________________
प्रबोधिनी टीका पद २१ ० २ औदारिकशरीरसंस्थाननिरूपणम्
६२९
संस्थानमुच्यते, यत्र तु वक्षः स्थलोदरादिकं यथा प्रमाणलक्षणोपेतं वर्तते किन्तु पाणिपादादिकं परिहीनं भवति तद् वामन संस्थानं व्यपदिश्यते, यत्र पुनः सर्वेऽप्यवयवा यथोक्तप्रमाणलक्षणहीना भवन्ति तत् हुण्डसंस्थानं व्यपदिश्यते इति बोध्यम्, गौतमः पृच्छति - 'संपुच्छिम तिरिक्खजीणिय पंचिंदिय ओरालियसरीरेणं अंते ! कि संठिए पण्णत्ते' हे भदन्त ! संमूच्छिम तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौदारिकशरीरं खलु किं संस्थितं किमाकारं प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम! 'हुंडठाणसंटिए पण्णले' संमूच्छिम तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रि यौदारिकशरीरं हुण्डसंस्थानसंस्थितं प्रज्ञतम् ' एवं पज्जत्तापज्जत्ताण वि' एवम् संमूच्छिमतिर्यग्योनि कानामि पर्याप्ता पर्याप्तानापि तिर्यग्योनिकसंमूच्छिमपञ्चेन्द्रियौदा रिकशरीराणाम् आकारो हुण्डसंस्थानसंस्थितोऽवसेयः, तहा - संमूच्छिमपर्यास पर्याप्तानां त्रयाणामपि
(५) कुब्जक संस्थान - जिस आकार में शिर, गर्दन, हाथ, पैर आदि प्रमाणोपेत हो किन्तु वक्षस्थल, उदर आदि नीचे हों, वह कुजक संस्थान कहलाता है (५) वामन संस्थान - जिसमें छाती, पेट आदि अंग प्रमाणयुक्त हो किन्तु हाथ- -पैर आदि हीन हों, वह वामनसंस्थान कहलाता है ।
(६) जिसमें सभी अंगोपांग बेडौल हो, लक्षण हीन हो, वह हुडकसंस्थान समझना चाहिए ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! संमूर्छिम तिर्यग्योनिक पंचेन्द्रिय औदारिकशरीर किस आकार का कहा है ?
भगवान् हे गौतम! संमूर्छिम तिर्यग्योनिक पंचेन्द्रियों का औदारिकशरीर 'ड संस्थान वाला कहने में आया है । इसी प्रकार संमूर्छिम निचो के पर्याप्त और अपर्याप्त के शरीर भी इंडसंस्थान वाले ही होते हैं । इस प्रकार समुच्चय संमूर्छिम तिर्यच पंचेन्द्रियों का, संमूर्छिम पंचेन्द्रिय तिर्थचों का तथा अपर्याप्त
(४) ७४४ संस्थान - आधारमा भाथु गर्छन, हाथ, यग आदि प्रभावित હાય, પરન્તુ વક્ષસ્થલ, ઉદર આદિનીચે ઢાય તે કુક સ્થાન કહેવાય છે.
(५) वाभनसस्थान-नेसां छाती, पेट आदि अंग प्रभाणुयुक्त होय, परन्तु हाथ, પગ આદિ હીન હૈાય, તે વામનય સ્થાન કહેવાય છે.
(૬) હુડકસ સ્થાન—જેમાં ખધાં અંગોપાંગ ખેડેળ હેાય, લક્ષણુહીન હેાય તેને હુંડકસસ્થાન સમજવું જોઈ એ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! સમૂમિ તિર્યંગ્યેાનિક પંચેન્દ્રિયના ઔદારિકશરીર કુવા આકારના કહ્યાં છે?
શ્રી ભગવાન્—હૈ ગૌતમ 1 સમૂમિતિગ્યેાનિક પચેન્દ્રિયાના ઔદારિકશરીર હુ ́ડસસ્થાનવાળાં કહ્યાં છે. એજ પ્રકારે સમૂમિતિ "ચાના પર્યાપ્ત અને અપર્ણાંપ્તના શરીર પણ હુંડસ સ્થાનવાળા જ હાય છે. એ પ્રકારે સમુચ્ચય સમૂમિતિયચ પચે
