________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद १८ सू० १ जीवादिकायस्थितिनिरूपणम् स्मनां शाश्वतिका. सन्ति तस्मात् संसार्यवस्थायां सुक्तावस्थायाश्च ऊभयत्रापि जीरनमस्तीति सर्वकालभावी जीवनपर्याय इति, 'दारं' प्रधमं जीवद्वारस् समाप्तम्, ___ अथ नैरयिकत्वादि विशेषपर्यायैः प्रतिपादितस्य तस्यैव जीवस्य तैरेव पयरव्यव च्छेदेनावस्थारूपं द्वितीयं गतिद्वारम् प्ररूपयितुमाह-'नेरइए णं भंते ! नेरइपत्ति कालो केवच्चिरं होइ ?' हे भदन्त ! नायिकः खलु 'नरयिक इति'-नरयिकत्वपर्याय विशिष्टतया फालतः-कालापेक्षया कियच्चिरम्-कियत्कालपर्यन्तं भवति-नैरयिकत्वेन व्यदिश्यते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहण्णेणं दसराससहस्साई उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोक्माई जघन्येन दशवर्पसहस्राणि, उत्कृप्टेन जयविंशत् सागरोपमाणि नैरयिकस्य नैरयिकावलक्षणकायस्थितिः संभवति, तश च नैरयिकाणां तथाभवस्वाभाव्यात् स्वभावात्प्रन्युत्य अनन्तरं न पुनरपि नैर्रायकत्वेन उत्पत्तिर्भवति तस्मात् तेषां भवस्थिते परिणामानुसारमेव कायस्थिते पायें जाते हैं। सिद्ध जीव द्रव्य प्राणां से रहित होने पर भी ज्ञानादि रूप भाव प्राणों के सदभाव से जीवित कहलाता है। वे ज्ञानादि भावप्राण मुक्तात्माओं में सदैव रहते हैं। इस कारण जीवन संसारी अवस्था में भी है और मुक्तावस्था में भी है, अतएव जीवन पर्याय भी सदैव कायम रहती है। (द्वार १)
अय जीव के विशेष पर्यायों की अपेक्षा से कायस्थिति का प्रतिपादन किया जाता है
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नैरयिक जीव कितने काल तक लगातार नैरयिक बना रहता है ? ___भगवान्-गौतम ! जघन्य दस हजार वर्षों तक और उत्कृष्ट तेतीस सागरोपमों तक नारक, नारकपर्याय से युक्त रहता है। यही नारक की कायस्थिति है, क्योंकि नारकभवका स्वभाव हो ऐसा है कि एक यार नरक से निकला हुआ जीव अनन्तर आगले ही भव में फिर नरक में नहीं उत्पन्न होता। इस પ્રાણ મળી આવે છે. સિદ્ધ જીન દ્રવ્યપ્રણથી રહિત થતાં પણ જ્ઞાનાદિપભાવ પ્રાણોના સદુભાવથી જીવિત કહેવાય છે. તે જ્ઞાનાદિ ભાવપ્રાણ મુક્તભાઓમાં સદૈવ રહે છે. એ કારણે જીવન સ સારી અવસ્થામાં પણ છે અને મુક્તાવસ્થામાં પણ છે, તેથી જ જીવન, पर्याय ५९ सदैव ४ायम २९ छे. (वार १)
હવે જીવના વિશેષ પર્યાની અપેક્ષાથી કાયસ્થિતિનું પ્રતિપાદન કરાય છે , શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! નરયિક જીવ કેટલા કાળ સુધી નિરતર નૈરયિક બની રહે છે?
શ્રી ભગવાન ગૌતમ! જ વન્ય દશ હજાર વર્ષો સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમ સુરી નારક, નારક પર્યાથી યુક્ત રહે છે. એ જ નારકની કાયસ્થિતિ છે, કેમકે નારકભવને સ્વભાવ જ એ છે કે એકવાર નરકથી નિકળેલ જીવ અનન્તર આગલા જ ભવમાં ફરી નરકમમાં નથી ઉપન્ન થે, એ કારણથી તેમને જે ભવરિથતિ છે, તેજ
