________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद २१ ० ६ वैक्रियशरीरसंस्थाननिरूपा
( ७१३ __गौतमः पृच्छति-'नेरइयपंचिंदिय वे उव्यियसरीरस्स णं भंते ! के महालिया सरीरोगाहणा पण्णता?' हे भदन्त ! नैरयिकपञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य खलु किं महालया-कियद् विस्तारा शरीरावगाहना प्रज्ञप्ता ? भगानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'दुविहा पण्णत्ता' नैरयिकपञ्चेन्द्रियवैक्रिएशरी स्य द्विविधा शरीरावसाहना प्रज्ञप्ता, 'तं जहा-भवधारणिज्जाय उत्तरवेउचियाय' तद्यथा-अवधारणीया च, उत्तरक्रिया च तत्थणं जा सा अवधारणिज्जा सा जहपणेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभाग, उक्कोसेणं पंचधणुसयाई तत्र खलु-भवधारणीयोत्तरवैक्रियामध्ये याऽसौ भवधारणीया नैरयिकवैक्रियशरीरावमाहना भवति सा जघन्येन अगुलस्यासंख्येयभागमात्रम्, उत्कृष्टेल पञ्चधातुःशतानि यावदवसेया, तत्र भवो धार्यते यया सा भवधारणीया शरीरावाहना व्यपदिश्यते, 'तत्थ णं जा सा उत्तरवेउनिया सा जहण्णेणं अंगुळस्प्त संखेज्जइभाग, उक्कोसेणं धणुसहसं' तत्र खलु-साधारणीयोत्तरवैक्रिया मध्ये याऽसौ उत्तरवैक्रिया नैरपिकवैक्रियशरीरावगाहना भवति सा जघन्येन अङ्गुलस्यासंख्येयभागमात्रम, उत्कृष्टेन धनुःसहस्रम् अवसे पा, तन सप्तमतरकपृथिव्यपेक्षया भवधारणीयाशरीरावगाहना पञ्चधनु शनानि, उत्तरकै क्रिया च शरीरावगाहना धनुःसहस्रमवगन्तव्या तदन्याप्नु नरकपृथिवीसु
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारक पंचेन्द्रिय के वैक्रियशरीर की अवगाहना कितनी होती है ?
भगवान्-हे गौतम ! नारक पंचेन्द्रिय के वैक्रियशरीर की अवगाहना दो प्रकार की कही है-अधारणीय और उत्तरवैक्रिय । इनमें जो अवधारणीय है, वह जघन्य अंगुल के असंख्यात वे भाग मात्र की होती है और उत्कृष्ट पांचसौ धनुष की होती है। जिस के द्वारा भव धारण किया जाता है या जो अवगाहना जीवनपर्यन्त कायम रहने वाली हो, वह भवधारणीय कहलाती है। और जो उत्तर क्रिय नारक की वैक्रिय अवगाहना है, वह जघन्य अंगुल के नख्यातवें भाग मात्र की तथा उत्कृष्ट एक हजार धनुष की समझनी चाहिए। सातवीं नरक भूमि की अपेक्षा से भवधारणीय शरीरावगाहना पांच सौ धनुष की है और उत्तरवैक्रिय શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! નારપંચેન્દ્રિયના વિઝિયશરીરની અવગાહના કેટલી હોય છે ?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! નારક પચેન્દ્રિયના વૈક્રિયશરીરની અવગાહના બે પ્રકારની કહેલી છે–ભવધારણીય અને ઉત્તરકિય તેમાં જે ભવધારણીય છે, તે જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ માત્રની હોય છે અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસો ધનુષયની હોય છે. જેના દ્વારા ભવધારણ કરય છે અગર જે અવગાહના જીવન પર્યન્ત કાયમ રહેનારી હોય તે ભવધારહુંય કહેવાય છે. અને જે ઉત્તરક્રિય નારકની વૈકિય અવગાહના છે, તે જઘન્ય અંગુલના સંખ્યાતમાભાગ માત્રની તથા ઉત્કૃષ્ટ એક હજાર ધનુષની સમજવી જોઈએ સાતમી નારક ભૂમિની અપેક્ષાએ ભવધારણીય શરીરવગાહના પાંચસો ધનુષની છે અને ઉત્તરવૈકિયશરીરાવગાહના એક હજાર ધનુષની જાણવી જોઈએ. કેમકે અન્ય ભૂમિમાં ઉક્તપ્રમાણવાળી. ભવધારણુંય અગર ઉત્તરક્રિયશરીરવગાહના ને અસંભવ છે, હવે પ્રત્યેક નરક
प्र० ९०
