yathAzabda ivArthe zikSA jAtA'syeti zikSitaH, varma - sannAhaM dharatIti varmadhArI, sannAhadhArakaH, etAdRza suzikSita: kavacadhArI cAzvo'zvavArazikSAyAM sthitazchando nirodhena svecchAgamananiSedhena mokSaM prApnoti, nirbhayaM sthAnaM prApnoti, zatrubhirhantuM na zakyate, he sAdho ! pUrvANi pUrvapramitAni varSANi yAvadapramattaH san cara-sAdhumArge vihr| tasmAdapramattavihArAnmuniH kSipraM mokSamupaiti // 8 // atra kulaputra zikSitAzvadvayodAharaNaM ekena rAjJA dvayoH kulaputrayoH zikSaNArthamazvau dattau, ekena kulaputreNa prathamo dhAvanavalganAdikalAH zikSitaH, dvitIyastu dvitIyena kulaputreNa na zikSitaH, saGgrAmAvasare - Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [95 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 4] prathamo'zvo'thakkaH pota iva saGgrAmasAgaramavagAhya pAraGgataH sukhI babhUva, dvitIyastu saGgrAmamadhya eva mRtaH, atrAyamupanayaH-yathAsAvazvaH kulaputreNa zikSitastathA dharmArthyapi svAtantryavirahito guruzikSitaH zivamApnoti // 8 // sa puvvamevaM na labhijja pacchA, esovamA sAsayavAiyANaM / visIyaI siDhile AuyaMmi, kAlovaNIe sarIrassa bhee // 9 // yaH puruSaH pUrvamevApramattatvaM na labheta, sa puruSa: pazcAdapi pUrvamivApramattatvaM na labheta, eSA zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSAmupamAyuktiH yAdRzo jIvaH pUrvaM syAttAdRzaH pazcAdapi syAditi zAzvatavAdino vadantItyarthaH / AyuSi zithile jAte sati zarIrasya bhede kAlenopanIte sati-maraNe nikaTe samAgate sati viSIdati-viSaNNo bhavati, ataHkAraNAtpUrvamapi pazcAdapi ca na pramAdyam // 9 // khippaM na sakkei vivegameDaM, tamhA samuTThAya pahAya kAme / samicca logaM samayA mahesI, appANarakkhI carappamatto // 10 // he bhavya ! kSipraM-zIghra vivekaM-dravyabhAvena saGgatyAgarUpametuM-prAptuM bhavAnna zaknotina samartho bhavati, tasmAdAtmarakSI sannapramattazca san tvaM vicara / kiM kRtvA ? samutthAya samyagudyama vidhAya, punaH kiM kRtvA ? kAmAnindriyaviSayAn prakarSeNa hitveti prahAyatyaktvA, punaH kiM kRtvA ? lokaM-prANisamUhaM samayA zatrumitropari sAmyabhAvena samityasamyag jJAtvA // 10 // atra brAhmaNIkathA - eko brAhmaNaH paradeze gatvA sarvazAstrapArago bhUtvA svadeze samAyAtaH, tasya prakAmaM pANDityaM dRSTvaikena brAhmaNena kanyA dattA, tena pariNItA, saca loke bhRzaM dakSiNAM labhate, dhanavAn jAtaH / tasyA bhAryAyAstena bahUnyAbharaNAni dattAni, sApi tAni svAGge parihitAnyeva rakSati, na cAgAtkadAcidapyuttArayati, tenaikadA tasyAH kathitameSa tucchagrAmo'sti, nityamAbharaNaparidhAnamayuktam, kadAcidyadyatra caurAH samAyAnti tadA tavAGgakadarthanA bhavati, sA prAha yadA caurAH samAyAsyanti tadA tvritmnggaadaabhrnnaanyhmuttaaryissyaami| anyadA tasyA gRha eva caurAH samAyAtAH, sA tadAnIM nibiDamaGgalagnAnyAbharaNAni svAGgAduttArayitumasamarthA tathaiva sthitA, tasyAH sAbharaNAn pANyAdyavayavAMzchitvA tairgRhItAH, sA ca mahatI kadarthanAM prApya mRtaa|evmnye'pi prAkRtakarmavipAkakAle vivekametuM na zaknuvanti / 'samiccalogaM samayA mahesI, appANarakkhI carappamatto / ' atra pramAdaparihArA-'parihArayorvaNigmahilAdvayorudAharaNamekA vaNigmahilA proSitapatikA nijavapuHzuzrUSAparA gRhavyApAreSu pramattA dAsAdInAM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] [uttarAdhyayanasUtre yathArha bhojanAdyapyadadAnA tairmuktA, tato gRhAgatena bharnA svagRhe bhRtyavibhavahAniM dRSTvA sA strI nisskaasitaa|tto vaNijA bahudravyeNAnyA pariNItA, sAcana svadehazuzrUSAM karoti yathArha bhRtyAn bhojayantI kAryeSu niyuJjayantI ca, bharnA gRhasvAminI kRtA |ihaiv janmani prathamastrIvatpramAdAdoSAn prApnoti, apramAdAd dvitIyastrIvad guNAnavApnotItyupanayaH // 10 // muhaM muhaM mohaguNe jayaMtaM, aNegarUvA samaNaM caraMtaM / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca, na tesu bhikkhU maNasA paose // 11 // sparzAH-spRzyanta indriyairiti sparzAH-zabdAdayo viSayAH, zramaNaM-sAdhumasamaJjasaMpratikUlaM yathA syAttathA spRzanti, sAdhuM prati duHkhadA bhavanti kIdRzAH sparzAH ? aneka rupAstrayoviMzatividhAH, sAdhu kiM kurvantaM ? muhurmuhuH- vAraMvAraM mohasya guNAn jayantaM - zabdAdiviSayAn jayantaM, bhikSusteSu pratilomeSvanulomeSu vA na prAduSyeta-pradveSaM na kurvIta na ca harSito'pi bhavedityarthaH // 11 // maMdA ya phAsA bahulohaNijjA, tahappagAresu maNaM na kujjA / rakkhejja kohaM viNaijja mANaM, mAyaM na sevijja payahijja lohaM // 12 // ca punaH sAdhustathAprakAreSu viSayeSu mano na kuryAt, tathAprakAreSviti kIdRzeSu ? sparzAH kIdRzAH santi ? tAnAha-sparzA mandA vartante, mandayanti mUSayanti vivekinamiti mandAH, punaH kIdRzAH sparzAH ? bahulobhanIyA-bahu lobhayanti lobhamutpAdayantIti bahulobhanIyAH, punaH sAdhuH krodhaM rakSet, punarmAnaM vinayet, garvaM spheTayet, mAyAM na seveta, lobhaM prasahyAtparityajet // 12 // je saMkhayA tuccha parappavAI, te pijjadosANugayA parajjhA / ee ahammutti dugucchamANo, kaMkhe guNe jAva sarIrabheo ||13||ttibemi // ye parapravAdinaH saMskRtAstucchA yadRcchAbhidhAnatayA niHsArAste 'pijjadosANugayA' prema - dveSAnugatAH santi punaste parajjhA:-paravazA rAga-dveSagrastAH santi, ete'dharmahetutvAdadharmA ityamunA prakAreNa jugupsamAnastatparicayaM nivArayan, nindAyAH sarvatra niSedhAnna nindan guNAn-jJAnAdIn kAGkSatAbhilaSet, kathaM yAvaccharIrabhedaH zarIrasya bhedaH- patanaM syAdityarthaH // 13 // ___ iti pramAdA-'pramAdayorheyopAdeyasUcakamasaMskRtaprathamapadopalakSitamasaMskRtAkhyaM caturthamadhyayanaM smpuurnnm| ___ iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM caturthAdhyayanasyArthaH smpuurnnH|| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 97 // atha paJcamamakAmamaraNAkhyamadhyayanaM prArabhyate // atha pUrvAdhyayane yAvaccharIrabheda iti bruvatA maraNakAle'pyapramAdaH kArya ityuktam, sa ca maraNavibhAgajJAnataH syAt, ato maraNabhedamAha, iti caturthapaJcamayoH sambandhaH / aNNavaMsi mahoghaMsi, ege tiNNe duruttare / tattha ege mahApanne, imaM paNhamudAhare // 1 // eke mahApuruSA gautamAdayo ghAtikarmarahitA arNavAtsaMsArasamudrAttIrNAH- pAraMprAptAH, kIdRzAdarNavAt ? mahaughAt mahAnogho yasya sa mahaughastasmAt, atra prAkRtatvAdvibhaktivyatyayaH / he jambU ! tatra deva-manuSyasabhAyAmekastasmin kAle, atra bharatakSetre ekasya tIrthaGkarasya vidyamAnatvAdeko mahAvIraH, imaM praznaM praSTavyArtharUpaM praznayogyaM vAkyamudAjaudAhRtavAn, kathambhUta ekaH ? mahAprajJaH, mahatI kevalAtmikA prajJA-jJaptiryasya sa mahAprajJaH // 1 // saMti ya duve ThANA, akkhAyA mAraNaMtiyA / akAmamaraNaM ceva, sakAmamaraNaM tahA // 2 // ime pratyakSe dve sthAne AkhyAte, jIvanivAsAzrayAvAkhyAtau, pUrvaM tIrthaGkaraiH kathitau, kIdRze dve sthAne ? mAraNAntike - maraNamevAnto maraNAntastatra bhavaM mAraNAntikam, tasmin maraNAvasthAyAM jAte ityarthaH / te dve sthAne ke? ekamakAmamaraNaM ca punaranyattathA sakAmamaraNam, akAmamaraNam-bAlamaraNam, sakAmamaraNaM paNDitamaraNam, caivazabdau pAdapUraNArthau / maraNaM saptadazadhA - AvIcI- maraNam 1, avadhimaraNam 2, antima ( ka ) maraNam 3, valanmaraNam 4, vazArtamaraNam 5, antaH zalyamaraNam 6, tadbhavamaraNam 7, paNDitamaraNam 8, bAlamaraNam 9, mizramaraNam 10, chadmasthamaraNam 11, kevalimaraNam 12, vaihAyasamaraNam 13, gRdhraspRSTamaraNam 14, bhaktaparijJAmaraNam 15, iGginImaraNam 16, pAdapopagamanamaraNam 17, [ ceti ] // 2 // bAlANaM akAmaM tu, maraNaM asaI bhave / paMDiyANaM sakAmaM tu, ukkoseNa saiM bhave // 3 // bAlAnAM mUrkhANAmakAmam, akAmena - anIpsitatvena mriyate'sminnityakAmamaraNamasakRdvAraMvAraM bhavet, tu punaH paNDitAnAM sakAmam, saha kAmenepsitena mriyate'sminniti sakAmamaraNam, yasminnAgate satyasantrastatayotsavabhUtatvena sakAmamiva sakAmam, tAdRzaM maraNaM paNDitAnAmutkRSTaM sakRdekavArameva bhavet, utkarSeNopalakSitaM kevalisambandhItyarthaH, jaghanyena tu zeSacAritravataH saptASTavArAn bhavet // 3 // 13 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] [uttarAdhyayanasUtre tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desiyaM / / kAmagiddhe jahA bAle, bhisaM kUrAiM kuvvaI // 4 // tatra tayordvayormaraNayormadhye prathama sthAnaM mahAvIreNAkAmaM maraNaM dezitaM-kathitam, tathA yena prakAreNa kAmagRddhAH- kAmeSvindriyasukheSu gRddhAH kAmagRddhA-viSayiNo jIvAH, ata eva bAlA-mUrkhA bhRzamatyarthaM vAraMvAramakAmamaraNamatikurvate; azaktAvapi manasA duSkarmANi kRtvA muhurmuhurmiyanta ityarthaH, kIdRzA mUrkhAH ? krUrAH // 4 // je giddhe kAmabhogesu, ege kUDAya gcchii| na me diTe pare loe, cakkhudiTThA imA raI // 5 // kAmabhogeSu ya ekaH kazcitkrUrakarmA puruSa: kUTAya-narakasthAnAya narakasthAnaM gacchatinarakaM vrajatItyarthaH / kUTa-prANinAM pIDAkaraM sthAnam, dvitIyAsthAne caturthI prAkRtatvAt / athavA ya ekaH kazcitkAmabhogeSu gRddhaH sa kUTAya gacchati, mRSAbhASAdi kUTam, tasmai pravartate, taM prati kazcidvakti-bho tvaM dharma kuru / tadA sa vakti mayA paraloko na dRSTaH, imA' iyaM ratiH kAmabhogasukhaM ratiH cakSudRSTA - pratyakSaM dRzyamAnA vartate // 5 // hatthAgayA ime kAmA, kAliyA je aNAgayA / / ko jANai pare loe, atthi vA natthi vA puNo // 6 // ime kAmAH kAmabhogA hastAgatAH, haste AgatA hastAgatAH-svAdhInA vartanta ityarthaH / ye'nAgatA - AgAmijanmani bhaviSyantItyAgAminaH, kAmabhogasukhAste kAlikAH kAle bhavA: kAlikA-anizcitAH, ko jAnAti paralokaH- parabhavo'sti vA nAsti veti bhAvaH // 6 // jaNeNa saddhi hokkhAmi, ii bAle pgbbhii| kAmabhogANurAeNaM, kesaM saMpaDivajjaI // 7 // tataHsa kAmabhogarasagRddhaH pumAn bAla iti pragalbhate itidhASTaryaM gRhNAti, ityuktvA dhRSTo bhavati, itIti kiM ? ahaM janena sArdhaM bhaviSyAmi, ayaM kAmabhogasukhabhoktA jano yAdRzo bhaviSyati,tena sArdhamahamapi bhvissyaami| sabAlaityuktvAkAmabhogAnurAgeNa-kAmabhogasnehena klezaM sampratipadyate, klezamiha paratra ca bAdhAtmakaM - duHkhaM bhajata ityarthaH // 7 // tao se daMDaM samArabhaI, tasesu thAvaresu a| aTThAe ya aNaTThAe, bhUyaggAmaM vihiMsaI // 8 // tataH kAmabhogAnurAgAtsa dhASTaryavAn traseSu ca punaHsthAvareSu, daNDaM samArabhate, manodaNDa-vAkkAyaiH pIDAM samArabhate, arthena-davyotpAdananimittam, anarthena-niSprayojanena Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAkhyamadhyayanam 5] [99 vA bhUtagrAma, bhUtAnAM-pRthivyaptejovAyuvanaspatyekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyAdijIvAnAM varga vizeSeNa hinasti / atrAjApAlakathA yathA - ekaH pazupAlo vaTatale'jAsusuptAsuvaTapatrANi chidIkurvannazvApahRtena kutazcidAyAtena kasyacidrAjJaH putreNa dRSTo bhaNitazcAre'haM yasya kathayAmi tadakSINi tvaM pAtayiSyasi kiM ? tena tatpratipannam, rAjaputreNa sa svanagare nItaH / ekadA'zvavAhanikArthaM gacchato rAjJo'kSiNI rAjaputrapreritaH sa pAtayAmAsa, pazcAtsa rAjaputro rAjA jAtaH, pazupAlasyaivamuvAca varaM vRnnu| tenoktaM yatrAhaM vasAmi tadeva grAmaM dehi, rAjJA tad grAmaM tasya dattam, tena ca tatra ghanAstumbavallaya AropitAH, niSpanneSu ca tumbeSu guDena sArdhaM tumbakhaNDAni khAdan gAyati, yathA - 'aTTamaTTaMpi sikkhijjA, sikkhiyaM na niratthayaM / aTTamaTTappasAeNa, khajjae guDatuMbayaM // 1 // tena hi pazupAlena vaTapatrANyanarthAya chidritAni, akSINi punarAyotpATitAni, ubhayatrApi prANivadhaH kRta iti // 8 // hiMse bAle musAvAI, mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM, seyameyaMti mannaI // 9 // sa bAlo hiMsro - hiMsanazIlo bhavati, punarmaSAvAdI bhavati, 'mAilo'- mAyAkArakaH kApaTyavAn, pizunaH-paranindakaH, punaH zaTho - veSAdyanyathAkaraNena dhUrto mUl vA, surAM mAMsaM ca bhuJjAno'pi 'me' mamaitat zreyaH-kalyANamiti manyate, ata eva zaTha ityarthaH // 9 // kAyasA vayasA matte, vitte giddhe a itthisu / duhao malaM saMciNuI, sisunAguvva maTTiyaM // 10 // punaH kIdRzaH saH ? kAyena mattaH, punarvacasA mattaH, punarvitte - dravye gRddho lobhI, ca punaH strISu gRddhaH, kAyena matto yatastataH pravRttimAn balavAnahaM rUpavAnahamiti cintayan, vA vacasAtmaguNAn kathayan susvaro'hamiti vA cintayan, upalakSaNatvAnmanasA madAdhmAto dhAraNAdizaktimAnahamiti vA cintayan sa 'duhaotti' dvedhA - dvAbhyAM rAgadveSAbhyAM malaM saJcinute malasaJcayaM kurute, kaH kAmiva ? zizunAga:-alaso dvIndriyajIvavizeSo bhUnAgo yathA mRttikA saJcinute, sa ca snigdhatanutayA bahiHpradeze zarIre reNubhiravaguNThyate, antazca mRttikAmevAznAti, tatazca mRttikAto bahinissaran sUryakiraNaiHzuSyan klizyati vinazyati, vinazya ca mRttikAyA eva vRddhi kurute, tathA so'pi malaM karmamalaM vardhayati, karmaNevotpadyate, punaH karmamalavRddhi karotItyarthaH // 10 // 1"aTTamaTTamapi zikSeta zikSitaM na nirarthakam / aTTamaTTaprasAdena khAdyate guDatumbakam" // 1 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] [uttarAdhyayanasUtre tao padro AyaMkeNa, gilANo paritappar3a / pabhIo paralogassa, kammANuppehi appaNo // 11 // ------- tato'STakarmamalasaJcayAdanantaramAtaGkena-rogeNa spRSTaH san glAna:-glAni prAptaH paritapyate-parikhidyate paralokAtprabhItaH, kathaMbhUtaH saH ? AtmanaH karmAnuprekSI, yadA rogAdigrasto bhavati tadA svayaM jAnAti mama karmaNAM vipAko jAtaH,mayA purA yAnyazubhAni karmANi kRtAni tasmAdahaM paraloke'pi duHkhI bhaviSyAmi, iti svakRtakarmApekSI - svakRtakarmavicAraka ityarthaH // 11 // suyA me narae ThANA, asIlANaM ca jA gaI / bAlANaM kUrakammANaM, pagADhA jattha veyaNA // 12 // 'me' mayA narake sthAnAni zrutAni, yA gatirnarakAdiH, azIlAnAM-kuzIlAnAM gatividyate, yatra-yasyAM gatau krUrakarmaNAM bAlAnAM-mUrkhANAmAtmahitavidhvaMsakAnAM pragADhA vedanAsti // 12 // tatthovavAiyaM ThANaM, jahA me tamaNussuyaM / ahAkammehiM gacchaMto, so pacchA paritappai // 13 // tatra narakeSu aupapAtikaM sthAnaM vartate, upapAte bhavamaupapAtikam, tatraupapAtike sthAne'ntarmuhUrtAdanantaraM chedana-bhedana-tADana-tarjanAdikam syAt, yathA tannArakAdisthAnaM 'me' mayAnuzrutaM vartate, avadhAritamiti cintayan pazcAdAyuHkSaye yathA karmabhirgacchan sa paritapyati // 13 // jahA sAgaDio jANaM, sammaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamoiNNo, akkhe bhaggaMmi soyai // 14 // yathA zAkaTikaH samaM-samIcInaM mahApartha-rAjamArga hitvA-tyaktvA viSamaM mArgamuttIrNaH san yAnaM-zakaTaM akkhe' dhuri bhagne sati zocati-zakaTaM cintayati-zakaTabhaGgasya zokaM karoti, yato dhigmAmahaM jAnannapi zakaTabhaGgakaSTamavAptavAn // 14 // evaM dhammaM viukamma, ahammeM paDivajjiyA / bAle maccumuhaM patte, akkhe bhaggeva soyai // 15 // evamamunA prakAreNa dharma vyutkramya-vizeSeNollathyAdharmaM pratipadya bAlo-mUkho mRtyumukhaM -maraNamukhaM prAptaH san zocate-zokaM kurute, ka iva ? akSe bhagne zAkaTika iva // 15 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAkhyamadhyayanam 5] [101 tao se maraNaMtaMmi, bAle saMtassaI bhayA / akAmamaraNaM marai, dhutteva kaliNA jie // 16 // tataH sa mUryo maraNAnte bhayAt santrasati - santrAsaM prApnoti, akAmamaraNaM mriyate, mriyamANaH san zokaM vidadhAti, ka iva ? dhUrto-dyUtakArI kalinA-dyUtadoSena jitaH, kenacittato'dhikena duSTena jito gRhItadravyaH san zocate, tathA zocata ityarthaH anena saha mayA kimarthaM krIDA kRtA? ahaM hAritaH // 16 // eyaM akAmamaraNaM, bAlANaM tu paveiyaM / etto sakAmamaraNaM, paMDiyANaM suNeha me // 17 // bAlAnAmakAmamaraNametatpraveditam, tuzabdo nizcayArthe mUrkhANAmevAkAmamaraNamityarthaH, tIrthaGkaraiH kathitam, itaH prastAvAdanantaraM 'me' mama kathayataH paNDitAnAM sakAmamaraNaM yUyaM zrRNuta // 17 // maraNaMpi sapunnANaM, jahA me tamaNussuyaM / vippasannamaNAghAyaM, saMjayANaM vusImao // 18 // sapuNyAnAM-puNyavatAM saMyatAnAM yathA 'me' mayA maraNamanuzrutamavadhAritam, bho bhavyAstatsakAmamaraNaM bhavadbhirmanasi dhAryam, kIdRzaM sakAmamaraNaM? viprasannaM, vizeSeNakaSAyAdimalarAhityena prasanna-nirmalam, punaH kIdRzaM ? anAghAtam, na vidyate AghAto yatnavattvenAnyajIvAnAM saMyamajIvitavyasya ca nAzo yasmistadanAghAtam, kIdRzAnAM saMyatAnAM ? 'vusImao' ArSatvAdvazyavatAm, vazya AtmA yeSAM te vazyavantaH, teSAM jitAtmanAmityarthaH // 18 // na imaM savvesu bhikkhusu, na imaM savvesu'gArisu / nANAsIlA agArasthA, visamasIlA ya bhikkhuNo // 19 // idaM paNDitamaraNaM sarveSAM bhikSUNAM - sAdhUnAM na bhavati, kintu keSAJcitsAdhUnAM bhavet, sarveSAmagAriNAM-gRhasthAnAmapIdaM paNDitamaraNaM na bhavati, kintu keSAJcideva bhavet; yato'gArasthA-gRhasthA nAnAzIlA-nAnAcArA bhavanti, ca punarbhikSavo'pi-sAdhavo'pi viSamazIlA viSama-visadRzaM zIlaM yeSAM te viSamazIlAH, kecitsanidAnatapaHkArakAH, kecinidAnarahitatapaHkAriNaH, kecidvimalacAritriNaH, kecidbakuzacAritriNaH, iti kathanena tIrthAntarIyAstu veSadhAriNo dUrata evotsAritAH // 19 // saMti egehi bhikkhuhi, gAratthA saMyamuttarA / gAratthehiM ya savvehi, sAhavo saMjamuttarA // 20 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] [ uttarAdhyayanasUtre ekebhyo bhikSubhyo-nihnavabhagnacAritrAdibhyaH pAkhaNDikutIrthibhyazca, agArasthA api-gRhasthA api saMyamuttarAH santi, saMyamena - dezaviratilakSaNena dharmeNottarAH pradhAnAH santi, sarSapameruparvatayorivAntaramasti, sarvebhyo dvividha-trividhapratyAkhyAnadharebhyo 'gArasthebhyaH sAdhavaH SaDvrata-SaTkAyarakSakAH saMyamena saptadazabhedenottarAH pradhAnAH samIcInAH santi / atra dRSTAntaH - ekaH zrAvakaH sAdhuM pRcchati zrAvakANAM sAdhUnAM ca mithaH kiyadantaraM ? sAdhunoktaM merusarvapopamamantaram, tata AkulIbhUtaH sa zrAvakaH punaH pRcchati - kuliGginAM zrAvakANAM mithaH kiyadantaraM ? sAdhunoktaM tadapi merusarSapopamamantaram, tataH sa zrAvakaH svastha jAta iti // 20 // cIrAjiNaM nagiNiNaM, jaDI saMghADi muMDiNaM / yANi vinatAyaMta, dussIlaM 'pariyAgayaM // 21 // etAni sarvANi dravyaliGgAni ' pariyAgayaM' pravrajyAM gataM - dIkSAM prAptam, arthAt dravyaliGginaM duHzIlaM na trAyante saMsArAt, duSkarmavipAkAdvA na rakSanti, etAni kAni liGgAni tAnyAha - cIrANi valkalAni valkalacIradhAritvam, ajinaM carmadhAritvam, 'nagiNiNaM' nagnatvam, 'jaDI' tti jaTAdhAritvam, saGghATItvaM vastrasaGghAtotpannA, tayA yuktatvaM kanthAdhAritvam,'muMDiNaM'muNDatvam, etAni sarvANi dravyaliGgAni na mokSadAni bhvntiityrthH||21|| piMDolaeva dussIle, naragAo na muccaI / bhikkhAe vA gihatthe vA, suvvae kammaI divaM // 22 // - piNDolago'pi bhikSuryadi narakAnna mucyate tadA duHzIla:- kaSAyAdiyuktastu narakAnna mucyata eva, piNDaM - paradattagrAsamavalagate - sevata iti piNDolagaH, atra nizcayamAha - bhikSAdo bhikSurathavA gRhastho vA bhavet tayorbhikSAdagRhasthayoH sAdhu-zrAvakayormadhye yaH suvrataH suSThu - zobhanAni vratAni yasya sa suvrataH, sa divaM svargaM kramati - vrajatItyarthaH, atra drammakakathA yathA rAjagRhe kazcid drammaka udyAnikAnirgatajanebhyo bhikSAmalabhamAno ruSTaH sarveSAM cUrNanAya vaibhAragirizilAM cAlayan zilAntarnipatitaH, zilAtale cUrNitavapuH saptamaM narakaM gataH / evaM bhikSurapi durdhyAnena duHzIlatvAnnarakameva gacchatIti paramArthaH // 22 // - - agArisAmAiyaMgAI, saDDI kAeNa phAsae / posahaM duhao pakkhaM, egarAI na hAvae // 23 // - agArI-gRhasthaH sAmAyikAGgAni sAmAyikasyAGgAni sAmAyikAGgAni niHzaGkitaniSkAGkSita-nirvicikitsitA - mUDhadRSTipramukhANi kAyena spRzati, kIdRzaH san ? zraddhIzraddhAvAn san, punargRhasthaH ubhayo:- zuklakRSNapakSayoH pauSadhaM sevate / caturdazI 1 pariyAgataM D. L. // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAkhyamadhyayanam 5] [103 pUrNimAvasyAdiSu pauSadham-AhArapauSadhAdikaM kuryAt / ekarAtrimapyekadinamapi na hApayet, na hAni kuryAdityarthaH / rAtrigrahaNaM divA vyAkulatAyAM rAtrAvapi pauSadhaM kuryAt, cedevaM na syAttadA caturdazyaSTamyuddiSTA, mahAkalyANaka-pUrNimA-caturmAsakatrayasya divase pauSadhaM kuryAt, sAmAyikAGgatvenaiva siddhe bhedenopAdAnamAdarakhyApanArtham // 23 // evaM sikkhAsamAvanne, gihavAsevi suvvae / muccaI chavipavvAo, gacche jakkhasalogayaM // 24 // evamamunA prakAreNa zikSAsamApannaH zraddhAcArasahito gRhasthavAse'pi suvrato dvAdazavratadhArakaH san tvakparvato mucyate, tvak -carma-parva-jAnu-kUrpara-gulphAdi, tato bhukto bhavati, audArikazarIrAnmucyate, punaH sa zrAddho yakSasalokatAM gacchet, saha lokena vartata iti salokaH, yakSairdevaiH saloko yakSasalokastasya bhAvo yakSasalokatA tAM devajAtitvaM prApnotItyarthaH / atra paNDitamaraNaprastAve'pyavasaraprasaGgAd bAlapaNDitamaraNamuktam // 24 // aha je saMvuDe bhikkhU, doNhaM annayare siyaa| savvadukkhappahINe vA, deve vAvi mahaDDie // 25 // athAnantaraM yaH saMvRtaH- paJcAzravanirodhako bhikSuH sarvaduHkhaprahINe - mokSe'thavA deve-devaloke, etayordvayoH sthAnayormadhye'nyatarasminnekasmin sthAne syAt, kIdRzo devaH syAt ? maharddhiko mahatI Rddhiryasya sa maharddhikaH // 25 // uttarAI vimohAiM, juimaMtANupuvvaso / samAinnAiM jakkhAhi, AvAsAiM jasaMsiNo // 26 // dIhAuyA iDDimaMtA, samiddhA kAmarUviNo / ahuNovavaNNAsaMkAsA, bhujjo accimAlippabhA // 27 // tANi ThANANi gacchanti, sikkhittA saMjamaM tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA, je saMti parinivvuDA // 28 // tribhiH kulakam te bhikSAdA-bhikSAvRttayaH sAdhavo'thavA gRhasthA:-zrAddhAH saMyama punastapaH zikSayitvA - hadi dhRtvA tAni sthAnAni gacchanti-prApnuvantIti tRtIyagAthAyAH sambandhaH / te ke bhikSAdAH? punaste ke ca gRhasthAH ? ye parinivRtAH santi, pari-samantAnirvRtAvidhUtakaSAyamalAH / tAni kAni sthAnAni ? uttarANi sarvebhyo devalokebhya uparisthAni paJcAnuttaravimAnAni, punaH kIdRzAni tAni ? vimohAnyajJAnarahitAni, yeSu sthAneSUtpannAnAM devAnAM mithyAtvAbhAvAt samyaktvaM bhavatItyato vimohAni, punaH kIdRzAni? dyutimanti Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] [uttarAdhyayanasUtre dIptiyuktAni prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / punaH kIdRzAni sthAnAni ? yakSairdevaiH samAkIrNAnisahitAni, punaH kIdRzAni ? AsamantAdAhlAdapUrvakaM duHkharAhityena uSyate yeSu tAnyAvAsAni / kathaMbhUtAste bhikSAdA gRhasthAzca ? yazasvinaH, kutraciTTIkAntare'tra mAthAyAmuktAni sAdhuzrAddhAnAM vizeSaNAni santi / punaH kIdRzA bhikSAdagRhasthajIvadevAH ? 'dIhAuyA' dIrghAyuSaH palya-sAgaropamajIvinaH, punaH kIdRzAH ? Rddhimanto ratnAdiyuktA, punaH kIdRzAH ? samRddhA atyantaprakaTAH, punaH kIdRzAH ? kAmarUpiNaH kAma-svecchApUrvaM rUpaM yeSAM te kAmarUpiNaH, yAdRzaM rUpaM manasi vAJchanti tAdRzaM kurvantItyarthaH / punaH kIdRzA? adhanotpannasAzAH, yeSAM kAntyaddhidIptivarNAdikaM dRSTveti jJAyate yadete idAnImatpannAH santi / punaH kIdRzAH? bhUyo'rcimAliprabhA:-koTisUryaprabhAH, arciSA-jyotiSA mAlantezobhante ityevaMzIlA arcimAlinaH-sUryAH, bhUyAMsazca te'cimAlinazca bhUyo'rcimAlinastadvatprabhA yeSAM te bhUyo'rcimAliprabhAH // 26-27-28 // tesiM soccA sapujjANaM, saMjayANaM vusiimo| na saMtasaMti maraNaMte, sIlavaMtA bahussuyA // 29 // zIlavantaH-sAdhvAcArasahitA bahuzrutAH sAdhavo maraNAnte-maraNe samIpe samAgate sati na santrasanti-na bhayaM prApnuvanti / kiM kRtvA ? teSAM satpUjyAnAM saMyatAnAM-bhAvitabhikSUNAmuktasvarUpasthAnaprAptiM zrutvA, punaH kIdRzAnAM saMyatAnAM ? vazyavatAm // 29 // tuliyA visesamAdAya, dayAdhammassa khNtie| vippasIijja mehAvI, tahAbhUeNa appaNA // 30 // medhAvI-buddhimAn sAdhustathAbhUtena viSayakaSAyarahitenAtmanA viprasIdet, vizeSeNa prasannatAM bhajet, kiM kRtvA ? bAlapaNDitamaraNe'tuliyA' iti tolayitvA-parIkSya punarvizeSamAdAya bAlamaraNAtpaNDitamaraNAcca vizeSaM viziSTatvamAdAya - gRhItvA tathaiva dayAdharmasyayatidharmasya kSAntyA-kSamayA kRtvA vizeSamAdAyAnyebhyo dharmebhyaHkSamayA sAdhudharmo viziSTa iti jJAtvA viprasIdet kaSAyAdibhyo virakto bhavedityarthaH // 30 // tao kAle abhippee, saDDI tAlisamaMtie / viNaijja lomaharisaM, bheyaM dehassa kaMkhae // 31 // tataH kaSAyopazamanAnantaraM kAle-maraNasamaye'bhiprete sati - rucite sati zraddhIzraddhAvAnantike gurUNAM samIpe tAdRzaM bhUyAt utpannaM romaharSa romAJcaM hA me maraNaM bhAvIti 1 ito'gre-'aNupuvvaso' iti zabdasya vyAkhyA na dRzyate hastapratyAdiSu / 'aNupuvvaso' anupUrvataH ... krameNa vimohAdivizeSeNaviziSTAH, iti naimi0 sukha0 vRttyAM pa. 108 A // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAkhyamadhyayanam 5] [105 bhayAbhisUcakaM romodgamaM vinayet-spheTayet, maraNabhayaM na kuryAt, dehasya bhedaM kAkSet, zarIratyAgamabhilaSet, yAdRzo harSo dIkSAvasare, yAdRzo harSaH saMlekhanAvasare, tAdRzo harSo maraNasamaye'pi vidheyo, na bhetavyamityarthaH // 31 // aha kAlammi saMpatte, AghAyAya samussayaM / sakAmamaraNaM maraI, tihamannayaraM muNI ||32||tti bemi // atha kAle-maraNe samprApte sati muniH samucchyamabhyantarazarIraM bAhyazarIraMca, abhyantaraM kArmaNazarIram, bAhyamaudArikazarIram, AghAya-vinAzya trayANAM sakAmamaraNAnAM madhye'nyatareNaikena sakAmamaraNena mriyate, tAni trINi sakAmamaraNAnImAni-bhaktaparijJA-bhaktapratyAkhyAna 1 iGginI 2 pAdapopagamanAkhyAni 3 / yatra bhaktasya trividhasya caturvidhasya cAhArasya pratyAkhyAnaM bhaktapratyAkhyAnam 1, yatra maNDalaM kRtvA madhye pravizya maNDalAhirna ni:striyate tadiGginImaraNam 2, yatra chinnavRkSazAkhAvadekena pArzvena nipatyate, pArzvasya parAvartoM na kriyate tatpAdapopagamanam / eteSAM trayANAM madhye'nyatareNa maraNena mriyate, iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prati kathayati he jambU ! ahaM bhagavadvacasA tvAM bravImi // 32 // ityakAmasakAmamaraNIyamadhyayanaM paJcamam // __ iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAya zrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAmakAma-sakAmamaraNIyAkhyasya paJcamasyArthaH sampUrNaH / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThaM kSullakanirgranthitvAkhyamadhyayanaM prArabhyate // pUrvasminnadhyayane'kAma - sakAmamaraNe ukte, tatra sakAmamaraNaM nirgranthasya bhavati, tato nirgranthasyAcAraH SaSThe'dhyayane kathyate, ayaM paJcamaSaSThAdhyayanayoH sambandhaH / jAvanta'vijjA purisA, savve te dukkhasaMbhavA / luppaMti bahuso mUDhA, saMsAraMmi aNaMtige // 1 // yAvanto'vidyAH puruSAste sarve'pi mUDhAH saMsAre bahuzo - vAraMvAraM lupyante - AdhivyAdhi-viyogAdibhiH pIDyante / na vidyate vidyA- samyagjJAnaM yeSAM te'vidyA:, atra naJ kutsArthavAcakaH, ye kutsitajJAnasahitA mithyAtvopahatacetaso vartante, te mUrkhAH saMsAre duHkhino bhavanti / kIdRze saMsAre ? anantake'pAre, kIdRzAste'vidyA: ? duHkhasambhavAH, duHkhasya sambhavo yeSu te duHkhasambhavA duHkhabhAjanamityarthaH / yAvanto'vidyA ityatra prAkRtatvAdakAro'dRzyaH // 1 // atrAvidyApuruSodAharaNaM yathA - - kazcid drammako'bhAgyAt kvApi kiJcidaprApnuvan purAdvahirekasmin devakule rAtrAvuSitaH, tatraikaM puruSaM kAmakumbhaprasAdena yatheSTabhogAn bhuJjAnaM vIkSya prakAmaM sevitavAn, tuSTena tena tasya bhaNitaM bho ! tubhyaM kAmakumbhaM dadAmyuta kAmakumbhavidhAyikAM vidyAM dadAmi ? tena vidyAsAdhanapurazcaraNAdibhIruNA vidyAbhimantritaM ghaTameva me dehIti bhaNitam, vidyApuruSeNa vidyAbhimantrito ghaTa eva tasmai dattaH, so'pi tatprasAdAtsukhI jAtaH / anyA pItamadyo'yaM puruSastaM kAmakumbhaM mastake kRtvA nRtyan pAtitavAn, bhagnaH kAmakumbhastato nAsau kiJcidarthamavApnoti, zocati caivaM yadi mayA tadA vidyA gRhItA'bhaviSyattadAbhimantraya navaM kAmakumbhamakariSyam, pUrvavadeva sukhI cAbhaviSyam / evamavidyA narA duHkhasambhavAH klizyante // 1 // samikkhaM paMDie tamhA, pAsajAIpa bahU / appaNA saccamesijjA, mettiM bhUesu kappae // 2 // tasmAdajJAninAM - mithyAtvinAM saMsArabhramaNatvAtpaNDitastattvajJa AtmanA svayameva -paropadezaM vinaiva satyameSayet, saddbhyo hitaM satyamarthAtsaMyamamabhilaSet / punaH paNDito bhUteSu - pRthivyAdiSu SaTkAyeSu maitrIM kalpayet / kiM kRtvA ? bahUn pAzajAtipathAn samIkSya, pAzAH-pAravazyahetavaH - putrakalatrAdisambandhAsta eva mohahetutayaikendriyAdijAtInAM panthAnaH pAzajAtipathAstAn pAzajAtipathAn dRSTvA, yadA hi putrakalatrAdiSu mohaM karoti tadaikendriyatvaM jIvo badhnAti // 2 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSullakanirgranthitvAkhyamadhyayanam 6 ] mAyA piyA husA bhAyA, bhajjA puttA ya orasA / - nAlaM te mama tANAya, luppaMtassa sakammuNA // 3 // paNDita iti vicArayedityadhyAhAraH kartavyaH itIti kiM ? ete mama trANAya mama rakSAyai nAlaM-na samarthAH, kathaMbhUtasya mama ? svakarmaNA luptasya svakarmaNA pIDyamAnasya, ete ke ? mAtA pitA snuSA - vadhUH bhrAtA -sahodaro bhAryA - patnI putrAH - putratvena mAnitAH, ca punaH 'orasA' svayamutpAditAH, ete sarve'pi svakarmasamudbhUtaduHkhAdrakSaNAya na samarthA bhavantItyarthaH // 3 // - eyamaTTaM sapehAe, pAse samiyadaMsaNe / chiMde gehiM siNehaM ca, na kaMkhe puvvasaMthavaM // 4 // [ 107 zamitadarzanaH zamitaM- dhvastaM darzanaM mithyAdarzanaM yena sa zamitadarzana:, athavA samyakprakAreNa itaM prAptaM darzanaM samyaktvaM yena sa samitadarzanaH, etAdRzaH saMyamyetadarthaM pUrvoktamarthamazaraNAdikaM 'sapehAe' svaprekSayA svabuddhayA 'pAse' iti pazyet, hRdyavadhArayet, ca puna: 'gerhi' gRddhiM - rasalAmpaTyam, ca punaH snehaM - putrakalatrAdiSu rAgaM chindyAt, punaH pUrvasaMstavaM na kAGkSet, pUrvasaMstavaH - pUrvaparicaya ekagrAmAdivAsastaM na smaret // 4 // gavAsaM maNikuMDalaM, pasavo dAsaporusaM / savvameyaM caittANaM, kAmarUvI bhavissasi // 5 // punarapi paNDita AtmAnamiti zikSayet, athavA guruH ziSyaM pratyupadizati he Atman ! athavA he ziSya ! etatsarvaM tyaktvA kAmarUpI svecchAcArI bhaviSyasi, eteSu mamatvaM tyajasi, tadA ihabhave tu vaikriyalabdhyaNimA- garimA- laghimA prApti - prAkAmyezitva- vazitvAdimAn bhaviSyasi, paraloke ca niratIcArasaMyamapAlanAddevabhave vaikriyAdilabdhimAMstvaM bhaviSyasi, etatkiM tadAha-gavAzvam, gAvazcAzvAzca gavAzvam, punarmaNikuNDalaM, maNayazcandrakAntAdyAH, kuNDalagrahaNenAnyeSAmapyalaMkArANAM grahaNaM syAt, sarve maNayaH sarvANyalaGkArANi cetyarthaH, pazavo'jaiDakapakSmapaTyAdyutpAdakaromadhArakAH kurkurAdayazca, dAsA - gRhadAsIbhyaH samutpannA jIvAH, pauruSA nijakulotpannapuruSAH dAsAzca pauruSAzca dAsapauruSam, ete sarve'pi maraNAnna trAyanta ityarthaH, tasmAtpUrvametattyaktvA saMyamaM paripAlayedityarthaH // 5 // thAvaraM jaMgamaM ceva, dhaNaM dhannaM uvakkharaM / paccamANassa kammehiM, nAlaM dukkhAu moaNe // 6 // punaretatsarvaM vastu karmabhiH pacyamAnasya jIvasya duHkhAnmocane'laM- samarthaM na bhavati / etatkiM ? sthAvaraM-gRhAdikam, ca punarjaGgamaM - putra - mitra - bhRtyAdi, punardhanaM-gaNimAdi, dhAnyaMvrIhyAdi, punarupaskaraM gRhopakaraNam // 6 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] [uttarAdhyayanasUtre ajjhatthaM savvao savvaM, dissa pANe piyaaye| na haNe pANiNo pANe, bhayaverAo uvarae // 7 // sAdhuH sarvataH-sarvaprakAreNa sarvamadhyAtmaM sukha-duHkhAdikaM 'dissa' iti dRSTvA sarvaprakAreNa sarvaM sukha-duHkhAdikamAtmani sthitaM jJAtvA sukha-dukhayorvedakamAtmAnaM jJAtvA iSTasaMyogAdihetubhyaH samutpannaM sukhaM sarvasyAtmanaH priyaM syAt, iSTaviyogAdihetubhyaH samutpannaM duHkhaM sarvasyAtmano'priyaM jJAtvetyarthaH / ca punaH prANino-jIvAn priyAtmano dRSTvA, priya AtmA yeSAM te priyAtmAnastAn priyaatmaan| "savve jIvAvi icchaMti, jIviUna mrijjiuuN|"[dshvkaalik 6/11] iti dRSTvA hadi vicArya prANino-jIvasya prANAn-indriyocchvAsaniHzvAsAyurbalarUpAnna hanyAt, bhayAdvairAccoparameta-nivarteta / athavA kathambhUtaH sAdhuH ? bhayAdvairAduparato nivartitaH, iti sAdhuvizeSaNaM kartavyam // 7 // AyANaM narayaM dissa, nAyaijja taNAmavi / doguMchI appaNo pAe, dinnaM bhuMjijja bhoyaNaM // 8 // sAdhustRNamapi 'nAyaijja' iti nAdadIta, adattaM na gRhIta, kiM kRtvA ? AdAnaM narakaM dRSTvA , AdIyata ityAdAnaM-dhanadhAnyAdikaM parigraham, narakaM-narakahetutvAnnarakaM jJAtvetyarthaH / punaH sAdhuH 'pAe dinnaM' pAtre dattaM-gRhasthena pAtramadhye prakSiptaM bhojanaM zuddhAhAraM 'bhuMjejja' iti bhuJjIta, kathambhUtaH san ? 'appaNo dugaMchI' Atmano jugupsI san, AhArasamaye AtmanindakaH san, aho dhigmamAtmAnamayamAtmA deho vAhAraM vinA dharmakaraNe'samarthaH, kiM karomi? dharmanirvAhArthamasmai bhATakaM dIyata iti cintayannAhAraM kuryAt, na tu bala-vIrya-puSTyAdyarthamAhAraM vidadhIyata iti cintayet / atrAdatta - parigrahAzravadvayanirodhAdanyeSAmapyA-zravANAM nirodha ukta eva // 8 // ihamege u mannaMti, appaccakkhAya pAvagaM / AyariyaM vidittANaM, savvadukkhA vimuccaI // 9 // ihAsmin saMsAre eke-kecitkApilikAdayo jJAnavAdina iti manyante, itIti kiM ? pApakaM-hiMsAdikamapratyAkhyAya-pApamanAlocyApimanuSya AcArikaM-svakIyasvakIyamatodbhavAnuSThAnasamUhaM viditvA-jJAtvA, sarvaduHkhAdvimucyate, etAvatA tattvajJAnAnmokSAvAptiH, iti vadanti, jainAnAM tu jJAna-kriyAbhyAM mokSaH,jJAnavAdinAM tu jJAnamevamuktyaGgamiti // 9 // 1 sarve jIvA api icchanti, jIvituM na martum / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSullakanirgranthitvAkhyamadhyayanam 6 ] bhaNaMtA akariMtA ya, baMdhamokkhapaintriNo / vAyA viriyamitteNaM, samAsAseMti appayaM // 10 // punasta eva jJAnavAdino bandha-mokSapratijJino vAcA vIryamAtreNa kevalaM vAkzUratvenAtmAnaM samAzvAsayanti, bandhazca mokSazca bandha-mokSau tayoH pratijJAtaM jJAnaM yeSAM te bandhamokSapratijJino bandha-mokSajJA ityarthaH / yataH "mana eva manuSyANAM kAraNaM bandha-mokSayoH / yatraivAliGgitA kAntA, tatraivAliGgitA sutA" // 1 // ityAdi pratijJAM kurvANAste kiM kurvataH ? AtmAnamAzvAsayanti bhaNanto jJAnamabhyasyantaH, ca punarakurvantaH kriyAmanAcarantaH pratyAkhyAna - tapaH pauSadhavratAdikAM kriyAM nindantaH, jJAnameva muktyaGgatayAGgIkurvanta ityarthaH // 10 // na cittA tAyae bhAsA, kao vijjANusAsaNaM / visannA pAvakammehiM, bAlA paMDiyamANiNo // 11 // [109 je kei sarIre sattA, vanne rUve ya savvaso / maNasA kAyavakveNaM, savve te dukkhasambhavA // 12 // - paNDitamAnina AtmAnaM paNDitaMmanyA jJAnAhaGkAradhAriNa iti na jAnanti ityadhyAhAraH, itIti kiM ? citrA: prAkRtasaMskRtAdyAH SaDbhASAH, athavAnyA api dezavizeSAnnAnArUpA bhASA vA, pApebhyo- duHkhebhyo na trAyante na rakSante tarhi vidyAnAM nyAya-mImAMsAdInAmanuzAsanamanuzikSaNaM vidyAnuzAsanaM kutastrAyate ? na trAyata ityarthaH / athavA vidyAnAM vicitramantrAtmikAnAM rohiNI - prajJaptikA - gaurI - gandhAryAdiSoDazavidyAdevyadhiSThitAnAmanuzAsanamanuzikSaNamArAdhanaM kuto narakAt trAyate ? kIdRzAste bAlAH ? atattvajJAH punaH kIdRzAste ? pApakarmabhirviSaNNA vividhamanekaprakAraM yathAsyAttathA sannA:- pApapaGkeSu kalitA ityarthaH // 11 // AvannA dIhamaddhANaM, saMsAraMmi anaMtae / tamhA savvadisaM passa, appamatto parivva // 13 // ye kecana jJAnavAdinaH zarIre saktAH santi, zarIre sukhAnveSiNaH santi, tathA punarye varNe zarIrasya gaurAdike, ca punastathArUpe sundaranayana- nAsAdike, cazabdAcchabde rase gandhe sparze ca sarvathA manasA kAyena vAkyena saktAM saMlagnAM santi te sarve duHkhasambhavA duHkhasya sambhavA duHkhasambhavA - duHkhabhAjanaM bhavanti, mRga-pataGga-mIna-madhupa- mAtaGgavadihaloke yathA maraNaduHkhabhAjaH, paraloke'pyArtadhyAnena mRtA duHkhinaH syurityarthaH // 12 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] [uttarAdhyayanasUtre te'jJAnavAdino viSayiNo'nantake'pAre saMsAre dIrghamadhvAnaM-mArgamApannAH prAptAH santi, tasmAtkAraNAtsarvAM dizaM bhavabhramaNarUpAmaSTAdazabhAvadizo dRSTvA sAdhurapramattaH pramAdarahitaH san vicaret, aSTAdazabhAvadizazcamA: "'puDhavi 1, jala 2, jalaNa 3, vAu 4, mUlA 5, khaMdha 6, ggA 7, porabIyA ya 8, / bi 9, ti 10, cau 11, paJcindiyatiri 12, nArayA 13, devasaMghAyA 14, // 1 // samucchima 15, kammA 16, kamma-gA ya 17, maNuyA tahaMtaraddIvA 18, // bhAvadisA dissai jaM, saMsArI niyayameAhi // 2 ||"[vishessaa bhA0 gA0 3207-8] iti saMsAre pramAdino jIvA imAsvaSTAdazabhAvadizAsu punaH punarbhamantItyarthaH // 13 // bahiyA uDDamAdAya, nAvakaMkhe kayAi vi / puvvakammakkhayaTThAe, imaM dehaM samuddhare // 14 // sAdhuH pUrvakarmakSayArthamimaM dehaM samuddharet, samyak zuddhAhAreNa dhArayet, punaH kadApi parISahopasargAdibhiH pIDito'pina kasyApi sAhAyyamavakAkSennAbhilaSet / athavA kadApi viSayAdibhyo na spRhayet / kiM kRtvA ? 'bahiyA' saMsArAdahistAtsaMsArAdahibhUtamUrdhvaM lokAgrasthAnaM mokSamAdAyAbhilaSya // 14 // vigiMca kammuNo heLaM, kAlakaMkhI parivvae / mAyaM piMDassa pANassa, kaDaM ladhdhUNa bhakkhae // 15 // kAlakAjhyavasarajJaH sAdhuH karmaNAM hetuM - karmaNAM kAraNaM mithyAtvA-viratikaSAya-yogAdikaM 'vigiMca' vivicyAtmanaH sakAzAtpRthakkRtya parityajet-saMyamamArge saJcaret, kAlaM-svakriyAnuSThAnasyAvasaraMkAGkSatItyevaMzIlaH kAlakAGkSI, punaH sa sAdhuH piNDasyAhArasya tathA pAnasya-pAnIyasya mAtrAM-parimANaM labdhvA bhakSayet, yAvatyA. mAtrayAtmasaMyamanirvAhaH syAttAvatparimANamAhAraMpAnIyaM ca gRhItvA''hAraMpAnIyaM ca kuryAdityarthaH / kathambhUtamAhAraM ? 'kaDaM' gRhasthenAtmArthaM kRtam, prAkRtatvAdvibhaktivyatyayaH // 15 // sannihiM ca na kuvvijjA, levamAyAe saMjae / pakkhI pattaM samAdAya, niravekkho parivvae // 16 // ca - punaH saMyataH sAdhurlepamAtrayApi sannidhiM na kuryAt, lepasya mAtrA lepamAtrA, tayA lepamAtrayA saM-samyakprakAreNa nidhIyate-sthApyate durgatAvAtmA yena sa sannidhitaguDA "pRthvI-jala-jvalana-vAtA, mUla-skandhAna-parvabIjAzca / dvi-tri-catuHpaJcedriyatiryag-nArakA devasaGghAtAH // 1 // sammarchima-karmA-'karmakAzca manuSyAstathAntaradvIpAH / bhAvadizo vyapadizyate yatsaMsArI niyatametAbhiH // 2 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [111 kSullakanirgranthitvAkhyamadhyayanam 6] disaJcayastaM na kuryAt, yAvatA pAtraM lipyate tAvanmAtramapi-ghRtAdikaM na saJcayet, bhikSurAhAraM kRtvA pAtraM samAdAya-pAtraM gRhItvA nirapekSaH sanniHspRhaH san parivrajet sAdhumArge pravarteta / ka iva ? pakkhI' iva-yathA pakSyAhAraM kRtvA patraM- 'tanUruhamAtraM gRhItvoDDIyate, tathA sAdhurapi kukSizambalo bhavet // 16 // esaNAsamio lajjU, gAme aniyao cre| appamatto pamattehiM, piNDavAyaM gavesae // 17 // eSaNAsamito nirdoSAhAragrAhI sAdhurgAme nagare vA'niyato-nityavAsarahitaH san caret, saMyamamAge pravarteta ? kIdRzaH sAdhuH ? lajjurlajjAluH, lajjA saMyamastena sahitaH, punaH kIdRzaH ? apramattaH-pramAdarahitaH, punaH sAdhuH pamattehiM' iti pramattebhyo gRhasthebhyaH piNDapAtaM bhikSAM gaveSayet, gRhNIta, prAkRtatvAt paJcamIsthAne tRtIyA // 17 // evaM se udAhu aNuttaranANI, aNuttaradaMsI annuttrnaanndNsnndhre| arahA nAyaputte, bhayavaM vesAlie viyAhie // 18 // tti bemi // sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha-he jambU ! 'se' iti so'rhan jJAtaputro - mahAvIraH 'evaM udAhu'evamudAhRtavAn, ahaM tavAgre iti bravImi,arhannindrAdibhiH pUjyo jJAtaH-prasiddhaH siddhArthakSatriyastasya putro jJAtaputraH, kIdRzo mahAvIraH ? bhagavAnaSTamahAprAtihAryAdhatizayamAhAtmyayuktaH, punaH kIdRzaH ? vizAlA - trizalA tasyAH putro vaizAlikaH, athavA vizAlA: ziSyAstIrthaM yazaHprabhRtayo guNA yasyeti vaizAlikaH, punaH kIdRzo mahAvIraH ? 'viyAhie' iti vyAkhyAtA vizeSeNAkhyAtA dvAdazapariSatsu samavasaraNe dharmopadezaM vyAkhyAtA dharmopadezaka ityarthaH / punaH kIdRzo mahAvIraH ? anuttarajJAnI - sarvotkRSTajJAnadhArI, punaH kIdRzaH ? anuttaradarzI, anuttaraM-sarvotkRSTaM pazyatItyevaMzIlo'nuttaradarzI, punaH kIdRzaH? anuttarajJAna-darzanadharaH,jJAnaMca darzanaM ca jJAnadarzane, anuttareca te jJAnadarzane ca anuttarajJAnadarzane, anuttarajJAna-darzane dharatIti anuttarajJAna-darzanadharaH, kevalavarajJAna-darzanadhArItyarthaH / atra pUrvamanuttarajJAnyanuttaradazIti vizeSaNadvayamuktvA punaranuttarajJAnadarzanadharaiti vizeSaNamuktam, tena kevalajJAna-kevaladarzanayorekasamayAntareNa yugapadutpattiH sUcitA, anayoH kathaJcidbhedo'bhedazca sUcitaH, punaruktadoSo na jJeyaH // 18 // iti kSullakanirgranthitvAdhyayanam |atraadhyyne kSullakasya saadhornirgrnthitvmuktmityrthH|| --." iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM kSullakanirganthitvAdhyayanasya SaSThasyArthaH smpuurnnH|| 1 pakSInI caaNc| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath saptamamaurabhrIyAkhyamadhyayanaM prArabhyate // atra pUrvAdhyayane sAdhonirgranthatvamuktam, tacca yo raseSvagRddho bhavettasyaiva syAt, rasagRddhasya kaSTamutpadyate, tena rasagRddhasya kaSTotpattidRSTAntasUcakamurabhrAdi-paJcadRSTAntamayaM saptamamaurabhrIyAkhyaM kathyate, iti SaSThasaptamayoH smbndhH| -- jahAesaM samuddissa, koi posijja elayaM / oyaNaM javasaM dijjA, posijjA vi sayaMgaNe // 1 // yathA ko'pi kazcinnirdayaH pumAnAdezam Adizyate vividhavyApAreSu preryate parijano yasminnAgate sa AdezastaM prAghUrNakaM samuddizyAzritya svakAGgaNe - svakIyagRhAGgaNe elakameDakamUraNakaM poSayet, tasmai elakAyaudanaM samyagdhAnyaM yavasaM mudgamASAdikaM dadyAt / tatazca poSayet / punaH poSayedityuktaM tadatyAdarakhyApanArtham |apishbdH sambhAvane sambhAvyata evaMvidhaH ko'pi gurukarmetyarthaH ||1||atrodaahrnnN yathA - ekamUraNakaM prAghUrNakArthaM poSyamANaM-lAlyamAnaM dRSTvaiko vatsaH khinnaH kSIramapiban gavA mAtrA pRSTaH- kathaM na vatsa ! kSIraM pibasi ? sa Aha-mAtareSa UraNakaH sarvairlokaiH pAlyate, tIhIzcAryate, putra iva vividhairalaGkArairalaGkriyate / ahaM tu mandabhAgyaH zuSkAnyapi tRNAni na prApnomi / na ca nirmalaM pAnIyamapi prApnomi / na ca mAM ko'pi lAlayati |maataa prAha - putra ! asyaitAnyAturacihnAni, yathA martukAma Aturo yadyanmArgayati pathyamapathyaM vA tattatsarvaM dIyate, athAsau mArayiSyate tadA tvaM dakSyasi |anydaa tatra prAghUrNakaH samAyAtaH / tadarthaM tamUraNakaM mAryamANaM dRSTvA bhItaH sa vatsaH punaH stanyapAnamakurvanmAtrA'nuziSTo-he putra ! kiM tvaM bhIto'si ? pUrvaM mayoktaM na smarasi kiM ? AturacinhAnyetAnIti, ya evaM vIhIzcAritaH prakAmaM lAlitaH sa eva mAryate / tvaM tu zuSkAnyeva tRNAni caritavAnasIti mA bhaiSIH / naiva mArayiSyase iti mAtrokto vatsaH sukhenaiva stanyapAnamakarot / evaM yo yatheSTavividhAsvAdalampaTo'dharmamAcarati sa narakAyurbadhnAtItyarthaH // 1 // tao se puDhe parivUDhe, jAyamee mahodare / pINie viule dehe, AesaM parikaMkhae // 2 // tataH sa elakaH kIdRzo jAtaH ? tataH sa urabhraH puSTa-upacitamAMsaH parivRDho-yuddhAdau samarthaH, sarveSvanyeSUrabhreSu mukhya iva dRzyamANaH / punaH kIdRzaH ? jAtamedaH puSTIbhUtacaturthadhAtuH, punaH kIdRzaH ? mahodaro-vizAlakukSiH, punaH kIdRzaH ? prINito yathepsitabhojanAdinA santuSTIkRtaH / etAdRzaH san sa urabhro vipule - vistIrNe dehe satyAdezaM prAghUrNakaM parikAGkSati-pratIcchatIva // 2 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyAkhyamadhyayanam 7 ] jAva na ei Aese, tAva jIvai se duhI / aha pattaMmi Aese, sIsaM chittUNa bhuMjaI // 3 // sa urabhrastAvajjIvati prANAn dhArayati / kIdRzaH saH ? duHkhI, duHkhamasya bhAvIti duHkhI, bhAvini bhUtopacArAt / yadyapi vartamAnakAle tasya sukhamasti tathApi duHkhasyAgAmitvAd duHkhyucyate / tAvaditi kiM ? yAvadAdeza:- prAghUrNako naiti - nAgacchati / athAdeze prApte sati zIrSaM chitvA sa urabhra Adezena samaM svAminApi bhujyate // 3 // jahA se khalu urabbhe, AesAe samIhie / evaM bAle ahammiTThe, Ihai narayAuyaM // 4 // yathA sa urabhra AdezAya samIhitaH kalpitaH, evamiti tathA bAlaH kAryA kAryavicArarahito'dharmiSTho narakAyurIhate, narakagatiyogyakarmakaraNena narakAya kalpita ityarthaH // 4 // tisRbhirgAthAbhiH pUrvoktameva dRDhayati - hiMse bAle musAvAI, addhANammi vilova / annadattahare teNe, mAI kannuhare saDhe // 5 // itthIvisayagiddhe a, mahAraMbhapariggahe / bhuMjamANe suraM maMsaM, parivUDhe paraMdame // 6 // [ 113 ayakakkarabhoI ya, tuMdille ciya soNie / AUyaM narae kaMkhe, jahA esaM va elae // 7 // etAdRzo naro nArake iti narakagatau narakAyurarthAnnarakasyAyuH kAGkSati, narakagatiyogyakarmAcaraNAtsa naro narakagatimeva vAJchati, narakAya kalpitaH / kaH kamiva ? elakaHpUrvokta urabhra Adezamiva yathA kenacitpApena yathepsitabhojanena poSita urabhra Adezamicchati / kIdRzaH saH ? hiMstro - hiMsanazIlaH, punaH kIdRza: ? bAlo'jJAnI, punaH kIdRza: ? mRSAvAdI, punaH kIdRk ? adhvani vilopako 'jinamArgalopakaH, punaH kIdRk ? anyAdattaharaH, anyeSAmadattaM haratItyanyAdattaharaH, adattAdAnasevItyarthaH / punaH kIdRk ? stenazcauryeNa kalpitavRttiH, punaH kIdRk ? mAyI- kApaTyayuktaH, punaH kIdRk ? kannuharaH kasyArthaM 'nu' iti vitarke hariSyAmIti vicAro yasya sa kanuharaH, punaH kIdRza: ? zaTho-va - vakrAcAraH // 5 // punaH kIdRza: ? strIviSaye gRddhaH, punaH kIdRza: ? mahArambhaparigrahaH, mahAntAvArambhaparigrahau yasya sa mahArambha-parigraho, mahArambhI, punarmahAparigrahI, punaH kIdRza: ? surAM-madyaM 1 atra sarvArthasiddhiTIkAyAmevaM- 'adhvani mArge vilopakaH pathi janAnAM moSakaH / ' naimicandrIyavRttAvapi evameva // 15 - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [uttarAdhyayanasUtre mAMsaMca bhuJjAnaH, punaH kIdRzaH? parivUDha-upacitamAMsatvena sthUlaH, punaH kIdRzaH ? parandamaH, paramanyaM jIvaM damatIti parandamaH-parapIDAkArakaH, AtmArthaM parajIvopaghAtaka ityarthaH // 6 // punaH kIdRzaH ? ajakarkarabhojI, ajasya-chAgAdeH karkaramatibhraSTaM yaccaNakavadbhujyamAnaM karkarAyate tanmedo danturaM pakvaM zUlAkRtaM mAMsaM tadbhuGkte, ityevaMzIlo'jakarkarabhojI, punastundamasyAstIti tundilo-yathepsitabhojanena vardhitodaraH / ata eva citazoNito-vardhitarudhiraH, rudhiravRddhayAnyeSAmapi dhAtUnAM vRddhidRhyate ||7||puurv hiMse bAle' ityAdinArambhoktiH kathitA bhuMjamANe suraM mAMsa' ityanena durgatigamanabhaNanAtkaSTotpattiH kthitaa| atha gAthAdvayena sAkSAdihaiva kaSTaM kathayati AsaNaM sayaNaMjANaM, vittaM kAme abhuNjiaa| dussAhaDaM dhaNaM hiccA, bahusaMciNiyA rayaM // 8 // tao kammagurUjaMtU, paccupannaparAyaNe / ayavva AgayAese, maraNaMtaMmi soyae // 9 // tatastadanantaraM pratyutpannaparAyaNaH, pratyupanne - pratyakSabhujyamAnaviSayasukhe parAyaNaH pratyutpannaparAyaNaH, paralokasukhanAstikavAdI jano maraNAnte - maraNasyAntaH sAmIpyaM maraNAntastasmin maraNAnte-maraNe samAgate sati zocate - zokaM kurute iti sambandhaH / tata iti kutaH ? pUrvaM kiM kRtvetyAha-AsanaM-sukhAsanAdikam, zayanaM-khaTvA-chapparAdikam, hiNDola-khaTvAdikam, yAnaM-gaDDikAdikam, vittaM-dravyam, kAmAn - viSayAn bhuGkatvA, duHkhAhRtam, duHkhenAhiyata iti duHkhAhRtaM-duHkhotpAdyaM dhanaM tyaktvA, punarbahu-pracuraMrajaHpAtakaM 'saMciNiyA' saJcitya-samupAyaM, etAvatA bahubhiH parigrahaiH pAtakamupAyA'yuSo'nte sa ArambhIjIvaH shocte|kthmbhuutH saH? jantuH karmaguruH, karmabhirguruH karmaguruH,gurukarmA / saka iva zocate ? aja iva yathA pUrvokto'ja Adeze-prAghUrNake Agate sati zocate, tathA sa mahArambhI parigrahI viSayI jIvo maraNasamaye zocata ityarthaH // 9 // punastadeva dRDhayati tao AuparikkhINe, cuA dehA vihiNsgaa| AsurIyaM disaM bAlA, gacchanti avasA tamaM // 10 // tata AyuSi parikSINe sati te vihiMsakA-vizeSeNa hiMsAkArakA narA dehAccyutA manuSyazarIrAddhRSTAH santa AsurIyaM dizaM gacchanti / kIdRzAste ? bAlA:-mUrkhA asurANAM raudANAM rudrakarmakAriNAmiyaM bhAvadizA AsurI, tAm, punaH kIdRzAste ? avazA:-paravazA indriyavazavartino vA, kIdRzImAsurI dizaM ? 'tamaM' iti tamo'ndhakAraMtadyuktatvAt, tamaHstomamayIM narakagatimiti bhAvaH // 10 // iti prathama elakasya dRSTAntaH / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyAkhyamadhyayanam 7 ] atha kAkinyAmra- dRSTAntamAha jahA kAgaNi he, sahassaM ha naro / apatthaM aMbagaM bhuccA, rAyA rajjaM tu hArae // / 11 // yathA kazcinnaraH kAkiNyA hetoH sahasraM TaGkAnAM sahasraM hArayet kAkiNI tu rUpakadravya-syAzItitamo bhAgastadarthaM kazcitkRpaNaH TaGkAnAM dInArANAM sahastraM pAtayet; so'tIva-mUrkhaziromaNiH / atra manuSya bhogasukhasya tucchatvena kapardikAdRSTAntaH / 'tu' punaH, kazcidA-jA'pathyamAmraphalaM bhuktvA rAjyaM hAritavAn hArayedvA / atra bhogasukhasya tucchatvopari kAkiNyApradRSTAntadvayodAharaNe darzyate - [ 115 ekena kenApi damakeNa vRttiM kurvatA mahopakrameNa kArSApaNasahastramarjitam sa tadvAsanikAM kaTau baddhvA sArthena samaM gRhaM prasthitaH / mArge bhojanArthaM caikaM rUpakamazItikAkiNIbhirbhitvA dine dine ekayA kAkiNyA bhuGkte / evaM mArge tenaikonAzItikAkiNyo bhakSitAH / ekA kAkiNyavaziSTAsti sA ca sadyaH sArthe calite vismRtA / agre gacchatastasya sA smRtipathamAgatA / evaM ca tena cintitamekadine bhojanArthaM me rUpakabhedaH kartavyo bhaviSyatIti kvacidvAsanikAM saGgopya pazcAnnivRttaH / tatra sA kAkiNI kenacid hRtA, yAvacca vAsanikAsthAne punarAyAti tAvatsApi kenacid hRtA, tato'sAvubhayabhraSTo gRhaM gataH zocati / athAmradRSTAnto darzyate - kasyacidrAjJa AmrajIrNena visUcikAbhUt, vaidyairmahatopakrameNa tAmapanIyoktaMcedAmrANi punastvaM khAdasi tadA vinazyasi / tatastena rAjJA svadeze AmrA utkhAtitAH / anyadA sa rAjAzvApahRto dUrataravane gataH, tatrAmravRkSacchAyAyAmupaviSTaH / pakvAnyAmrANi dRSTvA calacitto mantriNA vAryamANo'pi bhakSitavAn / tadAnImeva sa mRtaH, evaM kAkiNyAnasadRzamanuSyakAmAsevanato bAlanareNa devakAmA hAryante iti paramArthaH // 11 // evaM mANussagA kAmA, devakAmANaM aMtie / sahassaguNiA bhujjo, AuM kAmAya divviyA // 12 // evamamunA prakAreNa kAkiNyAmradRSTAntena kAkiNyAnasadRzA mAnuSyakAH kAmA devasukhAnAmantike - devasukhAnAM samIpe jJeyAH / ihaca divyakAmAnAmatibhUyastvena kArSApaNasahastrarAjyatulyatA sUcitA / manuSyakAmA hidevakAmAnAmagre bhUyo - vAraMvAraM sahastraguNitAHsahastraistADitAH / 'divviyA' iti divyakA- devasambandhinaH kAmAH - zabdAdayo jJeyAH / AyurjIvitamapi devasambandhisahasraguNitaM jJeyam, divyakAH kAmAzca yathA manuSyakAmAnAmagre vAraMvAraM sahastraguNitAstathAyurapi manuSyAyurdevAyuSorantaraM jJeyam // 12 // aNegavAsAnauyA, jA sA pannavao ThiI / jANi jIyaMti dummehA, UNe vAsasayAUe // 13 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [uttarAdhyayanasUtre prajJAvataH kriyAsahitajJAnayuktasya yA sthitirvidyate, sA bhavatAmasmAkaM ca pratItAsti, tatra sthitau yAnyanekavarSanayutAni, anekAnyasaGkhayeyAni varSanayutAni yeSu tAnyanekavarSanayutAni arthAdyAni palyopamasAgarANi bhavanti, atra prAkRtatvAdanekavarSanayutA iti pulliGganirdezaH kRtaH / athavA yatra devasthitAvanekavarSanayutA yAnIti ye kAmA bhavanti tAni sarvANi palyopamasAgarANi, tatpramANAnyAyUMSi divyasthitiviSayabhUtAni, durmedhasodurbuddhayaH puruSA Une varSazatAyuSi mahAvIrasvAmivArake manuSyaviSayairjIyante-hAryante, daivayoniyogyAyuHkAmasukharahitAH kriyante, tucchamanuSyasukhalabdhA mUrkhA devasthitisukhahInA bhavanti, ata eva durmedhasa ityuktam, durduSTA medhA yeSAM te durmedhasa iti // 13 // atha dvAbhyAM gAthAbhyAM vyavahAropamAmAha- . jahA ya tinni vaNiyA, mUlaM cittUNa niggyaa| eguttha lahae lAbhaM, ego mUleNa Agao // 14 // ego mUlaMpi hArittA, Agao tattha vaannio| vavahAre uvamA esA, evaM dhamme viyANaha // 15 // yathA ca trayo vaNijaH kasmAccidvyApAriNaH samIpAnmUlaM nIvIdavyaM gRhItvA svakIyanagarAdaparanagare gatAH / atra triSu vaNigjaneSveko lAbhaM labhate, eko mUlena nIvIdravyeNa saha samAgataH, eko mUlaM dravyamapi hArayitvA dyuta-madya-parastrI-vezyAsevanAdikuvyApArairgamayitvA svagRhamAgataH / eSA vyavahAre upamAsti, eSaivopamA dharme'pi yUyaM jAnIthetyarthaH // 15 // mANusattaM bhave mUlaM, lAbho devagaI bhave / mUlaccheeNa jIvANaM, naragatirikkhattaNaM dhuvaM // 16 // manuSyo mRtvA manuSya eva bhavet, tadA manuSyatvaM mUladravyasadRzaM jJeyam, yo manuSyabhavAccyutvA devo bhavettadA devatvaM lAbhatulyaM jJeyam, yatpunarmanuSyANAM narakatiryaktvaprAptirbhavettadA mUlacchedena dhruvaM-nizcitaM durbhAgyatvaM jJeyam // 16 // duhao gaI bAlassa, AvaIvahamUliyA / devattaM mANusattaM ca, jaM z2ie lolayA saDhe // 17 // bAlasya-mUrkhasya dvidhA gatirbhavet, kathambhUtA gatiH ? AvaIvahamUliyA' ApadvadhamUlikAH, Apado-vipado, vadhastADanAdiH, Apadazca vadhazcApadvadhau, tau mUlaM yasyAH sApadvadhamUlikA / 'jaM' iti yasmAtkAraNAtsa baalo-muuto devatvaM mAnuSatvaM ca hAritaH, kIdRzaH san ? lolayA-lAmpaTyena jitaH, punaH kIdRzaH ? zaTho-dhUrtaH // 17 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyAkhyamadhyayanam 7] [117 tao jie sayA hoI, duvvihaM duggaiM gae / dullahA tassa ummaggA, addhAe sucirAdavi // 18 // tato devatva-manuSyatvajayAddevagati-manuSyagatihAraNAtsa mUrkhaH sakRdvAraMvAraMdurgatiM gato bhvtiitydhyaahaarH| tasya bAlasya sucirAdapi addhAe' - prabhUte'pyAgAmini kAle umaggA' unmajjanamunmajjA tasyA durgateH sakAzAniHsRtiH 'dullahA' durlabhA bhavati, niHsaraNaM duSkara bhavedityarthaH // 18 // evaM jie saMpehAe, tulliyA bAlaM ca paMDiyaM / / mUliyaM te pavesaMti, mANusaM joNimiti je // 19 // evamamunA prakAreNa bAlaM-mUrkha jitaM samprekSyAlocya, ca - punarbAlaM-mUrkham, punaH paNDitaM-tatvajJaM tulitvA-tolayitveti vicAraNIyam / itIti kiM ? te manuSyA mUliyaMmaulika-mUle bhavaM maulikaM mUladravyaM pravizanti-labhante / te ke ? ye manuSyA mAnuSaM yonimentiprApnuvanti te mUlarakSakavyavahAritulyA jJeyAH // 19 // mAnuSaM yoni ke vrajanti tadAha - vemAyAhiM sikkhAhiM, je narA gihisuvvayA / uviMti mANusI joNi, kammasaccA hu pANiNo // 20 // ye narA vimAtrAbhirvividhaprakArAbhiH zikSAbhihisuvratA bhavanti, gRhiNazca te suvratAzca gRhisuvratA - gRhItasamyaktvAdigRhasthadvAdazavratAH / te prANinaste jIvA 'hu' iti nizcayena mAnuSaM yonimutpadyante / kIdRzAste ? satyakarmANa:- satyAnyavandhyaphalAni karmANi jJAnAvaraNIyAdIni yeSAM te satyakarmANaH karmasatyAH, prAkRtatvAtkarmazabdasya prAgnipAtaH // 20 // jesiM tu viulA sikkhA, mUliyaM te aitthiyaa| sIlavaMtA savisesA, adINA jaMti devayaM // 21 // turevArthe , yeSAM jIvAnAM vipulA-vistIrNA zikSA grahaNA-''sevanAdikAsti te jIvA mUlakamiva nRbhavatvamatikrAntAH santo devatvaM yAnti-prApnuvanti / kimbhUtAste jIvAH ? zIlavantaH-sadAcArAH, punaH kathambhUtAste ? savizeSAH, saha vizeSaNenottaraguNena vartanta iti savizeSAH, punaH kIdRzAH ? ata evAdInAH, na dInAH santoSabhAja ityarthaH // 21 // evaM adINavaM bhikkheM, agAriM ca viyANiyA / kahaM nu jiccamelikkhaM, jiccamANo na saMvide // 22 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] [uttarAdhyayanasUtre ____ paNDitaH pumAn 'elikkhaM' IdRkSaM 'jiccaM' iti jeyaM-jetavyaM devagati-manuSyagatirUpam, jIyamAna-indriyaviSayairhAryamANaH, kathaM nu' na saMvidet ? - kathaM na jAnIta ? api tu paNDito jJaparijJayaivaM jAnItaiva / kiM kRtvA ? evamamunA prakAreNAdainyavanta - santuSTibhAja bhikSu-sAdhum, ca punaragAriNaM-gRhasthaM 'viyANiyA' vizeSeNa devagatimanuSyagatitvAgAmitvalakSaNena jJAtvA, tasmAtpaNDito dharmamArge sAvadhAno bhavedityarthaH // 22 // jahA kusagge udayaM, samuddeNa samaM miNe / evaM mANussagA kAmA, devakAmANa aMtie // 23 // yathA kuzAgre udakaM samudreNa samaM manyate, evaM mAnuSyakAH kAmA devakAmAnAmantike -samIpe jJeyAH // 23 // kusaggamittA ime kAmA, saMniruddhaMmi aaue| kassa heuM purA kAuM, jogakkhemaM na saMvide // 24 // saMniruddhe-saMkSipte AyuSIme pratyakSA manuSyasambandhinaH kAmAH kuzAgramAtrAH santItyadhyAhAraH / evaM satyapi janaH kasya hetuM puraskRtya kaM hetuM - kiMkAraNamAzritya yogaM ca punaH kSemaM na saMvide-na saMvitte, yogaM kSemaM ca kathaM na jAnAtItyAzcaryamityarthaH // 24 // iha kAmANiyaTTassa, attaDhe avarajjhaI / succA neAuyaM maggaM, jaM bhujjo paribhassaI // 25 // ihetyatra dRSTAntapaJcake kramAt-apAyabahulatvam 1, tucchatvam 2, Ayavyayato lAbham 3, hAraNam 4, samudrajaladRSTAntaM ca 5, jJAtveha narabhave kazcid gurukarmA jIvastasya kAmAgogasukhAdanivRttasya, AtmArtho mokSo'parAdhyati-nazyati, viSayiNo jIvasya mokSo na bhavatItyarthaH / atra hetumAha-'jaM' iti yasmAtkAraNAtsa gurukarmA jIvo naiyAyikaM mArgamokSamArga zrutvA bhUyo-vAraMvAraM paribhrazyati, saMsAragartAyAM patatItyarthaH // 25 // iha kAmaNiyaTTassa, attaTTe nAvarajjhaI / pUidehaniroheNa, bhave devitti me suyaM // 26 // he ziSya ! 'me' mayeti zrutam, itIti kiM ? ihAsminnarabhave kAmAnivRttasya jIvasya laghukarmaNa, AtmArtho-mokSo na nazyati, sa ca pumAn pUtidehanirodhenaudArikadehatyAgena zatana-patana-vidhvaMsanadharmAtmakapiNDAbhAvena devo bhaveddevazarIraM prApnuyAt // 26 // iDDI jui jaso vaNNo, AuyaM suhamaNuttaraM / bhujjo jattha maNussesu, tattha se uvavajjai // 27 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyAkhyamadhyayanam 7 ] [ 119 sa nirviSayI kAmAnnivRtto jIvastatra manuSyeSu bhUyo vAraMvAramutpadyate, tatra kutra ? yatra manuSyeSu RddhiH svarNa-rUpya - ratna mANikyAdikA bhavanti, yatra dyutirdehasya kAntirbhavati, punaryatra yazo bhavati, parAkramAdutpannadharmavizeSarUpaM yaza ucyate, punaryatra varNo gAmbhIryAdiguNairvarNanam varNaH zlAghA, athavA varNazabdena gauratvAdiguNo vA, punaryatrAyuH sampUrNaM pracuraM ca bhavati, punaryatra sukhaM bhavati, eteSAM sarveSAmanuttarapadena vizeSaNaM karttavyam, anuttaraM - sarvotkRSTaM devabhavApekSayetadvaktavyam // 27 // bAlassa passa bAlattaM, ahammaM paDivajjiyA / ciccA dhammaM ahammiTThe, naraesu uvavajjaI // 28 // he ziSya ! tvaM bAlasya hitAhitajJAnarahitasya bAlatvaM mUrkhatvaM pazya / sa adharmiSTho bAlo dharmaM tyaktvA'dharmaM pratipadya narake utpadyate // 28 // - - dhIrassa passa dhIrataM, savvadhammANuvattiNo / ciccA adhammaM dhammiTThe, devesu uvavajjaI // 29 // he ziSya ! dhIrasya - paNDitasya dhIratvaM pazya-tvaM vicAraya / dhiyA rAjata iti dhIraH, dhiyaM buddhi rAti dadAtIti dhIraH / tasya kIdRzasya dhIrasya ? sarva dharmAnuvartinaH sarve ye kSAntyAdayo dharmAstAnanuvartitumanukUlatvena carituM zIlaM yasya sa sarvadharmAnuvartI, tasya kSAntyAdidazavidhadharmadhArakasya, kIdRzaM dhIratvaM tadAha-sa dharmiSTho dhIro'dharmaM tyaktvA deveSUtpadyate // 29 // tuliyA Na bAlabhAvaM, abAlaM ceva paMDie / caiuNa bAlabhAvaM, abAlaM sevai muNi // 30 // tti bemi // munistIrthaGkarAdezakArI sAdhurevamamunA prakAreNa bAlasya bAlabhAvam, ca punaH paNDitasyAbAlaM paNDitatvam, 'tuliyA' iti tolayitvA NakAro vAkyAlaGkAre, pazcAtpaNDitastatvajJaH pumAn bAlabhAvaM - mUrkhatvaM tyaktvA'bAlaM - paNDitatvaM sevayet, aGgIkuryAdityarthaH ityahaM bravImi sudharmA svAmI jambUsvAminaM pratyAha // 30 // ityaurabhrIyAkhyaM saptamamadhyayanaM sampUrNam // 7 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAya zrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM saptamAdhyayanasyArthaH sampUrNaH // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||athaassttmN kApilIyAkhyamadhyayanaM prArabhyate // pUrvasminnadhyayane viSayatyAga uktaH, sa ca nirlobhasyaiva bhavati, tato'STamamadhyayanaM kapilasya mahAmunedRSTAntagarbhitaM nirlobhatvadRDhIkaraNaM kathyate / pUrvaM kaH kapilaH ? kathaM ca sa munirjAtaH ? atastadutpattirucyate kauzAmbyAM nagaryAM jitazatrurAjA rAjyaM karoti sma / tatra kAzyapo brAhmaNaH, sa caturdazavidyAsthAnapAragaH paurANAM rAjJazcAtIvasammataH, tasya rAjJA mahatI vRttirdattA, kAzyapabrAhmaNasya yazAnAmnI bhAryA vartate, tayoH putraH kapilanAmAsti / tasmin kapile bAla eva sati kAzyapo brAhmaNaH kAlaM gataH / tadadhikAro rAjJAnyasmai brAhmaNAya dattaH, so'zvArUDhacchatreNa dhriyamANena nagarAntarvajati / ekadA taM tathA vrajantaM dRSTvA yazA bhRzaM ruroda / kapilena pRSTaM-mAtaH kiM rodiSi ? sA prAha-vatsa ! tava pitedRzyA RddhyA purAntarbhamannabhUt / mRte ca tava pitari, tvayi cAviduSi satyayaM tava paitryaM padaM prAptastato rodimi / kapila Uce'haM bhaNAmi / yazA prAha-he putra ! atra tava na ko'pyetadbhItyA pAThayiSyati, itastvaM zrAvastyAM vraja / tatra tvapitRmitra indradatto brAhmaNastvAM pAThayiSyati / tataH kapilaH zrAvastyAM tatsamIpaM gataH / tena pRSTaM-kastvaM ? kuta AyAtaH ? kapilena sarvaM svasvarUpamUce / tena mitraputratvAtsavizeSaM pAThyate / paraM svagRhe bhojanaM tasya kArayituM na shkyte| tato'nena zAlibhadanAmA tatratyo vyavahArI prArthito, yathAsya tvayA nirantaraM bhojyaM deyam / tvatprasAdAnizcinto'sau paThiSyati / tenApi tatpratipannam, kapilaH zAlibhadragRhe pratyahaM bhuGkte, indradattagurusamIpe cAdhyeti / zAlibhadragRhe caikA dAsI vartate / daivayogAttasyAmasau rakto'bhUt / anyadA sA garbhiNI jAtA / sA kapilaM pratyAhAhaM tava patnI jaataa| mamodare tvadgarbho jAto'tastvayA me bharaNapoSaNAdi kAryam / kapilastadvacaH zravaNAd bhRzaM khinnaH- paramAmadhRtiM prApa, na ca tasyAM rAtrau nidrAM prApa / punastayA bhaNitam-svAmin ! khedaM mA kuryAH / maduktamekamupAyaM shrRnnu| __ atra dhananAmA zreSThI vartate / tasya yaH prathamaM prabhAte gatvA vardhApayati tasya sa suvarNamASadvayaM dadAti / tatastvamadya prabhAte gatvA prathama vardhApaya, yathA suvarNamASadvayaM prApnuyAH / kapilastasyA vacaH zrutvA madhyarAtrAvutthitaH, tasya dhAmnyaparaH kazcinmA prathama yAyAditi matvautsaukyena gacchan kapilaH purArakSakairgRhItaH, cauradhiyA baddhaH, prabhAte purasvAminaH puro nItaH / purasvAminA pRSTaM-kastvaM ? kimarthamardharAtrau nirgataH ? tena sakalaM svarUpaM prakaTIkRtam satyavAditvAttasya tuSTo rAjA prAha-yattvaM mArgayasi tadahaM dadAmi, sA prAha-vimRzya mArgayAmi / rAjA prAha-yAhyazokavanikAyAM, vicAraya sveSTaM / kapilastatra gata iti cintayitumArabdhavAn / cedahaM suvarNamASadvayaM mArgayAmi, tadA tasyA dAsyAH zATikAmAnaM jAyate, na tvAbharaNAni / tataH sahasraM mArgayAmi tadApi tasyA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athASTamaM kApilIyAkhyamadhyayanam 8] [121 AbharaNAni na jAyante, tato'haM lakSaM mArgayAmi, tadApi mama jAtyaturaGgamottamagajendrapravararathAdisAmagrI na jAyate, tataH koTiM mArgayAmIti cintayanneva svayaM saMvegamAgataH |suvrnnmaassdvyaarth nirgatasyApi mama koTyApi tuSTirna jAteti dhigimAM tRSNAmiti vicArya svamastake locaM kRtavAn |shaasndevtyaa tasya rajoharaNAdiliGgamarpitam / kapilo dravya-bhAvAbhyAM yatirbhUtvA rAjJaH puraH samAgataH, rAjJA bhaNitaM-tvayA vicAritaM kiM ? sa Aha jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDaI / domAsakayaMkajjaM, koDievi na niTThiyaM // 1 // [ utta. 8/37] iti vicAryAhaM tyaktatRSNaH saMyamI jAtaH / rAjJoktaM-koTimapi tavAhaM dadAmi / tenoktaM sarvo'pi parigraho mayA vyutsRSTaH / na me koTyApi kAryamityuktvA sa zramaNastato vihRtaH SaNmAsAn yAvacchadmastha evAsIt, pazcAtkevalI jAtaH / itazca rAjagRhanagarAntarAlamArge balabhadrapramukhAzcaurAH santi / eteSAM pratibodho matto bhaviSyatIti jJAtvA sa kapilakevalI gataH / taidRSTaH proktazca-bhoH zramaNa ! nRtyaM kuru| kevalI prAha-vAdakaH ko'pi nAsti / tataste paJcazatacaurAstAlAni kuTTayanti, kapilakevalI ca gAyati, tadgItavRttamAha adhuve asAsayaMmi, saMsAraMmi dukkhapaurAe / kiM nAma hujjataM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchijjA // 1 // bho janAH ! asmin saMsAre tatkarmakaM kiM nAma kiM sambhAvyate ? tatki karma vartate ? tatki kriyAnuSThAnaM vartate ? yena karmaNAhaM durgatiM na gaccheyam / kevalinaH saMzayasya durgatigamanasya cobhayorabhAve'pi pratibodhApekSayeti kevalI bhagavAnidamAha / kathambhUte saMsAre ? adhuve, 'navanavasthAnakanivAsasaddhAvAdasthire, punaH kIdRze saMsAre ? azAzvate'nitye, punaH kIdRze saMsAre ? duHkhapracure - duHkhaiH - zArIrika-mAnasikakaSTaiH pracurepUrNe janmajarAmRtyusahite // 1 // vijahittu puvvasaMjogaM, na siNehaM kahaMci kuvvijjA / asiNeha siNehakarehi, dosapaosehiM pamuccae bhikkhU // 2 // bhikSuH sAdhuH kathaJcitkvacidbAhyA'bhyantare vastuni snehaM na kuryAt / kiM kRtvA ? pUrvasaMyogaM 'vijahittu' vihAya, kathambhUto bhikSuH ? snehakaraiH, sasnehAH snehaM kurvantIti snehakarAstaiH putra-kalatrAdibhirasneho vItarAgaH / athavA snehakareSvasnehaH, saptamIsthAne tRtIyA / punaH sa bhikSurdoSapradoSaiH pramucyate, doSAzca pradoSAzca doSapradoSAstairdoSapradoSaiH pramukto bhavati, prakarSeNa rahito bhavati, doSairmanastApAdibhiH, pradoSaiH prakRSTadoSaiH, parabhave narakaduHkhai rahito bhavati // 2 // 1 bhvbhv-mu.|| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] [ uttarAdhyayanasUtre to nANadaMsaNasamaggo, hiyanissesAya savvajIvANaM / tesiM vimokkhaNaTThAe, bhAsaI munivaro vigayamoho // 3 // tato'nantaraM munivaraH kapilaH kevalI sarvajIvAnAM hitaniHzreyasAya bhASate / hitaM pathyasadRzam, yannitarAmatizayena zreyaH- kalyANaM hitaniHzreyasastasmai hitaniHzreyasAya / kimarthaM bhASate ? teSAM caurANAM vimokSaNArtham svayaM tu kapilo vimukta evAsti / atha ca teSAM caurANAM mokSaNArthamAhetyarthaH / kathambhUto munivaraH ? vigatamoho - moharahitaH kIdRzo munivaraH ? jJAna- darzanasamagro jJAna darzanAbhyAM pUrNaH // 3 // - kiM bhASata ityAha savvaM gaMthaM kalahaM ca, vippajahe tahAvihaM bhikkhU / savvesu kAmajAesu, pAsamANo na lippaI tAI // 4 // - bhikSuH- sAdhustathAvidhaM pUrvoktaM karmabandhahetuM sarvagranthaM bAhyAbhyantarabhedena dvividhaM parigrahaM vizeSeNa prajahyAtparityajet / ca punarbhikSuH kalahaM krodham, cakArAnmAna-mAyAlobhAdIn viprajahyAt / punaH sAdhuH sarveSu kAmajAteSvindriyaviSayeSu na lipyate - nAsakto bhavet / kiM kurvan ? pazyan viSayavipAkaM cintayannityarthaH / punaH kIdRzaH sAdhuH ? ' tAI ' trAyI - sarvajIvAnAmabhayadAnadAyItyarthaH // 4 // bhogAmisadosavisaNNe, hiyanisseyasabuddhivuccatthe / bAle ya maMdie mUDhe, bajjhai macchiyAva khelaMmi // 5 // " etAdRzo bAlo'jJAnI karmaNA badhyate, karmaNA baddhazca saMsArAnnirgantuM na zaknoti, saMsAra eva sIdani / kasmin ka iva ? khele - zleSmaNi makSikA-janturiva, kathambhUto ? bAlo janaH, mando dharmakriyAyAmalasaH, punaH kIdRza: ? mUDho mohavyAkulamanAH, punaH kIdRza ? viSayAmiSadoSaviSaNNaH, viSayA eva gRddhihetutvAdAmiSaM viSayAmiSam, tadeva doSo jIvasya dUSaNakaraNatvAdviSayAmiSadoSastatra vizeSeNa sanno- nimagno viSayAmiSadoSaviSaNNaH / punaH kIdRza: ? hitaniHzreyasabuddhiparyastaH, hitamAtmasukham, niHzreyaso mokSaH, hitaM ca niHzreyasazca hitaniHzreyasau, tayorviSaye yA buddhirhitaniHzreyasabuddhistasyAH sakAzAdvizeSeNa paryastaH- parAGmukho hitaniHzreyasabuddhiviparyastaH svargApavargasukhAdbhraSTa ityarthaH // 5 // dupariccayA ime kAmA, no sujahA adhIrapurisehiM / aha saMti suvvayA sAhu, je taraMti ataraM vaNiyA vA // 6 // ime prasiddhAH kAmA adhIrapuruSairna sujahA:-na sukhena hAtuM yogyA ityarthaH, miSTAnnAdibhojanavat / ata eva kIdRzA ime kAmAH ? duSparityajA: / atha kecitsuvratAH sAdhavaH santi ye'taraM- tarItumazakyaM saMsAraM taranti / ke iva ? vaNija iva, yathA vaNijaH sAmudrikA vyApAriNo'taraM mahAsamudaM pravahaNaistaranti, atra vAzabdo hIvArthe // 6 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athASTamaM kApilIyAkhyamadhyayanam 8] samaNA mu ege vayamANA, pANavahaM miyA ayANaMtA / maMdA nirayaM gacchaMti, bAlA pAviyAhiM diTThIhiM // 7 // eke- kecitkutI - mithyAtvinaH pApikAbhiH- pApahetukAbhirhaSTibhirbuddhibhiH prANavadhamadharmamajAnanto narakaM gacchanti / kathambhUtAste mRgAH ? avivekinaH punaH kIdRzAste ? mandA-jaDAH, yathA kecidrogagrastAbhirdRSTibhiH samyagmArgamajAnantaH kasmiMzcid duHkhavyApte mArge vrajanti / punaste kecitkutIrthyAH kiM kurvantaH ? 'mu' iti vayaM zramaNA iti 'vayamANA' vadantaH zramaNadharmarahitA api svasmin zramaNatvaM manyamAnA ityarthaH / yadi prANavadhamapi na jAnanti tadAnyeSAM mRSAvAdAdInAM tu jJAnaM teSu kuta eva sambhAvyate / kathambhUtAste ? mandA mithyAtvarogagrastAH punaH kathambhUtAste ? bAlA - vivekahInAH, viveka - hInatvaM hi teSAM pApazAstreSu dharmazAstrabuddhitvAt / tadyathA - "brahmaNe brAhmaNamAlabheta, indrAya kSatramAlabheta, marudbhyo vaizyaM, tamase zUdram" tathA "yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 1 // " ( dharmo hi bAlairajJeyaH // 7 // ) nahu pANavahamaNujANe, muccijja kayAi savvadukkhANaM / evamAyAriehiM akkhAyaM, jehiM imo sAhudhammo pannatto // 8 // [ 123 tairAryaiH pUjyairAcAryairevamAkhyAtamityuktam / taiH kai: ? yairAcAryairayaM sAdhudharmaHsAdhvAcAraH, athavA samyagdharmaH prajJaptaH kathitaH, itIti kiM ? jIvaH prANivadhaM - jIvasya hiMsAmanujAnannanumodayan 'hu' iti nizcaye kadApi sarvaduHkhebhyo na mucyeta / atra prANivadhasyAnumodanAyAstyAgAtkaraNakAraNayorapi tyAga uktaH / prANivadhakaraNakAraNA'numatityAgAcca mRSAvAdA'dattAdAna - maithuna- parigrahAdInAmapi karaNakAraNAnumatasyApi niSedho jJeyaH // 8 // pANe ya nAivAijjA, se samIitti vuccaI tAI / tao se pAvayaM kammaM, nijjAi udagaMva thalAo // 9 // yaH sAdhuH prANAn jIvAnnAtipAtayenna vinAzayet svayaM na hiMsyAt, cazabdAtprANahiMsAyAH kAraNAnumatyorapi niSedha uktaH / sa trAtA jIvarakSAkArI sAdhuH samita ucyate / ' se ' ityathAnantaraM sarvajIvarakSaNAdanantaraM, tatastasmAtsamitAtsamitiguNayuktAtsAdhoH pApakaM karma-azubhaM karma niryAti-nirgacchati / kasmAtkamiva ? sthalAdunnatabhUtalAdudakaM - pAnIyaM nirgacchati, unnatabhUtale yathodakaM na tiSThati, tathA samite sAdhau pApakaM na tiSThatItyarthaH // 9 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] [uttarAdhyayanasUtre jaganissiehiM bhUehi, tasanAmehiM thAvarehiM ca / no tesimAraMbhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA ceva // 10 // jagallokAstatra nizritA-AzritAsteSu jaganizriteSu traseSu sthAvareSu ca jIveSu manasA vacasA, ca punaH kAyena, teSu daNDaM na samArabheta-vadhaM na kuryAdityarthaH / anojjayinyAM zrAddhaputrasya kathA vAcyA // 10 // ... suddhasaNAo naccANaM, tattha Thavijja bhikkhu appANaM / jAyAe gAsamesijjA, rasagiddhe na siyA bhikkhAe // 11 // bhikSuH-sAdhuH zuddhaSaNAM jJAtvA - zuddhAhAragrahaNaM vijJAya, tatra - nirdoSagrahaNe AtmAnaM sthApayet, punaH sAdhvAcAraMvadati bhikSAdo-bhikSAcaro muniryAtrAyai - zarIranirvAhAya grAsamAhArameSayet-gaveSayet, na punaH sAdhU rasagRddhaH syAt // 11 // paMtANi ceva sevijjA, sIyapiMDapurANakummAsaM / aduva bukkasaM pulAgaM vA, javaNaTThA ya nisevae maMthu // 12 // sAdharyApanArtha--zarIranirvAhArthaM prAntAni - nirasANyannapAnIyAni seveta, ca punarantAnyapi seveta / tAni prAntAnyantAnyannapAnIyAni kAnItyAha-zItaM piNDam, zIta:zAlyAdistasya piNDaH zItapiNDastam, punaH purANakulmASa- purANAH- prabhUtakAlaM yAvatsaJcitAH, purANAzca te kulmASAzca purANakulmASAH purAtanarAjamASAstAn, prAkRtatvAdekavacanam, 'aduvva' athavA 'bukkasaM' atinipIDitarasaM-tuSamAtrasthitam, 'bukkasaM' mudgAdInAM tuSaM vA, athavA pulAkamasAraM vallacaNakAdikam, punaH zarIradhAraNArthaM 'manthu' badaracUrNa niSeveta, badaracUrNasyApi rUkSatayA prAntatvam, atra yApanArthamityuktaM tenAyamoM jJeyaH- yadi tvativAtAdinA taddehayApanA naiva syAttato na niSeveta, api sthaviro glAnazca yenAhAreNa zarIre sukhaM syAttadAhAraM seveta, ayamoM jJeyaH // 12 // je lakkhaNaM ca suviNaM ca, aMgavijjaM ca je paojaMti / na hu te samaNA vuccaMti, evaM AyariehiM akkhAyaM // 13 // _ 'hu' iti nizcaye na te zramaNA ucyante AcAyairevamAkhyAtam / te ke ? ye lakSaNaM sAmudikazAstroktaM dvAtriMzatpramANa - mASatilakAdikaM ca, ca punaH svapnaM-svapnazAstraM 'gajArohaNAdbhavedrAjyaM, zrIprAptiH zrIphalAgamAt / putrAptiH phalitAmrasya, saubhAgyaM mAlyadarzanAt' // 1 // ityAdi aGgavidyAmaGgasphuraNaphalazAstraM yathA - - "zirasaH sphuraNe rAjyaM, hRdayasphuraNe sukhaM / bAhvayozca mitramelApo, jaGghayorbhogasaGgamaH" // 1 // ityAdi sarva mithyAbhutaM sAdhunA na prayojyamityarthaH / yadAha dharmadAsagaNiH kSamAzramaNa: Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athASTamaM kApilIyAkhyamadhyayanam 8 ] [125 "'joisanimittaakkhara-kouyaAesabhUyakammehiM / karaNANumoyaNijje, sAhussa tavakkhao hoi" // 1 // // 13 // iha jIviyaM aniyamittA, pabbhaTThA samAhi joehiN| te kAmabhogarasagiddhA, uvavajjati Asure kAe // 14 // te kAmabhogarasagRddhA Asure kAye utpadyante / kiM kRtvA ? ihAsmin saMsAre jIvitamAtmAnaM tapovidhAnAdinA, 'aniyamittA' ityaniyaMtryAvazIkRtya, te ke ? ye samAdhiyogebhyaH prabhraSTAH, samAdhinA-sthairyeNa yogA-manovAkAyAnAmekIbhAvAH samAdhiyogAstebhyaH prabhraSTA:-prakarSeNAdhaH patitAH / punaH kIdRzAste ? kAmabhogarasagRddhA viSayasevanasvAdalolA, Asure kAye'surakumArayonau, atra aniyamittA' ityuktena kiJcidanuSThAnaM kRtvA'suraku mAratvenotpadyante, nitarAmatizayena yamitvA-niyamya, na niyamyAniyamyotkRSTaM tapo'kRtvetyarthaH // 14 // tatovi ya uvaTTittA, saMsAraM bahu aNupariyada'ti / .. bahukammalevalittANaM, bohI hoi sudullahA tesiM // 15 // tato'pi ca tato'suranikAyAduddhRtya niHsRtya bahuM saMsAramanuparyaTanti-bahulaM saMsAraM bhramanti / punasteSAM saMsAre bhramatAM bodhiH- samyaktvalabdhiH sudurlabhA bhavati / kathambhUtAnAM teSAM ? bahukarmalepaliptAnAM - pracurakarmapaGkakharaNTitAnAm // 15 // kasiNaM pi jo imaM logaM, paDipunnaM dalijja ikkss| teNAvi se Na tusijjai, ii duppUrae ime AyA // 16 // yadizabdasyAdhyAhAraH, yadi kazcidindrAdideva ekasya kasyacitpuruSasya pratipUrNa dhanadhAnyAdipadArthairbhUtaM kRtsnaM samastalokaM-vizvaM dadyAttadApi tena dhanadhAnyAdiparipUrNasamastalokadAnena sa puruSo na tuSyet, iti hetorayamAtmA duSpUrakaH, duHkhena pUryata iti duSpUraH, duSpUra eva duSpUrakaH // 16 // pUrvoktamarthameva dRDhayati - jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDai / domAsakayaM kajjaM, koDievi na niTTiyaM // 17 // yathA lAbhastathA lobhaH lAbhAllobhaH pravardhate, dvimASArtha-dvimASapramitasvarNagrahaNArtha kRtaM kAryaM svarNakoTIbhirapi 'na niTThiyaM' na niSThitam, pUrNa na jAtamityarthaH / mASa tu paJcaguJjApramANam, mASadvayapramitasvarNena kAryaM dAsyAH puSpa-tAmbUlavastrAbhUSaNAdimUlyarUpam, tatkArya koTidravyeNApi paripUrNaM nAbhUt // 17 // 1 jyotiS-nimittAkSarakautukAdezabhRtakAryaiH / karaNAnumodanIye, sAdhostapaHkSayo bhavati // 1 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] strImUlA hi tRSNeti hetostatparihArArthaM gAthAmAhano raksIsu gijjhijjA, gaMDavacchAsu'NegacittAsu / jAo purisaM palobhittA, khelaMti jahA va dAsehiM // 18 // [ uttarAdhyayanasUtre rAkSasISu no guddhayenna vizvaset, jJAnAdijIvitApahArAdrAkSasItyuktam / kathambhUtAsu strISu ? gaNDavakSassu, gaNDaM-gaDustadupamatvAduccaiH kucau vakSasI yAsAM tA gaNDavakSasastAsu gaNDavakSassu, uccakucasphoTakavakSaskAsu, vairAgyotpAdanArthaM kucayorgaDUpamAnam, bibhatsyotpAdamupamAnam / punaH kIdRzISu strISu ? anekacittAsu - anekeSu puruSeSu cittaM yAsAM tA anekacittAstAsu, athavAnekeSAM puruSANAM cittaM yAsu tA anekacittAstAsu, athavAnekAni cittAni-saGkalpavikalparUpANi cintanAni yAsAM tA anekacittAstAsu, yAH striyo rAkSasyaH puruSaM kulInaM mAnavaM pralobhayitvA tvameva mama bhartA, tvameva mama jIvitam tvameva mama zaraNamityAdivacanairvazIkRtya prItimutpAdya taiH puruSaiH saha ramantekrIDanti / kaiH ? yathAdAsairyatheva dAsaiH krIDyate, te kulInapuruSA api strIbhirvyAmohitAH santo dAsaprAyA bhavanti / yathA dAsA gamyatAm, sthIyatAm, idaM kAryaM kriyatAm, idaM kAryaM mA kriyatAmiti vacanaM zrutvA svAmyAdezakAriNo bhavanti, tathA nArINAM vazavartinaH puruSAH kiGkarA bhavantItyarthaH // 18 // - nArIsu nopagijjhijjA, itthI vippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM naccA, tattha Thavijja bhikkhU appANaM // 19 // anagAraH - sAdhuH strISuna gRddhayena gRddhikuryAt, anagAraH striyaM vizeSeNa prajahyAtparityajet, punabhikSurdharma- brahmacaryAdirUpaM pezalaM - manojJaM jJAtvA tatra - dharme AtmAnaM sthApayet // 16 // ii esa dhamme akkhAe, kavileNaM visuddhapanneNaM / tarirhiti je u kArhiti, tehiM ArAhiyA duve loga // 20 // tti bemi // ityamunAprakAreNaiSa dharmaH kapilenAkhyAtaH kathitaH / kathambhUtena kapilena ? vizuddhaprajJena kevalajJAnayuktena, ye puruSAH kapilakevalinoktaM dharmaM kariSyanti te puruSAH saMsAraM tariSyanti, punastaiH puruSairdvAvapi lokAvArAdhitau saphalIkRtAvityarthaH // 20 // ityAdidodhakAn - kapiloktAn zrutvA tatra keciccaurAH prathamenaiva dodhakena pratibuddhAH kecid dvitIyena, evaM paJcazatacaurA api pratibuddhAH pravrAjitAzca // iti kApilIyamadhyayanamaSTamaM sampUrNam // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAya zrIlakSmIkIrtigaNiziSya zrIlakSmIvallabhagaNiviracitAyAM kApilikAdhyayanasyArthaH sampUrNaH // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanaM prArabhyate // aSTame'dhyayane hi nirlobhatvamuktam, nirlobhaH puruSo hIndAdibhiH pUjya:syAt, ato navame'dhyayane namirAjarSirindeNAgatya bhAvapUrvakaM vanditaH, ityaSTamanavamAdhyayanayoH sambandhaH / tatra namistu pratyekabuddhaH pratyekabuddhAzcatvAraH, samakAlasuralokacyavana-pratyekapratibodhapravajyAgrahaNa-kevalajJAnotpattisiddhigamanabhAjo jAtAH, teSu prathamaH karakaNDU: 1, dvitIyo dvimukhaH 2, tRtIyo namirAjA 3, caturtho nagAtiH 4, iti / teSAM pratyekabuddhAnAM kathAnakamucyate / tatra prathamaM karakaNDUkathA yathA - 'krkNdduukliNgesu| paMcAlesu adummuho| namI rAyA videhesu / gaMdhAresu ya naggaI // 1 // [utta. niyuktiH gA. 264] zrIvAsupUjya jinapatikalyANakapaJcakAstapApAyAM campAyAM nagayAM dadhivAhananAmA nRpo'bhUt, tasya ceTakamahArAjaputrI padmAvatI priyA jAtA / sAnyadA garbhiNI babhUva, garbhAnubhAvena ca tasyA IdRzaM dohadamutpannam, ahaM puMveSadharA, bharnA dhRtAtapatrA,gajAgrabhAgArUDhA''rAmeM saJcarAmi, lajjayedaM dohadaM bhUpateH puro vaktumazaktA sa kRzAGgI babhUva / rAjJAnyadA tasyAH kRzAGgakAraNaM pRSTam, atinirbandhena sA svadohadaM kathayAmAsa / rAjAtyantaM tuSTastAM paTTahastiskandhe samAropya svayaM tacchirasi chatraM dhRtavAn, tAdRza eva rAjA gajArUDharAjJIpazcAdbhAge sthito vane yayau, tasmin samaye tatra jaladArambho babhUva, tatra sallakIpramukhavividhavRkSapuSpagandhairjalasiktamRdganyaizca vihvalIbhUtaH sa karI madonmattaH svavAsabhUmi smaranaTavIM pratyadhAvat / azvavAraH padAtibhizcAsau na spRSTaH, tena gajena garbhAnvitayA kadalIkomalazarIrayA rAjyA sAdhaM sa rAjA mahATavyAM nItaH / sama-viSamonnatadUrAsannAnanekabhAvAn pazyan bhUpatirvaTamekamAyAtaM dRSTvA bhAyAM pratIdamavadat-he bhade ! puraHsthasyAsya vaTasya zAkhAmekAmavalambethAstvam, ahamapyekA zAkhAmAzrayiSyAmi, gajastvevameva yAtu / evamuktvA rAjA vaTazAkhAyAM lagnaH, rAjJI tu bhayavyagrA vaTAvalambaM kartumakSamA hastinAgrato nItA, rAjA tu vaTAduttIrya zanaiH zanairmilitasainyaH patnIvirahaduHkhitazcampAyAM praviSTaH, rAjJI duSTena tena hastinA mahatImaTavIM nItA, tRSAkulaH sa hastI caturdikSu pAnIyaM pazyanne saro dRSTvA tatpAlyAvatIrya yAvadadhaH patati tAvatsA rAjJI vRkSAvalambana tatskandhAduttatAra, gajastu grISmatApitaH srontrvivesh| .... rAjJI kAntAraM dRSTvA bhRzaM bhItA satI manasyevaM cintayAmAsa-kva ca tannagaraM ! kva ca sA zrIH ! kva tanmandiraM ! kva sA sukhazayyA ! duSkarmaNAM vipAkAtsarvaM me gatam / athavAtra vane vicitrazvApadaizcetpramAdavazagAyA mama mRtyubhaviSyati, tadA mama durgatireveti 1"karakaNDUH kaliGgeSu, paJcAleSu ca dvimukhaH / namI rAjA videheSu; gandhAreSu ca nagAtiH // 1 // " Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] [uttarAdhyayanasUtre matvA'pramattA satyArAdhanAM vyadhAt, sukRtAnyanumodya sarvajIveSu kSamAM kRtvAnazanaM sAgAraM prapede / namaskAraM dhyAyantI tata utthAya saikayA dizA gacchantI purastAdekaM tApasaM dadarza / tApaseneyamevaM pRSTA-vatse ! tvaM kasya putrI ? kasya priyA vA ? AkRtyaiva tvaM mayA bhUribhAgyayutA jJAtA, iyaM kA tavAvasthA, kathaya ? vayamabhayAH zaminastApasAH sma / sA rAjJI taM tApasaM nirvikAraM nirmaladharmakaraMca jJAtvA svavRttAntaM sakalaM jagau / etasyA rAjyAH pituzceTakarAjJo mitreNa tena tApasenoktaM vatse ! nAtaH paraM tvayA cintA kAryA, ayaM bhavaH sarvavipadAmAspadam, sarvavastUnAmanityatA cintniiyaa| evaM pratibodhya sA rAjJI tena tApasena svAzramaM nItA, tasyAH prANayAtrA phalaiH kAritA / atha ca dezasImni tAM nItvA sa tApasa evaM jagAda-he putri ! ataH paraM halAkRSTA sAvadyA dharA vartate, sA munibhirnollaGghanIyA, tato'haM pazcAdvalAmi / ayaM mArgo dantapurasya vartate, tatra dantavaktranAmA rAjA vartate / itaH susArthena saha tvaM pure gaccheH / evaM nigadya sa tApasaH svAzramaM jagAma / rAjJI purAntaH sAdhvyupAzraye jagAma / tatra sAdhvyA pRSTe tayA sakalo'pi vRttAntaH kathitaH / sAdhvI tasyA evamupadezaM dadau. asmin bahuduHkhAgAre saMsAre mRSAbhAsa eva sarveSAM sarvo'pi bhavavistAro bhavadbhistyAjyaH / evaM sAdhvIvacasA vairAgyaM gatA sA tadaiva dIkSAM jagrAha / svavratavighna bhayAtsA santamapi garbha na jagau / kAlAntare tasyA udaravRddhau sAdhvyA pRSTaM-kimetattaveti ? tayoktaM mama pUrvAvasthAsambhavo garbho vartate, mayA tu vratavighnabhayAnoktaH / tato mahattarA sAdhvI tAM sAdhvI'muDDAhanAbhayenaikAnte saMsthApayAmAsa / kAle sA putraM prasUya ratnakambalena saMvRtaM pitRnAmamudrAGkitaM ca kRtvA zmazAne dAgmumoca / tadA zmazAnapatirjanaGgamastaM bAlakaM tathAvidhamAlokya gRhItvA cAnapatyAyAH svapalyAH samArpayat / sA zramaNI guptacaryayA taM vyatikaraM jJAtvA mahattarAyA agre evamAcakhyau mRta eva mayA bAlo jAtastato mayA tyaktaH / sa bAlo lokottarakAntirjanaGgamadhAmni dattAvarNikanAmA vavRdhe, sA sAdhvI satataM bahirvajantI putrasnehena mAtaGgayA saha komalAlApaiH saGgatiM cakre / sa bAlaH prAtivezmikabAlakaiH saha krIDan mahattejasA bhRzaM raajte| Agarbha bahuzAkAdyazanadoSeNa tasya bAlakasya kaNDulatAdoSo'bhavat / svayaM rAjaceSTAM kurvANaH sa bAlaH parabAlaiH sAmantIkRtairdehakaNDUyA karaiH kArayati / tato lokaiH karakaNDUriti tasya nAma dattam / sA sAdhvI tadvilokanArthaM mAtaGgapATake nirantaraM yAti, bhikSAlabdhaM modakAdi tasmai dadAti / zramaNatve'pyapatyajA prItistasyA dustareti bAlako'pi tasyA dRSTAyA bahu vinayaM karoti, prItiM ca dadhAti / sa bAlakaH SaDvarSaH piturAdezAt zmazAnaM rakSati / anyadA tasmin zmazAne rakSati sati ko'pi sAdhurla' sAdhuM prati tat zmazAnasthaM 1kssaamnnaaN-mu0||2 muDDAhabhaye - D.L. // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [129 sulakSaNaM vaMzaM darzitavAnuktavAMzca mUlAccaturaGgulata imaM vaMzamAdAya yaH svasamIpe sthApayati so'vazyaM rAjyaM prApnoti / idaM sAdhuvacastena bAlakena tatasthenaikena dvijena ca zrutam, dvijastu taM vaMzamAcaturaGgulaM chittvA yAvad gRhNAti tAvatkarakaNDunA tatkarAtsa vaMzo gRhItaH svakare, kalahaM kurvato dvijasya karakaNDunoktaM matpitRzmazAnavanotthavaMzaM nAhamanyasmai dAsye, sa brAhmaNaH karakaNDUbAlazceti dvAvapi vivadantau nagarAdhikAripuro gatau / nagarAdhikAribhirbhaNitamaho bAla ! tavAyaM vaMzaH kiM kariSyati ? sa prAha mamAyaM rAjyaM dAsyati / tadAdhikAriNaH smitvaivamUcuryadA tava rAjyaM bhavati tadA tvayAsya brAhmaNasyaiko grAmo deyaH / zizustadvaco'GgIkRtya svagRhamagAt, sa vipro'nyavipraiH sambhUya taM bAlaM hantumupAkramat / taM dvijopakramaM jJAtvA karakaNDUpitA janaGgamaH svakalatra-putrayukta dezaM vihAyAnazyat / / atha sakuTumbaH sa janaGgamaH kSititalaM krAman kaJcanapuraM jagAma / tatrAputranRpe mRte sati sacivairadhivAsitasturagaH karakaNDaM dRSTvA heSAravaM kRtavAn, taM salakSaNaM dRSTvA nagaralokA jayajayAravaM cakruH / avAditAnyapi vAdyAni svayaM nineduH / svayaM chatraM zirasi sthitam / tato'mAtyairapi navInAni vastrANi paridhAya sa karakaNDustamazvamArohitaH / yAvanagaralokaiH paramapramodena sa purAntaH pravezitastAvadviprAstaM mleccho'yamiti kRtvA na menire / tadA kruddhaH sa zizustaM vaMzadaNDaM ratnamiva kare jagrAha / adhiSThAtRdevairkomnIti ghuSTam, ya imaM rAjAnamavagaNayiSyati tasya mUrdhyasau daNDaH patiSyati / ityuktvA surAstacchirasi puSpavRSTiM cakruH / bhItAH santo viprAstasya stutiM kRtvA vAraMvAramAzIrvAdamuccaranti / atha karakaNDurevamuvAcAho brAhmaNA ! ete bhavadbhizcANDAlA garhitAstataH sarve'pyamI vATadhAnakavAstavyAzcANDAlAH saMskArairbAhmaNAH kAryAH / saMskArAdeva brAhmaNo jAyate, na tu jAtyA kazcid brAhmaNo bhavatIti bhavadAgamavacanAt / atha te brAhmaNAH prakAmaM bhItAstannagaravATadhAnakavAstavyAMzcANDAlAn saMskArairbAhmaNAn cakruH / uktaM ca - "dadhivAhanaputreNa, rAjJA tu karakaNDunA / vATadhAnakavAstavyA-zcANDAlA brAhmaNAH kRtAH" // 1 // atyutsavena kAJcanapure pravezitaH sa karakaNDUramAtyairnupapaTTe'bhiSiktaH, kramAtsa mahApratApyabhUt / anyadA sa vaMzaprativAdI viprastaM bhUpaM nizamya grAmAbhilASukaH san karakaNDunRpaparSadi prAptaH, karakaNDunopalakSya tasya viprasyoktam-tava yadiSTaM tatkathaya / brAhmaNenoktaM madgRhaM campAyAM vartate, tena tdvissygraammekmhmiihe|ath karakaNDunRpazcampApUrnAthasya dadhivAhanabhUpaterasmai dvijAya tvadviSayagrAmamekaM dehItyAjJAM prAhiNot / AjJAhAriNaM karakaNDunRpasya dUtaM vismitacittaH kruddhazcampApatirdadhivAhanaH prAha-are ! sa mlecchabAlaH sa mRgatulyaH karakaNDuH siMhatulyena mayA saha virudhyate / paravastvabhilASabhavasya pAtakasya tava svAminaH zuddhi matkhaDgatIrthasnAnaM dAsyati / 17 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] [ uttarAdhyayanasUtre evamuktvA dadhivAhanena tiraskRtaH sa dUtastatra gatvA karakaNDunRpAya yathArthamavadat / karakaNDunRpo'pi prakAmaM kruddhaH svasainyaparivRtazcampApurasamIpe samAyAtaH / dadhivAhano'pi purIdurgaM sajjIkRtya svayaM bahirnissasAra / ubhayoH sainye sajjIbhUte yAvatA yoddhuM lagne tAvatA sA sAdhvI tatrAgatya karakaNDunRpatiM pratyevamUce, hokarakaNDunRpa ! tvayA'nucitaM pitrA saha yuddhaM kimArabdham ? karakaNDunRpaH prAha- he mahAsati ! kathameSa dadhivAhano'smAkaM pitA ? sAdhvI svasvarUpamakhilaM tamUce / AryAM mAtaraM dadhivAhanaM ca pitaraM matvA karakaNDunRpo jaharSa / tathApi karakaNDunRpo'bhimAnAtsvapitaraM dadhivAhanaM nantuM notsahate / tadA sAdhvyapi dadhivAhanasamIpe gatA, dadhivAhanabhRtyairUpalakSitA, dadhivAhanabhUpAya rAjJI sAdhvIrUpA samAgateti vardhApanikA dattA / atha dadhivAhananRpo'pi tAM sAdhvIM nanAma garbhavRttAntaM ca papraccha / sAdhvyUce so'yaM te tanayo yena saha tvayA yuddhamArabdhamasti / atha dadhivAhananRpaH prItAtmA pAdacArI karakaNDunRpaM prati gatvA he vatsa ! uttiSThetyuktvA tamutthApyAzliSya ca zirasyAjighranaharSA zrujalasahitaistIrthajalaiH putro'yaM rAjyadvaye'pi dadhivAhanenAbhiSiktaH, dadhivAhanaH karmavinAzAya svayaM dIkSAM gRhItavAn / karakaNDunRpo rAjyadvayaM pAlayAmAsa, campAyAmeva svAvAsamakarot / tasya gokulAnISTAnyAsan, saMsthAnAkRtivarNaviziSTAni gokulAni koTisaGkhyAni tena melitAni satAni nirantaraM pazyan prakAmaM pramodaM labhate / anyedyuH sphaTikasamAna eko govatsastena gokulamadhye dRSTaH / ayaM kaNThaparyantadugdhapAnaiH pratyahaM poSaNIya iti gopAlAn sa AdiSTavAn / anyadA sa mAMsaiH puSTatanurbalazAlI ghanaghargharazabdenAnyavRSabhAn trAsayan bhUpatinA dRSTaH, tathApi bhUpatistasmin vRSe prItipara eva babhUva / sAmrAjyakAryakaraNavyagro bhUpatiH katicidvarSANi yAvad gokule nAyAtaH / anyadA taddarzanotkaNThaH sa bhUpatistatra samAyAtaH / sa vRSaH kva ? iti gopAlAn bhUpatiH papraccha / gopAlairjarAjIrNaH patitadazano hInabalo vatsairghaTTitadehaH kRzAGgaH sa darzitaH / tathAvidhaM dRSTvA bhavadazAM viSamAM vicArayan karakaNDurAjaivaM cintayati - yathAyaM vRSabhaH pUrvAvasthAM manoharAM parityajyemAM vRddhAvasthAM prAptaH, tathA sarvo'pi saMsArI saMsAre navAM navAmavasthAM prApnoti / mokSe caivaikAvasthA, mokSastu jinadharmAdeva prApyate / ato jinadharmameva samyagArAdhayAmIti paraM vairAgyaM prAptaH karakaNDurAjA svayameva prAgbhavasaMskArodayAtpratibuddhaH sadyaH zAsanadevyarpitaliGgastRNavadrAjyaM parityajya pravrajyAmAdade / uktaM ca - "zvetaM sujAtaM suvibhakta zRGgam, goSTAMgaNe vIkSya vRSaM jarArtam / RddhiM ca vRddhiM ca samIkSya, bodhAtkaliGgarAjarSiravApa dharmam // 1 // " iti karakaNDUnRpacaritraM samAptam / yadAnIM karakaNDurAjA pratibuddhastato dvimukharAjA pratibuddhastato dvimukhacaritraM procyate Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [131 'kAmpilyapure jayavarmarAjA, tasya guNamAlA priyAsti / anyedhurjayavarmarAjA sthapatInevamAha-adbhutamAsthAnamaNDapaM kuruta, vAstujaistairbhUmipUjApurassaraM bhUmibhAgaM parIkSya sumuhUrte khAtaM viracitam, tatra khAte paJcamadivase nAnAmaNimaNDitaH khamaNiriva prajjvalan mukuTo dRSTaH, taivijJapto rAjA saharSa bhUmitastaM mukuTaM jagrAha / vicitravAditranirghoSapUrva mahatotsavena taM mukuTaM svagRhe prAvezayat |vstraadyaiH satkRtAH zilpino vimAnasadRzamAsthAnamaNDapaM sadyazcakruH / citrakaraistatsadya eva citritam / bhUpaH zubhamuhUrte taM mukuTaM mastake nidhAya tasminnAsthAnamaNDape suvarNAsane niSaNNaH / tasmin mukuTe mUni sthite sati rAjJo mukhadvayaM dRzyate / tadanu sa rAjA loke dvimukhatayA vikhyaatH| atheyaM mukuTakathA avantIzena caNDapradyotena zrutA, tat zrutvA svadUtastatra prahitaH / dUto'pi tatra gatvA dvimukhaM pratyevamavAdIt - he rAjan ! tava mukuTamimaM caNDapradyotabhUpatirgiyati, yadi tava jIvitena kAryam, tadA tasyAyaM pressyH|evN dUtavacaH zrutvA dvimukhanarendraH provAca-re dUta ! tava svAmino mama mukuTagrahaNAbhilASaH svavastuhAraNAyaiva jAto'sti / tvaM tatra gatvA svasvAminaM brUyAH, zivAdevI rAjJI 1 analagirinAmA hastI 2, agnibhIrunAmA sthaH 3, lohajaGghanAmA dUtazceti 4, vastucatuSTayaM mamArpayatAmityuktvA dvimukhanRpeNa sa dUto gale dhRtvA bahiniSkAsitaH, ujjayinyAM gatvA caNDapradyotAya tadvaco nivedyaamaas| kuddho'tha caNDapradyotanRpatirgaNanAyakaturaGgamagajendrarathapadAtidalapariveSTitaH sthAne sthAne prAbhUtapUrvakamabhyAgatAnekarAjasainyavardhamAnabalaH paJcAladezasImAM prApa / dviguNotsAho dvimukhanRpastaiH saptasutaiH sainikalakSaizca parivRtazcaNDapradyotasammukhamagAt, tayo?rasa GgrAmo babhUva, mukuTaprabhAvAt dvimukharAjJastadA dviguNaM bhujAbalaM prasasAra, kSaNena sakalamapi caNDapradyotabalaM tena bhagnam, naSTaM ca caNDapradyotaM rathAnipAtya baddhvA ca svapuraM ninye / dvimukhanRpastaM svAvAse bhavyarItyA rakSitavAn / anyadA caNDapradyotena prakAmasurUpAM salAvaNyAM kanyAM dRSTvA yAmikAnAmevamuktam, asya dvimukharAjJaH katyapatyAni santi ? iyamaGgajA kasyAsti ? yAmikA Ucurasya rAjJo vanamAlApatnI saptasutAn suSuve / ___ anyadA tayA cintitaM mayA sapta putrA janitA lAlitAzca, putrI tu naikApi jAteti tanmanorathapUrtaye sA madanayakSamArarAdha / anyadA sA kalpadrumakalikAM svapne dadarza / krameNemAM kanyAM suSuve / yakSopayAcitaM datvAsyA madanamaJjarIti nAma kRtam / sAmprataM sarvalokacamatkArakarI yauvanAgame iyaM jAtA / iti yAmikavacanaM zrutvA'psaro'dhikaM ca tadUpaM dRSTvA kAmArtazcaNDapradyotazcintayati, iyaM cenmama patnI syAttadA mama jIvitaM saphalaM syAt / rAjyabhraMzo'pi matkalyANAya jAto yadiyaM mayA dRSTA / ced dvimukho rAjemAM mahyaM datte, tadAhamasya yAvajjIvaM sevako bhavAmi / caNDapradyotasyedRzaH pariNAmastadA yAmikaiqhatvA dvimukharAjJe kthitH| rAjAjJayA yAmikaircaNDapradyotaH sbhaayaamaaniitH| dvimukharAjJA'bhyutthAnaM 1 niviSTaH - mu.|| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] [uttarAdhyayanasUtre kRtvA caNDapradyotaH svArdhAsane nivezitaH / (caNDapradyotaH) prAJjalIbhUya evaM babhASe, matprANAstava vazagAH santi / macchyistvadAyattAH santi, tvaM mama prabhurasi, ahamataHparaM sadaiva tava sevko'smi| atha tadbhAvavettA dvimukharAjA caNDapradyotAya tadaiva nijAM putrIM dadau, jyotirvidbhiH sumuhUrte datte caNDapradyotanRpo dvimukharAjaputrI pariNItavAn / karamokSAvasare ca tasmai ghanaM dravyaM dattamavantIdezaM ca dattavAn / kanyAsahitaM caNDapradyotaM svadeze dvimukho visarjitavAn / ____ anyadA dvimukhanarendrasya pure lokairindrastambho'dbhUtaH kRtaH pUjitazca / dvimukhanRpo'pi taM bhRzaM pUjitavAn / tasminmahe vyatIte'nyeAstamindrastambhaM vilupsazobhamamedhyAntaH patitaM dvimukharAjA dadarza / evaM cacintitavAn-janairyaH pUjito maNimAlAkusumAdibhizca zrRGgAritaH, so'yamindrastambhaH sAmpratamIdRzo jAtaH / yathAyaM stambhaH pUrvAparAvasthAbhedamAptastathA sarvo'pi saMsArI bhinnAM bhinnAmavasthAmApnoti |avsthaabhedkaarnnN rAgadveSAveva, tatpralayasta samatAzrayaNAdbhavati, samatA ca mamatAparityAgAdbhavati, mamatAparityAgastu saMyama vinA na bhavatIti vairAgyamApannaH zAsanadevatAsamarpitaveSaH sarvaviratisAmAyikaM dvimukharAjA svayaM pratipadya pratyekabuddho babhUva / uktaM ca - "vIkSyAcitaM paurajanaiH sureza - dhvajaM ca luptaM patitaM pare'hni / bhUtiM tvabhUtiM dvimukho nirIkSya, buddhaH prapede jinarAjadharmam" // 1 // iti dvitIyapratyekabuddhadvimukhacaritraM samAptam // 2 // yadAnI dvimukharAjA pratibuddhastadAnImeva namirAjA pratibuddhaH / atha tRtIyapratyekabuddhanamicaritramucyate mAlavamaNDalamaNDanaM sudarzanapuramasti / tatra maNiratho rAjA, tasya bhrAtA yugabAhurvartate / tasya bhAryA suzIlA surUpA madanarekhA vartate |saa bAlAvasthAta Arabhya samyaktvamUladvAdazavratAni jagrAha / tasyAH putrazcandrayazA vartate |anydaa maNirathena madanarekhA dRSTA, tadUpamohito nRpa evaM cintayati-iyaM madanarekhA mama kathaM vazIbhavati ? prathama sAdhAraNaiH kRtyaistAM vizvAsayAmi, pazcAtkAmAbhilASamapi tasyAH samaye kArayiSye'ham, duSkara kArya buddhyA kiM na siddhayati ? evaM cintayitvA rAjA tasyai kusumatAmbUlavastrAlaGkArAdi preSayati / sA'pi nirvikArA jyeSThapreSitatvAtsarvaM gRhnnaati| .. ekadA maNirathastAmekAnte svayamityuvAca - he bhadre ! tvaM mAM bhartAraM vidhAya yatheSTaM sukhaM bhukSva / sA jagau-he rAjan ! tava laghubandhusatkakalatre mayi etAdRzaM vacanamayuktam / tvaM niSkalaGkabhUrisatvazca paJcamo lokapAlo'si / evaM vadaMstvaM kiM na lajjase ? zastrAgniviSayogairmRtyusAdhanaM varam, nijakulAcArarahitaM jIvitaM na zreyaH / parastrIlampaTAH svajIvitaM yazazca nAzayanti / tayaivaM pratibodhito'pi nRpaH kadAgrahaM na mumoc| evaM ca vyacintayadyadyasyAH prItipAtraM madanubandhuryugabAhuApAdyate tadeyaM mama vazIbhavati / anyadA madanarekhA svapne Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [133 pUrNenduM dadarza / tayA yugabAhave svapno niveditaH, yugabAhunA kathitaM tava sulakSaNaH putro bhaviSyati / tasyAH gurudevavandanArcAdohada utpannaH, yugabAhustamapUpurat / / anyadA yugabAhurvasante madanarekhayA samamudyAne rntuNgtH| tatraiva rAtrau kadalIgRhe suptaH / parivAraH samantAttad gRhaMveSTayitvA sthitaH, tadAvasaraMjJAtvA maNirathanRpastatraikAkI samAyAtaH / adya yuvarAjAtra kathaM supta iti yAmikAn pratyuvAca / yugabAhurapi kadalIgRhAdahirAgatya maNirathapAdau nanAma / namato'sya skandhadeze maNirathaH khaDgaM cikSepa / uvAcaivaM ca dhigme pramAdataH karAtkhaDgaM patitam |mnnirthenggitaakaarenn taduSkarma jJAtvA'pisvAmItyupekSitaH / ito'vasare ityuktazca maNirathaH sadyastato gataH / pitRghAtavAtAM nizamya candrayazA putro ghAtacikitsikaiH parivRtastatrAyAtaH / cikitsikairantyAvasthAgataM yugabAhuM nirIkSya dharma evAsyauSadhamiti proktam |mdnrekhaa svabharturantyAvasthAM vilokya vidhinArAdhanAM kArayAmAsa / he dayita ! me vijJapti zrRNu! dhanAGganAdiSu mohaM tyaja, jainadharma svIkuru, hitaM bhajasva, dharmaprasAdAdevapradhAnaM kuTumbadehagehAdikaM bhvaantrepraapsysi|srvaannypipaapaani siddhasAkSikamAlocaya, puNyAnyanumodaya, sarvajIvAn kSAmaya,aSTAdazapApasthAnAni vyutsRja,anazanaM ckuru|shubhbhaavnaaN bhAvaya, catuHzaraNAnyAzraya, parameSThimantrasmaraNaM kuru, manasA samyaktvamAzraya / ityevaM madanarekhAvacanAni zraddadhAnaH paJcaparameSThimantraM smaran yugabAhuH prlokmsaadhyt| atha madanarekhA manasyevaM vyacintayat-atha svatantro jyeSTho mama zIlaM vidhvaMsayiSyati, tato niHsaraNAvasaro mama sAmpratamevAstIti nizcitya madanarekhA vegato nirgatA / sadya ekAkinyeva vrajantyutpathamAzritA, kvApi mahatyAmaTavyAM prAptA, vibhAvarI virarAma / jAtaM prbhaatm|saa devgurunaamsmrnnNckaar|mdhyaanhe sA prANayAtrAM phalairevAkarot, tasyAmevATavyAM rAtrau suptAyAstasyAH zIlaprabhAveNa na kiJcidbhayaM babhUva |saa satyardharAtrau putraM suSuve, pitRnAmAGkitamudrikAM tasyAGagulau kSiptvA ratnakambalena veSTayitvA zucibhUmau nikSipya madanarekhA zaucArthaM sarasi gatA, tatra snAnaM kurvantI jalakariNA zuNDAdaNDena gRhItA nabhasyutkSiptA, nabhaso'pica patantIM tAM kazcittaruNavidyAdharo vaitADhyaM ninAya |saa vidyAdharaM prAha-bandho'hamadya nizyaTavyAM putramajIjanam, sa tu ratnakambalaveSTito mayA tatraiva mukto'sti / ahaM tu sarasi snAnaM kurvantI jalakariNotkSiptA tvayA gRhiitaatraaniitaa| atha tvaM tato matputramihAnaya / mAM vA tatra naya / anyathA bAlasya tatra maraNApadbhaviSyati, tvaM prasIda, mAM putreNa melaya / putrabhikSApradAnena tvaM me dayAM kuru / so'pi yuvA vidyAdhara etasyAM sarAgaM cakSuH kSipanevamuvAca / gandhAradeze ratnavAhaM nAma nagaramasti, tatra vidyAdharendro maNicUDo vartate / asya priyA kamalAvatI maNiprabhanAmAnaM putraM mAm asUta / yauvanAvasthA gatasya ca me zreNidvayarAjyaM datvA maNicUDaH svayaM pravrajyAM jagrAha / sa cAraNamunizcaturjJAnI bhUtvA sAmpratamaSTame (naMdIzvara) dvIpe jinabimbAni nantuM samAyAto'sti / ahaM tatra vandituM gacchannabhUvam, antarAle tvAM dRSTvA lAtvA cAhaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] [uttarAdhyayanasUtre punaratrAgataH / ataHparaM tvaM me priyA bhava, tavAdezakaro'hamasmi / tava putrasambandho mayA prajJaptIvidyayA jJAtaH / azvApahRto mithilezvaraH pdmrthaakhysttraayaatH|tN bAlaM surUpaM dRSTvA gRhItvA ca svapalyai dadau / tatrAyaM prakAmaM sukhabhAgasti / evaM tadvacaH zrutvA madanarekhAcintayadasau svatantro yuvA dRpto me zIlabhaGgaM kariSyatIti tAvatkAlaM me vilambaH zreyAn yAvadasya pitA sAdhurna vandyate, tadupadezAtsarvaM bhavyaM bhaviSyatIti dhyAtvA madanarekhAvadat-he bhada ! tvaM mAM prathamaM nandIzvare naya / yathAhaM tajjinabimbAni vande / pazcAtkRtakRtyA'haM tavepsitaM kariSyAmi / evaM tayokte saharSo maNiprabhastAM vimAnAntarnidhAya nandIzvaradvIpe gataH / tatra zAzvatajinabimbAni natvA madanarekhAtmAnaM kRtArthaM manyamAnA maNiprabheNa samaM caturjJAnadharaM cAraNazramaNaM prAsAdamaNDapopaviSTaM maNicUDamuniM praNanAma / sa munistAM satI matvA svasutaM ca lampaTaM matvA tathA dezanAM vistArayAmAsa-yathAsau yuvA vidyAdharaH svadArasantoSavrataM jagrAha / madanarekhAM ca svAmbAM bhaginIM ca mene |ath sA hRSTamAnasA satI svaputrasya kuzalodantaM papraccha / munirAha-he mahAnubhAve ! zokaM muktvA sarvaM sutavRttAntaM shrRnnu| jambUdvIpe puSkalAvatI vijayo'sti, tatra maNitoraNApurI, tasyAM mitayazArAjA, sa ca cakravartyabhUt / tasya puSpavatI kAntA, tayoH puSpasiMha-ratnasiMhAbhidhAnI putrAvabhUtAm / tau sadayau vinItau dharmakarmaratau staH / anyadA tau rAjye sthApayitvA cakravartI tapasyAM jagrAha / tau dvAvapi bhrAtarau caturazItilakSapUrvaM yAvadAjyaM prapAlayataH / ekadA ca tau dIkSAM gRhItavantau, SoDazapUrvalakSANi yAvaddIkSAM prapAlayataH, ante samAdhinA mRtvA'cyutakalpe sAmAniko devau jAtau / tatazcyutvA dhAtakIkhaNDabharate hariSeNarAjJaH samudradattAbhAryAsutau sAgara-devadattAbhidhAnI dhArmikau sahodarau jAtau |anydaa tau dvAdazatIrthaGkarasya dRDhasuvratasya bahu vyatikrAnte tIrthe sugurusamIpe dIkSAmagRhItAm / tRtIye divase tau dvAvapi vidyutpAtena mRtvA zukradevaloke maharddhikau devAvabhUtAm / anyedyustau devAvatraiva bharate zrInemijinezvaramiti pRSTavantau-he bhagavan ! nAvadyApi kiyAn saMsArastiSThati ? sa bhagavAn prAha-yuvayormadhye eko atraiva bharate mithilApuryAM vijayasenabhUpateH padyarathaH putro bhAvI, ekastu sudarzanapure yugabAhuputro madanarekhAkukSisambhUto naminAmA bhaviSyati, tasmin bhave dvAvapi yuvAM zivapadaM prApsyatha / evaM nemijinavacanaM nizamya nijamAyuH pUrNa vidhAya eko mithilApuri padmaratho nRpo abhavat / tena padmarathenAzvApahRtena tasmin vane samAyAtena he mahAnubhAve ! sa tava putro dRSTo gRhItazca mithilAyAM nItvA svapalyai samarpitazca, tena tajjanmotsavo mahAn vihitaH / __atrAntare tatra nandIzvaraprAsAde antarikSAdekaM vimAnamavatatAra, tanmadhyAdeko divyavibhUSAdharaH suro nirgatya madanarekhAM triHpradakSiNIkRtya prathamaM praNanAma, pazcAnmuni praNamyAgre niviSTaH suro maNiprabhavidyAdharendreNa vinayaviparyAsakAraNaM pRSTaH sa suraH prAhaahaM pUrvabhave yugabAhu-maNirathanAmnA bRhadbhAtrA nihataH, anayA mamArAdhanA'nazanAdikRtyAni kAritAni, tatprabhAvAdahamIdRzo brahmadevaloke devo jAtaH / tato dharmAcAryatvAdahamimAM prathamaM praNataH / evaM khecaraM pratibodhya sa suro madanarekhAM jagau-he sati ! tvaM samAdiza ? kiM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [ 135 priyaM kurve ? sA prAha mama muktireva priyA, nAnyatkimapi, tathApi sutAnanaM draSTumutsukAM mAM tvamito mithilAM purIM naya / tatrAhaM nirvRtAtmanA paralokahitaM kariSyAmItyuktavantIM tAM devo mithilApurI ninAya / tatra prathamaM madanarekhA jinacaityAni natvA zramaNInAmupAzraye jagAma / vanditvA puro niviSTAM tAM pravartinyevaM pratibodhayAmAsa mUDhacetaso janA dharmAdvinA bhavakSayamicchanto'pi mohavazena putrAdiSu snehaM kurvanti / saMsAre hi mAtR-pitR-bandhu-bhaginIdayitA- vadhU- priyatama-putrAdInAmanantazaH sambandhA jAtAH, lakSmIkuTumbadehAdikaM sarvaM vinazvaram, dharma evaikaH zAzvataH / ityAdi sAdhvIvAkyaiH pratibuddhA sA satI devena putradarzanArthaM prArthitA evamAha - bhavavRddhikareNa premapUreNa mamAlam, ataH paraM tu sAdhvIcaraNA eva zaraNamityuktvA sAdhvIsamIpe sA pravrajyAM jagrAha / devastAM vanditvA svasthAne jagAma / padmarathasya gRhe yathA yathAyaM bAlo vardhate tathA tathA tasyAnye rAjAno 'naman / tataH padmaratho rAjA tasya bAlasya namiriti nAma kRtavAn / vRddhiM vrajatastasya bAlasya kalAcAryasevanAtsarvAH kalAH samAyAtAH, sakalalokalocanaharaM yauvanamapyasyAyAtam / pitrA cASTAdhikasahasrarAjakanyApANigrahaNaM kAritam / padmaratho'smai rAjyaM datvA svayaM tapasyAM gRhitvA kevalajJAnaM prApya mokSaM gatavAn / namirAjA prAjyaM rAjyaM pAlayAmAsa / nyAyena yazaspAtramabhUt / atha pUrvaM yugabAhuM hatvA maNirathanRpaH siddhamanorathaH svaM dhAma jagAma / tatra tadAnImeva pracaNDasarpeNa daSTasturyaM narakaM jagAma / dvayorbhrAtrorUrdhvadehikaM kRtvA mantribhiryu - gabAhuputrazcandrayazA rAjye'bhiSiktaH / sa nyAyena rAjyaM pAlayati / anyadA namirAjJo dhavalakAntirgajo madonmatta AlAnastambhamunmUlyAparAn hastino'zvAn manuSyAnapi trAsayaMzcandrayazAnRpanagarasImni samAyAtaH / candrayazAnRpastamAgataM zrutvA samantAtsubhaTairveSTayitvA svayaM vazIkRtya ca jagrAha / namirAjASTabhirdinaistAM vArtAM zrutvA candrayazAntike dUtaM preSitavAn / dUto'pi tatra gatvA dhavalakariNaM mArgayAmAsa / kupitazcandrayazA dUtaM gale dhRtvA nagarAdvahirniSkAsayAmAsa / dUto'pi nameH puro gatvA svApamAnaM jagau / kupito namirAjA tulasainyaiH veSTito'cchinnaprayANaiH sudarzanapurasamIpe samAyAtaH / candrayazA bhUpatiH svasainyaveSTito yAvadabhimukhaM yuddhArthaM calitastAvadapazakunairvArito mantribhirevamUcesvAmin! koTTaM sajjIkRtya tava sAmprataM purAntare'vasthAtuM yuktam / kAlavilambenaitatkAryaM karttavyam / tatazcandrayazAH zataghnIbhirjalAdyupaskaraizca koTTaM sajjIkRtavAn / namistaM koTTaM svasainyairaveSTayat / adhaHsthaiH sainikaiH sahordhvasthAnAM sainikAnAM mahAn saGgrAmaH pravavRdhe / namiH koTTabhaGgaM vidhAtumupAyAn vividhAn karoti / candrayazA nRpastu koTTarakSaNe vividhAnupAyAn karoti / asminnavasare tayormAtA sAdhvI madanarekhA pravartinImanujJApya tatsaGgrAmavAraNArthaM prathamaM namirAjasainye samAyAtA / namirapi tAM sAdhvIM nanAma, Asane copavizya nameH puraH 1 yantravizeSa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] [ uttarAdhyayanasUtre sA sAdhvyevaM vAcaM vistArayAmAsa / anantaduHkhaikabhAjane'smin saMsAre nRbhavaM prApya pApaistvaM kiM muhyase ? he rAjan ! tava bandhunA candrayazasA svayamAgato hastI ced gRhItastarhi tena samaM kathaM yuddhaM karoSi ? kruddhastvaM na kiJcidvetsi / yaduktam - "lobhI pazyeddhanaprApti, kAminIM kAmukastathA / bhramaM pazyedathonmatto, na kiJcicca krudhAkulaH " // 1 // idaM sAdhvIvaco nizamya namizcintayAmAsa - ayaM candrayazA yugabAhubhavo'sti / ahaM tu padmarathaputro'smi, iyaM sAdhvI satyavAdinI satI kathaM mama cAnena samaM bhrAtRtvaM vadatIti vimRzya sAdhvIM pratyevaM bhASate sma / he pUjye ! asau kva ? ahaM kva ? bhinnakulasambhavayormadetayoH kathaM bhrAtRtvaM vadasIti naminokte sAdhvI prAha- he vatsa ! yauvane aizvaryabhavaM madaM muktvA yadi zRNosi tadA sakalaM svarUpaM kathyate, atha zrotumutsukAya naminRpAya sarvaM pUrvasvarUpaM sAdhvI jagAda / punarevaM 'babhASe sudarzanapurasvAmI yugabAhustavAsya ca pitA, ahaM madanarekhA tava mAteti, padmarathastu tava pAlakaH pitA iti, anena bhrAtrA samaM mA virodhaM kuru / buddhyasva hitamiti sAdhvIproktaM 'yugabAhunAmAGkitakaramudAdarzanatazca sarvaM namiH satyaM viveda / tAM sAdhvIM prakAmaM cittollAsena svamAtaraM matvA vizeSAnnami praNanAma / uvAca ca mAtaryattvayA proktaM tatsarvaM tathyameva, nAtra kAcidvicAraNAsti / mameyaM karamudrA yugabAhusutatvaM jJApayati, ayaM candrayazA me jyeSThabhrAtA bhavati eva paraM lokaH kathaM pratyAyate / laghubhrAtRvAtsalyato jyeSThazcetsanmukhamAyAti tadAhamucitaM vinayaM kurvan zobhAmudvahAmi / evaM naminRpoktamAkarNya sA sAdhvI durgadvAravartmanA pravizya rAjasaudhe jagAma / candrayazAbhUpastu tAmakasmAdAgatAmupalakSya svamAtaraM sAdhvIM vizeSAdabhyutthAya 'natavAn, ucitAsanopaviSTAM tAM sAdhvIM vRttAntaM pRSTavAn / sAdhvI sakalaM vRttAntaM namirAjamilanaM yAvatkathayAmAsa / candrayazA nRpastaM narmi nijalaghubhrAtaraM matvA sabhAlokAn pratyevamuvAca "sulabhAH santi sarveSAM, putrapatnyAdayaH zubhAH / durlabhaH sodaro, bandhurlabhyate sukRtairyadi" // 1 // ityuktvA candrayazAnRpo'pi purAdbahirnirgataH / namirapi taM jyeSThabhrAtaramabhyAgacchantaM dRSTvA siMhAsanAdutthAya bhUtalamilacchirAH praNanAma / candrayazA nRpo'pi svakarAbhyAM taM bhUtalAdutthApya bhRzamAliliGga / tulyAkArau tulyavarNau tAvekamAtRpitRtvasamabhUtatvena tadA paramaprItipadaM jAtau / lokaiH sahodarau jJAtau candrayazA nRpastu tadAnImeva namibandhave sudarzanapurarAjyaM dadau / svayaM saGgrAmAGgaNamadhye dIkSAM lalau / krameNa rAjyadvayaM pAlayannamiH kSitau pracaNDAjJAM jajJe / 1 2 anyadA namervapuSi dAghajvaro jAtaH / pUrvakarmadoSeNa tasya SaNmAsikI pIDA samutpannA / nidrAmapi na lebhe antaHpurInUpurazabdA api karNazUlAyAsan, namirAjJo dAghajvarazAntaye svayaM candanaM gharSayantInAmantaHpurINAM valayazabdA' romasu bhallaprAyA babhUvuH / tatra 1 sA babhASe - mu0 // 2 tathA yugabAhu- mu0 // / 3 mene mu0 // 4 vartate mu0 // 5 nanAma mu0 // 6 valayazabdAstu bhalla - mu0 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [137 tAbhirvalayAni samastAnyuttAritAni, ekaikaM maGgalAya rakSitam, tadAnIM zabdAzravaNena naminA kazcinikaTasthaH sevakaH pRSTaH kathamadhunA kaGkaNazabdA na zrUyante ? tenoktam- svAmin ! bhavatpIDAkaratvenAntaHpurIbhiH kaGkaNAnyuttAritAni, ekaikaM maGgalAya rakSitamiti / naikaikakaGkaNazabdAH zrUyante parasparagharSaNAbhAvAt / evaM tadvacaH zrutvA pratibuddho namirevaM cintayAmAsa-yathA saMyogataH zubhA azubhAH zabdA jAyante, tathA rAgAdikA doSAH saMyogata eva bhavanti / yadyasmAdogAdahaM muktaH syAM tadA sarvasaGgaM vimucya dIkSAM gRhNAmi / tasyeti dhyAyamAnasya rAtrau sukhena nidA samAyAtA, nidAyAM svapnamevaM dadarza, gajamAruhyAhaM mandaragirimArUDhaH / prAtaH pratibuddhaH sa nIrogo jAtaH / sa evaM vyacintayadamuM parvataM kvApyahamadarzam, evamuhApohaM kurvatastasya jAtismaraNamutpannam / namirAjA pUrvabhavaM dadarza / yadahaM pUrvabhave zukrakalpe suro'bhUvam, tadAhajjanmAbhiSekakaraNAyAhamasmin merAvAgamam / atha kaGkaNadRSTAntenaikatvaM sukhakArIti cintayan, pratyekabuddhatvaM prApya pravajito namiH / tadA rAjyamantaHpuramekapade tyajantaM nami brAhmaNarUpeNa zakraH samAgatya parIkSitavAn, praNatavAMzca / zakraparIkSAsamaye namirAjasatkaM zakrapraznanamirAjayuttararUpaM sUtraM kathayati caIUNa devalogAo, uvavanno mANusaMmi logNmi| uvasaMtamohaNijjo, saraI poraNiyaM jAiM // 1 // jAIsarittu bhayavaM, sahasaMbuddho aNuttare dhamme / / puttaM Thavittu rajje, abhinikkhamaI namI rAyA // 2 // dvAbhyAM gAthAbhyAM sambandhaM vadati-namI rAjA putraM rAjye sthApayitvA abhiniSkrAmati abhi-samantAniSkrAmati, gRhavAsAnniHsarati, anagAro bhavatItyarthaH / kiM kRtvA ? 'jAi sarittu' jAtiM smRtvA - pUrvabhavaM smRtvA, kathambhUtaH sa namiH ? bhayavaM' bhagavAn - dhairyasaubhAgyamAhAtmyayazojJAnAdiyuktaH, punaH kIdRzaH?anuttare-sarvotkRSTe zrIjinadharme 'sahasaMbuddho' svyNsmbddhH| iti dvitIyagAthAyA arthH| atha prathamagAthAyA artha:-sanamiH pUrvaM devaloke deva AsIt, tenetyuktam 'caiuNa devalogAo' devalokAccyutvA sa namibhUpo manuSyaloke mnussyjnmnyutpnnH| saca namibhUpa upazAntamohanIyaH san 'paurANikAjAti - pUrvajanmadevalokAdi smarati / atra vartamAnanirdezastatkAlApekSayoktaH // 2 // so devalogasarise , aMteuravaragao vare bhoe / bhuMjittu namI rAyA, buddho rAyA [ bhoe ] pariccayaI // 3 // sa namI rAjA buddho-jJAtatattvaH san bhogAn parityajati, kiM kRtvA ? bhogAn bhuktvA, kathambhUtAn bhogAn ? varAn pradhAnAn sarvendriyasaukhyadAn, kIdRzaH san ? vare pradhAne'ntaHpure gataH san strIsamUhe prAptaH san, kIdRze'ntaHpure ? devalokasadRze devAGganAsadRze ityarthaH / bhuktabhogasya puruSasya bhogA dustyajA iti heto gAn parityajatItyuktam // 3 // 1 paurANikAM jaati-mu0|| 18 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] [ uttarAdhyayanasUtre mihilaM sapurajaNavayaM, balamorohaM ca pariyaNaM savvaM / ciccA abhikkhito, egaMtamahiTThio bhayavaM // 4 // sa bhagavAn mAhAtmyavAn yazasvI namI rAjA ekAntaM davyato- vanakhaNDAdikaM bhAvatazca sarvasaMyogarahitatvam, eka evAhamityato nizcayastamAzritaH, punaH kIdRzo namirAjA ? abhiniSkrAntaH, abhiH samantAnniSkrAntaH saMsArAnnissRtaH, kiM kRtvA ? mithilAsapurajanapadAm, tathA balam, tathAvarodhamantaH puram, tathA parijanaM sarvaM tyaktvA, purANi ca janapadAzca purajanapadAH, taiH saha vartata iti sapurajanapadA, tAM sapurajanapadAm, etAdRzIM mithilApurIM hitvA // 4 // kolAhalagabbhUyaM, AsI mihilAi pavvayaMtaMmi / taiyA rAirisiMmi, narmimi abhinikkhamaMtaMmi // 5 // tadA tasmin kAle mithilAyAM nagaryAM sarvaM sthAnaM kolAhalakabhUtamAsIt, kolAhalo'vyaktarodanAkranditajanitakalakalazabdaH, kolAhala eva kolAhalakaH, kolAhalako bhUtojAto yasmiMstatkolAhalakabhUtam, etAdRzaM sarvaM sthAnaM gRhavihArAdikaM jAtam / kva sati ? nau rAjJyabhiniSkrAmati sati, gRhAtkuTumbAtkrodhamAnamAyAdibhyo vA niHsarati sati, kathambhUte namau ? rAjarSI, rAjA cAsAvRSizca rAjarSistasmin rAjarSI, rAjyAvasthAyAmapi RSiriva RSistasmin rAjarSI // 5 // abbhuTThiyaM rAyarisiM, pavvajjAThANamuttamaM / sakko mAhaNarUveNa, imaM vayaNamabbavI // 6 // namiM rAjarSi zakro brAhmaNarUpeNedaM vacanamabravIt / kathambhUtaM rAjarSi ? uttamaM pravrajyAyAH sthAnaM pravrajyAsthAnaM jJAnadarzanacAritrAdiguNasthAnAnAM nivAsaM pratyabhyutthitamudyatamityarthaH // 6 // kiM nu bho ajja mihilAe, kolAhalagasaMkulA suvvaMti dAruNA saddA, pAsAsu gihesu a // 7 // 'kimi 'ti prazne, 'nu' iti vitarke, 'bho' iti AmantraNe bho rAjarSe ! adya mithilAyAM prAsAdeSu devagRheSu bhUpamandireSu ca punastrika-catuSka- catvarAdiSu dAruNA hRdaye udvegotpAdakA vilApA:- kranditAdayaH zabdAH kiM nu zrUyante ? itIndro rAjarSi nami pRcchati smetyarthaH / kIdRzAH zabdAH ? kolAhalakasaMkulA - avyaktazabdavyAptAH // 7 // eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 8 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [ 139 tata indrapraznAnantaraM namI rAjarSirdevendramidamabravIt / kiM kRtvA ? etamarthamityarthapratipAdakaM zabdaM nizamya zrutvA / kathambhUto namI rAjarSiH ? hetukAraNAbhyAM codita:prerito hetukAraNacoditaH, tatra hetuH paJcAvayavavAkyarUpaH, kAraNaM ca yena vinA kAryasyotpattirna bhavati / paJca avayavA ime pratijJA 1, hetu 2, udAharaNa 3, upanaya 4, nigamana 5 rUpAH / pakSavacanaM pratijJA 1, sAdhyasAdhakaM hetuH 2, tatsAdRzyadarzanamudAharaNam 3, udAharaNena sAdhyena ca saMyojanamupanayaH 4, hetUdAharaNopanayaiH sAdhyasya nizcayIkaraNaM nigamanam 5 / tathaiva darzayati-tava dharmArthino'smAnnagarAdgRhAtkuTumbAdvA niHsaraNaM dIkSAgrahaNamayuktamiti pratijJAvAkyam 1 / kasmAddhetoH ? AkrandAdidAruNazabdahetutvAt, idaM hetuvAkyam 2 | yadya-dAkrandAdidAruNazabdahetukaM bhavati tattaddharmArthinaH puruSasyAyuktam, kiMvat ? hiMsAdikarmavat, yathA hiMsAdikarmaAkrandAdidAruNazabdahetukam, taddhisAdikarma ca dharmArthino'pyayuktaM bhavati, idamudAharaNavAkyam 3 / tasmAttathA tavApi dharmArthino niHsaraNamayuktam, idamupanayavAkyam 4 / tasmAdAkrandAdidAruNaraudrazabdahetutvAddhisAdikarmavatsarvathA tava gRhAtkuTumbAnnagarAnniHsaraNamayuktameva, iti nigamanavAkyam 5 / iti paJcAvayavAtmako heturucyate / kAraNaM darzayati-yadasya pUrvamasato vastuna utpAdakaM tattasya kAraNam, bhavato gRhAnniHsaraNaM dAruNazabdakAryasya kAraNaM jJeyam, yadA bhavato gRhAnniHsaraNaM pUrvaM jAtam, tadA pazcAdAkrandAdizabdalakSaNaM kAryaM jAtam, yadA bhavato dIkSAgrahaNaM na syAttadAkrandAdizabdazca kathaM syAdityarthaH // 8 // evaM hetukAraNAbhyAmindreNa prerito namirAjarSiratha yadabravIttadagretanayA gAthayAhamihilAe ceie vacche, sIyacchAe maNorame / pattapupphaphalovee, bahUNaM bahuguNe sayA // 9 // vAeNa hIramANaMmi, ceiyaMmi maNorame / duhiA asaraNA attA, ee kaMdaMti bho khagA // 10 // namirAjarSiH kimabravIdityAha - mithilAyAM nagaryAM caitye udyAne bho ! ete khagAH pakSiNaH krandanti - kolAhalaM kurvanti / citiH - patra - puSpa phalAdInAmupacayaH, cityAM sAdhu cityam, cityameva caityamudyAnam, tasmin caitye- udyAne ete ucyamAnA khagA - vihagAH pUtkurvanti / kathambhUte caitye ? manorame manojJe, punaH kIdRze ? vRkSaiH zItalacchAye, kIdRzairvRkSaiH ? patra-puSpa-phalopetaiH patra-puSpa- phalairyuktaH, punaH kIdRze caitye ? bahUnAM khagAnAM bahuguNe pracuro - kArajanake ityarthaH / ete khagAH kva santi vilapanti ? caitye vRkSe vAtena hriyamANe satItastataH prakSipyamANe sati ''udyAne devagehe ca vRkSe caityamudAhRtami' tyanekArthaH / 1 caityaM jinaukastad bimbaM caityo jinasabhAtaruH / uddezavRkSazcodyaM tu, prerye prazne'dbhute'pi ca // 356anekArthasaMgrahaH // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] [ uttarAdhyayanasUtre kathambhUte caitye? manorame-manojJe, kIdRzA ete khagAH? duHkhitAH, punaH kIdRzA ?azaraNAH, punaH kIdRzAH ? ArtAH-pIDitAH / atra yatsvajanAkrandanamuktaM tatkhagAkrandanam, svayaM vRkSakalpo yAvatkAlaM tavRkSasya sthitirAsIttAvatkAlaM bhogAdiSu sthiratAsIt / tatazcAkrandAdidAruNa-zabdAnAmabhiniSkramaNaM hetutvamasiddham, svArthahetukatvAtteSAM svArtha sIdamAnaM dRSTaivaM karoti sarvo janaH, ato bhavadukte hetukAraNe asiddhe eva, eteSAM svajanAnAM mayA svArthabhaGgaH kRto nAsti / mamApyatra sthAne ebhiH svajanaiH saheyatyeva sthitiH, kenApyadhikIkartuM na zakyate / tasmAnmama mithilAto niHsaraNaM dIkSAgrahaNaM sarvathA mithilAvAstavyalokAnAmA-krandazabdahetuH kAraNaM ca nAstyevetyarthaH // 10 // eyamadraM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 11 // tatastadanantaraM devendro namirAjarSi pratIdaM vakSyamANaM vacanamabravIt, kiM kRtvA ? etamarthaM nizamya, kIdRzo devendraH ? hetukAraNAbhyAM preritaH, athavA hetukAraNayorviSaye namirAjarSiNA preritaH, pUrva hIndreNa namirAjarSi pratItyuktam-bho namirAjarSe ! eteSAmAkrandAdidAruNazabdahetutvAttava dIkSAgrahaNamayuktam, punasteSAmAkrandAdizabdarUpakAryasya tava dIkSAgrahaNameva kAraNamityukte sati namirAjarSiNA ca teSAmAkrandAdidAruNazabdasya svArtha eva hetukAraNe ukta, tenAsiddho'yaM bhavadukto hetuH, kAraNaM cApyasiddhameveti rAjarSiNendaH preritaH sannidaM vacanaM namirAjarSi prati punaruvAcetyarthaH // 11 // esa aggI ya vAo ya, eyaM DajhaMti mNdirN| bhayavaM aMteuraM teNa, kIsa NaM nAvapekkhaha // 12 / / he bhagavan ! eSa pratyakSo'gnirvAyuzca dRzyate, punaretatpratyakSaM mandiraMdahyate, tavetyadhyAhAra: tava gRhaM prajjvalati / he bhagavan ! 'teNaM' iti tena kAraNena, athavA 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, tavAntaHpuraM - rAjIvargam, 'kIsa NaM' iti kasmAt kAraNAnnopekSasenAvalokase ? yadyadAtmano vastu bhavati tattadvIkSaNIyam, yathAtmIyaM jJAnAdi, tathedaM bhavato'ntaHpuramapi jvalamAnamavalokanIyam // 12 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisI, devidaM iNamabbavI // 13 // asyA gAthAyA arthastu pUrvavat ayameva vizeSa:-namirAjarSirdevendrasya vacanaM zrutvA devendraM pratIdamabravIt // 13 // kimabravIdityAha suhaM vasAmo jIvAmo, jesi mo natthi kiMcaNaM / mihilAe DajjamANIe, na me Dajjai kiMcaNaM // 14 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [141 ___bho prAjJa ! vayaM sukhaM yathAsyAttathA vasAmaH- sukhaM tiSThAmaH sukhaM yathA syAttathA jIvAmaH- prANAn dhArayAmaH / mo' ityasmAkaM "kiMcana' kimapi-svalpamapi, jJAnadarzanAbhyAM vinA paraM kimapi svakIyaM nAsti / yatkiJcidAtmIyaM bhavati tadvilokyate, agnijalAdhupadavebhyo rakSyate, yadAtmIyaM na bhavati tasyArthaM kena cekhidyate / yaduktam - 'ego me sAsao appA, naanndNsnnsNjuo| sesANa bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 1 // tadeva darzayati-mithilAyAM nagaryAM dahyamAnAyAM 'me'-mama kimapi na dahyate, iti hetoH sarve'pi svajanadhanadhAnyAdayaH padArthA matto'tizayena bhinnAH, eteSAM vinAze na cAsmAkaM vinAza ityarthaH // 14 // cattaputtakalattassa, nivvAvArassa bhikkhuNo / piyaM na vijjae kiMci, appiyaMpi na vijjae // 15 // etAdRzasya bhikSobhikSAcarasya priyamapriyaM ca na kiJcidvidyate / kathambhUtasya bhikSoH ? tyaktaputrakalatrasya, tyaktAni putrakalatrANi yena sa tyaktaputrakalatrastasya- parihatasutabhAryasya, punaH kIdRzasya ? nirvyApArasya, vyApArAnnirgato nirvyApArastasya nirArambhasya paJcaviMzatikriyArahitasya // 15 // bahuM khu muNiNo bhaI, aNagArassa bhikkhunno| savvao vippamukkassa, egaMtamaNupassao // 16 // 'khu' iti nizcayena, muneH-sAdhorbahubhadaM-pracuraM sukhaM vartate / kathambhUtasya muneH ? anagArasya niyatavAsarahitasya, punaH kIdRzasya muneH ? bhikSayA gRhItAhArasya, kiM kurvato muneH ? ekAntamanupazyataH, eka evAhamityato nizcaya ekAntastaM nizcayaM vicArayata ekatvabhAvanAM bhAvayataH, punaH kIdRzasya muneH ? sarvataH parigrahAdvipramuktasya // 16 // eyamaDhe nisAmittA, heUkAraNacoio / tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 17 // iti namirAjarServacanaM zrutvA devendraH, punarnamirAjarSi pratIdamabravIt // 17 // pAgAraM kArayittANaM, gopuraTTAlagANi ya / usUlagasayagghIo, tao gacchasi khattiyA // 18 // he kSatriya ! tataH pazcAttvaM gaccha, dIkSArthaM gaccherityarthaH / kiM kRtvA? pUrva nagarasya rakSArtha 1 eko mama zAzvata AtmA, jnyaandrshnsNyuktH| zeSA (mattaH) bAhyA bhAvAH, sarve sNyoglkssnnaaH||1|| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] [ uttarAdhyayanasUtre prAkAraM - koTTaM kArayitvA punastasya prAkArasya gopurANi pratolIdvArANi kArayitvA pratolIkathanAdevArgalAsahitamahAdRDhakapATAni kArayitvA punastasya prAkArasyATTAlakAni ca kArayitvA, aTTAlakAni hiprAkArakoSTako parivartIni mandarANyucyante / murajAnAmuparisthagRhANi saGgrAmasthAnAni kArayitvA, punastasya prAkArasya ' usUlage 'ti khAtikAM kArayitvA, punastatra prAkAre zataghnIH kArayitvA zatadhnyoM hi yantravizeSAH, yA hi ekaM vAraM cAlitAH satyaH zatasaGkhyAkAn bhaTAn vinAzayati / dUramAra-kuhakabANA''rAvAdipASANayantrAdIn kArayitvA pazcAd vrajeH / atra he kSatriyeti sambodhana - muktam, tena kSatriyo hirakSAkaraNe samarthaH syAt, kSatAtprahArAdbhayAt trAyata iti kSatriyaH, yo hi kSatriyaH syAtsa purarakSAM prati kSama eva syAditi hetoH kSatriyeti sambodhanaM proktam // 18 // eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarasI, deviMdamiNamabbavI // 19 // iti devendravacaH zrutvA punarnamirAjarSirdevendraM pratIdamabravIt // 19 // saddhaM ca nagaraM kiccA, tavasaMyamamaggalaM / khaMtIniUNapAgAraM tiguttaM duppadhaMsagaM // 20 // dhaNuM parakkamaM kiccA, jIvaM ca iriyaM sayA / dhiraM ca keyaNaM kiccA, sacceNaM palimaMthae // 21 // tavanArAyajutteNaM, bhittUrNaM kammakaMcuyaM / muNI vigayasaMgAmo bhavAo parimuccaI // 22 // tisRbhirgAthAbhirindravAkyasya pratyuttaraM dadAti - bho prAjJa ! munirjinavacanapramANakRtsAdhurbhavAtsaMsArAtparimucyate, pari-samantAnmukto bhavati, muktisaukhyabhAk syAt / kathambhUto muniH ? vigatasaGgrAmaH, vigataH saGgrAmo yasmAtsa vigatasaGgrAmaH, sarvazatrUNAM vijayAtsaGgrAmarahito jAta ityarthaH / sa muniH kiM kRtvA vigatasaGgrAmo jAtastadAhazraddhAM tattvazravaNarucirUpAM samastaguNAdhArabhUtAm bhagavadvacane sthairyabuddhi nagaraM kRtvA, tatra zraddhAnagare upazamavairAgyavivekAdIni gopurANi kRtvetyanuktamapi gRhyate / tapodvAdazavidham, saMyamaM - saptadazavidham argalApradhAnaM kapATamapi argalA, tato'rgalAkapATaM kRtvA, punastasya zraddhAnagarasya kSAnti prAkAraM kRtvA, kSamAM vapraM kRtvA, kathambhUtaM prAkAraM ? nipuNaM paripUrNaM dhAnyapAnIyAdibhirbhRtam / punaH kathambhUtaM prAkAraM ? tisRbhirguptibhirguptaM rakSitam, gopurATTAlakotsUlakakhAtikAsthAnIyAdibhI rakSitam / punaH kIdRzaM prAkAraM ? duSpradharSikaM - zatrubhirdurAkalanIyam, pUrvamindreNa prAkArAdIn kArayitvetyuktam, tasyottaramidaM jJeyam / athAdhunA prAkArAdau saGgrAmo vidheya ityAha " Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [ 143 munirvigatasaGgrAmaH syAt, parAkramaM kriyAyAM balasphoraNam, dhanuH kRtvA, ca punastasya dhanuSaH sadA IryAsamitim, jIvAM pratyaJcAM kRtvA, ca punastasya parAkramadhanuSo dhRtiMdhairyaM dharmAbhiratim, ketanaM zrRGgamayaM dhanurmadhye kASThaM muSThisthAnaM kRtvA, tatketanaM ca snAyunA dRDhaM badhyate / idamapi dhairyaketanaM zrRGgadhanurmadhyasthakASThaM satyena satyarUpasnAyunA 'palimaMthae' iti paribadhnIyAt / punastapa eva nArAco lohamayo bANastaponArAcastena yuktaM taponArAcayuktam, tena taponArAcayuktena tena pUrvoktena parAkramadhanuSA karmakaJcakaM karmasannAhaM bhittvA, atra karmakaJcakagrahaNena AtmaivoddhataH zatruH, sa eva yodhavyaH, tasyaiva karmakaJcakaM karmasannAhaM bhedyamityarthaH / karmaNastu kaJcakatvaM tadgatamithyAtvAviratikaSAyodaya bhAja-AtmanaH zraddhAnagarasya rodhaM kurvato durnivAratvAt, karmakaJcakabhedAttasyAtmano jitatvAt, jitakAzI jAta eva, prAkAraM kArayitvetyAdi tasya sAdhanatA proktA // 20-22-22 // eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 23 // etannamirAjarServacanaM zrutvA devendro namirAjarSi pratIdamabravIt // 23 // pAsAe kAraittANaM, vaddhamANagihANi ya / vAlaggapoi Ao ya, tao gacchasi khattiyA // 24 // kSatriya ! tataH pazcAttvaM gaccha / kiM kRtvA ? prAsAdAn kArayitvA bhUpayogyamandirANi kArayitvA punarvardhamAnagRhANi anekadhA vAstuvidyAnirUpitAni vardhamAnagRhANi kArayitvA, vAlAgrapotikAzca kArayitvA valabhIH kArayitvA, gRhopari 'baGgalArAuTI pramukhAH kArayitvetyarthaH / athavA vAlAgrapotikA - jalamadhyamandirANi kArayitvA, SaDRtu - sukhadAni gRhANi kArayitvA pazcAdgantavyamityarthaH // 24 // - eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarasI, deviMdamiNamabbavI // 25 // tato namirAjarSirindrasya bacanaM zrutvA devendraM pratyabravIt // 25 // saMsayaM khalu so kuNai, jo magge kuNaI gharaM / jattheva gaMtumicchijjA, tattha kuvvijja sAsayaM // 26 // bhaH prAjJa ! sa puruSaH saMzayameva kurute, yaH puruSo mArge gRhaM kurute / yo hyevaM jAnAti mama kadAcidvAJchitapade gamanaM na bhaviSyati, sa eva mArge gRhaM kuryAt / atra gRhakAraNaM tu mArgaprAyameva jJeyam, yasya tu gamanasya nizcayo bhavetsa mArge gRhaM na kuryAdeva / ahaM tu na saMzayitaH, mama saMzayo nAstIti hArdam / samyaktvAdiguNayuktAnAM muktinivAsayoyatvena yatraiva gantumicchettatraiva svAzrayaM svagRham athavA 'sAsayami' ti zAzvatamavinazvaraM gRhaM kuryAdityarthaH // 26 // 1 makAnanI upara agAsImAM rUma jevuM banAvavuM ke jyAMthI cAre bAju dUra sudhI joI zakAya athavA agAsI upara dhajA-patAkA bAMdhavI / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] [uttarAdhyayanasUtre eyamaTuM nisAmittA, heuukaarnncoio|| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 27 // tataH punardevendro namirAjarServacanaM zrutvA namirAjarSi pratIdaM vacanamabravIt // 27 // Amose lomahAre ya, gaMThibheye ya takkare / nagarassa khemaM kAuNaM, tao gacchasi khattiyA // 28 // he kSatriya ! tvaM tatastadanantaraM gaccheH, kiM kRtvA ? nagarasya kSemaM kRtvA, tatra nagare AmoSA, lomahArAH, ca punargranthibhedAstaskarAH, khAtapAtakA, luNTAkA vidyante, tAn nagarAniSkAsya sukhaM kRtvA pazcAttvayA dIkSA gRhItavyA / AmoSAdayo hyete taskarANAM bhedAH santi / A samantAnmuSNanti corayantItyAmoSAstAnnivAryA / lomahArAste ucyante ye'tinirdayatvena parasya pUrvaM prANAn hRtvA pazcAd dravyaM gRhNAnti te lomahArAH / lomnA tantunA paTTasUtramayapAzena prANAn harantIti lomahArAH pAzavAhakAstAnivArya, punargranthi davyagranthi ghurgharakakartikAkSurakAdiprayogeNa bhindanti vidArayantIti granthibhedAstAn sarvAn taskarAnnirAkArya nagaraM taskararahitaM kRtvA pazcAtparivrajerityarthaH // 28 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 29 // tata etadvacanaM zrutvA namirAjarSirindraM pratIdaM vacanamabravIt // 29 // asaI tu maNussehiM, micchAdaMDo pajuMjae / akAriNottha bajhaMti, muccaI kArago jaNo // 30 // asakRdvAraMvAraMmanuSyaimithyA vRthaivAparAdharahiteSuniraparAdhajIveSvajJAnAdahaGkArAdvAdaNDaH pryujyte|yto patra saMsAre'kAriNa AmoSAdikrUrakarmaNAmakartAro badhyante,kArakAcAmoSAdInAM krUrakarmaNAM karizca janA mucyante, anena teSAM tu jJAtumazakyatvena kSemakaraNasyApyazakyatvaM proktam / yadindriyANyAmoSatulyAni jJeyAni, tAnyeva jeyAni // 30 // eyamaDhe nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 31 // 'tataH punaH devendro namirAjarSi pratIdamabravIt // 31 // je ke patthivA tubbhaM, no namaMti narAhivA / vase te ThAvaittANaM, tao gacchasi khattiyA // 32 // 1 privjedi-mu.||2 etannamirAjarServacanaM shrutvaa-mu.|| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [ 145 he narAdhipa ! ye kecitpArthivA rAjAnastubhyaM na namanti tAn bhUpAlAn vazye sthApayitvA tato he kSatriya ! tvaM gaccha // 32 // eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 33 // tato devendravacanAnantaraM namirAjarSirdevendraM pratyabravIt // 33 // jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae jiNe / egaM jiNejja appANaM, esa se paramo jao // 34 // yo manuSyaH saGgrAme subhaTasahasrANAM sahasraM jayet, kathambhUte saGgrAme ? durjaye, athavA kathambhUtaM subhaTasahastrANAM sahastraM ? durjayam, duHkhena jayo yasya tad durjayam, yaH kazcideka etAdRzaH subhaTaH syAt, yaH subhaTAnAM dazalakSaM jayet / ekaH punaretAdRzaH puruSaH syAdya AtmAnaM - duSTAcAre pravRttaM tena saha yudhyeta, AtmanA saha yuddhaM kuryAdityarthaH / eSa AtmavijayaH 'se' iti tasyAtmajayinaH parama utkRSTo jayaH proktaH / ko'rthaH ? yo hyAtmavijayI pumAn bhavati tasya puruSAt dazalakSasubhaTavijayinaH puruSAnmahAn jayavAdaH, dazalakSasubhaTajetuH sakAzAdAtmavijayI pumAn baliSTha ityarthaH // 34 // appANameva jujjhAhi, kiM te jujjheNa bajjhao / appaNA eva appANaM, 'jaittA suhamehae // 35 // tatazcAtmanA sahaiva yudhyasva, 'te' tava bAhyena yuddhena - bAhyasaGgrAmeNa kiM ? na kimapItyarthaH / bAhyapArthivAdivijayo vyartha evetyarthaH / AtmanA eva AtmAnaM jitvA muniH sukhamedhate prApnotItyarthaH / atrAtmAzabdena manaH, sarvatra sUtratvAnnapuMsakatvam atatigacchati prApnoti navInAni navInAnyadhyavasAyasthAnAntarANItyAtmA mana ucyate // 35 // paMcendiyANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lohaM ya / dujjayaM ceva appANaM, savvamappe jie jiaM // 36 // bhoH prAjJa ! AtmA- mana eva durjayam, tasminnAtmani jite sarvametajjitam / etatkiM kiM tadAha-paJcendriyANi ca punaH krodho mAno mAyA, tathaiva lobhazcakArAnmithyAtvAviratikaSAyAdikam etatsarvamaricakramAtmani jite jitamiti jJeyam / yatpUrvaM ye kecitpArthivA anamrA ityuktaM tasyottaraM proktam // 36 // eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao narma yarisiM, deviMdo iNamabbavI // 37 // etadvacanaM zrutvendraH punarnamiM rAjarSi pratIdamabravIt // 37 // 1 jiNittA anyasaMskaraNe // 19 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] [uttarAdhyayanasUtre jaittA viule janne, bhoittA samaNamAhaNe / daccA bhuccA ya jiTThA ya, tao gacchasi khattiyA // 38 // . rAgadveSayostyAgaM nizcityAtha jinadharme sthairya parIkSitumindraH prAha-bho kSatriya ! tataH pazcAttvaM gaccha / kiM kRtvA ? vipulAn-vistIrNAn yajJAn yAjayitvA, vistIrNAn yajJAn kArayitvetyarthaH / zramaNabrAhmaNAn bhojayitvA pazcAcchramaNabrAhmaNAdibhyo gavAdIn datvA, ca punarbhuktvA, zabdarUparasagandhasparzAdiviSayAn bhuktvA rAjarSitvena svayameva yAgAniSTvA -yajJAnazvamedhAdIn kRtvA, yatprANinAM prItikaraM syAt, taddharmAya syAt, tathA'hiMsAdi, tathAmUni yajApanabhojanadAnabhogayajanAdIni dharmAya syurityarthaH // 38 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 39 // tataH punarnamirAjarSirdevendraM pratIdamabravIt // 39 // jo sahassaM sahassANaM, mAse mAse gavaM dae / tassAvi saMjamo seo, aditassavi kiMcaNaM // 40 // yo gavAM sahasrANAM sahasramAddazalakSaM gavAM mAse mAse dAne pAtrebhyo dadyAttasyaivaMvidhasya gavAM dazazatasahasradAyakasyApi tasmAdvAM dAnAtsAdhoH saMyama - AzravAdibhyo virAgaH zreyAnatizayena prazasyaH / atra sAdhoriti padamadhyAhAryam / kIdRzasya sAdhoH ? kiJcitsvalpaM vastvapyadadAnasyAdAturityarthaH // 40 // eyamalR nisAmittA, heUkAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 41 // etatpUrvoktamarthaM zrutvA nami rAjarSi prati devendraH punarabravIt // 41 // atha caturNAmAzramANAM madhye prathamaM gRhasthAzramameva varNayati, pravrajyAdADhyaM ca parIkSayati ghorAsamaM caittANaM, annaM patthesi AsamaM / iheva posaharao, bhavAhi maNuAhivA // 42 // bho manujAdhipa ! ghorAzrama-gRhasthAzramaM tyaktvAnyaM bhikSukAzramaM prArthayasi, ghorohInasatvainarai'nirvoDhumazakyaH, Azramyate vizrAmo gRhyate yasmin sa AzramaH, AzramAzcatvAraH-brahmacAri-gRhi-vAnaprastha-bhikSurUpAH, tatra gRhiNAmAzramo hi duranucaraH pAlayituma1 narairvoDhu -mu.|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [147 zakyastaM parityajyAnyamaparaM hInabalAnAM kAtarANAM sukhenodarabharaNakaraNasamarthaM bhikSUNAmAzramaM vAJchasi / yata uktaM "gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH pAkhaNDamAzritAH // 1 // sudurvahaM parijJAya, ghoraM gArhasthyamAzramam / muNDanagnajaTAveSAH, kalpitAH kukSipUrtaye // 2 // sarvataH sundarA bhikSA, rasA yatra pRthak pRthak / / syAdaikayAmikI sevA, nRpatvaM sAptayAmikam" // 3 // tasmAdidaM kAtarANAmAcaritaM bhavAdRzAnAM zUrANAM na yogyamiti hArdam / ihaivAtraiva gRhasthAzrame pauSadhe ratazcaturdazIpUrNimoddiSTAmAvAsyASTamyAditithiSUpavAsAdirato bhava, aNuvratopalakSaNaM caitat / asyopAdAnaM parvadineSvavazyaM tapo'nuSThAnakhyApakaM yadyad ghoraM duSkaraM tattaddharmAthinA nareNAnuSTheyam / yathAnazanAdItyantargatahetukAraNe svayameva jJeye // 42 // eyamaDhe nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 43 // atha namirAjarSirdevendraM prati gRhasthAzramAdbhikSukAzrame'dhikalAbhaM darzayati, dharmavyApAraparo hyadhikalAbhadRSTirbhavet // 43 // mAse mAse u jo bAlo, kusaggeNaM tu bhuMjae / na so suakkhAyadhammassa, kalaM agghai solasiM // 44 // yaH kazcidvAlo nirvivekI naro mAse mAse kuzAgreNaiva bhuGkte, na tu karAGgulyAdinA bhukte, yadvA yaH kazcidyAvadbhojanAdikuzasya-darbhasyAgre'dhitiSThati tAvadeva bhukte adhikaM na bhuGkte, alpAhArI syAdityarthaH |athvaa yo bAlo'jJAnI mAse mAse kuzAgreNaiva bhuGkte, kuzAgreNAhAravRttiM kuryAt, annaM na kimapi bhukta ityarthaH / etAdRkkaSTAnuSThAnakArI, so'pi svAkhyAtadharmasya SoDazImapi kalAM nArghati-na prApnoti / suSTha niravadyamAkhyAtaH svAkhyAtastasya svAkhyAtasya jinoktasya saMyamadharmasya cAritrasya yaH SoDazo bhAgastattulyo'pyajJAnIlAbhAlAbhasyAjJaH, kuzAgrabhojI na syAdityarthaH / tasmAd gRhe tiSThatastapaH kurvato bAlasya yathAkhyAtacAritrapAlakasya sAdhormahadantaram, gRhI atIvadharmAtmA bhavati, tathApi sarvasAvadyatyAgI na bhavati, dezavirata eva syAt, tasmAtsarvaniravadyatvAjjinoktatvAnmokSArthinA niravadyadharma eva AzrayaNIyaH sAvadhastu nAzrayaNIyaH, AtmaghAtAdivat // 44 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] [uttarAdhyayanasUtre eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 45 // tataH punarnamirAjarSi prati devendra idamabravIt // 45 // hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM, kaMsaM dUsaM ca vAhaNaM / kosaM vaDDAvaittANaM, tao gacchasi khattiyA // 46 // atha dravyalobhatyAgaM parIkSitumAha-he kSatriya ! hiraNyaM-ghaTitasvarNam, suvarNamaghaTitam, maNayazcandrakAntAdya indranIlAdya vA, muktaM-muktAphalam, kAMsya-kAMsyabhAjanAdi, duSyaMvastrAdi, vAhanaM-rathAzvAdi, kozaM - bhANDAgAram, etad vRddhi prApayya-vardhayitvA tatastvaM dIkSAyai gaccha / atrAyamAzayaH-yo'paripUrNeccho bhavati sa dharmAnuSThAnayogyo na bhavati / yathA mammaNaH, aparipUrNeccho hi bhavAn sAkAMkSo bhavati // 46 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 47 // tata etadvacanaM zrutvA namirAjarSirindaM pratIdaM vacanamabravIt // 47 // suvaNNarUpassa u pavvayA bhave, siyA hu kelAsasamA asNkhyaa| narassa luddhassa na tehiM kiMci, icchA hu AgAsasamA aNaMtiyA // 48 // puDhavI sAlI javA ceva, hiraNNaM psubhissh| paDipunaM nAlamegassa, ii vijjA tavaM cre||49|| suvarNasya tu punA rUpyasya cAsaGkhyakA bahavaH kailAzasamA atyuccAH syuH, kadAcit 'hu' yasmAtkAraNAtparvatA bhaveyustadApi lubdhasya - lobhagrastanarasya taiH kailAzaparvatapramANaiH svarNarUpyapujairna kiJcidityarthaH |lobhvtH puruSasya kadApIcchApUrtina syAt / 'hu' iti nizcayenecchAkAzasamA'nantikA'pArA // 48 // punaricchAyA eva prAbalyamAha pRthivI samudrAntA, zAlayaH kalamaSASTikyalohitadevabhojyadeyastandulAH, yavadhAnyAni, ca zabdAdanyAnyapi godhUmamudgAdIni, hiraNyaM suvarNaM ghaTitadInArAdidravyaM hiraNyagrahaNena anyA'pi tAmra kastIrAdidhAtavaH, pazubhirgavAzvagajakharauSTrAdibhiH saha pratipUrNa samastam, evamekasya puruSasyecchApUrtaye nAlaM-na samarthaM bhavati / 'ii' ityetadviditvA sAdhustapazcaretsAdhustapaH kuryAt, icchAnirodha eva tapastadvidadhyAt / tapasaivecchApUrtiH syAt , tathA ca sati sAkAGkSatvamasiddham, santuSTatayA mama cAkAGkSaNIyavastuna evAbhAvAt // 49 // 1 bhaannddaagaaraadi-mu.||2 bhvissyti-mu.||3 sAThI cokhA // 4 klii|| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [149 eyamadvaM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namirAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 50 // atha punarnarmi muni prati devendra idamAhaM // 50 // accherayamabbhUdae, bhoe cayasi patthivA / asaMte kAme patthesi, saMkappeNa vihannasi // 51 // he pArthivaitadAzcaryaM vartate, yattvamevaMvidho'pyadbhutAn ramaNIyAn bhogAn tyajasi / bhogatyAgAccAsato'vidyamAnAdapratyakSAn kAmAn viSayasukhAni svargApavargasaukhyAni prArthayase, etadapyAzcaryam / athavA tavAtra ko doSaH ? atilobhasya vijRmbhitametadalabdhapradhAna-pradhAnatarabhogasukhAbhilASarUpeNa vikalpena vihanyase vibAdhyase / adRSTasvargApavargasukhalobhena pratyakSANi bhogasukhAni tyaktvA pazcAttApena tvaM pIDyase ityarthaH / yaH sadviveko bhavetsa labdhaM vastu tyaktvA'labdhavastuni sAbhilASo na syAt // 51 // eyamadvaM nisAmittA, heuukaarnncoddo| tao namI rAyarisI, deviMdamiNamabbavI // 52 // tataH punarnamirAjarSirdevendraM pratIdamabravIt // 52 // sallaM kAmA visaM kAmA, kAmA AsIvisovamA / kAme patthemANA, akAmA jaMti duggaiM // 53 // ete kAmA-viSayA vividhabAdhAvidhAyitvAcchalyaM zalyasadRzA dehamadhyapraviSTatruTitabhallitulyAH, pratikSaNaM pIDotpAdakAH |punH kAmA viSaM viSasadRzAH, yathA viSaM tAlapuTAdi bhakSitaM sanmaraNotpAdakam, tathA kAmA api dharmajIvitavinAzakA mukhe madhuratvamutpAdya pazcAnmaraNamutpAdayanti dAruNatvAt / punaH kAmA AzIviSopamAH, AzI-dADhAviSaM yeSAM te AzIviSAH sasteSAmupamA yeSAM te AzIviSopamAH sarpasadRzAH yathA sarpadaSTA jIvA niyante tathaiva kAmairdaSTA jIvA niyante / yathA hi phaNimaNibhUSitAH sarpAH zobhanA dRzyante, spRSTAzca vinAzAya syuH, etAdRzAn kAmAn prArthayanto janA durgati yaanti| kIdRzA janAH? akAmAH kAmasukhAbhilASaM vAJchanto'pyalabhamAnA aprAptamanorathAH kAmino narakAdau vrajanti / tasmAdete pratyakSaM sukhotpAdakA api kAmAH kaSTadAyakatvAtsaMyamadharmazca sakalakaSTaharatvAdvivekibhiH kAmAstyAjyAH, saMyamo grAhya iti hArdam // 53 ||ath kathaM durgati yAntItyAha - ahe vayai koheNaM, mANeNaM ahamAgaI / mAyAgaipaDigghAo, lobhAo duhao bhayaM // 54 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] [ uttarAdhyayanasUtre jIvaH krodhenAdho vrajati, narake yAti, mAnenAdhamA gatirbhavati, gardabhauSTramahiSazUkarAdigatiH syAt / mAyayA sugateH pratighAtaH, mAyA sugatarargalA bhavati / lobhAd dvidhApi bhayaM syAt, aihikaM pAralaukikaM ca bhayaM duHkhaM syAt / kAmaprArthane hyavazyaM bhAvinaH krodhAdayaste ca krodhAdaya idRzAH / tataH kathaM tatprArthanAto durgatirna syAt ? // 54 // evaM vacanayuktiM zrutvendro namirAjarSi prati kSobhayitumazaktaH kimakarodityAha avaujjhiUNa mAhaNa-rUvaM viuvviUNa iMdattaM / vaMdai abhitthuNaMto, imAhiM mahurAhiM vaggUhi // 55 // indro namirAjarSi prati vandate / kiM kurvan ? imAbhiH pratyakSaM vakSyamANAbhirmadhurAbhigbhiH stuvan kiM kRtvA ? brAhmaNarUpamapohya-tyaktvA, indratvaM vikuLa-vidhAya // 55 // aho te nijjio koho, aho mANo praajio| aho te nijjiyA mAyA, aho loho vasIkao // 56 // aho ityAzcarye, tvayA krodho nirjitaH, yato mayA tvAM pratyuktamanamrapArthivAvazIkartavyAstadApi tvaM na kruddha ityarthaH / aho ityAzcarye tvayA mAno'pi dUrIkRtaH, yato mandira dahyate, antaHpuraMdahyata ityAdhuktam, tathApi mayi vidyamAne mama puraM mamAntaHpuraM ca dahyata iti tava manasyahaMkRti yAt, tasmAnisanastvaM varttase |aho ityAzcarye, tvayA mAyApi nirjitAnirAkRtA, yatastvaM nagarasya rakSAkAraNeSu prAkArATTAlakAdiSu, niSkAsanayogyeSvAmoSalomAhAragranthibhedakataskarAdInAM vazIkaraNahananAdiSu camano no'karoH |aho ityAzcarye, lobho vazIkRtaH, hiraNyasuvarNAdikaM vardhayitvA pazcAdgantavyamiti zrutvApi mAM pratIcchA hu AkAzasamA'nantakA ityuktavAn tasmAccatvAro'pi kaSAyAstvayA jitA ityarthaH // 56 // aho te ajjavaM sAhu, aho te sAhu maddavaM / aho te uttamA khaMti, aho te mutti uttmaa||57 // aho iti vismaye, AzcaryakAri vA, sAdhu-samIcInaM te tavArjavam, RjoH-saralasya bhAva ArjavaM vinayavattvaM vartate / aho AzcaryakAri tava sAdhu-sundaraM mArdavam, mRdo vo mArdavaM-komalatvaM sadayatvaM vartate / aho sAdhvI tava kSAnti:-kSamA vartate, aho sAdhvI tava muktirvartate - nirlobhatA vartate // 57 // atha punarvardhamAnaguNadvAreNAbhiSTauti- . ihasi uttamo bhaMte, piccA hoisi uttamo / loguttamuttamaM ThANaM, siddhi gacchasi nIrao // 58 // he mune ! he bhagavan ! he pUjya ! tvamiha-asmin janmanyuttamo'si, sarvapuruSebhyaH Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [ 151 pradhAno'si, uttamaguNAnvitatvAt / 'picyA' iti pretya - paraloke'pyuttamo bhaviSyasi lokasyottamottamamatizayapradhAnaM sthAnametAdRzaM siddhi muktisthAnaM nIrajA niSkarmA gacchasi - tvaM gamiSyasi / atra 'loguttamuttamami' tyatra makAraH prAkRtatvAt, lokottamottama iti vaktavyam // 58 // evamabhitthuNato, rAyarisiM uttamAe saddhAe / pAyAhiNaM karato, puNo puNo vaMdae sakko // 59 // zakra-indro namirAjarSi punaH punarvandate - bhUyo bhUyo namaskurute / kiM kurvan ? pradakSiNAM kurvan, punaH kiM kurvan ? uttamayA-pradhAnayA zraddhayA rucyA, bhaktyA'bhiSTuvan stutiM kurvannityarthaH // 59 // to vaMdiUNa pAe, cakkaMkusalakkhaNe munivarassa / AgAseNuppaio, laliyacavalakuMDalakirIDI // 60 // 'to' iti tataH zakra AkAzamanutpatita uDDitaH, kiM kRtvA ? munivarasya rAjarSeH pAdau vanditvA kIdRzau muneH pAdau ? cakrAGkuzalakSaNau, rAjJo hi pAdayozcakrAGkuzalakSaNaM syAt / kIdRzaH zakraH ? lalitacapalakuNDalakirITI, lalite savilAse capalecaJcale ca te kuNDale ca yasya sa lalitacapalakuNDalaH, kirITaM mukuTaM yasyAstIti kirITI, lalitacapalakuNDalazcAsau kirITI ca lalitacapalakuNDalakirITI, capalasundarakuNDalamukuTadhAraka ityarthaH // 60 // namI namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vedehI, sAmane pajjuvaTThio // 61 // - namirAjarSirAtmAnaM namayati-AtmAnaM vinayadharme bhAvayati, kathambhUto nami: ? zakreNa sAkSAtprakAreNa pratyakSIbhUya coditaH, gRhItamanobhAvaH parIkSitAzayaH sa namirvideheSu videhadezeSu bhavo - vaideho - videhadezAdhipo gRhaM tyaktvA zrAmaNye zramaNasya - sAdhoH karma zrAmaNyaM sAdhudharmastatra paryupasthita udyato'bhUt, pari upasargeNAyamartho dyotate svayamevodyataH, na tvindrapreraNAto dharme vipluto'bhUditi bhAvaH // 61 // evaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA paviakkhaNA / viNayati bhogesu, jahA se namI rAyarisi // 62 // tti bemi sambuddhAH samyagjJAtatattvAH paNDitAH sunizcitazAstrArthA evamamunA prakAreNa kurvanti, bhogebhyo vizeSeNa nivartante, kIdRzAH sambuddhAH ? pravicakSaNAH, prakarSeNAbhyAsAtizayena vicakSaNaH kriyAsahitajJAnayuktAH ityarthaH / ka iva bhogebhyo nivartante ? yathA namirAjarSirbhogebhyo nivartita ityahaM bravImi sudharmA svAmI jambUsvAminaM prati vadati // 62 // iti tRtIyapratyekabuddhanamirAjarSisambandhaH // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] [uttarAdhyayanasUtre atha yadA namiH pratibuddhastadAnImeva nagAtirnRpaH pratibuddhaH / atha nagAtinRpacaritraM kathyate-asmin bharate puNDravardhanaM nAma nagaramasti, tatra siMharatho nAma rAjA vartate / gandhAradezAdhipatestasya rAjJo'nyadA dvAvazvau prAbhRtau samAyAtau / tayoH parIkSArthamekasmisturage rAjAdhirUDhaH, ekasmizca turage'paro nara ArUDhaH, tena samamaparaizcAzvavArazataiH parivRto bhUpatirbAhyArAmikAyAM gataH, parIkSAM kurvatA rAjJAzvaH pradhAnagatyA vimuktaH, so'pi balavatA vegena niryayau / yathA yathA rAjA valgAmAkarSati tathA tathA sa vAyuvegavAn jAtaH, puropavanAnyatikramya so'zvo rAjAnaM lAtvA mahATavyAM praviSTaH, zrAntena bhUpena tadAsya valgA muktA, tadA rAjainaM viparItAzvaM manyate sma, tasmAduttIrya rAjA bhUmicaro babhUva / taM ca pAnIyaM pAyayitvA vRkSe babandha, svaprANavRttiM phlairviddhe|| tata ekaM nagamAruhya kvacitpradeze sundaramekaM mahAvAsaM dadarza / rAjA kutUhalAttasminnAvAse praviSTaH / tatraikAkinI pavitragAtrAM kanyAM bhUpatidRSTavAn, sA rAjAnamAgacchantaM dRSTvA bhUriharSA AsanaM dadau / rAjJoce kA tvaM ? ko'yamadinivAsaH ? kimidaM ramyaM dhAma ? kanyA prAha-bhUpAla ! prathamaM matpANigrahaNaM kuru / sAmprataM viziSTaM lagnamasti, pazcAtsarvaM vRttAntamahaM kathayiSyAmi / tayetyukte narapatistatra tayA samaM pUjitaM jinabimbaM praNamyodvAhamAGgalyamalaJcakAra / bhUpatinA pariNItA sA kanyA vividhAn bhogopcaaraaNshckaar| vicitrAzca svabhaktIrdarzayAmAsa |avsre rAjA tAM pratyevamAha-vimalaiH puNyairAvayoH sambandho jAto'sti, paraM tvaM svavRttAntaM vada, kA tvaM kathamatraikAkinI vasasi ? svabhA evamukte sA svasambandhaM mUlato vktumaarebhe| kSitipratiSThe nagare jitazatrurnUpo'sti / so'nyadA paradezAyAtacarAnevamAha- aho ! mama rAjye kiJcinnyUnamasti ? te prAhuH-sarvamapi tava rAjye'sti, paraM vicitracitrA sabhA nAsti / tato nRpatizcitrakarAnAkArya sabhAgRhabhittibhAgAH sarveSAM samAzcitrayituM dattAH, sarve'pi citrakarAH svasvabhittibhAgAn gADhodyamena citrayanti, tatraiko vRddhazcitrakaraH sakalacitrakalAvedI svabhittibhAgaM citrayitumArabdhavAn, sahAyazUnyatastasya nirantaraMgRhataH kanakamaJjarI rUpavatI putrI bhaktaM tatrAnayati / anyadA sA svagRhAdbhaktamAnayantI rAjamArge gacchantyazvavAramekaM dadarza / sa ca bAla-strI-varAkAdijanasaMkIrNe'pi rAjamArge tvaritamazvamavAhayat / lokAstu tadbhayAditastato naSTAH, sApi kvacinnaMSTvA sthitA, pazcAttatrAyAtA, bhaktapAnahastAM tAmAgatAM vIkSya sa vRddhacitrakAraH purISotsargArthaM bahirjagAma / ekatrAhArapAtrAmAcchAdayitvA sA kvacidbhittideze vrnnkairmyuurpicchmaalilekh| ___ atha tatra rAjA samprAptaH bhitticitrANi pazyan kumAryAlekhite kekipicche sAkSAtpicchaM manyamAnaH karaM cikSepa / bhityAsphAlanato nakhabhaGgena vilakSIbhUtaM taM nRpaM sAmAnyapuruSameva jAnantI sA citrakaraputryevamAha-'caturthaH pAdastvamadya mayA labdhaH' / nRpaH prAha-pUrvaM tvayA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [153 ke trayaH pAdA labdhAH ? sAmpratamahaM kathaM tvayA caturthaH pAdo labdhaH ? sA prAha-zrUyatAM, yo'dya mayA rAjamArge tvaritamazvaM vAhayan bAla-strIpramukhajanAnAM trAsayan dRSTaH sa mUrkhatve prathamaH pAdo 'labdhaH, dvitIyaH pAda ihatyo rAjA, yaH kuTumbalokasahitaizcitrakaraiH samaM bhittibhAgaM jarAturasya mama piturdadau / tRtIyaH pAdo mama pitA, yo nityaM bhakte samAyAte bahiryAti / caturthastvaM yo'smin bhittideze mallikhite mayUrapicche karaM cikSepa / paramevaM tvayA na vimRSTaM yadatra sudhAghRSTe bhittideze nirAdhArA mayUrapicchasthitiH kuto bhavati ? evaM tasyA vacazcAturIraJjito rAjA tatpANigrahaNaM vAJchakaH san tasyAH pituH samIpe svamantriNaM preSayitvA tAM prArthitavAn / pitrApi sA dattA, sumuhUrte pariNItA rAjJaH prakAmaM premapAtraM babhUva / sarvAntaHpurISu mukhyA jAtA, vividhAni dUSyAni ratnAbharaNAni cAsasAda / ekadA tayA madanAbhidhA svadAsI rahasyevaM babhASe-bhare ! yadA madatizrAnto bhUpatiH svapiti tadA tvayAhamevaM pRSTavyA-'svAmini ! kathAM kathayeti' / tayoktamavazyamahaM tadAnIM praznayiSye / atha rAtrisamaye rAjA tadgRhe samAyAtaH, tAM bhuktvA ratizrAnto rAjA yAvatsvapiti tAvatA dAsyeyaM pRSTA-svAmini ! kathAM kathaya / rAjJI prAha-yAvadAjA nidrAM nApnoti tAvanmaunaM kuru pazcAttvadane yathecchaM kathAM kathayiSyAmi, rAjApi tAM kathAM zrotukAmaH kapaTanidrayA suSvApa, punardAsyA sAmprataM kathAM kathayeti pRSTA citrakaraputrI kathAM kathayitumArebhe / madhupure varuNaH zreSThI ekakarapramANadevakulamakArayat, catuSkarapramANo devastatra sthApitaH, sa devastasmai cintitArthadAyako babhUva / atha dAsI prAha-ekahaste devakule catuSkarapramANo devaH kathaM mAtaH ? iti tayA pRSTe sA rAjJI prAha-imaM rahasyaM tava kalyarAtrau kathayiSyAmi, adya tu nidrA samAyAtIti procya sA rAjJI rAjazayyApuro bhUmau suptA, sA dAsyapisvagRhegatA,rAjA manasyevaM cintayAmAsa kalyarAtrAvapIdaM kathAnakaM mayA zrotavyamiti nizcitya rAjA suptaH sukhaM nidrAmavApa / dvitIyadine'pi rAjA tasyA eva gRhe rAtrau samAyAtaH, rAtryadhu yAvadatisukhaM bhuGkte, pazcAdatizrAnto rAjA pUrvakathAnakazravaNAya kapaTanidrayA suptH| dAsI prAha-svAmini ! kathAnakarahasyaM vada / rAjJI prAhaikahaste devakule catvAraH karA yasya sa catuSkarI devo nArAyaNAdikastatra sthApita ityarthaH / ekA kathA smaaptaa| atha tRtIyadinarAtrAvapi rAjA tathaiva kapaTanidrayA suptaH, dAsI punaH kathAmadya kathayeti tAmAha sA prAha-vindhyAcale parvate ko'pi raktAzokadumaH prauDho'sti, tasya ghanAni patrANi santi, paraM chAyA nAbhavat / dAsI prAha-patrAvRttasya tasya chAyA kathaM na jAtA ? rAjJI prAhaitadahasyaM tava kalyarAtrau kathayiSyAmi / adyAhaM ratizrAntA nidAsukhamanubhaviSyAmItyuktvA suptA, dAsI tu svagRhe gatA / apararAtrau rAjA bhogAn bhuGktvA tathaiva rAtrau suptaH, dAsI prAha-svAmini ! kalyasatkakathArahasyaM kathanIyam / rAjJI prAha-tasya vRkSasya sUryAtapataptasya mUrdhni chAyA nAsti, adha eva chAyAstItyarthaH / iti dvitIyA kathA // 1 dRsstt:-D.L.|| 20 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] [ uttarAdhyayanasUtre atha punastathaiva nRpe supte dAsIpRSTA rAjJI kathAmAha- kvacinniveze kazciduSTrazcaran kadApi bambUlataruM dadarza, tadabhimukhAM grIvAM kurvannaprAptatacchAkhaH prakAmaM khinnastasyaiva bambUlataroruparyutsargaM kRtavAn / tadA dAsI rAjJIM papraccha / he svAmini ! kathametad ghaTate ? svagrIvayA yo bambUlataruM na prAptastadupari kathamasAvutsargaM cakAra ? rAjJI prAhAdya nidrA samAyAti, naivetatkathArahasyaM kathayiSyAmItyuktvA suptA, kalyadinarAtrAvapi tathaiva nRpe supte dAsIpRSTA rAjJI tatkathArahasyaM prAha sa USTraH kUpamadhyasthaM bambUlataruM dadarzeti paramArthaH / iti tRtIyA kathA / punastathaiva nRpe supte dAsIpRSTA rAjJI kathAmAcakhyau - kasmiMzcinnagare kAcitkanyA bhRzaM rUpasaubhAgyavatI asti, tadarthaM tanmAtRpitRbhyAM trayo varA AhUtAH samAyAtAH, tadAnIM phaNinA daSTA sA kanyA mRtA / tayA samaM mohAdeko varastaccitAM praviSTo bhasmasAtbabhUva / dvitIyastadbhasmapiNDadAtA tadbhasmopari vAsaM cakAra / tRtIyastu suramArAdhyAmRtaM prApa / tadamRtena ca taccitA siktA, kanyAM prathamaM varaM ca sadyo'jIvayat, kanyApyutthitA tAMstrIn varAn dadarza / rAjJI dAsIM prAha- he sakhi ! brUhi, tasyAH kanyAyA: ko varo yuktaH ? dAsI prAhAhaM na vedmi, tvameva brUhi / rAjJI prAhAdya nidrA samAyAtItyuktvA suptA / dvitIyadinarAtrau dAsIpRSTA sAvadat, yastasyAH saJjIvakaH sa pitA, yaH sahodbhUtaH sa bandhuH, yo bhasmapiNDadAtA sa tatpatiriti caturthI kathA / tathaiva rAtrau nRpe supte dAsIpRSTA rAjJI prAha- kazcinnRpaH svapalyai divyamalaGkAraM suguptabhUmigRhe ratnAlokAtsuvarNakArairajIghaTat / tatraikaH svarNakAraH sandhyAM patitAM jJAtavAn / rAjJI prAha-he sakhi ! tena kathaM ratnAlokasahite suguptabhUmigRhe yAminImukhaM jJAtam ? dAsI prAha- nAhaM vedmi, tvameva brUhi ? rAjJI prAhAdya sAmprataM nidrA samAyAtItyuktvA suptA / dvitIyadinarAtrau dAsIpRSTA rAjJI prAha-sa suvarNakAro rAtryandho'stIti paramArthaH / iti paJcamI kathA / punarekadA rAtrau nRpe supte dAsIpRSTA rAjJI prAha- kenApi rAjJA dvau malimlucau nizchidapeTAyAM kSiptvA samudramadhye pravAhitau, kvApi taTe sA peTI lagnA, kenacinnareNa gRhItA, udghATya tau dRSTvA pRSTau - bho yuvayoratra kSiptayoradya katamo divaso'yaM ? tayormadhye ekaH prAhAdya caturtho divasaH, rAjJI prAha - he sakhi ! tena caturthI divaso kathaM jJAtaH ? dAsI prAhAhaM na vedmi tvameva brUhi / rAjJI tvadyasAmprataM nidrA samAyAtItyuktvA suptA / dvitIyadinarAtrau dAsIpRSTA rAjJI prAha- sa caturthadinavaktA puruSasturyajvarI vartate iti paramArthaH / iti SaSThI kathA / punaranyadA dAsIpRSTA rAtrau sA rAjJI kathAmAcakhyau / kAcitstrI sapatnIharaNabhayena nijAGgabhUSaNAni peTAyAM nikSipya mudrAM ca datvA'lokabhUmau mumoca / anyadA sA strI sakhinivAse gatA, sapatnI ca vijanaM vilokya tAM peTAmudghATyAnekAbharaNazreNimadhyAdekaM hAraM niSkAsya tanayAyai dadau, tanayA ca svapatigRhe taM suguptaM cakAra / kiyatkAlAnantaraM sA strI tatrAyAtA, tAM peTAM dUrAdavalokyaivaM jJAtavatI yadasyAH peTAyA madhyAnmama hAro 'nayApahRta iti sA strI tAM sapatnIM cauryeNa dUSayAmAsa sapatnI zapathAn karoti, hArApahAraM na manyate, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [155 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] tadA sA strI tAM sapatnI duSTadevapAdasparzazapathAyAkarSitavatI, tadAnIM bhayabhrAntA sapatnI taM hAraM tanayAgRhAdAnIya tasyai dadau / dAsI prAha he svAmini ! tayA kathaM jJAto hArApahAraH ? rAjJI prAha kalyarAtrau kathayiSyAmItyuktvA sA suptA / dvitIyadinarAtrau punastayA pRSTA rAjJI prAha-sA peTA svacchakAcamayyastIti paramArthaH / iti saptamI kthaa|| punarapi dAsIpRSTA tayoktaM-kasyacidrAjJaH kanyA kenApi kheTenApahRtA, tasya rAjJazcatvAraH puruSAH santi / eko nimittavedI, dvitIyo rathakRt, tRtIyaH sahastrayodhA, caturtho vaidyaH / tatra nimittavedI dizaM viveda, rathakRddivyaM rathaM cakAra, khagAminaM taM rathamAruhya sahasrayodhI vaidyazca vidyAdharapure gatau, sahasrayodhI tu taM kheTaM hatavAn, hanyamAnena kheTena kanyAzirazchinnam tadaiva tena vaidyena zira auSadhena saMyojitam / rAjA tu pazcAdAgatebhya ebhyazcatuya'stAM sutAM dadau / kanyA prAhaiSu madhye yaH mayA saha citApravezaM kariSyati tamahaM variSyAmIti procya sA kanyA suraGgadvAriracitAyAM citAyAM praviSTA, yastayA saha tatra praviSTaH sa tAM kanyAmUDhavAn / dAsI prAha-he svAmini ! caturSu madhye ko'tra praviSTaH ? rAjJI prAhAdya ratizramAtayA me nidrA samAyAtItyuktvA suptA / dvitIyavAsararAtrau punardAsIpRSTA rAjJI prAha-nimittavedI iyaM na mariSyatIti matvA citAM praviSTastAmUDhavAniti paramArthaH / ityaSTamI kathA / punarapi rAtrau pRSTA rAjJI kathAM prAha-jayapure nagare sundaranAmA rAjAsti, so'nyadA viparItAzvenaikasyAmaTavyAM nItaH, tato valgAM zithilIkRtyAzvAtsa 'rAjottIrNastamazvaM kvacittarau baddhvA svayamitastato bhraman kasmiMzcitsarasi jalaM papau, tatraikAM surUpAM tApasaputrIM dadarza, tApasaputryAhUtaH sa tApasAzramaM prApa, tatra tApasAstasya bhRzaM satkAraM cakruH / sA kanyA tApasaistasmai dattA, rAjJA ca pariNItA, tAM navoDhAM kanyAM gRhItvA tamevAzvamadhiruhya pazcAdvalitaH / antarAlamArge kvacitsaraHpAlyAM rAjA supto jAgrannevAsti,rAjJI tu suptA nidANA ca |ath kenApi rAkSasena tatrAgatya nRpasyaivaM kathitaM SaNmAsAn yAvad bubhukSito'hamadya tvAM bhakSyaM prApya tRpto bhaviSyAmi, anyathA madvAJchitaM dehi, rAjJoktaM brUhi svavAJchitaM ? tenoktaM kazcidaSTAdazavarSIyo brAhmaNaH putraH zirasi pitRdattapadastvayA khaDgena hataH saptadinamadhye ced balirdIyate tadAhaM tvAM muJcAmi, nAnyatheti / rAjJA ttprtipnnm| prabhAte rAjA tatazcalitaH kuzalena svapure gataH, sainikAH sarve'pi militAH, rAjJA svamantriNe rAkSasavRttAntaH kathitaH, mantriNA suvarNapuruSo nirmAya paTahavAdanapUrvaM nagare bhrAmitaH, evaM codghoSitaM yo brAhmaNaputro rAkSasasya jIvitadAnena nRpajIvitadAnaM datte tasya pitrorayaM suvarNapuruSo dIyate / iyamudghoSaNA SaDdinAni yAvattatra jAtA, saptamadine ekaH prAjJo brAhmaNaputrastAM nirghoSaNAM zrutvaivaM mAtApitarAvabodhayat / prANA gatvarAH santi, mAtApitrozcedakSA prANaiH kriyate tadA varam / tenAhaM nRpajIvitarakSArthaM svajIvitaM rAkSasAya 1 raajottiiry-D.L.|| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] [ uttarAdhyayanasUtre datvA suvarNapuruSaM dApayAmi / evaM vAraMvAramAgraheNa pitroranumatiM gRhitvA rAjasamIpe gataH, rAjJA tu tatpituH pAdau zirasi dApayitvA svayamAkarSitakhaDgena pRSTo bhUtvA rAkSasasya samIpaM sa niitH| yAvatA rAkSaso dRSTastAvatA nRpeNokta:-bho brAhmaNaputra ! iSTaM smara evaM nRpeNoktaH sa brAhmaNaputra itastato netre nikSipan jahAsa, tadA rAkSasastuSTaH prAha yadiSTaM tanmArgaya / sa prAha yadi tvaM tuSTastadA hiMsAM tyaja / jinoditaM dayAdharmaM kuru / rAkSasenApi tadvacasA dayAdharmaH 'prapannaH, rAjAdayo'pi taM dArakaM prazaMsitavantaH |ath dAsI prAha-he rAjJi! tasya brAhmaNaputrasya ko hAsyahetuH ? tayoktaM sAmprataM me nidrA samAyAtItyuktvA sA suptA / dvitIyadine dAsIpRSTA sA rAjJI prAha-he hale'yaM tasya hAsyahetuH-nRNAM hi mAtA pitA nRpaH zaraNam, te trayo'pi matpArzvasthAH, ahaM punaH kasya zaraNaM yAmIti tasya hAsyamutpannamiti paramArthaH / iti navamI kthaa| evaM sA citrakarasutA kathAbhirmuhurmuhurmohayantI rAjAnaM vazIcakAra / rAjA tu tasyAmevAsakto'nyAsAM rAjJInAM nAmApi na jagrAha / tatastasyAzcchidANi pazyantyaH sarvA api sapalyaH paramaM dveSaM vahanti, citrakarasutA tu nirantaraM madhyAhne rahasyekAkinI kapATayugalaM dattvA gRhAntaH pravizya pUrvavastrANi prAvRtyAtmAnamevaM nininda / he AtmaMstavAyaM pUrvaveSaH, sAmprataM rAjaprasAdAduttamAmavasthAM prApya garvaM mA kuryAH / evamAtmanaH zikSA dadatIM tAM dRSTvA sapanyo rAjAnamevaM vijJapayAmAsuH-he svAminneSA kSudrA tavAnizaM kArmaNaM kurute, yadyasmAkaM vacanaM na manyase tadA madhyAhne svayaM tadgRhe gatvA tasyAH svarUpaM vilokayeti / atha bhUpatistAsAM vAkyaM nizamya madhyAhna tasyA gRhe gataH, sA tu tathaiva pUrvanepathyaM paridhAyAtmanaH zikSA dadatI bhUpatinA dRSTA, sarvANyapi tadvacAMsi zrutAni, tasyA nirgarvatAM jJAtvA paramaM pramodamavApa / sa imAM paTTarAjJI cakAra, iyaM ca vizeSAnmanovinodaM cakAra / anyadA tannagarodyAne vimalAcAryaH samAyAtaH / rAjyA saha nRpastadvandanAya tatra gataH, nagaraloko'pi tadvandanArthaM gataH, tadA vimalAcAryoM dezanAM cakAra / citrakarasutA nRpazca dvAvapi pratibuddhau / zrAvakadharmaM gRhItavantau, parasparamanAbAdhayA trivargasAdhanaM kurutaH / anyedyustayA dattapaJcaparameSThinamaskAraH sa pitA mRto vyantaro jAtaH / kAlAntareNArhantaM dharmamArAdhya citrakarasutA rAjJI mRtA devItvaM praap| ___tatazcyutvA vaitADhye parvate toraNAbhidhe pure dRDhazaktikhecarasya putrI kanakamAlA babhUva / prAptayauvanAM tAmekadA vIkSya kandarpatapto vAsavanAmA kazcit khecaro'pahRtya tAmatra mahAdau muktvA svacitte pramodaM babhAra / atra vidyAbalAtsamagrAM sAmagrI vidhAya sa vAsavavidyAdharo yAvadgandharvodvAhAya samutsuko'bhavattAvatkanakamAlAgrajaH svarNatejastadanupadikastatrAyAto vAsavaM vidyAdharamadhikSiptavAn / tau dvAvapi kopAd ghoraM yuddhaM kurvANau parasparaprahArA? mRtau / kanakamAlA tu bhRzaM bhrAtRzokaM cakAra / tadAnIM kazciddevastatrAgatya kanakamAlA 1 pratipannaH-mu. // 2 kmnyN-D.L.|| 3 nirbhatsanA karI // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 9] [157 pratyevamavadat - he putri ! bhrAtRzokaM muJca, cittaM svasthaM kuru, IdRza eva saMsAro'sti, tvaM mama pUrvabhave putryabhUH, tiSTha tvamatraiva girau, atra sthitAyAstava sarvaM bhavyaM bhaviSyati / evaM devavacanamAkarNya kanakamAlA cintayAmAsa ko'sau devaH ? kathamasyAhaM putrI ? asau mayi snihyati, ahamapyasmin snihyAmi, yAvadevaM kanakamAlA cintayati tAvattajjanako vidyAdharendo dRDhazaktinAmA dhAvan tatrAyAtaH, svaputraM svarNatejasaM, virodhinaM vAsavavidyAdharaM ca mRtaM dRSTvA, chinnamastakAM ca tAM putrIM dRSTvaivaM vicArayAmAsa ayaM suta iyaM sutAyaM zatrustrayo'pyamIdRgavasthAM prAptAH, svapnopamaM jagatsarvaM dRzyate / evaM dhyAyatastasya dRDhazaktividyAdharasya jAtismaraNamutpannam, asau zAsanadevIpradattaveSazcAraNazramaNo yatirabhUt / atha sa vyantarastayA putryA saha taM zramaNaM nanAma / jIvantIM tAM putrIM vIkSya sa cAraNazramaNastaM vyantaraM namantamapRcchat kimidamindrajAlaM mayA dRSTaM ? vyantaraH prAha-tava putra-zatrU mitho viyudhya mRtau, iyaM ca kanyA jIvantyapi mRtA tava darzitA / muniH prAha-kathaM tvayA mAyA kRtA ? sa vyantaraH smRtvaivamAha-he muninAyaka ! etat zrRNu / kSitipratiSThanRpaterjitazatroriyaM prAgbhave palyabhavat / citrAGgadanAmnazcitrakRto mamaiSA putryabhavat, etayA prAgbhave'ntyasamaye mama namaskArA dattAH / tatprabhAvAdahaM vyantaro jAtaH, eSApi mRtA devI jAtA, devItvamanubhUya tava sutAtra bhave jAtA, tena vidyAdhareNApahRtyAtra caitye muktA, vAsavAkhyakhecareNAvAsaM kRtvA vivAhasAmagrI melayitvA vivAhaH kartumArabdhaH / tatazca kanakatejanAmA vRddhabhrAtA samAyAtaH / tato dvau kruddhau durdharSayuddhe'nyonyazastraghAtena maraNamApatuH, asAvapi bhrAtRzucArditA sthitaa| anyedhuryAtrArthamAyAtena mayA sA dRSTA, etasyA bandhau caureca mRte yAvadimAmahamAzvAsayAmi tAvadavanto'tra prAptAHmayA vimapramiyamanena janakena samaM mA yAtviti mayaitasyA gopanamAyA vihitA,yattava nirAzatvaM mayA tadAnIM kataM ttkssntvym|mniruuce'ho-vyntr! yA tvayA tadA mAyA katA sA mama bhavahAriNI jAtA, tena mama bhavatopakatam na kimapyaparAddham / evamuktvA sa munirdharmAziSaM datvAnyatra vijahAra / atha prAgbhavavRttAntaM zrutvA sA kanyA jAtismRtibhAgabhUt / tadA prAgjanmajanakaM taM vyantaramAha-he tAta ! taM pUrvabhavapatiM me melaya / vyantaraH prAha-sa te prAgbhavabhartA jitazatrunRpatirdevIbhUya cyutaH sAmprataM siMhastho nAma rAjA jAto'sti, sa gandhAradeze puNDravardhananagarAdazvApahRto'tra samAyAsyati, sa hi tvAmatraiva sakalasAmayyA pariNeSyati, yAvatsa ihAbhyeti tAvattvamatraiva tiSThetyuktvA sa vyantaraH surAcale zAzvatajinabimbAni nantuM gatavAn / imaM sarvavRttAntaM kathayitvA sA kanyA rAjAnaM pratyAha he svAmiMstvamatra madbhAgyAkarSitaH samAyAtaH / siMhastharAjApImAM pUrvabhavakathAM zrutvA pUrvabhavasvarUpaM taM ca vyantaramasmarat / tena smRtaH sa vyantaraH punastatrAgAt, divyavAditranirghoSaM kRtavAn, madhyAhne jinabimbAnyabhyarcya nRpo bhuktaH / tatastena vyantareNa pUritAzeSavAJchito'sau nRpatistatra mAsamekaM sthitavAn |cirkaalen svarAjyAniSTazaGkI rAjA tAM dayitAM pratIdamAha-priye ! prabalo vairivrajo me rAjyamupadroSyati tato'haM svapuraM yAmi / gtvaan| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] [uttarAdhyayanasUtre dayitA jagAda-yadi rAjyaM moktuM na zakyate tadA vyomagamanasAdhikAM prajJaptividyAM manmukhAd gRhANa, yatastava vyomagatiryathAsukhaM syAt / pradattAM tAM vidyAmAsAdya siMharatho rAjA vidyAdharAgraNIrbabhUva / prAgbhavapremasampUrNAM tAM priyAmApRcchya sa rAjA svapure vyomamArgeNa samAyAtaH / tatra pure kiyaddinAni sthitvA siMharatho nRpatistaM parvataM punargataH / evaM svanagarAnasminnage nityaM gatAgatiM kurvanRpatiH siMhastho lokAnagAtiriti nAma praap| ___ anyadA tatra nagetaM bhUpaM sa vyantara evamAha-ahaM mtsvaaminirdeshaaddeshaantrNgmissyaami| tvaM matputrIM svanagare nItvemaM nagaM zUnyaM mA kArSIH / evamuktvA sa vyantaraH sthAnAntaramagAt, nRpastannage mahanagaraM vyadhAt, nagAtipuramiti nAma kRtavAn / tatrastho rAjA tayA rAjyA saha bhogAn bhuJjAnaH sa sukhena kAlaM nirgamayati / tatra rAjyaM pAlayatastasya bahutara: kAlo yayau / - anyadA nagAtinRpaH puraparisare vasantotsavaM dRSTuM jagAma / mArge maJjarIpuJjamaJjulamAna vRkSamadAkSIt / tata ekAM maJjarI nRpatirlIlayA svakareNa jagrAha, gatAnugatikA lokA api tasya maJjarIphalapatrAdikaM jagRhuH / bhUmipAlaH krIDAM kRtvA tataH pazcAdvalitastamAmravRkSaM kASTazeSamAlokyaivaM cintitavAn, ayamAmravRkSo netraprItikaro yo mayA pUrvamAgacchatA dRSTaH, so'yaM kASTazeSo vigatazobhaH sAmprataM dRzyate / yathAyaM tathA sarvo'pi jIvaH kuTumba-dhanadhAnya-dehAdisaundaryabhraSTo naiva zobhAM prApnoti / etacca sarvaM vinazvaraM yAvanna kSIyate tAvatsaMyame yatnaH kAryaH / iti cintayannagAtiH pratibuddho jAtaH, zAsanadevIpradattaveSaH saMyamamAdade / anyadA te karakaNDu-dvimukha-nami-nagAtirAjAnazcatvAro'pi pratyekabuddhAH saMyamino viharanto'nyedyuH kSoNIpratiSThanagare prAptAH / tatra caturmukhe devakule kramataH pUrvAdyeSu caturdigdvAreSu yugapatpraviSTAH, teSAmAdarakaraNA) caturmukho yakSaH samantAtsanmukho'bhavat / tadAnIM karakaNDumuniH svadehakaNDurogopazamanAya karNadhRtAMzalAkAM gopayan dvimukhena saMyaminoktaH puramantaHpuraM, rAjyaM, dezaM ca vimucya punastvaM kiM saJcayaM kuruSe ? karakaNDumuniryAvattaM prati vakti tAvannamirAjarSiNA dvimukhaM pratyevamuktaM sarvANi rAjyakAryANi muktvA punastvayA kimidaM zikSArUpaM kAryaM kartumArabdham ? yAvad dvimukho munimirAjarSi pratyuttaraM datte tAvanagAtirAjarSirevamuvAca, yadA rAjyaM parityajya bhavAn muktAvutsahate tadAnyaM kimapyAkhyAtuM nArhati / atha karakaNDumunistAn trIn pratyevamuvAca sAdhuSu sAdhuhitaM vadanna dUSyo bhavati, kaNDUpazamanAya karNadhRto'pi zalAkAsaJcayo'yukta eva, paramasahatA mayA dhRto'stIti / evaM catvAro'pi parasparaM sambuddhAH satyavAdinaH sarvathA saMyamArAdhakAH kevalajJAnamAsAdya zivaM jagmuH / atra namiprasaGgAtpratyekabuddhacatuSTayakathA kathitA / ||iti namipravrajyAkhyaM navamamadhyayanaM sampUrNam // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyazrIlakSmIvallabhagaNiviracitAyAM namipravrajyAkhyanavamAdhyayanasyArthaH smpuurnnH|| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath dazamaM drumapatrakAkhyamadhyayanaM prArabhyate // navame'dhyayane cAritraviSaye niSkampatvamuktam, taniSkampatvaM zikSAta eva bhavati / tato dazame'dhyayane zikSA vadati, iti navama-dazamAdhyayanayoH sambandhaH / dazamamadhyayanaM zrIgautamamuddizya zrIvIreNAbhihitamiti gautamavaktavyatA tAvaducyate pRSThicampA nAmnI nagarI, tatra zAlanAmA rAjA, mahAzAlanAmA yuvarAjA, tayorbhaginI yazomatI, tasyAH piTharanAmA bhartAsti, yazomatIkukSisambhUtaH piTharaputro gAGgalinAmA vartate / anyadA bhagavAn zrImahAvIrastatra samavasRtaH / zAlarAjA mahAzAlAdiparivRtastatrAgato bhagavantaM vanditvAgre dharaNItalopaviSTa: zrImahAvIrakRtAmimAM dezanAmazraNotmAnuSyAdikA dharmasAdhanasAmagrI durlabhAsti, mithyAtvAdayo dharmapratibandhahetavo bahavo vartante / mahArambhAdIni narakakAraNAni santi / janmAdiduHkhapracuraH saMsAro'sti, kaSAyAH saMsAraparibhramaNahetavaH santi, kaSAyaparityAge ca mokSaprAptiriti bhagavaddezanAM zrutvA saMvegamupAgataH zAlarAjA jinendraM pratyevamuvAca, bhagavaccaraNamUle'haM tapasyAmAdAsye, paraM mahAzAlaM yAvadAjye sthApayAmi tAvat zrIbhagavadbhiranyatra vihAro na kaaryH| bhagavatoktaM pratibandha mA kArSIriti zAlarAjA gRhe gatvA mahAzAlaM bhrAtaraM pratyevamAhabandho ! tvaM rAjyaM pAlaya, ahaM vrataM gRhNAmi / mahAzAla uvAca-bhavadvadahaM saMvigno'smi / alaM mahArambhahetunA rAjyena, mamApi pravrajyAgrahaNamanoratho'sti / tadA zAlarAjJA bhaginIputro gAGgaliH svarAjye'bhiSiktaH, zAlamahAzAlau dvAbapi pravajitau bhaginI zramaNopAsikA jAtA / bhagavAMstato vihAraM cakAra / zAla-mahAzAlamunI ekAdazAGgAnyadhItau, anyadA bhagavAn rAjagRhe samavasRtaH / tatrAnekabhavyAn pratibodhya svAmI campAyAM gataH / tatra zAlamahAzAlau svAminaM pratyevamUcaturyadi bhavadAjJA syAttadA vayaM pRSTicampAyAM vrajAmaH / yadi kazcittatra pratibuddhayate samyaktvaM vA labhate tadAsmAkaM mahAn lAbho bhavatIti / svAminA tadA tayogautamaH sArthe dattaH / gautamasvAmI tAbhyAM saha pRSThicampAyAM gataH / tatra gAGgalirAjA pitA-mAtRbhyAM piThara-yazomatIbhyAM saha vanditumAyAtaH |smaagtaayaaN parSadyevaM dezanAM cakAra bho bhavya sattvAH ! viSayaprasaktA mA tiSThata / anekaduHkhadAruNe saMsAre pratibandhaM mA kuruta / kaSTena manuSyAdisAmagrI prAptAsti, sandhyAbhrarAgasadRzo yauvanAdiprapaJco'sti, kSaNadRSTo naSTaH sakalasaMyogo'sti, jalabinducaJcalaM jIvitamasti / tato jinadharme prakAmamudyama kuruta / tathAkRte'cireNa zAzvatapadaprAptirbhavatAM bhavatIti gautamadezanAM zrutvA gAGgaliH pratibuddho bhaNati / bhagavanahaM bhavadantike pravrajyAM gRhiSye / navaraM mAtA-pitarau pRcchAmi, - jyeSThaputraM ca rAjye sthApayAmi / evamuktvA gRhe gatvA mAtA-pitarau pRSTau, tAbhyAmuktaM yadi tvaM pravrajiSyasi tadA vayamapi pravrajiSyAmaH / tataH putraM rAjye sthApayitvA gAGgalirAjA svamAtRpitRbhyAM saha pravrajitaH / 1 bhagavadAM -L.D. // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160] [uttarAdhyayanasUtre gautamasvAmI taiH ziSyaiH saha pazcAdvalitaH, mArge zAla-mahAzAlayoH zubhAdhyavasAyena kevalajJAnamutpannam / punaragre gacchatAM gAGgalipramukhANAM trayANAmapi tathaiva zubhadhyAnena kevalajJAnamutpannam / evaM sarve'pi te gautamasahitAzcampAyAM gatAH / gautamasvAminA bhagavaccaraNau praNato, zAlamahAzAlAdikevalino bhagavataH pradakSiNAM kRtvA tIrthaM praNamya kevalaparSadabhimukhaM calitAH / tAvadutthito gautamastAn pratyevaM bhaNati-bhoH ziSyAH kva vrajata ? vandata tIrthaGkaraM / tAvatA bhagavAn prAha-gautama ! kevalino mAzAtayeti bhagavadvacasA gautamastAn kSAmayati / manasyevaM cintayati, ahaM na setsyAmi kiM ? madIyAH ziSyAH 'kevalamAsAdayanti, adya yAvanmayA kevalajJAnaM naaptm| . asminnavasare mitho devAnAmevaM saMlApo vartate-adya bhagavatA vyAkhyAnAvasare evamAdiSTam-yo bhUmicaraH svalabdhyASTApadAdau caityAdi vandate sa tatraiva bhave siddhi yAtIti zrutvA gautamaH svAminaM pRcchati-he bhagavatrahamaSTApade caityAni vandituM yAmIti? bhagavatoktaM vrajASTApade / tatra caityAni vandasva / tato hRSTo gautamo bhagavaccaraNau vanditvA tatra gataH, pUrva hi tatrASTApade tAdRgjanasaMvAdaM zrutvA paJcapaJcazataparivArAstrayaH koDinna-dina-sevAlAkhyAstApasA gatAH santi teSu koDinnastApasaH saparivAra ekAntaropavAsena bhuGkte, pAraNe mUlakandAnyAhArayati, so'STApade prathamamekhalAmArUDho'sti / dvitIyo dinnatApasaH saparivAraH pratyahaM SaSThaSaSThapAraNake parizaTitAni parNAni bhuGkte, sadvitIyamekhalAmArUDho'sti |tRtiiyH sevAlatApasaH saparivAro nirantaramaSTamapAraNake sevAlaM bhukte, stRtiiymekhlaamaaruuddho'sti| evaM teSu klizyamAneSu gautamaH sUryakiraNAvalambena tatrAroDhumArabdhaH, te tApasAzcintayantyeSa sthUlavapuH kathamatrAdhiroDhuM zakSyate ? vayaM tapasvino'pyazaktAH / evaM cintayasveva teSu pazyatsu sa gautamaH kSaNAdaSTApadaparvatazikharamadhirUDhaH, te punarevaM cintayanti yadAsAvavatariSyati tadAsya ziSyA vayaM bhaviSyAmaH / gautamasvAmI prAsAdamadhye prApto nijanijavarNaparimANopetAzcaturviMzatijinendrANAM bharatakAritAH pratimA vavande / tAsAM caivaM stuti cakAra___'jagaciMtAmaNi jaganAha, jagaguru jgrkkhnn|' ityAdi stuti kRtvA pUrvadigbhAge pRthivIzilApaTTake'zokavarapAdapasyAdha ekarAtrau paryuSitaH / itazca zakralokapAlo vaizramaNastatra caityAni vanditumAyAtaH, pratyekaM caityAni vanditvA'zokataroradhaH samAyAtaH / gautamasvAmino'gre vanditvA niSaNNaH, tasyAgre gautama evaM dharmaM kathayati-dharmA'rthakAmAstrayaH puruSArthAH tatrArtha-kAmasAdhakatvena dharma eva pradhAnaH, sa ca devagurubhaktirAgeNa bhavati / devaH punaH sarvajJaH sarvadaya'STAdazadoSarahito bhavati / guravaH susAdhavo bhavanti, sAdhavaH samazatrumitrAH samaloSTakAJcanAH paJcasamitAstriguptA amamA amatsarA jitendriyA jitakaSAyA nirmalabrahmacaryadharAH svAdhyAyadhyAnazaktA duzcareNa tapazcaraNAnta-prAntAhArAH 1 kevalajJAnamA -mu. // 2 jagacintAmaNirjaganAtho, jagagururjagarakSaNaH // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM dumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [161 zuSkamAMsa-rudhirAH kRzazarIrA bhavanti |imaaN gautamakriyamANAM dezanAM zrutvA vaizramaNamanasyevaM visaMvAdo jAto'ho eteSAM vizeSapuSTidyutidharaM zarIram, yativarNanaM cedRzamiti vaizramaNamanovitakaM jJAtvA gautamastadA puNDarIkAdhyayanaM prarUpitavAn / tathA ca - puSkalAvatIvijaye puNDarIkiNyAM nagaryAM mahApadmarAjAbhavat, tasya padmAvatI rAjJI babhUva, tasyAH kukSisambhUtau puNDarIka-kaNDarIkanAmAnau putrau jAtau |pitryuprte puNDariko rAjA jAtaH, kaNDarIko yuvarAjA jAtaH / anyadA tatra sthavirAH sAdhavaH samAyAtAH, sthitA nalinIvanodyAne, kaNDarIkasahito puNDarIkastatra gato vanditvAgre niSaNNasteSAM 'dezanAM zuzrAva, puNDarIkaH zrAvakadharmaM prapannavAn, kaNDarIkaH prabuddhastAn pratyevaM jagAda-ahaM bhavannikaTe pravrajyAM gRhISye / navaraM puNDarIkarAjAnaM prati pRcchAmItyuktvA puNDarIkaM pratyahaM pravrajAmItyuktavAn, puNDarIko'pyAha idAnIM tvaM mA pravrajyAM gRhANa, tavAdya rAjyAbhiSekaM karomi, tvaM nizcintaH san rAjyaM pAlaya / yatheSTaM sukhaM bhaja / kaNDarIko naitadaGgIkurute, punaH pravrajyAgrahameva kurute, yAvadasau rAjyAdilobhena gRhe sthApayituM puNDarIkeNa na zakyate, tAvatsaMyamakaSTaM puNDarIko'sya darzayati-ayaM saMyamaH satyaH durvvahaduHkhakSayaMkaraH, paraMvAlukAsvAdasadRzaH, gaGgApramukhamahAnadIpravAhasanmukhagamanavad duHsAdhyaH, bhujAbhyAM smudrtrnnvtkssttaanussttheyH| atra dvAviMzatiparISahAH soDhavyAH / tataH sukumAlazarIreNa bhavatA nAyaM saMyamaH paripAlayituM zakyaH / tasmAd gRha eva tisstth| rAjyasukhaM ca bhajeti puNDarIkeNoktaH kaNDarIkaH prAha-kApuruSANAM-paralokaparAGmukhANAmihalokaviSayasukhatRSNAvatAmayaM saMyamo duSpAlo'sti, ahaM ca viSayasukhaparAGmukhaH paralokasammukhaH zUrataro'smIti nAhaM saMyamAdvibhemIti vadantaM kaNDarIkaM puNDarIko rAjA saMyamagrahaNArthamanujJAtavAn / puNDarIkakAritamahAmahaHpUrvakaM kaNDarIkaH saMyamaM gRhItavAn krameNa sthavirAntike sa ekAdazAGgAni papATha / caturtha-SaSThA-'STamAditapAMsi pratyahaM cakAra / ekadA tasya tapasvinastapaHpAraNake tucchAhArairdAhajvarAdayo rogAH prAdurbhUtAH, tathApyasau sthaviraiH samaM vihAraM ckaar| ____ekadA te sthavirAH kaNDarIkeNa samaM viharantaH puNDarIkiNyAM nagaryAM samAyAtAH / nalinIvane samavasRtAH, puNDarIkarAjA teSAM vandanAya tatrAyAtaH / sthavirANAM dezanAM zrutvA kaNDarIkamRrSi vandate / tadvapuH sarogaM pazyati / punaH sthavirAntike samAgatyaivamavAdIdyadi sthavirANAmAjJA syAttadAhaM kaNDarIkamunervapuSi prAsukauSadhAdibhizcikitsAM kArayAmi / yUyaM mama yAnazAlAyAM tAvatkAlaM tiSThata / tataste sthavirAH kaNDarIkeNa samaM yAnazAlAyAM gatvA sthitAH / tataH sa puNDarIkarAjA kaNDarIkasya prAsukauSadhaizcikitsAM kArayati / tvaritameva tasya rogopazAntirjAtA / sthavirAstato vihAraM ckruH| ___ rogAtaGkAdvipramukto'pi kaNDarIkamunirmanojJAhArAdimUcchitastato vihAraM kartuM necchati / kaNDarIkasya tAdRzaM svarUpamAkarNya puNDarIkarAjA tadantike samAgatyaivamAha dhanyastvam, 1 dhrmdeshnaaN-mu0|| 21 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162] [uttarAdhyayanasUtre kRtapuNyastvaM sulakSaNastvam, sulabdhamanuSyabhavastvam, yena rAjyamantaHpuraM ca parihatya saMyamamAdRtavAn / evaM dviraM trirvAraM vA puNDarIkeNokte prAptalajjaH puNDarIkarAjAnamApRcchya kaNDarIkaH sthaviraiH samaM tato vijahAra / kiyatkAlamugravihAraM kRtvA pazcAtsaMyamAdvikhinnaH 'zanaiH zanaiH sthavirAntikAnirgatya puNDarIkiNyAM nagaryAmazokavanikAyAmazokavarapAdapasyAdhaH samAgatya zilApaTTamArUDha upahatamanaH saGkalpaH kiJcid dhyAyanneva tiSThati / tataH puNDarIkadhAtrI prasaMgAttatrAyAtA, taM dRSTvA puNDarIkAya nyavedayat / puNDarIko'pi tatrAgatya taM triHpradakSiNIkRtya dhanyastvamityAdyuktavAn / kaNDarIkasya tadvacanaM na rocate, sarvathA saMyamAbhraSTaM taM jJAtvA puNDarIkaH punarevamuvAcAho bhrAtaste yadi viSayArthastadedaM rAjyaM gRhANetyuktvA taM rAjye'bhiSiktavAn / svayaM tu paJcamauSTikaM locaM kRtvA saMyamamupAttavAn / kaNDarIkasatkaM pAtropakaraNAdikaM ca gRhItavAn / sthavirANAmantike pravrajyAM gRhItvAhAraM gRhISye, nAnyathetyabhigrahaM kRtvA sthavirAbhimukhamekAkyeva clitH| kaNDarIkastu rAjagRhAntargatvA tasminneva dine sarasamAhAraM bhuktavAn / rAtrau ca tasya 'tadAhArasArasyAtkRzazarIrasyodare mhaavythotpnnaa| na ko'pi tasyAgre mantrisAmantAdikazcikitsArthaM samAyAti / pravrajyAparityAgAdayogya ityayaM sarvairapi lokairupekSita ArttaraudadhyAnopapannaH kAlaM kRtvA saptamanarakapRthivyAM nArakatvenotpannaH / puNDarIkastu sthavirAntike gatvA punardIkSAM gRhItavAn / prathamamaSTamaM tapaH kRtavAn / pAraNe ca zItalarUkSAhAreNa vapuSi mahAvedanA smutpnnaa| tatastenAnazanaM vihitam / catvArizaraNAni kRtAni |aalocitprtikraantH puNDarIkaH kAlaM kRtvA sarvArthasiddhavimAne devtvenotpnnH| imamAkhyAtaM vaizramaNAne uktvaivaM punaruvAcAho devAnupriya ! durbalazarIro'pi kaNDarIkaH saptamI bhUmi gatavAn / sabalazarIro'pi puNDarIkaH sarvArthasiddhavimAne gatastasmAd durbalazarIraM saMyamasAdhanaM sabalazarIraM tadvyAghAtakam, evaM niyamo nAsti / kintu dhyAnameva tatsAdhanam, yasya zubhadhyAnaM sa saMyamArAdhakaH / yasya tu dhyAnamazubhaM sa saMyamavirAdhakaH / evaM gautamasvAmivyAkhyAnaM zrutvA vaizramaNo vanditvA svasthAnaM gtH|gautmH prabhAte caityAni namaskRtyASTApadAtpratyavatarati sma, tApasAstadaivamAhuH- yUyamasmadguravo vayaM bhavacchiSyA bhavAmaH / gautamasvAmI bhaNati-mama dharmAcAryastrilokagururvardhamAnanAmAsti / te ca bhaNanti-yuSmAkamapyAcAryo vartate kiM ? gautamaH prAhedRzo mama dharmAcAryoM vartate, yathA sarvajJaH, sarvadarzI, rUpasaMpadA tiraskRtatrilokarUpaH, kiGkarIkRtasakalasurAsuraviracitasamavasaraNopaviSTa uparidhRtazchatratrayaH surendravIjyamAnacAmarayugalaH, catustriMzadatizayanidhAnaH zramaNabhagavAna zrImahAvIranAmA vartate / evaM vItarAgasvarUpamAkarNya teSAM tApasAnAM samyaktvopacayaH saMpannaH / tataH sarve'pi tApasA gautamasvAminA pravAjitAH |shaasndevyaa teSAM sarveSAM liGgAnyupanItAni / taiH sarvaiH 1 tadAhArasya rasAt-mu0 / tdaahaarsaaraat-mu01|| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM drumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [ 163 ziSyaiH saha gautamasvAmI tatazcalitaH kasmiMzcid grAme gataH / bhikSAvelA jAtA, gautamenoktaM yadbhavatAM rocate tadvaktavyam, mayA tadAnIyate, tairuktaM pAyasamAneyam, sarvalabdhisampanno gautamaH kvacid gRhe patadgrahaM pAyasena bhRtavAn / upAzraye Agatya sarveSAM teSAM maNDalyAmupavezitAnAM pAtreSu kSIraM pariveSitavAn / na ca kSIraM kSINaM bhavati / mahAnasikalabdhimatA gautamena patadgrahe'GguSThakSepAjjematAmeva sevAlatApasAnAmIdRzaH pariNAmo jAto'ho'smAkaM zubhakarmodayo jAtaH / yato'nabhravRSTisadRzaH samastazAstrArNavapAragAmIdRzo gurursmaabhirlbdhH| ityAdi bhAvanAM bhAvayatAM teSAM tadaiva kevalajJAnamutpannam / dinnatApasAnAM tu bhojanAnantaraM calitAnAM bhagavatsamIpe prAptAnAM bhagavatazchatrAdivibhUrti ca pazyatAM tathAvidhazubhAdhyavasAyayogena kevalajJAnamutpannam / koDinnatApasAnAM tu svAminaM sAkSAd dRSTvA tAdRzAdhyavasAyenaiva kevalajJAnamutpannam / gautamasvAmI bhagavaccaraNau praNanAma, te tApasamunayaH kevalinastriH pradakSiNIkRtya kevaliparSadabhimukhaM calitAH / tadA gautamasvAmI bhaNati - ihAgacchata / bhagavantaM praNamata / bhagavAn mahAvIraH prAha- gautama ! kevalino mAzAtaya / tato gautamasteSAM mithyAduSkRtaM dadau / tataH paraM gautamasya hatyadhRtirjAtA / tato bhagavAn mahAvIro gautamasvAmInaM pratyAha-gautama ! pUrvabhavaparicitatvena tava mayi mahAn rAgo'stIti / tatkSayamantareNa tava kevalajJAnaM notpadyate, kSINe ca asminneva bhave tavAvazyaM kevalamutpatsyate, prazasto'pi rAgaH kevalapratibandhako bhavatyeva / tvamahaM ca dvAvapi nirvANe tulyau bhaviSyAva iti mA'dhRtiM kArSIriti / tadAnIM svAmI mahAvIro dumapattayamadhyayanaM prarUpitavAn / idaM cAdhyayanaM sUtrato'rthatazca bhagavatA zrImahAvIreNaiva prarUpitamiti 'zrImaduttarAdhyayanabRhadvRttau / tato ye vadantyuttarAdhyayanasUtre vIravANIsparzo'pi nAsti te kumataya eva bodhavyAH / dumapatta paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuANajIviyaM, samayaM goyama mA pamAya // 1 // bhagavAn zrImahAvIradevo gautamasvAminamuddizyAnyAnapi bhavyajIvAnupadizati - he gautama ! evamanena dRSTAntena manujAnAM manuSyANAM jIvitaM jAnIhi tvaM samayaM samayamAtramapi mA pramAdIH pramAdaM mA kuryAH / atra samayamAtragrahaNamatyantapramAdanivAraNArtham, anena kena dRSTAntena ? tad dRSTAntamAha-yathA rAtrigaNAnAmatyaye-gamane, rAtrINAM gaNA rAtrigaNAHkAlapariNAmA rAtridivasasamUhAsteSAmatyaye'tikrame pANDurakaM dumapatrakaM pakvaM vRntAcchi thilIprAyaM parNaM nipatati, tathaiva dinAnAmatyaye AyurlakSaNe vRnte zithile jAte sati jIvitaM - zarIraM patati, jIvo jAto yasmiMstajjIvitaM zarIramityarthaH, jIvitazabdena zarIramucyate / yadAha niyuktikAra : 1 'tannIsAe bhayavaM sIsANaM dei aNusiddhiM / ' iti utta0 niryuktiH gA. 306 / gautamanizrayA 'anuziSTiM' zikSAm / ityanenAbhiprAyeNa sUtrato'rthatazca bhagavatoktaM idamadhyayanamevaM uktamasti, evamanumene // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] [uttarAdhyayanasUtre 'pariyaTTiyalAvannaM, calaMtasaMdhi muaMtaM biTaggaM / pattaM ca vasaNapattaM, 'kAle patte bhaNai gAhaM // 1 // jaha tubbhe taha amhe, tubbhevi a hohiA jahA amhe| . appAhei paDataM, paMDuapattaM kisalayANaM // 2 // . navi atthi navi a hohI, ullAvo kisalapaMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA, bhaviyajaNa vibohaTThAe // 3 // [utta. niyukti gA. 307-8-9] yathA hi kisalayAni pANDupatreNA'nuziSyante tathAnyo'pi yauvanagarvito'nuzAsanIyaH // 1 // athAyuSo'nityatvamAha. kusagge jaha osabiMdue, thotraM ciTThai laMbamANae / __ evaM maNuyANa jIviyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 2 // he gautama ! samayamAtramapi mA pramAdIH / tatra hetumAha-yathA kuzasyAgre'vazyAyabindurlambamAnaH san stokaM-stokakAlaM tiSThati, vAtAdinA preryamANaH san patati, tathA manuSyANAM jIvitamAyurasthiraM jJeyam / evamAyuSo'nityatvaM jJAtvA dharme pramAdo na vidheya ityarthaH // 2 // i i itariyaMmi Aue, jIviyae bhupccvaaye| vihuNAhi rayaM purekaDaM, samayaM goyama mA pamAyae // 3 // ityuktadRSTAntena tvare-svalpakAlaparimANe manuSyasyAyuSi bho gautama ! purAkRtaM rajaHprAcInakRtaM pAtakaM duSkarma vizeSeNa dhunIhi,jIvAtpRthakkuru! hegautama! punarjIvitake'rthAtsopakrame AyuSibahavaH pratyavAyA upaghAtahetavo'dhyavasAyAdayovartante yasmiMstabahupratyavAyakam, tasmin bahupratyavAyake samayamapi mA pramAdaM kuryAH |atraayuHshbden nirupakramamAyubhaNyate jIvitazabdena sopakrama bhnnyte|eti-praapnotyupkrmhetubhiH,anpvrtytyaa yathAsthityaiva anubhavamityAyuH, tasminnAyuSi - nirupakrame AyuSi svalpaparimANe'pi duSkRtaM duriikuru| yadyapi pUrvakoTipramANamAyurbhavati, tathApi devApekSayA svalpameva jJeyamatRptatvAt / yaduktaM1 parivartitalAvaNyaM calantasandhi muJcantakam / patraM ca vyasanaprAptaM, kAle prApte bhaNati gAthAm // 1 // 2 kAlappattaM - niryuktau // yathA yUyaM tathA vayaM,yUyamapica bhaviSyatha yathA vayam / upadizati patat pANDupatraM kisalayAnAm // 2 // naivAsti naiva ca bhaviSyati, ullApaH kislypaanndduptraannaam| upamA khalveSA kRtA, bhavikajanavibodhanArtham // 2 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM dumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [165 "dhaneSu jIvitavyeSu, ratikAmeSu bhArata ! / / atRptAH prANinaH sarve, yAtA yAsyanti yAnti ca // 1 // " [atra sopakramanirupakramAyurjJAnaM kevalina eva bhavet // 3 // ] dullahe khalu mANuse bhave, cirakAleNa vi svvpaanninnN| gADhA ya vivAga kammuNo, samayaM goyama mA pamAyae // 4 // khalviti nizcayena sarvaprANinAM - sarvajIvAnAM cirakAlenApi manuSyo bhavo durlabhoduSprApyo (duSprApo) vartate, tatra hetumAha-karmaNAM manuSyagativighAtakAnAM vipAkA-vigADhA vizeSeNa gADhA vigADhA-vinAzayitumazakyAstasmAtsamayamAtramapi pramAdaM mA kuryaaH||4|| kathaM manujatvaM durlabhamityAha puDhavikkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIo, samayaM goyama mA pmaaye||5|| jIvaH saMsArI pRthvIkAyamadhigata:- pRthvIkAyabhAvaM prAptaH sannutkarSata - utkRSTakAlaM saGkhyAtItamasaGkhyotsarpiNyavasarpiNImAnaM kAlaM saMvasettadUpatayAvatiSThet, tasmAtsamayamAtramapi mA pramAdIH // 5 // AukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIo, samayaM goyama mA pamAyae // 6 // tathApkAyamadhigato jIva utkRSTamasaGkhyotsarpiNyavasarpiNImAnaM kAlaM saMvaset tasmAt samayamAtramapi mA pramAdIH // 6 // teukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIo, samayaM goyama mA pamAyae // 7 // evaM tejaskAyamagnikAyamadhigato jIva utkRSTaM saGkhyAtItaM kAlamasaGkhyotsarpiNIkAlaM saMvaset, tasmAtsamayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 7 // vAukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIo, samayaM goyama mA pamAyae // 8 // ___evaM jIvo vAyukAyamadhigato'pyutkRSTamasaGkhyotsarpiNyavasarpiNIpramANakAlaM saMvaset, tasmAt samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 8 // vaNassaikAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlamaNaMtaM duraMtaM, samayaM goyama mA pamAyae // 9 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] [uttarAdhyayanasUtre ___ jIvaH saMsArI vanaspatikAyamadhigata utkarSata - utkRSTaM kAlamanantamutsarpiNyavasarpiNImAnamanantakAyikApekSaM vaset, kathambhUtamanantaM kAlaM ? durantaM, duSTo'nto yasya sa durantastam, te hi vanaspatikAyamadhyagatA jIvAstatsthAnAduddhRtA api prAyo viziSTaM narAdibhavaM na labhante, tasmAd durantamiti vizeSaNam // 9 // . . .. beiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 10 // dvIndriyakArya jIvo'dhigataH sannUtkRSTaMkAlaM saGkhyAtasaMjJakaM, saGkhyAtAsaGkhyAtavarSasahasrAtmikA saMjJA yasya sasaGkhyAtasaMjJakastaM saGkhyAtasaMjJaka saGkhyAtavarSasahasrAtmakaM kAlaM dvIndriyakArya tiSThedityarthaH / tasmAtsamayamAtramapi gautama ! mA pramAdaM kuryAH // 10 // teiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 11 // evaM jIvastrIndriyakAyamadhigataH saGkhyAtavarSasahasrAtmakaM kAlamutkRSTaM vaset / tena tvaM samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 11 // cauridiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 12 // evaM jIvazcaturindriyakAye'dhivasan saGkhyAtavarSasahasrAtmakaM kAlamadhivaset / tasmAttvaM pramAdaM samayamAtramapi mA kuryAH // 12 // paMciMdiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / sattabhavaggahaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 13 // paJcendriyakAyamadhigataH paJcendriyatvaM prAptaH sannutkRSTaM saptASTabhavagrahaNe saMvaset |sptaassttau vA parimANaM yeSAM te saptASTAH, saptASTAzca te bhavAzca saptASTabhavAsteSAM grahaNaM saptASTabhavagrahaNam tasmin / yadA hi paJcendriyo mRtvA paJcendriyo bhavettadotkRSTaM saptASTavArasyAdityarthaH / tasmAtsamayamAtramapi mA pramAdIH / kazcitpuNyavAn saGkhyAtAyuSko jIvo saptabhavAn kroti| kazcidasaGkhyAtAyuSko 'jIvo'STabhavAn vA karoti, evaM jJAtvA pramAdo na vidheyH||13|| deve neie ya aigao, ukkosaMjIvo u sNvse| ikkekabhavaggahaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 14 // 1 jIvo yugalAdikaH-L. mu.1|| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM dumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [167 deve-devabhave narake-narakabhave'dhigataH saMsArI jIva utkRSTamekaikasmin bhavagrahaNe saMvaset / tasmAtsamayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH / devo mRtvA devo na syAt, nArako mRtvA nArako na syAt / ekamanyadbhavAntaraM kRtvA pazcAtsyAdityarthaH / tasmAdekaikabhavagrahaNamityuktam // 14 // evaM bhavasaMsAre, saMsarai suhAsuhehi kammehiM / jIvo pamAyabahulo, samayaM goyama mA pamAyae // 15 // evamamunA prakAreNa jIvo bhavasaMsAre-bhavabhramaNe zubhAzubhaiH karmabhiH preryamANaH sNsrti-pryttti| kIdRzo jIvaH ? pramAdabahulaH, pramAdo bahulo yasyasapramAdabahulaH pramAdavartItyarthaH / tasmAtpramAdasya durnivAratvaM jJAtvA samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 15 // manuSyatvaprApto'pyuttarottaraguNAtirdurlabhetyAhalakSUNavi mANusattaNaM, AyariyattaM puNaravi dullahaM / bahave dasuyA milakkhuyA, samayaM goyama mA pamAyae // 16 // manuSyatvamapi labdhvA AryatvamAryadezotpattibhAvaM punarapi durlabham / yadyapi manuSyatvaM jIvaH prApnoti, tadApyAryadeze manuSyatvaM durlabhamityarthaH / yatra dezeSu dharmA'dharmajIvA'jIvavicAraH sa Aryo dezastatrotpattirdurlabhA / punarapi bahavo jIvA dasyavazcaurA dezAnAM prAnte parvatAdiSu nivAsakAriNastaskarA bhavanti / mlecchAH ke ? yeSAM vAk samyakkenApi na jJAyate te mlecchA ucyante / "puliMdA nAhalA neSTA, zabarA baraTA bhaTAH / mAlA bhillAH kirAtAzca, sarve'pi mlecchajAtayaH // 1 // " [abhi. 934] tatra ca dharmA'dharmajJAnaM durlabham, tasmAtsamayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 16 // ladhuNavi AyariyattaNaM,ahINapaMceMdiyayAhu dullahA / vigaliMdiyayA hu dIsaI, samayaM goyama mA pamAyae // 17 // AryatvamAryadezotpattibhAvamapilabdhvA hu'iti punararthe ahInapaJcendriyatA punrdurlbhaa| 'hu' iti bAhulyena bahUnAM vikalendriyatA dRzyate / vikalAni rogAdyupahatAnIndriyANi yeSAM te vikalendiyAsteSAM bhAvo vikalendriyatA, sA dRzyate / bahavo hiduSkarmavazAdogodekeNa vigatanetra-zravaNa-rasana-sparzana-kara-caraNa-vIryAH dRzyante / te ca dharmAnuSThAnakaraNe'samarthA bhavanti / tasmAttvaM samayamAtramapi he gautama ! pramAdaM mA kuryAH // 17 // ahINapaMciMdiyattaM pise lahe, uttamadhammasui hudullahA / kutitthinisevae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 18 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] [ uttarAdhyayanasUtre 'se' iti sa jIvoshInapaJcendriyatvamapi cellabheta tadApi 'hu' iti nizcayenottamadharmazrutirdurlabhA, jinadharmasya zravaNaM duSprApya ( pa ) mityarthaH / tatra hetumAha-jano lokaH kutIrthiniSevakaH syAt, kutIrthinAM mithyAtvinAM niSevakaH / kutIrthino hi satkArayazolAbhArthino bhavanti / te ca prANinAM viSayAdisukhasevanopadezena vallabhatvamutpAdya janAn raJjayanti / atasteSAM sevA sukarA, teSAM mukhAttu dharmavArtA kuta ityarthaH // 18 // - lakSUNavi uttamaM suI, saddahaNA puNaravi dullahA / micchattanisevae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 19 // uttamadharmasya zrutimapi labdhvA punaH zraddhA durlabhA, tattvaruciduSprApyA duSprApA, yato hi jano loko mithyAtvaniSevakaH syAt / mithyAtvaM hi kuguru-kudeva-kudharmalakSaNaM nitarAM sevate iti mithyAtvaniSevakaH / tasmAnmithyAtvodayAjjinadharmarucirdurlabhA, tasmAtsamayamAtramapi tvaM mA pramAdIH // 19 // dhammaM pi hu saddahaMtayA, dullahayA kAraNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiyA, samayaM goyama mA pamAyae // 20 // dharmaM - jinoktaM dharmaM zraddadhataH, jinoktamAgamaM sAdhu-zrAddhadharmaM vA sarvaM satyamiti jAnato'pi jIvasya kAyena zarIreNa, kAyagrahaNena kAyasambaddhayorvAGmanasorapi grahaNam / tasmAtkAyena vacasA manasA ca sparzanA durlabhikA, durlabhA eva durlabhikA / dharmakriyAnuSThAnakaraNaM duSkaramityarthaH / iha jagati jIvAH kAmaguNeSu viSayeSu mucchitA-lolupA bhavanti / viSayiNo hi dharmakriyAsvayogyAH / he gautama! dharmakriyAnuSThAnakaraNaM duSkaratvAt samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 20 // parijUra te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se soyabale yahAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 21 // he gautama! te zarIrakaM parijIryati, pari-samantAtsarvaprakAreNa vayohAnirjarayA jIrNatvamanubhavati / tava punaH kezAH pANDurakA :- zvetA bhavanti, atra 'te' taveti kathanAtpratyakSAnubhavena sandeho na kartavyaH / yathA hastakaGkaNasyAtmadazAvalokanaM / yathA tava zarIraM tathA sarveSAmeva jJeyamityarthaH / 'se' iti tacchrotrabalaM hIyate - hInaM syAt / tacchabdagrahaNAdyacchabdagrahaNaM kartavyam, yat zrotrayorbalaM taruNAvasthAyAM syAttad vRddhAvasthAyAM hIyata ityarthaH / apUrvaM zrotragrahaNaM dharmazravaNakAraNatvakhyApanArtham / yato hi dharmazravaNAdeva dharmakaraNamatiH syAdityarthaH / tasmAt zrotrabale sati dharmazravaNAdaraH kartavyaH tatra samayamAtramapi tvaM mA pramAdIH // 21 // parijUra te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se cakkhubale ya hAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 22 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM dumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [169 gAthAyAH pUrvArdhasyArthaH pUrvavad jJeyaH, tatpUrvasatkaM cakSurbalaM hIyate / taddhAnau ca dharmakaraNaM durlabhaM jJAtvA mA pramAdaM kuryAH // 22 // parijarai te sarIrayaM, kesA paMDyA havaMti te / se ghANabale ya hAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 23 // tatpUrvasatkamapi ghrANabalaM-nAsabalaM hIyate / tasmAnAsAbale sati tvayA surabhidurabhigandhagrahaNena viSaye rAga-dveSakaraNavelAyAM pramAdo na vidheyaH // 23 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se jibbhabale ya hAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 24 // tat jihvAbalaM hIyate / yAdRzaM taruNAvasthAyAM bhavettAdRzaM vRddhAvasthAyAM na syAt / tasmAjjihvAbale sati 'svAdhyAyAdikaraNe pramAdaM mA kuryAH // 24 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se phAsabale ya hAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 25 // tatsparzabalaM zarIrabalaM hIyate, yAdRzaM yauvane zarIrabalaM bhavettAdRzaM jarAyAM na syAt / tasmAddharmAnuSThAnAdau pramAdaM mA kuryAH // 25 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se savvabale ya hAyaI, samayaM goyama mA pamAyae // 26 // tattaruNAvasthAsatkaM sarvabalaM-kara-caraNa-dantAdInAM balaM hIyate / tasmAtsamayamAtramapi tvaM mA pramAdIH // 26 // araIgaMDaM visuiyA, AyaMkA vivihA phusaMti te / / vivaDai viddhaMsai te sarIrayaM, samayaM goyama mA pamAyae // 27 // he gautama ! 'te' tava vividhA nAnAprakArA AtaGkA-rogAH zarIraM sparzanti / te ke cAtaGkAH ? aratizcaturazItividhavAtodbhUtacittodvego vAtaprakopa ityarthaH / gaNDaM rudhiraprakopodbhUtasphoTakaH, vizUcikA'jIrNodbhUtavamanAdhmAtavirecAdisadyomRtyukRtaka, ityAdayo rogA AtaGkA dehaM pIDayanti / tai rogaiH pIDite zarIre sati dharmArAdhanaM duSkaram / te zarIraM rogAbhibhUtaM sadvipatati, vizeSeNa balApacayAnazyati / punaH zarIraM te taka vidhvasyate, jIvamuktaH sadvizeSeNAdhaH patati / atra sarvatra yadyapi 'te' tavetyuktam, gautame ca kezapANDuratvAdIndriyANAM hAnizca na sambhavati / tathApi tannizrayAparaziSyAdivarga pratibodhArthamuktam, doSAya na bhavati / tathA ca pramAdo na vidheyaH // 27 // 1 svaadhyaayaadidhrmkriyaayaa-mu.|| 22 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] [uttarAdhyayanasUtre vucchiMda siNehamappaNo, kumuyaM sAraDyaM va pANiyaM / se savvasiNehavajjie, samayaM goyama mA pamAyae // 28 // he gautama ! AtmanaH snehaM mayi viSaye rAgaM vyucchindhi-apanaya, sneha-bandhanaM tyajetyarthaH / kiM kimiva ? kumudaM-kamalaM pAnIyamiva, yathA kumudaM pAnIyaM tyaktvA pRthaktiSThati, tathA tvamapi snehaM tyaktvA pRthagbhavetyarthaH / kIdRzaM pAnIyaM ? zAradam, zaradi Rtau bhavaM zAradam / atra pAnIyasya zAradamiti vizeSaNena manoramatvaM snehasya darzitam, sneho hi saMsAriNo jIvasya manoharo lagati |se zabdo'thazabdArthaH / atha tvaM sarvasnehavarjitaH san samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 28 // ciccA dhaNaMca bhAriyaM, pavvaio hisi aNagAriyaM / mA vaMtaM puNo vi Avie, samayaM goyama pamAyae // 29 // he gautama ! yadi tvamanagAritAM - sAdhutvaM pravrajito'si-prakarSeNa prApto'si, kiM kRtvA ? dhanaM ca punarbhAryAM tyaktvA, tadA punarapi vAntaM - tyaktaM mA piba, tyakte vastuni punargrahaNAdaraM mA kuryAH / etasmin viSaye samayamAtramapi mA pramAdIH // 29 // avaujjhiya mittabaMdhavaM, viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / mA taM biiyaM gavesae, samayaM goyama mA pamAyae // 30 // he gautama ! mitra-bAndhavaM 'avaujjhiya' apohya-tyaktvA, ca punardhanaughasaJcayam, dhanasyaughaH samUho dhanaughastasya saJcayo-rAzIkaraNam, tadapyapohya-tyaktvA, 'bitIyamiti' dvitIyavAraM punarityarthaH, tanmitra-bAndhava-dhanaughasaJcayAdi mA gaveSayet, tasmAtsamayamAtramapi mA pramAdIH // 30 // na hu jiNe ajja dissaI, bahumae dissaI mggdesie| saMpai neyAue pahe, samayaM goyama mA pamAyae // 31 // punarapi gautamAdIn dRDhIkaroti zrImahAvIra:-he gautama ! samprati-idAnIM mayi vidyamAne pratyakSapramANena gRhyamANe sati naiyAyike - muktirUpe pathi - mArgaviSaye mA pramAdaM bhavAn kuryAt, yadyapi tavedAnI kevalajJAnaM nAsti, tathApyahaM vidyamAno'smIti sAmprataM saMzayAbhAvena pramAdastyAjyaH / agre tu madvirahe'pi etAdRzA bhAvino-bhavyajIvA na bhaviSyanti ye iti vicintya-ityanumAnapramANaM vidhAya naiyAyike mArge-sAdhudharme mayi ca sthirA bhaviSyanti, tatkimanumAnaM kRtvA'pramAdinaH sthirAzca bhaviSyanti tadAha___mArga iva muktinagaraM prati panthA iva dezita:-kathito mArgadezitaH, ayaM jIvadayAdharmo muktimArga iva kathito dRzyate / adyedAnIM jino na dRzyate, kathambhUto'yaM mArgadezitaH ? Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM dumapatrakAkhyamadhyayanam 10] [171 bahumataH, bahubhirbahUnAM vA mato bahumataH, athavA bahavo matA-nayA yasmin sa bahumataH, naigama-saMgraha-vyavahArjusUtra-zabda-samabhirUDaivaMbhUtAdisaptanayAtmakaH |jnyaan-drshncaaritraanni mokSamArgaH, aparamate hyekAntavAditvam, tasmAdayaM jainamatastu bahumataH / evaMvidho'yaM muktimArgo'tIndriyArthadarzinaM jinaM kevalinaM vinA na syAt / tasmAdasya bahumatasya muktimArgasya, evaM bhavyA jJAsyanti-cedayaM muktimArgo'sti, jino nAsti, tadAsya mArgasya kazcidvaktApyAsIt, na ca sa kazcidvaktApi sAmAnyaH, kintvasya dharmasyopadeSTA kazcidApto jina eva bhavitumarhati / iti madvirahe'pyapramAdino bhaviSyanti / samprati mayi kevalini satyasminaiyAyike pathi sarvathA pramAdastyAjya eveti bhAvaH / nizcita Ayo-muktilakSaNo lAbho yasmin sa naiyAyiko jJAna-darzana-cAritrarUparatnatrayAtmaka ityrthH| atha punarapyasyA gAthAyA ayamartho'pyasti-he gautama ! adyedAnIM bhavAn jinaH kevalI na dRzyate, dRzyata iti kriyAbalAd, bhavAniti padamanuktamapi gRhyate / paraM bahubhirmato-mAnyo jJAto vA bahumataH, arthAtprasiddho mArga iva jinatvabhavanamArgo dezito mayA tavopadiSTaH |smaargstvyaa vilokyata eva, tasmAt sampratIdAnIM mayi-jine sati naiyAyike mArge-madukte mArge samayamAtramapi mA pramAdIH / mayi vidyamAne sati mayi viSaye mohAdbhavAn jino na vartase, pazcAttvaM jino bhAvI, tasmAdidAnI madvacane prAmANyaM vidheyamityarthaH // 31 // avasohiya kaMTayApahaM, oinno si pahaM mahAlayaM / gacchasi maggaM visohiyA, samayaM goyama mA pamAyae // 32 // he gautama ! tvaM mahAlayaM panthAnamuttIrNo'si-prApto'si / mahAn samyagjJAnadarzanacAritralakSaNa Alaya-Azrayo yasmin sa mahAlayastaM mahAlayam, etAdRzaM panthAnaM rAjamArga prApto'si / kiM kRtvA ? kaNTakapathamavazodhya, kaNTakAnAM bauddha-caraka-sAGkhyAdInAM panthaH kaNTakapanthaH, AkAraH prAkRtikaH / athavA kaNTaiH kutIthikairAkIrNo-vyAptaH kutsitapanthAH kaNTakApathastaM parihatya samyagmuktimArga rAjamArgamiva prApto'si / he gautama ! yadi vizeSeNa zodhite niravadye mArge gacchasi tadA samayamAtramapi pramAdaM mA kuryAH // 32 // abale jaha bhAravAhae, mA magge visme'vgaahiyaa| pacchA pacchANutAvae, samayaM goyama mA pamAyae // 33 // -- he gautama ! yathA kazcidbhAravAhako viSamaM mArgamavagAhya viSame mArge svarNAdibhAramutpATya same mArge'balaH syAt, sa ca bhAravAhakaH pazcAd gRhamAgataH pazcAdanutapyatepazcAttApapIDitaH syAt / ko'rthaH ? yathA kazcidbhAravAhakaH zirasi katiciddinAni yAvadviSame mArge svarNAdibhAramudvahati / tadanantaraM kutracit pASANAdisaGkale mArge bhAreNAkrAnto'hamiti jJAtvA taM bhAramutsRjati / sa ca bhAravAhakaH pazcAd gRhamAgataH san nirdhanatvena pazcAdanutapyate, pazcAttApapIDitaH syAt / tathA tvamapi viSamaM mAgaM tAruNyAdivayovizeSa mahAvratabhAramudvAhya Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] [uttarAdhyayanasUtre same mArge yauvanottAre kutracitparISahAdinA skhalan mahAvratabhAraMtyajannabalo bhavan pazcAdantye vayasyAgataH saMyamadhanarahito bhUtvA mA pazcAdanutapye:-mA pazcAttApapIDito bhUyA iti vicintya samayamAtramapi mA pramAdIH // 33 // tINNo hu si aNNavaM mahaM, kiM puNa ciTThasi tiirmaago| abhitura pAraM gamittae, samayaM goyama mA pamAyae // 34 // hegautama! tvamarNavaM bhavasamudraM tIrNa evaasi,ullcitpraayo'si|kiN punastIramAgataH san tiSThasi ? audAsInyaM bhajasi ? he gautama ! bhavArNavasya pAraM gantumabhitvarasva-pAragamane uttAlo bhvetyrthH| tIramatra muktipadamucyate, tasmAtsamayamAtramapi mA pramAdIH // 34 // . akalevaraseNimussiyA, siddhi goyama loyaM gcchsi| khemaM ca sivaM aNuttaraM, samayaM goyama mA pamAyae // 35 // hegautama! tvaM siddhi-siddhinAmakaM lokaM-sthAnaM gmissysi-praapsysi|kiN kRtvA ? akalevarazreNimutsRjya, na vidyate kalevaraM zarIraM yeSAM te'kalevarAH siddhAsteSAM zreNi:uttarottaraprazastamanaH-pariNatipaddhatiH kSapaka zreNistAmakalevarazreNimutsRjya, uttarottarasaMyamasthAnaprAptyonnatAmiva kRtvA, kathambhUtaM siddhi lokaM ? kSema-paracakrAyupadravarahitam / punaH kIdRzaM ? zivaM-sakaladuritopazamam, punaH kIdRzaM? anuttaraM srvotkRssttmityrthH||35|| buddhe parinivvuDe care, gAmagae nagare ca saMjae / saMtimaggaM ca bUhae, samayaM goyama mA pamAyae // 36 // / he gautama ! parinirvRtaH-zAntarasasahitaH san cara-saMyama sevasva / kIdRzaH ? grAme gato grAmagataH, ca punarnagare gataH, cazabdAvane vA sthitH|punH kIdRzaH ? saMyataH samyagyattaM kurvANaH, punaH kIdRzaH ? buddho-jJAtatatvaH, ca puna: gautama ! zAntimArga tvaM bRhayeH / bhavyajanAnAmupadezadvAreNa vRddhi prApayeH / atra kArye samayamAtramapi mA pramAdIH // 36 // buddhassa nisamma bhAsiyaM, sukahiyamaTThapaovasohiyaM / rAgaM dosaM ca chiMdiyA, siddhiM gae goyame ||37||tti bemi // gautamaH siddhi-muktisthAnaM prAptaH, kiM kRtvA ? buddhasya zrImahAvIradevasya suSTha zobhanaM bhASitaM-subhASitaM samyagupadezaM nizamya zrotradvAreNa hRdyavadhArya, ca punA rAgadveSaM ca chittvA, kIdRzaM subhASitaM ? sukathitam, sutarAmatizayena-zobhanaprakAreNopamAyogena kathitam vAkyaprabandhena racitamityarthaH |sudhrmaa svAmI jambUsvAminaH puraah| yathA zrI mahAvIradevena gautamAdiziSyAne kathitaM tathAhaM tavAgre bravImItyarthaH // 37 // iti drumapatrAkhyaM dazamamadhyayanaM sampUrNam // 10 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyazrIlakSmIvallabhagaNiviracitAyAM dazamAdhyayanasyArthaH smpuurnnH|| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||athaikaadshN bahuzrutapUjA''khyamadhyayanaM prArabhyate // atha dazame'dhyayane pramAdaparihArArthamupadezo dattaH / sa ca vivekina eva syAt vivekI ca bahuzruto bhavet / ata ekAdazamadhyayanaM bahuzrutAkhyaM bahuzrutavarNanamucyate / saMjogA vippamukkassa, aNagArassa bhikkhuNo / AyAraM pAukarissAmi, ANupuvvi suNeha me // 1 // he jambu ! saMyogAd vipramuktasya anagArasya bhikSorAcAraM sAdhuyogyakriyAM bahuzrutapUjArUpaM-bahuzrutasvarUpajJAnaM AnupUrvyA-anukrameNa prAduSkariSyAmi-prakaTIkariSyAmi, 'me' mama kathayiSyatastvaM zrRNu athavA sAdhorAcAram AkAram bahuzrutasya AkAram, bahuzrutaH kIdRg syAt ? tatprakaTIkariSyAmi // 1 // prathamaM tatparijJAnArtha abahuzrutasya lakSaNamAha je yAvi hoi nivvijje, thaddhe luddhe annigghe| abhikkhaNaM ullavai, aviNIe abahussue // 2 // yazca yo manuSyo nirvidyo bhavati / apizabdAt yaH savidyo vA bhavati / sa cet stabdho'haGkArI bhavati, punarlubdho bhavati, rasAdiSu lolupo bhavati / punaryo'nigraha indriyadamarahito bhavati, punaryo'bhIkSNaM vAraMvAramullapati / utprAbalyena yathAtathA avicAritaM lapati, vAcAlo bhavati / sa puruSo'vinIto vinayadharmarahito'bahuzruta ucyate / savidyo'pi abahuzrutaH syAt cet savidyatvasya phalaM na prApnuyAt tadviparIto bahuzrutaH syAt // 2 // abahuzrutasya kAraNamAha aha paMcahiM ThANehi, jehiM sikkhA na labbhai / thaMbhA kohA pamAeNaM, rogeNA'lassaeNa ya // 3 // atha zrotuH puruSasya utkarNatAkaraNe yaiH paJcabhiH sthAnaiH- paJcabhiH prakAraiH zikSAgrahaNA''sevanArUpA na labhyate-na prApyate / tAni paJca sthAnAni zrRNu ityadhyAhAraH / stambhaH, krodhaH, pramAdaH, rogaH, AlasyaM ca stambhAt-ahaGkArAt zikSA yogyo na bhavati / tathA krodhAdapi zikSA yogyo na bhavati / tathA punaH pramAdena mada-viSaya-kaSAya-nidrAvikathArUpeNa upadezayogyo na syAt / tathA rogeNa vAta-pitta-zleSma-kuSTha-zUlAdivyAdhinA zikSAgrahaNArho na bhavati / tathA Alasyena-anudyamena, ca zabdena etaiH sarvaprakAraiH / athavA eteSAM sthAnAnAM madhye ekenApi sthAnena zikSA na prApyate gurUpadiSTazAstrArthAbhyAsaM kartuM na zaknoti / zikSAlAbhasyAbhAvAt abahuzrutatvaM syAt // 3 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] [uttarAdhyayanasUtre athAgretanagAthAyAM bahuzrutahetUnAha aha aTTahiM ThANehiM, sikkhAsIlatti vucci| ............ ahassire sayA daMte, na ya mammamudAhare // 4 // athAnantarametairaSTabhiH sthAnairaSTabhiH prakAraiH zikSAzIla ityucyate / zikSA grahaNA''sevanArUpazAstraM zIlaM te dhArayatIti zikSAzIlaH / tAni aSTaprakArANImAni-'ahassire' ahasanazIlaH, punaH sadA dAnto jitendriyaH, punaryo marma na udAhareta / ya etAdRzo bhavati, sa gurUNAM zikSAyogyo bhavati / guNino grahaNAd guNAnAM grahaNaM kartavyam // 4 // nAsIle na visIle, na siyA ailolue / akohaNe saccarae, sikkhAsIletti vuccaI // 5 // punaretAdRzaH zikSAzIla ucyate / etAdRzaH kaH ? yaH sarvathA azIlo na syAt, na vidyate zIlaM yasya saHazIlaH-zIlarahita ityrthH|punryo vizIlo na syAt, viruddhazIlo vizIlaH,atIcAraiH kaluSitavrato na syaat|yH punaratilolupo'tirasAsvAdalampaTo nasyAt, athavA atilobhasahito na syAt / punaryo'krodhanaH krodhena rahitaH syAt, punaryaH satyaratiH syAt, sa zikSAzIlaH syAdityarthaH / hAsyavarjanam 1, dAntatvam 2, paramarmAnudghATanam 3, azIlavarjanam 4, vizIlavarjanam 5, atilolupatvaniSedhanaM 6, krodhasyAkaraNam 7, satyabhASaNam 8, ca etairaSTabhiH prakArairbahuzrutatvaM syAditi bhAvaH // 5 // atha abahuzrutatva-bahuzrutatvahetvoravinIta-vinItayoH svarUpamAha aha caudasahi ThANehiM, vaTTamANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u, nivvANaM ca na gacchai // 6 // atha caturdazasu sthAneSu vartamAnaH saMyato'vinIta ucyate / sa cAvinIto nirvANaM mokSaM ca na gacchati-na prApnoti / athavA nirvANaM-nirvANakAraNaM jJAna-darzana-cAritralakSaNaM ratnatrayaM sukhakAraNaM na prApnoti / atra 'caturdazasu sthAneSu' iti saptamyarthe prAkRtatvAtRtIyAbahuvacanam // 6 // atha tAni caturdazasthAnAni tisRbhirgAthAbhirAha - abhikkhaNaM kohI havai, pabaMdhaM ca pakuvvaI / mittijjamANo vamai, suyaM labhrUNa majjai // 7 // avi pAvaparikkhevi, avi mittesu kuppaI / suppiyassAvi mittassa, rahe bhAsaI pAvagaM // 8 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjA''khyamadhyayanam 11 ] painnavAI duhile, thaddha luddhe aNiggahe / asaMvibhAgI aciyatte, aviNIeti vuccaI // 9 // atha tAni caturdaza sthAnAni vibhajati / ya IdRzo bhavati sa ca pumAn avinIta ' ityucyate / IdRzaH kIdRza: ? abhIkSNaM vAraMvAraM krodhI bhavati-krodhaM karoti / ca punaH prabandhaM - krodhasya vRddhim, kupito'pi komalavacanairapi krodhasyAtyajanam - krodhasya sthirIbhAvaM prakurute / mitrIgramANo'pi, 'mitraM mamAstu ayam' iti vicintyamAno'pi pazcAdvamati-tyajati / ko'rthaH ? pUrvaM hi mitrabhAvaM kRtvA pazcAttvaritaM mitratvaM troTayati / nanu sAdhavo hi kutrApi mitratvaM - snehabhAvaM kenApi saha na kuryuH, saMyogAdvipramuktA bhaveyuH / tarhi kathaM 'mittijjamANo vamai' ityuktam ? atra hi SaTjIvanikAyeSu vratagrahaNasamaye maitrIM vidhAya zithilAcAritvena tAM maitrIM tyajeyurityarthaH / athavA kenApi dharmazikSAzAstrArthadAnAdinA upakAraH kRtaH, sa ca hitakAratvAnmitraprAyastatra upakAralopatvena kRtaghnatvena mitratvaM vamati / avinItasyaitallakSaNamityarthaH / punaryaH zrutaM labdhvA mAdyati, jJAnAbhyAsAdahaGkAraM karoti vidyAmadonmatta ityartham // 7 // apizabdaH sambhAvanAyAM yaH pApaparikSepI, api sambhAvyate pApaiH samitiguptiskhalanaiH parikSipati tiraskarotItyevaMzIlaH pApaparikSepI / samitiguptivirAdhakaM prati tiraskaroti / ko'rthaH ? kadAcit kazcit samitiguptiSvajJAnitayA skhalati, tadA taM prati dhikkaroti, chidaM dRSTvAnyaM nindatItyarthaH / tathA mitreSvapi kupyati, mitrebhyo'pi zikSAdAtRbhyaH saGkSebhyaH krudhyati, svayaM krodhaM karoti, tAn vA krodhayati / punaH sutarAmatizayena priyasya mitrasya hitavAJchakasya gurvAderapi rahasi ekAnte pApakaM pApameva pApakamavarNavAdaM bhASate / ko'rthaH ? agrataH priyaM vakti, pRSTataH doSaM vaktItyarthaH // 8 // [ 175 punaH prakIrNavAdI, prakIrNamasambaddhaM vadati iti prakIrNavAdI / athavA pratijJayA ca idaM itthameva ityAdinizcayabhASaNazIlaH / punardUhilo drogdhA dohakaraNazIla ityarthaH / punaH stabdho'haGkArI, ahaM tapasvI ityAdijalpakaH / punarlubdho rasayuktAhArAdau lobhI, punaranigrahovazIkRtendriyaH / punarasaMvibhAgI, saMvibhajati AnItAhAramanyebhyaH sAdhubhyaH prArthayatItyevaMzIlaH saMvibhAgI, na saMvibhAgI asaMvibhAgI AhAreNa svayamevodaraM bibharttItyarthaH, anyasmai na dadAti / 'aviyatte iti' aprItikaraH, darzanena vacanenAprItimutpAdayati, etairlakSaNairavinIta ucyate / atha caturdazasthAnAnAM nAmAni - krodhaH 1, krodhasthirIkaraNam 2, mitratvasya vamanaM - tyajanam 3, vidyAmadaH 4, paracchidrAnveSaNam 5, mitrAya krodhasyotpAdanam 6, priyamitrasyaikAnte duSTabhASaNam, mukhe miSTabhASaNam 7, avicArya bhASaNam 8, drohakAritvam 9, ahaGkAritvaM 10, lobhitvam 11, ajitendriyatvam 12, asaMvibhAgitvam 13, aprItikaratvam 14, caturdaza sthAnAni caturdaza hetUni - kAraNAni avinItatvotpAdakAni jJeyAni // 9 // - aha pannarasahiM ThANehiM, suviNIetti vuccaI / nIyAvattI acavale, amAI akuUhale // 10 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] [uttarAdhyayanasUtre atha paJcadazabhiH sthAnaiH suvinIta ityucyate / tAni paJcadaza sthAnAni imAni, ya etaiH paJcadazabhirlakSaNairyukto bhavati sa vinIta ityarthaH / prathamaM yo nIcAvartI, nIcam anuddhatam, guroH zayyAsanAt anuccam, tatra vartituM sthAtuM vA zIlaM yasya sa nIcAvartI / guroH zayyAto gurorAsanAdvA nIce zayyAsane zete tiSThati vA ityarthaH 1, punaryo'capalaH, na capalo'capalaH, acapalatvaM caturdhA bhavati / gatyA acapalaH 1 sthityA acapalaH 2, bhASayA acapalaH 3, bhAvena acapalaH 4 gatyA acapalaH zIghracArI na bhavatI 1, sthityA acapalastiSThannapi zarIrahastapAdAdikaM acAlayan sthirastiSThati 2, bhASayA acapalo'satyAdibhASI na syAt 3, bhAvena acapalaH sUtre arthe anAgate-asamApte satyeva agretanaM na gRhNAti 4, iti acapalasyArthaH 5 / punaryo'mAyI, mAyAsyAstIti mAyI, zubhamiSTAnnAhArAdau AcAryAdInAmavaJcakaH 3 / punaryo'kutUhalaH, na vidyate kutUhalaM yasya sa akutUhalaH, kuhakendrajAla-bhagalavidyA-nATakAdInAM na vilokaka ityarthaH 4 // 10 // appaM cAhikkhivaI, pabaMdhaM ca na kuvvii| mittijjamANo bhayaI, suyaM laDuM na majjai // 11 // punaryo'lpamadhikSipati, alpazabdo'tra abhAvArthaH, kamapi na adhikSipati, kamapi kaThinairvacanairna nirbhartsayatItyartha: 5 / ca punaH prabandhaM na karoti, pracurakAlaM krodhaM na rakSati, dIrgharoSi na syAdityarthaH 6 / mitrIyamANaM bhajate mitratvakartAraM sevate / ko'rthaH ? yaH kazcit svasmai vidyAdAnAdyupakAraM kuryAttasmai svayamapi pratyupakAraM karoti, kRtaghno na syAdityarthaH 7 / punaH zrutaM labdhvA na mAdyati, madaM na karoti 8, ityaSTamasthAnam // 11 // na ya pAvaparikkhevI, na ya mittesu kuppaI / appiyassAvi mittassa, rahe kallANa bhAsaI // 12 // ca punaH pApaparikSepI na bhavati, pApena parikSipati-tiraskarotItyevaMzIlaH pApaparikSepI / samitiguptyAdiSu svayaM skhalanaM kRtvA AcAryAdibhiH zikSyamANaH san AcAryAdInAmeva marmodghATako na bhavati 9 / na ca mitrebhyaH kupyati, aparAdhe satyapi mitropari krodhaM na karoti 10 / punaryo mitrasya, mama mitramityaGgIkRtasya tasyApriyasya ca, aparAdhe satyapi pUrvakRtaM sukRtamanusmaran rahasyapi kalyANameva-bhavyameva bhASate, na ca tasya dUSaNaM vadatItyarthaH // 12 // kalahaDamaraM vajjei, buddhe ya abhijaaie| hirimaM paDisaMlINe, suviNIetti vuccaI // 13 // punaryaH kalahaDamaraM varjayati, tatra kalaha-vAkyayuddhaM tyajati / DamaraM-capeTA-muSTilattAdibhiryuddham, tayorubhayorvarjako yo bhavati 12 / punarbuddhimAn buddho'vasarajJo bhavati / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjA''khyamadhyayanam 11] [177 punaryo'bhijAtigo bhavati, abhijAti-kulInatAM gacchati-prApnotIti abhijAtigaH, gurukulavAsasevaka ityarthaH 13 / punaryo hImAn, hI vidyate yasya sa hImAn, kaluSAdhyavasAyA'kAryakaraNe trapAyukta ityarthaH 14 / pratisaMlInaH, gurusakAze'nyatra vA yatastato na ceSTate, ceSTAM na karoti sa pratisaMlIna ucyate 15 / ya etAdRzo bhavati sa vinIta ucyate / atha pUrvoktapaJcadazasthAnAnAM suvinItatvakAraNAnAM nAmAnyAha-gurorAsanAd davyabhAvato nIcAsanopasevanam 1, acapalatvam 2, amAyitvam 3, akutUhalatvam 4, kasyApi anirbhartsanam 5, adIrgharoSatvam 6, mitrasyopakArakaraNam 7, vidyAmadasya akaraNam 8, AcAryAdInAM marmasyAnudghATanam 9, mitrAya krodhasya anutpAdanam 10, aparAdhe satyapi mitrasya amitrasya vA parapRSTe dUSaNasya abhASaNam 11, kalahaDamaravarjanam 12, gurukulavAsasevanam 13, lajjAvattvam 14, pratisaMlInatvam 15, etAni paJcadaza sthAnAni suvinItasya jJeyAni // 13 // atha suvinItaH kIhak syAdityAha___vase gurukule niccaM, jogavaM uvahANavaM / _ piyaMkare piyavAI, se sikkhaM laDumarihaI // 14 // samuniH zikSA labdhumarhati-zikSAyai yogyo bhavati / sa iti kaH ? yo gurukule nityaM vaset, guroH pUjyasya vidyA-dIkSAdAyakasya vA, kule gacche saMghATake vA nityaM yAvajjIvaM tisstthet|punryo muniryogavAn, yogo-dharmavyApAraH, sa vidyate yasya sayogavAn, athavA yogo'ssttaangglkssnnstdvaanityrthH|punryHsaadhurupdhaanvaan, upadhAnamaGgopAGgAdInAM siddhaantaanaaNptthnaaraadhnaarthmaacaamlopvaasnirvikRtyaadilkssnnNtpovishessH| sa vidyate yasya sa upadhAnavAn, siddhAntArAdhanatapoyukta ityarthaH / punaryaH sAdhuH priyaGkaraH, AcAryAdInAM hitkaarkH|punryH priyavAdI, priyo vAdo'syAstIti priyavAdI-priyabhASI / etairlakSaNairyukto / muniH zikSA prAptuM yogyo bhavati // 14 // atha bahuzrutapratipattirUpamAcAraM stavadvAreNAha jahA - saMkhaMmi payaM nihitaM, duhAo vi viraayi| evaM bahussue bhikkhU, dhammo kittI tahA suyaM // 15 // yathAzake nihitaM payo-dugdhaM dvidyApi virAjate, ubhayaprakAreNa zobhate, payo dhavalam, atha ca punaH zo'pidhavale'tyantadhavalatvena varNo viraajte|evmmunaa prakAreNazaGkhamadhyadugdhadRSTAntena bahuzrute bhikSau dharmo-yatidharmastathA kIrtiH zrutaMca,etatpadArthatrayaM svataeva bhAsate / bahu-pracuraM zrutaM-zrutajJAnaM yasya sa bahuzrutaH / tathA evaM gurukulavAsini sAdhau bahuzrutAzrayavizeSAdatyantaM zobhate / bahuzrute sthito dharmaH kIrtiryazazca mAlinyaM na prApnoti / atra kIrtirguNazlAghA, yazaH sarvatra prasiddhatvam, ityanayoH kIrtiyazasorlakSaNaM jJeyam // 15 // 23 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] [uttarAdhyayanasUtre jahA se kaMboyANaM, Ainno kathae siyaa| Ase javeNa pavare, evaM havai bahussue // 16 // bahuzrutaH sAdhurevaM bhavati, etAdRzo evaM virAjate / evamiti kathaM ? yathA kambojAnAM kAmbojadezodbhavAnAmazvAnAM madhye ya AkIrNaH-zIlAdiguNairvyApto vizuddhamAtA-pitRyonijatvena samyagAcAraH, svAmibhaktAdizAlihotrazAstroktaguNaprayuktaH / kIdRza AkIrNaH ? kanthakaH, laghupASANabhRtakutapanipatanasaJjAtazabdAnna trasyati athavA zastrAdInAM prahArAdraNe nirbhIkaH kanthaka ucyate / punaH kIdRzaH saH ? javena-vegena samyaggatyA, pravaraH prakarSeNa vara:-zreSThaH / yathA hi sarveSu kAmbojadezodbhaveSu azveSvAkIrNaH kanthako'zvo gamanena atyantaM pradhAno bhavet, rAjAdInAM vallabho bhavet / tathA bahuzruto'pi sarveSAM jJAnakriyAvatAM munInAM madhye paravAdinAM vAdairatrastaH samyagAcAravihAreNa virAjamAnaH syAt, sarveSAM vallabho bhavedityarthaH // 16 // jahAinnasamArUDhe, sUre daDhaparakkame / ubhao naMdighoseNaM, evaM havai bahussue // 17 // punaryathA zUra AinnasamArUDhaH' AkIrNo jAtivizuddhaghoTakastatra samArUDha AkIrNasamArUDhaH dRDhaparAkramaH-sthiraparAkramaH sthirotsAhaH, kenApyanyasubhaTenana abhibhUyate ityadhyAhAraH / na ca taM pratyAzrito'pi bhRtyAdivargaH kenApyabhibhUyate / kathambhUtaH sa zUraH ? ubhayato vAma-dakSiNataH,athavA pRSTato'gratovAnAndIghoSeNopalakSitaH,nAndI-dvAdazatUryANi, teSAM dvAdazatUryANAM ghoSo nAndIghoSastenopalakSitaH / athavA tvaM ciraMjIyA ityAdibandijanoccAritAzIrvacanam, tasya ghoSaH- shbdstenoplkssitH| yathaitAdRzaH zUraH sarvatra vijayI syAt |evN bahuzruto'pi sAdhurjinapravacanAzvArUDhaH, dRDhaparAkramo dRpyatparavAdidarzanAdatrastaH, paravAdijaye samarthaH, ubhayato dina-rajanyo: svAdhyAyarUpeNa nAndIghoSeNopalakSitaH |athvaa ubhayataH pArzvadvayoH ziSyAdhyayanarUpeNa nAndIghoSeNopalakSitaH |athvaa pravacanoddIpakatvena svatIyazciraM jIvatvasAvityAdyAzIrvacanarUpeNa nAndIghoSeNopalakSitaH / paratIcaiM: parAbhavitumazakyo bhavet, tadAzrito'pi saGghaH kenApi parAbhavituM na zakyate // 17 // jahA kareNuparikinne, kuMjare sahihAyaNe / balavaMte appaDihae, evaM havai bahussue // 18 // yathA SaSTihAyanaH SASTivArSikaH kuJjaro balavAnapratihataH syAt / pratidvandvigajaiH pratihantuM zakyo na syAt, tathA bhushruto'pi|ssssttivrssaanni yAvadgajo vardhamAnabalaH syAt / kathambhUto gajaH? kareNubhirhastinIbhiH parikIrNaH- parivRtaH, SaSTihAyanatayA kuJjaraH sthiramatizca syAt / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjA''khyamadhyayanam 11] [179 evaM bahuzruto'pi utpAtikyAdicatasRbhirbuddhibhirvidyAbhirvA sahito vardhamAnazAstrArthabalaH kenApi prativAdinA jetuM na zakyate // 18 // jahA se tikkhasiMge, jAyakhaMdhe virAyaI / vasahe jUhAhivaI, evaM havai bahussue // 19 // yathA sa iti vakSyamANo vRSabho yUthasya-govargasya adhipo viraajte|evN bahuzruto'pi vizeSeNa raajte|kthmbhuuto vRSabhaH? tiikssnnshrRnggH|punH kathambhUtaH? jAtaskandha utpannadhUrdharaNabhAgaH, etAdRzo balIvaI iva bahuzruto'pi zobhate / kathambhUto bahuzrutaH ? parapakSabhedakatvena tIkSNe svamata-paramatajJAnarUpe zAstre eva zrRGge yasya sa tiikssnnshrRnggH| punaH kathambhUto bahuzrutaH ? jAta-utpanno gaNasya kAryarUpadhuraM prati dhaureyikatvena puSTaH skandho yasya sa jAtaskandhaH / punaH kIdRzo bahuzrutaH? yUthAdhipatiH, yUthasya caturvidhasaGgasya adhipti!thaadhiptiH| evaM bahuzruto'pi yUthAdhipavRSabhavadAcAryAdipadavI prAptaH san virAjate // 19 // jahA se tikkhadADhe, udagge duppahaMsae / sIhe miyANa pavare, evaM havai bahussue // 20 // yathA siMho mRgANAmaraNyajIvAnAM madhye pravara:-pradhAnaH syAt / evaM bahuzruto'pi siMha iva anyatIrthIyamRgANAM madhye prakarSeNa zreSThaH syAt / kathambhUtaH siMhaH ? tiikssnndNssttrH| punaH kIdRzaH siMhaH ? udaga-utkaTaH / punaH kathambhUtaH ? duSprahaMsyako-durabhibhavaH, anyairjIvairdudhRSyo-duHsaha ityarthaH / bahuzruto'pi siMha iva / kathambhUto bahuzrutaH ? tIkSNadaMSTraH, tIkSNAH saptanayavidyArUpA daMSTrA yasya sa tIkSNadaMSTraH, ata eva utkaTo durjayaH / punaH kathambhUto bahuzrutaH ? duSprahaMsyakaH, anyatIrthairdudhRSyaH, kalitumazakya ityarthaH // 20 // jahA se vAsudeve, saMkhacakkagayAdhare / appaDihayabale johe, evaM havai bahussue // 21 // yathA sa prasiddho vAsudevo'pratihatabalaH syAt, apratihataM kenApyanivAritaM balaM yasya so'pratihatabalaH / evaM bahuzruto'pi kenApi paramatinA anivAritabala: syAt / kIdRzo vAsudevaH ? zaGkhacakragadAdharaH, vAsudevasya hi ratnasaptakaM syAt, yataH "cakkaM dhaNuhaM khaggo, maNI gayA hoi taha ya vnnmaalaa| saMkho satta imAiM, rayaNAI vAsudevassa // 1 // " [ba saM.-248 ] - atra trayANAmeva grahaNaM bahuzrutena sAmyAtha, saptAnAM madhye trayANAmeva prAdhAnyamapyasti / punaH kIdRzo vAsudevaH ? yodhaH, yudhyati zatrUn prati saMharatIti yodhaH, yaduktam "yuddhasUrA vAsudevA, khamAsUrA arihaMtA / tapasUrA aNagArA, bhogasUrA cakkavaTTI ya // 1 // " Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] [ uttarAdhyayanasUtre vAsudevo hi svazarIreNa yuddhaM kRtvA zatrUn jayatItyarthaH / evaM bahuzruto'pi vAsudevavat / kIdRzo bahuzrutaH ? zaGkhacakragadAtulyAni ratnatrayANi jJAna-darzanacAritrarUpANi dharatIti zaGkhacakragadAdharaH / punaH kIdRzo bahuzrutaH ? yodhaH - antaraGgazatrughAtakaH / atra bahuzrutasya vAsudevopamAnam // 21 // jahA se cAuraMte, cakkavaTTI mahiDDie / cauddasarayaNAhivaI, evaM havai bahussue // 22 // yathA sa iti prasiddhazcakravartI virAjate ityadhyAhAraH, tathA bahuzruto'pi virAjate / kIdRzazcakravartI ? cAturantaH caturbhirhaya - gaja-ratha- padAtibhiH senAGgairanto'rINAM vinAzo yasya sa caturantaH, caturanta eva cAturantaH, AsamudraM AhimAcalaM vividhavidyAdharavRndagItakIrtitayA ekachatraM SaTkhaNDarAjyapAlakazcAturantaH / punaH kIdRzazcakravartI ? maharddhika, mahatI Rddhiryasya sa maharddhikaH, catuHSaSTisahasrAntaH puranArINAM zayyAsu vaikriyazakti vidhAya ramamANaH, vaikriyAdiRddhisahita ityarthaH, divyAnukArilakSmIyukto vA / punaH kIdRzazcakravartI ? caturdazaratnAdhipatiH / caturdazaratnAnyamUni senApati 1, gRhapati 2, purohita 3, gaja 4, haya 5, sUtradhAra 6, strI 7, cakra 8, chatra 9, carma 10, maNi 11, kAkinI 12, khaDga 13, daNDa 14, eteSAM ratnAnAM svAmI / evaM bahuzruto'pi / kIdRzo bahuzrutaH ? caturbhidana - zIla- tapo - bhAvalakSaNairdharmairantazcatasRNAM gatInAM yasya sa caturantaH, caturanta eva cAturantaH / caturdazaratnAdhipatizcaturdazapUrvarUpANi ratnAni teSAmadhipa ityarthaH / punaH kIdRzo bahuzrutaH ? maharddhikaH, mahatya Rddhaya AmaSaiSadhivaprauSadhikhelauSadhyAdayo yasya sa maharddhiko labdhyRddhisahita ityarthaH / athavA mahatI RddhirjJAnasaMpattiryasya sa maharddhikaH // 22 // jahA se sahassakkhe, vajjapANI puraMdare / sakke devAhivaI, evaM havai bahussue // 23 // yathA sa iti prasiddhaH zakra-indro virAjate, tathA bahuzruto'pi virAjate / kIdRzaH zakraH ? sahasrAkSaH sahasramakSINi yasya sa sahasrAkSaH sahasranetraH / punaH kIdRza: ? vajrapANirvajrazastrahastaH / punaH kIdRza: ? purandaraH, purANi daityanagarANi dArayati - vidhvaMsayatIti purandaraH, daityanagaravidhvaMsakaH / punaH kIdRza: ? devAdhipatiH, deveSu adhipatirdevAdhipatiH, deveSu adhikakAntidhArI / atha kIdRzo bahuzrutazakraH ? sahasramakSINi zrutajJAnAni yasya sa sahastrAkSaH sahasrasaGkhyairakSibhirnetrairiva zrutajJAnabhedaiH pazyatItyarthaH / punaH kIdRzo bahuzrutazakraH ? vajrapANiH, vajraM vajrAkAraM pANau yasya sa vajrapANiH, vidyAvataH pUjyasya hastamadhye vajralakSaNasya sambhavAt / punaH kathambhUto bahuzrutazakraH ? purandaraH, puraM- svatanuM dArayati - tapasA durbalIkarotIti purandaraH, tapasvI ityarthaH / punaH Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [181 ekAdazaM bahuzrutapUjA''khyamadhyayanam 11] kathambhUto bahuzrutazakraH? devatAdhipatiH, deveSu sarvasAdhuSu adhipatiradhikaH, sarvasAdhUnadhikaM yathAsyAttathA pAti-rakSatIti devAdhipatiH / ___ 'risI hi devA ya samaM vivittA' ityukteH / devA adhikaM pAnti-rakSanti sevAM kurvantyupadravebhyo rakSanti harikezabalasAdhuvat vaiyAvRtyaM kurvantIti devAdhipatiH, devairapi pUjyate ityarthaH // 23 // jahA se timiraviddhaMse, uttiTuMte divAyare / jalaMte iva teeNaM, evaM havai bahussue // 24 // yathA sa iti prasiddha uttiSThan-udgacchan divAkaraH / sUryastejasA jvalan jvAlAbhiru tsarpanniva virAjate, tathA bahuzruto'pi rAjate / kathambhUtaH sUryaH ? timiramandhakAraM vidhvaMsata ityevaM zIlastimiravidhvaMsI, athavA timirasya vidhvaMso yasmAt sa timiravidhvaMsaH / atha bahuzruta eva divAkaraH kIdRgsyAt ? kathambhUto bahuzrutasUryaH ? timiraM mithyAtvAndhakAraM vidhvaMsayatIti timiravidhvaMsaH / kiM kurvan ? uttiSThan kriyAnuSThAnAdau apramAdIbhavan / punaH kIdRzo bahuzrutadivAkaraH ? kiM kurvanniva ? tejasA dvAdazavidhatapastejasA mAhAtmyena vA jvalan dedIpyamAnaH, paravAdibhirdaSTumapyazakya ityarthaH // 24 // jahA se uDuvaI caMde, nakkhattaparivArie / paDipunne puNNamAsIe, evaM havai bahussue // 25 // yathA pUrNamAsyAM rAkAyAM uDupatizcando bhavati, janAlAdako bhavati, candati AhlAdayatIti candraH, anvarthanAmA bhavati / tathA bahuzruto'pi pUrNamAsyAM samyaktvaprApto pratipUrNaH, uDupatiriva candro bhavati, bhavyajanAdako bhavati / kIdRza uDupatiH? nakSatrairgrahatArakAdibhiH parivRtaH, parivAro jAto'syeti parivArita iti vA / punaH kIdRza uDupatiH ? pratipUrNaH SoDazakalAbhiryuktaH pUrNo mAsaH-saMsAro yasyAH sA pUrNamAsI, samyaktvalabdhirUpAyAM pUrNamAsyAM bahuzrutarUpa uDupatirbhavyajanAhlAdako bhavatIti bhAvaH / punaH kIdRzo bahuzrutoDupatiH ? sAdhubhirnakSatrairiva parivAritaH sahitaH, punaH kIdRzo bahuzrutoDupatiH ? pratipUrNaH sarvadharmakalAbhiH sampUrNa ityarthaH // 25 // jahA se sAmAiyANaM, kuTThAgAre surakkhie / . .. nANAdhanapaDipuNNe, evaM havai bahussue // 26 // __yathA sa iti prasiddhaH sAmAjikAnAM-mahAgRhasthAnAM koSThAgAro virAjate, tathA bahuzruto'pi virAjate / samAjo-janasamUhastamahaMtIti sAmAjikAH, teSAM sAmAjikAnAMkauTumbikAnAm / kathambhUtaH koSThAgAra: ? surakSitaH, sutarAmatizayena cauramUSakAdibhya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] [uttarAdhyayanasUtre upadravebhyo rakSitaH surakSitaH / punaH kIdRzaH koSThAgAra: ? nAnAdhAnyapratipUrNaH, caturviMzatidhAnyaiH pratipUrNo bhRtaH / atha bahuzruta kIdRzaH ? surakSitaH, sutarAmatizayena gacchasaGghATasthamunibhiryalena rakSitaH / punarnAnAprakArairaGgopAGgAdirUpairdhAnyaiH pratipUrNa ityarthaH // 26 // jahA se dumANa pavarA, jaMbUnAma sudNsnnaa| - aNADhiyassa devassa, evaM bhavaI bahussue // 27 // yathA dumANAMmadhye jambUnAmA sudarzanA ityaparanAmA dumo-vRkSaH pravara:-pradhAnaHzobhate, tathA bahuzruto'pi sarvamunInAM madhye pradhAno viraajte|sc jambUsudarzanAnAmA vRkSo'nAdRtasya jambUdvIpAdhiSThAtRdevasya vartate / tasya hi jambUdvIpAdhipAzritatvena sarvavRkSebhyaH pradhAnatvaM jJeyamityarthaH / bahuzrutA'pi miSTaphalasadRzasiddhAntArthaphalapradaH, devAdibhiragamyaH // 27 // jahA sA naINa pavarA, salilA sAgaraMgamA / sIyA nIlavaMtappavahA, evaM havai bahussue // 28 // yathA 'sA' iti prasiddhA nadInAM madhye sItAnAmnI nadI pravarA-pradhAnA zobhate / tathA bahuzruto'pi zobhate / kathambhUtA sItA nadI ? salilA, salilaM pAnIyamasyA astIti salilA, nityanIrA / punaH kathambhUtA sItA ? sAgaraMgamA, sAgaraM gacchatIti sAgaraMgamA / punaH kIdRzA sItA ? 'nIlavaMtappavAhA' nIlavataH parvatAt pravAho yasyAH sA nIlavatpravAhA, nIlavatparvatAduttIrNetyarthaH / bahuzruto'pi sAdhUnAM madhye pradhAnaH, nirmalajalatulyasiddhAntasahitaH / punaH sAgaramiva muktisthAnaMgAmI |punrbhushruto nIlavatparvatasadRzonnatakulAtprasUtaH, uttamakulaprasUto hi sadvidyAvinayaudAryagAmbhIryAdiguNayuk syAt // 28 // jahA se nagANa pavare, sumahaM maMdare girI / nANosahipajjalie, evaM havaI bahussue // 29 // yathAsaitiprasiddhonagAnAM-parvatAnAMmadhye sutarAmatizayenamahAnuccastaro mandaro merugirirmeruparvataHzobhate,tathA bhushruto'pishobhte|kthmbhuuto meruH? nAnauSadhIprajjvalitaH, nAnAprakArAbhirauSadhIbhiH zalya-vizalyA-saMjIvanI-saMrohiNI-citrAvallI-sudhAvallIviSApahAriNI-zastranivAriNI-bhUtanAgadamanyAdibhirmUlIbhiH prajjvalito-jAjvalyamAnaH, evaM bahuzrutaH sarvasAdhUnAM pravaro guNairuccastaraH, zrutasya mAhAtmyenAtyantaM sthiraH, paravAdivAdavAtyAacalaH,anekalabdhyatizayasiddhirUpAbhirauSadhIbhirmithyAtvAndhakAre'pivajrasvAmimAnatuGga-kumudacandrAdivat jainazAsanaprabhAvanArUpaprakAzakArakaH // 29 // jahA se sayaMbhuramaNe, udahI akkhaodae / nANArayaNapaDipunne, evaM havai bahussue // 30 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjA''khyamadhyayanam 11] [183 ___ yathAsaiti prasiddhaHsvayambhUramaNanAmAcaramodadhivirAjate,tathA bhushruto'piviraajte| kathambhUtaH svayambhUramaNodadhiH? akSayaM zAzvatamavinAzi udakaM-jalaM yasya so'kSayodakaH / punaH kathambhUtaH svayambhUramaNasamudraH? nAnAratnapratipUrNaH, bahuprakArairasaGkhyai rmANikyairbhUtaH, tathA bahuzruto'pi svayambhUramaNa iv|kthmbhuuto bahuzrutaH?akSayajJAnoda-ko'kSayajJAnajala:, punarbahuzrutaH svayambhUramaNasamudravannAnAprakArAtizayarUparatnaiH sampUrNaH // 30 // samuddagaMbhIrasamA durAsayA, acakkiyA keNai duppahaMsayA / suyassa puNNA viulassa tAiNo, khavittu kammaM gaimuttamaM gayA // 31 // etAdRzAH zrutasya pUrNA bahuzrutA uttamAM gatiM gatAH-pradhAnaM sthAnaM mukti prAptAH / kiM kRtvA ? karmANi kSapayitvA / zrutasya pUrNA ityatra tRtIyAsthAne SaSThI, zrutena-zrutajJAnena pUrNAH / kIdRzasya zrutasya ? vipulasya-vistIrNasya, aneka-hetu-yukti-dRSTAntotsargA'pavAdanayAdyanekarahasyArthayuktasya / kIdRzA bahuzrutAH ? samudragambhIrasamAH samudasya gAmbhIryeNa tulyAH samudagambhIrasamAH / punaH kIdRzAH ? durAzrayAH, kenApi paravAdinA kapaTaM kRtvA na AzrayaNIyAH, kenApi ThagitumazakyA ityarthaH / punaH kathambhUtAH ? acakitA-atrAsitAH, parISahaistrAsamaprApitAH / punaH kIdRzAH ? duSprahaMsyAH paravAdibhiH parAbhavi-tumazakyAH / etAdRzAH zrutajJAnadharA mokSaM gatA gacchanti gamiSyanti ca // 31 // tamhA suamahiTThijjA, uttamaTuM gavesae / jeNappANaM paraM ceva, siddhi saMpAuNijjAse ||32||tti bemi // uttamArthagaveSako mokSArthI pumAn, tasmAt bahuzrutasya mokSaprAptiyogyatvAt zrutaM siddhAntaM adhitiSThet, uttamazcAsAvarthazca uttamArtho - mokSArthastaMgaveSate iti uttamArthagaveSakaH / yena zrutena AtmAnaM ca punaH paramapisiddhi praapyet-mokssNgmyet|ko'rthH? bahuzrutaH svayamapi mokSaM prApnoti, anyamapi svasevakaM mokSaM prApayatItyarthaH / ityahaM bravImi / sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha // 32 // iti bahuzrutapUjAkhyamekAdazamadhyayanaM sampUrNam // 11 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyazrIlakSmIvallabhagaNiviracitAyAM bahuzrutapUjAkhyasyAdhyayanasyArthaH sampUrNaH / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvAdazaM harikezIyamadhyayanaM prArabhyate / ekAdaze'dhyayane bahuzrutapUjA proktA, atha dvAdaze bahuzrutenApi tapo vidheya ityekAdazadvAdazayoH sambandhaH |ato'traadhyyne tapomAhAtmyamAha-harikezabala sAdhustapasvI babhUva, tatsambandho yathA-mathurAnagaryAM zaGkho nAma rAjA viSayasukhaviraktaH sthavirANAmantike niSkrAntaH, kAlakrameNa gItArtho jAtaH, pRthvImaNDale paribhraman hastinAgapure prAptaH, tatra bhikSAnimittaM praviSTaH / tatraiko mArgo'tivoSNo'sti, uSNakAle kenApi gantuM na zakyate, tatastanmArgasya hutavaha iti nAma saJjAtam / tena muninAsannagavAkSasthitaH somadevAbhidhAnaH purohitaH pRSTaH, kimetena mArgeNa vrajAmIti ? purohitena cintitaM yadyasau hutavahamArge gacchati, tadA dahyamAnamamuM pazyato mama kautukamanorathaH pUrNo bhavatIti / ___atastena sa eva mArgo nirdiSTaH, Iryopayukto munistenaiva mArgeNa gantuM pravRttaH / labdhipAtrasya tasya pAdaprabhAvatastAdRzo'pi mArgaH zAnto babhUva / tasminmArge zanaiH zanaizcalantaM muniM vIkSya sa purohitaH svAvAsagavAkSAduttIrya svapadAbhyAM taM mAgaM spRSTavAn, himavacchItalo maargH| tena jJAtaM munipAdamAhAtmyam, evaM ca cintitaM-hA! mayA pApakarmaNA puNyAtmano'sya kIdRzo mArgaH prakAzitaH, paramayaM pAdasparzAdeva mArgatApopazAntirjAtA / tato yadyahamasya ziSyo'bhUvaM tadA mAmetatprAyazcittaM bhavatIti cintayitvA tasya muneH puraH svapApaM prakAzitam, pAdau ca praNatau / muninApi tasya samyagdharmaH prakAzitaH / jAtasaMvegena tena somadevena tasya munerantike dIkSA gRhItA, cAritraM vizeSAt pAlayati / paramahaM brAhmaNatvAduttamajAtiriti madaM kurute, paraM naivaM bhAvayati / "guNairuttamatAM yAti, na tu jAtiprabhAvataH / kSIrodadhisamutpannaH, kAlakUTaH kimuttamaH // 1 // " kiJca"kauzeyaM kRmijaM suvarNamupalAd durvApi goromataH, paGkAttAmarasaM zazAGkamudadherindIvaraM gomayAt / " kASTAdagnirahe: phaNAdapi, maNirgopittato rocanA, jAtA lokamahArghatAM nijaguNaiH, prAptAzca kiM janmanA // 2 // [] evaM paramArthamabhAvayan sa jAtimadastabdhaH somadevaH kiyatkAlaM saMyamamArAdhya kAlakrameNa mRto devo jAtaH / tatra cirakAlaM vAJchitasukhAni bhuktavAn / tatazcyuto gaGgAtIre harikezAdhipasya balakoSThAbhidhAnasya caNDAlasya bhAryAyA gauryAH kukSau smutpnnH| sA ca svapne phalitamAmravRkSaM dadarza,svapnapAThakAnAM ca kthitvtii| tairuktaM-tava pradhAnaputro bhaviSyatIti / kAlamAse dArako jAtaH, jAtimadakaraNenAsya cnnddaalkulotpttirjaataa| sa bAlaH saubhAgyarUparahito bAndhavAnAmapi hasanIyaH, tasya bala iti nAma pratiSThitam |s ca vardhamAnaH prakAmaM klezakAritvena sarveSAmudvegakArI jAtaH / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [185 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] anyadA vasantotsave prApte cANDAlakuTumbAni vividhakhAdyapAnakaraNAya purAd bahirmilitAni santi, sa balanAmA bAlakaH parabAlaiH samaM klezaM kurvan jJAtivRddhairnirmUDhaH / dUrasthaH sa vilAsakrIDAparANi parabAlAni pazyati, paraM madhye samAyAtuM na zaknoti / tasminnavasaretatra sarpo nirgataH, saviSa iti kRtvA caannddaalaiaaritH| punastatra pralambamalazikaM nirgataM, nirviSamiti kRtvA tairna vinAzitam / tAdRzamaraNaM dRSTvA tena balabAlena cintitam nijenaiva doSeNa prANinaH parAbhavaM sarvatra prApnuvanti / yadyahaM sarpasadRzaH saviSastadA parAbhavapadaM prAptaH, yadyalazikavaniraparAdho'bhaviSyam, tadA na me kazcitparAbhavo'bhaviSyaditi samyagbhAvayatastasya jaatismrnnmutpnnm|vimaanvaassukhN smRtimArgamAgatam |jaatimdvipaako'pi jJAtaH / saMvegamAgatena dIkSA gRhiitaa| saharikezIbalaH zuddhakriyAM pAlayan SaSThA-'STama-dazama-dvAdaza-mAsArdha-mAsAditapastapan krameNa vihAraM kurvan vArANasI nagarI prAptaH / tatra tindukavane maNDikayakSaprAsAde sthito mAsakSapaNAditapaH karoti / tadguNAvarjitazca yakSastaM maharSi nirantaraM sevate |anydaa tatra vane eko'paro yakSaH prAghUrNakaH samAgataH, tena maNDikayakSasya pRSTam-kathaM tvaM madvane sAmprataM nAyAsi ? tenoktamahamihasthitamimaM muni seve, etadguNAvarjitazcAnyatra gntuNnotshe| so'pyAgantuko yakSastadguNAvarjito babhUva |aagntukykssenn maNDikayakSasyoktaM-etAdRzA munayo madvane'pi santi, tatra gatvA adya tAn sevAmahe, ityuktvA dvAvapi tau tatra gatau / vikathAdipramAdaparAste tatra tAbhyAM dRSTAH, tebhyo viraktau tau yakSau pazcAttatrAgatya harikezIbalaM mahAmuni praNamataH, pratyahaM sevate sma / ___anyadA tatra yakSAyatane vArANasIpatikauzalikarAjaputrI bhadAnAmnI nAnAvidhaparijanAnugatA pUjAsAmagrI gRhItvA samAyAtA / yakSapratimA pUjayitvA pradakSiNAM kurvantI malaklinnavastragAtraM dussahatapaHkaraNakRzaM kurUpaM taM mahAmuniM dRSTvA yatkRtaM nisasarja / yakSeNa cintitam-iyaM mahAmuni tiraskurute, ato mayA zikSaNIyeti |adhisstthitaa tena yakSeNa, asamaJjasaM pralapantI dAsIbhirutpATya rAjagRhaM nItA / rAjJA mAntrikA vaidyAzcAkAritAH / taizcikitsAyAM kRtAyAmapi na tasyAH kazcidvizeSo jAtaH / atha tasthA mukhe saGkrAnto yakSaH spaSTamevamAha-anayA madAyatanasthito mahAnubhAvaH saMyamI ninditaH, yadIyaM tasya saMyaminaH pANigrahaNaM kurute tadA mayAsyA vapurmucyate, nAnyatheti |cintitN rAjJA, RSipatnI bhUtvApIyaM jIvatviti vimRzya yakSavacanaM rAjJA pratipannam / sA svasthazarIrA jAtA, sarvAlaGkArabhUSitA gRhItavivAhopakaraNA mahAvibhUtyA yakSAyatane gatA, tasya maharSeH pAdau praNamyaivaM vijJapti cakAra / he maharSe ! tvaM matkaraM kareNa gRhANa / muninA bhaNitaM-bhade ! budhajananinditayAnayA saGkathayAlam |api ca ye sAdhava ekasyAM vasatau strIbhiH samaM vAsamapi necchanti, tena sAmprataM karaM kareNa kathaM gRhNanti ? siddhivadhUbaddharAgAH sAdhavaH kathamazucipUrNAsu yuvatISu rajyante ? atha tena yakSeNa tasya maharSeH zarIraM pracchAdya tatsadRzaM bhinnarUpaM vikuLa karaM kareNa jgRhe| 24 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186] [uttarAdhyayanasUtre ekarAtriM yAvadakSitA, prabhAte yakSo dUrIbhUtaH, svAbhAvikarUpo yatistAmAha-bhade ! ahaM saMyamI naiva strIsparza tridhA zuddhyA karomi, na mayA tvatkaraH kareNa gRhItaH, kintu madbhaktena yakSeNaiva tvaM viDambitA, sa ca sAmprataM dUre gataH, mattastvaM dUre bhava / maharSiNetyuktA sA prabhAte sarvaM svapnamiva manyamAnA bhRzaM vikhinnA rAjJo gRhe gatA / sarvaM tatsvarUpaM rAjJa Acakhyau / tadAnIM rAjJaH pura upaviSTena rudradevapurohitenoktam rAjaniyamRSipatnI, tena muktA brAhmaNAya dIyate, tato rAjJA sA tasyaiva dattA / purohito'pi tayA saha viSayasukhamanubhavan kiyantaM kAlaM ninaay| anyadA tasyA yajJapatnItvakaraNArthaM yajJastena kartumArabdhaH / tatra yajJamaNDape dezAntarebhyo'nekabhaTTAH samAyAtAH / tadarthaM bhojanasAmagrI tatra praguNIkRtA / asminnavasare tatra sa maharSirmAsopavAsapAraNake gocaryAM bhraman yajJamaNDape samAyAtaH, ityAdi kathAnakaM harikezIbalasyoktam, zeSakathAnakaM sUtrAdevAvaseyam sovAgakulasaMbhUo, 'guNattayadharo muNI / hariesabalo nAma, AsI bhikkhU jiiMdio // 1 // sa harikezIbalo nAma prasiddho bhikSurAsIt / kIdRzaH sa sAdhuH ? jitendriyaH, jitAnI indriyANi yena sa jitendriyo-viSayajetA / punaH kIdRzaH ?zvapAkakulasambhUtaH, zvapAkacANDAlastasya kule sambhUtaH / punaH kIdRzaH ? munirmanyate jinAjJAmiti munirjinAjJApAlaka ityarthaH / punaH kIdRzaH ? guNatrayadharaH, guNatrayaM jJAna-darzana-cAritrAkhyaM dharatIti guNatrayadharaH // 1 // iriesaNabhAsAe, uccArasamiIsa ya / jao AyANanikkheve, saMjao susamAhio // 2 // punaH kathambhUto harikezIbalo muniH ? IryaiSaNAbhASoccArasamitiSu 'jao' iti yato-yatnavAn / IryA ca eSaNA ca bhASA ca uccArazca ISaNAbhASoccArAsteSAM samitayaH samyagvyavahArA ISaNAbhASoccArasamitayastAsu IraNaM-IryA gamanA-''gamanam, tasya samitI gamanA-''gamanavyavahAre yatnavAn / eSaNameSaNA AhAragrahaNam, tatra samitireSaNAsamitistatra yatnavAn / evaM bhASAsamitau-bhASAvyavahAre yatnavAn / 'bhAsAai' ityatra ekAra ArSatvAt tiSThati / uccArasamitau-mUtra-purISAdipariSThApanavidhau yatnavAn |punH kIdRzo harikezIbalaH sAdhuH? AdAnanikSepe-vastra-pAtrAdyupakaraNagrahaNa-mocane saM-samyak prakAreNa yataH saMyataH sNymii|punH kIdRzaH? sutarAmatizayena samAdhitaH samAdhisahitaH, cittasthairyasahita ityarthaH / paJcasamitiyuktaH sa sAdhurastItyarthaH // 2 // 1 guNuttaradharo-L.D. |anysNskrnne'pi / tatra vRttirapi evaM guNottarAn pradhAnAn jJAnAdIn dhArayatIti guNottaradharo muni:-" ityuktaM sarvArthasiddhivRtyAM pR. 237 B. // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiMdio / bhikkhaTThA baMbhaijjaMmi, jannavADamuvaTThio // 3 // T punaH kIdRza: ? manoguptyA gupto manoguptaH, punarvacanaguptyA gupto vacoguptaH, punaH kAyaguptyA guptaH kAyaguptaH, ityatra sarvatra madhyamapadalopI samAsaH / punarjitendriyaH, etAdRzo harikezIbalaH sAdhubhikSArthaM brAhmaNAnAm IjyA brAhmaNejyA, tasyAM brAhmaNejyAyAMbrAhmaNayajJapATake upasthitaH / yatrabrAhmaNA yajJaM kurvanti tatra yajJapATakAntike prAptaH // 3 // taM pAsiuNamejjaMtaM, taveNa parisosiyaM / paMtovahiuvagaraNaM, uvahasaMti aNAriyA // 4 // [ 187 taM harikezIbalaM sAdhum ' ejjaMtaM' AyAntaM 'pAsiuNa' dRSTvA anAryA duSTA brAhmaNA upahasanti - upahAsaM kurvanti / kIdRzaM taM ? tapasA parizoSitam, tapasA durbalIkRtam / punaH kIdRzaM taM ? prAntopadhyupakaraNaM- jIrNavastropadhidhArakam, prAntaM - jIrNaM malinatvAdinAsAram, upadhirvarSAkalpAdiH, sa eva upakaraNaM dharmopaSTambhaheturasyeti prAntopadhyupakaraNastaM prAntopadhyupakaraNam // 4 // jAimayapaDithaddhA, hiMsagA ajiiMdiyA / abaMbhacAriNo bAlA, imaM vayaNamabbavI // 5 // te brAhmaNA vivekavikalA idaM vacanamabruvan / kIdRzAste ? jAtimadapratistabdhAH, jAtimadena brAhmaNa-brAhmaNyudbhavatvena yo mado'haGkArastena pratistabdhA-anamrA jAtimadapratistabdhAH / punaH kIdRzAH ? hiMsrakA jIvahiMsAkaraNazIlAH / punaH kIdRzAH ? ajitendriyA-viSayAsaktAH / punaH kIdRzAH ? abrahmacAriNo-maithunAbhilASiNaH, abrahmaNikAmasevanAyAM caranti - ramanta ityabrahmacAriNaH kuzIlA ityarthaH // 5 // te brAhmaNAH kimabuvannityAha kayare Agacchai dittarUve, kAle vikarAle phokkanAse / omacelae paMsupisAyabhUe, saMkarasaM parihariya kaMThe // 6 // kataraH ko'yamAgacchati ? atizayena ka iti kataraH, ekAraH prAkRtatvAt / paramayaM kIdRza: ? dImarUpo bIbhatsarUpo, dIptavacanaM bIbhatsArthavAcakam / punaH kIdRza: ? kAlaHkAlavarNaH / punaH kIdRg ? vikarAlo vikRtAGgopAGgadharaH, lamboSThadanturatvAdivikArayuktaH / punaH kIdRza: ? pokkanAzaH, pokkA - agre sthUlonnatA, madhye nimnA cippaTTA nAsA yasya pokkanAsaH / punaH kIdRg ? avamacelaH, avamAnyasArANi celAni vastrANi yasya so'vamacelaH, malAvilatvena jIrNatvena tyAjyaprAyavastradhArItyarthaH / punaH kIdRza: ? Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] [ uttarAdhyayanasUtre pAMzupizAcabhUtaH, pAMzunA-rajasA pizAcabhUtaH pAMzupizAcabhUtaH, dhUlyAvaguNThitazarIraratvena malinavastratvena bhUtatulya ityarthaH / etAdRzaH ko'yaM zaM (saM) karadUSyaM kaNThe paridhRtyAtrAgacchati ? samIpe AgataM dRSTvA evamUcurityarthaH / zaM(saM) kara-utkaraTakastatrasthaH dUSyaMvastraM zaM (saM)-karadUSyam / yadyapi tasya sAdhovastramutkaraTakasya nAsti, tathApi teSAmatyantaghRNotpAdakatvena tairuktam, ko'yamutkaraTakasya vastraM kaNThe paridhRtya pizAcasadRzo bhramannatrAgacchati ? sa hi harikezI sAdhuH kutrApi AtmIyamupakaraNaM na muJcati, sarva vastropadhyupakaraNAdikaM gRhItvaiva bhikSAdyarthaM bhramatIti bhAvaH // 6 // punaste kimUcurityAhakayare tuma iya adaMsaNijje, kA eva AsA ihamAgaosi / omacelagA paMsupisAyabhUyA, gaccha khalAhi kimihaM Thiosi // 7 // __'re' iti nIcAmantraNe avamacelakaH- saTitapaTitavastradhArI dhUlIdhUsarabhUtakalpastvaM ko'si ? kayA AzayA iha yajJapATake Agato'si ? 'kA eva AsA' iti prAkRtatvAt, vakAro'pi lAkSaNikaH / kIdRzastvaM ? 'iya adaMsaNijje' anena malinavastrAdidhAraNena adarzanIyaH, draSTumayogyaH, tvadarzanAdevAsmAkaM dharmo vilIyate / atra gAthAyAM 'omacelagA paMsupisAyabhUyA' iti punaruktiratyantanirbhartsanArthA / re bhUtaprAya ! gaccha-ito yajJasthAnAda vraja / 'khalAhitti' dezIyabhASayA apasara dUraM dRSTimArgAt / kimiha sthito'si ? tvayA sarvathA'tra na sthAtavyamityarthaH / taiAhmaNairityukte sati sa sAdhustu kimapi na avAdIt, tadA tadbhaktasya yakSasya kRtyamAha- // 7 // jakkho tarhi tiduyarukkhavAsI,aNukaMpaotassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niyagaM sarIraM, imAi vayaNAimudAharitthA // 8 // tasmin kAle tindukavRkSavAsI yakSa imAni vakSyamANAni vacanAnyudAhArSIdavocadityarthaH / kiM kRtvA ? nijakaM zarIraM pracchAdya, svazarIraM pracchannaM vidhAya, sAdhuzarIre pravezaM kRtvA, kathambhUtaH sa yakSaH? tasya muneranukampakaH, anurUpaM kampate ceSTate ityanukampakaH, sAdhoH sevaka ityarthaH |tindukvnmdhye eko mahAn tindukavRkSo'sti / tasya vRkSasyAdhastasya caityamasti / tatra sAdhuH kAyotsargeNa tiSThati / tasya sAdhordharmAnuSThAnaM dRSTvA guNarAgI sevakaH saJjAto'stIti bhAvaH / sa yakSa ityavAdIt // 8 // sa yakSaH kimavocat tadAha - . samaNo ahaM saMjao baMbhayArI, virao dhnnpynnprigghaao| parappavittassa u bhikkhakAle, annassa aTThA ihamAgaomi // 9 // 1 "saGkara-utkuruDikA tatra dUSyaM - vastraM saGkaradUSyam"-iti utta0 sarvArthasiddhivRttau pR0 238 B. / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] [189 bho brAhmaNAH! bhavadbhiruktaM ko'si re tvaM? tasyottaram-ahaM zramaNo'smi, zrAmyati tapasi zramaM karotIti zramaNastapasvI / punarahaM saMyataH sAvadhavyApArebhyo nivartitaH / punarahaM brahmacArI, brahmaNi-bhogatyAge carati-ramate ityevaMzIlo brahmacArI / punarahaM dhanapacanaparigrahAdvirataH, tatra dhanaM-gomahiSyazvAdicatuSpadarUpam-pacanamAhArAdipAkaH, parigraho gnnimdhrim-meyy-pricchedyaadidvyruupH|kyaa AzayA ihAgato'si ? asyottaraM-bho brAhmaNAH ! bhikSAkAle-bhikSAvasare'nnasyArthAyAtrAgato'smi / kIdRzasyAnasya ? parapravRttasya, parasmaiparArthaM pravRttaM pakvaM parapravRttam, gRhasthenAtmArthaM rAddham // 9 // viyarijjai khajjai bhujjai ya, annaM pabhUyaM bhavayANamayaM / jANAhi me jAyaNajIviNutti, sesAvasesaM lahao tavassI // 10 // atra bhavayANaM' iti bhavatAmetat samIpataravartyanaM prabhUtam,adyate ityannaM-bhakSyaM prabhUtaMpracuraM vidyate, tadeva pracuratvaM pradarzyate / viyarijjai' iti vitIryate dIna-hInA-'nAthebhyaH sarvebhyo vitIryate vizeSeNa dIyate / punaH khAdyate khajjakaghRtapUrAdikaM sazabdaM bhakSyate / punarbhujyate tandula-muddAlyAdi saghRtamAkaNThamabhyavahAryate / ityanena atra kAcitkasyApi bhakSyavastuno nyUnatA na dRzyate / yUyaM 'me' iti mAM yAcanajIvinaM jAnIta / yAcanena-bhikSayA jIvinaM jIvitavyaM asyeti yAcanajIvitam, iti asmAtkAraNAt tapasvI mallakSaNo munirapi, atra zeSAvazeSa zeSAdapi zeSaM zeSAvazeSamuddharitaM prAntaprAyamAhAraM labhatAM-prApnotu, ityapi yUyaM jAnIta / ko'rthaH ?sa muniravAdIt, atrAnna yatra tatra pariSThApyate, bhavadbhiretAdRzI buddhiH karaNIyA, ayaM tapasvI AhArArthamAgato'sti,ayamapi zeSAvazeSamAhAraMprApnotu, iti vicArya mahyaM zuddhamAhAraM dIyatAm // 10 // iti yakSeNokte sati te brAhmaNAH kiM prAhurityAhauvakkhaDaM bhoyaNamAhaNANaM, attaTThiyaM siddhamihegapakkhaM / na u vayaM erisamannapANaM, dAhAmu tujjhaM kimihaM Thio si // 11 // re bhikSo ! ihAsmin yajJapATake bhojanaM yadupaskRtaM ghRta-hiMgvA-dhAnyaka-miracalavaNa-jIrakAdibhiH kRtopaskAraM zAkAdikam / punariha siddhaM caturvidhAhAraM rAddhaM vartate / tad re bhikSo ! AhAramekapakSaM vartate ekaH pakSo brAhmaNo yasya tat ekapakSam, etadAhAraM zUdebhyo na deyamasti, brAhmaNAnAM vartate, punaridamAhAramAtmArthikam, AtmArthe bhavamAtmArthikam, brAhmaNairapyAtmanaiva bhojyam, na tvanyasmai kasmaicid deyamityarthaH / 'tu' iti tena hetunA vayametAdRzaM brAhmaNabhojyamanapAnaM tubhyaM na dAsyAmaH / iha tvaM kiM sthito'si ? asmAkaM dharmazAstre uktamasti na zUdrAya matiM dadyA-nocchiSTaM na hvisskRtm| na cAsyopadizeddharmaM, na cAsya vratamAdizet // 1 // [11] tadA yakSaH punaravAdIt Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] [uttarAdhyayanasUtre thalesu bIyAI vavaMti kAsagA, taheva ninnesu ya AsasAe / eyAi saddhAe dalAhi majjaM, ArAhae punamiNaM khu khittaM // 12 // ...--- etayA-anayA upamayA zraddhayA-bhAvanayA mahyaM dadadhvaM / 'khu' iti nizcayenedaM mallakSaNaM puNyaM-zubhaM kSetramArAdhayata / etayA iti kayA upamayA ? tAmupamAmAha-karSakA:-kSetrIkArakA narA AzaMsayA-vicAraNayA kAle-varSAkAle sthaleSu-uccapradezeSu, tathaiva nimneSu-nimnabhUmipradezeSu bIjAni vapanti / ko'rthaH ? varSAkAle kSetrIkArakA bIjaM vapanta evaM cintayanti / yadi pracurA varSA bhaviSyanti, tadA sthaleSu phalAvAptirbhaviSyati, yadi cAlpA varSA bhaviSyati, tadA nimnapradezeSu phalAvAptirbhaviSyati / ubhayatrocca-nIcapradezeSu bIjaM vapanti, na punarekatraiva bIjaM vapanti / yadi yUyaM brAhmaNA nimnabhUmisadRzAstadAhaM sthalabhUmisadRzo gaNyaH, mahyamapi dAtavyam, na kevalaM yUyameva kSetraprAyAH, kintvahamapi puNyakSetramasmIti bhAvaH // 12 // iti zrutvA te brAhmaNAstaM pratyUcustadAhakhittANi amhaM viiyANi loe, jahiM pakinnA viruhaMti punnaa| je mAhaNA jAivijjovaveyA, tAiM tu khittAi supesalAI // 13 // are pAkhaNDapAza! tAni kSetrANyasmAbhirviditAni vartanta ityadhyAhAraH / jahiM' ityatra kSetreSu prakIrNAnyuptAni bIjAni pradattAni dAnAni pUrNAni viruhanti vizeSeNodgacchanti, phaladAni bhavanti / vibhaktiliGgavyatyayastu prAkRtatvAt / ye brAhmaNA jAtividyopapetAste tu brAhmaNAH sutarAmatizayena pezalAni-manoharANi kSetrANi jJeyAni / tatra jAtiAhmaNatvam, vidyA vedAdhyayanam, jAtizca vidyA ca jAtividye, tAbhyAmupapetAH sahitA jAtividyopapetAH / 'upaapaitAH' ityatra zakaMdhvAdiSu pararUpami [1/1/64 pANinIyavArttikaH] tyanenopazabdasyAkAralope pazcAdguNena siddhiH / yaduktam "samamazrotriye dAnaM, dviguNaM brAhmaNaM bruve / sahasraguNamAcArya, anaMtaM vedapArage // 1 // " / ityuktatvAdvedapAragA brAhmaNAH puNyakSetrANi // 13 // atha yakSaH prAhakoho ya mANo ya vaho ya jesiM, mosaM adattaM ca pariggahaM ca / te mAhaNA jAivijjAvihUNA, tAI tu khittAI supAvayAiM // 14 // bho brAhmaNAH ! yeSAM bhavatAM madhye krodhoM vartate, ca punarmAna-mAyA-lobhAzca vartante, cakArAnmAnAdInAM grahaNam / ca punarvadho-jIvahiMsA vartate, mRSAvAdazcAsti, adattamadattAdAnamapyasti, ca zabdAnmaithunaM kAmAsaktirasti, ca punaH parigraho vartate / te yUyaM ke brAhmaNAH ? jAti-vidyAvihInAH / 'kriyAkarmavizeSeNa cAturvarNya vyavasthitami'ti vacanAt / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] [191 brAhmaNatvajAtimAn bAhmaNaH, brAhmaNa-brAhmaNIbhyAmutpanno brAhmaNo nocyate, kintu brAhmaNatvena brAhmaNakriyAniSThatvena brAhmaNasthitena jAtidharmeNa viziSTo brAhmaNa ucyate / tasmAdyuSmAsu brahmakriyAniSThatvabrAhmaNatvasyAbhAvAnna jAtirasti / brAhmaNA brahmacaryeNeti lakSaNoktitvAt / na puna!yaM vidyAyuktAH vidyAyAstu viratirUpaphalabhAvAt / vidyAvAnapi yAvad viratimAn sannAzravAn saMvaradvAreNa na ruNaddhi tAvatsa vidyAvAnocyate, vidyA api paramArthatastA evocyante, yAsu paJcAzravaparihAra uktaH / tasmAna bhavanto vidyAvantaH, bhavatsu bhavaduktameva jAti, vidyopapetatvaM brAhmaNalakSaNaM sarvathA nAstyeva / tasmAttAni supApakAnyeva kSetrANi bhavantaH, na puNyakSetrANi yUyaM // 14 // atha kadAcitte evaM vadeyuH, vayaM vedavido vartAmahe ityAhatubbhettha bho bhAraharA girANaM, aTuM na jANAha ahijja vee| uccAvayAiM muNiNo caraMti, tAiM tu khittAiM supeslaaiN||15|| bho ityAmantraNe, bho brAhmaNAH ! yUyaM girAM-vedavANInAM bhAraharA-bhArodvAhakAH / yato yUyaM vedAnadhItya vedAnAmarthaM na jAnItha / tathAhi-"AtmA re jJAtavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" punarayaM 'samo mazake nAgeca,"na hiMsyAt sarvabhUtAnI' tyAdivedavAkyAnyadhItAni / atha punarbhavadbhirjIvahiMsAsveva pravartyate / tasmAdatra yAgaH pRthak eva ucyate, yatra cAtmanAmagnau dAhaH / sa cAtra vede yAga eva na syAt / yadi ca sa eva - AtmA eva bhavadbhirna jJAtastadA kimarthaM yAgaM kurvIdhvaM ? prathamaM yAgo'pi na bhavadbhirjAyate / kAni tarhi kSetrANItyAha-he brAhmaNAH ! munIn supezalAnyatyantaM sundarANi kSetrANi jAnItha / ye munaya uccAvacAni gRhANyuttamAdhamAni kulAni bhikSArthaM caranti, athavA uccAvayAiM 'uccAni mahAnti vratAnyuccavratAni yeSAM tAnyuccavratAni / akAraH prAkRtatvAt, mahAvratadharANi tAni kSetrANi bhavyAni jJeyAnItyarthaH // 15 // tadA chAtrAH kiM prAhu:ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI, pabhAsase kiM tu sagAsi amhaM / avi eyaM viNassa u annapANaM, na ya NaM dAhAmu tumaM niyaMThA // 16 // kintviti zabdau nindA-krodhavAcakau / are 'niyaMThA' are daridra ! tvamupAdhyAyAnAM pratikUlabhASI san, asmatpAThakAnAM sanmukhavAdI sanasmAkaM sakAze'smAkaM pratyakSaM prabhAsaSe, prakarSeNa yathA tathA bhASase'sambaddhaM vacanaM brUSe, tasmAdare etadannapAnaM vinazyatu, etadAhAraM saTatu, patatvapi parametadAhAraM tubhyamupAdhyAyapratikUlavAdine na dadmaH // 16 // tadA yakSa AhasamiihiM majjaM susamAhiyassa, guttihiM guttassa jiiMdiyassa / jai me na dAhittha ahesaNijjaM, kimajja jannANa labbhittha lAbhaM // 17 // 1 ayaM upaniSadaH paatthH|| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] [uttarAdhyayanasUtre . yadi'me'mamehAsmin yajJapATake eSaNIyaM-zuddhamAhAramadyAvasarena dAsyatha, tadA yajJAnAM lAbhaM puNyaprAptirUpaM phalaM kiM lapsyatha ? api tu na kimapItyarthaH / pAtradAnaM vinA kimapi na phalamityarthaH / kathambhUtasya mama ? tisRbhirguptibhirguptasya |punH kIdRzasya mama ? paJcabhiH samitibhiH su atyantaM samAhitasya yuktasya / punaH kIdRzasya mama ? jitendriyasya, jitAnIndriyANi yena sa jitendriyastasya, atra caturthIsthAne SaSThI / etAdRzAya pAtrAya mahyaM cet yUyaM prAsukamAhAraM na dAsyatha tadA bhavatAM sarvamapi vRthA, phalasyAbhAvAt // 17 // athopAdhyAya Aha - . ke ittha khattA uvajoiyA vA, ajjhAvayA vA saha khaMDiehi / eyaM tu daMDeNa phaleNa haMtA, kaMThami cittUNa khalijja jo NaM // 18 // kecidatrAsmin yajJapATake kSatrA:-kSatriyA, upajyotiSaH agnerupa-samIpe'gnisamIpavartinaH pAkasthAnasthAH, vAthavAdhyApakA-vedapAThakAH santItyadhyAhAraH / kathambhUtAH pAThakAH ? khaNDikaizchAtraiH sahitAH, ye enaM muNDaM daNDena-vaMzayaSTyA phalena-bilvAdinA hatvA, kaNThaM gRhItvA-galahastaM datvA skhalayeyuH-ito yajJasthAnAniSkAsayeyuH / tatprAkRtatvAt ye iti vaktavyam / prAkRtatvAdvacanavyatyayaH // 18 // ajjhAvayANaM vayaNaM suNittA, uddhAiyA tattha bahUkumArA / / daMDehiM vittehiM kasehiM ceva, samAgayA taM isiM tADayaMti // 19 // tatra - tasmin yajJapATake bahavaH kumArAstaruNAzchAtrA daNDairvaMzayaSTibhitrairjalavaMzaiH kasaizcarmadavarakaistamRrSi tADayanti / kIdRzAste kumArAH? samAgatAH sammIlyaikatrIbhUyAgatA aho krIDanakaM samAgatamiti bhasantaH sambhUya yaSTyAdi sarvaM gRhItvA samAgatA ityarthaH / taM muni tADayanti / kiM kRtvA ? upAdhyAyAnAM vacanaM zrutvA // 19 // raNNo tarhi kosaliyassa dhUA, bhaddatti nAmeNa annidiyNgii| taM pAsiyA saMjaya-hammamANaM, kuddhe kumAre parinivvavei // 20 // tatra kauzalikasya rAjJaH 'dhUA' iti sutA bhadA vartate, sA bhadrA taM sAdhaM taiAhmaNakumArairhanyamAnaM dRSTvA kruddhAnmAraNodyatAn kumArAn brAhmaNachAtrAn parinirvApayati, vacanairupazamayatItyarthaH / kIdRzaM taM sAdhuM ? saMyataM saMyamAvasthAyAM sthitam / kIdRzI sA bhadrA ? aninditAGgI, aninditamaGgaM yasyAH sA'ninditAGgI zobhanazarIrA // 20 // sA bhadrA kimavAdIttadAha - devAbhiogeNa nioieNaM, dinnAmu rannA maNasA na jhAyA / nariMdadeviMdabhivaMdieNaM, jeNamhi vaMtA isiNA sa eso // 21 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] [193 bho brAhmaNAH ! eSa sa RSirvartate yenarSiNAhaM vAntAsmi - tyaktAsmi kathambhUtenarSiNA? narendradevendrAbhivanditena / kIdRzyahaM ? rAjJA dattAsmai arpitA, anenarSiNAhaM rAjJA dIyamAnAsmi, tadA manasApi na dhyAtA, nAbhilaSitA / kIdRzena rAjJA ? devAbhiyogena niyojitena, devasya yakSasyAbhiyogo-balAtkAro devAbhiyogastena yakSadevahaThena niyojitena, preritenetyarthaH / etAdRzo'yaM tyAgI munirasti, tasmAdbhavadbhirna kadarthyaH / iti bhadA rAjakanyA brAhmaNAna-vAdIt // 21 // punaH sA kimAha - eso hu so uggatavo mahappA, jiindiyo saMjao baMbhayArI / jo me tayA necchai dijjamANiM, piuNA sayaM kosalieNa rannA // 22 // 'hu' iti nizcayenopalakSito mayaiSaH / sa ugratapA mahAtmA vartate, ugraM tapo yasya sa ugratapAH / mahAn prazasya AtmA yasya sa mahAtmA-mahApuruSaH / sa iti kaH ? yastapasvI kauzalikena pitrA - mama janakena rAjJA svayamAtmanA tadA dIyamAnAM mAM naicchat, na vAJchati sma / kIdRza eSaH ? jitendriyaH, punaH kIdRzaH ? saMyataH saptadazavidhasaMyamadhArI / punaH kIdRzaH ? brahmacArI brahmacaryavAn // 22 // mahAyaso esa mahANubhAgo, ghoravvao ghoraparakkamo ya / mA eyaM hIlaha ahIlaNijjaM, mA savve teeNa bhe nidahejjA // 23 // punareSa saadhurmhaayshovrtte|punrmhaanubhaago'cintyaatishyH|punress ghoravrato durdharamahAvratadhArI / punarghoraparAkramo - raudrmnoblH| krodhAdicatuHkaSAyANAM jaye raudasAmarthyastasmAdenaMtapasvinaM mAhIlayathAkathaMbhatamenama?'ahIlaNiyaM'avagaNanAyAyogyaM stavanAImityarthaH / eSa'bhe' iti bhavato-yuSmAn sarvAn mA nirdhAkSIna bhasmasAtkArSIt // 23 // iti yadA nRpaputryoktam, tadA yakSaH kimakArSIdityAhaeyAi tIse vayaNAi succA, pattIi bhaddAi subhAsiyAI / isissa veyAvaDiyaTThayAe, jakkhA kumAre viNivArayati // 24 // yakSAH parivArasahitA RSe yAvRttyarthaM kumArAn bAhmaNabAlakAn vizeSeNa nivArayanti / kiM kRtvA ? tasyAH somadevasya yajJAdhipasya purohitasya palyA bhadAyA vacanAni zrutvA / kIdRzAni vacanAni ? subhASitAni - suSTha bhASitAni, brAhmaNebhyaH zikSArUpANi prakAzitAni // 24 // te ghorarUvA Thia aMtalikkhe, asurA tahiM taM jaNaM taalyNti| te bhinnadehe ruhiraM vamaMte, pAsittu bhaddA iNamAhu bhujjo // 25 // 25 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] [ uttarAdhyayanasU te yakSAstadA tasmin kAle tAn janAMstAn brAhmaNAMstADayanti capeTAdibhirdhnanti / kIdRzAste yakSAH ? ghorarUpAH / punaH kIdRzAste ? antarikSe - AkAze sthitAH / punaH kIdRzAste ? asura-asura pariNAmayuktAH, utprekSate'surA ivetyarthaH / tarhi tasmin yajJapATake 'te' iti tAn bhagnadehAn dRSTvA bhadrA bhUyaH punarapIdaM vacanamAhurityAha - brUte, prAkRtatvAdvacanavyatyayaH / tAn kiM kurvataH ? rudhiraM vamata iti // 25 // - giriM nahiM khaNaha, ayaM daMtehiM khAyaha / jAyateyaM pAehiM haNaha, je bhikkhuM avamannaha // 26 // are varAkA ityadhyAhAraH, yUyaM nakhai:- karajaigiriM parvataM khanatha iva, ivazabdasya grahaNaM sarvatra kartavyam / punardantairayo- lohaM khAdatha - bhakSayatha iva / punarjAtavedasamagni pAdairhaNatha iva, agni caraNaiH sparzatha iva, ye yUyaM bhikSaM sAdhumavamanyatha, asya bhikSorapamAnaM kurutha / girilohAgnInAmupamAnamanarthaphalahetutvAduktam // 26 // puna: bhadrA''ha - AsIviso uggatavo mahesI, ghoravvao ghoraparakkamo ya / agaNi va pakkhaMda payaMgaseNA, je bhikkhuyaM bhattakAle vaha // 27 // bho mUrkhA ! iti adhyAhAraH, eSastapasvI AzIviSaH, zApadAne samarthaH / AzIviSaH sarpa ucyate / yathA sarpaH pAdAdinA avamanyamAno mAraNAya syAt, tathA ayamapi zApaviSeNa mArayati / punarayamugratapA maharSi:, punarasau ghoravrataH, punarghoraparAkramaH / ye punaryUyaM bhaktakAlebhojanakAle bhikSukaM-pUrvoktalakSaNaM muniM vadhyatha, yaSTyAdibhistADayatha, te yUyaM pataGgasenA:zalabhasamUhA agni praskandatha iva, Akramatha iva / ko'rthaH ? yathA pataGgasenA agni pravizyamAnA mriyante, tathA yUyaM mariSyatha ityarthaH // 27 // sIseNa evaM saraNaM uveha, samAgayA savvajaNeNa tubhe / jai icchaha jIviyaM vA dhaNaM vA, logaMpi eso kuvio DahijjA // 28 // bho brAhmaNAH ! 'tubbhe' iti yUyaM sarvajanena sarvakuTumbena samAgatAH- saMmilitAH santa enaM tapasvinaM zIrSeNa-mastakena zaraNaM upeta, ziraH praNAmapUrvaM sarve'pyAgatyAyamevAsmAkaM zaraNamityuktvA abhyupAgacchata / yadi yUyaM jIvitaM vAthavA dhanamihecchatha / yata eSa sAdhustapasvI kupitaH san lokaM samastaM nagarAdikaM dahet // 28 // - avaheDiyapiTTisauttamaMge, pasAriyA bAhu akammaciTTe / nibbheriyacche ruhiraM vamaMte, uDUMmuhe niggayajIhanitte // 29 // te pAsiA khaMDie kaTTabhUe, vimaNo visaNNo aha mAhaNo so / isiM pasAei sabhAriyAo, hIlaM ca niMdaM ca khamAha bhaMte // 30 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] [195 athAnantaraM sa brAhmaNa RSi prasAdayati / kIdRzaH sa brAhmaNaH ? sabhArya:- patnIsahitaH, saha bhAryayA bhadrayA vartata iti sabhAryaH / kathaM prasAdayati ? tadAha-he bhadanta-he pUjya ! hIlAmasmatkRtamapamAnam, ca punarnindAm, hAsmAbhirbhavatAM nindA kRtA, tAM nindA yUyaM kSamadhvaM / kIdRzo brAhmaNaH ? vimanA-vidUnamanAH |punH kIdRzaH ? vikhinno-vizeSeNa dInaH / kiM kRtvA ? tAn khaNDikAn-cchAtrAn kASTabhUtAn-kASTasadRzAnnizceSTitAn dRSTvA / punaH kIdRzAn tAn ? avaheThitapRSThisaduttamAGgAn, avaheThitAni pRSThiM yAvat nAmitAni, pRSThiM gatvA lagnAni santi zobhanAnyuttamAGgAni-mastakAni yeSAM te avaheThitapRSThisaduttamAGgAstAn, pshcaadlgnpRsstthideshsNlgnmstkaan|punH kIdRzAn ? prasAritabAhvakarmaceSTAn. prasAritAH pralambIkRtA bAhavo yaiste prasAritabAhavaH / na vidyate karmaNi-agniviSaya indhanaghRtAdinikSepaNe ceSTA sAmarthya yeSAM te akarmaceSTAH / prasAritabAhavazca te akarmaceSTAzca prasAritabAhvakarmaceSTAstAn, bAhuprasAraNatvena dUre patitendhanadIkAnityarthaH / punaH kIdRzAn ? nirbharitAkSAn, nirbheritAni prasAritAni akSINi yaiste nirbharitAkSAstAn, taralitanetrAn / punastAn kiM kurvataH ? rudhiraM vamato-mukhAdaktaM zravataH / punaH kIdRzAn ? urdhvamukhAmUrdhvavadanAn / punaH kIdRzAn ? nirgatajihvAnetrAn, jihvA ca netraM ca jihvAnetre, nirgate jihvAnetre yeSAM te nirgatajihvAnetrAstAn // 29 // 30 // atha sa brAhmaNo harikezarSi kIdRzairvacanaiH prasAdayati ? tAni vacanAnyAhabAlehiM mUDhehiM ayANaehiM, jaM hIliyA tassa khamAha bhaMte / mahappasAyA isiNo havaMti, na hu muNI kovaparA havaMti // 31 // bho pUjyAH ! bho bhadantaH ! ebhirbAlaiH- zizubhirmUDhaiH kaSAyamohanIyavazagairmUkhaihitAhitavivekavikalaiH 'jaM' iti yasmAtkAraNAt yUyamavahIlitA-avagaNitAH tassa' iti tasya avahIlanasyAparAdhaM kSamadhvaM |Rssyo mahAprasAdA bhavanti, atIvanirmalacetaso bhavanti / na punarmunayaH kopaparA:-krodhaparAyaNA bhavanti, munayaH kSamAvanto bhavanti // 31 // tadA muniH kimavAdItyAhapuTviM ca iNhica aNAgayaM ca, maNappaoso na me atthi koi| jakkhA u veyAvaDiyaM kareMti, tamhA hu ee nihayA kumArA // 32 // bho brAhmaNAH ! 'me' mama pUrvamatItakAle, ca punaH 'iNhi' idAnIM - vartamAne kAle, ca punaranAgate - AgAmini kAle manaHpradveSo nAsti, atItakAle nAsIt, idAnI pradveSo nAsti, agre'pi na bhaviSyatItyarthaH / ko'pyalpo'pi nAsti / 'hu' punararthe , yena yakSA vaiyAvRttyaM-sAdhutarjakanivAraNAM sAdhubhaktiM kurvanti, tasmAt 'hu' iti nizcayena ete kumArA yakSainihatAH // 32 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] [uttarAdhyayanasUtre atha sarve upAdhyAyAdayastadguNAkRSTacittA evamAhuHatthaM ca dhammaM ca viyANamANA, tubbhe navi kuppaha bhuuipnnaa| ... tubbhaM tu pAe saraNaM uvemo, samAgayA savvajaNeNa amhe // 33 // __ he svAminaH ! yUyamapi nizcayena na kupyata, kopaM na kuruta / kathambhUtA yUyam ? artha-sarvazAstrANAM tattvam, ca punardharma-vastUnAM svabhAvam, athavA dharma - dazavidhaM sAdhvAcAraM vijAnAnAH, artha-dharmajJA ityarthaH / punaH kathambhUtA yUyaM? bhUtiH-sarvajIvarakSA, tatra prajJA yeSAM te bhUtiprajJAH / tasmAdvayaM 'tubbhaM' iti yuSmAkaM zaraNamupema-upAgatAH sma / 'amhe' zabdena vayamiti jJeyam / kIdRzA vayaM ? sarvajanena samAgatAH- sarvakuTumbaparivAreNa samAgatA militAH // 33 // accemute mahAbhAga, na te kiMcina accimo| bhuMjAhi sAlimaM karaM, nANAvaMjaNasaMjuyaM // 34 // he mahAbhAga ! 'te' tava sarvamapyarcayAmaH / 'te' tava sarvamapi zlAghayAmaH / na 'te' tava vayaM kimapi - caraNadhUlyAdikamapi yadvayaM nArcayAmaH / ke vayaM? ye tvAM nArcayAmaH / tvaM tu devAnAM pUjArhaH / vayaM tava kAM pUjAM kurmaH ? etAdRzI kA pUjAsti ? yA tava yogyA, parantu vayaM dAsabhAvaM kurma ityarthaH / sAlimaM' iti zAlimayaM - samyagjAtizuddhaM zAliniSpannaM kUraM tandulabhojyaM bhuJjAhi-bhuMkSva / kathaMbhUtaM kUraM ? nAnAvyaJjanasaMyutam, bahuvidhairvyaanairdadhyAdibhiH sahitam // 34 // imaM ca me asthi pabhUyamannaM, taM bhuMjasu amha aNuggahaTThA / bADhaM te paDicchai bhattapANaM, mAsassa U pAraNae mahappA // 35 // he svAmin ! 'me' mamedaM pratyakSaM khaNDamaNDakAdikamannaM prabhUtaM vartate - pracuraM vartate / pUrvamapi zAlimayaM kUragrahaNaM kRtam, atra ca punarannagrahaNaM tatsarvAnnaprAdhAnyakhyApanArtham / tadbhojyaM bhukSva, iti brAhmaNaiH prokte sati muniH prAha-bADham ityuktvA, tathAstu, bADhaM zabdo'GgIkAre, evameva karomi gRhISyAmItyuktvA sAdhurmAsasya pAraNake bhakta-pAnamAhArapAnIyaM pratIcchatyaGgIkaroti / kathambhUtaH sa muniH ? mahAtmA, mahAn nirmalo - niSkaSAya AtmA yasya sa mahAtmA - mahApuruSaH // 35 // tahi ya gaMdhodayapupphavAsaM, divvA tarhi vasuhArA ya vuDhA / pahayAo duMduhio surehi, AgAse aho dANaM ca ghuTuM // 36 // 'tahiM' tasmin yajJapATake muninA AhAre gRhIte sati gandhodaka-puSpavarSamabhUditi zeSaH |sugndhpaaniiy-kusumvrssaa AsannityarthaH / ca punastasmin sthAne divyA pradhAnA devaiH kRtA vasudhArA vRSTA, svarNadInArANAM vRSTirabhUt / vasu-dravyaM tasya dhArA-satatapAtajanitA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12 ] [ 197 devairAkAze vasudhArA, sA vRSTA devaiH pAtitA ityarthaH / tu punarAkAze surairdundubhayaH prahatAH, vAditrANi vAditAni / ca punarAkAze ahodAnamahodAnamiti ghuSTaM devaiH zabditam // 36 // tadA ca dvijA vismitAH kimAhustadAha sakkhaM khudIsai tavoviseso, na dIsaI jAiviseso koI / sovAgaputtaM hariesasAhuM, jasserisA iDDi mahANubhAgA // 37 // 'khu' iti nizcayena tapovizeSaH sAkSAd dRzyate, jAtivizeSaH ko'pi na dRzyate / tapomAhAtmyaM dRzyate, jAtimAhAtmyaM kimapi na dRzyate / zvapAkaputraM - cANDAlaputraM taM harikezasAdhuM pazyata iti zeSaH / tamiti kaM ? yasya harikezasya sAdhoretAdRzI sarvajanaprasiddharddhirvartate, devasAhAyyarUpA saMpadvartate / kIdRzyRddhiH ? mahAnubhAgA - mahAnanubhAgo'tizayo yasyAH sA mahAnubhAgA, mahAmAhAtmyasahitA ityarthaH // 37 // atha munistAn brAhmaNAnupazAntamithyAtvAn dRSTvA dharmopadezamAhakiM mAhaNA joisamArabhaMtA, udaeNa sohiM bahiyA vimaggaha / jaM maggahA bAhiriyaM visohi, na taM sudiTTaM kusalA vayaMti // 38 // kimitizabdo'dhikSepe / bho brAhmaNA ! yUyaM zrRNuta / jyotiragni samArabhantaH agnInAM samArambhaM kurvantaH kiM brAhmaNA bhavanti ? api tu na bhavanti / bho brAhmaNAH ! udakena zodhaM kurvanto bAhya zuddhi vimArgayatha- jAnItha / yAgaM kurvantaH snAnaM kurvantazca brAhmaNA na bhavantItyarthaH / yAM yAgasnAnAdikAM bAhyAM vizuddhi vimArgayatha- vicArayatha, tAM bAhyAM vizuddhi kuzalA - jJAtatattvAH sudRSTaM samyagdRSTaM na vadanti, yat yajJAdAvagnInAM - tejaskAyasthajIvAnAM virAdhanA / atha ca snAnAdAvapkAyasthajIvAnAM virAdhanA vizuddhayarthaM vidhIyate tattattvajJairna samyagdRSTam, samyag na kathitamityarthaH / yaduktam - "snAnaM manomalatyAgo, yAgazcendriyarodhanam / abhedadarzanaM jJAnaM, dhyAnaM nirviSayaM manaH // 1 // " iti // 38 // kusaM ca jUvaM taNakaTThamariMga, sAyaM ca pAyaM udayaM phusaMtA / pANAI bhUyAiM vaheDayaMtA, bhujjo vi maMdA pakareha pAvaM // 39 // bho brAhmaNAH ! mandA yUyaM bhUyo'pi - punarapi zuddhikaraNa prastAve'pi pApaM prakurubhapUrvamapi saMsArakAryakaraNaprastAve ArambhaM kRtvA prANAn bhUtAni vinAzya pAtakamupArjitam, - punardharmakaraNa prastAve tadeva kriyate ityarthaH / kiM kurvantaH ? kuzaM -darbham, yUpaM yajJastambham, tRNaM-vIraNAdinaDAdikam, kASTaM - zamIvRkSasyendhanam, agni ca, etatsarvaM pratigRhNataH, etatsAyaM-sandhyAkAle, ca punaHprAtaH prabhAte udakaM - pAnIyaM spRzanta-AcamanaM kurvantaH, ata eva prANAn dvIndiya-trIndiya - caturindriyAn bhUtAn, asUn pRthivyAdInapi Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] [ uttarAdhyayanasUtre tadAdhArabhUtAn viheDayanto - vizeSeNa hiMsanta ityarthaH / eteSAmeva prANabhUtasattvAnAM virAdhanena hiMsA bhavati / punareteSAmeva zuddhikaraNakAle'pi virAdhanA vidhIyate, kuto'smAkaM zuddhirbhavitrI ? iti na jAnanti, ata eva mandA mUrkhAH / yata uktam "dRSTipUtaM carenmArga, vastrapUtaM pibejjalam / jJAnapUtaM sRjeddhama, satyapUtaM vadedvacaH // 1 // " 39 // atha pratyutpannazaGkAste brAhmaNA dharmaM papracchu:kahaM care bhikkhu vayaM yajAmo, pAvAI kammAiM paNullayAmo / akkhAhiNe saMjayajakkhapUiyA, kahaM sujuTuM kusalA vayaMti // 40 // __ he bhikSo ! vayaM kathaM caremahi ? kasyAM kriyAyAM pravartemahi ? he bhikSo ! punarvayaM kathaM yajAmo-yAgaM kurmaH ? punarvayaM pApAni-pApahetUni karmANi kathaM paNullayAmaH-praNudAmaHprakarSeNa spheTayAmaH ? he yakSapUjita ! he saMyata ! jitendriya ! kuzalA - dharmamarmajJA vidvAMsaH kathaM - kena prakAreNa 'sujuTuM' iti suSTha zobhanam iSTa, sviSTaM zobhanayajanaM vadanti ? tat zobhanayajJaM no'smAn AkhyAhi-kathaya, ityarthaH // 40 // atha munirAhachajjIvakAye asamArabhaMtA, mosaM adattaM ca asevmaannaa| . pariggahaM ithio mANamAyaM, eyaM parinnAya caraMti daMtA // 41 // pUrvaM brAhmaNairayaM prazno vihitaH, kathaM vayaM pravartemahi ? tasyottaraM-bho brAhmaNAH ! dAntA - jitendriyA etatpUrvoktaM pApahetukaM parijJAya caranti-pravartante / sAdhavo jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ArambhAnnivartante iti bhAvaH / dAntAH kiM kurvANAH ? SaTjIvakAyAn asamArambhamANA anupamardayantaH, punarmUSAvAdaM ca punaradattamasevamAnAH, punaH parigrahaM - upakaraNamUrchAm, sacittA'cittadravyagrahaNarakSaNAtmakam, punaH strIm, tu punarmAnamabhimAnam, punarmAyAM paravaJcanAtmikAmasevamAnAH / mAna-mAyayoH sahakAritvena krodha-lobhayorapi tyAgo jJeyaH / etAn sarvAn pApahetUn jJAtvA, punastyaktvA sAdhavo yatanayA caranti / ato bhavadbhirapi evaM caritavyamityarthaH // 41 // atha dvitIyapraznasya kathaM yajAma ityasya uttaramAhasusaMvuDA paMcahiMsaMvarehiM, ihajIviyaM annvkNkhmaannaa| vosaTTakAyA suicattadehA, mahAjayaM jayaI jnnsittuN||42|| bho brAhmaNAH ! paJcabhiH saMvaraihiMsA-mRSA-'datta-maithuna-parigrahaviramaNaiH susaMvRtAH sutarAmatizayena saMvRtA-AcchAditAzravA niruddhapApAgamanadvArAH susaMvRtAH saMyaminaH 'jannasiTuM' yajJazreSThaM yajanti-kurvantItyarthaH / yajJeSu zreSTho - yajJazreSThastaM, athavA zreSTho yajJaH zreSThayajJastam, prAkRtatvAt yajJazreSThamiti jJeyam / kIdRzaM zreSThayajJaM ? mahAjayaM mahAn jayaH Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 12] [199 karmArINAM vinAzo yasmin sa mhaajystm| kIdRzAH susaMvRtAH ? ihAsmin manuSyajanmani jIvitam, prastAvAdasaMyamajIvitavyaM anavakAGkSamANAH, asaMyamamanIpsanta ityarthaH / punaH kIdRzAH susaMvRtAH ? vyutsRSTadehAH, vizeSeNa parISahopasargasahane utsRSTaH kalpitaH kAyo yaiste vyutsRSTadehAH / punaH kIdRzAH ? zucayo nirmalavratAH / punaH kIdRzAH ? tyaktadehAH, tyakto nirmamatvena paricaryAbhAvena avagaNito deho yaiste tyaktadehAH / etAdRzAH sAdhavaH sviSTaM yajJaM kurvanti / eSa eva karmapraspheTanopAya ityuktam / tato bhavanto'pyevaM yajatAmiti bhAvaH // 42 // yajamAnasya kAnyupakaraNAnIti punarbrAhmaNAH pRcchanti smake te joI ke ca te joIThANaM, kA te suyA kiM ca te kArisaMgaM / ehA ya te kayarA saMti bhikkhu, kayareNa homeNa huNAsi joiN||43|| ___ he mune ! 'te' tava kiM jyotiH? - ko'gniH? ca punaH 'te' tava kiM jyotiHsthAnamagnisthAnaM ? agnikuNDaM kimasti ? 'te' tava kAH punaH zuco ghRtAdiprakSepakA darvyaH ? ca punaH 'te' tava karISAGgaM-agnyuddIpanakAraNaM kimasti ? vidhyApyamAno'gniryenoddIpyate sandhukSyate tatkarISAGgaM tava kiM vidyate ? ca punaredhAH katarAH kAH samidhaH ? yAbhiragniH prajvAlyate tAH kA sandhi ? ca punaH zAntirduritopazamaheturadhyayanapaddhatistava katarA kAsti ? he bhikSo ! tvaM katareNeti kena homena-havanavidhinA jyotiragni juhoSi ? agni prINayasi ? SaDjIvanikAyavirAdhanAM vinA hi yajJo na syAt / he bhikSo ! bhavatA SaDjIvanikAyavirAdhanA tu pUrvaM niSiddhA / evaM te brAhmaNA munaye yajJaM yajJopakaraNasAmagrI papracchuH // 43 // atha munirmuniyogyaM yajJamAhatavo joI jIvo joiThANaM, jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kammaM ehA saMjamajogasaMtI, homaM huNAmI isiNaM pasatthaM // 44 // bho brAhmaNAH ! asmAkaM tapo jyotiH, tapa evAgnirasti, karmendhanadAhakatvAt / dvAdazavidhaM hi tapaH sakalakarmakASTAni prajvAlayati, jIvo jyotiHsthAnam, jIvo'gnikuNDaM, tapasa AdhAratvAt / mano-vAkkAyayogAste zuco do jJeyAH, mano-vAkkAyayogaiH zubhavyApArA, ghRtasthAnIyAstapo'gniprajvalanahetavo vartante / zarIraM karISAGgaM, tenaiva zarIreNa tapo'gnirdIpyate, zarIra sAhAyyena tapaH syAdityarthaH / 'zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanami'tyukteH [ ] karmANyedhA indhanAni karmendhanAni tapo'gniH prajvAlayati, mahAduSTakarmakAriNo'pitapasA nirmalA saJJAtAH saMyamayogaH zAntiH saMyamasya saptadazavidhasya yoga:-sambandhaH sa zA sarvajIvAnAmupadravanivArakatvAt |anen homenAhaM tapo'gni juhomi / kathambhUtena homena ?RSINAM prazastena-munInAM yogyena, sAdhavo hyetAdRzaM yajJaM kurvanti, na apare etAdRzaM yajJaM kartuM samarthA bhavanti // 44 // yajJasvarUpaM tu sAdhunoktam, atha brAhmaNAH snAnasvarUpaM pRcchanti Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] [uttarAdhyayanasUtre ke te harae ke ya te saMtititthe, kahiMsi bahAo va rayaM jhaasi| - AikkhaNe saMjaya jakkhapUiyA, icchAmu nAuM bhavao sagAse // 45 // he RSe ! yakSapUjita ! tvaM no'smAn AcakSva - brUhi / vayaM bhavataH sakAzAda jJAtumicchAmaH / he mune ! te tava ko hudaH? - kaH snAnakaraNayogyajalAdhAraH ? kiM punastava zAntitIrthaM ? zAntyai pApazAntinimittaM tIrthaM zAntitIrthaM - puNyakSetram, yasmin tIrthe dAnAdibIjamuptaM pAtakazamanaM puNyopArjakaM ca syAt / kurukSetrAdisadRzaM kiM tIrthaM vartate ? punarhe mune ! tvaM kasmin sthAne snAtaH san rajaH- karmamalaM jahAsi-tyajasi ? tvaM nirmalo bhavasi ? etatsarveSAM praznAnAmuttaraM vadetyarthaH // 45 // iti pRSTe munirAhadhamme harae baMbhe saMtititthe, aNAvile attapasannalese / jarhisi bahAo vimalo visuddho, susIibhUo pajahAmi dosaM // 46 // bho brAhmaNAH ! dharmo hiMsAviramaNo dayA-vinayamUlo hudo vartate, karmamalApahArakatvAt / brahmacarya-maithunatyAgaH zAntitIrtham, tasya tIrthasya sevanAt sarvapApamUlaM rAgadveSau nivAritAveva / yaduktaM ___ "brahmacaryeNa satyena, tapasA saMyamena ca / mAtaGgarSirgataH zuddhi, na zuddhistIrthayAtrayA // 1 // " kIdRze brahmacaryatIrthe ? anaavile-nirmle|punH kIdRze brahmacaryatIrthe ? Atmaprasannalezye, AtmanaH prasannA nirmalatvakAraNaM lezyA yasmin sa Atmaprasannalezyastasmin, AtmanirmalatvakAraNaM tejaHpadmazuklAdilezyAtrayam, tena sahite ityarthaH / yatra yasmin brahmacaryatIrthe snAto'haM vimalo - bhAvamalarahito vizuddho - gatakalaGkaH suzItIbhUto - rAgadveSAdirahitaH san doSaM - karma jJAnAvaraNIyAdikamaSTaprakArakaM prakarSeNa jahAmi-tyajAmi // 46 // eyaM siNANaM kusalehiM diTuM, mahAsiNANaM isiNaM pasatyaM / jarhisiM bahAyA vimalA visuddhA, mahArisI uttamaM ThANaM patta // 47 // tti bemi // pUrvamuktaM karmarajovinAzakaM snAnaM, tasyottaramAha-bho brAhmaNAH ! kuzalaistatvajJaiH kevalibhiretat snAnaM dRSTaM, parebhyazca proktaM / kathambhUtametatsnAnaM ? mahAsnAnaM sarveSu snAneSUttamaM / punaH kIdRzaM tatsnAnam ? RSINAM prazastam, munInAM yogyam, yena snAnena snAtAH kRtazaucA vimalA:- karmamalarahitAH, ata eva vizuddhA - niSkalaGkA maharSayo - munIzvarA uttama-pradhAnaM sthAnamarthAnmokSasthAnaM prAptA iti ahaM bravImi, jambUsvAminaM prati zrIsudharmAsvAmI praah||47|| iti harikezIyamadhyayanaM dvAdazaM sampUrNam // 12 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM harikezIyAdhyayanasyArthaH smpuurnnH||12|| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanaM prArabhyate // tapaH kurvatA puruSeNa nidAnaM na kAryamityAha iti dvAdaza- trayodazayoH sambandhaH / citra-sambhUtasAdhvoH sambandhamAha - sAketanagare candrAvataMsakasya rAjJaH putro municandranAmA babhUva / sa ca nivRttakAma- bhoga-tRSNaH sAgaracandrasya muneH samIpe pravrajitaH / gurubhiH samaM viharannanyadA ekasmin grAme praviSTaH / sArthena saha sarve'pi sAdhavazcalitAH, sArthabhraSTosaau municandro'vyAM patitaH / tatra catvAro gopAladArakAstaM kSuttRSAkrAntaM pazyanti, zuddhairazanAdibhiH pratijAgrati / yatinA teSAM puro dezanA kRtA / te gopAladArakAH pratibuddhAstadantike pravrajyAM gRhItavantaH / taiH sarvaiH zuddhA dIkSA pAlitA / dvAbhyAM tu dIkSA pAlitaiva, paraM malaklinnavastrAdijugupsA kRtA, te catvAro'pi devalokaM gatAH / tatra jugupsAkArakau dvau devalokacyutau dazapuranagare sANDilyabrAhmaNasya yazomatyA dAsyAH putratvenotpannau yugmajAtau babhUvatuH / atikrAntabAlabhAvau tau yauvanaM prAptau / anyadA kSetrarakSaNArthaM tAvaTavyAM gatau, rAtrau ca vaTapAdapAdhaH suptau / tatraiko dArako vaTakoTarAnnirgatena sarpeNa daSTaH / dvitIyaH sarpopalambhanimittaM bhramaMstenaiva sarpeNa daSTaH / tato dvApi mRtau kAliJjaraparvate mRgIkukSau samutpannau yugmajAtau mRgau jAtau / kAlakrameNa tau mAtrA samaM bhramantAvekena vyAdhenaikazareNaiva hatau mRtau / tatastau dvAvapi gaGgAtIre ekasyA rAjahaMsyAH kukSau samutpannau jAtau krameNa haMsau, mAtrA samaM bhramantAvekena matsyabandhakena gRhItau mAritau ca / tato vArANasyAM nagaryAM maharddhikasya bhUtadinnAbhidhasya cANDAlasya putratvena samutpannau, krameNa jAtayostayoH citrazca sambhUtizceti nAmanI kRte / tau citrasambhUtau mithaH prItiparau jAtau / itazca tasminnavasare vArANasyAM nagaryAM zaGkhanAmA rAjA, tasya namucinAmA mantrI, anyadA tasya kiJcit kSUNaM jAtam / kupitena rAjJA sa vadhArthaM bhUtadinnacANDAlasya dattaH, ' bhUtadinnacANDAlena tasyaivamuktam- bho mantrin ! tvAmahaM rakSAmi, yadi madgRhAntarbhUmigRhasthitau matputrau pAThayasi, jIvitArthinA tena tatpratipannam / bhUmigRhasthaH sa citra-sambhUtau pAThayati, citrasambhUtamAtA tu mantriparicaryAM kurute / mantrI tu tasyAmeva vyAsakto'bhUt nijapatnIvyabhicAricaritaM cANDAlena jJAtam / namucimAraNopAyastena cintitaH / pituradhya-vasAyastAbhyAM jJAtaH / upakAra- prItiratAbhyAM sa namucirnAzitaH / tato naSTaH sa krameNa hastinAgapure sanatkumAracakriNo mantrI jAtaH / itazca tAbhyAM mAtaGgadArakAbhyAM citrasambhUtAbhyAM rUpayauvana- lAvaNya-nRtya-gIta-kalAbhirvArANasInagarIjanaH prakAmaM camatkAraM prApitaH / anyadA tatra madanamahotsavo jAtaH, sarveSu lokeSu gIta-nRtyavAditrAdivinodapravRtteSu satsu tau mAtaGgadArakau vArANasInagaryantaH samAgatya sarvAH svakalAH darzayituM pravRttau / tayorvizeSakalAcamatkRtA lokAstaruNIpramukhAstatsamIpe gatAH / ekAkAro jAtaH / 26 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] [uttarAdhyayanasUtre aspRzyatvAdikaM na jAnanti sarve'pi lokAstanmayatAM gatAH / tatazcaturvedavidbhirbAhmaNairnagarasvAmina evaM vijJaptam-rAjanetAbhyAM citra-sambhUtAbhyAM cANDAlAbhyAM sarvo'pi nagarIloka ekAkAraM prApitaH, rAjJA tayornagarIpravezo vAritaH / kiyatkAlAnantaraM punastatra kaumudImahotsavo jAtaH, tadAnIM kautukottAlau tau rAjazAsanaM vismArya nagarImadhye praviSTau, tatra svacchavastreNa mukhamAcchAdya prekSaNAni prekSamANayostayo rasaprakarSodbhavena mukhAd gItaM nirgatam, sarve lokA vadanti / kena kinnarANukAreNedaM karNasukhamutpAditamiti vastraM parAkRtya laukaistayormukhamIkSitam, upalakSitau tau mAtaGgadArako, rAjJo'nuzAsanabhaJjakatvena janairyaSTimuSTyAdibhirhanyamAnau tau nagaryA bahiniSkAsitau, prAptau bahirudyAne / bhRzaM khinnAvevaM cintayataH- dhigastvasmAkaM rUpa-yauvana-saubhAgya-lAvaNyasarvakalA-kauzalyAdiguNakalApasya, yato'smAkaM mAtaGgajatvena sarvaM dUSitam / lokaparAbhavasthAnaM vayaM prAptAH / evaM guruvairAgyamAgatau tau svabAndhavAdInAmanApRcchayaiva dakSiNadigabhimukhau calitau / dUraM gatAbhyAM tAbhyAmeko girivaro dRSTaH / tatra bhRgupAtakaraNArthamadhirUDhau / tatra tau zilAtalopaviSTaM tapaHzoSitAGgaM zubhadhyAnopagatamAtApanAM gRhNantamekaM zramaNaM dadRzatuH / harSitau tau tatsamIpe jagmatuH / bhaktibahumAnapUrvaM tAbhyAM sa vanditaH / sAdhunA dharmalAbhakathanapUrvakaM tayoH svAgataM pRSTam / tAbhyAM pUrvavRttAntakathanapUrvakaM svAbhiprAyaH sAdhoH kathitaH / sAdhunA kathitam-na yuktamanekazAstrAvadAtabuddhinAM bhavAdRzAnAM giripatanamaraNam / sarvaduHkhakSayakAraNaM zrIvItarAgadharmaM gRhNantu / iti paJcamahAvratarUpaH zrIvItarAgadharmastayoH kathitaH / tatastAbhyAM tasya muneH samIpe dIkSA gRhItA / kAlakrameNa tau gItArthoM jAtau / tataH svagurvAjJayA SaSThA-STama-dazama-dvAdazA'rdhamAsa-mAsakSapaNAditapobhirAtmAnaM bhAvayantau grAmAnugrAmaM viharantau kAlAntareNa hastinAgapuraM prAptau bahirudyAne ca sthitau / anyadA mAsakSapaNapAraNake sambhUtasAdhurnagaramadhye bhikSArthaM praviSTaH / gRhAnugRhaM bhraman rAjamArgAnugato gavAkSasthena namucimantriNA dRSTaH, pratyabhijJAtazca / cintitaM ca sa eSa mAtaGgadArako madadhyApito maccaritramazeSamapi jAnannasti / kadAcicca lokAgre vakSyate, tadA manmahatvabhraMzo bhaviSyatIti matvA dUtaiH sa muniryaSTimuSTyAdibhirmArayitvA namucinA nagarAdahiniSkAsayitumArabdhaH, niraparAdhasya hanyamAnasya tasya kopakarAlitasya mukhAnirgataH prathamaM dhUmastomaH, tena sarvamapi nagaramandhakAritam - bhayakautUhalAkrAntA naagraasttraayaataaH| krodhAdhmAtaM taM muniM dRSTvA sarve'pi prasAdayituM pravRttAH / sanatkumAracakravartyapi tatrAyAtaH / taM prasAdayituM pravRtta evaM babhANa-bhagavan ! yadasmAdRzairajJAnairaparAddhaM tadbhavadbhiH kSamaNIyam / saMharantu tapastejaHprabhAvam / kurvantu mamopari prasAdaM sarvanAgarikajIvitapradAnena / punarevaMvidhamaparAdhaM na kariSyAmaH / ityAdi cakriNApyukto'sau yAvanna prazAmyati, tAvadudyAnasthazcitrasAdhurjanApavAdAttaM kupitaM jJAtvA tasya samIpamAgata evamuvAca / bho sambhUtasAdho ! upazAmaya kopAnalam, upazamapradhAnAH zramaNA bhavanti / aparAdhe'pi na kopasyAvakAzaM dadati / krodhaH sarvadharmAnuSThAnaniSphalIkArako'sti, yata uktam - Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [203 "mAsuvavAsu karei, niccaM vaNavAsu niseve| paDhai nANu sujjhANu, niccaM appANaM bhAvai // 1 // dhArai duddharabaMbhaceraM, bhikkhAsaNaM bhuMjai / jAsu rosa tAsu sayalu, dhamma nipphalu saMpajjai / / 2 // " ityAdikaizcitrasAdhUpadezaiH sambhUtasyopazAntaH krodhaH, tejolezyA saMhRtA / tatastau dvAvapi tatpradezAnivRttau, gatau tadudyAnam / cintitaM caitAbhyAmAvAbhyAM saMlekhanA kRtA, sAmpratamAvayoryuktamanazanaM kartuM, iti vicArya tAbhyAmanazanaM vihitam / sanatkumAracakriNA namucimantriNo vRttAnto jJAtaH, dUtaiH saha rajjubaddhaH kRtaH / prApitazca tadudyAne tayoH samIpe, tAbhyAM sa mocitaH, sanatkumAro'pi tayorvandanArthaM sAntaHpuraparivArastatrAyAtaH / sarvalokasahitazcakrI tayoH pAdayugme praNataH / cakriNaH strIratnaM sunandApi autsukyAttayoH pAde praNatA, tasyA alakasparzAnubhavena sambhUtayatinA nidAnaM kartumArabdham / tadAnIM citramuninaivaM cintitamaho durjayatvaM mohasya ! aho durdAntatendriyANAm / yena samAcaritavikRSTataponikaro'pi viditajinavacano'pyayaM yuvatIvAlAgrasparzeNetthamadhyavasyati / ___ tataH pratibodhitukAmena citramuninA tasya sambhUtamunerevaM bhaNitam / bhrAtaretadadhyavasAyAnivRttiM kuru / ete hi bhogA asArAH, pariNAmadAruNAH, saMsAraparibhramaNahetavaH santi / eteSu mA nidAnaM kuru |nidaanaattv ghorAnuSThAnaM naiva tAdRk phaladaM bhaviSyati / evaM citramuninA pratibodhito'pi sambhUto na nidAnaM tatyAja / yadyasya tapasaH phalamasti, tadAhaM bhavAntare cakravartI bhUyAsamiti nikAcitaM nidAnam / tato mRtvA saudharmadevaloke tau dvAvapi devI jAtau / tatazcyutazcitrajIvaH purimatAlanagare ibhyaputro jAtaH / sambhUtajIvastatazcyutaH kAmpilyapure brahmanAmA rAjA, tasya culanInAmnI bhAryA, tasyAH kukSau caturdazasvapnasUcita utpannaH / krameNa jAtasya tasya brahmadatta iti nAma kRtam / dehopacayena kalAkalApena ca vRddhi gtH| tasya brahmarAkSa uttamavaMzasambhUtAzcatvAraH suhRdaH santi, tadyathA-kAzIviSayAdhipaH kaTakaH, gajapurAdhipaH kaNeradattaH, kauzaladezAdhipatirdIrghaH, campAdhipatiH puSpacUlazceti / te'tyantasnehena parasparavirahamanicchantaH samuditAzcaiva ekamekaM varSa paripATyA vividhakrIDAvilAsairekasmin rAjye tiSThanti / anyadA te catvAro'pi samuditAzcaiva brahmarAjye sthitAH santi / tasminnavasare brahmarAjJo mantratantrauSadhAdyasAdhyaH ziroroga utpnnH| tatastena kaTakAdicaturNAM mitrANAmutsaGge brahmadatto muktaH / uktaM ca yathaiSa madAjyaM sukhena pAlayati tathA 1 mAsopavAsaH karoti, nityaM vanavAsaM nisevate / paThati jJAnaM saddhyAnaM, nityamAtmAnaM bhAvayati // 1 // 2 dhArayati durdharabrahmacarya, bhikSA'zanaM bhunakti / yAvat roSastAvat sakalo dharmo niSphalo saMpadyati // 2 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] [ uttarAdhyayanasUtre yuSmAbhiH kartavyamiti rAjyacintAM kArayitvA brahmarAjA kAlaM gataH / mitraistasya pretyakarma kRtam, mithazcaivaM bhaNitam, eSa kumAro yAvadrAjyadhurArho bhavati tAvadasmAbhiretadrAjyaM rakSaNIyamiti vicArya sarvasammataM dIrgharAjAnaM tatra sthApayitvA kaTaka- kaNeradatta-puSpacUlAH svasvarAjye jagmuH / sa dIrgharAjA sakalasAmagrIkaM tadrAjyaM pAlayati, bhANDAgAraM vilokayati, pravizatyantaH puram, culinyA samaM mantrayati / tata indriyANAM durnivAratvena brahmarAjJo maitrImavagaNayya, vacanIyatAmavamanya culanyA samaM saMlagnaH / evaM pravardhamAnaviSayasukharasayostayorgacchanti dinAH / tato brahmarAjamantriNA dhanurnAmnA tayostatsvarUpaM jJAtam / cintitaM ca ya evaMvidhamakAryamAcarati, sa kiM kumArabrahmadattasya hitAya bhaviSyati ? evaM cintayitvA tena dhanurnAmnA mantriNA svaputrasya varadhanunAmnaH kumArasyaivaM bhaNitam, yathA putra ! brahmadattasya mAtA vyabhicAriNI jAtAsti, dIrgharAjJA bhujyamAnAsti / ayaM samAcAra ekAnte tvayA brahmadattakumArasya nivedanIya:, tena ca tathA kRtam / brahmadattakumAro'pi mAturduzcaritamasahamAnastayorjJApanArthaM kAka-kokilAmithunaM zUlAprotaM kRtvA culanImAtR-dIrghanRpayordarzitam / evaM proktaM ca ya IdRzamanAcAraM kariSyati, tasyAhaM nigrahaM kariSyAmItyuktvA kumAro bahirgataH / evaM dvitribhirdRSTAntairdinatrayaM yAvadevaM cakAra uvAca ca / tato dIrghanRpeNa zaGkitena culanyA evamuktam- kumAreNAvayoH svarUpaM jJAtam, ahaM kAkastvaM kokileti dRSTAntaH kumAreNa jJApitaH . tayoktaM bAlo'yaM yattadullapati / nAtrArthe kAcicchaGkA kAryA / tato dIrghapRSTenoktam tvaM putravAtsalyena na kimapi svahitaM vetsi, ayamavazyamAvayorativighnakaraH, tadavazyamayaM mAraNIyaH, mayi svAdhIne tavAnye putrA bahavo bhaviSyanti / etAdRzaM dIrghanRpavacastayAGgIkRtam / yata uktaM ""mahilA AlakulaharaM, mahilA loyaMmi duccariyakhittaM / mahilA duggaidAraM, mahilA joNI aNatthANaM // 1 // mArei ya bhattAraM, haNe suaM taha paNAsae atthaM / niyagehaMpi pIlAvai, NArI rAgAurA pAvA" // 2 // culanyA bhaNitam, kathameSa mAraNIyaH ? kathaM ca lokApavAdo na bhavati ? dIrghanRpeNoktaM sAmpratamasya vivAhaH kriyate / pazcAtsarvamAvayozcintitaM bhaviSyati / tatastAbhyAM brahmadattasya mitrasya kasyazcidrAjJaH kanyAyAH pANigrahaNaM kAritam / tayoH zayanArthamanekastambhazatasanniviSTaM gUDhanirgamadvAraM jatugRhaM kAritam / T itazca dhanurmantriNA dIrghanRpAyaivaM vijJaptam / eSa mama putro varadhanuretadrAjyakAryakaraNasamartho vartate, ahaM punaH paralokahitaM karomi / dIrghanRpeNoktamiha sthita eva tvaM dAnAdidharmaM 1 mahilA AlakulagharaM, mahilA loke duzcaritrakSetram / mahilA durgatidvAraM, mahilA yonI anarthAnAm // 1 // mArayati ca bhartAraM ghnanti sutaM tathA pranAzayati artham / nijagRhamapi pIDApayati, nArI rAgAturA pApA // 2 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [205 kuru / tasyaitadvacaHpratipadya dhanurmantriNA gaGgAtIre mahatI prapA kAritA, tatra pathikaparivrAjakAdInAM sa yatheSTadAnaM dAtuM pravRttaH / dAnopacArAvarjitaiH parivrAjikAdibhirdvigavyUtapramANA suraGgA jatugRhaM yAvatkhAnitA / jatugRhAntaH suraGgAdvAri zilA dattA / itazca culanyA mahatADambareNa vadhUsahitaH kumArastatra pravezitaH / tataH samagraH parivAro visarjitaH, varadhanuH kumArapAveM sthitaH / evaM svapitrA gaditavRttAntAnusAreNa sa sAvadhAno jAgranneva suptaH / brahmadattakumArastvekazayyAyAM tayA,vadhvA saha suptaH |gtN rAtripraharayugmam / tadA tatra culanyA svahastena agnikanduko nyastaH / tena tadgRhaM samantAddahyamAnaM dRSTvA vinido brahmadattaH svamitraM varadhanaM papraccha, kimetaditi / varadhanunA sarvaM culanIsvarUpaM kathitam / punaH kathitamiyaM ca kanyA rAjaputrI na, kintu kApyanyA, tasmAdasyAM moho manAgapi na kAryaH / tvamasyAM zilAyAM pAdaprahAraM kuru, yenAvAM nirgacchAvaH / varadhanUktaM sarvaM brahmadattena kRtam / tatodvAvapinirgatya suraGgAdabahirdeze smaayaatau|ttrcdhnumntrinnaapuurvmev dvau turaGgamau puruSau ca muktau stH|taabhyaaN puruSAbhyAM tayoH saGketaH kathitaH, turaGgAdhirUDhau tau dvAvapikumArI ttshclitau|eken divasena paJcAzadyojanamAnaM bhuubhaagNgtau|diirghmaargkheden turaGgamau vyApannau / tataH pAdacAreNa gacchantau tau koTTAbhidhAnagrAmaM gatau, kumAreNa varadhanurbhaNitaH, mAM kSudhA bAdhate / varadhanuH kumAraM bahirevopavezya svayaM grAmamadhye praviSTaH / nApitaM gRhItvA ttraayaatH| kumArasya mastakaM muNDApitam, paridhApitAni kaSAyavastrANi, caturaGgalapramANa-paTTabandhaH kumArasya zrIvatsAlaGkRte hadi baddhaH, varadhanunApi veSaparAvartanaH kRtH|| tAdRzaveSadharau dvAvapi grAmamadhye praviSTau / tAvatA eko dvijaH svamandirAnirgatyAbhimukhamAgatya tau kumArau pratyevamAha / AgacchatAmasmadgRhe, bhuJjatAM ca / tenetyukte tau dvAvapi tadgRhe gatau / brAhmaNena rAjarUpapratipattipUrvakaM tau bhojitau / bhojanAnte caikA pravaramahilA bandhumatI nAmnI kanyAmuddizya brahmadattakumAramastake'kSAn prakSipati / bhaNati caiSo'syAH kanyAyA varo'stviti / varadhanunA bhaNitam kimetasya mUrkhasya baTukasya kRte etAvAnAyAsaH kriyate ? tato gRhasvAminA bhaNitaM zrUyatAmasmadAyAsavRttAntaH pUrvaM suvRttanaimittikenAkhyAtaM yathAsyA bAlikAyAH paTTAcchAditavakSaHsthalaH samitro bhavadgRhe bhojanakArI varo bhaviSyati / so'yamasyA yogyo vara iti / tasminneva dine tasyAH kanyAyAH kumAreNa pANigrahaNaM kAritam / mudito gRhasvAmI, kumArastvekarAtrau tatra sthitH| dvitIyadine varadhanunA kumArasyoktamAvAbhyAM dUregantavyam |diirghraajaasnntvenaatr sthAtumAvayorayuktamiti tau dvAvapi bandhumatyAH svarUpaM kathayitvA nirgtau| . .. macchantau tAvekadA kasmiMzcid dUragrAme gatau / tRSAkrAntaM kumAraM bahirupavezya varadhanuH salilamAnetuM grAmamadhye praviSTaH / tvaritameva pazcAdAgatyaivaM kumArasyoktavAn / atra IdRzo janApavAdo mayA zrutaH, yadIrghanRpeNa brahmadattamArgaH sarvatra sainyairbandhito'sti / 1 koSTakasaMjJaka -bhaavvijygnnivRttyaam|| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] [uttarAdhyayanasUtre tataH kumAra ! AvAmito nazyAvaH / naSTau tato dvAvapi unmArgeNa vajantau mahATavIM prAptau / tatra kumAraMvaTAdha upavezya varadhanuH jalamAnetumitastato bbhraam| dinAvasAne varadhanuH dIrghapRSTanRpabhaTTaidRSTaH, prakAmaM yaSTimuSTyAdibhirhanyamAnaH kumAraM darzayeti procyamAnaH kumArAsantrapradeze prApitaH / tAvatA varadhanunA kumArasya kenApyalakSitA saMjJA kRtA / bhaTTairadRSTa eva brahmadatto naSTaH / patitazca durgame kAntAre kSudhA-tRSA-zramAtaH kumArastRtIye dine tAmaTavImatikrAntastApasamekaM dadarza / dRSTe ca tasmin kumArasya jIvitAzA jAtA / kumAreNa sa tApasaH pRSTaH,bhagavan ! kva bhavadAzramaH ? tenAsanna evAsmadAzrama ityuktvA kulapatisamIpaM nItaH, kumAreNa praNataH kulapatiH / kulapatinA bhaNitam-vatsa ! kuta iha bhavadAgamanam ? kumAreNa sakalo'pi svavRttAntaH kathitaH / kulapatinoktaM ahaM bhavajjanakasya kSullabhrAtA, tatastvaM nijaM caivAvAsaM prApto'si, sukhenAtra tiSTha / ityabhiprAyaM tApasasya jJAtvA kumArastatraiva sukhaM tisstthnnsti| __ anyadA tatra varSAkAlaH samAyAtaH / tadAnIM nizcintitena kumAreNa tatra tApasAntike sakalA dhanurvedAdikAH kalA abhyastAH |anydaa zaratkAle phalamUlakandAdinimittaM tApaseSu gacchatsu brahmadattakumAro'pi taiH samaM vane gataH / vanazriyaM pazyatA tena eka mahAhastI dRSTaH / kumArastadabhimukhaM calitaH / kumAraM dRSTvA hastinA galagarjAravaH kRtaH / kumAreNa tasya puro nijamuttarIyaM vastraM nikssiptm| kariNApi tatkSaNAtzuNDAdaNDena gRhItam, kSiptaM ca gaganatale / yAvatsa krodhAntho jAtastAvat kumAreNa balaM kRtvA tadvastraM svakarAbhyAM gRhItam, tatastena nAnAvidhakrIDayA parizramaM nItvA karI muktaH / sa pazcAd gantuM pravRttaH / tatpRSTau kumAro'pi calitaH / itazcAgre gacchan kumAraH pUrvAparadigvibhAge paribhraman girinadItaTasanniviSTaM jIrNabhavanabhittimAtropalakSitaM jIrNaM nagaramekaM dadarza / tanmadhye praviSTazcaturdikSu dRSTiMkSipan pArzvaparimuktakheTakakhaDgaM vikaTavaMzakuDaGgaM dadarza / kumAreNa tatkhaDgaM tathaiva kautukAdvAhitam / ekaprahAreNa nipatitaM vaMzakuDaGga, vaMzAntarAlasthitaM ca nipatitaM jhaMDamekam, sphuradoSThaM manoharAkAraM zira:kamalaM dRSTvA saMbhrAntena kumAreNaivaM cintitam / hA ! dhigastu me vyavasitasya, dhigme bAhubalasyeti kumAraH svaM nininda / pazcAttApAkrAntena tena kumAreNa dRSTaM dhUmapAnalAlasaM kabandhaM, samadhikamadhRtistasya punrjaataa| itastataH pazyatA kumAreNa punaH pravaramudyAnaM dRSTam, tatra bhramanazokataruparikSiptamekaM saptabhUmikamAvAsaM kumAro dRSTavAn / tanmadhye praviSTaH kumAraH krameNa saptabhUmikAmArUDhaH / tatra vikasitakamaladalAkSI pravarAM mahilAM pazyati sma / kumAreNa sA pRSTA-kA'si tvamiti ? tataH sA svasadbhAvaM kathayituM pravRttA / mahAbhAga ! mama vyatikaro mahAn vartate, tatastvameva prathamaM svavRttAntaM vada / kastvaM ? kutaH samAyotaH ? evaM tayA pRSTe kumAra Akhyat-ahaM paJcAlAdhipati-brahmarAjaputro brahmadatto'smIti / kumAroktizravaNAnantaraM harSotphullanayanA sA 'abhyutthAya tasyaiva caraNe nipatya rodituM pravRttA / tataH kAruNyahRdayena kumAreNa sA punarevaM bhaNitA, mukhamunnataM kuru, mA rudeti cAzvAsitA saa| 1 abhyutthitaa-D-L.|| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13]. [207 tataH kumAreNa tvaM svavRttAntaM vadetyuktA sA Acakhyau-kumAra ! ahaM tava mAtulasya puSpacUlasya rAjJaH putrI, tavaiva pitrA dattA, vivAhadivasaM pratIkSyamANA nijagRhodyAnadIrghikApuline krIDantI dussttvidyaadhrennaatraaniitaa|yaakdhN svajanavirahAgnisantaptA iha tiSThAmi, taavtvmtrkitvRssttismo'traayaatH| atha mama jIvitAzA saJjAtA, yattvaM mayA dRSTaH / kumAreNoktaMsa mama zatruH kvAsti? yena tadbalaM pazyAmi / tayA bhaNitaM-svAmin |mmaanen zaGkarInAmnI vidyA dattA / kathitaM ceyaM vidyA paThitamAtrA tava dAsadAsIsakhIparivArarUpA bhUtvA AdezaM kariSyati / tavAntikamAgataM pratyanIkaM nivArayiSyati / dUrasthasyApi mama ceSTitaM pRSTA satI iyaM tava kathayiSyati / sAdya mayA prAptA, smRtA satI mama tacceSTitaM prAha / yathA sa unmattanAmA vidyAdharaH pUrNapuNyAyAstava balAtsparza tejazca soDhumazaktastvAmatra muktvA nijabhaginIM jJApanAya jJApikI vidyAM preSayitvA ca svayaM vidyA sAdhayituM vaMzakuDaGge gato'sti / tato nirgatamAtrastvAM pariNeSyatIti mamAdya tayA vidyayA kathitam / etattasyA vacaH zrutvA brahmadattenoktaM vaMzakuDaGgasthasya tasya vidyAdharasya mayA sAmpratameva ziracchinnam, tayoktamAryaputra ! zobhanaM kRtam, yatsa durAtmA nihataH / tataH sA kumAreNa gandharvavivAhena pariNItA, tayA samaM vilasan kumAraH kiyatkAlaM tatra sthitaH / __anyadA kumAreNa tatra divyavalayAnAM zabdaH zrutaH |kumaarennoktN-ko'yN zabdaH zrUyate ? tayoktaM-kumAra! eSA eva vairibhaginI khaNDazAkhAnAmnI vidyAdharakumArIparivRtA svabhrAtRnimittaM vivAhopakaraNAni gRhItvA samAyAtA / tvamitastvaritamapakrama? yAvadetAsAmahamabhiprAyaM vedhi / yadyetAsAM tavopari rAgo bhaviSyati, tadAhaM prAsAdopari sthitA raktAM patAkAM cAlayiSyAmi / anyathA tu zvetAmiti / kumArastadgRhAd bahirgatvA dUre sthita UrdhvaM vilokate, tAvaccAlitAM dhavalapatAkAM dRSTvA zanaiH zanaistatpradezAdapakrAntaH kumAraH prApto girinikuJjamadhye / tatra bhramatA kumAreNaikaM sarovaraM dRSTam / tatra snAnaM kRtvA sara:pazcimatIre uttIrNena kumAreNa dRSTaikA varakanyA, cintitaM cAho ! me puNyapariNatiH, yenaiSA kanyA me dRggocaramAgatA / tayApyasau kumAraH snehanirbhara vilokitaH, kumAraM vilokayantI sA agre prasthitA / stokayA velayA tayA kanyayA ekA dAsI preSitA / tayA kumArAya vastrayugalaM puSpatAmbUlAdikaM ca dattam, uktaM ca, yA yuSmAbhiH sarastIre kanyA dRSTA, tayA sarvamidaM preSitam, lAvaNyalatikAnAmnyahaM tasyA dAsI asmi / tayA ca mamedamAdiSTam-enaM mahAnubhAvaM kumAraM mama tAtamahAmantriNo mandire zarIrasthiti kAraya / tatastatra kumAra ! yUyamAgacchata / tataH kumArastayA saha tadaivAmAtyamandire gtH| tatra dAsyA mantriNa evamuktam mantrin ! tvatsvAmiputryAyaM preSito'sti, prakAmamasyAdaraH kartavyaH, mantriNA tathaiva kRtm| dvitIyadine kumAro mantriNA rAjJaH sabhAyAM nItaH, abhyutthitena rAjJA kumArasya dhuri AsanaM dattam, pRSTazca vRttAntaH, kumAreNa sarvo'pi kathitaH / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] [uttarAdhyayanasUtre atha vividhabhaGgyA bhojitasya kumArasya evamuktaM rAjJA / kumAra! tava bhaktirasmAdRzaiH kApi kartuM na pAryate / paramiyamevAsmAkaM bhaktiH, yadiyaM kanyA tava prAbhRtIkRtA |sumuhuurte tayovivAho jAtaH / kumArastayA samaM vilAsaM kurvan sukhena tatra tiSThati / anyadA kumAreNa tasyAH priyAyAH pRSTam / kimarthamekAkine mahyaM tvaM nRpeNa dattA ? sA uvAca Aryaputra ! eSa madIyaH pitA balavattaravairisantApita imAM viSamapalliM samAzritaH / atra tAtapalyAH zrImatyAzcaturNA putrANAmuparyahaM putrI jAtA / ahamatIva piturvallabhA, yauvanasthA anyadA pitrA uktA / putri ! mama sarve'pi rAjAno viruddhAH santi / tena tvamiha sthitaiva yogyaM varaM gvessy| tato'haM grAmAd bahistasya sarasastIre samAyAtAn pathikAn vilokayantI sthitA / tadAnIM tvaM tatrAyAto mayA bhAgyAt prAptazceti paramArthaH / tatastayA zrIkAntayA samaM viSayasukhamanubhavatastasya sukhena vAsarA yAnti / ___ anyadAsa pallIpatiH kumAreNa samaM nijasainyaveSTitaH svavirodhinRpadezabhaGgAya clitH| mArge gacchatastasya kvacitsarastIre varadhanurmilitaH / kumAreNopalakSitaH / kumAraM dRSTvA sa rodituM pravRttaH, kumAreNa bahuprakAraM vAritaH sthitaH / kumAreNa pRSTaM-matto dUrIbhUtena tvayA kimanubhUtaM ? varadhanuH prAha-kumAra! tadAnIM tvAM vaTAdha upavezyAhaM jalArthaM gataH, sara ekaM ca dRSTavAn / tato jalaM gRhItvA tavAntike yAvadahamAgantaM pravRttastAvatsannaddhabaddhakavacairdIrghanRpabhaTaiH sahasAnmilitairahamupalakSitastADitazca, uktaM ca kva brahmadatta iti / mayoktamahaM na jAnAmi / tato dRDhataraM tADito'hamavadaM - brahmadatto vyAgheNa bhakSitaH / tairuktaM taM dezaM darzaya? tairmAryamANo'haMtavAntikadezamAgatya tadAnIM tAM sNjnyaamkaarssm|tvyi tato naSTe'haM punastai zaM tADyamAnaH svamukhe parivrAjakadattAM guTikAM kSiptavAn / tatprabhAvAdahaM nizceSTo jAtaH / tataste mRto'yamiti jJAtvA sarve'pi bhaTA gatAH / teSAM gamanAnantaraM cirakAlena mayA guTikA mukhAniSkAsitA / tataH sacetano'haM tvAM gaveSayituM pravRttaH / na mayA dRSTastvam, tato'hamekaM grAmaM gataH, tatra dRSTa ekaH parivrAjakaH / tenoktamahaM tava tAtasya mitraM subhaganAmA, tava pitA dhanurnaSTaH, mAtA tu dIrpaNa gRhItA / mAtaGgapATake ca kSiptAstIti zrutvAhamatIva duHkhitaH kAmpilyapure gataH / kApAlikaveSaM kRtvA mAtaGgamahattaraM ca vaJcayitvA mAtaGgapATakAnmAtaraM niSkAsitavAn / ekasmin grAme pitRmitrasya devazarmabrAhmaNasya gRhe mAtaraM muktvA tvAmanveSayantrahamihAyAtaH / itthaM yAvattau varadhanu - brahmadattau vAtAM kurutastAvadekaH puruSastatrAgatyaivamuvAca, yathA-mahAbhAga! bhavatA kvaciditastato na paryaTitavyam, tvadgaveSaNArthaM dIrghaniyuktA narA ihAgatAH santIti zrutvA tau dvAvapitato vanAnaSTau, bhramantau ca kauzAmbyAM gatau / tatra bahirudyAne dvayoH zreSThisutayoH sAgaradatta-buddhilanAmnoH kurkuTayugalaM lakSapaNakaraNapUrvakaM yoddhaM pravRttam, draSTuM kautukena tau tatraiva sthitau / buddhilakurkuTena sAgaradattakurkuTa: prahAreNa jarjarIkRto bhagnaH / sAgaradattena preryamANo'pi svakurkuTo buddhilakurkuTena samaM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [209 - punaryodhdhuM nAbhilaSati / hAritaM lakSaM sAgaradattena / atrAntare varadhanunoktaM bho sAgaradatta ! eSa sujAtirapi kurkuTaH kathaM bhagnaH ? mamAtrArthe vismayo'sti / yadi ko'pi kopaM na karoti tadA buddhilakurkuTamahaM pazyAmi / sAgaradatto bhaNati bho mahArAja ! vilokaya / nAstyatra mama ko'pi dravyalobhaH, kintvabhimAnasiddhimAtraprayojanamastIti / tato varadhanunA vilokitaH sa kurkuTaH, taccaraNanibaddhaH sUcIkalApo dRSTaH, buddhilo'pi varadhanuM prati zanairevamAha-yadi tvaM sUcIkalApaM na vakSyasi, tadAhaM tava lakSArthaM dAsyAmi / tato varadhanunoktaMvilokito yatkurkuTo nAtra kiJcid dRzyate / evamuktvApi yathA buddhilo na jAnAti tathA sUcIkalApamapAkRtya sAgaradattasya tadvyatikaraH kathitaH / sAgaradattena punaH svakurkuTaH prerito buddhikurkuTena samaM yuddhaM pravavRte / sAgaradattakurkuTena jito buddhilakurkuTa, hAritaM buddhilena lakSam / tuSTaH sAgaradatta evamAha - Aryaputra ! gRhe gamyate, ityuktvA dvAvapi kumArau rathe nivezya sAgaradattaH svagRhe gataH / sAgaradattastau paramaprItyA pazyati / sAgaradattasnehaniyantritau tAvatIvAgrahAttadgRha eva tasthatuH / kiyaddinAntarameko dAsastatrAyAtaH, tenaikAnte varadhanurAkAritaH, uktaM ca varadhanukumArAya tava tadAnIM sUcIvyatikaradravyaM svamukhoktaM buddhilena taddravyArpaNAyAyaM hAra: preSitosti / ityuktvA hArakaraNDikA tena varadhanave dattA, dAsaH svagRhe gataH / varadhanurapi hArakaraNDikAM gRhitvA brahmadattAntike gataH, svarUpaM kathayitvA hArakaraNDikAto hAraM niSkAsya darzitavAn / hAraM pazyatA brahmadattena hAraikadezastho brahmadattanAmAGkito lekho dRSTaH / pRSTaM ca mitra ! kasyaiSa lekha: ? varadhanurbhaNati ko jAnAti / brahmadattanAmakAH puruSA bahavaH santi / tato dUre gatvA varadhanunotkIrNo lekhaH / tanmadhye iyaM gAthA dRSTA'patthijjai jai vi jae, jaNeNa saMjoyajaNiyajatteNaM / tahavi tumaM ciya dhaNiaM, rayaNavaI muNe mANeuM // 1 // upadezapade SaSThazlokavRttyAM iyaM gAthA evamasti - 'patthijjai jar3a hiyae, jaNeNa saMjoga - jaNiya-jatteNaM / tahavi tumaM ciya dhaNiaM rayaNavaI mahai muNe mANeuM ' // 254 // sUkSmabuddhayA dhyAyatA varadhanunAsyA gAthAyA artho'vagataH / dvitIyadine ekA parivrAjikA tatrAyAtA / sA kumArazirasi kusumAkSatAni prakSipya kumAra ! tvaM zatasahastrAyurbhavetyAziSaM dadau / tataH sA varadhanumekAnte nayati sma / tena samaM kiJcinmantrayitvA sA pratigatA / kumAreNa varadhanurjalpitaH, anayA kimuktaM ? varadhanurbhaNati anayaivamuktaM yattava buddhilena karaNDe hAraH preSito'sti, tena samaM ca yo lekhaH samAgato'sti tatpratilekhaM samarpaya / yoktameSa lekho brahmadattarAjanAmAGkito vartate / tatastvameva vada, ko'sau brahmadattaH ? tayoktaM zrUyatAm, paraM kasyApi tvayA na vaktavyam / 1 prArthyate ya yadyapi jaye, janena saMyogajanitayatnena / tathApi tvAM caiva dhanikaM, ratnavatI jAnAti mAnayituM // 1 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] [uttarAdhyayanasUtre iha nagaryAM zreSThiputrI ratnavatInAmnI kanyakAsti / sA bAlabhAvAdArabhyAtIva mama snehAnuraktA yauvanamanuprAptA / anyadine sA kiJciddhayAyantI mayA dRSTA, pRSTA ca putri ! tvaM kiM dhyAyasIti / sA kimapi naiva babhANa / parijanenoktamiyaM bahUn praharAn yAvadIdRzyeva kiJcidArtadhyAnaM kurvantI dRzyate / paramasyA hArda na jJAyate / tataH punarapi tasyAH pRSTam, paraM sA kiJcinnovAca / tatsakhyA priyaGgalyA uktam-he bhagavati ! tava puraH sA lajjayA kiJcidvaktuM na zaknoti, ahaM tAvatkathayAmi / iyaM gatadine krIDArthamudyAne gatA / tatrAnayA svabhrAturbuddhilazreSThinaH kurkuTayuddhaM kArayataH samIpe eko varakumAro dRSTaH, taM dRSTvaiSA etAdRzI jaataa| kumArIsakhyAH priyaGgalatikAyA etadvacaH zrutvA mayoktaM-putri ! kathaya sadbhAvam, punaH punarevaM mayoktA sA kathamapi sadbhAvamuktvA prAha-bhagavati ! tvaM mama jananIsamAnAsi, na kiJcittavAkathanIyam / anayA priyaGgalatikayA kathito yo brahmadattaH kumAraH, sa me patirbhaviSyati tadA varam, anyathAhaM mariSyAmi / sA mayA bhaNitA-vatse ! dhIrA bhava / ahaM tathA kariSye, yathA tava samIhitaM bhaviSyati / tataH sA kiJcit svasthA jAtA / kalyadine punarevaM mayA tasyA vizeSAzvAsanAkaraNArthaM kalpitamevoktam, vatse ! sa brahmadattakumAro mayA dRSTaH / tayApi samucchvasitaromakUpayA bhaNitam-bhagavati ! tava prasAdena sarvaM bhavyaM bhaviSyati / kintu tasya vizvAsanimittaM buddhilavyapadezenemaM hAraratnaM karaNDake prakSipya brahmadattarAjanAmAGkitalekhasahitaM kRtvA kasyaciddhaste preSaya / tato mayA kalye tathA vihitam / eSa lekhavyatikaraH sarvo'pi mayA tava kathitaH / sAmprataM pratilekhaM dehi? tato mayApi tasyAH pratilekho dttH| tanmadhye cedRzI gAthA likhitAsti "guruguNavaradhaNukalio, taM mANio muNai baMbhadattovi / rayaNavaI rayaNamaI, caMdovi ya caMdimA jogo // 1 // " idaM varadhanUktamAkarNya adRSTAyAmapi ratnavatyAM paramapremavAn kumAro jAtaH / tadarzanasaGgamopAyamanveSamANasya kumArasya gatAni katiciddinAni / anyadine samAgato nagarabAhyAdvaradhanurevaM vaktuM pravRttaH, yathA etannagarasvAmino dIrghanRpeNa svakiGkarA AvAM gaveSaNAya preSitAH santi / nagarasvAminA cAvAM grahaNopAyaH kArito'sti / etAdRzI lokavArtA bahiH zrutA / sAgaradattena etadvayatikaraM zrutvA tau dvAvapi bhUmigRhe gopitau / rAtriH patitA, kumAreNa sAgaradattasya bhaNitaM-tathA kuru, yathAvAmapakramAvaH / etadAkarNya sAgaradattastAbhyAM dvAbhyAM saha nagarAbahinirgataH / stokAM bhUmi gatvA'nicchantamapi sAgaradattaM balAnivartya kumAravaradhanU dvAvapi gantuM pravRttau / pathi gacchadbhyAM tAbhyAM yakSAyatanodyAnapAdapAntarAlasthitA praharaNasamanvitarathavarasamIpasthA ekA pravaramahilA dRSTA, tatastayA samutthAya sAdaraM tau bhaNitau, kimiyatyAM velAyAM bhavantau samAyAtau ? iti tasyA vacaH zrutvA kumAraH prAha-bhade ! ko AvAM ? tayoktaM tvaM svAmI brahmadatto'yaM ca 1 guruguNavaradhanukalitaH, taM mAnito jAnAti brahmadatto'pi / ratnavatI ratnamayI, candro'pi ca candrikAyogaH // 1 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [211 varadhanuH kumAra iti / kumAra uvAca-kathametadavagataM tvayA ? sA uvAca zrUyatAm-ihaiva nagaryAM dhanapravaro nAmA zreSThI vartate, tasya dhanasaJcayA bhAryA vartate, tayA aSTaputrANAmuparyekA putrI prasUtA, sA cAhameva / mama ca ko'pi puruSo na rocati, tato mAturanujJayAhaM yakSamArAdhituM pravRttA / tuSTena yakSeNaivamuktam-vatse ! tava bhartA bhaviSyaccakravartI brahmadatto bhaviSyati / mayA bhaNitaM-sa mayA kathaM jJAtavyaH ? tena uktam-buddhila-sAgaradattayoH kurkuTayuddhamadhye yo dRSTaH tavAnandaM janayiSyati sa varadhanumitrasahito brahmadattakumAra upalakSyaH / tataH paraM mayA hAralekhapreSaNAdikaM yatkRtam, tatsarvaM tava supratItamevAstIti kumArIvAkyamAkarNya sAnurAgaH kumArastayA saha rathamArUDhaH / sA kumAreNa pRSTA itaH kva gantavyaM ? ratnavatyA bhaNitam / asti magadhapure mama pituH kaniSThabhrAtA dhanasArthavAhanAmA zreSThI, sa jJAtavyatikaro yuvayormama ca samAgamanaM sundaraM jJAsyati, tatastatra gamanaM kriyate / pazcAdyathA yuvayoricchA tathA kAryamiti ratnavatIvacasA kumAro magadhapurAbhimukhaM gantuM pravRttaH / varadhanustadA sArathirbabhUva / grAmAnugrAmaM gacchantau tau kauzAmbIdezAnnirgatau / anyadA gatau giriguhATavyAm / tatra kaNTaka-sukaNTakAbhidhAnau dvau caurasenApatI taM pravaraM ratham, vibhUSitaM strIratnaM ca prekSya, tadakSakaM ca kumAradvayameva prekSya sannaddhau saparivArau prahantumAyAtau |atraavsre kumAreNa tathA praharaNazaktirdarzitA, yathA sarve'pi caurasubhaTAH kumAraprahArAjjarjarAH sarvAsu dikSu gatAH / kumArastato rathArUDhazcalitaH / varadhanunoktaM-kumAra ! yUyaM dRDhazrAntAH, tato muhUrttamAtramatraiva rathe nidAsukhamanubhavata / tato ratnavatyA saha kumAraH prasuptaH, girinadI ekA mArge samAyAtA, tAvatturaGgamAH zramakhinnA nAgre calanti / tataH kathaJcitpratibuddhaH kumAraH zramakhinnAMsturaGgamAn pazyan rathAgre ca varadhanumapazyan jalanimittaM varadhanurgato bhaviSyatIti cintitavAn / itastataH pazyan kumAro rathAgrabhAgaM rudhirAvaliptaM dadarza / tato vyApAdito varadhanuriti jJAtvA hAhA ! hato me suditi zokArttaH kumAro rathotsaGgAtpapAta, mUrchA ca prAptavAn / punarapi labdhacaitanyaH sa evaM vilalApa / hA bhrAtaH ! hA varadhanumitra ! tvaM kva gato'sIti vilapan kumAraH kathamapi ratnavatyA rakSitaH / kumAro ratnavatI pratyevamAha-sundari ! na jJAyate varadhanurmUto jIvan vAstIti / tato'haM tadanveSaNArthaM pazcAdvajAmi / tayA bhaNitamAryaputra ! avasaro nAsti pazcAdvalanasya, yenAhamekAkinI, caurazvApadAdibhImaM cAraNyamidam, atra ca nikaTavartI sImAvakAzo'sti, yena parimlAnAH kuzakaNTakA dRzyante / etadalavatIvacaH pratipadya ratnavatyA saha kumAraH pathi gantuM pravRttaH, magadhadezasandhisaMsthitamekaM grAmaM ca prAptaH / tatra pravizan kumAraH sabhAmadhyasthitena grAmAdhipatinA dRSTaH / darzanAnantarameva eSa na sAmAnyaH puruSa iti jJAtvA sopacAraH pratipattyA pUjito nItazca svagRham, dattastatra sukhAvAsaH / ____ tatra sukhaM tiSThan sa ekadA grAmAdhipatinA bhaNitaH-kumAra ! tvaM vikhinna iva kiM lakSyase ? kumAreNoktam-mama bhrAtA caureNa saha bhaNDanaM kurvan na jAne kAmapyavasthA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] [uttarAdhyayanasUtre prAptaH, tato mayA tadanveSaNArthaM tatra gantavyam / grAmAdhipenoktamalaM khedena, yadyasyAmaTavyAM sa bhaviSyati tadAvazyamiha prApsyAmaH / iti bhaNitvA tena preSitA nijapuruSA aTavyAM gatvA samAyAtAH kathayanti, yadasmAbhiH sarvatra sa puruSo gaveSitaH, paraM kvacinna dRSTaH / kintu prahArApatito bANa evaiSa dRSTaH / tataH kumAro varadhanurmUta iti cirakAlaM zokaM ckaar| ekadA rAtrau tasmin grAme cauradhATi: patitA, sA ca bANaiH kumAreNa jarjarIkRtA naSTA / atha harSito graamaadhiptirgaamshc| ___atha grAmAdhipatimApRcchya, tatazcalitaH kumAraH krameNa rAjagRhaM praaptH| tatra nagarAbahiH parivrAjakAzrame ratnavatI muktvA svayaM nagarAbhyantare gtH| tatraikasmin pradeze tena dhavalagRhaM dRSTam / tadantaH praviSTena kumAreNa dve kanye dRSTe, tAbhyAM kumAraM dRSTvA prakaTitAnurAgAbhyAM bhaNitam kumAra! yuSmAdRzAmapi puruSANAM raktajanamutsRjya bhramituM kiM yuktaM ? kumAreNoktaM sa janaH kaH ? yenaivaM yUyaM bhaNatha / tAbhyAmuktaM prasAdaM kRtvAsane nivizantu bhavantaH / tata upaviSTa Asane kumAraH / tAbhyAM kumArasya majjanasnAnAdyupacAraM kRtvoktam, kumAra ! zrUyatAmasmavRttAntaH- ihaiva bharatakSetre vaitALyagiridakSiNazreNimaNDine zivamandire nagare jvalanazikho rAjA, tasya vidyucchikhAnAmnI devI, tasyA AvAM dve putryau / asmabhrAtA unmatto nAma vartate / anyadAsmatpitAgnizikhAbhidhAnena mitreNa samaM yAvadgoSThayAM praviSTastiSThati, tasminnavasare'STApadaparvatAbhimukhaM vajantaM surAsurasamUhaM pazyati / rAjApi putrIsahitastatra gantuM pravRttaH, aSTApade prApto jinapratimAzca vanditAH, karpUrA-'garudhUpAdyupacAro mahAn kRtH| pradakSiNAtrayaM kRtvA nirgacchatA rAjJA'zokapAdapasyAdha upaviSTaM cAraNamuniyugalaM dRSTaM praNataM ca / tatropaviSTasya rAjJaH purastAd guruNaivaM dharmadezanA kartumArabdhA-asAraH saMsAraH, zarIraM bhaGgaram, zaradabhropamaM jIvitam, taDidvilasitAnukAriyauvanam, kimpAkaphalopamA bhogAH, sandhyArAgasamaM viSayasukham, kuzAgrajalabinducaJcalA lakSmIH, sulabhaM duHkham, durlabhaM sukham, anivAritaprasaro mRtyuH, tasmAdevaM sthite sati bho bhavyAH ! mohaprasaraM chindantu, jinendradharme mano nayantu / evaM cAraNazramaNadezanAM zrutvA surAdayo yathA''gatAstathA gatAH / tadA labdhAvasareNAgnizikhinA bhaNitam-yathaitAsAM bAlikAnAM ko bhartA bhaviSyati ? cAraNazramaNAbhyAmuktamete dve kanye bhrAtRvadhakAriNo nAyau~ bhaviSyataH / tayoretadvacaH zrutvA rAjA zyAmamukho jaatH| asminnavasare AvAbhyAmuktam, tAta ! sAmpratameva sAdhubhyAmuktaM saMsArasvarUpam / tata AvayoralamevaMvidhAvasAnena viSayasukhena, AvayoretadvacastAtena pratipannaM, AvAbhyAM ca bhrAtRsnehena svadehasukhakAraNAni tyaktAni |bhraaturev snAnabhojanAdicintAM kurvantyAvAvAM tiSThAvaH |anydaasmdbhaatraa pRthivIM bhramatA dRSTA kumAra! bhavanmAtulaputrI puSpavatI kanyakA / tadrUpAkSiptacittastAM hRtvA AgataH / paraM tadRSTiM soDhumakSamaH sa vidyAM sAdhayituM gataH / ataH Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [213 paraM vRttAnto yuSmAkaM jJAnagocaro'sti / tasmin kAle bhavadantikAdAgatya puSpavatyA AvayordhAtRvadhavRttAntaH kathitaH / tataH zokabhareNa AvAM rodituM pravRtte, madhuravacanaizca puSpavatyA rakSite / tadA AvAM zaGkarIvidyA evaM vaktuM pravRttA, asau bhrAtRvadhakArI brahmadattacakravartI bhaviSyati, yuvAM munivacanaM kiM na smarathaH ? etadvacanamAkarNya AvAbhyAM jAtAnurAgAbhyAM mAnitam / paraM puSpavatyA bAlikayA sneharasasambhrAntayA raktapatAkAM vihAya zvetapatAkA cAlitA / taddarzanAnantaraM tvamanyatra katrApi gataH / nAnAvidhagrAmA-''karanagarAdiSu bhramantIbhyAmAvAbhyAM tvaM kvacinna dRSTaH / tato vikhinne AvAmihAgate / sAmpratamatarkitahiraNyasamaM tava darzanaM jAtam / tato he mahAbhAga ! puSpavatIvyatikaraM smRtvA kuru asmatsamIhitam / evaM zrutvA kumAreNa saharSa mAnitam / gandharvavivAhena tayoH pANigrahaNaM kRtam / ekarAtrau tAbhyAM samamuSitvA prabhAte kumArastayorevamuvAca-yuvAM puSpavatyA samaM gacchatam / tayA samaM ca tAvatsthAtavyam, yAvanmama rAjyalAbho bhavati / evaM zrutvA te gate / tAvatkumAro na taddhavalagRhaM, na taM parijanaM ca pazyati, cintitavAMzca eSA vidyAdharImAyeti cintayan ratnavatIgaveSaNAnimittaM sa tApasAzramAbhimukhaM gataH / na ca tatra tena ratnavatI dRSTA, na cAnyaH ko'pi puruSo dRSTaH / tataH kaM pRcchAmIti vicArya sa itastataH pazyati / tAvadeko bhadAkRtiH puruSastatrAyAtaH / kumAreNa sa pRSTaH, bho mahAbhAga ! evaMvidharUpanepathyA ekA strI mayAtra muktA, kalye'dya vA tvayA sA dRSTA ? tena bhaNitaM putra ! tvaM kiM tasyA ratnavatyA bhartA ? kumAro bhaNati evam / tena bhaNitam-kalye sA mayA rudantI dRSTA, aparAhnakAle ca tasyAH samIpe gataH / pRSTA ca sA mayA putri ! kAsi tvaM ? kutaH samAgatA? kiM te zokakAraNaM? kva vA tvayA gantavyaM ? tayA kiJcitkathite sA mayA pratyabhijJAtA, mama tvaM dauhitrI bhavasItyuditvA mayA tasya laghu pituH samIpe gatvA ziSTA / tenApyupalakSya sA vizeSAdareNa svamandire pravezitA / sarvatra tvaM gaveSitaH paraM na kvacid dRSTaH / sAmprataM sundaraM jAtaM yattvaM labdhaH / evamuktvA nItaH kumArastadgRhe, upacAraH kRtaH / tatra mahotsavena ratnavatIpANigrahaNaM kumAraH kRtavAn / tayA saha viSayasukhamanubhavaMzca kiyatkAlaM tasthau / anyadA varadhanuvarSadivaso'dyetyuktvA tadgRhe kumAreNa brAhmaNAdayo bhojitAH / asminnavasare varadhanuH kRtabrAhmaNaveSo bhojananimittamAgataH evaM bhaNituM pravRttazca / bho jJApayantu tasya bhojyakAriNo yathA-yadi mama bhojyaM prayacchatha tadA tasya paralokavartina udare bhojyaM saGkAmati / gRhapuruSaistadvacaH kumAtraya ziSTam, kumAro'pi gRhAdahirnirgataH / dRSTo varadhanuH pratyabhijJAtazca / gADhaM kumAreNAliGgito gRhamadhye pravezitaH / snAna-majjanabhojanAdibhiH satkRtazca anantaraM kumAreNa pRSTo varadhanuH svavRttAntaM jagau / yathA tasyAM rAtrau nidrAvazamupAgateSu yuSmAsu satsu pRSTato dhAvitvA caureNaikena 'kuDaGgAntaritena mama pAde bANaprahAraH kRtaH / tadvedanAparavazo'haM nipatito mahItale, paramapAyabhIrutvena mayA yuSmAkaM 1 ltaagRhaantriten| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] [uttarAdhyayanasUtre na niveditam, rathastvagre calitaH / ahaM tu zanaiH zanaiH patitavRkSAntarAle calan mahatA kaSTena tasmin grAme prApto yatra yUyaM sthitAH / tena grAmAdhipatinA satkRtaH / yuSmAkaM pravRtti zrutvAhamadya praguNIbhUto bhojanaprastAve samAgataH / yUyamadya madbhAgyAnmilitAH / atha tayostatrA'viyuktayoH saharSa divasA yAnti / anyadA tAbhyAM parasparamevaM vicAritam / yathAvAbhyAM kiyatkAlaM muktapuruSAkArAbhyAM sthAtavyaM ? evaM ca cintayatostayorgataH kiyAn kAlaH / anyadA tatra samAyAto madhumAsaH, madanamahotsave jAyamAne sarvaloko nagarAdvahiH krIDitumAyAtaH |vrdhnu-kumaaraavpi kautukena nagarAbahirgatau nirbharakrIDArasanimagne loke'tarkita eva pAtitamiNTho niraMkuzo rAjJo hastI tatrAyAtaH, samucchalitakolAhalo bhagnakrIDAraso naSTaH samantAtrArInikaraH / ekA ca bAlikA samunnatapayodharA nazyantI tasya hastino dRSTau patitA, sA zaraNaM mArgayantI itastataH pazyati, tasyAH parijanAH pUtkurvanti / bhayabhrAntAyAstasyAH puro bhUtvA kumAreNa sa karI hakkitaH, eSA ca mocitA / so'pi karI tAM muktvA roSavazavistAritalocanaH prasArita-zuNDAdaNDaH zIghraM kumArAbhimukhaM dhAvitaH, kumAreNApyuttarIyavastraM gajAbhimukhaM prakSiptam / gajena tadvastraM zuNDayA gRhItvA gagane prakSiptam / gaganAcca punarbhUmau nipatitam, tadgrahaNAya yAvatkarI punarbhUmyabhimukhaM pariNamati, tAvadutplutya kumArastatskandhamArUDhaH, svakaratalAbhyAM ttkumbhsthlmaasphaalitvaan|mdhurvcnaishc santoSitaH san karI svavazaM niitH| samucchalitaH sAdhukAraH, jayati kumAra iti paThitaM bandijanaiH / kumAreNa sa karI AlAnastambhasamIpaM nIto baddhazca / narapatistamananyasadRzaM dRSTvA paramaM vismayaM prAptaH svamantriNaM papraccha / ka eSaH ? tataH kumArasvarUpAbhijJena mantriNoktam / eva brahmarAjJaH putro brahmadattakumAra iti / tatastuSTena rAjJA nItaH kumAraH svabhuvanam / satkRtazca snAna-majjana-bhojanAdibhiH / tataH kumArasyASTau svaputryo dattAH / mahotsavapUrvakaM tAsAM pANigrahaNaM kumAreNa kRtam / tatra kiyaddinAni varadhanukumArau sukhena sthitau| anyadA ekA strI kumArasamIpamAgatya bhaNituM pravRttA yathA-kumAra! asti kiJcidvaktavyaM tava, kumAreNoktaM vada, sA uvAca-asyAmeva nagaryAM vaizramaNo nAmA sArthavAhaH, tasya putrI zrImatyasti, sA mayA bAlabhAvAdArabhya pAlitA, yA tvayA tadAnIM hastisambhramAdakSitA / hastisambhramoddharitA sA tadAnIM jIvitadAyakaM tvAM snehena vilokitavatI sAmprataM tvadekacittA tvadUpa-lAvaNya-kalAkauzalamohitA tvAmeva smarantI parijanena kathamapi svamandiraM nItA / tatrApi sA na majjana-bhojanAdidehasthitiM karoti / tadAnIM mayA tasyA uktam-kathaM tvamakANDe IdRzI jAtA ? yAvanmamApi prativacanaM na dadAsi ? hasitvA sA evamuvAca / he amba ! bhavatyAH kimakathanIyaM ? paraM lajjayA kiJcidvaktuM na zaknomi / punarmayA sAgrahaM pRSTA sovAca-yenAhaM hastisambhramAdakSitA, tena samaM yadi mama pANigrahaNaM na syAt, tadA me'vazyaM maraNam / evamuktvA tayAhaM tava samIpe preSitA, aGgIkurutAM bAlikAm / kumAreNa tadvacoGgIkRtam / prazastadivase tasyAH pANigrahaNaM kumAreNa kRtam / varadhanunA tu Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [215 subuddhinAmAmAtyaputryA nandAnAmnyAH pANigrahaNaM kRtam / evaM ca dvayorapi viSayasukhamanubhavatostayorgatAH kiyanto vAsarAH, tayoH sarvatra prsiddhirjaataa| tAvanyadA gatau vArANasyAm, brahmadattaM bahiH sthApayitvA varadhanurnagarasvAmikaTakasamIpaM gataH / eSa harSitaH sabalavAhanaH sammukho nirgataH, kumAraM ca hastiskanthe samAropya nagarIpravezotsavo mahAn kRtH|svbhvne nItasya kumArasya snAna-majjana-bhojanAdisAmagrI kRtvA, prakAmaM satkAraM kRtvA ca svaputrI kanakavatI anekahaya-gaja-ratha-dravyakozasahitA dattA / prazastavivAho jAtaH / tayA samaM viSayasukhamanubhavatastasya sukhena kAlo yAti / tato dUtasampreSaNenAkAritAH sabalavAhanAH puSpacUlarAja-dhanumantri-kaNeradatta-bhavadattAdayo'neke rAjamantriNaH samAyAtAH / taiH sarvaiH kumAro rAjye'bhiSiktaH, varadhanustu senApatiH kRtaH / brahmadattaH sarvasainyasahito dIrghanRpopari calitaH / avicchinnaprayANaizca kAmpilyapure prAptaH / dIrghanRpeNApi kaTakAdInAM dUtaH preSitaH / paraM taistu nirbhatsitaH dUtaH svasvAmisamIpe gataH / bahmadattasainyena kAmpilyapuraM samantAdveSTitam / tato dIrghanRpeNaivaM cintitam, kiyatkAlamasmAbhilipraviSTairivastheyaM ? sAhasamavalambya nagarAtsvasainyaparivRto dIrghanRpo nirgatya sammukhamAyAtaH / brahmadattadIrghanRpasainyayo?raH saGgrAmaH pravRttaH / kramAd brahmadattasainyena dIrghanRpasainyaM bhagnam / atha dIrghanRpaH svayamutthitaH / brahmadatto'pi tamAyAtaM vIkSya pradIptakopAnalastadabhimukhaM calitaH / tayordvayoryuddhaM lagnam / anekairAyudhairnikSiptairna tayoH saGgrAmarasaH sampUrNo babhUva / brahmadattena tatazcakraM muktam / cakreNa dIrghanRpamastakaM cchinnam / tato jayatyeSa cakravartItyucchalitaH kalakalaH, siddhagandharvadevairmuktA puSpavRSTiH, uktaM ca utpanno'yaM dvAdazazcakrI / tato janapadalokaiH stUyamAno nArIvRndakRtamaGgalaH kumAraH svamandire praviSTaH / kRtazca sakalasAmantairbrahmadattasya cakravartyabhiSekaH / cakravartitvaM pAlayan brahmadattaH sukhena kAlaM nirgamayati / anyadA cakravartinaH puro naTena nATyaM kartumArabdham |svdaasyaa apUrvaM kusumadAmagaNDaM haste Dhaukitam / tacca prekSato mItavinodaM zrRNvatazcakravartina evaM vimarzo jAtaH / evaMvidho nATyavidhirmayA kvacid dRSTaH, kvaciccaitAdRzaM puSpadAmagaNDamapi ghAtam / evaM cintayatastasya jAtismaraNamutpannam / dRSTAH pUrvabhavAH, tatra saudharme padmagulmavimAne'nubhUtaM nATyadarzanadivyapuSpAghrANAdikaM tasya smRtipathamAyayau / devasukhasmaraNena mUrchA gataH patito bhUmau cakrI |paarshvvrtibhirvaatotkssepaadinaa svasthIkRtaH / tatazcakravartinA pUrvabhavabhrAtRzuddhayarthaM zlokArdhamidaM racitama, yathA "Asva dAsau mRgau haMsau, mAtaMgAvamarau tathA // " idaM zlokArdhaM kRtvA cakriNA varadhanusenApateruktam, idaM zlokA) sarvatra nirghoSaya, etatpazcimArdhaM yaH pUrayati tasya rAjA rAjyArdhaM dadAti / idaM zlokA) sarvailaukaiH zikSitam, te yatra tatra nirghoSayanti / atrAvasare sa pUrvabhavasambandhI bhrAtA citrajIvaH purimatAlanagare ibhyaputro bhUtvA saJjAtajAtismaraNo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] [ uttarAdhyayanasUtre gRhItavratastatra nagare manoramAbhidhAne ArAme smvsRtH| tatra prAsuke bhUbhAge pAtropakaraNAni nikSipya dharmadhyAnopagataH kAyotsargeNa sthitaH / atrAntare AraghaTTikena paThyamAnaM tat zlokA) muninA zrutam / jJAnopayogena svabhrAtRsvarUpaM sarvamavagamya muninottaracaraNadvayaM pUritam ___ "eSA nau SaSThikA jAti-ranyonyAbhyAM viyuktayoH // 1 // " tato'sAvAraghaTTikastat zlokA) likhitvA praphullAsyapaGkajo gato rAjakulam, paThitazcakriNaH puraH sampUrNaH zlokaH / tataH pUrvabhavabhrAtRsnehAtirekeNa cakrI mUrchA gataH / kSubhitA sabhA / roSavazaMgatena sevakavargeNa AraghaTTikazcapeTAbhirhantumArabdhaH, hanyamAnena tenoce, idaM padadvayaM mayA na pUritam, kintu vanasthena munineti vilapannasau mocitaH / gatamUrchana cakriNA pUrvabhavabhrAtRmuni samAgataM zrutvA tadbhaktisnehAkRSTacitto brahmadattacakrI saparikaro niryayau / udyAne taM muniM dadarza, vanditvA cAgre upaviSTaH / muninA prArabdhA dharmadezanA / darzitA bhavanirguNatA, varNitAH karmabandhahetavaH, zlAdhito mokSamArgaH, khyApitaH zivasaukhyAtizayaH / imAM dezanAM zrutvA parSatsaMvignA jAtA / brahmadattastvabhAvita evamAha-bhagavan ! yathA svasaGgasukhena vayamAlAditAstathA rAjyasvIkAreNa sAmpratamasmAnAhAdayantu, pazcAdAvAM tapaH svayameva kariSyAvaH / etadeva vA tapasaH phalam / munirAha-yuktamevedaM vaco bhavatAmupakArodyatAnAm / paramiyaM mAnuSyatA durlabhA, satataM patanazIlamAyuH, zrIzca caJcalA, anavasthitA dharmabuddhiH, viSayA vipAkakaTavaH, viSayAsaktAnAM ca dhruvo narakapAtaH, durlabhaM punarmokSabIjaM viratiratnam, tattyAgAnarakapAtahetuH, katipayadinabhAvi rAjyAzrayaNaM na viduSAM cittamAlAdayati / tataH parityajya kadAzayaM prAgbhavAnubhUtaduHkhAni smara / piba jinavacanAmRtarasam / saJcarataduktamArgeNa |sphliikuru manuSyajanmeti / sa prAha-bhagavannupanatatyAgenA'dRSTasukhavAchA'jJAnatAlakSaNam, tanmaivamAdiza, kuru matsamIhitaM / munirAha saMsArasukhaM bhuGktaM parabhave mahate duHkhAya bhAvIti tattyAgaH kAryate / evaM muninA vAraMvAramukto'pi yadA cakravartI na pratibudhyate / tadA muninA cintitam / AH jJAtam, pUrvabhave sanatkumAracakristrIratnakezasaMsparzanajAtAbhilASAtirekeNa sambhatabhave'manA mayA nivAryamANenApi cakravartipadavIprAptinidAnaM kRtam / tasyedRzaM phalam / ataH kAraNAdasau duSTAdhyavasAyo jinavacanAnAmasAdhya ityupekSitam / munistato vijahAra, krameNa ca mokSaM gataH / cakriNo'pi prakAmaM sukhamanubhavataH kiyAn kaalo'tiitH| anyadaikena pUrvaparicitena dvijAtinokto'sau, bho rAjAdhirAja ! mamedRzI vAJchA samutpannAsti, yaccakribhojanaM bhuJja / cakriNoktam, bho dvija ! mAmakaM bhojanaM bhoktuM tvamakSamaH, yato mAM vihAya madbhojanamanyasya na pariNamati, tato brAhmaNenoktam dhigastu te rAjyalakSImAhAtmyam, yadannamAtradAne'pyAlocayasi / tatazcakriNA tasya bhojnmnggiikRtm| svagRhe nimantrya svabhojanadAnena bhojitazcAsau bhAryA-putra-snuSA-duhitR-pautrAdikuTumbA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [217 nvitaH bhojanaM kRtvA sa svagRhe gataH / rAtrAvatyantajAtonmAdaprasaro'napekSitamAtR-snuSAbhaginI-vyatikaro mahAmadanavedanAnaSTacittaH pravRtto'kAryamAcarituM dvijaH / dvitIye dine madanonmAdopazAntaH parijanasya nijamAsyaM darzitumapArayan nirgato nagarAtsa dvija evaM cintayAmAsa / animittavairiNA cakriNAhaM viDambitaH |amrssN vahatA tena dvijena vane bhramatA eko'jApAlako dRSTaH, sa karkarikAbhirazvatthapatrANi kANIkurvan lakSyavedhI vartate / dvijena cintitaM madvivakSitakAryakaro'yamiti kRtvopacaritastena dAnasanmAnAdibhiH / kathitastena svAbhiprAyo'sya rahasi / tenApi prtipnnH| anyadA gRhAnnirgacchato brahmadattasya kuDyantaritatanunAnena amoghavedhinA nikSiptagolikayA samakAlamutpATite locane / rAjJA tavRttAntamavagamya utpannakopenAsau saputrabAndhavo ghAtitaH / tatazcakriNAnye'pi dvijA ghaatitaaH|ashaantkopen ca cakriNA mantriNa evamuktam, yathA brAhmaNAnAmakSINi karSayitvA sthAle nikSipya sthAlaM mama puro nidhehi, yato'haM tAni svahastena mardayitvA vairavAlanasukhamanubhavAmi / mantriNA tasya cakriNa: kliSTakarmodayavazatAmavagamya zAkhoTataruphalAni sthAle nikSipya arpitAni / so'pi raudrAdhyavasAyastAni / phalAnyakSibuddhyA mardayitvA sukhamanubhavati / evaM sa pratyahaM karoti / tataH saptazatAni SoDazottarANi varSANi AyuranupAlya pravardhamAnaraudrAdhyavasAyaH saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyurnArako babhUva / sAmprataM sUtramanuSThIyate - jAIparAjiokhalu, kAsi niyANaMtu hatthiNapuraMmi / culanIi baMbhadatto / uvavanno paumagummAo // 1 // 'khalu', iti nizcaye alaGkAre vA / jAtyA cANDAlAkhyayA parAjitaH- parAbhUtaH, sarvato nirghATito gRhItadIkSaH sambhUtazcitrasya laghubhrAtA hastinAgapure cakravartistrIratnavandanAt kezapAzasaMsparzAt cakravartipadaprArthanArUpanidAnamakArSIt / tataH sa sambhUtasAdhuH padmagulmavimAne - nalinagulmavimAne utpannaH / tatazca nalinagulmavimAnAt sambhUtajIvo brahmarAjJo bhAryA culanI, tayoH putratvena brahmadatta iti nAmnA utpannaH iti // 1 // kaMpille saMbhUo citto, puNa jAo purimatAlaMmi / siTTikulaMmi visAle, dhammaM soUNa pavvaio // 2 // kAmpilye nagare brahmarAjA, tadbhAryA culanI, tayoH putraH sambhUtajIvo brahmadattaH saJjAtaH / citrazcitrajIvaH punaH purImatAlanagare vizAle - vistIrNe ekasmin zreSThinaH kule zreSThiputraH saJjAtaH / sa ca citrajIvastatra zreSThiputratvena samutpadyAnukrameNa tAruNye dharma zrutvA pravajitaH- pravrajyAmagrahIt // 2 // kaMpillaMmi ya nayare, samAgayA dovi cittsNbhuuyaa| suhadukkhaphalavivAgaM kahaMti te ikkamikssa // 3 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] [ uttarAdhyayanasUtre atha sa citrajIvo gRhItadIkSaH samutpannajAtismRtyAdijJAno viharan kAmpilye nagare smaagtH| tatraiva kAmpilye nagare brahmadato'pi labdhacakravartipadastiSThati / ekadA sadevopanItamandArakalpavRkSANAM mAlAsAdharmyaM dRSTvA samutpannajAtismRtirabhUta / tadA ca brahmadattena - "Asva dAsau mRgau haMsau, mAtaMgAvamarau tathA / " iti zlokArthaM svabandhusambandhagarbhitaM kRtvA nagare udghoSaNA kAritA / yaH kazcidagretanaM zlokArthaM pUrayati, tasmai vAJchitaM dadAmi / rAjyArdhaM dadmi / asminnevAvasare bhrAtRbodhanArthaM samAgatena citrajIvasAdhunA - "imA nau SaSThikA jAti-ranyonyAbhyAM viyuktayoH // 1 // " iti zlokottarArdhaM pUritam / tadvanamadhye araghaTTabhrAmakeNa ArAmikeNa sAdhumukhena zrutvA rAjJo'gre uktam / rAjApi zrutvA mUrcchAM prApa / tato rAjJA pRSTena kuTTitena ca tenoktaM mayA zlokArthaM pUritaM nAsti / kintvA kAyotsargasthitena ekena sAdhunA pUritam / brahmadattacakradhareNa zlokapUraNAt jJAto'yaM sAdhurmama bhrAtA / tato rAjA munisamIpe gataH / ata eva sUtrakAreNoktam- kAmpilye nagare dvAvapi citra - sambhUtau, citra - sambhUtajIvau, cakravarti-munIzvarau samAgatau / ekatra militau tau ca sukha-duHkhaphalavipAkaM sukRta- duSkRtakarmAnubhAvarUpaM ekaikasya parasparaM kathayataH sma ityadhyAhAryam // 3 // cakkavaTTI mahaDDio, baMbhadatto mahAyaso / bhAyaraM bahumANeNaM, iyaM vayaNamabbavI // 4 // brahmadattacakravartI bhrAtaraM bahumAnena manaso rAgeNedaM vacanamabravIt / kathambhUtaH cakravarttI ? maharddhikaH samprAptaSaTkhaNDarAjyaH / punaH kathambhUto brahmadattaH ? mahAyazA:, mahad yazo yasya sa mahAyazA bhuvanatrayaprasiddhaH // 4 // Asimo bhAyarA dovi, annamannavasANugA / annamannamaNurattA, annamannahiesiNo // 5 // 'mo' iti AvAM dvAvapi bho ! bhrAtarbhrAtarau Asi-Asva, pUrvajanmanyAvAmubhau bhrAtarAvabhavAvetyarthaH / kathaMbhUtau dvau ? anyonyavazAnugau, anyonyaM parasparaM vazamanugacchata ityanyonyavazAnugAvanyonyavazavartinAvityarthaH / punaH kathaMbhUtau ? anyonyamanuraktau parasparaM snehavantau / punaH kIdRzau ? anyonyaM hitaiSiNau parasparaM hitavAJchakau / etAdRzAvabhavAvetyarthaH / atra muhurmuhuranyonyagrahaNaM cittatulyatAtyAdarakhyApanArtham // 5 // kva ca abhUtAM tatsthAnamAha - dAsA dasane AsI, miyA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA kAsibhUmie // 6 // AvAM dazArNadeze dAsau Asva, kAliJjaranAmni nage parvate mRgau Asva, punarmRtau, gaGgA nadItaTe haMsAvAvAM Asva, kAzIbhUmyAM vArANasyAM cANDAlAvabhUva // 6 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [219 devA ya devalogaMmi, Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaThThiyA jAI, annamantreNa jA viNA // 7 // punastatazcANDAlajanmanaH paraM bho bhrAtaH ! 'amhe' AvAM devaloke-saudharmadevaloke maharddhikau devAvabhUva / he bhrAtaH ! 'No' ityAvayoranyonyayAvanikA-parasparasAhityarahitA parasparaviyogasahitA SaSThikA jAtiriyaM pratyakSA jAtA // 7 // iti zrutvA munirAha kammA niyANappagaDA, tume rAya viciNtiyaa| tersi phalavivAgeNaM, vippaogamuvAgayA // 8 // he rAjan ! tvayA karmANi vicintitAni, ArtadhyAnarUpANi dhyAnAni dhyAtAni, ArtadhyAnahetubhUtAni karmANi vicintitAnItyarthaH nidAnenopArjitAni / kIdRzAni karmANi ? nidAnaprakRtAni nidAnena-bhogaprArthanAvazena prakRtAni nidAnaprakRtAni prakarSaNa baddhAni / teSAM karmaNAM phalavipAkena-phalodayena AvAM viprayogamupAgatau-viyogaM prAptau // 8 // atha cakrI praznaM karoti saccasoappagaDA, kammA mae purA kaDA / te ajja paribhuMjAmo, kiM nu cittevi se tahA // 9 // he sAdho ! he bhrAtarmayA purA-pUrvajanmani karmANi kRtAni / kathaMbhUtAni karmANi ? satyazaucaprakaTAni, satyaM mithyArahitam, zaucamAtmazuddhikArakaM dharmamayamanuSThAnam / satyaM ca zaucaM ca satyazauce, tAbhyAM prakaTAni-prasiddhAni / etAdRzAni yAni mayA sukarmANi kRtAni, tAni zubhakarmANi adyAsmin janmani parisamantAt bhuje, strIratnabhogadvAreNa teSAM phalaM viSayasakhAnyanabhavAmi / he citra ! yathAhaM rAjyasakhaM bhaje. tathA kiM citro'pibhavAnapi 'nu' bhukte ? 'nu' iti vitarke / ko'rthaH ? cakrI vadati yathAhamidAnIM pUrvopArjitAnAM sukRtAnAM phalAni paribhujhe, tathA kiM citra, bhavAn paribhuGkte ? api tu bhavAn na paribhuGkte eva / bhavatastu bhikSukatvAt tAni sukRtAni ki niSphalAni jAtAnItyAzayaH // 9 // atha munirAhasavvaM sucinnaM saphalaM narANaM, kaDANa kammANa na mukkha atthi| atthehi kAmehi ya uttamehiM, AyA mamaM punaphalovavee // 10 // he rAjan ! narANAM sucIrNa-samyakprakAreNa kRtaM saMyamatapaHpramukhaM sarvaM saphalameva vartate / narANAmityupalakSaNatvAt sarveSAmapi saphalaM bhavati yataH kRtebhyaH karmabhyo mokSo nAsti, jIvaiH kRtAni karmANyavazyaM bhujyante, prAkRtatvAt paJcamIsthAne SaSThI / kRtAnAM karmaNAM mokSo nAsti, yaduktam Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] [ uttarAdhyayanasUtre kRtakarmakSayo nAsti, kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubhaM // 1 // tasmAnmamApyAtmA arthairdavyaiH punaH kAmaviSayasukhaiH puNyaphalairupapeto vartate / kIdRzairathaiH kAmaiH ? uttamairmanoharaiH / athavA kIdRzaiH kAmaiH ? aW-prAthanIyaiH, arthyanteprArthyante janairityarthyAH, tairathyarityanena-citrajIvena sAdhunoktaM mayApi sarvendriyANAM sukhAni davyANi ca puNyaphalAni prAptAnIti / iti tvayA na jJAtavyaM yadanena kimapi sukRtaphalaM na labdhamastIti bhAvaH // 10 // tadeva sUtrakAro gAthayA AhajANAhi saMbhUya mahAguNabhAgaM, mahiDDiyaM puNNaphalovaveyaM / cittaMpi jANAhi taheva rAyaM, iDDI juI tassavi ya ppabhUyA // 11 // pUrvanAmnArSirvadati-he sambhUtamahArAja ! yathA tvamAtmA mahAnubhAgaM tathA maharddhikaM tathA puNyaphalopapetaM jAnAsi, tathA citramapi-mAmapi tAdRzameva jAnIhi / mahAn anubhAgo yasya sa mahAnubhAgastaM mahAnubhAgaM bRhanmAhAtmyam / tathA mahatvRddhiryasya sa maharddhiH, mahaddhireva maharddhikastaM maharddhikaM-vizAlalakSmIkam, puNyaphalena upapetastaM etAdRzam |Rddhirdvipdctusspd-dhn-dhaanyaadismpttiH, dyutirdIptistasya citrasyApi, arthAnmamApi pracurA vartate iti jAnIhi / cazabdo'tra yasmAdarthe / iha vRddhasampradAyaH-yathA nidAnasahitaH sambhUtasAdhuzcakravartyabhUt, tathA citrasAdhunidAnarahita ekasya zreSThimaharddhikasya kule putratvenotpannaH, tatra cakravartivattasya RddhirAsIt pratidinaM suvarNadInArANAM koTiM yAcakebhyo dadAna AsIt / nirantaraM ca SaTRtusukhadAyakeSu manoharoccastaraprAsAdeSu bhogAn bhuJjAno'nekagaja-turagaratha-yAnAdikaddhimAn surUpakAminInAM parikareNa parivRtto dvAtriMzadvidhaM nATakaM pazyan sadA sukhanimagno bahudhA bhogarasayukto babhUveti kathAnakaM jJeyam // 11 // mahattharUvA vayaNappabhUA, gAhANugIyA narasaMghamajjhe / jaM bhikkhuNo sIlaguNovaveyA, ihaM jayaMte samaNo mi jAo // 12 // atha cedetAdRzyaddhistava AsIt, tarhi kathaM tyaktA ? he bhrAtaH sA gAthA sAdhubhirnarasaGghamadhye, narANAM-manuSyANAM saGke narasaGghastasya madhye manuSyasabhAmadhye'nugItA uktA, mayA zruteti zeSaH / gIyate iti gAthA dharmAbhidhAyinI sUtrapaddhatirmayA sthaviramukhAtkarNagocarIkRtA / kathaMbhUtA gAthA ? mahArtharUpA, mahAn dravya-paryAyabhedasahito nizcaya-vyavahArasahitazca artho yasya tanmahArtham, tAdRzaM rUpaM yasyAH sA mahArtharUpA / punaH kIdRzA gAthA ? 'vayaNappabhUA,' vacanairnayabhedaiH prabhUtA vacanAprabhUtA, alpAkSarA bahvarthetyarthaH / sA iti kA gAthA ? yAM gAthAM zrutvA, ityadhyAhAraH, yAM dharmAbhidhAyinI sUtrapaddhatiM zrutvA bhikSava:sAdhavaH zIlaguNopapetAH santa iha jinapravacane yatante munayaH / zIlaM-cAritram, guNo Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [221 jJAnam, zIlaM ca guNazca zIlaguNau, tAbhyAmupapetAH zIlaguNopapetAH kriyAjJAnasahitAH santo'rhanmate sthirA bhavantItyarthaH / tAM gAthAM zrutvAhamapi zramaNastapasi nirato jAto'smi, na tu duHkhAtsAdhuH saJjAto'smIti bhAvaH // 12 // uccodae mahu kakke ya baMbhe, paveiyA AvasahA ya rmmaa| imaM gihaM cittadhaNappabhUyaM, pasAhi paMcAlaguNovaveyaM // 13 // atha brahmadattaH punaH sAdhuM nimantrayati, pUrvanAmnA sambodhanaM kRtvA vadati / he citra ! tvamimamidaM prabhUtadhanaM gRham, pracuradhanasahitaM gRhaM prasAdhi-pratipAlaya / gRhe sthitvA sukhaM bhukSvetyarthaH / athavA 'cittadhaNappabhUyaM, ityekameva padaM gRhavizeSaNam / citraM-nAnAprakAram prabhUtaM-pracuraM dhanaM yasmin taccitraprabhUtadhanaM, etAdRzaM mama mandiraM gRhANetyarthaH / punaH kIdRzaM gRhaM ? paJcAladezAnAM guNA indriyaviSayAH zabda-rUpa-rasa-gaMdha-sparzAstairupapetaM pAJcAlaguNopapetam / ca punA ramyA-ramaNIyA mamAvasathAH-prAsAdAH praveditAH- prakarSeNa veditAH praveditAH, prakaTAH santi / tAnapi tvaM prasAdhIti zeSaH / mama vArdhakiratnapurassarairdevairupanItAH prAsAdAH, te ke prAsAdAH ? ucca 1, udaya 2, madhu 3, karka 4, brahma 5, ete paJca prAsAdA yatra cakriNo rocante tatraiva syuH|vaardhkirtnen-ckrisuutrdhaarenn vidhIyante iti vRddhA AhuH / tasmAdatredaM gRhamiti pRthaguktamasti / pAJcAlAnAM guNagrahaNaM tu atyudIrNatvAt / anyathA bharatakSetrasya sAraM tadgRhe'styeva // 13 // namuhiM gIehiM ya vAiehiM, nArIjaNAiM parivArayaMto / bhuMjAhi bhogAiM imAiM bhikkhu, mama royaI pavvajjA hudukkhaM // 14 // bho citra ! he bhikSo ! he sAdho ! mamaitadocate, etad hRdaye pratibhAti |'hu' iti nizcayena pravrajyA duHkhaM vartate iti zeSaH |diikssaayaaN sukhaM kimapi nAsti / tasmAt he sAdho ! tvamimAn pratyakSaM dRzyamAnAn bhogAn bhuTva / kathaMbhUtaH san ? nATakaiAtriMzadvidhaiH, gItairgAndharvazAstroktaH, vAditrairbharatazAstroktairmRdaGgAdibhistathA nArIjanaiH parivRtaH san vissysukhaanynubhv|atr nArIjanAnAmeva grahaNaM kRtam, anyeSAM gajA'zva-vastrA''sana-davyAdInAM grahaNaM na kRtam, tattu tasya strIlolupatvAt, sarvaviSayeSu strINAmeva prAdhAnyAt // 14 // taM puvvaneheNa kayANurAgaM, narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / dhammassio tassa hiyANupehI, citto imaM vayaNamudAharitthA // 15 // yadA tu brahmadattena-sambhUtajIvena citrajIvaM sAdhuM pratyuktam, tadA citrajIva:- sAdhuzcitra idaM vacanaM taM brahmadattanarAdhipaM cakriNaM prati udAjahAra-avAdIt / kathaMbhUtaM taM brahmadattaM ? pUrvasnehena kRtAnurAgam, pUrvabhavabAndhavapremNA vihitaprItibhAvam / punaH kathaMbhUtaM narAdhipaM ? kAmaguNeSu-viSayasukheSu gRddhaM-lolupam / kIdRzazcitrajIvasAdhuH ? dhrmaashrito-dhrmmaashritH| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] [uttarAdhyayanasUtre punaH kIdRzazcitraH ? tasya brahmadattasya hitAnuprekSI - hitavAJchakaH, hitamanuprekSate ityevaMzIlo hitAnuprekSI // 15 // kimudAjahAretyAha - savvaM vilaviyaM gIyaM, savvaM na viDaMbiyaM / savve AbharaNA bhArA, savve kAmA duhAvahA // 16 // 'he rAjan ! gItaM sarvaM vilapitaM - vilApatulyam / sarvaM nATya-nATakaM viDambitam, bhUtAveSTitapItamadyAdijanAGgavikSepatulyam / sarvANyAbharaNAni bhAratulyAni / sarve kAmA duHkhAvahA-duHkhadAyakAH, gaja-pataGga-bhRGga-mIna-kuraGgAdInAmiva bandhanamaraNAdikaSTadA ityarthaH // 16 // bAlAbhirAmesu duhAvahesu, na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM / virattakAmANa tavohaNANaM, jaM bhikkhuNaM sIlaguNe rayANaM // 17 // he rAjan ! viraktakAmAnAM viraktA kAmebhya iti viraktakAmAsteSAM nirviSayiNAM bhikSUNAM-sAdhUnAM yatsukhaM vartate, tatsukhaM kAmaguNeSu - zabdAdiSu indriyasukheSu kAminAM puruSANAM nAsti / kIdRzeSu kAmaguNeSu ? bAlAbhirAmeSu bAlAnAM nivivekANAmabhirAmA bAlAbhirAmAsteSu, mUrkhA hi viSayeSu rajyante / punaH kIdRzeSu kAmaguNeSu ? duHkhAvaheSuduHkhadAyakeSu / kIdRzAnAM bhikSUNAM ? tapodhanAnAM, tapa eva dhanaM yeSAM te tapodhanAsteSAm / punaH kIdRzAnAM ? zIlaguNe ratAnAm, zIlasya guNA guNakAriNo navavidhaguptayasteSu ratA AsaktAsteSAm // 17 // nariMda jAI ahamA narANaM, sovAgajAI duhao gayANaM / jahiM vayaM savvajaNassa vesA, vasIya sovAganivesaNesu // 18 // he narendra ! narANAM-manuSyANAM madhye adhamA nindyA jAtiH zvapAkasya-cANDAlasya jAtivartate,sA jAtiyorapiAvayorgatA-prAptA, NaM'iti vAkyAlaGkAre, yasyAMjAtau AvAM sarvajanasya dveSyau abhUva / zvapAkanivesaneSu - cANDAlagRheSu vsiiy-aavaamvsaav||18|| tIse ya jAIi u pAviyAe, vucchAmu sovAganivesaNesu / savvassa logassa durgacchaNijjA, ihaM tu kammAiM pure kaDAI // 19 // tasyAM ca jAtau tu pApikAyAM-pApiSThAyAM zvapAkanivezaneSu-cANDAlagRheSu 'vucchAmu' iti uSitau nivAsamakAva / kIdRzau AvAM ? sarvasya lokasya jugupsanIyau-hIlanIyau, iha tu asmin janmani purAkRtAni karmANi prakaTIbhUtAnItyarthaH / prAcInajanmani samyaganuSThAnarUpANi kRtAni, teSAM phalAni jAni-kula-balaizvaryarUpANi iha prakaTitAni / tasmAddharmakaraNe pramAdo na vidheya ityabhiprAyaH // 19 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [223 sodANisiM rAya mahANubhAgo, mahiDDio punnaphalovaveo / caIttu bhogAi asAsayAI, AdANaheuM abhinikkhamAhi // 20 // he rAjan ! yastvaM sambhUtaH purA AsIH, 'sodANisiM' sa tvamidAnIM rAjA cakradharo mahAnubhAgo mAhAtmyasahito jAto'si / kIdRzo rAjA ? maharddhiko - vizAlalakSmIkaH, punaH kIdRzaH ? puNyaphalopapetaH-puNyaphalasahitaH tasmAdAdAnahetoH AdAnasyacAritradharmasya hetoH,AdIyate savivekarityAdAnaM cAritradharmastasya hetoH 'abhinikkhamAhi' abhiniSkrama, abhi-samantAnniHkrama, gRhapAzAttvaM nissara, sAdhurbhavetyarthaH / kiM kRtvA ? azAzvatAn-anityAn bhogAn tyaktvA / purAkRtasya dharmasya phalaM cettvayedAnIM bhujyate tadedAnImapi dharmamaGgIkuru / yato'gre zAzvatasukhabhAk syAditi bhAvaH // 20 // dharmasya akaraNe doSamAhaiha jIvie rAya asAsaMyami, dhaNiyaM tu punnAiM akuvvmaanno| se soaI maccu muhovaNIe, dhammaM akAUNa parammi loe // 21 // he rAjan ! ihAsmin manuSyajIvite-manuSyAyuSi puNyAnyakurvANo manuSyaH sukRtAni na karoti, sa duSkarmabhirmRtyumukhamupanItaH san dharmamakRtvA parasmin loke gataH zocatepazcAttApaM kurute / maraNasamaye evaM jAnAti hA mayA manuSyajanma prApya dharmo na kRtaH, iti cintAM karoti / kathaMbhUte jIvite ? 'dhaNiyaM' tu atyantamazAzvate // 21 // jaheha sIho ya miyaM gahAya, maccU naraM nei hu aMtakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA, kAlaMmi tammi saharA bhavaMti // 22 // yatheha saMsAre siMho mRgaM gRhItvA, svavazaM nayati / atra cazabdaH pAdapUraNe, evamanenaiva prakAreNa, anenaiva dRSTAntena mRtyurmaraNam, 'hu' iti nizcayenAntakAle naraM-manuSyaM gRhItvA svavazaM nayati / tasmin manuSyasya maraNakAle mAtA, ca punaH pitA, ca punardhAtA, ete sarve aMzadharA na bhavanti, aMzaM-svajIvitavyabhAga dhArayanti / mRtyunA nIyamAnaM naraM rakSantItyaMzadharAH, svajIvitavyadAyakA na bhavantItyarthaH // 22 // punarduHkhAdapi na jAyante ityAhana tassa dukkhaM vibhayaMti nAio, namittavaggA na suyA na baMdhavA / ikko sayaM paccaNuhoi dukkhaM, kattAramevaM aNujAi kammaM // 23 // ---- punaH he rAjan ! tasya manuSyasya arthAt duHkhArtasya narasya duHkha-zArIrika mAnasikaM duHkhaM jJAtayaH- svajanA na vibhajanti, duHkhasya vibhAgino na bhavanti / punarmitravargAmitrasamUhAH, punaH sutA - aGgajAH, punarbAndhavA-bhrAtaro'pi na duHkhaM vibhajanti / tadA kiM bhavatItyAha-eko'yaM jIvo'sahAyI svayameva duHkhaM pratyanubhavati, ekAkI svayameva duHkhaM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] [ uttarAdhyayanasUtre asAtAvedanIyaM bhuGkte / kathaM svajanAdivarge sati eko duHkhaM bhuGkte ? tatrAha - karma zubhAzubharUpaM kartArameva anuyAti- anugacchati / yaH karmaNAM kartA sa eva karmaNAM bhoktA syAditi bhAvaH / yaduktam "yathA dhenusahasreSu, vatso vindati mAtaram / tathA purA kRtaM karma, kartAramanugacchati // 1 // // 23 // ciccA dupayaM ca cauppayaM ca, khittaM gihaM dhaNaM dhannaM ca savvaM / sakammappabIo avaso payAi, paraM bhavaM suMdaraM pAvagaM vA // 24 // azaraNabhAvanAmuktvA ekatvabhAvanAM vadati-ayaM svakarmAtmadvitIyo jIvaH, svasya karma svakarma, svakarma evAtmano dvitIyaM yasya sa svakarmAtmadvitIyaH, svakarmasahito'yaM jIvaH sundaraM devalokAdisthAnaM vA'thavA pApakaM narakAdisthAnam evaMvidhaM paraM bhavamanyalokaM avazaH san prayAti / kiM kRtvA ? dvipadaM bhAryAdi, ca punazcatuH padaM gajAzvAdi, kSetraM - IkSukSetrAdi, gRhaM saptabhaumikAdi, dhanaM dInArAdi rajatasvarNAdi, dhAnyaM tandulagodhUmAdi, cazabdAdvastrAbharaNasAraratnAdi, etatsarvaM tyaktvA - hitvA jIvaH parabhave vrajatItyarthaH // 24 // - atha maraNAdanantaraM pazcAttasya putrakalatrAdayaH kiM kurvantItyAha - - - taM ikkagaM tucchasarIragaM se, ciIgayaM dahiya u pAvageNaM / bhajjA ya puttovi ya nAyao ya, dAyAramannaM aNusaMkati // 25 // 'se' iti tasya mRtasya puruSasya tat ekakaM jIvarahitam, ata eva tuccham asAraM zarIram, kiM ? citIgataM zmazAnAgniprAptaM pAvakena dagdhvA bhasmasAt kRtvA, pazcAttasya bhAryA, ca punaH putro'pi ca punarjJAtayaH - svajanAH, ete sarve'pi anyaM dAtAraM anusaGkramanti / kosrthaH ? yadA kazcitpuruSo mriyate, tadA taccharIraM prajvAlya tasya strI-putra - bAndhavA anyaM svanirvAhakartAraM dhanAdidAyakaM sevante, sarve'pi svArthasAdhanaparAyaNA bhavanti // 25 // " uvaNijjai 'jIviyamappamAyaM, vannaM jarA harai narassa rAyaM / paMcAlarAyA vayaNaM suNAhi, mA kAsi kammAI mahAlayAI // 26 // he rAjan ! narasya - prANino jIvitamAyuH pramANamapramAdaM yathA syAttathA karmabhirmRtyave upanIyate / punarjIvite satyapi narasya varNaM zarIrasaundaryaM jarA harati, vRddhAvasthA rUpaM vinAzayati / tasmAddhe paJcAlarAja ! he paJcAladezAdhipa ! vacanaM mama vAkyaM zrRNu / mahAlayAni mahAnti mAMsabhakSaNAdIni karmANi tvaM mA kArSIH // 26 // - 1 asya vyAkhyA - " tathAvidhakarmabhirjIvitam apramAdaM, pramAdaM vinaiva AvIcimaraNeneti bhAvaH " / iti bhAvavijayagaNivRttyAm // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [225 atha nRpatirAhaahaMpi jANAmi jaheha sAhU, jaM me tumaM sAhasi vakkameyaM / bhogA ime saMgakarA bhavaMti, je dujjayA ajjo amhArisehiM // 27 // he sAdho ! iha jagati yathA vartate tathAhamapi jAnAmi, yattvaM 'me' mama etadvAkyaM sAdhayasi-zikSayasi, zikSArUpeNa sAdhu kathayasi, paraM kiM karomi ? ime pratyakSaM bhujyamAnA bhogAH saGgakarA bhavanti - bandhanakarA bhavanti / kIdRzA ime bhogAH? he Arya ! ye bhogA asmAdRzairgurukarmabhirdurjayA - dustyAjyAH // 27 // hatthiNapuraMmi cittA, daTTaNaM naravaiM mahiDDiyaM / kAmabhogesu giddheNaM, niyANamasuhaM kaDaM // 28 // ___ hastinAgapure bho citra ! mayA nidAnaM kRtam / kIdRzaM nidAnam ? azubhaM bhogAbhilASatvAdazubham / kiM kRtvA ? narapatiM sanatkumAracakriNaM dRSTvA / kIdRzaM cakriNaM? maharddhikam, kIdRzena mayA ? kAmabhogeSu gRddhena, indriyasukhalolupena // 28 // tassa me appaDikkaMtassa, imaM eyArisaM phalaM / jANamANo vi jaM dhamma, kAmabhogesu mucchio // 29 // tasya nidAnasya - prAgbhavakRtabhogAbhilASasya imaM pratyakSaM bhujyamAnaM etAdRzaM vakSyamANaM phalaM jAtam / kathaMbhUtasya tasya nidAnasya ? apratikrAntasya - anAlocitasya / yasminnavasare hastinAgapure AvAmanazanaM kRtvA prasuptau, tadA cakradharasya strIratnasya kezapAzo mama caraNe lagnaH, tadA mayA nidAnaM kRtam, tadA tvayAhaM nivAritaH bho bhrAtastvaM nidAnaM mA kArSIH / cennidAnaM kRtaM syAttadA mithyAduSkRtaM dAtavyam, tvayA ityukte'pyahaM nidAnAnna nivRtta ityarthaH / jaM' iti yasmAtkAraNAt ahaM jinoktaM dharmaM jAnanapi kAmabhogeSu sutarAmatizayena mUrcchito'smi, indriyasukheSu lubdho'smi / no ced jJAnasya etadeva phalaM, jJAnI viSayebhyo viraktaH syAt, ahaMjJAne satyapi viSayeSu ramAmi, tannidAnasyaiva phalamityarthaH // 29 // nAgo jahA paMkajalAvasanno, dardU thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA, na bhikkhuNo maggamaNuvvayAmo // 30 // he sAdho ! yathA nAgo - hastI paGkajalAvasaktaH, alpajale bahupaGke avasanno'tyantaM nimagnastIraM dRSTvApi nAbhisameti, tIrasya-taTasya abhimukhaM gato'pi taTaM na prApnoti, tIraM tu dUrataH parantu sthalamapi dRSTvA na uccabhUmiM prApnoti / evamamunA prakAreNa anena dRSTAntena vayamityasmAdRzAH kAmaguNeSu zabdarUparasagandhasparzAdiSu gRddhAH-lobhino bhikSormArga sAdhumArgaM sAdhvAcAraM nAnuvrajAmo-na prApnumaH / tasmArika kurmaH ? vayaM viSayiNo jAnanto'pyajAnanta iva jAtA ityarthaH // 30 // 29 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] [uttarAdhyayanasUtre atha muniH saMsArasya anityatvena upadezaM dadAti / accei kAlo turiyaMti rAIo, na yAvi bhogA purisANa niccaa| ---- uvicca bhogA purisaM cayaMti, dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI // 31 // he rAjan ! kAlo'tyeti - atizayena gacchati / kAlasya kiM yAti ? AyuryAtItyarthaH / rAtrayastvarayanti-uttAlatayA vrajanti / he rAjan ! puruSANAM bhogA api anityAH, bhogAH puruSamupetya svecchayA Agatya puruSaM tyajanti, puruSA yadyapi bhogAMstyaktuM necchanti, tathApi bhogAH svayameva puruSAMstyajantItyarthaH / ke kiM yathA ? pakSiNaH kSINaphalaM vRkSaM yathA tyajanti // 31 // jai taM si bhoge caiuM asatto, ajjAI kammAiM karehi rAyaM / dhamme Thio savvapayANukaMpI, to hohisi devo io viuvvI // 32 // he rAjan ! yadi tvaM bhogAMstyaktumazakto'si, asamartho'si, tadA he rAjan ! AryANi ziSTajanayogyAni karmANi kuru| punardharme sthitaH sarvaprajAnukampI bhaveti zeSaH / sarvaprajApAlako bhava / sarvAzca tAH prajAzca sarvaprajAH, tAsvanukampate ityevaMzIlaH srvprjaanukmpii| he rAjan ! AryakarmakaraNAt tvaM 'veuvvI' vaikriyazaktimAn devo - nirjara ito bhavAdagre bhaviSyasi // 32 // na tujjha bhoge caiUNa buddhI, giddhosi AraMbhapariggahesu / mohaM kao ittiu vippalAvo, gacchAmi rAyaM AmaMtio si // 33 // __ he rAjannahaM gacchAmyahaM vrajAmi, mayA tvamAmantrito'si, mayA tvaM pRSTo'si, dhAtUnAmanekArthatvAt / he rAjan ! 'tujjha' iti tava bhogAMstyaktuM buddhirnAsti, anAryakAryANAM bhogA eva kAraNAni santi / ato bhogAnanAryakAryANyapi tyaktuM matirnAsti / punarArambhaparigraheSu tvaM gRddho'si-lubdho'si, ArambhaparigrahAnna tyajasItyarthaH / etAvAn vipralApo-vividhavacanopanyAso moghaH kRto-nirarthakaH kRtaH, jalaviloDanavadvyartho jAtaH / tasmAtkAraNAdathAhaM tvattaH sakAzAdanyatra vrajAmi / tavAjJAstItyuktvA munirgataH // 33 // atha munau gate sati brahmadattasya kimabhUttadAhapaMcAlarAyA viya baMbhadatto, sAhussa tassa vayaNaM akaauN| aNuttare bhuMjiya kAmabhoe, aNuttare so narae paviTTho // 34 // paJcAladezAnAM rAjA pAJcAlarAjo brahmadattazcakravartirapyanuttare-sakalanarakAvAsebhya utkRSTe apratiSThAnanAmni praviSTastatrotpanna ityarthaH / kiM kRtvA ? anuttarAn-sarvotkRSTAn Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citrasambhUtIyamadhyayanam 13] [227 kAmabhogAn bhuGktvA |punH kiM kRtvA ? tasya citrajIvasAdhorvacanamupadezavAkyamakRtvA, nidAnakArakasya nrkgtirev|tsy gurukarmatvAnna sAdhorupadezAvakAzo jAta ityrthH||34|| citto vi kAmehiM virattakAmo, udaggacArittatavo mahesI / aNuttaraM saMjamaM pAlaittA, aNuttaraM siddhigaI go||35||tti bemi // citro'pi-pUrvabhavacitrajIvasAdhurapi maharSirmahAmuniranuttaraM sarvoparivartisiddhisthAnaM gataH / kiM kRtvA ? anuttaraM jinAjJAvizuddhaM saptadazavidhaM saMyama pAlayitvA / kathaMbhUtaH sa sAdhuH ? kAmebhyo viraktakAmaH, bhogebhyo viraktAbhilASaH, punaH kIdRzaH saH ? udagracAritratapAH, udagraM-pradhAnaM sAdhvAcAre sarvaviratilakSaNaM dazavidharUpaM cAritram, tapo dvAdazavidhaM yasya sa udagracAritratapAH / etAdRzaH san mokSaM prAptazcitrajIvamuniriti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM bravIti / he jambU ! ahaM tavAgre iti bravImi // 35 // ___ iti citrasambhUtIyaM trayodazamadhyayanaM sampUrNam // 13 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAm upAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM citrasambhUtIyamadhyayanaM sampUrNam // 13 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath caturdazamiSukArIyamadhyayanaM prArabhyate // trayodaze'dhyayane hi nidAnasya doSa uktaH, caturdaze'dhyayane hi nirnidAnasya guNamAhaatra mukhyatastu nidAnarAhityameva mukteH kaarnnmityucyte| tatra sampradAyaH-yau tau gopadArako citrasambhUtapUrvabhavamitrau sAdhusevAkarau devalokaM gatau, tatazcyutvA kSitipratiSThite nagare ibhyakule dvAvapi bhrAtarau jAtau / tatra tayozcatvAraH suhRdo jAtAH / tatra bhogAn bhuGktvA , sthavirANAmantike ca dharmaM zrutvA sarve'pi prvrjitaaH| sucirakAlaM saMyamamanupAlya bhaktaM pratyAkhyAtam / kAlaM kRtvA saudharme kalpe padmagulmavimAne SaDapi suhRdaH palyopamAyuSkA devatvenotpannAH / tatra ye te gopajIvavarjA devAzcatvArastatazcyutvA kurujanapade iSukArapure avatIrNAstatra prathama iSukArarAjA jAtaH / dvitIyastasyaiva rAjJaH paTTadevI kamalAvatI jAtA, tRtIyastasyaiva rAjJo bhRgunAmA purohitaH saMvRttaH / caturthastasyaiva purohitasya bhAryA saMvRttA / tasyA vAsiSThaM nAma gotram, yazA iti nAma jAtam / sa ca bhRgupurohitaH prakAmaM santAnalAbhamabhilaSati, anekadevopayAcanaM kurute, naimittikAn praznayati / tau dvAvapi pUrvabhavagopadevau vardhamAnAvadhinA evaM jJAtavantau, yathA AvAmetasya bhRgupurohitasya putrau bhaviSyAvaH / tataH zramaNarUpaM kRtvA dvAvapi bhRgugRhe samAyAtau, sabhAryeNa bhRguNA vanditau, sukhAsanasthau dharmaM kathayataH / tayorantike sabhAryeNa bhRguNA zrAvakavratAni gRhItAni / purohitena kathitam bhagavan ! asmAkamapatyaM bhaviSyati na vA iti ? sAdhubhyAmuktaM bhavatAM dvau dArako bhaviSyataH, tau ca bAlAvasthAyAmeva pravrajiSyataH, tayorbhavadbhyAM vyAghAto na kAryaH / tau pravrajya ghanaM lokaM pratibodhayiSyataH / iti bhaNitvA tau devau svasthAnaM gtau| tato'cireNa cyutvA purohitabhAyA udare'vatIrNau / tato'sau purohitaH sabhAryo nagarAnnirgatya 'pratyantagrAme sthitaH, tatraiva sA brAhmaNI prasUtA, dArako jAtau, labdhasaMjJau tau tAbhyAM munimArgaviraktatAkaraNArthamevaM zikSitau, ya ete muNDitaziraskAH sAdhavo dRzyante, te bAlakAn mArayitvA tanmAMsaM khAdanti, tata eteSAM samIpe zrImadbhirna kadApi stheyam / anyadA tasmAd grAmAdetau krIDantau bahirnirgatau, tatra pathazrAntAn sAdhUnAgacchataH pazyataH / tato bhayabhrAntau tau dArakAvekasmin vaTapAdape ArUDhau / sAdhavastu tasyaiva vaTapAdapasyAdhaH pUrvagRhItAzanAdibhojanaM kartuM prvRttaaH| vaTArUDhau tau kumArau svAbhAvikamanapAnaM pazyataH / tatazcintituM pravRttI, naite bAlamAMsAzinaH, kintu svAbhAvikAhArakAriNaH, kvacidetAdRzaH sAdhavo'smAbhidRSTA iti cintayatostayoiitasmaraNamutpannam / tataH pratibuddhau tau sAdhUn vanditvA gatau mAtR-pitRsamIpam / adhyayanoktavAkyaistAbhyAM mAtApitarau pratibodhitau / taddhanalipsu rAjAnaM ca rAjJI pratibodhitavatI / evaM SaDapi jIvA gRhItapravrajyAH kevala jJAnamAsAdya mokSaM gtaaH| 1 samIpagrAme Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] atha sUtraM vyAkhyAyate devA bhavittANa pure bhavaMmi, keI cuA egavimANavAsI / pure purANe usuyAranAme, khAe samiddhe suraloaramme // 1 // sakammaseseNa purAkaeNa, kulesu daggesu ya te pasUyA / nivvinnasaMsArabhayA jahAya, jiNidamaggaM saraNaM pavannA // 2 // [ 229 -gAthAdvayena sambandhaH / kecijjIvAH, yeSAM kenApi nAma na jJAyate / yato hi pUrvaM caturNAmapi gopajIvAnAM nAma noktam / yau punadvau citrasambhUtAbhyAmavazeSAvabhUtau, tAvibhyavyavahAriNaH sutatvenotpannau tayoH punazcatvAro mitrajIvAH, teSAmapi nAma kenApi na jJAyate / evaM SaDapi jIvAH pUrvamanirdiSTanAmAno'bhUvan / aho ! pazyata dharmasya mAhAtmyaM ! jIvAnAM bhavyakarmaparipAkatvaM ca ! kecijjIvAH pUrvasmin bhave devIbhUya - devatvaM prApya saudharmadevaloke nalinIgulmavimAne ekatra nivAsaM kRtvA svakarmazeSeNa, svasya karmaNaH- puNyaprakRtilakSaNasya zeSeNa te SaDapi jIvA iSukAranAmni pure purANe- purAtane nagare, punaH khyAte - sarvatra prasiddhe, punaH samRddhe- dhanadhAnyapUrNe, punaH suralokavat ramye, udagre - utkaTe kSatriyAdike kule prasUtA utpannAH / kathaMbhUtena svakarmazeSeNa ? purAtanena pUrvajanmopArjitena, te jIvA iSukArapure samutpadya, tatra saMsArabhayAt nirvedya-nirvedaM prApya, caturgatibhramaNabhayAdudvegamAsAdya, tadA 'jahAya' iti bhogAn tyaktvA, jinendramArgaM, jinendreNokto mArgoM jinendramArgastaM jJAnadarzanacAritrarUpaM mokSasya mArgaM zaraNaM - janmajarAmRtyubhayApahaM prapannAH- prAptA iti gAthAdvayArthaH // 1-2 // pumattamAgamma kumAradovi, purohio tassa jasA ya pattI / visAla kittI ya tasuyAro, rAyattha devI kamalAvaI ya // 3 // teSAM SaNNAmapi pRthak bhedaM darzayati sUtrakAraH - teSAM SaNNAM madhye dvau jIvau gopau tu puMstvamAgamya-puruSavedatvaM prApya kumArau jAtau / bhRgubrAhmaNasya putrau samutpannau / atra kumAratvena evamuktau yau hi apariNItAveva dIkSAM jagRhatuH / tRtIyo jIvaH purohito bhRgunAmA brAhmaNazcAsIt / tadbhAryA yazAnAmnI caturtho jIvaH / tathA vizAlA - vistIrNA kIrttiryasya sa vizAlakIrtiH, etAdRza iSukAranAmA rAjA paJcamo jIvaH / ca punariha rAjJo bhave eva tasyaiva rAjJo devI - rAjJI kamalAvatI jAteti SaSTho jIvaH / ete SaDapi jIvAH svasvAyuHkSaye cyutvA kecidagrataH, kecitpazcAtpUrvasambandhena ekatra nagare militA ityarthaH // 3 // jAIjamaccubhayAbhibhUyA, barhivihArAbhiniviTThacittA / saMsAracakkssa vimokkhaNaTThA, daTThUNa te kAmaguNe virattA // 4 // kumArau kAmaguNebhyaH - zabdarUparasagandhasparzebhyo viraktau jAtau / kiM kRtvA ? Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] [uttarAdhyayanasUtre 'daLUNa' iti dRSTvA - sAdhUna vilokya, athavA zabdAdiviSayAn mokSaprAptivighnabhUtAn dRSTvA, kimarthaM ? saMsAracakrasya vimokSArtham, saMsArasya cAturgatikasya yaccakraM yonikulabhedAt samUhaH cakravardramaNaM vA, tasya vimokSaNArthaM - nivAraNArtham / kIdRzau tau kumArau ? jAtijarAmRtyubhayAbhibhUtau-janmajarAmaraNabhayena piidditau|punH kIdRzau tau kumArau? bahirvihArAbhiniviSTacittau, bahiH saMsArAdvihAraH sthAnaM bahirvihAro - mokSastasminnabhiniviSTaM baddhAdaraM cittaM yayostau bahirvihArAbhiniviSTacittau // 4 // piyaputtagA dunnivi mAhaNassa, sakammasIlassa purohiyassa / sarittu porANiya tattha jAiM, tahA sucinnaM tavasaMjamaM ca // 5 // brAhmaNasya bhRgunAmnaH purohitasya rAjJaH pUjyasya dvau priyaputrako laghuvallabhaputrau yAvAstAm, tAbhyAM dvAbhyAM purohitasya vallabhaputrAbhyAM tathA tena prakAreNa tapo-dvAdazavidham, ca punaH saMyamaM-saptadazavidhaM sucIrNaM sutarAmatizayena nidAnAdizalyarahitenAcaritaM snycritm| kiM kRtvA ? tatra tasmin grAme eva purAtanI jAti smRtvA, jAtismaraNaM prApya / kIdRzasya purohitasya ? svakarmazIlasya, svakIyaM brAhmaNasya yajanAdikaM SaDvidhaM karma svakarma, tadeva zIlamAcAro yasya sa svakarmazIlastasya, rAjJaH zAntipuSTyAdikArakasya // 5 // te kAmabhogesu asajjamANA, mANussaeMsuM je Avi divvA / mukkhAbhikaMkhI abhijAyasaDDA, tAyaM uvAgamma imaM udAhu // 6 // tau dvau purohitakumArau tAtaM - svajanakamupAgamya tAtasamIpe Agatya idamagre vakSyamANaM vacanamudAjahatuH, vAkyamUcaturityarthaH / kIdRzau tau kumArau ? mAnuSyakeSu kAmabhogeSu 'asajjamANA' iti asajjau - anAdarau / api tu punarye divyAH kaambhogaastessvpysjjau| etAvatA manuSyadevasambandhikAmasukheSu tyaktodyamau / punaH kIdRzau tau ? mokSAbhikAGkSiNau sakalakarmakSayAbhilASiNI ityarthaH / punaH kIdRzau tau ? abhijAtazraddhau - utpannatattvarucI ityarthaH // 6 // kiM UcaturityAha - asAsayaM daTuM imaM vihAraM, bahu aMtarAyaM na ya dIhaAuM / tamhA girhasi na raiM labhAmo, AmaMtayAmo carissAmu moNaM // 7 // bho tAta ! AvAM gRhe rati-sukhaM na labhAvahe / tasmAtkAraNAt AvAM bhavantamAmantrayAvahe - tvAM pRcchAvahe, AvAM dvAvapi maunaM cariSyAva: munerbhAvo maunaM-sAdhudharmamaGgIkariSyAva ityarthaH / AvAM gRhe ratiM na labhAvahe / tat kiM kRtvA ? imaM vihAraM, imaM manuSyatvAvasthAnamazAzvatamanityaM dRSTvA iti / kIdRzaM vihAraM ? bahvantarAyam, bahavo'ntarAyA yasmin sa bahvantarAyastam / ca punastatra vihAre - manuSyabhave dIrgha palyopamasAgaropamAdikamAyurnAsti, manuSyANAM hi svalpamevAyurbahavo'ntarAyAH santi / tasmAd gRhe AvayoH sarvathA prIti - stItyarthaH // 7 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [231 aha tAyago tattha muNINa tesiM, tavassa vAghAyakaraM vayAsI / imaM vayaM veyavio vayaMti, jahA na hoI asuyANa logo // 8 // atha putrAbhyAmevamukte sati tadvAkyAnantaraM tAtakastayorjanako bhRgupurohitastatrAvasare tatra grAme vA 'tesimi' ti tayostapaso vyAghAtakaramidaM vacanamavAdIt / kathaMbhUtayostayoH ? munyo vazramaNayoH, dravyatastu brAhmaNaputrAvagRhItaveSau, bhAvatastu dhRtasaMyamodyamau tau, tasmAdbhAvamunyorityarthaH / kimavAdIdityAha-he putrau ! vedavido-vedajJA idaM vacanaM vadanti, yathA - yena kAraNenAsutAnAM janAnAM loko gatirnAsti / na vidyate suto yeSAM te asutAH, teSAmasutAnAmaputrANAm / yato hi putraM vinA piNDapradAnAdyabhAvAt / kSudhayA mriyamANatvenA-dhyAna-parAyaNatvenA'gatitvaM pitRRNAM syAt / yadAha smRtiH "aputrasya gatirnAsti, svargo naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA, pazcAddharmaM samAcaret // 1 // " // 8 // ahijja vee parivissa vippe, putte pariThThappa gihaMsi jAyA / bhoccANa bhoge saha itthiyAhiM, AraNagA hoha muNI pasatthA // 9 // ___ he putrau ! yuvAmAraNyako bhUtvA tadanantaraM prazastau munI bhUyAstam / paraM kiM kRtvA ? pUrvaM vedAn caturo'dhItya - paThitvA, punarviprAn pariveSya - brAhmaNAn bhojayitvA, punaH putrAn pariSThApya - kalAsu nipuNAn kRtvA, gRhabhArayogyAn putrAn gRhaM bhalApya, punaH strIbhiH saha bhogAn bhuGktvA , iti bhRgupurohitenoktam // 9 // soyariMgaNA AyaguNiMdhaNeNaM, mohAnilA pjjlnnaahiennN| saMtattabhAvaM paritappamANaM, lAlappamANaM bahuhA bahuM ca // 10 // purohiyaM taM kamaso'NuNaMtaM, nimaMtayaMtaM ca sue dhaNeNaM / jahakkama kAmaguNesu ceva, kumAragA te pasamikkha vakkaM // 11 // yugmaM dvAbhyAM gAthAbhyAM // tau putrau bhRgupurohitaM svajanakamAhatuH, tau kumArau taM purohitaM svajanakaM vAkyamUcaturityadhyAhAraH / kiM kRtvA ? 'pasamikkha' prakarSeNa ajJAnAcchAditamati samIkSya - dRSTveti dvitIyagAthayA sambandhaH / kiM kurvantaM taM purohitaM ? kramazo'nukrameNAnunayantam, svAbhiprAyeNa zanaiH zanaistau putrau prati jJApayantam / punaH kiM kurvantaM ? dhanena sutau prati nimantrayantam |c punaryathAkramaM kAmaguNairbhogainimantrayantam, yathAkramamiti yathAvasaram, pUrvamityuktam, vedAnadhItya, brAhmaNAn bhojayitvA, bhogAn bhuGktvA , ityAdyavasaraM darzayantamityarthaH / iti dvitiiygaathaarthH| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] [uttarAdhyayanasUtre atha pUrvagAthAyA artha:-'soyaggIti' punaH kIdRzaM purohitaM ? zokAgninA santaptabhAvaM zokavahninA santaptabhAvam, zokavahninA prajvalitacittam / ata eva paritapyamAnaM samantAdbhasmasAjjAyamAnam / punaH kIdRzaM purohitaM ? bahudhA-bahuprakAreNa vedAdivacoyuktyA bahuvAraMvAraM yathAsyAttathA lAlapyamAnam, mohavazAddInahInavacAMsyatizayena bhASamANam / kIdRzena zokAgninA ? AtmaguNendhanena, AtmanaH-svasya zokAgnereva sahacAritvena tadguNakAritvAt zokAgnerevoddIpakatvAd guNA rAgAdaya AtmaguNAste evendhanamuddIpanaM yasya sa AtmaguNendhanastena / punaH kIdRzena ? mohAnilaprajvalanAdhikena, mohAnilAdajJAnapavanAdadhikaM prajvalanamasyeti mohAnilAdhikaprajvalanastenAjJAnapavanAdhikajAjvalyamAnena, prAkRtatvAdadhikazabdasya paranipAtaH // 11 // atha tau kumArAvuttaraM vadataHveyA ahIyA na havaMti tANaM, bhuttA diyA niti tamaMtame NaM / jAyA ya puttA na havaMti tANaM, ko NAma te aNumannijja eyaM // 12 // pUrvoktasya vedAnadhItya pravrajitavyamityetasyottaraM-bho tAta ! vedA adhItAstrANaMzaraNaM na bhavanti / vedA maraNAdvedapAThinaM na trAyante / yaduktaM vedavidbhireva zilpamadhyayanaM nAma, vRttaM brAhmaNalakSaNam / vRttasthaM brAhmaNaM prAhu-rnetarAn vedajIvakAn // 1 // punarbho tAta ! dvijA-brAhmaNA bhuktA-bhojitAH 'tamaMtame' iti tamastamasi narakabhUmibhAge raudra-rauravakAdike nynti-praapynti|'nn' miti vaakyaalngkaare| tamaso'pi yattamastamastamastasmin tamastamasi / te hi brAhmaNA bhojitAH kumArgapazuvadhAzravasevanAdau pravartante / atastadbhojanadAnaM narakahetukam / ca punaH putrA jAtA-utpannAstrANaM-zaraNaM na bhavanti, narakapAtAnna rakSantItyarthaH / uktaM ca vedAnugaireva "yadi putrAdbhavet svargo, dAnadharmo nirarthakaH / / dhanadhAnyavyayaM kRtvA, riktaM kuryAnna maMdiraM // 1 // bahuputrA dulI godhA-stAmracUDA tathaiva ca / teSAM ca prathamaM svargaH, pazcAlloko gamiSyati // 2 // " tadA bho tAta ! tava tadvacanaM ko nAma puruSo'numanyeta / savivekaH pumAn kaH samyak kRtvA jAnIte ityarthaH / ityanena vedAdhyayanam, brAhmaNAnAM bhojanam, putrANAM gRhe sthApanametattrayasyottaraM datvA bhogAn bhuGktvA ityasyottaraM dadataH // 12 // 1 dAnaM dhrmo-mu|| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [233 khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA anigAmasukkhA / saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA, khANI aNatthANa ukAmabhogA // 13 // he tAta ! kAmabhogA anarthAnAM khAnisadRzA vartante, anarthAnAmaihikapAralaukikaduHkhAnAmutpattisthAnasadRzA bhavantItyarthaH / tadevAha-kIdRzAH kAmabhogAH? kSaNamAtrasukhAH kSaNamAtra sevanakAle eva sukhayantIti kSaNamAtrasukhAH / punaH kIdRzAH ? bahukAladuHkhAH, bahukAlaM narakAdiSu duHkhaM yebhyaste bahukAladuHkhAH / punaH kIdRzAH ? prakAmaduHkhAH, prakAmamatyantaM duHkhaM yebhyaste prakAmaduHkhAH / punaH kIdRzAH ? anikAmasukhAH, aprakRSTasukhAstucchasukhA ityarthaH / punaH kIdRzAH ? saMsArasya bhavabhramaNasya mokSaH saMsAramokSastasya vipakSabhUtAH-zatrubhUtAH, saMsArabhramaNavRddhikAriNa ityarthaM // 13 // parivvayaMte aniyattakAme, aho a rAo paritappamANe / aNNappamatte dhaNamesamANe, papputti maccuM puriso jaraM ca // 14 // etAdRzaH puruSo mRtyuM prApnoti, ca punarjarAM prApnoti / kIdRzaH san ? parivrajan, pari-samantAdviSayasukhalAbhArthamitastato bhraman / punaH kIdRzaH ? anivRttakAmaH, na nivRttaH kAmo'bhilASo yasya so'nivRttakAmo'nivRtteccha ityarthaH / punaH kIdRzaH ? 'aha' iti ahani 'rAo' iti rAtrau paritapyamAnaH, ArSatvAt 'aho arAo' iti sthitiH / ahorAtre'prAptavastuprAptinimittaM ciMtAmagnazciMtayA dagdhaH / punaH kIdRzaH ? anyapramattaH, anye svajanamAtA-pitR-putra-kalatra-bhrAtrAdayastadarthaM pramattastatkAryakaraNAsakto'nyapramattaH / punaH kIdRzaH ? dhanameSayan, vividhopAyairdhanaM vAJchannityarthaH / evameva mUDhaH pumAn mriyate, svArtha kimapi na karoti / punaH sthitau pUrNAyAmekadA mRtyurvA jarA vA avazyaM prApnotyeveti bhAvaH // 14 // punaH pUrvoktameva dRDhayati / imaMca me asthi imaMca natthi, imaMca me kiccaM imaM akiccaM / tamevamevaM lAlappamANaM, harA haraMti tti kahaM pamAe // 15 / harA:- kAlAstaM manuSyaM haranti, haranti prANinAmAyuriti harAH, divasarajanyAdayaH kAlAH, taM kiM kurvantaM ? evameva lAlapyamAnam, vyaktaM vacanaM vadantam / evamevamiti kiM? idaM ca'me'mamAsti, idaM pratyakSaM dhAnyAdikaM mama gRhe vartate, punaridaM ca rajata-svarNAbharaNAdikaM ca 'me' mama nAsti / ca punaridaM mama kRtyaM SaDRtusukhaM gRhAdikaM karaNIyaM vartate, idaM ca 'me' mamAkRtyaM vANijyAdikamakaraNIyam, asmin vANijye lAbho nAsti, tasmAtra kRtyamakRtyamityarthaH / iti hetorbho tAta ! kathaM pramAdIt ? kathaM pramAdaM kuryAt ? pramAdaH kartuM kathamucita ityarthaH // 15 // u0 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre atha punaH purohitastau lobhayitumAha dhaNaM pabhUyaM saha itthIyAhiM, sayaNA tahA kAmaguNA pagAmA / tavaM kae tappa jassa logo, taM savvasAhINamiheva tubbhaM // 16 // bho putrau ! yasya kRte - yadarthaM loko janastapastapyate, tatsarvamihAsmAkaM gRhe 'tubbha' iti yuvayoH svAdhInaM vartate / tat kiM kimityAha- dhanaM prabhUtaM pracuraM vartate, dhanArthaM hi loko bahuduHkhaM bhuGkte, taddhanaM prabhUtaM strIbhiH sahitamasti, dhanAdeva striyaH svAdhInA eva syuH / tathA svajanA jJAtayo'pi vartante, yasya hi kuTumbaM pracuraM bhavati sa kenApi dharSituM na zakyata ityarthaH / punaH prakAmA bhUyAMsaH pracurA: kAmaguNA rUpa-rasa- gandha-sparzAdaya indriya-viSayA vartante tasmAtkimarthaM tapastapanIyam ? // 16 // 234] - dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre, sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva / samaNA bhavissA guNohadhArI, barhi vihArA abhigamma bhikkhaM // 17 // atha putrau vadataH- bho tAta ! dharmadhurAdhikAre - dazavidhayatidharmadhUrvahanAdhikAre AvAM zramaNau bhaviSyAvaH / kIdRzau zramaNau ? guNaughadhAriNau jJAna - darzana - cAritra - 2 - rUpaguNasamUhadhAriNau / kiM kRtvA ? bahirvihAramadhigamya, dravyato bahirgrAmAkaranagarAdibhya ekAntamAzritya, bhAvato bahiH kvacidapratibaddhatvamAzritya / tasmAdAvayordhanena kiM ? athavA svajanena kiM ? ca punaH kAmaguNairindriyasukhaiH kiM ? dhanasvajanaviSayA hi na paralokasukhAya syurityarthaH / yaduktaM vede'pi "na prajayA dhanadhAnyena tyAgenaikenAmRtatvamAnaMzurityAdi" // 17 // atha bhRgustayordharmanirAkaraNAya paralokanirAkaraNAya ca Atmano'bhAvamAha jahA ya aggI araNIo asaMto, khIre ghayaM tillamahAtilesu / emeva jAyA sarIraMmi sattA, saMmucchaI nAsai nAvaciTThe // 18 // jAyA ! putrau ! sattvA - jIvA evameva- amunA dRSTAntena zarIre asaMta:- pUrvamavidyamAnA eva sammUrcchanti - utpadyante / pRthivyaptejovAyvAkAzAnAM samudAyasaMyogAccaitanyarUpo jIva utpadyate ityarthaH / badarIballiguDamadhUkapuSpapAnIyAdidravyANAM melapAt madazaktiriva pUrvamasat utpadyate, tathAbhUtAnAM saMyogAccetanA utpadyate / punaH sa jIvo nazyati nAvatiSThate / zarIranAze tannAzaH, zarIresati paJcabhUtamelApe sati sa bhavet, paJcabhUtAnAM pRthagbhAve tasyApi nAza eva / evamiti kena prakAreNa jIvAH pUrvamavidyamAnA utpadyante ? taddRSTAntamAha-yathA eva, cazabdo'tra evArthe, agniH ' araNIo' araNIto'gnimathanakASTataH pUrvamadRzyamAno'pi saMyogAduparitanAraNikASTena, adho vaMzArkAdikASTasaMyogAdagnirutpadyate, na tvekAkini araNikASTe pUrvamagnirdRSTaH / evaM kSIre ghRtam, kSIramapi pUrvamuSNIkRtya pazcAttanmadhye takraM stokaM prakSipya caturyAmaM styAnIkRtya pazcAnmanthAnena viloDyate, tadA tataH pUrvamasaMdeva ghRtamutpadyate / evaM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [ 235 mahAtileSUttamatileSu, yantrAdimathanasaMyogAttilebhyastailaM pUrvamapratyakSamavidyamAna - mapyutpadyate / araNikASTAdadhaH kASTasaMyogAbhAve caitanyarUpajIvAbhAva ityarthaH // 18 // athaitasyoktasyottaraM tAvAhatuH no iMdiyagijjhu amuttabhAvA, amuttabhAvAvi ya hoi nicco / ajjhatthaheUM niyayassa baMdho, saMsAraheuM ca vayaMti baMdhaM // 19 // tAta ! ayamAtmA amUrttabhAvAdindriyagrAhyo 'no' iti nAsti / zabdarUparasagandhasparzAdInAmabhAvatvamamUrtatvam, tasmAdamUrtatvAdindriyagrAhyo nAsti / yo'mUrtI bhavati sa indriyagrAhyo'pi na bhavati, ya indriyagrAhyo bhavati so'mUrto'pi na sambhavati, yathA ghaTAdiH / punarayaM jIvo'mUrta bhAvAdapi nityo bhavati / yad dravyatve satyamUrtaM tannityam, yathA vyoma | atha kadAcit kazcidvakSyati cedayamamUrta AtmA tadA kathamasya bandhaH ? tatrottaraM vadataH - asya jIvasya zarIre bandho niyato nizcito'dhyAtmaheturvartate / ko'rthaH ? AtmanyadhIkRtya bhavatItyadhyAtmaM mithyAtvAviratikaSAyayogAdikam, tadeva hetuH kAraNaM yasya so'dhyAtmahetuH / asya jIvasya yaH zarIre bandho bhavati sa mithyAtvAdibhirhetubhireva syAditi / yathA amUrtasyApyAkAzasya ghaTAdAviva ghaTotpAdanakAraNairghaTe AkAzasya bandho jAyate, tathAtmanaH zarIre bandha ityarthaH / ca punarbudhAH saMsArasya hetuM - bhavabhramaNasya kAraNaM sambandhaM vadanti / yAvaccharIreNa baddhastAvadayaM jIvo bhavabhramaNaM karotItyarthaH / yaduktaM vedAnte'pi - "karmabaddho bhavejjIvaH, karmamukto bhavecchivaH // " iti // 19 // jahA vayaM dhammamayANamANA, pAvaM purA kammamakAsi mohA / orujjhamANA parirakkhiyaMtA, taM neva bhujjo vi samAyarAmo // 20 // 1 he tAta ! yathA purA - pUrvaM mohAttattvasyA'jJAnAdAvAmarthe vayaM pApaM pApahetukaM karmAkA / AvAM kiM kurvANau ? dharmaM samyaktvAditattvamajAnAnau / punaH kathaMbhUtau ? avarudhyamAnau - gRhAnniH saraNamaprApyamANau / punarAvAM kathaMbhUtau ? parirakSyamANau sAdhudarzanAdvAryamANau, purA IdRzAvAvAmajJAtatattvau pApakarmaparAyaNAvabhUva, tatpApaM karma bhUyaH punarnaiva samAcarAvo, na kurva ityarthaH // 20 // abbhAyaMmi logaMmi, savvao parivArie / amohAhiM paDatIhiM, gihaMsi na rahUM labhe // 21 // bho tAta ! asmin loke - jagatyAvAM gRhe gRhavAse ratiM na labhAvahe / kathaMbhUte loke ? amoghAbhiravazyaM bhedikAbhiH zastradhArAkArAbhiH patantIbhirAgacchantIbhiH zastradhArAbhiH kadarthite / punaH kathaMbhUte loke ? abhyAhate - Abhimukhyena pIDite / punaH kathaMbhUte loke ? sarvataH- sarvAsu dikSu parivArite pariveSTite, vAgurAdau patitamRgavad duHkhitau svaH // 21 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] [uttarAdhyayanasUtre tadA purohito'pRcchat keNa abbhAhao loo, keNa vA privaario| kA vA amohA vuttA, jAyA ciMtAparo humi // 22 // he putrau ! kena loko'bhyAhataH ? vA'thavA kenAyaM lokaH pariveSTitaH ? vA'thavA kA amoghA avazya bhedikA zastradhAroktA ? he putrAvahamiti cintAparo bhavAmi // 22 // tadA putrau pratyeka praznAnAmuttaraM vadata: maccuNAbbhAhaoloo, jarAe privaario| amohA rayaNI vuttA, evaM tAya viyANaha // 23 // he tAta ! tvamevamamunA prakAreNa jagajjAnIhi / evamiti kathaM ? tadAha-loko'yaM mRgarUpo mRtyunA vyAdhenAbhyAhata:-pIDitaH, sa ca mRtyurhi sarvasya jantoH pRSThe dhAvati / jarayA - vRddhatvena pariveSTitaH / jIryate zarIramanayeti jarA, palitamAtramiha jarA nocyate, bala - vIrya-parAkramANAM hAnireva jarA, tayA sarvaM jagat pariveSTitamasti / tayaiva mRtyurjagajjantuM ghAtayati / amoghAH zastradhArA rAtraya uktAH, na kevalA rAtraya eva bhavanti kintu dinAnyapi bhavanti / paramatra rAtrigrahaNaM bhayotpAdanArtham / strIliGgazabdasya amoghA ityasyopamArtha jJeyam // 23 // jA jA vaccai rayaNI, na sA pddiniyttii| ahammaM kuNamANassa, aphalA jaMti rAIo // 24 // he tAta ! yA yA rajanyastatsambandhA divasAzca vyutkrAmanti - vrajanti, tAstA rajanyo na pratinivartante, punarvyAghuTya nAyAnti / adharma kurvataH puruSasya rAtrayo divasAzcAphalAnirarthakA yAnti tasmAddharmAcaraNena saphalA vidheyA ityarthaH // 24 // tadeva punarapyAhatuH jA jA vaccai rayaNI, na sA pddiniyttii| dhammaM ca kuNamANassa, saphalA jaMti raaiio||25|| pUrvArdhasyArthastathaiva,he tAta! dharmaM kurvANasya puruSasya rAtrayo divasAzca saphalA yAnti, dharmAcaraNaM vinA niSphalA ityarthaH / prAkRtatvAdvacanavyatyayaH / nRjanmanaH phalaM dharmAcaraNam, dharmAcaraNaM hivrataM vinA na syAt, atazcAvAM vrataM gRhISyAvaH |nRjnmni rAtridivasAn saphalAn kariSyAva iti bhAvaH // 25 // tadvacanAlabdhabodho bhRgupurohitaH putrau pratyAhaegao saMvasittANaM, duhao samattasaMjuyA / pacchA jAyA gamissAmo, bhikkhamANA kule kule // 26 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [237 he putrau ! dvayaM ca dvayaM ca dvaye, AvAM yuvAM ca sarve'pi samyaktvasaMyutAH santa ekataekatra gRhavAse samyak sukhenoSitvA gRhasthAzramaM saMsevya pazcAd vRddhAvasthAyAM gamiSyAmaH, grAmanagarAraNyAdiSumAsakalpAdikrameNa pravrajiSyAma ityarthaH / kiM kurvANA: ? kule kule gRhegRhe ajJAte uJchavRttyA gocaryayA bhikSyamANA bhikSAM gRhNanto bhikSavo bhaviSyAma ityarthaH // 26 // tadA tau putrau janakaM pratyAhatuH jassatthi maccuNA sakkhaM, jassa vatthi palAyaNaM / jo jANe na marissAmi, so hu kaMkhe sue siyA // 27 // * he tAta ! 'hu' iti nizcayena sa eva puruSa iti kAGkSatIti prArthayati / 'sue' iti zva AgAmidine prabhAte idaM syAt, adya na jAtaM tarhi kiM ? kalye syAdityarthaH / iti sa cintayati / sa iti kaH ? yasya puruSasya mRtyunA saha - kAlena saha sakhyaM - mitratvamasti, ya evaM jAnAti mRtyurmama sakhA vartate / cazabdaH punararthe , punaryasya puruSasya mRtyoH palAyanamasti, yaH puruSa evaM jAnAti mRtyumeM - mama kiM kariSyati / yadA mRtyurAyAsyati tadAhaM prapalAyya kutracidanyatra yAsyAmi, ahaM mRtyugocaro na bhaviSyAmi / punarya evaM jAnAti, ahaM na mariSyAmi, ahaM ciraMjIvyasmi // 27 // ajjeva dhamma paDivajjayAmo, jahiM pavanA na puNabbhavAmo / aNAgayaM neva ya asthi kiMci, saddhAkhamaM ne viNaittu rAgaM // 28 // bhotAta!adyaivataM dhrmvyNprtipdyaamhe,aarsstvaat| kiM kRtvA ? rAgasnehasvajanAdiSu prema, "viNaittu' iti vinIya - sphoTayitvA, kIdRzaM dharma ? 'ne' iti no'smAkaM zraddhAkSama zraddhayA-tattvarucyA kssmo-yogystm|yto hi sAdhudharme snehaH sarvathA nivAryaH, tattvarucizca kAryA, tayA hIno hi sAdhudharmo niSphalaH, yattadonityAbhisambandhAt,taM kaM dharma ? jarhi' iti yasmin dharma prapannAH santo na punarbhavAmaH, punaH saMsAre notpatsyAmaH |ydbhvtaa puroktaM bhogAn bhuktvA pazcAtpravajiSyAmaH / tasyottaraM zrRNu-he tAta ! anAgatamaprAptavastuviSayAdisukhaM kiJcinna caivAsya jIvasyAsti, sarveSAM bhAvAnAmanantazaH prAptatvAt // 28 // iti svaputrayorupadezaM zrutvA bhRguH pratibuddhaH san brAhmaNI pratyAha pahINaputtassa hu natthi vAso, vAsiTibhikkhAyariyAi kaalo| __...sAhArhi rukkho lahai samAhi, chinnAhiM sAhArhi tameva khANuM // 29 // he vAziSThi ! vaziSThamunigotrotpanne brAhmaNi priye ! prahINaputrasya-putrAbhyAM tyaktasya 'hu' iti nizcayena mama vAso-gRhe vasanaM nAsti / mameti padamadhyAhAryam / he priye ! bhikSAcaryAyA ayaM kAlo'yamavasaro'stIti zeSaH / uktamarthamarthAntaranyAsena dRDhayati-vRkSaH Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] [uttarAdhyayanasUtre zAkhAbhireva samAdhi - svAsthyaM zobhA vA labhate, chinnAbhiH zAkhAbhistameva vRkSaM janAH sthANukIla vadanti / zAkhAhInasya vRkSasya sthANutvaM syAt, tathA mamApi putrAbhyAM viyuktasya gRhe-vAse sthitasya samAdhirnAstItyarthaH // 29 // paMkhAvihUNo vva jaheva pakkhI, bhiccavihUNo vva raNe nriNdo| vivannasAro vaNiovva poe, pahINaputto mi tahA ahaMpi // 30 // vva zabdo dRSTAntasamuccaye, he priye ! ihAsmin loke pakSAbhyAM vihIna: pakSI yAdRzaH syAt, pakSahIno hi pakSI AkAzamArgollaGghanAyA'zakto yena kenApi hiMstreNa parAbhUyate / punA raNe- saGgrAme bhRtyaiH- sevakaivihIno narendro- nRpatirikha ripubhiH praabhuuyte|punrvnnikvyaapaariiv, yathA pote-pravahaNe bhagne satItyadhyAhAraH, vipannasAro - vigatasarvadavyabhANDo viSAdaMkarotIti zeSaH / tathAhamapi prahINaputraH-pravrajitaputro viSAdavAn bhavAmIti shessH||30|| iti purohitaprarUpitaM vacanaM zrutvA vAsiSThyAhasusaMbhiyA kAmaguNA ime te, saMpiMDiyA aggarasappabhUyA / bhuMjAmu tA kAmaguNe pagAmaM, pacchA gamissAmu pahANamaggaM // 31 // he svAmin 'te' taveme pratyakSaM dRzyamANAH kAmaguNA:- paJcendriyasukhadAH padArthAH sadvastrasarasamiSTAnnapuSpacandananATakagItatAlaveNuvINAdayaH susaMbhRtAH santi, samyak saMskRtAH sajjIkRtAH santi / punaH kAmaguNAH sampiNDitAH- puJjIkRtAH santi, na tu yatastataH patitAH santi, kintvekatra rAzIkRtA eva tiSThanti / punaH kIdRzAH kAmaguNAH ? agrarasaprabhUtAH, agraH-pradhAno raso yebhyaste'grarasAH, zRGgArarasotpAdakA ityarthaH / yaduktam ratimAlyAlaGkAraiH, priyajanagandharvakAmasevAbhiH / upavanagamanavihAraiH, zRGgArarasaH samudbhavati / / 1 // ityukte, agrarasAzca te prabhUtAzcAgrarasaprabhUtAH pracurA ityarthaH / athavAgrayarasena-zRGgArarasena pracurAstAn kAmaguNAn prakAmaM yathecchaM bhuJjIvahi, pazcAd bhuktabhogasukhau bhUtvA vRddhatve pradhAnamArga-pravrajyArUpaM mokSamArgaM gamiSyAvaH // 31 // atha bhRgubrAhmaNI pratyAhabhuttA rasA bhoi jahAi Ne vao, na jIviyaTThA pajahAmi bhoe / lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM, saMvikkhamANo carissAmi moNaM // 32 // bho iti he bhavati ! he brAhmaNi ! rasAH zRGgArAdayo bhogAzca bhuktAH santo 'Ne' iti no'smAn jahati-tyajanti, vayo-yauvanamapi tyajati / he brAhmaNi ! bhogAn jIvitavyA) na prajahAmi, kintu lAbham, ca punaralAbham, ca punaH sukham, ca punarduHkhaM saMvikkhamANAH samatayekSamANaH samabhAvena pazyantrahaM maunaM cariSyAmi / muneH karma maunaM, munayo hi Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [239 "lAbhAlAbhe sukhe duHkhe, jIvite maraNe tathA / zatrau mitre tRNe straiNe, sAdhavaH samacetasaH // 1 // " yasminsAdhudharme raseSu bhogeSu jIvitavyeSuniHspRhatvaM tnmunitvmnggiikrissyaami||32|| atha punarbrAhmaNI prAhamA hu tumaM soyariyANa saMbhare, junno va haMso paDisottagAmI / bhuMjAhi bhogAi mae samANaM, dukkhaM khu bhikkhAyariyAvihAro // 33 // he purohita ! tvaM mayA samaM bhogAn bhukSva / 'hu' ityalaGkAre, 'NaM' ityapi / he svAmistvaM punaH saudaryANAM - sahodarANAM bhrAtRNAM svajanasambandhinAM gRhe sthitAnAM mA smArSIH / ko'rthaH ? tvaM munirbhUtvA pazcAd duHkhitaH san gRhasthAn svabandhUn smariSyasi, tasmAnmayA sArdhaM viSayasukhaM bhuJjAno gRhe tiSThetyarthaH / 'khu' iti nizcayena bhikSAcaryAvihAro duHkhaMduHkhaheturevAsti / bhikSAcaratvamasahamAnastvaM gRhavAsaM smariSyasIti bhAvaH / tvaM ka iva 'sodarAn smariSyasi ? jIrNo haMsa iva, vRddho haMso yathA pratizrotogAmI sanmukhajalapravAha taraMstatra taraNAzaktaH pazcAdanuzrotojalataraNaM smarati / manasi khinnaH sanniti jAnAti mayA kimarthaM sanmukhajalapravAhataraNamArabdham ? jalavahanamArgeNa saha tarameva mama zreyastathA tvamapi mA bhUrityarthaH // 33 // atha bhRgupurohita AhajahA ya bhoI taNuaM bhuaMgo, nimmoyaNi hicca palei mutto| emae jAyA payahaMti bhoe, te'haM kahaM nANugamissamikko // 34 // __ 'bhoI' iti he bhavati ! he brAhmaNi ! bhujaGgaH sarpastanujAM-zarIrAdutpannAM nirmocanIM -nirmokaM kaJcakaM hitvA muktaH san prayAti, evametau jAtau putrau bhogAn prajahItaH / tau bhogatyAginau putrau pratyahamekAkrI san kathaM nAnugamiSyAmi ? putrAbhyAM vihInasyaikAkino mama kIdRzo gRhavAsaH ? dhanyau tau putrau, yau taruNAveva kaJcukamiva viSayasukhaM tyaktvA bhujaGgamavad vrajata ityarthaH // 34 // ' chidittu jAlaM abalaM va rohiyA, macchA jahA kAmaguNe pahAya / dhoreyasIlA tavasA udAsa, dhIrA hu bhikkhAyariyaM caraMti // 35 // he brAhmaNi ! dhIrA - dhairyavanto janA 'hu' iti nizcayena bhikSAcaryA-bhikSAvRtti sAdhudharmaM caranti / kIdRzA dhIrAH ? tapasA udArAH, athavA kIdRzI bhikSAcA~ ? tapasA udArAm, tapasA pradhAnAm, prAkRtatvAdvibhakti-liGgavyatyayaH / punaH kIdRzA dhIrAH ? dhaureyazIlAH, dhaureyANAM dhuraMdharANAmiva zIlamudvoDhabhArodvahanasAmarthya yeSAM te dhaureyshiilaaH| 1 sodarAn smarasi manasi khinnaH sanniti jAnAti mayA smariSyasi : L.D. // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240] [uttarAdhyayanasUtre kiM kRtvA dhIrA bhikSAcaryAM caranti ? kAmaguNAn prahAya-prakarSeNa hitvA / ke kiM yathA ? yathAzabda ivArthe , ke kimiva ? rohitA-matsyA rohitajAtIyamInA abalaM jIrNaM jAlamiva, yathA baliSThamatsyA jIrNaM jAlaM chittvA nirbhayasthAne caranti, tathA dhIrAH kAmaguNAn pAzasadRzAMstyaktvA bhikSAcaryAmAdriyante, ahamapItthameva cariSyAmIti bhAvaH // 35 // iti bhRguvacanaM zrutvA brAhmaNyAhanaheva kuMcA samaikkamaMtA, tayANi jAlAni dalittu haMsA / / paliMti puttA ya paI ya majjhaM, tehaM kahaM nANugamissamekkA // 36 // putrau dvAvapi, pati guH purohitaH, ete trayo'pi mahyamiti mAM dalayitvA matsambandhisnehajAlaM bhogAbhiSvaGgajAlaM chittvA palinti-pariyAnti, pari-samantAdhAnti saMyamAdhvani carantItyarthaH / ete ke iva ? krauJcAH krauJcapakSiNaH haMsA haMsapakSiNo vA, te iva, yathA krauJcapakSiNo haMsapakSiNazca tAni vistIrNAni jAlAni dalayitvA-bhitvA samatikrAmanto nAnApradezAnullaGghayanto nabhasi pariyAnti-gagane pariyAnti, svecchayA vicaranti / atra hi viSayasukhaM jAlopamam, nirupalepatvAtsAdhuvartma nabhaHkalpam, uttamajIvAnAM krauJcavihaGgahaMsavihaGgopamAnam / yadaite trayo'pi mAM tyaktvA vrajanti, tadAhamekAkinI tAn kathaM nAnugamiSyAmi ? api tvanugamiSyAmyeva // 36 // atha yadA caturNA pravrajyAyAM mano'bhUt tadA kiM samabhUdityAhapurohiyaM taM sasuyaM sadAraM, succA'bhinikkhamma pahAya bhoe / kuDuMbasAraM viuluttamaM taM, rAyaM abhikkhaM samuvAya devI // 37 // rAjAnaM tamiSukAriNaM devI kamalA abhIkSNaM-vAraMvAraM samuvAca, samyak prakAreNa zikSApUrvakamuvAca |kiN kRtvA ? purohitaM bhRgu sasutaM-putrasahitam, sadAraM-sapatnIkaM bhogAn prahAya-prakarSeNa tyaktvA, punarvipulaM vistIrNamuttamaM taM kuTumbasAram prahAya-tyaktvA, kuTumbaM svajanavarga, sAraM dhanadhAnyAdikam, ubhayamapi tyaktvA, abhiniSkramya gRhAnnirgatya pravrajitamiti zrutvA; tasya purohitasya dhanAdikaM gRhNantaM rAjAnaM rAjJI prAhetyarthaH // 37 // rAjJI kimuvAcetyAha vaMtAsI puriso rAyaM, na so hoi psNsio| mAhaNeNa pariccattaM, dhaNaM AyAumicchasi // 38 // - he rAjan ! yo vAntAzI sa puruSaH prazaMsanIyo na bhavet-zlAghyo na bhavet / he rAjan ! brAhmaNena parityaktaM dhanaM tvamAdAtumicchasi, brAhmaNena tyaktaM dhanaM vAntAhArasadRzaM gahitvA tvaM zlAghyo na bhaviSyasItyarthaH / vAntaM vadanAdudgatamAhAramaznAtItyevaMzIlo vAntAzI vAntAhArabhoktetyarthaH // 38 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [241 savvaM jagaM jaI tumhaM, savvaM vAvi dhaNaM bhave / savvaMpi te apajjattaM, neva tANAya taM tava // 39 // he rAjan ! yadi sarvaM jagat samasto'pi bhUlokastava bhavet, tavAyattaH syAt, vA athavA sarvamapi dhanaM rajatasvarNaratnAdikamapi tava bhavet / tatsarvaM jagat, punaH sarvamapi dhanaM te tavA'paryAptaM bhavet, tavecchApUraNAyA'samarthaM syAt, yata icchAyA anantatvAt, punastatsarvaM jagat, tatsarvaM dhanaM ca trANAya maraNabhayAdrakSaNAya tava na bhavet, yadi jagaddhanaM cecchApUraNAya, maraNAdakSaNAyA'samartham, tadA kiM brAhmaNaparityaktadhanagrahaNenetyarthaH // 39 // marihisi rAyaM jayA tayA vA, maNorame kAmaguNe pahAya / ekko hu dhammo naradeva tANaM, na vijjaI annamiheha kiMci // 40 // he rAjan ! yadA tadA - yasmiMstasmin kAle manoramAn-manoharAn kAmaguNAn prahAya prakarSeNa tyaktvA mariSyasi, mriyamANasya puruSasya dhanAdi sArthe na bhavati / he naradeva !'hu' iti nizcayenaiko dharma eva trANaM - zaraNaM vidyate / iha jagati, iha mRtyau vA jIvasyAnyatkiJcit trANaM na vidyate // 40 // nAhaM rame pakkhiNi paMjare vA, saMtANachinnA carissAmi moNaM / akiMcaNA ujjukaDA nirAmisA, pariggahAraMbhaniattadosA // 41 // ahmitydhyaahaarH| he rAjannahana rame, ratina prApnomi, vAzabda ivArthe , pakSiNI paJjare iva, yathA pakSiNI paJjareratiM na prApnoti, ahaMsantAnachinnA satI maunaM muniinaamaacaarNcrissyaamynggiikrissyaami| chinaHsantAnaH snehasantatiryayA sA chinnasantAnA,punaH kathaMbhUtA satyaham ?akicanA scittaa-'cittdvividhprigrhrhitaa| punarahaM kathaMbhUtA satI ? Rju-mAyArahitaM kRtaM tapo-dharma yayA sARjukRtA / punaH kathaMbhUtA satI? nirAmiSA satI, ni:krAntA AmiSAviSayAdipadArthA yasmAt seti nirAmiSA, viSayAdayaH padArthA hi viSayijIvAnAM gRddhi hetutvAdAmiSopamAeva,tasmAdahaMnirviSayAsatI,punaH kathaMbhUtAsatyahaM? parigrahArambhanivRtta-doSA, parigrahazcArambhazca parigrahArambhau, tau nivRttau doSau yasyAH sA parigrahArambhanivRttadoSA // 41 // davaggiNA jahA raNe, DajjhamANesu jNtusu| anne sattA pamoyaMti, rAgaddosavasaM gayA // 42 // aparaM ca yathAraNye davAgninA jIveSu dahyamAneSu satsvanye'dagdhAH sattvAH pramodanteharSitA bhavanti, manasyevaM jAnantyete jvalantu, vayamadagdhAstiSThAmaH / kathaMbhUtAste ? rAgadveSayorvazaM gatA - rAgadveSagrastAH // 42 // 31 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] [uttarAdhyayanasUtre evameva vayaM mUDhA, kAmabhogesu mucchiyA / DajjhamANaM na bujjhAmo, rAgaddosaggiNA jagaM // 43 // evamamunaiva dRSTAntena vayaM mUDhA avivekinaH kAmabhogeSu marchitAH santo rAgadveSAgninA jagaddahyamAnaM na budhyAmahe, na jAnImahe vayamiti bahuvacanAdbahavo'smAdRzA jIvA iti jJApanArthaM // 43 // bhoge bhuccA vamittA ya, lahubhUya vihAriNo / AmoyamANA gacchaMti, diyA kAmakamA iva // 44 // dhanyAste jIvA ityadhyAhAraH / ye jIvA bhogAn bhuGktvA , punaruttarakAle vAntvA tyaktvA, arthAt sAdhavo bhUtvA, AmodamAnAH sAdhvAcaraNIyAnuSThAnena santuSTAH santo gacchanti-vicaranti, vAJchitaM sthAnaM vrajanti te jIvAH / ke iva ? kAmakramA dvijA iva pakSiNa iva, kAmaM svecchayA kramo vicaraNaM yeSAM te kAmakramAH svecchAcAriNaH / yathA dvijAH svecchayA apratibaddhavihAratvena yatra yatra rocante tatra tatrAmodamAnA bhrAmyanti, evamete'pyanabhiSvaGgabhAvA yatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAntItyAzayaH / punaH kathaMbhUtAste jIvAH ? laghubhUtavihAriNaH, laghurvAyustadbhUtAstadupamAHsanto viharantItyevaMzIlA laghubhUtavihAriNaH / athavA laghuzcAsau bhUtazca laghubhUto vAyustadvadviharantItyevaMzIlA laghubhUtavihAriNaH, vAyurivA'pratibaddhavihAriNaH // 44 // ime ya baddhA phaMdaMti, mama hatthajjamAgayA / vayaM ca sattA kAmesu, bhavissAmo jahA ime // 45 // he Arya ! ime ca pratyakSAH zabdarUparasagandhasparzAdayaH padArthA baddhA niyantritAH sudRDhIkRtA mama haste punastava haste AgatA api phandanti - spandanti, asthitidharmatayA gatvarA dRzyante, surakSitA api yAntItyarthaH / etAdRzeSu / ca gatvareSu kAmeSvajJA vayaM saktAH saJjAtA-liptA jAtAH / tasmAdeteSu gatvareSu kaH snehaH ? he svAminnAvAM yatheme purohitAdayazcatvAro jAtAstathA bhaviSyAmaH // 45 // sAmisaM kulalaM dissa, bajjhamANaM nirAmisaM / AmisaM savvamujjhittA, viharissAmi nirAmisA // 46 // he rAjannahaM sarvamAmiSamabhiSvaGgahetuM dhanadhAnyAdikaM 'ujjhittA' tyaktvA nirAmiSA tyaktasaGgA satyapratibaddhavihAratayA vihariSyAmi / kiM kRtvA ? sAmiSamAmiSasahitaM kulalaM gRddhamaparaM pakSiNaM vA parityanyairbadhyamAnaM pIDyamAnaM dRSTvA / sAmiSaH pakSI hyAmiSAhAripakSibhiH pIDyate, athavA sAmiSaM saspRhaM bhojanAdyarthe lubdhaM kulalaM-pakSiNaM parairbadhyamAnaM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyamadhyayanam 14] [243 pIDyamAnaM dRSTvA / yato hi pakSiNo yadA gRhyante, tadA tAn bhakSyaM darzayitvA pAzAdinA badhyante AmiSAhArI zakunistu AmiSadarzanenaiva lobhayitvA mInavadvadhyate / saha AmiSeNa AmiSarasAsvAdalobhena vartate iti sAmiSastaM sAmiSam // 46 // giddhovame unaccA NaM, kAme sNsaarvnne| urago suvannapAse vva, saMkamANo taNuM cre||47|| he rAjan ! tvamapi viSayebhyaH zaGkamAnaH san tanuM svalpaM yatanayA careriti-carasva / viSayebhyo bhItiH pade pade vidheyetyarthaH / kiM kRtvA ? gRddhopamAn pUrvoktasAmiSakulalopamAn viSayalolupAn janAn jJAtvA / tu punaH kAmAn saMsAravarddhikAn jJAtvA, viSayalolupAH kAmaiH pIDitAH saMsAre bhramantIti jJAtvA / tvaM ka iva zaGkamAnaH san ? suparNapArve - garuDasamIpe, uraga iva-sarpa iva |ythaa garuDapArve sarpaH zanaiH zanaiH zaGkamAnaH san carati, yathA garuDo na jAnAti tathA avizvAsI san svalpaM tanu yathAsyAttathA calati, tathA tvamapi garuDopamAnAM viSayANAM vizvAsaM mA kuryAH / atra hi viSayANAM garuDopamAnaM saMyamarUpajIvitApahArakatvAt / narasya hi bhogalolupatvAduragopamAnam, yata urago bhogyevocyate, viSayAstu dRzyamAnAH sundarA garuDAkArAH, bhoginAM hi viSayebhya eva mRtyu syAt, tasmAdviSayebhyaH zaGkanIyamityarthaH // 47 // nAgu vva baMdhaNaM chittA, appaNo vasahi ve| eyaM patthaM mahArAyaM, usuyAri tti me suyaM // 48 // herAjan ! nAga iva hastIva bandhanaM chitvA''tmano: vasatiM svakIyasthAnaM vindhyATavIM yAti, tathA tvamapibalavattvAnnAgo viSayazRGkhalAMchitvAtmanaH sthAnamuktiM vrajeH,dhIrapuruSAgajatulyAH viSayAHzRGkhalAtulyAH, muktivindhyATavIvAtmagajasya sthAnamuktam / heiSukAri-mahArAja ! mayA sAdhumukhAditi pathyaM hitaM zrutamasti, nAhaM svabuddhayA bravImItyarthaH // 48 // caittA viulaM rajjaM, kAmabhoge ya duccae / nivvisayA nirAmisA, ninnehA nippariggahA // 49 // sammaM dhamma viyANittA, ciccA kAmaguNe vre| tavaM pagijjha'hakkhAyaM, ghoraM ghoraparakkamA // 50 // evaM te kamaso buddhA, savve dhammaparAyaNA / jammamaccubhauviggA, dukkhassaMtagavesiNo // 51 // tisRbhiH kulkm| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] [ uttarAdhyayanasUtre evamamunA prakAreNa te sarve'pi kramazo'nukrameNa SaDapi jIvA buddhA:- pratibodhaM prAptAH, kiM kRtvA ? vipulaM vistIrNaM rAjyaM tyaktvA, ca punardustyajAn kAmabhogAMstyaktvA / kathaMbhUtAste ? sarve nirviSayA viSayAbhilASarahitAH, punaH kathaMbhUtAH ? nirAmiSAH svajanAdisaGgarahitAH, punaH kIdRzAH ? niSparigrahA bAhyAbhyantaraparigraharahitAH // 49 // punaste jIvAH kiM kRtvA pratibodhaM prAptAH ? ' sammaM ' samyak prakAreNa dharmaM sAdhudharmaM vijJAya, punarvarAn durlabhAn pradhAnAn kAmaguNAMstyaktvA, kAmasya madanasya guNakAritvAtkAmavRddhikaratvAdguNAH kAmaguNAstAn kAmaguNAn srakcandanavanitAdIn kAmoddIpanauSadhAdIMstyaktvA / atra punaH kAmaguNagrahaNaM teSAmatizayakhyApanArtham / punaH kiM kRtvA ? ghoramadhIrapuruSairduranucaraM, yathAkhyAtaM tIrthakaroddiSTaM dvAdazavidhaM tapaH pragRhya - bhAvatoGgIkRtya / punaH kathaMbhUtAste sarve ? ghoraparAkramAH, ghoraH parAkramaH dharmAnuSThAnavidhiryeSAM te ghoraparAkramAH / punaH kIdRzAste sarve ? dharmaparAyaNA dharmadhyAne tatparA ityarthaH / punaH kIdRzAste ? janmamRtyu - bhayodvignA janmamaraNabhItibhItAH / punaste sarve kiM kartumicchvaH ? duHkhasyAntaM mokSaM gaveSaNo mokSAbhilASiNa ityarthaH // 51 // sAsaNe viyamohANaM, puvi bhAvaNa bhAviyA / acireNeva kAleNaM, dukkhassaMtamuvAgayA // 52 // punaste SaDapi jIvA acireNaiva kAlena stokakAlena duHkhasya saMsArasyAntamavasAnamarthAnmokSamupAgatA mokSaM prAptAH / kIdRzAste ? vigatamohAnAM vItarAgANAM zAsane tIrthe pUrvaM pUrvasmin bhave bhAvanayA samyakkriyAbhyAsarUpayA dvAdazavidhamanaH pariNatirUpayA bhAvitA raJjitAtmAnaH // 52 // atha teSAM sarveSAM SaNNAmapijIvAnAM nAmAnyAha - - rAyA ya saha devIe, mAhaNo ya purohio / mAhaNI dAragA ceva, savve te parinivvuDe // 53 // ttibemi // rAjA iSukArI, devyA paTTarAjJyA kamalayA saha, brAhmaNo bhRgunAmA purohito rAjJaH pUjyaH, punarbrAhmaNI purohitasya patnI yazA, ca punardArakau brAhmaNabrAhmaNyoH putrau, ete sarve parinirvRtA mokSaM prAptAH / ityahaM bravImi / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 53 // itISukArIyamadhyayanaM caturdazaM sampUrNam // 14 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAmiSukArIyasyAdhyayanasyArthaH sampUrNaH // 14 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath paJcadazaM bhikSulakSaNAkhyamadhyayanaM prArabhyate // caturdaze'dhyayane nirnidAnasya guNaH proktaH, sa ca nirnidAnaguNo hi mukhyavRttyA bhikSoreva bhavati, ato bhikSorlakSaNamAha moNaM carissAmi samicca dhammaM, sahie ujjukaDe niyANachinne / saMthavaM jahijja akAmakAme, annAyaesI parivvae sa bhikkhuu||1|| ya etAdRzaH san parivrajet, aniyantamapratibaddhaM yathAsyAttathA viharevihAraM kuryAt sa bhikSurucyate / sa iti kaH ? pUrva manasyevaM jAnAti, ahaM maunam, munInAM karma maunaM sAdhudharma cariSyAmi, zrAmaNyamaGgIkariSyAmi, kiM kRtvA ? dharmaM dazavidhaM paJcamahAvratadIkSAM sametyaprApya, punaryo dIkSAM gRhItvA saMstavaM pUrvapazcAtsaMstavaM paricayaM kuTumbasnehaM jahyAt-tyajet / paraM kIdRzaH san ? 'sahie' iti sahitaH sthavirairbahuzrutaiH sAdhubhiH sahitaH sAdhu.kAkI na tiSThet / ''ikassa kao dhammo' [ ] ityuktatvAt / athavA kathaMbhUtaH san ? svahitaH san, svasya hitaM yasya sa svahita aatmhitaabhilaassii| panaH kIdRzaH?'ujjakaDe'Rja-saralaM kRtaM mAyArahitaM tapo yena saRjakataH, azaThAnaSThAnakArItyarthaH / punaH kIdRzaH ? 'niyANachinne' chinnanidAno nidAnazalyarahita ityarthaH / punaH kIdRzaH ? 'akAmakAmo' na vidyate kAmasya kAmo'bhilASo yasya so'kAmakAmaH kaamaabhilaassrhitH| punaH kIdRzaH? 'annAesI' ajJAtaiSI, yatra kule tasya sAdhostaponiyamAdiguNo na jJAtastatraiSayate grAsAdikaM gRhituM vAJchate ityevaMzIlo'jJAtaiSI / ya evaMvidhaH sa bhikSurityucyate / anena siMhatayA niSkramya siMhatayA viharaNaM bhikSutvanibandhanaM proktaM sAdhUnAm / caturbhaGgI yathA "siMhattAe nikkhamaMti, siMhattAe viharaMti, siyAlatAe nikkhamaMti siyAlattAe viharaMti / siMhattAe nikkhamaMti, siyAlattAe viharaMti, siyAlattAe nikkhamaMti, siMhattAe viharaMti // " evaM caturbhaGgayuktA / tatra sarvottamA siMhatayA niHkramaNaM siMhatayA ca pAlanam, tacca yathA syAttathA // 1 // --....-- punarAha...--rAovarayaM carijja lADhe, virae veyaviyAyarakkhie / panne abhibhUya savvadaMsI, je kamhivi na mucchie sa bhikkhU // 2 // 1 ekasya kRto dharmaH // 2 siMhatayA niSkramanti siMhatayA viharanti, zRgAlatayA niSkramanti zRgAlatayA viharanti, siMhatayA niSkramanti zRgAlatayA viharanti, zagAlatayA niSkramanti siMhatayA viharanti / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246] [uttarAdhyayanasUtre punaH sa bhikSurityucyate / sa iti kaH ? yo rAgoparataM yathA syAttathA rAga rahitaM yathA syAttathA caret / paraM kIdRzaH san ? virato'saMyamamArgAnivRttaH, punaH kIdRzaH san ? vedavidAtmarakSitaH, vedyate jJAyate'rtho'neneti vedaH siddhAntastasya vedanam, vid jJAnaM vedavit siddhAntajJAnam, tenAtmA rakSito durgatipatanAdyena sa vedavidAtmarakSitaH / punaH kIdRzaH ? 'panne' prAjJo heyopAdeyabuddhimAn, punaryo'bhibhUya - parISahAn jItvA tiSThatItyadhyAhAraH / punaH kIdRzaH? sarvadarzI, sarvaM prANigaNamAtmavatpazyatIti sarvadarzI / punaryaH kasmiMzcitsacittAcittavastuni na mUrcchito'lolupa ityarthaH // 2 // akkosavahaM viittu dhIre, muNI care lADhe niccamAyagutte / avvaggamaNe asaMpahiDhe, je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 3 // punaHsa bhikssurityucyte| sa iti kaH?yaAkrozazca vadhazcAnayoH samAhAraAkrozavadhaM vAktarjanatADanaM viditvA svakarmaphalaM jJAtvA dhIrastadAkrozavadhAdisahanazIlo munirvAgguptiyuktaH san caret, sAdhuvartmani viharet / punaH kIdRzaH san ? lADhaH sAdhvanuSThAne ttprH|punH kIdRzaH ? nityamAtmaguptaH, gupto'saMyamasthAnebhyo rakSita AtmA yena sa guptAtmA, praakRttvaadvipryyH|punH kIdRzaH?avyagramanA-anAkulacittaH,punaH kIdRzaH?asamprahRSTa-AkrozAdiSuna prhrssvaan,kshcitkdaacitksmaicidurvcnairnirbhrtsytitdaahrssitonbhvtiityrthH| punaryaH kRtsnaM samastamAkrozavadhamadhyAste-sahate samavRttirbhavati sa sAdhurityarthaH // 3 // paMtaM sayaNAsaNaM bhaittA, sIuNhaM vivihaM ca daMsamasagaM / avvaggamaNe asaMpahiDhe, je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 4 // punaryaH prAntamasAramapradhAnaM zayanamAsanam, upalakSaNAtvAdbhojanAcchAdanAdikaM bhajitvA sevayitvA, punaH zItoSNam ca punarvividhaM daMzamazakaM rudhirapAnakaraM jantugaNaM sakalaM prApya avyagramanA bhavet-sthiracitto bhavet / punaryaH samyak zayanAsanabhojanAcchAdanalAbhAt, zItAdyupadravarahitasthAnalAbhAt, tathA daMzamazakAdirahitasthAnalAbhAdasamprahRSTo bhavati harSito na bhavati, samaduHkhasukho bhavati, etAdRzaH sannetat sarvamadhyAste sa bhikSurityucyate // 4 // no sakkiyamicchaI na pUyaM, no vi ya vaMdaNagaM kao pasaMsaM / se saMjae suvvae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // sa bhikSurbhavet / sa iti kaH ? yaH satkRtaM satkAramAtmanaH sanmukhaM janAnAmAgamanamabhyutthAnAdikam, vihAraM kurvato'nugamanena sampreSaNam, ityAdikaM no icchati / punaryaH pUjAM vastrapAtrAhArAdibhiroM necchati / api ca punarvandanakaM dvAdazAvatapUrvakaM namanam, tadapi na vAJchati / kutazcitpuruSAtprazaMsAmapi no icchati / sa saMyataH, samyag yatate sAdhvanuSThAne yalaM kurute iti saMyataH / punaH kIdRzaH ? suvrataH zobhanavratadhArakaH / punaryaH Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM bhikSulakSaNAkhyamadhyayanam 15] [247 sahitaH sarvajIveSu hitAnveSI, athavA jJAnadarzanAbhyAM sahitaH / punarya AtmAnaM karmamalApahAreNa zuddhaM gaveSayatItyAtmagaveSakaH, punaryastapasvI // 5 // 'je puNa jahAi jIviyaM, mohaM vA kasiNaM niacchai / naranAriM pajahe sayA tavassI, na ya koUhalaM uvasevaI sa bhikkhU // 6 // yaH punastaM hetuM jahAti / taM kaM ? yena hetunA yena kRtena jIvitaM saMyamajIvitavyaM jahAti / punaryena kRtvA mohaM vA mohanIyakarma kaSAyanokaSAyarUpaM kRtsnaM sampUrNa niyacchatibadhnAti / tAdRzaM naraM nArI - strI sadA - sarvadA prajahyAt / ko'rthaH ? yena puruSastryAdinA kRtvA saMyamaM yAti, yena kRtvA mohakarmodayaH syAt, taM prati yastyajet sa bhikSurityarthaH / punaryastapasvI taponirataH punaryaH kautUhalaM stryAdiviSayam, athavA nATakendrajAlAdikautukaM na copasevate, sa bhikSarityucyate // 6 // chinnaM saraM bhomamaMtarikkhaM, sumiNaM lakkhaNadaMDavatthuvijjaM / aMgaviyAraM sarassa vijayaM, jo vijjAhiM na jIvaI sa bhikkhU // 7 // punaH sa bhikSurityucyate / sa kaH ? ya ityAdibhirvidyAbhirna jIvatyAjIvikAM na karoti / tAH kA vidyAH ? chidyate iti chinnam, vastrAdInAM mUSakAdinA darzanam, agnyAdiprajvalanam, kajjalakardamAdinA limpanaM spaTanamityAdizubhAzubhavicArasUcikA vidyA chinnamityucyate / yadA hi vastre nUtane kiJcidvikAre sati vicAraH kriyate, yaduktaM ratnamAlAyAM nivasaMtyamarA hi vastrakoNe, manujAH pArzvadazAntamadhyayozca / apare'pi ca rakSasAM trayozAH, zayane cAsanapAdukAsu caivaM // 1 // kajjalakardamagomayalipte, vAsasi dagdhavati sphuTite. vA / cintyamidaM navadhA vihite'smi-niSTamaniSTaphalaM ca sudhIbhiH // 2 // bhogaprAptirdevatAMze narAMze, putrAptiH syAdrAkSasAMze ca mRtyuH / prAnte sarvAMze'pyaniSTaM phalaM syAt, proktaM vastre nUtane sAdhvasAdhu // 3 // vastraparidhAnazubhAzubhaphalasUcakayaMtraM / ityAdividyayA jIvikAM na kuryAtsa sAdhuH / punaryaH 'saraM' iti devaH | rakSaH | devaH svaravidyAM na prayuGkte, svaraM hi -- SaDjaRSabhagAndhAra-madhyamaH paJcama-stathA / manujaH rakSaH manujaH dhaivato niSadhaH sapta, tantrIkaNThodbhavAH svarAH // 1 // __"SaDja rauti mayUro, paJcamarAgeNa jalpate parabhRt / " ityAdi-vidyA || | ityAdisaMgItazAstram punabhaumam, bhUmau bhavaM bhaumaM bhUkampAdi / RtuM 1 jeNa-iti anyasaMskareNa // 2 uvei-iti anyasaMskaraNe-tatra upaiti vyAkhyA kRtA // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] [uttarAdhyayanasUtre vinA vRkSAdiphalanamityAdilakSaNA vidyA / punarAntarikSam antarikSe AkAze bhavamAntarikSamulkApAtadhUmaketupramukhANAmudayavicAra-vidyA / svapnaM svapnagataM zubhAzubhalakSaNaM svapnavidyA / lakSaNaM strIpuruSANAM sAmudrikazAstroktam, turaGgagajAdInAM zAlihotragajaparIkSAdizAstroktam / daNDaM daNDavidyA, vaMzadaNDAdiparvasaGkhyAphalakathanam |vaastuvidyaa prAsAdAnAM gRhANAM vicArakathanaM vAstuzAstroktam / aGgavidyA zarIrasparzanasya netrAdInAM sphuraNasya vA vicAroGgavicArazAstram |punH svarasya vijayo durgAzrRgAlIvAyasatittarAdInAM svarasya vijayastasya svarasya zubhAzubhanirUpaNAbhyAsaH / ya etAbhirvidyAbhirAjIvikAM na karoti sa bhikSurityarthaH // 7 // maMtaM mUlaM vivihaM vijjacitaM, vamaNavireyaNadhUmaNettasiNANaM / Aure saraNaM tigacchiyaM ca, taM parinAya parivvae sa bhikkhU // 8 // punaH sa bhikSurityucyate / sa iti kaH ? ya etat sarvaM parijJAya, pari-samantAd jJAtvA parijJAya parivrajet sAdhumArge caret, 'jANiyavvA no samAyariyavvA' ityukteH / etat kiM kiM mantraM OM hIM prabhRtikaM svAhAntaM devArAdhanam / mUlaM mUlikA rAjahaMsIzaGkhapuSpIzarapuGkhAdiguNasUcakaM zAstram / punarvividhaM nAnAprakAraM vaidyacintaM vaidyakazAstrasyauSadhacikitsAlakSaNasya cintanaM varjayet / vidalaM zUlI kuSThI mAMsaM jvarI ghRtamityAdi / punarvamanaM vamanAdikaraNopAyam, athavA vamanaphalam, jvarAdau vamanaM zreSTham, tathA virecanaM virecaguNakathanaM tadauSadhaprayogacintanam, dhUmo manaHzilAdisambandhI bhUtavAsanAdikaH, netrazabdena netrasaMskArakaM guTIcUrNAdikam, snAnamapatyArtha mantrauSadhIbhiH saMskRtajalairmUlAdisnAnam, athavA rogamuktasnAnaM vaa|punraature iti Aturasya rogAdipIDitasya hA mAtarityAdismaraNam, AtmanazcikitsitaM rogapratIkAracintanaM parityajet / etatsarvaM parijJAyAtmanaH parasya vobhayathA parivrajet, sAdhumArga yAyAdityarthaH // 8 // khattiyagaNauggarAyaputtA, mAhaNabhoiya vivihA ya sippiNo / no tesiM vayai silogapUyaM, taM parinnAya parivvae sa bhikkhU // 9 // bhikSarityucyate / sa iti kaH ? yasteSAM gAthoktAnAM zlokaH kIrtiryathA, ete bhavyAH pUjyA iti, ete pUjAyogyAH, eteSAM pUjA kartavyA, eteSAM kIrtikaraNe, eteSAM pUjAyA upadeze ca na kazcillAbhaH syAt sAdhunaiteSAM kIrtipUje na kartavye ityarthaH / ete ke ke ? ye kSatriyA rAjAnaH, tathA gaNA mallAdInAM samUhAH, punarugrAH koTTapAlAH, rAjaputrA rAjakumArAH, bAhmaNAH prasiddhAH, bhogino bhogavaMzodbhavAH, athavA bhogino viSayabhoktAraH, ca punarvividhA-nAnAprakArAH zilpinazcitrakAra-sUtradhAra-svarNakAra-lohakArAdayo ye vartante, tAn parijJAyobhayathA jJAtvA sAdhuH sAdhumArge parivrajet // 9 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM bhikSulakSaNAkhyamadhyayanam 15] [249 gihiNo je parivvaieNa' diTThA, appavvaIeNa ca saMthuyA hvijjaa| tesiM ihaloiyaphalaTThA, jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // yastaihasthaiH saha ihalokaphalArthaM saMstavaM-paricayaM na karoti, prAkRtatvAt 'tesi' miti tRtIyAsthAne SaSThI / tairgRhasthaiH kaiH ? ye gRhasthAH parivrajitena gRhItadIkSeNa dRSTAH, cazabdaH punararthe , punarapravrajitenA'gRhitadIkSeNa gRhasthAzramasthitena saMstutAH kRtaparicayAH, taiH sahAlApasaMlApamihalokasvArthAya na kuryAt, sa sAdhurityarthaH // 10 // jaM kiMci AhArapANagaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM laddhaM / jo taM tiviheNa nANukaMpe, maNavayakAyasusaMvuDe na sa bhikkhU // 11 // sa bhikSurna bhavati, sa kaH ? yaH 'paresiM' iti parebhyo gRhasthebhya AhAramannAdikam, pAnakaM dugdhAdikam, punarvividhaM nAnAprakAraM khAdima kharjurAdikam svAdima lavaGgAdikaM labdhvA, tamiti tenAzanapAna-khAdima-svAdimAdinA caturvidhena, trividhena manovAkkAyayogena nAnukampate, glAnabAlAdInnopakurute / ko'rthaH ? yo'zanapAnakhAdimasvAdimAhAraM labdhvA bAlavRddhAnAM sAdhUnAM tenAhAreNa saMvibhAgaM na karoti sa sAdhuna bhavatItyarthaH / 'asaMvibhAgI na hu tassa mokkhaM' ityukteH / punaH sAdhuH kIdRgbhavati ? manovAkAyayogena sutarAM saMvRtaH pihitAzravadvAraH // 11 // sayaNAsaNapANabhoyaNaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM / adae paDisehie niyaMThe, je tattha na paussaI sa bhikkhU // 12 // punaryaH zayanAsanapAnabhojanam, punarvividhaM khAdima-svAdimam, pareNa gRhasthenAdatte, athavA gRhe sAdhau pratiSiddhe sati tasmin gRhasthe pradveSaM na karoti - na pradveSTi / ko'rthaH ? yadA kazcitsAdhuH kasyacid gRhasthasya gRhe gatastasya ca gRhasthasya gRhe prabhUtaM zayanaM-zayyA, cAzanaM-modakAdikam, pAnaM khajUradAkSAdipAnIyam, zarkarAdijalam, prAsukaM-tandulaprakSAlanajalaM vA, bhojanaM-tanduladAlyAdi, punarvividhaM-nAnAprakAram khAdima-khajUra-nAlikeragarikAdikam, svAdima-lavaGgalA-jAtiphala-tajAdikaM vartate, paraMsa gRhasthaH sAdhave na pradadAti athavA punarnivArayati, rebhikSo ! atra nAgantavyamiti tadvAkyaM zrutveti na jAnAtidhigenaM gRhasthaM duSTam, yaH prabhUte vastuni sati mahyaM na dadAti, atha ca mAM nivArayatIti dveSaM na vidhatte, sa sAdhubhikSurityucyate // 12 // 1 pavvaieNa-iti anyasaMskaraNe-tatra tasya vyAkhyA'pi pravrajitena iti kRtaa|| 2 va zabdaH anysNskrnne|| 3 anyasaMskaraNe iyaM gAthA dvAdazatamAyAM saGkhyAyAM vidyate, dvAdazatamA ca ekAdazatamAyAM vidyate // 32 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] [ uttarAdhyayanasUtre AyAmagaM ceva javodaNaM ca, sIyaM ca sovIrajavodagaM ca / no hIlae piMDaM nIrasaM tu, paMtaM kulAI parivvae sa bhikkhu // 13 // yaH prAntAni kulAni parivrajet, prAntAni durbalAni, cittavittAbhyAM durbalAni, etAdRzAni kulAnyAhArArthaM parivrajet, sarvadA dhaninAmeva kuleSu yo na yAti sarvadA dAnazoNDAnAmeva kuleSu na yAti tato hi niyatapiNDasevanAtsAdhordharmahAniH syAt / tu punarya AyAmakaM-dhAnyasyA'vazrAvaNaM, ca punaryavodanaM yavabhaktam, punaH zItaM cirakAlInam, punaH sauvIraM kAJjikam, punaryavodakaM yavaprakSAlanajalamityAdikam, punaryanIrasaM piNDaM sarvathA rasavarjitametAdRzamAhAraM pAnIyaM gRhasthAnAM gRhAllabdhaM yo na hIlayenna nindet kadannamidam, kutsitaM pAnIyametadityAdivacanaM na brUte, sa sAdhubhikSurityucyate // 13 // saddA vivahA bhavaMti loe, divvA mANussagA tahA tiricchA / bhImA bhayabheravA urAlA, je succA na vihijjai sa bhikkhU // 14 // ya etAdRzAn zabdAn zrutvA na 'vihajjai' na vyathate, dharmadhyAnAnna calate sa bhikSurucyate / etAdRzAn kIdRzAn ? ye zabdA loke divyAH, divi bhavA divyAH, devairbhayAya kRtAH, punarye zabdA mAnuSyakA manuSyaiH kRtA mAnuSyakAH, tathA ye zabdAstirazcInAstairazcAstiryagbhyo bhavAstirazcInA bhavanti, tAn zrutvA na kSobhaM prApnoti / kIdRzAH zabdAH ? bhayabhairavAH, bhayena bhairavA bhayabhairavAH, atyantasAdhvasotpAdakAH, punaH kIdRzAH ? udArA mahAnto bhavanti // 14 // vAyaM vivihaM samicca loe, sahie kheyANugae ya koviyappA | panne abhibhUya savvadaMsI, uvasaMte aviheDae sa bhikkhU // 15 // yaH punarloke vividhaM vAdaM sametya avihaThako bhavet, 'kasyacitpakSapAtaM na kuryAt / loke hi bahUni darzanAni santi, te parasparaM vAdaM kurvanti, anyonyaM mataM duSayanti, muNDA jaTAdhAribhiH, nagnA vastradhAribhiH, gRhasthA vanavAsibhi:, ityAdisvasvamatAbhiprAyavacanarUpaM vAdaM kRtvA kasyApi bAdhAM na kuryAdityarthaH / kIdRzo yaH ? sahito jJAnadarzanacAritrasahitaH, punaH kIdRza: ? khedAnugataH, khedayati mandIkaroti karmAneneti khedaH - saMyamaH, tenAnugataH khedAnugataH saptadazavidhasaMyamarataH / punaH kIdRza: ? kovidAtmA, kovido - labdhazAstraparamArtha AtmA yasyeti kovidAtmA / punaH kIdRza: ? prAjJaH prakarSeNAnyebhya Adhikyena jAnAtIti prAjJaH sArabuddhimAn / punaH kIdRza: ? abhibhUya sarvadarzI, abhibhUya parISahAn jitvA rAgadveSau nivArya sarvajantugaNamAtmasadRzaM pazyatItyevaMzIlaH sarvadarzI / punaH kIdRza: ? upazAntaH kaSAyarahitaH syAt, sa bhikSurityucyate // 15 // 1 kasyacid bAdhako na bhavet, kasyacitpaM- mu. // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM bhikSulakSaNAkhyamadhyayanam 15] [251 asippajIvI agihe amitte, jiiMdie savvao vippmukke| aNukkasAI lahuappabhakkhI, ciccA gihaMegacaresa bhikkhu||16||ttibemi // sa bhikSurbhavet / sa iti kaH ? yo gRhaM dravyabhAvabhedena dvividhaM tyaktvaika ekAkI rAgadveSarahito'sahAyo vA caratItyekacaraH syAt / kathaMbhUtaH saH ? azilpajIvI zilpenavijJAnena jIvate AjIvikAM karotIti zilpajIvI, na zilpajIvI azilpajIvI, citrakaraNAdivijJAnenAjIvikAM na karotItyarthaH / punaH kIdRzaH ? agRho, na vidyate gRhaM yasya so'gRhaH strIparicayarahitaH, athaka gRhasthaiH saha paricayarahitaH / punaH kIdRzaH ? amitraH zatrumitrarahitaH / punaH kIdRzaH ? jitendriyaH / punaH kIdRzaH ? sarvato vipramukto bAhyA'bhyantarasaMyogAdvipramuktaH srvprigrhrhitH|punH kIdRzaH ? aNukaSAyo mandakaSAyItyarthaH / punaH kIdRzaH ? laghvalpabhakSI, laghUni niHsArANi vallacaNakaniSyAvakakulatthAmASAdiprAsukAhArANi, tAni stokAni bhakSituM zIlaM yasya sa laghvalpabhakSI nIrasastokAhArakArItyarthaH / athavA laghu-prAsakaM ca tadalpaM ca laghvalpaM tadAhAraM bhakSitaM zIlaM yasya sa laghvalpabhakSI, athavA laghuH kSINakarmA sa cAsAvalpabhakSI ca laghvalpabhakSI, ityahaM bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 16 // iti bhikSulakSaNAravyamadhyayanaM paJcadazaM sampUrNam // 15 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM bhikSalakSaNAkhyamadhyayanaM paJcadazaM sampUrNam // 55 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanaM prArabhyate // paJcadaze'dhyayane hi bhikSuguNA uktAH / te bhikSuguNA hi brahmacaryayuktasya sAdhorbhavanti / ataH SoDaze'dhyayane brahmacaryasya samAdhisthAnAnyucyante___suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM ihakhalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA pannattA, je bhikkhUsuccA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijjA // ___zrIsudharmAsvAmI svaziSyaM jambUsvAminaM prAha-he AyuSman ! me mayA zrutam, 'teNaM' iti tena bhagavatA jJAnavatA tIrthakareNAkhyAtam, zrImahAvIreNa svAminoktam, AsannatvAttasyaiva grahaNam / punariha zrIjinazAsane sthavirairgaNadharairbhagavadbhirmAhAtmyavadbhistIrthakaroktArthadhAraNazaktimadbhirdazabrahmacaryasamAdhisthAnAnyuktAni, brahmacaryasthairyasya kAraNAnyuktAni / ko'rthaH ? mamaivaiSA buddhirnAsti, kintu tIrthakaraiH punargaNadharaigautamAdibhiH svApekSayA vRddhairevamuktam, tathaiva mayocyate / yAni brahmacaryasamAdhisthAnAni bhikSuH zrutvA zabdataH zravaNe dhRtvA, nizamyArthato manasyavadhArya saMyamabahulaH san, bahulaH pradhAnapradhAnatarasthAnaprAptyottamaH saMyamo yasya sa bahulasaMyamo vardhamAnapariNAmacAritraH san viharet / punaryAni brahmacaryasamAdhisthAnAni zrutvA saMvarabahulaH, saMvara AsravanirodhaH, sa bahulo yasya sa saMvarabahulaH, pradhAnAsravadvAranirodhaH, punaH samAdhibahulo bahulasamAdhiH pradhAnacittasvAsthyayuktaH san viharet / punaryAni brahmacaryasamAdhisthAnAni zrutvA bhikSurgupto manovAkkAyaguptiyuktaH san, ata eva guptaM navaguptisevanAd guptaM surakSitaM brahmacaryaM carituM-sevituM zIlaM yasya sa guptabrahmacArI sthirabrahmacaryadhArakaH san sadA sarvadA'pramatto'pramAdI san vihAraM kuryAt / yato hi pUrvaM yaH sAdhurbrahmacaryasamAdhisthAnAni zrRNoti sa sAdhurbrahmacaryapAlane sthiro bhavati / yaduktam "succA jANai kallANaM, succA jANai pAvagaM / ubhayapi jANai soccA, jaM seyaM taM smaayre||1||" [dazavaikAlika-4-11] iti zrutvA jambUH prAha kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhecerasamAhiThANA pannattA ? je bhikkhU succA nisamma saMyamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharejjA // he svAmin ! yAni brahmacaryasamAdhisthAnAni bhikSuH- sAdhuH zabdataH zrutvA, arthato hRdyavadhArya saMyamabahulaH saMvarabahulaH samAdhibahulo gupto guptendriyo guptabrahmacArI sadA'pramAdI viharet / tAni khalu nizcayena katarANi - kAni taiH sthavirairbhagavadbhirdaza brahmacaryasamAdhi Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16 ] [253 sthAnAni pratipAditAni ? yAni bhikSuH zrutvA - nizamya saMyamabahulaH saMvarabahulo gupto guptendriyo guptabrahmacArI sadA'pramattaH san viharet / iti jambUsvAminaH praznavAkyaM zrutvA sudharmAsvAmI prAha ime khalu te therehiM bhagavaMtehiMdasa baMbhacerasamAhiThANA pannattA, je bhikkhU succA nisamma saMyamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijjA // he jambU ! imAni pratyakSaM vakSyamANAni khalu nizcayena tAni sthavirairbhagavadbhirdaza - brahmacaryasamAdhisthAnAni prajJaptAni, yAni daza brahmacaryasamAdhisthAnAni zabdataH zrutvA, nizamyArthato hRdyavadhArya bhikSuH-sAdhuH saMyamabahulaH samAdhibahulo gupto guptendriyo guptabrahmacArI sarvadA'pramatto'pratibaddhavihArI san viharet / tAni samAdhisthAnAni nirUpayati taM jahA-vivittAI sayaNAsaNAI sevijjA se niggaMthe, no itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevittA havai se niggaMthe / ____tadyathA-tAni yathA santi tathA nirUpayAmi / he jambU ! sa nirgrantho bhavet, sa iti kaH ? yo viviktAni strIpazupaNDagAdibhirvirahitAni zayanAni paTTikAsaMstArakAdIni, arthAt zayanAdInAM sthAnAni seveta kAyenAnubhavet ayamanvayArthaH / yaH strIpazupaNDakAdirahitasthAnAni seveta sa nirgrantho bhavedityarthaH / atha vyatirekeNArthamAha-yasmin sati yadbhavet so'nvayaH, yasminnasati yanna bhavet sa vyatirekaH / vyatirekaM darzayati-'no itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevittA havai, se niggaMthe' he jambU ! sa nirgrantho no bhavet, sa kaH ? yaH strIpazupaNDakAdisaMsaktAnAM - strIpazupaNDakAdibhiH sevitAnAM zayanAsa-nAnAM sevitopabhoktA bhvet| iti vacanaM zrutvA ziSyaH prAhataM kahamiti cet AyariyAhahe svAmin ! tatpUrvoktaM kathaM ? kenotpattiprakAreNa ? iti cedevaM yadi manyase / iti ziSyeNa pRSTavye satyAcArya Aha niggaMthassa khalu itthI pasupaMDagasaMsattAi sayaNAsaNAI sevamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhejjA, ubhbhAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo dhammAo bhaMsejjA, tamhA no itthipasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] [ uttarAdhyayanasU ziSya ! khalu nizcayena strIpazupaNDakAdibhiH saMsaktAni zayanAsanAni sevamAnasya nirgranthasya brahmacaryadhAriNo'pi sAdhorbrahmacarye zakotpadyate / imAM strIM seve vA na seve vA, athavA'nyeSAmapi strIpazupaNDakAdisahite sthAne sthitaM brahmacAriNaM sAdhuM dRSTvA zaGkA utpadyate / kimayametAdRzo viruddhAnAM zayanAsanAnAM sevI brahmacArI bhavet na vA ? Atmanastu stryAdibhiratyantApahRtacittatayA mithyAtvodayAdeva strIsevane maithune navalakSasUkSmajIvAnAM vadho jinaiH proktaH tatsatyaM vA mithyA vetyAdirUpaH saMzaya utpadyate / punarbrahmacAriNaH kAGkSA strIpazupaNDakAdibhirmaithunecchotpadyate / punarbrahmacAriNaH sAdhorbahmacarye vicikitsotpadyate / mayA brahmacaryapAlane etAvanmahatkaSTaM vidhIyate, tasya brahmacaryakaSTasya phalaM bhaviSyati na vA ? tasmAdvarameteSAM sevanam eteSAM sevane sAmprataM mama sukhaM jAyate etAdRzI matiH samutpadyate / vA'thavA bhedaM cAritrasya vidAraNaM vinAzaM labheta, vA'thavonmAdaM kAmena pAravazyaM prApnuyAt / vAthavA tAdRzastryAdisahitAni sthAnAni sevamAnasya sAdhordIrghakAlikaM pracurakAlabhAvi stryAdisevanAbhilASotkarSata AhArAdAvarucirnidvArAhityAdidoSai rogodAhajvarAdiH, AtaGkaH-zIghraghAtI zUlAdiH, rogazcAtaGkazcAnayoH samAhAro rogAtaGkaM zarIre bhavet / yato hi kAmAdhikyAt kAminAM zarIre daza kAmabhAvA jAyante / yaduktaM"prathame jAyate ciMtA, dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghani:zvAsA- -zcaturthe jvaramAdizet // 1 // paMcame dahyate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocate / saptame ca bhavetkampa-munmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasaMdeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminAM madanodvegA - ddaza saMjAyate hyamI // 3 // " iti strIdarzanAddaza bhAvA utpadyante / atha punaH kevaliprajJaptAtkevalipraNItAddharmAt zrutacAritrarUpAd bhrasyed dharmAdbhraSTo bhavet / tasmAdeteSAM dUSaNAnAM prAdurbhAvAt khalu nizcayena strIpazupaNDakasasaktAnAM zayanAsanasthAnAnAM sevitopabhoktA bhikSurno bhavet, sa nirgrantho no bhavet / iti prathamaM brahmacaryasamAdhisthAnam / eSA prathamA brahmacaryatarorvATikA / no itthINaM kahaM kahettA havai se niggaMthe taM kahamiti cet Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthINaM kahaM kahemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo dhammAo bhaMsejjA, tamhA khalu niggaMthe no itthINaM kahaM kahejjA // 2 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16] [255 sa nirgrantho bhavati, sa iti kaH ? yaH strINAmarthAdekAkinInAM strINAmeva kathAM vAkyaprabandharUpAM vArtAm, athavA strINAM jAtikulanepathyaviSayAm, padminI, citriNI, hastinI, zaGkhinI, mugdhA, madhyA, prauDhAdirUpAM kArNATakalATasiMhaladezodbhavAnAM nArINAM varNanarUpAM kathAM prati kathayitA na bhavati sa sAdhurbhavatItyarthaH / strINAmagre kathAm, athavA strINAmeva varNanaM karoti sa sAdhuna syAditi bhAvaH / ityuktaH ziSyaH prAhatatkathamiti cedevaM yadi manyase, AcArya Aha-he ziSya ! khalu nizcayena nirgranthasya sAdhoH strINAM kathAM kathamAnasya brahmacAriNo'pi brahmacarye zaGkA, enAM sevAmi, na sevAmi ityAdirUpA, athavA AkAGkSA, agretanAnAM padAnAM pUrvavadeva artho jJeyaH / navaraM 'tamhA' iti tasmAcchaGkAdidoSaprAdurbhAvAtkhalu nizcayena nirgranthaH strINAmevAgre, strINAmeva kevalA kathAM na kathayet // 2 // iti dvitIyaM brahmacaryasamAdhisthAnam / eSA dvitIyA vATikA // 2 // atha tRtIyAmAha no niggaMthe itthIhiM saddhi saMnisijjAgae viharattA havai se niggaMthe |tN kahamiti cet Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthIhiM saddhi sannisijjAgayassa viharamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA bheyaM vA labhijjA ummAyaM vA pAuNijjA dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA kevalipannatAo vA dhammAo bhaMsijjA / tamhA khalu no niggaMthe itthIhiM saddhi sannisijjAgae viharejjA // 3 // __sa nirgrantho bhavet, yaH strIbhiH sArdhaM niSadyA, niSIdantyasyAmiti niSadyA, paTTikApIThaphalakacatuSkakAdyAsanam, tAM niSadyAM gataH sthitaH san vihartA avasthAtA na bhavet / ko'rthaH ? yaH strIbhiH sahaikasminnAsane nopavizet sa nirgrantho bhavet / atrAyaM sampradAyaHyatrAsane purA strI upaviSTA bhavati, tata AsanAt striyAmutthitAyAM satyAM muhUrtAdanantaraM tadAsanaM sAdhorupavizanayogyaM bhavati / taM kahamiti cet Ayariya Aha' anayoH padayorarthaH pUrvavat / 'niggaMthassa khalu itthIhiM0 'nirgranthasya khalu strIbhiH sArdhaM niSadyAM gatasya-prAptasya viharamANasya tatra sthitasya brahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAkAraNAtkhalu nizcayena nirgranthaH strIbhiH sahaikatrAsane gataH-prAptaH sanno viharenopavizet // 3 // iti tRtIyaM brahmacaryasamAdhisthAnam, eSA tRtIyA vATikA // 3 // no niggaMthe itthINaM iMdiyAiM maNoharAI maNoramAiM AloittA nijjhAittA havai, se niggaMthe / taM kahamiti cet Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthINaM idiyAiM maNoharAI maNoramAiM AloemANassa nijjhAyamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijjA, bheyaM vA labhejjA, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256] [uttarAdhyayanasUtre ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAlIyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipaNNattAo dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM iMdiyAiM maNoharAI maNoramAI AloijjA nijjhAijjA // 4 // sa nirgrantho bhavati, sa iti kaH ? yaH strINAM manoharANi, manoharanti dRSTamAtrANi cittamAkSipantIti manoharANi, punarmanoramANi mano ramantyanucintyamAnAnyAhlAdayantIti manoramANi, IdRzAnIndriyANi nayanavadanajaghanavakSaHsthalanAbhikakSAdIni pratyAlokayitvA samantAd dRSTvA nidhyAtA, nitarAM dhyAtA nidhyAtA, darzanAdanantaramatizayena cintayitA yo na bhavet sa nirgrantho bhavati / ityukte ziSyaH pRcchati, tatkathamiti cedAcArya Aha-he ziSya ! nirgranthasya khalu nizcayena strINAM pUrvoktAnIndriyANyAsamantAdvilokayataH, athavA ISadapi lokayataH pazyato nitarAM dhyAyamAnasyAtyantaM cintayataH, strINAmindriyeSu dRSTi lagayitvA sthitasya brahmacAriNo brahmacarya zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAt 'khalu' nizcayena nirgranthaH strINAM manoharANi manoramANIndriyANi nAlokayitA na samantAd dRSTA, athavA neSadapi dRSTA, nacatAnIndriyANi nidhyAtA - nitarAM cintayitA bhavet / strIndriyANAM rAgeNa dRSTA nitarAM dhyAtA sAdhurna bhvedityrthH||4||idN caturthaM brahmacaryasamAdhisthAnam / / eSA caturthI vATikA 4 / atha paJcamI prAha no niggaMthe itthINaM kuTuMtaraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittiMtaraMsi vA, kUIyasaI vA rUiyasadaM vA, gIyasadaM vA hasiyasaI vA, thaNiyasaI vA, kaMdiyasadaM vA, vilaviyasaI vA, suNittA havai se niggaMthe / taM kahamiti cet Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthINaM kuDtaraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittitaraMsi vA, kUiyasadaM vA, ruiyasaI vA, gIyasadaM vA, hasiyasadaM vA, thaNiyasaI vA, kaMdiyasadaM vA, vilaviyasadaM vA, suNamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA, kaMkhA vA, vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu niggaMthe no itthINaM kuDDataraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittitaraMsi vA, kUiyasadaM vA, ruiyasadaM vA, gIyasadaM vA, hasiyasaI vA, thaNiyasaI vA, vilaviyasaI vA, suNamANe viharejjA // 5 // sa nirgrantho bhavet / sa iti kaH ? yaH kuDyAntare kuDyaM pASANaracitam, tenAntaraM vyavadhAnaM kuDyAntaraM, tasmin kuDyAntare sthitvetyadhyAhAraH, dUSyAntare vA vastraracitabhittyantare paricchadAyA antare sthitvA, bhittyantare mRttikApakveSTikANAM bhittivyavadhAne sthitvA vA, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16 ] [257 'itthINa' miti strINAM 'kUiyasaI' sambhogasamaye - bhokturmanaHprasattaye kokilAdivihagazabdAnurUpaM kUjitazabdaM, punaH strINAMruditazabdam bhogasamaye premakalahajanitaM rodanazabdaM vA, athavA punargItazabdaM vA, paJcamarAgAdihuMkArarUpaM gItazabdaM vA, athavA punaH strINAM hasitazabdaM kahakahAdikahAsyotpAdikATTAdRdantaniSkAsanodbhavazabdam, stanitazabdaM vA, bhogasamaye dUrataraghanagarjanAnukArizabdaM vA, kranditazabdaM vA, proSitabhartRkANAM-virahiNInAM bhartRviyogaduHkhAjjAtam, vAthavA vilapitazabdaM bhartRguNAn smAraM smAraM pralAparUpaM zabdaM prati yaH zrotA na bhavati sa nirgrantho bhavati / iti zrutvA ziSyaH pRcchati tatkathaM - kena kAraNena ? yadevamucyate, iti zrutvA AcArya Aha-he ziSya ! khalu nizcayena kuDyAntarAdiSu pUrvoktasthAne sthitvA strINAM pUrvoktAn kUjitAdizabdAn zrRNvato nirgranthasya brahmacAriNo'pi brahmacarye zaGkA vA kAGkSA vetyAdayo doSA utpadyante / tasmAtkAraNAt khalu -nizcayena nirgranthaH kuDyAMtareSu sthitvA strINAM kUjitAdizabdaM no zrRNvan vicaret / strINAM hi kAmoddIpakazabdazrotA sAdhurna bhavediti bhAvaH / iti paJcama brahmacaryasamAdhisthAnam / eSA paJcamI vATikA // 5 // atha SaSThI prAha no niggaMthe itthiNaM puvvarayaM puvvakIliaMaNusarittA havai, se niggNthe| taM kahamiti cet AyariyAha-niggaMthassa khalu itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusaremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusarijjA // 6 // ___sa nirgrantho bhavet, yaH pUrvaM gRhasthatve stryAdibhiH saha rataM - kAmAsanaimaithunasevanam, punastAbhireva samaM pUrvakrIDitaM - gRhasthAvasthAyAM puro dyUtAdikrIDanaM kRtam, tasyAnusmartA muhurcintayitA no bhavet sa sAdhurbhavedityukte ziSyaH prAha-tatkathamiti cettadAha-he ziSya ! khalu nizcayena strIbhiH saha pUrvakRtaM rataM - maithunam, pUrvakRtaM dyUtAdikrIDitamanusmarato - vAraMvAracintayato nirgranthasya sAdhorbrahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAt khalu nizcayena nirgranthaH strIbhiH sahapUrvarataM-pUrvakrIDitaM pratyanusmartA na bhavet, ssaadhurbhvet||6|| iti SaSThaM brahmacaryasamAdhisthAnam // iti SaSThI vATikA // 6 // ___ atha saptamI prAha_____no niggaMthe paNIyaM AhAraM AhArittA havai, se niggaMthe, taM kahamiti cet AyariyAha-niggaMthassa khalu paNiyapANabhoyaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] [uttarAdhyayanasUtre bheyaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM havejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA / tamhA khalu no niggaMthe paNIyaM AhAraM AhArejjA // 7 // __sa nirgrantho bhavet, yaH praNItaM-galaghRtAdibindukam upalakSaNatvAdanyadapi sarasamatyantadhAtuvRddhikaraM kAmoddIpakamAhAraM pratyAhartA na bhavet / yaH sarasAhArakRnna bhavet sa nirgranthaH / tadA ziSyaH pRcchati-tatkathamiti cettadA AcArya Aha-he ziSya ! nirgranthasya sAdhoH khalu nizcayena praNItaM sarasamAhAraM bhuJjAnasya brahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAdityAdidoSaprAdurbhAvAnirgranthaH praNItAhArakArI na bhavet // 7 // iti saptamaM brahmacaryasamAdhisthAnam / iti saptamI vATikA // 7 // athASTamIM prAha no niggaMthe aimAyAe pANabhoaNaM AhArettA havai, se niggaMthe, taM kahamiti cet AyariyAha-niggaMthassa khalu aimAyAe pANabhoyaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vAM labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA / tamhA khalu no niggaMthe aimAyAe pANabhoyaNaM bhuMjjijjA // 8 // sa nirgrantho bhavet, yo'timAtrayA dvAtriMzatkavalAH puruSANAmAhArasya mAtrA, tato'dhikAhAraM pAnakaM - dAkSAzarkarAderjalamAhartA na bhavet / yato hyAgame puruSasya dvAtriMzatkavalairAhAramAtrA, striyastvaSTAviMzatikavalairAhAramAtrA, napuMsakasya caturviMzatikavalairAhAramAtrotAsti / brahmacAriNo hyadhikAhArapAnIyaM na karaNIyamiti zrutvA ziSyaH pRcchati / tatkathamiti cettadAcAryaH prAha-nirgranthasya khalvatimAtramAhArapAnIyamAharturmAtrAdhikamAhArakarturbrahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAcchaGkAdidoSANAM prAdurbhAvAt khalu nizcayena nimrantho'timAtrayA pAnIyaM bhojanaM vA na bhuJjet // 8 // ityaSTamaM brahmacaryasamAdhisthAnam / ityaSTamI vATikA // 8 // atha navamyucyate - no vibhUsANuvAI havai, se niggaMthe, taM kahamiti cet AyariyAhaniggaMthe khalu vibhUsAvattie vibhUsiyasarIre itthIjaNassa ahilasaNijje havai, tao NaM tassa itthIjaNeNaM ahilasijjamANassa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAlIyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipanattAo vA dhammAo bhaMsijjA / tamhA khalu no niggaMthe vibhUsiyavattie bhavejjA // 9 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16] [259 ___sa nirgrantho bhavet, yo vibhUSAnupAtI no bhavet / vibhUSAM - zarIrazobhAmanuvartayitumanupatituM vidhAtuM zIlamasyeti vibhUSAnuvartI, vibhUSAnupAtI vA,zarIrazobhAkaraNopakaraNaiH snAnadantadhAvanAdibhiH saMskArakartA na bhavet, sA sAdhurbrahmacArI / iti zrutvA tadA ziSyaH prAha-tatkathamiti cettadAcArya Aha-khalu nizcayena nirgranthaH sAdhurvibhUSAnuvartikaH- zarIrazobhAkArI, vibhUSitazarIra:- snAnAdyalaGkRtatanuH pumAn strIjanasyAbhilaSaNIyaH- kAmAya vAJchanIyo bhavet / tato 'NaM' tataH pazcAt strIjanenAbhilaSaNIyasya brahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAcchaGkAdidoSANAM prAdurbhAvAtkhalu nizcayena nirgrantho vibhUSAnuvartiko na bhvet||9||iti navamaM brahmacaryasamAdhisthAnam / iti navamI vaattikaa| atha dazamI kathyate - no niggaMthe saharUvarasagaMdhaphAsANuvAI havai se niggaMthe, taM kahamiti cet AyariyAha-niggaMthassa khalusaharUvarasagaMdhaphAsANuvAiyassa baMbhayArissa baMbhaceresaMkAvA kaMkhAvA vitigicchA vA samuppajjijjA,bheyaM vAlabhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA / tamhA khalu no niggaMthe saddarUvarasagaMdhaphAsANuvAI bhavejjA [ dasame bambhacerasamAhiThANe havaI / // 10 // sanirgrantho bhavet, sa iti kaH ? yaH zabdarUparasagandhasparzAnupAtI na bhavet |shbdshc rUpaJca rasazca gandhazca sparzazca zabdarUparasagandhasparzAH, tAn anupatatyanupAtIti zabdarUparasagandhasparzAnupAtI,zabdo-manmanAdiH, rUpaM-strIsambandhilAvaNyam, raso-madhurAdiH, gandhacandanAgarukastUrikAdiH, sparza:-komalastvaksaukhyadaH, eSAM bhoktA sAdhurna syAt, ityukte ziSyaH pRcchati, tatkathamiti cedAcArya Aha-nirganthasya khalu nizcayena zabdarUparasagandhasparzAnupAtibrahmacAriNo brahmacarye zaGkAdayo doSA utpadyante / tasmAcchaGkAdidoSANAM prAdurbhAvAtkhalu nizcayena nirgranthaH zabdarUparasagandhasparzAnupAtI viSayAsevI na bhavet // 10 // etaddazamaM brahmacaryasamAdhisthAnam 10 / athAtra sarveSAM dazAnAM samAdhisthA-nAnAM saGgrahazlokAn padyarUpAnAha-taM jahA jaM vivittamaNAinnaM, rahiyaM thIjaNeNa ya / baMbhacerassa rakkhaTThA, AlayaM tu nisevae // 1 // sAdhubrahmacArI tamAlayaM - tamupAzrayaM niSevate / tu pAdapUraNe, taM kaM ? ya Alayo vivikta ekAntabhUtaH, tatratyavAstavyastrIjanena, cazabdAtpazupaNDakairapirahitaH, paNDakazabdena napuMsaka ucyte|kaalaakaalvibhaagaagtsaadhviijnN zrAddhIjanaMcAzritya vivikttvNjnyeym|yduktN Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] [ uttarAdhyayanasUtre "aTThamIpakkhie mottuM, vAyaNAkAlameva ya / sesakAlaMmiiMtIo, neyA u akAlacArIo " // 1 // tasmAdya AlayaH stryAdibhirasevitastamAlayaM brahmacArI sAdhuzca niSevata ityarthaH / punasarai gRhasthAnAM gRhAd dUravartI / kimarthaM ? brahmacaryasya rakSArtham, yo hi svabrahmacaryaM rakSitumicchati sa etAdRzamupAzrayaM niSevate / atra liGgavyatyayaH prAkRtatvAt // 1 // maNapahlAyajaNaNi, kAmarAgavivaDDhaNi / baMbhacerarao bhikkhU, thIkahaM tu vivajjae // 2 // atha dvitIyaM brahmacaryarato bhikSuH strIkathAM vivarjayet, strINAM kathA strIkathA, tAM tyajet / kIdRzIM kathAM ? manaHprahlAdajananImantaH karaNasya harSotpAdikAm / punaH kIdRzIM ? kAmarAgavivardhanIM - viSayarAgasyAtizayena vRddhikartrIm // 2 // samaM ca saMthavaM thIhiM, saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, niccaso parivajjae // 3 // brahmacaryarato bhikSurnityazo - nirantaraM sarvadA strIbhiH samaM saMstavamarthAdekAsane sthitvA paricayam, ca punarabhIkSNaM - vAraMvAraM saGkathAM strIjAtibhiH saha sthitvA bahrIM vArtAM parivarjayet, sarvathA tyajet // 3 // aMgapaccaMgasaMThANaM, cArullaviyapehiyaM / baMbhacerarao thINaM, cakkhUgijjhaM vivajjae // 4 // brahmacaryarato sAdhuH strINAmaGgapratyaGgasaMsthAnaM cakSurgrAhyaM vivarjayet / aGgaM mukham, pratyaGga-stana-jaghana-nAbhi-kakSAdikam, saMsthAnakaM - kaTIviSaye hastau datvordhvasthAyitvam, punaH strINAM cArUllapitaprekSitaM cakSurgrAhyaM vizeSeNa varjayet / cAru-manoharaM yadullapitaM - manmanAdijalpitam, prakRSTamIkSitaM vaktrAvalokanametatsarvaM parityajet / ko'rthaH ? brahmacArI hi strINAmaGgapratyaGgasaMsthAnaM, cArubhaNitaM, kaTAkSairavalokanametatsarvaM dRSTiviSayamAgatamapi, tataH svakIyaM cakSurindriyaM balAnnivArayedityarthaH // 4 // kUiyaM ruiyaM gIyaM, hasiyaM thaNiyakaMdiyaM / baMbhacerarao thINaM, soyagijjhaM vivajjae // 5 // brahmacaryarataH strINAM kUjitam, ruditam, gItam, hasitam, stanitam, kranditaM zrotragrAhyaM - karNAbhyAM gRhItuM yogyaM vizeSeNa varjayet, na zrRNuyAdityarthaH // 5 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16 ] hAsaM kI raI dappaM, sahasA'vittAsiyANi ya / baMbhacerarao thINaM, nANucite kayAivi // 6 // brahmacaryarato brahmacArI strINAM hAsyam, punaH krIDAm, tathA ratim maithunaprItim, darpaM strINAM mAnamardanAdutpannaM garvam, punaH sahasA apatrAsitAni sahasAtkAreNAgatya pazcAtparAGmukhasthitAnAM strINAM netre hastAbhyAM nirundhya bhayotpAdanahAsyotpAdanAni sahasAvitrAsitAnyucyante / etAni pUrvAnubhUtAni kadApi nAnucintayenna smaret // 6 // paNiyaM bhattapANaM tu, khippaM mayavivaDDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, niccaso parivajjae // 7 // [ 261 brahmacaryarato bhikSuH praNItaM-kSaraddhRtAdirasam, bhaktamAhAram, tathA pAnaM- drAkSAkharjUrazarkarAdimizritaM pAnIyaM nityazaH parivarjayet, sarvadA parityajet sadA sevanAd gArdhyaM syAt / tathA brahmarato bhikSuryadAhAraM pAnIyaM ca kSipraM zIghraM madavivardhanaM - kAmoddIpakaM bhavati, tadapi nityaM parivarjayet // 7 // dhammaladdhaM miyaM kAle, jattatthaM paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjijjA, baMbhacerarao sayA // 8 // brahmacaryarataH sAdhurbrahmacArI sadA'timAtraM mAtrAtiriktamatimAtraM mAtrAdhikamAhAraM naiva bhuJjIta / paraM kIdRzamAhAraM ? dharmeNa labdham, na tu vipratArya gRhItam, tadapi AhAraM yAtrArthaM - saMyamanirvAhArthaM na tu bala-vIryAdivRddhayarthaM gRhItam, tadAhAraM kadAcitsarasamapi labdhaM tadA sadaiva na bhuJjIta / kIdRzo brahmacArI sAdhuH ? praNidhAnavAn praNidhAnaM - cittasya sthairyam, tadvidyate yasya sa praNidhAnavAn, cittasvAsthyayukta ityarthaH // 8 // - vibhUsaM parivajjijjA, sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, siMgAratthaM na dhArae // 9 // brahmacaryarato bhikSuH zarIrasya pari - samantAnmaNDanaM - nakhakezAdInAM saMskAraNaM zrRGgArArthaM parivarjayet / punarbrahmacaryadhArI vibhUSAM samyag vastrAdivihitazarIrazobhAM parivarjayet // 9 // saMde rUve ya gaMdhe ya, rase phAse taheva ya / paMcavihe kAmaguNe, niccaso parivajjae // 10 // brahmacArI nityazaH sarvadA zabdaM karNasukhadam, rUpaM netraprItikaram, punargandhaM-nAsAsukhadam, tathA rasaM - madhurAdikam, tathaiva sparzaM tvakprItikaram, evaM paJcavidhakAmaguNAn parivarjayet // 10 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] [uttarAdhyayanasUtre atha yatpUrvamuktaM zaGkAkAGkSAdUSaNaM syAt, tatsarvaM pRthak dRSTAntena dRDhayati - Alao thIjaNAinno, thIkahA ya mnnormaa| saMthavo ceva nArINaM, tAsi iMdiyadarisaNaM // 11 // kUiyaM ruiyaM gIyaM, hasiyaM 'bhuttAsiNANi ya / paNIyaM bhattapANaM ca, aimAyaM pANabhoyaNaM // 12 // gattabhUsaNamiTuM ca, kAmabhogA ya dujjayA / narassa'ttagavesissa, visaM tAlauDaM jahA // 13 // tisRbhirgAthAbhiH pUrvANyeva brahmacaryasamAdhibhaGgakAraNAnyAha-AtmagaveSakasya narasya strIjanasya caitatsarvaM brahmacaryaghAtakaraM tyAjyamityarthaH / AtmAnaM brahmacaryajIvitaM gaveSayatItyAtmagaveSakastasya-vallabhabrahmacaryasya / kimiva ? tAlapuTaM viSamiva, yathA zabda ivArthe, yathA tAlapuTaM viSaM tAlukasparzanamAtrAdeva tvaritaM jIvitaM hanti / tathaitadapi tvaritaM brahmacaryajIvitamapaharatItyarthaH |tt kiM kimityAha-strIjanAkIrNa Alayo-gRhamupAzrayaH 1, punarmanoramA-manoharA strIkathA 2, ca punarnArINAM saMstavaH, strIbhiH sahaikAsane upavizanaM paricayakaraNam 3, punastAsAM strINAM rAgeNendriyANAM-nayanavadanastanAdInAM darzanam 4, punaH strINAM kUjitam, tathA ruditam, punargItam, tathA hasitam5, punaH strIbhiH saha bhuktAsanAni6, punastathA praNItarasabhaktapAnasevanaM 7,punaratimAtrapAnabhojanam8,punargAtrabhUSaNArthaMzobhAkaraNam 9, punardurjayAH kAmabhogAH,adhIrapuruSaistyaktumazakyAH 10, etatsarvaM brahmacaryadhAriNA pariharaNIyam // 11 // 12 // 13 // dujjaye kAmabhoge ya, niccaso privjje| saMkAThANANi savvANi, vajjijjA paNihANavaM // 14 // praNidhAnavAnekAgracittaH sarvANi dazApizaGkAsthAnAni yAni pUrvoktAni tAni varjayet / punarjayAn bhogAn parivarjayet / punaH kAmabhogagrahaNamatyantanivAraNopadezArthaM // 14 // dhammArAme care bhikkhU, dhiimaM dhmmsaarhii| dhammArAmarae daMte, baMbhacerasamAhie // 15 // brahmacaryasamAdhimAn bhikSuH sAdhurdharmArAma caret / dharma ArAma iva duHkhasantApataptAnAM saukhyahetutvAt, dharmArAmastasmin dharmArAme tiSThet, zIladharmaH sa evArAmastatra vicaredityarthaH / kIdRzo bhikSuH ? dhRtimAn dhairyayuktaH, punaH kIdRzaH ? dharmasArathirdharmamArgapravartayitA / 1 sahAsanabhuktAnIti vaktavye sahabhuktAsanAnIti prAkRtatvAt / 2 ekAsane upavizanapUrvaM bhojanAni katyAni kaarymityrthH| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAkhyamadhyayanam 16] [263 punaH kathambhUto ? dharmArAmarataH, dharme A-samantAdramante iti dharmArAmAH sAdhavasteSu rataH, sAdhubhiH saha-yuktaH, na tvekAkI tiSThati / punaH kIdRzaH ? dAnta - indriyANAM jetA kaSAyajetA ca // 15 // atha brahmacaryadharaNAtphalamAha devadANavagaMdhavvA, jakkharakkhasakinnarA / baMbhayAriM narmasaMti, dakkaraM je kariti taM // 16 // devA-vimAnavAsino jyotiSkAca, dAnavA-bhavanapatayo, gandharvA-devagAyanAH, yakSA-vRkSavAsinaH surAH, rAkSasA-mAMsAsvAdatatparAH, kinnarA-vyantarajAtayaH, ete sarve'pi taM brahmacAriNaM namaskurvanti / taM kaM ? yo brahmacArI puruSaH strIjano vA duSkara-kartumazakyaM dharmaM karotIti zIladharmaM pAlayati // 16 // esa dhamme dhuve Nicce, sAsae jiNadesie / siddhA sijhaMti cANeNaM, sijjhissaMti tahAvare ||17||ttibemi // eSa dharmo'sminnadhyayane ukto brahmacaryalakSaNo dhruvo'sti, paratIthibhiraniSedhyo'sti, tasmAtpramANapratiSThitaH, punarnityastrikAle'pyavinazvaraH, ata eva zAzvatastrikAle phaladAyakatvAt / punarjinaistIrthakarairdezitaH- prakAzitaH, iti vizeSaNairasya zIladharmasya prAmANyaM prakAzitam / anena zIladharmeNa bahavo jIvAH siddhA-atItakAle siddhi prAptAH / ca punaranena dharmeNa kRtvedAnI siddhyanti / tathA tena prakAreNa zIladharmeNa setsyanti, apare'nAgatAddhAyAM siddhi prApsyanti / atrAdhyayane muhurmuhurbrahmacaryasamAdhisthAnAni prakAzitAni, muhurmuhurdUSaNAnyuktAni, tadatra zIle'tyantapAlanAdaraprakAzanAya, na tu punaruktidoSo jnyeyH| ityahaM bravImIti sudharmAsvAmi jambUsvAminaM prAha // 17 // iti brahmacaryasamAdhisthAnAravyamadhyayanaM SoDaza saMmpUrNam // 17 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM brahmacaryasamAdhisthAnaM SoDazaM sampUrNam // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath saptadazaM pApazramaNIyamadhyayanaM prArabhyate // SoDaze'dhyayane brahmacaryaguptayaH prakAzitAH, tA guptayastu pApasthAnavarjanAdeva bhavanti / tasmAtpApasthAnasevanAtyApazramaNo bhavati / tataH pApazramaNajJAnArthaM saptadazamadhyayanaM prakAzyate / iti SoDaza-saptadazayoH sambandhaH // --.. je kei u pavvaie niyaMThe, dhammaM suNittA viNaovavanne / sudulahaM lahiuM bohilAbhaM, viharejja pacchA ya jahAsuhaM tu // 1 // yaH kazcitpravrajito-gRhItadIkSo nirgranthaH sAdhuH pUrvaM dharma-zrutacAritrarUpadharmaM zrutvA, vinayaM-jJAnadarzanasevanarUpamupapannaH-prAptaH san, punaryaH sAdhuH sutarAmatizayena durlabhaM sudurlabhaM bodhilAbhaM-zrItIrthaGkarasya dharmaM samyaktvaM labdhvA, pazcAdyathAsukhaM-yathecchaM nidrAvikathApramAdavattvena vicaret, siMhatvena dharmamaGgIkRtya pazcAcchRgAlavRttyaiva vicaret sa ca pramAdI // 1 // guruNA he ziSya ! tvamadhISvetyuktaH san kiM vakti ? tadAhasijjA daDhA pAuraNaM mi atthi, uppajjaI bhottuM taheva pAuM / / jANAmi jaM vaTTai Ausu tti, kiM nAma kAhAmi sueNa bhaMte // 2 // he guro ! zayyopAzrayo vasatidRDhA, varSAzItAtapapIDAnivRttikarAsti, prAvaraNaM-vastraM zItAdyupadravaharaM zarIrAcchAdakaM 'me' mamAsti vartate / he guro ! punarbhoktuM bhojanam, tathaiva pAtuM pAnaM yogyamupapadyate-milati / he AyuSman ! he bhagavan ! yadvartamAnaM jIvAdivastu vartate tadapyahaM jAnAmi, iti hetorhe bhagavan ! zrutena-siddhAntAdhyayanena kiM kariSyAmi ? atra he bhagavannityAmantraNaM kSepe vartate / ko'rthaH ? ye bhagavanto'dhIyante, teSAmapi nAtIndriyajJAnam, tatki galatAluzoSeNetyadhyavasito'yaM bhavati / sa pApazramaNa ucyate, itIhApi sambadhyate siMhAvalokananyAyena // 2 // je keI pavvaIe, niddAsIle pagAmaso / bhoccA peccA suhaM suvaI, pAvasamaNitti vuccai // 3 // sa pApazramaNa ityucyate / pApazcAsau zramaNazca pApazramaNaH pApiSThasAdhurityarthaH / sa iti kaH ? yaH kazcitpravrajito gRhItadIkSaH san pazcAtprakAmazo'tyantaM bhuktvA, dadhikarambAdikaM bhuktvA, pItvA - dugdhatakrAdikamAcamya nidAzIlo bhUtvA sukhaM pratikramaNAdikriyAnuSThAnamakRtvaiva svapiti, sa samyak sAdhurna bhavedityarthaH // 3 // AyariyauvajjhAehi, suyaM viNayaM ca gAhie / te ceva khisaI bAle, pAvasamaNitti vuccai // 4 // sa pApazramaNa ityucyate / sa iti kaH ? yastAnevAcAryAn gaNavRddhAn, upAdhyAyAn pAThakAn 'khisaI' iti nindate / kiM jAnantyete'jJAH ? ahaM yAdRzamAcAraM sUtrANAmarthaM Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM pApazramaNIyamadhyayanam 17] [ 265 jAnAmi, tAdRzamete AcAryA upAdhyAyA na jAnantItyuktvA nindati / tAn kAn ? yairAcAryairupAdhyAyaizca zrutaM - zAstram, vinayaM ca grAhitaH, zikSitazca tAn prati nindati / iti na jAnAti yadetairevAhaM zikSitaH / etAdRzaH kRtaghnaH pApazramaNaH zramaNAbhAsaH zramaNalakSaNairhInaH zramaNatvaM manyamAnaH pApazramaNa ucyate / kIdRzaH saH ? bAlo'jJAnI nirvivekItyarthaH // 4 // AyariyauvajjhAyANaM, sammaM no paDitappar3a / appaDipUyae thaddhe, pAvasamaNitti vuccai // 5 // jJAnaviSayaM pApazramaNatvamuktvA darzanaviSayamAha-ya AcAryANAM punarupAdhyAyAnAM samyakprakAreNa vaiparItyarAhityena na paritRpyati-prItiM na vidadhAti / punaryo 'rhadAdInAM yathAyogyapUjAyAH parAGmukho bhavati, apratipUjako bhavati / athavopakArakarturapyupakAraM vismArya tasya pratyupakAraM kimapi na karoti, so'pratipUjaka ucyate / punaH stabdho'haGkArI, manasyevaM jAnAti yadahaM mahApuruSo'smi, etAdRzo muniryaH syAt sa pApazramaNa ucyate // 5 // saMmaddamANe pANANi, bIyANi hariyANi ca / asaMjae saMjayamannamANe, pAvasamaNitti vuccaI // 6 // yaH prANAn dvitricaturindriyAn saMmarddamAno'tizayena pIDayan ca punarbIjAni zAligodhUmAdisacittadhAnyAni saMmarddayati, ca punarharitAni dUrvAdIni phalapuSpAdIni saMmaIyati, punaryo'saMyataH sannAtmAnaM saMyataM manyamAnaH, sa pApazramaNa ucyate // 6 // saMthAraM phalagaM pIDhaM, nisejjaM pAyakaMbalaM / appamajjiyamAruhai, pAvasamaNitti vuccai // 7 // punaryaH saMstAraM kambalAdikam, phalakaM paTTikAdikam, pIThaM siMhAsanAdikam, niSIdyate upavizyate iti niSadyA tAM niSadyAM svAdhyAyAtApanAdikriyAyogyAM bhUmim, pAdakambalaM pAdapuJchanamityAdyupakaraNamapramRjya rajoharaNAdinA pramArjanamakRtvA jIvayatanAmakRtvAssrohate sa pApazramaNa ucyate // 7 // 34 davadavassa caraI, patte ya abhikkhaNaM / ullaMghaNe ya caMDeya, pAvasamaNitti vuccai // 8 // punarya AhArAdyarthaM yadA vrajati, tadA dabadaba iti ghAtaiH pRthivIM kuTTayan zIghraM zIghraM vrajati, IryAsamiti na sAdhayati / punarabhIkSNaM vAraMvAraM pramattaH pramAdI sarvAbhiH samitibhirhInaH syAt, apramatto na bhavati / punarya ullaGghanaH, ullaGghayatyajJAnInAmathavA bAlAnAm hAsyAdyavinayakartRRNAMbhApayan svakIyamAcAramatikrAmayatItyullaGghanaH / punaryazcaNDaH krodhAdhmAtacittaH syAt, sa pApazramaNa ucyate // 8 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] [ uttarAdhyayanasUtre paDilehei patte, avaujjhai pAyakaMbalaM / paDilehaNA aNAutte, pAvasamaNi tti vuccaI // 9 // punaH pApazramaNaH sa ucyate / sa iti kaH ? yo vastrapAtrAdikaM nijapakaraNaM pramattaH san pratilekhayati, manovinA pratilekhayatItyarthaH / punarya: pAdakambalaM pAdapuJchanamathavA pAtra - kambalamapojjhati, yatra tatrA'pramArjite'pratilekhite sthale nikSipati / atra pAtrakambalagrahaNena sarvopadhigrahaNaM kartavyam / punaryaH pratilekhanAyAM svakIyasarvopadhipratilekhanAyAmanAyukta AlasyabhAk pratyupekSAnupayukta ityarthaH / etAdRzaH pApazramaNo bhavet // 9 // paDile patte se kiMci hu nisAmiyA / guruM paribhAvae niccaM pAvasamaNi tti vuccaI // 10 // ? sa pApazramaNa ityucyate / saH kaH ? yaH sAdhuryatkiJcidvastUpadhyAdikaM pratilekhayati, tadA kiJcinnizamya pratilekhayati / ko'rthaH ? yadA pratilekhanAvasare kazcidvArtAM karoti tadA tadvArtA zravaNavyagracittaH san pratilekhayatItyarthaH / punaryo gurUnnityaM paribhavati santApayati sa pApazramaNo bhavati // 10 // bahumAI pamuharI, thaddhe luddhe aNiggahe / asaMvibhAgI aciyatte, pAvasamaNi tti vuccaI // 11 // punaryo bahumAyI pracuramAyAyukto bhavati, punaryaH pramukharaH prakarSeNa vAcAlo bhavati, punaryaH stabdho'haGkArI punaryo lubdho lobhI, punaryo'nigrahaH, na vidyate nigraho yasya sonigraho - vazIkRtendriyaH punaryo 'saMvibhAgI guruglAnAdInAmucitAhArAdinA na pratisaMvibhajati / punaryo 'aciyatta' iti gurvAdiSvaprItikartA sa pApabhramaNa ityucyate // 11 // vivAyaM ca udIrei, ahamme attapannA / vuggahe kalahe ratte, pAvasamaNi tti vuccai // 12 // yaH punaretAdRzo bhavati sa pApazramaNa ityucyate / saH kaH ? yo vivAdaM kalahamudIrayati, upazAntamapi punarujjvAlayati / punaryo'dharmo'sadAcArarataH, punarya AptaprajJahA, AptAM sadbodharUpatayA hitAM prajJAM hantItyAptaprajJahA tattvabuddhihantA, punaryo vyudgraho bhavati, vizeSeNodgraho daNDAdiprahArajanitayuddhaM vyudgrahastasmin rataH, tathA punaH kalahe - vAgyuddhe rataH // 12 // athirAsaNe kukkuIe, jattha tattha nisIyaI / AsaNaMmi aNAutte, pAvasamaNi tti vuccai // 13 // punaryo'sthirAsano bhavati, asthiramAsanaM yasya so'sthirAsanaH Asane sthiraM na tiSThatItyarthaH / punaryaH kaukucyikaH, kaukucyaM bhaNDaceSTAdihAsyamukhavikArAdikaM tatkarotIti " Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM pApazramaNIyamadhyayanam 17] [267 kaukucyiko bhaNDaceSTAkArI / punaryo yatra tatra niSIdati, sacittapRthivyAmaprAsukabhUmau tiSThati / punarAsane'nAyukta Asane'sAvadhAnaH sa pApazramaNa ucyate // 13 // sasarakkhapAo suyaI, sijjhaM na paDilehaI / saMthArae aNAutte, pAvasamaNi tti vuccai // 14 // punaH sa pApazramaNa ucyate / saH kaH ? yaH sarajaskapAdaH svapiti, saMstArake rajo'vaguNThitacaraNo'pramRjyaiva zete, punaryaH zayyAM na pratilekhayati, zayyAM vasatimupAzrayaM na samyak pratilekhayati, na pramArjayati / punaryaH saMstArake'nAyuktaH, yadA saMstArake zete tadA pauruSImabhaNitvA'vidhinA'sAvadhAnatvena zete, sa pApazramaNa ucyate // 14 // duddhadahIvigaIo, AhArei abhikkhaNaM / arae a tavokamme, pAvasamaNi tti vuccai // 15 // yo dugdhadadhinI vikRtI abhIkSNaM-vAraMvAramAhArayati, punaryastapaHkarmaNyaratastapaHkarmaNyaratiM dhatte, sa pApazramaNa ityucyate // 15 // 'atyaMtaMmi ya sUraMmi, AhArei abhikkhaMNa / coIo paDicoeI, pAvasamaNi tti vuccai // 16 // punaryaH sUrye'stamite sati abhIkSNaM pratidinamAhArayati, AhAraM karoti, punaryazcoditaH preritaH san praticodayati, kenacid gItArthena zikSitaH san taM punaH pratizikSayati sa pApazramaNa ucyate // 16 // AyariyapariccAI, parapAsaMDasevaI / gANaMgaNie dubbhUe, pAvasamaNi tti vuccaI // 17 // punarya AcAryaparityAgI, AcAryAn prityjtiityaacaaryprityaagii|aacaaryaa hi sarasAhAramaparebhyo glAnAdibhyo dadati, asmabhyaM ca vadati tapaH kurvantvityAdi gurUNAM dUSaNaM datvA pRthagbhavati / punaryaH parapAkhaNDAn sevate iti parapAkhaNDasevakaH, pareSu pAkhaNDeSu mRduzayyAdisukhaM dRSTvA tAn sevate / punaryo gANaMgaNiko bhavati, gaNAGgaNaM SaNmAsAbhyantara eva saGkrAmatIti gANaMgaNikaH, ata eva durbhUto durAcAratayA nindanIya ityarthaH, sa pApazramaNa ucyate // 17 // ---- sayaM gehaM pariccajja, paragehaMsi vAvare / nimitteNa ya vavaharaI, pAvasamaNi tti vuccai // 18 // yaH punaH svayaM - svakIyaM gRhaM - dIkSAM gRhItvA pUrvamekaM tyaktvA parasyAnyasya gRhasthasya gRhe paragRhe vyApriyate, AhArArthI san tatkAryANi kurute / punaryo nimittena zubhAzubha Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268] [uttarAdhyayanasUtre kathanena vyavaharati dravyamarjayati, athavA gRhasthAdinimittaM vyavaharati, krayavikrayAdikaM kurute, sa pApazramaNa ityucyate // 18 // sannAipiMDaM jemeI, nicchai sAmudANiyaM / gihinisijjaM ca vAhei, pAvasamaNi tti vuccaI // 19 // yaHpunaH svjnyaatipinnddNsvkiiybndhubhittmaahaarNbhungkte|raagpinnddNbhungkte ityarthaH / punaryaH sAmudAyikam, samudAye bhavaM sAmudAyikam, gRhAdgRhAdgRhItaM bhaikSyaM necchati na vaanychti|punryo gRhiniSadyAm, gRhiNo niSadyA gRhiniSadyA,gRhasthasya gRhegatvA palyaGkAdikaM vAhayatyArohayati, maJcamaJcikApIThikAdiSu tisstthtiityrthH|spaapshrmnn ucyata iti // 19 // eyArise paMcakusIlasaMvuDe, rUvaMdhare muNipavarANa hiTThime / ayaMsi loe visameva garahie, na se ihaM neva parattha loe // 20 // etAdRzo rUpadharo muniveSadhArI,saihAsmin lokena, tathA paraMmi-parasmin loke'pi na, sa gRhastho'pi na bhavati, sAdhurapi na bhavati, ubhayato'pi bhraSTa ityarthaH / sa kIdRzaH? paJcakuzIlasaMvRtaH, paJca ca te kuzIlAzca paJcakuzIlAstadvadasaMvRto'jitendriyaH, atra prAkRtatvAdakAralopaH / athavA paJcakuzIlaiH saMvRtaH sahitaH, yAdRzA jinamate paJca kuzIlAstanmadhyavartItyarthaH / yaduktam - "osanno pAsattho, hoi kusIlo taheva saMsatto / ahacchaMdovi ya ee, avaMdaNijjA jiNamayaMmi // 1 // " pApazramaNo'pyavandanIya eva / punaH kIdRzaH? munipravarANAM pradhAnamunInAM madhye'dhaH sthitaH sa pApazramaNa etasmin loke viSamiva garhito, viSamiva nindyo, viSavat tyAjya ityarthaH // 20 // je vajjae ee sayA udose, se suvvae hoi muNINa mjjhe| ayaMsi loe amayaMva pUie, ArAhae logamiNaM tahA pare ||21||ttibemi // ___ya 'ee' ityetAn doSAn sarvadA varjayet, sa suvrataH, suSTha vratAni yasya sa suvrato mahojjvalavratadhArI, sarvamunInAM madhye etasmin loke'mRtamiva pUjito bhavet, sarvamunInAmAdaraNIyaH syAt, punaH suvrataH sAdhurasmin loke, tathA paratra parabhave'pyArAdhakaH syAdityaha bravImi // 21 // iti pApazramaNIyamadhyayanaM saptadazam // 17 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM pApazramaNIyAkhyaM saptadazamadhyayanaM sampUrNam // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanaM prArabhyate // saptadaze'dhyayane pApasthAnakanivAraNamuktam, tatpApasthAnanivAraNaM saMyamavato bhavati / sa ca saMyamo hi bhogajayAt RddhestyAgAcca bhavati / sa ca bhogatyAgaH saMyatarAjarSidRSTAntenASTAdazAdhyayanena dRDhayati / iti saptadazASTAdazayoH sambandhaH / kaMpille nayare rAyA, udiNNabalavAhaNe / nAmeNaM saMjae nAma, migavvaM uvaNiggae // 1 // hayANIe gayANIe, rahANIe taheva ya / pAyattANIe mahayA, savvao parivArie // 2 // kAmpilye nagare rAjAbhUt / kIdRzaH sa rAjA? nAmnA saMyata iti nAma prsiddhH| punaH kIdRzaH ? udIrNabalavAhanaH, udIrNamudayaM prAptaM balaM yeSAM tAnyudIrNabalAni, udIrNabalAni vAhanAni yasya sa udIrNabalavAhanaH / athavA balaM caturaGgaM gajAzvarathasubhaTarUpam, vAhanamzibikAvesarapramukham, balaM ca vAhanaM ca balavAhane, udIrNe udayaM prApte balavAhane yasya sa udIrNabalavAhanaH |s saMyato rAjA mRgavyAmupanirgato-nagarAdAkSeTake gataH, mRgavyA AkSeTaka ucyate // 1 // punaH kIdRzaH saMyato nRpaH ? hayAnAmanIkaM tena hayAnIkena ghoTakakaTakena, tathA punargajAnIkena-kuJjarakaTakena, tathaiva sthAnIkena, punarmahatA pracureNa pAdAtyanIkena sarvataH parivAritaH sarvaparivArasahitaH // 2 // yugmm|| mie chubhittA hayagao, kNpillujjaannkesre| bhIe saMte mie tattha, vahei rasamucchie // 3 // sa saMyato nRpo haye gato'zvArUDhastatra kAmpilyodyAne kesaranAmni pUrva mRgAn kSiptvAprerayitvA azvena trAsayitvA tAn mRgAn vadhyati / kIdRzaH saMyataH ? rasamUrchitaH, rasasteSAmAsvAdAnubhavastatra lolupaH, kIdRzAn mRgAn ? bhItAn, punaH kIdRzAn ? glAni prAptAn // 3 // aha kesaraMmi ujjANe, aNagAre tavodhaNe / sajjhAyajjhANasaMjutte, dhammajjhANaM jhiyAyaI // 4 // atha mRgANAM trAsamAraNotpAdanAnantaram, kesare udyAne'nagAro dharmadhyAnamAjJAvicayAdikaM dhyAyati, dharmadhyAnaM cintayati / kathaMbhUto'nagAraH ? tapodhanastapa eva dhanaM yasya sa tapodhanaH, punaH kIdRzaH ? svAdhyAyadhyAnasaMyuktaH // 4 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] [ uttarAdhyayanasUtre apphovamaMDavaMmi, jhAya khaviyAsave / tassAgae mie pAsaM, vahei se narAhive // 5 // 'apphovamaMDavaMmi' iti vRkSAdyAkIrNo 'phovaH sa cAsau maNDapazcAphovamaNDapastasminnaphovamaNDape, nAgavallIdrAkSAdibhirveSTite sthAne ityarthaH / tasmin vRkSanikuJje latAveSTite sonagAro 'pphovamaMDape sthito dhyAnaM dhyAyati, dharmadhyAnaM cintayati / kIdRzaH so'nagAra ? kSapitAzravaH, kSapitA- niruddhA AzravA yena sa kSapitAzravo niruddhapApAgamanadvAraH / atra pUrvagAthAyAmapi dhyAnaM dhyAyatItyuktam, punarapi yaduktaM tadatyantAdarakhyApanArtham sa narAdhipaH saMyato bhUpastasya dharmadhyAnaparAyaNasya sAdhoH pArzve AgataM mRgaM hanti sma // 5 // aha Asagao rAyA, khippamAgamma so tarhi / e mie upAsittA, aNagAraM tattha pAsaI // 6 // - athAnantaramazvagato'zvArUDhaH sa saMyato rAjA tatra - tasmin latAgRhe kSipraM zIghramAgatya hataM mRgaM dRSTvA tatrAnagAraM sAdhuM pazyati // 6 // aha rAyA tattha saMbhaMto, aNagAro maNAhao / - mae u maMdapuNNeNaM, rasagiddheNa ghittuNA // 7 // athAnantaraM tatra - tasmin sthAne sa saMyato rAjA sambhrAnto munidarzanAdbhIta ityarthaH, manasyevaM cintayati sma / mayA mandapuNyena-nyUnabhAgyenA'nagAraH sAdhuranAhato'lpenAhato'bhUt, stokena Talita ityarthaH / mayA pApenAyaM sAdhurmArita evAbhUdityarthaH / kIdRzena mayA ? rasagRddhena mAMsAsvAdalolupena, punaH kIdRzena mayA ? 'ghittuNA' ghAtakena - jIvahananazIlena // 7 // AsaM visajjaittA NaM, aNagArassa so nivo / viNaNaM vaMda pAe, bhagavaM ittha me khame // 8 // sa nRpo'nagArasya vinayena pAdau vandate / kiM kRtvA ? azvaM visRjya, Namiti vAkyAlaGkAre, ghoTakaM tyaktvA / punaH sa nRpa iti vakti-he bhagavan ! ' ittha' ityatra mRgavadhe me'parAdhaM kSamasva, aparAdhamiti padamadhyAhAryam // 8 // aha moNeNa so bhayavaM, aNagAre jhANamassie / rAyANaM na paDimaMtei, tao rAyA bhayaduo // 9 // atha rAjJA munezcaraNavandanA kRtA, tato'nantaraM sa bhagavAn jJAnAtizayayukto'nagAraH sAdhu mauna dhyAnamAzritaH san, piNDastha- padastha - rUpastha-rUpAtItAdikaM dhyAyan, athavA dharmadhyAnamAzritaH san rAjAnaM saMyatabhUpaM prati na nimantrayati na jalpayati / tatastasmAtkAraNAnmunerabhASaNAdrAjA bhayaduto - bhayabhrAnto'bhUt iti vakti ca // 9 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [271 saMjao ahamassIti, bhayavaM vAharAhi me| kuddhe teeNa aNagAre, Dahijja narakoDio // 10 // kiMvakti? tadAha-rAjA manasyevaM jAnAtisma, ayaM sAdhuA~ nIcaM jJAtvA kiJcidvirUpaM tvaritaMmA kuryAt, tasmAt svakIyaM nRpatvaM svanAmasahitamavAdIditi bhaavH|hebhgvnhNsNyto rAjAsmi, iti hetorhe bhagavan ! me vyAhara mAM jalpaya / he svAmin ! bhavAdRzaH sAdhuH kruddhaH san tejasA-tejolezyAdinA narakoTiM dahet, tasmAt svAminA krodho na vidheyaH // 10 // abhao patthivA tubbhaM, abhayadAyA bhavAhi ya / aNicce jIvalogaMmi, kiM hiMsAe pasajjasi // 11 // tadA munirAha-he pArthiva ! tubhyamabhayaM - bhayaM mA bhavatu / tvamapyabhayadAtA bhavAhi' iti bhava / ca iti pAdapUraNe / jIvAnAmabhayadAnaM dehi, jIvAnAM hiMsAM mA kurvityarthaH / he rAjannanitye jIvaloke - saMsAre 'kimi' ti kimarthaM hiMsAyAM prasaJjasi ? prakarSeNa sajjo bhavasi ? jIvalokasyAnityatve tvamapyanityo'si |kimrthN prANivadhaM karoSItyarthaH // 11 // jayA savvaM pariccajja, gaMtavvamavasassa te / aNicce jIvalogaMmi, kiM rajjaMmi pasajjasi // 12 // he rAjan ! yadA sarvamantaHpurAdikaM koSThAgArabhANDAgArAdikaM parityajya 'te' tava paraloke gantavyaM vartate / kathaMbhUtasya te ? avazasya-paravazasya, maraNasamaye jIvo jAnAti na mriyate, paraM kiM karoti ? jIvaH paravazaH san svecchAM vinaiva mriyate / yaduktaM "savve jIvAvi icchaMti, jIviDaM na marijjauM // " [da.vai. 6-11] tena he nRpa ! tava sarvaM parityajya martavyamasti, tadA'nitye jIvaloke'nitye saMsAre kiM rAjye prasajjasi-prasaGgaM karoSi-gRddho bhavasi iti // 12 // jIviyaM ceva rUvaM ca, vijjusaMpAyacaMcalaM / jattha taM mujjhasi rAyaM, peccatthaM nAvabujjhasi // 13 // he rAjan ! jIvitamAyuH ca punA rUpaM zarIrasya saundarya vidyutsampAtacaJcalaM vartate, vidyutaH sampAtazcalanaM tadvaccaJcalaM vartate / he rAjan ! yatra yasminnAyuSi rUpe ca tvaM mujhase mohaM prApnoSi, pretyArtha -- paralokArthaM ca nAvabudhyase-na jAnAsi // 13 // dArANi ya suyA ceva, mittA ya taha baMdhavA / jIvaMtamaNujIvaMti, mayaM nANuvvayaMti ya // 14 // 1 sarve jIvA api icchanti, jivituM, na martum // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] [uttarAdhyayanasUtre he rAjan ! dArA:-striyaH, ca punaH sutA-AtmajAH, punarmitrANi,tathA bAndhavA jJAtayo bhrAtRpramukhAH, ete sarve'pi jIvantaM manuSyamanujIvanti, jIvato - dhanavataH puruSasya pRSTe udarapUrti kurvanti, tasya dravyaM bhuJjatItyarthaH / paraM taM puruSaM mRtaM nAnuvrajanti, mRtasya tasya puruSasya pRSTe ke'pi na vrajantItyarthaH / tadA'nyad gRhAdikaM kiM punaH saha yAsyatIti ? ataH kRtajeSvAdaro na vidheyaH, tasmAtparikare ko rAgaH kartavyaH // 14 // nIharaMti mayaM puttA, piyaraM paramadukkhiyA / piyaro vi tahA putto, baMdhU rAyaM tavaM care // 15 // he rAjan ! putrA mRtaM pitaraM nIharanti-gRhAniSkAsayanti / kIdRzAH putrAH ? paramaduHkhitA atyantaM zokArditAH, pitaro'pi-janakA api, tathA tena prakAreNa putrAn mRtAnniSkAsayanti / evaM bAndhavA bAndhavAn mRtAniSkAsayanti / tasmAdevaM jJAtvA he rAjaMstapazcarettapaH kurvityarthaH // 15 // tao teNajjie davve, dAre ya prikkhie| kIlaMta'nne narA rAyaM, haTTatuTThamalaMkiyA // 16 // tato niHsaraNAnantaraM tenaiva pitrAdyarjitadhanena, ca punardAreSu-strISu he rAjan ! anye narAH krIDanti, svAmini mRte sati tasya dhane tasya strISu cApare manuSyA hRSTatuSTaM yathA syAttathA harSitAH santuSTAH santo'laGkRtA alaGkArayuktAH santazca krIDAM kurvanti / kathaMbhUte dhane ? parirakSite, samastaprakAreNa caurAgnipramukhebhyo rakSite / yAvatsa jIvati tAvaddhanasya strINAM ca rakSAM kurute, mRte satyanye bhuJjanti, dhanastrIpramukhAH padArthAstatraiva tiSThanti, na ca sArthe samAyAnti / ko'rthaH ? varAko jano duHkhena davyamutpAdya yatnena rakSati, dArAnapi jIvitavyamiva rakSati, alaGkArairnavai raJjayati / tasmin mRte sati tenaiva vittena taireva dAraizca, anye hRSTAH-zarIre pulakAdimantaH, tuSTA-AntaraprItibhAjo'laGkRtA vibhUSitAH santo ramante, yata IdazI bhavasthitirasti / tato he rAjaMstapazcarettapaH kuryAditi sambandhaH // 16 // teNAvi jaM kayaM kamma, suhaM vA jai vA duhaM / kammuNA teNasaMjutto, gacchaI u paraM bhavaM // 17 // tenApi maraNonmukhena jIvena yacchubhaM karma, athavA'zubhaM karma kRtaM bhavet, sukhaM duHkhaM vopArjitaM syAt, tena zubhAzubhalakSaNena karmaNA saMyuktaH san sa jIvaH parabhavaM gacchati, etAvatA jIvasya sArthe'nyatkimapi nAyAti, svopArjitaM zubhAzubhaM karma sArthe samAgacchati // 17 // soUNa tassa so dhammaM, aNagArassa aNtie| mahayA saMveganivveyaM, samAvanno narAhivo // 18 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [273 ___sa saMyato rAjA 'mahayA' iti mahAsaMveganirvedaM samApannaH, saMvegazca nirvedazca saMveganirvedam saMvegaH-mokSAbhilASaH,-nirvedaH-saMsArAdudvignatA, sa rAjA ubhayaM prApta ityarthaH / kiM kRtvA ? tasyAnagArasya sAdhorantike - samIpe dharmaM zrutvA // 18 // saMjao caiuM rajjaM, nikkhaMto jiNasAsaNe / gaddabhAlissa bhagavao, aNagArassa aMtie // 19 // saMyato rAjA gardabhAlinAmno'nagArasyAntike - samIpe jinazAsane - vItarAgadharme niSkrAntaH samAgataH, saMsArAd gRhAcca niHsRtaH, jainI dIkSAmAzritaH / kiM kRtvA ? rAjyaM tyaktvA // 19 // ciccA TuM pavvaIo, khattio pribhaasii| jahA te dIsaI rUvaM, pasannaM te tahA maNo // 20 // atra vRddhasampradAyo'yamasti-sa saMyatarAjarSirgardabhAlinAmAcAryasya ziSyo jAtaH, pazcAd gItArtho jAtaH, samastasAdhvAcAravicAradakSo gurorAdezenaikAkI viharanekasmin grAme ekadA smaagto'sti|ttr grAme kSatriyarAjarSimilitaH,sa kSatriyasAdhaHsaMyatamaniM prtibhaasstevdti|prNs kSatriyamuniH kIdRzo'sti ? sa hi pUrvajanmani vaimAnika AsIt, tatazcyutvaikasmin kSatriyakule samutpannaH, tatra kutazcittathAvidhanimittadarzanAdutpannajAtismRtistataH samutpannavairAgyo rAjyaM tyaktvA pravajitaH, sa kSatriyo rAjarSiranirdiSTanAmA kSatriyajAtiviziSTatvAta kSatriyamanirjAtismatijJAnavAna.sa saMyataM maniM dRSTvA paribhASate saMyatasya jJAnaparIkSAM kartuM, saMyatamunimityadhyAhAraH / kiM paribhASate ? tadAha-he sAdho ! yathA yena prakAreNa 'te'tava rUpaM - bAhyAkAraM dRzyate, tathA tena prakAreNa tava manaH prasannaM -vikArarahitaM vartate / antaHkAluSye hyevaM prasannatA'sambhavAt // 20 // punaH kiM paribhASate ? ityAha- .. kiM nAme ki gotte, kassaTTAe va mAhaNe / kahaM paDiyarasi buddhe, kahaM viNIe tti vuccasi // 21 // he sAdho ! tava kiM nAma ? tava kiM gotram ? punaH 'kassaTTAe' iti kasmai arthAya vA tvaM mAhanaH pravrajito'si ? he sAdho ! tvaM buddhAn kathaM praticarasi ? tvamAcAryAn kena prakAreNa sevase ? punarhe sAdho ! tvaM kathaM vinIta ityucyase ? ahaM tvAM pRcchAmi // 21 // .....saMjao nAma nAmeNaM, tahA gotteNa goyamo / gaddabhAlI mamAyariyA, vijjAcaraNapAragA // 22 // atha kSatriyasAdhoH praznAntaraM saMyatasAdhuruvAca / he sAdho ! ahaM saMyata iti nAmnA'bhidhAnena nAma prasiddho'smi / tathA punarahaM gotreNa gautamo'smi / mamAcAryA guravo grdbhaali35 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274] [ uttarAdhyayanasUtre nAmAnaH / kIdRzA mama guravaH ? vidyAcaraNapAragAH, vidyA ca caraNaM ca vidyAcaraNe, tayoH pAragA vidyAcaraNapAragAH / vidyA- zrutajJAnaM, caraNaM cAritram, tayoH pAragAminaH / ayamAzayaH - ahaM tairgardabhAlinAmAcAryairjIvaghAtAnnivartitaH, tannivRttau muktiphalamuktaM ca / tatastadarthaM mAhano'smi / yathA 'tadupadezaM ( tathA ) gurun praticarAmi, tadupadezasevanAcca vinIto'smIti bhAvaH // 22 // atha tadguNabahumAnato'pRSTo'pi kSatriyamunirAha kiriyaM 1 akiriyaM 2 viNayaM 3, annANaM 4 ca mahAmuNI / eehiM cauhiM ThANehiM, meyane kiM pabhAsaI // 23 // he saMyatamahAmune ! etaizcaturbhiH sthAnairmithyAtvAdhArabhUtairhetubhiH kRtvA meyajJAH kiM prabhASante ? meyaM jIvAdivastu jAnantIti meyajJA:- padArthajJAH kutIrthyA vAdinaH kutsitaM prajalpante / etAvatA etaizcaturbhirhetubhirmithyAtvinaH sarve triSaSTyuttaratrizatabhedAH (363) pAkhaNDino yathAvasthitatatvamajAnAnA yathAtathA pralApinaH santi, te tvayA jJAtavyAH / tAni kAni catvAri sthAnAni ? kriyA jIvAdisattArUpA 1, pazcAdakriyA jIvAdipadArthAnAmakriyA nAstitvarUpA 2, vinayaM sarvebhyo namaskArakaraNam 3, ajJAnaM sarveSAM padArthAnAmajJAnaM bhavyam 4, ete hyekAntavAditvena mithyAtvino jJeyAH / kutsitabhASaNaM hyeteSAM vicArasyA'sahatvAt / yato hi sarvathA sarvatra sattAyAH satvAtsarvatra jIvaH syAt, ajIve'pi jIvabuddhiH syAt 1 / punarnAstitve Atmano nAstitve'sya pramANabAdhitatvAcca jIvAjIvayorubhayorapi sAdRzyaM nAstitvaM syAt 2 / sarvatra vinaye kriyamANe nirguNe vinayasyA'zubhaphalatvAt, vinayo'pi sthAne eva kRtaH phaladaH, tasmAdekAntaM vinayo'pi na zreSThaH 3 / ajJAnaM hi muktisAdhane kAraNaM nAsti, mukterjJAnasyaiva kAraNatvAt heyopAdeyapadArthayorapi jJAnaiva sAdhyatvAt, jJAnaM vinA hitamapi na jAnAti, tasmAdajJAnamapi na zreSTham 4 / tasmAtkriyAvAdinaH 1, akriyAvAdinaH 2, vinayavAdinaH 3, ajJAnavAdinazca 4, sarve'pyete ekAntavA - dino mithyAtvanaH kutIrthinaH kutsitabhASiNo jJeyAH / eteSAM pAkhaNDinAM sarve bhedAH (363) triSaSTyuttaratrizatapramitA bhavanti / tatra kriyAvAdinAM 180, akriyAvAdinAM 84, vinayavAdinAM 32, ajJAnavAdinAM 67, kutsitabhASitaM hi na caitat svAbhiprAyeNa, kintu bhagavadvacasaiteSAM kutsitabhASitam // 23 // tadAha ii pAukare buddhe, nAyae parinivvue / vijjAcaraNasaMpanne, sacce saccaparakkame // 24 // ityete kriyAvAdinaH kutsitaM prabhASante, ityevaMrUpaM vacanaM buddho-jJAtatattvo jJAtakaH zrImahAvIraH prAdurakarot prakaTIcakAra / kIdRzo jJAtakaH ? parinirvRtaH, kaSAyAbhAvAt 1 tadupadezAnusArato - mu0 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [275 pari-samantAcchItIbhUtaH, punaH kIdRzo jJAtakaH ? vidyAcaraNasampannAH, vidyAzabdena kSAyakottamajJAnam, caraNaM-yathAkhyAtacAritram, tAbhyAM sampannaH- sahitaH, punaH kIdRzaH ? satyaH satyavacanavAdI, punaH kIdRzaH? satyaparAkramaH satyavIryasahitaH // 24 // teSAM phalamAha - paDaMti narae ghore, je narA pAvakAriNo / divvaM ca gaI gacchaMti, carittA dhammamAriyaM // 25 // punaH kSatriyamunirvadati, he mahAmune ! ye pApakAriNo narAH pApamasatprarUpaNaM kurvantItyevaMzIlAH pApakAriNo ye narA bhavanti, te narA ghore-bhISaNe narake patanti, ca punardharma satyaprarUpaNArUpaM carittA' ArAdhya divyAM-divaH sambandhinImuttamAM gatiM gacchanti / kathaMbhUtaM dharmaM ? 'AriyaM' Arya vItarAgoktamityarthaH / atra pApamasatyavacanaM jJeyam, dharmaM ca satyavacanaM jJeyam / evaM jJAtvA bho saMyata ! bhavatA satyaprarUpaNApareNaiva bhAvyamityarthaH // 25 // kathamamI pApakAriNaH? ityAha mAyAvuiyameyaM tu, musA bhAsA niratthiyA / saMjamamANo vi ahaM, vasAmi iriyAmi ya // 26 // etakriyA'kriyAvinayA'jJAnavAdinAM mAyoktam, mAyayA-kapaTenoktaM mAyoktaM zAThyoktaM jJeyam, ete sarve'pi kapaTena mRSAM bhASante ityarthaH / eteSAM kriyAvAdinAM tu tasmAtkAraNAnmRSA bhASA-asatyA bhASA nirarthakA satyArtharahitA / api nizcayena tenaiva kAraNena he sAdho ! saMyacchana pApAnnivartitaH sana, teSAM pAkhaNDinAmasatprarUpaNAto nivartitaH sannahaM vasAmi. niravadyopAzrayAdau tiSThAmi / atrAhaM pAkhaNDinAM vAkyarUpapApAnnivattaH san tiSThAmItyuktam, tattasya sthirIkaraNArtham / yathAhamasatprarUpaNAto nivRttastathA tvayApi nivartitavyamityarthaH / yataH sAdhuH svayaM sAdhumArge sthito'paramapi sAdhumArge sthApayati / ca punarhe sAdho ! ahaM 'iriyAmi' ti IryayA gacchAmi, gaucaryAdau bhramAmi // 26 // savve te viiyA majhaM, micchAdiTThI aNAriyA / vijjamANe pare loe, sammaM jANAmi appagaM // 27 // he sAdho ! te sarve'pi kriyA'kriyAvinayA'jJAnavAdinazcatvAro'pi pAkhaNDino mayA viditA - jnyaataaH|ete catvAro'pi mithyAdRSTayo-mithyAdarzanayuktAH |punrete catvAro'pyanAryA anAryakarmakartAraH, samyagmArgavilumpakAH / mayaite yAdRzAH santi tAdRzA jJAtAH / puna: mune ! paraloke vidyamAne samyakprakAreNa 'appagaM' AtmAnaM svasya parasya ca jAnAmi / AtmA paralokAdAgatastato'haM paralokamAtmAnaM ca samyag jAnAmi / tena kutIthino'pi samyag jJAtAH, tena kutIthinAM saGgaM na karomi // 27 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276] [uttarAdhyayanasUtre kathaM jAnAmItyAha ahamAsi mahApANe, juimaM varisasaovame / ... jA sA pAlI mahApAlI, divvA varisaMsaovamA // 28 // he mune ! ahaM mahAprANe vimAne paJcame brahmaloke deva Asam / kathaMbhUto'haM ? dyutimAn, dyutividyate yasya sa dyutimAMstejasvI / punaH kathaMbhUto'haM ? varSazatopamo varSazata jIvinaH puruSasyopamA yasyAsau vrssshtopmH| ko'rthaH ? yatheha varSazatajIvIdAnI paripUrNAyurucyate, tathAhaM tatra vimAne paripUrNAyurabhavam / tatra yA pAlimahApAlizca, sA divyA sthitirme'bhUditi zeSaH / pAlizabdasya ko'rthaH ? pAliriva pAlirjIvitajaladhAraNAt, pAlizabdena bhavasthitiH kathyate, sA ceha palyopamapramANA, mahApAliH sAgaropama pramANA sthitiH kathyate / divi bhavA divyA, devasambandhinI sthitirityarthaH / kathaMbhUtA pAlimahApAlizca ? varSazatopamA, varSazataiH kezoddhArahetubhirupamIyate yA sA varSazatopamA, dvividhApi divyA bhavasthitistatrAsti / paraM me mahApAlidivyA bhavasthitirAsIdityAmnAyaH, dazasAgarAyurahamAsamityarthaH // 28 // se cue baMbhalogAo, mANussaM bhvmaago| appaNo ya paresiM ca, AuM jANe jahA tahA // 29 // 'se' iti so'hamityadhyAhAraH so'haM brahmalokAtpaJcamadevalokAccyutaH san mAnuSyaM bhavaM narasambandhijanma samAgataH, Atmanazca punaH pareSAM ca yathA 'yathAyurjIvitaM vartate tathA jAnAmi, yasya mAnavasya yena prakAreNAyurasti, tasya tena prakAreNa sarvaM jAnAmi, paraM viparItaM na jAnAmi, satyaM jAnAmi // 29 // nANAruiM ca chaMdaM ca, parivajjejja saMjae / aNaTThA je ya savvatthA, ii vijjAmaNusaMcare // 30 // he mune ! saMyatasAdho ! nAnAruciM-kriyAvAdyAdimataviSayamabhilASaM parivarjayeH / ca punazchandaH- svamatikalpitAbhiprAyaM nAnAvidhaM parivarjayeH / ca punarye'narthA anarthahetavo ye sarvArthA azeSahiMsAdayo gamyatvAttAn parivarjayeriti sambandhaH / ityevaMrUpAM vidyAM samyagjJAnarUpAmanulakSyIkRtya saJcarestvaM saMyamAdhvani yaayaaH|ahmpiiti vidyAM - jJAnaM jJAtvAGgIkRtya saMyamamArge yAmIti tvayApi tathaiva saJcaritavyamiti hArdam // 30 // paDikkamAmi pasiNANaM, paramaMtehiM vA punno| aho uThThi ahorAyaM, ii vijjA tavaM cre||31|| punaH svAcAraM vakti-he mune ! ahaM 'pasiNANaM' iti prAkRtatvAdvibhaktivyatyayaH / praznebhyaH- zubhAzubhasUcakAGgaSThAdipRcchAbhyaH pratikramAmi - parAGmukho bhavAmi / vAthavA 1 tthaa-D.L.|| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [277 punaH paramantrebhyaH pratikramAmi pratinivarte, parasya - gRhasthastha mantrANi - kAryAlocanAni tebhyaH paramantrebhyaH, ebhyaH sarvebhyaH parAGmukho bhavAmi |'aho' iti Azcarye, ahorAtramutthito dharmaM pratyudyataH kazcideva mahAtmaivaMvidhaH syAt, iti vidanniti jAnastapazcareH, na tu praznamantrAdike careH // 31 // jaM ca me pucchasi kAle, sammaM suddheNa ceyasA / tAI pAukare buddhe, taM nANaM jiNasAsaNe // 32 // atha saMyatamuninA pRSTam, tvamAyuH kathaM jAnAsi ? tadA punaH kSatriyamunirAha-he saMyata ! tvaM mAM kAle iti kAlaviSayamAyurviSayaM jJAnaM pRcchasi / kIdRzastvaM ? samyak zuddhenanirmalena cittenopalakSitaH, 'tami' ti sUtratvAttad jJAnaM buddhaH zrImahAvIraH, athavA buddhaH zrutajJAnavAn prAdurakarot, punastacca jJAnaM zrIjinazAsane jAnIhi / nAparasmin kutrApi darzane'sti / tato'haM tatra sthitaH, tatprasAdAd buddho'smIti bhAvaH // 32 // kiriyaMca royae dhIro, akiriyaM privjje| diTThIe diTThIsaMpanne, dhammaM cara suduccaraM // 33 // dhIro'kSobhyaH kriyAM jIvasya vidyamAnatAM-jIvasattAM rocayati, svayaM svasmai abhilaSayati, tathA parasmai apyabhilaSayatItyarthaH / athavA kriyAM-samyaganuSThAnarUpAM pratikramaNapratilekhanArUpAM mokSamArgasAdhanabhUtAM jJAnasahitAM kriyAM rocayati / punarakriyAM jIvasya nAstitvaM -jIve jIvasyA'vidyamAnatAM parivarjayet, athavA akriyAM mithyAtvibhiH kalpitAM kaSTakriyAmajJAnakriyAM parityajet |punrdhaarH pumAn dRSTyA-samyagdarzanAtmikayA dRSTisampanno bhavati / dRSTiH- samyagjJAnAtmikA buddhistayA sampanna:- sahito dRSTisampannaH, samyagdarzanena samyagjJAna-sahitaH ityarthaH / tasmAttvamapi samyagjJAnadarzanasahitaH san suduzcaraM kartumazakyaM dharmaM - cAritradharmaM cara-aGgIkuru // 33 // atha kSatriyamuniH saMyatamuni prati mahApuruSANAM dharmamArgapravartitAnAM dRSTAntena dRDhIkaroti / eyaM puNNapayaM soccA, atthadhammovasohiyaM / bharahovi bhArahaM vAsaM, ciccA kAmAI pavvae // 34 // he mune ! bharato'pi bharatanAmA cakryapi bhArataM kSetraM SaTkhaNDaddhiM tyaktvA, punaH kAmAn - kAmabhogAMstyaktvA pravajito dIkSAM prapanna ityarthaH / kiM kRtvA ? etatpUrvoktaM puNyapadaM zrutvA, puNyaM ca tatpadaM ca puNyapadam, puNyaM-pavitramAnniSkalaGka-nirdUSaNam, athavA puNyaMpuNyahetubhUtam, etAdRzaM padam, padyate jJAyate'rtho'neneti padaM sUtraM jinoktamA-gamam, kriyAvAdyAdinAnArucivarjananivedakazabdasUcanAlakSaNam, tat zravaNaviSayIkRtya |athvaa pUrNa padam, pUrNapadaM sampUrNajJAnam, padazabdena jJAnamapyucyate / kIdRzaM puNyapadam ? arthadharmopazobhitam, arthyate prArthyate ityarthaH, svargApavargalakSaNaH padArthaH, dharmastadupAyabhUtaH Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] [uttarAdhyayanasUtre svargApavargaprAptikAraNabhUtaH, arthazca dharmazcArthadharmoM, tAbhyAmupazobhitamarthadharmopazobhitam / etAdRzaM jinoktaM siddhAntamarthadharmasahitaM zrutvA yadi bharatazcakradharaH sampUrNabharatakSetraM SaTkhaNDasAmrAjyaM tyaktvA dIkSAM jagrAha, tadA tvayApyasmin jinoktAgame calitavyam, 'mahAjano yena gataH sa panthetyuktatvAt / sakalanRpeSu RSabhaputro bharato mukhyastenAyaM mArgaH samAzrita ityarthaH // 34 ||athaatr bharatacakriNaH kathA ayodhyAyAM nagaryAM zrI RSabhadevaputraH pUrvabhavakRtamunijanavaiyAvRttyArjitacakribhogaH prathamacakrI bharatanAmAsti tasya navanidhAnAnAM caturdazaratnAnAM dvAtriMzatsahasranarapatInAM dvisaptatisahasrapuravarANAM SaNNavatikoTigrAmANAM caturazItizatasahasrahayagajarathAnAM SaTkhaNDabharatasyaizvaryaM kurvataH svasampattyanusAreNa sAdharmikavAtsalyaM kurvataH, svayaM kAritASTApadaziraHsaMsthitacaturmukhayojanAyAmajinAyatanamadhyasthApitanijanijavapu:pramANopetazrIRSabhAdicaturviMzatijinapratimAvandanArcanaM samAcarataH zrIbharatacakriNaH paJca puurvlkssaannytikraantaani| ___ anyadA mahAvibhUtyodvartitadehaH sarvAlaGkAravibhUSitaH sa bharatacakrI Adarzabhavane gataH / tatra svadehaM prekSamANasyAGgulIyakaM patitaM, tacca tena na jJAtaM / Adarzabhittau svadehaM pazyatA tena patitA mudrikA svakarAGgalyazobhamAnA dRSTA / tato dvitIyAGgalIto'pi mudrikaa-'pniitaa| sApyazobhamAnA dRSTA / tataH kramAtsarvAGgAbharaNAnyuttAritAni |tdaa svazarIramatIvAzobhamAnaM nirIkSya saMvegamApanazcakrI evaM cintituM pravRttaH / aho ! AgantukadravyairevedaM zarIraM zobhate, na svabhAvasundaram / api caitaccharIrasaGgena sundaramapi vastu vinazyati uktaM ca maNunnaM asaNapANaM, vivihaM khAimasAimaM / / sarIrasaMgamAvannaM, savvaMpi asuI bhave // 1 // varaM vatthaM varaM puSphaM, varaM gaMdhavilevaNaM / vinassae sarIreNa. varaM sayaNamAsaNaM // 2 // nihANaM savvarogANaM, kayagghamathiraM imaM / paMcAsuhabhUamayaM, athakka parikkamaNaM / / 3 / / tata etaccharIrakRte sarvathA na yuktamanekapApakarmakaraNena manuSyajanmahAraNam yata uktam "lohAya nAvaM jaladhau bhinatti, sUtrAya vaiDUryamaNi dRNAti / saccaMdanaM ploSati bhasmaheto-ryo, mAnuSatvaM nayatIndriyArthe // 1 // " ityAdikaM cintayatastasya bharatasya prAptabhAvacAritrasya pravardhamAnazubhAdhyavasAyakSapakazreNiprapannasya kevalajJAnamutpannam zakrastatra samAyAtaH, kathayati ca dravyaliGgaM prapadyasva / yena dIkSotsavaM kromi|tto bharatakevalinAsvamastake paJcamauSTiko locaH kRtaH,zAsanadeva1 bRhacchAntau dvitIyagAthAyAM eSa pATho'sti // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 279 tayA ca rajoharaNopakaraNAni dattAni / dazasahastrarAjabhiH samaM pravrajito bharataH / zeSacakriNastu sahasraparivAreNa pravrajitAH / tataH zakreNa vandito'sau grAmAkaranagareSu bhraman bhavyasatvAn pratibodhayan ekapUrvalakSaM yAvat kevaliparyAyaM pAlayitvA parinirvRtaH / tatpaTTe ca zakreNAdityayazA nRpo'bhiSiktaH / iti bharatadRSTAntaH // 34 // punastadeva mahApuru SadRSTAntena dRDhayati sagaro vi sAgaraMtaM, bharahavAsaM narAhivo / issariyaM kevalaM hiccA, dayAi parinivvuDe // 35 // he mune ! sagaro'pi sagaranAmA narAdhipo'pi dayayA saMyamena parinirvRttaH, karmabhyo muktaH / atra narAdhipazabdena apizabdAd dvitIyazcakravarttyadhikArAdanukto'pi cakryeva gRhyate / kiM kRtvA ? bharatavarSaM - bharata kSetramarthAdbharata kSetrarAjyaM tyaktvA, punaH kevalaM paripUrNamekacchatrarUpamaizvaryaM hitvA-tyaktvA, kIdRzaM bharatavarSaM ? sAgarAntaM samudrAntasahitam cullahimavatparvataM yAvadvistIrNaM bharatakSetrarAjyamityarthaH // 35 // atra sagaracakravartidRSTAntaH, tathAhi ayodhyAyAM nagaryAmIkSvAkukulodbhavo jitazatrunRpo'sti, tasya bhAryA vijayAnAmyasti / sumitranAmA jitazatrusahodaro yuvarAjo vartate, tasya yazomatInAmnI bhAryAsti / jitazatrurAjJyA vijayAnAmnyA caturdazamahAsvapnasUcitaH putraH prasUtaH, tasya nAmA'jita iti dattam, sa ca dvitIyastIrthakara iti / sumitrayuvarAjapalyA yazomatyA sagaranAmA dvitIyazcakravartI prasUtaH / tau dvAvapi yauvanaM prAptau, pitRbhyAM kanyAH pariNAyitAH / kiyatA kAlena jitazatrurAjJA nije rAjye'jitakumAraH sthApitaH, sagarazca yauvarAjye sthApitaH / sahodarasumitrasahitena jitazatrunRpeNa dIkSA gRhItA / ajitarAjJA ca kiyatkAlaM rAjyaM paripAlya tIrthapravartanasamaye svarAjye sagaraM sthApayitvA dIkSA gRhItA / sagarastUtpannacaturdazaratnaH sAdhitaSaTkhaNDabharatakSetro rAjyaM pAlayati / tasya putrAH SaSTisahastrasaGkhyAkA jAtAH, sarveSAM teSAM madhye jyeSTho jahUnukumAro vartate / anyadA jahUnukumAreNa kathaJcitsagaraH santoSitaH / sa uvAca jahUnukumAra ! yattava rocate tanmArgaya ? jahUnuruvAca- tAta ! mamAstyayamabhilASaH / yattAtAnujJAto'haM caturdazaratnasahito'khilabhrAtRparivRtaH pRthvIM paribhramAmi / sagaracakriNA tatpratipannam / prazaste muhurte samaracakriNaH samIpAtsa nirgataH, sabalavAhano'nekajanapadeSu bhraman prApto'STApadaparvate / sainyamadhastAnnivezya svayamaSTApadaparvatamArUDhaH dRSTavAMstatra bharatanarendrakAritaM maNikanakamayaM caturviMzatijinapratimAdhiSThitaM stUpazatasaGgataM jinAyatanam / tatra jinapratimA abhivandya jahUnukumAreNa mantrI pRSTaH, kena sukRtavatedamatIvaramaNIyaM jinabhavanaM kAritam ? mantriNA kathitaM bhavatpUrvajena zrIbharatacakriNeti zrutvA jahUnukumAro'vadat-anyaH kazcidaSTApadasadRzaH parvato'sti ? yatredRzamanyaM caityaM kArayAmaH / catasRSu dikSu puruSAstadgaveSaNAya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280] [uttarAdhyayanasUtre preSitAH, te sarvatra paribhramya samAyAtAH, Ucuzca svAmin ! IdRzaH parvataH kvApi nAsti, jahUnunA bhaNitaM yadyevaM vayaM kurma etasyaiva rakSAm / yato'tra kSetre kAlakrameNa lubdhAH zaThAzca narA bhaviSyanti / abhinavakaraNAtpUrvakRtaparipAlanaM zreyaH / tatazca daNDaranaM gRhItvA samantato'STApadapArzveSu jahunupramukhAH sarve'pi kumArAH khAtuM lgnaaH| tacca daNDaranaM yojanasahasraM bhittvA prAptaM nAgabhavaneSu, tena tAni bhinnAni dRSTvA nAgakumArAH zaraNaM gaveSayanto gatA nAgarAjajvalanaprabhasamIpe, kathitaH svbhvnvidaarnnvRttaantH|so'pi sambhrAnta utthito'vadhinA jJAtvA krodhoddharasamAgataHsagarasutasamIpam bhaNitavAMzca bho bho kiMbhavadbhirdaNDaratnena pRthvI vidAryAsmadbhavanopadavaH kRtaH ? avicAryaM bhavadbhiretatkRtam / yata uktaM 'appavahAe nUNaM hoi, balaM garvitAnAm bhuvarNami / NiyapakkhabaleNaM ciya, paDai payaMgo paIvaMmi // 1 // tato nAgarAjopazamananimittaM janunA bhaNitam bho nAgarAja ! kuru prasAdam, upasaMhara krodhasambharam, kSamasvAsmadaparAdhamekam, na hyasmAbhirbhavatAmupadravanimittametatkRtam, kintvaSTApadacaityarakSArthameSA parikhA kRtA / na punarevaM kariSyAmaH / tata upazAntakopo jvalanaprabhaH svasthAnaM gataH / janukumAreNa bhrAtRNAM pura evaM bhaNitam, eSA parikhA durlaGghyApi jalavirahitA na zobhate, tata imAM nIreNa pUrayAmaH daNDaratnena gaGgAM bhittvA janunA jalamAnItam, bhRtA ca prikhaa| tajjalaM nAgabhavaneSu prAptam, jalapravAhasantrastaM nAganAginIprakaramitastataH praNazyantaM prekSya pradattAvadhijJAnopayogaH kopAnalajvAlAmAlAkulo jvalanaprabha evamacintayat yadaho ! eteSAM janukumArAdInAM mahApApAnAM mayaikavAramaparAdhaH kSAntaH, punaradhikataramupadravaH kRtaH, tato drshyaamyessaamvinyphlm| ___ iti dhyAtvA jvalanaprabheNa tadvadhArthaM nayanaviSA mahAphaNinaH preSitAH, taiH parikhAjalAntanirgatya nayanaiste kumArAH pralokitAH, bhazmarAzIbhUtAzca sarve'pi sagarasutAH / tathAbhatAMstAna vIkSya sainye hAhAravo jAtaH, mantriNoktamete ta tIrtharakSAM karvanto'vazyabhAvitayemAmavasthAM prAptAH sadgatAveva gatA bhaviSyantIti kiM zocyate? atastvaritamitaH prayANaM kriyate, gamyate ca mahArAjacakrisamIpam / sarvasainyena mantrivacanamaGgIkRtam, tatastvaritaprayANakaraNena kramAtprAptaM svapurasamIpe |ttH sAmantAmAtyAdibhirevaM vicAritaM samastaputravadhodantaH kathaM cakriNo vaktuM pAryate ? te sarve dagdhAH, vayaM cAkSatAGgAH samAyAtA etadapi prakAmaM trapAkaram / tataH sarve'pi vayaM pravizAmo'gnau / evaM vicArayatAM teSAM puraH samAyAta eko dvijaH / tenedamuktam-bho vIrAH ! kimevamAkulIbhUtAH ? muJcata viSAdam, yataH saMsAre na kiJcitsukham, duHkhamatyantamadbhutamasti, bhaNitaM ca "kAlaMmi aNAIe, jIvANaM vivihakammavasagANaM / taM natthi saMvihANaM, jaM saMsAre na saMbhavai / / 1 / / " 1 AtmavadhArthaM nUnaM, bhavati balaM garvitAnAM bhuvane / nijapakSabalena caiva, patati pataGgaH pradIpe // 1 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [281 ___ ahaM sagaracakriNaH putravadhavyatikaraM kathayiSyAmi / sAmantAdibhistadvacaH prtipnnm| tataH sa dvijo mRtaM bAlakaM kare dhRtvA muSTo'smIti vadan sagaracakrigRhadvAre gataH / cakriNA tasya vilApazabdaH zrutaH / cakriNA sa dvija AkAritaH, kena muSTo'sIti cakriNA pRSTaH / sa prAha-deva ! eka eva me sutaH sarpaNa daSTI mRtaH etadduHkhenAhaM vilapAmIti / he karuNAsAgara ! tvamenaM jIvaya, asminnavasare tatra mantrisAmantAH prAptAH, cakriNaM praNamya copaviSTAH / tadAnIM cakriNA rAjavaidyamAkAryaivamuktam, enaM nirviSaM kuru ? vaidyena tu cakrisutamaraNaM zrutavatoktam, rAjan ! yasmin kule ko'pi na mRtastatkulAd bhasma yadyeSa Anayati tadainamahaM jIvayAmi / dvijena gRhe gRhe praznapUrvakaM bhasma mArgitam / gRhamanuSyAH svamAtRpitRbhrAtRduhitRpramukhakuTumbamaraNAnyAcakhyuH / dvijazcakrisamIpe samAgatyovAca, nAsti vaidyopadiSTatAhazabhasmopalabdhiH / sarvagRhe kuTumbamanuSyamaraNasadbhAvAt / ['cakriNoktaM ] yadyevaM tatki svaputraM zocasi ? sarvasAdhAraNamidaM maraNam / uktaM ca "kiM atthi koi bhuvaNe, jassa jAyAiM neva yAyAiM / niyakammapariNaIe, jammamaraNAI saMsAre // 1 // " tato bho brAhmaNa ! mA ruda ? zokaM muJca |aatmhitN kArya cintaya / yAvattvamapyevaM mRtyusiMhena na kavalIkriyase / vipreNa bhaNitam-deva ! ahamapi jAnAmyevam, paraM putramantareNa samprati me kulakSayaH, tenAhamatIvaduHkhitaH, tvaM tu duHkhitAnAthavatsalo'pratihatapratApazcAsi, tato me dehi putrajIvitadAnena manuSyabhikSAm ? cakriNA bhaNitaM-bhada ! idamazakyapratikAram / uktaM ca "resIyaMti savvasattAI, ettha na kammati mNttNtaaii|| adiTThapaharagaMsi, vihipi kiM porusaM kuNaI // 1 // " tataH parityajya zokaM, kuru paralokahitaM / mUrkha eva hRte naSTe mRte karoti zokam / vipreNa bhaNitaM-mahArAja ! satyametat, na kAryo'tra janakena zokaH, tatastavamapi mA kArSIH zokam, asambhAvanIyaM bhaktaH zokakAraNaM jAtam / sambhrAntena cakriNA pRSTa-bho vipra ! kIdRzaM mama zokakAraNaM jAtam ? vipreNa bhaNitaM-deva ! tava SaSTisahasrAH putrAH kAlaM gatAH / idaM zrutvA cakrI vajraprahArAhata iva naSTacetanaH siMhAsanAnnipatito mUrchitaH,sevakairupacaritazca / mUrchAvasAne ca zokAturamanA mutkalakaNThena ruroda, evaM vilApAMzca cakAra / hA putrAH ! hA hRdayadayitAH ! hA bandhuvalabhAH ! hA zubhasvabhAvAH ! hA vinItAH ! hA sakalaguNanidhayaH ! kAle'nAdau, jIvAnAM vividhakarmavazagAnAm / tad nAsti saMvidhAnaM yad saMsAre na saMbhavati // 1 // 1. cakriNoktaM-D.L. nAsti // 2.kimasti ko'pi bhuvane, yasya jAtAni jAtaM naiva yAtAni (yAtam ) / nijakarmapariNatyA, janmamaraNAni saMsAre // 1 // 3.sIdanti sarvasattvAni, atra na kramante mantratantrAdi / adRSTapraharake vidhimapi kiM pauruSaM karoti // 1 // u8 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] [uttarAdhyayanasUtre kathaM mAmanAthaM muktvA yUyaM gatAH ? yuSmadvirahAtasya mama darzanaM dadata / hA nirdaya pApavidhe ! ekapadenaiva sarvAMstAn bAlakAn saMharatastava kiM pUrNaM jAtam ! hA niSThurahRdaya ! asahyasutamaraNasantaptaM tvaM kiM na zatakhaNDaM bhavasi ? evaM vilapamAnazcakrI tena vipreNa bhaNitaH-mahArAja! tvaM mama sampratyevamupadiSTavAn, svayaM ca kathaM zokaM gacchasIti ? uktaM ca "paravasaNaMmi suheNa, saMsArAsArattaM kahai loo| NiyabaMdhujaNaviNAse, savvassavi calai dhIrattaM // 1 // " ___ ekaputrasyApi maraNaM dussaham, kiM punaH SaSTisahasraputrANAM ? tathApi satpuruSA vyasanaM sahante / pRthivyeva vajranipAtaM sahate, nApara iti / ato'valambasva sudhIratvaM, alamatra vilapitena / yata uktaM "soyaMtANa pi no tANaM, kammabaMdho u kevlo| to paMDiyA na soyaMti, jANaMtA bhavarUvayaM // 1 // " evamAdivacanavinyAsaivipreNa svasthIkRto rAjA, bhaNitAzca tenaiva sAmantamantriNaH, vadantu yathAvRttaM SaSTisahasraputramaraNavyatikaram |tairuktH sakalo'pi tadvayatikaraH, pradhAnapuruSaiH sarvairapi rAjA dhIratAM nItaH, ucitakRtyaM kRtavAn |atraantre'ssttaapdaasnnvaasino janAH praNataziraskAzcakriNa evaM kathayanti, yathA deva ! yo yuSmadIyasutaiSTApadarakSaNArthaM gaGgApravAha AnItaH, sa AsannagrAmanagarANyapadravati, taM bhavAnnivArayata deva anyasya kasyApi tannivAraNazaktirnAstIti / cakriNA svapautro bhagIrathirbhaNita:-vatsa! nAgarAjamanujJApya daNDaratnena gaGgApravAhaM naya samudam / tato bhagIrathiraSTApadasamIpaM gataH, aSTamabhaktena ArAdhitaH samAgato nAgarAjo bhaNati-kiM te sampAdayAmi ? praNAmapUrva bhagIrathinA bhaNitam-tava prsaadenaamNgngaaprvaahmddhinyaami| aSyapadAsannalokAnAM mhaanpdvo'stiiti|naagraajen bhaNitam, vigatabhayastvaM kuru svasamIhitam ! nivArayiSyAmyahaM bharatanivAsino nAgAn / iti bhaNitvA nAgarAjaH svasthAnaM gataH / bhagIrathinApi kRtA nAgAnAM balikusumAdibhiH pUjA, tataH prabhRti loko nAgabaliM kroti| bhagIrathidaNDena gaGApravAhamAkarSana bhacaMcabahana sthalazailapravAhAna prAptaH parvasamadama. tatrAvatAritA gaGgA |ttr nAgAnAM balipUjA vihitaa| yatra gaGgA sAgare pravAhitA, tatra gaGgAsAgaratIrthaM jaatm|gnggaa janunA''nIteti jAhnavI, bhagIrathinA''nIteti bhaagiirthii|bhgiirthistdaa militai gaiH pUjito gato'yodhyAm / pUjitazcakriNA tuSTena sthApitaH svarAjye / sagaracakravartinA zrIajitanAthatIrthapati samIpe dIkSA gRhItA / krameNa ca karmakSayaM kRtvA sagaraH siddhaH / anyadA bhagIrathinA rAjJA kazcidatizayajJAnI pRSTaH-bhagavan ! kiM kAraNaM 1 paravyasane sukhena, saMsArAsAratvaM kathayati lokH| nijabandhujanavinAze, sarvasyA'pi calati dhIratvam // 1 // 2 zocatAmapi na trANaM, karmabandhastu kevalaH / tasmAt paNDitA na zocanti, jAnantA bhavasvarUpam // 2 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [283 yajjanupramukhAH SaSTisahasrA bhrAtaraH samakAlaM maraNaM prAptAH ? jJAninA bhaNitam-mahArAja! ekadA mahAn saGghazcaityavandanArthaM sammetaparvate prasthitaH, araNyamullajhyAntimagrAmaM prAptaH / tannivAsinA sarveNAnAryajanenAtyantamupadto durvacanena vastrAnadhanaharaNAdinA ca / tatpratyayaM tadgrAmavAsilokairazubhaM karma baddham / tadAnImekena prakRtibhadrakeNa kumbhakAreNoktam, mopadavatemaM tIrthayAtrAgataM janam, itarasyApi niraparAdhasya pariklezanaM mahApApasya heturbhavati, kiM punaretasya dhArmikajanasya ? yato yadyetasya saGghasya svAgatapratipatiM kartunazaktAstadopadavaM tu rakSateti bhaNitvA kumbhakAreNa nivAritaH sa grAmajanaH |sngghsttogtH |anydaa tadgrAmanivAsinaikena nareNa rAjasanniveze cauryaM kRtm|tto rAjaniyuktaiH puruSaiH sagrAmo dvArapidhAnapUrvakaM jvaalitH| tadA sa kumbhakAraH sAdhuprasiddhyA tato niSkAsito'nyasmin grAme gataH / tatra SaSTisahasrajanA dagdhAH, utpannA virATaviSaye'nti-magrAme kodavitvena / tAH krodravya ekatra puJjIbhUtAH sthitAH santi / tatraikaH karI samAyAtaH, taccaraNena tAH sarvA api mrditaaH| tato mRtAste nAnAvidhAsu duHkhapracurAsu yoniSu suciraM paribhramyAnantarabhave kiJcicchubhakarmopAya' sagaracakrisutatvenotpannAH / SaSTisahasrapramANA api te tatkarmazeSavazena tAdRzaM maraNavyasanaM prAptAH |so'pikumbhkaarstdaa svAyuHkSaye mRtvA ekasmin sanniveze dhanasamRddho vaNigjAtaH / tatra kRtasukRto mRtvA narapatiH saJjAtaH / tatra zubhAnubandhena zubhakarmodayena pratipanno munidharmaM zuddhaM ca paripAlya tato mRtvA suralokaM gataH / tatazcyutastvaM janusuto jAtaH / idaM bhagIrathiH zrutvA saMvegamupAgatastamatizayajJAninaM natvA gataH svabhavanam / idaM ca bhagIrathipRcchAsaMvidhAnakaM prasaGgata uktam iti sagaradRSTAntaH 2 // 35 // caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mahaDDie / pavvajjamabbhuvagao, maghavaM nAma mahAjaso // 36 // punarmaghavAnAmA tRtIyacakravartI pravrajyAM dIkSAmabhyugatazcAritraM prAptaH kIdRzo maghavA ? maharddhikazcaturdazaratnanavanidhAnadhArako baikriyarddhidhArI vA / punaH kIdRzaH ? mahAyazAvistIrNakIrtiH // 36 // ... atra maghavAkhyasya cakriNo dRSTAnta: ihaiva bharatakSetre zrAvatsyAM nagaryAM samudravijayasya rAjJo bhadrAdevyAH kukSau caturdazamahAsvapnasUcito maghavAnAmA cakrI samutpannaH / sa ca yauvanastho janakena vitIrNarAjyaH krameNa prasAdhitabharatakSetrastRtIyazcakravartI jAtaH / suciraM rAjyamanubhavatastasyAnyadA bhavaviraktA jAtA / sa evaM bhAvayituM pravRttaH, ye'tra pratibandhahetavo ramaNIyAH padArthAste'sthirAH uktaM ca - "hiyaicchiyA u dArA, suA viNIyA maNoramA bhogaa| viulA lacchI deho, nirAmao dIhajIvittaM // 1 // " 1 "hitecchitA tu dArA, sutA vinItA manoramA bhogaa| vipulA lakSmI deho, nirAmayo dIrghajIvitam // 1 // " Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] [uttarAdhyayanasUtre bhavapaDibaMdhanimittaM, egAivatthu na varaM savvaMpi / kaivayadiNAvasANe, sumiNobhoguvva na hi kiMci // 2 // tato'haM dharmakarmaNyudyamaM karomi, dharma eva bhavAntarAnugAmI / evamAdikaM paribhAvya putranihitarAjyo maghavAcakrI parivrajitaH kAlakrameNa vividhatapazcaraNena kAlaM kRtvA sanatkumAre kalpe gataH / iti maghavAdRSTAntaH 3 // 36 // saNaMkumAro maNussido, cakkavaTTI mhddddio| puttaM rajje ThaviUNaM, so vi rAyA tavaM cre||37|| punaH sanatkumAro manuSyendrazcaturthacakrI, so'pi tapazcAritraM smaacredityrthH| kiM kRtvA ? putraM rAjye sthApayitvA / sa ca kIdRzaH ? maharddhikaH // 37 // atra sanatkumAradRSTAnta: astyatra bharatakSetre kurujaGgalajanapade hastinAgapuraM nAma nagaram / tatrAzvaseno nAma raajaa| tasya bhAryA sahadevInAmnI / tayoH putrazcaturdazasvapjasUcitazcaturthacakravartI sanatkumAro nAma / tasya sUrikAlindItanayena mahendrasiMhena paramamitreNa samaM kalAcAryasamIpe sarvakalAbhyAso jAtaH / sanatkumAro yauvanamanuprAptaH / anyadA vasantasamaye'nekarAjaputranagaralokasahitaH sanatkumAraH krIDArthamudyAne gataH tatrAzcakrIDAM kartuM sarve kumArA azvArUDhAH svaM svamazvaM khelayanti / sanatkumAro'pi jaladhikallolAbhidhAnaM turaGgamArUDhaH / samakAlaM sarvaiH kumAraiH muktAH, tato viparItazikSitena kumArAzvena tathA gatiH kRtA, yathA'parakumArAzvAH prAkpatitAH / kumArAvastvadRzyIbhUtaH / jJAtavRttAnto rAjA saparikarastatpRSThau calitaH / asminnavasare pracaNDavAyurvAtum lagnaH, tena turagapadamArgo bhagnaH / mahendrasiMho rAjAjJAM mArgayitvonmArgeNaiva kumAramArgaNAya lagnaH, praviSTo bhISaNAM mahATavIm / tatra bhramatastasya varSamekamatikrAntam / ekasmin divase gataH stokaM bhUmibhAgaM yAvat, tAvadekaM mahatsaro dRSTavAn, tatra kamalaparimalamAghrAtavAn, zrutavAMzca madhuragItaveNuravam, yAvanmahendasiMho'gnaM gacchati, tAvattaruNIgaNamadhyasaMsthitaM sanatkumAraM dRSTavAn / vismitamanA mahendrasiMhazcintayati, kiMvA madaiSa vibhramo dRzyate ? kiM vA satya evAyaM sanatkumAraH? yAvadevaM cintayanmahendrasiMhastiSThati tAvatpaThitamidaM bandinA "jaya AsaseNanahayala-mayaMka kurubhuvaNalaggaNe khaMbha / jaya tihuaNanAha saNaM-kumAra jaya laddhamAhappaM // 1 // " tato mahendrasiMhaH sanatkumAro'yamiti nizcitavAn / 1 bhavapratibandhanimittaM, ekAdivastu na varaM sarve'pi / katipayadinAvasAne, svapnabhoga iva na hi kiJcit // 2 // 2 jaya azvasenanabhastala-mRgAGka kurubhuvanalagane stambha / jaya tribhuvananAtha ! sntkumaar| jaya labdhamAhAtmya // 1 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [285 atha prakAmaM pramuditamanA mahendrasiMhaH sanatkumAreNa dUrAdAgacchan dRSTaH / sanatkumAro'pyutthAyAbhimukhamAyayau / mahendrasiMhaH sanatkumArapAdayoH patitaH / sanatkumAreNa samutthApito gADhamAliGgitazca / dvAvapi pramuditamanaskau vidyAdharadattAsane upaviSTau / vidyAdharalokazca tayoH pArve upaviSTaH / athAnandajalapUritanayanena sanatkumAreNa bhaNitam-mitra ! kathamekAkyeva tvamasyAmaTavyAmAgataH ? kathaM cAtra sthito'haM tvayA jJAtaH ? kiM ca karoti maddhirahe mama pitA mAtA ca ? kathitaH sarvo vRttAnto mahendrasiMhena / tato mahendrasiMho varavilAsinIbhirmajjitaH snApitazca / bhojanaM dvAbhyAM samameva kRtm| bhojanAvasAne ca mahendrasiMhena sanatkumAraH pRSTaH / kumAra ! tadA tvaM turaGgameNApahRtaH kva gataH ? kva sthitazca ? kuta etAdRzI RddhistvayA prAptA ? sanatkumAreNa cintitaM na yuktaM nijacaritrakathanaM mukhena, iti saMjJitA svayaM pariNItA khecarendraputrI vipulamatInAmnI svapriyasanatkumAravRttAntaM svavidyAbalena kathayituM pravRttA tadAnIM kumAro bhavadAdiSu pazyatsu turaGgameNApahRto mahATavyAM praviSTaH / dvitIyadine'pi tathaiva dhAvato'zvasya madhyAhnasamayo jAta |kssudhaapipaasaakuliten zrAntenAzcena niSkAsitA jihvA, kumArastata uttIrNaH, so'zvastadAnImeva mRtaH / kumArastataH pAdAbhyAmeva calitaH, tRSAkrAntazca sarvatra jalaM gaveSayannapi na prApa / tato dIrghAdhvazrameNa sukumAratvena cAtyantamAkulIbhUto dUradezasthitaM saptacchadaM vRkSaM pazyan tadabhimukhaM dhAvan kiyatkAlAnantaraM tatra prAptaH / chAyAyAmupaviSTaH patitazca locane bhrAmayitvA kumAraH / atrAvasare kumArapuNyAnubhAvena vanavAsinA yakSeNa jalamAnItam, zizirazItalajalena sarvAGgaM siktaH, AzvAsitazca / labdhacetanena kumAreNa jalaM pItam, pRSTaM ca kastvaM ? kuto vAnItaM jalamidaM ? tena bhaNitamahaM yakSo'tra nivAsI, salilaM cedaM mAnasarovarAdAnItam / kumAreNoktaM yadi mAM taddarzayasi, tadA tatra mAnasarovare prakSAlayAmi madvapuH, yena tattApo'panayati / tat zrutvA yakSeNa karatalasampuTe gRhItvA nIto mAnasarovaram / tatra vyasanApatito'yamiti kRtvA kruddhena vaitADhyavAsinA'sitayakSeNa samaM kumArasya yuddhaM jAtam / tathAhi___yakSeNa prathamaM moTitataruH pracaNDa: pavano muktaH, tena nabhaHsthalaM bahuladhUlyAndhakAritam / tato vimuktATTahAsA jvalanajvAlApiGgalakezA pizAcA muktAH, kumArastairmanAga na bhItiM gataH / tato nayanajvAlAsphuliGgavarSibhirnAgapAzaiH kumAro yakSeNa baddhaH / jIrNarajjubandhanAnIva tAMstroTayati sma kumAraH / tataH karAsphAlanapUrva muSTimudasya yakSaH smaayaatH| tAvatA muSTiprahAreNa kumArastaM khaNDIkRtavAn / punaryakSaH svastho bhUtvA gurumatsareNa kumAraM ghanaprahAreNa hatavAn / tatprahArAtaH kumAracchinnamUladuma iva bhUmau nipatitaH / tato yakSeNa dUramutkSipya girivaraH kumArasyopari kSiptaH / tena dRDhapIDitAGgo'sau nizcetano jaatH| ___atha kiyatkAlAnantaraM labdhasaMjJaH kumArastena samaM bAhuyuddhaM ckaar|kumaarenn karamudgarAhato yakSaH pracaNDavAtAhatacUta iva tathA bhUmau nipatitau yathA mRta iva dRzyate / paraM daivatvAtsa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286] [uttarAdhyayanasUtre na mRtaH, ArATiM kurvANaH sa yakSastathA naSTo yathA punarna dRSTaH kautukAnnabhasyAgatavidyAdharaiH puSpavRSTirmuktA, uktaM ca jito yakSaH kumAreNeti / tato mAnasasarasi yatheSTa snAtvottIrNaH kumAro yAvatstokaM bhUmibhAgaM gatastAvattatra vanamadhyagatA aSTau vidyAdharaputrIdRSTavAn / tAbhirapyasau snigdhadRSTyA vilokitaH / kumAreNa cintitametAH kutaH samAyAtAH santi ? pRcchAmyAsAM svarUpamiti pRSTaM kumAreNa tAsAM samIpe gatvA madhuravANyA, kuto bhavantya AgatAH ? kimarthametacchUnyamaraNyamalaGkRtaM ? tAbhirbhaNitam-mahAbhAga ! ito nAtidUre priyasaGgamAbhidhAnAsmAkaM puryasti, tvamapi tatraivAgaccheti bhaNitaH kiGkarIdarzitamArgastAsAM nagarI prAptaH / kaJcakipuruSaiH rAjabhuvanaM nItaH, dRSTazca tannagarasvAminA bhAnuvegarAjJA, abhyutthAnAdinA satkRtazca / uktaM rAjA-mahAbhAga! tvametAsAM mamASTakanyAnAM varo bhava / pUrvaM hyatrAyAtenArcimAlinAmnA muninaivamAdiSTam-yo'sitAkSaM yakSaM jeSyati sa etAsAM bhartA bhaviSyati / tatastvametAH pariNayeti nRpeNokte kumAreNa tatheti pratipannam / rAjJA mahAmahaHpUrvakaM vivAhaH kRtaH, kaGkaNaM kumArakare baddham, suptazca tAbhiH sArdhaM ratibhavane kumAra: plykopri| nidrAvigame cAtmAnaM bhUmau pazyati, kimetaditi cintitavAMzca, karabaddhaM kaGkaNaM ca na pazyati / ___ tataH khinnamanAH kumArastato gantuM pravRttaH |arnnymdhye ca girivarazikhare maNimayastaMbhapratiSThitaM divyabhavanaM dRSTam |kumaarenn cintitamidamapyAlavAlaprAyaM bhaviSyatIti tadAsanne yAvadgantuM pravRttaH kumArastAvattadbhavanAntaH karuNasvareNa rudantyA ekasyA nAryAH zabda zrutavAn / praviSTastadbhavanAntaH saptamabhUmimArUDhaH / rudantyA tatraikayA kanyayA bhaNitam, kurujanapadanabhastalamRgAsanatkumAra! tvaM bhavAntare'pi mama bhartA bhUyA iti vAraMvAraM bhaNantI punargADhaM rodituM pravRttA / tato rudantyaiva tayAsanaM dattam / tatropavizya kumArastAM pRSTavAn, sanatkumAreNa sahatava kaH sambandhaH? yena tvaM tamevaM smarasi |saa prAha-mama sa manorathamAtreNa bhartA / kathamiti kumAreNokte sA prAha-ahaM hi sAketapurasvAmisurathanAmanarendrabhAryAcandrayazAputryasmi / anyadAhaM yauvanaM prAptA, pitrA ca matkRte'nekarAjakumAracitrapaTarUpANi dUtairAnIya darzitAni / ekamapi citrapaTarUpaM mama na rocate / ekadA sanatkumArapaTTarUpaM dUtairAnIya me darzitam, tadatyantaM me ruruce / mohitA cAhaM tadUpameva dhyAyantI svagRhe tiSThAmi / tAvadahamekena vidyAdhareNa pitRgRhAdAhRtAtrAnItA / svayaMvikuvite'sminnAvAse mAM muktvA sa kvacit gato'sti yAvat sA kanyA vadantyasti tAvadazanivegasutavajravegena vidyAdhareNa tatrAgatya sanatkumAra utkSipto gaganamaNDale / sA ca kanyA hAhAravaM kurvANA mUrchAparAdhInA nipatitA pRthiviipiitthe| ___ tAvadAkAzamArgAdAgatya sanatkumAreNa sa vidyAdharo muSTiprahAreNa vyaapaaditH| sanatkumAreNa tasyai svavRttAntaH kathitaH, pariNItA ca sA sunandAbhidhAnA kanyA, sAsya strIratnaM bhaviSyati / stokavelAyAM tatra vajravegavidyAdharabhaginI sandhyAvalI samAgatA / bhrAtaraM vyApAditaM dRSTvA kopamupAgatA / punarapIdaM naimittikavacaH smRtipathamAgatam, yathA tava Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [287 bhrAtRvadhakastava bhartA bhaviSyatIti matvA kumArasyaivaM vijJaptiM ckaar|ahmih tvAM vivAhArthamAyAtAsmIti |sntkumaarenn sA tatraiva pariNItA |atraantre sanatkumArasamIpe dvau vidyAdharanRpau samAyAtau / tAbhyAM praNAmapUrvaM kumArasyaivaM bhaNitam, deva ! azanivegavidyAdharo vidyAbalajJAtaputramaraNavRttAntastvayA samaM yoddhamAyAti / ___atazcandravega-bhAnuvegAbhyAmAvAM haricandra-candrasenAbhidhAnau nija putrau preSitau, rahasi sannAhazca preSitaH / AvAmasmatpitarau ca bhavatsevArthaM samprAptAH / tadanantaraM tatra samAgatau candravega-bhAnuvegau sanatkumArasya sAhAyyAya / sandhyAvalyA prajJaptividyA dattA / candravegabhAnuvegasahitaH sanatkumAraH saGgrAmAbhimukha calitaH / tAvatA'zanivegaHsainyavRttaH samAyAtaH / tena samaM prathamaM candravegabhAnuvegau yoddhaM pravRttau / cirakAlaM yuddhaM kRtvA tayorbalaM bhagnam / tataH svayamutthitaH sanatkumAraH, tenAzanivegena samaM ghoraM yuddhamArabdham / prathamaM mahoragAstraM kumArasyAbhimukhaM muktam, tacca kumAreNa garuDAstreNa vinihatam |punstenaagneyN zastraM muktam, tatkumAreNa varuNAstreNa nihatam |punsten vAyavyAstraM muktam, kumAreNa zailAstreNa pratihatam / tato gRhItadhanurbANAnmuJcan kumArastaM nirjIvamiva ckaar|punrgRhiitkrvaalH sanatkumAreNa chitradakSiNakaraH kRtH| tato dvitIyakaraNa bAhuyuddhamicchatastasyA-bhimukhamAyAtasya kumAreNa cakreNa zirazchinnam / tadAnImazanivegavidyAdharalakSmIranekavidyA-dharaiH sahitA sanatkumAre sngkraantaa| tato'zanivegaM hatvA candavegAdividyAdharaparivRtaH sanatkumAro nabhomArgAdvidyAdhararathena samuttIrya tadAvAse punarAyAtaH / dRSTastatra harSitAbhyAM sunandAsandhyAvalIbhyAm, uktaM ca tAbhyAmAryaputra ! svAgatam / atra ca samastavidyAdharaiH sanatkumArasya rAjyAbhiSekaH kRtaH / sukhenAtra vidyAdhararAjasevitaH sanatkumArastiSThati / anyadA candravegena vijJaptaH sanatkumAro yathA-deva ! mama pUrvamarcimAlimuninaivamAdiSTam, yathaidaM tava kanyAzataM bhAnuvegasya cASTakanyA yaH pariNeSyati so'vazyaM sanatkumAranAmA caturthazcakrI bhaviSyati / ya ito mAsamadhye mAnasarovare sameSyati, tatra vyasanApatitaM sarasi snAtamasitAkSo yakSaH pUrvabhavavairI dakSyati / sa pUrvabhavavairI kathamiti sanatkumAreNa pRSTe candravego munimukhazrutaM tatpUrvabhavavRttAntaM prAha asti kAJcanapuraM nAma nagaram, tatra vikramayazonAmarAjA, tasya paJcazatAnyantaHpuryo vrtnte|ttr nAgadattanAmA sArthavAho'sti / tasya rUpalAvaNyasaubhAgyayauvanaguNaiH surasundarIbhyo'dhikA viSNuzrInAmabhAryAsti / sAnyadA vikramayazorAjJA dRSTA, madanAtureNa tena svAntaHpure kSiptA / tato nAgadattastaccintayonmattIbhUta evaM vilapati - hA candAnane ! kva gatA? darzanaM me dehIti vilapan kAlaM nayati / vikramayazorAjA tu muktasakalarAjyakAryo'gaNitajanApavAdastayA viSNuzriyA sahAtyantaM ratiprasaktaH kAlaM nayati |pnycshtaantHpuriinnaaN nAmApi na gRhNAti / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] [ uttarAdhyayanasUtre ___ anyadA tAbhiH kArmaNAdiyogena viSNuzrIphpAditA / tato rAjA tasyA maraNenAtyantaM shokaato'shrujlbhRtnyno nAgadatta ivonmattIbhUto viSNuzrIkalevaraM vahnisAtkartuM na dadAti / tato mantribhirnRpaH kathamapi vaJcayitvA'raNye tatkalevaraM tyaktam / rAjA ca tatkalevaramapazyan parihRtAnnapAnabhojanaH sthitaH / mantribhirvicAritameSa tatkalevaradarzanamantareNa mariSyatItyaraNye nItvA rAjJastatkalevaraM darzitam / rAjJA tadAnIM tatkalevaraM galatpUtinivahaM niryatkRmijAlaM vAyasakarSitanayanayugalaM caNDakhagatuNDakhaNDitaM durabhigandhaM prekSyaivamAtmAnaM nindituM prArabdham / re jIva ! yasya kRte tvayA kulazIlajAtiyazolajjAH parityaktAH, tasyedRzyavasthA jaataa| tato vairAgyamArga prApto rAjA rAjyaM rASTraM puramantaHpuraM svajanavargaM ca parihatya suvratAcAryasamIpe niSkrAntaH / tatazcaturthaSaSThASTamAdivicitratapaHkarmabhirAtmAnaM bhAvayan prAnte saMlekhanAM kRtvA sanatkumAradevaloke gataH / tatazcyuto ratnapure zreSThisuto jinadharmo jAtaH / sa ca jinavacanabhAvitamanAH samyaktvamUlaM dvAdazavidhaM zrAvakadharmaM pAlayan jinendrapUjArataH kAlaM gamayati / itazca sa nAgadattaH priyAvirahaduHkhito bhrAntacitta ArtadhyAnaparikSiptazarIro bhUtvA bahutiyaMgyoniSu bhrAntvA tataH siMhapure nagare'gnizarmanAmA dvijo jaatH| kAlena tridaNDivrataM gRhItvA dvimAsakSapaNarato ratnapuramAgataH / tatra harivAhano nAma rAjA tApasabhaktaH, tena tapasyAgataH zrutaH, pAraNakadine rAjJA nimantritaH, sa gRhamAgataH / atrAntare sa jinadharmanAmA zrAvakastatrAgataH / taM dRSTvA pUrvabhavajAtavairAnubhavena roSAruNalocanena muninaivamuktaM rAjJaH, yadA tvaM mAM bhojayasi tadAsya zreSThinaH pRSThau sthAlaM vinyasya mAM bhojaya, anyathA nAhaM bhokSye / rAjJoktamasau zreSThI mahAn vartate, tato'parasya puruSasya pRSThau tvaM bhojanaM kuru|s prAhaitasya pRSThAveva bhojanaM kariSye, nAparatheti / rAjJA tApasAnurAgeNa tatpratipannam / rAjJo vacanAt zreSThinA pRSThau sthAlamAropitam / tApasena tatpRSThau dAhapUrvakaM bhojanaM kRtm|shresstthinaa pUrvabhavaduSkarmaphalaM mamopasthitamiti manyamAnena tatsamyak soddhmiti| sthAlIdAhena tatpRSThau kSataM jAtam / tataH sa tApasastathA bhuktvA svasthAne gataH / zreSThyapi svagRhe gatvA svakuTumbavargaM pratibodhya jainadIkSAM jagrAha / tato nagarAnnirgato girizikhare gtvaa'nshnmucccaar|puurvdigbhimukhN mAsArdhaM yAvatkAyotsargeNa sthitaH / evaM zeSAsvapi dikSu / tataH pRSThikSate kAkazivAdibhirbhakSitaH samyak tatpIDAM sahamAno mRtvA saudharme kalpe indro jAtaH / sa tApaso'pi tasyaiva vAhanamairAvaNo jAtaH / tatazcyuto'tha sa airAvaNo naratiryakSu bhrAntvA'sitAkSo jAtaH, zakro'pi tatazcyutvA hastinAgapure sanatkumArazcakrI jAtaH / evamasitAkSayakSasya bhavatA saha vairakAraNamiti muninokte mayA tavAntaravAsanimittaM bhAnuvegaM visarjayitvA priyasaGgamapurInivezapUrvaM tava bhAnuvegena kanyAH pariNAyitAH, mukto mayaiva kAraNena tvaM tadvane / tato vijJApayAmi deva ! manyasva me kanyAzatapANigrahaNaM / tA api tatra bhavanmukhakamalaM pazyanti / evaM bhavatviti kumAreNokte candravegaH kumAreNa samaM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [289 svanagare gataH / tatra kumAreNa kanyAzataM pariNItam / punaratrAgatazca dazottareNa kanyAzatena saha bhogAn bhuGkte kumAraH / adya punarevamuktaM kumAreNa yathAdya gantavyaM yatrAsmAbhiryakSo jitaH |saamprtmtraayaatsy kumArasya puraH prekSaNaM kurvantInAmasmAkaM kumArapatnInAM bhavadarzanaM jAtamiti / . atrAntare ratigRhazayyAta utthitaH kumAro mahendrasiMhena samaM vidyAdharaparivRto vaitADhyaM gataH |avsrN labdhvA mahendrasiMhena vijJaptam, kumAra ! tava jananIjanako tvadvirahAttau duHkhena kAlaM gamayataH / tatastaddarzanaprasAdaH kriyatAm / iti mahendrasiMhavacanAntarameva mahatA gaganasthitavidyAdharavimAnahayagajAdivAhanArUDhavidyAdharavRndasammardaina hastinAgapure prAptaH kumaarH| AnanditAzca jnniijnknaagrjnaaH| tato mahatA vibhUtyA'zvasenarAjJA sanatkumAraH svarAjye'bhiSiktaH / mahendrasiMhazca senApatiH kRtaH / jananIjanakAbhyAM sthavirANAmantike pravrajyAM gRhItvA svakAryamanuSThitam / sanatkumAro'pi pravarddhamAnakozabalasAro rAjyamanupAlayati / pannAni catardaza ratnAni navanidhayazca / katA ca teSAM pjaa| tadanantaraM cakraratnadarzitamArgoM mAgadhavaradAmaprabhAsasindhukhaNDaprapAtAdikrameNa bharatakSetraM sAdhitavAn / evaM sanatkumAro hastinAgapure cakravartipadavIM pAlayan yatheSTaM sukhAni bhuGkte |shkrennaavdhijnyaanpryogaattN pUrvabhave svapadAdhirUDhaM jJAtvA mahatA harSeNa vaizramaNo'nujJAtaH / sanatkumArasya rAjyAbhiSekaM kuru, imaMca hAram, vanamAlAm, chatram, mukuTam, cAmarayugalam, kuNDalayugam, dUSyayugam, siMhAsanam, pAdapIThaM ca prAbhRtaM kuru / zakreNa tava vRttAntaH pRSTo'stIti bruuyaaH| vaizramaNo'pi zakradattaM gRhItvA gajapuranagaresamAgatya tatprAbhRtaM cakriNaH puro muktavAn, zakravacanaM coktavAniti / punaH zakreNa tilottamA-rambhe devAGgane tatra tadabhiSekakaraNAya preSite / cakriNo'nujJAM gRhItvA vikurvitayojanapramANamaNipIThopariracitamaNimaNDapAntaH sthApite maNisiMhAsane kumAraM nivezya kanakakalazAhRtakSIrodajaladhArAbhirdhavalagItAni gAyanto devIdevA abhyssinycn|rmbhaatilottmaadidevystdaaniiN nRtyaM kurvanti / mahAmahotsavena kumAramabhiSicya vaizramaNAdayaH svargalokaM jagmuH / cakryapi bhogAn bhuJjan, kAlaM gamayati / anyadA sudharmasabhAyAM saudharmendraH siMhAsane'nekadevadevI sevitaH sthito'sti / atrAntare eka IzAnakalpadevaH saudharmendrapArzve AgataH / tasya dehaprabhayA sabhAsthitadevadehaprabhAbharaH sarvato naSTaH / Adityodaye candragrahAdaya iva niSprabhAH sarve surA jAtAH / tasmin punaH svasthAne gate devaiH saudharmendraH pRSTaH, "svAmin ! kena kAraNenAsya devasyedRzI prabhA jAtAsti / " zakra prAhAnena pUrvabhave AcAmlavardhamAnatapo'khaNDaM kRtam, tatprabhAvAdasya dehe prabhedRzI jAtAsti / devaiH punarindraH pRSTaH, anyo'pi kazcidIdRzo dIptimAnasti na vA? indreNa bhaNitam-yathA hastinAgapure kuruvaMze'sti sanatkumAranAmA cakrI, tasya rUpaM sarvadevebhyo'pyadhikamasti / 39 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] " [ uttarAdhyayanasUtre idaM zakravaco'zraddadhAnau vijayavaijayantau devau brAhmaNarUpAvAgatau, pratIhAreNa muktadvArau gRhAntaH praviSTau rAjasamIpaM gatau / dRSTazca tailAbhyaGgaM kurvan rAjA, atIvavismitau deva zakravarNitarUpAdhikarUpaM taM pazyantau tau rAjJA pRSTau kimarthaM bhavantAvatrAyAtau ? tau bhaNato deva ! bhavadrUpaM tribhuvane varNyate, taddarzanArthaM kautukenAvAmatrAyAtau / tato'tirUpagarvitena rAjJA tAvuktau bho bho viprau ! yuvAbhyAM kiM madrUpaM dRSTaM ? stokakAlaM pratIkSeyAH, yAvadahamA-sthAnasabhAyAmupavizAmi / evamastviti procya nirgatau dvijau / cakryapi zIghraM majjanaM kRtvA sarvAGgopAGgazRGgAraM dadhat sabhAyAM siMhAsane upaviSTaH, AkAritau dvijau, tAbhyAM tadA cakrirupaM dRSTvA viSaNNAbhyAM bhaNitamaho ! manuSyANAM rUpalAvaNyayauvanAni kSaNadRSTanaSTAni / tayordvijayoretadvacaH zrutvA cakriNA bhaNitam - bho ! kimevaM bhavantau viSaNNau mama zarIraM nindataH ? tAbhyAM bhaNitam-mahArAja ! devAnAM rUpayauvanatejAMsi prathamavayasaH samArabhya SaNmAsazeSAyuH samayaM yAvadavasthitAni bhavanti, yAvajjIvaM na hIyante / bhavatAM zarIre tvAzcaryaM dRzyate, yattava rUpalAvaNyAdikaM sAmpratameva dRSTaM naSTam / rAjJA bhaNitamkathamevaM bhavadbhyAM jJAtaM ? tAbhyAM zakraprazaMsAdikaH sarvo'pi vRttAntaH kathitaH / cakriNA tu keyUrAdivibhUSitaM bAhuyugalaM pazyatA, hArAdivibhUSitamapi svavakSaHsthalaM vivarNamupalakSya cintitamaho ! anityatA saMsArasya ! asAratA zarIrasya ! etAvanmAtreNApi kAlena maccharIrasya yauvanatejAMsi naSTAni / ayukto'smin bhave pratibandhaH, zarIramohA'jJAnam, rUpayauvanAbhimAno mUrkhatvam, bhogAsevanamunmAdaH, parigraho graha iva / tadetatsarvaM vyutsRjya paralokahitaM saMyamaM gRhNAmIti vicArya cakriNA putraH svarAjye'bhiSiktaH, svayaM saMyamagrahaNAyodyato jAtaH / tadAnIM tAbhyAM devAbhyAM bhaNitaM - ""aNucariyaM dhIra tume, cariyaM niyayassa puvvapurisassa / bharahamahAnaravaiNo, tihuaNavikkhAyakittissa // 1 // " ityAdyuktvA deva gatau / cakryapi tadAnImeva sarvaM parigrahaM parityajya viratAcAryasamIpe pravrajitaH / tataH strIratnapramukhANi sarvaratnAni zeSAzca ramaNyaH sarve'pi narendrAH sarvasainyalokA nava nidhayazca SaNmAsAn yAvattanmArgAnulagnAstena saMyaminA siMhAvalokananyAyena dRSTyApi na vilokitAH / SaSThabhaktena bhikSAnimittaM gocarapraviSTasya prathamamevA - jAtakraM tasya gRhasthena dattam / dvitIyadivase ca SaSThameva kRtam / pAraNake prAntanIrasAhArakaraNAttasyaite rogAH prAdurbhUtA:- kaNDUH 1, jvaraH 2, kAsaH 3, zvAsaH 4, svarabhaGgaH 5, akSiduHkham 6, udaravyathA 7, etAH sapta vyAdhayaH saptazatavarSANi yAvadadhyAsitAH / ugratapaH kurvatastasya AmarSauSadhI 1, khelauSadhI 2, vipruDauSadhI 3, jalloSadhI 4, sarvoSadhI 1 anucaritaM dhIra ! tvaM, caritraM nijakasya pUrvapuruSasya / bharatamahAnRpateH, tribhuvanavikhyAtakIrteH // 1 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 291 1 5 prabhRtayo labdhayaH sampannAH / tathApyasau svazarIrapratIkAraM na karoti / punaH zakreNaikadaivaM sa prazaMsitaH / aho ! pazyantu devAH sanatkumArasya dhIratvaM ! vyAdhikadarthito'pyayaM na svayaM svavapuHpratIkAraM kArayati / etadindravacanamazraddadhAnau tAveva devau vaidyarUpeNa tasya muneH samIpe samAyAtau bhaNitavantau ca bhagavaMstava vapuSyAvAM pratIkAraM kurvaH / sanatkumArastadAnIM tUSNIka eva sthitaH / punastAbhyAM bhaNitam, paraM tathaiva munimanabhAgjAtaH, punaH punastathaiva tau bhaNataH, tadA muninA bhaNitam, bhavantau kiM zarIravyAdhispheTakau ? kiMvA karmavyAdhispheTakau ? tAbhyAM bhaNitamAvAM zarIravyAdhispheTakau / tadAnIM sanatkumAramuninA svamukhathUtkRtena gharSitA svAGgulI kanakavarNA darzitA / bhaNitaM cAhaM svayameva zarIravyAdhiM spheTayAmi / yadi me sahanazaktirna syAttadeti / yuvAM yadi saMsAravyAdhispheTanasamarthau tadA taM spheTayethAH / tau devau vismitamanaskau prakaTitasvarUpAvevamUcatuH / bhagavaMstvameva saMsAravyAdhispheTanasamartho'si / AvAbhyAM tu zakravacanamazraddadhAnAbhyAmihAgatya tvaM parIkSitaH / yAdRzaH zakreNa varNitastAdRza eva tvamasItyuktvA praNamya ca tau svasthAnaM gatau / bhagavAn sanatkumArastu kumAratve paJcAzadvarSasahastrANi, mANDalikatve paJcAzadvarSasahastrANi, cakravartitve varSalakSam, zrAmaNye ca varSalakSamekaM paripAlya sammetazailazikharaM gataH / tatra zilAtale AlocanAvidhAnapUrvaM mAsikena bhaktena kAlaM kRtvA sanatkumArakalpe devatvenotpannaH / tatazcyuto mahAvidehe vAse setsyati / iti sanatkumAradRSTAntaH 4 // 37 // caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mahaDDio / saMtI saMtikare loe, patto gaimaNuttaraM // 38 // punaH zAntiH zAntinAthaH prastAvAtpaJcamazcakrI anuttarAM gatiM prApto mokSaM prAptaH / kathaMbhUtaH zAntiH ? loke zAntikaraH, zAntiM karotIti zAntikaraH, iti vizeSaNena tIrthaGkaratvaM pratipAditam / SoDazastIrthakaraH zAntinAtho mokSaM jagAmetyarthaH / kiM kRtvA ? bhArataM vAsaM tyaktvA, bharatasyedaM bhAratam bharatakSetrasambandhivAsamiti rAjyavAsam / kIdRzaH zAntiH / cakravartI maharddhikaH, ityanena zAntezcakravartitvaM tIrthakaratvaM ca pratipAditam // 38 // atra zAntinAthadRSTAntaH ihaiva jambUdvIpe bharatakSetre vaitADhyaparvate rathanUpuracakravAlaM nAma nagaramasti / tatra rAjAmitatejAH parivasati, tasya sutArAnAmnI bhaginI vartate / sA ca potanAdhipatinA zrIvijayarAjJA pariNItA / anyadA amitatejA rAjA potanapure zrIvijayasutArAdarzanArthaM gataH / prekSate capramuditamucchritapatAkaM sarvamapi puram, vizeSatazca rAjakulam / tato vismitalocano'mitatejA rAjA gaganatalAduttIrNaH, gatazca rAjabhavanam abhyutthAnAdinA satkRtaH zrIvijayena, kRtamucitaM karaNIyam / upaviSTaH siMhAsane'mitatejA rAjA papraccha nagarotsavakAraNam / zrIvijayaH prAha-yatheto'STame divase madantike eko naimittikaH samAyAtaH / madanujJAte Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] [uttarAdhyayanasUtre siMhAsane copaviSTaH / pRSTazca mayA kimAgamanaprayojanaM ? tatastena bhaNitam, mahArAja ! mayA nimittamavalokitam, yathA potanAdhipaterupari ito divasAtsaptame divase madhyAhnasamaye vidyutptissyti| idaM ca karNakaTukaM vacaH zrutvA mantriNA bhaNitam / tadAnIM tavopari kiM patiSyati ? tenoktaM mA kupyata / yathA mayopalabdhaM nimittaM tathA bhavatAM kathitam, na cAtra mama ko'pi bhAvadoSo'sti / mamopari tasmin divase hiraNyavRSTiH patiSyati / mayA bhaNitaM tvayaitannimittaM kva paThitaM ? tena bhaNitaM tripRSThavAsudevabhrAtracalabaladevadIkSAsamaye pitrA samaM mayApi pravrajyA gRhItA / tatrAnekazAstrAdhyayanaM kurvatA mayASTAGganimittamapyadhItam / tato'haM prAptayauvanaH pUrvadattakanyAyA bhrAtRbhirutpravAjitaH / karmapariNativazena sA mayA pariNItA / tena mayA sarvajJapraNItanimittAnusAreNa pralokitam, yathA saptame divase potanAdhipateruparividyutpAto bhaviSyati / evaM tena naimittikenokte ekena mantriNA bhaNitamyathA mahArAja ! samudramadhye vAhanAntarbhavadbhiH saptadivasAn yAvat stheyam, tatra vidyunna parAbhavati / anyena mantriNA bhaNitaM daivayogo'nyathA kartuM na tIryate / yata uktaM dhArijjai iMto sAgarovi, kallolabhinnakulaselo / nahu annajammanimmia-suhAsuho kammapariNAmo // 1 // apareNa mantriNA bhaNitam, potanAdhipatervadho'nena samAdiSTaH, na punaH zrIvijayarAjJaH / saptamadivasAn yAvadaparaH ko'pi potanAdhipatividhIyate / sarvairapyuktamayamupAyaH sAdhuH / mayoktaM majjIvitarakSAkRte'parajIvavadhaH kathaM kriyate ? sarvairuktaM tarhi yakSapratimAyA rAjyAbhiSekaH kriyate / evaM mantrayitvA sarvairapi yakSapratimA potanapurarAjye'bhiSiktA / saptadivasAn yAvanmayA pauSadhAgAre gatvA pauSadhA eva kRtAH / saptamadivasamadhyAhnasamaye gaganamArge'kasmAtmeghaH samutpannaH, sphuritA vidyullatA, itastataH paribhramya yakSapratimA vinAzitA / aSTame divase cAhaM pauSadhazAlAto nirgatya kSemeNa svabhuvane samAyAtaH, taM naimittikaM ca kanakaratnAdibhiH pUjitavAn / punarahaM nAgarikaiH potanarAjye'bhiSiktaH / tadidamasminnagare mahotsavakAraNamiti zrI vijayenokte'mitatejaH prAha-avisaMvAdinimittam, zobhano rakSaNopAya ityuktvA'mitatejo rAjA svasthAnaM gatavAn / ____ anyadA zrIvijayarAjA sutArayA samaM vane rantuM gataH / sutArayA tatra kanakamRgo dRSTaH, zrIvijayasyoktam-svAmin ! mamainaM mRgamAnIya dehi / mama krIDArthe bhaviSyati / tataH zrIvijayarAjA tadgrahaNArthe svayameva pradhAvitaH, naSTo mRgaH tatpRSTiM rAjA na tyajati |kiyntii bhUvaM gatvotpatito mRgaH, tAvatA sutArA kurkuTasarpaNa daSTA, pUccakAra / ahaM kurkuTasarpaNa daSTA, hA priya ! mAM trAyasveti zrutvA zrIvijayastvaritaM pazcAdAyAtaH / tAvatA sutArA paJcatvamupAgatA / rAjA ca zokaparavazastayA samaM citAyAM praviSTaH, uddIpto jvalanaH, tAvatA 1 dhAryate yAn sAgaro'pi, kallolabhinnakulazailaH / na anyajanmanirmita-zubhAzabhaH karmapariNAmaH // 1 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 293 stokavelAyAM samAgatau dvau vidyAdharau, tatraikena salilamabhimantrya citA siktA, vaitAlinI vidyA naSTA, rAjA svastho jAto babhANa ca kimidamiti / vidyAdharAbhyAM bhaNitamAvAmamitatejasaH svakIyau, jinavandananimittamAkAzamArge bhramantAvazanighoSavidyAdhareNApahriyamANAyAH sutArAyA AkrandazabdaM zrutavantau, tanmocanArthamAvAbhyAM yuddhamArabdham, tataH sutArayA ca proktamalaM yuddhena / yathA mahArAjaH zrIvijayo vaitAlinIvidyAmohito jIvitaM na parityajati, tathA tadudyAne gatvA zIghraM kuruta ? tata AvAmihAyAtau dRSTastvaM vaitAlinyA samaM citArUDhaH, abhimantrya jalena siktA citA, naSTA sA duSTavaitAlinI, svasthAvasthastvamutthitaH ityapahRtAM sutArAM jJAtvA viSaNNaH / zrIvijayo rAjA bhaNitazca tAbhyAm, rAjan ! khedaM mA kuru ? sa pApaH kva yAsyatItyAdivacanaiH zrIvijayarAjAnamAzvAsya tau vidyAdharAvamitatejasamIpaM gatau / tato'mitatejapreSitavidyAdhararacitavimAnaiH sa zrIvijayo'pyamitatejasamIpaM gataH / amitatejazrIvijayAbhyAM sasainyAbhyAM gatvA tannagaraM veSTitam, azanighoSAntike dUtaH preSitaH, tayorAgamanaM zrutvA nighoSo naSTaH / utpannakevalasyAcalasya ca samIpe gataH / amitatejazrIvijayAvapi tatpRSTau tatrAyAtau / sarve'pi gatamatsarA dharmaM zRNvanti ekena vidyAdhareNa sutArApi tatrAnItA / labdhAvasareNAzanighoSeNa bhaNitam, na mayA duSTabhAvena sutArApahRtA, kintu vidyAM sAdhayitvA gacchatA mayeyaM dRSTA, pUrvasnehenemAM tyaktuM na zaknomIti vaitAlinyA vidyayA zrIvijayaM mohayitvA sutArAM gRhItvA svanagare gataH, nAsyAH zIlabhaGgamakArSam / tathApi mAtrArthe yo'parAdhaH sa kSantavya ityAkarNyAmitatejasA bhaNitam-bhagavan ! kiM punaH kAraNaM ? etasyAsyAM sneho'bhUt / tato'calakevalI kathayati-magadhadeze'calagrAme dharaNIjaTo nAma vipraH, tasya kapilAnAma ceTI, tasyAH putraH kapilo nAma / tena karNazravaNamAtreNa vidyA zikSitA / gatazca dezAntare ratnapuraM nAma nagaram / tatra kasyacidupAdhyAyasya maThe gataH / upAdhyAyena pRSTaH kastvaM ? kuta AgataH ? kapilenoktamacalagrAme dharaNIjaTaviprasutaH kapilanAmAhaM vidyArthI atrAyAtastava samIpamiti / upAdhyAyena sabahumAnaM svagRhe rakSitaH / vidyAmadhyApya svaputrI tasmai dattA satyabhAmAnAmnI / anyadA varSAkAle sa kapilo rAtrau svavastrANi kakSAyAM kRtvA varSatyeva meghe svagRhadvAre samAyAtaH / satyabhAmA cAyaM stimitavastro bhaviSyatIti cintayantyaparANi vastrANi gRhItvA gRhadvAre sanmukhamAyAtA / kapilena tasyA uktamasti mama prabhAvo, yena vastrANi na stimyanti / tAvatA vidyutprakAze tayA sa nagno dRSTaH / jJAtaM cAyaM nagna eva samAyAtaH, vastrANi kakSAyAM nihitavAnityavazyamayaM hInakula iti sA kapile mandasnehA jAtA / anyadA dharaNIjaTo viprastatra kapilasamIpe samAyAtaH / satyabhAmA ca pitRputrayoviruddhamAcAraM dRSTvA paramArthaM pRSTo dharaNIjaTavipraH / tena yathArthaM kathitam / tat zrutvodvignA satyabhAmA kAmabhogebhyo nirviNNA, pravrajyAgrahaNanimittaM pRSTaH kapilaH, na muJcatyeSa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] [uttarAdhyayanasUtre kapilaH / tadeyaM gatA tannivAsizrISeNarAjJaH samIpam, babhANa ca bho rAjan ! mAM kapilasamIpAnmocaya, yenAhaM dIkSAM gRhNAmi / rAjJA kapilasyoktam, kapilo na manyate / rAjJA punastasyA uktam, tAvattvaM mama gRhe tiSTha, yAvatkapilaM bodhayAmIti / anyadA sa rAjA svaputrau gaNikAnimittaM yuddhayamAnau dRSTvA vairAgyeNa viSaM bhakSitavAn / tataH siMhananditA'bhinanditAnAmnyau zrISeNanRpasya bhArye, kapilasya bhAryA satyabhAmA ca viSaprayogeNa kAlaM gatAH / catvAro'pyamI jIvA devakuruSu yugalatvenotpannAH, tataH saudharme kalpe gatAH / tatazcyutvA zrISeNajIvo'mitatejo jAtaH, abhinanditAjIvaH zrIvijayo jAtaH / satyabhAmAjIvaH sutArA jAtA |s kapilajIvastiryagbhaveSu cirakAlaM bhrAntvA kvacittathAvidhamanuSThAnaM kRtvA'zanighoSaH samutpannaH |sutaaraaN ca satyabhAmAbrAhmaNIjIvaM dRSTvA pUrvasnehenApahRtya gataH |punrpymittejsaa pRSTam, bhagavanahaM kiM bhavyo'bhavyo vA ? acalakevalinA kathitaM tvaM bhavya itazca navame bhave tIrthaGkaro bhaviSyasi / eSo'pi zrIvijayastava gaNadharo bhaviSyati / tata etadAkAmitatejazrIvijayanRpAvacalakevalinaM vanditvA gatau svasthAnam / ___ anyadAmitatejaHzrIvijayAbhyAmudyAnagatAbhyAM cAraNazramaNAbhyAmavadhijJAnena jJAtvoktam, yathA SaDviMzatidinAni bhvtoyorpyaayuH| tatastAbhyAM merau gatvA kRto'STAhnikAmahotsavaH, svasvarAjye ca gatvA svasvaputrAvabhiSicya jagannandanamunisamIpe saMyamamAdAya pAdapopagamanamanazanaM vihitam / vidhinA kAlaM kRtvA prANate kalpe viMzatisAgaropamAyurdevatvenotpannau / tatazcyutAvihaiva jambUdvIpe pUrvavidehe ramaNIvijaye sItAyA mahAnadyA dakSiNakule subhagAyAM nagA~ premasAgarasya rAjJo vasundharA'naGgasundaryormahAgarbha krameNa kumAratvenotpannau / amitatejajIvo'parAjitanAmA zrIvijayajIvo'nantavIryanAmA jAtaH / tatrApi pratizatrudamitAriM vyApAdya krameNa baladevatvaM vAsudevatvamApannau / tayozca pitA pravrajyAvidhAnena mRtvA'surakumArendratvenotpannaH / anantavIryastu kAlaM kRtvA dvicatvAriMzatsahasravarSAyu rakaH prathamapRthivyAmutpannaH / camarastu putrasnehena tatra gatvA vedanopazamaM cakAra / so'pi saMvignaH samyak sahate / aparAjito baladevo bhrAtRvirahaduHkhito nikSiptaputrarAjyo jagaddharagaNadharasamIpe nisskraantH|shuddhaaN pravrajyAM paripAlyAcyutendratvenotpannaH |anntviirystu narakAduddhRtya vaitADhye vidyAdharatvenotpannaH / acyutendreNa pratibodhito'sau pravrajyAM gRhItvA'cyutakalpendasAmAnikatvenotpannaH / aparAjito'cyutendrastatazcyutvA ihaiva jambUdvIpe sItAmahAnadIdakSiNakule maGgalAvatIvijaye ratnasaJcayApuryAM kSemakaro rAjA, tasya bhAryA ratnamAlA, tayoH putro vajrAyudhAbhidhAno jAtaH / itazca zrIvijayajIvo devAyuranupAlya tasyaiva putratvenotpannaH / sahasrAyudha iti tasya nAma pratiSThitam / anyadA pauSadhazAlAyAM sthito vajrAyudho devendreNa prazaMsitaH / yathAyaM vajrAyudho dharmAccAlayituM na zakyate devairdAnavaizca / tata eko devastadvANyamazraddadhAnaH pArApatarUpaM vikuLa bhayabhrAnto vajrAyudhamAzritaH / he vajrAyudha ! tava zaraNaM mamAstviti Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 295 manuSyabhASayovAca / vajrAyudhena tasya zaraNaM dattam, sthitastadantike pArApataH, tadantaraM tatraivAgato lAvakaH, tenApi bhaNitam, yathA mahAsatva ! eSa mayA kSudhAklAntena prAptaH, tato muJcainam, anyathA nAsti mama jIvitamiti / tatastadvacanamAkarNya vajrAyudhena bhaNitam, na yuktaM zaraNAgatasamarpaNam, tavApi na yuktametat, yataH - ""haMtUNa parappANe, appANaM jo karei sappANaM / appANaM divasANaM kae, sa nAsei appANaM / / 1 / / " yathA jIvitaM tava priyam, sarveSAmapi jIvAnAM tathaivAsti / enaM bhayabhrAntaM dInaM vyApAdayituM tava na yuktam, dharmaM kuru / pApaM muJca / lAvakaH pratibhaNati rAjannahaM bubhukSitaH, na me manasi dharmastiSThati / tataH punarapi bhaNitam rAjJA, bho mahAsattva ! yadi bubhukSitastvaM tato'nyattava mAMsaM dadAmi / lAvakaH pratibhaNati, svayaMvyApAditajIvamAMsadurlalito'ham, na ca rocate mahyaM paravyApAditamAMsam / rAjJA bhaNitam, yAvanmAtreNa mAMsena pArApatastulati, tAvanmAtraM mAMsaM dadAmi / so'pyavadat, yadi tvaM svadehAdutkIrya mAMsaM dadAsi tadAhaM taM muJcAmi / tadrAjJA pratipannam / tatastuSTo lAvakaH, rAjJA ca tulA''nAyitA, ekasmin pArzve pArApato prakSiptaH, ekasmin pArzve svadehAdutkIrNamAMsAropo vihitaH, rAjA yathA yathA tatra mAMsaM prakSipati tathA tathA'nyatra pArzve pArApato gurutaro devamAyayA bhavati / rAjA punaH punarutkRtyotkRtya svadehamAMsamanyatra kSipati / taM dRSTvA rAjalokaH samasto hAhAravaM cakAra / pArApatapArzve gurubhAramavekSya svamAMsapArzve rAjA svayamArUDhaH, etAdRzaM vajrAyudhasya sattvaM dRSTvA vismito devaH svaM rUpaM prakaTIkRtya prakAmaM stutvA ca svasthAnaM gatavAn / anyadA vajrAyudhasahastrAyudhau pitRputrau kSemaGkaragaNadharasamIpe jAtavairAgyau sahasrAyudhasutaM aff rAjye'bhiSicya pravrajitau / pravrajyAparyAyaM ca paripAlya pAdapopagamanavidhinA kAlaM kRtvA dvAvapi janAvuparitanagraiveyake ekatriMzatsAgaropamasthitikAvahamindradevau jAtau / ahamindasaukhyamanubhUya tatazcyutAvihaiva jambUdvIpe pUrvavidehe puSkalAvatIvijaye puNDarIkiNyAM nagaryAM ghanaratho rAjA, tasya dve mahAdevyau padmAvatI manoramatI ca / tayorgarbhe jAte / vajrAyudho megharathaH, sahastrAyudho dRDharathazceti vRddhiM gatau / tataH kRtaM tAbhyAM kalAgrahaNam, tau dvau rAjye sthApayitvA ghanarathaH svayaM dIkSAM gRhItvA kevalajJAnamutpAdya tIrthaGkaro jAtaH / tayormegharathadRDharathayoH pUrvabhavAbhyAsato jinadharmadakSatAbhUt / adhigatajIvAjIvAdibhAvau tau suzrAvakau jAtau / anyadA pitustIrthaGkarasya samIpe dvAvapi janau nijaputraM rAjye'bhiSicya pravrajitau / tatrAdhItasUtrArthena - megharathena viMzatisthAnakaiH samarjitaM tIrthaGkaranAmagotram / dRDharathena zuddhaM cAritramArAdhitam / dvAvapi saMlekhanAvidhinA kAlaM kRtvA'nuttaropapAtikeSu deveSUtpannau / tatra sarvArthasiddhavimAne'nargalaM sukhamanubhUya megharathakumArastatazcyutvehaiva jambUdvIpe bhArate 1 hatvA paraprANAn AtmAnaM yaH karoti saprANam / alpAnAM divasAnAM kRte sa nAzayati AtmAnam // 1 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296] [uttarAdhyayanasUtre kSetre hastinAgapure vizvasenasya rAjJo'cirAdevyAH kukSau bhAdrapadakRSNasaptamyAM caturdazasvapnasUcitaH putratvenotpannaH / sAdhikanavamAsAnudare dhRtvA tamacirAdevI jyeSThakRSNatrayodazyAM prasUtavatI / SaTpaJcAzadikkumArImahotsavo jAtaH / catuHSaSThisurenTrairapi janmAbhiSekaH kRta ucitasamaye / garbhasthe cAsmin bhagavati sarvadezeSu zAntirjAteti zAntiriti nAma kRtaM mAtRpitRbhyAm, krameNAsau sarvakalAkuzalo jAtaH / yauvanaM prApto vivAhitaH pravararAjakanyAbhiH, krameNa rAjye sthApitaH, pitrA cAritraM gRhItam |shaanteshckrvrtipdvii samAyAtA, utpannAni caturdaza ratnAni, sAdhitaM bharatam, akhaNDaM SaTkhaNDarAjyaM paripAlyocitAvasare svayaM sambuddho'pi lokAntikAmaraiH pratibodhitaH, sAMvatsaraM dAnaM datvA jyeSThakRSNacaturdazyAM cakribhogAMstyaktvA niSkrAntaH / ___caturjJAnasamanvitasyodyatavihAraM kurvataH pauSazuklanavamyAM kevalajJAnaM samutpannam / devaiH samavasaraNaM kRtam, bhagavatA dharmadezanA prArabdhA, pravAjitA gaNadharAH, pratibodhitA bahavaH prANinaH / krameNa vihRtya bharatakSetraM bodhibIjamuptvA kSINasarvakarmAMzo jyeSThakRSNatrayodazyAM mokSaM gata iti / asya bhagavataH kumAratve paJcaviMzativarSasahasrANi, mANDalikatve'pi paJcaviMzativarSasahasrANi, cakritve paJcaviMzativarSasahasrANi, zrAmaNye ca paJcaviMzativarSasahasrANi, sarvAyuzca varSalakSamekaM jAtamiti / iti zAntinAthadRSTAntaH // 5 // ikkhAgarAyavasaho, kuMthu nAmanaresaro / vikkhAyakittI bhayavaM, patto gaimaNuttaraM // 39 // punaH kunthunAmA narezvaraH SaSThacakrI anuttarAM - sarvotkRSTAM gatiM prAptaH / kIdRzaH kunthuH ? bhagavAnaizvaryajJAnavAn / punaH kIdRzaH kunthuH ? IkSvAkurAjavRSabhaH, IkSvAkuvaMzIyabhUpeSu vRSabho vRSabhasamAnaH pradhAna ityarthaH / punaH kIdRzaH ? vikhyAtakIrtiH, atra bhagavAniti vizeSaNenASTamahAprAtihAryAdyaizvaryayuktaH saptadazastIrthaGkaraH SaSThazcakrI kunthurjeyaH // 39 // atra kunthunAthadRSTAnta: hastinAgapure sUrarAjJaH zrIdevI bhAryA / tasyA kukSau bhagavAn putratvenotpannaH janmamahotsavAnantaraM ca svapne jananyA ratnastUpaH 'kustho dRSTaH / garbhasthe ca bhagavati pitrA zatravaH kunthuvad dRSTAH iti kunthunAma kRtam / pitrA prAptayauvanazcAyaM vivAhito rAjakumArikAbhiH / kAle ca bhagavantaM rAjye vyavasthApya sUrarAjA svayaM dIkSAM jgraah| bhagavAMzcotpannacakraratnaprasAdhitabharatazcakravartibhogAn bubhuje / tIrthapravartamAnasamaye ca niSkrAmya SoDazavarSANi cogavihAreNa vihRtya kevalajJAnabhAk jAtaH / devAzca samavasaraNamakArSuH / pravajitAH kevalaparyAyeNa ghanA lokAH / ghanaM kAlaM vihRtya sammetagirizikhare mokSamagamat / tasya bhagavataH kumAratve trayoviMzativarSasahasrANi, mANDalikatve ca trayoviMzativarSasahasrANi 1 pRthviisthH|| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 297 cakritve trayoviMzativarSasahasrANi zrAmaNye ca trayoviMzativarSasahasrANi sArddhAni ca saptazatAni varSANyabhavan / sarvAyurdvinavativarSasahasrANi sArdhasaptazatAni cAsya babhUva / iti zrIkunthunAthadRSTAntaH // 6 // sAgaraMtaM caittA NaM, bharahaM naravarIsaro / aro ya ayaM patto patto gaimaNuttaraM // 40 // " ca punararo'ranAmA naravarezvaraH saptamazcakrI sAgarAntaM samudrAntaM bharata kSetraM SaTkhaNDarAjyaM tyaktvA'rajastvaM prAptaH sannanuttarAM gatiM siddhigatiM prApto mokSaM gata ityarthaH / cakrI bhUtvA tIrthaGkarapadaM bhuktvA mokSaM gata ityarthaH // 40 // atra aranAthadRSTAntaH aranAthavRttAntastUttarAdhyayanavRttidvaye'pi nAsti / tathApi granthAntarAllikhyate- prAgvidehavibhUSaNe maGgalAvatIvijaye ratnasaJcayA puryasti / tatra mahIpAlanAma bhUpAlo'sti / prAjyaM rAjyaM bhuGkate / anyadA gurumukhAddharmaM zrutvA vairAgyamAgataH sa tRNamiva rAjyaM tyaktvA dIkSAM / gurvanti ekAdazAGgAnyadhItya gItArtho babhUva / bahuvatsarakoTIH sa saMyamamArAdhya vizuddhaviMzatisthAnakairarhannAmakarma babandha / tato mRtvA sarvArthasiddhavimAne devo babhUva / tatazcyutveha bharatakSetre hastinApure sudarzananAmA nRpo babhUva / tasya rAjJI devInAmnI babhUva / tasyAH kukSau so'vatatAra / tadAnIM revatInakSatraM babhUva, tayA caturdaza svapnA dRSTAH / tataH pUrNeSu mAseSu revatInakSatre tasya janma babhUva / janmotsavastadA SaTpaJcAzaddikkumArikAbhizcatuHSaSTisurendrairnirmitaH / tataH sudarzanarAjApi svaputrasya janmotsavaM vizeSAccakAra / asmin garbhagate mAtrA prauDharatnamayo'raH svapne dRSTaH / tataH pitrAsyA'ra iti nAma kRtam / devaparivRtaH savayasA guNaizca vardhate sma / ekaviMzatisahasravarSeSu gateSvarakumArasya pitrA rAjyaM dattam / ekaviMzativarSasahasrANi yAvadrAjyaM bhuktavatastasya zastrakoze cakraratnaM samutpannam / tato bharataM sAdhyaikaviMzatisahasravarSANi yAvaccakravartitvaM bubhuje / tataH svAmI svayambuddho'pi lokAntikadevabodhito vArSikaM dAnaM datvA catuHSaSTisurendrasevito vaijayantyAkhyAM zibikAmArUDhaH / sahasrAmravane sahastrarAjabhiH samaM pravrajitaH / tatazcaturjJAnyasau trINi varSANi chAsthye vihRtya punaH sahasrAmravane prAptaH / tatra zukladhyAnena dhvastapApakarmAraH kevalajJAnaM prApa / tataH suraiH samavasaraNe kRte svAmI yojanagAminA zabdena dezanAM cakAra / taddezanAM zrutvA kespi suzrAvakA jAtAH ke'pi ca pravrajitAH / tadAnIM kumbhabhUpaH pravrajya prathamo gaNadharo jAtaH / aranAthasya SaSTisahasrAH sAdhavo jAtAH / sAdhvyaH svAminastAvatpramANA eva jAtAH / zrAvakAzcaturazItisahastrAdhikalakSamAnA babhUvuH / zrAvikAzcaturazItisahastrAdhikalakSatrayamAnA babhUvuH / sarvAyuH caturazItisahastravarSANi bhuktvA sammetazailazikhare mAsikAnazanena bhagavAnnirvRttaH / devairnirvANotsavo bhRzaM kRtaH / ityaracakravartidRSTAntaH // 9 // caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mahaDDio / I caittA uttame bhoe, mahApaumo tavaM care // 41 // 38 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298] [uttarAdhyayanasUtre he mune ! mahApadmo'pyaSTamazcakrI maharddhikastapo'carat / kiM kRtvA ? bhArataM vAsaM tyaktvA, punarUttamAn-pradhAnAn bhogAMstyaktvA // 41 // ____ atra mahApadmacakravartidRSTAntaH ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe kurukSetre hastinAgapuraMnAma nagaram |ttr zrIRSabhavaMzaprasUtaH padmottaro nAma raajaa| tasya jvaalaanaammhaadevii| tasyAH siMhasvapnasUcito viSNukumAranAmA prathamaH putraH / dvitIyazcaturdazasvapnasUcito mahApadmanAmA / dvAvapi vRddhi gatau, mahApadmo yuvarAjaH kRtaH / itazcojjayinyAM nagaryAM zrIdharmanAmarAjA, tasya namucinAmA mantrI |anydaa tatra zrImunisuvratasvAmiziSyaH suvrato nAma sUriH smvsRtH|tdvndnaarthN lokaH svavibhUtyA nirgataH, prAsAdoparisthitena rAjJA dRSTaH / pRSTAzca sevakAH, akAlayAtrayA kvAyaM loko gacchati ? tato namucimantriNA bhaNitam-deva atrodyAne zramaNAH samAgatAH, teSAM yo bhakto lokaH sa tadvandanArthaM gacchati / rAjJA bhaNitam vayamapi yAsyAmaH / namucinoktaM tarhi tvayA tatra madhyasthena bhAvyam, yathAhaM vAdaM kRtvA tAniruttarIkaromi |raajaa namucisahitastatra gataH / namucinA bhaNitam-bho zramaNAH ! yadi yUyaM jAnItha dharmatattvaM tarhi vadatha / sarve'pi munayaH kSudo'yamiti kRtvA maunena sthitAH / tato namuci bhRzaMruSTaH sUri pratyevaM bhaNati / eSa bayallaH (balada) kiM jAnAti ? tataH sUribhirbhaNitaM bhaNAmaH kimapi yadi te mukhaM *kharjati / idaM vacaH zrutvA'nekazAstravicakSaNena kSullakaziSyeNa bhaNitam, bhagavannahamevainaM nirAkariSyAmi / ityuktvA kSullakena sa vAde niruttarIkRtaH, sAdhUnAmupari dveSaM gataH / rAtrau ca caravRttyaikAkyeva munivadhArthamAgato devatayA stambhitaH / prabhAte tadAzcaryaM dRSTvA rAjJA lokena ca sa bhRzaM tiraskRto vilakSIbhUto gato hastinAgapuram, mahApadmayuvarAjasya mantrI jAtaH / itazca parvatavAsI siMhabalo nAma rAjA, sa ca koTTAdhipatiriti mahApadmadezaM vinAzya koTTe pravizati / tato ruSTena mahApadmana namucimantrI pRSTaH, siMhabalarAjagrahaNe kiJcidupAyaM jAnAsi ? namucinoktaM suSTha jAnAmi / tato mahApadmaprerito'sau sainyavRto gato nipuNopAyena ca durga bhaGktvA siMhabalo baddha AnItazca mahApadmAntike / mahApadmenoktaM namuce ! yattaveSTaM tanmArgaya ? namucinoktaM sAmpratam varaH koze'stu, avasare mArgayiSyAmi / evaM yauvarAjyaM pAlayato mahApadmasya kiyAn kAlo gtH| ___ anyadA mahApadmamAtrA jvAlAdevyA jinarathaH kAritaH,aparamAtrA camithyAtvavAsitayA jinadharmapratyanIkayA lakSmInAmnyA brahmarathaH kArito bhaNitazca padmotaro nAma rAjA, yatheSa brahmarathaH prathamaM nagaramadhye paribhramatu / jinarathazca pazcAtparibhramatu / idaM vacaH zrutvA jvAlAdevyA pratijJA kRtA, yadi jinarathaH prathamaM na bhramiSyati tadA'parajanmani mmaahaarH| tato rAjJA dvaavpirthauniruddhau|mhaapdmH svajananyA: paramAmadhRtiM dRSTvA nagarAnnirgataH kenaapinjnyaatH| paradeze gacchan mahATavyAM praviSTaH, tatra ca paribhramaMstApasAlaye gataH / tApasairdattasanmAnastatra tiSThati / 1 kha- 4Aga (1.1.) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [299 itazca campAyAM nagaryAM janamejayo rAjA parivasati / sa ca kAlanarendreNa pratiruddhaH, tato mahAn saGgrAmo babhUva / janamejayo naSTaH, tasyAntaHpuramapItastato naSTam janamejayasya rAjJo nAgavatInAma bhAryA, sA madanAvalIputryA samaM naSTA, AgatA taM tApasAzramam, samAzvAsitA kulapatinA tatraiva sthitA |kuNmaarmdnaavlyoH prsprmnuraagojaatH|kulptinaa tanmAtrA ca tayoH parasparamanurAgo jJAtaH |kulptinaa nAgavatyA mAtrA ca bhaNitA madanAvalI, yathA putri ! tvaM kiM na smarasi naimittikavacanaM ? yathA cakravartinastvaM prathamapatnI bhvissysi| tataH kathaM yatra tatrAnurAgaM karoSi ? kulapatinApi kumArasya visarjanArthamuktam, kumAra ! tvamito gaccha / tadAnIM tvaritameva tato nirgataH kumAra evaM manorathaM cakAra / yathAhametasyAH saGgamena bharatAdhipo bhUtvA grAmAkaranagarAdiSu sarvatra jinabhavanAni kaaryissyaamiiti| __ bhraman kumAro'tha prAptaH sindhunandanaM nAma nagaram / tatrodyAnikAmahotsave nagarAnirgatA naranAryazca vividhakrIDAbhiH krIDanti / asminnavasare rAjJaH paTTahastI AlAnastambhamunmUlya gRhahaTTabhittibhaGgaM kurvannagarAbahiryuvatIjanamadhye samAyAtaH / tAzca taM tathAvidhaM dRSTvA dUrataH pradhAvitumasamarthAstatraiva sthitAH yAvadasau tAsAmuparizuNDApAtaM karoti, tAvatA dUradezasthitena mahApadmana karuNApUrNahRdayena hakkito'sau karI, so'pi vegena calitaH kumArAbhimakhama / tadAnIM tAH sarvA api bhaNanti / hAhA ! asmadakSaNArthaM pravRtto'yaM kariNA hiMsyate / evaM tAsu pralapantISu ca tayoH karikumArayo?raH saGgrAmo babhUva / sarve'pi nAgarajanAstatrAyAtAH / sAmantabhRtyasahito mahAseno rAjApi tatrAyAtaH / bhaNitaM ca narendreNa kumAra! anena samaM saGgrAmaM mA kuru / kRtAnta iva ca ruSTo'sau tava vinAzaM kariSyatIti / mahApadma uvAca, rAjan ! vizvasto bhava / pazya mama kalAmityuktvA kSaNena taM mattakAraNaM svakalayA vazIqatavAn / ArUDhazca taM mattagajaM mahApadmaH svasthAne nItavAn / sAdhukAreNa taM lokaH pUjitavAn, yathaiSa ko'pi mahApuruSaH pradhAnakulasamudbhavo'sti / anyathA kathamIdRzaM rUpaM vijJAnaM cAsya bhavati ? tato rAjJA svagRhe nItvA kumArasya vividhopacArakaraNapUrvakaM kanyAzataM dattam / tena samaM viSayasukhamanubhavatastasya mahApadmakumArasya divasAstatra sukhena yAnti / tathApi sa tAM madanAvalI hRdayAnna vismArayati / __ anyadA rajanyAM zayyAgato'sau vegavatyA vidyAdharyApahRtaH, nidrAkSaye sA tena dRSTA, muSTiM darzayitvA sA kumAreNa bhaNitA, kiM tvamevaM mAmapaharasi ? tayA bhaNitaM kumAra ! shrRnnu| vaitADhye surodayanAma nagaramasti / tatrendradhanurnAma vidyAdharAdhipatirasti / tasya bhAryA zrIkAntA vartate,tasyAH putrI jayacandrAnAmnI vartate / sA ca puruSadveSiNI necchati kathamapi varam / tato narapatyAjJayA mayA sarvatra varanarendrA vilokya paTTikAyAM likhitAH sarve'pi tasyA darzitAH, na ko'pirucitaH, anyadA mayA tasyAstava rUpaM darzitam / taddarzanAnantarameva sA kAmAvasthayA gRhItA, bhaNitaM ca tayA yoSa bhartA na bhaviSyati, tadA'vazyaM mayA martavyam, anyapuruSasya mama yAvajjIvaM nivRttireva / eSa tasyA vyatikaro mayA tanmAtRpitrojJApitaH / tAbhyAM tvadAnayanAyAhaM prayuktA / avizvasantyAstasyA vizvAsArthaM mayeyaM pratijJA 39 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300] [uttarAdhyayanasUtre kRtA, yadyahaM taM tvaritaM nAnayAmi, tadA jvAlAkule jvalane pravizAmi / tataH kumAra! yadi tava prasAdena mama maraNaM na sampadyate / yathA ca me pratijJAniho bhavati, tathA prasAdaM kuru / tatastadAjJayA tayA mahApadmaH sUryodaye tatra nItaH / khecarAdhipatimilitaH, tena ca sumuhUrte tasyAH pANigrahaNaM kAritaM, pUjitA ca vegvtii|itshc jayacandrAyA mAtula-bhrAtarau gaGgAdharamahIdharanAmAnau vidyAdharAvatipracaNDAvimaM vyatikaraM jJAtvA anekabhaTasahitau mahApadmana samaM saGgrAmArtha-mAgatau |mhaapdmo'pi tayorAgamanaM zrutvA sUrodayapurAbahividyAdharabhaTaparivRto nirgataH, saMpralagnastayoH saGgrAmaH, tadAnIM mahApadyena syandanAH, kuJjarAH, azvAH, subhaTAH parabala-satkAH sarve'pi bANairviddhAH, bhagnaM svaM balaM dRSTvA gaGgAdharamahIdharau svayamutthitau, mahApadma-nobhAvapi hatau / tato labdhajayaH sa mahApadma utpannastrIratnavarjasarvaratnaH, prAptanavanidhi-tri-zatsahasramaNDalezvarasevitapAdapadmaH, pariNItaikonacatuHSaSThisahastrAntaHpuro hayagajasthapadAti-kozasampanno navamazcakravartI jAtaH / tathApi SaTkhaNDabharatarAjyaM sa madanAvalyA rahitaM nIrasaM manyate / anyadA tasminnAzramapade gatasya tasya mahApadmacakriNastApasairmahAn satkAraH kRtaH / janamejayenApi rAjJA madanAvalI tasya dattA, tena pariNItA strIratnaM babhUva / tato mahApadmazcakravayurddhisameto hastinAgapuraM prAptaH, praNanAma ca jananIjanakapAdAn / tAbhyAmapyadhikasnehena prekSitaH / atrAntare tatraiva samavasRto munisuvratasvAmiziSyo nAgasUriH, tato nirgataH saparivAraH padmottararAjA taM vanditvA puro niSaNNaH / guruNA ca tatpuro bhavanirvedajananI dezanA kRtA / tAM zrutvA vairAgyamApanno rAjA guruM pratyevamuvAca-bhagavannahaM rAjyaM svasthaM kRtvA bhavadantike pravrajiSyAmi / guruNA bhaNitaM-mA vilambaM kurviti guruM praNamya nagare praviSTo rAjA / AkAritA mantriNaH pradhAnaparijanA viSNukumAraca, sarveSAmapi rAjJaivamuktam / bho bho ! zrutA bhavadbhiH saMsArAsAratA, ahametAvatkAlaM vaJcitaH / yat zrAmaNyaM nAnuSThitavAn / tataH sAmprataM viSNukumAraM nijarAjye'bhiSicya pravrajyAM gRhNAmi / tato viSNukumAreNa vijJaptam, tAta ! mamApi kimpAkopamai gaiH sRtam, tava mArgamevAnusariSyAmi // tato viSNukumArasya dIkSAnizcayaM jJAtvA padmottararAjJA mahApadma AkArito bhaNitazcaputra ! mamedaM rAjyaM pratipadyasva / viSNukumAro'haM ca pravrajyAM pratipadyAvaH / atha vinItena mahApadyena ca bhaNitam / tAta ! nijarAjyAbhiSekaM viSNukumArasyaiva kuru / ahaM punaretasyaivAjJApratIcchako bhaviSyAmi / rAjJA bhaNitaM-vatsa ! mayokto'pyayaM rAjyaM na pratipadyate / avazyamayaM mayA samaM pravajiSyati / tataH zobhanadivase mahApadmasya kRto rAjyAbhiSekaH / viSNukumArasahitaH padmottararAjA suvratasUrisamIpe prvjitH| tato mahApadmo vikhyAtazAsanacakravartI jAtaH / svamAtraparamAtRkAritau dvAvapi rathau tathaiva staH / mahApadmacakriNA tu jananIsatko jinaratho nagarImadhye bhrAmitaH, jinapravacanasya kRtonnatiH, tatprabhRti bahuloko dharmodyamamatirjinazAsanaM pratipannaH / tena mahApadmacakriNA sarvasminnapi bharatakSetre grAmAkara Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [301 nagarodyAnAdiSu kAritAni jinAyatanAnyekakoTilakSapramANAni padmottaramunirapi pAlitaniSkalaGkazrAmaNyaH zuddhAdhyavasAyena karmajAlaM kSapayitvA samutpatrakevalajJAnaH samprAptaH siddhimiti / viSNukumAramunerapyugratapovihAraniratasya vardhamAnajJAnadarzanacAritrapariNAmasyAkAzagamanAdivaikriyalabdhaya utpannAH / sa kadAcinmeruvattuGgadeho gagane vrajati, kadAcinmadanavadUpavAn bhavati / evaM nAnAvidhalabdhipAtraH sa snyjaatH| itazca te suvratAcAryA bahuziSyaparivRtA varSArAtrasthityarthaM hastinAgapurodyAne samAyAtAH, jJAtAzca tena viruddhena namucinA, avasaraM jJAtvA tena rAjJe vijJaptam / yathA pUrvapratipannaM mama varaM dehi / cakriNoktaM yatheSTaM mArgaya / namucinA bhaNitaM rAjanahaM vedabhaNitena vidhinA yajJaM kartumicchAmi, ato rAjyaM me dehi / cakriNA namuciH svarAjye'bhiSiktaH, svayaM cAntaHpure pravizya sthitaH / namuciryajJapATakamAgamya yAganimittaM dIkSito babhUva / rAjye'bhiSiktasya tasya vardhApanArthaM jainayatIn varjayitvA sarve'pi liGgino lokAzca samAyAtAH / namucinA sarvalokasamakSamuktam, sarve'pi lokA mama vardhApanArthaM samAyAtAH, jainayatayaH ke'pi nAyAtAH / evaM chalaM prakAzya suvratAcAryA AkAritA AgatAH / namucinA bhaNitA-bho jainAcAryAH ! yo yadA brAhmaNo vA kSatriyo vA rAjyaM prApnoti, sa tadA pAkhaNDibhirAgatya dRSTvyaH / iyaM lokasthitiH, yato rAjarakSitAni tapodhanAni bhavanti / yUyaM punaH stabdhAH sarvapAkhaNDadUSakA nirmaryAdA mAM nindatha, ato madIyaM rAjyaM muktvA'nyatra yathAsukhaM vrajata / yo yuSmAkaM madhye ko'pi nagare bhraman dakSyate sa me vadhyo bhaviSyati / suvratAcAryairuktaM rAjannasmAkaM rAjavardhApanAcAro nAsti, tena vayaM tvadvardhApanakRte nAyAtAH, na ca vayaM kiJcinnindAmaH, kintu samabhAvAstiSThAmaH / tataH saruSTaH pratibhaNati yadi zramaNaM saptadinoparyahaM dakSiSye tamahamavazyaM mArayiSyAmi, nAtra sandehaH / etannamucivAkyaM zrutvAcAryAH svasthAnamAyAtAH, sarve'pi sAdhavaH pRSTAH, kimatra kartavyaM ? tata ekena sAdhunA bhaNitam, yathA sadA sevitatapovizeSo viSNukumAranAmA mahAmuniH sAmprataM meruparvatacUlAstho vartate / sa ca mahApadmacakriNo bhrAtAsti, tatastadvacanAdayamupazamiSyati / AcAryairuktaM tadAkAraNArthaM yo vidyAlabdhisaMpannaH sa tatra vrajatu / tata ekena sAdhunoktamahaM merucUlAM yAvadgagane gantuM zakto'smi / punaH pratyAgantuM na zakto'smi / guruNA bhaNitaM viSNukumAra eva tvAmihAneSyati / tatheti pratipadya sa munirAkAze utpatitaH, kSaNamAtreNa merucUlAyAM prAptaH / tamAyAntaM dRSTvA viSNukumAreNa cintitaM kiJcid gurukaM saGghakAryamutpannam, yadayaM munivarSAkAlamadhye'trAyAtaH / tataH sa muniviSNukumAraM praNamyAgamanaprayojanaM kathitavAn / viSNukumArastaM muni gRhItvA stokavelayA''kAzamArgeNa gajapure prAptaH, vanditAste guravaH, gurvAjJayA sAdhusahito viSNukumAramuninamuciparSadi gataH sarvaiH sAmantAdibhirvanditaH, namucistu tathaiva siMhAsane tasthivAn, na manAga vinayaM cakAra / viSNunA dharmakathanapUrva namucerevaM bhaNitam, varSAkAlaM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] [ uttarAdhyayanasUtre yAvanmunayo'tra tiSThanti / namucinA bhaNitam, kimatra punaH punarvacanaprayAsena ? paJcadivasAn yAvanmunayo'tra tiSThantu, viSNunA bhaNitaM, tavodyAne munayastiSThantu / tataH saJjAtAmarSaNa namucinaivaM bhaNitam-sarvapAkhaNDAdhAmairbhavadbhirna madrAjye stheyam, madrAjyaM tvaritaM tyajata / yadi jIvitena kArya / tataH samutpannakopAnalena viSNunA bhaNitam-tathApi trayANAM pAdAnAM sthAnaM dehi / tato bhaNitaM namucinA, dattaM tripadIsthAnam, paraM yaM tripadyA bahirdakSyAmi tasya zirazchedaM kariSyAmi / tataH sa viSNukumAraH kRtanAnAvidharUpo vRddhi gacchan krameNa yojanalakSapramANarUpo jAtaH |krmaabhyaaN dardaraM kurvan grAmAkaranagarasAgarAkIrNAM bhUmimakampayat, zikharANi pAtayati sma / tribhuvane kSobhaM kurvan sa muniH zakreNa jJAtaH tasya kopopazAntaye zakreNa gAyanadevyaH preSitAH / tAzcevaM gAyanti sma - 'sapara-saMtAvao dhammavaNadAvao kuggaigamaNaheu kovo tA ovasamaM karesu bhyvNti|" evamAdIni gItAni tA vAraMvAraM zrAvayanti sma / sa mani maci siMhAsanAtpathivyAM pAtitavAn / dattapUrvAparasamudrapAdaH sa sarvajanaM bhApayati sma / jJAtavRttAnto mahApadmazcakrI tatrAyAtaH, tena samastasaGghana surAsuraizca zAntinimittaM vividhopacAraiH sa upazAmitaH / tatprabhRti viSNukumArastrivikrama iti khyAtaH / upazAntakopaH sa munirAlocitaH pratikrAntaH zuddhazcaH / yata uktaM "2Ayarie gacchaMmi, kulagaNasaMghe a ceiavinnaase| AloiyapaDikaMto, suddho jaM nijjarA viulA / / 1 / / " niSkalaGkaM zrAmaNyamanupAlya samutpanna kevalaH sa viSNukumAraH siddhiM gataH / mahApadmacakravartyapi krameNa dIkSAM gRhItvA sugatibhAgabhUt / iti mahApadmadRSTAntaH // 8 // egacchattaM pasAhittA, mahiM mANanisUraNo / hariseNo maNussido, patto gaimaNuttaraM // 42 // punarhe mune ! hariSeNo manuSyendro hariSeNanAmA navamazcakrI anuttarAM gati-siddhi prAptaH / kiM kRtvA ? mahIM pRthvImekacchatrAM prasAdhya-prapAlya / kIdRzo hariSeNaH ? mAnanisUraNo'haGkArizatrumAnadalanaH // 42 // atra hariSeNadRSTAnta: kAmpilye nagare mahAharirAjJo merAdevyAH kukSau caturdazasvapnasUcito hariSeNanAmA cakravartI samutpannaH / krameNa yauvanaM prAptaH pitrA rAjye sthApitaH / utpannAni caturdaza ratnAni, prasAdhitaM ca bharatam, kRtapaTTAbhiSeko hariSeNa udArAn bhogAn bhuJjan kAlaM gamayati / anyadA laghukarmatayA bhavavAsAdviraktaH sa evaM cintituM pravRttaH / pUrvakRtasukRtakarmavazena mayAtredRzI RddhiH prAptA, punarapi paralokahitaM karomi / uktaM ca1 svaparasantApako dharmavanadAvakaH kugatigamanahetuH krodhastasmAt upazamaM kuruta bhagavan ! iti| 2 AcArya gacche, kulagaNasaGkeca caityavinAze, AlocitapratikrAntaH, zuddho yat nirjarA vipulA // 1 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [303 "mAsairaSTabhirA vA, pUrveNa vayasA ythaa| tatkartavyaM manuSyeNa, yathAnte sukhmedhte||1||" / evamAdi paribhAvya putraM rAjye nivezya sa niSkrAntaH, utpannakevalazca siddhi gataH / paJcadazadhanuruccatvaM dazavarSasahasrAyuzca saJjAtamiti hariSeNacakridRSTAntaH 9 // 42 // anio rAyasahassehi, supariccAi damaM cre| jayanAmo jiNakkhAyaM, patto gaimaNuttaraM // 43 // jayanAmaikAdazazcakrI jinAkhyAtaM - jinoktaM dharmaM caritvA cAnuttarAM gati prAptaH / kIdRzo jayanAmA ? rAjasahasrairanvito - nRpasahasreNa parivRto jainI dIkSAmacarat / punaH kIdRzo jayanAmA ? suparityAgI-samyak parityAgI // 43 // atra jayanAmAcakravartidRSTAnta: rAjagRhe nagare vaprAyA rAjyAH kukSau caturdazasvapjasUcito jayanAmA putro jAtaH / krameNa saMsAdhitabharatazcakrI jAtaH / rAjazriyamanubhavan bhogebhyo virakto jAtaH, evaM ca cintitavAn "suciramapi uSitvA, syAt priyairviprayogaH / suciramapi caritvA, nAsti bhogeSu tRptiH // suciramapi supuSTaM, yAti nAzaM zarIraM / suciramapi vicintyo, dharma ekaH sahAyaH // 1 // " evaM saMvegamupAgato niSkrAnto'nukrameNa siddhH| dvAdazadhanurdehamAno varSasahasrAyuzcaiSa AsIditi jayacakrIdRSTAntaH // 10 // dasannarajjaM mudiyaM, caittANaM muNI cre| dasannabhaddo nikkhaMto, sakkhaM sakkeNa coio // 44 // dazArNabhadro rAjA sAkSAt zakreNa coditaH-preritaH san niSkrAntaH, gRhasthAvasthAto niHsRtaH / punarmAMnI sannacarat, muneH karma maunam, maunamasyAstIti maunI, munirbhUtvA vihAramakarot / kiM kRtvA ? dazArNarAjyaM tyaktvA, dazArNAnAM dezAnAM rAjyaM dazArNarAjyam kIdRzaM dazArNarAjyaM ? muditaM - samRddham // 44 // atra dazArNabhadradRSTAntaH asti virATadeze dhanyapuraM nAma sannivezaH, tatraiko madaharanAmA mahattaraputro'sti, tasya bhAryAduHzIlA nagarArakSakeNa samaM cauryaratiM kurvantyasti / anyadA tatra sanniveze naTairnATyaM prArabdhaM tatraiko nartakaH strIveSaM kRtvA nRtyannasti / ghano loko darzanArthaM milito'sti, sApi tatra gatAsti / sA strIrUpadharaM taM nartakaM prekSya puruSaM ca jJAtvA kAmavihvalA jaataa| evaM tatpuruSaM prAha-yadyasAvanena veSeNa madgRhe samAgatya mayA samaM ramate, tadAhamasmai aSTottarazatadravyaM dadAmi / tena pratipannam, bhaNitaM ca tvaM yAhi / eSa tava pRSThau tvaritameva samAyAsyAmi / eSo'pi tatpRSThau tadgRhe gataH tayA pAdazaucanaM kRtam, sa bhoktumupaviSTaH / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] [ uttarAdhyayanasUtre tayA pariveSita kSaireyyA bhRtaM bhAjanam, yAvadasau bhuGkte, tAvatArakSakastatrAyAto'vadat kapATamudghATayeti / sA naTapuruSamuvAca, tvaM tilagRhodare praviza, yAvadenaM nivartayAmi / sa tilagRhodare praviSTaH, bubhukSitaH san koNasthAMstilAn phUtkRtya phUtkRtya khAdati / AgatastalArakSaH kapATaM pidhAya / kSaireyIbhRtaM pAtraM dRSTvA sa bhoktumupaviSTaH, yAvajjemati tAvattasyAH patidvAre samAyAtaH / tayoktaM talArakSasya, zIghramuttiSTha / pravizAsmiMstilagRhodare, paraM dUre na gantavyam, , koNe sarpastiSThati, tvayA tatra pradeze na gantavyam / praviSTastalArakSastilagRhodare, patistatrAyAtaH kSaireyIpAtraM dRSTvA tena pRSTaM kimetat ? tayoktaM bubhukSitAsmIti jemAmi / sa uvAca tvaM tiSTha / ahaM pathazrAntatvAdvizeSato bubhukSito'smIti prathamaM jemAmi / tayoktamadyASTamI vartate, kathamasnAto jemasi ? tenoktaM tvaM snAtAsIti tava snAnena mama snAnaM jAtamiti procya sa bhoktumupaviSTaH / itazca tilabhakSekanaTaphUtkArazravaNe sarpo'yamiti phUtkarotIti bhItastalArakSastilagRhodarAnnirgato naSTaH / tato'yamevAvasara iti kRtvA strIveSadharo naTo'pi naSTaH / patyA pRSTa sA strI kimetat ? tayoktaM mayA tvaM sAmpratameva vArito yadadyASTamyAM tvamasnAto mA bhojanaM kuru / tvayA cAsnAtenAdya bhojanaM kartumArabdham, atastvadgRhe sadA vasantAvimau pArvatImahezvarau naSTvA gatau / madahara uvAca - hA ! duSTa kRtaM mayA, evaM pazcAttApaM kurvan punasta savAca, kopyastyupAyo ? yadetau punarAyAtaH ? sovAca yadi nyAyena vittamupAye pUjAM kuryAstadA punaretau tava gRhe samAyAsyataH / tato gato madaharo dezAntare, dazArNadeze IkSuvATakakarmaNi lagnaH, dazaga' dyANakasuvarNaM labdham, tathApyalpamiti kRtvA sa na tuSTiM prApto itastato bhraman sa ekadATavyAM praviSTaH, pippalatarumUle vizrAmaM gRhNAti / atrAntare'zvApahRto dazArNabhadrastatrAyAtaH, taM dRSTvA rAjJA pRSTam, kastvaM ? kimarthamatrAyAtaH ? sa uvAca yathAsthitavRttAntam / rAjJA cintitamasau striyA vipratAritaH paradeze bhramannasti / tatastasya strIcaritamuktvA taM ca svagRhe nItvA bhojanAdicintanaM vihitam / rAjJA cintitamaho asatyadeve'pIzvarAdau kIdRzI bhaktirvartate ? mayA satyadeve'pi zrImahAvIre vidyamAne'pi tAdRzaM bhaktiprapaJcanaM na vihitamiti rAjA yAvaccintayati tAvadekapratihArapuruSeNa rAjJo'gre evamuktaM bhagavAn zrImahAvIraH samAyAtaH / rAjA parituSTaMzcintayati, yadi nAmaiSa madaharo viziSTavivekarahito'pi nijadevapUjAsampAdanArthamevaM pariklizyate, tato'smAbhirIdRzaiH sArAsAravivecanavicakSaNaiH samagrasAmaggrA tribhuvanacintAmaNikalpasya zrImahAvIrasya vizeSeNa pUjA kAryeti / tataH kalye 'haM sarvaddharyA tathA mahAvIraM vandiSye, yathA kenApyevaM na vanditaH pUrvaM / tato dvitIyadivase kRtaprabhAtakRtyaH snAtaviliptAlaGkRtadehaH sphArarUpayauvanalAvaNyanepathyayuktaH sarvAGgopAGgAlaGkRtayA caturaGgiNyA senayA sahito bahubhirmantrisAmantaiH / zreSThasArthavAhaizca parivRtaH, bhambhAdivAditrazreNibadhiritadigantarAlo gandharvairgIyamAnaguNo 1 gadIyANA athavA rati / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 305 nRtyantIbhirvilAsinIbhiH poSitanetraraso gajendrArUDho dazArNabhadrabhUpatirbhagavato vandanArthamAyAtaH / vizuddhabhAvena bhagavAn vanditaH / rAjA madaharazca harSaM prAptau / atrAntare zakreNa cintitaM matkRtyA mahAvibhUtyA'sau dazArNabhadraH pratibodhaM yAsyatIti / zakra IdRzIM vibhUti vikurvitavAn / tathAhi - airAvaNahastino'STau dantA vikurvitAH, dante dante'STASTa puSkariNyo vikurvitAH / puSkariNyAM puSkariNyAmaSTAvaSTau padmAni padma padme'STASTa patrANi, patre patre dvAtriMzadbaddhanATyAni / anayA vibhUtyA airAvaNArUDhena zakreNa pradakSiNIkRtya bhagavAn vanditaH / taM tAdRzaM dRSTvA dazArNabhadreNa cintitamaho khalu tuccho'ham, yastuccha - vibhUtyA garvaM kRtavAn yata uktam 'adiTThabhaddA thoveNavi, huMti uttANANIyA / Naccai uttAlamuho hu, mUsago vIhimAsajja // 1 // anena zakreNa prAgbhave zuddho dharmaH kRtaH tata IdRzI RddhirlabdhA, tato'hamapi tameva dharmaM karomi, kiM mamAtra viSAdena ? uktaM ca samasaMkhyAvayavaH san, puruSaH puruSaM kimanyamabhyeti / puNyairadhikataraM cennanu, so'pi karotu tAnyeva // 1 // ityAdisaMvegabhAvanayA pratibuddhaH kSayopazama-prAptacAritramohanIyo bhagavantaM pratyevaM dazArNabhadro'vAdIt-bhagavan ! bhavacArakAdahaM nirviNNo'smi / tatazcAritrapradAnenAnugrahaM mama kuru / bhagavatA tadAnImeva madahareNa samaM sa dazArNabhadro dIkSitaH, zakreNa tadA vanditaH, uktaM ca zramaNamArgagrahaNena tvayaiva jitam, yenedRzI RddhiH sahasA parityaktA / pUrvaM tvayA'bhimAnagrastena dravyavandanaM kRtamadhunA tu bhAvavandam kRtamiti tvameva dhanyo nAhamiti dazArNabhadamuneH prazaMsAM kRtvA zakraH svasthAnaM gatavAniti dazArNa bhadadRSTAntaH // 11 // namI namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vaidehI, sAmane pajjuvaTThio // 45 // punarhe mune ! videheSu dezeSu bhavo vaidehI, videhadezasvAmI naminAmA nRpo gehaM gRhavAsaM tyaktvA zrAmaNyaM sAdhudharmaM paryupasthitaH, cAritrayogyAnuSThAnaM pratyudyato'bhUdityarthaH / punaH samuniH sAkSAdbrAhmaNarUpeNa zakreNa preritaH san jJAnacaryAyAM parIkSitaH sannAtmAnaM 'namei' iti naye sthApayati, krodhAdikaSAyarahito bhavatItyarthaM // 45 // atha dvAbhyAM gAthAbhyAM caturNAM pratyekabuddhAnAmekasamaye siddhAnAM nAmAnyAha-karakaMDU kaliMgesu, paMcAlesu ya dummuho / namIrAyA videhesu, gaMdhAresu ya nigaI // 46 // 1 adRSTabhadA nIcAH stokenApyuttAnI bhavantI mAdyatItyarthaH, hu iti vitarke, mUSako vrIhimAsAdyottAlamukha uccairmukho nRtyati / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] [uttarAdhyayanasUtre ee nariMdavasahA, nikhaMtA jiNasAsaNe / putte rajje ThaveUNaM, sAmanne pajjuvaTThiyA // 47 // he mune ! karakaNDU rAjA kaliGgeSu dezeSvabhUdityadhyAhAraH / ca punaH pAJcAleSu dezeSu dvimukho nRpo'bhUt, videheSu dezeSu namI rAjAbhUt, ca punargandhAreSu-gandhAranAmadezeSu nirgatinAmA rAjAbhUt / ete catvAraH karakaNDU-dvimukha-nami-nirgatinAmAno narendravRSabhArAjamakhyAH patrAna rAjye sthApayitvA pazrAjjinazAsane-jinAjAyAM zrAmaNye-cAritre paryapasthitAH, cAri-trayogyakriyAnaSThAnatatparAH santo niSkrAntAH-saMsArAnniHsatAH, bhavabhramaNAdviratA Asannitya-dhyAhAraH, siddhiH prAptA iti bhAvaH / eteSAM caturNA pratyekabuddhAnAM kathA prasaGgataH pUrvaM nameradhyayanato jJeyA // 46 // 47 // sovIrarAyavasabho, caittANa muNI care / udAyaNo pavvaio, patto gaimaNuttaraM // 48 // sauvIrarAjavRSabhaH, sauvIrANAM dezAnAM rAjA sauvIrarAjaH, sa cAsau vRSabhazca sauvIrarAjavRSabho rAjyabhAradharaNasamarthaH sauvIradezeSu bhUpamukhyaH etAdRza udAyananAmA rAjA vItabhayapattanAdhIzo maunaM-munidharmamAcarat / kiM kRtvA ? rAjyaM parihatya / sa codAyanaH pravrajitaH sannanuttarAM-pradhAnAM gatiM prAptaH // 48 // atrodAyanabhUpadRSTAntaH / bharatakSetre sauvIradeze vItabhayanAmanagare udAyano nAma rAjA, tasya prabhAvatI rAjJI, tayoryeSThaputro'bhIcinAmAbhavat / tasya bhAgIneyaH kezInAmAbhUt / sa udAyanarAjA sindhusauvIrapramukhaSoDazajanapadAnAm, vItabhayapramukhatrizatatriSaSThinagarANAM, mahAsenapramukhANAM dazarAjJAM baddhamukuTAnAM chatrANAM cAmarANAM caizvaryaM pAlayannasti / ___ itazcampAyAM nagaryAM kumAranandI nAma suvarNakAro'sti / sa ca strIlampaTo yatra yatra surUpAM dArikAM pazyati jAnAti vA, tatra tatra paJcazatasuvarNAni datvA tAM pariNayati / evaM ca tena paJcazatakanyAH pariNItAH, ekastambhaM prAsAdaM kArayitvA sa tAbhiH samaM krIDati / tasya ca mitraM nAgilanAmA zrAvako'sti / atha paJcazailadvIpavAstavyahAsAprahAsAvyantI staH, tayorbhartA vidyunmAlinAmadevo'sti, so'nyadA cyutaH / tAbhyAM cintitaM kamapi vyudgrAhayAvaH / sa AvayorbhartA bhavati / svayogyapuruSa-gaveSaNAyetastato vrajantIbhyAM tAbhyAM campAnagA~ kumAranandI suvarNakAraH paJcazatastrIparivRto dRSTaH / tAbhyAM cintitameSa strIlampaTaH sukhena vyudgrAhayiSyate / kumAranandI bhaNati ke bhavantyau ? kutaH samAyAte ? te AhaturAvAM hAsAprahAsAdevyau, tadpamohitaH kumAranandI suvarNakAraste devyau bhogArtha prArthitavAn / tAbhyAM bhaNitam yadyasmadbhogakAryaM tadA paJcazaila-dvIpaM samAgaccheH / evaM bhaNitvA te devyAvutpatite, gate ca svasthAnam / atha sa rAjJaH suvarNaM datvA paTahaM vAdayati sma, kumAranandisuvarNakAraM yaH paJcazailadvIpaM nayati tasya sa dhanakoTiM dadAti / ekena sthavireNa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [307 tatpaTahaH spRSTaH, kumAranandinA tasya koTidhanaM dattam / sthaviro'pi taddhanaM putrANAM datvA kumAranandinA saha yAnapAtramArUDhaH samudramadhye praviSTaH / yAvaddUre gatastAvadekaM vaTaM dRSTvAn / sthavira uvAca tasya vaTasyAdha idaM vAhanaM nirgamiSyati, tatra jalAvarto'stitataH vAhanaM bhakSyati, tvaM tvetadvaTazAkhAmAzrayeH, vaTe'tra paJcazailadvIpAdbhA-raNDapakSiNaH samAyAsyanti / / sandhyAyAM taccaraNeSu svaM vapuH svavastreNa dRDhaM badhnIyAH, te ca prabhAte ita uDDInAH paJcazailaM yAsyanti, tvamapi taiH samaM paJcazailaM gaccheH, sthavireNaivamucya-mAnena tadvAhanaM vaTAdho gatam / kumAranandinA vaTazAkhAvalambanaM kRtam, bhagnaM ca tadvAhanam / kumAranandI tu bhAraNDapakSicaraNAvalambena paJcazaile gataH, hAsAprahAsAbhyAM dRSTaH / uktaM ca tavaitena zarIreNa nAvAbhyAM bhogo vidhIyate / svanagare gatvAGgaSThata Arabhya mastakaM yAvajjvalanena svaM zarIraM daha / yathA paJcazailAdhIzo bhUtvA'smadbhogehAM pUrNIkuru / tenoktaM tatrAhaM kathaM yAmi ? tAbhyAM karatale samutpATya tannagarodyAne sa muktaH / tato lokastaM pRcchati, kiM tvayA tatrAzcaryaM dRSTam ? sa bhaNati, dRSTaM zrutamanubhUtaM paJcazailaM dvIpaM mayA, yatra prazaste hAsAprahAsAbhidhe devyau staH / athAtra kumAranandinA svAGgaSThe'gni mocayitvA mastakaM yAvat svazarIraM jvAla-yitumArabdham, tadA mitreNAyaM vAritaH / bho mitra ! tavedaM kApuruSajanocitaM ceSTitaM na yuktam / mahAnubhAva ! durlabhaM manuSyajanma mA hAraya / tucchamidaM bhogasukhamasti / kiM ca yadyapi tvaM bhogArthI tathApi saddharmAnuSThAnameva kuru / yata uktaM "dhaNao dhaNatthiyANaM, kAmatthINaM ca svvkaamkro| saggApavaggasaMgama-heU jiNadesio dhammo // 1 // " ityAdizikSAvAdaimitreNa sa vAryamANo'pi iGginImaraNena mRtaH paJcazailAdhipatirjAtaH / tanmitrasya zrAvakasya mahAn khedo jAtaH |aho ! bhogakArye janA itthaM klizyanti / jAnanto'pi vayaM kimatra gArhasthye sthitAH sma iti sa zrAvakaH pravrajitaH / krameNa kAlaM kRtvA'cyutadevaloke samutpannaH / avadhinA sa svavRttAntaM jAnAti sma / anyadA nandIzvarayAtrArthaM sarve devendrAzcalitAH |s zrAvakadevo'pyacyutendreNa samaM calitaH tadA paJcazailAdhipatestasya vidyunmAlinAmno devasya gale paTaho lagnaH, uttArito nottarati / hAsAprahAsAbhyAmaktamiyaM paJcazailadIpavAsinaH sthiti:- yanandIzvaradIpa-yAtrArthaM calitAnAM devendrANAM paraH paTahaM vAdayan vidyunmAlidevastatra yAti / tatastvaM khedaM mA kuru |gllgnmimN paTahaM vAdayan gItAni gAyantIbhyAmAvAbhyAM saha nandIzvaradvIpe yAhi / tataH sa tathA kurvannandIzvaradvIpoddezena calitaH / zrAvakadevastaM sakhedaM paTahaM vAdayantaM dRSTvopayogenopalakSitavAn / bhaNati ca bho tvaM mAM jAnAsi ?sa bhaNati kaH zakrAdidevAnna jAnAti / tatastaM zrAvakadevastasya svaprAgbhavarUpaM darzayati sm|srv pUrvavattAntamAkhyAti / tataH saMvegamApannaH sa devo bhaNati, idAnImahaM kiM karomi ? zrAvakadevo bhaNati zrIvardhamAnasvAminaH pratimAM kuru / yathA tava samyaktvaM susthiraM bhavati / yata uktaM1dhanado dhanArthInAM, kAmArthInAM ca sarvakAmakaraH / svargApavargasaGgama - heta jinadezito dhrmH||1|| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308] [ uttarAdhyayanasUtre 'jo kAravei jiNapaDimaM, jiNANa jiyarAgadosamohANaM / so pAvei annabhave, suhajaNaNaM dhammavararayaNaM // 1 // anyacca `dAriddaM dohaggaM, kujAikusarIrakugaikumaIo / avamANaroyasoA, na huMti jiNabibakArINaM // 2 // tataH sa vidyunmAlI mahAhimavacchikharAdgozIrSacandanadAru chedayitvA zrIvardhamAnasvAmipratimAM nirvartitavAn / kiyantaM kAlaM pratimA pUjitA, tata AyuH kSaye tAM ca maJjUSAyAM kSiptavAn / tasminnavasare SaNmAsAn yAvaditastato bhramadvAhanaM vAyubhirAsphAlyamAnaM sa vilokitavAn / tatra gatvA cAsau tamutpAtamupazAmitavAn, sAMyAtrikANAM ca tAM maJjUSAM dattavAn, bhaNitavAMzca devAdhidevapratimA cAtrAsti / tatastAM lAtvA sAMyAtrikA vItabhayapattanaM prAptAH / tatrodAyanarAjA tApasabhaktastasya sA maJjUSA dattA, kathitaM ca suravacanam, militazca tatra brAhmaNAdikabhUriloko / bhaNati ca govindAya nama ityukte maJjUSA nodghaTitA / kecid bhaNantyatra devAdhidevazcaturmukho brahmAsti / anye kecidvadantyatra caturbhujo viSNurevAsti / kecidbhaNantyatra mahezvaro devAdhidevo'sti / asminnavasare tatrodAyanarAjapaTTarAjJI ceTakarAjaputrI prabhAvatInAmnI zramaNopAsikA tatrAyAtA / tayA tasyA maJjUSAyAH pUjAM kRtvaivaM bhaNitam - 1 'gayarAgadosamoho, savvannU aTThapADiherasaMjutto / devAhidevaguruu airA me daMsaNaM deu // 1 // evamuktvA tayA maJjuSAyAM hastena parazuprahAro dattaH, udghaTitA sA maJjUSA, tasyAM dRSTA'tIvasundarA'mlAnapuSpamAlAlaGkRtA zrIvardhamAnasvAmipratimA, jinazAsanonnati: jAtA / ativAnanditA prabhAvatyevaM babhANa / *savannU somadaMsaNa, apuNNabhava bhaviyajaNamaNAnaMda / jaya ciMtAmaNi jagaguru jaya jaya jiNa vIra akalaMko // 1 // tatra prabhAvatyA'ntaHpuramadhye caityagRhaM kAritaM, tatreyaM pratimA sthApitA / tAM ca trikAlaM sA pavitrA pUjayati / anyadA prabhAvatI rAjJI tatpratimAyAH puro nRtyati, rAjA ca vINAM 1 yaH kArApayati jinapratimAM, jinAnAM jitarAgadveSamohAnAm / sa prApnoti anyabhave, zubhajananaM dharmavararatnam // 1 // 2 dAridrayaM daurbhAgyaM, kujAti- kuzarIra - kugati- kumatayaH / apamAnarogazokA-na bhavanti jinabimbakArInAm // 2 // 3 gata rAga-dveSa mohaH, sarvajJo'STaprAtihAryasaMyuktaH / devAdhidevagurukaH, acirAnme darzanaM dehi // 1 // 4 sarvajJaH saumyadarzanaH, apurnabhavaH bhavikajanamanaH- AnandaH / jaya cintAmaNi jagadguru, jaya jaya jinavIra ! akalaGkaH // 1 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [309 vAdayati / tadAnIM sa rAjA tasyA mastakaM na pazyati, rAjJo'dhRtirjAtA, hastAdvINA patitA, rAjyA pRSTaM kiM mayA duSTaM nartitaM ? rAjA maunamAlambya sthitaH / rAjyA atinirbandhena sa uktavAn, yattava mastakamapazyannahaM vyAkulIbhUto hastAdvINAM pAtitavAn / sA bhaNati mayA suciraM zrAvakadharmaH pAlitaH / na kAcinmama maraNAdbhItirasti / anyadA tatpratimApUjanArthaM snAtA sA rAjJI svaceTI prati vastrANyAnayetyuvAca / tayA ca dattAni, paraM prabhAvatI dRSTibhrameNa, tayA ca raktAni vastrANyAnItAnIti jJAtvA kruddhA prAha / jinagRhe pravizantyA mama raktAni vastrANi dadAsItyuktvA ceTImAdarzaNa hatavatI, marmaNi tatprahAralagnAtsA mRtaa| prabhAvatyA cintitaM-hA! mayA niraparAdhatrasajIvavadhakaraNAd vrataM bhgnm|atH paraM kiM me jIvitavyena ? tatastayA rAjyA rAjJa uktamahaM bhaktaM pratyAkhyAmi / rAjA naiveti pratipAditam / tayA punaH punastathaivocyate, tadA rAjJoktam-yadi tvaM devI bhUtvA mAM pratibodhayasi tadA tvaM bhaktaM pratyAkhyAhi / rAjyA tadvacoGgIkRtam / bhaktaM pratyAkhyAya samAdhinA mRtvA sA devalokaM gatA devo'bhUt / tAM ca pratimAM kubjA devadattA dAsI trikAlaM pUjayati / prabhAvatIdevastUdAyanaM rAjAnaM pratibodhayati, na ca sa sambuddhyate / rAjA tu tApasabhakto'taH sa devastApasarUpaM kRtvA'mRtaphalAni gRhitvA''gato rAjJe dattavAn / rAjJA tAnyAsvAditAni, pRSTazca tApasaH kvaitAni phalAni ? tApaso bhaNati, etannagarAbhyarNe'smadAzramo'sti, tatraitAni phalAni santi / rAjA tena samamekAkyeva tatra gataH, paraM tatra tApasaiH sa hantumArabdhaH / rAjA tato naSTastasminneva vane jainasAdhUn dadarza, teSAmasau zaraNamAzritaH / bhayaM mA kurviti tairAzvAsitaH, tApasA nivRttAH, sAdhubhizca tasyaivaM dharma uktaH dhammo cevettha sattANaM, saraNaM bhavasAyare / devaM dhammaM guruM ceva, dhammatthI ya parikkhae // 1 // dasaaTTadosarahio, devo dhammovi niunndyshio| sugurU ya baMbhayArI, AraMbhapariggahA virao // 2 // ityAdikopadezena sa rAjA pratibodhitaH, pratipanno jinadharma / prabhAvatIdeva AtmAnaM darzayitvA, rAjAnaM ca sthirIkRtya svasthAne gataH / evamudAyanarAjA zrAvako jAtaH / itazca gandhAradezavAstavyaH satyanAmA zrAvakaH sarvatra jinajanmabhUmyAditIrthAni vandamAno vaitADhyaM yAvad gataH / tatra zAzvatapratimAvandanArthamupavAsatrayaM kRtavAn |tpstussttyaa tadadhiSThAtRdevyA tasya zAzvatajinapratimA darzitAH, tena ca vanditAH / atha tayA devyA tasmai zrAvakAya kAmitaguTikA dattA, tataH sa nivRtto vItabhayapattane jIvitasvAmipratimAM -vanditumAyAtaH / gozIrSacandanamayIM tAM sa vavande / daivAttasyAtIsAro roga utpannaH, kubjayA 1 dharmazcaivAtra sattvAnAM, zaraNaM bhavasAgare / devaM dharma guruMcaiva, dharmArthI ca parIkSate // 1 // 2 aSTAdazadoSarahito, devo dharmo'pi nipuNadayAsahitaH / suguruzca brahmacArI, ArambhaparigrahAt virataH // 2 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] [uttarAdhyayanasUtre dAsyA sa praticaritaH / sa nIrug jAtaH / tuSTena tena tasyai kAmaguNitA guTikA dattAH, kathitazca tAsAM cintitArthasAdhakaprabhAvaH |anydaa sA dAsyahaM suvarNavarNA surUpA bhavAmIti cintayitvaikAM guTikAM bhakSitavatI, suvarNavarNA surUpA ca jAtA / tatastasyAH suvarNaguliketi nAma jAtam / - anyadA sA cintayati bhogasukhamanubhavAmi / eSa udayanarAjA mama pitA, apare mattulyAH ke'pi rAjAno na santIti caNDapradyotameva manasi kRtvA dvitIyAM guTikAM bhakSitavatI / tadAnIM tasya caNDapradyotasya svapne devatayA kathitam |viitbhypttne udAyanarAjJo dAsI suvarNagulikAnAmnI suvarNavarNA'tIvarUpavatI tvadyogyAsti / caNDapradyotena suvarNagulikAyAH samIpe dUtaH preSitaH / dUtenekAnte tasyA evaM kathitaM caNDapradyotastvAmIhate / tayA bhaNitamatra caNDapradyotaH prathamamAyAtu, taM pazyAmi, pazcAdyathArucyA tena sahAyAsyAmi |duuten gatvA tasyA vacanaM caNDapradyotasyoktam |so'pynlgirihstinmaaruhy rAtrau tatrAyAta / dRSTastayA,rucitazca |saa bhaNati-yadimAM pratimA sArdhaM nayasi tadAhamAyAmi, nAnyatheti / tatastena tatsthAnasthApanayogyAnyapratimA tadAnIM nAstIti tasyAM rAtrau tatroSitvA sa svanagare pazcAdgataH / tatra tAdRzIM jinapratimAM kArayitvA punaratrAyAtastAM pratimAM tatra sthApayitvA mUlapratimAM dAsI ca gRhItvojjayinI sa gtH| tatrAnalagiriNA mUtrapurISe kRte, tadgandhena vItabhayapattanasatkA hastino nirmadA jAtAH / udAyanarAjJA tatkAraNaM gaveSitam, analagirihastinaH padaM dRSTam, udAyanena cintita sa kimarthamatrAyAtaH ? gRhamAnuSairuktaM suvarNagulikA na dRzyate / rAjJoktaM sA ceTI caNDapradyotena gRhItA, paraM pratimA vilokayata / tairuktaM pratimA dRzyate, paraM puSpANi mlAnAni dRzyante / rAjJA gatvA svayaM pratimA vilokitA, puSpamlAnidarzanena rAjJA jJAtam, neyaM sA pratimA, kintvanyeti viSaNNena rAjJA dUtazcaNDapradyotAntike preSitaH, mama dAsyA nAsti kArya / pratimAM tvaritaM preSayeti dUtena caNDapradyotasyoktam / caNDapradyotaH pratimAM nArpayati tadA sainyena samaM jyeSThamAsa evodAyanazcalitaH, yAvanmarudeze tatsainyamAyAtam, tAvajjalAprAptyA tatsainyaM tRSAkrAntaM vyaakuliibbhuuv| _____ tadAnIM rAjJA prabhAvatIdevazcintitaH, tena samAgatya trINi puSkarANi kRtAni, teSu jalalAbhAtsarvaM sainyaM susthaM jAtam / krameNodAyanarAjojjayinIM gataH, kathitavAMzca-bho caNDapradyota ! tava mama ca sAkSAyuddhaM bhavatu kiM nu lokena mAritena / azvasthena vA tvayA mayA ca yuddhamaGgIkartavyam / caNDapradyotenoktaM rathasthenaiva tvayA mayA ca yoddhavyam / prabhAte caNDapradyotaH kapaTaM kRtavAn / svayamanalagirihastinamAruhya saGgrAmAGgaNe samAyAtaH / udAyanastu svapratijJAnirvAhI rathArUDhaH saGgrAmAGgaNe samAyAtaH / tadAnImudAyanena caNDapradyotasyoktaM-tvamasatyapratijJo jAtaH, kapaTaM ca kRtavAnasi / tathApi tava matto mokSo nAstIti bhaNatodAyanena ratho maNDalyAM kSiptaH, caNDapradyotena tatpRSTAvanalagirihastI vegena Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [311 kSiptaH / sa ca hastI yaM yaM pAdamutkSipati, taM tamudAyanaH zaraividhyati, yAvaddhastI bhUmau nipatitaH / tatskandhAduttaraMzcaNDapradyoto baddhaH / tasya ca lalATe mama dAsIpatirityakSarANi likhitAni / tata udAyanarAjJA caNDapradyotadeze svAdhikAriNaH sthApitAH / svayaM tu caNDapradyotaM kASThapiJjare kSiptvA sArdhaM ca nItvA svadezaM prati calitaH / sA pratimA tu tato nottiSThatIti tatraiva sA muktA / avicchinnaprayANaizcalitasya tasyAntarA varSAkAlaH samAyAtaH, tena ruddhau dazabhI rAjabhivUlIprAkAraM kRtvA madhye sa rakSitaH sukhena tatra tiSThati / yatsvayaM bhuGkte tatpradyotasyApi bhojayati / ekadA paryuSaNAdinamAyAtam, tadodAyanenopavAsaH kRtaH, sUpakAraiH pradyotaH pRthagbhojanArthaM pRSTaH, sa cintayatyadya mAM bhojanAntarviSadAnena mArayiSyatIti pRthagbhojanArthaM mAM praznayanti / tatazcaNDapradyotenoktamadya kiM pRthagbhojanArthaM pRcchyate ? tairuktamadya paryuSaNAdine udAyanarAjopoSito'stIti yadbhavato rocate tatpacyate / pradyotenoktam-mamApyadyopavAso'sti, na jJAtaM mayAdya paryuSaNAdinam, sUpakAraizcaNDapradyotoktaM kathitamudAyanarAjJaH / tenApi cintitaM jAnAmyahaM yathAyaM dhUrtasArmiko'sti / tathApyasmin baddhe mama paryuSaNA na zuddhayati, iti caNDapradyoto muktaH kSAmitazca / tadakSarAcchAdananimittaM ratnapaTTastasya mUni baddhaH, svaviSayazca tasya dattaH / tataH prabhRti paTTabaddhA rAjAno jAtAH, mukuTabaddhAzca pUrvamapyAsan / varSArAne vyatikrAnte udAyanarAjA tataH prasthitaH / vyApArArthaM yo vaNigvargastatrAyAtaH sa tatraiva sthitaH, dazabhI rAjabhirvAsitvAddazapuraM nAma nagaraM prasiddhaM jAtam / __anyadA sa udAyanarAjA pauSadhazAlAyAM pauSadhikaH pauSadhaM pratipAlayan viharati / pUrvarAtrasamaye ca tasyaitAdRzo'bhiprAyaH samutpannaH, dhanyAni tAni grAmAkaranagarANi, yatra zramaNo bhagavAn zrImahAvIro viharati / dhanyAste rAjezvaraprabhRtayo ye zramaNasya bhagavataH zrImahAvIrasyAntike kevaliprajJaptaM dharma zrRNvanti, paJcANuvratikaM saptazikSAvatikaM dvAdazavidhaM zrAvakadharmaM ca pratipadyanti, tathA muNDIbhUtvA'gArAdanagAritAM vrajanti / tato yadi zramaNo bhagavAn zrImahAvIraH pUrvAnupUrvyA caran yadIhAgacchet, tato'hamapi bhagavato'ntike pravrajAmi / udAyanasyAyamadhyavasAyo bhagavatA jJAtaH / prAtazcampAtaH pratiniSkramya vItabhayapattanasya mRgavanodyAne bhagavAn samavasRtaH / tatra parSanmilitA, udAyano'pi tatrAyAto bhagavadantike dharmaM zrutvA hRSTazcaivamavAdIt / svAmin ! bhavadantike'haM pravrajiSyAmi / paraM rAjyaM kasmaiciddadAmItyuktvA bhagavantaM vanditvA sa svagRhAbhimukhaM calitaH / bhagavatApi pratibandhaM mA kArSIrityuktam / tato hastiratnamAruhyodAyanarAjA svagRhe samAyAtaH / tata udAyanasyaitAdRzo'dhyavasAyaH samutpanno yadyahaM svaputramabhIcikumAraM rAjye sthApayitvA pravrajAmi, tadAyaM rAjye janapade mAnuSyakeSu kAmabhogeSu mUchito'nAdyanantaM saMsArakAntAraM bhramiSyati, tata zreyaH khalu mama Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] [uttarAdhyayanasUtre nijakaM bhaginIjAtaM kezikumAraM rAjye sthApayitum / evaM samprekSya zobhane tithikaraNamuhUrte kauTumbikapuruSAnAkAryaivamavAdIt, kSiprameva kezikumArasya rAjyAbhiSekasAmagrImupasthApayata / taiH kRtAyAM sarvasAmagyAM kezikumAro rAjye'bhiSiktaH / tatastatra kezikumAro rAjA jAtaH / udAyanarAjA ca kezikumArarAjAnaM pRSTvA tatkRtaniSkramaNAbhiSekaH zrImahAvIrAntike pravajitaH / bahUni SaSThA-'STama-dazama-dvAdaza-mAsArdha-mAsakSapaNAdIni tapaHkarmANi kurvANo viharati / __ anyadA tasyodAyanarAjarSerantaprAntAhArakaraNena mahAn vyAdhirutpannaH, vaidyairuktaM dadhyauSadhaM kuru / sa codAyanarAjarSirbhagavadAjJayaikAkyeva viharati, anyadA viharan sa vItabhaye gtH| tatra tasya bhAgineyaH kezikumArarAjA'mAtyairbhaNitaH, svAminneSa udAyanarAjarSiH pariSahAdiparAbhUtaH pravrajyAM moktukAma ekAkyevehAyAtaH, tava rAjyaM mArgayiSyati / sa prAha dAsyAmi / tairuktaM naiSa rAjadharmaH / sa prAha tarhi kiM kriyate ? te prAhurviSamasya dIyate / rAjJoktaM yathecchaM kurvantu / tatastairekasyAH pazupAlyA gRhe viSamizritaM dadhi kAritam, teSAM zikSayA tayA tasya taddattam / udAyanabhaktyA ca devatayA'pahRtam, uktaM ca tasya devatayA-he maharSe ! tava viSaM dattaM dadhyantaH, tena dadhyauSadhaM prihr|tdvaakyaadddhi parihRtam, rogo vardhitumArabdhaH, punastena dadhyauSadhaM kartumArabdham / punarapi tadantarviSaM devatayApahRtam / evaM vAratrayaM jAtam / anyadA devatA pramattA jAtA, taizca viSaM dattam / tata udAyanarAjarSirbahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA kevalajJAnamutpAdya siddhH|tsy zayyAtaraH kumbhakArastadAnI kvacidgrAmAntare kAryArthaM gato'bhUt / kupitayA ca devatayA vItabhayasyopari pAMzuvRSTirmuktA, sakalamapi puramAcchAditam, adyApi tthaivaasti|shyyaatr: kuMbhakArastu zanipallayAM muktaH / udAyanarAjaputrasyAbhIcikumArasya tadAyaM vRttAnto jaatH|ydodaaynH kezikumAraMrAjye'bhiSicya pravrajitastadAsyAyamadhyavasAyaH smutpnnH|ahmudaaynsy jyeSThaputraH prabhAvatyAtmajaH, tAdRzamapi mAM muktvA kezikumAraM rAjye'bhiSicyodAyanaH pravajitaH, ityantarmAnasikena duHkhena parAbhUto'sau vItabhayapattanaM muktvA campAyAM koNikarAjAnamupasampadya vipulabhogasamanvito'bhUt / sa cAbhicikumAraH zramaNopAsako'dhigatajIvAjIvo'pyudAyanarAjJi samanugatavairo'bhUt / abhIcikumAro bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pratipAlyArdhamAsikyA saMlekhanayodAyanavairasthAnamanAlocya kAlaM kRtvA'surakumAratvenotpannaH / ekapalyopamasthitirasyAsIt / mahAvidehe kSetre cAyaM setsytiityudaaynkthaa| taheva kAsIrAyA, seUsaccaparakkamo / kAmabhoe pariccajja, pahaNe kammamahAvaNaM // 49 // he mune ! tathaiva tenaiva prakAreNa pUrvoktanRpavatkAzIdezapatinandananAmA rAjA saptamabaladevaH karmarUpaM mahAvanaM prAhanadunmUlayAmAsetyarthaH |kiN kRtvA ? bhogAn parityajya, kIdRzo Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [313 nandanaH ? zreyaHsatyaparAkramaH, zreyaH-kalyANakArakaM yat satyaM - saMyamaH zreyaHsatyam / tatra parAkramo yasya sa zreyaHsatyaparAkramaH, mokSadAyakacAritradharme vihitavIrya ityarthaH // 49 // atra kAzIrAjadRSTAnta: vArANasyAM nagaryAmagnizikho rAjA, tasya jayantyabhidhAnA devI, tasyAH kukSisamudbhUtaH saptamabaladevo nandano nAma / tasyAnujo bhrAtA zeSavatIrAjJIsuto dattAkhyo vAsudevaH, sa ca pitrA pradattarAjyaH sAdhitabharatA? nandanAnugato rAjyazriyaM sphItAmanubabhUva / kAlena SaTpaJcAzadvarSasahasrANyAyurativAhya mRtvA dattaH paJcamanarakapRthivyAmutpannaH / nandano'pi ca gRhItazrAmaNyaH samutpAditakevalajJAnaH paJcaSaSThivarSasahasrANi jIvitamanupAlya mokSaM gtH| SaDviMzatidhaSi cAnayordehapramANamAsIt / iti kAzIrAjadRSTAntaH / taheva vijao rAyA, ANaDhAkitti pvve| rajjaM tu guNasamiddhaM, payahittu mahAyaso // 50 // he mune ! tathaiva vijayo nAmA dvitIyo baladevo rAjA pravajito dIkSAM prapatraH / ki kRtvA ? rAjyaM tu payahittu' iti prahRtya / kIdRzaM rAjyaM ? guNasamRddhaM guNaiH saptAGgaiH pUrNam / svAmI 1, amAtya 2, sRhat 3, koza 4, rASTra 5, durga 6, balAni 7, ca rAjyAGgAni / athavA guNairindriyakAmaguNaiH pUrNam / kIdRzo vijayaH ? anArtta - ArtadhyAnarahitaH / punaH kIdRzaH ? kIrtiH kIopalakSitaH / athavA ANaDhAkitti' iti AnaSTA'kIrtiH, A-samantAtraSTA akIrtiryasya sa AnaSTA'kIrtiH, ayshorhitH|punH kIdRzaH ? mahAyazA mahadyazo yasya sa mahAyazAH // 50 // atra vijayarAjakathA dvArAvatyAM brahmarAjasya putraH subhadrAkukSisambhUto vijayanAmA dvitIyo baladevo'sti / sa ca svalaghubhrAtRdvisaptavarSasahasrAyurdvipRSThavAsudevamaraNAnantaraM zrAmaNyamaGgIkRtyotpAditakevalajJAnaH paJcasaptativarSazatasahasrANi sarvAyurativAhya muktiM gataH / saptatidhanUMSi cAnayordehamAnam / iti vijayarAjakathA // 15 // tahevuggaM tavaM kiccA, avvakhitteNa ceysaa| mahAbalo rAyarisI, AdAya sirasA siriM // 51 // tathaiva mahAbalanAmA rAjarSistRtIye bhave mokSaM jagAmetizeSaH / kiM kRtvA ? avyAkSiptena cetasA, sthireNa cittena, ugraM-pradhAnaM tapaH kRtvA / punaH kiM kRtvA ? zirasAmastakena zriyaM - cAritralakSmImAdAya - gRhItvA // 51 // atra mahAbalarAjJaH kathA atraiva bharatakSetre hastinAgapuraM nagaramasti, tatra balanAma rAjA, tasya prabhAvatInAmnI rAjJI, anyadA sA rAjJI pravarazayanIyopagateSannidrAM gacchatI zazAGkazaGkhadhavalaM siMhaM svapne Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314] [ uttarAdhyayanasUtre dRSTvA pratibuddhA / tataH sA tuSTA yatra balasya rAjJaH zayanIyaM tatropAgacchati / taM svapnaM ca balasya rAjJaH kathayati / tataH sa balo rAjA taM svapnaM zrutvA hRSTastuSTa evamavAdIt / he devi ! tvayA kalyANakRtsvapno dRSTaH / arthalAbho bhogalAbho rAjyalAbhazca bhaviSyanti / evaM khalu tava navamAseSu sArdhasaptadinAnyadhikeSu gateSu kulapradIpaH kulatilakaH sarvalakSaNasampUrNo dArako bhaviSyatIti / tataH sA prabhAvatyetadarthaM zrutvA dRSTA tuSTA balasya rAjJastadvacanaM svIkaroti / rAjAnujJayA ca svazayanIye samAgacchati / tatprabhRti ca sA sukhena garbhamudvahati / prazastadohadA pratipUrNadohadA sA pUrNeSu mAseSu sukumAlapANipAdaM sarvalakSaNopetaM devakumAropamaM dArakaM prasUtavatI / tataH prabhAvatyA devyAH praticArikA balaM rAjAnaM vijayajayAbhyAM putrajanmanA ca vardhayanti / tato balarAjaitadarthaM zrutvA dRSTastuSTo dhArAhatakadambapuSpamiva samucchvasitaromakUpastAsAmaGgapraticArikANAM mukuTavarjaM sarvaM svazarIrAlaGkAraM dadau / 'mastakasnapanAdikaM prItidAnaM ca yathecchaM vitIrNavAn / tataH sa balo rAjA kauTumbikapuruSAnAkArayati / AgatAMzca tAnevamavAdIt bho devAnupriyAH ! kSiprameva hastinAgapure nagare cArakazodhanaM mAnonmAnapravardhanaM kuruta, vardhApanaM ca ghoSayata / evaM rAjAjJayA te tathaiva kRtavantaH / prApte ca dvAdaze divase tasya bAlakasya mahAbala iti nAma cakratuH / tato mahAbalaH paJcadhAtrIparivRto vavRdhe / gRhItakalAkalApazca yauvanamanuprApto'sadRzarUpalAvaNyaguNopapetAnAmaSTAnAM rAjavarakanyAnAmekasminneva divase pANigrahaNamakarot / tatastasya mahAbalakumArasya mAtApitarAvatizayena harSeNa mahadaSTaprAsAdopazobhitaM vAsabhavanaM kArayataH / etAdRzaM ca prItidAnaM dadata:- aSTau hiraNyakoTayaH, aSTau mukuTAni, aSTau kuNDalayugalAni, aSTau hArAH, aSTau gausAhastrikam, aSTau grAmAH, aSTau dAsAH, aSTau madahastinaH, aSTau sauvarNasthAlAni / evamanyadapi sAraM svApateyaM mAtRpitRbhyAM tasya dattam tataH sa mahAbala prAsAdavaragata udArabhogAn bhuJjAno vicarati / tasmiMzca kAle vimalasvAminaH prapautro dharmaghoSanAmA'nagAraH paJcabhiranagArazataiH parivRto grAmAnugrAmaM viharan hastinAgapuramAgataH / tasyAntike nAgarikapariSatsamAgatA / mahAbalo'pi dharmaM zrotuM tatrAyAtaH / zrutvA ca dharmaM vairAgyamApanno mahAbalakumAro hRSTastuSTa - strivAraM natvaivamavAdIt / he bhagavan ! zraddadhAmi nirgrathaM pravacanaM yathA bhavadbhiruktaM satyameveti / saMyamamArgamahamaGgIkariSyAmi, navaraM mAtApitarAvApRcchAmi / guravaH procuH pratibandhaM mA kArSIH / tataH sa mahAbalo dharmaghoSamanagAraM vanditvA hRSTastuSTo rathamAruhya hastinAgapuramadhye yatra svagRhaM, tatropAgato rathAtpratyavatarati / yatra mAtApitarau tatropAgatyaivamavAdIt - aho ! mAtApitarau ! mayA dharmaghoSasyAnagArasyAntike dharmaH zrutaH sa ca dharmo me'bhirucitaH / tato mahAbalakumAraM mAtApitarAvevamakdatAm - putra ! tvaM dhanyaH kRtArthazca / tataH sa mahAbala evamavAdIt-aho ! mAtApitarau ! icchAmyahaM bhavadAjJayA pravrajitum, saMsArabhayAdahao pahelAnAM samayamAM koIka AnaMda - prItinA avasare dAsadAsIonuM dAsapaNuM dUra karavAmAM AvatuM tene 4vA 'dhautamastakaM', 'mastakasnapanaM' ityAhi zabdho che. 2 dhanaM / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18 ] [ 315 mudvigno'smIti / tataH sA prabhAvatyaniSTAmazrutapUrvAmimAM putravAcaM zrutvA romakUpagalatsvedAkIrNagAtrA zokabharavepitAGgA nistejaskA dInavadanA karatalamardditakamalamAleva mlAnA vikIrNakezahastA truTitvA dharaNItale nipatitA mUcchitA ca / paricArikAbhiH kAJcanakalazotkSiptazItalajaladhArAbhiSicyamAnA samAzvAsitA satI rudyamAnaivamavAdIt-tvamasmAkameka eva putro'si, iSTaH kAnto ratnabhRto nidhibhUto jIvitabhUta UMbarapuSpavadurlabhaH / tato naivaM vayamicchAmastava kSaNamAtramapi viprayogam / tataH putra ! tvaM tAvadgRhe tiSTha yAvadvayaM jIvAmaH / asmAsu kAlagateSu parivardhitakulasaMtAnastvaM pazcAtparivrajeH / tataH sa mahAbala evamavAdIt-he mAtaryattvaM vadasi tatsarvaM mohavilasitam / paraM manuSyabhave janmajarAmaraNazokAbhibhUte'dhuve sandhyAbhrarAgasadRze svapnadarzanopame vidhvaMsanasvabhAve mama prItirnAsti / ko jAnAti he mAtaH ! kaH pUrvaM kaH * pazcAdvA gamiSyati ? ato'haM zIghrameva pravrajiSyAmi / tataH sA prabhAvatyevamavAdIt - putra ! idaM te zarIraM viziSTarUpalakSaNopapetam, vijJAnavicakSaNam, rogarahitam, sukhocitaM prathamayauvanasthaM vartate / atastvametAdRzazarIrayauvanaguNAnanubhava pazcAd pravrajeH / tataH sa mahAbala evamavAdIt - he mAtaridaM manuSyazarIraM duHkhAyatanam, vividhavyAdhigrastamasthisambaddham, 'snasAjAlasambaddhaM, azaucanidhAnamanavasthitAkAraM vinazvarameva bhaviSyatItIcchAmyahaM tvaritaM pravrajitum - tataH sA prabhAvatyevamavAdIt-putra ! imAstava sarvakAlakomalasvabhAvA mArdavArjavakSamAvinayaguNayuktA hAvabhAvavicakSaNAH suvizuddhazIlAH kulazAlinyaH pragalbhavayaskA mano'nukUlabhAvAnuraktA aSTau bhAryAH santi / tAbhiH samaM bhogAn bhuMkSva pazcAdvayaH paripAke parivrajeH / tataH sa mahAbala evamavAdIt ime khalu mAnuSyakAH kAmabhogA uccAraprazravaNazleSmavAtapittAzrayAH zukrazoNitasamudbhavA alpakrIDitA bahUpasargAH kaTukavipAkaduHkhAnubandhinaH siddhivighAtakAriNaH santIti sadya evAhaM pravrajiSyAmi / punarmAtApitarAvevamUcatuH putra ! paramparAparyAyAdbahuhiraNyasuvarNavipuladhanadhAnyAni svayamAsvAdamAno'nyeSAM dAnAccAnugRhANa / manuSyalokasatkArasanmAnAnyanugRhANa, pazcAtparivrajeH / tataH sa mahAbala evamavAdIt idaM sarvaM hiraNyAdikaM vastvagnigrAhyam, rAjagrAhyam, dAyAdagrAhyam, bhRtyagrAhyamadhruvaM vidyuccaJcalam, nAsya bhogaH kenApi grahituM zakyaH, iti zIghramevAhaM pravrajiSyAmi / tato mAtApitarau viSayapravartakavAkyai - renaM gRhe rakSituM na zaknutaH, atha saMyamodvegakarairevamUcatuH - putra ! ayaM nirgranthamArgoM duranucarosti / atra lohamayA yavAzcarvaNIyAH santi / gaGgApratizrotasi gantavyamasti / samudro bhujAbhyAM taraNIyo'sti, dIptAgnizikhAyAM praveSTavyamasti / khaDgadhArAyAM saJcaraNIyamasti / putra ! nirgranthAnAmAdhAkarmikaM bIjAdibhojanaM ca na kartavyamasti / putra ! tvaM tu sukumAlo'si, khocato, na tvaM kSudhAtRSAzItauSNyAdiparISahopasargAn soDhuM samartho'si / punarbhUmizayanam, kezalocanamasnAnam, brahmacaryam, bhikSAcaryAM ca vidhAtuM na zaknosi / tataH putra ! tvaM tAvadgRhe tiSTha yAvadvayaM jIvAmaH / 1 nasajAlasambaddhaM Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] [ uttarAdhyayanasUtre tataH sa mahAbala evamavAdIt-ayaM nirgranthamArgaH klIbAnAM - kAtarANAM cehalokapratibaddhAnAM paralokaparAGmukhAnAM duranucaro'sti, na punarvIrasya-nizcitamateH puruSasya kimapyatra duSkaraNIyamastIti mAmanujAnIta pravrajyAgrahaNArtham / atha mAtRpitRbhyAM taM gRhe rakSayitumazaktAbhyAmavAJchyaiva pravrajyAnumatistasya dattA / tato balarAjA kauTumbikapuruSai- rhastinAgapuraM bAhyAbhyantare saMmArjitopaliptaM kArayati, taM mahAbalaM kumAraM ca mAtApitarau siMhAsane smaaropytH| sauvarNikakalazAnAmaSTottarazatena yAvadbhaumeyAnAmaSTottarazatena sarvaddharyA mahAn niSkramaNAbhiSeko'sya kRtaH / pitA babhANa- putra ! bhaNa, tava kiM dadAmi ? kasya vastunaH sAmprataM tavArthaH ? tataH sa mahAbala uvAca - icchAmi tAta ! kutrikApaNAdekena lakSeNa patadgraham, ekena lakSeNa rajoharaNam, ekena lakSeNa * kAzyapAkAraNamiti / tato balarAjA kauTumbikapuruSaistrINyapi vastUni pratyekamekaikala kSeNAnAyitavAn / tataH sa kAzyapo vasubhUtinAmA balena rAjJAbhyanujJAto'STaguNapotikena pinaddhamukhazcaturaGgulavarjakezAn mahAbalamastake cakarta / prabhAvatI tAn kezAn haMsalakSaNapaTazATake pratikSipati, tacca vastraM svocchIrSakasthAne nyasyati / tataH sa mahAbalo gozIrSacandanAnuliptaH sarvAlaGkAravibhUSitaH puruSasahasravAhyAM zibikAmArUDhaH / ekayA varataruNyA dhRtAtapatro dvAbhyAM varataruNIbhyAM cAlyamAnavaracAmaro mAtRpitRbhyAmanekabhaTakoTiparivRtaH pravrajyAgrahaNArthaM calitaH / tadAnIM taM nagaralokA evaM prazaMsanti / dhanyo'yaM, kRtArtho'yaM, sulabdhajanmAyaM mahAbalakumAro yaH saMsArabhayodvignaH sarvaM sAMsArikavilAsamapahAya prathamavayaHstha evaM parivrajati / evaM lokaiH prazasyamAnaH pralokyamAno'GgulibhirdRzyamAna: puSpaphaleSu vikIryamANeSu, yAcakebhyazca svayaM dAnaM dadaddhastinAgapuramadhyaM madhyena nirgacchan dharmaghoSAnagArAntike samAyAtaH, zibikAtazca pratyavatIrNaH / tato mahAbalaM kumAraM purataH kRtvA mAtApitarau dharmaghoSAnagAraM vanditvaivamavadatAm, bhagavanneSa mahAbalakumAraH saMsArabhayodvignaH kAmabhogavirakto bhavadantike pravrajitumicchati tata imAM ziSyabhikSAM vayaM dadmaH, svIkurvantu bhavantaH / dharmaghoSAgAra evamuvAca yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuruta / tataH sa mahAbalo hRSTastuSTo dharmaghoSamanagAraM vanditvottarapUrvadigantarAle'pakramyAlaGkAvargamuttArayati / azrUNi muJcantI prabhAvatIdevyuttarIyavastre tamalaGkAravargaM prakSipati / mahAbalakumAraM pratyevamavadat / putra ! atrArthe vizeSAd ghaTitavyaM yatitavyam, atrArthe na pramAdyam / tataH sa mahAbalaH paJcamauSTikaM locaM karoti / tato'sau dharmaghoSAnagArAntike samAgatyaivamavAdIt / bhagavannayaM loka AdIptapradIpto jarAmaraNagrastazcAstIti svayameva mAM pravrAjayata / tataH sa dharmaghoSasUristaM svayameva pravrAjya sAmAcArImazikSayat / tato mahAbalo 'nagAro jAtaH / paJcasamititriguptiyuktaH krameNa caturdazapUrvadharazcAbhUt / bahubhizcaturthaSaSThASTamAdibhirvicitraistapaH karmabhirAtmAnaM bhAvayan, dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAyamanupAlayan, ante mAsikyA saMlekhanayA AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA sa brahmakalpe * hajAma 1 anubhati apAyeso Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM saMyatIyAkhyamadhyayanam 18] [317 dazasAgaropamasthitiko devo babhUva / tatazcyutazca zreSThikule vANijagrAme putratvenotpannaH / tatra sudarzana iti kRtanAmonmuktabAlabhAvaH zramaNasya zrImahAvIrasyAntike pravrajitaH / krameNa siddhazceti mahAbalakathA // 16 // kahaM dhIre aheUhiM, ummattu va mahiM care / ee visesamAdAya, sUrA daDhaparakkamA // 52 // he mune ! ete bharatAdayaH zUrA - dhairyavantaH, punadRDhaparAkramAzca-saMyame sthiravIryabhAjo babhUvuriti zeSaH / kiM kRtvA ? vizeSaM mithyAdarzibhyo jinamatasya vizeSaM gRhItvA manasyAdhAya / tasmAt he mune ! dhIraH sAdhurahetubhiH kriyAH 1, akriyA 2, vinaya 3, ajJAna 4, pramukhaiH kutsitahetubhirviparItabhASaNairunmatta iva madyapAyIva mahyAM-pRthivyAM kathaM caret ? api tu svecchayA yathAtathA pralapanaparAyaNaH sannAcaret / tasmAttvayApi dhIreNa satA tatraiva mano nizcitaM vidheyamiti hArdam // 52 // accaMtaniyANakhamA, saccA me bhAsiyA vii| atariMsu taraMtege, tarissaMti aNAgayA // 53 // he mune ! 'me' mayA satyA'vaI' iti satyA vAk bhASitA, prAkRtatvAttRtIyAyAM SaSThI / jinazAsanamevAzrayaNIyamityevarUpA vANI mayoktA |anyaa vANyAGgIkRtayA bahavo janA ataran, saMsArasamudaM taranti sma, eke'nayA vANyedAnImapitaranti, anAgatA apyagre bhAvino bhavyA apyanayA vANyA bhavodadhiM trissynti| kIdRzAste bhUtabhaviSyadvartamAnajanAH |atyntnidaankssmaaH,atyntN nidAnaM karmamalazodhanaM tatra kSamAH karmamalaprakSAlanasAvadhAnAH, nitarAM dIyate zodhyate pavitrIkriyate'nayeti nidAnam, 'daipzodhane' ityasya rUpam // 53 // kahaM dhIre aheUhiM, attANaM pariAvase / savvasaMgaviNimmukke, siddhe havai nIrae ||54||ttibemi // dhIraH sAdhurahetubhiH kriyAvAdyAdikumatInAM vacoyuktyasatprarUpaNAlakSaNaimithyAtvasya kAraNairAtmAnaM svakIyamAtmAnaM kathaM paryAvAsayet ? kutsitahetUnAmAvAsamAtmAnaM kathaM kuryAt ? apituna kuryAdityarthaH / kimitthaM sthitasya phalaM syAdityAha-sarvasaGgairdavyabhAvabhedena saMyogaiH saMyogebhyo vA vizeSeNa nirmuktaH sarvasaGgavinirmuktaH san sAdhuH siddho bhavati, karmamalApahAreNa nIrajA nirmalaH syAdujjvalo bhavedityAdhupadezaM datvA kSatriyamunirmahItale vijahAra / saMyatamunirapi cAritraM prapAlya mokSaM prApeti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha-he jambU ! ahaM bravImi, iti - parisamAptau // 54 // iti sNytiiyaakhymdhyynm-18|| iti zrImadattarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM saMyatIyAkhyamadhyayanamaSTAdazamarthato vyAkhyAtam 18 // 41 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athaikonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanaM prArabhyate // aSTAdaze'dhyayane bhogarddhanAM tyAga uktaH, bhogarddhityAgAtsAdhutvaM syAt / tatsAdhutvaM hyapratikarmatayA syAt, tata ekonaviMzatitame'dhyayane niSpratikarmatAM mRgAputradRSTAntena kathayati - suggIve nayare ramme, kANaNujjAsa yA balabhaddotti, miyA tassaggamahisI // 1 // sugrIve nAmni nagare balabhadra iti nAmA rAjAbhUt / kIdRze sugrIve nagare ? ramyeramaNIye, punaH kIdRze ? kAnanodyAnazobhite, tatra kAnanaM - bRhadvRkSANAmAmrarAjAdanAditarUNAM vanam / udyAnaM nAnAvidhapAdapalatAdInAM vanam, athavA krIDAyogyaM vanamudyAnamucyate / tataH kAnanaM codyAnaM ca kAnanodyAne, tAbhyAM zobhitaM kAnanodyAna- zobhitam, tasmin / tasya balabhadrabhUpasya mRgA nAmnyagramahiSyabhUt, mahiSI paTTarAjJI agrA pradhAnA, sA cAsau mahiSI cAgramahiSI // 1 // siM putte balasirI, miyAputte tti vissue / ammApiUNa daie, juvarAyA damIsare // 2 // 'tesiM putte' iti tayorbalabhadramRgArAjJyoH putro balazrInAmAsIt / balazrIti mAtApitRbhyAM kRtanAmA / sa balazrIrvizruto - lokaprasiddho mRgAputra ityabhUt / mRgAyA mahArAjJyA: putro mRgAputraH, lokAstaM mRgAputramityUcurityarthaH / kIdRzo mRgAputraH ? 'ammApiUNa daie' iti mAtApitrordayito- vallabhaH / punaH kIdRza: ? yuvarAjaH, yuvA cAsau rAjA ca yuvarAjaH- kumArapadadhArakaH, pitari jIvati sati rAjyayogyaH kumAro yuvarAja ucyate / punaH kIdRza: ? damIzvaraH, damo vidyate yeSAM te daminasteSAmIzvaro damIzvaraH, upazamavatAM sAdhUnAmaizvaryadhArI atra kumArAvasthAyAmeva damIzvara iti vizeSaNamuktam, tattu bhAvini bhUtopacArAt / athavAtra dravyanikSepo jJeyaH, ""dravyajinA jinajIvA " iti vacanAt // 2 // naMdaNe so upAsAe, kIlae saha itthihiM / devo doguMdago ceva, niccaM muiyamANaso // 3 // maNirayaNakuTTimatale, pAsAyAloyaNaTThio / Aloei nagarassa, caukkatiyacaccare // 4 // ubhAbhyAM gAthAbhyAM sambandhaH / sa mRgAputraH kumAro nandane viziSTavAstuzAstroktasamyaglakSaNopete prAsAde - rAjamandire strIbhiH saha krIDate / ka iva ? dogundakadeva iva, 1 davvajiNA jiNajIvA - caityavandanabhASya gA. 51 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19 ] [ 319 trAyastriMzakasura iva / indrasya pUjyasthAnIyA devAstrayastriMzakA dogundakA apyucyante / punaH kIdRzaH saH ? nityaM muditamAnaso - nirantarahRSTacittaH / etAdRzo mRgAputraH prAsAdAlokane sthitaH san nagarasya catuSkatrikacatvarAnAlokate / prAsAdasyAlokane- gavAkSe sthito nagarasya catuSkAdisthitAni kautUhalAni pazyati / kIdRze prAsAdAlokane ? 'maNirayaNakuTTimatale' maNayazca ratnAni ca taiH kuTTimaM-jaTitaM talaM yasya tanmaNiratnakuTTimatalam, tasmin // 3 // 4 // aha tattha aicchaMtaM, pAsaI samaNasaMjayaM / tavaniyamasaMjamadharaM, sIlaDDuM guNaAgaraM // 5 // athAnantaraM sa mRgAputraH kumArastatra tasmiMzcatuSka- trika- catvarAdau ' aicchaMtaM' atikrAmantaM vicarantaM zramaNaM pazyati / kIdRzaM zramaNam ? saMyataM jIvayatanAM kurvantam, saMyatamiti vizeSaNena vItarAgadevamArgAnusAriNam, na tu zAkyAdimunim / punaH kIdRzaM ? taponiyamasaMyamadharam, tapo bAhyAbhyantarabhedena dvAdazavidham, niyamo dravya-dha - kSetra-kAla- bhAvenAbhigrahagrahaNam / saMyamaH saptadazavidhaH, tapazca niyamazca saMyamazca taponiyamasaMyamAstAn dharatIti taponiyamasaMyamadharastam / punaH kIdRzam ? zIlADhyaM zIlairaSTAdazasahastrabrahmacaryabhedairADhyaM pUrNam / punaH kIdRzaM ? guNAkaraM guNAnAM - jJAnadarzanacAritraguNAnAmAkaraM khanisadRzam // 5 // taM dehaI miyAputte, diTThIe aNimisAe / kahiM mannerisaM rUvaM, diTThapuvvaM mae purA // 6 // mRgAputrastaM munimanimeSayA dRSTyA 'dehaI' pazyati / dRSTvA caivaM vicArayatikvacidetAdRzaM rUpaM mayA dRSTapUrvamahamevaM manye- jAnAmi / muniM dRSTvA pramuditamanA abhUt, pUrvaparicitamiva muniM mene ityarthaH // 6 // sAhussa darisaNe tassa, ajjhavasANaMmi sohaNe / mohaM gayassa saMtassa, jAIsaraNaM samuppannaM // 7 // tasya mRgAputrasya kumArasya tasya sAdhordarzane jAtismaraNaM samutpannam / prAgbhavasmaraNajJAnaM saJjAtam / tasya kathaMbhUtasya sataH ? zobhane adhyavasAye, samIcIne manasaH pariNAme kSayopazamabhAve mohaM-mUrcchA gatasya prAptasya sataH / kvApyayaM mayA dRSTa iti cintAsaGghaTTamUrcchAtmako mohaH / ko'rthaH ? purA sAdhordarzanaM jAtam, darzanAtsamyagmanaH pariNAmo'bhUt, tadA ca mUrcchatpannA, tasyAM mUrcchAyAM ca jAtismRtirabhUditi bhAvaH // 7 // kiM tajjAtismaraNam tadAha devaloacuo saMto, mANussaM bhavamAgao / sanninANe samuppanne, jAIsaraNaM purANayaM // 8 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] [ uttarAdhyayanasUtre ahaM devalokAccyutaH san mAnuSyaM bhavamAgata iti saMjJijJAne samutpanne sati purANakaMprAcInaM jAtismaraNamabhUditi zeSaH / saMjJino garbhajapaJcendriyasya jJAnaM saMjJijJAnam, tasmin saMjJijJAne // 8 // 1 jAIsaraNe samuppanne, miyAputte mahaDDie / saraI porANiyaM jAI, sAmaNNaM ca purA kayaM // 9 // I mRgAputro maharddhiko rAjyalakSmIyuktaH paurANika prAcInAM jAtiM smarati / kiM smarati ? mayA zrAmaNyaM cAritraM purA kRtam, pUrvaM pAlitamabhUt / kva sati ? jAtismaraNe jJAne samutpanne sati - saJjAte sati // 9 // ityatra pAThAntaramasti, gAthAyAH punaruktitvAt / visaesa arajjaMto, rajjaMto saMjamaMmi ya / ammApauraM uvAgamma, imaM vayaNamabbavI // 10 // - - mRgAputra: 'ammApiraM' mAtApitaramupAgamya samIpamAgatyedaM vacanamabravIt / kiM kurvan ? viSayeSvarajan viSayebhyo virakto bhavan ca punazcAritre saMyame rajan - sAdhumArge prItiM kurvannityarthaH // 10 // suyANi me paMca mahavvayANi, naraesu dukkhaM ca tirikkhajoNisu / nivviNNakAmo mi mahannavAo, aNujANaha pavvaissAmi ammo // 11 // he pitarau ! 'me' mayA paJca mahAvratAni prAgjanmani zrutAni, narakeSu punastiryagyoniSu duHkhaM bhuktamabhUt / tato'haM nirviNNakAmo'smi - nivRttaviSayAbhilASo'smi mahArNavAtsaMsArasamudrAt pravrajiSyAmi - nistariSyAmi / yUyamato mAmanujAnIta - AjJAM datta // 11 // ammAtAya mae bhogA, bhuttA visaphalovamA / pacchA kaDuyavivAgA, aNubaMdhahAvA // 12 // pitarau ! mayA pUrvaM bhogA bhuktAH / kIdRzA bhogAH ? viSaphalopamAH, viSaphalairupamIyante iti viSaphalopamAH / pUrvaM bhogasamaye madhurAH, paraM pazcAtkaTukavipAkAH, kaTuko vipAko yeSAM te kaTukavipAkAH, prAnte duHkhadA ityarthaH / atha punaH kIdRzAH ? anubandhaduHkhAvahA anubandhaM nirantaraM duHkhasya AvahA -dAyakAH, avicchinnaduHkhadAyinaH // 12 // imaM sarIraM aNiccaM, asuI asuisaMbhavaM / asAsayAvAsamiNaM, dukkhakesANa bhAyaNaM // 13 // he pitarAvimaM zarIramanityamazAzvatam, azucyapavitraM ca vartate / punaridaM zarIramazucisambhavamazucizukraretaH sambhUtam / punaridaM zarIramazAzvatAvAsam, azAzvato'nitya AvAso Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [321 -jIvasya nivAso yasmiMstadazAzvatAvAsam / punaridaM zarIraM duHkhaklezAnAM bhAjanam, duHkhAni janmajarAmRtyupramukhANi, klezA-dhanahAnisvajanaviyogAdayasteSAM bhAjanaM - sthAnam |athvaa duHkhahetavo ye klezA - rogAsteSAM bhAjanam // 13 // asAsae sarIraMmi, raiM neva labhAmihaM / pacchA purA va caiyavve, pheNabubbuyasannibhe // 14 // he pitarAvahamazAzvate zarIre ratiM na labhe / ahaM svAsthyaM na prApnomi / punaH kIdRze zarIre ? pazcAdbhogabhogAnantaraM purA-pUrvaM bhogabhogAdarvAgevatyaktavye / punaH kIdRze zarIre ? phenabubudasannibhe - pAnIyaprasphoTakasadRze // 14 // mANusatte asAraMmi, vAhirogANa Alae / jarAmaraNapatthaMmi, khaNaMpi na ramAmihaM // 15 // he pitarAvasAre manuSyatve'haM kSaNamapi na rame, na harSaM bhajAmi / kIdRze manuSyatve ? vyAdhirogANAmAlaye, vyAdhayaH kuSTazUlAdayaH, rogA vAtapittazleSmajvarAdayaH, teSAM gRhe| punaH kIdRze manuSyatve ? jarAmaraNAbhyAM graste // 15 // jammadukkhaM jarAdukkhaM, rogA ya maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAre, jattha kIsaMti jaMtuNo // 16 // he pitarau ! 'hu' iti nizcayena saMsAro duHkhaM - duHkhaheturvartate / 'aho' ityAzcarye, yatra saMsAre jIvAH klizyanti - klezaM prApnuvanti / saMsAre kiM kiM duHkham ? tadAha-janma duHkhaM, jarA duHkham, punaH saMsAre rogAstApazItaziro'tipramukhAH, punarmaraNAni ca, etAni sarvANi duHkhAni yatra santi / tasmAdayaM saMsAro duHkhahetureva / yatra bhavabhramaNe jIvAH klizyanti, klezArtA bhavanti // 16 // khittaM vatthu hiraNNaM ca, puttaM dAraM ca bNdhvaa| caittA NaM imaM dehaM, gaMtavvamavasassa me // 17 // hepitarau !mamA'vazasya - paravazasya sataH parabhave gntvym|kiN kRtvA ? kSetraM grAmavATikAdikaM tyaktvA . panarvAsta gRhama, hiraNyaM rUpyaM svarNam, putraM tanayama, dAraM kalatraM ca punarbAndhavAn svajJAtIn bhrAtRpitRvyAn, imAn sarvAMstyaktvA, imaM dehaM zarIramapi tyaktvA // 17 // ...jahA kipAkaphalANaM, pariNAmo na suMdaro / evaM bhuttANa bhogANaM, pariNAmo na suMdaro // 18 // 1 ito'gre-( bhuktabhogAvasthAyAM vArdhakyAdau )-mU0 // 2 ito'gre-(abhuktabhogitAyAM baalyaadau)-muu0|| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] [uttarAdhyayanasUtre he pitarau ! yathA kimpAkaphalAnAM - viSavRkSaphalAnAM pariNAmo bhakSaNAnantarapariNatisamayaH sundaro na bhavati, evaM bhuktAnAM bhogAnAmapi pariNAmaH sundaro nAsti |yaadRshN viSaphalAnAM bhakSaNam, tAdRzo bhogAnAM pariNAmaH / kimpAkaphalAni hidarzanena ramaNIyAni, bhakSaNasamaye'pi susvAdUni bhavanti, bhukteranantaraM prANApahArINi, tathA viSayasukhAnyapi // 18 // addhANaM jo mahaMtaM tu, apAhijjo pavajjaI / gacchaMto so duhI hoi, chuhAtahAi pIDio // 19 // he pitarau ! yaH puruSo mahAntamadhvAnaM - dIrgha mArgamapAtheyaH-zambalarahitaH san pravrajati, sa pumAn kSudhAtRSNAbhyAM pIDitaH san duHkhI bhavati // 19 // evaM dhammaM akAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto so duhI hoi, vAhirogehiM pIDio // 20 // evamamunA prakAreNa azambalapuruSadRSTAntena yaH puruSo dharmamakRtvA parabhavaM gacchatyanyajjanma vrajati, sa gacchan duHkhI bhavati / kIdRzaH saH ? vyAdhirogaiH pIDitaH // 20 // addhANaM jo mahaMtaM tu, sapAhejjo pavajjai / gacchaMto so suhI hoi, chuhAtiNhA vivajjaI // 21 // hepitarau ! yaH puruSo mahAntamadhvAnaM - dIrgha mArga sapAtheyaH - zambalasahitaH san pravrajati, sa puruSaH kSudhAtRSNAbhyAM vivarjitaH kSudhAtRSNAvivarjitaH sanmArga gacchan sukhIbhavati // 21 // evaM dhammaM pi kAUNaM, jo gacchar3a paraM bhavaM / gacchaMto so suhI hoi, appakamme aveyaNe // 22 // evamamunA prakAreNAnena zambalasahitapuruSadRSTAntena yo manuSyo dharmaM kRtvA parabhavaMparalokaM gacchati, sa dharmArAdhakaH puruSaH sukhI bhavati / kIdRzaH saH ? alpakarmA alpAni karmANi yasya so'lpakarmA laghukarmA / punaH kIdRzaH saH ? avedanaH, na vidyate vedanA yasya so'vedanaH, alpavedano vedanArahito vA, alpapApakarmA alpA'sAtAvedanA ityarthaH // 22 // jahA gehe palittaMmi, tassa gehassa jo pahU / sArabhaMDANi nINei, asAraM avaujjai // 23 // he pitarau ! yathA gRhe'gninA pradIpte - prajjvalite sati tasya gRhasya yaH prabhuH svAmI tadA sArabhANDAni - sArapadArthAnAjIvikAhetUn gRhAt 'nINei' iti niSkAsayati, asAraM bhANDaM cA'pojjhati - apohati - tyajatItyarthaH // 23 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [323 evaM loe palittaMmi, jarAe maraNeNa ya / appANaM tAraissAmi, tujjhehi annumnnio||24|| evamamunA'nena dRSTAntena loke jarayA maraNena ca pradIpte - prajjvalite satyahamAtmAnaM tArayiSyAmi / kIdRzo'haM ? yuSmAbhiranumato - bhavadbhirdattAjastasmAnmAmAjJA dAtavyA / ahaM bhavadAjJayA Atmana uddhAraM kariSyAmIti bhAvaH // 24 // taM biti ammApiyaro, sAmannaM putta duccaraM / guNANaM tu sahassAiM, dhAreyavvAiM bhikkhuNA // 25 // atha mAtApitarau taM mRgAputra prati bUtaH, he putra ! zrAmaNyaM duzcaram, sAdhudharmo duSkaro'sti / he putra ! cAritrasyopakArakArakANAM guNAnAM sahasrANi bhikSordhArayitavyAni, mUlaguNAzcottaraguNAzca bhikSuNA dhAraNIyAH // 25 // - samayA savvabhUesu, sattumittesu vA jage / pANAivAyaviraI, jAvajjIvAe dukkaraM // 26 // ___ punarhe putra ! sarvabhUteSu samatA kartavyA, athavA 'jage' iti jagati zatrumitreSu samatA kartavyA / punaryAvajjIvaM prANAtipAtaviratirduSkaramiti duSkarA // 26 // niccakAlappamatteNaM, musAvAyavivajjaNaM / / bhAsiyavvaM hiyaM saccaM, niccAutteNa dukkaraM // 27 // punarnityakAlaM-sarvadA apramAditvena mRSAvAdasya vivarjanaM mRSAvAdavivarjanaM kartavyam / punahitaM-hitakArakaM satyaM vaktavyam / punarnityAyuktena sthAtavyam, tadapi duSkaramasti / AyuktaH-kriyAsu sAvadhAnatvam, nityamAyukto nityAyuktastena sthAtavyam / atra bhAvapradhAnanirdezo mantavyaH / nityamAyuktatvena sthAtavyaM tadapi duSkaramityarthaH // 27 // daMtasohaNamAissa, adattassa vivajjaNaM / aNavajjesaNijjassa, geNhaNA avi dukkaraM // 28 // he putra ! punaH sAdhudharme dantazodhanapramukhasyApyadattasya vastuno'pi vivarjanam / zalAkAmAtramapi vastvadattaM na grahitavyam |anvdyN ca tadeSaNIyaM cA'navadyeSaNIyam tasyAnavadyaiSaNIyasya piNDAdergrahaNamapi duSkaram / anavadyaM - nirdUSaNamacittaM prAsukameSaNIyaM dvicatvAriMzaddoSarahitaM piNDaM grahItavyam, tadapi duSkaramityarthaH // 28 // viraI abaMbhacerassa, kAmabhogarasannuNA / uggaM mahavvayaM baMbhaM, dhAreyavvaM sudukkaraM // 29 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] [uttarAdhyayanasUtre . he putra ! abrahmacaryasya - maithunasya viratiH kartavyA, sApi duSkarA / he putra ! kAmabhogarasajJena puruSeNograM-ghoraM bambhaM-brahmacarya mahAvrataM dhartavyam, tadapi duSkaraM / labdhabhogasukhAsvAdasya bhogebhyo nivRttiratyantaM duSkaretyarthaH // 29 // dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajjaNaM / ....... savvAraMbhapariccAo, nimmamattaM sudukkaraM // 30 // dhanadhAnyapreSyavargeSu parigrahavivarjanaM kartavyam, dhanaM-gaNimAdi, dhAnyaM-godhUmAdi, preSyavargo-dAsadAsyAdivargaH / dhanaM ca dhAnyaM ca preSyavargazca dhanadhAnyapreSyavargAsteSu mohabuddhevizeSeNa varjanam, etadapi duSkaram / punaH sarvArambhaparityAgaH kartavyaH, sa cApi duSkaraH / punarnirmamatvacintanaM duSkaram, na me kazcidasti, ahamapi kasyApi nAsmIti cintanaM duSkaram // 30 // cauvvihe vi AhAre, rAIbhoyaNavajjaNA / sannihIsaMcao ceva, vajjeyavvo sudukkaraM // 31 // he putra ! punaH sAdhudharme caturvidhe AhAre rAtribhojanasya varjanA kAryA |ashnpaankhaadimsvaadimaanaaN caturNAmAhArANAmapi rAtrau bhojanatyAga eva kartavyaH ca punaH sannidhighRtaguDAderucitakAlAtikrameNa sthApanam / tataH sannidhizcAsau saJcayazca sannidhisaJcayaH, eva nizcayena varjitavyaH, so'pi sutarAM duSkaraH // 31 // chuhA taNhA ya sIuNhe, daMsamasagaveyaNA / akkosA dukkhasijjA ya, taNaphAsA jallameva ya // 32 // punarhe putra ! kSudhA sahanIyetyadhyAhAraH / tRSA tRSNA ca soDhavyA, zItoSNaM sahanIyam, daMzamazakAnAM vedanA sahanIyA, punarAkrozA durvacanAni, tatsahanamapi duSkaram |punrduHkhshyyaa upAzrayasya duHkhaM zayyAduHkhaM tadapi sahanIyam / saMstArake tRNasparzaduHkham, punarjallaMmalaparISaho'pi soDhavyaH sAdhunA // 32 // tADaNA tajjaNA ceva, vahabaMdhaparIsahA / dukkhaM bhikkhAyariyA, jAyaNA ya alAbhayA // 33 // punastADanA-capeTATakkarAdinA hananam, punastarjanamagulyAdinA nirbhartsanaM bhayotpAdanam, punarvadhabandhapariSahAH shniiyaaH| tatra vadho yaSTyAdibhirhananam, bandhanaM rajjvAdinA damanam, vadhazca bandhazca vadhabandhau, tayoH pariSahAH soDhavyAH / punarbhikSAcaryAyA duHkham, gRhasthagRhe yAcanA kartavyA, tatkaraNe'pi duHkhamasti / tatrApi yAcanAyAM kRtAyAmapyalAbhatA'prAptirbhavet, tadApi duHkhaM na kartavyametadapi duSkaram // 33 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [325 kAvoyA jA imA vittI, kesaloo ya daarunno| dukkhaM baMbhavayaM ghoraM, dhAreuM a mahappaNA // 34 // he putra ! sAdhudharme punaH kApotIyA vRttirvartate iti zeSaH / kapotAnAM pakSiNAM yA iyaM vRttiH sA kApotIyA / yathA hi pakSiNo nityaM zaGkitAH santaH svabhakSagrahaNe pravartante / bhakSyaM kRtvA ca punaH sArthe kimapi na gRhNanti, kukSizambalA bhavanti, tathA sAdhavo'pi doSebhyaH zaGkamAnA AhAragrahaNe pravartante / AhAraM kRtvA ca kimapi sArthe saJcayaM na kurvanti / punaH sAdhUnAM kezaloco'pi dAruNo bhayado'sti, punarmahAtmanA sAdhunA brahmavrataM dhattuM duHkhamiti duSkaram / yad brahmavrataM mahAtmanA - mahApuruSeNa dhriyate tad brahmavrataM dhattuM duSkaramiti bhAvaH / kIdRzaM brahmavrataM ? ghoram, anyeSAmalpasattvAnAM bhayadAyakam // 34 // suhoio tumaM puttA, sukumAlo smujjio| na hu sI pabhU tumaM puttA, sAmaNNamaNupAliGa // 35 // . he putra ! tvaM sukhocito'si / he putra ! punastvaM sukumAlo'si, atha cAritragrahaNAya samudyato'si / paraM tvaM zrAmaNyaM sAdhudharmamanupAlayituM prabhuH samartho na bhavasi // 35 // jAvajjIvamavissAmo, guNANaM tuha mhbbhro| guruo lohabhAruvva, jo puttA hoi duvvaho // 36 // he putra ! yo guNAnAM cAritrasya mUlottaraguNAnAM mahAbhAraH sa lohabhAra iva gururgariSTho durvaho bhavati / kIdRzo guNAnAM mahAbhAraH ? yAvajjIvamavizrAmo vizrAmarahitaH |anyo'pi gurubhAro yadA voDhuM na zakyate, tadA kvacitpradeze vimucya vizrAmo gRhyate, paramevaM cAritragaNabhAraH kadApi na mocanIyo, yAvajjIvaM dhAraNIyo'sti // 36 // AgAse gaMgAsou vva, paDisouvva duttaro / bAhAhi sAgaro ceva, tariavvo guNoyahI // 37 // __ he putra ! AkAze gaGgAyAH zrotovaddustaramiti yojyam |ythaa himAcalAtpatadgaGgApravAhastaritumazakyastathA saMyamo dhAritumazakyaH / pratIpajalapravAha iva dustaro bAhubhyAM sAgarastaritavyaH / tathA guNodadhirguNAnAM jJAnAdInAmudadhirguNodadhiH, athavA guNA jJAnAdayasta evodadhirguNodadhizcAritrasamudrastaraNIyaH ( kAyavAGmanoniyantraNenaiva tattaraNAtasya ca duSkaratvAt ) // 37 // vAluyAkavale ceva, nirassAe u saMjame / asidhArAgamaNaM ceva, dukkaraM cariUM tavo // 38 // 42 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326] [uttarAdhyayanasUtre he putra ! vAlukAkavalo yathA niHsvAdastathA saMyamaH / asidhArAgamanamasidhArAyAM gamanam, khaDgadhArAyAM calanaM yathA duSkaraM tathA tapazcarituM duSkaraM vartate // 38 // ahIvegaMtadiTThIe, caritte putta duccare / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // 39 // he putra ! sAdhurahirivaikAntadRSTiH, ekAnto nizcayo yasyAH saikAntanizcayA, ekAntanizcayA cAsau dRSTizcaikAntadRSTiH / yathA sarpa ekAgradRSTyA calati, itastatazca na vilokayati, tathA sAdhumArge sAdhuzcaret, mokSamArge dRSTiM vidhAya caret / kIdRze cAritre ? duzcare caritumazakye / yathA lohamayA yavAzcarvitavyA duSkarAstathA cAritramapi carituM duSkaram // 39 // jahA aggisihA dittA, pAuM hoi sudukkarA / taha dukkaraM kareuM je, tAruNNe samaNattaNaM // 40 // he putra ! yathAgnizikhA dIptA satI jvalantI pAtuM-pAnaM kartuM sutarAM duSkarA, tathA tAruNye yauvane zramaNatvaM cAritraM kartuM duSkaram / yauvanAvasthAyAM hIndriyANi dudarmAnItyarthaH // 40 // jahA dukkhaM bhareuM je, hoi vAyassa kutthlo| tahA dukkhaM kareuM je, kIveNaM samaNattaNaM // 41 // he putra ! yathA vAyoriti vAyunA bharituM-pUrituM kutthalo - vastramayaM bhAjanaM duSkaram, tathA klIbena hInasatvena zrAmaNyaM kartuM duSkaram // 41 // jahA tulAe toleuM, dukkaraM maMdaro girI / tahA nihuyaM nissaMkaM, dukkaraM samaNattaNaM // 42 // he putra ! yathA mandaro girirmeruparvatastulayA tolituM duSkarastathA nibhRtaM-nizcalaM niHzavaM zaMGkArahitaM yathAsyAttathA zarIrApekSArahitaM zramaNatvaM-sAdhutvaM zarIreNa dhartuM duSkaram // 42 // jahA bhuyAhi tariuM, dukkaraM rayaNAyaro / tahA aNuvasaMteNaM, duttaraM damasAgaro // 43 // he putra ! yathA ratnAkara:- samudro bhujAbhyAM tarituM duSkarastathA'nupazAntena manuSyeNa damasAgarastarituM duSkaraH / upazAnto jitakaSAyaH, na upazAnto'nupazAntastena sakaSAyeNa puruSeNa dama indriyadamo'rthAccAritram, dama eva dustaratvAtsAgara iva damasAgarastarituM duHzakya ityarthaH // 43 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [327 bhuMja mANussae bhoe, paMcalakkhaNae tumaM / bhuttabhogI tao jAyA, pacchA dhammaM carissasi // 44 // he putra ! mAnuSyakAn, manuSyasyeme mAnuSyakAstAn mAnuSyakAn manuSyasambandhinaH paJcalakSaNAn paJcavidhAn bhogAMstvaM bhuMkSvA'nubhava / he jAta ! he putra ! tataH pazcAd bhuktabhogIbhUya dharma - yatidharma cariSyasyaGgIkariSyasi / idAnIM tava bhogAnubhavasamayo'stIti, na punarbhogatyAgAvasara iti bhAvaH // 44 // 'so vi ammA piyaro, evameyaM jahA phuDaM / ihaloe nippivAsassa, natthi kiMcivi dukkaraM // 45 // atha mRgAputro bUte |hepitraavevmiti yathA bhavadbhyAM proktaM tttthaiv|ythaa pravrajyAyA duSkaratvaM sphuTa-prakaTaM vartate tadasatyaM nAsti / tathApIha loke niSpipAsasya, pipAsAyAstRSNAyA nirgato niSpipAsastasya niSpipAsasya-niHspRhasya puruSasya kiJcidapi duSkaraM nAsti / niHspRhasya tRNaM jgdityukteH|yH spRhAvAn bhavati tasya parigrahatyAgo duSkara eva / paraM nirIhasya sAdhudharmaH sukaraeva tenAhaM niHspRho'smi, mayA sukhena sAdhudharmaH kartavyaH // 45 // sArIramANasA ceva, veyaNAo aNaMtaso / mae soDhAo bhImAo, asaI dukkhabhayANi ya // 46 // he pitarau ! mayA zArIramAnasyo vedanA anantazo'nantavArAn soDhA anubhUtAH / caiva pAdapUraNe / ca punarasakRdvAraMvAraM duHkhAni bhayAni soDhAni / kIdRzA vedanAH ? bhImAbhayAnakAH duHkhAnAM bhayAnAM ca bhImazabdo vizeSaNena pratipAdyaH / kIdRzAni duHkhAni bhayAni ca ? bhImAni bhayotpAdakrAni / duHkhAni ca bhayAni ca duHkhabhayAni / athavA duHkhahetUni bhayAni duHkhabhayAni, rAjaviDvarAgnicauradhATIpramukhANi, tAni vAraMvAramanubhUtAnItyarthaH // 46 // jarAmaraNakaMtAre, cAurate bhayAgare / mae soDhANi bhImAni, jammANi maraNANi ya // 47 // punarmUgAputro vakti-he pitarau ! cAturante saMsAre bhImAnI-bhayadAni janmAni ca punarmaraprAni mayA soDhAnyanubhUtAni / catvAro deva-manuSya-tiryagnarakarUpA bhavA antA-avayavA yasya sa caturantaH, caturanta eva cAturanta iti vyutpattiH / arthAtsaMsArastasmiMzcAturante sNsaare| 1 atra - taM bita'mmApiyaro - iti bRhadvRttyAm anyasaMskaraNe ca / tatra 'ammApiyaro' iti dvitIyAdvivacanam, atra aamntrnnpdm| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] / [uttarAdhyayanasUtre kIdRze cAturante ? jarAmaraNakAntAre, jarAmaraNAbhyAmatigahanatayA kAntAraM-vanaM jarAmaraNakAntAraM, tasmin jarAmaraNakAntAre // 47 // jahA ihaMagaNI uNho, ittoannNtgunnothiN|| naraesu veyaNA uNhA, asAyA veiyA mae // 48 // he pitarau ! yeSu narakeSvahamutpannasteSu narakeSu mayoSNAH sparzanendiyaduHkhadA asAtAvedanA veditA bhuktAH / kIdRzA uSNAH ? yatheha manuSyaloke'gniruSNo vartate, ito'gneH sparzAttatra narakeSvanantaguNo'gnisparzaH / tatra ca bAdarAgnerabhAvAt pRthivyA eva tathAvidhaH sparza iti gamyate // 48 // jahA iha imaM sIyaM, ittoNaMtaguNaM tahiM / naraesu veyaNA sIyA, asAyA veiyA mae // 49 // yatheha manuSyaloke idaM pratyakSaM zItaM vartate, itaH zItAttatra narakeSu mayA zItA sparzanendriyaduHkhadA'sAtAvedanA'nantaguNAdhikA bhuktA'nubhUtA // 49 // kaMdaMto kaMdukuMbhIsu, uDDapAo ahosiro / / huyAsaNe jalaMtami, pakkapuvvo aNaMtaso // 50 // he pitarAvahaM kandukumbhISu - pAkabhAjanavizeSAsu lohamayISu hutAzane devamAyAkRte vahnAvanantazo - bahUn vArAn pakvapUrvaH, pUrvaM pakva iti pakvapUrvaH / kIdRzo'ham ? UrdhvapAda-UrdhvacaraNaH, ca punaradhaHzirA adhomastakaH |ahN kiM kurvan ? krandan pUtkRti kurvan / kIdRze hutAzane ? jvalati dedIpyamAne // 50 // mahAdavaggisaMkAse, marumi virvaalue| kalaMbavAluyAe va, bhaTThapuvvo aNaMtaso // 51 // he pitarau ! kalambavAlukAyA nadyA marUMmi vAlukAnivahe'nantazo vAraMvAramahaM dagdhapUrvaH / kalambavAlukA narakanadI, tasyAH pulinadhUlyAM bhraSTapUrvaH, yathAtra caNakAdidhAnyAni bhrASTre bhRjyante, tathAhamapi bahuzo dagdhaH / kathaMbhUte marau ? mahAdavAgnisaMkAze mahAdAvAnalasadRze dAhakazaktiyukte / punaH kIdRze marau ? vajravAluke, vajravAlukA yasya sa vajravAlukastasmin vajravAluke // 51 // rasaMto kaMdukuMbhIsu, ur3e baddho abaMdhavo / karavattakarakayAIhiM, chinnapuvvo aNaMtaso // 52 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [329 he pitarau ! punarahaM kandukumbhISu lohamayapAcanabhANDavizeSeSu UrdhvaM vRkSazAkhAdau baddhaH san paramAdhArmikadevairiti buddhyA mAyamabaddhaH kutracinnaSTvA yAyAt, tasmAdadhodeze kumbhI vartate, uparica vRkSazAkhAyAmahaMbaddhaH, karapatraiH krakacaizcAnantazo-bahuvAraMchinnapUrvo dvidhA kRtaH / yathA kASTaM baddhvA karapatraiH krakacaizchidyate, tathAhaM chinaH / laghUni kASTavidAraNopakaraNAni krakacAni, bRhaMti ca tAni karapatrakANyucyante / kIdRzo'haM ? rasan-vilapan pUtkRti kurvan, punaH kIdRzo'haM ? abAndhavaH, na vidyate bAndhavo hitakArI yasya so'bAndhavaH // 52 // aitikkhakaMTayAinne, tuMge siMbalipAyave / kheviyaM pAsabaddheNaM kaDDokaDDhAhiM dukkaraM // 53 // he pitarAvatitIkSNakaNTakAkIrNe tuGge-ucce zambalapAdape kaDDAkaDDaH karSApakarSaNaiH paramAdhArmikakRtaiH kSepitaM-pUrvopArjitaM karmAnubhUtam / mayA yAni karmANyupArjitAni tAni bhuktAnIti zeSaH / kIdRzena mayA ? pAzabaddhena-rajvA 'saJjitena / idamapi duSkaraM kaSTaM bhuktamiti zeSaH // 53 // 'mahajaMtesu ucchU va, ArasaMto subheravaM / pIliomi sakammehi, pAvakammo aNaMtaso // 54 // he pitarau ! punarahaM pApakarmA, pApaM karma yasya sa pApakarmA-pApaH / anantazo bahuvAraM svakarmabhirmahAyantreSu pIDito'smi / ka iva ? IkSuriva, yatheArmahAyantreSu pIDyate / ahaM kiM kurvan ? subhairavaM sutarAmatyantaM bhairavaM-bhayAnakaM zabdamArasannAkrandaM kurvan // 54 // kUvaMto kolasuNaehi, sAmehiM sabalehi ya / pADio phAlio chinno, viphuraMto aNegaso // 55 // he pitarAvanekazo'nekavAraM zyAmaiH zyAmAbhidhAnaiH, ca punaH zabalaiH zabalAbhidhAnaiH paramAdhArmikadevairbhUmau - pRthivyAmahaM pAtitaH / paramAdhArmikA hi paJcadazavidhAH / ambe 1 badhnanti nanti ca / ambarIse 2 ceva karISe pacayanti / sAmeya 3 zAsanAM yAtanAM ca kurvanti / sabalatti ya 4 antrAdi niSkAzayanti / ruddo 5 kuntAdau protayanti / avarudda6 aGgopAGgAni moTayanti / kAle ya 7 tailAdau talayanti / mahAkAle 8 tahAvare svamAMsAni khAdayanti ||1||asiptte 9 asipatravanaM vikurvanti / dhaNU 10 dhanurbANainanti / kuMbhe 11 kuMbhipAke pacanti / vAluyA 12 bhrASTre pacanti / veyaNatti ya 13 vaitariNyAmavatArayanti / kharassare 14 zAlmalyAmAropya kharasvarAn prakurvanti / mahAghose 15 nazyato nArakAn milayanti, mahAzabdena bhApayanti ca / iti paramAdhArmikAH / kIdRzaiH zyAmaiH zabalaizca ? 1 saGg - ga - 1 -5ig. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] [ uttarAdhyayanasUtre kolazunakairvarAhakukurarUpadhAribhirdevaiH punarahaM sphATitaH - purAtanavastravadvidAritaH / punarahaM tairvarAhakurkuTaiH sphATito dantaidaMSTrAbhizca vRkSavacchinnazca / punaH kIdRzo'haM ? kUjannavyaktaM .. zabdaM kurvan / punaH kIdRzo'haM ? visphuranitastatastaDaphaDan // 55 // ... asIhiM ayasivannAhi, bhallIhiM paTTisehi ya / ..... chinno bhinno vibhinno ya, uinno pAvakammuNA // 56 // he pitarau ! punarahaM pApakarmaNodIrNaH preritaH sannarakeSvasibhiH- khaDgaiH, punarbhallIbhiHkuntaistrizUlairvA, punaH paTTizaiH praharaNavizeSaizchinno dvidhA kRtaH bhinno vidAritaH, ca punarvibhinno vizeSeNa sUkSmakhaNDIkRtaH / kathaMbhUtairasibhiH? atasIkusumavarNaiH shyaamvrnnrityrthH||56|| * avaso loharahe jutte, jalaMte samilAjue / coIo tottajuttehi, rojjho vA jaha pADio // 57 // he pitarau ! punarahaM narake-loharathe'vazaH-paravazaH san paramAdhArmikadevairvvalatyagninA jAjvalyamAne samilAyuge yukto-yotritaH / samilA-yugarandhrakSepaNIyakIlikA / yugastu dhUsaraH / ubhayorapi vahninA pradIptatvaM kathitam / tatrAgninA jvalamAne rathe'haM yotritstotryokaunoditH-preritH, totrANi-prAjanakAni purANakAdIni |yoktraanni-naasaaprotbddhrjjubndhnaani, taiH preritaH / punarahaM 'rojjho vA' iti gavaya iva pAtitaH, yaSTimuSThyAdinA hatvA pAtitaH / vA zabdaH pAdapUraNe, yathAzabda ivArthe // 57 // huyAsaNe jalaMtaMmi, ciyAsu mahiso viva / daDDo pakko ya avaso, pAvakammehiM pAviyo // 58 // he pitarau ! pApakarmabhirahaM prAvRto-veSTitaH san jvalati hutAzane jAjvalyamAne'gnau dagdho-bhasmasAtkRtaH / punarahaM pakvo vRntAkAdivadbhaTitrIkRtaH / kIdRzo'haM ? avazaHparavazaH / ahaM ka ivAgnau dagdhaH pakvazca ? citAsvagniSu mahiSa iva, yathAtra pApA: 'paDukaM baddhvAgnau prajvAlayanti bhaTitrIkurvanti, tathA tatrAhaM paramAdhArmikadevairvikriyAracitAgnau dagdhaH pakvazca // 58 // balA saMdaMsatuMDehiM, lohatuMDehi pakkhIhiM / vilutto vilavaMtohaM, DhaMkagiddhehiM NaMtaso // 59 // __ hepitarAvahamanantazo-bahuvAraM DhaGkagajhaipakSibhirgadhrapakSibhizca balAdviluptakunthitaH, vizeSeNa lupto viluptaH, nAsAnetrAtrakAleyAdiSu cuNTita ityarthaH / kathaMbhUtai baigudhaizca ? 1 paTTiza-zabdaH praharaNavizeSe'sti na piTTizaH / draSTavyaH-zabdaratnamahodadhiH, anyavRttyAmapi paTTiza eva // 2pAo. 3 chahAyo. 4 kAkaiH / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [331 sandaMzatuNDaiH sandaMzAkAraMtuNDaM yeSAM te sandaMzatuNDAH taiH sandaMzAkAramukhaiH / punaH kIdRzaiH ? lohatuNDairlohavatkaThoramukhaiH / kiM kurvanahaM ? vilapan - vilApaM kurvan // 59 // ' taNhAkilaMto dhAvaMto, patto veyaraNiM niN| jalaM 'pAhaMti ciMtito, khuradhArAhi vivAio // 60 // he pitarau ! punarahaM tRSNAkrAntastRSAbhirvyApto dhAvana vetaraNI prAptaH san jalaM pibAmIti cintayan kSuradhArAbhirvyApAditaH / ko'rthaH ? yAvadahaM tRSAkrAnto manasi pAnIyaM pibAmIti cintayAmi, tAvadvaitaraNInadyA UrmibhiH- kallolairhato duHkhIkRtaH, vaitaraNInadyA jalaM hi kSuradhArAprAyaM galacchedakamastIti bhAvaH // 60 // uNhAbhitatto saMpatto, asipattaM mahAvaNaM / asipattehiM paDatehiM, chinnapuvvo aNaMtaso // 61 // he pitarau ! punarahamuSNAbhitapta - AtapapIDitazchAyArthI asipatramahAvanaM prAptaH / asivatkhaDgavatpatraM yeSAM te'sipatrAH khaDgapatravRkSAsteSAM mahAvanamasipatramahAvanaM gataH sannasipatraiH patadbhiranantazo'nekavAraM chinnapUrvo dvidhA kRtaH // 61 // muggarehiM musaMDhIhiM, sUlehiM mUsalehi ya / gayAsaMbhaggagattehiM, pattaM dukkhamaNaMtaso // 62 // he pitarAvahaM mudgarairlohamayairgurujaiH, ca punarmusaMDhIbhiH zastravizeSailapeTAbhidhAnaiH zastrairvA, tathA zUlaistrizUlaizca punarmuzalaiH punargadAbhirlohamayIyaSTibhiranantazo duHkhaM prAptaH / kathaMbhUtairetairmudgarAdibhiH zastraiH ? sambhagnagAtraizcUrNitazarIraiH // 62 // khurehiM tikkhadhArehiM, churiyAhi kappaNIhi ya / kappio phAlio chino, ukvitto ya aNegaso // 63 // he pitarau ! kSurai romamuNDanasAdhanaiH, punastIkSNadhArAbhiH kSurikAbhiH, kalpanIbhiHkartarIbhirahaM kalpito vastravatkhaNDitaH, punaH sphATito vastravadUrdhvaM vidAritaH, punazchinnaH kSurikAbhiH karkaTIva khaNDitaH / punarutkRtaH zarIrAd dUrIkRtacarmetyarthaH / evamanantazo vAraMvAra kadarthitaH // 63 // pAsehiM kUDajAlehiM, mio vA avaso ahaM / vAhio baddharuddho ya, bahuso ceva vivAio // 64 // 1 pAhaMti-pAsyAmi-iti bRhvRttyaam| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332] [uttarAdhyayanasUtre __he pitarau ! punarahaM bahuzo vAraMvAra pAzairbandhanaistathA kUTajAlaiH 'kuDivAgurAdibhirmUga iva'vAhio' iti bholavitastathA baddho ruddhazca bAhyapracArAniSiddhaH / yathA mRgaM vaJcayitvA pAze nikSipanti, kUTajAle ca pAtayanti, tathAhaM vaJcito baddho ruddhazca / ca punareva nizcayenAvazaH-paravazaH san vyApAdito - mAritaH // 64 // galehiM magarajAlehiM, maccho vA avaso ahaM / ullio phAlio gahio, mArio ya aNaMtaso // 65 // ___ he pitarau ! punarahaM galairmatsyAnAM pAzairmakarajAlairmatsyajAlaimatsya iva viddhagalo'bhUvam / punargRhIto makararUpadhAribhiH prmaadhaarmikairblaadupaadttH|punH 'ullio' iti ullikhitazcIritaH / punaH sphATitaH kASTavadvidAritaH / punaranantazo mArito gaIbha iva kuTTitaH // 65 // vIdaMsaehiM jAle hiM, leppAhiM sauNo viva / gahio laggo ya baddho ya, mArio ya aNaMtaso // 66 // hepitarau ! punarahaM zakaniriva-pakSIva, vizeSeNa daMzantIti vidaMzakAH zyenAdayastairjAlaistAdRgbandhanaiH pakSibandhanavizeSairbalAdgRhItaH / vItaMsomRgapakSiNAM' iti haimaH / punarahaM jAlaigRhItaH, punarlepyAbhiH zirISalepanakriyAbhirlagnaH zliSTaH, punarahaM baddho davarakAdinA caraNagrIvAdau niyantritaH / punarmAritaH- prANaivihInaH kRtaH // 66 // kuhADaparasumAIhi, vaDDaihi dumo iva / kuTTio phAlio chinno, tacchio ya aNaMtaso // 67 // he pitarau ! punarahaM kuThAraiH parvAdikaiH kASThasaMskaraNasAdhanapraharaNairvArddhakibhiH kASThavadbhirduma iva kuTTitaH sphATitazchinnazca / yathA kASThavadbhirvRkSaH kuThAraiH parvAdibhiH praharaNaiH kuTyate sphATyate chedyate, tathAhaM paramAdhArmikairvAraMvAraM pIDitaH // 67 // caveDamuTThimAIhiM, kumArehiM ayaMpi va / tADio kuTTio bhinno, cuNNio ya aNaMtaso // 68 // he pitarau ! punarahaM paramAdhArmikairdevaizcapeTAbhirhastatalaiH, punarmuSTayAdibhirbaddhahastaiH, AdizabdAlattAjAnukUrparaprahArairanantazastADitaH kuTTitaH, bhinno - bhedaM prApitaH, cUrNitaH / kaiH kamiva ? kumArairlAhakArairaya iva - loha iva / yathA lohakAreNa lohaH kuTyate bhedyate cUrNyate zlakSNIkriyate // 68 // tattAI taMbalohAI, tauyAiM sIsagANi ya / pAIo kalakalaMtAI, ArasaMto subheravaM // 69 // 1 sau. 2 4||yo. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [333 he pitarau ! punarahaM paramAdhArmikaistaptAni gAlitAni tAmralohAdIni / vaikriyANi trapukAni *kastIrakANi cAhaM pAyitaH / kIdRzAni tAmrAdIni ? kalakalantAnikalakalazabdaM kurvanti, atyantamutkalitAnyavyaktaM zabdaM kurvanti / kIdRzo'haM ? subhairavamatibhISaNaM zabdaM rasan - vilapan // 66 // tuhaM piyAI maMsAI, khaMDAI sollagANi ya / khAvio mi samasAi, aggivaNNAiNegaso // 70 // he pitarau ! punaH paramAdhArmikairiti smArayitvA svamAMsAnyahaM khAditaH- svamAMsAni bhojitaH / kIdRzAni svamAMsAni? khaNDAni-khaNDarUpANi / punaH kIdRzAni? sollakAnibhaTitrIkRtAni / svamAMsAnyeva bhaTitrIkRtya zUlIkRtya ca khAditAni / punaH kIdRzAni ? agnivarNAni jAjvalyamAnAni, tAnyapyekavAraM na khAditAni, kintvanekavAraMkhAditAnIti / kiM smArayitvA ? re nAraka ! tava prAgbhave mAMsAni priyANyAsan, jIvAnAM hi tvaM mAMsAni khaNDAni sollakAnyAdaH, idAnIM tvaM svamAMsamevAddhi / ityuktvA pUrvakarma smArayitvA paramAdhArmikaiH svamAMsAni khAditaH, svamAMsaireva bhojita ityarthaH // 70 // * tuhaM piyA surA sIhU, mereI ya mahUNi ya / pAio mi 'jalaMtIo, vasAo ruhirANi ya // 71 // he pitarau ! punarahaM paramAdhArmikairvazA-asthigatarasAn, ca punA rudhirANi pAyito'smi / kiM kRtvA ? iti smArayitvetyadhyAhAraH / itIti kiM ? re nAraka ! tava prAgbhave surA candrahAsAbhidhaM madyam, sIdhustAlavRkSadugdhodbhavA, mereI' iti pissttodbhvaashaattitotpnnaannrsaa| punarmadhUnipuSpodbhavAni madyAni priyANyAsan / iti nirbhartsanApUrvakaM pAyita ityarthaH // 71 // niccaM bhIeNa tattheNa, duhieNa vahieNa y| paramA duhasaMbaddhA, veyaNA veIyA mae // 72 // he pitarau ! mayA paramotkRSTA vaktumazakyA duHkhasambaddhA, etAdRzI vedanA veditA bhuktetyarthaH / kathaMbhUtena mayA ? nityaM bhItena, punaH kIdRzena? trastenodvignena, punaH kIdRzena ? trAsavazAdeva duHkhitena / punaH kIdRzena ? vyathitena kampamAnasarvAGgopAGgena // 72 // tivvacaNDapyagADhAo, ghorAo aidussahA / mahAbhayAo bhImAo, naraesu veiyA mae // 73 // * kalaI 1 jalaMtIo ityasya vyAkhyA-"jvalantIratyuSNatayA vazArudhirANi ca, jvalantIti liGgaviparimANena sambandhanIyam // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] [ uttarAdhyayanasUtre he pitarau ! mayA narakeSu vedanA veditA, asAtA'nubhUtA / kathaMbhUtA vedanA ? tIvracaNDapragADhA, tIvrA cAsau caNDA ca tIvracaNDA, tIvracaNDA cAsau pragADhA ca tIvracaNDapragADhA / tIvrA - rasAnubhavAdhikyAt, caNDotkaTA- vaktumazakyA, gADhA - bahulasthitikA / punaH kIdRzA vedanA ? ghorA-bhayadA, yasyAM zrutAyAmapi zarIraM kampate / punaH kIdRzA ? atidussahA'tyantaM duradhyAsA, duHkhenAnubhUyate, ata eva mahAbhayA / punaH kIdRzA vedanA ? bhImA yA zrUyamANApi bhayapradA / ekArthikAzcaite zabdA, vedanAdhikyasUcakAH // 73 // jArisA mANuse loe, tAyA dIsaMti veyaNA / ittoNaMtaguNiyA, narasu dukkhaveyaNA // 74 // he tAta! manuSyaloke yAdRzyaH zItoSNAdikA vedanA dRzyante, itastacchItoSNavedanAbhyo narakeSu duHkhavedanA anantaguNA vartante // 74 // savvabhavesu asAyA, veyaNA veDyA mae / nimisaMtaramittaMpi, jaM sAyA natthi veyaNA // 75 // he pitaH ! mayA vedanA sarvabhaveSu sthAvaratrasabhaveSvasAtA veditA, zItoSNakSutpipAsAdikA'nubhUtA / he pitaH ! nimeSAntaramAtramapi yatsAtAvedanA - sukhAnubhavanaM nAsti / tadA dIkSAyAM kiM duHkham ? kathamahaM bhavadbhiH sukhocita ityuktaH / mayA tu sarvatra bhave duHkhamevAnubhUtam // 75 // taM biMta'mmApiyaro, chaMdeNa putta pavvaya / navaraM puNa sAmanne, dukkhaM nippaDikammaNA // 76 // atha pitarau mRgAputraM brUtaH, he putra ! chandasA - svakIyecchyA pravraja-dIkSAM gRhANa / kastvAM niSedhayati ? navaraM zabdenAyaM vizeSo'sti / punaH zrAmaNye - cAritre etaduHkhaM vartate, yanniSpratikarmatAsti, rogotpattau pratIkAro na vidheyaH / nirgatA pratikarmatA niSpratikarmatA, cikitsA na kartavyA, na cintanIyApi, sAvadyavaidyakaM na kArayitavyam // 76 // so bita'mmApiyaraM, evameyaM jahA phuDaM / usai ko kuI, araNNe miyapakkhiNaM // 77 // tato'nantaraM mAtApitarau prati sa mRgAputraH kumAro brUte - he pitarau ! etadbhavadbhyAmuktamevaM yathA sphuTamavitathaM bhavaduktaM satyamityarthaH / he pitarAvaraNye mRgANAM pakSiNAM ca kaH pratikarmaNAM kurute ? yadA hi mRgA vyAdhipIDitA vane bhavanti, pakSiNo vA vane rogapIDitA bhavanti, tadA ko vaidya Agatya rogacikitsAM kurute ? na ko'pi kurute ityarthaH // 77 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19] [335 egabhUo araNNe vA, jahA ya caraI mio| evaM dhammaM carissAmi, saMjameNa ya taveNa ya // 78 // he pitarau ! yathA mRgo'raNyeTavyAm, 'vA' iti pAdapUraNe / ekIbhUta-ekAkI san carati, svecchayA bhramati / evamanena prakAreNa mRgasya dRSTAntenAhaM saMyamena saptadazavidhena, tapasA dvAdazavidhena, dharmaM zrIvItarAgoktaM cariSyAmyaGgIkariSyAmi // 78 // jayA miyassa AyaMke, mahArannaMmi jAyaI / acchaMtaM rukkhamUlaMmi, ko NaM tAhe tigicchaI // 79 // yadA mahAraNye mahATavyAM mRgasyAtako rogo jAyate, tadA taM mRgaM vRkSamUle saMtiSThantaM ko vaidyazcikitsate ? paricaryAM kurute ? sevAM kurute ? 'NaM' iti vAkyAlaGkAre // 79 // ko vA se osahaM dei, ko vA se pucchaI suhaM / ko vA se bhattapANaM ca, AhArittA paNAmae // 8 // he pitarau ! tasya rogagrastasya mRgasya ka auSadhaM dadAti ? vA'thavA tasya mRgasya kazcidAgatya sukhaM pRcchati ? bho mRga ! tava samAdhirvartate, iti kaH pRcchati ? vA'thavA tasya mRgasya bhaktapAnamAhArapAnIyamAhRtyAnIya dadAti ? // 80 // jayA ya se suhI hoi, tayA gacchar3a goyaraM / bhattapANassa aTThAe, vallarANi sarANi ya // 81 // he pitarau ! yadA ca sa mRgaH sukhI bhavati, svabhAvena rogamukto bhavati, tadA gocaraM gacchati, bhakSyasthAne gacchati / tatra ca bhaktapAnasyArthaM vallarANi-haritasthalAni, ca punaH sarAMsi-jalasthAnAni vilokayatItyadhyAhAraH // 81 // khAittA pANiyaM pAuM, vallarehiM sarehiM vA / migacAriyaM carittANaM, gacchaI migacAriyaM // 82 // he pitarau ! sa nirogo mRgo mRgacaryayA - mRgabhojanapAnavidhinA caritvA, vallarebhyoharitapradezebhyaH khAditvA, nijabhakSyaM bhuktvA, tathA sarobhyastaTAkebhyaH pAnIyaM pItvA mRgo mRgacaryA gacchati, itastata utplavanAtmikAM gatiM prApnotItyarthaH // 82 // evaM samuTThio bhikkhU, evameva aNegao / migacAriyaM carittANaM, uDhe pakkamaI disaM // 83 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336] [uttarAdhyayanasUtre evamamunA prakAreNa mRgavatsamutthitaH saMyamakriyAnuSThAnaM pratyudyato bhikSurmRgacaryA caritvAGgIkRtyorvA dizaM pratikrameta-pravrajati / tathAvidharogotpattAvapi cikitsAbhimukho na bhavati / punaH kIdRzaH sAdhuH ? evamevAnenaiva prakAreNa mRgavadanekago'nekasthAne sthito'niyatasthAnavihArI, yathA mRgo vanakhaNDe navIne navIne sthAne viharati, tathA nAnAsthAnavihArItyarthaH / tathAhaM mRgacaryayA''taGkasyA'bhAve bhaktapAnAdigaveSaNatayetastato bhramaNena bhaktapAnaM gRhItvA, saMyamAtmAnaM dhRtvA pazcAdUrvA dizam, muktirUpAM dizaM pratikramiSyAmi, sarvoparistho bhaviSyAmIti bhAvaH // 83 // jahA mie ega aNegacArI, aNegavAse dhuvagoyare ya / evaM muNI goyariyappaviTe, no hIlae novi ya khiMsaijjA // 84 // yathA mRgaeko'sahAyI sannanekacArI bhavati,anekabhaktapAnAcaraNazIlo nAnAvidhabhaktapAnagrahaNatatparaH syAt, punaryathA mRgo'nekavAsaH syAt, punaryathA mRgo dhruvagocaro bhavet, dhruva-sadA gocaro yasya sa dhruvagocaraH, nizcayena bhramaNAdeva labdhAhAraH syAt / evamamunA prakAreNa mRgadRSTAntena muniH sAdhurgocaryAM bhikSATanaM praviSTaH san no hIlayet, aniSTaM nIrasaM labdhvedaM kutsitaM virasamityAdivAkyairna nindayet / tathA api nizcayena punarno khisayet, AhAre pAnIye vA'labdhe sati kamapi gRhasthaM grAmaM nagaramAtmAnaM vA na nindet // 84 // migacAriyaM carissAmi, evaM puttA jahAsuhaM / ammApiUrhi aNunnAo, jahAi uvahiM tao // 85 // yadA mRgAputreNa pitarau pratItyuktam-he pitarAvahaM mRgacaryAM cariSyAmi, yathA bhavadane mRgacaryoktA, tAmaGgIkariSyAmi, sAdhumArgaM grahISyAmi / yadA mRgAputreNaivamuktaM tadA mAtApitarau bUtaH-he putra ! yadyevaM tadA yathAsukham, yathA tava sukhaM syAt, yathA bhavate'bhiru citaM sukhamiti yathAsukhaM tathA kartavyam, asmAkamAjJAsti / tato mAtRpitRbhyAmanujJAto mRgAputraH kumAra upadhi - parigrahaM sacittAcittarUpaM parityajati // 85 // migacAriyaM carissAmi, svvdukkhvimokkhnni| tubbhehi samaNunnAo, gaccha putta jahAsuhaM // 86 // sarvaM parigrahaM tyaktvA punarmaMgAputro vadati-he pitarau ! ahaM bhavadbhyAmanujJAtaH san mRgacaryAmaGgIkariSyAmi / kIdRzIM mRgacaryAM ? sarvaduHkhavimokSaNIm, sarvavipattivimocinIm / tadA mRgAputraM prati pitarau vadataH- he putra ! yathAsukhaM gcch| dIkSAM gRhANa // 86 // evaMsoammApiyaro, aNumANittANa bhuvihN| mamattaM chiMdae tAhe, mahAnAgo vva kaMcukaM // 87 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19 ] [ 337 evamamunA prakAreNa sa mRgAputro mAtApitroranujJA lAtvA 'tAhe' iti tadA tasmin kAle bahuvidhaM mamatvaM chinatti / idaM dhanaM mama idaM gRhaM mama, idaM kuTumbaM mameti buddhi tyajatItyarthaH / kaH kimiva ? mahAnAgo mahAsarpaH kaJcakamiva yathA mahAsarpo nirmokaM tyajati, tathA mRgAputraH sarvaM mamatvaM tyajatIti bhAvaH // 87 // iDDI vittaM ca mitte ya, putte dAraM ca nAyao / reNuyaM va paDe laggaM, nidhuNittANa niggao // 88 // mRgAputra etatsarvaM nirdhUya tyaktvA nirgataH, saMsArAd gRhAcca niHsRtaH / kiM kiM tyaktamityAha-RddhirhastyazvAdiH, vittaM dhanadhAnyAdiH ca punarmitrANi sahajasahavardhitasahapAMzukrIDitAni suhRdaH, punaH putrANyaGgajAH, punardArAH striyaH, punarjJAtayaH svajanAH kSatriyAH, etatsarvaM parityajya pravrajitaH / kimiva ? paTe lagnaM reNumiva-nUtanavastre lagnaM raja iva / yathA kazciccaturo manuSyo vastre lagnaM rajo nirdhUnoti, tathA mRgAputro'pItyarthaH // 88 // paMcamahavvayajutto, paMcasamio tiguttigutto ya / sabbhitarabAhirie, tavokammaMmi ujjuo // 89 // tadA mRgAputraH kIdRzo jAtaH ? paJcamahAvratayukto jAtaH, punaH paJcasamitisahitaH, IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepaNoccAraprazravaNakhelajallasiGghANapAriSThApanikAsamitiyuktaH / punistraguptigupto manovAkkAyaguptisahitaH / punaH sAbhyantarabAhyatapaH karmaNyudyataH / pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggovi ya, abbhitarao tavo hoi // 1 // aNasaNamUNoyariA, vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA, ya bajjho tavo hoi // 2 // [navatattvaprakaraNe gA. 35-36 ] dvAdazavidhatapaH karmaNi sAvadhAno jAtaH // 89 // nimmamo nirahaMkAro, nissaMgo cattagAravo / samaya savvabhUesa, tasesu thAvaresu ya // 90 // punaH kIdRzo mRgAputraH ? nirmamo vastrapAtrAdiSu mamatvabhAvarahitaH / punaH kIdRza: ? nirahaGkAro'haGkArarahitaH / punaH kIdRza: ? niHsaGgaH bAhyAbhyantarasaMyogarahitaH / punaH kIdRza: ? 1 prAyazcittaM vinayo, vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnam utsargo'pi ca, AbhyantaraM tapo bhavati // 1 // 2 anazanamUnodarikA, vRttisaMkSepanaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 2 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] [uttarAdhyayanasUtre tyaktagAravo-gAravatrayarahitaH, RddhigArava-rasagArava-sAtAgArava ityAdigarvatrayarahitaH / punaH kIdRzaH ? sarvabhUteSu samo rAgadveSaparihArAt samastaprANiSu traseSu sthAvareSu ca samastajIveSusadRzaH // 90 // lAbhAlAbhe suhe dukkhe, jIvie maraNe tahA / - - samo niMdApasaMsAsu, tahA mANAvamANao // 91 // tathA punarmaMgAputro lAbhe, AhArapAnIyavastrapAtrAdInAM prAptau, tathA'lAbhe'prAptau, tathA sukhe tathA duHkhe, tathA punarjIvite maraNe samaH samAnavRttiH / tathA punarnindAsu tathA prazaMsAsu stutiSu, tathA mAne Adare, apamAne'nAdare, mAnazcApamAnazca mAnApamAnau, tayormAnApamAnayoH samaH sadRzaH / kenApyAdare pradatte sati manasi na prahRSTo bhavati, kenApyapamAne pradatte sati manasi dUno na bhavati // 91 // gAravesu kasAesu, daMDasallabhaesu ya / niyatto hAsasogAo, aniyANo abaMdhaNo // 92 // punaH sa mRgAputraH kIdRzo jAtaH ? gAravebhyo nivRttaH, punaH kaSAyebhyaH krodhAdibhyo nivRttaH / ca punardaNDazalyabhayebhyo nivRttaH, daNDanayaM-manovAkkAyAnAmasadvayApAro daNDa ucyate, tasmAnivRttaH / punaH zalyatrayAnivRttaH- mAyAzalyam, nidAnazalyam, mithyAdarzanazalyaM caitacchalyatrayam, tato nivRttaH / tathA punaH saptabhayebhyo nivRttaH- sapta bhayAnImAniihalokabhayam 1, paralokabhayam 2, AdAnabhayam 3, akasmAdbhayam 4, maraNabhayam 5, ayazobhayam 6, AjIvikAbhayam 7 ca / evaM saptabhayAni / atra sarvatra prAkRtatvAtpaJcamyAM saptamI / punaH kIdRzo mRgAputraH ? hAsyazokAbhyAM nivRttaH / punaH kIdRzaH ? anidAno nidAnarahitaH / punaH kathaMbhUtaH ? abandhano - rAgadveSabandhanarahitaH // 92 // aNissio ihaM loe, paraloe aNissio / vAsIcaMdaNakappo ya, asaNe aNasaNe tahA // 93 // punaH kIdRzaH ? anizrito-nizrArahitaH, kasyApi sAhAyyaM na vAJchati / tathA punariha loke rAjyAdibhoge, tathA paraloke devalokAdisukhe'nizrito-nizrAM na vAJchate / punaH sa mRgAputro vAsIcandanakalpaH, yadA kazcidvAsyA-pazunA zarIraM chinatti, kazciccandanena zarIramarcayati, tadA tayorupari samAnakalpa:- sadRzAcAraH / tathA punarazane-AhArakaraNe, tathA'nazane - AhArA'karaNe sadRzaH // 93 // appasatthehiM dArehiM, savvao pihiyAsave / ajjhappajjhANajogehiM, pasatthadamasAsaNe // 94 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM mRgAputrIyAkhyamadhyayanam 19 ] [ 339 punarmRgAputro'prazastebhyo dvArebhyaH karmopArjanopAyebhyo hiMsAdibhyo nivRtta iti zeSaH / punaH kIdRza: ? aprazastadvArebhyo nivartanAdeva sarvataH pihitAzravaH pihitA - niruddhA AzravA:- pApagamanadvArANi yena sa pihitAzravaH / punaH kIdRza: ? adhyAtmadhyAnayogaiH prazastadama-zAsana:, adhi Atmani dhyAnayogA adhyAtmadhyAnayogAstairadhyAtmadhyAnayogairmanasi zubhavyApAraiH prazaste damazAsane yasya sa prazastadamazAsanaH / dama-upazamaH, zAsanaMsarvajJasiddhAntaH, yasya zubhadhyAnayogairupazamazrutajJAne zubhe vartate ityarthaH // 94 // evaM nANeNa caraNeNa, daMsaNeNa taveNa ya / bhAvaNAhiya suddhAhiM, sammaM bhAvittu appayaM // 95 // bahuyANi ya vAsANi, sAmannamaNupAliyA / mAsieNa u bhatteNaM, siddhiM patto aNuttaraM // 96 // yugmam // ubhAbhyAM gAthAbhyAM vadati-tu- punarmRgAputro munirmAsikena bhaktena siddhiM prApto mokSaM gataH / mAse bhavaM mAsikam, tena mAsikena bhaktena, mAsopavAsenetyarthaH / kathaMbhUtAM siddhim ? anuttarAM-pradhAnAm, sarvasthAnakebhya utkRSTaM sthAnamityarthaH, janmajarAmRtyUpadravebhyo rahitatvAt, kiM kRtvA ? evamamunA prakAreNa jJAnena matizrutAdikena, punazcaraNena yathAkhyAtena, punardarzanena zuddhasamyaktvazraddhArUpeNa, punastapasA dvAdazavidhena, ca punarbhAvanAbhirmahAvratasaMbaMdhinIbhiH paJcaviMzatisaMkhyAbhirbhAvanAbhiH / athavA'nityAdibhirdvAdazaprakArAbhirAtmAnaM samyak prakAreNa bhAvayitvA, nirmalaM kRtvA / kathaMbhUtAbhirbhAvanAbhiH ? zuddhAbhirnidAnAdidoSamalarahitAbhiH / punaH kiM kRtvA ? bahUni varSANi zrAmaNyaM yatidharmamanupAlyArAdhya // 95-96 // evaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA / 'viNivaTTaMti bhogesu, miyAputte jahA misI // 97 // sambuddhA:- samyagjJAtatattvAH puruSAH, paNDitA - heyopAdeyabuddhiyuktAH, ata eva prakarSeNa vicakSaNA- avasarajJAH, evaM kurvanti bhogebhyo vizeSeNa nivartante / ka iva ? yathAzabda ivArthe, mRgAputrarSiriva / yathA mRgAputrarSirbhogebhyo vinivRttastathAnyairapi caturairbhogebhyo vinivartitavyamiti bhAvaH / atra 'misI' tti makAraH prAkRtatvAdalAkSaNikaH // 97 // mahappabhAvassa mahAjasassa, miyAe puttassa nisamma bhAsiyaM / tavappahANaM cariyaM ca uttamaM gaippahANaM ca tiloyavissuyaM // 98 // viyANiyA dukkhavivaddhaNaM dhaNaM, mamattabaMdhaM ca mahAbhayAvahaM / suhAvahaM dhammadhuraM aNuttaraM, dhAreha nivvANaguNAvahaM (mahaM // 99 // tibemi // 1 viNiyati anya saMskaraNe // 2 mahaM- mU. nAsti, anya saMskaraNe'sti, tatra vyAkhyA evaM 'mahaMti' aparimitamAhAtmyatayA mahatIm Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340] [ uttarAdhyayanasUtre punargAthAyugmena sambandhaH / bho bhavyA ! anuttarAM-sarvotkRSTAM dharmadhuraM dharmarathasya bhAra dhArayadhvam / kathaMbhUtAM dharmadhuram ? sukhAvahAM-sukhaprAptihetubhUtam / punaH kIdRzAM dharmadhuram ? nirvANaguNAvahAm, nirvANasya guNA nirvANaguNA-mokSaguNAH, anantajJAnadarzanAntasukhAnantAyuranantavIryarUpAsteSAmAvahA-pUrakA nirvANaguNAvahA~, tAM nirvANaguNAvahAm / kiM kRtvA dharmadhuraM dhArayadhvam ? dhanaM duHkhavivardhanaM vijJAya, ca punarmamatvaM bandhamiva saMsArasya bandhanaM vijJAya / kIdRzaM dhanaM mamatvaM ca ? mahAbhayAvahaM mahAbhayadAyakam, caurAgninRpAdibhyaH kaSTapradAm / punaH kiM kRtvA ? ca punarmUgAyA rAjyAH putrasya mRgAputrasyottamaMpradhAnaM caritaMcaritraM-cAritravRttAntam, tathA tasya mRgAputrasya bhASitam, mAtRpitRbhyAM saMsArasyAnityatopadezadAnaM nizamya hadi dhRtvA / kIdRzaM mRgAputrasya caritram ? 'tavappahANaM' tapaHpradhAnam, punaH kIdRzaM mRgAputrasya caritram ? 'gaippahANaM' gatyA pradhAnam, gatirmokSalakSaNA, tayA pradhAnaM zreSTham, mokSagamanAham / punaH kIdRzaM mRgAputrasya caritram ? trilokavizrutaM trilokaprasiddham / kIdRzasya mRgAputrasya ? mahAprabhAvasya, rogAdInAmabhAvena duSkarapratijJA pratimArUpAbhigrahANAM pAlanena mahAmahimAnvitasya / punaH kIdRzasya mRgAputrasya ? mahAyazasaH, mahadyazo yasya sa mahAyazAstasya mahAyazasaH, sarvadigvyApikIrteH / ityahaM mRgAputrasya caritaM tavAgre bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha // 99 // iti mRgAputrIyamekona-viMzatitamamadhyayanamarthataH sampUrNam // 99 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAM zrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAmekonaviMzatitamaM mRgAputrIyamadhyayanamarthataH sampUrNam // 99 // iti zrI lakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAM prathamabhAgaH Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | | | bharata prinTarI (kAMtilAla DI. zAha) amadAvAda-1. phona : 2137964