Book Title: Jain Katha Ratna Kosh Part 04
Author(s): Bhimsinh Manek Shravak Mumbai
Publisher: Shravak Bhimsinh Manek
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010249/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. - The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Adamam .ME Sat RAMER PANKRANUARANDRA srcE NEdi S R jainapheritnakoSa nAga cotho. A pustakamAM zrIzrAvaka pratikAraNa mu a yA baMditA sUtra apara nAsa yA graMya mUna tayA bAtAbodha ane kanyA adita dArayA kono ne. Amandane - - - samasta zrAvakAdi gaNane avazya bhaNavA tathA vAM cavAnA upayogamAM AvavA yogya jANIne zrAvaka, nImA mata mAgaka zrImohamayI pattana madhye niyAmAgasa nAmaka mudrAyaMtramA mdi| karAyA . - A pustakane chapAvavA saMbaMdhi sarva prakArano haka sarakAranI kAyadA pramANe chapAvanAre potAne svAdhIna rAkhyo che. - - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. thA jainakathA ratnakoSa saMjhaka saMgrahIta graMthanA judA judA pannara nAga bApIne prasidhda karavAno je mahAro nizcaya ke te mAMhelo A cotho nAga nirvighnapaNe nApIne vivekI vAMcanArAnI Agala mUkatAM jema mAtA pitA nI Agala bAlaka potAnI nAMgITUTI bobaDI nApAmA pratidivasa vAto kasyA kare tema mahArAmAM te bAlakanI peThe yathArtha gujarAtInASA lakhavAnI zakti nathI topaNa pratyeka nAga bAhera pADatI vakhateM te vAMcanArA sAhe bonI Agala je kAM mahAre bolavAnI vA thAya tene DhuM te jAganI pra stAvanAmAM jevI tevI mizraNa nApAmAM lakhI jAvaM . A jAgamAM mahAre lakhavAnuM eTajhuMja De ke meM je kAMza yA pustakanA cAra nAga nApI bAhera pADyA te UparathI hu~ anumAna karuM buM ke kameM karI mahArA bolavA pramANe samagra nAgo bApI pUrNa karIza jopaNa hu~ adyApi sudhIA pustakanA agAuthI grAhako karavA mATe koine ghera sahI karAva vA gayo nathI to paNa dIrghavicAravAna ane jhAnanA sukhane jANanArA saU no mahAre ghera vetA mane bApavAnA kAmamAM kAMpaNa aDacaNa na nAkhatAM potAnI mele AvI pustakanA grAhaka thaine rUpaiyA palIzanI rakama pApI jAya tevA mahArA bApavAnA udyamane uttejana ApanArA sAhebonAma nanA manortha saphala thavAnI sAtheM A jJAnavRdirUpa sarvottama kArya pUrNa tha vAthI mahArA manane DhuM mahoTo AnaMda pamADIza. ane bIjA paNa evA evA uttama prakAranA graMthone bApI prasiddha karavAne zaktimAna thaiza. valI tevA graMtho mahAre hAtheM lakhAine upAyAthI mahArAmAM pramAdanI nyUnatAM tha vAnI sAthai te sarvagraMtho mahArA vAMcavAmAM paNa sArIrIteM aAvaze tethI te graMthonA viSayona kvacit jAzapaNuM paNa mahArA kyopazamAnu sAreM mane thAze ityAdi aneka vAto mane harSa UpajAvanArI thAya de.. yadyapi mahArI kabulAta mujaba mahoTA supararAMyala kAgaleM bAuso sa vAghAzo pharamAM bApIne hajAra pustakapUrNa karatAM tenA paMdara hajAra puge baMdhAvatAM laganaga bAvIza hajAra rUpaiyAnI rakama kAhADavI paDe ane tenI Upara valI vyAja jADA pramukha kharaca thAya te judA gaNAya ane grAhakato Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prastAvanA. zrAjadivasa sudhI lagabhaga savAbazo pustakonAM thayelAM be. temanI pAsethI mAtra kharacanA caturthAza jeTalAMja nANAM mahArA hAthamAM yAvI zako mATe te vicAramAM keTaloeka vakhata vyartha gamAvavo paDe be. to paNa mahoTA dhanA Dhya sAhebono zaro jevAne jyAM sudhI huM temanI pAseM gayo nathI tyAM sudhI mahArI dhairyatA mane e kAmathI pAhUM haTavA detI nathI. vAlI bIjA pala saMsArI jIvonI peThe mane. paNa zatru utpanna saMcAnA tathA roga zoku viyoga jarA mRtyu yAdika aneka vighno prApta thavAnI harahamesa ciMtA raheja be paraMtu jJAna ne jJAnIunI kRpAthI te sarvavighnono dhvaMsa thAze. yA pustakamAM zrAvakanA bArevratanA yaticAronuM nirUpaNa karatAM graMthakarttAyeM anyadarzana ne bodha pamADavA mATe ghaNA sthaleM aneka viSayonAM udAharaNamAM temanA graMthAMnA ThekA ThekANe ghaNAeka zloko dAkhala kIdhA be. temaja mi yAtva lokonAM horI pramukha aneka parvothI upajatA doSa paNa dekhADyA be. valI praticArarahita vrata pAlana karanArA evA mahApuruSo je pUrvai thai gayelA be temanI mahoTI mahoTI kathA vistAra sahita yA graMthamAM pratye katanI Upara zrAvelI be tathA prasaMge prasaMge nhAnI nhAnI kathA to gha jAvelI te sarva kathA vAMcanArA sAhebone vrata levAnI tathA lI ghelA vratane ticAra rahita pAlavAnI puSTi karavAnI sAthe vicitra prakA nA banavA rasa utpanna karanArI tathA pUrvalA jamAnAmAM thai gayelA rA jAne vyApArInI cAlacalagata darzAvanArI hovAthI atyaMta AnaMdanI sAthe camatkAra, upajAve evI ne mATe sAdhuzrAvakAdi caturvidha zrIsaMgha e graMtha vAMcavA dharmI puSTi thavAnI sodheM buddhino vistAra paNa bahuja thaze. valI bAla jIvone aneka bAbatomAM upajatI zaMkAuMnAM samAdhAna paNa zrAga mAdi mahAzAstrone anusAreM karelAM hovAthI zrAvakanA paDikkamaNAdika paDAva zyaka rUpa nityakarttavyanuM svarUpa niHzaM kitapaNe yathArtha samajavAmAM Avaze. yA graMthanA banAvanAra yAcArya zrIratnazekharasUrinuM nAma temanA gurvA dikanI paTTAvalI suddhA graMthanA aMtamAM yAnyuM ve ane graMthane bApavA saMbaMdhi nI keTa lieka hakIgata tathA e graMtha bApatAM mahArAthI rahelI azuddhatA pramukhanAM doSono milAkkaDa ityAdika vAbato yA graMthanI samAptinA yaMta mAM lakhI jAvI be' mAMDe yAMhI lakhato nathI kiMbahu vilekhanena. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janakapyAratnakoSA ||ath vaMditAsUtranA bAlAvabodhanI anukramaNikA praarNnH|| kramAMka. viSaya. dRSTAMka. 1 graMtha prAraMnamAM maMgalAcaraNa. .. 2 sthApanAcArya sthApavAno vidhi, AzaMkA samAdhAna sahita. 2 3 sAmAyika karanAreM caravalo muhapatti avazyalevAno niradhAra. 4 4 vaMditAsUtra kahevAno zrAvaka AzrayI vidhi. .... .... 5 vaMditAnI pahelI gAthAmAM zrIsinagavAnanA paMdara neda. .... 6 6 zrAvaka zabdano tathA aticAra ane pratikramaNano artha. .... G 7 bIjI gAthAmAM atikramAdinA artha tathA aticAranI saMkhyA. e jtrIjI gAthAmAM sarva aticAronI utpatti parigrahathakI thAya ne. 11 e cothI gAthAmAM jhAnanA aticAra paDikkamatAM pAMca iMDiyane pratyekeM prazasta ane aprazasta ne mRgAdikanA dRSTAMteM, varNavyuM . 12 10 iMDiyo vazarAkhavA bane na rAkhavA Upara be kAcabAnI kathA. 15 11 krodhAdika cAra kapAyarnu prazasta aprazasta nedeM karI varNana ta daMtargata pratijJA karelI hoya te haricaMdarAjAnI pere na.mUkavI. 15 manAdi traNayogarnu prazastAprazastapaNuM darzAvyuM . .... .... 13 kAmAdi traNarAganuM svarUpa tathA rAgaSarnu prazastA'prazastapaNuM. 14 pAMcamI gAthAmAM darzanAcAranA aticAra paMDikamyA . .... 15 bahIgAthA mUlapAveM nUlathI lakhAi ke pae tenA arthamA sama ketanA lakSaNAdi sarva baThI gAthAnI heDIMgamA dovAzrI kharA ne. 16 samaketanI kapara jaya ane vijaya rAjAnI mahoTI kathA..... Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. 17 jIvane saMsAramA jamatAM prathama samaketano lAna kema thAya te tathA yathAM pravRttyAdika traNakaraNanuM svarUpa karmagraMthika ane sikSAMtika mateM dekhAiyu tathA samaketathI paDavAnuane aupa zamAdika pAMca samaketanuM svarUpa Adika bIjApaNa daza prakAra nIruci pramukha ghaNe prakAre samaketanA cheda darzAvyA be. .... 60 17 bahI gAthAmAM samaketanA pAMca aticAra paDikamyA ke e gAthA dhAgala trevIzamAM pRSTamAM paNa nUnathI bapA De tihAM saMdepathI pAMca aticAranAM nAma mAtra lakhI gayA itA ane e ThekANe zaMkAdika ekekA aticArane dezathI tathA sarvathI savistara varNana karIne dekhADyA ne mATe artha AgalI gAthAnA tathA A gAthAlA sarve vAMcavA paNa mUlapAnI gA thA vemAMthI ekajavAMcavI ane eka nUlathIlakhAyelI samajavI. 67 15 zaMkAneviSe hetu dekhADIne panI ve puruSanI kathA kahI ...... 67 20 kAMdAnuM svarUpa darzAvI pabI cAmuMDAnA nakta brAhmaNanI kathA kahIle 6e 21 vitigilAnA svarUpamAM devatAnI padavI pAmelA devo zAdI zrAvI ApaNane kema sthira karatA nathI tathA koI phuHkha prApta thAya to te dharma kasyAthIja thayuM ityAdi asanya bolanArAunI 'zaMkAunA samAdhAna ane tenI Upara ajA sAdhvInuM dRSTAMta. 71 22 vitigilAnI upara ApADhanUti AcArya dRSTAMta. . ... 23 vitigibAno kihAMeka vinati evo pATha tenA vyAkhyAna mAM sAdhunoM meleMkarI malina thayelAM zarIra dekhI ugaMDA karavA thIje dopa lAge tenI vivadA karatAM temAM zoca AzrayI anyadarzanInanAM paNa keTalAMeka zAstronAM dRSTAMta dekhADa tAM tenI aMtargata eka vANIyAnI putrInI kathA kahI le..... 24 cothA kuliMginI prazaMsAnA aticAranuM svarUpa. .... 25 cothA aticAranI upara lakSmaNazenI kathA. ..... 26 kuliMgIsAthe paricaya karavAnA aticAranuM svarUpa. 27 satsaMga ane kusaMga Upara ve sUDAno dRSTAMta. 25 e zaMkAdika aticAranevipe simarSisAdhunuM dRSTAMta, C 77 G gu Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. 17 laukika devagatamiyAtvanA jUdA jUdA 7 neda kahyA ve..... 30 laukika gurugata mithyAtvanuM svarUpa. 31 mithyAtvanA pAMca jeda kahIne prathamAdhikAra samApta karo be. 32 sAtamI gAthAmAM cAritranA aticAra mATe AraMjanI niMdA ka ratAM saMraMna thAraMja ne -samAraMjanAM svarUpa darzAvyA be. 33 zrAmI gAthAmA sAmAnyapaNeM bAravratanAM nAma kahAM be. 34 navamI gAthAmA pahelA pAMca aNuvratanuM svarUpa kaye be...... 35 hiMsAnA. 243 jeda tathA ivyanAvathI hiMsAnI conaMgI. 36 hiMsAnuM svarUpa anekarIteM dekhADdhuM ne, temAM pAMca pramAda tathA yA pramAdanAM svarUpa temaja yAkuTI dapadikanAM lakSaNa...... 37 dazamI gAyAmAM prathamatratanA pAMca praticAranuM svarUpa. 30 yajJAdikane viSe yatI hiMsAno saMbhava tathA teno niSedha. 30 anyadarzaniyo paNa yajJamAM hiMsA kahe ne tenuM lekha. 40 prathamavrata pAlavAnuM tathA na pAlavAnuM phala kahyuM che. 41 prathamavratane viSe dRSTAMtarUpeM haribalamacInI kathA.. 42 goyAramI gAthAmAM vIjAvrataneviSe mRpAvAda keTale kAraNe bolAya ve ityAdi svarUpa tathA kanyAnikAdikanAM lakSaNa. 137 43 bAramI gAyAmAM mRSAvAdanA pAMca praticAra kahyA be. 141 44 asatya tyAgavata pAlana karavAnuM tathA na pAlavAnuM phala. 45 asatya vacananI Upara zeThanA putranuM dRSTAMta. 46 bIjAvratane viSe dRSTAMtarUpeM kamalazeThanI kathA kahI ve. 47 teramI gAyAmAM pradattatyAgatratano adhikAra cAraprakAranAM pradatta. 163 48 caudamI gAthAmAM trIjAvatanA pAMca praticAra kahyA The. 45 zrAvakeM kevIrIteM vyApAra karavo tathA vyAja jevuM ityAdi. * 142 144 145 163 165 166 .... 50 coranI dAra prasUtiyonAM svarUpa kahyAM ai. 51 trIjAvatane pAlavAnAM tathA na pAlavAnAM phala. .... .... .... .... 5 1 e 8 2 E A .... E A ES ES o e de e 200 200 ' w ' 168 52 trIjAvratanI Upara vasudatta ne dhanadatta e ve pitAputranI kathA. 168 53 paMdaramI gAthAmAM cothA brahmacaryavratanuM svarUpa kayuM be. 54 zolamI gAthAmAM cothAvatanA pAMca praticAra kahyA be. 150 190 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 anukramaNikA. 55 zIlano mahimA anyadarzaniyonA zAstramA paNa je ityAdi..... 195 56 brahmacaryapAlavAnuM phala tathA na pAlavAthIrAvaNAdi puHkha pAmyA. 15 57 cothAvatanI Upara zIlavatI satInI atyaMta rasika kathA..... 1 ee 57 sattaramIgAthAmAM pAMcamAM parigrahaparimANavatanuM svarUpa. ..... 230 5e aDhAramI gAthAmAM pAMcamAvratanA pAMca aticAranuM svarUpa temAM prasaMge covIzajAtinAM dhAnyaM, covIzaMjAtinAM ratna, thAvarapari grahaMnA neda tathA vipada catuSpadAdika parigrahonA neda. .... 230 60 jAnirodhAdikanAM svarUpa AzaMkA samAdhAna pUrvaka . .... 233 61 pAMcamA vratane pAlavAnAM ane na pAlavAnAM phala. .... 62 pAMcamA vratanI Upara dhanazeta tathA tenA putra mahAnaMdanI kathA. 63 ugaNIzamI gAthAmAM bahA vratanA pAMca aticAra kahyA ..... 64 bahA vratane pAlavAnAM tathA na pAlavAnAM phala. .... .... 250 65 baghA vrataneviSe dRSTAMtarUpeM mahAnaMdakumaranI kathA..... 66 sAtamA jogopanogavratanuM svarUpa. .... ..... .... 263 67 vIzamI gAthAmAM madya mAMsAdika anakSyathI thatA gera phAyadA. 67 rAtrinojananA doSa anyadarzanamAM paNa le mATe te varjavaM. .... 267 6e rAtrinojananA thArAdhana virAdhanavipe traNa mitranI kathA. .... 70 bAvIza anadayano niSedha anyadarzanamAM paNa . .... 71 baMtrIza anaMtakAyanAM nAma tathA tenAM lakSaNa. .... . .... 72 ekavIzamI gAthAmA sAtamA vratanA pAMca aticAra. .... 277 73 bAvIza aMne trevIzamI gAthAmA karmAdAnanA paMdara aticAra. 200 74 e vratane ArAdhavA virAdhavAnAM phala kahyAM . .... .... 274 75 e vratana, kapara dRSTAMtarUpeM maMtrIputrInI.kathA kahI je. .... 204 76 AThamA anarthadaMmavatamA ArtadhyAnAdi cAradhyAnanu svarUpa. ee 77 covIzamI paJcIzamI gAthAmAM hiMsApradAna tathA pramAdAcari tamAM ghaNuM sAvadhapaNuM ne emAM jayaMtI zrAvikAnA prazna paNa le. 300 77 dhanuSAdika adhikaraNanA vyApAramA je jIvanA zarIrathI te zastra nIpanyAM hoya te jIvane keTali kriyA lAge je teno nirNaya. 304 7e e vratane ArAdhatAM cUlA Upara caMdaravA bAMdhavAthI kahevA sukha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. ng .... prApta thAya be te zrAzrayI mRgasuMdarInI kathA. 306 80 kumArapAlanA banevIne hAsyavacanathI anartha thayo tenI kathA. 310 81 vIzamI gAyAmAM AThamA vratanA pAMca praticAranuM svarUpa. 310 82 AThamA vratanetiSe vIrasena ne kusumazrInI kathA. 312 83 navamA sAmAyikavratanuM svarUpa. 337 340 84 sattAdhIzamI gAthAmAM sAmAyikatratanA pAMca praticAra. 85 vidhi pravidhi sAmAyika karavAnAM samAdhAna tathA sAmA yikanA kAlanuM samAdhAna tathA sAmAyikanuM phala. 86 sAmAyikaMtratane viSe vyavahArI putra dhanamitranI kathA. 87 dazamA desAvagAsika vratanuM svarUpa. hAvIzamI gAyAmAM dezAvakA sikavratanA pAMca praticAra....358 ... .... .... ... .... .... 80 desAvagAsikavrata pAlana karavAnuM phala. 359 350 90 desAvagA sikavratane viSe rAjAnA jaMmArInI kathA. 1 agiyAramA pauSadhopavAsavratanuM vistAreM svarUpa jAMgAsahita...... 360 2 gaNatrI zamI gAthAmAM e vratanA pAMca praticArakahyA be. 371 93 bIja tathA pAMcamadhyAdika tithIno niradhAra karavAnI carcA..... 373 .... .... 4 poSadhavata yArAdhavAnuM phala ...... 376 305 p... 5 poSavata rAdhavA virAdhavA Upara zeThanA be putranI kathA. 376 6 bAramA pratithisaMvibhAgavratanuM svarUpa kayuM be. eu trIzamI gAthAmAM e vratanA pAMca praticAra kahyA be. 8 bAramA vratanuM ArAdhana karavAnAM phala 38 shdd ...go bAramA vrataneviSe guNAkara ghane guNadharanI kathA. 100 ekatrIzamI gAthAyeM, bAramA vrataneviSe keTalAeka bIjA paNa praticAra kA be enAM sukhiyA duHkhiyA sAdhunA artha be. 424 101 batrIzamI gAthAmAM sAdhune saMvibhAga thAzrayI vAta be emAM caraNasItarI karaNasItarImAM sattara prakAranuM saMyama kayuM che. 427 102 tetrI zamI gAthAmAM saMjevaNAnA yaticAra kahyA be. 103 navaniyANAnuM svarUpa kahyuM che. 104 cotrIzamI gAthAyeM yaticArane traNa yogIM paDikamyA be..... 432 428 430 .... .... 341 343 357 **** .... 400 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G anukramaNikA. 105 pAMtrI zamI gAthAyeM aticArane vizepathI traNa yogeM paDikka myA emAM gArava, mada, cArathI zola saMjJA tathA kaSAyAdika nAM svarUpa ne tenI Upara saMdepathI eka eka puruSanI kathA 433 106 batrIzamI gAthAyeM va bezyAdinAM svarUpa dRSTAMta sahita ve. 437 100 sADIzamI gAthAyeM yadyapi samyakadRSTi jIvone alpabaMdha paDe 442 ve te paDavidha vyAvazyaka karavAyI TUTe, ityAdi viSayo leM..... 440 100 DI mI gAthAyeM yavirA mosIne dRSTAMteM pUrvI bAta be. 441 100 jaMgalacAlIzamI gAthAyeM paNa teja AlocavAno adhikAra be. 110 cAlIzamI gAthAyeM lakhamalA sAdhvI vyAdikanAM dRSTAMto be. 111 ekatAlIzamI gAthAmAM paDikkamalAnuM phala kahAM te. 112 vetAlIzamI gAthAyeM vIsarI gayelA praticAra paDikkamavAno. 113 tretAlIzamI gAthAyeM jAvijanane namaskAra kasyo ve. 114 cummAlIzamI gAyAyeM zAzvata azAzvatajinane namaskAra . 44 115 pIstAlIzamI gAthAyeM sarva sAdhune vaMdana karayuM che. 116 beMtAlIzamI gAthAyeM anAgatakAneM zuna vAMga rAkhavI kahI ve. 450 117 saDatAlIzamI gAthAyeM javAMtareM samAdhibodhanI prArthanA ke e mAM jJAna kriyA bena tulyatA tathA samyakadRSTi devone samA pavAnuM samarthana yAzaMkA samAdhAnapUrvaka kayuM le. 448 44 * 450 11 118 khaDatAlIzamI gAthAyeM jo vrata na hoya to paNa paDikkamaNuM kare. 453 gaNapaJcAzamI gAthAyeM cAre gatinA jIvo sAthe vairaM khamA aj ne ema ceDAmahArAjA tathA kolikanA yuddhamAM keTalA mAsono saMhAra thayo ne teM kaI ka gati pAmyA ityAdi. 053 120 paJcAzamI gAthAyeM zrAvakane paDikkamaNuM karayuM jagavAneM nathI kahyaM ityAdi visaMvAdiyoMne sanI lAkhe niruttara kathA ve. 455 121 graMthakarttAnA gurvAdikanI paTTAvalI tathA tene ThApavAnI hakIgata. 456 122 nokaravAlIno sadhAya tathA prastAvika dohA. 123 guruziSya praznottara batrIzI. 460 462 124 devanagarI lIpirmA bAlA pustakonI yAdI. 4 64 .... * .... .... 443 445 448 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIgautamAdi sazurubhyo namo nmH|| atha zrIzrAvakasya vaMdittAstra athavA pratikramaNa sUtra aparanAma arthadIpikA taupari zrIratnazekhara sUrikata TIkAno bAlAvabodha kathA usahita pAraMna kariyeM .yeM. temAM prathama TIkA karanAranA karelA mAMgalikaneM arthe u zloko lakhe je. ||shlok // // jayati satatodayazrIH, zrIvIrajinezvaro'ninavanAnuH // kuvalayabodhaM vidadhati, gavAM vilAsA vinoryasya // 1 // zrutajalajaladhIna baduvidha, labdhI n praNidadhmahe gaNadhareMzana // zrutadevatAM ca vizruta, guNairgariTAnijaguruca // 2 // zrIsomasuMdaraguru, pravarAH prathitAstathA gaNapranavaH // pratigautamataH saMprati, jayaMti niHprtimmhimnRtH||3|| teSAM vineyaSanAH nAgyanuvo juvanasuMdarAcAryAH // vyAkhyAnadIpikAdhairyathairye nijayazo'graMthan // 4 // te SAmeSoM'tiSadaM, timaH kimapyAdadhAti sukhabodhAM // vRtti svaparahitArtha, gRhi pratikramaNasUtrasya // 5 // vidhigraMthakatAmahami, janmakopi nopadAsyAsyAM // khadyotopi dyutima, paMktau pravizanivAryaH kiM // 6 // jAvArthaH-niraMtara ne udayanI zonA jenI,navIna sUryasaMmAna evAzrIvIranagavAn jaya pAme je. kAraNa ke samartha evAje nagavAna tenI vANInA vilAsoje ,te pRthvItala gatalokone bodha kare . arthAt thA je prasida sUrya ,te mAtra kamalaneja potAnA kiraNothI vikasitaM kare , ne vIranagavAna to akhiI pRthvInA va layane bodha eTale nikasita kare le // 1 // valI zrutarUpajalanA samuz tathA aneka sabdhiyojene evA gaNadhareMze tathA uttamaguNoyeM karI mohoTI evI zrutadevatA, tathA amArA guru tene hu~ hRdayamAM dhAraNa karuM buMarthAt temanuM dhyAnakaruM ddhuN|||| vikhyAta tathA gaNanA svAmI,hAlanA samayamAMgautamagaNa dharatamAna, atyaMtamahimAne dhAraNa karanArA zreSTha evA je zrIsomasuMdara gu Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ru, te utkRSTa jayane pAme be // 3 // temanA je ziSyo tene viSe zreSTha ane jAgyanI nUmirUpa, thane vyAkhyAna dIpikA vagere graMthonA racavAthakI je potAnA yazane guMthatA havA, evA juvanasuMdarAcArya vagere je pAMca ziSyo te jaya pAmo // 4 // tena'nA bellA ziSya prAnAvika zrIratnazekhara suziSya thayA, teNeM sukheM karI bodha thAya, tevI gRhasthanA pratikramaNasUtranI vRtti, potA nA tathA pArakA hitane mATe karI // 5 // ' have potAnA mAnano tyAga karato to kaSi kahe be. pratikramaNasUtra vRttinA karanAranI paMktine icchato maMdamati evo je huM buM,to paNa huM hasavA lAyaka na thAuM, evI ibbA rAkhuM N. kAraNa ke sUrya kiraNanI paMktimA praveza karato evo pataMgIyo, cuM zrA paNe nivAraNa karavA lAyaka be ? nA nathIja // 6 // " " have ihAM sAdhu to sadA sarvadA sAmAyikavaMta beja ne zrAvakeM paNa sAmAyika uccarIne pI paDikkamaNuM karanuM, e utsarga mArga be. have sAmA vikanA karanAra zrAvake yavazyapaNe sAkSAt gurune nAveM sthApanAcArya nI sthApanA karIne sarva kriyA karavI. jemATeM siddhAMtamAM sakaladharmanI ki yAnuSThAnanuM je karavuM, te sthApanAcAryanI sAhIyeMja kara. sthApanA cArya vinA jeTaluM kriyAnuSThAna karIyeM tenuM kAM phala na thAya. jemATeM zUnya ki yA phala paNa zUnya thAya. zrIjinana gaNi kSamAzramaNajIyeM zrIvizeSAva zyakamAMkayuM je je // yataH // guruvirahammi ya ThavaNA, guruvarasovadaMsa evaM ca // jivirahammizra jilabiM, va sevAmaMtaNaM sahajaM // 1 // ranno va purisassa vi, z2aha sevAmaMtadevayAeva // taha ceva purissavi, guruNo sevA viSayaka // arthaH- gurune viraheM sthApanAcArya sthApavA. tene sA dAt gurunI pareM gurunI sarakhA guru darzana, prAyaH jANavA. jema jinezvara zrI tIrthaMkara nagavAnane khanAveM jinanA biMbanI sevA thAya be, nakti thAya be, stuti thAya be, tema jANavuM // 1 // tathAM jevAreM ranno eTale rAjA vegalo hoya tevAreM sarva adhikAra maMtadevayA eTale maMtrIno hoya rAjAne tulya pradhAna kahevAya tena gurune khanAveM paNa sthApanAcAryano vinayAdika sarva gurunI peTheM karavo. gurunI sevA te vinayanI hetu be // 2 // have sAdhune sAmAyikanA prastAvane viSe naMte evo je zabda tenI vyA khyAmAM jASyakAra kahe be ke gurune viraheM sthApanAcArya sthApavA. ityAdika Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 arthadIpikA artha tathA kathA sadita. sarva sAdhu thAzrayIne kamu ,paraMtu zrAvaka yAzrayI karvA nathI mATeM yuM zrA vakane sthApanAcAryanI sthApanA sthApavI te yukta nathI tathA ziSya guru ne pUche , he svAmI ! tevAreM zrAvaka sAmAyikadamaka nacAra karato thako 'naMte' evo zabda kahe kiMvA na kahe ! jo zrAvaka paNa 'te' evo zabda kahe to sAkSAt sAdhunI pareMja gurune anAveM zrAvakane paNa sthApanAcArya nI sthApanA karavI jozye, 'ane jo sthApanAcAryanI sthApanA na kare, to sAmAyikano uccAra karavoM,Adeza mAgavo, ityAdika saMrgha kriyAnI niH phalatAno prasaMga thAya. tathA valI 'naMte' evo zabda na kahevo e pada to zrIvItarAga tIrthakara "karemi sAmAzyaM sAvajaM jogaM paJcarakAmi" evo pATha kahe paraMtu naMte evo pAta na kahe,kAraNa ke nagavAn to te poteMja De. kyAMhika jema sthApanAcAryanA adara, sAdhu AzrayIne je sUtrane viSe kahyA , tema zrAvakAzrayIne paNa emaja adara jANavA. jema zrIzrAva zyakaniyuktimA katikarma vAMdaNAno thApanAro sAdhu hoya ema vAMdaNA pra mukha devAM, devarAvavAM, e sarva sAdhu naddezIne kayuM . te rIteM zrAvaka paNa kare. bIjA paNa sarvatra sthAnakeM sikSAMtane viSe je dharmakriyA anuSThAnAdika sAdhu naddezIne kahyAM ,tenI pereM yathAyogyapaNe zrAvakane paNa sarva dharmaka raNI jANavI. paNa zrAvaka zrAzrayIne kyAhi sUtrane viSe jUdA badara dekhA tA nathI. tema gurunI sthApanA paNa emaja sAdhunIpareM zrAvakeM aMgIkAra karavI. have e sthApanA yAgamane viSe akSA dikaja ucita. kahyA De paraMtu ni kaTavartI vastrAdika kASTha, tRNa, kUTIra, pramukha sthApanApaNe sthApavAM na gha Te,jihAM je kAhi vastu male, tihAM te vastunI sthApanA karavI ucita nathI. pUrvAcArye kaDaM je gurunA samasta trIza batrIzI guNa teNeM karI yukta evA guru sAdAtpaNe sthApavA. athavA sAdAt gurune anAveM adAdikanI sthApanA sthApavI. e paraMparA ke athavA jhAna, darzana ane cAritra e traNa athavA tenA upakaraNa sthApavAM // naktaMca // guruguNa juttaM tu guru, Thaga vidyA ahava taba askAI // ahavA nANAtiyaM, vidyasaMskaM guru anAve // 1 // arake varADa evA, kahe puDhe ya cittakammevA // satAvamasajAvaM, gurugvaNA itarAva kahA // 2 // zahAM ada sthApavA te loka prasida, tathA varATaka te koDA pramukha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. sthApavA tathA kASTha te mAMjhI pATalI pramukha sthApavI, tathA pustaka sthA pavAM athavA lepamaya gurumUrti sthApavI. athavA gurumUrttinA citrAmaNarU pa sthApavAM. erItanI sthApanA sthApavI bane gurune yogeM to gurunIja sthA panA karavI. paraMtu gurune anAveM itvara eTale kiyatkAla paryaMta kASThAdika nI sthApanA karavI. yAvatkathika te jihAM sudhI te ivya hoya tihAM sudhI gurune anAveM vyanAvanI sthApanA yAcAryAdikanI sthApavI. te mA Te gurune anAyeM sAmAyikanA karanArA je zrAvaka, temaNe je pramANe zA stromAM vidhi kahyA ,te vidhiyeM karIne sthApanA avazya karavI. iti sikSam. have sAmAyikanA karanArA zrAvakeM caravalo muhapatti pramukha dharmopakara Na grahaNa karavAM, temaja zrIanuyogahAra sUtrane viSe kaDaM . je lokottara nAva Avazyakane karatA evA je sAdhu, sAdhvI, zrAvaka bane zrAvikA te eka AvazyakamAMja citta, temAMja mana, temAMja lezyA, temAMja adhyavasA ya, tenAja arthano upayoga, tenAja sAdhana rAkhato, bIjA koi sthAnakeM manane na rAkhato, evo thako unayakAla paDikkamaNuM kare, tihAM tadappiya karaNe' e padano artha cUrNikAra A rIteM kahe . ke te AvazyakanA sAdha na je zarIra, caravalo, muhapatti pramukha mukhakozAdi ivya te sarva kriyA ka ravAnA sAdhanane tadappiyakaraNa kahIyeM. valI teja padanI vyAkhyA zrIhari jaisarinI tathA hemAcAryanI karelI TIkAmAM kahyu je ke tadaptikaraNa te dharmanA saghalA sAdhana jevAM ke rajoharaNa, caravalo, muhapatti pramukha prAva zyakane viSe je ucitavyApArane kAraNe sthApyAM , te saghalAM dharmanAM kAra rUpa jANavAM. e sarva tadappiya karaNano artha jANavo. rUDI rIteM je je ThekANe je je upakaraNa jozye, te te tihAM sthApavA athavA rAkhavAM. tathA AvazyakacUrNIne viSe sAmAyika adhikAra mAMhe kaDe , ke je zrAvaka hoya te sAdhunI pAseMthI caravalo kAMbalI mAgIle,athavA gharathakI lAvelo saMdhAritraM caravalo hoya te le. temATeM zrAvakane kAMbalI muhapatti ane caravalo jevAM ghaTasAna . eno vizeSayuktino vistAra pUjya zrIkula maMjhana sUripraNita siddhAMtanA bAlAvAno vicArasaMgraha graMtha De, tethI jANavo. temaja bIjA parA aneka graMthanI sAkha , te mATe zrAvakeM sA mAyika karavAne artha carabalo, muhapatti, saMthArInaM. e sarva grahaNa karavAM. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sadita. have iriyAvahiyA paDikamyA vinA vAMdaNAM devAM, sabAya karavI, ityA dika koi paNa kriyA karavI ghaTe nahIM jemATe zrImahAnizItha sUtramA kahyu meM, ke goyamA apaDikaMtAe dariyAva hiyAe No kappaz ceva kiMci cezya vaMdaNa sajAinANAzyaM kAumityAdi tathA zrIharijaznarikRta dazavaikAli kanI TIkAmAM kahyu je. ke iriyAvahi paDikkamIne rUDA vidhiyeM karI gurvAdi kanI sAkheM sAmAyika karI; mAyA rahitapaNe SaDvidha AvazyakarUpa paDi kamaNAne karatAM e rIteM kreN| panI vaMdittu sUtra kahe, tihAM mAbo DhIMcaNa deto rAkhe, ane jamaNo DhIMcaNa uMco rAkhe, e rIteM besIne vaMdittAsUtra spaSTapaNe kahe. ane sAdhunI dinacaryAne viSa sAdhu bega thakAM vaMdittu kahe, te paNa mAbo DhIMcaNa hege rAkhe ane jamaNo DhIcaNa u~co rAkhe. panI paDikkamaNasUtra kahe. zrIyAcA rAMgasUtranA pAMcamA adhyayananA cothA uddezAnI TIkAne viSe kayuM , te rIteM vidhipUrvaka besIne prathama mAMgalikane arthe navakAramaMtra pragaTa paNe ka he, tevAra par3I samatAnAveM rahIne pratikramaNa sUtra zrAvaka kahe. ihAM te zrAvaka sAmAyikamA rahyo be samatAmA pariNamyo . mATe te jaNAvavA ne arthe " karemi naMte sAmAzyaM" ityAdika pATha mukhathI kahe. tevAra SaDhI prathama sAmAnya prakAreM aticAra AlovavA , temATe "hAmi paDikkami jo me devasi azyAro kana" ityAdika kahe, tevAra pabI valI vizeSa prakAreM aticAra AlovavA , mATe paDikkamaNAsUtra no askhalita pATha hasva, dIrghAdika guNa sahita paNe kRhe, e sarva tha ticArano zodhaka De ane kalyANacUta le mATeM vighna rahita paNe graMtha saM pUrNa thavA nimitne potAnA iSTa evo je paMcaparameSThI rUpa maMgala ane ani dheyane sUtrakAra prathama gAthAyeM karI kahe : // vaMdittu sabasiDe, dhammAyarie ya sabasADhU a|| bAmi paDikamitraM, saavgdhmmaashyaarss||1|| arthaH-(vaMdittu ke0) vAMdIne namaskArakarIne sarva prANIne hitanA karanAra evA zrISanAdika sarve tIrthakara tathA je jJAnAvaraNAdika sa vaM karma kSya thayAthakI kRtakRtya thayA evA ( saMghasike ke0 ) sarvasika Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga coyo. jehane koI kArya karavU nathI evA tIrthakarAdika panara ne sikha thayA, te pratye mana, vacana aneM kAyAyeM karI (vaMdittu ke0) vAMdIne temAM kA yAyeM karI namavU, vacane karI stuti karavI tathA kAyAyeM karI ane vacane karI stavanA karavI paNa e sarva mana sahita hoya to lekhAmAM gaNAya e ma namaskAra traNa nedeM jANavo. have te pannaranedanAM nAma kahejeH1 tIrthakara sima te zrISanAdika tIrthaMkaro sima thayA, te jANavA. 2 atIrthakara siha te pumarika ane zrIgautamAdika jANavA. 3 tIrtha je zrIjinapravacana teno dharanAra caturvidha zrIsaMgha . te catu vidha saMghanI sthApanA thayA par3hI je siha thayA te tIrtha siha jANavA. 4 tIrthakara, tIrtha pravarNoM na hoya, caturvidhasaMgharUpa tIrthanI sthApanA tha na hoya, te vinA merudevyAdikanI peThe je siha thayA te athavA suvi dhinAtha tIrthakara Ade de sAta tIrthakaranA sAta AMtarAne vicAleM dharmavi cheda thayo, temAM keTalA eka jIva jAtismaraNAdikeM karmakSya karI sima thayA, te sarva atIrtha sima jANavA. ___koi tathAvidha bAhya vairAgyanA nimittavinA paNa jAtismaraNAdikeM potAnA AtmAyakI vIryonAseM dharmanI sAmagrI pAmI potAnI meleM prati bodha pAmI je siha thayA te svayaMbucha sima jANavA. 6 sapana tathA kAMkaNa ane AmrAdika bAhyanimitta dekhI pratibodha pA mIne je siha thayA te karakaMcyAdika pratyekabujha sima jAevA. ___7 bujha je AcAryAdika mahatpuruSA tenAthI pratibodha pAmIne je sima thayA te budhabodhita sima jANavA. . je puruSaliMge siha thayA, te puruSaliMga sima jANavA. e puruSavedeM pratyekabu6 paNa hoya paraMtu te emAM na levA. eje strIliMgeM siha thayA, te caMdanabAlA pramukha strIliMga sima jANavA. 10 jeM tIrthakara, ane pratyekabujhe rahita evA keTalA eka napuMsakaliMgeM siha thayA, te napuMsakaliMga si6 jANavA. 11 je jainasaMbaMdhi ugho muhapatti pramukha sAdhuno veSa dhAraNa karI sima thayA te svaliMga sima jANavA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sadita. 12 je valkala cIriya pramukha caraka pArivAjakAdika anyadarzanIyonA liMgeM siha thayA, te anyaliMga sima jANavA. 13 je marudevyA mAtA ane puNyADhya rAjA Adika gRhasthaliMgeM sipatha yA te gRhasthaliMga sima jANavA. ene ivyathakIanyaliMga hoya paNa nAvatha kI dAyika samyaktva ane yathAkhyAta cAritranA pariNAmeM kevalajJAna pAmI yaM tagaDa kevalI thazmoda pAme.kadAmi Ayu vizeSa hoya to sAdhuliMga paDivale. 14 je eka samayamA ekaja jIva sidi pAme tene ekasiMha katrIye. 15 je eka samayamAM be AdeM dezne yAvat 107 paryaMta siha thayA te aneka sima jANavA. e pannaranedeM sima thayA te pratye vAMdIne. _ tathA (dhammAyarie ke0 ) dharmAcArya eTale je zrutadharma ane cAritradha manA AcAra AcaravAne pravINa nipuNa samyagadharmanA dAtAra kezI gaNa dharanI peThe, nAstikamatanA dhAraka puruSone paNa raMjana karI dharma pamADanArA evA dharmAcArya // yamuktaM // jo jeNa sudhammami, gavi saMjaeNa gihiNA vA // so ceva tassa jAyara, dhammaguru dhmmdaannaa||1|| arthaH-(saMja eNa ke0) saMyatI eTale sAdhu (gihiNAvA ke0) athavA gRhastha eTale zrAvaka (jo ke0) jene (jeNa ke) jeNe (subdhammamiThAvi ke0) zudharmane viSe sthApyo hoya joDyo hoya (soceva ke) te nizcayeM (ta ssa ke0 ) teno dharmaguru dharmano dAtAra (jAya ke0) hoya // 1 // . tathA sUtra arthanA jANa samasta lakSaNe ladita, galanA meDhInUta, thaMnarUpa, gaba nI sAra saMjAlanA karanAra, arthanA upadezaka evA zrAcArya jANavA. tathA ca zabdathakI samyagjJAna saMyamAdikeM yukta,AcAryapadanA sthAnakane yogya zrutanA naNanAraM naNAvanAra evA zrI upAdhyAyajI levA. __tathA (savasAdu ke0) sarvasAdhute yAcArya,upAdhyAya pravartaka,sthavira,gaNA vodakAdika aneka ne karIne jUdA jUdA munirAja modanA sAdhakajANavA. tihAM naviSyakAlane viSetrAcAryapadano apratibaMdhaka vAMDA rahita be,sU tra, naNa, gaNa, naNAvaq kare, pratIka eTale zsaka De,sUtravAcanA dAne karI anugrahavaMta , poteM tapane viSe saMyama yogyane viSa yogya je, bIjAne paNatemAM pravAve , agunathI TavyA ne, gabanA ciMtaka De, mArganA rtaka , tene pravartaka kahiyeM. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jainakathA ratnakoSa nAga coyo. je saMyamane viSe sthira kare, te thivira kahIyeM, saMyamavyApArarUpa arthane viSe pravRtti kare, je sAdhu saMyamane viSe sIdAto hoya, tene potAnI zaktiyeM karIne sthira kare, dRDha kare, te thivira kahiyeM. ati utAvalo doDe, sAmAnyapaNe dhAya detra tathA upadhi pramukha, A pa, tene viSe viSAda na kare, dhairya rAkhe, sUtrArthano jANa hoya tene gaNAva bledaka kahIye. vizaSArtha eje je garnu vizeSa kArya paDe thake atyaMta doDIne jAya,yAtmAne anugraha budhiye te kAryanI pravRtti karI utAvaluM te kAryanuM je karavU te pradhAvana kahIye. tathA je moda mArganA sAdhanAra , te sarva sAdhu sevA. e siha, prAcArya, upAdhyAya ane sAdhu ene vAMdIne e rIteM gAthAnA pUrvA karI vighnopazAMtine arthe paMca parameSThIne namaskArarUpa maMgala kahyu. have gAthAnA uttarAI karI anidheya eTale yA graMthamAM je vAta kahevAnI le te kahe je. ( sAvaggadhammAzyArassa ke) zrAvakadharmanA aticArathakI (paDikkami naM ke0) pratikramituM eTale nivarttavAne (hAmi ke) anilASAmi eTa le hu~ anilApa karuM buM buM buM. zahAM zrAvakazabdano artha kare je, je zrIvItarAganI vANI sAMjale tene zrAvaka kahIyeM // yamuktaM // sammatta daMsaNAi, pazdIyaM jai jaNo suNezya / / sAmAyArI paramaM,jo khannu taM sAvagaM viti // 1 // zradhAlutAM yaH zrIjinezA sane, dhanAnipAtreSutapaMtyanArataM // karoti puNyAni susAdhusevane, prItirhitaM zrAvakamAduruttamaM // // arthaH-je samaketa guNane pAmyo , pratidina sAdhunI pAseMthI dharma sAMjale , sAdhu ane zrAvakanI sAmAcArIno parama jANa le te nice uttama zrAvaka jANavo ema jJAnI kahe . zrIvItarAganA zAsanane viSe pUrNa zradhA rAkhe, supAtrane viSe.dhana vApare, pApane kheravI nAkhe, zubha susAdhunI niryathInI sevA kare, tene nattama zrAvaka kahIyeM // // evAzrAvaka jANavA teno dharma je jhAna, darzanAdirUpa tene vipeje malina tArUpa aticAra te bAsvata tathA jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, ta pAcAra ane vIryAcAra e sarvanA malI 124 aticAra , tar3apa pApatha kI nivarttavAne eTale pApa-TAlavAne buM buM // yauktaM // svasthAnAttu parasthA naM, pramAdasya vazaM gataH // tatraiva kramaNaM nUyaH, pratikramaNamucyate // 1 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sahita. jAvArthaH-jIvanuM svasthAna te svadharma ane parasthAna te aticAra jANavo te pramAdanA vazathakI AtmA svadharmathI cUkI paradharma je aticAra tene viSe zrAvyo je jIva tene tethakI kramaNa eTale pArbu pharavU jemATeM "azyArA jANayavA na samAyariyavA" eTale e aticAra jANavArUpa De paNa Aca ravArUpa nathI. iti upAsakasUtravacanAt tathA paDikkamaNaM mithyAHkRtaM niM dAdayazca kAryAH tathA "paDikkamazaM pariyaraNA,pariharaNA vAraNA miyattIya // niMdA garahA sohI, paDikkamaNaM avhA ho // 1 // tihAM 1 praticaraNA te jJAnAdikanA Asevane pratikramaNamA iriyAva hi paDikkamatAM azmaMtakumArAdikane kevalajJAna upanyuM ane mithyAkata detAM Atma niMdAdika karatAM mRgAvatI caMdanabAlAdikane kevalajJAna naparnu e dRSTAMta jANavAM. evI rIteM duM paNa zrAvakadharmanA aticAra paDikkamavA mithyAphuHkata devA AtmaniMdA karave karI vizudi karavA vAMbu . iti naavH|| ihAM jAmi zabda je je te nAvanI prabalatAne sUcave ne, jemATe nAva vinA je kriyA kare, te niHphala hoya tenuM phala na hoya // naktaMca // yasmA kriyAH pratiphalaMti na nAvazUnyAH iti vacanAt // tathA kriyAyeM karI zUnya evo je nAva ane jAveM karIne zUnya evIje kriyA,e benI vaccamAM sUrya ane khadyota jeTalo prAMtaro. jANavo. nAva te sUrya udyotarUpa le ane kriyA te khajavAnA tejarUpa le. iti prthmNgaathaarthH|| have sarva vratanA aticAra paDikkamavA ne, temAM prathama sAmAnya prakAre jJAnAdikanA aticAra paDikkamavAne arthe gAthA kahe : // jo me vayAzyAro, nANe taha daMsaNe caritte y|| suhamo vA bAyaro vA, taM niMde taM ca garihAmi // // arthaH-(jomeMvayAzyAro ke0) je mahArA aNuvratAdika vAra vrata tenA malInatArUpa aticAra , tihAM prathama ( nANe ke0) jJAnanA aticAra zahAM atikama ane vyatikama e bedu je je, te aticAramAMheja aMtarbhUta thAya De, kema ke vrata naMgAvavAne artha kozye nimaMtraNA kare bate tene nAkA ro kare nahIM. te atikrama kahIyeM,ane niSedha karetI vastu levAne arthe jAya eTale sevyuM nathI ane te kArya karavAne cAlyo te vyatikrama kahI, tathA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 . jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jevAreM niSedha karelI vastu lIye, tevAre te aticAra kahevAya temaja te ni Sedha karelI vastu dhApare, te anAcAra jANavo. hAM prathama vratane viSe krodhAdikeM karIne paravaza thayo thako vadhabaMdhAdi ka kare, to aticAra lAge ane jevAreM jIvahiMsA kare tevAreM anAcAra ka hevAya // yamuktaM // AhAkammA maMtaNa, paDisugamANe azkamo ho ||py jeyA parakkama, gaie tanizro galie // 1 // iti // have jhAnAcAreM kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna,anindava, vyaMjana, a rtha, tanaya, e bAu AcAra jhAnanA, tene viSe vitaba AcaraNe yAta ati cAra thAya tathA matijhAnAdika pAMca ne azramAdikeM karIne aticAra lAge. (taha ke ) tathA darzanAcAreM niHzaMkita, niHkAMdita, ajugupsA, a mUDhadRSTi, upahaNAM, sthirIkaraNa, vAtsalya ane pranAvanA, e ATha AcA ra, tene vipe vitaba AsevanArUpa yA aticAra lAge. athavA jJAna darzane devagurvAdikanIAzAtanA tathA jJAnavya, devazvya, guruvya ane sAdhAraNazvyane vinAze, upedAdi karave karI AzAtanArUpa aticAra lAge. sAtamAMvratanA vIza ane agIbAravratanA pacAvanna. cAritrAcArane viSe pAMca samiti ane traNa gupti malI ATha prakAranA AcAra , tene viSe anya upayogarUpa pATha aticAra jANavA. ca zabda thakI saMleSaNA pAMca prkaarnN| tenA pAMca aticAra Agala kaheze, temaja ba prakArano bAhya ane ba prakArano anyaMtara malI bAra prakA reM tapAcAra , tene yathAzaktiyeM na ArAdhyo thako bAra aticAra thAya, tathA vIryAcArane vipe mana, vacana ane kAyAyeM karI yathAzakne zakti go panarUpa traNa aticAra lAge ane samyaktvavratanA pAMca aticAra sarva ma lI 124 aticAra thAya, temAM ( sahumaMvA bAyaraMvA ke0) je anupayogeM ulakhavAmAM ne Ave, evA aticAra lAge.te sUkSma aticAra jANavA tha ne je pragaTapaNe ulakhANamAM Ave te vAdara aticAra jANavA. e sUkSma athavA bAhara aticAra te ca zabdathakI jANate ajANate je aticAra lAgyo hoya (taM ke0) te pratyeM duM (niMde ke) niMbUM. eTale hA ! meM mahoTuM akArya kayuM ! ityAdika pazcAttApa AtmAnI sAkheM karIne, aparaM (taMcagirihAmi ke0 ) tene gurunI sAkheM gahUM du. ema jhAnA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sahita. 11 dikanA cAramA lAgelA aticArone nivAravA. eno vizeSa nAvArtha kavi kahe De ke mahArA karelA zrAividhi graMthathakI jAgajo // 2 // // have e sarva aticAra prAyeM parigraha ane AraMjayakI upaje , temATe sAmAnyathI parigraha AraMna paDikkamavAne arthe trIjI gAthA kahe : ||vide pariggadammi, sAvale badavihe ya AraMne ||kaaraavnne ya karaNe, paDikkame desiyaM sbN||3|| arthaH- sacitta acittarUpa athavA bAhya ane anyaMtararUpa (vihe ke) ve prakArano (pariggaraMmi ke0) parigraha , tihAM vAhya parigraha te dhana dhAnyAdirUpa jANavo ane anyaMtara parigraha te mithyAtva avirati Adika jANavo. tathA (bahuvihe ke0) ghaNA prakArano pApAraMna te khetI pramukha bAhya vyApAra jANavo paraMtu jinapUjA, pranAvanA, tIrthayAtrA, ratha yAtrA, prAsAda karAvavAM, saMgha kADhavA,sAhAmIvAtsalya karavAM, te naddezaM yadya pi AraMna ne to paNa te paDikkamavA bAlovavA yogya nathI kema ke temAMca DatA pariNAmadhArAnI vRdhyei samaketanI prApti thAya je temATe te guNakArI (sAvale ke0) sAvadya te pApa, te je potAnA kuTuMbAdikane arthaM pApa paNuM seve ,e sAvadhapaNuM te keTaj eka parigrahamAM ne ane keTabuMeka pAraM jamAM be. tevA keTalA eka sAvadya prAraMna ane parigraha vinA gRhasthane po tAnA kuTuMbano nirvAha thAya nahIM. temATe te sAvadya (bahuviheyadhArane ke0) aneka prakArano AraMna nirdaya paNe niHzaMka paNe ghaNA prakArano sAvadya yA raMna , eka (kArAvaNe ke0) bIjAnI pAseM AraMna karAvado bIjo (karaNe ke0) poteM karavo teNeM karIne tathA ca zabdathakI pAraMjanI anumodanA karave karIne vAraMna thAya te zrAvake nice mAnapramANa karIneja parigraha AranamAM vartavU,kAraNa ke jo AraMnapariyaha ghaNo seve,to lonavaze vyAkulapaNAthakI ghaNA jIvono vadha,mRSAnASaNa,adattAdAnAdika sarvavratonA aticArono saM java thAya tethI saghalA vratone aticAra lAge,temATe bahuvidha AraMna pariya ha karavo,karAvavo, anumodavo,tene viSe je mahArAvratanA aticAra pUrvalI gAthAne anuvarttane karIne sUkSma athavA bAdaranA ne (desiyaM ke0) devasika saMbaMdhi thayAM hAM prArUtapaNA thakI vakAranolopa thayo je zahAM paDikkamaNAne Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. avasareM rAtriya rAina, parakIyeM parakIna, canamAsiyeM caummAsiDa, saMvatsariyeM saMvatarita ityAdikapAta kahIne (paDikkama ke0) pratikamAmi eTale pratika muM bu. gunanAveM karI pharI te pApane aNakarave karIne te aticArathakI pra tikUlapaNe parAGmukhapaNe cAluM buM. aticArathakI nivartuM buM ityarthaH / e parigraha ane AraMna je , te narakAdika mahAkuHkhano hetu de // uktaMca jagavatyaMge // kahIM naMte jIvA nerazyanAe kammaMpagaraMti goyamA mahAraMja yAe mahAparigahAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNamiti // arthaH-kema he jagavan ! jIva je , te narakanuM Ayu bAMdhe? he gautama ! mahAyAraMne karIne mahoTA parigrahane melavave karIne madyamAMsAdikane thAhAreM karIne paMceMzyi jIvone vadhe karIne narakanuM vAyu bAMdhe. valI anyadapi eTale bI jA graMthomAM paNa kaDaM . dhaNasaMca avinalo, AraMnapariggaho aviti no|| ne avassa maNussaM, narayaM ca tariraka joNiM vA // 1 // yatra dRSTAMto ythaa|| sunaumabrahmadattAdyAH, saptamIprathivIM gtaaH|| mahApariyahAraMje, mammaNA vAstu sukhinaH // 1 // mahAparigrahAraMna, parityAgena nirvRtaaH|| aSTau narata sagara, zAMtikuMthyAdicakriNaH // 2 // arthaH- ghaNo dhanano saMcaya kare, atyaMta AraMparigrahamAM rahe, paNa teno vijeda na kare, te manuSya avazya na rakagati tiryacanI gatipratye jAya. te upara dRSTAMta kahe je. sunImacakravartI, brahmadattacakravartI, sAtamI narakeM gayA // 1 // ghaNA parigraha ane AraMne karI mummaNazegadika paga mahAkuHkhI thayA. mATe je ghaNo parigraha ghaNo AraMna tene tyAgIne parigrahathI nivAM evA naratanA pATavI ATha tathA sagara, zAMti, kuMthu ane arathAdika cakravartI te sarva devagati sigati pAmyA. etrIjI gAthAno artha kahyo // 3 // have vizeSa paNe karIne samasta bIjA paNa aticArane pratikamavA bato thako prathama jJAnanA aticArane paDikkame be. ||jN bahamidiehiM, cauksAediM appasahiM // rAgeNa va doseMNa va, taM niMde taM ca gridaami||4|| arthaH-zrAhiM jhAnano prastAva , mATe jhAnanuM aticAranUta evaM (jaM baI ke0) je azujakarma,bAMdhyu tathA kayuM,te zeNe karIne bAMdhyuM tathA kayuM ? Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sahita. 13 to ke (idiehiM ke0) karNa,cakSu Adika pAMce iMghiyoyeM karIne tathA (ca uksAehiM ke0) krodhAdika cAra kaSAyeM karIne upalapathI mana, vaca na ane kAyA, etraNe yogeM karIne bAMdhyu kayuM, te azuna karma jANavU. have yAhiM ziSya AzaMkA kare , ke iMDiyAdikeM karIne darzanAdikane aticAra karma baMdhAya, jemATeM navamA guNagaNAnI avadhisudhI sarvajIva samaya samaye sAta athavA ghAva karmanA, baMdhaka De, tathA jagavAnanA vaca na le je "jIve aDaviha baMdhaevA bAgvayaM sattaviha baMdhaeveti" te mA TeM jhuM zahAM jhAnane paNa aticAra rUpa karmabaMdha kayuM ? have AcArya eno uttara kahe je. ihAM paDikamaNane vipe saghalA ya ticAramA prathama jJAnanA aticArano prastAva le. temATeM jJAnane aticA rapaNuM kahyu, paraMparAyeM bIjAM paNa karma bAMdhe, samyagjJAnane anAveM neda jJAnavinA jIva karmane bAMdhe , temAM mukhyatA jJAnanI je. mATeM prathama jJA nane aticAra lAge. paraMparAyeM darzanane lAge, jevAreM nedajJAna hoya, tevA reM azunakarmanuM karavApaNuM na thAya. aneM je jhAna batAM paNa rAgapino joro vadhe, dIpe, tene jJAnapaNuM na kahIyeM. jema sUryanAM kiraNa udaya pA me thake aMdhakAranI zakti na rahe, tema nedajhAnane udayeM rAgazeSa kema ra he ? mATe jene pAMca iMDiyo ane kapAyanA varga, e sarva vaza na hoya, te nizce ajJAnI jANavo. jo paNa nava navAM zAstra sAMnaMle je, to paNa jhA nanuM aticArapaNuM lAge, te jJAna zA kAmanuM ? je jJAna bateM tene pAMceMDi yoyeM jItyo, kapAyeM jItyo, to tene te kahevA mAtraja jhAna jANavU. nizce zrIvIta rAgano dharma zudaguru ane zurUdharma rUpa , te zurudharmathI ema kema hoya ? zAla, bIja vAvyuM thakuM jvAra kema nIpaje ? tema sAcA jJAnathIja iMDiyo, bala ghaTe, ityAdika lokamArgAnusAre jJAna AzAtanAkArI ne. have te iMghiya tathA kaSAya e sarva prazasta ane aprazastanA ne karI ve prakAreM . tihAM prazasta te zuna adhyavasAyarUpa jANavA ane aprazasta te azuna adhyavasAyarUpa jANavA te pratyekeM vivarIne kahe . tihAM prathama zrotraMDiyanA be prakAra kahe jeH-devagurunA guNanuM varNana a ne dharmadezanA pramukha kAneM sAMjalavAM, te guna adhyavasAyano hetu de. ethI zrotraMDiyane zunapaNe joDI je, mATe tene prazasta zrotraMDiya kahIyeM. tathA je Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. zTa aniSTa zabda kAneM sAMjalI rAgaSa upaje, te rAgazeSanA vazathakI hIna adhyavasAya pravartato cetana azunakarma bAMdhe, tene aprazasta zrotrezyi kahIye. have cariMzyinA be prakAra kahe jeH-deva, guru, saMgha, zAstra, dharma, te nA sthAnaka jove karIne netra pavitra thAya, teNe kararI guja adhyavasAya pra varne, tethI gunakarmabaMdha thAya, tene prazasta cariMzyi kahIyeM tathA strIyA dikanA aMgopAMga jovAthI AtmAnA pariNAma malina thAya, te aprasta cakuriMDriya kahIyeM. have ghrANeMzyinA ve prakAra kahe jeH-tihAM zrIarihaMtanI pUjAne nimitteM phUla, kezara, caMdana, varAsa, agara, kastUrI, karpara pramukha saugaMdhika vastune itara bIjI parIdA karIne lIye, athavA gurvAdika glAnine mATe pathya au padhAdika levA hoya, tenI parIkSA karIne lIye, tathA sAdhune sarasa thA hArAdika Ape, tevAreM zuna adhyavasAya pravarte. mATe tene prazasta ghrANeMdi ya kahIyeM. ane sugaMdhe athavA durgadhe karIne gaga jhepa upaje, tethI mAte va dhyavasAya pravarte, tene aprazasta ghrANeMzyi kahIyeM. have raseMghiyanA ve prakAra kahe jeH-je raseMhiyeM karIne zrItIrthakara, mi .5, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, dezavirati, samyagdRSTi, ityAdika guNIja nonA guNa bole. paMcavidha sadyAya kare, gurdAdikanI nakti kare, parane dharma pa mADavA mATe upadeza Ape, pote zAstra naNe, bIjAne naNAve, vaMcAve, zi khAmaNa Ape, gurvAdikane AhAra ApavA mATeM nAta pANIne jivhAyeM AsvAdI parIdA karI Ape, athavA pratiSThA mahotsaveM aSTottarI snAtra mahotsaveM gola sAMkara mevA pramukha levA paDe, tene parIkSAne arthe jivhAyeM AsvAde, athavA bAla, glAna, tapasvI, thivira ityAdikanA aupadhanI parI dA mATe jivhAyeM AsvAde, jethakI zunapariNAmeM varttato gunAdhyavasAyI thako rahe temAMTe tene prazastaraseMzyi kahIyeM. tathA je rasanAyeM karIne rA jakathA, dezakathA, naktakathA, strIkathA kare ane pApazAstra poteM naNe, bI jAne jaNAve, pApopadeza Ape, guNIne nirguNI kahe, paMcaparameSThInA tayA caturvidha zrIsaMghanA avarNavAda bole, pArakI niMdA kare, iSTa aniSTa thAhA rAdika AsvAdato iSTanAM vakhANa kare ane aniSTanI niMdA gardA kare,evA rAgaSapariNAmeM vartato asuna adhyavasAyane yogeM aprazastaraseMkhyi kahIye. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA artha tathA kathA sahita.. 15 have sparzezyinA be jeda kahe je-je paramezvara paramaguNI evA zrIvIta rAgadevanI pratimAnI pUjA, mAtra aniSeka yAMgIracanA pramukha karave karI pariNAmanI vizuddhatAyeM nirdhArAnuM kAraNa thAya. temaja zrIarihaMtAdika da zanuM veyAvacca karatAM gurvAdikane zarIre zAtA karavA mATeM vilepanAdika ka ra, ityAdikathI tIrthakara nAmakarma baMdhAya, mATeM tene prazasta sparzeDiya ka hIyeM. tathA strIyAdikanA thAliMgana, cuMbanAdika, kucamardana, ane zarIranA sparza, e sarva sparzer3iye karI thAya, temaja saMsAra saMbadhi 'yApAra yu6 saM grAmAdika karavAM. e sarva aprazasta sparzeDiya kahIyeM. e ekeka iMDiya jo vaza na hoya, to mRgAdikanI pereM kuHkhadAtA thA ya ,e mahA anarthanI hetu de. to jenI pAMce iMDiyo mokalI hoya, te jI va duHkha pAme, temAM tUM kahevU ? kahyu De ke // kuraMga mAtaMga pataMganUMgA, mI nAhatAH paMcanireva paMca // ekapramAdI sa kathaM na hanyate, yaH sevate paMca nireva paMca // 1 // arthaH-mRgalAne kAnano viSaya ghaNo hoya, pataMgane netra no viSaya ghaNo hoya, camarAne nAsikAno viSaya ghaNo hoya, mabane jI jano vipaya ghaNo hoya, hAthIne sparzezyino viSaya ghaNo hoya. e pAMce jA tinA jIvane yadyapi bIjA iMDiyonA viSaya to le tathApi ekekA iMDiya nI mukhyatA kahI dekhADI, ema eka iMDiyane vaza paDyo thako jIva pramA davaze haNAya , to jIva paMceMziyane vaza paDyo, thako kema chuHkha napAme ? evaM jANIne iMghiya vaza karI rAkhavI // naktaMca // manonigraha nAvanAyA mapi eTale manonigraha nAvanAne vipe kaDaM ve te kahe jeH-iMdiyadhuttANa aho, tilatUsa mittaMpi desumApasaraM // ahadinnotonIna; jalaviNo koDi varisa smo||1|| arthaH-tuM iMkhyirUpa dhUttoMne eka tila tuSamAtra paNa mokalA mUkIza nahIM. hRdapaNe jeNe iMghiya vaza karI , teno eka daNa te paNa koDa varSa sarakho jANavo. have e pAMce iMghiya damavA upara jhAtAsUtramAM ve kAcabAno dRSTAMta kahyo 3 // tayuktaM // visaesu iMdiyAI, inaMtA rAga dosa. nimmukkA // pAvaMti nibu isuhaM, kummu va mayaMgadaha surakaM // 1 // avareNana paraM, parAu pAvaMti pA vakammavasA // saMsAra sAgara gayA, gomA uyagasiyakumu ca // 2 // arthaHviSayane viSe iMDiyAdikane ruMdhatA rAgaSathI mukANA evA je jIva, te ma Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nibusuhaM eTale modanA sukha pAme. ( mayaMgadaha ke) mRdaMganAmA ihane viSe jema (kummuzva ke0 ) kUrma sukha pAmyo tenI peThe jANavo. ane (tha vara ke0 ) apara te bIjA jIva jeNeM iMDiya vaza karI nathI, te jIva ana rthn| paraMparA pratye pAme be. pApakarmanA vazathakI saMsAra samuzmAM paDe De. (kummutva ke ) bIjA kRrmanI pereM jema bIjA kAcabAyeM iMkhyi na gopavI to tene zIyAlIyeM haNyo te mahAkuHkha pAmyoM // 2 // te ve kUrmanI kathA kahe jeH-vArANasI nagarIyeM gaMgAne viSa mRdaMgaha eve nAmeM iha le. temAM gupteMzyi ane agupteMghiya eve nAmeM ve kAcabA rahe be. te mAMsanA arthIthakA sthalane viSe nhAnA mahoTA kITakAdikanuM jada Na karavAne arthe ihathI bAhira nikaTyA ,te kAcabA tihAM ve uSTa pApI zIyAlIyAnI dRSTaM paDyA. kAcavA paNa zIyAlIyAne dekhI jaya pAmyA thakA potAnA cAre paga ane koTane karoTImAMhe goprv| nizceSTa nirjIvatha kA paDI rahyA. have te be zIyAlIyA paNa tihAM aAvyA, ane kAcavAne dAMteM karI karaDavA lAgyA, paNa kAcabAne dAMta vese nahIM, tevAreM narakheM karI lUMdavA lAgyA, tethI paNa kAcabAne kA ijA tha6 nahIM, tevAreM naMcA naDhA lIne valI nIcA nAkhyA, vAraMvAra coTyA, ihAMthI tihAM ane tihaaNthii| hAM paTakyA, to paNa kAcabAne kAMi thayuM nahIM. sarva nadyama nirarthaka thayo jANIne teM pApI zIyAlIyA jema te kAcavA dekhe nahIM evI rIteM keTalee ka dUra ja ekAMteM lUpI rahyA te vakhata agupteMghiya kAcabAyeM capalapaNAthI halave halave potAno eka paga bAhera kADhayo, valI bIjo paMga paNa bAhera kADhayo, ema yAvat koTa paNa bAhira kADhI, eTale zIyAlIyA tAkI rahyA hatA, teNe AvI kAcabAnA paga toDI khAdhA ane sarva zarIranA khaMmokhaMga karI nadaNa karI gayA. ane bIjo kAcabo to guptezyipaNe dRDha thai rahyo, calyo nahIM. ghaMNo kAlaparyaMta tevIja sthitimA rahyo. tevAreM te ve pApIzI yAlIyA thAkIne potAne sthAnakeM gayA. panI te kAMcavAyeM koTa kADhIcA re dizAyeM zIyAlIyAne joDne tihAthI kudako mArI zIghrapaNe ihamAMhe jA paDyo, potAne sthAnakeM pahoto. sukhIyo thayo. mATe je potAnA iMDIyone mokalI mUke te agupteMDriya kAcabAnI pereM phuHkhI thAya ane je mokalI na mUke, te gupteMkhyi kArcabAnI pereM parama sukhI thAya. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita.. 17 have kapAyane prazasta ane aprazasta nedeM karI vakhANa to prathama prazasta ko dha kahe . urvinIta ziSyane zIkhAmaNa ApavAne arthe gurvAdika krodha kare, jema zrIkAlikAcAryajI, pramAdI ziSyone sUtA mUkI jatA rahyA. tema pramAdI ziSyane zikhAmaNa ApavA mATeM je krodha karavo, te prazasta jANa vo. tathA tetalIputra maMtrI pratibodhavAne arthe poTiladeveM rAjA dekhADyo te rAjAne ko upano, tethIteno vadha karavA.tatpara thayo, tene krodhathI.rAkhyo. tathA nItizAstramA kayuM ||laaliuuto dosA,tADiUMto guNA bar3ha DhuMti // gaya vasaha turaMgAva,tA duU siraka privaaro||1|| arthaH-bAlakane ghaNo lAlIye tethI doSa eTale avaguNa thAya ane tADanA karIyeM, tevAreM krodhapa Na napaje. paraMtu tenAthI ghaNA guNa upaje ne, valI hAthI balada ane ghoDA ne bAlyAvasthAyeM krodhathI tADanA karI zIkhave ne tethI suzikSita thAya , tema parivAra kuTuMbane paNa zikhAmaNa apAya . e sarvasthAnakeM prazasta ko dha jANavo. tathA ko uSTa puruSa, zrIjinazAsanano pratyanIka hoya tene zi khAmaNa devAne artha krodha kare, te paNa prazasta krodha jANavo. have aprazasta krodha kahe jeH-kalahAdikane viSe je krodha karavo, parajI vane damavo, vyAkula karavo,potAnA zarIrane tapAvavo,evo je krodha te Urga tiyeM pahoMcADe, e agni samAna che. evo kayo anartha De ke je krodhathI na pAmIyeM? te aprazasta krodha jANavo // yataH // ummei jaNaMtA veza, niyata punei dduggvi6i|| koho jalaNuvva jae, kimaNaba jaMna pAve // 1 // have aprazasta mAna kahe :-namavA yogya evA je zrIarihaMtAdika pAMca parameSThI tathA gurvAdika tathA mAtA pitAdika temane name nahIM evo je ajimAnI hoya te sarvane aniSTa thAya athavA sarvane aniSTapaNuM pAma vAno hetu thAya. kozne vacana lAge nahIM // yataH // nAse suyaMviNayaM, ca ussa haNeza dhammakAmaDe / ganagirisiMga laggo, naro na roei pinaNevi // 1 // nAvArthaH-je atyaMta mAnI puruSa hoya tenuM zruta nAza pAme. eTale te zAstranAM rahasya pAme nahIM. tathA te vinaya guNane (ussa ke ) uSave tathA dharma, artha ane kAmane (haNeza ke0) haNe, mAnarUpaparvatanA zikharane viSe valago evo je (naro ke0) puruSa te (pinaNevi ke0) mAtA pitA pramu khane paNa ( naroe ke) na ruce vallana na lAge. e aprazasta mAna kajhuM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga cotho. have prazasta mAnanAM lakSNanuM parimANa kahe je-je uttama jIveM koI pratijJA karI hoya, te A janmaparyaMta nirvAha karI tUTe jema udayanamaMtrI pratye niryApanAne arthe vaMTha puruSane sAdhuno veza paherAvIne aMtyAvasthAyeM niryApyA saduyeM praNAma kasyo, tevAra par3I te vaMThe sAdhuveza mUkI dIyo. have pratijhA kare, teno mahimA kahe jeH-ytH|| lajAguNaughajananI ja nanImivAryA. matyaMtaguruhRdayAmanuvartamAnAH // tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajati, natyaM sthitivyasanino na punaH pratijJA // 1 // nAvArthaH-lajA pramukha je guNa, tenA samUhanI jaNanArI ane aparamAtA samAna atyaMta zubha hRdayayukta evI pratikAne anuvartana karanArA evA je tejasvI puruSo De, teNe je pratijJA karI teja dhyAna rAkhI yAvat ne saMpUrNa kArya karavAnimitteM potAnA surakhane tathA prANane paNa tyAga kare ce, paraMtu sAcI sthitinuMja jene vyasana ne evA je purupa te potAnI karelI pratijJAne boDatA nathI. tathA haricaMrAjAnI pereM yApadA prApta thayA batAM adInapaNuM paNa na ka re. ydaah|| vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM,priyA nyAyyA vRttimali namasunaMgepyasukaraM // asaMtonAnyAH suhRdapi na yAcyaHkazadhanaH,satAM ke noddiSTaM viSamamasidhArAvratamidaM // 1 // jAvArthaH-Apatti Ave ute pa ga nacanAva rAkhavo tathA mahoTA purupanA padano Azraya karavo, nyAyanI vRttine vAhAlI rAMvavI, prANanAzane samaya paNa malina kArya na karavU. asaUna puruSanI mAcanA na karavI, nirdhana batAM paNa potAnA mitranI yA canA na karavI, evaM yA viSama asidhArAvrata saGanajanone koNe batAvyu ne ? arthAt kozya nahIM. paNa tevo teno svanAvaja . tathA dazAnA jAyeM zrImahAvIradevane vAMdavA mATe mAna kayu. e sarva prazastamAna jAgavaM. have aprazasta mAyA kahe je-je vyanI vAMDAne paravaMcanA karavI vANijya kalAmAM tathA ijAlikAdikane vipe hoya, te sarva aprazasta mAyA jANavI. have prazasta mAyA kade :-je mAyA karIne AheDIthakI mRga vagerene u gAravA athavA koirogIyAne kaTuka auSadha pIvarAvavA mATe mAyA karavI, tevI rItanI mAyA te paNa prazasta . tathA valI koika puruSa dIkSA levA ne tatpara thayo hoya, te mAyA kelavIne strIne tathA mAtA pitAne kahe, ke Aja rAtri meM kusvapna dIDhaM be, tethI jANuM bu. je mahAraM AyuSya tha Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. rae lpa ne mATeM dIkSA levAnI AjhA bApo, ema kahIne pote dIdA lIye, ityAdika je mAyA te potAne ane parane hitakArI jANavI. tathA samya kaprakAre yatino AcAra grahaNa karAvavAne arthe zrIAyarahitajIyeM mAyA prayaMjIne potAnA pitAne zurU sAdhupaNuM palAvyuM, rakhAvyuM, te mAyA paNa guja jANavI // yataH // amAyenaiva nAvena, mAyayaiva navet kvacit // pa zyet svaparayoryatra, sAnubaMdhahitodayaM // 2 // jAvArthaH-nice amAyI jAveM karIne ane kyAhika mAyInAveM karIne jovU je potAne ane parane jihAM hitanA udayanuM anubaMdhapaNuM hoya, to te dhAravaM, hitodaya karavo. have aprazasta lona kahe :-dhanadhAnyAdika navavidha parigrahane vipeje atyaMta mUrbA rAkhavI te aprazasta lona jANavo. lonane vazayako guM kare ? te kahe je // yataH // vaMcA mitta kalattaM, nA virakara mAya pIya sayaNeyaM // mArebaMdhave vidu, puriso jo hoidhaNa luke||1|| nAvArthaH-je purupa dhanano lubdha hoya eTale lonI hoya te potAnA mitrane, potAnI strIne, vaMce, Tha ge, betare tathA mAtA pitA ane potAnA sajana tene paNa (nAviraka ke0) na dekhe, na gaNe, sarvane vaMce ane nizca potAnA sahodara eTale nAi sara khAne paNa mAre evA anartha karatAM thakAM paNa kAMza vicAre nahIM. have prazasta lona kahe jeH-jhAna, darzana, cAritrano lona karavo, vina ya veyAvaJcano lona karavo, ziSyano saMgraha karavo, zrInamAsvAti vAcakanI pereM nAnA prakAranA sUtrArthano saMgraha karavo. ityAdi sarva prazasta lona jA Navo. e cAra kapAyanA neda pratineda ghaNA le te Agala pAMtrIzamI gAthA nA arthamAM kaheguM. . have traNa yogarnu prazasta aprazasta paNuM kahe :- tihAM manane viSe A dhyAna ane rau'dhyAna- citavana kare,te aprazasta manoyoga jANavo tathA dharmadhyAna guktadhyAnanuM dhyAvaq, te prazasta manoyoga jANavo. __tathA dharmamaya evI niravadya vANI mukhathakI bole, devagurunA guNanuM mu khathI varNana kare, te prazasta vacanayoga jANavo. tathA e cora , e jAra meM, ityAdika pApamaya vANI bolavI, te aprazasta vacanayoga jANavo. tathA ujamAla thazne dharmanI karaNI kare, dAnaM puNya pUjAne viSe ujamA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. la thAya, te prazasta kAyayoga jANavo ane viSayasevA karavI, jugaTuM ramavU, sAta urvyasanAdika sevavAM, te aprazasta kAyayoga jANavo. have 'rAgeNava doseNava ' e gAthAnA mUlapAThano artha kare - tihAM rAgeM karIne te rAganA traNa jeda ke. kAmarAga, dRSTirAga ane sneharAga, evA traNa rAga jANavA. tihAM kAma rAga te strI sevAne vipe jema zrIjaMbUsvAmI nA jIva navadatte potAnA nAnA dAdimathakI ardhapariNIta'nAgilanAmA strIne boDIne cAritra lI, paNa pADo kAmarAMgane vaza hovAthI cAritra bo DI teja strImAM yAsakta thayo. mATeM kAmarAga urnivArya . have sneha rAga kahe , te jema potAnA svajana dhana dhAnyAdikane vipe sneha rAga ne, tathA digambara matano pravarnAvanAra zivanUtine potAnI uttarA nAmeM bahe nanI upara je rAga te paNa sneha rAga jANavo. tathA dRSTirAga te zAkyama tAdika kudarzanIyAne vipe je rAga te dRSTirAga kahIye. te dRSTirAga mahAva lavaMta , nattamapuruSone paNa puHkheM tajavA yogya le. jema pranAvatI rANIno jIva devatA thayo , teNe ghaNe kaTeM karI tApasanA jakta udAyIna rAjAne pratibodhyo. tathA cAhuH zrIhemAcAryAH // kAmarAgasneharAga, vIpatkarani vAraNau // dRSTirAgastu pApIyAn, urunjedaH satAmapi // 1 // _nAvArthaH- kAmarAga ane sneharAga e ve nivAravA sulana , paNa dRSTi rAga je je; te pApIyo ne, mATe te satpurupane paNa TAlavo kara le. tema karIne. eTale kSepa te aprIti teNeM karIne goSThAmAhilanI peheM jANavo tathA " rAgeNava doseNava" hAM vA zabda je je te vikalpArthavA cI be, te vAzadathI vikalpane artha rAgaSa prazasta aprazasta rUpeM . tihAM rAganA ve prakAra kahe beH-strIyAdikane vipe je rAga, te apraza sta rAga kahiyeM ane zrIarihaMtAdikane vipe je rAga karavo, te prazastarAga jANavo. zrIgautamasvAmInI peThe // nakaM ca // arihaMte suyarAgo, rAgo sAhasu baMjayArisu // esa pasabo rAgo, aba sarAgANa sAhaNaM // 1 // nAvArthaHzrIarihaMtane viSe je rAga rAkhavo,tathA sAdhune viSe ane brahmacArIne vipe je rAga rAkhavo, te rAga sarva prazasta jANavo, evo rAga rAkhanAra (aba ke0) je Arya te sarAga saMyamI sAdhu jANavo // have hepanA be prakAra kahe H-tihAM pApANAdikane vipe je kSeSa kara Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita.. 1 vo, te tathA dAsa, dAsI Adikane viSe je zeSa te aprazasta kSepa jANa vo tathA mAtA karmapramAdane jItavA mATe karmakSya karavAne vipe kSeSa kara vo, jema karma pramAdAdikane jItavA mATe ujamAla thayelA zrIvIrajaga vAnanI peThe kSeSa karavo, te prazasta kSeSa jANavo // __ AzaMkAH- rAga, kSepa,e vedu prathama kahelA cAra kapAyamAM nalelAja le, to valI jUdA zA mATeM lIdhA ? tihAM kahe , ke rAga, dveSa, e ve vizeSa a narthanA hetu , temATeM jUdA lIdhA , ane valI te atyaMta kuHkheM jItAya tevA je mATeM rAga pi le te nAvakarma ke ane krodhAdika kapAya to ivya karma meM ||uktN ca // jaM na laha sammattaM, laduSaMvi jaM na e saMvegaM // visa yasuhe suya raUra, so doso rAga dosANaM // 1 // jAvArtha:-je rAgaropa, jIvane samaketapaNuM pAmavA na dIye, ane jo samaketapaNuM pAme to paNa saMvegapaNuM pAmavA na dIye, kAraNa ke rAgI pI jIva hoya,te viSayasukhanA sukhamAM rakta rahe, mATe te (doso ke0) dopa eTale avaguNa sarva rAga ane hepano jANavo // 1 // tathA // rAga hepau yadi syAtAM, tapasA kiM prayo janaM // tAveva yadi na syAtAM, tapasA kiM prayojanam // 1 // nAvArthaHjo sattAmA rAgapi , to tapa karavAnuM zuM prayojana ? ane jo rAgaSa nathI rahyA to par3I tapa karavAnuM paNa guM prayojana ? e rAga hepa tathA pU rve kahyA je iMkhyikapAyAdika (taM ke0 ) te sarvane (niMde ke0).ni DaM, gardu , bAloduM . ityAdika pUrvavat kahevU / / iticaturtha gaathaarthH||4|| - have darzananA aticAra paDikkame beH-.. // AgamaNa niggamaNe, gaNe caMkamaNe amaaniige|| aniyoge niyoge, paDikkame desiyaM savaM // 5 // arthaH-(AgamaNe ke ). mithyAdRSTiyonA rathayAtrAdi mahotsava de svavAne arthe kutUhaleM karIne tihAM Avaq emaja te mithyAdRSTi-nAja rathayAtrAdika mahotsava jovAne arthe potAnA. gharathakI (niggamaNe ke) nikala tathA mithyAdRSTiyonA devagRhAdikanA ( ThANe ke0 ) sthAna kane viSe uTheM rahe tathA upara caDavU, (caMkamaNe ke0) tihAMja punaH punaH paricamaNa karavU,tihAMja namatuM rahe, upalakSaNa thakI besabuM, Asana Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. zayanAdikanuM karavaM tethI je aticAra doSa lAgyo hoya, te thAlonaM naM. jemATeM zrAvakane dhanyadarzanI kutIrthIMnA tIrthane viSe jovA jAvuM niSedhyuM be, tenI upara dRSTAMta kahe be // yataH // vesAgihe sugamaNaM, jahA nisi tahA kulaM vaduSaM // jANAvi tahA sAvaya, susAvagANaM kutibesu // 1 // nAvArtha: jema vezyAnA gharane viSe gamana kara kulavadhUne niSedha be, tema zrAvakane paNa jANo. je zrAvaka suzrAvaka hoya, nAva zrAvaka hoya. tene kutIrthIne dehare jAvaM niSedha le // 1 // have e Agamana nigamana zAthakI thAya ? te kahe be :- (aNAnoge ke0 ) anAjogathI eTane anupayogeM pramAda varoM karI samaketane viSe upayoga narahe, tevAreM kutIrthAne dehareM gamanAdika thAya, tethI aticAra lAge. paraMtu jo upayoga bate gamanAdika kare, to anAcAra thAya. tathA ( niyoge ke 0 ) rAjAdikanA niyogAdine balAtkAreM kutArthe zrAgamanAdika yAya, te rAyAni geNaM ityAdi va prAgAra be. temAM eka rAjAdikanA paravazapaNe javuM paDe, te rAyAnigeNaM. bIjo sagAsaMbaMdhInA samudAyanA paravazathakI jA paDe, te gANaM. trIjo rAjathakI vyatirikta balavaMtanA paravazadhakI jAvuM paDe, te balAni geNaM. cotho iSTadevatAnA paravazathakI jAvuM paDe, te devAni gelaM. pAMcamo guru je mAtA, pitA, kalAcArya, pramukha vaDerAnA va lAtkArathI jAvuM paDe, te guruniggaheNaM // yataH // mAtA pitA kalAcArya, eteSAM jJAtaya stathA // vRddhA dharmopadeSTAro, guruvargo satAM mataH // 1 // nAvArtha:- mAtA, pitA, kalAcArya, tathA potAnI jJAtinAM je mukhya hoya te, tema valI vRddhate dharmanA upadezaka eTalA puruSane guruvarga kahiyeM. e pAM camo AgAra tathA bo DurnikAdikane viSe sarvathA nirvAha calAvavAne mATe jatuM paDe, te vittikAMtArayAgara e pramANe. aniyogano artha kahyo. have ( niyoge ke0 ) niyoga te zreSThapadavI athavA pradhAna padavI prA far dhikAra ve thake. je mithyAtva seve, te aticAra jANavo. zepa, pa Dikkame ityAdiko artha pUrvavat jAvo. e rIteM darzananA praticAra kahyA. ed sAmAnyapaNeja vyAkhyA kare beH jema anupayoga paNe gharathakI tathA hATathakI zrAvanuM, januM, athavA hATane page lAgI besakuM, tathA kAma paDe ke anyatIrthIne prAmAdikanuM karavuM, tethakI aticAra athavA asAvadhA * Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 23 napaNe kutIrthane viSe jaq Avadyu, thayuM hoya, tihAM paMceMzyinA vadhanA hetu no paNa saMnava ne mATe sarvanAveM karIzrAvakone tyAM jaq niSi kareluM .tathA rAjAdikanA aniyogapaNAthI svaniyama khaMmanAdika thAya tathA niyoga zeTha maMtriyAdikanI padavI male thake javU paDe,te darzananA aticAra, zepa AlA vo pUrvapareM jANavo. emajhAnAticAra yAzrayI pAbalI gAthAyeM vyAkhyA karI. tathA darzanAticAra AzrayIpaNa.sAmAnyapaNe vyAkhyA kahI // iti // 5 // have samaketanA pAMca aticAra paDikkamavAne gAthA kahe :saMkA kaMkha viginA, pasaMsa taha saMthavo kuliMgIsu // saMmattasaIyAre, paDikkame desiyaM satvaM // 6 // arthaH-eka dharmane viSe zaMkA rAkhavI, bIjo kAMdA te aparadharmane viSe anilApA karavI, trIjo dharmanA phalano saMdeha rAkhavo te vitigibA, cotho mithyAtvInI prazaMsA karavI, (taha ke0) tathA pAMcamo kuliMgI mithyAtvIno saMstava te paricaya karavo, e samaketanA pAMca aticArane paDikkamuMDaM. di vasasaMbaMdhi ityAdi pUrvavat. tihAM darzanamohanIya karmanA dayopazama thakI udaya pAmyo je AtmapariNAma tethI vItarAgeM kahyA je jIvAdika tattva tenI napara zukSkSAnarUpa je AtmAno guna pariNAma tene samaketa kahIyeM. simapaMcAzikAsUtravRtti, tathA siprAnRtatti, dharmaratnavRtti, karma graMthasUtravRtti, dinakatavRtti Adika aneka graMthomAM kaDaM je. tathA pUjyazrI deveMsariyeM kaDaM ve // jiya ajiya puSmapAvA, savasaMvara baMdha muraka nikara NA ||je Na sadaha tayaM, sammaM khagAibaduneyaM // 1 // aMmyatrApi // jIvA 3 navapayaje, jo jANa tassa hoi sammattaM // nAveNa sadahaMto, ayANa mA Nevi sammattaM // tathA traNa.tattvanA adhyavasAya te samaketa kahiyeM // uktaM ca // arihaM devo guruNo, susAduNo jiNamayaM maha pamANaM ||shcaai suha jAvo, sammattaM biti jagaguruNo // 1 // nAvArthaH-deva zrIarihaMta, guru susAdhu, dharma te zrIjinezvara nagavAnaprarUpita. e traNa tattva mujhane pramANa je, ityAdika gujanAva hoya tene jagatanA guru samaketa kahe . samaketa te zrIvItarAganA dharmanu mUlanUta ne, jemATe suviheNaM tiviheNaM ityAdi nAMge aMgIkAra karave karIne zrAvakanA bAra vrata te samaketAdika Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. uttaraguNa rUpa be ne karI yukta tene zrAzrayIne terazeM koDI upara corAzI koDI te upara bAra lAkha sattAvIza hajAra ane baseM, eTalA uttaraneda nAM gA thAya, e nAMgAmAMhe kevala samaketa te prathama nAMgo jANavo. paNa e sama ketavinA eke nAMgAno saMnava thAya nahIM. eTalA mATeM kahyu ke // mulaM dAraM pazhANaM, thAhAro jAyaNaM nihi // ugaDhakassavi dhammassa, sammattaM parikittiyaM // 1 // enuM phala A pramANe kahe :- aMtomudutta mittaMpi, phAsiyaM jehi hu~U sammattaM // tesiM avaDha puggala, parighaTTo ceva sNsaaro|| // 1 // sammavihI jIvo, gaba niyamA vimApavAsIsu // javi nagaya samatto, ahava na bajJAna putvaM // 3 // jaM sakka ta kiraI, jaM ca na sakA ta yaMmi saddahaNA // sadahamANo jIvo, pAvaz ayarAmaraM gANaM // 4 // zrA traNa gAthAmAM padelI gAthAno artha sukhAna ne ane bIjI tathA trIjI gA thAno nAvArtha kahe jeH- samyagdRSTi jIva jo samaketathI paDyo na hoya to athavA samaketa prAptithI pahelAM paranavanuM AnuvaM na bAMdhyu hoya to nizceM vaimAnikavAsI devomAM jaz napaje // 2 // jehavI zakti hoya tevI na paH kriyA kare ane jo kriyA karavAnI zakti na hoya to dharma upara sAcI saddahaNA rAkhe, sadahaNA karato jIva ajarAmara sthAnaka pAme // 3 // 6 // have e samyaktvanI Upara jaya ane vijayarAjAnI kathA kahe jeHzrA jaMbuddIpanA jaratadevane viSe svargapurInI spardhA kare evaM, vizvane yAnaMda upajAvanAruM naMdipura nAmeM nagara , tene vipe dauHsthya, dona gya,da riDIpaNuM duHkhadaurnidA dika sarva nayanA samUha kya thai gayAM , yane te sarva saMpadAnuM Aspada ketAM sthAna be. tyAM zrIdharma nAmeM rAjA rAja kare je. sarva zatrune trAsa pamADanAra te rAjA nyAya, dharme karI rAjya, tathA prajAne pAle . yAcaka lokane saMpadA ApavAthI priyamelaka yaha sarakho . tene 1 zrIkAMtA, 2 zrIdattA ane 3 zrImatI, eve nAmeM traNa paTTarANIyo . te mAM zrIkAMtAno putra jaya ane zrIdattAno putra vijaya e ve atula parAka mavAlA ne, ane bAlapaNAthIja jANIyeM pAbalA navarnu samakita letA thA vyA hoya nahiM ? evA , tethI pAulA javane raMgeM raMgANA . sarakhA thA kAravAlA tathA sarakhI vayavAlA vidyA, kalA, AcAra tathA guNeM karIsa rakhI zakviAlA . te ve nAijANIyeM ve netraja hoya nahiM. kahelu De ke, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita.. zya mAhyo puruSa, hAthane upakAra karavAnuM, strIne sattvapaNuM, jAgA zvAnane bala, jI ne bolatAM mAhApaNa, zrAMkhane sakhI paNuM zIkhave, e satpuruSanAM lakSaNa hoya. ve prakRtiyeM karIne durmati evI trIjI je zrImatI nAmeM rANI hatI te ne putra thayo. te nyAyamArgane viSe buddhimAna be, tenuM nayadhIra evuMnAma sthAyuM, te jema kAdavavAlI dharatIne viSe kamala utpanna yAya, te jevI zonAne pAme, tema zrImatIne nayadhIrU putra zobhato havo. ve jaya vijayanuM puNya atula be, teNeM karI prajAno rAma vizeSa dekhIne zokyapaNAnA matsarathI IrSyA karatI, dveSa dharatI evI zrImatI ciMtavatI havI, je e ve nAi negA malI rahe be, tenI yAgala mArA putrane dAsInA putranI tojeM paNa koi gaNatuM nathI, tyAreM valI rAjyanI khAzA to kyAMthI ja ? jaya, vijaya bate mArA putrane rAja malavuM dohiluM be, eTalAmATe evaM karuM je mahArA putrane rAjya maje, paNa jyAMsudhI e ve jIvatA hoya, tihAM sudh| na maje ! evo vicAra karIne e vene mAravAno upAya ciMtave be, temanAM bize jue be, paNa koi bi hAtha khAvatuM nathI, temATeM dina dina DubalI thAtI jAya e. mukheM anna, pANI na ruce, rAta dina, niza nAve, mukheM nisAso mUkatI, rAta divasa kUratI, duHkha anubhavatI rahe be. anya divaseM kAma TumaNa karavAvAlI eka tApa silI pArivrAjikA zrI matI pAseM yAvI, te tene vaza karavA mATeM kahevA lAgI ke, tumane zuM duHkha be ? zrImatI paNa tenA khAvA pIvAnI ghaNI khabara rAkhatI tathA pArivrAja kAne gharI pADatI vaza karatI havI. ema eka ekane vaza karatI zrIma tInA kahyAkI tenA mananI vAta jANIne mukheM madhuraM bolatI pAritrA jikA kahevA lAgI ke, huM evaM karIza ke, tArA putraneja rAjya malaze. ema kahI ghaNo vizvAsa pamADa) potAne ThekANe gai. ve pArivAjikA aneka maMtra, ceTaka, mohana, uccATana ityAdika khane ka zaktiyeM karI rAjAne svapnamadhye ema kahetI duvI je huM rAjyanI adhiSThA yikA devI buM, tArA hitane kAjeM kahuM buM, mATeM tuM sAvaceta paNe raheje. tArA jaya vijaya kumAra, tumane thoDA kAlamAM daNIne tAruM rAjya leze. e ve tArA vairI be, tumane e ve durjaya be, jAlIyeM navA koi daitya udaya pAmyA hoya nahiM ? ema jANaje. te mATeM tAreM eMve mAravA ghaTe be. verI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. yane roga evedune mUlamAthI nakheDI nAkhavA, e nIti . tArA hitane arthe hu~ jaNAvavAsAru.yAvI . panI tumane jema sUphe, tema kara, DhuM to kahe nArI . ema svapnamadhye kahI gai, eTale rAjA jAgyo, uccATa karatAM zrI matI pAseM gayo, ane svapnanI sarva vAta mAMmone kahI. rANIyeM kaDaM meM paNa evaM svapna dI be, e vAta satya le. evI vAta rANInA mukhathI sAMjalIne rAjA ati kheda karato thako cittamAhe ciMta vavA lAgyo je putra to e ve uttama De, mahAsattvanA dhaNI , rAma kezava sarakhI joDa de, temATeM enAthI e akArya paNa thAya nahIM. tema e devInuM svapna te paNa jUtuM hoya nahiM ! valI putra paNa marAya nahIM ! ane mAsyA vinA cAle paNa nahiM! eTalA mATeM eke taraphano vicAra sUphato nathI! te vakhata rAjAne eka tarapha nadI ne eka tarapha vAgha, evaM urghaTa thayu. mATe have kema karavU ? zAstramadhye ema kardA De ke,viparnu tada poteM hAthe vAvI mahoTuM kartuM hoya, to te potAne hAthe bedaq ghaTe nahIM, to yA sAdAt kalpatRda sarakhA putra tene mahArAthI kema marAya? ane eno vizvAsa paNa karAya nahiM. tatkA la keTalo eka vicAra karI nizcaya kasyo je eve nAine mahAre dazavartI karUM, baMdIkhAne rAkhaM, lUTA rA nahIM, eTale mujhane kAMza jaya raheze nahIM. have pranAteM rAjA sanAmAMhe AvI veTho, tevAreM jaya vijaya vedu nAi rAjAne praNAma karavA pAvyA, tevAja poliye rokyA, tyAre dInamana karI ciMtAtura thayA thakA, maunapaNuM dhArIne tihAthI pAbA vavyA. vehu lAi vi cAra karavA lAgyA ke, bApaNe kazI rAjAno anyAya kasyo nathI, avi naya kasyo nathI, kazI avajJA paNa karI nathI, ke jethI rAjAyeM bApa pane apamAna dIg! ApaNI avajJA karI, eTalAmATe yApaNe zahAM rahe, ghaTatuM nathI // yataH // mA jIvatu parAvajhA, suHkhadagdhastu yojanaH // tasyA 'jananIrevAstu, jananI klezakAriNI // 1 // nAvArthaH-paranI avajJAnAnA muHkhathI dagdha thazne jIva, te karatAM maravU sAraM ane je paranI avajJA thayA batAM paNa jIve te puruSanI mAtAne mAtA na jANavI arthAt mAtAne klezakArI jANavI. eTalAmATeM yApaNane avazya svebAyeM dezAMtareM jarbu, ahIM parAdhIna eTale paravazapaNe koNa rahe. dezAMtara javAthI gujAgunanI parIkSA paDe , temATe dezAMtara jovAnA manoratha ApaNA pUrA karavA. valI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 27 rAjA paNa potAnA putranA animAnapaNAno nAva guM jANe je meM putrane apamAna dIdhuM hatuM ? jemADe zAstramA paNa kaDaM be keH ||tryH sthAnaM na mucaMti,kAkAH kApurupA mRgaaH|| apamAne trayo yAMti siMhAH satpuruSA gjaaH|| arthaH-apamAna thayAthI traNa jaNA sthAnaka na mUke. kAgaDA, kApuruSa te mUrkhapurupo, ane mRgalA. tathA siMha satpurupa ane hAthI, e traNa jaNA sthAna sUkI Ape . valI ema vicAratA havA ke, kAMka apara mAtAyeM pitAnuM citta nizcaya pheravyu , teNe karI pitAyeM thA paNo anAdara kasyo, paNa ApaNo pitA kAMi evo ne nahiM. pitA to sarala De,kapaTarahita le. paraMtu e ubako to pitAneja ghaTe le. evaM vicArIne siMhadhAreM yAvIkAMka yuktiyeM karIanyoktithI anukrameM traNa kAvye karI utano lakhyo. // tuje'vanepaM sahaseM vRthaivaM, samaM pramANaM nikhilAnaye'ham // gurUnadha stAdagurunyauccAna, karoSyazeSAna kuDhapatsamAMzca // 1 // ratnAni ratnAkara mAvamaMsthA, mahorminiryadyapi te bahUni // hAnistavaiveha guNaistvimAni, nA vIni nUvananamolinAMji // 2 // nacaiSa dopastava kintu kasyA, pyanyasya yaH do jakarastavApi // guNothavA'yaM kathamanyathAsti,teSAM guNaiH svairmhimprvRttiH||3|| arthaH- he tule ! sarvanuM sara mApa duM karUM TuM, ema animAna tuM kara nahiM. kAraNa ke tuM mahoTA padArthane nIcA kare , ane halakAne uMcA kare . ane valI te sArA padArthone kUTapApANanI samAna kare haiM // 1 // he ratnAkara ! yadyapi ghaNAM ratno hovAthI mahoTA evA tArA taraMgoyeM karI animAna ANI tuM ratnonuM apamAna kara nahiM. jo ajimAna ANIne ema jANIza je mAre ghaNAM ratno , to temAM tAruMja apamAna thAze, kAraNa ke.te tArAthI apa mAna pAmelA ratno to mahoTA evA rAjAunA mukuTamAM jazne raheze // 2 // temAM kAhiM tAro dopa nathI. paraMtu koI anyakRtadoSa je je, te tune dona karanAro thayo . nahiM to guNa je je, te anyathA kema thAya ? ane te ratnone to potAnA guNoyeM karI potAnI mahimAnI pravRtti tha de. evA traNa zloka siMhachAreM lavI siMhanI peThe sAhasika thayA thakA be dujaNA bAnA sAMja same nagarathakI nikalatA havA. eve nagara bahAra jihAM nitya maNinA dIvAno prakAza ne evA zrIzAMti nAthanA prAsAdane viSe A vI paramezvarane namI, paramezvaranI stuti karavA lAgyA. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ranakoSa nAga coyo. ||shlok|| nityAnaMdapadaprayANasaraNI zreyoviniHsAriNI, saMsArArNavatAra gaikataraNI vishvdivistaarinnii| puNyAMkarajaraprarohadharaNI vyAmoha saMhAriNI, prItyai kasya na te khilArtiharaNI mUrtimanohAriNI ||1||arthH-nirNtr AnaM dapadanAprayANanA rastAsamAna, kalyANane vizepeM karI utpanna karanArI, saMsAra samuztAravAmAM nAvasamAna,vizvanI zadine vistAra karanArI,puNyarUpa aMkUra jaranA prakaTa karavAnI pRthvI,vyAmohane saMhAra karanArI,akhilabhArtine nAza karanArI,manohara,evIarihaMtanagavAnanI jemUrti,tekoneprItinemATenathAya? e rIteM stuti karI Agala prayANa kayu. dUra gayA thakAM thAkA, evAmAM eka vaDa yAvyo, te vaDa hegla vizrAma kasyo. tyAM rUDI jagA jo pathArI karI, vedu jaNA sUtA. evAmAM vijayakumArane niza AvI ne jayakumAra jAge . evA avasaranevipe te vaDa naNara yada ane yadiNI rahetAM hatA. temAMthI yakSiNI yadane kahevA lAgI ke he prANanAtha ! Aja ApaNe AMgaNe prAduNA utasyA , te uttama be, emanI ghaNI nakti yuktithI karavI ghaTe . prAduNo sarvane sarvathA prakAre pUjanIya hoya. ApaNA Aja pUrvanava nA puNyano udaya thayo, tyAreM traNa jagatamAhI jenI khyAti , evA rAja kuMvaro AvyA . mATeM kema nakti karatA nathI ? te sAMjalIne yada, yadi NIpratye rUDI vANIyeM karIne kahe je ke teM ruDuM kartuM ? ApaNI pAseM amU vya traNa divya vastuMbe,te ApIne AprAduNAnI nakti karIyeM. eka to mahA maMtra nityapratye sUtramA sAta vAra jaNavo,ema sAta divasa lagaNa mana,vacana, kAyAnI zuddhiyeM karI guNe,to e maMtranA pranAvathI sAtame divaseM mahA rAjya dino adhikArI thAya. bIjo maNi ne teno mahimA kahe . enA pranAva thI je vAMDe, tevu rUpa thAya, AkAzamArge cAlyo jAya ane vattI sarva jAtinAM viSa Tale,tathA ciMtita dipamADe ane vAMDita nojanAdika sarva Ape. e maNinI prArthanA karavAthI eTalI vastu pAme. trIjI eka mahoTI ma hA auSadhi le teno mahimA kahU~ . zastranA jaya,agninA jaya,sarpanA jaya, tathA nUtapizAcAdikanA dopanI haranArI e auSadhI ne to he strI! e traNe di vya vastu ,te ApIne e prAduNAnI nakti karIye. he priye! e traNa jagatamAM sAra vastu je. evaM saMnalAvIne jayakumArane harSasahita tetraNa vastu Apato havo. jenu nAgya trajagatane viSe AzcaryakArI ne tene jhuMlana De ? etraNa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e vastu pAmIne mahA auSadhIne mAhAtmya karI nirupazva thayo thako nizciMta thA nirnayapaNe sukhathI sUto, te saMdhyo. atula puNyanA dhaNIne kyAthakI jaya hoya ? have pAbalI rAta cAra ghaDI rahI tene brAhmamuhUrta kahIye te vakhata te jAgyo. jema bApa dikarAne heta kare,tema jayakumareM vijayakumarane jagADIne yadanA prAduNAnaktinuM vRttAMta kayuM. vidhisahita rAjya pAmavAno maMtra te vijayakumarane joya. evaM ciMtivIne maMtra yApato havo. niSkapaTapaNe vija yakumAra te maMtra leMgne ema ciMtavato havo ke mahoTo nAiMjayakumAra ne mATe jayakumArane rAjya hovu joyeM. ema vicArIne jayakumArane atyaMta vi naya sahita kaheto havo,ke he baMdho ! rAjyane yogya tameM bo ane DhuM tamArI sevAne yogya buM. rAmacaMjI Agala lAganI peThe buM. rAjyano dhAra ka to mahoTo nArAja hoya, DhuMto tamAro anucara mATe maMtrajApa karo. have vijayakumarane rAjanI jhadi devA vAMbato evo jayakumara harSe karI bolyo ke he Arya ! tuMrAjya yogya nathI ane duM rAjya yogya , e kema ghaTe ? ApaNe bedu rAjya yogya chaiyeM. evo nyAya ,mATe ApaNe bedu jaNa jApa karIyeM, jethI ApaNa vedune rAjya hoya. te vAta vijaya kumAra aMgIkAra karI jayakumAranIyAjJAyeM vijayakumAra jApa karato havo.ane jayakumAra to mAtra vijayane pratIta upajAvavA jApa japato havo. paNa hRdayamAM maMtrajapa to nathI. kavi kahe je ke snehanI dhIratA jU kahevI ? vijayakumAra to mahoTA nAznA kaheNathI maryAdA sahita jApa kasyo. nhAno hoya te ma hoTAnuM kahyu kare. evI satthApanA karato thako sAta vAra maMtra japyo. ema karatAM pranAta kAla thayo eTale vedu jaNA cAlyA jAyace, jatAM jatAM mArgane viSa vijayakumArane thAkI gayelo dekhIne jayakumAra ciMtavavA lA gyo je evo koNa mUrkha je niHkAraNa kAyAne duHkha upajAve ? valI sukhasAmagrI pAme bate cAlavAnA sukhano sevanAra thAya ? ema vicArIne te mahAmaNine pUjI prArthanA karIne vidyAdharanI pereM AkAza mArga sve hA cAri gatiyeM cAlyA. vividhaprakAranI tIrthayAtrA karatAM potAno janma katA rtha mAnatA havA. nAnAprakAranAM kautuko jotA anukrameM behu lAi dUra dezAMtareM nikalI gayA. zuna puNyanA udayathakI guM na saMnave ? emaja te mahA maNi nA pranAvathakI iDita nojanAdikane karave karIne ghe nA sarva sthAnakeM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. sarvAMgeM sukha jogavatA sveSThAyeM yAkAzamArge vicaratA nAnAprakAranAM thA zvarya jotA sUryanIpereM cAlatA sAtame divaseM prajAta samayeM kAmapura nAmeM nagareM khAvyA. te nagara RddhiyeM karI devalokanI spardhA karatu, ghaNA jinanA prA sAda tenA zikhareM karI zojatuM evaM be, tene dekhIne mArgane khedeM prAMbAnA vana mAM eka phalyAkRlyA yAMbAnA vRnI nIceM begA. jayakumAranI thAjJA mAgI vijayakumAra paNa tahAM besato havo. tyAaiM jayakumAra ciMtaMvavA lAgyo ke, je sAne divaseM jApa pUro thayo veM, tethI e Aja avazya rAja pAmaze. eTalAmATeM jo huM ihAM rahIza to mane mahoTo nAi jAlI e rA nya jeze nahiM, mujane balAtkAreM prasanna thaine rAjya deze; kema ke e ni tino jAe be, eTalAmATeM muUne enI pAseM rahetuM ghaTatuM nathI. evaM vicArI jayakumAra kAMka mipa karIne zIghrapaNe tihAMthI nikavyo ho ! mahoTe rAnI niHspRhatA jUna. kahevI ne je pote na lIye ane nAine pAve le ? have te nagarano rAjA putrIyo mu, tethI maMtrI yAdi sarve malIne prajAteM hAthI, ghoDA, chatra, cAmara, kalaza, e paMca divya prakaTa karIne nagara mAM pheravyAM. paNa rAjyane yogya koi na maDhyo, tyAre sarve nagara bahAra vi jayakumAra pAseM yAvyA. te vijayakumArane puNyeM pretuM yakuM chatra vikasvara a. hAthIyeM garjArava kasyo, ghoDe hepArava kasyo, kalaza enI mene DhavyAM, bepAseM vAmara vijANAM, te samaye naMcA puruSane uMcuM sthAnakaja yogya ve e buM jAlIneja jANe hoya nahIM ? tema hAthIye suMDheM karIne potAnA hodA mAM besADyo, zRMgAra zrApyo, tyAreM sarva prajA praNAma karaat lAgI. " have rAja yogya e rAjA be ema prajA harSavaMta thaine sahu jaya jaya za vda karavA lAgyA. eve paMca zabda vAjAM vAjave karIne advaitazabda thayA, tathI kAne paDyaM paNa na saMjalAya. evA avasarane viSe devatAnI evI vyAkAza vANI thai ke, e vijayakumArane meM rAjya dIdhuM che. e atizaya guNavaMta evo vijayarAjA madarahita be, mATe je koi rAjAnA varga ene nahiM mAne, nahIM name, teno huM nigraha karIza. aho rAjavIca ! sahu ko sAMjalo. ne vAlI sAMjalIne jema iMnI vANIyeM devatA jaya pAme, tema sarva sAmaMta rAjA, jaya pAmIne namatA havA. have vijayakumAra sacivAdika sarvane pUbvA lAgyo ke, mAro mahoMToM nAi jaya evaM nAmeM ghATalAmAM kyAMhiM be ?" tene Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 31 khola karI hAM lAvo, ane tene zIghra rAjya Apo; te sarva guNeM karI virAjamAna be. rAjyane yogya te De, DhuM nathI. valI te mAro mahoTo nAi be, tethI nAnAne rAjya ghaTe nahi, temATe mArAthI kema levAya ? e buM vijaya rAjAnuM vinItapaNuM dekhI, nacitAdika guNa dekhI maMtrI vagere camatkAra pAmyA thakA, ema kahetA havA, ke he deva ! je devatAyeM rAjya ta mane Apyu, te anyathA na thAya..mATeM he.prano! amArA svAmI tameja ra ho ane nagara pAvana karo. ema kahIneja hAthI nagara nagI calAvyo. deva tAnI karaNI kema nanaMghAya ? panI te nagaramAMhe praveza karato havo. te rAjAnI kIrtipaNa dizAnAM aMtaprAMta lage vistAra pAmI. natsavasahita rAjArAja hArane vipe siMhAsane vege. sAmaMta,maMtrIvagere sarva malIne vAsudevanI pereya nipeka karatA havA. have jayakumAra vijayakumArane rAjya pAmyo jANI po tAnA AtmAne kRtArtha mAnato tyAMthI Agala jAto havo, ane manamA ema ciMtavato havo je rakhe ene mujhathakI zaMkA upaje! evaM jANIne, vi jayane malyA vinAja maNinA mahimAthI vidyAdharanI pereM yAkAzamAM lI lAyeM pharato havo. je kautukano rasIyA hoya,tene yAlasa na hoya. ema pharatAM anyadA jayApurI nagarIyeM gayo. tyAM jonArAne laMkAnagarInI zaMkA upajAve evAM sonAnAM ghara be. tyAM jaitramanna eve nAmeM rAjA , tenI jaitrI devI Adika rANIyo je, te rAjAne zekaDA game putra , tenI upara zo nAyeM karI jagatane jIte evI jaitrAzrI nAmeM eka putrI de. have te nagaramAM sAdAt jANIya kAmanI latAja hoya nahiM ? evI eka kAmalatA nAmeM gaNikA rahe . tenAthI jayakumAra Asakta thayo thako ghaNA. kAla lagaNa te gaNikAne ghera raheto havo. have upAyavinA vaMbita dhana pUre je mATe ene dhana prApti kyAthI thatI haze? evaM vicArI dhananI lonI akkA te potAnI kAmalatA putrIne kahe tI havI ke he vatse ! tuM tahArA dhaNIne enuM kAraNa pUDa, ke jethI ApaNuM dAridya jAya. tevAreM nipuNa kAmalatAyeM kaDaM ke Atuba budhiyeM karIne suM thavAnuM , ApaNane roTalA sAthai kAma le paNa TapaTapa sAthe kAma nathI ? ityAdi rIteM samajAvI to paNa te lonaNI akkA jema koine nUta valagyu hoya tema tenI keDa keme na mUke, uSTasvanAvane lidhe potAno kadAgraha mUkatI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jainakayA ratnakoSa nAga coyo. na havI. tyAre tenA kadAgrahathakI jayakumArane kAmalatA pUlatI havI. jaya kumAra paNa prItinaMga na thAya to sArUM! evA jayathakI te vAta kaheto havo. guhyanI vAta koznI Agala na kahevI. temAM valI strIne to vizeSa paNena ja kahevI. evU jANe ne to paNa te kAmalatA naNI jayakumareM vAta kahI. strIne vaza pajyA guM na kare ? // ytH||n kasyApi prakAzyaM syA, juhyaM strINAM vizeSataH // tasyai tathApi sa proce, strIvazAH kiM na kurvate // 1 // par3I strIne sarva vAta kahI tebAreM kAmalatAyeM paNa jayaMkumarane ivya AvyAnuM kAraNa sarva mAtAne jai kahyu. te sAMjalI te uSTa pariNAmavAlI akkA harSavaMta thazthakI kumaranI pAseMthI maNiratna grahavAnI zvAyeM nItino naMga kara nArI te akkA ekAMtapaNuM tAkI jema dUdhane loneM mAMjArI bala jotI rahe, tema bana joti cAre dizAyeM te mahAmaNinI khola karatI rahe paNa kyAMhi dekhe nahIM. tevAreM jANyu je e potAnI pAseM rAkhe , evaM vicArI te kapaTI akkAyeM jayakumarane caMDahAsya madirA, dadhine mi pIvarAvI. tevA reM jayakumarane mULa yAvI ke tarata guptavastre je maNi bAMdhyo hato, te lai lIdho. te sthAnakeM teja vastramA maNi jevaDoja pASANano kaTako bAMdhI mU kyo. anukrameM madirA utarI ke tatkAla kumara sAvadhAna thayo, tevAreM ma NinI gAMTha bAMdhelI dIThI tethI viSAda na pAmyo. keTalAeka divasAMtareM ivya yAcavAne arthe maNinI pUjA karI gAMTha boDI jo to kevala pASA Na dITho. tyAreM mahoTo viSAda karato havo. hA mujhane thA pApaNI akkAyeM vaMcyo !!! kadApi caMihAsya madirAnA prayogathakI mastaka kApI lIye to paNa jevAya evoM saMnava , tathApi eNIyeM tema nathI kayuM thoDaMja kAMDe, phakata maNija lIdho le ! ema kheda karato, aneka vicAra karato, kAmata tAmAM Asakta thayo thako, jema vRkSanI aMdara ani lAge, tenI pereM aMtaH karaNane vipe balato, vyasanAsakta thayo thako kAmalatAne ghera raheto havo. dave jayakumAra nirdhana ne ema jANIne akkA potAnI putrIne vAraMvAra kahevA lAgI ke, e nirdhana ne, mATe tuM ene kADhI mUka. kaDaM ne keH-vina vo vittasaMgInAM, vaidagdhyaM kulayoSitAM // dAkSiNyaM vaNijAM prema, vezyAnAmamR taM viSaM // 1 // nAvArthaH-niHsTahInA vainava, kulavaMti strInuM vidagdhapaNuM, vyApArInuM dakSiNapaj, bhane vezyAno prema, e cAre jo te amRtasamAna Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita 33 dekhAya, to paNa viSasamAna jANavAM. have te kAmalatA snehavaMtI kumaranA guNe kheMcANI thakI agunakarmathI dUra rahetI potAnI nirdayI mAtAne ka hevA lAgI ke have DhuM ene nahiM bAMhu~, duM dhananI arthinI nathI, huM to gu panI rAgI . ApaNuM pUrNa puNya de, to e ApaNe ghare ve divasa rahelo be, ernu koDo game ivya ApaNe khAdhuM . te tuM jANatI nathI ke jhuM ? kAmalatAnA mukhathI evI vANI sAMgalI to paNa te akkAne cittamA na AvI ane jayakumAra upara virakta thai thakI dAsIyo pAse anAdara karAvatI havI. vezyAnA vyasanIne nizceM emaja viDaMbanA ghaTe le. tevAreM jayakumAra paNa animAnI bato apamAna pAmIne darIjInI peThe lar3A ne viSAda teNeM karI sahita evo thako te sthAnakathI nikalIne zUnya gharane viSe jaibeThage. evA avasaraneviSe te nagaranA rAjAnI putrI sakhIyonA pari vAreM paravarIthakI nadIya krIDA karavA gaje, haMsanI peThe nadImAM utarI teTa lAmAM devanA yogathI tihAM tene preta valagyo. tyAre jema tadanI mAla bedI thakInIcI paDe,tema rAjakuMvarIacetana thathakInUmikAyeM paDI. te vAta sAM nalI rAjAyeM ghaNo kheda dharI kumarIne ghera teDI aneka upacAra karAvyA, to paNa jema vajane, TAMkaNe TAMkatAM TAMkaNuM lAge nahIM, tema upacAre paNa kuMva rIne karAra na thayo, maMtravAdIno mahimA paNa niHphala thayo. jema himamAM bale tene koi upacAra na lAge, tema enA paNa jema upacAra kare; tema tema doSa vadhe. tyAreM rAjA ArtadhyAne pIDyo thako duHkha dharato nagaramadhye paDaho vajaDAvato havo ke,je kozguNI hoya ane,kuMvarIne zAtA kare,to tene rA jA te kuMvarI paraNAve,ne valI koDa sonaiyA Ape. evaM sAmanI jayakumAra harSa pAmI paDaho babIne rAjAne darabAreM Avyo. rAjAnI AjhA pAmI, maM travAdinI pereM snAna kayuM. japAdika mithyA AmaMbara kasyo, kAraNa ke ma hoTe sthAnakeM AmaMbara karavo joyeM. te auSadhIne pANImAMtraNa vakhata bolI te pANI dUrathI bAMTIne kumarIne sAjI karato havo. divya au SadhInA balathakI guM na thAya ? A ko lokottara, mahA nallaSTa kalAnA prajAvathI rAjA camatkAra pAmyo, tyAreM mudita thayo thako vicArato havo ke e koI uttama kulano puruSa . panI potAnI kanyAne dharatI para beThI nAgakanyA sarakhI dekhIne mahA mAhotsave tenI saMghAte.paraNAvIne,koDa so Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. naiyA Apato havo. satpuruSatuM vacana anyathA na thAya. te daMpatIne rahe vA mATeM ghara ApyuM. tyAM rahyAM thakAM bedajaNa dogaMDaka devatAnA sarakhAM sukha jogavatAM havA. te kumara mahAmaNi pAlo melavavAne kAjeM upAya ciM tavato havo. rAjAnI putrIne sAjI karIne par3I, te auSadhi guptapaNe rAkhI ne te gupta auSadhIno mahimA koika dhUrte jANyo, tevAre te dhUrta upadhI ha ravAne vAMbato thako kSatrIno veza karI kapaTathI jayakumArane vaza karavA mATe vinayavaMta thai bahumAna karI vizvAsa pamADI tenI pAseM rahyo, panI je guptasthAnakeM aupadhi je te corI lagne harSa pAmato zIghrapaNe nAto. ja yakumAra kheda dharato kaheto havo ke dhikkAra ho vizvAsane ke jethI anartha napanyo? ihAM jayakumArane ve vAnAM thayAM. eka kanyAno lAna ane bIjIyo padhInI hANa ema zokane harpa ebe thayA. devatAnI ApI ve vastunI hANa thai, teNeM karI ghaNo kheda yato havA. devatAyeM bApI deveM apaharI, eTalA mATeM daiva apAve toja jaDe,nahiMtara bIjAu~ne kahIne vRthA dInapaNuM dekhA DavAthI jhuM thAya ! ema ciMtavI jema samuzmA vaDavAnala lAge yake samuha jalane bAle, tema kumarane paNa aMtaHkaraNane viSe te puHkha bAlavA lAgyuM. have jayakumarane kADhyA paLI te bakAyeM maNinI pUjA karIne ghaNA pra kAreM yAcanA karI paNa te mahAmaNiyeM kAM prApyuM nahIM. kAraNa ke nA gyavaMtaneja divya vastu vAMbitanI karanArI hoya , dharmiSTane mukhadAyI hoya, paraMtu pApIne to teja vastu uHkhadAyI hoya je. anyAyIne vita vastu kyAthI male? par3I te yakAne kAmalatAdika sarvajanoyeM tiraskAra karIne kahyu ke. jA. pharI pAlo e maNi jayakumarane ApI Ava. valI vi cAra kara,je te rAjya lIlAno jogavanAro ,rAjAno mAnIto ? evA sA dAt kalpavRda jevA puruSane teM gharamAMthI kADhayo. ityAdi kAmalatAnA ulaM jA sAMjavyA. tathA sarva parivArano paNa tapako pAmI. sarva parivAra dhikkAra vacana kahyu. tevAreM kAMka manamAM vicArI, te ratna laz,jayakumAra pAseM yA vatI havI. daMne karIne.rotI potAnuM sukha dekhADatI kahetI havI ke he va tsa ! kema amane mUkIne amArI sAra saMjAla karatA nathI ? jema ko svarga gayothako pUrvanI avasthA na saMjAre, tema tameM paNa amane guM karavA saMnA ro? prauDha rAjAnuM mAma pAmyA,rAjAnA saMbaMdhI thayA,tethI amane visArI ma Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 35 kyAM ! paNa ameM tamane kema vIsArI mUkIyeM ? kAmalatA to tune visAratI janazrI.jema sUryavikAsI kamala sUryavinA vikasvara na thAya,tema mahArI pu trI kAmalatA tArA viyogarUpa agniyeM karI bale ,tene zItala kara kAmajva ranuM oSadha tamArAvinA bIjo ko vaidya nathI, tameM Avazo toja jIvaze. valImaNi devADIne kaDaM ke AkAMka apUrva vastu amane gharamAMhethImalI ne te vastu konI haze? te ameM jANatAM nathI. paNa amAre to tamArAthI va hanana bIjo koNa ke jene e ApIyeM ? mATe tamane yApuM huM, te vyo. tama bate je navanavI vastu gharane viSe nitya AvatI, te have AvatI nathI. eTa lA mATeM amArA upara anugraha karIne amArA gharane vipe Avo. je uttama hoya te prArthanAnaMga na kare, ema kahIne te maNi thApatI havI. jema gayuM puNya spaSTapaNe pAvaM Ave tema gai vastu pAnI pAvatI havI. jUTha kapaTanu paTutApa' kahe jeH-ytH||prinnaaN vAyaso dhUnaH, zvApadeSu ca jaMbukaH // nareSu dyUtakArazca, nArISu gaNikA punaH // 1 // arthaH-paMkhIyomAM kAka dhUrta, catuSpadane viSe zIyAlIyo dhUrta, manuSyane viSe jUgArI dhUrta ane strI jAtine viSe gaNikA dhUrta jANavI // 1 // __ have akAnuM kapaTa ane tenI putrI kAmalatA- smaraNa tathA ratnano lAna te samakAleM nelAM thayAM, paNa gaNikAnI putrI sAMjarI tethI vicAsyuM je hamaNAM krodha karavAno avasara nathI. ema jANI krodhane saMvarI prItipU vaka akkAne kahyaM ke zrAvIza ! par3hI jayakumAra kAmalatAne dhyAto havo, jema hAthI viMdhyAcalanI aTavIne dhyAve,tema te rAjakuMvarIne,mUkI,kAmalatA ne ghare jato havo.mATe vyasanIne dhikkAra ho, vyasanano pAsa boDavo mukara je. valI pUrvanI pareM tyAM raheto havo. tenI upara Asakta thayo thako keTalA eka divasa maNinA pranAu hita kadhi pUrato sukha nogavato rahyo. puNyavaMta prA NIne guMjuSkara meM ? mahoTA puruSanI paNa e sthiti ,to sAmAnyanuM huM kahe ? have potAnI kuMvarI jaratAranA viyogane sukhe karI pIDita zokasamu imAM paDelI tathA vezyAne ghera rahelA jamAino vRttAMta sAMjalIne rAjA kheda dharato vicAre ke e vyasanathakI nivarne nahiM,to te lar3akA mujhane De! evaM ciM tavI rAjA pradhAnane teDI tene kAmasatAne ghare mokalato havo. pradhAna tyAM kA malatAne bAraNe rahIne kumarane bolAvato havo teTalAmAM rAjAyeM teDAvyAnI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. khabara sAMjalIne tene lakrArUpa pIDA- kuHkha pragaTa thayu. tene lIdhe ciMtAtura thayo thako ema citavavA lAgyo ke hA mujhane rAjAyeM paNa viTapurupanI peThe yahAM rahetAM jANyo, to have hu~ mahArU mukha kema dekhAIM ! temATe have DhuM dUra dezAMtare jAvaM. ema ciMtavI garuDanI pereM umIne zIghrapaNe gaNi kAnA gharathakI nikalI potAnuM rUpa parAvartana karIne nagarathakI bahAra gayo. jANyuMje ihAM mujhane ko dekhanAra nathI. ema vidyAdharanI peThe maNinA pranA vathakI uMco ubalIne kAMika dUra gayo. anukrameM AkAza mArge atizaya dUra dezAMtareM kyAMza jato davo. tyAM zUnya araNya madhye avadhUta yogIne vepe na mato phare tevAmAM te gazvastu pAmavAnAM sUcaka zakuna thayAM. te dekhIne ma namAM evaM vicAre ne je mahArI auSadhI ga . te DhuM zahAM kema pAnIza ? e vAmAM koI avadhUta jayakumArane malyo ane jayakumArane potA sarakho jA pIne te mahA auSadhI pratyeM dekhADIne pUbato havo ke he svAmI ! A au SadhImAM guNa haze ? jayakumAra paNa potAnI auSadhIne ulagvI, arpita thayo thako avadhUtane kaheto havo. yA auSadhI tuM kyAMthI pAmyo ? e vipe sAcuM bolIza to tumane e ghoSadhInA guNa bane thAnAya kahIza. te sAMgalI avadhUta bolyo, kozka mahApuruSa pAseMthI e mahoTA udyama thakI tenI ghaNI sevA karIne ghaNe prayAse mahoTI vidyAnI pareM e auSadhI hu~ pAmyo . paraMtu eTaluM vizeSa le je gAruDanI zaktinI pereM e auSadhIne guptapaNe rAkhI to tatkAla teja darAne vipe mahoTA doparUpa mahAgraha pratyeM e auSadhIne meM anunavI je. emAM dopa rahevAno hetu zu ne ? mATe hu~ tamane pUDaM tuM ke, eMnA vizeSa AmnAya guNa tameM jo jANatA ho,to kaho. tevAreM jayakumAra te cora pratye spaSTapaNe nizcitapaNe roSa karIne kaDaM ke he anArya! jo tuM corI thakI yA vastu pAmyo hazza,to te divyarUpa vastu pA myAnuM phala to tumane vegaluM ne, paNa A z2aveM tathA paranaveM tumane anartha thaze. vizvAsaghAta karavAyakI udaya zrayuM je pApa te pAparnu tune guM phala kahUM? he dhUrtanA dhUrta ! teM jema. mujhane vaMcyo meM tema jagatane paNa vaMcato hazza, te mATe tuM ko divasa pAparnu phala nizceM pAmIza. te dhUrta jayakumAranA mukhathI e ma sAMjalIne dhUjato thako te auSadhine pRthvImA pheMkI dazne jIvoyeM pholelA kASThasamAna hRdayavAlo te dhUrta jIva leine nAsato havo. kamu ne ke doSa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 37 vAna prANI kaMpAyamAna thAya je. panI samartha ane kRtArtha evo kumara gazvastu pAmIne rIU pAmato thako tenI pUveM na gayo, kAraNa ke pApI hoya te pApamA pa ce. kayuM keH "pApI pApena pacyate" have jayakumAra ema vicAravA lAgyo ke, ghaTavIne viSe rahe,pravAsa karavo, ityAdikkaze karI prApta thayelA auSadhane pA mIne jema rogIbAnaMda pAme, tema hu~ kvezathI svArthasima thayo, te yogya ,temAM ciMtA nahIM. evI rIte te harSa tharato havo. ekadA vinodathakI atyaMta bina sa zyAma varNa yukta evA vAmaNAnuM rUpa karIne noganIja karanArI evI jogA vatI nagarIye te kumAra Avyo, tihAM saMpadAyeM karI vidyAdharanI pareM zakviMta evo sunoga nAmeM rAjA ne, tenI jogavatI nAmeM rANI,ane vizvane noga yogya evI joginI nAmeM tene putrI , tihAM kuz, jayaMkara, bihAmaNA thaM gavAlo evA vAmana rUpeM jayakumAra cAre bAjuyeM kautuka jonArA ghaNA lo ke vIMTelo thako jeTale te nagaranAM caduTAmAM thAvyo, teTaleja evI ud ghoSaNA sAMjalato havo, je rAjAnI kuMvarIne uSTa sarpa masI, mATe tene je jIvADI Ape, tene rAjA potAnI eja kanyA tathA hajAra ghoDA ane ekaso hAthI Ape. have jayakumAra lokane hAMsI kutUhala upajAvato, nR tya karAvato, vismaya pamADato, te paDaha pratye pharasato havo, tevAreM lo ka vAmanane kahetAM havAM ke he vAmana ! tuM kanyAdikanA lAna mATe pho kaTa manISA ma kara ? vaidyAdika maMtravAdI pramukha sarve upacAra karI thAkI gayA , kothI sAraM yayuM nathI, to tuM jhuM ene sAraM karIza ? evAM jalA puruSonAM vacana sAMjalato vAmana sarvane navekhato havo. tathA valI hIna puruSoyeM preraNA karI ke he vAmanajI ! tameM to mahoTA catura dekhA ho ? mATe upAya karo. ema hAsI kIdhI, tema madhyama lokoyeM upekSA karI e Tale hA nA kAM na kahI, parateM A jagatanI sthiti traNa prakAranI ne. have kautuka karato evo te lokanA samUheM paravasyo. aho aho A puruSa paNuM !!! ityAdi bolatA lokonAM vacana sAMjalato atyaMta zaktino dhaNI te vAmana rAjasanAyeM jaza, rAjAne praNAma karI,kaheto havo. ke DhuM kanyAne sAjI karUM ! ema kahI, rAjAdika sarvanI AjhAyeM kanyA pAseM gayo. tihAM te vAmana paMmiteM mAhAauSadhIne mahimAyeM karI pUrvalI pareM gupta prayogeM te kanyA ne turata jIvatI karI. sarve sanAnAM loko vismaya dharatAM kanyAne jIvADavA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. yakI harSa bhane vAmanarUpa jovAyakI viSAdane pAmatAM havAM, valI sarve e ma vicAra kare ne je,e vAmana, puruSone viSe uttama , mATe guNekarI kanyA ne grahavA yogya le paNa temAM vAmanapaNuM ,mATe kema devAya ? vidhAtAyeM jo tenurUpa sAraM karyu hota, to ghaNuM ruDaM! paNa jevA emAM guNa , tevu rUpa nathI. tethI dhikkAra ne devane ke jeNe ratnane viSe dUSaNa nipajAvyu! ema sarva loka kheda dharatA havA. have kanyA,rAjA tathA kanyAnA mAtAdikeM viMcAyuM je bApa pane vyartha ciMtA karavAthI jhuM thAya? devanuM kartuM anyathA na thAya, jo vAmanane kanyA yApuM,to lokamAM apavAda thAya evI ciMtAyeM jhuM thAya ? jemATe ma hoTA puruSatuM vacana phare nahIM, kanyA ApavA mATe kanyAne kheda, mAtAne zo ka,zamanane harSa ane varapratye vAmana paNAno lokApavAda thAya be, paNa vacana dIdhuM ne te anyathA kema thAya ? ema vicArIne rAjA jeTane kanyA ApavAnu kahe , teTalAmA niHkapaTa vANIyI animAna mUkIne vAmana bolyo je, aAvA u giyA hInAMgane kanyA ratna Apa, te tamone paTe na hi. haMsalI kAgaDAne kema devAya ! mATeM e kanyA varavAne hu~ayogya DaM,tameM jo kadAcit Apazo, to paNa te kanyA. mujhane kema aMgIkAra karaze ne maja sAmaMta, pradhAna pramukha loka paNa atyaMta anucita kArya kema dekhI zakaze ? // kayuM ke // yadyapi na navati hAniH,parakIyAM carati rAsanodAM // vastu vinAzaM dRSTrA, tathApi parividyate cetH||1|| arthaH-kadAcita ApaNI kAMza hAni thatI na hoya to paNa pArakI zakha jo gardana care. to ne vastu no vinAza thato dekhIne cittamA khedato thAyaja // 1 // temATe e kanyA dIdhI thakI paNa mahArAthI kema levAya ? potAnA vastrane anulAreM pagarnu pasAravU thAya. tathA potAnuM svarUpa na jANe te purupa, keraDA, liMbaDA vagere padArthane viSe rakta thayelo ane zadAdika uttama vastunA vanathI dUra rahelo evo je uMTa ,te thakI paNa hINo De arthAt je potArnu parAkrama, toTyA vinA kAma kare, te hIpo jAvo. valI zleSma tathA baDakhAne sevana kara nArI ane caMdanathI vimukha rahelI evI je madikA , tenAthI paNa je po tAnuM svarUpa na jANe, te puruSa hINo jANavo. devaM, levU, vaMdana, dAna, cikitsA, ghara, jojana, vesa, sU, vA hana, ubAna, sthApana, prArthanA, dhyAna, vidhAna, milApa, yuA, jagADavaM, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 30 dhana, hAni, mAna, apamAna, teDa, vivAdanuM joDavU, upADavU, jUuMjU I karavU, ghaDavU, kheDa, pharavU, vidArakuM, kUTavU, jJAna, vijJAna, sevA, vana, naNa, naNAva,mAna, krodha, guptapaNuM, jojana, ityAdika sarva sthAnaka niviSe je potAnuM svarUpa jANe, te mAhyo jANavo. potAnA gharane viSe athavA bIjAnA gharane viSe sarvakAryane viSe je kartavya , tene viSe po tAnI pratiSThAne yogya jehavI zakti hoya tevo pravarte. __ e rIteM te vAmana, uttamapaNA, avisaMvAda vacana sAMgatIne rAjAdi ka sarva loka ghaNo camatkAra pAmatAM havA, jemATe guNanA rAgI sarvathI tho DA hoya, tethakI guNavaMta jana thoDA, tethakI guNI jananA guNa upara rakta thayelA thoDA, tethakI valI potAnA avaguNane dekhanArA thoDA hoya. have potAnA mukharUpa raMganUmine viSe vANIrUpa nartakIne jANe nacAvato hoya nahIM ? tema rAjA kahe ,ke jo nae ! tuUne hu~ kanyA ApIza. emAM kAMDa vicAraNA karavI nahiM puruSane jemATeM prANapratiSThAnI pUrva satya vANI De, teja rAkhavA yogya De arthAt prANa javAthI paNa satya vANInuM rahANa karavU temATeM vize karI mahAzayanA dhaNIya potAnI vANI satya karavAne arthe jhuM na karavu ? arthAt sarva kAM karavaM. pitA evA dazarathanA vacana nirvAhane a thai rAmacaMI vanavAsa kayo, rAjA harizcaMI nIcane ghera pANI ANyu. ema va cana pAlavA mATeM nIca kAma paNa kayaM. e rIteM bolIne rAjA anyalokanI apekSA na karato anyalokanA vacanane navekhato thako protAnI kanyA vA mana pratye zIghrapaNe deto havo. valI vicAre ne je je Agala nAvi lakSmI paNa thA. hAla hu~ lakSmI to ApuM! ema mAnI vAmana napI lakSmIne paNa rAjA deto havo. temaja kanyA tathA kanyAnI mAtAdikeM paNa te vAta pramA Na karI,ahoiti Azcarye : jemATeM vacanano nirvAha te mahoTA puruSone maho TA utsAhanuM kAraNa ne zIghrapaNe saMpUrNa te kanyArUpa kArya thavAthI devatA nI pereM satyavAdI rAjAnI parIkSA vAmane karI lIdhI. have potAnuM rUpa tathA potAnI zaktine pragaTa karavA mATeM vAmana kahe to havo ke he rAjan ! thA mahArA yAvA kutsitarUpeM karI A rUpavAn kanyA sAtheM hAtha melAvo kevI rIteM duM karUM? mATe kAMhika svarUpapaNuM karUM? paNa vAMnita sAdhyakAryanI sidi je thAya ne te. jIvane sAhasapaNAyakI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. thAya . je batrIze lakSaNe karI rahita puruSa hoya te puruSa paNa sAhasa ta thA dhairyane bale batrIza lakSaNo thAya . kayuM ke // ytH|| asthisvarthAH sukhaM mAMse, tvaci nogAHstriyo'kSiSu // gatau yAnaM svare AjhA, sattve sarva pra tiSThitaM // 1 // arthaH-asthine viSe dhana ane mAMsane viSe sukha, tathA netrane viSe strI,gatine viSe vAhana, tathA svarane viSe AjhA,rahIM . e sarva sattvavaMtane viSepratiSThita je. erIteM potAnuM khattva AdarIne te puruSa,jAtyavaM ta suvarNanI pereM zone je. jema suvarNa aniyeM tapAyuM thakuM vizeSa zonAne pAme, tema DhuM paNa sAhasika thazne zIghrapaNe mahArA dehane svAnAvika rUpa vAlo karIza ! deha kahevo ke ? to ke saMdeharahita utkRSTI zojAno karanAro . ema kahIne caya racavAnI saGA karI. par3I kautuka jaya ane khedanA udayAdikeM karI vicArayukta zrayelA evAM sakala lokanAM dekhatAM thakAM sattva sahita te vAmana dIptivaMta jvAlAnIjaTA rUpa anine viSe pataMganI peThe paDato havo. paDIne teja kaNeM tatkAla pADo amithakI bAhira nikaTayo zahAM eTalI vicitratA , ke pataMga je dIpakamAM paDe , te pADage nikala to nathI, paNa e vAmana pAlo nikaTayo ? te Azcarya je. ane mahA mahoTI auSadhInA mahimAthakI eka raMcamAtra paNa amimAM te balyo nahIM, temaja tene maNinA mahimAthakI agnithI nikalatAM pUrvadUM divyarUpa pragaTa thayu. te jo sarva loka atyaMta vismayavaMta thayAM thakAM sarva dAsyapaNuM pAmyAM. tevAre sarva rAjAdikeM atyAyaheM karI kumarane vAmananuM kAraNa pUDhe te vakhata yathArtha sAcesAcI vAta kumareM kahI dIdhI. maMtranI zakti kahI mahAmaNi tathA auSadhIno mahimA paNa kahyo, te kahIne paDI te kumara aupadhIne go pana karato havo. kAraNa ke temaja te benuM rakSaNa karavU, te yogyaja . dave rAjA atizaya harSe karI, atizaya mahotsaveM karI, jayakumAra ta thA jogavatI kanyAno vivAha mahotsava karato havo. joganI upamAvAlI jogavatI kanyA tathA ekazo hAthI ane hajAra ghoDA rAjAyeM kumara jaNI ApyA, tathA mahela, dhana, vastrAdika sarva ApyAM. paDI jema noginI nAga kanyA sAtheM zeSanAga joga kare, tema mahoTA Ayahano dhaNI jayarAjA paNa saMpadA pratye pAmIne nogavatI kanyAsAthai saMsAranAM sukha jogavato, Azcarya karato, svebAyeM raheto keTaloka kAla vyatIta karato havo. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 41 have eka divaseM jayakumAra mahA AmaMbara saMghAteM azvakrIDAyeM nikalyo. caduTA vace Avyo, tene jo koka strI sakhIne pUbavA lAgI ke,yA kuMvara kyAMno rahenAra ? koNa ? ane kyAM jAya ? tevAre te sakhI Dhola jevA gADhe zabda tene kehetI havI ke he sakhI ! thA same to teM Azcarya upajAvyuM ? kAraNa ke e to ApaNA rAjAno jamA azvakrIDAyeM jAya je, tene paNa tuM jANatI nathI? ebuM laGAkArI vacana jayakumAra sAMjalI ne bAmaNa dUmayo tha kheda dharato thako ema vicArato havo, je mAnI puruSane sasarAne ghera rahevU na ghaTe kema ke zAstramA ema kayuM // utta mAH svaguNaiHrakhyAtA, madhyamAstupiturguNaiH // adhamAmAtulaiH khyAtA, zvasurai rdhmaadhmaaH||1|| arthaH-uttama purupa potAne guNe jANIto thAya, a ne madhyama pitAne nAmeM ulakhAya, tathA adhama puruSa mosAlane nAmeM una khAya ane sasarAne nAmeM je utsavAya teto adhamAdhama jANavo. par3I jevo utsAha sahita azvakrIDAyeM jato hato, tevo utsAha rahita thayo. tadanaMtara parivAra saMghAteM pAlo potAne ghera Avyo. cittamA ema ciMta vato havo je, sarvathA mAre zahAM rahevU ghaTatuM nathI,ane valI jayapurIye paNa jaq ghaTatuM nathI, zA mATeM? ke te to mahoTA rAjyamAM joDANo meM ane meM rAjyanI upArjanA karI nathI mATeM jema graha sUryasAthai male zonA na pAme, tema mahAruM paNa jANavU. tethI mahoTuM rAjya upArjI jo nAi pAseM jAvaM, to mAjhaM mahattva kahevAya ! te mahArA vazathakI rAjya pAmyo , paNa guNeM mahoTo De mATeM kadAcit DhuM rAjya rahitayako jAvaM, to mAro anAdara kare, valI hUM sAmAnya buM mATeM meM nizAne ghA paNa devAya nahIM. evaM vicArIne rAjya pAmavAno maMtra saMcArato havo,paNa pramAdanA vazathakI maMtra na sAMjasyo, pada padamAM cUka paDavA lAgI, pramAdathakI vismaraNa thayo tyAre jayakumAra khe da dharato havo ke hA ! meM pramAdanA vazathakI e guM kartuM ? vAMDita rAjyano ApanAra evo mahA maMtra visAsyo ? aho dhikkAra ne mane, ke je meM pramA damadeM, aMdha thazne evI divya vastu khoi! have vijaya,nAi pAseM javAvinA anya sthaleM maMtranI prApti nahiM thAya ! ema ciMtavI te jayakumAra AkAza mArge utAvalo maNine pranAveM kAmapura nagareM, jema megha samupAseM jAya, tema jayakumAra nAznI parIkSAne athai gayo. aSTAMga mimittiyo thazne jA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. inA mahela bAgala prakaTa thayo. pranAta kAleM jai nAi pratye ema kaheto havo, ke jhAne karIne duM sarva jANuM , ke tamo ve nA bo. gharathakI nikavyA, ne divya vastu pAmyA, te sarva hu~ jANuM buM. bIjo paNa sarva saMketa kahyo. te sAM nalIne vijayakumAra yAzcarya pAmato, cittane viSe camatkAra pAmato, nAznA viyoganuM kuraka saMjArato, netrane vipe AMsu dharato, ema kaheto havo, ke he nai mittika ! kaho ke te mahAro nAihamaNAM kyAMdaze? ane mujhane kyAreM malaze? nimittiyo bolyo tahAro nA devatAnI pareM svenAyeM parama sukhIyo thazne pRthvInevipe vicare ,te kyA hamaNAM tumane male? nitya kalAyeM vadhato je cazmA tenI sAtheM kiraNa- malabuM jema dUra ne, tema e vAta paNa puSkara De, to paNa devatAnI pareM divya zaktinA dhaNIne kAMza bArnu nathI. jemAtrai vidyA nA udyamayI tatkAla mala paNa thAya, paraMtu tumane nAznI saMgata rUDI nahIM, tAhAre to vegalUMja rahe sAraM. kema ke te mahoTo ne tuM nAno. nAnA nAnI prauDha di dekhI te sahI nahIM zake, eTalAmATeM tuM e vAta javA de ! nimi tiyAnA mukhathI evI vANI sAMjalI vijayakumAra kaheto havo, ke tameM kaho bo tevI vANIyeM to bedu nAzne trUTa paDe? he nai ! e bAta tuM mujhane na kahI za,e mujhane nathI gamatI. huM koI rIteM rAjya ApavA mATeja nAine malavA DaM DaM, paNa te niHsTaha ,snehavaMto, vAlakarUpa jANI mujhane nojananI pereM potArnu rAjya yApIne gayo. e mahoTAno nyAyaja . ane DhuM to ene putranI peTheja ,rAjya enuja De,mAre rAjyano khapa nathI,meM rAjya pAmavAne same sarva ThekANe tene kholyo, paNa te kyAMhi na jajyo. jema pApInA hAtha mAMthI nidhAna jAya,tema te mahArA hAthamAMthI gayo be. mATe evo aniyaha ne ke,jyAreM nAi malaze,tyAreja batra dharAvIza, tyAre cAmara viMjAvIza, tyAreM ja rAjacinha dharIza! eTalAmATe tujhamAM jo zakti hoya to te Aryane zIghra paNe lAva. tyAreM teNe kaDaM ke kaho to AkarSaNa vidyAyeM kheMcIne lAvU ! ema kahI harSa dharato kyAMhi adRzya tha gayo. tenI khabara paNa na paDI. e TalAmAM jema vAdala thakI sUrya pragaTa thAya, tema jayakumAra pragaTa thayelo, potAnA mukha Agala AvI uno rahelo dIgo. have rAjA jayakumArane dekhIne harSa pAmato vismita citteM sADAtraNa koDa romarAjI vikasvara praye saMtramapaNe jaya jaya zabda kaheto jayakumArane Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 43 namato havo. jayakumAre tene potAnuM vRttAMta kahI, vijayakumArane rAjya ApatAM niSedhIne rAjya pAmavAno maMtra leto havo. maMtra lene AkAza mArge thai jogavatI nagarIyeM yAvIne sAta divasasudhI maMtrano jApa kayo, eTale sAtame divaseM rAjAnI sanAne viSe nimittiyo AvI rAjAne ema kahevA lAgyo ke hamaNAMja jo tAhAro paTTahastI baleM karIne AlAnasthaMna unmalIne nagaramA pharato, lokone napazvakarato thAya, to tuM ema jANa je je AjathI pAMca divasa paryataja mAruvAna ne ! mATe he rAjan ! tuM paralo ka yogya nAtuM bAMdhaje. te sAMnalIne rAjA uddegita thayo, vairAsya dharato, nimittiyAne tuSTipradAna ApIne putrane anAveM jayakumArane rAjya ApIne teja divaseM sadguru pAseM jaz, cAritra leza, cAre thAhAra bAMmI, pramAdano parihAra karI, ekAgradhyAne kAyotsarga muzayeM rahyo. pAMcame divaseM ghAti karma kya karI, aMtagaDa kevalI thai, modeM pahoto. have jayakumAra pradhAnane rAjya soMpI caturaMgiNI senA sAtheM pRthvI acala je tene senAcakre cala vicala karato thako jayapurIyeM yAvato havo. tihAM cara purupa sAtheM kahevarAvyuM je tamAro jamAi jayakumAra Avyo je. esa mAcAra sAMjalI te rAjA mahotsavathI potAnAM jamAine nagaramA praveza karAva to havo. rAjA potAnA putrane ayogya jANIne jayakumArane rAjya soMpI poteM cAritra lazne modarUpa rAjyalakSmIno noktA thayo. have jayakumArane, kAmalatA gaNikAsAtheM pUrva navano prema te prema mUkyo na jAya temATe ve rANInI sAtheM trIjI kAmalatAne paNa rANI karato havo. rAjAnA puNyathI guM na thAya ? anartha upajAvanArI te akkAne dezathI bAhera kADhato havo. jemATe mahoTAno saMtoSa, ane rAga, te niSphala na thAya. tyAMpaNa pradhAnane rAjya jalAvI,traNa priyAsahita premarUpa rAgeM vaheMcAgo thako te potAnA nAi vijaya pAseM jato havo. paDI te jayarAjA potAnI tra Na strIyeM karI,pranuzakti, maMtrazakti, natsAhazakti, teNe karI jema rAjA zone, tema zonato havo. tathA parAkrameM karIne jema nyAya zone,tema jayeM karIne vija ya zojato havo. panI tyAM vijayakumArane auSadhi ane mahAmaNi, neTaNuM yA pato havo. have vijayakumAra svapna dekhato havo ke, rUpeM karIne jagatane jI tatI tathA vijayA eve nAmeM karIneja vijayanI karanArI evI jayaMtI naga Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. rInA rAjAnI putrI vijayAyeM svayaMvara maMrupane viSe muUne vasyo. evaM svapna de khIne prajAteM jayakumArane rAjya soMpI maNine prajAveM AkAza mArge vidyAdhara nI pereM jayaMtI nagarIyeM jar3a, kautukathI yati kurUpa evaM kubaDAnuM rUpa karIne gola jema mAkhIyeM vIMTAya, tema kautukI lokothI vaTyo thako svayaMvara maMma peM jar3a UMcA zAsana upara vege. lAMbA dAMta, lAMbA hoTha, vAMkI yAMkha, vAMkuM nAka, hAtha paga vAMkA, evA rUpanI ceSTA dekhIne kone hAsya na upaje ? have svayaMvara maMrupane mAMceM beThA evA rUpavAn rAjA madhye jema zvanI zreNimAM mAMkaDuM zone, tema te vijayakumara zojato havo have svapnamAM godevI kuMvarIne adhikapaNe kayuMke yA vizvamadhye guNeM karI sarvathI utkRSTa varane baravAnI tuM ika ho, to svayaMvara maMrupamA je kubaDo veTho be, teneja tuM potAnI mele varaje. pI te kumarI rAjavIyonAM mana haratI battI sukhAsane vesI svayaMvara maM hi yAvI. eTale vetradhAriNIyeM tyAM svayaMramAM rahelA rAjakumAronA rA ja, deza, nagara, vaya pramukhanA varNana karayAM, yadyapi te sarva rAjakumaro eka nyAne varavA mATeM ve be, to paNa jema nirgadha kusumane namaro tAMge, tema te kanyA, tene gaMmatI havI. tyAreM dAsIyeM vicAyuM je, rAjakumara to sarva meM varNa vyA be, paraMtu bAkI eka kUbaDo rahyo be. jo tene nahiM varNayuM, to paMkti danuM pApa lAgaze ! evaM vicArI khIjI yakI ema kahatI havI ke rAjAnI paMkti to mUkI, bAkI ho to yA eka rUpanuM nidhAna kUbaDo rahyo ne, jo varatI ho to yA kubaDAne vara. tevAreM te rAjakuMvarIyeM vetradhArInuM vacana satya karavAne devayeM dIdhelA svanane anusAreM utsuka thaine kubaDAne kaMTheM varamAnA nAkhI. te jo kubaDAnI upara IrSyAviMta evA sarva rAjA bolatA davA ke khare kubaDA ! tuM varamAlA bAMga, jo nahiM bAMmIza, to tAruM mastaka bedazuM. te sAMjalIne Fast kavA lAgyo ke inAgyo ! tamo tamArA durbhAgya upara dveSa kema na thI karatA ? mahArI upara zAmATe dveSa karo ho ? vidhAtAyeM tamone durbhAgIyA kasyA, to mupha upara zuM ruso bo ? te sAMjalI sarva rAjA kubaDAne havA tathA kanyA haravAne prAyudha leine sAhAmA dhAtA havA. tyAre kubaDo je tha kI loka yAzcarya pAme evaM kAMka parAkrama dekhADI, jema siMha hAthIne nasADe, te sarva rAjAne nasADato havo. ethI kanyAnA mAtApitAne po Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 45 tAnA kAryanI ciMtA thA, rAjAune matsaranAva thayo, dekhanArA lokone jaya ne yAzvarya yayuM, eTalA vAnAM sarve sArtheja thayAM evAmAM tahAM eka deva tAnA vimAna sarakhI kAMti dharatuM evaM vimAna yAvyuM, temAMthI " vijayarA jA jayavaMto ciraMjIva raho " evI birudAvalI bolato eka puruSa zrAvyo, vijayakumareM jAeyuM je koika baMdijana mAgaNa khAvyo be, evAmAM to te bolyo ke he vijaya ! tuM rAjA madhye uttama bo. kAraNa ke dakSiNa zreNinA rAjAyeM potAnI kanyA parAvavAne hetuye prajJapti vidyAne vacaneM tune teDavA mATeM mune mokalyo be, te kanyA, rUpeM karI utkRSTa ve, mATe tene utkRSTAM vara juve be, tethI meM prasanna thaine vimAnamA utAvalA beso. eTalI mArI prArthanA saphala karo. evAmAM valI vIjo teno sakhAija yAvyo hoya nahIM ? evA vi mAnamA besI vaitADhyanI uttara zreNinA rAjAnI kanyA paraNAvavAne atha kumArane teDavA mATe eka puruSa yAvyo, tene joi kumareM vicAyuM je eka prA dUSNo hoya tene jojanane kharthe jema ve notarAM khAve, tema pUrvanA puNyanA udaya zrI guM na hoya ? ihAM jAegavaM hatuM te sarve meM jAeyuM. ema vicArIne kubaDA pazuM bAMkIne mUla svarUpa pragaTa karIne jema rAma sItAne paraNe, tema pahelAM to te svayaMvaravAlI kanyAne paraNI, paDhI vimAnamAM besI vedu zreNipati rAjA na vijayavatI ne jayaMtI eve nAmeM ve kanyAne parasyo. tihAM jema kAmadevanI sAyeM rati ne prIti ve zone, tema kumara zobhato thako sasarAnA zrAgrahathI keToeka kAla tyAM rahI, nitya zAzvatA paramezvaranI pUjA karato, potAnA AtmA kRtArtha mAnato divasa nirgamato. jevuM bIja vAvyuM hoya, tevA phala pAmIyeM ema vicArI banne sasarAnI AjJA mAgI, vidyAdharanA sainya saM ghAteM kAmapura nagareM zrAvyo. tihAM sarva pura lokeM mahotsaveM kara kumarane tra e priyA sahita nagaramA praveza karAvyA. patI pRthivIne saMkIrNa karato thako vidyAdhara rAjAnuM sainya sAyeM lei zrAkAzamArge vimAnamAM besIne jayaku mAra sahita potAnA pitAnA naMdIpura nagare yAvyo. naMdI purano rAjA ya nya rAjAnA sainyanuM khAgamana jAlI, trAsa pAmI, nimittiyAne pUDhIne tene vacane kalyANa mAnato, potAnuM sainya lai utsAhavaMtayako mahoTA bareM yuddha karavA sanmukha dhAvyo. jema ve nadIno samAgama thAya te ma be sainyano mAMhomAMhe samAgama thayo. vijayakumAra sarvane nivArIne Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. poteM ekalo saMgrAma karato mahimAyeM vadhyo. auSadhInA mahimAthI koI za sva zraMgeM lAge nahiM. pitAnI senAnA sarva zastra bedato, sarvane zastra rahi ta karato havo. e rIteM pitAne tathA senAne zastrarahita jevAreM karayAM, tevA reM rAjA pADho phasyo. rAjAne zastra jJAna ghaNuM ve paNa zastra nathI tevAreM vi lakho to havo. evAmAM vijayakumAra ne jayakumAra behu pitAnI pAseM vIne aparAdha khamAvI namatA havA. putrone tihAM ulakhIne parama ullA sa pAmato hamene voM khAliMgana karI rAjA ema kaheto davA ke he vatsa ! tamArA viyoga duHkheM karIne tamArAM dezATanA zo varSa te so kalpa sarakhAM mune thayAM, ema pitAyeM putrapratyeM jema svapnAdika dIThAM hatAM tema sarva sva nAkinI bAta kahI, khAne valI te rAjA potAnA putranI manuSya batAM devatA jevI 6 dekhIne ghaNuM rIU pAmato havo have jaya vijayeM paNa gharathakI ni kalyA pI pAThA ghera Rddhi laine yAvyA tyAMsudhInuM sarva vRttAMta kalyuM evaM putronuM pratizayavaMta vRttAMta sAMjalIne pitA rIjyo. paThI mahoTA mahotsaveM putrone ghera teDI lAgyo, ane ve putrane rAjyanI prArthanA karavA lAgyo, tyAreM vijayanA kahevAthI jayakumArane rAjyano jAra soMpI rAjA RNa rA sahita moha pAmavAne yarthe dIkSA jeto havo. have jayakumAra nayadhIra kumArane rAjyano nAra yApIne viSNune baladeva nI peTheM vijaya rAjAnI pAseM jaya rAjA svecchAyeM raheto havo. patI jaya vi jaya veDunA deza sAdhavA nikalyA, jema rUpiyo traNa yoganuM sAdhana kare, te ma jayarAjA traNa khaMmapratyeM sAthato havo. traNe khaMmamadhye prANa varttAvI kAmapura nagare khAvyA. tihAM vijayarAjAnA nAmathI kAmapuranuM nAma vija yapura rAkhyuM, tihAM vijayarAjA ghaNA kAlasudhI vAsudevanI peTheM rAjya jo gavato ghaNA rAjavIyoyeM sevAto kAla nirgamana karato havo. * ekadA jinakalpInI pereM ekalA vihAra karatA evA guNAkara nAmeM keva lI bhagavAn tihAM khAvI samosavA te jANIne jayavijaya ve jAi maho TI RSi ne potAnI strIyo pramukha parivArasahita kevalI bhagavAnane vAM davA yAvyA, vAMdI yathocita sthAne vesatA havA. paDhI kevalI jagavAneM dha madezanA prAraMbhI // yataH // arihaMta devo guruNo, susAdulo jiNamayaM maha pamA // iccAI suha jAvo, sammattaM biMti jagaguruNo // 1 // sammattaMmi va Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita.. 47 lakSe, vimANavaUnabaMdhae Au // jati na sammatta jahA, ahavA na baMdhae vuhi||2|| ityAdika dharma dezanA sAMjalIne paDe jaya vijaya potAnA pUrvalA java pUbatA havA. tevAreM kevalI nagavAna kahevA lAgyA ke jUtilaka pura na garane viSe zakviMtA evA nAnu ane jAmara nAmeM bedu nAz vasatA hatA. eka divaseM potAnA pitAnuM zrAma, temATe khIra rAMdhI te khIra kutarIye zrAvI anaDAvI dekhI bedu jAyeM kutarIne mArI, tethI tenI kaDa jAMgI gaI, tene sIdhe te nUmiyeM paDatI havI. evAmAM eka pADo ati thAkelo, nUrakhyo tara syo, AMsu nAkhato te kutarIpAse yAvyo. vedunI AMkhamAMthI bAMsu jare je, tevAra te pADokutarInI sAtheM AlApa karavA lAgyo ane manuSyavANI maho TesAdeM paraspara vedu bolavA lAgyAM. te veduno zabda sAMjalatAM tyAM sarva koA zcarya pAmyAM. evAmAM tihAM eka zAnI muni AvyA, temane ve nAyeM pUbyu tyAreM muni kahevA lAgyA ke e gunI ! ane mahIpa! vedu e tamArAM pAulA navanAM mAtA pitA ,pADavyA naveM emane mithyAtva hatuM,tenA udayathI sAta nava kutarI ane pADAnA thayA. tihAM sAte javane vipe e rIteM manuSyanA hAtheM mAra khAine maraNa pAmyAM . yA AThamo nava , te akAma nirjarAyeM karI, emane jAtismaraNa jhAna upanyu, tethI manamAM jANe je je Aja amAre artha zrAma kare , ane amArI to thA avasthA pamADI ? mATe dhikkAra paDo e mUDhapaNAne! ema mAMhomAMhe betu sukha duHkhanI vAto kare . temATe haMta iti khede e mithyAtvane gaMmIne Adarasahita samakitane aMgIkAra karo, te vinA devalokanI gati nathI, e sarva dharmathakI uttama dharma . jethI moda pAmavo mulana be, e samakitathakI jinanAmakarma paNa zreNikAdikanI peThe pAma sulana thAya je. jene bIju kozvata mAtra paNa nathI to paNa ekaja samaketa pAlavAthakI zIghra tIrthakara padavI bAMdhe, jo pUrvakoTi paryaMta atyaMta AkarI tapazcaryA kare to paNa samaketavinA mithyAtvI jIva pAMcamA brahma deva lokasudhI jAya. evI gurunI vANI sAMjalIne jAnu ane jAmara AdeM dezne sarva parivAra pratibodha pAmyo. samaketavaMta thayA. valI kutarI ane pA Do paNa samaketa pAmI zIghra anazana ArAdhI saudharma devalokeM gayA. te bedu devatA devalokathI yAvIne potAnI devatA saMbaMdhI kRti dekhADIne nAnu tathA nAmarane dharma pamADI devalokeM gayA. devatatva, gurutattva ane dharma Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ja jainakathA ratnakopa nAga cotho. tattvanA ArAdhanane vipe bedu nAine ekAgratA thai, paraMtu saMsArasukhanA lAlacI , tethI dharmanI kriyAne viSe te ve nAi bAlasu le. tethI viSNune jema eka sudarzanacaka jagatane jItanAraM hatuM tema sudarzanarUpa ekaja samaketane pAmyA thakA rahyA. have te be nAznI be be strIyo ne temanI eke kanI ve ve vAhAlI sakhIyo ,te ve strInI vANIye te cAre sakhIyo paNa samakita pAmatI havI. satsaMgatino evoja guNa // doho // sAdhu malye sukha upaje, jala male mala jAya // sAhamAne pAvana kare, poteM pAvana thAya. ekadA anya darzanIne vacane jAnune traNa tattvane viSe zaMkA upanI, jema ujjvala vastrane mAgha lAge tema zaMkA karavAthI mAgha lAgo paNa niMdA kare nahI. valI nAnunI strI mahoTA kulanI upanI hatI teNe strInI tuba jAti mATe kulano mada kasyo teNe karI nIca kuleM upanI. sarve ghAyuSya pUruM karI saudharma devalokeM jaI upanyA. tyAMcI cavIne sarve tamo ihAM AvI upanyAM bo.traNa tattvanA ArAdhavAthItraNa divya vastu pAmyAM. valIAvItraNa strI malI ane traNa khaMmanuM rAjya pAmyAM. nAnune pUrvajavaM trae vAra trANatattvane vipe zaMkA upanI tethI traNadivya vastu gai. jayarAjAnI pUrvanavanI strIya kulamada karayo tethI gaNikAnA nIcakuleM AvI napanI, evI vANI sAMjalI jayAdika sarvane jAtismaraNa upanyu. tethI sarva jano dharmavipe dRDha thaine zrAvakano dharma samakita sahita aMgIkAra karatA havA. kevalIyeM vihAra kasyo. jayavijayAdika sadu pota potAne ghera aAvyA. have vijayarAjA pRthvIne viSe samakita dharma pravarttAvatA havA. janadharma ca lAvave karIne ekatra pRthvI karI. rAjAnI AjhAyeM sarva tema karatA havA. cAra zramAdika saDasana boleM karIne zu6 samakitane pAlato, palAvato thako viSama saMkaTane viSepaNa kyAMhI skhalanA pAmato na havo. nAnA prakA reM karI nAnAprakAranI caitya pUjAdika karato, devayAtrA saMghanakti ityAdika nitya karaNInA karavAthI samakitane dIpAvato, sarva mithyAtvano nAza kara to havo. vijayarAjAne vijayA devI pramukha traNe rANIne 1 naMdana, zyA naMdana ane 3 suMdara, eve nAme traNa putra thayA. ___ ekadA zakeM pUrva mahA videhatre viharamAna paramezvarane prabato vo ke, hamaNAM jaratakSetre jinadharmane viSe dRDha evo ko zrAvaka ? jemasa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e muzne viSe lavaNa samunI elAnuM prayojana nahI,tema jaratadevanI lAnu jhuM prayojana ? ema ko pUje tihAM kahe , ke jaratadevanI sAtheM saudharme ne svAmipaNAno saMbaMdha meM, e prayojana mATeM pUjyuM, tyAreM paramezvara kA ke potAnA dharmane viSe vaja sarakho dRDha evo vijayapura nagarane viSe vijaya rAjA je. jema vAyarAthI meru parvata calAyamAna thato nathI, tema tene paNa kadApi koI devatA AvIne potAnA parAkramathI calAve, to paNa te potA nA dharmathakI na cale. evaM paramezvaranuM vacana sAMjalIne iMza harSita thazne po tAnI sanAmadhye vijaya rAjAnI prazaMsA karato havo. te prazaMsA sAMjalIne koka mithyAtvI devatA ema vicAravA lAgyo ke,duM jazne iMznu vacana khoTuM karuM ! have te devatA jaina avadhUtano veSa karI,vijaya rAjAnI pAseM AvI, potAnI kalAnA kuzalapaNAyeM karI,rAjAne rIjhavI vaza kasyo. jema vinIta ziSya guru vacana satya karI mAne, tema avadhUtanA vacana rAjAyeM mAnyAM. have ekadA rAjAnI sAtheM avadhUta dharmacarcA karato, nigodAdikanA sU kSma vicAranA saMzaya dekhADato rAjAne pUvA lAgyo. tattvaprakAzamAM mAhyA evA rAjAyeM jema hAthI suMDhe karI vRdane samUla unmUlana kare taima yuktirUpa suMDhe karI zIghrapaNe teno mUlamAthI sarva saMzaya kADhayo, tyAre avadhUta rA jAne kahevA lAgyo. aho ! sarvajJano dharma ghaNo rUDo , jethI karmakSya karIne modeM javAya,paraMtu vizeSapaNe te dharmano koithI nirvAha thAya nahiM, te ghaNo kuSkara , khaDgadhArAnI gati sarakho ,mATe tene rUDI rIteM karavAne ko e samartha thAya? api tu koi na thAya. tyAre rAjAyeM kaDaM je e dharmanA nirvAhaka sAdhujana . rAjAnuM te vacana sanilIne te aMvadhUta mastaka dhU gAvato kahevA lAgyo ke, e RSiyo to AmaMbarI je. enA aMtaHkaraNanI sthiti koNa jANe meM ? rAjA, avadhUtanuM evaM vacana sAMjalIne kheda karato ema kahevA lAgyo ke,he nUMmA ! tuM e jhuM bole ? jainamuni mAhAnAgyanA dhaNIne, vItarAganA muniyonA dharmamAM vo saMvAda kyAMya nathI? jema sarvatra nuM vacana tema jainamuninuM vacana paNa jANavaM. tyAreM farI te avadhUta kahevA lAgyo ke pUrva hu~ e kRSiyomA rahyo buM,tethI sarva jANuM huM je e kahe je e ka, ane kare ne bIjaM, jo ema na hoya to hu~ kema kahu~ ke e mAtra darzana rUpa le paNa mahArA sarva jANelA ye to hu~ jUtuM kama boluM ? mATe he rAja Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. n ! prathama sAdhunuM pArakhaM kasyAvinA Adara karavo nahIM. kAraNa ke budi yatiune jiteMzyipaNuM kyAthI hoya? arihaMtanA yatine yatipaNuM vizeSe ho yaja nahIM. tevAreM rAjA bolyo RSinI parIkSA te zI karavI ? meM to su varNanI pereM rUDI rIteM parIkSA karelIja De, to paNa tuM kahe De, ne jo tuma ne saMdeha hoya to valI paNa yathAyogyapaNe ApaNe parIkSA karamu. evAmAM devamAyAyeM karI tihAM koi uttama guru yAcArya ghaNA sAdhunA pa rivAreM vanamAM AvI samosakhA. tihAM avadhUta ane rAjA gayA te vakhata mahAroA janma saphala thayo,ema kahAne rAjAyeM muninA guNa varNavavA mAM mayA. tyAre te avadhUta kahevA lAgyo ke,maNinI pereM parIkSAne vipe udyama karo, paDhI guNa varNavAdika yathAyogyapaNe je karavU ghaTe te karajo. parIkSA te naSTacaryAyeM thAya. tyAre rAjA kahe ke tameM kartuM emaja karIye. have rAjA avadhUtano preyo, parIkSA karavAne arthe avadhUtane lai aMdhArI rAtraM ti hAM gayo evAmAM rAjAyeM eka munine madirA, mAMsa, vezyA bAsakta bAla krIDA karato dekhyo te vakhata rAjAne roSa, mada, iMDiya, saMsAravairAgya, udyega ane vinrama, dharmane viSe ekanAva dharato thayo, teNeM karI tene sarva nAvanuM mizritapaNuM thayu, panI vizeSano jANa rAjA kahe je, he muna ! yA jhuM karo bo? e asamaMjasa karavU tamane ghaTatuM nayI // yataH // ka krIDitaM sUrIzsya, ka viSTA kITakasya ca ||k cAritraM pavitraM te. kvace daM uSTaceSTitaM // 1 // kiM jJAnaM darzanaM kiM vA, kiM cAritraM ca kiM tapaH // kojApaH kA kriyA kA jhIH, kAnIrevaM karoSi kiM // 2 // dhik tvAM dhika tAM ca budi, dhik te veSaM ca dAMnikam // dhik te niHzaMkacittatvaM. ghignavaM viSayAMzca dhik // 3 // atrApi ca paratrApi, navitA navataH kva tu // sthA naM ca tasya uHkhAni, soDhA prauDhAnyaho kathaM // // niHkalaMkasya dharmasya,kalaM kojAvanAnavAn // anaMtaphuHkhapranavaM, hyanaMtaM namitA navaM // 5 // arthaHhe mune ! sUrInu je krIDita te kyA, ane kITakanI je viSThA te kyA ? valI tAruM pavitra evaM je cAritra te kyA? ane thA hamaNAM teM AdarelaM evaM je muzceSTita te kyA ? // 1 // valI he mune ! tArUM jJAna yuM ? tArUMda zaMna yuM ? tAruM cAritra guMDe ? tArUM tapa jhuMDe ? tAro jApa zuMne ? tA rI kriyA zuM ve ? tArI lar3A guM le ? tAro jaya muMDe ? e sarva vicAra kara, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 51 yAtuM kare ? // 2 // tune dhikkAra ho, tathA tArI buddhine paNa dhikkAra ho. tArA dAMnika muninA veSane paNa dhikkAra ho. tArA niHzaMka ci tapaNAne dhikkAra ho, tathA tArA saMsArane ane viSayAne paNa dhikkAra ho // 3 // yA lokamAM ne paralokamAM koi ThekA paNa tAruM duHkhanuMja sthAna be. aho iti zrAzvarye te sthAnakanAM prauDha evAM duHkhane tuM kema sahana karI za kIza // 4 // valI niHkalaMka evA jinadharmane kalaMkanA utpanna karavAthI tuM naMtaDuHkhanI jemAM utpatti be evA saMsAramAM anaMtA java bhramaNa karIza // 5 // je e patitanuM vacana . paNa sarve kAMi ema karatA nayI. eTalA mATheM he tattvanA jAe ! e kukarma bAMma. tuM zuM tattva jANato na thI je kukarma kare be ? ema kahete thake rAjAne sAdhu kahe be. aho rAjA ! tuM tattvajJAnano yajA thaine guM muUne kahe be ? sarve yatiyo emaja kare be, e vastu ainvAne koNa samartha be ? tuM yAgala jAiza to amArAM bIjA yatiyonAM caraNa joza, to tArI mele tuM jANIza. have rAjA vicAre be ema vicArato yA jAya be, to eka sAdhune strIlaMpaTa, ekane cora, eka baheDI, eka kasAipa zuM karato, eka mADhInuM karma karato, evA dekhyA. tevAreM rAjAyeM vicAyuM je e sarve STa be, e sarvane gurune kahIne zIghrapaNe ga bahAra sUkA pAna nI pereM kaDhAvIza ! ema ciMtavato potAne vane zrAvyo. teTalAmAM aMtaH puramAthI guru nikalyA tene rAjAyeM dIga. have rAjAyeM udvegane saMveda dharatAM jevo tene dITho, tevuMja avadhUtane kayuM. tyAre avadhUta bolyo he rAjan ? amA ruM vacana vedanI pereM jutuM na yAya, te mATe e sarvane dhUrta jANIne vizvAsa na karIza. have te rAjA poteM mArgAnusArI ke mATe potAnA cittamAM vicAravA lAgyo ke e saMAvya vacana be evaM saMnaveja nahiM. jyAreM evaM kukarma ka re, tyA sUryathI aMdhakAra kema nAse ? temATe yugAMtane viSe paNa e vAta ba ne nahIM, sAdhu evA hoyaja nahiM. sAkSAt sAdhu paNa lokamAM be. sAdhuM atha vA jutuM sarvane viSe ema na hoya, sarve hINA be ema jANIne nAstA rAkha vIe yukta nahiM . ekavAra mArge sAtha lUMTAlo eTalAmATeM kuM sadAya sAtha lUMTAze ? ema jyAreM hoya, tyAreM to koI mArge cAleja nahiM. eTalA mATe cAritriyA to sadAya pUjya be. ene to koi krama mata yAvI upano be, tethI nindravapaNAno nAva naje be, evo rAjAnA manamAM vicAra upanyo. * Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ b jainakathA ratnakoSa jAga cotho. tyAreM rAjAne pratIti upajAvavA mATe valI vyavadhUta kahe be ke haiM rAjan ! tumane dRSTirAga thAkaro be. kAmI naranI peTheM tuM khoTuM dekhIne paNa rAga DhAMga to nathI, mATeM dRSTirAgIne dharma na hoya dharma to tattvano nirNaya kare. ti hAM rahe. rAjA kahe meM nirNaya kasyoja be. sarvajJanuM vacana satyaja be, te sarvajheM kayuM be je gurupaNAno nAva temAM saMdeha na rAkhavo. sAdhune tuM jUTho kare be, temATe tuM miyyAdRSTi bo, tethI tahArI sATeM bolavu yukta nathI. evA rAjA nAM vacana sAMjalI kapaTanuM ghara te avadhUta potAnA prayAsamAM niSphalatAne pAmyoM, tethI te dhUrta vilakho thayo thako tihAMthI navI gayo. rAjAyeM tene mithyA va jApharI pATI te dhUrttanI khabara paNa lodhI nahIM, dhUrta paNa jato rahyo. anya divaseM rAtrine viSe rAjA, pradhAna yAdeM deine sarva sanAnA lokone koka divya puruSa svapnamadhye yAvIne kahevA lAgyo ke yA nagara madhye ke vAreM paNa na thayo hoya evo khAkaro krodhavaMta yamanI krIDAnA khAkAra jevo sarpano upava yaze, temATeM nagarane dehare dedIpyamAna nAganI mUrtinI yAdara sahita pUjA karo, to upava Tale, jema vyAdhine auSadhano upAya naM, tema eno eka eja upAya be. bIjo koi upAya upava TalavAno nathI. valI prAtaHkAleM koi nimittiyo rAjasanAyeM yAvI, temaja divyapuruSa nA svapnanI peTheMja kaheto havo. svapna tathA nimittiyAnI vAta ekaja ma lI, je varatanI ve nizAnI malI, te vAta niHsaMdeha thai evaM samajIne sarva koI te nAgarAjAnI pUjA aneka prakAreM vizeSa karI karatAM havA. maravAno jaya kone na hoya ? samakitavaMta rAjAne sarva prajAyeM nAganI pUjA karavA kayuM, paNa rAjIyeM te mAnyuM nahiM. pUjAne viSe mana sthApyuM nahIM. zuddhabuddhi thI rAjAyeM vicAra ke, je kAM thavAnuM be te sarva karmAdhIna be, te zubhAzuna jogaveja bUTe, mATeM ihaloka sukhanI vAMbAyeM koNa potAnA dharmane malIna kare ? ema vicArI nirbhayapaNuM kayuM. evAmAM rAjAnA gharamAM khAkarA bI hAmA sarpa yAvyA. te kalikAlane viSe khala jevA phUMphADA mAratA, phaNA Topa karatA, lokane jaya pamADatA, vikarAla mukhavAlA jANe pRthvIneja phADa ze ke zuM ? evA sappoM rAjAnA aMtaHpuramAM paNa peThA. sene dekhIne rAjaloka saghato trAsa pAmato davo, tevAreM sarvaloka klezanuM ThekANuM jANIne nAgaM asi bIjA gharamA gayIM, tihAM paNa temaja jema jIvane karma pAula thA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 53 vI lAge, te sarpa khAvI temanI pAula lAgA. tevAreM sarva pradhAnAdikeM malI sthAna sanAyeM khAvI rAjAne kahyuM ke he rAjan ! tameM mAhyA bo, mA TeM tamAre kadAgraha karavo ghaTe nahiM. dhikkAra paDo tamArA kadAgrahane paMki tane zyo kadAgraha karavo ? jo nahiM mAno, to potAnAja poteM zatru tha ne kadAgraha raMjyo kahevAze, tethI thoDA mATeM ghaNo anartha thA. eTalA mATeM kleza zAMtine zuM hamayAM praNa nAganI pUjA karatA nathI ? paDhI jema vaidya vinA vyAdhi vadhe tenI zI gati thAya ? ityAdika maMtrIyeM ghaNuM kayuM, to paNa rAjA dRDha thako nAganI pUjA na karato havo. tyAaiM krodhavaMta thayo thako te nAga svapna madhye yAvI, rAjAne kahevA lAgyo ke re re mUrkhA ! tuM mu vagaNe be, paNa teM mAruM parAkrama dItuM nayI! huM rUTho thako sAkSAt yama sarakho buM, ne vo thako kalpavRkSa sarakho buM, te mATeM tuM mukane pUja. sa kitano kadAgraha in anvayavyatirekeM karI je bate te tuM ne je te te tuM, te karI pragaTa phala pratyeM joto thako paNa tuM mahArI pU jA karato nathI. samaketarUpa kadAyateM karI grayuM ve hRdaya jenuM evA he rAjA ! yAja prAtaHkAleM naThIne potAnI meleM prajAteM mahArI pUjA tuM ja rUra karaje, jo tuM nahiM kara, to tumane, tArI jAryAne ane tArA putrane ya mane ghera mokalIza. ema sAkSAt nAgeM kayuM to paNa samakitanA dUSaNane naye rAjA te nAgapratyeM pUjato na havo. tyAre te kAla jevo nAga yAvI ne rAjAnA putrane maMsato havo, teja velAyeM te rAjaputrane - mUrchA yAvI, tethI bhUmikAyeM paDhyo, to paNa rAjA pUjA na karato havo, paDhI rAjAno pariNA ma phasyo nahIM, tyAre te nAga, paTarANIne paNa masyo, te paNaM putranIja dazA pAmI. ema bIjA ve putra tathA ve rANIne paNa masyo tethI tenI paNa e ja dazA thai, to paNa rAjA. lagAre na cavyo ! tyAre maMtra, taMtra, yauSadhi pra mukha upacAra karA, te sarve niSphala thayA. rAjAdika sarvane ghaNo zoka yato vo have cuM thaze ? zuM karadhuM ? ema vikalpa kare be, evAmAM ka smAt jAlIyeM koika devatAyeMja mokavyo hoya nahiM ? evo sarva gAruDI mAM sara eka gAruDI tihAM zrAvyo. te gAruDIne dekhavA mAtrathIja jo paNa jIvavAnI yAzA sarvane gai be, to paNa sarve mudita yatA te gAruDI ne ghaNI yAgatA svAgatA karI yAdaramAna karatA havA. te gAruDI kahe Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. vA lAgyo ke he pRthvInAtha ! e sarpanuM viSa ghaNuM viSama be, asAdhyanI pereM be, to paNa huM mArI zaktiyeM karIne koika upAye karI utArIza. ema kahIne eka kanyAnA hAthamAM tanuM pAtra sthApIne maMtrita kara, paDhI te khaM ta jevA gAruDIyeM maMtrIne DhAMTyA, tevAmAM to te devatA tihAM ka nyAnA zarIramAM utarato havo. tevAreM te gAruDI devapratyeM kaheto havo ke he phaNipati ! tuM prasanna yaine yA duHkha . pAmatA sarvane mUkI vyApa. te vAta sAMjalIne kanyAnA dilamAMthI te deva bolyo ke e rAjA niraMtara kadAgrahI be, ghane mane to jANatoja nathI mATeM duM tene nahi mUkuM, mune ghaNo enI upara ropa ve sAhAmuM e rAjAne paNa jayAnaka paNe huM mazIza kAraNake devatA nA ropa viSama hoya te sAMgalI gAruDI kahe je eTaluM kahyAthI roSanuM phala tha yuM. have prasanna thA . mahoTAnA krodha, praNAma karavAthI utarI jAya. jo grA galo name, to mahAn puruSa ropa natArI nAkheM, mATeM tuM kahIza te karAvaguM. te sAMjalI nAgadeva bolyo he gAruDI mune ! zrAkhuM jagata mAne be, paNa sUkA kASTha nI pereM yA rAjA to namatoja nathI. eTalA mATeM mukane enI upara krodhAni ghaNo be. te kema zame ? zatru sarakhAne paNa mUke be to namyAneja kema jIva tAna mUke ? eTalA mATeM tuM muUne kahIza mAM, huM nahIM mUkuM, jo name, toja mUkuM. maMtravAdI kahe ne he rAjana! tuM ene nama, eTale huM ene kahI e anartha thaka nemUkA, bIjA sarva upAyeM sayuM. jo tuM pratyana name to manathIja nama, eTale tAro niyama paNa na jAMge. jIvane puNya pApanuM hetu eka manaja be. va jItane viSe devAniyogAdika yAgAra paNa kahyAM be, mATe temAM dopa thoDA ne guNa ghaNA be. joya paNa kyAMhi dvAra vinA na hoya mahoTA kAryane a rthe eka aMzamAtra doSa yAdarIyeM to vratajaMga na thAya. tAva yAtryAnA prathama divaseM yannano tyAga karavo te guNakArI be mATe yahIM lAMghaNo thI utpanna thayuM je kuzapaNuM te pathyAdikathI Tale ne mATe yAhI kadAci tU dUSaNa lAge to tuM prAyazcitta leje. he rAjana! yatidharmane viSe utsa ne apavAda, e ve dharma kahyA be. to zrAvakane kema nahiM kahyA hoya ? eTalAmATe tuM ekAMta tANe be te khoDhuM kare be. tumane ekAMta tArAvaM ghaMTe na hiM. dharma to syAdvAda kharo be. ane syAdvAdI to ekAMta te mithyA be. mATe he rAjan ! kadAgraha bAMmIne tuM nAga rAjAne page lAga, tAharAM valana strI putro Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 55 ne jIvADa. nahiMtara e sarvanI hiMsA thaze. kayo buddhimAn potAnuM hita na sAdhe! e pramANe arhatamatane jANanAro bane maMtravAdIyeM sayuktika gAru DInAM vacanathI utpanna thayu je jJAna jene evo ane sattvaguNa tathA gauraveM karI gaura ne kAMti jenI evo jinamatano jANa rAjA kaheto havo ke he gA ruDI! AtArUM kahe sarva kAyara manavAlAne mAnavAyogya , mane tuMe vAta kahIzaja mAM. dharmane viSedhIra thayelo evo je DhuM te jo mahArAM prANa jAtAM hoto,jaleM jAu, paNa DhuMene nahiM namuM. kAraNa ke alpa aticArathakI paNa dharma nusArapaNuM jAya je.jema pagamadhye kaMTo vAgavAthI prANI khoDo thAtI nathI suM? temATe je dUSaNa lagADIne prAyazcitta levaM, tethI dUSaNa na lagADavu e jarUDaM !jo utsarga mArgane viSe zakti na hoya to apavAda yAdaravo,paNa sa marthane apavAda mArga sevavo ghaTato nathI. valI tuM syAhAda kahe je te parame zvareM kAM pApakAryane viSe syAhAda kahyo nathI. syAhAda te guMDe ? ane kAMta mArga . te syAhAdIne karavA yogya ,ane saMsAra saMbaMdhi putranAryAdi kane to anaMtIvAra DhuM pAmI Avyo buM, paNa dharma kyAhiM na pAmyo. tethI te putrAdikane mATe dharmane nahIM uhavaM, dharma nahiM bAMsu. strIputrAdika sarva va stuthakI paNa prANa vannana je. teno paNa naseM vinAza thA, paraMtu aMgIkAra kasyo je dharma, tene alpamAtra paNa DhuM nahiM khaMDaM, eTalA mATeM he gAruDI ! jo tuUmAM bIjI ko zakti hoya, to jIvADa. nahiM tara tuM tAre mArge zIghra cAlyo jA. jAjI prArthanA karavI te paNa vRthA . jemATeM jIvaq te AyuH karmane AdhIna ve. AyuSya truTe, jIvADavAno prayAsa niSphala le. evaM rA jAnuM bolavU sAMjalI gAruDI kopyo thako kahe ke he rAjan ! tumane ghi kAra je. tuM kadAyaheM grasta bato mahArI avagaNanA kare . to je prANI hi tane ahita karI mAne , te kurbuddhi jANavo. tenuM kalyANa na thAya. jema rogiyo puruSa nalA vaidyanuM vacana na mAne, to teno roga kema jAya ? tuM kadAyaharUpa je viSa, tapa je vRda tenAM phalane hamaNAMja nogavIza. he nAga deva! tAhare vA hoya te tuM kara, huM have jAvaM .ema kahIne maMtravAdI gAruDI ugyo, tevAreM sUrya paNa nadaya pAmyo, te jAgIya vijayarAjAnA sattvanuM atizayapaNuM jovAneja ugyo hoya nahIM ? tevAreM valI sarpa,lUTA mUkyA pANI nA pUranI pereM atyaMta dUrathI mahoTA vegeM karI koMdhe jarANo thako rAjAnu Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. sattva jovAne kAjeM rAjAne kaheto havo ke he adhama! tuM niHzaMkacitteM nanma tanI peThe sarvane tRNa samAna gaNe ne paNa nathI jANato je devatAnI zakti atyaMta du:saha ! je mUrkha hoya te niryAta kasyA vinA tathA avalo savalo pheravyA vinA ThekANe Ave nahIM. mATeM hu~ tAhArA mUDhapaNAnuM phala hamaNAja tumane dekhADaM buM, te tuM joje. ema kahetAMja rAjAne sarva aMgeM sarpa viMTANA ne nirdaya thA maMka devA lAgyA. te maMkatharka rAjAne kAlajvaranI pereM sarva prakAre sarva zarIreM AkarI vedanA pragaTa thai. sarva aMga saDIsaDIne trUTIpaDavA lAgAM,jApIyeM koI burIyeM karI bedatoja hoya nahiM ? paDhI hA hA AuSTanI ceSTA jUna! emakato thako sarpanomaMsathImuHkha thayuM tethI rAjAbAkarI cIza pADavA lAgyo. te sAMjalIne keTalAeka kahe De ke rAjAne mULa AvI be. pIDAmAM paNa yAkarI pIDA pAmyo , suHkhamAM paNa karUM duHkha thayuM , bIhAmaNAmAM bIhAmaNo evo rAjA thayo de. koI sAmuM paNa joina zake, te avasthAnI vedanAyeM karI rAjAyeM pUrvanavane viSe kevAreM narakanI veda nA anunv| haze, te vismRta tha gayelI hamaNAM pAlI jANI hoya nahi. evI nAvanAyeM rAjA jeTale ciMtave ne teTale traNa rANI traNa putranI mRtyu avasthA sevakane mukheM sAMjalI, tevAre jema dAjyA upara kAra mUke, tema thayu. have te vakhata je rAjAne vedanA je, te je jogave, teja jANe athavA jhAnI jANe! evI upamArahita kuHkhanI avasthAyeM karI rAjA vedanA joga ve je. evAmAM valI te mastaka dhUNAvato hRdayamAM namrapaNuM, dInapaNuM pragaTa kara to rAjA upara dayA ANato evogAruDIyAvI kaheto havo ke hajI paNa tameM tamArAyAtmAnu hita vicArI nAgarAjAne namo, ke jethI tamArUM tathA tamArA kuTuMbanuM muHkha Tale, e vinA bIjo koI upAya nathI! te sAMnalIne yadyapi phuHkharUpa vAyare to kaMpita De tathApi vratane viSe merunI pereM akaMpita ke evA te rAjAyeM pUrvanI pareM uttara yApyo ke satpuruSanIvANI phare nahI. valIte gAruDI pratye kaheto havo ke he gAruDI! evAta tuM sarva prakAre mumane kahIza mAM, paNa eka vAta hu~ pUDaM buM,mATeM jo teno marma jANato ho to tuM kahe ke, e atyaMta pIDA mahArAthI sahevAtI nathI, eTalA mATeM mahAraM AyuSya keTaluM ne ? tathA bIrju e sarpa mArI peleM bIjA koine karaDe to, te keTalo kAla jIve ? tyAreM gAruDI kahyu ke ba mahinA pIDA jogavIne mare mATe tuM teTa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 57 lA kAla kema suHkha jogavIza? te kahe. tuM te zAmATe chaHsva jogave ? have atulya sattvano dhaNI rAjA nirvikalpa thako kaheto havo jo paNa hu~ phUlanI pereM uHkha sahana karavA asamartha DaM, to paNa dharmane hetuyeM hu~ ma hAruSinI pereM juHkha jogabuM bu. mATeM SaTmAsa to guM ? paNa u yuga paryaMta kAM e phuHkha rahetuM nathI ? sukha te dharmahetuyeM avazya guNa jaNIja thaze. jo dharma khaMmyo hoya to anaMtA nava nava navAMkuHkha jogavavAM paDe, to tethI kAMza guNa thAya nahIM. ane kurava je je, te puSkRta je pApa tenAthI thAya , temATe pApanA daya thaeja uHkhano kya thAya ne sukRtathakI sukha thAya, mATeM te sukata karavAne viSe koNa dRDha pariNAma na dhare ? evaM rAjA bole , tevAmAMja tihAM paMca divya prakaTa thayAM. 1 vastranI vRSTi, 2 phulanI vRSTi, 3 suvarNanI vRSTi, 4 devauMni thavA lAgyAM. 5 AkAze rahyo devatA ahosattvagrahosattva evI vANI bolavA lAgyo, jema zrIarihaMtane dAna detAM paMcadivya pragaTa thAya, tema ihAM paNa paMcadivya pragaTa thayAM. e sarva dRDha dharmano mahimA jANavo. rAjAnA zarIrane viSe zAtA thai kAMi paNa vedanA rahI nahiM. rAjAyeM potAnA mukha bAgala dedIpyamAna evo devatA bolato thako dITho, tevAmAM strIyone tathA putronA zarIreM zAtA thara, te de khIne rAjAnA sevakoyeM AvI rAjAne vadhAmaNI dIdhI mukheM mAMgalika bo latA havA. devatA rAjAnI stuti karato kahe , ke he naradeva ! jagatamA tAro ciraMjaya thA. sattvane viSe ziromaNi eka tuMja Do, temATeM tuMne dhanya De. tuM zlAghanIyamAMzlAghanIya, tuM mAnanIyamA mAnanIya bo. jagatane vipe tAharA sarakho anya koja nathI. he jagatpate ! mahA videha detramA zakeMDa nI bAgala paramezvareM dharmane viSe tArI dRDhatA varNavI. te sAMjalI iMtahA rI prazaMsA karI, te duM adhamathako na mAnato havo, tethI tumane calAvavA Avyo. meM devamAyAyeM karI sarvadA zIlavaMta sAdhune uzIliyA karI dekhA jyA, paNa aDhIhIpathI bAhiranA samujema sthira le tema meM tAhArA aMtaH karaNane viSe ane bAhyane viSe dharmamA sthirapaNuM dIkheM, tathA sAdikanA je meM upazvo kasyA, te paNa tumane dharmathI calAvavA mATeM kasyA. valI va gunAcaraNa vAlA muniyo dekhADyA, tethI koi paNa puruSanAM citta alpa mAtra paNa vikAra pAmyAvinA rahe nahIM. paNa dhanya . tuUne je tuM dona Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E jainakathA ratnakopa nAga cotho. pAmyo nahIM. valI strI tathA putrane paNa teM dharmane arthe tRNa tulya gaNyAM.bI jo koI hoya to strI putrane arthe mAThAM karma AcaraNa kare, paNa teM tAha rA vratane viSe kiMcinmAtra paNa aticAra lagAjyo nahIM. mATeM dhanya ne ta hArA pariNAmane ! tathA valI meM tumane vajAni sarakhI vedanA karI te vedanA to tuMja sahe, bIjaM koNa sahana kare ? he rAjan ! hu~ tumane calAvI zakyo nahIM, to bIjo koNa tumane calAvI zakavA samartha thAya ? meM mAtuM kayuM. hu~ mAhA uzceSTita amarSe karI nasyo . tuM amarSa rahita bo. je mahoTA puruSoM ne, te sarva sahana kare , temane avaguNa te sAhAmA guNarUpa thAya be, mATe he rAjan ! huM tAro aparAdhI . have mujhane kiMkara jANIne kAM zka kArya kahe, je hu~ tatkAla AjJAkArI thako karUM. rAjA bolyo jethakI sarva vAMnitArtha siha thAya, evo kalpavRda sarakho je jainadharma, te mahArA hRdayane viSe atyaMta sthirapaNe rahyo , tene mUkIne guM mANU? tathA e upara bIjI vastu zI ne ? jeM tameM mujhane pazo ? mA TeM jo tameM mukhathI bolyA bo, to DhuM kaTuM buM te mane Apo. tevAre teNeM ka jhuM ke jhuM thA ? tene re rAjAyeM kahyu ke tamo mithyAtvane bAMjhIne samakita ne bAdaro jethakI tamAruM devatApapuM sArthaka thAya ! e mA{ je. te devatA, rAjAnuM evaM vacana sAMjalI samakita aMgIkAra karI, harSa dharato rAjAne pa ge lAgI, AjhA mAgI potAne sthAnakeM gayo. e rIteM vijaya rAjA samaki tane vipe dRDha thayo thako ghaNA kAlaparyaMta rAjya jogavato havo. have eka divasa rAjA evaM ciMtave je je dhikkAra che muUna ke jemAtrai hu~ yAjasudhI pAMgalAnI peThe cAritra levAne ujamAla thato nathI. to tevinA mane moda kyAthI mala? tathApi zradA je samaketanI zuddhi te jo karUM, to mujhane tethI cAritra sulana thAya, ane e samyagdarzanathI mujhane kevala darzanano saMnava thAya, temATeM ujamAla thazne samyagadarzanane ArAdhuM ! evaM dhyAyIne rAjA ujamAla thako deva, guru, dharmanA dhyAnane viSe eka dhyA na, eka tAna, ekAgracitta thayo thako samaketarnu nUSaNa je tIrthasevA te ka ravAnA hetuyeM rAjA potAnA jyeSTha putrane rAjapATeM sthApIne zrIsikSAcala jInI yAtrA karavAne arthe jato havo, gaDha jItavAne arthe jema ko nika le tema moha vairInA gaDhane jItavAnI rakhA karato evo rAjA motidi Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. yUe netra lokane viSe utkRSTa tIrtha je zrI siddhAcalajI jeno anaMta ma himA be, je nitya be, teno sarvAMgeM karIne jema vidhi kahyo be, tevA vidhi sahita sarva zarIranI samarthAiyeM karIne te tIrthasevA karato trikAla paramezvaranI pUjA karato, caityanI AzAtanA TAlato, potAnA janmane saphala karato havo. have vijaya rAjA anyadA saMdhyA samayeM susthira zrAtmAyeM paramezvaranI mho| pUjA karIne adbhuta evI samyagdarzana nAme jAvanA jAvato havo. ho paramezvara ! tameM sukheM sadhAya evo bodhidharma kahyo. jenA balayakI tapa, dAna, kriyAdi kaSTakasyAvinA paNa saMsArano pAra pAmIyeM, tihAM sarva doSa rahita paramAtmA deva, sarva zrAcAravaMta evA guru, sarvajJa nApita dharma, e jainamata uparAMta koI anya dharma ne nahiM. e vyavahArathI deva, guru tathA dharma jANavo. evI rIteM vijaya rAjA jAvanA jAvato yAtmasvarUpanuM ciMtavana karato paramAtmapaNuM dhyAvavuM, je e yAtmAja zuddha deva be ne parama thA cAravaMta je jAvAtmA teja guru be. tathA yAtmAnA zuddha pariNAmarUpa te nAvadharma jANavo. evI rIteM nizvayathI deva, guru ne dharmanI nAvanA jAvavAnA ekAya vizudhyAneM karIne moha caDhavAnI niHzreNI evI paka zreNiyeM caDhyo. aho ! jIvanI zakti kevI be ? jUna ke te velA etihAM rAtri be, to paNa rAjAne aMdhakAranA samUhanA nAzanuM karanAra e vA kevalajJAnarUpa sUryano udaya thayo, je vastu kaSTeM nIpaje, te kaSTa vinA prApta rs. pitA karatAM paNa putra adhika thayo, jemATe gRhastha batAM paNa ke valajJAna pAmyo. eTale koi cAritra lai atyaMta tapa kiyA pramukha kare, to paNa kevalajJAna, kaSTeM pAme. te cAritriyo to gRhasthanA pitA tulya be ne putra gRhasthapaNeja kevalajJAna upanyuM. e moTuM zrAzvarya ? te rAjaRSine de vatAyeM veza khApyo, devatAyeM pUjA karI, utsava kasbo have vijaya rAjaRSi potAnI traNa strI tathA potAno jAi jayarAjA ne ve putra te sarvane prati bodhI zIghra dIkSA levarAvato vo ghaNA kAlasUdhI pRthvIupara vicarI lA kha varSanuM yAyuSya pAlI, potAnA sarva parivAra saMghAteM mocheM pahoto. ya ho ! juna rUDA samakitanuM phala ! // yataH // yArAdhane ca dRDhatA viSaye phala sya, prAptAvapIti vijayasya jayasya coccaiH // zrutvA sudarzana nidarzanamadbhutaM no, navyAH sudarzanavidhau vidhivadyatadhvaM // 1 // nAvArtha:- e samaketanA yA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. rAdhanane viSe dRDhatA ne tenA phalanI prAptine viSe jaya ne vijaya rAjA nuM dRSTAMta kayuM te sAMjalIne he navyajIvo! tameM samaketane viSe vidhisahi ta yatna karo // iti samyaktvaviSaye jayavijaya nRpa kathAnakaM samAptaM // have prathama samyaktvano jAna, cAra gatine viSe saMjJI paMcendriya paryAptA ne thAya, koika anAdi mithyAdRSTi jIva mithyAtva pratyayIyA anaMtApud gala parAvartta saMsAramAM namI parvatanA pASANAnI tathA nadInA pASANa ne nyAyeM anAjogeM nipajAvyuM evaM je yathA pravRttikaraNa pariNAma vizeSa rUpa, teNe karI eka tryAyuHkarma varjita sAta karmanI sthiti palyopamane saMkhyAtame jAgeM nyUna eka koDA koDI sAgaropamanI kare. ihAM jIvane rAga pane pariNAmeM iSka meM karI nIpajAvI evI niviDa ka keza ghA kAlanI graMthi gAMvanIpareM duHkhe nedavA yogya je pUrve kyAre paNa nedI na hatI, e graMthI dezalageM navya paNa yathApravRttikaraNeM karIne anaMtI vAra yAve. e graMthidezane viSe varttato javya grathavA anavya jIva prasaMkhyA to kAla rahe. tyAM rahyo thako vyazruta kAMka kaNA daza pUrva jaNe. yAvat zrI jinatIrthaMkaranI Rddhi dekhavAthakI, svarganA sukhano vyanilApI thako dI kA jene utkRSTo yAvat navamA graiveyakasucI anavyajIva paNa jAya. ihAM kAMika nyUna daza pUrva te mithyAtvIyeM grahmo, mATeMmipyAzruta paNa hoya eTa je jyAMsudhI nava pUrva pUraNa ne dazamA pUrvanI traNa vastuparyaMta no tihAM sudhI sama kitanI najanA jANavI, khane jehane cauda pUrva athavA daza pUrva saM pUrNa zruta hoya tene samakita zruta kahIyeM. tene niyamA samakita hoya. ze pa kAMika nyUna daza pUrvadharAdikane sama kitanI najanA jANavI koikane samaketa hoya ne koikane na hoya // yaktaM kalpanASye // canadasa dasa yanne, niyamA samatta sesa jayaNA iti vacanAt // have te graMthine tIkSNa kuhADAnI dhAranI pareM jIva atyaMta vizuddha dhyavasAyeM nedIne mithyAtvanI sthitine aMtara muhUrtta udaya kathakI upara yatikramIne pUrva karaNa ne nivRtti karaNa lakSaNa vidyu6 janita je sAmarthya teNe karI aMtarmuhUrta kAlapramANa pradezeM vedavA yogya daliyAne yAvarUpa aMtara kara kare . have etraNa kAnoM anukrama kahe be. te kalpa nASyamAM kayuM be // jA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 61 gaMvitA paDhama,gaMThI sama iji nave bIyaM // aniyahi karaNaM puNa, samatta pura rakaDejIve // 1 // nAvArtha:-jyAM graMthideze Avyo tyAM (paDhamaM ke0) pahelaM yathA pravRttikaraNa kahIyeM tathA graMthine jedavAne zvaka te bIjaM apUrvakara Na jANavU ane (aniyaTTikaraNaMpuNa ke) trIkhaM anivRtti karaNa te va lI (samatta purarakaDe jIve ke0) samaketane Agala kayuM ,jeNeM eTale jejI vane samaketa ikaDaM be, te jANaQ. . have aMtarakaraNa kare thake mithyAtvanI be sthiti thAya : eka to aM tarakaraNathakI pahelI heglI sthiti aMtarmuhUrta pramANanI hoya ane te hathakI uparatI vIjI sthiti jANavI. tenI sthApanA. 00 tihAM prathama sthitine viSe to aMtaramuhUrta kAlapramANe mithyAtvanAM daliyAM vedavAthakI mithyAdRSTija kahIyeM. valI te aMtaramuhUrta kAla gayApalI aMtarakaraNane pa hele samayeMja mithyAtvanAM daliyAM vedavAnA anAvathI jIva aMtaramuhUrta kA lapramANa upazama samakita pAme. palI te auSadhanata upazama samaketanA valeM karI zodhyA mINAlA kodarAnI tuvya mithyAtvadalikanA zurU,avi guru ane agupharUpa traNa puMja kare eTale napazama samaketano kAla paNa pUrNa thAya, tevAreM upazama samakitathI pajyo thako jo zubhapuMjano udaya yAve, to dAyopazama samaketa pAme, ane jo aI vizuddha puMjano udaya thA ve, to trIje mizraguNa gaNe Ave, ane jo azubhapuMjano nadaya Ave to pADo mithyAtve jAya // uktaM ca // kammaggaMthe sudhuvaM, paDhamovasamI kare puM jatiyaM // tabaDi puNa gavara,samme mIsaMmi miLeva // 1 // . nAvArthaH-ka rmagraMthane viSe nizce prathama upazamavAlo traNa puMja kare,tethI paDyo thako dA yopazame athavA mioM athavA mithyAtve jAya, e karmagraMthano mata jANavo. have siddhAMtano mata kahe jeH- koka anAdi mithyAdRSTi tathAvidha sA . magrInA vazathakI apUrva karaNe karIne traNa puMja kare te traNa mAhelA zuddha pudgala vedato thako upazama samakitane aNapAmeja prathama dAyopazama samya gdRSTi thAya tathA anya kozka to yathApravRtti Adika traNa karaNa karIne anukrameM aMtarakaraNe upazama samakita pAme, te jIva traNapuMja to kareja na hI. te upazama samakitathI pajyo thako avazya mithyAtveMja jAya. kalpanA pye kahyu le ke-bAlaMbaNa malahaMtI,jaha saMgaNaM namuMcae iliyA // evaM a Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. kayatipuMjI, miDaviya uvasamie // 1 // nAvArthaH- AlaMbana aNa pA matI evI ilikA jema potAnuM sthAnaka na mUke, tema jeNe traNapuMja kasyA nathI evo jeupazama samaketI jIva te pADo mithyAtve jAya potAnuM sthAnaka mUke nahIM // 1 // prathama samakita pAmethake koka samakita sAtheMja deza virati athavA sarvavirati aMgIkAra kare . te zatakanAmeM pAMcamAM karmagraMthanI vRhat cUrNIne vipe kahyaM // gAthAH-ucasamasammabihi,aMtarakaraNe nijii| ko|| desaviraIpi sapta, kopamattopamatta nApi // sAsAyaNo puNanaki pi sahAti putraya saMkramaNaM kalpanASye naktaM // ___ mithyAtva pudgalanA daliyAM leine samakita dRSTi jIva pravaImAna pari pAme samaketa puMjamAM tathA mizra puMjamAM saMkramAve, ane mizranA pujala la isamaketamA saMkramAve. tathA mithyAdRSTi jIva samaketanA pujala lai mithyA tvamA saMkramAve, paNa mizramAM saMkramAve nahI. mithyAtva kSINa kasA vinA samyagadRSTi niyamA tripuMjI hoya ane mi thyAtva vINe hijI hoya, mizra kI eka puMjI hoya, samaketa mohinI daya thaye thake dAyika samaketI thAya. mINAlA kodarAnI kalpanAyeM sa maketanA pujala zodhelA hoya tene virodhi tailAdika vyatulya evA kutI rthInA saMsargathI kuzAstra sAMjalavArUpa mithyAtveM karIne mizrita thayA tha kA tehija haNane viSe mithyAtvapaNuM thAya, tathA samakitathI paDyothako valI samakita pAme, tevAreM apUrvanI peThe apUrva karaNe traNa puMja karI, a nivRtti karaNe karI,samyaktvanA puMjane viSe jAya. tevAreM pUrva pAmyuM je apU vakaraNa tenoja lAna thAya, tethI ene zI rIte apUrvapaNuM kahIyeM ? evIzaM kAnA nivAraNa mATe kahe , ke apUrvanI pereM apUrva thoDI vAraja pAme. mATeM apUrvaja kahIyeM ema vRkSa puruSo kahe : tathA sikSAMtane mateM to samaketa pAmyAnI peThe jevAreM dezavirati atha vA sarvaviratipaNuM pAme, tevAre paNa yathApravRttikaraNa ane apUrvakaraNa kare, paNa anivRttikaraNa na kare apUrvakaraNano kAla saMpUrNa thaye tenA anaMtara sa mayeMja dezavirati athavA sarvaviratino lAna thAya. dezavirati sarvavirati pA mavA anaMtara aMtarmuhUrna yAvat avazya koka jIva pravardhamAna pariNAme co caDe, tene upara caDavAno niyama nathI tihAM kozka vadhate pariNAmeM va Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 63 dhatoja rahe, ane koieka svanAveMja rahe ane koieka dInapariNAmI thAya. je koi jIva anAnoge jANyA vinA ko kAraNeM pariNAmanI ivatA thakI dezavirati athavA sarvavirati thakI pajyo hoya, te jIva anivRttyA dika karaNa kasyA vinAja pharIne dazavirati sarvavirati paNAne pAme. emaja je samaketI jIva thAnogeM eTale jANIneja mithyAtva pratye gayo, te jaghanyathakI aMtaramuhUrta kAla rahe ane utkRSTo rahe, to ghaNe kAle je pUrva karaNa kahyAM , te karaNa pUrvakaja te samaketanA nAva pratye pAme.e ka mmapayaDInI vRttimAM kahyu le tathA saiddhAMtikane mateM to virAdhita samaketa vAlo athavA samaketa sahita paNe hoya, to paNa koka jIva bahI naraka paryaMta jAya ane karmagraMthane mateM to samaketa sahita jIva vaimAnika vinA anyasthAnakeM upaje nahIM. ema pravacanasArovAranI TIkAmAM kaDeM . tathA karmagraMthikane mateM samaketa pAmIne pharI samaketathI paDelo jIvakarma pra katinI natkRSTI sthiti paNa bAMdhe ane siddhAMtane aniprAyeM to jeNe yaM thineda kasyo hoya te utkRSTI sthitino baMdha kareja nahIM. have te samaketa aupazamika, dAyika, dAyopazamika vedaka ane sA svAdana e pAMca jedeM . tihAM je mithyArUpa darzana mohanIyano upazama na svarUpa te graMthineda kare, te upazamazreNinA AraMjakane vikalpaM hoya. bIjo dAyopazama te samaketapuMja, mizrapuMja ane mithyAtvapuMja, e traNa puMjarUpa darzanamohanIyatuM kyarUpa jANavu te pakazreNi prAraMjakane hoya. trIjA chAyopazamanuM lakSaNa kahe jeH-je nadirelA mithyAtvaMmohanIya tene vipAkodayeM karI jogavI yakasyA tathA aNadirelA mithyAtvane upazamA vyuM te dAyopazama samaketa jANavU. ene viSe zurU mithyAtvapujanA pujalane vipAkodayeM karIne jogave tathA pradezodayeM karIne to azuddhamithyAtva puMjanA pujalane jogave. ane upazamane viSe to sarvathA ko paNa puMjanA pujala veM de jogave nahIM. sarva upazamAvI mUkyA , mATeM e.upazama te apojalika je ane hAyopazama pojalika . e rIteM e ve samaketa, nedapaNuM samajavU. cothA vedaka samaketanuM svarUpa kahe jeH-anaMtAnubaMdhInI cokaDI ane mithyAtvanA trae puMjamAMthI be puMja saMpUrNa kSya kare bate ane samaketa puMja Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nA paNa sarva pujala kSya karatAM mAtra behalA pujala kSya karavAne ujamAla thako caramapujala vedanarUpa kyopazamano halo samaya tene vedaka samaketa kahIyeM. pAMcamA sAsvAdananuM svarUpa kahe :-napazama samaketarnu vamana kara, te sAsvAdana kahIye. upazama samaketathI paDato sAsvAdanane pharase. have e pAMce samaketanI sthitimAnAdika kahe jeH-upazamano kAla aM taramuhUrtano, sAzvAdanano kAla AvalikAno, vedakano kAla eka sama yano, dAyika samaketano tetrIza sAgaropama jAjerA ane dAyopazama sa maketano kAla bAsaTha sAgaropama pramANa jANavo. sAsvAdana ane upazama, ebe samaketa utkRSTa paNe Ave to jIvane pAMca vAra Ave. ane vedaka tathA dAyika e be ekaja vAra Ave tema valI chAyopazama asaMkhyAtIvAra yAve tathA prathama mUkyo tenuM valI graha Na karaIM tene AkarSa kahiye te eka nava AzrayI to zrutasamaketIne ullaSTA eka sahastra pRthaka AkarSa hoya ane dezavira tine ekazo pRthaka AkarSa hoya tathA jaghanyathI to sarvane ekaja AkarSa hoya, sAsvAdana samaketa bIje guNaThANeja hoya tathA namazama samaketa cothA guNavANAthI mAmIne agyAramA guNagANAsudhInA ATha guggaThANe hoya a ne vedaka tathA kyopazama ebe samaketane cothAthI sAtamA sudhInA cAra gu NagaNAM hoya,tathA dAyikane cothAthI caudamAsudhI agyAra guNagANAM hoya. ___ samaketa pAmyA panI utkRSTathI nava pavyopameM zrAvakapaNuM pAme, tathA sarva virati naparAma, dayopazamane asaMkhyAtA sAgaropamanA thAMtarA hoya. __ apratipAti samyagdRSTine devanava athavA manuSyanavane viSe eka zreNi varjitane jeNe zreNi na karI hoya te sAta athavA ATha navamAM mode jAya. tathA dAyika samaketa vAlo trIje naveM athavA cothe naveM athavA tehIja naveM modeM jAya,te samaketa devatA, nArakI ane saMkhyAsaMkhyAtA varSAyuvAlA carama zarIrI manuSyane hoya, tihAM jeNe sAtaprakRti kya kasyAnI pUrveja ghAyu bAM dhyu hoya,te devagati athavA narakagati pratye jazne tihAthI manuSya thA mo deM jAya to trIje naveM sidi pAme,ane kadApi kozye tiryaca manuSyanuM thA yu bAMdhyuM hoya te avazya asaMkhyAtA varSAyu vAlA yugalIyAmAM jai upaje paNa saMkhyAtA varSanA bAukhAvAlAmAM na upaje. par3I te yugaliyA marI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 65 devatA thAya, tihAthI manuSyapaNuM pAmI cothe naveM modeM jAya tathA jeNe AgalA navarnu Ayu na bAMdhyuM hoya, evA abakSAyuvAlA to tehIja nava mAM pakazreNi karI modeM jAya. e eka jIvanI apekSAyeM kahyo. have ghaNA jIvanI apekSAyeM samaketano upayoga jaghanyathakI ane na tkRSTo aMtaramuhUrttakAla ane kyopazama rUpa labdhi to eka jIvanI ape dAyeM jaghanya aMtaramuharta ane natlaSTIlabdhi bAsaTha sAgaropama manuSya naveM adhika jANavI, eTane ve vAra vijayAdi vimAne athavA traNa vAra bAramA devalokeM jAya, tevAra panI samaketathI aNapajyothako modeM jAya ane ghaNA jIvanI apedAyeM to samaketa sarvakAleM pAmIye. have samaketanuM yAMtalaM kahe je. jaghanyathI to koka jIva samaketathIpa Dyo thako vattI darzanAvaraNIya karmanA yopazamathakI pADo aMtaramuhUrtamAM samaketa pAme, to aMtaramuhUrttanuM aMtara paDe, ane utkRSTathI ghaNI AzAta nA vAlo to apujalaparAvarttanuM aAMtaraM nAkhIne panI pharI samaketa pAme,te tIrthakaranI, pravacananI, chAnanI,prAcAryanI, gaNadharanI, mahardikanI eTalA nI yAzAtanAvAlAne anaMto saMsAra thAya. ane ghaNA jIvanI apekSAyeM AMtarAno anAva jANavo. ityAdi AvazyakavRttine vipe kayuM be.. __ athavA samaketanA traNa prakAra , eka kAraka, bIjo rocaka ane trI jo dIpaka. evA traNa neda ne temAMje nalIrIteM kayAnuSThAnanI pravRtti karavI, karAvavI, te kAraka samaketa vizuddha cAritrIyAne hoya tathA vItarAganA dharma upara rucimAtra hoya paNa kriyA anuSThAnanI pravRtti poteM na kare,te ro caka samaketa,zreNika kasmAdikane jANavU. tathA je poteM mithyAtvI batAM pa Na parane jIvAdika padArthane yathArthapaNe dekhADe, te dIpaka samaketa anavya evA aMgAramardakAcAryane dRSTAMteM jANavU. / athavA samaketa aneka prakAreM kahe . tihAMsamaketane viSe ruci rAkhe te ekavidha samaketa,have ve prakAranuM samaketa kahe je. nisarga te svanAvadhI ane upadeza te gurvAdikanA upadezathakI, e be prakAreM. tathA ivyathakI te gurupujalanuM vedana,ane nAvathakI te tattvarucirUpa tathA nizcayathakI te apau jalika ane vyavahArathakI te paujalika ityAdika sarva ve jedeM samaketa jANavU. have traNa nedeM kahe :-upazama, dAyika ane kyopazama, e traNa ne Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. tathA kAraka, rocaka bane dIpaka e traNa nedeM tathA dAyikAdika. traNamA sAsvAdana nelIye tevAreM cAra prakAranuM samaketa thAya tathA te cAranI sAtheM vedaka samaketa joDIye tevAreM pAMca jedeM samaketa thAya. have dazaprakAranI ruci te daza prakAranuM samaketa jANavaM. tenAM nAma kahe . 1 nisargaruci, 2 upadezaruci, 3 AjJAruci, 4 sUtraruci, 5 bIjamaci, 6 anigamaruci, '7 vistAraruci, 8 kiriyAruci, e saMdepa ruci, ane 10 dharmaruci. have enAM svarUpa kahe jeH 1 jIva ajIvAdika navapadArtha te batA ne evI potAnI budhiye karI te nI upara svanAveM ruci dhare, te nisarga samaketa jANavU. eTale jIvAdi padA rtha batA ne abatA jathI evI jAtismaraNarUpa budhyei karI athavA mati zruta jhAnane baleM karIne evaM jANe je zrIvItarAgeM dIlA nAva te emaja be. e raMcamAtra paNa jUtA nathI tenI supara svayameva potAnI meleM cAra pra kAranI sadahaNA karAya te nisargaruci jANavI. 2 jIvAdi padArthane ivya, kSetra, kAla, nAva, e cAra ne karI tathA nAma, sthApanA, ivya, nAva, e cAra nidepe karI sadahe,badmasya tathA bIta rAganA upadeza sAMjalIne tenI napara ruci ravAya, te upadeza ruvi jANavI. 3 rAga, kSepa, moha ajJAnapaNuM jethakI nAza pAmyuM , tenI AjhA upa ra ruci dharAya, te AjhAruci jANavI. AjJA te AcArya saMbaMdhinI jANavI. 4 jIvAdika padArthane paDivato thako mApatuSa jhapinI pereM sUtrane jaNato thako agyAra aMga tathA aMgabAhya sUtrane avagAhave karI samaketa pratye pamAya, te sUtraruci jANavI. __5 samaketa pAmavAne mATe pANIne vipe jema telano biMDa pasare,tema raha sya grahaNa karavAne artha zAkyano nakta kapaTa sAdhunUta goviMda vAcakanI pereM eka pada lIdhAthI aneka padano prasAra thAya guNa vadhe,te bIjaruci jANavI. ___6 jIvAdika eka padanI ruciyeM karI jIvAdikanA aneka padane viSe rucivaMta thAya te anigamaruci jANavI. ___7 agIyAra aMga tathA payannAdika, dRSTivAdAdika prakIrNaka te payannA uttarAdhyana pramukha. ityAdikane zrutajhAne karIne jeNe sarva ivyanA samasta Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 67 nAvane sarva pramANe karIne jANyA , sAtanaya pramukhano vidhi jANyo , te vistAraruci jANavI. ___darzana zAna cAritrane viSe, tapa tathA vinayane viSe, samiti guptine viSe, ema samasta kriyAne viSe nAvathI ruci rakhAya,te kiyAruci jANavI. ___ ejeNe karI kudRSTi pAkhaMmInI kudRSTi grahaNa karAya nahiM, te saMdeparuci. 10 AgamanA jANapaNAyeM karI bIjA-zeSa padArtha je sAMkhyA dikanAM pravacana zAstra, tene viSe cilAyati putranI pereM ananigrahIta ,anigrahIta nathI valI astikAyadharma, zrutadharma,cAritradharmane viSeja vItarAganA vacana pra mANeja saddahaNA kare, te samaketaruci jANavI. e samaketanuM svarUpa kahyu. have e paramarahasyanUta samaketa le tene vipe zaMkAdika pAMca aticAra naM mavA, te kahevA mATeM bahI gAthA kahe . // saMkA kaMkha viginA, pasaMsa taha saMyavo kuliMgI su||smmttss zyAre, paDikkame desiyaM savaM // 6 // arthaH-prathama (saMkA ke0) saMdeha te ve prakArano , eka sarvathakI saM deha ane bIjo dezathakI saMdeha. tihAM sarvathI saMdeha te guM? to ke dharma ke ke nathI? athavA jainadharma satya le ke asatya ke ? ityAdi sArvavipayi ka zaMkA jANavI. ane dezaviSayika zaMkA, te ekeka vastunA dharmagocara,te jema jIva to De paraMtu te sarvagata De ke asarvagata De ? athavA pRthvI Adi kane viSe jIvapaNuM kema ghaTe? tathA nigodAdika kema ghaTe ? tathA hamaNAM ne kAleM cAritriyAne viSe cAritra ne kiMvA nathI ? ityAdika be prakAranI je zaMkA te zrIvItarAgokta je tattva,tene viSe apratIti asadahaNArUpa samakita ne dUSaNa pamADe le. ihAM keTalAeka hetugamyanAva je. jema ke vanaspatiyAdi kane viSe sajIvapaNAnA prayoga kahe . vanaspati sacetanavaMta le jalAdika AhAreM vRddhi pAme je AhAra vinA sUkAi jatI dekhAya , manuSyAdikanI pereM caya apacayane pAme . tenuM dRSTAMta zrIAcArAMgasUtramA kayuM . te jema keH- manuSyano paNa utpatti dharma , ane vanaspatino paNa natpattidharma . manuSyanA zarIrano vRddhi pAmavAno svanAvaDe, tema eno paNa ,manuSyanuM za rIra sacetana , tema enuM paNa zarIra sacetana , tathA manuSyanA zarIrane meM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ c jainakathA ratnakoSa nAga cotho. davAthI temA rahelA hastAdika kumalAya , tema vanaspatinAM paNa zAkhA dika vedavAthI te paNa kumalAi ja sUkA jAya , manuSyanuM zarIra anna pAnAdika thAhAra lIye , tema vanaspatinuM zarIra paNa udakAdika AhAra lIye . tathA manuSyanuM zarIra anitya azAzvata , uskRSTuM traNa patyopa mAyu jogavyA panI avazya nAza pAme , tema vanaspatinuM zarIra paNa tha nitya azAzvatuM . tathA manuSyatuM zarIra zTa AhAreM vRddhi pAme ane a niSTa AhAreM hAni pAme , tema vanaspati, zarIra paNa thAya ne tathA ma nuSyanA zarIreM rogotpatti pAMmurapaNuM pAmavAno svanAva hoya , teNeM karI vividha pariNAma naje . tema vanaspatinuM zarIra paNa vividha roganA vazatha kI vividhapariNAmane naje ,temATe vanaspatimA sacetanAdinAva hetugamya . valI yatine cAritrano paNa to jAva le. jemATeM duppasaha AcAryasudhI cAritra ne, jagavatyAdikasUtrane viSa kahyu , ke AjJA sahitane cAritra ho ya ane AjJA rahitane cAritra na hoya mATeM vyAmoha na karavo. tathA nigodAdika saMbaMdhi keTalAeka nAva kevanigamya , kahyu le ke lo kamAM asaMkhyAtA golA be, te ekeka gotAmAM asaMkhyAtI nigoda , valI eka nigodane viSe anaMtA jIva ,ko paNa kAleM kevalI jagavAnaneM koI pUDe, to eka nigodamAM jeTalA jIva je teno anaMtamo nAga modaM gayo ne, evaM kevalI kahe, mATe hAM hetudRSTAMtAdika nathI. AjhAyeM grahavA yogya padArtha De te AdAyeMja grahaNa karavA. zrIjinanagaNi kSamAzramaNa paNa kahe , ke kihAMeka matine purvalapa Ne jo tathAvidha AcAryano viraha hoya, athavA jhAnAvaraNIya karmanA uda yathI jihAM hetu udAharaNa na pAme, vAraMvAra pUche thake pratibodha na pAme,to paNa jANe je zrIsarvajhano mata kharo . tathA temaja buhiyeM karI ciMta je paramANurUpa parane anugraha karavAne tatpara, jagatane vipe pradhAna, rAga zeSa mohane jItanArA evA je jinezvara te anyathAvAdI naja hoya satyanApIja hoya. mATe zrIjinezvaranA vacanamAM zaMkA na karavI. hAM zaMkAne vipe dRSTAMta kahe jeH- koka ve puruSaM ghaNA kAlasudhI si 6 puruSanI sevA kIdhI, tyAreM teNeM prasanna thazne, bannenI koTamA ekekI maMtrAdhiSTita kaMthA nAkhIne kahyu ke, mAsasudhI niraMtara rAtridivasa te kaM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 6 mAMjarAkhavI, paDhI kADhIne jevAreM khaMkherazo, tyAreM pAMcoM sonaiyA paDaze, te mATe e kaMthA kaMThamAMja rAkhajo, kADhazo mAM. paDhI temAMthI eka jaNe to lokanI zaMkAyeM kAr3hI nAkhI ne bIjAyeM paherI rAkhI, te sukhiyo tha yo ne jeNeM kADhI nAkhI te duHkhiyo thayo. mATe zaMkA na karavI // ve bIja kAMdA nAmeM aticAra kahe be. anyadarzanIno kumAdika gu e lezamAtra dekhIne, tenA darzananI abhilASA vAMbA kare, te yAkAMdA kahi yeM. te paNa eka sarvayakI kAMdA khane bIjI dezathakI AkAMkSA be. temAM sarva pAkhaMmInA dharmanI vAMbA. te sarvathakI yAkAMkSA jANavI khane dezathakI kAMdA te saugatAdika koi ekaja darzananI vAMDA rUpa jANavI. jema ke saugata nirUpa dharmaupadezyo be, je dharmane vipe kaSTha nathI, nahAvaM. khAvaM, vastra paheranuM, sukumAla zayyAyeM sUtuM, ityAdi sukha jogavavAM ele karI dharma mAne // yadAha // mRddI zayyA prAtaruvAya dugdhaM, peyaM madhye pAnaM parAhne // zAkhaMmaM zarkarA cArdharAtrau, mokSazcAMte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // nAvArtha:- zratisukumAla zayyAmAM sUi rahenuM, prajAteM uThI kaDheluM dUdha pItuM, madhyAnheM paMcAmRta jojana karavAM, pAule pahAre zakhanuM khA buM, ardharAtreM sAkara pramukha khAvAM, ema karavAyI marAne aMteM moha pAme. ema zAkyasiMha, dharma kahe be. temaja pArivrAjaka tApasa jautavAdika brAhma gAdika je be, te paNa nhAvuM, dhotuM, svaccha rahetuM, saMsAranA viSaya jogavavA pramukheM karI paralokane viSe iti sukhasAyeM joDAya, ebI rItano dharma sA dhavA udyama karAve be. valI jema uMcI tathA nIcI bhUmInuM kSetra hoya, tevuMja bIja tathA tevoja kheDa karanAro paNa tene maje. ptth| tenuM phalato te bhUmi, bIja, karSaka vagere jevAM hoya, tevuM prApta yAya. tema mugdhabuddhivAlA jIvo nIca uMca sarvadarzana prArAdhana kare be to tene pUrvokta kSetrAdika vagerenI peTheM thAya be. mATevA paNa paramArthathI rAkhavI.ema jagavatpraNIta zrAgama tenI anAsthA pratItirUpa je samaketane dUSaNa lagADe be. te upara ekadRSTAMta kahe :aise dhArAdhi evaM nAmeM brAhmaNa gotradevIno yArAdhaka hato, te valI cAmuMmAno pranAva sAMjalIne cAmuMmAdevIne yArAdhato havo, ekadA te brAhma nadInA pUramAMhe taNAlo, tevAreM bolyo ke he cAmuMmAdevi ! mukane rAkha, rAkha. valI he gotradevi ! muUne rAkha, rAkha. ema veDuMnAM nAma pokAratAM banne Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. devIyo AvI ane betu devIya mAMdomAMhe IrSyA pANI tethI temAM eke paNa te brAhmaNane kADhyo nahI, tethI te pANImAM mubI mUvo. mATe navanavA dharma upara vAMbA na karavI.e bIjo aticAra. have trIjo vitigijA nAmA aticAra kahe . tapasyA karavI, taDake besavU,mahAkaSTa karavU, ityAdika dharmakAryane viSe je phalano saMdeha karavo,ma namAM evaM jANe je A dharmakArya karuM buM, enuM phala bAgala thAze ke nahIM thAya ? te vinigilA, te eka saphala ane bIjI niHphala e ve dekhAya je. jema kRSikaranArane saphala ane niSphalatA dekhAya ne ? tihAM evaM ciMtave ke zrIjinadharmane vipe mahoTA kaSTakriyA anuSThAnAdi ka kveza , velunA kavalanI pereM svAda rahita , valI te dharma Agala pha la thApaze ke nahi Ape ? calI te mUrkha evaM vicAre ke sAdhudharma tathA zrAvakadharmane nalI rIteM ArAdhana karIne mahoTA tapasvIyo je aMta ava sthAyeM anazana karI paMmita maraNeM aMtasamaye saMketa karIne kAladharma pAmyA te jo devatA thayA hoya to ihAM AvI ApaNane potApaNuM kema devADa tA nathI? je ameM dharmane prajAve devarUpeM thayA yeM ? mATe tapasyA karavI, te klezamAtraja phala pAme. evI saMnAvanA karIyeM baiyeM. evIrItanA vikalpo te mUrkha kasyA kare, paNa te tattvapratye jANe nahiM. je jalIrIteM dharmanA A rAdhaka jIva paranaveM devatA thAya. te tihAM vimAnamAM devAMganAdika ane divyamahardikanA tAneM karI pUrvanava saMbaMdhanA je saMbaMdhI hoya. tene kyAre paNa saMnAre nahiM. kadApi smaraNa paNa kare je hamaNAMja DhuM mahArA pUrvanava nA saMbaMdhIyone jai majhuM ane temane mahAruM devapaNuM dekhADaM! evaM ciMtava to thako paNa devatAsaMbaMdhi joganI dine vipe AsaktapaNe ghaNo kAla vyatIta tha jAya, teTalAmAM to pUrvanava saMbaMdhiyA manuSyanA AnakhAM paNa pUrNa thai jAya, mATeM evI aDacaNathI koNa AvIne potApaNuM dekhADe ? tathA kyAM eka devatA pragaTa thakne potApaNuM dekhADe paNa je. ane deva saM baMdhi noganI jhadi paNa pUre . tihAM atyaMta snehAdikeM khecANo thako Ave , jema gonazetano jIva devatA thayo hato, teNeM potAnA putra zA linazne ihita pUrNa katyuM. tathA saMgrahaNIkAra kahe je ke devatA premamAM, tathA viSayamA saMsakta , ane karavA yogya kArya saMpUrNa jeNe karuyAM le te Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 1 thI manuSyanA kAryamAM manuSyanavanA azunane khatA nathI, cAraze athavA pAMcaze yojana manuSyalokano gaMdha uMco ubale , caMco durgadha jAya , te thI devatA manuSyalokamAM AvatA nathI. mAtra tIrthakaranA pAMca kalyANika ne viSe tathA mahoTA RSinA tapanA mahimAthakI athavA pUrvanavanA sneha thakI devatA ihAM manuSyalokane viSe Ave ne. mAtrai prajunA vacanane vipe a vizvAsarUpa vicikitsA paNa na karI. e samaketamAM doSa upajAvanArI je. hAM AzaMkA kare , ke zaMkA je je, te paNa saMdeha vAcakaja , tathA pi e zaMkAthakI vicikitsA judI kahI, to temAM jhuM vizeSa ? ihAM gu ru uttara kahe :-ke zaMkA je , te ivyaviSayI tathA guNaviSayI bane vicikitsA te kriyAviSayIja , je koi jIva atyaMta viparItamativAlo hoya ane rUDA dharma, ArAdhana paNa karato hoya, to paNa pUrvakata aguna karmanA udayathakI kAMka kaSTa pAme, tevAreM ema kahe je dharma karavAthI yA mane duHkha prApta thayuM, evI ciMtavaNA je karavI te vicikitsA jANavI. have tevI vicikitsA karanArane bAMdhalAnI peThe samaketaja kyAthI hoya ? kAraNa ke tene dharmanA svarUpanuja ajANapaNuM ne, ane te dharmane jANatoja nathI. kA raNa ke amRta pIvAthI ko vakhata maraNa nipaje nahIM sUryathakI aMdhakAra pa sare nahIM, cazmAthakI aMgArA varase nahIM, kalyavRdayakI dArino upa va na thAya, amithakI zItala parAnava na thAya, te paNa kadApi kozvakhata daivayogeM pUrvokta akasmAto bane, tathApi dharmakaraNI karavAthakI koI divasa mANu thAyaja nahIM ! kAraNa ke evA virUpano saMnava kyAre thayo paNa nayI, thAto paNa nathI ane thAze paNa nahIM. vAste jo koi sAmAnyajanane bAla devaM te paNa mahoTA doSajaNI thAya ,to valItraNalokane vipe atizayavaMta, samastakalyANano karanAro natkRSTo nimittanUta evo je dharma ne tenA kSeSakara nArA, valI parane paNa bodhabIjanA nAzanA karanArA je je, te poteM urlana bodhI anaMtasaMsArI hoya te jIvonuM yA naveM ane parajaveM paNa kyAthakI ka vyANa thAya? apitu naja thAya // yataH ||n nimittahiSAM demo,nAyuvadyakavi hiSAM // na zrIrnItikSiA mekamapidharmahipAM nahi // 1 // jAvArthaH- kayuM ke naimittikanA pIne kuzala na hoya, vaidyanA SIne bAna na hoya, nI tinA SIne lakSmI na hoya ane dharmanA deSIne to emAMthI eka paNa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. na hoya. yahAM mahAnizIthamAM rajA sAdhvInuM dRSTAMta kayuM je te kahe . nazacAryanA gahamAM pAMcaze sAdhu ane bAraze sAdhavI , tenA gahane viSe eka kAMjInuM pANI, bIjuM jAtanuM usAmaNa, trIjuM traNa ukAlAnuM pA NI, e traNa mUkIne bIjAM pANI ko vAvaratuM nathI. ema karatAM daivayogeM rajA sAdhvInuM zarIra galatakoTeM bagaDayuM, tevAreM bIjI sAdhvIyeM kahyu ke ukkarakAra ! ukkarakAra!! evA praznottareM rajAyeM kahyu ke e zuM mujane kaho bo? e prAzukapANIyeM karIja mahAruM zarIra bagaDadhu , evAM tenAM vacana sAMjalIne sAdhvaninAM hRdaya dona pAmyAM,je have ApaNe paNa umapANI na pIvu, te mAM paNa eka sAdhvIyeM ebuM ciMtavyuM je hamaNAM athavA panI mahAhaM zarIra saDI saDIne kaTakA thai jAya to jaleM thAna, paNa mahAre to nama jalaja pI Q. namapANI pIvAthI zarIrano vinAza na thAya,paraMtu pUrvanavakRta azujakama karIja vinAza thAya. ema vicArI kheda karavA lAgI ke hA dhikkAra hajo e pApaNIne ke eNe na kahevA yogya asamaMjasa evaM A vacana kahyaM // ytH|| kiMkeNa kassa diGa, vihiyaM ko hara' hIraekamsa // syamappAmAvidattaM, alia suhaMpi purakaMpi // e rItanuM dhyAna karatAMja ne sAdhvIne kevalajJAna upanyuM tethI teNe sarva sAdhvIyonA saMdehane TAlyo.paDI ra AryAno saMdeha pUbyo je ene zAthakI roga thayo? tevAreM kevalIyeM kaDaM ke raktapittane dUpaNe drapita tha eNe karoliyAMsahita snigdha AhAra kasyo. tethakI ene raktapi tano roga thayo, valI sacetapANI saMghaTTIne zrAvakanI dIkarInu murava dho yuM, tethI zAsanadevIye te rakutrAryAnInapara ruSTa yazne zikhAmaNa ApavA mA TeM kAMka cUrNa, tenA yAhAramA nArakhyuM, tethI enuM zarIra bagaDadhu, paNa prA zuka pANIthI bagaDayuM nathI. evaM sAMjalIne rajAyeM kahyu ke he nagavati ! mujane yAloyaNA Apo, to DhuM zuma thA ? tevAreM kevalIyeM kahyu ke tuM zubha thA,evaM ko prAyazcitta nathI,kAraNa ke teM evAM urvacana kahyAM,tethI tune . nikAcita karmano baMdha thayo. te karme karIne kuSTa, nagaMdara, jalodara, zvAsa, atisAra,gaMmmAlA Adi mahA duHkho anaMta navasudhI tAre jogavavAM paDaze? ema kahI. bIjI AryAune kevalIyeM AloyaNA ApI tethI sarva guma thA. mATe agItArthapaNAnA AkarA doSa jANIne dharmaviru6 vacana bolavU nahiM. e vitigiDAneviNe ASADhanati AcArya- dRSTAMta kahe je. je A Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3 SADhAcArye ghaNA ziSyo nijAmyA. anyadA eka ziSyane rUDI rIteM nijAmyo, tenI sAtheM saMketa kayo, ke tuM devatA thazne mujhane darzana deje. te ziSya ma rI devatA thayo. paNa devAMganAnA viSaya sukhamAM pAsakta thayo tethI zIghra zrAvI zakyo nahi. tyAreM AcArye ciMtavyuM je meM phokaTa cAritranuM kaSTa sayuM. temATe have hu~ e cAritra bAhuM ! ema vicArI gaba mIne nikalyo eTale te ziSyeM upayoga dIdho. gurune patita dekhI zIghrapaNe bhAvI mArgane viSe nA Taka dekhADyu, te nATaka jotAM na mahinA thayA paNa thAkyA nahiM. par3I te ASADhAcArya nATaka jozne Agala cAvyA. mArgane vipe pRthivIkAyAdika u rAjakumAra bAnaraNe sahita dekhI,thA cArye te baye rAjakumArone mArI, AnaraNa leza, jolI jarI. boholo nAra thavAne lIdhe halave halave cAlyA jAya De, eve te ziSyadevatAyeM kaTaka sahita zrAvaka rAjA dekhADyo, te dekhI AcArya naya brAMta thayAthakA nA savA lAgyA, paNa nAsIne jAya kyAM? te koieka vRda he jai janA ra hyA, evAmAM rAjAyeM yAvI yAcArya ne vAMdI,thAhAranI ghaNI vinati karI, paNa AcArya mAnyuM nahiM. tyAreM balAtkAreM rAjAyeM jolI mAMhIthI pAtrAM kADhavA nimitteM hAtha ghAlyo, te jolI mAMhe alaMkAra dekhIne rAjA kopyo, ane tene lIdhe AcAryane naya, lA, vismaya ane kheda manamAMhI upanyA, vicAyuM je pApa, phala pratyakSa dIse je. evI prAstA thaye thake, te ziSya deva tAyeM potAnuM svarUpa pragaTa karI, AcAryane pratibodhyo. devatA potAne sthA nakeM gayo. AcArya cAritra pAlI svarga gayA. iti vicikitsA svarUpaM // have kihAM eka viunnati evo paNa pATha // viunnattipAte tu vighadugaMDA viThaku gupsA, vihAMsovidA jhAtatattvatayA ye yuktAH sAdhavasteSAM jagupsA // nAvA rthaH-paMmitajananI niMdA te viSkugupsA kahIyeM. tathA tattvanA jANa je sAdhu tenI je niMdA te vikugupsA teja dekhADe je. je sAdhunA malamalina gA tra uparathI dekhIne,mUDha buddhiyeM karI ema ciMtave je e nAya nahIM, vastra dhove nahiM, parasevAthI tathA melathI gaMdhAya ne zarIra jenuM evA ,mATe jo e mu niyo phAsu pANIye nAya, vastra dhUve, to ene zo doSa ? ema ciMtave paNa te mUDha ema na jANe je, muni kapaTa rahita brahmacaryanI vizudine arthe alaM kArAdika zonAyeM rahita, evA batA paNa anyaMtarathI malarahitaja . vizeSa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jainakathA ratnakopa nAga coyo. zonA guNanA hetu je. zAstramA paNa kA ne, ke // malamazlapaMka mazlA, dhUnI mazlA na te narA mazlA // je pAvapaMka mazlA, te mazlA jIvalogaMmi // 1 // nAvArthaH-meleM karI malina, kAdaveM karI malina, rajeM karI malina je hoya te puruSane malina na kahiyeM paraMtu je pAparUpa kardameM karI malina hoya te jIvo, lokane viSe malina jANavA. ___ tathA laukika zAstramA paNa kahyu be // yataH // zuci nUmigataM toyaM, zu cirnArI pativratA // zucirdharmaparo rAjA, brahmacArI sadA zuciH // 1 // snAnamuhartanAnyaMgaM, nakhakezAdisa kriyAM // gaMdha mAlyaM ca tAMbUlaM, pradIpaM tu munistyajet // 2 // satyazaucaM tapaHzaucaM, zaucaminzyinigrahaH // sarva nUtadayA zaucaM, jalazocaM ca paMcamaM // 3 // smRtirapi // brahmacarya sthitonaiva, mannamadyAdiniMditaM // dantadhAvanagItAdi, brahmacArI vivarjayet // // manusmRtA vapi paMcamAdhyAye // dAtyA zudhyati vijJAMso, dAnenAkAryakAriNaH // pApinazcatu jApena, tapasA vedvittmaaH|| 5 // abhirgAtrANi zudhati, ma naHsatyena zukSyati // vidyAtaponyAM nUtAtmA, buddhiAnena zukSyati // 6 // nityaM zumaH kAruhastaH, paevaM rAja prasAritaM // brahmacArigataM nainyaM, nityaM zu miti sthitiH|| 7 // nAvArthaH- nUmine vipe rahelu pANI pavitra, pati vratAstrI pavitra, dharmavaMtarAjA pavitra, brahmacArI sarvadA pavitra // 1 // snAna, uvaTaNa, tailamardana, nakhakezanI zonA, suMgadhivastu, puSpamAlA, tAMbU lAdika, eTalA bAnAM brahmacArI tyAge // 5 // prathama satya te pavitra, bI juM tapa te pavitra, trIjuM iMDiyanuM jItaq te pavitra, cothu sarvajIvane vipe dayA rAkhavI te pavitra,ane pAMcamuM pApIyeM karI zauca te pavitrapaNuM jAgavU // 3 // tathA yAjJavalkyasmRtine viSe kayuM beH brahmacaryamA rahyo thako jIva aniMdya jojana kare, ekavAra jame bIjI vAra na jame, ghaNuM anna na jabhe, dAtaNa na kare, gItagAna na sAMjale, eTalI vastu brahmacArI vaU~ // 3 // tathA manusmR. tine pAMcame adhyAyeM kahyu De ke, paMmita damAyeM zukSa thAya, hINAkAryano karanAra dAneM zuddha thAya, pApa kayuM hoya te jApa karave karI zurU thAya, veda tattvanA jANa tapasyAyeM karI zuddha thAya // 5 // zarIra, pANIthI zuddha thAya, satyavacana bolave, mana zuddha thAya, vidyA tathA tapeM karI paMcanUta AtmA zubha thAya, ane buddhi, jJAneM karI zuru thAya // 6 // kArigarano hAtha nitya Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 75 zukSa thAya, kiriyANe mAMmadhu hATa sarvadA zubha , brahmacArIne hAthe gaye lI nidA nitya zuma je. evI zAstramA sthiti // 7 // ___ mATe zaucapaNuM te lokane viSe jehavo nirvAha thAya, tehaja vyavahAreM jANavU. paNa bIjo prakAra samajavo nahIM. jemATe bAlaka, strI, gopramukha, malina, dhoyuM samAyuM koruM vastra AdeM deza paTakUlavastra, karvata, carmanI kuma lI, caraNatrANa, naseM bAMdhyuM sUpaDaM, zastrano koSa, te mIyAna, hastidaMta, ra jakaraNI, cAmara, kAMbalAdikanuM graha, kastUrI, jabAdI, pozsaDo, gorucaM dana, nakha, dhUpa, azucine sthAnakeM hi pAme evA ketakInAM patrAdika, sopArI, selarA, khajUra, gola pramukha, jUdA jUdA sthAnakanA smazAnane viSe mRtakanA malamUtrAdikeM nalyuM evaM nadI pramukha, pANI, stanapAnAdika, e sarvane vipe pavitrapaNAnoja vyavahAra . ___ manusmRtine vipe kamu De ke azubha evo vAyasa zerInA kAdaveM karI spa zita thako zubha thAya . valI pAkelI iMTa, citA, e saghalAM pavaneM karI sparza karayAM thakAM zuddha thAya .tathA mAkhI, vichAnanI bAyA, gAya, azva, sU yanAM kiraNa, nRminuM raja, vAyu,ami,eTalAvAnAno je sparza te paNa pavitra jA pavo. tathA mitAdarAne viSe kahyu ke, caMyane sUryanA kiraNathI tathA vA yuthI mArga zuddha thAya, dADhImUbanA keza, mukhamA rahelA dAMta paNa pavitra jANa vA. emATeM vivekIne temaja mAhyAne jugupsA sarvathA bamavI. ihAM kathA kahe je. _ vivAhane kAraNe koI vyavahAriyAnI beTIyeM sarva aMgeM vinUSita thakAM sA dhune pratilAnyA,tevAreM sAdhunA aMganA melano pugaMdha dekhIne te vicAratI havI je rUDo jainadharma niravadya ,paNa phAsu pANI munine jo snAna karAvyuM hoya to temAM zyo doSa ne ? ityAdika gaMDA karI, te pApane AloyA vinAma raNa pAmIne rAjagRhI nagarIyeM gaNikAne peTe putrI thara, te garnamAM bate mA tAne ghaNuM duHkha thayuM, mAtAnA manane viSe arati upanI. panI putrIno janma thayA naMtara mAtAyeM nakaraDe nAravI dIdhI, teno ati durgadha joDne zreNika rAjAyeM te durgadhabAlikAnA durgadhanuM kAraNa zrIvIrane vAMdIne pUjyuM. tevAreM zrIvIreM pUrvanava kahIne rAjA zreNikane kayuM ke, supAtradAnanA mAhAtmye e tArI nAryA thaze. krIDA karatAM tArA vAMsA upara caDhaze. evI e vanana strI thaze. tethI tuM jANaje ke, e undhAno urgadha eka muhUrta. par3I gayo, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. dave eka AjIraNIye te 'gaMdhAne potAne ghare lazja,pAlI poSI mahoTI karI, yauvanAvasthAyeM AvI, tyAre kaumudI mahotsavane viSe zreNikarAjAne undhAnA sparzathI rAga upanyo. rAjA zreNikeM laghu lAghavI kalAyeM svanA mAMkita muza tenA vastrane behaDe bAMdhIne anayakumArane kayuM ke, meM nAmAM kita muza khoi je. panI anayakumAre tehija devakulajhAreM jaza, ekekA mA esane jotAM jotAM ugaMdhAnA vastrane DeDe muzkiA joine, ugaMdhAne aMtaHpu ramAM mUkI. rAjA harSavaDe tenI sAthe paraNyA. par3I krIDA karatAM ra jAnAM vAMsA upara te kanyA caDhI betI, tevAreM rAjA hasyo. te jo AjIrIyeM dasavAnuM kAraNa rAjAne pUyuM, tyAreM zreNikarAjAyeM sarva pUrvanavAnikano saMbaMdha kahyo. te sAMjalI vairAgya pAmI, pranu.pAseMthI cAritra lei, pApa zrA lo svarge gai. iti tRtIyo'ticAraH // 3 // have cotho kuliMgInI prazaMsAno aticAra kahe jeH-kuliMgIje zAkyA dika tene viSe ema kahe ke aho! e mAhA tapasvI je ! ityAdika mithyA dRSTinI prazaMsA karatAM jolA prANI sAMjalIne mithyAtvanuM Adara bahu mA na kare, ane te bahu mAnatAM samakitane dUpaNa upajAve je // nukaM ca // mi batta thirIkaraNaM, atattasakA pavitti doso ya // taha tibakammabaMdhI, pasaMsa iha kudaMsapINaM // 1 // nAvArthaH-mithyAtvane sthira karavAthI atattva zramAnanI pravRttirUpa doSa thAya, temaja tIvrakarmabaMdha thAya. ema kudaMsaNInI prazaMsAthakI evA guNa nIpaje // 1 // jemATe samyagdRSTi jIva to, mithyA tvInAM mahAtapa dekhI aho A mahoTuM ajJAna kaTa ? ityAdika manamAM ciMtavana kare, tathA mukhathI paNa emaja kahe ke ||ytH|| jaM annANI kamma, khavebaduyAI vaaskoddiihiN||tN nANI tihiM gutto,khavenassAsa mitteNaM // 1 // sahi vAsa sahassA, tisattakhutto daeNa dhoeNaM // aNuvinnaM tAmalINA, a nANa tavRtti appaphalo // 2 // tAmalittaNa itaveNaM, jiNamA sike anna satta jaNaM // e annANa vaseNaM, tAmali IsANiMda ga // 3 // jAvArtha:-je ghaNA varSanI koDIyeM karIne ajJAnI jIva karma khapAve, te traNa guptiyeM sa hita thako jJAnI eka zvAsovAsamA khapAve // 1 // zATha hajAra varSamAMsA DatrIza vakhata mukha dhokne annapANI lIdhuM evaM tapa, tAmalI tApase yAcaghu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. ngng te jJAna tapathI alpaphala pAmyo // 2 // jeTaluM tAmalI tApaseM tapa karayuM eTalA tapathI janamatI bIjA sAta jaNa mocheM jAya, paNa jJAna doSeM karIne tAmalI, IzAna devalokeM gayo // 3 // ed e paradarzanInI prazaMsArUpa aticAra upara dRSTAMta kahe be:- siMhapu ravAsI lakSmaNazreSTha nAmA zrAvaka jainadharmane viSe paramArthano jAe, gItA niSThAyeM rahenAro hato. ekadA tethe sajAne viSe beThe thake mAsakhamaNa tapasvI parivrAjakanI prazaMsA karI, te sAMjalI bIjA ve zrAvaka te tApasane yAdarasahita vAMdavA gayA. te joi pArivrAjakeM tenAM citta vyuddhAhita karayAM. te jainanI avajJA karatA thakA maraNa pAmI narakAdikamAM bahu java rajavyA lakSmaNazreSTha zrAvakano dharma pAlI, saudharme devatA thayo, ane teo vya vana samaye zrIvIrane pUDhayaM, ke mAhArA kevA java thAze ? tevAreM zrIvIreM ka ke sAtava ticanA karI, tuM manuSyapaNuM pAmIza, paNa pUrvajaveM mi yyAtvanI prazaMsA karI be, mATe bodhavIja tumane durjana thaze ? tyAra pachI ke TalA eka nava saMsAra camaNa karI zrIpadmanAna tIrthakarane vAre tuM siddhi pA mI. samakitane dUpaNe upalakSaNathI ninhavAdikano paNa paricaya na karavo. ve kuliMgI sAyeM paricaya karavAno pAMcamo praticAra kahe be. kuliMgI saMghAteM saMvAsa eTaje vasavuM, jojana karavuM, bolavuM, bolAvanuM, paricaya, saMstava karavo, te vivarIne kahe be. miyyAdRSTi saMghAteM paricaya tathA ekAM vAse na rahe. kema ke tenAM anuSThAna dekhavAthI tathA tenAM zAstra sAMgalavAthI ane tena kriyA dekhavAthI maMdabuddhivAlAne navA dharmanI prApti Durlana thAya. dRDha samyaktvavaMtane paNa ticAra lAge. prasaMgathI nindravAdikanA paricayathakI paNa samaketane praticAra lAge // yataH // aMbassaya liMbassa ya, DunhaM pi samA gayAI mUlAI || saMsaggeNa virAho, vo niMvattaNaM patto // 1 // jojArI . saM mittaM, kare vareNa tArisaM hoI // kusumehi yavasaMtA, tilAvi taM gaMdhiyA ti // 2 // nAvArtha:- yAMbAnAM tathA lIMbaDAnA phADanA mUla sAyeM hoya, to khAMba paNa naSTa yAya be, bo lIMbaDA paNAne maje be // 1 // je jenI sAyeM mitratA kare, te tenA jevo hoya, jema ke puSpanA saMgeM rahetA evA tila paNa sugaMdhayukta thAyane // 2 // ihAM ziSya gurune pUDhe beH suciraM pi mANo, veruni kAca maNizra ummIso // na uve kAcajAvaM, pAhasmi guNe Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9G jainakathA ratnakoSa nAga cotho. e niyaela // 3 // suciraMpi zravamANo, nalathaMno ichuvADaMmi // kIsa na jAya maduro, jai saMsaggI pamANaMte // 4 // nAvArtha:- ghaNokAla samArI tejavaMta ko evo mUrya maNi, tathA kAca hoya, paraMtu temAM vaimUryamaNi arayer pAme nahiM, kAraNa ke potAno maNipalAnA pASANano guNa be mATe // 3 // eraDAno vRkSa kadAcit samArIne zeraDInI vADImAM ghaNo va khata rAkhyo hoya, to paNa te zeraDIpaeM pAme nahiM. tema jo koI mithyAtvI sAthai saMsarga thAya topaNa jAtisvanAva jIva boDe nahiM // 4 // aataa hd a ke satpuruSa sAdhu saMsargathI sAdhupaNuM na bAMde ane satpuruSa sAdhu saMsargathI sAdhupaNuM na bAMge. yahIM maNi noriMgano dRSTAM ta kayuM buM te sAMgato. noriMga ne maNi, benI utpatti sAyeM ne, khAne te va ne ekatA rahe be, veduno paraspara janmaparyaMta saMbaMdha be, to paNa malino guNa noriMgamAM nayI yAvato ne noriMgano avaguNa maNimAM nathI Avato. yatrottaraM // nAga anAvugANI ya, loe DuvihAi huti davAI | verulinaM maNi, nAgo annadadvehiM // 1 // jIvo yaNAinihaNo, tapnAvarAnA vipra saMsAro // khiSpaM so nAvika, melaNadosANunAveNaM // 2 // jahanAma madurasalilaM, sAgarasalilaM kameNa saMpattaM // pAvei loNanAvaM, mejaNadosANu nAve // 3 // evaM susIlavaMtahi, asIlavaMtehiM melina saMto || pAva guNapari hANI, mela dosAnAvelaM // 4 // nAvArtha:- nAvuka ne anAvuka, e lokane viSe ve prakAranAM ivya ve, temAM yajAvuka te vaimUryamaNisamAna le, kA ra ke te anya vyayakI anyaguNane na pharase be // 1 // zrane jIva anAdi nidhana be, saMsArane viSe te te jAvamAM jAvita be, te zIghrapaNe je nAva je jave pAme, te milApAdika doSanA prajAveM karI te jIva te jAvane pAme be, // 2 // mituM pANI te sAgaranA pANIne maleyake lUNapaNAne pAme be, te kevala melana dopane prajAveM jANavuM // 3 // e pramANe niveM zIlavaMta puruSa kuzIli yAno saMga kare, to tenA guNanI hANI thAya che, e sarva melanadopano pranA va jAvo. mATe mithyAtvIno saMsarga karavo nahiM. e guruyeM uttara ko. hAM satsaMga kusaMga upara ve sUDAno dRSThAMta kahe be // zloka // mAtApyekA pitApyeko, mama tasya ca pakSiNaH // zrahaM muninirAnItaH, saca nIto gavA ziniH // 19 // gavAzanAMnAM sa giraH zRNoti, yahaM ca rAjanmunipuMgavAnAm // pra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e tyakSametabhavatApi dRSTaM, saMsargajA doSaguNA navanti // 2 // AstAM sacetasa tsaMgaH, sadasatsyAttarorapi // azokaH zokanAzAya, kalaye tu kalijumaH // 3 // je mATeM vRdane paNa jalo ane jUmo saMga ne, juvo azokavada te zokano nAza karanAra ne ane behaDAno vRkSa be te klezakArI ne eTalA mATe kuliMgi dhAdikano paricaya sarvathA prakAreM bAMsavo. saMvegI, gItArtha, sAdhu ane sA dharmikano paricaya, vizepeM karI karavo. jyAM eTalI sAmagri hoya, tyAM zrA vakane rahevaM, anyasthAnakeM na rahe. jesthAnakeM potAnA dharmano nirvAha thAya ane sthiratAnI vRddhi thAya ityAdi guNasaMnave anyathA naMda maNiyAranI peThe aMgIkRta dharmathI bhraSTa thAya. kahyu keH- zrAvakane rUDe ThekANe rahe, // naktaM ca // jabapure jiganuvarNa, samaya viusAdu sAvayA jaba // taba sayA vasiyatvaM, paraM jala iMdhaNaM jaba // 1 // AdyapaMcAzakepi // nivaseja taba sa ho, sAdaNaM jaba hoza saMpAna // cezyagharA jaMmiya, tayannasAhammiyA ceva // // nAvArthaH-je nagarane viSe zrIjinezvaranAM prAsAda hoya, tathA jyAM sadA AgamanA jANa sAdhu zrAvaka hoya, tihAM sarvakAla vasavU. jihAM pra cura jala ane iMdhaNa male tihAM rahevU // 1 // valI AdyapaMcAzaka graMthane vipe paNa kaDaM be ke. jihAM sAdhunu AvAgamana hoya, valI jinaprAsAda je gAmane viSehoya,jyAMtattvanA jANa sAdharmika hoya tyAM zrAvakeM nivAsa karavo. have e mithyAtvInA paricayane viSe zrIhari nazsarinA ziSya simarpi sAdhuno dRSTAMta kahe . te sAdhu baudanA matanA rahasya yadavAne arthe gayA, te vakhate guruyeM vacana lIdhuM je jaNIne pAcaM Avaq, ziSye paNa te kabUla kIg. panI tihAMbodhanI zramA thara, paNa vacanano kheMcANo pADo guru pAse Avyo. guruye baukSamatanI zramA pheravI, tyArapatI pAno baucanA matanuM rahasya gra havA gayo. valI pADo guru pAseM yAvyo, tyAreM guruyeM valI paNa baunI zrA pheravI. ema ekavIza vAra gayo ne Avyo. tevAreM guruyeM pratibodhane a thai zakastavanI lalitavistarA nAmeM TIkA karI. teNeM karI tene pratibodhIne dRDha kayo, par3I zrIguru pAseMja rahyo. pAMcamo aticAra kahyo, ema samaki tanA aticAra saMbaMdhI je pApa baMdhA' hoya, te sarva niMuM ityAdi pUrvavat. ___e samyaktva te sarva prakAre sarva rIteM mithyAtvane parihArapaNe niSkalaMka nAveM Adara, te mithyAtva be prakAra- je. eka laukika mithyAtva ane Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B jainakathA ratnakoSa nAga cotho. bIjuM lokottara mithyAtva. temAM laukikanA ve neda le. ane lokottaranA paNa be neda . eka deva vaipayika aMne bIjuM guruvaiSayika. e rIteM mithyAtvanA cAra neda le. tihAM laukika devagata mithyAtvanAM sthAnaka kahe jeH 1 hari, hara thane brahmAdikanA navanane viSe javu, praNAma pUjAdikanuM karavaM. 2 kAryane prAraMne dATe vesatI vakhateM lAnane arthe gaNeza pramukhanuM nAma levu. 3 cazmA rohiNInAM gIta gAvAM. 4 vivAhane viSe gaNezanI sthApanA karavI. 5 putra janme tyAreM utsava karavo, bahIne divaseM bahI devatAnI pUjA karavI. 6 vivAhamAMhe mAtAnu sthApana karavU. 7 caMDikA navAnI pramukha devIyone mA navI. " totalA mAtAnI tathA grahAdikanI pUjA karavI. e sUryagrahaNa,caM nzyahaNane divaseM tathA vyatipAta hAdazI pramukhane vipe vize dharma jA pIne snAna karavU. dAna devU, pUjanAdika karavU. 10 pUrvajane piMma ApavA. 11 revatapaMthadevatA, pUjana karavU. 12 rupine prAraMne haladevatArnu pUjana karavU. 13 putrAdikanA janma mAtRkAnuM pUjana karavU. 14 sonerI rUperI raMge raMgita vastrane paheravAne divaseM sonAnI rUpAnI raMgiNI devatA vize panI lAhANI karavI. 15 mRtakane arthe jana naDhAlayAM. tila, darna, pANI nA ghaDAnuM dAna devU. 16 nadI pramukha tIrthAdikane viSe mRtakane dAha devA. 17 mRtakane arthe vAbaDA vAbaDInA vivAha karavA tathA DhIMgalA DhIgalI paraNAvavAM. tathA 17 dharmane artha zokyanuM pagarnu pUrvaja pitRnI pratimAnuM sthA pana karI rAkha..1 e nUtAdikane sarAvalAM narI devAM, 20 zrAma karavU, bA ramuM karavU, mAsIso karavo, umAsI karavI, varasI karavI, 21 pANInA parva maMjhAvavAM, 22 kumArikAne nojana devAM, vastra devAM, 23 dharmahetuyeM pArakI kanyAnA pANigrahaNa karAvavAM. 25 azvamedha, ajAmedha yajJa yAga karavA. 25 laukika tIrthanI yAtrA karavI, tihAM brAhmaNane dAna devU,keza utAravA, muMmana karAvavAM,AMka devarAvavA, bApa pramukha levI. 26 valI ghera AvIne te. yAtrA nimitteM jojana karAvavAM. 57 dharmahetuyeM kUvA vAvya khaNAvavA. 27 devAdikane viSe gocaraNa dAna karavU. 25 pitRnimiteM jojana karAvyA pa bI kAga mAMjarAdikane piMma karI melavA. 30 piMmadAna devu. 31 piMpalo, lIbaDo, vaDa, AMbo, ityAdika kRdanA AropaNa karI sevanAdika karavAM, 32 puNyane artha zrAMkelA sAMDhanI pUjA karavI, 33 gAyanA pubanI pUjA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. karavI.34 zItakAlAdikane viSe dharmArthe agni vAlavo, aMgItI karavI.35 uMbaro, aAMbalI, cUlI ityAdikanuM pUjana kara9. 36 rAdhAkRSmAdikanAM rU pa karI tenAM nATakAdika karavAM, tathA jovAM. 37 sUrya saMkrAMtine divaseM vizeSe pUjA snAnadAnAdika karavAM. 37 uttarAyaNane divaseM vizeSe snA nAdika karavAM. 3 // AdityavAreM tathA somavAreM eka vAra jojana karavU. 40 zanivAreM pUjAarthe vizeSe telatuM dAna devaM. tathA snAnA dika karavAM. 41 kArtika mAseM snAna karavaM. 4 mAghamAseM snAna ka ravaM, ghRtakAMbalanuM dAna devU. 43 dharmahetuyeM caitramAseM sAMvatsarika dAna yA pa, garabo mAnavo. 44 AjA paDavAne divaseM gohiMsAdika karavAM. 45 jAbIja karavI, 46 zuktapadanI bIjane divaseM caMzdarzaneM dazikA dAna devaM, eTale tAMtaNo devo, 47 mAghazudi trIjeM gaurInimitteM nojana ka rAvavAM. 47 akhAtrIjane divaseM kAMtavU, lAhANI AdikanuM dAna kara g, He nAzpada mAsanA kamapadanI kaLAlatRtIyA tathA zuktapadanI hari tAlikA, e ve divaseM kahAnI devatArnu pUjana karavU. 50 Aso mahi nAnI zukla trIjeM gomaya tRtIyA. 51 mAgazira mahinAnA ane mahA ma hinAnA kamapatnI caturthIye caMzedayeM jojana karavU, te gaNeza cotha jANa vI. 52 zrAvaNa zudi paMcamIye nAgapAMcamane divaseM nAga devatAnI pUjA karavI. 53 paMcamI Adika tithiyeM dUdha vAvaravA vasova, kAMta, A dika na karavU. 54 mAghazudi bahane divaseM sUryanA rathanI yAtrA karavI. 55 zrAvaNa zudi ba caMdana baha jUlaNA baha karavI. 56 nAdaravA zudi baheM sUrya SaSThI. 57 zrAvaNa zudi sAtameM zIyala sAtamI zItala nojana ka ravU, vAsI anna khAvaM. 57 nAdaravA zudi sAtamane divaseM vejanAtha mahA devanI sAtama ,tenI pUjA karavI, napavAsa karavo, strIyeM sAta gharanI tra Na traNa kaNanI nidA levI. ityAdi lokarUDhI karavI. ee budhASTamIne di vaseM kevala eka godhUmAdika anna, nojana karavU. 60 nAdaravA vadi aSTa mI janmASTamIne divaseM jAgaraNa natsavAdika karavAM, jAdaravA zudi assttm| te dUrvASTamIyeM palAlelA dhAnya, aMkurita dhAnya khAvAM. 61 Azo caitranA zu klapadane viSe navarAtraM besabu, zaktidevI, pUjana nAgAdikanI pUjA upavA sAdika karavA. 62 caitra ane yAsonI gudi bAtamI navamIne divaseM go 11 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga cotho. tradevatA vizeSanI pUjA, gotrijAraNAM karavAM. 63 nAdaravA buddhi navamI te navamI tene dineM khAkhA dhAnyanuM jojana karavuM. 64 jAdaravA zudi daza mI te vidhavya dazamIne divaseM jAgara karavAM. 65 vijayadazamIyeM khIja DInA vRnI pradakSiNAdi pUjA karavI. 66 devapoDhI ekAdazI tathA de vI ekAdazI tathA phAlguna zuddha ekAdazi yAmalI agyAraza ta thA jyeSTha yukta yagIyAraza te pAMgavI gyArasa ityAdi sarva mahInAnI ekAdazIne divaseM upavAsa karavo, phalAhAra karavo, 67 saMtAnAdikane jAdavA vadi bAraze kare te vatsa vArasa tathA valI uddhavadvAdazI. 60 jeTha mAsanI terazeM tAkanuM dAna devu. 65 dhanateroM dhana dhovAM, dhananI pUjA karavI. 70 phAguNa vadi caudoM zivarAtriyeM upavAsa rAtrijAgaraNa karavuM. 71 caitra vadi caudoM navarAtranI yAtrA karavI. 72 jAdaravA vadi caudoM pavitra karaNAdi. 13 anaMtacAdaroM anaMtanA dorA bAMdhavA. 74 amAvA syAne divaseM jANeja jamAine jamADavAM. 75 somavatI te somavArI zramA vAsyAyeM tathA varSenI pahelI prAraMjI zramAvAsyAyeM nadI tajAvane viSe vi zeSaM snAnAdikanuM kara. 76 dIvAlInI amAvAsyAyeM pitR nimitteM dIvA karavA. 99 kArttika pUrNimAyeM snAnAdika vizeSapaNe karavAM. 78 phAlgu na zuddhi pUrNimAyeM holI pragaTa karAvavI, holIne pradakSiNA devI. 79 zrAva nI pUrNimAyeM baje karavI, te dezaprasiddha aneka prakAreM be. e sarva laukika devagata mithyAtva jANavAM. Ta aaukika gurugata mithyAtva kahe beH- laukika guru te brAhmaNa tApa sAdikane namaskAra karavo, brAhmaNanI AAgala pAra pADa. evaM kahenuM, tApasAdi kanI yAgala namaH zivAya ityAdika kahevuM brAhmaNAdikanA mukhathI ka thA sAMjali temane gotilAdikanuM dAna devu brAhmaNAdikanA gharane viSe bahu mAnArthe gamanAdika kara, e sarva laukika gurugata mithyAtva jANaM. " GJ ve lokottara devagata mithyAtva kahe :- paradarzanIyeM grahaNa kara je jinabiMba tenAM pUjAdika karavAM. samAjAvika zrIzAMtinAthAdikanI pratimAne ihalokanA sukhane mahoTI yAtrAyeM jAvuM mAnatAdika karavI, e sarva lokottara devagata mithyAtva jANaM. ra ve lokottara guruMgata mithyAtva kahe be:- lokottara liMga te pAsabAdi Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3 kane gurubudhiyeM vaMdanAdika karavAM,gurunAthUnAdikanI ihalokanA phalane a the yAtrA karavI, mAnatA karavI. te lokottara gurugata mithyAtva jANavaM. ihAM vAdI yukti kahe , ke jema vaidyAdikane vyAdhi roga maTADavAnA napAyane arthe dhana, jojana, vastrAdikeM karIne bahupareM mAnIya baiyeM, tema sa prAnAvika yada yahaNIne ihalokanA phalAdikane artha pUjA veyAvacca karI mAnIyeM to temAM zo doSa ? je mATe te devone mokne artha mAnIya pUjIyeM to mithyAtva thAya, paNa tevI budhiyeM to ArAdhatA nathI, karyu le, ke kudevane devanI buddhi,kugurune gurunI budi,adharmane vipe dharmanI buddhi, tene mithyAtva kahIye. te mithyAtvano je viparyaya eTale ulaTa,tene samaketa kahI ye. ane sAMnaliye paNa vaiye.je nirmaladRDha samaketa pAlanArA evA rAvaNa zrIkRSNa,zreNikarAjA,anayakumAra AdeM hatA, teNe paNa zatrune jItavA putra prApti Adika ihalokanAM mahoTAM kArya sAdhavAne arthe vidyAsAdhana, deva tAnuM ArAdhana, te pratye kareluM , temATe ihalokanA sukhane arthe yadAdi kanA ArAdhanane viSe mithyAtva na kahevAya? have AcArya kahe , ke tameM sAcaM kartuM tattvathI vicArIyeM to kudevane devabudhiyeM karI ArAdhaq teja mithyAtva De, topaNa yadAdikanuM ArAdhana ihalokanA sukhaneM arthe paNa zrAvakeM varjabuja.kAraNa ke kudevane prasaMgeM ane ka doSono saMnava thAya mATe niSedhyu . prAyaH sAMpratakAlane dhipe maMda buddhi, mugdha, jolA, vakrabudinA dhaNI ghaNA be, evI pariNatinA dhaNI evaM vicAre ke jo vizuH6 samaketavaMta mahoTA pariNAmanA dhaNI teNe yadAdi kanA ArAdhana kayAM , to nice e deva paNa modane dAyaka dekhAya , mA Te tene nalI rIteM ArAdhavA. ityAdika paraMparAyeM mithyAtvanI vRddhi thAya, mithyAtvanA sthirIkaraNAdika dopano prasaMga thAya, mithyAtvano vadhAro thA .ya, temaja ihalokanA phalane arthe yadAdikanA ArAdhanArA dhaNIne parana vane vipe bodhInI prApti urlana thAya. kahyu ke // yataH // annesiM sattA NaM, mibattaM jo jaNeza mUDhappA // so teNa nimitteNaM, na lahara bohiM jiNA nihayaM // 1 // nAvArthaH-te mUDhadhAtmA bIjA prANIne mithyAtvano udaya kare, te mithyAtva nimitteM karIne paranaveM bodhipaNuM na pAme, ema zrIvItarAgeM kahyu be. ane te rAvaNa kRmAdika teNe te samayamA prajunA dharmane viSe bI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jA dharmathI atizayapaNe sAcI pratIti rAkhI che, temAM koika kAraNeM jo koi vidyA pramukha yArAdhana karUM, to paNa te mahoTA puruSanuM zrAlaMbana laine yAdikane prArAdhavaM ghaTe nahIM. // yataH // jANidya mitra dihi vi, je paDaNA laMbAI dhippaMti // je pula sammaddihi, te siM puNocaDApayaDIe // 1 // tathAyAvazyaka niryuktimA kayuM be ke sAdhuno sevAkAra zrAvaka pratha maja mithyAtva paDikkame, vosirAve, samaketa paDivo. tihAM kahe ke zrAjathI mAMmIne mukane na kalpe. zuM na kalpe ? te kahe beH zranyadarzanIne tathA zra yadarzanI grahmA je zrI arihaMtanA caitya deharA te pratye vAMdavA, namaskAra karavA, tathA temanI sArthe bolavaM, bolAvatuM zrAlApasaMlApa karavo, na kalpe. tathA temane yazana, pAna, khAdima, svAdima, devAM na kalpe, temane mAna zrA pavA mATe temanI pAula jAvuM na kalpe, temAM rAjAne paravaza paNe karI, gaNa samudAyanA paravazapaNe karI devAdikane paravazapaNe karI, gurvAdikane parava zeM karI, balavaMta corAdikane paravazapaNe karI, DurnikAdikane jIdhe yA jIvikAnA nirvAha karave kararI sevavuM paDe. te mithyAtva tathA pahelA sneha rahitapaNe lokApavAdanA jayathI bolAvavA paDe, ke tuM kyAMthI Avyo ? ityA di. e rIteM gurunI samakSa samaketano khAjAvo saMpUrNa kahIne AlAve, te vAre tenuM zuddha samaketa thAya paDhI samaketano nirvAha paNa temaja thAya. nahIM to praticAra anAcAra doSa lAge. ihAM ziSya yAzaMkA kare be, ke jo ema kaho ho to brAhmaNa tathA vI jAnikAcarane prazanAdikanuM devaM sarvathA naja ghaTe, ane ghaNAkAlanA me lApI brAhmaNAdika ne tene devAno niSedha karaNAthI lokApavAda loka viru 5 karavAthI dharmanI nitAdika ghaNA doSa thAya ? te pAtra have prAcArya uttara kahe be keH-tene je dAna pramukha vyApa, nI buddhiyeM na Apa, dIna hIna upara dayAnI buddhiyeM Apa. jemATe tI karAdika paNa ucita, kIrtyAdi dAna kyAMhi paNa niSedhatA nathI. tIrtha kareM poteM paNa dAna dIghAM be. tathA zrIrAyappaNI sUtramAM jyAM paradezI rAjAne navo dharma pamADyo, tevAra paDhI zikSA vyavasareM kezIgaNadhareM kayuM be, ke he paradezI ! tu pahelA ramalika ne pI ramaNika thAiza nahIM. eTaje prathama brAhmaNAdikane Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nya viSe dAtA thaine zrIjinadharma pAmyA panI adAtA thazza mAM. ethakI aMta rAyakarma baMdhAya tathA zrIjinadharmanI apanAjanA eTale niMdAno saMnava thAya. tevAra par3I kaheluM je mithyAtva te sarva prakAreM bAMjhaq. tathA darzanazuddhi prakaraNeM kahyu // yataH // vihaM lozya milcha, devaga yaM gurugayaM muNeyatvaM // louttaraMpi suvihaM, devagayaM gurugayaM muNeyavaM // 1 // devagata ane gurugata, e be prakAranuM laukika. mithyAtva le. tathA lokottara mi thyAtva paNa ema ve prakAra je. e cAra prakAranA mithyAtvane trividha trividhaM je vaU~, tenuM niSkalaMka samaketa hoya. have e mithyAtvanA pAMca neda kahe jeH-tihAM je pAkhaMmI potapotAnA zAstrane vipe guMthANA ne te potapotAnA dharmane sAco mAnatA paranA par3hane tiraskAra karavA mAhyA , tene Aniyahika mithyAtva kahIyeM. 2 sAmAnyajanane maneM sarva deva, sarva guru tathA sarva dharma satya , mATe sarvane ArAdhavA paNa kozne niMdavA nahIM te anAniyahika mithyAtva. 3 je yathArthapaNe vastu tattvane jANe , paNa goSThAmA hilanI pareM koI ka kadAgrahane AropaNe karI buddhi viparyAsa pAme, te yAninivezika mithyAtva. ___4 je deva guru dharmanevipe A sAraM ke yA sAraM ? ityAdika saMzayamAM rahe, te coyuM sAMzayika mithyAtva jANavU. 5 vicAra rahita evA ekeDiyAdika jIvane je vizeSe jhAnarahita , tene mithyAtva jANavAmAM AvatuM nathI te anAjogika mithyAtva. ema sarva prakAre karIne mithyAtvano parihAra karavo tevAre samaketa, cAra saddahaNAdi ka saDazana nede karIne nirmala thAya te saDazaTha bolano vistAreM artha eja pustakanA trIjA nAgamAM darzanasittarI graMthamAM bApyo je tethI jANavo. iti tapAgabanAyaka zrIsomasuMdarasUri taniSya zrInuvanasuMdarasUri tani Sya upAdhyAya zrIratnazekharagaNiyeM karelI arthadIpikA eve nAmeM aparanAma zrAmapratikramaNasUtravRtti, tene vipe prathama samaketano adhikAra samApta thayo ? have cAritranA aticAra pratikramavAne zvato thako prathama sAmAnyapaNe pAraMnane niMdavA mATe gAthA kahe . bakkAya samAraMne, payaNe ya payAvaNe ya je dosA // atahA ya parahA, janayahA ceva taM niMde // 7 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ranakoSa nAga cotho. arthaH-(nakAyasamAraMne ke0) bakAyanA samAraMjane viSe te kayA? (paya geyapayAvaNe ke0 ) pacava, pacAvaq eTale rAMdhavaM ane raMdhAvaq (ya ke) valI anumoda, tene vipe (jedosA ke) je dopa thayA te (atahAyapa rahA ke0) potAnA AtmAne arthe athavA parane arthe athavA (unayata ke0) vehune arthe doSa lAgA (taM niMde ke0) tene niu~ . ityAdi. tihAM bakAya te pRthvI, apa, teja, vAna, ghanaspati teno ane trasakAyano samAraMna te paritApAdikanu napajAvaIM. ihAM ziSya pUDhe le ke, zAstramA to saM raMna samAraMna ne AraMna, e traNa kahyA ,to tameM eka samAraMnaja kema lIdho? tyAM guru uttara kahe :-madhyanA grahaNathI zrAdi aMtanuM paNa grahaNa thayu tulAnA daMmane nyAyeM samAraMjanA grahaNathakI saMraMna ane AraMjanuM grahaNa tha yuMja, ema jANavU. tihAM saMraMja te prAvadhAdikano saMkalpa, vicAra kasyo hoya te. ane samAraMja te prANIne paritApanAdika kilAmaNA napajAvI ho ya te. ane AraMja teprANInA prANa haravAM jIvanI hiMsA karavI te // ytH|| saMkappo saMraMno, paritAvakaro nave samAraMno // AraMno nadavana, sabavayaNaM vi sukANaM // 1 // te kANamATe etraNene vize pApa AcaraNAdi je dopa lAgA hoya te pApa jANavU paNa aticAra na jANavA. kema ke zrAvake u kAyanA AraMjanuM TAlavU aMgIkAra kayuM nathI. mATe je AdayaM na hoya te ne aticArano anAva jANavo. have samAraMna te poteM rasoDa kare, ane paranI pAseM raMdhAve, ca zabda thakI AraMjanI anumodanA kare, zene arthe ? to ke potAnA AtmAne arthe tathA para prArNAdikane artha athavA potA ne ane parane vehune arthe tathA ca zabdathakI artha vinA rAMdhe, athavA I karI rAMdhe, raMdhAve, pacana pAcanAdika kare, karAve, rasozyAnI vRtti kare,ane nirarthaka pAkAdika karavA te to lokaneviSe paNa niMdavA yogya ve. kA le ke, // zloka // paMktinedI vRthApAkI, nityaM darzananiMdakaH // mRtazayyAprati. grAhI,na nUyaH puruSojavet // 1 // jAvArthaH-paMktineda kare,niHkAraNe rAMdhe, niraMtara darzananI niMdA kare, mUthAnI zayyA lIye, mRtakanuM dAna lIye, te pharIne puruSano avatAra na pAme // 1 // hAM ziSya pUje je ke "vihe pariggahammi" e gAthAyeM pUrve AraMjanI niMdA karI hatI, tema batAM pharI yA gAthAmAM zA kAraNe AraMjanI niMdA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayadIpikA, artha tathA kathA sahita. kahI je ? tihAM guru kahe jeH-pUrva je kamu te to sAmAnyapaNe aneka prakA ranA AraMna te uddezIne kahyu, ane ihAM to potAno nirvAha thAya, eTalo ja AraMna levo, te paNa pUrva AraMjanuM paDikkamavU kahyu , ane hAM to A raMjanI niMdA mAtraja kahI . valI samyagdRSTi to nizcaM pAparUpa AraMjane vipe rahyo je je AraMja vi nA teno nirvAha na thAya te sarvemA pravarte. paraMtu manamAM vicAra kare je dhi kAra paDo muphane bakAyano AraMjI buM ! pApI ityAdika manane viSe nAvanA nAve // yataH // hie jiNANa ANA,cariyaM mahaeva risaM ananna ssa // evaM AlappAlaM, acco dUraMvi saMvaya // 1 // athavA padAMtareM artha kahe jeH-tihAM AtmArtha te muphane puNya zrAze evA nolapaNe karIne sAdhune arthe sAdhu uddezIne anna rAMdhe pAka kare, ta thA para te mAtA, pitA, putrAdikanA puNyane arthe sAdhune dAna AparAM, e vA hetuthI pAka kare, te parArtha jANavo. emaja potAnA tathA paranA ve pu eyane artha pAka kare, te unayArtha kahiyeM. ca zabdathakI karI sAdhuno niyama jAMgavA naNI koka pacana pAcanAdika karIne Ape. ityAdi ka aneka neda jANavA. athavA bakAyano samAraMjAdika te yatnavinA aNagala pANI vAvare, aNazodhyAM evAM iMdhaNa dhAnya pramukhane vAparave karI je doSa kasyA-hoya, te dopane DhuM niMbuM, e sArthakatA jANavI. __ zrAvakeM to sAdi jIveM rahita sthAnakeM saMkhAro rUDI rIteM jAlavavAdi ke karI vidhisahita bii rahita kAThA vastre gAlelA pANIyeM karI vartavaM te maja sUkAM kASTha te ghaNAM jUnAM na hoya, temaja temAM pola na hoya,kITakA dikeM khAdhAM na hoya, evA kATeM karI dhAnya, pakvAnna, surakhaDI, zAka, svAdi ma, patra, phUla, phalAdika e sarva trasajIvAdike rahita najareM jo karIne sa rva vastu vAparavI rAMdhavI, ane pANI pramukha thoDaM vAvara. rUDI rIteM zurU karIne zrAcaravAM. jo ema na kare, to nirdayapaNuM thAya, ane samatA saMve gAdika lakSaNe sahita eq je samaketa tenAM pAMca lakSaNa mAhelA aMtargata anukaMpA ladAno nAza thAya // ytH|| parisudaM jalagahaNaM, dAru adha nAi yANa taheva // gahiyANaya parinogo, vihIi tasa rarakaNaghAe // 1 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GG jainakathA ratnakopa nAga coyo. jAvArtha::- jala galI zuddha karI jevuM ne kAma dhAnya pramukhapaNa guMDakarI jevA, te kASTha dhAnyano parijogano vidhi sajIva rAkhavAne kharthe zrAvakane kahyo ne 1 tathA anyadarzanane viSe mahAbhAratamAM paNa kayuM be:- zloka // saMvatsa reNa yatpApaM, kaivarttasya hi jAyate // ekAhena tadApnoti, apUtajalasaMgrahI // 1 // viMzatyaMgulamAnaM tu, triMzadaMgulamAyatau // tadastraM dviguNIkRtya, gAla yelamA pivet // 2 // tasmina vastre sthitAna jIvAna, sthApayeUnamadhyataH // evaM kRtvA pivettoyaM, sa yAti paramAMgatiM // 3 // nAvArtha:- mAbIgara jeTalaM eka varSa paryaMta pApa kare teTaluM pApa ekadivasamAM Nagala pANI vAvaranA rane yA // 1 // vIza yAMgula paholuM yane trIza yAMgula lAMbu, evAtra beva karIne te va gAlI galIne pIvraM // 2 // pANI gavyA patI te vastramAM je jIva rahe, te pharI teja jalasthAnakamAM sthApavA. ema karIne je pANI pIye, te sadA paramagati je moha tene me // 3 // tathA gamamAM pRthivyAdikane vipe paNa jIvapaNuM kayuM ve // yataH // yaddAmalaya pamANaM, puDhavIkAe havaMti je jIvA // te pArevaya mittA, jaMbU dIve na mAyaMti // 1 // egaMmi udagabiMdumi, je jIvA jiNavarehiM pa mattA // te jai sarisava mittA, jaMbU0 // 2 // nAvArtha:- ( zraddAmalaya ke 0 ) nIlA yAmalA pramANa eka mATI pApAlano kaTako hoya temAM pra ye je jIva kahyA be, te ekekA jIvanA zarIra jo sarazava jevaDA karIyeM, to yAkhA jaMbUdvIpamA samAi zake nahIM // 1 // eka pANInA viMDumAMhe je jIva bhagavAneM kahyA te ekekA jIvanI kAyA pArevA pramANa karIyeM, to te jaMbUdIpamAMhe samAya nahIM // 2 // ityAdi jArAvaM. tathA uttaramImAMsA dine viSe palaka be // zloka // lutAsyataMtugalite, ye biMdau saMti jata vaH // sUkSmAtramaramAnAste, naiva mAMti triviSTapaM // 1 // kusumakuMkumAMnazca, nirmitaM sUkSmajaMtuniH // tadghaTTenApi vastreNa zakyaM zodhayituM jalaM // 2 // nAvArtha:- karolIyAnA mukhayakI je taMtu gaje be, tenA biMdunA je nhAnA jIva be, te ekekA jIvanI camara jevaDI kAyA karIyeM, to traNa lokamAM he paNa samAya nahIM // 1 // kasuMbAne viSe, kuMkune viSe, pAlIne viSe, sU kAjI vo nakhAne arthAt te sarva padArtha jIvamaya be, temATe kAThA vastre pANI galIne zuddha karI vAvara, te yukta be // 2 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nae tathA jagavatajItAne viSe paNa kahyu :-zloka // dRthivyAmapyahaM pA rtha, vAyAvanau jale'pyahaM // vanaspatigatazcAhaM, sarvanUtagato'pyahaM // 1 // yomA sarvagataM jhAvA, na vihiMsetkadAcana // tasyAhaM na praNazyAmi, na ca mAM sa praNazyati // 5 // jAvArthaH- he arjuna ! pRthvIne viSe paNa DhuM g, vAyune viSe, agmine viSe paNa hu~bu, vanaspatimAM paNa DhuM bu. sarva prA NimAtramA DhuMDaM // 1 // je muphane sarva vyApI jANIne kadApi hiMsA na hiM kare, teno hu~ nAza karIza nahiM. te mAro paNa nAza nahiM kare,arthAt tene mAre paraspara prema pUrNa raheze // 2 // tathA vanaspati AdikamAM sacetanapaNuM ne, tenI yukti to prathama kahI pAvyA baiyeM. e sAtamI gAthAno artha thayo // 7 // . have sAmAnyapaNe cAritranA aticAra pratye paDikkame le. paMcamaha maNubayANaM, guNavayANaM ca tindi mshyaare|| // sirakANaM ca canapahaM, paDikkame desiyaM savaM // 7 // arthaH- pAMca aNuvratanA traNa guNavatanA ane cAra zikSAvratanA je aticAra, ethI je karma bAMdhyu hoya,te paDikkamuM. ityAdi pUrvavat // // je kAraNa mATe samaketa pAmyA panI sAdhunA mAhAvratanI apedAyeM (aNu ke0 ) sUjha eTale nhAnAM vrata jANavAM. e pAMca aNuvrata te zrAva kane mUlaguNa rUpa ,tathA te pAMca aNuvrataneja vizeSa guNanAM kAraNa evAM je vrata, te digaviramaNa AdeM dezne traNa guNavata jANavAM. tathA te guNavata zikSArUpa je. te ziSyane vidyA grahaNa karavAnI pereM pharI pharI anyAsa karavA yogya evAM e sAmAyikAdika cAra zidA vrata jANavAM, te vratanA ati cAra bAzrayIne je karma bAMdhyu, te pUrvanI pereM paDika, bu. yahAM pAMca aNuvrata ane traNa guNavrata e ATha prAyaH jAvajIvanAM ne, ane cAra zidAvrata je , te to vAraMvAra sevAya meM ane mUkAya je jevA reM avasara hoya tevAreM anyAsa karavA yogya // 7 // have jema uddezyA , temaja nirdeza karavA mATeM prathama pAMca aNuvrata mAMdelA pahelA aNuvatane gAthAyeM karI kahe je. // paDhame aNuvayammi, thUlaga pANAzvAya virii|| Ayariya mappasane, zvapamAya ppasaMgeNaM // e|| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e - jainakathA ratnakoSa nAga cotho. arthaH-prathama aNuvrata syUlathI prANAtipAta viramaNa AzrayIne je AcayuM hoya, (appasabe ke0) aprazasta krodhAdika nAva bate. te ihAM pramAdanA prasaMgeM karIne aticAra lAge. have prANIyonI hiMsA 243 nedeM thAya,te thA pramANe keH-pRthvI,thae, teja,vAyu, vanaspati,e pAMca sthAvara tathA ekeMjhyi, beMjhyi, teMhiya, cauriMzi ya ane paMceMzyi. e navaprakAranA jIvane mana, vacana ane kAyAyeM karI haNAtAM pattyAvIza neda thAya, tene karavU, karAva_ ane anumodaq ema traNe guNatAM ekAzI thAya, te ekAzIne atIta, anAgata ane vartamAna e traNa kAleM guNatAM 143 neda, pahelA vratanA thAya. tathA ivyathI ane nAvathI hiMsAnI caunaMgI thAya,te kahe jeH-eka to hu~ A mRgalAne mAruM ! eve pariNAmeM pariNamyo je AheDI tene jAvathI hiM thara, ane te mRgalAne haNe, tevAreM vyathI hiMsA thAya. e vyaghI paNa hiMsA ane nAvathI paNa hiMsA tha, te prathama nAMgo jANavo. bIjo ivya thI hiMsA ke paNa nAvathI hiMsA nathI te ryAsamitivaMta sAdhune jANavI. e bIjo nAMgo // yadAha // vikremiti pariNA,saMpattI evi mucca e verI // avahaMtevi Na muca, kalima jAvo zvAjasta // 1 // e bIjo nAMgo. ta thA trIjo nAMgo te jemAM nAvathI hiMsA De paNa ivyathI hiMsA nathI te jema aMgAramaIkAcArya jIvanI budhyei mahAvIranA kIDA kacarAya ne ema kahetAM rAtriye aMgArAnuM mardana kayuM. temaja aMdhArAmAM doraDaM paDayuM hoya, tene sarpanI buddhiyeM haNatAM thakAM nAvathI hiMsA thAya. paNa ivyathI hiMsA na thAya. e trIjo nAMgo jAvo. tathA ivyathI paNa hiMsA na thAya bane nAvathI paNa hiMsA na thAya. e cotho nAMgo te mana, vacana ane kAyAnI zukatAyeM zuma upayogeM vartatA evA sAdhune jANavo. - e cAra prakAra kahyA. tethI anyarIteM prANIno vadha ve prakArano kahyo De te kahIyeM baiyeM ||gaathaa|| jIvA sudumA thUlA,saMkappA raMjana nave uvihA // sAvarAha niravarAha, sAvirakA ceva niravirakA // 1 // jAvArthaH-jIva no vadha be prakArano ke. tihAM eka sthUla te veMjhyiAdika bAdara jIva a ne bIjA sUkSma te ekeMjhyiAdika pAMca sthAvara je dRSTi gocara yAve, tevA jIva samajavA paNa sUjhanAmakarmanA udayavAlA samasta lokavyApI dRSTi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 1 gocara na Ave, te jIvone vadhano anAva , te kAMs koinA mAsyA mara tA nathI paraMtu potAnI meleMja AyunA ye maraNa pAme De. yahAM sAdhune to behu prakAranA vadhathakI nivartavaM kartuM je. eNe trasa ane sthAvara bedunI hiMsA TAlI ,tethI sAdhune to vIza vizvAnI dayA jA rAvI. ane gRhasthane to sthUla beMjhyiAdika jIvonA vadhathakI nivRtta kahe luMje, paNa sUkSmanA vadhayakI nivRtta kartuM nathI kAraNa ke tenI pRthvI ja lAdikanA AraMjane viSe niraMtara pravarttanA le, tenA AraMjathI Talaq banatuM nathI mATe vIzamAMthI arza daza vizvA gayA, bAkI daza vizvAnI dayA rahI. have be iMDiyAdika jIvono vadha paNa ve prakAreM . eka saMkalpathakI ane bIjo AraMnathakI. temAM A amuka jIvane DhuM mAjhaM! evo je manamAM saMkalpa napaje, te saMkalpathakI zrAvaka TalyA ,paNa AraMjayakI TalyA nathI. jemATe kapiAdika AraMnane vipe bejhyiAdika jIvane haNavAno saMnava thAya ne, jo te na kare, to zarIra kuTuMbAdikano nirvAha thAya nahIM, ema karavAthI pharI dazamAMthI ardA gayA bAkI pAMca vizvA dayAnA rahyA. have saMkalpathI upanI je hiMsA tenA be jeda meM. eka sAparAdha te aparA dhasahita ane bIjI niraparAdha te aparAdha rahita. temAM gRhastha niraparAdhI jIvanI hiMsAthI to Talyo ,ane sAparAdhane viSe to nhAnA mahoTA a parAdhano vicAra karIne par3hI je zidAkaravA yogya hoya te kare mATe pAM camAMthI aDadhA gayA, bAkI aDhI vizvA dayA rahI. . have niraparAdhI jIvano vadha be prakAreM . eka apekSA sahita ane bI jo apekSA rahita temAM nirapedAthakI to zrAvaka nivartyA , paNa a pedA sahitayakI nivartyA nathI, kema ke cAlatAM hAlatAM jIvanI hiMsA thAya ne, tathA pADA, vRSana azvAdikane cAbakA pramukhano mAra mAre De, temaja pramAdi putrAdikane pATha jaNAvavA mATe zikhAmaNa ApavI paDe be. ema apedA sahitane viSe vadhabaMdhAdika karAya, e gRhasthano vyavahAra . tevAreM valI aDhImAMthI aI gayA, bAkI savA vizvAnI dayA zrAvakane rahI te paNa AnaMda kAmadeva sarakhA zukSa zrAvakane savA vizvAnI dayA rahI. evA zrAvakane prAyaH prathama aNuvrata hoya te prathamavrata, sakalavratamAhe sAranUta , e pahelA vratane viSe je svarUpa kahyu, te syUna mahoTA jIva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ esa jainakathA ratnakoSa nAga cotho. je cAle, dAle, jene jIvapaNAnuM pragaTa cinda , evA beMghiya, teMghiya, caurizyi, paMceMziyAdika je jIvo,tenAM iMDiyAdika je prANa, teno saMkalpa thake dAma, carma, nakha, daMtAdikane arthe atipAta eTale je vinAza karavo, te hiMsA jANavI // yataH // paMceMkhyiANi trividhaM balaM ca, uhAsaniHzvA sastathaivamAyuH // prANA dazaite jagavaniruktA,steSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // jAvArthaH-pAMca iMghiya, traNa bala, zvAsovAsa, ane Ayu, e daza prANa nagavAne kahyAM. te daza prANano je viyoga karavo, te hiMsA jANavI. __ athavA vezyiAdika sthUla mahoTA jIvano je atipAta eTale vinAza karavo, te sthUlaprANAtipAta jANavo. tenI je nivRtti te sthUlaprANAti pA ta viramaNa vrata kahIye. mATe prANAtipAtaviramaNavrata AzrayIne AcAM je Agala kaheze evaM vadhabaMdhAdika mAtuM karma kayuM athavA prANAtipAta viramaNanA samIpathakI aticaghu aticAra lAgyo hoya atikrAMta atika ma vyatikramAdikeM karIne malIna kayuM hoya. ihAM ziSya pUche le koika maMdavADanA doSanI upazAMtine artha vadhabaMdhAdi ka Acara, paNa rUDaM hoya ? koi gAma javAne arthe aticayuM je anyatra ga mana kayuM je aticAra, te kone kahIyeM ? je potAnA sthAnaka thakI parasthA nakeM jAvaM. tene aticAra kahiye te aticAra deza viratine hoya ane sarva viratine. paNa hoya paNa te paDikkamavA yogya na hoya ? / have guru uttara kahe jeH-azunanAva to aprazasta krodhAdikane audayika jAveM thAya, vadhabaMdhAdika aticAra krodhAdika azunanAveMja hoya, ane mR pAvAda pramukhane chAreM karIne paNa pahelA vratane aticAra saMnave,jema sneha nI parIdAne artha devatAyeM kaDaM je rAmacaMjI maraNa pAmyA, eTalukahetAM mAtraja lakSmaNa maraNa pAmyA. tathA kumArapAla rAjAyeM kautukathakI laMdaranA ekatrIza raupyaka apahavA, tethI gaMdara maraNa pAmyo, eTale adattAdAna tha kI paNa prathama vratane viSe aticAra lAge paNa te aticAra bIjuM vrata A de dene temAMja bAlovavAM paraMtu prathama vratamAM AlovavAM nahIM, temATeM te aticArane TAlavAne arthe have kahe . hAM prANAtipAtaviramaNane viSe pramAdane prasaMgeM karIne pApa thAya ne. have te pramAda pAMca prakAreM ||gaathaa // maUM visaya kasAyA, nihA vika Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3 hAya paMcamI naliyA // e e paMca pamAyA, jIvaM pADaMti saMsAre // 1 // jAvArtha:- 1 madirApAna, 2 viSaya sevana, 3 krodhAdika kapAyanuM karavuM, 4 nizakaraNa, pAMcamI vikathA, e pAMca pramAda be, te jIvane saMsAramAMDe pADe be. bIjA pakSAMtarathI yA pramAda paNa kA be // gAthA || annANaM saMsa caiva, mivAnA taheva ya // rAgo doso mahinaM so, dhammaMmi ayaNA haro // 1 // jogAeM DuppaNIdArAM, pamA hA nave // saMsArutAra kAme, sahA vayava // 2 // jAvArtha:- 1 ajJAnanAva dharavo, 2 saMdeha ghaNo rAkhavo, niveM ( tavaya ke0 ) tathaivaca eTale temaja valI 3 mithyAjJAna nuM poteM jAvaM, bIjAne jaNAvavuM, 4 ghaNo rAga rAkhavo, 5 dveSa karavo, 6 matiza karavo, dharmane viSe vyAdara na karavo, // 1 // 8 mana vacana khane kAyAnA yoganAM duHpraNIdhAna karavAM, eTale manAdikane mAgaM pravarttAvivAM, e yA pramAda be, te saMsArasamuD utaravAne arthe sarvathA varddhayAM // 2 // e pUrvokta pAMca tathA yAta je pramAda be, tene viSe atizaya paNe karI je pravartanano prasaMga hoya, te pramAdaprasaMga kahiyeM, te kaSAya tathA viSayAdika pramAdane prasaMgeM karIneja prAyaH jIva, vratane yaticAra lagADe. arthAt pramA dane vazathako jIva kaSAyane vaza thAya ne kaSAyane vaza thayo thako navA aticAra lagADe. pramAda prasaMga je be, te zrutakevalIne paNa anarthano hetu be, to bIjAnuM to guMja kahetuM ? kayuM ne ke // cacadasa puviyAhA, ragAya ma nANi vIrAgAvi // huMti pamAya paravasA, tayAMtara meva cana gaiyA // 1 // jAvArtha:- cauda pUrvadhara yAhAraka zarIranA dhaNI, manaH paryavajJAnI, upazAMta mohI vItarAga paNa pramAdane paravaza thakA tadanaMtara cAre gatimAM jAya // 1 // tathA zrIyAcArAMga sUtra ne viSe kayuM be || pamattassa sava jayaM, appamattassa vi na kutovi jayamitti || eTale pramAdane vazathI jaya hoya paNa apramAdI ne kyAMhi paNa jaya na hoya. iti pramAdasvarUpaM // upalakSaNathI kuTI dappadikeM karIne je aticAra te paNa jANavA. tihAM je niSedha karayuM ve te AturatAyeM karI tevAne ezrutavihita ne ema jAlI pratiSiddhAcaraNeM utsAha yukta khAtmAno saMkalpa hoya, tene vyAku TTi kahiyeM tathA je valagavaM doDavuM jamavuM ityAdika unmAda te darpa jAvo. // yataH // zrAcaTTiyA va viccA, duppo purA hoi vaggalAIna || kaMdappAI pamAna, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4 jainakathA ratnakopa jAga cotho. kappo pula kAraNe karaNaM // 1 // unmattatAyeM karIne valagavuM, doDavuM tathA thazvane zakaTane utsukapaNe kheDavAM ityAdikane viSe vRthA paMceMyino vadha thAya AtmopaghAtAdika doSa thAya. e rIteM je yAca hoya te niMDuM buM. athavA ihAM je zrAca hoya ema je kayuM, tenuM je thAlova te AAgalI gAthAyeM pragaTa dekhADaze. iti navamagAthArthaH // e // have je yAca sevyuM teja pragaTa pAMca vyaticArapaNe dekhADe be: // vada baMdha vivee, inAre nattapANa kuThe // padama vayasyAre, paDikkame desiyaM savaM // 10 // artha :- prathama ( vaha ke0 ) vadha te catuSpadAdika jIvane nirdayapaNe tA nA tarkanA karavI, bIjo baMdha te doraDe karI gADhe baMdhane bAMdhI mUkadarAM, jo baviccheda te zarIra tathA cAmaDI tenuM beda, eTale kAna chedavA, nA sikA bAMdhavI, galakaMbala bedavI, puMbaDApramukhanuM kAtarakhuM. cotho ( nAre ke 0 0 ) yatinAra te janAvaranI zakti joyA vinA ghaNA nAranuM khAropaNa ka khaM, pAMcamo jattapAla eTale rIzavaroM karIne jAta pANIno vicheda karavo, e sacalA praticAra prabala kaSAyanA udayazrI thAya paraMtu kaSAya vinA prati cAra na lAge, zrAvakeM vinaya zikhavavAne mATeM putrAdikane pala yAdepasa hitatveM karI va baMdhAdikanuM yAcarakhuM. tihAM sakAraNa vadhabaMdhanAdika kara ve karI aticAra na hoya, kema ke temAM pariNAme hitanI buddhi be, tathA lADa karavAyI ghaNA yavaguNa thAya. ane tADana karavAyI ghaNA guNa thA ya, mATeM putrane ne ziSyane tADavA, paNa lADa karavAM nahIM // yataH // lAla nAhavo doSA, stADanAddahavo guNAH // tasmAt putraM ca ziSyaM ca, tADayenna tu lAlayet // 1 // e pAMca prakAreM pahelA aNuvratane praticAra bate je karma bAMdhayuM, te niMDuM buM. tathaiva temaja AlotuM huM athavA paDikkame ityAdi pUrvavat // 10 // ihAM AvazyakanI cUrNamadhye tathA yogazAstranI TIkAne viSe e vidhi ko be, te jema keH- prathama to zrAvake bIhItAM rahevuM, eTaje jaya rAkha tAMja rahetuM, je rakhene mukane koi paNa praticAra lAge ! jema putrAdika tathA dAsadAsI pramukha karmakarAdikanI upara evI krUra ha STi rAkhavI ke jethI te jaya pAmatA thakAja rUDe mArge pravarte, ihAM karmakarAdi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. kamAM AdizabdaM karI padI, ane dAsa pramukha dIpadajAti, tathA gomahiSa azvAdika te catuSpadanI jAti, e sarve levAM. tathA krUra dRSTithIja je vadha baMdhanAdika vinA paNa sarvadA potapotAnAM kArya karatAM rahe . to tene va dhabaMdhanAdika na karavAM, paraMtu jo te krUradRSTithI vaza na rahe rUDe mArge na pravarne, maryAdAmAM na rahe, tevAreM kadApi sApekSapaNe vadhabaMdhAdika paNa kare,paNa anyathA na kare. kadApi jo tADanA kare,to paNa marmasthAnaka mU kIne velaDI tathA rAsaDI pramukheM kare. eka sthAnakeM ve vAra tADanA na kare, jo bAMdhe, to paNa lAMbe doraDe DhIlI gAMTha deza bAMdhe, kema ke kadAcit jo agni pramukhano upazva thAya, to tatkAla bUTI zake, evAM bAMdhe,jo AkarI gAMTha hoya, to tatkAla lUTI zake nahIM tathA aMga upAMgAdika sArI par3heM pheravI heravI zake, sukhasamAdhiyeM pharI harI zake evA bUTA bAMdhe. __ tathA ba vijedane viSe vicAravU je lohi vikAra gaDaguMbaDAdika vikAreM le davu paDe to paNa dayAsahitapaNe pravarte, paNa nirdayatA na rAkhe. tathA vi pada catuSpadanI napara nAravahana karavA viSe potIyA gADA adhovAi pramu kheM AjIvikA karavAnuM to zrAvakane mukhyattiyeM varjabuja kaheluM ,kAra e ke je nADIkarma le te to ghaNAdoSay ghara , mATeM eNe karI AjIvi kA to naja karavI, paNa kadApi bIjI bAjIvikA na male, tevAreM nADika meM kare, topaNa te hipada manuSyAdika hoya te jeTalo nAra potAnI meleM sukheM upADIne potAnA mAthA upara rAkhI zake tathA mastakathI.heTho utArIne nU miyeM melI zake, temaja tene pUDhe ke aTalo nAra tahArAthI upaDaze? te kahe ke hA mahArAthI upaDaze teTalo nAra upaDAve paNa adhika jAra upa DAvavAthI dayA rahe nahI. tathA catuSpadanI upara paNa yathAzakti nAra mUkavA yogyahoya tethI kAMka kaNo nAra nare. tathA halazakaTAdikeM balada na cAle, galiyo thai paDe, tevAreM khedeM karI anna pANIno nipedha kare, kahe ke tuM a parAdhakArI bo, vakra bo, mATe Aje tumane jojana nahIM ApIlaM! ityA dika vacana mAtra kahe paNa tema kare nahIM. kadAcit tema karavU paDe to paNa jojanane avasareM tene jamADIne patI poteM jame, paNa te navyuM hoya tihAM sudhI poteM jame nahIM. kadAcit rogAdikanI zAMti thavAne arthe tene nUravyu rAkhavU paDe, topaNa jema pahelA aNuvratane doSa na lAge, tema yatna kare. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e6 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. e rIteM corI pramukhano karanAra mahA aparAdhakArI hoya, tene paNa vadha baMdhAdika karavU paDe,to paNa sApekSapaNe kare,paNa nirdayapaNe na kare,kahyu ke // yataH // vaha mAraNa apnarakANa, dANa paradhaNa vilovaNAINa // saba jahanna udau, dasaguNi kasikayANaM // 1 // tibayare parasesaya, guNina saya sahassa koDiguNoya // koDA koDi guNo vA, duUvivAgo badutarovA // 2 // nAvArthaH- vadha te mAra mAravo, juhUM bAla devU, paradhana haraNa karavU, corI karAvavI, te sarva, jaghanyathI dazaguNA udaya Ave, arthAt jo eka vAra kayuM hoya, to te dazaguNuM thAya // 1 // valI tethI Akare peM kahyu hoya, to zataguNuM nadaya Ave, tethI valI tIvrapaNe kayuM hoya to sahastra guNuM udaya Ave, tethI koDIguguM, tethI koDAkoDI gueM, ema eka vAra, ka yuM hoya, teno badurIteM vipAka jogavavo paDe // 2 // tathA pAmA, bokaDA vagerenI je utpatti ke te bahu dopanI hetu , mATe mahiSa, bakarI pramukhano saMgraha karavo nahIM. napaladANathI koSAdika ne vaze karI hiMsAnA kAraNa evA je maMtra, taMtra, auSadhAdikanA prayoga , te paNa varjavA. e rIteM bIjA paNa aticAra ihAM vratane vipe jANavA. __ahIMyAM ziSya AzaMkA kare , ke yahAM to prANAtipAtanuM vrata , paNa vadha baMdhAdikanuM to vrata nathI tevAreM zrAvakane vadha baMdhAdika aticAra kema kaho bo? tyAM AcArya uttara kahe . ke prANAtipAta paJcarakANa kare thake mukhyapaNe jo vicArIyeM to apedAra hita paNe te vadha baMdhAdikanu pacca rakANa thayuMja,kAraNa ke e paNa prANAtipAtanA hetu ne. ihAM ziSya kahe je ke, tevAreM to vadha baMdhAdika karave karI vrataja jaMga thAya paNa aticAra na thAya ane valI ethI to niyamanuM pAlanaja na thayu. evI saMnAvanA thAya ne ? tihAM guru uttara kahe , ke vratanA be prakAra , eka anyaMtara ta tithI ane bIjuM bAhyattithI. temAM jevAreM krodhAdikane vaze apekSA ra hitapaNe vadhAdikane viSa pravarne tethI ko vAre te jIva maraNa paNa pAme, tevAreM nirapekSapaNe nirdayapaNe karIne aMtarvattithI vratano naMga thayo kahevAya. kadApi hiMsAne banAveM bAhyattiyeM pAlyuM, tevAreM dezathI vratanaMga thayuM ka hevAya. ane dezathI pAlyuM tene aticAranuM AropaNa kahevAya. // tamuktaM // zloka // na mArayAmIti katavratasya, vinaiva mRtyu kazhA ticaarH|| nigadyate Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. g " yaH kupito vadhAdIna, karotyasau syAnniyame'napekSaH // 1 // mRtyoranA vAnniyamasti tasya, kopAddayAhInatayAnujagnaH // dezasya laMghAdanupAlanAcca, pUjyA aticAramudAharati // 2 // nAvArtha:- jIvane mAruM nahIM, evaM vrata jeNeM kasbe ne te jIva maraNa na pAmyo, tevAreM tene zA aticAra kahIyeM ? je prANI krodhavazeM vadha baMdhAdika kare, tevAreM vratanI apekSA nara he. ne jIva maravAne banAveM niyama rahyo paNa tenI upara kopeM karIne dayAhINa thayo, teNe vratajaMga thayo kahiyeM, dezathI nAMgo khane dezathI pAlyuM tene pUjya jano aticAraja kahe be. athavA zranAjogeM sahasAtkArapaNe avicAravApaNuM thAya, tihAM zra nAjoga te anupayogapaNeM sAvadhAnapaNe ane sahasAtkAra te yavi mR zyakArIpaNeM // yataH // putraM pAsikaNaM, tUDhe pAyammi jaM puNo pAse // na taratiya te, pAyaM sahasA karaNameyaM // 1 // e vrata je be, te saghalA vratA dika dharmanuM parama rahasyanUta be. kayuM be ke // yataH // dhannANaM raskachA, kI raMti va jaha nava // paDhamavaya rarakaNA, kIraMti vayAI sesAI // 1 // kiM tAi paDhiyA, payakoDIe palAlanUyAe // jaM itiyaM na nAyaM parassa pI DA na kAyA // 2 // kiM suragirilo gurugaM, jalani diego kiM va huka gaMjIraM // kiM gayA visAlaM, koya ahiMsA samo dhammo // 3 // nAvArtha:-dha nane rAkhavAne zrarthe jema vADa kare be, tema ihAM pahelA vrata rakhavAne a " bIjA saghalA vrata te vADarUpa jANavAM 1 // jeNe eTaluM na jAeyuM je parane pIDA na karavI. to teNe zAstronAM kroDo game pada jayAM, to paNa te sarva tene parAbhUta jAvAM // 2 // suragiri je meruparvata tethakI ma hoTuM cuM ? samujhyakI bIjuM gaMjIra naMruM cuM ? khAkAzathakI bIjo vistAravA lo padArtha kayo ? hiMsArUpa dharmasamAna bIjo mahoTo dharma kayo ? // 3 // tathA itihAsa samuccayane viSe kayuM be // zloka // sarve vedAstu tai tAH sarve yajJAzca nArata // sarvatIrthAniSekAzva, kRtA yaiH prANinAM dayA // 1 // mahAbhAratAdAvapi // yodadyAtkAMcanaM meruM kRtsnAM caiva vasuMdharAM // ekasya jIvitaM dadyAnna ca tulyaM yudhiSThira // 2 // ityAdi // tathA zateSu jA yate zUraH, sahastreSu ca paMmitaH // vaktA zatasahastreSu, dAtA javati vA na vA // 3 // na raNe nirjite zUrA, vidyayA na ca paMmitaH // na vaktA vAkpaTutve , 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jainakathA ratnakoSa nAga coyo. na, na dAtA dhanadAyakaH // 4 // iMDiyAlAM jaye zUro, dharmaM carati paMmitaH // satyavAdAnavektA, dAtA nUtAnayapradaH // 5 // jAvArtha:- saghalA veda to teNeM naeyA, saghalA yajJa yAgAdika paNa teNeMja karayA, saghalA tIrthanA aniSeka paNa teja karayA, ke jeNeM sarva prANI upara dayA rAkhI ! // 1 // mahAbhAratane viSe kayuM ne ke, he yudhiSThira ! suvarNanA merunuM dAna dIye, saka la pRthvInaM dAna dIye, te sahuthI vadhAre guM be ? to ke je eka jIvane jIvi tavya yApe, arthAt te jIvitadAnanI barobara koi paNa dAna yAveja na hrIM // 1 // ityAdi // tathA zatapuruSane viSe zUravIra to ekaja hoya, ne hajAra manuSyamAM paMmita paNa ekaja hoya, lAkhojanamAM vAcAla paNa ekaja hoya, ane dAtA to hoya ane na pA hoya // 3 // je raNa saMgrAmamAM jIta kare te zUravIra na kahIyeM, vidyA jaNe te paMmita na kahIyeM, vacananI paTu tA vAlAne vAcAla na kahiyeM, dhananA yApanArane dAtA na kahIyeM // 4 // paNa je iMDiyane jIte, te zUrapuruSa kahIyeM, dharmana yAdare, te paMmita kahi yeM, satyavacananuM nASaNa kare, tene vaktA kahIyeM, ane jIvane anayadAna yApe, tene dAtA kahiyeM // " // ajayadAnano dAtAra to teneja kahIyeM ke je yUko lIkha vagere hue jIvane ihave nahIM, haNe nahIM. te itihAsa samucayAdikane viSekayuM be ke je maMzamazakAdi jIvane pAne, putranI pare temanuM rakhopuM kare, te prANI, svarga pratyeM janArA jAevA. eka viSTAno kIDo, ne bIjo svargalokane viSe devatAno iM, te beDune jIvitanI vAMDA to sarakhIja hoya be, ghane maraNano jaya paNa behune sarakhoja hoya ve, da yAvinA saghalAya dharma niHphala jANavA. kenI peTheM ? to ke paMcAmi sA dhaka kama tApasAdikanI pareM. kahyuM be ke // maya maMmaNaM va tusa, khaMmaNaM va yama va sarvapi // kAsakusumaM va vaNagA, ithaM va viyala imAivilA // 1 // kRpAnadI mahAtIre, sarve dharmAstRNAMkurAH // tasyAM zoSamupetAyAM, kiyannaMdaMti 'punaH // 1 // nAvArtha : - (maya ke0 ) mRtakane (maMgAMva ke0 ) alaMkAra paherAvavAnI pereM, tusa eTale kuzakAne khAMmavAnI pereM, (gayamakAM ke0 ) hAthInA snAnanI pereM, arthAt jema hAthI nAine rahyo hoya to paNa pATho hato temaja thAya. tathA kAsanA phUlanI pereM, ( varAgAiyaMva ke0 ) araNya mAM je gAvaM, tenI, pereM, arthAt e jema viphala be, tema (imAivilA ke0) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. ee e eka dayAvinA saghakhaM ( viyala ke) viphala jANavu // 1 // dayA rUpI nadInA mahoTA tIrane viSe samasta dharma, tRNanA aMkUrA samAna le. ane te kapArUpa nadI sUkAye thake to valI dharmarUpa tRNanA aMkUrA kyAM sudhI rahe ? arthAt naja rahe // // ema utAM paNa kahe je ke yajJAdikane viSe hiMsA je , te devapUjAnI pereM dharma jaNI thAya , ema vedamAM kaDaM . te sarva pralApamAtra jAgavU. kAraNa ke hiMsA to sarvatra niMdita . jo hiMsAthakI dharma De, ema ka hiyeM to viSamAMthI amRtanuM upajatuM ? pASAenI nUmikAthakI zItalajala nuM nikalavu ? agninA sparzathakI zItalatA thavI ? sarpanA mukhathakI amRta no udgAra ? khalapuruSanA mukhathakI rUDA pArakA guNano upacAra thavo? khIrasamuznA snehala dUdhamAMthI pUrAnuM nikalaq ? kAdavamAMthI karpUrano samUha nipajaq ? ityAdika sarvavAto kadApi kevAre devasahAyathI thAya to paNa hiMsAthakI dharmano saMnava thAya nahIM. // ytH|| ahiMsAsaMnavo dharmaH sahiMsAtaH, kathaM navet // na toyajAni padmAni, jAyaMte jAtavedasaH // // 1 // nAvArthaH-ahiMsAyakI dharma saMnave,dharma , te ahiMsAdhIja utpanna thayo , te dharma hiMsAthI kema thAya? kAraNa ke jalathI kamala utpanna thAya, paNa te agnithakI kema nutpanna thAya? hiMsA paradarzanamAM paNa niSedhI beH-|| yataH // agniSomIyamiti yA, pazvAlaMbanakArikA // na sA pramANaM jhAtRNAM, nAmikA sA satAmiha // 1 // yAvaMti pazuromANi, pazugAtreSu nArata // tAvarSasahasrANi, pacyaMte pazughAtakaH // 2 // aMdhe tamasi maUMti, pazuniryeyajatyaho // hiMsA naiva navedharmo, na nUto na naviSyati // 3 // nAvArthaH-aniSomamAM pazunI hiMsA karavI ema kahenArI kArikA jJAtAja nane bhrama karanArI // 1 // jeTalA pagunA gAtrane vipe roma De,he nArataH teTalA hajAra varSa pazudhAta karanAra prANI narakamAM pace 2 // 2 // pazunI hiMsAyeM karI devatArnu je yajana kare , te aMdhatAmistra narakamAM paDe .ane hiMsA teja dharma ema ko ThekANe hoya nahiM.thayo paNa nathI ne thAze paNa nahiM. have yajJane viSe haNelA prANI svarga jAya ne mATe yAne vipe hiMsA je je, te doSa naNI na thAya? e vacana unmattanAM tenIzI pratIti thAve? kAraNa ke jIvane kumaraNeM mAravo tihAM mAratAM thakAM te jIva mahA bAte Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. dhyAna rau'dhyAne marIne svargane badale murgatiyeM jAya evo saMjava thAya je. zahAM dhanapAlapaMtinI kathA je eja pustakanA trIjA nAgamAM AvelI le tihAM nojarAjAne pratyuttaranA saMbaMdhe yathAzrayI upadeza dIdho le te vAMcavo. tathA zrIharSa kaviyeM paNa yajJane viSe hiMsA De te doSanI hetu kahI , tathA valI naiSadhamAhAkAvyanA bAvIzamA sarganA bahoMteramA kAvyane viSe paNa yajhaneviSe hiMsAno niSedha kahyo ne. yajJahiMsAne viSe ruzarmA vi prano dRSTAMta kahe . rudattanA putraM yajhane arthe gaga bAMdhyo , te bAgane jAtismaraNa upanyuM tenA jAtismaraNanI vAta sAdhuyeM yAvI kahI, je ta hAro pitA je ruzarmA te thA bAga thayo , teno tuM vadha kareM , e tadAro pitA hato, teNe e sarovara karAvyuM, tenI pAla upara vRdone ropAvyAM, par3I zahAM varSa varSa pratye ajano vadha karIne yajJa karavo pravarttavyo, tethI te ru izarmA maraNa pAmIne bAga thayo , ene te pAMca javasudhI to yajhane viSe zahAM haNyo meM. hamaNAM e baho nava pAmyo . e sAMjalI bAgane kAma nirjarAyeM jAtismaraNa jhAna upay , tethI putra pratye kahe be ke he putra ! tuM zuM mujhane mAre je ? hu~ tahAro pitA muM, jo pratIta na Ave, to nizA nI dekhAIM? tevAra paDI bAgeM gharamAM jazne nidhAna dATI rAkhavAnuM sthAnaka devADayu. te nidhAnane pAme thake pratIta upanI, jainadharma satya karI jANyo, bIjA jIva paNa dayArUpa dharma pAmyA. temATe sarvathA hiMsA varjavI. have e prathamavata pAlavAnuM phala kahe . dayAthakI mahoTuM nIrogapaNuM pAmIyeM, konuM haNyu haNAya nahIM evaM jhArnu auzvaryapaNuM prApta thAya, sa vathI adhika rUpa pAmIyeM, nirmalakIrti pAmIyeM, dhana yauvana dIrghAyu pA mIyeM, sarva parivAra tene vazavartI thAya, ghaNA putra pautrAdika pAmiyeM, tathA samasta sacarAcaramAM vijaya pAmiyeM, e nitheM dayAnAM phala jANavAM. __ have e vratane aMgIkAra na kare, athavA aticAra lagADe, to te pAMga lo, sUMTho, koDhIyo, kANo thAya, vAmana thAya, kuSTAdi mahoTA rogavAloM thAya, zoka, viyoga, alpAyu pAme. kuHkha, dau gya, urgatyAdika pAme // yataH // pANivahe vatA, namati nImAsu gAvasahIsu // saMsAra maMgala ga yA, naraga tirirakAsu joNIsu // 1 // nAvArthaH-prANInA vadhane viSe va natA evA jIva saMsAra maMgalamA rahyA thakA nayaMkara garnarUpa vasatine viSe Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 10 // naraka tiryaMcAdika yonimAM name ||1||e dazamI gAthAno artha kahyo // 10 // have e prANAtipAta vratane viSe haribala mAhInI kathA kahIye .yeM: raupya suvarNAdika lakSiAyeM karI virAjamAna evaM kaMcanapura nAmeM nagara ,tihAM vasaMtasena nAmeM rAjA de. te sarva vairI rAjAnA sainyane trAsa pamADe evo . te rAjAnI vasaMtasenA nAmeM paTarANI , te rUpeM karIne rukSaNIne jIte evI. te rAjA rANIne kAM putrAdika De nahIM temATe mAnatAM, vatAM batAM ghaNe manoratheM guNa- pAtra evI vasaMtazrI eve nAme eka putrI thai te kehevI meM ? to ke yuvAnajananAmanane unmAdanI karanArI jANI vasaMtaRtunI mUrtija hoya nahIM ! te vasaMtazrIne yogya ehavo vararAjA gha | e juve ne paNa malato nathI. have eja nagaramA jazka jAveM haribala eve nAmeM pANImAM jAla nAkha vAmAM nipuNa ehavo mAlI vase De. tehane anAryamAM ziradAra ehavI satyA nAme nAryA ne pariNAme uSTa . tenAthI nitya bIhito uga pAmato rahe . sukha to svapnamAMhe paNa nathI // yataH // kugrAmavAsaH kunareMisevA, kunojanaM krodhamukhI ca nAryA // kanyAbadutvaM ca dariztA ca, SaD jIvalo ke narakAni saMti // 1 // ekadA te mADIyeM nadI kAMte eka munine dITho, te ne dekhIne namato havo. te muniyeM pUbyuM kAM dharma jANe le ? teNeM kartuM sva kulAcAra te dharma ke e TuM jANuM bu. uparAMta bIjo koI dharma nathI. te dharma hu~ ekAgracitteM pArAdhuM butevAreM muni kahe ke te to mAtra vacanathI dharma kahe be, teTaloja dharma tuM mAne je, paNa e dharma nathI. kuladharma te to sAMjala. he nai ! jehano pitA urjAgI, urAcArI urvinIta dAsapaNuM ityAdikathI mAhAniMdita ehavo hINo kulAcAra sevato hoya, te dIkaro bAMjhe nahIM te jhuM jANe ne ? nAnA evo kulAcAra te dharma na jANIza. dharma to jIvadayAne kahIye, jemATe jIvane rAkhavo. teja dharma, vAMchitano ApanAra kalpavRda sarakho . je jIvane haNe , te niraMtara mahA puraMta phuHkhanI zreNIne jo gave . eka jIvadayA te aneka suHkha zreNinI TAlanArI ane aneka sukha zreNInI ApanArI je. jo tuM kuHkhathakI uchega pAmyo ho, ane : kha TAlavA vAMDato ho ? surakhapAmavAnI anilASA rAkhato ho. to he dhIva ra! he guNavaMta! tuM jIvadayA pAlavAno udyama kara. te vAta sAMjalIne dhIvara Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jainakathA ratnakopa nAga cotho. prIti pAyo thako munine kaheto havo ke dayA teja satyadharma va paNa mAha ruM kula mAbInuM be mATe jema rAMkanA gharane viSe jojana na ghaTe, tema dhIvaranA gharane viSe jIvadayA kema ghaTe ? muni kahe be ke tuM sarvathI bAMmI na zake, to mAtra tahArI jAlamA pahelo matsya je paDe tene tuM jIvato mUkaje, e Talo niyama rUDI rIteM pAlIza, to vaDanA aMkurAne pANI siMcavAthI jema vaDano vistAra thAya, tema vratarUpa vRkSa paNa rUDA nAvarUpa jajeM siMcyo yako anaMta atula phalano AApanAra thAze, e niyama pAlavo sulana jAlI mA hIyeM dapaiM karIne te vrata aMgIkAra karayuM. pI te potAnA yAtmAne kRtArtha mAnatAM thako nadInA uMmA jalamAM jAla nAkhato havo. te nAkhatAM veMtaja eka mahoTo matsya yAvIne teha ni yamanuM atula phala dekhADavA nimitteM jAlamAMhe paDyo, tevAreM lojanA ko janA samUhane rokatA evA haribaleM, jeve te matsya jAlamAM yAvI paDyo, te ja samayeM potAnA niyamanA rAkhavA mATeM te matsyane kaMTheM eka koDI vAM dhI dIdhI, ne valI pATho jalamAMhe nAkhI dIze valI pAThI jAla nAkhI ke turata teja matsya nirbhayapaNe te jAlamAM zrAvyo, tene pATho jalamAMhe nAkhI dadho, ema ghaNI vAra teno teja matsya jAlamAM yAvato joi teNe te sthA naka boDI dIdhuM. ane pADho valI bIje ThekANe jAla nAkhavA lAgyo, to paNa pATho teno teja matsya jAlamAM zrAvavA lAgyo, ema karI ThekA badalata badatAM tene sAyaMkAla thai gayo. to paNa teno teja matsya dhAvavA lAgyo, paraMtu tene lagAra paNa pazcAttApa thayo nahiM. ghane potAnA niyamano be dRDha Azaya jehane ehavA dhIra dhIvareM zrApadAmAM paNa dhIratA na mUkI. sAMka samaye te matsyane pATho pANI mAM mUkyo, tevAreM te matsya manuSyanI vANI yeM bolato havo, ke he sAhasika ! tAhare sAhaseM karIne DuM tahArA upara tuSTamAna thayo buM, mATe vara mAga. te sAMjalI haribala vi. smaya pAmato thako te matsyane kaheto havo ke tuM matsya thaine muUne guM yApIza ? te kahe. tevAreM matsya bolyo ke, tuM muUne matsya ma jAe, huM la samuAdhiSThita devatA buM, yahIM samaya vicArIne tahArA niyamanI maryA dA meM dIvI, kAraNa ke ghaNA jana to vrata betAja nathI ghane keTalAeka jebe, to laine pAlatA nathI, paraMtu je niyama laine tene barAbara pAle, evA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 103 tAharA sarakhA puruSa to ghaNAja uThA be. mATe yA tArA niyamanI dRDhatA dekhIne huM tuSTamAna thayo buM. tethI tuM je varadAna mAgIza, te duM prApIza. tevAreM haribala harSa pAmIne kaheto havo ke jevAreM mane kAMhi paNa ApadA paDe, tevA tatkAla temAMthI muUne tuM boDAvaje. huMe vara mAguM buM. valI te vAta teNeM aMgIkAra karI varadAna yApI devatA adRzya yara gayo. have te haribala matsyanA alAnathI potAnI jAryAthI bIhito thako na garanI bahAra ko devakulane viSe khAvI rahyo ghane tyAM vicAravA lAgyo ke mahAre ve prakAra zaMkA narelA thayA, temAM eka to huM dhIvara buM ? bIjuM varatAM mune vatuM niyamanuM phala malyuM ? te kenI peTheM ? to ke jema cakrI, prajAteM zAla vAve, ane sAMphe luNe ? tema mAtra ekaja jIva nagA svAthI, mujane devatAyeM tuSTa thai vara khApyo, to jo huM sarva jIvanI dayA pAluM, to valI keTaluM phala prApta thAya ? " mATe dhanyAM dhanya tene be ke je sarva jIvane ugAratA haze ? khare ! dhi kAra hajo mukane, je niraMtara jIvane haNuM buM. jo koI upAyeM mahArI yA jIvikAno nirvAha thAya to sukatanI nAza karanArI evI hiMsAne viSala tAnI pare huM tatkAla bAhuM ! jeNeM yA navane viSe dharmanuM phala dItuM be, ne prakRtiyeM karI naka be, tevAnuM kalyANa thAya che ! have jevAmAM evI rIteM haribala ciMtave be tevAmAM tihAM zuM yayuM ? te kahe be. ekadA rAjAnI putrI gaukhane viSe beThI hatI, evAmAM rUpeM karIne jeNeM ne jItyo be eSA haribala ehave nAmeM eka vyavahArIyAno putra be te goMkha nI nIceM cAlyo jato kumarIyeM dITho. te dekhIne kumarIne tenI upara rAga upanyo. ne manamAM ciMtavavA lAgI ke jo e mahAro jaratAra thAya, to mA harAM vAMvita manoratha phaje ! ema vicArI teNIyeM potAno manogata nAvA rtha patramAM lakhIne te vyavahArIyo jyAM cAvyo jAya be, tyAM te patra nAkhyo. patra paDato dekhIne te vyvhaar| putre jevAmAM caMcuM joyuM, to tyAM te kanyA nIne tena dRSTi dRSTi malI pachI te kanyAne kaMdarpanI strI ratija jApo hoya nahiM ? athavA kAma dIpAvavAnI jANe auSadhija hoya nahiM ? evI dIvI. pI paraspara behune rAga upanyo ne mAMhomAMhi saMketa paNa ko ke kAlicaudazane divaseM yApaNa beduyeM malI dUra dezAMtara jarUra januM khane Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 . jainakathA jainakathA ratnakoSa nAga coyo. kanyAyeM kahyu ke hu~ kAlicaudazane divaseM rAteM devInA darzanano miSa lekhne devInA maMdiramA AvIza. tameM paNa tyAM Agala jazne rahejo. ema yathA sthita TherAva kasyA, paDhI kAmarAgeM vinIta ziSyanI pe je kAMza kumarIyeM kaDaM te mAnIne potAne ghera gayo. panI tenA saMketano divasa ane hariba la mAjInA niyamano divasa ekaja Avyo. te divaseM deharAne viSe ciMtAyeM pIDita thako mAhI jA rahyo ne. have je mati te karmane anusAreMja Ave , temATe te vyavahArI putra haribala ciMtave je je e kanyA to kAmayaheM karI ghelI tha be, paNa kAM tevo ghelo nathI. valI strI jAteM prasanna kArya nI karanArI hoya , ane rAtri me te paNa pApa kAryanI sahAyaka ne. va lI Agala mune sukha thAze, te koNeM dItuM che ? paNa hamaNAM to DhuM aparA dhano karanAra thAnaM! ane valI mune mAbApano viyoga paNa thAya? temaja rAjAne khabara paDe, to mane mArI paNa nAkhe? evI AzaMkA upanI tethI javAno abhilASa to tene ghaNo hato, paNa manamAM jaya ANI gheraja be sI rahyo, gayo nahiM. jAte vaNika be, mATe bIkaNa je // ytH|| strIjA to dAMnikatA, nAlukatA nUyasI vaNigjAtau // roSaH kSatriyajAto, hija jAtau syAt punarlonaH // 1 // nAvArthaH-strI jAtane viSe kapaTanAva ghaNo hoya, vaNikane naya ghaNo hoya, datriyane roSa ghaNo hoya ane brAhmaNane viSaloja ghaNo doya // 1 // je ghaNo bIkaNa hoya te hi lokanAM sukha no gavI na zake, paralokeM yAtmAnu hita paNa karI na zake,temaja evaM jAgya e nuM kihAMthI hoya ? jehanu pUrNa nAgya haze tathA te kanyA sAthe pUrvajanmano jene saMbaMdha daze te e kanyAne paraNaze ? have te kanyA potA, kArya sAdhavA nimitne mA saMghAteM kAramo kalaha karIne judI rahI. par3I te kanyA, saMketa ne divaseM jAtajAtanAM ratna, AnaraNa, vastra ityAdika sArI sArI vastu la ghoDA upara besIne daravAje AvI ane prathama daravAnane muzkiA ratna A pI pola ughaDAvI kAlikAdevIne maMdireM gai. palI nirvighnapaNe harSa pAmatI haribalane bolAvatI havI ke, koi puNyavaMta ehavo daribala nAmeM ihAM ? devInI pareM divya alaMkAreM nUSita ane turaMgeM beThI evI kanyAnA amRta sarikhAM vacana kAnamAMhI paJyAM, te sAMjalIne mAjI harSa pAmyo, ane po tAnI strIcI udhega pAmelo ehavo te haribala vismayapUrvaka harSita citteM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 105 deharAmAMhi rahyo thakoja te kanyAnA saMtoSa nimitte DhuMkAra evo zabda bo lato havo. te DhuMkAra sAMjalIne te kanyA bolI ke vehalA tazyAra thA vo, Aja dezAMtara javAno ApaNa vehuno manoratha phalyo. have haribaleM ni zcaya kasyo ke mAhare nAmeM koI bIjo haribala ho, tenI sAthai saMketa , paNa vagara prayAseM strI malI ne mujhane te prItiyeM karIne teDe , to hu~ zA mATe tenI saMghAteM na jAvaM ? puNya udayathI yoga banyo ? eha vicArI deharAmAMhithI nikalI te kanyanA mukha pAgala thazne Agala cAlato havo. have haribaleM ciMtavyuM je e sarva eka jIvanI hiMsA na karavI, tenA niyama nuM phala , ehavU jANIne nirvAha mATe je hiMsA karato hato tene bAMmato havo. koka rAMkane jevAreM rAjya male tevAreM tejIkha mAgavAnuM tIkarUM jema bAMkI dIye tema te paNa tenI mAlA pakaDavAnI jAla tihAMja gaMmato havo. have te haribalane nAgo tathA vAhana rahita dekhIne te kanyAne zaMkA upa nI, tethI te kumarI harivalane pUbatI havI, ke tuM Ama kema bo ? koNe ta hArI pAseMthI vastra tathA vAhana apaharayAM le te sAMjalIne mAjI vicArato havo ke mAharuM karmayAjaja apahayuM mATe bolavU nahiM. evaM manamAM ciM tavIne te rUDI bujhino dhaNI haribala, te kumarI pratye uttaramA DhuMkAramAtra ja karato havo. tevAra te kanyAyeM ehavoja nizcaya kasyo ke eNe sarva vya skhoyuM dekhAya , mATe tehano kheda karIne DhuMkAra mAtraja uttara kare . eha vicArIne rUDAM vastra, alaMkAra, tene peheravAne thApatI havI. valI kahetI havI ke kIthI gaNI na zakAya, eTaca' ivya mahArIpAseM ne, mATe tuM phikara karIza nahiM ApaNuM vAMDita sima thaze. bate dhane mAhyo hoya te jema hiNuM svapna na saMjAre, tema tuM kheda na saMjAra. ema kahIne haribalanI sAtheM vinoda mATe premarasanI vArtA karavA mAMmI. te kanyA je kahe ,te haribala sAMjalIne vicAre je je hamaNAM to sarvatra eka DhuMkAraja phaladAthI je.eq ciMtavIne pharI pharIne te eka DhuMkAra mAtraja uttara deto havo. tevAreM zaMkA pAmatI evI kumarI vicAre ,je kAMza jaNAtuMnathI ke gaM e ahaMkArI je, je eka huMkAraja kare !!! te DhuMkAra paNa valI nATho thako vegalo rahI bole ne ! kAMza mahArI upara kopyo daze ! zyAmATe mahArI sAhamuM paNa joto nathI. valI te kanyA ema paNa vicAre ,je.A uhata gatiyeM 14 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jainakathA ratnakopa nAga cotho. cAle , mATe rakhe ne haribalane kANeM koIvIjo to na hoya ? ehavI zaM kAnI vyathAyeM pIDANI thakI jeve pAgala cAle , tevAmAM caMmAno uda ya thayo, tevAreM pAseM jazne joyuM to vAMvita varathakI anya puruSa dITho, tyAreM ati hAhAkAra karatI havI,jema koine Akaro vajano ghA vAge ne vyathA pAme,tema te kumarI duHkha pAmatI tI vicAre ke dhira dhiga hojo vidhAtAne ke jeNe veduthakI mane bhraSTa karI ! have DhuM kAdavamAM khUtelA hA thInI pereM thA buM // ytH|| nidAghe dAhAlaH pracarataratRSNAtara litaH, saraH pUrNa dRSTvA tvaritamupayAtaH karivaraH // tathA paMke manastaTanikaTavarttinyapi yayA,na tIraM no nIraM yamapi vinaSTaM vidhivazAt // 1 // nAvAryaH-nuSNa kAlane viSa dAheM pIDyo atyaMta tRSNAyeM Akula evA ko hAthIyeM pA pInuM nareluM sarovara dAtuM, tevAraM utAvalo temAM peDage, ane kAdavamAMhe khU to, tene kAMto paNa samIpavartI ne, ane pANI paNa pAse , tathApi te hAthI kAdavamAM paDyo thako pANI paNa na pAmyo, ane kAMTho paNa na pA myo, karmane vaze beduthakI caSTa thayo // // nema mane paNa mAbApano viraha, rAjya lakSmInu bAMmavaM, ane loka virukSAdikane Acarave karIne pUrva hastI samAna thayu. valI mane maNine ThekANe mATI hAtha zrAvI, e phala sarva mu Une svabaMdapaNA, thayuM ! mATe puruSa athavA strI je koi svabaMdAcArI hoya, tehane AvAM phala male ne ! temAM paNa strI jAtine to vizepeM phala male, te meM ko, mATe mujhane mudinI dhaNIyANIne dhikkAra le je valI pahelAMja meM ene nAgo nirdhanIyo jANyo to paNa anya je ema jANyo nahiM, have mA harI zI gati thAze ! are huM jIvitaparyaMta khedanuM kAraNa tha! are enAthI jo duM muz hota to sAraM thAta // yataH // urvidha purnaga upkulauSTaniSThAdida yitasaMyogAt // nityaM jIvanmaraNAt,zreyaHkaraNaM sakanmaraNam // 1 // have te kanyA atyaMta vArtapIDita maravU vAMDatI mUDhapaNe karI mArgamAM acetana tha paDI. mULa utasyA palI dharatIye AloTatI havI. hAM haribala ciMtave ne,je enI sAtheM gRhavAsAdikanI AzA karavI te phoka Ta,ane teto mujhane dekhIne agnimAM pajyAnI peThe thai! have zahAM mAre guMka ra ? jo devatA,mahArA vrata niyamanA phalayakI mAharuMsAnnidhya kare,to kArya bane,ema manamAMhi ciMtave De eTale kumarI vicAravA lAgIje gayA puruSano zo Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 107 zocakaravo ? potAnI prazaMsA karavI, ehathI potAno artha bagaDe, temATe je mUrkha hoya te zocanA kare // yataH // gataM na zocAmi kRtaM na manye // eTalA mATe have to ehaja jaratAra deveM prApyo ! ehanejape vizeSa prakAreM jonaM, je e koNa be, enIzI jAti be ? guM enuM svarUpa be ? ane te to jegayo tehane The kANe ehaja AAgala nAgyavaMta thaze athavA DhuMja maMdanAgyavAn hoiza, je e hanI pUrve cAlI, pUrve kAMi dhAyuM joyuM nahI. eulAmATe ehane pUDhIne nirNaya to karU~ ? ema jevAmAM vicAre be, tevAmAM AkAzeM devavANI ya3 ke, he kumarI ! jotuM samRddhine tI ho to tuM ene varaje, tAharo khane eno beduno hoTo udaya tha ne tAharo mahoTo bhAgya phalyuM mATe tuM ehane aMgIkAra kara. ehavI kAzI devatAnI vANI sAMjalIne hRdayane viSe yAnaM pAmIthakI sneheM kara saMyukta namranAveM mIThI vANI yeM karI haribalane bolAvatI havI. khane pUrve galAmAM zopa upano hato tethe karI tRSAne mATe pANInI yAcanA kara tI havI, te paNa zIghrapaNe jai rAtrine viSe jalanuM sthAnaka zodhI pANI lAvIne pratizayapaNe pIvarAvato havo. prItinA varoM je kArya kaSTeM nipaja tuM hoya, to paNa te kArya karatAM kaSTa jagAya nahIM. have kanyA vicAre be je rAtrinI velAyeM aMdhArAmAM rata pANI lAvyo vAra paNa na lAgI, tethI e puruSa sAhasika dekhAya be ! ehavo kumarIyeM nizcaya kasyo, je have kArya nipajaze ! ema veDhuM jala mArge vicAra kare be. tyAM prajAta ya j, have jAlIye sUrya paNa veno sneha jovAmATe va heloja bagyo hoya nahiM ? tathAvalI jAlIyeM vedunI prIti vadhAravAneja udaya thayo hoya nahiM ? have te kanyA prAta kAla thayo eTale haribalanuM atyaMta rUpa dekhIne suprasanna ya vAraMvAra harivalanAM rUpa saubhAgya atizaya jor3ane kehetI havI ke he sunaga ! have avasara thayo yA lagna velA be, eTalAmATe mAruM pANigrahaNa karo. pUrve meM nirdhAra ko hato, te avasara hamalA thayo che. have haribala vicAre be je ho ! niyamano mahimA kehavo be !! ema vicArI harSasahita te kanyAne gAMdharva vivAheM hara jema lakSmIne vare, tema paraNato havo. tehaja diva sathI haribalane puNyeM lakSmIno udaya thayo. " have khAgala jAtAM koI gAma zrAvyuM, tevAreM te kanyAne vacane grAma ma jANe mArge jaine tu baliSTa, parAkramI, ane harivajeM pasa jAeyuM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. dhye jazne lakSNavaMto ehavo ghoDo lIdho,ane dAsa dAsI pramukha sarva navAM mANasa rAkhyAM. bate ivye koNa zarIrane kleza upajAve ? paDhI dAsyAdika sa hita cAlatAM bahu deza saMghatAM ulaMghatAM anukrameM lakSmIyeM karIne vizAla eha Q vizAlapura nagara Avyu,ehave rUDe zakuneM nagaramAMhi praveza kasyo,eTale eka vyahAriyo mavyo. tevAreM haribaleM tenI pAsethI sAta nUmino AvAsa nADe lIdho, te madhye rUDe muhUrte vAsa kasyo, tihAM sukheM rahe to havo aneka nyAne ivye karI sarva gharanI sAmagrI navI karato havo. have harizcala vicAre je nIca mAbI kihAM bane puNyavaMtI e kanyA kihAM ? valI A dhananI sAmagrI kihAM ? tathA DhuM nirdhana kihAM? paNa e sarva mujhane devanA yogathI banyuM ,to have ehavI lakSmI pAmIne TuM zyAmATe lakSmInuM phala na lahu~ ? eha vicArIne dIna phuHkhIjanane dAna deto habo tathA lakSmIne jogavato havo, teNe karI tenuM atizaya saujAgyAdika yaza vistarato havo. nagarane viSe ehavI vArtA vistarI ke koI eka paradezI rAjaputra yAvyo be,te askha lita dAna Ape , mAhA guNavaMta De, udAra cittano De, dAnathakI jhuM na thAya ? // ytH|| pAtre dharmanibaMdhanaM parajane prodyayAkhyApakaM, mitre prIti vivardhanaM ripujane vairApahAradamaM // nRtye jaktinarAvahaM narapatau sanmAna pUjApradaM, nadyAdau ca yazaskaraM vitaraNaM na kApyaho niHphalaM // 1 // jAmarthaH-dAna je , te pAtrane dIdhuM thakuM dharmanuM kAraNa thAya be, pA travinA anya janane dI* thakuM dayAnuM sUcaka thAya ,mitrane devAthI prIti vadhAravAnuM hetu thAya ,zatrune dIdhAthI vairano apahAra karanAruM thAya ,cA karane dIdhAthI te nakti kare , rAjAne dIdhAthI jalA mAna pUjA satkAra nuM ApanAsaM thAya De, naTTa pramukhane devAthI yazovAdanuM karanArUM thAya be, mATe dAna dIdhuM te kyAhi paNa niHphala thatuM nayI // 1 // ___e vAta rAjAyeM sAMjalIne sanAmadhye mahoTA bahumAne teDIne, bahu sa nmAna dazne, potAnI pAseM besArI goSTi karI. haribala te divasathI mAM mIne nitya rAjAnI sevA karato havo. jehane puNya pAMzalaM hoya, tene sarva pAMzaruMja . eTalA mATe haribalane rAjAyeM rUDo prasAda kasyo. haribalane te rAjA kahevo thayo ? to ke jevI kAmadhenu hoya, tevo thayo. have haribaleM vicAyuM je rAjA sAtheM navI prIti thara, eTalA mATeM rA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e jAne jamADavo joyeM,ehavaM vicArI ghaNe bahumAne rAjAne potAne ghera teDIne ghaNI naktiyeM jamADato havo. rAjA jamatAM jamatAM pakkAnnAdi pIrasatI evI harivalanI nAryA vasaMtazrIne dekhIne kAmAtura thako ciMtave ,ke zIghra eha rivalane haNuM to e strI mahAre hAtha Ave. dhikkAra ke kAmI puruSane ! have ehavA kAmAtura thayelA rAjAne pradhAna paNa vArato nathI, ulaTo rAjAno abhiprAya dekhIne IrSyAyeM rAjAne prerato havo. mATe dhikkAra te pra dhAnane ke je rAjAne anarthanI khANamAM nAkhe je ? // ytH|| sarvatra sula nA rAjana,pumAMsaH priyavAdinaH // apriyasya tupathyasya, vaktA zrotA ca urla nH||1|| nAvArtha:-he rAjan ! mIThA vacananA bolanArA puruSa malavA to sarvatra sulanaja De, paNa kaTuka vacananA kahenArA rogIne pathyanA kahe nArAnI pereM tathA sAMjalanArA evA malavA ulana . have pradhAnanI budhiyeM haribalane mAravA nimitteM rAjA bolyo.mAhare vi vAha mahotsava utkRSTa mAMmavo ke ? eTalA mATe evo koi sattvavaMta le je sarva parivArasahita vinISaNane saMkAyeM jazne teDI lAve. ehavo rAjAno aghaTa to Adeza sAMjalIne sarva nIcaM mukha karI rahyA, paNa kozye rAjA sAmu na joyu, tevAreM kapaTano naMmAra ehavo pradhAna bolyo, ke he rAjan ! tAharA sevaka kevA je je svAmIno Adeza pAmI asamartha thakA nIcaM mukha karI rahyA cha ? paNa koi sAhamuMja jotA nathI,paNa DhuM jANuM buM je sAhasikamAM ziromaNi evo eka haribala De, bIjo koi nathI. e tamAruM kArya avazya karaze? e tamAro mAnIto ,tameM paNa ene mAno bo te sAMjalIne rAjAyeM haribala sAhamuM jozne kayuM, tevAreM haribaleM lagAyeM karIne hA kahI, je mATe lajA te mahoTI vAta . lajAyeM puruSa viSama kArya hoya te paNa aMgIkAra kareja. lajAyeM maravU paNa kabula kare. have te vAta haribaleM vasaMtazrI ne saMnalAvI. te vasaMtazrI sAMjalIne viSAdadharatI, rAjA, uSTa citta jANa tI haribalane Thabako detI havI. ke he svAmI ! rAjAne ghera teDyAthI tumane kevo anartha thayo? teNe tumane haNavAne arthe e anartha mAMDyo ,eTalAmATe tameM vicAsyAvinA utAvala karIne hA kema kahI ? aNavicAsyA kAmathI pataM gIyAnI peThe tame anartha pAmazo // ytH|| sahasA vidadhIta na kriyA,avive kaH paramApadAM padaM // vRNute hi vimRzyakAriNaM,guNalubdhAH svayameva saMpadaH // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. nAvArthaH- viveka rahita puruSa jo akasmAt utAvalo thara kArya kare be, to atyaMta ApadAnuM sthAnaka pAme . je nizceM vicAra karIne kare , te puruSane guNanI lonI evIje saMpadA te potAnI meleMja vare // 1 // e dAkSiNya zA kAmarnu! e lagA paNa zA kAmanI ! jethI potAno artha viNase ? hajI kAMbagaDayuM nathI, kAMka mipa karIne rAjAne uttara Apo. evI vasaMta zrInA mukhathI vAta sAMjalIne haribala kahe je ke he prANapriye ! sAhasika puruce je pratijJA karI, te pAnI na phare, prANa jAya to jATa, paNa pratijhA naMga na kare cazmAne ApadA paDe ne to paNa te mRganuM lAMbana nathI bAMgato? // yataH // alasAyaMteNa visa, UNeNa je arakarA samunnaviyA // te para TaMkaNakarI, avanahu~ annahA hu~ti // 1 // biU usIsaM aha ho, baMdhaNaM caya na sabahA nbii|| paDivanna pAlaNesu, purisANaM jaM hotaM hona // // nAvArtha:- jalA sajana satpuruce to je potAnA mukhathI adara uccasyA bolyA hoya, te adara pabaranI upara TAMkelA sarakhA thayA te anyathA vI jA adara na yAya // 1 // cAho to mastaka ledAu~, cAho to vaMdhanamAM pa Do athavA sarvayA lakSmIno nAza thA jema thA hoya tema nA thA, paNa aMgIkAra karelI vAta te phare nahIM. je aMgIkAra karIne nirvAha na kare, te kAyara puruSa jANavA. tehano jagatamAM apayaza , eTalA mATe e kAryane arthe avazya jaq paDaze, je yanAra hoya te thA. mujhane mahArI potAnI to kAMI ciMtA nathI, paNa tAhArI ciMtA rahe , jema siMha hara gIne hare, tema rAjA tumane rakhene hare ? e ciMtA je. ehavI vANI sAMna lIne vasaMtazrI harSa pAmIne jaratArnu uttamapaNuM nirdhAratI havI. ane vira hAkulathakI gadagada vANI ema kahetI havI je tamane paMthane vipe kalyA Na thA. kArya karIne vahelA Avo. mAharI ciMtA rAkhazo nahIM. uttama strI jIva jAya, to javAde, paNa potAnuM zIla rAkhavAne sarvathA mAhIja hoya, paraMtu eka tamane DhuM kahuM buM, je tameM potAnuM jIvitavya rAkhajo. a vicAsyuM kArya karavAthI pataMganI peThe maravU nahI. kahyu ke ke // yataH // jIvannANyavApnoti, jIvanpuNyaM karoti ca // mRtasvadehanAzasya, dharmAdyu paramastathA // 1 // jAvArtha:-jIvato puruSa kalyANa pAme, jIvato jIva pu eya kare ane maraNa pAmyA palI zarIrano nAza thAya tema dharmathI paNa vegalo Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 111 thAya // 1 // he prANanAtha ! mAhyA puruSane strInI zIkhAmaNa zI ! paNa sneheM karIne ghelIthakI rahevAtuM nathI teNeM karIne hu~ jema tema kaI baM. snehavatI evI jolI strInI amRtasarakhI vANI ghaNI vAra pIne hari bala,dakSiNadizAyeM jato havo. sAthai eka satyarUpa mitraja ,niHsaMgInI pare grAma, deza tathA vikaTa aTavI vagere sarvane mUkato samuzne taTeM Avyo,sa muzati bIhAmaNo dekhIne manamAMhi ciMtavato havo, je ehavo samuha ke ma ulaMghAze ? kema laMkAyeM javAze ! nAva to yahAM koI nahiM ane kArya kasyA vagara pAlo paNa kema valu ! mATeM duM dhIvara hato temAMthI aTalI ma hoTI padavI mahoTuM sthAna pamADavAno sAnnidhyakArI devatA thayo . mA harUM mAThIpaNuM jeNe hayuM , te devatAja mujhane saMkAyeM pahoMcADaze ! evI rIteM haribala samuznA samAgameM daNeka vAra vicAramAhI pajyo, je have guM karavu ! evAmAM dhairya avalaMbana karIne ciMtavato havo ke he jIva! kAyaratA karavI, te tumane ghaTe nahiM ! ehavaM vicArIne je marUM bu ke jIvaM ! je tha nAra hoya te thA, maravu ekaja vAra je. je aMgIkAra kar2yA kArya, te na tha ye maravuja rUDaM! eha nirdhArIne utAvalo samuzmAM UMpApAta karato havo.jeTa se UMpA dIdhI teTale samujJAdhiSTita deva tihAM purvanI pareM varadAnano kheMcyo thako AvI praNAma karIne kahevA lAgyo ke mujane tahArA niyamanuM phala to visar2yA hatuM, paNa nidhAnanI pareM ApadAyeM duM mArI meleMja tumane sahAya karIza! e va cane tuo thako tuM kahe te karavA taiyAra .tevAreM haribaleM kayuM. mujhane laMkAyeM mu kavo aMgIkAra kasyAthIja kAryanirvAha thAya. panI hari sarakho harivala a ne kAlinAga sarakho devatA, te mahoTA matsyanuM rUpa karI vAMsA upara haribalane besArIne samuzmArge cAlyo, te samuzpatiyeM pavananA presyA vA hAnI peThe thoDI vAramAM laMkAnA udyAnamA jai mUkyo, te harivala tho DIka vAra madhye vidyAdharanuM vana, sarva RtunAM phUla, vRda vagerene jotoga ma gama pharato pharato suvarNamaya laMkAmAMhe praveza karato havo. te laMkA na garInI zonAne joto thako laMkAnagarInAM kautuka joto joto tRptija pA myo nahiM. evAmAM kozka zUnuM kanakanuM nuvana AvyuM,te dekhIne Azcarya pA mato havo te nuvana kehaq ? to ke kihAM eka to merusarakhA aNa ghaDyA sonAnA DhagalA paDyA , kihAM eka TekarA jevA sonaiyAnA DhagalA ,dA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. NAnA DhagalAnI peThe kihAMka motInA DhagalA , camotInA DhagalAnI pekihAM eka paravAlAnA DhagalA,khaDInA DhephAnA DhagalAnI peThe kihAMeka spha Tika ratnanAM DhagalA, lIlA ghAMsanA DhagalAnI peThe kihAMka nIla ratnanA Dhaga lA, jAMbuphalanA DhagalAnI peThe kihAMka riSTha ratnanA DhagalA, boranA DhagalA nI peThe kihAMka rAtAmANikyanA DhagalA, kAcanA kaTakAnA DhagalAnI peThe kihAMka hIrAnA DhagalA, bIjA paNa vividhaprakAranA maNinA DhagalA, kAMka rAnI peThe ghaNA paDyA ne. lAkaDAM jema bAlavAne mATeM khaDakI mUkyAM ho ya tema bAvanAcaMdananA DhagalAne DhagalA khaDakI mUkyA be, teNe karIne su gaMdhamaya be, bahu mUlyavAna vastranA gAMuDA, devaDuSya vastranA gAMuDA bAMdhI mU kyA , jADA jINA ratna kaMbala pramukha aneka jAtinAM jananAM vastranA gAMuDA bAMdhI mUkyA ,valI mATInA vAsaNanI peThe maNinA suvarNanA nAjana nI utreDo khaDakI mUkiyo .bIjA paNa ghaNA gharane yogya Asana sakAdika je,ehavA padArtho gharane vipe dekhIne vismaya pAmato havo. eha disamRddhi sahita ghara zUnuM kema De ? ema vicArato gharanA uraDAmAMhi peto. tihAM jema kamala karamANu hoya, tema saujAgyAdika guNe sahita ehavI svarUpavaMtI navayauvanA kanyA mui sarakhI paDI dekhIne, vismaya pAmIne ciMtavato havo. ke are ! daivanI gati koNa jANe!!! ghara to thA zadiyeM karI saMpUrNa ne kanyA ekalI zaba sarakhIja De. te dekhIne kAMka kheda dharato thako eka tuMbaDaM amRteM nahuM dekhIne vismaya pAmyo. temAMthI amRta lai te kanyAnA sarva zarIreM siMcato havo. jeTale amRtanA bAMTAno sparza tenA zarIreM thayo, teja velAyeM jema saMghamAMhithI tI vetI thAya,tema te kanyA uThI veThI thai. ane jeTalAmA juve De, teTalAmAM to teNe harivalane dITho, tevAreM praNAma karI snehane vadhAratI ehavI vANIyeM karIne bolAvatI havI. ke he uttama ! tAharA uttamapaNAno meM nizcaya kayo, je teM mujhane napagAra kasyo, teNeM karIne DhuM jANuM huM je tuM uttama bo to paNa tuM koNa ge? kema vahAM Avyo ho ? kihAM rahe le ? te kahe. have haribala kahe je ke vizAlA na garIno madanavega rAjA , tehano hu~ sevaka buM. mAharUM nAma haribala De, rAjAne ati vannana . laMkAnagarIno rAjA je vinISaNa De, tene notara vAne arthe mujane mokalyo . ahiMsAdharma pranAveM devatAyeM matsyarUpa dhA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 113 raNa karIne mujhane hAM mUkyo . have yathAsthita tuM tAhA~ vRttAMta kahe. te sAMjalIne harSa pAmI thakI, te kanyA potAnuM vRttAMta kahetI havI. vinISaNa rAjAno mAlI puSpabaTuka ehave nAmeM mAharo pitA ne pari NAmeM hINo ne, hINA kAmano karanAro be. kusumazrI evaM mAruM nAma ne viSadharanA viSanI haranAra evA viSadharanA maNi jevI mane josne anyadA ma dArA pitAyeM koieka sAmuzkinA jANane mAhArAM lagane mele pUjyu, ke Ane kehavo jaratAra thAze? tyAre teNeM kahyu ke ehano jaratAra rAjA thavo jo ye.te sAMjalIne rAjyano lonI thako bokaDA sarakho te mUrkha mujne paraNavA jamAla thayo, loneM karI aMdha evo jIva guManartha na kreN?|| yataH // rattiM dhA dIhaMdhA, jacaMdhA mAyamANa kovNdhaa||kaamNdhaa lohaMdhA,zme kameNaM visesaM dhaa||1|| nAvArthaH-rAtriaMdha, divasaaMdha, jAtyaMdha, krodhAMdha, mAyAdha, mAna aMdha , e pAMca thakI kAmAMdha ane lonAMdha te vizeSAMdha jANavA // 1 // mATeM eha tenuM uSTa karma jANImAharI mA vagere sarva svajana parijana yAkaro nachega pAmyAM ,te sarvajanoyeM mArA pitAno jema pathika, smazAna vRdane vegalo kareM tema teno tyAga kasyo .te caMmAla karmano karanAra caMmAlanI peThe nitye mujhane muHkha de . ati pApakArI ehavo te, vidyAyeM karI ihAM ghara karIne rahyo ne.je vAre te anArya ko kAryane artha bAhira jAyaje,tevAreM mujhane mUsarakhI karIne jAya je. AvyA par3hI amRta bAMTIne sAjI kare , e phuHkheM karIne DhuM maravAne ujamAla thaDaM, e akAryathI maravU rUDaM! have tumane DhuM eka prArthanA karuMDaM ke tuM nizcaya vAMchita ApavAne kalpavRda sadRza samartha bo |ytH|| urakANa eu urakaM, guruyaM guruyANa hiyaya mnmi||jNpipropniuu,jpi yaropavaNA nNgo| eTalAmATe tuM muja anurAgiNInuM vidhiyeM karI pANigrahaNa kara. mAharA pUrva puNyane udayeM tuM hAM Avyo bo. mujhane jIvADyAno e sAra . hamaNAMla nanI velA ,mATevilaMbe samu, vilaMba ma kara. ehavaM te kanyAnuM vacana sAMna lIne haribala samyak prakAre vicAra karato havo je e mahoTo mahimA eka jIva gAravAno ,jeNe devAMganAne paNa hetI karI le tathA rUpeM karIne vidyA dharI ane iMzaNIne tiraskAra karatI evI thA kanyA be! te vidyAdharane bAM mIne mujhane aMgIkAra kare ,mATe mAhIM mahoTuM nAgya ! mujhane devatA pra sanna ! ema vicArI tehay vacana mAnIne tenuM pANigrahaNa karato havo. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. * sneheM karIne te kanyA kehetI havI ke haiM prANeza! jo jIvavAnI iSThA hoya to thA pApasthAnaka hamaNAMja mUko ? ihAM rahevuM yukta nathI. jo puSpa baTuka jANo, to kopeM karIne anartha karaze ? ehavaM jANIne yA sthAna hai alary are laga jAyeM, vibhISaNane notaravAnuM baMdha rAkho. te vidyAdharanA iMnI pareM kihAMye potAnuM ThekANuM mUkIne nahiM thAve ! tame ihAM yAvyA eTale tene notasyAja paDhI nIzAnIne mATeM te kanyAyeM jaine rAjAnuM caMdrahAsya khaDga lAvIne haribalane khApyuM. yApIne kayuM ke e khaGge karIne bala vaMta vairaM | sAdhya thAya. tehanI buddhiyeM karIne yAzvarya pAmyo yako te haribala khaDga le kusumazrIne tathA gharanI sArasAra vastu tathA zramRtanuM tuMbaDaM ine yoga nidAnI pereM prati zradbhuta zaktiyeM te nagarathakI nIkalIne yanimipa dRSTiyeM vRSana upara jema gaurIne ziva zone tema veto. devatAyeM vRpana rUpa karI behune vAMsA upara vesArI mArganA kutUhala dekhADatAM vizAlA nagarInA vanane vipe yAvI tArakhAM. te strI puruSa jANIyeM navAM pragaTa thayAM ema sahuyeM lAyaM. have haribala potAnA gharathakI laMkAyeM jamA paDhI je kAMi thayuM, te kahe beHrAjA vikArasahita haribalana | strI jevAne yarthe prajAteM dAsI pramukha sAha khilane ghera khabara mokalato havo. tene prasanna karavAne zrarthe navanavI vastu mokalyA kare, te joi ekadA harivalanI strI rAjA zAmATe mAhare ghera nava navI vastu mokale be ? tenuM kAraNa dAsa dAsIne pUjatI havI. te dAsa dA sIne paNa rAjAyeM pUrvai zIkhavI mUkyuM be, tethI kahatI havI ke. he nar3e ! tuM na zrI jAgatI je tAharo jaratAra rAjAnuM prasAdapAtra be, rAjAyeM potAne kArye mokalyA be. temATe tAharA gharanuM je ucita kArya te rAjAja kare be, te karIne sArAsAra vastu mokale be, tevAre vasaMtazrIyeM vicAkhuM je rAjAno priya iSTa be, to paNa rAjAnI mokalelI sarva vastu laine dAsIne mIThe vacaneM kahe je mArI upara rAjAno mahoTo prasAda be. kAmAMdha rAjA paNa navanavI vastu mokalAve, ema sAra saMbhAla jeve karIne keTalAeka divasa gayA. ekadA rAjA kaMdarpane vaza thayo thako dAsIne mukheM vaMsatazrI ne kahevarA vato davo ke meM tArA svAmIne kapaTeM karIne laMkAyeM mokalelo be mATe tuM mukane jaja ho vRddhipAmyuM evaM je kaMdarpanuM pUra te zuM anartha na kare ? have dUtInA mukhathI tevAM vacana sAMjalIne kAnane viSe jANe dAha thayo Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 115 hoya nahiM ? tema tenAthI sahevAeM nahI. topaNa budhine baleM karI te kaSTa rUpa samuzne taravA mATe dUtIne kAM paNa nA hA kahI nahI. tevAreM dUtI pAnI zrAvI rAjA Agala sarva hakIgata kahatI havI. rAjAyeM vicAyuM je teNe nAkAro na kasyo, te uparathI samajAya De ke e vAtamAM te rAjI ho. ema vicArI pramudita thako kAmIjanane kAmadevanA dhanuSyanI samAna evI rAtri ne viSe rAjA coranI peThe haribalanA nuvanane vipe Avyo. atyaMta kAmAta evo rAjA te vasaMtazrIne dekhIne paramaharSa dharato havo. have te satI paNa potAno viSAda aMtaHkaraNamAM gopavI rAjAne dekhIne yuktAyukta karatI havI. ane sasaMghamapaNe AzanAdika ucita sarva rAjAnuM sAcavatI havI. valI kahetI havI ke he rAjan! tamArA padhAravAthI mujane mahoTo harSa thayo . te vacana sAMjalIne rAjA manamA atyaMta khuzI thayo. have jagatamAM evI rIta ke satI strI mana, vacana, kAyAyeM karIne potAnuM zIla rAkhavAne asatIne peThe AcaraNa dekhADe ? te pramANe vasaMtazrI asatInI peThe yAca raNa karavA lAgI. rAjA kRtArthatAne mAnato thako kahe je ke,he vasaMtazrI ! DhuM tumane teDavA mATe AhiM Avyo buM, tethI tuM jaladI cAla. kAMcana vi nA jema ratna zone nahiM, tema tArA vinA mArUM aMtaHpura zonatuM nathI. te sAMnalI mAhI evI vasaMtazrI yuktiyeM karIne rAjAne samajAve ,ke he deva! tameM mujhane je kahyu, e priya ,rUDaM ,hitakArI ,ane sAcuM De,paNa tamo mArA rinA svAmI ane amArA gharanI ciMtAnA karanAra hoine tamane evaM bolaq ghaTe nahIM ? juvo jihAM sudhI sUryano udaya hoya, tihAM sudhI koi cazmAne vAMDe nahIM. te vAta sAMjalIne rAjA hasIne kaheto havo ke tAre arthe tAharA svAmIne mAravA kAjeM vipama saMkaTane vipe meM mokaTayo be, tihAthI te kema jIvato Avaze ? samuzmAM paDyuM manuSya kema jIvatuM Ave? kadAcit pratidA bhraSTa karIne jIvato Avyo,to paNa DhuM tene haNIza! kavi kahe je ke dhika ne kAmAMdhane je potAno gopya abhiprAya hoya te paNa ka hI de le ? // uktaM ca // kuviyassa Anarassa ya,vasaNAsattassa Ayarattassa // maM tassa maraMtassaya, sapnAvA pAyaDA DhuMti // 1 // nAvArthaH-kopAyamAna thaye lAno, thAturano, vyasanamA ati Asakta hoya teno, rAgeM rAto hoya teno, tathA unmattano, maraNa pAmatAno, eTalAno svanAva svataH pragaTa thAya // 1 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jainakathA ratnakopa nAga cotho. have vasaMtazrI vicAre , je azujano vilaMba karavo kAladepa karavo te zujanuM kAraNa ,ane ethI Agala guna thAya,ema ciMtavIne kahetI havI ke, he rAjan ! hu~ tAhare AdhIna , paNa jyAM sudhI mArA jaratAranI zudina Ave, tyAM sudhI tuM maherabAnI karIne aTaka. tevAreM rAjAyeM vicAyuMje A strI thApaNA hAthamAthI kyAM jAya ema le ? ema vicArI kA TavRttiyeM rahyo thako te vasaMtazrInuM vacana mAnIne pAlo potAne nuvaneM gayo. evI yuktiyeM karI vasaMtazrIyeM potAnI budinA parAkrameM karIne potAnuM zIla rAkhyu, pabI te zIla raNano harSa dharatI ane potAnA jaratAranA viyoga ukhadharatI batI jaratAranI vATa jotI vetI je. tyAM keTalAeka divasa vyatIta thayA. have mAhyo evo haribala mantrI potAnI navina paraNelI kusumazrIne u dyAnane vipe mUkIne potAnA gharanuM svarUpa jovAne arthe bAno mAno yA vIne potAnA gharane DhakaDo jevAmAM ekAMtamA rahyo thako sAMbale ne tevA mAMja vasaMtazrI potAnI sakhIne potAnA aniprAyanI vAta kahe , ke he sakhI ! jaratAra ghaNo kAla thayo saMkAyeM gayo , paNa hajIsudhI suravasamA cAra kAMhiM yAvyA nahiM,to temanuM zrAvaq to kyAthoja thAya? have jo te nahiM Ave,ne rAjAnuM karelu kapaTa prakaTa thAya eTale mAro svAmI nAza tha yo, evaM amaMgala vacana kadAcit saMjalAya, tathA rAjA ihAM Ave, to mA rI zI vale thAya !!! ane DhuM rAjAne paNa zo uttara ApuM ? are mahArUM zIla kema rahe ! eTalAmATe zIla rAkhavAsAru mumane maraNatuM zaraNa , te ja zreya je! te vacana priyAnuM sAMjalIne haribala satIpaNAno nizcaya karI ati tuSTa thaIne pragaTa thato havo,te jANe te vasaMtazrI satIne zIlanA pranA veM gujanoja udaya thayo hoya nahiM ? have potAnA svAmIne dekhIne, romarAya vikasvara thayAM le jenAM evI te vasaMtazrIyeM svAmInI AgatA svAgatA karIne, kuzala dema pUbIne rAjAnuM sarva vRttAMta kahyu. ane haribale paNa poteM gharathI nikalyo tihAthI mAmIne pAlo ghera Avyo tihAMsudhInuM sarva vRttAMta vasaM tazrIne kamu. jyAM kharo prema hoya, tihAM jhuM gopya hoya ? __ have vasaMtazrIyeM kusumazrInI vAta pUrvI ne kahyu je te mAharI bedana kihAM le ? tevAreM daribaleM kaDaM ke hu~ vanamAM mUkI zrAvyo , vasaMtazrI ka he le ke kema AMdI ANI nathI ? haribala kahe ke tAharA nayathI AhIM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 117 lAvyo nahiM. vasaMtazrI kahe tamAre mAro jaya na rAkhavo kAraNa ke mujane tene malavAnI utkaMThA be valI huM hamaNAMja te behenanI sanmukha jazza ! e buM vasaMtazrInuM bolakaM sAMjalIne haribalane manamAM saMzaya upanyo, je vasaMta zrI je kahe be te sAdhuM kahe be ke khoTuM kahe le ? kAraNa ke zokyono sneha kharo hoya nahiM, dekhADavAnoja hoya ? evo saMzaya thayo. evI jAtano potA jaratArano saMzaya TAlavAne mATe vasaMtazrI kahe be, je he svAmI ! he prANanA tha ! tamArA hRdayamA hAla utpanna thayelo saMzaya tameM bAMmo. mujane to te benano sneha ghoja be, khane he svAmI ! je mUDha hoya, teja hRdayane vi pe zokyapara dveSa rAkhe, sukha athavA duHkha potAne vipAkeMja yAve be. kahane vasaMtazrI haribalanI sAyeM paDhavADe paDhavADe vana madhyeM kusumazrInI sAhame i. te vasaMtazrIne yAvatI dekhIne kusumazrI paNa harSa pAmI, ane tenI paNa romarAya vikasvara thara. have te kusumazrI paNa yathAyogya ucita sarva sAcavatI havI. e pramANeM e behune paraspara vyAnaMda utpanna yato havo. ema have harileM potAnI vedu priyAsAyeM potAno kAMika vicAra karIne ko eka puruSane teDAvIne tathA samajAvIne rAjAnI pAseM mokalyo. te puruSa rAjA pAseM jazne haribalanA zrAvyAnI saghalI vAta kahI saMjalAvI. rAjA te vAta sAMjalIne hatabuddhi tathA viSAdayukta thayo thako vicAravA lAgyo ke ho ! dhik be vidhine ! ke je ciMtave kAM ne yAya kAMi ! va lI rAjA vicAra kare be, je are! te haribala laMkAyeM jaine vijIpaNanI putrI paraNe ! e vAta te sAcI kema hoya ? cAla, huM te vAtana satyAsatya nirNaya to karUM ! ema aneka kalpanA karato thako dhairyAvalaMbana karIne rAjA haribalanI sAhAmo gayo ne jazne mahoTI RddhisiddhisaMghAteM tene naga mAM praveza karAvato vo lokone jaNAvato havo je mAharUM viSama kArya, eka be. have haribala ne bedu priyA jevAreM cahUTA vacceM vyAM te vAre haribaleM bedu priyA ne amRtanuM tuMbaI, tene potAne vane mokalyAM ne poteM rAjasanAyeM zrAvIne rAjAne namato havo. tyAra paDhI rAjA bahu sanmAna daine pUto havo ane teno harivala poteM spaSTavANI yeM karIne rA jAne uttara deto ho . ke he rAjan ! huM tamArI pAseMtha kaSTeM karI jeve samu kAMThe gayo, tevAmAM eka rAkSasa khAu~ ! khAvaM ! karato mArI sAmo zrAvyo, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. tAre meM kayuM je mAhArA svAmInI zrAjJAyeM mAhare laMkAyeM vibhISaNane no taravA jAvaM le, te mAharI pratijJA be, tethI jo tuM mane khAiza to kharo paNa ethI mAdI pratijJAno jaMga thaze, eTalA mATe muMphane laMkAyeM javAno upAya batAva ? tevAreM rAkSaseM kayuM ke tuM jo kASTha nakSaNa kara, to parika mAyeM karI tArAthI laMkAyeM javAya. ane laMkAmAM praveza paNa thAya, anyathA laMkAyeM javAmAM bIjo koi paNa upAya nathI. evI te rAkSasanI vAta sAMna lIne meM nizcaya ko je svAmInA kArya mATeM maraNa jo thAya, to marakuMja. nemuvA vinA laMkAyeM paNa nahiM javAya. valI avazya svAmInuM kArya kasyA vinA nahiMja cAle! ema keTalIka vAra sudhI vicAra upanyo valI pA bo vicAra thayo je marakhaM, te ThIka nahiM ! valI vicAra thayo ke dhik dhik sevarUpa mane je svAmInuM kArya karavA nikalyo buM, ne valI maravA thakI bIhuM huM ! mATe mara, paNa laMkAyeM januM ! ema vicArIne eka citA racIne ema mAruM zarIra meM paDatuM mUkyuM teja velAyeM huM balI nasma thayo. eTaje te jamma rAkSaseM lai poTalo bAMdhIne vijIpaNa pAseM mUkIne mAruM sarva vRttAMta vibhISaNane kayuM. te sAMjalIne vijIpaNe tuSTamAna yA potAnI zaktiyeM karI amRta bAMTayuM, eTale huM teja bakhateM uThIne veto thayo paDhI vijIpaNa mAharu adbhutarUpa dekhIne atizaya prazaMsA karavA lAgyo ane teNeM utkRSTa yAdeM karIne muUne potAnI putrI paraNAvI. te velAyeM maho To vivAha mahotsava kasyo, te viniSaNe hathevAlAmAM ghaNAM devakuSya vastra, yAnaraNAdika, ghaNo upaskara dIgho. ghaNA hAthI ghoDA mane zrApavA mAMyo, paNa meM te na lIdhA, kAraNa ke hAthI ghoDA sahita ihAM khAvavuM iSkara ya paDe. vijIpaNe kayuM, tuM ihAMja rahe, ane nava navAM sukha jogava, nava navI strIyo jogava. tevAre meM kayuM je mAharA svAmI rAjA madanavegeM potAnI pu jInA vivAhArthe mune tuUne teDavA mokalyo be, te kArya rAjAnuM bagaDe, mA Te mAhArAthI ihAM na rahevAya ! kAraNa ke uttama hoya, te parakArya jo yatuM hoya to potAnuM kArya bAMge. valI meM kayuM je tamo muUne zIghrapaNe visAla pura mUko. tevAreM vijIparoM kayuM je tuM jA. khane huM to je divasa lagrano ho, te divaseM yAvI pohoMcIza. ema jyAreM bijIpaNeM kayuM, tyAreM meM tene kayuM je tameM muphne nizAnI khApo ? tyAre teNeM potAnuM divya evaM caMdrahA wr Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 19e sya evA nAmarnu khaDga Apyu, thane teNe muphane mArI strI sahita zIghrapaNe ihAM mUkyo. evI jAtanuM sarva vRttAMta haribaleM rAjAne kahIne cahAsya kha Gga hatuM te ApyuM, te joi khaganI nizAnIyeM rAjAyeM sarva vAta sAcI mA nI. epramANe haribaleM kahelu sarva vRttAMta jo paNa asatya hatuM to paNa rAjA yeM tenA puNyanA baleM sarva satya karI mAnyu,paraMtu eka pradhAna kAMNA kAgaDA nI peleM asatya mAnato havo. ane mane vacane karIne ema ciMtavato havo je e haribala koika sthalathI bala karIne yA strI tathA khaDga lAvyo , paNa e konI ApI vastu lAgatI nathI. have pradhAna ghaNo iSTa De paNa bala vinA yuM kare ! // ytH|| nRpasarpa pizunacaura, duisurapAradArizAkinyaH // uSTArapi kiM kuryuzcalaM, vinA niSphalAraMnAH // 1 // nAvArthaH-rAjA, sarpa, khala, cora, dui,hINo, devatA, parastrIgamanakaranAra tathA zAkinI pramukha je uSTa hoya te paNa bala vinA zuM kareM ? bala jo male, to te jora kare, nahi to teno AraMna niHphala thAya // 1 // have rAjA vicAre , je mAhyA evA haribalane kapaTathakI kubudhyei ka rIne meM vikaTa saMkaTamAM nAMkhyo hato paNa eto mahArA kAryane artha nasma nUta thayo, mATe jUTha ernu uttamapaNuM e haribala atizaya mAnavA yogya . ema ciMtavato rAjA harivala mAjInI sanA samada prazaMsA karato havo. aho je uttama hoya, teja potAnI pratijJAno nirvAha kare ! bIjo koI na kare ! te pratijJA eka haribaleMja pAlI. aho e saunAgyanAgyano nidhi ne ! aho enI potAnA arthanI niHsTahatA kevI ! enuM mAhApaNa kevU ne ? enI svasvAmIne vipe nakti kevI ? tethI enA jevo parama mitra ko mAhare nathI. ema doSa rahita prazaMsA karI ghaNo Adara satkAra dara, sA ra sAra vastu, sAra sAra vastra, sArAM sArAM bAjaraNAdika dazne mahoTA ma hotsavasahita rAjAyeM, haribalane potAne ghera pahoMcAjyo. have dharmI pu rupane jo koI kArya viSama hoya, to paNa te sahelathI thai jAya. dharma kahe vo je ? to ke kAmadhenu sarakho . have rAjA haribalanI zadi dekhIne poteM je haribalanI strI sAthe akArya karavA vicAra dhAsyo hato, temAM teNe potAnA yAtmAnI atyaMta niMdA karI. te divasathI mAmIne sanAne vipe tathA AkhA nagaramA haribalano yaza vi Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. stasyo, ane loko kahevA lAgyAM je eha viSama kArya je kare,te rAjAno prasAdapAtra thAyaja. have rAjAne kAmagraha naDato hato te, tathA strI upara je sneha hato te, haribalanA AcaraNa kautukaraseM karIne dina dina pratye ha lave halave maMda thAto gayo. have haribalane potAnI ve priyAsAthai saMsAranAM sukha jogavatAM ghaNo kAla vyatIta tha gayo, to paNa te sukhamAMjAto kAla jANato nathI. jema rati ane prItinI saMghAteM kAmadeva zone, tema haribala potAnI ve priyA sAtheM zojato havo. uSTa pradhAna harivalanI jhadi tathA teja dekhIne te aNasaheto thakoI AyeM karIne harivalane tyAM jamavAnI preraNA rAjAne karato havo. have haribaleM evo rAjAno jamavAno nAva jANIne priyAyeM vAsyo, to paNa te priyAnuM vacana nanaMghIne potAne ghera rasavatI zrAdi sarva sAmagrI taiyyAra ka rAvIne bAgala anartha thAze tene na jANatAM rAjAnI sAthe pradhAna tathA sA maMtAdika sarvane jamavA mATe teDyA. jojanane samaya harivalanI vedu strIyo sArazrRMgAra karIne nava navI caturAzyeM jojana- pIrasavaM pramukha karatI rAjA dika sarvane potAnuM mAhApaNa dekhADatI havI. te vakhata jema koikane pretano bala thAya, jema daridInA manamAM ciMtA rahe, jema kupathyathI rogavRddhi thAya, jema anyAyathI apayaza thAya, jema kaTuka vacanathI krodhadhi pAme,jema va bananAM maraNathI zoka vadhe, jema meghanA garivayakI tathA pANI dIvAthI jema haDakAyA kutarAnuM viSa pragaTa thAya, jema pavananA yogI agni vRddhi pAme, tema te be strIne dekhavAthakI rAjAne kaMdarpa pragaTa thato havo. je za mI gayo hato te pharIne bato thayo. tethI rAjAnI mati pharI ane vicAra karavA lAgyo ke mahAnipuNa evA haribalane jevAreM duM haNuM, tevAreM e ve strI mahAre vazavI thAya. ema ciMtavI rAjA kaThaNa nAvane gopavato thako bA hyathI haribalane satkAra karI potAne ghera gayo. ___ par3I urmatiyono agresara evo je uSTa pradhAna te rAjAnA manano yA zaya jANIne rAjAne kaheto havo, je ebe strIyo tamArI napara rAjI te NeM karIneja jamatI varakhateM rAgeM karIne tamArI navanavI caturAzyeM ve jaNIye nakti karI. evAM pradhAnanAM vacana sAMjalIne rAjA bamaNo kAmAtura tha gha NI rIja pAmyo ko haribalane mAravAno upAya maMtrIne pUchatohavo. tevA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 131 reM jema khalapuruSa avasara pAmIne darSita thAya,tema pradhAna paNa avasara pA mIne rAjyo thako daribalane mAravAnuM kAraNa rAjAne batAvato havo ke he rAjana ! haribalane yama rAjAne teDavAnemiSe agnimAM praveza karAvo. jethI te pharI jIvatoja na Ave,ne ApaNa dekhatAM balIne nasma thAya. rAjAyeM e pradhAnano kahelo upAya rUDo jANyo. purbudinA dhaNI je parane kubuddhiApe be evA niHkAraNa vairI uSTa jIvaDAne dhikkAra . __ anyadA haribalane rAjAyeM sanAvace teDIne kayuM je tameM mahArA mitra bo mATe tamane kahe, to yogya nathI paNa eka kArya asAdhya te tamArA thIja sadhAya tema De mATe tamane kahuM bu je mArI putrIno vivAha te upara yama rAjAne kiMkarAdika sarva parivAra saMghAte notaravo le to agnimAM peThAvi nA yamarAjA pAseM javAya tema De nahIM.e kArya tuM karIza bIjAthI nahIM thAya. // yataH // siMhasya sAhasajuSaH, sujanasya dhanasya zazinazca // nAnozca vRha mAnorananyasAdhAraNI zaktiH // 1 // nAvArthaH- siMhanI, dhairyavaMtanI, saU nanI, meghanI, cazmAnI, sUryanI tathA aminI, eTalAnI asAdhAraNa zakti je bIjAnI evI zakti na hoya mATe tameM sattvavaMtamA mukuTasamAna bo to mahAruMe kArya pUrvanI pereM sAdho. tamAre svAmInuM vacana pramANa karavuja jozyeM. ebuM rAjAnuM vacana sAMnatIne haribala cittaneviSe vicAre le je pUrvanI peThe pradhAnanI kubudhiyeM karIne rAjAyeM e sarva prapaMca kasyo ne ehavo nizre karIne kahe , ke dhikkAra e kupAtrane meM je nojana karAvyuM ane sanmAna kayuM tenuM e phala DhuM pAmyo. kupAtrane dAna devaM, te phuHkhadAyI thAya, khalano upakAra karavo, te mahoTA avaguNano hetu thai paDe, jema rogI purupane mana gamatuM jojana karAviyeM, tethI roga vadhe ane avaguNatuM hetu thAya, tema thayuM. dave jo hu~ rAjAno thAdeza na karUM, to pUrve laMkA gamananI mahArI vAta sarva mi yyA thAya ? ema vicArI rAjAnI vAta pramANa karI. palI haribala rAjAno viSama Adeza potAnI ve priyAne kaheto havo. te ve strIyo haribalanuM vacana sAMjalIne ulaMjo detI kahevA lAgIyo ke he svAminAtha ? pUrve ameM tamane vAsyA hatA to paNa tamoyeM rAjAne jamavA tejyA, tethI juvo A kevo anartha thayo ? valI strIyo kahe je ke tamone demakuzala raho, tamo ciraMjIvI raho ane tamo tamArI budhiyeM karIne e sarva Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. kArya sAdhazo ! have rAjAyeM nagara bahAra eka mahoTIcaya khaDakAvI ne aniyeM prajjvalita karI. tethI jANIyeM rAjA potAnA yaza rUpa sarva dhanane bAlavA mATeja haribalanA zarIrane bAlavA bato hoya nahi ? par3I haribalane bahu mAna dekhADavA mATe rAjA, potAnA sarva parivAra tathA pradhAnAdi saMghAteM hari balane gherathI teDIne citA samIpeM bAyo. have nagaranAM sarve lokoyeM kolAhala karatAM rAjA tathA pradhAnane uno detAM, hAhAkAra karatAM, kautuka jote thake haribalane agnimAM praveza karato dAto. te cayamAM paDatAM veMtaja sarvanA de khatAM jasma thai gayo. te daribalanA bali javAthI sarve nagaranAM lokone a tyaMta zoka thayo, ane rAjA tathA pradhAnane ati harSa thayo. have loka sarve harivalanI prazaMsA kare , ane rAjA tathA pradhAnanI niMdA kare ne. harivala eTale siMhanA sara bala tathA haribala eTanne vi SNunA sarakhaM bala temaja iMinA sarakhA tejane dhAraNa karanAra hato, evA pra tApI puruSane rAjA tathA pradhAne kapaTathI mAsyo, te bahuja khoTuM kAma katyu !! ! te atula svarUpavAn evI lalanAnI rUpalakSmInI lAlaceM rAjAyeM ehavaM ka yu. mATe enA sarakho adharmI bIjo koI nahIM jema saDI gayelA kalevaramAM thI durgadha vistare le,tema rAjAnA adharmano apakIrtirUpa undha vintarato havo. have haribaleM agnimAMhe paDatAM thakAMja susthita devatAne saMnAyo,tenA sA nidhya thakI lagAramAtra paNa zarIreM pIDA thai nahiM jema suvarNa tapAvyuM dIpti pAme,tema haribala paNa kAMtiyeM karI dIpato havo.aMjana sidhinI peThe tatkAla cayamAMthI nIkalIne adRzya thako ekAMteM rahyo. ane rAtri paDI,eTale potAne ghera Avyo. haribalane dekhIne tenI bedustrIyo pramudita thai,vismaya pAmI thakI potAnA AtmAne dhanya mAnatI tuMbaDAmAMhIthI amRta bAMTatI havI. teNe ka rIne haribalanu zarIra devatA sarijhuM yatuM havaM. puNyanA nadayathI jhuM na saMnave ? puNyavaMta puruSane urjana loka, kaSTanA samuzmA nAkhe, teja sukhano samu thAya. e rIteM puNyavaMtane yApadA te saMpadA rUpa thAya, jema agarane AgamAM nAkhIyeM to ulaTI sugaMdhatA vistAre. have haribala, potAnI ve priyA sAtheM premabAlApa kare . teTale rAjA kaMdarpajvareM pIDyo thako atyaMta madonmatta thaine haribalanA gharane viSe yA vyo. tene Avato joine te be strIyo haribalane kahetI havI. ke tameM gharamAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 133 gupta rahIne amArI bejaNIyonI caturAI tathA mahApaNa juvo. je strIyo yuM kare ? haribale paNa temaja kamu eTale rAjA Avyo, ane te ve jaNIyo rAjAne Adara sanmAna tathA bAsana ApavAdika sarva nacita sAcavatI havI. ane rAjAne pUbatI havI. ke he svAmI ! yA avasareM Apane yAMhIM yAvyAnuM guM prayojana hatuM ? tevAreM rAjA ghelAnI peThe hasato atizaya u havAsa pAmato kahevA lAgyo ke he kAminIyo! tameM jhuM nathI jANatIyo je huM tamane mAhare ghera teDI javA Avyo lu ? mATe cAlo padhAro. ehavaM rAjAnuM vacana sAMjalIne te banne japIyo kahetI havI. ke he rAjan ! e tA haraM bolaq ucita nathI tuM sevaka janano bApa sarakho bo. je loka anartha karatA hoya, tene tuM vArI rAkhe to tuM poteMja anartha kare . te tumane ko Na vAre ! parastrI jo devatAnI strI sarakhI svarUpavAlI hoya, to paNa zIghra paraharavI ! temAM valI sevakanI strI to putrInI peThe tathA putra vadanI pe meM vizepeM DAMmavI jozye. rAjA je ,te prajAne anyAya karatAM dekhI daMgaka rIne vArI rAkhe, paNa jevAreM rAjA poteMja anyAya kare, tevAreM tene koNa vAravA samartha thAya ? je cokI kare, teja corI kare ? je valAvIyA ho ya, teja dhADI thaine saMghane khuMTe ? pANIthakI jevAreM ani uThe, sUrya tha kI jevAreM aMdhakAra vyApe, tevAreM zo upAya thAya ? temATe tumane e zI ghelabA thaDe, je tuM amArI vAMDA kare le ? thA tArI vatAkathI. amA rAM prANa jAze, to jAvA deNuM to paNa ameM amArA zIlane malina kara jhuM nahIM ? // ytH|| varaM zRMgottuMgAzuru zikhariNaH kApi viSame, patitvAyaM kAyaH kaniSadaMtarvidalitaH // varaM nyastohastaH phaNipatimukhe tIkSNa dazane, varaM vanhI pAtastadapi na varaH shiilvilyH|| 1 // nAvArthaHcAM ne zikhara jenAM evA mahoTA je parvata tenA viSama pradezane viSe paDI ne A kAyAne kaThiNa pASANamAMhe dalI nAkhavI te zreSTha , valI tIkhA dAMtavAlA zeSanAganA mukhamAM hAtha ghAlavo, te zreSTha , tathA agmine vi pe paDavaM te zreSTha , paNa zIlano lopa karavo, te zreSTa nathI // 1 // te kAraNa mATe he rAjan ! atyaMta kaTuka meM vipAka jenA evA para strI saMjoganA pApathakI tuM virAma pAma. // taktaM // sukate satyapi karma Ni,urnitirevAMtare zriyaM // harati tailejhujhukte'pi hidIpazikhAM harati vAtA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jainakathA ratnakopa nAga cotho. lii||1|| nAvArthaH-jema dIvAnI zikhAne tela pohoce je to paNa tene vAyaro haNI nAkhe , tema manuSyane sukata rUpa karma bate paNa vacamAM anyAya AvIne tenI lakSmIne haNI nAkhe // 1 // ___ mATe he rAjan ! mAMgalikane artha anyAya mArga bAMvo meM nyAya mA geM vartavaM. kAraNa ke nyAyamArga je , te sarva saMpadAnuM mUla 2 // yataH // meSu salilaM sarpi, nareSu madane mnH|| vidyAsvanyasananyAyaH, zriyAmA yuH prakIrtitam // 1 // zrutena buddhiH sukatena vijJatA, madanena nArI sali lena nimnagA // nizA zazAMkena dhRtiH samAdhinA, nayena cAlaMkriyate nareMDa tA // // nAvArthaH-vRdane viSe pANI, puruSane viSe ghRta, kAmane vipe mana, vidyAnyAsamAM nyAya- jANavU, lakSmIne viSe pUrNa bAyu zonAkArI ne // 1 // jhAne karI buddhi zone , sukRtapaNe nipuNatA zone se, kaMdarpa karI strI zone , jaleM karI nadI zone , caMzmAyeM karI rAtri zone je. samAdhipaNe saMtoSa zone , ane nyAyeM karI rAjA zone ke // 2 // evI rIteM haribalanI strIyoyeM nava navI yuktiyeM karIne rAjAne sama kAvyo, paNa jema mahAjvarane viSe auSadha mithyAnUta thAya tema rAjA sa majayo nahi. have rAjA kaMdarpanI pIDAyeM pIDANo thako kaheto havo. ke he priyA! huM rAjA batAM tamane ATalI prArthanA karUM to paNa tameM nathI mA natIyo. paNa have tamArojaratAra jIvato yAve, evIpAzA tamAre karavIja nahIM. tamAre artha meM tene bAlI jasma kasyo . eTalA mATename mujhane ta sthAnApanna svAmIrUpa mAno ? tamArA sukha phuHkhano hetu have DhuM lu.ane tameM mahAre vaza bo, jo tameM mahAruM kartuM nahIM mAno to balAtkAreM paNa ta mane grahaNa karIza, ameM amarSavaMta hoye baiyeM.mATe tamo tamArI zbAyeM mArI pAse jo Avo to ghaNuMja rUMDaM , tamAre amAre mahoTo sneha thA ! ___ evAM rAjAnAM vacana sAMjalIne strIyo kahetI havI ke dhikkAra paDo tu jane jemATe dhIThA kAgaDAnI peThe kaTuka vacaneM niSedhyo thako paNa kapaTa mAM nipuNa thai sAhAmo ema bole ? mATe jA pApI ! amArAthI dUra rahe ! nahIM to tuM tahArA mahoTA pAparnu phala hamaNAMja pAmIza !!! evAM strIyonAM kaTuka vacana sAMjalIne jevAmAM rAjA bAlAtkAra kara vA jAya , evAmAM to kusumazrI vidyAne baleM rAjAne tatkAla coranI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 125 peThe AkarA baMdhane bAMdhI lIyo, ane bAMdhIne jema tenA dAMta trUTI paDe, tevI rIteM dharatIne viSe tene pADI nAlyo. tethI teja vakhata rAjAnA dAMta paNa paDI gayA. ahiM kavi utprekSA kare . ke-te dAMtoyeM vicAyuM je ameM nirmala baiyeM, valI sarvadA upakArI baiye, ane thA rAjA to malina , bIjAne kaSTano karanAra , mATe thApaNe malinajanano saMga na karavo. ema ciMtavI rAjAne boDI jUdA paDI gayA ! valI bIjI paNa utprekSA kare , ke kuHkhe nigraha karavA yogya evo kAmarUpa je graha, te paNa tatkAla rAjA nA ahaMkArarUpa grahanI sAyeMja jANe atyaMta jaya pAmyo na hoya? tema rAjAnA dAMtanI sAtheM te paNa tatkAla nAza pAmato havo. have AkarA pAzanuM baMdhana tathA dAMtanuM paDavU, te ve vAnAthI udaya pA mI je pIDA, teNe karIne suHkhanI avasthAne prApta thayo evo rAjA atyaM ta mUrkhanI peThe halave halave AkraMda karato havo. te kAleM rAjA, mukhamAM thI lAlanuM paDavU, AkaMda karavU, dAMtanuM paDavU, zonArahitapaNuM, ityAdika avasthAyeM karI taruNa batAM paNa jAgIyeM vRkSapaja pAmyo hoya nahiM ? evo dekhAvA lAgyo. jema ko lAna melavavAne to bato mUla potAnI puMjIno paNa nAza karI Ave ! tema rAjAne thayuM. // uktaM ca // kati payadivasasthAyini madakAraNayauvane urAtmAnaH // vidadhati tathA'parAdha, janmaiva yathA vRthA navati // 11 // nAvArthaH-mada ahaMkAranuM karanAlaM evaM rUpa, yauvanapaNuM te sarvathoDA kAlasudhI rahe , tene viSe je uSTa buddhivAlA aparAdha kare , te potAno avatAra mithyA kare re // 1 // je parastrInA nogane viSe jIve , te AkarI viMTabanA pAme le. vi karIne uSTa thayelo evo je viSadhara tenI dRSTithI paNa jhuM jIvane maraNa na thI thatuM ? api tu thAyaja be. . have dInadayAmaNA mukheM karI AkraMda karatA evA rAjAne dekhIne dayA nA ghararUpa strIyone dayA upanI, tevAre te bemAMthI kusumazrIyeM rAjAne kahyu ke jo paNa tuM pApane vipe tatpara bo, to paNa amo apAra dayAyeM karIne komala baiyeM, tethI AlokanA uHkhathI mukta karavA mATe to ameM tumane baMdha nathI mUkIyeM baiyeM. paNa paranavane viSe e pApakarme karIne vAraMvAra tuM narakA dikamAM jazza, te kuHkhathI ameM mUkAvavAne samartha nathI. mATe have pharIthI tuM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. evaM kAma karIza nahI. ema kahI vidyAne baleM kusumazrIye vege karI rAjAne baMdhanamukta kasyo. te mUrtimaMta mahoTA karmothIja jANe mUkANo hoya nahIM? palI rAjA zIghrapaNe svastha aMga karI sAvadhAna tha pRthvI upara bege thako kaheto havo ke haribalanI strIyonA prasAdathakI guM uSprApya thA ya ? arthAt sarva prApta thAyaja ane kuHkha paNa Tale. ema kahI atiza yapaNe baduzoca karato thako krAMzka potAnI AMkhyo DhAMkIne maMdamaMdagati yeM rAjA tihAthI nikalyo, ane mArgamAM ghaNo pazcAttApa karato havo keHare hu~ ghaNo vagovANo! ema vicArato guptapaNe potAne ghera Avyo. tihAM bAhya sukhanA ApanArA evA aneka upAya karIne rAtri nirgamana karI. pranAteM dAMta javAthI lajA pAmato thako kAMka miSa karI mukha DhAMkI rAja sanAyeM yAvI beto. ane bAnI rIteM sarva potAnI vAta maMtrIne kahI, tethI maMtrI paNa sarva samAcAra jANyA. tevAreM jema tattvano jANapurupa saMsAra nuM svarUpa vicAre, tema maMtrI paNa vicArato thako kAMzka naya, kAMka ko tuka ane kAMka karuNA, e traNavAnA samakAleM pAmato havo. have haribaleM potAnI strIyonuM kareluM atyaMta vicitra caritra joyu,rAjA gharathakI gayA par3I strIyo pratye kaheto havo ke tamAre aghaTitakAryanA ka ranAra rAjAne emaja kara ucita hatuM. kAraNa ke mUrkha hoya, te prAsphAlyA vinA ane araho paraho kasyAvinA pAdharo thAyaja nahI ! jemahINo sAra thi rathane unmArge calAve,tema kapaTI maMtrIyeMja rAjAne purbuddhi deine unmArge nAkhyo // yataH // nRpatirnarazca nArI, turagastaMtrI ca zAstramatha zastraM // cA rutvAcArutve, syAtAmepAM parAyatte // 1 // vallInariMda cittaM, varakANaM pANiyaM ca mahilA u // taba ya vaccaMti sayA, yabaya dhuttehiM niUMti // 2 // nAvA rthaH-rAjA, purupa, strI, azva, vINA, zAstra, tathA zastra, eTalAnuM suMdarapaNuM ane hInapaNuM te saghaluM parane vaza hoya ne eTale jevA tene sobatI male, te vA te zonA pAme // 1 // valI kahyu ke ke velaDI, rAjA, mana, vyAkhyAna tathA pANI ane strIyo eTalA jana tihAMsudhI potAne mArge cAle, ke jyAM sudhI tene dhUrta nathI malyA. arthAt te sarva, nIca, jaDanI sobateM hInapaNA ne pAme , tathA uttamanI saMgatithI uttamapaNuM naje je // 2 // mATe jema viSamajvara viSama sannipAteM karI malyo thako pratikAra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 127 thAya,teno upAya jema ularna thAya,tema uSTamaMtrI e rAjAne kaSTamAMnAkhyo . mATe prathama te pradhAnano kAMka upAya karavo yukta . jihAMsudhI e5 TapariNAmI maMtrI jIvato haze, tihAMsudhI te potAnI prakRti mUkaze nahIM mATe e anarthanA mUlane samUluMja kADhI nAkhavo je dayA karanArano ghAta kare, to tenI napara zI kRpA karavI? mATe anyAya kAraka e pradhAna haNavA yogya je. kaDaM le ke uSTane damavo ane ziSTa nalA jananI pratipAlanA kara vI, e nyAya mArga le. eTalA mATe te pradhAnano nigraha karavAne kAMka kapaTa racanA karavI. e maMtrI, kareluM kapaTa , teja mArge yApaNane cAlavU yo gya je. kAraNa ke kapaTIne to kapaTathIja vaza karavo. kavipaNa kahe 2 // vrajati te mUDhadhiyaH parAnavaM, navaMti mAyAviSu ye na mAyinaH // pravizya nighnaMti zAstathA vidhA, nasaMtAgAnnizitAzveSavaH // 1 // nAvArthaH- je ka paTI puruSane vipe kapaTapaNuM nathI karatA, te mUrkhabudinA dhaNI parAnava pra tye pAme . ane te puruSanA hRdayamA praveza karIne tene haNe ne tenI u para dRSTAMta kahe je. jema tIkSNa bANo, jeNe bakhatara pramukha paheyuM nathI evA puruSanA hRdayamAMhe pesIne prANa leM ? vicAra karanArAno vicAra cAra kAnathI thAya je, to saghale prazaMsavA yogya thAya .ane jo bakAne thAya, to valI vizeSa prazaMsanIya thAya . siraphalane Ape // 3 // par3I te bakAnano maMtra karavAne arthe haribala samuzdevatAne saMnArato havo; jeTale saMjAyo ke te deveM AvIne haribalano atizata veza banAvyo. devatA saM baMdhi vastrAcaraNa paherAvIne divyasvarUpavAna kasyo, temaja bIjo eka nayaM kararUpa vAlo yamarAjAno baDidAra banAvyo, tene sAtheM lazne pranAteM hari bala rAjasanAne viSe gayo. tihAM harSa sahita rAjAne namaskAra karI uno rahyo. iMisarakhA evA haribalane svargathI Avyo dekhIne rAjA tathA sarva parSa dAnAM loko vismaya pAmatAM havA. rAjA potAnA aMtaHkaraNamA vicAra ka ravA lAgyo ke dhikkAra le pApasahita maMtrInA vacanane jemATe meM A hari balane sAdAt bAlI rAkha kasyo hato, te kyAthI AvI uno rahyo. have rAjA haribalane pUje je je tuM yamanA gharathI AhIM kema Avyo ? ne tArI sAtheM thA puruSa koNa le ? ema pUbavAthI haribala kaheto havo ke he rAjana ! jevo DhuMcayamAM paDIne balI nasma thayo. tevoja hu~ yamarAjAnA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. daravAramAM gayo, ne tyAM yamarAjAnAM kiMkareM mAro sarva vyatikara yamarAjAne kahyo, te sAMjalIne yamarAjAyeM mahArI upara tuSTamAna thaine tarata jIvato kasyo, te yamanA prabhAvathI mAharu prati adbhuta rUpa thayuM. eka kaSTa ne bIjuM sattva te ve thakI zuM durlana be ? sattvavaMtanA kaSTeM karI tuSTamAna thayelA devatA kI satpuruSane manovAMbita kema na hoya ? hoyaja. have yamarAjAyeM mArA zrI kavAya paNa nahiM tevI, tathA manane paNa agocara evI jAta jAtanI RSi muUne dekhADI paNa huM kai jonaM ne kai na jouM ! eka jonaM tyAM bIjI julI jAvaM, trIjI jonaM to bIjI julI jAu~, cothI jonaM to trIjI julI jAvaM ! evo hUM thaigayo. valI he rAjana! ahaMkAreM karIne iMDanI nagarIne jIte evI saMyamanI nAmeM yamarAjAnI nagarI be, tihAM dharma rAjA rAjya kare be, temAM puNyavaMta loka vase be, tenI taijasI eve nAmeM gunakA rI sajA . te sanAmAM tAmracUDa evaM nAmeM daMmadhara be, te lekhaNa, zAI, ne pustakane cAra hAthane viSe dhare be. iMDrAdika sakala devatA paNa te dha mairAjAnI sevAmAM sAvadhAna rahe be. viSNu, brahmA khane maheza, te paNa ya marAjAne saMtoSa rAkhavA mATe ghaNuM kaSTa sahe be. paramayogIM sarakhA paNa hanI bI yogAcyAsane naje be. RNa loka je be, te nehanAM vananI pereM satkAra kare be, mAga aMdhakAranA nAzano prasavanAra evo sUrya teno pitA be, tathA saMjJAvaMta je jIvamAM mukhya evI saMjJAvatI nAmeM temanI mA tAbe, ne zanizcara ehave nAme jAi be, je vajanI pereM jagatane viSe prati duHsaha be, tathA zyAma be to paNa nUlokane pavitra karanArI evI yamunA nAmeM tenI eka vena le sarvane chepakArI dhUmramukhI evI dhUmorNA nAmeM tenI paTarANI be. maraNa pAmelAne uttama ne dhIrapuruSAne khaMdhane viSe upADavA yogya eTaje jagatmAM jene loko ThAuDI kahe be, te jenuM vAhana ne tra jagatanA loka jene ghaNo zrAdara pe be evo vaidyuta evaM nAmeM teno parolIyo be, caMma dhane mahAcaMma eve nAmeM ve tenA dAso be, citra gupta nAmeM teno lekhaka be, je traNa lokanA jananuM rUDuM tathA mAtuM karma vege beTo lakheM be, evI dino dhaNI yama rAjA trUTho thako kalpavRkSa sa rakhobe, ne rUTho to yama te yamaja be, ema loko paNa kahe be // yataH // yasminruSTe nayaM nAsti, tuSTe nAsti dhanAgamaH // nigrahAnugrahonAsti, sa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 10 jAtaH kiM kariSyati // 1 // jAvArtha:-jene rUThe thake jaya na hoya, khane jene The thake dhananuM Agamana na thAya, jene nigraha yane anugraha ebedu nathI te utpanna thane guMkaraze ? tethI kAMi na thAya // 1 // ehavI yamarAjAnI dekhIne meM mahArI dRSTine saphala karI mAnI. loka paNa ema kahe be ke ghaNuM jIvayeM to ghaNuM dekhIyeM. have he rAjan ! meM yamarAjAne ghaNI yuktiyeM karIne prApanA notarAnI nimaMtraNA karI, vAreM te mane prItiyeM pUsyo thako kaheto havo je rAjAno yati khAdara be, to huM khAvIza, paNa eka vAta tune kahuM buM je tAro rA jA mAro mitra be, mAro murabI be, ne mAre te ghaNI vAta be, mATe te jo tenA kuTuMbaparivAra tathA maMtrI pramukha sakala senA sahita mArI pAseM khAve, to DhuM tenI nakti karUM ! evI mane hoMza be. temATe yamarAjAyeM mane vAraMvAra gha karIne kayuM be, ketuM eka vAra mArA mitrane kuTuMbasahita mArI pAseM ja rUra mokalaje, ema kahIne mane divya alaMkAra tathA vastrAdika daine ghaNA yAdara sahita ghaNI divyarUpanI dharanArI evI aneka devAMganA paraNAva vAmAMmI. paNa te paravA meM nAkAro kahyo tevAreM yamarAjAyeM bevaTa evaM kAyuM ke emAMthI eka kanyAnuM tameM pANigrahaNa karo ke jethI huM kRtArtha thAnaM. to paNa meM tene kahyuM ke mAre ekeno paNa khapa nathI, mAtra mahArA svAmInuM vivA hasaMbaMdha kAraNa ve mATe tamane teDavA sAru khAvyo buM. ne te devAMganA rAjA tathA pradhAnane dezo, eTale mAre saMtoSa be, kAraNa ke e kanyA teneja yogya be. valI zatruyeM karelA baMdhanane viSe, vadhane viSe, yuddhane viSe, koTa levAne viSe, gharane viSe, utsavane viSe, jihAM sevaka kaSTa bhogave, te kaSTanuM phala saghaluM svAmIne hoya. eha meM kayuM, tyAreM yamarAjA bolyA je tuM rAjA pramukhane ihAM utAvale mokala, ema kahIM ghaNu mAna dai mane vidAya ko. ve yamarAjAyeM namane teDavAne mATe tathA mArga dekhADavAne tathA tamA rA 'bahu mAnane va vaidyuta nAmeM potAnA baDIdArane mAra sAyeM mokalyo be. mATe tameM have tenI sAdheM zIghratAthI jAu, tamAre tyAM januM ghaTe be. pI haribalanA bolavA pramANeM te vaidyuta baDIdAreM paNa vizeSapaNe emaja kalyuM tevAreM rAjA pramukha sarva sanAyeM vicAyuM je emAM kAMi khoduM nathI sarva satya be. mahAdhUrtta evo je maMtrI te to balI devanI pereMja satya karIne 17 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 , jainakathA ratnakoSa nAga coyo. mAnato havo. pAkalaM kapaTa , tene brahmA paNa jANe nahiM. have rAjA tha ne pradhAna yAde de ghaNA loka yamane ghera javAne jamAla thayAM. yamarA jAnuM nAma letAM paNa naya upaje paNa te samayeM to sahune kautuka jovAnuM jJAna thayu. lonIyA prANI guM na kareM? sarva koimAM eke kayuM pahelo DhuMjAvaM bIjAyeM kahyu pahelo DhuMjA ema eka ekathI bAgala yamane ghera javA mATe tai yAra thayA rAjAne pUrva je dAMta paDyAthakI pIDA upanI le te yamarAjA pAseM thI mujhane ma6i mataze evA lonanA vazathakI te samagravedanA kihAMe dUra jatI havI ane rAjA yamane ghera javAmATe saGa thayo tathA rAjAthakI paNa pahelA pradhAna taiyAra thayo. temaja sanAnAM loka tathA nagaranA loka paNa mAMhomAMhe javAne utsuka thayAM. sarvanI mati devatAnA pranAvathI daNAtI havI ! keTalAeka devakanyA paraNavA tathA ghaNuM vya bane ghaNAM bAnUpaNa nA lonathakI, keTalAeka kautukajobAne arthe ema nagaranAM loka rAjAnI sAthai nagarathI vAhera nikalatA havA. jU lonanI rAjadhAnI kahevI ? have rAjAnA AdezathI atyaMta jayaMkara vAhAmANI evI mahoTI caya ra cAvI agni salagAvI.zadimalavI to veganI De paraMtu nasmathavAnA to ni zcaya ne tathApi te kAleM ekAgracitteM sarva koi jasma thAvAne najamAla thatA havA juvo saMsAranuM svarUpa kahevU ? // ytH||jaa dave hoimaI,yahavA taru NIsu rUpavaMtIsu // tAjaI jipavara dhamme, karamalayaUMAi siddhii||1|| nAvArtha:- jevI ivyopArjanane vipe bujhi rahe ne, athavA rUpavaMtI strIne viSe jehabuM mana rahe , tevI mati jo vItarAganA dharmana viSe rahe, to hAthanI hathelImAM moca jAgavo // 1 // jANe madirA pIdhI hoya nahi guM ? tema saMsAra sukhanA anilASI ehavA te lonanA vazathakI navanave va caneM karIne garjanA karatA havA, keTalAeka nAcatA havA, keTalA eka gAtA ha vA, keTalAka hasatA havA, ane cayamAM paDavAne ekaekathI utAvalA tha yA, te jo haribalane dayA upanI tevAreM vicAravA logyo je meM kubur3iyeM karI mahoTo anartha mAMjhayo ne e aparAdhe karIne mupha pApIne narakamAM paNa kyAM ThekAeM malaze nahiM ? zikSA devI,te aparAdhIne devI eja uttamanu la haNa ,nalA muMmAno je vinAga samaje nahIM tenuM jANapaNuM kAMza rahe nahIM. have ihAM zyo upAya karUM, ke jethI e sarvaloka ugare ? evo haribala Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 131 vicAra kare , teTalAmAM kArimo yamarAjAno baDIdAra bolyo je jeTalA agnimAM paDavAne taiyyAra thayA bo, te sarva thaMno, he nAzca ! jo tame phala nA anilASI ho, to utAvalA na thA, kAraNa ke amAro svAmI viSama 3. temATe prathama je ko rAjAno atimAnIto hoya, te AgalathI mAharI sAthe paDe. tyArapaDI rAjA paDe, tyArapaDI sarva prajA paDe, ehavaM sAMjalIne pradhAne manamAM vicAra kakho je DhuM AgalavI pahuM, to muphane nizcaya iSTa phala thAya, kavi kahe je ke, je mUrkha hoya te saMpadAne anilAyeM prathama A padAmadhye paDavU paNa na vicAre. evo vicAra to kozka buddhimaMta hoya,tene ja hoya, ke hu~ agnimAM kema pahuM? ghaNAne matino viparyAsa hoya je saMpa dAnI prAptine viSe Agala jazye, vipadAnI prAptine viSe paLavADe rahIyeM, paNa buddhivaMta je hoya,te budhiyeM karI puruSArtha sAdhe, dAnane viSe vAhanapara besavAne vipe, zayyAne viSe,AkhyAnane viSe, jojanane vipe, sajAnA sthA nakane viSe,levAne vipe,devAne viSe, mAdhuryane vipe, rAja kulane viSe, eTa lAne viSe Agala paDanArane pUrNa phala thAya. tathA valI zUnyane viSe,ara eyane viSe, pANi pravezane viSe, saMgrAmane viSe, navanane viSe, gAma upara caDhavAne viSe, hete utaravAne viSe, mArgane viSe, rAtrine vipe, eTale ThekA Ne Agala janArokukhI thAya. have te mUrkha pradhAna ema manamAM ciMtavato rA jAne kaheto havo ke, he svAmin ! kaho to pahelAM duM baDIdAranI saMghAte jAvaM ? rAjAyeM kIdhuM ke jA. ema rAjAnI AjhA thayAthI jANIyeM svarga sukha jogavavAja jato na hoya ? tema kRtArthapaNuMja mAnato manamAM harSa dhara to thako te pradhAna, baDIdAra devatAnI sAtheM vikarAla evI amimAM UMpA pAta karato havo, paDatAveMtaja nasma thai gayo. te pApabujhino dhaNI prathA na potAnA manoratheM yamanA gharane viSe mahoTe kapTeM jAto havo. . have rAjA paNa raMgasahita pataMganI pereM amimAM paDavA jato hato, teTa jAmAM karuNAvaMta je haribala teroM rAjAno hAtha jAlI rAkhyo, paDavA na dIdho. tevAreM rAjA kahe je jetuM kAM mujane aMtarAya kare le ? e sAMjalI hari bala rAjApratye kaheto havo, ke herAjan ! hu~ je tamane kahUM, te svastha thazne sAMjalo. aNavicAyaM je kArya kare , tehane atyaMta AlokeM ane paralo ke anartha thAya ne. mATe je nipuNa hoya teNe rUDIrIteM jo vicArIne Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 . jainakathA ratnakoSa nAga coyo. kAma karavU. he svAmI yamane malavAnI vAta sAcI ma jANo. tameM kyA paNa muvA jIvatA thayA ebuMsAMjalyu ? mRtyu pAmyo,tehane devatA paNa jI vADavAne samartha nathI to valI bIjo to kyAthIja hoya ! e sagha meM ni puNatAnuM kapaTa pragaTa kI , kAraNa ke kubuddhi evo maMtrI teNeM kUDI prapaMca racanA karIne vAraMvAra prANAMta saMkaTa mAMhe mumane nAkhyo hato, temaja tama ne paNa phuHkhamAMhI nAkhyA, tamArA dAMta paDAvyA,tenI tamone mahoTI vedanA tha. ityAdika herAjan ! te pApIyeM mahApuHkha dIdhuM. tuma sarakhA prANIne kurbudi dIdhI,tama jevA sujanane paraDoha, parastrInA lAlacI kasyA. kAraNa ke muSTa maMtrIthI rAjA kuHkha pAme, ne sumaMtrIthI rAjA sukha pAme, eTalA mATe kapaTa racanA karIne uSTa pradhAnane meM agnimAMhe nAkhI nasma kIdho le kahyaM je. ke vyAdhi bane vairI e be nhAnA hoya tyAMthIja davA paNa vadhavA devA nahIM, tameM to mArA svAmI bo! mATe DhuM tamane ani mAMhe kema paDavA dalaM ? haMta iti khede jemATe kaDuM ne je, svAmIno zeha karavo,te mahoTuM pApa . bIjA no paNa karelo zeha ukhanA samUhane pamADe le to mitra, svAmI ane guru no zeha kasvAthI mahAkuHkha pAmIyeM,emAM to guM Arya ne ? ehavI vANI haribalanA mukhathakI sAMjalIne rAjA atyaMta zaMkA pAmyo, ane lAgyo thako vicAra karato havo ke hA!! e haribala mahAraM savaluM muzceSTita jANe ne ? rAjA teja velAyeM ghaNI lajAthI nIcaM mukha karI zUnya manathako uno rahyo. jANe mULa AvI hoya nahIM ? evo thai gayo. par3I haribala mIThA vacana rUpa auSadhe karI rAjAne samajAvI tenuM muHkha TAlato havo. rAjA paNa haribalanA mukhathakI devatAnuM sAnnidhya ane tenuM adbhuta caritra sAMjalIne vismaya pAmyo thako mastaka dhUNAvato havo. ane manamAM vicAravA lAgyo je evo mahoTo aparAdha karanAra je DhaM tene yA mahoTI zaktinA dhaNIya balavA dIdho nahiM ! valI e mahA sA marthyavAna batAM eNe mahAruM rAjya paNa na lIdhuM ? ne duM asamartha te ehanI lakSmI levAne najamAla thayo. eTalA mATe hu~adhamamAM adhama bUM. yA para ma napagArInA raNamAMthI hu~ kyAre ! lUTIza ? ityAdika te daribalanI prazaM sA tathA pazcAttApa ane potAnA AtmAnI niMdA karato navathI navega pA bhyo thako ghaNIvAre ane ghaNe kaSTeM rAjA potAne ghera Ayo. tathA yamarA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 133 jAne ghera javAnI niHphalatAye karI vistAra pAmyo ne zoka jehane evAM,ghaNA loko te sarva kautukavaMta eha je daribalanuM caritra, teharnu varNana karatAM thakA potAnA ghara pratyeM jAtAM havA. tihAM tedija akasmAt nimitta kAra e thaye thake te rAjAne vairAgya napanyo jemATe mahoTA puruSonI evIrIta ne. have rAjA potAnuM devU vAlavA mATe haribalane potAnI beTI ane po tAnuM rAjya gujamuhUrte bApato havo. juvo e rAjAnI AzcaryatA kahevI ne ? ke jeNe rAjyakahi sarva haribalane yApIne pUrvalA mukata kya karavAne kAje sajurupAseM ja dIkSA lIdhI dIkSA lazne moda pratye jAto havo. have kaMcanapuranA rAjAyeM potAnI putrI nAzI gayAnuM vRtAMta jANI,kheda pAmI, dezodeza khabara kaDhAvI. tyAre paMthIjananA mukhathakI haribalanu ta ttAMta sAMjalyu. karvA keH- // vArtAca kautukavatI vizadAca vidyA, lokottaraH parimalazca kuraMganAneH // tailasya biMDarivavAriNi urnivAraH, me tatrayaM prasaratIti kimatracitram // 1 // nAvArthaH-kautukakArI vArtA, nirma la tAtkAlika vidyA, mRganI nAnino lokottara parimala eTale sugaMdhamaya kastUrI, e sarva pANIne viSe jema telatuM biMU, vistAra pAmatuM ukheM vAravA yogya thAya ne ema etraNe vistAra lokomA pAme ,temAM Azcarya guM ? // 1 // paDIati harSavaMta thaharibalane potAno jamAijANIne pradhAna Adi mahoTA puruSothakI nizcaya karIne, kAryanA jANa evA rAjAyeM bahumAna thakI putranI pereM haribalane teDAvI lIdho, te harivala paNa pRthvIne viSe iMz sarakho sakala disenAyeM parivasyo, potAnI traNa strIyo sahita, sarva lokone kautuka ane harSa karato kAMcanapura nagareM ghAvyo. rAjA tathA rANI putrIne kahevA lAgyAM ke he vatse ? teM khaDAyeM vara vasyo, te aghaTatuM kaguM, paNa tahArAM nAgyathakI tuM vizvane pUjanIya evo jaratAra pAmI, te tahAraM mahoTuM nAgya ? ema mAtApitAyeM putrInI ghaNI prazaMsA karI. premane ThekANe potAnuM ThekANuM Apaq ema jANI rAjA potAnuM rAjya paNa hari balane ApI poteM rANIsahita dIkSA lazne moda jAto havo.. have zatru- kaTaka, tathA zatrunuMbala, ane darpa, je ahaMkAra tapa sarpane TAtavAne viSe garuDa sarikho tathA nAgyanA udayathakI mahoTA rAjya pAlato, thako prajAne prItivaMta yato evoje haribala,te traNe rANIne paTarANI karI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jainakathA ratnakopa nAga cotho. thApato havo. temaja bIjA rAjAunI kanyAunu paNa pANigrahaNa karato havo. jemATe zrItIrthakara je atula dAna Ape ,tenAM phala temane te nava ne viSe evA abhutakArI nathI malatA,paraMtu paranaveM male ne ane harivalane to alpa jIvahiMsAnA niyamanuM teja navamAM atula phala thayuM. amRta,kanyA, sUtra, caramaratna, utraratna, Adi cakravartInAM je ratna, vaDa tadanuM bIja, vI jano cazmA, siMhay bAlaka, taMtu, jIva,jAtyavaMta ratnaciMtAmaNi pramukha, su varNa sidino rasa, rasAMga vidyA, ekAdarI mahoTI vidyA, e sarvenI u pamA harivalane lAgu paDe . kAraNa ke sukata thoDu ne phala to atyaMta ma hoTA thayAM. have haribala potAnA niyamane pAlato thako ema vicAre , je ukhanuM kAraNa evaM kihAM mAhaM mADInuM kula, adhama dariipaNaM. ane kyAM yA rAjya kati ? A sarva saMpadA ane sukha tene ApanArI eka thA jIva dayAja thai ema nIraMtara niyamanI anumodanA karato thako niyamane visArato nathI. bIjI sAmAnya vAta paNa kyAre vIsare nahIM, to navA talAla phalane anunavamAM lAdato evo niyama te kema vIsare ? ekadA haribala, potAnA hRdayamAM vicAra ,keje gurunI dezanArUpa a mRtathakI jANuM buje mujane devatA sarikhI ruci paNa dAsI thai rahI, te guru jo ahIMbA padhAre, to pUDhe ne valI kRtArtha thAnaM ! janma saphala ka rI mArnu ! ema jyAM vicAre je tevAmAM jANe haribalanA dhyAnanA AkA thakAja AvyA na hoya ? tema te gurujI padhAyAnI vanapAlake AvIne vadhA maNI ApI. te sAMjalI rAjA harSavaMta thayo yako vanapAlakane vadhAmaNI pApI mahoTA AmaMbare karI guru pAseM jaz vAMdIne temanA mukhathI dharma deza nA sAMjalato havo ||ytH|| yadiyAvA toye tarati taraNiryAdayati,pratIcyA saptArciryadi hyajani zaityaM kathamapi // yadi damApIThaM syAupari sakatasyApi jagataH, prasUte sattvAnAM tadapi na vadhaH kApi sukRtaM // 1 // ehavI gurunI dezanA sAMjalIne mudita thako vinati karato havo, ke he puNyanidhe ? tamA rA prasAdathakI hu~ tatkAlapaNe abhuta lakSmIno jogavanAra thayo. paNa he ma hArAja! duto niMdA karavA yogya buM, ane pApI DaM, mAde mujaupara karuNA karo. he karuNAnidhe ! he dayAnA nidhAna ! mujhane moda prateM pamADo,mAru hitapaNuM tamArA cittane viSe dhAro, mupha upara saMtoSita karo, ema kaheto Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athadIpikA, artha tathA kathA sahita. 135 harivala gurune praNAma karato havo. sukatane viSe ekAya rAkhato evA hariba lane jo vicArIne satya vApIyeM karI guru kahetA havA ke he rAjan ! tune dhanya je, je tAharI buddhi eka dharmane viSeja dRDha De // naktaMcaH kecinojana naMginirnaradhiyaH kecit puraMdhrIparAH, kecinmAlya vilepanaikarasikAH kecicca gItotsukAH // kecidyUtakathAmRgavyamadirAnRtyAdidattAdarAH, kecichA ji gajodayAnarasikA dhanyAstu dharme ratAH // 1 // jAvArthaH- keTalAka aneka prakAranA nojanamAM tatpara De. tathA keTalAeka strInA nogane viSe tatpara ne, keTalAka phUlanI mAlAmAM tathA zarIreM caMdana vilepana kara, tehamAMja eka rasIyA De, keTalAeka gItagAna sAMjalavAne utsAhavaMta , keTalAeka jUgaTuM ramavU, AheDo, madirA, nATaka ityAdikane viSe bAMdhyo ne Adara jeNe evA be, keTalAeka to ghoDA, hastI, vRSana, sukhapAla tenA rasIyA , paNa dhanya , tene ke je dharmane viSe rAtA ? have te dharma be prakArano be. temAM eka sAdhuno dharma ne,bIjo zrAvakano dharma,tehamAM nizce dharmanuM mUla to jIvadayAja de. bAkI je dharma te to saghano jIvadayAno vistAra . te jIvadayAne pAlavAne nipuNa je , te sarva virati sAdhupaNuM najavAne rati kare . te cAritravinA dayAnuM pAlavU rUDI rIteM na thAya,ane je manuSya sAdhuno dharma pAlavA samartha nathI,te gRhastha dharma pAla vAne pravINatA rAkhe, tene samakita sahita zrAvakano dayAdharma bAravratarUpa jIvane rAkhavAmATe vItarAgeM kahyo . loka paNa lakSmIne viSe vividhapra kAranA jalA upAya pratye jhuM nathI karatA? jema nAgaravelathI pAna vegalAM be, paNa nAgaravela davAthI pAna turata sukAi jAya , temadayA vinA sa ghalA dharma avazya thoDA kAlamAMhi nAza pAme je. eTalAmATeM jo javyA ? bIjuM sarva bAMmIne dayAdharmanuMja bArAdhana karo, pramAda mUkIne dayAdharma A rAdho. evI gurunI dezanA sAMjalIne haribala potAnA gurupAseMthI samakita sahita zrAvakanAM aNuvrata Adarato havo. temaja zeSa bIjAM vrata paNa yathAzaktiyeM lazne potAnI strIyo sahita ghera gayo. jema dariDI, ka pajhane pAme, ne harSavaMta thAya tema haribala zrAvakanA dharmanI prApti tha vAthI harSita thayo. potAnA dezane viSe amArIno paDaha vajaDAvato havo. valI sAta vyasanane bAMkato havo. have te sAta vyasana. kahevAM ? to ke Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jagat je vyasanomAM sarva racI radhuM be. evA sAta vyasana te sAta naraka nA yApanArAM de tene potAnA dezamAMthI bAhAra kADhato havo. valI zramRta ne tuMbaDeM karIne ghaNA jagatanA jIvanA roga TAlI pagAra karato havo // yataH // mehANajalaM caMdA, caMdaNaM taruvarANa phalanivaho // sappurisAgaMjIvitaM, sA phalaM sayalaloya // 1 // jAvArtha:- varSAnuM pANI, caMDmAnuM teja, bAva nAMcaMdana, vRnAM phala, phUla, satpuruSanuM jIvitavya, te sAmAnyapaNe sakala lokane upagArI be // 1 // ityAdika gaNita puNyeM karI, nyAya nipuNatAyeM karI dharmanaM je eka chatra rAjya tene haribala pAlato havo. mATe jAtathI, karaNIthI, saMgatithI, kulamaryAdAthI jo paNa e haribala halako hato, to paNa juvo eka da yAdharmanA pratApathI rAjA thayo, mATe kulajAta vagerenuM kAMi paNa kAraNa nathI. kayuM ve keH // yataH // kauzeyaM kamijaM suvarNamupalA, dUrvApi golomataH // paMkA tAmarasaM zazAMkanadadhe, riMdIvaraM gomayAt // kASTAdamiraheH phaNAdapi maNi gazIrSagorocanaH // prAkAzyaM svaguNodayena guNino gavaMti kiM janmanA // 1 // nAvArtha:- hirAgalavastra te kamIjIvathI upaje be, mATIthakI suvarNa, gAya nAromathakI dUrvA, kAdavathakI rAtuM kamala, samujhyakI caMdramA, bArAmAM hithI zyAma kamala, kASThamAMhIthI agni, sarpanA mukhathI maNi, gAyanA mastakathI gorocaMdana, utpanna yAya be. eTale evA halakA padArthathI pUrvo sarva utpanna yAya be, paNa potAnA guNane udayeM karIneM vikhyAtine pAme " vikhyAtimAMkAM janma kAraNa nathI. aizvarya, zaurya, uttamapaNuM, teNeM karIne haribala siMha jevo thAto havo thA eTale evA guNo haribaleM, siMhanA lIdhA, mATe siMha sarakho te thayo. paraMtu capalapaNuM kardamAdikamAM khAsakta paNuM, ityAdi avaguNa siMhamAM be, te haribaleM lIdhA nahiM valI te dhIvara te nilna jAta jovAmAM be, paraMtu te nilla nathI paNa te nillanI nIti boDIne dhIvara te dhI je buddhimAn puruSo tehane viSe varapradhAna be eTale prathamanuM dhI vara pazu mUkIne hAla je dhIvara zabdano artha kahyo evo te dhIvara thayo. tathA te rAjyasaMpadAne viSe paNa dayAvratane na bAMgato havo have haribaleM po tAnI pahelI strI mADhAne teDAvIne zIkhAmaNa daine pratibodhI. pI saMsA nAM sukha jogavatAM ghaNo kAla gayo. eTale valI guru sAMjayyA tethI susa ma samaya sarikho evo ghaNo uttama samaya e haribalane thaye thake te * Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 137 vasarane jANIne AgamanA jANa je guru te paNa varakhateM te puramAM zrAvatA havA. te mahoTA pUjanIyarnu Agamana sAMjalIne haribala ghaNo khuzI thato thako caturaMgiNI senA lazne gurune vAMdavA gayo. tyAM gurune vAMdI yathocita sthAnakeM upadeza sAMjalavA veto. have guru kahe , ke he rAjan ! tuM jIva dayAthakI yA sarva kati pAmyo, ema eka jIva ugAyAthI eTaluM phala tune thayuM. tevAreM jo sarva jIvane ugAre, to tuM modanu sukha pAme. te sarva thakI jIvadayA to kevAreM pale ? to ke jyAre cAritra lIye, tyAreM pale. ane zrAvakadharmane viSe to mAtra savAvizAnI dayA kahI De paraMtu sAdhune vIzavIzAnI dayA kahI . te adhikAra pUrve kahyo je. eTalAmATeM tuM have yatidharma aMgIkAra kara, ke jethakI muHkheM jItIyeM, ehavo je moha, tehane haNIne potAnuM Atmika rAjya le, evo guruno upadeza sAMjalIne paramavai rAgyavaMta evo harivana, ghera AvIne vaDA putrane rAjyapATeM thApI, poteM tra Na rANI saMghAteM dIdA jazne sadAkAla jayaNAne vipe mana joDIne, kukara tapa tapI karmakSya karIne, zAzvatAM jihAM sukha le evAmodapratye jAto havo. eTalAmATeno navyo ! e jIvadayAne viSa harivalana caritra sAMjalIne vizeSa prakAre jIvadayA pAlavAne ujamAla thAzo, to pAramAtmika sukha paamsho|| e pahelA aNuvrata upara harivalamAhino dRSTAMta kahyo / // atha dvitIya aNuvrata prAraMjaH // ||biie aNuvayaMmi, pariyUlaga aliya vayaNa virii|| Ayariya mappasane, zca pamAya ppasaMgeNaM // 11 // arthaH- bIjaM aNuvrata kahe je ? toke (pari ke) samasta paNe (yUla ke0) mahoTA alIka vacananuM viramaNarUpa meM ? temAMhe ihAM aprazasta eTa le mAThA pariNAmeM je Acamu pramAdane prasaMgeM karIne ityAdi pUrvavat. have mRpAvAda keTale kAraNe bolAya le ? krodhathI,mAnathI,mAyAthI ane lonathI, e cAra prakAreM bolAya De. tathA mana, vacana, kAyAyeM karI rAga thI zeSathI, ane hAsyathakI e traNa prakAre jutuM bolAya. valI bIjA traNa prakAra kahe je. jayathI, sahAthI, ane krIDArasathI, e traNa prakAra tathA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 - jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ratithI, aratithI, dAkSiNyathI, vAcAlapaNAthI ane vikathAdikeM karI jutuM bolAya. arthAt e pUrvokta sarva prakAre karI jUtuM bolAya le. jeSakI jIvane pIDA upaje, te jo satyavacana hoya topaNa te jUThaM jA gavaM. kahyu ke // aliyaM na nAsiyavaM, ani du sabaMpi jaM na vattavaM // sacaMpi taM na sacaM, jaM para pIDAkaraM vayaNaM // 1 // nAvArthaH- jUTuM vacana bolavU nahIM, tathA te sAcuM paNa na bolavU, ke je sAcuM bolavAthI parajI vane pIDA upaje, tevU sAcuM paNa na bolavU // 1 // te mRSAvAda vrata ve prakAreM , eka to sthUla mahoTu je atyaMta uSTapari pAme mRSAvacana nAMkha ke jethakI lokaviru6 rAja daMmAdika naya upaje, te sthUla jUTha kahiyeM ane tethI viparIta jethakI rAjadaMmAdika loka viru nahI upaje, te sUkSma jUTha kahIyeM. ___ valI prakArAMtareM mRpAvAda kahe je // ytH|| uvihoya musAvAna, suha mo thUlo a taba iha suhamo // parihAsAzppanavo, thUlo puNa tiva saMkeso // 1 // nAvArthaH- mRpAvAda ve prakArano . eka sUkSma ane bIjo sthala, tihAM hAsyAdikeM mRSAvacana bolavU te sUkSma mRpAvAda jANavo. ane je a tyaMta AkarA tIvrasaMkveze karI bolavaM, te sthUlamRSAvAda jANavo. yahAM zrAvakane sUkSma mRpAvAdanI jayaNA , tenuM paJcarakANa nathI ane sthUla nRpAvAdanuM paJcarakANa .jemATe AvazyakanI cUrNImAM kahyaM ||ytH|| jeNa nAsieNa appaNo parassa vA azvavAghA // azsaMkalesotha jA yate taM ahAe apahAe vA Na vayakatti // nAvArthaH-je vacana bole thake potAne ane parane atyaMta vyAghAta thAya, atyaMta saMkleza thAya tevA vacana potAne svArthe bole athavA svArtha vinA bole. have sUtranI gAthAnI vyAkhyA kariyeM baiyeM. mRpAvAdaviramaNa rUpa vIjeM aNuvrata paristhUla te ati mahoTuM sthUla eTale bAdara te lokane viSe paNa apakIrti pramukhay kAraNa evaM alIka vacana be. have tenA paNa pAMca neda meM, eka kanyAlIka, bIjuM gavAlIka, trIjuM nUmpanIka, cothu paranI thApaNa ulavavI, pAMcamuM kUDI sAdI jaravI, e pAMca neda jANavA. 1 tihAM prathama kanyAlIka te je viSa kanyA hoya tene rAgathI ema kahe ke e viSakanyA nathI, tathA je viSakanyA na hoya tene SathI viSa kanyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 13e kahe, temaja valI je kanyA zIlavatI hoya vyanicAraNI na hoya tene suzIlA kahe ane je uHzIlA hoya tene suzIlA kahe, te sarva kanyAlIka jANavaM. ___2 bIjuM gavAlika te je gAya thoDaM dUdha karatI hoya tene rAgeM karIne kahe ke e ghaNuM dUdha kare , ane je ghaNuM dUdha karatI hoya tene hepeM karIne kahe, ke e thoDaM dUdha kare , ityAdika jUtuM bolaq te gavAlika jANavaM. 3 trIjuM naumyalIka te je potAnI nUmikA hoya tene rAgathI pArakI kahe ane pArakI nUmikA hoya tene auSayI potAnI kaheM tathA je ukhara nUmi doya tene rAgathI uttama khetra kahe ane je uttama kSetra hoya tene he pathI ukhara nUmi kahe.ityAdika jUtuM volavAne nUmi saMbaMdhi alIka kahiyeM. e ulakhAvavA mATeM kahyAM, paraMtu upaladaNathI kanyAlIka, gavAlIka, nU myAtikanI pereM saghalAe hipadAlIka catuSpadAlIka paNa vaGavAM. kaheluM meM ytH|| kannA gahaNaM upayANaM,sUyagaM canappayANa govayaNaM // apayANaM davANaM, savANaM nUmivayaNaM tu // 1 // nAvArthaH- kanyAlIka pade sarve pidanuM a lIka jANavU, ane gavAlIka parne sarva catuSpada gAya ghoDAdikanu alIka jANavU, tathA apadeM karInUmi, ivya eTale dhana pramukha ityAdika saMghalA e pada jANavAM // 1 // ihAM AzaMkA kare , ke jo tame ema kaho ho to pida, catuSpada ane apada e traNanA grahaNathakIja sarva saMgraha kema na kasyo? ke je mATeM e traNamAM sarva AvyuM ? have ihAM guru uttara kahe je. je tameM kaho bo te satya paNa kanyA lIka AdeM dene lokane viSe atyaMta niMdanIya je tethI tene vizepeM vA mATeM jUdAM jUdAM karI kahyAM . valI kanyAlIkAdikathakI nogAMtarAyA dika aneka prakAranA rAgaSAdikanI vRddhi pramukha doSa pragaTa thAya be. 4 have pArakI thApaNa ulavavI te paNa mahApAtakanI hetu . te mahA pApI vizvAsaghAtano karanAra ke kAraNa ke e vAta ve jaja jANe trIjuM koI jANe nahIM jemATe bicAro thApaNa mUkanArodhaNI te ema jANe je ma hAro e aMtarano paramavalana , ema dhArIne koznI sAdI vinA paNa po tAnuM dhanadhAnya, tene ghera mUke, panI te rAkhanAra dhaNI mahAloneM parAjavyo thako vizvAsaghAta karIne utsavI nAkhe, to enA jevo bIjo koi uSTa pA piSTa samajavoja nahIM. ihAM jo paNa e thApaNamoso je je te adattAdA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jainakathA ratnakopa nAga coyo. naja ve evI bAzaMkA, nivAraNa karavA mATe kahe je ke hAM A vratane vipe vacananuMja pradhAnapaNuM vAMbyuM ,kAraNa ke thApaNa rAkhIne par3hI nA kabUla thavA thI juTuM bolyuM tethI alIka vacana tha\ mATe tene A bIjA vratamAM kaDaM De. ____5 pAMcamuM kUDI sAdI jaravI te levaDadevaDane viSa koine sAdI kayo hoya, tene lAMca Ape athavA kSeSane vaze karI poteM jUThI sAdI jare, te thA lokane vipe ane paralokane vipe paNa anarthano hetu , jema vasu rA jAyeM aja adanA arthanI jUnI sAdI jarI, tethI tatkAla maraNa pAmIne narakeM gayo // laukikazAstrepyucyate // brUhi sAdayaM yathAvRttaM, laMbatepitarastava // tvadIyavacanasyAMte, pataMti na pataMti ca // 1 // nAvArthaH-laukika zAstra mAM paNa kahe , ke jehavU le tehabuja kahe, tahArA pitarI , te adhara rahyA , tahArA te vacanane aMteM paDe, athavA na paDe, ema je temAM kuudd| sAdIthI pitarIyo paDaze narakeM jAze ? mATeM kUDI sAdI narIza mAM // 1 // yahAM pArakI thApaNa ulavavI ane kUDI sAdI naravI, e ve prakAra, juThaM bolavU, te yadyapi pidAdika saMbaMdhi atIka vacanamAMhe aMtata thAya be, to paNa lokane vipe thApaNa moso ane kUDI sAdI ati niMdanIya ba. mATe jUdAM jUdAM kahyAM. laukika zAstramA kA De // kUTasAdI suhavAhI, kRtaghnodIrgharopavAn // catvAraH karmacAMmAlAH, jAticAMmAlapaMcamaH // 1 // tathA ca // haste narakapAlaM te, madirAmAMsa nadiNi // jAnuH Tanati mAtaMgi, kiM toyaM dakSiNe kare // 2 // cAMmAlI prAha // mitrazehI kRtaghnazca, stey| vishvaasghaatkH|| kadAciccalitomArge, teneyaM dipyate baTA // 3 // kUTasA dImRpAvAdI, pakSapAtI jagaDhake // kadAcicalito mArga, teneyaM lipyate u TA // 4 // nAvArthaH-kUDI sAkha nare, mitrazeha kare, kasyo guNa na jANe, dIrgha roSa rAkhe, e cAra, karma cAMmAla jANavA ane pAMcamo jAti mAla jANavo // 1 // tathA jAnupaMmita pUche le ke tahArA hAthane vipe manuSyanI tuMbaDI , paraMtu madirAmAMsanI nakSaNa karanArI, evI he cAMjhAli ! tAhArA dakSiNa hAthane vipe je pANI De te zA mATene ? // 2 // tevAreM cAMmAlI kahe je-je mitrazehI, kasyA guNano ajANa, corIno karanAro, vizvAsa ghAtI eTalA jana mArgane vipe cAlyA hoya teNe karI dharatI apavitra thA hoya temATe A jalathI hu~ dharatIyeM bAMTa nAkhU buM // 3 // kUDI sAdI nare, Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 141 mRSA bole, jUga UgaDAno padapAta kare evA puruSa dharatI upara cAvyA hoya, tene lIdhe apavitra thayelI pRthvIne bAMTa nAkhIyeM baiyeM // // e pAMca prakArajUtuM vacana nAMkhaq tenuM je viramaNa eTale TAlavU te mRSAvAda viramarAvata kahiyeM,tene viSe "yAyariyamappasale" eTale aprazastapaNe pramAdanA vazathI je aticAra AcayuM hoya ityAdi pUrvavat // e agIyAramI gAthAno artha kaho. have e bIjA aNuvratanA aticAra paDikkame beH|| sahasA rahassa dAre, mosovaese a kUDa lede a|| bIya vayassa zyAre, paDikkame desiyaM satvaM // 12 // arthaH-( sahasA ke0) akasmAt paNe anyAkhyAna, bIjo rahasyAcyA khyAna, trIjo svadArA maMtraneda, cotho jUTho upadeza devo, pAMcamo kUTa lekha te jUto kAgala lakhavo, e vIjA vratanA aticAra pratye paDikkamuMbuM // 1 // 1 pahelo sahasA zabdeM sahasAtkAreM koine jutuM bAla de, jema ke A cora , A paradArApahAraka ve ityAdika aNavicAr2yA, atuM bAla kahevU, abatA dopay AropaNa karavU tene sahasAnyAkhyAna kahIyeM. . 2 vIjo rahasya te keTalAeka ekAMteM vega thakA Aloca karatA hoya tene iMgita AkAreM jANIne e sarva rAjyAdika virukSa vicAra kare , evaM je kahevaM te rahasyAnyAkhyAna kahiye, athavA koznI cADI karavI, te paNa rahasyAnyAkhyAna kahiyeM. jema ko ve jaNane mAMhomAMhe prIti thaye lI jANIne tenI prItine troDavA mATe ekaekane iMgita AkAreM joDne eka ekane kahe ke tumane pahelo e amukaprakAranI vAto kaheto hato ema kahIne venI mitrA roDAve te rahasyAnyAkhyAna aticAra kahIyeM. 3 potAnI strIyeM vizvAsa rAkhIne guhyanI vAta karI hoya, te strInA guhyanI vAta potAnA mitrAdikaneM kahe, te svadorAmaMtraneda kahiyeM, ihAM ziSya pUje De, ke rahasyAnyAkhyAna ane svadArAmaMtraneda e bedumA sAcI vA ta kahevAya be, paNa temAM kAMi jutaM bolAtuM nathI, mATe emAM zAno ati cAra lAge ? tihAM guru uttara kahe , ke e vAta je , te marmanI , mATeM te sAMjalavAthI kadAcit strI tathA mitrAdikane maraNAdikano anartha thAya? mATeM doSa jANavo // yataH // na satyamapi nApeta, parapIDAkaraM vacaH // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . 142 jainakathA ratnakopa nAga coyo. lokepi zrUyate yasmAt, koziko narakaM gataH // 1 // nAvArthaH- je mI para ne pIDA upaje, evaM satyavacana paNa na bole, jemATeM laukikamAMhe paNa sAMnalIyeM baiye. je satyavacana bolatAM paNa kauzika RSi narakeM gayo // 1 // ihAM svadArAnA grahaNaneviSe upalakSaNathI mitrAdikano paNa maMtraneda jANa vo ane strIpaNa jaratAranA guhyanI vAta athavA potAnI sakhI saMbaMdhI gu hyanI vAta anyane kahe te paNa e aticAramA levI. 4 cotho mRpAnapadeza te kozve jagane paraspara vivAda thayo hoya temAM jenI upara pAtAno rAga hoya tene vairI jItavAnA upAyanA upadeza thApe,parane uga vAnA napAya zIkhave,maMtra,yaMtra bopadhAdikanA upadeza Ape,jemAM nirdayipaNA nImukhyatA hoya evAM zAstra jaNAve te sarva mRSA upadezarUpa aticAra jANavA. 5 pAMcamo kAgalamA khoTI mohora karavI bIjAnA jevA yadara lakhIne jUnA artha lakhavA te kUTalekha aticAra jANavo. gAthAno zepa artha pUrvavat. hAM ziSya pUje je ke,kUDA kAgala lakhavA, te to mahoTuM asatyaja te,to te karavAthI zI rIteM vratanaMga na thAya? arthAt thAyaja. have guru kehe le ke he ziSya! teM kartuM te satya be,paNa eTabuM vizeSa ke asatya mahAre na bolavU, evaM paJcarakANa kareluM ne, tethI khoTA lekha lakhavA te vAta lakhavAmAM AvI paNa bolavAmAM na yAvI, eve aniprAyeM karIne mugdhabudhine vratanI apekSA rahe : temATe e kUTalekhane aticAraja jANavo. jo jANapaNe lagve, to aticArapaNuM je je kAraNa mATe // yataH // sahassApnarakANAi, jANaMto jara karito nNgo|| jaNa puNaNAInogA, ihito to azyAro // nAvArthaHvicAsyA vinA jUtAM Ala thApe, te jANI karIne jo kare,to vratajaMga thAya paNa jo anupayoga paNe lakhe, to aticAra jANavo // 1 // have e satyavrata pAlana karavAnuM phala kahe . enAthI lokane vizvAsa napaje, jagatamAM yaza vadhe, potAno svArtha thAya,sarvane priya lAge, sarva ko tenuM vacana mAnya kare, tenuM vacana aphala na thAya, tenAM vacana sarvane madhura lAge,eTalA guNa thAya,jemATe saghalAe maMtrAdika yogasidipAmavI. tathA dharma,artha ane kAma, e sarva satyanAja bAMdhyA be, rogazokAdika paNa satya thakI nAza pAme, je satyavAdipaNuM , te yazaceM mUla . satyavacana te para mavizvAsanuM kAraNa be, satyavacana te svarganuM bAraj , satyavacana te modeM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 143 javAnuM pagathI , lokane viSe paNa satyapaNe dharatI rahI , satyathI yA kAzeM sUrya tape be, satyathakI vAyu vAya De, sarva kAMza satyane vipe raghu ne. jozye baiyeM to saMprati kAleM paNa satyavAdI dhIja karavAne viSe taiyAra thAya ne to paNa pAlo nirmala thazne nikale , rAjAsarakhA tenI pUjA kare , jagatamAM prazaMsA thAya ne, saduko tene jalo nalo kahe . ' have je puruSa e bIjaM vrata nathI letA,athavA lazne aticAra lagADe , avalA cAle , tenAM phala kahIye baiyeM. te jema jema bole the, tema tema apriyavAdI thAya . te jo gunakArI boleM to paNa tenuM ko sAMjalatuM na thI kema ke sadu jANe je e junA bolo ,mATe e bolaze, te sAcuM nahIMja hoya.ane satyavAdI ekaja vacana bole,tene sarva ko satya karI mAne ane asatya bolavAthI paranaveM murgadha mukha vAlo thAya, teno mukhapAka thAya. tenuM vacana sadune aniSTa lAge, te ghaNo kaTunASI thAya, mUrkha thAya, badhira thAya, mUMgo thAya, tenuM bolyuM samajAya nahI, ityAdi sarva pUrva ghaNA jUgaM vacana bolyAM hoya, tenAM phala jANavAM. ane A navamAM paNa jUga bola nAranI jIna kapAya, ghaNA vadha baMdhAdika pAme, apayaza pAme, tenA dhanano nAza thAya, eTalA vAnAM jUnA bolavAthI thAya, je asatyavAdI hoya, teno ko paNa vinaya na kare,ane te jo zAMta dAM tAdika ghaNA guNeM karI sahita hoya, to paNa teno ko vizvAsa kare nahIM laukikavyavahAramAMhe teno ko Adara na kare ane dharmane vipe paNa adhi kArapaNAne yogya na hoya // ytH|| lAna abIaM kaM, nAsa nAraM guDa ssa jaha sahasA // taha guNa gaNa asesaM, asaJca vayaNaM viNAse // 1 // jAvArtha:- jema kaDavI tuMbaDI, eka bIja nAkhavAthI hajAra nAra pramA Na gola hoya te tatkAla kaTuka viSarUpa thai jAya, tema samagra guNanA samUha hoya paNa eka asatyarUpa avaguNa hoya, to te sarva guNano vinA za thai jAya // yataH // vAyasapayammi kiMpidu, sAmudiya larakaNANa larakaM pi||apmaannN kuNajahA,taha aliyaM guNagaNaM sayalaM // 1 // tAlapuDaM garalANaM, jaha bahu vAhINa khici vAhI // dosANa masesANaM, taha avigilo musA doso // 5 // nAvArtha:- jema sAmuhika zAstramA kahyA pramANe jehavAM jozye, tevAM sarva lakSaNa uttama hoya paNa jo eka kAgaDAnA pagarnu apala Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jainakathA ratnakopa nAga cotho. kSaNa hoya to tene lIdhe sarva uttama lakSaNa te kuladaNa jevAM thA paDe,tema manuSyamAM jo eka mRpAvAdapaNuM hoya to te saghalAe guNanA samUhane apramA Na kare // 1 // tAnapuTa viSa tathA sAdikanI garala lAla pramukha je De, te jema koinA upara paDavAthI tene avaguNa karanArI thAya ne, tathA za rIrano kya paNa kare , tema samasta dopamAhe mRpAnApA rUpa doSa te maho To gaMganIya , ethI jIva dharmanA phalane na pAme // 2 // __ have e asatya vacana napara zetanA putrano dRSTAMta kahe :- koI eka sAdhunI sevA karanAro zrAvaka hato, teno putra nodhammina hato, eTane dharma rahita hato, tene tenA pitAyeM ghaNuM samajAvIne balAtkAreM gurunI pAseM thA eyo, jevAreM guruyeM tene dharmopadeza dIdho, tevAra te zeThanAM putra dhUrtapaNe guru no upadeza sAMjalI romAMcit thazne gurunu kahyaM sarva satyakarI mAnavAnI pere sAMjalavA lAgyo. zrAvakanA bAre vratanuM svarUpa guruyeM samajAvyu, te sAM jalIne pratibodha pAmyAnI pareM uThI cano thazne gurune kahevA lAgyo ke mane vrata aMgIkAra karAvo tevAreM guru paNa tene dharmamAM dRDha karavA mATe tenI ghaNI prazaMsA karatA havA,te sAMjalI zenA putraM gurune kahyu ke he mahArAja ! eka mRpAvAda viramaNavrata mUkIne bIjA agIyAravratano niyama mujhane Apo, kAraNa ke asatya tyAga karavAno vrata hu~ gRhastha mATe muphathI pale nahIM. bAkI bIjAM vrata paNa satya bolyA vinA pAlIza evo teno vrata pAlavAne ayogya Azaya jANIne guru tathA mAtA pitAdika sarva kuTuMbe tene udekhI mUkyo jemATe zrIhemacaMzacAryajIyeM kaDaM // yataH // pAradA rikadasyUnA, masti kAcitpratikriyAH ||astyvaadinH puMsaH, pratikAro na vidyate // 1 // ekanAsatyajaM pApaM, pApaM nizepamanyataH // yostulA vistayo, rAyamevA tiricyate // 2 // nAvArthaH- parastrI gamana karanAra tathA corInA kara nAra mATe pratikriyA eTale koika upAya , paNa asatyavAdI purupanoM pra tikAra eTale upAya koi nathI // 1 // eka sthAnakeM jUnA bolavA- pApa rAkhIyeM ane eka sthAnakeM bIjA sarva prakAranA pApane rAkhIyeM, eveDhune trA juvAmAM nAkhI sAhAmA sAhAmA tolIyeM to mRSAvacana bolavAnA pAparnu trAjavU nAre thAze ane nIcuMnamIjAze ||||e bAramI gAthAno artha // 12 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 145 have e bIjA vratane viSe dRSTAMtarUpeM kamalazetanI kathA kahe je. vijayapura nAmA nagarane viSe dInaHsthita janane AdhArajUta evo naya sAra nAmeM rAjA rAjya kare . teja nagarane vipe sarala svanAvI, satyavA dI, nagaramA mahoTI khyAtivAlo, kamala sarakho sukumAra, alpalonI, alpa mohavAlo, parastrIsahodara, ucitano jANa, kRtajJa, valI satya pra tijhAvAn, dharmiSTha evo, kamalazeta nAmeM zrAvaka vase . vattI te kamalaze unI zIlaguNeM karIne nirmala evI kamalazrI nAmeM strI je. tehane eka vima la nAmeM putra, te nAmeM to vimala , paNa karaNIyeM jo jozye, to sama la le. eTale malina le, lokamAM evI kahevata ne ke "bApa tevA veTA" hoya, paNa te vimala to jema ravino putra zanizcara be, tema tenA pitaath| ulaToja thayo . uktaM caH-na mlApitAnya khiladhAmavatAM mukhAni, nAstaM tamo na ca kRtAnuvanopakArAH // sUryAtmajohamiti kena guNe na lokA na, pratyApayiSyasi zaneza paTairvinA tvaM // 1 // nAvArthaH-samasta tejavaMta nAM mukha paNa teM mlAna kehatAM melA nathI kasyAM,tathA aMdhakAra paNa TAlyo nathI, traNa nuvanamAM upagAra paNa kozne kasyo nathI, ane kahe je je hUM sUryano putra ,ema he zanizcara! zamakasyA vinA kaye guNe karIne tuM lokane vizvAsa upajAvIza ? have te vimala je je, te dharmane nAmeM to nAzI jAya, ane dhanane nAmeM ujamAla thAya ane valI temAM paNa potAnuM paMmitapaNuMmAne, tathA potAnI prazaMsA kare. ema karatAM thakAM eka divaseM putrane pitA kahe to havo ke he putra ! dhananI upArjanA kare guM thAya ? mATe guNarnu upArja na tuM kara. kaDaM ne ke // ytH|| AtmAyatte guNAdhAnaM, nairguNyavacanIyatA // devAyate punarvittaM, puMsaH ko nAma vAcyatA // 1 // nAvArthaH- guNa, jerA khavU, te AtmAne vaza , ane nirguNapaNuM te niMdanIya , vitta te nAgyane yAdhIna De, nAma iti komalAmaMtraNe ethI puruSa eha nAma te jhuM kahIyeM ? eTalA mATe guNarnu upArjana kare thake dhananu upArjana svataH rUDI rIteMja nipaje , jo guNa na hoya to gRhasthapaNAno je udyota te nice palevaNA sarakhoja jANavo, eTalA mATe he putra ! tuM guNarnu upArjana kara. kayuM keH- // guNeSvevAdaraH kAryaH, kimATopaiH prayojanaM // vikriyate na ghaMTA nirgAvaH dIra virvjitaaH||1|| nAvArthaH- guNane viSeja Adara karavo, ghaNe 19 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. * khAmaMbare guM prayojana ? jo dUdharahita evI gAya hoya to te kAMI ghaMTA dikanI zonAyeM karIneM mUlya na pAme. paNa temAM jo dUdha hoya, to mUlya pAme, ema vividha prakAranI yuktiyeM karIne samajAvyo, tevAreM lagAyeM karIne pitAnuM vacana mAnyuM, paNa te vacana, mane karI yAda nahiM. tyAra par3hI dhUrtanI pereM te kalazeThano putra vimalakumAra dhUrtatAthI ghaNuM dhana upArjana karIne po tAnA pitAne dekhADe ne ema kahe je he pitAjI ! juna ! meM dhUrtakalA ye karIne ghaNuM dhana upArjju. guNa upAyai zuM thAya ? je tameM mane guNa napA yanuM ne dharma upAyanuM phala dekhADo ho ? ema pitAne samajAvIne valI kahe le je he pitAjI ! nIti zAstramAM kayuM ne ke:- jAtiryAtu rasAtalaM guNaguNAstasyApyadhogatAM zIlaM zailataTAtpatatvanijanaH saMhyatAM banda nA | zaurye vairiNi vajramANu nipatatvarthestu naH kevalaM yenaikena vinA guNA stRNalavaprAyAH samastA ime // 1 // nAvArtha : - jAti je ve, te rasAtala pratyeM jAu, ne guNanA gaNa je be te valI tethI paNa hega jAnu, zIla je be, te parvatanA taTakI he paDo, potAnA parijana te niyeM karI balo, berIne viSe je parAkrama kara tehane viSe tatkAla vajra paDo, paNa mAre to kevala artha je dhana, teja ho, kAraNa ke eka dhana vinA samasta je guNo, te tR nAza sarikhA thAya be // 1 // ehavAM putranAM garvita vacana sAMjanI ne pitA bolyo ke he putra ! jema sojAnuM jADapaNuM je The, te duHkhadAyaka be, te nyAyeM karIne ekatuM karenuM je dhana ve, te paNa duHkhadAyaka jAvaM. anyAya karanArane yA navaneM diye paNa yAkarA vipAka jogavavA paDe be, tene vipe eka dRSTAMta kahuM buM, te sAMjana. zorI puranagarane viSe koI jamato jamato mahAdhUrta zrAvyo. te zAhukAra ne ve eka vAliyAne hATeM jojanano sAmAna jevAne arthe gayo, te sAmA nanA ve paizA yayA, tethI te vANIyAne kahevA lAgyo ke he zeTha ! tadvArA putrane mArI sArthe mokala, to amArA vAlIyAnI dukAnethI hUM pAvu, te sAMjalI te potAnI pAseM beThelA putrane te dhUrttanI sAdheM zIghratAthI moka vyo, tihAM thakI te dhUrta e vaNika putrane grahIne dosIne hATeM gayo, ti hAM nAre nAre vastra pramukha lIdhAM, te laine te dosIne kahevA lAgyo ke yA mAro putra tamArI pAseM vege be, ne huM zIghra mUlya leine zrAvuM buM. kAra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 147 " ke mo zAhukAra DhaiyeM, tethI ghaDI eka paNa koinuM devaM rAkhIyeM nahiM. ema kahane te hajAmanI zAlAyeM gayo. tyAM hajAmata karAvIne hajAmane kayuM ke tArI strIne mArI sArthe mokala, eTale duM hajAmata karAvAnA pai zA zrApuM, ema kahI te hajAmanI strIne laine taMbolInI jhukAne jAto ha vo. te hajAmanI strIne bAhAra unI rAkhI poteM taMbolInI dukAne taMbola pramukha mahIne tene kaheto havo ke mArI strI- ihAM veThI be ne huM tAharA mA galA paizA hamalAMja lAvuM buM. valI bAhera yAvyA paThI te strI pratye eka ka to havo ke tArUM paNa jeNuM huM na yAvuM buM. tihAMthakI pUrvokta sarve vastu grahIne eka mosIne ghare khAvyo, ane tene kahevA lAgyo ke he mAta ! huM ta mAro putra buM, yA sarva cIjo je huM lAvyo buM, te tame vyo. mosIpaNa te vastu laine harSa pAmI kI tehane putrInI pereM jANavA lAgI ne ivya prA pyAthI ko saMbaMdha, siddhi na pAme ? sarva kArya siddhi pAmeja. te dhUrta ha ve nizciMta mana ko te mosIne ghera sukhathI raheto havo. ve jenI pAseMthI prathama jojanano sAmAna lIdho hato te vANIyo putra na Avyo jANIne tenI zodha karavA nikalyo, tyAM tene zodhatAM po tAnA putrane dozI vANIyAnI dukAna pAseM ramato dekhyo, tethI te dozI vA yAne kavA lAgyo ke yA mAharo putra tamArI dukAne kyAMthI yAvyo ? tevAreM te dozI vANIyo bolyo ke e tAharo putra nathI, paNa ehano bApa to vastranuM nANuM jevA gayo be, tyAM sudhI te bokarAne yAMhIM vesArI gayo be. eTalA mATe jo tAharo putra hoya to tuM ivya yApIne lai jA, tema ke devAthI te banne jalane mAMhomAMhe ghaNoja UgaDo thayo. te samayamAM hajAma paNa potAnI strIne zodhato zodhato taMbolInI 5 kAne khAyo, ne taMbolIne kahevA lAgyo je yA mArI strI tArI dukAne kyAMthI yAvI ? tyAre te taMbolI bolyo ke e strIno dhaNI to taMbolanA paizA jevA gayo be, tyAM sudhI yA strIne yAMhI melI gayo be. te strI jo tAharI strI hoya to tuM nAeM ApIne sukheMthI lai jA. ema taMbolInA bola vA te hajAmane paNa tenI sAthai ghaNIja takarAra thai. ema te cAre jaNAM vaDhatAM vaDhatAM rAjA pAse gayAM, rAjA te cArenI vAta sAMjalIne vismaya pAmato havo. ne kheda pAmI kopyo thako koTavAlane teDAvIne kaheto Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jainakathA ratnakopa nAga cotho. havo ke zIghrapaNe cora pakaDI lAva. te sAMjalIne koTavAle kayuM ke ThIka, mahArAja! e corane DhuM sAta divasanI aMdara pakaDIne lAvU . jo sAta divasamA na lAvaM, to Apa mujhane game te daMma karajo.. tyAra par3I te koTavAla pramAda bAMmIne corane kholavA nikaTayo. te vAta jyAre pehelA dhUrte jANI, tyAre te dhUrta paNa pratijhA karI je sAta di vasamAM koTavAlane dhRtavo. sAtamo divasa thayo, tyAre te dhUrte koTavAlane ghera jazne tenI strIne kartuM je tAharA dhaNIyeM sAta divasamAM corane pakaDI lAvavAnI pratijJA karI , paNa te cora na lAvyo, ane Aja sAtamo di vasa , tethI rAjAyeM ropa karIne tahArA dhaNIne hamaNAM dRDhabaMdhane bAMdhyo be, bAMdhyA thakA teNe mujhane saMjhA karI je tuM mahAre ghera jA, ne mArI strIne kahe ke tuM nAsI jA. jo tuM nAzI nahiM jA ane jo muSTa rAjAne hA tha pakaDAiza to mahoTo anartha thaze ! te koTavAlanI strIyeM dhUrttanA mukha thI evI vANI sAMjalI ke turata te potAnuM ghara paNa sUnuMja mUkIne jAgI gai, tevAre te dhUrta gharamAMhithI sarva ivya leine potAne sthAnakeM gayo. tyA ra par3I te koTavAla ghera AvIne gharamA juve De to potAnI strIne na dekha to kahevA lAgyo ke are mArI strI gharamAMthI kihAM jatI rahI ? paNa kozyeM kA javAba Apyo nahiM, tethI gAmamAM khola karavA nikalyo gA manAM saghalAM loka tenI hAMsI karavA lAgyAM, tethI te ghaNIlA pAmyo. have rAjasanAne vipe te corane pakaDavAnuM bIDaM kAmapatAkA nAmeM ga NikAyeM kAvyu, te vAta jyAreM pelA dhUrte jANI, tyAre teNe paNa te nAyakAne taravAnI pratijJA karI. have te dhUrta dezAMtarIne ve te kAmapatAkA gaNi kAne ghera jazne kehato havo ke Aja ihAM koI sArthavAha paradezI yAvyo be, teNe pAMcaso sola TakA mokalyA , te tuM le, ne cAla mArI sAthe ke te sArthavAhanI sAthai DhuM tune melApa karAvaM ! te sAMjalI te vezyA potArnu saghalu kAma boDI dhana levA mATe (516) TakA tenI pAseMthIlA gharamAM mUkIne te dhUtanI sAtheM cAlI. te banne jaNAM gAma bAhira gayAM, tyAre te dhUrta bolyo ke he padmini ! sArthavAha Ave,tyAM sudhI A paraba ne tenIpAseM rahevAnI jagA de, tyAM vesa, sArthavAha thoDeka dUra je, te hamaNAM Avaze. ehavAmAM rAta par3I, aMdhakAra thayo bhane ardharAtri gai, tevAra te vanamAM siM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 24e hanA nayathI bihavA lAgI,naya pAmI thakI dhUrtanI sAja rahI,tema karatAM te vezyAnAM nizayeM ghUrmita netra jevAreM thayAM,ane nijJa yAvI, tevAreM suva rNamaya ratne jaDita ehavA sarve alaMkAra tenA aMga uparathI utArI lazne dhUrta nAgI gayo. paDI te vAtanI nagaramA khabara paDavAthI gaNikAnI hAMsI thai. tyAra paThI kAmasenA nAmeM dhUtArI gaNikAyeM corane pakaDavAnuM bI9 jIlyuM. te vAta paNa jyAre te dhUrte jANI, tyAre paMmitanI zAlAyeM sAMU va khateM gayo, tyAM jaz paMmitane kaDaM ke zIghra kamADa ughADo, ane A pothI DhuMA, te vyo, e pothI ghaNI rUDI ne. ni. duM tamane ApavAne Avyo buM, te sAMjalI paMmita kaheto havo ke hAla kamADa nahiM ughADaM. tyAre te dhU takaDaM ke kamADa na ghADo, to tamAro hAtha bahAra kADhIne A pustaka lyo. tevAre te paMmiteM pustaka levA hAtha bahAra kADhayo, tevoja te dhUrte potAne zastre karIne teno hAtha bedI nArakhyo. te lazne cAlato thayo. kavi kahe ke te mahApApITheM kapaTa agocara keroM paNa kalyuM jAya nahiM. have te dhUrta te paMmitano hAtha potAne hAtheM bAMdhIne kAmasenA gaNikAne ghera gayo. te ga zikAyeM dhUtAro ularavyo, tethI tene kAramo prema dekhADatI havI. te dhUtA rAye jANyu je mane gaNikAyeM ulakhyo , to paNa tenI sAtheM svedAcArI paNe ApaNe ramavU ! ema vicArIne tenI sAthai ramato havo. daMne karIne te gaNikAyeM jAeyu je eja dhUtAro ne tethI jevo javA lAgyo tevoja teno hAtha pakaDyo. have te dhUrte je paMmitano hAtha bedIne potAne dAtheM bAMdhelo hato, te bedyo. panI te gaNikAnA gharamAthI sAra sAra vastu lai potAne sthAnakeM cAlyo gayo. jevAreM prajAtano samaya thayo, tevAreM rAjAnI sanA ne viSe te gaNikA AvIne te dhUrtanA delA hAthane dekhADatI havI. jenA hAtha delA ho, te dhUrta jANavo. evI vAta kahetI hatI, teTalAmAM te paMmita delA haste pokAra karato rAjasanAyeM Avyo, ne teNe potAnuM sarva vRttAMta kahyu, tethI saghalI sanAyeM te gaNikAnI hAMsI karI. tyAra panI rA jAno dhobI je mahAdhUna be, teNe te corane pakaDavA, bIDaM jIvyuM. ne ka hevA lAgyo ke e corane duM pakaDI lAvaM. anyAyamAMhe Asakta evA te dhUH te dhobI, mane khole , evI vAta jANI, tyAreM dhobIne ghera rAtane samaya thAvyo, te dhobIyeM tene pUjyuM ke tuM paraNyo bo ke nahiM ? tyAre dhUrte Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jainakathA ratnakopa nAga coyo. kayuM ke huM vAMDho buM, ne pharato pharato kaliMgadezathI zrAvyo buM. evI vAta tenA mukhathI sAMjalIne te dhotrIyeM jAeM je e koika paradezI garIba le, ema jAlI potAnA gharamA tene rAkhyo have te dhUne vastra dhovAnI kalAmAM pra vINa be, tethI tene vastra dhovA thApe. te shiighrtaath| dhoi nAkhe che. ne valI vastra paNa sArAM dhUe be, tethI te dhobI rAjI thayo. e rIteM te dhovIne vi zvAsa mADIne eka vakhata dhobI suto hato tevAmAM rAjAnA vastra laine te dhUrtta jAgI gayo, tethI te dhobInI paNa lokomAM hAMsI tha. have te puranA badhA mANaso te dhUrttane kema pakaDavo ? temAM mUDha tanI ga yAM, tyAre anyAyanA haranAra rAjAyeM poteM te dhUrttane pakaDavAnuM bIDuM jIlyuM. have rAjA dvArapAlane teDAvI kahevA lAgyo je rAtreM daravAje tAluM devaM, ne mahArA hukuma zivAya koine te tAluM naghADI devuM nahiM. ema kahI nagaranA tamAma daravAjA baMdha karAvI poteM ghoDe caDhIne dhUrttane kholato havo. pelo dhUrtta rAjAnAM vastra gadheDA upara nAkhI poteM dhobI yA daravAje yAva / po lIyAne daravAjo kholavAnuM kaheto havo. to tethe daravAjo ughADavAnI nA kahI, nekayuM ke rAjAno hukama nazI. tyAre pelA dhUrta dhobI kyuM ke rAjAnAM lugaDai bagaDI jAze, to huM javAba nahiM danaM, ne nAro vAMka kA DhIza, tyAre tuM javAba deje. te dhUrttadhobInI evI vAta sAMjalavAthI polI yo bIto thako daravAjo ughADI deto havo. tethI pelo dhUrta nagara bAhIra nIkalI sarovaranI pAjeM gayo, tyAM mahimArane sarovaramAM jAla nAkha tAM dITho, tethI ne kahevA lAgyo ke he mUrkha ! ihAM rAjA dhUrttane khola vA mATe yAve be, mATe tuM jA, nahiM tara tumane dekhatAM vaitaja bAMdha. te dhUrttanA evAM vacanoyI te mahimAra pANImAM nAge, tevAreM te dhUna te gheDAne sarovaranI pAneM caratuM mUkI, je rAjAnA vastra hatAM, te poteM paherI ne nagara sanmukha zrAvyo, ho ! juna dhUrttanI gUDhatA kahevI le ! have rAjAyeM dhUtArAne nagara bAhira nikalyo jANIne poliyAne yAvI ne ka ke teM pola kema ughADI ? tevAreM poliye sarva vRttAMta kayuM. tethI teM ne ulaMno daine nagara bAhira Avyo, to pelA dhUrttane vyavahAriyA rUpe dI Tho, tethI ne pUr3ha ke jo nai ! ihAM koi narane gardanasahita tameM dIvo ? tevAreM dhUrte kayuM he nAtha! teto nATho thako sarovaranA pANimAMhe pevo ve. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 151 tevA rAjAyeM kahAM ke yA mahAro ghoDo tameM pakar3o, DhUM tarataja tene kezeM pa kaDIne jagatanuM zalya kA. ema kahI tene ghoDo yApI rAjA bAgala gayo. have te dhUtAro ghoDe caDIne nagaramA peTho ne polIyAne kalevA lAgyo ke meM corane yo be, mATe have daravAjA baMdha kara, bIjo koi yAve, to u ghADI mAM. kAraNa ke yA mAro pakSapAtiyo bIjo rAjA mArI jevoja be, mATe tene dhAvavA daza nahiM. te vAta sAMgalI poliyo satya karI mA to vo dhUrttane vRttAMteM te rAjA dhRtANo thako pole zrAvIneM polIyAneM kahe ke pare davana ! pola naghADa. huM rAjA buM, te sAMgalI polI ye kayuM ke, rAjA to hamaNAM ghoDe caDI nagaramAM gayA, ne tuM rAjA nathI paNa a nya bo. eTale dhUtAro bolyo ke daravAjA ughADIza mAM ? bahAra anyadhUrta be, teja, eTa vilakhe citteM te rAjA manamAM vicAra karavA lAgyo ke e koka dhUrttamAM paNa mahAdhUrtta be, jeNe mukta sarakhAne paNa dhUtyo, mATe ehanuM ca ritra ciMtA yogya be, vidhAtAnI peTheM lokane viSe jayapatAkA nizcaya evarI. koi na jANe, tema ehanI prazaMsA karUM, to mukane nagaramA praveza karavA thApe. evaM vicArIne te rAjA dhUrttane kahevA lAgyo ke he dhUrta ! ta hAruM caritra uttama be, ne tahArI kalA ghaNI prazaMsavA yogya be, teNe karIne DhuM tahArA upara tuSTamAna thayo buM, mATe tahAre je vara mAgavo hoya, te mA ga. tevA te dhUrtta bolyo he rAjan ! jo tuM vara thApa to ho to mujne ana yadAna vyApa. tevAreM rAjAyeM pramANa kayuM mAhyo mANasa potAnuM bolyuM pAle. te dhUrte potApaNuM pragaTa karIne dvAra ughaDAvyAM ne poteM rAjAne sAmo page paDyo. rAjAyeM paNa dhUrttane vAMse hAtha pheravyo, ne tene prazaM syo. dhUrtta potAno navo avatAra mAnavA lAgyo, ne rAjAne kahevA lAgyo ke svAmi ! tame mahoTo prasAda kasyo, mahoTAnAM vacana anyathA kema thAya ? have dhUtAro rAjAnA prasAdathI niHzaMka citta thako sAMdanI pere madonma tAthI svevAyeM nagaramAM jamato thako vilAsa karato. lokone potAnI ka lAno samUha dekhADI harSa upajAvato vicarato havo. ekadA te dhUrtta, sukhIyo yako vicArakhA lAgyo ke ihAM to mAharUM dhU paNuM cAlatuM nathI, kAraNa ke huM samAM jAlIto thayo buM, mATe have yA nagara boDIne bIje ThekANe jAnaM to ThIka. ema vicArI coranI pereM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jainakathA ratnakopa nAMga cotho. rAjAne paNa kahyAvinA te dhUrta nagaramAMthI nIkalIne nUtanI petaM pRthvIne viSe jamato jamato pura, pATaNa grAmAdika sarvene dhUtato dhUtato anukrameM juvanAvaMta nagaranA udyAnane vipe rAjacaMpaka vRkSa deveM visAmo levA veto. ne vRkSa zAkhAyeM karI prati vistIrI joine khAdara sahita te pratye jotA havA. tenA dekhavAthI dhUrtanA cittane viSe nAnA prakAranA manorathanA kallola balatA havA. ke yA vRkSa ghaNuM suMdara be, mATe ihAM suvarNa maNino sAta nU mino mahoTo prAsAda karA, ne pAseM nAnA prakAranA bhuvana karAvaM. valI sarva aMterane krIDAne vyarthe vAvya karAvaM, prAsAdane pharato koTa karAvuM, te maja pharato vanakhaM karAvaM. valI ihAM hAthInI zAlA, ghoDAnI zAlA, ka rAkhuM neduM cakravartInI pereM maharddhika saMpadAyeM yukta evo rAjA thAnaM ! evA saMbada ne saMbhava vacana dhUtArAnAM sAMjalIne te caMpakavRno adhi chAyaka deva te pratyeM kaheto havo ke he dhRtArA ! teM tAhArA pRSTaritreM karI ghaNA deza dhRtyA, tuM je bole ve, te saghaluM nivivAda yAze. he mUDha ! pho kaTa evAM vacana kema boleM be ? huM tAdarI pAseM kAM dekhato nayI. he nirlaka e ! tu mAM ko sulakSaNa nathI to te tukathI kema nipaja ? ehavaM te devatAnuM vacana sAMjalIne te dhUrtta kahe be. he deva! mAharu vacana sAMgala. yA jayI sAta divasamAM jo huM kahyA pramANe kadApi na karUM to tAharI sanmu kha mAM praveza karUM. tyAra paDhI te nagaranA polanI rahenArI devInA dahe rAmAM gayo. te tyAM ghaNA komAkomI bhelA kakhAM ne manayI athavA va cana kalpanA karIne gaNeza, kSetradevatA, yaha, yakSiNI pramukha yAdi dene dvArapolI rahenArI devInI sAthe jubadaM ramavA veTho, temAM te lAkho TakA jItyo. khaDInA kaTakAthI yAMkaDA melI rAkhelA teno saravAlo karI gaNe zane kahevA lAgyo ke mahAruM dhana je tahArI upara jaheNuM ve te tuM mane thApa, nahiMtara khuNavAlo tIkho pASANa laine tenI aNIthI zIghrapaNe tAruM mahoTuM peTa phoDI nAkhIza. he laMbodara ! tuM hAsyo bo, mATe kema nahiM Apa ? ema kanhIne te dhUrta jeTale mahoTo pASANa tene mAravAne vAste upADe be, te je laMbodare paNa laya pAmIne be lAkha TakA dhUrttane yApyA, ema bIjA paNa saghanA devatA vyaMtarAdika pAseMthI te dhUrte potAnuM leNuM lIdhuM. jemATe niH sUka manuSyanA vyaMtarAdika paNa cAkara thAya. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 153 have te dhUtAro dhaneM karIne tihAM yAvAsAdika zIghrapaNe karAvato havo. ivyathakI kyuM kAma sima na thAya? sarva thAyaja. maholAta tathA AvAsasa ghalA karAvyA patI strImATeM hajAro TakA kharacI tyAMgaNikAnuM ToluMlAvyo. temAM mukhya anaMgasenA nAmeM gaNikA , te kevI ke ? toke kAmanIja se nA , tene paTarANI kIdhI. te saMghAteM vilAsa karato thako, te vRdevatA nu pUrve kaheluM je vacana,tene vAraMvAra saMcArato,garve karIne te deva upara roSa caDhAvato havo. tyAra panI niruSTa evI te gaNikA rIsANI thakI te dhUrttane mAthe upADIne nagarane viSe lai jatI havI. ne nagaramAM tedhUrttanuM saghaTuMba ttAMta kaDaM tethI rAjAyeM jANyu je e mahAdhUrta je. devatA sarikhAne dhUtyA to manuSyanuM to jhuMja gajuM ? tethI rAjAyeM te dhUrttane aneka viDaMbanAyeM karI nArakInI pereM viDaMbyo.ne tene nagaramA pheravIne upADIne dUra nAkhI dIdho. kumaraNe mAyo thako te uSTa nirjAgya marIne urgatiyeM gayo, ghaNA nava jama ze. e rIteM te pApInA pApanAM phala kevAM pragaTa thayAM ? kamalazeTha kahe le ke he putra ! edhUna sarva dhUrttamAMhI ziromaNi hato te paNa evI viTaMbaNA pA myo, to dhUrtapaNuM kema naLa hoya ? te sAMjalIne vimala potAnA pitAne ehavaM kaheto havo ke, he tAta ! anyAya karanArane e dRSTAMta yukta , paNa DhuM hasta kalAyeM karIne dhana upArju buM, anyAyeM kona ivya leto nathI. tyAre pitA kahe je, he putra! tuM je kAryamAM ivya pedA kare le temAM gUM kAMi anyAya nathI ? guM te nyAyaja ? jemATe kapaTeM karIne paratuM dhana levaM, teto anyAyaja ,hastakalA te vaMcanA le. temATe sarvathA vyavahAra zuddhi yeMja ivya upArjaq, Dj devU nahiM, adhika levaM nahi,je kapaTa karIne vya napArje te pragaTapaNe narakeM jAya. e rIteM zeThe putrane aneka vAra karpu, paNa teno svanAva Talyo nahiM, jemATe pota potAno svanAva mUkavo te ghaNo kuka ra., kuHkheM mUkAya. kaDaM je ke // parIkSaNIyoyatnena, svanAvonetare guNAH // vyatItya hi guNAn sarvAna, svanAvomUrdhni vartate // 1 // jAvArthaH- yatne karIne svanAvanI parIkSA karavA paDI bIjA guNa kholavA, kAraNa ke saMgha lA guNane DAMmIne svanAva te sarva guNane mAthe Ave ne // 1 // ekadA te vimalazeThe ghaNAM kariyANAM nayAM, ne tyAMthI dezAMtara javAno vAraMna kasyo, tyAre teno pitA kahevA lAgyo ke he putra! e dezAMtara gama Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. na je ,te uravanuM kAraNa ne. ityAdika bIjI paNa ghaNI yuktiyo kahIne pi tAyeM vAsyo to paNa vividha vastu yahine vepAra karavAmATe te sArthavAhanI pereM hajAra potIyA leine sthalamArge cAlyo,te sopArApura pATaNanI pAseM ma layapATaNamAM gayo. tyAM rahI sarva kariyANAM vecyA,temAM aghAvIza hajAra so nazyAno lAna thayo,tevAreM ghaNo khuzI thato ciMtavavA laagyo||kddN ne ke| vANiyANaM vaNiUmi, mAhaNANaM muhaMmi a|| khattiyANaM sirI khagge,kAruNaM sippakammasu // 1 // nAvArthaH-vaNikaneM vyApArane viSe,brAhmaNane mukhane viSe, kRtriyane khaDgane vipe, kArunArune zilpa karmane viSe, lakSmI hAya // 1 // valI adhika lAnane arthe tihAthI kariyANAM leine potAnA nagara jaNI pAlo vaTyo. teTalAmA vATeM varSAkAla thayo,te paMthIjanane kAla sarikho ne te gariva sahita vIjalI rUpa meM karI sarvane naya pamADavA lAgyo tihAM ghaNo kAdava thayo tevAreM pAmara janavinA kAdavamAM koNa cAle? evo vicAra karI te bAvaNI karI tyAM rahyo eve avasareM vijayapurano vAsI mahAbudinidhAna guNano to jANe samuja hoya nahiM ? evo sAgaranAmA vyavahArIyo bujhino sAgara be,te pahelA dhana upArjavA mATe paradeza gayo hato, te paNa ghaNI sAra vastu lezne jyAM vimala De tyAM Avyo. vimala ane sA gara bedu eka nagaranAja vAsI ne tethI vimaleM tene uttakhyo,ane kuzalAdika pUjyAM; ane tene Agraha karI rAkhyo. valI kahyu ke,ApaNe banne sAthai naga ramAM jazyuM. te sAgara paNa tyAM rahyo thako, divya je jalI manovAMDita va stu te tyAM vecIne bIjI navI vastu seto havo. have te mahAdhUtAro vimala poteM tenA kAmamAM vacce paDIne teno mAla vecAve,tathA bIjI vastu levarAve, temAM cora kalAyeM karIne tathA dalAlI pramukha hastakalAyeM karIne dazahajAra sonazyA upAyA' ane manamAM vicAravA lAgyo je mahAro pitA mahoTo mUDha je je mujhane vAre De,meM to hamaNAMpaNa e kapaTa yukti thIja dhana melavyU ! have te ve jaNA pota potAnuM ivya tathA kariyANAM sarva lezne varSAti kameM ghoDe caDyA thakA tihAthI cAvyA, te potAnAM nagara samIpa AvyA. tevAmAM te kamalazeThe potAnA putranuM Agamana sAMjavyuM jethI sAhAmo Avyo, ucitanA jANa hoya, te nacitapaNuM kema ulaMghe ? tethI te be jaNe zegne praNAma kasyo. tevAreM sneheM karIne mAhomAMhe kuzala demAdika yAM, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 255 tetraNe jaNA ghoDe caDyA thakA sAthanI Agala jAya ,teTale haveM vimala pratye sAgara kahe , ke he mitra ! cittane camatkAra upaje ehaq hu~aNadItuM aNasAMjavyuM, kAMka tumane kaDaM. te sAvadhAna citteM karI sAMjala. ihAM tha kI Agala pAkela AMbAnuM narelu gADaM halave halave cAlyuM jAya , teha no sArathi brAhmaNa DevalI tenI pAse pANIno narelo karabaDo ,te gADA nI panavADe lAkaDImAM jarAvyo ,te brAhmaNa koDhIyo ne tenA zarIramAMthI raktapitta vahe ne valI pANI nikRSTa kaSTaM karI hAle , teNe karI pANI gale meM gADAnA hAlavAthI moholu De, je balada jotasyA de, temAM jamaNe pAseM je balada le te galIyo , valI mAbI bAjuno balada mAve page khoDo ,valI te balada mAbI AMkhe kANo je. ane te veDiyuM gAuM ne tene pUTheM rahyo thako cAMDAla yAdepa karato agalAto thako hAMke je. valI te gADAnI pa bavADe kokanI vaDhU rIsAine Ave , te strI mAvA pagane vipe sarvathA pra dhAna lakSaNe karI sahita De, page aNuANI , tenA zarIrane viSe ghaNA yAnaraNa , nizce te strI vaNikanI be,te garnavaMtI , ikaDo prasava thanAra be,ane te valI putra prasavaze, te strInA sakala zarIrane vipe kuMkumano raMga , ane coTalo bakulanA phUleM guMthyo be,phUla veNImAM guMthyAM De,te bahu mUvyavAlAM be, ne te strI, paheravA, vastra kasuMbI navu raMgyuM . valI te gADA upara vetI te paNa sAMgane sthAnakeM veThI .paNa gADAmAM beThI nathI. gADAno kheDuceDIyA upara beTho . sAgaranA mukhathI ehavI vAta sAMjalIne vimala kahe .yA tuM huM asatya bole ? evI akalpita vAta to sarvajhavinA bIjo koI pa e kahI zake nahIM mATe e tahArI vAta koNa sahahe ? tuM zrAvI vAto kyAMthI jANI zake ? paNa tahArI jIna ghaNI lAMbI, teNe karIne tuM yahA tahA lavAro kasyA kare ? te sAMjalIne sAgara bolyo, kalpAMteM paNa hu~ a satya na bolu,meM to guru pAseMthI satyavrata lIdhuM ,ane satyamAMja mahoTA rahelI, mATe mahAraM bola kevAreM mithyA na thAya. jo tumane pratIti na hoya,to hAthamAM kaMkaNa batAM Ariso zodhavAnI jarUra nathI tenI peThe A tahArA mukha Agala gADaM jAya , te jazne joi thAva. kavi kahe ,ke e vAta kharekharI sAcI hatI to paNa anavyanI peThe sarva prakAre te vimalane sadahaNA na AvI, jemATeM subudhiyAnuM vacana rbudhiyAnA manamAM kema utare ? Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ve dhIgamAMhe ziromaNi evo vimala bolyo ke, he mitra ! tuM yAja thA luM badhuM dhIThA paNAnuM dhavalaMbana kema kararI rahyo bo ? te sAMjalI sAgareM kayuMke, dhIganA sArthe dhIThAi karavIja yukta be, vAMkA sAtheM vAMkuM thA, sara jana sAdheM sarala thA, pravINanI sAdheM pravINa thA. jema ke loka paNa kahe ke khADe lAkaDe thADo vera, tema vAMke vAMko ne same samo. tevAreM vi mala locaneM varoM karI utAvalo halaphala karato thako kaheto davo ke he vimala ! jo tAhArI vAta asatya yAya, to tArI sarva vastu mAharI thAya. tevAreM krodha caDhAvIne sAgara kahe be ke, teM kahI te vAta mahAre pramANa be, jo e bAta sAcI thAya to tArI vastu ityAdika je ne teno dhaNI paNa DhuM thA ! tenuM kahetuM vimajeM paNa mAnyuM, hAkAro ko eka ekanA hA mAM tAlI pADI sAveta karI paDhI kamalazevapratyeM sAgara kaheto havAM ke, mo bannenAtumeM ihAM sAkSI thA. tevAreM kamalazeTha komala vacane karI sAgara pratyeM kahe ve ke, he sAgara ! tuM paNa ehanA jevo kema yAya ke ? tuM to mAhyAmAM mukhya bo. te sAMgalI vimala potAnA pitAne kaheto havA ke, he tAta! tameM zuM hamaNAM paNa muU putrane dalako pADo bo ? ema karavAthI kAM mahoTAi pAmazo ? tevAreM kamalazeTheM kayuM ke ihAM utAvalAnuM kAma natha tuM to nhAno thai bUTe paNa mukane jogavavuM paDe ! valI sAgara kahe be ke he kamalazeTha ! jo tAro putra mAhare page yAvI paDe, to meM je hoDa karI be te hamaNAMja huM mUkI khApuM, hajI kAMi bagaDadhuM nathI. tevAre vimala bolyo etAharu samaya dhana meM lIdhuM ema nakI jAyaje. have tuM nidA mAga nikSA samayeM tane kUtarA zrAvI page lAgaze. e rIteM ghaNA vAcAla thA vivAda karatA te ve jaNa gADAnI pAseM yAvyA, tidAM vimala ma ra dharato ko jue to te zakaTano sArathi cAMmAla pramukha sAgareM kahyo ha to tevo tyAM na dIvo, tethI vimala jeTalAmAM ullAsavaMta thayo thako sA garane pUDhe ne teTalAmAM yAdara sahita sAgareM sArathine pUbdhuM je te garbhavatI strI kyoM be ? tyA te sArathiyeM kahyuM ke te garbhavatI strI najIkanA vanamAM prasavavA gai be. ihAM pAseMnA nagaramAM te strInAM mAbApa rahe be, tethI te strInI mAtAne teDavAmATeM cAMkAlane mokavyo be. huM brAhmaNa buM ? ane e to vakinI vaDhU be. re mAra khApyAthI emanAthI risAine huM pADosI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 157 buM tenIprItiyeM karIne mArI pUDhe AvI ,mATe mahArAthI zI rIteM kADhI mUkA ya? viSama velAyeM bIjA ko alakhitAne paNa rAkhavo ghaTe, to valI ulakhItAnuM to guMja kahevU? eTalAmAM tihAM te strInImAtA paNa yAvI,ane te cAMmAla paNa Avyo. tene brAhmaNe paNa putra aAvyAnI vadhAmaNI dIdhI ema saghalo saMvAda sAco thayAthI sAgara bolyo ke,he vimala ! have e tamArA sarva mAla kariyANAM pramukha je ,te mahArA gharane vipe mokalo,have te vadhAM mAhArAM . tevAre te dhUrta vimala dhUrtapaNAnI dhIratA rAkhIne kaheto havo ke, he nAi ! DhuM to tamArI sAthai hasato hato. tameM mane haso ne DhuM tamane hasuM. tevAreM sAgara kahe le ke,phokaTa kveza kare guM thAya ? hamaNAM to potA ne ghera jAu, muUne jema nacita karavU ghaTaze, tema DhuM karIza. ityAdika vi cAra karato saghalAM vimalanAM kariyANAM potAnI vADImAM utArIne sAgara potAne ghera Avyo. tevAreM lUMTAyAnI mAphaka zUnya thara gayAnI rIteM,mUrDi tanI pereM,jANe haNI nAkhyo hoya nahiM ? evA vimalane mahoTe kaSThaM karI ne kamalazeThe potAne ghera bANyo. te vimala jevo mukheM le tevoja cittane vi pe paNa ati malina ,valI te vimala potAnA pitA kamalazeThane vimalanI pereM ati namra thai vinati kare je ke, he tAta ! thA yApadArUpa samuha kema taravo? jo valI tame budhirUpa nAva prANo,to nistAra thAyameM to AhA syapaNe kayuM hatuM ne te sAgara dhUrte to pramANaja karI lIdhuM,temATe he tAta! tameM te sAgaranA gharane vipe jaz tene jematema manAvo, koI bIjI yuktiyeM karI vaza karo, samunI pereM kuHkheM grahavA yogya ehavA te sAgarane tame pratibodho, jethI karI ApaNuM dhana tena lIye,athavA vividhaprakAranI ciMtA ye guMthAze ? ihAM ekaja napAya . te upAya paNa tamArAthIja sidi pAme, tema , bIjAyakI sidi pAmaze nahiM. sAgareM tyAM tamane sAdI kakhyA , mATe tameM rAjAnI sanAne viSe avaluM bolI potAnuM ivya rAkho. kaDuM ke // ytH|| nitra gehassa kami, niyahavassa rarakaNe // niputtakae kUDa, surakesu naviSiMdiyaM // 1 // jAvArthaH-potAnA gharanA kAryane viSe, potA nuM vya rAkhavAne vipe,potAnA putrane arthe,eTalA kAraNe jUTuM bolyAmAM dU paNa nathI. kahyu De ke // ytH|| na narmayuktaM vacanaM hinasti,na strISu rAjannavi vAhakAle // prANAtyaye sarvadhanApahAre, paMcAmRtAnyAhurapAtakAni // 1 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nAvArtha:- narmayukta vacana ho nahiM, strIne sAdhuM na kahevuM, he rAjan ! vivAha yavasareM sAdhuM hoya te jatuM kahetuM prANAMta kaSTeM prANa jAte jutuM bo lavaM, sarva dhanano nAza thAto hoya to jUTuM bolavaM, e pAMca jUtAnAM pAtaka nahiM. ema paMmita kahe be. tevAreM dharmarUpa kamalA je lakSmI teno khAgara evo je kamalazeTha te vimalanuM vacana sAMjalIne komala vANIyeM karIne samajA vato davoM ke, he putra ! tuM nItimArga mUkIne unmArge majA. tuM tahArA ci viSe ciMtana karIne tahAruM vacana saMcAra satpuruSa to je hAMsIyeM karI ne vacana bolyuM hoya teno paNa sarvathA prakAreM nirvAha kare, paNa to kAM i hAsyathI kahyuM nathI paraMtu sAgaranuM ivya levAnA lonathakI hoDa karI be, te mATe have guM kheda pAme be ? he vatsa ! sAdhuM bolatAM kAMi paNa dUpaNa nathI. he mRDha ! asatya bolavAthI dUSaNa kAMi nathI. evaM huM kema karUM ? dhuMvADAthI zyAmatA na thAya ? he vatsa ! kyAMza ekato sAdhuM vacana paNa anarthakArI thAya be. kema ke je vacana sAMgalIne yAgalo prANI jaya pAme, trAsa pAme, athavA maraNa pAme, evI rItanuM sAdhuM hoya tihAM maunapaNuM dhA raNa kara jemATe thoDaM asatya bolavA thakI paNa aneka jIva yA jAne viSe duHkha pAmyA ne navAMtareM durgati pAmyA to dhanane loneM karIne je kUDI sAkha jaravI, tehanA vipAka kaDavA hoya, tehamAM to kahevuja guM ? te sAMjalIne vimala bolyo ke he pitAjI ! paramezvareM jainamArgane vipe apavAda nathI kahyo guM ? sarva prakAreM utsargaja ko be ? paramezvareM to ve prakAraai mArga ko be, temAM eka utsarga ne bIjo apavAda. jemATeM jihAM mahoTaM kArya hoya tihAM asatya bolavu kayuM be, ne paDhI tenuM prAyazcitta lagu thaiye. te sAMjalIne kamalazeTha putrane kahe be ke he vatsa ! dhana pAma to sujana be, paNa dharma pAmavo Darlana ne. eTalA mATeM evo mUTa ko je dhanane dharmanuM khaMmana kare ? mahoduM koI dharmanuM kArya hoya, tihAM apavAda ko be, paNa pApane viSe jainadharmamAM kyAMhI apavAda kahyo nathI. vratajaMga karIne prAyazcitta lIdhe kAM zuddha na thAya. je manuSya jANIne vrata jaMga kare tene prAyazcitta te valI guM khapAya ? te kAraNamATe sarva dhanano nAza thAya to najeM thA, jIvitavyano nAza thAya to najeM thA, paraMtu jo kalpAMta thAya to paNa huM thoDaM paNa jUnuM na boluM. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 15e eha pitAnuM vacana sAMgalI kopyo thako vimala kUtarAnI pe thAne bolavA lAgyo ke meM nizcaya tahAro pAkhaMmadharma jAgyo ? je meM mahenata karI ne ivya upAyu te tuM guM mahArA vairIne ApIza ? vRkSa thayo eTale tuM ghelo thayo bo dhikkAra ne tumane ? re mUDha ! besI rahe gharane khUNe. evAM vacano pitAne kahIne vimala gharamAMthI ghaNI neTa lazne rAjApAseM gayo. tyAM jaya rAjAne neTa mUkI namaskAra karI vinati karavA lAgyo ke, he rAjan ! meM dezAMtareM jai ghaNe kaSTeM lakSmI upArjI, ne gharatarapha sAgara sAthai AvatAM hAM sIne vacaneM karI mahArI lakSmI teNeM paDAvI lIdhI, te sAMjalI rAjAyeM sA garane teDAvIne sarva vRttAMta pUrvA,sAgareM kahyu ke meM mAtra hAsya vacaneM te lI, nathI,paNa e hoDamAM hAsyo tyAreM lIdhuM . panI tihAM teNe je vRttAMta banyu hatuM, te sarva rAjAnI Agala kahyu, tethI rAjAyeM tene pUjyuM ke teM balada pramu khanAM lakSaNa kema jANyAM? tyAre sAgara kaheto havo ke, he rAjana ! meM mahA rI budiyeM karI jANyAM. te kautuka sAMjalI rAjA nannAsavaMta thayo thako bo vyo ke teM tArI zI matiyeM karIne jANyAM? te tuM mane kahe. have sAgara kaheto havo ke,he rAjan ! sAvadhAna paNe sAMjalo. pAkA yAM bAnA phalanI vAseM vAsita evo koI padArtha tihAM nUmikAyeM pajyo hato, tenA gaMdhe karIne meM jAeyuM je hAMthI AMbA gADaM gayuM . tathA dhUDamAMhe paganA pratibiMbeM karI jANyaM je te balada galIyo . tathA pagalAne anu sAre karI jANyuM je te balada mAve page khoDo . tathA dakSiNa dizAnuM ghAsa cayo hato.ane mAbI bAjunuM ghAsa paDi rahyaM hatuM tethI jANyu je te balada mAbI AMkhe kANo . tathA mutaravAne nagyo ne pANI lIdhuM tethI jANyu je te brAhmaNa . tathA nUmikAne viSe mArge jAtAM pANI nakhA| dekhIne meM jA eyuM je karabaDo pANIno gADAnI pAbale lAkaDI valagADyo . tathA gA DuM hAMkatAM paroNo nAMgyo, te noMye nAkhI dIdho, ne caMmAla pAseM lAkaDI mAgI te teNe noMye nAkhI dIdhI; te lAkaDI pANI bATIne brAhmaNe lIdhI paNa hAtho hAtha na lIdhI,tenA pratibiMbeM meM jANyuM je te cAMmAla le. tathA brAhmaNa lAkaDI levAne gADAthI heTho utasyo,tyAM rasI jaghu tenI gaMdhathI ghaNI mAkhIyo baNa vaNatI dIThI tethI meM jANyaM je te koDhIyo be, ane lA kaDI vinA cAlI zake nahi temATe hAthamAM lAkaDI , ema meM kahyu. tathA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jainakathA ratnakopa nAga cotho. zakaTanI panavADe pagalAne anusAreM dhRDamAM pagalA paDelA joza meM lakSaNavaM tI strI jANIne kayuM je pAula laghu strI le tathA pADe pageM mukha karatI jotI hatI te pADhA pagalAMne anusAreM meM jAeyuM je e strIrIsANI thakI pIyaramAM jAya ,tethI vahUja hoya. valI rIsANI thakI kUvAmAM paDe ne e kUvAmAMpa DavaM mUMkI dazne jo garnavatI ne to pIyara jAya . evaM jANIne meM tene garna vatI kahI tathA deha ciMtAne arthe gADAthI utarIne voraDInA vanamAM jara vevI te jamalA hAyano Teko dene ghaNe kaSTeM uThI, tathA jANyu je tene ga jane vipe putra ,ane teM iDako prasavaze. tathA te strI pANIthI mukha dhoyu, te rAtuM dekhIne kuMkumanuM vilepana jAeyu. tathA te strInA kezamAthI phUla nU miyeM paDayuM te dekhIne meM jANyu je ehanA coTalAmadhye bakuladanAM phUla guM thyAM . tayA boraDIne kAMTe rAto tAMtaNo valagelo dekhIne meM jANyaM je teNe kasuMbala vastra uDhayuM . tathA AMbAnI nikaTa gADAM hAMkanArane ThekANe veThI,te ne anusAre jANyaM je te veDiyuM gADaM je.cokIyuM gADuna hatuMne veDIyuM gAI hatuM tethI sArathine tekANe veThI. ema sapalI vAta sAgaranA mukhathI sAMjalI rAjA cittane vipecamatkAra pAmIne sAgarane pUbavA lAgyo ke tamArA ye vinA trIjo koisAdI ? tevAreM sAgareM kaDaM hA trIjo paNa sAdI De te sAdI jagatamAMvi khyAta ane ghaNo mAhyo tathA pariNAmeM nirmala evo vimalano bApa kamala zeTha be,te sAMjalI rAjAyeM kahyu ke ghaNuMja ruDuM! eto satyavAdI , jo paNa vi malano bApa ne to paNa putrane arthe te jUtuM nahi bole. tathApi tuMnUvyo bo,jemA TeMzAstramAMhi nA kahI je ||ytH|| sayaNo uUNo vide, sIna lohI tahA // gahilo vihmiso nIrU,sarakI nUNaM na kiUe // 1 // nAvArthaH svajana, 3 rjana, valI pI, mahAlonI, tema ghelo, kautukI ane jayAnaka eTalAne nizce sAdI na karI // 1 // eTalA mATe teM vimalanA bApane sAdI rA khyo e tumane ghaTe nahi. tyAreM sAgara bolyo, he rAjan ! eto mahoTo dharmA tmA , satya bolanAra , mATe te je kaheze, te mahAre pramANa . tevAre rAjAyeM kamalazegneM teDAvIne mIThI vANIthI pUbyuM ke tuM A vAta jANe be? jANato ho, to kahe ? evI rAjAnA mukhathI vANI sAMjalIne vimala ne dhAsko pajyo. je mahAraM sarva ivya gayuM, teNe karI ati AkulavyAku la thaine vicAravA lAgyo je hamaNAM mahAro pitA satya kaheo, eTale Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 161 mAharU sarva ivya sAgara lai kheze. te zvya gayAnI ciMtA rUpa samuzmA jA piyeM bUDyoja hoya nahiM guM? ema vimala nIcaM muMkha karI rahyo. have be padanAM loka sarva jovA AvyAM be,tethI rAjasanAmAM tila paDe eTalI paNa jagyA khAlI nathI. te badhAnI vacamA rahyo thako kamala zeTha sAdI ApavAmATe unorahI kaheto havo ke he rAjan ! mahoTuM kArya ,to paNa DhuM jUtuM nahiM boluM, je jUlai bolyo te jinadharmane ulakhatoja nathI. so nu nemANasa ve sarakhAM ,temAM sonuM kasavaTIyeM caDadhuM parIkSAne prApta thAya be bane mANasane mahoTaM kaSTa paDe thake paNa asatya na bole tyAre tenI parIkSA thAya . he rAjana ! dhanane yarthe jUtuM bolIyeM,te dhana to pAma, su lana ,paNa dharma pAmavo do hilo khe. valI hamaNAM to je kAraNe DhuM sAdI pUrIza tethI to mahAro putra uhavAze, urjana hasaze, tema kadApi saUna paNa hasaze to paNa DhuM asatya nahiM bolUM. kayuM ke ||ytH|| niMdaMtu nIti nipuNA yadi vA stuvaMtu,lakSmIH samAvizatu gahatu vA yatheSTaM ||adyaiv vAma raNamastu yugAMtare vA, nyAyAtpathaH pravicalaMti padaM na dhIrAH // 1 // nA vArthaH- nyAyamArgamAM nipuNa je puruSa tenI koza niMdA karo. athavA stavana karo, game to svebApaNe lakSmI zrAvo, athavA lakSmI jAu, Aja maraNa thA, athavA yugAMtareM thA, paNa je dhIrapurupa hoya te nyAyamArgathakI padamAtra paNa calAyamAna thAya nahIM. temATe he rAjan ! jevU le teha tama ne kahuM ke je sAgareM kaDaM te sarva satya karI mAnajo. evAM kamalazeTha nAM vacana sAMjalI te rAjA tene AzISa deto ati vismaya pAmato mA dhuM dhuNAvato havo, tevAmAM rAjAnA kaMThamAM paDelo viziSTa hAra ubalIne kamalazeThanA kaMThamAM paDyo, eTale jANe rAjAyeMja saMtuSTa thaine tenA galAmA hAra nAkhyo hoya nahiM mu? tathA pratyakSa puNyano samUha ane jalA yazano vistAra,teja jANIyeM galAmA pajyo hoya nahiM ? ema lAgyuM. have tema ramaNika divya maNiyeM karI atyaMta suMdara hAra te kamalazeThane kaMThe ghaNuMja zojato havo. te vakhata rAjA ati prazaMsA karI kaheto havo ke aho ! tAhArI satyatA jANe sAdhu sonuMja hoya nahiM jhuM ? aho ! tahA rI sAdhunI pereM lokane vipe utkRSTI nirlonatA, aho ! tAhArI nirmohatA je putrane tRNakhalA sarikho jANyo ? aho ! tAhAraM citta ekAya dharmane 21 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262- jainakathA ratnakoSa nAga cotho. viSeja teM tattvakarIne grahuM , aho ! tArI dRDha pratijJA satyavaMtI, aho ! tumane satyavaMtamAM satyavAdinI rekhA ne mATe rAjAnI pereM tujane paNa muku Ta joyeM,te mATeM tujane zegada paNAno pabaMdha ho. ema kahI rAjA ati zaya prItine samUheM karIne zeTha padavIno mastakeM paTTa baMdhAvato havo. pApane dhuMvADe karIne zyAma thayelA ehavA vimalane rAjAyeM kahyu ke re uSTa ! re dhISTa ! tAharI jIna davA yogya ,paNa tuM kamala zeThano putra ,te mATe DhaM tumane mUkaM . kamalanA kAMTA ko ukheDI zake nahi. have sAgara paNa ka mala zeTha upara saMtuSTa thazne vimalanA kariyANAM hatAM, te lona rUpa mez2a bAMDyo ,jeNe evA kamala zeThane pApI dIdhAM. pratyada satya vacanano pranAva koka evo utkRSTo De ke je thakI gayuM zvya paNa pAvaM yAvyu ne valI nirma la kIrti paNa vistAra pAmI tathA kamalA je lakSmI te paNa vistAra pAmI. have kamala zeThane rAjA kaheto havo ke tameM mahoTo pasAya kasyo je nyAya pAlyo. satyavacana kehevU ? to ke pratyakSa kalpavRda sari ne. eTa lA mATeM satyavacanathI jhuM na saMjave ? satyavacana sarva paMmita lokane mAna nIya . satyavacana bolanAranA vacanane sarva loka, mAnavA yogya thAya. sarva lokane vizeSa prazaMsavA yogya thAya. ane jUtuM bolanAro je vimala te sarva lokamAM niMdanIya thayo. vimala suzrAvakano veTo hato paNa jUDhaM bo vyAthI urgatiyeM gayo. have rAjA sAgaranI budhiyeM karI rIjyo thako,tene sarva pradhAnomA mukhya pradhAnapaNe thApyo. aho ! loko ebudinuM phala jUna kahe vu ! have kamalazeTha ghaNA kAlasudhi gRhasthano dharma pAlIne aMte uttama sAdhuno dharma grahaNa karI rUDI rIteM vizeSapaNe nASA samitiyeM yukta thako ka mala sAdhu mokSa pratye pAmato havo. sakala karma kSya karIne parama pada vasyo. e rIteM vakhANavA yogya tathA raseM karI sahita evaM je kamala zeunu cari tra tene sAMjalIne he paMmita loko ! tame dhananI tRSNA mUkI akRtakaraNa tyAgI asatya vacana bAMkI nitya ujamAla thai dharmane pAdarIne paramapadane varo // uktaMca // ciraM carittA gihabadhammaM, susAdudhammaM gahiseNa sammaM // vi sesanAsA sami panatto, jattANupatto kamalogalogaM // 1 // zvaM pasabaM kamala ssa setI, sarassa vittaM nisuNittacittaM ||ciccaa a kiccaM vibuhA asacaM, kiccaM va nicaM pi sareha dhammaM ||2||iti hitIya aNuvrate kamalazreSThi kathA samAptA // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 163 // atha tRtIyavrata prAraMnaH // // taie aNuvayaMmi, thUlaga paradatva haraNa virii|| Ayariya mappasa, ba pamAyappasaMgaNaM // 13 // arthaH-trIju aNuvrata te sthUlathI pArakA ivyatuM haraNa karavu tethI vi rama, tene viSe aprazasta ityAdino artha pUrvanI peThe kahevo // 13 // adattAdAna cAra prakAranuM . eka kanakAdika vastunA svAmI je ho ya tenA dIdhA vinA te vastu upADI levI, te svAmyadatta kahiyeM. bIjUM phalAdika saceta vastu 3 te phalanA jIveM vidAravAnI AjJA dIdhI nathI ane saceta phala vidAre, de, nede, tene jIva adatta kahiyeM.trIjuM gRhastheM AdhAkarmAdika doSa sahita AhAra sAdhune dIdho, te devAnI zrItIrthakara nI AzA nathI mATe ene tIrthakara adatta kahIyeM. ema zrAvakeM paNa acitta karelu anaMtakAya anadAdika je levaM, te paNa tIrthakara adatta kahIye. co dhuM gRhasthanA gharathI nirdoSa AhArAdika vastu vahorI thAvyA palI gurune nimaMtraNa kasyAvinA jo ziSya poteM vAvare, to te guru adatta kahIyeM. e cAra. temAM ihAM svAmyadattano adhikAra de, te svAmI adatta eka sUkSma ane bIjuM sthUla, evA be prakAreM . temAM je kAMza pArakI vastu lIdhAthI lo kamAM cora kahevAya, rAjA daMme, te sthUla eTale bAdara adattAdAna kahiye. corInI budhyeiM khetra khalAdikane viSe thoDaM vAthI paNa jethI corI mA the caDe, te bAdara jANavo. tathA tRNa pASANAdika jevI tuba vastunu paNa tenA svAmInI AjhA vinAnuM je levU, te sUkSma adatta kahIye. ihAM zrAvakane sUkSmanI to yajaNA , teno niyama nathI ane sthUlathI paJcarakANa , eTale jethakI rAjA daMme. evaM pArakuM zvya levaM tenuM paJcarakA e De, zeSa padano artha pUrvavat // e teramI gAthAno artha kahyo // 13 // have e vratanA pAMca aticAra , te paDikkame le. // tenAdaDappange, tappaDirUve viruigamaNe a|| kuDa tulla kUDamANe, paDikkame desiaM savaM // 14 // arthaH-eka stenAhata aticAra, bIjo prayogAticAra, trIjo tatprati Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainakathA ratnakopa nAga cotho. rUpa aticAra, cotho rAjyavirudhagamanAticAra, pAMcamo kUDAM tolAM ane kUDAMmApano aticAra le. DhuM te pAMce aticArone paDikkamuMDaM. ityAdi // 14 // 1 have te vivarIne kahe je. prathama stenAhata te stena je corI teNe karI bIjA sthAnakathI corIne Ahata eTale ANyo evA je kezara pramu kha padArtha je ghaNA moghA nAvanA hoya tene soMcA jANIne vyApAranI bu diye athavA nolapaNAthI lIye, te prathama stenAhata aticAra. 2 bIjo taskara je cora tene prayoga ApI eTale prerakapaNuM karI corI karAvavI, te jema ke corane kahe ke kAleM amuka gAmeM gayA hatA, tihAthI kAM lAvyA bo ke ? athavA hamaNAM kema kyAMza jatA nathI? phokaTa ve sI kema rahyA Do? kAM vastu khapatI nathI ke sUM? jo khape to ThIka De agara na khape to tevI sarva vastu ame rAkhIguM? ityAdika vacane karI prera raNA kare. tathA koza, kAtara,doraDAdika, zastrAdika,ghughurakAdika corI ka ravAnA upakaraNa Ape. valI mArgamAM khAvAne mATe jozya te saMbala Ape te prayogAticAra kahiye. evI rIteM corane corI karavAmAM preraNA kare, te paNa jo tattvathI vicArIyeM to corIja . jemATeM zAstramA sA ta prakAranA cora kahyA // ytH|| caura caurApako maMtrI, nedajJaH kANaka yii|| annadaH sthAnadazceti, cauraH saptavidhaHsmRtaH // 1 // nAvArthaH-1 cora, 5 coranI pAse rahenAro, 3 corathI vicAra karanAro, 4 corano ne dajJa, 5 corInI vastu lai vecanAro, 6 corane khAvA mATe ApanAro, 7 corane sthAnaka ApanAro, e sAte coraja jANavA. 3 tatpratirUpa te vecavAnI vastumAMhe pratirUpa vastu te tenA sarakhI ja vastuno cela saMjela karI vecavI, jema vrIhimAM palaMjI nAmA dhAnya, ghR tamAM carabI, telamAM mUtra, hIMgamA khadira te kherano nUko nelavo, tathA caNAno loTa guMdarathI copaDIne nele, kuMkumamAM karttavya kuMkuma nele, ke saramAM kasubo nele, majIThamAMhe jAtyavaMta citrAbAsa nele, emaja kapUra, maNi, motI, suvarNa, rU', ityAdikane viSe tevIja kIma vastu nelIne sArI vastunA mUlya karI vece, eTale vrIhI vagere moMghA mUlanI hoya te mAM soMghA mUlyanI palaMjI vagere vastu nelIne moghAmUlye vece. athavA coreM corI ANelI gAya pramukhane soMghAnAvamA laDne par3I tenA sIMgaDAM jo Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 168 vAMkAM hoya, to pAkA kaliMgaDAnA phalano rasa copaDI tene niyeM rokI meM pAMzai kare athavA pAMzarAM hoya to vAMkAM kareM, jema koi ulakhe na hIM tevAM kare. e sarva tatpratirUpa vyApAra aticAra jANavo. 4 rAjyaviruddha gamanAticarA. te je virodhi rAjAnA rAjyane viSe eTale po tAnA rAjAno Duzamana je rAjA hoya, tenA rAjyane viSe potAnA rAjAyeM vyA pAra karavAne jAvA mATe niSedhyo hoya to paNa tihAM jai lonanA arel vyApAra kare. upalakSaNathI rAjAyeM niSeghelA evA dAMta, loha, kariyA yAdika vastu paNa jANavI tene grahaNa kare, te viruddha gamanAticAra kahiyeM. 5 kUDAM tolAM ne kUDAM mApAM temAM tolAM to prasiddha be, ghane je gajA di tathA hastAdikeM karI rezama kApaDa pramukha narIyeM, temaja jethI annA dika vastu maviyeM te mApa kahIyeM. tihAM mAla levAnA adhikAM tola tathA mApa rAkhene mAla becavAnA bAM tola mApa rAkhe, tene kUTa tola kUDa mApa aticAra kahiyeM // yadAha // laulyena kiMcitkalayA ca kiMcita mApe na kiMcitulayA ca kiMcit // kiMcicca kiMcicca samAharaMti, pratyakSacorA vaNi jA javaMti // 1 // dhIte yatkiMcittadapi muSituM grAhakajanaM, mRDa brUte yA tadapi vivazIkartumaparaM // pradatte yatkiMcittadapi samupAdAtumadhikaM, prapaM coyaM vRtterahaha gahanaH kopi vaNijAM // 2 // jAvArtha:- keTaluMeka laulya tAyeM karI keluM eka kalAyeM karI, keTaluM eka mApeM karI, keTaluM eka vAjavAyeM karIne, kAM kAM haraNa karI lIye. temATe vaNikane pratyakSa cora ja jAvA // 1 // tathA valika je kAM jaNe, te paNa grAhaka lokone betaravA mATe jAvaM. ne mIThaM boje te tene vaza karavA mATe jArAvaM, tathA lokane je gola pramukha khApe te adhika nAva jevA mATe jANavuM, ema vaNikanA vyA pArano prapaMca koka pratigahana naMko be. ema zrAvakane kara ghaTita nathI. " cara hai rIteM vyApAra karavo ? te kahe be // yataH // uciyamu tu phalaM davAikamAyaM ca vakkarisaM // nivivizramavi jAto, parassa saM taM nagi rihA // 1 // nAvArtha:- ucita vyAjanuM seMkaDe cAra athavA pAMca nI vRddhirUpa jevuM. kayuM be ke vyAjeM bamaNA thAya tema kara. have ivya valI be prakAreM ve eka nAlikerAdika gaNIne vecAya te gaNima kahiyeM bI jI tolIne vecAya yadi zabdayakI emAM tata bIjA paNa aneka bheda be Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. temA jo koi paNa sopArI pramukha vastunI abata tha gaI hoya koznI pA seM malI zakatI na hoya tevA, paNa zrAvaka je hoya te potAnA gharamAMka mAgata rahI gayenuM je sopArI nAlikerAdika ivya vizeSa temAM pAmyo je (nakka risaM ke0) utkarSanI vRddhi eTale utkRSTa lAna te cAra guNo pAMca guNo thavA rUpa tene mUkIne guna pariNAmeM karI bamaNA lAjeMja te vastu zrA pe, paNa manamAM evI ciMtavaNA na kare je A vastunI abata tha6 gai, te ghaNI sArI vAta thA. have hu~ cAra guNA dAma lazza to paNa cAlaze ! evo vikalpa na kare. paraMtu bamaNA nANAthIja manamAM saMtoSa pAmI rahe. tema valI rastAmAM paDelA parasaMbaMdhi ivyAdikane jANato thako grahaNa kare nahIM. tathA vyAja levAmAM kraya vikrayamAM paNa deza kAlAdika jozne jihAM jema ucita hoya tihAM tema kare,je thakI uttama loka koI niMdA na kare, evA lAna levAnuM kare, nahIM kAM pAMcamo aticAra jANavo. e pAMca aticArane viSe paNa meM vyApArAdikeM karI vANika kalA karI je, paNa kozca' khAtra pADI corI kIdhI nathI evA aniprAyeM karIne joyeM to vrata nAMgatuM nathI, lokamAMhe e cora ne evaM nAma thApavAno anAva De, temATe aticAra jANavo kema ke niyama letI vakhateM kone ghera khAtra pADI corI na karUM evaM paJcarakANa lIdhuM ne mATe. athavA e stenAhRtAdika pAMca aticAra je je, te rAjAdikanA niya hanA hetu . prakaTa corI rUpaja le paraMtu kevala anAjogAdika atikamA dikeM karI pAgaleM aticArapaNe jANavA. aticAra bamavAne arthe coranI aDhAra prasUtiyo , tene zrAvakeM jANIne tyAga karavo, te aDhAranAM nAma kahe je // zloka // jalanaM kuzalaM tarjA, rAjanogyA'valokanaM // amArgadarzanaM zayyA, padanaMgastathaivaca // 1 // vizrAmapAdapatanaM, cAsanaM gopanaM tathA // khaMmasya khAdanaM caivaM,tathAnyanmahi rAjikaM // 2 // paTyamyudakaranA, pradAnaM jJAnapUrvakaM // etAH prasUtayojheyA, aSTAdaza mniissiniH||3|| nAvArtha:-jalanaM eTale nenuM jala, te corane kahe ke tuM jaya rAkhIza nahIM hu~ paNa tahArA nelo jalIza, ityAdika vacane karIne corane utsAhavaMta kare, 2 kuzala te nelA thAya tevAreM sukha duHkha pUje, zAtA pUje, kuzala pUne, 3 to te hastAdikanI saMjJA karIne co Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 167 rane corI karavAne arthe mokaje, 4 rAjanogya te rAjanogya icyane ula ve eTale sAra sAra vastu uMcI mUke thane asAra vastu dekhADe, e avalo kanaM eTale corI karavAnAM ThekANAM dekhADe avalokana karI corane corInI budinI apekSAyeM ThekANAM dekhADe, 6 amArgadarzanaM eTale ko zrAvI pUDe ke amuka cora kayA mArge jato hato? tevAre te cora je mArge gayo doya te mArga na dekhADe, ane jalatoja mArga dekhADe. jema cora ane jenI vastu gai hoya te dhaNI ve ekatA maleM nahIM evo mArga dekhADI thApe. arthAt cora pUrva dizAyeM gayo hoya to pazcima dizAyeM gayo , ema kahI dIye, 7 zayyA eTale koz cora corI karIne potAne ghera Avyo hoya to tene sU vAne zayyA Ape, padanaMga eTale coranA paga nAMgyA hoya to catuSpadA dika vAhana besavAne Ape, e vizrAma eTale cora corI karI thAvyo ho ya, tene vizAmA mATe potAne ghera vAsa karavAne jagA Ape, 10 pAdapata naM eTale corI karI thAvanAra corane page lAge tathA tenA gauravane arthe nakti kare, 11 Asana eTale corane besavAmATe mAMcI pramukha bAsana thApe, 12 go pana eTale corane bAno rAkhe saMtADI mUke, lokone kahe ke zahAMcora nathI, 13 khaMbhakhAda eTale corane khamamAMmAdika nAtuMbApe, 14 mAhArAjikaM te loka prasida, 15 paTTI, ami, udaka,rakunuM jJAnapUrvaka pradAna kara, eTale je cora dUradezAMtarathI corI karI Avyo hoya tene paga dhovAne arthe pANI thApe, dUrathI AvyAno thAka TAlavA nimitteM paga colavAne arthe telAdika Ape, jethakI teno thAka utarI jAya. jihAM muHkhatuM doya tihAM sekavAne arthe ani bANI yApe, zrama TAlavAne artha naSpApIyeM karI snAna karA ve, 16 rasoI karavAne arthe ani ANI thApe, 17 taDakAmAMthI tarasyo thako Avyo hoya tene zItala pANI Ape, 17 coreM corI karIne ANe lA catuSpadAdika jIvone bAMdhavA mATe pATI dorI Ape, temAM jJAnapUrva kae pada sarva ThekANe joDavU ajJAnapUrvakane niraparAdhapaNuM , mATe e aDhAra coranI prasUti jANavI. e jANI hoya to vratano nirvAha thAya. vratano nirvAha te vyavahArazuddhiyeMja thAya to vyavahArazukSi to mana, vacana, kA yAnI saralatArUpa avakratArUpa jANavI. tenA upAyAdikano vicAra ma hArA karelA zrAvidhiyaMthanI vRttiyakI jANavo. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jainakathA ratnakopa nAga coyo. have e vratanuM phala kahe ne. je prANI corInuM paJcarakA kare, teno vi zvAsa sarva lokane viSe hoya, ghaNo yaza hoya, gharamAM ghaNI lakSmI hoya, ghI ThakurAi hoya, yA javane viSe eTalA vAnAM pAme, khane parajavane vi pe svarga devalokana sukha jogavI anukrameM modeM jAya. je mATe kayuM be, ke khene vi, khalAne viSe, divasa hoya tathA rAtri hoya sathavAro badho laM TAto hoya eTalA sthAnakeM ivya nAkhyuM thakuM viNase nahIM zAmATe ? je conuM paJcarakANa kara be, tenA puNyanA udayeM karIne te vRttinuM ivya pUrvo kta sthAnakomAM paNa nAza pAme nahIM. e mahoTo prabhAva jANavo. valI co rInA vratanuM phala kahe be: - gAma, khAgara, nagara, zeNa, mukha, maMrupa, pATaNa eTalA sthAnakano gharalA kAlaparyaMta rAjA thAya. have je puruSa e vratane na pAle aMgIkAra na kare, athavA vrata laine ticAra lagADe khaMmana kare te puruSa durbhAgI thAya, dAsapaNuM pAmeM, zarIrave dAdikapaNuM dAriIpaNuM durgati vyAdika ghaNA duHkhano jogavanAra thAya. // uktaMca // ihaeva kharArohaNa, girahA dhikkAra maraNa patattaM // DurakaM takka ra purisA, lahaMti nirayaM parajavammi // 1 // nirayA na varddhatA, kevaTrAkukku Ta maMTa bahiraMdhA || corikka vasaNa niyA, DhuMti narA nava sahassesu // 2 // nAvArtha:- yA naveM garchanArohaNa thAya, girahA eTaje niMdA pAne tathA mara paryaMta sarva koi dhikkAra kare, taskara eTale cora puruSa hoya te evA duHkha yA javane viSe pAme khane parajavane viSe narakagatine pAme // 1 // valI te cora puruSa naraka thakI nikalIne TUTA, mUTA, baherA, prAMdhalA, thAya co rI rUpa ekaja vyasane ( niyA ke0 ) halAlA thakA evA ( narA ke0 ) puruSo te ( navasahasse ke 0 ) hajAro javane viSe TuMTA muMTA pramukha (huMti ke0 ) thAya // 2 // e caudamI gAthAno artha kahyo // 14 // have e vIjA aNuvrata upara pitA putra evA vasudatta ne dhanadatta nI kathA kahe beH - nyAya maryAdAye pAmenuM je vitta, teNe nareluM evaM potana pura nAmeM eka nagara be. te nagaramAM ghaNA guNeM karI yukta evo jitazatru nAmeM rAjA rAjya kare be. tyAM sarvazreSThI mAMhe vikhyAta, sarala khanAvano, caMDamAnI pereM zItalatAvAlo, saMpadAyeM karIne devatA sarikho, evo somadeva nAmeM zeTha ra he . tene dhanadatta nAmeM putra be, te yuvAvasthAmAM vyasanane viSe zrAsakta tha Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 165 yelo le. tethI avinIta thako gurujanane tathA mAtA pitAne lagAramAtra paNa gaNakArato nathI. teja nagarane vipe eka bIjo vasudatta eve nAmeM zeTha vase be, te somadevano mitra le. te vasudanane ghaNe guNe sahita nazka nAvi, jhar3iyeM karI prasiha, ane guNe yukta evo dhanadatta nAmeM putra . bedu zeThane vyApAra ghaNo teNe karI bedu kahiye prasibha de. te bedune sarakhApaNA mATeM paraspara prIti . paraMparAgata koka puNya yogeM karI lakSmI paNa paraMparAgata cAlI aAve . have somadeva zeThane dhana to ghaNuM , to paNa dhana upArja vAne potAnA putrane ayogya jAgI poteMja paradeza javAno vicAra karato havo. kaDuM ne keH-tRmAravAniragAdheyaM, uppUrA kairna puuryte|| yA mahabhirapidi taiH, pUraNaireva khanyate // 1 // nAvArthaH-tRmArUpa khANa ati uMmI , te phuHkheM karI paNa kothI pUrAya nahiM. je tRmA khANamAMhi mahoTA mahoTA une nArakhyA ne to paNa te khaNAtIja jAya , paNa pUrAtI nthii|| have te zeTha potAnA putrane zatru sarikho gaNato, ane putra vyasanI , tethI tenI napara avizvAsa ANato yako, saMsAramA sAra, tathA sarva vra ta thakI adhika evA jANiyeM paMcamahAvrataja hoya nahiM guM? evA koDi mUlya nAM ekekA evAM pAMca ratna gupta potAnI nAma muza karIne, rUDe yatne karI, rUDI rIte vAMdhI, prazasta vastu madhye mUkI, jIvanI pereM gopavIne, tenI na para rU', sonuM ane sAra vastu narIne, karaMmiyo taiyAra karI, potAbA mitra vasudattane ghera mUkato havo. ne tene rUDI rIteM vAraMvAra nalAvIne, ghaNI vastu leine te dUra dezAMtara gayo. tyAM nyAyamArge vyApAra karI sarva vastu vecI, jema thoDAkAleM ApADha mAsamAM varSA karI ghaNuM jala jarAya, tema somadevazeThane dhanano jarAvo thoDA vakhatamAM thato havo. tethI te zeta vi cAre je DhuM hAMthI aneka prakAranAM kariyANAM narIne te potAne deza jara veci nAkhIza, to mane sahastragaNo lAna thAze, evA manoratha dharato kariyANAM laz potAnA nagaranaNI cAlyo mArgane vipe aTavImAM Avyo, tyAM ninna loko dAthamAM vividhaprakAranA hathiyAra leine, mAro, mAro, haNo, haNo, evaM moDhethI bolatA ekadama AvIne sAthaneM lUMTavA lAgyA, zeThano paNa sarva mAla khuMTI gayA. dhikkAra ho ! karmane je manuSya ciMtave kAM 3 ne thAya kAM. jIva vividhaprakAranAM manoratha kare De paNa dhArekheM thAtuM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nathI je mATe te jIva pote eka vicAre meM to deva valI bIjuMja kAMza vi cAre . te vAtane te rAMka valI kAMi jANatA nathI. mATeM je koi mANa sa lonano anitApI hoya te lonane vipAkeM karIne potAnuM mUla vya khuve . ati krodha, ati lona, ati zeha, atimada, ati moha, eTalA paranavane vipe to vegalA sukha dIye De, paraMtu te jIvane yA navane vipe paNa duHkhanA hetu thAya ne, to paNa te abaja loko kAM paNa samajatA narthI, have te lomadeva zeunuM sarva ivya gaju tethI zoka sahita, jenA cittano utsAha lopANo ne evo, kevala potAnI sujAnI sahAya sahita potAne ghera yAvyo,tevAreM vasudatta tene malavA Ayo,tene zeveM potAnA phuHkhanI vA ta kahIne panI pUDavA lAgyo ke karaMmiyo to kuzala le ? kavi kahe je aho ! ivyaupara kevo moha le ? have vasudatta cittamAM vicAravA lAgyo je rUpA dika asAra vastu napara ehavo moha hoya nahiM,mATe ghera ja jolaM. kAraNa ke karaMmiyAmAMhI kAMka sAra vastu lAge . evaM vicArI ghera ja vasudaleM karaMmiyo boDyo to sAkSAt jANe mahAdevanA pAMcanetraja hoya nahi ? evAM pAMca ratna teNe joyAM, jethI tenuM hRdaya lonaM haNANuM vivekarUpanetra devA pAM. tethI teNe mitrAya paNAnI kIrti mUkI dIdhI bane rAjAno naya paNa avagaNIne, mitrane vipe zeha karavo dhAsyo. have teNe thA javane ane parana bane viSe zehanA samUhanA mUla kar3avAM be, evaM potAnA AtmAmAM aNavi cArIne karaMmiyAmAMthI pAMca ratna kADhI laz corI kidhI te corI kevI ne ? toke zrA navane ane parajavane vipe phuHkhanI hetu . to thApaNa utsavavI teto valI jema saMskArathI vadhArelu mahA vipa, ahaMkArathI vadhelo sarpa hoya, tathA jema pavana yukta ani hoya tema te ulavelI thApaNa jANavI. valI te pUrvokta padArtho to teno avadhi pUraNa thaye zAMta paNa thAya. paraMtu loniyAnI dhimA paNAno to pAra Aveja nahiM. eTalA mATe lonI prANIne dhikkAra hajo. have ekadivaseM somadeva zeTha vasudatta zeTha pAseMthI thApaNa pANI potAne ghera AvI karaMmiyo saMnAlI jUe ne to te mAMhe pAMca ratna dInAM nahiM,tevAreM te zUnyamane daNekamAMhe mULavaMtanI pereM, thaMnANAnI pereM, satyavaMtamAM adhi ka , topaNa zocanA karato thako vicAravA lAgyo ke mitranuM ne mahAraM eka citta ne,kAryano jANa ,mATe e akArya kAma kema kare ? athavA lonarUpa sa Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 171 muDne taravAne to je kalAmAMhI mAdyA hoya te paNa buDe . mATe lokamAMsa pavAda thayAthI lajAyeM karImAnaze nahi, tethI bAno ekAMteM jaz tenI pAse mAgu.je saUna hoya te hIj kAma na kare,ema karatAM kare to pazcAttApa kare, ane jo lokamAMhi vAta ughADI paDe,to maraNa pAme. paNa lIdhI vastu mAne nahiM ! evaM vicArI vasudattane ghera jaz yuktiyeM karIne jeTale mAgavA jAya De, teTale vasudatta dhIrajayI kahevA lAgyo ke are ghelA! ratna teM guM? paNa DhuMjA | buM je tuM nirdhana thayo ,tethI tumane lavarI thara AvI ne athavA vAyare sU tAthI tujane vAyu thayelo jaNAya , jemATe jema tema lave . karyu le keH||pr palapati rahasi prattaM,pratyayadane'pisaMzayaM kurute // kraya vikraye ca khaMti, tathApi loke vaNik sAdhuH // 1 // nAvArthaH- ekAMteM prApyuM hoya te ulave, pratyada paNe dIdhuM hoya tehano saMdeha kare,letAMane detAM lUTe, to paNa loka kahe je vA liyo gariba . somadeva pratihata vacane dInamukha thako tIne potAne ghera gayo. tene ciMtArUpa agniyeM karI hRdayane vipe tApa prajjvalita thato havo, te thI zeta vividha prakAranA dhRttArAne buddhi pUbato ane aneka prakAranA dhU tArAnAM vacana sAMjalato havo. ekadA koI dhUttAro vANiyAnA ve putranI mitrAno dRSTAMta somadeva zeThane kaheto havo. te jema ke koieka ve vANi yAnA putrone mitrA ghaNI hatI tethI te dhana upArjavAne paradeza gayA,tyAM kAMzka ivya kamANA, te vemAMthI ekane ghera javAnI natkaMThA tha,tyA mitrane kahevA lAgyo je DhuMto ghera jazza. mATe tAre kA ghera mokala che ? tevAreM vIje potAnI strIne nirvAha calAvavAsAru te mitrane eka ratna yApI kahyu je A eka ratna mArI strIne hAthohAtha bApaje. te ghaNuM alpamUlyanuM ,te thI tene ko avasara kAma bAvaze, tethI teNe hA kahI. Adara sahita te ratna lai ghara tarapha cAlyo. te anukrameM potAne maMdira Avyo tevAreM lonane vaza thai te ratna mitranI strIne ApyuM nahiM. have te bIjo mitra ghaNA ratno upArjine harSita vadanathayo thako potAnA na gara tarapha cAlyo. ema karatAM potAnA nagaranI najika Avyo,teTale sAMja paDI gazne asura tha go. tethI ema vicAravA lAgyo ke asurI velA be, ne rakhe ne koI paDAvI ze tethI koi dhanADhya vRkSa brAhmaNane ghera ratnanI gAMsaDI mUkIne potAne ghera Avyo. harSita hRdayathako strIne pUbavA lAgyo, Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. mitra sAtheM meM ratna mokalyuM,te teNe tune Apyu ? te sAMjalIne strI bolI ke mane to kAMza Apyu nathI, tethI te vipAda pAmyo thako vicAravA lAgyo je eka ratnamAM mitra, lonamAM pajyo, to ghera ghera nIkha mAganAra mANasanuM mana eTalAM badhAM ratno dekhIne kema nahiM cale ? ane tene hAtha AveluM dhana mane pA kema Ape ? ema ArtadhyAna dharato krodha sahita ghaNe teNeM kapTeM rAtri gujArI, ne ekarAta tene eka varasa jevaDI mahoTI thai. pranAta thayo ke turataja te vAlaNaneM ghera gayo,ne potAnI thApaNa mAgI, tyAre te brAhmaNane jANiye roga yayo doya nahi guM? tema veherAnI peThe pUle kAMI ne javAba dIye kAM? tethI te vaNika aAzA rahita thayo phuHkhesahavA yogya evA rakhane dharato yako loka Agala kaheto phare paNa upAya pAme nahi. ekadA zrIji nanuvanane vipe gayo, tyAM ko zrAvakanA putraM bolAvyo tevAreM teNeM te potanuM sarva vRttAMta kayuM te sAMjalI zrAvakaputre upAya batAyo je ihAM dhUrta madhye pradhAna ehavI phaMphA nAmeM gaNikA be,tehathI tAharu kArya thAze. te vAta sAMna lI te phuphAne maMdira gayo,ne tene dhana ApIne vaza kr| tyArete zegnU kAya sA dhavA taiyAra thai te vyavahArIye potAnuM sarva vRttAMta tenIpAseM kahyaM te sAMjalI kahevA lAgI ke he zeta! tAhAraM kArya natAvalathI hu~ karIza.tuM kAMza ciMtA karI zamAM. havete phuphA gaNikA cAra peTIyone vicitra jAtanA citrAmaNa karAvI, tene tAlAM dazne gharamA mUkIne viprane ghera jai,tene ekAMte teDIne kAMkhU moDhuM karI kahevA lAgI ke mAhare ekaja putra hato te samuzmArge vyApArane arthe ga yo hato, te ghera AvatAM rastAmA vAhANa nAMgavAthI samuzmAM mubIne maraNa pAmyo, tene cAra strIyo , paNa temAM ekene putra nathI, ane ghaNA ratnaM na relI ehavI cAra peTI tathA bIjI paNa sAra sAra vastu pramukha ghaNuM vya amArI pAseM . ne ameM to have anAtha thayAM, tethI have amArI gati koNa jANe kevI thAze ? putra nathI tethI amA saghaTuvya rAjA la le ze, mATe rAjA na jANe te pehalAM je kAMI upAya hoya, te tameM kaho, ke jethI amArUM ivya rahe. tame potAnA bo temATe tamone kaTuMbaM ke jema ko ina jANe tema bAnI rIteM te cAra peTIyo tamAre ghera mUkIyeM. evI tame aAjhA Apo. evaM te gaNikAnuM bola sAMjalI te brAhmaNa hRdayamAM harSa dharato yako jANe ghelo thayo hoya nahiM ? jANe nUta valagyuM hoya nahi ? Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 173 evo ivyane loneM paravaza thayo. tethI jema navyane upadeza sAMjavyAthI pratI ta upaje tema te brAhmaNa paNa vezyAnI kahelI vAtane satya karI mAnato havo. ane gaNikAne kehevA lAgyo je jeTaluMdhana hoya,teTaluM tuM lAvI ahIyAM mUka, yA ghara tAruM ,ihAM kAMDa viNasase nahiM. mahArA gharane vipe mahArI kAyAnI pereM yatnathI te 'vyane DhuM rAkhIza. saghaluM tamAruMja ne, je vAreM tamAre jarUra paDe, tevAreM lejo. mATe emAM pUq jhuM be ? ane vicAravaM jhuMne ? ane valI vilaMba paNa zyo karavo ? mATe je dhana hoya te utAvale lA vo. kavi kahe v aho ! dhUrttanI dhUrtatA juvo kehavI ne ? ema kahI te gaNi kA potAne ghera jaz cAra dAsIyone mAthe cAra peTIyo mUkI rAtrine samaye te vANiyA sAthe saMketa karI te viprane ghera aAvI. tene dekhI vipra paNa saMtu Ta thai natIne te gaNikAne gharamAM lai gayo ane jevAmAM te peTIyo aMdara mUkavA jAya , tevAmAM te vANiyo paNa tihAM AvIne brAhmaNa pratyeka hevA lAgyo je meM je ratnanI gAMsaDI tAhare tyAM agAna mUkIne, te mane Apa. te sAMjalI vipra vicAravA lAgyo je jo hamaNAM nahiM ApuM, to kle za thAze ane avazya dhana paNa nahiM mUke ! mATe e thoDe ratne jhuM thavAvAnuM ! ema ciMtavI te ratnanI gAMsaDI te vaNikane ApI dIdhI ane kahyu ke tune tA rA ratno soMpyAM , have tAhare mAhare kAMza levAdevA nathI. have tuMbA vAta ko Agala kahIza mAM,ehavAmAM pUrve karI rAkhelA saMketavAlA koka puruSe AvIne te gaNikAne vadhAmaNI ApI ke tahAro putra kuzaladameM ghera Avyo be,evI vadhAmaNI sAMjalavAthI te kAramoja harSa dekhADatI cAra dAsIyo sA theM nAcavA lAgI, teTale te vANiyo paNa potAnI thApaNa pAnI thAvavA thI tenI sAthai nAcavA lAgyo, te sarvane nAcatAM jozne vipra paNa nAcavA lAgyo, tyAre te gaNikAyeM pUjyu je he brAhmaNa ! tuM kema nAce je ? te sAMna lI te bolyo ke yA dhUttAro dhito ,teNe duM nAcuM . e prakAre te bANiyo ga zikAnA pasAyeM karIne brAhmaNa pAseMthI potAnAM ratna pAmyo, temAMthI gaNi kAne devAyogya dazne harSavaMta hRdayeM potAne maMdireM gayo. have mitrane je ratna ApyuM hatuM, te mAgavAne jyAre te vaNika gayo, tyA re te dhUrta mitra kahevA lAgyo ke meM to tArI strIne hAthohAtha te ratna A pyu je. te sAMjalI te vaNikeM pUbyuM ke teM ratna ApyuM, te vakhata ko sAdI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. dato? tevAreM teNe kamu ke dA hato. ema kahIne te dhUrte koiekane kAMka lona dekhADI, tene sAco sAdI bole, tevU zIkhavIne jUto sAdI uno karIne teDI lAvyo. tene joDne pahelA vaNikane kAMza napAya nahi jaDavA thI kheda pAmato te kumitrane tathA jUtAsAdIne ane potAnI strIne sAthai lazne najaTikanA gAmamAM eka ghaNo buddhivaMta ane nyAya karavAmAM atini puNa evo koI purupa hato, tenI pAseM nyAya karAvavA gayo. tyAM jatAM koI ye khabara ApI ke te nyAya karanAra to paraloka gayo ne temanA bokarA je.te sAMjalI tene ghera jAgharamAMjovA lAgyo,to te nyAya karanAranA bokarA ne tenI mAtAyeM jamavA besADyo ne, ne nANAmAM unI unI rAba pirasI ne, paNa bokaro ghI mAgavAne mize jamavAne vilaMba karato hato ne vicArato hato ke jo mAharI mAtA ghI yApaze, to nIka, nahiMkA panI e rAbaDIja upADIne DhuMpI jazza ? evI te bAlakanI buddhijANI vismaya pAmI tevaNi ke tenI pAseM potAnuM sarva vRttAMta kayuM. tyAre teNe cArene jUdA z2adA bolA vI pUbyuM. palI te vaNikane kaDaM je tAharA ratna jevo kaNakano namuno ka rIne lAva, te pramANe bIjAne paNa namuno karavAnuM kartuM tethI banne jaNa namuno karI lAvyA ane vaNikanI strIyeM kaDaM je meM to te ratna dItuMja nayI to namuno kyAthI banAvI zakuM ? valI jutI sAdI ApanAre kaDaM ke mune te ratnono AkAra sArI peThe sAMcarato nathI, paNa ratna bahu mUlyavAnuM hatuM, temaja ghaNuM rUDaM hatuM, kAMti sArI hatI. to paNa nyAya karanAre to kahyu ke tuM paNa jevU joyuM hoya, tevo teno namuno karI lAva. te cAremAthI jUto sA dI je hato tenAthI te ratnano barobara namuno thai zakyo nahiM. tethI tenuM kUDa pragaTa thayuM, ne te ratna te vaNikane tenA mitra pAseMthI pAlUM apAyuM. have te nyAya karanAra, umareto bAlaka , paNa buddhimAM kAMI bAlaka nathI, juvo bujhiye kayuM kArya sima na thAya ? sarve kAM thAyaja. . ehavI vAta sAMjalI somadeva zeThe paNa mAhI gaNikAne, temaja te buddhi mAna nyAyanA karanArane pUjavAthI paNa kA kArya sayuM nahiM,tyAreM teNe ni zcaya kasyo je mArA anAgyanA yogathI ratna gayAM, temaja mArgamAM paNa dukhU TANo tethI nirAza thazghelA sarikho banavAnuM vicArI ghelo banI,jema tema lavato rAja darabAreM gayo. tyAM daivayogathI rAjAnI najareM paDyo,tevAreMrAjAyeM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 175 vakane pUdhu ke e koNa le ane yuM lave ne ? te ene japUna. sevakeM zegne bhAvI pUbyu ke tuM koNa je ? tyAre teNe potAnuM sarva vRttAMta kahyu. sevakeM A vI rAjAne kayuM, rAjAyeM te zetane potAnI pAseM teDAvI saghaLu vRttAMta pUrSu. te zeveM potAnuM saghaluM kuHkha rAjA Agala kahI vinati karI je he rA jan ! tameM sevakajananA AdhAra bo, temaja mAre to eka tamAroja AdhAra je. tevAreM rAjA kahene ke tuM svastha thA vizvAsa rAkhI te ratnanAM nAma, pramA e mUlya pramukha sarva kahe. tethI teNe te ratnanAM nAma, mAna tathA mUlya thA di sarva kahyAM te pramANa mUlya sAMjalIne rAjAyeM jANyu je A kahe je te satya , jUTho nathI. ema vicArI rAjAyeM kaDaM he nae! kAMka upAya vi cArI tAharUM kArya karIza, ema kahIne zeThane |vsrjn kasyo. have ekadA rAjAyeM sarva ratnanA vepArIne teDAvI kaDaM je mahAre ratnaja Dita mUkaTa ghaDAvavo , temaja rANiyonAM AnaraNa paNa ratnajaDita ghaDA vavAM ne, mATe dezamA athavA paradezamA jenI jenI pAseM ratna yAvyAM hoya athavA potAnA gharamAM hoya te saghalAM maMgAvIne je mArA mANasone soMparoM tene duM mo mAgyaM mUlya ApIza ? te sAMjalI sarva vyavahAriyA vicAravA lA gyA je rAjAno dukuma kema lopAya ? tethI sadu potapotAnA ratnanA karaM miyA gherathI lAvI rAjAne soMpatA havA. tevAreM vasudatta manamAM vicAravA lAgyo je mArAM ratno ghaNAM kimmatI De, tethI rAjA pAseMthI mo mAgyuM dhana lAza, evaM vicArI ratnano karaMmiyo ghe rathI maMgAvato havo. te sarva karaMmiyA parIkSaka pAseM boDAvyA. have rAjA nA dukamathI te parIkke vasudatta zeThano karaMmiyo boDyo to temAM somade vanAM pAMca ratna rAjAyeM dIThAM, tethI pUrve sAMketika karelo puruSa bolyo ke sadu sadunA karaMmiyAne nizAna karI mUkI jAu, kAleM mUlya TherAvIne leA. ema kahIne sarvene rAjAyeM vidAya kasyA. sarva potapotAne ThekANe gayA. pAulathI rAjAyeM te vA vyApArIyonA ratnone ekaThA melavI jela se la karI somadevane teDAvI kaDaM ke A ratnomAMhe jo tAhArAM ratna hoya to tuM ulakhIne jUdAM kAhADI Apa. te sAMjalIne jema paMkhiNI potAnAM va cAMne ujavI kADhe, tema somadeveM potAnAM pAMce ratnone ulavI kADhyAM. te samayeM sarvajanoyeM jalo jalo ema kardA rAjAne paNa satyavAdIno dRDha pratya Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jainakathA ratnakopa nAga coyo. ya thayo,ane kahyaM ke kAle DhuM teDA, tyAre bAvajo, ema kahI rajA ApI. bIje divaseM ratnanA vyApArI tathA parIkSaka ane somadeva sarva malI rAjasanAyeM zrAvyA, tyAre rAjAyeM parIkSakane kahyu ke bA ratnomAM je nA remAM nAre ratno hoya tenuM mUlya kaho. tevAreM parIkSaka vasudattano karaMmiyo boDIne apUrva pAMca ratnonuM jevAmAM mUlyakaravA lAgyo tevAmAM rAjAyeM pU rve zIkhavyApramANe somadeva zeTha tihAM AvIne bolyo ke he svAmina ! e pAMcaratna tA mAharAM . e pAMca ratna meM vasudattanI pAseM thApaNe mUkyAM hatAM, teja A ratno le te sAMjalI rAjA jANe ajaba thayo hoya nahi ? e vIrItanI mukhamuza karIne vasudattane kahevA lAgyo ke he vasudatta ! trAso madeva jhuM kahe je ? te sAMjalI vasudattane to hRdayamA aNaciMtyo dhAmako pajyo. to paNa dhimAzye karI kahevA lAgyo ke he svAmin ? e somadeva nuM dhana gayuM, tethI ghelo thayo thako yahA tachA phaMkhe , tenuM cina tekANe nathI. tene somadeva kaheto havo ke pArakA ratna ulavyAM de.tethI tumane lava rI thAvI ne ane tArI buddhi haNANI. ema bane jaNA kalaha karavA lAgyA, tyAreM rAjA vasudattane pUjavA lAgyA ke e ratno tune kyAthI malyAM ne ? tevAreM vasudatta kahevA lAgyo ke he svAmina ? e pAMce ratna amAre pe DhIgata cAvyAM Ave . rAjAyeM kaDaM ke e ratno pUrvaM tamArA gharamA hatA tano koi sAdI ne ? tyAreM vasudana kahe hA le, ne te sAdI sArI par3heM jANe , je mAre ghera pA ratna paraMparA cAvyAMja Ave je, te sAMjalI rA jA ati kopAyamAna thayo thako kaheto havo ke kulane vipe pramANa nUta eTale kulIna ane prAmANika evA sAdIne zIghrapaNe hajAra kara. teTale te vasudatta sAdIne teDavA mATe nikalyo. tene eka pApiSTa ane vidhAtAnA kopathI jenA dAMta paDI gayelA , jenuM sarva dhana kozye harI lIdheluM ati duHkhathI zarIre urbala thayelo , tathA jenA mukhamAMthI lAla paDe ne valI moDhA upara ghaNA pattI , evo darir3I jIrNa zeTha ma vyo, tene dekhIne ekAMte teDI jazne kayuM ke jo tuM mArI sAdI pUrIza, to hu~ tane eka ratna ApIza! te sAMgalI mAtra vyanA loneM karI te uSTeM jUThI sAdI pUravAnI hA kahI. yAzArUpa pizAcIyeM haNANo evA lonIne mAthe vaja paDo. kA De keH-yauvanaM jarayA grastaM, zarIraM vyAdhipIDitaM // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. '177 mRtyurAkAMti prANAna, tRSNe kiM nirupavA // 1 // nAvArthaH-yauvanapaNuM jarAyeM lIDUM, zarIra vyAdhiyeM karI pIDayuM, maraNa to prANane vAMDe , paNa he tRpme ! tuM kAM nirupazva rahI ho? // 1 // have vasudatta harSa pAmato,loneM karI dona pAmyo thako vicAra rahita, dhita je hRdaya jehanuM ehavo thako jIrNa zeThane sAdI jaravA mATe sAtheM teDIne rAjA pAseM gayo. tevAreM rAjAdika sarve kahevA lAgyA ke he darir3I! tuMva ,mAthe palI AvyAM ,mATeM jUtuM bolIza mAM. satyavacana bolaje. tevAreM zIghrapaNe satyavAdInIpere te uSTAtmA rAjAne page babato kalpita jUtI vANI karIne kUDI sAkha carato havo. tethI rAjA hRdayane viSe ussaha krodha karIne atyaMta namara caDhAvato thako bolyo ke he loko ! jUna e vehunuM uSTapaNuM. jemATe pApeM karI dRDha thako ehavo e vRkSa tehanI uSTatA jUna, kahevI ce ? aho ! enI nayanI aghaTatA, a ho ! enI nikaTatA, aho enI pApiSTatA, kevI ne ? te tameM juna. je kAraNa mATeM sajA paNa egena utaravI, asatya bolavAmAM te jarA paNa na lAjyo, mArI paNa ene bIka na lAgI, ehane devanI paNa zaMkA na upanI. valI potAnA AtmAno vairIje vasudatta,te dhUrtanI dhIThApaNAnuM dhairya to jUTha, e paNa kevu Azcarya kAraka , je mArA mukha bAgala anyAyano karanAra be. zehane vipe mitrazeha karavo. temAM mahoTuM pApa , te pramANe eNe mi vanI sAtheM vizvAsaghAta karI tenI thApaNa ujavI, valI bIjuM kUune vi pe agresara yaha kUDI sAkha jarAvI, ema kapaTa karI vizvAsaghAta karavo te ve mahoTAM pApa jANavAM. mATeM e ve pApI adhika pApanA karanArA le. je mATeM e mahArAthI paNa zaMkANA nahiM, ehanA cittanI uSTatA jU. ema te bedunu mAtuM caritra uccarIne nAma pramukha pratyaya dekhADIne rAjA kA ruNika puruSone kaheto davo ke thA ve jaNe anyAya kasyo ne, tehane zyo daMka devo ? tevAre kAruNika nyAya karanArA kahe je ke,jema svAmI dukama karo tema karIye. tevAreM rAjAyeM krodha rahita tha dukama kasyo je jeNe kuDI sAdI jarI le tenI kUDI sAkha naranArI je jihvA , tene paMkhInI pAMkhanI pere bedI nArakho. ane vasudattanA hAtha vedo, te vasudattane hAtha bedAto thako so madeve potAno mitra jANI mUkAvyo.aho jUna ! ve mitramA aMtara keTalo che. levAreMrAjAyeM anyAyakArI jANIne vasudatta zetanuM sarva ivya lUMTI laz tene Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17G jainakathA ratnakoSa nAga cotho. dezanikAla kasyo. te vasudatta koyA kAnano kIDe khAdhelA kUtarA sarikho kiM hAyeM paNa rahevArnukANuM pAmyo nahi. dhikkAra ho hatabuddhi pApiSTa uSTa aghora pApanA karanArane ! jema hAM kyAMhI paNa ene rahevAnuM ThekANuM nathI temaja paranavane vipe paNa ThekA' nathI, dhikkAra paDo gRha,mugdha, lubdha aNavicAsyA kAmanA karanAra,kaSTa anuSThAne karI sarva lakSmInA dayanA karanArane ? pratyada anarthano upajAvanAra,mAhAnayano upajAvanAra evaM agni sarikho,gale phAMsI sarikho, sarpa sarikho je AkalaM viSa tene pariNamAvIne teja navane vipe H saha mukha jogavato thako putrAdika sahita dUra dezAMtareMgayo. tyAM koka gAmane vipe pUrvano mitrahato te tene malyo, tene karuNA upajavAthI potAnA maMdirane viSe rAkhyo, ne hRdayane vipe vividha prakAraceM aHkha jogavato havo. kaDaM le keH-dahaI sayaNa viyogo,dahaaNAhattaNaM para viese||dhshy apnakhANaM,daha akaGa kayaMpanA // 1 // nAvArthaH-manuSyane svajanano je viyoga ,te dahe je. paradezane vipe anAtha paNuM hoya,te paNa dahe ,koine khoTuMbAla dI, hoya te dahe ,ane akArya kayuM hoya,te pazcAttApeM karI dahe // 1 // have te vaNi ka vicAre ke jo e potAne pAhaNANo be,to paNa DhuM ene sukhiyo karUM ! prApar3havarakhateM duHkhiyAne udAravo, te mahoTuM puNya . kahyu keH-vihalaM jo avalaMbara,Avaz pIDiaMca jo samughara // saraNagayaM ca rarakara, tissutte sulakIyA puhavI // 1 // nAvArthaH-nirbalane bAlaMbana de, poteM ApadA mAM paDyA batAM paNa vIjAno nadAra kare, zaraNAgatane zaraNa Ape, evA traNa puruSo pRthvIne alaMkRta kare le // 1 // evaM ciMtavIne te vaNika vasudattane jema navaM jIvitavya Ape, tema mUDI ApIne vyavahArane vipe pravarttAvato havo. kavi kahe je aho ! saMsAra to asAra , paraMtu temAMje koine kAhiM paNa napagAra karavo te sAra . have vasudatta zeTha pApakarme kuH khiyo dharma rahita tha marIne karmane anusAreM jevI gati ghaTe tevI gatiyeM gayo. have zokeM karI galita De netra jenAM, dIna jenuM vadana ne evo vasuda ttano putra, pitAnA maraNathI pokAra karato ati zokeM karI potAnA pitA ne agrisaMskAra karato havo. ane te ThekANe teNe potAnA pitAnA nAmano vistIrNa cotarI karAvyo. ane te madhye varasa, mAsa, tithi, vAra, natra, sarva lakhAvyAM, lakhIne potAne ghera vyo. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e tevAra par3I keTaleka divaseM te gatazoka thayo, tyAre vaNajana akhADe pajyo, eTale to sarva duHkha visarIja gayu. ne vicAravA lAgyo je hA ! mAhArA pitAyeM anyAya karIne aneka anartha kasyAM, tethI sarva ivya khoyuM, dezamAthI deza nikAla thayo,ityAdika phuHsaha uHkha pAmyo. saUnapaNAno prema haNyo. phokaTa manuSyano janma paNa khoyo, mATe te mahAro pitA thayo to paNa guM thayuM mAhareM to saghale mArA ane paranAM kAryone vipe eka nyAyamArgamA yatna karavU ke je nyAyamArge cAvyAthI sarva ThekANe mAharo yazovAdaja thAya. kaDaM ne keH-arutvA parasaMtApa, mahatvA khalanamratAM // anusarya satAM mArga, yatsvalpamapi tadu // 1 // nAvArthaH-bIjAne saMtApa na karIne, khala sA theM namratA na karIne, nalA manuSyanA mArgane anusarIne je karavaM, te thoDaM paNa ghaNuM thAya. DhuMekalo buM, mAharu koi ihAM svajana saMbaMdhI nathI, koI sakhAi nathI,dhana nathI, ane tedhanavinA araNyanI pereM saghaluM zUnya de. kardA be keH-aputrasya gRhaM shuunyN,dishHshuunyaahybaaNdhvaaH|| mUrkhasya hRdayaM zUnyaM, sarva zUnyaM dariztA // 1 // jAvArthaH-aputriyA, ghara zUnya be, jene nAzyo nathI, tene saghalI dizA zUnya , thatA mUrkhanuM hRdaya zUnya le. ane dariDIne to saghanuM zUnyaja .evaM ghaye vicArIne ApadAmAM sumati Ape,nyAyamArge vepAra karavAno upadeza kare, tevo mitra karavAno nirdhAra kasyo ane tevo mitra melavyo. have te suguruno yoga pAmI, dharmano upadeza sAMjalI, pArakuM vya levAno paJcarakANa karI, samakitasahita gRhasthano dharma aMgIkAra karI, sAra jAvasahita pAlavA lAgyo.ane valI rUDo yAcAra rAkhe, vyApAramA koine uddhaM Ape nahiM, adhikuM liye nahiM, kUDAM tolAM mApAM sarva jamIne vyavahAra zudiyeM cAle, ema ati uSkara paNe vyApAra karavA lAgyo. kaDe ne keH-AhAre khalu suchi, mulahAsamaNANa samaNa dhammami // vavahAre pu esuddhi, gihidhamme DukkarA jaNIyA // 1 // nAvArthaH-sAdhumArgane viSe sAdhune,cAra prakAranA thAhArAdikanI jema cAra zudi pAlavI mulana , te ma gRhasthane paNa dharmane viSe zukSi pAlavI urjana ne. have dhanadatta e rIteM vyavahArazudhyei vaNaja karato thako sarva lokane vizvAsanuM nAjana thayo. vyApArI loka sarva ghaNAkAlanAM parocittane mUkIne dhanadatta saMghAteM vaNaja mAMmatA havA. dezI paradezI grAhaka loka sarva prakhyAta ThekANAM mUkIne sarva Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 jainakathA nakoSa nAga cotho. dhanadatta saMghAteM levaDa devaDa karatA havA. aho juna vyavahArazudi kevI ne ? sarva zadisamRdhinu kAraNa je. jehanA mahimAthI yA navane vipe lakSmI pAme be, paranavane viSe paramapadanI prApti thAya de. have te nagaramAM dhana dattano yaza vadhavA lAgyo, tathA vyApAramA lAna thavA lAgyo tethI te nagaranA kUDa kapaTanA karanAra tuba buddhivAlA vepArIyo, dhanadattanI sAtheM zatrunI pereM deSa karavA lAgyA. te evI rIne ke jANe tenA netrane viSe pheraja varasatuM hoya nahiM ? jemATe pArakI jhadi dekhI je manuSya matsara dhare, te pApI yAne dhikkAra hojo. taM manuSyo ihAM paNa khiyA thAya, ane paranave da riDI thAya. eTalA mATe ko guNijana upara jarA paNa matsara dharavo hiM. kahyu ke-varaM prajvalite vanhA, vanhAya nihitaM ziraH // na punaguNasaMpanne, kRtaH svavyo'pi matsaraH // 1 // nAvArthaHjaladI amimAM mUkelu zira bale te sAraM, paNa guNavAn purupane vipe thoDo evo paNa matsara karavo te gha poja jUmo jANavo. have dhanadattane daMmAvavAnA hetuthI kaSTamAMnAMkhavAne te vyApAriyo tanAM nize jotA havA. paNa te satyavaMtanuM tila jeTaluM paNa viz teune jaDyuM nahiM. kehavata ne ke dUdhamAM pUrA te kyAthIja hoya ? amR tamAM vipa kyAthI hoya ? have te uSTa vANiyo dhanadattanA ghara temaja hATanI Agala bahu mUlyavAlA maNinI muza nAkhI cAlavA lAgyo, tyAreM dhanadatta je pArakA dhanane vipe niHsTaha cittano dhaNI , te tene mahoTe sAde kahe vA lAgyo ke nA? A maNinI muza konI paDI ? te sAMnalI jeNete muza nAkhi hatI, te AvI kahevA lAgyo ke mArI je. ema kahI te potAnI muza upADI lIdhI. evI rIteM te ghaNuM kapaTa kare, paNa kAMI phAve nahiM. __ valI vacamAM keTalA eka divasa javA dazne pAnI kapaTanI racanA te ye mAMmi, paNa satyavAdI dhanadatta potAnA kAryamAM sAvadhAna rahe, tethI ko i paNa balathI phasAyo nahiM, panI ghaNAeka divasanuM beTuM nAkhine koika Akaro kapaTI dhUttAro tihAM dhanadattanI peDhIyeM vI bege. te dhanadattane ko ieka kAryamAM ekAgra cittavAlo dekhI potAnI muzkiAratna dhanadattanA pAna raNanA karaMmiyAmAM nAMkhine cAlyo gayo, ne te evo vicAra karavA lAgyo je have tenA upara corInuM tahomata nAkhI ApaNe daMmAvaguM, ne rAjA sarva vya lUMTI ze. have daivayogathI teja divaseM dhanadattane karaMmiyAnuM kAma pa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 11 DyuM tethI te ughADine jUe to bahu mUlyavAlI ratnanI muzkiA dIvI dekhI ne vicAravA lAgyo je A te konI haze ? kema ihAM zrAvI haze ? ema vismaya pAmato niriha citta thako kAMkarAnI peThe pArakuM dhana gaNato lokone jAhera kare le teTalAmAM teno eka mitra kahevA lAgyo je thA eka muni kA aneka suvarNanI koDinA mUlyanI ne, jema nUkhyAne jojana ne tarasyA ne pANI male tema tArA puNyanA yogathI tumane e malI , te tuM lokamAM kema prakAze ? ko pUrva sAMjalaze,to te levAne pragaTa thaze,tyAre tetArI pAseM rahe nahiM, ne tuM khoi beziza jo ke, ivyane arthe to loko aneka kaSTa sahana kare , aTavImA jAya , videza jAya , smazAna seve je, ja lamadhye, asimadhye praveza kare , parvata upara caDhe , nIcanI sevA kare , ityAdika aneka duHkha dhanane artha sahana kare , eTalA mATe he bAMdhava ! jIvitavyasarikhI e muza tuM rAkha. hu~ koine nahiM kahuM. evA mitranAM vacana sAMjalIne dhanadatta kaheto havo ke he nA? mujhane corIno niyama ,tethI be vAta rahe nahiM, jo muza rahe to niyama na rahe, ne jo niyama rahe to muza na rahe temATeM e vastu mArA kAmanI nathI. pUrve paNa divyaratna, mA rA hATanI pAseM paDayuM hatuM, te hAtheM caDyuM dekhIne meM pragaTa kayuM hatuM, ne te ratana, tenA dhaNIne ApyuM hatuM. je lIdhAthakI yA navamAM ane parana vamAM anartha thAya, te anartha jANatAM batAM evo koNa mUDha prANI hoya ke pArakI vastu lIye? evAM dhanadattanAM vacana sAMjalI teno mitra kahevA lA gyo ke he mitra ! teM konI vastu lIdhI nathI, tyAre te corI kema kahevA ya? tAharA puNyanA nadayeM koI mUkI gayuM ,te tuM kAMi jANato nathI. a re nAi! mane to ema lAge De ke tahArA puNyanI kheMcANI te muza, tahA rA karaMmiyAmAM AvI paDI , athavA tahArI gotradevIyeM prasanna thazne tuU ne dIdhI , nahitara tahArA karaMmiyAmAM kihAMthI AvI paDe ? AvAM mi tranAM vacana sAMjalIne dhanadatta kahe ke ke jo ehano dhaNI thai koi paNa AvI pragaTa thaine te ratna mumane thApe, tevAra hu~ rA. tyAre te mitra kahe ke tuM bIjA sarva vikalpa mUkI de ane jA meM te tumane ApI. have thaa| zahA Ave, te pramANe kara. valI te ratna tuM lazne jo dharma artha kharacIza to tethI tahArA dharmanA niyamano lopa nahiM thAya. eTalAmATe he mitra! tuM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. evo khoTo hA mUkIde. valI jo pArakuM ivya levAnI tumane zaMkA utpanna thAtI hoya,to te vya tuM muphane Apa,tethI paNa tumane dharma thaze.ane mi tratAnuM tune phala thaze, valI tumane DhuM ko dADe anartha thavA nahiM dau~,tuM kAMDa paNa vIhIzamA.evAM mitranAM vacana sAMjalIne dhanadatta kaheto havo ke he mitra! ebuM kasvAthI lAna to vegalA rahyA, paNa yA navane viSe ane paranavane vipe pratyada anartha thAya je, mATeM pArakuM dhana jANatAM tathA a jANatAM dUraja bAMjha. kahyu ke keH-patitaM vismRtaM naSTaM, sthitaM sthApita mAhitaM // adattaM nAdardItavaM, parakIyaM kvacitsudhIH // 1 // nAvArthaH-paDi gayekheM, vIsarI gayelu, khovAi gayekheM, paDadhuM rahekheM, thApaNa mUkeDhuM, evaM je pArakuM dhana, tene kyAre paNa mAhyo purupa nalIye. temATe he mitra! hU~ tu Une ghaNuM zukaDhuM, jo devatA athavA bIjo koI e mAlano dhaNI pragaTa thai mane levAnuM kahe, to hu~ lahu~ nahiMtara ussaha agninA jAlanI pereM dUM ene jovaM. paNa nahIM ane aDakuM paNa nahiM. kurlana evo potAno niyama koNa mUkeM ? koNa evo mUrakha hoya je sUtaranA dorAsAru motIno amulya hAra troDe ! eka khIlA mATe jAjuM zavya kharacIne caNAvelo evo mahoTo prAsAda koNa troDI pADe ? valI iMdhaNa kAjeM bAvanA caMdana koNa bAle ? va lI tIkarI mATe kAmakuMnane koNa jAge? mATeM tuM yApa, to paNa DhuM na la daM. kAraNa ke tuM e dhanano dhaNI nathI. temaja tuM kahe je je mune yApo paNa e tumane paNa mahArAthI na thapAya! kAraNa ke hu~ te dhanano kAMza dhaNI nathI. valI te dhana jyAre ApaNuMja nathI, tyAre te bIjAne paNa yApyAthI jhuM puNya ke ? nyAye upAA dhana, thoDaM paNa dAna ApyuM hoya to puNya thAya, paraMtu anyAyeM upAyA dhanaghaNuM dAna ApIyeM, to paNa puNyavi nA pAparUpaja thAya. valI pArakuM dhana lei dAna devAnuM pApa to dAvAnala nI pereM vistAra pAme De, kAraNa ke te dAna thoDA jalanA jevU de, tethI te pAparUpa dAvAnalane napazamAvI zake nahiM, mATeM adattavyatuM dAna karavaM, te apramANa je. tethI he mitra ! tumane paNa emAM citta pravaviyU~ yukta nathI. kAraNa ke pArakA dhanano je anilASa de, te suHkhanA samUhanoja AvAsa de. kayuM keH-prANehiMto vi pina, abo purisANa to kuNaM teNaM // paratha eharaNaM maraNaM, maraNaM vihivaM tesiM na saMdeho // 1 // nAvArthaH-puruSane prA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 173 NayakI paNa artha ketAM je dhana te vallana be, temATeM pArakuM dhana levAya na hiM ? pArakuM dhana haravaM te tenA prANa haravA barAbara be.temAM kAMi paNa saMde ha nathI. kAraNa ke koi paNa puruSane haNatAM to tene daNamAtraja duHkha thAya, eTale te prANIne haNiyeM, teTalIja vAra kuHkha thAya De paNa muvA pa bI thatuM nathI. paraMtu jenuM dhana jAya , tehane to AkhA navanuM janmaparya ta kuHkha thAya be, ane te par3I paNa tenA putranA putra,tenA putra lage Aka ruM phuHkha vegavU paDe be, valI suvivekI ane subujhino dAtAra evo jANI tujane meM mAharo mitra kIdho , to tuM muphane kubuddhi kema Ape ? koine kubudi ApavI, te to mahoTuM pApa be, te viSe zAstramA eka kathA kahI De. eka aTavImadhye pArAdhinA pAzamAM eka haraNIAvI, tevAre te dIna mukhI thai pArAdhine kahevA lAgI ke mAharAM baccAM sarve nUkheM maratAM haze, mATeM baccAMne dhavarAvavA sAru eka vakhata mujhane javA de. duM tene dhava rAvIne jarUra tahArI pAseM pAnI aAvIza. tyAre pArAdhiyeM kaDaM ke tuM pAbI thAve evI mane pratIta kema Ave ? te sAMjalI haraNIya bAlahatyA dikanA AkarA sama khAdhA, to paNa te pArAdhiyeM mAnyuM nahIM, tene hara pIyeM kahyu ke keme karatAM tuM mane boDa tyAreM pArAdhIyeM kahyaM ke jehanI napara vizvAsa rAkhIne ApaNe subuddhi pUbIyeM ane te pADho ApaNane kubudi Ape, sumArga pUDhe thake ? unmArga batAve, tehanuM jeTaluM pApa thAya, teTaluM pApa jo hu~ nAvaM to mumane hajo,evA sama jo tuM khAiza to DhuM tuMne jAvA dazza. te sAMjalI te haraNIye tevAja sama khAdhA tevAre te pArAdhi ye mAnyu, ane tene javA dIdhI. have te haraNI potAne ThekANe jara bAla kane dhavarAvI tarata pADhI AvIne pAradhinI sAmeM unI rahI, tethI te pArAdhi vismaya pAmIne haraNIne ANine vADamAM ghAlI. ane tene haeAvAne saU thai kahevA lAgyo ke tAhare mAharA hAthamAMthI nAsa ho ya to jaladIthI nAzi jA. tyAre te haraNI bolI ke hu~ kyAM nAsuM ? tuja thI ugaruM evo tuM muphane mArga dekhADa, eTale tyAM nAsi jAvaM. tevAreM pArA dhiyeM vicAGgu je ehane DhuM haNI na zakuM ehavo mArga batAvatuM jozye. ema vicArI pApathI bihito thako haraNIne nAsavAno mArga batAvato havo,tethI mArge nAlIne te haraNI potAne ThekANe gai. pArAdhi mahApApano karanAra, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jainakathA ratnakopa nAga cotho. teNe paNa unmArga na batAvyo, to tuM je mujhane Avo unmArga batAve je, te tune kema ghaTe ? mATe he mitra ! saMtoSarUpa zastre karIne lonane haNIne e muzkiA ihAM kema AvI! ane enuM guM karavu ? te tuM mujhane have kahe. evAM dhanadattanAM vacana sAMjalI hRdayathA lonanI mati bAMjhIne vicArIne potAnA AtmAne viSe satya pariNamAvIne te mitra kaheto havo. he mitra ? teM yukta kayuM, meM tAharA satyanI ne tAharA cittanI paridA karavAne thA badhuM kahyu. have DhuM je kaDhuM buM, te tuM sAMjala. A badhuM dhUrttanuM kapaTa . A gApanA keTalAeka vANiyAyeM tAharo ghaNo vyApAra dekhi ne deSa dh| balathI e kapaTa racanA karI .. kA De keH-popakAH svakula syaite, kAkakAyastha kurkuTA // svakulaM naMti catvAro, vaNikvAno gajA hijAH // // nAvArthaH-kAgaDA, kAyastha, kukaDA etraNa potAnA ku lanA popaka De, ane vaNika, zvAna, hastI ane hija, e cAra potAnA kulanA haNanArA . te mATe tujhane kaSTamAM pADavAne e dhuutoyeN muzcaritra racyuM , kahyu De keH-munirasmi nirAgasaH kutome, nayamityeSa na jUtaye nimAnaH // paravRddhiSu baha matsArANA, kimapi hyasti urAtmanAmalaMghyam // 1 // nAvArthaH-dUM muni sAdhu ba~, niraparAdhI batA, amane jaya zyo? evaM animAna saMpadA artha na karavU kAraNa, ke pArakI vRddhi dekhIne matsa ra, deSa jeNe bAMdhyo ke evA uSTa pariNAmIne nahiM karavA yogya kAMi na thI. mATe ruDaM thayuM je tumane lona na thayo. ane mArI buddhine dhikkAra pa Do, je pUrve lonane vaze mArI suvRddhi gai ? valI te vaNika kahe je je lo koyeM tane ThagavA dhAsyo be,te loko pragaTa kapaTanA nidhAna le. kUDA caritranAM dhaNI . mATe temane paNa rAjA pAseM daMjhAvavA zikSA karAvavIja ghaTe be. evAM mitranAM vacana sAMjalI dhanadatta kahe ,ke he mitra! ApaNane ema kara ghaTe nahiM anyo'nya eTale mAMhe mAMhe jyAre ApaNe anarthaja karIyeM, tyAre saUna ane uUna vace phera zyo ? temATe he mitra ! te uSToneM ekAM te naya dekhADIyeM, ke jethI te nayanIta thai bIjA koi paNa vakhateM evaM kapaTa na kare. dhanadatta mitra sahita evaM vicArIne te iSTa vaNikane ko kAmane viSe teDIne kahe De ke, he nA! eka mAruM vacana sAMjala. ko ine corInuM kalaMka je mANasa dIye agara bIjA pAseM kapaTathI devarAve, te Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nya ne guM daMma devo yogya meM ? te tuM kahe. evIvAta sAMjalIne yadyapi te vaNi ka manamA zaMkA pAmyo to paNa azaMkita jevI mukhamuza karIne kaheto havo ke he nAi evo je hoya tene to avazya daMmAvIyeM. ihAM kavi kahe , kejUna tenI vica kevI ? te sAMjalI muzkiA pragaTa karIne dhanadatta kahe tohavo ke thA muzkiA konI le ? ne mAharA karaMmiyAmAM koNe nAkhi ? te satya kehejo, nahiMtara duM hamaNAM rAjAne kahi dazza. te sAMjalI te vaNika ne peTamAM dhrAsako pajyo tevAre vicAra mUkine pAjo pratyuttara devA samarthana thayo. khIlAi gayelA sApanI peTheM tene kA uttara da na zakyo, kaNeka nIcaM mo ghAlIne rahyo panI kahyu ke hA? meM A kAma aNavicAyuM kayuM. ciMtavyuM parane ane thayuM gharane ! tevAre te bihIto thako, bIjo mArga sarva thA aNapAmato dhanadattane pageM lAgIne vinayavaMta ziSyanI pereM potAnuM kapaTa caritra kabula karIne, mAgaNa lokanI pereM dInapaNe tenA guNanuM varNa na karIne kaheto havo, ke he saUna ? e muDikA mArI , te tameM graho, paNa mane mUko. mahoTA aparAdhano nidhAna evo hUM tenI upara prasanna tha jIvitadAna Apo, ane A dhananI nidAne paNa Apo, have panI evaM kadi paNa hu~ nahi karUM tevAreM! mitrasahita dhanadatte ati gADha tarjanA karIne tene mUkyo ane muzkiA paNa pAnI ApI. ihAM kavi kahe je, a ho uttamano mArga to jUna ? ke je potAnI upara atyaMta khoTI corIrUpa ka laMka caDAvanAra hatote vaNikane paNa teNe temaja boDI mUkyo. mATe tevA uttama guNanA nidhAnajanane mAro vAraMvAra namaskAra ho. je gRhasthAzrama mAM rahyA thakA paNa paravastuthI vegalAja rahyA be. have te divasathI te paNa vihItA thakA suvinIta athavA vyavahAranI zu di sahita cAlanArA evA thayA. jemATe vyavahAra zuddhi je le te jagatmAM ulana ne, ane te vyavahAra zuddhithI zI sidi na saMpaje ? sarva saMpaje. ha ve dhanadatta nyAya gur3iyeM vyApAra karatAM ghaNI lakSmI puNyanA udayathI upA rjato havo. kaDaM le keH-dAnamaucitavijJAnaM, satpAtrANAM parigrahaH // su kRtaM supranutvaM ca, paMca pratinuvaH zriyaH // 1 // nAvArthaH-dAnadevU, nacita paNuM jANavU, supAtrano Adara karavo, sukata karaNI karavI, ane pranupa', e pAMca vastu je je te lakSmI pAmavAnI nUmikA ne. . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. have potanapuranA dhaNIne ghaNe kALeM vastudatta uparathI kodha vismRta tha yo, tethI dhanadattanI cara puruSa avasara pAmIne rAjAne vinati karerI ke he svAmina ! te vasudatta iSTa caritrano dhaNI pAyeM karI vagavANo, deveM ho dezamAMthI ko ko maraNa pAmyo,paNa teno putra ghaNegu karI yukta ma hoTo nyAyavaMta dhanadatta eve nAme ve, teNe hamalAM ghaNuM dhana vadhAyuM le. te mA Te he svAmina ! jo Apa grAjhA karo, to te dhanadatta ihAM nagarane viSe R ve. te sAMgalI rAjAyeM AjJA dIdhI, ne dhanadatta teDavAne mANasa moka lyuM. te purupeM jai dhanadattane kartuM ke rAjA tamane teDAve ve, tyAre dhanadateM kahAM ke DhuM zIghrapA buM. paNa mane hiMyAM pAMca divasano vilaMba le kAraNa ke mAre gharANI devI le, bIjI kAMi vAra nathI, mATe jA huM paravArIne yAvIza, ema kahI te puruSane vidAya ko gAmamAM vAtacAlI je dhanadatta svadeza jAya le, tethI te gAmanA sarva devI pradhAna pramukha ekatA marjI vicAravA lAgyA je e zarIra mAtra lai pUrve nirdhana evo thako ihAM thAvyo hato enI pAseM kAM phuTI koDI pA na hatI, ane have to dhanavAn thayo, mA te hiMyA RSi lai jaze ? nA ene javA naja devo. kAMi paNa yapaNe upAya karI tene daMmAviyeM. ihAM kavi kahe be, ho jU kumaMtrInI kumaM tritAne. kayuM ve ke:- mRgamInasakanAnAM, tRNa jalasaMtoSavihitavRttInAM // lubdhakadhIvara pizunA niSkAraNavairiNo jagati // 1 // jAvArtha : - mRganI jivikA tRNa be, manI zrAjIvikA jala be, ghane satpuruSanI thAjIvi kA saMtoSa be. tenI upara paNa niSkAraNa vaira dharanArA be. te jema ke mRga upara pArAdhi, matsya upara mAnI, ane satpuruSa napara cADIyA, niSkA raNa dveSa dharanArA be, tema te dveSI vaNiko, sarva vAteM zuddha evo je dhanadatta tenuM kais fasto dekhyuM nahiM, tevAreM te kuSTa pradhAnane eka jUnA kAgala upara khata lakhI dhUvADe jUnuM karIne rAjAne dekhADIne bolyA ke he. rA jan ! potanapurathI pehelAM vasudatta nAmeM zeTha ihAM yAvyo hato, teNe vyApArane arthe zrApaNA jaMmAramAthI dasa hajAra sonaiyAM lIdhA hatA. te vasudatta to maraNa pAmyo be, paNa tehano putra ghaNA dhanano dhaNI dhanadatta ehave nAmeM ihAM be te hAla potAne svadeza javAnI vA rAkhe be, te mATeMtene te DAvI pUrvanuM mAgaNuM dhana mAgI vyo. ema kahI te khata tyAM rA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. '17 jAne dekhADyu, rAjAyeM varasa, mAsa, divasa pramukha daza sahastranA ka sa hitanuM jIrNa khata joyu, tethI te sarva leNuM satya karI mAnyu, ane dhanadatta ne teja vakhata teDAvyo. te paNa AvI praNAma karI rAjA samada uno ra hyo, eTale rAjAyeM te jIrNa khata tene dekhADIne kahyu ke he naka ? pitA nuM deNuM hoya, te putra avazya ApakuMja jozye, mATeM e deNuM tame jaladI yApo. jagatamAM deNuM kahevU ? to ke parAnavanuM karanAlaM. valI zAstramA paNa kaNa to devuja kaDaM ,tethI te jhapanA devAne vipe satpuruSane vilaMba karavo ghaTe nahiM. valI vizeSe kahyu le keH-dharmArane jhaNajede, kanyAdAne dha nAgame // zatrughAte'niroge ca, kAladepaM na kArayet // 1 // nAvArthaH-dha manA kAryane viSe, kaNanA kApavAne viSe, kanyAdAnane viSe, dhana Ava tuM doya tene viSe, zatrunA ghAtane vipe, ami tathA rogane vipe, kAlavilaM ba karavo, te yukta nathI. tyAM pratyada anartha joine dhanadatta hRdayamA trAsa pAmato thako te khatapatrane jokne vicAravA lAgyo ke aho! A mahA anyAya zyo ? evaM vicArI vyApArane viSe mAhyo evo dhanadatta kaheMto havo ke he rAjan ! DhuM tapAsIne Apane dhana ApIza. jo Apane vizvAsa na dhAvato hoya to ghera jara jeTalI bAra copaDA mArA tapAsaM teTalIvAra kA Apane tyAM mukI jAlaM, te rAkho. te sAMjalI rAjA kahe ke kAMDa nahI,jA tapAsI ghAvo. tyAra panI dhanadattaM potAne maMdira jara sarva copaDAna pAnAM joyAM, paraMtu copaDAmA kAMipaNa nAma ke nizAna dItuM nahi, tethI rAjAne jara kahyu ke copaDAmAM to kAMza dekhAtuM nathI. tevAreM rAjA kahe De ke nara vADanI peThe kAM rAjA betarAya nahiM, ane vaNika to dhUttArA hoya te iMda sarikhAne paNa utare. te sAMjalI dhanadatta bolyo he mahArAja DhuM vyavahAramA zuma bu. parane betaravAmAM ane pArakuM dhana levAmAM duM kAM jANatoja nathI, mugdha , niraMtara ghaNo lonI nathI, mATe he svAmin ? teNeM karI sarva vAta vicAravA yogya ve. kAne sAMjalIneja sAcuM na mAnavaM, ane pragaTapaNe je dItuM hoya tehanI paNa pratIta karavI nahiM, temaja pragaTapaNe je dIvAmAM A vyuM hoya, teno paNa yuktithI vicAra karavo, evaM sAMjalI valI upagAramAM hI tatpara evA vyavahAriyA paNa jegA malIne rAjAne vinaMti karatA havA paNa rAjAyeM kornu kAM paNa mAnyuM nahiM. kumaMtriyeM rAjAnuM mana adhika Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jainakathA ratnakopa nAga cotho. pheravI nAkhyuM. kAraNa ke nyAyamArgamAMhi nipuNa evo rAjA to ghaNo sA ro ve paNa jihAM pradhAna mahoTo Durjana ne tyAM rAjA zuM kare ? jema gharano dhaNI ghaNo uttama hoya, paNa gharanI strI mahA kUhADa hoya, tyAre gharanA dha nuM dhAyuM zuM thAya ? paDhI rAjAyeM kahyuM ke jema zukladhyAnavinA moha nathI tema tujane paNa pitAnuM kala ApyAvinA tRTako nathI. te sAMna lI dhanadatta ciMtAtura thako mitrasahita jAmina yApI potAne ghera gayo. zuddha caritramAMhe mukuTasamAna evo dhanadatta vividha upAya ciMtavato, vRddha buddhivaMtane pUjano, sahasradeva mUladevAdinAM zrAkhyAna sAMjalato thako jihAMsudhi upAya kazo jaDyo nathI tyAMsudhi yati duHsaha duHkha dharato havo. khAzA sahita prati duHsaha duHkha hoya to mANasa sahe, paNa yAzA rahita je duHkha hoya, te to mahoTA lokone paNa sehavaM yati dussaha thAya be. ve dhanadattane potAno mitra kahevA lAgyo he mitra ! tAharu dhana devAne te dhUrta vyApArIyoyeM khoTaM khata karI rAjAne dekhADyuM ve, eTalA mA TeM tuM kheda kara mAM prAyaH puSyathI sarvathA nAharo jaya thAze. pUrve paNa anunayaM be, je dharme jaya ne pApeM ya, te mATe te pApIno daya thAge. evAM uttama sukatanI pereM te mitranAM vacana sAMjalIne yAzA sahita Apa dArUpa samuimAM paDelo te dhanadatta jema samuimAM paDelAne pravahaNanuM pATi yuM maje tevAreM tene yAnaMda prApta thAya. tema khAnaMdane prApta thayo. ve ekadA year preo thako te dhanadatta vanamAM smazAna bhUmikA ne viSe gayo. tyAM pUrvanAM puNyanA udayayI eka vAMdaro thAvyo ne te vAMdarAne kharaja zrAvavAthI smazAnamAM paDelA kuMna saMghAteM teNe zarIra ghasyuM tethI te kuMnamAM dhanadateM potAnA pitAnA yara dIvA, te vAMcyA, tethI jAeyuM je e rAjAnuM khata to khoDuM be, hamaNAnuM lakheluM che. kAraNa ke temAM tenA pitAnAM maraNatithi vigere noMghelAM hatAM khane te khata to muvA paThInI mitinuM hatuM te joine jema koi nava nidhAna pAme tene jeTalo harSa upaje teTalo harSa dhanadattane upanyo have harSano jasyo mitra sahita rAjA pAseM jai, vanavato havo ke he rAjana! te khata khoTaM navuM dhUrte kalpita karI lakhIne Apane dIdhuM be, e mArA bApanuM lakheluM nathI. he rAjan ! mArA pitA mU vA pInA varasanuM yA khata be. na mAnatA ho to mArI sAthai smazAna Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nae mimAM cAlo, ne dAghasthAnakano ghaDo nakheDI potAnI mele,te divasano nirdhA ra karo. te sAMgalIne te nyAyavaMtorAjA vismaya pAmyo thako tenI sAthai smazA nanUmiyeM jazvarasa, mAsa,tithi vAra vAMcIne pradhAna pAsethI pelu khata maMgAvI jUe , tyAre te khatamAM taphAvata paDavAthI khoTuMjANI ghaNo kopyo thako kahevA lAgyo are uSTo ! nirdayIyo ! ghiSTo ! pApiSTo ! mAharA rAjyane viSe tame evA anyAyaceM kArya karavAne kema sajA thayA bo ? have koi evaM pharI kare nahiM, te mATe sarvene rAjAyeM mAravAno hukama kasyo. te jo dhanadatta rA jAne pageM lAgI vinati karato havo ke he rAjana ! te sarvene mAhArA khAtara mAharI upara upakAra karI mAro nahi. ane anayadAna Apo to paNa rAjA yeM mAnyuM nahiM. bevaTa ghaNo Agraha karI rAjAne manAvIne sarvene mUkAvyA, paraMtu rAjAyeM sarva- ivya lUMTI, daMmine nirdhana kasyA, ne tene dezamAthI kADhI mUkyA. dhanadattanI rAjAyeM ghaNA mAnathI, Adara satkArathI prazaMsA karI, ne dANa jagAta mApha karI. tevAreM dhanadattanI sarva loka madhye satyavAdIpaNAnI yaza kIrti vistaratI havI. tyAMthI nRtsavasaMghAteM mitra sahita potAne maMdira Avyo. ihAM kavi kahe je aho ! aho ! dharmanuM phala jUTha ? rAjAne prAsAdeM potAnu leNuM pramukha lokopAseMthI sukhe samAdhe leine, dhanadatteM rAjApAse sva deza javAnI rajA mAgI, rAjAyeM mitranI pereM tatkaMThA sahita ghaNe AgraheM rajA ApI. tyAMthI potanapura nagarane viSe yAvyo. tihAM potAnA svajana tathA rAjAnA anucara purupa sahita unnasita premeM sarvane malyo. ane dhanyapaNAne mAne karI rAja vargane paNa malyo. tihAM paNa prazaMsavA yogya evo je vyApAra tehanI utkRSTI zukSatAyeM karI te ghaNo prasithayo. valI sarva lokamAMhi pA rakuM dhana le tehanAM lonane gaMmI nyAyamArge pradhAna dine upArjine sarva ne pramANanUta thayo. e dhanadattanA pitA, mAtuM caritra ane te supAtra dhanada ttanu ati AzcaryakAri caritra sAMjavyAthI kayo puruSa mastaka na dhUNAve ? sarva tene nalo jalo kahe. teja navanevipe zrAvakano dharmaputranI pareM popIne dhanane uttama bIjanI pereM sAta deveM vAvare jema anaMti saMpadA thAya ema trIjA vratane samyaka prakAre ArAdhine devalokanAM sukha pAmyo. anukrameM moda paNa jaze. eha pitA putranuM cAritra sAMgalI no navyo ! tame adattane bAM mazo, to paramapadane pAmazo. iti zrItRtIyavrate vasudatta dhanadatta kathA sa0 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa jAga cotho. // atha caturtha brahmacaryavrata prAraMbhaH // vayaMmi, nicaM paradAra gamaNa viraina // yariya mappasace, va ppamAya pasaMgeNaM // 15 // arthaH- cothA aNuvratane viSe nityeM parastrI gamanathI viramavuM temAM prazasta jAveM je yAca hoya ityAdi pUrvavat maithuna ve prakAranaM ve eka sUkSma ne bIjuM sthUla tihAM je kAmanA udayatha iMDiyano kAMika alpa vikAra karavo te sUkSma maithuna tathA mana vacana ane kAyAyeM karI zradArika ne vaikriya zarIravAlI strIvanI sAyeM saMjoga karavo te sthUla maithuna jAvaM. athavA maithunanI virati karavI tar3apaje brahmacarya tenA ve neda be. eka sarvathI ne bIjo dezathI tihAM je mana vacana ne kAyAyeMkarI sayA sarva prakAranI strIsArthe saMjoga karavAno tyAga karavo te sarvathI brahmacarya jANavuM yane tethI itara te je zrAvaka sarvathI brahmacarya pAlavAne samartha hoya te dezakI brahmacarya aMgIkAra kare tehaja dekhADe be. cothA aNuvratane viSe nityeM eTale sadAi je potAnI strIthI jinna te pa strI kahiye te manuSyanI tiryacanI yane devatAnI je strI te eka parajI ne vIjI saMgrahita evA ne karI ninna ninna je strI temanI sAthe gamana yAsevana tenI virati ityAdika temaja aparigrahita devI eTale koi deva tAnIM paralI na hoya evI devI tevIja tiryaMcaNI jene koiyeM rAkhI paNa nathI te gaNikA tulya jANavI koikanI kalpita vezyA je yA amuka vezyA toya paNa te prAyeM parajAtanI parajAtane nogya mATe te paradArAja kahi yeM tene varddhavI jemATe svadArA saMtopIne to poteM parolI strIthI je jinna te sarva parastrIja jANavI ihAM dAra zabdanA upalakSaNathakI strIye paNa eka po tAnA paraNelA svAmIthakI bIjA puruSa sarva varddhavA ema jANavuM // 15 // have cothA vratanA praticAra paDikkame be. // pariggar3hiyA ittara, apaMga vivAda tiva purAge // cacavayassa yA re, paDikkame desiyaM savaM // 16 // 100 // ca // // arthaH- 1 aparigrahitA gamana, 2 itvara, 3 anaMgakrIDA, 4 paravivA ha karaNa, 5 tIvrAnurAga dharavo e cothA vratanA aticAra divasanA paDikkamuM buM // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 201 1 aisi prathama parigrahitA te vidhavAstrI tathA kumArikA kanyA yA di daine je strI ne tene jANe je eto parastrI nathI evI buddhiyeM karI tenI sAthe gamana kare te parigrahitAgamana praticAra kahiyeM. 2 bIjo itvara te alpakAlalageM nADu daine koi ekeM potAne vazya karI evIje gaNikA tene jANeje eto sAdhAraNa strI ne ene mAthe kos svAmI nayI evI buddhiyeMkarI tenI sArthe gamana kare te bIjo itvarapariya hitAgamana yaticAra jANavo. 3 trI jo anaMga je kAma kaMdarpa te saMbaMdhi je krIDA adhara cuMbana, kucama rdana cuMbana tathA zrAliMganAdika parastrIne viSe karatA evA zrAvakane anaMga krIDA praticAra lAge kAraNake zrAvakane parastrInA aMga vikAra sahita jo vAkalpe nahIM kahyuM beke // yataH // unnaMga sophA, saggo mutta gahaNaM kusumi || jayAsa kAra, iMdiya avaloya taha // 1 // ityA paMcAzaka vRttyAdyuktA // nAvArtha:- strInAM DhAkelAM aMga pratyeM rAganI bu dviyeM dRSTi thApIne jovAM nahI ene suga upajavAnAM kAraNa jevAM samajavAM tathA strIne dIThe ke sparza kare thake koipaNa prakAreM rAga na karavo // ytH|| suzakyaM rUpamuddaSTuzcakurgocaramAgataM // rAgadveSau tu yautatra, tau budhaH parivarja yet // 1 // nAvArtha:- dRSTigocara zrAvyaM je rUpa te dekhavAne samartha ne dRSTiye padArtha jovAmAM thAve paNa paMmita temAM rAgachepa nakaratAM durathI tajI deve ? tathA jo gomutra jevuM paDe topaNa yoni mardana karIne na jevuM kadAci tU ghaNuMja karUM zravazyakArya paDe to yoni masalI mUtrAvIne levaM paNa aai piyAnilApA rAga na karavo thane svapnamAMhe strI sevana thai jAya to tenI jayA rAkhe kadAcit evaM kusvapna yAve tevAre zrAvaka evI nA vanA jAve te kahe be // ytH|| sahanaM kAmA visaM kAmA, kAmA yAsi visova mA // kAme pamANA, thakAmArjati DuggaI // 1 // khiyamittasurakA bahu kAla DarakA, pagAma DurakA nikAma surakA | saMsAra murakassa viparaka nU yA, khANI aNabANana kAmanogA // 2 // nAvArtha :- kAmate mahoDhuM rAjya a. kAma te mahAviSa be. kAmate nAga sarakho be. kAmanI ghaNI prArthanA karatAM durgatiyeM jAya // 1 // dalamAtra sukha ve ne ghaNokAla duHkha le, niSkAraNa sukhakarI jANe be, kAmate saMsAramAMhe moha pAmavAmAM zatrunUta be, valI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 jainakathA ratnakopa nAga coyo. kAmanoga je je te anarthanI khANa je // 2 // ityAdika vairAgra nAvanA nA vIne mukhathI navakAragaNI par3I zayana karavU to kusvapna doya te susvapna thA ya kusvapnano lAna nathAya ema karatAM batAM paNa jo koz mohanA nadayathI strI sevanAdika kusvapna sAdhe to tarata uThI iriyAva hiyA paDikkamIne eka sone ATha zvAsoDAsano kAnasagga karavo. tathA strInAM iMDiyonuM avalokana ane strInI sAtheM bola paDe tihAM sarvatra dRSTi nivarttanarUpa yatna karavo. yadAda // jemake kahyu De gujorUvayaNa karako, ravaMtare tahathaNaMtare dikaM // sAdara nanadihi, nayabaMdhai dihiediti // 1 // nAvArthaH- kAmagarnita vacana jAMkhavAM tathA kArakhanA aMtara, jaM ghAnA aMtara,tathA stananA aMtaramAhe joDne tihAthI dRSTi saMharIlevI ane strInI sAtheM dRSTiyeM dRSTi bAMdhavI nahI. emaja parastrI AzrayI gRhasthane brahmacaryanI navagupti pAlavAno udyama karavo tenAM nAma kahe :- 1 strInI vastimAhe na rahevaM. strInI kathA na karavI, 3 strIne Asane na vesa, 4 strInI iMDiyo na jovI, 5 jIta ne aMtare na raheg, 6 pUrve karelI kAmakrIDA na saMbhAravI, 7 ghAj snigdha jojana na karavu, 7 ghaNuM cAMpI peTa nr| jamavU nahI e zarIranI vinUpA na karavI. e nava vADa jANavI yA jyotiSane viSe vAtsyAyana zAstrane vipe ka hyAM ne kAmanAM corAsI Asana tenu sevana kare atRpta thai napuMsakAdikanuM sevana kare, hastakarma kare tathA kASTa, pATIyuM strInA rUpanuM mATI, tathA carmAdikanuM ghaDayuM ityAdika je kAmanAM upakaraNa teNekarI je kaMdarpanI krIDA karavI te trIjo anaMgakrIDA aticAra jANavo. 4 cotho vivAha te pArakA putra putrikAdikane kanyAdAna phalanI lAla ceM athavA snehAdikeM karIne vivAha karavU tene para vivAha karaNa aticA ra kahiyeM. ihAM svadArA saMtoSI suzrAvakeM potAnI strI thake paradArA varja nAdikeM potAnI strI tathA gaNikAthakI anyasthAnake mana vacana kAyAyeM karIne maithuna na karavU, na karAvaq evIrIteM jevAreM vrata aMgIkAra kasyo hoya tevAreM anyanA vivAha karavAneviSe tattvathakI jo jozye to maithunaja karA vyuM hoya e nAMgo te zrAvake lIyo ane te ema kahe ke e vivAha meM kasyo karUM paNa maithuna karato nathI evI nAvanAyeM to vrata rahe je paraMtu naMga tha pA. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. . 193 to natho ema naMga tathA anaMga rUpa aticAra jANavo. temATe suzrAvakeM to potAnA putrAdikanA vivAhakAryaviSe paNa jo bIjo koI ciMtAno karanAro hoya to temano vivAha karavAno paNa poteM niyamaja karavo nalA zrAvakane e vAta ucitale. jema kRSNa vAsudeva tathA ceDAmahArAjAne bIjo koza vivAha nI ciMtAno karanAra na hato,temajo hoyato tevAreM teno nirvAha karavA mATe vi vAhanI saMkhyAno niyama rAkhavo, je mahAre varSa pratye athavA janma paryaMta pAMca kiMvA pacAzanI saMkhyA jeTalA pArakA kuTuMba saMbaMdhi athavA mahArA potAnA kuMTuMba saMbaMdhi vivAha joDavA, evI saMkhyA rAkhIne paJcarakANa kare e vAta yukta ne athavA svastrI saMtoSanA anAva thakI vAraMvAra pArakA vivAha ane potAnA vivAha kare. svadArA saMtoSIne e aticAra jANavo // 4 // pAMcamo tIvrAnurAga te kAma eTale zabda ane rUpa tathA joga eTale gaMdha,rasa ane sparza ema kAma ane joganeviSe atyaMta Akaro anurAga dhare e kAmanoganevipe tIvrAnilASano adhyavasAya pAmIne AtmAne kRtArthapa guM mAnato atRpta thako jANe kyAre e malyoja nathI ema mAnato thako strI, mukha jUve tathA kAdA guhyAdika stanAdikanu cirakAla paryaMta vAraMvAra sevana kare. kezapAza tANe, prahAra dIye, dAMta nakha tathA tAdikeM karI kAmane naddIpana kare tathA jethakI kAmanI vRddhi thAya evAM auSadhAdika seve. jemATe pApanIru evo je vratadhArI zrAvaka te pApathI bIto raheto ho ya to paNa vedano udaya tenAthI sahana na tha zake tethI svadAra saMtopA di vrata aMgIkAra kare teTalA maithunamAtra paNe karI vedanI upazAMti kare pa raMtu potAnI strInevipe paNa adhika kAmano vistAra kare nahIM potAnI strIneviSe paNa anaMgakrIDAdika tIvrAnurAgAdikano sarvathA parihAra kare kAraNa ke anaMgakrIDAdika karavAthI kAMi guNa thAto nathI paNa ulaTA va lakSyAdika aneka anartha upaje // yataH // kaMpaH svedaH zramomULa, cami glo nirbalakSyaH // rAjayakSmAdayazcApi, kaamaadyaasktijaarujaaH|| jAvArthaHkaMpavAyu thAya, prasveda thAya, zrama upaje, mULa Ave, camita thAya, zarIreM glAni thAya, balahIna thAya tathA kSayaroga vigere evA roga kAmanI ati AsaktithI upaje e pAMcamo tIvrAnurAga aticAra jANavo. zahAM parastrInA tyAgIne to e pAMceya aticAra hoya ane je svadArA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 04 jainakathA ratnakopa nAga cotho. saMtoSI hoya tene belA traNa aticAra hoya ne zrAgatA pahelA be neda te aticAra paNe rahe nahI. prathamanA ve praticAreM karIne to teno vratajaMga ja thAya tethI te praticAramAM gaNAya nahIM. ema strIne paNa je strIyeM parapu rupano tyAga kasyo ne te strIne pAMceya praticAra jANavA ne je strIne sva puruSano saMtoSa ne te strIne belA traNa praticAra hoya ne prathamanA ve a ticArathI to nA tano naMga yAya mATe traNaja praticAra kahevAya yatha vA pAMca vicAra paNa lAge te kahI dekhADe le. + tihAM nApayogapaNe parapuruSa brahmacArInI athavA potAnA svAmI cAnI sArthe gamana kare to tene pahelo yaticAra lAge ne jevAreM potA nA svAmInA vArAno divasa sokyo pramukheM lIdho hoya tevAreM sokyano vAro lopIne poteM potAnA svAmIne jogave tene bIjo aticAra lAge ta yA traNa aticAra to belA lAgeja ne ema pAMcaya yaticAra paNe kahevAya // uktaMca // paradArA vakilo paMca, dutitinnina sadAra saMtuhe // itriti ti ni paMcava, jaMga vigappehi nAyavA // 1 // jAvArtha:- paradArA varjanArane pAMca aticAra hoya ne svadArAsaMtopIne traNa praticAra hoya emaja strIne paNa traNa ne pAMca nAMgAnA vikalpa jAlavA // 1 // jema poteM jADuM daine svalpakAla sudhI aMgIkAra karelI je gaNikA teneviSe potAnI strInI buddhi yeM gamana kare te itvara pariyahitAgamana praticAra kahiyeM, tema svadArAsaM toSIne paNa e bIjo aticAra lAge ne nAnogeM atikramAdikeM karI prathama praticAra paNa yAya ema svadArAsaMtopIne pAMce praticAra saMnave si paNa ke svadArA saMtoSIne pAMca praticAra jANavA paNa yAcaravA nahIM. iti eneviSe je pApa bAMdhayuM hoya te khAlonaM buM ityAdi ka artha sarva pUrvanI peTheM jAvo. zakti ta gAMgeyAdikanI peTheM bAlyapaNAthIja vizuddha zrAvakeM zIla pAlavAneviSe yatna karavo jenAM moTAM phala ke vizeSekarI gRhasthane iHkheM pAlavA yogya be. kahyuM be ke | jo deI kAyakoDiM, havA kAre kaNaya jiNanavaNaM // tassa eA tattiya puSpaM, jatti baMjavae dharae // 1 // deva dArAva gaMdhavA, jaraka rarakasa kinnarA // banayAriM namasaMti, DukkaraM jaM karaMtitaM // 2 // zrAlAI sariyaMvA, ihI raUM ca kAma jogAya // kittiyabalaMca saggo, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. epa AsannAsiviMnAu // 3 // kalikAravi jaNamA, ravi sAvaja joga vi ravi // jaM nAranavi sidhaI, taM khalu sIlassa mAhappaM // 4 // nAvArthaHje nityapratye suvarNanI koDI dAna dIye athavA suvarNamaya jinaprAsAda ka rAve tene teTaluM puNya na hoya, jeTaluM brahmacaryavrata dharanArane puNya hoya mATe brahmacaryavrata dhArakane tethI paNa adhika puNya 3 // 1 // devatA, dAnava, gAM dharva, yada,rAkSasa, kinnara,e sarva brahmacArI puruSane namaskAra kare ne mATe je zIla pAle le tene paNa zIla puSkara ve // 2 // e brahmacaryavrata pAlavA thakI akhaMma AjhA, IzvarapaNuM, ghaNI Rti, rAjya, kAmanoga, kIrti, bala, sa tsaMga eTalAM vAnAM to saheja male ane moda paNa samIpaja prApta thAya // 3 // kvezano karanAro, lokane haNanAro paNa sAvadyayogathI viramyo evo je nArada te paNa modeM gayo, te nice zIlano mahimA jaannvo|||| e zIlano mahimA anyadarzanInA zAstromAM paNa kahyo 2 // zloka // ekarAtryuSitasyApi, yaagtibrhmcaarinnH||n sA RtusahasreNa, vaktuM zakyA yu dhiSThira // 1 // ekatazcaturovedA,brahmacarya tu ekataH // ekataH sarvapApAni,madya mAMsaM tu caikataH // 2 // yajurvedepi moiruci proktaM // satyena tapasA brahmacarye e vaiSati // nAvArthaH-he yudhiSThira ! eka rAtri paNa brahmacaryavratamA rahenA rane je gati male le te gati hajAro yazo karavAthI male ema kahI zakAtuM nathI. eka bAju cAreya veda,eka tarapha brahmacarya, ane eka tarapha sarve pApa, tathA ekatarapha madyamAMsa vigerethI thayelAM pApa jUdA mukIyeM, nAvArtha eke, e sarva puNya paNa brahmacaryavrata pAlanAranAM puNya karatAM caDatAM nathI. tathA pApa paNa brahmacaryavAnane sparza karatAM nathI. yajurvedanI modazcImAM kaDaM je je satyathI, tapathI ane brahmacaryathI yA moda prApta thAyaje. valI hamaNAM paNa divyAdikanevipe tathA dhIja karavAne viSe vizuma zIla no mahimA dekhIyeM yeM. mATe yA bAla avasthA thakI jo brahmacaryavrata dhA raNa karavAnI zakti na hoya to sudarzana zenI pereM potAnI strIneviSe saMto pa karavo, evo paNa je zIlavaMta gRhastha hoya te paNa brahmacArI barobara jA evo. kadApi svadArA saMtoSIpaNAmAM paNa asamartha hoya eTale tevI paNa zakti na hoya to paNa parastrInU varjana to avazya karavuja. // ytH|| vaha baMdhaNanabaMdhaNe, nAsiMdi ya ya dhaNa khayAzya // paradA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. rAu bahUhA, kayaNA zaha navevi // 1 // paraloe saMbalitiraka, kaMTagAli gagAI bahurUvaM // narayaMmi 'haM ussahaM, paradArarayA lahaMti narA // 2 // vini diyAnapuMsA, kurUva dohaggiNo nagaMdariNo // raMmakuraMmAviMjA, niM'dha visa kanna DhuMti istIlA // 3 // tathA // narakaNe devadahassa, parini gamaNeNaya // sattamaM narayaM jaMti,sattavArA goyamA // 4 // nAvArthaH-vadhabaMdhAdika pAme, caMcA baMdhAya, nAsikAnuM bedana thAya, dhanano kSya thAya,erIteM paradArA gama nathakI yA lokaneviSe paNa ghaNI kadarthanA pAme // 1 // ane paralokane vipe je saMbala male te kahe je. paralokane vipe saMbalanA tIkhA kaMTakanuM A liMgana karAvaq ityAdika anekarUpeM narakanevipe ghaNuM duHssaha phuHkha te paradArAgamana karanArA puruSa pAme ve // 2 // iMDiyabeda binazyipaNuM, napuMsa kapaNuM, kurUpapaNuM, u gIpaNuM, nagaMdara,nogataraMma, raMmApaj, kutsitaviMdhyA, ekaja bAlaka prasave evI niMdya strIpaNuM, viSakanyApaNuM,e saghalAM vAnAM pUrva janmAMtareM kuzIla sevyAM hoya tethI thAya // 3 // tema je purupa devazvyanuM nakSaNa kare, parastrI gamana kare. he gautama! te puruSa sAta vAra sAtamA nara kane vipe jAya // 4 // anyadarzanI paNa kahe jeH-zloka // tasmAcArthi nistyAjyaM, paradAropasevanaM // nayaMti paradArAstu, narakAnekaviMzatiH // 1 // nAvArthaH-paradArAnuM sevana je je te ekavIza vAra narake pamADe mATe dharmA rthI puruce parastrInuM sevana bAMjhag // 1 // valI jU ke parastrInI mAtra anilASA karavAthakIja rAvaNa bane gaI ninAdika thA jaba ane parajava ema vedu navaneviSe mahoTA anartha ne pA myA to je sAdAt parastrIne jogave te anartha pAme temAM to kahevUja guM? eTalAmATe uttama jIveM parastrIno tyAga karavo, svadArA saMtoSIyeM to sAdhA raNa strIje gaNikA ke tene paNa tyAgavI. te gaNikA kehavI ne to ke lo janevaze madyamAMsamAhe rakta De tathA lonanevaroM karI kuSTI puruSone paNa ke dappAvatAra karI jogave evI ne tathA niHsnehI, nirlaGa, niMdavA yogya ane vIMTapuruSe vIMTIthakI evI gaNikA, tene varjavI. ___ tathA jo nitya zIla pAlavAne asamartha hoya to parvatithineviSe tathA zrItIrthakaranA kalyANikAdikaneviSe tathA adhAznA divasoneviSe to a vazya zIla pAlavU temaja divasaneviSe to sarvadA zIla pAlavaM ane rA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 17 trineviSe paNa ekavAra athavA be vAranI saMkhyA rAkhavI. valI laukika zAstramAMhe paNa manusmRtine viSe parvadivaseM brahmacaryano niSedha karela ne // yataH // zramAvAsyA zraSTamIca, pUrNamAsI caturdazI // brahmacArI navenni tya, matau snAtako hijaH // 1 // viSNupurANepi // caturdazyaSTamIceva, mAvAsyAca pUrNimA || parvAsyetAni rAjeMr3a, ravisaMkrAMtirevaca // 1 // taila strI mAMsa saMjogaM, parvasveteSu vai pumAn // viemUtranojanaM nAma, prayAti narakaM mRtaH // 2 // nAvArthaH - zramAvAsyA, grAma, pUrNamAsI, caturdazI eTale di baseM nitya brahmacArIpaNuM rAkhe, te snAtaka dvija jANavo // 1 // tathA viSNupurANane viSe paNa kayuM le ke he rAjeM ! caturdazI, aSTamI, zramAvA syAne pUrNimA parva jAlavA tathA saMkrAMti bese te divasa paNa parva jANavo teneviSe tela, strI, mAMsa, saMjoga eTalAMvAnAM puruSane viSTA zra ne mUtranA jojana karA jevAM jAegavAM te puruSa marIne narakeM jAya // 2 // e valI avasareM potAnI strIne viSe paNa zIla aMgIkAra karavuM jemATe pu rUpa lete jogane nathI gaMmato paNa jogato puruSane bAMde be evaM jAlI ne jogano tyAga karavo. jema phalarahita vRkSane paMkhI taje be tema kAma jogane paNa potAnI mejeja bAMdhAthakA najA jAevA. jemATe nartRhari paNa kahe ne ke, viSaya je be te ghaNAkAlaparyaMta jopaNa jIvanI sAdheM jelA rahIne paNa avazya jatA raheze. saheje viSayano viyoga thAya tevAreM koi jana bAMde paNa te viSaya to avasara yAve tevAreM potAnI meleMja te jananeM mATe pI svAdhInapaNeM jAtA thakAM te janane atulya tApa thAya tethI potAnI meseja bAMvA thakI anaMta samatArUpa sukhane nipajAve // 1 // have valI maithunathI yatA doSane darzAve be. maithuna saMjJAyeM yArUDha yaye lA puruSane sUkSma nava lAkha jIvonI hiMsA thAya ityAdi vArttA svasiddhAM tane viSe prasiddha che temaja paradarzanInA zAstra nAgavata purANaneviSe paNa // yataH // yAstA mitrAMdhatAmisrA, rauravAdyAstuyAtanAH // cuktenarovA nA rIvA, mithaH saMgena nirmitAH // 1 // nAvArthaH - nara athavA nArI tAmisra, zraM dhatAmitra ne rauravayAdi narakanI pIDAne maithuna karavAyI jogave The. tathA mahAbhAratanA yAdivarvane viSe kayuM be ke zloka || jaratkAlakapirvA lae vAtapAH saMtAnadakSyAtpitRnnArake'dhomukhAna pitRna dRSTvAH khitaH pitRva Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. canAhAra parigrahaM pratizrutya vAsukiskhasAraMnAga kanyApariNI tavAn / zrApa nasatvAMcatAM niraparAdhAmapivirahavAhilapaMtImapica / punastapasetatyAja ka vayopiyatikalpatayA alpabaMdhakaeveti // 1 // nAvArthaH-jaratkArapi bAlaka avasthAthIja tapadhArI hato tethI tene tenA saMtAnanA anAva yI pitR narakamAM nIcemukheM paDyA datA, teuna joi pote puHkhI thayo tathA te pitRnanA vacana thIdAra parigraha karavo evI aAjhA sAMjalIne vAsukInI vehina nAgakanyAne pote paraNyo te jyAre garjigI thatyAre te niraparAdhI ane virahanA mukha thI vilApa karatI evI te nAgakanyAno tyAga karIne pote vanamA gayo. valI upaniSadamAM kA De ke je divase vairAgya thAya te divaseja pravrajyA levI. gharamAMdhI athavA vanamAthI nikalIja saMnyAsa na karavAthI brahmanA sthAnamAM jAya // 1 // erIta zrAvaka paNa yati munine tulya hovAzrI alpa pratibaMdha vAlo ne. e solamI gAthAno artha thayo // 16 // have cothA aNuvrata upara dRSTAMta rUpeM zIlavatInI kathA kahiye ya. ghaNI zahiyeM karInareluM naMdanavana sara naMdanapura nAmeM ekanagara ne temAM jevU nAma tevAMja guNavAlo arimardana nAmeM rAjA rAjya kare . te nagara mAM badhA vyavahArimAM mukhya, ane jene jaDapaNAno zapaNa nathI, evo ra nAgara, nAmeM zeta vase je. te zeThane sonAgya lakSyIyeM karI sAdAta lakSmIja jAgiyeM hoya nahiM ? evI zrI nAmeM strIle. te strI nAgaravelanI pereM jale guNeM karI jagatane mAnavA yogya ne. paraMtu tene peTe putra nathI tethI te poteM potAnA janmane niSphala mAne je. tema zeTha pote paNa zrIjina dharmano jANa be,tathA gharamA jhadino pAranayI evo ne topaNa pUtranA anAvathI ghaNI saMpa ttithI jarelA evA potAnAM gharane zUnya araNya sarakhaM mAne je. kahyu ke // yatra na svajana saMgati runcai, yatra saMti na labU nizi zUni // yatra naiva guNa gauravaciMtA, haMtatAnyapi gRhANya gRhANi // 1 // nAvArthaH- jyAM atyaM ta potAnA svajananI saMgati nathI, jehanA gharane vipe nAhanAM nAhanAM bA lako nathI, jehanA gharane vipe guNanI moTAinI kAlajI ane AdaranI ciMtA nathI,daMta iti khedeM tehanA gharane ghara na kahIye. have A pramANe putra rahita ghara hovAthI te zeThanI strI kahyu ke game tema karI ApaNe ghera putra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. thAya tevo upAya karavo joye, evo potAnI strIno atyaMta haThavAda dekhI te ratnAgara zeTha strIyeM preo thako ekadA te nagaranA udyAnaneviSe ajita nAtha bhagavAnanA prAsAdaneM bAraNeM gayo. tihAM ajitabalA eve nAmeM eka devInaM sthAnaka be, te devIno prabhAva paNa ghaNo be, evI prAjAvika devI jANIne devInI pAseM putranI prApti sAru zeTha, vidhiyukta upavAso karavA lAgyo. kavi ka ke pratyaMta kriyA yAya to te kALeM karI phaladAyaka thAya be. ane jo zunakarmano udaya yAve to te tatkAla phale. have devInI nakti karavAyI zevanI strIne kalpavRkSa sarakhA putrano janma thayo. zeteM daza divasaparyaMta pU nA janmano mahoTo utsava kasyo, bArameM divaseM devIye te putra yApyo tethI putranuM nAma sarva kuTuMveM malI devInA nAma uparathI ajitasena evaM nAma pADyuM. anukrame te ajitasena putra, mahoTo yato gayo ne prayAsavinA sarva kalA zikhyo. kavikale ke te sarva kalAnuM je jANavuM, te tene yuktaja be, tyAM kavi utprekSA kare ve ke je ratnAkarano putra hoya teto sakalakalAyeM yuktaja hoya ? mATe jeno bApa ratnAkara nAmaka be, tethI teno putra paNa sarva guNa saMpanna yo . have te bAlakane yuvAvasthA prApta yai jANIne ratnAkara zeTha vi cAra karavA lAgyo je have yA mahArA putrane yogyaja kanyA joiyeM. mATe zodha karavo, jema kavizvara navA navA prayono vicAra kare, tema te zeTha kanyA nI khola karavA lAgyo ne manamAM vicAra karavA lAgyo je yA mArA putranA jevI guNavAlI, svarUpavAlI evI kanyA kai ne kihAM malaze ? jo yA putra samAna kanyAno yoga kyAMhI paNa nahi yAya to yA lokamAM vidhAtAno saghalo upakrama, udyama, te niSphala thA. kalyuM ve ke :- sAmI visesannu, a vilIna pari No paravasattaM // nakAya puruvA, cattAri massa salAi // 1 // nAvArthaH - svAmI je hoya te guNano jAe na hoya, potAno parivAra vinIta hoya, parAdhInapaNuM hoya, strI hoya te potAnA samAna svarUpavaMta na hoya, e cAra vAnAM manuSyane mahoTA zavyasamAna be // 1 // evo vicAra re, tyAM eka kano putra Avyo, teNe ratnAkara zeThane praNAma kasyo. tyAre zeTheM kuzalAdika pUThyAM yane kayuM ke tAro vyApAra kevoka cAvyo ? vAre teNeM kayuMke he zeThajI ? tamArI AjJA laine huM dezAMtareM gayo, tyAM pharato pharato jihAM niraMtara maMgalaja va be evI kayaMgalA nAmeM naga Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. rIne viSe DhuM gayo. tyAM jai me jinadatta nAmeM koI eka vyavahAriyo hato tenI sAthe ghaNo vyApAra karaco. tethI tenI sAdheM mAre atyaMta prIti thai. e kadA te jinadateM jojanane kharthe mujane nimaMtraNA karI tyAreM huM paNa tene ghara jamavA gayo. tyAM traNa juvanano sAra jAai vidhAtAyeM ekaTho ko hoya nahi ? netra vanamAM rUpa tathA guNoyeM karIne prati adbhuta kanyA enA jevI bIjI ko nahija hoya, evI manohara kanyA meM dIvI. tene dekhIne meM jinadana zeThane pRyaM ke yA putrI konI ve ? tyAre teNeM kayuM ke e atula guNavAlI mAharI putrI ne ane tene lAyaka vara zodhI paraNAvavAnI mane ciMtA rahe be, te duHkhe karI huM duHkhI buM. kAraNa ke putrInA bApane ghaNIja ciMtA rahe ve. temAM ema na jANavuM je e kanyAne yogya vara sAyeM pANigrahaNanIja ciMtA be ? paraMtu temAM prathama varanI, paDhI prItinI, paDhI sAsariyAnI, paDhI svaja nanI, paDhI zokyanI, paDhI zIla pAlavAnI, paDhI guNa avaguNanI, paDhI svAminA sukhanI, paThI saMtAnanI, ityAdika ciMtAyeM karI dIkarIno pitA sadAya duHkhiyoja jANavo. valI e kumarI vizeSa thakI samagra guNa pAmI The, jehanuM mukha suMdara be, nAmeM paNa zIlavatI vikhyAta le, te pari yA paNa zIlavatI ve, tathA saubhAgyane rahevAnuM to e sthAnakaja le. co zata kalAnI jAe le, valI temAM paNa zakunazAstrane viSe to taM dhaNIja kAhI ne, ke jema kAgaDo, ghuDa, mora, DuggI, kapi, tittara, nairava, zIyAla, ityAdika jAnavaranI nApA jANe be. zakunazAstramAM ka le keH - vividha mihanavati zakunaM, detrikamAgaMtu yAtrikaM cAnyat // detre sthAne vartmani, zakuna vibhAgAcca zunamazunaM // 1 // nAvArthaH - zakuna traNa prakAre hoya. kSaitrika, bIjuM yAtrika, trIjuM yAgaMtuka. have peheluM kSetrane vipe, bIjuM sthAnakane viSe, trIjuM mArgane viSe, e zakunanA traNa nAga be, temAM gunA zubha zakunano vicAra karavo have prathama kSetrikazakuna te kSetrane viSe je za kuna eTale toraNa thAya tAra bAMdhe temAM pRbakane nizrayaphalanA kAlanuM kahetuM. tathA kSetrane viSekyAMka vRkSa upara koi paNa zAstramAM kahelA pakSI vagerene baiThA dekhI tenuM phala kahetuM te daitrika zakuna kahIyeM. bIjuM yAgaMtuka zakuna te je kasmAt gama Ama dizAne vijAgeM zakuna yAya eTale je dizeM zakuna yAya teno vicAra karavo, ke yA dizAyeM thAvAM zakuna thayAM, tathA zAMtatA eka Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 201 ane dIptatA ityAdika ne karI vistArapaNe pragaTa phala kahe, te zrAgaMtuka zakuna kahIye. trIjeM yAtrika zakuna te mAbI jamaNI, sanmukha, ane pUveM, eTalI dizAyeM mArgamAM cAlatAM jo, ke gAmanAM, vastInAM, ane vananAM je jIvo ne te saMbaMdhi dhAvAM zakuna thayAM, temAM valI svara, ane ceSTAnA nAva jovA, tehaluM nAma yAtrika zakuna kahiyeM. evA zakunanI pUrNa jANanArI de. ___ ema sarva kalAmAM nipuNa evI e putrI aparimita guNe karI sahita je. temATe tene yogya vara sAtheM varAvavAnI ciMtA mane hRdayamAM atyaMta ve. eha, te jinadattanuM vacana sAMjalI ne meM kahyu ke he budinidhAna ! tuM varanI ciMtA ma kara. jeNe ene utpanna karI ,teNeja nice tenA sAru vara paNa utpanna kasyo haze. kaDuM keH-tattinno vihi rAyA, jANa dUrevi jojahiM vasa3 // jaMja ssa hoi juggaM,taM tassa vijayaM de // 1 // nAvArthaH-je jyAM vasatAM hoya, tathA jehane je yogya hoya tene teja dhArIne jo tenAthI rAjA tathA vidhAtA vegalA hoya to paNa Ape je // 1 // te mATe he zeTha ? DhukaDhuM te tuM sAMjala. naMdanapura nagarane vipe ratnAkara zeno putra ghaNA guNanI nUmikAno dhaNI ajitasena nAme amitakAMtivaMta je. caMjema rohiNIne varavA yogya ,tema tetArI kumarIne varavA yogya le. te sAMnalI jinadatta zeTha pramudita citta tha ko keheto havo ke vAha ! ratnAkara zeThanA putrano saMbaMdha te kene vanana na hoya? mATe emaja thA. aa zujakAryamAM paMmita paNa vilaMba na kare, ema kahI potAnI putrIne ApaNA ajitasenane devA mATe teNe tenA jinaze khara nAmeM putrane mArI nelo mokavyo , te jinazekhara mArI sAtheM ihAM Avyo , mATe jema Apa AjhA karo, tema ameM karIye. te sAMjalI zeTha hRdayamA ati harSita thaine kaheto havo ke bahu sAraM kAma kaDe? ema kahI jinazekharane ghaNA mAnathI potAne maMdire teDyo. palI te pavitra manavAlo jinadatta zetano putra jinazekhara paNa potAnI bena- ghaNA AdarapUrvaka zetanA putranI sAtheM vezavAla karato havo. have a jitasena paNa sArAM jana joi jinazekhara sAtheMja jAna sajIne ghaNA maho tsaveM tyAM jazne zIlavatInuM pANigrahaNa karI mahoTI zadi sahita potAne ghera Avyo. te zIlavatI vahumAM gharanA sarva kAranAra napADavAnuM samartha paNuM je ema jANI ratnAkara zeta, gharano sarva kAranAra tene soMpato havo. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 jainakathA ratnakopa nAga cotho. temaja evI strIthI ajitasena paNa jema pUrNa mAsInI kAMtiyeM karIne caM zmA zone tema atyaMta zolato havo. eka divaseM te zIlavatI strI, rAtrine viSe sukhazayyAmAM sUtI thakI zI yAlIyAno zabda sAMjalI vicAra karavA lAgI ke nizcaM e ziyAlIyuM emakahe le je, yA nadIno pravAha vahyo Ave , temAM manuSyanuM zaba taNAtuM Ave , tehanI keDane viSe pAMca koDInAM pAMca ratna , valI te zaba nadImAM yA rAne najIka The, mATe jehane ratna levAnI nA hoya te e maDAne tANI vyo, ane DhuM nUravyo buM tethI mane te maDAnuM nadaNa Apo ane pAMca ratna lai vyo. ___ evA zado vAraMvAra sAMjavyAthI zIlavatI manamA vicAra karA lAgI je DhuM te zIyAlIyAne nAga devaM, ane ivya la ! kAraNa ke e zakuna va cana jUTuM hoya nahiM. temaja ApaNA gharamAM paNa ehavU dhana nathI, mATe hu~ jazne jozne nirNaya karUM, jo sAcuM hoya to te zIyAlIyAne jada dene ivya lai lavaM, yA vAta, jo hamaNAM koine jagADIne hu~ kahUM to. koI mAne nahi. evaM vicArI zayyAmAthI uThI ghaDo lA pANI jaravAne mize nadIyeM gai. ane tyAM jai jUe ,to nadImA taratuM eka zava AvatuM dI, te jo turata nadImAM paDI thane te zabanI keDathI pAMca ratna tezane te zaba zIyAlane ApI dIdhuM,pabI nAhI pANIno ghaDo jarIne potAne maMdira bAvI. tyAM ratnanI gAMsaDI zayyA upara guptapaNe mUkIne vicAravA lAgI ke prAtaH kAleM mArA svAmIne ratno dekhADI sarva vAta hu~ kahIza. ema vicArIne sUI gai. te zIlavatInuM javu Avaq jANIne ajitasena ciMtavavA lAgyo ke e strI, nizceM svejAcAriNI, asati ne. eNiyeM amArAM niSkalaMka kulane yA vA kAmathI kalaMka lagAiyu,valI e strI nizce anarthathI narelI . e strInuM muSTa caritra te kevu AzcaryakArI ? vAMbita padArtha ApavAmAM kalpavRkSa jehavo DhuM tene mUkIne anyasaMghAte Asakta thara, mATe tene dhikkAra ho. a ho jUu e strInuM hRdaya ke cha ? kahyu De keH-na snehena na vidyayA naca dhiyA, rUpeNa zauryeNa vA, nepocATunayArtha dAnavinaya, krodhazmAmArdavaH // lajAyauvananogasatyakaruNA, satvAdinivAguNai, guhyaMte na vinUtinizcalala nA, uHzIla vittAyhate // 1 // nAvArthaH-snehethI, vidyAyathI, buddhithI, rUpa thI, parAkramathI, IrSyAthI, mInAM vacanathI, jayathI, arthazrI, dAnathI, vinaya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sAhata. 203 thI, krodhethI,mAthI, namratAthI, lahAthI, yauvanathI, jogathI, satyapaNAthI, karuNAthI, sattva, ityAdikanI saMpatti rUpa guNoyeM karIne paNa grAhyamAMhI Ave nahiM. je strI vyabhicAriNI thara, te potAnI keme na thAya. ema vicArI teno pati virakta thako pranAteM uThI zIlavatInuM sarva vRttAMta potAnA pitA meM jazne kaheto havo, te sAMjalI jeTaluM tene kuHkha thayuM hatuM, teTaluMja te nA pitAne paNa thayuM. have putra tathA pitA e behuyeM vicAra kasyo je sugaMdha sarikho lokApavAda na thAya te pehelAM tene piyara mokalIye, to ghaNuM sAru ! ema dhArI zIlavatIne kahyu ke tumane mokalavAno tArA pitAno kAgala A vyo ? tyAreMzIlavatI potAnA pati tathA sasarAnuM citta jANI vicAravA lAgI je, meM khoTuM kartuM ! je, meM mArA jaratArane kartuM nahine emaja nadIpara DhuM cAlI gai. have DhuM guMkalaM !!! have kheda kasyAthI jhuM thAya ? have vicAra ka yo paNa guM kAmano? kahyu le keH-yA matirjAyate pazcA, tsA yadi prathamaM na vet // na vinazyettadA kArya, na hasetkopi urjanaH // 1 // nAvArtha:-je buddhi palI upaje je, te buddhi jo prathama upaje, to tehay kArya tihAM na viNase, ane urjana paNa koz hase nahi // 1 // mATe have emAM saMkalpa vikalpa karavo, tethI jhuM thAya ? e kumitranA vacananI pere niSphala je.jo mAharUM zIla nirmala be, to kAM thavAnuMja nathI, ema cicArI zakuna jUe ne to zakuna ruDAMpA vyAM. kavi kahe je ke zakuna je le te dhApattimAM paDelAne saGananI pereM ma hoTu avalaMbana . have sAgarazeTha ratha taiyAra karAvI zIlavatIne rathamAM ve sADI teno pote sArathI thazne tene nagara bAhira ANI. evAmAM potAnA sthAnakathI naDI keTalIka nUmikA dUra jA jenA mukhamAM jada ne, evI durgA padiNI tyAM pADhI AvIne bolI, temAM teNe tihAM dizinuM pramANa kahyu ke "priyane ghaNI vAhalI" evI techurgA pakSiNInuM bolavU sAMjalIne te mAdI zIlavatI vicAra karI nirNaya karatI havI ke, muphane lAna ghaNo thAze, ane ardhapaMthe japAyaM valavU thAze, ane badu mAna sahita pAnI ma hAre ghera yAvIza. murgA zakunamAM kaDaM meM keH-darzanaceSTA svaragati, nadaya grahaNeSu adhikamadhikaM myAt // kramazobalame teSAM, samudAyaH sakalaphalahe tuH // 1 // nAvArthaH-urgAnA zakunane viSe murgA, darzana ceSTA, svara, gama na, mukhamAM naganuM grahaNa ityAdika adhika adhika phala Ape. anukrameM Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. e sAno samudAya jelo thAya, to saMpUrNa phala thApe. dhane jo zakuna barAbara na hoya to je kArya zrAraMnyu hoya, te siddhi na pAme, prastAnuM kathuM hoya te paNa pramANa na thAya, ane jIvajanAvaranA zakune kara bagaDa kArya hoya to paNa te zakune siddha thAya tathA te jIvAdikanA zakuna jo zAstra thathayAM hoya to siddha vastune bigADe valI vighaTita artha nIpaje, zubhazakunI je kAryano saMzaya hoya te thoDA kAlamAM sAdhe, khane zu zakunI thayuM kArya pA pherave, tihAM dizAne pramANe zakunanA udayathI zra guna te rAna thAya. mATe vighnamAM paDyAne tathA digmUDhane tathA jasatAmAM pIDyAne, jaya vivhalane prAyeM zakuna, te pramANa sAdhavo. have te zIlavatI ne bIjAM paNa zakuna ghaNAM uttama thayAM to paNa te hRdaya va Hkhane vahatI havI. kAraNa ke kalaMka dIdhuM te rUpa zaMkAnA vi dhinuM duHkha te dussaha le. have potAno sasaro sArathI ve, te jema svAra, gho DAne doDAve te te rathane atyaMta calAvato havo. tevAmAM eka mArgayAM ti phalyuM maganuM kSetra zravyaM tene dekhIne sasaro bolyo ke yA kSetranAtha lineM dhAnya dhaNuM yAze. eTale zIlavatI bolI ke te sAcuM. paNa e te dhAnya khAze nahiM. evAM vacana sAMjanI sasaro vicAravA jAgyo je e de nodhI batAM te kema nakSaNa na kare ? thoDaM paNa te khAyaja. mATe yA bo nArI vinIta ve, ane niveM yA avalAbolI paNa be. ve sasaro kahe be ke grAgala ghaSNA kAdavavAlI nadI yAve te tethI ratha pANImAM cAlI zakaze nahiM, mATe he bahu tameM heAM utarIne mojii| hAtha mAM lai nadI utarI, ema kahI mojaDI utArI pote nadI utasyo ne zI lavatI to mojaDI sahitaja nadI utaravA lAgI, te joi tenA sasarAyeM kahyuM ke e mojaDI kAdavamAM bagaDaze ! ema ghaNuM kahyuM to paNa tethe mojaDI na tArI nahiM ne mojaDI sahita utarI. tyAre sasaro viSAdavaMta yato. mana mAM devA lAgyo ke dhikkAra paDo ? e strIne meM bArI to paNa eNe kaM mA nyuM nahiM. valI zrAgala cAlatAM eka sunaTane ghaNA ghA vAgelA ve, evo nAzI jato dITho, te dekhIne te zeTha prazaMsavA lAgyo ke te sunaTa vAsudeva sa rikho parAkramI be. te sAMgalI vadu bolI ke kUtarAnI pereM tene koiyeM kU yo ve. utpAta sarikhA duHkhe sahavA yogya evA ghA eNe kema sahyA be ? Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 205 mATe e sunaTa nathI. ema kahevAthI te zeTha potAnA manamA atyaMta kheda dharato vicAravA lAgyo ke aho ! jUTha e uSTa pariNAmI strI mArAthI ava lUMja bole . valI Agala cAlatAM eka svarga jevaM moTuM devala AvyuM te dekhIne zeTha kahe ke A devala ghaNuM zreSTha , te sAMjalI zIlavatI kahe ne ke e zreSTha nathI, ane ApaNA kAmarnu paNa nathI. evaM sAMjalI zeTha manamAM ciMtavavA lAgyo ke sarva kANe e unmattamI pereM bole le. valI pAgala cAlatAM ghaNI vastivAluM diye saMpUrNa evaM eka suMdara nagara AyuM. te nagaranI vacamAM ratha nikalyo, te dekhIne zeTha kahevA lAgyo ke ketuM sAraM, mahoTuM vastivAlu, rudiyI saMpUrNa evaM thA zahera je ? mATe yApaNe ihAM e ka rAta vAso rahIye. tyAre zIlavatI kahe be ke zrA nagara, araNyanI pereM zunya nAse . te sAMjalIne valI paNa sasarAne kheda thayo, valI Agala cAlatAM eka gAmaDaM AvyuM temAM praveza kasyo, te gAmaDuM dekhI zeTha kahevA lAgyo je A najaDa gAmaDaMDe. tyAre zIlavatI kahevA lAgI je, A gAmano vAsa ghaNo zreSTha je. AvAM vacana sAMjalI te zeTha komala hRdayane vipe kheda dharato manamAM vicarato havo ke are ! e vana viparita zikSika azvanI pareM uvirnIta , ane uTa hRdayavAlI sarpiNI sarakhI . A va hUnuM mAtuM caritra mArA putraM kartuM te samagra nizceM sAcuMja je. kayuM, na kayuM te to koNa jANe meM ? paNa bAbu vAkuM bolavAthI e pratyada jUtuM bolanArI je. have teno ratha gAmamAM cAlyo jAya le tevAmAM zIlavatIno mAmo te gAmamAM base , tene khabara maTyAthI tyAM AvIne ghaNA AdarathI te zeThane potAne ghera teDI gayo. ane nalI yuktiyeM karI tayA badu naktithI banene nojana karAvyu, ane ghaNuM sanmAna kayu. avasareM bIjo koi male topaNa ghaNAM vAnAM kare,to valI saUna maje tenuM to guMja kehe ? have baporano va khata.hovAthI tApa ghaNo hato topaNa zeThe ratha aAgala calAyo. kavi kahe De ke,athira cittanodhaNI gunasthAnakane vipe paNa ghaNI vAra kema rahe? tethI keTalIka nUmi Agala cAvyA tyAM eka sAro vaDa zrAvyo, eTale te zeTha rathathI utarI to beTo,ane zIlavatI paNa rathathI utarIne rathanIja bayA ye beThI. tevAre zete kahyu ke he vadu, tame vaDanI bAyAM nIce AvI vezo. paNa jANe te rIsANI hoya nahiM ? tema te vaDanI bAMyA bAMjhIne vegalI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. yoginInI pereM jANe saMsAra asAra De ekuMja cittamAM vicAratI hoyanI ? evI thakI betI. tevAmAM pAseM keraDAnAM jhADa upara eka kAgaDo bege ,te jANe jhAnIja na hoya? tema atizaya zabdeM karI vAraMvAra bolavA lAgyo. tethI teno zabda sAMjalI zIlavatI arthane aNazvatI,be prakAraceM yathAsthita samajIne niyaMtha sarikhI, arthane anartharUpa vicAratI, saMsAranA kuHkhanA kheda yukta thakI kAgaDAne pATho nattara detI havI ke, eka anyAya kasyAthI gherathI nikalI, ane have jo bIjo anyAya karUM to piyare paNa DhuM na pahoMcaM. e vAM zIlavatInAM vacana sAMjalIne, nipuNa budino dhaNI te zeta vahune pUba to havo, ke he vad ! e tameM jhuM kartuM ? tyAre zIlavatI bolI ke he tAta? kAMi nahiM. to paNa zene ghaNo haTha karI pUbatAM nisAso nAvIne zIlavatI kahetI havI ke he pitAjI ! DhuM kahUM? mAjhaM maMdanAgya je. jehane guNa karIye te karmanA vazathI doparUpa thAyaDe. majITha, sughATa vRda, pApaNanI khANa, kapAsa, vAMsa, zelaDI, mATI, motI, paravAlAM, vAvanAcaMdana. reza ma,suvarNAdika, dakSiNAvartazaMkha, madhumakSikA, mRga, uMTa, azva, hastI, tRpa na, e sarva sukharUpa, to paNa manuSyane mAtA karmanA yogathI puHkharUpa thA yaje. tathApi tame ghaNA AgrahathI vAraMvAra pUDo DoM to hu~ kaTuM buM te sAMjalo. ___ rAtrine viSe zIyAlanA zabdanA zakunathI DhuM nadiye gai, ne tyAMthI pAM ca ratna lAvI, te meM mAharI zayyAnapara guptapaNe mUkyAM ,ityAdika sarva ra tAMto zIlavatIyeM gharathI bahAra kADhI tyAM sudhI nAM kahyA. te ratnanA pranAve mAhare ghara mUka, paDadyu,ane mArgamA valI A kAgaDo paNa mUkAvavAyU~ kahe je. teema kahe je je, zrA keraDAnA vRddha hete daza koDI soneyAM le te, je hane levAnI nA hoya te vyo ane hu~ ghaNo nUrakhyo , mATe mujhane nada Apo. tevAreM mumane muHkha sAnalAvAthI meM kaDaM ke mAhare soneyAno khapa nathI ane hu~ jada paNa nahi davaM. AvAM vacana sAMjalI te zeta harpa pAma to hRdayamA vicAra karavA lAgyo je e vadu vizeSa vijJAnavaMtI , enAM vijhAnapaNAnI maryAdAja nathI. to paNa e sAcuM kahe , ke jUtuM kahe ! tenI ihAMja hamaNAM duM parIkSA karUM ! ema dhArI najikanA gAmamAM jaz koza kodAlI pramukha bANIne teja daNe jANe tyAM pUrva poteja dhana mUkyuM hoya nahiM ? tema khodavA lAgyo. tevAreM temAMthI nidhAna pragaTa thayu. par3I te Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 204 kAgaDAne nada ApI suvarNamaNi ane mANikeM naghu evaM dazakoTI nidhAna guptapaNe harSavaMta thako rathane viSe zIghratAthI mUkato havo. have zeta kheda dharato vicAravA lAgyo ke aho ! e zIlavatI vadu to mahArA gharane viSe pratyakSa kAmadhenuM be,are ! dhikkAra paDo mujhane tathA mArA putrane je mUDhapaNe ene gharamAMthI bAhAra kADhI ! e ameMmA kayuM. have par3hI je ucita karavu ghaTe, te kara. aNavicAyuM je kArya hoya teno pratIkAra na pAya rUpa kAryathI karavo. ema ciMtavI zeTha turata rathane pADo vAlato havo. have zIlavatI sArA zakuna thayA tethI kheda TAlIne atyaMta harSa pAmI. te zeta paNa rathamAM beTho yako pAlo ghera jaNI ratha hAMkato nirmalabudivAlI zIlavatIne pUbato havo ke tuM yAvI mAhI ne to paNa avadhUM kema bolI ? tyAre zIlavatI kahetI havI ke tame kayuM te satya, paNa DhuM kaDhuM te sAMjalo. pehelAM devanA dhaNIyeM pArakuM dhana laz moDhA bamaNA kaDhArA kADhI mahena ta karIne detra taiyAra kayuM ,temAM je mAla nIpajaze te to leNiyAta lai jaze, dhaNIne thoDaM paNa nahi rahe,tethImeM kahyu hatuMje detrano dhaNI e mAla khAze nahI. valI paga sahisalAmata rAkhavA sAru meM nadI utaratI vakhata mo jaDI pagamAMthI kADhI nahiM,kAraNa kejemA mArga dIgamAM na Ave evI nadI ne vipe gamana karatAM kaMTakAdikano anartha thAya. valI mojaDI jIjAya to sUkavIyeM tathA mojaDI to navI paNa thAya,paraMtu paga navA na thAya. eTalamA Te he tAta! meM pagamAMthI mojaDI kADhI nahiM. tathA te sunaTanI pUMThe prahAra thayA hatA te sAme mukheM prahAra thayA na hatA,paNa pAbo nAsatAM te kUTANo hatotethI te nalo kUTANo ema me kahyu. vattI vagaDAmAM devala tame kahyu ke ghaNuM zreSTha be, paNa tyAM koka cora jArAdikane rahevAnuM ThekANuM tethI meM kahyaM ke te ApaNe jhuM kAmarnu ? te sAraM nathI. tathA nagarane vipe potAno koi svajana athavA mitrAdika na hovAthI ko bolAve nahiM tethI meM kaDaM ke e nagara zunya ne ? kahyu ke ke|| ikkeNaM viNA pimA,seNa saptAva neda nrienn||jnnsNku lAvipUhavI,abosunnavapaDihAi // 1 // nAvArthaH-je nagaramA eka paNa manuSya sanAvanA nehe karInasyo na hoya thane te sivAya bIjA lokothI nagara laghu hoya to paNa te nagara zUnya sarakhaM jANavU // 1 // tathA jojana pramukhanA yAda rano karanAro,khedano haranAra,evo te gAmaDAne vipe mAharo mAmo nice rahe Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20G jainakathA ratnakopa nAga cAthA. be,temATe te gAmaDaM ne to paNa nagararUpa ne uttama vAsa ema meM katyuM. jyAMga yAthI ghaNuM mAna pAmIyeM, te gAmaDuM hoya to paNa nagara jANavaM, ana jyAM bolAvavAno paNa saMdeha hoya te nagara paNa gAmaDaM jANavU. valI vaDanA vRda heta tame vesavAnuM kartuM ane meM nA pADI tenuM kAraNa e hatuM je vRdanI Upara kAgaDA pramukha jIvonI viSTA sAkhAyeM paDI hoya te mAthA upara paDe tethI jaratArAdikano anAva thAya, ane ladinano nAza thAya. te kAraNa sAru jyAM viSTA prapurakha paDavAno saMnava nathI evI rathanI bAMyAne viSe DhuM belI. __AvAM yuttiyeM yukta zIlavatInA vacana sAMjalIne tatvarUpa te vadunA vaca na dhArIne kautukavaMta thako harSathI nanasita evo sasaro vicAre le ke jema kozka buddhivaMta purupanI budinA viSayano parimita na thAya evI jenI buddhi nA vipayanI maryAdA na hoya,azavA avadhiyI mUkANI evI moTA jananI matI hoya,yogezvaranA jJAnanI pereM moTuM jJAna hoya, tema e vadunI buddhi paNa moTI je. kayuM le keH-nUminuM mAna ke temaja te nUmimAM sarAya ne teharnu paNa lapramita mAna . tathA zAstranA jANa je mAhyA purupo ne,te niraMtara cAlanAro evo je sUrya tenA gamananuM parimANa jANe ne. je marya varSamA eTaluM cAle ,ityAdika prAyeM nAva te sarva buddhimAna jANe . te dedIpyamAna, avadhijJAne vikasita eTale te sarvanI avadhi maryAdA ,paNa satpurupanI budino je prAganAra , tenA vipayanI maryAdA nathI. ___ ema zeTha harSita thako potAnA nagara samIpe Avyo eTale caNe uMce tekANe tetara janAvara bolyuM,tethI navitavyatAno adhika nizcaya karatI tha kI potAno mahimA ghaNo vadhaze evI je zIlavatI teNe yukta thako viveka saM padA sahita nalI saMgate anukrame potAneM ghera Avyo. tyAre te zetano putra potAnA pitAne potAnI strIsahita pADo Avato dekhIne kopyo thako ka hevA lAgyo ke he tAta ? tuUne dhik ,e pAtikanuM ThekANuM jehanu caritra mAtuM ne evI ne tameM guM karavA pAbI lAvyA ? tujane teNe Thagyo. are tame mAhyA batAM paNa tenAthI kema gANA? evA putranAM nanaMta vacana sAMjalIne zeTha bolyo ke hAhA tuM jhuM jANe le ? evA tobaDAznA vacanana bola nahIM. e to sAdAt sarasvatI ne, tathA lakSmi je. zayyAupara pAMca ratna , te jazne jo? temaja rathane vipe daza kor3I nidhAna thApyuM , te paNa jazne jo. te vadu Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sAhata. 20 ye paMdara koDI sonaiyA gharamAM yAsyA tethI kuladevinI pere e vahu kula mAM sAkSAt mi sarakhI be. te putre evAM pitAnAM vacana sAMgalI zayyA mAM jazne joyuM to pAMca ratna dIgaM, temaja rathamAM daza koDI. sonaiyA jo yAM teI te paMdara koDI sonaiyA ekatA karI harSa pAmato zIghrapaNeM naMmAragR hane viSe sthApato havo dhana grahaNakaravAmAM ko vilaMba kare ? koi na kare. have jitasene potAnI strInuM AzcaryakAri vRttAMta potAnA pitAneM pUvAtha teNe savistarapaNe sarva vRttAMta kayuM, te sAMgalI tene lakA, pa zvAttApa, prati kautaka ne harSa e cAre prakAra vistArapaNe nejAM thayAM te thI te niveM lA pAmI nIcuM mukha karI rahyo kavi kahe be, ke yAve vakha te moTAune aparAdhIpaNAnI lA ghaNI yAve. have jitasena vicAratA lAgyo ke dhik ! mujane tathA mahArI nipu etAne, ke jema satkavi potAnI kavi caturAiyeM paMmitapaNuM karI mAneM, tema DhuM mAnuM buM, kAraNa ke niSkalaMka strIne meM jU kalaMka dIdhuM lokottara caritra nIliyAlI evIe strIne meM ihavI be, to tenI rIsa huMzI rIte TAlIza ? evo kheda karato hato tevAmAM tenA pitAye bolAvyo ne kayuM ke tuM zuM ka ravA kheda kare be ? kheda dharIza nahI, kAraNa ke je ajJAnapaNeM kayuM hoya te hanoM parAdha kahevAya nahiM. have te strI tAro aparAdha khamaze. ema kahI nyAyamAM nipuNa evA te banne jaNe zIlavatIne khamAvI ne kahyuM pI evaM nahiM karIyeM. evAM jaratAra tathA sasarAnAM vaca na sAMjaline prItiyeM karI vinIta ehavI zIlavatI kahe be ke he svAmi ? he tAta ? emAM tamAro ekanoja doSa nathI ? kAraNa ke meM pUrvai ratnanI vAta tamane na kahI, tethI e pravinItane zikhAmaNa be. te divasathI mAMgIne te ma hoTI buddhinA evA pitA putra vedu jaNAM vANotaranI pereM jema vinIta ziSya jo ke poteM mahoTI buddhino dhaNI hoya toya paNa gurune pUThIne sakala kArya kare, tema te pUrva buddhivAlI zIlavatIne pRDhIne kArya kare. temaja vipama ApadA rUpa aMdhakAramAM paDelA evA bIjA janAne paNa aMdhakAranA pUrane viSe jema dIvI prakAza kare tenI peTheM zIlavatInI buddhi temane dIvI rUpa yaine yApadAnI TAlanArI i. jU buddhinuM saphala pazu kahetuM ne ? kahAM be ke: - zriyaM prasUte viSadaMruhi, zreyAMsisUte malinaMpramArSTi // saMskAra yogAcca paraM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. pUnIti, guDAdibuddhiH kilakAmadhenuH // 1 // jAvArtha:- ruddhine prasave, vipa tine roke, malinapaNuM TAle, buddhinA saMskAra yogayI bIjAne atyaMta pavitra kare, te mATe zuddha buddhi te nidheM kAmadhenu jevI ne // 1 // ratnAkara zeThanA gharane viSe zIlavatI viSama evI zrArtti je pIDA tehanI TAlanArI tha5. vayeM karI laghu hoya paNa guNe karI jyeSTa hoya te kema na pUjAya ? kayuM ne keH-gu ta Hai svA. nAMgena vayasApi vA // dajeSu ketakI naiva, laghIyastu sugaMdhatA // 1 // nAvArtha:- guNeja moTApaNuM thAya, moTA aMgathI tathA moTI vayathI kAMi moTAi yAve nahiM, jema ke ketakInA moTAM pAMdaDAMmAM sugaMdha hotI nathI, ne nAnA pAMdaDAmAM sugaMdha ghaNI hoya te // 1 // have ratnAkara zeTha devalokanI vastIno prAduNo thayo paDhI gharano svAmi yajitasena tha yo, tethI rAjaDavAre te moTI vyavahArI ko hamezA jAya. " eka samaya rAjAne cArameM navAeM pradhAna ve paNa temAM ko mukhya pradhA na nathI tethI mukhya pradhAna sthApanA sAru rAjAyeM sarva sajAne evo savA la pUchayoM ke je mujane pATha mAre tehane guM karIyaM ? tevAre sarva sanAjano te rAjAnA bolano abhiprAya jAeyA vinA kehetA havA ke tehane DhaMga yA pIye. pakSI rAjAyeM jitamenane pUyaM tyAre tethe kayuM ke he rAjan ! DhuM vicArIne kahIza. ema kahI ghera yAvIne cAra prakAranI jene buddhi be evI zIlavatIne tethI teNe kalyuM ke, je rAjAne pATU mAre tene ni moha To satkAra, yAdaramAna devo ghaTe. puruSa hoya to rAjya yApavuM joiyeM, strI hoya to sona zaNagAra zrApavA joiyeM. AvAM strInAM vacana sAMjalIne jitasene pUcha ke te kema ? tyAre zIlavatI kahatI havI ke, rANI tathA putra sivAya bIjo koI rAjAne pAhU mAri zake nahiM. evI rIteM praznano saMdeha dalyo. paThI bIje divase jinasena rAjyasanAmAM jai rAjAnI yA gala te vAta keheto havo. te sAMjalI valI rAjAyeM kahyuM ke ApaNo yA ya muka hAthI ne tene jema tema karI tolo te paNa ajitasene potAnI strInI buddhithI hAthIne nAvamAM caDhAvI jala pramANanuM paMdhANa karI hAthIne bahA ra kADhI te nAvAM pUrvai karelAM eMdhANasudhI patharA nayA, paDhI te patharA tovyA eTaje hAyInA tolanuM pramANa thayuM je vATalA mala hAthI thayo. te jitamenanI vRddhi, parAkrama jAlIne rAjAyeM ghaNI prazaMsA karI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 11 ekadA eka vaNika AvI rAjAne namaskAra karI kahevA lAgyo ke he rAjana ! eka vaNika, kiMpAkavadanA phalanI pereM, moDhe mITho ane pariNA me uSTa be, te dhUrta sAtheM mugdhapaNe meM kurbudinAM dhaNIya karmane vaze karI je ma boraDI sAthe kela- jADa mitrAI kare tema meM mitrA karI. kaDuM le ke, yovanapaNAmAM jUvaTuM rame, dAsI sAtheM ane dhUrta sAthai prIti kare, evo ma nuSya koNa udavega nathI pAmyo ? je enAthI vagovANo nayI te moTo nAgyavaMta jANavo. have te dhUrta mitrane mAharUM ghara jalAvI DhuM vyApAra arthe paradeza gayo. panI jema phalyA khetaranI rakSA karavA sAruM rakka mUdatyo hoya ane te rakka jema khetaramAMhelI saghalI vastu khAya tema te dhUrte mAjhaM sagha luM sva khAdhuM. avasara malaveM maahr| strI sAthe paNa lonAyo tethI te pApI pA pakameM kama na kare ? kareja. ema karatAM videza thakI hu~ yAvyo ane dhana na pAr2yAMnI badhI vAta mitrane kahI. te sAMjalI te dhUrta mitre kaDaM ke teM kAMza Azcarya dItuM hoya to kahe. tethI meM kaDaM ke ahiMthI DhUMkaDaM eka udyAna , temAM jaleM nasyo eka kUvo De, te kUvAmAM eka phala rase sahita, pAMdaDA sa hita, nArI hatuM to paNa te patranI pereM taratuM meM dI. te sAMjalI te dhUrta mitra bolyo ke jo te vAta satya hoya to mArA ghara nI dimAMthI tArAthI ve hAthe levAya teTalI kadi tuM leje ane jo te vAta khoTI hoya to tArA gharanI jhadhimAthI mArAthI be hAthe jeTalI upaDe te TalI kadi DhuM janaM, ema kahI te dhUrta gayo, ane rAtre bAno mAno ekalo jara te phalane kUvAmAMthI kADhI lAvyo. pranAte mane aAvI kahevA lAgyo ke cAla te batAva ? tevAreM ame banne jaNAyeM tyAM jazne joyuM to kAMipha la dItuM nahiM. ema te dhUrte bala karI mujane Thagyo, have te mArI jhadi tathA strI ze. teTalA mATe have guM upAya karavo ? te mujhane kaho. he rAjan ! jema namaro kamalamAM hoya,ne sUrya asta pAmavAthI kamala miMcAya tethI na maro baMdIkhAne paDe, te jyAre sUryano udaya thAya ane kamala ughaDe tyAre jamaro bUTe, tema mUjane tame game tema karI boDAvo. he prano ! viSama vakha te rAjAnu zaraNa hoya ! kayuM ne keH-dhurbalAnAmanAthAnAM, bAla vRkSatapa svinAM // anAraninUtAnAM, sarvepAM pArthivo gatiH // 1 // kurbalane, anA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 jainakathA ratnakopa nAga cotho. thane, vAlane, vRkSane, tapasvine, ane koI anAryathI parAnava pAmelAne, e saghalAne rAjAnI rIte rAjA sAra saMjAla kare. te vAta sAMjalI rAjAyeM te kAryanI ajitasenane AzA ApI. sarala budinA dhaNI ajitasene paNa kUladevinI pereM potAnI strIne pUrvIne te va Nikane kA ke tuM tAhare ghera jai taahr| strIne meDAupara caDAva tathA sarva dhana, mAla,vastu paNa meDAnapara caDAva,ane dAdaro baMdha kara,tathA dAdare ca DavAne ThekANe eka moTI nAre nisaraNI lAvI mUka. par3hI jyAre te dhUrta tArA gharane vipe jhadi nevA aAvaze,tyAre te koine dekhaze nahI tethI meDA upara ca DavA mATe nosaraNIne be hAtheM jAtaze tyAre tene kaheje ke tArA TerAva pramANe teM behAthe nIsaragI grahaNa karI mATe tene tuM lazne tAhare sthAna ke jato rahe, tyAre te dhUta nIsaraNIne paDatI bhUkI kheda pAmyo thako,halA egIle buddhijenI evo thai potAne ghera jAze. evaM potAnuM hitakArI vacana sAMjalIne te vaNike dhUrttane teDAcIne temaja kA. evN| ajitasenanI buddhi dekhI rAjA harita tha'sarva pradhAnomA mahoTo pradhAna karIajitasenane yApa to havo. ahaha ! jUTha evI guNavAlI strI kene hoya ? puNyavaMtaneja hoya. have zIlavatI kAMka vicAra karIne ajitamenane kahe le ke he prANanA tha! mAharUM zIla iMzsarakho purupa je hoya te paNa khaMmavAne samartha nathI, to paNa he Aryaputra! rAja kAryanA paravazapaNA thakI tamArUM ghagnevipe thoDaM rahevAnuM thAya ne ane ahiyAM potapotAnA kAryane arthe vaNAM joka Ave be, mATe durdaivanA vaza thakI pUrvanI peThe tamane kuvikalpa upaje athavA bI jA koine paNa kuvikalpa upaje temATe zIlanI parIkSAne arthe eka kamala tamaneM Apu . jo parapurupa upara mAharaM mana bagaDaze to te kamala turata karamAi jAze, ane jyAM sudhI mAhahaM mana iDha haze tyAMsudhI vikasita rahe ze, ema kahI paramezvaranI pUjA karI paramezvaranI sAkhyeM kamala ajitasena ne Apyu. ajitasene paNa vismaya pAmI te kamala lIdhuM. have te kamalanu parimala ghaNuM vistare, nitya jogi thako rahe. te kamalane sarvadA vikasvara tha yelo dekhIne sarva nagaranAM loka potAnA cittamAM camatkAra pAmyA ane vi cAravA lAgyA ke bIjA kamala to mAtra zvAsovAsathI paNa tarata karamAi jAya ane A kamala to sarvadA vikasvara rahe ,te sarva zIlanu mAhAtmya De. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sAdata. 13 ekadA rAjA potAnA vairI rAjAune vaza karavA sAru kaTaka karI aji tasenane sAtheM lazne cAlyo. jema sUryanI sAthe budha rahe le tema rAjAnI pAse sarvadA pradhAna jozye anukrameM cAlatAM thakAM mArgamA jyAM marudharanI pereMjala urlana male meM, jyAM phUlanuM nAma paNa nathI, to tyAM valI kamalanI vAta jhuM karavI? tyAM ajitasenanA hAthaneviSe atyaMta paNe vikasita kamala dekhIne rAjAyeM nirbadhapaNe tenuM kAraNa pUbyuM, tevAre ajitasene yathArtha vAta kahI. te svarUpa joine rAjA asaMjAvyapaNe anavyanI pereM zradA na dhAraNa karato thako keheto havo ke e tahAraM bolavU sAdhu kema manAya? tevAre vIjA cAra kapaTI pradhAna de tehane rAjA guptapaNe pUDe de je e jhuM ho? te cAre jaNA ka hetA havA ke he nareza ! ehane strIyeM Thagyo je. ehavI koNa strI zIlavatI hoya, jehanuM vizu6 zIla nirmaLu hoya. je strI janmathI mugdhA, zuddha sneha vaMtI ne valI mAhiecI pAtAlasaMdarI,te paNa paMmita snehI jayavaMtasena rA jAne vaMcyo hato, to valI bIjI strIyono zyo vizvAsa karavo ? te sAMgalI rAjAyeM pUjyu ke pAtAlasuMdarI koNa? ane teNe rAjAne kema vaMcyo? tevAreMte cAra pradhAnamAMhithI eka jaNa bovyo ke he nareza ! sAvadhAnapaNe sAMjalo. jehanI moTI pAla , tathA nyAya ane lakSmInI zAlA , evA vizA lapura nAmanA nagarane vipeM kalAmAM ghaNo pravINa, tathA zatrUnI senA je Ne jItI je evo jayavaMtasena nAme rAjA rAjya kare . te rAjA ekadA ga vathI sarva sanAnA lokapratye kahe le ke evI ko kalA rahI je ke je dUM nathI jANato? te sAMjalI sanAnA loka sarva kahetA havA ke he mahArAja! Apa saghalI kalAmAM pravINa bo. tevAmAM eka mAhyo puruSa bolyo ke tame sarva kalA to jANo bo. paNa eka strIcaritra jANatA nathI. kahyu le ke // devANadANa vANaM,maMtaMmaMtati maMtaninaNAje // vicarithaM nino, tANavimaM tA kahiMnahA // 1 // jAvArthaH-deva, dAnavane maMtrAdike karI vaza karene evA maMtramAMhi nipuNa je maMtravAdiyo tenA je maMtra tepaNa strInA caritra pAgala kyAMhI nAzi jAya // 1 // jAlaMdharehiMnUmi, harehiMvivihe hiMaMgararakehiM // na virarika Avi ramaNI, dIsa papnadhmajAyA // 2 // nAvArthaH-jAlaMdhara e vAM nUmigRha noMyarAmA vividhacaMga radaka sahita rAjAyeM strIne rAkhI topaNa te naSTa maryAdAvaMta dekhANI // 2 // maja payaMjala maU, yAgAse parikApa Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. paMtI | mahilAhi zrayamaggo, tinnavi loe na dIsaMti // 3 // jAvArtha:jalamAMhi mahanA pagalAnAM jAe be, zrAkAzamAMhi pakSinA padanI zreNinA jANale, paNa strInA hRdayanA mArgano jANanAra koi traNa lokamAMhe dekhA to nathI // 3 // evA paMmitanA vacana sAMjalI rAjA mAdhuM dhUNAvato vicA ravA lAgyoje, e sAdhuM che. strIyo gupta hRdayavaMta evIja dIse be, to mahA rA aMtarapuranI strIyo nizre satiyo nathI, evI manamAM zaMkA upanI. ane saMbaMdha to valI nirmala zIlanI dharanArI hoya tenI sAtheMja karavo ne. mATe r3haM koieka rAjAnI putrI ho tene janmatAMja paraNI nRyarAmAM rAkhI moTI satI karIne jogavIza. ghaNuMkarIne prAyaH strIne ne puruSane kusaMga tithI doSa upaje ve, mATe jayarAmAM rahyAthI dopanI zaMkA kema yAze ? evo nizvayakarI gajAyeM potAnA sevakoMneM kahIne koika rAjAnI kanyA atyaMta rUpati lakSaNe karI sahita ehavIne maMgAvI laine tenI sAthe janmamAtra paraNIne potAnA vAsa nuvananI hete nUyarAMmAM vizvAsu dhAva rAkhI te dhAve tene lAlI pAlI moTI karI. tevAreM te dhAvane paNa rAjAyeM tihAMthI kADhI mUka paNa mAtra tenA keza samAravA nRpaNAdika paherAvavA zarIranI zo nA karavA jAya paraMtu dhAva tenIsArthe vArtA kare nahI, tepaNa jevAreM te yu vAvasthA pAmI vAre bAvane paNa javAnuM baMdha karayuM. tehanuM pAtAlasuMdarI e havaM nAma rAjAyeM pADaM. kAraNake ekato pAtAlamAM rahI, yane vajI tenuM rUpa ghaNuM manohara ne teNe karI pAtAlasuMdarI evaM yathArtha nAma thAyuM. janmayakI te mugdhAstrI, vizuddha, snehavatI be, evI pAtAjasuMdarI sA rAjA sneha sahita vividha vilAse joga jogavato vo. te strI parapuruSa nuM nAma paNa na jANe, temaja manathakI zuddhazIlanI dharanArI evI jAlIne rAjA nallAsavaMta sneha dharato tyAM nRmigRhamAMja ghaNo vakhata rahe, jaruranuM kAma hoyatoja bahAra yAve. have maNidvIpathakI anaMga jevuM jenaM rUpa be, tevo anaMgadeva nAmano koika sArthavAha ghaNo sathavAro temaja ghaNIvastu sAyeM laine te nagaramAM prAvyo. te khAmalA pramANa evo nirmala moti no eka hAra je traNe jagatamAM sAra nUtane te lai rAjAne neTa kasyo. te maja bIjI paNa keTa lieka sAravastunuM rAjAne neTaNuM kathaM tethI rAjA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 215 paNa tenI upara tuSTamAna thane teha- dANa mUkatohavo. have te anaMga deva motI, maNi, paravAlA, sonu, paTakulAdika sarva vastu vecIkoTyAvadhi dhanano dhaNI thayo. teNe potAne rahevAsAru maNi, nuvana karAvyuM ane rA jAne cAmaranI dharanArI kAma patAkAnAme gaNikA hatI tene ghaNu ivya ApIne potAne vasyakarI. ekadA avakAza pAmIne anaMgadeva gaNikAne pUjvAlAgyo ke rAjA pote to sithila mana vAlo jANiyeM bIjuMja citta yA gayuM hoya nahiM tema rAjakAryane vipeM rahe , ane sanAmAM paNa asUro AveDe, tepaNa valI tatkAla pADo utAvalo jatorahe De,jUgaTAnuM tathA para strInuM vyasana paNa kAMi ehamAM pragaTa dIvAmAM AvatuM nathI,temajatAM rAjAnuM evaM vyayacitta kema jaNAya ? tevAre te gaNikA paNa samyakapaNe sArthavAhane kahe le ke bIjaM to kAMi jANatI nathI paNa eka vAta jANuM bu. je aMtaH puramA eka evI vAta le je e rAjA eka strIthIja rati sukhamAM prItivaMta rahe le. te janma mAtra para gelI strI ,jehane janmathakI jUmigRhamA rAkhI ,tethI ekalo tenI sAtheM ja vilAsa kare ne. evAM gaNikAnAM vacana sAMjalI anaMgadeva vicArato ha vo ke je strI sUryane paNa dekhati nathI tathA jehanI pAse rAjyanuM sarva kArya bAMmIne rAjA tihAMja paDyo rahe to te strI kevI daze ? tehanuM darzana tharbu paNa urlana ? to tenA zarIrano sparza to kyAthIja thAya. emakAmayade pI Dyo thako, kaMda jehanu hRdaya haNyaM ,evo anaMgadeva pAtAlasuMdarIne mala vAno napAya vicAravA lAgyo. kayuM ve ke je strI manavI mutana hoya te kAmIpurupane utkRSTa ratisukhanuM kAraNa , temATe vize nivAravaM. have te sArthavAhe pharI ghaNuM neTaNuM rAjAne kartuM ane bahu mAne kr| rAjAne vaza kasyo. tethI te sArthavAha aMtaHpuramAM jAya Ave to koI tene manA na kare. emakaratAM ekadA te noyarAnuM ThekA' jANyu. tevAreM potA nA vizvAsu mANasa pAse potAnA gharathI te jUmigrahasudhI suraMga khodAvI te noyarAnI jItane ko na jANe tevI rIte salIsaMca kasyo. te jANiyeM sA dAt narakanoja mArgahoyanI ? evo suraMgano mAraga le. ekadA te salaMga hAre noyarAnI jIte AvI sArthavAha nano rahyo, ane jevo rAjA pAtAlasuMdarI pAsethI bahAra nikalyo ke turata te sArthavAha suraMgathakI nUmIgRhane viSe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jainakathA ratnakopa nAga cotho. gayo. tihAM pAtAlasuMdarI sukhazayyAmAM sutI betene ratInI pereM jor3ane vi cAravA lAgyo ke rUpe karIrIne pAtAlanI strIyo jeNe jItI be, balI erAjA na strIne vara rAjAnI putrI be jenAM janma mAtrazuddha caritra be, to te pra nyAyakArI mAharA vacana kema mAnaze ? tenAM hRdayanI vAta huM kema pAmuM ? ema vicArI te strIne jagADIne snehathI bolAvI. tevAreM te strI zrAzvarya pAmIne ghaNuM cAsavaMta thAne jAliye ghaNA divasano enIsArthe paricayaja hoya nahiM ? taMvItaM zIghrapaNe tenI sAthai hAsya karatI malI gai ne kAmanoga vilAsa paNa kasyo. haha ! jU anAdi javano anyAsa, e hamalA ene koNe zIkhacyo ? e to jIvano sahaja svabhAva ve. kane ke:-gagadosaka sAyA, hAra jayarunna ni medunaM // puvanavanAsA, nana tryaM dipi // 1 // " jAvArtha:- rAga, dveSa, kapAya, yAhAra, jaya, rudana, niza, maithuna, esaghalAM aNasAMnavyA temaja praNa dIgaM pUrvajavanA anyAsI jIva pAmeM // 1 // ema cittane viSe zaMkAto hato to paNa nizaMka citta thako te strI sAyeM su kha vijaze teyeM te suraMgamAM zrAvavAne mATe eka moTI dorI kara mUkI. te jevAreM rAjA ramIne sanAmAM jAya ke turata pelI strI dorIne khece eTa je sArthavAha tyAM yAve. ema niraMtara coranI ghereM te sArthavAha gamanA gama na karato vilAsa jogavato vo ane te strI prati dhUttArI ne to paNa rA jAnA mukha prAgala valI zuddha thara cAlavA laag|. ad naMgadeva sArthavAhane pAtAlasuMdarIyeM kayuM ke tuM lagAra mAtra bIka rAkhIza nahIM. tuM mune tAhare ghera reDI jaine badhUM nagara dekhADa, ema vAraM vAra kavAthI te bIhito thako pAtAlasuMdarIne potAne ghera teDI jai naga ranI badhi zonA batAvI. have te pAtAlasuMdarI eka divasa gokhe beThI thakI nagaranI sonA jotI hatI tevAmAM moTI iddhi sahita rAjAne revADIyeM jato dekhIne vicAravA lAgI je, rAjA poteM ekalo bahuprakAranI krIDA ka rene mukane yA janmaparyaMta gupta gRhane viSe baMdIkhAne nAMkhI be. tethI te rAjA Upara virakta thara thakI anaMgadevane kahevA lAgI ke rAjAyeM muja baMdIkhAne rAkhI, eTalA mATe huM rAjAne mahA vizuddhapaNuM dekhA. te mATeM tuM kapaTathI thoDA divasa AjArI paDa yane pATho sAro thayo buM evo DhoMga karI rAjAne jamavAne bolAva, te bakhata huM rAjAne jamavAnuM pirasIne Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sAhata. 17 camatkAra dekhA9. bAbusAnalI anaMgadeva sArthavAha kahe je ke he mugdhe ! e anItI mArAthI kema thAya ? rAjAne kema notarAya ? valI tuM paNa rAjAne kevIrIteM pArasI sake ? e pratyakSa anartha kema thAya ? te sAMgalI pAtAlasaM darI bolI ke vANIyA jAteM bIkAja hoya,niraMtara naya vinA bIhIto rahe, paNa tuM amAruM caritra jANato nathI. ame strI jAti baiye te iMza sarakhAne paNa netariyeM, to valI e rAjA, je potAmA vyartha paMmita paNu mAnI rahyo De, teno zyo nAra ? ghaNuM jhuM kahuM temATe jo tuM mahAraM kartuM nahIM karIza to jIvato paNa kema bUTIza ? AI strInuM vacana sAMjalI te sArthavAha nayanAMta citta thako te vAta tatkAla aMgIkAra karIne ghaNA divasano mAMdo thAne anukrame pharI kapa Te karIne sAjo thayo. ane sarva nojananI sAmagrI taiyAra karIne rAjAne jamavAnuM notaraM devA gayo. tyAM rAjApAse jaz bolyo ke he rAjan ! mane ghaNo maMdavADa hato, paNa have tamArA pasAyathI sArIrIte karAra thayo De, to teno have Aje mAre ghera uDava ne mATe tame kuTuMba sahita mAre ghera ja mavA padhAro,ema ghaNo Agraha karI rAjAne jamavAnI hAjaNAvI. have rAjA kuTuMbasahita jamavAne Avyo, tevAreM anaMgadeve ghaNo AdarasatkAra karI rA jAne jamavA besADyo. nojana pIrasavAne pAtAlasuMdarI AvIne ghaNi yuktiyeM karI rAjAne pirasatI havI. kavi kahe De ke ahaha jUTha strInu dhUrta paNuM ? rAjA valI te pAtAlasuMdarIne joto thako vismayavaMta thaine vicAra vA lAgyo ke e pAtAlasuMdari hAM kyAthI baav| ? paNa nahiM hUM juluM ? e ahiyAM kyAMthI Ave ? hamaNAja hu~ enIpAsethI Aq buM ? teto janma thakI nolI, ane Ato enIja strI , paNa nipuNatAyeM to tenA je vIja , ane netrathI jozya to eka rati mAtra paNa AMtaraM dekhAtuM nathI. valI.e bedunu Avu barobarIpaNuM paNa kema Ave ? ihAM tatvanI vAta ko Na jANe? enuM nirNaya paNa kema thAya ? emadhArI tene utlakhavAne arthe jevI te pAtAlasuMdarI pIrasIne pAnI jatI havI tevAMja rAjAyeM tenAM vastra upara ghInA bAMTA nAMkhyA. te dhUrta pAtAlasuMdarI ye jANI lIdhA ane vicAyuM je mArA mo AgalatuM koNamAtra ? mujane tuM zurU jANe , temATe teM ghRtanA biMdu nAMkhyA. evo manamAM garva dharI hAthamAM vIM Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. jo lai jarnArine vAyaro nAMkhatI kehetI vI ke he rAjana! jema viSane mukhamA na ghAlIyeM tenI peThe e jojana tame kema mukhamAM nathI ghAlatA ? e jojana to nakSaNa karavA yogya be. paNa vaNikanA nojana rAjAne kema ga me ? tethI tame ArogatA nathI. athavA he prANanAtha ! mAruM javana dekhi ta mArA cittane camatkAra upanyo ? tethI zUnyacitta yayuM ve, mATe kema jamo ? thavA moTA mANasaneM kudhA alpa hoya, tethI tame khAtA nathI, ema dhIThAi nAM vacana kahatI havI. kavi kahe be, ho juna eha strInI ceSTA ? have rA jAnA cittane saMzaya ne vismaya te strI tathA sArthavAha upara thayo ne sArthavAha hAsyapaNAnA jAvaneM yAzraya karato thayo . te strIyeM rAjAne sAka ra nAMkhenuM dha zrAyuM paNa rAjAne vyagra citta hovAthI viSa sarakhuM lAgyuM. to paNa muninI pere niHsvAdayaMta te dUdha pIdhuM yane sArthavAhe taMbola vastrAdi kAnUpaNa pramukha zrApyAM te lai utAvale rAjA gharatarapha gayo. ihAM te pAtAlasuMdarI paNa tarata te rAjAnA karAvelA para vastra paheri mukhane DhAMkI pUrvI pereM bhUmi gRhamAM jai zayyAmAM nizciMta thakI sUtaM . pAlathI dave rAjA sarva tAlAnI kuMcIyo lei naghADIne noMyarAmAM zrAvI jUbe to jevIrIteM potesuti mUki gayo hato tevI rIteMja tene sUti dekhI. tyAM rAjA tene jagADI, tevAreM te strI bagAsAM khAtI, khAlasa moDatI navI nevI i. te jo rAjA vicAravA lAgyo je te strI to bIjI hatI, vastra tathA ratnajaDita yAnUSaNa, je kAMi joiyeM te sarva dIgaM. je mane karI te rAjA strIne joto havo, paNa te strIne viSe kalUpatApaeM leza mAtra paNa na dItuM. tethI niHzaMkahRdayeM te pAtAlasuMdarI sAthai pUrvanI pereM joga vilAsa kare. dhU rttanuM caritra te dhUrnaja jANe. sAcaM hoya te khoTTaM kare bane khoTTaM hoya te sAcUM kare. ekadA te pAtAlasuMdarI garva karatI sArthavAhane rIjavIne kahevA lAgI ke have saka thAu, cAlo ApaNe dezAMtara jAyeM. te vacana sAMjalIne utta ra devA samartha evo sArthavAha keleto havo ke huM rAjA pAse rajA jevA jAnaM to rAjA kema jANe nahiM ? tevAre pAtAlasuMdarI kehatI havI ke vA liyA jAtanAM bIkaNa kahyA be te vAta kharI be. paNe have tuM mAruM mAhApaNa jo rAjA mane bolAvavA yAve te pehelAM thA samuD laMghi jayeM evA ghaNA vAhANa taiyAra karo. tamAro vyApAra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 21 saghalo sameTo, ugharANI jeheNuM pramukha je jevA yogya hoya te sadhanuM vyo, mATe jema hUM buddhithI vistAruM tema tame pratibaMdharahita thA. te sArthavAha ti kAyara evo paNa jAliye baMdIvAna baMdIkhAne paDhyo hoya tema, jaya jIta thako tenI sAyeM cAlavA saU thayo. kavi kahe be ke kAminInA sukhanA artha evA je kAmi puruSo ne tene dhikkAra paDo. kayuM ne keH-syA vetrAve mAtRmukha, tAruNye taruNImukhaH // vArddhaketuputramukho, mUDho nAtmamukhaH kvacit // 1 // nAvArtha : - bAlyAvasthAmAM mAtA sAdamuM e, yuvAvasthAmAM strInAM mukha sAhamuM jUe, vRddhAvasthAmAM putranAM mukha sAhamuM jUe, paNa te mUDha puruSa potAne viSe to kyAre paNa jUe nahiM. have pAtAlasuMdarI yeM sArthavAhane kayuM ke tame rAjAne jazne kaho ke ma dvArA pitAyeM mujane teDAvyo be, eTalA mATe he rAjan ! huM tAharI khAjJA levA thAvyo ThaM, tethI tame prasanna ho to hUM jAvaM. evAM pAtAlasuMdarInAM vacana sAMgalI te sArthavAhe vinIta ziSyanI pereM tenA kahyA mujaba sarva hakigata rAjA pAse jai kahI. ne vinaMti karavA lAgyo ke he rAjana ! mAharAM mAtapitA vRddha be, temane mAharA virahanuM duHkha ghaNuM ve, tethI temano kAgala yAvyo be, mATe temanI pAseM javA sAru tamane pUThavA thAvyo buM. ta mAre prasAde meM ghI lakSmI upArjana karI, te tamAro upakAra mahArI upara be mATe khuzI yaine kRpA karI rajA yApo. te sAMgalI rAjA bolyo ke tuja sarakhA puruSane cAlavAne rajA kema yapAya ? ane nA paNa kema kahe vAya ? kAMbe ke :- mAmAityapamaMgalaM vrajaiti snehena hInaMvaca stiSTeti prabhu tAyathAruci kuruSvetyapyudAsInatA // kiMte sAMpratamAcarAmacacitaM tatsopa cAraMvacaH prasthAnonmanasItyanISTamanuje vaktuMnazaktAvayaM // 1 // nAvArthaH - jA umA ema kahIyeM to apamaMgalika vAta thAya, jAu ema kahIyeM to sneheM hINuM vacana thAya, raho ema kahIyeM to prabhutAinuM vacana thAya, jema ivA mAM yAve te karo ema kahIyeM to udAsInuM vacana thAya, zuM tujane hama ri ucitapaNuM karUM ema kahIyeM to sopacAraka vacana thAya, temATe prasthA nAne sanmukha je vahAluM manuSya thAya tene kahevA me samartha nayI // 1 // jo tumane javAnuMja mana be to tuM kAMi kArya mane kahe, jo hamalAM kahetuM hoya to hama kahe ne pI kahetuM hoya to paDhI kaheje. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. AvAM rAjAnAM vacana sAMjalI sArthavAha bolyo ke he rAjan ! tamArA pasAyathI mAharUM saMpUrNa kArya nIpatuM ne to paNa jo tameM mArA Upara prasa na ho to mane kAMgasudhI cAlatI vakhata volAvA zrAvo. kAraNa ke tethI karI dezAMtarane vipe mAharI kIrti kAMka AcaryakArI pasare, yazavAda ghaNo thAya. rAjAyeM tenuM vacana aMgIkAra katyuM. kavi kahe je ke ahaha ? jUna moTA puruSanI anuvRtti kevI le ? ke je kAMza sAhAmo dhaNI kahe ne te sarva pramANa kare . have te sArthavAhe guja mUdunai ghaNAM vAhANa kariyANAMthI jarIne samuha mAM taiyAra rAkhyAM ane pote sukhapAle besI samuz kAMte gayo. tyAM rAjA paNa sukhapAleM besI tene volAvA Avyo, pAtAtasuMdarI paNa suravapAle veThI potAnI buddhithI zrA kArya nIpanyuM tethI harSa pAmatI rAjA pAseM jA kahetI havI ke he svAmin ! amone pranuyeM mohoTo pasAya kaskhA. he rA jan ! tamArA pasAyathI mahArA svAmI moTI ki upArjI. tamArA patA yathI amArAM saghalAM kAryanI sidi tha. he rAjana ! badu mAnathakI athvA ajJAnathakI je kAMmAharo aparAdha thayo hoya te damA karajo. he gajana : amane tamArA sevaka jANIne koI vAra paNa saMjArajo! amane vaNikane koNa saMnAre ? to paNa amAre kahevU nacitta ne. kavi kaha De ke jUsa satInuM dhIzpaNuM. AvAM vacana sAMjalI rAjA vicAra karato hava ke dhikka thA ? e strI pAtAlasuMdarIja De. valI vicAravA lAgyo ke pAtAlasuM darI ihAM kyAthI hoya ? pUrve paNa mujane narma upano hato tema A hama NA paNa narma paDe . samazIrSapaNe vidhAtrAnI spIyeM jAgIya rAjAno, zetano ane pAtAlasuMdarIno etraNeno sukhapAla barAbara cAlate thake thoDIvA ramAM samuzkAMte sahu parivAra saMghAte AvyA. te sArthavAha rAjAne namIne pAtAlasuMdarI sahita moTA vAhANamAM zIghrapaNe bege. have kadAca pAbala thI ApaNI zodha karavA mATe rAjA Avaze evI zaMkAyeM pAtAlasuMdarIyeM sArthavAhane karyu ke bIje mArge vahANa calAvo. tihAM nayana, mana ane pa vananA veganI pereM tathA kanolahaNAMtAnI pereM te vAhaNa cAlatA havA. have te pAtAlasuMdarI, vAhANamAM mahInA sudhI to sArthavAhanI sA theM Azakta rahI. tyAra par3I te sArthavAhano nAbaMdha sukaMTha nAmeM yathArtha Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 21 nAmano dhaNI hato tenI sAtheM devaranA saMbaMdhathI hAsya karatI, tenA susvare karIne pAtAlasuMdarI tenI sAtheM rakta thai thakI guptapaNe ramaNa kare. aho! jUna strIyonuM caMcalapaNuM kahe je ? kayuM De keH-kabolAdapibuDudAhapica lahidyudilAsAdapi, jImUtAdapimArutAdapitarattAkSyordhvapadAdapi // citraM citramayaMcalAtrinuvanekiMzrInatezemukhI, naivaMkiMkhalasaMgatirnanananustrIjAtira syainamaH // 1 // nAvArthaH-pANInA kanolayakI pANInA parpoTA capala be, tethakI vIjatI capala ne, tethakI vIjalInA calatkAra caMcala , tetha kI varSAda capala che, tethakI vAyu capala , tethakI valI garuDanI naI pAMkha capala , te garuDanI naI pAkhanI pereM, AzcaryamAMhi AzcaryakArI evI traNa lokamAM vastu nathI. lakSmI paNa capala De, khalanI saMgati te paNa capala , evI rIteM nice strI jAta capala de, te strI jAta naNi namaskAra thAna // 1 // have sukaMTha saMghAte vilAsa karatAM anaMgadevane aMtarA yanUta jANIne pAtAlasuMdarI manamAM ciMtavavA lAgI ke jo hu~ anaMgadevane mArUM to sukaMTha saMghAte pragaTapaNe jogavilAsa karUM. __ekadA akSarAtrIne samayeM anaMgadeva zarIra ciMtAyeM upayo, tevAreM pA tAlasuMdarIye zIghrapaNe pabaranI peThe tene samuzmA nAMkhyo. kayuM keH-jaMci ne cittaMnaM, jana suviNevi pithI skkaa|| lIlAvazNa lIlA, vAvArotami karkami // 1 // nAvArtha:-je cittane viSe vicAsyAmAM na Ave tathA je svapnamAM paNa joyAmAM na Ave, te vAta, lIlAnI karanArI evI strInI lIlAno vyApAra te kAryamAM Ave // 1 // have te asatI keTaloka vakhata uMce svare pokAra karatI, viSAda karatI havI ke dhAna! he loko dhAna? mA haro svAmi ihAM samuzmAM paDI gayo. jema rAMkanA hAthamAthI ratana khovA ya tema maneM thayu. evAM pAtAlasuMdarInAM mukhathI vilApanAM kaTuka vacana sAMnaline sarva sAthanA loka duHkha dharavA lAgyAM. jema puNyahInanA hAtha mAthI ratna gayuM hoya tene zodhe paNa jaDe nahiM tema anaMgadevane saghalA sa thavArAyeM malI ghaNoyeM samuzmA kholyo paNa kyAMhi jaDyo nahiM. par3I te pAtAlasuMdarI kulaTA satInI pereM mahoTe svareM nava navAM vilApa karatI mara vAne vAste taiyAra thaine kahevA lAgI ke hu~ paNa have marIza. kavi kahe le ke aho ! jUna kapaTanI utkRSTI maryAdA kahevI ke ? Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zzza jainakathA ratnakoSa nAga cotho. have evaM sAMjalI sukaMgadika sarva sathavArAnA loka pAtAlasuMdarIne vA ravA mATe dojyA, ane sarva koi kahevA lAgyA ke tuM tAharuM akasmAta paNe maraNa kema kare le ? uSTa daivanA uSTa vyApArathakI anaMgadeva ApaNane male evo koI have napAya nathI, to have te sArthavAha amArosvAmI gayo te svAmIne ThekANe tameja amArA svAmI ho. te sAMjalI sukaMTha maunya dha rIne rahyo. ane pAtAlasuMdarI to bAhyanAveM zoka dharatI paNa aMtarajAve harSa dharatI havI je sukaMTha saMghAte sukhavilAsa karavAnI nirnayatA thai. dhi kAra ! e uSTAne ke jeNe zaThapaSu karI tIkSNa budinA dhaNI sArthavAha ne samuzmA nAMkhI dIdho, tethI jo DhuM tenI sAthai vilAsa karUM to mArA pa Na evA hAla kare. dhikkArane e strIne ? ke jeNe dhIpaNAthI rAjAne ane sArthavAha bannene bAMyA to te mane paNa kema nahiM bAMjhe ? koNa jANe mune paNa jhuM karaze ? ema vicArIne sukaMTha virakta citta thako ne topaNa naye ka rIne te strIne anujAyIyeM cAle. jema mAkiNInA balamAM paDyo hoya tema keTaloka kAla te strI sAtheM teNe nirgamana kasyo. __ have sArthavAha samuzmA paDyo thako tene koka puNyanA udayane lIdhe devayogathI kyAMhIthI taNAtuM yAvatuM eka nAMgelA vAhANa- pATIyuM hAtha AvyuM. te pATIyAne avalaMbe nava prANI jema dharma pAme tema samujhne ka loce preyo thako siMhaladIpa pratye pAmyo. tyAM svastha thazne vicAravAlA gyo je nirdayI strIne arthe meM pApIyeM svAmizehAdika aNakaravA yogya kArya kayuM, tehatuM yA svarUpa thayu. paNa te strIne e anurUpaja be. kayuM le keH-vaMciU niasAmI, diUjIyaMpikiGajissA // kaGgaruamakaGa, hA zbI sAvi vihaDe // 1 // nAvArthaH-jeneM arthe potAnA svAmine betare, jehane mATe jIva sarakho dIye, vali jehane arthe moTuM akArya kare, hA iti khede ? evI paNa te strI potAnA svAmine mUkI Ape tathA haNe ||1||.evii strIne vipe DhuM Asakta thayo mATe mUDha,ajJAnI, kAmAMdha evA mumane dhikkAra paDo. AkarA pApano karanAra pApI DhuM mAharA pApathakI have kema bUTIza ? evA nayathI naga pAmI cittamAM vairAgya upanyo tethI vairAgya pAmI suguru pAse jazne cAritra le anukrameM niravadya cAritra pAlato havo. have daivayogathI te vahANa paNa siMhaladI AvyA. tihAM sukaMTha pAtA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 223 lasuMdarIne laine jihAM anaMgadeva kRSI kAsagge rahyA le te vanamAM krIDA karavA Avyo. tyAM RSine akasmAt dekhIne zaMkA upanI, tethI te sukaMTha vismaya ane lajAvaMta thayo. paDI potAnuM caritra prakAzI te sAdhune tehanuM ca ritra pUbIne virakta citta thakA te sukaMThe samyakapaNe potAno aparAdha khamA vyo. uttamano eja AcAra le. have te anaMgadeva munine sukaMTha malyo evaM jA NIne pAtAlasuMdarI te sukaMThane paNa mUkIne tyAMthI nAzI eka vahANamA utA valI caDhine vahANa haMkArIne te pApaNI bIje hIpe gai. tihAM paNa jAva jIva lar3A mUkI svedAcArIpaNe vezyApaNuM karIne te pApaNI narake gai. ghaNA nava saMsAramA ramalaze. have saMpUrNa vairAgyanI utkaMThA jehane ke evo sukaMTha paNa cAritra le, tene niraticAra paNe pAlI banne jaNAM devalokeM gayA. te vedu jAi thoDA kAlamAM moda paNa pAmaze. have jayavaMtasena rAjA sArthavAhane volAvI mananI zaMkA TAlavA mATeM nU migRhamAM gayo. tyAM pAtAlasuMdarIne nahiM dekhavAthI atyaMta vipAda dharato,maMtrI sAmaMta pramukhane teDAvIne kahevA lAgyo ke te sArthavAha dhUtAro ahaha jUTha ? mArI samada mAharI strI harI gayo,mATe koI evo dhIravIra koTAyudhAra De, je vege karIne te atyaMta mAtA caritranA dhaNI bedu pApIne zahAM lAve,ke je thI hu~ te bannene sanA samada zikSA ApuM? te sAmaMtAdika sarva sAMjalIne ya Na sadahatA thakA te noyarUM jovA lAgyA, tyAM comera jovAthI eka muraMga najare dItI. te dekhI vismaya ane vipAda teNe karI dolAyamAna mana tha kA ema kehetA havA ke he rAjan ! te strIne jAtI vakhate tame paNa kema u lakhI nahiM ? rAjA kahe je ke tame paDyA upara pArTI guM karavA mAro bo ? cAMdA upara khAra jhuM mUko bo ? hamaNA mahAro vAMka na kADho, paNa zIghra paNe upAya karI tene pakaDI lAvo. ema sarvanI sAthe vAto karato rAjAsa muzne kAMte jovA Avyo, ne kahevA lAgyo ke vAhANa zIghrapaNe saGa karo, tyAre pravahaNa saU karavAne viSe nipuNa evA puruSa kahe De ke e kAMza vaidyanI golI nathI ? ke kAMi gAMdhInI puDI nathI ? e vahANa to ghaNe kAle saGa thAya. temaja te vAhANa gayAne ghaNI vAra thai te kyA jazne lAvIye? ane vAhANa paNa ko AMhI silika rahyaM nathI ke taiyAra karIne jAzya. sarve vAhANo sArthavAhanI sAtheM gayAM je. rAjA hRdayamAM nirAza thai vicAre De Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. ke hA hA jUTha ? mahAdhUrtapaNAyeM te pApIyeM mujane pratyakSa tasyo. janmatha kI nUmigRhane viSe rahI ati mugdhA, mAharI upara ghaNuM heta rAvatI teNe mujane betarIne evaM kema kayuM ? dhikkAra paDostrIcaritrane ? ema te rAjA saM zaya, viSAda, kheda, vismaya, nirvedya tapa ApattimAM paDyo eve sama ye ghaNA rAjAyeM tathA ghaNA devatAyeM pUjyA evA kevali jagavAna jema vAdalAM thayA vinA akasmAt varasAda Ave tema tyAM akasmAt AvyA, te dekhIne rAjA ghaj rIjyo ane kevali nagavAnane namaskAra karIne pAtAla suMdarInuM caritra pUDato havo. tevAre te kevalInagavAna tenuM cAritra kahetA havA. kAna dara tenuM sarva vRttAMta sAMjalI rAjAnA hRdayamAM vairAga narA No tevAreM dIkSA lai sAtame divase kevalajJAna pAmine keTalo eka kAla kevalIpaNe vicarIne moke gayo. temATe he rAjan ! evI pAtAlasuMdarI kU satI thai to vANiyAnI strI rakhopAdhinAnI kUsatI thAya temA kehevU yuM ? ehavAM cAra maMtriyonAM vacana sAMjalI rAjA tatvArthathI vegalo thako cAra pradhAnane kahe je, e sarva pratyada kapaTa De eTalA mATe koi paNa prakAre ta nuM kuzIlapaNuM joi ekapaTa pragaTa karo, te vAta cAre pradhAne paNa kabUla krii| kema ke prapaMcamAMhe catura meM evA te cAra pradhAna parastrImAM laMpaTa hatAane valI te ne rAjAnI AjhA thai. eka to mArjAra ane valI tene udha janA vyu hoya to kevI khuzI thAya, te pramANe te cAre khuzI thayA. thakA te cAre jaNA zIlavatInuM zIlarUpa jala zoSavAne artha sAdAta vaDavAnala sarakhA thara, kAMka misa karI ghara tarapha pADhA vavyA. have te cAre jaNA unaTa veSa dharIne zIlavatInI pAse dUtIne mUrakhe kA mIpaNAnA nAva pratye jaNAvI ane sAra sAra vastu mokalAvI viSayanI prArthanA kare. te jANIne zIlavatI manamAM vicAravA lAgI ke dhikkAra paDo? e mUDhone ke je mAruM zIla levAne tatpara thayA , are ? te tuna matinA dhaNIyo siMhaNatuM sudha levAnI pereM mAruM zIla levAne zve. kayuM ne keHkiviNANa dhaNaM nAgANa, phaNamaNI kesr| sIhANaM // kunabAlI ANa sI laM, katto dhippaMti amutrANaM // 1 // jAvArthaH-kRpaNatuM dhana, nAganI pha enI maNi, siMhanA mastakanI kesarA, ane kulavatI strInuM zIla eTalI vastu jyAM sudhI te jIvatAM hoya tyAM sudhI kothI lai zakAya nahi // 1 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 225 mAharA svAminA dAthamAM kamala dekhIne zradhA na dharato evo rAjAno kayo e anartha De, nahiMtara niHzaMka hRdaya thayAnI pereM e AvA akAryane vipe kema sakta thAya, temATe ene kAMika camatkAra dekhA9. evo vicAra karI zIla vatI dUtIne kahe ke he sakhi ! AvaDo sneha zyo ? valI sanila, kahyu De ke sAdhune ivyanI saMgata karavI na ghaTe, uttamane madirAno saMga karavo na ghaTe, tema kulavatI strIne parapuruSano saMga karavo ghaTe nahi. to paNa jema copaDelAnI lAlace evaM anna khAyeM tema jo moM mAgyu ivya pAmIyeM to parapurupano saMga paNa karIye. temATeM jo lAkha sonaiyA kabula kare to sukhe pAMca rAtri par3I eka rAtrinA cAre pahora cAre jaNA mahArI pAseM Ave, ema kahI dUtIne vidAya karI. dUtIyeM jazne te hakIka ta te cAre jAne kahI. have zIlavatIyeM uraDA madhye pavyaMka pramANe eka moTI naMmI khADa karAvI. pAMcamA divasanI rAtre AtmAne kRtArtha mAnatA lAkha sonaiyA lazne zIlavatIne ghera te cAre jaNa anukrameM cAre pohore yAvyA. have je pehele pohore Avyo tene zIlavatIyeM ghaNo zrAdara dakSa, ne khADa upara pATIyA nayA vinAno palaMga rAkhyo hato, tenI upara lugaDaM DhAMkI rAkhekheM hatuM, te upara besavAnuM kartuM. tihAM jeTale te palaMga napara ve zavA gayo teTale te kAmAMdha khADamAM jA paDyo. ema cAre pohore cAre jaNAM khADamA paDyA. je apaghaTatuM kAma kare tene teja kara jozyeM. have te cAre jaNAM khADamAM paDyA thakA vicAravA lAgyA ke, aho ? eNiyeM sAru kayaM je ApaNAM hADakAM na nAMgyA? uSTonAM hADakAM jAMgavA ja jozye? paNa tene dayA upanI. have te pradhAno tihAM kUpa svarUpane vipe potAne karme karI nArakInI pereM baMdIvAnAnA ukha jogavatAM, potAnAM vi pAka saMjAratAM, vividha prakAre hRdayamAM phUratA rahe be. __ zIlavatIne paNa dayA napajavAthI kodarA pramukha niHsvAdavaMta annanu e kekuM sarAvadyu, ane ekeko pANIno karabaDo dorI bAMdhIne khADamAM mUke, te khAine te cAre jaNAM paDyA rahe. ema budhiyeM karIne vaidyanI pereM jema vaidya moTo roga TAle tema teuno aMtaraMga roga mahoTo hato te TAlatI havI. ema karatAM mahinA gayA, tevAre te jIvatA paNa muvA sarikhA rahyA. mATe viSayanI tRSNAne dhikkAra ho kahyu De keH-vipasya viSayANAMca, dRzya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jainakayA ratnakopa nAga cotho. te mahadaMtaraM // upacuktaM vipaMdaMti, vipayaH smaraNAdapi // 1 // jAvArthaHviSamAM ane viSayamA moTuM aMtara mAluma paDe ,kema ke viSa je le teto khAdhAthakI maraNa nIpajAve re paNa vipaya to smaraNa thakI paNa mAre le // 1 // cake vipeNa nItatva, mAtraM kaMThe mahezituH // viSayaistu tadaMgAI, hatemeza mahomahaH // 2 // nAvArthaH-vipa je ne teNe mahezanA kaMcane vipe nIlA paNuM kasyuM, ane vipayeM to zivanuM ardhAga hayuM // // have te rAjA samuznI pereM zatrune jItIne sAra vastu lai ajitasena sahita potA ne nagare Avyo. ajitasena potAne maMdira bAyo tyAre zIlavatIyeM po tAnuM caritra tathA cAra pradhAnanuM svarUpa sarva jema banyuM hatuM tema kahI saMna lAvyu. ajitasene paNa potAnuM vRttAMta kaDaM. jalI prItinuM eja lavaNa . have rAjAyeM potAne maMdira yAvyA panI cAra pradhAnano zodha karato paNa kyAMi patto na lAgyo. tyAre hasine ajitasenane kaDaM ke, tame amane ja mavAne paNa nimaMtraNA karatA nathI te guM? ajitasene te vAta zIlavatIne kahI tethI teNe kaDaM ke he svAmi? sukheM rAjAne jamavAne notaro,vipayanA phala A navane vipe pradhAno pAmyA ne te devA9. evaM sAMjalI ajitamene strInA kahevAthI rAjAne jamavAnI nimaMtraNA karI. tethI rAjA harpita tha yo ke have te cAra pradhAnanI zuddhi ajitamenane tyAM pAmIza, mATe tene ghera keTalAka parijananI sAthe jayeM to mAjhaM jarbu ucita kahevAya. ema vicArIne rAjAyeM cara purupane ajitasenane ghera jamavA mATe rasoznI khabara kADhavA mokavyo. te jara pAlo bAgI uMce svare rAjAne keheto davo ke he svAmin ! kazI paNa rasoznI sAmagrI dekhAtI nathI, vIjeM to rA? paraMtu dhUmra paNa tehanA gharane vipe dekhAtA nathI. evI vAta sAMnatIne rAjA vi smaya pAmato ciMtavavA lAgyo ke, A guM Arya ? jo hu~ ghaNo parivAra sAthe lazne jamavA jaza to tyAMe mujane jhuM jamADaze ? have moTA tapasvInI pereM jehanAM zarIramA hADa ne cAmaDAM mAtra rahyAM ne, evA cAra pradhAnane te zIlavatI kahevA lAgI ke jo tame mAruM kartuM mAno to DhuM tamane bahAra kATuM. anyathA karazo to pAbA khADAmAM nAMkhI daza? tevAreM bIhInA thakA jema zIlavatIyeM kaDaM tema te cAre jaNe aMgIkAra ka ghu. panI kUparUpa baMdhIkhANAmAMthI te ne zIlavatIyeM bAhAra kADhI navarAvIne Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 227 saghalAne aMge rAtuM caMdana copaDadhuM zrane te cArene yaha sarakhA dADhI, mUla, kusama pUjita yaha karIne gharamA rAkhyA dhane kayuM ke je mAgIyeM te yApa jo paNa cakku mAtra jarA halAvazo nahi. jo tema karazo to huM tamane pAThA khADamAM nAkhI daza. ema kahI ghara madhye bAnI vividha jAtanA pakvAna pra mukha rasoi karAvIne ghaNA naha nojana saka karI te sarva yonApAseM mUkI aala aai jitasena rAjAne teDavA sAru gayo. rAjA ghaNA parivAra saMghAte jitasenane ghera thAvyo. tevAreM snAnAdikanI sAmagrI, pANI, zrA sana, nojana, pakkAna, zAkAdika pramukha je je vastu joiyeM te sarva yaha yA pe. rAjA jamato jamato vicAra karavA lAgyo ke caraDAmA koika yakSa ne te peDhe, paNa aMdhakAre kAMi khabara paDatI nathI, tathApi pratyakSa kalpavRkSa sarakhA te yakSa . mATe sarva puruSane vAMbitanA ApanAra evA e yo mAha re ghera joiyeM ? kemake jo te mAharA gharamAM hoya to huM vAMchita sakala ka fa karIne kRtArtha yAnaM ityAdika te yane viSe ekAMta citta evo te rAjA cAra pradhAnanI zuddhinuM nAma paNa vIsarI gayo khane nojana paNa zU nya mane karIne uThyo, eTale jitasene vastra AbharaNAdike karI ghaNo sa tkAra karo. tyAre rAjAyeM lakA boDIne dInanI pereM ghaSNA manuhAre karI ya ko mAgyA. te sAMgalI ajitasena pUrve strInA zIkhavyA pramANe kaheto vo ke he svAmin! bIjo koi mAge to na zrApuM paNa tamane svAmine nA kema kavAya ? tame jyAre mAgyA tyAre have to AApavAja joiye. are svAmi ! emAM guM vizeSa be ? badhuM ghara paNa tamArUMja be. mATe tame maMdira padhAro, DhuM hamaNAM te yakone tamArI paDhavADe mokaluM buM. kemake te cAra yahoneM cAra peTIyomAM ghAline tamone huM neTaNuM karIza. ane te peTIyo mohoTe utsave karIne sanAmAM ughADajo. evA ajitasenanAM vacana sAMjalIne rAjA rIja pAyo ko potAne maMdira jAto havo. teTaje ajitasene paNa te cAra ya kone peTImAM ghAline rAjadaravAramAM rAjAnI pAula peTIyo mokalI pI. have rAjasanAmAM rAjA harSathI jeTale peTIyo ughADe ne teTale, te peTIyo mAM cAra pradhAna vikarAla vaitAla sarikhA dekhIne, kAMika jaya, kAMika vismaya, valI prItithI, te cAre animiSanetraM rAjAne joi rahyA yane te cArene dekhI rAjA paNa animiSanayale joi rahyo. capalazarIra manuSyanI pere tene dekhI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga coyo. ne, rAjAyeM kUtUhale karI ullAsavaMta thai tene bolAvIne kayuM ke,tame koNa bo? tevAre te zIlavatInA nayathI ane lahAthI mauna rahyA. ghaNIvAra jo rahyAthI rAjAyeM temane ulakhyA je e to cAre mahArA pradhAna De, bIjA koi nathI. tyAre vismaya viSAda,lakA,ane prItiyeM karIne rAjAyeM te cAra pradhA nane pUrvA, tethI te lAjatA thakA paNa sarva vAta yathArthapaNe jema nIpanI tema sarva pUrva vRttAMtanI kahI. jema ghelo mANasa dhUDa uDADe te potAnA ma stakanI napara paDe tema ame zIlavatIne karavA gayA to tevU ame thoDA kAla mAM pAmyA. te cAre zIlavatInA zIlanI kalA saMbaMdhI prazaMsA karatA havA. te zIlavatI sarva lokane prazaMsavA yogya thai. ehavaM koI nayI ke je zIlava tInA zIlanI prazaMsA na kare ? zarIre karI zIla pAlavU tenAM karatAM vacane karI vizuma zIla pAla, te pukkara le, ane tethI manekarI zIla pAlavaM te valI ghaNuja mukkara . e zIlavatInAM puSkara caritra . dIdA pAlavANI jema sAdhu parIkSAyeM uttare, amiyakI tapAvyuM jema suvarNa tejavaMta thAya, tema te zIlavatIno parIkSAyeM karIne sanAmAM mAho mahimA thayo, rAjAyeM ta thA pradhAne te zIlavatIne khamAvI. zIlavatIye te pradhAnonuM lIdhakhaM dhana ne une pALU yApI pratibodhIne paradArA gamana karavAnA niyama levarAvyA. a ho jUna ke satIno mArga kevo uttama ? have gunakarmanA udayathI tyAM damaghopa nAme muni AvyA te sAMjalIne a jitasena strI sahita gurune vAMdavA gayo. tyAM gurune vAMdIne ajitasena pAla lA nava pUDato havo. tevAre cAra jJAnanA dhaNI guru kahele,ke pUrve puSpapuranagara ne vipe pApa karavAne Alasu evo sulasA nAme vaNika raheto hato,jalI suya zA nAme tenI strI hatI,tehanA gharane viSe'rga ane mugA nAme naki pariNA ma vAlA strI ane nAra vedu jaNa dAsa hatA. ekadA zukla paMcamIne divase suyazAnIsAthe urgA paNa sAdhavInIpAseM upAzraye gai. tyAM saghalAne jhAna, pUjA, karatA dekhIne urgA je je te sAdhvI patye pUbatI havI ke bAja kayI tithI ? sAdhvIyeM kartuM zukta paMcamI . tevAre urgAye pUbyuM zukla paMcamI, guM phala ? tyAre sAdhvI kahe je. kaDaM be keH-iha purayAi je vana,gaMdhakusumaJca ehiM acaMti // Dhoti nANa purana,nevaUM dIpavarditi // 1 // sattIkuNaMtI, tavaM teDhuMti visu buddhi saMpanna // sohaggA guNavA,sabannupayaMca pAyaMti // 2 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e nAvArthaH-ihAM pustakane viMTAghaNA vastrAdikanA kare ane sugaMdha dhUpAdika, puSpAdikanA samuccayeM karIne a. eTale pUje ane jJAnanA mukha Agala naivedyane dIpa pramukha thApe // 1 // zakti sahita tapa kare, te nirmala buddhi vAlA thAya. ane saunAgyAdika guNa sahita thakA sarvapada paNa pAme // 2 // evaM sAMjalIne durgA pUche le ke, he jagavati ? nAgyavaMtane dharmano saMyoga hoya, paNa ama sarakhAne valI kihAM yakI saMyoga hoya ? tevAreM gurupI kahe ke yathAzakti pramANe dAna karavU, zaktine anusAreM tapa kara tathA zI la pAlavU te to potAne vazya le. je parapuruSaneM tyAgone nirmala zIla pA le ? ane saghalA parvadivasone vipe to valI potAnA svAminI sAtheM noga karavAno paNa tyAga kare,evaM brahmacaryavrata pAlavU. evA gurunAM vacana sAMjalI ne urgAyeM parapuruSano tyAga tathA parvadivasanevipe potAnA svAmIne tyAga ka ravAnuM zIlavata aMgIkAra karI samakita pArjine potAne ghera AvI. je saghalI apUrva vastunI prApti te nizceM prItine ThekANe kehevI jozye, ema dhArIne durgAyeM potAnA dhaNIne dharmanI, zIlanI sarva vAta kahI tethI tenA svAmiye paNa nizcayathakI zIla paDivajyu. te durge paNa prazaMsA karavA yo gya potAnI strInA vacanathI sarva strInAM jAva jIva sudhI pacarakANa kasyA ane parvadivaseM to potAnI strIne sevavAnuM paNa paJcarakANa kar2yA. ema strI nI pereM sarvathA zIla dharavu tenuM paJcarakANa durge kayuM. te niyamanA ArAdhayA thI anukrameM te urga paNa samakita pAmyo. jema dIvAthakI dIvo karIyeM tema dharmathakI dharma thayo. jemane svanAve adhika dharmanI rucI ce evAM murgA ane Urga vedu jaNa jJAna pAMcamInA divaseM chAnanI pUjA kare, zIla pAle. e rIteM samyak prakAreM dharma ArAdhI maraNa pAmIne bane jaNAM saudharma devalokeM jai upanA. tyAMcI cavIne ugano jIva tameM ajitasena thayA ane murgAno jIva-te tAharI zIlavatI nAmeM strI thai. je mATe pUrvanaveM te jJAna ArAdha vAthI ihAM matijJAna pAmI ane pUrvanavanA anyAsathI zIla pAlavAne pa Na dRDha thai ane pUrva e strInA vacanathI tume dharma bArAdhyo tenA pranAvathI A navane viSe ghaNI lakSmI, pratiSThA, badu mAnyatA pramukha tame pAmyA. ema gurunAM mukhathI pAulo nava sAMjalIne te banne strI jaratArane jAti smaraNa upanyu, tethI kahevA lAgyAM ke he nAtha ! tame jeTalu kayuM teTavU ameM pra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jainakathA ratnakopa nAga cotho. gaTapaNe dItuM. tevAreM guru bolyA ke e to tameM dezathI zIyala pAvyuM tehay e phala pAmyA mATe have dIkSA lene sarvathI brahmacaryapaNuM pAlo. evA gu runA vacana sAMjalI te strI jaratAra vetu jaNe dIkSA lIdhI. te zIlavatanA pranArathI te vedu brahmanAmA pAcameM devaloke gayA. tihAthI cavI manuSyano nava pAmI nirmala zIla pAlIne mode jaze. ehavI zIlavatInI kathA sAM nalIne je navyaprANI zIla pAlaze te yA navanevipe sarva saMpadA jogava ne paranavane vipe svarga, apavarganA surakhano joktA yAze. // iti cothA aNuvratane vipe zIlavatInI kathA samAptaH // // atha paMcama parIgraha pariNAmavrata prAraMjaH // ||tto agavae paMca, maMmi Ayariya mappasami ||primaann parie, zvapamAya ppsNgnnN||17|| arthaH- (itto ke0 ) e cothuvrata kahyA palI dave ethI pAgala pAMcamA aNuvratane vipe aprazasta pariNAmeM AcayuM hoya je ihAM parigraha parimANa vratane vipe lonanA udayathI pramAdanA prasaMgeM karIne dUpaNa lAgyuM hoya / tyAdI. have parigrahanA ve neda be. eka vAhya ane bIjaM anyaMtara. tamAM bAhya te dhana dhAnyAdika nava prakAre jANavU ane anyaMtara te rAga pAdika cau da prakAre jANavU. temAM hAM bAhyano adhikAra meM // 17 // have e vratanA pAMca aticAra Alove ne. ||dhnndhnn khittavanu,rUpa suvarameya kuviya primaanne|| mupae canappayaMmi, paDikkame desiaM satvaM // 17 // arthaH- dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, ru', sonu, kupya, hipada, catuSpadanA parimANane vipe je dopa lAgo hoya te paDikkamuM huM ityAdi puurvvt||18|| zrI navAdusvAmI kRta dazavekAlikanI niyUktimAM gRhasthane arthe pari grahanA ba neda kahyA re ? dhAnya, 2 ratna, 3 thAvara, 4 pida, 5 catuSpada ane 6 kupya eka prakArato sAmAnye kahyA ane vizeSathI enA neda co sata thAya. temAM prathama dhAnyanA covIza neda kahe jeH- 1 java, 2 gahu~ 3 zAli, 4 vIhI, 5 zAThIcokhA, 6 kodarA, 7 yugaMdharI, G kAMga, e rA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 231 la dhAnanIjAti, 10 tila, 11 muMga, 12 aDada, 13 alasI, 14 ca pA, 15 tripuTaka e dhAnya mAlavAmAMhe thAya ne, 16 vAla, 17 maTha, 17 colA, 1e baraTI, 20 masUra, 21 tUyara, 22 kulatha, 23 maNacI, 24 vaTANA, e covIza dhAnya prasi kahyAM . have covIza jAtinAM ratna kahe . 1 sonuM, 2 taruna, 3 trAMbu, 4 rU' 5 lohAdika, 6 sIsuM, 7 jAtyakAMcana, hIrAnIjAti, pASANa, pArasa, e vajahIrA, 10 maNinIjAti, 11 motI, 15 pravAlA, 13 dakSiNAva zaMkha. 14 tinniso te koieka jAtinuM vRda, 15 agara, 16 caMdana, bA vanAcaMdana, 17 raktacaMdana athavA vastranI jAti, 17 urNikA unanAvastra nI jAti, 1 e kATatesAga, zIsama pramukha, 20 siMhAdikanA carmanI jAti, 21 gajAdikanA daMtanI jAti, 22 camarI gAya pramukhanA vAlanI jAti, 23 gaMdhAdika vastu, 24 aupadhInA ivya te piMpara, piMparImUla ityAdika jANavA. e ratnanA covIza neda kahyA. have thAvara parIgraha traNa prakAranuM te kahe . eka khetranI nUmI,bIjeM ghara prAsAda pramukha te prasi6 le ane trIjeM varanA samUha te nAliyarI pramu kha ArAmavADI pramukha e traNa prakAra kahyA. have pida parIyaha ve prakAranuM . temAM ekato cakane Are bAMdhelA e vA gAmalAMpramukha jANavA ane bIjA manuSya te dAsadAsI pramukha jANavA. have caupada parIgraha daza prakAranuM ve te kahe . 1 gAya, 5 neMsa, 3 gaMTa, 4 bakarI, 5 gAmara, 6 jAtyavaMta vAlhikadezanA napanA ghoDA, 7 a jAtyavaMta ghoDA te vesara pramukha, 7 svadezI ghoDA, e gardana, 10 hAthI. tathA kupya te nAnA prakAranA kosI kuTano ekaja neda gaNavo. e sarva banedanA parigrahasaMbaMdhI nattarajedaje kahyA tene ekatA kariye tevAreM cozaTha neda thAya. te navavidha parIgrahamAM aMtarbhUta thAya eTalA mATe ihAM aticA rane anukrameM karI navavidha parIgrahaja dekhADyo. have dhanadhAnyAticAra tihAM dhananA cAra neda kahe . eka gaNima,bIjo dharima, trIjo meya, cotho pArijeda. temAM je jAyaphalAdika gaNIne vecAya te gaNima tathA kukuma kesara gola pramukha tolIne vecAya te dharima jANavo, tathA ghRtAdika lavaNAdika mApeM jarIne ucAya te meya jANavo tathA vastrA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. dika parIkSAyeM vecAya te pArinjeda jANavo. e prathama dhana parIgraha kahyo. ane dhAnyanA covIza neda prathama kahyA je. valI sattara jAtinA dhAnya paNa kahevAyace athavA dhAnyanA aneka neda , te prathama zrIpravacanasArovAra tathA bAra vratanI TIpamA savistara lavAi gayA . ihAM dhana ane dhAnya e behunuM malIne eka aticAra jANavU. kAraNa ke dhananu tathA dhAnyanuM parimANa kayuM ce, te uparAMta kAlAMtarAdike jevAreM va dhyu, adhika yuM jANe, tevAreM pUrve jenI kapara laheNuM hoya te grAhakane kahe ke hamaNA TuM tahAre beraja rAkhI mUka, jevAreM mahAre khapaze tevAreM hUM tahA rI pAmeMthI laga. athavA saMcakAra ApIne teneja ghera rAkhI mUke ane tene kahe ke A mahAro thako paDyo ,tuM bIjA kozne ApIza nahIM. athavA mahoTA nhAnA koThArAdika hoya to te sarvane mahoTAnI gaNatI karI rAkhe, te dhana dhAnya pramANAtikamarUpa prathama aticAra jANavo. bIjo khetra vAstu pramANAtikama aticAra, tihAM khetra traNa prakAranA ne. eka setu,vIjA ketu yane trIjA setu tathA ketu e unayAtmaka jANadA. tihAM arahaTTAdikane jaleM karIne ne dhAnya nIpaje tene metu kahiye ana varasAtanA pANIyeM karI je dhAnya nIpaje tene ketu kahiyeM tathA je varasA tanA jAneM ane vAvyanA jaleM e veduthI jyAM dhAnya nIpaje te trIjo unnayA tmaka kahiyeM. etraNa neda kahyA. tathA vAstu je graha grAmAdika tihAM ghara nA traNa neda . eka khAta, bIjuM nanita ane trIjuM khAtotrita. temA khA ta te muMzarA pramukha ane nabita te prAsAda zikharaba6. tathA khAtolita te muMirAnI napareM prAsAdAdika karavA te jANavU. e khetra vAstunuM eka athavA ve ityAdika parimANa kayuM hoya thane tethI adhika anilApA thAya tevAreM potAnuM khetra athavA gharanI pAsenuM khetra athavA ghara vecAtuM lazne panI vratanaM ganA nayathA vADa tathA nItAdikane broDI pUrvalA ghara athavA khetrasAthai ne lI vedunu eka karI mUke te khetravAstu pramANAtikamarUpa bIjo aticAra. / trIjo rupya tathA suvarNarnu pUrva pramANa kamu le tethI adhika thatuM dekhe tevAreM lonane vaze strI putrAdikane thApe te trIjo rupya suvarNAtikamarUpa aticAra. cotho kupya te rupya bane sonAvinA zeSa kAMsuM, lohohU~,trAMcaM, pItala, sIsuM ane mATInAM vAsaNa tathA vAMsanA, kASThanA hala,gADA, zastra,mAMcA, Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rApA. arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 233 mAMcI, masUrakAdika sarva ghara vakharInA upakaraNa tenA sthAla kacolAdika nI saMkhyArnu parimANa kayuM hoya panI jevAreM tethakI adhika rAkhavAnI a nilASA thAya tevAre pUrvakata parimANanI saMkhyA kAyama rAkhavA mATeM nhA nA sthAla kacolAdika je hoya tene jADA sthUla karAve, te kupyapramANAti kramarUpa cotho aticAra jANavo. pAMcamo hipada te strI, dAsa, dAsI pramukha manuSya tathA haMsa, mora,kurku Ta, sUDA, sArikA, menA,cakora, pArevA,pramukha padI jANavA. ane catuSpa da te gAya mahISI Adika pUrva daza neda kahyA le te jANavA. temAM ko gAya pramukha garnavAlI hoya tevAreM evaM vicAre je e garna to bAhira jovA mAM nathI pAvato mATe tene gaNanAmAM gaNe nahIM, ityAdika hipada catuSpada pramANAtikamarUpa pAMcamo aticAra jANavo. __ athavA dhana dhAnyAdika, khetra vastu AdikanA cAra mAsanA niyama ka syA hoya ane bAgalAnI sAtheM nizcaya kare ke mahAro niyama pUraNa thaze tevAreM A vastu DhuM tahArI pAseMthI lAza, tihAMsudhI tuM vIjA koine A pIza nahIM ema kahevAthI thApaNarUpa aticAra jANavo // 5 // zepa sugama vivekI prANIyeM dhana dhAnyAdika navavidha parIgraha je potAnI pAmeM hoya teno paNa saMdepIne avazya parimANa karavo. te karavAnI jo azakti hoya to paNa jeTalI potAnI ibA hoya teTalo nAparimANa to nizcayeM ka ravoja. jemATe potAnA aniprAya pramANe aMgikAra karatuM sarvane zulana ne. yahAM ziSya pU ke gharamAM to zo sonaiyAno paNa saMdeha hoya ane jevA re parigraha parimANa lIye tevAreM hajAro lAravo ane koDo Adikano pa rimAe karI lIye evI rIte zabAnI vRddhi kare temAM zyo guNa thAya ? ihAM guru uttara kahe je ke, zvAnI vRddhi to sarvakAla sarva saMsArI jIvo ne prathama paNa le te kAMDa pUrI paDatI nathI. nemIrAjapInI pereM // ytH|| suvana rUpassaya puvayA nave, siyA du kezlAsa samA asaMkhayA // narasta lussa natihiM kiMci, zabA du AgAsa samA aNaMtayA // 1 // jAvArthaHjIveM pUrva kailAsa sarakhA sonAnA ane rUpAnA asaMkhyAtA parvata kathA paNa lubdhanarane te kiMcitmAtra bA pUraNa mATena thayA. lA je mananI doDa te thAkAza sarakhI anaMtI jANavI // 1 // paNa ihAM parimANane vipe eTaluM vi Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. zepa ve ke bIjAneM ivAnI vRddhino vistAra haNAlo nayI ane iSvAparimA karanArane to aMgikAra karelAM parimANa sudhIja ivA rahe paraMtu tethI va parAMta vA badhe nahIM temATe tethakI adhika ivA to niSedha tha. ibAnI vRddhi haNavAne parimAla kare tevAre pariNAmeM saMtoSaja thayo. jema jema ivAnuM adhikAdhikapaNuM thAya tema tema tene duHkhanI vRddhi jA evI. DuHkhanaM mUla te vA be jo sukheM gharano nirvAha yato hoya to paNa adhika adhika dhana upArjavAnI AzAyeM te prANI aneka kleza sahana ka rato niraMtara duHkha jogavato marIne durgatiyeM jAya // yataH // yadurgamaTavI mati vikaTaM kAmatidezAMtaraM gAhaMte gahanaM samuimata kvezAM kRSIM kurvate // sevate kRpaNaM patiMgajagaTA saMghaTTa saMcaraM, sarpati pradhanaM dhanAMdhitadhiya stano na visphurjitam // 1 // nIcasyApiciraM caTuniracayaM tyAyAMtinIcairnata, za corapya guNAtmanopividadhattyucairguNotkIrttanaM // nirvedaM navidaMtikiMcidaruta isyApi sevAkate, kaTaMkiMnamanasvInopimanujAH kurveti vittArthinaH // 2 // jAvArtha:- je dhanano arthI hoya te viSama vImAMhe phare be, vikaTadezAMta ra pratye atikrameM be, mahoTA samuine avagAhe le, jemAM ghaNuM kaSTa be e bI pI kare ve, kRpaNa svAmInI sevA kare be, jihAM gajanI ghaTAne saMghaTe, DuHkhe saMcAra thAya evo svAmI be ? dhabuddhi ne jehanI evA puruSa dhanane phare be, te locano parAkrama jANavo // 1 // nIca puruSanI AAgala paNa ghaNA kAlasudhI namratAyeM karI mIgaM vacana bole tathA nIco valIne nIcane namaskAra kare, zatrunA paNa atizaya guNa vakhANe, je kaSTane nIpajAve paNa kasyo guNa na jANe tenI sevA kare, temATe manasvI je nipuNa manuSya 5 vyanA arthI hoya te guM na kare ? arthAt sarva kAMi kareja // 2 // kadAcit puNyane yoge iti dhananI prApti yai to valI tene sAcavI khavAnI ciMtA yAya. kAmajogAdikanI yAzAyeM manovAMbita strIno saMyo ga malavAnI ciMtA rahe, tenI paNa prApti thAya to valI siddharAja jayasiMgha nI pereM putrAdika apatyanI vAMThAyeM duHkhita thako rahe. te putrAdikanI prApti yA pIvalI te putrAdikanA jIvavAnI ciMtA rahe, kadAcit jIvatA ra hyA to rogAdikanA auSadha vaidyAdikanI ciMtA rahe, ema karatAM mahoTA thA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 135 ya tevA jaNAvavAnI ciMtA, jalA guNavAna paNAnI pratiSThA pamADavAnI ciMtA rahe pachI nalI ruDAkulanI kanyA paraNAvavAnI ciMtA rahe. ema karatAM kadAcit pUrvajanmanA sukRteM kare sarva vAMchita saMyoganaM su kha pAme to valI te pAmelA sukhanI ciMtA rahe, ke rakhene e pAmelI vastu no mahAre viyoga thAya ? kadApi te viyoga paNa na thAya tevAre valI e vI ciMtA thA ke rakhe mahArA zarIre rogAdi pIDA upaje ? rakhe mujane jarA avasthA yAve ? rakhe huM maraNa pAmuM ? evI yAzyAyeM pIDyA thakA parIgraha vaMta manuSya te sadAkAla duHkhIyA jANavA. jemATe sukhanirvAhane viSe pa e sukha na jANavuM. je ghaNoja parIgraha pAmyo hoya evA dhanavaMta puruSane paNa potAne vAparavAmAM to thoDoja parIgraha upayogI thAya be. zeSa thAkato pari grahato parane jogamAM khAve, tathApi niHkevala tevA parIgrahanI ciMtAdikeM ka rI yAkuvyAkula yAto rahe tethI parigraha je be te mUrddhAdikeM karI inave ne paranave duHkhanoja hetu be. jo zo gAyo gharamAM hoya topaNa ekaja gAyanuM dUdha jogamAM yAve tathA jo zo muDA dhAnya gharamAM paDyuM hoya topaNa jIvane jogamAMhe to sera ya thavA moDha se ve be, tathA game eTaluM ghara rahevAne mahoyuM hoya to paNa mAMco DhAlIyeM eTaluMja nogyamAM Ave che, aneka vastra gharamA hoya topaNa paravA mATe ve vastraja jogamAM yAve be. temaja strI paNa pratidi na ekaja jogamAM yAve be, eka divasamAM vadhAre jogavAya nahIM. temaja za yyA, zrAsana, hAthI, ghoDA, ratha ityAdi sarva cIjo ekekI jogamAM zrAve be. te uparAMtanAM bIjAne kharthe jAevAM eTalA mATe alpaparIgraha rAkhe thake ja svalpa ciMtA rahe ne nirbhayapaNuM paNa thAya. ityAdika guNanI vRddhi jA egavI // ytH|| jahajaha appaloho, jahajaha appopariggahAro // taha taha muha pava, dhammasya hoi saMsiddhi // 1 // nAvArtha:- jema jema tho Do lona hoya, jema jema thoDo parIgraha AraMbha hoya, tema tema sukha prava ImAna thAya ne dharmanI paNa jalI siddhatA thAya // 1 // kAraNa mATe mananI iSvA saMdhIne saMtoSa poSavAne arthe yatna karavA. su khanuM mUla te saMtoSa ne kayuM be ke // yataH // zrAroga sArizraM mAlu, satta NaM sacasArina dhammo // vidyA nilaya sArA, suhAi saMtosa sArAI // 1 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jainakathA ratnakopa nAga cotho. nAvArthaH-manuSyapaNAnuM sAra te nirogatApaNuM ne ane satyanuM sAra te dharma ,tathA vidyA je le te nizcalapaNe sAra ne ane sukha je je te saMtopeM sAra le // 1 // tethI jihAM tihAM jema tema karIne saMtoSanI sAthai tahAhaM citta bAM dhIza to duHkhanuM nAjana thaiza nahIM. mATe saMtoSarUpa pAla bAMdhI karIne lonarUpa je mahoTo samuha tenA ubalatA kallolanA vistArane vArIne e vra ta aMgikAra karI rUDIrIteM pAlavaM. niraMtara valI saMjAravaM, avasara pAmIne valI te vratanuM saMdepa karavU ityAdika rIteM aMgikAra kaDe je parIgraha parimA gavata tethakI jevAreM dhana dhAnyAdika saMpadA vadhe tevAreM zrAvake zuM kara ? te kahe . aMgIkAra karavAthI uparAMta dhanAdika thAya to te sarva dharmasthA nakeM kharacavo paNa vyApArane vipe tathA nogAdikane artha joDavo nahI. ema karavAthI kAM dopa nathI ane ethI vratane thoDaM paNa aticAra lAge nahIM. dAna pramukha surutane ArAdhavAthI caMcala evI je lakSmI tenuM niyaMtraNa kayaM hoya to te lakSmI sthira rahe, jAya nahIM. jemATe pUrva puNyanA vainavanA va yathakI vAMdhI evIje saMpadA te vicArIyeM to ApadAja .. have e vratanuM phala kahe jeH- iha naveto zaMtoSa, sukha, lakSmI sthira rahe, lokamAMhe prazaMsA vadhe, ane paranavane vipe manuppanI saMpadA, devatAnI jJa 6, yAvat modanA surakhano noktA thAya. tathA je prANI atilone karIne e vrata nathI letA athavA lazne virAdhe ne to te prANI dArIhI, dAsa, 5 nAMgI, urgatyAdikanAM kuHkha pAme . e ADhAramI gAthAno artha thyo||1|| have e pAMcamAM aNuvrata upara dhanazeThanI kathA kahe . atyaMta sUvarNanI zadiyeM karIaAzcaryakArI evaM kaMcanapura nAme nagara je, temAM prakRti svanAve dhaNo suMdara evo suMdara nAme zeTha vaze , tehane suMdarI nAme strI, saUna lokaneM AnaMdakArI lakSmIvaMta evo dhanazeThanAme teno putra , tene dhanazrInAme strI je, tene valI dhanasAra Adi putro je. ekadA suMdarazeTha paraloka prApta thayA tevAreM jema gurvAdika bateM ziSya nizcita rahe, tathA jema zeTha bateM vANotara nizcita rahe,valI jema bApa bateM putra nizcita rahe,tathA sAsu bateM vahu nizcita rahe, tema jyAMsudhI suMdarazeTha jIvatA hatA tyAMsudhI to dhanazeta nizciMta raheto hato paNa suMdarazeTha maraNa pAmyA palI gharanI temaja dhana upArjavAnI sarva ciMtA dhanazeThane upanI. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 237 ekadA dhanazete potAnIpAseM dhana keTaluM ne teno mela kADhayo to saravA le navANuM lAkha TakA thayA. temAM paMcAvana lAkha to pUrvalA vaDerAunA upA jela le ane cumAliza lAkha potAnA bApanA upArjela je tevAreM dhanaze ma namA vicArAMke jo eka lAkhaTakA vadheto mahArA gharane viSe koTInI dhvajA bAMdhu. temATe ekalAkha TakAne arthe te zeTha aneka prakAranA vyApAra vistA ra paNe karato havo. ema ekavarSa paryaMta kasu, valI le karIne joyuM to teTalAja navANu lAkha TakA thayA, tevAre vicAravA lAgyo je mahAre khara ca ghaNuM , tethI karI dhana kAM vadhyu nahi. ema dhArIne kharaca uju karavA mATe nirdaya paNe kRpaNanI pereM reheto thako jUnA vastra pehere, soMdhu dhAna vApare. ema kuTuMbasahita ghaNA kAlasudhI dArIhInI pereM rahyo topaNa dhana vadhyu nahi. tyAreM valI vicAravA lAgyo je vANottara pramukha badhuM ivya khAi jAya , mATe tene sarvene rajA ApI,ane pote atizaya udyamathI vyApA ra karavAsAru ghaNA kariyANAM leine dUra dezAMtara gayo. cittamAM lAkha sona yA upArjavAno anilASI thako dUrathakI paNa dUra evAM dezAMtarane vipeja indyama karavAthI ghaNuM vya napAjyuM, tethI saMtoSa pAmI pADo potAne ghe ra Avyo, eTale sAMjavyuM je coroye dhADa pADI gharamAMthI saghanuM dhana lUMTI lIdhuM. te sAMjalI ghaNuM kheda dharato kuTuMbanA mANasa je potAnA strI putrA dika te sarvanI sAthai vaDhatAM sarva kuTuMbane te aniSTa thayo. ati loniyo hoya te guMphuHkha na pAme ? kahyu ke keH- atilono na karttavyo,lonanaiva pa rityajet // atilonAninUtasya, cakra cAmati mastake // 1 // nAvArthaHatilona nakaravo,tema lonane bAMmavo paNa nahi,ati lone je parAnavyA , tene mAthe cakra name // valI zeThe le kayuM to paNa navANuM lAkhaja thayA. kAraNake dhana le tepaNa nAgyane vasa De. tethI te phurbudi zeThe vicAra kasyo je badhA ivyane nUmimAM dATuM ke jethI corAdikanA hAthamAM koI vakhata na jAya. evaM vicArI te zete madhya rAtrine samaye nagaranI bahAra jazne potAnAM strI putrAdika paNa jANe nahi tema yatnathI sArasAravastune dharatImA dATIne pUrvalI pereM lakSmi napArjavAne pADo jAto havo. pAbalathI te zeveM noyamAM thApyuM je dhana te koka dhUrte jANyu tethI te zeTha gayA par3I teNe dharatI kho dIne aMdarathI dhana kADhI lIdhuM ane tyAM te dhUrte kAMkarA jarI mUkyA. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ___ have te zeva paradeza jaz ghaNI vastUna laghaNA harSasahita ghaj dhana upA rjine ghera yAvyo. ane rAtrine samaya jyAM nUmimAM ivya dATayuM hatuM tihAM AvI khodIne jovA lAgyo to tyAM kAMkarA dekhIne vilakho thayo. panI je kariyANAM lAvyo hato te sarva vecIne hIsAba gaNyo to pharIpaNa navA | lAkha TakA yayA, kAMza vadhAre thayAM nahiM. jema ghaNo varasAda varase to paNa palAsa khAkharAnAM patra traNaja rahe vadhe nahiM evIsthiti , tema ene paNa navANu lAkha TakAja thAya vadhAre thAya nahiM. valI ekadA prastAve ghara nA saghalA mANasono avizvAsa karatothako saghalu ivya sAthe jazne pa radeza gayo. tyAM jai vAMbita dhana upArjato havo. par3I harSita thaine potA nu katArthapaNuM mAnato mohaTA sathavArAyeM sArthavAhanI lIlAyeM karI pA bo valato thako potAnA deza tarapha Avato hato tyAM mArgamAM sarva sAthane cora lUTavA lAgyA. tethI jema AheDInA hAthamAMthI mRgalI nAzi jAya tema te zeTha ghaNe kaSTeM coronI najara cakAvI devayogathI zUnya aTavImAM nAzigayo. tyAM jamato jamato potAnI pAse je jAtyavaMta ratna ne tene yatnathI gakhIne potAne gherAvyo. tihAM sarva ratna tathA bIjI vastUna vecI pAlo mela kADhayo, topaNa teTaluMja ivya thayuM,tyAre tene harSa ane zoca thayo. ema te jo lone parAnavyo koTIdhana pUraNa karavAnI bAyeM aneka vyApAra kasyA topaNa koDa pUrA na thayA temaja teno udyega paNa na Tavyo. kavi kahe ne aho ? tRSNArUpa moTo grahate jUna kahevo le ? ekadA te zeTha vicAra vA lAgyoke jo DhuM ThekANuM pheravu to mAruM jAgya phale,ane mahAruM dhAyuM thA ya. evaM vicArI sarva ivya lazne samuha yAtrAyeM vAhANanA adhikArInI pe reM ghaNAM vAhaNo haMkArIne ratna hIpe Avyo. tyAM aneka jAtanAM ghaNA vyA pAra karatAM koDI dhana upAyu. manano jANa ane potAnA azuna karma tha kI nayanIta ehavo te zeTha vicAravA lAgyo je meM pUrva pApa upAnA , te pApanA udayathI kadApi vAhANa nAMgaze to samUlaguM sarvadhana jAze ane kAMi raheze nahiM,mATe mahArI jaMghA cIrIne temAM koDImUlyanuM eka ratna ghAlU~ to gametevI ApadAyeM paNa DhuM jIvatAM sudhI te ratnakAyama raheze panI hu~ jyAre ghera jazne te ratna kADhI vecIza tyAre koTIdhvaja thA ? evaM vicArI potAnI jaMghA cIrIne te zeThe koDI mUlyanu ratna jaMghAmadhye Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 23e ghAlI vraNarohaNI auSadhiyeM ghArukavI vAhANamAM bege. naradariye vAhANa thAvyA evAmAM tophAna thayuM, tethI jema muSTiyeM pApaDa jAMgIye tema sarva vAhANa nAMgI cakacUra thayA. have tRSNAnI viDaMbanAja jApIyeM hAtha AvI hoyanI tema eka pATIyuM te zegne hAtha Avyu, tenA AdhArathI te zeTha aneka pIDA sahato dasa divase kAMve AvI mUrbita thayo thako paDyo, te jANiyeM mRtaka hoya nahiMguM ? edo thai gayo. paNa AyuSya dRDha ne tethI karI ma nahiM // 1 // ane potAnI mele zetanI marjA valI. have mananI ane zarIranI mahoTI pIDA jogavato te maMdabujhino dhaNI evo zeTha ninnanI pereM araNyamAM namavA lAgyo. paNa te ratnane viSe jIva lAgyo ne te thorAMkanI pereM nIdA mAgI gAmo gAma pharato ghaNAM kaSTa saheto potAnA na garanA udyAnamAM Avyo. tihAM tenA putrane khabara paDavAthI snehathI sAmo jaI ghera teDI lAvyo. te zeTha vyanA nAzanuM duHkha ane jaMghAmadhye raghu je ratna teno harSa ema zoka harSe mizritapaNAne vipe rahyo thako gopavelA ratnathakI koTI dhvaja thavAnI bAyeM zastre bedI jaMghAmAMthI ratna kADhIne parIkSakone dekhADyuM. tevAre te saghalA parIkSako jANIye te zetanAM karmathI presyA thakAja bolatA hoya nahi ? tevIrIte te bolyA ke e ratnanI ki mmata navANuM lAkha ,paNa adhika nathI. kema ke te ratna asala to eka koTI mUlyanuM De paraMtu jaMghAnI naSNatAmA rahyaM tenA yogathI tejeM karI hIna thaga yuM ve mATe enu mUlya chaM thayu. evaM sAMjalI koTInI AzAyeM rahita thayo thako te zeTha ghaNo kheda dharato vicArato havo je dhika ho? eTaluM moTuM mara egAMta kaSTa sayuM to paNa koTIdhana na thayu.je mATe meM moTo vyApAra karI ghaNI hiMsA karI, paNa sAmo anarthaja thayo, ane koI kAryanI sidi thai nahiM, mATe have kozka bIjo upAya ciMta. ghaNIvAra sudhI evI ciMtAyeM vyAkula rahelA.evA zeThane jozne ekadA eka dhAturavAdI dhUrta prAvIne zeThane kahevA lAgyo ke, tuM phokaTa ciMtA guM kare le ? vyartha kheda jhuM dhare le ? he zeta : dhA turavAdanA prasAdathI hu~ tujane vAMchita karIza ? tevAreM jema navya jIva keva lInuM vacana satya karI mAne tema te zeta te dhUrttanAM vacana satya karI mAnato thako te dhUrtanA kahyAyakI sarva dhAnUnI sAmagrI pratye ekAgra citta thane te karato havo. tevAre te dhUrta keTaluka kArimuM sUvarNa kapaTe karI nipajAvIne Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jainakathA ratnakopa nAga coyo. te zetane Apato davo. have te sUvarNa sAcu le ke nahiM tenI parikSA sAru zeThe cAra japane batAvyuM teNe sAcuM kartuM tethI te zeTha hRdayamAM saMtoSa pAmIne sAcI vAta mAnato davo. te zene jANe potAnoja jANine te dhUrta ghaNuM ka trima sUvarNa karato havo. te jANiyeM moTA pASANanAja kaTakA hoya nahi ? evA kaTakA karIne dekhADe,tene zeva khuzi thato niraMtara nUmigRhane viSe gupta paNe thApe. aho ! koka vya. kamAvAno upAya kAyAne kaSTa ApyA vinA paNa thAya , ema harSa pAmato thako te zeTha te dhUrttanI moTI nakti karato havo. jagatamAM parane upakAra karavo teja sAra , bIjaM kAM sAra nathI, evaM nisTahIpaNAnuM mola ghAlato te daMnI, kapaTI paNa zeThane vizvAsa pamA Dato havo. kaDaM le keH-vratadanaH zrutadanaH, snAtakadanaH samAdhidaMnazca // niH sTahadanasyatulA, vrajatinatezatAzataH // 1 // nAvArthaH-vratano daMna, jJAnanu daMna, snAtakano daMna, samAdhino daMna, eTalA daMna ,paNa nisTahanA iMjanI Agala te daMna tenA zomAM nAga pramANe paNa Ave nahi // 1 // e rIte vi zvAsa pamADIne ekadA ghara madhye sAra sAra je ratnAdika vastu hatI te leine te uSTabujhino dhaNI dhUrta nAzI gayo. zeThane khabara paDI je te dhUrtta jAgI gayo tethI kaSTa pAmato zaMkAyeM AkulavyAkula thazte sonAnA kaTakA sarva jovA lAgyo to te sarva trAMvAnA dIThA. tevAreM lUTyo re khUTyo ? ema mukhathI pokA ra karato,ghaNA loka nelAM karato,mastaka tathA hRdaya kUTavA lAgyo,tethI te zeTha upareM nagaranA loko hasavA lAgyAM. ane mUlya je navANu lAkha dida tI te paNa ghaNe lAkheM nyUna thayelI jokne te zeta ghaNo duHkhI thayo. daivayo geM ekadA te zeva nadItaTe gayo tyAM mahoTuM nidhAna pAmyo,tethI ghaNo prIti vaMta thayo. panI ta bAnuM potAne maMdira lAvIne gharanA dhana sAtheM te dhana ekatuM karI mela kADhayo to navANuM lAkha thayA. tevAreM lonI zeTha harSa pAmato vi cArato havo ke jo eka lAkha male to koTI thAya tevAreM AtmAne katA rtha karI mAnu mATe teno kA upAya kholavo joyeM. evaM vicArI te zeva nidhAnanA kalpanA jANa pratyeM pUbato havo, ane tenI ghaNI nakti karavA lAgyo tethI te kalpanA dhaNI kahetA havA ke nAgyavaMtane to pagale pagale nidhAna le. kardA keH-amaMtramadAnAsti,nAstimUlamanaupadhaM // ninA pada vI nAsti, AmnAyAH khalulanAH // 1 // nAvArthaH-maMtravinA adara nathI, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 241 auSadha vinA mUla nathI,dhana vinA padavI nathI,paNa AmnAyo pAma nizce ursana De // 1 // te mATe vizeSe karI te vyanA ThekANAnuM koka nizAna zodhAyeM. koka prastAve azva tathA gardana cAre pageM karI sAhamA unA rahe te ivyanI nizAnI jANavI. valI jyAM ghaNA paMkhinA pagalAM hoya atha vA AdityavAreM khaMjarITa, dIvAlI, ghoDo, jihAM caraka kare, jyAM bANamAMhe eraMmabIjano aMkUra nikale, te ThekANe paNa dhana hoya. jihAM khaMjarITanuM maithuna dekhAya te sthAnakeM paNa nidhAna hoya. pupADano aMkurajyAM pala palamAM pAdharo vadhe,tihAM paNa dhana hoya,zveta palAza tathA zveta bItIne ThekANe vRda nA paloiyAM pAtalAM hoya to tihAM thoDaM dhana hoya, ane jADAM hoya to dhana ghaNuM hoya,jevU te tadanuM dUdha tehane anusAra tevo nidhAna sAra hoya. __evaM sAMjalI nidhAna malavAne mATe te zeTha pUrve kahelA vRdAdi kholato ha vo. ekadA khola karatAM kyAMeka dholA palAzane dekhIne zIghrapaNe harSita thayo thako te zeTha vali bAkUlanA vidhino maMtroccAra karato havo. unamo dharaNeza ya, namo dhanadAya, ityAdika maMtra jaNIne prathama dharatI khodato havo. tyAM jANiye nAgyanA nadayathI nikalyuM hoya nahiM ? tema tyAM moTuM nidhAna praga Ta thayu. koTidhvaja thavAnI inAyeM zIghrapaNe harSa dharato te nidhAna rathamAM gopavIne jeTale ghara samIpe yAvyo teTale potAnA gharane Aga lAgelI dekhato havo. te jotAM jotAmAM thoDIvAramAMja samagra ghara bali jasma thayu. tevAreM te zeThane mULa AvI. mULa natasyA paDI te maMdabujhino dhaNI AkaMda karavA lAgyo ke, hAiti khede ! he daiva ! meM tAharo koi paNa aparAdha kasyo nathI to paNa tuM uSTa zokyanI pereM khAra karato phokaTa jhuM karavA mujhane kuHkha dIye ? ema ghaNIvAra vilApa karI nizAsA mUkI pApInI pereM ugavaMta thai kaSTamAMhe nimana ke hRdaya jehana eDavo je zeta teNe anukrame nidhAnamAM thI pravelu tathA ghara balatAmAMthI je dhana rayuM hatuM te sarva gharamAM necu karIne mela kADhayo to pharIpaNa navANuM lAkhaTakAja thayA. te dekhIne zeTha vismaya, AnaMda, kheda ane nage karI vicAra karavA lAgyo ke niSkAraNa kAyakveza ussaha ghaNo meM sahyo, paNa jAgyahInane koTidhvajano manoratha kema sima thAya ? kahyu De ke vana- phUla, kapaNanI lakSmI, kUpanI bAyA, salaMganI dhU la, te tihAMja vilaya pAme, tema nAgyahInanA manoratha paNa emaja vilaya pA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jainakathA ratnakopa nAga coyo. mI jAya, ityAdika ciMtA manamAMdharato te zeta thAkAnI pereM adhIra thaine beTho. ___ valI keTaleka kAle eka koTidhvajane jo eka lakhesarI uThI uno tha yo, tene ghAsana besaNAdika ApI tenuM badu mAna kayuM te dekhIne te dhana zetane koTidhvaja thavAnI pharIthI bAtha. evAmAM eka yogIne dekhIne te ne popIne ghaNI nakti karIne pUjato havo ke,he dada ! he nipUNa ! DhuM Agala koTidhvaja thaiza ke nahiM thA ? te tame jone kaho. tyAre te yogI dhyA na dharIne spaSTapaNe kadeto havo ke he satpurupa ! tujane dhanadanI pereM aneka koDI dhana bAgala thAze. te sAMjalI te zeTha camakIne yogIne pUbavA lA gyo ke tevo hu~ kevI rIte thazza ? tevAre yogI kaheto havo ke pRthvImAM e no eka upAya . bIjAne viSe to anartha dekheM , paNa tAre viSe ana rtha devato nathI. aho ? jopaNa e kArya ghaNuM vipama ne topaNa jyAreM tAha ruM pUrva janmanuM je uSTa karma ne tehano kya thaze tyAre e kArya sidi thaze. te sAMjalI zeTha rIjyo yako keheto havo. ke he svAmin ? prasanna thazne mane,jaladI teno upAya batAvo? te zeThano ati Agraha devIne yogI bo lato havo ke eka parvatamAM rasa kUpikA ne te rasanA eka biMumA eka hajA ra nAra lohane tapAvIne aMdara nAkhIye to te sarva loha kaNa ekamAM suvarNa thAya. te sijharasa prAyeM devatAne paNa malavo urjana ne to manuSyane to kyAM thIja male ? te to ghaNe kaSTe male. te sAMjalIne te zeTha vize harpita citta thako yogIpratye kaheto havo ke he svAmin ? niSphala kaSTa to meM pUrva ghaNAMja sahyAM , to jemAMthI phala thAya evA kaSTane sukhethI sahIyeM temAM jhuM ? te sAMjalI te yogI, madonmatta thayelA evA eka pADAnu pubaDaM zeTha nI pAsethI magAvIne tene kahyu ke ene mAsasudhI telamA nAMva. te zeThe yogInA kahevAthI temaja kalyu. tevArapanI rasakUpIkAno kalpa tehanA pustako tathA pADAnuM puDuM ane lAMbI ve doriyo tathA mAMcI ane ve tuM baDAM tathA vali bAkulAdika sarva sAmagri lazne yogInI sAthe te zeTha anukrame paravatamAM jihAM guphA le tene bAraNe yAvyo. te bAraNe rahelo evo je yada tene pUjIne,pustakane anusAre te banne jaNA guphAmA peThA. te jAgIya narakavAsa mAMja peThA hoya nahiM ? panI tyAM je nUtapretAdika uThe ne tehane bali vAkulA ApatAM pADAnA mahoTA pUMbarUpa dIvAnA udyota thakI ajUAlu karatAM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 243 zIghrapaNe cAlyA jAya , te be yojanasudhI gayA. tihAMsudhI to po tapotAmAM prItivaMta dekhAtA hatA. have tyAM cAra hAtha lAMbo poholo co khUNAlo sigharasano kUvo dITho. temAM te yogiye te zeThane ve bAju tuMba DA bAMdhI mAMcIUpara besArI adRzya betalIyuMjenuM evI rasa kUpikAmAM na tAsyo. tihAM te divyaraseM nayo kUvo dekhine khuzI thato thako teNe ve tuMba DA narIne dorI halAvI, eTale yogIyeM dorI napara kheMcI lIdhI. jeTale te upara kUvAne kAMThe Avyo teTale te yogiyeM tUMbaDA mAMgyA. tevAre te zetepaNa nolapaNAthI te yogI jnn| tuMbI ApIdIdhI ke tarataja te sarpajevA mahA puSTAtmA yogAyeM nyAya ane dharma behune jema ko bede tema te yogiyeM vedu dorI bedI nAkhI tethI zeTha mAMcI sahita kUTAto pITAto rasane aNalAgato rasane kAMThe AvI taptahRdayathako kUpamAM paDayo. tihAM vicAravA lAgyo ke, aho ! dhikkAra ho dhikkAra ho e loniyA kapaTIne ? jU e kapaTInU parAka ma? hA deva ! have hu~ yuM karIza ? DhuM hAMja rahyo thako marI jaza? mATe dhikkAra paDo mujha lonAMdhane ? je meM kAMza paNa vicAra na kasyo ? ema Artti ne vaza paDyo ThudhA, tRpAyeM pIDita thako keTalAeka divasa tihAMja aMdha kArarUpa baMdIkhAnAmAM baMdIvAna sara chuHkha jogavato rahyo. have keTalAeka divasa vItyAbAda devayogyathI ekadA tihAM koieka caM danagho rasa pIvAne AvI, te jANIye zetane pratibodha devAneja AvI doyanI ? ema zabda karatI rasa pIne pAlI valI eTale te zeTha tehane pUna De valagato havo. tihAM navitavyatAnA yogeM karIne jANiyeM kheMcApohoya nahiM evo te zeTha kaTe joDANo, jema ko jIva nigodamAthI nikale tema te rasamAMthI nikalIne bAhera Avyo. tihAM jamato jamato koika sathavArA ne malyo, te sathavArAne mArgamAM coroyeM khUTayo tevAreM tihAthI te zeta nA sato thako araho paraho jAto thako te corane hAtheM baMdIvAna paNe pakaDA po. te coroyeM koI eka nagaramAM lai ja tene vecyo, tihAM koka sArtha vAhe vecAto lIyo. te sArthavAheM valI dhananA lonathI babbara kulane vipe vecyo, tyAM bAkarAM kuHsaha phuHkha saheto havo. te phuHkha kahIye baiyeM. manu SyAdikane poSI te manuSyanA sakala aMga gAlI tehanA zarIranA rudhIranI kuMmI jarIne te uSTo rudhIrane tihAM jamAve par3I te rudhIramAM tevAja varNa sara Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. khA temAM krami paDe teno kiramajI raMga thAya, te raMgamAhe te loko vastra raMge, tethI karI te raMga adhika dRDha thAya. te vastramA vizeSa raktatA thAya valI pa Na te purupane popIne pharI tenuM rudhIra kADhIne tene gAle, pope ne pAvaM te nuM rudhira kADhe, ema nirdaya cina thakA te pApI kiramajI raMgane lone karI pApa karma kare. ema te zeveM nArakInI pereM bAra varasa sUdhI tyAM ukha jogavyAM. ___ ekadA devanA yogayI te zegnuM rudhira kADhIne mArgamAMnAMkhI mUkyo ne, tethI zeThane mUrbA yAvI ,evAmAM nAraMgapaMkhI AvI tene nada jANIne A kAzamAM lai jato hato, tyAM vATamAM bIjo nAraMmapaMkhI tene malyo. nakSaNa artha te banne nAraMmane mAMhomAMhe yuddha thayuM tethI te zeTha cAMcamAMthI jamIna napara to paDyo, dUkhiyo ne tethI mUTha nahi. panI jema koi navya jIva manuSyano nava pAme tema te zeta daivayogathInamato jamato ghaNe kaTe potA ne nagare AvI pahocyo. tihAM strI putrAdikane duHkhanuM karanArUM ehavaM potA nuM caritra kahIne atyaMta phuHkhamAM laya pAmato dIna vacana nAkhato te zeTha sanIne kalyANapaNuM prabato havo. tyAre nyAyamAMhe meru sarakho evo te ho uno putra , te putraM kartuM ke he tAta ! vittato daivatuM dIdhenuM ne temAMthI meM mhaa| bAyeM dhanano vyaya paNa ghaNo kakho tathApi vAvya tathA kUpanA pA gInI pereM te dhana kA ulu thayuM nahI. daivI vittane khAtA, vAvaratAM,kharacatAM, paNa khUTe nahiM, to tame zAvAste mithyA kheda karo ho ? mATeM saMtopa karo. have lona mUko dhananA adhikapaNAyeM sayuM. have tame citta dharmamArge vya kharaco, ityAdika ghaNI yuktiyeM samajAvyo paNa te zeTha samajyo nahi. __ ekadA prastAveM te zeveM koI jJAnI munine potAno pAlo nava pUkhyo tyAre te muni kahetA havA ke caMpura nAme nagarane vipe nirdhanamAM ziroma Ni evo caMinAma vaNika raheto hato, te ekadA jinezvarane prAsAdeM gayo. tyAM pUjArA pAsethI so koDInAM phUla udhAre lazne paramezvaranI jati rAgeM pUjA karI. te par3I pUjArAne phUlanI navANuM kavaDI ApI tethI te pUjA re kaDaM ke eka koDI unI kAM Apo ho? tene zete kahyu ke prajAtakAle yA pIza. paNa kAryanA vyayapaNAthI pUjArAne eka kavaDI ApavI vIsarI gai. paDI te vaNika thoDA kAlamAM gUlanA rogathI tatkAla maraNa pAmyo. te ji napUjAnA pranAvathI madhyamanAveM karI tuM dhanadatta thayo. pUrvale nave je teM na Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 245 vANuM kavaDInAM phUla caDAvyAM hatAM tenA yogeM navANuM lAkha dhana tAharUM sthira rahyaM paNa eka kavaDI mAtra devazvya ApI zakyo nahi tethI tAharUM adhika dhana na thayu. jo eka kavaDI ApI hota to koTI TakA dhana thAta. te mATe te pUrva- daivikaruNa ApavAnI buddhi tArI jo thAya ne te Ape to tuMne bAgaleM dhana ghaj thAya. nahIM to jema tapAvelI dharatIne viSe pANI nArakhyu rahe nahIM tema tujane paNa adhika dhana nahiM thAya,temATe saMtoSa kara. evaM sAM jalI te nipuNa ze je devanuM dhana zepa rayuM hatuM tethI hajAragaNuM phUlanuM devU ApIne parigrahano parimANa kasyo. temAM navANuM lAkha sonazyA, ATha ghara, ATha hATa, sarva jAtinAM kariyANAM ATha jAra, ATha ghoDA, covIza gAya, ATha dAsa, ATha dAsIno niyama rAkhyo. temaja ghI telanI cAra ghaDI yo, tathA vizepa doSarUpa jIvanI hiMsAnuM ThekAguMjApI dhAnya adhika na rAkhyuM. mAtra ve mUDhaka eTalemUDA mokalA rAkhyA. vIjA sarva dhAnyano tyAga kasyo. erIteM rAyA nigeNaM ityAdi babimi ane cAra AgAra sahita pAMca muM aNuvrata guru pAseMthI leine tene ruDIrIteM pAlato havo. te divasathI mAM mIne zetane ghera lakSmI sthira rahI, dina dina pratyeM vRddhi pAmavA lAgI, a tyaMta sthirapaNe rahevA lAgI. mATe lakSmInI prApti, tehanI vRddhi, tehanI sthiratA, e saghalAM vAnAM prANIne dharmathakIja thAya. have te dhanazeta dharma mAM adhika anigraha dharavA lAgyo, tema lakSmI paNa dharmamArge vAvarato ha vo. e lakSmI pAmyAnuM mukhya phala . zepa dhana je je te nizce saMbaMdhe . ___ eka divaseM nadIne taTe vegaluM suvarNaratnAdikanuM nidhAna dItuM paNa te zeTha vratane vipe dRDhamuni sarakho nisTaha ne temATe teNe kAMkarA sara gaNI temAMthI eka kavaDI mAtra paNa upADavA ibAnI kIdhI nahIM. panI rAtre strIne te nidhAnanI vAta zeneM kahI, ane tenuM kANuM paNa saMnalAvyu. te vakhata zeThane ghera cora loko corI karavA mATe gharamAM gupta rahyA hatA teNe te vAta sAMgalI, tethI te coro dhana levAne harSavaMta thakA te sthAnakeM gayA, tyAM jaDa jUe ne to durdaivanA yogayI vIDI ane koyalA dItA, te dekhIne khojyA thakA vicAravA lAgyA ke vANiye ApaNane ThagyA, mATe vANi yAne ghera thA vIMnI lai jazne nAMkhiyeM ke tenA kuTuMbane viMDI khA jA ya. evaM dhArI viMbIyo ne potAnA mastaka upara upADIne te zeThanI khaDakI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nI niMta upara caDIne zetanAM gharamAM jazne ulavyA. paNa te zeThanA lAgyodaya thI te viDIyo suvarNa ratnamaya jANiye devatAyeMja AkAza thakI pragaTa vRSTi karI hoya nahilaM ? tema ratnamaya tha khaDakhaDa karatA paDatA havA. saMtoSarUpa surUtathI kamAyecuM je dhana tejanakhaM jANavU paNa bIjaM dhana nakhaM nahi. have te zeta te sarvadhana zrIjina caityAdika dharmakAryane viSe mopadanI vAhAyeM vAvaravAne kAmamAM zrAvaze ebuM dhArI tedhana gharamA thApato havo ane guna kAryamAM te dhanane vAvarato havo. ekadA rAjAnI sanAne vipe jJAnavaMta nimittiyAyeM AvIne kAM ke thA gala bAra varasa lagaNa kAla kalpAMta sarakho murnida duSkAla paDaze,temA mAtra thoDAja jIva jIvatA raheze temATe saghalA jano avyayapaNe dhAnane saMgraha ka ravAnI vA niraMtara rAvo. te sAMjalI sarvalokoyeM agaNita dhAnya, tela, mItuM, pANI, ityAdika sakala vastu samuznA pANInA veganI pereM vegathI lIdhAM paNa dhanazeThane potAnAM saUna lokoyeM tathA bIjA lokoyeM atizaya preyo to paNa te dhairyavaMta yAtmAno dhaNI potAnA anigrahamATe vrata pari mANathI kiMcit mAtra paNa adhikadhAnyAdikane na saMgrahato havo. have anukrame duSkAla paDyAthI zetane ghera dina dina pratye dhAnya utUM tha tuM jAya to paNa te zeTha potAnA anigrahamAMhe dRDhapariNAmI thako jeTa luM dhAnya u, thAya teTaluMja pAluM vecAtuM lai niyamapramANe rAkhIne te sa tyavaMta zeTha potAnA aniyahano ane kuTuMbano nirvAha karato havo. tathA va lI dAnamAM prItivaMta evo te zeva ehavA kAlamAM paNa ko dIna muHkhI a nAthane annAdikanuM dAna thApe. ema thoDAmAthI thoDaM paNa Ape. have divaseM divaseM samunA pUranI pereM dhAnyanuM mUla caDhatuM jAya to paNa potAnA vratane viSe dRDha pariNAmano dhaNI evo te zeTa je have jhuM karIza ? evo pazcAttApa na karato havo. ema karatA karatAM anukrameM sAmAnya dhAnyanI eka hAMmalI lAkha sonaiyA hoyato caDe, evI maharghyatA tha. puHkheM pAmavA yogya evo ivya male paNa dhAnya pANI na male. evo vakhata Avyo tevAreM sAva dhAna evo te zeTha vicAravA lAgyo ke have yuM thAze ne jhuM karIzuM ? evI ciMtA upanI,evAmAM daivanA vazathakI tihAM jANiyeM devatAyeMja ApI hoya nahi ? tema te zeunAM mukha Agala kozka paMkhInA mukhamAMthI kAli citrAve Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 247 la akasmAt paDatI havI. te citrAvelanAM cinhe karI lakhIne zete napADI lIdhI, par3I harSekarI tenA kaTakA karI annAdikane vipe nAkhato havo. te citrAvela jANiyeM akSya lakSmIja bIja hoyanahiM ? tema tenA pranAvathI dhA nyAdikasarva akhUTa thayAM. cakravartInA dhAnyanI pereM ahorAtra temAMthI game eTaluM dhAnya vAvare,topaNa tedhAnyapramukha khUTe nahi. puNya ane kIrti tehano saMcakAraja jANe Apato hoya nahi guM? evI-zatragAra je dAnazAlA te zeThe ghaNI maMmAvIne pRthvIne viSe jayaMkara evo je purnida tene viSe kaliyugamAM jema kalpavRkSa zone tema te zeTha zonato havo. aho ! saMtoSarUpa vratane pu STa karavAnuM zahAM paNa mahoTuM phala male le. jUTha ke ekamAtra potAnA kuTuMbano nirvAha karavAno jene saMzaya hato, evA te dhanaze- dAnazAlA maMmAvItha nanuM dAna ApIne AkhAjagatano nirvAha kasyo. have ekadA rAjAyeM dhanazeThamAM niHsTahapaNAno nAva jo tenI upara tu TamAna thai dhanazeThane kahyu ke,tame vizvAsa karavA yogya bo ema samasta ja gata tamane jANe , temATe he zeta! tameM mArA naMmArI thAna. te sAMjalI dhana zete kahyu ke,he rAjan ! e vyApAra aMgIkAra karavAno mAhare niyama ,mATe hu~ nahi thAvaM. jethakI mAruM vrata lopAya tevA pasAye karIne sayuM, je jojana jamavAthI roga pedA thAya, je nojana karavAthI nojananA karanArane aAzAta nAno udaya thAya te nojana zA kAmarnu ? te kAraNamATe he deva ! naMmAra, je adhikArI paNuM ve te pApasamUhano naMmAra le tene duM devanirmAlyanI pereM aM gIkAra nahi karUM. have rAjAne to je AjhA ne teja pradhAna mahoTo dharma De tethI te vAta sAMjalI rAjAne kodha caDyo ne kahevA lAgyo ke doparahita evA e kAryane viSe tuM dopa kema dekhADe le ? valI mAharI ghAjhA nAMgyAthI tAharuM vrata kema raheze ? mAhAkai naMmArIpaNuM pAkhA jagatane upakArIpaNuM be, te tuM jANato nathI ? te uparAMta bIjo ko niyama nathI. mATe kadAyaha bAMjhIne mAharUM naMmArI paNuM aMgIkAra kara. duM tArA upara prasanna thaine kahU~ bu, mATe tuM phokaTa vicAra kA kare . AvAM rAjAnAM vacana sAMjalI tA ttvikamAM ziromaNi evo te zeta cittamAM vicAravA lAgyo ke saMsAramA parA dhInatA rUpa anithI valatA prANIne dhikkAra . meM jo pUrveja dIkSA lIdhI hota to A parAdhIna paNAnI vITaMbaNA na dekhata. dhanya te mUniyone ke Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jainakathA ratnakopa nAga cotho. je rAjAnI AjhAthI paNa mare nahi ? eTalA mATe hajI paNa kAi bagaDayu nathI, ucita hoya teja karUM. evaM vicArI te dhanaze paMca muSTika loca ka rIne dIdA sIdhI eTale devatAyeM tene sAdhuno veSa Apyo, sAdhu thayA. rA jAnI Agalaja paNa jUna ke zetanA niyamanA nirvAhanuM dhairyapaNuM kahe, je ? have rAjAyeM praNAma karIne anukrameM te dhana sAdhune potAno aparAdha kSamA vyo. zeta paNa ghaNo kAla cAritra pAlI kevala jJAna pAmIne mode gayo. eTalA mATe jo javyo ! pAMcamA vratane vipe dhanazeunu caritra sAMjalIne traNa jagatane paNa donano karanAra evA lojarUpi samuzne taro, iti pAMcamAM aNuvratane vipe dhanazetanI kathA samApta // iti zrItapAgace zrArUpratikrama Na sUtra rattinevipe e pAMca aNuvratano bIjo adhikAra samApta thayo // 2 // ||ath paSTa digatiramaNa vrata prAraMjaH // e pAMca aNuvrata te zrAvakadharmarUpa je kalpada tenuM mUla ke temATe e pAMcene mUla gula kahiye. have e pAMca aNuvratane puSTAnA karanArA evA di gaviramaNAdi sAta vrata je le teMpaNa zAkhA pratizAkhA tavya je temATe ra ne uttara guNa kahiye. have e sAta vratamAM paNa pahelA traNa guNavrata ke ane pA balA cAra zidAvata je. te guNavatamAhe paheluM guNavrata ane vAravrata mAMhe bahuM digaviramaNavrata tenA aticAra niMdavAne arthe gAthA kahe je. ||gmnnssn parimANe,disAsu naTuM ade atariaM c| buddhisai aMtaraghA, paDhamaMmi guNavae niMde // 15 // arthaH-gamanassa eTale gamananu parimANa je ATalA yojana jAvU te no niyama lIdhelo ne tene viparIta kare thake ca zabda thakI atikamave ka rIne, te zene vipe atikramave karIne ? toke (disAsu ke) dizine vipe ehaja vizepe kahe . ( narse ke0) cIdizi te UrdhvapaNe parvatanAM. zikhara ne viSe javAnuM ve yojana pramukhanuM pramANa grayuM , tenuM anAnoga paNe ka rI adhika gamana kayuM hoya te Urdhva dizi pramANAtikamarUpa prathama aticA ra jANavo. temaja adhodizI je nIcI dizI ane tiryagadizi je tIrthI dizi. e ve dizinA paNa ve aticAra jANavA. evaM traNa aticAra yayA. ihAM Avazyaka cUrNImAMhe e vidhi kahyo ke navaMdi zigamanano pramA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 4e Na kasyo tethakI upara jo vRkSa athavA girinAM zikharane viSe koI vAnaro athavA paMkhIyAdika jIva hoya te vastra AnaraNAdika lazne cuM caDI jA ya to tene sevA jAvaM kalpe nahIM. paraMtu jo te paMkhI athavA vAnara pramukha nA mukhamAMthI paDI jAya athavA bIjo koI ANI Ape,to te levaM kalpe, kemake potAne to dhAraNA pramANeja jAvaM kalpe, uparAMta jAvaM kalpe nahIM. e navaMdizi AzrayI aSTApada, sametazikhara,arbudAcala, citrakUTa, aMjanagi riyane meru pramukheM saMnave ane adhodizi AzrayI to muMzarA mAMhe, rasakU pikA vivarAdikane viSe jANavaM. tathA tiryagadizi AzrayI to pUrvAdika cAredizine vipe jeTaluM gamanAgamana dhAyuM hoya tethakI adhika gayethake aticAra lAge temATe niyamita devathakI Agala DhuM na jAnaM tathA bIjA ne na mokaluM. ihAM koI niyamita devathI bAhiralA devamAM jihAM bIjA puruSe jAvAno niyama lIdhelo nayI evo puruSa jo potAnI meleja koI cIja vastu laz yAvyo hoya to tevI vastu levAmAM kAMza dopa nathI evaM yogazAstranI TIkAmAM kaDaM . 4 codhuM devadi te sarva dizAune vipe yojana zatAdikanuM parimANa ka ghu je temAM eka dizAyeM zo yojanathI uparAMta jAvAnuM kAma paDayuM tevAreM lone karIne keTalAeka yojana bIjI dizAnA parimANamAM nA karI ukta dizAmAM vadhAre, te dizivRddhi kahiye. ema karavA thakI pramANanuM atikrama thAya. pADalI diziyeM boja ane AgalI diziyeM vadhAre jAve dizinA yojana ekatA kare tevAre ve dizinI saMkhyA barAbara thAya,e bAhyavRttiyeM a ticAra kahevAya paNa aMtaravRttiyeM to vratanaMgaja thayu. e rIteM adhikadizi javAnI nA karanArA janane dizAbAzrIne aMgIkRta pramANane atikramI dizi teNe naMga paNa thayo valI dizA ulaMghyo nahIM, teNe nahIM paNa thayo, e naMgAnaMga rUpa cotho aticAra jANavo. 5 pAMcamo sazyaMtarakSA smRtyAMtahI te smaraNano nAza thAya, te jema ke pUrvadiziyeM zo yojana jAvAnuM parimANa kA le, tene gamanane avasa reM ati vyAkulapaNe pramAdane vaze matinaMzAdike karIne nizcaya rahe nahIM je zo yojana kiMvA paJcAsa yojana- parimANa kayaM je ema saMdeha rahe,tema spaSTapaNe yojananuM mAna agasaMjArate pacAsa yojananI upara gamana kare to Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jainakathA ratnakopa nAga cotho. pAMcamo aticAra jANavo. ane jo zo yojananI upara gamana kare tyAre to te vratanaMgaja thayo jANavo. e pAMcamoaticAra je kahyo te aticAra jo paNa sarva vratone viSe sAdhAraNa be topaNa e vratane viSe pAMca aticAranI saMkhyA pUravAne artha ihAM thApyo , mATe aMgIkAra karelA vratane vAraMvAra saMcAra kemake sarva anuSTAna kriyAnuM mUla te smaraNaja je. smaraNano nA za thayo to vratano paNa nAza thayo ema jANavU. ___ kadAcit anApayogathakI detranuM parimANa ulaMghI javAya to te vakhata nI sapharamA je vyAdikano lAna thayo hoya te sarva ivyAdikano parihAra karavo. ane je sthAnakeM sAMnarI Ave te sthAnakathIja pAvU valaduM paraMtu yA gala eka pagaluM paNa cAlavU nahI. je detranuM jihAM sudhI parimANa kAM hoya tethakI Agala bIjAne paNa mokalavaM nahI. kadAcita bIjA koDne mokalavAthI te ivyAdikanuM je lAna pAmI Ave te lAna sarva pariharavo. tIrthayAtrAdika dharma nimitne je niyamita khetrathakI Agala gamana kara paDe athavA koine mokalavo paDe to teno doSa nahI ane dhananI upAU nA je le te ihalokanA phalanI hetu ve mATe tene arthe adhika gamana karavA nu niyama karavU paDe be. e vratathI je lAna thAya te kahe jeH-prathamato niyama karelA yojana zatAdika pramANa je keTaloeka nUmI nAga te mUkIne zeSa caudarAja lokamAMhe rahyA je samasta jIva tenI hiMsAno bAraMna cAlyo A vene te e vrata lIdhAthI temane haNavAno niyama thayo. te jIvono raNarUpa guNa karaNane artha e vrata De mATe e guNavrata kahevAya . te digaviramaNa nAme vratamAhe je aticAra thayo te niMbu buM, upalakSaNathI valI gahu~ bu. e vrata aMgIkAra karavAthI trasa thAvara jIvone ajayadAna ApyuM, lo jarUpa samuznI niyaMtraNA thara ityAdika mahA lAnanaM kAraNa ne.mahoTo ani sarakho dIptIvaMta evo tapAvelo je lohano golo te sara nitya a vratipaNA, pApa je. kemake avirati jIva je je te, sarva dizAne viSe rahe lA samaya jIvone golAnI pereM bAle , haNe ne, jopaNa te manuSya kAMsa rva sthale poteM jAto nathI topaNa avirati avratapaNAnA baMdhane lIdhe te manuSya ihAM thako paNa nityapratye zarIreM karI hiMsA kare 3 // 15 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 251 baThA aNuvratane vipe mahAnaMdakUmaranI kathA kahe . samasta vastune vistAre karIne iMzpUrIne paNa harAve evI lakSmIvaMta avaM tI nAmanI nagarI je. te rUDA varNekarI varNavavAyogya be. sukhamakAlapurI sa rakhI manohara ,mAraganI paMktiyeM karI zonita ,vividhajAtanA artha tehane samUhe pUrI evI te nagarI caMpAnagarInI pereM zone le. te nagarImAMtraNa ja gatanuM jehamA parAkrama ke evo vikramAdItya nAme rAjA rAjya kare . te rAjA nuM satvaparyu, dAtArapaNuM, upakArIpaNuM atizayavaMta je. jANe gAyatrInuM tathA brahmAnuM kareluM nUloka, nuviloka ane svargaloka e traNenA sAranoja udA ra karIne vidhAtAyeM te rAjA nipajAvyo hoya nahI ? te nagarImAM koTIdhva ja evo dhanadatta nAmeM jinadharmI zreSTi vaseje. te zeThane udAra tathA vikasi ta kamala jehavA jenA hAtha De, padmasarakhA jenA paga De, evI padmAvatI nAme strI je. paNa tene putra na hovAthI atyaMta urakhI hovAne lIdhe kUladevI pramukhanI ghaNI prArthanA karI jethI devayogeM eka saunAgya lakSmI atizaya vaMta evo jayakumAra nAmeM putra thayo. te bAlakanAM garna samaye,janma samayeM, radA vidhArnu, caMsUryanuM darzana dekhADavA varakhate,SaSTInA jAgaraNa vakhate,nAma sthApana karatI vakhate, devagurune vAMdavA jatIvarakhate,anasvAda karAvavA varakhate, keza utarAvavA vakhate, dAMta AvavAne vakhate, kaNadoro bAMdhatI velAyeM, bo lavu zIkhavAne avasare,gamana karavA avasare,coTI rAkhavA avasare, vastra yA jaraNa paherAvavAM vakhateM,rAkhaDI bAMdhatI vakhate, varasagAMTha karavA vakhate,bahota ra kalA grahaNa karAvavA vakhate, zrAvaka dharmano vidhi zikhavavA vakhate,moTA vyavahAriyAnI kanyA sAthe pANIgrahaNa karAvavA vakhate,vyApAra kalA zIkha vatI vakhate ityAdika sarva kAryAne vipe tenA pitAyeM mahoTA mahotsavo karI ne mahoTA utsAhathI atyaMta ghaNu ivya kharacyu. kahyu ke ke rAgane sthAnake, premane sthAnake, lonane sthAnake, ahaMkArane sthAnake, potAnuM ThekANuM rAkha vAne sthAnake, prItine sthAnake, kIrtine ThekANe,koNe ivya vyaya kIdhuM nathI? __ have te zegno putra paNa pADozInI nalI saMgateM karI nalI zidAdika nA yogathI bAlaka thako paNa bIjanA cazmAnI pereM kalaMkarahita evo yau vana tathA kalAyeM karI vRddhi pAmato havo. topaNa jema cazmA kalaMkita kahevANo ne tema te putrapaNa kalAvaMta caMmAnI peThe kalAye karI vRdipA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. melo uta paNa juvaTAnA vyasanarUpa kalaMke karI kalaMkita hoto davo. te thI niMdA karavA yogya thayo. madirA thakI paNa hInalokane varjanIya thayo, te jo tenA mAtA pitAdika kahevA lAgyA ke, he vatsa! guNono nAsa ka ravAno hetu tathA purmati ane urgatino dUta ane sarva vyasanano samuha e, e yUtaramaNa ne, tene tuM mUkI Apa, ityAdika ghaNo samajAvyo topaNa pUrva kata asunakarmanA yogathI te putra vyasanane koirIteM mUke nahI. .. have vyasanI puruparne, dhana TakI zake nahI tema te zetanAM putrane anukrameM viTala puruSonI kusaMgati thakI gaNikAnuM vyasana paNa hotuM havaM. kavI kahe De ke, aho jUna paDivAipaNAnA jAvanuM zIla te jIvane samakAle upaje ? vittarUpa je ghRta tenI AhUtinI pUrtiyeM karIne vyasanarUpa agni adhika vRddhine pAme ne ane dArIrUpI pANInA yogathakI valI tehajahaNe upa zame De, e, jANatAM batAM paNa pitA vicAravA lAgyo ke pUtrane zikhAma Na devAthI enuM citta vipAda pAmaze mATe tema na thavAsAru ahoniza tene vAMDita dhana deto havo. jUna mohathI jIva kevo mUDha thajAyate ? ema vyasa namAM Azakta evA pUtraM jema grISmakAlane sUrye sarovaranuM pANI zoSI javAya tema zetana koDIbaha samaya dhana teNe thoDAja divasamAM zoSavI nArakhyu. ka hyu be keH-sevA sukhAnA, vyasanaM dhanAnAM, yAcA guNAnAM kunRpaH prajAnAM // pranaSTazIlazca sutaH kulAnAM, mUlAvapAtI kaThinaH kuThAraH // 1 // nAvArtha:sukhanA mUlane, pArakI cAkarI de , vyasana, dhanane TAle , yAcanA, gu pane TAle , anyAyI rAjA,prajAno kSya kare , kUzIlavaMta, anAcArI, vyasanI, evo putra, te kulano daya kare , te kAraNa mATe eTalAM iSTAMta mUla bedavAnA kaThina kuThAra . have potAne ghera ivya khUTayuM tevAre dhananI aprAptiye te jayakumAra uSTa karme ghekho thako corI karavA mATe koika dhanavaMta vyavahArIyAnAM. gharamAM khAtara paDavAne peTho. tihAM khAtranA mukha Agala tene sarpa masyo tethI aktakaraNInI lajAyeMja jANe prANa gaMmayA hoyanI ? tema te zeThanA putra potAnA prANa tyAga kasyA. jemATe dyutAdika vyasanA vazayakI corIno dhaM dho zIkhe ane corI karavAthakI jIvano nAza thAya,tethI AnavamAM maraNa nuM kuHkha thAya ane parajaveM urgatinAM anaMta mukha jogavavA paDe. have pranAte Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 253 saghalAye jANyu je e dhanadattazeThano putra tevAre rAjAyeM te dhanaThana mahA aparAdhI je evaM jANI tene Akare baMdhane bAMdhIne sarva aMge bIDI dazakalA nAMkhyA, sarva vya lUMTIne kedamAMnAkhyo. tevAreM zeta vicArato havo ke ghaNe manorathe pUtra thayo, te mAThAM vilAsathI potAne ane parane ahitakArI thayo. have kozka rIte karIne te dhanadatta zeThane viSe tenAM mitra, nAi, ja mAi ane sevako, strI ane sAdana tathA mahAjano e sarva malIne vinaya pUrvaka rAjAne vInaMti karIne tenA putranuM svarUpa kahIne te dhanadattazeThane m kAvyo. te divasathI mAMmIne dhanadattazeTha tevA putranuM mAtuM caritra teNe karI trAsavaMta citteM atyaMta moTuMdarizpaNuM ane apamAna bagerene pAmato havo, temaja pUtranA janmavAthI atyaMta hAnI thai ema dhArato havo. valI paNa pUrva javane puNyakarI vyApAranI nipuNatAyeMkarI pUrvanIpereM vANijya karatAM teNe boholo dhana upAyo. uttama AcArathI zonA vadhI, rAjAnu mAna thayuM. tethI te dhanadatta zeTha pote navo avatAra pAmyo ema mAnato havo. valI te yA galI strIne bIjo putra na thayo,strIpaNa vaye yukta thai,temaja te zeThane putrAdi ka jo paNa atyaMta aniSTa thayA ne topaNa strI vicAravA lAgI ke jo mahAre zokano paNa putra hoya topaNa edhanano dhaNI to thAya,ane mahAre paNa AdhAra thAya. ema atyaMta putranI ArtiyeM aAkramI evI strI tathA hitanA vAMba ka je svajanAdika teNe malIne bIjI kanyA paraNavA mATe te zeThane atyaMta preraNA karI, paNa putranA vipAka jogave ne teNe karIne kadAca kuputranI prApti thAya temATe te zeta nirvikArInI peThe paragavAnI vAta aMgIkAra na karato havo. kahyu De keH- purjanaHkhitamanasAM, puMsAM sujanepi nAsti vi shvaasH|| bAlaH payasA dagdho, dadhyapi phutkRtya khalu pibati // 1 // nAvArthaHurjane ukhavyuMThe mana jenuM evA puruSane saGanano paNa vizvAsa Ave nahi, je bAlaka eka vakhata dUdha pItAM bavyo hoya te vIjI vakhata dahI paNa phu kIne piye // 1 // have ekadA koI izvaradatta zetanI putrI paraNavA yogya thai paNa tene lAyaka vara malato nathI evI potAnI putrItuM pANigraha Na karavAne mATe izvaradattazene dhanadatta zeThane kahevarAvyu, ke he zeva? vizva mAM prazaMsavA yogya, pUrva puNyathI pAmavA yogya ehavA putraratna tenI utpa tithI tuM utpAtanI utpattinI pere niSphala jayaguM pAme le ? bokarA jaNyA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jainakathA ranakopa nAga cotho. eTalA sarva kujAtaja hoya ke guM ? sarva vRdane viSe kAMTAja hoya zuM ? sarva talAvane viSe kAdavaja hoya guM? ekavAra ajIrNa mAtra thayAthI pharIne bIjIvAra jaja nahi guM ? ekavAra je raste dhADa paDI hoya tyAM hamezA dhADa paDase, e, dhArI te raste naja cAlavu ke guM? mATe he zeTha ? ukhe nigraha karavA yogya evo je tamAro kadAgraha tene bAMmIne uttama lakSaNe yukta evI kumuhatI nAme mAharI putrI ke tene tame aMgIkAra karo. tenAM svAmIpa NAnAM nAveM tamAro bIjanA cazmAMnI pereM kozka moTo udaya thaze, ema te nAM lakSaNothI meM nizcaya kasyo ,mATe e kAryane vipe have vicAra karomAM. have nipuNatAyeM karI gRDha le citta jenuM evo dhanadatta zeta paNa kaheto havo ke he moTA AyuSyanA dhaNI ? tamArA dAkSiNya thakI e vAta paNa ka rIye. paraMtu jo tame saMtAnanI vAta pratye te kumukStIne kAMina kaho,ane deva yogathI kadAca saMtAna thAya to mAjhaM nathI ema te gae, jo evI nirmohatA hoya to DhuM aMgIkAra karUM. te sAMjanI jema himAcaleM pArvatI zivane aMgI kAra karAvI tema te zetanI pAse jo paNa bIjApaNA janAyeM utkaMThA sahita tenI putrInI mAgaNI karI topaNa te zene potAnI kanyA anya janane na thA pI ane dhanadattaneja ApI. kumukStIye paNa je pramANe zete kaha te pramANe aMgIkAra kalyaM, tethI te dhanadatta zeTha tene mahoTA natsavathI paraNyo. anu krame te strIjaratArane mAMho mAMhe prIti thai, tethI prItinuM nidhAna evaM je udhAna te jo ke zetane aniSTa ne topaNa tene raghu. te strIyeM svapna dI],te jA Ne potAne koI vAhAle AvIne mAMhe badarIphala mUkecaM evaM eka kAMsArnu kacoluM prApyuM ane teja kAsA, kacoluM valI koike pAluM lazlIdhuM, e buM svapna AvavAthI kumahatIyeM potAnA svAmine svapnAnI vAta jaNAvI te thI zeThepaNa potAnI matine anusAre bAhyathI suMdara evo putra thA. ne te putra keTalAka ivyasahita paragRhane vipe rahyAnI sthiti ityAdi svapnAnusA re anumAna karI cittaneviSe vicArato havo ke te putra mAharUM kAMza nahi lI ye tema duM karIza. ema anukrame rUpavaMta putrano janma thayo eTale turata te zeTha putrane lezne pUrvalA vacananA balathakI jema nirjiva hoya tene smazAna mAM mUke tema jIrNa udyAnane viSe jazne mUkyo. kavi kaheje ke, aho jUna nirmohatA ? kuputranI kadarthanAyeM zeThane udyegavaMta kasyo be. have te zeta jevA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 255 mAM te bokarAne mUkIne harSavaMta thako pADo vavyo, tevAmAM akAla meghanA garjAravanIpereM akasmAt devatAnI vANI AkAzamAM pragaTa thake, he zeta! e bAlaka tamArI pAse je leNuM mAge te dazne panI jA. evI devatAnI vANI sAMjalIne te zeva jaya ane kautuke sahita evo thako bolyo ke keTa khaM ivya te bAlaka mAge ? te tame kaho teTaluM ApuM. tyAre te deva bolyo ke te bAlaka ekahajAra sonaiyA tArI pAse mAgele. te sAMgalI zeta potAne ghera jaz hajAra sonaiyA lAvIne bAlakanIpAseM mUkI pADo vaTyo. mArgamAM ciMtavyu je ghaNuM ruDaM thayu. devAthI tUTyo, ema vicArato maMdira Avyo. have jAtamAtra putranA virahathI ghaNI pIDAyelI evI te strI zeThanA naya thI prasavanI vAta paNa vyabhicArINInIpereM prakAza karatI na havI. paDI pranA teM ivya ane te bAlakane mAlAkara dekhIne harSa pAmato potAne ghera lai jaza potAnI strI jaNI Apato havo. te strIpaNa potAnA putranI pereM pAlatI havI. kajhuMDe ke je vastunI zvAna hoya te manuSya prAyeM thoDA kAlamA ghaNI pAme, ne je vastunI ibA ghaNI hoya te vastu lezamAtra paNa thoDAkAlamA na male. tema kumukStI paNa putranI vAta vIsArIne potAno dhaMdho karatI rahe le. evAmAM valIpaNa thoDAkAlamAM teM kumuhitIyeM eka svapnuM dItuM je sonAnA ka colAmAM pAkuM nAraMgInu phala koyeM lAvIne yApyuM tene valI kozye pAvU lI, tevI svapnAnI vAta teNe jaratArane kahI. panI anukrame rUpAdikekarI pUrvanA sarakhoja bIjo putra te kumahatIyeM prasavyo. te putranepaNa zeThe sthAna kanI parAvartanA budhiyeM bIjA vanamAM jaz mUkyo, tyAM paNa AkAza vANI tha je te putra tArI pAse dazahajAra sonaiyA mAgele te mUkI jA tethI te zeTha dazahajAra sonaiyAno Dhagalo te bAlakanA moDhAM Agala karI potAne maMdira gayo. kAle karI vigatazoka thayo. te putrane paNa dazahajAra sonayAsa hita koI vyavahAriyo potAne gherala japotAnI strIne ApI pAlato havo. have kumuhatI vAraMvAra putra prasavAdikanA klepe nachega pAmI tethI tene atyaMta mAlu lAgyu. valI ekadA svapnAmAM najAtino sveta hAthI kano .la karato potAnA gharamA pesato dekhIne jAgI uThI ane potAnA jaratAra ne te vAta kahI. anukrame AnaMdano saMdarna evo valI garna hoto havo. pabI ghaNA uMcAgrahAdi guNo sahita aIrAtri samaye sakala guNe zonita ati Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. yazavaMta putrano prasava thayo. te putra zuna svapnekarI sUcavita , mATe tene vanamAM na mUko,ema strIyeM ghaNo vAsyo topaNa zeta vizvAsa rahita te bAla kane trIjA nadyAnamAM mUkato havo. tevAmAM bAkAzavANI thaje tenIpAse thI leNuM lIdhAvinA tuM kema mUke ne ? tyAre zetu pUjyu ke keTabuMka leNuM huM tenI pAse mAguMDaM ? tyAre deve kahyaM ke koDAkoDI sonaiyA tenApAse tArA leNA be, te sAMjalI atyaMta prItivaMta thako te zeTha te bAlakane pADaM ghera ANI ne ciMtAmaNi ratnanI pareM strIne Apato havo. putrano apUrva janma thayo e ma nata kumuhatIyeM sthApanA karIne ghaNo mahoTo janmotsava kasyo. te AnaMdano karanAra ne tethI tenuM mahAnaMdakumara evaM nAma pADyuM. te kumara jo ke hajI nhAno ne mATe dAMtarahita ne to paNa sarvathakI guNanI vRddhino jaja nAro, dAMtasahita jevo anukrame khyAtavaMta tethI zonAyeM anutaje. te vA laka anukrameM vadhato thako kalAvaMta caMdamAnIpere kanAyo grahaNa karato ha vo. ane valI sajurupAse bAlyAvasyAmAM samakitamUla deza viratipratye gra haNa karI bahAvratano niyama karato havo. te potAnA vasavAnA sthAna kathI mAMjhIne sarva dizIneM vipe tiryagapaNe so yojana pramANe javAnuM ni yama aMgIkAra karato havo. ema karatAM yauvana avasthAmAM tenA pitAyeM yaka dattanAmanA vyavahArIyAnI jevU nAma evA pariNAma vAlI kalAvatI nAmeM kanyAsAthe tene paraNAvyo. te mahA naMdakumara janamyo tyArathI dhanadatta vyava hArInA gharamAM sarva prakAre pANInA pUranIpeneM lakSmI vadhatI havI. have dhanadattazeThe anukrame sarva vANijyano nAra varSAkAlanA nadInA pra vAhanI pereM te mahAnaMdakumarane soMpyo, tethI te vANijya karatAM thoDA di vasamAM kalpavRdanIpereM mahoTA natsAhathI koDAkoDI sonaiyA upArjato havo. keTalAeka puruSa to jagatamA potAnA nirvAhane viSe utsAha rahi ta thakA janmathakI dhananI napArjanA karayAM kare ,tathA keTalAka sehejamAtra mAM ivya upArje , ane ghaNAno nirvAha kare be, tema gharano sarva nirvAha mahAnaMdakumAra karato havo. e saghalo leNAM deNAMno saMbaMdha ,te saMbaMdhanizceM va jabaMdhasarakho be. ihAM dhanadattazeThano saMbaMdha traNa kuputrathI ivyano nAza zrayo, ane eka suputrathI ivyanI vRddhi tha. have te dhanadattaze putranA vacanathI ni zciMta thA suvarNamaya comukho jina prasAda karAvyo, tihAM mahotsavathI prati Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 57 STA karAvI ane sAta kSetre sAta koDI suvarNa vAvarato havo. trikAla na lIrIteM jinanI pUjAdika,je zrAvakanI kriyA te pratye karato havo temaja paropakArAdikamAM paNa sarvathakI zreSTha thayo aho suputra pAmyAnuM phala jUna ? have anyadivaseM nalikati vAlo, koika vidyAno sAdhaka evo puruSale teNe umAsa sudhI sevA naktiyeM karI vidhipUrvaka AkAzagAminI vidyA sA dhavA mAMjhI le teNe vidyAnI sidine divaseM uttarasAdhakapaNAneathai sarvanA gyavaMtamAM utkRSTa nAgyavaMta evA mahAnaMdakumarane atyaMta prArthanA karI. jo ke uttarasAdhakapaNuM ghaNuM kaSTanuM karanArUM ne topaNa dAkSiNyavaMta paropakArI mahAnaMdakumare tehay vacana aMgIkAra kasyuM. nA na kahI zakyo,kAraNa ke ja gatamAM paranapagArapaNuM te sArane. kayuM le keH- devaM radati caMcA, saudhaM lo laH paTaH kaNAn radA // daMtAnatRNaM prANAna, nareNa kiM nirupakAreNa // 1 // nAvArthaH-caMcA purupa, devapratye rAkhe. capalavastra, ghara pratye rAkhe. radA, te kaNane rAkhe. dAte yamu je tRNa,te prANane rAkhe. jUna nirjIva vastupaNa eTa lo upakAra karele, paraMtu napakAra rahita je puruSa upanyo te guMkAmano ? have kAlIcaturdazInI rAtrine viSe uttara sAdhakapaNe te puruSa mahAnaMdakumAranA sahAyathI nirAbAdhapaNe merunIpereM nizcala thako vidyA sAdhato havo. te vi yAsida thavA samayeM vidyAdevI sAdAt thazne katI havI ke, aho ! teM mohoTe natsAhe mujane sAdhI, mATe DhuM tumane siha tha6. paNa eTaluM vizeSa je je parakAryano sAdhaka ane prANIne AdhArabhUta evo uttarasAdhaka je A mahAnaMdakumara le te jaNI kumArikAnI peThe tuM mujhane zrApa, eTale DhuM e ma hAnaMdakumaranI pAseM kumArInI peThe rahUM. jo mahAnaMdakumAra mArUM vacana mA naze to DhuM kRtArthapaNAne mAnIza. karmathI naparAMta adhika phala thApavAne mATe vidhAtrApaNa samartha nathI. kahuM le keH-namasyAmo devAnnanu hatavidheste pi vazagA,vidhirvadyaH sopi prtiniytkmaikphldH|| phalaM karmAyattaM yadi kima maraiH kiMca vidhinA, namastatkarmanyovidhirapi na yenyaH pranavati // 1 // jAvArthaH-hu~ je devatAne namuMDa, te devatA paNa vidhAtAne vazya, valI te vidhAtA paNa niraMtara karmanAM phala jogave, temaja te phala paNa karmane vazya be,mATe devatAne tathA vidhAtAne namye guM thAya? ema jANi vidhAtAno paNa je karmathI udaya thayo ne te karma pratye huM namuMbaM, ema kahIne vidyAdevI tatkA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga coyo. la alopa tha. tevidyAsAdhakapaNa nipuNa kumArane te samaye vidyAdevInA kahyApUrvaka vidyA ApIne tatvArthano jANa teja nimitta pAmI viraktacitta thaine tapasyA Adarato havo. te kumara vidyAyeMkarI vidyAdharanIpereM AkAza gAmI thayo. kavi kahele ke, aho jUTha jAgyanuM adhikapaNuM. kahyu keH-vepAra koka kare , ane tenuM phala valI kozka jogave . temATe udyame sayuM amAre to karmaja pramANa ..te kumara vidyAyeMkarI AkAzamArge viharamA na tIrthakara tathA zAzvatA tIrthakaranI yAtrA karato, parane upakArAdika kara to te prApta thayelI vidyAnuM sarvadA kAla phala leto rahyo, unmata khalanI pareM vidyAyeM atizayavaMta zaktinodhaNI prAyeM peDhAlaputra nIpereM anyAyamA atyaMta pravarne, tema te kumara vidyAnA lAnathakI paNa a nyAyamAM nahiM pravartatAM sAdhunIpereM uttama saMvarano dhaNI thayo. temaja samu inIpereM maryAdAnuM ucnaMdhana kyAMhI eNa te kumara na karato havo. have anukra me te saujAgyavaMta mahAnaMdakumArane eka putra thayo te putra viSNune jema pradyu na kumAra anuyAyI hato tenIpereM potAnA pitAne anuyAyIja thayo. e kadA te kumarane azuna daivayogathI uSTa sarpa Dasyo, tethI tenuM viSa caDavA thI tehay sarvathA caitanyapaNuM nAtuM. vaidyAdikanA ghaNA yatna kasyA paNa kRpa ganA ratnanIpereM niSphala thayA tethI mAtApitAdikane ghaNuMja duHkha thayuM. panI tatkAla upajelI matine yogeM te dhanadattazeThe corAsI cauTAne viSe paDaha va jaDAvyo je mArA putrane sarpa Dasyo tethI tenuM viSa utArIne je jIvato ka re tene duM eka koDI suvarNa ApuM. te vAta sAMjalIne eka paradezI vipra vi vekasahita kaheto havo,ke he zeTha ? ihAMthI ekaso ne daza yojana upara zrI nidhAnanAme nagaranevipe hu~ radurbu, tyAM mAhArA gharaneviSe devatAnI ApelI evI viSahara nAme auSadhI ne, je mAharI strIpaNa jANe . te auSadhinu gha pIvAra spaSTapaNe pratyada meM pAra kayuM je. te DhuM mArgamAM gamAvI nA evI bIkathI ahiMyA lAvyo nathI. paNa jo te auSadhi divasa ugyA pehelAM ko 6 ihAM lAve to te auSadhinA mahimAthI nizceja amRtanIpereM e bAlaka jIvato thAya. anyathA jIve tema lAgatuM nathI. __ evAM vipranAM vacana sAMjalI te zeva harSavaMta thako kaheto davo ke jalo jalo he nUdeva ? tameM rUDI vAta kahI. have saniloA mAharo putra iMda Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. zyAe sarakho aciMtya zaktivAlo , teja AkAza gAminI vidyAyeM hamaNAMja vegathI te auSadhi lAvaze, mATe tAharI strIne tAharA hastAkSara lakhIne Apa ke jethI te dekhADIne auSadhI lAve. tevAre te vipra atikautakathI ha rSavaMta thako jeTale kAgala lakhavAne taiyAra thAya ne teTale mahAnaMda kumAre kaDaM ke, sukataneviSe ekakaMda evA he tAta! mAhare digaparimANa vrata De, temAM pratyeka diziyeM mAtra zo yojana mokalu rAkhyuM . te uparAMta mArA thI javAya nahIM. mujane putrano moha ghaNoDe paNa vratano aMgIkAra karugathI te auSadhi tyAMthI hu~kema ANI zakuM? aMgIkArano nirvAha tatpUrvakaja jevU dhAyuM hoya tevu pAlatuM te mATe he tAtajI ! tame e brAhmaNane bIjo koina pAya pUDo. A, sAMjalIne dhanadatta bolyo ke he vatsa ! AkAzamArge jatAM jIva hiMsA nathI, mATe tuM sukhe jazne auSadhi lAva,vicAra ma kara ane va lI dharatIyeM so yojana sudhI javAnuM teM vrata lIdhuM de ane A dharatI je aAhIMthI ekazo daza yojana dUra kahe je teto khAMcAcI jhADaM avadyu cAlavU paDe te sarva gaNine ekaso dazayojana thAyale paNa tujaneto AkA zamArge pAMsarA javAthI so yojana pUrA nahi thAya ? temATe tuM jazne lAva. tuM ema na jANato ke tela AvavAmAM mane pApa lAgaze ? ethIto tahAro putra jIvato thaze tethI tujane ghaNo dharma thAze. ane dharmakArye tIrthayAtrA ni mittaM to jo hajAra yojana javAya topaNa gRhasthane doSa nathI, sAhamo agaNita puNyano popa thAya. temATe he vatsa ! bAlakanI pereM saralatAnuM AlaMbana ma kara, te auSadhi ANavAmAM jarA paNa vilaMba kara mAM. dhoyAM De pApa jemaNe evA moTA RSiyo paNa jIvadayAneyarthe udyama kare , to tuM phokaTa mugdhapaNAno jhuM vicAra kare ? prAvI pitAnI vANI sAMjalIne ma hAnaMdakumAre kayuM ke,he pitAjI ! ihAM kevala dharmanI buddhi nathI,paNa mukhya vRttiyeM atyaMta potAnA putranI napara mohabudhija . mATe hamaNAM jo putrane mohe AkAma karIyeM to tethI vrata lopa kema na thAya? niyamato jema grahyo hoya temaja pAlavo jozya,temATe jo huM zo yojana pramANathI adhika gamana . karUM to vratano naMga thAyaja, temaja AkAzamArge jaq pUrve meM mokaluM rA khyuM nathI. AvAM putranAM vacana sAMjalI kopyo thako teno pitA kaheto havo ke, aho Ate valI kevA prakAranI tAharI AstA ? jo putrane ni Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainakathA ratnakopa nAga cotho. mitte kadAcit tujane ko aticAra lAge to prAyazcitta laine zuddha thaje.sa rvathA niraticArapaNuM to cAritrIyAne paNa na hoya. cAritrIyAne paNa sUkSma aticAra lAgyA vinA rahe nahI? sarva kANe lAnAlAnAdika vicArI jo. kaDaM ve keH- yataH // egaMteeniseho, jogesu na desi vihivAvi // daliyaMpappa nirUho, duU vihivA jahAjoge // 1 // mATe jehane hRdayamAM kadAgraha hoya tedane dharmanuM rahasya kyAthI hoya ? e, kahI pitA ulaMnA devA lAgyo ke, aho jUna ey kaThora hRdayagaNuM ? je bAlahatyAne viSe paNa e kAMDa apedA dharato narthI, temaja lokApavAdane vipa jaya rAkhato na thI, evaM enuM nirdayapaNuM le ? ityAdika vadhuM mahAnaMdakumAranuM svarUpa joDne zete rAjAneM kahyu,tethI rAjA,maMtri,saMmatAdike mAjI sarva zaktiyeka ne mahAnaM dane samajAvyo topaNa teNe potAno kadAgraha na mUkyo tyAre krodhe vikarAla thai rAjA nakuTI caDAbIne bolyo ke he kumAra ! kadAgraha bAMjhIne auSadha lAva. jo tuM mArI AzA lopIne aupaca nahi lAve ane A bAlaka mRtyu pAmaze, to du tArA sarva kuTuMbanuM dhana lUMTA naine, temaja sarvane haNIne tArA vaMzano ulleda karIza ? te sAMjalI mahAnaMdakumAra te rAjAdika savene kaheto havo ke he rAjana ! e sarva dhana tathA sarva kuTuMbayI paNa atyaMta va lana e bAlaka . te bAlakanI ApadAnevipe paNa DhuM apekSA nathI gakha to, to valI bIjI vIkanI zI apekSA rAkhavI ? maneto mAharA prANazrI paNa mahAro niyama adhika De, kAraNa ke ivya, prANa, putrAdika e sarvane pAmavA to navanavanevipe sulana ke paNa anaMtAnaveM jainadharma pAmavo e mahA unana ne. mATe kalpAMte paNa DhuM mahAro niyama nahi mUkuM. kemake sarva dhana, prANa, putrAdikano nAza yayAthI ekaja nave ghaNuM phuHkha thAyaDe, paNa dharmano nAza yayAthI anaMtA navaparyata dussaha mukha thAya . ema tatvano jANa, sAtvikaneM vipe mugaTasamAna, sarvamA sAra,evo mahAnaMdakumAra.kahele. evAmAM dharmanevipe ekAyapaNAthI AkarSaNi vidyAnIpereM yAkarSI je zAsa nadevI te zAsanadevI pragaTa vANIyeM karI bolI ke he kumAra ! sAvikama dhye tuMja eka sAra , mATe yA sarvalokane dharmaneviSe tahArI iDhatAno mahi. mA dekhADa, tuM tahArA mananeviSe ekAgra dharmanuM mAhAtmya dhArIne tAharA amRta rasarUpa hAthe karIne e bAlakane pANI bAMTa ke tarata e bAlaka Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 261 jIvato thA, tatkAla beTho thaze. evAM te devInAM vacana sAMjalIne tyAM ve telA sarvalokane te kumara vismayano nAjana thayo. have mahAnaMdakumAre nAjanamAM pavitra pANI la kumarane bAMTI hAtha ke ravyo eTale bAlaka uThI beo thayo. jema amRta siMcavAthI roga jAya tema te kumaranuM viSa utarI gaju, tethI sarva lokane atizaya harSa thayo. vadhAmaNA dika mahotsava pravartatA havA. sarvavekANe mahAnaMdakumAranI abhuta prazaMsA thavA lAgI,putra jIvyo ane dharmano nirvAhapaNa thayo tethI dharmanuM mAhAtmya vadhyu. aho ! keTalAka jIva thoDAmATe tRNapalAnIpereM dharmane bAMmele, ane keTalAka jIva viSama ApadA AvI paDe topaNa dharmane mUkatA nathI tema mahAnaMdakumAre putrane arthe paNa dharma na boDyo. have eka samaye kumukStIne tathA zegne pADalA putrono vRttAMta sAMjasyo tethI mahAnaMdakumArane preyAthI AkAzagAminI vidyAnebaleM mahAvideha de sImaMdharasvAmIpAmeM jaz praNA ma karI zeTha pramukhano pAbalA navano vRttAMta mahAnaMdakumAre pUjyo. tyAre na gavAna kahetA havA ke dhanapuranagarane vipe sudhana eve nAme dhanano dhaNI vasa to hato tene dhanazrI nAmeM strI hatI,dhanavAhana nAme tene bAlamitra hato te va nene sagA jAi jeTalI prIti hatI. bedu sAtheja vyApAra karatA hatA,vedu su zrAvaka De tethI zura vyavahAreM vyApAra karatA hatA. te bemAMthI vaca vacamAM kraya vikraya karatAM ko viTane tathA brAhmaNane, bAlakane, ityAdikane Apave karIne temaja potAne ghera paNa kAMka lai jAvekarIne, sudhana potAnA mi canI vastu arahI parahI vyaya kare, te joi mitraM jANyuM ke jo DhuM sudhanane kahIza to ehane avizvAsa napajaze, tenuM citta atyaMta uhavAze,ema maitrI naMganA nayathI kAM bole nahi, manamAM jANi rahe. te sudhane evIrIteM karI ne mitra, ivya so sonaiyA vaNasADyA. tathA valI eka vaNika saMghAte vyApArAdika karI tene devA sevAmAM te vaNikane vIza sonaiyA devA rahyA,te tatkAla apANA nahi, ane te thoDI rakama hovAthI leNAvAle vaNikepaNa mAgyA nahiM tenelIdhe te dAma sudhana pAse rahyA. valI bIjA vaNikanI sAtheM vyApAramA levaDa devaDa karatAM na lathI dasa soneyA sudhanapAse vadhAre pAvyA paNa lokarI sudhane tene pA bA na ApyA. kaDuM keH-lonaH donakaraH kasya,na syAdharmavatopi hi // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. sUkSmasyasaMparAyAkhya, guNasthAne'pyavApyate // 1 // nAvArthaH-lona te do nano karanAra kene na hoya ? dharmavaMtane vipe paNa lona je je te sUkSmasaMparAya nAmeM dazamAguNa sthAnakanevipe pamAya je. panI sudhane vyavahAra zudhyei vyApA ra karatAM zavyatraNagurusamI bAloyAM nahi, AlovavAne jANato thako paNa potAnI bati zaktiyeM ajANa thayo samartha hato paNa asamartha thayo,vi vekI hato topaNa avivekI thayo. sthathako dharmasthAnakeM vya kharace nahIM paraMtu te sudhane aMtyamamaye atyaMta sIdAto evo koika paramadhArmika sAdha mI nAhato teno puHkhI avasthA jANIne tene zo sonaiyA ApyA. te 6 vyane Apave kr| te sAdharmI nAi jAvaLIvasudhI mukhamaya nirvAhane dha rato havo. jema RtuyeM thoDo varSAda thAya to paNa tethI dhAna ghaNuM nipaje tema avasare dIdhenuM dAna thoDaM prApyuM hoya topaNa vad phaladAyaka thAya. kaDaM ne keH-karacalu a pANIeNavi, avasara dineNa mubiyaM jiash||p bA muyANa suMdari, ghaDasaya dinnaNa kitteNa // 1 // nAvArthaH-avasare eka pANIno calUna ApyAthI paNa mUrjita thayelo jIva jIvato thAya paNa he suMdari ! mUvA paDI so ghaDA pANI reDIye tenAthI jhuM thAya // 1 // have anukrame AyuSya puruM jogavIne sudhana, dhanazrI, tehano mitra, valI te ve vaNika, ane sAdharmika jene zo sonaiyA ApyA hatA, e ye jIva zrAvakano dharma aArAdhIne saudharma devaloke gayA. tyAMthI cavIne te dhanadatta kumujhatI be thayAM, ane cAra tame temanA putro thayA. pUrve zo sonaiyA je nA sudhane viNasADyA hatA te teno pehelo putra thayo, teNe tenuM sarva vya vaNasADayuM, bIje hajAra sonaiyA,trIje dasahajAra sonaiyA vaNasADyA ityA dika ivyano nAza thayo. valI pehene putre pUrve eka zrAvakane vyApAraneviSe atUla matsarathI piyakI vyasanInuM kalaMka dIdhuM hatuM tethI te putra vyasanI thayo. valI teNe vizepe kSeSathakI kahyu ke kema ! e hamaNAja marato jathI ? evA chAnanI ciMtavaNAthI teNe alpa AyuSya bAMdhyu. ane madhyanAve dI karAyeM to pUrvanuM leNuM lIdhuM. tAro pitA temane vanamAM mUkIAvyoane te muMleNuM dhanapaNa ApyuM pUrva sAdharmine zo sonaiyAno upagAra kasyo te marItuM mahAnaMdanAme putra thayo,jeNe koDAkoDI dhana pUsyAM ane pitAne surakhI kasyo. kamu ke-jaghanya raseM jaghanya pariNAme,svanAve deNuM tathA leNuM rahogayuM ho Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 263 ya topaNa dazaguNuM Ape,tathA dazaguNuM lIye ane jo ghAtAdika paraSe thayu hoyato soguNuM, hajAraguNuM, lAkhaguNuM, koDaguguM, koDAkoDIguguM, tehathI paNa ghaNuM nogavaq paDe. kumuhatIyeM potAnA gharanI meMseM pADo prasavyo te nesa dovA avasareM pATU mAre dovA dIye nahi, tethI kaSAye karI ema kardA ke, koza A pADAne kema lai jAtuM nathI ? jo lai jAya to ghaNuMja sAraM thAya, te 'AnanA udayathI janama mAtraja be putrano viyoga thayo. AnI upara laheNuM , yA putranI upara deNuM ne evI vANI je AkAzathakI tha te pAseMnA vananA adhiSThAyaka devatAyeM karI temaja vacalA be DokarA AvyA te kaye sthAnakeM hamaNAM ve te sthAnako paNa paramezvareM kahyAM. evI paramezvaranI vANI sAMjalIne mahAnaMdakumAre potAne ghera AvIne paramezvare kayuM hatuM te pramANe mAtapitAne samyakprakAre saMnalAvyuM tethI putrAdika tathA mAtA pitAyeM vairAgya pAmI dIdA lIdhI. mahAnaMdakumAra paNa te mAtapitAneM A darasahita dhana ane dharma tehane ApavekarIne ghaNAM harSavaMta karIne avasara pAmI dIkSA lazmAhezdevaloke iMisarakho mahardika devatA thayo. tihAthIca vIne manuSyanava pAmI sidi pAmaze. evA digaviramaNa vrataneviSe mahAnaMda kumAranuM caritra sAMjalIne,no javyajano! tame kaSTaneviSe paNa dhairyapaNuM rAkhI ne e vrata pAlo to mahAnaMdanIpereM thA javanevipe saMpadA jogavI,paranavanevi pe paramapada pAmo. iti baThA aNuvratane viSe mahAnaMdakumAranI kathA smaapt|| have sAtamuM nogopanoga nAmeM bIjaM guNavrata kahe . e vratanA be neda . eka jogathakI ane bIjo karmathakI, temAM paNa noganA valI be prakAra , temAM eka upanoga ane vIjo parijoga, tihAM je ekavAraja jogavyAmAM Ave evI je AhArAdika vastu, tene upanoga kahiye. upazabda je , te ekavAra jogano bodhakAraka ne ane te upanoga vastu te kusumAdika jANavI kAraNa ke ekavArajanogamAM Ave ne ane pari joga te je vastune vAraMvAra punaH punaH jogavI te jANavI. te nuvana strIyA dika le tene parijoga kahiyeM. parizabda je je, te vAraMvAra padane bodha kara nAro . yadAha // uvanogo vigaIna, taMbolAhAra puppha phalamAI // parino ga va suvanna, mAzyaM nigehAI // 1 // nAvArthaH-upajoga te vigaya, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. taMbola, AhAra, puSpa, phala, phUla Adi dene jANavAM. ane parinoga te vastra, suvarNa, aAdika tathA strI ane ghara Adi dene jANavAM // 1 // zrAvakeM prathama natsargamArge to phAsu nirdIpa epaNIya AhAranuM nojana karI rahe, jo erIte na rahI zakAya to sacitta vastuno to avazya pari hAra karavo, tevI paNa zakti na hoya to bahu sAvadya je madirA, mAMsa,anaM takAyAdika, teno to jarUra tyAga karavo. pratyeka mizra sacittAdikanAM pa rimANa karavA. naktaMca // niravalAhAreNaM, niLIveNaM paritta mIseNaM // a nANu saMdhaNa paga, susAvagA erisA TuMti // 1 // nAvArthaH- niravadya eTa ne doSarahita evA aAhAreM karIne, nirjIva AdAre karIne, pratyeka mizra paNe karIne, prAtmAno anugraha karatA evA suzrAvako hoya // emaja vajI natsavAdika vizeSa vinA japajaNATa karatA maNi, tathA suvarNanI ghUgharIyeM gvaMcita evAM jaDita mukUla, paTakUla vastra paheravAM, nathA nenarAdika, paheravu eTale zabdavaMta jhAMjarAdikana pahera, mukuTAdikanuM va dha, naMcA nAre kimatI sirapeca vAMdhavA, uMcAM bogAM khosavAM, AdikathI atyaMta gRkSatA, unmAdatA, lokApavAdAdika thAya,tethI evA nanaveza paheM ravA ane unaTa alaMkAra paheravA, tathA nanaTa vAhananI upara velaq te sarva zrAvake varjavaM. jemATe kayuM le ke // yataH // azroso aztoso, azhAso uUNehi saMvAso // az nappaDo ya vesA, paMcavi gurubaMpi lduaNti||1|| nAvArthaH-atiropa, atitoSa, atihAsya, atiGananI sAtheM sahavAsa, tenI luM rahe,ane unaTaveSa e pAMcavAnAM jo vize kareto mahoTo puru pa paNa laghutAne pAme // 1 // temaja atimalina, atijADAM, atipAtalAM, ativizvaMta, atyaMta AbAM, atiphATelAdika evAM sAmAnya vastra paheravA thakI, hInavastrano vepa paheravAthakI kRpaNatAyeM karI lokamAMhe niMdA ane hAMsI thAya, apavAda upahAmyAdika thAya mATe potAnA vittane anusAreM vyaya,nivAsasthAna eTale rahevAnuM ghara karavaM. ane potAnA kulane yogya ho ya tevo veSa paheravo, tevalI ucita veSane vipe paNa pramANanuM niyatapaNuM karavaM. emaja dAMtaNa, tela pramukha, mardana, vastra, uvaTaNa, snAna, vilepana, yA jaraNa, phala,phUla, dhUpa, Asana, zayyA,navanAdika, temaja tAMulAdika noja na, ghRta, zAka, patra, khIra, khAMma, khAdyAdika, azana, pAna, khAdima, svAdi Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 165 mAdika vastuno tyAga karavo, jo tene sarvathA bAMmI na zake, to tenuM pramANa karI rAkhe, je yA cIja yA pramANapUrvaka vAparavI, uparAMta vAparavI nahI. tathA yAnaMdAdika zrAvakonI peTheM, karmathI zrAvakeM mukhyapaNe niravadya doSa rahita vyApAra karavo. tevI jo kadAcit zakti na hoya to paNa je vyA pAramAM atyaMta zrAraMbha hoya, vivekIjanone niMdA karavA yogya hoya evAM tyaMta sAvadha rUpa je madha madirAdikanA krayavikrayanuM karma te to avazya varddhakuMja ne zeSa cIjanA vyApAranuM paNa pramANa karI rAkhatuM // yataH // raMdhaNa khamaNa pIsa, dalaNaM payaNaM ca eva mAila // nitraparimANa karaNaM, vibaMdha ja guruNo // 1 // jAvArtha:- rAMdha, khAM, dalavu, naraDavu, ityAdikanuM nitya parimANa kara, zAmATeM je aviratino baMdha mahoTo ve // 1 // ve sUtrakAra gAthA kade : // mami maMsaMmi, pupphe aphale // vanoge paribhoge, bIyaMmi guNavaeniMde // 20 // gaMdhamale arthaH- madyane viSe, mAMsane viSe, phUlane viSe, phalane viSe, gaMdha ne mAdhya neviSe, upoga ne parijoganeviSe, e bIjA vratamAMhe doSa lAgyA hoya sarvene niMbuM ityAdi pUrvavat jANavuM // 20 // hu sai afer a prakAranI le, eka kASTathI upajelI ane bIjI pie e Tale loTathI upajelI jAlavI. te madirA ghaNA doSonuM sthAnaka be, khane ma hoTA anarthanI hetu be, mATe enuM prathamamAM sthApana kasyuM be. yadAha // gu ru moha kalaha niddA, parijava uvahAsa rosa nayahekaM // ma Duggara mUlaM, hiri siri mai dhamma nAsakaraM // 1 // jAvArtha:- jethakI jIvane ghaNo moha upaje kleza vadhe, niza vadhe, ghaNo parAbhava yAya, lokamAMhe upahA sya pAme, mATe ropa ne nayano hetu evI je madirA te durgatinuM mUla ne. tathA jhI te lakA ne zrI te lakSmI tathA mati je buddhi, ne dharma, teno paNa nAza kare be. valI sAMgalIyeM yeM je madirAyeM karI aMdha thayelA evA sAmbakumAreM haipAyana kapine hathyo, tyAreM haipAyaneM niyAeM karI niku mAra devomAM upajI dvArikAno dAha karI samagra yAdavono kaya kasyo. have mAMsanA RNa jedabe, eka jalacara, bIjA sthalacara ne vIjA khe Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jainakathA ratnakoSa nAga cotho. cara,e trajAtinA jIva thakI upaje .tenA valI traNa beda le. carma,rudhira, ane mAMsa, e traNa neda paNa ne. have te mAMsa atiuSTa . yadAha // paMciMdiya vaha nUthaM, maMsaM uggaMdha masu bIna ||rrkprituli ajarakaM, mAmaya jaNayaM kuga mUlaM // 1 // AmAsu apakkAsu ya, vipaJcamANAsu maMsapesIsu // saya yaMciya uvavA, jaNi nigoya jIvANaM // 2 // nAvArthaH-paMceMziyanA vadha thakI naparnu je mAMsa, te kevaM to ke jurgadhaka The, azuci , vIna tla eTale vAhAmaNuM ne, evaM je mAMsa tenuM nakSaNa karanArA je jIva te rAsa sarakhAja jANavA. e mAMsa je je. te roganuM karanAruM ne, ane murga tiyeM jAvAnuM mUla ve // 1 // kAcA mAMsamAhe tathA apakka je mAMsa rahyaM hoya temA tayA takAla haNelA jIvanI mAMsanI pesImAMhe niraMta ra nigodIyA jIvonu napaja, ane cava yAya , ema kaDaM meM // 2 // tathA valI yogazAstramA paNa kayu ne ke // yataH / sadyaHsaMmUrbitAnata, jaM tusaMtAnadUSitaM // narakAdhvani pAtheyaM, ko'znIyAtpizitaM sudhIH // 1 // nAvArthaH-tatkAla saMmUrbima upajelAyanaMta jIva tenA samUhakarI dRpita e mAMsa De, narakamArge jAtAM jIvane e pApanu saMbala , te mATe mAhyo jIva koNa evA mAMsanuM nadaNa kare? // 1 // yogazAstranI vRttine vipepaNa vyAkhyA je. __ mUlagAthAmAM cakAra tethI madhu Adika zepa anadayavyonu tathA a naMtakAyanuM paNa grahaNa karavaM. tihAM prathama bAvIza anadayanAM nAma kahe le // yataH // paMcuMbara canavigai, hima visa karagetra savamaTTIya // rayaNI joyaNagaMciya. bahuviya aNaMta saMghANa // 1 // golavaDA vAyaMgaNa, amU giya nAmANi phUlaphalayANi // tulaphalaM caniyarasaM, vaha davANI bA vIsaM // 2 // vyAkhyAH-pAMca naMbarA temAM eka vaTavRda, bIjo piMpalo, trI jo baro, cothI piMpara, pAMcamuM kAlA uMbarAnuM phala, e pAMce naMbara jAti nAM vRdanAM phalamadhye masAne AkAreM sUkSma trasa jIva ghaNA nayA doya, __ tathA madya, mAMsa,madhu ane mAravAga e cAra, mahAvigaya ne temA e viga yanA raMga saravAja bIjA ghaNA saMmUDhima jIvo prAvI upaje le ane cave ne. paradarzananevipe paNa kahyu ke / / madye mAMse madhuni ca, navanIte takrato. bahirnIte // nutpadya vilIyaMte, hyatisUkSmA jaMturAzayazcaiva // 1 // saptayA me ca yatpApa, maninA nasmasAkate // tadetajAyate pApaM, madhurvipranahANA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathAsahita. 267 t // 5 // nAvArthaH-madyaneviSe, mAMsaneviSe, madhaneviSe, bAsathakI bAhi ra kADhelA mAvaNane viSe, atyaMtasUkSma jaMtunA samUha utpanna thAyale ane laya tha jaay||1||vlii agniye karI sAta gAma bAlI jasma kasyAthI jeTa luM pApa utpanna thAyaDe, teTalu pApa madhuviMunA nadaNa karavAthI utpanna thAyale. have madhanA traNa neda , te kahe je. eka mAkhIjeM bIjaM kuMtInu, trIjeM camarAnu, tathA mAravaNa cAra jAti, je. eka gAyana, bIjuM mahIpIna. trIjeM bakarI, coj gAmara,,e pAMca naMbarAM ane cAra mahA vigaya manI nava thayAM. ___ dazamuM hIma te asaMkhyAtA apkAya jIvonuM piMkaje. agIyAramuM viSa, te maMtre haNyu De bala jenuM evaM thakuM paNa nadaramAMhe gayA palI tihAM rahe lA gaMmolakAdika je jIva teno ghAta karavAnuM hetu ne, ane maraNa samayeM mahA mohane napajAvavAnuM kAraNa ne, temATe niSedha kareluM je. tathA bAramA karA te asaMkhyAtA apkAyajIvamaya le. ihAM ziSya pUDe , ke asaMkhyA tA apakAyajIvo to pANImAM paNa , tevAre pANIno paNa niSedha thaze, te paNa ajaya thAze ? tene guru nattara kahe le ke tuM satya kahe , pANI anaya ne paNa pANIvinA nirvAha thato nathI mATe nipedha kasyo nathI ane e karAvinA to sukheM nirvAha tha zake . valI pANI paNa jo sA magrI hoya to zrAvakane phAsu pANI pIyU~ ghaTe le. teramI sarvajAtinI mATI anakSya ne je khAvAthI peTamAMhe vikAra thA ya, pina yAya, pAMmu roga thAya, paMceMjhyiAdika jIva peTamAM upaje tethI ma raNAdika anartha upaje. ihAM sarva jAtinI mATInA grahaNathI khaDI paNa Ave, te khaDI jadaNa karavAthI ghaNA roga upaje, zyAmatAdika doSano u daya karanArI thAya. ihAM mATInuM grahaNa te ulakhavAne sudhAdika paNa varka vAM. valI te khaDI khAdhe thake AMtaraDAM saDI jAya, ityAdika anartha upa je tathA mATI khAvAvAlA vyasanIne pAMsurogAdika mahA roga upaje, tema ja zarIra urvala thAya, ajIrNa vikAra thAya, kAsa, zvAsa, daya rogAdi mara NAMta kaSTarUpa mahA anartha thAya, tathA sacitta mATI AdikanuM nahANa . karavAthI asaMkhyAtA pRthvIkAya jIvonI virAdhanA thAya. ihAM ziSya pUche , ke khUNamAMhe paNa asaMkhyAtA pRthvIkAya jIvo De, mATe teno paNa tyAga karavo joyeM. tene guru kahe , ke teM sAdhu kayuM pa Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. Na sarvathA tRNano tyAga karavAthI gRhasthano nirvAha na thAya, teTalA mA Te sacina tRNa nojanane vipe bAMjhag. vivekI puruSa nojana karatAM jo lU Na grahe, to prAgukaja grahe, paNa sacitta grahaNa na kare, ane lavaNanuM prA suka paguM to ani pramukha pravalazastraM karIneja saMnave le, teNe pRthvIkAya nA jIva haNAya. pRthvIkAyanA jIva asaMkhyAtA atisUkSma , evaM zrI nagavatI sUtranA gaNIzamA . zatakanA trIjA uddezAnevipe kahyu be, je vajamayI zilAnevi svalpa pRthvIkAyano vajamaya loTa karIne tene eka vIzavAra vATe yake paNa keTalA eka jIva zastre pharase, ane keTalA eka jIvano to zastre pharasa paNa na thAya eTalA jIva le. e teramuM tRNa kayuM. caudamuM rAtrinojana karatAM ghaNA sajIvo AvIne jojanamAM paDe, mA Te rAtrinojana karanAro jIva iha lokamAM duHkha pAme, ane paralokeM nara kAdika urgatimAM jAya. jemATe jo jojanamAM kIDI AvI jAya, to buddhi haNAya, madikA Ave, to vamana karAve, jU prAve, to jalodara thAya. ane jo karolIyo Ave, to kuSTaroga thAya, keza Ave. to svaranaMga thAya, jo kAMTo yAve, to garnu, tAlavU vIMdhAya, eTalA avaguNa rAtrinojanayI thAya. nizIthacUrNimAMhe kaDaM De ke, karoliyAnA aMganA avayaveM mizrita jojana karavAthI peTamAMhe saMmUrbima karolIyA upaje, ema annamAMhe paNa mizrita sApAdikanI lAla mana mUtra vIryane paDave karIne maraNAdika duHkha napaje. rAtrinojana karatAM thakAM rAtre pharatA evA rAsAdika AvI bala kare. ta thA nojanamAM ane nAjanamAM kIDI kuMthuvAdika jIvo prAvI paDe, tathA nAjana dhotAM thakAM paNa kuMthutrAdika jIvonI virAdhanA thAya nyAdika rAtrinojanamA ghaNA dopo ne. rAtrine vipe nojana karanArano avatAra, cUDa, kAka, mArjAra, gRkSapadI, saMbara, sUkara, sarpa, vRzcika, gharolI, gho, evA jIvomAM thAya. ityAdika valI anyadarzanI paNa kahe 2 // yataH // mRte svaja nagotrepi, sUtakaM jAyate kila // astaMgate divAnAthe, nojanaM kriyate kathaM // 1 // raktInavaMti toyAni, annAni pizitAni ca ||raatrinojnsktsy, grAse tanmAMsanaNaM // 2 // udakaM naiva pAtavyaM, rAtrAvatra yudhiSThira // tapa. vinA vizeSeNa, gRhiNA ca vive kinA // 3 // ye rAtrau sarvadAhAraM varjayaMti sumedhasaH // teSAM padopavAsasya, phalaM mAsena jAyate // 4 skaMdapurANe ru Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zahae praNItakapAlamocanastotre sUryastutirUpepyuktaM // eka nuktajanAnAM tu, cAmi hotraphalaM navet // anastanojanAnnityaM, tIrthayAtrAphalaM navet // 5 // rAtrinojanakAriNAM ca kathaM nAmAcamanepi zudiH // yataH // trayItejomayo jAnu, ritivedavidoviH // tatkaraiH pUtamakhilaM, gunaM karma samAcaret // 6 // naivAdutina ca snAnaM, na zrAdaM devatArcanaM // dAnaM vA vihitaM rAtrau, nojanaM tu vizeSataH // 7 // aayurvedepi|| hannAnipadmasaMkocazcaMDacirapAyataH // tha tonaktaM na noktavyaM sUkSmajIvAdanAdapi // 7 // nAvArthaH-potAnA vaja nagotramA maraNa thAya, tyAre sUtaka pAle . paraMtu divasanAtha evA sUrya a sta thAya tyAre kema nojana thAya? // 1 // sUrya asta thavApalI jala ,te ru dhira samAna thAya . tathA anna De te mAMsa samAna thAyaDe,mATe rAtrinoja na karanArane grAsa letAM mAMsanadaNa kasyA jeTalo dopa thAya // // he yudhiSThira ! rAtrineviSe udakapaNa gRhastha koine pAvu nahi, temaja tapasvI ye to vizekarIne paNa pAvU nahiM // 3 // je ruDI buddhivAlA puruSo rAtrine vipe eka mAsaparyaMta sarvathA AhArano tyAga kare , tene ekapar3anA upavA sanuM phala prApta thAya . // // valIskaMdapurANamAM zrIruI karelA kapAlamocana nAmA sUryastutirUpa stotraneviSe kahyu ke ke // divasamAM ekavAra no jana karanAra prANIne agnihotra yajhasamAna phala prApta thAya ne ane sUrya asta yayA pehelAM jamanArA prANI tIrthayAtrAnA phalane prApta thAya // 5 // ane rAtri jojana karanArane jalanA AcamanathI paNa zuddhi thAya nahiM. ka helu le ke // vedatrayImaya sUrya , ema vedanA jANanArA puruSo kahe . mATe tenA kiraNathI pavitra thayelAM samagra guna karmanuM AcaraNa karavU // 6 // rAtrine viSe Aduti karelI hoya te paNa khoTI thAya , khAna paNa khoTuM thAya je, tathA zrAma ane devArcana e sarva khoTuM yAya ,ane dAna dIdhe paNa vyartha jAyaje. nojanato vizeSekarIneja vyartha thAyaje. // 7 // AyurvedamAM paNa lakhelu ke // jyAre sUrya asta thAyace tyAre hRdayanAnikamalano saMko ca thAyaje. emATe rAtrineMviSe jamavu nahiM tathA rAtrimA sUkSmajIvanuM paNa nojana ajJAnapaNAthI thai jAya // 7 // mATe vivekI jIve rAtriye cAre AhAra bAMmavA. kadAcit cAre thAhA ra bAMjhI na zakAya, topaNa azana ane svAdima to jarura bAMmavAMja. svA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 990 jainakathA ratnakopa nAga cotho. dima je sopArI pramukha ne te paNa divameM ruDI rIteM jayagArtha va joDa sakhe lI hoya teja vAvaravI. jo ema na kare, to sajIvonA hiMsAdika dona paje. mukhyapaNe prajAta ne saMdhyAkALeM rAtrinI najIka ve ve ghaTikA he jo jana tajavaM, divasane mukheM ne divasane yaMte rAtribhojananA doSano jAe dhane puNyano karanAra puruSa ve ve ghaDI bAMmeM. e kAraNa mATeja zrAgamamAMhe sarvathI jaghanya paJcarakA aMtaramuhUrtta pramANa navakArasInuM kayuM be. kadAci t kevAreka koi kAryane paravaza paNe karIne, kAryanI vyagratAyeM karIne, na karI zake topaNa kagatA sUryanI pachI ane tathA zrAthamatA sUryanI pahelAMja jame, jisudhI taDako dekhe tihAMsudhI jojana kare, nahi to tene rAtri nojanano doSa lAge. gharamAMde aMdhakAra yaye yake paNa lakAyeM dIvAne praNa karavekarIne sAdika jIvanI hiMsA krvaaeN| niyamanaMga yAya mAyAmupAvAdAdika dhika doSa lAge, jemATe DhuM na karUM ema kahIne pharI tehaja pApana seve, pratyakSa mRSAvAdI jANavo. mAyAnI kRtino prasaMga thAya poteM pApa karIne valI potAnA prAtmAne zuddhapaNe mAnato je cAle te bama pApa kare. bIjuM valI jJAnapaNAno mada ne mUrkhAi yAya. tenuM pApa jUr3e jAevaM te e rAtrinojananA prArAdhana ne virAdhananI upara traNa mitrano dRSTAMta kahe veH- koieka gAmaneviSe eka zrAvaka ve bIjo naki netrI jo mithyAtvI ve, e traNe vAliyA mitra be, te traNejaNa jainAcArya pAseM ga yA. prAcArya paNa rAtrinojananA niyama pAlavAnA guNa ne niyamavirAva vAnA dopa tathA rAtribhojananAM pApa prakAzyAM. te sAMjalIne bhAvakeM rAtrI jojanano tathA kaMdamUlAdika ajaya anaMtakAyano niyama lIdho, te paNa pote zrAvakakujano ne mATe bAheM karIne lIdho ne naikeM to vAraMvAra vicArIne eka rAtrIbhojananoja niyama lIdho. tathA miSyAdRSTito kadAgraha lIdhe pratibodha pAmyo nahIM. have zrAvaka ne jaka e. ve jaNa kuTuMbasahita rAtrIbhojanano niyama pAlele gharanA svAmIne anusAreM je pra mANe gharano vaDero gharamA kare tepramANe gharanAM sarva mANasa temaja karatAM havAM anukrameM prastAvaMta zrAvakato pramAdanI bahulatAyeM potAnA niya maneviSe zithilatA karato havo. kAryanI vyAkulatAyeMkarI prajAteM sAMje je ve ghaDI tajavI joiyeM te ve ghaDI mAMhe paNa jojana karavA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 1 lAgyo. ema karatAM anukrameM sUryano asta thAya topaNa te jame. thane te na ika to ruDIrIteM jepramANe niyama lIdhuM meM teja pramANe ArAdhavA lAgyo. par3I te naka Adika sarvajanoye te zrAvakane vAsyo topaNa te zrAvaka tene kahe ke hamaNAM divasaja be ? kyA rAtrI paDI gai ? te zrAvakane anusAre tenuM sarva kuTuMba paNa tevuja zithila thayuM. gharano svAmI bahula pramAdI thavAthI kuTuMbapaNa bahula pramAdI thAya,tethI te pApanAdi sarva gharanA svAmIne thAya. anyadA te traNene rAjAyeM kAMka kArya nalAvyuM, te kAryanI vyayatAthI pranAteM tathA madhyAnhe paNa kAM jamavAnuM banyuM nahIM, traNe jaNa nUrakhyA ra hyA. sAMja paDI tevAreM bahukaTeM tihAthI bUTyA te jeTale jamavAne arthe ghera AvyA eTale asura thai gai, tevAreM nazkaneto tenA mitrAdikoyeM ghaNuye ka jhuM paNa jamyo nahIM. yataH // appahiyaM kAyavaM, jaisakA parahiyaMpi kAyavaM // appahiyaM parahiyANaM, appahiya ceva kAyatvaM // 1 // nAvArthaH-zrA tmAne hitapaNuM karavaM, jo zakti hoya to parane paNa hita kara, AtmAne hita ane parane hita te mAMhe potAnA AtmAne to hita karavuja. // 1 // have zrAvakeM to niHzaMkapaNAyeM kAMka aMdhakAra yAte thake paNa zvAsahi ta nojana katyuM, tihAM rAtrinA jamatAM thakAM jANe pApano udayaja Avyo hoya nahIM ? tema te zrAvakanA mastakamAMthI jUkA AvI jamavAnA nAja namAM paDI, te AhAra nahANa karatAM peTamA gai, tenA yogathI jalodarano roga thayo tethI te roganI yAkarI pIDAyeM maraNa pAmyo, marIne rAtrInoja nano niyama virAdhavAnA pApathI krUra mAMjara thayo. tene koi uSTa kutarAyeM kadarthanA kasyo thako maraNapAmIne pahele narake nArakI thayo. have pahelo mithyAtvIto rAtrInojanano anilApI thako rAtrInojana karato ekadA AhAramAMhe kAMka sAdikanu viSa paDadyaM teNekarI AMtara DAM trudI paDyAM tethI marIne te mAMjara thayo. tene paNa koka kutarAyeM phA DI khAdho tihAthI marI te nArakI thato havo. ___ ane nazkano jIva to valI rUDIrIteM niyama ArAdhavAthakI saudharma .devalokeM mahardika devatA thato havo. have zrAvakano jIva naraka thakI nika lIne dAriDI brAhmaNano zrIpuMja eve nAme dIkaro thayo, ane mithyAtvIno jIva paNa narakathI nikalIne tehaja dAriDI brAhmaNano vIjo zrIdhara eve Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999 jainakathA ratnakopa nAga cotho. nAme putra thayo. have saudharmadevalokeM je nazkano jIva devatA thayo , te paNe napayoga de' avadhijJAne joDne ekAMte veda mitra pAmeM AvI teunA pA balA navanuM svarUpa kahI samajAvIne temane rAtrInojananuM tathA anadA dika, paJcarakANa karAvIne te niyama pAlavAne vipe betu mitrone dRDha karato havo // yataH // pApAnivArayati yojayate hitAya, guhyaM nigRhati guNAn prakaTIkaroti // pannaM ca na jahAti dadAti kAne, sanmitraladANamidaM pravadaMti saMtaH // 1 // nAvArthaH-pApathakI nivAre, hitanaNI joDe, mitranuM guhya DhAMke, mitranA guNa pragaTa kare, mitrane ApadA paDethake tyaje nahIM, avasareM Ape, nalA mitranuM e lakSaNa , ema satpurupa kahe je // 1 // have te ve nAcanA mAtA pitAyeM tathA svajanAdika saddhayeM temane rAtrI nojanAdikano niyama mUkAvavAne artha divameM kAMDa paNa nojana vAvAne na bApatAM havA. ema karatAM te ve nAzne traNa lAMghaNa thai trIjA divasa nI rAtrInevipe te jazka devatAyeM yAvI rAtrInojananA niyamano mahi mA vadhAravAne artha te nagaranA rAjAnA peTanevipe atyaMta AkarI veda nA vikUrvato havo, te vedanA maTADavAne rAjAyeM potAnA nagaramA jeTalA vaidya hatA te sarva teDAvyA. te jema jema aupadha kare tema tema dedanAnI 6 thAya. tevAreM rAjAyeM jozI teDAvyA,temaNe janmottarI joDne kaDaM ke, he rAjan ! graha navatA , te pIDA kare . tevAreM rAjA grahanu pUjana karAvato havo. te jema jema grahanuM pUjana kare tema tema rAjAne roganI pIDA vRddhi pAmatI jAya. tethI rAjAyeM nUvA sarva teDAvyA, temaNe nUtado pa kahyo, koyeM pUrvajanA doSa kahyA, koyeM kAmaNa dopa kahyA, ema je zrAvIne je batAve te mujaba sarva rAjA kareM to paNa rAjAne vedanA vadhatI jAya, jarApaNa phera paDe nahIM. ema karatAM rAjAnA prANa kaMThagata thayA, a nimAM ghRta homavAthI jema agnijvAlA vadhe tenIpeThe jema upacAra kareM tema tema te rAjAne roga vadhe tethI maMtravAdI pramukha sarva ko hAtha khaMkherIne potapotAne ghera gayA. have maMtrI pramukha sarva nagaranA loka hAhAkAra karavA lAgyA. evAmAM AkAzathI devavANI thai je no no loko ! sAnalo. rA. trInojananA vrataneviSe dRDhadharmI evo je zrIpuMja brAhmaNa tenA hAyasparzathakI rAjAnI vedanA samI jAze. anyathA koirIteM samaze nahI evI AkAza Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 273 vANI sAMjalIne sarva samAjana vicAravA lAgyA ke zrIpuMja yA nagara mAM ko haze ? ema pradhAnAdika sarva vicAre be evAmAM ko eka puruSa sanAmA bolyo, ke yA nagarane viSe dAri brAhmaNano dIkaro zrIpuMja eve nAmeM be, te rAtribhojananA niyamaneviSe dRDhadharmA rahyo be, cavyo nathI. Aja tene trIjI lAMghaNa thai be. eja eka zrIpuMja be, bIjo koi nathI. evaM sAMjalIne pradhAnAdikeM te zrIpuMjane atyaMta AdarapUrvaka bahumAna sa hita teMDAvyo. te paNa tatkAla utsAha sahita yAvyo ne kahevA lAgyo ke jo meM rAtribhojanano niyama trikaraNa zrArAdhyo hoya to e niya manA mahimAthakI rAjAnA zarIramAM upajelI sarva vedanA Talo. ema kahI rAjAne potAnA hAyeM sparza kasyo ke tatkAla te rAjAnI sarva vedanA TalI i, tethe rAjAyeM tuSTamAna thaine zrIpuMjane pAMcoM gAmanuM zrAdhipatya zrA yuM, ne zrIpuMjanA kahevAthI rAjAdika tathA zrIpuMjanA mAtApitAdika sarva svajanoyeM malI rAtrinojanano niyama lIdho. paDhI te zrIpuMja ghalA kA lagaNa zrIjinadharmanI prabhAvanA karato pAMcoM gAmanuM rAjya pAlI zrI dharanAinI sAthai saudharmadevalokeM gayo, tihAMthI anukrameM traNe mitra cavIne manuSyapaNuM pAmI sakala karma daya karI moha pratyeM pAmaze. e rAtrinojana vratane viSe traNa mitrano saMbaMdha ko || 15 bahubIja evAM paMpoTAdika te anyaMtara puTAdikeM karIne rahita keva bIjanUta jANavAM, te bahubIja vivekI grahasyeM varjavAM tathA valI a yaMtara puTAdika tathA bIjAdika sahita je dADima TImorAdika paNa be paraMtu temAM vyavahArathI nakSyapaNuM nathI. " 16 anaMtakAya je te, te anaMtA jIvanA ghAtapAtanA hetu ve mATe jaya ne yataH // nRjyo nairakAyikAdhikAzca nikhilAH paMcAkatiryaggaNo, gha kAdyAjvalano yathottaramazI saMkhyA tigAnApitAH // tejyonUjalavAyavaH sama dhikAH proktAyathAnukramaM sarvenyaH zivagA anaMtaguNitA tenyo'pyanaMtAsagAH // 1 // nAvArtha:- manuSyathakI nArakI asaMkhyAtA, tethakI devatA sarva, tetha kI paMceMziya tiryaca, tethakI beMr3I, tethakI teMr3I, teyakI cauriMI, tethakI nikAyanA jIva anukrameM ekeka thakI saMkhyAta guNA kahevA. anikAya pRthvI kAyanA jIva samadhika sevA, tethI jalanA jIva samadhika, tethI 35. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va jainakathA ratnakoSa nAga cotho. vAyunA jIva samadhika, e sarvathI sijhanA jIva anaMtaguNA ne tethakI ni goda vanaspatinA jIva anaMtaguNA jANavA. te pAgala pragaTapaNe dekhADaze. 17 vili pramukha sarva bolAnu athANuM te anadaya De, emAM aneka tra sajIva upaje , vyavahAravRttiyeM jozyeM to, bolAnA athANAmAM traNa divasa paryaMta jIva napaje nahI, traNa divasa panI trasa jIva upaje, mATe vivekI jIve athAeM varDa: 17 golavaDA te kAcA gorasa mizrita vaTakAdika napaladaNathI kAcA gorasa madhye kola maga, mApAdika nele thake aneka sUkSma trasajIva napa je je. te kevali dekhe, badmastha na dekhe. jemgaTe saMsakta niyuktimadhye kAM ne ke // savesu videsesu, savemuvi ceva tahaya kAlesu // kusiNesu Ama go rasa, juttasu nigoya paMciMdi // 1 // nAvArthaH-saghalA dezanevipe temaja sa ghalA kAlanevipe kolamA kAcuM gorasa nelavAthI naktapaNe nigodIyA paM ceMzyi jIva upaje, kaTholana lakSaNa ko le:-jammikapalijaMte, neho nadu ho viti taM vidalaM // vilovidu nappannaM,teha juyaM do novidalaM ||1||iti // 1 TuMtAka eTale vaMtyAka anadaya ke kAraNa ke e khAdhAthI nizane vadhAre, kAma dIpAve ityAdika dopanI puSTi kare, anyadarzanInA zAstramA pa Na kayuM // yastu vaMtAkakAliMga, mUlakAnAM ca nadakaH // aMtakAle vibhU DhAtmA, na smariSyati mAM priye // 1 // nAvArthaH-vaMtAka, kAliMgaDa, ane kaMdamUlanA nadaNathakI aMtasamaye te mUDhAtmAno dhaNI he strI ! mujhane na hI saMjAre. ema jagavAn pote kahe // 20 jenAM nAma jANIyeM nahI evA ajANyAM phala phUla tathA pAMdaDAM pra mukha khAdhAthI vratanaMga yAya, valI kadApi emAM koI viparUpa phUlaphalA dika hoya to te khAdhAyakI vaMkacUlapanipatinA sevakanI pereM jIvitavyano paNa nAza kare mATe e anakSya jANavAM. 21 tumbaphala te maDhuDAM, jAMbu, vilAM Adi deine upalakSaNathI tuba evAM karIranAM phUla, araNI, saragavo, maduDAM, ityAdi phala tathA tula pAMdaDAM te varSA kAleM tAMDala, nAjI, sarva jAtinI nAjImAM ghaNA bIjanA sa jIva hoya mATe te anakSya jANavAM. athavA tuphala te kualI colAnI tathA maga yAdi dene sarva jAtinA kagelanI phalI, siMgAdikanI phalI, paDapopaTA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 25 caNAnAulA,je khAdhAthI peTanarAza na thAya ane hiMsA to ghaNA jIvanIthAya. 22 calitarasa te koyuM anna, vAzI anna, vAzI kagela, vAzI ro TalI, e AdikaneviSe aneka trasajIva AvIne upaje , te zrIkevalI jagavAn vinA bIjA ko badmastha dekhe nahI. upaladapathakI pANImAM rAM dhelu evaM vAzIdhAna tathA je sukhaDInuM jeTaluM kAlamAna hoya, teTalo kAla vItyA panInI sukhaDI. temaja be divasa uparAMtanuM dahI tathA bAza, temAM jIvanI utpatti kahI , te zAstra pramANathakI tathA kevalInA vacanathakI jaNAya. jema maga aDada caNakAdika kAcAM gorasa sAtheM jale, to temAM jIvonI utpatti kahI . temave divasa uparAMtanA dahIneviSe paNa jANavI. zrIharinaisa rikRta zrIdazavaikAlikanI vRhadattine vipe "rasajAstaka" ityA di pAveM kahyu ke emAM kramine AkAreM ati sUkSmajIva hoya, ema dhanapAla paMmitane pratibodhavAne artha teno nAI zonanamuni Avyo hato,teNe ve diva sathI naparAMtanA dahIneviSe alatAnA rasane puMnaDekarI taDake mUkIne jIva dekhADyA, tethI dhanapAlapaMmita pratibodha pAmyo. __ anadayano nipedha anyadarzanInA brahmAMmapurANamAM paNa je // anadayana daannaadopH,kNtthrogHprjaayte|| nAvArthaH-anadayanA nadaNathakI dopa upa je, kaMTharoga thAya, tathA zAtAtapokta zAstrane vipe paNa kahyuThe. anadayana kaNe caiva, jAyaMte kamayohadi // anadayanA nadaNathakI hRdayamAMhe kRmi jIvAdika napaje . iti bAvIza anadayasvarUpaM // have batrIza anaMtakAya Aryadezanevipe prasikSale te dekhADe // gAthA // savA kaMdajAi, sUraNakaMdoya vaUkaMdoya // anahalidA ya tahA,anaMtaha annakacUro // 1 // sattAvarI virAlI,kuMvArI taha thoharI galoi ya // lasaNa vaMsakarinA, gajara cUNA ya taha loDhA // 2 // girikasmi kisalapattA, kharisuA thega annamubAya // taha loNarurakabalI, khicnuhaDo amayavanIya // 3 // mUlA taha nUmiruhA, viruhA taha TaMkavi bUlo paDhamo // sUyaravalo ya tahA, panako komalaM biliyA // 4 // bAlU taha pimAnU , havaMti ee anaMta nAmeNa // annamapaMta neyaM, larakaNa juttAi samayA // 5 // nA vArthaH-sarvajAtinA kaMda anaMtakAya , temAM jeTalI jAtinA vAparavAmAM Ave ve te dekhADe jeH- 1 sUraNakaMda te arasa nAmA rogano vAyuno hara Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nAra kaMda vizepa, 2 vajakaMda, 3 lIlIhaladara 4 kAcaM Au~, 5 nIlo kacU ro, tathA bAdAnI kacuMbara 6 satAvarI, 7 variyAlI te nIlI varIyAlI koka velano neda, 7 kuMbhAra, enAM puSTapraNAla AkAreM patra je. ethoharI vRda, 10 galonI vela thAya , te 11 lasaNa kaMdavizeSa, 12 vaMzakArelAM, 13 gAjara, 14 lUNI vanaspati jene bAlI thakI sAjIvAra nIpaje, 15 loDhaka kamalakaMda 16 girikarNikA vannIvizeSa, 17 kisalaya rUpa je pAMdaDAM eTale je mahoTA pAMdaDAM yayAnI pahelAMbIja ugyAMnI avasthA sama yanAM saplAM patra, te sarvavanaspatinAM patra nagativelAnAM anaMtakAya jANa vAM 17 kharasUyA, 17 thega kaMdamUla, 20 lIlI motha, lIlI mUsalIkaMda, 21 lUNAvRdanI bAla, apara paryAya namaranAmA vRdanI bAla jANavI vI jA avayava nahI 25 vinoDo khicnuhaDA kaMda lokaprasiha , 23 amR tavelI vannivizepa, 24 mUlAto prasiddha , tene bAMDavAnuM mahAjAratane vi pe anyadarzaniye paNa kartuM ve // zloka // lazunaM gUMjanaM caiva, pAMDuH, pimamUlakaH // matsyo mAMsaM surA caiva, mUlaka stutato'dhikaH // bhAvAryaHlasaNa, gAjara, mUMgalI, mUlAnokaMda, matsyanuM mAMsa, madirA. e sarvayI mU lakaMda adhika jANavo. putranA mAMsanuM jahANa karavU te ruDuM paNa mUlAkaMdamuM nakSaNa ruDuM nahI. enA naNathI jIva narakeM jAya ane enA varjanayaka svarge jAya 25 namiruhA te utrAkAra vakAlamAM thAya ne e nami koDI ne bAhera nikale le mATe nUmi sphoTaka nAmeM prasida ne, 26 palAyudhAna aMkura phUTyApahI nikale te anaMtakAya jANavo. 27 TAMko pathalA zAka vizeSa te prathama jagato thakoja anaMtakAya jANavo nagelAM phala anaMtakAya jIvAkula hoya, temATe anaMtakAya paNa ekavAra bedyothako kage, te anaMta kAya nahI. 20 sUkara saMjhAyeM vela te sUkaravela anaMtakAya jANavI. paNa dhAnyano velo anaMtakAya na jANavo. 2, palyaMko zAkavizeSa,30.kualI bAMbalI vAdharaDAM jenuM mIja baMdhANuM nathI eTale lina baMdhANo na hoya tyAM sudhI anaMtakAya jANavI. 31 AlUka eTale ratAlU 32 piMmAlU. e batrIza anaMtakAyanAM nAma kahyAM. te eTalAMja na jANavAM paraMtu bI. jAM paNa // gRDha siri saMdhi patvaM ityAdi sikSAMtanI gAthAyeM jenI zirA saM dhi ane gAMTha e traNa gupta hoya,dekhAya nahI ane jAMgyuM thakuM sarakhaM nAMge, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 27 tathA udyaM thakuM pharI kage te sAdhAraNa zarIra kahIye. tethI viparIta hoya te pratyeka zarIra jANavU. ityAdika ladaNe yukta hoya te bAMmavAM. tathA // catvAri narakadhArANi, prathamaM rAtrinojanaM // parastrIgamanaM caiva, saMdhAnA'naMtakAyikA // 1 // jAvArthaH-prathama rAtrinojana, bIjaM parastrIga mana, trIjuM athANAnI jAti ane cothu anaMtakAya e anakSya te aci ta thayAM hoya to paNa narakanAM hAra kahyAM ne mATe bAMmavAM. hAM ziSya AzaMkA kare le ke bAu Adika vastu poteM acitta karI hoya athavA bIjAnI pAse acitta karAvI hoya to te vAvaratAM thakAM zyo dopa le ? - AcArya kahe je e thakI nizUkapaNuM vadhe tathA jItAnu lolatApaNuM va dhe eTalA mATe te vivekI jIve bama tathA anakSya anaMtakAyAdika a citta vAvaratAM thakAM ghaNI zAtAnI paraMparAyeM tapa saMyamAdikano paNa vije da thAya tema ekavAra ebuM sacitta karavAnuM akArya kare to valI bIjI vAra paNa akArya karavAnuM mana thAya. naktaMca // ikkeNa kayamakaUM, kare tapaJcapu No anno // sAyA bahula paraMpara, vujhe saMjama tavANaM // 1 // iti batrI za anaMtakAya svarUpa // __have mUlasUtranI gAthAnuM vyAkhyAna kare :-pupphe ityAdi tihAM phUla phala ca zabdathakI patra mUlAdika phalAdika trasa jIveM sahita hoya te sarva tulaphalanI vyAkhyAne vipe kahyAM meM emAM madyamAMsAdikanevipe rAjAnA vyApAramA pravarttave karI rAjAne paravaza paNe karI je kAMza vikrayAdika kasyo hoya je mATe rAjyavyApAra le te, narakeM javAno hetu mATe te dharmI jIve bAMmavo kahyu ke // nRpavyApAra pApenyaH,svIkRtaM sukRtaM na yaiH|| tAn dhUli dhAvakenyo'pi, manyemUDhatarAn narAn // nAvArthaH-rAjyavyApAranA pApatha kI jeNe surUta aMgIkAra na kayuM tene dhUlidhozyAthakI paNa atyaMta mUDha puruSa kahevo ema jANiyeM baiyeM // 1 // adhikAra strinirmAsai, tApatyAtri kedine // zIghraM narakavAMbAye, dinamekaM purohitaH // 2 // nAvArthaH-koi e ka adhikArathakI traNa mAse, devanI pUjAthakI traNa divaseM, tethakI utA . valeM narakeM javAnI vAMDA hoya to eka divasa purohitapaNuM Adare // 2 // e madyAdikano aMtaraMganoga sUcavyo. have bAhya joga kahe jeH-gaMdha te gaMdhavAsa, je kastUrI, kapUra, agara, Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 jainakathA ranakopa nAga coyo. Adika sarva jAtinA dhUpAdika tathA mAvya ne phUlanI mAlAdika pupAdi ka phUlanI pAkhaDI upldnnrth| vezanI zonA AcaraNa pramukha zepa samaya jogyavastu jANavI e viSayarUpa De enAM parimANa karavAM. evA upanoga parijoga nAmA bIjA guNavatanevipe anApayogeM karIne je ulaMghyu hoya te ni bu e vIzamI gAthAno artha // 20 // have e vratanA vIza aticAramAthI prathama nogathakI pAMca aticAra paDikkamavAne gAthA kahe :||scitte paDiba, appola DuppoliaMca aahaaro|| tugosadi parakaraNayA, paDikkama desiyaM savaM // 1 // arthaH-jeNe sacittano parihAra kasyo ne athavA jeNe sacittanuM parimA Na kayuM te sacittanuM parimANa kasyA uparAMta anApayoge adhika khavA eM hoya athavA sacittano sarvatyAga kasyo hoya patI vismRta lageM khAeM hoya te sacitta bAhAra nAme prathama aticAra jAgavo. 2 vRdayakI tatkAlano utArayo evo suMdara tathA rAyaNa pramukha temAhe bIja sacitta ne paNa pAkelAM phala le mATe nirdIpa le ane enAM bIja sa citta ne te kADhI nAvIza evI buddhiyeMkarIne yA phala mukhamAMde ghAle te sacittapratibada lAmA bIjo aticAra jANavo. 3 trIjo apakka te dANAne agniye saMskAra karavAthI paNa kozka dA pAne ani pariNamyo nathI mATe tevA dANA kAcA rahI gayA je athavA loTato acittaja ne evI bujhiyeMkarIne nahANa karatAM apakkoSadhi nAmA trIjo aticAra jANavo. have loTa keTalokAla mizra rahe ane kevIrIteM acitta thAya te kahe . cAvyo ATo aMtaramuhUrta mAtra panI acitta jA vo. aNacAlyo bATo mizra kahevAya kema ke temAM dhAnyanA naviyAM pra mukha avayava rahe tathA Akho dANo rahe tene zastre pariNatano saMnava na thI thayo temATe te mizra kahevAya te keTalokAla mizra rahe te kahe je:zrAvaNa ane jAdaravA mAsamAM aNacATyo bATo pAMca divasa mizra rahe.. aAzu ane kArtikamAM cAra divasa, tathA mAgazira posamAMtraNa divasa, ta thA mAgha ane phAguNamAM pAMca prahara, caitra vaizAkhamAM cAra prahara, jyeSTha ta Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e thA bApADheM traNa prahara ane cAlyo ATo aMtaramuhUrta sudhI mizra jANavo tathA sacitta tila mizrita evA yava dhAnyAdi rUpa te sarva sacitta mizra A hAra je tepaNa e aticAramAheja jANavo. 4 upakka AhAra te dharma zekANA evA pohokha, caNAnA ulA, zekyA caNA cokhA yava godhuma sthUla maMjhaka phalAdikane prAzuka buddhiyeM jahaNa karatAne upakkauSadhi AhAra aticAra lAge, e thAhArathakI A lokamAM hepaNa ajIrNAdika roga thAya vAyuno prakopa vadhe zarIre azAtA thAya mATe jeTale aMzekarI sacittapaNuM rahe tethI raseMzyinA svAdathakI paralo kamAM paNa eno kaTukavipAka udaya Ave mATe e bAMsavA // 5 tunauSadhi te jenA khAvAthI peTa jarAya nahI ane pApa ghaNuM lAge evI maga tathA colAdikanI phalI tene khAvAno vivekI jane tyAga karavo nahIM to tethI pAMcamo aticAra lAge je. hAM AzaMkA kare ke sacittano tyAga kasyo ne athavA sacittanuM pa rimANa ko le tema batAM naparAMta sacittanuM jahaNa karavAthI aticAra na lAge paraMtu vratanaMga thavo jozyeM ? ___ guru uttara kahe je ke jene ati pApano jaya hoya te dhaNI paJcarakANa kare to te acittajANIne nakSaNa kare athavA upayoga sahita khAya temA Te tene aticAra lAge paraMtu jo jANI bUjIne khAya to vratanaMga thAya. - AzaMkAH-tevAreM to anaMtakAyAdikane acittakarI karAvIne khAya to aticAra zAno lAge emAMto vratanaMga paNa na thAya. __ uttaraH-ethI atyaMta jIhA iMDiyanI lolatA vadhe te lolatAthakI va tanaMga paNa thAya, nihaMsa pariNAma thAya te pariNAmanihaMsa thavAthI sa cittane paNa vAvare tathA bIjo Agalo koi naka jIva hoya te dekhIne na DakI jAya lokamAMhe niMdA thAya eTalA mATe vivekI jIve anaMtakAyAdi kane acitta karIne tathA karAvIne khAvAM nahI e pAMca aticAra sacittapa rihArI zrAzrayIne athavA kRta sacitta parimANa AzrayIne kahyA. __ erIte bAvIza anadaya, batrIza anaMtakAya, madyamAMsAdika cAra mahA vigaya e sarve jo acittahoya topaNa vratanaMganA nayathakI vAvaravA nahIM ema vastrAdikanA parimANane viSe anAupayogeM adhika parimANa atikA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ta thayu hoya tene atikramAdika kahIye te potAnI budhiye jANIlejo pa Dikkame ityAdino arthapUrvavat jANavo // 21 // dave e nogopanogavratanevipe bahu sAvadya je aMgArakAdika pannara karmA dAna se jethakI tIvrakarma baMdhAya temATe te zrAvakeM jamavA eneviSe anA payogeMvarIne je AcayuM hoya te paDikkamavAne gAthA kahe : iMgAlI vaNa sADI, nADI phoDI suvaUe kammaM // vA piGa cevaya daMta, laka rasa kesa visa visayaM // 2 // evaM khu jaMtapIlaNa, kammaM nilaM vaNaM ca davadANaM ||s radaha talAya sosaM, asaI posaMca vajitA // 23 // arthaH-iMgAla eTane aMgArakarma te ghaNAM lAkaDAM ekatAM karIne tenA koyalA karI veceM temaja cUnAnI nahI, iMTanA nInADA, kuMjAra, lohAra, sonAranAM karma ityAdi sarva aMgArakarma jANavAM. te aMgArakarma karaveka rIne AjIvikA kare tema pAgala paNa sarvamAM AjIvikAnuM jANavU. 5 vIjeM vanakarma te bedyA aNajedyA vananAM patra, puSpa, phala kaMdamUla tRNa kASTha kAMba vaMzAdika tenuM veMcaveM veMcAtA lazne vanagabAdika karAve vA DI bAga bagIcA karAve te vanakarma jANavU. 3 nADI karma te gAmAM ghaDAve gAmAnAM aMga je baMdha, pazDhUM, pIjaNI pra mukha ghaDAvavAM gAmA kheDavAM kraya vikraya karavo, te zakaTakarma kahiyeM. 4 zakaTa, uMTa, tapana, mahipa, khara, vesara, azvAdika nADe laine tenA napara nAra nArakhI vahevarAve tathA pote nADe Ape te nATikarma kahiyeM. 5 yava, caNA, godhUma, karaDI ityAdikane naraDavAM sAthavo karavo dAla karavI loTa karavo sAlamAthI cokhA kADhavA, khANa khodavI, khodAvavI, sarovara kUpAdikane arthe nUmI khodavI, hala kheDavU, pApANa ghaDAvavA ityA dika sphoTaka karma kahiyeM ane yogazAstramA to kaNane dalanAdika karavA te vanakarmamAM vivakSyAM je. have gAthAnA uttarAI pAMca vANijya kahe . vANijya zabda pratyekeM joDavo. 6 AgAranevipe jazne hAthInA dAMta vahoravA eTale jihAM ghaNA hA thIne mArI tenA dAMta ekA karIne veceM tene dAMtano Agara kahiyeM te Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zara maja ghUdhaDAdikane mArIne tenA nakha kADhe haMsAdika padIne mArIne tenAM roma lIye vyAghrAdikane mArIne tenAM carma lIye, cAmarane artha camarI gAya nA pUbaDAM kApe, valI zaMkha, ziMgaDAM, bIpa, kavaDI, kastUrI posaDAdika e sarva trasajIvonA aMga ne tene levAM te daMtavANijya kahiyeM. ___ 7 lAkha, dhAvaDI, galI, maNazIla, haratAla, vajralepa tUMbAdika, paDa vAsa,TaMkaNakhAra,sAjIkhAra,sAbu,khArAdino vikraya karavo te lAkha vANijya. G madya, madyAMga, madhu, mAMsa, mAkhaNa, dUdha, dahI, ghRta, telAdika rasavA jIvastuno vyApAra te rasavANijya kahiyeM. e dAsa dAsIpramukha manuSyanuM veca, gAya, azvAdika, popaTa, menA pra mukha jIvono kraya vikraya karavo te kezavANijya kahiyeM. 10 vipa, aphINa, vacanAga, somala, zastra, koza, kodAlI, loha, yaM trAdika zastrAdika halAdika jIvaghAtaka vastunuM vecaq te viSavANijya ka hiye. e pAMca prakAranAM vANijyane uttama vivekijaneM bAMsavAM. 11 yaMtrapIlaNa karma te nisAtaro, nakhala, mUsala, gharaTI, ghANI, ara haTTa kAMkasI pramukhanA vyApAra tathA tila idu sarasava eraMgaphalanuM vidA ravU pIlatela karavU tathA jalayaMtra te arahaTTa kheDavA ityAdika sarvane yaMtra pIlana karma kahiye. ane yogazAstramA to gharaTTAdika yaMtrano je kraya vikraya karavo te vipavANijyamAM kahyo . 15 gAya, tRpanAdikanA kAna, kaMbala, ziMgaDAM pUAdikano beda karavo, khAsI karavA, nAka viMdhavAM, aAMka devo, godho karavo, dADhAdika kApavAM, cAmaDI vAlavI, uMTanI pITha gAlavI ityAdika sarvane niloDanakarma kahiyeM. 13 vanamA ghAsa ghaNuM hovAthI nilAdikathI zaMkAine sukhe pharAya na hI mATe jo bAlI nAkhIyeM to sukhe pharAya evA hetuthI athavA jurnu ghAsa bAlI nAkhIyeM to navu ghAsa ghaNuM upaje tethI gAya pramukha sarva janAvaranAM peTa narAya teno dharma ApaNane thAya evA hetuthI vana vAlI nArakhe athavA khetra bAlavAthI dhAnya sArUM nIpaje ema jANI khetrane bAle athavA kautu ke karI araNya bAle ene davadAna karma kahiyeM. evaM sAMnalIyeM baiye je ni lAdika potAnA maraNa vakhate evaM kahe je ke mahArA maMgalikane arthe dharma dIvAlI karajo eTale dava lagADajo e sarva davaggidAvaNyA karma jANavU. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zana jainakathA ratnakoSa nAga cotho. 14 je vagarakhodyaM te sarovara, tathA iha, ane je khaNyaM hoya te talAva kahiyeM ityAdikanAM zopaNa karavAM dhAnya vAvavAne arthe talAvAdikamAMthI pANInI nIka vAlavI te sara iha talAva zoSaNa karma kahiyeM. 15 vyane artha uHzIla dAsI napuMsakAdika guka sArikA mayUra mArjI ra markaTa kakar3A zvAna naMma sUvarAdika, popaNa kara te asatIpopaNakarma kahiyeM keTanAeka ema kahe neke gauDadezanI peThe dAsIpoSaNa karIne te saM baMdhi vyanicAranuM nAI khAi AjIvikA kare tepaNa emAM lebu. e pannare karmAdAnanA dopa ghaNA ne mATe uttama vivekI zrAvakeM na seva vAM te sarva karmanA dopa deravADe . 1 aMgArakarmamAM agni sarvamA mukhya zastra ke agni kAyane AraMne kA ya jIvonI hiMsA thAya mATe zrAvaka ne aMgArakarma nipi ne. 2 vanakarmamAM vanaspati zrAzrayIje trasajIvo rahmA ne tenI hiMsA thAya. 3-4 zakaTakarma tathA nADIkarmamAM tAjAdika napara nAra vahana karAva tAM mArgamA nakAya jIvonI ghaNI virAdhanA yAya) ___5 sphoTaka karmamAM dANA kaNa dalavA nUmikAna khaNa, temA vanaspa tikAyanI virAdhanA thAya tathA pRthvI kAyanI virAdhanA thAya temaja e ve dune Azrita rahetA trasAdika jIvonI mohoTI virAdhanA thAya ne. .6 aAgareM jazne hAthIdAMta camarIgAyanA pUnaDAMpramukha tramajIvonAM aMga levAmATe grAhaka Avelo dekhIne nilAdika loka tarata hAthI nathA gAya Adika jIvone mAravA mATe pravana mATe daMtavANijya zrAvakane nipine. __7 lAkhamAMhe ghaNA trasa jIva hoya lAkhano rasa rudhira sarakho hoya tathA dhAuDInI nAla tathA phUla e sarva madirAnAM aMga le bAlamAMhe kIDA paDe . tathA galIto aneka jIvonI ghAta vinA nIpajeja nahI tathA ma sIla, haratAla vanakSepamAMhe paNa ghaNA saMpAtima sajIvo enA phara sathakI maraNa pAme temaja ghaNA sajIva emAM AvI paDe tuMbarikAmA Ta thvIkAyAdika jIvano ghAta thAya . tathA paDavAsamAMhe ghaNA trasajIva ne tathA TaMkaNavAra, sAbu, khAro e paNa vAhyathI ghaNA jIvanA vinAzanA. hetu ne mATe mahAdoparUpa tathA lAdA dikanA vyApArano doSa manusmRti mAM kahyo re ||shlok // sadyaHpatatimAMsena, lAdayA lavaNena ca // tryadeNa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3 zUDIjavati brAhmaNaH vIravikrayAt // 17 // mAMsamAM lAkhamAM lavaNamAM jIva tarata paDe tathA tenA vikrayathI brAhmaNa paNa traya divasamAM zUra thAya ne ane mAMsa madirA lAkha tathA lavaNa vecavAthI brAhmaNa tarataja patita thAya je. ____ rasavANijyamAM madhuneviSe aneka jIvonI hiMsA thAya ne valI e mAM aneka saMmUrbima jIva upaje tathA maraNa pAme ugdhAdikanevipe paDelA jIvonI virAdhanA thAya tathA ve divasanI naparAMta dahIne vipe saMmUrbima jIvo upaje tenI yukti pUrva kahI . __e kezavANijyanevipe vipada catuSpada jIvone nitya paravaza paNe rAkha vAnA doSa tathA te jIvone vadha baMdhana dudhA tRpAdikanI vedanA jogavavI paDe ityAdi dopa thAya . 10 vipavANijyamAM ziMgaDI vatsanAga, haratAla, somalavArAdika vi pa ane sarva zastrAdikane vipe jIva hiMsA pratyada dekhAya pANImAM palA khelI haratAlane vipe madikAdika jIva maraNa pAme ne, somala khAdhAthI vAlakAdika jIva maraNa pAme // naktaMca // kanyA vikrayiNazcaiva rasavika yiNastathA // vipavikrayiNazcaivanarAnarakagAminaH // kanyAvikraya karanAra, rasa vikraya karanAra tathA vipavikraya karanAra e saghalA purupo narakagAmI je. 11 yaMtrapIlaNa karma to aneka trasa jIvonuM vadhakAri ne. khAMma, pI savaM, culo, pANI rAkhavAnuM sthAnaka, vAsI kADhaq e pAMca hiMsAzrI gRhasthane karma baMdhAya valI ghANI to mahoTA pApanuM hetu evaM laukika zAstramA paNa varNavyu je je daza kasA jevo eka ghAMcI, daza ghAMcInA jevo eka kalAla, daza kalAlanA jevI eka gaNikA, tathA daza gaNikA sarikho eka rAjA pAtakI jANavo. iti yaMtrapIlana karma. 12 nilaMbanakarma te gAya azva naMTa ityAdika paMceMzyi jIvone kadartha nA karavI kaSTa upajAvaq te mahApApanuM hetu be. 13 davadevAthakI aneka koTyAvadhi jIvonI virAdhanA thAya. 14 sarovarAdikanuM zoSaNa karatAM pANInA jIvo tathA pANIne Azri ta rahelA majakanDapAdika aneka jAtinA trasajIvono vinAza thAya mATe emAM bakAyajIvanI hANI thAya. 15 asatIpoSe dAsAdika je pApakare tatsaMbaMdhi pApanI vRddhi thAya. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G4 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. evA prakAranAM vIjAM paNa aneka jAtinAM khara karma je je nirdayI lo kane ucita te sarva varkavAM. jema ke koTavAla, guptipAla, sImapAlAdi kanA vyApAra te khu zabdeM karI suzrAvakeM nizce bAMmavA, e pannare karmAdAna nevipe anAjoga atikramAdika aticAra je lAgyo hoya te paDikkamuM buM. e vrata pAlanAge prANI sarva aMge divya joga pAme, nIrogIpaNuM a nITano saMyoga, manuSyanAM sukha ane devatAnAM sukha tathA cakravartinI pada vI, iMznI padavI nogavI sakala karma kya karIne modanA sukhano jogI thAya. __ valI je prANI e sAtamuM vrata aMgIkAra na kare athavA aMgIkAra karI ne valI virAdhe tene ghora pAkarA roga napaje ane iSTavastuno viyoga thA ya tathA aniSTavastuno saMyoga thAya tathA nogAMtarAya karma bAMdhe, marIne nara kAdika murgatinAM duHkha jogave,ghaNo saMsAra rakane iti dvAviMzati gAthA 22 have e vratane ArAdhavA ane virAdhavA napara maMtriputrIno saMbaMdha kahe jeH-aMga nAmA dezane vipe caMpA nAmA nagarIle te nagarInA loka atyaM ta dayAvaMta ne pArakA avaguNane bolavAmAM mUMgA le, pArakaM dhana levAne pAMgalAM , parastrI jovAne aAMdhalAM The, je nagarIyeM bojI junI nagarIyone dAsIrUpa karI te nagarImA pratApe karIne sUrya sarakho ane rAjyanAra upADavAne zeSanAga sarakho evo iM' samAna sahasravIrya nAme rAjA rAjya kare je. te rAjAne bahumAnanuM pAtra ane jenI buddhi mApI zakAya nahI e vo bahubudi nAmeM pradhAna je. / anyadA tyAM pRthvIno pralaya karato evo prajAlokanA anAgyane yogeM karI jANIyeM bo Aroja veTho hoyanI ? evo atyaMta Akaro ko caDelA sarpanI mADhanA viSa jevo aniSTa evA viSano varSAda varSato havo. tihAM bIjalI paNa aniSTa vipa saravIja thatI havI teNe karIne dhAnyanI saMpadAno nAza thato evo karAla Akaro jAgIya kuSkAlane karatoja ho yanI ? evaM phera sarakhaM varpAdanuM pANI paDayuM tethI karIne jema dAvAnaleM ka rI vananevipe vanaspati sarva niSphala thai jAya ghAMsa pramukha sarva balI jA ya tema varasAdanA pApIyeM karI dhAnya, vanaspati, ghAsa ane phala pramukha. sarva balIgayAM. loka tathA Dhora ane pazu paMkhI pramukha potAnA mukhamAM ghA le evI kAMi vastu rahI nahI. patra, puSpa, phala caraNa pramukha sarva phera jevAM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kayA sahita. nya hAvAthI khAvAne ayogya thayAM. temaja kUvA, talAva, vAvaDI ane nadI pramukhanAM pANI paNa sarva pheranUta tha gayA. tethI loka ane janAvara pra mukha kRya pAmavA lAgyAM ema sarva loka aAkula vyAkula thayAM kAraNa ke jevAreM duSkAla paDe le tevAreM to loka tathA Dhora pramukha vanaphala tathA phU la pAMdaDAM kaMdamUlAdika khAi pANI pIne kAla kADhe ane jIvatAM rahe paNa AhIM to pANI sudhAM sarva pheranUta thazgayAM ane je khAya ke piye te ma raNa pAme tethI koi jIvavAno napAya rahyo nahI. ema ghaNAloko tathA janAvarono daya thato dekhIne te vakhata je puNya vAna gRhastha hatA te sarva lokanI tathA DhoranI ane paravI pramukhanI kha bara rAkhavA lAgyA. ghara mAhelA TAMkAnAM tathA kUvAnAM pANI ane ghAsa cUNo pramukha ke je gharamAM hatAM jenI napara varSAdano bAMTo nahI paDyo hato tevI nirvipa cIjothI sarva jIvono ninAva karavA lAgyA. ema karatAM ke Taloeka kAla gayo par3I jevAre te duHkhe pAmavA yogya gharanA TAMkApramu khanuM pANI paNa thai rahevA yAvyuM tevAreM tRpAyeM pIDAyelA loko te phala phUlAdika tathA vipamizrita puSTa jalane pIvA lAgyA ke tarataja jvara kuSTa kAsa zvAsa camAdikanA rogathI maraNa pAmavA lAgyA. ema ghaNA lokono saMhAra thato dekhIne rAjAyeM jozI, nimitiyA, maMtravA dI, taMtravAdI, vaidya, nUvA, vedIyA, purohita, brAhmaNa pramukha sarva paakhNmii| ne teDyA ane temane rAjA pUbato havo. tevAre te sarva kahetA havA ke navo varSAda thAyato kalyANa thAya bIjo koI upAya nathI. tevAreM rAjA maMtrI pramukha sarve ekatA thai vicAra karavA lAgyA paNa koi napAya sUje nahI. keTalAeka loka to galeM phAMso khAine maravA mATe taiyAra thayA jIvavAnI yAzA boDI dIdhI evo upazva vattAi rahyo. Dhora tathA mANasano yatha vAthI jANIya kalpAMtakAla tihAM Avyo hoyanI ? ema dIsavA lAgyu. ema keTalAka divasa gayAnaMtara ekadA pranAtakAlaneviSe rAjasanAmAM rAjA, pradhAna, sAmaMta, vAgIyA, paTAuta, senAuta, senApati, pramukha sarva vega . evAmAM pUrva dizAno vanapAla harSanara aAvIne siMhadhAreM uno rahyo baDIdAre jazne rAjAne kajhuke svAmI! pUrva dizAno vanapAla Avyo be tene zI AjJA . rAjAyeM mAMhe AvavAnI AjJA dIdhI ke vanapAlakeM yAvI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za6 jainakathA ratnakopa nAga cotho. vadhAmaNI dIdhI je he mahArAja! pUrva dizAnuM vana sarvakratunAM phala,phUla,pAMdaDAM, dhAnya, vanaspatiyeM karI sarva phavyuM phUlyu ne te evaM gIca thai garyu le ke mAMhe sUryanA kiraNo paNa pravezakarI zakatA nathI ane pUrvadizAye sugAla thayo . ema cAradizAnA vanapAlakoye prAvI sunidanI vadhAmaNI ApI. temaja detronA adhipatiyoyeM AvI rAjAne kahyu ke mahArAja! devane vipe dhAnya badu nIpajyu De emaja khanAnA svAmIyoyeM kaDaM ke khalAmAM dhAnyanA DhagalA thai paDyA ne emaja jalanAM sthAnaka je kUpa, vAvyo, nadI, iha, sarovara, ta lAva,pramukhanA rakhavAlA pramukha, sadukoiharpanara thakA yAvI AvIne kahevA lAgyA ke jalane sthAnakeM akhUTa jalanarA' gayAM je. ema bIjA gAmaDAMnA tathA nagaranA loko sarve sAthe ekekAleM AvIne rAjAne vInavatA havA. te sAMnatIne rAjAne tathA sarve lokone atizaya akStiIya evo A naMdano rasa prApta thato havo. je koithI kahyo jAya nahI. tema roga yoga paNa sarva eka javAreM jato havo sarvalokane koI apUrva atizaya zItalatA thatI havI sarva harSa pAmyA thakA sarvane jIvadAnI AzA thA tethI sarva loka ahitIya mahotsava karavA lAgyA evaM samRdhisukha prApta ayuM. tenA kAraNanI koine khavara paDI nahI. e akasmAt sukhanuM kAraNa te rAjA prajA sarva ema samajavA jAgyAM ke ApaNA sadunA nAgyodaya yo thayu je. eno bIjo koi hetu nathI. valI nagaranA tapasvI kahevA lAgyA ke amArI tapasyAnA pranAvathI saddha loka sukhI thayA. keTalAeka kahevA lAgyA je ame dharma karIyeM baiye tenA pranAvathI sarvane sukha thayu. emaja dhyAnakaranArA dhyAnanA pranAvathI, yogIzvara potA nA yoganA mAhAtmyayI, maMtravAdI maMtra jApanA mahimAthI, tathA devadevI yonA sevako potAnAM devadevInAM aArAdhanathI, joziyo grahanI pUjAthI, ema sarvako pAravaMmI potapotAmA animAna dharatA thakA rAjA Agala AvI AvIne kahetA havA ke thA amArA amuka karttavyanA mAhAtmyathI sarvalokone sukha yayuM . te sAMnalI rAjAye sarvane kahyu ke tame sarva bolo bo temAM koNa sAcaM ane koNa juTuM ne DhuMto tamo sarvene juThA mArnu .. par3I evAtano rAjAnA cittamA saMzaya upanyo je koi jhAnI Ave to saMzaya Tale, ekadA rAjAnA tathA prajAnA nAgyodayathA vetrIyeM AvIne ka Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. jhuM ke he mahArAja! koka vadhAmaNIyuM Avyu le evAmAM AkAzamArgathI sa jAne vipe udyota thayo rAjAnI AjhAthakI vadhAmaNIye AvIne vadhAma gI dIdhI ke he rAjan ! ApaNA devaramaNanAmA udyAnane viSe zrIzrutasA gara nAme kevalI jagavAna samosasthA le ghaNA deva devI temanI sevA kare ne devatAyeM sonAnAM kamalanI racanA karI ne tenI upara vetA thakA dharmanI de zanA Ape be. evI vANI sAMjalI rAjAnI natakoDI romarAjI vikasvara thai. vadhAmaNIyAne vadhAmaNInuM dAna ApI saMtopIne caturaMgI senA jA sarva prajAloka sahita devaramaNa nadyAne AvI kevalInagavAnane vidhi sahi ta vaMdana karI dharmadezanA sAMjalIne panI rAjA saMzaya pUbavA lAgyo he na gavan ! sarvalokane sukhasamRdino hetu zo thayo. kevalI voTyA he rAjan ! badubuddhi pradhAnane ghera putrIno janma thayo ne te pradhAnanI putrInA pAulAnavanA puNyanadayanA mahimAyakI sarvaloka sukhI thayA be, evaM sAMjalI AnaMdita thakA rAjA pharIthI pradhAnanI pu trIno pAulo nava pUbatA havA. tevAreM kevalI kahetA havA; naznagaranevipe nai eve nAme mahoTo vyavahArI raheto hato. tenI nazanAme nAryAnI su nA nAme dIkarI hatI te lakSmInA nidhAnanI peThe sarvane mAnanIya hatI. evI te zrAvakanI putrI jinadharmI hatI topaNa jema cazmA kuraMgane lAMba nekarI kalaMkI thayo tema te koka karmanA nadayathI vAlapaNAthIja raseMdi yanA lolupIpaNAyeMkarI svebAyeM sarva anadaya vastu vAvaratI. putrAdika jo nanmArge jAya ane tene tenAM mAtApitAdika zIrakhAmaNa na Ape to te mA tApitAne dopa lAge. jema gAyane mArge na caDAve to govAlIyAno vAMka gaNAya. tema tene mAtApitAdikeM ghajye vArI topaNa bAhera jazne ana kSya khAi Ave, te jo mAtApitA tene bAhera javA na detAM havA. topaNa jema vyasana paDyu Tale nahI tema te kumarI koi vANotarane hAthe garnu magAvIne paNa anaya khAdhAvinA rahe nahI anaMtakAya sacitta acitta kAMza mUke nahI evI vivekeMkarI zUnya thai, dharmiSTanA gharaneviSe koi a dharmI hoya to dharmInI zonA rahe nahI tema sarva kuTuMbane aniSTa thai paDI. par3I tenAM mAtApitAyeM kozka mahoTA nAgyavaMta zrAvaMta evA vyava hArIyAnA putrane paraNAvI toyapaNa te potAno svanAva na mUkatI havI, e Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga coyo. AtmArUpa rAjA teNe ghaNAkAlanI pIdhI evI je moharUpa madirA tetha kI mUDhathayo yako potAnuM cAkara je mana tenA paNa cAkara je iMjhyiAdika teNe valI AtmAne potAno cAkara kasyo ne. ahaha jU kahevo Azcarya ne! vyasanI ema jANeje hu~ bAnuM vyasana se te mujane koNa jANI za kaze, paDI te kumarI zvasurAdikathI nAnAM anaya anaMtakAyAdikanAM nahANa kare to paNa zvasurAdikeM netuM kapaTa jANyuM pApanuM karttavya bAnuM rahe nahI. te thI temane paNa aniSTa yA paDI. sarva kone guNa napare rAga upaje paraMtu guNavinA koine gaga napaje nahI // ytH|| gauravAya guNAeva, jhAterAva ronatu // vAneyaM gRhyate puSpaM, aMgajastyajyate malaH // 1 // nAvArthaH-guNa be teja mahoTAina kAraNa ne, paNa jAtinA AmaMbarathI guM thAya ? guNa ne to vanamAthI puSpone loko grahaNa karI Ave ne ane potAnA aMgamAM he natpanna thayelo mala temAM guNa nathI to teno tyAga kare ne // 1 // panI kokarIteM tenAM mAtApitA te putrIne potAne ghera ANIne guru nI pAseM teDI lAvyA. guruye tene anadaya anaMtakAyanAM pApa dekhADI mA tApitAdi sarvasaMghamadhye kAMika lajA kAMka pApanuM jaya dekhADI kAMka dAkSiNyatAthI sarvanI samada guruyeM tene anaya anaMtakAyanI agaDa karA vI. te vratamAM tene dRDha karavAmATe tenAM mAtApitAdika tenI prazaMsA ka ravA lAgyAM ane gurvAdika paNa atyaMta prazaMsA karatA havA. te paThI te su nazane sAsare mokalI tihAM tene te paJcarakANa mahAkaSTanUta thayuM jANeje mujane sarve matIne baMdIkhAne nAkhI ne ema samajatI havI ema keTalA eka divasa niyama pAlyu. ekadivase te sunA koka gRhasthane ghera kArya vizepe gai tihAM kualI AMvalIna ruDIrIte masAlAmAM nAkhI susvAdiSTa karIne taiyAra karI mUkelI hatI tene dekhIne sunazanuM mana calAyamAna tha yuM ane vicArayaM je e acitta ne emAM jIva to koI ne nahI mATe ene vAvaratAM zo dopa ne, ema jANatI te AMbalI teNe vAvarI panI jANe ma hAre agaDa beja nahI evIrIte anaMtakAya anadayane acittakarI niHzaMka paNe khAvA lAgI. rahete rahete anaMtakAya anakSya ane sacittane paNa niH. zaMkapaNe vAvaravA mAMjhyA. aho aho jUna raseMDiyanI gRchatA kahevI ne !! // yataH // karotyAdau tAvatsaghRNahRdayaH kiMcidazunaM, hitIyaM sApedovimRza Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nae ti ca kArya ca kurute // tRtIyaM niHzaMkovigataghRNamanyatprakurute, tataH pApA nyAsAtsatatamazuneSu praramate // pahelAM dayAsahita hRdaya batAM kAMka thoDaM azuna kare,bIjIvAra kAika vicAra karatAM ne apekSA karatAM kAMka karavA yogya ane nahIM karavA yogya evA kAryane kare, paDI trIjIvAra niHzaMka thazne tamAma dayAne boDIne aguna pApAtmaka karma kare ,tyAra panI pApa karavAno anyAsa par3I javAyI niraMtara azunakarmaneviSe atyaMta ramaNa kare . arthAt nirnaya tha pApamAM racI macI rahe je // 1 // ___ ema te sunAye raseMDiyane vaza thai javAthI, potAnu anigraharUpa ka pada samUla mAhethI nakheDI nAravyu. valI paNa AgalanI peThe sarva ana kSyavastu vAvaravA, cAlu kayu. aho urdIta rasalaMpaTapaNuM juvo. te sunaza sarva anaya khAvAne rAisa sarakhI thaathavA dAvAnala sarakhI thai tene ko vastunI tRptija thAya nahI teNe maryAdA lajAdika sarva mUkyAM mAvita ra tathA zvasura e vedupadanevipe vizurU to paNa niHzaMkapaNe dharmarahita ho vAthI jema dIvAthakI upajelI maza sarvene zyAmatAkare tema karatI havI. valI ko eka divase sunaza sAsarethI pIyarIye jAtI hatI tyAreM mA gane vipe kyAMeka vanamAMhe ajANyAM phala paDelAM hatAM te dekhI tene khAvA ne mATe jamAla thazne te phalanuM AsvAdana karavekarIne te kumarI tatkAla veda prakAranA atyaMta kaTuka vipAka ne jenA evA kiMpAkakRdanA phera jeSA phalane nadaNa karIne te yauvanavayamAMja zIghra thakAla maraNa pAmIne pahelA na rakane viSe gai pitAnA gharasudhI paNa pahocI nahI ema te pAhIM paNa sarvane aniSTa thai ane paralokane vipe narakeM gai tihAM kaTuka vipAkane nogavI tihAMthI marIne mahoTA matsyapaNe napanI. tihAthI marIne bIjA narakane vipe upanI. tihAthI nikalIne DhaMga sUkarI thai tihAthI rAsanI thai ema ghaNA nava rajanI sarvasthaleM nUrakha tRSA ane roganI vedanAyeMkarI mahAkadartha nA nogavatI rasanAne vazathavAthI ghaNA kAla raUlatI anarthane jogavIne e kadA lakSmIpura nagaraneviSe dhanavaMtamAM mukhya evA lakSmIdhara nAme zeta tenI lakSmIvatI nAme nAryA tenI navAnI evI nAme putrIpaNe AvI upanI. tihAM janmatAMja tene nadharasa, zvAsa, jvara, dAha, kudizUla, jagaMdara, harasa, ajIrNatA, dRSTizUla, dRSTazUla, aruci, kharaja, jalodara, mAthAnI vedanA, Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaela jainakathA ratnakoSa nAga cotho. kAnanI vedanA, koDharoga e sola mahoTA roga je AgamamAhe prasida ne te sarva tenA zarIre upanyA mahoTI tha tyAre te rogane lIdhe mahA pIDA no gavatI havI tenAM mAtA pitA ghaNA upacAra kare paNa roga upazame nahI. __ ema te zRMgAranA sAmrAjyathI rahita ane niraMtara rogekarI zarIramA saM tApita evI mahA kuravaNI thai tenA gharanI pAseM eka napAzraya hato te mAM aryAjI hatAM temanI pAse te navAnI gai tyAM sAdhvIne vAMdIne a tyaMta Adara sahita pUbavA lAgI ke mahArAja ! mahArA janmano roga jA ya evaM ko tamArI pAseM usaDa hoya to mane Apo. tene AryAyeM kaoNma dArI pAse dharma auSadha De ne pAbale naveM pAparUpa vRda vAvyAM ne tenAM phala tujane hamaNAM udaya aAvyAMje, te karmanA vipAkano kSya thavAthI rogavi pAkano paNa daya thA te jema ani iMdhaNAMne bAle le tema zrIjinadharmarUpa auSadhathI rogano nAza thAya. je mana vacana kAyAnI vizuddhiyeM dharma prA rAdhana kare to jema sUryathI aMdhakAra nAla pAme tema ihanava paranava saMbaM dhi suHkhanA rAzino kya tha jAya, dhiHkAra le rasanAnI gRkSatAne ke, jeNe karI niyamanaMganA kaTuka vipAkarasane paNa koI vicAratA nathI. evI sAdhvInI vANI sAMjalI javAnIye pubyuM he mahArAja ! meM pUrve zAM pApa kasyAM haze ke jethakI A asAdhya rogekarI pIDA . te sAMjalI sAdhvIjI trajJAne sahita hatAM mATe tenA pUrvanavano vRttAMta sarva kahIne kahyu ke te puSkRta nogavatAM zeSa rahyaM te AnavamAM paNa jogave ne he na ! bIjI cAra iMDiyo to mAtra yauvana avasthAmAMja jItavI urlana le paraMtu e ka raseMkhyi to traNe avasthAmAM jItavI iSkara te vakrazikSita ghoDAnI pereM atizaya duHkhe damavA yogya le te raseMpiyanA pAkarA udaya tatkAla phalane dekhADe , mATe aho navyo ! tame rasa iMDiyane jItavAne ghaNo na dyama karo jo e eka rasanA iMzI dharAza hoya ane bIjI cAra iMDIyo nukhI hoya to te sarvazyione e rasanAja unmAdatA pamADe . evaM sAMjalI javAnIne jAtismaraNa upanyu tevAreM pratibodha pAmIne sa mayapaNe jogopanoga vrata lazne samasta sacitta nojanane bAMmatI havI tathA acitta vastumAMhe sarva anaya vastuno tyAga kayo. jadayavastumAM paNa ka lamazAlinI jAtinI zAli tathA kolamadhye maga ane aDada ebe moka Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zapa lA rAkhyAM tathA zAkapaNa kaTholanuMja khAvu bAkI sarva tyAga kayaM ghRtamAhe gAyanuM ghRta tathA gAyanI bAsa mokalI rAkhI bAkI sarva tyAga karayAM tathA phalamadhye dUdhI AmalAM ane sopArI khAvI bAkI sarvano tyAga kasyo. ta thA traNa ukAle ukaleDhuM pANI vAvaratuM zeSa sarvajalano tyAga, ivyamAMcAra ivya mokalAM rAkhyAM evIrIteM sukhe dharmapAlatI potAno nirvAha kare ne tene nitya zrIjinadharma ArAdhatAM thakAM keTaloeka kAla gayo. jainadharmane viSe dRDhadharmAthai devatA dAnava iMza nAgeMi pramukha koznI calAvI cale nahI. ___ ekadA koi samaketadRSTi devatAyeM sanAmAM beTe thake potAnA mitra mi thyAtvI devatA pAseM navAnInI prazaMsA karI ke bAjane samaye jaratadetrane viSe koi navAnI sarakhI dRDhadharmA zrAvikA nathI e potAnA prANajatAM kabUla kare paNa koznI calAvI cale nahI e vAtane te mithyAtvI devatA agasadahato thako tenI parIkSA karavAneartha eka paradezI mAhyA vicada Na evA vaidyanuM rUpa dhAraNa karIne te navAnIne ghera Avyo tihAM anukaM pAyeM sahita thaine kahevA lAgyo ke duM vyAdhinA samUhano vairI hu~ mATeta hAro roga jaDAmUlathI kADhI nAvIza he vatse ! DhuM ko tahArA nAgye bAM dhyo yakoja ihAM Avyo . ane tAhArImATe amRtavRdanAM phala lAvyo buM tene tuMArogIne valI bIjuM amRta saravU ati zItala mItuM pANI maM trIne ApuM tenuM pAna karIne mUlathI rogano samUlo nAza kasya. valI pA navamAM pharIne navo roga thAze nahI, zarIramAM sukhanI vRddhi thAze. evaM vaidyanuM vacana sAMnatIne javAnInAM mAtA pitA nA pramukha sarva a dhika AnaMda pAmyAM. ane te jevAmAM kAMika bolavAnuM karatAM hatAM evA mAM to navAnI bolI he vaidya ! A navanevipe e ve vastu mAhare aka lpanIya ne mATe e be vastu mUkIne mahAre kalpanIya vastu hoya to tuM ka he evaM sAMjalI valI vaidya bolyo teM kahyaM te satya le tathApi auSadhane a akalpanIya kAMi nathI auSadhane arthe to mahoTA RSiyo paNa vApare je to tujane emAM zo dopale ? jo svAdane arthe vAvaratI hoya to dopa lAge. . evaM vaidyanuM vacana sAMjalIne navAnI hasIne dharmanA rahasyanI vANI muninI peThe bolatI havI ke adharmathakI napanI je vyAdhi tenA vinAzane artha saphala De hetu jehano evo nice dharmaja be. te bIjarUpa dharmathakI pha Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zae jainakathA ratnakoSa nAga cotho. la pAmavAno arthI jIva te kema bIjano vinAza kare ? evo mUDha koNa hoya ! te kAraNamATe jema sUrya pazcimadizAyeM ugato nathI te kadAcita nage to paNa DhuMniSedhI vastune aMgIkAra karUM nahI ema tuM nizcayathI jANaje. tevAre vaidya bolyo e svebAcAriNI kadAyaheM grahItacittavAlIne jhuM ka hIyeM e to potAne paNa jANatI nathI ane phokaTa yAtmAne bAle De. e to kAMza natsargamArga ane apavAdamArganI vAta paNa jANatI nathI. yataH // sababa saMjamaM saMjamAu, appANameva raskijA // mubacca azvAyA, puNo vi sohI nayA vir|| 1 // nAvArtha:-sarvathI saMyamane rAkhavo ane saMya mathI AtmAne rAkhavo rogarUpa ghaNe karIne zarIrarUpa lAkaDAmA khavAi gayu ne ruDaM aMga jenuM evI tuM vyAdhiyeM prANane kena dharI zakIza? evA rogeM karI ne kema pAkho janmAro nikalaze ? kema zarIrano nirvAha thAze ? ityAdika aneka prakAranAM vacane karIne vaiyeM tathA svajanAdikeM tema valI nagaranA loke tene samajAvI to paNa jema pANI kalloleM karI taTane davA jAya paNa parano taTa nedAya nahI tema javAnInA paNa manarUpa vajano taTa te vaidya nA vacanarUpa kabolanI mAlAtapa yuktiyeMkarI neDhAyo nahI evI gate jagatane camatkAra upajAvanA evaM javAnInu dRDha aMtaHkaraNa dekhIne te de vatA tuSTamAna thayo thako potAnA rUpane pragaTa karIne vAhya tathA anyaMta rathI navAnInI prazaMsA spaSTapaNe karato thako devatA potAnI divyAktiyeM karI javAnInA zarIramAMthI sarva rogane saMharato havo. valI ratnanI vRSTi karI paMcadivya pragaTa karI samaketa pAmIne potAne sthAnakeM gayo. te vakhata vAdale rahita evA zaradakAlanA caMmAnI kAMti sarakhI navA nInA zarIranI kAMti pragaTa thai, te navAnI dharmanA mAhAtmyathI atizaya zonatI havI aho dharmanuM mAhAtmya ! jenuM tatkAla phala pragaTa dIj,anuna vyuM, pratItimAM AvyuM tethI te sAdAt dharmarnu mAhAtmya jANIne jANa tathA ajANa evA sarva nagaranA loka dharmane ArAdhavA lAgyA evaM pratyada mAhA tmya dekhIne kone pratIti na napaje vAru ? pratyada phala dekhIne koNa bAlasa kare,prANano aMta Ave evaM saMkaTa paDebate paNa te kumarI kozvAra sacitta va stune na AdaratI havI. te guNeM karIne te kumarI jagatnA cittane haranArI tha i,jagatne yAzcaryakArI evI thara,te saujAgya ane zonAnAM ghararUpa evI na Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e3 vAnIne jANIne koi mahezvara nAme mahoTo vyavahArIyo tene paraNyo teja vAnI evI ThakurAi pAmI batAM paNa kAMahaMkAra na dharatI havI. tenI saMga tathI te mahezvara mithyAtvI hato te jainI zrAvaka thayo. temane eka putra yA vyA par3I te strI jaratAra bedujaNa brahmacarya vrata dhAraNa karatAM havAM joganA samaya aMgano yoga bate paNa te vedu niHsaMga nAve rahyAM, e temanI jagat mAM AzcaryakAraka vAta yaza par3I evIrIte jema te divaseMdivaseM dharmaneviSe vadhate pariNAme thayAM tema te lakSmI karIne paNa divaseM divaseM vadhatAM da vAM. te niHsaMganAvanI spIyeM karIneja jANe saMpadA vadhi hoya nahiM ! have te strI jaratAra puNyanA sAta devamAMhe ivya vAvaratAM havAM tathA darir3I dIna duHkhiyAne detAM thakAM potAnA vittano jagatanA upakArane a the vyaya karatAM havA. jevAreM muSkAla paDe tevAreM je dAtAra hoya te adAtA ra thAya ane mahezvara to purnimAM vizeSa dAtAra thAya athavA je thA du dimAM pUrva saMgraha kareluM anAja thApI daza to par3hI DhuM huM khAzza! athavA rogAdika Avaze tevAreM jhuM khAiza ! ema paNa na jANe. yataH // saMkuMcaMtyavame tubAH, prasaraMti mhaashyaaH|| grISme sarAMsi zuSyaMti, kAmaM vAri dhiredhate // 1 // jAvArtha:-tuba khabociyAM thoDAmAM saMkoca pAme De paNa mahoTA jalAzayo mahAzayanI peThe thoDAmAM paNa vistAra pAme . sarovaro janAlAmA sukAi jAya le paraMtu unAlAmA samu ati vRddhi pAme De // 1 // __ema te navAnI ane mahezvara aMtaHkaraNathI aMgIkAra karelA dharmane pA lIne AyuSya pUrNa karI bAramA devalokaneviSa devapaNe jai upanyAM tihAM devatAnAM sukha nogavIne te navAnIno jIva he rAjan ! tahArA bahubudinA mA pradhAnanI putrIpaNeM yAvI upanyo ne ane te mahezvara zrAvakano jIva bAramA devalokathI cavIne tuM zahAM rAjA thayo bo. he rAjana ! pAbalA nava ne viSe sacitta rasAdikanA tyAgathI tathA dAna puNyathI tuMA rAjyazadi pA myo ane pUrve urnidane vipe lokone upakAra kasyA tethI e javAnInA janma mAtrathIja purnida TavyoH enA pranAvathI loka sukhI thayA. sarvanA roga ga yA. iti nivArI. te jyAMsudhI e jIvatI raheze tyAMsudhI koine roga upa va thAze nahI mATe he rAjan ! atulyapuNyavaMta prANInA mahimAyakI jhuM na thAya. evAM kevalInAM vacana sAMjalIne rAjA pradhAna sarvanA saMzaya Ta Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zae jainakathA ratnakopa nAga cotho. vyA. ane sarvapAMkhamI je pUrve bakabakATa karatA hatA tenA gava Tala gayA. have rAjA ghaNo AnaMda dharato ghaNA lokanI sAtheM bahubuddhinAmA pradhA nane ghera gayo tihAM mAtA sahita pradhAnanI putrIne dekhIne tene potAnI go tradevInI pereM mAnato havo. te putrInuM evaM mAhAtmya sAMjalIne dezAMtarathI ghaNA rAjA zrAvIne tenAM darzana karI yAnaMda pAmIne valI potAnA varane vipe jAgatI devInI peThe te. navAnInI mUrtine pUjIne saMpattine pAmatA havA. te putrIpaNa jagatamAhe saujAgyAdika guNekarIne utkRSTa hotI havI. javAnInI vANI amogha hotI havI kemake pAule nave rasanA jItyAya kI te jehabuM bole tahakuMja jhAnInA vacananI peThe tenuM bola satya thAya, te cAra buddhi ane nosakalAno naMmAra tha6 guruto sAdImAtra hatA paNa jANe sarve pUrva jaNIneja AvI hoyanI ? ema pUrvanavanA puNyanA va dayathI jhuM uttana che. erIte te navAnI jagatamA vidyAyeMkarI pratima thA. ekadA samaye ghaNAvAdIyomA vaDero evo ko'ka dhUtavAdI te sA deza dezanA vAdIne jItato, ghaNo ahaMkAra dharato, ghaNA parivAre paravamyo yako rAjasanAmAM Avyo ane zaradaRtunA meghanIpare phoTaka zabdakarI vani krii| kahevA lAgyo ke he rAjan ! tamArA rAjyaneviSe koi evo vAdI ke je ma hArI sAthe vAdanI krIDA kare. athavA DhuM vAdiyone vipe dhUmaketu jaMbo buM. vAdinAvaMdane purnida sarakho . vAdiyono kAlarUpa bu. jagatamAM ko evo nathI je mahArI sAthe vAda kare ? mATe he rAjana ! ko prativAdIne teDAvo ke je mane jItIne mahArA jItelAM putalA boDAve ane mhaar| yA gala hAre athavA mane jIte evo koi nahoya to jItanuM putaluM baMdhAve. evaM sAMjalI rAjAyeM prajAtano vAyado kasyo tevAreM vAdI potAne natAre yAvyo. __ pAblathI te paMmita evA rAjAyeM badubuddhi pradhAnane kahyu ke koI vAdI ne jIte evo prativAdI laz Avo nahIM lAvazo to jagatanevipe mahArI apakIrti thAze evaM rAjAnuM vacana sAMjalI pradhAne nagaramAM paDaho vajaDA vyo paNa te paDo kozye pharasyo nahI tethI pradhAna ciMtAtura thako mahoDI rAtraM potAne maMdira Avyo tihAM potAnA bApane ciMtAtura dekhIne navAnI punyuM he pitAjI ! Aja tamane evaDI AkarI ciMtA zI ne ? tame to bahubu 6 boja. evaM navAnInuM vacana sAMjalIne pradhAneM javAnI Agala te vAdI Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zazaNya zrAvyAnI vAta kahI tevAre javAnI isI mukha macakoDIne bolI ke kITa samAna nara vAdIno mahArI bAgala zo yAzaro be. tene pradhAneM kayuM e dhUrtakalAmAMhe ziromaNI be. tethI mujane ciMtA be. javAnI yeM kayuM he pi tAjI ! e ciMtAyeM sayuM. e ciMtA mujane ke huM paDaho pharazuM buM. evaM putrI nuM vacana sAMgalIne te rAtriyeM pradhAna sukheM niAyeM sUto. prAtaHkAlane viSe javAnIne zaNagArI sanAmadhye ANI thane te vAdI dhUrttane paNa teDyo te dhUrttavAdI pradhAnanI putrIne dekhI avajJA karato visma ya pAmIne bolato havo ke guM kesarI siMhane mRgalAnuM bAlaka jItaze ke ! have e kautuka sarva samAnA loka jovAne natsuka thayA. pIte vAdI pra dhAnanI putrI saMghAteM saMskRtavANI yeM karI sarva sanAne yAzvarya pamADato ya ti tAvajo ko bolato havo ke tuM bAlikA Dho? tenI sArthe ihAM mahAre mahoTA zAstronI vAto karavI yukta nathI, bAlikAnI sAthai prazna uttarAdika nIzI krIDA karavI to paNa he dade ! he nipuNe ! huM tujane kAMika prazna karuM buM je mahikAnA caraNaghAta thakI traNa loka kema kaMpAyamAna thayA te no uttara zrApya ? te sAMjalI maMtrI putrI hasIne kahatI havI ke uttama jItane viSe traNajuvana citarAya ne tihAM koI pANInuM kuMkuM nayuM hoya temAM te citrAmaNano pratibiMba paDyo te mAkhInI pAMkhanA ghAtathI pANI hAlyuM eTale to lokano pratibiMba paNa hAlyo te traNa loka kaMpAyamAna thayA kahevAya, te mATe e vAta yukta be. jema tamAruM citta mArA kalpita yAdepathI kaMpyuM tema etra loko mAkhInA paganA ne pAMkhanA prahArathI kaMpAyamAna thayA. evo uttara sAMjalIne sarva Azcarya pAmyA. vAdI paNa camatkAra pAmyo thako cittamAM vicAre be je rakhene e mujane jItI jAya, to paNa valI tyaMta kaThina evo prazna puDhaM je tiladhAnyane khUNe eka kIDIyeM uMTa prasavyo tyAre javAnI bolI ke jo tuM mane jItIza to te vAta sAcI. valI teNe prazna pugyo je ve strI ne ve puruSa thakI eka nara upanyo te mAMhe kAlo ne bAhera ujalo ane tenuM deva evaM nAma le paNa te deva nathI tathApi te sarvano niravAha sAdhaka ne valI te samuD jevo be tathApi jalathI jaya pA mato rahe be. teneM paga nathI to paNa dezAMtare ghaNuM bhramaNa kare be tathA te maunI batAM sarva bhASA boje ne valI te sAkSara batAM jaDa ne evaM vAdInuM Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ give jainakathA ratnakoSa nAga cotho. bolavU sAMjalIne navAnI bolI ke e to lakhelo kAgala lekha jANavo. valI vAdI bolyo ke eka nara ane cAra strI e pAMcathI eka puruSa / panyo te dIdho thako mahoTo zabda kare, dehane vipe lAgyo thako duHkha kare, kone thApyo yako vaira kare, e sAnalI maMtrIputrIyeM kahyu ke e vastu tame mithyAnimAnI bo mATe tamaneja ApavA yogya le. tevAreM sanAmAMhelA utsuka loke potAne jANavA mATe pUbyuM ke e vAdIne zI vastu devA yo gya kahI,tene kumarIyeM kahyu capeTo e vAdIne devA yogya te sAMjalI sa valoka hasyA. have te kumarI bolI ke he vAdI ! tuM zAstranI rIteM prazna pUba tenA uttara mahArAthI na devAya to DhuM hArI ne tuM jItyo, athavA dUM tujane prazna puDhe. teno uttara tuM Ape topaNa tuM jItyo ane duM hArI ane jo ta hArAthI uttaraja na devAya tevAreM to tuM hAsyo kahevAiza evaM kumarInuM vaca na sAMjalIne te vAdI potAnA manamAM amarpa ANIne ekevAreM ativiSa ma evA bapanna prazna kumarI pratye pUbato havo tenAM nAma lakhIye .yeM. 1 svajanA, 2 pradhAna turaMga, 3 sArathI, 4 jhAni, 5 vAdIcamAMpradhAna, 6 sUpakAra, 7 judhArI, gaNikA, e pradhAnagAyana, 10 vipro, 11 dhanavAna kuviMdanuM navana (dhanikavAMkAnughara) 12 kaNa- sunida, (dhAnyano sugAla) 13 grISmakAlamA jaladhinA taTa, 14 dhUrta, 15 punayamA sakta, 16 dhA rmikacitta, (dharmaneviSe mativAlA) 17 veda vit, 17 dayAlu, 1e zunave lA, 20 paTaha, 21 mahAsunaTa, 22 asatIstrI, 23 vaNakara, 24 mahA vAta,25 varSARtumAM thayelo vAsa,26 madyavyasanI, 27 aMtimajaladhisthi ti, ( svayaM naramaNasamu,) 27 mabasaMkulatalAva, 2e anukUlapavanavAlA va hANa, 30 ajApAlagRha, 31 jaladhimukha, 3zparaprArthanAparamanavAlo,33 nityadArizyavAlA, 34 mahAsamuz, 35 halavAhaka, 36 vadhaka, 37 kuM nAra, 37 girinadI, 37 marunUmi 40 kAzmIranUmi 41 siha 52 mahA juma 43 nRpasthiti 44 zatapadI 45 nerI 46 phalitazAli 47 zreSTamaMtri 47 dhUrttamaMtrI 4e traNyaprathamanaraka 50 nRpakanyakA 51 prajAradaka 52 yAcaka 53 sugRhA 54 kupitasunaTo 55 trikhitA 56 vanodezika 5 dina e puDhelA praznanA zabdo mAgadhI nApAnA vyAkaraNanA niyama pramANe siha karI ApyA tathA tenIaMdaranA keTalAeka zabdonI aneka arthaneviSe Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. za pravRtti thAyale te saghaluM spaSTa kara sUtrayI sAdhI yApyuM tathA te 56 prazno nA navAnavA prakAreM karI (1436) uttaro ApyA tethI saghalAne apAra ca matkAra jevuM lAgyuM e rIte te kanyA te vAdino parAjaya karIne jarA hasI bI jIvAra te kanyAyeM prati viSama prazna pUThyo jeH- citramatrapayaH peyA evaM vyaM janavarjitAH // samIhyate janairnityamapivargatrayArthimiH // arthaH- payaH peyAH e zabda vyaMjana varjita kara NavarganA yarthi. evA janAyeM te niraMtara sArI te vAya. he vAdi ! yA zlokano zo nAvArtha be. yAno artha karavAmAM namAsa jeTalo kAla lAge. tyAre te zabdano vicAra karatAM paNa te matimU Dha gayo paNa artha yathArtha na thayo tyAre rAjAye kayuM ke he kanye ! tuMja teno spaSTa kara. tyAre teNe te lokano artha kasyo te sAMjalIne te vAda vivAda pAmyo. tyArapaDhI valI eka adbhutavAta navAnI bolI ke he vAdI ! mAro eka buddhivAlo prazna be hajI teno tuM uttara khApya to huM jAeM je teM mujane jItI ema kahI te prazna kahatI havI. eka nagaramAMhi jenA sarva aMganeviSe guNa jakhA be evI eka rAjAnI putrI hatI tene ko eka vidyAdhara apahari gayo tevAre rAjAyeM paDaha vajaDA yo ke je koi e kanyA mane lAvI khApe tene huM e kanyA khAeM tihAM koieka nimittiyo bolyo ke je vidyAdhara e kanyAne lagayo be tenuM ThekANuM huM jAeM buM, paNa mahArAmAM zrAkAzamArge javAnI zakti nathI, tevAreM eka rathakAra bolyo je vyAkAzamArge rathamAM besADIne te sthAnakeM lai javAnI mahArA mAM zakti le paNa laDavAnI zakti mAhArAmAM nathI tevAreM eka sahastrayodhI bolyo huM vidyAdharasAyeM yuddha karIne tene haNIne kanyA lAvuM paNa tihAM mujane zastra vAge mATe huM jAiza nahIM tevAreM eka vaidya bolyo ke huM vraNasaMro Tata tahAro ghA rujavI nAkhIza ema nirNaya karI te cAre jaNa rathamAM bezI AkAzamArge vidyAdharane sthAnakeM jai yuddha karI vidyAdha rahaNIne kanyAne i yAvyA paDhI te cAre jaNa kanyA paraNavA mATe potapotAmAM vaDhavA lAgyA mATe he vAdI ! te cAramAMhethI e kanyAne ko paraNe kevI rIte enI vaDhavADa maTe teno nirNaya karI khApo. uktaMca // nimitta rahagAro, sahasa johi taheva vidyoya // dina cahuM kannA, paraNi yA navara ikkeNaM // 1 // nAvArtha:- nimittiyo, rathakAra, sahasrayodhI, ane Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eG jainakathA ratnakoSa nAga cotho. vaidya, e cAre jagane kanyA dIdhI paNa te kanyAne koNa paraNe ? mATe jo tuM catura bo to te vicArIne kahe ke e kanyA kone paraNe? te sAMjalI vA dIyeM ghaNI vAra vicAsyaM paNa tenAthI nattara apANo nahIM tevAreM rAjAnI AjhAthI kumarI kahatI havI ke he rAjan ! te rAjAnI putrI koi na jA Ne evI rIteM gUDha abhiprAyathI te cArene kahevA lAgI ke je mahArI sA theM amimAM paDaze tene DhuM parapIza ema kahI ceha khaDakAvIne temAM par3I te vAreM traNa jaNa to maraNathI bIhInA thakA cehamAM paDyA nahI mAtra eka nimittiyoja nimitnane baseM jANato thako ghaNA lokoyeM vAsyo to paNa kanyAnI sAtheMja cehamAM paDyo, tene agni salagAvI ceha balavA lAgIpa Na kumarIyeM prathamathI salaMga karAvI rAkhI hatI te salaMgane mArga thAne ku marI sahita nimitti bAhera nikalI Avyo ane mahoTA mahotsave kuma rIne paraNyo. ema te vAdIne jItI niraskAra karIne te pradhAna putrI saghane loke prazaMsI thakI utsavasahita potAne ghera gai. keTalAeka divasa gayAnaMtara valI paNa eka dhUrta alpazrutane dhAraNa kara nAra ratnajaDita suvarNadaMma hAthamAM grahIne nagaramAM pharato sarvane kahe ke mu jane je ko apUrva vArtA saMnalAve tene A daMma ApuM te sAMjalI dama le vA mATe ghaNA loka tene game tevI apUrva vAta kahe to paNa te kahe ke e to meM sAMjalI ne eka varavata tene pradhAnanI putriyeM kahyu ke mahArA pitA ye tAharI pAseM koTI soyA sthApaNa mUkyA ve e vAta meM sAMjalI ne mATe te vAta jo teM sAMjalI hoya to koDI sonayA Apya ane nahI sAM jalI hoya to yA suvarNadaM prApya. ema kahI tenI pAsethI dAmola lIdho evI rIteM aneka prakAra, potAnI budinu kauzalyapaNuM dekhADatI ha vI tethI sarva koi jANavA lAgyA ke e sarasvatIja ne guM! evI te kanyA sarva lokone vismaya pamADatI eka ahitIya AnaMda pamADatI anukrameM jarayauvana avasthAmAM AvI tevAre atizaya AnaraNekarI zonatI jANe deva kumarIja hoyanI ! jANIyeM kaMdarpanuM zastraja le !'jANIyeM traNa nuvananeviSe anuta jAgyanI lakSmI De jhuM! evI kanyA tene paraNavAnI koNa vAMbA na kare. evI mahoTI nAgyavatI, jagatanA upakArane karanArI jagatanA udarane jaranArI te kanyAne rAjA pradhAna pratye yAcato havo. pradhAnaneM paNa tenA va Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zaNa ranI ciMtA hatI je moMdhI vastu doya te ghaNI menateM hAtha Ave te jevAreM rAjAyeM mAgI tevAreM rAjAne mUkI bIjA kone devAya ema vicArI zIghra te kumarI rAjAne paraNAvI dIdhI rAjAyeM tene paTTarANI karI thApI jema ine ghera iMzaNI zone tema rAjAne ghera te zonatI havI. te rAjA paNa rANInA puNyapranAveMkarIne samagra pRthvIno svAmI thayo sarva rAjA vI namIne tene grAsa ApatA havA jema viratipaNAthI sarva uSTa iMDiyo vaza thAya tema sarva rAjA lIlAmAtramA zIghrapaNe vaza thayA te rAjA paNa sarva sukhI thayA jema zrAkAza phUleM karIne zUnya hoya tema te sa va rAjAnA dezo mArI marakI Adika sAta itithekarI zUnya thayA tathA te strInA mahimAthakI te rAjA cakravartinI peThe ekatra rAjya jogavato havo. jema kapAlI mahezvara thayo, jema janArdana puruSottama thayo jema devalo kamAM rui thayo tema te rAjA evI uttama strIne pAmIne paNa jema nasyo ghaTa balakAya nahI tema lagAramAtra animAna dhAraNa karato nathI. palI rAjA rANI bedu jaNe vicAyuM je pUrva ApaNe sukRta kasyAMbe te thI A zadi pAmyAM 3yeM ane valI paNa sukRta karIzaM to pAgala utkRSTI saMpadA pAmIlaM sukhI thazguM ema ciMtavI sarva iMzIyamadhye rasezyi jItavI urlana ne tema ApaNe enuM phala paNa pratyada anunavyu le evaM niradhArI rAjA rANI veduyeM sAtamA vratanI dRDhapratijJA karI tathA te rAjA ane rANInA vacanathI pUrve pratyada phala sAMjavyAM ne ane valI sAdAt najare dIvAM ve evA keTalAeka nagaranA lokoyeM paNa te sAtamuM vrata aMgIkAra kayuM par3I te rAjA rANI ruDI rIteM samakita sahita gRhasthano dharma pAlI akhaMma rA jya jogavI aMte cAritra lai tapasyA karI kevalajJAna pAmI moheM pahotAM ema sAtamuMbata pAle te pradhAna putrInI peThe surakhI thAya. iti saptamavrata kthaa|| // athASTama anarthadaMma viramaNa vrata prAraMnaH / have trIkhaM guNavrata kahe je jeNekarI prANI puNyarUpa dhanane harave karIne daMmAya pApakarmathI vizeSapaNe lepAya tene anarthadaMma kahiyeM. tihAM je artha prayojane kSetra vAstu dhana dhAnya zarIra svajana parivArAdikane artha prayojaneM karavU te arthadaMma kahevAya ane tenA anAveM anarthadaMma kahevAya, Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. te anarthadaMjhanA cAra neda ne pahelo apadhyAna, bIjo pApopadeza, trIjo hiMsApradAna ane cotho pramAdAcarita temAM prayama apadhyAnanA ve jeda ne pahelu ArtadhyAna,bIju ro'dhyAna,temAM je dhyAnayI cittane pIDA upaje a samAdhi thAya te ArtadhyAna kahIyeM ane jenAthakI jIvanA saMkliSTa adhya vasAya thAya bhAgalA, mAtuM ciMtavaq thAya te ro'dhyAna kahiyeM. have valI te AnadhyAnanA cAra neda ne eka zTa saMyoga, bIjo aniSTa viyoga, trIjo roganI ciMtA, coyo deveM dAnaveMnA sukhanI anitApA te niyA| karavU nayA gaiidhyAnanA cAra neda kahe jeH-eka hiMsAnubaMdhi, vI juM mRpAnubaMdhi, trIjuM steyAnubaMdhi cothu viSayasaMrakSaNAnubaMdhi. tihAM atikrodhAdikeMkarIne vairIno vadha karako baMdhana karavU nAka karNA dika le davAM, dezanaMgAdika, ciMtana te prathama hiMsAnubaMdhi rau'dhyAna. tathA bIjuM jUThI cADI kare, jUnAM bAla de jeSakI aAgalA prANIno ghAta thAya te mR pAnubaMdhi.trIjuM pArakuM ivya haravAnI ciMtA te steyAnubaMdhi. cothu zabdAdika viSaya sAdhana dhanaradArtha koino vizvAsa na kare, vIjAne vizvAsa dene teno ghAta kare tethI kalyANa thAya evaM puAna te vipaya saMrakSaNAnubaMdhi rauidhyAna kahiyeM. e sarva apadhyAnAcarita anarthadaMma kahiyeM. 2 bIjo pApopadeza anarthadaMma te detra kheDo, upanane damo.ghoDAne khA sI karo, zatrune hAgo,yaMtra pheravo,zastra saGa karo,e sarva pApopadeza kahiyeM. 3 trIjo varSAkAla najIka Avyo mATe khetramA jAlA ghaNA ne te vA lI nArakho, hala saja karo, vAvaNI karavAno kAla jato rahe je mATe zIghra paNe dhAna vAvo, kyArA jarANA ne sADAtraNa divasamAMhe vrIhI pramukha co khA vaya prApti tha tathA e kanyA mahoTI yaene tarata paraNAvo tayA prava haNa pUravAnA divasa jAya ke nAMgA trUTA vAhANapratye saU karAvo ityAdi sarva pApopadeza kahevAya, ane hiMsApradAna tathA pramAdAcarita rUpa ve ne damAM ghaNuM sAvadyapaNuM te sUtrakAra poteMja ve gAthAyeMkarI kahe : sanaggi musala jatagaM, taNaka maMtamUla nesale ||dinnedvaa vi evA, paDikka0 // 24 // pahANavaTTaNa vannaga, vilevaNe saha rUva rasa gaMdhe, vAsaNa AnaraNe paDika0 // 25 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 301 arthaH-zastra, agni musala, upalahANa thakI nakhala halAdika zakaTa ghara TI Adidezne tathA tRNAMnA nhAnA mahoTA rAsaDA vaNavA dorI banAva vI ityAdikanuM hetu darnAdika tathA vraNate cAtAM krami sodhavAnAM auSadha temaja sAvaraNI (buhArI) athavA kASTa te arahaTTanI yaSTi lAkaDI pra mukha tathA maMtra te viSApahArano athavA vazIkaraNAdikano,ane mUla te nA gadamanikAdika tathA jvarAdikanI zamAvanArI mUlikA tathA garnazAtana pAtanAdikane mUlakarma kahiyeM. jemATe nhavaNo karavo te maMgala, mUlakarma be // ytH|| maMgala mUlinhavaNA, 3gapna vivAha karaNa ghAyAI // nava vaNa mUlakammami, mUlakammaM mahApAvaM // 1 // have naipajya te saMyogikavyane uccATanAdikahetu evAM zastrAdika aneka prA gInA prANane haNavAnAM kAraNanUta ne te dAdiNyAdikane anAve bIjA prANI ne devU devarAva_ tene vipe je aticAra lAgA te paDikkamuMDaM ityaadipuurvvt||24 ___ snAna te ajayaNAyeM saMpAtima jIvAkule saMsakta nUmiye gaTaNA pU rvaka aMganuM dhovU athavA akAleM jalAM vastra aNagala pANIyeM dhoyAM nita svAM hoya tathA trasajIve saMsakta cUrNAdikeMkarInagaTakAM hoya tathA aMgathakI ugaTaNuM karatAM trasajIve saMsakta evA cUrNAdikeM karIne gareDA nA khyA hoya tenI upara rAkha nAkhI na hoya tevAre sugaMdhathI tihAM kITIkA dika ghaNA jIva yAve tene valI zvAnAdika AvI nadaNa kare athavA ko ino paga upara AvI jAya to tethI te sarva jIva haNAya. tathA varNaka je kastUrikAdika teNeMkarI kapAlAdikane maMmana kare tathA vilepana te caMdana kuMkumAdikeMkarI grISma hemaMtAdika nuSNakAlanevipe zarI re vilepana kare temAhe koI jIva AvIne paDe e bedu saMpAtima jIvAdi kanuM jayaNAvinA je nAza kayuM hoya te. tathA zabda te vAMsalI vINAdikanA zabda kutUhaleMkarI sAMjavyA hoya, rAtre uccasvarekarI zabda kasyo hoya te zabda karavAthI garolI pramukha muSTa jI vo jAgIne teNe madikAdika jIvonI hiMsA karI hoya athavA zabdathakI jAgIne keTalAeka loka jala ami AdikanA AraMna karavAmAM pravRtta, thayA hoya jema dalanArI dalavAnA kAryamA pravarga,pANiyArI pANI levA prava te,vyApArI vyApAramA, kRSIkaranAra kRSImAM, arahavAlA dharahahamAM, telI Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. ghANI pheravavAmAM, dhobI dhobInA kAmamAM, lohAra lohAranA kAmamAM, e ma mAThI, kasAi, vAgharI, hiMsaka, cora, kuMjAra, caDImAra, thAheDI, para strIgamana karanAra, kaMdoI, vyAdika sadu potapotAnA kAmamAM pravartte, paraMparA yeM kuvyApAra pravRttinI vRddhi yAya; tethI mahAnarthaM upaje. e mATeja zrI jagavatI sUtramAM kozAMbI nagarIyeM zatAnIkarAjAnI bahena ne mRgA tInI naNaMda jayaMtI nAme zrAvikA tethe zrIvIrajagavAna pAse "sutaMnaMte sAhujA giriprattaM" ityAdi prazna kasyA te saMbaMdha ihAM kahe be. he jagavan ! svApaNuM naluM be ? ke jAgavApaNuM nanuM ve ? tevAreM prabhu bo vyA he jayaMti ! kedalAeka jIvane sutApaguMja nanuM ne, ane keTalA eka jI vane jAgakuMja nanuM ve, kema ke je jIva adharmI ve, jene dharma vajana ve, je dharmanAja bolanArA, adharmanA jonArA, adharmanA lakSaNavAlA, dharmanA svanAvane DaSTAcAranA samudAyavAlA, gradharme karIne AjIvikA karatA vi care tevA jIvAne suvApaNuMja nanuM be, kema ke evA jIva sutA thakA ghalA jIvane, prANIne, nUtane, satvane, DuHkha na upajAve yAvat paritApa na upa jAve evA jIva sutA thakA potAnA yAtmAne ane parane athavA potA nene parane eTale vehune ghaNA dharmapaNAsAyeM jor3e temATe he jayaM ti ! te sutAja jalA jANavA. tathA he jayaMti ! je dharmiSTa jIva yAvat dharmanI vRtti kalpatA kA vi care evA jIva je hoya tene jAgavApaguMja nanuM be te jIva jAgatAthakA gha eA jIvane, prANIne, nUtane, satvane duHkha nahI detA yAvat paritApa na pa mAtA kA varte evA jIva jAgatA thakA bIjA jIvAne yAvat dharma sAyeM jor3e ne te jIva jAgatA thakA madhyarAtrinA samayaneviSe dharmakaraNI nA kAryanuM jAgaraNa karatA hoya mATe emane jAgavApazuMja nanuM be. ema baliyApaNAmAM, durbalapaNAmAM, dakSapaNAmAM, AlasapaNAmAM ityAdika sarva mAM dharmI jIva jAgatA nalA bane adharmI jIva sutA jalA jANavA. ema vadezanA rAjAnI bahena jayaMtIye pUvelA praznanA prabhuyeM uttara kahyAne // iti. tathA strIyAdikanAM rUpa ne nATakAdikane joine bIjAnI khAgala va. vyAM hoya, athavA raseM karI miSTa evAM anna zAkAdika sUkhaDI pramukha tenA svAda bIjAne varNavI dekhADe je sAMjalIne bAgalAne paNa rasagRdhratA * Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 303 thAya karmabAMdhavAnA hetu thAya, emaja gaMdha, vastra, azana, AnaraNAdikanuM bIjAnI pAseM varNana karavU jethakI te sAMjalanArane paNa tRSNAnA hetu thAya e pAMca prakArano viSayalakSaNa pramAda dekhADyo. te dekhavAthakI teja jAtinA madirApramukha pAMca prakAranA pramAdano parihAra uttama jIveM karavo. yadAduH // kutUhalAjItanRtyaM nATakAdinirIkSaNaM // kAmazAstraprasaktizca dyUta madyAdisevanaM // 1 // jalakrIDAMdolanAdi vinodojaMtuyodhanaM // ripoH sutAdinA vairaM // naktastrIdezarATakathA rogamArgazramamuktvA svApazca sakalAM nizAM // evamA dipariharet pramAdAcaraNaM sudhiiH||3|| vilAsahAsaniSThayUta nikalahaSkathAH // jineznuvanasyAMta rAhAraM ca caturvidhaM // 4 // nAvArthaH-kautukathakI gIta, nRtya nATakAdikanuM joQ kayuM hoya, kAmazAstranI AsaktiyeMkarI dyUta ma dyAdika mAMsAdikanuM sevana kayuM // 1 // jalakrIDA karI, hiMcoleM hiMcyA, vinode jIva haNyA, zatrunA putrAdika sAthai vera kayAM, naktakathA, strIkathA, dezakathA, rAjakathA karI // 2 // roga mArgano kheda te mUkIne ghAkhI rAtriya sui rahe,e bAdika pramAdAcaraNa te saghalA paMmitajaneM pariharavAM // 3 // vilAsa karavo, hAsya karavU, yuMka, niza karavI, kalaha karavo, mAtI vArtA karavI e sarva zrIjinezvaranA prAsAdamAMhe varjavAM ane azana pAna khAdima svAdima e cAra prakAra paNa jinaprAsAdamAM ttaalvaa|| 4 // tathA Alasanelidhe ghRtanAM telanAM ane pANInAM nAjana rUDIrIteM DhAMkyAM na hoya, rUDo mArga mUkIne harikAyanI upara cAlyA hoya, harikAyanI upara hAthano pharasa thayo hoya, batAM niravadya sthAnaka mUkIne harikAyanI upare beThA tathA unA rahyA tathA nIla phUla ane kaMthuAdike AkramI e vI jIvAkula nUmIkAyeM vastrAdika mUkyAM etAM pANI nAkhyAM nanAM sAma Na paratavyAM tathA ayatnAthI kamADanI nogala dIdhI hoya, vinA kAraNe phalaphUla pAMdaDAM pramukha troDyAM hoya, khaDI mATI geru Adika hAthamAM masalI hoya, tApaNuM kIg hoya, gavAdikanA mahiSInA ghAtanearthe zastrA dikano vyApAra kasyo hoya nitura vacana tathA koine marma vacana jAkhyAM hoya. hAsya niMdAdika kIdhAM hoya, rAtre divaseM paNa jayaNAvinA snAna kaghU, keza guMthyA, rAdhyu, khAdhu, khAmadhu, davyu, nUmI khodavI, mATI pramu khanuM mardana arthAt gAra karI, mardana karavU, lIMpavU, vastra dhovAM, pANI ga Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jainakathA ratnakopa nAga cotho. lavAne vipe pramAda Acakhyo hoya e Adika sarva pramAdAcarita jANavAM. tathA ayatnAyeM leSmAdika nArakhI tenI upara rAkha nAkhI na hoya to aMtaramuhUrtamAM samurbima manuSya jIva AvI upaje te samurbima manuSyanI virAdhanA thAya tethI mahAdopa lAge. zrIprajhApanA napAMganeviSe zrIzyAmA cAryajI mahAgajeM kahyaM ne "karjhanaMte samurbimAmAsA samuhaMti goyamA aM tomaNussa vitta paNayAlIsAijoyaNasaya sahassesu" ityAdika pAThano a rtha kahiyeM beye. he nagavana ! samurvima manuSya kihAM upaje? he gautama ! manuSyadevamAMhe pIstAlIza lAkha yojananevipe aDhIhIpamAM, be samuha, pannara karmanumitra, bapanna aMtaraddIpane vipe garnaja manuSya rahyAM ne te manuSyonA azuci sthAnake samurchima napaje ne. te sthAnakanAM nAma kahe :- va DInItanevipe pAsavaNanevipe, khela mAtrAne vipe, baDakhAnevipe, nAkanA prakSepmanevipe vAtane vipe malanevipe pitta nAkhavAnevipe, vIryane vipe, vIrya ane rudhirane vipe, vIryanA pujala paDyA rahyA hoya tene vipe, jIvarahita ka levarane vipe, strIpurupanA saMyoganevipe, nagaranA vAlanevipe e saghalA azu ci sthAnakeM samurDima manuSya upaje tenuM eka aMgulanA asaMkhyAtamo nA ga mAtra zarIra hoya. te asannI mithyAdRSTi, ajJAnI, saghanI paryAptiyeM karIne aparyApto aMtaramuhUrtane Anakheja kAla kare e sarva sthAnaka kahmAM. tema bIjAM paNa e saMbaMdhi sthAnakanevige napaje samurbima manuSya adhikaraNa jUta zastrAdika tathA malamUtrAdika tene ruDIrIteM jayaNAyeM paratavyuM nahI te pramAdAcarita anarthadaMma jANavo. saMsargathakI keTalA eka azucinAM sthA naka te sarva tenI TIkAmAM kahyAM ne e adhikaraNarUpa pAmyAM evAM zastrAdi ka tenuM melaq nAkhavU te paNa pramAdAcarita kahiyeM. jemATe zrInagavatImAM kayuM le " puriseNaM dhaNuparAmusai" ityAdi yA lAvAno arthaH-puruSa dhanupane sparza kare, Iraku bANano sparza kare, karIne mcuM bANa nAkhe te bANa nAkhe thake tihAM jIvane haNe he jagavana ! tihAM jIvane keTalI kriyA lAge ? he gautama / te purupane pAMca kiyA lAge ane valI je jIvanA zarIrathakI dhanupa nIpanyu je te jIvane paNa e pAMca ki yA lAge ne ihAM AzaMkA kare le ke, kAyAnA vyApAramATe puruSane to pAMca kiyA thA tene kAyAdikano vyApAra paNa je evaM dekhIyeM baiye paNa Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 305 je jIvonA zarIrathakI dhanuSa nIpanyuM be tenA jIvane kema taM kriyA lAge ! ne jo acetana kAyAmAtranA saMbaMdhathakIja kriyA lAge evaM kahezo, te vAreM to siddhanA jIvane paNa te kriyAno prasaMga yAze jemATe tenI kAyA paNa prANAtipAtAdikano hetu yAya be. have guru uttara kahe be ke te dhanupAdika je jIvonA zarIrathI nIpanyAM te jIvoyeM potAnA zarIrane vosarAvyuM nathI te kAraNa mATe temanA zarI rathI yatI pApakriyA te jIvone cAlI yAve te. tevAreM ziSya bolyo ke jo pApakriyA cAlI khAve ne to puSyakriyA paNa cAlI yAvavI joiyeM. zAmATe je e cetananA zarIranAM pujalamAMthI dharmo pakaraNa je pAtramAdika be te jo bane to tevAM sarva upakaraNa jIvarakSA nAM hetu yA te puNya kriyA sarva jIvane cAlI yAvavI joiyeM. have guru uttara kahe beH-ke he ziSya ! sAMnavya cetananeM je pApabaMdha yAya te viratinA pariNAmathakI thAya be ne te avirati cetananuM zarI ra e te zarIrane cetane vosarAvyuM nathI ne siddhanA jIvane kriyA lAga tI nayI kemake te jIvoyeM karmabaMdhanA hetu sarve khapAvI nAkhyA ve mATe te mane koI kriyA lAge nahI valI puNyato tevAreM baMdhAya ke jevAre puNyabaMdha nA hetu hoya tevAreM vaMdhAya, te puNyabaMdhanA hetuto jenA zarIrathI dhanuSa nI panyuM ne te jIvone se nahIM. kemake te vivekazUnya be temATe puNya baMdhAya nahI par3hI to zrIvItarAga vacanathI jema hoya tema sadahavaM. e jIvane saMsAramAM paribhramaNa karatAM e jIvanAM zarIra sthAnakeM sthAna ke mUkANAM te zarIromAMthI zastrAdika nIpanyAM athavA jIva poteMja jIva tAM tAM sthAna sthAnakeM navAM navAM vividha vyadhikaraNa karIne mUkato ga yo ema je je navaneviSe mUkyAM te te navanAM adhikarAnI tathA zarIranAM zastrAdinI kriyA te sarva, cetanane cAlI yAve . cetananAM zarIra tathA adhikaraNa kI jeTalo jIvono vadha thAya te sarva cetana je vakhata je java mAM hoya te javamAM tene pApakarmano baMdha cAlyo Ave che. teTalAmATe vive kI jIveM aMta avasthAyeM zarIra tathA adhikaraNa sarva vosarAvavAM. valI vivekI jIva potAne nighaNA divAdika balatA hoya tene kArya tha rahyApI na ulave to tepaNa pramAdAcarita anarthadaM kahevAya. 39 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jainakathA ratnakopa nAga cotho. ihAM ziSya pUche le ke ani tathA dIvo ulavatAM to doSa lAge ne. guru kahe je ke emAM dopa svalpa ne ane jAna ghaNo na zAmATe ke lavatAM thakAM aminA tathA pANInA jIvonI alpa hiMsA thAya je ane jo na utsave to ghaNA sajIva yAvI agnimAM paDe tevAreM trasa tathA thA vara jIvonI hiMsA thAya mATe lAna ghaNo ne eq jANIne ulavavAnuM kahyu je. zrInagavatIsUtramadhye "jesepurise agaNikAyaM nivavi seNaMpurise a ppakamma tarAe ceva ni" tathA dIvA upareM DhAMkaNuM avazya DhAMkabU, ane cUlo ughADo na rAkhavo. cUlA upareM caMco vAMdhavo, jo caMdaravo na baaN| ye to ghaNA doponu kAraNa thAya e paNa pranAdAcarita jANavo. ihAM cUlA upara caMzvo bAMdhavo te para dRSTAMta kahe :- zrIparanagareM zrIpeNa nAme rAjA tene devarAja nAme putra . te jevAreM yauvanAvasthAmAM Avyo tevAreM daivayogeM tene koDhagaMga yayo te maTADavA mATe rAjAyeM sA ta varSa sudhI ghaNA auSadhopacAra kasyA paNa guNa thayo nahI vaidya sarva thAkI ne vegalA rahyA tevAreM rAjAyeM nagaramAM paDaha vajaDAvyo ke je mahArA ku marane karAra kare tene duM aIrAjya bApuM te sAMnatI te nagaranAM koI ma hoTo zrIbalna apara nAma yazodatta eve nAmeM vyavahArI vase ne tenI putraH lakSmIvatI nAme me te zIlAdika guNekarI alaMkRta 2 te lIye paDaha davyo. te lakSmInA hAthasparzathakI devarAjakumarano koDha gayo, yataH / / yasya smaraNamAtreNa, sarvAH sNsaarjaarujH|| zarirINovizIya'te. soraM zAna nipagnavaH // 1 // jenA smaraNamAtrayI sarva saMsArathI upanyA evA roga te prANInA vilaya pAmI jAya te mahoTo zIlarupa apUrva vaidya jANavo // 1 // te kumarano roga gayo tevAre rAjAyeM potAnA kumarane yazodatta zeunI putrI lakSmIvatInuM pANigrahaNa karAvyuM ane kumarane rAjya ApI poteM dIdA lIdhI. have devarAjakumara nyAyeM rAjya pAle De ekadA samayaneviSe te nagaranA nadyAnaneviSe zrIpoTilAcArya zrAvyA. tihAM rAjA sarvaparivAra tathA naga ranA loka sahita poTilAcArya ne vAMdavA gayA. vAMdIne dezanA sAMjalavA mATe sarva yathocita sthAnakeM veThA. AcArye dharmadezanA prAraMnI dezanA sAMna vyAnaMtara rAjAyeM gurune potAno pAblo nava pUjyo tevAre guru kahetA havA. vasaMtapura nagareM devadattavyavahArI raheto hato tenA dhanadeva, dhanadatta, Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 307 dhanamitra ane dhanezvara eve nAme cAra dIkarA mithyAtvI hatA. have mRgapura nagaranevipe jinadattazeTha paramajinadharmI vase ne tenI mRgasuMdarI nAme putrI ne tene traNa anigraha ne eka paramezvarane pUjIne jamavU bIjo sAdhune prati lAnIne jamavu ane trIjo rAtre na jamavaM. anyadA te vyavahArIyAno co tho putra dhanezvara ko vyApAraneathai mRgapura nagaraneviSe yAvyo. te dhanezvara tihAM strIyonA dvaMdamadhye mRgasuMdarIne dekhIne vyAmoha pAmyo paNa DhuM pote mithyAtvI buM mATe mujane e paraNAvaze nahI evaM vicArIne poteM kapaTeM zrAvaka thazne mRgasuMdarIne paraNyo. paraNIne vasaMtapura nagareM teDI Avyo. tihAM dharmanI AyeM zrIjinapUjAdika sarva karaNIno teNe niSedha kasyo tethI mRgasuMdarIne tihAM traNa upavAsa thayA tevAre mRgasuMdarIyeM gurune pubyu guruyeM lAnAlAna vicArIne kA ke he vatse ! tuM cUlA upara caMvo bAMdhya ke jethakI tujane pratidina pAMca tIrthanI yAtrA kasyAno lAna tathA pAMca mu nine pratilAnyAno lAna ghera ve thaze. paDI te mRgasuMdarIyeM gurunAM vacaneM karI cUnA upara caMvo vAMdhyo tevAre zvasure vicAyuM je e vaduyeM kAM kA maNa kayuMjaNAya ne ema ciMtavIne dhanezvarane tevAta kahI dhanezvare te caMvo bAlI nAkhyo tevAreM vaduyeM bIjo caMvo bAMdhyo tepaNa dhanezvareM bAlyo ema sAta caMvA bAMdhyA ane dhanezvareM sAteya bAlyA. tevAreM vadune sasarAyeM ka yuM thA tame zAmATe prayAsa karo bo tene vahuyeM kaDaM jIvadayAne arthe karI ye beye te sAMjalI teno sasaro ropa sahita kaheto havo ke he vatse ! tame tamAre pIyare jAu tene vaDhuyeM kayuM jevIrIteM tame badAmalI mujane tyAMcI teDI lAvyAM bo tevIrIte sarva matI pIyareM mUkavA cAlo to DhuM pIyareM jAvaM. tevAre te sarva kuTuMba sAthe lai vahelo taiyAra karIne tene pIyare mUkavA sasaro pote cAlyo mArgamAM ko gAme dhAvatAM temanA sagAsaMbaMdhiyeM temane prAduNAM rAkhyAM teNeM rAtraM rasoi taiyAra karI tihAM sarvajana jamavA beThA va hune ghaNuMye kayuM paNa jamavA beThI nahI tevAre sAsu sasarAdika tenAM ghara nAM mANasa paNa jamyAM nahI bAkI sarva jamyAM te prajAtamAM sarva mUvelAM de khANAM tevAre tapAsa karatAM te annanA nAjanamAMhe sarpanA kaTakA dIThA te jokne sarve jaNeM ciMtavyuM je rAtraM dhUvADe karI akalAyo thako sarpA rasozmAM paDIgayo je ema tihAM vahuyeM rasoi na khAvAthI te kuTuMbanA mANase Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga coyo. paNa na khAdhI ne sarva bacIgayAM tethI te bahune khamAvavAM lAgyAM vahuyeM kayuM ke meM paNa eTalAmATeja cUlA upara caMDvo bAMdhyo hato ane te tameM jo cUlA upara caMDo bAMdho tathA rAtreM na jamo to tamone koikAle evo pa rAjava thAya nahI evo teNeM pratibodha dIdho tihAM sarvane jIvitadAna mala vAthI te bahune maghanAM sAkSAt kuladevInI pereM mAnatAM thakAM pAThAM potA ne ghera yAvyA tenA upadezayakI te sarva paramazrAvaka thayAM mRgasuMdarI ne dhanezvara vedu samyakaprakAreM dharma prArAdhIne svarge gayAM tihAMthI cavIne ihAM vedu rAjA rANI yAM bo. mATe he rAjana! teM pUrvaje nave sAta caMDvA vAlyA aala suit pacAttApaikarI zrAloyaNAyeM karI ghaNAM khapAvyAM tAM topaNa zepa rayuM hatuM tenA udayayI sAta varSa koTa roga jogavyo jogavyA vinA karma yAya nahIM kalpanI zo koDIyeM paNa avazyapaNe zubhAzuna ka karma jogavuM paDe evo guruno upadeza sAMjalI te vehune jAtismaraNa upanyuM tevA putrane rAjya dei pote cAritra lai vedu jaNa devalokeM gayAM anukrame moha pAmaze. e caMzvo bAMdhavA zrAzrayI mRgasuMdarInI kathA || . tathA zodhyAM jala iMdhana dhAnyAdika vAvaravAM tepaNa pramAdAcarita ka hiyeM tenI jayalA prathama pahelAvataneviSekahI AvyA baiye. e cAra prakA tata ko kemake jo na karIyeM topaNa ko kAma aTake nahI te anartha kahIyeM tenAM hetu je dhyAna ne rauidhyAna le jethI kAMI vAMbita siddhina yA paraMtu nalaTo cittane udvega tathA zarIranI kINatA tema zU nyatA yAya ne atyaMta prAkarA evA duSkarmano baMdha thAya jethakI durgati prA dika anarthanI prApti thAya tihAM kaTuka vipAka nogave naktaMca // zraNavahiyaM malojassa, jAya bahuyAI mahAI // taM ciMtiyaM ca na lahara, saMci pAvakammAI // 1 // vaya kAya virahiNavi, kammANaM cittamitta vi hitrANaM // I ghoraM hoi phalaM, taMDula mava jIvANaM // 2 // nAvArtha:je asthira mana thako ghaNA grAhaTTa dohaTTa ciMtave paNa tethI ciMtita vastu ne pAme nahi. ulaTo te jIva ghaNA pApakarmane vistAre // 1 // je vacaneM karI kais kahe nahI, kAyAyeM kone haNe nahI, kevala mAtra maneMkarIneMja farai karma bAMdhe te jIva taMDulamanI pere mahA duHkha jogave // 2 // tathA apadhyAna yAcarita anarthadaMga TAlavo eka kSaNamAtra paNa cittane 308 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 30e viSe na dhAravo. tene mATe mana vaza karavAno udyama karavo manavaza karavAne evI jAvanA dhAravI // naktaMca // sADhUNa sAvagANaya, dhammejo koI viro naNi // so maNa niggaha sAro, jaMphalasidita jaNiyA // 1 // nAvA thaH-sAdhunA dharmanevipe, zrAvakanA dharmanevipe, je ko vistAra ko hoya to tihAM manano nigraha karavo mana jIta, ehaja sAra le to tenuM phala sima thAya // 1 // mana, dharmadhyAna tathA zuktadhyAnamAMhe pravartana karavU // yataH // yatnAtkAmArthayazasAM, kRtopiniSphalonavet // dharmakarmasamAraMna, saMkalpopi na niSphalaH // 1 // nAvArthaH--kAma, artha ane yazano yatneka rIne saMkalpa kasyo thako paNa te saMkalpa niSphala thAya ane dharmanI karaNI nA prAraMjano saMkalpa te kasyo thako paNa niSphala na thAya // 1 // ___ pApopadeza ane hiMsA pradAnano napadeza to nAi, putra, strI mitrAdika ne dAkSiNyatAthI devo paDe, adhikaraNa paNa devU paDe, temATe enAthI Tala buM mahApuSkara ne to paNa svArtha vinA pApopadeza tathA pApa adhikaraNa na devAM kema ke tethI anartha thAya mATe anarthadaMmanuM phala jANavU // yauktaM // laukikairapi // na grAhyANi na deyAni paMca ivyANi paMmitaiH // anirvipaM tathA zastraM madyaM mAMsaM ca paMcamaM // 1 // valI laukikamAM paNa kartuM ve je samaju manuSyeM pAMca vAnAM levAM nahi tathA devAM paNa nahi te \ ke. agni, vipa, tathA zastra, madya, ane pAMcamuM mAMsa teTalAM levAM devAM nahi. . pramAdAcaritane vipe paNa phokaTa ajayaNAdika nimitteM hiMsAdika doSa lAge te kahe jeH- jema peTa naravAmAMhe vedu barobara ne paNa temAM eka paM mita ane eka mUrkha e venuM prAMtalaM jUna keTaluM ne tathA ekane narakanu chaH kha ne ane ekane zAzvatAM sukha ne tema ihAM paNa je kArya karavU temAM je jayaNA karavI te paMmita ane zAzvatA sukhanI mAphaka caDatI jANavI, ane je kArya jayaNAye rahita karavU te mUrkha ane narakagAmI barAbara samajavo; mA Te jayaNAvinA je kArya karavU tihAM sarvatra anarthadaMma thAya tethI dayAvAna zrAvakeM sarva vyApAranevipe samasta zaktiyeMkarI jayaNAnevipe yatna karavo kema kejayaNA le te dharmanI mAtA ne, jayaNA le te dharmanI pAlaka , nice jaya egA te tapanI vRddhi karanArI ne ane ekAMta sukhanI karanArI paNa jayaNAle. hAsyapaNe vAcAlAdikeM paNa anarthadaMma thAya ne jethakI A navamAM pa Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. Na AkarAM vaira baMdhAya mATe hAsya karIne mukhanuM labADapaNuM gamavU jema ku mArapAla rAjAnA banevIne dAsyatuM vacana anarthakAri thayuM te kahe : kumArapAlanI bahenane tene vare jUgaTe ramatAM hAsyathI kahyu ke mAra vi ratiyAne mAthe athavA mAra muMmiyAne mAthe te vacanathI kumArapAlanI bahe ne rIsAine pratijJA karI ke jo DhuM kumArapAlanI behena rabarI ho to e vacanathI thaa| jIna kaDhAIM evI pratijJA karIne kumArapAlane gherAvI rahI panI kumArapAne banevI sAthe yucha karI banevIne jItI pakaDIne jIna kADhI eTano anartha thayo, mATe vivekI jIve hAMsI na karavI. kAraNa ke prayojaneM bolavAnAM pApa karatAM vinA prayojaneM bolatAM ghaNAM pApakarma baM dhAya. yataH // aheNaM ta na baMdha, jamanaheNaM tucava badu nAva // aThokAlA iA, niyA magga nana aNahAe // 1 // e kAraNa mATe vivekI jIveM cAre prakArano anarthadaMma sarvathA tyajavo. zepa artha pUrvavat jANavo // 25 // have e anaryadaMma viramaNavratanA pAMca aticAra kahe jeHkaMdappe kukkae, mohari ahigaraNa noga arite| daMmami aNahAe, tazyaMmi guNavae niMde // 16 // arthaH-1 prathama kaMdarpa te kAma teno hetu te saMbaMdhi vacana,je vacanatha kI kAmavikAra natpanna thAya rAgAdika vikArane dIpAve evaM hAsyAdikarnu vacana bolaq te prathama kaMdarpa aticAra. 2 bIjo kaukucya te vraguTI, netra, uSTa, nAsikA, hAtha, caraNa mukhAdi ka tenA vikAra sahita hAsyanuM jaNAvanAkai evaM viTalanA bola jevaM kuce TAnuM vacana jeyakI potAne tathA parane vyAmohatA upaje emAM ponA, la ghutApaNuM jaNAya evaM kuceSTAnuM kuvacana zrAvakane bolavU yukta nahI paNa zahAM pramAdathI bolAi jAya te pramAdAcaraNa thAya eTalAmATe e aticAra ne, e ve pramAdAcaritarUpa anarthadaMmavrata tyAgarUpa aticAra jANavA. ___3 maukharya te vAcAlathai bahu asaMbada vacana jAkhavaM. tethI pApopadeza no paNa saMnava thAya temATe aticAra kahevAya e murkhapaNuM prAyaH sarvane a niSTa thAya ane ethI potAnA kAryanI paNa hANI thAya. valI ethI Apa dA pAme mATe ene vizeSa anarthadaMma kahiyeM. yamuktaM // bahUnAM samavAye hi, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 322 siddhe kArye samaM phalaM // yadi kAryavipattiH syAnmukharastatra hanyate // artha:ghAnA samudAyamA kArya siddha thAya to sarakhaM phala thAya ne jo kadi te kAmamAM kAM vipatti yAve to temAM je mukhara (vAcAla ) hoya te pahelAM hAya be. valI jeno volako svanAva hoya le te mukhara prasaMga vinA paNa vakhateM bole tethI tenI prIti thai jAya ityAdi mukharatAmAM ghaNA doSo be. avasare bola, avasara vinA bolavu nahI je avasaravinA bole te ya kuM thAya temAM pratItapramukha ghaNA doSa jANavA. yataH // yaviyAliya pa vAvaM, paracitta malarikakaNa jaM nayiM // kiMpAvaraya yatatto, viduta yannaMpi lomi // 1 // jAvArtha:- avasara jANyAvinA, pArakuM citta ulakhyA vinA, je kayuM hoya, bolyuM hoya, te anyalokamAMhe paNa duHkhadAyaka hoya // 3 // 4 tathA adhikaraNano saMyoga joDI muke te zrAtmAne narakAdika gatinA hetu thAya saMyukta karI rAkhelA eTale kArya kriyAmAMhe saka karI rAkhelA athavA saMyukta eka adhikaraNeM sahita bIjuM adhikaraNa jANavA jema sAMve luM ne ukhala ve nelAM taiyAra karI rAkhavAM tathA ukhalAnI sAthe musala, halanI sAyeM phAla, dhanupanI sArthe vANa, zakaTanI sAthe dhoMsa, vATavA nI kriyAne viSe nisAtaro, kuhADAne viSe hAtho, ghaMTIne viSe ghaMTInuM paDa, ityAdika saMyuktano je nAva te saMyuktAdhikaraNa kahiyeM. vivekI prANIyeM dhu rathIja evAM dhikaraNa taiyAra karI rAkhavAM ke je kAmamAMja na yAve je z2e vA yAve tene nAkAro to kahevAya nahI tevAreM dAkSiNyatAnelIdhe tevAM kaU hoya te dekhADe ke je joineja levA yAvanAro pATho valI jAya potAne nAkAro kahevoja paDe nahI. tathA valI mi paNa jyAMsudhI potAnA gharamAM kAma hoya tyAMsudhI rA khe pachI ulavI nAkhe to koi levA pAme nahI. ne pahelo prajvalita ka vo te paNa bIjA pADosI pramukha kare tyArapaDhI pote karavo paNa AAgala zrI karavo nahI. caravAne mATe gocara mUkavuM tathA hala gADAM kheDavAM karavAM, gRhAdika bAMdhavAno AraMbha tathA bAheragAme javaM ityAdi kArya paNa prathama poteM pala karIne na karavAM, kAraNa ke adhikaraNa pravRttyAdikano prAraMbha thAya. yataH // kArye'zuzubhe vApi pravRttiyaiH kRtAditaH // jJeyAste tasya karttAraH, pa zvAdapyupacArataH // 1 // suna ke kAryane vipe jeyeM pahelAM pravRtti Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 - jainakayA ratnakopa nAga coyo. karI hoya te te karmanA kartA ne tathA patIthI napacAra karanArAne paNa na zunA guna karmano puNyapApAdi nAga lAge ne. e hiMsApradAna parihArano aticAra / 5 nogAtiriktatA napanoga ane parijoganI vastu te snAnamaH jAMjana mAMhe, vastrAdikamAMhe, yogyatAyI adhika karavaM te; jema sarovarane / snAna dika karavA jAya te avasare tela, AmalakAdika vastu potAnI sAyeM vaSa karatAM adhika lai jAya jema tihAM vIjA unelA hoya te paNa yAcanA karI tenI pAsethI te cIja lazne snAnAdika karavAmAM pravarne tethI anartha daMma thAya. zrIyAvazyakacUrNimAMhe snAnano vidhi kahyo le te AvIrI ke gRhasthe prathama to gharane vipeja snAna karavU kadApi ghera snAna karavU na bane to paNa taila AmalAdika mastakeM gharSaNa karIne panI te sarva khaMkherI mArane paDI sarovareM jai kAMThe vesIne pANI galaM aMjaliye karIne snAna kare a ne gharaneviSe paNa snAna, nojana, tAMbUla. ppAdika ityAdika je usakA te alpa rAkhavAM teja guNanAM hetu . ymukt|sklm paskaramadhikaM,matimAna svagRhe'pi kArayennaiva // mAtrAdhikopakaraNe, jhekaH pAe samAca li / / mativAlA puruSe potAnA upayoga karatAM vadhAre koI upakaraNa, rAkha, na hiM valI potAne ghera paNa tevI vastunane taiyAra na karAve kAra ke upayoga karatAM vadhAre cIjo rAkhavAthI bIjA loko paNa pAparnu AcaraNa kara le. tathA je phUla phala patramAhe kaMthuthA pramukha jIvanI virAdhanA yatI ho ya te phUlAdika pariharavAM. e pramAdAcaritanI virati vAlAne pAMcamo a ticAra jANavo. e anarthadaMma nAm trIjA guNavatane vipe thayelA atimA ra niu~ bu. bAlo bu. ityAdi pUrvavat e babIzamI gAthAno artha // 26 // e vrataneviSe dRSTAMtamATe vIrasena ane kusumazrInI kathA kahe :sarvasamRdhyei sahita evo kanakazAla nagaranevipe harikesarI nAmeM rAjA ha to tenI prItimatI nAme rANI hatI je zIkarIne satI ane bAlA karI priya hatI tene vIrasena nAmeM putra thayo,tenA guNa gauravano pAra nathI. te kumara, puruSanI bahotera kalAno pAragAmI ,sarva koine pUjyA yogya ve te yauvanAvasthA pAmyo je have ratnamaya evA zrIjinaprAsAdeM karIne manohara evaM ratnapura nAme eka nagara hatuM tihAM nyAya ane parAkramamAMhe dhIra evo ra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 313 NadhIra nAme rAjA tenI ratnAvalI nAme strI hatI te saMtAnanI ciMtAyeM karI ghaNI duHvI thavA lAgI tethI teNeM saMtAna prApti mATe seMkaDo napAyo kasyA tevAreM pUrvakata surUtanA yogeM tene kusumazrI eve nAme eka putrI thai. te rUpa lAvaNya zIlAdikaguNekarI ati abhuta thai, te cAlatI thakI jANe kaMda panI thAvara nahI paNa jaMgama rAjadhAnI hoyanI tevI le te yauvanAvasthA mAM AvI eTale tenA pitAne varanI ciMtA- capanI.. ___ evAmAM carapurupanA mukhathI sAMjavyuM je rUpeMkarI kaMdavatAra jevo vI rasena kumAra te kusumazrIne yogya vara je e vAta sAMjalIne surasuMdara nAme nipuNa pradhAnane rAjAyeM kanakazAla nagareM vara jovA mATe mokaTyo. te pra dhAna paNa tyAM kanakazAla nagaramAM jaz lakSmIne rahevAnA ghararUpa evA vI rasena kumarane dekhIne rIja pAmyo ane kanyAnuM vezavAla kayuM. vIrasena ku para paNa pitAnI AjhA lai pradhAnanI sAtheM ratnapurane vipe yAvyo. tihAM rAjA mahotsava sahita vIrasenane kusumazrItuM pANigrahaNa karAvato havo tevAreM corImA kusumazrIyeM guptapaNe vIrasenane kahyu ke tame hAtha mUkAvavA ne avasareM devatAno Apelo deva adRzya azva mAgI lejo vIjo pavyaMka ane trIjo zuka e traNa vastu jo bIjA koznI jarura nathI. te azva kahevo ke ke je sthAnake ApaNane jaq hoya te sthAnaka, nAma dene haM kArI tevAre devatAnA vimAnanI pereM tihAM jazne mUke. tathA paTyaMkanI pAsethI je vAMbita mAgIye te Ape, thAka zrama sarva TalI jAya devazayyA nI peThe sukheM niza Ave, svAmIne artha pavADe cAlyo Ave, tathA zuka ne te cUDAmaNI pramukha zukanazAstrano jANa, ghaNo mAhyo, nimittazAstrano jANanAra, ApadAmAM dhairyane denAro ne ema e traNeya vastu ratna jevI jagata mAM malavI urjana ne mATe tame e traNa vastu mAgI khejo. kumareM paNa temaja te traNeya vastu mAgI nIdhI tevAreM rAjAyeM vicAyuM je e traNe vastunI vA rtA nizceM mahArI putrI vinA bIjo koI ehane kahe nahI e mahArA gharanA rahasyanI vAta putrIyeMja kahelI ne mATe meM ene pAlIne mahoTI karI pa Na Akhara pArakIja jANavI gharamAMthI jatIthakI sarva pitAnI dilezne jAya evaM ciMtavIne jo paNa te traNe vastu rAkhavA yogya ve to paNa kAMDa ka putrInA snehayakI kAMika lahAthakA jema guru navya jIvane ratnatrayI Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. Ape tema rAjAyeM traNe vastu vIrasena kumarane ApI. par3I kumara keTalA eka divasa tihAM rahI sasarAnI rajA mAgI ghera javAnI sAmagrI taiyAra karI prathama sarva sanyane mokalI dIyo ane kahyu ke tameM ApaNA nagaranA nadyAnamA rahejo te saMkete te paNa prasthAna karatA havA pAlathI kumara ghoDA para prArUda thazne tenI paDavADe kusumazrIsahita pavyaMka bAMdhyo ane hAthamAM zuka lIyo panI vIramena haMkArato havo traNa ratna ane na lI kanyA tenI prAminI prItine atizaya vazavartipaNe kumara brAMtiyeMkarI kanakazAlapurane vadane ebuM bolyo ke he azva ! tuM kusumapuranA nadyAnanevipe jA ema kahetAMja te turaMga garuDanI pereM yAkAroM namIne tehaja daNamAM hajAro yojana pRthvI ulaMghato zIghrapaNe kusumapuranA nadyAnane vipe jA rahyo. te nadyAna mahA vihAmaNuM dekhAya le jema aTavIne vipe janAvaronA na yaMkara ror3a zrAkarA bihAmaNA zabda sAMjalIye tenI peThe tyAM paNa evA zabda sAMjalato havo tevAreM gukane pUDato havo ke he zukarAja ! ApaNe hAM kyAM nikalI aAvyA tene zukeM kahyu ke he kumara ! tame pote azvanI Aga la kusumapuranuM nAma dI, tethI A kusumapuranA udyAne AvyA ane A nagara zUnya re tethI jayaMkara zabda janAvaronA saMjanAya ne ebuM popaTarnu va cana sAMjalI kumara potAnA pramAdane niMdato havo. panI kumara nUrakhyothako talAi rahita evA pavyaMkanI pAsethI niHzaMka evA zukanA vacanathI ciMtA maNIratnanI pereM nojananI yAcanA karato havo eTale palyaMka paNa tatkAla vAMDita nojana Apatohavo tevAre te kumara strIsahita jamIne pAna khAdima svAdima mAgI te paNa ArogIne valI sUDAne khAvA yogya tathA turaMgane khAvA yogya mAgI sarvane jamADIne pavyaMkanA pranAvathI tAjA kasyA. palI kumara kautukathI nagara jovAne nikaTayo paNa mAhe jatAM jayaMkara zabda sAMjalIne gayo nahI paraMtu nagaranI bAheraja jeno pratyada mahimA ne evaM pAdevI, nuvana De tenI jagatIyeM rahIne devI- deharu joto havo te no suvarNa maNimaya gaDha , sarva vastuyeM paripUrNa , sarvamAM sAranRta evaM nagaranI bAhira devInU nuvana dekhIne kumara suDApratyeM pUjato havo ke he zu kajI! zA kAraNathI yA nagara zUnya thayuM haze? tene sUDAyeM kahyu ke ko zka devInA kopathI nagara zUnya thayuM jaNAya De valI jyAre te devI vasAva Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 315 ze tevAreM basaze. paNa huM nimittane bajeM karI eTaluM jAeM buM je yA nagara no rAjA tuM thAiza tevAreM e nagara pharI pAbuM vasaze. tyAMsudhI najaDa raheze. evaM sUDAnuM kautuka kArI vacana sAMjalIne kumara atyaMta harSa pAmyo ema sUDAsArthe vAto karatAM sUrya asta thayo. ane aMdhakArano prasAra thayo te vakhata sUDo kanazAstrAne bajeM buddhithI vicArIne kumarane kaheto davo ke rAtrI aMdhArI mATe ve pahora paryaMta tame jAgatA veso ne ve pa hora paryaMta huM jAgIza kema ke yA nagara zUnya bekhane valI yA traNa vastu pAmavI paNa durlana le tathA mahArA dhAravA pramANe Aja kAMika tujane vi na paNa thavAnuM ve eTalAmATe yApaNeM sAvadhAnapaNe rahetuM, kAraNa ke jAgatA ne koi jaya na hoya // yataH // udyamAnnAsti dAridryaM japato nAsti pAta kaM // maunena kalaho nAsti, nAsti jAgarato jayaM // 1 // jAvArthaH - udyama thI dAri nAza pAme, japathakI pAtaka nArA pAme, mauna dhAraNa karavAyI kalaha jAya ne jAgatAM thakAMne koi naya na thAya // 1 // mATe jAgatAne upAya karavo sulana thAya jo vighnamAMhe pIDyo hoya to paNa nayane sthAnakeM sutelo puruSa ghaNo vagovAya. evaM sUDAnuM vacana sAMjalIne kumara tathA kumarI ve prahara rAtri laga sukheM nizamAM sUtAM ne sUDo ve pahora paryaMta jAge be rUDA kAmamAM ko yAsa kare zayyAnA prajAveM ve prahara sukhamAM niza karI behu jAgyAM ne kumara sAvadhAna thako rahyo tevAreM sUDo jema paMtheM thAkelo naMghe tema naMdhyo. evAmAM pAidevInA bhuvananeviSe divya nATaka saMgItano dhvani thayo te sAMjalI kumara prAzvarya pAmIne jovAne ujamAla thayo tevAreM potAnI strI ne tahAM sAvadhAna besADI poteM dehaciMtAno miza karIne nATaka jovA yo tihAM taMtrI vINA tAlAdika ghana murajAdika supira vaMzAdika evAM cAra prakAranAM vAjitra vAge ve jihAM zrIrAga pramukha va rAga, paT nApA, ba trIza rAgaNIyeM sahita, khaDajAdika sAta svara, yaktaM // paDjaMmayUrAnuvate gAvastvRpananApaNAH || jAvadaMtigAMdhAraM, krauMcaH kvapati madhyamaM // 1 // puSpa sAdhAraNe kAle pikaH kUjati paMcamaM // dhaivataM prAdurazvAzra, nipAdaM bruvategajAH // 2 // svarAnugAstrayogrAmA, mUrkhanAekaviMzatiH // tAnAekonapaMcAza, nmAtrA stisrastrayojayAH // 3 // caturddhA rUpakaM tredhA'pyekatAlodvidhA punaH // rAsASTa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga cotho. tAlakAzcaiva, nisArucakamAtakAH // // mAtakaH paDidhodhUyA, nidhaH zoDazaneda nRt // tridhAsuMmapuMcakaH karaNIyAkarttanItathA // 5 // ityAdika nATakanA neda ghANA ne ihAM keTalA eka lakhAya evaM devatA saMbaMdhi ata nATaka sAMjalIne kumaranuM mana kheMcA| tethI tihAM jovA ga yo manuSyanuM nATaka dekhIne manuSya jovAnI cAhanA kare to devatArnu nATa ka dekhIne manuSya jIvAnI cAhanA kare temAM kaheja ? have kuMvara nATaka jovA gayo pAula kuMvarIne ekalAM vetAM thakAM naMgha AvI evAmA devayogathI ghoDAne ane palyaMkane koika balane viSe mAhyo evo cora ula joDne lai gayo. je bane karIne lai jAya tenI koine khabara paDe nahI. evAmAM pAulI rAtriye aMdhAreM sUDo jAgyo tevAreM sUDe kumarane tathA pavyaMkane ane ghoDAne e traNeyane na dIThA. ekanI kumarIneja upatI devIne bama pADI. te bama sAMnatIne kumarI jAgI naThI ihAM kumara paNa jeTale nATaka jovA gayo to tihAM nATaka paNa kAM dItuM nahI nATaka to iMjAlanI peThe adRzya thA gayuM tebAre te paNa pAbo valI brUma sAMjalato potAne sthAnakeM AvyA tyA patyaka ane ghoDAne na dInA. tevAre vinaravo yazne vicAravA lAgyo ke aho mahAraM pramAdipaeM jUna, mahArI mUrkhatA jUna, dhikkAra paDo mahArA mUDhapaNAne ke sUDe mujane kaDaM hatuM je Aja tahAre vighna thaze tethI tuM sAvadhAna raheje to paNa mahArA cittanuM vyApapaNuM to jU je nATaka sAMjalavAyU~ mujane mana thayu jethI meM mahArA svArthanobhraMza thato paNa dIto nahI. potAnA kAryanevipe pramAdI thayo. mATe he jIva ! e to tujane svalpa yayuM le paNa pramAda A javane vipe paNa svArthanI hAni karanAro ane paranavane vipe anaMta duHkha nI khANarUpa le // yataH // pramAdaH paramoIpI, pramAdaH paramaM vipaM ||prmaado muktipurdasyuH, prmaadonrkaaynN|| nAvArthaH-pramAda te mohoTo zatru ne tathA pramAda moTuM viSa ne valI pramAda ne muktirUpa nagarIne luTanAro cora le ane e pramAda je je teja narakanuM sthAna . . ___ ema te kumara potAnA AtmAne niMdato kheda dharato havo, tene sUDo sa majAvavA lAgyo ke he kumara ! tamArA jevA prANIne kheda karavo yukta nathI yataH // Apatsu saMpataMtISu, pUrvakarmaniyogataH // dhairyameva paraM trANaM, na yuktama Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 31.7 nuzocanaM // nAvArtha:- pUrvakarmanA yogathI kadi prati Apatti yAvI paDe to paNa temAM dhairya rAkha eja raNanaM modaM sAdhanave paraMtu zoka karavo yogya nathI. evaM sUDAnuM vacana sAMjalIne kumara kahevA lAgyo he zuka ! vastu ve gai have je kara ghaTe te tuM mujane kahe te DhuM karUM, te sAMjanI sUDo bolyo he ku mara ! prathama to tuM kheda mUkIne ekAgracitteM pAidevInI pUjA karUkha, je mATe daivanA yogathI je vastu gai le te devInA prArAdhavAthI pAThI malaze evaM sU DAnuM vacana sAMjalIne sarva pUjAnI sAmagrI jai devIne javaneM jai devIna / pUjA karI paDhI upavAsa karI vege te jevAreM traNa upavAsa thayA tevAreM de vI pragaTa ne bolI ke he kuMvara! tahAre zuM kArya be te mane kahe ! kumareM ka hyuM he devi ! tamArAthI guM jAeyuM ve durdaivanA vazayakI mahArI ve vastu ko ika iMjAla dekhADI lai gayo ne te mATe tujane ArAdhI ne have mAre yAdhAra paNa tAharoja ne mATe je tujane ucita lAge te katha. evaM kumaranuM vacana sAMjalIne devI bolI he kumara ! hajI keTalA eka kA jano vilaMba le pachI tahArI gayelI sarvavastu melavI zrApIza tathA tethI pa valI adhika melavI prApIza. paNa vilaMbe thA. hajI tujane ghaNA iSka mainA yogI gaja ethI paNa vadhAre duHkha yajJe yataH // dharitaIto jala nihi, vikasanolona jina kulasIlo // nadu annajamma nimmi, guha suhokammapari lAmo // 1 // jAvArtha:-samuimAM jaine pese to paNa kanojeM karI nedapamAr3e evA guna guna karmanA pariNAmo ke je anya javAMtarathI jIvanI sAyeM nelA thayA ve te jogavyAvinA koithI TAvyA Tale nahi. have tuM yA caityaneviSe dhvajAnuM cinha karIne rahe, ane parIpeM vahANa jatAM haze te tA dhvajAnuM cinha dekhIne tujane yA dIpaneviSe teDavA yA vaze te potAnA vahANamAM tujane besADaze ema kahI devI dRzya tha pI kumara pA derAsaranA zikharanI upara dhvajAnuM cinha karIne rahyo ekadA ko dhanapati nAme vyavahAriyo vahANa lA cAvyo jAto hato tethe te ci nhadItuM tevAre te dvIpamA yAvI utasyo ne potAnA vANotarane teDavA mokalyA teNe yAvI kumarane kayuM ke mAro svAmI samuimAM paDelAno u kAra kare ne nUlA paDyAne saMbala thApI tene potAne sthAnake pahocADe be mATe mArA svAmInI vinati tame avadhArIne mArA vahANamAM amArA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 jainakathA ratnakopa nAga cotho. svAmI pAmeM padhAro. ebI vANI sAMjalI rIja pAmIne devIne namaskAra karI kahyu ke he aMbe! tuM sarva mahAga manoratha pUrNa karaje ane ApadAthakImane rA khaje ema kahI devIne page lAgI sUDAne sAyeM la' kusumazrIne teDIne dhanapa tinA vANotara sAtheM vahANakapara kumara pAyo dhanapati paNa tene vahANa mAM vesADI vahANa calAvyAM. mArgamAM dhanapatiyeM pUbyuM tyAre kumare sarva po tAnuM vRttAMta kayuM te sAMnanI dhanapatiyeM ghaNI AzvAsanA karIne kartuM je ta hAraM kuHkha AjathI sarva gayuM ema jANaje ema kahIne kumarane je kAMza khAvA pI vAne mATe vastu joyeM tathA vastra pramukha joiye te sarva dhanapati zeTha pUrato havo. ekadA kusumazrIna rUpa dekhIne dhanapatizekha, citta bagaDayu tebAre kumarane mAravAno bala jovA lAgyo ekadA rAtriyeM kumara dehaciMtAyeM vahANanI ko reM mAMcI veto tevAreM - tene dhako dara darIyAmAM telI nAkhyo. par3I yo DI vAra rahIne jo pokAra kasyo je hamaNAM samuzmAhe koka mANasa paDa vAno dhUpako thayo eTalAmATe sadu koi potapotAnA sathavArAnAM mANasa saMjAlo evo vaMcesvareM zene pokAra kasyo. te sAMjalIne kusumazrI natIne jU ve ne to potAnA svAmIne dIto nahI tevAreM sUkA kASTanI pereM aceta ya mUrnA khAine pRthvI para paDI. thoDI vAra panI mUbI valI tevAreM pokAra kara tI vAraMvAra vilApa karavA lAgI te sAMjalIne kapaTI dhanapati tathA vIjA paNa sarva vahANamAMhelA loka vilApa karatA havA. ema karatAM pranAta thayuM te vakhata sarva vahANanA loka vArate thake paNa te kusumazrI puHkharUpa samu imAM paDIthakI samuzmAM UMpApAta karanA jeTale jAya be teTalAmAM to akasmA t pAlathI kumare AvIne tene nipedhI bAMha kAlIne rAkhI eTale kusumazrI vinoda pAmatI ata AnaMdane dharatI thakI kumarane pUlatI havI ke he svA mI ! tame kyAthakI devatAnI peleM akasmAt zrAvI paDyA e vAta kusumazrI nA mukhathI sAMjalIne kumara bolyo he priye ! DhuM kAMza jANato nathI je muja ne samuzmAM koNe nAkhyo ane pADo ihAM lAvIne koNe mUkyo te varakhata vahANanA lokomAhelA eka sArthavAhane mUkIne vIjA sarvane AnaMda upa nyo ane sArthavAhane kArimo AnaMda upanyo paNa aMtaraMgathI kheda upanyo kumareM sArthavAhanuM karttavya sarva jANyuM paNa kartuM nahI jU kumaranI karuNatA, dAdiSyatA, mAhApaNa ane buddhi ke jeNe dhanapatizegnuM maneMkarI paNa Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 31 mAtuM ciMtavyuM nahI. pApaphala jyAreM udaya zrAvaze tyAreM e enAM jogavaze. ekadA pracaMma vAyarekarI samuDnA kallola nabalavA lAgyA. vali te ka lola ubalI vahANamAMhe paDatA havA tethI samuimAM daDAnI pere vahANa va balavA lagyuM ema vahANa pApAyeM athaDAtAM junA ThIkarAnA gamanI pere air tenA kaTakA thA. tihAM sArthavAha yane vAhAnAM loka tathA vahA enI vastu sarva samumAMhe bUDI ati ugrapApanAM phala sArthavAhane ihAMja udaya zrAvyAM sArthavAhanI pApadazA jAgRta tha. vahANa jAMgyuM teja velAyeM kumara sUDA sahita hato tene pATIyuM hAtha thA vyaM ne kusumazrIne paNa tejavakhata pATIyuM hAtha zrAvyaM te jema jIva ju dI judI gatiyeM jAya tema te ve pATIyAM paNa jUdI jUdI dizAyeM samujhmArge cAvyAM jAya ve te kAMka pAse hatAM paNa vAyarAne kallojeM vegalAM thayAM. tevAreM sUDe kayuM svAmI! yAjJA zrApo to svAmininI pAseM jai yAtuM ! ku mAjhA dIdhI ke sUDo kusumazrIpAse jazne valI tenI khabara lai kumara pAseAvyo ema valI paNa kusumazrI pAseM jara kumarano saMdezo kahe ane kumara pAse kusumazrIno saMdezo kahe ema jAtAM zrAvatAM sUDo thAko ane vedu japanA pATIyAM paNa ekabIjAthI ghaNA vegalAM thayAM. tevAreM kumara sUDAne gada gada vANIyeM kahevA lAgyo ke mAre karmavi pAthI damaNAM mAThI dazA AvI ne eTalAmATe paNa duHkhI karavo yogya nathI mATe tuM sukheM vananeviSe koNa jANe mAruM hAM guMthAze, amane jIvitano paNa mArI sAthe tujate jazne jIvato rahe saMdeha le. valI ko ika vasare amane darzana dete. te vacana sAMjalIne sUDo bolyo he deva ! dhairya rAkhya, dhairya ve te prApattirUpa samuimAM setu jevI be, dhairya be te saMpadA nuM kAraNa be. sUrya sarakhAne paNa ApadA yAve ve, valI saMpadA paNa thAya be eTale udayapaNa thAya bekhane yastapaNa yAya be. tame pUrve ruDI rIteM dharma ArAdhyo nathI je yArAdhyo ne te paNa aMtarAyasahita zrArAdhyo jalAya be jo AMtarA rahita ArAdhyo hota to yAvI pApadazA udaya yAvata na hIM. yataH // sevitaH kila saMpUrNaH, saMpUrNa tanute phalaM / janAnAM jinadharmo'pi khaMmitaH khaMmitaM punaH // 1 // punaH sarve gunaM nAvi, yajJAgyaM javato'GkutaM // na kiM smarasa vyakta mityuktvA tamadhIrayat // nAvArtha:- jo saMpUrNa rIte ji , Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jainakA ratnakoSa nAga cotho. dharma mevya hoya to saMpUrNa phalane pe ne tathA kAMi khaMmitapaNeM yArA dhyo hoya to tevA khaMmita sukhane thApe ve // 1 // valI paNa tamArA puNyanA udayathI sarva sAruM yajJe. guM devInA vacana saM jAratA nathI. ema kahIMne suDe kumarane dhIraja dIdhI valI te sUDo kumarIpAseM gayo te kumarIne parama abhISTa bAMdhavAnI peThe ne te vividhaprakAranA vilApa karatI hatI tena sUDe kumarano saMdezo kahIMne dhIraja dIdhI, tevAreM kumarI paNa netre yAMM prANIne kahatI havI ke he zuka! tUM koika vananeviSe ja ine tArA potAnA prANanuM rakSaNa kasya kema ke hajI mAre kaSTeM karIne paNa pUrvakRtakarma le te ihAM jogavavAMja ne tevAraM te sUDAne ghaNuM duHkha lAgyuM bIjI gati koi tena vicAyAmAM na yAvI evo te zuka te mahAkaSTeM ka rIne koika TukaDuM vana hatuM tihAM jato havo. pAnI strI rotI thakI potAnA mUrtimaMta karmayI pIDA pAmatI pANInA kallolanA samUhakarIne ticyAkula thayelI temaja jalacara jI vothI pIDA pAmatI evI te kumarInA mAgakarmanA vazathakI jAye jIvi tavyaja gayuM hoyanI tema tenA hAthathakI pATIyuM khazI gayuM dhikkAra ke vidhA tAnI ceSTAne ! pI jAlIyeM pAtAlamAMheja peThI na hoya ema te kumarI / sa muimAM bUDI jeTane samuhanetale gai teTane ajagara sarakhA koI mahoTA ma tsyeM galI // yataH // vitvA pAzamapAsya kUTaracanAM jaMktvA balAdvAgurAM paryaMtA grizikhAkalApapavanAnnirgatya dUraM vanAt // vyAdhAnAM zaragocarAda tijavenotlutya dhAvan mRgaH kUpAMtaH patitaH karotu vidhure kiMvA vidhau paurupaM // jAvArthaH - pA salAne kApIne kapaTathI racelI racanAne haDa zelIne tathA jorathI jAlane kApI kalpAMta kAlanA aminI jvAlAnA samUhavAlo jenI aMdara pavana evA vanamAMthI bahAra nikalIne temaja pArAdhInA bAlanA lakSyathI e kadama vegeM karI dUra gayelo mRgalo jyAM yAgala Thekato jAya le tyAM kuvA nI aMdara par3I gayo ne maraNa pAmyo. mATe jyAM sudhI deva pratikUla hoya tyaaNsudh| je puruSArtha kare te kAMi kAma yAve nahi. jema nArakI jIva vajjanI kuMnImAM rahIne duHkha jogave tema kusumazrI matsyanA udaramAM rahIthakI duHkha bhogave be. navitavyatAnA yogayI te matsya ne mAyeM jAlIne bAhera kADhayo eTale zrIpuranagaranI puphA nAme gaNikAnI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 321 dAsI yAvI mUla terAvIne te matmyane lai ga te ghaNe kaSTaM ghera napADI lAvI tene joDne puphA gaNikAyeM harSa pAmI matsyane vidAsyo eTale mAMhe thI AzcaryakArI, abhuta rUpavAlI, lakSmIdevInI pere uttama ladaNasahita evI strI mU ne lIdhe muelI sarakhI nikalI tene aneka auSadhopacAra karI ne sAjI karI par3I manohara mIThe vacaneMkarIne te puphA tene bolAvatI da vI ane kahetI havI ke DhuM ema jANuM buM je. tadAruM kula uttama ne to paNa mujane saMzaya je je tujane AvI purdazA kema prApta thai. te sAMjalI zIla sugaMdhekarI mahamahATa karanArI te kusumazrI ciMtavavA lAgI je DhuM samuzmAM to bUmI paNa muz kema nahI ? athavA matsyanA nadaramAMja kema na rahI ! a ho vidhAtAyeM mujane kaye sthAnakeM lAvI mUkI! mATe dhikkAra! dhikkAra! e vidhAtAne ke mujane svapnamAM paNa vAta na Ave teve sthAnakeM lAvI. ema vidhAtAne ulaMnA detI, potAnA AtmAne niMdatI, duHkha sahatI ciMtavavA lAgI je ihAM duM gaNikAne zo uttara ApuM.ema vicArI mauna karI rahI je mATe sarva artha- sAdhana te maunapaNuM le jANIyeM dhyAna dharIneja veThI ke guM? tevAreM gaNikAyeM vicAsyuM, je hamaNAM e duHkhI che tethI uttara ApatI nathI ene karAra yAze tevAreM ApaNuM kartuM karaze. evaM ciMtavI pharI bolI nahI. __ekadA valI anaMta duHkhane sahetI evI kusumazrIne vezyAyeM kanyu ke he vatse ! mahAruM eka vacana sAMjavya aa mahArI putrI madanarekhA De te sarva gaNikAmAMhe rekhA samAna , sarva jagatane mAnya ne, e tahArI bahena De, yA mahAruM nirmala kula te mahoTe jAgye pAmIyeM jemAM sadAya avidhavApa NuM sarvadA uttama joga nogavIyeM ane sarva kuTuMbanA viyoganuM duHkha vIsare, ghamArA gharaneviSe nitya utsava meM teM paNa pUrve atyaMta puNya kasyuM ho te vAreM amAraM kula pAmI bo. mATe have tuM duHkha mUkIne jogasukhano aMgIkAra kasya. yA ghara, yA hi, yA parivAra sarve tAhare svAdhIna ne. __evo kutsita zukanano naIgakArI zabda sAMjalIne jema koi mUvanAM vyaMgavacanathI kheda upaje temate kusumazrIne gaNikAnA vacanathI veda upanyo. niMdyathakI paNa atiniMdya jANIyeM jenuM mukha paNa jovU na ghaTe, jenuM nAma lIdhAthI paNa satpurupane zaMkA napaje, dhikkAra le ke jenAthI lokamAM vagovaNuM thAya tenuM nAma levU to rahyaM paNa tenuM nAma sAMjalavu ghaTita nathI eno upa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 jainakathA ratnakopa nAga cotho. deza te paNa mahApApanuM kAraNa ke nIcamAM nIcapaNuM te vezyApaNuM be. mATe have ene huM uttara darda hameza monapaNuM dhAraNa karavaM paNa kema paravaDe ! have mahArAthI hAM kema rahevAze ane huM have guM karUM ? have mahArI zI gati yAze. evI kusumazrIne ciMtAtura thayelI jor3ane vAlI vezyA kahe ne he va tse ! tuM tahAsaM svarUpa jema hoya tema samyakprakAreM mujane saMjalAvya. tevA reM kusumazrI vicAra je vezyAne yathAsthita vAta na kahevI evaM vimA sIne kalpita bAta kahevA lAgI te yA pramANe: vasaMtapura va devasena zeTha mahAro pitA rahe ve ne vasaMta eve nAme mahArA nattarinI sAyeM huM vahANa napara caDhI hatI te karmanA yogathI va hANa nAMgyuM tihAM mujane matsyeM galI evI vAta sAMjalIne kapaTaneviSe mA hI eva te vezyA netrAM tryAMsu jAvatI bolI je evaM kaSTa mahArA vairIne paNa mahojo ema aMtaHkaraNamA harSa pAmatI jANe have mahArA mana vAMThi kAryanI siddhi i. devyogth| eno dhaNI paNa mUvo haze ane e mujane samAMthI jI ne ema dvaM lokone kahIza ema ciMtavatI potAnA parivA ra sahita kusumazrInuM citta vaza karavA lAgI ekadA vezyA harSa dharatIya kI kusumazrIne kalevA lAgI ke he mRgAdi ! tuM zrAraNa vastra pramukha sarva gaNikAnA vezano aMgIkAra karastha. tryane yA yauvanAvasthAne saphana kara. evAM prakkAnA vacana sAMjalIne kusumazrI vicAratI havI ke yA ThekA Ne mahAruM zIla te kema raheze ? kAraNa ke caMmAlanA pADAmAM rahine pavi rahe te kema banI zake ? hajI jaratAranI tathA suDAnI mUtryA jIvyA nI kAMI khabara par3I thI te devanA yogathI sArI khabara pAmuM eTalAsAraM kAlakSepa karavo jor3o mATe ene kAlavilaMbano uttara karUM kAraNa ke vilaMba sarva guna saMpadA yAze jaratAra paNa malaze ane sUDo paNa malaze ema vi cArI kalpanA karIne vezyAne kahatI havI ke he mAtAjI ! amArA kulanI evIrIta ne ke jaratAra ! mUvA paThI u mahinA paryaMta paMkhIjane cUNo nA vo ne valI dAna devaM tevAra par3hI jema tame kadezo tema karIza emaka thake vezyA harSa pAmIthakI sarva dAnanI sAmagrI tathA cUNAnI sAmagrI tene kApI te lai kusumazrI vezyAnA gharanI agAsImAM zAnipramukha kAnA DhagalA karatI havI. te kapanA samUha dekhIne mayUra kAka zuka koM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 333 ca kalaviMka kapiMjala kapota pArevAM cakravAka nIlacAsa vahikA lAvakA dika aneka jAtinAM paMkhIna te taMkula nadaNane artha Ave jema dAtArane ghera yAcaka divaseM divaseM vadhatA Ave tema paMkhI paNa divaseM divameM vadhatA AvavA lAgyAM. tihAM kusumazrI jANe ke rakhene koI paMkhI jIva mane de khIne bIka pAme evA hetuthI potAnuM sarva aMga DhAkIne rahe evI rIte te muHkhanI dharanArI nitya kaNa nAkhe paMkhI paNa sarva vizvAsa pAmyAM thakAM bIye nahI. khabara paDavAthI ghaNAM dara darathI paMkhI tyAM cUgolevAne artha AvavA lAgyAM te valI harSa pAmyAM thakAM mAMhomAMhe vAto karatAM havAM ke manuSyane dAna sahuko Ape temAM to zI mahoTAi le paraMtu jene ko dA na Ape nahi tevAM paMkhIne je dAna Ape teja mahoTAi kahevAya. valI zrA strInaM dAna te sarva saMpadAna kAraNa le emAM ahaMkAra to neja nahI. enAM zA vakhANa kariyeM evI rIteM paMkhInA samUha malIne te kusumazrInA guNa bole // yataH // ArohaMti sukhAsanAnyapaTavonAgAnhayAMstakupa, stAMbU lAdyuparnujate naTaviTAH khAdaMti hstyaadyH||praasaade caTakAdayo'pi nivasaMtye te na pAtraM stuteH,saMstutyonuvane prayatnati kRtI loko'tra yaH kAmitaM // 1 // nA vArthaH-pravINa nahi evA mUrkha loko ke je hAthI ghoDAvAlA le te sukhA sane vese ve tathA naTa ane viTa (jAra) loko tAMbUla vigereno upanoga kare tathA hAthI ghoDA vigere pazu potAno khorAka khAya . cakalAM vigere mahelamAM vajhe le to paNa tethI kAM te stutipAtra nathI paraMtu je suka tI loka, manavAMbita Ape ;teja A jagatane vipa vakhANa karavA lAyaka ne. valI jaratAranI zudine mATe kApaDIkAdikane dAna Ape, tathA munine zubha AhAra pANI Ape, temaja paradezI pramukha sarvane jene jevU ghaTe tevU Ape. have vIrasenane mUkIne zuka gayA palI kusumazrI tathA vIrasenanA viraha nuM duHkha.nogavato evo te sUDo vanamA jamato thako udarapUraNA kare ne pa ga kyAMi tene rati upajatI nathI. ekadA samaye te vidagdha cUDAmaNI nA meM duHkhI sUDe koI paMkhonA mukhathI evI vANI sAnalI je koka yauva naavasthAne pAmelI atyaMta duHkhaNI strI te vyagracitteM nitya sthirapaNe kr| paMkhI janAvara mAtrane kaNa Ape le te sAMjalI sUDe vicAsyuM je nice e kusumazrIja haze ema ciMtavI kusumazrIno nirNaya karavA mATe te sUDo zI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jenakathA ratnakopa nAga coyo. gha tihAM kaNa cUNavAne sthAnakeM Avyo ane kAMka vegalethI joyuM je A kusumazrI doya ke na hoya evI rIteM kAMka dUra rahIne tapAsatAM pUraNa khA trI na thai tevAreM najIka AvIne eMdhANa joyAM to paNa nirNaya thayo nahI kAraNa ke tenAM aMga sarva vastraM DhAMkelA hatAM palI cUNanemiroM ghaNoja hUM kaDo prAvIne te kusumazrIno nirNaya karI potAnI manojJa vANIyeMkarI kaheto havo ke he svAmini ! TuM tuja pAmeM aAvyo ane tuM mujane prasanna dRSTiyeM kema nathI jotI ? ke ghaNAkAle malavAthI tuM mujane nayI ulakhatI? evAM amRtasarakhAM vacana suDAnA mukhayI sAMjalIne AnaMda pAmatI evI kusumazrI potAnuM mukha ughADIne muDAne joi sasaMcamapaNe sUDAne potA nA kholAnevipe laine harpa AMsuye nhavarAvatI romarAya vikasvara thAtI, sneha sahita potAnA putranI pereM mIThe vacanaM bolAvatI havI ke he zuka ! tahAre AvavekarIne mahAruM vAMnita thayuM teM yukta kasyaM he zuka! tuM kAMi svA minI zudi jANe le ? evI kusumazrInI vANI sAMnatIne kheda sahita te sUDe nAkAro kasyo. tevAreM kusumazrI vividha vilApa karatI havI tene te sUDo dhIra thazne dhairya devA lAgyoke he aMve! devInuM vacana saMnAro je yA paNane Agala sarva kalyANa thAze evaM devIyeM kahyu hatuM te zaM tamane vIsa rI gayuM ke ? ema vAto kare ne evAmAM dAsI pAMjaruM lAvI temAM te sUDAne rAkhyo ihAM vezyAne kahelA na mahinA paNa pUrNa thavA zrAvyA. have kusumazrI sUDApratye pUbavA lAgI ke mAre have suM karavU ghaTe ? jo svAmino yoga na mAne to daM prANa taju ke kema karUM te tuM mAhyo le mATe mujane kahe ? A avivekaNI kUTaNInA saMgathI mahAruM zIla kema raheze. evI vANI kusumazrInI sAMjalIne sUDo bolyo he svAmini ! saMdeha rahita evI devInI vANI ke temAM paNa tuM guM saMdeha rAkhe le ? tamAro svAmI ma laze tene keTalAeka kAlano vilaMba de mATe tuM kAlavilaMba kara tahAra sarva vAMDita siha thAze devInuM vacana tyA nahIM thAya jyAMsudhI tahAro svAmI nahi mane tihAMsudhI tahArA zIlanI DhuM rakSA karIza. tuM sukheM e vezyA kahe te pramANe snAna,gArAdika kasya. evaM sUDAnuM bolavU sAMgalI ne jyAre ba mahinA vItI gayA eTale potAnA dhaNInI zrAvavAnI AzAyeM te kusumazrIyeM harSasahita snAna zRMgAra jojanAdika kasyAM. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 325 have tenA rUpanI ghaNI vikhyAti sAMjalIne kozka vyavahAriyAno putra tyAMAvyo tevAreM dAsIyeM yAvI kusumazrIne kahyu ke koi kAmuka evo zegno putra bAhera Avyo ne tene zo dukuma pharamAvo bo,tene kusumazrIyeM kahyu ke e vAta sUDAne pUTo sUDo mAhyo De mATe e mane kaheze tema DhuM karIza. tevA reM dAsIyeM jara sUDAne kahyu. sUDo dAsIne kahevA lAgyo ke pAMcazene zola sonaiyA Ape tevAreM ekarAtrinA cAra pahora rahevAnI rajA ApuM mATe jA tuM jazne tene pUna!: dAsIyeM jara te kAmuka narane kayuM teto dhanavaMta ne valI vyasanI ne mATe dAsInI vAta sAMjalI rIja pAmyo thako ivya lai ne jevAmAM tihAM Avyo eTalAmA pahelA sUDo te kAmika narane utaravA mATe cAre pahoranI sAmagrI dAsIne hAtheM taiyAra karAvato havo. panI te catura dAsIne sUDe ekAMta teDIne samajAvIne zIkhavI rAkhI. dAsIye paNa te kAmikanarane teDyo tenI pAseMthI ivya lazne kuTaNIne apAvyuM. have te kAmipurupa jevAre pahelI prathama nUmikAyeM Avyo tevAreM tene pItI karI nhavarAvatAM tela copaDatAM eka pahora lAgI gayo eTale te kAmI nara bIjIjUmikAyeM yAvyo tevAre tihAM vatrIza vAnAMnI rasoi taiyAra kara tAM jamADatAM thakAM bIjo pahora vyatIta thagayo tevAreM trIjInUmikAyeM yAvyo tihAM gIta vAjita sAMjalatAM trAjo pahora thai gayo, eTale cothI nUmikAyeM yAvyo tihAM nATaka kautukAdika jotAM pranAta tha6 gayuM tevAreM te kAmipurupane cothI nUmikA thakI heTho utArImUkyo. ane kusumazrIne to sAtamI nUmikAyeM rAkhI hatI mATe te kAmipuruSaM kusumazrItuM mukha paNa jo yuM nahI tevAreM jema mArjAra zIkAthI caSTathayo thako hAya ghase athavA jema vAnaro phAlayakI bhraSTathayo hAtha ghase tema te kAmipuruSane ivyano vyayapaNa thayo ane kAryasiha na thayuM tethI hAtha ghasato cAlyo gayo manamAMto ghaNo saMtApa thayo paNa kone jazne kahe. par3I te kAmipuruSe manamAM vicAsyaM ke jema hu~ tarANo tema vIjA paNa betarAya to sArUM thAya ema vicArI bIjApaNa tenA jevA kAmipurupo hatA tenI Agala te kusumazrInA rUpay ane viSayanu varNana karato havo. vAraMvAra tenA kaheNa sAMjalIne ghaNA pu ruSo anitApI thayAthakA temaja kusumazrInI sAtheM viSayasukhanA jogane vAMbatA Ave ane temaja ugAyA cAlyA jAya topaNa mahAruM vya vyartha gayuM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. ema koikonI Agala kahe nahI ulaTA tenAM rUpAdika vakhANe tethI bIjA kAmipuruSa tyAM Ave ema karatAM te sUDe vezyAne anargala ivya upArjana karI pAeM. tethI akkAnepaNa pratIti thai. ane kusumazrItuM zIlapaNa akhaM ma rAvyuM aho vidagdha cUDAmaNI sUDAnI buddhi jUvo ke jeNe budibaleMkarI ne vedunAM kArya siha karI prApyAM. te sUDo paMmitane paNa mAnavA yogya thayo, ema jaratAra manavAnI AzAyeM sUDAnA sahAyathI duHkhanA divasa nirgamana karatAM kAla vyatikrame . have vIrasena kumara te pATiyAne aAdhAreM sAtame divaseM samuno kAMge pAmyo. tihAM pATiyAne mI kATanI pare mUbI khAI paDI rahyo be.evAmAM darIyAkAMThe koka pAmenA gAmano vyavahAriyoM deha ciMtAyeM Avyo teNe vIrasena kumarane dIto tevAre dayA ANIne potAne ghera lai yAvyo tihAM vividha prakAranA usaDa napacAre karIne tene sAjo kasyo, paThI te vyavahA riye vIrasena kumArane sarva vRttAMta pUrvA ke tarata ne kumarane pUrvalI pusthA avasthAnuM duHsva sarva sAMjasyuM teNeMkarI netrane vipe yAMsaM jarANAM ane vi lApa karavA lAgyo tevArate vyavahAriye ciMtavyuMje " koieka mahATA jA gyavaMta vyavahAriyAno putra nizca jaNAya je. mahArA pUbavAthI ene pAbalA puHvanI avasthA sAMjalI tene lIdhe e duHkha dhare le eTalAmATe have ene pUDavU nahI. e tubapTabAyeM sayu. enA lahAja enI yogyatA ana svata tAne kahI Ape . yataH // anaNaM tividu na jaMtI, supurismA guNagaNehi niyaehiM // kiMcUnaMti maNI, jAna sahase hi dhippaMti // 1 // nathI vo latA topaNa satpurupo potAnA guNeM karIne aprasida rahetA nathI jama maNI bolato nathI to paNa temAM guNa teNeM karI hajAra lAkha ane koTI paryaMta ivya daine loko tenuM grahaNa kare le. mATe tenA lakSaNane anumAneM tenA upa ra sneha karI te vyavahAriye kRtajJatAnA guNeMkarIna potAnA putranI pereM te kumarane potAne ghera rAkhyo, pavitrabujhino dhaNI te vyavahAriyo jema rAjA rAjyapadaneviSe thApe tema te kumarane putrapadanevipe thApato havo. ema te vyavahAriyo kumaranI napara putrapaNAno sAco prema ane te kumara zetanI z2a para pitApaNAno sAco prema rAkhe De te kumara ucita kAryaneviSe mAhyo thako avasara joDne sarvakArya zIghrapaNe kare ema te zeta vRkSAvasthAmAM Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 327 rogAdikeM pIDyo thako paMcatva pAmyo tyAre kumara,zeThanA gharano mAleka thayo. have vIrasenakumara kusumazrInI zudine artha vyApArano miza karIne dezAM tareM cAlyo tihAM ekadeza mUkI bIje deza jAya ema deze deza nagare nagara jamatAM jamatAM jema navya jIva java aTavI jamatAM jamatAM agaNya puNyeka rIne vAMbita sukhane ApanAra evA manuSyanA navane pAme tema vIrasena kuma ra paNa zrIpuranagarane pAmyo. tihAM zrIpuranagaramA pesatAMja vIrasenakumarane zukana ghaNAM zrIkAra thayAM. tethI jema koi mahArogeM pIDelA, maraNane nika Ta edA rogI purupane, koI puruSa kahe ke hu~ tahArA roganuM nivAraNa karIne tane dIrghAyuvAlo karIza tethI tene jIvavAnI AzA thAya tema te vIrasena kumarane kusumazrI malavAnI aAzA thai. ___ have te kumara zrIpuranagaramAM natsuka thako koieka vyavahAriyAnI paheDI napara besIne koieka purupane nagaranuM svarUpa pUbato havo tevAre te puruSa ka heto havo ke aa nagarano nayasAra nAme rAjA ke valI zubha vyApAranA kara nArA aneka vyavahAriyA paNa emAM ghaNA vase meM valI hamaNAM A nagarane viSe puphA nAmA vezyAne ghera sAdAta rati sarakhI koI yuvAna strI AvI rahI be te ekarAtrinA pAMcaze ne zola sonaiyA lIye De paraMtu sarvane nATakAdika de ravADI pranAta thAya eTale kAhADhI mUke ne paNa hajI sudhI koI tenuM mukha jovA pAmyo nathI to tenA saMganIto vAtaja zIkaravI. phokaTanA sonaiyA bUTI paDe evaM adbhuta kautuka A nagaramAM hamaNAM cAle ne te dI jaNAya. __ e vAta sAMjalIne vIrasena kumAra vicAre ye je eto kusumazrIja haze paNa joyAthI nirNaya thAya valI vezyAne ghera rahI ne evaM sAMjalavAthI saMzaya paNa paDe De ke kusumazrI te evI kema hoya ? valI paNa aMga sphuravAyo nirNaya kayo ke kusumazrI Aja kyAMika malavI jozyeM. kema ke mastaka pharake to rAjya male, nujA pharake to vAhAlA male, netra pharake to jari mAne, a ghara pharake to priyasaMgama thAya, ganasthala pharake to strIno lAna kare, kAna pharake to zojana zabda saMnalAve, netranA khuNA pharake to dhananolAna thA ya, uSTha pharake to parAjaya thAya, pITha pharake to parAjaya thAya, khaMno phara ke tathA kaMta pharake to loga mane, hAtha pharake to lAna tathA vijaya thAya, hRdaya tathA nAsikA pharake to prIti napaje, stana pharake to jAna kare, ha Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga coyo. daya pharake to hANI kare, hRdayanI aMdara pharake to naMmAra vadhAre, pani pharake to thAnabhraSTa kare, liMga pharake to strIlAna thAya, kulA urake tA putranI prApti thAya, jaMghA pharake to baMdhune ariSTa kare, pAsuM pharake to va hAlo mane, DhIMcaNa pharake to vAhAlAno lAna thAya, paganAM taliyAM pharake to lAna thAya tathA purapane mArga calAve, paga upara pharake to sthAnako lAna thAya, pImI pharake to mArge calAve. puruSane dakSiNa aMgeM pharakatAM ya thokta phala hoya ane strIne mAve aMgeM pharakatAM phala Ape. have strIno nirNaya karavA mATe te kumara puphA gaNikAne ghera Avyo. tihAM pAMcaze ne zola sonayAne badale potAnA hAthanI maNInI mutra te ve zyApAmeM mUkI tihAM kusumazrI paNa aMga pharakavAthI jaratAra Aja mala ze evo nirNaya karI veThI ne tihAM gorakhane vipe sUDAnuM pAMjaraM bAMdhune te sUDe dUrathakI vIrasenakumarane yAvato dekhIne ghaNAkAlanA viraha agniyeM tApita evI kusamazrIpAmeM jazne vadhAmaNI dIdhI te amRtasarakhI sUDAnA mukhanI vANI sAMjalIne paramAnaMda pAmIyakI zaMghapaNe jaratAra yogya zRM gAra karatI havI. evAmAM kusumazrInI rajAthI vIrasanna kumarane dAsI sAta mInamIye teDI lAvI tihAM zIghrapaNe nAgyayogathI viyogarUpa je ghaMdhakUpa te mAMdhIja jANIye kADhayo na hoya ! ema te kumara naccapradeze caDato thako vAM Dita sthAnane pAmato davo. kusumazrIpaNa mAhApaNanI peTI evI dAsiyo pAse potAnA svAmInI AgatasvAgata karAvatI havI vIrasenakumara paNa va dumuvyavAlI devatAnA sarakhI zayyAne vipe vesato havo. evAmAM kusumazrIpaNa halave halaveM pagalAM naratI vIrasenakumAgnI pAmeM jUde Asane AvI beThI adhomukha karI AsuMye sahita dRSTiyekarI vicA re je ke yA sthAnakeM rahetAM thakAM mahArA ruDA guNanI zonAyeM to prasthA nuM kasyuM te guNa gayA to have prANanAtha mahArI vizuktAnI pratIti kema karaze ! hA iti khede dhikkAra ne devane. jemATe meM je je duHkha anunavyu jogavyuM te mane kAMi paNa khaTakatuM nathI paNa mujane A niMdya sthAnakeM A vIne deve nAkhI e mujane ghaNuM sukhadAyaka thayuM ne // uktaMca // TaMkalledAnname muHkhaM,na dAhAnna ca gharSaNAt // etadeva mahAkuHkhaM, guMjayAsaha tolanaM // jAvA rthaH-jema sonuM vicAre je ke mane TAMkaNe kApyuM tethI tevaM uHkha nathI tathA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3 tapAvavAthI teluM duHkha nathI ne kasoTIpara ghasavAthI paNa teluM duHkha nathI paraMtu mane mAtra eja mohoTuM duHkha le ke vananI halakI caNoThI sA the mane tolIne tenI sAtheM mArI tulanA kare be. te kusumazrIne tevI tathAvidha duHkhanI avasthAyeM paDelI dekhIne ku mara vicAravA lAgyo ke e kusumazrI gaNikA sarakhI dekhAtI nathI e to kulavaMtI strI sarakhI dekhAya ne temATe e mahArI strI ne kezuM ? dhi k dhik te to mahoTI satI ne te ihAM vAsa na kare ? jema mAulI dAvAnalane na sahe tema te paNa ihAM rahe nahIM. temATe e koI bIjIja strI te mAgakarmanA vazathakI ihAM yAvejI jaNAya ne mahArI strI to koNa jANe kihAM gaI, kihAM haze ke nahI haze ! ema vicArI valI pUrvanuM GaHkha sAMnakhaM tevAre nIcuM mukha kasyuM te dekhIne gukarAja bolyo he svAmI ! harSa sthAnakeM tamane vedune yA vivAda zo thayo be, evaM sUDAnuM bolakaM sAMjalIne kumare taMcaM mukha kakhaM eTale pAMjarAmAMhe zukane dI ge tyAre jAeyuM je e krIDA karavAno mahAro zuka ne teTalAmAM te sUDo zrAvIne kholAmAM vege tevAreM sUDAne ulakhI sneha thAlIne kumara pUchato vo ke he vatsa ! tahArI svAminInI guddhi tuM jANe ne ? evaM sAMjalIne sUDo bolyo he svAmI ! guM nrama dharo ho, yA tamArA mukha prAgala mahArI svAminI veThI ve, guM ulakhatA nathI ? evaM sUDAnuM vacana sAMjalIne niSkA ra kumaranuM mana jAMkhaM thayuM ne manamAM vicAravA lAgyo ke dhiHkAra ho strIcaritrane ! are yA kusumazrI rAjAnI putrI ne ne mahArI strI be tene vezyAeM kar3hI dItuM ne sAMjalyuM paNa nahI ! to te e kema yAda. putrane sthAnakeM mAnavA yogya evo yA sUDo te pAseM rahIne yA karATe ve nirvivekine dhiHkAra ne e vedunuM mukha jotuM pa yogya. nathI. kema ke yA niMdyamAM paNa atyaMta niMdyakarmanAM karanArAM be, ema atizaya kheda pAmIne te kumara jevAmAM kAMika bolavA jAya be te vAmAM rAjAnA gharane viSe atyaMta zrAkaro kolAhala thayo. tevAreM te kusuma zrI tyAga karavA yogya be evaM niradhArIne tene bAMmIne kumara rAjanuvaneM gayo. e tyAM jazne jUve ne to rAjA dRDha krauMcabaMdhaneM bAMdhyo ne, mukhamAMthI phi poTA yAve be, cUmimAM loTe be jema koi janAvarane bAMdha mAravA mATe 82 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jainakathA ratnakopa nAga coyo. tayAra kasyo hoya tevIrIteM rAjAne bAMdhelo dIgo te sarva koiANavA lA gyA ke thA koI devatAnI kriyA meM enI pratikriyA male nahI,to paNa pradhA na pramukha sarve maMtra taMtra yaMtra auSadhAdika aneka upacAra rAjAne karAra kara vA mATe kare le te sarve niSphala thAyane. jema jema auSadhAdika kare tema tema roga vadhato jAya rAjA te vedanAyeMkarI kaMgataprANa jevo thai gayo, zaraNa hita thako pRthvIyeM pajyo taraphaDe ne, pradhAnAdika ghaNA mAhyA le paNa kAnuM mAhApaNa cAlataM nathI kozne napAya sujato nathI tethIpradhAnA dika tathA nagaranA loka sarva hAhAkAra karavA lAgyA. te vakhata devI pragaTa thAne jevo kalpAMtakAlano megha gariva kare te vA zabdakarI devavANIye bolI je jo jo loko! sad sadune sthAnakeM vahelA va helA jAna. e rAjAne mUko e pApine pApanAM phala udaya A vyAM ne te nogavaze. evI vANI sAMgalI pradhAnAdika tathA nAgarika loka sarva nhAi pavitra dhotIyAM paherI harSa pAmI dhUpa navavA lAgyAM vinaya pUrva ka nakti karI paNa koka adRzya atizaya kopanA vazyathakI rAjAnI pI DA upshm| nahI. eTalAM vAnAM thayAnaMtara parane napakAra karavAmA jenI uttama prakRti ke evo vIrasena kumara bovyo ke he svAmin ! muja napara kRpA karIne ene tame mUko e rAjA sIdAya mATe prasanna thAna. ane je tamane kahevU hoya te pratyada thaine kaho to e rAjA te pramANe kare. ___evI vIrasena kumaranI vANI sAMjalIne vaitAna sarakho vikarAlA thako evo te devatA pratyada thazne kumarane kahevA lAgyo ke he kumara ! tahAro e verI mATe ene nahI mUkuM arikesarI rAjAnA kulanA AdhAra evA he vIrasena kumAra ! tahArA palyaMka ane turagano haranAra te eja te guM tujane vIsarI gayo ke ? e tahArA vivAhamahotsava upara Avyo hato tihAM traNa ratna tahArI pAmeM dekhIne te levAne loneM heru thai cora thazne tahArI pAbala lAgo te tujane bahurUpiNI vidyAyeMkarI bala dekhADIne tahA rI vastu teNe apaharI lIdhI ane tujane kaSTarUpaM samuzmA nArakhI cAlyo gayo. evA je uSTa hoya te kaSTaphala dIThAvinA pAMzarA thAya nahI. mAte ene DhuM mUkuM nahI ema kahI hAthamAM mogara leine rAjAne mAravA mATe do Dyo. ke tarata vIrasena kumAra potAnA vairI upara karuNA ANato devane Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 331 page lAgI kaSAya upazamAvIne balAtkAreM tenA hAthamAthI mogara mUkAva to havo. te dekhIne ghaNA loko vismaya pAmyA thakA vicAratA davA ke aho A kevo uttama puruSa je je potAnA vairIne paNa praNipata karIne mU kAve . A jagatamAM potAnA AtmAnA hetu to ghaNAya ne paNaM vairInA hetu vairIne nagAranArA evA uttama puruSa to thoDAja samajavA. have vIrasena kumAranI vinaMti sAMjalIne potAnuM vaitAlarUpa saMharI svA nAvika divyarUpa pragaTa karI devI pratyada thazne kahetI havI ke nono lo ko ! rahasyanI vAta sAMjalo A rAjAne meM krodhekarI vajabaMdhaneM vAMdhyo je. te baMdhana to jevAreM koI mahAsatI hoya te potAne hAthe pANI lene ene bAMTe tevAreM e rAjA baMdhanamukta thAya bIjo koI rAjAne lUTavAno na pAya nathI. te sAMjalI rAjAnI paTTarANI pramukheM AvIne ghaNuM pANI bAM TyuM. paNa tethI rAjA lUTo nahI kema ke eka maneMkarIja zIla pAlavaM upkara de to mana vacana ane kAyA e trikaraNazu pAlatuM teto valI mahA duSkara ne palI tihAM jeTalI zIlavatI satI nAma dharAvatI hatI te sarva stri yoyeM tathA rAjAnI bIjI rANiyoyeM paNa hAthamAM pANI lezne rAjAne bAMTyAM paNa rAjAnAM baMdhana bUTyAM nahI tevAre sarva striyo lagA pAmI thakI nIcAM mukha karIne rahI tethI sarva lokone saMzaya upanyo je evI vizuddha zIneM karIne satI te koNa haze ke jene hAthe pANI bAMTavAthI rAjAnAM baMdhana bUTe, ema sarva loka vicAre ve evAmAM devI bolI je puphAgaNikAnA maMdirane viSe kusumazrI nAme strI ne jeNe potAnI naparano apavAda TAlavA mATe hAla kAusagga karelo le te mahAsatI prazaMsavA yogya sarva satiyomA ziromaNI je jeNe vezyAnA gharamA rahyAM thakAM potAnuM zIla akhaMma nirmala rAkhyuM ne mATe te AvI hAthamAM pANI lene rAjAne bAMTe to rAjAnAM baMdhana lUTe. evI devInI vANI sAMnatIne vIrasena kumAra tathA maMtripramukha sarva harpa pAmI garva bamIne puphAgaNikAne maMdireM kusumazrIne teDavA gayA potAnA iSTa kAryanIsidine arthe koNa udyama na kare vAru ? par3I te zIghrapaNe kusumazrI pAseM AvIne vinaya nakti bahumAnapUrvaka bolAvatA havA, te dekhI sUDo pa Na kusumazrIne preraNA karato havo, evAmAM devIpaNa kusumazrIpAse AvIne kahetI havI ke he bAle ! zaradakAlanA cazmA sarakhaM tahArUM zIla ujvala ne, Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. mATe bIjanA caMnI pere sad tadAruM darzana vAMje je te sarvane darzana Apya. __ evI devInI vANI sAMgalIne kusumazrIyeM kAsagga pAkhyo ane pote ha rSa pAmIthakI potAnI pAmeM AvelA sarvalokone jotI havI panI te hita vAtsalyanI karanAra evI kusumazrI te jaratAranA navekhyAthI jANe navodhija kasyo hoya tevA mahotsava sahita rAjasanAmAM AvIne hAthamAM pANI la ine sanAsamada kahetI havI ke aa janmathI mAmIne Ajadivasa paryaMta meM mahArAM mana vacana kAyAyeMkarIne eka vIrasenakumAra mUkIne bIjA koza purupane ibyo hoya to A rAjAnAM baMdhana bUTazo mAM ane jo mana vacana kAyAyeMkarI koipaNa purupa na ibayo hoya to rAjAnAM baMdhana lUTajo. ema kahIne jevU rAjAne pANI bAMTayuM tevAM TAka zabda karatAM jevIrItaM ghAMsanAM doraDAM trUTIpaDe tevIrIteM rAjAnAM baMdhana trUTatAM havA. te vakhata jema ApA DhamahIne vAda varaze tema kusumazrInA mastakanI upara phUlanI vRSTi thatI ha vI. niSkalaMka evA zIlavaMta prANIne jhuM kurlana ke ? have rAjA svastha thazne vIrasena kumAra tathA kusumazrIne page lAgato havo te vakhata rAjAne eka lakA, bIjo kheda, ane trIjo vismaya, etraNa vAnAM eka sAtheMja thayAM etraNe raseMkarIne rAjA paravaza thayo, have vezyAne ghera rahI nepaNa akhaMmazIla pAlavAthI kusumazrI satiyomA he tilakasamAna thai tevAta kumarepaNa devIne pUr3ayAM thakAM devI sarva pA balo vRttAMta kahyo. e ajuta pavitra caritra devInA mukhathI sAMjalIne sa valoka Azcarya pAmatA kusumazrInI prazaMsA karavA lAgyA ane sUDopaNa kusumazrInI ghaNIja prazaMsA karato havo. have vIrasenakumAra ane kusumazrI vismaya pAmIne te devIne kahevA lA gyAM ke tame koNaDo je niSkAraNa amane eTalAM upakArI thayAM bo? tame amArA upara prasAda zA hetuyeM kasyo te amone kRpA karI kaho.. ema pUche thake devI bolI he sunage ! tame mAhyAMDo batAM mujane kema na thI utaravatAM, DhuM kusumapuranagaranI pAidevI buM pUrva tameM mujane saMtoSI le te divasathI mAMjhIne DhuM tamArA sAMnidhyanI karanArI tamArA puNyapramANe tamALaM hitavAtsalya karatI tamane vazya. samuzmAhethI meM tamane uchAyAM Aja paNa meM tamArI sAMnidhya karI thane hajA paNa DhuM sarvakAryaneviSe tamAru Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 333 sadAkAla sAMnidhya karIza. tame jeTaluM phuHkha pAmyAM te tamArA pUrvanavanA duSkatathI pAmyAM te duHkha vipAka bIjAthI levAya nahI eto tamAre potA neja jogave lUTako thAya jo iMzsarakho hoya topaNa koznA udaya AvyA vipAkane TAlI zake nahI. to mahAro zo aashro||ytH|| asti budiH pareSAM hi,kopvyaatndmaa||shko'pi kupitaM karma,naiva saaNtvyituNpttuH||1||paarkaako pane maTADavAmAM buddhi samarthane paraMtu kopa pAmelA karmane zAMta karavAmATe iMza paNa samartha nthii||1||atH paraM paraM nAgyaM, paraM demaM niraMtaraM // niraMtarAyA prAptA si,ciraM sNptprNpraaN||1|| havethI tame aMtarAyarahita evA zreSTa nAgyane ane niraMtara kalyANane tathA zAzvata evI saMpattinI paraMparAne pAmazo. joyAMtarA rahita dharma kasyo hoya to aAMtarA rahita sukha jogavAya, ane AMtarArahita saMpadA pAmiyeM // 1 // tyArapatrI jIvitadAnane ApanAra potAnA upakArI evA vIrasenakumArane rAjA poteM potAno aparAdha khamAvIne azva ane palyaMka pAnoprApato havo te nezne kumara potAnA cittaneviSe saMtoSa dha rato havo. have vIrasena kumarane kusumazrI te, azvaratna pavyaMkaratna ane zuka ratna e traNaratnanI sAthe keTalAeka divasato nayasArarAjAnA Agraha thakI tihAMja rahyA palI rAjAnI AjhA mAgIne devIya vimAnaracyuM te vimAnamAM besI sarvajanane vismaya pamADatAM mahAkavi saMghAte potAnA purajaNI cAvyAM. have tihAM potAnA nagaranA udyAnamAM vIrasenakumAra, sainya je divaseM Avyu le te divasathI rAjAnA hRdayanevipe mahApuHkha napanyuM nadyAnane vipe vIrasenakumAra vinAnuM sainya sarva sunuM lAge je. jema jIva vinA zarIra na zone tema vIrasenakumAra vinA sarva parivAra zojato nathI tihAM sarva vI rasenane yAvyAnI vATa jUve ne rAjAdika sarva atyaMta duHkhanA sAgaramAM paDyA thakA zoka dhare le anyadA samayane vipe AkAzayakI devatA saM baMdhi vimAna devanATaka sahita AvatuM dekhIne sadu loka vismaya pAmatA havA evAmAM devIye zrAvIne kumara AvyAnI vadhAmaNI rAjAne dIdhI ke he rAjan ! tahAro putra Avyo te sAMjalI rAjA thAnaMda pAmI vadhAmaNIno mahotsava karato havo jema pagunA yUthamAthI yUthano adhipati caSTa thayo hoya te ghaNe divase yUthane mane tevAreM keTalo harSa thAya tevo kumara mavyA thI nagara bAhira rahelA sainikone harSa thayo, par3hI jema rAmacaMzne dazaratha Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jainakathA ratnakopa nAga cotho. rAjA mahAmahotsaveM nagaramA praveza karAve tema rAjAyeM vadu sahita kumara ne nagaramA praveza karAvyo. rAjAyeM putrano navoja avatAra Avyo jANI thAnaMdapUrvaka pharI janmamahotsava kasyo. devIye kumarano sarva vRttAMta rAjA dhAgala kahyo te sAMjalI rAjAnA cittanevipe kheda ane vismaya thayo. anyadA kumArane rAjyayogya jANIne tene kumArane rAjya ApI rAjA poteM dIkSA lai cAritra pAlI sakalapharmakSya karI modeM pahoto. e vAta vIrasena kumArane sasare sAnanI tevAreM AnaMda pAmIne te paNa vIrasenane potAnuM rAjya Apato havo temaja nayasAra rAjA paNa potAnuM rAjya ghaNo Agraha karIne vIrasenakumarane Apato havo. tathA pAdevIye paNa kusumapura, pUrva uSTa ane anyAyI rAjA hato tene haNIne nagara ujaDa karI nAravyuM hatuM paNa hamaNAM teNe vIrasenakumArane nyAyavaMta rAjA jANIne te nagaranuM rAjya dhApI nagara vasAvI dIdhuM jemATe vidyA tathA gajya ane dIdA eTalAM vAnAM je yogya hoya teneja apAya paraMtu ayogyane apAya nahI. te barakhana vidagdhacUDAmaNI nAmeM sUDo bolyo ke he svAmina ! mahArAM keheNa mujaba sarva vastu Apane prApta tha ke nahI? te sAMnatI rAjA sUDAnI upara a tyaMta rIjyo panI jema zaka devalokanuM rAjya jogava tema vIrasenakumAra martya lokanuM rAjya jogavato havo te kumAranAM cAra rAjya thayAM te jAgIya cAra dizAnA cAra digpAneM kumaranu atulya puNya jANIne tane soMpyAMja hoya nahI ? tathA pUrvapuNyanA nadayarthI ane devInA pranAvathI jema cakrava tineM cAra dizAnAM rAjya vaza thAya tama cAre dizAnA sarva rAjA te kumarane vivaza thayA tethI te kumaranuM niSkaMTaka rAjya thayuM. __ anyadA kanakazAlanagaranA nadyAnanevipe kevalI nagavAna samosasyA te nI vadhAmaNI vanapAlakanA mukhI sAMjalIne rAjA parivArasahita vAMdavA ne gayo tihAM kevalIne vAMdI stavanA karI yayocitasthAnakeM dezanA sAMna lavA beTho lagavAne paNa sarva roga kvezanI nAza karanArI evI dezanA dIdhI te sAMnavyAnaMtara avasara pAmI rAjAyeM potAnA pAunA java pUyA. . kevalI jagavAna bolyA he navyo! hasatAM kautukathI anarthadaMmeMkarI je jIveM karma bAMdhyAM te nogavavAM paDe mATe sarvathA prakAre uttamajIveM anartha Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 335 dama bAMmavo. tameM bedu jaNe paNa pADale naveM kautukathI hasya karatA thakAM anarthadaMmeM karI karma upAyu 2 te sAMjalo. ___ sametazikharanI talATInAM gAmane vipe demaMkara eve nAme gAmano a dhipa raheto hato tathA jenA aMganeviSe uttamaguNanI zreNI hatI evI dhA riNI nAme tenI strI hatI te vedu zuna AzayavAlAM zuma zramAvaMta zrA vaka hatAM zrIsametazikhareM je loka yAtrAyeM yAve tenI ghaNI nakti karatAM vanI sametazikharanA rastAmAM pApaNInu parva mamAvyuM tathA dInaHkhiyAnI kha bara letAM, harSathI supAtrane dAna detAM, rAtre canavihAra karatAM, sacittanAM pa rihArI,eka vAra jojananAM karanAra, paTpIyeM vizeSa prakAre AraMnavarjIne brahmacaryanAM pAlanAra, paMca parvI posahanAM karanAra, dAna zIla tapa ane nA varUpa caturvidha dharmanAM pAlanAra, uttama zrAvaka dharmanAM ArAdhanAra, evAM lokane prazaMsavA yogya te vedujaNa hatAM. have te demaMkarane snehavaMta ane jolo nadika evo priyaMkara nAmeM nAi hato te priyaMkarane priyamaMjarI nAmeM kanyA mahAmahotsava sahita demaM kareM paraNAvI. ekadA atyaMta nupNakAlanevipe rAtrine samaye te navAM para NelAM varavadu potAnA gharanI azokavADImadhye vAvyane vipe krIDA karatAM hatAM tevAmAM snehanA samuha evA mahoTe jAiye AvIne atizaya premeM ka rI te behune hAsIpUrvaka akasmAt vAvyamAMhe haDaselI nAkhyAM. te vAvyamAM pANI svalpa hatuM mATe bUmayAMto nahI paNa ghaNo kheda pAmyAM yAkula vyAkula thayAM. tihAM demaMkareM ghaNuM hasavAthI nikAcina karma bAMdhyuM ane te kautukanI jonArI tenI strIyeM anumodanA karI tethI teNe paNa karma bAMdhyu. ___ ekadA valI te demaMkara ane dhAriNI vedujaNeM malI priyaMkara ane pri yamaMjarI vedujaNane kozka sthAnakeM aMdhakAra karAvIne panI tihAM te behune jUdAM jUdAM mokalyAM ane priyamaMjarIpAseM priyaMkarane zodhAve ane priyaMkara pAseM priyamaMjarIno zodha karAve ema hAsya karAvIne te vehune potapotAmAM viyoga pADavA, phuHkha keTalAka kAla paryaMta utpanna karI dI . teNeMkarI thoDIvAra yAkula vyAkula thai mahA ciMtAtura thayAM. ekadA samayeM valI dhAriNIyeM priyamaMjarIne zole zaNagAra paherAvIne siMhAsane vesADIne palI priyaMkarane ekAMteM jazne kahyu ke devarajI hAM Avo tamane gharamAMhe gaNi Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. kA dekhA9 te jUna, ema kahIne par3I valI priyamaMjarI pAse AgalathI A vIne devara ne kahevA lAgI ke zrAvo prAvo devarajI jUna aa vezyA siMhAsa meM veThI ne te paNa zrAvIne jave ne to siMhAsane potAnI strIne veThI dekhIne duHkha dharato havo ane lajAvaMta thayo temaja tenI strI paNa ati zaya kheda dharatI thakI atyaMta laLA pAmI. tihAM dhAriNIyeM hAsIyeMkarI karma bAMdhyuM te AloyuM nahI ajJAnapaNAthI manamA ema jANyu je hAsya thIkAMza karma baMdhAya ne ? karma to panAvathI baMdhAya ne, e hAsyamAM kAMza dopa nathI. ema vedujaNaM te karma bAloyuM nahI paDikamyuM nahI. te vedu zrAvakano dharma pAlI sukata napArjI tihAthI kAla karIne pahele saudharma devalokeM zaznAM sAmAnika devatA thayAM tihAMthI cavIne tame vehu strI naratAra thayA no. tayA priyaMkarano jIva paNa dharma ArAdhana karI keTalAeka devAdikanA nava namIna dhanapatizeTha thayo pAnalA javanA anyAsathakI dhana pati upara tahAro sneha rahyo teM tene pUrvanaveM vAvyamAMhe telI nArakhyo hato tethI teNe tujaneM samuzmAMhe telI nArakhyo pAnAne nave tameM vedujaNe dhagIdha pIyANIno viyoga pADyo tethI ihAM tamane veDhune viyoga pajyo. kusumazroyeM pUrve hAsIyeM karI devaranI vahune vezyA kahI tethI vezyAnuM kalaMka caDayuM. mATe he rAjan ! thoDaM paNa karma jIveM jevA adhyavasAyeMkarI pAbale naveM upAyu hoya te temaja AvatA navane vipe jIva jogave tIvrapariNAmeM bAMdhenuM karma anaMtaguNu paNa jogave valI he rAjana ! tameM vedujaNeM pUrve dA nAdika cAra prakArano dharma prArAdhyo hato tethI tamo cAra nagaranAM jUdA jUdAM cAra rAjya pAmyAM ane pavyaMkAdika traNa ratna tathA cothu devI prasanna thai te paNa eka ratna ema cAra ratna paNa pAmyAM athavA jhAnAdika traNa ratna ArAdhyAM hatAM teyA palyaMkAdika traNaratna pAmyAM bo. ___ evI kevalI nagavAnanA mukhanI vANI sanilIne vedune jAtismaraNa na panyuM tethI pAulo nava dIto tevAre vairAgya pAmI samakita sahita zrAva kanAM bAra vratarUpa dharmano aMgIkAra kasyo sarvathA prakAre anarthadaMmano tyA ga kasyo. ema ghaNA kAlaparyaMta cAra prakArano zrAvakadharma ArAdhI aMta avasthAyeM anazana karIne bArame devaloke devatA thayAM tihAM devatAnI ka vi jogavI mahAvidehade mahoTI jhadi sahita manuSyano nava pAmI saM Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 337 sAranAM sukha jogavI sajuruno upadeza sAMjalI cAritra lai ghora tapazyA ka rIne ghAtikarmano kSya karI kevalajJAna pAmI navyajIvone dharmopadeza ApI napakAra karI sakala karmano daya karIne moda pAmaze. e AThamA anarthadaMma viramaNavratanevipe vIrasena ane kusumazrIno dRSTAMta kahyo.e zrAvakapratikrama NasUtranA bAlAvabodhaneviSetraNa guNavatano trIjo adhikAra saMpUrNa thyo| ||ath cAra zidAtratarUpa caturthAdhikAra prAraMjaH // temA prathama vAravratanI apekSAyeM navamuM sAmAyika vrata athavA cAra zidAvratanI apekSAyeM paheluM sAmAyika vrata ke teno adhikAra kahe je. e sAmAyikano vidhi, AvazyakanI cUrNiyakI tathA paMcAzakanI cUrNi ane yogazAstranI TIkA ityAdi zAstrothI kahiyeM baiyeM tihAM zrAvaka ve pra kAranA ne eka divaMta ane bIjA ahivaMta te zrAvakone sAmAyika ka ravAnAM cAra sthAnaka kahyAM . temAM eka derAsaramA sAmAyika kare, bI juM sAdhupAseM sAmAyika kare, trIju paupadhazAlAne vipe sAmAyika kare, a ne cothu potAnA gharanevipe sAmAyika kare, jevAreM navarAza thAya kAM kA ma na hoya tevAreM cAra sthAnakamAMhe game te sthAnakeM jaz sAmAyika kare. temAMje sAdhu samIpeM AvIne sAmAyika kare teno vidhi kahe .je zrAva kane mAthe kozno naya na hoya, koznI sAthe vaDhavADa na hoya, konuM mAthe devU na hoya kema ke laheNuM hoya to loNAvAlo AkarSaNa kheMcatANa ka re te nimittai cinane saMkleza thAya mATe tethI varjita evo zrAvaka jevAreM kAmakAjathI nivRtti pAme tevAreM potAne ghera sAmAyika karI panI ryAsa miti zodhato zodhato, sAvadyanApA bAMmato, kadAcit zleSma tathA baDa khA vigerene mATe tRNapakheM tathA kAMkaro athavA lAkaDAno kaTako vigere jozye to. te vastunA svAmI gRhasthanI rajA lazne puMjI pramArjIne lIye ane baDakhA vigerene paNa ekAMteM niravadyasthAnakeM nUmikA dRSTeM jo puMjI pramArjIne yatnAyeM paratve, evI vidhipUrvaka pAMca samiti ane traNa gupti sahita thako traNa nisahi kaheto gurune napAzraye jara gurune namIne gurunI samada je vidhi kahyo je te vidhiyeM sAmAyika daMmkano uccAra kare uccAra karIne jyeSTa vaDerA evA AcAryAdikane vAMde tathA nhAnA mahoTA sarva Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 jainakathA ratnakopa nAga cotho. sAdhune vidhi sahita vAMde valI paNa gurune vAMdI guru sanmukha vesIne gu runA mukhathI dharmadezanA sAMjAne, zAstra naNe, saMzaya hoya te pUje, emaja jinagRheM derAsare paNa jANavU. temaja potAnA gharane vipe tathA poSadhazA lAnevipe sAmAyika lazne tihAMja rahe, gamana na kare. tathA rAjA athavA pradhAna athavA zeTha Adika maharDika puruSane sA mAyika levAno vidhi kahe jeH-rAjA hoya to gaMdhahasti upara besI batra cAmara vijAte, rAjane alaMkAreM alaMkRta, cAre vAju caturaMga senAyeM para vasyo, nerI naMnA DhakkA napherI ityAdika vAjina vAjate, baMdijana birudA balI bolate, sarva sAmaMta maMjhalikAdika sahita. aDhAre varNanA loka jo te thake, nAma nAma nATaka prekSaNa jote thake, sarva zramAvaMta loka ekekane aAMgalIyeM karI devADate thake, ruDA manoratha nAvate thake, keTalAeka lo ka hAtha joDIne page lAgate thake, maMgalikapATha bolate thake, keTalAMka ma nuSya dekhIne anumodanA karate thake, dhanya e rAjAne je e sAmAyika kara ze evI prazaMsA karate thake, athavA dhanya e dharmane je AvA mahoTA puruSe sevavA yogya ve evI sAmAnyajane prazaMsA karateyake, ema tIrthanI pranAvanAne hetuyeM dehere tathA sAdhusamI jai tihAM batra cAmara pAnhI mukuTa khaDga rUpa rAjacinhano parihAra kare AvazyakacUrNine vipe ema kaDaM ne ke sA .mAyika karatAM mukuTa na rAkhe // manDaM na avaNe, kuMmalANi nAma mudda puppha taMbola pAvaragamA vosirti|| ema tihAM prAvIne panI te rAjAdika, paramezvaranI pUjA kare tevAra palI sarva sAdhune vAMde tevAra panI sAmAyika kare eTale eka muhUrtaparyaMta sarva AraMjanI karaNI bamIne samatA jAvamA rahe. yadAduH // sAvaka jogavirazna, tiguttosusNj|| uvautto jayamANo, AyA sAmAzyaM ho // 1 // josamo sabanuesu, tasesu thAvaresu ya // ta ssa sAmAzyaM hoi, I kevalinAsiyaM ||arthH-saavdyyogthii viramyo, traNa guptiyeM gupto, kAyano saMyamI, upayoga sahita jayaNA karato, vicare te sAmAyika AtmA kahiyeM // 1 // sarvacUta prANInevipe, saneviSe, sthA varanevipe, samanAva ne te sAmAyika kahiyeM ema kevaliye nAMkhyuM ne // 2 // have sAmAyika zabdanA traNa artha niyuktikAra kahe jeH-sAmaM sammaM ca samaM, igaMmi sAmAzassa egtth||naamN gvaNA davie, jAvaMmizra tesi ni Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 335 rkevo||1||mdurprinnaam sAmaM, sammatulA sammakhIrakhamaju ||doredaarss haI,gi meyAraMtu davami ||2||aashcvmaa para, urakamakaraNaM rAgadosamadhalaM // nANAitigaM tasAipoyaNaM nAvasAmAzyaM taccakaremi naMte saamaashymityaadi| ihAM zrIyAvazyaka niyuktinI mahoTI TIkAmAMhe sAmAyikane adhikAreM zrIharinazsUriyeM kahyu ke ke gRhastha paNa gRhasthapaNe sAmAyika kare tihAM kareminaMte ityAdika sAmAyika daMjhakano ucAra kare temAM vihaM tiviheNaM evo pATha naccAre paNa tivihaM tiviheNaM evo pATha kema nathI naccAratA evo pATha nacAratAM zo dopa ve evaM ziSyeM pUche thake guru uttara kahe je. ke gRha stheM pUrva AraMjAdika kArya kasyAM ne ane pAgala paNa tene AraMnAdika kArya karavAno anilApa ne temATe gRhasthathI anumodanAno nipedha na thA ya jo anumodanAno nipedha kare to paJcarakANa jaMga thAya tethI gRhasthane mATe trividhaM trividhaM evo pATha ko AgamamAM kahyo nathI. tathA graMthAMtaranevipe trividha trividhena evo pATha kahyo le te paNa ko ka prayojaneM kahyo . yamuktaM mahAnASye ||jkiNcidppnn, mappappaMvA visesivanu // paJcarikaU nadoso, saMyaMnu ramaNA manuvA // 1 // nAvArthaHje ko prayojana rahita evI alpamAtra vastune vizeSapaNe karavAne trividha trividhaM karI paJcarake ne teno doSa nahI, svayaMjUramaNa samunA matsyanA mAMsanA niyamanI pereM // ihAM sAmAyikanevipe to sAmAnya prakAre niya manuM grahaNa paNa pUrvAcAryanI paraMparA jema hoya tema pramANa thAya // have sAmAyikano kAla kahe jeH-jaghanyamA jaghanya ve ghaDInuM sAmAyi ka kara. zrAvakapratikramaNanI cUraNImAM paNa // jAvaniyamaM pachuvAsA mi ityAdi pATha kahyo re teno artha kahe je ke yAvat niyamaparyaMta paryupAsanA karUM buMe jo ke sAmAnya vacana le to paNa jaghanyathakI aMtarmuhUrtamAtra niyamane vipe rahe paDI valI Agala samAdhi hoya to naje veTho rahe tathA kalikAlamAMhe sarvajJa sarakhA zrIhemAcArya paNa kayuM . yataH // tyaktAta ro'dhyAnasya, tyaktasAvadyakarmaNaH // muhUrta samatAyuktaM, vipuH sAmAyikavataM // 1 // jeNeM ArtaraudhyAna bAMmayAM meM tathA sAvadyakarmano eTale sadoSa karmano jeNe tyAga kasyo The evA puruparnu muhUrtamAtra eTale ve ghaDI paryaMta samatAyukta je dhyAna tene satpuruSo sAmAyika kahe je. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jainakathA ratnakopa nAga cotho. - e azata evA arthAt atitatvaka evA pUrvAcAryanI paraMparA te pramANa De AgamamAMhe te paraMparAnuM pramANa mAnyuM ne zrIsUyagaDAMganI niyuktimAhe paNa kayuM ke AcAryanI paraMparAyeMkarI anAnupUrvIye je Avyo te vA tamAM koNa jANe kema evA saMzayanA karanArA je hoya te to kozka unjedavAdI jamAlI sarakhA jANavA, have e sAmAyikavratanA pAMca aticAra paDikkamavAne gAthA kahe je. ||tivihe uppaNihANe, aNavahANe tadA sama vidunne|| sAmAjhyavitahakae, paDhame sirskaaveniNde|| 7 // arthaH-prathama traNa prakArarnu chaHpraNidhAna ne temAM paheluM maneMkarI vIjuM vacaneM karIne anetrIjuM kAyAyeMkarIne, tihAM mAtA adhyavasAyayI maneMkarI gRha hA TAdika saMbaMdhi sAvadhavyApAra ciMtava, te prathama manaHpraNidhAna nAmA aticAra jANavo valI zAsvaneviSe kahyu ke ke sAmAyika karIne pabIje zrAvaka AdhyAna raudhyAnane vazaMkarI gharanI ciMtA kare tenuM sAmA yika nirarthaka jANavU. e prathama manoHpraNidhAna aticAra jANavo. 2 vacanekarI sAvadya katinAdika karkaza vacana bolavAM te vacana duHpra NidhAna nAmA vIjo aticAra jANavo. __ 3 kAyAyeM kr| apaDilehI aNapuMjI jUmimAMhe vese paga pasAre ityA dika sarva kAyaHpraNidhAna nAmA trIjo aticAra jANavo. 4 anavasthAna te muhUrtAdika melAnuM pramANa na rAkhe sAmAyika aNa puge pAre athavA sAmAyika karavAnI velA bate paNa Adara rahita sAmA yika kare, sAmAyika karavAno jevAreM avasara hoya tevAreM na kare to pra mAda prasaMga thAya bAvazyaka cUrNikAra kahe le ke " jAhekhaNi tAhe sA mAzyaM kara" eTaleM jevAreM avasara male navarAza thAyate dANeM avazya sA mAyika kare jo na kare to anavasthA dopa nAmA cotho aticAra lAge. ___ 5 smRtivihIna aticAra te sAmAyika khezne paDhI nizadikanA prabala paNAyakI paravaza thAya athavA ghara hAhAdikanI ciMtAnA vyayapaNAthakI sAmAyika pAra, vIsArI mUke. zUnyapaNe sAmAyika kayuM ke nathI karayuM athavA e sAmAyikanI velA je ke nathI ityAdika jevAreM na sAMbare tevA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 341 reM smRtivihIna eve nAme pAMcamoaticAra jANavo. je mATe modasAdhanaanuSThAna kriyA tenuM mUla smaraNa meM te jevAreM pramAda sahita thakAM sAMbare nahI tevAre te sAmAyika paNa niSphala jANavo. __ e pAMce aticAra pramAdanA badulapaNAthI lAge te anAnapayogeM upa yoganI zUnyatAyeM aticAra kahIyeM e prathama zidAvratane viSe je vitatha thayu hoya te niMuM ityAdino artha pUrvavat jAgavo // 27 // hAM ziSya pUje je ke sAmAyika trividhaM trividhaM ucayuM ne ane mana to kANe rahetuM nathI eTalAmATe mananU kupraNidhAna lAge . tethI sA mAyika jaMga thAya ne mATe vrata lazne nAMgaq te karatAM to na kara teja ruDaM . ihAM guru uttara kahe je ke he ziSya ! ema na bolavaM jemATe sAmAyi ka letAM mana vacana ane kAyAyeM na karUM na karA, e na koTIyeM paJcarakA Na kayaM le temAM anAnapayogeM ekAMteM sAmAyikano naMga na thAya. ati cAra lAge paNa sAmAyikano anAva na thAya manaHpraNidhAne mijAmi mukkaDa dIdhe zukSi thAya paraMtu munagaM sAmAyikaja na karavU emaja jo tuM ka hIza tevAreM to kothI sarva viratipaNuM paNa na levAya. valI keTalAeka ema kahe je ke avadhiyeM kasyA karatAM nahiMja karate sAraM ne e vacana paNa ayukta ne. yamuktaM ||avhikyaavrmkyN // ityAdika pAThano artha kahe De ke avadhiyeM kasyAthakI to aNakapuMja nahu~ ebuM vaca na bolanArane paNa AgamanA jANa purupo azuna vacana kahe ke kAraNa ke aNa karavAyakI mahoTuM prAyazcitta thAya ne bane avadhiyeM paNa kasyAyakI laghuprAyazcitta thAya. aticAra sahita paNa anuSTAnano anyAsa karatAM te anyAsathakI a ticAra rahita paNa anuSTAna thAya. anyAsa karatA karatAM mAhApaNa catu rAi paNa Ave che, jema bANa nAkhavAnI kalA zIkhatAM paheneja divameM kAM amogha vANa paDatuM nathI paraMtu anyAsa karatAM karatAM arjuna tathA karNAdikanI peThe dhanupAdikanI kalAmAM amoghavANI thai javAya ne te maja nitya anyAsa karavAyakI lekhana patana gIta nRtyAdikanI nalI ka lA paNa sarva AvaDe je. jema korA pAtramA pANIno eka viMdu mUkIyeM te paNa tarata namratAnAvane na pAme punaH punaH anyAseM namratA thAya temA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. Te nalIrIteM manaHzudhyei yatnekarIne avasara maje thake vAraMvAra sAmAyika karavU yataH // sAmAzyaMmi nakae, samaNozva sAva davai jammA // eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAzyaM kulaa||1||jiivo pamAya badulo, badusoviya bahu vihesu asu // eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAzyaM kutA // // nAvArthaH-sA mAyika kare yake sAdhunI pereM zrAvaka jANavo jemATe e e kAraNe karIne ghaNA vakhata sAmAyika karaje // 1 // ghaNA padArthamAMhe jIva ghaNo pramAdI ne e kAraNa mATe sAmAyika karaje tathA yAvazyakacUrNimAMhe paNa kaDaM ke|| yadAsavasAmAzyaMkAna asatto tadA desasAmAzyaMpi tAva baduso kujA iti tathA jalavA vi samaabazvAnivAvAro sababa sAmAzyaM kare iti eTale jo sarvathakI sAmAyika karavA samartha nathI to dezathakI sAmAyika paNa vAraM vAra karavU iti // tema jihAM vizrAma kare tathA jihAM koI kArya karavUna hoya ke vyApAra na hoya tihAM saghale ukANe sAmAyika kare iti // ema karavAthI ve saMdhyAyeM sAmAyika avazya karavU evA niyamanuM TalavApaNuM yayu kAraNa ke nivRti to eka divasamAhe ghaNA vasata saMnave . eTane yA ve lAyeM sAmAyika na nevAya evo niyama samajayo nahI paraMtu jenAre navarA za hoya koI kAma na hoya tevAreM sAmAyika kare ethI va saMdhyA TAlIna va NI vakhata sAmAyika kare ema siha thayu vizepayukti jovI hoya to prajya praNIta vicArAmRtasaMgraha graMthathI joi lejo. hAM koI pUje ke jevAre navarAza ardaghaTikA mAtraja hoya paraMtu bagha TikA paryaMta na hoya to tevAre te yAvat ve ghaDInA niyama paryaMta sAmA yika kema kare. kAraNa ke niyamanuM mAnato jaghanyathakI ve ghaTikAnuja kahyu be. mATe teTalo vakhata na male to jAvaniyamaM evo pATha kema kahe. ___ guru uttara kahe je. he ziSya ! teM kahyaM te satya le paraMtu jevAreM navarAza thoDI hoya tevAreM sAmAyika daMmaka unnayA vinA emaja samatA nAvamA rahe teja sAmAyika kahiyeM ema saMnaviyeM beye. tattvaM bahuzrutagamyaM // have sAmAyika, phala kahe je // divase divase larakaM, deza suvannassa khamiyaM ego // zyaro puNasAmAzyaM, kare na pahUpae tassa // 1 // sAmAzyaMkuNato, samanAvaM sAvadha ghaDiya DuggaM // Au suresu baMdhas, iti amittAi pati yAI // // bANavA koDI, larakA guNasahi sahassa paNavIsaM // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 343 navasaya paNa vIsAe, satihA aDanAga paliyassa // 3 // tivatavaM tavamA go. janavi niThava jammakoDIhiM // taM samanAvitra citto, khave kammara : gaNaM // 4 // je kevi gayA morakaM, jeviya gati je gammisaMti // tesa ve sAmAzya, mahAppeNaM muNeyatvaM // 5 // na hUyate tapya tena, dIyate vA na kiMcana // aho amUvyaM karttavyaM, sAmyamAtreNa nivRtiH // 6 // nAvArthaH-eka to divaseM divaseM lAkha ravAMmI sonA, dAna Ape ane itara te bIjo valI eka sAmAyika kare te tenuM phala barobara na Ave suvarNa dAnayakI paNa sAmAyikanuM phala adhika De // 1 // sAmAyika karatothako paNa samajAveM zrAvaka ve ghaDI pramANa kare te eTalA pasyopama mAtra deva tAnuM pAna vAMdhe // 2 // vANuM koDI, gaNasAta lAkha, paJcIza hajAra navase ne paJcIza pavyopama ane eka paThyopamanA AtIyA traNa nAga napara devatArnu Ana bAMdhe // 3 // tIvratapa tapatAM paNa navanI koDIyeM karI je karma kheru na thAya te samatAmAMhe cittane nAvatAM eka akSaNamAMhe karma khapAve // // je koi jIva moda gayA, je valI jAya je, ane valI je mAdeM jAze te sarva sAmAyikanuM mAhAtmya jANavU // 5 // homa na karIyeM, tapa na karIyeM, dAna na ApIyeM, bIjuM kAMza paNa na karIye paNa jenuM mUlya nathI evI samatAmAtrekarIneja nivRti e Tale modasukha prApta thAya be||6|| e sattAvIzamI gAthAno artha thyo||27|| have e sAmAyika vratane viSe vyavahArI putra dhanamitrano dRSTAMta kahe jeH- svastikanI peThe kalyANakArI evaM svastikapura nAme eka nagara hatuM tihAM jeNe sarva vairIne vaza kasyA le evo araviMda nAme rAjA te jhadi yeM karI iMza sarakho hato ane gurutAyeM karI mahoTAyeM karI girIisara kho hato tathA jenA pratAparUpa dIpaka te prajAne dIvA sarakhA udyota kara tA datA ane vairIrUpa pataMgiyA temAM jaMpAi maraNa pAmatA hatA jema iM ne madanapranA pramukha ATha ayamahiSI hatI tema e araviMda rAjAne ATha agramahiSI paTarANI hatI tathA pAMcaze bIjI rANIyo hatI paraMtu te rAjAne ekeya putra na thayo te rAjAyeM putra prAptinA aneka upAya kasyA paNa putra Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. thayo nahI tethI te rAjA potAnA rAjyasukhane niSphala karI mAnavA lAgyo. have eja nagaramA zelaDInA sAMgAnI pereM svanAveM madhura ane dhaneM karIne dhanadasarakho evo dhanada nAme zeTha vase le te zokoDa sonaiyAno dhaNI , vatI zrIjinadharmano pranAyaka ne, jeNe potA sarakhA eka hajArane ATha vyA pArI bIjA kasyA ne tene dhanazrInAme strI ne te ghaNIja catura , ve prakAra nI lakSmIyeM karI atizaya zone ne, napamAye rahita ne teno dhanamitra eve nAmeM putra le te kevo ve avinIta ne, anyAyamAM kuzala , zetanA kula nevipe anarthakAraka, nhAnapaNathIja gharamAMthI ivya corIne lai jAya, co ranI peThe aghora karmano karanAra, ema tene ghara saMbaMdhi sarva vyane kharAva karato dekhIne tenAM mAtapitAyeM ghaNI zIkhAmaNa dIdhI topaNa viparIta zikSita azvanI pereM valI te adhika avalo cAvyo. yadyapi te vIjIpaNa vANijyAdikanI kalA sarva rUDIrIteM zIkhelo te mAhyo le tathApi te tene kAM ipaNa upayogamAM AvI nahI paraMtu eka corI karavAnI kalA tene zIkhyA vinA potAnI meleja AvaDI gai temAM kyAMya skhalanA pAme nahI. ema karatAM te jevAre narayauvana avasthA pAmyo tevAreM to te valI sA te urvyasanane sevanAra thayo. jema lIvaDAno rasa kADhyo yako ati kaTu ka thAya tema te prathama lIvaDA jevo kaTuka hato ane valI yuvAnImAM to atyaMta kaTuka thayo. jANIyeM narakanA hAraneja ughADato hoyanI tenI peThe grahasthonA gharanevipe nitya khAtara pADIne tenuM saghalu ivya lIye tathA pra tyaha pApa sarayuM jugaTuM te anartharUpa meM atyaMta mahoTo narakagatino dUta to paNa viTalapuruponI sAthe matIne lakArahita thako jugaTuM rame ema te dhanamitra potAnA vedu nava haNavAne saja thayo te anArya evo thako gaNi kAnA vyasanamAM paNa Asakta hoto havo, madirA tathA mAMsanuM paNa te rA dasanI pereM jahANa karavA lAgyo jemATe gaNikAnA vyasanine guM lakSya anakSya meM tene to sarva ko cIja nadayaja . te dhanamitra potAnA AtmAne viSe je corI kare tene kAmadhenu sarakhI karI mAnato havo, gaNikAnuM AMgaNuM te devatAnA AMgaNAnI pere mAne, mAM sane devatAnA nojana sara mAne, madirAne amRtapAna sarakhI mAne, je Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 345 vAta svajanane viru6 hoya te urjanane mAnavA yogya hoya. je vastu anya janone niMdavA yogya hoya te cIja kUtarAne nadavA yogya hoya. ekadA te dhanamitra corI karavA mATe kokanA gharamA peTho tevAmAM jema AheDo karanAra vyAghra janAvarane bAMdhI pakaDI lAve tema tene koTavA le pakaDI bAMdhIne rAjAnI pAse Aeyo rAjAyeM utlakhyo je e zeThano putra ke tevAre zetane teDAvIne kayuM ke A vadha karavA yogya ve paNa tamAro putra jANIne tamArI dAkSiNyatAne lIdhe hu~ jIvato mUkuMj paNa jo have corI karaze to mUkIza nahI // ytH|| sthAnaM sarvasya dAtavya, mekvaaraapraadhinH|| hitIyapatane daMtA, vakreNApi vivarjitAH // nAvArthaH-ekavAra aparAdhine mAphI karI ApavI kemake pahelIvAra dAMta paDyA hatA te moDhAmAM nagyA. paNa bIjIvAra paDelA dAMtane moTe paNa boDI dIdhA nagavA dIdhA nathI tema A aparAdhine pahelIvAra tamAro putra jANIne DhuM boDI mebuM bu. te sAMjalIne zeveM kaDaM he rAjAdhirAja ! mahAprasAda kasyo. meM ene ghaNI zIkhAmaNa dIdhI paNa e corIthI nivatyoM nahI corI, vyasana na mUkyu tevAreM meM ene kahyu ke tuM mahAro putra nahI ane hu~ tahAro bApa nahIM ema kahI jema khoTA akarane alagA karIye tema meM mahArAthI alago kayo // yataH // uSTaH suto'pi nirvAsyaH, svAminA nyAyagAminA // grahapaMkteryahA dhIzaH, zanimaMte nyavI vizat // nAvArthaH-nyAyamArge cAlanAra svAmiyeM to. potAno sago putra paNa jo puSTa thayo hoya to tene dUra kAhADI melavo jema grahanA adhipati sUrye potAnA putra zanine paNa grahanI paMktine bele nAge rAkhyo tema pitAye nagArA putrane jUdo kahADhavo. ___evI zenI vANI sAMjalIne rAjAyeM kahyaM sAraM kayuM sAraM ko, ema kahI bahumAna deine zeThane visarjana kasyo. loka sadu pota potAne kArya pravayu // yataH // AdeyatvamasaMstute'pi hi jane vistArayatyaMjasA, uttA napi sAMtvayatyavaninRt prAyonapAyodyatAn // taM saMvargayate trivargamiha vA' mutrApi yasmAnunaM, kiM vA tatra tanoti yatsukatinAmaucityaciMtAmaNiH // nAvArthaH- rAjA dIna mANasanuM paNa anAyAseM Adara ApavA yogyapa | vadhAre ne arthAt te jo sadAcArI hoya to tenA mAnano vadhAro karI Ape ne ane mANasone nukasAna karavAmAM tatpara evA kuSTa lokone ghaj Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. karIne zikSA kare le ane zAMta kare , tevA rAjAne dharma artha ane kAma etraNeya varga A loka ane paralokaneviSe prApta thAya ne mATe jethI guna no vistAra thAya ne evo te suratI, puruponI madhye ucita kArya karavAmAM ciMtAmaNi jevo te yuM sukatane vadhArato nathI ? nA vadhAre ja. have dhanamitra vicAravA lAgyo ke hamaNAM to mane dhanadazeno putra jANI ne rAjAyeM mukyo ne paNa hake jo rAjAne hAtha caDhIza to rAjA avazya mu jane mArI nAkhaze ane mahAro to janmathI mAmIne Aja divasa lagaNa corI karavAmAM eka divasa khAlI gayo nathI thA janmamAMto mahAre corI sArtheja prama ne mATe DhuM corI kasyAvinA to bilakula ekadivasapaNa rahI za kuM tema nathI. jemako yuvAna purupa prANavAna priyAvinA rahI zake nahI tema DhuM corIvinA rahIzakuM nahI jemATe vela hoya te to avasareM phalene paNa A corIrUpa je vela le teto tatkAla phale meM darIhI hoya te dhanavaMta thAya. mATe DhuM corI na karUM to panI bIjo te guM dhaMdhA karUM, tethI je honAra ho te na ho. paNa corIto mUkavI nahI, jenA pranAvathI svebAye vilAsa karUM mATe have jo koika vaidya male ane jo te adRzya thavA, aMjana athavA evaM kAMza siha auSadha mujane karI thApe to huM kRtArtha thAvaM. ane mananA mano ratha puruM jenA pranAvathI mahAre nagaramAM sukhe jarbu zrAva, thAya. par3I te dhanamitra nagaramAM namatAM jamatAM ekasthAnakeM kalAsima evA yo gIzvarane dIto te siddhapurupane ghaNuMdhana ApI vazya karIne tenI pAsethI aM janasidi vidyA lIdhI kemake dAnathakI zuM nathAya ? ytH|| dAnena nUtAni vazInavaMti, dAnena vairANyapi yAMti nAzaM // paropi baMdhutvamupaiti dAnA, tataHpTa thivyAM pravaraM hi dAnaM // jAvArthaH-dAneMkarIne prANimAtra vaza thAyale dAnathI vaira paNa nAza pAme le valI dAnathI zatrupaNa baMdhupaNAne pAme tethI pRthvIne viSe dAna le te sarvathI zreSTa be. have ekato siMha ane valI pAkhasyo tathA krUra sarpane valI te pAMkho sahi ta hoya athavA ekato sarpane te valI beDyo tema te dhana mitra vidyAyeMka rI sarpanI peThe kuHsaha thayo, dhanapatiyonA gharamAMthI dhana corI lAve jA Ne bIjo rohiNIyo cora pragaTa thayo hoyanI! temaja valI svebAyeM paradA rA gamana kare, lokanA gharamAMhe vyaMtaranI peThe praveza kare ema te dhanamitra Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 347 adRzyathako lokonAM dhana corIne parvatanI guphAmAMhe ghAle erIte teNe guphA mAMhe eka mahoTo pAparUpa dhanano naMmAra kasyo. jema jIvanuM jIvitavya kothI haNAya nahI tema te dhanamitrapaNa kozthI haNAya nahI sUkSma vAya rAnI peThe sarvatra saMcAra kare tene rAjA tathA koTavAla pakaDavAnA ghaNA na pAya kare paNa kothI pakaDAya nahI ne te cora kothI kalAya nahI. valI te dhanamitra nitya rAjasanAmAM paNa vyApArinI peThe Ave ane evI vAto kareke hu~to je divaseM rAjAne hAtha caDhyo buM te divasathI meM corI karavI mUkI dIdhI ne evI vAtuM kare ane rAjasanAmAM je koi bIjo puruSa corane pakaDavAnI pratijJA kare to te prathama tenAja gharanuM dhana sarva ha raNa karI jAya. rAjA tathA sarvaloka dhanamitrane pUrvanI ceSTAyeM jANe kharA ke eja cora le paNa muddo hAthai aAvyAvinA kAMI kahevAya nahI, divasa ane rAtraM ve betAM jotAMjotAMmAM koI dekhe nahI koi jANe nahI tema vastu lai jAya atizaya dhUrta mATe koI kalI zake nahI. e vastra zastra dhanano atigUDha cora le tene pakaDI Ape evo mAhyo koi nathI ane rAjAne paNa te corane pakaDavAnI kazI buddhi sUjI nahIM. tevAreM rAjAyeM naga ramAM paDaha vajaDAvyo ke je ko' corane pakaDI Ape tene rAjA koDa so neyA Ape te paDato eka dhUtArI gaNikAyeM bavyo te gaNikAyeM rAjApAmeM AvIne kaDaM ke DhuM sAta divasamAMhe corane pakaDI ApIza evI gaNikA. nI vANI sAMjalI rAjA harSa pAmIne tene pAnanuM bIIM bApato havo. A jagatamA je vipama kArya kare te kone vanana na lAge? par3I te gaNikAyeM vicAyuM je nizce e corane koI aMjanasika te aya vA ko vidyA sima le teNeMkarIne te kozne hAtha Avato nathI ema nira dhArIne panI te gaNikAyeM potAnA ghara, sarva ivya noMyarAmAM maMjupAmAM nAkhIne gharanAM bAraNAM sArIpeThe baMdha karI yogiNInI pere rAtrinevipe pa Na gharamAM jAgatIyakI rahe te ekAyacitteM corane pakaDavAnoja upAya zo dhatI raheDe valI te corane pakaDatAM kadAcit te mujane mAraze eTalA mATe jema AheDI janAvarane pakaDavAmATe potAnI sAtheM kUtarA rAkhe tema te vezyA potAnA gharamAM sunaTa rAkhatI havI. have te cora paNa gaNikAja ghara laeNTavAmATe adRzya thako vAraMvAra Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 jainakathA ratnakoSa jAga cotho. kUtarAnI peThe lAga joto bijoyA karele manamAM vicAre be ke huM enA gharamA pesI jAnaM paNa divaseMto pesI zakyo nahI tevAre rAtreM khAtra khaNavA ne jevAreM saU yayo tevAre mAtA jema dIkarAne kArya karatAM vAre tema te dhanamitrane vAravA mATe mAtA sarakhI bIMka ya pI jeTane khAtara devA jAya eTale vividha prakAranAM apazukana thavA mAMmayAM te apazukane vArate ke divasa bIta gayA paNa gaNikAnuM ghara corI zakyo nahI tevAreM te dhanamitra vicArakhA lAgyo ke vAraMvAra Durnimitta thAyane tethI nizcaya e dhUtArI mane pakaDo mATe enA gharamA corI na karavI je ucita jANe te pu rupa mAhyA jANavA. yataH // gayAMmi gahAsayami, suvilayA sanaNayAva gesu // havi harIti purisaM, jaha dina pulvakamme hiM // jAvArthaH graha je ne tene AkAzane viSe, tathA sakanane paNa zuM vinItapaNuM khane zuM vinItapaeM evaM kAM paNa na sujavA AApe evI je saMzayavAlI samajaNa le te samajaNa neviSe calAvanAra pUrvajanmanA karma le tene te mArge calAve . tema puruSane paNa zakuna apazakuna e pUrvakarmane anusAre dasaraDI jAya le. Aja sAtamo divasa be corI to hAthamAM yAvatI yAve paNa anartha to pratyakSa dekhAya be. ema ciMtavato te sAtamA divasanI rAtrineviSe koi ka koTIdhvajanA gharamA khAtara khaNavA jema potAnA gharamA pese tema peTho tyAM javeLe to te vyavahAriyo eka kAMgaNIne artha kogheMkarIne potAnA bAM karAne zatrunI peThe tADanA karato dITho tevAre te dhanamitra corane karuNA upanI jo huM e kRpaNanuM dhana laiza to enuM hRdaya phATI paDaze evaM vi cArI caMmAlanA gharanI peThe tenA gharane pavitra jANIne tyAMthI bAhira ni kalIne koi sonAranA gharamA peThage tenA gharamAM gama ThAma nakaraDAnA Dhaga lAnI peTheM rakhanA DhagalA dIvA rAjAdikanA gharathakI te raja la yAvIne te sonI dhUlane dhamI dhamIne mAMhethI je kAM suvarNa nikale te lIye ve paNa eka aNu jeTalI raja paNa mUkato nathI tenI rAMkanI peThe gharanA mANasa prArthanA kare ve to paNa uThato nathI, e rIteM sonIne dhUla cuMthato dekhIne vicAravA lAgyo je enuM dhana paNa mahAre khape nahIM ema ciMtavI sonInA gharamAthI paNa pATho nikalyo. pachI rAjAnI mAnIti mahardika gaNikA ha tI tenA gharamA peTho tihAM pAravinAnI lakSmI to dIvI paNa siMhAsana va Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 340 para eka atizaya gaMbanIka galata koDhIyo vege dIvage te valI vRddha tha yelo ne AMdhalo paNa be tenI sAyeM te vezyA viSayasukha vilase ne te dekhIne vicAra je khare dhikkAra ke e galikAne je dhananI lAlaceM yA vRddha galakoTIyA dhAnI sArthe viSaya seveve ema ciMtavI tihAMthI paNa niklyo ne koika dhanADhya katrInA gharamA peThage te datrInI strIyeM te divaseM koI thAraNa khoyuM ve tethI te krodhita thayo thako jema dANAMnAM kuMmAMne lAkaDIyeM kUTIyeM tema potAnI jAryAne mArato hato tethI te tarataja maraNa pAmI evI rIteM te puSTa trIyeM potAnI strIne nirdayapaNe mArI nAkhI te dekhIne tihAMthI paNa nikalIne rAjAno jaMmAra phoDavAne rA januvanamAM gayo tihAM jaI jUve ne to rAjA naranizamAM aMbe bekhane ThAma gama ivyanI peTIyo paDI be paNa te rAjAnI paTarANI satI be te, te divaseM eka kubaDA puruSa sAthai ghaNI vAra joga jogavIne asurI yAvI te vAmAM daivayogeM rAjA paNa nizarahita thai gayo ne rANIne pUDhadhuM tuMkyAM gai hatI? tevAreM strIneM svanAveM sulana evA kalpita uttara te detI havI. pI nizamAM ghUmAMNAM ve netra jenAM evo rAjA valI paNa sui gayo paraMtu rANi nA cittamAM eva zaMkA rahI ke Aja rAjAyeM mujane DurAcAraNI jANI be mATe huM rAjAne mArIne paDhI kubaDA puruSanI sAyeM svecchAyeM vilAsa karUM. evaM vicArIne te iSTastrIyeM naranizamAM sutelA rAjAnuM galuM potAne gu TheM karI dabAvayuM ke tatkAla rAjAnAM prANa gayAM te dekhIne dhanamitra vicA ravA lAgyo ke dhiHkAra ne strIcaritrane ! jema kasA bakarAne ganuM bAMdhI dAve tevateM enI paTarANIyeM enuM galuM dAvI mArI nAkhyo. paDhI te e paTarANI hokAra karatI kapaTathI uThIne pokAra karavA lAgI ke aho zra ho rAjAne guM yayuM ! te pokAra sAMgalI pradhAna pramukha sahu doDI yAvyA tihAM rAjAne jIvarahita dekhIne sarva vajAhatanI pereM mUrbita thai paDyA. teHkheM jovA yogya evaM satInuM caritra dekhIne cora ciMtave ne ke niMdyamAM niMdya evIe pApaNInA mastaka upara eka mahoTI vajrazilA paDo, ema hRdayamAM kaheto thako tihAMthI nikalyo ane vicAravA lAgyo ke ho yAja corIne viSe vighna kema thAya be ? e vizeSa durnimitta kema laMghana karAya, mATe yauvanavatI strIneM jema naratAravinA kAla aphala Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 jainakathA ratnakopa nAga coyo. jAya tema mahArI bAjanI rAtri paNa viphala jAya je. ane corI karavAnI mahArI pratijJA ne teno naMga karIne ghera paNa kema jAvaM mATe meM je pratijJA karI ne ke je paDaho bave tehanA dharamAMdhIja corI karavI te pratijhAne satya karUM ema ciMtavI mATe pAlo gaNikAnA ghara Agala jazne tihAM kUtarAnI peThe tAkIne mudita thako mAMhe praveza karavAno lAga juve . have vezyA paNa vicAre je Aja sAtamo divasa ke mATe avazya cora khAtara pADavA mahArA gharamAM pAvaze tethI teNe dhUvADAnI ghaDI da zedize tenAM murava vAMdhIne rAkhI mUkI ne. have te dhanamitra paNa khAtara dene gUDhagatiyeM jema jIva saMkrame tema te gaNikAnA gharamAMhe peto ane amRtanA kuMmamAthI jema rAdu amRta lIye tema teNeM maMjupAmAMthI ivya kADhayuM te yadyapi cora adRzya ne tathApi pizAcanI peThe praveza kare u te saMcAra teNe dhyAnamAhe rAkhIne pagalAne anusAra jANyuM tevAre te dhUtArIyeM dhUvADAnI ghaDIna sarva ughADI mUkI te dhUvADAnA pranAvathI te coranI prAMravomAMthI yAMsuyeM karI pANI galatuM havaM te jema nAMgelA nAjanamAthI pANI tRTe te ma tenI AMkhamAthI pANI lUTanA lAgyuM tethI AMjeluM aMjana sarva dhovAi gayuM ane cora pragaTa dIvAmAM Avyo gharamAMyI pADo nikalavA asamartha thayo tevAre te gaNikAyeM prathamathI rAkhelA sunaTo pAse pakaDAvI baMdhAvI ne potAnI pratijJA pUrI karI, tethI te harSita thazyakI bokaDAnI peThe bAM dhelA corane la' koTavAlane AvI soMpyo. tevAreM adhikArI sarva nelA thaine vicAratA havA je rAjA to maraNa pAmyo have paMca malIne inasApha kare panI te paMceM malIne corane vadha karavAno dukuma kasyo tevAreM yamasa rakhA evA koTavAlanA sunaTo tene rAsaneM caDAvI nirdayapaNe mAratA thakA coranAM vAjina vajaDAvatA, corane viTaMbanA pamADatA, sAtheM hajArogame lo konA samUha kautuka jote thake, keTalAeka loka taGanA karate, nagara mAMhe lA corAzI caduTAmAM jamADIne jeTale nagaranI bAhera lai AvyA teTale cora kheda karIne vicAravA lAgyo je are mujane A zo anarthano vistAra thayo ! je uHkha mahArA svapnamAM paNa kAM na hatuM te ekAeka bAhI kema pragaTa thayuM, aho A kuHkha mujane pApa zukaneMja pragaTa kayaM, paNa jagatamAM evo koNa je ke je vidhAtAnA lakhelA ajharane pheravI zake ! vattI kiMpAka Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 351 vRdanAM phala prathamato mITho lAge paNa par3hI jevAre pariName tebAre prANarnu ha raNa kare, tema yA corIrUpa puSkarmanA paNa vipAka udaya AvyA te nogavavAja jozye, paNa have jo hu~ AphuHkhathI mukta thA to kAlAMtareM paNa corIrUpa pApa karUM nahI, paraMtu sarva vya ApatAM paNa yA motamAMthI kyAMyI tUTAya? jIvato kema rahu~ ? ema ciMtavatA ane prANa kaMpAvatA evA tene jeTale yamanI dADha sarakhI zUnInI pAseM lazyAvyA. tevAmAM te nagarano aputrIyo rAjA rA triye maraNa pAmelo hato temATe paMca adhikArI malI vicAra karI teNeM deva adhiSTita hAthI ghoDo batra cAmarane naMgArakalaza e paMcadivya pragaTa karIne nagara mAhe pheravyAM; tihAM rAjyanA anilApI, gotrIyA tathA pItarIyA Adika te maja kAru nAru pramukha bIjA paNa aDhAre varNanA loka rAjya pAmavAnI hoze kara taiyAra thai rahyA le paMktineda nathAya tema te sarvane aAzA sarakhI ne. have te paMcadivyasahita hAthI pAkhA nagaramA jamyo sarva nagaravAsilo kone avagaNIne gAmanI bAhera nikaTyo, tevAre loka sadu kahevA lAgyA ke eto vananuM janAvara le te vanamA jazne janAvaranI upara kalaza Dhola te sarvalokanuM bolavU kUtarAnA jasavAnI peThe avagaNIne jyAM zUnIpAseM cora ne nano rAkhyo re tyAM te paMcadivya aAvyAM jANe kopUrvano saMbaMdhI dekhI ne tene hAtha manavAja jAya le ke jhuM ? evIrIteM corapAse yAvI tene de khI rIja pAmI jema megha gAje tema gRhagalAi zabda karI gAjavA lAgyo tihAM sarvalokane vismaya pamADato te hAthI pretavanane amRtavananI pereM gaNato gAjavA lAgyo ane suMDhamA rahelA naMgAra kalazanI kArIthI te corane nhavarAvIne jANIyeM corInA kalaMkanA melaneja dhoto hoyanI guM? tema te dhanamitrane hAthI pavitra karI saMDhe napADIne potAnI pITha para be sADato havo. jema parvata upara kesarI siMha zone tema te dhanamitra hAthIyeM bege zoz2ato havo. eTaleM ghoDe hepArava zabda (haNahaNATa) kasyo, batra po tAnI mele vikasvara thayuM, arthAt ughaDayuM tathA zaradakAlanI punamanA caM sara nirmala evaM cAmara paNa potAnI meleMja vIMjavA lAgyuM tathA muni pramukha paMcazabda vAjAM paNa potAnI meleM vAjavA lAgyAM devIyeM corane rA jya Apyu ema jANIne sarva sAmaMtAdika tenI AjJA mAnatA havA. have mahoTI kadi ane mahoTA sAmaMta maMtrIzvara pramukheM paravasyo thako Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jema devatAne samUheM paravastro daMDa devalokamAM praveza kare tema te dhanamitra rAjA rAjajuvanane viSe yAvI hAthI uparathI utarIne jevAmAM siMhAsana upara yAvI vege tevAmAM sAmaMtAdikeM mahAmahotsaveM teno rAjyAbhiSeka karayo ne sarve malI evaM vicAyuM je enuM puNya dRDha be mATe guNaniSpanna evaM dRDha puNya enuM nAma pADa, pI dRDhapuNya eve nAmeM te vikhyAti pAmyo. teneM sAmaMta rAjA sarve kanyAunA samUhane paraNAvatA havA, tihAM tArAnA samUha vi pe jema caMda zone tema te rAjA pRthvInA valayaneviSe zojato havo. jema mA kamane nAsakArI thAya tema ucita sAcavavekarIne te rAjA sa ne ullAsa pADato vo pUrvanA sukRtanA yogathakI sarvadezonA rAjA yAvI vazya thayA. te dhanamitra viSNunI pereM svecchAyeM rAjyasukha jogave be. evaM enaM rAjya jone sarva koi vicAra karavA lAgyA ke e dhanamitre pAule nave sukRta kAM ho ke jenA yogathI zrAvuM zradbhutarAjya pAmyo te ko jJAnI yAhI yAve to tene pUDhIne saMzaya TAlIyeM evI ciMtavanA kasyA kare be, evAmAM traNajJAneM sahita evA dharmaghoSa muni udyAnane viSe padhAyAnI vadhAmaNI vanapAleM zrAvI rAjAne dIdhI. tene vadhAmaNInaM dAna yApI rAjA potAno parivAra lai mahoTI Rddhi sahita munine vAMdIne pU yaM, mahArAja! huM sAta vyasanano sevanAra ghora karmano karanAra cora batAM mane rAjya ke malyuM ? te sAMjalI muni bolyA he rAjan ! pAune nave tuM mithyAtvI hato ne tAharo pADozI zrAvaka hato jema caMDamAnI pAseM rAhu rahe te zrAvakanI pAseM rAhu sarakho mithyAtva jANavo paNa te mi yyAtvIne pADozI zrAvake vAraMvAra samajAvIne jema pASANa ruDIrIteM gha jyoko sarala thAya tema tepaNa sarala naika pariNAmI thayo tethI te ka dAyaha bAMmIne jevAre te zrAvaka sAmAyika laine bese tevAreM te naka jIva paNa atyaMta bahumAna dharato thako tenI pAseM khAvI bese nalo pADo zI te yaya jaMmAra be tathA jema karpUrAdika ruDI vastunIpAse rahelI bIjI vastupaNa sugaMdhatAne pAme tema te zrAvakane saMgeM dharmavAsita thayo. te zrAvaka nitya sAmAyika karatAM ekadivaseM te nar3akeM vratanu svarU pa pUbdhuM tevAre zrAvakeM sarva svarUpa samajAvIne kayuM ke e vrata sAdhunI pere pAlyuM kuM bahu phaladAyi yAya e manavAMbita arthanuM sAdhana karavAne Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 353 samartha De enuM huM keTaluM mAhAtmya kahu~ e vrata pAlyuM thakuM teja dareM moda sukhane paNa Ape evaM . ytH|| kiM tivveNa taveNaM, kiMca javeNaMca kiM cari teNaM // samayAi viNamurako, nadudu kahavi naduhoi // 1 // nAvArthaH-tI vrata-karIne guM? tathA japeMkarIne guM? tathA cAritra pAlavAthI jhuM thAya? paNa samatAdika vinA modakozvAreM thayo paNa nathI ane thAze paNa nahI. evI zrAvakanA mukhanI vANI sAMjalIne te nakki bolyo mujane paNa emaja thA- ema kahI sacittAdika sarva vastu bAMjhI, dRDhacitta rAkhIne, teja zrAvakanI peThe te nakeM paNa tAdRza sAmAyika ekajavAra kayuM te svAti navanA pANIthakI jema motI nIpaje tema zrAvakanA pADozathakI te mithyAtvI paNa dharmane yogya thayo. ekadA samaye ko sAtavyasananA seva nArane devatAnI peThe svebAyeM sukha vilasato dekhIne mugdhapaNAthakI te na ikeM te coranI prazaMsA karI anukrameM te naka zrAvakanAM vrata ArAdhI ma raNa pAmIne bArame devalokeM devatA thayo. tihAthI cavIne tuM yAhI dhanami trapaNe AvI upanyo bo. pUrvalA navanevipe teM zrIjinadharmanu bahumAna ka yuM hatuM tethI tuM uttama kulAdikanI saMpadA pAmyo ane vAMDita arthanI si dipAmyo, tathA coranI prazaMsA karI tethI tuM cora thayo. pAbale naveM je je vastunuM bahumAna kayuM hoya te te vastu A nave pAmavI sulana thAya. pApI jIvanAM prazaMsAdika bahumAna karato jIva tehaja navamAM anarthanI. paraMparAne pAme. to valI navAMtaraneviSe anartha pAme temAM to kaheQja jhuM ? ___eka muhUrtamAtra avyaktapaNe paNa laghunIta vaDInIta pramukha aticAra rahita teM avyakta sAmAyika kayuM hatuM te tahArA jIvane hitakArI thayuM te puNya nA pranAvathI tuM cora batAM valI vadhane sthAnakeM rahyA thakAM paNa rAjya pA myo. mATe puNyane jhuM duHsAdhya ne. avyakta sAmAyikanA phalathI coranA va dhane sthAnakeM tuM A rAjya pAmyo ekAi thoDI vAta samajavI nahI. e vI rAjA sAmaMtAdika sarva muninA mukhanI vANI sAMjalIne parama pratIti yeMkarI sAmAyika vratano aMgIkAra karatA havA. ati nannAsa pAmIne na jamAla thakA gurune vAMdIne sadu potapotAne sthAnakeM yAvyA. muni paNa vihAra karatA sthAnAMtareM gayA. have zukSmatinA dhaNI rAjAne sarvadA zubha adhyavasAyeMkarI sAmAyika vrata pAlatAM ghaNokAla gayo ghaNAM karma khapAvyAM. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. ___ ekadA sAMjasamaya rAjA sAmAyika leine paDikkamaNuM karIne panI sa myaka prakAre gunadhyAna dhyAya ne evAmAM pUrva kozka brAhmaNa te jAteM cora na hato paNa tenI upara rAjAyeM corInuM kalaMka caDhAvIne kIDInuM saMcekheM jema tetara khAya tevIrIteM rAjAye te brAhmaNa, sarva vya haraNa karI lIdhuM hatuM tethI te brAhmaNa ghaNoja kodhe prajavyo paNa kare a' rAjAnI bAgala kAMDa jora cAle nahI tethI te duHkhagarnita vairAgyekarI tApasa thayo te krodha sahita marIne mithyAdRSTi krUra vyaMtara thayo . te krUravyaMtaro namarAnI peThe namato namato jyAM rAjAyeM sAmAyika lI, je tyAM zrAvyo. anerA jAne gunadhyAna dhyAvato dekhI pAunuM vaira saMnArIne rUgyo thako cittamAM ciMtavavA lAgyo je e parvatanA zikharanI peThe sAmAyikanA dhyAnanevipe nizcala rahyo be. parvatanA zikhararUpa dhyAne caDhyo ne tene DhuMAkarI viTaM banA pamADIne dhyAna zikharathakI pADUM to e uSTa 'rgatimAM jAya ane a naMto saMsAra rajane kema ke dharmaniyamano baMza karo to anaMtA nava duHkha pAmaze evaM vicArIne te karavyaMtaro nadaraneviSe, zarIranevipe, netrane vipe, kA nanevipe, e Adi dazne sarva zarIranAM aMgopAMgane vipe rAjAne ati yAkarI vedanA nutpanna karato havo to paNa rAjA to munin| pereM zukSa adhyavasAyeM nizcala rahyo. calyo nahI ema rAjAne zunadhyAne vartatAM parama utkRSTuM a vadhijJAna upanyu te sUryasaravA dedIpyamAna avadhijJAneMkarIne te karavyaMtara nA vairano vyatikara sarva jANyo. tevAreM rAjA vairAgyavaMta thaine potAnA A smAne zIkhAmaNa devA lAgyo ke are cetana ! teM uSTa pApane paravaza thaine je pUrva parajIvane AkarA saMtApa kayA le tethI AkarAM karma bAMdhyAM te teM pUrva paravazapaNe rahIne ghaNAM jogavyAM ane hamaNAM have svavazapaNe rahIne jogavya te jogavyA vinA tuM karmarahita kema yaza ? mATe dharmane arthe tuM da maNAM rUDIrIteM sahana kasya. ytH|| saha kalevara phuHkhmciNtyn| svavazatA hi punastava urlanA ||bhutrN ca sahiSyasi jIva hai|prvNshon ca tatra guNo'sti te|| nAvArtha:-he zarIra ! tuM suHkhane yAda kasyA vinA hamaNAM tenuM sahana kasya kema ke AvI svataMtratA pharI tane malavI urjana le mATe he jIva ! tuM svataMtra thA ne temAM je phuHkha sahana karIza temAM tane mohoTo guNa ne paraMtu jyAre para Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 355 vaza ne bahu duHkhane sahIza temAM tane kAM guNa nathI. mATe svavaza ho tyAre bane tyAM sudhI duHkhanuM sahana kara. valI jo tuM ihAM sAmAyikane viSe durdhyAna dhyAyIza to tujane sAmAyi kaneviSe praticAra dUSaNa lAgaze. tethI tuM anaMta saMsAra rajanIza mATe ta hArA puSyane yogeM hamaNAM tujane e vyaMtaro sAhAyyakArI thayo be enA sahAya thI tuM sakalakarmano daya karIne paramapada pAmIrA. yA vyaMtaro tujane paramopakArI thayo che. ityAdika atyaMta vyAkarI gunadhyAnanI zreNiyeM ca Dhyo evo rAjA tene vyaMtara, jJAneMkarI jo ne atyaMta kopAyamAna tha sSTa ceSTAnI pereM bihAmaNuM rAkSasanuM rUpa vikUrvI khAkAroM jazne kAlacakra sarakhI vajanI zilA upADIne rAjA pratyeM kahevA lAgyo ke are mUDha ! tuM tahArA dharmane jo zIghrapaNe nahI mUkIza to yA gaNita tolavAlI zilA tahArA mastaka upara mUkIne hamaNAMja tahArA mastakanA mATInA nAjananI pereM hajAra kaTakA karI nAkhIza. evI te vyaMtaranI vANI sAMna jIne rAjA gunadhyAnane na mUkatAM ulaTo temAM dRDha thayo; te joine tarataja te vyaMtare kA nirdayapaNe rAjAnA mastaka upara zilA mUkI tethI vAnI mAMjaranI peTheM rAjAnA mastakanA kaTakA thayA paNa rAjA mUrta nahI te paNa vyaMtaranI zaktija jANavI nahi to mayAvinA raheja nahIM. have dRDhapurAjAnuM mastaka phuTayuM to paNa dhyAnathI cUkyo nahI ulaTo. sunadhyAneM caDhyo te zunadhyAnarUpa zikSAyeMkarIne ghAtikarma cakacUra karI pakazreNIyeM caDhIne kevalajJAna pragaTa karUM tevAreM te vyaMtara paNa janaci ta thako upazAMta thane rAjAnuM phUTeluM mastaka sAMdhIne tene tatkAla sAjo karato vo devazaktiyeM karI guM iSkara be. kayuM ve zrInagavatIne caudame za take yA uddegeM | pahUlinaMte sakke deviMde purisasta sitaM pAliyA si yA vidaMtA kamamalumi parikavittae haMtA pahuseM kaha mitrANi pakare || goya mA diyA chiMdayA vaNaM parikavekA jiMdA jiMdayA varNa parikavittae kuTTiyA kuTTizrA va0 // cunniyA cunniyA va0 // tanuM paJcArikappAmeva paMmisaMdhAikA cevaNaM tassa purisasa kiMciyavAbAhaMvA uppAe jatti // nAvArtha :- he na gavan ! samartha hoya devatAnA rAjA iMz te puruSanA mastakane tathA hAtha caraNA dikane zaskarI bedIne karmamalamAMhe prakSepa kare bhagavAneM kayuM hA gautama Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jainakathA ratnakopa nAga coyo. te tatkAla karavAne samartha hoya. he gautama ! dIdIne vanamAMda na ve nedI nedIne vanamAMhe nAkhe, kUTI kUTIna vanamAMhe nAkhe cUrNa karane vanamAMde nAkhe, tevAra paThI zIghrapaNeja pAMDAM sAMdhe topaNa te puruparne kAMi bAdhA kaSTa upaje nahI te purupane kAM jANavAmAM paNa Ave nahI. have te rAjaRSi kevalIne zAsanadevIyeM upayoga deine munino veza ApIne kevala mahotsava kasyo. suvarNanAM kamala napara te rAjakapi bega vA NamaMtarAdika cAre nikAyanA deva tathA nagaranA loka sarva ati kautukavaM ta thakA vismaya pAmI kevalIne vAMdI sarva dharmadezanA sAMjalavA benA kevalI nagavAne paNa moknu parama vIjanUta evaM je sAmAyika jenuM phala vizeSa prakAreM kevalI nagavAne poteMja anunavyu le tenuM varNana karI navya jIvanA hitane artha prarUpaNA karatA havA tevAre te vyaMtarI paNa zIvrapaNe dhAvI kevalI jagavAnanI dezanA sAMjalI munine khamAvI tatkAla samaketa pAmyo. ane bIjA sAmaMtAdikeM paNa dezanA sAMjalIne keTalAeke cAritra lIdhAM, keTalAeka deza virati thayA, prathama corapaNAmAM ghaNA lokonuM ivya haraNa karIne tene phuHkhiyA kanyA hatA te sarvemAM koine samakita, koine dezavirati, kozne sarva virati pramukha dharma pamADIne sadukoine sukhi kasyA. te paNa dharma ArAdhI keTalAeka devaloke gayA keTalAeka modaM gayA. kevalI jagavAna paNa ghaNokAla pRthvIne vipe vicarI ghaNA navyaprANInAM ajJAna aMdhakAra TAlI poteM modeM pahotA arthAt paramapada pAmyA mATe sarvamAhe pradhAna evaM navamuM sAmAyika nAme vrata tenuM kevalajJAnarUpa phala e dhanami vanI kathAthI jANIne he paMmitajano ! tame sAmAyikavatane vipe yatna karo. e navamA sAmAyikatratane vipe dhana mitranI kathA kahA // atha dazama desAvakAsika nAmaka hitIya zikSA vrata prAraMjaH pUrva bahA dizAparimANa vratanavipe ekazo yojana pramANa jAvajIva su dhI jAvU bAvaq dhAyuM temAMthI valI muhUrtAdika paryaMta kAla, mAna, Ta ha zayyAdi paryaMta detranuM mAna, dhArIne bAkI sarva gamananA niSedha karavo evIrIte ihAM sarvavatanuM saMdepa karaNarUpa eka muhUrna Adi dene AraMjanA eka dezano avakAza tenuM je karavU tethI nIpanyuM te desAvakAsika vrata jA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 357 NavaM. yaktaM // egamuhUttaM divasaM, rAI paMcAhameva parakaMvA // vayaMmi dhAreu daDhaM, jAvazyaM vuDae kAlaM // 1 // nAvArthaH-eka muhUrta,eka divasa, eka rAtra, pAMca rAtra, eka pada paryata zahAM dRDhapaNe vrata dhAra, yAvatkathika paNe dhArelA kAla paryaMta // 1 // tathA yogazAstranI vRttimAMhe to ema kaDaM meM ke digavratanA vizeSanIpere dezAvakAzikavato mAtra emAM eTalo vi zepa De je digavato te yAvajIva karAya De. ane dezAvakAzikavrata eka varSa paryaMta athavA cAra mAsasudhI temaja divasa mAsa prahara muhUrta arthAt be ghaDI AdinA parimANasudhI rakhAya ne eTalAmATeM vratanA niyamono pratidivase saMdepa karavo valI e vratekarIne sarvavatano niyama niraMtara saMdepeM karavo te kahe jeH-sacitta davavigai, vAhaNa taMbola vaba kusumesu // vahANa sayaNa vijevaNa, baMna disi nhANa nattesu // 1 // e gAthAmAMhe kahyA je cauda niyama te pranAteM dhAre, saMdhyAyeM saMjAre, kAMza dUpaNa lAgyuM ho yato minAmi mukkaDa dIye, valI navA dhAre dhArIne paJcarakANane beDe "desA vagAsiyaM navanogaM parijogaM paccarakAI" ityAdi pATha guru samada uccare naktaM c|| desAvagAsiyaM puNa, disi parimANaMca nicca saMkhevo // ahavA satvavayANaM, saMkhevo padiNaM jo // 1 // nAvArthaH-desAvagAsikavrata te valI digapari mANano nitya saMdepa karavo athavA saghalA vratano pratidina saMdepa karavo ||1||kdaacit kAryanI vyagratAyeM na sAMnare to sUtI velAye paNa saMdepIne vadhArIne navA dhAre poteM AtmasArakhyeM paJcarakANa karIne beDe desAvagAsiya ityAdi pATha poteM potAnI mele nacare e vizepathI sarva vratanA saMdepa rUpa le temATe gaMThasI sahita paJcarakANa aMgIkAra karavU jemATe zrAvakadinakRtya yaM thane viSe kahyu ke // pANIvaha musAdattaM, miduNAdiNa lAna pabadamaMca // aMgikayaMca muttaM, satvaM navanoga parijogaM // 1 // gihamA muttuNaM, disigamaNaM muttu maMsamajUAI // vaya kAehiM nakare, na karAve gaMti sahieNaM // 2 // nAvArthaH-prANIno vadha, mRpAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, anartha daMma aMgIkAra kayuM tene mUkIne sarva upanoga parijoga gharano madhya nAga mUkIne, disigamana mUkIne mAMsAM masAM yUkAdikane vacana kAyAyeMkarI na kare na karAve gaMtasIhi paJcarakANe sahita zahAM diNalAna te bato parigraha te dinalAla prajAtakA niyama na kasyo have to niyamane iQ I e artha // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38G jainakathA ratnakoSa nAga cotho. have e vratanA pAMca aticArane niuM bUM. ANavaNe pesavaNe,sadde rUve a puggalakeve // desAvagAsiyaMmi, bIe sirakAvae niMde // 3 // arthaH-gRhAdikaneviSe dezAvakAzikavrata kare bate te gRhAdikathakI bA hera kozka vastu ke ane te vastu khape le tevAreM koika cAkara pramukhane mo kalIne te vastu magAve te ANavaNaprayoga nAme prathama aticAra jANavo. 1 bIjo potAnI pAse kozka vastu ne te bAhera mokalavI te ko cAkaranI mAraphata bAhera mokane te pesavaNa prayoga nAmA bIjo aticAra. 3 potAnA gharAdikathI bAhera rahelA evA koika puruSanI sAthai malavAna kArya ne paNa vratanaMganA nayathI tene potAnI pAseM teDI lAvavAne asamartha tevAreM bIka, udharasa, bagAsuM athavA khokhAro karIne bAhera rahelA puruSane jANa kare jethI te tenI pAseM Ave te zabdAnupAti nAme trIjo aticAra. 4 cotho jAlI athavA gokheM athavA agAsI pramukheM unorahIne je nIsAthai kAryahoya tene potAnuM mukha dekhADe te rUpAnupAti cotho aticAra. __5 pAMcamo koI purupa potAnA gharanI najIkathI cAvyo jato hoya ane tenI sAtheM kArya hoya tevAreM tenI napara kAMkaro kASTAdika nAkhIne potA paNuM jaNAve te pujalapradepanAmA pAMcamo aticAra jANavo. ihAM ziSya pUje je ke dezAvakAzikavrata lazne paDI karmakarAdikanI mAra phata ko vastune te poteja kare athavA bIjAne hAthe karAve temAM zo vi zepa, ulaTo mokale athavA tene hAthai magAve te karmakarAdika to ayatnA yeM jAya tathA Ave te karatAM poteja jAya to valI ghaNuM sAraM kAraNa ke poteM to vivekI che mATe yatnAyeM jAvaM Avaq kare to te ruDaM jANavU. ane ethI to vratanaMga thAya ne emAM aticAra zAno kaho bo ? have guru eno uttara kahe je ke poteM jo niyamanUmithI bAhera nikale to te vratanaMga thAya tenA jayathI pote na nIkaTyo parNa poteM anAnapayogathI kAma kayuM mATe aticAra lAgyo jo poteM jANI bujIne dUSaNa seve to vratanaMga thAya paraMtu ajANathako seve te aticAra kahevAya. e desAvakAsi ka nAmA bIjA zidAvrataneviSe je aticAra lAgyo hoya te niM // 2 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 35e have e vratapAlavAthI je phala thAya te kahe je-jema kozka prANInA zarIramAM sarva aMgeM viSa vyApyuM hoya tene kozka maMtravAdI AvIne maMtranA prayogeMkarI te sarva viSane maMkeM ANI mUkIne utArI nAkhe tema dharmI puruSa e vratane pranAveMkarI bahu sAvadyavyApArano saMdepa kare te karavAthI karmabaMdhano paNa saMdepa thAya teNe karI anukrameM sakalakarmano kSya karI modeM jAya 27 have e desAvagAsikavrataneviSe rAjAnA mArInuM dRSTAMta kahe :-caka purane viSe hariketu rAjA rAjya karatA hatA te rAjA lokasthiti jovAne tathA lokonAM vacana jANavA dekhavAne arthe tathA niMdAprazaMsA sAMjalavA mATe naSTacaryAyeM rAtrineviSe nIkalIne dhUtArAnI peThe nagaramAMhe cophera phare le, nagaranA tamAsA sarva jUve , prAyaH sarva rAjAunI e sthiti hoya . have ekadA rAtrinA samayanevipe eka ThekANe caduTAnI vA hATazeri ye ghaNA loka ekatA mavyA ne tihAM manohara ghaNuMja rUDaM nATaka thAya ne te rAjA paNa eka sthAnakeM gupta rahyo thako jUve ne evA avasaranevipe dhana sArazeThano putra dhanada eve nAmeM te kevo le ke guNa ane kalAnA samU hano naMmAra te dhanada paNa tyAM nATaka jovAne arthe yAvyo . teNe rA jAne uno dekhIne vicAsyuM ke thA koI sAmAnya puruSa ne ema jANIne rA jAnA khaMnA upara potAnA hAthano nAra mUkIne nATaka jovA uno rahyo: te nATaka jevAreM pUraNa thayuM tevAreM dhana nATakanA karanArane ucita dhana yApI ane rAjAne pAnanA bIDAmAM eka sonAmora nAkhIne te vIDaM Apyu. sonAmora je nAkhI bApI te khaMnA upara jAra mUkavAnA nADA ni mitteM nAkhI ApI e uttama puruSanuM ladaNa . rAjA paNa potApaNuM gopavavAne arthe te bIDaM lazne potAne sthAnakeM gayo. ane dhanada paNa potAne ghera gayo. pranAtakAleM dhanadane nyAyavaMta jA NIne rAjA tenI upara tuSTamAna thayo thako dhanadane teDAvI hasIne kaheto havo ke jeTalo tahAro nAra doya teTalo jAratuM mahArA khaMnAne viSe mUkavA samarthano. evI rAjAnA mukhanI vANI sAMjalIne dhanada potAnA cittamAMhe cama kyo par3hI jAvArtha vicArIne avasara jANIne jevo rAjAne uttara devo ghaTe Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. tevo devA lAgyo ke he rAjan ! AkhI pRthvIno nAra upADavAne tamAro khaMno samartha ne to mahAro nAra te tamAre koNa mAtra ? evI dhanadanI sulalita vANI sAMjalIne rAjA vizeSe tuSTamAna thayotha ko te dhanadane potAnA putrane sthAnakeM sthApato havo jemATe ucita vacana bolavU te saraguM koI ciMtAmaNI ratna jagatamAM nathI. __ anyadA te nagaramAM ratnanA vyApArI ratna laine rAjasanAmAM AvyA. te Ne AvIne traNa ratna traNa lokanAM locana sarakhAM dedIpyamAna hatAM te rA jAne dekhADyAM. rAjAyeM mAhyA ratnanA parIkSakAne teDAvIne dekhADyAM te pa rIkSA karIne kahevA lAgyA ke he rAjana ! yA traNa ratnamAMhe pahelu ratna to amUlaka De enuM mUlyapaNa thAya nahI tema tenI kAMtipaNa napamArahita evaM ne ane bIju ratna je je te eka koTI sonaiyA ne tathA yA trIju ratna je ne te alpamUlyavAlA grahanA tejanA jevI kAMtivAcaM ne evI parIdA thayA panI te varakhate rAjAnI sanAmAM dhanada paNa veTho hato tenA sahAmuM joine rAjAyeM pUjyuM dhanadeM paNa traratna joDne potAnI caturAzthI tenosarva sAra rAjAne kahyo ke he rAjana ! prANImAtramA potAnA mAhApaNana ajimAna sarvane thAya le mATe kothI jo puruM na jANato hoya to khoTuM paNa kahe paraMtu jema ruDo vItarAganodharma pAmavo dohilo temamAhApaNa Avaq paNa dohilaM ne ane ratnonI parIkSA krvN| te to valI devatAune paNa phulana De to manuSyathI kevIrIteM thAya ? manuSyanI to zIkhelI vidyA ne teto aNumA traja hoya topaNa jema TuM jANuMDaM tema ApanA caraNanI Agala kahIza. maNi tathA vRdanI parIkSA gaNanAmAM na Ave. tenI vividha prakAranI pranA , vividha prakAranI jAti ne kAMDa saMkhyA nathI to paNa je jAti u prasiha ke tenAM nAma kahU~ . 1 puSparAga. 2 padmarAga, 3 marakata, 4 karketana, 5 vaja, 6 vairya, 7 caMkAMta, sUryakAMta, e jalakAMta, 10 nIla, 11 mahAnIla, 12 iMznIla, 13 rAgakara, 14 vinavakara, 15 jva rahara, 16 rogahara, 17 zUlahara, 17 viSahara, rae zatruhara, 20 rucaka, 21 lAditAda, 22 masAragana, 13 haMsagarna, 24 viDama, 25 aMka, 26 aMjana, 27 riSTa. 27 muktAphala, e zrIkAMta, 30 zivakAMta, 31 zivaM kara, 32 priyaMkara, 33 naIkara, 34 pranaMkara, 35 AnaMkara, 36 sAgarapra Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 361 ja, 37 pranAnAtha, 30 caMprana, 3e azoka, 10 vItazoka, 41 apa rAjita, 42 gaMgodaka, 43 kaustuna, 44 karkoTa, 45 pulaka, 46 saugaM dhika, 47 sunaga, 47 dhRtikara, 4e saunAgyakara, 50 puSTikara, 51 jyo tirasa, 52 zvetaruci, 53 guNamAlI, 54 haMsamAlI, 55 aMzumAlI, 56 devAnaMda, 57 vIrataila, 57 sphATika, ee sarpamaNi, 60 ciMtAmaNi. e sATha jAtinAM ratna hamaNAM prasibha . . have AtraNa ratnamAhe je pahelR ratna temAMhe kaluSatA ne e utpatti ne samaye kAdavapANImAMhe upanyuM ne mATe mAMhe mohorbu pANI . valI bIju ratna to nutpattinA samayaneviSe demakInA puTanI pereM , jema demakI kacarApANInA saMyogathI saMmUrbima upaje ne tema e paNa emaja napanyuM le teTalA mATe mAMhe asAra ane bAherathI sArUM dIvAmAM Ave ne temATe jo lagAramAtra athaDAyato phUTe ane thoDokAla TakI zake ane jyAMsudhI na athaDAya tyAMsudhI AIne Aq kAyama rahe evIrIteM e vedu ratna dADi manA pAkA phalanI pereM tarata phUTe tethI e be ratnanuM vizeSa mUlya kAMi nathI ane yAtrIga~ ratna je je te to divyaratna sara ratna . e ratnano atiza ya pranAva le A ratna jenI pAseM hoya te puruSane vyaMtara rAksa ityAdika nA mAThA napazva thAya nahI. samuzmadhye rahyAthI jalajaMtuno napazva thAya nahI tathA koDha, uSTa jvara, uSTa nagaMdarAdika aneka jAtinA roga nAza pAme. tathA jema saUnanA samAgamathakI zoka jAya tema A ratnanA saMyogatha kI sarva napazva TalI jAya tathA valI e ratna jo pAseM hoya to atyaMta AkarA viSanA napazva te parAnava karI zake nahI jema bakatara pahetUM ho ya tene ghA lAge nahI tenI peThe vipa parAnava na kare tathA raNasaMgrAmanevi Se eka kSaNamAtra paNa koi tenA mukha Agala TakI zake nahI. tathA jema grahapatinA mukha Agala grahanu kAMzcAle nahI tema tene sAmA jo vairInA samU ha hoya to paNa guM thayuM ? temATe e ratna amUlya ke enuM mUlyaja thAya nahI. e vAtanuM pratyakSa pAra jo hoya to eka thAla kamodanA cokhAthI jarIne cokanI vacce mUko ane zAlinA apanAga napareM vacamAM e ratna mUko par3I vegalA jara beso jevAreM sUDAdika paMkhI nUrakhyA thakA zAli khA vAne arthe dizAdizAthI pAvaze tevAreM koi e thAlane ikaDo AvI za Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jainakathA ratnakoSa jAga coyo. kaze nahI vegalA rahyAthakAja kolAhala zabda kasyA karaze. jevAreM tamo te cokhAnA jAga uparathI ratna pAuM upADI lezo tevAreM cupa karavA yA vo. paraMtu ratna haze tyAMsudhI jo paMkhInA samUha te thAlamAMhelo eka kala paNa nakSaNa kare to jANajo ke dhanada jUTho dhUtAro be ne jo sarvathA cUe naja kare to sarvajJanA vacananI pereM dhanadane sAco jAejI. evadanAM vacana sAMnanI rAjAyeM temaja thAna mUkAvI zAlinI esI upara arthAt cokhAnA jAga upara ratna rakhAyuM te dekhI ghaNA paM khInA samUha cupa karavA yAvyA te sarva samaMtramathakA cAre vAjuyeM ghaNA kalAya paNa cU na khAya jema meruparvatanI cAre bAjuyeM jyotipIunuM ca * name ne tema paMkhInA samUha thAlanI cAre bAju kolAhala karatA jamavA lAgyA paNa caNa karI zakyA nahI paDhI jevAreM cokhA uparathI ratna upADI lIdhuM tevAreM paMkhIyeM vIne eka kSaNamAtramAM sarva zAlinA kA nA karI thAne khAlI karI mUkyo. te joi rAjA camatkAra pAmIratnanA vyA pArIne koDa | sonaiyA zrApI bahu sanmAnIne poteM traNe ratna vaicAtAM sIdhAM. patI rAjAyeM parIkSAne artha kautukasahita pahelA ve maNI phoDAvIne joyA to temAMthI dhanadanA kahevA pramANeja nikalyuM tevAreM rAjA vismi tako vicAravA lAgyo ke sarva karatAM yA dhanadaja vizeSa jANe ve mATe - jo mahAro jaMmArI karIne ene thAeM to ratna sarva parakhI parakhIne lIye ne uMcA bahumUlyavAlAM ratneMkarIne iMDnA jaMmAranI pereM mahAro naMmAra nare. mATe e dhanadanA hAthanI guddhinI, dharmijananA cittanI zudinI pereM koika rIteM parIkSA karavI; athavA e parIkSA to zIkhIye !! evaM ciMtavI dhanadane paMcAMga pasAya karIne sarva ratnanA parIkSakomAM vaDero karI thApyo. dhanada paNa bahumAna sahita rAjAnI AjJA pAmI potAne ghera yAvyo. yA jIva lokane viSe maraNAvasthAyeM yAnakhaM sAMdhavAne koi samartha nahI. anukrameM keka divaseM dhanadano pitA maraNa pAmyo, eTale gharano svAmI dhanada thayo. valI keTalAeka divasa pachI rAjAyeM dhanadanI parIkSA karavAne tharthe po tAnA mANasAne yuM ke ghaNAM bahumUlyavAlAM ratneM jaDeluM evaM suvarNanuM kaM ka koTI ivyanuM laine dhanadanA gharanI pAseMnA mArgamAM mUko, tevAreM te aise temaja zrAkAzane viSe sUryanA maaNmlaan| pereM tejeMkarI jalahalatuM evaM Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 363 kaMkaNa, dhanadanA gharanI Agala mUkIne pote jItane utheM bAnA upI rahyA. evAmAM potAnA mANasonI sAtheM dhanada paNa Avyo te potAnA gharanI Agala kaMkaNa paDelu dekhIne vismaya pAmato bolyo ke are jU jUna A koka, bAjaraNa paDIgaDe ne tene mahoTA dhananI hAni thai ho. ityAdi ka vacana kaheto pote te kaMkaNane pratyakSa anartha jevaM mAnavA lAgyo tyAre tenI pAse rahelA mAhyA evA mitra tathA mANasoyeM yuktiyeM karI tene ghaNo samajAvyo ke thATalo pokAra ma karo ane A AnaraNa gharamA rAkho to paNa te dhanada sAdhunI peThe calAyamAna na thatAM te kaMkaNane pabaranA kaTa kAnI pereM gaNatothako aNayahato potAnA gharamAMhe gayo. jemATe tehatuM jaNyu, tenuM gaNyu, tenuM jANapaNuM, ke jeno AtmA atyaMta AkarI ApadA mAM pajyo hoya to paNa konA AmaMtraNathakI akArya kare nahIM. __ evaM te dhanadanuM svarUpa sarva jANIne rAjAnA sunaToye jazne rAjAnI bAgala te vAta kahI, te sAMnalI rAjAyeM Azcarya pAmIne bIje divaseM gha gA Adara sahita dhanadane teDAvIne pUjyu ke he dhanada ! tuM tadAruM yathArtha svarUpa sarva mane kahe. ke vANIyA kAMgaNIno hisAba gaNavAne nipuNa thA ya eka kAMgaNIne loneM ghaNAM kUDa kapaTa bala neda kareM le tathA vizvAsa ghAta paNa kare ne tema batAM A bahumUlyavAluM kaMkaNa te valI saheja sva jAveM rastAmAM paDeluM hatuM te teM zAmATe na lIdhuM ? jhuM tahAre paDalI vastu le vAnA paJcarakANa de ke tujane kAMza mahArI zaMkA upanI ke muM? ebuM rAjAnuM vacana sAMjalIne dhanada bolyo, he rAjan ! mane pArakuM dhana levAno niyama paNa nathI tema tamArI zaMkA paNa na hatI paraMtu pArakuM vya levAthI mUlaguM potAnuM vya hoya te paNa tenI sAthe sarva jAya temaja valI pArakuM ivya levaM te pratyakSa anyAya ke ane je uttama jIva hoya te a nyAya to kareja nahIM jo anyAya kare tevAre to te halakA mANasanI paM ktimAM gaNavA lAyaka kuSTa kahevAya. mATe meM mahArA janmathI mAmIne yA ja divasasudhI pArakuM ivya levArUpa pApa sevyu nayI to vattI Aja te pApay kema sevana karUM; valI je supuruSa nAma dharAvato hoya, ane supurupa paNAne to hoya te puruSa anyAya kema kare ? evaM dhanadanuM bolavU sAMjalI rAjAyeM vicAkhu je aho enI uttamatA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jUvo kevI le ke keTalAeka to pArakI vastu na levI evo niyama dhAraNa karIne paNa valI kumArge doDe ne ane keTalAeka enA jevA uttama puruSa prakRtiyeM naka hovAthI niyama lIdhA vinA sahejeM paNa pArakI vastu letA nathI. yataH // vAyasa sANa kharAi, nivAriyA viduhavaMti asui ru||hN sa kari siMha pamuhA, nakayA vipaNuniyA vipuNo // 1 // nAvArthaH-kAga DA, bhAna, gardanAdika je je te vAyA thakA paNa azucimAheja Asakta hoya je ane haMsa hAthI tathA siMha pramukha je je te, koyavAreM presyA thakA paNa azucimAMhe Asakta thAtA nathI // 1 // have rAjAyeM parIkSA karI dhanadanA hAthanI zudi jANI dhanadanA vizvA sano nizcaya karayo nevAra panI jema koine rAjyapadeM sthApiyeM tenI peThe dhanadane naMmArIpardai koika apUrvanI peThe thApavAne arthe rAjA bahumAna sa hita dhanadane kato havo ke, he dhanada ! jema kaNekarIne koThAra jarIyeM tema tuM mahAro naMmAra amUlya ratnekarIne nasya. sAra sAra ratna lazne naQ navU je mANikya Ave temAMthI dazamA aMza jeTalAM ratna tuM rAkhaje ema ka hIne rAjAyeM tene naMmArI pada pasAya kayuM. aho jUna nyAyamArga- phala !! svarga le tethakI zuna nisarganuM sukha svAnAvika sudhArasanA sahodara je je. jenAM zhAM paNa evAM mahoTAM phala to paranavaneviSe hoya temAM kahevUja !! .. have dhanada rAjAno mArI thaine teNeM ratnanA AgAranI peThe paravI para khIne anukrameM rAjAno naMmAra samunI peThe aneka aneka apUrva evAM koDo gameM ratnAdikeMkarIne nakho. ane pote paNa dazamA aMzanAM mANikyane grahaNa karato thako koTIgameM maNino mAleka thayo ratna koTIzvara thayo, yataH // jAya te jaladadvaMdavRSTiniH zAkhinAM saphalatA zanaiH zanaiH // tuSyatAM vitinRtAM tu ha Tini / statdaNAdapi phalodayomahAna // jAvArtha:-jema meghanA samUhanI dRSTi yeMkarI dalaveM halaveM vRdonI saphalatA thAya tema valI rAjAnI dayAyu ktadRSTiyeMkarI tatkAla mohoTo phalano udaya thAyaje. ekadA te dhanada pUrvapuNyanA nadayathakI gurunI pAseM gayo. guru kevA De ke saMbaMdhavinA bAMdha va ne navasamuzmAM bUDatAne bAMdhavAdika rAkhavA asamartha ne paNa guru samartha jANavA. te guru bolyA he nai ! maMgalikane arthe atizaya jayaMkara evA ciM tArUpa samuzmAhe paDe thake paNa dharma karavo. yataH // vyAkulenApi manasA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 365 dharmaH kaaryo'traaN''traa| meDhIbacho'pi hi nAmyan / ghAsayAsaM karoti gauH||1|| yugapatsamupetAnAM kAryANAM yadatipAti tatkArya ||atipaatissvpi phaladaM phalade dhvapi dharmasaMyuktaM ||2||naavaarthH-kaarymaaN vyayamana hoya to paNa vaJcavaJcamAM dharma karavo; sArAMza e je te kAryanI mAMhI mAMhI dharma karavo. ghANIye bAM dhelo balada paNa pharato pharato ghAMsanA grAsane leto jAya je // 1 // jo kadi ekaja varakhateM aneka kArya AvI paDe to temAM pahelA je jarura karavA yo gya hoya te karavu valI tenI aMdara paNa je phala ApanAruM hoya te karatuM temaja phaladAyaka kAmanI aMdara paNa pahelA dharmayukta kArya karavaM ||2||em vistArapaNe samaketasahita zrAvakano dharma muniyeM kahyo. te sAMjalIne jema kaM cananeviSe maNi jaDyo hoya tema dhanadanuM citta nAvanA raseMkarIne dharmarUpa ratne jaDayuM . tevAre te dhanadeM samaketa sahita zrAvakanuM vrata paDivajyuM temAM paNa sarvakAlanevipe sukheM sadhAya evA dezAvakAzikavatano aMgIkAra karI potAne sthAnakeM zrAvyo. rAtri divasa aAtura evA amArA sarakhA jIvone dezAvakAzikavataja ghaTe. aho zrIvItarAgano mArga jUna kevo sukheM karAya evo le je mahArA sarakhA rAjakAryamAMhe Akula de tenAthI paNa aMgIkA ra karAine nitya sukheM sadhAya ne ema hRdayamAM nAvanA jAvato rAtridivasa aticArarahitapaNe dezAvakAzikavratane ArAdhato havo. __ anyadA samaye te dhanada zrAvaka,rAjAnAM sarvakArya karIne ve pahora rAtri gayA naMtara madhyarAtrine samayeM potAne ghera AvI jyAMsudhI sUryodaya na thAya tyAMsudhI gharanIbAhera nikalavU nahI evaM dezAvakAzikavata lazne gharamA rahyo be, evAmAM rAjAnA zarIrane viSe akasmAt koika AkarI mastakanI veda nA thai jemATe e audarika zarIrano saDaNa paDaNa visaNa ityAdi dharma ne. jene bagaDatAM vAra lAge nahI evaM jANIne uttamaprANIyeM vizeSa prakAreM dharma karavo eja sAra . have rAjA mastakanI AkarI vedanAyeM pI DANo jANe rAjyaja gayuM hoyanI ? athavA lohAranA kuMmano agni jevo dhamadhame evI AkarI vedanA thai, jAgIye taravAreMkarIne mastaka kApI nA ravyu hoyanI ? jANe vajeMkarIne mastakanA kaTakA karI nArakhyA hoyanI ? a thavA aniyeMkarI bAlI nAravyuM hoya athavA ghaMTIyeM karI dalI nArakhyuM hoya athavA paranI sAtheM kUTIne truTI paDatuM hoyanI! evI vedanA rAjAne thai. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jainakathA ratnakopa nAga coyo. tevAreM rAjAyeM sevakone kahyaM ke jAna ApaNA naMmAgnA naMmArIpAsethI rogahara ratna lazyAvo, te sAMjalI sevakoyeM dhanadane ghera zrAvIne rAjAnA ma stakanI vedanAnuM svarUpa sarva saMnalAbyuM tevAreM dhanadeM paNa potAnA vratanuM sta rUpa sarva sevakone kahI saMjanAvyaM topaNa sevakoyeM tene ghaNe prakAre majaH vyo tathApi samajyo nahI jema kozka vyaMtara kokanA zarIramA saMkramyo hoya te samajAvyo samaje nahI ane tenA zarIramAMthI nikale nahI tema dhanada paNa potAnA vratano anigraha na bAMmato thako potAnA gharamArthI ni kaTyo nahI. tevAre te uSTa rAjAnA sevako tenI upara rUThA thakA cADIyA nI paTeM jazne rAjAne saMjanAvatA havA. te sAMjalI rAjA yama sarakho tha ati tIbaro paravazathayo thako sevako pratye kaheto havo ke jUTha e dhanada mahArA prANanI haranArI vedanAto vekhanAra cora le tene zIghrapaNa bAMdhI ne ihAM lA zrAvo jeNe mahArI zrAjhA naMga karI tene duM te AjhAnaMganAM phala dekhADu, te sAMjalIne sevaka loka ghaNA khuzI thayA. jem kozka nUra yo hoya tene teno koza mitra zrAvIne jamavAnuM notaruM dIye nevAre te kevo gva zI thAya? tema khuzI thayAthakA, athavA jema javyajIvane manino rUDo nae daza sAMjalIne nutsAha upaje tema gahagahatA thakA, dhanadane vAMdhavAne arya zrAvyA, te jevAmAM dhanadanA ghara DhakaDA AvyA evAmAM guM thayaM te he navyo ! tame sAvadhAna thazne niza viSaya kapAya vikathAdi pramAda bAMmIna sonalo. jevAmAM te sunaTa dhanadanA gharanI pAse AvyA evAmAM lokane badu a nartha karato natAvalo devatAnI gatiya doDato jethakI nagaranA loka sarva vizeSa prakAre trAsa pAmyA ne ati jaya pAmyA De evo puHkhe sahevA yogya vajanA agnisarakho agni, tihAM akasmAt pragaTa thayo. tathA jema kuSTarAjA no pradhAna paNa puSTa hoya tema te uSTa vajAmino mitra evo muSTa vAyaro paNacAre dizAyeM tenI sArtheja vizeSa prakAre pragaTa thayo; have te agni rA vasanI pereM sarvanadI evo niraMkuza hAthInI pereM sarvane bAlato koi evo aniyaha lazne zrAvyo ke kono tavyo utsavAya nahI jema jema loka unavavA jAya tema tema vRdipAmato jAya, je vAratAM paNa vAMko cAle.te ne guM kare ? loka sarva Akula thaine potAnA ghara hATa kuTuMbAdika sarvane pa DatAM mUkI daze dizAyeM nAzI javA lAge. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 367 te agninA nayathI jema pavaneMkarI megha kyAMya nAsI jAya tema rAjA pramukha sarvanA manoratha mithyA thayA, tevAreM mastakanI pIDAne vIsArIne rAjA te pIDA sahita gharathI bAhera nikaTayo kAraNa maraNa te mahoTo naya . bA hera gayA paDI jema tApathakI TAhADha nAsI jAya tema te rAjAnI vedanA nAtI. rAjAyeM vicAo~ ke aho jU vyAdhinI vicitragati !!! have te agniyeMkarI aneka ghara hATAdikaM sarva ghAMsanA samUhanI pereM yo DIvAramA bali jasma thayAM te ami sarvane bAlato bAlato jevAre dhanada nA gharanI najIka Avyo tevAreM dhanadanA sajaneM malI dhanadane gharathI bAhe ra nikalavA mATe ghaNo samajAvyo paNa vratanaMganA nayathakI te dhanada ghara thI bAhera nikalyo nahI. vicAyuM je duM mahArA mAtra eka navanA jIvitavya mATe vratanaMga kema karUM hamaNAMto ekajavAra maravU paDaze paNa vrata naMgathI a naMtAM maraNa karavAM paDaze evaM jANI dharmanevipe dRDhatA rAkhI sAgArI a nazana karIne dhanada tihAM gharamAMheja rahyo paNa bAhira nikaTayo nahI te dha nadanA dRDhadharmanA pranAvathakI amipaNa dharmanuM mAhAtmya dekhADavAne dhanadanA gharane pradakSiNA dezne bAgala cAvyA gayo te vajAnine sanmukha animala vAthI pAgala jA potAnI meleMja nalavAi gayo viSay auSadha te viSaja jANavU e nyAyeMkarIne jANavU paNa loka e yukti jAgatA nathI. __ nagaramAM sarva balIne nasma thayuM par3I jema samuzmAMhe dIpa dekhAya tenI peThe eka dhanadanuM ghara akhaMma dIsavA lAgyuM, dhUmADo mAtra paNa dhanadanA ghara nevipe dekhANo nahI. jema AkAzane kAdava nalAge tema lokanAM ghara balI gayAM bane pote rahyAM rAjAdika sarva dehamAtrai rahyA dhanadanuM evaM bAzcarya de khIne sarva anumodanA karatA harSa pAmatA potapotAneM sthAnakeM gayA te dhana danuM vRttAMta traNa lokamAM vistAra pAmyuM rAjAyeM paNa lokonA mukhathI dha nadanI vAta sAMjalIne pUrva je dhanadanI napara krodha caDhayo hato te upazamI gayo dhanadanu anutacaritra dekhI camatkAra pAmI pranAteM dhanadane teDAvIne rAjAyeM pUbyuM ke he vatsa ! dekhavA yogya nahI evA agnimAM tuM kema bezI rahyo ? te sAMnanIne dhanadeM potAnuM vratasaMbadhi sarvasvarUpa rAjAne saMjalAvyu tevAreM rAjAyeM dhanadanI tathA tenA dharmanI ghaNI prazaMsA karI; evaM ananya Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. dharmarnu mAhAtmya dekhIne rAjA tathA prajA sarvaloka dharma karavAne AdaravaMta thayA. dezAvakA zikavrata dhanadanI peThe sarva janoyeM lIdhuM. __ rAjAyeM bahumAna ApIne dhanadane sarva sAdharmimAhe vaDero kayo. rAjA paNa dharma pAmIne dhanadane potAno guru karI mAnato havo. dhanada paNa sarva sAdharmimAMde adhikArI thazne dharmanAM kArya sArIrIteM calAvavA lAgyo. e ka ba sarvane dharmane vipe joDyA. have te dhanada aneka lokane te pUrvokta maNIthI upakAra karIne dezAvakAzikavrata akhaMmita aArAdhIne bAtame deva loke devatA thayo tihAthI cavIne modeM jAze evaM dhanadanuM kathAnaka sAMna lIne aho navyaprANI ! tame dhanadanI pereM dezAvagAzikavratane akhaMma prA rAdho to dhanadanI pereM modasukha pAmo // iti dazamadezAvakA zikavananevipe dhanada mArInI kathA saMpUrNa iti dazamavrata samApta // have agIpAramuM pauSadhopavAsa nAme trIjuM zidAvrata kahe . je dharmanI puSTine dhare tene popadha kahiye. te popadha aSTamI Adidaine parvanevipe karavU je pauSadhanAmA vratevizeSa te popadhane samIreM vasavaM ava sthAyeM rahe te poSadhopavAsa kahiyeM athavA AtamI Adideine parvano je upavAsa tene popadhopavAsa kahIyeM e popadhavatano artha kahyo. ___ e popadhavratanuM pravartana to spaSTa se; eka zrAhAra, bIjo zarIrasatkAra, trIju abrahmacarya, cotho avyApAra e cAra prakAranuM je bAMmavaM te rUpa po padha kahiyeM. zrIsamavAyAMganI vRttine vipe zrIajayadevasUrIjIyeM ema kaDaM ke poSadhazvAhAra zarIrasatkAra brahmacaryavyApAra nedA vatu punarakaikohidhA dezataHsarvanedAdevamaSTonaMgA ityAdika ghaNI vyAkhyA karI je. have pUrve cAra prakAranA posahane dezathI tathA sarvathI evA bebe ne ka ratAM ATha prakAranA posaha thAya tenAM svarUpa kahIyeM baiyeM. 1 vihAM ekA saNe tathA nIvI pramukha trivihAra napavAseM karI je poSadha karavaM te dezathI AhAra poSadha kahiyeM. ahorAtra paryaMta cAre thAhAra vaLavArUpa te sa vathI AhAra popadha kahiyeM ema zarIrasatkArAdika sarva dezathI sarvathI kahevA. have ziSya gurune pUje ke ke jevAreM dezathI posaha uccare tevAreM sAmA yika uccare ke nahI uccare? tene guru uttara kahe je ke je sarvathI posaha u Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 36e care tene niyamA sAmAyika uccarakuMjoyeM ane je sarvathI deherAne viSe atha vA sAdhunI pAse athavA potAnA gharane viSe athavA poSadhazAlAneviSe maNimu zadika suvarNa sarva bAMjhIne posaha lazne naNe, guNe, pustaka vAMce. dharmadhyA na dhyAya, sAdhunA guNanu ciMtana kare, tathA vicAre je aho DhuM maMdanAgyano dhaNI je sAdhupaNuM levAne asamartha bu,AvazyakanI cUrNimadhye tathA zrAvaka prajJaptigraMthanI TIkAdikaneviSe e sarva kahyu : ke sAvadha varjanarUpa je sAmA yikanuM artha te poSadhamAMhe nelo ne to paNa poSadha sAmAyika lakSaNa vedu vra tanuM yArAdhana le e aniprAyeM karIne phalano vizeSa karavo. e bAhArAdika caturvidha poSadhanA ekAdi saMyogeM ekeka padeM gaNiyeM tevAreM eMzI nAMgA thAya tihAM ekasaMyogI enA mUla nAMgA ATha thAya ane kisaMyogeM nAMgA thAya te AvIrIteM ke ? ahAraposaha ane zarIrasatkAra posaha, 2 ahAra ane brahmacarya, 3 ahAra ane avyApAra, 4 zarIrasatkAra ane brahmacarya, 5 zarIrasatkAra ane avyApAra,6 brahmacarya ane avyApAra e hikasaMyogI mUla nAMgA thAya tenA nuttara nAMgA covI kA thAya te jema ke eka hikasaMyogiyAnA cAra nAMgA thAya te kahiyeM baiyeM 1 deza dezathI, 2 deza sarvathI, 3 sarva dezathI, 4 sarva sarvathI e cAra nAM gAne mUla nAMgAnI sAtheM gaNatAM covIza nAMgA kisaMyogI thAya. have trikasaMyogiyA cAra nAMgA mUlagA thAya te AvIrIteH-1 AhAra posaha, zarIrasakkAra posaha ane brahmacarya posaha, 2 AhAra zarIrasakkAra ane avyApAra, 3 zrAhAra brahmacarya ane avyApAra, 4 zarIra, brahmacarya ane avyApAra e mUla trika saMyogiyA cAra nAMgA thayA. have enA nutta ra nAMgA batrIza thAya te AvI rIte keH-1 deza deza deza, deza deza sarva, 3 deza sarva deza, 4 deza sarva sarva, 5 sarva deza deza, 6 sarva deza sarva, 7 sarva sarva deza, 7 sarva sarva sarva, e ATha nAMgAne pUrvoktane mUla cAra nAMgA nI sAthai guNIye tevAreM batrIza nAMgA thAya. tathA catuHsaMyogI mUla ekaja nAMgo thAya ne tene dezathI ane sarvathI guNIye tevAreM zola nAMgA thAya. te AvI rIteMH-deza deza deza deza, deza deza deza sarva, 3 deza deza sarva deza, 4 deza deza sarva sarva, 5 deza sarva deza deza, 6 deza sarva deza sarva, 7 deza sarva sarva deza, deza sarva sarva sarva, e Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. sarva deza deza deza, 10 sarva deza deza sarva, 11 sarva deza sarva deza, 12 sarva deza sarva sarva, 13 sarva sarva deza deza, 14 sarva sarva deza sarva, 15 sarva sarva sarva deza, 16 sarva sarva sarva sarva erIteM eka saMyogI Au, ki saMyogI co vIza,trika saMyogI batrIza ane catuH saMyogI sola,sarva malI eMzI nAMgA thayA. - e eMzI nAMgA madhye pUrvAcAryanI paraMparAyeM sAmAcArI vizeSe hamaNAM to eka AhAra popadha dezathI sarvathI vedu prakAre karIyeM baiyeM. ihAM ziSya gurune pUchene ke niravadya AhAra sAmAyikanI saMghAte vi rodha dekhavAthI te posaha sAmAyika sahita kevIrIteM thAya ? ___ have guru uttara kahe je ke sAdhu sarva sAmAyikavratanA dhAraka ne te kema bAhAra kare ? tathA napadhAnavaMta zrAvaka hoya te kema AhAra kare ye tene jema AhAra niSedha nathI tema posahamAMhe zrAvakane AhAra niSedha nathI. __ zarIrasatkArapoSadha, brahmacaryapoSadha ane avyApArapoSadha etraNa prakA ranA poSadha,to sarvathIja naJcarAya paNa dezathI uccAratAM tenI sAthe prAyaH sA mAyikano virodha thAya ne kema ke sAmAyika madhye to " sAvaUMjogaM paJca skAmi" e pAuthI sAvadya sarva paJcakhyA ke ane zarIrasatkArAdika traNa po sahane vipe to dezathI uccAratAM prAyaH zarIrasatkArAdikanA sAvadyavyApAra thAyaja ne temATe teno desathI nacAra kara vo niSedha kasyo . valI ziSya pUche le ke niravadya deha satkArAdika karatAM zo dopa ? tene guru uttara kahe ne ke zarIranI zojAnA lona mATe niSedha ne, sAmA yikavaMtane zarIranI zonA karavI ghaTe nahIM. ane AhAra na kare to zakti maMda thAya te zaktinA maMdapaNAthI dharma anuSTAnano nirvAha na thAya. temA Te sAdhunI peThe AhAra karavo kahyo ne zrIaAvazyakacUrNimAMhe poSadhavratane adhikAreM kartuM . yataH // taMsanikarijA, vato ajovannisamaNadhammo // desAvagAsiyaM puNa / jutto sAmAieNaM vA // 1 // nizithanASye'pyuktaM // pauSa dhinamAzritya dikapi sonuMjeti nizithacUrNoM vaa||jaaNcndikmNtN,km sAmAna vinuMjaiti // 2 // idaM ca poSadhasahitaM sAmAyiMkApekyaiva sNnaavyte|| nAvArthaH-dharmanI zakti pramANekarI tapasyA pramukha kare evo sAdhunodharma varNa vyo ne.paraMtu dezAvakA zikavata to sAmAyika neluM yukta . nizithanASyamAM paNa kahyu poSadhavAlAne yAzrayIne uddezyo AhAra te paNa jojana kare atha Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 371 vA nizithacUrNimAM je uddezI kayuM te sAmAyika karavAvAlo paNa jojana kare. paraMtu te poSadha sahita sAmAyikanI apekSAyeM saMnavIyeM vaiyeM. ane poSadha ra hita sAmAyika to eka muhUrttamAtranuM che temAM pUrvAcAryanI paraMparAyeM thAhAra letA nathI zrAvaka paDikkamaNAsUtranI cUrNimAM ema karvA // jadidesAhA raposahi to jattapAsta guru sarikathaM pArA vittA AvasiyaM karittA iriyA samii egaMtuvaraM iriyAva hithaM paDikkama AgamaNaM AloyaNaM noyaNaM kare ce ie vaMde tasaMmAsayaM pamaGittA pAyapuDhaNe nisipraznAyaNaM pamaU jaho ciepa joyaNe parivesie paMcamaMgalamuccAre sareza paJcarakANaM ta vayaNaM pama kittA asarasaraM abacavaM a'yamavilaMbiya aparisADiyaM maNavayaNa kAya gutto luMja sADhUvanavautto // 1 // jAyA mAyA e nuccA phAsu a jaleNa mu hasudikAlaM navakAra saraNetA devevaMda vaMdaNayaMdAcaM saMvaraNaMkAeM puNo viposahasAlAe gaMtu sajAito citti // nAvArthaH-jevAreM dezathI yAhAra posaha kare to nAtapANIne gurunI sAkheM parAvIne Avassahi kahI IryAsa miti zodhato ghareM jazne IriyAvahi paDikkame gamaNAgamaNa bAlozne noja na kare. caityavaMdana kare, tevAra panI saMmAsA pote pramArjanA kare poMbaNA napara bezI nojanane pUMje panI je ucitanojana hoya te pIrase thake mukha yo navakArano uccAra karI paJcarakANa saMnArI tevAra panI mukhane pramArji ne svararahita, bacakAra rahita, vilaMba rahita, aNa bAMmethake mana vacana kA yA gupta karato sAdhunI pere upayoga sahita paNe jojana kare // 1 // po tAnA AhAra pramANe jojana karI, uSNajalathI mukhazudi karIne navakAra kaheto uThe, deva vAMde vAMdaNA dene saMvaraNa karIne valI paNa poSadhazAlAyeM jazne sabAya karato beze // eTalA mATe deza sAmAyikeM dezapoSadhane sanAveM jema vidhi kahyo ne tema vidhiyeMkarIne jojana karavU evaM zrAgamamAMhe dekhIyeM baiyeM. ihAM posaha levAno vidhi to popadha prakaraNathakI jANavo. have e popadhannatanA pAMca aticAra bAMmavA te kahe . saMthArUccAra vihi, pamAya taha ceva noynnaanoe|| posaha vidivivarIe, taie sirakAvaeniMde // 2 // arthaH-saMthAro te mAnano tRNano kAMbalI, vastrAdikanA upalakSaNathI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. zayyA bAjoTa, pATIyA pramukhaD jANavU. ane uccAra te vaDInIti, prasavaNa mAtaraM laghunIti; tene paratavavAnI nUmikA tenA bAra mAmalA jANavAM laghu nIti tathA vaDInItinI AbAdhA na sahI zake temATe poSadhazAlAmAMhe ba mAmalA ane bAbAdhA sahI zake to mAmalA poSadhazAlAthI bAhera kare tihAM bAghATa eTale akasmAt AbAdhA thai gai rahevANuM nahI tene mATe mAMhe mAmalAM kare ane je yAbAdhA rahi zake te anAghATa kahiyeM tenAla mAmalA bAhera kare. pa bAra mAmalAM viSTA mutranA sthaMmila jANavAM. ___ have mAMjhanu jaghanyathI eka hAtharnu ane hetuM cAra AMgula dharatImAMhe e Tale hetI cAra prAMguna nUmikA aceta joDne thuka zleSmAdika, paratavaI kare tene vidhiyeM puMjI vidhiyeM joine parataratuM tenevipe pramAda na karavo yahAM saMthAro zayyAdika tene netraM karIne joyuM nahI hoya athavA joyuM to yahA tahA kAMza joyuM kAM nahIM joyuM athavA rUDIrIteM joyA binA ve savu navu kIdhuM hoya te prathama aticAra jANavo. 2 ema rajoharaNekarI puMjyuM na hoya athavA puMjyuM to kAMi puMjyuM kAM nahIM puMjyuM ema HpramAUna kare thake bIjo aticAra, 3-4 ema laghunIti vaDInIti eTale uccAra pAsavaNa paratavavAnI nUmi kAnA paNa eja ve aticAra kahevA.e cAre aticAra anAupayoge jANavA. ___5 pAMcamuM posaha vihivavarIe eTale popadhanA vidhithakI viparIta po padha kIdhe thake arthAt cAra prakArano posaha te rUDIrIteM pAsyo nahI paNa jevo tevo pAsyo arthAt jevelAyeM levo te velAyeM pAravo jozye tema na karatAM savAro pAre tathA anyathA vidhi kare paNa rUDIrIteM dhArAdhe nahI jemake AhAgadika cAre prakArano poSadha kasyo be par3I te dudhAyeM tRSAyeM pIDita thako evI ciMtavaNA kare ke thA poSadha tarata pUrNa thAya to par3I DhuM A amuka vastu khAiza amuka vastunuM pAna karIza ityAdi AhAra saM baMdhi anilASA kare. tathA zarIrasatkArAdikanAM durthyAna sarva cittamAM ciM tave je poSadha pUrNa thaze par3I hu~ ma karIza Ama karIza ityAdi urdhyAna ciMtavavA rUpa pAMcamo aticAra. sUtrakAra kahe je ke "appaDilehiba upaDile hitha sabAsaMthArae" e prathama aticAra tathA "appamaGiya kuppamaGiya sadyAsaMthArae" e bI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 273 jo aticAra tathA " appa Dijehizra DuppaDile hizra uccAra pAsavaNa nU mi " e trIjo aticAra tathA " appamakiya Duppamakiya uccAra pAsa va bhUmi " e cotho praticAra tathA "posahovavAsasta sammaM zraNu pAlAyA " eTale poSadhopavAsane samyakrIteM pAsyo nahI e pAMcamo a ticAra jANavo. athavA " joyaNAjoe " iti pAThAMtara tihAM jojana te * hArane viSe upalakSaNathI dehasatkArAdikaneviSe posahamAM vicAra thA ya ke kevAre vahelo mahAro posaha pUrNa thAya to svecchAyeM huM jojanAdika karuM ityAdi durdhyAna ciMtavavA rUpa pAMcamo praticAra e pAMce praticAreM karIne popadhanA vidhi kI je viparIta thayo hoya zeSa artha pUrvavat. popadhatrata bati zaktiyeM to cavihAroja karavo ane te canavihAra kara vAnI zakti na hoya to tivihAra athavA prAyaMbilAdikeM karI paNa parva di vasaneviSe poSavata avazya kara prAyaH sarva sAvadya vyApArane varddhaveka rIne phalanI bAhulyatA yAya katyuM be ke yataH // sAmAiya posaha saMviprassa, jIvassa jAi jokAlo / so saphalo bodhavo, seso saMsAraphala hena // 1 // have parva te guM kahiyeM yataH // bIyA paMcamI hamI, egArasi candasI paNa tIhI // e khAnasu a tihIna, goyama gaNahArINA naliyA // 1 // bIhA vihe dhamme, paMcamI lA mI kamme // egArasi aMgANaM, ca nadasi canada puvANaM // 2 // nAvArtha:- bIja, pAMcama, grAma, pragIyAraza caudaza e (paNatIhIna ke0 ) pAMca tithina jANavI e tithi gauta magadharAdikeM kahi // 1 // temAM bIja te vidhadharmanuM zrArAdhana ane paMcamI te jJAnanuM yArAdhana, tathA aSTamI te karmayanuM khArAdhana ane gIyAraze agIyAra yaMganuM yArAdhana valI caudaroM cauda pUrvanuM prArAdhana be // 2 // jemATe zrIvItarAganAM vacana paNa emaja sAMnaliyeM baiyeM. " jayavaM vIya pamuhAsu paMcatihIsu vihiyaM dhammAlugaNaM kiMphalaM hoi " goyamA ba duphalaM ho jammA iesa tihIsu pAeNaM jIvo parajava zrAkhaM samalii tamhA tavo vihANAi dhammAluThANaM kAya jamhA suhAuyaM samajhie 5 ti nAvArtha :- he bhagavan ! bIja pramukha pAMca tithineviSe kahelA dharmanuM nuSTAna karavAyI guMphala hoya ? he gautama ! jemATe e tithiune viSe prA yaH jIva paranavanAM zravakhAM bAMdhe te kAraNa mATe tapa pramukha vidhiyeM Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jainakathA ranakoSa nAga coyo. karI dharmAnuSThAna karavU jethakI jIva gunagatinAM AukhAM bAMdhe iti // __ valI paMcamIne parvapaNuM zrImahAnizIthamadhye kahyu De yataH // saMte bala vIriya purissakAra parakkame ahamI caudasI pANapaMcamI paGosavaNo cana mAsiesu cagna asama bahikaritA pAyabittamiti // nAvArthaH-bate baleM, bate vIrye, ute puruSAkAra parAkameM, aSTamI, caturdazI, jJAnapaMcamI,paMjosaNa mAM comAliyeM eTale tekANe, cotha 6 amekarIne prAyazcita tapa karavU. ta thA nizIthacUrNimAMhe paNa kahyu ke "puslimAe dasamIe evamAIesu patvesu pa dyoso avaM na apavvesutti // nAvArthaH-purNimA paMcamI dazamI e Ade dene parvanA divasoneviSe tapasyA karavI paNa parva vinA tapa na karavU ta thA ekonaviMzati paMcAzakavRtyAdika aneka graMthanevipe paMcamI kahI . ema batAM triparvI, catuHparvI, paMcaparvI, SaTparvIne tapa zIlAdikeMkarI aArAdhavI kahI potAnI zakti hoya to sarve vedu pakhavADIyAnI tithi zrA rAdhavI athavA eka pakhavADiyAnI paNa bArAdhavI athavA mahoTI tithi paNa ArAdhavI paraMtu virAdhavI nahI zakti hoya to sarvadA ArAdhana ka ratAM koI doSa nathI. __ valI ziSya pUje ke candasa ahama nadika pulimAsaNiemu paDipura posaha aNupAlemANe vihara ema kaDaM je. teno guru uttara kahe je ke zrI sUyagaDAMgamAMhe zrAvakanA varNanane adhikAre caturdazI aSTamI, e tithi to prasiha paNa nadizAsu evo je pATha le te to zrItIrthakaranI mahoTI kaTyA Nikatithi de teNeMkarI puNya tithipaNe ve ane pUrNimAtotraNa comAsAnI traNa punamane mATe vikhyAta ve eTalAmATe kahI ne tathA zrIjagavatInI TI kAmadhye nadihA tithine amAvAsyA kahI ne tethI aSTamyAdika parvane viSe ja poSadha karavo paNa zeSa divasane viSe na karavo ema na kahevu evo kAMza ekAMta nathI kAraNake bIjA subAdukumArAdika tathA paramezvaranA daza zrAva ke tithivinA paNa posaha kasyA ke tene nA kahI nathI jemATe zrIvipAka sUtranA bIjA zrutaskaMdhanA prathama adhyayananeviSe kahyu le "teeNaMse subAhu kumAre annayAkayAI cAudasammudita puslimAsaNiesu jAvaposahasAlAe posahie amanattie posaha paDijAgaramANe viharahatti // nAvArthaH-tevA re te subAdukumAra anyadA kozvAreM caturdazI aSTamI amAvasyA pUrNimA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 375 tithine viSe yAvat poSadhazAlAmAMhe poSadhasahita amanatteM posahanuM prati jAgaraNa karato thako vicare. ihAM amanatta karavAthakI lAgata traNa divasa posahanuM grahaq thayuM eyI parvathakI anyadivaseM paNa poSadha levAnI AjhAle. je ema kaheke tithivinA poSadha lIye te avidhi kare je tene kahevU ke ajayakumAra kArya karavAne naddeze traNa divasa posahamA rahyA ane vijaya rAjA kAryane uddeze sAta divasa posahamA rahyA. zhAM jo avidhi hoya to vAMditakAryanI sidina nIpaje avidhithI to sAhAmo napazva thavo jo ye jema akAleM sajAya kare ne tene vAMDitakAryasidino saMzaya rahe , zrIjJAtAdharmakathAMgasUtra tathA vasudeva hiMma pramukha bAgamamAMhe sAkSAtkayuM De. yataH // savesukAla pavesu, pasabo jiemae tahAjogo // ahami canadasI su, niyameNa haviU posahi // 1 // nAvArthaH-saghalAM parvamA sarvakAla neviSe prazaMsavAyogya yathAyogya vItarAganA mataneviSe aSTamI caturdazImAM he nizce posaha karavo // 1 // tathA AvazyakacUrNinevipe parvadivaseM nizce posahanuM vratakara kahyu le pa raMtu anyadivaseM posaha karavAno niyama nahI paraMtu sarvathA niSedha nathI nahI ja karavo evo koi AgamaneviSe teno niSedha nathI ne sAMjavyo paNa nathI. poSadhopavAsano tathA atithisaMvinAgano to nizcita divasano niyama nathI, zrIharinaisa rikata AvazyakanI mahoTI TIkAnevipe tathA zrAvakaprajJapti thanI vRttine vipe sAkSAt kartuM teno jevAreM niSedha kare ne tevAreM teNe graMtha kArano abhiprAya jANyoja nathI te ema kahe ve ke jevAre sarva divaseM posa ha karAya tevAreM parvadivaseM posaha karavAno zo vizeSa ke ? tene kahiyeM baiyeM ke parva divaseM avazya karavo eja vizeSa ke anya divaseM niyama nathI je kare tene nAkAro nathI eTalo vizeSa ,jema AvazyakavRttiyAdi graMthamadhye zrAvakanI pAMcamI pratimAne adhikAreM kahyu le ke divaseM brahmacarya nizcaM pA lavu evaM kahevAthI ema na samajavU ke rAtriyeM na pAlavU paraMtu rAtriyeM pa Na avazya pAlavu eto potAnI meleja jANIle ke jevAreM divaseM niSedha kayuM tevAreM rAtriye niSedha jANavUja. jo evo niyamaja hoya ke poSadha nitya karavo tevAreM to atithisaMvi jAga paNa nitya karavo jozya, mATe poSadha kasyo hoya toja atithisaMvi Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 jainakathA ratnakopa nAga cotho. nAga thAya evo kAMza niyama nathI atithisaMvinAga to poSadhopavAsanA pA raNAvinA paNa thAya ne,paraMtu atithisaMvinAga poSadhopavAsane pAraNe to a vazya karavo joiye,erIteM poSadha parvadivameM paNa karavo tathA anyadivase paNa karavo temAM kA avadhi nathI jemATe sAvadyAraMnatyAgavAthI vizeSa lAna ne. have e vratanuM phala kahe :-naktaMca // kaMcaNamaNi sovANaM, thaMjasahassa siyaM suvarama talaM // jokAriGa jiNahara, tanavi tava saMjamo ahita // 1 // arthaH-suvarNa ane maNinA hajAro gameM thaMne karIne unnata ane suvarNamaya jenuM taliyuM ve evaM zrIjinezvara- maMdira arthAt jinano prAsAda karAve te thakI paNa tapa saMyama adhika jANavo // 1 // __ eka muhUrttamAtra sAmAyikano lAna je pUrva navamA vratamAM kahI AvyA baiye tevAreM eka ahorattA posahanAM trIza muhUrta thAya tethI trIza sAmAyi ka thayA tenA lAnanI saMkhyA kahe jeH-sattahatari satnasayA, sattahatari sa hassa larakakoDI // sagavIsa koDI sayA, navanAgA sattapaliyassa // 1 // nAvArthaH-sItotara,sAtaseM, sItotera,hajAra,sItotera lAkha,sItotera koDI, sattAvIzaso koDI, upara eka pavyopamanA navanAga kariyeM temAMhelA sAta jAga levA aMkathI 27777777777 / eka poSadha karavAthI bAhyattiyeM eTalA paTyopama devatA, bAyu bAMdhe samavRttiyeM to adhika adhikatara bAMdhe eTale jevo nAva tevu Ayu bAMdhe. tathA jo popadha karIne pramAda seve eTale aho rAtra avyApAra ciMtave to eTalAja pavyopamanuM narakAyu bAMdhe, valI ca kravarti vAsudevapramukha paNa devatAne vazya karavAnearthe poSadha kare le to te mane devatA paNa vazya thAya De ema poSadhayakI ihaloka saMbaMdhikAryanI siddha tA paNa thAya ne. ityAdika poSadhanAM phala pragaTa jANavAM // 2 // have e poSadhavrata ArAdhavA napara ane poSadhavrata virAdhavA upara zeTha nA be putrano dRSTAMta kahiyeM baiyeMH- lakSmInivAsa nagaraneviSe parvatanI re rakhAne anusAra suvarNano gaDha ke temAM guNaniSpanna jenuM nAma De evo a parAjita nAme rAjA hoto havo. tenuM jevU nAma le tevoja pariNAma le paNa nirarthaka nAma nathI te nagaramA prajhAkara nAme zeTha vase ne te rAjAne ghaNo mAneto je te zetanI prajJAvatI nAme strI te sarva satIumAMhe prathama va Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 377 khANavA yogya le te strI naratAne sAta putriyo thara le te sAte nirguNa ne paganI rajanI pereM dhananI hANI karanArI le ytH|| ajArajaH khararajastathA saMmArjanIrajaH, dIpamaMcakayozvAyA lakSmI haMti purA kRtAM // 1 // nAvArthaHajanI raja // gaInanI raja, tema sAvaraNInI raja,dIvAnI bAyA,mAMcAnI bAyA, eTalAM vAnAM pUrva upArjita lakSmIne haNe // 1 // te peTanarA rAM kanI pere nirlaja De tathA bIjA anakSya nakSaNane viSe niraMtara sarvasthAnakeM niHzaMka , satpuruSanA guNa grahavA mAMhe mUka be. uHsvarA, urnAgI, dharmati, purgatine pAmanArI, mAThA AzayanI dharanArI. sAte mAMhomAMhe kvezanI karanArI ne, jANIyeM ukhadAyI sAte nArakIja te sAte putriyo mA bA pane ghaNA khedanI upajAvanArI thai tethImAtApitAne atizaya aniSTa tha. have e par3I te zegne AThamanA cazmA jevo eka putra thayo te rAtriyeM ja nmyo paraMtu rAtri batAM paNa cAre dizAyeM akasmAt udyota thayo te jo mA tApitAne kheda ane vismaya thayo evAmAM to te bAlaka janmatAMja vAcA la thazne tADukIne bolyo ke tamo putrajanmanA harSane sthAnakeM kheda kema karo bo? mahArA janmano mahotsava kema nathI karatAM? putraratna pAmavU sulana nathI evI janmatAMjavAra putranI vANI sAMjalIne mA bApa vicAravA lA gyAMke AparoM peTa koi nUta athavA preta athavA yama te putrarUpeM avatasyo jaNAya ne nahItara janmatAMja evI spaSTavANI kyAthI bole ! mATe eno janma mahotsava paNa kema karIyeM ? evA mAtApitAnA cittanA aAzayane jANIne te bAlaka pharI bApapratye kaheto havo ke tame kAMpaNa tamArA cittane viSe zaMkA lAvazo nahI hu~ ta mArA nAgyanA udayathI kalpavRdanI pereM tamArA kulamAM akasmAt avatasyo DaM, valI mAruM vacana sonalo A nagaranI bAhera udyAnaneviSe deheraMbe te de rAsarane bAraNe dazakoDI soneyAnuM nidhAna ne tihAM tame utAvalA jAvya lAcI dhananI bArtti nivArIne mahAro janmamahotsava ati vistAreM karo. tathA te dhaneMkarIne bIjAMpaNa ghaNAM agaNita puNyanAM kAma karo. evI te bA lakanI vANI sAMjalIne tenA pitAyeM ativismaya tathA atiharSa pAmI teja varakhateM tihAM jazne khoyuM to mAMhethI dhana nikalyuM te tatkAla ghera lAvIne navI jANe sukatanI mUrtija hoyanI!! tevIrIte te putrano janmasaMbadhI ma Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 jainakayA ratnakoSa nAga cotho. hoTo atula mahotsava te zete karIne guNa niSpanna evaM devakumAra tenuM nAma pADyu. mA bApeM vicAGgu je e putra janmathIja pragaTa vacaneMkarIne sukhadA yo thayo to pAgalapaNa ApaNane sukhadAyI thaze tema te kumAra paNa a tizaya rUpAdi guNeMkarIne vadhato havo. evAmAM te prajJAkara zeThano koka cADiyo zeSI hato teNe rAjApAseM jazne prajJAkarazeTha dhana pAmbA te saMbaMdhI vArtA karIne cADI khAdhI rA jAyeMpaNa koka prakArathI dhananI prApti jANine te cADiyAnA mukhanI vAta sAMjalI krodhe dhamadhamIne sunaTone dukuma kasyo ke jAu tame prajhAka razegnu ghara lUMTI lAvote sunaTone zeThe potAnA gharatarapha dUrathI AvatA joDa zeTha atyaMta bhrUjavA lAgyo tevAmAM pAraNAmAM rahelo bAlaka bolyo ke he pitAjI ! tame rAjAnA sunaTa dekhIne tamArA hRdayamAM naya ANazo nahI. hu~ rakka mATe iMzsarakho paNa namone upazva na karI zake ema jANajo jeNe tamane dhana dhApyuM ne teja tamALaMrakSaNa paNa karaze ema kahIne te bAlaka pAraNAmAMhethI utIne gharane AMgaNe jara hajAra sunaTane jIte evo yodhotha ine beTho panI asura sarakhA ra sunaTa jeTale zeThanA gharamA praveza karavA lAgyA teTale te pannara divasane bAlakeM vikarAla vyAlanI peThe thazne vAnyA topaNa mAMhe pesatA rahyA nahI tevAreM capeTekarIne sarvane haNyA eTale eka tamAco Akaro mArethake sarva sunaTa mukhathI lohI vamatA namarI khAne jANIyeM cakra namatuM hoya athavA jANIyeM madirA pIdhI hoya tema laDatha DatA dharatIya athaDAi mUbIkhAi pajyA jANe mUvA paDelA hoya tevA thayA. e vyatikara sAMjalI rAjAne ghaNo kopa caDyo tethI saMgrAma karavAnI taiyArI karavA lAgyo evAmA pradhAna bhAvIne kato havo ke he rAjan ! utAvalAM thazne koI kArya karavU nahI. je karavU te vicArIne karavU jethI panI urato na thAya tamoto mAhyA Do tethI tamAre pATaluM vicAravAnule ke je pannara divasanA bAlakamAM eva9 parAkrama De e vAta kevI agamya meM eTalA mATe hu~ ekavAra te bAlakanI pAseM jaz samyakprakAre tenuM svarUpa jo yAvaM tihAM sudhI tame saMgrAmanI vAta karazo nahI yataH // apariviya kaya kaUM, lidApi na saUNA pasaMsaMti // supariskiyaM puNovida, kiyaMpi na jaNeza vayapiGa // 1 // nAvArthaH-parIkSA vinA je kArya kahuM te kA Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 3jae rya jo sidipAmyuM topaNa saUna puruSa tenI prazaMsA kare nahI. ane suparI dita kArya jo bagaDayuM hoya topaNa teviSe lokamAM niMdA naM thAya // 1 // par3hI rAjAnI bAjhAthakI zeune ghera te pradhAna Avyo rAjAnA sunaTo ne paDelA dekhIne vizeSa zaMkAkulapaNe zeta ane zeThanI strIyeM bolAvavA pUrva ka gharamAMhe teDyo te AvI pAraNAmAMhe ratnajaDita daDo ulAlatA evA bAlakanI pAseM besIne sneha sahita komalAmaMtraNe karIne nene bolAvato havo he kumAre ! rAjAnA manuSyanI upara urnivAra kodha karavo te tamAre yukta nahI. kesarIsiMhanI peThe tahArI aciMtya zakti be. to AzRgAla sa rakhA sevako upara zo parAkrama karavo. yataH // siMhaH karoti vikrama, maliku UMkAranUSite kariNi // na punarnakhamukha viliSita, nUtalakuharasthite nakule // bhramarakulanA UMkArathI zolAyamAna evA hAthiupara siMha parAkrama karene pa raMtu norathI ane mohoDhAthI khaNelI nUminI bakholamA rahelA noliyA u para potAno parAkrama dekhADato nathI. ___ eTalA mATe he kumara ! e bIcArA rAMkanI upara krodha ma karo je yA bIne pageM lAge tenI upara kRpA rAkhavI jozye eTaluM karavAthIja sarvane camatkAra jevU lAgyuM mATe have emanA upara karuNA karo. evI pradhAnanI uttama vANI sAMjalI lagAreka hasIne kumara bolyo he mahAmatinA dhaNI! tuM sAMjavya amAro kopa kAMza rAjAnA sunaTo napara nathI e kAM amArA aparAdhI nathI amAro aparAdhI to rAjA ne mATe rAjA saMgrAma karavA mahArI sAthai Ave tenI hu~ vATa jo buM kema e rAjA saMgrAma karavA thA Talo vilaMba kare, valI saMgrAma kasyAvinA rAjAno kaSAya kema upazame? mATe ekavAra DhuM saMgrAmanuM kautuka paNa dekhADaM je saMgrAma thAma thAya De, tethI tuM utAvalo natAvalo jA ane vahelo vahelo rAjAne mokavya. __ evAM te bAlakanAM camatkArika vacana sAMjalIne pradhAna manohara vANI yeM karI kumarane samajAve ke ke he kumAra ! rAjAne paNa koka cittanama tha yo dekhAya ne jemATe tene tamAruM dhana levAno anilASa thayo jema kozka strIlubdha puruSa hoya te mahAsatInA cittano yAzaya laz na zake jema te sa tInA cittano Azaya levo puSkara ne tema tamALaM dhanalevu puSkara De te vAta meM have jANI tamA svarUpa paNa jANyuM tame bAlakarUpa paNa pUjanIya bo Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 - jainakathA ratnakoSa nAga cotho. mATe rAjAne paNa huM have anugraha karIne tamArA sevakanI pe tamArI pAse lAvu , jema grahanI zAMti karIye tema tamArA kaSAyanI zAMti rAjAne ka ravI joyeM. evI pradhAnanA mukhanI vANI sanilIne kumara bolyo he pradhA na ! meM ruDI bAta kahI paNa rAjAne kAMka camatkAra dekhADavo joyeM te vinA gajA mAne nahI, mahAruMpaNa bahumAna na kare hajIlagaNa jema tuM ma hAre maMdira cAlIne Avyo tema mane saMtoSavAmATe rAjA yAvyo nahI eTa lAmATe lonAkrAMta rAjAyeM amArI sAtheM eTaluM kayuM to ameMpaNa kAMka pratikriyA karavA iliye baiyeM. ytH|| pAdAhataM yamutthAya, mUnimadhirohati // svasthAdevApamAnepi, dehinastaraM rjH||1||maannsnaa pageMkarI haNAyelI raja thoDA apamAnathI paNa mANasane mAthe caDhe to te raja paNa svastha mANasa karatA zreSTa De je jaDa utAM paNa karelA apamAnano badalo vAle le. vajI paNa kahyu keH-vipado'ninavaMtyavikrama, rahayatyApapetamAyati // niyatA laghutA nirAyate, ragarIyAnna padaM nRpshriyH||1|| parAkrama vagaranA puruSane Apatti pa rAnava karene ane te ApattivAlA puruSane pAgalo kAla DhAMkI lene valI jeNe uttarakAlanI kAMpaNa vicAraNA nathI karI tene nizce laghutA prApta thAyaDe ane je laghutAne pAmyo te patI rAjalakSmIne pAmavAmATe pAtra nathI. ___ eTalA mATe utAvalo jazne tuM rAjAne mahAraM vacana kahe ke he rAja n ! kumareM ema kadevarAvyu De ke tuM mahAro mahoTo aparAdhI bo mATe jo tahArUM rAjya ApIza to hu~ mukIza, nahI to sarvathA tane mUkIza nahI. jo rAjya nahIM thApya to mahArA hAthanI sukhaDI cakhADIza evAM kumaranAM vacana sAMjalIne pradhAna paNa kumarane page lAgI tyAMthI utAvalo jazne rAjAne page lAgIne kumaranI kahelI sarva vAta teNeM rAjAnI Agala kahI saMnalAvI. te sAMjalI rAjAya paNa kumaranuM vacana mAnyuM jIvyAno upAya bIjo koi na dITho tevAreM pradhAnanI buddhithakI jema pradhAneM kaDaM tema rAjA karato havo. yataH // sakiMsakhA sAdhu na zAsti yo'dhipaM / hitAnna yaHsaMzRNute saprinuH // sadA'nukUleSu ca kurvate ratiM / nRpeSvamAtyeSu ca srvsNpdH||1|| jAvArthaH-je pradhAna rAjAne hitazikSA karato nathI te pradhAna kutsita meM ane je rAjA te zikAne hitarUpa jANIne sAMjalato nathI te svAmI paNa Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 3ra uSTa De valI jo rAjA ane pradhAna sadA anukUla hoya to tene va samR dina prItiyukta tha prApta thAya ne // 1 // ___ evaM vicArI pradhAnasahita te rAjA kumArapAseM AvIne kumArane devatA nI peThe jANIne te kumarane page lAgI kumaranu kathana aMgIkAra karI, sasaM camathako amRtavANiyeMkarI bolato havo ke he kumArarAja! A mahAlaM rAjya tamAre svAdhIna ke jetuM tamALaM citta hoya tema tame aMgIkAra karo ane mahArI upara karuNA tathA saMtoSa karo valI amArA upara kRpA karIne mAjhaM svarUpa pragaTa karIne kaho A tamAruM anuta svarUpa dekhIne amane ghaNA vismayanI vRddhi thAya . evI rAjAnI vinati sAMjalI ane vArtAno thA zaya jANI rAjApratye kumAra kaheto havo; he rAjana ! hamaNAM to mahAre tahArA rAjya, kAMza kAma nathI hu~ bAlaka buM tethI rAjyanAranA ciMtArUpa samuzmAM koNa paDe. mATe mahAruM kArya tuMja kasya mahAre sthAnakeM tuMja rA jya kasya. ane mahAraM svarUpa to thoDAkAlamAM kevalInagavAn ihAM Ava ze te kaze mATe tuM hRdayaneviSe harSa dhasya ane zIghra tahAre sthAnakeM jA ane meM paNa tahArA sevakane je kukhiyA kasyA tene zIghra sukhiyA karUM buM ane tuM paNa A mahArA rAjyanI saMpadA le te keTalAeka divasa noga vya, avasareM jema ghaTaze tema karIzaM. evaM kumaranuM bolavU sAMjalI kumAra nIpAsethIrAjA tathA pradhAna ane zeThanA gharanAAMgaNAthIrAjAnA sevaka e sarva sAyeMja uThatA havA sadu koharSasahita potapotAne sthAnakeM AvyA. have tehaja nagaramAM rAjAne mAnavA yogya evo koI dhanazeTha vase ve tenI dhanyA eve nAme nAryA ne tene paNa sAta putriyo tha tenI upara ghaNI mAnatAM karatA eka putra avatasyo; tevAreM pitA mahoTA harSekarI tathA ati prAMmabareM karI putrano janmamahotsava karavAne tatpara thayo. tevAmAM kurdaivanA yogathI te putra pitApratye kahevA lAgyo ke re re mahAro thA zo janmamahotsava tame karavA mAMmayo ne ? phokaTa vidhAtAyeM mujane nIpajAvyo De mahAraM svarUpa viparIta nIpajAvyu , ghaNAkAlanA tamArA saMcelA dhanano saMhAra karavAne artha DhuM pragaTa thayo . mATe have jUvo mahAruM karttavya kahe be ema kahetAMja te zegnA gharamAMthI mahAvikarAla evo agni pragaTa thayo teNeMkarIne gharamAMhelI sArasAra vastu sarva balIgai. mAla matA sarva balI Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. rAkha thayuM, ghara balI gayuM tyAre te ani ulavavA mATe jeTale mAtapitA saja thayA eTale bAlakeMja uThI maMtravAdInI pere pANI bAMTIne ani zIghrapaNe ulavI nArakhyo potAno camatkAra dekhADyo evaM te bAlakanuM svarUpa jANI ne mAtA pitAdika nayanAMta thayAM tyAre tene te bAlaka kahevA lAgyo ke mahAraM svarUpa dI ? mahAdevanI peThe sarva sRSTi bane saMhAra karavA samartha DaM, DhuM jagatamAM viSamo buM mATe mahArI upara koI moha rAkhazo nahI mo ha bAMjhIne jema DhukaDhuM tema tame karo. tame mahArA janmamahotsavanI vAta karI tethI mujane kopa caDyo tenuM tamane kAMka phala dekhADyuM. yataH // a vaMdhyakopasya nihaMturApadAM // navaMti vazyAH svayameva dehinaH // amarSazUnyena janasya jaMtunA // nAjAtahArdena ca vihiSAM drH||1|| saphala krodhavAlA ane mANasonI Apattine haNanAra evA puruSane sarvaloko vaza thAya ane krodha vagaranA tathA mANasopara prIti vagaranA puruSathI zatruune naya thato nathI. mATe Aja patrI mahAreM nimittai mahotsava, moha, harSa, nakti, prazaMsAdika kAMi paNa karazo mAM,jo thoDo paNa moha karazo to hu~ tatkAla phala dekhADI za. koi dAsI pramukha pAseM mane dhavarAvajo jethI mahAro nirvAha thAya tathA jeNekarI DhuM jIvaM uparAMta kAM karazomAM jo adhika karazo to DhuM tatkA la phala dekhADIza,jema rAjAnI AjhAno naMga kasyAthI phala pAmIye tema ta meM phala pAmazo. evaM bAlakanuM vacana sAMjalIne mAtApitAdika sarva camatkAra pAmyAM thakAM temaja pravarttavA lAgyAM paNa putra upara adhika sneha na rAkhe. ekadA pADosaNa potAnA putrane navanavA AlA ramADatI hatI tene dekhIne kumaranI mAtAne paNa mana thayuM tethI sAMjane samaya te bAlakane pAraNAmAMthI bAhera ramADavAne arthaM potAnA kholAmAM lIdho teTale te bA laka rAisa sarakho raupa thazne gharamAMhethakI bAhera nikalyo, rauimujJa dha rato jANIyeM ko kopano samuja hoyanI? tema mAtAdikane kahevA lA gyo ke jU mahArI bAjhA naMga karI tenAM phala dekhA9 ema kaheto tha ko rIsAzne gharamAMthI nikalI gayo eTale pAlathI te bAlakane manAvavA ne arthe pitrAdika sarva doDI pohotA keTalieka nUmikA sudhI atyaMta na yatrAMta thakAM jANe aparAdha khamAvIne gharamAM lAvIyeM evAmAM to te bAla ka nUta pretanI peThekyAMya adRzya tha gayo najareM jotAM jotAMmAMhe kyAMya Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 303 jato rahyo. have guM thaze evo vicAra mAvitra kare ye evAmAM aMdhakAra thayo tevAreM pitrAdika sarva pAlA gharamAM AvavA lAgyA teTalAmA sannaba tha hAthamAM naghADAM zastra lazmAramAra karatAMdhADa yAvI te gharamAM pesIne suvarNa ruMpuM hIrA javera mANika motI ityAdika sarva uttama vastunA gAMuDA bAM dhIne lagayA. par3I pitrAdika sarva zUnyacitta thakA gharamAMhe yuM rahyaM guMgayuM te sarva jovAne athai gharamA peThA eTale te tharamAM teNe pAraNAneviSe te bA lakane paNa hasto thako dIto te dekhI pitrAdika sarva dAtha joDI pageM lA gIne kumarane ruce tevA vacaneMkarIne potAno aparAdha khamAvatA havA. have tevAta nagaramAM vistarI te cittane Azcarya karanArI vAta rAjAnI sanAmAM paNa tha. tevAreM dhanazeThane teDAvIne rAjA sarvavAta pUDhavA lAgyo dhanaze- paNa yathAsthita vRttAMta sarva kahyo. te sAMjalI rAjAyeM kautukathakI zeThane kahyu ke tuM jaya kumarane kahe ke tujane rAjAyeM teDAvyo je evI rA jAnI vANI sAMjalIne zeveM gherajA rAjAno Adeza kumarane kahyo. __kumara potAnA pitAnA mukhathI rAjAno Adeza sAMjalIne nISaNa nR kuTI caDAvIne pitAne kahevA lAgyo ke jhuM mujane rAjA teDAve . zA pra yojane rAjA teDAve ? ema baDabaDato uThIne cAlyo te mArgamA ghaNA lo kane vismaya pamADato rAjasanAmAM Avyo. rAjAne salAma paNa karI na hI topaNa rAjA asamartha thako ghaNI mIThAza rAkhato thako bahumAna vAlA vacanekarI kumarane bolAvato havo ke he kumareMda! tujane kuzala ne? evaM je Tale rAjAye pubyuM teTale te bAlaka atizaya kopa karI daityasara bihA maNuM rUpa karIne bolato havo ke he rAjan ! tuM mujane iMzsara bahumAna karIne je bolAve te guM tuM mujane nathI ulakhato? tuM mahAru parAkama na thI jANato? jema thoDIja vAramA zegnuM ghara bAlIne nasma kayuM tema ta hAlaM paNa ghara bAlIne nasma karIza. ema kahetAMja rAjAnA gharamAM agni lAgyo jANIyeM dhUmraketuM pragaTa thayo ke jhuM ! te jo kumarapratye rAjA kahe vA. lAgyo ke hu~ nUvyo have tuM prasanna thA evAM rAjAnAM vacana sAMjalIne te bAlaka napazAMta thayo. krodharUpa aminI sAthe rAjanuvanamA lAgelo ani paNa zAMta thayo eTale te kumara bolyo he rAjan ! jU pretakumArano kopa !! Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. hu~ kAMprajhAkara zeThanA putra devakumAranI sarakho nathI. ema kumara bolyo te vAre loka sarva nayantrAMta thayelA hatA te sarva pramudita thayA. ___ have te kumara sajAnA lokane kaheto havo ke mahAruM nAma pretakumAra kahejo madArI niMdA ghaNI karajo tethI hu~ rIja pAmIza paNa koi mahArI stuti karazo nahI evI vANI sAMjalI rAjA pUvA lAgyo ke he kumara ! tahAra svarUpa ati vismayakArI, atinayaMkara, raNajagatanA ahaMkArane TA janAra, trajagatane naya napajAvanAra evaM vikaTa kema le te kahe ? tevAreM kumara bolyo he rAjan ! zhAM kevalI nagavAna zrAvaze te. devakumAranuM svarUpa kaheze tevAreM pretakumAranuM svarUpa paNa kadeze. mujane pUbyAnuM tahAre jhuM prayo jana je. he rAjan ! uttamapuruSa hoya te potAnA guNanuvarNana na kare, ytH||n svayaM khyApitaguNai, guNavAniti kthyte||svyN saMvAhitAnAM hi, gAtrANAM nirva tiH kutaH // nAvArthaH-potAnA mukheM vakhANelA guNekarIne pote guNavAna kahevAto nathI. kAraNa ke poteM dAbavAthI aMgano parizrama kyAthI jAya. eTalAmAM kevalI jagavAna AvyAnI vadhAmaNI vanapAlakeM yAvI dIdhI te sAMjalI rAjA tathA prajJAkarazeTha dhanazeTha pramukha sarva nagaranA loka thA vI kevalI jagavAnane vAMdI dharmadezanA sAMjalIne vedu kumaranuM svarUpa pUba tA havA. kevalI jagavAn paNa te kumaronA pAbalA nava kahetA havA. he rAjan ! pUrvakata karmavipAkathI guM na nIpaje. yataH // yanmanorathazatairagoca ro, yat sTazaMti na giraH kaverapi // svapnavRttirapi yatra utanA helayaiva vidadhAti tavidhiH // nAvArtha:-je seMkaDo manorathathI agocara ne jene moTA kavi nI vANI paNa sparza karI zakatI nathI valI je vastune viSe svapnAnI vRtti paNa pahocavI muzakIta arthAt je bAbata svapne paNa banavI urlana tevI vastune vidhAtA helAmAtramA nipajAve je have tenA pADalA java sAMnalo. hastinAgapura nagarane viSe koka vRkSa zrAvikAnA be dIkarA eka suma ti ane bIjo kumati eve nAme hatA. tenAM jevAM nAma ke tevA pariNAma paNa che te bedujaNA vyApArakarI vyagracitta thakA ane valI pramAdI thakA teve pariNAmeMkarIne tevo dharma karI zakatA nathI kAMka dharmakAryaneviSe sumatine ruci ke ane jema jvareM pIDita jIvane ghRtaneviSe ruci na hoya tema kumatine dharma kAryaneviSe ruci nathI have sthavirA mosI madhyastha nAveM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 35 karIne dharma ArAdhananeviSe tRSNAvaMta je te yathAzaktiyeM dharmarnu bArAdhana kare. trikAla paramezvaranI pUjA Adi dezne dharmanAM kArya kare valI mahoTA paNAnI arthI ne tethI kSapaNAne lIdhe jopaNa yathArtha vidhi sacavAya nahIM topaNa posaha mUke nahIM jevAreM parvano divasa Ave tevAreM poteM agre sarI thazne ghaNI striyone ekaThI karIne tenI saMghAte posaha kare. paNa vika thAdi pramAkarIne posahanI virAdhanA kareM: ema ghaNA pramAdeMkarIne dharma melo thayo pramAda te dharma malIna thavAnuM kAraNa ve mATe dhiHkAra ne pramAdane. have poSadhAdikaneviSe mAhyo evo sumati mAtAne poSadha karavAnI yA jJA Ape valI sahAya paNa kare tenI anumodanA kare. cittamAhe harSadhare, sarva prakAreM akSA rAkhe,tema tema mAtAne atyaMta utsAha vadhe tevAreM mAtA paNa harSa sahita popadha kare tene sumati zIkhAmaNa Ape, prazaMsA kare supu unI e rIta je je mAtApitAne prazaMsA karI dharmaneviSe joDavAM. __ ane kumati to mAtAne kahe ke he mAta ! A vRkSAvasthAyeM posaha karavo te puSkara ne temATe e karavAthI guM? poSadha to samarthapaNuM hoya toja karavo. valI nizciMta hoya te posaha kare, tahArAthI to vidhi paNa sacavA to nathI, mATe poSadha mUkIne putranI pratipAlanA kasya, poSadha karavAthI po teM nUkheM mare , ane DokarAMnane paNa nUkheM mAre je ? emAM te tuM zo dharma kare ? potA, ghara mUkI jyAM tyAM pharatI phare je. phokaTa kAyakveza zo karavo! gaDhapaNa thayuM mATe ghera betAM putrAdikanI sAcavaNI kasya. evAM ku matinAM vacana sAMjalIne paNa te poSadhane na mUkatI havI. cittamAM vicAravA lAgI ke hu~ vaDerI bu mATe jo hu~ mUkIza to sarva striyo mUkI deze. tema batAM bIjI mUke to jaleM mUko paNa mahAre to mUkavo nathI. have te mosIne sumatinI napara dRDha rAga thayo bhane kumatinI upara dRDha zeSa thayo sumati upara sAdhakatAno baMdha thayo ane kumati upara bAdha katAno baMdha thayo. ema te mosIyeM poSadha to kayA paNa mahatvapaNuM vAM batI tethI teNe vidhipUrvaka na kasyA. temATe posaha virAdhavAthI vyaMtarItuM Ayu bAMdhI marIne yA udyAnamAM vyaMtarI thai, jo aticArarahita posaha kaso hata to vaimAnika devonuM vAyu bAMdhata. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jainakathA ratnakopa jAga cotho. tathA sumati maraNa pAmIne prajJAkara zeThano putra thayo thaneM kumati ma rIne dhanazeThanoM dIkaro thayo bedu jAi zrAvakanuM kula pAmyA. have te vyaMtarIne prajJAkara zeThanA putranI upara pAulA javano koI dRDha prItirAga baMdhANo teNeMkarIne janma mAtrathI tenA zarIraneviSe adhiSThI ra hI rAtri te ThokarAnAM mAta pitAne nidhAna pAvyaM paThI rAjAne paNa namAvyoM ityAdika camatkAra zratizayarAgane lIdhe dekhAcyA. tathA te vyaMtarI dhanazeThanA dIkarAnI upara atizaya dveSa dharatI thakI tenA zarIrane vidhiSTIne viTaMbanA pamADe ne anartha kare ve vipattimAM nAkhe beteokarIne dhanazeThanA saghalA dhanano daya kasyo ne haja paNa ghaNI kadarthanA pADaNe. ne prajJAkara zeThanA dIkarA para deta rAkhI tene ghaNI saMpadA yApa mATe he rAjana! sumatiyeM popadhanI sAMnidhya karI tethe su khadAyI ne kumatiyeM niMdA karI to tene duHkhadAyI yara, mATe dharma nA sAMnidhyanuM mahoTaM guna phala be ne dharmanI niMdA karavAnuM mahoddhuM zra na phala be. ema e vyaMtarI vAra varSa paryaMta ekane prItinuM phala sukha ne ekane prItinuM phala duHkha dekhADo. evI kevalInI vANI sAMjanI rAjA di sarva pratibodha pAmI ekAgracitteM dharmanuM sAMnidhya karavAne rucivaMta thayA. have prajJAkara zeva ne dhanazeThane guru pAunA jaba kahe . pAtaneM naveM dharmadAsa ne dharmadatta eve nAme ve jAi jinadharmI hatA te vehu nAi paraNyA patI striyonI preraNAthI dhanane mAMhomAMhe vivAda karatA havA. yataH // yAdIradhAraikanujAM mAtRgarjanivAsinAM // namo'rthAya pRthaktvaM yad, jA tRNAmapi kurvate // 1 // ekamAnA garjaneviSe rahelA bane jeNe stanapAna nelA karelA be evAM nAiune paNa jUdAkaranAra evAdhanane namaskAra be. ka citra vijaktoryo, jAto to sarvathA pRthak // kalahe sati nirvAho, mahatAmapi nAnyathA // mAMga mAM dhana vecyuM ne sarva prakAreM jUdA thayA to paNa jo kalaha thato hoya to mohoTA puruSone paNa nirvAha karavo kaThaNa thai paDe be mATeja jUdA thayA vinA kalaha bIje prakAre maTato nathI. nitya kleza hoya tihAM jejAM rahetAM nirvAha na yAya mATe behu jAi judA rahyA toya paNa bAnuM dhana dATetuM hatuM tenI vehunA manamAM zaMkA rahe eTale mahoTo nAi e ma jANe je rakhe nhAno nAi dhana kADhI jAya ane nhAno jAi ema jA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 307 Ne je rakhe mahoTo nA dhana kADhI jAya; ema ekekanI upara pa dharatA rahe mAhomAMhe kono vizvAsa na kare ema karatAM mahoTA nAine ghera sI maMta mahotsava thAvyo te dekhIne nhAno nAitathA nhAnA nAznI va bedu jaNa malI iSathI ciMtavavAM lAgAM je ene putrI thAya to sArUM thAya, paraMtu SInuM ciMtavyuM kAMi thAya nahIM tethI mahoTA nAine to koika puNyanA yo gathI atisuMdara putra thayo teno janmotsava ghaNI rUDIrIteM kayo ema ma hoTA nAine sAta bAlaka thayAM temAM te strIpuruce pUrvokta dIkarI yAvavA nIja ciMtavanA karI tethI azunakarma bAMdhyu. have zrApamA garnanevipe te strI jaratAra pisahita ema ciMtavavA lAgyAM ke ene kulahaNo putra thAya to sArUM ke jethakI jema vAyarAthI megha nAza pAme tema enuMdhana sarva nAza pAme. have nhAnA nAznI nAryAnA garnanevipe paNa mahoTo nAi tathA maho TA nAznI strI malI vedu jaNa ema ciMtavatAM havAM ke ene lakSaNarahita dhana nI hAni karanArA putra thAya to sArUM to paNa te nhAnA nAznA zunane udayeM karIne sarva putra sujAta upanyA phokaTa te vRdhanAi AkarAM karmanuM upArjana karato havo. mATe dhikkAra paDo pine, have Atame garne to te garnanI vici tratA thakI mahoTo nAi strIsahita ghaNA DAnano pazcAttApa karato tha ko ema vicAravA lAgyo ke pApaNe vedu jaNeM mAtuM ciMtavyuM te ThIka na kI, mATe have jalA lakSaNavAlo nattama guNeM sahita evo ene putra thAna.. have te vedu nAz zrAvakano dharma pAlIne devalokeM gayA tihAthI cavIne tame vedu vyavahAriyA yayA, jevAM pUrva karma bAMdhyAM tevAM yA navane vipe zu nAguna udaya AvyA. eTalA mATe jo parane zuna ciMtavIyeM to potAne paNa zunano baMdha paDe ane azuna ciMtavIyeM to potAne azujano baMdha paDe mATe koznI napara mAThI ciMtavaNA svapnamAMhe paNa karavI nahI. he yAtmA nA hitavAMDaka navyajano ! duHkhanuMja AgAra evo je matsara tene tame bAM mo, jemATe urjanapaNuM je le tetraNa jagatane puHkhadAyI je ane saGanapaNuM je je te traNa jagatane sukhadAyaka , saUnapaNAM AzrayI maitryAdika nA vanAnuM svarUpa cothA poDazakamadhye kahyu // ytH|| parahitaciMtA maitrI, paraphuHkha vinAzinI tathA karuNA // parasukhatuSTirmuditA, paradoSopeNa mupedA // nAvArthaH-pArakA hitanI ciMtA rAkhavI te maitrI jAvanA, tathA Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. pArakA duHkhano nAza kare te karuNA nAvanA, pArakA sukhamAM saMtoSa te mu ditA nAvanA, ane pArakA doSane navekhe te upekSA nAvanA jANavI. evI kevalI nagavAnanA mukhanI vANI sAMjalI ekekanI upara matsara bAMjhI sad potapotAne ghera gayA; nagavAna paNa tihAMthI vihAra karatA havA. devakumAra tayA pretakumAra bedu ujvalapada bane kRSNapada sarakhA anukrameM vadhatA havA. surUpa ane kUrUpa, sAraM nojana ne hINuM jojana, sAro veSa ane vastrahIna vepa, natsava ane anutsava, ema behuneviSe mAtApitAdi kane harSa zoka viSAdAdikane utkRSTuM kAraNa prApta karatA kAMka mAterA bA ravarSanA thayA. tevAre te devakumAra vyaMtarInA AdezathakI rAjAnI pAseMthI rAjya mAgato havo rAjAya paNa pUrve Apa, kabula kayuMDe teno vicAra karI potAnI kanyA devakumArane paraNAvI tene rAjya thApI poteM mahoTA mahotsavathI cAritra lai tapasyA karI zukSa adhyavasAyeM cAritra pAlI keva lajhAna pAmI ghaNA navyajIvone pratibodhI mode pahoto. have devakumAranI rAjyakadino AmaMbara dekhIne pretakumAranAM mAtApi tAdika paNa potAnA putranA pANigrahaNanomahotsava atizrAmabareM karavAno jevAmAM vicAra kare ne tevAmAM pretakumAra te vAta jANI poteM preta sarakho tha gharano mUlastaMna ukheDI hAthamAM upADIne mAtApitAdikane mAravA . doDyo te jo mAtApitAdika sarva kuTuMba potAno jIva laz nAzi gayAM. tevAreM pretakumAre ghara zUnya dekhIne te staMne te gharane kUTI pADIne suvarNa rU pAdika sArasAra vastuyeM narelu hatuM te bAlIne rAkha kayuM mATe atizaya karo evo devatAno kopa be te duHkhe sahI zakAya. ema bAravarSasudhI pAulA navanA dIkarAne rAgaIrSe karIne te vyaMtarIyeM ekane rAjya ApyuM ane ekanA ivyano vinAza karI toSa roSanu atiyA karuM phala dekhADIvAtmAne kRtArthapaNuM mAnatI potAne sthAnakeM jatI rahI. have samunI velathakI mUkAyo je nadIno pravAha te jevo potAnA mU lagA svarUpanI avasthAyeM rahe evo dhanazetano dIkaro paNa potAnA mUla gA svarUpanI avasthAyeM rahyo. mAtA pitAdikeM paNa jANyuM je atimusyAM ta avasthAno hetu aa putra ApaNane aniSTa thayo be. eNe pADale naveM mAtAne dharmano aMtarAya kasyo teNeMkarI UHkhiyo thayo Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. nae daivayogeM uttama kula to pAmyo paNa kAM sukha jogavI zakyo nahI tema e nAM mAtApitAyeM paNa pAbale naveM hInadIkaro pAmavAnuM karma bAMdhyu te thakI hIna pAmyAM te kuputranA yogathI mahApuHkhI thayAM. jema kapotapadIne bA lakeM sevelI je rakSanI zAkhA te zAkhA sUkA jAya paNa navapannava na thAya tema dhanazeThanA kulamA jevAre e putra thayo tevAre dhanano nAza thayo. have devakumAra rAjAne paNa vyaMtarI mUkyo thako jema vAdalathI nikalyo evo sUrya potAnA tejeM karI zone tema te devakumAra rAjA zojato davo. ___ anyadA te nagaranA udyAnaneviSe kevalI nagavAn samosasyA jANIne devakumAra rAjA parivAra sahita tathA pretakumAra potAnAM mAtA pitAdi sa hita vAMdavA AvyA ane te vyaMtarI paNa udyAnamAMhethI kevalIne vAMdavA AvI te sarva vAMdIne yathocita sthAnakeM bega kevalI nagavAne paNa dharma dezanA prAraMjI ke aho javyaprANI ! karelAM karma teja sukha sukhanuM eka kAraNa le temATe kaNamAtra paNa dharmodyama vinA gamAvazo mAM, sarva manovAM bita surakhano ApanAra te eka dharmaja . kemake jarA avasthA jhuM vyuccheda pAmIle ? rogaguM nAzI gayA. maraNa paNa gayuM ke guM. narakanuM bAraj DhAMkyu guM ? ke jeNekarI tame dharmaneviSe vAMDA nathI karatA ? he jIva ! tuM sUkSma rahe jAgato rahe. jemATe roga jarA thane maraNa etraNa jaNAM tahArI pAla lAgAM ne tenAthI tuM nAsato thako kema vizvAsa karI rahyo bo? __ mATe jo yatidharmamA udyama karavAnuM sAmarthya na hoya to zrAvakadharmane viSe pramAda bAMmIne nalIpereM yatna karavo,vizeSekarI dharmamAMhe parama sAranUta evaM poSadhavata ne tenuM sAMnidhya kara, tenI anumodanA karavI kahyu ke ke poteM kare, bIjA pAse karAve, saMtoSayuktacittekarI anumodanA kare bhane sahAya kare e sarvane tattvanAM jANa sarakhAM phala kahe . sahAya kasyAnA tathA anumodanA kasyAnA tathA sAhAyya na kasyAnAM ane niMdA kasyAnAM poSadhanAM phala devakumAra ane pretakumAranI pereM tame pratyapaNe dI. evI dezanA sAMjalIne devakumAra pratibodha pAmyo pUrvaka ta dharmasAMnidhyanA vazathakI tene zukSkSA upanI tevAre samaketa sahita devakumArarAjA agIdhAramA poSadha vratano aMgIkAra karato havo. have potAnA putrane prasAdeM manuSyaneviSe paNa sarvArthanI sidhine mAna Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jainakathA ranakopa nAga cotho. tA evA prajJAkarazeTha yAdika. gaga parvanevipe niraMtara paripU / popadhanuM bArAdhana karatA thakA thAtmAne dhanya mAnatA havA. valI dhanyazeta ane tenI strI te to mahardika batAM putranA yogathakI dArizpaNAnAM puHkha pAmyAM thakAM puHkhagarnitavairAgyathakIja dIkSA lazne a nukrameM mokSanagaranA rAjyane najanArAM thayAM,ema ghaNA jIva dharmanAM sahAyA dika karnavyaneviSe ujamAla thaine dharmamAMhe, paNa poSadhanA sAMnidhyanevipe yama karatA havA. vyaMtarI paNa ruDIrIte samaketa pAmIne samyakadRSTi jI vone dharmamAM sAMnidhya karavAne vipe sAvadhAna thai. have dhanyazeThano dIkaro pretakumAra to nathAvidha arthAt tetA prakAranA duHkheMkarI dagdha thayo thako pAbale naveM dharmano aMtarAya karavAne lIdhe jo ke hamaNAM tene rUDIrIteM dharmanI preraNA karI to paNa poteM popadhAdika dha ma karavAne sarvathA prakAreM jamAla na thato havo. rAjAdike ghaNo sabhajA vIne dharmano natsAha vadhAravA mAMmayo to paNa jema naMTane zakha ruce nahI tema lagAra mAtra dharmanevipe ruci tha nahI. sAhAmo popadhAdikanadhi pa vahana kare aho zrAvakanA kulanevipe avatarI tevI sAmagrI prApta tha' tA paNa tene dharma ArAdhavo puSkara thayo. jema varSAkAleM athavA vasaMtane vipe sarva vanarAji navapannava thAya paNa keraDAmAM pAna na thAya tema ihAM jo 'paNa ghaNA jIva dharma ArAdhaka thayA to paNa pretakumArane lagAra mAtra paNa dharma prApta na thayo // yataH // patte vasaMtamAse, ridipAvaMti sayana veraa|| je na karIre pattaM, tAkiM doso vasaMtassa // 1 // __ par3I devakumAra tene balAtkAreM popadha karAve ema jANIpretakumAra vicAkhyaM ke jo duzhAM rahIza to e rAjAdika mujane balAtkAreM dharma karAvaze,mATe 3 hAthI bIje gAma jAuM to sAraM ema ciMtavI rAjAnA nayathI te nagara bAMkI bIje nagareMja rahyo ema sarvaprakAreM mAMgalika kalyANakAri sarva vAMbitasukha nothApanAra evo dharma tehathI vegalo thayo, jema avinIta ziSya vidyAthI vega lo thAya tema vegalo thayo par3hI te sarva prakAreM chaHkhI dArI rogimAhe mukhya rogAdike pIDita tha lokanA parAnavAdika phuHkha nogavI maraNa pAmI tirya cathayo tihAMthI narakeM gayo ema ghaNA nava naraka tiryacanA karaze ane gha Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 301 yo saMsAra raUnaze evAM kaTuka phala jANIne koine dharmaneviSe aMtarAya karazo nahI. jUna dharmane vighnakaranArI vANInAM phala ! ! ve devakumArarAjA to iMnI pere zravatasyo ne ke zuM ? poSadhane pahele di baseM ghoSaNA karAve ke kAle parvadivasa ne mATe rAjAnI sAyeM sarva samma tAdika yAvI popadha karajo ema ghaNAkAla ghaNA lokonI sAthe poSadha vrata ArAdhato vo ekadA te devakumArarAjA zatrunA dezamadhye svayanaMramaNa samu ina veja sarakhA potAnA sainyane lai gayo tihAM vairI rAjA paNa potAnAM sainya lai sanmukha laDavA zrAvyo te vakhata divasa asta thayo mATe prajA teM yuno TharAva kasyo paNa prajAteM to aSTamI parvano divasa zrAvyo jAlI popadhano divasale mATe yuddhano samAraMbha yAya nahI tethI devakumArarAjAyeM sAhAmA rAjAne kahevarAvyuM ke prajAteM zrame yuddha nahI karacaM tene verI rA jAyeM kayuM ke mAre to yuddha kara be mATe tame taiyAra rahejo. te rAjAnuM vacana sAMjalIne maMtrI pramukha sarve malI devakumArarAjAne gha loe vAsyo to paNa rAjAyeM to popadha lIdho te vAta vairIrAjAyeM sAMna lI tevAre te ghaNoja khuzI thayo kema ke pIrAjAne evaM bala kyAMthI ma je ? pachI te rAjAyeM samujhanA pUranI peThe caturaMgiNI senA lai AvIne ve vakumAra rAjAnA sarvasainyane vIMTI lIdhuM tevAreM sainyanA sunaTAdika maMtrI pra mukha sarva malIne devakumAra rAjAnI pAse zIghrapaNe khAvI praNAma karI vairI rAjAnuM svarUpa samajAvatA havA ke he rAjan ! yuddhano hukuma karo to zrame rAjA sAtha saMgrAma karIyeM ne tameM paNa taiyAra yA patI avasareM poSadha jo hamalAM to laDAino avasara ne kaphanA rogIne sAkara khApavAnuM bane nahI mATe taiyAra thA nahIM to ghaNo anartha thaze evI yuktiyeM karI zu navacanathI ghaNuM kathaM paraMtu rAjAnuM mana lagAramAtra paNa poSadhamAMthI ma yuM nahIM poSadhane manekarIne paNa na virAdhato havo. tethI pradhAnAdikane saM grAmanI zrAjJA zrApI nahIM ane te sacivAdika pratye rAjA kahevA lAgyo ke he mugdhabuddhinA ! evo koNa mUrkha be ke je iha lokanA kiMcit su para vane viSe sukhakArI evA e poSadhavratanI virAdhanA kare. mA Te mahAre parye koi lezamAtra paNa kleza karazo nahI. potAnA AtmAnA rakSaNa nimitteM jema tamArI verIrAjAneM malavAdikanI ruci hoya tema karo. khane Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. paNa hu~ to lezamAtra dona nahI karuM balanA karanArAne paNa duHkha, karavu te maneMkarIne paNa huM nahI anumou~ hamaNAM duM sAdhunI peThe ekalo buM Aza rIra paNa mahAraM nathI to valI svajana ane dhanAdika te mahArAM kyAthI; te mATe te ko mahArAM nathI ane DhuM temano nathI. yataH // prANAMte'pi na naM ktavyaM,gurusAdaye kRtaM vrata // vratanaMgohi phuHkhAya,prANAjanmani janmani // 1 // gurune sAkSipaNe kareluM vrata, prANano aMta thAya to paNa te nAMgaq nahi; kAraNa ke vratanaMgathI anaMta kuHkha prApta thAya ne prANa to janma janmaneviSe malaze paraMtu uttamavrata malaze nahi mATe mAre vratanaMga karavo nathI. evI rAjAnI niHsaMgatAvAlI vANI sAMjalIne sacivAdika sarve buddhiye karI jaDa thayA. temane kAM paNa napAyanI sUja paDI nahi. tevAmAM to vai rI rAjAnuM sainya pANInA pUranI peThe sainyamA zrAvI pohotuM tene koi ro kavA samartha thayuM nahI tevAre sarva sainiko dhaNI vinAnA thai potAnojI va lazne dazedizAyeM nAzI gayA. rAjA potAnA maraNano aMgIkAra karI dhairya dharI mAnane saMthAre sAgArI anazana karIne rahyo. evAmAM vairInA sunaTa paNa mAra mAra karatA rAjA pAseM doDatA yAvyA eTale dharmanA mA hAtmyathI zAsanadevatAyeM upayoga dene joyuM tevAreM tihAM AvIne sarva vairInA sunaTonA hAthamAM jema ughADAM zastra hatAM tevA zastrasahita sarve ne staMnI mUkyA. sarvenAM zarIra rogekarI pIDIta thayAM thakAM jema vajaghara nA saMpuTamAMhe golIyA matsya pIcyA thakA jevI vedanA jogave tevI vedanA sarva jogavatA havA. tethI te mahAvedanAyeMkarI sarva yAkaMda karavA lAgyA. aho aho tatkAla puNyapApanAM phala yA navamAMja udaya AvyAM. te dekhI ne devakumArarAjA ema ciMtavavA lAgyo ke ghare akasmAt aa sunaTone TuM thayuM ? rAjAne te sunaTonI upara atizaya karuNA yAvI ane ciMtavavA lAgyo ke e bApaDA suHkhathI bUTe to sAraM e sarva zAsanadevatAyeM dharmanuM sAnnidhya kayuM dekhAya ne to he deva ! mahAre nimittai parane uHkha thAya evA dharmanA sAnnidhyathI mahAre sayuM, mane sAMnidhyano vistAra ma karo eq.rA jAnuM pApanIrupaNuM dekhIne zAsanadevI potAnA cittaneviSe camatkAra pA mI thakI vairIrAjA tathA sunaTone kahetI havI ke tame sarve devakumArarAjA Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 303 nA sevaka thA to hu~ tamane mukuM te sAMjalI te vairIrAjAyeM sevaka thavA aMgIkAra kayuM eTale zIghra te devatAyeM sarvane mUkyA. vairIrAjA AvI devakumArane vaza thayo te dekhIne devakumArarAjAnuM je sainya nAsI gayuM hatuM te sarva yAvI malyuM rAjAnI dharmaneviSe ekAgratAyeM ka rI zAsanadevIyeM tuSTamAna thazne rAjAyeM jyAreM poSadha pAyo tyAre te rAjAne sarva viSApahAra tathA sarvanUtAdikanuM ane sarva rogAdika doSanuM nivAraka, sarvazastra baMdhana, jala ani uSTazvApadAdikanuM staMnana karanAra ityAdi aneka AzcaryanuM karanArUM evaM eka divyaratna Apyu te rAjAyeM lIdhuM. ema rAjA poSadhavrata no aniyaha akhaMma pAlato havo. puNyanA pranAvathakI kayA kAryanI si dina thAya vAru ? arthAt je kArya ciMtave te tatkAla siha thAyaja. have te ratnanA prajAvathI sarva zatrune vazakarI rAjA potAne nagare AvI jenA mahimAnI sImA nathI evI devIyeM dIdhelA ratnanA pranAveMkarI a neka prakAranA upakAra potAne tathA parane karato havo. tathA navanA roga nu nabuM oSadha evaM je posahavata tene vidhiyeMkarIne karato thako te rAjA potAnAM nibiDakarmarUpa rajane dhoi nAkhato havo. ___ ekadA aMdhArI rAtrineviSe nagaramadhye koieka cora AvIne ko dhana vAna vyavahAriyAnA maMdirane vipe khAtara pADI tenA gharamAMthI dhana laine na tAvalo utAvalo dhUrta mRganI pereM cAlyo jAya je evAmAM baganA cokiyAta puruSa bupI rahyA meM teNeM te corane mArgamAM cAlyo jAto dITho tethI te, te ne pakaDavAne mATe pAbala vyAdhanI pereM lAgyA tene pAula AvatA dekhIne cora paNa nityanA abhyAsa pramANe tihAMthI nAzI nagaranI bAhera nIkalI ne koika vananI kuMjamAMhe jara pege tene pAulathI yAvelA rAjAnA suna TeM dITho paNa te sunaTo aMdhArAmAM bananI kuMjamadhye pesavAne asamartha ho vAthI vairInA nagaranI peThe vanane gherI rahyA. evAmAM jene zatrumitra behunI napara sarakhI dRSTi ke evA munirAja tihAM unelA hatA temane dekhIne cora bovyo ke mahArAja! mujane zaraNAgatane anayadAna Apo. evaM coranuM vacana sAMjalIne muni bolyA ke jo tuM dIkSA lIye to tujane anaya ne eka vai rAgyane viSe koi paNa jaya nathI. bAkI sarvaneviSe jaya . ytH||noge roga jayaM sukhe kyanayaM vitte ca nUbhayaM,mAne mlAnilayaM guNe khalanayaM dehe kRtAMtAna Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. yaM // zaurya zatrunayaM jaye ripunayaM vaMze kuyovinaya, sarva nAma naye navediha nave vairAgyamevAnayaM // jAvArthaH-jogamAhe rogano naya , sukhamAMhe dayano na ya, dhananeviSe rAjAno naya , mAnamAMhe mlAnino jaya be, guNaneviSe khalapuruSano jaya De, dehane viSe yamano naya , zUravIratAmAMhe zatruno na ya , jayamAMhe vairino naya , vaMzamAhe kuzIlavatI strIno naya ne ema sarve je nAma dharAve tihAM naya ne paNa eka vairAgyane ajayapaNuM . ___ ema sAMjalIne te coreM potAne hAtheM mastakeM loca kasyo. tene zAsana devatAyeM munino veza prApyo tevAre te corane muniyeM dIkSA dIdhI. pranAteM te rAjAnA sunaTeM corane munipaNeM nano rahelo dekhIne tyAMdhIja rAjAne kahyu rAjA paNa te vAta sAMjalI vismaya pAmI munine vAMdavA yAvyo tihAM pUrva unelA munine vAMTI par3I te cora munine vAMdIne temanI ghaNI prazaMsA karato kaheto havo ke he vino! he svAmi ! he satvavaMtamAM ziromaNI ! ta me anyAya kArya tyAgIne zIghrapaNe traNa jagatane pUjanIya thayA bo. erIte nagaranA loka paNa sarva camatkAra pAmI te munine vAMdI ghaNI prazaMsA karIne sadu potapotAne sthAnakeM yAvyA. jUna corane paNa sukRtanAM phala thayAM. ekadA te rAjA parvane Agale divaseM parvanI udghopaNA karAvIne parvane divaseM poSadhazAlAne vipe vidhiyeMsahita popaTa lA te rAtri kAnasaggamA rahI gunadhyAna dhyAya ne tihAM te dhyAnane vipe rAjAne te coreM je dIdA lIdhI tenuM anuta Azrarya sAMjavyuM ane ciMtavavA lAgyo ke aho e coreM jUna kevu AtmAnu kArya sAdhyu je corI karIne nagaranA sarvalokane niMda nIya thayo hato te corI mUkIne muninI dazAyeM pariNamyo tevAreM teja sarva nagaravAsI lokone prazaMsanIya thayo eto dharmanu svarUpa jANavAmAM ajA Na hato paNa DhuMto nalIrIteM dharmanA svarUpane jANato bato paNa meruparvatanI cUlikAnI pereM sAdhupaNAne grahaNa karavA samartha nathI mATe muja maMdanAgya nA dhaNI pratye dhiHkAra ho ! ! hu~ kAyara . saMsArasukhamAM mahAruM mana Atura be; tethI samyakapaNe dharmanA ArAdhanathI vimukha thayo . je thakI hAlAhala sarakhAM evAM sAMsArika viSayasukha tene bAMjhIne amRtasukha sarakhA cAritrano aMgIkAra karI zakato nathI. to navajalanidhi taravAne jahAja sarakhaM ane pUrvasaMcitakarmanI velIne jedavAne dAtaraDA sarakhaM evaM akSyasu Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 35 khane ApanAhaM je cAritra te mujane kyAthI udaya yAve. ityAdika zuna dhyAnanI vRddhi karato te rAjA dapaka zreNiye caDhI ghAtikarmano kSyakarI poSadhavata bArAdhatAM thakAMja kevalajJAna pAmyo devatAyeM teno mahotsava ka yo, ane munino veza bApyo te devakumAra kevalI, mAtA pitAdika ghaNA jIvane pratibodhI tene dIhA ApI ghaNA jIvonI sAtheM modeM pohoto. eTalAmATe he navyaprANI ! poSadhavatano sahAya tathA tenI anumodanA pUrvanavaneviSe kasyAthakI sumatino jIva devakumArarAjA tha gheraveAM poSadha karatAM kevalajJAna pAmyo ane kumatine jIveM poSadhavratano sahAya na kasyo ane tenI niMdA karI to pretakumAra thazne saMsAramA ramalyo ane ati duH kha pAmyo.mATe he navyo! evA poSadhavrata ArAdhana virAdhananAM phala sAMjalI ne poSadhavrataArAdhana karo jema sumatinI peThe modasukha pAmo niMdA ka razo to kumatinI peThe raUlazo. iti poSadhavrataneviSe devakumAra pretakumAra nI kathA samApta // e agIyAramuM poSadhopavAsa vrata kahyaM // // atha hAdaza atithisaMvinAga nAmaka caturtha zikSAvrata praarNjH|| je tithi parvAdika lokavyavahArano varjaka aciMtyo nojanane avasareM Avyo tene atithi sAdhu jANavo. uktaMca // tithiparvotsavAH sarve, tyaktAye na mahAtmanA // atithiM taM vijAnIyAlepamanyAgataM vipuH // 1 // je mahA tmAyeM tithiparvanA utsavo sarva tajelA ne tene atithi jANavo bAkI bIjAne anyAgata kahevo // 1 // te atithine AdhAkarmAdika beMtAlIza doSarahita je AhArano rUDo nAga devo tene atithisaMvinAga kahiye, nyAyopArjita ivyeMkarIne prAzuka eSa NIya kalpanIya evaM azana pAna khAdima svAdima vastrAdika te nidAne ava sareM munine zraddhAsahita Adara bahumAna pUrvaka, atizayanaktiyeMkarIne,AtmA nI anugrahabudhiyekarI gharamAMhe je potAne arthe nIpajAvyuM evaM AhArA dika doya tenuM munine dAna Apaq te atithisaMvinAga kahiyeM. tihAM je deze je zAlipramukha nIpaje te dezathI, sunidarnidAdikamAM devaM te kAlathI, nirmalacittano viguma pariNAma te zrA, tathA muni A vyAthI uThIne unA thA, besavAne Asana Apaq vaMdana karavU valI pA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. volAvavA jAvaM te satkAra, tathA jema rasavatI nIpanI ne tema dUdha khIra khAMma pramukha parNa jeve anukrameM nIpanyAM le teve anukrameM devAM. yadAha // pahasaMta gilANesu, AgamagAdisu tahaya kayaloe // uttarapAraNagammizra, dinnaM su bahuphalaM ho // 1 // jAvArthaH-mArganA kheda pAmelAne tathA glAni hoya tene tathA sUtrasihAMtano naNanAra hoya tene tema locanA karanArane pAraNe uttara vAraNe dIdhuM thakuM ghaNuM phala thAya // 1 // AvazyakanI cUrNi tathApaMcAzakanIcUrNimAMhe e vidhi je zrAvaka posahane pAraNa niyamA sAdhune pratilAnIne par3I pAra| kare. jevAreM noja nanI velA thAya tevAreM zrAvaka vastrAdika alaMkAra paherIne upAzrayeM sA dhunI samIpeM jara azanAdikanI nimaMtraNA kare tevAre sAdhu pAtrAM paDilehI ne gRhasthane ghera jAya tihAM te gRhasthane aMtarAyadopa ane je gRhastha sA dhunimitteM rAkhImUke te thApanA dopa ra dopa jema na lAge tevIrItaM muni AhAra lIye. ihAM jo koi gRhastha prathama porasInevipe AhAranI ni maMtraNA kare tevAre te sAdhune jo navakArasInuM paJcarakANa hoya to voravA jAya ane navakArasIyakI adhika porasIyAdikanuM paJcarakANa hoya to na jAya jo porasIyAdika vizeSa paJcarakANa hoya to tevAreM porasI na gAvI pAtrAM paDIlehe, paJcarakANa pArI jo pUrva porasa pahelA kadAcit AhAra ANyo hoya to te AhAra ko pAraNAM karanAra sAdhune ApIne par3I te zrAvakanIsAtheM ve sAdhuno saMghADo vahoravA jAya paNa ekane guru mo kale nahI mArgamA zrAvaka pAgala cAle tenI panavADe sAdhu cAlyo jAya. evIrIteM te gRhastha munine potAne ghera teDI lAvIne palI tihAM muni ne besavA mATe Asana mUkI tenI upara besavAnI munine vinati kare jo muni Asane bese to sAruM ane jo muni na vese topaNa gRhastheM muni ghera Ave to teno avazya vinaya sAcavavo jozye. paDI te gRhastha, azanA dikane nAjanamA lagne munine kahe he mahArAja ! anugraha karo tevAre mu nipaNa levA mAMjhe te jeTabuM le teTalu munine Ape par3I jevAre muni kahe ke have amAre khapa nathI tevAre rahevA Ape. munipaNa pazcAtkarma doSa bAM mavAne arthe kAMka AhAra jevAre nAjanamAM rahe tevAreM gRhasthane kahe ke have rAkho. e vidhiyeM munine vahorAvIne vAMdIne vidAya kare panI muni je Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 3e vAreM jAya tevAre te gRhastha, keTalAeka pagalAM panavADe volAvavA jAya tepaDI gharamAM bAvIne pAraNuM kare te vakhata vizuda pariNAmeM evI nAvanA jAve ke thAjano divasa mAhAre lekhe thayo. erIteM zrAvakeM posahane pAra ai munine ApyAvinA jamavu ghaTe nahI. have kadAcit te gAmanevipe sAdhu na hoya tevAreM nojananI velAyeM hArAvalokana kare, pajI vizurUpa riNAmeMkarI ema ciMtave ke jo sAdhu mujane * malyA hota to mahAro nistA ra thAta. sAdhune ApIne DhuM kRtakRtya thAta e vidhi, poSadhanA pAraNA A zrayI jANavo ane anya divasone vipe to niyama nahI. kadApi munine va horAvIne paNa jame athavA poteM jamI rahyA par3I paNa vahorAve. emaja va strAdika aApavAnevipe paNa yathAyogya vidhi jANavo. zrIupadezamAlAne vipe dharmadAsagaNiyeM kahyu De // yataH // paDhamaM jazNa dAnaNa, appANaM paNa minaNa pArei // asaI asuvihiyANaM, muMja a kaI disAlo // 1 // sA hUNa kappaNiUM, jaM navi dinnaM kahaMci kiMpi tahe ||dhiiraa jahUttakAri, susA vagA taM na muMjaMti // 2 // vasahI sayaNAsAna, tta pANa nesaja vapattA 3 // javi na paUtta dhaNo, thovAna vitha thovayaM de // 3 // ityupadeza mAlAyAM nAvArthaH-prathama yatine dezne pote praNAma karIne pAraNuM kare jo sAdhuno yoga na hoya to dizAvalokana karIne nojana kare // 1 // sAdhu ne kalpanIya je anna hoya te sAdhune na devANuM hoya tihAMsudhI koi prakA reM paNa te dhIra zrAvaka sAdhunA pAtrAmAM bApyA vinA jojana na kare // 2 // vastI, zayyA, azana, pAna, auSadha, naipajya, vastra pAtrAdika te jopaNa potAnI pAseM dhana vizeSa na hoya topaNa thoDAmAMhethI thoDaM paNa deveN||3|| __ anytraapyuktN|| arhanyaH prathamaM nivedya sakalaM satsAdhuvargAya ca, prAptAya pravinAgataH zucidhiyA datvA ythaashktitH|| dezAyAtasadharmacAriniralaM sA 6 ca kAle svayaM, muMjIteti sunojanaM gRhavatAM puNyaM jina pitaM // valI anyasthale paNa kamu jeH-prathama vItarAgane saghaluM naivedya karIne arthAt pahelAM saghaj vItarAgane nivedana karavU. par3hI prApta thayelA sArA sAdhune pavitra buddhithI vinAga karI yathAzakti Apa, tyAra par3I te sthAne AvelA sAdharmi nAinIsAthe te sArA jojanane gRhastha pote jame erIte gRhastha Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3eG jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nuM puNyakarma zrIjine jAMkhyuM le. e vratanuM ArAdhana karavAnemATe zrAva ke niraMtara prAzuka eSaNIya yAhAra sAdhune bApavo. have e vratanA aticAra niMdavAne artha mUlasUtranI gAthA kahe . macitte nirikavaNe, pihiNe vavaesa mavare ceva // kAlAkammadANe, canne sikAvae niMde // 3 // arthaH-1 sAdhune na ApavAnI budhiyeM athavA anAnapayogeM sahasAt kArAdikeMkarIne sacitta mATI pANIno ghaDo anAjanA DhagalA pramukhanI upara azanAdika mUke te prathama sacittanidepaNa nAmA aticAra. 2 temaja devA yogya prAguka annane sacitta vastuyeMkarI DhAMke te bIjo sacitta pihiNe eTane sacittapidhAna nAmA aticAra. 3 aNadevAnI budhiyeM potAnI vastu hoya tene pArakI kahe ke yA ma hArI nathI ane devAnI budhyei jo pArakI vastu hoya topaNa potAnI ka he athavA batI vastu gharamAM hoya tevAreM ema jANe je e sAdhu mAgaze to ApavI paDaze temATe AgalathIja ema kahI mUke ke pAto pArakI vastu De eTale te vastu sAdhu mAgeja nahI. athavA te muni koi vastu dekhIne dAtAranI pAseM tenI yAcanA kare tevAre te dAtAra kahe ke Ato amuka phalANAnI vastu le mATe tenI pAseMthI tame yAco ema avajJA karIne para 'pAsethI devarAve athavA te vastuno dhaNI jIvato hoya vAmaraNa pAmelo ho ya tevAre ema vicAre je e vastu DhuM sAdhune ApuM tenuM puNya te dhaNIne thA- ema parano uddeza karIne Ape te paravyapadeza nAmeM trIjo aticAra. 4 matsara te kopasahita Ape eTale jevAre muni AvIne yAcanA kare tevAreM batI gharamAM vastu hoya topaNa Ape nahI athavA Ape to paNa kopa karI Ape hINI vastu hoya te Ape ahaMkArekarI Ape athavA matsara te pArakI unnati dekhIne vimana thAya pArakI saMpadA dekhI zake na hI eTale koka nirdhana puruSa munine dAna deto hoya te dekhIne pote vi cAre je guM ethI hu~ hINo buM,e guM Apaze; hu~ e karatAM paNa adhika ApuM; ema matsarathI dAna devaM te coyo matsaranAme aticAra. 5 pAMcamo sAdhune gocarIno vakhata vItIgayA palI vicAre je have kAM Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 3gae muni vahoravA pAvaze nahI evI buddhithI sAdhune vahoravAnI vinati kareM eTale sAdhu paNa lIye nahI te pAMcamo kAlA tikrama aticAra jANavo. e kAla atikramyApalI ApyAno zo artha // yataH // kAlaM dinassa pahe, yasta agghA na tIrae kAlaM // tasseva aDakapaNA miassa giehaM ta thA nabI // 1 // paheNayassa eTale dAnanA lenArane paNAmiyassa eTale akAle Apa, arthAt hUM to munine ghaNoe kahu~ buM paNa letA nathI ema karavAthI aMtarathI to vrata nAMguM paNa bAhyathI vrata rahyaM paraMtu dAnAMtarAya ka manA udayathI je mAyA karavI tethI aticAra thAya. yauktaM // sa phAsu yami dANe, dANaphalaM tahaya bujaz ayalaM // baMnacerAzjuttaM, pattaMpi cija e taba // 1 // dAvaM navari nasakara, dANavidhAyassa kammaNo udae // dA eMtarAya meyaM, ranno mAriya samAeM // 5 // nAvArthaH-batI prAzuka dAna devA yogya vastu gharamAM hoya temaja mahoTA brahmacaryAdika guNeM yukta evo pAtra paNa tihAM bato hoya // 1 // to paNa dAnAMtarAya karmanA udayathI dAna devAne samartha na thAya te dAnAMtarAyakarma rAjAnA naMmArI sarakho jANavo // hAM tattvattiyeM to vratanaMgaja thAya . yataH // dANaMtarAya dosA, na de diyaMtayaMca vAre // dinnevA paritappaI, kiviNatAto navenaMgo // 1 // nAvArthaH-dAnAMtarAyanA doSa te bati vastu gharamAM hoya paNa Ape nahI, tema dAna deto hoya tene vArI rAkhe, athavA dIdhe thake paritApa kare ema. kRpaNa paNAthakI vratano naMga thAya // 1 // atikramAdikeMkarIne aticAratA thAya te jANavI hAM je vrata vrata pratye pAMca pAMca aticAra kahyA paraMtu upaladANathI bIjA paraMtu aticAra jANa vA. yadAduH // paMcapaMcAticArA, suttaMmI jepadaMsiyA // tenAvadhAraNAe, kiMtu te navalarakaNaM // 1 // temATe smRtyaMta dayaH eTale smaraNamAM nA vyA hoya.jANyAmAM na AyA hoya evA aNakahyA aticArapaNa anukra meM sarvavratane vipe jANavA, e cothA vratanA aticAra niMuMDaM ityAdi pUrvavat. have e vratanuM phala kahe jeH-e vratanA pAlanArA jIvo devatAnI di tathA manuSyanI di, ane tIrthakaranI padavIne jogavIne modeM jAya zA lina tathA mUladeva pramukhanAM dRSTAMta prasida tathA je prANiyeM batI yo gavAyeM supAtrane dAna dIghAM nahIM te prANI dAsa daunAMgI dArihI pramukha Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. mahAukhanA jogavanArA thayA // e trIzamI gAthAno artha thayo // 30 // e atithisaMvinAgavataneviSe ve mitrano dRSTAMta kahiyeM baiyeM. jaMbUdIpa nA pUrva mahA videhade puSkalAvatI nAmA vijayaneviSe dhanadhAnyAdika kahiyeM narelu ane dharma artha kAmane moda e cAra puruSArthanI nUmikArUpa evaM vijaya sthAna nAme nagara hatuM. te nagaramAM padmadeva nAmeM mahoTo vyavahA riyo vasato hato te lakSmIna ghara je kamala tenA sarakhI sthitivAlo suko mala hato paNa kAdava ane DolApANInA saMgane naje tevo na hato. te vyavahA riyAnI devakI nAme strI hatI tene arthayukta nAmane dharanAra aneka guNano AgAra evo guNakara nAme putra thayo te putra mAtApitAnA manoratha sAdhato thako anukrameM sarvakalAno pAragAmI thayo. valI te vinaya vivekAdi guNeM karI atizaya zonato havo jema caturAI lakSmIyeMkarI zone, damA guNeM tapa zone, vivekeMkarI jema vainava zone, lAvaNyalakSmI jema zarIra zone, AdarathI jema nojana zone, matiyeMkarI jema jJAna zone, naktiyekarI jema stuti zone, jema zaktivaMta samatAyeMkarI zone, zramAyeM jema dharma zone, tema yauvana ane rUpeMkarI guNAkara zone je. jANIyeM sAdAtkaMdAvatAraja doyanI ? jenuM atyaMtarUpa hoya tene de vAMganA paNa vAMDe to manuSya jAtivAlI striyo vAMche temAM kaheja yuM ! temaja dhairya audAryAdika aneka guNa te kumaramAM ne tevipe keTaluM varNana lakhiyeM ? valI devatA to vAMnita thApe paNa manuSya vAMbita Ape te A shcrykaar| jANavU. jema iMino guru, jema zAradAno guru, jema zukrano guru etraNe prazaMsavA yogya ve. tema cotho e guNAkara paNa prazaMsavA yogya je. paMmitane paNa varNavavA yogya . te guNAkarane bAlyAvasthAthIja yAcakane vAMbita ApavAno svanAva , te dAna guNeMkarIne lokone atyaMta priya ne. je dAtAra hoya te meghanI pereM vanana hoyaja. . have teja nagaramAM te padmAkarazeThano mitra dhanaMjaya nAme vyavahAriyo va se . te dhaneMkarIne dhanada sarakho ke doSarUpa iMdhanane bAlavAmAM agnisara kho ne tenI nale guNeMkarIne vizvaneviSe jaya pAmI evI jayA nAme strI ne. tenA putranuM nAma to guNadhara ve paNa tatvathI te nAma nirarthaka ne ya Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 401 dyapi te ni gya to paNa potAmA nAgyavaMtapaNuM mAne , puNyathakI ve galo meM to paNa mAtApitAnA pasAyathI sukhiyo be. te guNadhara anukrameM yauvanAvasthA pAmyo have bAlapaNAthI guNadharane gu NAkarasAtheM dUdha ane pANInI pereM atulya mitratA baMdhANI tethI te gu gadhara, guNAkarano mitra je evaM jANIne lokomadhye mAnavA yogya thayo. te mahAdevanA poThiyAnI pereM.mAnanIya thayo, mahoTAnI saMgatathI nIca hoya te paNa naMcapaNuM pAme, tIrthanUmikAnI raja jema tIrthanI saMgatathI pU jAya tenI pereM te paNa pUjAya. te vedujaNa vayeMkarI sarakhA, zRMgArekarI sa rakhA, gatiyeMkarI cAlavAmAM paNa sarakhA De paraMtu guNeMkarIne to haMsamAM ane bagalAmAM jeTalo taphAvata dIvAmAM Ave teTalo te bedumAM dIvAmAM Ave ne. ekadA te guNadhara tathA guNAkara vedu jaNA svebAyeM nagaramAMhe namatA thakA eka pAThakanI nIzAlane vipe te pAThaka nIzAliyAne naNAve le tenA ve zloka sAMjalatA havA te zloka // janakArjitA vinUti, jaginIti su nItivediniH saniH // satpAtraeva yojyA, na tu jogyA yauvnaanimukhaiH||1|| nAvArthaH-pitAyeM je saMpadA upArjI te saMpadA bahena jevI jANavI nalI nItinA jANa satpuruSa kahe je ke te lakSmI supAtranevipeja joDavI paNa yovananA samayamA puruSoyeM tenuM sukha jogavaq yogya nathI // 1 // stanyaM manmanavacanaM, cApaTyamahetuhAsyamatrapatAM // zigurevArhati pAMzu,krIDAM nuktiM ca pitRsAnadamyAH // 2 // nAvArthaH-stanapAna karavU, samajavAmAM na Ave evaM vacana bolavU kAraNavinA hasavU, lagA rahitapaNuM, rajamAhe ramavaM eTalAM vAnAM vAlakane yogya ne tihAM sudhI pitAnI lakSmIne nogavavI // 2 // e zloka sAMjalIne guNAkara potAnA mitrane kahe je ke have Apa gane AjathI mAmIne svalpamAtra paNa ApaNA pitAnI upArjelI lakSmI jogavavI yukta nathI. yataH // sucitra suhaDo soce,va paMmi soviDhatta vi nANo // jo nia nuvaM daMma jia, labii uvaUe kitiM // 1 // nAvA thaH tehaja sunaTa, tehaja paMmita, tehaja vijJAnapaNuM, je potAnA nujadaMmeM karI lakSmI upArDine jogave, bIjI lakSmIyeM jhuM ? // 1 // mATe te lakSmI u pArkavAne artha kayo upAya karIyeM jennekr| tarata vAMDita lakSmI koTI Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. pramANa upaje, he Arya ! mahoTI lakSmInI prAptivinA mujane dAna nogAdi kanAM kautuka hAthInA snAnanI pere nirarthaka je. evI guNAkaranI vANI sonalIne te guNadhara poteM potAmAM paMmitapaNuM mAnato thako potAne mAhApaNeMkarIne kahevA lAgyo ke he guNAkara ! ta me ivya upArjana karavAne zI ciMtA karo bo ? DhuM vANijyakalAnevipe gha No mAhyo DaM mATe thoDAkAnamAMhe lIlAyeM lakSmIna upArjana karIza. vA NiyAne vyApAranI nipuNatA tehaja kAmadhenu ne, ema tuM nizcaya jANaje. lakSmI upArjana karavAnA traNa upAya . yamuktaM ||prviinntaa ca vANijye, tya tkmupkrmH|| na nirvadazca kutrApi, trayaH pratinuvaH zriyaH // 1 // vyApArane vipe pravINatA,tathA jeno krama tajelo ne evo te te karmano napakrama arthAt yAraMna, ane koI kAge hAni thA to teno zoka na kare arthAt hAnithI vairAgya rAkhI te vyApArathakI pAlase nahi e traNa vyApAranA pratina ne arthAt jAmina ne athavA pratinamirUpa ne // lakSmIrvasati vANijye. kiMci dasti ca karSaNe ||asti nAsti ca sevAyAM,nidAyAM na kadAcana ||1||naavaarthHlkssmiino vAso vyApArane vipene.kAMzaka kRpI eTale khetImAMhe paNa layIno vAso , tathA cAkarImAhe to lakSmI ke ane nathI, valI nidAmAMhe to lakSmI kozvAre naja hoya // 1 // evIrIte tene vyartha garva karato dekhIne pAse uno rahelo evo koka sAmuzki zAstrano jANa purupa hato te guNadharano ahaMkAra TAlavAne nimi teM kaheto havo ke he vaNika ! tuM jUTho ahaMkAra ma kasya tuM lakSmI napArjana kare evA tahArAmAM lakSaNa dekhAtAM nayI tuM to A guNAkara puNyavaMta je e ne saMge rahyoyako suviyo thayo . jo lakSaNarahita boto paNa lIlA nogave je jema pApANanI zinApaNa pATiyAnA AdhArathI tarele tematuM paNa yA mitra nI pAseM rahI enI puNyAzyA ghaNAM vAnAM kare le paNa tahArA zarIraneviSe evAM lakSaNa dekhAtAM nayI ke jeNekarI tuM svalpamAtra paNa lakSmInu upArjana karIne jogave, paNa A tahAro mitra jAgyekarI pUrNa ve ladaNekarI pUrNa ne te lIlAmAtramAMhe nujAyeM arjitalazIno nogavanAro thAze. saMsAra mAM lakSmI te abhuta le mATe cazmAnA mRganI pereM e mitranI pAseM tahA re sukheM rahe kozvAre paNa kalyANane arthe enuM samIpapaNuM mUkIza nahI. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 403 yataH // guNinaH samIpavarttI, pUjyolo kehi guevihIno'pi || vimale pra saMgA, daMjanamApnoti kAlAdi // 1 // jAvArtha:- guNinI samIpa rahenAro pu rupa, jo guNahIna ne te paNa lokamAM pUjanIya thAya che. nirmala netranA saM thakI kAMNuM netrapaNa aMjana pAme be // 1 // * evI sAmujhika naranI vANI sAMjalIne guNadhara potAnA hRdayamAMhe gha lo kheda pAmyo paNa lokalakAthI mauna rahyo. kAMi bolyo nahI paraMtu ma namI evo vicAra karavA lAgyo ke huM guNadhara to kharo ke jo zola koDa soneyA upArju ne sAmuzkinuM vacana anyathA karUM to patI mahArAjA gyano udaya sarvane dekhAI evo vyahaMkAra kI huIra garva dharato guNAkara nI sAthai nAnAprakAranI krIDA karato AAgala cAlyo mArgamAM eka dharmazA lA yAvI te dharmazAlAmAMhe vividhaprakAreM dharmanI prarUpaNA karatA jAliye dharmana mUrttija honI zuM ! evA dharmAcAryane dekhI yAnaMda pAmI te yAcA yene vAMdIne temane vAMchita lakSmI upArjavAno upAya guNAkara pUchato vo te sAMgalI prAcArya te guNAkarane jevAmAM uttara khApavA tatpara thayA tevAmAM to te guNadhara bolyo ke meM tujane pUrva koja ve je vyApArathI lakSmInaM upArjana thAya ne to valI yAMhI zuM pUje le ? evaM guladharanuM vacana sAMjalI guNAkara bolyo ke teM kayuM te to huM jAeM buM paNa yA sAdhu vizeSanA jA le mATe emane vizeSa prakAreM pUraM tevAre prAcArya bolyA he guNAka ra ! tuM dharmanuM ArAdhana kasya jethakItuM anargala lakSmInuM upArjana karIza. jema bIja te phalanuM mukhya hetu ve arthAt kAraNa ve vRhane pANIsIMcavAnI peTheM udyamAdika te sahakAri kAraNa ve tethI sasya sahaje nIpaje be tema dharmanuM phala te moda be to lakSmI pAmavI emAM zuM kahetuM jema kaNa nIpaja vAnuM mukhya hetu bIja jo bIja vAvyuM hoya toja pANIsecanAdika sarva sAmagrI phaladAyaka thAya. * koka prANa mAhyA paNa be lakSmI upArjavAnI kalA paNa jANe bena ma paNa ghaNo kare le paNa dari dekhAya meM ne koikamAMto lakSmI na pArkavAnI kalA paNa mUlathIja nathI tema udyamamAM paNa bAlasu be tathA pi ghaNI lakSmInA dhaNIthakA joga jogave be. uktaMca // samAsvatulyaM viSamA sutulyaM, satISvasaccApyasatISu sacca // phalaM kriyA svityapi yannimittaM, tadehi Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. nAM sosti tu ko'pi dharmaH // samaneviSe viSama ane viSamanevi sama satIne viSe jutuM ane asatIne viSe sAcuM kare ne valI jenA nimittathI jIvamAtra nI kriyAne viSe phala thAya ne mATe evo apUrva lokottara anirvacanIya dharma je. temATe he guNAkara !'vAMnita lakSmIno khapa doyato tuM vizeSa prakAre dha meM kasya // yataH // dharmAdvanaM dhanataeva samastakAmAH, kAmecyaeva sakaleMzyi jaM sukhaM ca // kAryArthinA hi khalu kAraNameSaNIyaM, dharmo vidheya iti tatvavidova daMti // nAvArthaH-dharmathI dhana male se ane dhanathI kAma arthAt surakhopano ga male ne valI te kAmathI nAnAprakAranA sukhopanogathI saghalI iMzyonAM sukha utpanna thAya ne mATe te sukharUpa kAryanA arthi puruce kharekhara te kA ryanA kAraNane zodhaq jozye ? ke jethI sarva kAryanI sahajamA prApti thAya. te dharma; dAna, zIta, tapa ane nAva rUpa cAra prakArano be. temAM vatI dAnanA cAra neda ne eka ajayadAna, bIjuM jJAnadAna, trIjuM dharmadAna.ane cothu upaSTaMnadAna, temAM je maraNanA jayathI koine rAkhavo evaM prANIne ha parnu karanAra te anayadAna kahIye. sarvadAnathakI e dAna mahoTuM , tathA rUDAM zAstra naNAvavAM nagavAM tayA jagAvavAne sthAnaka Apaq pustakAdi ka thApI jaNavAne sahAya devo te jJAnadAna jANavU. zrAvaka athavA sAdhu ne je dharmanA nirvAhatuM hetu eTale kAraNa annadAnAdika yazana khAdimAdi ka aneka prakAreM . tathA dharmathakI paDatA evA manuSyanurakSaNa karavU,te dharmoM paSTaMnadAna tathA arihaMtAdikane dAna devU te pAMcamuM supAtradAna traNa prakAranu je tihAM je arihaMtAdika sAdhune dAnadevaM te uttama supAtradAna,ane dezavirati zrAvakane dAna devaM te madhyama supAtradAna,tathA samaketa dRSTi zrAvakane dA na de, te jaghanya supAtra dAna erIteM pAMca prakAraceM dAna te modaphala Ape. tathA valI ajayadAna, supAtradAna, anukaMpAdAna, nacitadAna ane kI hnidAna ityAdi dAnanA aneka neda le temAM anayadAna ane supAtradAna e be dAna te moda ane nogaphalanAM aMga tathA anukaMpAdAna te dharma, aMga le tathA nacitadAna ane kIrttidAna e ve dAna prItinAM aMga le tathA dharmadAna ane upaTaMnadAna e ve dAna te modanAM tathA dharmapAmavAnAM aMgaLe. have zIladharma kahe je je abrahmano tyAga tene zIla kahIye. te eka,deza thI ane bIjo sarvathI evA be prakAreM le tihAM svadArAsaMtoSa ane parastrI Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 405 no tyAga te dezathI,ane je sarvathA strIno tyAga te sarvathI zIlavata kahiyeM, __ tathA tapadharma te banede bAhyatapa ane banedeM thAnyaMtaratapa e bAranedanAM tapa meM ethakI je duHsAdhyakArya hoya te susAdhya thAya.ane nikAcita yA karA karmano kSyakarI modeM javAya. tathA nAvadharma te anityAdika bAra nedeM nAvanA nAvavI te sarvadharmanuM mUla bIjaka ne ane saMsArano nAza karanAra je. e cAraprakArano dharma jo samaketa sahita ArAdhe to jIva moharUpa lakSmI napArje eTalA mATe he guNAkara ! tuM e cAraprakAranA dharmarnu bArA dhana kasya temAM vizeSa prakAre tuM yAcakajanone dAna thApya jemATe dIdhA vinA pAmiyeM nahI vAvyAvinA laNiyeM nahI. valI tuM tahArA cittaneviSe saMtoSa rAkhaje lakSmIno adhika lona karIza nahI. kemake e jIvato cakra vartinI kadi tathA iMznI kati pAme topaNa tRSNApUrNa thAya nahIM. evI gurunA mukhanI vANI sAMjalIne pratibodha pAmyo thako te zukSbu dino dhaNI guNAkara, ciMtAmaNI ratnasarakhA samakeMtAdika dharmane pAmIne atizaya harSavaMta thayo. ane te guNadhara to dharmAcAryanI vANI sAMjalIne aNasadahato thako te dharmane jUTho karIne jANato havo. jema pittajvaravA lAne tIkhI vastu hoya te tIkhI na lAge to tethI te vastunuM tIkhAzapaNuM kAMgayuM kahevAya nahIM tema meghanIpeThe te muninuM vacana te ekane amRtasara ane ekane viSa sara lAge, naktaMca // sAsAzyaMpi jalaM, pittaviseseNa aM taraM guruthaM ||ahi muha paDikaM garalaM, sippauDe muttiyaM ho||1|| nAvArthaHtehaja svAtinatranuM pANI te pAtra vizeSekarI mahoTA aMtaravAluM thAya arthAt temAM moTi taphAvata thAyaDe kema ke te pANI je sarpanA mukhamAMhe paDyuM te viSa thayuM ane zIpanA mukhamAMhe paDayuM te muktAphala thayuM // 1 // have te divasathI mAMjhIne guNAkarato dAnAdikaneviSe vizeSa pravarttato havo. ema cAreprakAranA dharmane vizeSa ArAdhato havo jema jema guNAkara yAcakajanone vAMDita dAna Ape tema tema te nagaramAM guNAkaranI kIrni vistAra pAme te kIrttine jema jema guNadhara sonale tema tema hRdayaneviSe Akaro matsara dhare tevAre te tubabujhino dhaNI tubatAyeMkarIne cittane vipe ciMtave ke aho yA guNAkaranA nAgyanA udayanuM loka varNana kare je. jANIye dhaneMkarIne sarvalokane veMcAtA lIdhA hoya nh| tema te lokane Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. kAMka brAMti paDI gai le valI guNAkara karatAM mahArAmAM ghaNA guNa be; to paNa mahArA guNanuM loka varNana karatA nathI mATe e lokapravAhe pajyA mUkha dekhAya De tulabudinA dhaNI je. lokane e brAMti paDI gai ne mATe enI sAtheM pharavAthI mujane zo lAna ? sAhAmI mahArA guNanI hAni thAya ne, madArI mahoTAi jAya De, prAyaH paranI pUDhe cAlavu parane anuyA yI thai rahe te hIguMja ne valI tethI guNahAni ane paravazyapaNuM thAya De. yataH // parAnugAmI paravaRdarzI, parAnnanojI prcittrNjii|| parapravAdI para vittajIvI, sarvepyamI syurgaNino'pi niMdyAH // 1 // nAvArthaH-parane puMThe cAle, pArakAM mukha juve, pArakuM anna jame, pArakuM citta rAjI kare. paranI niMdA kare,pArake vite jIve,e saghanA guNI hoya to paNa te niMdavA yogya thAya // 1 // temATe DhuMe guNAkarane mUkI zIghrapaNe dezAMtareM jara lakSmI upArjine ma hArA nAgyanI kIrti dekhADu, jyAM sudhI e guNAkara mahArI sAthe ne tyAM sudhI mujane lAna nathI Aja kariyANAmAM lAna ghaNo ne yahAM vastu pa Na ghaNI soMdhI te nezne paradezamAM moMghI vecIza e guNAkara to kAyara ve te ekalo guMkaraze, hu~ to eno sarva kArabhAra cAle be jo DhuM na ho naMto e sIdAya jema aAMdhalAne lAkaDI hoya to cAlI zake nahIM to herA na thAya tema e mahArAvinA herAna thaze jemAM dhananapArjavAnI kalA hoya to tenI bIjI kalA paNa pramANa thAya teja jagatamA pUjAya ana prati SThApAme tene mitrapaNa ghaNA thAya te kalA to mahArI pAse . ema vicArIne te guNadhara saGa thai mitrane kahyAvinA ghaNA manoratha sAtheM anekajAtanAM kariyANAM jarI lakSmI kamAvavAmATe dezAMtareM cAvyo. koka malatA purupane kaheto gayo ke tuM guNAkarane kaheje je guNadhara deM zAMtareM gayo ema kahIne pote vAcAlayako cAlato acalaSTathviIne calAya mAna karato cATyo jAya ke jU mitrAzmAM valI piNuM. . have guNadhara mitra dezAMtareM gayo evI vAta kokanA mukhathI sAMjalIne tene malavAne arthe guNAkara mitra utAvalo utAvalo tenI panavADe tene ma lavA cAlyo jema mahAdevanI paLavADe pArvatI utAvalI jAya tema asUrI velAyeM paNa nagara bAhera keTalieka nUmi mUkI gayo aho jU mitrane ma lavAno prema ! evAmAM to sUrya asta thayo tevAreM kumati urjananI pereM caM Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 407 dhakAra pragaTa thayuM evAmA kozka paMthIne mArge Avato dekhIne tene guNA kareM pUjyu ke sathavAro keTalo eka dUra gayo ? tevAre teNeM kaDaM ke sAthato ghaNo vegale gayo mATe aa asUravelAye tujane nahI male tethI tuM pADage vavya rAtrine samaye gAma bAhera rahevUnahI ema kahIne te paMthika gAmamAMhe gayo. have guNAkara bAhera rahyo thako ciMtave le ke mitra thaine urjananI pere kahyAvinA kema jato rahyo meM kAM ene uhayo to nathI athavA ko 5 rjane tenuM vyudAhita citta kayuM ho ! valI vicAyuM je saMsAranI kAramI mAyA ne sarva koi svArthanuM saguMDe mATe e saMkalpa vikala karavAthI guM thA ya mATe have to e dezAMtarane viSe jyAM hoya tyAM ene kuzala hojo ane koDogame lakI upArjine vahelo Avajo have hu~ ekalo zIrIteM lakSmI na pArjiza ane mitravinA vyApAra paNa thAya nahI mahAre kAMDa puMjI nathIpi tAne ivye paNa lakSmI napArjavI ghaTe nahIM mujane pitAnI lakSmI nogava vI tathA pitAnI lakSmIya dAna puNya karavU paNa ghaTe nahIM hu~ pArakI muDi yeM vyApAra karUM to te parAnava, kAraNa thAya. je pArakI muDiyeM vyApAra kare te niradhikAra ne valI te adhamapurupa jANavo tyAM sudhI te puruSanI lAdhyatA, tathA tyAMsudhI te purupa guNI kahevAya ke jyAM sudhI dhanane a rtha koinA mukha sAhAmuM jovu paDe nahI; tathA valI lakSmInapArjine supAtra ne poSyAvinA ane duHkhiyAnAM duHkha TAvyA vinA he jIva! tuM guNAkara paNa kema kahevAzza mATe have jevAre potAnA jAgyayogathI korIteM kAMza ka dhana, upArjana karUM tevAreMja mahAre ghera jarbu tyAMsudhI ghera javU nahI. ema vicArI rihita le hRdayajenuM evo guNAkara te potAnA nAgya nI parIkSA karavA sAdhunI peThe zUnyathako te rAtriye tihAMja raheto havo evAmAM tihAM pAseja eka vaTavRkSa le tene vipe eka nujiSya nAme yadA ja rahe le te yadanI pAseM eka bIjo yada natAvalo ajuvAlu karato A kAzathI natarIne Avyo te ajuvAlu jo guNAkara vismaya pAmyo thako tyAM bAno mAno vege rahyo have te yada potAnA svAmI nujiSya yadane bAnI vAta kaheto havI ke he svAmin ! hAMthI zo yojananI upara zrIpuranAmeM nagara . tihAM lakSmIvaMta koTIdhvaja ghaNA vyavahAriyA rahe je te sarvamAM ATha vyavahAriyA mukhya te dIna sthitane AdhAranUta ne tenAM nAma kahu~ Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. bu. 1 dhanAkara, 2 dhanapati, 3 dhanadharma, 4 dhanezvara, 5 dhanasAra, 6 dhanagu ru, 7 dhanADhaya, dhanasAgara. e yAve sAcA nAmanA dhaNI, rAjAne mAnavA yogya , te yAvene ghaNA putra ne tenI upara ekekI putrI thane te mAtApitAne ghaNI vannana le tenAM nAma kahu~ . guNAvalI, guNavaMtI, su guNA, guNamAlinI, guNamAlA, guNalatA, guNazrI ane guNasuMdarI e pAThe rUpeMkarIne ATha dizAkumArIne jIte evI ne mAtApitAne ghaNI iSTa , prANathakI paNa adhika priya , te narayovanavaMtI thaDe ATha dizAnA ra henArA taruNa purupane moha pamADavAne mohanavelI , cozatakalAnI jA eje, Ate jaNI vyeNkr| sarakhI , AtenuM ekaja mana ne, guNekarI, AcArekarI, prItiyeMkarI sarakhI ce bAlapaNAthI ekatI krIDA kare le Ate kanyAyeM ekaja pratijJA karIbe ke ApaNe ekekano viyoga sahana thAze nahI mATe ApaNe ekaja jaratArane varavo. bApaNane yogya rUDo ja gatamAM prazaMsavA yogya evo jaratAra mala toja paraNavU anyathA paraNavU nahIM jemATe gharavAsa te baMdIkhAnA rUpa le mATe manovAMbita yoga vinA e tuM anna ane valI luMkhuM khAvaM te koNa nipuNa thazne khAya ? eTalA mATe tevo vara melavavA sArUM temanAM mAtA pitAyeM nimittiyA ne teDAvIne pUjyuM tevAre te zAstramA nipuNa evo nimittiyo kaheto havo ke enA varanI tame ciMtA ma karo tamArI sarvanI gotradevI ekaja ne tenI nakti karIne ArAdho te tuSTamAna thazne varano yoga melavI yApaze tevAreM mAtA pitAyeM pUjAdikeMkarI gotradevI pArAdhI thakI tuSTamAna thazne spaSTapaNe kahetI havI ke tame vivAhamahotsavanI sAmagrI sarva taiyAra karo. jevAreM niminiye kahelA lasano divasa pAvaze tevAre rUpeMkarIne kAmadeva sarakho vara DhuM tamane lAvI ApIza. evaM gotradevInuM vacana sAMjalI te vyavahAriyA harSa pAmyA thakA Ave kanyAne zaNagAra karAvI vivAhanI sarva sAmagrI tai yAra karI vATa joi beThA le te lagavelA najIka AvI De paNa vara yAvyo nathI mATe jhuM jANIyeM jhuM thaze e kAMza khabara paDatI nathI e mahoduM kautuka mujane jAse le je varavinA vivAha kema thAze te kautuka jovAne tihAM ghaNA devatA bane manuSya maTayAM De mahAre paNa tyAM jovA javAnI ghaNI na tAvala De mATe duM tamane teDavAsAru Avyo kAMka apUrva vAta jovA Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. e mATe athavA jojananI velAye je potAnA iSTane na saMnAre te sahana zA no? evaM kahIne zIghra te yada trujiSya yadasahita te kautuka jovAne mATe AkAze te nagaranA mArga naNI uDato havo jANiyeM guNAkara kumarane mArga dekhADavAne arthaja Agala cAlyo hoya nahiM ! * have te yadanAM kahelAM vacana sarva guNAkareM sAMjalIne te ekAgracitteM ciMtavato havo ke dhanya ne tene ke je e kanyAno jaratAra thaze tathA dhanya ke tene ke je e kautuka joze. te nara puruSamAMhe uttama jANavA. keTalAka mahArA sarakhA to valI dhana upArjavAne viSe paNa samartha nathI to tevAne e kalpanA karavAthI guM thAya e saMpadA, pAmatuM to nAgyAdhIna . have jo e kautuka jovAya to ghaNuM sAraM, paNa te kyAthI jovAya !! e kautuka jo vA paNa DhuM samartha nathI to valI kanyA paravAne to kyAthI samartha thA; mATe jema vAmaNo gaMcA vadanAM phala khAvAnA manoratha kare tema duM paNa manoratha karUM te vyartha je mahAre enI hoMza zI karavI. je velAyeM je kAma ciM tave te velAyeM te kAma thAya te narane paMmiteM nAgyavaMta kahyA be temATe yA ja mahArA nAgyanI parIkSA paDaze tethI DhuM jANIza ke nAgyavaMta ke na thI mahArA nAgyarUpa suvarNakuMjanI eja kasoTI je ema vicAra karatAMja tene gotradevIyeM napADIne zrIpuranagareM vivAhamama jaz mUkyo. mahoTA pu rupone vAMbAmAtramAMja kArya bane . tihAM kaaNtiyeNkr| ane guNekarI ve prakAreM dedIpyamAna mATe enuM nAma paNa guNAkara ne e guNano Akara de evaM AkAze rahIthakI gotradevI kahe tI havI ane guNAkaranA mastaka upara phUlanI vRSTi karatI havI. evaM Azcarya dekhIne kanyAnA pitA harpa pAmyA thakA vicAratA havA ke jema ekAeka navo devatA upaje tema e vara pragaTa thayo tevAre te Ate kanyAnA bA vidhipUrvaka .mahotsava karIne kanyAune paraNAvI. manovAMnita vara pAmIne Ate kanyA ghaNAja harSane pAmI. kanyAnA bApe pratyeke koDa koDa sone yA ane ekekuM gokula thApyu tathA batrIzaba nATaka kare evaM ekekuM nATaka Apyu. temaja rUDA veza, rUDAM AnUSaNa, rUDAM nAjanAdika, rUDA jAtivaMta ghoDA, rUDI zayyAdika,rUDAM siMhAsana nAsanAdika, tathA ghaNI dAsadAsI gharapramukha sArasAra vastu hAtha mukAmaNImAM bApI. 52 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. have guNAkara zrIpuranagaraneviSe rahyoyako lIlA kare je. nadArathako na cita dAna bApa ne tethI zrIpuranagaramAM tenI kIrti vistarI. rUDA jamAi thI sasarAnI kIrti paNa vistAra pAmI. ihAM guNAkara vimAna sarakhA ghara neviSe rahyo thako devatAnI pereM ATha agramahipIsAtheM jema iMi sukha no gave tema te ATha kanyAnI sAthai saMsAranAM sukha nogave . jema bAta si di pAmIne sihapurupa zone, oma ATha dizAyeM meruparvata zone, jema ATha mUrtithI mahAdeva zo, tema ATha strIsAthai guNAkara zonato havo. ATha strInI sAthai viSayasukha jogavatAM, nagyo Athamyo paNa jANato nathI. sukhamA manAthakAM gayA kAlane paNa jANato nathI. ema keTaloka kAla gayo. have je divasanI rAtri guNAkara maMdireM nAvyo tevAreM guNAkaranAM mA bApa ati AkulavyAkula thayAM thakAM rAtri divasa ghaNI khola karI paNa guNAkara maTyo nahI tevAreM hAthamAMthI jema ciMtAmaNI ratna AvIne jAya tethI zocanA thAya tema tene zocanA thai. ema karatAM keTaloeka kAla gayo. ekadA putranA zokeMkarI pIDita thayelA pitAyeM jozIne pUjyuM tevAre jozI lagna mAMmI niradhAra karIne kahyu ke tamArA putrane kuzala khemane, jAgyodayathI saMsAranAM sukha jogave , lIlAyeM ladamI pAmyo je, dAnA dika puNya karaNI kare ne, teNeMkarIne tenI dizAdizAne vipe kIrti vista rIne. te pazcima dizAmAM De, navI ATha kanyA paraNyo meM tenI sAthai saMsA rasukha jogave . te atyaMta sukhI ne tame vyartha ciMtA karo bo. paNa te ghaNo dUra le eka varSa par3I tamone tenA ThekANAnI khabara paDaze. ane va rSa panI tamane malaze. e mahAruM vacana satya karI jANajo. ___ evI jozInA mukhanI vANI sAMjalIne mAtApitAne atizaya harSa na panyo jeTalo putra malavAthI harSa upaje teTalo putranA kuzalakhemanI khabara sAMjalIne harSa napanyo. have guNAkaranAM mAtApitA dezAMtariyone putranI khabara pUDhatAM pUbatAM eka varSa te zo varSa sara thayuM tevAmAM jema iMnI sanAmAMhe nArada thAve tema te rAjasanAmAM eka mAgaNa eTale yAcaka baMdI Avyo. tihAM te guNAkaranA guNanuM varNana karato havo. rAjAnI pariSadamAM paNa vANiyAnA guNanAM jahAdika varNana kare e yAcakano svanAva be. te sAMjalI rAjA kaheto havo ke vakrahoune vistArato mahArI vAgale paNa Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 41 jema iMnI pariSadAmA sAmAnya devatAnuM varNana koI kare, jema siMhanI pa riSadAmAM zIyAliyAnuM varNana kare tema tuM vANiyAnuM varNana kare ne ? tevAreM yAcaka naTTa paNa dRDha yazne bolyo ke he rAjan ! he sevakajana vatsala ! DhuM vANiyAnuM varNana karuMDaM te tenA guNeMkarIne karUMcaM. kemake vanamA upanyAM ne to paNa jalA puSpane jhuM mastakeM AropaNa nathI karatA? athavA mRganI nAniyeM upanI evI kasturI paNa guM vAhAlI na hoya ? tema te nAgyavaMta devatAyeM Agelo ATha kanyAno jaratAra thayo evo guNA kara te saheja mAtra lAkha sonaiyA yAcakane Ape ne jANiyeM cAlato kalpa vRdaja hoyanI evo De. mATe tenA guNonuM varNana karUMbu. evI yAcakanA mukhathI guNAkaranI kIrti sAMjalIne sajAnA sarvaloka camatkAra pAmyA. tihAM guNAkarano pitApaNa beTho hato te vicAravA lA gyo je nizcaya e guNAkara te mahAro putraja De nahitara mahAruM hRdaya unnA sa pAme nahI. meghanI dhArAyeM haNAyA evA kadaMbaradanA phUlanI pereM uTha koDI romarAjI vikasvara thai tema valI joziye paNa ekavarSamA ThekANAnI khabara paDaze evaM kartuM hatuM mATe emAM saMdeha nathI par3I te yAcakane ruDI rIteM pUbI nizcaya karI anyoktiyeM garnitaracanAyukta lekha lakhI thApIne teDa vAmATe mANasa mokalyuM te puruce paNa zIghra jazne te lekha guNAkarane A pyo guNAkara paNa premasahita patrane ukheDI vAcato havo. yataH // svasti jayasthalanagarAt, padmaH praNayAzuNAkaraM svasutaM // Adizati yathA zrIjina, guruprasAdena naH kuzalaM // 1 // svakuzalakiMvadaMtI jhApyA naH prItaye tvayA yAvat // athakAryamArya navato'nutAzrutAkApiparamardiH // 2 // sucirAttvavi rahamahA, musaharnidaHkhitAnAM naH // tena tenedAnI, patrAmRtaprAtarAza sukhaM // 3 // kiMtunavadaMgasaMgama, sukhAya nikhileSTanojanAya vayaM // uccaistvarA mahetat, tvarasvatatsidhyupAyavidhau // 4 // kiMca // pitarAvupekSya dadau, zvasurau kasi tasthuSaH sthiratayA te||stpurusspthH kathamiva,nAvIti viciMtyametadapi // 5 // svastizrIjayasthala nagarathI padmadeva, potAnA putra guNAkarane snehathI lakhe je AMhi zrIjinezvara deva gurunI kRpAthI ame sarvekuzala biye; valI tamAre paNa tyAM zrIjinadeva gurunI kRpAthI kuzala haze tenA khabara lakhavA, jethI ati saMtopa thAya ane tyAMnA atha iti yAvat samAcAra lakhavA, jeNe Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. Rafa naMda upaje he zrArya ! vizeSa kAmakAja lakhajo meMpaNa hI tamArA, atita samRddhi malavAviSe samAcAra sAMjavyA be 2 ghAdivasa thayA tahArA viraharUpa mahAduHsaha evA purniSI arthAt 5 kAlathI duHkha evA meM 'tene tArA kuzalapatra rUpa amRtanA zIrAmaNanuM sukha hamai aurat ani nathI mATe te khApavA hRdaya sadaya rAkha ghaTele. kemake dvArA aMgasaMgamanA sukharUpa priya iSTaz2ojana sAraM yame saghalAM zrati zeM prAturabiye mATe te siddha thAya evA upAyanI yojanA tuM utAvalayI kasya to sAraM arthAt tane malavAnA sukharUpa ivAnojana sAraM yame prati talakhiye liye mATe jema tarata malavAnuM sukha siddha thAya tema karIza. ema patranA samAcAra vAMcavAthakI guNAkaranuM mana kAika premeMkarI yA I jevAmAM yayuM tevAmAM patramAM zrAgata te guNAkareM anyokti tarapha jAMyuM te anyokti yApramANe :- gAMgeyageyagarimA diguNASTakADhyo, vizvekacUpaNa vi dUpaNasaukhya hetau // sanmAnito'nyajanatAM janiturna jAtu mAtuH smarasyapi cirAtkimu tattavAda || gAMgeya jevAye arthAt jISma pitAmaha, sarakhAyeM jenA garimA pramukha arthAt gauravacyAdi yAvaguNAne gAyelA be evASTaguNathI yukta striyonA athavA gaMgAjalanI peThe gAvAyogya pavitratAvAlA gauravaprAdi zrAvaguNayukta striyonAM sukha ke je vyAvizvamAM vizeSa nRpaNa ne vizeSa dUSaNa rUpa ne te sukhanA hetuneviSe vIjA janasamUhane matalaba zvagurAdi kane sanmAna pato evo tu kyAre paNa ghaNA divasa yayAM pitA mAtAne smaraNa karato nathI te zuM tamane yogya be. patI aMtaHpuramA jai yAvastri yone te lekha saMjalAvI pATho lekha lakhI carapuruSane yApI tene vidAya karI zvasurAdikanI rajA lai zrAva kanyAdi sarva parivAra saMghAteM zrIpurana garatha nikalyo mArgamAM gAmagAmapratyeM lakSmIno lAho letAM dAna puNya ka ratAM gama gama camatkAra pamADatAM trvavinna prayANeM cAlatAM thoDeka di vaseM jayasthalanagara yAvyA tevAreM mAtApitAdika sarva kuTuMbe malI mahAma hotsaveM karI nagaramA padharAvyAM, rAjAthI mAMmI govAla pramukha bAlagopAla sarva guNAkaranA tulyapuSyanI prazaMsA karatA havA. evIrIte guNAkara po tAnA jAmyanI RdinI parIkSA pote manovAMbita arthalAnathakI karIne Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 413 jema mora varSAdanI vATa jUve tevIrIte te potAnA mitra guNadharanA thA gamanane joto havo. have guNadhara paNa anukrame dezAMtareM vyApAra karato pitAne nAgya ghaNI lakSmI upArjine ciMtavavA lAgyo ke mahAruM mahoTuM jAgya je jUTha aka smAt lakSmInI upArjanA thai ema hRdayamAMhe atyaMya garva dharato thako je tuna hoya te alpakAryamAMhe paNa garva kare. ytH|| egaNa vIhANA, darassa jaha dovivAha buDAhano // tahaya muNiya paramabA, thaveNa vittaNAhu~ti // 1 // ema te guNadhara kAMka lAna malavAthI saMtuSTa thayo ane hajI gha | vya kamAvavAno lona ne tethakI asaMtuSTa thayo ema lAnathakI lona nI vRddhi thai tethI ghaNA vyApAra karavA mAMmadhA vasuddhine arthe arthAt ki raNanIdine arthe jema sUrya anyadizAyeM jAya tema guNadhara paNa dhanadine arthe tihAthakI anyadeze gayo. tihAM paNa ghaNA vyApAra karavAthI ghaNo lAna pAmyo. prAyaH vANijyakalAmAMhe nipuNa hoya te dhanaupArjavAne sA vadhAna hoya tevAre te mahoTA garva sahita harSadharato aneka manorathanI ka lpanA karato tihAthI kariyANAM narIne potAnA nagarajaNI cAlato havo te jevAre mArgamA jANiyeM anarthanI padavIja hoyanI evI aTavImAM yAvyo. tevAre jANIyeM guNadharane malavAja yAvyo hoyanI tema tihAM pralayanA a minI pere zIghratAthI dAvAnala atyaMta prajvalita hoto havo tenA naya thakI hAhAkAra karavAmAMhe loka sarva tatpara thakA mahoTe kapTeMkarIne seva ko nAtA tenI sAthe jIva lazne guNadhara paNa nAsato havo, zakaTa panAdi ka kariyANAM pramukha sarva jotA jotAMmAM zIghrapaNe jasma rUpa hotAM havAM jema krodhanA nadayathakI tapa jasma thAya tema nasma thayAM. tevAreM cAkara pramukha paNa tene ninAMgya niIvya dariDI jANIne mI gayA. par3I te guNadhara atizaya kheda dharato vanacaranI peThe zUnyacitta yayo thako zUnyavanamAM pharatAM pharatAM kudhAtRpAyeM pIDita thako te aTavI ulaMgha to eka saniveza pAmyoM tihAM prakRtiyeM dayAvaMta evo eka yogI teNe dI me te phuHkha ane ArtithI pIDita evA guNadharane dekhavAthI yogIne paNa karu yA upanI tethI te potAne sthAnakeM teDIgayo tihAM tene azanAdika karAvI potAnA tene dIkarAnI peThe popato havo par3hI je parvatane vipe nAnAprakAranI Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. auSadhIna De tyAM teDIja parvatanI nIceM uno rAkhIne aneka auSadhI de khADIne ema kaheto havo ke he guNadhara ! A auSadhIno samUha dekhIne tuM muMphAzamAM, paNa mAtra ekaja yA mahoTI auSadhI tane dekhADaM buM tene ni zAnI sahita ulakhI le 'ajAnA yUthanI pere mugdhabujhino dharanAra evo tuM bAje kAlicaudazane dine ravivAranI arAtriye jema guru prasanna tha bAtra ne vidyA Ape tema e auSadhI hu~ tujane ApuM te tuM grahaNa karaje ema yogiye kahyAthI paNa rIja pAmyo evo te bhramarahitapaNe te auSadhIne eM dhANAdikeMkarI dhyAnamA rAkhato havo. panI vedu tihAthI pAlA potAne sthAnakeM AvyA rAtrinA ve pahora atikrame thake te yogirAja vighnane baMdha karavAnA kAraNanUta evI je guNadharanI zikhA tene baMdha karIne parvatapAse yAvI kahevA lAgyo ke yA auSadhI balatI dIvAnI zikhA sarakhI le tene tuM mahArA sAhasathI sAhasika thakne dRDhapaNe parvatanI zikhara upara caDIja maNA hAthanI ekamutImAM pakaDI mAbA hAthamAM zastra lai thaDamUlathIle dIne jakaDabaMdha karI muThImA rAkhaje paNa mutI ughADIzamAM auSadhI lagne satvasahita pADo valaje paNa pavADe puMTha pherI jozamAM pAlathI nayaMka ra atizaya bihAmaNA zabda kAne paDe tene sAMjalIne paNa nirnaya yakA halaveM halaveM tuM parvatathI to utaraje. e aupadhI sAnA sidinI ne jema rasakU pikAnA.rasathakI sonuM nIpaje tema enAthakI paNa sonuM nIpajaze. teth| jema zItala vRdanI bAyAthI tApa jAya tema tAhA~ dAridrya jAze. evI yoginI tatva vANI sAMjalIne parvata upara ja je yogiyeM kahI te aupadhIne vidhisahita kheto havo. te auSadhI letAM guNadharanuM citta hara vAne jayaMkara mahArau zabda thatA havA, nUta preta pizAcAdi aTTAhAsya karatA aneka rAdasa pragaTa thayA. cAre bAju atizaya bihAmaNA nairavanA zabda thatA havA paNa jema sAdhu parisaha sahevAne amaga rahe tema guNadhara paNa amagathako sarva upavane ulaMghato aneka manorathanI mAlA sahita auSadhI lazne pAlo vavyo te jema sAdhu vyathI ane nAvathI navasthiti nA viSama mArgane ulaMghe tema guNadhara paNa ivyathI ane nAvathI be prakAre parvatanA viSamamArgane nagaranI nUminIpere sukheMkarI ulaMghato thako cAle ne teTale koi uSTadeveM parvatanA zikharathakI khasADetI evI pASANazilA te aka Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 415 smAta vegeMkarIne guNadharanI puMThe paDatI havI te zilAnA paDavAthI upanyo evo je khaTakhaTAkAra zabda tethakI sahasAkAreM saMtrAMtacittathako panavADe pharI joto havo jetuM panavADe pharI joyu ke te daNamAMheja jApIye rutIja na hoya tema te auSadhI muThImAMhethI nAzI gai. eMvI vastu evAnA hAthane viSe sthira kema rahe ? tevAre te viSAda pAmato tihAthI jai yogine kahe to havo te sAMjalI te jagatahita vAMDaka yogiyeM guNadharane kahyu ke he vatsa! tAharuM satva mahoTuM ane udyamapaNa mahoTo De tathApi tahArAM pUrvanavanAM puNya nathI mATe puNyavinA saghaLa niSphala jANavaM. yataH // vikaTAghaTaparvatA TavI, staravAni najanUpatInapi ||api sAdhaya maMtradevatA, na tu saukhyaM sukatai vi'nAstite // nAvArthaH-vikaTa evI parvatanI aTavI pratye jale bhramaNa kara moTA samuzene jale tasya tathA rAjAune paNa ghaNI sAvacetI rAkhI sevya tema ja maMtra devatAnepaNa sukheM sAdhya paraMtu surutavinA tane sukha malavAnu nathI. eTalAmATe dhana upArjavAnI khoTI AzAne mUkIne tuM tAharA cittane vipe saMtoSa pANya. kAraNa ke saMtoSa le te trayalokanevipe atizaya sukhadAyI ne evaM yoginuM vacana sAMjavyuM to paNa te lonAMdha dhananI AzAyeM Agala cAlyo te pRthvIne vipe ghaNo jamyo dhananA arthinu citta kyAMza ThekANe vese nahI te namatAMnamatAM malaya nAmanA gAmapAseM zrAvyo tihAM tene eka atyaM ta daMnI kapaTI kapaTapaNe tApasano veza rAkhanAra evo koI parivrAjaka ma vyo teNeM guNadharane devI tene dhanArthi jANIne dayAvaMta thaine sarva hakIka ta pUjI, tevAre guNadhareM paNa potAnI yathArtha vAta parivrAjakane kahI saMna lAvI te sAMjalI parivrAjaka bolyo ke he guNadhara ! tuM lagAramAtra puHkha dha rIza nahI hu~ tahAra suHkha TAlIza. tuM rAtA thoranA vRdanu rAtuM dUdha jyAM hoya tyAM zodhakarIne la Avya to DhuM tAharuM zIghra dArizya kADhuM. tevAta.sAMnalIne atizaya utsAha dharato khola karIne kalpavRdanI peveM thoranuM rAtuM udha lazyAvyo udyamine kAM kuSkara nathI. paDI te guNadhara a ne parivrAjaka bedujaNa kASTapramukha sarva sAmagrI ekatI karI sidi kare teve divaseM te sthAnakeM jAtA havA. tevAra par3I te tadane maMtrI pUrva saMgrahI je au SadhI te sahita caru ane manohara kASTa samUheM karI bali ubAlato cAretarapha te kapaTamAMhe nipuNa evo parivrAjaka kASTa khaDakIne tihAM agni prajvalita ka Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. rIne panI kapaTeMkarIne guNadharane kayuM he vatsa ! tuM mahArI pAseM thAvya ta hArI zikhA bAMdhu te sAMnatI guNadhara,parivrAjakapAseM zrAvyo tevAre parivrAja ke dRDhapaNe guNadharanI coTalI pakaDIne uMco napAjyo ane aminA kuMma mAMhe tene nAkhavA lAgyo tevAreM guNadhara paNa tene kapaTI anArya jANIne balabala karIne parivrAjakanA hAthathakI lUTyo. par3I mahAko urvara thayA evA te vedujaNa yodha sunaTanI peThe laDatA havA. parivrAjaka jANe je ha maNAM duM thA guNadharane agninA kuMjhamAM nAkhIza ane guNadhara jANe je ha maNAM DhuMe parivrAjakane agninA kuMmamA nArakhIza. ema vedujaNane Akaro kleza thayo jANe ve pretaja laDatA hoyanI ! ema zora bakora karatA jaya brAMtathakA te vedu jaNa bama pADavA lAgyA. evAmAM mahApurInagarIthakI rAjAno putra tejasAra evenAme le te AheDo karavAmATe rAtriya vanamA rahelo ke teNe te buMma sAMjalI te mahAparAkramI ne mATe dhanuSavANa caDAvIne utAvalo tyAM paarv| pahoto kema ke kSatriya hoya te buMma sAMjalIne vezI na rahe. pabIte tejasAra kumAra zrAvIne pa rivrAjakathakI guNadharane jUdo karayo ane guNadharanA mukhathakI laDAino vyati kAra sAMjalI mahAkopAyamAna tha parivrAjakane upADI aminA kuMmamAhe nAkhyo. je uSTa hoya tene zikSA devI ane saUna, rahANa karavU. evaM tri yarnu biruda le panI pArivrAjaka agnimAM pdd| sonAno puruSa thayo. je anyanuM ciMtavyuM te potAne thayuM akasmAt sonAnA puruSanA lAnathakI rAjakumAra pa rama AnaMda pAmyothako nUmi khodIne temAM te puruSane naMmAyo. tenI upara nI zAna kayuM gaNadharane kAMka mArgamAM javA saMbala kharacI ApI vidAya kasyo. guNadhara paNa mArgasaMbala le| tuSTamAna thane tyAMcI Agala cAlyo a neka dhananapArjavAnA upAya ciMtavato vikalpa karato vicArato havo ke ma hAruM mahoTuM nAgya jAgatuM .je DhuM jaTilanA hAthathakI lUTo bane vikaTa saM kaTathakI nagayo. valI mArgayogya saMbala paNa manyuM to hu~ ema jANuM ke hajI paNa DhuM ghaNuM dhana pAmIza. huM hamaNAM jazne vyApAra karI lakSmI upA rjIza daiva anukUla hoya to jhuM na nIpaje! evaM vicArI potAnA nagarana NI cAlyo jAya De evAmAM mArgamA eka simapuruSa malyo. teMnI sAthe go pTI karatAM koka nagaranA udyAnapAse saniveza ke tihAM yAvyo. eTale Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 417 jojana velA thai. tevAre te simapuruSa thoDIvAra dhyAnakarIne jANIyeM pUrve taiyArakarIja mUkyA hoya nahI tema siMhakesariyA modaka guNadharane ApIne kahyu ke tane nAve tyAMsudhI tuM sukhe jamya; jema jojanavelAyeM prAduNAne ja mADIye tema teNeM guNadharane jamAjyo. valI sA~je ghevara sAkarasahita gu Nadharane khavarAvyA. bIje divaseM ghI sAkara sahita lApazI jamADI, saMdhyA ye manohara khAdima khavarAvyAM. trIje divaseM pranAteM zAlidAla ghRtAdika sUkhaDI ane saMdhyAkAleM lApazInuM jojana karAvyu, cothe divameM pranAteM mAM mAdika, saMdhyAye sUrakhaDI Adika, ema divaseM divaseM navanavi rasoi dekhIne vismaya pAmyo thako te guNadhara potAnA cittamAM vicAravA lAgyo ke e nAthI mahAraM kArya thaze ema jANI vinItaziSyanI pare tenI sevA cAkarI karato rahe. ytH|| paraguNagahaNaM baMdA,yuvattaNaM hiamakakkasaMvayam // niJcama dosagahaNaM, a maMtamUlaM vasIkaraNaM // 1 // nAvArthaH-pArakA guNa vakhA gavA,tene anuyAyI thai vartavU, mIThAM mInaM vacana bolavAM,nitya koznA do pana kahevA e maMtra mUla vinAnuM cAlatuM vazIkaraNa le // 1 // ___ ekadA te guNadhara, harSekarI jaktithI rAjI karelo evo kapaTarahita te maMtrasihapuruSa le tene pUbato havo ke he svAmI ! tamone A kalpavRda sarakhI vAMbita ApavAnI zakti kyAthI prApta tha? te sAMjalI sihapurupa bolyo he nazka ! DhuM pUrve dAriDI hato te dhanaupArjavAne arthe pRthvImAM namatAM kozka denarahita dayAvaMta prakRtiyeM uttama evA eka kApAlikane meM dITho tene meM mahArA dAridipaNAnuM svarUpa kahyaM te sAMjalIne te dInArtavatsala dayAvaMta evA kApAlikeM mujane eka vetAlano maMtra zIkhavyo tene meM vidhi sahita sAdhyo tenA yogekarI mAre Adi pragaTa thAya ne tenA mahimA thakI hu~ je ciMtakuMDaM te nIpaje De mATe he guNadhara ! DhuM tujane paNa di vaMta karIza evI sihapuruSanI vANI sAMjalIne saMtuSTamAna thako evo te guNadhara teno sevaka thane rahyo ghaNuM dhana pAmavAnI AzAthI tenIsAtheM guNadharane keTalAeka divasa mArgamAM vyatIta thayA.. ___ anyadA te simapuruSa kaheto havo ke hAMthI tAharo deza vAmadizAyeM hUMkaDo ne ane hu~to dakSiNa dizAyeM vegalo javAno mATe he sakhe ! he naka ! tuM kahe ke tujane keTalika saMpadAnI ilA je teTalI hu~ nIpajA, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. jemATe koTI bagame ivya devAne DhuM samartha buM evaM sAMjalIne te guNadhara koTIzvaranI zadhiye paNa asaMtuSTa thako bolato havo ke he simapuruSa! tuM mujane maMtra Apya ke je sakalasaMpadAnuM bIja ke tevAre simapuruSa bolyo he guNadhara : koTIsonaiyA mAgya athavA tujane gameto zo koTI sonaiyA mAgya te DhuM ApuM paNa je mahAkaSThekarI sadhAya De evA maMtranuM tahAre guM prayojana ke ? maMtra sAdhavo mahAviSama meM jIvavAnI aAzA mUkIne mahA kapTeM sadhAya ne teto koi mahApuNyavaMta hoya toja te maMtrane sirasanI pe reM sAdhI zake e maMtra sAdhatAM lagAreka jo bala paDe to pretanIpere mahAtha nartha nIpaje meMpaNa mahoTe kapTeMkarIne sAdhyo le mATe tuM zavya mAgya te ApuM. te sAMjalIne guNadhara vicArato havo ke duM bIjA janamAM to agresara @ mATe atyaMtazaktivAlAne jhuM duHsAdhya , samarthane avahevAyogya guM ne ? buddhivaMtane kayuM zAstra agamya , dRDha jaTharAgnivAlAne guM apathya , mahAbalavaMtane guM asAdhya re ema jUtA animAneMkarIne jasyo evo guNa dhara kodhibAlakanI peThe maMtranI yAcanAno kadAgraha na mUkato havo. tavAre yogiye te nipuNatAnA nidhAna evA guNadharanuM dAkSiNya jANI vidhi zrAnA ye sahita sarvasaMpadAnA saMskAranI pere poteM guNadharane maMtra Apyo. have te guNadhara maMtra pAmIne aAtmAne kRtArtha mAnato te siha puruSanI AjJA lai AnaMda pAmato susImApurI nagarIyeM Avyo. tyAM potAnA mA mAne maMdira rahyo mAmAyeM paNa guNadharane AdareM rAkhyo. ekadA samaye te guNadhareM potAnA mAmAne sarva potAno aniprAya saMnalAvI sarva sAmagrI taiyAra karI ekalo nirnayathako kAlIcaudazanI rAtriye smazAnamAM AvI homAdika kriyAvidhi sAMcavIne yoginI peThe nizcalamaneMkarI mahAbidAma NA upasarga saheto amagathako maMtrasAdhavA beTho. have ene vaitAleM aneka napasarga kasyA paNa ekAgracittathakI calyo nahI tevAre te vetAla atyaMta kopAyamAna thai tene kuMjAranA cakanI peneM namA vavA lAgyo evAmAM nUmimAMhethakI atyaMta AkarA bihAmaNA evA ghughuvA Tazabda pragaTa thayA. tevAmAM valI AkAzathakI atizaya nayaMkara evAyAkaMda zabda thavA lAgyA. bIjI dizAyeM valI mahoTA yaMtramA ghAlI jalamanuSyanI nUmikAnI pere pIlatA havA tenA jayeMkarI vyAkula thavAthI guNadharanI ceta Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 4110 nA nAtI ema naSTacetana thavAthI durdaivanA yogeMkarI maMtranuM pada visarI gayo tene vAraMvAra saMjAre paNa sAMjare nahI jema dArisniA hAyayakI ciMtAmaNi ratna jAya tema pada jatuM rayuM eTale vetAlane bala jaDyo tevAre mahAvika rAla thaine bolyo ke he uSTa ! tuM satvekarI napuMsaka sarakho thaine mujane va za karavAne vAMDe ne mATe tuM tahArA karelA karmanAM phala jogavya ema kahI ninabIne mahAkodhe dhamadhamato thako eka kASTano lakuTo lazne jema dhA nanA muDAne kuTiyeM tema te vaitAla guNadharane mArato havo. tethI guNadhara pararATa karato dharatiyeM loTato havo. nArakinIpere pokAra karato taraka Dato havo dhiHkAra ne maMdanAgyanA dhaNI te guNadharane, maMgorAnA prahArathI mULa AvI zarIranI kAMti karamAi gai sukA lAkaDA jevo cepTArahita tha paDyo tevAre pranAteM guNadharano mAmo khabara kahADavA Avyo te gu gadharane maDadA sarakho dekhIne mahAkheda pAmI guNadharane tyAMthI napADIne gherala Avyo. teNeM ghaNI mahenateM auSadhekarI sAjo kasyo. panI Adara sahi ta jayasthala nagareM pohocADI saMtoSIne prItipUrvaka ghaNI AsanA vAsanA karI mAmo potAne ghera Avyo. tihAM guNadharane josne guNAkarane ghaNIja karuNA upanI aho jU guNAkaranu uttamapaNuM kevu je. je tuba mANasanI upara paNa dayA rAkhe be. ane guNadharato guNAkaranI zadi saMpadA sAMjalI tathA dekhIne aMtaHkaraNaneviSe rUipa aniyeMkarI balato havo. anyadA gopyapaNe dedIpyamAna evA suvarNa sarakhA rathamAMhe begathakA keTalAMeka mANasa rAjAnI sanAmAM AvI kahevA lAgyAM ke he rAjana ! mahApurI nagarInA svAmino putra tejasAra nAmeM kumAra ne tene nAgyayogeM su varNapuruSa malyo tene jevAre gAjate vAjate ghera laz Avyo tevAreM rAjaputrane svapnamadhye AvIne deveM kahyu ke parivrAjakano je suvarNapuruSa siha thayo ne te, jayasthala nagarano rahevAsI padmazeThano putra guNAkara de tenA puNyathI thayo be. te mahAnAgyavaMta le mATe e suvarNa puruSa te guNAkarane ghera sthirapaNe rahege; mATe he rAjan ! amArA rAjAnA dukumathI te sonAnA puruSane ratha mAM.besADIne ame zahAM laz AvyA baiyeM. devanimitta vastunuM jAvu Ava potAnI zvAyeM hoya mATe he nAtha ! e suvarNanarane tame tarata guNAkarane prasAda prakaro divyavastu rAjAyeM prajAne ApI prasanna karavI. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. tevAta sAMjalI te nipuNa rAjA rIja pAmIne bolyo ke jema kalpavRda naMdanavanamAM rahe tema sonAno puruSa paNa guNAkarane ghera raheze devatAnI vANI koNa anyathA kare, bIje sthAnakeM raheze nahI ema kaheto padmazetanA putra guNAkarane zIghra bolAvI te suvarNapuruSa tene Apato havo,guNAkara zeTha paNa rAjAnI AjhA mAgI te suvarNapuruSane mahotsava sahita potAne ghera vANIne tenuM phala leto havo sonAnA puruSathakI sarva vyavahAriyA madhye atizaya jAgyavaMta thayo jema viSNu kaustunaratna pAmIneM dIpato havo tema guNAkara paNa suvarNapuruSane pAmIne dIpato havo sarvaloka gRNAkaranI prazaMsA karavA lAgyA. te guNAkaranA nAgyanI prazaMsA sAMjalIne guNadhara kheda dharato ko dhana dhamato kubuddhi thako pAlathI teno avarNyavAda volato havo. dhikkAra paDo evA mitrane ke je potAnA mitranI kaDi dekhI zakato nathI evo te guNa ghara nirjAgyamAM ziromaNI miyyAnimAnarUpa mANikyano rAkhanAra, vAcA janI koDImA mukuTa samAna, adRSTamukhamAMhe agresara, iSadharavAmAM ziro maNI, nirlaGAjanamAMhe mastakeM caDhAvavAyogya, jIvAzmAMhe nipuNa, khala mAMhe agresara, kyAMte adhamamAMhe adhama, ane kyAMta uttamamA uttama. jema iM ane viSTAno kIDo tenI pete e vedanA saMgane dhidhik thA. ema rva prakAranAM unakaNekarI sahita hovAthI sarva nagaranA loka niraMtara upahAsya sahita pragaTavacaneM tenI niMdA karatA havA. jANiyeM hatyAdika pApa karayA hoya tema sarvane potAnuM mukha dekhADavAne asamartha evo lar3Aye pIDita na ghina manavAlo thako adekhAine lIdhe te guNadhara duHkheM bAMjhavA yogya evA prANane pote galephAMso khAzne tyajato havo jemATe potaMja potAnA zrAtmAno vairI thayo. mATe dhiHkAra hojo saMsAranI viTaMbanA pratye. te guNa ghara maraNa pAmIne tiryaMca narakAdikanAM lAkho prakAranAM rakhanI khANa ho to havo.je dharmara hita prANI hoya te aa naveM ane paranaveM muHkha pAme paNa su kha kyAthI pAme ? tema te guNadhara phuHkhano jogavanAra thayo. have te duHkhanA AgAra sarakho evo guNadharano vyatikara sonalIne guNAkara vairAgya pAmyo thako vizeSa prakAreM dharma karato havo' anyadivaseM nagaranA udyAnaneviSe zrIdharmaharSaevenAmeM kevalI jagavAna AvI samosakhA tihAM guNAkara te kevalI nagavAnane vAMdI dharmadezanA sAM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 41 jalIne potAnA tathA potAnA mitra guNadharanA pUrvalA java pUDato havo. te vAre kevalI kahetA havA ke he na! tame pUrvai eja nagaranevipe viSTa bane suviSTa eve nAme be nAi vANiyA hatA. temAM viSTato uSTamati thako sarvane trAsa pamADe kone yAdara sanmAna na Ape,svajanane paNa urjananI peThe gaNe aMgArAnI peThe potAnA parivArane paNa duHkhadAyI, kulamAM aMgArA sara kho, mitrane zatrunIpere jANe, koine upakAra na kare, mukhiyAne sukhiyA nIpere mAne, konI napare cittamAM anukaMpA kare nahI. niraMtara uSTarma ne upAU~ sadharmIne adharmI karI mAne ane adharmIne dharmI karI mAne. nidAcarane AMgaNe paNa AvavA diye nahI, sArA uttama joganI to vAM bAja na thAya ane sArA yogano paNa arthI nahI. sArA AhArano to anilAja thAya nahI. jApIyeM sarvadA deveM haNyoja De, phATAM truTAM hI NAM atizaya melA jIrNa vastra pahere. potAnA svajanothI tarjanA pAmyo thako mahoTA lokeM niMdA karayothako, jogIpuruSaM hAsya kasyo thako bate 6 vye dAriDIpaNuM nogavato phuHkhI bato nAgyavaMta paNa nirjAgyamAM ziromaNi sarakho dekhAya evo vienAmeM nAi hato. ___ ane suviSTa to uttamajIvone ghaNo prazaMsavA yogya, saMtoSI, subujhino dhaNI, sarva lokone upakArano karanAra, yAcaka lokane kalpavRda sarakho vAMDita dAnano denAra, guNekarI bAjUSaNa samAna, audArya gAMjIryAdika a nekaguNasaMpanna hato jo ke te behu nAi hatA to paNa temAM ratnane pASANa jeTalo aMtara hato. ytH|| akka sura hINa khIraM, kakara rayaNA pabarA do vi // eraMga kappataruNo, sarakApuNa aMtaraM garuthaM // 1 // nAvArthaH-yAkaDA nuM dUdha ane gAyanuM dUdha e ve dUdha le tathA kAMkarA ane ratna e ve pApA ganI jAti tathA eraMma paNa vRda ne ane kalpavRda paNa vRda ne paNa te sarvano mAMdo mAMhe ghaNoja aMtara 3 tema te ve nAine paNa mAhemAMhe prIti ghaNI , vedu ekaThA rahe , daNamAtra judA rahIzaktA nathI topaNa bAyA ane tApanI peThe potapotAno svanAva mUkatA nathI. - ekadA thoDAkAlamAM mode janAro evo kozka tapasvI mAsadamaNane pAra ai suviSTanA gharaneviSe yAhArane arthe Avyo tene dekhIne suviSTa evInAvanA nAvavA lAgyo ke aho A mahAre ghera to vAdalavinA varSAda thayo. phUla Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 jainakathA ratnakoSa bhAga cotho. vinA phala thayAM jemATe yA jaMgamatIrtharUpa munimahArAja mahAre ghera padhA yA evI atyaMta manamAM jAvanA jAvato uttama jAtinA siMha kesarIyA yA prAsuka modaka munine vohorAvIne jema dhana pAmavAthI yAnaMda prApta thAya tema te pUrva paramaM khAnaMdane jogavato havo. huM jAeM buM je jenI na pamAne viSe vizvanuM paNa dAridrya Tale evaM e dAna be. jemATe citta vitta yane pAtra e traNa yogya te suviSTanA pUrNajAyeM mavyAM yataH // kasseciya ho vittaM, cittaMtryannesi unayamannesiM // cittaM vittaM pattaM, tinnivi kesi dhannA paM // jAvArtha:- keTalA ekane vitta hoya ve, anyane mana hole tathA ya nyane valI citta ne vitta e ve paNa hoya te paraMtu citta vitta ne supA tra e traNeno yoga to koieka nAgyavaMta hoya teneja maje le // 1 // te nanA prajAvakI ne suviSTeM atulya nogakarma bAMdhyaM supAtra dAnanuM kArya te sukhalakSmIno ne sukhasaMpadAno saMcayakAra be. tihAM viSTa to nikRSTa cittathako jema koine nRta valagyo hoya te yA tAlave tema kAMika hasIne bolyo jehane jevuM bolavu ucita hoya te tevaM bole tema bolyo ke ho e khaM pAkhaMmeMkarI lokonAM ghara ghaMTe be e mahAdhUrta ne teM phokaTa ene dAna khApyuM jema rAkhamAMhe ghI nAkhavuM jema pANInA pravAhamAMhe mUtarakhuM tema ene dAna dIdhAnuM phala jAnuM ene yA pavA karatAM to pote peTamAMja khAiye te sAruM ema muninI niMdA karavArtha / khAkarUM zunakarma baMdhAeM. je jogavyA vinA lUTakoja thAya nahI evaM nikAcita karmabAMdhayuM tyAM te viSTane jema ghUDane sUryanuM darzana duHkhadAyI thAya tema te muninuM darzana duHkhadAyI thayuM. ve muni hAra laine cAlyA tene keTalika bhUmikA paryaMta pohocADa vA suviSTa yAvyo mArgamAM suviSTeM munine tattva puDhayuM tevAreM muni bolyA he mahAbhAga ! sunine gocarInI ekAgratAmAMhe dharmakathA kahevI niSedha ne eTalA mATe avasareM upAsare yAvIne tattva sAMjalajo suviSTa paNa avasa reM tihAM jai munipAseM yAvI vAMdIne samIpeM beTho eTale muni bolyA dharma ve prakAraat a eka sAdhuno ne bIjo zrAvakano dharma, temAM sAdhuno dharma pAlavo iSkara be ne zrAvakano dharma pAlavo sukara ve te samaketa guNapU rvaka bAravratarUpa yathAzaktiyeM pAliye ityAdi, te sAdhuyeM vistArapaNe dharma Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 423 kahyo te sAMjalIne suviSTa munipratye vinavato havo he svAmi ! bAravratamAM he je vrata sukheM pale te mujane kaho to DhuM te aMgIkAra karu tevAreM muniyeM te suviSTane sarvadA dAna devAne rucivaMto jAgIne bAramuM atithisaMvinAga vrata aMgIkAra karAvyu. suviSTe paNa te aMgIkAra kayaM ke mahAre jAvajIva ni tya sAdhunI yogavAyeM nizce te vrata pAlavu evaM suviSTanuM vacana sAMjalIne dharmaharSamuniyeM tenI ghaNI prazaMsA karIne karvA ke dhanya je tujane ke jenI dharmaneviSe AvI budhi le panI te suviSTha paNa munine vAMdI hRdayamAM harSa dharato potAne maMdira Avyo. te divasathI avazya sAdhu athavA sAdhvI jeno yoga bane tehane niraMtara naktiyeMkarI pratilAnIne panI nojana kare. valI te sAdhu sAdhvIne rahevAmATe vasatI eTale jagA Ape. vastra pAtra upadhi pramukha je jozya te sarva ApIne valI ema kahe ke je joya te ni tye ApaNe gherathI laz jAjo ApaNe ghera sarvavastu zubha mAna le. ___ ema nitya vinati kare te ghaNAkAlasudhI traNevarga sAdhIne samAdhe Ayu pUrNa karIne devakuru devaneviSe utkRSTI saMpadAyeM traNa pathyopamane thAnakhe yu galiyApaNe upanyo atizata nAgyano dhaNI thayo. tyAM dazajAtinAM kalpa vRda vAMbita pUre je, tihAthI thAyu pUrNa karI saudharmadevaloke devatA thayo. tihAM ghaNI devAMganA sAtheM devalokanAM sukha jogavI eka pavyopamAyu pUrNa karIne tuM ihAM guNAkara thayo bo teM je pAblenave munine yAta modaka zrA pyA hatA tethI tuM hAM ATha kanyA ane suvarNanI AThakoDI pAmyo. a ne valI je teM pAbalenaveM atithisaMvinAgavata akhaMga pAlyuM hatuM tethakI tuM hamaNA akhaMma sonAno puruSa pAmyo. ___tathA tahAro nAi viSTato munine dAnadevAnI niMdA karavAthakI marIne pUrvanA anyAsathI tihAM tahArA ghara Agala kUtaro thayo. jema nidhAnanI napara sarpa rahe tema te tihAM raheto havo balAtkAreM kADhayo thako paNa ghara mU kIne jAya nahI. ema karatAM te kUtarAnA zarIramAM kIDA paDyA te vedanAthI marIne teja suviSTanA gharapAse vikarAla bilADo thayo. te bilADo marIne janma darir3I evo mAtaMga thayo tihAM ghaNI jIvahiMsA karI maraNa pAmIne cAra paDhyopamane yAukhe pahele narakeM gayo. tihAM ukhanI khANaneviSe jema matsya agnimAM taraphaDe tema mahAkaTeM kAla pUrI karato havo. jUvo pADalA Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. navanA karmanI iSTatA kevI ke par3I te narakathakI nikalIne daivayogeM hAM dhanaMjayazetano putra guNadhara eve nAmeM thayo, pAbalAnavanA snehane anyAseM zahApaNa tahArI mitrA thai. pAbalenaveM muninI niMdA karI te karmanA pranA vathI dhanarahita thayo tathA ghaNAM muHkha nogavyAM ane valI lezamAtra dharmano udaya thayoM nahI pUrve dharmadAnanI tathA muninI niMdA karavAthI ulanabodhI thayo. anaMtaHvano vinAgI thayo pADale naveM dharmano kSeSI hato tethI zrA navamAM paNa dharmano hepI thayo. jevaM bIja vAvyuM hoya tavAM phala nIpaje. AkarAM karma vAMdhyAM mATe ghaNo saMsAra ramalaze. evIrIte dharmaharSamuninA mukhathI potAnA tathA guNadharanA pADalA nava sAMjalI pratibodhapAmIne dharmane vipe buddhi deto havo. paThI guNAkareM sonAnA puruSathakI dariDinA daripiNAne TAlavekarIne saMghalI pRthvI adarihI karI tathA kSaNInAM RNa natAsyAM ane vIjA dAninA dAnipaNAne AkAzakusu manI upamAne dAneMkarI vistArato havo arthAt pAtA jevo kozvIjo dAnI na thayo. pRthvInevipe paramezvaranA aneka prAsAda karAvyA. aneka tIrthanA saMgha kADhI yAtrA karIne pAmavAne atyaMta urjana evI saMghavInI padavI ne pAmato havo. sAte khetre dhana vAvarIne saMpadAnuM saphalapaNuM karato havo. dharmanevipe sarvagRhasthamAMhe agresarI thai ghaNo kAla gRhasthadharma ArAdhIne avasareM gurunI yogavA pAmI cAritra lai akhaMma aticAra rahita cAritra pAlI bArame acyutadevalokeM devapaNe upanyo; tihAthI cavI mahAvidehade tre avatarIne cAritra leza modeM jAze A guna agunanA utkRSTA phalanI prAptiyeM garjita evaM bedu mitranuM caritra sAMjalIne nonavyo ! jo tamane mo deM javAnI zvA hoya to atithisaMvinAga vrataneviSe yatna karo. e bAramA vrataneviSe guNAkara bane guNadharanI kathA kahI // have e bAramA atithisaMvinAgavatanevipe e kahyA eTalAja ati cAra na jANavA paraMtu bIjApaNa aticAra De te dekhADe . sudiesu a udiesu a, jAme a saMjaesu aNukaM paa||raagnnv doseNava,taM niMde taMca gridaami||31|| arthaH-sAdhune veSe te kevA sAdhu to ke jJAna darzana cAritraneviSe magna Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 425 ne evA sukhiyA sAdhu teneviSe valI kevA sAdhu to ke rogAdikeMkarIne glA na athavA adhika tapasyAyeMkarI glAna athavA upadhiyeM rahita hoya evA kukhiyA (asaMjaesu ke0) poteM potAne baMde cAlanArA nahI paNa gurunI AjhAyeMja cAlanArA eTale vicaranArA evA sAdhune vipe annapANI vastrA dikanA dAnarUpa nakti karavekarI anukaMpA kIdhI hoya ihAM anukaMpAzabdeM karI jakti jANavI jemATe kahyu ke ytH|| Ayaritra aNukaMpAe, gaho aNukaMpita mhaanaago|| gavANukaMpAe, abubitti kayAtibo // 1 // nA vArthaH-AcAryanI anukaMpAyeM gabanI anukaMpAyeM karI mahoTA nAgyavaMta gajanI anukaMpAyeM tIrthano aviveda kasyo // 1 // have te anukaMpA kevIrIteM karI toke rAgeNava eTale AmahArA svajana ne ema svajanamitrAdikanI prItiyeMkarIne nakti karI hoya paNa guNavaMtanI budhyei nahI evA rAgeMkarI athavA peMkarI te niMdAyeM nakti karI hoya je ma dhana dhAnya svajana jhAtiyeM rahita tathA dudhA tRpAyeM pIDita sarvathA nirga tika evA e sAdhu le mATe ene AdhAra devo te yogya ne athavA ene bI je kyAMimalatuM nathI mATe zahAM AvyA ne tene Apo ema niMdApUrvaka anukaM pA karavI te paNa niMdAja me te aguna dIrgha AukhAnI hetu . yataH // tahA ruvaM samaNaMvA mAhaNaMvA saMjaya viraya paDihaya paJcarakAya pAvakamme hili tA niMditA viMsitA girahitA avamanitA amAnneNaM apIkAragANaM a saNaM pANaM khAzmeNaM sAimeNaM teNaM paDilAnitA asuha dIhA attAe ka mmaM pagareti // nAvArthaH-tathA rUpa sAdhu athavA zrAvaka saMyati virati pratihata eTale haNyAM paJcavyAM le pApakarma jeNeM tenI helanA karI, niMdA karI, khiMsAkarI,gardA karI, avagaNanA karIne,temane amanojhapaNe aprIti nA kAraka evA azana pAna khAdima svAdima pratilAne tethI aguja dIrgha ukhAnA karmanuM upArjana kare // __ athavA sukhiyA mukhiyA asaMjatane vipe athavA asaMyati pAsabAdikane viSe anurAgeM athavA peMkarIne nakti karI hoya pANI puSpa phala anepaNIya kare ityAdika temAM rahelA doSane matsareMkarIne dekhADe athavA asaMyati te bakAyanI virAdhanAnA karanArA evA anyadarzanInevipe te ekadeza ekagAma ekagotranA ekajhAtanA upanyA baiyeM evA rAgeMkarI tathA prItiyeMkarIne zrA 54 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. pe athavA tenI napara karIne eTale A zrIjinazAsanano pratyanIka le, samyakadarzanano ubApaka ne, caturvidha zrIsaMghano pratyanIka De ityAdika va neka doparnu nAjana ne mATe ene dAna devAthI jhuM thAya, ema batAMpaNa te mi thyAtvInA nakta rAjAdika hoya to te rAjAdikanA nayathI dAna Apyu ho ya evA prakAranuM je je dAna dI, hoya te sarvane hu~ AtmasAkheM niMbuM. gurunI sAkhe gardu e kAM anukaMpAdAna paNa nahI. anukaMpA dAnato je gR hastheM ucita jANI dInAdikane dAna Apa, tene anukaMpAdAna kahIyeM. yataH / / kapaNe annadari, vyasanaprApte ca rogazokahate // yahIyate kapArtha, anukaMpA tanaveddAnaM // kapaNanevipe,annane mAgavA AvelA dariDIne, duHkhi yAne ane rogathI tathA apasosathI pIDAyelAne kRpAkarIne je Apa, te nukaMpAdAna kahevAyane. __ tathA je zarIranuM sAmarthya batAMpaNa dAtAranI pAseM AvIne annanI prArtha nA kare to tepaNa prAyaH darir3I sarakhoja jANavo mATe tene bApatepaNa anukaMpAdAna kahIyeM. te dAnane paramezvareM niMdavA yogya kartuM nathI vItarA geMpaNa varasIdAnane avasareM poteM varasIdAna dazne dAnano mArga prakAzyo je naktaMca // iyaM mokSphale dAne, pAtrApAtravicAraNe // dayAdAnaM tusarvajJaiH,ku trApi na niSidhyate // 1 // nAvArthaH-e anukaMpAdAna mokSaphala Ape, pAtra kupAtranI vicAraNA na karavI dayAdAnato sarvaneM kyAyapaNa niSedhyu nathI. tathA // dAnaM yat prathamopakAriNi na tannyAsaH sa evApyate,dIne yAca namUlyameva dayite tatkiM na rAgAzrayAt // pAtre yatphalavistarapriyatayA tahA pikaM vA na kiM, tahAnaM yaupetya niHsTahatayA dINe jane dIyate // 2 // nAvA rthaH-tema je dAna prathama upakArineviSe devU, te dAnane dAna na kahIye. te to mukelI thApaNane badale apAya De mATe te dAnamAM gaNAya nahI. tathA dInane devaM te yAcanAnA mUlathI lebu tha, valI strIne devU te dAna nahI te rAganA zrAzrayathakI devU nathI jhuM? ane pAtraneviSe je dAna te phalane vistAre mATe atipriyapaNe devaM. te vAru vArSikadAna eTale varasIdA na nahIM [ ? tyAM dAna je niHspRhapaNe pAmIne dINa janane dIjIye te tha nukaMpAdAna kahIye ||1||e ekatrIzamI gAthAno artha // 31 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. have sAdhune viSe saMvibhAga yAzrayIne je kAM karavuM ghaMTe te na ka hoya te paDikkamavAne gAthA kahe be. 427 sAsu saMvibhAgo, na ka tava caraNa karaNa juttesu // saMte phAsupra dANe, taM niMde taM ca garihAmi // 32 // artha : - ( tava ke0 ) tapa te bAhyAbhyaMtara rUpa bAra deM jAvaM tenI vi zeSa vyAkhyA mahArA karelA arthakaumudInAmA graMthathI jANajo tathA ( caraNa ke0 ) caraNasIterI te pAMca mahAvrata, dazaprakArano zramaNadharma sattaraprakArano saMyama, dazaprakArano vaiyAvacca, navaprakAreM brahmacaryanI gupti, jJAna darzana khane cAritra, bAraprakAranuM tapa, cAraprakAranA krodhano nigraha, e sIteraneda jANavA te sarva jeda sulana be paraMtu saMyamanA sattara prakAra te mAMhelA ekato pAMca yAzravathI virama, pAMca iMDiyano nigraha kara vo, cAra kaSAyano tyAga khane manadaM vacanadaM tathA kAyadaMga e trAdaMma no tyAga e sattaraneda ne athavA pRthvIcyAdika pAMca yAvara tathA beMr3I teMr3I cauriM ne paMceM evaM nava khane dazamo ajIvasaMyama tihAM pRthivyAdika navaprakAranA jIvonI rakSA karI. temaja dazabhuM prANInA upaghAtanA heturUpa ev| je pustakapramukha prajIva vastu tenuM jevuM mUkavuM te jIvayatnathI jaya pAye mUkavuM jevuM, jo te pustakamAMhe mahikA mAMkaDa pramukha caMpAi pIlAi jAya tenA rudhirekarI akSara phITI jAya tathA hiMsA thAya mATe DuSamakAla nA dopathI jJAnaguNeMhIna evA je ziSyAdika tenA upakArArthe jayalA ye pratilekhanApramArjanapUrvaka pustakAdika levuM mukuvuM te jIva saMyama jA rat evaM dazaprakAra thayA. agiyAramo prehAsaMyama te vaisavA uThavAdi je kArya karate paDalehI puMjIne kara. bAramo upekSA saMyama te jeko saM yamathaka paDato hoya athavA saMyamaneviSe sIdAto hoya tene sahAya devo teramo pramAnA saMyama te zrAvaka beTheyake rajoharaNeMkarI paganI raja puMja vI. caudamo pAriSTAnAM saMyama te je kAM paraThavavuM paDe te vidhiryekarI para aag. pannAramo manasaMyama te manane viSe cetana tathA acetananI upara zeha nimAna- irSyAdika sarva bAMmIne dharmadhyAnAdikanuM ciMtavanuM. solamo vacana saMyama te kirA kaThaNavacananuM bolakaM bAMkIne nASA sumatiyeM gunanA Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hzata jainakathA ratnakoSa nAga coyo. pAmA pravarta. sattaramo kAyasaMyama te kAyAthakI dhAvana valanAdika bAMjhIne zunakriyAmA pravartavu e sattarajeda saMyamanA prANInI dayArUpa jANavA. tathA ( karaNa ke0 ) karaNasItarInA sItera neda te cAraprakAranAM piMka je AhArAdika levAM tenI vizuddhi, pAMca samiti, bAra nAvanA, bAra pa DimA, pAMcayino nirodha, paJcIza pratilekhanA, vaNagupti tathA ivyathI, devathI, kAlathI ane nAvathI e cAraprakAranA anigraha evaM sItaraneda karaNa sIterInA pravacanasArobArAdi graMthamAM prasiddha che. __ erIteM tapa tathA caraNa karaNanI sIterIyeM yukta evA sAdhune vipe batI yogavAyeM phAsu epaNIya evA annAdikano saMvinAga na kasyo hoya te AtmAnI sAkheM niM . gurunI sAkhe gaI bUM. yahAM ziSya pUje je ke svA mI! caraNasItarI karaNasItarImAMhe tapa AvI gayuM to valI tapa juDaM zA mATe kayuM ! tene guru uttara kahe je ke tapasyAyakI nikAcitakarma daya thAya ne temATe tapanuM pradhAnapaNuM dekhADavAne arthe judo kahyo. yataH // kaDANaM kammANaM, puviMcinnANaM upddikNtaannN||ve murako nathI,ave tavasA vAjo sshtaa||naavaarthH kasyA karmane narve nogavyAM na hoya,bAloyAM na hoya.vedyAM na hoya to te vinA moda nathI mATe te karmano takarI kya kare // 3 // iti zrItapAganIyAmapratikramaNasUtravRttI zidAvratAdhikAre caturtho' dhikAraH saMpUrNaH // iti zrIzrAvakanA pratikramaNAsUtranA vAlAvabodhanevipe cotho adhikAra saMpUrNa thayo / e bAravratano adhikAra saMpUrNa thayo. have saMneSaNAnA aticAra paDikkamavAne gAthA kahe je. // ihaloe paraloe, jIvIya maraNea AsaMsapa ge||pNcvido azA ro,mA madyaM duLa mrnnNte||33|| arthaH-zahAM prayoga zada pAMce aticAramA joDavo tihAM ihaloka te manuSyaloka eTale hAMthI marIne rAjA zeTha senApati Adika thAvAnA nilASanA ciMtanarUpa vyApAra karavo te prathama ihalokArAMsaprayoga aticAra. 2 deveMzadikanI padavI vAMbavI te bIjo paralokAzaMsa prayoga aticAra. 3 kokeM anazana karethake aneka grAma nagaranA loka. potapotAnI 6 lene vAMdavA thAve thake te saMgha malI niraMtara navanavA mahotsava karatA Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. zae dekhI tenAM karelAM gIta gAna nATakAdika dekhI tathA nAnA prakAranA strI puruSoyeM atyaMta caturAyeM karI tathA atizaya kalAyeMkarI aJjata zonA banAvI De te dekhIne tathA ati komala sulalita evA koI mRdaMgAdika ane vAjibanA zabda sAMjalI tathA catura vivekI evA naranArInA aneka saMgha AvI navanavAM vastrAnUSaNa mAlA paherIne gIta gAna vAjibanA nAda nATakAdika karatA ekekathI Agala paMDatAM dekhIne evI aneka prakAranI po tAnI Agala lokoyeM karelA zonA satkAra sanmAna vaMdanAdika bahumAna dekhIne tathA suvihita gItArtha AcAryAdikeM prAraMnelI vAraMvAra sihAMta pu staka vAcanAdika bahumAna sahita dharmadezanAdikane dekhIne tathA vAraMvAra rUDA guNijano dharmadhuraMdhara dharmamAM pravINa evA sAdharminAina dharmI jIvo nI zreNiyoyeM karelAM atyaMta guNagrAma pUrvaka bahumAna ityAdika mAhAtmya dekhIne manamAM ciMtave je hu~ ghaNokAla jIvato rahuM to ghaNAkAla sudhI ma hotsava thAya e, je saMleSaNAmAM ciMtavaq te jIvitAsaMsaprayoga aticAra. 4 tathA kozka karkazadetramA anazana kare thake pUrve kahI evI pUjA bahumAnAdikeM rahita thavAthI dudhAdika ArtithI pIDita thako evaM ciMtave je turata maraNa karUM to sAhaM te maraNAzaMsaprayoga aticAra jANavo. 5 ca zabdathakI kAmanogArAMsaprayoga aticAra jANavo tihAM kAma te zabda rUpa, joga te gaMdha rasa sparza yAdinI vAMgano prayoga eTale mujane yA tapanA pranAvathakI paranaveM rUpa saunAgyAdika thAna te pAMcamo aticAra. maraNAMtane vipe DelI avasthAyeM e pAMca aticAra mujane ma hojo upa laNathakI saghalAe dharmanA anuSTAnanevipe ihalokAdika sarva AzaMsA bAMjhavI yataH // goihalogajyAe AyArama higijANo paralogadhyAe A yAra mahitijA jokittivaplasadasilogadhyAe yAramahihijA nannaba a rihaMtehiM dezahiM AyAramahitijA tathA // AzaMsayA vinirmuktI, anuSTAnaM samAcaret // mode nave ca sarvatra, niHsTahomunisattamaH // 1 // nAvArthaHzahalokaneatha AcAradharma na kare, paralokanearthe AcAradharma na kare, kIrti varNa zabda prazaMsavAneyarthe AcAradharma na kare, bIje paNa kyA na kare paraMtu arihaMtarUpa hetuyeMkarI AcAradharmapratye kare, tathA modane vipe sarvatra niHsTaha munimAMhe uttama te,yAzaMsA vAMgayeM rahita saghakhaM anuSTAna yAcare. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. __ AzaMsA karato thako jo prakRSTa dharmano ArAdhaka hoya to paNa hAna phala pAme dharmarUpa ciMtAmaNIratnane AzaMsArUpa tunna mUvye veMcI nAkhe // kaDaM meM jeH-sIlavayAiM jo bahuphalAI haMtuNa suhamahilasadhi ubbalo tavasI koDIe kAMgaNikuNa // 1 // nAvArtha:-je zIlavatAdika ghaNA pha lanAM prApaka ne te phalane haNIne tubasukhanI vAMDA kare evI budhiyeM ubala evo je tapasvI hoya te kAMgaNInea\ koDI dhana gamAve de // 1 // e kAra NamATe niyAj karavAnuM paramezvareM sarvathA niSedhyu . te niyANAM nava prakAranAM ne te kahiye jaiyeM. prathama ko'ka sAdhu zrA dika evaM niyA| kare ke devatA sAdAta koNe dIThA ke mATe A rAjA ne teja devatA jANavA evaM ciMtavIne niyA| kare je thA tapa anuSTAnA dikanuM jo phala hoya to DhuM zrAvate naveM rAjA yAvaM te jIva marIne deva tA thAya tihAMthI cavIne rAjA thAya paNa tene mamaketAdika dharma bodhavIja pAmadhuM urlana thAya te prathama rAjAnuM niyAeM jANavU. 2 bIjaM koka jIva evaM vicAre ke rAjyapadavImAM to badu jaMjAla De mATe mahArA tapa anuSTAnAdikanuM jo phala hoya to duM zreSThiyAdikanAM ku lamA upajUM to sAraM evaM niyA| kare te vIsuM zeta AdikanuM niyAj. ___3 temaja koka jIva vicAre je puruSamAM upajavAthI vyApAra karato paDe tathA rAjasevAdikamAM saMgrAmAdika karavA saMbaMdhi bahu ciMtA rahe mATe mahArA tapaanuSTAnAdikanuM phala hoya to svIpaNe upajuM te trIjuM strI, niyAj. ___4 kozka jIva ema vicAre je strIne to nitya purupanIpAse parAdhIna paNuM le valI te parAjavanuM sthAnaka De mATe mahArA tapanA pranAvathI DhuM puruSa paNuM pAmuM to sAraM te coyaM purupa, niyA| jANavaM. __5 kozka jIva evaM vicAre je manuSyanA noga azuna ne devatAnA noga sArA ne temATe je deva bIjA deva devIne vikurvIne athavA porte devadevInAM rUpane vikurvIne viSaya seve tevo thA to nalu e parapravicAranuM niyAj. 6 kozka ema vicAre je devatAmAMhe to iMzadikanI Agala parAdhIna sAnuM duHkha De mATe DhuM devIpaNe upakhaM to sAraM anyadevatAnuM rUpa vikurvI ne viSaya jogavIza. te bahuM sapravicAranuM niyA| jANaq. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 431 9 koika jIva kAmanogathakI nivatyoM thako kAmanoga alakhAmayA lAge tevAreM vicAre ke jihAM kAmanoga sevavA na paDe evA cattamadevatA mAMhe jai upajuM to sAraM jemATe tihAM kAmanoga sevavA na paDe te jIva marIne uttama devatA yAya tihAMthI cavI manuSya nyAya tihAM samaketa pAme paNa dezaviratyAdika na pAme te sAtamuM alparata suranuM niyANuM jANavuM. koi ema vicAre je darir3I thAnaM to sAruM kAraNa ke jethI sukheM saMsAra bAMkIne cAritra na zakuM evaM dAriIpaNAnuM niyAeM karanAra puruSa marI svargamAM jaitihAMthI yAvI dAridI manuSya yAya to tene dIkSA nadaya khAve te cAritra lIye paNa modeM jAya nahI. koika ema vicAre je mahAre yA tapa anuSThAnAdikanuM phala hoya to huM zrAvaka thAnaM evaM zrAvakapaNAnuM niyAeM karanAra marIne devatA thAya tihAMthI cavI zrAvaka thAya te dezaviratipaNuM pAme paNa sAdhupaNuM na pAme. bIjAM saubhAgyAdikanAM niyANAM ve te niyANAM paNa e navaniyANAmAM he aMtarbhUta be. je jIva niyANuM kare te tathAvidha prakRSTadharma na pAye teNe pUrve kaSTo dharma zrArAdhyo hoya to paNa te narakAdika durgatinA duHkhano vibhAgI thAya jema sunama brahmadattAdikacakrI sAtamA narakanAM duHkhanA vinA gI thA. tataM // subadupi tavaMpi taMsu, dIhaMmavi pAlizraM su sAmannaM // to kAna niyA, muhAhi hAraMti attAeM // 1 // nagAmi rAmA, kesava savi jaM hogAmI || tichavi niyAla kAraNa, manu zramamaM imaM baje // 2 // nAvArthaH - ruDIrIteM ghaNA tapane paNa yAcayuM, tathA susAdhupaeM pA myuM topala niyAeM karIne phokaTa AtmAne hAre ve // 1 // baladeva urdhva gatigAmI hoya ne saghalA vAsudeva nIcagatigAmI hoya. tihAM paNa e niyANAnuMja kAraNa jANavuM mATe e niyANAne varddhatuM // 2 // e saMkSepa pAnA aticAra kahyA // e tetrIzamI gAthAno artha kahyo // 33 // tapAcAranA ne vIryAcAranA aticAra to "jomevayAzyAro " e bI jI. gAthAne viSe ca zabdathakI sUcavyA hatA te sAmAnyapaNe pUrve paDikkamyA datA vizeSathI to alpavaktavyatA mATe te na kahyA ema jJAnAcArAdi pAM cenA ekazo covIza aticAranuM paDikkamayuM zrAvakane kayuM. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. have e sarva aticAra prAyaH mana vacana ane kAyAnA yogathI upa je je eTalAmATe yoga traNa paDikkamavAne gAthA kahe . kAraNa kAzassa, paDikkame vAzassa vaayaae|| maNasA mANasiMassa, sabassa vayA zyArassa // 34 // arthaH-kAyAyeMkarIne jIvonI hiMsA karI hoya te kAyAyeMkarIne jUTiyeM eTale guruye Apyu evaM je tapa tathA kAyotsargAdika anuSTAna te zarIreM karI karavAthI hatyAdika pApathI vRTiye jema dRDhaprahArIno jIva cAra hatyA thakI lUkhyo ane kevalajJAna pAmIne modeM pahoto. tathA vacanekarI sahasAkAra anyAkhyAnAdi rUpa nAkhavekarIne je pANa baMdhANAM te pApathI vacaneM mithyAmuSkata devekarIne bUTiyeM jema AnaMda nAmA zrAvakanA anazananevipe zrIgotanasvAmI vaMdAvavA gayA tihAM gautamasvA mIne vAMdIne AnaMdeM kayuM he mahArAja ! hu~ tIrnu pUrva tathA dakSiNa tathA pa zcima e trANa dizAyeM lavaNasamuzmAM pAMcaze yojanaparyaMta dekhu bu valI uttara dizAyeM himavaMtaparvata sudhI debu tathA naMcaM saudharmadevalokasudhI ane nIcuM ratnapranAnarakanA lolupanAmA pAthaDAsudhI dekhuTuM evaM avadhijJAna mane na panyuM ; te sAMjalI sahasAkAre gautamasvAmI bolyA je eTalaM avadhijJAna gRhasthane hoya nahI mATe tame mijAmikkaDa dona bAlovo; evaM gautamaskhA mInu vacana sAMjalIne AnaMda zrAvakeM kahyu mahArAja batAnAva kahyAceM kAM Alovaq hoya nahI. evaM sAMjalI saMzaya sahita gautamasvAmI paramezvara pAseM bhAvI saMzaya pUbI panI AnaMdazrAvakapAseM jazne zrIgautamasvAmIyeM khamAvyuM eTane vacanekarI bAMdhyAM je pApa te vacaneMkarIne lUTiyeM // tathA maneMkarIne je devatattvAdikaneviSe zaMkAdikeMkarIne malIna upAyA evAM je pApakarma te maneMkarI potAnA AtmAnI niMdAdika karatAM bUTiyeM. jema prasannacaMrAjakRSiyeM maneMkarIne sAtamA naraka yogya karma upAyA ane valI maneMkarIne gujadhyAnathI eka muhUrtamAnamAMja kevalajhAna upA jyu evaM zrIakalaMkadevasUrikata TIkAneviSe kahyaM le " mANasithassa" evo pAThAMtara ke ihAM sarvavratanA aticAra paDikkamuM kAyAyeMkarI kA yAnA aticAra paDikkamuM buM, vacanekarI vacananA aticAra paDikkamuMbuM dhane Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 433 maneMkarI mananA aticAra paDikkamuM buM, ema sarvavratanA aticArathakI niva " . yataH // manasA mAnasikaM karma, vacasA vAcika tathA // kAyena kA yaM taha, nistaraMti manISiNaH // 1 // 34 // e sAmAnyathakItraNayogapratye paDikamyA have vizeSathI teja paDikkame be. vaMdaNa vaya sirakA gA, ravesu sannA kasAya daMmesu // guttI su a samizsu a, jo azvAro ataM niMde // 35 // arthaH- vaMdana ve prakAraceM eka devavaMdana ane bIjuM guruvaMdana te valI eke kanAM be prakAra ne eka ivyathI ane vIjuM nAvathI tihAM ivyth| devavaMdana pAlakane thayuM ane nAvathI devavaMdana sAmbakumArane yayuM, vyathI guruvaMdana vIrA zAlavIne thayuM ane nAvathI guruvaMdana zrIkRSNavAsudevane thayuM. ivya thI devavaMdananA dazatrika Adika 2074 bola kahyA ane vyathI guruvaM dananA bhae vola kahyA le te sarva devavaMdana ane guruvaMdana nASyathI jANavAM. tathA (vaya ke0 ) vrata te aNuvrata Adi porisI pramukha pacarakANarUpa niyama athavA (sirakA ke ) zikSA grahaNa AsevanarUpa ve prakAre tihAM prathama grahaNa zikSA te, sAmAyikAdika sUtra arthanA grahaNarUpa jaannv| jemATe AgamamAM kaDaM de // sAvagassa jahanneNaM aha pavayaNa mAyA nakkoseNaM bar3IvaNiyA sutta abavi pisaNAUyaNaM na sutta aba upuNa nanAveNaM suNaiti // nAvArthaH-zrAvakane jaghanyathI aSTapravacana mA tAnuM adhyayana naNaane naSTuM bajIvapIyA adhyayana sUtrathI ane arthathI naNavU paNa piMmesaNA adhyayanasUtrathI nahIM paraMtu arthathIja naNaduM valI unnAkarI dharma sAnale // 1 // tathA Asevana zidA to navakAra uccAra karato jAge ityAdika zrAvakadinakRtyalakSaNa jANavU // tathA gAya te jAtyA dikano garva jANavo yataH // jA kula rUva bala sua, tava lAna siriI ahmymtto|| eyAiMciya baMdha,asuhAI baduI saM sAro // 1 // nAvArtha:- jAtimada,kulamada,rUpamada,balamada, zrutamada arthA t jJAnamada,tapamada,lAnamada,lakSmImada e bAta makarIne matta thayelo jIva saMsAraneviSe ghaNAM.azunakarmane bAMdhe // 1 // ihAM metArya,harikezI caMmAla,ma rIci pramukhanAM dRSTAMta jANavAM. athavA traNa gArava te digArava rasagArava Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jainakathA ratnakoSa nAga coyo. ane zAtAgArava temAM je ghaNuM dhana dhAnya kuTuMba tathA ghaNA svajanAdika parivArane dekhIne garvakare te digArava kahiye te digArava to Ajavane vipe paNa puHkhadAyI ne jema dazArNana garva kasyo to te laghutApaNuM pAmyo. tathA madhura jojanAdikanevipe gRkSatA te rasagArava kahiyeM e mahoTA do parnu nimitta ne jema mathurAnagarIyeM maMguSAcArya bahuzruta hatA paNa raseMdi yanI lolatAthakI nityavAseM rahyA anukrameM marIne nagaranA khAlane vipe yada thayA. tathA mRDa zayyA AsanAdika evA je iMDiyane sukhakArI padA Ine tenI upara sukhazAtAnemATe yAsakti te zAtAgArava kahiye e durgati paDavAnA kAraNarUpa jANavU jema zazIrAjA eka zarIranA sukhano lAla cI thako zarIrane popI marIne trIje narakeM gayo. __ tathA ( sannA ke0 ) saMjJA te thAhAra jaya maithuna ane parigraha e cAra saMjhA athavA dazasaMjJA athavA pannarasaMjhA athavA zolasaMjhA jANavI tihAM dazasaMjhA kahe // gAthA // AhAra jaya pariggaha, meduNa taha koha mANa mAyA e|| lono logohayasanna, dasa neyA savajIvANaM // 1 // e dazasaMjhA sarva jIvane hoya te prAyaH prasiddha le.temAM ? ekeMjhyijIvone AhArasaMjhA te vanaspatikAya jalano thAhAra liye 2 nayasaMjJA te jevAre sutAra vRdane bede tevAreM vRdane kaMpAyamAna thato dekhiye baiyeM tathA lajAlupramukhanA patra jayeMkarIne saMkocita thAyaDe 3 parigrahasaMjJA te velaDI, vRdA dikane vIMTe De. tathA 4 maithuna saMjhA te kurubaka azokAdivRdane strInA AliMgana pATu prahArAdikathakI puSpa phalAdikano najama thAya ne te maithunataMjhA jANavI. naktaMca // kurubayataruNophUlaM, tijaba AliMgaNeNa taruNINaM // payoharituhA, asoya taruNo vivayasaMti // 2 // taruNImazrA gaMdheNa,tosiyA kesarAvi kusa mNti||cNpy taruNo phulnaM, ti surahijaladohale hiMca ||viysNti tilaya taruNo, taruNIkaDakheMhiM paDihayA jbN|| phUlnaM,ti viraha rurakA,sonaNaM paMca camuggAraM // nAvArthaH-kurubakada striyone thAliMgane karIne phUle ne strInA stananA AzleSe saMtoSANA evA azokasadapaNa vikasvara thAyale. strInA mukhanI madirAne gaMdhekarI saMtoSANA evA kesaravRdane phUla lAge , sugaMdha jaleM karIne caMpakavRda phUle ne, strIne kaTAdeM haNyAthakA tilakatRda vikasvara thAya . tathA virahada kaMdarpoddIpana vacana sAMjalIne praphullita thAya ne. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 435 pArAno paNa svanAva je je solazRMgAra sajelI strI taMbolano kogalo pArAnA kUvAmadhye yUMke to te kogalAnA pharasathI pAro kUvAmAMhethI uDa lIne kUvAthI bAhera nIkalIne te strInI puMThe doDato dhAya eTalAmATe ekeMDiyane maithunasaMjJA hoya. e cothI maithuna sasaMjhA kahI. 5 pAMcamI krodha saMjhA te kokanadanAmA vRdanA kaMdane strino pagalAga vAthI arthAt pagano sparzathavAthI kodhe dhamadhamato thako DhuMkAra zabda kare je. 6 bahI mAna saMjhAte rudaMtInAmA auSadhI te ema jANeje DhuM batAM loka muHkha kema pAme evA ahaMkArekarI temAMthI pANInA biMDyA kare ne te auSadhithI sonuM sima thAyale ema ekeDiyane mAnasaMjhA hoya. ____7 sAtamI mAyAsaMjhAyeMkarI velaDI pAMdaDekarIne phUlane DhAMkI rAkhene te mAyAsaMjhA jANavI tathA 7 bAtamI lona saMjJA te bilI, zveta pUDa nAMmUna tathA palAzAdika badanAmUla je je te nidhAnanI upara pAya . ___ navamI lokasaMjhA te kamala rAtraM saMkoca pAme , kairava divaseM saMko ca pAme le. e ekeMziyane lokasaMjhA hoya tathA 10 dazamI ughasaMjJA te ve jaDI mArga mUkIne pAdharI vADeM tathA vRdAdike caDhe le temATe ekeMjhyine ughasaMjhA hoya e daza saMjJAnAM svarUpa kahyAM. have pannara saMjhA kahiyeM beyeM. gAthA // AhAra naya pariggaha, mehuNaM suha muha moha vitiginA // taha koya mANa mAyA, lone sogeya dhammoghe // // 1 // nAvArthaH-e pannarasaMjJA kahI enI sAthe lokasaMjhA nelavatAM zo lasaMjhA thAya tenI vyAkhyA zrIAcArAMganI vRttine anusAre kahIyeM .yeM. 1 AhAranA anilAparUpa AhArasaMjhA te taijasazarIra nAmakarmanA udayathI ane azAtAnA udayathakI upaje ve 2 nayasaMjhA te trAsarUpa le. 3 parigrahasaMjJA te mUrnAnAvarUpa jANavI. 4 maithunasaMjhA te striyAdika ve danA udayarUpa . e pAbalI traNesaMjhA te mohanIyakarmanA udayathakI ho ya 5 sukhasaMjJA ane 6.vasaMjhA te zAtA azAtA vedanIyakarmanA nadaya nA anunavathakI upaje je 7 mohasaMjhA te mithyAtvadarzanarUpa mohanIyakarma nA nadayathakI hoya - vitigihAsaMjhA te cittanA viparyAsarUpa mohanIya karmanA udayathakI valI temaja jhAnAvaraNIyakarmanA udayathakI cetanane hoya ekrodhasaMjJA te aprItirUpa le, 10 mAnasaMjhA te miyyAdarzanarUpa garva Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jANavo 11 mAyAsaMjhA te vakratArUpa 12 lonasaMjJA te gRkatArUpa 13 zo kasaMjhA te vipratApa vaimanasyarUpa jANavI e navamIthI teramI sudhInI pAMca saMjhA te mohanIyakarmanA udayathI hoya 14 lokasaMjhA potAnI ibAnA vikalparUpa laukikeM nacarita jANavI te svabaMde kalpita evA vikalparUpa lokA cAre karelI ne jema ke kokAleM evaM thayuM paNa nathIne thazepaNa nahI. lo ka ema kahe te ke kUtarA eTalA yada , brAhmaNa eTalA devatA , kAgaDA te patRja te ane morane pAMkhane vAyare garna rahe , athavA moranAM nAca karatAM AMsu khare ,te yAMsu moralI jolI lIye he tethakI moralIne garna rahe . e saMjJA jhAnAvaraNIyakarmanA dayopazamayakI athavA mohanA nadaya thakI napaje . 15 dharmasaMjhAte damAdikanu sevaq takhUpa jANavI. te moha nIyakarmanA kyopazamathakI upaje ne e dharmasaMjhA te sanniyA paMcedi sa myakdRSTine tathA mithyAtvadRSTine hoya 16 ughasaMjhA te avyaktadAyopa zamarUpa vallInA samUha vRdanI upara caDe ne ityAdika cihna ne te, jhAnA varaNIyakarmanA alpadayopazamathakI napajatI evI e ughasaMjJA jANavI, have kapAya kahe je tihAM kapa eTale saMsAra teno Aya eTale lAna De jeneviSe tene kaSAya kahiye. te kapAya krodha mAna mAyA ane lona lakSa garUpa jANavA. e cAre kaSAya te pratyekeM anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI,pra tyAvyAnI, ane saMjvalana,e cAra cAra nedeM karatAM tenA zolaneda thAya; te zolakapAyarnu svarUpa kahiyeM ye. jAvajIvaparyaMta, varSapramANa, cAramAsa pra mANa, ekapadapramANa e cArakaSAyano rahevAno kAla kahyo. tathA naraka gati pamADe, tiryaMcagati pamADe, manuSyagati pamADe aneM devagati pamADe. e gati kahI tathA samyaktva na pAme, dezavirati na pAme, sarvavirati na pAme ane yathAkhyAta cAritrano ghAta kare. e cAra kaSAyanAM anukrame phala kahyAM. tathA pANInI lITI sarakho, mATInA khoDanI rekhA ane parvataphATe tenI rekhA sarakho male nahI e dRSTAMteM cAra prakArano krodha jANavo. tathA tRNanI salI vAlavA samAna, kASTa vAlavA samAna, hADa vAlavA samAna, ane pA pANa vAlavA sarakhaM e cAra prakAraceM mAna jAgavU tathA vAsanI boi vAlavI, vRSanamUtra samAna, mIMDhAnAsiMghasamAna, niviDavAMsanA mUlasarakhI e cAra prakAranI mAyA jANavI tathA haladaranA raMga sarakho, aMjananA paTTasarakho Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 435 kardamanA paTTa sarakho, kiramajanA raMgasarakho e cAraprakArano lona jANavo. hAM ziSya AzaMkA kare be ke saMjvalanAdi cAraM kaSAyaM te anukrameM de vagati, manuSyagati, tiryaMcagati ane narakagatinA hetu kahyA to saMgamadeva dhAdidezne svarge kema gayA ? ane zreNikAdika narakeM kema gayA ? ___ guru kahe je he ziSya ! teM sAdhu kayuM paNa krodhAdika zola mAhelA e kekanA valI cAra cAra neda kariye te jemake eka anaMtAnubaMdhI kodhane pra tirUpa evo anaMtAnubaMdhIkrodha te atyaMtacAkaro tIvra tIvratara krodha jANavo tathA eka anaMtAnutAbaMdhiyo krodha te apratyAkhyA niyAkrodha sarakho, eka anaMtAnubaMdhiyo krodha te pratyAkhyAniyAkrodha sarakho, eka anaMtAnubaMdhiyo krodha te saMjvalananA krodhasarakho e cAra prakArano jema anaMtAnubaMdhiyo krodha ne tema anaMtAnuvaMdhi mAnanA paNa cAra neda karavA tema zole kaSAya nA cAra cAra neda karatAM cozamneda thAya eTalAmATe saMgamAdikane anaM tAnubaMdhiyo krodha je hato te saMjvalananA sarakho hato tethI te svarge gayA ane zreNikAdikane apratyAkhyAniyo krodha je hato te anaMtAnubaMdhi sarakho hato mATe te narakeM gayA te mATe kapAya sarvathA prakAreM bAMjhavo. jemATe cAritrane eka aMtarmuhUrttamAtra kapAya karavAthI deze naNA ekapUrvakoDI paryaMta upArjana karelA sarva cAritrane hArijAya te mATe krodhAdikano nadaya thayo te niSphala karavo. e kaSAyano rodha te nalo De e kaSAyanI saMlInatA kahI tattvekarIne eja sAra je. bAMdazAMgImAMhe eja parama artha De e kaSAya te saMsAra camaNanA sakhAi le mATe ene bAMsavA. je uttama sukha traNelokamAM le te sarva kaSAyanA kyathIja jANavAM ane je muHkha prApta thAya ne te kaSAyanI vRddhithI thAya . paradarzanI paNa kahe // yatkrodhayuktojapati, yajuhoti yadarcati // tatsarva zravate tasmAd, nikuMnA divodakaM ||.naavaarth:-krodhyukt manuSya je kAMi japa kare je kAMDa homa kare ane je kAMza pUje te saghanuM tenuM phuTala kuMjamAMthI jema pANI cAlyuM jAya ke tema te pUrvokta kodhinuM sarva sukata paNa vRthA thAya . // e krodhanAmA kaSAyaneviSe karaTa ane mahAkaraTa e ve sAdhuno dRSTAMta nicepramANe jANavo. ebe sAdhu varSAkAleM nagaranA khAlane vipe comAsAmAM aniyaha dhArIne tapasyA karatA kAusagge rahyA; te RSinI AzAtanAnA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jayathI zAsanadeviyeM meghanI vRSTino anAva kasyo tethI nagaranA loka rIze balatA muninI niMdA karatAthakA kahevA lAgyA ke je divasathI yA besA dhu ihAM yAvI unA rahyA le te divasathakI varSAda thAvato nathI temATe A pApI sAdhu ihAMthakI jAyato varSAda Ave evAM vacana nagaravAsI a nArya lokonAM mukhathI sAMjalIne te vedu sAdhune kaSAya caDyo tevAreM ko dhane paravaza thayelA te sAdhuyeM meghamAline kaDaM ke thA kuNAlAnagarIne vipe pannara divasa paryaMta ahorAtra akhaMma musaladhArAyeM varasAda varasAvo te varSA hovAthI nagara sarva munisahita taNANuM ane muni marIne narakeM gayA. tathA mAna upara bAhubati AdikanA dRSTAMta jANavA vAnI mAyA / para zrImanninAthano dRSTAMta jANavo temaja lona upara somazeta AdikanA dRSTAMta jANavA te somazeta putrAdika sarvane vaMcIne rAtriye smazAnAM jai koDa soneyA nUmimAMhe dATIne ghera aAvyo tihAM AdhyAnathakI dAhajva ranA rogathI maraNa pAmIne te dATelA dhananI napare dRSTiviSa sarpa thayo ema e kekA kapAyathakI ghaNA jIvo anartha pAmyA to cAre kapAyathakI anartha pAme temAM kahevUja ? temATe kapAyano tyAga karavo. ___ tathA jethakI prANI dharmadhanane nAsa karavekarI damAye tene dama kahiyaH te azuna mana vacana kAya vyApAra rUpa traNa daMma jANavA. tihAM manodaMmane vipe zrIgautamasvAmiyeM upadeza karelo zukSzrAvaka potAnI strI Ara ughADa vA natI te hAramA AphalANI tethI tenA mAthAmAM vraNa paDadyaM te strInA vraNanI pIDAnA vArtadhyAne pIDAyo thako teno dhaNI maraNa pAmIne moha vazaMkarI te potAnI dhaNIyANinA kapAlanA vraNamAMheja kIDo upanyo. __ tathA vacanadaMma ane kAyadamanI napare laukika kozikanAmeM mahoTo ka vi vanamAMhe tapa karato hato tihAM eka AheDI mRganI panavADe dhAyo ha to tenAthI mRga nAzi gayo tevAreM AheDIyeM rupine pUjyaM ke mRga ka'dizA ye gayo tene kRSiye sAcaM kartuM tethI AheDIye mRgane haNyo tenA yogeM ruSi marIne narakeM gayo. e kozikanAmA kRSino dRSTAMta jANavo. __ tathA kAyadaMmaneviSe mAMmavyanAmA rupino dRSTAMta kahe jeH- mAMmavya nAmA kRSiye pahelA ajApAlakanA navane vipe eka niraparAdhI yUkAne zUnya paroza hatI tenA pApathI so java sudhI puHkha jogave thake valI some Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 435 jave paNa mAMmavya kRSine zUlIyeM caDavU paDayu e kAyadaMma upara dRSThAMta jANavo. tathA mAyAzalya, niyAgazalya ane mithyAtvazalya e traNa mahoTAM zalya ne te karavAthI je daMma pAmyo te daMmane vipe tathA mana,vacana,ane kAyAnAtha guna yogano nirodha karavo te rUpa gupti te managupti,vacanagupti ane kAyagupti e traNaguptine viSe temaja ryAsamiti nApAsamiti, eSaNA samitti, AdA nanidepaNA samiti bane pAriSThApanikA samiti e pAMca samitineviSe ca zabdathakI samaketa tathA pratimAdika je samyak dharmakaraNI pramukha De ene vipe je nelA grahavA levA eneviSe je niSedha ne tehane AcaravekarIne je aticAra lAgyA hoya te aticArane niM' // 35 // have e sarva aticArane sAmAnyapaNe pragaTa paDikkamyA te paDikkamIne gR hastha guma thayo ane valI paNa bakAyanA pAraMnarUpa pApanevipe vAraMvAra pravarne tevAreM valI azubha thAya jema hAthI nAhI snAna karI sarovara vA hera nikalIne valI potAne mAthe raja nAkhe te hAthIne nyAyeM zrAvaka paNa bAlo zukSa thazne valI mAtA karmanA baMdhathI malIna thAya evI koine AzaMkA upaje te AzaMkA TAlavAne gAyA kahe beH ||smmki jIvo, jazvida pAvaM samAyare kiMci // apposi do baMdho, jeNa na nidhaMdhasaM kuNa // 36 // arthaH-samyakdRSTi jIva eTale aviparIta zrAvaMta jIva yadyapi nirvA hane anAveM khetI pramukha pApanA AraMnamA pravana ne tihAM potAno ni vAha thAya eTaluMja AcaraNa kare le tethI te jIvane mithyAtvAdi pahelA traNa guNagaNAnI apedAyeM jJAnAvaraNAdika karmano apposi eTale alpa thoDoso baMdha paDe te zA hetuyeM alpabaMdha paDe ce je kAraNe te niIsapaNe nirdayapaNe nizUkapaNe pApAraMnAdika na AcareM kema ke samyadharma je De te jIvadayAmUla ke eTlAmATe tene je je kAMza karavu paDe te sarva dayAsa hitapaNe jayaNApUrvaka kare. jemATe jIvanA ba prakAranA lezyAnA pariNA ma ghaNA adhyavasAya pravarne De te jaMbunA nadaka tathA grAmanA vadhakane ha STAMteM karI kahe je. jema eka jAMbunuM vRda atyaMta pakkaphalanA jArekarI name lI zAMkhAvAlu hatuM tene dekhIne mArge janArA na lezyAnA dhAraka ba jaNA Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. jahaNaneyarthe tihAM unA rahyA temAM prathama eka jaNa bolyo ke vRda upara caDhavAthI kadApi paDI javAya to tethI maraNa thAya mATe yA vRdane mUla thI bedI nAkhI, nIce pADIne panI phala nakSaNa kariye tevAreM bIjo bolyo ke ApaNe mahoTuM vRkSa bedIne guM karavu tame mahoTI zAkhA vedo, tevA re trIjo bolyo zAkhAmAMhelI pratizArakhA do, teTalAmAM cotho bolyo e nAM gunhA toDIne jAMbu khAu, tevAreM pAMcamo bolyo ke je phala pAke lAM le tene uparathI laine nahANa karo; te sAMjalI bo bovyo nIce kha rI paDelAM phala lene nahANa karo e dRSTAMtano upanaya vIrIteM le. jeNe kahyu ke vRkne mUlathI do tenI kRSNalezyAmA pravRtti jANavI tathA ma hoTI zAkhA bedavAnuM kahenAra nIlalezyAnA pariNAmavAlo jANavo, prati zAkhA bedavAthI kApotalezyAnA pariNAmavAlo,gujA bedavAthI tejolezyA nA pariNAmavAlo ane pAkelAM phala toDavAthI padmalezyAnA pariNAmavA lo tathA ane paDelAM phala levAthI zuklalezyAnA pariNAmavAlo jANavo. __ athavA bIjaM udAharaNa kahe ke koka gAmano parAjaya karavAneartha ba cora nikalyA temAM eka bolyo je koi hipada catuppadAdikane dekho te saMghalAne haNo, bIjo bolyo manuSyane haNo, trIjo bolyo purupaneja haNo, cotho bolyo zastradharanArane haNo, pAMcamo bolyo je ApaNI sAtheM yu6 kare tene haNo tevAreM bo bolyo ke ApaNe koine haNavo nathI mA tra eka dhanaja haraNa karo bIjA kozne mArazo mAM kAMka goharaNAdika ja karo te paNa jema koino saMhAra na thAya tema karo. ihAM paNa sarvane haNo kahe te kRSNalezyAnA pariNAma, evA anukrameMkarI zuktalezyAvaMtanA pariNAma paryaMta kahevA // e batrIzamI gAthAno artha thayo // 36 // have thoDoso baMdhapaNa duHkhadAyI thAya evI AzaMkA ____TAlavAne gAthA kahe .. taMpiDa sapaDikamaNaM, sappaDivaM uttara guNaMca // khiNaM navasAmez, vAdivasusiskina viDo // 3 // arthaH-topaNa samaketadRSTine AraMnAdikamAM alpapApabaMdha je paDe te SaDvi dha Avazyaka rUpa paDikkamaNuM karatAMbAlovatAM mijAmichakkaDa detAM pazcAttApa Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 441 karatAM, te nipuNa sapraticAra, te praticAraNA eTale jema lAnano arthi vA jiyotenI pereM Ayapata tathA vyayanI tulanAyeM pravate tema te paNa pravarne eTa le aa kArya kema karUM AkArya kema na karUM kema meM e ghaNuM kayUM emaje ha dayamAMhe vicAraNA kare te te kAryane ghaj kare eMTale te kArya te ati kare. uttaraguNa te guruyeM dI, je prAyazcitta tene AcaravekarIne khippaM eTale sIghra uvasAmeza eTale upazamA niHpratApa kare khapAve tihAM dRSTAMta kahele: vAhiva eTale vyAdhiroga kAsa zvAsajvarAdikane jema susiskina vidyo eTale ruDo vaidyakazAstrano jANa vaidya hoya te vamana virecana laMghanAdikeM karIne jema rogane upazamAve eTale TAne tenIpere jANavo // 37 // have pUrva kartuM teja dRSTAMteMkarIne kahe :||jhaa vasaM kuThagayaM, maMtamUla visArayA // vi cAhaNaMti maMtehiM, to taM davA nivisaM // 37 // arthaH- jema viSa ve prakAranuM ne temAM ekato vRdAdika vajanAgA dikanuM viSa te sthAvara viSa ane bIjuM vRzcika sAdika, viSa te jaMgama viSa jANavU te vipa yathA eTale jema kokanA koThAmAMhe gayuM eTale udaramAMhe gayuM hoya tenA zarIramAM viSa vyApyuM hoya te viSane maMtramUlanA vizArada tihAM maMtra te gAruDIpramukhanA ane mUlate traNapAkhaDInA patra puSpAdika tathA taM trAdika teneviSe mAhyA nipuNa hoya te gurudatta AmnAyane anyAseMkarIne sahita jenI pratyakSparIkSA sAdhI le evA vaidya maMtravAdI te maMtra yaMtra taMtrA dikeMkarIne viSane haNe eTale nirviSakare, viSane nazADe tathA jo paNa e viSe karI je pAyo hoya te pote jopaNa maMtrAnAarthano tathAvidha jANa nathI topaNa te maNimaMtra auSadhIno aciMtya pranAva he mATete maMtranA adara sAMna lavekarIneja tene guNa nIpaje zahAM eka sthavirA mosInuM dRSTAMta kahe jeH___ kozka sthavirAmosIno putra haMsa eve nAmeM hato tene uSTa sarpa kara Dyo tethI phera caDayuM teNeM karI te nizceSTita thayo tene maMtravAdI gAruDi pramukheM phera utAravA mAMmayuM paNa utaghu nahI tethI gAruDi jatA rahyA te vAre sthavirAyeM bAzA mUkI putrane zokeM karI atizaya suHkhaNI thakI pu tranuM nAma deine rovA lAgI ke he haMsa ! he haMsa ! evaM nAma AkhIrAtri Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. pokAyuM tethI sApa, viSa utarIgayuM ane sAjo thayo tevAreM sthavirAne maMtravAdiye pUryu sthavirAyeM yathArtha vyatikara maMtravAdIne kahyo te sAnalI gAruDi bolyA haMsa evo gAruDImaMtrAjharano bIjAkSara ne tethIkarIne sAparnu kera utayuM jema bAlaka aMminI namatAnA guNane jANato nathI to paNa te bAlakane agnipAse rAkhavAthI sItane TAle ne tathA jala pIyUM thakuMtR pAne maTADe tathA jema selaDInA guMDArdikanA svAdane bAlaka jANato na thI to paNa bAlakane susvAdapaNuM pamADe poSe tema matine maMdapaNAyeM karI jo paNa sUtrano nalo artha na jANato hoya to paNa paDikkamaNa ka ranAranA karmano kSya thAya eve nAveM laghustavamAMhe kayuM - dRSTvA saMghramakA rivastu sahasA aiai iti vyAhRtaM, tenAkUtavazAdapIha varade viMDaM vinA'pya karam // tasyApi dhruvameva devi tarasA jAte tavAnugrahe vAcaH sUktisudhAra sazvamuco niryAti vaktrodarAt // 1 // AzcaryakArivastune joza ekAeka jeNe kutUhalanA vazathakI ai ai evaM biMvinA adara kahyu topaNa te ada ra tene sididAyaka thayuM valI he devi ! tene tamArA anugraha thayo ke tenA mukhathI amRtanA rasa pravAhane karanArI vANiyo tatkAla nikale le. tathA laukikaneviSe paNa ema saniliye baiye je kozka puruSane koikeM pUbyuM ke je tuM yAMbAnAM phala lAvIza ke rAyaNanAM phala lAvIza; tevAre te Ne kayuM yAMbAnAM phala lAvIza nArAyaNaM eTale rAyaNanAM phala lAvIza nahIM ema kahyAthI lokanASAyeM nArAyaNarnu nAma lIdhAthakI te cetanane rA jyAdika mahAphalanI prApti thara. e ADatrIzamI gAthAno artha khyo||3|| have dRSTAMtane yojiyeM baiyeM. // evaM ahavihaM kamma, rAgadosa samaGiyaM // A loaMto a niMdato, khippa haNa susaavn||3|| arthaH-ema jJAnAvaraNAdika pATha prakAranAM karma tene rAgaSekarIne bAM dhyA te Avakarmane suzrAvaka, gurunI pAseM Alovato thako, AtmAnIsAkhe niMdato thako zIghrapaNe te bAvakarmane haNe eTale te AThakamane Atmapradeza thakI jUdAM kare. zahAM ziSya gurune pUje ke he svAmin ! karma bAMdhavAnA hetu pramAdAdika De te pramAdamadhye rAga Sa AvyA to valI zahAM rAga zeSa jU Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 443 dA kahyA tenuM guM kAraNa ? evaM ziSyanuM vacana sAMjalIne guru uttara kahe je ke rAga zeSa thApadAmAMhe pADavAnuM mUla eTalA mATe rAga dveSatuM pradhAna paNuM dekhADavAne arthe rAga dveSa jUdA kahyA jema tailAdikeM mardita zarIrane raja valage tema rAga dveSayakI saghalA manuSyane karmano baMdha paNa thAya ne zahAM suzrAvaka te suzabda atizaya pUjAvAcI De te suzrAvaka SaTsthAna keMkarI yukta ne ethInAvazrAvakapaNuM jaNAvyuM. yataH // kaya vayakammo taha sI,lavaMca guNavaMca ujuvavahAri // gurusu suso pavayaNa, kusalo khalu nA va saha // 1 // nAvArthaH-1 kayAM vratAdika karma jeNe, 2 temaja jenuM sAcuM zIla , 3 valI je sAcA guNasahita . 4 temaja je saralapaNe vyavahArI, 5 gurunI sevAno karanAra , 6 je pravacanakuzala be ane je bAgamamAMhe nipuNa je te nizcaM nAvazrAvaka jANavo // 1 // 35 // valI ehaja arthane savizeSapaNe kahe je. // kaya pAvovi maNusso,Aloa naMdiza gurusgaase|| doz azrega laduna, nadaria naruva nAravado // 40 // arthaH-je puNyano zoSa kare athavA jIvarUpa vastrane malIna kare. tene pApayati kahIye te aguna pAparutirUpa vyAzI ne be. tenA hetu je hiMsA mRSAvAdAdika te pApa jANavAM te kAraNe kasyAM ne jIvavadhAdika yAzrava se vIne pApa jeNe evAM manuSya te,puruSa, strI ane napuMsakarUpa e traNa jANa vAM; paNa tiryaca ane devatA emAM levAM nahIM kAraNa ke manuSyaneja paDikka maNAnI yogyatA le te manuSya samyakaprakAre gurunI pAseM AlocanA kara to pApakarmane niMdato thako gurunI pAseM potAnA pApane pragaTapaNe pAlo yaNaniMdA vidhiyeM karato zuddha thAya paNa agItArthAdika kugurunI pAseM thA loyaNA na kare tathA potAnI meleja manamAMhe bAloyaNA karatAM paNa ka mazavya jAya nahI AtmA zavyathI guma na thAya jemATe kayu De ke. // ya tH||agii navi yANeza,sohi caraNassa de kapaahiM // to appANaM thA lo, agaMdha pADe saMsAre // 1 // nAvArthaH-agItArtha kAM jANe nahIM cA ritranI zudhine mATe adhikuM ubuM prAyazcitta thApe tethI te agItArtha potAnA yAtmAne tathA bAlocakane eTale AlocanA lenArane saMsAmAMhe pADe // 1 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 jainakathA ratnakoSa nAga boyo. tathA jo poteM potAnI meleM bAloyaNA tIvra AkarAM vrata tapasyAyeM karI lIye to maNa saMsAramA paDe paraMtu zuddha na thAya jema A covIzIthI thA gala eMzImI covIzIyeM lakSmaNA nAmeM rAjAnI vahAlI putrI tene paraNatAM corImAMhe na ra maraNa pAmyo tethI te kanyAyeM vairAgya pAmIne te covIzInA carama tIrthakara zrIvajanUSaNa eve nAmeM covIzamA paramezvaranI pAseMthI dI kSA lIdhI tenuM lakSmaNA thAryA eq 'nAma' thayuM te sAdhvIyeM vasatI jozne salAya karatAM ekadA cakalA cakalInuM joDalu maithuna karatuM dItuM tevAreM vicAravA lAgI ke aho tIrthakara nagavAne sAdhune maithunanI jhA kema na dIdhI ? paNa te tIrthakarato poteM avedI mATe vedasukhanA anunavanI vA ta guMjANe! ityAdika mananI kalpanAyeM tIrthakaranI aAzAtanA karI panI lagAne lIdhe gurunI pAseM jazne AloyuM nahI ane potAnI meseja pApa nI zudine artha dazavarSaparyaMta bagiya tyAga karI temaja baha amAdika ghaNAM tapa kasvAM, sola mAsakhamaNa kasyAM. zolabaImAsakhamaNa karayAM, vI zavarSasudhI yAyaMbilatapa kayaM,ema sarva malI pacAzavarSasudhI ugratapa kAM topaNa te pApanI zudhthi nahI. te pApathakI asaMkhyAtA javaparyata saMsA ranAM ghaNAM bAkarAM duHkha jogavIne AvatI covIzIye zrIpadmanAnatIrthaka ranA tIrthamAM sidi pAmaze. yamuktaM // sasano javi kahuggaM, ghoraM vIraM tava care // divaM vAsasahassaMtu,tavitaM tassa niphalaM ityAdi nava gAthAno artha. ___ zavyasahita prANI jopaNa ugrakaSTa kare, dhIrapaNe zunanAveM hajAra varSa paryata pAkarAM tapa Acare, topaNa jema kozka potAnA roganI cikitsA jANato na topaNa bIjA vaidyane kahe tevAre teno rAga Tale tema jo potAnAM pApaparanI pAseM pragaTa kahe to zavyaTAlavU paNa thAya // 2 // vrata sIdhAMti hAMthI akhaMmacAritravaMta hoya paraMtu te jo gItArtha na hoya to tenI pAseM thI dezanA sAMjalavI vrata levA AloyaNA levI te yukta nahIM // 3 // zavyo bAra karavAne arthe khetrathI utkRSTA sAtaseM yojanasudhI gItArthane kholavo ane kAlayakI utkRSTA bAravarSaparyaMta gItArthane zodhAne paNa tenI pAsethI A loyaNA levI // 4 // AloyaNAnA dhyAnamAhe rahyothako jIva samyak pra kAreM gurunIpAseM cAlyo ane jo vacamAM mArgamadhye kAla kare topaNa tene ArAdhaka kahevo // 5 // lajAdikane garvekarI athavA bahuzrutapaNAnA a Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 445 nimAnekarIne je potAnuM hINuM caritra gurune na kahe to tene zrIvItarAga deveM ArAdhaka kahyo nth| // 6 // jema bAlaka bolato thako kArya akArya ne saralapaNe prakAze tema kapaTa tathA madeMkarI rahita thaine potAnAM pApa prakAzIne bAlovavAM // 7 // cittane saMvegadazAmAMhe ANIne sUtramA zalyo bAra eTale zalya na TAlavAnA vipAka dekhADavekarIne bAloyaNA devI // 7 // kapaTAdidoSa rahita samaya samayaneviSe vadhate saMvegapaNe ane valI niHsTahathake je akArya AcasyAM hoya te bAlovavAM // e ||e thA loyaNanI upara aTTaNamanna ane phalIyamannano dRSTAMta jANavo. te kathA eja pustakanA pahelA nAgamAM gautamapTanA graMthamAM AvI ne tyAMthI jANavI. __ eTalA mATe sazurunIpAseM samyaka prakAreM bAlova ane gurupaNa A locanA lenArane preraNAkarI utsAha vadhArIne samyak prakAreM bAlocanA prApe. rogAdika avasthAyeM gurune anAveM to valI sikAdikanI sAkheM thA loyaNa letoyako paNa zuru thAya jema ceDAmahArAjA ane koNikanA saMgrA mamAMhe rathamusalanA saMgrAmaneviSe varuNanAmA sArathIne ghA lAgo teNekarI zarIra jarjarInRta thayuM tevAre te varuNa AtmasAkhe bAlo samAdhimaraNa karIdhArAdhaka thako saudharmadevalokeM devatA thayo ekAvatArI thai modeM jAze. eTalA mATe pApa bAloyAthakI atyaMta halavAM thAya jema nAranA va henAra puruSanA mastaka uparathI lohAdika nAra utasyA par3I te potAnA yAtmAne atizaya paNe halavo karI mAne tema zrAvakapaNa bAloyaNa kara tAM samaya pApane niMdavAthakI pAparUpa nArathI halavo thAya. yataH // ladu AlhA jaNaNaM, appaparinivittiyaUvaM sohI // mukkarakaraNaM ADhANaM, ni sannataMca sohiguNA // 1 // nAvArthaH-mAsakSmaNAdika duSkara tapa karavA thakI lakSmaNA AryAnI peThe saMsArano ulleda na thAya paraMtu bAloyaNa le vAthI anyaMtara zalya gayAthI saMsArano ubeda thAya zrInizIthanI curNine viSe kahyu // tannachakkaraM jaM paDiseviDa taM ukkaraM jaM sammaM bAloja ti // arthaH- te bIjaM kAMi je pratisevaq te ukkara nathI paraMtu samyakpaNe Alovad te duSkara ne mATe zavyate mahoTA anartha- kAraNa je je mATe kahyu De ke zastranI pereM, vipanI pereM, vetAlAdikanA balamAMhe paDyAnI pere athavA upayoga zUnyane yaMtra ghANInI pereM, pramAdathake krodha pamADelA sarpa Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 jainakathA ratnakopa nAga cotho. nI pere nathI tevuM duHkha ke jevuM nAvazavyane aMgIkAra karethI duHkha yAya be te zavya idrAM sarva duHkhanuM mUlya be je zabyarAkhe tene bodhabIja pAmakuM durla na thAya anaMta saMsAra vadhAre jeNe rAjaputra ane valikaputranI pereM thoDaM paNa zalya sevyuM hoya to te bedu jema kaDuyA vipAka pAmyA tema te paNa kaDu thA vipAka pAme to valI bIjA ghaNA pApanuM zuM kahetuM ? pUrvajavane viSe cAritraleine ekavAra sarAgadRSTiyeM karI potAnI strI je sAdhvIya hatI tenI sAhAmuM joyuM eTaluM sarAgaMpaNuM rahyuM tethI eka anArya dezaviSe khAI evenAme rAjAno putra thayo ne bIjo vAlivAno putra e lAcI kumAra evenAmeM thayo temane rAgarUpa zavyathakI kaDubA vipAka joga vavA paDyA. dharmathakI caSTa thayA, nIcakulamAMhe januM paDyuM temATe rAjyara hita thane gurunI pAseM bAlovanuM gurunI pAseM AlovavAthakI anaMtA jIva siddhi vayA yataH // niSThavitra pAvapaMkA, saMmmaM khAlozya gurusagAse // pattA prAMtasattA, sAsaya sukhaM praNAbAha 1 // nAvArtha:- niThavyA pAparUpa kardama jeNe evA anaMtA jIva samyakapaNe gurunIpAse yAvI potAnA pApa khAloine avyAvAdha zAzvataH sukhane pAmyA // 1 // jema caMzekhara rAjA potAnI bahena upara grAsakta thayo thako svAmi zehI eTaje baleMkarIne potAnA svAmino doha karanAra ne rAjyano je nAra, temaja mahAbalanedAdika kapaTanI karanAra evo pApI hato tepaNa sa myakaprakAre gurupAseM thAno zrI siddhAcalajInI upara modeM gayo e kathA vidhi kaumudI graMthamadhye zukarAjAnI kathAthI jAvI. mATe khAloyaNAnuM tapa je guruyeM yApyuM te samyakprakAreM pUruM karI poho cADaj. khAloyaNa paMcAsakane viSe katyuM be ke yataH // khAloyaNAsudANe, liMga maNibiMtimuliya samayA // pattikaraNamuciya, prakaraNaMceva dosANaM // 1 // parika cAnamAse, khAloyaNa niyama sAnadAyavA // gahaNaM atigahAlaya, gahi nive // 2 // nAvArtha:- zrAloyaNa devAne mATe e cihna be ema zrAgamanA jAe munIzvara kahe be te cihna prAyazcitta jevuM te ucita AloyaNa na liyeto doSa thAya // 1 // pArakhIyeM tathA comAsIne diva seM nizvayathakI chAloyaNa devI ne khAlocakeM paNa parvaNIne divaseM yani yaha niyamAdika grahaNa karavA // 2 // e cAlIzamI gAthAno artha // 40 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 447 have paDikkamaNAnuM phala kahe jeH|| AvassaeNa eeNa, sAvana javi badura hoii|| ukANa maMtakiriyaM, kAhIacireNa.kAleNa // 4 // arthaH- yadyapi zrAvakaje te baduraja ne eTale badhyamAna karmarUpa raja no dhaNI ne athavA bahurata eTale vividhaprakAranA sAvadha pApAraMnaneviSe atizaya Asakta ne topaNa Avazyaka karavekarIne eTale sAmAyika, co vIsabo, vaMdanaka, paDikkamaj, kAusagga ane paJcarakANa rUpa SaDavidha nAvA vazyakeMkarIne daMtadhAvanAdika karavU eTale Savidha nAvAvazyaka ta'pa dAMtaNa karavekarIne zukSa thAvaM paNa daMtadhAvanAdika ivyAvazyakeM karI nahI. uHkha te zarIrasaMbaMdhI tathA manasaMbaMdhI suHkha tene aMtakriyA eTale kya kare acireNa kAleNa eTale svalpakAleMja arthAta tehajanavamAM kya kre| hAM jopaNa kuHkhanI aMtakriyAnuM aMtara rahita hetu te yathArakhyAta cAritra ka hiyeM tenA lAjaneviSeja aMtakriyAthAya te zahAM zrAvaka paraMparAyeM modanA hetu evA sAmAyikAdika Avazyakane AtmanAveM karIne nAvanI vizuddha tAyeM karato thako nAvacAritra pragaTa karIne tana- moda jAya. sAmAyikAdika AvazyakeMkarIja gRhasthanepaNa nAvanI vizudhiyeM jarata cakravartinI pereM kevalajJAna pAme aho navyaprANI ! sAMjalo eka sAmA yika yAvazyakanA padamAtra AlaMbana pAmIne anaMtA jIva mor3a pohotA // yataH // joga jiNasAsaNammi, urakarakayaM pajaMtA // ikikammi aNaM tA, vadaMtA kevalaMpattA // 1 // nAvArthaH-yogeM yogeM zrIjinazAsananeviSe duHkhano kya prayuMjatA ekeka yogeM varttatA anaMtA jIva kevalajJAna pAmyA e ekatAlIzamI gAthAno artha kahyo // 41 // have mana vacana kAyAnI pravRtti atisUkSma ne ane iMDiyarUpa turaMgama ati capala ne tathA jIvane atyaMta pramAdanu badulapaNuM ve mATe keTalAeka aticAra aparAdha smRtimAhe nahIM AvyA hoya visarjana thayA hoya paraM tu te sarva bAlovavA yogya je je kAraNe nagavAnanAM vacana le ke he gauta ma ! prAyazcitanAM ThekANAM asaMkhyAtA le temAMhe ekapaNa AloyAvinA rahe Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakathA ratnakopa nAga coyo. to zalyasahita maraNe mare temATe visarI gayelA aticArane sAmAnyapaNe paDikkamavAne athai gArthI kahe jeH ||aaloynnaa badavitA, naya saMnariyA paDikkamaNa kaale|| mUlaguNa uttaraguNe, taM niMde taMca garidAmi // 42 // arthaH-AloyaNA te gurunI. bAgala potAnA phuzcaritra kahevAM upacAra thakI tenA kAraNanUta je pramAda kriyA tepaNa bAloyaNA kahiye te bAlo yaNa bahuvidha eTale nAnAprakAranI be tehanA hetu ghaNA ne e kAraNa mATeja upayoganI zUnyatAyeM paDikkamaNA avasareM bAlovavA niMdavA gardIne avasa reM na sAMjasyA te. paDikkamaNAnA be kAla temAM eka to sUryanA nadayanI pahelAMja paDikkamavU tevAra par3I paDilehaNa pramukha sarva kare ane sAMje saM dhyA Tane tyAMsudhI paDikkamaNuM kare eTalo kAla paDikkamaNAnuM mAna sAdhu AzrayI utsargathI ne ane zrAvakane to apavAdathI paNa hoya AjIvi kAne hetuyeM vyApAra kriyAne paravaze Agala moDuM bahelu paDikkamaeM kare a nyathA nahI. yataH // vittivuyammita, mihigosIyaMtimavakiriyAna nira virakassanakutto, saMpusmo saMjamoceva // 1 // nAvArthaH-bAjIvikAne asa calAve gRhasthanI saghalI kriyA sIdAya ane nirapeda udyame yukta saMpUrNa saMyamavaMtane kAMi paNa vAMbA na hoya // 1 // have AloyaNa te zAneviSe hoya te kahe te. mUlaguNa te pAMca aNuvra tarUpa ane uttaraguNa te guNavrata zidAvratarUpa Adidezne teme viSe vIsarI gayelA aticAranu sAmAnyapaNe paDikkamavU niMdavu ane gardavU jANavU 45 ___ ema anukrameM iSkRtanI niMdA karIne vinayamUla dharma ArAdhavAne kA yAyeMkarI uno thayo thako " tassadhammassakevalipasmatassa" ema kahIne maMgalikane arthe e gAthA kahe te kahe . ||apnunimi ArA, daNAe virami viraahnnaae|| tiviheNa paDikaMto, vaMdAmi jiNe canavIsaM // 43 // arthaH-gurunI pAseMthI aMgIkAra kasyo je kevalInagavAnano jAMkhelo e vo zrAvakano dharma tene ArAdhavAne arthe tathA nalIrIteM pAlavAne artha hu~ uThyo bUM ujamAla thayo buM bane te dharmanI virAdhanA khaMjhanA karavAthI Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 44e nivatyo buM trividhaM eTale mana vacana kAyAyeMkarIne paDikkamavA yogya ati cArathakI nivorc eTalAmATe DhuM zrISanAdika covIza jinapratyeM vArDa buM khetrathI tathA kAlathI DhUMkaDA napakArI ke temATe. ihAM covIzInuM grahaNa hovAthI pAMca jarata, pAMca airavata AdizabdathakI pAMca mahAvidehanA je tIrthakara deva te pratye huM vAM // 3 // ema nAvajinane namaskAra karIne have samaketazudine arthe tralokanA zAzvatA azAzvatA evA sthApanAjinane vAMdavA mATe gAthA kahe jeHjAvaMti cezAI, ur3he adeya tiriya loea|| savAI tAI vaMde, iha saMto tana saMtAI // 44 // arthaH-jeTalA traNyalokanA caitya tathA jinapratimA nalaloka te svargane vipe,adholoka te navanapatinA javananevipe,tiryakloka te naMdIzvara aSTApadA di tIrthaneviSe je te sarva tihAM rahelA paramezvarane DhuM ihAM rahyothako vA. have sarvasAdhune vAMdavAne arthe kahe je. jAvaMti kevisAda, naraheravaya mahAvidehe a||s vesi tesi paNana, tivideNa tidamavirayANaM // 45 // arthaH-jeTalA ko sAdhu mati zruta avadhi vipulamati manaHparyavahAnI kevalajJAnI caudapUrvI dazapUrvI navapUrvI hAdazAMgI ekAdazAMgI jinakalpI thavirakalpI yathAsaMdika parihAra vizudi khIrAzrava madhvAzrava saMninnazrota koSTabudi vidyAcAraNa jaMghAcAraNa padAnusArI vaikriyalabdhika. jenA kapha viTa mala mUtra prasveda keza naravAdika sarva auSadhImaya, AzIvipa, punAka, niryatha, snAtaka, AcArya upAdhyAya pravartakAdika aneka nedanA sAdhu te utkRSTA nava hajAra koDI ane jaghanyathI ve hajArakoDI sAdhu te jarata airavata mahAvidehatrane vipe ca zabdathakI koI devatAnA apahasyA akarmanU minevipe hoya te sarvene trividhe eTale mana vacana kAyAyeMkarIne duM vArDa buM. tihAM mananeviSe sAdhunA guNanuM ciMtana karavu tathA vacaneMkarIne sAdhunA guNano uccAra karavo ane sAdhunuM badamAna kara, tathA kAyAyeMkarI zira namADavU. te sAdhu kevA ne to ke mana vacana ane kAyAnI capalatArUpa evA je traNa daMma tethakI nivAM evA sAdhu le tene DhuM vAMuMbuM // 45 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JUO jainakayA nakopa nAga coyo. ema paDikkamaNAno karanAra sarvacaityane sarvasAdhune praNAma karato thako pravarSamAna* gunabadhyavasAyeM vadhate guna pariNAmeM pariNamyo thako evaM vi cAre je AgalA kAlanevipe paNa mujane evA pariNAma hojo evI zuna jAvanI vAMDA kare te ihAM gAthAyeMkarI kahe je. cira saMciya pAva paNA saNI, nava saya sahassa mahaNI e|| canavIsa jiNa vaNiggaya kahAI, volaMtume diyadA // 46 // arthaH- ghaNAkAlanA saMcitapApanA praNAzanI karanArI tathA navazata sahastra te zo hajAra eTale ekalAkha nava thayA paNa upaladAyI anaMtA navanI mathanArI evI cAvIze tIrthakaranI bIjakathA aMkuranI vadhAranA co vIze jinanAmukhathakI nIkalelI je kathA te kathAyeMkarIne pranunAM nAma na kIrtana anunAM guNagAna caritravarNanAdika rUpavacananI patiyeM paramezva ranI kathA karI anunI pUjA puppAdikeM karatAM taboliyA saprpa daMza dIyo topaNa amagathakA kAsaggadhyAne rahyA ekA nAgaketune tatkAla kevala jhAnanI ApanArI evI covIzatIrthakaranI kathAyeMkarIne mahArA divasA vyatikramo ihAM bodha bIjanI prArthanA karatAM dopa nahI // 46 / / have maMgalikapUrvaka paDikamaNAno karanAra navAMtaranevipe paNa samA dhi bodhapAmavAne artha prArthanA kare te gAyAyeMkarI kahe te. mama maMgalamarihaMtA,sijhA sAhu suyaMca dhammo a|| sammadihi devA, ditu samAhiM ca bohiM ca // 4 // arthaH- mujane maMgalika do arihaMta, siknu, sAdhunu, zruta te aMgo pAMgAdika Agamadharmarnu, ane jJAna cAritrarUpa dharma,ca zabdathakI e dharma te lokamAM uttama De zaraNanUta ke ema dekhAGayu e cAra maMgalika kahyAM hAM zruta ane dharma be jUdAM kahyAM te guM dharma zrutamAhe na Avyo? paNa zruta maMgalikanuM pradhAnapaNuM dekhADavAmATe jUdAM kahyAM jJAna kriyA behunelAM ma le thakeja moda ke ema jaNAvavAneartha kahyAM tehaja kahe . yataH // ha yaMnANaM kiyAhINaM, hayA annANana kiyA // pAsaMto paMgalo dahro, dhAvamA govi aMdhana // ityAdi // 1 // nagmatve pazavo jalairjalacarAH sarvejaTAnirva TAH, vakai latAH sutAH karivarAH shvaanaadyonsmniH|| vahnInAM jvalanairja Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 451 nAharitAbadAH sadA raniH, svarga yAMti kathaM na te yadi vRthA jJAnakriye niSprame ||1||tthaa // vahnInAM jvalanaiH striyo bahuvidhAH klezairda rijAzcacenmukti yAMti punarjanAH zamadamajhAnakriyAdyairguNaiH // 2 // nAvArtha:-kriyAhIna jJAna te haNyu ajJAnayakI kriyA haNI jema pAMgalo dekhe ane AMdhalo doDe ne te jema ekathI kAryasidina thAya bedu malavAthI vAMlita kArya thAya mATe jhAnakriyA saMyukta hoya to modarUpa kArya thAya // 1 // tathA pazu nagna phare , jalacarajIvaM jalamAMhe rahe , vaTAdika jaTAdhare ne, noja patravRda valkala pahere meM tathA bAlaka hasto, zvAnAdika rAkhamAMhe paDyA rahe , valI agnine sadAi loka,bAle , siMha, pana azva sarvadA doriye bAMdhyA rahe je to te svarge kema nathI jAtA? tethI jo moda thAya to jJAna kriyA e niSpramANa gaNAya // 1 // ghaNI strI agrImA bale ne tathA dari hI loko ghaNA prakAranA klezone pAme De paraMtu te muktine pAmatA nathI mukti to mAtra zama dama jJAna ane kriyA Adi guNekarIne prApta thAya // 2 // zrIpAcArAMga sUtramAMhe kartuM ne, yataH // ANANAe ege nirUvANA evaMte tAvahotti to adhiSTAyika samyakdRSTi evA devatA devI je dharaNe i aMbikA yadAdika te mujane samAdhipaNuM bApo je cittanI sthiratA te samAdhi kahiye te samAdhi sakaladharmanuM mUla ne jema zAkhAnuM mUla skaMdha The, pratizAvAnuM mUla zAkhA ,phala, mUla phUla , aMkuranuM mUla bIja ne tema dharmanuM mUla samAdhi . cittanI svasthatA vinA jeTalAM rUDAdharmanAM anuSTAna te sarva kaSTanUta jANavAM. prAyaH vyAdhipIDAyeMkarI samAdhino nAza thAya ne temATe te vyAdhi pIDAno rodha karavo teno hetu upasarganivAraNa De te na pasarga nivAravAnemATe samaketadRSTi devadevInI prArthanA karavI te prArthanA bodhi eTale paralokeM zrIjinadharmanI prAptine arthe . yataH // sAvayagharaMmi jaMhUU ce nANadasaNa same // mita mohiya maraNo, mA rAyA cakkara hivi // 1 // nAvArtha:-zrAvakanA gharane vipe dAsa thAvaM te paNa nakhaM je mATe tihAM jJAna darzanasameta thavAya paraMtu mithyAtveM mohitamativAlo evo rAjA tathA cakravartipaNuM paNa mujane thAzo mAM // 1 // ihAM kozka . ema kahe ke samaketadRSTi devadevI samAdhi bodhI yA pavAne samartha De ke nathI ? jo samartha nathI to tenI prArthanA karavI niSpha Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 jainakathA ratnakoSa nAga cautho. lale ane jo samarthane to unavya tathA banavyane kema samAdhi thApatA na thI. jo kahezo ke yogyaneja ApavA samartha De paNa ayogya ghanavya una vyAdikane pApavA samartha nathI tevAreto yogyatAja pramANa rAkhavI tevAre ajAgalastananI pere vRthA prArthanA karavAthI ? have guru uttara kahe le ke sarvatra yogyatAja pramANa je ame bIjo kAMI vicAra jANatA nathI ame niyatavAdI ekAMtavAdI nathI ameto sarvanaya samU hAtmaka myAghAdI ye te ame kahIyeM baiye ke sarvasAmagrI jozye jema ghaTanI niSpattimA mATInI yogyatA batepaNa kuMjAra, cakra, cIvara doro vara daMmA dika sarva jozye tevAre ghaTa nIpaje sahakArI kAraNa tehaja jo. tema zahAM jIvane yogyatA banepaNa vighnanA samUhane dUra karavA mATe samAdhi vo dhinA devAne vipe devatA paNa samartha ne.jema metAryamunine pUrvanavanA mitra devatA yeM AvI sulanabodhI kasyo tenIpeThe samaketadRSTi devatAnI prArthanA balavatI ne. ihAM ziSya AzaMkA kare le ke samyakadRSTi devatApAse thI vodhI samAdhinI yAcanA karatAM temanuM badumAna karavU paDe tethI zaM samaketa manina na thAyake ? guruuttara kahe le ke te devatAnI pAseMthI kAMza moda mAgatA nathI ame to eTaluja mAgiyeM yeM ke dharmadhyAna karatAM thakAM amArAM vighna TAlo epa dharmamAM aMtarAya TAlavAnI prArthanA De eTalAmATe devatAnI prArthanA kara tAM kAMI doSa nathI jemATe pUrve zrutadharonuM e AcaraNa ke. zrIyAvazyaka cUrNimadhye zrIvayarasvAmInA caritranevipe kahyu be. yataH // tabaya anAse annogiri taM gayA taba devayAe kAusaggoka sAvi apahiyA aNuggaraM tti ANunAyamiti tathA AvazyakanI kAusagga niyuktimAhe paNa kardA ne yataH // cAumAsie varise khittadeva nasagge vittadevayAe aveyAvaca garANaM diU thui jarakapamuhANaM karaMti parikatra cAumAsievege // tathA vRha kalpanASyamAM paNa kayuM // pAritha kAusaggo, paramihiNaMca.kaya namukkA ro // veyAvaJcagarANaM, diGa thuzkarakapamuhAeM // 1 // tathA caudaze cumAlIza graMthanA kartA zrIharijaisariye paNa lalitavista rA graMthanevipe yAvaJcanA karanArAM devadevInI cothI thoi kahI ne temATe samakitadRSTi devatAnI prArthanA karavAmAM kAM ayukta nathI // 7 // have jeNe bArevrata lIdhAM hoya tene aticAranuM Alovaq hoya ane te Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 453 aija paDikkamaNuM kara, paraMtu jene vrata na hoya teNeM paDikkamaNuM na kara, evI AzaMkA TAlavAne cAra prakAra, paDikkamaNuM mUlagAmAyeMkarI kahe . paDisiANaM karaNe, kiccANa makaraNe paDikamaNaM // asadahaNe a tahA, vivaria pruuvnnaaea||4|| arthaH-zrAvakane paNa siddhAMtamadhye sthUlaprANAtipAtAdika tathA aDhAra pApasthAnaka niSedhyAM le tenuM karaNa eTale AcaraNa kayuM hoya ane je zrAvakane kara, ghaTe te na kayuM hoya jema nizamAthI utivakhateM sUtIvarakhateM vesatIvarakhateM navakAra gaNavo sUtrokta zrAdinasta pramukha aneka graMthanevipeje zrAvakanI karaNI paramezvaranI pUjA pramukha kahI le te kRtya na kasyAM hoya tathA 3 kAcI samajaNane lIdhe sUkSma nigodAdikanA nAvanI samajaNa na paDavAthI athavA e keNeM dIThA le ityAdi sunaartha sadahyA na hoya tathA 4 viparIta prarUpaNA te avanI prarUpaNA nanmArgadezanA karavI e dezanA te marIcInI pereM DuraMtaHkhanI hetu rUpa . yamuktaM // upnAsieNa ikkeNa,marI phurakasAgaraM ptto|| jami koDAkoDI, sAgarasarinAma dhijANa // 1 // nAvArthaH-jema eka 5 pita vacaneMkarI marIcino jIva duHkharUpa samuzmAMhe paDyo te eka koDA koDI sAgaropama pramANa saMsAramA jamyo ||1||e viparItaprarUpaNA anA napayogeM karI hoya tenuM paDikkamaNuM thAya e cAra prakAranu paDikkamaNuM kahyu. ihAM ziSya, gurune pUche le ke zrAvakane dharmano upadeza karavAno a dhikAra le ? tene guru nattara kahe je ke zrAvakeM jo gurunI pAseM AmnAya sahita sUtrArtha dhAsyA hoya ane guruye AzA ApI hoya to te zrAvaka, dharmadezanA ArAdhanA kare poteM naNe gaNe sAMnale ane lokane dharmavArtA paNa kahe ityAdika AgamapramANa ne tema AvazyakacUrNikAra kahe je ke te jinadAsanAmA zrAvaka aSTamI caturdazIne vipe upavAsa kare, pustaka vAMce // 4 // e vizeSa hetu dRSTAMteM sahitapaDikkamaNuM kartuM // have saMsArIjIvane ssAramA cAre gatine vipe aneka prakAranA nava jamatAM thakAM aneka saMsArI jIvonI sAtheM vaira thayuM hoya te khamAve , khAmemi sabajIve, sajIvA khamaMtu me // mittime sabanaesu, veraM maUM na kenny||4|| Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jainakathA ratnakopa nAga coyo. arthaH-sarvajIcane duM khamArbu ane meM je kAMza anaMtanavaneviSe moha ajJAnapaNe pIDyA evA jIvone aneka prakAranI pIDA upajAvI hoya te mahArI aparAdharUpa puSTaceSTAne paNa sarve jIvo tame khamo eTale sarvejIvo tame mahArI napara damA karo arthAt mahAre te jIvonI sAthai karmabaMdha na ho ya ema karuNAlupaNuM jaNAvyuM have hetu kahe ne. sarvajIvonI sAthai sarvanRta satvonI sAthe mahAre maitrInAva ho, mahAre koI prANInI sAthai vaira aprI ti na ho, eTale mujane muktinA lAnanA hetu e sarvajIva ho ane DhuMpaNa te sarvajIvone yathAzaktiyeM mukti pamADaM arthAt DhuM ko jIvane moda jatAM vighnano karanAra na thAlaM, tatva jANyu De mATe mahArI niMdAnA karanAranI napara paNa mahAre panAva nathI. jhAnAMkuzamAhe kA te ke mAdarI niMdA karIne paNa jo loka saMtopane pAmatAM hoya to te prayAsa kasyAvinA ma hAre anuyaharUpa je; kema ke kalyANanA arthI purupa parane saMtopanI puSTa tAnA hetuyeMkarI arthAt parane saMtopa vadhAravAsAru HveMkarI napAlAM evAM dhanano paNa parityAga kare . ve e maitrInAvanAnuM svarUpa kahe jeH-nA'kAko pipApAni, mAcanU tko'pi duHkhitaH // mucyatAM jagadapyepA, matimaMtrI nigadyate // 1 // jA vArthaH-koI prANI pApa karazo mAM,koI prANI duHkhI ma thA koirIne paNa jagat duHkhathI mUkAna, evI je mati te maitrI jAvanA kahevAya ne. vaira jo thoDaM hoya to paNa te A java ane paranavanevipe mahA anarthana karanAlaM thAya, vaira te kaurava ane pAMmavane aDhAra adauhiNI kaTakanA da yatuM karanAUM thayuM tathA koNika ane ceDAmahArAjAne anarthakAri thayuM. zrInagavatIsUtramA kahyu je je // ceDaya koNiya june, culasI bannua laraka maNuyANaM // raha mUsalaMmi neyA, mahAsilA kaMTakaeceva // 1 // ityAdi cAra gAthAno artha kahe :-paMcamA aMgamAMhe visaMvAdapaNe ceDAmahArAjA ane kozikanA yunevipe corAzI lAkha ane nnu lAkha manuSyano saMhA ra thayo te rathamusalano saMgrAmane vipe mahAzilA kaMTaka saMgrAmane vipe thayo // 1 // varuNa nAmA sArathI saudharmadevalokeM gayo tathA teno mitra mIne manuSya thayo, navalAkha mANasa marIne matsya thayAM, zeSa bIjA jIva maraNa pAmIne tiryaMcagati tathA narakagatimAM gayA // // kAlakumAra Adika da Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 45 zanA marIne cothA narakane viSe upanyA te narakathakI nikalIne daze nAi mahAvidehamAM manuSya thA tihAthI modeM jaze // 3 // temanI mAtA paNa vairAgya pAmI zrIvIrapranunI pAsethI dIkSA letI havI e avasarpiNInevi pe evo koI bIjo saMgrAma thayo nthii|| 4 // jUna kamaunu ekaparakuM vairapaNa marunUtine dazanava sudhI duHkhadAyi thayuM valI te vaira,parajavanI paraMparAyeM anuyAyi thAya eTale pAula cAvyuMja thA ve; lokamAM paNa kahe . ytH|| vairaM vaizvAnarovyAdhi, vaadvysnlkssnnN|| mahAnAya jAyaMte, vakArAH paMca vrditaaH||jaavaarthH-vair, vizvAnara (agni) vyAdhi, (roga) vAda karavo, vyasana sevavU, e pAMca prakAranA vakAra vadhyA thakA mahAanartharUpa thAya je. eTalA mATeja dharmanuM mUla damA evaM zrIvIraparamAtmAyeM poteM dekhADayuM The jemATe zvAmi khamAsamaNo ityAdi pAteM juDaM he mAzramaNa ! ityAdika neviSe paramezvareM damAnuM pradhAnapaNuM dekhADayu. yataH // khaMtI suhANamUlaM, mU laM dhammassa uttamA vaMtI // hara mahAviLA, khaMti duriyAI savAI // 1 // nAvArthaH-damA te sukhanuM mUla , dharmanuM mUla te paNa uttama damA je, je ma mahoTA vaidya vyAdhine hare ne tema damA che te saghanAM pApane hare // 1 // je samartha hoya tene damA kasyAnuM phala ghaNuM kartuM . yataH // dANaM daridassa padustakhaMti, jAniroho maNaiMdiassa // paDhamevae iMdiya niggahI a, ca nAri eyANi su'kSarANi // 1 // jAvArthaH-dArizpaNAmAMhe dAna, pranutA mAMhe damA,mananI ibAno nirodha karavo, ane pahelIvayamAM eTale yauvanA vasthA mAMhe iMkhyinigraha karavo e cAra vAnA ati kuSkara ne // 1 // damA AdaravAthI kUragaDu Adidezne ghaNA jIvo tehaja navamAM kevalajhA na pAmIne modeM pohotAmATe uttamajIveM vaira bAMjha damA zrAdaravI // 4 // have paDiMkamaNAsUtranA adhyayanano upasaMhAra karatAM thakAM vAgale dharma nI dinearthe mAMgalika mATe lI gAthA kahe . . evaMmada Alozya, naMdia garadia gaMgyiM sammaM // tivideNa paDikaMto, vaMdAmi jiNe canavIsaM // 5 // arthaH- e prakAre DhuM samyakrIteM gurunIpAseM Aloine potAnAM pApa ka Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. hIne naMdIne eTale hAitikhede meM mAtuM kasyuM evIrIteM kahIne zrAtmAnI sA ve pApanI gardA karIne gurunIpAseM jugupsA gaMDA karIne samyak prakAreM sri ko IT ticAra jANIne teneM rUDIrIteM mana vacana kAyAyeM trividheM paDikkamyA epa Dikkamala nAmA adhyayana 'puruM yayuM mATe covIza tIrthaMkarane bAMDuM buM // 50 // para kahe ke e paDikkamasUtra koNeM kasyuM tene gurU kahe ma bIjAM paDikamaNAsUtra bahuzruta sthaviranAM karelAM ne tema pa jAvaM jemATe zrI zrAvazyaka sUtranI bRhadvRttiviSe "skarasannisamma" e gAyAnA vyAkhyAnamAM katyuM ve je yAcArAMgAdika je aMgapraviSTazruta be te ga dhareM kane zrAvazyakAdika anaMgaprati ne te sthavirakana ve jo kadezo ke zrAvakapratikramaNasUtrane jo yAcAryakRta kahiyeM to enAM nApyani yuktyAdika paNa joiyeM tyAM kahe be ke Avazyaka dazavekAlikAdika daza zA stra vinA zeSa bIjAM zAstrane niyuktino nAva ke khane navavAi pramukha upAMgane to valI cUrmino paNa nAva le mATe guM te siddhAMta nathI ? zrAvaka paDikamaNa sUnI vikrama saMvat 1983 nA varSamAM zrIvijayasiMhasUra tathA zrIjinadeva sUrikRta cUrNi nApyAdika paNa be ne vRtti TIkAto valI ghaNI ne ekA mATe zrutasyavirane karavekarIne saghanA vyaticArano vizodhaka hojAthI e zrAvakapa Dikkama sUtra te sarva AvakeM nizcayeM khAdara jema sAdhu potA nAM paDikamaNasUtra ne yAdare ne tema bhAvakeM paNa paDikkamaNAsUtra yAdara. hAM niniveza mithyAtvanA dhalI kadAgrahI loko te vajI ema kahe kee vaMditu nAme zrAvakanuM pratikramaNasUtra te to pAlathI koNa jANe ko mATe e mAnavA yogya nathI evaM je kahe betenI guMjAlI yezI gati yo jemATe te sarvapraNIta mArgane maraDavAthakI anaMtAM duHkha pAmo yataH // ranno zrANanaMge, ikkaciya niggaho havaijoe // saGghannu khAe jaMge, te soniggahaM lahai // // jAvArtha :- rAjAnI zrAzA jAMgethake lokamaic ekavAra nigraha yAya eTale daMga yAya paraMtu je sarvajJanI yAjJAno jaMga kare to anaMtI vAra nigraha pAme daMga pAme // 1 // kokavalI ema kahe be ke zrAvakanA vaMditA paDikkamaNA sUtrano vi cAra bane to vegalo raho paNa prathama to zrAvakane paDikkamaNuM karavuM te paNa kyoM kayuM be ? mATe vaMditAsUtrano vicAra tadapi pralApamAtra jANavuM. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sadita. 457 guru kahe le ke siddhAMtamAMhe zrAvakane paDikkamaNuM karavAno pAta aneka kANe kahyo ne prathamato zrIanuyogadhAramAMhe dekhiye yeM. ytH|| sekittaM louttarithaM jAvAvassayaM jaM samayovA samaNivA sAvaLavA sAvidhAvA ta citte jAva unakAlaM AvassayaM kare iti tathA valI eja anuyogadhAramA he e gAthA . yataH // samaNeNa sAvaeNaya, avassa kayavayaM havaH jammA // aMto ahonisassa, tamhA zrAvassayaM NAma // 1 // nAvArthaH-te kema lokottara nAva Avazyaka je sAdhu athavA sAdhvI zrAvaka athavA zrAvi kA te taJcitta evAM thayAMthakAM nanayakAla Avazyaka kare. tathA tihAMja kahyuje je sAdhuyeM zrAvakeM avazya karIne paDikkamaNuM karavU hoya jemATe ya horAtramAMhe aMte karAya temATe ernu Avazyaka evaM nAma le // 1 // temaja navAMganI TIkAnA karanAra zrIanayadevasUri tathA kalikAlamAM sarva sarakhA zrIhemacaMzacArya pramukha pUrvAcArya racelA evA je paMcAzaka vRtti, yogazAstra pramukha aneka graMtha tenevipe zrAvakane paDikkamaNuM sAdA tapaNe kaDaM De te sarvatra prasibha je. te paDikkamaNAnA pAMca neda ne eka devasika, bIjo rAtrika, trIjo pA dikaM, cotho cAturmAsina ane pAMcamo sAMvatsarika e pAMca paDikkamaNAnA vidhi mahArA karelA vidhikaumudinAmA graMthathakI jANajo. __e vaMditAsUtrano bAlAvabodha jagatamAM vikhyAtivaMta evA zrItapagaDha bi rudanA dhAraka zrIjagacaMsUrIzvara hotAhavA temane pATeM anukrameM zrIdevasuMda rasUri uttamottama thayA temanA pAMca ziSya hatA temAMhe pahelA ziSya zrIjJA nasAgarasUrIzvara guru te vividha prakAranI avacUrIrUpa laharInA pragaTa karavA thakI sAcA nAmanA dhAraka thayA jeNe AgamanA vividhaprakAranA AlAvA nayA evA. te sUrinA 66 hotAhavA tathA bIjA zrIkulamamanasUrI,trIjA zrIguNaratnanAmA sUri,je padarzanavRtti, kriyAratnasamuccaya, vicArasaMgraha ityA di graMthonA karanAra thayA, ane je zrInuvanasuMdarasUri Adine vipe vidyAguru paNAne najatA havA tathA cothA zrIsomasuMdarasUri pravaraguru cothA gurunAi mahoTA mahimAnA dhaNI thayA jethakI dharmanI ke prakAre atyaMta saMtati zreNI thaDe tathA valI yatijitakalpanIkRttinA kAraka evA pAMcamA gurunAi 58 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4yata jainakathA ratnakoSa nAga cotho. zrIsAdhuratnasUrIzvara pravara thayA, jeNe mujasarakhAne paNa hAthai grahaNa karIne saMsArakUpamAhethI bAhera kADhyo e pAMca ziSyanAM nAma kahyAM. te pUrvokta zrIdevasuMdaragurune pATe zrIsomasuMdara nAmA gaNinA iMza te yu gapradhAnanIpereM jayavaMtA varta ne temanA pAMca ziSya mahoTApuruSa nirapedI, sa hastranAma smRtipramukha kAryekarIne zrImunisuMdarasUri jevA guru prAcIna AcA ryanA mahimAnA dhAraka evA zrIjayacaMisari thayA tathA saMghanA ane gahanA kAryane karavA ujamAla evA munIM zrInuvanasuMdarasUri pradhAna tathA dUravi hAra karI gagane upakAranA kAraka ekAMgapaNe ekAdaza aMganA dhAraka zrI jinasuMdarasUri nigraMtha aneka graMthanA kartA temanA ziSya zrIjinakIrni guru hotAhavA te gurunA prasAdathakI vikrama saMvat 1456 nAvarSe zrIratnazekhara gaNi kAryanI saMtuSTiyeM e vaMditAsUtranI vRttine karatA havA. jema dadhimaMthane karI arthAt dadhivalovavAnA ravaiyAyeM karI temAMthI utka Ta sArarUpa mAkhaNa zodhAya tema cAravedanA samuha rUpa ane paMmitone viSe isaravAevA lakSmInaznAmA sUriye prayatnekarI A vRttine zodhI. tathA pra zaMsAnA nIpajAvanAra gaNisatyahaMsapaMmiteM gurunaktiyeMkarI yA TIkAneviSe prathamadarzane sAMnidhyapaNuM kartuM eTale prathama lakhAvI,e TIkArnu nAma arthadI pikA ke tenA anuSTupazloka, mAna 6654 mahoTI cUrtIi vividhajA tinI vRtti tene anusarIne alpamatinA dhaNI evA meM e TIkA karI e mAMhe je utsUtra hoya te paMmiteM zodha e vRtti ghaNAkAla jaya pAmo. zrItapAgabanAyaka paramaguru zrIsomasuMdarasUri tenA ziSya zrInuvanasuMda rasUri tehanA ziSya napAdhyAya zrIratnazekharagaNiyeM A zrAvapratikramaNanI arthadIpikA nAmeM TIkA karelI tenI upara koI paMmitane hAthe Tabo narelo hato te TabAnI prata zrIdhamadAvAdanA rahevAzI zrAvaka ravacaMda jayacaMdanI sthApana karelI vidyAzAlAnA naMmAramA hatI te prata AhI zrImuMbazmAM vidyAzAlAnA ADatIyA zrAvaka javerI boTAlAla lalunAyeM vAMcavA sAru magAvI hatI temanI pAsethI hu~ mAgI lAvyo. tathA eja pUrvokta arthadIpikA TIkAne anusAre te arthadIpikAno nA vArtha laine zrIgurunI kRpAthakI zrIjinavijaya panyAsa pramukha sakalasaMgha nA kahyAthakI zrIzAMtinAthanagavAnanA prasAdathakI paMmita harSa vijayagaNiyeM Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadIpikA, artha tathA kathA sahita. 45e bAlajIvonA napakArane arthe vAlAvabodha kasyo hato te kAlAvabodhanI prata eka mahArIpAse hatI e be prato yadyapi atyaMta azubha sakhelI datI to paNa be prato hovAthI mane mahArI alpabuddhine anusAreM kAMka utAro karavA ne anukUla thayo te uparathI mAtra bAla jIvone paDikkamaNAno mArga kiMcit samajamAM AvavA mATeA graMtha bApI prasida kasyo yadyapi paMmita jano ne to TIkA vAMcavIja upayogI le paraMtu bAlabuddhivAlA jIvone A mahArI pelI prata vAMcavAthI jo kAMpaNa zailI samajAze to te puruSo, rucita dipAmavAthI valI e graMthane gudarIteM samajavAmATe e graMthanI TIkAnI guru lakhelI prata melavIne tene vAMcavA sAMjalavAno udyama karaze evA hetuthI meM A graMtha bApyo be te bApatAM thakAM mahAre hAthe je kAM kAno mAtrAtha dara padagAthA zloka vagere nyUnAdhika lavAyuM hoya temaja mhaa| alpabudhine lIdhe samajaNamA kozvAta barAbara na AvyAthI viparIta lakhAyuM hoya te sarva zrIarihaMtanI sAkhe, sinI sAkhe, AcAryanI sAkhe, upAdhyAyanI sAkhe, sAdhujInI sAkhe, samyakdRSTi devatAnI sAkhe, caturvidha zrIsaMghanI sAkhe, tathA mahArA potAnA AtmAnI sArakhe, mijAmi mukkaDaM. he paMmitajano ! tame sarve guNagrAhilo mATe pramAdI tathA yajJa evoDhuM tenI upara kRpArAkhI bAlajIvo upara upakArabuddhiyANIne e bAlAvabodha zodhajo meM A mahAna graMthone prasiha karavAno prAraMna karelo he te bAlakanI ramata mAphaka samajIne muja bAlaka Upara mAvitranI peThe prema rAkhIne graMtha zodhana karavAno prayatna jo cAlu karazo to hamaNAM jekAMza mahArAthI azuztA vagere doSo rahI gayelA haze te pharIthI jevAreM e graMtho bapAze tevAre gurU thajaze tetoApa samajo bA. graMthAgraMtha 12000 ityalaM kiMbAhunA sujJeSu. SE // iti zrIzrAvakapratikramaNasUtranI arthadIpikA nAme TIkAno saMdepa bAlAvabodha kathA sahita samApta // thA ma E BREAS Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 jenasthAtrakopa nAga coyo // atha nokaravAlInI sadyA // DhAla // eka nArI re dharmataNe dhUre jANIyeM, tasa mahimA ne manaraMgeM va khaanniiyeN| teha nArI re ApaNaDe mana ANIyeM, SaTadarazane re teha paNa saghale mAnIye // 1 // cali ||maaniiye paNa nArI rUDI,nahI kUDI te valI // karakamala kIjeM kAja sIjeM, dhyAna dharIyeM manarulI // // trinuvanna mo he rUpa zohe, deva dAnava kara cNddii|| nokaravAlI muhapatIne, Adi puru AdarI // 3 // DhAla // jinazAsane re nokaravAlI sadu muNe, parazAsane re japamAlI kahI savi gnne|| turakANe re tasabIra bole manarutI, ada mAlA re nAma kahIyeM cothu valI // 4 // cAla / nAma lIje kAja sIje, loka baje atiyaNo // darisaNa dii| phuHkha nIte. pApa jAye navanaNo / 5 // hari dara puraMdara sakala munivara, hAthe rUDI dIsae // nokaravAlI hAtha letA, deva dANava tUsae // 6 // DhAla // eka zohe re mUrati mohana ve laDI, zohAmaNI re caturapaNe te guNa caDI / / doya canapanna re malI kare dhotarI, dhyAnadharI re tarIyeM navasAyara valI // // cAla // saMsAra tarIyeM dhyAna dharIyeM, tarI navasAyara valI, nokaravAlI dhyAna dharatAM, ghu kti pAmeM kevalI // savi Asa pUrI karmacUrI, sahejeM zohe manarulI // ka he kaviyaNa suNo loko, ArAdho ekamana valI // 7 // iti nokaravAlI. nAsa samAptaH // // atha prastAvika sunASita dohA // suNo vAta suvicAra, ekameM acarija dIThI, nArI sAta dasa khaDI, puruSa traNa cAre baiThI // nAri na bole cAra, cAra cihu~ caraNe diti, ekaNa Upara Ai, nArI navasatta baztI, tiNakanhe le cAra nara cihu~diseM, tinhi puruSa kara kara phire, kaho aratha sattara nArI,aneM sAta puruSa rAmata kare // 1 // __kusumeM mITho anna, udaka mITho UnhAle, mITho cUNa rasoi, vastra mI Tho sIyAle // mITho prema piyAra, vAta mIThI agadIThI, mIThI dUdhanI vA ta, mAhamIThI aMgIThI // mIThI jaha garaja duye, mITho rasa tNtiitnno|| kavi gadda kahe kanhasigalAha, suta saMgama mITho ghaNo // 2 // . . Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru ziSya praznottara batrIzI. 361 atha guruye ziSyane pUjelA praznottara. // dohA // pAna saDe ghoDo aDe, vidyA visarI jAya ||aNgaare roTI jale, kadu celA kuNa gAya // 1 // gurujI pherI nahIM // moTUM motI mUla kama, saravara pITha na thAya // rAvata nAge rADameM, kahu celA kuNa gaya // // gurujI pANI nahIM // saravara phUTuM jala gayuM, parajA rUThI jAya // liyo zAka amatho rahyo, kaTu cailA kuNa ThAya // 3 // gurujI pAla nahIM / unA trAThI tharahare, carakhe ruta na thAya // mahiSI dUdhe utare, kadu celA kuNa naay||4|| gurujI cArI nhiiN|| pAka sAMkhi nUkheM mare, neMsa gai baTakAya // lakhatAM ula vAMkI lakhI, kaTu celA kuNa nAya // 5 // gurujI pAmI nahIM // ghoDo ghoDi na hathI, cora DhaMDholyA jAya // Ai kAmaNi pharagai, kadu celA kuNa gAya // 6 // gurujI jAgyo nahIM // ghoDe ghAsa na boTi yo, cAkara rUTho jAya // bate palaMga iMsUe, kadu celA kuNa gaya // 7 // gurujI pAyo nahIM // kahIM dhUyo na nIsare, mholA vAya na jAya // tIrA manbI vaha gai, kaTu celA kuNa gaya // 7 // gurujI jAlI nahIM // kApo tUTe bala ghaTe, khIcaDa lUravo khAya // kAmaNa neha vadhe nahIM, kada celA kuNa nAya // e // guruMjI copaDa nahIM // ekAMtare dala vahe, paga alavA po jAya // DhADhI gAve ekalo, kada celA kuNa ThAya // 10 // gurujI joDI nahIM // gherathakI ghoDI gai, gazyaNa doz gaay|| nArI zaNagAra sajyo nahIM, kahu celA kuNa gAya // 11 // gurujI vAlI nahIM // vapiyo piyu piyu ka ri raDe, khetI sUkI jAya // pAla paMthi pAlo phire, kadu celA kuNa gaya // 12 // gurujI pANI nahIM // ghara Aeyo lUTo pazu, vAta duve vikathA ya // triya mastaka lUTe phire, kadu celA kuNa nAya // 13 // gurujI bAMdhyA nahIM // rAjA rAja viNassina, dIve teja na thAya // monI bega sAsagyo, kadu celA kuNa ThAya // 14 // gurujI dIvela nahIM // mUkI vastu jaDe nahIM, coTaU nUlI jAya // likhatAM kholUM likha gayo, kadu celA kuNa nAya / // 15 // gurujI surata nahIM // ghara Ayo saUna gayo, ghoDe zeDa na thA ya // gADi baMdha DhIlA paDyA, kadu celA kuNa gaya // 16 // gurujI tA eyo nahIM // mahala nalA zone nahIM, gAmaja khAvA dhAya // hATa zreNi Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 jainakathA ratnakoSa nAga cotho. zone nahIM, kahu velA kuNa gAya // 17 // gurujI vastI nahIM // dAna vAta jANe nahIM, derA hAra na jAya // tapa kasyo nirarthaka gayo, kadu celA kuNa gAya // 17 // gurujI nAva nahIM // sajAna lAge urjanA, mAta pi tA na suhAya // gharatrIyA rUtI phire, kadu celA kuNa nAya // 15 // guru jI heta nahIM // dIve pataMga pI kare, paraNi pradezAM jAya // aNaghaTatA kare ghaNA, kadu celA kuNa tAya // 20 // gurujI lAneM // bate palaMge nuI sue, ghaDo balakyo jAya // bate magale TADheM mare, kadu celA kurA gaya // 21 // gurujI nasyo nahIM // moTai sahara vaze nahIM, kAyA khIja thA ya // aDyo dalna pATo haTe, kadu celA kuNa ThAya // 22 // gurujI rAjA nahIM // ghoDo to dUrbala thayo, cAkara rUTho jAya // niluka to nUMmo vade, kadu celA kuNa nAya // 13 // gurujI pAmyo nahIM // nija trIyA aDu e phire, parava ja korAM jAya // moTA suta vAMDhA phire, kadu celA kuNa gaya // 24 // gurujI saMpati nahIM // khetara coreM neliyo, gAme corI thA ya // nAki dANa Ave nahIM, kadu celA kuNa gaya // 25 // gurujI co kI nahIM // hAtha cUDi zone nahIM, amalaha caDhA na thAya // prANyo ke ra khape nahIM, kahu celA kuMNa nAya // 26 // gurujI raMga nahIM // AMbo to khATo lage, guMbaDe pIDA thAya // nakho ghaDo phATI gayo, kaTu celA kuNatAya // 27 // gurujI pAko nahIM // gAye paNa zone nahIM, kRve nIra na thAya // navamo graha zone nahIM, kadu celA kuNa nAya // 28 // gurujI sIra nahIM // jhADeM phala navi nIpaje, trIyA garna na thAya // vADi nalI zone nahIM, kadu celA kuNa gaya // 25 // gurujI phUla nahIM // ghara khara ca vAdhyAM ghaNAM, vepAra lAna na thAya // leNuM pAluM jaDe nahIM, kadu celA kuNa ThAya // 30 // gurujI avicAsyAM ghaNAM kare // hAreM tAluM na ghaDe, maM tra sidi navi thAya // dIvi vastu thAye nahIM, kahu celA kuNa geya // 31 // gurujI kuMcI nahIM // nAri netra zone nahIM, adara phikA javAya // ghaDA umATa zone nahIM, kahu celA kuNa gaya // 32 // gurujI zAma nahIM / // iti guruziSya batrIzI samApta // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vecavAnA gapelA pustakonI yAdI. 363 zrImuMbamadhye mAMmavIbaMdara upara zAkagalIne nAke hoTha narasI nAthAnA navA gharamAM bIje majale zrAvaka zA jImasiMha mANakanI pAsethI devanagarI lIpimAM bApelAM pustako vecAtAM malaze tenA nAma tathA ninAvalanI yAdI. gujarAtI lIpinA pustaka emAM dAkhala kIdhA nathI. pustakonAM nAma. kimmata. pustakonAM nAma. kimmata. ru.A. ru.A. 1 prakaraNaratnAkara bhAga vIjo. .... 6-4 23 zrInemIzvara bhagavAnano rAsa. .... 2-4 2 prakaraNaratnAkara bhAga trIjo. .... 6-4 24 aDhIdvIpanA nakazAnI hakIkata. 2-0 3 prakaraNaratnAkara bhAga cotho. .... 6-4 25 navatattvanA praznottara kuMvaravi0kRta. 2-0 4 janatattvAdarzagraMtha. .... .... 5-0 26 devacaMdajInI covIzInobAlAvabodha1-8 5 cha karmagraMtha bAlAvabodhasahita..... 5-0/27 siMdUrapakara bAlAvabodha, TIkA, bhA 6 pravacanasAroddhAra graMtha. .... .... 5-0 pA, ane kathA sahita tathA vItarA 7 tapagacchIya zrAvakanAM pAMce paDikkama ga stava bAlAvabodha sahita. .... 1-8 ___NAM savistara arthasahita. .... 3-828 caMdarAjAno rAsa. .... .... 1-8 8 aMcalagacchIya zrAvakanA pAMce paDi 29 payUSaNAdika bAraparvonI kathAo. 1-8 kamaNA savistara arthasahita. .... 3 8/30 pUjAsaMgraha aDhAra pUjAono saMgraha. 1-8 .. mamarAditya kevalIno rAsa. .... 3-8/31 chUTA bolono thokaDo..... .... 1-8 10 subhApitaranAkara bhAMDAgAram..... 3--8 32 zrIjinabiMba pratiSThAno vidhi..... 1-8. 11 jainaprabodha pustaka 700 stavana. -033 tapagacchanAM pAMcapaDikkamaNAMmUlapATha.1-4 12 sajjhAyamAlA 800 sajjhAyo..... 3-034 samaketamUla vAravratanI TIpa. .... 1-4 13 zrAvakanA bAravrata kathAsahita..... 3-0 35 laghuprakaraNa saMgraha. .... .... ?-4 14 pRthvIcaMda ane guNasAgaranuM caritra.2-8 36 bhuvanabhAnu kevalIno rAsa. .... 1-4 15 adhyAtmakalpadrumAdika arthasahita. 2-837 karpUrapakara vAlAvabodha kathAsahita. 1-4 16 kalpamUtrano vAlAvabodha. .... 2-8 38 kalpasUtra mUlapATha. .... .... 1-0 17 vIrastutirUpa huMDInuM stavanAdika. 2-8 30 bAvIza bolano thokaDo.... .... 1-0 18 samyakvakharUpastavanAdika- .... 2-8 40 khaDataragacchanA pAMca paDikkamaNAM. 1-0 10 jayAnaMda kevalIno rAsaM. .... 2-8 41 haribalamacchIno rAsa..... .... 1-0 20 zrIzAMtinAtha bhagavAnano rAma..... 2-8 42 mahAbala malayasuMdarInA rAsa. .... 1-0 21 sArakhatavyAkaraNa zrIcaMdrakIrtimuri 43 mAgadhI bhASAnuM vyAkaraNa. .... ?-0 kRta mahoTI TIkA sahita. .... 2-8 44 hItazikSAno rAma. .... .... 1-0 22 zrIpAlano rAsa saMpUrNa arthasahita. 2-4-45 vivekavilAsa graMtha arthasahita..... 1-0 & 0 0 0 0 0 0 0 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 devanagarI lipImAM gapelA pustakonI yAdI. ru.A. 0 0 0 0 0 0 I 0 pustakonAM nAma: kimmata. pustakonAM nAma. kimmata. ru.A. 46 khaDataragacchIya terapUjAno saMgraha. 0-12 60. uttamakumArano rAsa. .... .... 0-4 47 navatattva vAlAvavodha mahita. ".....12 70 ranacUDavyavahArIno rAsa. .... 0-4 48 ranapAlano rAsa.... .... .....10.71 paradezI rAjAno rAsa...... .... .-4 49 catuHstutinirNaya...... ..... ....010 72 jIvicAranI vAlAvabodha. .... 0-4 50 gotamapRcchA dRSTAMtika kathAsahita. 010 73 navasmaraNa mUlapATha. .... 0-4 51 stavanAvalI bhAga pahelo. .... 0-8 74 jinadAsa zrAvakanAM karelAM stavana.0-4 52 mAnatuMga rAjA ne mAnavatIno rAma. 0-8/75 mANibhadrAdikanA chaMda. 0-4 53 cidAnaMdajIkRta svarodayAdika graMtha.0-8 76 devamirAI paDikamaj. 0-4 54 bhaktAmarastotra bAlAvavodhasahita. 0-877 cetanakamanI laDAino rAsa Adika.0-4 55 AnaMdaghanajI cidAnaMdanI bahuteriyo.0-7178 zanizcarAdikanA chaMdono saMgraha. 0-3 56 caMdanamalayAgirino rAsa. .... 0-6 79 rAtribhojananAM rAma. 57 abhayakumAranA rAsa. .... .... 0-6 80 dharmabuddhi pApabuddhino rAma. -3 58 daMDaka laghusaMghayaNI bAlAvadhi. 0-681 zRMgAraMvairAgyataraMgiNI. 59 haMsarAja baccharAjano rAsa. .... 0-6 82 lIlAvatI maiyArIno rAsa.. 60 kAlajJAna arthasahita. .... .... | 83 mayaNarehA tathA kAnaDakaThIyArAnA ... 61 dRSTAMtazataka bAlAvabodha. .... 0-6 84 karmavipAka jaMbapRcchAno rAma. 0.2 62 maMgalakalazano rAsa. .... .... 0-5 85 DhUMDhiyAnuM sAmAyika paDikkamaj. -- 63 cAra pratyeka buddhano rAsa. .... 0-586 devakIjInA cha putrano rAsa. 0-2 64 haricaMdarAjAno rAsa. .... .... 0-5 87 aMjanA matIno rAsa. -2 65 zrI zatrujaya uddhArAdika tathA rAsa.0-5 88 pAMtrIza bolano thokaDo. 0-1 // 66 kalyANamaMdira bAlAvabodha sahita. 0-89. zrAvaka lAlAjI raNajitasiMghajI 67 AtamArAmajIkRta pUjA saMgraha...... .-4 kRta AloyaNA. -1 // 68 kayavannA zeThano rAsa...... .... 0-1.90 snAtrapUjA devacaMdajIkRta. .-1 e Upara lakhelA pustako sivAya zrIzacaMjayAdika mahoTA mahoTA tI thonA raMgIna nakasA, tathA nArakI ane svargAdikanA raMgIna citronI bu ko, temaja zrImurasidA bAda nivAsI bAbu sAheba rAya dhanapati siMha pra tApasiMhajI bAhAdUranAM bApelAM zrIyAcArAMgAdi aneka sUtro Adika bI jA paNa ghaNAM pustako veMcatAM malaze te sarvanAM nAma tathA nitrAvala pusta konuM sUcIpatra magAvavAthI jANavAmAM Avaze. 0 0 0 0 0 0 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- _