________________
। ७४
प्रथापना पिण्यवसर्पिण्यो भवन्ति तावत्प्रमाणाः असंख्येया उत्सपिण्यासपिण्य इत्यर्थः, पतदपि प्ररूपणं सांध्यवहारिकजीविपकमवगन्तव्यय, अन्तथा सूक्ष्म निमोद जीवानामसांव्यवहारिकराशिनिपतितानामनादित्वस्य पूर्वमुपपादितन्वेन प्रकृते उत्कृष्टेनासंख्येयकालनिर्वचनं नोपपद्यने, एवमेव-'सुहु१पुढविताइए गुहुम गाउकाइए सुहुमरो उकाइए सुहुमवाउकाइए मुहुमवण'फइकाइए सुहुमल्गिोदे वि जहणणं आहुत्तं' सूक्ष्मपृथिवीकायिकः सूक्ष्माप्कायिका सूक्ष्मतेजस्कायिका, सूक्षावायुहायिका सूक्ष्मवनस्पतिकायिकः सूक्ष्मनिगोदोऽपि जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् 'उकोसेणं असंखेज कालं' उत्कृष्टेन असंख्येयं कालं यावत् क्रमशः सूक्ष्मपृथिवी. कायिकत्वादिस्य स्वपर्यायेण अव्यवच्छेदेन अातिष्ठते, तवासंख्येयकालपाह-"असंखि. ज्जाओ उस्तप्पिणि भोसघिणीओ काल पो' असंख्येया उत्सपिण्यवसर्पिण्यः कालत:-काला. कि एक लोकाकाश के असंख्यात प्रदेश होते हैं। ऐसे-ऐसे असंख्यात लोकाका. शोंके समस्त प्रदेशोंका एक एक समय में एक-एक प्रदेश के क्रम से अपहरण किया जाय, तो जितनी उत्सर्पिणी और अवसर्पिणी उस अपहरण में व्यतीत हों, उतनी ही उत्सर्पिणी और अवसर्पिणी यहां समझना चाहिए। सारांश यह है कि अधिक से अधिक इतने काल तक रसूक्ष्म जीव निरन्तर सक्ष्म पर्याय में बना रहता है। यह प्ररूपणा लागवहारिक जीव राशि की अपेक्षा से समझनी चाहिए। अव्यवहार राशि के अन्तर्गत सूक्षम निनोदिया जीव की अनादिता का कथन पहले किया जा चुका है, अतः यहां असंख्यात काल कहना संगत नहीं हो सकता। ___ इसी प्रकार सूक्ष्म पृथ्वीकायिक, सूक्ष्म अप्कायिक, सूक्ष्म तेजस्कायिक, सूक्ष्म वायुकायिक, सूक्ष्म वनस्पति कायिक और सूक्ष्म निगोद भी जघन्य अन्तमुंहत तक और उत्कृष्ट असंख्यात काल तक अपने-अपने पर्याय में लगातार रहते हैं। उस असंख्यात काल का विवरण इस प्रकार है-काल की अपेक्षा से એવા અસંખ્યાત લે કાકાશના સમસ્ત પ્રદેશોને એક-એકસમયમાં એક એક પ્રદેશનું કમથી અપહરણ કરાય, તે જેટલી ઉત્સર્પિણ અને અવસર્પિણી તે અપહરણમા વ્યતીત થાય તેટલી જ ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણ અહીં સમજવી જોઈએ. સારાંશ એ છે કે અધિથી અધિક એટલા કાળ સુધી સૂક્ષ્મ જીવ નિરન્તર સૂમ પર્યાયમાં જ બની રહે છે. આ પ્રરૂપણ સાંવ્યવહારિક જીવ રાશિની અપેક્ષાએ સમજવી જોઈએ. અવ્યવહાર રાશિના અન્તર્ગત સૂક્ષમ નિગોદિયા જીવની અનાદિતાનું કથન પહેલાં કરી દેવાયેલું છે, તેથી અહીં અસ ખ્યાતકાળ કહે સે ગત નથી થઈ શકત.
એજ પ્રકારે સૂમ પૃથ્વીકાયિક સૂમ અપ્રકાયિક, સૂમ તેજસ્કાયિક, સૂમ વાયુ કાયિક, સૂમ વનસ્પતિકાયિક અને સૂક્ષમ નિગોદ ૫ જઘન્ય અન્તર્યુંહત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી પોતપોતાના પર્યાયમાં નિરન્તર રહે છે. તે અસંખ્યાતકાળનું વિશ્વ આ પ્રકારે છે-કાળની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણ-અવસર્પિણી કાળ અને ક્ષેત્રની અપે
