________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २१ ० २ औदारिकशरीरसंस्थाननिरूपणम् संस्थितं प्रज्ञप्तम्, 'तं जहा-समचउरंससंठाणसंठिए जाव हुंडसंठाणसंठिए वि' तद्यथा-समचतुरस्रसंस्थानसंस्थितम्-समाश्चतस्रोऽत्रयो यस्य तत् समचतुरस्र-समचतुष्कोणम् तद्रूपमेव यत् संस्थानं तेन संस्थितस्-व्यवस्थितम्, यावद्-न्यग्रोधपरिमण्डलसंस्थानसंस्थितम्, सादिसंस्थानसंस्थितम् वामनसंस्थानसंस्थितम्, कुन्नसंस्थानसंस्थितम्, हुण्डसंस्थानसंस्थितमपि प्रज्ञप्तम्, ‘एवं पज्जत्तापजत्ताणवि ३' एवम्-समुच्चयपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानामिव पर्याप्तापर्याप्तानामपि पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानामौदारिकशरीराणि कानिचित् समचतुरससंस्थानसंस्थितानि कानिचिदन्यग्रोधपरिमण्डलसंस्थानसंस्थितानि कानिचित सादि संस्थानसंस्थितानि कानिचिद् वामनसंस्थानसंस्थितानि कानिचित् कुब्जसंस्थानसंस्थितानि कानिचित् हुण्डसंस्थानसंस्थितानि भवन्ति, तथा च समुच्चयपर्याप्तापर्याप्तानां पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकौदारिकशरीराणां त्रयाणामपि प्रत्येकमालापकपटकमवसेयम्, तत्र समाः
भगवान्-हे गौतम ! पंचेन्द्रिय तिर्यचों के शरीर का संस्थान छह प्रकार का कहागया है। वह इस प्रकार है-किसी का संस्थान समचतुरस्र होता है, किसी का न्यग्रोधपरिमंडल, किसीका सादि (स्वाति), किसी का वामन (बौना) किसीका कुजक (कुबडा) और किसी का हुड संस्थान होता है । जिस शरीर के चारों कोणसम हो, वह समचतुरस्र कहलाता है। पर्याप्त और अपर्याप्त पंचेन्द्रिय तियः चों के औदारिक शरीर भी समुच्चय पंचेन्द्रिय तिर्यंचो के शरीर के संस्थानों के समान ही संस्थान वाले, होते हैं, अर्थात् कोई समचतुरस्र संस्थान वाले कोई न्यग्रोधपरिमंडल संस्थान वाले, कोई सादि संस्थान वाले, कोई वामन संस्थान वाले कोई कुजक संस्थान वाले और कोई हुड संस्थान वाले होते हैं। इस प्रकार समुच्चय, पर्याप्तक और अपर्याप्तक पंचेन्द्रिय तिर्यंचों के औदारिक शरीर छहों संस्थान वाले कहने चाहिए, अर्थात् प्रत्येक के छह-छह आलापक कहने चाहिए। छहों संस्थानों का अथें इस प्रकार है
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! પચેન્દ્રિય તિર્યચેના શરીરના સંસ્થાન છે પ્રકારના કહેતાં છે. તે આ પ્રકારે છે-કેઈના સંસ્થાન સમચતુર હોય છે, કેઈના ન્યોધપરિમંડલ, કોઈને સાદિ (સ્વસ્તિ), કેઈના વામન કેઈના કુજક (કુખડા) અને કેઈના ફંડ સંસ્થાન. જે શરીરના ચારે ખૂણું સમ હોય તે સમચતુરસ કહેવાય છે. પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોના દારિક શરીર પણ સમુચ્ચય પંચેન્દ્રિય તિય એના શરીરના સંસ્થાના સમાન જ સંસ્થાનવાળા હોય છે, અર્થાત કેઈ સમચતુરસ સંસ્થાનવાળા, કે ન્યોધપરિમંડલ સંસ્થાનવાળા, કેઈ સાદિ સંસ્થાનવાળા, કેઈ વામન સંસ્થાનવાળા, કિંઈ કુચ્છક સંસ્થાનવાળા અને કેાઈ હુંડ સંસ્થાનવાળા હોય છે. એ પ્રકારે સમુચ્ચય પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય તિર્ય એના દારિકશરીર છએ સંસ્થાનવાળા કહેવા જોઈએ, અર્થાત્ પ્રત્યેકના છ-છ બાલાપક કહેવાં જોઈએ. છએ સંસ્થાનને અર્થ આ પ્રકારે છે
