________________
प्रबोधिनी टीका पद १८ सू० २ जीवानां सैन्द्रियत्वनिरूपणम्
संख्येयानामेव मासानामुपलभ्यमानत्वात्, गौतमः पृच्छति - 'पंचिदिय पज्जत्तएणं भंते ! पंचिदियपतत्तत्ति फालओ केनच्चिरं होई ।' हे वदन्त ! पञ्चेन्द्रियपर्यातकः खलु जीवः पञ्चेन्द्रियपर्याप्तकत्वमिति पर्यायेण कालतः -- कालापेक्षा कियच्चिरं भवति ? अवतिष्ठते ? भगवानाह - 'गोयमा !" हैं ौतम ! 'जहणणेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणं सागरोपमसयमुद्दत्तं' जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् उत्कृष्टेन सागरोपमशतपृथक्त्वं यावत् पञ्चेन्द्रियपर्याप्तः पञ्चेन्द्रियपर्याप्तत्व पर्यायेण अवतिष्टते, गोतमः पृच्छति - 'सई दियअपनत्तणं भंते । पुच्छा' सेन्द्रियापर्याप्तः खलु भदन्त ! सेन्द्रियापदकत्वपर्यायेण कालापेक्षया कियन्तं कालं यावद् अवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहणेण वि उक्को सेणवि अंतोमुहतं जघन्येनापि उत्कृष्टेनापि अन्तर्मुहूर्त यावत सेन्द्रियपर्याप्तः सेन्द्रियपर्याप्तकत्व पर्यायेण अवतिष्ठते, तथा चात्र अपर्याफाः लब्ध्यपेक्षया करणापेक्षया चावसेयाः, उभयथापि तत्पर्यायस्य जघन्येन उत्कृष्टेन वाऽन्तर्मुहूर्त प्रमाणत्वात्, 'एवं जाब पंचिदिय अपज्जन्द्रिय की उत्कृष्ट स्थिति छह महीने की होती है, अतएव अगर वह लगातार कतिपय चौइन्द्रिय पर्याप्त के भव करे तो भी संख्यात मास ही होते हैं ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! पंचेन्द्रिय पर्याप्त जीव कितने काल तक लगा तार पंचेन्द्रिय पर्याप्त पर्याय से युक्त रहता है ?
भगवान् हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहूर्त्त तक, उत्कृष्ट पृथक्त्व शतसागरोपम तक पंचेन्द्रिय पर्याप्त जीव लगातार पंचेन्द्रिय पर्याप्त पर्याय से युक्त रहता है । गौतमस्वामी - हे भगवान् ! स-इन्द्रिय अपर्याप्त जीव कितने काल तक स इन्द्रिय अपर्याप्त पर्याय में रहता है ?
भगवान् हे गौतम ! जघन्य भी अन्तर्मुहूर्त और उत्कृष्ट भी अन्तर्मुहूर्त तक स- इन्द्रिय अपर्याप्त जांब स-इन्द्रिय अपर्याप्त पर्याय में रहता है। यहां लब्धि की अपेक्षा और करण की अपेक्षा से अपर्याप्त समझना चाहिए। दोनों तरह से अपर्याप्त अवस्था अन्तर्मुहूर्त तक ही रहती है। इसी प्रकार पंचेन्द्रिय अपर्याप्त
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! પચેન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ કેટલા કાળ સુધી નિરન્તર પ'ચેન્દ્રિય પર્યાપ્ત પર્યાયથી યુક્ત રહે છે ?
શ્રી ભગવાન્—હે ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂત' સુધી, ઉત્કૃષ્ટ પૃથકત શત સાગરાપમાં સુધી પચેન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ નિરન્તર પચેન્દ્રિય પર્યાપ્ત પર્યાયવાળા બની રહે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! સ-ઇન્દ્રિય પર્ધાત્ છા કેટલા સમય સુી સ ઇન્દ્રિય અપર્યાપ્ત પર્યાયમાં રહે છે?
શ્રી ભગવાન્ડે ગૌતમ ! જઘન્ય પણુ અન્તર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પણુ અન્ત હત સુધી સઇન્દ્રિય અપર્યાપ્ત જીવ સઇન્દ્રિય અપર્યાય પર્યાપ્તમાં રહે છે. અહી' લબ્ધિની અપેક્ષાએ અપર્યાપ્ત સમજવું જોઇએ, બન્ને રીતે અપર્યાપ્ત અવસ્થા અન્તસુ હૂ સુધી
