Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdI bAlagraMthAvalI o prathama zreNI. prakAzaka: dhI jyoti kAryAlaya lImITeDa. jumA masIda ke sAmane, ahamadAbAda.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI *. zrI RSabhadeva : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. jyoti kAryAlaya + puSpa 1 ahamadAbAda saMvata 1988. vi. } prathamAvRtti { mUlya Der3ha - AnA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. * / sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu pIramazAharoDa, amadA bA da.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlakoM ke mAtA-pitA ke prati ( gujarAtI-saMskaraNa se ) zuSka-tatvajJAna, sAdhAraNa-manuSyoM kI buddhi meM nahIM AtA / unakI samajha meM yaha tabhI AtA hai, jaba kathAoM ke dvArA unheM samajhAyA jAya / sambhava hai, isa prakAra kathAoM dvArA diye gaye upadeza kA koI pratyakSa-prabhAva na dIkha par3e, kintu yaha to nizcita hI hai, ki sUkSma- . rIti se ina kathAoM kA saMskAra, sunanevAle ke mana para par3atA rahatA hai / yahI kAraNa hai, ki jaina-sAhitya kA eka bar3A bhAga isa prakAra kI kathAoM se paripUrNa hai| samaya tathA lokaruci ke anukUla, ina kathAoM ke vidvAna lekhakoM ne, zailI tathA bhASA kA upayoga kiyA hai, tathApi jisa prakAra mAlA kI pratyeka guriyA eka hI sUtra meM guMthI hotI hai, usI prakAra ye saba kathAe~ zAnta-rasa-vairAgyabhAvanA kI puSTi meM hI racI gaI haiN| ina kathAoM kI racanA kA uddezya, manuSya-zarIra meM rahanevAlI pAzavika-vRttiyoM ko uttejita kara, nIca-koTi kA Ananda denA nahIM hai / yahI kAraNa hai, ki inameM zRGgAra, vIra, karuNA tathA adbhuta Adi sabhI rasoM kA svataMtratApUrvaka upayoga hone para bhI, unheM kevala gauNa-sthAna
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI diyA gayA hai - arthAt ina rasa ko kabhI pradhAnatA nahIM dIgaI / ina kathAoM kA uddezya, manuSya-jIvana meM rahanevAle kaSAya kI agni ko zAnta karake, mahAn - amRta - AtmajJAna rUpI amRta--kA rasa cakhAnA hai, jisameM unheM kAphI saphalatA mila cukI hai / " bhinna-bhinna sthaloM para rahanevAle manuSyoM ko, kathAoM ke bhinna-bhinna svarUpoM dvArA hI zikSA dI jA sakatI hai " isa mahAn--satya ko dRSTi meM rakhakara hI ina kathAoM kI racanA kI gaI hai| inameM kevala vAstavikatA kI khoja ke liye maMthana karanevAle, aneka sAhityika - manuSyoM ko, asaMbhava-kathAe~, kevala arthahIna tathA anAvazyaka pratIta hotI haiM / kintu, ve yaha bAta bhUla jAte haiM, ki Ajakala bhI, vAstavikatA ke mahAn - pujArI pAzcAtya - dezoM meM, pahale bhUmikA ke liye upa-vArtAoM kA svatantratApUrvaka upayoga kiyA jAtA hai / sArI kathAe~ vAstavika hI honI cAhie~, yaha koI Avazyaka bAta nahIM hai / kalpanA - zakti kA, svataMtratApUrvaka upayoga karane mAtra se, kathA likhane kA mahatva kiMcit bhI kama nahIM hotaa| balki, jisa uddezya se lekhaka kathA likhatA hai, usa uddezya ko puSTa karane ke liye vaha kAphI kalpanA-zakti kA upayoga karatA hai, jisake phalasvarUpa kathA kA mahatva adhika ho jAtA hai / yadyapi, isa viSaya kI carcA karane kA sthAna yaha nahIM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai, tathApi prasaMgavazAt itanA kahanA ucita pratIta hotA hai| ___Aja se, kucha varSa pahale, chapAI kI kalA kA pracAra na thaa| kintu, usa samaya ye bAteM, sambhavataH janasamAja meM adhika phailI huI thiiN| isake aneka kAraNa haiN| jIvana-saMgrAma, jaTila na hone ke kAraNa, vyAkhyAna Adi zAntipUrvaka sune jAte the / pustakeM, yadyapi kama hotI thIM, kintu unheM dhyAnapUrvaka par3hA jAtA thaa| avakAza ke samaya ye kathAe~ mitra-maMDalI meM kahI jAtI thiiN| sudharI huI mAtAoM ke bacce, zAyada hI kahIM aise hote hoM, ki jinheM mAtA kI bhaktipUrNa tathA mIThI-vANI se ina mahAn-vyaktiyoM ke uttama-caritra zravaNa karane kA saubhAgya na prApta huA ho / lekhaka ko to isakA apUrva-lAbha prApta huA hai, tathA anya manuSyoM ko bhI isI prakAra kA lAbha prApta karate dekhA gayA hai| kintu, jIvana-patha kI dizA badala jAne ke kAraNa, Aja kI mAtAe~, dharma-saMskAra se dUra hotI jAtI haiN| apane dharma tathA mahA-puruSoM ke jIvana kA jinheM kAphI jJAna ho, aisI mahilAe~ bahuta kama saMkhyA meM dikhAI detI haiM / yahI kAraNa hai, ki Aja kI santAna ko, apanI isa amUlya paitRka-sampatti se vaMcita rahane kA avasara AyA hai| yaha paristhiti sarvathA asahya hai / jaba bAlakoM ke samparka meM Ane para mujhe yaha vidita huA, ki mahAn-se-mahAn
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa ke jIvana ke viSaya meM bhI, dasa-dasa varSa kI avasthA taka unheM eka zabda nahIM batalAyA gayA hai, taba atyanta kheda huaa| yahI kAraNa hai, ki Arthika sthiti acchI na hone para bhI, maiMne isa ora thoDA-sA namra-prayAsa karane kA prayatna kiyaa| Ajataka, isI prakAra kI, yAnI bAlasAhitya kI 40 pustakeM (gujarAtI meM) prakAzita ho cukI haiM / jinheM, jaina samAja kI pratyeka zreNI tathA bambaIprAntIya zikSA vibhAga ne, apanI prAthamika pAThazAlAoM meM puraskAra tathA lAibreriyoM ke liye svIkRta karake, uttamasthAna pradAna kiyA hai| yahI kAraNa hai, ki thor3e hI samaya meM ina pustakoM kI lagabhaga 1 lAkha se adhika pratiyeM prakAzita karane meM maiM samartha huaa| ina bAtoM ko dekhate hue, yaha kahA jA sakatA hai, ki merA prayatna kisI aMza meM saphala huaa| yadyapi, jaina-bandhuoM kA adhikAMzabhAga, vyApAra-priya hone ke kAraNa, sAhitya kI ora ucita dhyAna nahIM detA hai, tathApi aba vaha samaya AgayA, jaba ki yaha upekSA bilakula nahIM cala sakatI / aisI pustakeM, bacapana se hI bAlakoM ke hAtha meM dekara unheM vizAla jaina-sAhitya kA lAbha prApta karane kA svarNaavasara dene meM, kauna se mAtA-pitA cUka sakate haiM ? jina-jina bandhuoM ne, Ajataka isa granthAvalI ke sAtha apanI sahAnubhUti prakaTa kI hai, athavA kisI prakAra
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI sahAyatA pahu~cAI hai, unase hamArI eka hI prArthanA hai, ki bhaviSya meM prakAzita honevAlI pRthaka-pRthak granthamAlAoM meM bhI ve aisI hI sahAyatA pahu~cAveM, tathA jainasAhitya ke pracAra meM hamAre sAtha ucita sahayoga kreN| vande vIram / zrAvaNa kR0 8 saM. 1986 vi0 / vinamra-saMghasevaka khAnapura-ahamadAbAda , dhIrajalAla
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva : 1 H atyanta prAcIna kAla kI bAta hai| usa samaya kI, jaba ki isa deza meM na to choTe-choTe grAma hI the aura na bar3e-bar3e zahara hI / saba jagaha, harI-harI, saghana aura suhAvanI jhAr3iye thIM / jahA~ dekho, vahIM amRta ke samAna mIThe - phala vRkSoM para lade rahate the / jahA~ dekho, vahIM amRta ke samAna mIThA pAnI pIne ko milatA thA / usa samaya ke manuSya, aise amRta ke samAna mIThe - phala khAte, amRta ke sadRza mIThApAnI pIte tathA jaMgala meM bhramaNa karate hue Ananda karate the / vaha, pUrNa - svatantratA kA yuga thA / una dinoM koI bhI kisI se lar3atA - jhagar3atA nahIM thA, paraspara vaira nahIM hotA thA aura na Ajakala kI taraha loga dhokhebAjI hI karate the / pratyeka - manuSya pavitra - hRdaya hotA thA / manuSya - samAja, isa prakAra vana meM rahate hue AnandapUrvaka dina kATa rahA thA, ki akasmAta eka dina vahA~ hAthI AgayA / isa hAthI ke sAtha, eka manuSya kI mitratA hogaI, ataH vaha pratidina hasa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva hAthI para car3hatA aura jaMgala meM bhramaNa krtaa| isa manuSya kA nAma thA vimalavAhana / kAla kI mahimA vicitra hai| dhIre-dhIre phalaphalAdi kama hote gaye, jisake kAraNa manuSyoM meM Apasa meM lar3AI hone lgii| eka kahatA, ki yaha merA vRkSa hai aura dUsarA kahatA, ki nahIM yaha to merA jhAr3a hai| eka kahatA, ki isake phala maiM lUM aura dUsarA kahatA, ki ina phaloM para merA adhikAra hai| aise samaya meM, udhara se vimalavAhana nikale / ve, hAthI para baiThe the aura devatA kI taraha sundara mAlUma hote the / manuSya lar3ate-lar3ate unake pAsa aaye| manuSyoM ne, vimalavAhana se prArthanA kI-"pitAjI! hama logoM kA jhagar3A nibttaaiye"| vimalavAhana ne una logoM kA jhagar3A miTA diyA aura vRkSoM ko saba meM bA~Takara batalA diyA, ki "yaha jhAr3a tumhArA hai aura vaha jhAr3a usakA hai / jAo, Apasa meM lar3o mata aura khAo-pIo tathA Ananda kro|" vimalavAhana, ina saba ToliyoM yAnI kula ke svAmI mAne gaye, ataH ve ' kulakara' khlaaye| isa bAta ko, varSoM bIta gaye / vimalavAhana kI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva mRtyu ho gaI aura unakI chaH pIr3hiye aura bhI bIta gii| sAtavIM-pIr3hI meM hue naabhikulkr| unakI strI kA nAma thA marudevI / inhIM marudevI kI kokha se, sundaratA kI khAna tathA sone ke samAna zarIravAle putra-ratna ne janma liyA, jinakA nAma huA zrI RSabhadeva / ve, lAr3a-pyAra se pAle-pose jAkara bar3e hone lge| eka dina, devI ke samAna sundara eka ramaNI vana meM ghUma rahI thii| usa becArI ke na mAtA thI, na pitA / logoM ne use bhaTakate dekhA, to kRpApUrvaka use zrI nAbhikulakara ke pAsa le Aye / usa sundarI kA nAma thA sunndaa| use dekhakara nAbhikulakara ne kahA-"kanyA atyanta uttama hai, isakA vivAha RSabhadeva ke sAtha karU~gA / eka to yaha sunandA hai aura dUsarI hai sumaMgalA / ina donoM ke sAtha RSabhadeva kA vivAha uttama hogaa|" - RSabhadeva ke vivAha kI tayyAriyA~ hone lgiiN| sArI vyavasthA ThIka hojAne para, zrI RSabhadeva kA sunandA tathA sumaMgalA ke sAtha vivAha ho gyaa| isa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva zubha-vivAha se, sarvatra jaya-jayakAra hone lgaa| saba loga, Ananda ke sAtha apanA samaya vyatIta karane lge| kucha dinoM ke bAda, sumaMgalA ke udara se eka putra tathA eka kanyA-ratna ne janma liyaa| inake nAma hue bharata tathA brAhmI / isI prakAra sunandA ke bhI eka putra tathA eka putrI kA jor3A huA, jinake nAma hue bAhubalI tathA sundarI / sumaMgalA ke aura bhI aneka putra hue| aba to, amRta ke samAna phala bhI kama ho gaye aura amRta ke samAna mIThe-pAnI bhI na rhe| manuSya-samAja, patte, phala-phUla tathA jaMgala meM uge hue anAja khAkara dina kATane lagA / kintu, yaha anAja hajama nahIM hotA thaa| bhUkha lagane para loga anAja khA to lete the, kintu hajama na hone para anta meM duHkhI hote the| isa kaSTa se duHkhI hokara, saba zrI RSabhadeva ke pAsa Aye aura unase bole" zrImAn ! koI upAya batalAiye, hama logoM ko khAyA huA anAja hajama nahIM hotaa|" zrI RSabhadeva ne kahA-anAja ko hAtha se
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrI RSabhadeva mIMjo, pAnI meM bhijoo aura done meM lekara khAo, to badahajamI na hogii| __aba, loga aisA hI karane lge| kintu, thor3e hI dinoM ke bAda phira ajIrNa kA roga prArambha ho gyaa| taba, saba ne kahA-" calo zrI RSabhadevajI ke pAsa caleM, unake sivA hamArA bhalA cAhanevAlA aura kauna hai ?" saba milakara,zrI RSabhadevajI ke pAsa Aye aura unase bole-"bhagavan ! Apake kahane ke mutAbika hI hamane anna ko sudhArakara khAyA, kintu vaha bhI hajama nahIM hotaa|" zrI RSabhadevajI bole-"bhijAye hue anAja ko muTThI meM kucha dera dAbe raho, taba use khaao|" manuSyoM ne socA-" calo, aba chuTTI milii|" kintu, thor3e samaya ke bAda hI ajIrNa phira hone lagA / saba vicArane lage, ki " aba kyA karanA cAhiye ?" itane hI meM, baDe jora se havA clii| vAyu kA vega, itanA tez2a thA, ki Amane-sAmane ke vRkSoM kI moTI-moTI DAliye paraspara TakarAtI thI, jinase jabaradasta AvAz2a hotI thii| jahA~ dekho, vahIM A~dhI aura bavaNDara dikhAI dete the| DAliyoM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva ke TakarAne se paidA huI AvAz2a kAna phAr3e DAlatI thii| isa taraha jhAr3oM kI DAliyoM kI paraspara ragar3a se agni utpanna ho gaI aura vaha dhak dhak karake jalane lgii| becAre bhole manuSyoM ne eka dUsare se kahA"mitra ! yaha dekho, dekhane ke lAyaka yaha kaisI bar3hiyA-cIz2a AI hai| vAha, yaha to khUba camakatI hai, calo ise hama uThA leN|" kintu, jyoM hI use uThAne ko hAtha bar3hAyA, tyoM ho hAtha jalane lgaa| " are bApa re ! yaha to bahuta burI cIz2a hai " yoM kaha-kahakara saba cillAne lage / phira, saba milakara zrI RSabhadevajI ke pAsa gaye aura unase prArthanA kI-" nAtha ! jaMgala meM eka bhUta AyA hai, vaha saba ko vahuta hairAna karatA hai; Apa hama logoM ko usase bacAne kA prabandha kiijiye|" zrI RSabhadevajI ne kahA- use hAtha se mata chuo, usake Asa-pAsa kI ghAsa ukhAr3a DAlo aura usa para lakar3I DAlate rho| isa prakAra una jalatI huI lakar3iyoM ko ikaTThI kara do aura una para tumhArA bhijoyA huA anAja pkaao| isa taraha pakAyA huA anAja tuma khAoge, to tumheM phira badahajamI na hogii|"
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva saba manuSya, jaMgala meM Aye aura Aga ke Asa -pAsa kI ghAsa ukhAr3a ddaalii| dhIre-dhIre, jalatI huI lakar3iyoM ko ikaTThA kiyA aura eka bar3A-sA Aga kA Dhera banA diyaa| phira bhijokara apanI muTThI meM rakhe hue anAja ko usa Dhera para DAla diyA aura baiThakara usake pakane kA mArga dekhane lge| kintu kahIM anAja jaisI cIz2a isa taraha pakAI jAtI hai ? thor3I hI dera meM, saba jalakara rAkha ho gyaa| usameM se vApasa kyA mila sakatA thA? ___ manuSyoM ne kahA-" mitra ! yaha to sacamuca bahuta hI burA hai / jitanA bhI do, utanA saba khAjAtA hai aura vApasa kucha bhI nahIM detA !" saba, nirAza hokara zrI RSabhadevajI ke pAsa phira Aye aura Aga ke svArthIpana kI zikAyata kii| zrI RSabhadevajI, hAthI para baiThe hue devatA kI taraha zobhAyamAna ho rahe the| manuSyoM kI zikAyata sunakara, unhoMne kahA-" gIlI-miTTI kA eka piNDA banAkara laao|" thor3I hI dera meM gIlI-miTTI kA piNDA A gyaa| zrI RSabhadevajI ne vaha piNDA hAthI ke sira para rakhA aura usase eka sundara tathA suDaula bartana
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 zrI RSabhadeva banAyA / yaha bartana, manuSyoM ko batalAkara kahAaise bartana banAo aura unameM anAja pakAo " / sabane, aba aisA hI karanA prArambha kiyA / : 5H manuSya, vartanoM meM bhojana banAkara khAne lage / kintu aba yaha prazna paidA huA, ki ina bartanoM ko rakhA kahA~ jAve ? aba, manuSyoM ke zarIra bhI pahale jaise nahIM raha gaye the / rAta-birAta, jaMgalI jAnavaroM kA hamalA hone lagA, jinase rakSA ho sakanA kaThina pratIta huA / zrI RSabhadevajI ne vicArA - " aba maiM ina manuSyoM ko ghara banAnA sikhalAU~, kyoMki ghara ke binA inakA kAma nahIM cala sakatA / " yoM socakara, unhoMne kucha manuSyoM ko bulAyA aura unheM ghara banAne kI zikSA dI / isa ke bAda, saba loga ghara banAkara jaMgala meM rahane lage / kintu, ghara kahIM yoM hI zobhA de sakate the ? unameM citroM kA honA Avazyaka pratIta huA / ataH zrI RSabhadevajI ne kucha manuSyoM ko citra banAnA sikhalAyA / thor3e samaya ke bAda, manuSyoM ko naMge ghUmane meM - lajjA anubhava hone lagI / unhoMne socA - " yadi
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva zarIra DhA~kane ke liye kucha kapar3e hoM, to acchA ho| zarIra bhI jisase DhaMkA rahe aura sardI-garmI se bhI hamArI rakSA ho"| unake isa vicAra ko jAnakara zrI RSabhadevajI ne socA, ki aba manuSyoM kA kAma binA kapar3e ke nahIM cala sakatA / ataH unhoMne kucha manuSyoM ko bulAkara kapar3e bunanA sikhlaayaa| isa prakAra, dhIre-dhIre zrI RSabhadevajI ne manuSyoM ko kalA tathA sabhyatA kI samucita zikSA dii| kintu, aba manuSyoM ke citta maile hone lge| jahA~ dekho, vahIM jhagar3A-lar3AI tathA jahA~ dekho vahIM paraspara vigraha / anta meM, jaba lar3ate-lar3ate manuSya dika hogaye, taba vivaza hokara zrI RSabhadevajI ke pAsa Aye aura unase kahane lage-" prabho ! koI aisI vyavasthA kIjiye, jisase lar3AI-jhagar3A banda ho, to acchA hai| koI eka-dUsare kI bAta bhI nahIM sunatA aura sadA kalaha hotA hI rahatA hai|" zrI RSabhadevajI ne kahA-" yadi, tuma loga kisI ko apanA rAjA banA lo, to yaha duHkha dUra ho jaay|" manuSyoM ne kahA-" Apa hI hamAre rAjA haiN"|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva 17 zrI RSabhadevajI ne kahA - " pitAjI kI AjJA ke binA maiM rAjA kaise bana sakatA hU~ ? Apa loga pitAjI ke pAsa jAiye, ve jaisA kaheMge, maiM vaisA hI karUMgA / saba milakara, zrI nAbhikulakara ke pAsa Aye aura unase apanA duHkha kahA / unhoMne uttara diyA - "ThIka hai, RSabhadeva tumhAre rAjA bana jaaveNge| " uttara sunakara, saba loga prasanna hue aura zrI RSabhadevajI ne rAjA kA pada grahaNa kara liyA / zrI 1 RSabhadevajI, isa prakAra saba se pahale rAjA hue, ataH ve " AdinAtha " kahalAye / : 7: aba taka, loga jaMgala meM bikhare hue rahate the / kintu, zrI RSabhadevajI ke rAjA hone para eka suMdara zahara basAyA gayA, jisake cAroM tarapha maz2abUta koTa banAyA / bhItara, bar3e-bar3e makAna tathA bar3e-bar3e cauka banAye gye| bar3e-bar3e bAjAroM tathA sArvajanika - sthAnoM kA nirmANa huA / / isa taraha, jagaha-jagaha para grAma base, tathA nagaroM kA nirmANa huaa| dekhate hI dekhate, sAredeza meM, sarvatra sudhAroM kA pracAra ho gayA /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva aba, loga apane hI hAtha se khetI karate aura anAja paidA karate the / kintu, hAtha se kI jAnevAlI khetI meM kitane dina saphalatA mila sakatI thI ? ataH gAya, bhaiMsa, ghor3A ityAdi jaMgala meM rahanevAle jAnavaroM kA pAlanA sikhalAyA gayA / aba to loga jAnavaroM se khetI karAne lage, tathA gAya-bhaiMsa Adi se dUdha bhI prApta karane lage / 18 pazuoM kI sahAyatA se, khetI khUba hone lagI aura anAja bhI khUba paidA hone lagA / aba to eka - dUsare ke mAla se lena-dena hone lagA aura isa taraha vyApAra kI nIMva pdd'ii| dekhate hI dekhate, vyApAra bahuta bar3ha gayA / isa taraha, saba prakAra ke sudhAroM kA prArambha zrI RSabhadevajI ne kiyA, ataH ve mAnavajAti ke sarvaprathama - sudhAraka mAne jAne lage / : 8 : aba zrI AdinAtha, rAja-pATa kA upabhoga tathA Ananda karane lage / isI dazA meM unheM vicAra AyA ki maiMne manuSyoM ko kalA to sikhalAI, kintu dharma kI zikSA nahIM dI ataH aba unheM dharma kI zikSA 'denI cAhiye | dharma kI zurUAta dAna se hotI hai, yaha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva 19 socakara unhoMne rAjamahala meM eka dAnazAlA kholI aura eka varSa taka sone kI muharoM kA dAna diyA / phira, zrI RSabhadevajI ne, apane sabhI putroM ko bhinna-bhinna dezoM kA rAjya sauMpa diyA aura svayaM, sAre vaibhava ko chor3akara, bilakula - sAdA jIvana vyatIta karanA prArambha kiyaa| bilakula sAdA - jIvana vyatIta karanevAle ko sAdhu kahA jAtA hai| sArAMza yaha, ki zrI RSabhadevajI sAdhu ho gaye / zarIra para eka hI kapar3A, sira aura paira naMge; na jAr3e kA Dara, na garmI kI cintA / jaba dekho, taba dhyAnamagna hI rahate / bhikSA lene jAte, kintu loga nahIM jAnate the, ki unheM kauna-sI cIz2a dI - jA sakatI hai / koI kahatA - " ye gahane lIjiye " / koI kahatA- " yaha kanyA grahaNa kIjiye " / kintu, ye cIjeM sAdhu ke liye kisa kAma kI thIM ? isa taraha, eka varSa vyatIta hogayA aura zrI RSabhadevajI ghUmate-ghUmate hastinApura pahu~ce / manuSyoM ke jhuNDa ke jhuNDa, ina mahAtmA ke darzana karane Ate aura apane ghara bhojana karane ke liye Ane kA nimantraNa dete / kintu, zrI RSabhadevajI una logoM kI bAtoM kA koI uttara na dete the /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva isa prakAra bhramaNa karate hue, ve zreyAMsakumAra ke makAna ke sAmane Aye / zreyAMsakumAra, zrI RSabhadevajI ke putra bAhubalI ke pautra the| logoM ne, zrI RSabhadevajI ko cAroM tarapha se ghera rakhA thA aura kolAhala kara rahe the| zreyAMsakumAra ne yaha kolAhala sunakara, apane sevaka se kahA-" bAhara jAkara mAlUma karo, ki itanA zora kyoM ho rahA hai ? " sevaka ne, bAhara jAkara jAMca kI aura vApasa lauTakara zreyAMsakumAra se kahA-mahArAja ! zrI RSabhadeva-bhagavAna, jo Apa ke paradAdA hote haiM, yahA~ padhAre haiN| unake AsapAsa jo bhIr3a ekatrita ho rahI hai, usI kA yaha kolAhala hai| ___ zreyAMsakumAra, yaha sunate hI ekadama daur3e aura prabhu ke caraNoM meM apanA mastaka rakha diyA / unakA hRdaya, bhakti tathA Ananda se gad-gad ho utthaa| Ananda ke vega meM, vicAra karate-karate unheM dhyAna AyA, ki sAdhu ko kisa prakAra kI bhikSA dI jAsakatI hai| isa samaya, zreyAMsakumAra ke yahA~ ganne kA rasa
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 zrI RSabhadeva AyA huA thaa| ataH, unhoMne zrI RSabhadevajI se prArthanA kI, ki-"bhagavan ! mere yahA~ se bhikSA grahaNa karake mujhe pavitra kIjiye / Apake lene yogya, yaha ganne kA rasa hAz2ira hai|" yaha sunakara, zrI RSabhadevajI ne apane donoM hAtha milAkara phailA diye / hAthoM kI aJjali hI unakA bartana thii| isa taraha, eka varSa ke bAda, zreyAMsakumAra ne zrI RSabhadevajI ko shuddh-bhikssaadii| ___ jisa bhojana se, tapa kI pUrti hotI hai, use " pAraNA" kahate haiN| zrI RSabhadevajI ne pAraNA kiyA, ataH saba loga prasanna hue| una sabane, zreyAMsakumAra ko dhanyavAda diyA aura kahA, ki" dhanya haiM aise supAtra aura dhanya hai aise supAtra ko aisA dAna denevAlA / " : 10 : zrI AdinAtha bhagavAna, isa taraha bahuta dinoM taka bhramaNa karate rahe / ghUmate-ghUmate, unhoMne saMsAra kA saccA aura pUrA jJAna, yAnI ' kevalajJAna prApta kiyaa| unhoMne, logoM ko upadeza diyA ki--apanI bhUloM ko sudhArakara jIvana ko pavitra banAo, kisI jIva kA vadha mata karo, saba ke sAtha prema kA bartAva
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadeva karo, jhUTha mata bolo, corI mata karo, zIla-vrata (brahmacarya) kA pAlana karo, santoSa se raho, vyasanoM se dUra raho, aura sAdhu-santoM kI sevA kro| bahuta se loga, isa dharma kA pAlana karane lge| . jo loga upara kahe hue dharma kA pAlana karane lage, unakA eka saMgha bana gayA / isI saMgha ko tIrtha bhI kahate haiM, isI kAraNa, AdinAtha prathama tIrtha banAne vAle hue yAnI pahale ' tIrthakara ' hue| isa prakAra, bahuta samaya taka upadeza dekara, ve nirvANa-pada ko prApta ho gye| zrI RSabhadevajI ke aneka tIrtha haiN| zatrujaya, AbU, rANakapura, kesariyAjI, jhgdd'iyaajii-aadi| bolo zrI RSabhadeva-bhagavAna. kI jaya ! bolo zrI Adezvaradeva kI jaya ! ! -: jaina jyoti :jaina janatAkA prathama sacitra kalAtmaka mAsika : taMtrI : dhIrajalAla TokarazI zAha vArSika mUlya ru. 2-8-0] [eka aMka cAra AnA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nodha
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ noM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI + + puSpa 2 zrI neminAtha : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. jyAti kAryAlaya ahamadAbAda 19 saMvata vi. } prathamAvRtti { Der3ha mAnA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle ___chApyu pIramazAharoDa, amadAvAda
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI neminAtha 1 : yamunA nadI ke kinAre, zauripura nAmaka eka bahuta bar3A nagara thA / usameM, samudravijaya nAmaka eka atyanta - acche rAjA rAjya karate the / inakI rAnI kA nAma thA zivAdevI / inhIM zivAdevI ke udara se, rAjA ke eka putra utpanna hue, jinakA nAma huA ariSTanemi / ariSTanemi ko, loga neminAtha bhI kahate the / neminAtha ke jJAna, unake guNa Adi itane uttama the, ki unakA varNana bhI nahIM kiyA jA sakatA / : 2 : rAjA samudravijaya ke nau bhAI the / ye saba, unase choTe the / saba se choTe bhAI kA nAma thA vasudeva / vasudeva ke rUpa tathA guNa kA pAra na thA / isI rUpa- guNa ke kAraNa, unheM aneka rAjAoM tathA dhanI-mAnI logoM ne apanI lar3akiyeM vivAha dI thIM / vasudeva kI aneka rAniyoM meM se, rohiNI ke baladeva tathA devakI se zrIkRSNa nAmaka putra utpanna hue| ye donoM bhAI atyanta - parAkramI the /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zauripura se thor3I dUrI para, mathurA nAmaka eka vizAla-nagara thA / isa nagara meM, kaMsa nAma kA eka rAjA rAjya karatA thA, jo atyanta-krUra thA / vaha itanA nirdaya thA, ki apane bApa ugrasena ko bhI usane kaida kara diyA thA, tathA unheM nAnA prakAra ke kaSTa pahu~cAtA thaa| zrIkRSNa tathA baladeva ne, usa duSTa-rAjA kaMsa ko mArakara, phira ugrasena ko rAjagaddI para baiThAyA / kaMsa kA maranA sunakara, usakA sasura jarAsandha atyanta nArAja huaa| jarAsandha bahuta bar3A rAjA thaa| zauripura kA rAjya aisA nahIM thA, ki vaha kaMsa se lar3akara jIta ske| sAtha hI, mathurA kA rAjya bhI itanA balavAna na thA, ki vaha kaMsa kA mukAbalA kara ske| isI kAraNa, ye apane parivAroM ko sAtha lekara vahA~ se cala diye| calatecalate, ye loga kAThiyAvAr3a meM pahu~ce / vahA~, samudra ke kinAre eka bar3A nagara basAyA, jisakA nAma dvArikA par3A / zrIkRSNa, bahuta balavAna the, ataH unheM dvArikA ke rAjA banAyA gyaa| :4: dvArikA-nagara kI zobhA varNana nahIM kI jA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sktii| usameM, bar3e-bar3e mahala tathA bar3e-bar3e bAjAra banAye gaye the| bar3e-bar3e mandiroM tathA bar3e-bar3e cabUtaroM kA nirmANa kiyA gayA thaa| yoM to, sArI dvArikA atyata-sundara thI, kintu vizeSarUpa se zrIkRSNa kA hathiyArakhAnA adhika darzanIya mAnA jAtA thaa| ____ eka dina, zrI neminAtha apane mitroM ke sAtha ghUmate-ghUmate usa hathiyArakhAne meM aaye| unhoMne, una saba hathiyAroM ko dekhA / ina hathiyAroM meM, eka sundara-zaMkha bhI dikhAI diyA / zaMkha, zrI neminAtha ko atyanta-sundara mAlUma huA, ataH unhoMne use lekara bajAne kA vicAra kiyaa| jaba, ve zaMkha ko uThAne lage, taba usa hathiyArakhAne ke rakhavAle ne unako praNAma karake prArthanA kI, ki-Apa, yadyapi haiM to zrIkRSNa ke bhAI, kintu isa zaMkha ko Apa na uThA skeNge| isa zaMkha ko uThAne meM to kevala zrIkRSNa hI samartha haiM / ataH, Apa ise uThAne ke liye, phijUla parizrama kyoM karate haiM ? yaha sunakara, zrI neminAtha ha~se / unhoMne, geMda kI taraha usa zaMkha ko uThA liyA aura bar3e jora se bajAyA / zaMkha kI AvAja sunakara, saba loga vicAra
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM par3a gaye / svayaM zrIkRSNa ko bhI Azcarya huaa| ve vicArane lage, ki yaha zaMkha kisane bajAyA haiM ? isI samaya hathiyArakhAne ke rakhavAle ne Akara prArthanA kI, ki mahArAja ! zrI neminAthajI ne khela hI khela meM usa bhArI-zaMkha ko uThAkara bajAyA hai| zrIkRSNa, yaha sunakara Azcarya karane lage aura vicArane lage, ki kyA zrI neminAtha meM itanA adhika bala hai ? acchA, maiM svayaM jAkara isakI parIkSA kruuNgaa| zrIkRSNa tathA zrI neminAtha mile, Apasa meM bAtacIta huii| zrIkRSNa-bhAI nemikumArajI ! caliye hamaloga Apasa meM kuztI ldd'eN| zrI neminAtha-hA, maiM taiyAra huuN| lekina bhAI! kuztI lar3akara miTTI meM loTane se to yaha acchA hai, ki hamaloga eka dUsare kA hAtha lambA karake jhukaaveN| zrIkRSNa-acchI bAta hai, aisA hI kiijiye|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI neminAtha-to apanA hAtha lambA kiijiye| zrIkRSNa ne apanA hAtha lambA kiyA, aura zrI neminAthajI ne dekhate hI dekhate usa hAtha ko jhukA diyA / phira, zrIkRSNa se bole-bhAI ! aba ApakI bArI hai, maiM apanA hAtha lambA karatA hU~, ise jhukAiye / zrIkRSNa ne, bar3I mihanata kI, kintu ve hAtha ko jhukA na ske| isake bAda zrIkRSNa ko vizvAsa hogayA, ki zrI neminAtha avazya hI merI apekSA adhika balavAna haiN| zrI neminAtha, aba javAna ho gaye the| eka dina, mAtA-pitA ne unheM bulAyA aura kahA-beTA ! aba tuma bar3I umra ke hocuke ho, ataH yadi tuma apanA vivAha karalo, to hameM santoSa ho jAya / zrI neminAthane kahA-mAtA-pitAjI ! maiM kisI bhI jagaha apane vivAha ke yogya strI nahIM dekhatA / jaba, mujhe apane vivAha ke yogya strI milegI, tabhI maiM apanA vivAha kruuNgaa| yaha sunakara, unake mAtA-pitA ne, vizeSa-Agraha karanA chor3a diyaa|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 7 : phAlguNa kA mahInA AyA / palAsa ke vRkSoM meM, lAla-lAla phUla khila rahe haiM / Ama ke vRkSoM meM maura A rahA hai / khiranI ke vRkSa, naye hare-hare pattoM se zobhita ho rahe haiM / koyala, atyanta-mIThe-svara meM kuhuka rahI hai sarobara meM haMsa taira rahe haiN| isa samaya, giranAra-parvata kI zobhA nirAlI hI hotI hai / jaba, sArI prakRti meM hI Ananda kA samAveza hojAtA hai, taba bhalA kauna aisA hogA, jo Ananda na karanA cAhe ? isI Rtu kA Ananda lUTane, zrIkRSNamahArAja apanI paTarAniyoM sahita giranAra-parvata para Aye hue haiN| sAtha hI, zrI neminAtha tathA dvArikA ke anya bahuta se loga bhI Aye haiN| zrIkRSNa tathA satyabhAmA Adi paTarAniyeM, prakRti kI zobhA dekhatI huI, vahAM kI kuMjoM meM ghUma rahI haiN| aise samaya meM, zrIkRSNa ko zrI neminAtha kA vicAra aayaa| unhoMne socA-yadi zrI neminAtha lagna kareM, to acchA ho / jaise bhI hosake, maiM unakA citta vivAha karane kI tarapha AkarSita kruuN| aisA vicArakara, zrIkRSNa ne phUloM kI eka mAlA banAI aura zrI neminAthajI ke gale meM phnaaii| ise dekhakara, zrIkRSNa kI rAniyoM ne samajha liyA, ki-zrI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNajI mahArAja, apane bhAI ko vivAha karane ke liye samajhA rahe haiM / ataH, unhoMne bhI zrI neminAthajI ko vivAha karane ke liye bahuta samajhAyA / isa taraha, sArA divasa Ananda meM hI vyatIta ho gayA / : 8 H isI taraha, phAlguNa tathA caitra kA mahInA bhI vyatIta ho gayA aura vaizAkha kA mahInA AyA / garmI kI adhikatA se manuSyoM ke jI ghabarAne lage / aise samaya meM, saba ThaNDaka cAhate the / ThaNDaka kI icchA se hI, zrIkRSNa mahArAja apanI paTarAniyoM tathA zrI neminAtha ke sAtha giranAra parvata para Aye / giranAra ke bagIcoM meM latAoM ke sundara-sundara maNDapa, tathA vRkSoM kI harI-harI ghaTA - sI chAI huI hai| vahA~, kA~ca ke sadRza sApha tathA sundara - pAnI ke hauja bhare haiM / garmI dUra karane ke liye, saba una haujoM meM nahAne lage / nahAte - nahAte, satyabhAmA Adi rAniyoM ne zrI neminAtha ke vivAha na karane ke vicAra kI dillagI kI / premapUrvaka, anya bhI bahuta-sA maz2Aka kiyA aura vivAha karane ke liye bahuta samajhAyA /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkRSNa mahArAja ne bhI, vivAha karane ke bAre meM, unase bahuta kucha khaa| vivAha kA, itanA adhika Agraha hote dekha, zrI neminAtha ne vicArA, ki " sage-sambandhiyoM tathA kuTumbiyoM ko kitanA adhika moha hai ? ve, jisa prakAra kA jIvana svayaM vyatIta karate haiM, usI prakAra kA jIvana bitAne kA mujha se bhI Agraha kara rahe haiN| kintu, mujhe to isa jIvana kI apekSA kahIM adhika U~cA-jIvana vitAnA hai| phira bhI, abhI ina snehiyoM kI bAta mujhe svIkAra kara lenI cAhiye aura maukA pAte hI, avazya AtmoddhAra kA prayatna karanA caahiye|" aisA vicArakara, unhoMne una saba kA Agraha svIkAra kara liyA, jisase saba ko bar3I prasannatA huii| zrIkRSNa ne, zrI neminAtha ke yogya kanyA talAza karanA prArambha kara diyA / jA~ca karane para, rAjA ugrasena kI putrI, rAjamatI, unake sarvathA yogya mAlUma huii| zrI neminAtha kA, rAjamatI ke sAtha, vivAha-sambandha pakkA ho gyaa| brAhmaNa ko bulAkara, usase lagna kA dina dikha
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAyA, kintu usane kaha diyA, ki cAturmAsa meM, vivAha nahIM ho sakatA / saba ne, brAhmaNa se kahA, ki cAhe jo ho, kintu vivAha kA dina to avazya hI naz2adIka DhUMDha nikAlo / isameM dera karanA ucita nahIM pratIta hotaa| brAhmaNa ne, zrAvaNa sudI chaTha kA dina zodha nikAlA aura saba ne use svIkAra kara liyaa| zrI neminAtha ke vivAha kI taiyAriyA hone lagI, donoM gharoM meM toraNa bAMdhe gye| maMgalagAna hone lage aura sArA zahara khUba sajAyA gyaa| isa taraha, vivAha kA dina A phuNcaa| rAtri ke vyatIta hote hI, gAna-vAdya hone lgaa| mIThe-mIThe svara meM sahanAI bajane lgii| maMgala-caughar3iyoM kI gar3agar3AhaTa sunAI dene lgii| isa mIThe-saMgIta ke zabda se, saba loga jAga utthe| striyoM ne, maMgala-gIta gAnAprArambha kara diyaa| vivAha ke liye, zrI neminAthajI sajAye jAne lge| unake sira para, eka sundara sapheda-chatra dharA gyaa| donoM tarapha, sapheda-cavara dulane lge| kinArIdAra, do zuddha tathA sapheda-vastra unake zarIra para dhAraNa karAye
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 1 gaye / gale meM, bar3hiyA - bar3hiyA - motiyoM kI mAlAe~ pahanAI gaIM / zarIra para, atyanta - sugandhita candana kA lepa kiyA gayA / eka, adbhuta sAmagriyoM se saje hue sundara - ratha meM, do sapheda ghor3e jote gaye aura zrI neminAthajI ko usa ratha meM baiThA yA gayA / Age-Age, bArAtI cle| donoM tarapha hAthiyoM para car3hakara amIra-umarAva loga cale / ratha ke pIche, rAjA samudra vijaya tathA unake bhAI cale / inake pIche, pAlakiyoM meM baiThakara, mIThe-mIThe gIta gAtI huI, rAniyeM calIM / isa barAta kI apAra - zobhA kA varNana kaise kiyA jA sakatA hai ? barAta, dhIre-dhIre calane lagI / nagara ke loga, isa barAta ko dekhane ke liye, jhuNDa ke jhuNDa ekatrita hue / makAnoM kI maMjileM tathA chateM, baccoM evaM striyoM se khacAkhaca bharI thIM / bAjAroM meM, puruSoM kA pAra hI na thA / 1 isa taraha, apanI sundaratA se, dekhanevAloM ke citta prasanna karatI huI vaha barAta, ghore-dhIre rAjA ugrasena ke mahala ke samIpa pahuMcane lagI / ivara, rAjamatI bhI solaha zrRGgAra sajakara, --
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ khir3akI meM baiThI huI barAta ko dekha rahI haiN| ve, dUra hI se zrI neminAtha ko dekhakara, mana meM atyanta prasanna ho rahI haiM / ve vicAratI haiM, ki merA bhAgya bar3A hI jabaradasta hai, anyathA aisA pati kaise mila sakatA thA ? itane hI meM, unakI dAhinI-A~kha pharakane lagI tathA dAhinI-bhujA bhI usI samaya pharaka uThI / yaha azakuna dekhakara, unake citta meM zaMkA paidA huI, ki avazya hI kucha burA honevAlA hai / isa cintA se, unakA ceharA phIkA par3a gyaa| unhoMne, apanI sakhiyoM se, apane citta kI yaha bAta khii| sakhiye volIM-bahina! akAraNa hI cintA kyoM karatI ho ? tumhArA vivAha, acchI taraha pUrNa ho jaavegaa| : 11 barAta, calate-calate rAjA ugrasena ke ghara ke sAmane phuNcii| vahA~ pahu~cane para, ekadama jAnavaroM kA cItkAra sunAI diyA / becAre bakare, meMDhe, hariNa, tItara, ityAdi pazupakSI Arta-svara se cillA rahe the| zrI neminAtha ne, apane sArathi se pUchA, ki-sArathi ! itanA adhika zabda, kisa cIja kA sunAI de
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 sArathi bolA - mahArAja ! Apake vivAha meM rasoI karane ke liye hI, ina saba jAnavaroM ko pakar3A gayA hai / ye becAre, marane ke bhaya se cillA rahe haiM / sArathi kA yaha uttara sunakara, zrI neminAtha bole - sArathi ! merA ratha una prANiyoM ke pAsa lecalo | ratha, prANiyoM ke pAsa lejAyA gyaa| vaha pahuMcakara zrI neminAtha dekhate haiM, ki kisI ko gale se aura kisI ko paira se bA~dha rakhA hai, tathA kisI ko pIMjare meM banda kara rakhA hai, evaM kisI ko jAla meM pha~sA rakhA hai / yaha dRzya dekhakara, zrI neminAtha kA hRdaya dayA se bhara AyA / unheM, saMsAra kA vicAra AyA aura saMsAra ke bAharI dRzyoM se unakA moha chUTa gayA / unakA mana, AtmA tathA jagata kA saccA svarUpa samajhane ke liye chaTapaTAne lagA / unhoMne, sArathi se kahA- sArathi ! ina saba jAnavaroM ko abhI chor3a do / zrI neminAtha kI AjJA pA, sArathi ne una saba jAnavaroM ko chor3a diyA / jAnavaroM ke chUTane se prasanna ho, zrI neminAthajI ne apane sAre AbhUSaNa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ utArakara sArathi ko inAma meM de diye / phira usa se bole- merA ratha pIchA lauttaao| ___ ratha, pIchA lauTa par3A / ratha ko pIchA lauTate dekhakara, unake mAtA-pitA Aye aura kahane lagebeTA ! ekadama yaha kyA kara rahe ho ? yadi, tumase prANiyoM kA duHkha nahIM dekhA jAtA, to aba to tumane unheM chur3avA hI diyA hai, phira calate kyoM nahIM ho ? zrI neminAtha bole-kintu, Apaloga mujhe jisa sambandha meM jor3anA cAhate haiM, usase kahIM adhika vizAla tathA atyanta-pavitra-sambandha bA~dhane kI merI prabala-icchA ho rahI hai| isaliye, mujhe kSamA kIjiye aura isa viSaya meM aba koI Agraha na kiijiye| isa taraha, zrI neminAtha ne apanA vivAha nahIM kiyA aura bAlabrahmacArI rahe / unakA brahmacarya dhanya hai aura dhanya hai unake vicAroM kI pavitratA tathA ucctaa| :12: rAjamatI ne, jaba yaha samAcAra sunA, ki zrI neminAtha pIche phira gaye, taba ve duHkha ke mAre
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrchita ho gaIM aura, jaba hoza meM AIM, taba baDe jora se rone lagIM / ve, zrI neminAtha ko hI yAda karatI rahatIM aura royA karatI thiiN| yaha dekhakara, sakhiyoM ne, rAjamatI se kahA-bahina ! Apa, aise premarahita pati ke liye zoka kyoM karatI ho ? thor3e hI samaya meM, dUsarA yogya-pati Apake liye DhUMDha nikAlA jaavegaa| sakhiyoM kI yaha bAta sunakara, rAjamatI ne apane kAnoM para hAtha rakhe aura bolIM-are bahano ! aisI burI bAta kyoM bolatI ho? pati to mere zrI neminAtha ho cuke, aba unake sivA dUsarA pati kaise ho sakatA hai ? maiM bhI, aba unakA hI anukaraNa karUMgI aura apanA jIvana saphala bnaauuNgii| zrI neminAtha kA vairAgya aba dina-dina bar3hatA hI jAtA thaa| vairAgya kI vRddhi ke kAraNa hI, unhoMne eka varSa taka sone kI muharoM kA dAna diyA aura anta meM sAdhu ho gaye / sAdhu hojAne kA matalaba hai-mana se pavitra ho gaye tathA mAtA-pitA evaM bhAI-bahanoM ke prema-sambandha ko vizAla karake, saMsAra ke sabhI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyoM ke sAtha mitratA kA bartAva karane lge| sArAMza yaha, ki aba ve 'vizva-bandhutva' kI sthiti meM pahu~ca gye| ve, rUkhA-sUkhA jaisA mila jAtA, vaisA anna khAte, jamIna para sote, eka hI kapar3A pahanate aura sardI-garmI ke kaSTa sahana krte| itanA saba hone para bhI, ve apane citta meM kabhI duHkha kA anubhava na karate the aura na sukha hI mAnate the| apane mana se, saba kI bhalAI cAhate the / jo kucha apane mu~ha se bolate, vaha kevala saccI aura mIThI-bAta hI hotI thii| isa taraha, pavitra-jIvana vyatIta karane ke liye hI, ve eka sthAna se dUsare sthAna meM bhramaNa karane lage / muniyoM ke aise bhramaNa ko 'vihAra' kahate haiN| . : 14 : isa taraha ghUmate hue, thor3e dinoM ke bAda hI unheM 'kevalajJAna' ho gyaa| kevalajJAna hone kA matalaba hai-jagata kA saccA aura pUrA-jJAna ho jaanaa| aba, unakI saba jagaha pUjA hone lgii| zrI neminAthajI ko, kevalajJAna ke prApta hone se jo Ananda milA, usa Ananda se duniyA ko lAbha pahuMcAne tathA anya-manuSyoM ko usa Ananda kI prApti
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ho, isake liye ve upadeza dene lge| unake upadeza kA sAra yoM hai: - 66 saba ke sAtha mitratA kI bhAvanA rakhanI cAhiye / sadA satya aura mIThI vANI hI bolanI cAhiye / binA AjJA kisI kI vastu na lenI cAhiye / zIlavrata kA pAlana karanA cAhiye / santoSa se rahanA cAhiye | apane jIvana ko dayAmaya banAnA cAhiye / dharma ko, prANoM ke samAna priya mAnanA cAhiye / aura yadi AvazyakatA A par3e, to dharma ke liye apanA jIvana bhI de denA cAhiyeityAdi / "" zrIkRSNa Adi bahuta-se manuSyoM ne yaha upadeza * mAnA / aneka strI-puruSoM ne sAdhu-jIvana vyatIta karanA prArambha kara diyA / dUsare aneka puruSoM tathA striyoM ne, ghara meM rahate hue bhI jitanA ho sake, utanA pavitra - jIvana vyatIta karanA zurU kara diyaa| isa taraha, donoM prakAra ke strI-puruSoM kA eka saMgha sthApita huA / aise saMgha ko tIrtha kahate haiM aura yahI kAraNa hai, ki aise tIrtha kI sthApanA karane ke kAraNa, bhagavAna zrI neminAtha tathA anya teisa bhagavAnoM ko tIrthaGkara kahA gayA hai / sArAMza yaha ki 'tIrthaGkara' zabda ke mAnI haiM - tIrtha banAne vAle /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 mahAsatI rAjamatI, pavitratA kI khAna thIM / unheM bhI, saMsAra ke lAlacoM se moha na huA thA / unhoMne, zrI neminAtha kA jIvana dekhA aura vaha unheM atyanta - pavitra mAlUma huA / unhoMne, zrI neminAtha kA upadeza sunA aura vaha bhI unheM bahuta acchA mAlUma huA / ataH unhoMne prabhu zrI neminAthajI sAmane hI, sAdhvI banakara jIvana bitAnA prArambha kara diyA / sAdhvI kI taraha, bahuta dinoM taka pavitra - jIvana vyatIta karake, ve mokSa ko padhAra gaIM / prabhu zrI neminAtha ne bhI bahuta dinoM taka jIvita rahakara, anta meM giranAra parvata para nirvANapada prApta kiyA / isa taraha, giranAra parvata, zrI neminAtha tathA satI - ziromaNi rAjamatI ke caraNoM se, sadA ke liye pavitra ho gayA / bolo, bAisaveM tIrthaGkara zrI neminAtha bhagavAna kI jaya / bolo, mahAsatI rAjamatI kI jaya / OM zAntiH
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalamaMdira pAvApurIkI manohara triraMgI tasvIra mU. 2 AnA koi bhI prakArakA citrakAmake liye patravyavahAra karo / alpa mUlyameM uttama kAma milegaa|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ || hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: :: puSpa 3 zrI pArzvanAtha : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajamizaGkara dIkSita. kAyAla aha saMvata prathamAvRtti mUlya 1988 1 Der3ha-AnA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza pro. presamA paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, azma dA bAda
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha dhIre-dhIre bahanevAlI gaMgAjI ke kinAre para kAzI nAmaka eka bar3A zahara hai / vahA~, prAcInakAla meM azvasena nAma ke eka rAjA rAjya karate the / ina rAjA kI paTarAnI kA nAma vAmAdevI thaa| ye donoM, Apasa meM eka dUsare se bar3A prema rakhate hue Ananda pUrvaka dina bitA rahe the| __eka dina, ghora-a~dherI rAta meM vAmAdevI apane pala~ga para soI huI thiiN| isI samaya, eka kAlA-nAga unake pAsa hokara nikala gayA / eka to ghora a~dherA, dUsare sA~pa bhI kAlA ! bhalA aise kAle-a~dhiyAre meM kAle-sA~pa ko koI kaise dekha sakatA thA ? kintu Azcarya kI bAta hai, ki vAmAdevI ne usa samaya bhI usa kAle-sA~pa ko jAte dekha liyA / usa kAle tathA DarAvane sA~pa ko dekhakara, vAmAdevI ko jarA bhI Dara na mAlUma huaa| rAnI ne, dUsare dina yaha bAta rAjA se khii|raanii kI bAta sunakara,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha rAjA azvasena bole - " rAnIjI, a~dherI rAta meM kAlAsA~pa apanI A~khoM se to kabhI nahIM dekhA jA sakatA / Apako jo vaha dikhAI diyA hai, to yaha avazya hI Apake garbha kA prabhAva hai / mujhe mAlUma hotA hai, ki nizcaya hI Apake eka pratApI - bAlaka janma legA 30 d' : 2 : samaya Ane para, vAmAdevI ke udara se eka putraratna ne janma liyA / usakI sundaratA kA varNana nahIM kiyA jAsakatA / usa bAlaka ke guNa koI gina nahIM sakatA aura na yaha jAnA jA sakatA thA, ki usameM kitanA jJAna hai / unakA nAma rakhA gayA pArzvakumAra | bhalA, rAjA ke kumAra ko kisa bAta kI kamI raha sakatI hai ? unakI sevA meM aneka dAsa tathA dAsI hAz2ira rahatI thiiN| isa prakAra AnandapUrvaka pAle-pose jAkara, zrI pArzvakumAra bar3e hue | bar3e hone para mAlUma huA, ki unakI zakti apAra hai / unake parAkrama kI sArI duniyA meM tArIpha hone lagI / : 3: isa samaya, kuzasthala nAmaka eka aura bar3A nagara thA / isa nagara ke rAjA kA nAma thA prasenajit / prasena 1
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha jit ke eka kanyA thI, jisakA nAma prabhAvatI thaa| rAjA prasenajita ne, apanI kanyA ko buddhimAna banAne ke liye bar3A parizrama kiyA thA / yaha kanyA, dhIre-dhIre sayAnI hone lgii| kanyA ko bar3I hogaI jAnakara, eka dina rAjA-rAnI Apasa meM vicArane lage-" devI ke samAna, isa sundara-lar3akI kA vivAha hama kahA~ kareMge ? isake lAyaka pati kahA~ milegA ?" / ve, prabhAvatI ke lAyaka pati kI bar3I khoja kiyA karate the| rAjA prasenajita ne, aneka rAjA-mahArAjAoM ke yahA~ patA lagAyA, kintu unheM prabhAvatI ke yogya pati kahIM na milaa| ___ eka dina sakhiyoM ke sAtha prabhAvatI bAga meM Tahalane AI / vahA~, raMga-biraMge phUla khila rahe haiM / vRkSoM para, mIThe-mIThe phala lade hue haiM / bAga meM, sundara-sundara latAoM ke maNDapa haiM, choTe-choTe hauja bane haiM, jinameM rAjahaMsa taira rahe haiN| haujoM ke kinAre para sArasa ke jor3e cara rahe haiM, vRkSoM para pakSiyoM ke jhuNDa mIThe-mIThe zabdoM meM sundara-zabda kara rahe haiN| prabhAvatI, yaha sArI zobhA dekhakara mana hI mana prasanna ho rahI thoM, ki itane hI meM unheM yaha gAnA sunAI diyA:
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha prabhAvatI ko yaha gAyana bahuta pasanda aayaa| isa gAyana meM, zrI pArzvakumArajI ke prabhAva kA bar3A hI acchA varNana thA / isa prazaMsA ko sunakara, prabhAvatI ne apane mana meM nizcaya kiyA, ki yadi maiM apanA vivAha karUMgI, to aise hI prabhAvazAlI manuSya se; anyathA vivAha hI na kruuNgii| prabhAvatI, aba yogya-avasthA kI ho cukI thiiN| ve, sadA pati kI cintA meM hI magna rahatI thiiN| isa cintA kA prabhAva unake zarIra para bhI huaa| prabhAvatI kI sakhiyoM ko, unakI isa cintA kA hAla mAlUma hogayA / sakhiyoM ne, prabhAvatI ko isa phikara se chur3Ane ke liye yaha bAta unake mAtA-pitA se kahI / unhoMne, yaha bAta sunakara kahA-" zrI pArzvakumAra puruSoM meM zreSTha haiM aura prabhAvatI kanyAoM meM zreSTha hai / prabhAvatI ne, pAvakumAra ko apane lAyaka ucita vara DhUMDha nikAlA hai, ataH hameM usake isa nizcaya ko jAnakara bar3I prasanatA hai|" mAtA-pitA kA yaha uttara, sakhiyoM ne prabhAvatI se jAkara kahA / ise sunakara, prabhAvatI ko bhI bar3A Ananda huA / prabhAvatI, yadyapi apane nizcaya se mAtA-pitA ko sahamata jAna prasanna thIM, kintu unheM pArzvakumAra ke
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha binA kucha bhI acchA na lagatA thA / rAta-dina cintA karatI rahane ke kAraNa, thor3e hI dinoM meM prabhAvatI bahuta dubalI ho gii| unakI yaha dazA dekhakara, mA~-bApa ne nizcaya kiyA, ki prabhAvatI ko pArzvakumAra ke pAsa bheja denA caahiye| ___jo kanyA, svayaM hI apane liye pati DhU~Dha letI tathA vivAha ke liye jAtI hai, use 'svayaMvarA' kahate haiN| prabhAvatI, rupa, guNa tathA jJAna kI bhaNDAra thiiN| unakI sAre deza meM prazaMsA ho rahI thii| yahI kAraNa thA, ki acche-acche rAjAloga unase vivAha karane kI icchA karate the / kaliMga deza kA rAjA yavana atyanta balavAna thaa| vaha, prabhAvatI ke sAtha vivAha karane kA nizcaya kiye baiThA thaa| dekhate hI dekhate, sAre deza meM yaha bAta phaila gaI, ki prabhAvatI svayaMvarA hokara pArzvakumAra ke pAsa jAtI haiM / yaha bAta, jaba rAjA yavana ne sunI, taba vaha bahuta nArAz2a huA aura kahane lagA- mere jIvita rahate, prabhAvatI ke sAtha vivAha karanevAle pArzvakumAra kauna hote haiM ? aura prasenajit rAjA kI kyA majAla hai, jo
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 zrI pArzvanAtha mere sAtha prabhAvatI kA vivAha na kareM ? maiM dekhatA hU~, ki prabhAvatI apanA vivAha pArzvakumAra ke sAtha kaise kareMgI ? " yaha socakara, yavanarAjA ne apanI senA tayAra kI aura kuzasthala nagara para car3hAI karadI | thor3e hI dinoM meM phauja kuzasthala A pahu~cI aura usane nagara ke cAroM tarapha apanA gherA DAla diyA / vaha verA itanA sakhta thA, ki nagara meM se koI bhI manuSya bAhara nahIM jA sakatA thA / : 7 : rAjA prasenajit atyanta cintA meM par3a gaye / ve socane lage, ki itanI bar3I senA se hamArA bacAva kaise ho ? hA~, yadi kisI taraha rAjA azvasena kI sahAyatA hameM mila sake, to avazya hI hama baca sakate haiM / kintu, rAjA azvasena taka madada kA sandeza pahu~cAve kauna ? vicArate - vicArate unheM apane mitra puruSottama kA nAma yAda AyA / I rAjA prasenajita ne, puruSottama ko bulAyA aura usase apanA vicAra kahA / puruSottama, mitra kA kAma karane ko taiyAra hI thA, ataH apane jIvana kI cintA na karake, rAtri ke samaya vaha cupacApa nagara se bAhara nikala gayA aura jitanA bhI jaldI ho sakA, kAzI pahu~cA /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha : 8 : rAjA azvasena, apanI sabhA meM baiThe the, dharma- carcA ho rahI thI, ki itane hI meM sipAhI AyA aura praNAma karake bolA - " mahArAja ! daravAje para eka dUra deza se AyA huA manuSya khar3A hai aura vaha Apase kucha arja karanA cAhatA hai / " rAjA ne kahA- "use jaldI bhItara bhejo " / puruSottama bhItara AyA / usane rAjA ko praNAma karake saba hAla sunaayaa| puruSottama ke mukha se yaha hAla sunate hI, rAjA azvasena atyanta nArAja hue aura bole - " yavanarAjA kI kyA majAla hai, ki vaha prasenajit ko parezAna kare ? maiM abhI apanI sArI senA lekara kuzasthala jAtA hU~ | " usI samaya lar3AI ke nagAr3e bajAye gaye aura sArI phauja ikaTThI hone lagI / pArzvakumAra, apane mitroM ke sAtha Ananda se khela rahe the / unhoMne bhI lar3AI ke nagAr3oM kI AvAz2a sunI aura senA kI cahala-pahala dekhI / yaha dekhakara, unhoMne apanA khela ekadama chor3a diyA aura apane pitA ke pAsa Aye / vahA~ Akara unhoMne dekhA, ki senApatiloga lar3AI ke liye tayAra hue baiThe haiN| unhoMne apane pitAjI ko
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI pArzvanAtha praNAma karake namratA se pUchA - " pitAjI ! aisA kaunasA zatru ha, ki jisake liye Apake samAna parAkramI ko itanI tayArI karanI par3atI hai ? Apase adhika yA Apake samAna zaktivAlA koI bhI manuSya mujhe nahIM dikhAI detA, phira isa tayArI kA kAraNa kyA hai ? " / pitAjI ne puruSottama kI tarapha izArA karake kahA - " isa manuSya ke samAcAra lAne para, prasenajit rAjA ko, rAjA yavana se bacAne jAne kI AvazyakatA par3I hai " / pArzvakumAra ne yaha sunakara kahA - " pitAjI ! deva tathA dAnavoM kI bhI yaha zakti nahIM hai, ki ve yuddha meM Apake sAmane Tika skeN| phira isa yavanarAjA kI kyA zakti hai, ki vaha Apake sAmane khar3A raha sake ? kintu usake sAmane jAne kI Apako AvazyakatA nahIM hai| akelA maiM hI vahA~ calA jAU~gA aura dUsare kisI ko nahIM, kevala use svayaM ko hI kucha daNDa dU~gA / rAjA azvasena bole - " beTA ! kaThinAiyoM se bharI huI isa lar3AI meM tumheM bhejanA mujhe ucita nahIM pratIta hotA / yadyapi, maiM yaha jAnatA hU~, ki mere putra meM apAra - bala kintu maiM isI meM prasanna hU~, ki ve ghara meM rahakara AnandapUrvaka dina bitAveM / " pitAjI kA yaha uttara sunakara pArzvakumAra bole - " pitAjI ! yuddha karanA mere liye bar3I prasannatA tathA vinoda ke samAna hI hai / usameM, mujhe z2arA bhI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha mihanata na karanI par3egI / isaliye Apa to yahIM rahiye aura mujhe lar3AI meM jAne kI AjJA dIjiye / " / pArzvakumAra ke bahuta kahane-sunane para rAjA azvasena ne unakI mAMga svIkAra karalI aura unheM lar3AI meM jAne kI AjJA dedii| zubha-muhUrta meM, pArzvakumAra senA lekara kuzasthala kI tarapha cale / vahA pahu~cakara, rAjAoM kI rIti ke anusAra, yavanarAjA ko unhoMne yaha sandeza bhejA-" he rAjA ! ye prasenajit rAjA mere pitA kI zaraNa Aye hue haiM, isaliye tuma inheM satAnA chor3a do| mere pitA, svayaM hI yuddha ke liye yahA~ A rahe the, kintu unheM bar3e parizrama se rokakara maiM yahA~ AyA huuN| ataH maiM tumako sUcita karatA hU~, ki tuma yahA~ se pIche lauTakara apane ghara cale jaao| yadi tuma jaldI vApasa lauTa jAoge, to maiM tumhArA aparAdha bhI kSamA kara duuNgaa|" pArzvakumAra ne, yavanarAjA ke bhale ke liye hI yaha sandeza bhejA thA, kintu abhimAna ke naze meM cUra yavanarAja unakI isa bAta ko kaise mAna sakatA thA ? usane, ulTA sandeza lAnevAle ko dhamakI se bharA yaha uttara diyA, ki-" yadi pArzvakumAra jIvita rahanA cAhate hoM,
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha to cupacApa vApasa lauTa jaayN"| yavanarAjA ko yaha uttara dete suna, unakA, eka bUr3hA-maMtrI bolA-" mahArAja ! cAhe jo kIjiye, kintu lar3AI meM hamaloga pArzvakumAra kA mukAbalA hargiz2a nahIM kara sakate / phira, apanI lar3AI bhI kevala abhimAna kI hai, saccI nahIM / taba kyoM akAraNa hI manuSyoM kA raktapAta hone diyA jAya ? merI sammati meM, pAcakumAra kA yaha sandeza mAna lenA aura unakI zaraNa jAnA hI acchA hai| " yavana rAjA ko, vicAra karane para yaha bAta saccI jAna pdd'o| vaha, pArzvakumAra kI zaraNa AyA aura hAtha jor3akara kahane lagA, ki-"merA aparAdha kSamA kiijiye"| pArzvakumAra bole-" he rAjA ! tumhArA kalyANa ho| tuma, mujhase Daro mata aura apanA rAjya sukhapUrvaka bhogo| kintu, aba phira kabhI aisI galtI na krnaa|" kuzasthala nagara ke cAroM tarapha se phauja kA gherA uThAkara rAjA yavana apane ghara calA gyaa| yaha dekhakara, rAjA prasenajit ke harSa kI sImA na rhii| unheM, do khuziyeM eka hI sAtha huii| eka to zatru kA bhaya dUra huA aura dUsare pArzvakumAra-jinakI unheM AvazyakatA thI-ghara baiThe aagye|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha ve, prabhAvatI ko lekara pArzvakumAra kI chAvanI meM Aye aura hAtha jor3akara unase prArthanA kI, ki-"Apane yavanarAjA ke bhaya se hameM bacAkara, hama para bar3A upakAra kiyA hai| kintu, aba isa prabhAvatI ke sAtha apanA vivAha karake hama para dUnA upakAra kiijiye| yaha Apako hI cAhatI hai aura Apa hI ko sadA yAda kiyA karatI hai !" yaha sunakara pArzvakumAra bole, ki-" he rAjA ! maiM to kevala zatru se tumhArI rakSA karane ke liye yahA~ AyA hU~, vivAha karane ke liye nahIM / merA kAma pUrA hogayA, isaliye aba maiM vApasa calA jAU~gA / " pArthakumAra kA yaha uttara sunakara, prabhAvatI ke duHkha kA pAra na rhaa| ve, bar3I cintA meM par3a gaI aura socane lagIM, ki-" aba merA kyA hogA ?" / rAjA prasenajit bhI vicAra meM par3a gaye aura socate-socate unhoMne apane mana meM yaha nizcaya kiyA, ki-" pAryakumAra svayaM to yaha bAta nahIM mAneMge, kintu rAjA azvasena ke kahane se ve avazya isa bAta ko svIkAra kara leMge / ataH rAjA azvasena se milane kA bahAnA banAkara mujhe pArzvakumAra ke sAtha hI kAzI jAnA cAhiye / "
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha pArzvakumAra ko vidA kiyaa| bidA karate samaya rAjA prasenajit bole-" he prabhu ! rAjA azvasena ke caraNoM meM praNAma karane ke liye maiM bhI Apake sAtha calanA cAhatA hU~" / pArzvakumAra ne, bar3I prasannatA se unakI yaha bAta svIkAra karalI, ataH rAjA prasenajit prabhAvatI ko apane sAtha lekara kAzI Aye / : 11 rAjA prasenajit ne, azvasena rAjA ko rAja-rIti ke anusAra namaskAra karake apanI sArI hakIkata khii| rAjA prasenajit kI bAta suna lene ke bAda, rAjA azvasena ne kahA- ye kumAra, prArambha se hI vairAgya-praya haiM, ataH abataka hama yahI nahIM jAna sake haiM, ki ve kyA kareMge / hamArI, yaha bar3I lAlasA hai, ki kaba pAzcakumAra kisI yogya-kanyA se apanA vivAha kareM? yadyapi, unheM divAha karanA pasanda nahIM hai, tathApi tumhAre Agraha se prabhAvatI ke sAtha unakA vivAha kara dUMgA / " rAjA azvasena, prasenajit rAjA ko sAtha lekara pAyakumAra ke pAsa gaye aura unase kahA, ki-" putra ! prabhAvatI ko tumase bar3A hI prema hai / tumase vivAha karane ke liye usane bar3e-bar3e kaSTa uThAye haiN| sacamuca tumhAre liye isase adhika yogya-kanyA koI hai hI nahIM / isa
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha liye tuma merA kahanA mAno aura prabhAvatI ke sAtha vivAha karake sukhapUrvaka jIvana bitaao| pAzvakumAra bole-" pitAjI, mujhe vaivAhika-jIvana pasanda nahIM hai " / pArzvakumAra kA uttara sunakara, rAjA azvasena ne unheM bahuta samajhAyA aura vivAha karane ke liye vizeSarUpa se Agraha kiyaa| anta meM, pitA kA adhika Agraha dekha, pArzvakumAra ne prabhAvatI ke sAtha apanA vivAha kara liyaa| ___ vivAha hojAne para, prabhAvatI ke Ananda kI koI sImA na rhii| ve gAne lagI:jo kanyA yaha pati pAjAve, usa sama dhanya na aur| jIvana saphala kare vaha apanA, ho saba meM sira maura // :12 eka dina pArzvakumAra, apane mahala para khir3akI meM baiThe hue kAzI nagarI kI chaTA dekha rahe the, ki itane hI meM unhoMne dekhA, ki logoM ke jhuNDa ke jhuNDa phUloM kI Tokariye liye hue, jaldI-jaldI nagara se bAhara kI tarapha jA rahe haiN| pArzvakumAra ne, apane pAsa ke manuSyoM se pUchA, ki-" Aja kauna-sA tyauhAra hai, jo loga itane adhika utAvale hokara nagara se bAhara jA rahe haiM ? " manuSyoM ne
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha uttara diyA, ki-" kamaTha nAmaka eka bahuta bar3A tapasvI zahara se bAhara AyA huA hai / vaha Apane cAroM tarapha agni mulagAtA hai aura sira para sUrya kI garmI sahana karatA hai; arthAta vaha paMcAgnei-tapa karatA hai / loga, usI kI pUjA karane ke liye itane jaldI-jaldI jA rahe haiN|" pArzvakumAra ko, yaha tamAzA dekhane ko icchA huii| ve, apane manuSyoM ke sAtha vahA~ aaye| vahA~ Akara unhoMne dekhA, ki kamaTha ne apane cAroM tarapha moTomoTI lakar3iyaM rakhakara dhUnI jalA rakhI thii| catura pArzvakumAra ne, apane jJAna se, ina lakar3iyoM meM eka bar3e-sarpa ko jalate dekhA / yaha dekhakara, unakA hRdaya davA se bhara aayaa| ve bola uThe-"are ! yaha kitanI bhArI nAsamajhI hai ? kevala zarIra ko kaSTa dene se kahIM sapa hosakatA hai ? ajJAnavaza, pazu kI taraha ThaNDa tathAM garmI sahana karane se kyA lAbha nikala sakatA hai ? tapa ityAdi, dharma ke aMga ahiMsA ke binA phijUla haiN| ahiMsA hI saba se bar3A dharma hai|" pArzvakumAra kI yaha bAta sunakara, zarIra ko kaSTa dene meM hI dharma mAnanevAlA kamaTha bolA-"he rAjakumAra ! dharma ke viSaya meM tuma kyA jAno ? tuma to hAthI-ghor3oM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha kI savArI aura unakA daur3AnA jAnanevAle ho, dharma to hamAre samAna tapasvI hI jAnate haiN|" kamaTha kA uttara sunakara, pArzvakumAra ko vicAra huA, ki-"aho, manuSya ko kaisA abhimAna hotA hai ? becAre ko dayA ko to khabara hI nahIM hai aura socatA hai, ki maiM dharma kara rahA huuN!"| isake bAda, unhoMne apane manuSyoM se kahA-"isa lakar3I ko dhUnI meM se khIMca lo aura sAvadhAnI se use bIca meM se cIra kara,usake do hisse kro"| manuSyoM ne vaisAhI kiyA, to usameM se eka bar3A sApa niklaa| usa sApa kA zarIra jhulasa cukA thA, isase usake zarIra meM bar3I takalIpha ho rahI thii| pArzvakumAra ne, use apane manuSya dvArA pavitra-zabda (navakAra maMtra) sunavAyA / vaha nAga, usI kSaNa mara gayA ! kamaTha, yaha dekhakara bar3A lajjita huaa| use aisA jAna par3A, ki pArzvakumAra ne mujhe saba logoM ke sAmane phajIhata kiyA hai / vaha atyanta krodhita huaa| kintu, phira bhI usane usI prakAra kA tapa jArI hI rkhaa| thor3e hI dinoM meM, aisA tapa karate-karate vaha mRtyu ko prApta huaa| marakara vaha eka prakAra kA devatA huaa| vahA, usakA nAma huA meghamAlI aura vaha sarpa marakara nAgarAja huA, jisakA nAma huA dharaNendra /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha vasanta Rtu ke Agamana se, vana kI zobhA kucha nirAlI hI ho uThI / sAre vRkSa, hare-hare pattoM se zobhita ho gaye / phUloM kA to koI pAra hI na thaa| phUloM kA rasa pAna karane ke liye, bhauMroM ke jhuNDa guMjAra karate hue cAroM tarapha ghUma rahe the / vRkSoM para pakSiyoM ke madhura-gAyana ho rahe the, aura mIThe-pAnI ke jharane kala-kala karake baha rahe the| pAzcakumAra, prabhAvatI ke sAtha isa vana kI zobhA dekhane nikale / ve, ghUmate-ghUmate eka mahala ke sAmane Aye / mahala kI zobhA varNana nahIM kI jA sakatI / jahA~ najara pahu~catI, vahIM koI sundara banAvaTa aura jahA~ dekhate vahIM kucha vicitratA dikhAI detI thii| isa mahala meM, pArzvakumAra tathA prabhAvatI ArAma karane ko gye| mahala ke dIvAnakhAne meM, citroM ko dekhate-dekhate ve eka sundara citra ke sAmane Aye / usa citra meM eka jagaha zrI neminAtha kI barAta kA dRzya banA thA, phira zrI neminAthajI pazuoM kA cItkAra sunate hue dikhAye gaye the| isake bAda ke dRzyoM meM, unakA hRdaya dayA se bhara AtA, ve pazuoM ko chur3A dete aura apanA ratha vApasa lauTAte, Adi bAteM dikhalAI gaI thIM / yaha saba dekhakara, pArzvakumAra ko apane jIvana ke sambandha meM vicAra huaa| ve socane lage-" saMsAra ke sukha-bhoga meM hI jIvana vyatIta karanA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha yaha jIvana kA saccA-uddezya nahIM hai| manuSyajIvana kA saccA-svarUpa samajhakara, use AcaraNa meM lAnA, yahI ucita hai|" ina vicAroM ke Ane para, pArzvakumAra kA citta sAMsArika-sukhabhoga se alaga ho gyaa| U~cI-taraha kA jIvana vyatIta karane kI unakI icchA bahuta bar3ha gii| aisI icchA ko vairAgya kahA jAtA hai| pArzvakumAra, duHkhiyoM ke AzrayadAtA the, patitoM ke uddhAraka the aura sadA yaha icchA rakhanevAle the, ki maiM mana, vacana athavA kAyA se kisI bhI jIva ko duHkha na phuNcaauuN| unakA vairAgya bar3hatA hI gayA / vairAgya ke bAharI cinha svarUpa, unhoMne eka-varSa taka sone kI muharoM kA dAna diyaa| anta meM, unhoMne tIna upavAsa kiye aura mAtApitA kA choTA-sA sambandha chor3akara sAre saMsAra ke sAtha premapUrNa tathA vizAla-sambandha sthApita kiyA / arthAt saba jIvoM ke kalyANa kI icchA se ve sAdhu hogye| aura bhI bahuta se manuSya, unake sAtha sAdhu-vrata lekara unakA anukaraNa karane lge| ye loga, sAdhu-jIvana vyatIta karate hue, eka sthAna se dUsare sthAna meM bhramaNa karane lge| zrI pArzvanAthajI, ghUmate-ghUmate eka dina zahara ke
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha najadIka, tApasa ke Azrama ke pAsa Aye / zAma par3a cukI thI aura rAtri ke samaya unheM bhramaNa nahIM karanA thA, isaliye vahIM eka kue~ ke samIpa, bar3a ke vRkSa ke nIce dhyAna lagAkara khar3e ho gaye / -20 meghamAlI ko zrI pArzvanAthajI se vaira thA, isaliye usa rAtri meM usane zrI pArzvanAthajI ko aneka prakAra se satAne kA prayatna kiyA / usane siMha tathA hAthI ke bhaya dikhalAye, rIcha tathA cIte ke Dara batalAye, sA~pa tathA bicchU se bhI DaravAyA / kintu pArzvanAthajI apane dhyAna se jarA bhI na Dige / meghamAlI ne jaba dekhA, ki mere ye sAre prayatna phijUla gaye, taba anta meM usane bhayaGkaravarSA kA upadrava karanA zurU kiyaa| AkAza meM, ghanaghora bAdala ho Aye, cAroM tarapha kAna ko phor3anevAlA bAdaloM kA zabda sunAI dene lagA aura bijalI isa taraha kar3akar3Ane tathA camakane lagI, ki mAnoM giranA hI cAhatI ho / mUsalAdhAra varSA zurU hogaI / isa upadrava ke kAraNa, jhAr3a ukhar3a gaye, becAre pazupakSI idhara-udhara bhAgane lage aura jidhara dekho, udhara sArIpRthvI jalamagra dikhAI dene lagI / prabhu - pArzvanAthajI ke cAroM tarapha pAnI ghUma gayA / dekhate hI dekhate pAnI kamara taka pahu~ca gayA aura thor3I
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 zrI pArzvanAtha hI dera meM vaha chAtI taka A phuNcaa| phira to vaha bar3hatebar3hate gale taka aura anta meM unakI nAka taka bhara aayaa| kintu, pArzvanAthajI apane dhyAna meM isa taraha magna the, ki unheM isa upadrava kA patA bhI na calA aura ve apanI samAdhi se z2arA bhI na Dige / dharaNendra nAmaka nAgarAja ne jaba yaha dazA dekhI, taba usane prabhu dvArA apane para kiye gaye upakAroM kA badalA cukAne kI icchA se, svayaM vahA~ Akara, vaha upadrava banda krvaayaa| isa samaya bhI, zrI pArzvanAthajI to zAnta-bhAva se hI khar3e the| unake liye to dharaNendra tathA meghamAlI, donoM eka-samAna the| arthAt , ve zatru tathA mitra donoM ko samAna dRSTi se dekhate the| jo mahAtmA, dosta aura duzmana donoM ko sama-bhAva samajhate haiM, ve vAstava meM dhanya haiN| zrI pArzvanAthajI ko, isa ghaTanA ke thor3e hI dina bAda ' kevalajJAna' arthAt saccA aura pUrNa-jJAna ho gyaa| kevalajJAna hojAne ke bAda, unhoMne saba logoM ko pavitra -jIvana vyatIta karane kA upadeza diyA / Apa ke upadeza se bahuta se puruSa tathA striyoM ne pavitra-jIvana vyatIta
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrI pArzvanAtha karanA prArambha kiyaa| isa taraha pavitra-jIvana bitAnevAloM kA eka saMgha sthApita huaa| isa prakAra ke saMgha ko tIrtha kahate haiM / aise tIrtha kI sthApanA karane ke kAraNa hI, zrI pArzvanAthajI tIrtha banAnevAle arthAt tIrthaGkara khlaaye| unake mAtA-pitA tathA prabhAvatI Adi saba parivAra bhI unake isa saMgha meM sammilita hogyaa| kula, eka-sau varSa kI Ayu vyatIta kara, zrI pArzvanAthajI nirvANa-pada ko prApta ho gaye, arthAta saba karmoM ke bandhana se chUTakara, mukta-pada pAgaye / bolo, zrI pAzvanAtha bhagavAna kI jaya ! bolo, zrI teIsaveM tIrthaGkara-deva kI jaya !! OM zAntiH bhagavAn zrI pArzvanAthako meghamAlIkA pariSaha / baDA khubasurata triraMgI manovedhaka citra / vaThiyA ArTa pepara / sAijha 10x15" Aja hI mNgaaiye| mU0 4 AnA.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ e..... ....- - - -- hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: :: puSpaH 4 prabhu-mahAvIra para : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. + cAlaya tyAni +ra...jara, / saMvata 1988 vi0 mUlya / Der3ha-AnA prathamAvRtti koraGadarasad
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza pro. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, amadAvAda
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra zrI vIra-jinezvara deva ko, koTina bAra praNAma / bhAratavarSa meM, magadhadeza eka atyanta suhAvanA mAnta hai| isa prAnta ke bIca meM hokara gaMgAjI bahatI haiM. taba phira isakI sundaratA meM kamI kaise ho sakatI hai ? jahA~ dekho vahIM anAja se bhare hue hare-hare kheta, citta ko prasanna karanevAlI tathA Ananda denevAlI Ama kI vATikAe~ evaM choTebar3e grAma-nagara Adi dikhAI dete| / isa deza meM kSatriyakuNDa nAmaka eka bar3A sundara zahara thA / isa nagara meM siddhArtha nAmaka eka rAjA rAjya karate the| ye bar3e hI dharmAtmA aura nyAyI-rAjA the| prajA ke pAlana aura dIna-duHkhI kI sahAyatA karane meM ye sadA tatpara rahate the| inake trizalAdevI nAmaka eka catura rAnI thiiN|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra ___ kucha samaya ke bAda trizalAdevI garbhavatI huI / garbhavatI hone para, unheM bar3e hI sundara-sundara svama dikhAI diye| isase unhoMne jAnA, ki mere mahA-pratApI bAlaka janma legaa| bhaviSya kI isa prasannatA ko socakara ve atyanta khuza huii| isI dina se, una ke kula meM dhana-dhAnya tathA Ananda kI vRddhi hone lgii| : 2 : caitra-sudI terasa kI rAtri hai, candramA kA prakAza phaila rahA hai AkAza atyanta svaccha hai aura sundara-vAyu dhIredhIre cala rahI hai| sArI-pRthvI, mAnoM Ananda se paripUrNa ho rahI hai / isI samaya, trizalAdevIjI ne, eka atyanta-sundara aura tejasvI putra-ratna ko janma diyaa| usa samaya sAre saMsAra meM eka alaukika-teja tathA Ananda kI lahara-sI phaila gii| devatAoM ne isa bAlaka ke yaza kA bakhAna kiyA aura bar3I prasannatA ke sAtha utsava mnaayaa| rAjA siddhArtha ne bhI. putra-janma kI khuzI meM bar3A utsava kiyA / - ye bAlaka, dhana-dhAnya tathA Ananda kI bar3hatI karanevAlA the, isaliye inakA nAma 'varddhamAna' rakhA gyaa|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramu-mahAvIra ____ varddhamAnakumAra bahuta adhika sundara the| unake zarIra kI banAvaTa atyanta dRr3ha tathA suDaula thii| unake mana meM maila na thA, peTa meM pApa na thaa| ve dina-pratidina guNoM meM tarako hI karate jAte the| barddhamAnakumAra ke nandivardhana nAmaka eka bar3e bhAI, tathA sudarzanA nAmaka eka bar3I-bahina bhI thiiN| baDemAnakumAra, Ananda se pAle-pose jAkara. baDe hone lge| sAta-varSa kI avasthA meM, ve eka bAra apane mitroM ke sAtha bAhara khelane gaye / vahA~ eka jhAr3a ke sAmane bar3AbhArI sA~pa par3A thaa| usa sA~pa ko dekhakara aura saba to bhAga gaye, kintu varddhamAnakumAra ne use uThAkara dUra pheMka diyaa| bhaya kA to ve nAmabhI na jAnate the| khela khelane meM ve apanI taraha ke eka hI the| ATha-varSa kI avasthA meM unheM par3hane ke liye pAThazAlA meM bhejA gyaa| kintu vahA~ pahu~cane para mAlUma huA, ki unakI avasthA ke hisAba se unakI samajha bahuta jyAdA hai aura pratyeka bAta ko ve apanI buddhi se hI samajha lete haiN| ataH unheM kucha sikhalAne kI jarUrata na par3I, ve svayaM hI pratyeka-bAta sIkha gye|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra :5: zrI varddhamAna, mAtA-pitA ke bar3e bhakta the| ve apane mAtA-pitA kA citta kabhI duHkhI na karate the| yahIM taka nahoM, ve prANimAtra ke kalyANa kI bhI bhAvanA rakhate the| ve kabhI kisI para krodha nahIM karate, cita meM kabhI abhimAna kA aMza bhI na Ane dete / sadA sarala-prakRti se rahate, sadaiva santoSa rakhate aura apanI mukhamudrA ko sadaiva zAnta tathA prasanna rakhate the| jo kucha bolate, vaha atyanta-mIThA aura dUsaroM ko sukha pahu~cAnevAlA hotA thaa| bhalA aisA svabhAva kise acchA na lagatA ? unheM saMsArika viSaya-lAlasA apanI tarapha AkarSita na kara pAtI thIM zrI varddhamAnakumAra bar3I avasthA ke javAna hogaye, kintu vivAha karane kI unakI z2arA bhI icchA na thii| tathApi, mAtA-pitA ke adhika Agraha karane para, unhoMne yazodA nAmaka rAjakumArI se apanA vivAha kara liyaa| yazodA ke guNa aura unakI sundaratA apAra thii| kucha samaya ke pazcAt unake eka kanyA-ratna ne janma liyA, jisakA nAma rakhA gyaa-priydrshnaa| varddhamAnakumAra, aTThAisa-varSa ke hue| isa samaya unake
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra mAtA-pitA dharma-dhyAna karate hue paralokavAsI hogye| zrI varddhamAnakumAra ne, yaha duHkha zAntipUrvaka sahana kiyA / kintu, nandivardhana atyanta duHkha karane lge| unheM atyantaduHkhI dekha, zrI varddhamAna ne kahA-" bhAI ! zoka kyoM karate ho ? jarA vicAra se kAma lo aura apane hRdaya meM himmata rakho / himmata ke sAtha musIbata kA mukAbalA karanA hI saccI -bIratA hai|" bhAI kA yaha upadeza sunakara, nandivardhana kA duHkha kama huA aura unhoMne zoka karanA chor3A / ____ aba, pitAjI kI gAdI khAlI par3I thii| yadyapi bar3e hone ke kAraNa usa gAdI para nandivardhana kA adhikAra thA, tathApi nandivardhana ne apanI buddhimAnI aura guNa-grAhakatA ke kAraNa zrI varddhamAna se kahA-" varddhamAna ! tuma rAjya kA upabhoga karo, vAstava meM tumhIM usake lAyaka ho"| zrI varddhamAna bole-" nahIM bhAI sAhaba ! Apa hI gAdI kI zobhA baDhAiye, mere samIpa rAjya kA gujara nahIM hai| isake bAda, saba ne ekatrita hokara, nandivardhana ko hI rAjA banA diyaa| varddhamAnakumAra ne aba vicArA, ki mAtA-pitA ke jIvita rahane taka dIkSA na lene kI merI pratijJA pUrI hogii|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra aba to AtmA ke uddhAra karane aura jagat ke kalyANa karanekA samaya A pahu~cA hai / ataH bar3e bhAI sAhaba se AjJA lekara mujhe vaisA hI karanA caahiye| yaha socakara ve nandivardhana ke pAsa Aye aura unase dIkSA lene kI AjJA maaNgii| zrI barddhamAna kA vicAra sunate hI nandivardhana ke duHkha kI koI sImA na rhii| ve kahane lage-" pyAre bhAI ! abataka mAtA-pitA kA viyoga mujhe duHkha de hI rahA hai, tisapara aba tuma bhI aisI bAteM kara rahe ho ! bhalA soco to, ki maiM tumhArA viyoga kaise saha sakatA hU~ ?" ___ bar3e-bhAI ke Agraha se kucha dinoM ke liye zrI varddhamAna ne apane vicAroM ko sthagita rkhaa| kintu usI kSaNa se unhoMne apane jIvana ke sabhI tarIkoM meM bhArI raddobadala kara diyA / ve sAdhu kI taraha jIvana vyatIta karane lge| ___ aneka prakAra ke sukha sAdhanoM tathA nAnA prakAra kI suvidhAoM se bharapUra rAjamahala, khamA-khamA karate hue saikar3oM naukara-cAkara aura atyanta guNavatI rAnI yazodA, ina saba kA sahavAsa chor3akara, zrI varddhamAna rAjamahala ke ekAntabhAga meM nivAsa karane lage / isa sthAna para rahakara ve bhaviSya kI tayAriye karane aura apanA adhika samaya Atma
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra cintana meM hI vyatIta karane lge| AvazyakatA par3ane para zuddha anna-pAnI hI grahaNa karate the| isa taraha eka-varSa vyatIta hogyaa| dUsare varSa ke prArambha se hI unhoMne dAna denA zurU kiyA aura bahuta-adhika sone kI muharoM kA dAna diyaa| eka varSa taka dAna dekara ve sAdhu-jIvana vyatIta karane ko tatpara hue| mAgazira-vidI dasamI kA dina hai, Aja sArA kSatriyakuNDa nagara utsava manA rahA hai| nagara ke bAhara jJAtazIla nAmaka eka sundara bAga hai / vahA~ manuSyoM kI bar3I bhIr3a laga rahI hai / saba manuSya, varddhamAnakumAra ke Ane kA mArga dekha rahe haiN| ___kucha samaya ke pazcAt hajAra dhvajAvAlA indradhvaja vahA~ AyA / jisake pIche nagAr3e tathA bAjevAle Aye / inake pIche nandivardhana rAjA tathA unake mantrIgaNa pdhaare| phira sAmanta tathA seTha-sAhUkAra Adi aaye| inake pIche-pIche eka sundara pAlakI AI, jisameM zrI varddhamAnakumAra baiThe the| isa pAlakI ke pIche-pIche, antaHpura kI rAniyeM tathA nagara kI striye gIta gAtI huI AtI thiiN| ahA ! vaha bhI kaisA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra mundara dRzya thA ? striyoM ke netroM meM to Ama bhare the aura mu~ha se gIta gAtI jA rahI thiiN| zrI varddhamAnakumAra, pAlakI meM se nIce utre| unhoMne apane zarIra meM atyanta-sugandhita padArtha lagA rakhe the| unake zarIra para ke vastroM tathA AbhUSaNoM kI zobhA kA varNana nahIM kiyA jAsakatA, / vahA~ Akara zrI barddhamAna ne atyanta gambhIratA pUrvaka eka ke bAda eka, isa taraha apane zarIra para ke sAre vastrAbhUSaNa utAra ddaale| kevala eka hI alaukika vastra apane zarIra para rakhA / sira ke bAla apane hI hAtha se ukhAr3a DAle aura sAdhu-jovana kI mahAn-pratijJA lii| usa pratijJA kA sArAMza yoM hai: " Aja se maiM kisI bhI prakAra kA pApakArya, mana, vacana aura kAyA se na karUMgA aura sampUrNa rUpa se apanI Atmazuddhi kruuNgaa|" __isake bAda, vahA~ padhAre hue saba manuSyoM ko sambodhana karake zrI varddhamAna bole-"mahAnubhAvo! merA jIvana Aja se eka dUsarI dizA kI ora prArambha hogayA hai| aba, maiM dUsarI jagahoM para jAne kI AjJA bhAgatA huuN|" saba ne AjJA dii| __ tIsa-varSa ke javAna-rAjakumAra, apano Atmazuddhi ke liye cala nikle|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra bar3e bhAI nandivardhana ne zrI varddhamAna kI bhAvanA samajhakara hI unheM AjJA dI thii| kintu unakA prema athAha thA / jaba, zrI varddhamAna cale, taba nandivardhana rone lage aura unake netroM se Tapa-Tapa AsU girane lge| kintu aba zrI varddhamAna kA mana aisA nahIM raha gayA thA, ki vaha jagat ke mAyA-jAla meM pha~sa sake / unheM jo mahAn-sAdhanA karanI thI, usI kI tarapha lakSa rakhakara, ve zAntacitta se calane lge| : 12 : yadyapi, mahAtmA to bahuta ho cuke haiM, kintu varddhamAna se acchA koI na huaa| unhoMne sAdhupanA lete hI, bar3e kar3etapa karanA prArambha kiyaa| kisI samaya do upavAsa, kisI samaya cAra upavAsa, kabhI pandraha aura kabhI-kabhI bIsa upavAsa taka kara DAlate the| yahIM taka nahIM, unhoMne cha:-chaH mahIne taka ke lambe-upavAsa bhI kara DAle / zrI varddhamAna khUba upavAsa karate aura dhyAna dharate the| aura dhyAna bhI kaisI jagaha dharate the ? kisI khaMDahara athavA masAna meM, kisI jaMgala yA guphA meM, kisI mandira athavA kisI anya bhayaGkara-jagaha meN| vahA~ barra kATatIM, madhumakkhiyeM kATatIM aura bhaure kaattte|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra kintu, ve ye sArI takalIpheM zAnti se sahana kara lete the| una para cAhe jaisA kaSTa par3atA, kintu 'mahAvIra' apane dhyAna se kabhI na cuukte| ekabAra ve cale jArahe the| mArga meM unheM kucha gvAle mile / ve kahane lage-"mahArAja ! Apa isa rAste se na jAiye / Age, eka bhayaGkara-vana AvegA, vahA~ eka kAlA aura maNidhara nAga rahatA hai / vaha phuphakAra se hI manuSyoM ke prANa le letA hai, ataH Apa yadi isa rAste se na jAkara kisI aura rAste se jAe~, to bar3A acchA ho|" ___ kintu, zrI varddhamAna to vIra-hRdaya the, ve bhalA saMsAra meM kisI se kaise Dara sakate ? phira vaha bhayaGkara-vana athavA bhayaGkara kAlA-nAga unheM kyA bhayabhIta kara pAtA ? ve to binA kisI prakAra kA Dara anubhava kiye, Age kI tarapha ko bar3ha cale / Age calane para eka ghora-jaMgala aayaa| vahA~ jAne kI kisI kI bhI himmata na hotI thii| usa vana meM jahA~ dekho vahIM vRkSa tathA latAdi kI jhAr3I thI, jahA~ dekho vahIM vRkSoM ke bIca meM kacarA-kA~TA bharA thaa| pattoM ke to isa taraha Dhera lage hue the, ki mArga bhI nahIM mAlUma hotA thaa| kintu ina sArI ApattiyoM kI paravAha na kara, dRr3ha-nizcayI zrI varddhamAna to Age kI tarapha cle|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu - mahAvIra 13 usa vana meM eka bar3I-bhArI bila thA, jisameM eka kAlA - nAga rahatA thA / vaha bahuta jyAdA jaharIlA thA / usakI phuphakAramAtra se manuSya athavA pazu koI bhI ho, mara jAtA thA / usakA nAma thA -caNDakozI / caNDakozI ne zrI varddhamAna ko dekhA / phira to pUchanA hI kyA thA ? unheM dekhate hI vaha phuphakArane lagA / kintu usake bAra - bAra aura jora-jora se phU~-phU~ karane para bhI varddhamAna para koI asara na huA / apanA prayatna asaphala hote dekha, caNDakozI apane mana meM socane lagA - "are, yaha kyA ? yaha to koI vicitra - manuSya mAlUma hotA hai ! isake zarIra para z2ahara kA prabhAva kyoM nahIM hotA ? acchA, to aba maiM taka nahIM ke a~gUThe meM kATa ki Akhira jahara kA prabhAva kaba daur3A aura zrI vardhamAna ke dAhine paira khAyA / kintu isakA bhI unake zarIra para koI prabhAva na par3A, ve to sacce - santa jo Thahare ! kATakara dekhatA hU~, hotA ! " vaha aba sA~pa ke z2ahara kA kyA prabhAva hosakatA thA ? apane sAre prayatna asaphala hote dekha, vaha becArA bilakula ThaNDA par3a gayA / usako zAnta hote dekha, zrI vardhamAna bole" caNDakauzika ! kucha soca-samajha, jarA apane AtmA kA bhI dhyAna rakha " 1
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra zrI varddhamAna ke sadRza mahAtmAoM ke pavitra-mukha se nikalI huI vANI kise lAbha nahIM karatI ? uparokta pavitrazabda kAna meM par3ate hI, mahAn-jaharI caNDakozI kA viSa nAza ho gayA aura vaha AtmakalyANa ke mArga para laga gyaa| zrI varddhamAna Age kI tarapha cale / zrI vardhamAna calate-calate rAjagRha nAmaka eka bar3ezahara meM Aye / usa nagara kA eka bhAga nAlandA ke nAma se prasiddha thA / zrI varddhamAna nAlandA meM hI eka bunakara kI bunakarazAlA meM utre| ___isa samaya ke bAda cAturmAsa prArambha hotA thA aura caumAse meM eka sthAna se dUsare sthAna para jAne kA muniyoM kA niyama nahIM hai, ataH zrI varddhamAna vahIM raha gye| vahA~ gozAlA nAmaka eka citrakAra kA lar3akA aayaa| vaha bar3A kulakSaNI aura z2abaradasta upadravI thaa| logoM ko tasavIreM dikhalA-dikhalAkara, vaha apanA gujara calAtA thaa| usane socA-" calo maiM ina santa kA ziSya hojAU~, basa phira kamAne-dhamAne kI Aphata se chuTTI mila jAya" / zrI varddhamAna dhyAna meM khar3e the| vahA~ Akara gozAlA bolA-" bhagavAna ! maiM ApakA celA bananA cAhatA huuN"|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra kintu bhagavAna kucha bhI na bole, na kucha saGketa hI kiyaa| kucha uttara na pAkara, gozAlA svayaM hI unakA celA bana gayA, yAnI usane apane Apako zrI vardhamAna kA celA ghoSita kara diyaa| caumAsA pUrA hogayA aura zrI varddhamAna ne vihAra kara diyaa| unake sAtha hI sAtha gozAlA bhI calA / guru kitane zAnta sahiSNu aura mUrtimAna dharma tathA celA kitanA ucchRkhala, asahiSNu aura svArthI ? kaisA vicitra sAtha huA ! : 15 zrI vardhamAna sadaiva dhyAna meM hI rahate / gozAlA logoM ke prati upadrava karatA aura phala-svarUpa khUba mAra khAtA aura apane sAtha ho vaha guru ko bhI mAra khilAtA / cele kA vyavahAra to dekhiye ! ___ eka dina zrI varddhamAna cale jArahe the| gozAlA bhI unake sAtha ho thaa| rAste meM kucha sipAhI mile| simAhiyoM ne pUchA- "tuma kauna ho?"| zrI varddhamAna to dhyAna meM the hI, ataH ve kucha na bole; kintu gozAlA ne bhI dhyAna lagA liyA aura vaha bhI kucha na bolaa| sipAhiyoM ne donA ko pakar3A aura bandI banAkara unheM bar3e kaSTa diye / kintu varddhamAna to sacce sAdhu the, bhalA santoM kI parIkSA sipAhI kyA kara sakate ?
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 prabhu - mahAvIra thor3I dera ke bAda sipAhiyoM ne jAnA, ki ye to koI mahApuruSa haiM / ve socane lage- " aho ! hamane baDA hI burA kiyA | binA pahacAne eka mahAtmA ko duHkha diyA / acchA calo, hamaloga unase mAphI mA~geM / " 1 unhoMne zrI varddhamAna se apane pApoM ke liye mAphI mA~gI kintu / zrI varddhamAna to kSamA ke bhaNDAra the, unheM sipAhiyoM ke bartAva se kiMcit bhI krodha na thA, jisase mAphI dene athavA mAphI mA~gane kI koI AvazyakatA hI na rahI thI / : 16 : eka bAra, zrI varddhamAna calate-calate eka jaMgalI - mulka meM pahuMce, jisakA nAma rAr3ha thA / vahAM ke rahanevAle manuSya bhI jaMgalI hI the / ve loga sAdhu ko dekhate hI mArane daur3ate aura apane kuttoM ko una para chor3a dete / isa taraha ve apane sabhI asabhya-upAya AjamAte the / 1 una logoM ne, apanI rIti ke anusAra hI, zrI varddhamAna ko bhI khUba staayaa| unheM rahane ke liye na to makAna hI milatA thA aura na bhikSA hI milatI thI / kintu unheM to tapa atyanta-priya thA, ataH va tapa aura dhyAna kiyA karate the / isa taraha kaI mAsa unhoMne usI pradeza meM bhramaNa karake bitA diye /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAbIra ___ isa samaya gozAlA unake sAtha na thaa| use mAlUma thA, ki rAr3ha kaisA deza hai aura vahA~ sAdhuoM ke sAtha kaisA vyavahAra kiyA jAtA hai / rADha-pradeza meM se jaba zrI badramAna lauTa Aye, taba gozAlA phira Akara unake sAtha ho liyaa| : 17: eka bAra zrI varddhamAna pUrNa-dhyAna meM khar3e the / a~dherI rAtri aura usameM bhI kaDAke kA par3anevAlA jADA, mAnoM unakI parIkSA kara rahA thA / isI samaya vyApAriyoM kA eka kAphalA vahA~ Apahu~cA, jo vyApAra ke liye dUra-dUra ke dezoM meM jAnA cAhatA thaa| rAtri kA samaya aura sardI ko adhikatA hone ke kAraNa una vyApAriyoM ne tApane ke liye Aga jalAI / usa Aga se ve sabere taka tApate rahe aura saberA hojAne para Age ko cala diye / vyaupArI to cale gaye, kintu vaha agni jyoM kI tyoM sulagatI hI rahI / pAsa hI bahuta-sA ghAsa lagA thA, jo agni ke kAraNa kisI taraha jalane lgaa| usa agni meM jaMgalI-padArthoM ke jalane se bar3e jora kA dhamAkA hone lagA aura agni pracaNDa-rupa dhAraNa karatI huI bahuta bar3ha gaI / ani jalatI-jalatI zrI varddhamAna tathA gozAlA ke sAmane bhI phuNcii|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 prabhu - mahAvIra sacce - sAdhu zrI vardhamAna to isa vipatti ke samaya bhI apane sthAna se hile-Dule nahIM / kintu gozAlA se usa agni kI garmI na sahI gaI aura vaha cillAkara bolA -" gurujI ! bhAgo, sarvagrAhI - agni Apahu~cI, abhI hamaloga jalakara bhasma hojAveMge 1 | itanA kahakara gozAlA bhAga khar3A huA sacce - sAdhu zrI varddhamAna to zAntipUrvaka apane sthAna para hI khar3e rahe / cAhe zarIra rahe yA jala jAya, kintu lagAyA huA dhyAna kaise chor3A jA sakatA thA ? unake donoM paira khUba jhulasa gaye / dhyAna pUrA hone para zrI varddhamAna Age cale / gozAlA unase phira A milA aura pIche se eka vidyA sAdhane ke liye pRthaka hogayA / : 18 : eka bAra zrI vardhamAna dhyAna meM khar3e the / usI samaya vahA~ eka gvAlA AyA, usake sAtha bailoM kI jor3I thI / usa vAle ko gA~va meM jAkara vApasa vahIM AnA thA / usane socA- " thor3I dera ke liye ina bailoM ko gAMva meM kyoM le jAU~ ? yahIM kyoM na chor3a dU~ ? " phira zrI varddhamAna se bolA- "ai bhAI ! thor3I dera ina bailoM ko dekhate raho, maiM gA~va se abhI vApasa AtA hU~ " / zrI varddhamAna to dhyAna meM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-mahAvIra magna the, ataH unhoMne koI uttara na diyA / gvAlA gAMva kI tarapha cala diyA aura pIche se baila bhI jaMgala meM cale gaye / gvAle ne vApasa lauTakara dekhA, to use vahAM baila na dikhAI diye / vaha bolA-" are sAdhu mahArAja ! maire baila kahAM haiM ?" / kintu zrI varddhamAna ne koI uttara na diyA / gvAle ko bar3A krodha AyA, usane phira se pUchA--" are mahArAja ! mere baila kahAM gaye ? " / kintu phira bhI koI uttara na milA, ataH gvAle ko aura bhI jyAdA krodha ho aayaa| vaha phira bolA--" kyoM be sAdhu ! sunatA nahIM hai kyA ? kyA ye tere kAna ke cheda phijUla haiM ? kucha javAba nahIM detA ? acchA, lA taba ye cheda banda hI kyoM na kara dU~ ?" yaha kahakara vaha nokadAra ghAsa kI salAiyeM le AyA aura unheM ghuser3akara kAna ke sUrAkha banda kara diye / salAiyoM kA jo bhAga bAhara raha gayA thA, use usane isaliye kATa DAlA, ki koI unheM khIMcakara bAhara na nikAla de|| ___ ahA ! itane bhArI saMkaTa ke par3ane para bhI zrI varddhamAna ke mukha se ' are' na nikalA / kaisI kSamA ? kitanI sahanazIlatA ! dhyAna pUrA hone para, zrI varddhamAna ne grAma meM jAkara
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prabhu-mahAvIra bhikSA grahaNa kii| vahA~ do bhAI rahate the, ve bar3e hI catura the| unhoMne pahacAnA, ki ina santa ke zarIra meM koI pIr3A hai| kintu santa to bhikSA grahaNa karake grAma se bAhara A, dhyAna meM magna hogye| una donoM bhAiyoM se, zrI varddhamAna kA duHkha na dekhA gayA aura ve davA lekara zrI barddhamAna ke pIche-pIche vahIM Athe / vahA~ Akara unhoMne caturatApUrvaka kAna meM se salAiyeM khIMca lI / isa samaya atyadhika-pIr3A ke kAraNa, zrI vamAna ke mukha se eka Aha nikala pdd'ii| thor3I dera ke bAda ve zAnta hogaye aura phira dhyAna karane lge| ____ ahA ! kaisI vIratA ! aisI vIratA na kabhI dekhI, aura na sunI / aisI vIratA ke kAraNa hI, zrI vardhamAna mahAvIra khlaaye| prabhu-mahAvIra, eka anAja ke kheta meM, zAlivRkSa ke nIce dhyAna meM magna baiThe the, pAsa hI eka nadI bahatI thii| dina kA cauthA pahara thA aura unheM chaThThakA tapa thaa| aise samaya meM unheM kevalajJAna huA, arthAt saba bAteM ve ThIka-ThIka rUpa meM jAnane lge| unheM sacce sukha kA mArga mila gyaa|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramu-mahAvIra isa samaya deza meM dhana-dhAnya khUba thA, kalA-kauzala kA bhI khUba pracAra thA / kintu saccA-dharma durlabha thA / loga yajJa-yAgAdika khUba karate aura unameM prANiyoM ko mAra-mArakara bali car3hAte the| dharma ke nAma para nirdoSaprANiyoM kA saMhAra hotA thaa| brAhmaNa tathA anya ucca-jAtiyeM, zUdroM evaM achutoM ko bahuta hI nIca-dRSTi se dekhatI thiiN| zUdra athavA achuta, apane kisI bhI nAgarika adhikAra kA upabhoga na kara pAte the / striyoM kA darjA bahuta-adhika gira gayA thaa| dharmazAstra, vidvAnoM kI bhASA saMskRta meM hI likhe jAte the, ataH jana-sAdhAraNa una zAstroM se koI lAbha na uThA sakate the| aneka sampradAya tathA aneka dharma usa samaya cala rahe the| prabhu mahAvIra ne yaha sArI sthiti dhyAna meM rakhakara apanA upadeza prArambha kiyA / unake upadeza kA sAra yoM hai: " hiMsA se bhare hue homa-havana athavA kriyAkANDa se saccA-dharma nahIM hotA / dharma to kevala Atmazuddhi se hI hotA hai| jo sadguNI hai, vahI brAhmaNa hai aura jo durAcArI hai, vahI zUdra hai| dharma kA ThekA kisI manuSya-vizeSa ko nahIM hai|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prabhu - mahAvIra pratyeka manuSya ko dharma karane kA adhikAra hai, phira vaha cAhe brAhmaNa ho yA cANDAla, strI ho yA puruSa / parama-dharma hai | ahiMsA hI jisakI AtmA kA pUrA vikAsa hojAtA hai, vahI paramAmA bana jAtA hai / vastu kI pratyeka dizA para vicAra karane se hI usakA saccA-svarUpa samajhA jAsakatA hai--- ityAdi / " prabhu mahAvIra, logoM kI pracalita bhASA meM hI apanA 'upadeza dene lage / tIsa varSa taka unhoMne deza ke bhinna bhAgoM meM bhramaNa karake apanA upadeza diyA / cAroM varNa ke strIpuruSa unake ziSya hue / indrabhUti gautama, sudharmA Adi brAhmaNa meghakumAra Adi kSatriya; dhannA, zAlibhadra Adi vaizya; metAraja, harikezI vagairA zudra, bhagavAna ke tyAgI - ziSya the ! vaizAlIpati cer3A mahArAja, rAjagRhapati zreNika aura unake putra koNika Adi kSatriya Ananda tathA kAmadeva byaupAra evaM khetI karanevAle vaizya; zakaDAla tathA DhaMka Adi kumahAra; prabhu ke khAsa gRhastha - ziSya the / tyAgI strI-ziSyAoM meM, candanabAlA tathA priyadarzanA kSatriya - kanyAe~ thIM; devanandA brAhmaNI thIM / gRhastha strIziSyAoM meM revatI, sulasA, jayantI Adi viduSIbahaneM thIM /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu mahAvIra 23 kula 14000 sAdhu tathA 36000 sAdhviyoM ne bhagavAna mahAvIra ke hAtha se dIkSA pAI thI / inake atirikta gRhastha strI - puruSa bhI bahuta the 1 bhagavAna - mahAvIra ne ina saba ko milAkara eka saMgha sthApita kiyA / esA saMgha tIrtha kahA jAtA hai / yahI kAraNa hai, ki ve tIrthaGkara kahalAye / inake bAda, phira koI tIrthaGkara nahIM hue / isIliye ye antima - tIrthaGkara kahe jAte haiM / unhoMne apane rAga-dveSa ko pUrI taraha jIta liyA thA, isaliye ve 'jina' bhI kahe jAte haiM / aura unakA anukaraNa karanevAloM ko 'jina' zabda ke sambandha se jaina kahate haiM / patita mAnava-samAja ke sAmane, Adarza-jIvana vyatIta karanevAloM kA yaha saMgha sthApita kara, bhagavAna ne saMsAra ke sudhAra kI ghoSaNA kii| aneka bhrama tathA bahuta-sI kurItiyoM kI jar3a ukhar3a gii| loga, ahiMsA kA rahasya samajhane lage / saMsAra ko jJAna aura sacce - tyAga kA bhAratavarSa meM phira eka prakAza dikhAI diyA / : 21 : vihAra karate-karate prabhu - mahAvIra pAvApurI gaye / vahA~ bahuta se rAjAloga ikaTThe ho rahe the / unheM bhagavAna ne apanI amRta-vANI se upadeza diyA / yaha antima - dharmopadeza dekara, prabhu - mahAvIra nirvANa ko prApta hue / ahA ! bhAratavarSa kA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prabhu mahAvIra sUrya asta ho gayA, bhaktoM ne unakI kamI pUrI karane ke liye lAkhoM diye jalAye, jinase divAlI kA tyauhAra zurU huaa| jisa mahApuruSa ne advitIya - jIvana vitAkara apanI AtmA tathA jagata kA kalyANa kiyA, usake guNoM kA varNana kauna kara sakatA hai ? jabataka saMsAra kA astitva hai, tavataka vaha isa upakAra ko yAda rakhegA aura unake upadeza kA anusaraNa kara, apanA kalyANa sAdhegA / agaNita vandana hIM prabhu - mahAvIra ko ! agaNita praNAma usa mAnavajAti ke uddhAraka ko ! prabhu mahAvIrakI nirvANabhUmi - jalamaMdira pAvApurI kA atyaMta manohara triraMgI citra / mU. 2 AnA trizalA mAtAko Aye hue caudaha svapna bhAvavAhI triraMgI citra / bhU. 2 AnA 25 nakala ru. 2 || jyoti kAryAlaya
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 6 vIra dhannA mlaimooyai yottaippynnnpaa poonnn meelaiyrngkll lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha anerusse permussunyperpearestu anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita aarmpikkrai mymaaymaak prathamAvRtti mUlya / Der3ha-AnA sikasama mpummaNPARTweewwwmIANPURe mage HIP LORE
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jyoti-kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadA bA da. mudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. * va saMta mudraNAlaya" ghIkAMTAroDa.::mahamadAbAda.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra dhannA dakSiNa deza meM godAvarI nadI ke kinAre para eka bar3A zahara thaa| usakA nAma paiMThaNa thA / vahA~ eka seTha rahatA thaa| usakA nAma dhanasAra thA / dhanasAra seTha ke cAra putra the| sabase choTe putra kA nAma dhannA thA / dhannA meM usake nAma ke anusAra hI guNa bhI the / usake janmate hI dhanasAra seTha ke yahA~ dhana-vRddhi hone lgii| dhannA khelane meM bahuta cAlAka thaa| dhannA ke pitA ne dhanno ko ATha-varSa kI avasthA meM par3hane ke liye baiThAyA / pAThazAlA meM dhannA likhanA, par3hanA, gaNita, rAga-rAginI Adi bahuta-sI kalAe~ sIkhA aura samasta vidyAe~ par3hA / saba loga dhannA kI prazaMsA karane lage aura kahane lage, ki-" dhannA bahuta hoziyAra hai"| dhannA ke bar3e bhAI dhannA kI bar3AI suna-sunakara IrSyA ke mAre jalane lge| ve Apasa meM bAteM karake kahane lage, ki "dhannA kI itanI bar3AI kyoM ? usameM pitAjI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ to dhannA kI bar3AI sImA se bhI adhika karate hai / jaba dekho, taba dhannA kI prazaMsA kI hI bAta / ve yahI kahA karate haiM, ki merA dhannA aisA hai aura merA dhannA vaisA hai ! samajha meM nahIM AtA, ki choTA-sA bAlaka dhannA aisA kyA karatA hai, jisake kAraNa pitAjI usakI itanI bar3hAI karate haiM ! dhannA kevala khAtA-pItA tathA calatA phiratA hai, taba bhI usakI itanI bar3AI karate haiM aura hama tInoM bhAI vyApAra karake dhana kamAte haiM, phira bhI pitAjI hamArI bar3AI kyoM nahIM karate ?" hote-hote dhanasAra seTha ko mAlUma huA, ki mere tInoM lar3ake apane choTe-bhAI dhannA se IrSyA karate haiM / svayaM to buddhimAna tathA vicArazIla haiM nahIM, aura dUsare kI buddhimAnI tathA vicArazIlatA inase dekhI nahIM jAtI / yahI kAraNa hai, ki ye loga dhannA se IrSyA karate haiN| isaliye yaha ucita hogA, ki cAroM lar3akoM kI parIkSA lekara dhannA kI buddhi se ina tIna irSyAlu lar3akoM ko paricita kiyA jaave| aisA kiye binA ye tInoM IrSyA na chor3eMge / 1 - : 2 : isa prakAra vicAra seTha ne apane cAroM lar3akoM ko bulAkara kahA, ki - "ye svarNamudrA lo aura isase pRthaka
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthak vyApAra karoM / saMdhyA ke samaya ghara lauTa AnA, tathA vyApAra se jo AmadanI ho, usI se sabaM ko bhojana kraanaa|" pitA kI dI huI svarNamudrA lekara dhannA bAjAra meM aayaa| vaha eka dukAna ke sAmane khaDI ho gyaa| dUkAna kA seTha patra par3ha rahA thaa| usa patra ke ulaTe akSara dUsarI tarapha se dikhAI dete the| dhannA ne patra kI pITha kI ora se una ulaTe-akSaroM ko pddh'aa| patra meM likhA thA, ki" abhI baMjAre kI bAlada ( kAphilA ) AtI hai| usameM bahuta-maha~gA kirAnA hai, isaliye jaldI se jAkara vaha kirAnA kharIda lenA / aisA karane se bahuta lAbha hogaa|" ulaTe-akSaroM ko par3hane se dhannA ko patra kA hAla mAlUma hogayA / usane socA-calo, apanA to ber3A pAra hai ! vaha nagara ke bAhara AyA aura baMjAre se milakara saudA taya kara liyaa| usI samaya vaha seTha bhI aagyaa| seTha ne baMjAre se kahA-"are bhAI baMjAre! kyA kirAnA beMcoge?" seTha kI bAta ke uttara meM baMjArAbolA-"seTha jI! kirAne kA saudA to ho cukA aura kharIdane vAle ye khar3e haiN"| baMjAre kA uttara sunakara seTha Azcarya meM huA aura kahane lagA, ki-"yaha merA dosta kirAnA kharIdane ke.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ liye kahA~ se AgayA ? aba, maiM isI se kirAnA kharIda luu| seThane dhannAse pUchA ki-"kyoM bhAI ! kirAnA becanA hai ?" dhannA ne uttara diyA-"hA, beMcanA hai"| seTha ne phira pUchA ki-"kyA loge?"dhannA bolA-" naphe kI savAlAkha sone kI muhareM luuNgaa"| seTha ne kahA-"acchA aisA hI sahI, tuma naphA lelo aura mujhe kirAnA de do"| dhannA ne seTha se naphe kI savA lAkha svarNamudrA le lIM aura ghara kI ora ravAnA huaa| - dhannA ke tInoM bar3e-bhAI vyApAra karake dhana prApta karane ke liye bAjAra meM gye| unhoMne khUba daur3a-dhUpa kI, parantu kAphI lAbha na huA / saMdhyA hogaI / pitA ke hukma ke mutAbika saMdhyA ke samaya ghara ko lauTanA Avazyaka thA, isaliye tInoM-bhAI ghara kI tarapha cle| cAroM-bhAI ghara Aye / tAna bar3e-bhAiyoM kI Aya bahuta kama huI thI, isaliye ina tInoM meM se eka bhAI muMga lAyA, dUsarA bhAI cavale lAyA aura tIsarA bhAI uda lAyA / lekina dhannA kuTumba ko bhojana karAne ke liye mevA-miThAI lAyA aura sAtha hI-bhaujAiyoM ko dene ke liye acche-acche vastra aura AbhUSaNa bhI lAyA / ....... - sArA kuTumba dhannA para prasanna huA, lekina una
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ tInoM bhAiyoM ke muMha utara gye| ve kahane lage, ki-"dhannA ne ThagAI kI hai / isane becAre seTha kA ulaTA kAgaja par3ha liyA thaa| isa prakAra ThagAI karanA, vyApAra nahIM hai| vyApAra meM dhannA kI parIkSA karane para mAlUma ho jAvegA, ki dhannA prazaMsA ke yogya hai, yA hama prazaMsA ke yogya haiN| dhanasAra-seTha ne apane tInoM lar3akoM ko samajhAte hue kahA-" bacco ! samajho / IrSyAlu honA acchA nahIM hai| tInoM lar3akoM ne kahA-"ThIka, hama to irSyAlu haiM, eka ApakA dhannA hI acchA hai| tInoM bhAI dhannA kI bar3AI se jalane lge| seTha ne kahA, ki-"acchA maiM phira se tuma cAroM kI parIkSA karatA hU~" seTha ne apane cAroM lar3akoM ko bulavAyA aura unheM thor3I-thor3I sone kI muhareM dekara kahA, ki-"isa bAra hoziyArI se kAma lenaa| ina sone kI muharoM se vyApAra karake saMdhyA ke samaya ghara ko lauTa AnA aura jo AmadanI ho, usase sava ko bhojana karAnA !" cAroM bhAI vyApAra karane cale / dhannA ke tInabhAI bahuta vUme, lekina unakI samajha meM yahI na AyA, ki hama kauna-sA vyApAra kreN|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghanA pazuoM ke bAjAra meM gyaa| pazuoM ke bAjAra meM gAyeM bhaiMse, ghor3e, u~Ta, bakare, bher3e Adi bahuta se pazu the / dhannA ne vahA~ eka acchA-sA bher3A kharIdA / bher3A bahuta acchA thaa| bher3A lekara dhannA bAjAra se calA / mArga meM dhannA ko rAjakumAra mile / una ke sAtha bhI bher3A thA aura saba ke sAtha bAjI lagAkara unake bher3e se apanA bheDA lar3Ate the| bher3A liye hue dhannA ko dekhakara rAjakumAra ne dhannA se kahA-"seThajI ! bher3A lar3AnA haiM ?" dhannA ne kahA, ki- "prasannatA se ldd'aaiye| rAjakumAra bole, ki"bher3A lar3Ane meM eka zarta hai / jisakA bheDA hAregA, vaha savA-lAkha sonekI muhareM degaa"| dhannA ne uttara diyA, ki "mujhe yaha zarta svIkAra hai " dhannA ne apanA bher3A rAjakumAra ke bher3e se ldd'aayaa| rAjakumAra kA bher3A dhannA ke bher3e se hAra gayA, isaliye rAjakumAra ne dhannA ko savAlAkha sone kI muhareM diiN| rAjakumAra ne vicArA, ki yaha bher3A bahuta acchA hai| ise bher3e ko le leveM, to bahuta jIta hogI / isaliye ise kharIda leN| isa prakAra vicArakara rAjakumAra ne dhannA se kahA,-"seTha ! bher3A beMcanA hai ?" dhannA ne uttara
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ diyA-"hA, lekina isakI kImata bahuta hai" / rAjakumAra ne pUchA, ki-"kitanI kImata hai ?' dhannA ne kahA-"savA lAkha sone kI muhareM" / rAjakumAra bolA-"ye savA lAkha sone kI muhareM lo aura yaha bher3A mujhe do"| dhannA ne bher3A rAjakumAra ko dekara rAjakumAra se savA lAkha sone kA muhareM le lii| dhannA, kaisA bhAgyavAna thA, ki use DhAI-lAkha sone kI muharaM mila gaI ! usake bar3e bhAI bahuta daur3e dhUpe, lekina kismata ke phUTe the| unheM koI AmadanI nahIM huii| cAroM bhAI ghara aaye| saba loga dhannA kI bar3AI karane lge| dhannA kA bar3AI sunakara una tInoMbhAiyoM ke mu~ha utara gaye / ve kahane lage, ki-"dhanAne to juA khelA thA / zata lagAnA, juA hI kahalAtA hai / juA khelA thA, usameM kabhI hAra gayA hotA, to kyA dazA hotI ? juA khelanA, vyApAra nahIM khlaataa| vyApAra meM dhannA kI parIkSA karo !" dhanasAra seTha ne apane bar3e lar3akoM se kahA-"ki" lar3ako ! pAgala mata bano / kisI ko acchA dekhakara prasanna honA cAhie, usakI IrSyA na karanA caahie| pitA kI bAta sunakara tInoM lar3akoM ne uttara diyA, ki-"acchA, hama tInoM to to bevakUpha haiM aura ApakA eka dhannA hA samajhadAra hai !"
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ :4: sajjana, sambandhI, jAti-nyAti meM dhannA kI khUba baDAI hotIthI / dhannA ke tInoM baDe bhAiyoM se dhannA kI bar3Ai sahI na jAtI / ve sadA hI kur3hA karate / seTha ne socA ki lAo, eka bAra phira ina saba kI parIkSA karU~ / isa prakAra vicArakara seTha ne apane saba lar3akoM ko bulaayaa| lar3akoM ko thor3I-thoDI sone kI muhareM dekara seTha ne saba se kahA, ki-isa bAra bhUla mata karanA / saba dhyAna rakhakara ina sone kI muharoM se kamAI karanA / saMdhyA ke samaya saba, ghara ko lauTa AnA aura apanI AmadanI saba ko btaanaa| saba laDake sone kI muhareM lekara cale / eka bhAI isa tarapha gayA aura dUsarA bhAI usa tarapha gayA / isa taraha cAroM bhAI pRthak-pRthak hogye| dhanA, bAjAra meM gayA / bAjAra meM eka sundara pala~ga bika rahA thA, lekina beMcanevAlA smazAna kA bhaMgI thA, isaliye koI use letA na thaa| pala~ga ko dekhakara dhannA ne vicAra kiyA, ki pala~ga meM nizcaya hI koI karAmAta hai, isaliye isa pala~ga ko lenA acchA hai / isa prakAra vicArakara dhannA ne usa bikate hue palaMga ko le liyA /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve tInoM bhAI khUba dAr3e-dhUpe, lekina kucha na kamA sake / nirAza hokara ghara lauTe / ghara meM dhannA ke lAye hue pala~ga ko rakhA dekhakara tInoM bhAiyoM ne dhanasAra seTha se kahA, ki-"pitAjI ! apane samajhadAra lar3ake ko dekho| yaha palaMga to murde kA hai ise kyA ghara meM rakhA jAsakatA hai ? hama to isa pala~ga ko ghara meM na rahane deNge| isa prakAra kahakara tInoM bhAI uThe aura usa pala~ga ko uThAkara paTaka diyaa| paTaka dene se pala~ga kI paTTI aura pAye alaga-alaga ho gaye aura usameM se bar3e kImatI-ratna nikle| tInoM bhAI cakita raha gaye aura mu~ha meM u~galI dabAkara una ratnoM kI ora dekhane lge| seTha ne tInoM lar3akoM se kahA, ki-"kaho dhannA ko bar3AI na saha sakanevAle lar3ako ! dhannA kI parIkSA ho gaI yo aura bAkI hai ?" tInoM bhAI pitA se kahane lage, ki-"hA~ pitAjI ! hA~, hama saba to na dekha sakane vAle haiM aura eka ApakA dhannA acchA hai / Apa hamArI kabhI bhI bar3AI na kareMge / eka bAra godAvarI meM eka jahAja AyA / jahAja meM bahuta kImatI karAnA bharA huA thaa| kirAne kA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAyI mara gayA thA, isaliye saba kirAnA rAjA ke adhikAra meM aayaa| rAjA ne saba vyApAriyoM ko ekatrita hone tathA jahA~ja kA kirAnA kharIdane kI AjJA dI / saba vyApArI ikaTe hue| dhanasAra seTha ke yahA~ bhI rAjA kA bulauA AyA, ki Apake yahA~ se bhI kisI eka vyakti ko rAjA kA bikatA huA kirAnA kharIdane ke liye bhejiye / rAjA ke bulaue para dhanasAra seTha ne apane sabase bar3e-lar3ake se kahA, ki-"dhanadatta ! kirAnA kharIdane ke liye jaa"| dhanadatta ne pitA se uttara meM kahA, ki-"prazaMsA karane ke liye to dhannA yAda AtA hai aura kAma karane ke liye dhanadatta se kyoM kaheM ? maiM to nahIM jAtA, ApakA samajhadAra-lar3akA jaavegaa"| dhanasAra seTha ne, apane dUsare tathA tIsare lar3ake se bhI rAjA kA kirAnA kharIdane ke liye jAne ko khaa| lekina unane bhI dhanadatta kI taraha hI uttara de diyaa| taba dhanasAra seTha ne dhannA se kahA, ki-"beTA ! tU jaa| dhannA ne kahA, ki-jo pitA kI AjJA hai, vahI kruuNgaa| yaha kahakara dhannA kirAnA kharIdane gyaa| - jahAja para saba vyApArI ekatrita hue| jahAja ke kirAne meM se kisI vyApArI ne kesara kisI ne ka
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ stUrI aura kisI ne barAsa liyA / isI prakAra kapUra, candana, agara Adi samasta acchA-acchA kirAnA vyApAriyoM ne le liyaa| pIche se kevala namaka kI taraha kI miTTI kA Dhera raha gyaa| saba vyApAriyoM ne kahA, ki-yaha miTTI kA Dhera dhannA ko de do| dhannA abhI lar3akA hai, samajhadAra to hai nahIM, imaliye yaha miTThI usI ko de do| eka vyApArI dhannA se bolA, ki-"dhannA ! tU vyApAra kA prArambha karatA hai, isaliye yaha namaka le jaa| isa namaka ko le jAne se vyApAra kA bahuta acchA zakuna hogaa| dUsare vyApArI ne pahale vyApArI ke isa kathana kA samarthana karate hue dhannA se kahA, ki-ye seThajI ThIka kahate haiN| dhannA samajha gayA, ki-ye saba loma mujhe ullU banAte haiM, lekina dekhatA hu~, ki kauna ullU banatA hai| koI cintA ki bAta nahIM hai / isa prakAra vicAra kara dhannA ne kahA, ki-" mere bhAgya meM yaha namaka hai, to koI harja nahIM, maiM ise hI le la~gA" dhannA, usa namaka ko lekara ghara AyA / dhannA kI lAIhai namaka kI-sI miTTI ko dekhakara tInoM bhAI pitA se kahane lage, ki-"pitAjI ! apane samajhadAra lar3ake kI karatUta dekho / hama kahate hI the, ki-sacce vyApAra meM parAkSA hotI hai| zahara meM aura saba ne to acchA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ acchA kirAnA liyA, lekina bhAI ne miTTI khriidii| kahiye dhannA hoziyAra hai na ? - dhanasAra seTha dhannA se pUchane lage, - "dhannA ! tU miTTI kyoM lAyA ? tujhe koi acchA kirAnA nahIM milA thA ? dhannA ne uttara diyA, ki-pitAjI ! yaha miTTI nahIM hai / yaha tejanturI hai| kar3AhI ko garama karake usameM tejanturI DAla dene se sonA bana jAtA hai / dhannA ke kathanAnusAra prayoga karake dekhA, to sacamuca sonA bana gayA / saba loga bahuta prasanna hue aura dhannA bahuta dhanavAna bana gyaa| dhannA ke tInoM bhAiyoM ne, dhannA se IyAM karanA nahIM chodd'aa| ve nitya kalaha kiyA karate / dhannA ne vicAra kiyA, ki-"bhAiyoM kA yaha dveSa acchA nahIM hai| mere kAraNa dUsare bhAiyoM ko duHkha hotA hai| isaliye merA yahA~ se nikala jAnA acchA hai| yahA~ se nikala kara maiM paradeza jAU~gA aura vahA~ udyoga karake mauja karUMgA." isa prakAra nizcaya karake dhannA eka dina jaldI uThA aura ghara se bAhara nikalakara paradeza ke liye cala diyaa|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dhannA, calatA huA aura bahuta kucha dekhatA huA eka nagara ke bAhara AyA / usa nagara kA nAma rAjagRha thaa| nagara ke bAhara eka mukhA huA bAga thaa| usa sUkhe hue bAga meM hI dhannA rAta ke samaya rahA / 'bhAgyazAlI ke pA~va jahA~ paDe, vahA~ kyA nahIM hotA ?' isake anusAra jisa sUkhe-bAga meM dhannA rAta ke samaya rahA thA, sabere vaha sUkhA bAga harA dIkhane lgaa| bAga ke mAlI ne bAga harA hone kI sUcanA bAga ke mAlika seTha kA dii| yaha sUcanA pAkara seTha bahuta harSita huaa| seTha ne dhannA ko apane yahAM bulvaayaa| dhannA, seTha ke yahA~ gyaa| seTha ne dhannA kA bhojana karAyA aura bahuta sammAna kiyaa| phira seTha ne dhannA se bAtacIta kii| bAga ke harA hone se tathA vAtacIta se seTha samA gayA, ki yaha koI pratApI puruSa hai| dhannA kA pratApI puruSa jAnakara, seTha ne apanI kanyA kA vivAha usake sAtha kara diyA / dhannA, bar3A bhAgyavAna thaa| jahA~ usake pAva par3ate the, vahIM dhana kA Dhera laga jAtA thaa| dhannA ko yahA~ bhI khUba dhana milaa| yahA~ bhI vaha bar3A seTha hogyaa| rAjagRhI meM eka bAra rAjA kA hAthI masta hogayA / usa masta-hAthI ko koI bhI vaza meM na kara skaa|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA ne hiMDhorA piTavAyA, ki jo koI isa hAthI ko vaza meM karegA, usake sAtha maiM apanI rAjakumArI kA vivAha kara duuNgaa| dhannA, bahuta sAhasI thaa| DhiMDhore ko suna kara usane hAthI ko vaza kara liyaa| rAjA ne apanI kumArI kA vivAha dhannA ke sAtha kara diyA / sAre nagara meM dhannA kA bahuta mAna bar3ha gyaa| usI rAjagRha nagara meM eka karor3apati seTha rahatA thA / usa seTha kA nAma gaubhadra thA / gaubhadra ke yahA~ eka kAnA-AdamI AyA / baha kAnA-AdamI gaubhadra seTha se kahane lagA ki-"seTha ! Apa apane eka lAkha rupaye lIji. ye aura merI jo Akha Apake yahA~ giravI rakhI hai, vaha lAiye / seTha ne usa kAne ko uttara diyA , ki-"tumhArI bAta bilakula jhUTha hai / aisA honA kadApi sambhava nhiiN| seTha ne yaha uttara diyA, lekina vaha kAnA AdamI kyoM mAnane lagA ? use to seTha ke gale par3anA thA / Akhira ko seTha se kAne ne laDAI kI aura vaha rAjA ke pAsa nyAya mAMgane ke liye gayA / rAjA samajha to gayA, ki yaha kAnA-AdamI Thaga hai, lekina vaha isa vicAra meM par3a gayA, ki isa kAne AdamI ko jhUThA kaise ThaharAyA jAve ? ___ yaha bAta dhannA ko mAlama huii| dhannA, rAjA ke darabAra meM gayA aura rAjA se kahA, ki-"yadi AjJA ho,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ to isa mAmale kA nyAya maiM kruuN"| rAjA ne uttara diyA, ki-acchI bAta hai, tumhI isakA nyAya kroN| dhannA ne seTha aura usa Thaga, donoM ko bulavAyA aura nyAya karane ke liye Thaga se kahA, ki-seTha ke yahA~ vahuta-sI A~kheM giravI haiM / una A~khoM meM yaha patA kaise laga sakatA hai, ki kaunasI A~kha kisakI hai ? isa liye tumhArI jo aukha seTha ke yahA~ giravI hai, usakA namUnA lAo aura apanI A~kha le jAo / dhannA ke isa kahane se Thaga pakar3A gayA / vaha, AMkha kA namUnA kahA~ se de sakatA thA? yadi namUne ke liye apanI A~kha detA hai, to aMdhA hotA hai| isa prakAra usa kAne kI ThagI siddha huI aura rAjA ne use daNDa diyaa| dhannA ke nyAya se gaubhadra seTha bahuta harSita hue| gaubhadra-seTha ne apanI kanyA kA vivAha pannA ke sAtha kara diyA / usa kanyA kA nAma subhadrA thA / eka dina dhannA khiDakI meM baiThA huA nagara ko dekha rahA thaa| usane thor3eM se bhikhAriyoM ko dekhA, jo usake kuTumbI aise jAna par3ate the ! dhannA ne patA lagAyA, to mAlUma huA, ki ye bhikhArI mere hI
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuTumbI haiN| dhannA vicArane lagA, ki mere kuTumbI isa dazA meM kaise haiM ? - . apane kuTumbiyoM se isa sthiti meM pahuMcane kA kAraNa pUchA / dhannA ke pitA ne uttara meM kahA, ki-"beTA! bhAgya kI balihArI hai| jaba taka tU thA, taba taka sabhI taraha se Ananda thA, lekina ghara se tere jAte hI dhana bhI calA gyaa| rAjA ko tere cale jAne kI khabara milane para usane hamako bahuta hairAna kiyA / hamArA dhana chInakara hameM bhikhArI banA diyaa| isa bhikhArIpane se hama vahA~ kaise raha sakate the| isaliye hama paradeza ko cala diye"| dhannA ne apane kuTumbiyoM ko apane sAtha rkhaa| vaha saba ko acchA-acchA bhojana karAtA, saba ko accheacche kapar3e pahanAtA aura saba kI abhilASA pUrI krtaa| rAjagRha ke saba logoM ko dhannA bahuta priya thA / saba loga dhannA kI hI pUcha karate the, dhannA ke bhAiyoM ko to koI pUchatA hI na thaa| saba dhannA kI hI bar3AI karate the / dhannA ke bhAiyoM ko yaha bAta sahana na huii| ve pitA ke pAsa Akara bole, -"pitAjI ! Apa hamArA bhAga alaga karake hameM de dIjiye, dhannA ke sAtha rahanA hameM svIkAra naha hai"|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 pitA ne kahA - " bacco ! tuma kisa vastu meM apanA bhAga cAhate ho ? yaha saba sampatti to dhannA kI hai / tumhAre zarIra para to kapar3A bhI nahIM thA, phira bhAga kaise cAhate ho ? dhannA kI sampatti, tuma logoM meM nahIM ba~Ta sakatI / " dhannA ke tInoM bhAI kahane lage, ki - "hama saba kucha jAnate haiM / dhannA ghara se ratna curAkara yahA~ bhAga AyA hai| hameM hissA dIjiye, nahIM to phajIhata hogI / " bhAiyoM kI bAtoM ko sunakara dhannA vicArane lagA, ki - yaha to phira se kalaha huA / mere ko kalaha acchA nahIM lagatA, isaliye paradeza jAU~gA aura vahA~ kamAU~gA tathA Ananda karU~gA / isa prakAra vicAra karake dhannA prAtaHkAla jaldI uThakara cala diyA / dhannA, kauzAmbI nagara meM AyA / kauzAmbI ke rAjA ke darabAra meM maNi kI parIkSA hotI thI / usa maNi kI parIkSA koI na kara sakA / dhannA ne usa maNi kI parIkSA kii| maNi kI parokSA kara dene ke kAraNa, rAjA ne apanI lar3akI dhannA ke sAtha vivAha dI / yahA~ dhannA ne dhanapura nAma kA grAma basAyA / dhanapura grAma meM aura saba bAtoM kA to sukha thA, lekina pAnI kA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuta bar3A duHkha thaa| isa duHkha. ko miTAne ke liye dhannA ne tAlAba khudavAnA zurU kiyaa| dhannA, hamezA usa tAlAba para yaha dekhA karatA, ki kitanA kAma huA hai / tAlAba para eka dina dhannA ne apane parivAra ko dekhA / parivAra ke loga tAlAba para majadUrI karake apanA gujara calAte the| dhannA ne pahale to parivAra ke logoM se apanI jAna-pahacAna nahIM kI, lekina phira jAna-pahacAna karake unase saba bAta puuchii| pitA ne uttara meM kahA-ki-"beTA ! tere jAne ko khabara rAjA ko huI, isaliye rAjA ne hamArA tiraskAra kiyaa| isI kAraNa hamArI yaha dazA huii"| pitA kA uttara sunakara dhannA ko bahuta duHkha huaa| usane parivAra ko apane sAtha rakhakara phira sukhI kiyaa| dhannA ne dhanavAna kuTumboM kI aura bhI cAra striyoM ke sAtha vivAha kiyaa| usake saba milAkara ATha striyeM hogii| aba vaha rAjagRha nagara meM rahane lgaa| usake mAtA-pitA vahA~ anazana karake mRtyu ko prApta hue| eka bAra pannA snAna karane ke liye baiThA thaa| mubhadrA snAna karA rahI thii| subhadrA kI A~khoM meM se Tapa-Tapa AsU girate the|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dhannA ne pIche kI ora dekhA, to subhadrA. rotI. huI dikhAI dii| dhannA ne subhadrA. se rone kA kAraNa pchaa| uttara meM subhadrA kahane lagI, ki-" mere bhAI zAlibhadra ko vairAgya huA hai| vaha nitya eka strI ko tyAgatA hai aura isa prakAra battIsa striyeM chor3anI haiN|" dhannA bolA, ki-" tumhArA bhAI bahuta kAyara hai / aisA karanA kahIM vairAgya kahalAtA hai ? vaha saba striyoM ko eka sAtha kyoM nahIM chor3atA ?" subhadrA bolI-"svAmInAtha ! bolanA to sahaja hai, lekina karanA bahuta kaThina hai' / dhannA ne kahA, ki-"aisA hai ? " subhadrAne, uttara diyA-" hA " / dhannA ne kahA, ki-" to maiM sabhI striyoM ko chor3atA huuN"| subhadrA samajha gaI, ki yaha ha~sI karate khAsI huii| subhadrA aura dhannA kI anya striyoM ne use bahuta samajhAyA, lekina dhannA apane nizcaya para se na ttlaa| taba dhannA kI striyoM ne kahA, ki-"yadi Apa nahIM mAnate haiM, to hama bhI dIkSA leMgI " dhannA ne uttara diyA, ki-"yaha to bar3e Ananda kI bAta hai"| dhannA kI striyeM bhI dIkSA lene ke liye tayAra ho gii| dhannA, zAlibhadra ke ghara AyA aura AvAja dI -"are kAyara ! vairAgya aisA hotA hai / maiM ATha striyoM
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahita calatA hU~, tere ko bhI calanA ho, to bAhara nikala / " zAlibhadra ke mana meM vrata lene kA joza to thA hI, aise hI samaya meM dhannA kI yaha bAta sunii| isa kAraNa usakA joza bar3ha gayA / itane meM hI samAcAra milA, ki bhagavAna-mahAvIra samIpa ke pahAr3a para padhAre haiN| yaha samAcAra sunakara dhannA aura zAlibhadra donoM ko bahuta Ananda huaa| dhannA ne apanI striyoM sahita dIkSA lii| zAlibhadra ne bhI Akara dIkSA le lii| aba dhannA aura zAlibhadra bar3e vikaTa-tapa karane lge| kisI samaya eka mAsa kA upavAsa karate, to kisI samaya do mAsa kA upavAsa karate / kisI samaya tIna-mAsa kA aura kisI samaya cAra-mAsa kA upavAsa karate / isa prakAra ve dhannA-zAlibhadra, jo pahale bar3e vilAsI the, aba mahAn tapasvI hue| donoM mahAna-tapasviyoM ne, bahuta samaya taka tapa kiyA aura apane mana tathA vacana ko bahuta pavitra bnaayaa| anta meM mahA--tapasvI kI hI bhAti, unhoMne apanA jIvana samApta kiyaa| dhanya hai vIra dhannA ko! dhanya hai vIra zAlibhadra ko !!
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-jyoti sampAdakaH dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI-hindI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sacitra aura kalAmaya mAsika jaina samAja meM anokhAhI hai| jaina samAja, jaina saMskRti, jaina sAhitya, jaina zilpa aura vijJAna ke bahu mUlya lekhoM isa patra meM prakAzita hote haiN| vArSika mUlya sirpha kA. 2-8-0 Aja hI grAhaka bniye| jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAvAda.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiraMge citra } prabhu mahAvIra kI nirvANabhUmi jalamaMdira - pAvApurI kA manamohaka tiraMgA 'citra 1 citrakAra dhIrajalAla zAha mUlya 0-2-0 prabhu - pArzvanAtha ko meghamAlI kA upasarga : atyaMta ? bhAvapUrNa jayaMtIlAla jhaverI kA citra mUlya 0-4-0 jyoti kAryAlaya, Lor havelI kI pAla, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Placanamamalincandlaalacanamalamalacalaralsanulus hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 6 mahAtmA dRr3haprahArI lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha kttaimhaiaamnnnymmnnnmookppynnnpaap mlaiyippaalaiyimeettai anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita saMvata 1988 prathamAvRtti / mUlya DeDha-AnA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka: jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, amadA vA da. sudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. " va saMta mudraNA la ya " ghIkAMTAroDa :: amadA yA da.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA -r3haprahArI : 1 H eka brAhmaNa ke durdhara nAmaka lar3akA thA / vaha, bar3A upadravI aura bure svabhAvavAlA thA / mA~-bApa kA kahanA na mAnatA, jhUTha bolatA, sAthiyoM ko gAlI detA, bAta-bAta meM lar3AI karatA aura kisI kI vastu milate hI use uThA letA / jyoM-jyoM vaha bar3A hotA gayA tyoM-tyoM usakI burI AdateM bhI bar3hatI gaI / hote-hote use juA khelane kI bhI Adata par3a gaI / vaha juA khelane meM paise khUba hAratA thA / Akhira pratidina juA khelane ko paise kahA~ se Ate ? ataH usane corI karanA prArambha kara diyA / apanI cAlAkI kI adhikatA ke kAraNa vaha corI karane meM nipuNa hogayA aura bar3I-bar3I coriyeM karane para bhI na pakar3A jAsakA / gA~va meM usake atyAcAra kI koI sImA na rhii| gA~va ke catura manuSyoM ne use zikSA dI - "bhAI ! burI AdateM chor3a do, inase tumheM kyA lAbha hotA hai ? yadi tuma apanI buddhi kA acche kArya meM upayoga karo, to
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Age calakara unnati kara skoge| tumhArA kalyANa hogA aura loga tumhArI prazaMsA bhI kreNge|" kintu vahA~ isa upadeza ko sunatA kauna thA ? jo bAta loga kahate, use eka kAna se sunakara dUsare kAna se bAhara nikAla detA thaa| corI karate-karate jitane bhI sAthI mile, ve saba ke saba chaTe hue badamAza / ataH vaha khUba bigdd'aa| zarAba pItA, mAMsa khAtA aura raMDIbAjI bhI krtaa| logoM ko usase bar3A hI kaSTa pahu~cane lgaa| rAjA ko jaba yaha hAla mAlUma huA, to unhoMne hukma diyA ki-"usa duSTa ko ulaTe-gadhe para baiThAo, sira muMDavAkara usa para cUnA putavA do / mu~ha para kAlIsyAhI lagAo, gale meM phaTe-jUtoM kA hAra pahanAo aura phUTI-haNDiyeM bajAte hue sAre zahara meM ghumAkara bAhara nikAla do|" rAjA kI AjJA kA pAlana kiyA gayA, durdhara kA jalUsa nikalA / sAtha hI sAtha yaha ghoSaNA kI gaI, ki-'jo koI durdhara ke samAna bure-kArya karegA, use aisA hI phala milegaa"| logoM ne usa para dhikkAra kI varSA kii| vaha burI hAlata meM gA~va se bAhara nikAla
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ diyA gayA / saca hai, bure-AdamiyoM kA yahI hAla hotA hai| apane sAtha kiye gaye isa vyavahAra se durdhara manahI-mana meM bahuta kur3hA / usane dila meM yaha nizcaya kiyA ki maiM apane apamAna kA badalA isa gA~va ke logoM se avazya luuNgaa| isI taraha vicAra karatA-karatA, vaha Age ko cala diyaa| 2: calate-calate vaha eka pahAr3I-mulka meM phuNcaa| vahA~ parvata kI eka guphA atyanta gaharI aura bar3o hI DarAvanI thii| kisI kama-himmata manuSya kI to usa tarapha paira bar3hAne kI bhI tAkata na thii| kintu durdhara kA dila to bar3A maz2abUta thA, ataH vaha Age kI tarapha bar3hatA ho gayA / __aba jhAr3I bar3hane lgii| usa jhADI meM aneka prakAra ke jhAr3a aura aneka prakAra kI beleM thiiN| ve beleM jhAr3oM se lipaTa-lipaTakara eka prakAra ke pIjare se banAtI thiiN| nIce ghAsa uga rahA thA, jo manuSya ke sira ke barAbara U~cA thaa| rAstA kisI jagaha U~cA aura kisI jagaha nocA thaa| durdhara aise rAste ko taya karatA huA Age kI tarapha claa|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Age bar3hane para rAstA isase bhI bhayaGkara AyA / bar3I-bar3I caTTAneM aura jora se bahanevAle jharane Aye / durdhara ne inheM bar3I muzkila se pAra kiyaa| aura Age bar3hane para usane dekhA ki vahA~ jhAr3I hada se jyAdA hai / yadyapi sUryanArAyaNa saMsAra meM apanA prakAza phailAye hue the, tathApi usa jhAr3I meM a~dherA hI a~dherA thA / calatecalate use jaMgala meM hI rAta hogaI / rAtri hojAne ke kAraNa durbara eka jhAr3a para car3ha gayA aura vahIM rAta bitAne kA vicAra kiyaa| thor3I hI dera meM, use jaMgalI jAnavaroM kA zabda sunAI diyA / kabhI siMha kI garjanA, to kabhI bAgha kI DakAra / kabhI siyAra kA cillAnA aura kabhI cIte kI AvAz2a | isI taraha sArI rAta jaMgalI jAnavara Aye aura gaye / durdhara ne unheM dekhate hI dekhate sArI rAta vyatIta kI / - saberA huA / jaMgalI jAnavara apane-apane sthAnoM meM jA chipe / pakSIgaNa vRkSoM para gIta gAne lage / aba durdhara nIce utarA aura phira Age calane lagA / thor3I hI dera meM, bhIloM ke jhoMpaDe dikhAI diye / unheM dekhakara durdhara ko bar3I prasannatA huI / vaha yahIM Ane ke liye to nikalA hI thA / vaha jyoM hI kucha aura Age bar3hA tyoM hI use kucha bhIla mile| ve bhIla
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ raMga meM kAle-kAle bilakula bhUta kI taraha the| unake zarora para vastra ke nAma se kevala eka la~goTI aura hAtha meM tIra-kamAna thI / unhoMne durdhara ko pakar3a liyA aura apane rAjA ke pAsa le cle| kucha dUra calane para eka a~dherI-guphA aaii| vahAM bhIloM kA eka jhuNDa baiThA thA / unhoMne durdhara ko dekhA, ataH bar3e prasanna hue / ve Apasa meM vicAra karane lage"bhAI ! yaha naye khUnavAlA javAna hai, mAtA ke sAmane balidAna karane ke kAma acchA aavegaa"| ve bhIla durdhara ko lekara eka guphA meM cale / a~dhere meM calate-calate anta meM eka rozanIdAra sthAna para phuNce| vahAM eka haTTA-kaTTA aura DarAvanA-bhIla baiThA thA, jo mAnoM sAkSAt yama kA hI avatAra ho / usake pAsa hI eka strI baiThI thii| vaha bhI khUba hRSTa-puSTa aura lambI thii| usa strI ne bhI apane zarIra para kevala eka hI vastra aura gale tathA hAtha meM patthara evaM cA~dI ke gahane pahana rakkhe the| ye donoM strI-puruSa hI bhIloM ke rAjA-rAnI the| rAjA ne durdhara ko dekhA aura usake lakSaNoM se hI vaha jAna gayA ki yaha corI karane meM khUba hoziyAra hai, ataH hamAre bar3e kAma kA manuSya hai / usane durdhara se
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUchA-" kyoM tumhArA kyA vicAra hai ? " / durdhara ne kahA-" Apake sAtha rahanA aura ApakA rojagAra karanA hI mujhe pasanda hai" / bhIla-gajA ne bar3I khuzI se use apane pAsa rakha liyaa| - vaha, dhIre-dhIre saba ko priya hogayA, ata: bhIlarAja ne use apanA putra banAyA aura apanI sArI-sampatti use hI sauMpa dii| durdhara bar3I-bar3o coriyeM karatA / una coriyoM meM jo koI usakA sAmanA karatA vaha mArA jaataa| usakA prahAra kabhI bhI khAlI na jAtA thA, isa liye usakA nAma par3A 'dRddh'prhaarii| eka bAra DAkuoM kA eka bar3A-bhArI giroha lekara vaha kuzasthala nagara lUTane gayA / usa nagara meM brAhmaNa kA eka kuTumba rahatA thaa| vaha brAhmaNa atyanta garIba thA / usake ghara meM eka dina bhojana karane kI bhI sAmagrI na thii| sampatti ke nAma para kevala eka gAya hI thii| - isa burI-hAlata meM hI eka tyauhAra A pdd'aa| usa dina brAhmaNa se baccoM ne kahA-"pitAjI ! hama
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ khora khaaveNge"| brAhmaNa ne unheM khuva samajhAyA kintu bAlaka kyA samajha sakate the ? anta meM vaha brAhmaNa kucha gharoM meM ghUmA aura dUdha cA~vala tathA zakara ekatrita kI / isa sAmagrI se khIra banAne kI AjJA de, brAhmaNa ne brAhmaNI se kahA-"khIra banakara jaba tayAra hojAya, taba use utArakara rakha denA, maiM nadI se snAna karake abhI AtA huuN"| yoM kahakara brAhmaNa nahAne calA gyaa| itane hI meM dRr3haprahArI ke giroha ne gA~va meM pra. veza kiyA / loga trAsa ke mAre bhayabhIta ho-hokara bhaage| saba DAkU alaga-alaga jagahoM meM lUTa-pATa karane lge| inameM se eka DAkU usa brAhmaNa ke yahA~ bhI jA phuNcaa| kintu vahA~ lUTane ke liye kyA rakhA thA ? usa DAkU ne vaha tayAra kI huI khIra dekhI aura use hI lene ko jhpttaa| cora ne khIra kA bartana uThA liyA, yaha dekhakara bacce rone-cillAne lge| itane meM brAhmaNa AgayA / vaha dekhatA hai ki cora ne khora uThA lI aura bacce khIra china jAne ke kAraNa rote-cillAte haiN| yaha dRzya dekhakara use bar3A krodha aayaa| vaha eka moTA-sA DaNDA lekara daur3A aura usa DAkU se mAra-pITa karane lgaa| ye donoM Apasa meM jisa samaya mAra-pITa kara rahe the, usI samaya vahA~ dRr3haprahArI A pahu~cA / usane
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 apanI talavAra se brAhmaNa kA sira kATa DAlA / lar3ake cillAne lage aura strI thara-thara kA~pane lagI / vahIM brAhmaNa kI eka gAya ba~dhI thI / usase yaha dRzya na dekhA gayA / vaha krodhita huI aura pU~cha U~cI karake sIdhI hArI para daudd'ii| kintu dRr3hamahArI to vajra - hRdaya thA, usane apane jIvana meM bhaya kA kabhI nAma bhI na jAnA thA / phira bhalA vaha isa gAya se kyA Dara sakatA ? gAya ke naz2adIka Ate hI usane talavAra kA prahAra kiyA, jisase gAya kA sira bhI dhar3a se alaga hogayA / / strI se yaha saba na dekhA gayA varSA karane lagI aura giratI - par3atI mane daudd'ii| usa becArI ko kyA patA thA ho jAvegI ? dRDhaprahArI ko strI para bar3A krodha AyA, ataH usane apanI talavAra se usa para bhI AghAta kiyaa| talavAra ThIka strI ke peTa para pdd'ii| ghAva ke lagane se jamIna para Dhera hI peTa kA baccA bhI mara gayA ! vaha gAliyoM kI dRr3haprahArI ke sAki merI bhI mauta garbhavatI strI usa hogaI / strI ke sAtha :8: jyoM hI ye cAra - hatyAe~ huIM, tyoM hI dRr3hapahArI ke citta meM AtmaglAni paidA huI / usane socA- "are, mere
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAtha se cAra-hatyAe~ aura ve bhI bar3I se bar3I ? brahma-hatyA, gau-hatyA, strI-hatyA aura bAla-hatyA ? are-re ! maiMne yaha kyA kara DAlA ? mujhe dhikkAra hai !" luTa-pATa ke pazcAt dRr3haprahArI apane dala ke sAtha nagara se bAhara niklaa| kintu una hatyAoM kA dRzya usakI A~khoM ke sAmane aba bhI nAca rahA thA / usakA hRdaya bhItara hI bhItara jalA jA rahA thaa| isa mAnasikavedanA ke kAraNa yama ke samAna kaThora aura krUra dRr3hapahArI ThaNDA par3a gyaa| calate-calate, vaha eka vana meM pahu~cA / vahAM eka munirAja use dikhAI diye| ve samatA ke bhaNDAra aura prema kI mUrti the| unheM dekhate hI dRr3haprahArI kA hRdaya. bhara AyA / vaha munirAja ke caraNoM meM gira par3A aura phUTa-phUTakara rone lgaa| muni bole-he mahAnubhAva! zAnta ho itanA zoka.. kyoM karatA hai ? dRr3haprahArI ne kahA-prabho ! maiM mahA-pApI liye saMsAra meM kahIM bhI sthAna nahIM hai ! muni ne uttara diyA-bhAI ! nirAza na ho| isa saMsAra meM pApiyoM ke rahane ke liye bhI sthAna hai / pi
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 chalI kI huI bhUloM ko yAda karake ro mata / zAntipUrvaka apane jIvana kA vicAra kara aura jo bAta tujhe kalyANe. kArI pratIta ho, usa para amala karanA zurU kara / dRr3haprahArI bolA--prabho ! maiM mahA-pApI huuN| Aja hI mere hAtha se cAra-hatyAe~ huI haiM aura ve bhI eka sAdhAraNa bAta para / aba merA kyA hogA ? muni ne kahA--bhAI ! ghabarA mata, sAdhu-jIvana kI dIkSA le aura saMyama tathA tapa kI ArAdhanA kr| nizcaya ho terA kalyANa hogaa| dRr3hapahArI ne usI sthAna para dIkSA le lI aura usI kSaNa nizcaya kiyA ki-" jaba taka ye cAra hatyAe~ mujhe yAda AtI raheMgI-jaba taka inakI smRti mujhe rahegI, taba taka maiM anna yA pAnI kucha bhI grahaNa na kruuNgaa| dRr3hapahArI zaitAna se badalakara aba sAdhu hogye| ve nagara ke daravAje para dhyAna dharakara khar3e hogye| loga, udhara se Ate-jAte hue kahate--" yaha bar3A duSTa aura bure-kAmoM kA karanevAlA hai / isa hatyAre ko khUba maaro|" yoM kahakara loga IMTa-patthara pheMkate, koI lakar3I se mAratA aura koI dUsarI taraha kaSTa detaa| kintu dRr3haprahArI zAnta-citta se yaha saba sahana kara lete|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoM karate-karate gale taka IMTa-patthara kA Dhera-sA hogayA, jisase unakA zvAsa bhI rukane lgaa| ata: mahAsmA dRDhamahArI ne apanA dhyAna pUrA kiyA aura dUsare daravAje para jAkara dhyAna dharA / vahAM bhI loga nAnA prakAra ke kaSTa dete the| isa taraha unhoMne 6 mahIne taka duHkha sahe, kintu apane nizcaya se z2arA bhI na ddige| unake hRdaya meM, kSamA bar3hatI hI gii| prema kI bhI vRddhi hI hotI gaI aura anta meM ve bar3hate-bar3hate pUrNa-pavitra hogye| logoM kI samajha meM aba yaha AgayA ki dRr3haprahArI zaitAna nahIM rahe, ve pUre santa ho gaye haiM / ataH unake caraNoM meM par3ane lage aura unake pichale sAre doSa bhUla gye| aba mahAtmA dRr3haprahArI eka sthAna se dUsare sthAna meM bhramaNa karane lage / unhoMne bahuta se logoM ko upadeza diyA aura bahutoM ke jIvana sudhAra diye / anta meM ve dharma-dhyAnapUrvaka pavitra-jIvana vyatIta karate hue, nirvANapada ko prApta hue| dhanya hai sahanazIla dRr3haprahArI ko! dhanya hai mahAtmA dRr3haprahArI ko !
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdha
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdha
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 7 abhayakumAra lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha Malnualcalcularlicalhalerancanlmalamaladalancalmynecally anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita malya saMvata 1988 vi0 / prathamAvRtti / Der3ha-AnA jANaNApATaNA imureeNAmuresIncandleNANAta
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jyoti-kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. * mudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. " vasaMta mudraNA va ya bokAroDa : na hama dAvA da "
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayakumAra veNAtaTa nAmaka eka grAma thaa| isa gA~va meM, abhaya nAmaka eka lar3akA rahatA thA / yaha bahuta adhika cAlAka, bar3A hoziyAra aura par3hane-likhane tathA khelanekUdane meM bar3A tez2a thaa| abhaya eka dina khelane gyaa| vahA~ khela hI khela meM lar3AI hogii| itane meM eka lar3akA abhaya se bolA-" are binA bApa ke udhara baiTha, tU itanI tejo kisake bala para dikhalA rahA hai ?" abhaya bolA-"jarA vicArakara bola, mere pitA to abhI maujUda hI haiM, kyA tU bhadraseTha ko nahIM pahacAnatA ?" / vaha lar3akA kahane lagA-" are, ve to terI mA~ ke pitA haiM, tere pitA kahA~ se hogaye ?" ___ yaha bAta sunakara abhaya apane ghara AyA aura apanI mAtA se pUchane lagA-"mAtAjI ! mere pitAjI kahA hai ?" / mAtA ne uttara diyA-" beTA ! ve dukAna para hoNge"| abhaya ne phira kahA-"ve to Apake pitA hai, maiM to apane pitA ko pUcha rahA huuN?"| abhaya kI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha bAta sunakara nandA atyanta duHkhI ho uThI aura netroM meM AsU bharakara yoM kahane lagI : "suna beTA ! eka bAra yahA~ eka musAphira Aye / saba taraha se ve ataH pitAjI ne abhI vivAha ko s ve, rUpa, guNa tathA teja ko khAna the| bar3e pratApI aura yogya mAlUma hue, unhIM ke sAtha merA vivAha kara diyaa| kucha hI dina bIte the, ki eka dina paradeza se kucha U~TasavAra aaye| unameM se kucha savAra nIce utare aura tumhAre pitAjI ko ekAnta meM bulAkara unase kucha bAtacIta kii| una savAroM kI bAta sunakara, tumhAre pitA tatkSaNa jAne ke liye tayAra hue| unhoMne mujha se kahA - " mere pitAjI mRtyu-zayyA para par3e haiM, ataH maiM unase milane jAtA hU~ / tuma apane zarIra kI rakSA karanA aura acchI taraha rahanA / " yaha kahakara unhoMne mujhe eka ciTThI dI aura Apa una Aye hue savAroM ke sAtha cale gye| ve jaba se gaye, taba se phira nahIM lauTe / varSe vyatIta hogaye, pratidina sUrya udaya hokara asta hojAtA hai, kintu pyAre beTA abhaya ! itane adhika intijAra ke bAda bhI Ajataka unakA kucha patA nahIM hai / abhaya ne mAtA se kahA - "mA~, mujhe vaha ciThThI
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dikhalAo, maiM dekhUM to sahI, ki usa ciTThI meM Akhira likhA kyA hai ? " mAtA ne vaha ciTThI de dI, use par3hakara bolA - "mA~, Apa cintA na kIjiye, mere rAjagRhI ke rAjA haiM !" abhaya phira pitA to nandA ne bar3e Azcarya se pUchA - " kyA sacamuca tere pitA rAjagRhI ke rAjA haiM ? " abhaya -"hA~, isa ciTThI kA aisA hI artha hai " | nandA, yaha sunakara bar3I prasanna huI / kintu isake bAda hI, yaha socakara vaha bahuta duHkhI hogaI, ki maiM aise acche- pati ke viyoga meM yahA~ par3I par3I dina bitAtI hU~ / abhaya ne, apane jIvana meM nandA ko pahalI hI bAra itanI duHkhI dekhA thA, isaliye use bhI bar3A duHkha ho aayaa| vaha kahane lagA--" mA~ ! Apa z2arA bhI cintA na kIjiye; calo, hamaloga rAjagRhI ko caleM, vahA~ avazya hI mere pitAjI se mulAkAta hogI " / : 2 : rAjagRhI, usa kAla meM magadhadeza kI rAjadhAnI thI / usakI zobhA kA varNana nahIM kiyA jAsakatA / usa nagara ke mahaloM, mandiroM, bAjAroM tathA caukoM kI sundaratA apAra thI /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandA aura abhaya, donoM rAjagRha Aye aura vahA~ Akara eka manuSya ke yahA~ utre| isake bAda, abhaya zahara kI zobhA dekhane nikalA / vahA~ usane eka sthAna para bahuta se manuSyoM kI bhIr3a jamA dekhI / yaha dekhakara abhaya ne vicArA, ki Akhira ye loga yahA~ kyoM ikaTThe hue haiM ? avazya hI koI dekhane kAbila bAta yahA~ hogI / acchA, maiM svayaM hI pUchakara dekhU~, ki Akhira mAmalA kyA hai ? usane bhIr3a ke pAsa jAkara eka bUr3hese pUchA" bAbA yahA~ kyA batAze bATe jArahe haiM ? " bUr3he ne kahA--" bhAI ! tujhe batAze bahuta acche lagate haiM, kintu yahA~ to batAzoM se bhI kahIM acchI cIz2a bATI jArahI hai " / 66. -- abhaya bUr3hA - " vaha hai, mahArAjA zreNika kA pradhAnamaMtrIpada / unake yahA~ pradhAnamaMtrI kA pada Ajakala khAlI hai| yoM to unake yahA~ cAra sau nimnAnave kAryakartA haiM, kintu unameM se eka bhI aisA nahIM hai, jo pradhAnamaMtrI ke pada kA kArya kara sake / usa sthAna para to vahI manuSya kAma kara sakatA hai, jo buddhi kA bhaNDAra ho / yahI kAraNa hai, ki rAjA ne aise manuSya kI khoja karane ke liye, "" vaha kyA ?
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAlI-kue~ meM eka aMgUThI DalavAkara yaha ghoSita kiyA hai, ki jo manuSya kue~ ke kinAre para khar3A hokara isa a~gUThI ko nikAla degA, use hI maiM apane pradhAnamaMtrI kA pada duuNgaa|" yaha sunakara, abhaya usa bhIr3a meM ghusA aura vahA~ ikaThe hue manuSyoM ko sambodhana kara bolA--" are bhAiyo ! Apaloga itanI adhika cintA meM kyoM par3e haiM ? kue~ meM se a~gUThI nikAlanA kaunasI bar3I bAta hai ?" una manuSyoM ne kahA-"bhAI ! yaha tumhArA khela nahIM hai| isameM bar3e-bar3e buddhimAnoM kI bhI buddhi cakarA rahI hai, to tuma kyA kara sakate ho?" abhaya bolA-" jI hA~, mere liye to yaha kAma khela hI hai, kintu kyA mere samAna paradezI-manuSya bhI isa parIkSA meM bhAga le sakatA hai ?" manuSyoM ne uttara diyA-" isameM kyA hai ? kahAvata pAhUra hai, ki jo gAya carAve, vahI gvAla' / yadi tuma sacamuca ise nikAla sako, to avazya hI tumheM pradhAnapada milegA " abhaya, kue~ para AyA / use dekhakara loga Apasa meM kAnAphUsI karane lage, ki-" yaha lar3akA kyA kara sakatA hai ?" kue~ para pahu~cakara abhaya ne tAjA-gobara ma~ga
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAyA aura use usa a~gUThI ke Upara DAla diyaa| isake bAda thor3I-sI sukhI-ghAsa ma~gavAI aura use sulagAkara ThIka usa gobara para DAla dii| Aga kI garmI ke kAraNa vaha gobara sUkha gayA aura vaha a~gUThI bhI usI meM cipaka gii| phira usane pAsa hI ke eka pAnI se bhare hue kue~ para se usa kue~ taka nAlI khudavAI aura usI ke dvArA usa khAlI kue~ meM pAnI bharanA zurU kiyA / bharate-bharate, jaba pAnI Upara taka AyA, taba vaha kaNDA bhI Upara AgayA / abhaya ne usa kaNDe ko uThA liyA aura usameM se vaha a~gUThI nikAla lii| vahA~ jitane loga khar3e the, ve saba abhaya kI yaha caturAI dekhakara bola uThe-" isa lar3ake kI buddhi ko dhanya hai"| . rAjA ke jo sipAhI vahA maujUda the, unhoMne jAkara rAjA se yaha bAta khii| rAjA ne tatkSaNa abhaya ko apane pAsa bulAyA aura usase pUchA- "bhAI ! tumhArA kyA nAma hai aura tuma khN| ke rahane vAle ho ?" / ___abhaya-"maiM veNAtaTa kA rahanevAlA hU~ aura merA nAma hai-abhy"| zreNika-" tuma apane yahA~ ke bhadraseTha ko jAnate ho ?" abhaya-"hA mahArAja ! bahuta acchI taraha jAnatA huuN"|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNika-" unakI nandA nAmaka putrI garbhavatI thI, usake kyA huA thA ?" abhaya-"mahArAja, unake putra huA thA " / zreNika-" usa lar3ake kA nAma kyA rakhA gayA?" abhaya-" mahArAja ! suniye / Apa jisa samaya bhayaGkara-yuddha kara rahe hoM, usa samaya ApakA zatru Apase bhayabhIta hojAya / phira. vaha apane mu~ha meM eka tinakA le aura Apake sAmane Ave / batalAiye, ki usa samaya vaha Apase kyA mA~gegA? shrennik-"abhy"| abhaya-"mahArAja ! to usakA bhI yahI nAma hai| usakI aura merI bar3I gAr3hI-mitratA hai| kinhIM mitroM ke mana to eka hotA hai, kintu zarIra alaga-alaga hote haiN| parantu merA aura usakA mana bhI eka hai aura zarIra bhI eka hI hai|" zreNika-" to kyA tuma svayaM abhaya ho ?" abhaya-"hA pitAjI! ApakA socanA ThIka hai| zreNika-"to nandA kahA~ aura kisa taraha hai ?" abhaya-" pitAjI ! ve nagara ke bAhara eka bhaleAdamI ke yahA~ ThaharI huI haiM aura Apake viyoga meM atyanta duHkhI haiN|"
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhaya kI yaha bAta sunakara, rAjA zreNika bar3e prasanna hue| ve, bar3I dhUma-dhAma aura gAje-bAje se nandA ko zahara meM le Aye aura unheM apanI paTarAnI bnaayaa| abhaya ko unhoMne apane pradhAnamaMtrI kA pada diyA / jahA~ abhaya ke samAna buddhimAna-pradhAna hoM, vahA~ kisa bAta kA duHkha raha sakatA hai: rAjA zreNika ko jaba kabhI kisI Apatti kA sAmanA karanA par3A, tabhI abhaya ne apanI buddhi se usa saGkaTa ko dUra kara diyaa| ve, sadaiva rAjA kI sahAyatA ke liye tayAra rahate the| eka bAra rAjA zreNika cantA meM baiThe the| usI samaya abhayakumAra vahA~ Aye / rAjA ko cintita dekha, unhoMne pUchA-"pitAjI! Apa cintA meM kyoM baiThe haiM ?" zreNika ne uttara diyA-"vaizAlI ke rAjA cer3A ne merA apamAna kiyA hai| unake do sundara-kanyAe~ haiM, unameM se eka ke sAtha maiMne apanA vivAha karane kI icchA prakaTa kI / uttara meM unhoMne kahA, ki-'tumhArA kula mere kula kI apekSA halakA hai, ataH merI kanyA tumheM nahIM dI jAsakatI abhaya ne kahA-"oho ! yaha kauna bar3I-bAta hai ? cha: mahIne ke bhItara ho maiM una donoM kumAriyoM kA vivAha Apake sAtha karavA duuNgaa| pitAjI ! Apa z2arA bhI cintA na kiijiye|"
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghara Akara abhaya ne apane nagara ke catura-catura citrakAroM ko bulavAyA aura unase kahA-" mahArAjAzreNika kA eka sundara-citra tayAra kro| apanI sArI kalA lagAkara use acchA banAo aura dhyAna rakho, ki usameM z2arA bhI kasara na rahane pAve / " citrakAroM ne rAta-dina parizrama karake eka sundara-citra tayAra kiyaa| abhaya ne bho citrakAroM ko khUba inAma dekara prasanna kiyaa| usa citra ko lekara abhayakumAra vaizAlI Aye / vahA~ Akara unhoMne apanA nAma dhanaseTha rakhA aura rAjamahala ke nIce apanI dukAna kholI / unakI dUkAna para taraha-taraha ke itra tela Adi bikate aura dUsarI bhI aneka prakAra kI vastue~ bikatI thiiN| dhanaseTha, bar3I pIThI-cANI bolate the / jo grAhaka unake yahA mAla lene AtA, vaha prasanna hokara jAtA thaa| isake atirikta, ve apanA mAla becate bhI the bahuta sastA aura mAla bhI bahuta bar3hiyA rakhate the| yahI kAraNa thA. ki thor3e hI dinoM meM unakI dukAna acchI taraha jama gaI / yoM to saba loga unake yahA saudA kharIdate hI the, kintu unako dUkAna kI pratiSThA thor3e dinoM meM itanI bar3hI, ki rAjA ke ranavAsa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI dAsiye bhI unhIM ke yahA~ sAmAna kharIdane Ane lgiiN| jaba dAsiyeM vastu kharIdane AtIM, taba dhanaseTha usa citra kI pUjA karane lagate / unheM yaha karate dekha, eka dina eka dAsI ne unase pUchA-" dhanaseTha ! Apa kisakI pUjA karate haiM ?' ghanaseTha ne uttara diyA-" apane deva kii"| dAsI ne kahA-" ina deva kA nAma kyA hai ?" dhanaseTha ne uttara diyA-"zreNika" / dAsI ne Azcarya meM bharakara phira pUchA-" maiMne sabhI devatAoM ke nAma sune haiM, kintu unameM zreNika nAma ke koI deva na the / kyA ye koI naye deva haiM ?" dhanaseTha ne pUchA-"hA~, tuma antaHpura kI striyoM ke liye magadhadeza ke mahArAjA-zreNika sacamuca naye-deva dAsI ne kahA-"kyA mahArAjA-zreNika itane adhika sundara haiM ? aisA sundara-svarUpa to Ajataka maiMne kabhI dekhA hI nahIM hai !" yoM kahakara vaha calI gii| usa dAsI ne Akara, yaha bAta rAjA ceTaka kI putrI sujyeSThA se kahI / sujyeSThA kI icchA usa citra ko dekhane kI huii| usane vaha citra ma~gavAyA aura use dekhate hI vaha rAjA zreNika para mohita hogii| usane
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanaseTha se kahalAyA, ki-" Apa koI aisA upAya kIjiye, jisase kisI bhI taraha merA vivAha rAjA zreNika ke sAtha hojaay"| abhayakumAra ne, zahara ke bAhara se rAjA ke antaHpura ( janAnakhAne) taka eka suraMga khudavAI / usa muraMga ke darvAje para eka ratha khar3A kiyA aura rAjA zreNika ko bhI vahIM bulA liyA / rAjA zreNika, usa ratha meM baiThakara, rAjA ceTaka kI celaNA nAmaka putrI ko le gaye / sujyeSThA ke badale celaNA kaise AI, isakA vRttAnta 'raanii-celnnaa| nAmaka pustikA meM likhA gayA hai / eka bAra, rAjA zreNika ke bAga meM corI hogaI / usa bAga ke saba se acche AmoM ko koI curAkara tor3a legayA / rAjA zreNika ne abhayakumAra ko bulAkara kahA"abhaya ! ina AmoM kA cora jaldI pakar3a laao"| abhaya ne kahA-"jo aajnyaa"| ____ abhayakumAra ne, veza badalakara ghUmanA zurU kiyaa| eka bAra ghUmate-ghUmate ve logoM kI eka majalisa (maNDalI ) meM pahu~ce / vahA, inheM dekhakara sabane Agraha kiyA, ki-" bhAI ! koI kahAnI kho"| logoM ke
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 adhika kahane-sunane para abhaya ne eka kahAnI kahanA zurU kiyA:-- eka kanyA thI / usane eka mAlI ko yaha vacana diyA thA, ki merA vivAha cAhe jahA~ ho, kintu pahalIrAtri meM maiM tujhase avazya mulAkAta karU~gI / thoDe dinoM ke bAda usa kanyA kA vivAha huA / vivAha ke bAda, kanyA ne apane pati se, usa mAlI ko milane jAne kI AjJA mA~gI / pati ne bhI, apanI strI ke diye hue vacana ke pAlana ke liye AjJA de dI / strI mAlI se milane ko jA rahI thI, ki rAste meM use cora mile| unhoMne, strI ko lUTanA cAhA / yaha dekhakara vaha strI bolI - " bhAI ! yadi tuma mujhe lUTanA cAho, to prasannatA se lUTanA, kintu pahale mujhe apanA eka vacana pAlana karane do| vivAha kI pahalI - rAta meM eka mAlI se milane kA maiMne vAdA kiyA hai, ataH pahale mujhe usase mila Ane do| " coroM ne Apasa meM kahA - " aisI kar3IpratijJA kI pAlana karanevAlI kabhI jhUTha nahIM bola sakatI / acchA ise abhI to jAne do, lauTatI bAra lUTeMge / dd vaha strI Age calI / vahA~ use eka rAkSasa milA / usane strI se kahA - " maiM tujhe khAU~gA " / strI ne kahA" yadi tuma mujhe khAnA cAho, to khA lenA, kintu pahale mujhe apanA vacana pAlana kara Ane do| maiM lauTatI bAra
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ avazya hI idhara AU~gI!" rAkSasa ne kahA-"bahuta acchA, kintu lauTatA bAra idhara AnA jruur"| phira vaha strI mAlI ke pAsa phuNcii| mAlI ne kahA-"tujhe dhanya hai ! aisI vacana kI pAlana karanevAlI to maiMne eka tujhako hI dekhA hai| jA, terI pratijJA pUrI ho gii|" strI, lauTakara rAkSasa ke pAsa AI / rAkSasa ne socA'vAha ! yaha to bar3I satyabhASiNI hai / isa satyavAdinI ko kauna khAya ?' phira vaha strI se bolA-" bahina ! maiM tujhe prANa-dAna detA huuN"| phira mile cora / unhoMne socA ' yaha to sacamuca apane vAde kI pakkI hai| satya bolanevAlI ko kauna lUTe 1 ' unhoMne strI se kahA-"jA bahina ! tU jA, hama tujhe nahIM lUTanA cAhate " / vaha strI apane ghara aaii| yaha kathA kahakara, abhayakumAra ne una logoM se pUchA, ki-" batalAo, usa strI ke pati, cora, rAkSasa aura mAlI meM acchA kauna hai ?" / kisI ne uttara diyA-mAlI; jisane rAtri ke samaya javAna-strI ke apane pAsa Ane para use apanI bahana ke samAna mAnA / kisI ne kahA-usakA pati jisane pratijJA pAlana ke liye isa taraha kI AjJA dii| kisI ne kahA-rAkSasa: jisane javAna strI ko jIvita chor3a diyA / itane meM eka AdamI bola uThA, ki-saba se acche
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve cora hai, jinhoMne itane gahane lUTane ko mila rahe the, ke na lekara usa strI ko yoM hI chor3a diyaa| ___ abhayakumAra ne socA-avazya hI yaha manupya Ama kA cora hai / unhoMne, usa manuSya ko tatkSaNa giraphtAra kara liyA / anta meM, usa manuSya ne bhI svIkAra kara liyA, ki maiM hI Ama curAnevAlA huuN| eka bAra ujjaina ke rAjA caNDapradyota ne rAjagRhI para bar3e jora se car3hAI kii| abhayakumAra ne vicArA, ki-'isake sAtha lar3AI karane meM koI lAbha nahIM hai| donoM tarapha ke lAkhoM-manuSya mareMge, phira bhI yaha nahIM kahA jAsakatA, ki jIta kisakI hogo ? isaliye yahI ucita hai, ki kisI tarakIba se kAma liyA jAve / ' unhoMne ghar3oM meM sone kI muhareM bharavAI aura unheM cupake se zatru kI chAvanI meM gar3avA diyaa| isake bAda, dUsare dina unhoMne caNDapradyota ko eka patra likhA-" pUjya mausAjI ko mAlUma ho, ki mujhe ApakA prema eka-kSaNa bhI nahIM bhuultaa| abhI, Apa para eka bahuta. bar3I Aphata AnevAlI hai, yahI kAraNa hai, ki usase hoziyAra karane ke liye, maiM Apako yaha patra likha rahA huuN| mere pitAjI ne bahuna-sA rupayA dekara, ApakI senA ko apanI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ phor3a liyA hai| yadi Apa jA~ca kareMge, to zeSa saba bhI Apako mAlUma hojaaveNgii|" / caNDapradyota ne apanI chAvanI meM jA~ca kI, to vahA~ nheM sone kI muharoM se bhare hue ghar3e mile / yaha dekhakara nheM vizvAsa hogayA, ki abhayakumAra kA likhanA satya hai| unhoMne tatkSaNa apanI senA ko vApasa lauTane kA hukma diyaa| caNDapradyota ko thor3e dinoM ke bAda mAlUma huA, ki abhayakumAra ne mujhe dhokhA diyA / unheM bar3A krodha aayaa| unhoMne apanI sabhA meM pUchA- kyA tuma logoM meM koI aisA bahAdura bhI hai, jo abhayakumAra ko jIvita pakar3akara lA sake ?" / yaha sunakara eka vezyA bolI-" hA mahArAja, maiM tayAra huuN| abhayakumAra ko jIvita hI pakar3akara Apake sAmane hAz2ira kruuNgii|" usa vezyA ne apane sAtha do dAsiyeM lIM aura rAjagRhI meM A eka zrAvikA banakara rahane lgii| ahA ! kaisI dharmiSTha banakara rahane lagI, ki dekhanevAle ko usakI dhArmikatA para pUrA vizvAsa hotA thA / pratidina bar3e ThATa-bATa se
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna kI pUjA karatI, vrata-upavAsa karatI aura sAre dina dharma-carcA karatI rhtii| __eka bAra, abhayakumAra mandira meM pUjA karane gaye / vahA~, unhoMne isa zrAvikA kI bhakti dekhI, ataH ve bar3e prasanna hue / unhoMne pUchA-" bahina ! tuma kauna ho aura kahA~ se AI ho ? " / vaha vezyA bolI-" bhAI ! maiM ujjaina kI rahanevAlI hU~, merA nAma hai-bhadrA / mere pati kA dehAnta hogayA, laDake the ve bhI mara gaye, isaliye donoM bahuoM ko lekara, maiM yAtrA karane nikalI hU~ / kiye hue kau~ ko bhoge binA, kaise chuTTo mila sakatI hai ?" ___abhayakumAra ne kahA-" bahina ! Apa Aja mere hI yahA~ bhojana kiijiyegaa"| bhadrA-" kintu Aja to mere merevAsa hai"| abhayakumAra-" to pAraNA mere hI yahA~ kriyegaa"| bhadrA ne yaha bAta svIkAra kara lii| dUsare dina usane abhayakumAra ko nimantraNa diyA / abhayakumAra ne bhI use svIkAra kara liyA aura usake yahA~ bhojana karane gaye / usa zrAvikA ne unheM bar3e prema se bhojana krvaayaa| kintu, bhojana meM usane behozI kI davA milA dI thI, ataH abhayakumAra behoza ho gaye / usa samaya, usa dhartinI ne rassI se kumAra ko bAMdha liyA aura ratha meM DAlakara cala dii|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ thor3I dera ke bAda ,jaba abhayakumAra kI behozI dUra . hogaI, to unhoMne apane Apako kaidI kI dazA meM paayaa| ve, usI kSaNa samajha gaye, ki dharma kA DhoMga racakara isa ThaginI ne mujhe dhokhA diyA hai| ___ usa vezyA ne ujjaina pahu~cakara abhayakumAra ko caNDapradyota ke sAmane hAz2ira kiyaa| caNDapradyota ne unheM kaida kara diyaa| rAjA caNDapradyota ke yahA~ analagiri nAmaka eka sundarahAthI thA / vaha hAthI, eka bAra pAgala hogayA / caNDapradyota ne anako upAya kiye, kintu hAthI vaza meM na AyA / aba kyA kareM ? vicAra karate-karate, rAjA ko abhayakumAra yAda Aye, ataH unheM bulAkara pUchA--"abhayakumAra ! analagiri ko vaza karane kA koI upAya to btlaao"| abhayakumAra ne kahA--"Apake yahA~, udayana nAmaka eka rAjA kaida hai| usakI gAyana-vidyA bar3I vicitra hai / yadi, Apa usase gAyana karavAveM, to usa gAyana ko sunakara hAthI vaza meM AjAvegA!" rAjA ne aisA hI kiyA, jisase vaha hAthI vaza meM hogyaa| isa kAraNa, rAjA bahuta prasanna hue / unhoMne
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA-" abhayakumAra ! jela se chUTane ke atirikta, tuma aura jo cAho, vaha varadAna maago"| abhaya ne kahA --" ApakA yaha vacana, abhI Apake pAsa amAnata rakhatA hU~, jaba mAMgane kA maukA AvegA, taba maaNguuNgaa"| abhayakumAra ne, aura bhI aise hI tIna buddhimAnIpUrNa kAma kiye / prati bAra,rAjA caNDapradyota ne unheM eka-eka varadAna dene kA vacana diyaa| jaba, saba milAkara cAra vacana hogaye, taba eka dina abhayakumAra ne kahA-" mahArAja ! aba maiM apane varadAna bhAganA cAhatA huuN"| caNDapradyota ne kahA-" khuzI se mA~go, kintu jela se chUTane ke atirikta hI varadAna maaNgnaa"| abhayakumAra--" bahuta acchA, maiM aise hI varadAna maanuuNgaa"| yoM kahakara unhoMne phira kahA-" mahArAja, Apa aura opakI rAnI zivAdevI, analagiri hAthI para baitthe| Apa donoM ke bIca meM, maiM baiTUM / phira, ApakA ratna ginA jAnevAlA agmibhIru ratha ma~gAo aura usakI citA banavAo / usa citA meM hama saba sAtha-sAtha jalakara mara jAveM / basa, maiM itanA hI mA~gatA huuN|"
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba, mA~gane meM jaura kyA bAkI raha gayA thA ? abhayakumAra kI bAta sunakara, caNDapradyota bar3e vicAra meM par3a gaye / anta meM unhoMne kahA-" abhayakumAra ! tuma Aja se svatantra ho"| abhayakumAra AjAda hogaye, kintu ujjaina se jAte samaya unhoMne pratijJA kI, ki-"dinadahAr3e jaba rAjA caNDapradyota ko ujjaina se pakar3a lejAU~, tabhI maiM saccA abhayakumAra huuN"| abhayakumAra, apanI pratijJA pUrI karane ke liye eka vyaupArI bane aura apane sAtha do sundara-striye lekara ujjaina aaye| vahA~ Akara,unhoMne nagara kI pradhAnasar3aka para eka makAna liyaa| . ___ ve donoM striyeM, khUba zRGgAra karake ThATa-bATa se ghUmatI rahI aura logoM ke citta haraNa karatI thIM / eka bAra, rAjA caNDapradyota ne bhI una striyoM ko dekhA, aura mohita hogaye / unhoMne apanI dAsI ke dvArA una striyoM se kahalavAyA, ki--" rAjA caNDapradyota tumase milanA cAhate haiM, ve kaba AyeM ?" / una striyoM ne kahA" are bahina ! aisI bAta kyoM kahatI ho ? tumhAre muMha se aisA kahanA zobhA nahIM detaa"| dAsI usa dina vApasa calI gii|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra3 dUsare dina bhI vaha dAsI Akara lauTa gaI aura tIsare dina phira aaii| taba una striyoM ne kahA - "bahina ! hamAre sAtha hamArA eka bhAI bhI hai / vaha, Aja se sAtaveM dina bAhara calA jAvegA / usa samaya mahArAjA bar3I samatA se yahA~ padhAra sakate haiN| " dAsI ne lauTakara caNDapradyota se yaha bAta kahI, ataH ve sAtaveM dina kI pratIkSA karane lage ! idhara, abhayakumAra ne eka manuSya ko pAgala banAyA aura pratidina use khATa meM bAdhakara vaidya ke yahA~ lejAne lage / mArga meM, vaha nakalI - pAgala cillAtA jAtA, ki- " maiM rAjA caNDapradyota mujhe ye loga liye jArahe haiM, koI chur3Ao re " ! loga usakI yaha bAta sunakara ha~sate / sAtaveM dina, caNDapradyota abhayakumAra ke yahA~ Aye / abhayakumAra ne, unheM pakar3akara khATa meM bA~dha diyA aura khATa uThavAkara bAhara kI tarapha cale / caNDapradyota cillAne lage - " maiM, rAjA caNDapradyota hU~, mujhe ye loga liye jArahe haiM, koI chuDAo re " ! loga, yaha cillAhaTa sunakara ha~sane lage / ve jAnate the, ki yaha becArA pAgala hai, ataH roja hI isa taraha cillAyA karatA hai ! I abhayakumAra, caNDapradyota ko rAjagRhI lAye / caNDapradyota ko dekhate hI rAjA zreNika bar3e krodhita hue aura
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ unheM mArane daur3eM / kintu, abhayakumAra ne unheM rokakara kahA-" pitAjI ! ye apane mihamAna haiM, ina para Apa kiMcita bhI krodha na kIjiye / maiM apanI pratijJA pUrI karane ke liye ho inheM yahA~ pakar3a lAyA hU~ / aba, inheM sammAnapUrvaka yahA se bidA kara diijiye|" abhayakumAra kI yaha bAta sunakara, rAjA zreNika zAnta hue aura unhoMne rAjA caNDapradyota ko ijjata ke sAtha bidA kara diyaa| eka lakar3ahArA thA / vaha atyanta garIba thaa| eka bAra usane munijI kA upadeza sunA, ataH use vairAgya hogayA / usane dIkSA le lI aura apane guru ke sAtha rAjagRhI aayaa| vahA~ bahuta se loga unakI pahalI dazA ko jAnate the, ata: ve unakA majAka karane lage aura kahane lage, ki-" isa dosta kA jaba kahIM ThikAnA na lagA, taba sAdhu hogyaa"| loga, unakA aura bhI kaI taraha se tiraskAra karane lage, ataH unhoMne socA, ki jahA~ apamAna hotA ho, vahA~ rahanA ucita nahIM hai| unahoMne apanA yaha vicAra apane gurujI se bata
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 laayaa| gurujI ne kahA-" mahAnubhAva ! tumhArA yaha vicAra ThIka hai, hamaloga kala yahA~ se vihAra kara deNge"| . abhayakumAra, bhagavAna mahAvIra ke bar3e bhakta the| ve, jisa prakAra rAjya-kArya meM catura the, usI prakAra dharmadhyAna meM bhI bar3e kuzala the| sadA, zrI jinezvaradeva kI pUjA karate aura sAdhu-munirAja ko vandana karate the| unheM, muni ke isa kaSTa kA patA lagA, ataH ve apane guru ke pAsa Aye aura unase prArthanA kI, ki-" he nAtha ! kRpA karake kama se kama eka dina to Apa aura yahIM ruka jAiye, phira cAhe sukhapUrvaka vihAra kareM" / gurujI ne. yaha prArthanA svIkAra kara lii| . dUsare dina abhayakumAra ne rAjabhaNDAra meM se tIna mUlyavAna-ratna nikAle aura zahara ke bIca-cauka meM aaye| vahA~ pahu~cakara unhoMne yaha bAta prakaTa karavAI, ki ye tIna mUlyavAna-ratna hama denA cAhate haiM / yaha sunakara, logoM ke jhuNDa-ke-jhuNDa vahA~ ekatrita hogaye aura abhayakumAra se pUchane lage-" he maMtrI-mahodaya ! ye ratna Apa kise deMge ? " / abhayakumAra ne uttara diyA-"ye ratna usa manuSya ko diye jAveMge, jo tIna cAjeM chor3a de| eka to ThaNDA pAnI, dUsarI agni, tIsarI strii|" ... manuSyoM ne kahA-"ye to bar3I muzkila bAteM haiM /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamezA garama pAnI pInA, kisI Avazyaka kArya ke liye bhI agni na jalAnA, aura strI ke sAtha kA sambandha chor3a denA, ye kArya to hamase nahIM hoskte|" . abhayakumAra ne kahA-" to ye ratna una lakar3ahAre muni ke hogaye, jinhoMne ye tInoM cIjeM chor3a dI haiM " / logoM ne jAna liyA, ki-'lakar3ahAre-muni sacamuca pUre-tyAgI hai, tabhI abhayakumAra unakI prazaMsA kara rahe haiM / hamalogoM ne nAhaka hI unakI ha~sI kI aura unheM ciddh'aayaa|' phira, abhayakumAra ne logoM ko zikSA dI, ki aba bhaviSya meM koI bhI una muni se majAka na kare aura na unakA apamAna hI kre| : 11: eka bAra, rAjA-zreNika ne apanI sabhA meM pUchA, ki-"saba se adhika mUlyavAna kauna-sI cIja hai ?" kisI ne kahA-hIrA / koI bolA-motI / taba abhayakumAra ne kahA-saba se adhika kImatI mAMsa hai| abhayakumAra kA uttara sunakara saba bola uThe, ki-" yaha bAta galata hai, mAMsa to adhika-se-adhika sastI-cIja hai"| abhayakumAra ne kahA-" acchA, maukA Ane para btlaauuNgaa"| thor3e dinoM ke bAda, abhayakumAra eka seTha ke yahA~
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaye aura unase kahA-" seThajI rAjA zreNika ! bImAra par3e haiN| vaidyalogoM ne batalAyA hai, ki-'ye aura kisI bhI taraha se nahIM baca sakate / inakI eka hI davA hai aura vaha hai-manuSya ke kaleje kA savA-tolA mAMsa / yadi yaha davA mila jAya, to rAjA acche hojAyeM / ' ataH, maiM Apake pAsa yahI lene ko pAyA huuN|" abhayakumAra kI bAta sunakara, seTha ghabarA uThe aura bole-" sarakAra ! mujhase pAca-hajAra rupaye le lIjiye aura mujhe jIvita rahane diijiye| Apa, kisI aura se yaha mAMsa le liijiyegaa|" isI taraha, abhayakumAra saba seTha-sAhUkAroM tathA amIra-umarAvoM ke yahA dhUme, kintu kisI ne bhI mAMsa na diyA aura saba-ke-saba rupaye-paise dekara chUTa gaye / aba, abhayakumAra ko Dhera-kI-hera sampatti prApta hogaI / dUsare hI dina, usa dhana ko lekara abhayakumAra rAja-sabhA meM Aye aura bole-"mahArAja ! itane adhika dhana ke badale meM, savA-tolA mAMsa bhI nahIM milatA" ! yaha munakara saba darabArIloga lajjita hogye| taba amayakumAra ne phira kahA--" mAMsa sastA avazya hai, kintu vaha kevala dUsare kA / apane zarIra kA mAMsa to adhikase-adhika mUlyavAna mAnA jAtA hai|" ...
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 abhayakumAra kI buddhimAnI ke, aise-aise anekoM udAharaNa haiM / yahI kAraNa hai, ki loga Aja bhI yaha icchA karate haiM, ki hama meM abhayakumAra kI-sI buddhi ho / : 12: mahArAjA - zreNika ne, abhayakumAra ko rAjagaddI ke lAyaka dekhakara, unase Agraha kiyA, ki - " he putra ! tuma isa rAjya kA upabhoga karo, merI icchA bhagavAna - mahAvIra se dIkSA lene kI hai" / kintu abhayakumAra ne kahA - " pitAjI! mujhe rAjya kI AvazyakatA nahIM haiM / maiM, aba apane AtmA kA kalyANa karanA cAhatA hU~ / prabhu -- mahAvIra se dIkSA lene ko, merI bhI bar3I icchA hai| Apa, isake liye mujhe AjJA dIjiye / " rAjA zreNika ne, rAjya le lene ke liye bar3A Agraha kiyA, kintu abhayakumAra apane nizcaya para dRr3ha rahe / anta meM, prasanna hokara zreNika ne AjJA de dI / buddhi ke bhaNDAra abhayakumAra ne, sAdhu hokara pavitrajIvana bitAnA prArambha kiyA aura saMyama tathA tapa se Atmazuddhi karane lage / bahuta dinoM taka aisA jIvana vyatItakara, unhoMne apanI jIvanalIlA samApta kI / OM zAntiH
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-jyoti sampAdakaH dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI-hindI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sacitra aura kalAmaya mAsika jaina samAja meM anokhAhI hai| jaina samAja, jaina saMskRti, jaina sAhitya, jaina zilpa aura vijJAna ke bahu mUlya lekhoM isa patra meM prakAzita hote haiN| vArSika mUlya sirpha ru. 2-8-0 Aja hI grAhaka bniye| ___ jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAvAda.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : saMvata 1988 vi0 rAnI - celaNA lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha } anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita prathamAvRtti } puSpa 8 mUlya Der3ha AnA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadA bA da. mudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. "vasaMta mudraNA la ya" ghIkAMgaroDa ahamadAbAda
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAnI--celamA prAcInakAla meM baizAlI nAmaka eka bar3A nagara thA / usameM ceTaka nAmaka eka nyAyI, prajApAlaka, pratApI evaM bar3e zaktizAlI rAjA rAjya karate the / ye, sambandha meM zrI bhagavAna mahAvIra ke mAmA lagate the| rAjA ceTaka ke sAta lar3akiye thiiN| inameM se pA~ca ke to vivAha ho cuke the aura zeSa do kuA~rI thiiN| ina donoM meM se eka kA nAma thA sujyeSThA aura dUsarI kA celaNA / donoM bahaneM bar3I guNavAna, sabhI kalAoM meM nipuNa aura bar3I catura thIM / dharma kA jJAna to unheM bahuta hI gaharA thaa| unheM kisI bAta kI kamI na thii| rahane ke liye sundara-mahala, Tahalane ko sundara-bagIce, pahanane ko mundara-kapar3e-lane, khAne ko icchAnukUla mevA-miThAI Adi saba kucha sadA tayAra rahatA thaa| kinnu ye donoMbahaneM ina saba cIjoM para kabhI adhika mohita na hotI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ thiiN| sadA acche-acche grantha par3hatIM, acche-acche gAyana gAtI, devadarzana ko jAtIM aura pratikSaNa dharma kI hI carcA karatI rhtiiN| ina donoM bahanoM kI sundaratA kI prazaMsA deza-deza meM hone lgii| ramaNIya-magadhadeza ke zAsaka mahArAjA-zreNika bar3e pratApI, atyanta balavAna aura bar3e sundara the| unhoMne, ina kanyAoM meM se eka kanyA ke sAtha apanA vivAha karane kI icchA prakaTa kii| rAjA ceTaka ne uttara meM kahalA bhejA-" he rAjA ! tumhArA kula hamAre kula kI apekSA halakA hai, ataH hamAre parivAra kI kanyA kA vivAha tumhAre sAtha nahIM ho sktaa"| rAjA zreNika ko, yaha uttara sunakara bar3A burA mAlUma huaa| vasanta Rtu AI / prakRti Ananda se paripUrNa ho gaI / sujyeSThA aura celaNA, donoM bahaneM hiMDole para baiThI huI Apasa meM yoM bAteM karane lgiiN|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujyeSThA-bahina celaNA! kaise sundara vasanta ke celaNA-bahina ! isameM to kahanA hI kyA hai ? sArI prakRti eka anupama-saMgIta ke zabda se gUMja-sI rahI hai| yaha saba dekhakara merA to yahI jI cAhatA hai, ki maiM bhI sAre dina gAyA hI kruuN| sujyeSThA-ahA ! kaisA sundara vicAra hai ! bahina celaNA! tumhAre mIThe-gAyana se, prakRti ke isa Ananda meM vRddhi hogI, isaliye tuma avazya ho eka mIThA-gIta gaao| celaNA ne gAnA zurU kiyA: rAsa (dezI-- huM to Dhole { ne hari sAMbhare re ) sakhi AI vasanta kI bahAriyA re / / sava milakarake jAo vAriyA re // nIlA-nIlA AkAza mana mohatA re // dIkheM sone ke sAthiye kI kyAriyA re // ||skhi0|| sakhi ambA kI DAla mora pIMga jhUlate // aura koyala kare duhukAriyA re ||skhi0||
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ khile caMpA camelI aura mAlatI re // jhama, bhauMrA kare guMjAriyA re|| ||skhi0|| AlI dekho tAlAba kI taraMgiyA re // haMsa baiThe haiM paMkha pasAriyA re skhi0|| kaisI kaisI vasaMta kI taiyAriyA re|| sakhI nAco to dede tAriyA re // ||skhi0|| gAyana suna lene ke bAda, mujyeSThA ke muMha se sahasA nikala par3A-"vAha ! celaNA, tuma dhanya ho / tumane kaisA madhura-gIta gAyA !" isa taraha, nirdoSa-Ananda lUTakara, donoM-bahaneM alagaalaga, apanA-apanA kAma karane lgiiN| .. . mujyeSThA jaba apane kamare meM pahu~cI, to usase eka sakhI ne kahA-"bahina ! Aja maiMne eka bar3A-acchA citra dekhA hai / usa citra meM baiThe hue manuSya kI sundaratA kA varNana nahIM kiyA jA sktaa| maine to apane jIvana meM kabhI aisI sundaratA dekhI hI nhiiN|" mujyeSThA ne pUcha-"vaha citra kahA~ hai ?" sakhI-bahina, aika itra ke vyApArI ke yhaaN| sujyeSThA-kintu vaha citra hai kisakA ? sakhI-magadhadeza ke mahArAjA zreNika kA!
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sujyeSThA-to bahina ! tU usa citra ko le A, merA bhI dila use dekhane ko cAhatA hai| sakhI vyaupArI ke yahA~ jAkara usa citra ko le aaii| use dekhate hI, sujyeSThA cakita raha gaI aura bar3e gaura se phira usa citra ko dekhane lagI / yaha dekhakara usakI eka sakhI ne kahA-" bahina ! dekhatI kyA ho ? sAre bhAratavarSa meM, Aja aisA aura koI rAjA nahIM hai " / sujyeSThA bolI-" saccI bAta hai, isa citra ko aba yahIM rakha do"| sakhIne phira kahA-" bahina ! vApasa lauTAne kI zarta para hI meM isa citra ko lAI hU~, ataH ise yahA~ to kaise rakha sakate haiM ? " / yoM kahakara, vaha usa citra ko vApasa de aaii| citra vApasa calA gayA / aba sujyeSThA usI kI cintA meM par3a gaI / vaha socane lagI-" maiMne zraNika kI tArIpha to sunI thI, kintu unakA svarUpa na dekhA thaa| ahA ! ve kaise bhArI rUpavAna haiM! pitAjI ne kulake abhimAna ke kAraNa unakA apamAna kara diyA, kintu unase bar3hakara hamAre liye aura kauna-sA pati hai? yadi maiM vivAha karU~gI, to kevala zreNika ke hI sAtha!" kintu use jaba yaha dhyAna AyA, ki pitAjI se chipAkara cupake se maiM apanA vivAha saralatApUrvaka nahIM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara sakatI, taba vaha cintA meM par3a gaI / yaha dekhakara usakI sakhI ne kahA-" bahina ! Apa cintA kyoM karatI ho ? hamaloga isa vyaupArI ko apane hAtha meM le leMgI, to isake dvArA sAre kArya saphala ho jaavege"| sujyeSThA ne kahA-" acchI bAta hai sakhi ! tuma jAo aura koI aisA upAya karo, jisase merA vivAha rAjA zreNika ke sAtha ho jaay"| sakhI ne vyaupArI se milakara eka upAya DhUMDha nikAlA, ki-nagara ke bAhara se rAjamahala taka eka guphA khudavAI jAya, amuka dina rAjA zreNika usa jagaha AveM, mujyeSThA vahA tayAra rahe aura zraNika use lejAya~ / ___ saba tayAriyeM huI aura dina nizcita kiyA gyaa| zreNika thor3e bahAdura-yoddhAoM ke sAtha vahA~ A gye| idhara sujyeSThA bhI jAne ko tayAra huii| isI samaya, sujyeSThA ko celaNA kI yAda AI / usane socA, ki celaNA se yaha bAta chipAnI na cAhiye / vaha celaNA se milane gaI / mujyeSThA ko dekhakara celaNA bolI-" bahina ! Aja udAsa kyoM ho?" mujyeSThA ne kahA-" bahina ! tumhAre viyoga ke vicAra se " / celaNA bolI-" bahina ! merA viyoga kaise? maiM aura tuma to sAtha hI sAtha hai aura sAtha hI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ u raheMgI, phira yaha cintA kyoM ? sujyeSThA ne phira kahA - " bahina ! jaba taka vivAha nahIM hotA, taba taka to cAhe hama tuma sAtha-sAtha raheM, kintu vivAha ho jAne ke bAda to alaga honA hI par3egA " / celaNA ne kahA - " nahIM bahina sujyeSThA ! aisA kabhI nahIM ho sakatA / hama donoM eka hI pati se vivAha kareMgI, to phira alaga kaise honA par3egA ? jAo jo tumhArA pati hogA, vahI merA bhI pati hogA / " sujyeSThA bolI- - " to tayAra ho jAo, mere pati merA mArga dekhate hue khar3e haiM " / celaNA ne pUchA - " kahA~ ? " sRjyeSThAne uttara diyA - " guphArme " / isake bAda - " sujyeSThA ne saba hAla kaha sunAyA / ka 15: mahArAjA - zreNika suraMga ke mu~ha para apane vIrayoddhAoM ke sAtha khar3e the / yoddhAoM ne zreNika se kahA 66. adhika dera taka mahArAja ! zatru kI rAjadhAnI meM ThaharanA ucita nahIM haiN| aba taka kucha bhI mAluma nahIM hotA, isaliye hameM to jAna par3atA hai, ki isameM jarUra hI kucha dagA hai " / zreNika bole-" isameM dagA kucha bhI nahIM hai, rAjA ceTaka kI ye lar3akiyeM kabhI dagA nahIM kara sakatIM " yoddhAoM ne phira kahA- " mahArAja ! Apa to vizvAsa karate haiM, kintu hameM to isameM dagA hI naz2ara **
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtA hai " / zreNika ne uttara diyA-" thor3I dera aura rAstA dekhane do, isa bIca meM yadi sujyeSThA na A gaI, to hamaloga ratha lekara cala deNge"| zreNika rAjA ko yaha kyA mAlUma, ki donoM bahaneM A rahI haiN| celaNA aura sujyeSThA tayAra ho kara suraMga meM calane lagIM / jaba ratha thor3I hI dUra raha gayA, taba sujyeSThA bolI-"bahina celaNA ! jaldI meM merA gahanoM kA DibbA vahIM raha gayA hai"| celaNA ne kahA-" bahina ! tuma ratha meM baiTho, maiM use le aauuN"| jyeSThA ne kahA"nahIM bahina ! tuma rathameM baiTho, maiM abhI jevara kA DibbA lekara vApasa AtI hU~" ceLaNA Akara ratha meM baiTha gaI / saba ne jAnA, ki yaha sujyeSThA hai, ataH ratha ko havA kI taraha calAne lge| idhara sujyeSThA Akara dekhatI hai, to vahA ratha hI nahIM hai| vaha samajha gaI, ki mere badale celaNA kA haraNa hogayA aura maiM yahIM raha gaI / isaliye usane cillAnA zurU kiyA, ki-" daur3o, daur3o, celaNA kA haraNa ho gyaa"| ceTaka rAjA ke sipAhI daur3e, kintu unakA daur3anA phijUla hogyaa| kyoMki rAjA zreNika bar3I dUra nikala
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaye the / sujyeSThA ke hRdaya para isa ghaTanA kA bar3A bhArI asara huA / vicAra karane para use mAlUma huA, ki isakI apekSA adhika U~cA-jIvana bitAne kI AvazyakatA hai / ataH usane dIkSA lelI / ___ yoM to zreNika ke aneka rAniyeM thIM, kintu celaNA unheM saba se AMdhaka priya thii| rAjA zreNika, apanA adhikAMza samaya usI ke sAtha bitAte the / celaNA bhI apane pati ko khUba cAhatI thii| isa taraha, rAjA-rAnI donoM AnandapUrvaka samaya vyatIta karane lge| celaNo ko bhagavAna mahAvIra kA upadeza bahuta acchA lagatA thA, ataH usane zreNika ko bhI vaha upadeza samajhAnA zurU kiyaa| celaNA ke samajhAne se, rAjA zreNika ko bhI bhagavAna mahAvIra para bar3I zraddhA hogaI aura anta meM ve bhI bhagavAna ke pakke bhakta hogye| pati ko dharmamArga para lAnevAlI, aisI striye sacamuca dhanya haiN| pati kI saccI-sevA karanevAlI celaNA ko garbha rhaa| kintu usa samaya use eka burI icchA huI, ki-apane pati ke kaleje kA hI mAMsa khaauuN| aisA burA. vicAra Ate hI, celaNA ko apane garbha ke prati ghaNA ho
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ gii| vaha samajha gaI ki isa garbha kA bAlaka apane pitA kA vairI hai, anyathA aisA burA vicAra A hI kaise sakatA thA? savA-nau mahIne pUre hue| celaNA ke eka tejasvIputra utpanna huaa| celaNA ne tatkSaNa apanI dAsI ko AbAdI, ki-" dAsI ! isa duSTa-cAlaka ko kisI dUra jagaha para rakha aa| yaha apane bApa kA vairI hai| sApakA pAlanA acchA nahIM hotaa|" dAsI ne, bAlaka ko uThA liyA aura zahara se dUra eka azoka vATikA meM le gii| vahA~ eka pUre ( kacare ke Dhera ) meM use rakha diyaa| . dAsI lauTa rahI tho, ki mArga meM use rAjA zreNika mila gye| unhoMne dAsI-se pUchA-" idhara kahA gaI bI ?"dAsI ne jo saccI bAta thI, vaha basalA dii| dAsI kI bAta sunakara, zreNika tatkSaNa azoka-vana meM aaye| vahA~ Akara dekhate haiM, ki eka bAlaka jamIna para par3A-par3A ro rahA hai / usa bAlaka kI eka u~galI murgI ne kATa khAI thii| yaha dazA dekhakara, rAjA zreNika ko bar3A duHkha huaa| unhoMne tatkSaNa usa bAlaka ko uThA liyA aura usakI kaTI huI U~galI-apane muMha meM rakha kara usameM se khUna cUsa liyA / aba bAlaka kucha zAnta huaa| rAjA zreNika ne ghara Akara celaNA ko upAlambha
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ThapakA) diyo, ki-" he uttama kulavAlI ! kyA tumheM aisA karanA zobhA detA hai ? " / celaNA ne kahA-"svAmInAtha ! yaha putra ApakA vairI hai| isake sabhI lakSaNa kharAba haiN| aise putra kA pAlana meM kaise kara sakatI hU~? merI dRSTi meM, pati kI apekSA putra adhika priya nahIM hai|" rAjA zreNika phira bole-" cAhe jo ho, kintu tumheM isa kA pAlana-poSaNa avazya hI karanA pdd'egaa| hamalogoM se yaha chor3A to kadApi nahIM jaasktaa|" zreNika kI AjJA se, celaNA usa bAlaka ko pAlane lgii| isa bAlaka kI eka u~galI murgI ne kATa khAI thI, ataH vaha adhakaTI hI raha gaI / isa uMgalI ko dekhadekhakara, lar3ake use " koNika! koNika !" kahakara cir3hAte the| koNika zabda ke mAnI haiM-kaTI-u~galIvAlA / celaNA ke aura bhI do-putra hue| eka kA nAma thA halla aura dUsare kA vihalla / ye tInoM bhAI, AnandapUrvaka pAle--pose jAkara bar3e hone lge| 7: eka bAra, rAjA-rAnI soye hue the| sardI kI rAtri, tisa para kar3Ake kA jAr3A ! yogAyoga se celaNA kA eka hAtha rajAI meM se bAhara nikala gayA / eka to komala hAtha, dUsare bhayaGkara sardI; phalataH rAnI ke
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAya meM baDe jora se darda hone lagA / kintu isI samaya use eka vicAra AyA, ki-"eka munirAja isa samaya bhI nadI ke kinAre para khar3e haiM, unhone eka bhI kapaDA nahIM or3ha rakhA hai, phira bhalA isa kar3I-sahI meM unako kyA dazA huI hogI?" yaha antima--vAkya, celaNA ke mu~ha se akasmAta nikala par3A / isa samaya, rAjA zreNika jAga rahe the| ve rAnI kI yaha bAta sunakara apane mana meM vicArane lage, ki--" yaha celaNA isa samaya kisakA vicAra kara rahI hai ? avazya hI isakA mana kisI aura meM lagA hai ! oho ! jisako maiM itanA prema karatA hU~, vaha bhI dUsare kA vicAra karatI hai ! basa, mujhe aisI rAniyoM kI aba AvazyakatA nahIM haiN"| yo vicAra karate hue, rAjA ne sArI rAta bitA dii| prAtaHkAla hote hI, rAjA ne abhayakumAra pradhAna ko bulAyA aura unheM AjJA dI, ki -"merA antaHpura bigar3a gayA hai, isaliye tuma use abhI jalavA do / khabaradAra ! apanI mAtA kA mohana Ane pAve / " ThIka isI samaya nagara se bAhara bAga meM bhagavAna--mahAvIra padhAre, ataH zreNika unake darzana karane ko cale gye| abhayakumAra ne vicArA, ki-'pitAjI avazya
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa samaya kisI prakAra krodha meM hai, anyathA aisA hukma kadApi na dete| merI saba mAtAe~ svabhAva se hI satI haiM, unameM koI aisA doSa kaise ho sakatA hai ? nizcaya hI, pitAjo ko svayaM kucha bhrama ho gayA hai| isaliye mujhe to aisA dussAhasapUrNa kArya kadApi na karanA caahiye| yaha socakara, abhayakumAra ne hAthIkhAne ke pAsavAle kucha kamaroM meM Aga lagavA dI aura zahara meM hallA macavA diyA, ki-" rAjA ke antaHpura meM Aga laga gaI hai " ! - udhara zreNika ne prabhu ko vandana kiyA aura phira prazna pUchA, ki-" he bhagavAna! rAnI celaNA ke eka pati hai yA aneka ?" prabhu ne uttara diyA-"kevaLa eka / he zreNika ! usa satI para kabhI aura kisI bhI prakAra kA sandeha na karanA / " zreNika ko bhagavAna ke vacanoM para pUrNa-zraddhA thI, ataH ve jAna gaye, ki maiMne bar3I bhayaGkara-bhUla kI hai| ve jaldI-jaldI gA~va meM aaye| vahA~ abhayakumAra sAmane mile / unase zreNika ne pUchA-" abhaya ! kyA kiyA ?" abhayakumArane uttara diyA-" ApakI AjJA kA ThIka-ThIka pAlana kiyA gayA hai"| zreNika ne kahA-" are mUrkha ! merI avicArapUrNa AjJA kA pAlana
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyoM kiyA ? apanI mAtAoM ko jalAne kA sAhasa tere citta meM kaise huA ?" / abhayakumAra ne rAjA kI vAta munakara jAna liyA, ki pitAjI apanI bhUla sa. majha gaye haiN| ataH usane saba hAla ThIka-ThIka kaha sunaayaa| __aba celaNA para zreNika ko adhika prema hogayA / unhoMne celaNA ke liye eka sundara-mahala banavAyA, sundara-bagIcA lagavAyA aura donoM jane A-' nandapUrvaka vahIM rahane lge| 8: koNika bar3A huA, taba use rAjagaddI para baiThane kI bar3I icchA huii| yadyapi zreNika usI ko anta meM gAdI dene vAle the, kintu koNika cAhatA thA, ki vaha zreNika ke jIvita rahate ho rAjA bana jAya / usane Sar3ayantra racanA zurU kiyA, jisameM vaha khUba saphala huaa| rAjya kA lobha kyA nahIM karavAtA ? bApa-veTe aura bhAI-bhAI ko yaha zatru banA detA hai| usI rAjyalobha ke vaza ho, pitA ko kaidakhAne meM banda karake, koNika svayaM rAjA bana baitthaa| koNika itanA hI karake zAnta na huA / apane pUrva-janma ke vaira ke kAraNa, usane zreNika ko sadaiva dukhI karate rahane kA nizcaya kiyaa| usane jela ke Asa-pAsa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3A kaDA-paharA lagA diyA aura apane sipAhiyoM ko AjJA dI, ki-"khabaradAra ! koI bhI manuSya zreNika ke pAsa na jAne paave"| celaNA ne koNika ke janma ke samaya jo bAta socI thI, vaha bilakula satya ho gii| celaNA apane pati ko prANoM se bhI adhika bhiya mAnatI thI / vaha apane pati kA yaha kaSTa na dekha sakatI thI, kintu rAjyakI sArI sattA koNika ke hAtha meM hone ke kAraNa vaha kara hI kyA sakatI thI ? phira bhI usane nizcaya kiyA, ki-"koNika ke anyAyapUrNa zAsana meM kadApi na rhuuNgii"| vaha sAhasa karake zreNika ke kaidakhAne kI tarapha clii| celaNA kA prabhAva itanA adhika thA, ki koNika kI kar3I-AjJA hone para bhI sipAhIloga use na roka ske| vahA~ kaThaghare meM banda apane pati ko milane se, celaNA ko bar3I prasannatA huI / kintu, sAtha hI unakI durdazA dekhakara use bar3A zoka huA / use yaha bhI mAlUma huA, ki rAjA ko anna-pAnI denA banda kara diyA gayA hai aura pratidina sabere cAbuka se una para mAra par3atI hai / yaha hAla jAnakara rAnI ko apAra duHkha huA / usane vicAra kiyA, ki yadi maiM aura kucha na kara sakU~, to kama-se-kama pati kA yaha duHkha to avazya kama karavA duuN|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ usane koNika se, zreNika ko milane kI AvA mA~mI / koNika inakAra na kara sakA, ataH celamA pratidina pati se milane jAne lago / jaba vaha pati se milane ko jAtI, taba apane bAloM ko davA ke pAnI se bhijo letI aura bAloM ke jur3e meM urda kA eka laDDU rakha letI thii| vaha laDDU apane bhUkhe-pati ko khilAtI aura jUr3A nicokara pAnI pilA detI / yaha pAnI pIne se rAjA zreNika ko eka prakAra kA nazA-sA car3ha jAtA thA, jisake kAraNa cAbukoM kI mAra se kama takalIpha mAlUma hotI thii| koNika apane putra ko bar3A prema karatA thaa| eka bAra usane celaNA se pUchA--" mAvA! mere samAna putra kA prema kyA aura bhI kisI meM hai ?" / koNika kI bAta sunakara celaNA bolo-" are duSTa ! terA putraprema kisa ginatI meM haiM ? tU parbha meM AyA, tabhI maiMne jAna liyA thA, ki tU apane bApa kA zatru hai / isIliye, terA janma hote hI maiMne tujhe ghUre meM phiMkavA diyA thaa| kintu tere pitA kA tujha para apAra-prema hone ke kAraNa, yaha vAta jAnate hI ve daur3e aura tujhe uThA liyA / usa samaya verI jo uMgalI murgI ne kATa khAI thI, baha muMha meM lekara unhoMne tujhe rote se cupa kiyA / isake bAda
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 aba taka unhoMne tujha para apAra prema rakhA aura rAjya bhI tujhe hI dene kI unakI icchA thI / " yaha sunakara koNika ke hRdaya se vaira bhAva dara hogyaa| use apanI bhArI-bhULa mAlUma hogaI / tatkSaNa usane apane pitA ko kaidakhAne se mukta karane aura unase kSamA mA~gane kA nizcaya kiyA / luhAra ko bulAne meM dera hogI, aisA socakara vaha svayaM hAtha meM lohe ke aujAra lekara jela kI tarapha daur3A / koNika ko isa taraha daur3A AtA dekha caukIdAroM ne zreNika ko khabara dI, ki - " koNika apane hAtha meM lohe ke aujAra lekara daur3e A rahe haiM, ataH Aja avazya hI Apa kI mauta hogI 1 99 zreNika ne vicArA, ki - " koNika avazya mujhe durdazApUrvaka mAregA, ataH yadi maiM svayaM hI apane Apa sara jAUM, to acchA hai " / yoM soca, unhoMne apane pAsa chipAkara rakhA huA halAhala viSa khAliyA / tatkSaNa unakI mRtyu hogaIM / koNika jaba vahA~ Akara dekhatA hai, to pitA kI lAza par3I naz2ara AI / vaha vicArane lagA, ki - " are re ! yaha kyA ? pitAjI se anta - samaya meM mulAkAta bhI na huI ! jaba mujhe apanI bhUla mAlUma huI, taba taka pitAjI cala diye ! opha ! maiM kaisA mahAduSTa hU~, jisake kAraNa
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 pitAjI ko akAla-mRtyu se maranA par3A! kintu aba kyA ho sakatA hai ? " / koNika aba bahuta duHkhI huaa| celaNA ko jaba mAlUma huA, ki zreNika z2ahara khAkara mara gaye, tava use bhI apAra-duHkha huaa| vaha khUba zoka karane lgii| isI samaya, bhagavAna mahAvIra vahA~ padhAre / unakI amRtavANI munakara celaNA kA mana zAnta huaa| usane samajha liyA, ki-" jahA moha hai, vahAM nizcaya hI zoka bhI hai / ata: moha ko chor3e binA, zoka yA duHkha kucha bhI kama nahIM ho sakatA / " yaha socakara usane saba moha chor3a diyA aura sAdhu-jIvana kI pavitra-dIkSA le lii| mahArAjA ceTaka kI yaha vidvAna-putrI aura magadhadeza kI mahArAnI-celaNA, pavitra-jIvana vyatIta karane lagI / abataka usakA jo prema zreNika para thA, vaha aba pavitratApUrvaka bar3hakara sAre saMsAra ke jIvoM para eka samAna hogyaa| usane tapa aura saMyama se apane jIvana ko atyanta-sundara banA liyA / anta meM apanI Ayu pUrI karake yaha satI nirvANa-pada ko prApta hogaI / dhanya hai mahA-satI celaNA ko ! dhanya hai bhAratavarSa kI bhUmi ko Alokita karanevAlI pavitra-AryAoM ko !! OM zAntiH
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ taayaippmlaip paamaalaiyinnnaip pmm m Manolllu hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 9 candanabAlA lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita saMvata 1988 prathamAvRtti mUlya Der3ha-AnA / emamarpThaNAmAcA mahaNAlApATaNA imejresum zASTramANAta
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, a madA vA da. rAyapura, sudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. "" vasaMta mudraNA la ya ghIkAMTAroDa :: amadAvAda. 66
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ candanabAlA campA nagarIke rAjA aura unakI rAnI donoMhI bar3e sajjana the / rAjAkA nAma thA dadhivAhana aura rAnI kA dhaarinnii| ye donoM vipatti meM paDe hue manuSyoM ke pUrNa-sahAyaka aura apanI prajA ke pAlana karanevAle the| inake rAjya meM saba jagaha Ananda hI Ananda dikhAI detA thaa| na to logoM ko coroMse bhaya thA aura na adhikAriyoMse kaSTa / gaMgAjI bAraho mahIne bahatI rahatI thIM, jisake kAraNa phala-phUla kI upaja bahuta adhika hotI thii| inakI prajA akAla kA to nAma bhI na jAnatI thii| inake yahA~ devI ke samAna sundara eka kanyA utpanna huI / isa kanyAkA zarIra atyanta komala aura vANI amRta ke samAna mIThI thii| vaha aisI sundara tathA tejasvinA thI, ki dekhane vAle kI dRSTi usa para nahIM tthhrtii| isa kanyA kA nAma ' vasumatI' rakhA gayA /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasumatI soneke khilaunoMse khelatI huI bar3I hone lgii| mAtA-pitA ko vaha atyanta priya aura sakhIyoM kI to mAnoM prANa hI thii| mAtA-pitAne jaba dekhA ki vasumatI aba kAphI samajhadAra ho cukI hai taba unhone usake liye zikSaka niyukta kara diye / una zikSakoM se vasumatIne likhanA, par3hanA, gaNita aura gAyana Adi kI zikSA pAI / phalaphUla paidA karane ke kAmameM vaha khUba catura ho gaI aura vINA bajAnekI kalA meM to usakI barAbarIkA usa samaya aura koi thA hI nhiiN| phira use zikSA deneke liye dharma-paNDitoM kI niyukti kI gii| unase vasumatIne dharma sambandhI gaharAjJAna prApta kiyaa| eka to vaha pUrva-janma ke zubha-saMskAroMse yukta thI hI, tisa para sadguNo mAtA-pitA ke yahA~ usakA janma huaa| sAtha hI vidyA par3hanekI ruci ora paDhAne vAloMkI bhI cturtaa| ina saba kAraNoMse vamumatIkA khUba vikAsa huaa| . vaha pratidina sabere jaldI uTha kara zrI jinezvara devakA smaraNa krtii| phira mAtAke sAtha baiTha kara patikramaNa krtii| jyoMhI pratikramaNa pUrA hotA tyoM hI jina-mandira ke ghar3I-ghaNToMkI AvAja sunAI detii| ata:
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~-beTI donoM hI sundara vastra pahanakara mandira ko jAtIM aura vahAM atyanta zraddhA aura bhAva pUrvaka vandana krtiiN| mandira kI zAnti dekhakara vasumatI apanI mAtA se kahatI " mAtAjI ! kaisA sundara sthAna hai ! apane rAjamahala meM to baDI gar3abar3a aura daur3a-dhUpa lagI rahatI hai, usake badale meM yahA~ kaisI parama zAnti hai ? merA to yahI jI cAhatA hai ki yahIM baiThI rahU~ aura zAnti ke samudra samAna isa pratimA ke darzana eka Taka dRSTi se sadA kiyA hI karU~ / " vasumatI kI yaha bAta sunakara dhAriNI kahatIM, ki--" beTA vasumatI ! tujhe dhanya hai, jo tere hRdaya meM aisI bhAvanA utpanna huI / satya hai, ye rAjamahala ke sukhavaibhava kSaNika - pralobhana mAtra haiM / unameM bhalA yaha zAnti kaise mila sakatI hai, jo zrI jinezvaradeva ke mukha para dikhAI derahI hai ? ahA, inake smaraNa karane mAtra se duHkha - sAgara meM DUbe hue ko bhI zAnti milatI hai / beTA ! inakA pavitra - nAma kabhI bhI na bhUlanA / " isa taraha mA~-beTI kI paraspara bAta-cIta hotI aura phira ghara Akara acche acche granthoM ko par3hatIM / donoM isI taraha Ananda meM dina bitAtIM /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka bAra rAjA-rAnI jaldI uThakara iSTadeva kA smaraNa kara rahe the| iso samaya kucha sipAhI daur3ate hue Aye aura praNAma karake haoNphate-haoNphate kahane lage-"mahArAja ! mahArAja ! kauzAmbIke rAjA zatAnika kI senA car3ha AI hai| hamane nagara ke saba daravAje banda kara diye haiN| aba pharamAiye ki ApakI kyA AjJA hai|" rAjA ne kahA-" lar3AI ke nagAr3e bajavAo aura lar3ane kI tayArI kro"| z2ora-z2ora se lar3AI ke nagAr3e bajAye gye| yuddha ke nagAr3oM kI gar3agar3AhaTa sunakara, saba logoM ko thor3I hI dera meM yaha mAlUma hogayA, ki nagara ke cAroM tarapha zatrukA gherA par3a gayA hai / ataH saba loga lar3ane ko tayAra ho gye| ve tayAra kisa taraha hue ? zarIra para jiraha-bakhtara pahane aura kamara meM camakatI huI talavAre baaNdhii| kandhoM para DhAleM laTakAI aura bANoM ke tarakasa bA~dhe / eka hAtha meM dhanuSa liye aura dUsare meM tez2a-bhAle
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa taraha tayAra hokara saba yoddhA nagara ke koTa para car3ha gaye aura vahAMse tIra mArane lage / sanasanAhaTa karate hue bANoM kI varSA - sI hone lagI / bANa lagate hI, manuSya mara jAte / kintu senA bahuta bar3I thI, usameM se yadi do-cAra mara hI gaye to kyA ho sakatA thA ? vaha to TiDI - dala kI bhA~ti bar3hatI huI calI hI ArahI thI / thor3I hI dera meM senA koTa ke samIpa AgaI / koTa ke nIce khAI thI, jisameM pAnI bharA thA / kintu zatrusenA ke pAsa to lakaDI ke pula aura bar3I-bar3I sIr3hiyeM thIM, jinake dvArA, unhoMne bANoMkI varSAmeM bhI khAI para pula banA DAle / ina puloM ke sahAre unhoMne apanI bar3I-bar3I sIr3hiye koTa ke kinAre-kinAre khar3I karadIM / bANoM kI jhaDI laga rahI thI, jisase khUba AdamI marate the / kintu laDane meM vIra yoddhA loga una sIr3hiyoM para car3hate hI jAte the, z2arA bhI na hicakicAte / koTa ke ka~gUroM para pahu~cate hI, bhAloM kI mAra zurU huii| manuSya Tapa -Tapa nIce girane lage / kintu phira bhI aura manuSya car3hate hI jAte the, Darate nahIM /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ thor3I hI dera meM zatru-senA koTa para car3ha aaii| vahAM talavAra se yuddha hone lgaa| isa lar3AI meM kauzAmbI ke lazkara kI vijaya huii| kucha sipAhiyoM ne jAkara nagara ke daravAje khola diye, jisase sArI senA nagara ke bhItara ghusa aaii| __rAjA dadhivAhana apane prANa bacAkara bhAge, unakA lazkara bhI jI lekara bhAga calA / ve jAnate the ki zatAnika ke hAtha par3ajAne para hama logoM ko marakara hI chuTTI milegii| zatAnika-rAjA ne apanI senA meM ghoSaNA karavA dI ki-" nagara ko lUTo aura jo kucha lesako, vaha lelo"| pAgala kI taraha udvima-sipAhiyoM ne lUTapATa zurU kara dii| sAre nagara meM hAhAkAra maca gayA aura cAroM tarapha daur3a-dhUpa tathA cillAhaTa hone lgii| rAnI dhAriNI rAjaputrI vasumatI ko le, rAjamahala se nikala kara bhAga cliiN| sAre nagara meM zatAnika-rAjA ne apanI dohAI phiravA dii|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintu dhAriNI aura ksumatI kA kyA huthA ? ve donoM nagara se bAhara nikala gii| kintu itane hI meM zatAnika rAjA ke eka UMTa-savAra ne unhe dekha liyA / usane ina donoM atyanta-sundarI mA~-beTI ko dekhakara vicAra kiyA ki campAnagarI meM lene ke yogya vastue~ to ye haiM / yaha socakara usane ina donoM ko pakaDA aura bAMdhakara apanI UMTanI para biThA liyaa| UMTanI tejI se calane lgii| uMTanI sapATe se rAstA kATane lgii| vaha na to nadI-nAloM ko ginatI, aura na kA~Te-bhATe kI hI paravA karatI thI / pavana-vega se daur3atI huI, vaha eka ghorajaMgala meM AI / usa vana ke vRkSa aura usameM ke rAste Adi sabhI bhayAvane mAlUma hote the / manuSya kI to vahA~ sUrata bhI na dikhAI detI thii| usa vana meM pazu-pakSI idhara-udhara ghUmate aura Ananda karate / yahA~ pahu~cane para dhAriNI ne usa savAra se pUchA" tuma hama logoM ko kyA kroge?"| savAra ne uttara diyA-" are bAi ! tU kisI prakAra kI cintA mata kara / maiM tujhe acchA-acchA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bhojana dU~gA, acche-acche vastra pahanAU~gA aura apanI khI banAU~gA / ? yaha bAta sunate ho, dhAriNI ke sira para mAnoM vajra gira par3A ! vaha vicArane lagI ki - " aho ! kaisA uttama merA kuLa : kaisA zreSTha merA dharma aura Aja mujhe yaha sunane kA samaya AyA ! ai prANa ! tumheM dhikkAra hai ! aise apavitra zabdoM ko sunane ke badale tuma isa zarIrako kyoM nahIM chor3a dete ? " 46 zIla ( sadAcAra ) bhaGga karake jIvita rahane kI apekSA isI kSaNa mara jAnA atyanta zreSTha hai ! " ina vicAroM kA dhAriNI ke hRdaya para bar3A prabhAva huA aura vaha lAza banakara UMTanI para se nIce gira pdd'ii| yaha dekhate ho vasumatI cillA uThI ki - " o mAtA ! o pyArI -- mAtA ! isa bhayAvane - jaMgala meM mujhe yama ke hAtha sauMpakara tu kahAM calI gaI ? rAjya to naSTa ho hI cukA thA, isa kaida kI dazA meM mujhe kevala eka terA hIM sahArA thA, so tu bhI Aja mujhe chor3akara cala dI !" yoM vilApa karate-karate vaha vehoza hogA | usa savAra ne yaha dekhakara vicArA ki- " mujhe isa bahina ke aise zabda kahanA ucita na thA / kintu
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaira, aba isa kumArI ko to igiz2a kucha na kahanA cAhiye / nahIM to yaha bhI apanI mA~ kI taraha prANa chor3a degii|" yoM soca kara vaha vasumatI kA bar3A satkAra karane lgaa| jaba vasumatI hoza meM AI, taba usa savArane baDe mIThe-zabdoM meM usase kahA ki-" are bAlA ! dhIraja rakha / jo kucha honA thA vaha ho cukA, aba zoka karane se kyA lAbha ? tU zAnta ho, tujhe kisI bhI taraha kA kaSTa na hone pAvegA " isa taraha, mIThe-zabdoM meM AzvAsana detA huA vaha vasumatI ko lekara kauzAmbI AyA ? kauzAmbI zahara to mAnoM manuSyoM kA samudra sA thaa| usake rAstepara manuSyoM kI apAra bhIr3a rahatI thii| deza-videza ke vyaupArI apane-apane kAphile lekara vahA~ jAte aura mAla kI adalA-badalI karate / vahA~ sabhI prakAra kI vastue~ bikatI thIM / anAja aura kirAnA bikatA, pazu-pakSI bikate aura yahAM taka ki usa nagara meM manuSya bhI bece jAte thaa| ... usa u~Ta-savAra ne vicAra kiyA ki-" yaha kanyA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ baDhI mundarI hai, yadi maiM ise beMca lUM to khUba rupayo mila jAye / ataH calo, maiM isa bajAra meM ise veMca hI luuN|" ____ vasumatI ko vaha bajAra meM lAyA aura becane ko khar3I kara dii| isakA rUpa apAra thA isa liye jo bhI ise dekhatA vaha cakita raha jaataa| isI taraha logoM ke juNDa ke jhuNDa usake AsapAsa ikaTThe ho gaye aura usakI kImata pUchane lge| vasumatI ko isa samaya kaisA duHkha huA hogA! rAjamahala meM rahakara, saiMkar3o dAsa-dAsiyoM se sevA karavAnevAlI ko Aja sare-bAjAra bikane kA maukA AyA! kAla kI gati kaisI vicitra hai ? vasumatI nIcA mu~ha karake khaDI ho gaI aura manahI-mana jinezvara se prArthanA karane lagI-" he jagabandhu ! he jagannAtha ! jisa bala se Apane mukti prApta kI hai, usI balase aba mere zarIra meM prakaTa hokara, mere zIla kI rakSA kro"| isI samaya vahA~ eka seTha Aye, jinakA nAma thA dhanAvaha / ve prema kI mUrti ora dayA ke bhaNDAra the| vasumatI ko dekhate hI ve vicArane lage ki" aho ! yaha koI bhale-ghara kI kanyA hai / kisI duHkha
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 kI mArI yaha becArI isa pizAca ke hAtha par3a gaI hai / nizcita hI, yaha becArI aura kisI nIca ke hAtha par3a jAvegI aura kaSTa sahegI / ataH maiM hI kyoM na ise mu~ha mA~ge dAma dekara kharIda la ! yaha mere yahA~ rahegI, to maukA Ane para apane mA~-bApa se mila sakegI aura apane ThikAne para pahu~ca jAvegI / " ? yoM soca, unhoMne mu~ha mA~ge dAma dekara vasumatI ko kharIda liyA / dhanAvaha seTha ne vasumatI se pUchA - " bahina ! tU kisakI laDakI hai ? " vasumatI yaha sunakara bahuta duHkhI huI / usake netroM ke sAmane, usake mAtA-pitA mAnoM dikhAI se dene lage ! kahA~ to eka dina vaha campAnagarI kI rAjakumArI thI aura kahA Aja kauzAmbI kI sar3aka para bikI huI dAsI ! vaha kucha bhI uttara na de sakI / dhanAvaha seTha ne jAna liyA ki isa kanyA kA kuLa bar3A zreSTha hai, ataH yaha batalAnA nahIM caahtii| becArI ko isa prazna se bar3A duHkha huA hai, aisA mAlUma hotA hai / yoM socakara unhoMne phira kabhI isa viSaya meM koI prazna na kiyA /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ghara Akara seTha ne apanI strI mUlA se kahA"priye ! yaha hama logoM kI kanyA hai, ise acchI taraha rakhanA " / mUlA use acchI taraha rakhane lagI / vasumatI yahA~ ghara jAnakara hI rahane lagI aura apane mIThe - vacanoM se dhanAvaha seTha tathA anya logoM ko Ananda dene lagI / isake vacana candana ke samAna zAnti dene vAle hote the, ataH seTha ne usakA nAma 'candanabAlA ' rakha diyA / candanabAlA kucha dinoM ke bAda yuvatI ho gaI / eka to vaha yoM hI sundarI thI, tisa para yuvA avasthA ne usake saundarya ko aura bhI dUnA kara diyA thA / yaha dekhakara mUlA seThAnI vicArane lagIM, ki" seThajI ne ise abhI to lar3akI mAnakara rakhA hai, kintu isake rUpa para mohita hokara, ve avazya isase vivAha kara leMge / yadi aisA ho jAya, to mAnoM merI z2indagI hI miTTI meM mila gaI / " aise-aise vicAroM ke kAraNa mUlA seThAnI cintA meM par3a gaI / : 5 : grISma Rtu AI / sira phAr3anevAlI garmI par3a rahI hai / miTTI ke gole ke gole havA meM ur3a rahe haiN| Aga ke 1
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAna garma-havA cala rahI hai| becAre pazu--pakSI bhI garmI se kaSTa pArahe haiN| aise samaya meM garmI se akulAkara seThajI ghara Aye / ghara Akara, unhoMne idhara-udhara dekhA, kintu paira dhone ke liye koI naukara vahA~ hAz2ira na dikhAI diyaa| candanabAlA isa samaya vahIM khaDI thI, vaha seThajI kI icchA samajha gii| atyanta -namra hone ke kAraNa, vaha svayaM pAnI lAkara pitA ke paira dhone lgii| paira dhote samaya usakI kAlI-bha~vara coMTI chUTa gai aura bAla nIce kIcar3a meM jA paDe / seTha ne dekhA ki candanabAlA ke bAla kIcar3a meM kharAba ho rahe haiM, ataH unhoMne lakaDI se uThA liyA aura prema se bA~dha diyaa| mUlA seThAnI khir3akI meM khaDI khaDI yaha dRzya dekha rahI thiiN| yaha dekhakara unake hRdaya kI zaGkA aura adhika puSTa hogi| ve vicArane lagIM ki-"seThane isakA jUDA bAdhA, yahI prema kI nizAnI hai / ataH mujhe samaya rahate ceta jAnA cAhiye / yadi ma isa mAmale ko bar3hane dUMgI, to anta meM yaha mujhe hI duHkhadAyI hogaa|" aisA vicAra kara ve nIce AIM aura seThajI ko bhojana kraayaa| zeThajI ne bhojana karane ke pazcAt thoDI dera ArAma kiyA aura phira bAhara cale gye|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa samaya meM mUlAne apanA kAma zurU kiyaa| eka nAi ko bulavAkara, candanabAlA ke sira ke sAre bAla kaTavA DAle / sira muMDAne ke bAda usake paira meM beDiyA DAlI aura use dUra ke eka kamare meM le gii| vahA~ use khUba mArA-pITA aura anta meM daravAjA banda kara diyaa| phira kyA huA ? phira, seThAnI ne saba naukaroM ko bulAkara dhamakAyA ki-" khabaradAra ! yadi kisI ne seThajI se yaha bAta kahI, to vaha kahanevAlA apanI jAna kI khairiyata na smjhe"| isa taraha naukaroM ko bhaya dikhalAkara, seThAnIjI apane pIhara ko calI gii| zAma hone para seThajI ghara Aye / idhara-udhara dekhA kintu kahIM bhI candanavAlA na dikhAI dI / ataH inhoMne naukaroM se pUchA-"candanabAlA kahA~ hai ?" / kintu seThAnI ke bhaya ke mAre kisI ne bhI uttara na diyaa| seTha ne socA ki kahIM idhara-udhara khela rahI hogii| dUsare dina candanavAlA ko na dekha, seThane naukaroM ko ikaTThA kara unase phira pUchA-"candanabAlA kahA~ hai ?" / usa samaya bhI kisI ne uttara na diyo /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 seTa ne phira socA ki kahIM idhara-udhara kheLa rahI hogI / kintu jaba tIsare dina bhI unhoMne candanabAlA ko na dekhA, taba baDe krodhita hue aura naukaroM ko dhamakAte hue unase pUchA - "are, saca batalAo ki canda bAlA kahA~ hai ? jaldI batalAo, nahIM to maiM tuma saba ko bar3A kar3A - daNDa dU~gA" / taba eka vRddha strI ne himmata karake sArI bAta saca-saca kaha dI / yaha sunakara seTha ko apAra - duHkha huA / ve bola uThe - " mujhe jaldI vaha jagaha batalAo, jahA~ merI pyArI beTI candanavAlA kaida hai " / phira kahane lage-" Aha, o duSTA - strI ! aisA nIca kAma karane kI tujhe kyA sUjhI ? " | usa bur3hiyA ne vaha kamarA batalAyA, ataH seThajI ne turanta usakA daravAjA khola DAlA / bhItara ghusakara dekhate haiM ki candanabAlA ke paira meM ber3I par3I hai aura usakA sira mu~DA huA hai| usake mu~ha se navakAra maMtra kI dhvani nikala rahI hai aura netroM se AsuoM kI dhAra baha rahI hai / kamala ko kumhalAne meM kitanI dera lagatI hai ? candanabAlA kA sArA zarIra aba taka ke kaSToM se kumhalA gayA thA / yaha dazA dekhakara seTha ke netroM se Tapa-Tapa AMsU girane lage / ve rote-rote bole - "pyArI candanabAlA ! 1
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zAnta ho jA / beTA ? tU bAhara cala, mujhase terI yaha dazA nahIM dekhI jaatii| tujhe tIna dina ke to upavAsa hI ho gaye ? hAya, mujhe aisI duSTA-strI kahAM se mila gaI ?" / yoM kaha kara seThajI rasoIgharameM bhojana DhUMDhane lge| kintu bhAgyavaza vahA~ khAnekA sAmAna kucha bhI na milaa| kevala eka sUpa ke kone meM thor3I-sI urda kI ghUgharI par3I thii| seTha ne vaha rUpa candanabAlA ko diyA aura kahA" beTA ? maiM terI ber3I kATane ke liye luhAra ko bulAlAU~, taba taka tU isa ghUgharI kA bhojana kara le"| yoM kahakara seTha bAhara cale gye| . candanabAlA deharI para baiTha gii| usakA eka paira bhItara kI tarapha thA aura dUsarA bAhara / yoM baiThakara vaha vicArane lagI-" aho ! manuSya-jIvana ke kitane raGga hote hai ! jo maiM eka dina rAjakanyA thI, usakI Aja yaha dazA hai ! tIna dina ke anta meM, Aja ye urda ke ubale hue dAne khAme ko mile haiM ! kintu vinA atithi ko diye inakA bhI khAnA ThIka nahIM hai / yadi isa samaya koI atithi AjAya~ to bahuta acchA ho / isa bhojana meM se thoDA-sA unheM dekara phira maiM khaauuN|" Aja pAMca-mahIne aura paccIsa-dina hogaye,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ kauzAmbA meM eka mahAyogI bhikSA ke liye ghUma rahe hai / loga unhe bhikSA denA cAhate hai, kintu ve yogirAja bhikSA denevAle kI tarapha dekhakara vApasa lauTa jAte haiN| yaha kyoM ? ve kisa kAraNa se bhikSA nahIM lete ? aisA mAlUma hotA hai, ki unhoMne kucha nizcaya kara liyA hai, ki amuka prakAra bhikSA milegI, tabhI leNge| kintu Akhira aisA kauna-sA nizcaya hai ? are ! vaha nizcaya to bar3A hI kar3A hai| "koI satI aura sundara-rAjakumArI dAsI banI huI ho, pairoM meM lohekI beDiyAM paDI hAM, sira muMDA huA ho, bhUkhI ho, rotI ho, eka paira deharI ke bhItara aura dUsarA bAhara rakhakara baiThI ho| aisI strI sUpa ke eka kone meM rakhI huI urda kI ghugharI yadi baharAve, to hI bhikSA leNge|" ahA ! kaisA kar3A nizcaya hai / - nagara meM rAjA-rAnI aura dUsare saba loga yaha cAhate hai ki aba yadi yogirAja pAraNA kara leM, to bar3A hI acchA ho| . ve Aja bhI zahara meM bhikSA ke liye Aye / jahAM baiThI-baiThI candanabAlA vicAra kara rahI thI, vahIM ve yogi
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAja padhAre / unhoMne dekhA ki merI sArI-zarte yahAM ThIka hai, kintu kevala eka bAta kI kamI hai| candanavAlA ke netroM meM AMsU nahIM haiM / yaha dekhakara ve pIche lauTa cle| candanabAlA ne dekhA ki atithi Akara binA bhikSA liye hI vApasa jA rahe haiM, ataH use bar3A-duHkha huaa| netroM meM A~sU bharakara vaha kahane lagI-"kRpA. nAtha ! Apa pIche kyoM jA rahe haiM ! mujha para kRpA kIjiye aura ye urdake ubale hue dAne grahaNa kIjiye / kyA mujhe itanA bhI lAbha na milegA ?" / yogirAjane dekhA ki candanavAlA ke netroM meM A~sU bhara Aye haiM, ataH unhoMne apane hAtha lambe kara diye / candanavAlAne, vaha uda kI ghUgharI unheM baharA dii| ye yogirAja the kauna ? ye the--mahAyogI prabhu-mahAvIra / isI samaya candanabAlA kI beDiye TUTa gii| sira para sundara bAla ho Aye / sArI-prakRti meM eka mundara-Ananda-sA cha gayA ! seTha jaba lahAra ke yahA se vApasa lauTe, to candanavAlA ko pahale hI kI taraha dekhakara bar3e prasanna hue|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlA zeThAnI jo usa samaya lauTa AI thIM, yaha dekhakara baDe vicAra meM par3a gii| candanabAlAne mAtA-pitA donoM hI ko praNAma kiyA aura phira mUlA mAtA se kahane lagIM-" mAtAjI! ApakA mujha para bar3A upakAra hai| tInoM lokoM ke svAmI prabhu-mahAvIra kA mere hAtha se pAraNA huA, yaha ApahI kI kRpA kA phala hai|" nagara ke logoM ko aba bAta mAluma huI, taba ve jhuNDa ke jhuNDa vahAM Ane lage / rAjA-rAnI bhI vahAM Aye aura caMdanavAlA ko dhanyavAda dene lge| jisa samaya saba loga dhanyavAda kI varSA kara rahe the, usI samaya eka sipAhI Akara candanabAlA ke pairoM para gira par3A aura rone lgaa| logoM ne usase pUchA-"are! Ananda ke samaya tu rotA kyoM hai ? " / usane kahA-"bhAiyo ?. yaha to rAjakumArI vasumatI hai| campAnagarI ke rAjA dadhivAhana kI dhAriNI nAmaka rAnI kI yaha kanyA hai ! kahA isakA vaha vaibhava aura kahA Aja yaha gulAmI kI hAlata ! maiM inakA sevaka thaa| jaba campAnagarI nAza kI gaI taba zatA. nika rAjA mujhe pakar3a lAye, jisase mujhe baDA duHkha pahu~ ca
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 kintu isa rAjakumArI ke duHkha ke sAmane merA vaha duHkha kisa ginatI meM haiM ! "" rAjA-rAnI bhI yaha sunakara Azcarya cakita raha gaye / rAnI bolI - " are ! dhAriNI to merI bahina lagatI hai ! tU unakI putrI hone ke kAraNa merI bhI putrI haiM ! cala beTA ! mere sAtha cala aura AnandapUrvaka raha / candanabAlA mRgAvatI ke sAtha rAjamahala ko gaI / vahAM pahuMcakara candavAlA ko apanI pyArI mAtA kI yAda ho AI aura unakA yaha madhura upadeza yAda ho AyA, jo unhoMne mandira meM diyA thA : " ye rAjamahala ke sukhavaibhava kSaNika pralobhanamAtra hai / unameM bhalA yaha zAnti kaise mila sakatI hai, jo zrI jinezvara deva ke mukha para dikhAI de rahI hai ? ahA, inake smaraNa karane mAtra se duHkha - sAgara meM DUbe hue ko bhI zAnti milatI hai / beTA ! inakA pavitra - nAma kabhI bhI na bhUlanA / "" candanabAlA rAjamahala meM rahatI, kintu usakA citta sadaiva bhagavAna - mahAvIra ke hI dhyAna meM rahatA thA / vaha na to vahAM ke vastrAbhUSaNoM meM lubhAtI thI aura na vahAM ke mevA-miThAiyoM meM hii| vaha na to bAga bagIcoM ko
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 ho dekhakara mugdha hotI thI aura na naukara-cAkaroM kI sevA dekhakara hI / usake muMha se sadaiva vIra ! vIra ! vIra! kI dhvani nikalatI rahatI thii| use vIra ke Adarza-jIvana kA raMga lagA thaa| kintu abhItaka zrI vIra ko kevalajJAna nahIM huA thA, ataH ve na to kisI ko upadeza hI dete the aura na kisI ko apanA ziSya hI banAte / candanabAlA unake kevala jJAna kA mArga dekhatI hui pavitra-jIvana vyatIta karane lgii| thor3e dinoM ke bAda, prabhu-mahAvIra ko kevalajJAna ho gayA, ataH candanabAlA ko icchA pUrI hui / usane prabhu-mahAvIra se dIkSA le lii| yahI bhagavAna mahAvIra kI sarva-prathama aura mukhya sAdhvI thiiN| unhoMne bar3e kar3e-kar3e tapa kiye aura samaya kA sucAru rUpa se pAlana kiyA / isa taraha unhoMne apane mana, vacana aura kAyA ko pUrNa-pavitra banA liyA / aneka rAja-rAniyeM tathA anyAnya striye unakI ziSyA bniiN| chattIsa-hajAra sAdhviyoM meM ve pradhAnaAryA banAI gii|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyuSya pUrA hone para, mahAsatI-candanavAlA nirvANapada ko prApta hogai / unake zIla, tapa aura tyAga ko dhanya hai ? unake guNoM kA, jitanA bhI varNana kiyA jAya, kama hai| pratyeka bahina kA kartavya hai ki vaha candanabAlA ke jIvana ko samajhe tathA unakA anukaraNa karate hue, unhIM kI taraha apanI AtmA kA kalyANa kre| // zivamastu sarvajagataH // jaina jyoti jaina janatAkA prathama sacitra kalAtmaka mAsika taMtrI : dhIrajalAla TokarazI zAha vArSika mUlya rU. 2-8-0] [eka aMka 0-4-0
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 10 ilAcI-kumAra MGDITIMINAINITIAWAIMAHIMIMAHIMAINMMCaliAMIJIMMINIMIMIMIMAMMAHamaltimal lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha Indalacalaralacalincalinimaliscalcalamalnicalhicalamalnicalhicalnamalnically anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita sarvAdhikAra surakSita saMvata 1988 saMvata } prathamAvRtti prathamAvRtti } udaAnA mUlya Deda-AnA I
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ama dA vA.da. sudraka : cImanalAla IzvaralAla mahetA. " va saMta mudraNA la ya" ghIkAMTAroDa : a.ma.dA dhAda.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ilAcI-kumAra Dhama, Dhama, Dhama, Dhama, Dholaka kI AvAz2a sunAI dene lgii| pI......., pI....., pI..... karake zahanAI bhI bajane lgii| thor3I hI dera meM, bA~sa gAr3e gaye aura una para naTalogoM kI rassiyeM bAdhI jAne lgiiN| __" aya bhalA ! aya bhalA!" kA zabda karate hue . naTaloga unapara apanA khela karane lge| ilAvardhana nagara ke loga isa khela ko dekhane ke liye, nagara ke cauka meM jhuNDa ke jhuNDa ekatrita hone lge| isa cauka ke nukkar3a para eka sundara-mahala banA huA thA, jisameM sundara-sundara jharokhe lage the, acchI-acchI khir3akiye lagI thIM aura usa makAna kI dIvAreM aura chateM to mAnoM kArIgarI kA bhaNDAra hI hoM / dhana-dhAnya sampanna dhanadatta-seTha isa mahala meM rahate the| inake eka
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ javAna lar3akA thA, jisakA nAma thA - ilAcI / apane makAna ke nIce naToM kA khela hote dekha, ilAcI ne khir3akI meM se apanA sira nikAlA / vahA~ kyA dekhA ? eka naTa ne apane paira meM ghugharU bA~dha rakhe haiM aura donoM hAthoM meM eka bAsa lekara usa rassI para cala rahA hai| nIce naToM kA jhuNDa 66 aya bhalA ! aya bhalA ! " kI dhvani kara rahA hai / isa jhuNDa meM atyanta sundarI eka navayuvatI - kanyA bhI hai / isa kanyA ko dekhate hI ilAcI sihara uThA aura bar3e gaura se use phira dekhane lagA / usane apane citta meM yaha nizcita kiyA, ki yadi maiM apanA vivAha karU~gA to isI kanyA ke sAtha, anyathA vivAha hI na karU~gA / : 2 : bhojana karane kA samaya hogayA, kintu ilAcI nahIM AyA / ataH dhanadatta seTha DhU~Dhane nikale ki ilAcI kahA~ hai ? unhoMne jAkara dekhA, ki ilAcI eka kone meM jaise-taise soyA hai aura usakA ceharA bilakula utarA huA hai /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanadatta seTha ne pUchA-" ilAcI ! kyA bAta hai ? Aja tU itanA adhika udAsa kyoM hai ?" ilAcI ne sacce-dila se kahA-"pitAjI ! gA~va meM naTaloga apanA khela karane Aye haiN| unake sAtha eka javAna kanyA aisI hai, jisake rUpa kA varNana nahIM kiyA jA sakatA / Apa usI ke sAtha merA vivAha karavA diijiye|" dhanadatta seTha ne kahA-"pAgala ! tujhe yaha burAcaskA kahA~ se laga gayA ? kyA naTinI ko kabhI apane ghara meM rakhA jA sakatA hai ? kahA~ apanI jAti aura kahA~ naTa kI jAti ! apanI jAti meM bahuta-sI kanyAe~ haiM, unameM se tU jise cAhe, usI ke sAtha terA vivAha kara duuN|" pitA ke aise vicAra sunakara, ilAcI kucha bhI na bolaa| zAma ko kucha khAyA, kucha na khAyA aura uTha gyaa| rAtri ke samaya naToM ko cupake-se bulavAyA aura unase kahA ki-" tuma jitanA cAho, utanA dhana le lo, kintu tumhArI kanyA mujhe vivAha do"| naToM ne kahA-" annadAtAjI ! hamaloga apanI kanyA beMcane ko nahIM lAye haiN| dhana to Aja hai aura kala
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ nhiiN| kyA ratna ke samAna kanyA yoM dI jAsakatI hai ? phira, yadi hama Apako apanI kanyA deM to hamAre kula meM dAga laga jaay| ilAcIne pUchA-"yaha kisa taraha ? maiM to baniyA hU~ aura tuma naTa ho, phira dAga kaise laga jAvegA?" naTa ne kahA--"seThajI ! Apa cAhe jaise ho, kintu AkhirakAra haiM to kAyara kI hI jAti ke aura hama cAhe jaise hoM, kintu phira bhI sAhasI haiN| sAhasI-jAti kI kanyA kAyara ko nahIM dI jA sktii|" / ilAcI bolA--" kintu kisI bhI taraha tuma apanI kanyA kA vivAha mujhase kara sakate ho?" naTa ne kahA--"hA, isakA eka upAya hai| tuma bhI hamArI hI taraha naTa bano aura hamArI vidyA meM nipuNatA prApta kro| phira, khela karake kisI rAjA ko khuza karo aura usase inAma prApta kro| usa inAma kI rakama se hamArI jAti kI mihamAnI karo, to hama apanI kanyA Apako de sakate haiN|" ___ ilAcI ne kahA-" mujhe tumhArI bAta svIkAra hai, avazya svIkAra hai / maiM, aisA hI karU~gA aura tumhArI kanyA prApta kruuNgaa|"
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAta huI, saba loga so gye| cAroM tarapha sannATAsA chA gyaa| __ilAcI, aise samaya meM uThA aura kapar3e pahanakara tayAra hogayA / ghara yA bAhara na to koI jAga hI rahA thA aura na kisI ne karavaeNTa hI bdlii| jyoM hI usane bAhara jAne ko paira uThAyA, tyoM hI mAtA-pitA kI yAda ho aaii| usane socA-" ahA, merI pyArI-mAtA ! prema kI mUrti pitA ! ina saba ko jaba yaha mAlUma hogA, ki ilAcI bhAga gayA, taba kitanA duHkha hogA ? ataH mujhe isa taraha se cale to kadApi na jAnA cAhiye !" yaha vicArakara vaha jyoM hI lauTane lagA, tyoM hI use dina ko dekhI huI usa naTa-kumArI kI yAda ho AI / usane socA-" ahA ! kaisA sundara-svarUpa thA ! cAhe jo ho, kintu usa kanyA se mujhe vivAha avazya karanA cAhiye / mA-bApa ko thor3e-dinoM taka duHkha to hogA, kintu phira saba bhUla jaayNge| to ThIka hai, maiM jAkara naTa logoM meM mila jAtA huuN|" yoM socakara ilAcI calA aura naTalogoM ke jhuNDa meM jA milA / sabere jaldI uThakara, naTaloga usa nagara se dUsarI jagaha cale gye|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 : 4 : ilAcI naTalogoM ke sAtha deza-paradeza bhramaNa karane lagA / usakA sArA veza isa samaya kucha vicitra - sA ho gayA / bAsa meM eka Dholaka bAMdhakara, use apane hAtha meM letA aura apane kandhe para eka kAvar3a rakhatA / isa kAvar3a ke eka piTAre meM murge rahate aura dUsare meM sAja-sAmAna / kahA~ bar3e-bar3e mahaloM aura bhArI - sampatti kA svAmI aura kahA~ piTAre meM sAmAna rakhanevAlA ! kahA~ naukaroM se saba kAma karavAnevAlA aura kahA~ kandhe para kAvar3a uThAnevAlA ! kintu usake sira jo dhuna savAra thI, usake sAmane use aura kucha bhI na dikhAI detA thA / isI dazA meM, bAraha - varSa vyatIta ho gye| donoM premIpremikA sAtha hI sAtha rahate, kintu eka dUsare kI tarapha A~kha uThAkara bhI na dekhate / ilAcI aba sArI naTa - vidyA sIkha gayA / usake khela dekhakara, loga dAtoM tale u~galI dabAte the / aba usane vicAra kiyA ki veNAtaTa nagara jAkara, vahAM ke rAjA ko apane khela se prasanna karU~ / : 5: apane sAthiyoM ko lekara vaha veNAtaTa gayA aura vahAM rAjA se milA /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA ne kahA-"Aiye nAyaka ! tumheM dekhakara bar3A Ananda huaa| tuma yahA~ apanI sArI vidyA batalAo / yadi tuma apane khela se mujhe prasanna kara sake, to maiM bahutabar3A-inAma duuNgaa|" ___ilAcI ne khela kI tayArI karanA zurU kiyA / bAsa gAr3e aura una para rassiyAM baaNdhiiN| idhara, rAjA kI kacaharI khacAkhaca bhara gaI / saba seTha-sAhUkAra, naukara-cAkara tathA choTe-bar3e aura loga, arthAt sArA zahara kA zahara khela dekhane ko ikaTThA hogyaa| rAjA kI saba rAniye bhI jharokhoM meM baiThakara khela dekhane lgiiN| ilAcI ne aba apanA khela zurU kiyaa| khela kisa taraha karatA hai ? ___ vaha pahale rassI para car3ha gayA aura phira pairoM meM khar3AOM pahanI / eka hAtha meM DhAla lI aura dUsare meM talavAra / aba rassI para calane lgaa| thor3I dUra calakara, vaha pIche kI tarapha ko lauTa pdd'aa| loga Apasa meM kahane lage-- " vAha-vAha ! vAha-vAha ! kaisA acchA-khela ho rahA hai ?" ilAcI ne, dUsarA khela zurU kiyaa| usane apane sira para sAta-bartana eka para eka karake rakhe aura bAsa kI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghor3I para eka lambA bA~sa bA~dhakara usa para car3ha gyaa| noka para pahu~cakara vaha usa baoNsa ko jora se hilAne lgaa| bA~sa khUba hila rahA thA, kintu ilAcI ke sira para ve sAtoM-ghar3e jyoM ke tyoM rakhe the| ___loga, yaha dekhakara Azcarya cakita raha gaye / ve mArga dekhane lage, ki rAjA isa para prasanna hokara aba inAma deM, aba deM, aba deN| kintu rAjA kucha bhI na bole| ilAcI ne tIsarA-khela zurU kiyaa| usane apane pairoM meM kaTAreM bA~dhI aura una kaTAroM kI nokake bala rassI para calane lagA / loga yaha khela dekhakara bar3e prasanna hue / kintu rAjA ne apane mu~ha se usake viSaya meM eka bhI zabda na kahA / to kyA rAjAko aise acche-khela pasanda nahIM Ate the ? nahIM-nahIM ! rAjA to isa samaya kucha aura hI vicAra kara rahA thA / usane, nIce khar3I huI usa naTakanyA ko dekhA aura usapara mohita hokara yoM soca rahA thA ki-" yaha naTa yadi rassI para se girakara mara jAya, to maiM isa kanyA se vivAha kara skuuN| ataH kyoM
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 bolU~ ? khela karane hI do, abhI khela karate karate girakara apane Apa mara jAvegA ! " idhara, naTa - kanyA nIce khar3I khar3I vicAra karatI hai, ki - " aho ! ilAcI ne mere liye apane mAtA-pitA chor3a diye, apanA sukha-vaibhava chor3A aura eka dina apane hAthoM se vaha dUsaroM ko dAna detA thA, usake badale Aja dUsaroM se dAna lene ko hAtha lambA kara rahA hai ! aba to yadi rAjA prasanna hokara ise inAma de deM, tabhI acchA hai / mere mAtA-pitA zIghra hI isake sAtha merA lagna kara deM aura maiM isake sAtha sukhapUrvaka jIvana vyatIta 1 / karUM / ilAcI ne rassI para se utarakara rAjA ko praNAma kiyA / rAjA ne kahA - " naTarAja ! tuma bar3e catura ho, kintu maiM tumhArA khela na dekha skaa| kyoMki merA dhyAna isa samaya rAjya ke kAryoM kI cintA meM lagA thA / ilAcI phira khela karane lagA / naTa loga, jorajora se apane Dhola bajAne lage aura 44 aya-bhalA ! aya- bhalA ! " kI dhvani karake usameM joza bharane lage / ilAcI ne bar3A vicitra khela kiyA aura phira nIce utarakara rAjA ko salAma kiyaa| rAjA ne kahA - "nAyaka ? jyoM hI tumane khela zurU kiyA, tyoM hI maiM eka jarUrI bAta karane Mx
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 lagA / isI kAraNa maiM tumhArA khela nahIM dekha sakA / tuma phira eka martabA khela karo, isa bAra meM dhyAna se deluuNgaa| ilAcI tIsarI bAra khela karane lgaa| kintu rAjA phira bhI prasanna nahIM huaa| rAjA ke dila meM to yaha pApa ghusA baiThA thA ki-"abhI yaha kisI taraha girakara mara jAyagA' phira bhalA vaha usakI tArIpha kyoM karane lagA? ilAcI nirAza hogayA / yaha dekhakara naTa-kanyA ne kahA ki-" ilAcI ! nirAza na ho| thor3I-sI bAta ke liye saba kiyA-karAyA bigAr3anA mata / eka bAra phira khela karake rAjA ko prasanna karo, nahIM to hama logoM kA vivAha na ho skegaa|" ilAcI cauthI-bAra rassI para car3hA aura vismaya paidA karanevAle khela karake dikhalAye / kintu phira bhI rAjA prasanna na huaa| saba logoM ko yaha zaka ho gayA ki avazya hI rAjA ke peTa meM kucha pApa hai / paTarAnI ko bhI yaha sandeha ho gayA ki nizcaya hI rAjA ke mana meM kucha dagA hai| - aba ilAcI kI nirAzA kA pAra na rhaa| naTa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 kanyA yaha dekhakara bolI- " ilAcI ! eka bAra aura khela karo | kinAre para pahu~ce hue jahAja ko DubAo mata, mere kahane se aura mere hI liye eka bAra phira khela kara DAlo | 29 ilAcI ne pA~cavIM bAra khela zurU kiyA / vaha bA~sa kI coTI para jAkara khar3A huA / isa samaya use eka dRzya dikhAI diyA / eka ghara ke daravAje para sundaratA kI khAna eka strI hAtha meM cAMdI kA thAla lekara khar3I hai / usa thAla meM miThAI tathA anyAnya acchI-acchI cIjeM bharI hai / vaha, Agraha kara-karake eka munirAja ko baharAnA cAhatI hai, kintu munirAja na to vaha mevA-miThAI lete haiM. aura na A~kha uThAkara usakI tarapha dekhate hI haiM / yaha dekhakara, ilAcI ke hRdaya meM vicAra AyA, ki- " ahA ! dhanya hai ina munirAja ko / inakI javAnaavasthA hai, sAmane hI itanI rUpavatI strI khar3I hai, kintu unakA eka royA~ bhI nahIM pharakatA / aura maiM ! maiM to eka naTinI ke liye ghara-bAra, dharmadhyAna Adi sArI bAteM chor3akara deza-videza ghUma rahA hU~ ! ina munirAja ko vaha Agraha pUrvaka baharAnA cAhatI hai, kintu ve nahIM lete aura maiM dAna lene hI ke liye z2indagI ko khatare meM DAlakara, isa bA~sa para car3hA huA khela kara rahA hU~ ? aura
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 tArIpha yaha hai, ki yaha saba kucha karane para bhI mujhe dAna nahIM mila rahA hai ! saca hai, isa moha meM pha~sakara, maiMne apanA amUlyasamaya phijUla naSTa kiyA / aba to maiM bhI ina munirAja kI taraha sAdhu hokara inake jIvana kA Ananda anubhava karU~ / " aise vicAra karate - karate, ilAcI ke mana kI pavitA eka dama bar3ha gaI aura unheM vahIM jagata kA saccA jJAna arthAta ' kevala jJAna ' hogayA / idhara naTinI bhI vicArane lagI ki - " aisA svarUpa Aga meM par3e, jisa para mohita hokara ilAcI ne ghara-bAra chor3A, aura itane duHkha sahana kiye| phira isa rAjA ko bhI ulTI - buddhi sUjhI hai ki kucha bolatA hI nahIM, na puraskAra hI detA haiM / aho ! mere isa jIva ne saMsAra meM utpanna hokara kauna-sA acchA kAma kiyA ? aba kaba taka aisA jIvana bitAnA cAhiye ? calo, aba to mana, vacana aura kAyA ko jItakara maiM apane AtmA kA kalyANa kruuN|" aise vicAra karate hI karate, usa naTinI ko bhI kevalajJAna ho gayA / rAjA-rAnI ne ina donoM ke jIvana meM ekAeka bhArI - parivartana dekhA, ataH unheM bhI apane-apane jIvana
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambandhI vicAra utpanna hue / una vicAroM se, hRdaya bilakula pavitra hote hI, unheM bhI kevalajJAna hogyaa| ye cAroM-kevalajJAnI, eka lambe samaya taka isa saMsAra meM bhramaNa karate rahe / isa kAla meM, unake pavitrajIvana kA, bahuta logoM para prabhAva par3A / unake amRta ke samAna upadezoM se, bahutoM ke jIvana palaTa gaye / __apanA-apanA AyuSya pUrA hone para, ye saba nirvANa -pada ko prApta ho gye| dhanya hai ilAcI ke samAna sAhasI nara vIroM ko! zivamastu sarvajagataH jaina jyoti jaina janatAkA prathama sacitra kalAtmaka mAsika taMtrI: dhIrajalAla TokarazI zAha vArSika mUlya rU. 2-4-0] [eka aMka 0-4-0
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ FARMINATIONATIONAMITAMINATIONAL INDIAPHAANTHAPAHIMALAPHARMAPAULHIMALAYATIHATIAHITIHINDURIKARKHAPATITIHAMILE EMAIAAAAAI hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: :: puSpa 11 -BEDIA MARRI jambUsvAmI ALLA n nailsina : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. hHIDIUMIHITmMtiTITANAMImmiuTIMIRRITAMARIDWAIIMUMHINTUDDHIRAMAIrr : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. THIN.....litantinentatime. ..inmun. animun. kAyA maa... .. ... ..... BIHARIHITHIMITIAlla saMvata / 1988 vi0 / prathamAvRtti mUlya Der3ha-AnA MAILhstiiiilm MAHARANImm
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka : jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza pro. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu pIramazAharoDa, amadAvAda
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI : 1: solaha-varSa kA sundara kumAra hai / sone ke hiMDoledAra palaMga para baiThA hai| hAtha meM hIre jar3I huI rezamI rassI hai jisake dvArA vaha kar3Aka-kar3Aka jhUle le rahA hai / isa kumAra kA nAma hai-jambU / ____ kroDAdhipati RSabhadatta kA vaha putra hai| usakI mAtA kA nAma hai-dhaarinnii| . seTha ke yahI eka putra hai, bar3I umara meM huA hai, ataH lAr3a-pyAra meM kisI bhI prakAra kI kamI nahIM rakhI gaI / ___ zahara kI acchI-se-acchI ATha-kanyAoM ke sAtha thor3e hI dina pahale isa kumAra kI sagAI ho cukI hai|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI ___ eka dina vana ke rakSaka ne Akara badhAI dete hue kahA, ki-" seThajI ! vaibhAragiri para zrI sudharmAsvAmI padhAre haiM / samatA ke sarovara tathA jJAna ke samudra gururAja ke padhArane se kise prasannatA nahIM hotI ? jambUkumAra kA hRdaya harSa se uchalane lgaa| usane hiMDolA banda kiyA aura guru ke padhArane kI khuzakhabarI lAne ke inAma meM apane gale se motI kI mAlA nikAlakara vanapAla ko de dii| vanapAla prasanna hokara calA gyaa| jambUkumAra ne sArathi se kahA-" sArathi ! sArathi ! ratha jaldI tayAra karo, vaibhAragiri para gururAja padhAre haiM, maiM unake darzana karane ko jaauuNgaa"| ___ sundara sAmagriyoM se suzobhita ratha tayAra kiyA gayA, usameM baiThakara jambUkumAra vaibhAragiri ko cale / vaibhAgiri rAjagRhI ke bilakula naz2adIka thA, ataH ve thor3e hI samaya meM vahA~ pahu~ca gye| sudharmAsvAmI bhagavAna mahAvIra ke gaNadhara the / ve, usa samaya ke sAre jaina-saMgha ke netA the| phira bhalA unake upadezoM meM amRta kI varSA ke atirikta aura kyA ho sakatA thA? jambUkumAra unheM vandana karake upadeza sunane lage / ve jyoM-jyoM upadeza sunate gaye, tyoM-tyoM unakA mana saMsAra se
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI virakta hotA gayA / upadeza pUrA hote-hote, jambUkumAra kA hRdaya vairAgya se bhara gayA / ve hAtha jor3akara bole, ki - " prabho ! mujhe dIkSA lenI hai, ataH jaba taka maiM mAtA-pitA se AjJA lekara AU~, taba taka Apa yahIM virAjane kI kRpA kareM / sudharmAsvAmI ne yaha svIkAra kara liyA / ratha meM baiThakara jambUkumAra pIche lauTe / nagara ke daravAje para pahu~cakara dekhate haiM, ki senA kI bhIr3a daravAje se nikala rahI hai / hAthI, ghor3e aura paidala kI koI sImA hI na thI / aisI bhIr3a ko cIrakara bhItara kaise jAyA jAsakatA ? aura jaba taka senA pAra na hojAya, taba taka vahA~ ruka bhI kaise sakate the ? ataH ve dUsare daravAje kI tarapha cale / jaba ve dUsare daravAje ke naz2adIka pahuMce, taba eka z2abaradasta lohe kA golA dhama - se unake pAsa A girA / yaha golA una sipAhiyoM kA calAyA huA thA, jo lar3AI kI zikSA le rahe the / yaha dekhakara jambUkumAra vicArane lage, ki - " aho ! yaha lohe kA golA yadi mere sira para giratA, to merI kyA dazA hotI ? maiM nizcaya hI aise apavitra - jIvana kI dazA meM mara jAtA / ataH calU~ aura abhI gurujI ke samIpa jAkara pratijJA le AU~ | " jambUkumAra sudharmAsvAmI ke pAsa Aye aura hAtha jor3akara
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 jambUsvAmI bole - " svAmI ! mujhe jIvanabhara ke liye brahmacarya vrata ke pAlana kI pratijJA karavA dIjiye " / sudharmAsvAmI ne vrata karavA diyaa| yaha vrata lekara mana meM harSita hote hue jambUkumAra apane ghara Aye aura mAtA-pitA se dIkSA lene kI AjJA mA~gI / mA~ - bApa bole - " beTA ! dIkSA lenA atyanta kaThina kArya hai | paMca mahAvrata kA pAlana talavAra kI dhAra para calane ke samAna kaThina hai| tU to aba bhI bAlarAjA kahA jAtA hai, tujhase sAdhu ke kaThina - vrata kaise pala sakate haiM ? phira tU akelA hI to hamAre pyArA - lar3akA hai, tere binA hameM eka kSaNa bhI acchA nahIM mAlUma hogA / " jakumAra bole - " pUjya mAtA - pitA ! saMyama atyanta kaThina hai, yaha ApakA kahanA ThIka hai / kintu usakI kaThinatA se to kevala kAyaraloga hI Darate haiN| maiM ApakI kokha se paidA huA hU~, vrata lekara mANa jAne para bhI unheM na tohU~gA / mujha para Apa logoM kA apAra prema hai, ataH mere binA A pako nizcaya hI acchA na mAlUma hogA / kintu aise viyoga kA duHkha sahana kiye binA mukti bhI to nahIM mila sakatI ! isaliye Apaloga prasanna hokara mujhe AjJA dIjiye / " mA~ - bApa ne kahA - " putra ! yadi tumheM saMyama lene kI bahuta hI icchA ho, to bhI hamArI bAta tumheM mAnanI cAhiye / hama tumhAre mAtA-pitA haiM, ataH hamAre diye hue
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI vacana ko pAlana karane ke liye, hamane jo kanyAe~ tumhAre liye svIkAra kara lI haiM, unake sAtha apanA vivAha kara lo / phira tumhArI icchA ho to sukhapUrvaka dIkSA le lenA !" jambUkumAra bole - " ApakI AjJA maiM sira - mAthe para car3hAtA hU~ / kintu phira mujhe dIkSA lene se Apa rokiyegA nahIM / " mA~ - bApa ne kahA - " bahuta acchA " / : 2 : RSabhadatta ne AThoM kanyAoM ke pitAoM ko bulavAyA aura unase kahA, ki - " hamArA jambUkumAra vivAha ke bAda tatkSaNa dIkSA legA / vaha kevala hamAre Agraha se apanA vivAha kara rahA hai / ataH Apako jo kucha bhI socanA ho, vaha soca lIjiye / pIche se hameM kucha mata kahanA | "" 1 yaha sunakara ve vicAra meM par3a gaye / apane pitAoM ko vicAra meM par3e dekha, una kanyAoM ne kahA - " pitAjI ! Apako cintA karane kI AvazyakatA nahIM hai / hama to hRdaya se jambUkumAra ko vara cukI haiM, aba jaisA ve kareMge, vaisA hI hama bhI kareMgI / " 1 kanyAoM ne apanA yaha nizcaya batalA diyA, ataH sAta-dina Age kI miti vivAha ke liye taya hogaI / jambUkumAra ke vivAha meM kisa bAta kI kamI ho sakatI thI ? bar3A bhArI maNDapa bA~dhA gayA, aura use bhA~ti-bhA~ti ---
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI ke citroM tathA toraNa Adi se sajAyA gayA / sAtaveM dina, jambUkumAra kA vahA~ bar3I dhUmadhAma se una AThoM kanyAoM ke sAtha vivAha hogayA / rAjagRhI nagarI meM aisI dhUmadhAma aura ThATa-bATa se aura vivAha bahuta hI kama hue hoNge| vivAha kI pahalI hI rAtri meM jambUkumAra apanI striyoM sahita raMgazAlA (sone ke kamare meM gaye / raMgazAlA kI sundaratA varNana nahIM kI jA sakatI / acche-acche manuSyoM kA citta use dekhakara calAyamAna ho jAya / vahA~ kI mauja - zauka kI sAmagrI tathA vahA~ ke citra Adi aise the, ki jinheM dekhakara manuSya kI viSayecchA jAgRta ho uThe / yuvA avasthA, rAtri ke samaya ekAnta sthAna aura apanI vivAhitA javAna striyeM pAsa hone para bhI jambUkumAra kA citta nahIM DigA / : 3 : rAjagRhI - nagarI se thor3I dUrI para eka baragada kA jhAr3a thA, jisakI chAyA atyanta - saghana thI / isa baragada ke jhAr3a ke nIce hada darje kI badamAzI kA saMgaThana hotA thA / zAma hote hI, usake nIce eka ke bAda eka manuSya Ane lage ina saba ne, apane mu~ha para nakAba pahana rakhe the aura apane zarIra para khAkI raMga ke kapar3e or3ha rakhe the / I
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI __ ina saba meM eka vizAlakAya javAna thA, jisake netra bar3e-bar3e tathA lAla, evaM mu~ha DarAvanA thA / saba manuSyoM ke ikaTThe hojAne para vaha bolA-" dosto! Aja taka hama logoM ne bahuta sI coriyeM kI haiM, kintu jitanI cAhiye utanI saphalatA kabhI nahIM milii| Aja maiM eka jabaradasta-maukA dekha AyA huuN| rAjagRhI nagarI ke RSabhadatta seTha ke yahA~ vivAha hai / bahuta se seTha-sAhUkAra vahA~ ikaTe hue haiN| yadi hamaloga acchI taraha hAtha mAreMge, to jaba taka jiyeMge, taba taka corI karanI hI na pdd'egii| isaliye Aja acchI taraha tayAra rhnaa|" saba bola uThe--" hama tayAra haiM ! hama tayAra haiM ! ApakI jaisI AjJA ho, vaisA karane ko hama sadaiva tayAra haiM !" isa bar3e-bhArI DIla-DaulavAle manuSya kA nAma thAprabhava / asala meM vaha eka rAjA kA putra thA, kintu bApa ne choTe-bhAI ko gAdI de dI, ataH vaha nArAja hokara ghara se nikala gayA aura corI-DAkA Adi kA pezA karane lgaa| vaha itanA jabaradasta hogayA, ki usakA nAma sunate hI manuSyoM ke hoza ur3a jAte the / vaha apane pAca-sau sAthiyoM ko lekara tayAra huA aura a~dherA hote hI zahara meM dAkhila hogyaa| calate-calate vaha jambUkumAra ke makAna ke
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jambUsvAma sAmane AyA / prabhava ke pAsa do - vidyAe~ thiiN| eka to nIMda DAla dene kI aura dUsarI cAhe jaise tAle khola DAlane kI / vahA~ pahu~cate hI, usane apanI vidyAe~ AjamAIM / tatkSaNa hI saba nIMda meM par3a gaye aura tijoriyoM ke tAle TapATapa khula gaye / coralogoM ne, unameM se icchAnusAra dhana lekara gaThar3iyeM bA~dhI / jyoM hI ve dhana kI gaThar3iye lekara bAhara nikalane lage, tyoM hI ekAeka ruka gaye / prabhava cAroM tarapha dekhane lagA / yaha kyA ? vahA~ usane jambUkumAra ko jAgate dekhA / yaha dekhakara, vaha bar3e vicAra meM par3a gayA aura socane lagA, ki - "ise nIMda kyoM nahIM AI ? " / jambUkumAra kA mana bar3A majabUta thA / isI kAraNa una para prabhava kI vidyA kA koI prabhAva na huA / jisa samaya coraloga corI kara rahe the, taba ve vicAra rahe the, ki - "mujhe dhana para kucha bhI moha nahIM hai / kintu yadi Aja bar3I - corI hogaI aura kala hI maiM dIkSA lU~gA, to loga mujhe kyA kaheMge ? yahI na, ki 'saba dhana corI calA gayA, ataH dIkSA lelI ' / isaliye coralogoM ko jyoM ke tyoM to kadApi na jAne denA cAhiye / " yaha socakara unhoMne pavitra-maMtra kA japa kiyA, jisake prabhAva se saba cora jahA~ ke tahA~ khar3e raha gaye /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI aba to prabhava ghabarAyA aura hAtha jor3akara bolA-"seThajI ! mujhe prANa-dAna diijiye| yadi Apa mujhe yahA~ se pakar3akara rAjA ke darabAra meM peza kareMge, to koNika rAjA mujhe jAna se maravA ddaaleNge| lIjiye, maiM Apako apanI do vidyAe~ detA hai / inake badale meM Apa mujhe prANa-dAna dIjiye aura apanI stambhinI-vidyA (jahA~ kA tahA~ roka denevAlI vidyA) diijiye| jambUkumAra ne kahA-" are bhAI ! ghabarAo mata, tumheM maiM prANa-dAna detA huuN| mere pAsa vidyA kucha bhI nahIM hai, kevala eka dharma-vidyA hai, vaha maiM tumheM detA huuN|" yoM kahakara, prabhava ko unhoMne dharma kA upadeza diyA / use aisI bAteM sunane kA apane jIvana meM yaha pahalA hI maukA thaa| prabhava ne dhana kI gaThar3iye utaravA DAlIM, nIMda vApasa khIMca lI aura hAtha jor3akara bolA-"jambUkumAra! Apako dhanya hai, ki dhana ke Dhera aura apsarAoM ke samAna sundarastriyeM chor3akara dIkSA le rahe haiM / maiM to mahA-pApI hU~ aura dhana prApta karane ke liye nIca-se-nIca rojagAra karatA huuN| kintu, Aja mujhe apane sAre jIvana kA vicAra ho AyA hai| sabere, maiM bhI saba coroM sahita Apake sAtha dIkSA luuNgaa|"
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI isa samaya saba striyeM jAga uThI thIM, ve jambUkumAra ko dIkSA na lene ke liye samajhAne lgiiN| eka strI ne kahA-" svAmInAtha ! Apa dIkSA lene ko tayAra to hue haiM, kintu phira pIche se 'vaka' nAmaka kisAna kI taraha pchtaaoge"| prabhava ne pUchA-"baka kisAna kI kathA kyA hai, vaha jarA mujhe batalAiye to shii"| __ vaha strI kahane lagI, ki-"mAravAr3a meM eka kisAna ne anAja kI khetI kI, jisameM anAja khUba paidA huaa| phira, eka bAra vaha apanI lar3akI ke yahA~ gyaa| vahA~, use mAlapue khAne ko mile / mAlapue use bar3e svAdiSTa mAlUma hue, ataH usane pUchA, ki- yaha cIja kisa taraha banatI hai ? ' uttara milA, ki-'gehU~ kA ATA aura gur3a ho, to yaha cIja bana sakatI hai| usane, ghara Akara, kheta meM paidA huA saba anAja ukhAr3a DAlA aura usameM gehU~ tathA gannA bo diyaa| kintu pAnI ke binA ye donoM sUkha gaye / bhalA mAravAr3a meM itanA pAnI kahA~ mila sakatA, ki gehU~ aura gannA paidA kiyA jA sake ? aba to vaha becArA khUba pchtaayaa| isI taraha milI huI cIja khokara, na milane yogya cIja ke liye jo mihanata karatA hai, use anta meM pachatAne kA samaya AtA hai|" yaha sunakara, jambUkumAra ne javAba diyA, ki-"maiM usa
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI parvata ke bandara kI taraha nahIM hU~, ki bhUla karake bandhana meM par3a jaauuN"| __ prabhava ne pUchA, ki-" parvata ke bandara kI kyA kathA hai ? " jambUkumAra kahane lage, ki-" eka parvata para eka bUr3hA-bandara rahatA thaa| vaha bahuta sI bandariyoM ke sAtha rahatA aura Ananda krtaa| kintu eka dina vahA~ eka javAnabandara AyA aura usa bUr3he-bandara se usakI lar3AI hogaI / isa lar3AI meM, bUr3hA-bandara hAra gayA aura bhaagaa| ___ jaMgala meM ghUmate-ghUmate, use bar3e z2ora se pyAsa lgii| isI samaya, usane zIlArasa (.eka prakAra kA cikaTA--padArtha) jharate dekhA / vaha samajhA, ki yaha pAnI hai / ataH usane, usameM mu~ha DAlA / kintu, vaha to usa rasa meM bilakula hI cipaka gyaa| aba kyA kare ? apanA mu~ha chur3Ane ke liye usane apane donoM hAtha usa rasa para dabAye aura mu~ha ko khoMcane lagA / isa prayatna se, usa kA mu~ha ukhar3anA to dUra rahA, ulaTe usake hAtha bhI usI para cipaka gaye / isI taraha usane apane paira usa para rakhe aura ve bhI cipaka gye| isa kAraNa, vaha becArA duHkha bhogatA huA, mRtyu ko prApta hogyaa| isI taraha, sAre sukha-vaibhava yAnI aizaArAma zIlArasa kI taraha haiM / ataH unameM cipakanevAlA avazya hI naSTa ho jAtA hai|"
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI yaha bAta sunakara eka strI ne kahA, ki-" svAmInAtha ! Apa apanA grahaNa kiyA huA vicAra chor3ate to nahIM haiM, kinnu, anta meM gadhe kI pUMcha pakar3anevAle kI taraha Apako bhI duHkhI honA pdd'egaa| prabhava ne kahA, ki-"phira vaha gadhe kI pUMcha pakar3anevAle kI kyA kathA hai ?" vaha strI bolI, ki-"eka gA~va meM brAhmaNa kA eka lar3akA rahatA thaa| vaha bar3A hI mUrkha thA / usase, usakI mA~ ne eka bAra kahA, ki-' grahaNa kI huI bAta ko phira na chor3anA, yaha paNDita kA lakSaNa hai| ' usa mukha ne, apanI mAtA kA yaha kathana apane mana meM dhAraNa kara liyA / eka dina, kisI kumhAra kA gadhA ghara se bhAgA / kumhAra bhI usake pIchepIche daur3A / Age calakara, kumhAra ne usa brAhmaNa ke lar3ake ko AvAz2a dI, ki-'are bhAI ! jarA isa gadhe ko pkdd'naa'| usa mUrkha ne, gadhe kI pU~cha pakar3a lo / gadhA apane pichalepairoM se z2ora-z2ora se lAteM mArane lagA, kintu phira bhI usa lar3ake ne duma na chodd'ii| yaha dekhakara, loga kahane lage, ki --'are mUrkha ! gadhe kI pU~cha kyoM pakar3e hai ? use chor3atA kyoM nahIM ? ' yaha sunakara lar3ake ne uttara diyA, ki-' merI mA~ ne mujhe aisI zikSA dI hai, ki pakar3I huI cIz2a ko phira na chor3anA cAhiye / isa taraha, usa mUrkha ne khUba duHkha utthaayaa|"
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI ___ jambUkumAra yaha sunakara bole, ki-" ThIka hai, tuma saba usa gadhe kI taraha ho / tumheM pakar3a rakhanA, yaha gadhe kI pU~cha pakar3a rakhane ke samAna hI bhUla hai| kintu, tuma kulavatI hokara aisI bAteM karatI ho, yaha ThIka nahIM hai|" isa taraha striyoM ke sAtha jambUkumAra kA bar3A vAdavivAda huA, jisameM jambUkumAra kI hI vijaya huii| anta meM saba striye bhI, unake sAtha hI sAtha dIkSA lene ko tayAra hogii| saberA hote hI, jambUkumAra ne apane mAtA-pitA se dIkSA lene kI AjJA mA~go / mA-bApa ne, vacana de rakhA thA, ataH unhoMne binA aura kucha kahe AjJA de dI aura svayaM bhI dIkSA lene ko tayAra hogye| jambUkumAra kI striyeM, apane-apane mAtA-pitA ke yahA gaI aura dIkSA lene ke liye unase AjJA mA~gI / unake mAtA-pitAoM ne unheM AjJA de dI aura ve svayaM bhI dIkSA lene ko tayAra hue| rAjA koNika ko jaba yaha bAta mAlUma huI, ki jambUkumAra dIkSA lete haiM, to unhoMne bhI jambUkumAra ko bahuta smjhaayaa| kintu jambUkumAra apane nizcaya para se z2arA bhI na ddige| prabhava bhI. apane pA~ca-sau sAthiyoM sahita dIkSA lene ko tayAra huaa|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmI dIkSA kA bar3A-bhArI utsava manAyA gyaa| usa utsava meM, jambUkumAra ne pA~ca-sau sattAisa manuSyoM ke sAtha dIkSA lii| aise-aise mahotsava, pRthvI-tala para bahuta hI thor3e hue hoNge| jambUkumAra, solaha-varSa kI avasthA meM sudharmAsvAmI ke ziSya hue aura saMyama tathA tapa se apane mana, vacana tathA kAyA ko pavitra karane lge| guru ke pAsa, unhoMne zAkhoM kA abhyAsa kiyA aura thor3e hI samaya meM to ve sAre zAstroM meM pAraMgata hogye| sudharmAsvAmI ke nirvANa padhArane para, ve unakI gAdI para viraaje| isa taraha, jambUsvAmI sAre jaina-saMgha ke aguA hogye| unhoMne, prabhu-mahAvIra ke upadezoM kA khUba pracAra kiyA, tapa aura tyAga kA vAtAvaraNa utpanna kiyA, tathA anekoM kA kalyANa kara diyaa| jambUsvAmI ko, apanA jIvana pUrNa-pavitra banA lene para, kevalajJAna ho gayA aura kitane hI varSoM ke pazcAta ve nirvANa ko prApta hogye|| kahA jAtA hai, ki jambUsvAmI isa kAla meM antima kevalajJAnI hue haiN| inake bAda,phira koI kevalajJAnI nahIM huaa| dhanya hai, apAra Rddhi-siddhi tathA bhoga-vilAsoM ko lAta mArakara, sacce-santa honevAle jambUsvAmI ko! // OM zAntiH //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: :: puSpa 12 amarakumAra saMvata 1988 : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajamizaGkara dIkSita. jyAti kAryAlaya ahamadAbAda } prathamAvRtti { mUlya Der3ha - AnA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti kAryAlaya: haverma kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu pIramazAharoDa, amadAvAda
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra : 1 : kathA prArambha karane se pahale, pazca- parameSThi ko namaskAra / arihantoM ko namaskAra, siddhoM ko namaskAra, AcAryoM ko namaskAra, upAdhyAyoM ko namaskAra aura loka meM rahanevAle saba sAdhujanoM ko namaskAra / sacce-bhAva se, ina pA~coM ko namaskAra kareM, to prANiyoM ke sAre pApa dUra ho jAya~ / nirAdhAroM kA AdhAra aura duHkhiyoM kA rakSaka yaha navakAra - maMtra hai / jo ise sunate tathA sunAte haiM, una donoM kA isase kalyANa hI hotA hai / 1 he nAtha ! yaha navakAra maMtra jisa prakAra amarakumAra ko phalA, usI taraha saba ko phale / rAjagRhI - nagarI meM zreNika - rAjA rAjya karate the / unheM eka bAra vicAra AyA, ki lAo maiM eka sundara - citrazAlA hI banavA DAlU~ /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra rAjA ne deza-videza se silAvaTa bulavAye aura bar3e catura-catura kArIgara ikaTThe kiye / thor3e hI samaya meM, makAna banakara tayAra ho gayA aura usameM sundara citra banAye gaye / kintu itane hI meM usa citrazAlA kA mukhya daravAjA TUTakara gira pdd'aa| kArIgaraloga, phira se kAma para lage aura bar3I mihanata karake daravAjA khar3A kiyaa| kintu, vaha pUrA hote hI phira TUTakara gira pdd'aa| kArIgaraloga, jaba bhI daravAjA banAkara tayAra karate, tabhI vaha TUTakara gira par3atA / rAjA parezAna hogayA aura socane lagA, ki aba kyA karanA cAhiye ? anta meM usane hukma diyA, ki-" jyotiSI ko bulavAo aura jyotiSa dikhalAo, ki citrazAlA kA daravAjA bAra-bAra kyoM TUTa par3atA hai ?" ___jyotiSI bulAye gye| darabAra khacAkhaca bharA thaa| rAjA aura prajA donoM bar3I utsukatA se mArga dekhane lage, ki dekheM jyotiSIjI kyA kahate haiN| jyotiSI ne apanA paJcAMga nikAlA aura graha-dazA dekhI / phira, sira hilAte hue unhoMne apanA paJcAMga banda kara liyaa| rAjA ne kahA" jyotiSIjI ! sira kyoM hilA rahe ho ? jo kucha ho, vaha ThIka-ThIka kaha kyoM nahIM dete ? " / jyotiSI ne phira patrA kholA aura graha-dazA dekhI / patrA dekha cukane para unhoMne
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra pahale hI kI taraha sira hilAte hue use phira banda kara liyA / rAjA phira bole-" jyotiSIjI ! sira kyoM hilA rahe ho ? Apake jyotiSa ke hisAba meM kyA AtA hai ? kyA kisI deva kA kopa hai athavA pRthvI-mAtA balidAna cAhatI hai ? jo kucha ho, saca-saca kaha diijiye|" jozI ne socA, ki saccI-bAta kahanI hI par3egI, binA satya kahe aba nirvAha nahIM hai / ataH ve rAjA se bole -" mahArAja ! citrazAlA kA daravAjA battIsa-lakSaNavAlA bAlaka mA~gatA hai| yadi Apa aise bAlaka kA balidAna deM, taba to citrazAlA kA daravAjA Tika sakatA hai, nahIM to kadApi nhiiN|" ____ yaha sunakara saba Dara gaye / na koI hilatA thA, na DulatA / cAroM tarapha sannATA-sA chA gyaa| . rAjA ne hukma diyA, ki-" nagara meM DhiMDhorA piTavA do, ki jo koI battIsa-lakSaNoM se yukta bAlaka degA, use bAlaka ke barAbara taulakara sone kI muhareM dI jaaveNgii|" nagara meM DhiMDhorA piTavA diyA gyaa| isI nagara meM, RSabhadatta nAmaka eka brAhmaNa rahatA thaa| usa becAre ko, na to eka samaya khAne bhara ko pUrA anAja hI milatA thA aura na pahanane-or3hane kI hI kucha vyavasthA thI / yadi sabere bhojana mila jAtA, to zAma ko na milatA
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra aura yadi zAma ko mila jAtA, to sabere nahIM / jaba, manuSya ke bure-dina Ate haiM, to usa para kauna-sI takalIpha nahoM par3atI ? becArA yaha garIba-brAhmaNa, sAre dina bhikSA mA~gakara kisI taraha apanA peTa paaltaa| isa brAhmaNa ko strI bhI bar3I karkazA milI thI / jaba brAhmaNa sAre dina daur3a-dhUpakara ghara AtA, taba vaha strI gAliyoM kI varSA-sI karane lagatI / vaha kahatI-" he daridrI! baiThA kyoM rahatA hai ? ina baccoM ko jilAnA to par3egA, ki nahIM ? ye cAra lar3ake aura eka lar3akI, ina pA~coM ko maiM kyA khilA dU~ ? na to ghara meM namaka hai aura na tel| phira ghI-gur3a kI to bAta hI kyA hai ? ye becAre bacce sardI meM bhI naMge kI taraha daur3ate phirate haiM / kabhI vAra-tyauhAra para bhI ina becAroM ko acchA bhojana nahIM milatA !" becArA brAhmaNa, nIcA sira kara ke yaha saba suna letaa| brAhmaNI phira kahanA zurU karatI-" isa parivAra ke vistAra se bhI maiM hairAna ho gaI / ina baccoM kI nitya naI icchAe~ hotI haiN| inameM bhI isa choTe amara ne to mujha ko bahuta hI parezAna kara DAlA hai / mujhase isakI mA~geM kabhI bhI pUrI nahIM pdd'tii| ___ anekoM varSa isI taraha vyatIta ho gaye, kintu isa brAhmaNa kA kuTumba, jaisA kA taisA g2arIba hI banA rhaa| eka dina, brAhmaNI ne rAjA zreNika kA vaha DhiMDhorA munaa| usane vicAra kiyA, ki-"lAo isa amara ko de hmaNa
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ amerakumAra 1 hI hU~ / mere cAra lar3akoM ke bajAya tIna hI lar3ake the, aisA samajha lU~gI / kama se kama yaha hamezA kA bhikhArIpana to dUra ho|" usane RSabhadatta se kahA- " Apane, vaha DhiMDhorA sunA haiM, jo rAjA kI tarapha se piTavAyA gayA hai ? hamaloga, apane amara ko de kyoM na deM ? usake barAbara sonA mila jAvegA, strI phira bolI - " isa meM vicAra kyA karate ho ? yaha lar3akA to mujhe A~kha ke kaMkara kI taraha khaTakatA hai / ise rAjA zreNika ko dekara Apa to unase isake barAbara sonA taulA hI lo / " I RSabhadatta ne sipAhiyoM se kahA, ki - " battIsa-lakSaNavAlA sundara - kumAra maiM dU~gA " / amarakumAra, RSabhadatta ke samAna bhikhArI ke yahA~ paidA huA thA, kintu phira bhI vaha battIsa lakSaNoM se yukta thA-usakI bolI tathA usakA rahana-sahana Adi saba ko priya lagate the / kintu mAtA se pUrva - janma kA vaira hone ke kAraNa, vaha amarakumAra ko z2arA bhI prema na karatI thI / amarakumAra ko bacapana se hI santa samAgama bar3A priya thA / jaba use mAlUma hotA, ki koI sAdhu-santa Aye haiM, to vaha saba se pahale unake pAsa pahu~ca jAtA, aura unakI sevA - bhakti karate hue, vaha unakA upadeza sunatA / eka bAra, isa nagara meM eka jJAnI - sAdhu padhAre / amara
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra kumAra ko jaba yaha bAta mAluma huI, taba vaha darzana karane ko gyaa| isa samaya, sAdhu-mahArAja upadeza de rahe the, ki" navakAra-mantra, saba zAstroM kA sAra hai / jo koI saccebhAva se isakA smaraNa karatA hai, usake sAre duHkha dUra ho jAte haiN|" upadeza pUrA huA aura saba zrotAloga jAne lge| isI samaya, amarakumAra una munirAja ke pAsa AyA aura caraNoM meM girakara vandana karane ke pazcAt hAtha jor3akara pUchA, ki-" pUjya munirAja ! mujha para dayA karake, mujhe mahA-maMgalakArI navakAra-mantra sikhlaaiye"| sAdhujI ne, use navakAra-mantra sikhA diyaa| __aba, zreNika rAjA ke sevakaloga RSabhadatta ke ghara Aye aura usase kahA, ki-"tuma apanA putra lAo aura yaha dhana lo"| ___ brAhmaNa ne kahA-" amara ! taiyAra hokara ina sipAhiyoM ke sAtha jaa"| amarakumAra kI eka A~kha se zrAvaNa aura dUsarI se bhAdrapada kI-sI jhar3I lagI thii| vaha bolA-" pitAjI ! mujhe bacAo, ina sipAhiyoM ko mata sauNpo"| RSabhadattane kahA, ki-"maiM kyA karU~ ? terI mAtA tujhe de rahI hai, isameM merA kucha bhI jora nahIM cala sktaa"| pAdapada kI-sA hiyoM ko mata sAnI mAtA tujha
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra amarakumAra ne mAtA se kahA-maiyA ! mujhe mata beMco, dhana to Aja hai aura kala nahIM / mujhe bcaao|" - mAtA ne kahA, ki-"tU apane lakSaNoM se hI mara rahA hai| kAma-kAja to kucha karatA nahIM aura khAne ko acchA -acchA cAhiye / maiM, tujhe rakhakara kyA karU~ ?" ___ amarakumAra ne bar3I dIna-pArthanA kI, kintu mAtA kA vajra-hRdaya jarA bhI na pighalA / vahoM para amarakumAra ke kAkA-kAkI khar3e the| unase amarakumAra ne kahA-"kAkA ! mere mA~-bApa mujhe beMcate hai, ataH Apa merI rakSA kIjiye aura mujhe apane yahA~ rkhiye| ___ kAkA-kAkI ne kahA, ki-" tere mA~-bApa tujhe beMcate hai, isameM hamArA kyA z2ora cala sakatA hai ? hama tujhe apane yahA~ rakhane meM asamartha haiN"| . amarakumAra kI bar3I bahina vahIM para baiThI thI / vaha, baiThI-baiThI apane netroM se A~sU TapakA rahI thI, kintu vaha bhI kyA kara sakatI thI ? __ amarakumAra kA hAtha pakar3akara, sipAhIloga use le cle| sAre grAma meM hAhAkAra maca gyaa| loga kahane lage, ki-"cANDAla mA~-bApa ne paise ke lobha meM Akara apanA putra beMca liyaa"|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra amarakumAra, hRdaya-vidAraka rudana karatA huA jA rahA thA / use, rAste meM jo milatA, usIse vaha chur3A lene kI prArthanA krtaa| kintu, use kauna chur3A sakatA thA ? saba yahI javAba dete the, ki-" bhAI ! tere mA~-bApa ne tujhe dhana lekara beca diyA hai, isameM hama kyA kara sakate haiM ? " amarakumAra ko citrazAlA meM lAye aura gaMgAjala se snAna karavAyA / gale meM phUloM kI mAlAe~ pahanAI aura sira para kesara-candana kA lepa kiyA gyaa| brAhmaNaloga, mantrocAraNa karane lage aura havana meM ghRta kI AhutiyeM de-dekara use adhika tez2a karane lge| ____ amarakumAra khar3A-khar3A vicAra karatA hai, ki-" are! isa saMsArameM to saba apane svArtha ke hI sage haiM ! kyA mAtA, kyA pitA, kyA kuTumba-kabIlA aura kyA jAti-pA~ti, kisI ne bhI mujhe nahIM bacAyA ! aba maiM kyA karU~ ?" / itane hI meM use yAda AyA, ki-" saMkaTa se chur3AnevAlA navakAra-mantra hai, to lAo navakAra-mantra kA hI japa kruuN"| yoM socakara, usane navakAra-mantra japanA zurU kiyA / ___OM svAhA ! OM svAhA ! kI dhvani karate hue brAhmaNoM ne, amarakumAra ko havana kI prajvalita-agni meM DAla diyA / kintu amarakumAra kA hRdaya, isa samaya Izvara ke smaraNa meM
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra 11 lagA huA thA / satya kA bala, usake hRdaya meM bharA thA / bhalA satya ke sAmane, asatya kI kyA cala sakatI hai ? satya ke bala ke sAmane sA~pa bhI phUlamAlA bana jAte haiM aura ani himAlaya kI taraha ThaNDI ho jAtI hai / sacamuca aisA hI huA / dhA~ya - dhA~ya karake jalatI huI agni, bilkula ThaNDI hogaI aura dhyAna meM baiThA huA amarakumAra eka yogI - sA dikhAI dene lagA / usakI kaMcana ke samAna kAyA meM, kahIM z2arA sA bhI dAga na lagA thaa| isI samaya rAjA pRthvI para gira par3A aura usake mu~ha se rakta kI dhAra bahane lagI / prakRti bhI anyAya ko kaba taka sahana kara sakatI hai ? 1 saba logoM ko bar3A Azcarya huA / ve, daur3a-daur3akara bAlaka ke caraNoM meM gira par3e aura usase prArthanA karane lage, ki- " kRpA karake rAjA ko phira khar3A kara dIjiye, jo kucha honA thA, so to ho hI cukA, para Apako krodha karanA ucita nahIM hai " / amarakumAra bole, ki - " saba meM acchI buddhi paidA ho aura saba kA kalyANa ho / mujhe, kisI para na to krodha hI ha aura na vaira / " yoM kahakara, unhoMne pAnI kI aJjali bharakara rAjA para chIMTa dI, jisase rAjA hoza meM Akara uTha khar3e hue|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 amara kumAra rAjA khar3e hote hI amarakumAra se kahane lage, ki - "mA~go ! mA~go ! tumheM jitanA dhana cAhiye, utanA maiM dUMgA " / amarakumAra ne uttara diyA, ki - " mujhe dhana kI AvazyakatA nahIM hai, yaha sArA anartha dhana kA hI pariNAma hai | maiM to aba sAdhu hokara apane AtmA kA kalyANa karU~gA / " yoM kahakara, ve nagara se bAhara thor3I dUrI para jaMgala meM cale gaye aura dhyAna lagAkara vahIM khar3e ho gaye / idhara, RSabhadatta aura usakI strI bhadrA, donoM gaDDhe khoda - khodakara unameM dhana gAr3a rahe haiM aura Apasa meM vicAra karate haiM, ki aba aisA kareMge, vaisA kareMge - Adi / itane hI meM kisIne Akara kahA, ki - " amarakumAra to sAdhu hokara vana meM calA gayA" / yaha sunate hI, mAtA pitA ke hoza ur3a gaye / ve, cintA karane lage, ki - " aba kyA hogA ? kyA rAjA yaha dhana pIchA le leMge ?" zAma huI, rAta huI, sone kA samaya bhI ho gayA, kintu brAhmaNI ko nIMda na aaii| usake hRdaya meM, amarakumArake prati krodha kI jvAlA jala rahI thI / vaha apane mana hI mana meM bar3abar3Ane lagI, ki - " isa zaitAna - lar3ake kA kyA karanA cAhiye ? hama loga, sArI duniyA meM phajIhata hue aura aba dhana bhI na rahegA ! yaha kauna jAnatA hai, ki aba kyA hogA ? ataH isa lar3ake ko to khatama hI kara denA cAhiye / "
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarakumAra brAhmaNI. rAkSasI ke samAna vikarAla rUpa dhAraNa kara, hAtha meM eka churI le, AdhI rAta ke samaya bAhara niklii| ___ mAnoM, usake krodha hI ke kAraNa, kSaNa bhara ke liye havA kA bahanA banda hogayA aura saba jagaha sabATA-sA chA gayA. ___ amarakumAra, bhayaGkara-bhUmi meM dhyAna lagAkara khar3e the| brAhmaNI, unheM DhU~DhatI-DhU~DhatI vahIM A pahu~cI / usa samaya usake krodha kA pAra na thA, usakI A~khoM se ani barasa rahI thI / vahA~ pahu~cakara, :usane apanI churI uThAI aura amarakumAra ke kaleje meM ghuser3a dii| amarakumAra samajha gaye, ki vairini mAtA ne yaha kaDA ghAva kiyA hai / kintu unhoMne apane citta ko sthira rkhaa| ve, dharma para maranevAle mahAtmAoM kA smaraNa aura antima-bhAvanA kA vicAra karane lge| " maiM saba prANiyoM se kSamA mA~gatA hU~, saba jIva mujhe kSamA kareM / saMsAra ke saba jIva mere mitra haiM, aura merI kisI se bhI zatrutA nahIM hai|" aisI zubha-bhAvanA kA dhyAna karate hue, ve pRthvI para gira pdd'e| ___ mAnoM, prakRti ko isa churI ke ghAva kI vedanA huI ho, isa taraha usI kSaNa bhayaGkara-garjanA sunAI dI / yaha, siMhanI kA zabda thaa|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 brAhmaNI, usa jagaha se dasa kadama calI hI thI, ki siMhanI dikhAI dI / bhayaGkara - jaGgala meM bhAgakara jAtI kahA~ ? aura siMhanI bhI sAmane se kyoM haTane lagI ? phira bhI mauta Ane para usase bacane kA prayatna kauna nahIM karatA ? brAhmaNI bhAganA zurU kiyA / kintu siMhanI ne eka chalAMga mArI aura ThIka brAhmaNI ke Upara girI | nIce brAhmaNI thI, Upara siMhanI ! ghar3I doghar3I meM hI, vahA~ usa brAhmaNI kI kevala haDDiyeM hI haDDiya dikhAI dIM / siMhanI, mu~ha hilAtI huI jaMgala kI tarapha calI gaI / amarakumAra, zubha--dhyAna meM mare, ataH kahA jAtA hai, ki ve devaloka ko gaye / pApinI mAtA, pApa-dhyAna meM marI, ataH kahate haiM, ki use narka kI gati prApta huI / Aja bhI, amarakumAra kI sajjhAya par3hI jAtI hai, jise sunakara manuSyoM ke netroM se A~sU girane lagate haiM / he nAtha ! hamalogoM ko bhI amarakumAra kI --sI zraddhA mile aura unhI kA - sA manobala prApta ho / // OM zAnti: //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti taMtrI : dhIrajalAla TokarazI zAha gUjarAtI bhASAmeM prakaTa honevAlA yaha sacitra aura kalAtmaka mAsika jaina samAjameM anokhA hI hai / jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya Ara jaina zilpa kA bahumUlya lekhoM isa patrameM pragaTa hote haiN| vArSika mUlya sirpha ru. 2-8-0 / nava mAsa ru. 2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka cAra AnA / Aja hI grAhaka bniiye| -: triraMgI citre :prabhu mahAvIskI nirvANa bhUmi jalamaMdira pAvApurIkA manohArI triraMgI citra. citrakAra : dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / prabhu pArzvanAtha ko meghamAlIkA upasargaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtilAla jhaverI kA citra mUlya 0-4-0. jyoti kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti kAryAlayaseM milanevAlI pustakeM 0-10 0 0 0 :: jaina :: darzana aura anekAMtavAda (paM. haMsarAjajI) hiMdI karmagraMtha bhA. 1 se 4 (paM. sukhalAlajI) 4-8 yogadarzana aura yogaviMzikA 1-8 navatattva-sArtha jIvavicAra, 0-5 daMDaka nyAyapradIpa (paM. darabArIlAlajI) gRhasthajIvana / (le0 tilakavijayajI) 1-0 pariziSTa parva do bhAga anu0 1-8 jaina darzana (paM. becaradAsa ) anu0 ,, 1-8 :: jainetara :: prapaMca paricaya-pro. vizvezvarajI (darzana saMbaMdhI uttama pustaka) 1-0 nIti vijJAna (dharmakI mImAMsA) 2-4 udayapura rAjyakA itihAsa-saM. gaurIzaMkara ojhA 9-0 bhArata ke prAcIna rAjavaMza-tIna bhAga mahAbhAratakI samAlocanA-tIna bhAga, saM. dAmodarazAstrI 1-8 vedakA svayaM zikSaka-do bhAga brahmacarya (vistArapUrvaka) chata ata-do bhAga 1-12 vaidika yajJa saMsthA-do bhAga 2-0 gomegha - tRtIya bhAga saMskRta pAThamAlA 24 bhAgameM vistArapUrvaka
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathamazreNI : : puSpa 9 alicianasallalgy zrIpAla lekhakaH zrI dhIrajalAla TokarazI zAha insanilianceMalacal aralamlalancandlancandladalaladaland anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita MalaMMITMalneralmiscandlinMANM sarvAdhikAra surakSita saMvata 1998te prathamAvRtti mUlya / Ter3ha-AnA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jyoti-kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. cImanalAla IzvaralAla mahetA. "vasaMta mudraNAlaya" pIkAMTAroDa : ahamadAbAda
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAla navapadajI, saba kA kalyANa kreN| unakI ArAdhanA kA jaisA phala zrIpAla tathA mainAsundarI ko milA, vaisA hI saba ko prApta ho| aMgadeza meM, campA nAmaka eka nagarI thI / usameM siMhastha nAmaka eka rAjA rAjya karate the, jinakI rAnI kA nAma thaa-kmlmbhaa| inake bar3I aghasthA meM eka kumAra paidA huA, jisakA nAma rakhA gayA-zrIpAla / zrIpAla jaba choTA-sA thA, tabhI rAjA kI mRtyu hogaI / rAnI bahuta zoka karane lagIM, kintu pradhAna ne unheM dhIraja diyA aura bAla-rAjA kI duhAI cAroM tarapha phiravA dii| kintu zrIpAla kA kAkA ajItasena bar3A cAlAka thA, ataH usane SaDayantra racakara senA ko apanI barapha phor3a liyaa| adhikAriyoM ko bhI apanI tarapha milA liyA aura rAnI tathA kumAra kA vadha kara DAlanA nizcita kiyaa|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAnI ko jaba isa AdhI - rAta ke samaya vaha cAroM tarapha ajItasena ke sipAhI phaile rAnI ne sIdhA jaMgala kA mArga grahaNa kiyA / cAlAkI kA patA lagA, to rAjakumAra ko lekara bhAgI / hue the, the, ataH kaisA bhayAvanA hai vaha jaMgala ? usameM mAnoM jhAr3a para jhAr3a lage hoM, aisI ghanI jhAr3I, kA~TA~ aura jhaMkhAr3a kA pAra hI nahIM; bhItara kahIM cIte kI AvAja sunAI detI hai, to kahIM siMha dahAr3a rahA hai / kintu Akhira kare kyA ? apanA prANa bacAne ko rAnI aise jaMgala meM hokara bhI bhAgatI jA rahI thI / becArI ne ghara se bAhara kabhI paira bhI na rakhA thA, kintu Aja bhayaGkara - vana meM akelI hI ghUmanA par3a rahA hai / usake pairoM ma se khUna bahane lagA aura sAre kapar3e phaTa gaye ? dUsare dina kA saberA huA / isa samaya jaMgala bhI pUrA hone AyA thA / yahA~ pahu~cakara zrIpAla ne kahA, ki - " mA~ ! bhUkha lagI hai, ataH dUdha, zakara aura cA~vala mujhe do" / kamalaprabhA bilakha-bilakhakara rotA huI bolI, ki - " beTA ! dUdha, zakara, tathA cA~vala ke aura hamAre bIca meM hajAroM - kosa kI dUrI par3a gii| aba to juAra par3a bAjarI kI rAbar3I hI mila jAya, to use bhI paramAtmA kI dayA samajhanI caahiye| "
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAra bhUkhA hai, rAnI ke pAsa khAne ko kucha bhI nahIM hai, aisI hI dazA meM ve eka kor3hiyoM ke jhuNDa ke pAsa phuNce| . sAta-sau kor3hiyoM kA eka jhuNDa, jinake zarIroM para bhayaGkara kor3ha thI aura hAthoM-pairoM kI u~galiyeM nahIM thii| unake pAsa pahu~cakara rAnI ne unase kahA, ki-"bhAiyo ! vipatti ke mAre hama tumhAre pAsa Aye haiM, ataH tuma hameM sahArA do"| yoM kahakara, rAnI ne saba saccI bAta kaha sunaaii| kor3hiyoM ne uttara diyA, ki-"mAtAjI ! hameM sahAyatA dene meM kucha bhI Apatti nahIM hai, kintu jo bhI koI hamAre sAtha rahegA, use bhayaGkara-kor3ha ho jaavegii"| rAnI ne phira kahA, ki--"jo kucha honA hogA vaha hogA, kintu abhI to hameM apane prANa bacAne do."| koDhiyoM ne apane jhuNDa meM unheM milA liyA aura rAnI ko eka sapheda cAdara or3hA dii| isI samaya rAjA ajItasena ke sipAhI DhU~Dhate-DhA~Dhate vahA pahu~ce aura unhoMne koDhiyoM se pUchA, ki-" tuma logoM ne kisI strI aura eka kumAra ko idhara se bhAgate hue dekhA hai kyA ?" / koDhiyoM ne uttara diyA, ki-" hameM isa viSaya meM kucha bhI mAlUma nahIM hai aura na hamane kisI ko idhara se mAte hI dekhA hai"| sipAhIloga cale gaye aura rAnI badhA kumAra baca gye|
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ kor3hiyoM ne, bhUkhe ku~vara ko khAne ko diyA / ku~vara kI bhUkha to dUra hogaI, kintu kor3hiyoM kA anna khAne se use umbara jAti kA kor3ha ho gyaa| jisa taraha, umbarA [vRkSa vizeSa ] ke tane kI chAla phaTI huI hotI hai, usI taraha zrIpAla ku~cara kA zarIra phaTa gyaa| saba ne, usakA nAma rakha diyA-umbara rANA! ____ mAtA se yaha saba kaise dekhA jA sakatA thA ? rAste meM kisI ne bAta kI, phi-"kauzAmbI meM eka vaidya rahate haiM, ve cAhe jaisI kor3ha ho, dUra kara dete haiM " / yaha sunakara, rAnI kauzAmbI ke liye cala dI aura saba kor3hiyoM se kaha diyA, ki-" tuma loga ujjaina jAkara ThaharanA, maiM tumheM vahIM Akara miluuNgii"| kor3hiyoM kA dala, ujjaina kI tarapha cala diyaa| usa samaya, ujjaina meM pratipAla nAmaka eka rAjA rAjya karate the| unake do kanyAe~ thiiN| eka kA nAma thA surasundarI aura dUsarI kA mainA / ina donoM ko rAjA ne khUba pddh'aayaa-likhaayaa| phira, eka dina parIkSA karane ke liye unheM rAja-sabhA meM bulvaayaa| rAjA ne donoM kanyAoM se pUchA, ki-" bolo, tuma ApakarmI ho yA bApakarmI ?" surasundarI ne kahA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bApakarmI" aura mainA ne uttara diyA, ki-" ApakarmI " / rAjA surasundarI para bar3e prasanna hue aura mainA para nArAja / unhoMne surasundarI kA vivAha eka rAjA ke ku~vara se kara diyA aura mainA ke liye bure-se-burA vara DhU~Dhane kA vicAra kiyaa| rAjA nagara se bAhara ghUmane nikale / vahA~ kor3hiyoM kA baha dala unheM dikhAI diyaa| jinheM dekhate hI dekhanevAloM ko ghRNA ho, aise kor3hiyoM ke jhuNDa meM se rAjA ne umbara-rANA ko pasanda kiyA aura mainA kA vivAha usI ke sAtha kara diyaa| phira rAjA ne kahA, ki-" lar3akI ! aba apanA ApakarmIpana batalAnA " / mainA ne uttara diyA ki-" bar3I khuzI se pitAjI ! jo mujhameM kucha apanApana hogA, to duHkha Talakara nizcaya hI maiM sukhI ho jAU~gI / nahIM to ApakA diyA huA kitane kSaNa ThaharegA?" mainA aura umbara-rANA donoM cale / mainA ne kahA -"svAmInAtha ! gA~va meM gururAja padhAre haiM / ve nirAdhAroM ke AdhAra aura duHkhIjanoM ke rakSaka haiN|" yaha sunakara umbara rANA mainA ke sAtha unake darzana karane gye| bhaktibhAva se darzana kara cukane ke bAda, mainA ne pUchA, ki-"he guru mahArAja ! kRpA karake koI aisA upAya batalAiye, jisase mere svAmI kA roga dUra ho aura unakA zarIra acchA ho jaay"|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ guru ne kahA, ki-" nava ambila karo aura navapadajI kI ArAdhanA kro| yadi sacce bhAva se yaha ArAdhanA karoge, to nakha meM bhI roga na rhegaa|" donoM ne, ambila-vrata karanA zurU kiyaa| jyoM hI eka, do aura tIna ambila-vrata pUre hue, tyoM hI zarIra meM phira se acchApana Ane lagA aura pUre nau ambila hote hI to, sArA roga dUra hogyaa| aba, zrIpAla kA zarIra sone kI taraha svaccha hogayA / una sAta-sau kor3hiyoM ne bhI aisA hI kiyA aura unake roga bhI dUra hogye| aba mainAsundarI ke harSa kI koI sImA hI na rhii| jaba kamalaprabhA ko yaha bAta mAlUma huI, to vaha rAste se vApasa lauTa AI aura ujjaina meM Akara una saba se milii| ___gA~va hI meM, mainAsundarI kA mAmA rahatA thaa| use jaba yaha bAta mAlUma huI, to vaha gAje-bAje se ina tInoM ko apane ghara liyA lAyA aura bar3A Adara-satkAra karake, unheM rahane ke liye alaga rAjamahala diye| eka bAra zrIpAla ku~vara ghor3e para baiThakara, gA~va meM ghUmane nikle| vahA~, eka manuSya ne u~galI kA izArA karake kahA, ki-" ye ghor3e para baiThakara rAjA ke jamAI
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA rahe haiN"| zrIpAla ne ye zabda sune, to unake hRdayameM yaha vicAra AyAH uttama nija guNa se sune, madhyama bApa guNena / adhama khyAta mAmA guNe, adhamAdhama sasureNa // __ arthAt--jo apane guNoM ke kAraNa pahacAne jAte haiM, ve uttama-manuSya haiM / jo pitA ke guNoM ke kAraNa pahacAne jAte haiM, ve madhyama haiM / jo mAmA ke guNoM ke kAraNa mazahUra hote haiM, ve adhama haiM aura jo sasurAla ke nAma se pahacAne jAte haiM, ve adhama se bhI adhama yAnI saba se gire hue mAne jAte haiN| " mujhe dhikkAra hai, ki maiM sasurAla ke nAma se pahacAnA jAtA hU~ ! acchA, aba mujhe sasura ke gA~va meM na rahanA caahiye"| yoM socakara ve ghara Aye aura mAtA tathA strI se iz2Az2ata mA~gI, ki-" paradeza jAkara maiM dhana kamAU~gA aura usake bala se apanA rAjya vApasa lauTAU~gA, ata: Apaloga svIkRti diijiye"| mAtA aura strI ko bhalA yaha bAta acchI to kyoM lagatI ? kintu saba bAteM apanI icchA ke anusAra hI kaba hotI haiM ? eka varSa meM vApasa lauTa Ane kA vAdA karake,zrIpAla kumAra cala diye| grAma nagara aura nadI nAloM ko pAra karate hue ve eka pahAr3a ke pAsa pahu~ce / vahA~, jaMgala meM eka manuSya
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyA kI sAdhanA kara rahA thA / use eka aise acche manuSya kI AvazyakatA thI, jo usakI sAdhanA meM sahAyatA pahu~cA sake / vaha manuSya, yadi catura na ho, to vidyA kI sAdhanA ThIka ho nahIM sakatI, ataH usane zrIpAla se apane pAsa rahane kI prArthanA kI / zrIpAla, vahA~ kucha dina Thahara gaye, jisase usa manuSya kI vaha vidyA siddha hogii| isase prasanna hokara, usa manuSya ne zrIpAla ko do vidyAe~ sikhalAI / eka ke hone para manuSya pAnI meM nahIM DUbatA aura dUsarI ke prabhAva se zarIra para kisI hathiyAra kI coTa nahIM lgtii| ____ zrIpAla kumAra yahA~ se bhI cldiye| calate calate, ve bhaDauMca ke bandaragAha para pahu~ce / vahA dhavalaseTha nAmaka eka jabaradasta vyaupArI pA~ca-saujahAjoM meM mAla bharakara videzayAtrA ko tayAra thaa| zrIpAla ko, dUsare dezoM meM bhramaNa karane kI bar3I icchA thI, ataH sau svarNa-muhara pati-mAsa kirAyA dene kI zarta karake ve jahAja meM baiTha gye| vAyu ke anukUla hone para jahAja cala diye / :4: jahAja meM, vizeSajJa loga baiThe nakze aura kitAbeM dekhate haiM, nAvikaloga apanI patavAreM calAte haiM, dhruvatArA dekhanevAle dhruvatArA dekhate haiM, nizAna pahacAnanevAle
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnI kI gaharAI nApate haiM, kulIloga mAla jamA-jamAkara rakhate haiM, havA ke jAnane vAle havA kI gati dekhate haiM, paharA denevAle paharA dete haiM, pAlavAle pAla aura usakI Doriye samhAlate haiM, halakAreloga daur3a-daur3akara saba kAma-kAja karate haiM aura jahAja bIca samudra meM cale jA rahe haiN| itane hI meM, eka havA kA jAnanevAlA bolA, ki"seThajI ! pavana dhIre-dhIre bahatI hai aura sAmane hI babbarakoTa nAmaka bandaragAha dikhAI de rahA hai / vahA~, thor3I dera ke liye jahAjoM ke laMgara DalavA dIjiye, to jinheM mIThA-pAnI aura dhana lenA ho, ve le leN|" dhavalaseTha ne hukma diyA, ki-" babbarakoTa bandaragAha para jahAjoM ke laMgara DAla diye jaaveN"| ___ jahAja, babbarakoTa bandara para Thahare / vahA~ rAjA ke sipAhiyoM ne mahasUla mA~gA / dhavalaseTha ne kahA, ki" mahasUla kAhe kA ? hameM yahA~ kauna-sA vyApAra karanA hai, jo tumheM mahasUla deN?"| isa bAta para bar3I takarAra huI, kintu dhavalaseTha na mAne / aba to rAjA ne apanI senA bhejI, jisane Akara dhavalaseTha ko pakar3a liyA aura unheM eka vRkSa meM ulaTe laTakA diyA / zrIpAla ne socA, ki" seTha ne yaha burA kAma kiyA, jo mahasUla nahIM diyaa| aba ye to jAna se mAre hI jAveMge hI saba jahAja
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI jabta ho jaayeNge|" yoM socakara, lazkara ke sAmane A, use lalakArate hue ve bole, ki-"khabaradAra ! dhavalaseTha kA bAla bhI agara chU liyA, to khairiyata mata samajhanA ! abhI tuma logoM ne zrIpAla kI talavAra kA maz2A nahIM cakhA hai !" yoM kahakara, ve senA kI tarapha jhapaTe / bhArI yuddha maca gayA, kintu zrIpAla ke zarIra meM, usa vidyA ke prabhAva se coTa hI na pahu~catI thI / senA ke manuSya dhar3Adhar3a jamIna para girane lge| thor3I hI dera meM to sArA lazkara chinna-bhinna hogyaa| zrIpAla ne dhavalaseTha ko chur3A liyaa| dhavalaseTha ne apanA jIvana bacAne ke badale meM, Adhe jahAja zrIpAla ko de diye| babbarakoTa ke rAjA ko jaba isa parAkramI-puruSa kA patA calA, to usane inakA bar3A svAgata-satkAra kiyA aura apanI kanyA zrIpAla ko vivAha dii| ___ aba dhavalaseTha ne zrIpAla se kahA, ki-"zrIpAlajI ! ratnadvIpa abhI bahuta dUra hai aura yahA~ rukane se nukasAna hogA, ataH zIghra hI bidAI liijiye| zrIpAla ne, apanI strI ke sAtha bidAI lI / aba to jahAja cala diye aura thor3e hI samaya meM ve ratnadvIpa bandara para nA phuNce| yahA~ pahu~cakara, dhavalaseTha apanA tathA zrIpAla kA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ kirAnA beMcane lage aura zrIpAla Asa-pAsa kA deza dekhane lge| vahA~ pAsa hI eka pahADa thaa| usa pahAr3a para eka mandira thA, jisake kiMvAr3a isa taraha banda hogaye the, ki ve kisI ke khole khulate hI na the / vahA~ ke rAjA ne yaha nizcaya kara rakhA thA, ki jisase ye kiMvAr3a khuleMge, usako maiM apanI kanyA vivAha dU~gA / zrIpAla se ve kiMvAr3a khula gaye, ataH rAjA ne apanI kanyA unheM vivAha dii| dhavalaseTha ne apane tathA zrIpAla ke kirAne ko beMcA aura vahA~ se nayA mAla kharIdakara jahAjoM meM bhara liyaa| aba to jahAja pIche lauTa pdd'e| zrIpAla apanI donoM striyoM ke sAtha, jahAja ke saba se U~ce bhAga kI khir3akI meM baiThakara samudra kI saira dekhate aura Ananda karate hue jA rahe the| idhara, dhavalaseTha vicArane lage, ki-" yaha zrIpAla khAlI-hAtha AyA thA, usake Aja itanI bar3I sampatti hogaI hai| yahI nahIM, do-do sundara-striyoM se usane apanA vivAha bhI kara liyA / ahA ! ve striyeM kaisI sundarI haiM ! yadi maiM zrApAla ko samudra meM pheMka dUM, to ye donoM striye aura yaha sArA dhana mujhe hI prApta ho jAya !" yoM socakara, dhavalaseTha ne zrIpAla ke sAtha, bar3e
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ prema se bAteM karanA zurU kara diyaa| phira, eka bAra jahAja ke kinAre para macAna ba~dhavAyA aura dhavalaseTha ne usa para car3hakara AvAz2a dI, ki-"zrIpAlajI ! yahA~ Aiye, jaldI Aiye ! yadi dekhanA ho, to yahA~ eka bar3A acchA kautuka hai !" zrIpAla kumAra ke mana meM, dage kI bU bhI na thI, ataH ve usa macAna para car3ha Aye / dhavalaseTha ne eka dhakkA mArA, jisase zrIpAla samudra meM gira pdd'e| ___ samudra meM, kAlA-bha~vara pAnI, jisameM makAna itanI U~cI-U~cI taraGga uThatI thiiN| usameM magara tathA anyAnya bhayaGkara-prANI bAhara kI tarapha mu~ha nikAlate the / zrIpArUjI ne, zrI navapadajI kA dhyAna kiyA aura samudra meM tairane lge| jalataraNI vidyA ke pratApa se, ve tairate-tairate koMkaNadeza ke kinAre jA phuNce| yahA~ taka pahu~cane meM, ve thakakara cUra hogaye the, ataH pAsa hI ke jaMgala meM eka campe ke jhAr3a ke nIce jAkara sogye| koMkaNa deza ke rAjA kI eka kanyA javAna hogaI, jisake liye vara kI bar3I DhU~Dha-khoja ho rahI thii| kintu kahIM bhI acchA-vara na milatA thA, ataH jyotiSI ko bulAkara unase jyotiSa dikhvaayaa| jyotiSI bhI pUre
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSI the, ataH unhoMne kahA, ki-"amuka vAra tathA amuka tithi ko amuka samaya samudra ke kinAre para jAnA, vahA~ eka pratApI-puruSa milegA, usI ko apanI kanyA vivAha denaa"| __ Aja, ThIka vahI tithi aura vahI dina thA, ataH rAjA ke sipAhI samudra ke kinAre A pahu~ce / vahA~ Akara dekhate haiM, ki campe ke jhAr3a ke nIce eka mahApratApI puruSa so rahA hai| zrIpAla kumAra jaba jAge, to unheM apane AsapAsa sipAhiyoM kA jhuNDa dikhAI diyaa| sipAhiyoM ne zrIpAla ko praNAma karake kahA, ki-"Apa rAjamahala ko padhAriye, Apako rAjA kI tarapha se nimantraNa hai| zrIpAla rAjamahala ko gaye / rAjA unheM dekhakara bar3e prasanna hue aura apanI kanyA kA vivAha unase kara diyaa| phira rAjA ne unheM eka ohadA diyA, ki sabhA meM jo koI nayA-manuSya Ave, use pAna kA bIr3A deN| zrIpAla ke samudra meM girate hI, dhaghalaseTha ne nIcaprayatna karanA zurU kiyaa| usane una donoM satiyoM kA sat lUTane kI bar3I kozise kI, kintu saphala na ho skaa| zrIpAla kI donoM striyeM, jinezvara-deva kA smaraNa karatI huI apanA samaya vyatIta karatI thiiN|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA~ karate-karate dhavalaseTha ke jahAja, koMkaNadeza ke kinAre para pahu~ce / baha eka bar3I-bheMTa lekara rAjA ke yaha~A gayA / vahA darabAra meM jAkara baiThate hI, zrIpAla ne use pAna kA bIr3A diyaa| ___yaha dekhakara, dhavalaseTha bar3e Azcarya meM par3a gyaa| vaha vicArane lagA, ki-" yaha merA dosta yahA~ kaise AgayA ? maiMne ise samudra meM pheMka diyA thA, phira bhI jIvita hI nikala AyA ? acchA, mujhe isake liye koI dUsarI hI tarakIba karanI pdd'egii|" ___"zrIpAla to halake-kula kA manuSya hai" yaha pramANita karane ko usane bar3e-bar3e prapaMca race / kintu anta meM pApa kA ghar3A phUTa gayA aura rAjA ko yaha bAta kisI taraha mAlUma hogaI, ki dhavalaseTha mahA-pApI hai| ataH rAjA ne dhavalaseTha ko prANadaNDa dene kA vicAra kiyaa| kintu zrIpAla ke citta meM yaha bAta AI, ki"cAhe jo ho, kintu dhavalaseTha Akhira to mere AzrayadAvA hI haiN| unheM aisA daNDa na milane denA caahiye|" unhoMne, dhavalaseTha ko chur3AyA aura apanA mihamAna bnaayaa| zrIpAla ne dhavalaseTha para bar3I kRpA kI, kintu dhavalaseTha ke mana meM se jahara dUra nahIM huA thaa| unhoMne, kahIM se eka pAlatU candana--goha prApta kI aura rAtri ke
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya usakI pU~cha meM rasso bAMdhakara, use zrIpAla ke mahala kI dIvAra para pheNkii| vaha goha, lohe ke kIle kI taraha dRr3ha hokara vahIM cipaTa gaI / aba dhavalaseTha ne usa rassI ke sahAre Upara car3hanA prArambha kiyaa| jaba ve Adho-dara pahu~ce, to hAtha meM se vaha DorI khisaka gaI, jisake kAraNa ve dhama se patthara para A gire aura tatkSaNa unake pANapakherU ur3a gye| dhavalaseTha kI sArI sampatti, unake mitroM ko sauMpa dI gii| rAjA kI eka kumArI ne, yaha pratijJA kI thI, ki maiM apanA vivAha usI manuSya se karU~gI, jo mujhe vINA bajAne meM harA de / zrIpAla ne, use vINA bajAne meM jItakara, usake sAtha bhI vivAha kara liyaa| eka adbhuta-rUpavAlI rAjakumArI ne,apanA svayaMvara racavAyA thaa| zrIpAla vahA~ pahu~ce aura varamAlA unhIM ke gale meM DAlI gii| eka rAjA kI lar3akI ne, yaha nizcaya kiyA thA, ki amuka dohe kI pUrti karanevAle manuSya ke sAtha hI maiM apanA vivAha kruuNgii| usa dohe kI pUrti zrIpAla ne karake, usa kanyA se apanA vivAha kara liyA /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ eka rAjA kI kanyA ko, jaharI-sApa kA viSa car3hA thA / zrIpAla ne jahara dUra kara diyA, ataH rAjA ne prasanna hokara yaha kanyA unheM hI vivAha dii| eka jagaha usa vyakti ke sAtha kanyA kA vivAha karanA taya huA thA, jo rAdhAvedha sAdhe / zrIpAla nerAdhAvedha sAdhA aura usa kanyA se bhI apanA vivAha kara liyaa| isa taraha paradeza meM ATha-triyoM se vivAha kara, tathA bahuta-sA dhana ekatrita karake, zrIpAla apanI bar3IbhArI senA lekara ujjaina ke pAsa A phuNce| ujjaina ke rAjA ne samajhA, ki koI bar3A-bhArI rAjA car3ha AyA hai, ataH vaha sAmane calakara zaraNa meM AyA / zrIpAla, apanI mAtA tathA mainA se milakara bar3e prasanna hue / Anandotsava kA prArambha huaa| vahA~, eka nATaka-maNDalI nATaka karane lgii| sabhI pAtra apanA-apanA pArTa AnandapUrvaka kara rahe the, kintu eka naTI khar3I na huii| ___ usa naTI ke netroM meM se, A~suoM kI dhArA baha rahI thii| jAMca karane para, saba hAlAta ThIka-ThIka mAlUma hogaye / vaha naTI aura koI nahIM, svayaM ujjaina ke rAjA
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI putrI surasundarI hI thii| usakA pati, apane zahara ko jAte hue mArga meM hI lUTa liyA gyaa| DAkuoM ne surasundarI ko pakar3akara beMca liyA aura anta meM use yaha roz2agAra karane kI naubata A phuNcii| rAjA ko, ApakarmIpana tathA bApakarmIpana kI parIkSA hogii| aba, zrIpAla apanA rAjya lene ke liye senA lekara zubha muhUrta meM cala pdd'e| jaba campA nagarI thoDI hI dUra raha gaI, to unhoMne yaha sandeza kahalA bhejAH "rAjA ajIvasena ko mAlUma ho, ki ApakA putra zrIpAla-jise Apane hoziyAra hone ke liye paradeza bheja diyA thA-aba AgayA hai / Apa, aba baDhe ho cuke haiM, ataH rAjya use sauMpakara dharmadhyAna kiijiye|" ajItasena ne yaha bAta nahIM mAnI, jisake phalasvarUpa baDA bhayaGkara-yuddha huaa| isa lar3AI meM ajItasena hAra gaye aura zrIpAla rAjagaddI para baitthe| kAkA ne una para jo-jo atyAcAra kiye the, unheM bhUlakara, zrIpAla ne unako eka sammAnapUrNa-pada diyA /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrIpAla meM apane rAjya meM, rivAyA ko bar3A mukha pahu~cAyA aura zrI bhavapadajI ko bar3e ThATa-bATa se utsava kiyaa| samaya Ane para, ajItasena ko vairAgya huA, ataH unhoMne dIkSA lekara pavitra-jIvana vyatIta kiyaa| rAjA zrIpAla tathA mainAsundarI Adi rAniyeM bhI, ucca-jIvana vyatIta karake anta meM sadagati ko prApta hogii| ___ Ana bhI, zrI navapadajI kA japa hotA hai aura saba ke muMha se zrIpAla-mahArAja kA nAma bolA jAtA hai| dhanya hai parAkramI-puruSoM ko aura dhanya hai sacce-bhAva se zrI navapadajI kI ArAdhanA karanevAloM ko! zikmastu sarvajagataH / ->ksoKA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ IA hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI + + puSpa 14 kumArapAla lekhaka: zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka zrI bhajAmizaGkara dIkSita. mAyA jyAti hipatA sava savatava. } prathamAvRtti { mulya thamA 1988
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, amadAvAda
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla sundara harA-bharA gujarAta deza, jisa para mahApratApI siddharAja-jayasiMha rAjya karate the| unheM aura to saba prakAra se sukha, kintu eka bAta kA bar3A duHkha thaa| vaha yaha, ki unake koI santAna na thii| ve cintA karane lage, ki aisA phalA-phUlA gujarAta kA rAjya kisake hAtha meM jAvegA? unhoMne jyotiSI ko bulavAyA aura jyotiSa dikhlaayaa|jyotissii ne kahA, ki " mahArAja ! ApakI gAdI kA upabhoga kumArapAla kreNge| yaha sunakara, siddharAja bar3e duHkhI hue| ve mana meM vicArane lage, ki-" kumArapAla halake-kula meM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla paidA huA hai, ataH kisI bhI taraha use gAdI para na baiThane denA cAhiye / vaha tabhI to gAdI para baiThegA, jaba ki jIvita rahegA? to maiM abhI se use kyoM na maravA DAlU~ ?" yoM socakara, ve kumArapAla ko mAra DAlane kA maukA DhU~Dhane lge| :2: kumArapAla dethalI ke svAmI tribhuvanapAla ke putra the| unakI strI kA nAma thaa-bhopaalde| unake do bhAI the, jinameM se eka kA nAma mahipAla aura dUsare kA kItipAla thaa| do bahaneM thIM, jinameM se haka premaladevI aura dUsarI devaladevI kahI jAtI thiiN| premaladevI kA vivAha, siddharAja ke eka sAmanta kRSNadeva ke sAtha aura devaladevI kA sA~bhara ke rAjA arNorAja ke sAtha huA thaa| kumArapAla ko jaba yaha bAta mAlUma huI, ki mahArAjA-siddharAja kI mujha para krUra-dRSTi hai aura ve mujhe mAra DAlane kA maukA DhU~Dha rahe haiM, taba unhoMne paradeza jAne kA vicAra kiyA |itne hI meM, siddharAja ne unake pitA kA vadha karavA ddaalaa| isa hatyA kA samAcAra pAte hI kumArapAla samajha gaye, ki aba merI bArI hai| ataH ve apane parivAra ko vahIM chor3akara, rAtorAta bhAga cle|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla kumArapAla, bAbAjI kA veza karake, eka sthAna se dUsare sthAna meM bhramaNa karane lge| kisI dina khAne ko mila jAtA aura kisI dina bhUkhe hI rahanA par3atA / yoM karate-karate, isI veza meM ve eka bAra pATaNa Aye aura vahA~ eka mahAdeva ke mandira meM pujArI niyukta hogye| rAjA ko jaba isa bAta kI kucha khabara lagI, to usane apane pitA ke zrAddha kA bahAnA karake, saba pujAriyoM ko bhojana karane bulAyA / udhara, kumArapAla ko yaha bAta mAlUma hogaI, ki mujhe mAra DAlane ke liye hI yaha jAla racA gayA hai| ataH ulTI (ke) kA bahAnA banAkara, ve bAhara aagye| vahA~ se kevala pahanI huI dhotI liye hue, unase jitanA bhAgA gayA, utanA bhAgane lge| sira naMgA, paira bhI naMge, zarIra khulA huA aura Upara se dopahara kI garmI / kintu kara hI kyA sakate the ? yadi bhAgane meM z2arA bhI dera hojAya, to siddharAja ke sipAhI vahA~ A pahu~ceM aura unheM akAla mRtyu se maranA pdd'e| siddharAja ko jaba yaha bAta mAlUma huI, kikumArapAla nikala gaye, to unheM pakar3a lAne ke liye kucha ghur3asavAra bheje|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kumArapAla kumArapAla, jaba bhAgate-bhAgate do-eka kosa dUra nikala gaye, taba pIche se ghor3oM kI TApoM kI AvAz2a sunAI dii| unhoMne vicArA, ki-" aba daur3ane se kAma nahIM calegA, kahIM thoDI dera ke liye chipa rahanA caahiye"| yoM socakara, unhoMne idharaudhara dekhA, to bhImasiMha nAmaka eka kisAna kA~ToM kI bAr3a lagAtA huA dikhAI diyaa| kumArapAla usI ke pAsa gaye aura usase apanA prANa bacAne kI prArthanA kii| usa kisAna ko kumArapAla para dayA AgaI, ataH usane inheM kA~ToM ke Dhera ke nIce chipA diyaa| thor3I hI dera meM, pairoM ke nizAna DhU~Dhate hue rAjA ke sipAhI vahIM A pahu~ce / unhoMne, bhAle mAra-mArakara kA~ToM kA Dhera DhU~Dha liyA, kintu kucha bhI patA na lgaa| ataH DhU~DhanA chor3akara, ve vApasa ghara ko lauTa gye| rAta ke samaya, bhImasiMha ne kumArapAla ko bAhara nikAlA / unakA zarIra kA~ToM ke lagane se lahUluhAna hogayA thA, jisake kAraNa apAra pIr3A hotI thii| kintu yahA~ Thaharane kA samaya na thA, ataH unhoMne bar3e sabere uThakara phira bhAganA zurU kara diyA / bhUkhe-peTa aura duHkhapUrNa zarIra se bhAgate-bhAgate, ve
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla I khUba thaka gye| dopahara ke samaya, ve eka jhAr3a ke nIce ArAma karane baiThe / vahA~, unhoMne eka bar3Avicitra khela dekhA / eka cUhA, eka ke bAda eka karake ikkIsa - rupaye apane bila meM se bAhara lAyA aura phira vApasa usI taraha lejAne lagA / jyoM hI vaha eka rupayA lekara bila meM gayA, tyoM hI zeSa bIsa rupaye kumArapAla ne uThA liye / cUhe ne bAhara Akara dekhA, ki rupaye nahIM haiM, to vaha sira paTakapaTakakara vahIM mara gyaa| yaha dRzya dekhakara, kumArapAla bar3e duHkhI hue aura vicArane lage, ki-- " aho ! isa prANI ko bhI dhana para kitanA moha hai ? " / yaha dhana lekara, ve Age cale / yaha tIsarA dina thA, kintu aba taka unheM khAne ko kucha bhI na milA thA / ve isa samaya thakakara cUra-cUra ho rahe 1 the / aise hI samaya meM, zrIdevI nAmaka eka mahilA bailagAr3I meM baiThakara, apanI sasurAla se pIhara ko jArahI thI / kumArapAla ko duHkhI dekhakara use dayA AI, ataH usane inheM khAne ko diyA / isa bhojana se kumArapAla ko kucha zAnti milI / unhoMne usa bahina se kahA, ki - " bahinajI ! maiM kabhI bhI Apa kA upakAra na bhUlU~gA " /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla yahA~ se calakara, kumArapAla apane grAma dethalI ko gaye / siddharAja ko yaha hAla mAlUma hote hI, unhoMne apanI senA bhejI / idhara kumArapAla ko bhI senA ke Ane kI bAta mAlUma hogaI, ataH ve apane liye chipane ko jagaha DhU~Dhane lge| usa samaya, sajjana nAmaka kumhAra ne, unheM apane A~ve meM chipA diyA / rAjA kI phauja ko kumArapAla kA patA na lagA, ataH vaha nirAza hokara vApasa lauTa gaI / : 4 : kumArapAla, yahA~ se apane kuTumba ko mAlave kI tarapha bhejakara, khuda paradeza meM ghUmane nikala gaye / vahA~, vosirI nAmaka eka brAhmaNa se mitratA hogaI / vaha brAhmaNa, gA~va meM se bhikSA mA~gakara lAtA aura kumArapAla ko khilAtA thA / kintu yaha dazA bhI adhika dinoM taka na rhii| kucha dinoM ke bAda vosirI kA bhI sAtha chUTa gayA, jisase kumArapAla ko bar3A kaSTa hone lagA / ve, ghUmate-ghUmate phaTehAla hokara, bhUkha kI pIr3A sahate aura kaSToM se parezAna hote hue khambhAta pahu~ce / yahA~ zrI hemacandrAcArya nAmaka eka jaina - AcArya the / unakA jJAna agAdha aura cAritrya bar3A nirmala
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla thaa| unhoMne, kumArapAla ke lakSaNoM ko dekhakara jAna liyA, ki bhaviSya meM yaha gujarAta kA rAjA hogA / ataH unhoMne khambhAta ke maMtrI udAyana ke yahA~ kumArapAla ko Azraya dilvaayaa| ___ yaha hAla mAlUma hote hI, siddharAja kA lazkara kumArapAla ko DhUMDhane vahA~ bhI A phuNcaa| senA ne vahA~ pahu~cakara udAyana ke makAna kI talAzI lenA zurU kI, ataH kumArapAla vahA~ se nikala kara upAzraya meM Aye aura eka pustakoM ke bhaNDAra meM chipa gye| senA ke sipAhI upAzraya meM bhI A dhamake, kintu kumArapAla kA patA na lagA, ataH vApasa lauTa gye| ____ yahA~, zrI hemacandrAcArya ne kumArapAla se kahA, ki-" aba tumhAre duHkha ke dina adhika nahIM haiM, thor3e hI dinoM ke bAda tumheM gujarAta kA rAjya mila jaavegaa"| kumArapAla apanI dazA kA dhyAna karake bole, ki-"guru mahArAja ! yaha bAta kaise mAnI jA sakatI hai ?" taba AcArya mahArAja ne unheM aisA hI hone kA vizvAsa dilAyA, jise sunakara kumArapAlane kahA, ki-" yadi ApakA vacana satya hojAyagA, to maiM jainadharma kA pAlana kruuNgaa"| isake bAda, udAyana
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla maMtrI se kucha rAha kharca lekara, kumArapAla dakSiNa kI tarapha ko cala diye| isa taraha, bar3I dUra-dUra bhramaNa karake, kumArapAla apane kuTumba se milane mAlavA ko cale gye| vahA~ pahu~cane para unheM mAlUma huA, ki siddharAja mRtyuzayyA para par3e haiM / ataH ve apane kuTumba ko lekara gujarAta meM aaye| siddharAja, mRtyu-zayyA para par3e the / vahIM par3epar3e unhoMne udAyana maMtrI ke putra cAhaDa ko goda liyaa| ve yaha vyavasthA kara rahe the, ki rAjya kumArapAla ko na milakara cAhaDa ko mile / kintu isI bIca meM una kI mRtyu hogii| yaha samAcAra sunate hI, kumArapAla pATaNa Aye / rAja-sabhA kumArapAla kI yogyatA jAnatI hI thI, ataH usane inheM hI gAdI de dI / kumArapAla jisa samaya gAdI para baiThe, usa samaya unakI avasthA pacAsa-varSa kI thii| ___ kumArapAla ko gAdI milate hI, unhoMne apane saba upakArI manuSyoM ko yAda kiyA / bhopAlade ko apanI paTarAnI banAI, bhImasiMha ko apanA zarIrarakSaka banAyA / zrIdevI ke hAtha se apanA rAjyatilaka
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla karavAyA aura dholakA gA~va unheM inAma meM de diyaa| sajjana ko sAta-sau gA~voM kA sUbA banAyA aura vosirI ko lATa deza kA hAkima banA diyaa| udAyana-maMtrI ko apanA pradhAna banAyA aura unake lar3ake vAgbhaTTa ko nAyaba dIvAna niyukta kiyaa| zrI hemacandrAcArya ko apane guru ke sthAna para sthApita kiye| kumArapAla ke gAdI para baiThane ke bAda, unake adhIna rAjAoM ne yaha mAna liyA, ki ve nirbala haiN| ataH kisI ne kara dene se inakAra kara diyA aura kisI-kisI ne upadrava karanA zurU kiyA / kintu kumArapAla bar3e bahAdura the| unhoMne apanI maz2abUtasenA ke dvArA ajamera ke arNorAjA ko apane vaza meM kiyaa| mAlave ke ballAloM ko apanA mAtahata banAyA aura koMkaNa ke mallikArjuna ko bhI harAkara apane vaza meM kara liyaa| isI taraha soraThake samarasiMha ko bhI apane adhIna kara liyA aura dUsare aneka choTe-moTe rAjAoM ko jItakara apane vaza meM kiyaa| aba, kumArapAla ne aThAraha-dezoM meM apanI duhAI phirvaaii| kumArapAla ke rAjya kI sImA, uttara meM paMjAba taka, dakSiNa meM vindhyAcala taka, pUrva meM gaMgA nadI taka aura pazcima meM sindhu taka thii| inake barAvara
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla rAjya-vistAra, gujarAta meM kisI bhI rAjA ne nahIM kiyaa| kumArapAla, apane guru zrI hemacandrAcArya kI baDI bhakti karate aura pratyeka kArya meM unakI salAha leteM the| gururAja bhI aise the, ki rAjA ko ThIka-ThIka salAha dete aura vahI karate, jisase rAjA kA kalyANa ho| ___ kumArapAla ne, inhIM gururAja ke kahane se, bA~jhamanuSyoM kA dhana lenA banda kara diyaa| unakI, kevala lagAna kI hI AmadanI prati-varSa 72 lAkha rupaye thii| apane zAsana ke antargata, aThAraho dezoM meM jIvahiMsA na karane kA hukma diyaa| somanAtha-mahAdeva ke mandira ko ThIka karavAyA aura dUsare aneka choTe-bar3e mandira tathA prajA ke liye upayogI sthAna banavAye / __ tAraMgA, iDara, dhaMdhukA vagairaha ke mandira inhIM ke banavAye hue haiN| ___kumArapAla ke rAjya meM, duSkAla kA kahIM nAma bhI na thA aura na cora-DAkuoM kA bhaya hI thaa| saba loga AnandapUrvaka sukha karate the| aThAraho-rAjya, Apasa meM mela karake rahate aura zikAra kI bandI hone ke kAraNa, pazu-pakSI bhI nirbhaya hokara vicarate the|
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla kumArapAla, dina-dina apanA jIvana pavitra karane lage aura anta meM unhoMne apane mana, vacana tathA kAyA ko atyanta pavitra banA liyA, jisase verAjarSi kahe jAne lge| ___ unake kiye hue zubha-kAryoM kI saMkSipta-gaNanA yoM hai: 1400 jina-mandira banavAye, 1600 purAne TUTe-phUTe mandiroM kA uddhAra krvaayaa| sAta-bAra tIrtha yAtrA kI, jisameM pahalI-yAtrA meM naulakhI pUjA karI / nirvaza maranevAloM kA dhana lenA banda kiyA aura prati varSa eka karor3a rupayA zubha-mArga meM kharca kiyA / 21 bAnabhaNDAra banavAye aura lAkhoM-grantha likhavAye / 72 sAmantoM para apanI AjJA calAI aura aThAraha-dezoM meM pUrNarUpeNa ahiMsA palavAI / tIsa-varSa taka isa rAjarSi ne rAjya kiyA aura itane samaya meM saba jagaha sukha-zAnti phailAI tathA pajA kI bar3I tarakkI kii| kucha dinoM ke bAda, unake gururAja kI deha chUTa gaI, ataH ve bar3e duHkhI hue / isa zoka kA unake zarIra para bar3A prabhAva pdd'aa| aba, unakI avasthA bhI 81 varSa kI ho cukI thI, ataH ve bhI mRtyu ko prApta hue|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 kumArapAla kumArapAla ke samAna rAjA aura zrI hemacandrAcArya ke samAna guru isa jamAne meM aura koI nahIM hue| ina donoM kI jitanI prazaMsA kI jAya, kama hai / kumArapAla jaina-dharma kI vijaya patAkA phaharAveM / ke samAna bahuta se rAjA hoM aura zivamastu sarvajagataH //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: tiraMge-citra :prabhu mahAvIra kI nirvANabhUmi jalamaMdira pAvApurI kA manamohaka tiraMgA citra. . citrakAra dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / amu pArzvanAtha ko meghamAlI kA upasargaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtIlAla averI kA citra. mUlya 0-4-0. jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti / . sampAdaka zrI dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sacitra aura kalAmaya mAsika jaina samAja meM anokhA hI hai| jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya aura jaina zilpa ke bahumUlya-lekha isa patra meM prakAzita hote haiM / vArSika mUlya sirpha ru.2-8-0| nava mAsa ru.2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka ke cAra Ane / Aja hI grAhaka baniye /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38. para hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI : : - pethar3akumAra prakara chaha 19. 9 :: puSpa 15 saMvata 1988 vi0 : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. jyoti kAryAlaya ahamadAbAda } prathamAvRtti mUlya Der3ha-AnA 10ra1.9 prakarae prajAya
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, amadAvAda
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra : 1 : nImAr3a pradeza ke nAMdUrI nAmaka grAma meM pethar3akumAra nAmaka eka zrAvaka rahate the / inake pitA dedAzAha bar3e mAladAra the / kintu jyoM hI unakI mRtyu huI, tyoM hI saba dhana dhIre-dhIre naSTa ho gayA, jisase pethar3akumAra bar3I burI dazA meM A pdd'e| isa samaya unheM na to peTa bharakara bhojana hI milatA thA aura na pahanane ko ThIka kapar3e ho / jyoM-tyoM karake ve apanA gujara karate the / inake padminI nAmaka eka strI thI, aura jhAMjhaNa nAmaka eka putra / tInoM manuSya bar3e bhale aura dharma ke bar3e premI the eka bAra grAma meM koI vidvAna - munirAja padhAre, ataH
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra saba unakA upadeza sunane ko gaye; sAtha hI pethaDakumAra bhI gaye / vahA~ muni-mahArAja ne amRta ke samAna mIThI-vANI se pavitra-jIvana smjhaayaa| " brahmacarya kA pAlana karo, santoSa dhAraNa karo, tapa se zarIra tathA mana para saMyama prApta karo, bhagavAna kI bhakti se hRdaya ko pavitra bnaao-aadi| isa upadeza kA bahuta logoM para prabhAva huaa| kisI ne brahmacarya kA vrata liyA, kisI ne eka sImA taka sampatti rakhakara zeSa acche-kAmoM meM kharca kara DAlane kA vrata liyA, kisI ne tapa karane kA vrata liyA aura kisI ne aura-aura vrata liye| usa samaya becAre pethaDakumAra apane duHkhI-jIvana kA vicAra karate hue baiThe rhe| ____ phaTe kapar3oM se baiThe hue pethar3akumAra ko dekhakara kucha masakharoM ne kahA, ki-"guru mahArAja ! saba ko to Apane kucha na kucha vrata karavA diyA, kintu yaha pethar3a to raha hI gyaa| ise parigraha (dhana-mAla) kI sImA karavA diijiye| yaha bhI, lAkha-varSoM meM lakhapatI hojAne ke kAbila hai|" / ___ yaha sunakara munirAja bole, ki-"mahAnubhAvo ! aisA bolanA ThIka nahIM hai| dhana kA abhimAna to kabhI kisI ko karanA hI na caahiye| dhana to Aja hai aura kala nahIM / kauna kaha sakatA hai, ki kala sabere hI pethar3akumAra tuma saba se adhika dhanavAna na hojAyagA ?"
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra phira sAdhujI ne pethar3akumAra se kahA, ki-"mahAnubhAva ! tuma parigraha kI sImA karalo" / pethar3akumAra ne uttara diyA, ki-"gurudeva ! mere pAsa kucha bhI dhana-mAla hai hI kahA~, jo mujhe sImA karane kI AvazyakatA par3e ?" / munirAja ne kahA, ki- "Aja tumhArI yaha dazA hai, kintu kala hI tuma acchI-hAlata meM hA sakate ho / ataH tumheM parigraha kI sImA to kara hI lenI cAhiye / " pethar3akumAra ne munirAja ko yaha bAta mAna lI, ataH sAdhujI ne unheM yaha vrata karA diyA, ki-"pA~ca-lAkha rupaye taka kI sampatti rakhakara, zeSa saba dharma ke kAryoM meM kharca kara ddaaluuNgaa"| pethar3akumAra ko usa samaya aisA jAna par3A,ki-"parigraha kI yaha sImA to bahuta bhArI hai| mujhe to pAca-hajAra rupaye ke bhI darzana honA kaThina mAlUma hotA hai, to pA~ca-lAkha kI svatantratA kaise ThIka hosakatI hai ? kintu gurujI ne jo yaha sImA banavAI hai, to bahuta soca-vicArakara hI banavAI hogii|" yoM socate hue ve apane ghara cale gye| pethar3akumAra kI dazA, dina-dina kharAba hone lgii| yahA taka, ki donoM samaya khAne ko bhI bar3I muzkila se milane lagA / ataH parezAna hokara, ve apanA grAma cho. apane kuTumba ko sAtha liye hue paradeza ko cala diye|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ per3a kumAra isa samaya mAlave kA mAMDavagar3ha eka z2abaradasta zahara thA / vahA~ hajAroM dhanI-mAnI loga rahate the, jo karor3oM kA vyApAra karate the / pethar3akumAra ne vicArA, ki mujhe mA~Davagar3ha jAnA cAhiye, vahA~ maiM AsAnI se apanA nirvAha kara sakU~gA / yoM socakara, ve mA~Davagar3ha Aye / I yahA~ Akara, bApa-beTe ne ghI kI dUkAna kara lii| Asa - pAsa ke grAmoM kI gavalineM ghI beMcane AtI thIM, unase kharIdakara, use ye apanI dUkAna para beMcate the / bApa-beTA donoM hI vacana ke sacce aura nIyata ke acche the| unakI dUkAna para cAhe baccA Ave yA buDDhA, saba ko eka hI bhAva diyA jAtA thA / isake atirikta, mAla meM ve kucha mela bhI na karate the / jaisA mAla batalAte the, vaisA hI dete the / isI kAraNa thor3e hI dinoM meM unakI acchI sAkha jama gaI / 1 eka bAra, eka gavalina ghI kI maTakI lekara pethar3akumAra kI dUkAna para AI aura pUchA, ki - " seThajI ! Apako ghI cAhiye kyA ? " / pethar3akumAra ne ghI lekara dekhA, to vaha bar3A hI sugandhita aura dAnedAra thaa| unhoMne gavalina se kahA, ki - "hA~, maiM lU~gA " / gavalina ne apanA bartana pethar3akumAra ko sauMpa diyA aura ve usameM se ghI nikAla-nikAlakara taulane lage / pethar3akumAra usa bartana meM se ghI nikAlate hI
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethaDakumAra jAte the, kintu usameM kA ghI kama na hotA thaa| yaha dekhakara unhoMne vicArA, ki avazya hI isa bartana meM koI karAmAta hai| ataH unhoMne bartana ko Upara uThAyA / Upara uThAte hI unheM usake peMde meM eka bela kI gola cumalI dikhAI dii| pethar3akumAra samajha gaye, ki nizcaya hI yaha citrAbelI hai| usake atirikta aura kisI cIz2a se bartana meM ghI nahIM bar3ha sktaa| yoM sAcakara, unhoMne gavalina se usa cumalI sahita ghI kA bartana kharIda liyA / apane dAma pAkara gavalina calI gaI aura pethar3akumAra tathA jhA~jhaNa bar3e prasanna hue| :2: garIba pethar3akumAra kA bhAgya thor3e hI dinoM meM palaTa gayA aura aba unheM khUba dhana milane lagA / aba ye donoM bApa-beTe logoM ko bar3e catura mAlUma hone lage aura saba loga unakI bar3I prazaMsA karane lage / vahA~ ke rAjA jayasiMha ne bhI yaha prazaMsA sunI / ataH unhoMne ina donoM bApa-beToM ko bulavAyA aura inakI caturAI kI parIkSA kii| parIkSA lene para rAjA ko bhI yaha vizvAsa hogayA, ki ye donoM bar3e catura haiN| unhoMne pethar3akumAra ko apanA pradhAna aura jhA~jhaNa ko nagara kA kotavAla bnaayaa| purAne pradhAna ko pethar3akumAra se IrSyA huI, ki yaha Aja
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ petha kumAra 44 -kala meM AyA huA baniyA mAMDavagar3ha kA pradhAnamaMtrI kaise hogayA ? ataH usane rAjA ke sAmane yoM cugalI kI, ki mahArAja ! isa pethar3akumAra ke pAsa citrAbelI hai / vaha Apake bar3e kAma kI cIz2a hai / yadi vaha Apake pAsa ho, to ApakA bhaNDAra kabhI khAlI hI na ho / " rAjA ne, pethar3akumAra ko bulAkara isa viSaya meM pUchatAcha kii| per3akumAra ne saba bAteM ThIka-ThIka batalA dIM aura phira rAjA se kahA, ki - " mahArAja, Aja se vaha citrAvelI ApakI bheMTa haiM " / yaha sunakara rAjA baDe prasanna hue / 44 / 8 pethar3akumAra - maMtrI ne prajA ke bahuta se kara kama karavA diye aura prajA ko adhika se adhika sukhI banAne kA prayatna kiyA / eka bAra ve thor3e dinoM kI chuTTI lekara yAtrA ko gaye / jIrAvalA pArzvanAtha kI yAtrA karake AbU pahu~ce / AbU ke sundara - mandira dekhakara unheM bar3I prasannatA huI / AbU - pahAr3a para aneka prakAra kI vanaspatiyeM aura jar3IbUTiyeM hotI haiM / kahA jAtA hai, ki pethar3akumAra ko yahA~ se eka aisI vanaspati prApta huI, jisase sonA banAyA jAsakatA thA / bhAgyazAlI kI balihArI hai, ki citrAbelI hAtha se jAte hI svarNa - siddhi prApta hogaI /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra eka bAra nagara meM eka vidvAna-AcArya padhAre / pethar3akumAra ne unheM bhaktipUrvaka vandanA karake pUchA, ki"gurudeva ! mere pA~ca lAkha rupaye rakhane kI sImA hai, kintu dhana usase bahuta adhika hai| ataH Apa batalAiye, ki meM use kisa kAma meM kharca karU~ ?" munirAja bole, ki" mahAnubhAva ! isa samaya mandiroM kA banavAnA saba se acchA kAma hai, ataH tuma apanA dhana usI meM lgaao"| pethar3akumAra ko yaha bAta ThIka mAlUma huI, ataH unhoMne aThArahalAkha rupaye kharca karake maoNDavagar3ha meM eka bhavya-mandira bnvaayaa| devagiri meM eka sundara jaina-mandira tayAra karavAyA aura phira bhinna-bhinna sthAnoM para bahuta se mandira banavAye / kahA jAtA hai, ki unhoMne saba milAkara caurAsI mandira banavAye the| ___ pethaDakumAra ko apane dhama-bandhuoM se bar3A prema thaa| unheM jaba koI bhI svadharmoM mila jAtA, to ve bar3e prasanna ho uThate / aise samaya meM yadi ve ghor3e para baiThe hote, to nIce utarakara usa svadharmIbandhu kA sammAna karate the| apane dharma-bandhuoM kI Arthika sthiti sudhArane ke liye unhoMne gupta-dAna bhI bahuta diye /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethaDakumAra unhoMne battIsa-varSa kI avasthA meM, apanI strI sahita brahmacarya-vrata dhAraNa kara liyA aura use aisI zuddhatA tathA dRr3hatA se pAlA, ki unakA bar3A vicitra-prabhAva par3ane lgaa| manuSya, roga-zoka se pIr3ita hoM aura unakA kapar3A or3ha leM, to ve roga-zoka miTa jAveM / eka bAra, jayasiMha kI rAnI lIlAvatI ko bar3e jora se bukhAra AyA, jisase zarIra meM jalana hone lgii| anekoM upAya karane para bhI use kisI taraha ThaNDaka na phuNcii| isI samaya eka dAsI ne pethar3akumAra kA vastra lAkara, rAnI ko or3hA diyA / yaha vastra or3hate hI rAnI ko zAnti prApta hogaI / zAnti milate hI use nIMda aagii| yaha dekhakara eka cugalakhora-dAsI ne rAjA se kahA, ki-" lIlAvatI, pradhAna ko prema karatI hai, yahI kAraNa hai ki unakA vastra or3hakara so rahI hai"| rAjA, yaha sunakara bar3e nArAz2a hue aura maMtrI ko pakar3akara kaida kara diyA tathA rAnI ko jaMgala meM lejAkara mAra DAlane kA hukma de diyaa| rAjA ke eka dama aisA hukma dene para, saba ko bar3A Azcarya huaa|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra 11 jallAda loga lIlAvatI ko lekara jaMgala meM gaye, kintu use mArane ko unakI himmata na par3I, ataH yoM hI chor3a dI / rAnI, veza badalakara zahara meM phira lauTa AI / jhA~jhaNakumAra ne caturatApUrvaka use apane ghara meM chipA liyA / : 5: eka bAra rAjA ke hAthI ko zarAba adhika pilA dI gaI, jisase vaha pAgala hogayA / thor3I dera upadrava kara cukane ke bAda, vaha behoza hokara jamIna para gira par3A / rAjA ko apane pyAre - hAthI kI yaha dazA dekhakara, bar3A duHkha huA / anekoM upAya karane para bhI hAthI kI dazA na sudhrii| isI samaya usa dAsI ne kahA, ki - " mahArAja ! yadi pethar3akumAra kA vastra ma~gavAkara hAthI ko or3havAiye, to vaha avazya hI acchA hojAya " / rAjA ne aisA hI kiyA aura hAthI uTha khar3A huaa| isake bAda dAsI ne vaha saba bAta kaha sunAI, ki kisa taraha rAnI ko bar3e jora kA bukhAra car3ha AyA thA, jisase maiMne unheM yaha vastra or3hAyA thA - Adi / yaha sunakara, rAjA ko bar3A duHkha huA / unhoMne pethar3akumAra ko jela se chor3a diyA aura unase apanI bhUla ke liye mAphI mA~gI / aba rAjA jayasiMha ko lIlAvatI kI yAda
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pethar3akumAra AI, jisase ve bar3A zoka karane lge| yaha dekhakara pethar3akumAra ne kahA, ki-"mahArAja ! maiM thor3e hI samaya meM rAnI lIlAvatI ko Apase lA milAU~gA, Apa z2arA bhI zoka na kiijiye"| jayasiMha ko yaha jAnakara bar3A Azcarya huA, ki rAnI lIlAvatI abhI jIvita hI hai| phira, pethaDakumAra ne jo kucha sunA thA, vaha saba rAjA se kaha sunaayaa| rAjA ne lIlAvatI ko ma~gavAkara, usase apane aparAdha ke liye kSamA mA~gI aura phira sukha se rahane lge| aba pethaDakumAra ko vRddhAvasthA AnI zurU huI / isa samaya, unakA mana adhika pavitra tathA adhika sevAbhAvavAlA bana gyaa| unhoMne siddhAcalajI kI yAtrA ke liye saMgha nikAlane kA irAdA kiyaa| bahuta-bar3A saMgha apane sAtha lekara, unhoMne siddhAcala ( zatraMjaya ) kI yAtrA kI aura vahA~ zrI AdinAtha bhagavAna kI bar3I bhakti kI / yahA~ se ve giranAra gaye / vahA~ eka sajjana se spardhA kI bAtacIta hojAne ke kAraNa, inhoMne 56 mana sonA bolakara indramAla phnii|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ pethar3akumAra yaha yAtrA karake, pethar3akumAra vApasa mA~Dava lauTa aaye| vahA~ unhoMne apane jAti-bhAiyoM kI bar3I madada kii| anekoM lekhaka biThAkara, bahuta-sI pustakeM bhI likhavAI, jinase bar3ebar3e sAta-bhaNDAra bhara gye| aba pethaDakumAra apanA adhikAMza samaya prabhu-bhakti meM hI bitAne lage / ve, sabere-zAma pratikramaNa karate aura tInabAra IzvarapUjA karate / yoM karate-karate, unheM yaha jAna par3A ki aba merA maraNakAla naz2adIka hai, ataH unhoMne tIrthaGkaradeva kA dhyAna dhara liyA aura zAntipUrvaka apanI Ayu pUrNa kii| sArA mA~Davagar3ha, maMtrIzvara ke isa maraNa se duHkhI ho uThA / jhA~jhaNakumAra ke duHkha kI to koI sImA hI na thii| isa zoka ko dUra karane ke liye, unhoMne zatrujaya kA eka mahAna-saMgha nikAlA / isa saMgha meM bAraha-hajAra gAr3iye aura pacIsa-hajAra pITha para sAmAna le calanevAle loga the / bahuta se muni-mahAtmA bhI isa saMgha meM the| saMgha ke cauko-pahare ke liye hI do-hajAra sipAhI sAtha the|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha bApa-beTe kI jor3I dharma-bhAvanA se paripUrNa thii| unhoMne apane ucca-jIvana tathA apAra-sampati se jaina-dharma ko camakAyA thaa| aise anekoM ratna jaina-samAna meM paidA hoM aura saMsAra meM zAnti tathA prema kI sthApanA kreN| zivamastu sarvajagataH
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti sampAdakazrI dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sacitra aura kalAmaya mAsika jaina samAja meM anokhA hI hai / jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya aura jaina zilpa ke bahumUlya-lekha isa patra meM prakAzita hote haiN| vArSika mUlya sirpha ru.2-8-0| nava mAsa ru.2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka ke cAra Ane / Aja hI grAhaka bniye|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: tiraMge-citra :prabhu mahAvIra kI nirvANabhUmi jalamaMdira pAvApurI kA manamohaka tiraMgA citra. citrakAra dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / prabhu pArzvanAtha ko meghamAlI kA upasargaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtIlAla jhaverI kA citra. mUlya 0-4-0. jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11.99 C hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: vimalazAha saMvata 1988 vi0 RE : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. } jyAMti kAryAlaya ahamadAbAda 216 prathamAvRtti :: puSpa 16 6 { mUlya Der3ha-AnA 14 pra. 7.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza pro. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, amadAvAda
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha gujarAta ke prathama rAjA vanarAja hue haiM, jina ke senApati lAhira nAmaka eka zrAvaka the| ve bar3e pratApI aura bahAdura the / unakI nasa-nasa meM kSatriya kA rakta bahatA thaa| unake, vIra nAmaka eka putra huaa| vaha bhI bar3A sAhasI aura zUravIra tathA dharma para bar3A prema rakhanevAlA thA / isa lar3ake kA vivAha vIramatI nAmaka eka kanyA se huaa| isI vIramatI ke udara se eka lar3akA paidA huA, jisakA nAma rakhA gayA-vimala / vimala, battIsa-lakSaNoM se yukta bAlaka thaa| vaha dUja ke candramA kI taraha dina-dina bar3hatA hI jAtA thA / jaba vaha pA~ca-varSa kA hogayA, to pitA ne use pAThazAlA meM par3hane ko bhejA / vahA~ thor3e hI dinoM meM vaha khUba par3ha-likhakara apane
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha ghara ko vApasa lauTa aayaa| aba pitA ne samajha liyA, ki putra bar3I umara kA ho cukA hai, ataH unhoMne ghara kA sArA bhAra vimala para DAla diyA aura svayaM dIkSA lekara cala diye / calate samaya unhoMne vimala ko zikSA dI, ki - " beTA ! niDara bananA aura jina - bhagavAna kI AjJA apane sira car3hA kara mAnanA " / vimala ke jIvana para isa upadeza kA bar3A prabhAva par3A / jyoM-jyoM samaya bItatA gayA, tyoM-tyoM vimala kA vikAsa pratyeka taraha se adhika hotA gayA / usake zatru, yaha dekha-dekhakara mana hI mana khUba jalate tathA DAha karate the / mAtA vIramatI ko jaba yaha bAta mAlUma huI, to ve vicArane lagIM, ki - "vimala ke zatru isa zahara meM bahuta haiM, ataH jabataka vaha sayAnA na hojAya, tabataka mujhe kahIM dUsarI jagaha jAkara rahanA cAhiye " / yoM socakara, apane sAtha vimala ko le, apane pIhara ko calI gaIM / 1 unake pIhara meM bar3I garIbI thI / yahA~ taka, ki jaba ghara ke bUr3he - manuSya bhI mihanata-majadUrI karate, taba khAne kA gujara calatA thA / isI kAraNa vIramatI ke bhAI ko vIramatI tathA vimala kA AnA acchA na mAlUma huA / kintu bahina ko nAhIM kaise karI jAsakatI thI ?
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha ataH unakA Adara-satkAra kiyA / vIramatI tathA vimala vahIM rahane lge| : 3 : pATaNa ke vIra - maMtrI kA putra vimala, aba garIbI meM palane lagA / vaha kisI-kisI samaya kheta meM jAtA aura mAmA ko khetI ke kAma meM madada detA / kabhI ghor3I bacher3A athavA gAyabhaiMsa lekara jaMgala meM jAtA aura vahA~ unheM ghAsa carAtA / use na to aise kAma karane se inakAra hI thA aura na kucha aphasosa hI hotA / ulaTA isa kAma meM use bar3A Ananda aataa| jaba vaha jaMgala meM jAtA, to tIra-kamAna khelatA, ghor3e para savArI karatA, jhAr3oM para car3hatA aura tAlAba meM tairatA thA / dina bhara isI taraha Ananda lUTakara zAma ko vaha apane ghara lauTa AtA / isa prakAra kA jIvana vyatIta karane ke kAraNa, vimala kA zarIra bar3A hRSTa-puSTa hogayA / bANa-vidyA meM to vaha advitIya thA / dhIre-dhIre usakI bANa-vidyA kI prazaMsA saba jagaha hone lagI / : 4 : pATaNa ke nagaraseTha zrIdatta ke, zrI nAmaka eka javAna - kanyA thI / isa kanyA ke liye ve yogya vara kI talAza kara rahe the / unhoMne, aneko sthAna dekhe, kintu kahIM bhI vara
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha pasanda na par3A / itane hI meM unhoMne vimala kI prazaMsA sunI, ataH usI ke sAtha apanI kanyA kI sagAI kara dii| vimala ke mAmA aba vicArane lage, ki-" isake vivAha kA kharca kahA~ se AvegA ?" __vIramatI socane lagIM, ki-" vimala kA vivAha mere parivAra ko zobhA de, vaisA karanA cAhiye / yaha, lAhira maMtrI kA pautra hai|" kintu bhAI kI sthiti dhyAna meM thI, ataH unhoMne nizcaya kiyA, ki-" jabataka kAphI dhana na mile, tabataka vimala kA vivAha na kruuNgii"| phira vimala ko bulAkara usase kahA, ki-" beTA ! jaba mujhe dhana milegA, tabhI maiM terA vivAha kruuNgii"| vimala ne, zAntipUrvaka yaha suna liyaa| dUsare dina .DhoroM ko lekara vimala jaMgala meM gayA / vahA~ eka jhAr3a ke nIce baiThakara vaha cintA karane lagA, ki-" aba mujhe dhana prApta hI karanA pdd'egaa| kyA karU~ ? mujhe kisa taraha dhana prApta ho sakatA hai ? "yoM vicAra karatekarate usane apane hAtha meM kI lakaDI pAsa hI kI eka darAra meM ghuser3I, ki tyoM hI dhama-dhama Dhele TUTa par3e / vimala, una DheloM ko dUra karake dekhatA hai, to bhItara sone kI muharoM kA eka ghar3A dikhAI diyaa| yaha dekhate hI usake Ananda kI koI sImA na rhii| vaha ghar3e ko ghara lAyA aura vIramatI ke
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha caraNoM meM use rakha diyaa| vIramatI yaha dekhakara bar3I prasanna huI aura thor3e dinoM meM hI usane vimala ke vivAha kI tithi nizcita karavAI / isake bAda parivAra ko zobhA dene yogya khUba dhUmadhAma se vimala kA vivAha huA aura zrIdevI ghara aaii| vimala aura zrIdevI, donoM ko samAna jor3I thii| koI bhI eka, dUsare se kama na thaa| vimala aba aisA nahIM raha gayA thA, ki use zatru se DaranA par3e / ataH vaha mAmA kA ghara chor3akara pATaNa aayaa| yahA~ Akara usane apanA bhAgya AjamAnA zurU kiyaa| - eka dina vaha bAjAra meM hokara jA rhaathaa| vahA~ rAjA ke sipAhIloga nizAnebAjI kara rahe the / acche-acche yoddhAoM ne nizAnA tAkA, kintu koI bhI ThIka na mAra skaa| yaha dekhakara vimala ha~sane lagA aura z2ora se bolA, ki"vAha ! sainikaloga haiM to bar3e-bahAdura ! mahArAjA bhImadeva kA jAtA huA rAjya bacA lene ke kAbila hI haiM " / yaha sunakara sainikaloga bahuta cir3he / isI samaya mahArAjAbhImadeva bhI vahIM A phuNce| unhoMne bhI nizAnA mArA, kintu ve bhI cUka gaye / ataH vimala ne ha~sakara kahA, ki" mAlUma hotA hai, yahA~ saba nausikhiye hI nausikhiye ikaThe
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha ho rahe haiM / ina logoM ke hAtha meM rAjya kI bAgaDora hai, kintu ye kyA zAsana kara sakate haiM ?" __jyoM hI bhImadeva ke kAna para ye zabda par3e, tyoM hI ve cauMka utthe| unhoMne vimala se pUchA, ki-" seTha ! kyA tuma bANa-vidyA jAnate ho ? yadi jAnate ho, to isa tarapha aao"| vimala ne uttara diyA, ki-" bANa-vidyA to Apake samAna kSatriyaloga jAneM, hama to vyaupArI kahe jAte haiM, hamako bhalA vaha kyoM Ane lagI ?" yaha sunakara bhImadeva jAna gaye, ki yaha manuSya avazya koI bar3A jAnakAra hai, isakI bANa-vidyA dekhanI cAhiye, ki yaha usameM kitanA nipuNa hai |yoN vicArakara, unhoMne phira vimalase kahA, ki-" seTha ! vidyA to jo prApta kare usakI hai| tumheM yadi bANa-vidyA AtI ho, to btlaao|" vimala ne kahA, ki-" yadi Apako bANa-vidyA dekhanI hI ho, to eka bAlaka ko jamIna para sulAo aura usake peTa para nAgarabela ke ekasauATha pAna rkhvaao| ina pAnoM meM se Apa jitane kaheM, utane pAna maiM bANa se cheda duuN| aisA karate hue, usa bAlaka ko z2arA bhI coTa na phuNcegii| Apa jitane kaheM, usase yadi eka bhI pAna kama yA jyAdA hojAya, to Apa kI talavAra hai aura merA sira / athavA yadi Apa kaheM, to dahI mathatI huI strI ke kAna kA hilatA huA AbhUSaNa cheda duuN| aisA karate samaya, yadi usa
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha strI ke gAla ko z2arA bhI coTa pahuMce, to Apako jo ucita pratIta ho, vaha kiijiyegaa|" thoM kahakara, vimala ne apanI bANa-vidyA batalAI, jise dekhakara rAjA bhImadeva bar3e prasanna hue| unhoMne vimala ko pA~ca-sau ghor3e aura daNDanAyaka (senApati) kI padavI dii| vimala bar3A catura thA / use yaha acchI taraha mAlUma thA, ki senA ko kisa taraha apane kabje meM rakhanA cAhiye aura apanI pratiSThA tathA apanA prabhAva kisa taraha bar3hAnA cAhiye / usakA bar3A dabAva thA / gujarAta ke saba choTechoTe rAjA loga usase bhaya mAnate the / thor3e hI samaya meM bimala apanI caturAI se daNDanAyaka ke pada se bar3hakara mahAmaMtrI hogyaa| aba vaha bar3I zAna se rahane lagA / usane apane rahane ke liye rAjA se bhI adhika acchA mahala banavAyA aura eka sundara gRha-mandira banavAyA / makAna aura mandira ke cAroM tarapha eka sundara-koTa tayAra krvaayaa| dezavideza se uttama-uttama hAthI-ghor3e ma~gavAye aura apane lar3anevAle yoddhAoM meM vRddhi kii| jinezvaradeva kI tarapha vimala kI apAra bhakti thii| ve apanI aMgUThI meM, jinezvara kI choTI-sI tasavIra rakhate
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vimalazAha the, jisase kisI ko vandana karane para, pahalA vandana unhIM ko hotA thA / Ochota vimala kI yaha sthiti dekhakara, usake duzmanaloga rAjA bhImadeva ko usake viruddha ubhArane lage / unhoMne kahA ki" mahArAja ! vimalazAha ApakA rAjya lenA cAhate haiM / unhoMne bar3I - bhArI senA tayAra kI hai aura ve jinezvaradeva ke atirikta aura kisI ko bhI nahIM namate haiM / " isa taraha khUba ubhAre jAne para rAjA bhImadeva ko aisA jAna par3A, ki yaha bAta saccI hai | ataH unhoMne vimalazAha kA ghara dekhane kI icchA se eka dina kahA, ki - " maMtrIjI ! maiMne ApakA ghara kabhI nahIM dekhA, ataH use dekhane kI bar3I icchA hai " / vimalazAha ke mana meM kucha kapaTa na thA, isaliye ve bole, ki - " svAmI ! vaha ghara Apa hI kA hai / Apa padhAriye aura Aja bhojana vahIM calakara kIjiyegA " / rAjA, apane sAtha thor3e-se ghur3asavAra aura paidalasipAhI lekara vimalazAha ke ghara cale / vahA~ pahu~cakara, jaba unhoMne mandira kI banAvaTa dekhI, to cakita raha gaye aura jaba mahala ke dUsare bhAgoM kI banAvaTa dekhI, to apane dA~toM tale u~galI dabAI / jaba vimalakumAra kA majabUta kilA dekhA, to unake hRdaya kI zaGkA unheM saccI jAna par3ane lagI / ve / mana meM socane lage, ki - " aho ! isa vimala ke pAsa
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha itanI adhika Rddhi-siddhi hai ? merA vaibhava isake sAmane kisa ginatI meM hai ! " yoM socate hue, rAjA bhojana karake vApasa cale gye| - aba rAjA apane aura-aura mantriyoM ke sAtha salAha karane lage, ki vimala ko yahA~ se kisa taraha alaga karanA cAhiye ? vicAra karate-karate, eka maMtrI ne yaha tarakIba sujhAI, ki-" mahArAja ! jaba taka vaha gur3a dene se mare, taba taka jahara dekara mArane kI kyA AvazyakatA hai ? aisA kIjiye, ki kala ThIka bhojana ke samaya zera ko chur3avA dIjiye / isase sAre zahara meM, nizcita hI trAsa phaila jaavegaa| isI samaya vimala ko uttejita kara dIjiyegA, ataH vaha zAnta na baiThAraha sakegA aura zera ko pakar3ane ke liye jaavegaa| vahA~, usakA kAma apane Apa tamAma hojaaygaa|" rAjA ko yaha vicAra pasanda aayaa| dUsare hI dina, rAjA ne saba tayArI ThIka karavA rakhI / jyoM hI vimalazAha Aye aura rAjA ko namana karake bAteM karane lage, ThIka tyoM hI poMjare meM se zera bAhara nikAla diyA gyaa| zera ke chaTane se, sAre zahara meM hAhAkAra maca gayA / eka manuSya ne, jahA~ rAjA aura vimalazAha baiThe the, vahA~ Akara samAcAra diyA, ki-" mahArAja ! zera chUTa gayA hai aura sAre zahara meM usake kAraNa trAsa phaila rahA hai"| yaha
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha sunakara, vimalazAha eka dama uTha khar3e hue aura bAgha ko vaza meM karane ke liye tayAra hogaye / rAjA to yahI cAhate hI the ataH ve kucha na bole| zahara meM cAroM tarapha sannATA phaila rahA thA / jise jidhara maukA milA, vaha udhara hI bhAgakara ghara meM ghusa gyaa| vaha siMha, akelA hI zaharameM daur3atA phira rahA thA, ki itane hI meM use vimalazAha dikhAI diye / inheM dekhate hI zera daur3A aura jhapATA mArakara inake sAmane aagyaa| vimalazAha to usakI khabara lene ko tayAra hI the, ataH eka chalA~ga mArakara unhoMne usake donoM kAna jA pakar3e / bAgha ne chUTane kA bar3A prayatna kiyA, kintu vimalazAha ke hAtha aise kamajora na the, ki unameM se kAna chUTa jAte / anta meM usa siMha ko lAkara unhoMne phira pIMjare meM banda kara diyaa| ___ sAre zahara meM, vimalazAha kI jaya bolI jAne lgii| rAjA bhImadeva tathA unake maMtrIloga bar3e nirAza hue| unhoMne to vimalazAha kI jAna lenI cAhI thI, kintu ulaTI usakI kIrti meM vRddhi hogii| aba kyA kareM ? anta meM, unhoMne eka dUsarA upAya soca nikAlA, ki rAjamalla se vimalazAha ko kuztI lar3AyA jAve aura vahA~ usakA kAma tamAma karavA diyA jaay| rAjA ne malla ko bulAkara, saba bAteM acchI taraha se samajhA dii| thor3e dina bItane para, eka dina rAjA ne
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ bimalazAha 13 vimalazAha se kahA, ki - " maMtrIjI ! yaha rAjamalla apane bala kA bar3A abhimAna karatA hai, ataH isakI eka dina parIkSA to karo " / malla ke sAtha vimalazAha kI kuztI huii| kuztI ke aneka dA~va khele gaye, jisameM vimalazAha ne malla ko bar3I tejI se paTakakara, vijaya prApta kI / saba darzakoM ke mu~ha se vAha-vAha kI dhvani nikala par3I / rAjA aura unake maMtrIloga aba cintA karane lage, ki " vimala meM daivI zakti hai, jisase vaha kisI kA mArA nahIM mara sakatA / aba koI aisA upAya socanA cAhiye, jisase vaha yahA~ se calA jaay| " isake bAda, unhoMne nizcaya kiyA, ki - " usake dAdA ke samaya kA 56 karor3a rupayA lenA nikAlakara, usase aba mA~gA jAve / yadi vaha yaha karja adA karanA svIkAra karegA, to bhikhArI ho jAyagA aura yadi na denA cAhegA, to rAjya chor3akara calA jAvegA / " dUsare dina, vimalazAha rAja - darabAra meM gaye / inheM dekhakara, rAjA bhImadeva inakI tarapha pITha karake baiTha gaye / vimalazAha ne maMtriyoM se isakA kAraNa pUchA, to unhoMne batalAyA, ki - rAjA ko hisAba ke bAre meM gussA A rahA hai / Apa, yA to Apake khAte meM bAkI nikalate hue 56 karor3a rupaye de dIjiye, yA nayA khAtA likha dIjiye / " 46
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha yaha sunakara, vimalazAha - maMtrI samajha gaye ki rAjA kacce - kAna ke haiM / ve dUsaroM ke bahakAne meM lage haiM / ataH the mere viruddha koI kArravAI kareM, usase pahale yahI ucita ki maiM svayaM hI calA jAU~ / yoM vicArakara, unhoMne vahA~ se calane kI tayArI kI / solaha sau U~ToM para sonA bharA aura hAthI - U~Ta tathA ratha tayAra karavAye / pA~ca hajAra ghor3e aura dasa hajAra paidala apane sAtha liye / phira bhImadeva se AjJA lene gaye / vahA~ se vidA hote samaya, unhoMne rAjA se kahA, ki - " mahA- rAja ! Apane mujhe jaisI parezAnI meM DAlA, vaisI parezA-nI meM kRpA karake aura kisI ko mata DAliyegA " 1 vimalazAha - maMtrI, apanA vaibhava sAtha lekara. AbU kI tarapha cale / una dinoM AbU kI talahaTI meM, candrAvatI - nAmaka eka nagarI thI / vahA~ ke rAjA ne, jaba yaha bAta sunI, ki vimala - maMtrI apanI senA sahita A rahe haiM, to vaha nagara chor3akara calA gayA / vimala - maMtrI, yahA~ bhImadeva ke senApati kI hI taraha kAma karane lage / yahA~ rahate hue, unhoMne bahuta-sI vijayeM prApta kIM / sindhadeza kA rAjA paMDiyA, bar3A ghamaNDI ho gayA thA, ataH use burI taraha harA diyA / paramAra rAjA dhaMdhudeva ko
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha -jo bhImadeva kI adhInatA nahIM svIkAra karatA thA-bhImadeva kI mahattA mAnane ko vivaza kiyaa| vimalazAha ne apane parAkrama se vijaya prApta kI aura dohAI rAjA bhImadeva kI phiravAI / yaha mAlUma hone para bhImadeva samajha gaye, ki vimala-maMtrI ko alaga karake.. maiMne bar3I-bhArI bhUla kI hai| unheM isake liye bar3A pazcAttApa huaa| __cAroM tarapha apanA davAba jamAkara, vimalazAha ne candrAvatI meM rAjagaddI grahaNa kii| isa samaya para, bhImadeva ne apanI tarapha se chatra tathA cavara bheMTa meM bheje| vimalazAha ne bhI apane mana se krodha ko dUra karake, ye cIjeM svIkAra kara liiN| rAjA hojAne ke bAda, vimalazAha eka dina mahala kI aTArI para caDhakara nagara dekhane lage / kintu unheM candrAvatI nagara, kucha darzanIya na mAlUma huaa| ataH unhoMne, usako phira se basAne kA nizcaya kiyaa| candrAvatI nagara, phira se banavAyA gyaa| usake bAjAra sIdhe tathA sundara tayAra karavAye gaye aura bIca ke cauka vizAla tathA darzanIya rakhe gaye / nagara meM sundara nakAzIdAra aneka pakke jina-mandira banavAye gye| parama-zAnti ke dhAma upAzraya race gaye tathA bAvar3I, kue, evaM tAlAba bhI kAphI saMkhyA meM tayAra hogye|
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha ___ isa taraha vimalazAha saba prakAra kI sAMsArika-sampatti prApta karake, Ananda karane lge| itane hI meM eka bAra zrI dharmaghoSa nAmaka AcArya vahA~ pdhaare| unhoMne pavitra-jIvana kA upadeza diyA tathA dharma kA AsalI marma samajhAyA / phira, unhoM ne vimalazAha kI tarapha lakSya karake kahA, ki" vimalazAha ! tumane apanA sArA-jIvana dhana tathA sattA prApta karane meM bitAyA hai| ataH aba kucha dharma-kArya karo aura kucha paraloka kI bhI sAmagrI ekatrita kro|" vimalazAha ko yaha bAta ThIka mAlUma huI / unheM, apane jIvana meM kI huI aneka bhayaGkara-lar3AiyoM kA smaraNa ho AyA, jisa ke kAraNa bar3A pazcAtApa huaa| anta meM, ve gadgad-svara meM bole, ki-" gurudeva ! Apa jo AjJA deM, vaha karane ko maiM tayAra hu~, ataH pharamAiye, ki mere liyA kyA hukma hai ?" gurujI ne kahA, ki-" AbU ke samAna sundara-pahAr3a para eka bhI jaina-mandira nahIM hai, ataH vahA~ jaina-mandira tayAra karavAo" / vimalazAha ne, yaha bAta svIkAra kara lii| vimalazAha, mandira vanavAne ke liye kuTumba sahita AbU pahAr3a para Aye / usa samaya AbU para brAhmaNoM kA bar3A z2ora thaa| zivamandira vahA~ itane adhika bane the, ki sirpha unakI pUjA karanevAle pujArI hI gyAraha-hajAra rahate the| vimalazAha ne, vahA~ pahu~cakara mandira ke liye jagaha maaNgii|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 vimalazAha kintu pujAriyoM ne jagaha dene se sApha inakAra kara diyA / vimalazAha ne unheM khUba smjhaayaa| pujAriyoM ne kahA, ki -"yadi Apako yahA~ para jagaha kI AvazyakatA hI ho, to jitanI jamIna cAho, usa para sone ke sikke bichavAkara, ve hameM de do aura jamIna Apa le lo"vimalazAha ne, yaha bAta svIkAra kara lI aura sone ke sika bichAkara jamIna khriidii| jamIna prApta kara cukane para, unhoMne sAre deza meM se chA~TachA~Takara kArIgara bulavAye aura saMgamaramara ke pahAr3a meM se saMgamaramara-patthara khudavA-khudavA, hAthiyoM para lAda-lAdakara AbU-pahAr3a para lAne lge| kahA jAtA hai, ki yaha patthara lagabhaga cA~dI ke barAbara kImatI par3ane lgaa| vimalazAha ke hRdaya meM uttamottama-mandira banavAne kI bhAvanA thI, ataH unhoMne silAvaTalogoM se kahA, ki-" tuma loga, apanI sArI kalA isa kAma meM dikhalAnA / patthara meM nakkAzI khodate hue, jitanA cUrA giregA, maiM utanI hI cA~dI tumheM duuNgaa|" do-hajAra kArIgaroM ne, caudaha-varSa taka kAma kiyaa| aThArahakaror3a aura tIsa-lAkha rupaye ke kharca se, eka bhavya-jinamandira tayAra huA, jisa meM zrI RSabhadeva-bhagabAna kI mUrti sthApita kI gii| yaha mandira, Aja bhI AbU-pahAr3a para zobhA de rahA hai / saMsAra meM isakI kArIgarI kI koI jor3a nahIM hai| priya
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalazAha pAThako ! jIvana meM eka bAra to Apa bhI isa adbhuta-mandira ke darzana avazya kiijiye| vimala-maMtrI ne, saMsAra kI yaha sundara-vastu tayAra karake saMgha ko sauMpI aura usake kharca ke liye kaI grAma jAgIra meM diye / isake bAda, ve candrAvatI vApasa lauTa aaye| yahA~, kaI varSoM ke bAda ve kAla-dharma ko prApta hue| dhanya hai vIra vimalazAha ko, jinhoMne apane bAhubala se unnati prApta kI aura saMsAra ko eka amUlya tathA atIdviyavastu kI bheMTa dii| zivamastu sarva jagataH
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: tiraMge-citra :prabhu mahAvIra kI nirvANabhUmi jalamaMdira pAvApurI kA manamohaka tiraMgA citra. citrakAra dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / prabhu pArzvanAtha ko meghamAlI kA upasargaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtIlAla jhaverI kA citra. mUlya 0-4-0. jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti sampAdakazrI dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sandhitra aura kalamamama mAsika jaina samAja meM amokhA hI hai| jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya aura jaina zilpa ke bahumUlya-lekha isa patra meM prakAzita hote haiN| vArSika mUlya sirpha ru.2-8-0 / nava mAsa ru.2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka ke cAra Ane / Aja hI grAhaka baniye /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ e. e. *T.. *T.....JK hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI :: :: puSpa 17 // vastupAla-tejapAla ja e -kara lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. - e : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. -J+ kAyAla .e .e ahamadAvA .- e ...saMvata 1988 vi0 / mUlya prathamAvRtti Der3ha-AnA roGP- RDGAGr
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prakAzaka : dhIrajalAla TokarazI jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyuM pIramazAharoDa, a. ma. dAvA da
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla terahavIM sadI kI bAta hai / jaba ki gujarAta meM solaMkI rAjAoM kI zakti nirbala par3a gaI thI aura rAjA vIradhavala kI sattA bar3hane lagI thii| vIradhavala ke eka maMtrI, AzarAja nAmaka zrAvaka the| ve, muMhAlaka grAma meM rahate the| unake kumAradevI nAma kI eka guNavatI-strI thii| isa strI se unake tIna-putra aura sAtakanyAe~ huii| lar3akoM ke nAma the-malladeva, vastupAla tathA tejapAla / lar3akiyoM ke nAma jaldu, mAu, sAu, dhanadevI, sohagA, vayajU aura padmA the| AzarAja ne apane sabhI putroM tathA putriyoM ko acchI varaha par3hAyA-likhAyA / inameM vastupAla tathA tejapAla saba se teja nikale / ina donoM ko vidyA para athAha-prema, kalA se
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla - tejapAla gaharI - prIti aura dharma para apAra zraddhA thI / ina donoM bhAiyoM kI jor3I saba kA citta haraNa karatI aura saba para prabhAva DAlatI thI / jaba ye sayAne hue, to pitA ne guNavatI - kanyAoM ke sAtha ina donoM ke vivAha kara diye / vastupAla kA lalitA se tathA tejapAla kA anupamA se / thor3e dinoM ke bAda, pitA kI mRtyu hogaI, ataH pitRbhakta putroM ko bar3A duHkha pahu~cA / isa duHkha ko bhUlane ke liye ve maoNDala meM Akara base aura mAtA kI bar3I sevA - bhakti karane lage / yahA~ acche - vyavahAra se unhoMne thor3e hI samaya meM kAphI nAmava prApta kI / thor3e samaya ke bAda unakI pyArI - mAtA kA bhI dehAnta hogayA, jisase unheM bar3A duHkha pahu~cA / isa duHkha ko dUra karane ke liye unhoMne zatruMjaya kI yAtrA kii| pavitra tIrtha zatruMjaya kI yAtrA karane para kisakA mana zAnta nahIM hotA ? usake pavitra - vAtAvaraNa meM ina donoM bhAiyoM kA zoka dUra hogayA / vahA~ se ve vApasa lauTe aura rAja-sevA kI icchA se mArga meM dholakA nAmaka grAma meM ruka gaye / yahA~ unakI rAjapurohita - somazvara ke sAtha ghaniSTa mitratA hogii|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla isa samaya gujarAta kI sthiti bar3I DAvADola thii| isI kAraNa rAjA vIradhavala soca rahe the. ki yadi mujhe caturapradhAna tathA sajaga-senApati mila jAya, to merI icchAe~ pUrNa hoN| rAjapurohita ko jaba yaha bAta mAlUma huI, ki rAjAjI pradhAna tathA senApati DhU~Dhane kI cintA meM haiM, to ve rAjA ke pAsa gye| vahA~ jAkara unhoM ne rAjA se kahA-"mahArAja ! cintA dUra kIjiye / Apako jaise manuSyoM kI AvazyakatA thI, vaise hI do ratna isa nagara meM Aye hue haiN| ve nyAya karane meM bar3e nipuNa haiM, rAjya vyavasthA khUba jAnate haiM aura jaina-dharma ke to mAnoM rakSaka hI haiN| kintu saba para samAna rUpa se prIti rakhate haiN| yadi Apa AjJA deM, to maiM unheM Apake sAmane hAjira kruuN|" rAjA ne, purohita ko AjJA dI, ataH ve ina donoMbhAiyoM ko rAja-sabhA meM legaye / vahA~ rAjA ke sAmane sundara bheMTa rakhakara, ina donoM bhAiyoM ne unheM praNAma kiyaa| rAjA vIradhavala ne inheM jaise sunA thA, vaise hI paayaa| ataH ve bole, ki-"tuma logoM kI mulAkAta se maiM bar3A prasanna huA hU~ aura yaha rAjya kA sArA kArobAra tumheM sauMpatA huuN"| donoM bhAI yaha sunakara bar3e prasanna hue| phira vastupAla ne rAjA se kahA-"mahArAja ! yaha hama logoM kA aho
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla bhAgya hai, ki ApakI hama para aisI kRpA huii| kintu hameM eka prArthanA karanI hai, use Apa dhyAnapUrvaka suna lIjiye / vaha yaha, ki-jahA~ anyAya hogA, vahA hama loga jarA bhI bhAga na leNge| rAjya kA cAhe jitanA jarUrI-kAma ho, kintu deva-guru kI sevA se hamaloga na cuukeNge| rAjya kI sevA karate hue yadi Apase koI hamArI cugalI kare aura usake kAraNa hameM rAjya chor3akara jAne kA maukA :Ave, to bhI hamAre pAsa jo tInalAkha rupaye kA dhana hai, vaha hamAre hI pAsa rahane denA hogaa| yadi Apa ina bAtoM kA rAjapurohita kI sAkSI se vacana deM, taba to hama ApakI sevA karane ko tayAra haiM, nahIM to ApakA kalyANa ho !" rAjA ne isI taraha kA vacana dekara, vastupAla ko dholakA tathA khaMbhAta kA mahA-maMtrI banAyA aura tejapAla ko senApati kA pada diyaa| jisa samaya vastupAla mahA-maMtrI bane usa samaya na to khajAne meM dhana thA aura na rAjya meM nyAya / adhikArIloga bahuta jyAdA rizvateM khAte aura rAjya kI Aya apanI hI jeba meM rakha lete the| unheM dabAne kI zakti kisI meM bhI na thii| isa sArI sthiti ko dhyAna meM rakhakara hI vastupAla ne apanA kAma zurU kiyaa|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla ve sajjanoM kA satkAra karane aura jitane adhikArI ghUsakhora the unheM pakar3a-pakar3akara kar3I sajAe~ dene lge| isa prakAra ke mukadamoM se unheM bahuta-sA dhana milane lagA, jisa se unhoMne eka bar3I senA tayAra kii| phira rAjya kA sArA kArobAra kucha dinoM ke liye tejapAla ko sauMpA aura Apa senA lekara rAjA ke sAtha cle| jina-jina grAmoM ke jimI dAroMne rAjya kA kara denA banda kara diyA thA, una-una grAmoM meM jAkara unase saba rupayA vasUla kiyA / jina jAgiradAroM ne kizteM denA banda kara dI thIM, unase bhI pichalI saba bakAyA rakama vasUla kara lii| isa taraha sAre rAjya meM phirakara unhoMne rAjya kA khajAnA bhara diyA aura saba jagaha zAnti tathA vyavasthA kAyama kii| ___aba vastupAla ne mile hue dhana se eka majabUta-senA tayAra kI aura par3osa ke rAjAoM ko jItane kI tayArI kii| ___ usa samaya kAThiyAvAr3a meM bar3I andhera phaila rahI thii| vahA~ ke rAjAloga yAtriyoM ko lUTa lete the| isI kAraNa vastupAla. saba se pahale kAThiyAvAr3a kI tarapha ko cale aura vahA~ ke adhikAMza rAjAoM ko zIghra hI apane vaza meM kara liyaa| yoM karate-karate, ve vanathalI nAmaka sthAna para aaye| vahA~ rANA vIradhavala ke sAle sAMgaNa aura cAmuNDa rAjya karate the| inake abhimAna kI koI sImA hI na thii| vastupAla ne unheM khUba samajhAyA, kintu ve adhIna na hue, ataH yuddha
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla - tejapAla zurU hogayA / isa lar3AI meM sAMgaNa tathA cAmuNDa donoM mAre gaye aura vastupAla kI vijaya huI | vastupAla ne unake lar3akoM ko gAdI de dI / isa taraha sAre kAThiyAvAr3a meM vijaya kA DaMkA bajAkara, vastupAla rAjA ke sAtha hI sAtha giranAra gaye / atyanta bhaktipUrvaka vahA~ kI yAtrA karake, ve vApasa lauTa par3e / : 4 : bhadrezvara kA rANA bhIma siMha vIradhavala kA kara denevAlA adhIna rAjA thA / kintu isa samaya usane kara dene se nAhIM kara dI thI / usakI senA meM, tIna bahAdura lar3anevAle yoddhA the| ataH use garva thA, ki merA kucha bhI nahIM bigar3a sakatA / vastupAla tathA rANA vIradhavala ne usa para car3hAI kara dI / isa lar3AI meM vIradhavala hAra gaye, kintu isI samaya vastupAla phauja lekara vahA~ A pahu~ce / ve bar3I caturAI se lar3e aura anta meM vijaya prApta kara hI lI / :5: vastupAla yaha z2abaradasta - vijaya prApta karake pIche lautte| isI mauke para unhoMne sunA ki godharA kA ghUghula khUba madAndha ho rahA hai aura apanI prajA ko nAnA prakAra ke kaSTa de rahA / yaha sunakara vastupAla ne use kahalA bhejA, ki - " tuma zIghra hI rAjA vIradhavala ke adhIna ho jAo " / usane vastupAla ke isa sandeza para to dhyAna diyA nahIM, ulaTe eka
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla data ke hAtha thor3A-sA kAjala, eka colI aura eka sAr3I vIradhavala ko bheMTa-svarUpa bhejii| isa apamAna se rAjA vIradhavala bahuta ciddh'e| unake netroM se, Aga-sI barasane lgii| unhoMne lAla-lAla netro se apane sabhAsadoM kI tarapha eka AzApUrNa dRSTi se dekhA, kintu koI bhI ghUghula ko jItakara pakar3a lAne ke liye tayAra na huAkyoMki logoM ke hRdayoM para ghUghula kA bar3A AtaGka jamA huA thA / anta meM tejapAla uThakara khar3e hue aura yaha pratijJA kI, ki maiM zIghra hI ghUghula ko jItakara use yahA~ pakar3a laauuNgaa| rAjA vIradhala yaha dekhakara bar3e prasanna hue| tejapAla eka bar3I senA lekara godhare kI tarapha cle| vahA~ pahu~cane para eka bhISaNa-yuddha huA / isa yuddha meM ghUghula pakaDA gayA aura eka pIjare meM banda karake dholakA lAyA gayA / yahA~ usI kI bheMTa bhejI huI colI tathA sAr3I use pahanAI gii| isa apamAna se duHkhI hokara usane AtmahatyA kara lii| khaMbhAta meM siddIka nAmaka eka bar3A vyApArI rahatA thaa| vaha vahA~ kA mAlika-sA banA baiThA thA / usane eka bAra z2arA se aparAdha ke kAraNa nagaraseTha kI sampatti lUTa lI aura
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla usakA khUna karavA diyA / nagaraseTha ke lar3ake ne isa julma kI vastupAla se zikAyata kii| vastupAla ne siddIka ko ucita-daNDa denA taya kiyaa| siddIka ko jaba yaha bAta mAlUma huI to usane apanI sahAyatA ke liye apane mitra zaMkha nAmaka rAjA ko bulavA bhejA / jabaradasta lar3AI huI, jisameM zaMkha rAjA mArA gayA aura vastupAla kI vijaya huI / isake bAda khebhAta zahara meM jAkara siddIka kA ghara khudavAne para vastupAla ko bahuta adhika sonA tathA bahuta-se javAhirAta mile / kahA jAtA hai, ki ina cIjoM kI kImata tIna-araba rupaye ke lagabhaga thii| eka bAra dillI ke bAdazAha maujadIna ne, gujarAta para car3hAI kara dii| yaha samAcAra jaba vastupAla tathA tejapAla ko mAlUma huA, to ye donoM bhAI apanI bar3I-bhArI senA lekara AbU-pahAr3a taka usake sAmane gaye / vahA~ bhayaGkara-yuddha karake inhoMne maujadIna ke hajAroM-manuSyoM kA vadha karavA DAlA / becArA maujadIna hatAza hokara, vApasa dillI ko lauTa gyaa| . ye saba lar3AiyeM lar3a cukane para unhoMne samudra ke kinAre kI tarapha car3hAI kI aura vahA~ mahArASTra taka apanI dohAI phirvaaii|
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla ___ isa taraha ina donoM bhAiyoM ne, aneka choTe-moTe yuddha kara ke, gujarAta kI sattA acchI taraha jamAI aura cAroM tarapha zAnti tathA vyavasthA kI sthApanA karake vijaya kA DaGkA bjaayaa| 8: __ ye donoM bhAI lar3AI tathA rAjya-kArya meM jaise nipuNa the, vaise hI dharma meM bhI bar3I dRr3ha-zraddhA rakhanevAle the| ve, aSTamI aura caturdazI ko tapa karate tathA sAmAyika evaM pratikramaNa bhI niyamita rUpa se karate the / apane dharma-bandhuoM para unheM agAdha-prema thaa| prativarSa eka-karor3a rupayA apane dharma-bandhuoM ke liye kharca karane kA unhoMne vrata le rakhA thaa| unakI udAratA kI koI sImA na thii| ve mukta-hasta hokara dAna karate hI jAte the / hotA yaha thA, ki jyoM-jyoM ve dhana kA sadupayoga karate the, tyoM-tyoM dhana aura bar3hatA jAtA thA / isaliye ve donoM bhAI vicAra karane lage, ki isa dhana kA Akhira kiyA kyA jAve ? tejapAla kI strI anupamAdevI buddhi kI bhaNDAra thIM, ataH isake liye unase salAha puuchii| unhoMne javAba diyA, ki isa dhana ke dvArA pahAr3oM ke zikharoM kI zobhA bar3hAo arthAt vahA~ sundara-sundara mandira bnvaao| yaha salAha saba ko pasanda par3I, ataH zatrujaya, giranAra aura AbU para bhavyamandiroM kA nirmANa karavAyA gyaa| inameM se bhI, AbU ke
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla mandira banavAte samaya to unhoMne pIche phirakara yaha kabhI na dekhA, ki ina para kitanA dhana kharca ho rahA hai| unhoMne deza ke acche se acche kArIgara ekatrita kiye aura nakAzI karate samaya giranevAle cUre ke barAbara una logoM ko sonA tathA cA~dI puraskAra meM diyA / ina mandiroM ko zIghra pUrA karavAne ke liye unhoMne apanI tarapha se vahA~ bhojanAlaya kI vyavasthA kI aura jAr3e ke dinoM meM pratyeka kAryakartA ke pAsa eka sigar3I rakhavAne kA intijAma kiyA / lagabhaga bAraha-karor3a rupayoM ke kharca se ye mandira tayAra hue, jinakI jor3I Aja bhI saMsAra meM kahIM nahIM hai| vimalazAha ke mandira ke pAsa hI ye mandira bhI bane hue haiN| priya-pAThako ! hama Apase yaha anurodha karate haiM, ki Apa kama se kama eka bAra to ina delavAr3e ke mandiroM ko apane jIvana meM avazya dekhiye / ___ isake pazcAt, unhoMne aura bhI bahuta-se mandira tathA upAzraya banavAye evaM anekoM pustaka-bhaNDAra sthApita kiye| bAraha-bAra zatrujaya aura giranAra ke saMgha nikAle / ye saMgha itane bar3e-bar3e the, ki hamalogoM ke citta meM to kabhI utane bar3e saMghoM kA khayAla bhI nahIM A sakatA / eka bAra ke saMgha meM to sAta-lAkha manuSya the| ___ ina donoM bhAiyoM kI udAratA kevala jainiyoM athavA kevala gujarAtiyoM ke liye hI na thii| inhoMne pratyeka dharma
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 vastupAla-tejapAla vAloM ke sAtha, sAre bhArata meM dAnazIlatA kA vyavahAra kiyaa| kedAranAtha se kanyAkumArI taka aisA eka bhI choTA-bar3A tIrtha-sthAna nahIM hai, jahA~ ina logoM kI udAratA kA paricaya na milA ho / somanAtha-pATana ko ye prati-varSa dasa-lAkha, aura kAzI, dvArikA Adi sthAnoM ko prati-varSa eka-eka lAkha rupayA sahAyatA svarUpa bhejate the| yahI nahIM, unhoMne bahuta-se zivAlaya tathA masjideM bhI tayAra karavAI thiiN| tAlAba, kue aura bAvaliye unhoMne kitanI banavAI thIM, isakI to koI ginatI hI nahIM hai / ___ ina donoM bhAiyoM ke caturatApUrNa kAryoM se prajA bar3I sukhI thii| rAjya meM bandobasta bhI bahuta-acchA thaa|sb dharmoM ke loga apanA-apanA dharma acchI taraha pAlana kara sakate the| deza meM duSkAla kA kahIM nAma bhI na thaa| ___ aba rAjA vIradhavala kI mRtyu hogaI / unakI mRtyu ke bAda ina donoM bhAiyoM ne unake putra vIsaladeva ko rAjagaddI para baiThAyA aura svayaM pahale kI hI taraha rAjya-kArya karane lge| kucha dinoM ke bAda vastupAla ko yaha jAna par3A, ki aba merA antakAla samIpa AgayA hai| ataH unhoMne saba ke sAtha milakara, zatrujaya ke liye eka saMgha nikaalaa| rAjA
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla vIsaladeva aura rAjapurohita-somezvara ne, apane netroM se A~sU girAte hue inheM vidA kiyaa| rAste meM vastupAla ko bImArI ne ghera liyA aura unakI mRtyu hogii| unake zava kA antima saMskAra zatrujaya para kiyA gayA aura vahA~ eka jaina-mandira kA nirmANa huaa| unakI mRtyu ke bAda lalitAdevI ne bhI upavAsa karake apanA zarIra chor3a diyaa| isake pAca-varSa pazcAta, tejapAla kA dehAnta huA aura anupamAdevI ne pati-viyoga hote hI, anazana prArambha karake apanI sAMsArika-lIlA pUrNa kara dii| saMsAra ke atyanta mUlyavAna ratnoM ke jAne para bhalA kise duHkha na hogA? manuSyajAti kI bhUSaNa-svarUpa, aisI aneka-jor3iye saMsAra meM utpanna hoM aura Adarza-jIvana bitAkara samAja kI zobhA bddh'aaveN| zivamastu sarvajagataH
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti - taMtrI : dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI bhASAmeM prakaTa honevAlA yaha sacitra aura kalAtmaka mAsika jaina samAjameM anokhA hI hai| jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya aura jaina zilpa kA bahumUlya lekhoM isa patrameM pragaTa hote haiN| vArSika mUlya sirpha ru. 2-8-0 / nava mAsa ru. 2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka cAra AnA / Aja hI grAhaka bniiye|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ -:triraMgI citre :prabhu mahAvIrakI nirvANa bhUmi jalamaMdira pAvApurIkA manohArI triraMgI citra. citrakAra dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / prabhu pArzvanAtha ko meghamAlIkA upasargaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtilAla jhaverI kA citra. mUlya 6-4-0. jyoti kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI * * puSpa 18 8 khemA-dedarANI : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. anuvAdakaH zrI bhajAmizaGkara dIkSita. . tyA M vatava. } prathamAvRtti mUlya 1988 vi. J Ta '" / Der3ha-AnA /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: "dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu poramazAharoDa, . . ahamadAbAda
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA - dedarANI : 1 : cA~pAnera ke nagaraseTa cA~pasI mehatA aura sAdulakhAna umarAva, donoM eka dina sAtha hI sAtha rAja darabAra ko jA rahe the / inheM rAste meM eka bhATa milA / usane nagaraseTha kI bar3I prazaMsA kI aura anta meM kahA, ki - " bhale zAha bAdazAha " / bhATa ke mu~ha se, yaha bAta sunakara, sAdulakhAna ko bar3A burA mAlUma huA / usane darabAra meM pahu~cakara bAdazAha mahamUda begar3A se cugalI khAI, ki-- 46 hujUra AlI ! yaha bhikhamaMgA bhATa ApakA diyA huA Tukar3A to khAtA hai aura tArIpha karatA hai
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA - dedarANI cA~pasI - mehatA kI ! Aja isane tArIpha karatekarate, unheM " bhale zAha bAdazAha " taka kaha DAlA / bAdazAha ne hukma diyA, ki - " bhATa ko bulabAo " / bhATa ke hAjira hone para, bAdazAha ne usase pUchA, ki - " are baMbabhATa ! tU usa baniye kI itanI tArIpha kyoM karatA hai ? " baMbabhATa ne uttara diyA, ki - " garIba - paravara ! unake bApadAdoM ne bahuta bar3e-bar3e kAma kiye haiM / maiMne unakI jo prazaMsA kI hai, vaha bilakula ThIka hai / " bAdazAha ne phira pUchA, ki-" bAdazAha ke samAna haiM ? " kyA ve zAha bhATa ne nivedana kiyA, ki - " hA~ khudAvanda ! jisa prakAra Apa duniyA kA pAlana kara sakate haiM, usI prakAra ve bhI use jIvita rakha sakate haiN| jaba, saMvata teraha sau pandrahakA bhayaGkara akAla par3A thA, taba zAha ne hI duniyA ko jilAyA thA / / 4 bAdazAha ne kahA, ki - " ThIka, tuma jA sakate ho " / baMbabhATa calA gayA / bAdazAha ne, apane citta meM yaha nizcaya kiyA, ki maukA pAte hI bhATa kI isa tArIpha ko jhUThI sAbita karanI cAhiye / IR: gujarAta meM, bhayaGkara - akAla par3A / na to pazuoM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANI ke liye ghAsa hI milatI thI aura na manuSyoM ke liye anna-vastra / pazuoM kI mRtyu hone lagI aura manuSyoM ke jhuNDa ke jhuNDa 'anna-anna' cillAte hue idharaudhara daur3ate dikhAI dene lge| bAdazAha ko jaba yaha hAla mAlUma huA, to unhone taya kiyA, ki isa samaya nagaraseTha kI parIkSA lenI cAhiye / ataH unhoMne baMbabhATa ko bulAyA aura usase kahA, ki-" baMba ! yadi cA~pasI mehatA zAha-bAdazAha ke samAna hoM, to eka-varSa taka sAre gujarAta ko anna-vastra dekara jIvita rakheM / yadi ve aisA na kara sakeMge, to zAha kahanevAle tathA kahalAnevAle, donoM ko aparAdhI samajhA jaavegaa|" bhATa ne kahA-"jo hukm"| usane, cA~pasI-mehatA ke pAsa Akara unase yaha bAta kahI, ki-"bAdazAha ne, Aja mujha se yaha zarta batalAI hai, ki yadi cA~pasI-mehatA gujarAta kA eka-varSa taka pAlana kara sakeM, taba to ve sacce zAha haiN| nahIM to zAha kahane aura kahalAnevAle donoM hI aparAdhI mAne jAkara, daNDa ke bhAgI hoNge|" cA~pasI-mehatA ne kahA, ki-" isake liye tuma phira jAkara eka-mahIne kI muhalata mA~ga aao|
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 khemA-dedANI mAsa ke anta meM, mahAjanavarga yA to eka-varSa taka gujarAta ko jilAne kA jimmA le legA, athavA zAha padavI chor3a degaa|" ____ bhATa ne, vApasa jAkara eka-mahIne kI muhalata mA~gI / bAdazAha ne, ise svIkAra kara liyaa| aba, cA~pasI-mehatA ne mahAjanoM ko ekatrita kiyA aura unheM saba hAla kaha sunaayaa| mahAjanoM ne kahA, ki-" isake liye candA karanA cAhiye " / tatkSaNa, cA~pAnera ke seTha-sAhUkAroM kI eka lisTa banAI gaI aura loga apane-apane nAmoM ke sAmane dinoM kI saMkhyA likhane lage, ki ve kitane dinoM kA kharca deMge / jaba, saba loga dina likha cuke, to jor3a lagAne para mAlUma huA, ki abhI to sirpha cAra hI mahIne ke kharca kI vyavasthA huI hai| zeSa AThamahInoM ke liye kyA kareM ? anta meM dUsare grAmoM se sahAyatA lene jAnA nizcaya huaa| pATaNa, usa samaya bar3A bhArI zahara thaa| usa meM bar3e-bar3e seTha-sAhUkAra tathA zrImanta loga rahate the / cA~pasI-mehatA tathA kucha anya pratiSThita loga pATaNa ko cle| pATaNa ke mahAjanoM ne inakA baDA svAgata
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedANI satkAra kiyA aura saba ne ekatrita hokara cande kI pheharista tayAra kI / yahA~, do-mahInoM ke kharca kI vyavasthA hogii| phira ye loga dholakA Aye, jahA~ dasa-dina likhe gye| isa taraha, cande kI lisTa banAne meM unheM bIsadina to laga gaye, zeSa kevala dasa-dina aura rahe / ina dasa-dinoM meM hI, dholakA se cA~pAnera pahu~canA thA, ataH mahAjanaloga dhaMdhuke jAne ke liye tejI se cala par3e / rAste meM, haDAlA nAmaka eka gA~va aayaa| haDAlA meM khemA nAmaka eka zrAvaka rahatA thA ! use yaha bAta mAlUma huI, ki cA~pAnera ke mahAjana loga, mere ghara ke pAsa hokara jArahe haiM / ataH vaha daur3atA huA gA~va se bAhara AyA aura hAtha jor3akara yaha prArthanA karane lagA, ki-"merI eka namra vinati svIkAra kiijiye"| cA~pasI-mehatA tathA anya loga, isa phaTehAla baniye ko dekhakara mana meM bar3e parezAna hue aura socane lage, ki-" hama jahA~ jAte haiM, vahIM mA~ganevAloM kA tA~tA-sA ba~dhA rahatA hai / isa bhAI ko aura na mAlUma kyA prArthanA karanI hai| "yoM vicArakara, unhoMne khemA se kahA, ki-" avasara dekhakara jo kucha mA~ganA ho, vaha maaNgo"|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANI khemA ne kahA, ki-"kalevA karane ko mere yahA~ pdhaariye"| ___cA~pasI-mehatA ko nizcintatA huI, ki ise kisI sahAyatA kI AvazyakatA nahIM hai| phira, unhoMne javAba diyA, ki-" bhAI ! hamalogoM ko ghaDI bhara bhI kahIM Thaharane kA avakAza nahIM hai| hama bar3e z2arUrI kAma se jArahe haiN| khemA ne phira kahA, ki-" cAhe jo ho, kintu Apa apane dharma-bandhu kA A~gana avazya pavitra kIjiye / ThIka kalevA ke samaya para ApakA yahA~ se yoM hI jAnA kadApi nahIM hosktaa|" ___svadharmI-bhAI kA nimantraNa ThukarAyA nahIM jAsakatA thA, ataH saba loga kalevA ke liye khemA ke yahA~ gye| khemA ne, roTI aura dahI kA nAztA krvaayaa| nAzte ke bAda, mahAjanoM ne khemA se jAne kI svIkRti caahii| khemA ne kahA-" seTha sAhabo ! aba bhojana karane ke samaya meM thor3I dera aura hai| kucha dera meM hI garamAgarama-bhojana tayAra huA jAtA hai, use jImakara Apa prasannatApUrvaka pdhaariyegaa|"
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANI khemA ne, haluA-pUr3I tathA bhajiye - pakaur3I yadi pakavAna tayAra karavAye aura una logoM ko bar3e prema se bhojana krvaayaa| bhojana kara cukane para, khemA ne una se pUchA, ki - " Apa loga kisa kArya ke liye bAhara nikale haiM ? " seThoM ne, sArI kathA kaha sunAI aura pheharista meM khemA kA nAma likhakara, vaha khemA ke Age rakha dI / khemA ko usa lisTa meM apanA nAma dekhakara bar3I prasannatA huI / usane kahA, ki - " maiM apane pitA se pUchakara javAba detA hU~" / khemA, apane bUr3he - pitA dedarANI ke pAsa gayA aura unase saba hAla kaha sunAyA / dedarANI ne kahA, ki - " beTA ! dhana Ajataka na to kisI ke sAtha gayA hai aura na jAvegA / paisA phira lauTakara mila sakatA hai, kintu acchA-maukA bAra - bAra nahIM AtA / yaha to ghara baiThe gaMgA A gaI hai, ataH tU isase jitanA bhI lAbha uThA sake, uThA le / " khemA ne, pheharista meM apane nAma ke sAmane 360 dina likhakara, use caoNpasI - mehatA ke hAtha para rakha diyA / yaha dekhakara, saba ke saba bhaucakke se raha gaye / ve socane lage, ki kahIM khemA ke sira para pAgalapana to nahIM savAra hai ? phira cA~pasI - mahetA bole, ki -" khemA seTha ! jarA vicAra kara ke likhiye " /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANI khemA seTha bole, ki-"maiMne to yaha bahuta-thor3A hI likhA hai seTha sAhaba ! Apa kRpA karake ise to rahane hI diijiye| phira, khemA una logoM ko, jhoMpar3e kI taraha dikhAI denevAle apane ghara meM legayA / ghara ke bhItara eka guphA thI, jisameM le jAkara, usane vahA~ bharI huI apanI sampatti btlaaii| ___saba loga, usa sampatti ko dekha-dekhakara, Azcarya karane aura socane lage, ki-" aho! itane adhika dhana kA svAmI aura isa veza meM ? aura aise ghara meM ? khemA ! tU dhanya hai, ki itanI bhArI sampadA hone para bhI, tujhe z2arA-sA mAna-abhimAna athavA mastI nahIM hai !" phira, saba ne khemA se kahA, ki-" khemA seTha ! aba ina kapar3oM ko nikAla DAlo aura acche-kapar3e pahana lo ! kyoMki aba Apako bAdazAha ke sAmane jAnA hai !" khemA ne uttara diyA, ki-" bAdazAha ke sAmane jAne ke liye, tar3aka-bhar3akadAra kapar3e pahanane kI kyA AvazyakatA hai ? seThajI ! hama grAmINaloga to isI pozAka meM acche mAlUma hote haiN| hamAre liye, zAla-duzAloM kI AvazyakatA nahIM hai|" ___cA~pasI-mehatA ne kahA, ki-" sacamuca, seTha to Apa hI haiM, hamaloga to kevala Apake gumAzte
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANI haiM " / isake bAda, khemA seTha ko pAlakI meM baiThAkara, cA~pAnera legye| dUsare dina, cA~pasI-mehatA tathA anya mahAjanaloga, khemA. seTha ko lekara kacaharI meM phuNce| khemA seTha ne to, vahI apanA phaTA-TUTA kurtA pahana rakhA thA tathA phaTI huI pagar3I sira para bA~dha rakhI thI aura hAtha meM, eka choTI-sI gaTharI liye hue the| cA~pasI-mehatA ne bAdazAha se kahA, ki-"ye seTha gujarAta ko 360 dinoM ke liye, muphta meM anna deNge"| bAdazAha, isa maile-kucaile baniye ko dekhakara, bar3e Azcarya meM par3a gye| unhoMne khemA se pUchA, ki " tumhAre kitane gA~va haiM ?" khemA ne kahA-" kevala do"| bAdazAha-" kauna-kauna se ?" khemA seTha ne apanI gaTharI kholakara usameM se eka palI tathA tarAjU nikAlI aura bAdazAha se kahA, ki-" eka to yaha palI hai aura dUsarI hai traajuu| isa palI se to hama ghI-tela beMcate haiM aura tarAja se anAja kharIdate haiN|" bAdazAha, yaha dekhakara bar3e prasanna hue aura khemA seTha kI bar3I tArIpha kii|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemA-dedarANo ___ khemAzAha ne, eka varSa taka, sAre gujarAta ko taphma meM anAja bA~TA, jisase lAkhoM-manuSya bhUkhoM marane se baca gaye aura khemAzAha ko AzIrvAda dene lge| khemAzAha kI udAra-dAnazIlatA dhanya hai ! dhIre-gujarAta se vaha duSkAla dUra hogayA / aba khemAzAha ne zatrunaya kI yAtrA kii| phira, pavitra-jIvana vyatIta karake, unhoMne apanI Ayu pUrNa kii| isI dAna-vIra ke samaya se, yaha kahAvata calA hai, ki-" vyaupArI hai pahalA zAha, dUjA zAha baadshaah"| bhAratavarSa meM, aise aneka khemA-dedarANI hoM aura apanI udAratA se prANimAtra kA kalyANa kreN| zivamastu sarvajagataH
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnAkarasUriviracita ratnAkara-paJcaviMzatikA / zubhakeli ke Ananda ke dhana ke manohara-dhAma ho, naranAtha se suranAtha se pUjitacaraNa, gatakAma ho / sarvajJa ho, sarvocca ho, saba se sadA saMsAra meM, prajJA kalA ke sindhu ho, Adarza ho AcAra meM // 1 // saMsAra-dukha ke vaidya ho, trailokya ke AdhAra ho, jaya zrIza ! ratnAkaraprabho ! anupama kRpA-avatAra ho / gatarAga ! hai vijJapti merI mugdha kI suna lIjie, kyoMki prabho! tuma vijJa ho, mujha ko abhaya vara dIjie // 2 // mAtA-pitA ke sAmane bolI sunA kara totalI, karatA nahIM kyA ajJa bAlaka bAlya-vaza lIlAvatI / apane hRdayake hAla ko tyoM hI yathocita rItisemaiM kaha rahA hU~, Apa ke Age vinaya se prIti se // 3 // maiMne nahIM jaga meM kabhI kucha dAna dInoM ko diyA, meM saccarita bhI hU~ nahIM, maiM ne nahIM tapa bhI kiyA / zubha bhAvanAe~ bhI huI, aba taka na isa saMsAra meMmaiM dhUmatA hU~, vyartha hI bhrama se bhavodadhi dhAra meM // 4 // krodhAgni se meM rAtadina hA ! jala rahA hU~ he prabho, meM lobha nAmaka sA~pa se kATA gayA hU~ he prbho| abhimAna ke khala grAha se ajJAnavaza maiM grasta hU~, kisa bhA~ti hoM smRta Apa, mAyA-jAlase meM vyasta hUM // 5 // lokeza ! para-hita bhI kiyA maiMne na donoM loka meM, sukha-leza bhI phira kyoM mujhe ho jhIkhatA hUM zokameM / jaga meM hamAre se naroM kA janma hI basa vyartha hai,
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) mAnoM jinezvara ! vaha bhavoMkI pUrNatA ke artha hai // 6 // prabhu ! Apane nija mukha sudhAkA dAna yadyapi de diyA, yaha ThIka hai, para cittane usakA na kucha bhI phala liyA / Ananda-rasa meM DUbakara saddhata vaha hotA nahIM, hai vajra sA merA hRdaya, kAraNa bar3A basa hai yahI // 7 // ratnatrayI duSprApya hai prabhu se use maiMne liyA, bahukAla taka bahu bAra jaba jagatA bhramaNa maiMne kiyA / hA kho gayA vaha bhI vivaza meM nIMda Alasa ke rahA, aba bolie usake lie rou~ prabho ! kisIke yahA~ ? // 8 // saMsAra Thagane ke lie vairAgya ko dhAraNa kiyA, jagako rijhAne ke lie upadeza dhamoM kA diyA / jhagar3A macAne ke lie mama jIbha para vidyA basI, nirlajja ho kitanI uDAU~ he prabho ! apanI ha~sI // // 9 // paradoSa ko kaha kara sadA merA vadana dUSita huA, dikha kara parAI nAriyoM ko hA nayana dUSita huA / mana bhI, malina hai soca kara para kI burAI he prabho, kisa bhA~ti hogI loka meM bherI bhalAI he prabho // 10 // maiMne bar3hAI nija vivazatA ho avasthA ke vazI, bhakSaka ratIzvara se huI utpanna jo dukha-rAkSasI / hA ! Apake sammukha use atilAja se prakaTita kiyA, sarvajJa ! ho saba jAnate svayemava saMsRtikI kriyA // 11 // anyAnya mantroM se parama parameSThi-maMtra haTA diyA, sacchAstravAkyoM ko kuzAstroM se dabA maiMne diyA / bidhi-udayako karane vRthA, maiMne kudevAzraya liyaa| he nAtha yoM bhramavaza ahita maiMne nahIM kyA kyA kiyA // 12 // hA taja diyA maiMne prabho ! pratyakSa pAkara Apako, ajJAna-vaza maiMne kiyA phira dekhie kisa pApa ko /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmAkSiyoM ke kuca-kaTAkSoM para sadA maratA rahA, unake vilAsoM ke hRdayameM dhyAna ko karatA rahA // 13 // laca kara capalahaga-yuvatiyoM ke sukha manohara rasamaI, jo mana-paTalapara rAga bhAvoM kI malinatA basa gaI / vaha zAstranidhi ke zuddha jala se bhI na kyoM dhoI gaI ? batalAie yaha Apa hI mama buddhi to khoI goI // 14 // mujhameM na apane aMga ke saundarya kA AbhAsa hai, mujhameM na guNagaNa hai vimala, na kalAkalApa-vilAsa hai / prabhutA na mujhameM ruvapna ko bhI camakatI hai, dekhie, to bhI bharA hU~ garva se maiM mUr3ha ho kisake lie // 15 // hA nitya ghaTatI Ayu hai para pApa-mati ghaTatI nahIM, AI bur3hautI para viSaya se kAmanA haTatI nahIM / maiM yatna karatA hU~ davA meM, dharma meM karatA nahIM, durmoha-mahimA se prasita hU~ nAtha ! baca sakatA nahIM // 16 // agha, puNya ko, bhava, AtmA ko maiMne kabhI mAnA nahIM, hA Apa Age haiM khar3e dinanAtha se yadyapi yahIM / to bhI khalo ke vAkya ko maiMne sunA kAnoM vRthA, dhikkAra mujhako hai, gayA mama janma hI mAnoM vRthA // 17 // satpAtra-pUjana deva-pUjana kucha nahIM maiMne kiyA, munidharma zrAvakadharmakA bhI nahiM savidhi pAlana kiyA / nara-janma pAkara bhI vRthA hI maiM use khotA rahA, mAno akelA ghora vana meM vyartha hI rotA rahA // 18 // pratyakSa sukhakara jainamata meM prIti merI thI nahIM, jinanAtha ! merI dekhiye hai mUDhatam bhArI yahI / hA ! kAmadhuka kalpadrumAdikake yahA~ rahate hue, hamane ga~vAyA janma ko dhikkAra duHkha sahate hue // 19 // maiMne na rokA roga-dukha saMbhoga-sukha dekhA kiyA,
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) manameM na mAnA mRtyu-bhaya dhana-kAma hI lekhA kiyaa| hA ! maiM adhama yuvatIjanoM ke dhyAna nita karatA rahA, para naraka-kArAgAra se manameM na maiM DaratA rahA // 20 // sadvRtti se manameM na maiMne sAdhutA hA sAdhitA, upakAra kara ke kIrti bhI maiMne nahIM kucha arjitA / zubha tIrtha ke udghAra Adika kArya kara pAye nahIM, nara-janma pArasa-tulya nija maiMne ga~vAyA byartha hI // 21 // zAstrokta-vidhi vairAgya bhI karanA mujhe AtA nahIM. khala-vAkya bhI gatakrodha ho sahanA mujhe AtA nahIM / adhyAtma-vidyA hai na mujhameM hai na koI satkalA, . phira deva ! kaise yaha bhavodadhi pAra hovegA bhalA ? // 22 // satkarma pahale janmameM maiMne kiyA koI nahIM, AzA nahIM janmAnya meM usako karU~gA maiM kahIM / isa bhA~ti:kA yadi hU~ jinezvara ! kyoM na mujhako kaSTa hoM ? saMsAra meM phira janma tInoM kyoM na mere naSTa hoM ? // 23 // he pUjya ! apane carita ko bahubhA~ti gAU kyA vRthA, kucha bhI nahIM tumase chipI hai pApamaya merI kathA / kyoMki trijaga ke rupa ho tuma, Iza ho, sarvajJa ho, patha ke pradarzaka ho, tumhIM mama cittake marmajJa ho // 24 // dInoddhAraka dhIra Apa sA anya nahIM hai, kRpA-pAtra bhI nAtha ! na mujhasA apara kahIM hai| to bhI mA~gU nahIM dhAnya dhana kabhI bhUla kara, arhan ! kevala bodhiratna hove maMgalakara // 25 // zrIratnAkara guNagAna yaha durita duHkha sabake hare / basa eka yahI hai prArthanA maMgalamaya jaga ko kare //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI + puSpa 19 jagaDazAha :lekhaka: zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka: zrI bhajAmizaGkara dIkSita. saMta } prathamAvRtti { heda-AnA prathama
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prakAzaka : dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya : havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyuM poramazAharoDa, amadAvAda
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaDazAha : 1 : kaccha- deza meM, bhadresara nAmaka eka grAma thA / isa grAma meM eka seTha-seThAnI rahate the / seTha kA nAma thA solaka aura seThAnI kA lakSmI / inake, tIna lar3ake hue / ina lar3akoM meM se eka kA nAma jagar3a, dUsare kA nAma rAja aura tIsare kA padma thA / ye tInoM bhAI, bar3e - sAhasI, bahAdura aura catura bar3e the 1 yogya avasthA hone para, ina tInoM kA vivAha acche gharAne kI kanyAoM ke sAtha kara diyA gayA / jagaDU kA yazomatI ke sAtha, rAja kA rAjallade ke sAtha aura padma kA padmA ke sAtha vivAha huA / -
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha ye lar3ake, abhI bIsa-varSa kI avasthA ke bhItara hI the, ki solaka-zrAvaka kA dehAnta hogyaa| tInoM bhAiyoM ko isase bar3A duHkha phuNcaa| kintu zoka karane se kyA lAbha ho sakatA thA ? jagaDa ne dhIraja dhAraNa karake, ghara kA sArA kAma-kAja apane sira para uThA liyaa| tInoM bhAiyoM meM jagar3a bar3A catura thaa| usakA dila bar3A vizAla tathA hRdaya prema se labAlaba thaa| dAna karane meM to, usakI jor3I kA koI thA hI nhiiN| koI bhI dIna-duHkhI athavA ma~gata-bhikhArI, usake daravAje Akara khAlI hAtha na jAne pAtA thaa| ha bAta samajhatA thA, ki dhana Aja hai aura kala nahIM, ataH usase lAbha uThA lenA caahiye| yahI kAraNa thA, ki dAna dene meM vaha kabhI pIche nahIM rhtaa| __dhana, dhIre-dhIre kama hone lgaa| aba jagar3a ko yaha cintA hone lagI, ki-" kyA kabhI aisA bhI samaya AsakatA hai, jaba mere daravAje se kisI yAcaka ko khAlI-hAtha jAnA par3e ? he nAtha ! aisA maukA mata laanaa|"
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaDuzAha jagar3a, isI prakAra kI cintA kiyA karatA thA, ki eka dina usake bhAgya ne jora maaraa| zahara ke daravAje para, usane bakariyoM kA eka jhuNDa dekhA / isa jhuNDa meM eka bakarI ke gale meM maNi ba~dhI huI thii| maNi bar3I mUlyavAna thI, kintu usa caravAhe ( gavalI) kA isa bAta kA kyA patA ? usane to kA~ca samajhakara hI, bakarI ke gale meM bA~dha rakhI thii| ___ jagar3a ne vicAra kiyA, ki-" yadi yaha maNi mujhe mila jAya, to saMsAra meM maiM apane sAre icchitakArya kara sakU~ / ataH maiM isa bakarI ko hI kharIde letA hU~, jisameM use sandeha bhI na ho aura mujhe maNi mila jAya / " yoM socakara, usane thor3e hI dAmoM meM vaha bakarI kharIda lii| isake bAda, use dhana kI koI kamI na rhii| ___ usane deza-videza meM vyaupAra karanA zurU kiyA / pRthvI para to usakA vyaupAra khUba phaila hI gayA, kintu samudra para honevAle vyaupAra meM bhI, usa samaya vaha saba se Age hogayA / dUra-dUra ke dezoM meM, jagar3a ke jahAja jAte aura vahA~ para mAla kA lena-dena karake vApasa Ate the|
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha eka bAra, jagar3azAha kA jayaMtasiMha nAmaka eka munIma IrAna deza ke hormaja nAma ke bandaragAha para gyaa| vahA~ usane samudra ke kinAre para eka bar3I bakhArI kirAye para lii| usake pAsa kI bakhArI, khaMbhAta ke eka musalamAna-vyaupArI ne lii| ___ kucha dinoM ke bAda, ina donoM bakhAriyoM ke bIca se, eka sundara-patthara niklaa| jayantasiMha kahate the, ki yaha patthara hamArA hai aura vaha musalamAna vyaupArI use apanA batalAtA thaa| yoM kahate-sunate, Apasa meM lar3AI hogii| musalamAna ne kahA- isa patthara ke liye maiM yahA~ ke rAjA ko, eka hajAra dInAra dU~ga jayantasiMha bole--maiM do-hajAra dInAra duuNgaa| musalamAna ne phira kahA-maiM cAra-hajAra dInAra dekara, isa patthara ko le luuNgaa| - jayantasiMha ne kahA-maiM pUre eka lAkha dInAra isake badale meM de duuNgaa| ___ musalamAna ne kahA-maiM apanI haTha pUrI karane ke liye isake badale meM do lAkha dInAra de ddaaluuNgaa|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha jayantasiMha bole-maiM apane svAmI kI pratiSThA kI rakSA ke liye, isake badale meM tInalAkha dInAra dene se bhI nahIM cuukuuNgaa| ____ yaha sunakara, vaha musalamAna-vyaupArI ThaNDA par3a gyaa| jayantasiMha ne tIna-lAkha dInAra dekara, vaha patthara kharIda liyA aura use jahAja meM DAlakara, bhadrezvara le aayaa| kisI ne jAkara jagar3azAha se yaha samAcAra kahA, ki tumhArA munIma to bar3A kamAU hai| tInalAkha dInAra dekara, unake badale meM eka patthara kharIda lAyA hai| jagar3azAha ne uttara diyA, ki vaha dhanyavAda kA pAtra hai, jo usane merI ijjata bddh'aaii| ___isa ke bAda, jagar3azAha bar3I dhUma-dhAma se jayantasiMha tathA usa patthara ko apane ghara le Aye / jayantasiMha ne saba kathA kaha sunAI aura anta meM kahA, ki-" ApakI pratiSThA bar3hAne ke liye hI maiMne itanA rupayA kharca kara ddaalaa| aba, Apako jo daNDa denA ucita pratIta ho, mujhe de sakate haiN|" jagar3azAha bole, ki-" jayantasiMha ! kyA tuma pAgala hogaye ho ? tumane to merI pratiSThA bar3hAI hai,
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha ataH tumheM to siropAva denA cAhiye, na ki daNDa / " yoM kahakara eka mUlyavAna pagar3I aura motiyoM kI mAlA puraskAra meM dii| ____ yaha patthara, jagar3azAha ne apane ghara ke A~gana meM jar3avA diyaa| eka bAra, eka jozI bAbA jagaDazAha ke yahA~ bhikSA mA~gane Aye / unhoM ne, yaha patthara dekha kara jagar3azAha se kahA, ki- "baccA ! isa patthara meM bar3e-bar3e mUlyavAna-ratna haiM, ataH tU isako tor3akara unheM nikAla le " / jagar3azAha ne, una ke kahane ke anusAra usa patthara ko tor3akara, usameM se ve ratna nikAla liye, jisase unheM paise kI kucha bhI kamI na rhii| ___jagar3azAha ke pAsa, Rddhi-siddhi to khUba hogaI, kintu unake koI putra na thaa| eka kanyA huI thI, jo vivAha karate hI vidhavA hogaI / isa se unheM bar3A duHkha pahu~cA / kintu isa duHkha ke rone na rokara, unhoMne dharma ke kArya karane zurU kara diye aura isa taraha apane AtmA ko zAnti phuNcaaii| :4: .. eka bAra pAradeza ke pIThadeva nAmaka rAjA ne,
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha bhadrezvara para car3hAI kI aura zahara ko barabAda kara diyaa| bahuta-sA dhana-mAla lUTakara, anta meM vaha apane deza ko vApasa lauTa gyaa| yaha dekhakara, jagar3azAha ne phira se bhadrezvara kA kilA banAnA zurU kiyaa| ____ abhimAnI pIThadeva ne jaba yaha samAcAra sunA, to usane jagar3azAha ko kahalA bhejA, ki-" yadi gadhe ke sira para sIMga uganA sambhava ho, to tuma isa kile ko banavA pAoge, anyathA kabhI nhiiN"| ___ jagar3azAha ne uttara diyA, ki-" gadhe ke sira para sIMga ugAkara hI maiM isa kile ko bnvaauuNgaa"| isa ke bAda, pIThadeva kI jarA bhI paravAha kiye bagaira hI unhoMne kile kA kAma jArI rkhaa| kile kI dIvAra meM unhoMne eka gadhA khudavAyA aura usake sira para do sone ke sIMga rakhavAye / aba to bar3e ke sAtha vaira hogayA thA, ataH cetakara rahane kI AvazyakatA thii| isI vicAra se jagar3azAha, gujarAta ke rAjA vimaladeva se jAkara mile aura unheM sArA hAla sunAkara unase eka bar3I-senA le aaye| isa senA ke AjAne kA samAcAra pAkara, pIThadeva
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jaga zAha cupa ho rahA aura usane Akara jagaDUzAha se sandhi kara lI / : 5 : jagar3azAha ke pAsa apAra dhana thA, kintu phira bhI unameM abhimAna kA nAma na thaa| prabhu - pUjA aura guru-bhakti meM bhI ve eka hI the| eka bAra gurujI ne unase kahA, ki - " jagar3a ! tIna varSa kA bhayaGkara - akAla par3anevAlA hai, ataH tuma apane dhana kA adhika se adhika sadupayoga karanA " / jagaDUzAha se itanA kaha denA hI kAphI thA / unhoMne, dezavideza ke pratyeka bar3e-bar3e zaharoM meM, anAja kharIdakharIdakara koThe bharavA diye aura una para likhAvA diyA - " garIboM ke liye " / -x ThIka saMvata teraha sau teraha kA prArambha hote hI bhayaGkara - duSkAla par3A / loga anna anna cillAkara marane lage / yaha duSkAla tIna varSa taka rahA / ina tIna varSo meM se bhI saMvata teraha sau pandraha ke sAla meM to yaha carama sImA para jA pahu~cA thA / ' teraha sau pandraha ' ke akAla ke nAma se yaha akAla mazahUra hai / kahA jAtA hai, ki isake bAda phira kabhI vaisA duSkAla
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaDUzAha nahIM par3A / usa samaya, maha~gAI kI yaha dazA thI, ki cAra-Ane ke sirpha teraha-cane milate the| apane baccoM ko bhUnakara khAne ke-se bIbhatsa-kArya ke udAharaNa bhI isI samaya milate haiN| aise bhayaGkara-duSkAla meM se bacAne ke liye, jagar3azAha ne deza-deza ke rAjAoM ko anAja udhAra diyaa| kisI ko bAraha-hajAra borI, kisI ko aThAraha-hajAra borI, kisI ko ikkIsa-hajAra aura kisI ko battIsa-hajAra borii| isa taraha, naulAkha aura ninnAnavehajAra borI anAja unhoMne rAjAlogoM ko udhAra diyaa| kintu, vIroM kA sAhasa kyA itanA hI kara ke samApta hosakatA hai ? jagar3azAha ne isake bAda ekasaubAraha sadAvratazAlAe~ kholIM, jinameM sadaiva pA~calAkha manuSya bhojana krte| ___ isa mauke para, unhoMne khule hAtha hokara itanA adhika dAna diyA, ki loga unheM kubera kahane lge| vAstava meM, jagaDUzAha kI yaha udAratA dhanya hai| . unakI isa udAratA ne, samasta jaina-dharma ko saMsAra meM cmkaayaa| logoM ko yaha bAta mAlUma hogaI,
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagar3azAha ki jaina zabda kA vAstavika artha hai-jagatabhara kI dayA paalnevaalaa| ___unhoMne, tIna-bAra bar3e-bar3e saMgha nikAlakara pavitra-tIrtha zatrujaya kI yAtrAe~ kI / bhadrezvara kA bar3A-mandira banavAyA aura anya bhI aneka choTe-bar3e mandiroMkI racanA karavAI / kahAjAtA hai, ki unhoMne kula ekasauATha mandira banavAye / isake atirikta, unhoMne bhadrezvara meM khImalI nAmaka eka masjida bhI banavAI / yahA~ koI yaha prazna kara sakatA hai, ki jagar3azAha ke samAna dhArmikamanuSya ne yaha masjida kyoM banavAI ? to uttara yaha hai, ki jagar3azAha eka bahuta-bar3e vyApArI the| unake yahA~ deza-videza se vyaupArIloga AyA karate the| ina vyApAriyoM meM, bahuta-se musalamAna-nyaupArI bhI hote the| ina logoM ko, namAz2a-bandagI Adi kAryoM meM masjida ke binA bar3I ar3acana par3A karatI thii| apane ghara para Aye hue mihamAna ko yadi kisI prakAra kI asuvidhA par3e, to gharavAle kA gRhasthadharma naSTa hotA hai / yahI socakara unhoMne masjida banavAI thii| isI masjida meM jAkara unake saba musalamAna-mihamAna khudA kI bandagI kiyA karate the /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 jagar3azAha ___ gujarAta ke kubera jagar3azAha, isI prakAra bar3ebar3e kArya kara cukane para, svarga loka ko cale gye| ____yaha samAcAra sunakara, sAre deza meM duHkha chaagyaa| rAjAlogoM ke netroM meM se bhI A~sU gira pdd'e| jagar3azAha ke bhAI, isa samaya bar3A duHkha karane lage, kintu gurujI ke upadeza ko munakara, unake hRdayoM ko zAnti milii| ____ isa kAla meM, jagar3azAha ke samAna aura koI dAna-cIra nahIM huaa| ___ yadi dhana mile, to jagar3azAha ke samAna hI sAtvika bhAvanAe~ bhI mileN| zivamastu sarvajagataH
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI bhaavnaa| [ rASTrIya nityapATha ] (1) jisane rAgadveSakAmAdika jIte, saba jaga jAna liyA, saba jIvoMko mokSamArgakA nispRha ho upadeza diyA / buddha, vIra, jina, hari, hara, brahmA yA usako svAdhIna kaho, bhakti bhAvase prerita ho yaha citta usImeM lIna rho| (2). viSayoMkI AzA nahiM jinake, sAmya-bhAva dhana rakhate haiM, nija-parake hita-sAdhanameM jo nizadina tatpara rahate haiN| svArthatyAgakI kaThina tapasyA vinA kheda jo karate haiM, aise jJAnI sAdhu jagatake dukhasamUhako harate haiM / (3) rahe sadA satsaMga unhIMkA, dhyAna unhIMkA nitya rahe, una hI jaisI caryA meM yaha citta sadA anurakta rahe / nahIM satAU~ kisI jIvako, jhUTha kabhI nahi kahA karU~, paradhana- vanitA para na lubhAU~, saMtoSAmRta piyA kruuN| (4) ahaMkArakA bhAva na rakkhU, nahIM kisI para krodha karU~, dekha dUsaroMkI bar3hatIko kabhI na IrSA-bhAva dhruuN| rahe bhAvanA aisI merI, sarala satya-vyavahAra karU~, bane jahA~taka isa jIvanameM auroMkA upakAra karU~ // 1 striyA 'vanitA' kI jagaha 'bhartA' pddh'e|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ maitrIbhAva jagatameM merA saba jIvoMse nitya rahe, dIna-dukhI jIvoM para mere urase karuNA-srota vahe / durjana-krUra-kumArgaratoM para kSobha nahIM mujhako Ave, sAmyabhAva rakkhU maiM una para, aisI pariNati ho jaave|| guNIjanoMko dekha hRdayameM mere prema umaDa Ave, bane jahA~taka unakI sevA karake yaha mana sukha pAve / hoU~ nahIM kRtaghna kabhI maiM, droha na mere ura Ave, guNa-grahaNakA bhAva rahe nita, dRSTi na doSoM para jaave|| (7) koI burA kaho yA acchA, lakSmI Ave yA jAve, lAkhoM varSoM taka jIU~ yA mRtyu Aja hI A jAve / athavA koI kaisA hI bhaya yA lAlaca dene Ave, to bhI nyAyamArgase merA kabhI na pada Digane pAve // (8) hokara sukhameM magna na phUle, dukhameM kabhI na ghabarAve, parvata-nadI zmazAna-bhayAnaka aTavIse nahiM bhaya khAve / rahe aDola-akaMpa nirantara, yaha mana, dRDhatara bana jAve, iSTaviyoga-aniSTayogameM sahanazIlatA dikhalAve // sukhI raheM saba jIva jagatake, koI kabhI na ghabarAve, vaira-pApa-abhimAna choDa jaga nitya naye maMgala gaave| ghara ghara carcA rahe dharmakI, duSkRta duSkara ho jAveM, jJAna-carita unnata kara apanA manuja janmaphala saba paaveN||
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) Iti-bhIti vyApe nahiM jagameM, vRSTi samaya para huA kare, dharmaniSTha hokara rAjA bhI nyAya prajAkA kiyA kre| roga bharI-durbhikSa na phale, prajA zAntise jiyA kare, parama ahiMsA-dharma jagatameM, phaila sarvahita kiyA kre|| (11) phaile prema paraspara jagameM, moha dUra para rahA kare, apriya-kaTuka-kaThora zabda nahiM koI mukhase kahA kre| banakara saba 'yuga vIra' hRdayase dezonnatirata rahA kareM, vastusvarUpa vicAra khuzIse saba dukha-saMkaTa sahA kreN|
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlagraMthAvalI prathama zreNI + + puSpa 20 dharma ke liye prANa denevAle mahAtmAgaNa : lekhaka : zrI dhIrajalAla TokarazI zAha. : anuvAdaka : zrI bhajAmizaGkara dIkSita. 0 jyoti kAryAlaya ahamadAbAda mUlya 19 caivata vi. } prathamAvRtti { Der3ha mAnA - 1988
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ :prakAzaka: dhIrajalAla TokarazI zAha, jyoti kAryAlaya havelI kI pola, rAyapura, ahamadAbAda. sarvAdhikAra surakSita mudraka : 'zrIsUryaprakAza prI. presamAM paTela mUlacandabhAI trikamalAle chApyu pIramazAharoDa, ahamadAbAda
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma ke liye prANa denevAle mahAtmAgaNa 1-dharmaruci aNagAra kdd'aa| nAgilA nAmaka brAhmaNI ne, bhA~ti-bhA~ti ke bhojana banAye / tez2a aura carapare sAga tayAra kiye, jinameM tUMbe kA sAga banAte samaya yaha na dekhA, ki tUMbAmIThA hai saba sAga tayAra hojAne para, jaba unameM se eka-eka Tukar3A cakhA, to use mAlUma hogayA, ki maiMne kar3ae-qhUbe kA sAga banA DAlA hai, jise koI bhI na khA pAvegA / ataH usane isa sAga kA bartana uThAkara eka tarapha rakha diyaa| bhojana kA samaya hone para, saba Aye aura bhojana kara gaye / itane hI meM 'dharmalAbha ' kahate hue, dharmaruci nAmaka eka sAdhu usake yahA~ bhikSA lene aaye| ve, eka-mAsa se upavAsa kara rahe the / nAgilA ne socA, ki-" lAo yaha sAga ina sAdhujI ko hI kyoM na de dU~, mere yahA~ bAhara DAlane
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko aba kauna jAtA hai " / yoM socakara, usane vaha saba sAga zrI dharmarucijI ko baharA diyaa| ____dharmarucijI, yaha AhAra lekara apane guru dharmaghoSa muni ke pAsa Aye / usa AhAra ko sa~ghakara gurujI ne dharmarucijI se kahA, ki-" he ziSya ! tuma isa AhAra kA upayoga mata karo, nahIM to yaha tumhAre prANa le legaa| jahA~ kIr3e-makor3e Adi jIva na hoM, vahA~ jAkara ise paraTha Ao aura bhaviSya meM phira aisA AhAra mata laanaa|" dharmarucijI, usa AhAra ko paraThane ke liye gA~va se bAhara cale / vahA~ pahu~cane para, sAga ke rasa kI eka bUMda pRthvI para gira pdd'ii| isa bUMda kI sugandhi se lubhA, bahutasI cIMTiyaM vahA~ Akara usase cipaTa gaIM / tatkSaNa ve saba mara gaIM / yaha dekhakara, dharmaruci muni ne vicAra kiyA, ki-'aho ! isa sAga kI eka hI bUMda se itane adhika jIvoM kI mRtyu hogaI, to isa saba sAga ke jamIna para par3ane se kitane adhika jIvoM kA saMhAra hogA ? ataH yahI ucita hai, ki maiM hI ise khAkara mara jAU~ / mere marane se, bahuta-se :jIva baca jaaveNge|" yoM socakara, ve saba sAga svayaM khAgaye aura saMsAra ke saba jIvoM se kSamA mA~gakara, dhyAna lagA liyaa| thor3I hI dera meM jaharIle sAga ke prabhAva se munirAja kA zarIra chUTa gayA / anta-samaya taka zubha-bhAvanA rakhane ke kAraNa, ve devaloka ko gye|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa sImA taka ahiMsA-vratakA pAlana karanevAle, kitane mahAtmA hoMge? 2-gajasukumAla zrI neminAtha, madhura-vANI se upadeza de rahe the| vahA~, zrIkRSNa mahArAja ke choTe bhAI gajasukumAla Aye / unhoMne bhI vaha upadeza sunA, jisase unheM vairAgya hogyaa| ataH ve apanI mAtA devakIjI ke pAsa gaye aura unase dIkSA lene kI AjJA maaNgii| devakIjI ne unheM bahuta kucha samajhAyA, ki-" beTA ! abhI tumhArI umara bahuta kama hai aura saMyama kA pAlana karanA bar3A kaThina kArya hai / vaha tumase pala nahIM sakatA, ataH tuma abhI yaha icchA chor3a do|" kintu gajasukumAla kI bhAvanAe~ bar3I dRr3ha thIM, ataH ve apane vicAroM para sthira rhe| anta meM devakI ne apanI AjJA dedI aura gajasukumAla ne dIkSA grahaNa kii| dIkSA lene ke pazcAt , unhoMne bhagavAna se kahA, ki"prabho ! mokSa zIghra mila jAya, aisA koI upAya btlaaiye"| prabhu zrI neminAthajI ne uttara diyA, ki-" dhyAna dharakara khar3e raho aura mana, vacana tathA kAyA ko acchI taraha pavitra bnaao"| gajasukumAla ne, smazAna meM jAkara dhyAna lagAyA /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ isI samaya, gajasukumAla kA sasura somala brAhmaNa, vahA~ hokara niklaa| usane, gajasukumAla ko isa dazA meM dekhA,ataH vaha khUba nArAz2a huA aura dA~ta pIsakara bolA, ki-" are ? tUne to merI lar3akI kI z2indagI hI kharAba kara DAlI ! yadi tujhe usase vivAha ho na karanA thA, to phira usake sAtha apanI sagAI kyoM kI?" / yoM kahate-kahate, usakA krodha bahuta bar3ha gyaa| vaha, isa vicAra se, ki-" maiM aba isa gajamukumAla ko kaunasA daNDa dU~" krodha meM pAgala-sA ho utthaa| jaba, usake krodha kI koI sImA hI na rahI, taba usane pAsa hI jalate hue aGgAroM ko miTTI ke ghar3e ke eka ThIkare meM bharakara, usa ThIkare ko gajasukumAla ke sirapara rakha diyaa| gajasukumAla kA hRdaya, kSamA kA sarovara thaa| unakA zarIra cAhe jale, kinnu mana aisA thA, ki usa para z2arA bhI A~ca nahIM laga sakatI thI / isa kaSTa se duHkhI hone ke badale ve ulaTe yaha vicAra karane lage, ki-" koI sasura to bIsa hI pacIsa rupaye kI pagaDI ba~dhavAte hoMge, kintu isa sasura ne to aisI pagar3I ba~dhavAI hai, jisake dvArA mokSa kI bhI prApti ho sakatI hai| ai jIva ? zAntipUrvaka isa prasaMga ko sahana kara le, aise mauke bAra-bAra nahIM AyA karate / " yoM vicAra karate-karate, unake hRdaya meM kSamA kA pravAha pravala ho uThA, samatA kI bhAvanA aura bhI adhika bar3hane lagI aura isI dazA meM unheM kevalajJAna hogyaa|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sira para rakhe hue aMgAroM kI garmI ke kAraNa, thor3I hI dera meM unakA zarIra chUTa gayA aura ve mokSa ko padhAra gaye / he nAtha ! aise kSamAsAgara kI kSamAbhAvanA hamAre hRdaya meM bhI utpanna ho / 3 - avantisukumAla ujjayinI nagarI meM, car3hatI javAnIvAlA eka bAlazrImanta rahatA thA / vaha, battIsa - striyoM kA pati aura bar3e dhana-mAla kA svAmI thA / usake pitA dhanadatta seTha kI mRtyu hojAne ke kAraNa, usakI bhadrAmAtA ghara kA sArA kArobAra calAtI thIM / - eka samaya AryamahAgiri mahArAja nAmaka eka munirAja, bhadrA seThAnI ke barAmade meM utare / vahA~ eka bAra saba sAdhu milakara, nalinIgulma vimAna kI sajjhAya par3hane lage / ava - ntisukumAla ne jaba yaha sajjhAya sunI, to unheM aisI yAda Ane lagI, ki maiMne kahIM para aisA anubhava kiyA hai / ataH ve gurujI ke pAsa Aye aura hAtha jor3akara bole, ki - " guru mahArAja ! aisA sukha kisa taraha mila sakatA hai, yaha mujhe batalAne kI dayA kIjiye " / guru mahArAja ne uttara diyA, ki - " jo zuddha cAritrya pAlate haiM, ve mokSa ko jAte haiM aura jo moha sahita cAritrya pAlate haiM, ve devaloka
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko jAte haiN"| avantisukumAla ne prArthanA kI, ki-" to Apa mujhe dIkSA de dIjiye "gurudeva ne uttara diyA, ki" tuma yadi apanI mAtA kI AjJA le lo, to hameM dIkSA dene meM koI Apatti nahIM hai"| ____ avantisukumAla mAtA ke pAsa gaye aura unase dIkSA ke liye AjJA mA~gI / mAtA yaha sunakara bar3I duHkhI huI aura striyoM ko bhI isase bar3A aphasosa huaa| kintu, anta meM samajha lene ke bAda, unhoMne apanI svIkRti de dii| ___dIkSA le cukane para, avantisukumAla ne guru se prArthanA kI, ki-" gurudeva ! mujhe to vahI mArga grahaNa karanA hai, jisase atyanta zIghra mokSa prApta hojAya / ataH yadi Apa AjJA deM, to maiM thUhara ke vana meM jAkara anazana kruuN|" gurudeva ne pharamAyA, ki-" jisase tumheM sukha mile, vaha kro"| ___guru kI svIkRti lekara, avantisukumAla cale aura nagara se thor3I hI dUrI para, thUhara ke eka bhayAnaka-vana meM pahu~ce / isa vana meM praveza karate hI, unake paira meM thUhara kA eka jabaradasta kA~TA cubha gayA, jisake kAraNa paira se rudhira kI dhAra baha clii| kintu avantisukumAla ne apane hRdaya meM isake liye kiMcita bhI duHkha na mAnA / unhoMne anazana (upavAsa) prArambha kiyaa|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ unheM, anazana vrata dhAraNa kiye abhI thor3I hI dera huI thI, ki unake paira se nikalanevAle khUna kI gandha pAkara, eka siyAranI vahA~ A pahu~cI / yaha siyAranI naI biyAI huI aura bahuta bhUkhI thI, ataH vahA~ pahu~cate hI vaha avantisukumAla kA paira cabAne lagI / kaisA bhArI saMkaTa ! kintu jinakA mana majabUta hai, unake liye aise kaSTa kyA cIz2a haiM ? avantisukumAla, isa samaya bhI dhyAna meM hI khar3e rahe / siyAranI, kATa-kATakara mAMsa khAne lagI aura thor3I hI dera meM usa ne eka paira khA DAlA / kintu avantisukumAla apane dhyAna se z2arA bhI na ddige| thor3I hI dera ke bAda us| ne dUsarA paira bhI cabA DAlA, kintu avantisukumAla ne na to apane mana meM z2arA-sA duHkha hI mAnA aura na mu~ha se 'Aha' at foot | kevala zubha - dhyAna, zubha- cintana aura zAntabhAvanA unake hRdaya meM thI / siyAranI to Aja khAU~ - khAU~ kara hI rahI thI, ataH vaha itane se kyoM aghAne lagI ? usane peTa khAyA, chAtI khAI aura anta meM sira bhI cabA gii| zAma par3ate-par3ate, vahA~ kevala haDDiyeM hI haDDiyeM bAkI raha gaIM / zuravIra avantisukumAla, apane sthira-dhyAna ke kAraNa nalinIgulma nAmaka vimAna meM utpanna hue / dUsane dina kA saberA huA, ataH bhadrAmAtA tathA ava
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntisukumAla kI striya, AryamahAgiri mahArAja ke darzana karane AI / vahA~ Akara, unhoMne avantimukumAla ke samAcAra pUche, jisake uttara meM munijI ne kahA, ki-" avantisukumAla ne thUhara ke vana meM jAkara anazana-vrata kiyA hai"| yaha sunakara, mAtA tathA striye unheM vandana karane ke liye thUhara ke vana meM giiN| vahA~ pahu~cakara ve dekhatI haiM, ki sundarakumAra ke sthAna para khUna se bhIjI huI kucha haDDiyeM par3I haiN| yaha dekhate hI bhadrA behoza hogaI aura striye phUTa-phUTakara rone lgoN| kintu isa se kyA lAbha ho sakatA thA ? anta meM, isa dRzya para vicAra karate-karate una saba ko bhI vairAgya hogayA aura mAtA tathA ikatIsa-striyoM ne dIkSA le lii| kevala eka garbhavatI-strI zeSa rhii| isa garbhavatI-strI ke eka putra huaa| usane apane pitA kI mRtyu ke sthAna para, unakI yAdagAra ke liye, mahAkAla nAmaka eka sundara-mandira bnvaayaa| Aja bhI, ujjaina se thor3I dUrI para avanti-pArzvanAtha ke nAma se yaha mandira maujUda hai| hajAroM-yAtrI vahA~ jAkara isa kathA ko sunate haiM aura samatA ke bhaNDAra avantisukumAla kI prazaMsA karate haiM / ___ hama logoM se, isa mahApuruSa ke apAra guNa kisa taraha gAye jA sakate haiM ?
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 4 - muni zrI metArya ThIka dopahara kA samaya, garmI ke dina hone se Aga ke samAna garmI barasa rahI thii| isI samaya, rAjagRhI nagarI meM eka - mAsa kA upavAsa kiye hue eka sAdhu, bhikSA ke liye nikale / dhImI - cAla se, nIce kI tarapha dRSTi kiye hue, ve eka sunAra ke ghara ke sAmane pahu~ce / vaha sunAra, hAra banAne ke liye, sone kI guriyA tayAra kara rahA thA / munirAja ko apane ghara ke sAmane Ate dekha, vaha bar3A prasanna huA aura donoM hAtha jor3akara prArthanA karane lagA, ki - " he munirAja ! pavitra kariye, aura mere yahA~ se bhikSA grahaNa dharmalAbha ' bolakara, munirAja usake ghara meM merA A~gana kIjiye " / padhAra gaye / 6 sunAra, sone kI guriyAe~ jahA~ kI tahA~ chor3akara, rasoI meM gayA aura bhikSA dene kI tayArI karane lagA / isI samaya, vahA~ eka krauMcapakSI AyA aura una sone kI guriyAoM ko nigala gayA / unheM khAkara, vaha pAsa hI ke eka vRkSa kI DAlI para jA baiThA / munirAja, yaha dRzya dekhate rahe / sunAra, rasoI meM se modaka - miThAI Adi kA thAla lekara bAhara nikalA aura bar3I ucca bhAvanA se munirAja ko vaha bhikSA baharAI / bhikSA lekara munirAja cala diye / idhara sunAra dUkAna para AyA / vahA~ Akara dekhatA hai, to sone kI guriyAoM kA patA nahIM / use Azcarya huA, ki yahA~ se sone kI 1
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ guriyAe~ kahA~ calI gaI ? usake hRdaya meM isase bhArI dhakkA lgaa| usane idhara-udhara saba jagaha dekhA, kintu kahIM bhI unakA patA na claa| use aisA sandeha huA, ki avazya hI ve sAdhujI guriyAoM ko uThA legaye / ataH unheM pakar3akara, unakI talAzI lene kA usane nizcaya kiyaa| munirAja to eka mahIne ke upavAsI the hI, ataH be abhI taka A~gana se bAhara bhI na nikala pAye the / sunAra ne unheM pakar3akara khar3e kiyA aura pUchA, ki-"sone kI guriyAe~ kahA~ hai ? " / munirAja ne vicAra kiyA. ki yadi maiM krauMcapakSI kI bAta kahatA hU~, to usa becAre ke prANa jAveMge, ataH zAnta rahanA hI ucita hai / unhoMne sunAra ke prazna kA koI uttara na diyA, jisase usakI zaMkA aura bhI puSTa hogii| usane do-tIna bAra muni se pUchA, kintu kucha bhI javAba na milA / aba to sunAra ke krodha kI sImA na rhii| pAsa hI eka gIle-camar3e kA Tukar3A par3A thA, use kasakara metArya muni ke sirapara bA~dha diyaa| kintu metAryamuni to samatA ke bhaNDAra jo Thahare, ve kucha bhI na bole| sunAra ne unheM pakar3akara dhUpa meM baiThA diye, phira bhI ve zAnta hI bane rahe / dhUpa kI garmI se vaha cmh| sikur3ane lagA, jisase unake sira meM pIr3A bar3hane lagI / isa kaSTa ke samaya, atyanta dhairya ke sAtha unhoMne apane mana meM kahA, ki-" he jIva ! sira para par3A huA duHkha zAntipUrvaka sahana
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara le, usase z2arA bhI bhaya mata khaa"|yoN vicAra karate hI karate, unakA mana pavitra hone lagA aura thor3I hI dera meM vaha isa sImA taka pavitra hogayA, ki unheM kevalajJAna kI prApti hogii| idhara garmI se vaha camar3A bahuta sikur3a gayA aura usake dabAva se metAryamuni kI doMnoM AkheM bAhara nikala par3I tathA khopar3I bhI phaTa gii| samatA ke sAgara metArya munirAja nirvANapada ko prApta hogye| ____ isI samaya, vahA~ Akara eka lakar3ahArini ne apanA lakar3I kA bojha dhar3Ama se jamIna para paTakA / isa acAnaka dhar3Ake se krauMcapakSI Dara uThA aura usane bITa kara dI / sunAra ne dekhA, ki usa bITa meM sone kI guriyAe~ maujUda haiN| yaha dekhakara, vaha kaoNpa uThA aura socane lagA, ki-" mujha duSTa ne yaha kyA kiyA ? nirdoSa-munirAja ke prANa akAraNa hI kyoM le liye ? kintu aba kyA hosakatA hai ? yadi rAjA ko yaha bAta mAlUma hogaI, to vaha mujhe avazya hI prANa-daNDa degaa|" ___yoM socakara, usane unhIM munirAja ke kapar3e pahana liye aura sAdhu banakara cala diyaa| phira atyanta kaThina saMyama kA pAlana karake, usane apane AtmA kA kalyANa kiyaa| saca haiH " metArya munivara ! dhanya-dhanya tuma avatAra !"
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-sukozala muni rAjarSi kIrtidhara tathA unake putra rAjarSi sukozala, donoM eka bhayaMkara-vana meM hokara jArahe the| vahA~, acAnaka eka siMhanI dikhAI dI / bhalA aisA kauna-sA manuSya hogA, jo isake sAmane se bhAgakara apane prANa bacAne kA prayatna na karatA ? kintu ina rAjarSiyoM ne to bhAgane kA prayatna hI na kiyA aura ulaTe Apasa meM yoM vicAra karane lageH rAjarSi kIrtidhara bole-" sukozala ! tuma pIche raho, pahale mujhe saMkaTa sahane do"| rAjarSi sukozala ne uttara diyA-"kSamAzramaNa ! Apa yaha kyA kaha rahe haiM? maiM to saMkaTa ko kabhI ginatA hI nhiiN| kyA lar3ane ke liye nikalA huA yoddhA kabhI pIche ko paira rakha sakatA hai ? ataH kRpA karake mujhe hI yaha upasarga sahana karane kA maukA diijiye|" __yoM kaha, sukozala muni Age Akara khar3e ho gaye aura iSTadeva kA dhyAna karake apane hRdaya meM vicArane lage, ki - "he jIva ! isa zarIra hI ke moha ke kAraNa tU ananta-kAla taka saMsAra meM bhramaNa karatA rahA hai, ataH aba to isakA moha chor3a de aura saba jIvoM ko samAna ginakara unase kSamA mA~ga " / phira ve mana hI mana meM bole: khAmemi savva jIve, savve jIvA khamantu me|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 mittI me savvabhUesa, veraM majjhaM na keNai // arthAt - maiM, saMsAra ke saba jIvoM se kSamA mA~gatA hU~, saba jIva mujhe kSamA kareM / merI saba prANiyoM ke sAtha mitratA hai, kisI se bhI merA vaira nahIM / itane hI meM, siMhanI ne chalA~ga mArI aura sukozala muni ke zarIra para girI / vaha, apane bhayaGkara - paMjoM tathA vikarAla - dA~toM se unakA zarIra phAr3ane lagI / kintu isa samaya bhI rAjarSi sukozala zAnta - dazA meM rahakara, apane hRdaya ko pavitra banA rahe the | thor3e hI samaya meM vaha pavitratA antimasImA taka pahu~ca gaI aura unheM kevalajJAna hogayA / 1 siMhanI ne unakA zarIra khA DAlA aura ve nirvANapada ko prApta hogaye / rAjarSi kIrtidhara baca gaye, ataH unhoMne kaThina tapasyA karake, usake prabhAva se mokSa prApta kiyA / dhanya hai AdaraNIya - vIra sukozala ko ! 6 -- khandhaka muni ke pA~ca sau ziSya bIsaveM tIrthaGkara prabhu munisuvrata se rAjaputra khandhaka ne pA~ca - sau manuSyoM sahita dIkSA lI aura phira dharma kA khUba adhyayana karane lage / thor3e hI samaya meM ve bar3e jJAnI hogaye, ataH bhagavAna ne unheM pA~ca sau muniyoM ke AcArya banA diye / eka bAra unhoMne apane bahanoI ko upadeza dene ke liye, kuMbhArakaTa nagara jAne ko AjJA, bhagavAna se mA~gI /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna bole, ki-" vahA~ jAne meM tumhAre saba kI jAna kA khatarA hai"| khandhakAcArya ne phira pUchA, ki-" kintu isase hamArA kalyANa hogA yA nahIM ? " / bhagavAna ne pharamAyA, ki-"tumhAre atirikta aura saba kA kalyANa hogaa"| khandhakAcArya ne kahA, ki-" saba kA kalyANa hone para, maiM apanA hI kalyANa smaNgaa"| ve pA~ca-sau sAdhuoM ko sAtha lekara, kuMbhArakaTa nagara ke pAsa aaye| kuMbhArakaTa nagara kA rAjA daNDaka thaa| usake pradhAna kA nAma thA-pAlaka / eka bAra va maMtrI, rAjakumAra khandhaka ke zahara ko gayA thA, jahA~ vAda-vivAda meM khandhaka ne use harA diyA thaa| isI kAraNa, usake hRdaya meM khandhaka ke prati zatrutA ke bhAva the| yoM to vaha sAdhumAtra kA zatru thA hI, usameM phira khandhakAcArya ko dekhakara to usake vaira kI agni aura bhar3aka uThI / vaha, kisI bhI taraha ina sAdhuoM ko ThikAne lagAne kA upAya socane lgaa| khandhakAcArya jisa bAgameM ThaharanevAle the, usameM usane bahuta-se hathiyAra gar3avA diye| ___ khandhakamuni, apane ziSyoM sahita usI bAga meM Akara Thahare / vahA~, rAjA, pradhAna tathA saba riAyA unakA upadeza sunane AI / isake bAda, rAtri ke samaya pAlaka pradhAna ne, rAjA se jAkara kahA, ki-"mahArAja ! yaha khandhaka to bar3A
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ bagulAbhagata jAna par3atA hai / sAdhuoM ke veza meM acche acche sipAhiyoM ko lAyA hai| inhIM yoddhAoM kI madada se vaha ApakA rAjya chInanA cAhatA hai| yadi Apako isakA vizvAsa karanA ho, to jahA~ ve sAdhuloga Thahare haiM, usa jagaha ko khudavA DAliye, phira apane Apa hI Apako saba hAla mAlUma hojAvegA!" daNDaka rAjA ne usa jagaha ko khudavAyA, to vahA~ bahutase hathiyAra nikale / hathiyAroM ko dekhate hI rAjA ko bar3A krodha aayaa| usane pradhAna ko AjJA dI, ki-" ina duSThoM ko jo ucita jAna par3e, vaha daNDa do / inake liye aba mujhase kucha bhI na puuchnaa|" .. pAlaka pradhAna kI cAla saphala ho gii| usane manuSyoM ko mAranevAlA kolhU tayAra karavAyA aura use bAga meM lagavA diyaa| phira khandhakAcArya ko yaha hukma sunAyA, ki rAjA ke aparAdhI hone ke kAraNa, Apa logoM ko kolhU meM DAlakara pela DAlA jaavegaa| ____ yaha hukma sunAkara, usane tatkSaNa apanA nIca kArya zurU kara diyA / khandhakAcArya, pratyeka sAdhu ko antima samaya meM zAnta rahane kA upadeza dene lge| eka-eka sAdhu zAnti dhAraNa kara ke iSTadeva kA nAma smaraNa karatA huA kolha para jAkara khar3A hotA aura pAlaka pradhAna use pelakara bar3A prasanna hotA / isa taraha cAra-sau ninnAnave sAdhuoM ke prANa usane
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 le liye| antima saba se choTe eka sAdhu, jaba kolhU para lAkara khar3e kiye gaye, taba khandhakAcArya kA hRdaya dayA se bhara aayaa| unhoMne pAlaka se kahA, ki-"mahAnubhAva ! pahale mujhe pela DAla, jisameM isa bAla-sAdhu kI hatyA mujhe na dekhanI par3e / merA itanA kahanA mAna jaa|" pAlaka pradhAna to vaha kArya karanA hI cAhatA thA, jisase unheM duHkha phuNce| ataH usane inake kahane kI tarapha dhyAna na dekara una bAlamuni ko kolhU meM DalavAyA aura khandhakAcArya ke dekhate hI dekhate unheM pela DAlA / saba munigaNa, zuddha-bhAva rakhakara marane se nirvANapada ko prApta hogye| aba AcArya kI bArI AI / antima hatyA dekhakara, isa samaya unakI nasa-nasa meM krodha vyApa rhaathaa| ataH antimasamaya meM unhoMne yaha icchA kI, ki-"yadi mere japa-tapa meM kucha zakti ho, to maiM isa rAjA, pradhAna tathA sAre deza kA nAza karanevAlA houuN"| khandhaka muni bhI kolhU meM DAlakara pela DAle gaye / kahA jAtA hai, ki paraloka meM jAkara ve agnikumAra deva hue / unhoMne, daNDaka rAjA kA sArA deza jalAkara bhasma kara diyaa| harA-bharA aura phUlA-phalA deza ujAr3a ho gayA / aba bhI vaha sthAna daNDakAraNya ke nAma se prasiddha hai| khandhakAcArya ke ve pAca-sau ziSya dhanya haiM, jinhoMne marane kA DhaGga jaanaa|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 7- khandhaka bhuni sAdhu khandhaka mahA-muni ko bArambAra namaskAra / khandhaka muni kSamA ke bhaNDAra the / zrAvastI ke rAjA kanakaketu unake pitA aura malayAsundarI unakI mAtA thiiN| eka bAra, - munirAja upadeza se unheM vairAgya hogayA, ataH dIkSA le lii| jisa zuddha - bhAvanA se unhoMne dIkSA lI thI, usI taraha saMyama kA pAlana bhI karate the / sadaiva kaThinatapasyA karate aura saMkaTa Ane para unheM ha~sate hue sahana karate | yoM karate-karate, eka dina ve apanI bahina ke zahara meM Aye / bahina aura bahanoI donoM chajje meM baiThe hue nagara kI zobhA dekha rahe the / vahIM baiThe-baiThe unhoMne dUra se munirAja ko Ate dekhA / bahina ne unheM dekhate hI pahacAna liyA, ki yaha to merA pyArA- bhAI munirAja ke veza meM A rahA hai / vaha, munirAja ke sAmane Taka-Taka dekhatI aura netroM se A~suoM kI dhArA bahatI rahI / yaha dekhakara, rAjA ke citta meM bar3A sandeha paidA hogayA / vaha mana hI mana socane lagA, ki - " yaha kaisA sAdhu, jise dekhakara rAnI ro rahI hai ? avazya hI rAnI ke sAtha isakA anucita - sambandha hogA / acchA, to maiM abhI jAkara isa duSTa kI khabara letA hU~ / " rAjA vahA~ se uThakara calA aura bAhara Akara apane sevakoM ko hukma diyA, ki - " usa sAdhu kI jIvita hI camar3I utAra lAo " / sevakagaNa daur3e
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 66 aura khandhaka muni ke pAsa pahu~cakara unase kahA, ki - " rAjA kA yaha hukma hai, ki tumhAre zarIra para se jIte jI camar3I utAra lI jAve " / khandhaka munivara ne uttara diyA, kivAha ! samatA kI kasauTI kA yaha kaisA sundara-maukA milA hai / bhAI ! tuma prasannatApUrvaka apane rAjA kI AjJA kA pAlana karo / kintu mujhe yaha batalA do ki maiM kisa taraha khar3A rahU~, jisameM tumheM apanA kArya karane meM asuvidhA na ho ? " amRta ke pravAha kI taraha munirAja kI mIThI vANI sunate hI sevakoM ke hAtha DhIle par3a gaye / kintu unheM tatkSaNa rAjA ke hukma kI yAda ho AI, ataH ve apanA kArya karane ko tayAra hue / rAjasevakoM ne apanI pharasI tayAra kI / khandhaka munirAja zAnta-bhAva se mana meM bole: cattAri saraNaM pavajjAmi | arihante saraNaM pavajjAmi / siddhe saraNaM pavajjAmi / sAhU saraNaM pavajjAmi / kevala panataM dhammaM saraNaM pavajjAmi / arthAt -- maiM, cAra kI zaraNa grahaNa karatA hU~ / arihanta
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 kI zaraNa grahaNa karatA hU~, siddha kI zaraNa grahaNa karatA hU~, sAdhu kI zaraNa grahaNa karatA hUM aura kevalI bhagavAna ke kahe hue dharma kI zaraNa grahaNa karatA hUM / basa, itanA bolakara khandhaka muni ne dhyAna lagA liyA / rAjasevakagaNa, unakI camar3I utArane lage / camar3I caracara utarane lagI, kintu munIzvara apane dhyAna se na Dige / unhoMne, apane mana meM kiMcita bhI burA - vicAra na Ane diyA aura samatA dhAraNa kiye rahe / yoM karate-karate, unake hRdaya meM samatA kI itanI vRddhi hogaI, ki usI sthAna para unheM kevalajJAna hogayA / idhara, unake sAre zarIra kI camar3I utAra lI gaI, ataH ve nirvANa ko prApta hogaye / isa hatyAkANDa ke sthAna para, cIleM ur3ane aura mAMsa khIMca - khIMcakara khAne lgiiN| ina cIloM meM se eka ne khUna se bhIjI huI mu~hapattI aura oge ko mAMsa jAnakara uThA liyA / yogAyoga se aisA huA, ki kucha dUra ur3ane ke bAda, ye donoM cIjeM usa cIla ke paira se chUTa gaI aura ThIka rAjamahala kI chata para girIM / bahina ne jyoM hI ina cIjoM ko dekhA, tyoM hI vaha saba mAmalA samajha gaI / usake duHkha kA pAra na rahA / vaha mUrchA khAkara jamIna para gira par3I / hoza Ane para use vairAgya
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 hogayA, ataH vaha dIkSA lekara sAdhvI bana gii| bahuta dinoM taka pavitra-jIvana vyatIta karake, anta meM vaha bhI nirvANapada ko prApta hogii| pAThako ! ekAdha bAra zAnta-bhAva se zrI khandhaka muni kI yaha sajjhAya gAnA, ki: namo namo khandhaka munivarajI, pUrNa kSamA ke sAgara jo re // zivamastu sarvajagataH
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jyoti sampAdakazrI dhIrajalAla TokarazI zAha gujarAtI bhASA meM prakAzita honevAlA yaha sacitra aura kalAmaya mAsika jaina samAja meM anokhA hI hai / jaina samAja, jaina saMskRti, sAhitya aura jaina zilpa ke bahumUlya-lekha isa patra meM prakAzita hote haiM / vArSika mUlya sirpha ru.:2-8-0| nava mAsa ru.2-0-0, chaha mAsa ru. 1-6-0, eka aMka ke cAra Ane / Aja hI grAhaka bniye|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: tiraMge-citra:prabhu mahAvIra kI nirvANabhUmi jalamaMdira pAvApurI kA manamohaka tiraMgA citra. citrakAra dhIrajalAla To. zAha, mUlya 0-2-0 / prabhu pArzvanAtha ko meghamAlI kA upasaryaH atyaMta bhAvapUrNa jayaMtIlAla jhaverI kA citra. mUlya 0-4-0. jyoti-kAryAlaya, havelI kI pola, rAyapura-ahamadAbAda.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - upayogI pustakeM. - 0-12-0 -kA || mahAvIra jIvana vistAra ... namaskAra mahAmaMtra kalpa ... mUrtipUjAkA itihAsa zrImAn lokAzAha tatvArtha sUtra ... / zIghrabodha bhA. 1 se 22 ... merI mevADayAtrA cikAgo praznottara (zrI jaMbU nATaka ... uvaniSad rahasya sadAcAra rakSA ... 1 daNDaka (arthasahita) ... / iMdriya parAjaya digdarzana ... 0000000 -: -. 0-6-0 - - - dhI jyoti kAryAlaya lImITeDa. jummA masjida ke sAmane, ahamadAbAda. / -