________________
प्रज्ञापनासूत्रे
८०६
"
दारिकशरीरस्य नियमतः पद्भ्यो दिग्भ्यः पुद्गलानामाहरणं भवतीति भावः किन्तु - 'वाघायें पडुच्च सिय तिदिसिं सिय चउद्दिसि सिय पंचदिसिं' व्याघातं - व्यावाधम् अलोकेन प्रतिस्खलनं प्रतीत्य- आश्रित्य, अलोकेन प्रतिघातापेक्षया त्वित्यर्थः स्यात् - कदाचित् त्रिदिग्भ्यः विसृभ्यो दिग्भ्यः पादाचित् चतुर्दिग्भ्यः चतसृभ्यो दिग्भ्यः स्यात् कदाचित् पश्चदिग्भ्यः पुनला चीयन्ते इत्यर्थः तथा च या मदारिकशरीरिणः सूक्ष्मजीवस्य यत्र ऊर्ध्वं लोकाकाशो न वर्तते नोचा तिर्यक् पूर्वदिशि नापि दक्षिणदिशि तदा तस्मिन् सर्वोर्ध्वप्रतरे आग्नेयकोणरूपे लोकान्ते व्यवस्थितस्य तस्याधः पश्चिमोत्तराभ्यस्तिस्रुभ्यो दिग्भ्यः पुनलानां चयनं, तदितरदित्रयस्थालोकेन व्याप्तत्वात् यदा तु स एवौदारिकशरीरी सूक्ष्मदिशाओं में लोकाकाश होता है, यहां स्थित औदारिकशरीरी छहों दिशाओं से औदारिकशरीर के योग्य पुद्गलों को ग्रहण करता है किन्तु जहां व्याघात हो अर्थात् अलोक आ जाने से बाधा हो वहां कदाचित् तीन दिशाओं से, कढ़ाचित् चार दिशाओं से और कदाचित पांच दिशाओं से औदारिकपुदगलों का चयन होता है तात्पर्य यह है कि यदि एकदिशा में अलोक आ जाय तो पांच दिशाओं से, दो दिशाओं में अलोक हो तो चर दिशाओं से और यदि तीन दिशाओं में अलोक आ जाय तो तीन दिशाओं से पुद्गलों का चयन होता हैं यथा - कोई औदारिकशरीर का धारक सूक्ष्म जीव हो और वह लोक के सर्वोर्ध्व मतर में आग्नेय कोण में लोकान्त में स्थित हो जिल्ल से ऊपर लोक न हो, पूर्व तथा दक्षिण दिशा में भी लोक न हो, वह जीव पश्चिम, उत्तर और अधोदिशा ले ही पुतलों का चयन करता है, क्योंकि शेष दिशाएं अलोक से व्यास होती है जब वही या अन्य कोई सूक्ष्म जीव पश्चिम दिशा में रहा हुआ हो, ઔદારિકશરીરને ચેગ્ન પુદ્દગલાન ગ્રહણ કરે છે. પરન્તુ જ્યા વણુ થાય અર્થાત્ અલેક આવી જવાથી ખાધા થાય ત્યાં કાચિત્ ચાર દિશામેાથી કાચિત્ પાંચ દિશાએથી ઔદારિક પુગલાનું ચયન થાય છે.
તાત્પર્ય એ છે કે યદિ એક દિશામાં અલેક આવી જાય તેા પાંચ દિશાએથી એ દિશાઓથી અલેાઠ થાય તે ચાર દિશાઓથી અને ર િત્રણ દિશાઓમાં અલોક આવી જાય તા ત્રણુ દિશાઓથી પુદ્ગલોના ચયન થાય છે. જેમ-કેઈ ઔદારિકશરીર ધારી સૂક્ષ્મજીવ હૈય અને તે લોકના સર્વા` પ્રતરમા આગ્નેય ક્રાણુમાં લોકાન્તમાં સ્થિત ખનીને જેના ઊપર લોક ન હોય પૂર્વ તથા દક્ષણ શાલા પણ લેાક ન હાય તે જીવ પશ્ચિમ, ઉત્તર અને અા દિશાથી જ પુદ્ગલાનું ચયન કરે છે, કેમ કે બાકીની દિશા અલે કથી વ્યાપ્ત હાય છે. જ્યારે તુજ અગર તા અન્ય કેઇ સૂક્ષ્મ જીવ પશ્ચિમ દિશામાં રહેલા હાય તેને માંટે પૂર્વ દિશા અધિક થઇ જશે. તેથી તે ચાર દિશાએથી પુદ્ગલેનુ શ્ર્ચયન કરે છે, જ્યારે તે છત્ર નીચે દ્વિતીય આદિ કાઈ પ્રતરમાં રહેલા હાય અને પશ્ચિમ
