________________
१६६
प्रज्ञापना
खलु किम् नैरयिकेभ्यः- नारकभवेभ्य उद्वर्तते - निर्गच्छति ? किंवा अनैरियको नैरयिकेभ्य उद्वर्तते - निर्गच्छति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'अनेरइए नेरइएहिंतो उववहर णो नेरइए नेइएहिंदो उबवह' अनैरयिको नैरयिकेभ्य उद्वर्तते निःसरति, नो नैरयिको नैरयिकेभ्य उद्धर्तते - निर्गच्छति, नारकभवायुष्कस्यैव नैरथिकतया तस्य तेभ्य उद्वर्तना संभवात् प्रागुक्तयुक्ते रुपादितत्वाच्च, 'एवं जाव वेमाणिए' एवम्-नायिकोक्तरीत्या यावद्अमुस्कुमारादि भवनपति पृथिवीकायिका केन्द्रिय विकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्यो-िकमनुष्यमानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकोऽपि स्वस्वभवेभ्यो नोदवर्तते, अपितु असुरकुमारादि तत्तद् व्यतिरिक्त एव जीवोsसुरकुमारादि तत्तद्भवेभ्य उदवर्तते प्रागुक्तयुक्तेरितिभावः, किन्तु - निकलता है ? अथवा जो अनारक अर्थात् नारक से भिन्न है वह नारक से उर्त्तन करता है ?
भगवान् हे गौतम! अनारक जीव नारकभव से उद्धर्तन करता है, नारक नरकभत्र से नहीं उद्वृत्त होता । तात्पर्य यह है कि जबतक किसी जीव के नरकायु का उदय बना हुआ है तबतक नारक कहलाता है और जब नरकायु का उदय नहीं रहता तब वह अनारक (नारक भिन्न) कहलाने लगता है । जबतक नरकायु का उदय है तबतक कोई जीव नरक से निकल नहीं सकता, इस कारण यह कहा गया है कि नारक नरक से नहीं निकलता, बल्कि वही जीव नरक से निकलता है जो अनारक हो अर्थात् जिसके नरकायु का उदय न रह गया हो । यही कथन असुरकुमार आदि भवनवासियों, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों, विकलेन्द्रियों, तिथंच पंचेन्द्रियों, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों के विषय में भी लागू होता है । अर्थात् जीव जवनक भवनवासी है अर्थात् भवनवासी देवा के उदय से युक्त है तबतक वह भवनवासी भव से मुक्त नहीं हो
છે અથવા જે અનારક અર્થાત્ નારકથી ભિન્ન છે નરકથી ઉન કરે છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! અનારકજીવ નારકભત્રથી ઉન કરે છે, નારક નારકભવથી ઉધૃત્ત નથી થતા તાત્પર્ય એ છે કે જ્યાં સુધી કાઈ જીવને નરકાયુના ઉદય થાય છે ત્યાં સુધી તે નારક કહેવાય છે અને જ્યારે નરકાયુને ઉય નથી રહે ત્યારે તે અનારક (નારક ભિન્ન) કહેવાવા લાગે છે, જ્યાં સુધી નકાયુના ઉય છે ત્યાં સુધી કઈ છત્ર નરમાંથી નિકળતા નથી. એ કારણે એમ કહેવુ છે કે નારક નરકથી નથી નિકળતા, પણ તેજ છત્ર નરકથી નિકળે છે જે અનારક છે અર્થાત્ જેના નરકાયુના ઉઢય રહી ગએલ હાય
આ જ કથન અસુરકુમાર આદિ ભવનવાસિયા, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિયા, તિય ચ પંચેન્દ્રિય, મનુષ્ય, વાનન્યન્તરા, જ્યાતિષ્કા અને વૈમાનિકેાના વિષયમાં પશુ લાગુ થાય છે. અર્થાત્ જીવ જ્યાં સુધી ભવનવાસી છે અર્થાત્ ભવનવાસી દેવાયુના ઉદ્દયથી યુક્ત રે ત્યાં સુધી તે ભવનવાસી ભવથી મુક્ત નથી થઈ શકતા, જ્યારે ભવનવાસીના આયુષ્યના
