Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४०
अनुयोगबारसूत्रे नियोगो भाषा विभाषा वार्तिकं चैतेऽनुयोग पर्यायाः। निरुक्तः निर्वचनम्. सा चवम्-तीर्थङ्करप्ररू पितार्थस्य गणधरोक्तशब्दसमूहरूपसूत्रेण सह अनु=अनुकूला नियतो वा योगः सम्बन्धोऽनुयोगः । अनुयोगशब्दग्य विस्तृतव्याख्या-उपासकदशाङ्गसूत्रस्य मत्कृतायामगारधर्मसंजीवन्या टीकायां विलोकनीया । विधि:सूत्रार्थव थनविधिः। तत्र-गुरुणा प्रथमं शिष्येभ्यः सूत्रार्थों वक्तव्यः । तदनु सोऽर्थों नियुक्तिमिश्रो वक्तव्यः । सूत्रे नियुक्तानां-निश्चयेन युक्तानामेवार्थानां युक्तिपुररसामर्थः शिष्येभ्यो वक्तव्य इत्यर्थः । तत.पुनरपि प्रसङ्गानुप्रसङ्गागतः सर्वोऽप्यर्थों वाच्यः। तदुक्तम्
"सुत्तत्थो खलु पढमो बीयो निज्जुत्तिमीसिओ भणिओ ।
तइओ य निरवसेसो, एस विही होइ अणुओगे ॥" अनुयोग, नियोग, भाषा, विभाषा, वार्तिक यह शब्द अनुयोग के पर्यायवाचक हैं। निरुक्तिपूर्वक अनुयोग का अर्थ कहना यह अनुयोग की निरुक्ति हैं। इस में तीर्थ करों द्वारा प्ररूपित अर्थ का गणधरोक्त शब्द समूहरूप सूत्र के साथ अनुकूल अथवा नियत संबन्ध प्रकट करना होता है । सूत्रार्थ कह ने की पद्धति का नाम विधि हैं। इसमें सर्व प्रथम गुरु को शिष्य के लिये सूत्र का अर्थ सिखलाने का विधान है । बाद में उस शिक्षित अर्थ को नियुक्ति से मिश्रित कर शिष्य को सिखलोना चाहिये अर्थात् निश्चययुक्त पदार्थों का ही-अर्थात् वीतराग कथा से जिन पदार्थों का पदों के अर्थों का गुरु के द्वारा शिष्यने निश्चय कर लिया है ऐसे ही पदार्थों का युक्ति प्रदानपूर्वक शिष्य को और अर्थ कहना चाहिये, इसके बाद प्रसङ्ग अनुप्रसंग को लेकर
और भी जो २ अर्थ होता हो- उस सब को प्रकट करना चाहिये-इन संब અનુગ, નિયોગ, ભાષા, વિભાષા વાતિક, આ બધા પદો અનુગના પર્યાયવાચ્છ શબ્દ છે. નિરૂકિતપૂર્વક અનુગને અર્થ કહે તેનું નામ “અનુગ નિરુકિત ઠર્વક અનુયોગને અર્થે કહે તેનું નામ “અનુગની નિરૂકિત” છે. તેમાં તીર્થકરો દ્વારા પ્રરૂપિત અર્થને ગણધરેકત શબ્દસમૂહરૂપ સૂત્રની સાથે અનુકૂળ અથવા નિયત સંબંધ પ્રકટ કરવાનું હોય છે. ત્રાર્થ કહેવાની પદ્ધતિનું નામ વિધિ છે. તેમાં ગુરૂએ સૌથી પહેલાં તે શિષ્યને સૂત્રનો અર્થ શિખવા જોઇએ, એવું વિધાન છે. ત્યારબાદ શિખવવામાં આવેલા તે અર્થને નિયુકિતથી મિશ્રિત કરીને શિષ્યને શિખવ જઈએ. એટલે કે નિશ્ચયયુકત પદાર્થોના જ વીતરાગ દ્વારા પ્રરૂપિત જે પદા
ના પદોના અર્થોના ગુરુની મદદથી શિષ્ય નિશ્ચય કરી લીધું હોય એવાં જ પદાર્થોને) યુક્તિ પ્રદાનપૂર્વક જે કઈ બીજો અર્થ થતો હોય તે પણ શિષ્યને કહે જોઈએ, ત્યારબાદ પ્રસંગ અને અનુપ્રસંગને અનુલક્ષીને તેના બીજા જે જે અર્થ થતાં હોય તે સઘળાં અર્થ પણ પ્રકટ કરવા જોઇએ. આ બધી બાબતેને અનુયેળમાં
For Private and Personal Use Only
