________________
५१८
प्रशापासू
स खलु किं सिध्येद्बुध्येत् मुच्येत सर्वदुःखानामन्तं कुर्यात् ? भगवानाह - 'गोयमा ! हे गौतम ! 'सिझेज्जा जाव सव्चदुक्खाणमंतं करेज्जा' स नैरयिको मनुष्यो भूत्वा केवलज्ञानमुत्पाद्य सिद्धचेद् यावत्-बुध्येत मुच्येत सर्वदुःखानामन्तं कुर्यात्, तत्र 'सिध्येत्' इत्यस्य समस्ताणिमैश्वर्यादिसिद्धिभाग् भवेत्, इति, 'बुध्येत ' - इत्यस्य लोकालोकस्वरूपं सकलं जानीयात्, इति, 'मुच्येत' इत्यस्य भवोपग्राहिककर्मभिरपि मुक्तो भवेदिति, सर्वदुःखानामन्तं कुर्यादित्यर्थो बोध्यः, किन्तु वानव्यन्तरज्योतिष्क वैमानिकेषु नैरयिकस्योत्पाद प्रतिषेधोऽवसेयः, नैरयिकस्त भवस्वाभान्यात् नैरयिकदेवमवयोग्यायुर्वन्धासंभवाद् इत्यभिप्रायेणाह - 'नेरइएणं भंते! नेरइए हिंतो अनंतरं उव्वट्टित्ता वाणमंतर जोइ सियवेमाणिपसु उववज्जेज्जा ?' हे भदन्त ! नैरयिकः खलु नेरयिकेभ्योऽनन्तरमुद्वृत्त्य वानव्यन्तर ज्योतिष्क
भगवान् - हे गौतम ! नारक जीव मनुष्य होकर और केवलज्ञान प्राप्त करके सिद्धिप्राप्त करता है, मुक्ति प्राप्त करता है, वह समस्त दुःखों का अन्त करता है ! सिद्ध का अर्थ है - समस्त ऐश्वर्य को प्राप्त करने वाला, बुद्ध का है - सम्पूर्ण लोक और अलोक के स्वरूप को जानने वाला, मुक्त का मतलब भवोपग्राही कर्मो से भी छुटकारा पा लेने वाला । ऐसा जीव समस्त दुःखों का अन्त करता है ।
किन्तु वानव्यन्तर ज्योतिष्क और वैमानिक देवो में नारक जीव की उत्पति का निषेध कहना चाहिए । भवनपतियों में उत्पत्ति का निषेध पहले ही बतलाया जा चुका है। इस प्रकार नारक जीव नरकसे निकल कर सीधा देवगति में नही उत्पन्न होता, क्योंकि नारक अपने भव के स्वभाव के कारण देव भव के योग्य आयु का बन्ध नहीं कर सकना इसी अभिप्राय से कहा गया है गौतमस्वामी - हे भगवन् ! क्या नारक जीव नारकों से निलक कर सीधा
छे, शुं ते सिद्ध, शुद्ध, भुक्त थाय छे-धा दुःपोनो मत १रे है ?
શ્રી ભગવાન્−હે ગૌતમ ! નારક જીવ મનુષ્ય થઈને અને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે, મુક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે, અને તે સમસ્ત દુ:ખાના અન્ત કરે છે.
સિદ્ધિના અર્થ છે, સમસ્ત અશ્વને પ્રાપ્ત કરનાર, યુદ્ધના અર્થ છે સમ્પૂર્ણ લક અને અલેકના સ્વરૂપને જાણનાર, મુક્ત કહેવાના મતલખ છે ભવાપગ્રાહી કર્મોથી પશુ છુટકારા પામેલ, એવા જીવ સમસ્ત દુઃખેના અન્ત કરે છે.
પરન્તુ વાનન્યન્તર, નૈતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવેામાં નારક જીવની ઉત્પત્તિના નિષેધ કરવા જોઈએ. ભવનપતિયામાં ઉત્પત્તિના નિષેધ પહેલા જ ખતાવી દિધેલે છે. એ પ્રકારે નાર જીવ નરકમાંથી નિકળીને મિધા, ધ્રુવ ગતિમાં નથી ઉત્પન્ન થતા, કેમકે નારક પેાતાના ભત્રના સ્વભાવના કારણે દેવાવને ચેાગ્ય આયુને ખંધ નથી કરી શકતે. એ અભિપ્રાયથી કહેલું' છે
