________________
प्रमेयबोधिनी टोका पद १८ सू० ६ लेश्यावतां लेश्याकालनिरूपणम् कालापेक्षया निरन्तरमवतिष्ठते, तथा चात्र तिर्यग्योनिकानां मनुष्याणाञ्च लेश्याद्रव्याणि अन्तर्मुहूर्तकाणि भवन्ति तत: परमवश्यमेव लेश्यान्तरपरिणाम प्राप्नुवन्ति देवनैरयिकाणान्तु पूर्वभव चरमान्तर्मुहूर्तादारभ्य परभवाधन्तर्मुहूर्त यावत् लेश्याद्रव्यागि अवस्थितानि भवन्ति, ततः सर्वत्र जयन्येनान्तमुहूर्तम् तिर्यग्योनिकमनुष्यापेक्षयाऽवगन्तव्यम् उत्कृष्टेन तु देवनायिकापेक्षयाऽबसेयम्, तच विचित्रमिति विभाव्यते, तत्र त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाणि अन्तर्मुहूर्ताऽभ्यधिकानि इत्येतत्कथनं सप्तमनरक पृथिव्यपेक्षयाऽवसेयम्, सप्तमनरकपृथिवीस्थ नैरयिकाणां कृष्णलेग्यासलात् तेपाञ्च स्थितिरुत्कृष्टेन त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाणि, यत्तु पूर्वोत्तरभवगते यथाक्र चरमाये अन्तर्मुहने ते द्वे अप्येकम् अन्तर्मुहूर्तम्, अन्तर्मुहूर्तस्य असंख्यात. भेदभिमत्यादिति भावः, गौतमः पृच्छति-'नीललेस्से णं भंते ! नील सेत्ति पुच्छा' तिर्यंचों और मनुष्यों के लेश्या द्रव्य अन्तर्मुहत तक रहते हैं, उसके बाद अवश्य
ही बदल जाते हैं, किन्तु देवों और नारकों के लेश्या द्रव्य पूर्व भव संबंधी 'अन्तिम अन्तर्मुहर्त से आरंभ होकर परभव के प्रथम अन्तर्मुहर्त तक कायम रहते हैं। जघन्य काल अन्तर्मुहर्त सर्वत्र मनुष्यों और तियचो की अपेक्षा से जानना चाहिए और उत्कृष्ट काल देवों एवं नारकों की अपेक्षा से। यह उत्कृष्ट काल अलग अलग प्रकार का है, अतएव इस पर विचार करते हैं- .
कृष्णलेश्या का उत्कृष्ट काल अन्तर्मुहूर्त अधिक तेतील सागरोपम का कहा गया है सो सात वीं नारक भूमिकी अपेक्षा से जानना चाहिए, क्योंकि सात: चौं नारक भूमि के नारक कृष्णलेश्या वाले होते हैं और उनकी स्थिति उत्कृष्ट तेतीस सागरोपम की होती है। और पूर्वभव एवं उत्तर भव संबंधी दो अन्त. मुहर्त हैं, वे दोनों मिलकर भी अन्तर्मुहूर्त ही होते हैं, क्योंकि अन्तर्मुहूर्त के असंख्यात भेद होते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नीललेश्या वाला जीव निरन्तर कितने काल तक મનુષ્યના લેશ્યા દ્રવ્ય અન્નમુહૂર્ત સુધી રહે છે. ત્યાર પછી અવશ્ય બદલાઈ જાય છે, દિન દેવ અને નારકનાં લેસ્થા દ્રવ્ય પૂર્વ ભવ સમ્બન્ધી અન્તિમ અન્તર્મુહૂર્તથી આરંભીને પર ભવના પ્રથમ ચત્તમુહૂત સુધી કાયમ રહે છે. જઘન્યકાળ અન્નહર્તા સંબ્રિ મનુષ્યો અને તિર્ય ની અપેક્ષાથી જાણ જોઈએ અને ઉત્કૃષ્ટ કાળ કે તેમજ નારક ની અપેક્ષા થી. આ ઉત્કૃષ્ટ કાળ અલગ અલગ પ્રકારને છે, તેથી જ તેને પર વિચાર કરે છે.
કુણલેશ્યાને ઉત્કૃષ્ટ કાળ અન્તર્મુહૂત અધિક તેત્રીસ સાગરોપમને કહેલું છે, તે સાતમી ભૂમિની અપેક્ષાએ જાણવું જોઈએ, કેમકે સાતમી નરક ભૂમિના નારક કૃષ્ણલેશ્યાવાળા હોય છે, અને તેની સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની હોય છે અને પૂર્વ ભવ તેમજ ઉત્તર ભાવ સંબંધી જે બે અન્નમુહૂર્ત છે, તે બને મળીને પણ અન્તર્મુહર્ત જણાય છે, કેમકે અન્તમુહૂર્તના અસંખ્યાત ભેદ હોય છે.
