________________
प्रायनासरे टीका-अथ हीन्द्रियादीनां नरयिकादि चतुर्विशतिदण्ड काम मेणोदतनानन्तरगु-पादयत. व्यतां प्ररूपयितुमाह-'बेडदिए णं भने ! दिएहितो भयंता उनहिता नेइपर उवाज्जेज्जा?' हे भदन्त ! द्वीन्द्रियः सन्लु द्वीन्द्रियेभ्योऽनन्ता मुदत्य कि नायिकप उपपद्येत ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'जता पुढवी काइमा' यथा पृथियोकायिकाः प्रतिपादिता स्तथा द्वीन्द्रिया अपि प्रतिपत्तव्याः, तथा च यथा पृथियोकायिकाः नायिक देवेषु च उत्यधमानत्वेन प्रतिपिद्धाः शेपेषु पुनः सर्वेषु अपि स्थानेषु विहिताम्नवहीन्द्रिया अपि अब. सेयाः, एवं त्रीन्द्रियाश्चतुरिन्द्रियाथापि योध्याः, नवरं पृथिवीकापिका मनुष्ये उत्पन्ना भी कह लेवे (वाणमंतर जोइमियवमाणिपसु जहा अनुरामारा) वामपन्नर, ज्योतिष्क और वैमानिकों में जैसे अनुरकुमार।
टीकार्थ-अव द्वीन्द्रिय आदि जीवों की नारक आदि चौबीम दंडकों के क्रम से, उदवर्त्तना के पश्चात् उत्पाद की वक्तव्यता कही जानी है। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्या मीन्द्रिय जीव, दीन्द्रियों से उद्वर्तन करके सीधे नैरयिकों में उत्पन्न होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जैसे पृथ्वी कायिक के विषय में कहा है, वैसा ही दीन्द्रिय के विषय में भी जानना चाहिए । अर्थात् जैसे पृथ्वीकाधिकों के उत्पाद का नारकों और देवों में निषेध किया गया है और शेप सभी स्थानों में विधान किया गया है, उसी प्रकार द्वीन्द्रियों का भी समलना चाहिए !
श्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीवो का उत्पाद बीन्द्रियो के समान ही है। विशेषता यह है कि पृथ्वीकायिक जीव मनुन्यो में उत्पन्न होकर अन्तक्रिया भी कर सकते हैं अर्थात् मोक्ष प्राप्त कर सकते हैं, जिन्तु द्रोन्द्रिय जीव मनुष्य તિષ્ક અને વૈમાનિકમાં જેમ અસુકુમાર કહે છે તેમ રામ લેવું.
ટીકા–હવે દીન્દ્રિય આદિ જિની નારક આદિ વીસ દંડન કમથી ઉવનાના પછી ઉત્પાદન વક્તવ્યતા કહેવાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! શું કીન્દ્રિય જીવ, દ્વીન્દ્રિયથી ઉદ્ધતન કરીને સીધા રિયિમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! જેવું પૃથ્વીકાયના વિષયમાં કહ્યું છે તેવું જ કીન્દ્રિયના વિષયમાં પણ જાણવું જોઈએ. અર્થાત જે પ્રકાયિકેના ઉત્પાદન નારકે અને તેમાં નિષેધ કહે છે અને બાકી બધા રસ્થામાં વિધાન કરાયેલું છે, એજ પ્રકારે દ્વીન્દ્રિયોનું પણ સમજવું જોઈએ.
ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય અને ઉત્પાદ ઢીદ્ધિના સમાન જ છે. વિશેષતા છે કે પૃથ્વીકાયિક જીવ મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થઈને અન્તકિયા પણ કરી શકે છે, અર્થાત મે પ્રાપ્ત કરી શકે છે, પરંતુ શ્રીન્દ્રિય જીવ મનુષ્ય થઈને પણ અતક્રિયા કરવામાં સમર્થ.
