________________
प्रबोधिनी टीका पद १८ सू० १ जीवादिकायस्थितिनिरूपणम्
३३७
रुपलभ्यते, उत्कृष्टेन तु अनन्तकालपर्यन्तम्, तस्य चानन्तस्य कालस्य कालतः क्षेत्रतश्च द्विधा प्ररूपणम्, तत्र कालापेक्षया अनन्ता उत्सर्पिव्यवसर्पिण्यः, क्षेत्रापेक्षया अनन्ता लोकाः, अनन्तेषु लोकाकाशेषु प्रतिसमयमेकैक प्रदेशापहारे क्रियमाणे यावत्योऽनन्त उत्सर्पिण्यंवसर्पिण्यो भवन्ति तावतीरनन्ता उत्सर्पिण्पवसर्पिणीयवित् तिर्यग्योनिकस्तिर्यग्योनिकत्वेनावतिष्ठते, तच्च कालपरिमाणम् असंख्येयपुद्गलपरार्तरूपं बोध्यम् असंख्येयपुद्गलपरावथि आवलिकाया असंख्येयभागरूपा वोध्याः, तथाचावलिकाया असंख्येयतमे भागे यावन्तः समयास्तावत्प्रमाणा असंख्येयपुद्गपरावर्ताः, इदञ्च तिर्यग्योनिकस्य कार्यस्थितिपरिमाण वनस्पत्यपेक्षयान्यं नो तद्भिनतिर्यग्योनिका पेक्षया, वनस्पतिव्यतिरिक्तानां तिर्यग्योनिकानामेतत्कालप्रमाण काय स्थिते रसद्भावादिति भावः ।
hiefस्थति अन्त काल की है । तिर्यच की कायस्थिति अधिक से. अधिक एक भव संबंधी तीन पल्योपस की है, उससे अधिक नहीं, किन्तु जो तिर्यच तिर्यच भवको त्याग कर लगातार तिर्यच भव में ही उत्पन्न होते रहते हैं - बीच में किसी अन्य भव में उत्पन्न नहीं होते, वे अनन्त काल तक तिर्यंच ही बने रहते हैं । उस अनन्त काल का यहां काल और क्षेत्र से, दो प्रकार से स्पष्टी - करण किया गया है । काल की अपेक्षा अनन्त उत्सर्पिणियां और अनन्त अवसर्पिणियां व्यतीत हो जाती है, फिर भी तिर्यग्योनिक तिर्यग्योनिक ही बना रहता हैं । काल का यह परिमाण असंख्यात पुद्गलपरावर्त्त समझना चाहिए और आलिका के असंख्यात वे भाग में जितने समय होते हैं, उतने असंख्यात पुद्गलपरावर्त समझने चाहिए । तिर्यग्योनिक की यह जो कायस्थिति बतलाई गई है, वह वनस्पति की अपेक्षा से है, उससे भिन्न तिर्यग्योनिकों की अपेक्षा से नहीं, क्योंकि वनस्पति कार्य के सिवाय अन्य तिर्यचों की कायस्थिति इतनी नहीं होती है ।
અધિકથી અધિક એક ભવ સમ્બન્ધી ત્રણ પાપમની છે, તેનાથી અધિક નથી હોતી, પરન્તુ તિય ચતિયચ લવને ત્યાગીને નિરન્તર તિર્યંચભવમાં જ ઉત્પન્ન થયા કરે છે. વચમાં કે,ઇ અન્ય ભવમાં ઉત્પન્ન નથી થતા, તેએ અનન્તકાલ સુધી તિયાઁચ મની રહે છે. તે અનન્તકાળનુ અહી. કાલ અને ક્ષેત્રથી, એમ એ પ્રકારે સ્પષ્ટીકરણુ કરાયેલુ છે. કાળની અપેક્ષાએ અનન્ય ઉત્સર્પિણીયા અને અનન્ત અવસર્પિણીયા વ્યતીત થઈ જાય છે, પછી પણ તિય ચૈનિક તિગ્યેાનિક જ બની રહે છે કાળનું આ પરિમાણુ અસંખ્યાત પુદ્ગલ પરાવ ન સમજવુ જોઇએ અને આવલિકાના અસખ્યાતમા ભાગમાં જેટલેા સમય થાય છે, તેટલાં અસખ્યાત પુદ્ગલ પરાવર્તન સમજવા જોઇએ. તિય ચૈાનિકની આ જે કાયસ્થિતિ ખતાવેલી છે, તે વનસ્પતિની અપેક્ષાએ છે, તેનાથી ભિન્ન તિગ્યે નિની અપેક્ષાએ નહીં, કેમકે વનસ્પતિકાયના સિવાય અન્ય તિ ચૈની કાયસ્થિતિ એટલી નથી હોતી.
प्र० ४३
