Pragnapanasutram Part 04

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 120

प्रमेययोधिनी टीका पद १७ सू० १० नैरयिकादि सलेक्याल्पबहुत्वनिरूपणम् १०३ कापोतलेश्या नैरयिका असंख्येयगुणा भवन्ति, प्रथमद्वितीयपृथिव्योः कतिपय तृतीय पृथिवीनरकायासेषु च नैरयिकाणां प्रागुक्तेभ्योऽसंख्येयगुणानां कापोतले श्याः सद्भावात्,
अथ तिर्यग्योनिकानामल्पबहुत्वमाह-'एए सिणं मंते ! तिरिक्खजोणियाणं कण्ह लेस्साणं जाव मुक्कलेस्साण य कयरे कयरेहितो अप्पा वा बहुका वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा ?' हे भदन्त ! एतेषां खलु तिर्यग्योनिकानां कृष्णलेश्यानां यावत् नीलले श्यानां कापोतलेश्यानां तेजोलेश्यानां पदमलेश्यानां शुक्ललेश्यानाञ्च मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा, बहुक्का वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा अवन्ति ? भगवानाह-'योयमा ।' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा तिरिक्खजोणिया सुकले हसा' सर्वस्तोका स्तिर्यग्योनिकाः शुक्ल लेश्या भवन्ति, 'एवं जहा ओहिया, नवरं अलेरसबज्जा' एवम्-पूर्वोपदर्शितरीत्या यथा प्राग् औधिकाः-समुच्चया स्तिर्यग्योनिकाः प्रतिपादितास्तथा प्रतिपादनीयाः, किन्तु नवरम्-समुच्चयापेक्षया दिशेपस्तु-अलेश्यवर्जाः नारकों से असंख्यातगुणा अधिक हैं । नीललेश्या वाले की अपेक्षा कापोत लेश्यावाले नारक असंख्यातगुणा, हैं, क्यों कि कापोत लेच्या प्रथम और द्वितीय पृथ्वी के तथा तीसरी पृथ्वी के कतिपय नरकावासों में पाई जाती है और वे नारक पूर्वोक्त नारकों से असंख्घातगुणा अधिक होते हैं।
अब लेख्या के आधार पर तिर्यचों का अल्प बहुत्व प्ररूपित करते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! कृष्णलेल्या, नीललेश्या, कापोतलेश्या, तेजो लेश्या, पझलेश्या और शुक्ललेल्यावाले लियचों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य या विशेषाधिक हैं ? ___भगवान्-हे गौतम ! सब से कम तिर्यंच शुक्ललेश्या वाले हैं, इस प्रकार पहले जैसे समुच्चय का प्रतिपादन किया है, उसी प्रकार यहां भी समझ लेना चाहिए, किन्तु समुच्चय की अपेक्षा विशेषता यह है कि तिर्यचों में अलेश्य नहीं कहना चाहिए, क्यों कि उनमें अलेश्य होना संभव नहीं है। इस प्रकार નિલલેશ્યાઓની અપેક્ષાએ કાપતલેશ્યાવાળા નારક અસ ખ્યાતગણું છે, કેમકે કાપતલેશ્યાવાળા પ્રથમ અને બીજીના, તથા ત્રીજીના કેટલાક નારકાવાસમાં મળી આવે છે અને તે નારકે પૂર્વોક્ત નારકેથી અસંખ્યાતગણ અધિક હોય છે.
હવે લશ્યાના આધારે તિર્યાનું અપ બહુ પ્રરૂપિત કરે છે--
श्री गौतमस्वाभी-3 मावन् ! 1, नाश्या , पातोश्या, ५६ वेश्या भने શુકલેશ્યાવાળા તિર્યંચમાં કેણ તેનાથી અપ, ઘણા તુલ્ય અગર વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન છે ગૌતમ ! બધાથી ઓછા તિર્થં ચ શુકલેશ્યાવાળા છે એ પ્રકારે પહેલાં જેવું સસુચ્ચનું પ્રતિપાદન કર્યું છે, એજ પ્રકારે અહીં પણ સમજી લેવું જોઈએ, પણ સમુચની અપેક્ષાએ વિશેષતા એ છે કે, તિર્યંચામાં અલેશ્ય ન કહેવા જોઈએ કેમકે તેમનામાં અલેશ્ય હવાને સંભવ નથી. એ પ્રમાણે જઘન્યથી પણ અસંખ્યાત તિર્યચ