________________
___ प्रज्ञापनासूत्र पश्चेन्द्रियाणां मनोयोगोऽपि, तस्माद् यदा वचो योगो भवति मनोयोगो वा तदा न काय योगस्य प्राधान्यं संभवनि इति सादिरापर्यवसितत्व भावात् जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् काययोगी उपलभ्यते उत्कृष्टेन वनस्पतिका, स च पूर्वोक्तस्वरूपोऽत्र सेयः, वनस्पतिकायिकेषु च काययोग केवलो भवति न वचोयोगो मनोयोगो वा, तरमात् तदन्ययोगासंभवात् तेषु आकायस्थितेः सततं काययोग इति, गौतमः पृच्छति-'जोगीणं भंते ! यजोगित्ति कालओ केवच्चिरं होइ ?' हे भदन्त ! अयोगी खलु सिद्धः 'अयोगीति-अयोगित्वपर्यायविशिष्टः सन् कालत:-सालापेक्षया कियच्चिरं-कियत्कालपर्यन्तं भवति-अव तिष्ठते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सादीए अपम्जवसिए' सादिकः अपर्यवसितः सिद्धो भवति 'दारं ५' पञ्चमं योगद्वारं समाप्तम् ।। सू० ५॥ भी पाया जाता है और संज्ञो पंचेन्द्रिय जीवों में मनोयोग भी पाया जाता है। जब यचनयोग होता है अथवा मनोयोग होता है, उस समय काययोग की प्रधा. नता नहीं होती, अतः वह सादि समर्यवलित होने से जघन्य अन्तर्मुहर्त तक काययोग रहता है और उत्कृष्ट वनस्पति काल तक वनस्पति काल का परिमाण पहले कहा जा चुका है। वनस्पतिकायिक जीवों में केवल काययोग ही पाया जाता है, न वचनयोग होता है और न मनोयोग ही। इस कारण अन्य योग का अभाव होने से उनमें निरन्तर काययोग ही रहता है जब तक कि उनकी वनस्पतिकाय पर्याय का अन्त नहीं हो जाय।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! अयोगी जीव लगातर अयोगी कितने काल तक रहता है ?
भगवान् गौतम ! अयोगी अर्थात् चौदहवें गुणस्थानवर्ती और सिद्ध जीव सादि अपर्यवसित है, अर्थात् अयोगी अवस्था की आदि तो है परन्तु अन्त नहीं है, (द्वार ५) કાયમી જીવ નિરન્તર કાયોગી પણામાં બની રહે છે. દ્વીન્દ્રિયાદિ જીવોમાં વચનની પણ મળી આવે છે અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોમાં મનેગી પણ મળી આવે છે જ્યારે વચનયોગ થાય છે અથવા મનેયોગ થાય છે. તે સમયે કાયમની પ્રધાનતા નથી હોતી. તેથી છે સાદિ સપર્યવસિત હોવાથી જઘન્ય અન્તર્મહ સુધી કાગ રહે છે અને ઉકષ્ટ વનસ્પતિકાળ સુધી વનસ્પતિકાયનું પરિમાણ પહેલા કહી દિધેલું છે. વનસ્પતિ 'જીવોમાં કેવળ કાયોગ જ મળી આવે છે, નથી વચનગ હતા કે નથી મને એ કારણથી અન્ય રોગનો અભાવ હોવાથી તેમનામાં નિરન્તર કાગ જ રહે છે જયા સુધી કે તેમને વનસ્પતિકાય પર્યાયને અન્ત ન થઈ જાય. શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! અગી જીવ નિરન્તર અગી પણામાં કેટલા કાળ સુધી રહે છે
શ્રી ભગવન-હે ગૌતમ! અગી અર્થાત ચૌદમાં ગુણવતી અને સિદ્ધ જીવ સાવ અપર્યવસિત છે, અર્થાત અગી અવસ્થાની આદિતે છે પરંતુ અન્ત નથી. (કાર "
