Sthaviravali Charitra or Parisista Parva

Author(s): Hermann Jacobi
Publisher: Asiatic Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010713/1

Page #1

STHAVIRĀVALICARITA
OR
PARISISTAPARVAN
BEING AN APPENDIX OF THE TRIŞAŞTI-ŠALĀKĀPURUŞACARITA
BY HEMACANDRA
EDITED BY HERMANN JACOBI, PA D., formerly Professor of Sanskrit in the University of Bonn
SECOND EDITION.
PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS. PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.
CALCUTTA.
1932.

Page #2


Page #3

BIBLIOTHECA INDICA.
WORK No 96.
STHAVIRAVALICARITA
OR PARIŚISTAPARVAN.
SANSKRIT TEXT
CHAVTRĀTALICARITA. I.
ws head, I almost entirely owe Leumann who has a thorough knowledge
-

Page #4


Page #5

.
INTRODUCTION
The Sthaviravalicarita, ie the Lives of the Jaina Patriarchs, by Hemacandra is, as its other and more frequently used title Parisista Parvan indicates, the Appendix or continuation of the same author's great work in ten parvans, containing about 34,000 slokas, on the Hagiology of the Jainas, the Trisasti-salakāpuruşacarita The sixty-three salāhāpuruṣas are the great personages, divine or human, who, according to the belief of the Jainas, have, since the present order of things, risen in the history of the world, and directed or influenced its course, they comprise the twenty-four Tirthakaras or prophets the twelve Cakravartins or universal monarchs, the nine Vasudevas, the nine Baladevas, and the nine Prativasudevas.
Both Svetambaras and Digambaras have written works on the history of those 63 mahāpurusas down to the Nirvaṇa of the last Tirthakara Mahavira Only two authors, both Śvetāmbaras, have continued the history of the Jaina Church beyond that point, and have added an account of the patriarchs who came after Mahavira, viz (1) Hemacandra in the Parisista Parvan, and (2) Bhadresvara in the last part of the Kathavali, a huge work in Prakrit prose, an account of which will be given in the sequel.
The Sthaviravalicarita is a legendary history of the patriarchs from Jambu down to Vajrasena, i e, a series of historical legends about them, arranged in chronological order Here two questions may be raised, (1) which were the sources that furnished Hemacandra with the materials for his narrative; (2) can the historical foundation of the legendary history of the patriarchs be established on independent evidence ?
1.
THE SOURCES OF THE STHAVIRĀVALICARITA.
What I have to say on this head, I almost entirely owe to my friend Prof. E Leumann who has a thorough knowledge
1

Page #6

PARISISTAPARVAN.
of the Legendary Literature of the Svetāmbaras He had already contributed the account of the sources of the Sthayırā. valīcarta in the Preface of the first edition, and has kindly revised and augmented his contributions for the second edition. I avail myself of this opportunity to give expression to my sincere gratitude for his untiring assistance
Before entering on the detailed analysis of the Sthavırā. valicarta, I premise a brief survey of the literary works on which it is based
Religious teachers were wont to enliven their sermons, and to illustrate their doctrines, by apologues and legends When reduced to writing such tales gave rise to what may be called the Kathānaka-Literature, part of which formed the stories of the patriarchs and other famous persons, believed to have contributed to the development of the church after Mahāvīra's Nirvāda These stories are scarcely ever alluded to in the Sūtra itself, but frequently in the Niryuktı belonging to it There are ten Sūtras to which Bhadrabāhu, a late namesake of the sixth patriarch, has written Niryuktis, ie, systematical expositions of the subject of the Sūtra to which they belong The Niryuktis frequently mention the stories in question, but as a rule offer but a mere summary or a few details of them, while the teacher 23 supposed to be well acquainted with them A more detailed account of the stories 26 contained in the Prakrit commentaries on the Sūtras and Niryuktis, called Cūrnis, and a still further developed account of the same in the Tikās which explain the Niryuktis and freely make use of the text of the Cūrnis Hemacandra has laid under contribution chiefly Haribhadra's Tīkā on the Avas. yaka Sūtra, and, in a less degree, that on the Dasayaikālıka Sūtra by the same author Somewhat different is the literary aspect in the Niśitha-, Kalpa-, Vyavahāra-, and VišegāvaśyakaSūtras To these Sūtras also belong Cūrnis, which, however, are very voluminous works, written in găthās, and shorter Bhásyas by individual authors Leaving the last named works out of account, it can be said that there are practically four

Page #7

INTRODUCTION,
vii
layers of the Kathānaka Literature: (1) Sūtras, (2) Niryuktis, (3) Cūrnis, (4) Tikās It should, however, be mentioned that between Nos 2 and 3 there has taken place some kind of intermixture The subject is too complex to be explained here. The reader is, therefore, referred to the original papers of Prof. Leumann in Z D.M.G., XLVI, P 586-592, “Die Āvassaka Erzahlungen" in Abhandlungen Z K.D M., 1897; and of Prof. Weber in Sacred Literature of the Jainas, p 127.
The dates within which the Kathānaka Literature has been developed, can be fixed almost with certitude. For the beginning of that period is marked by the Niryuktis, and the end by Haribhadra's Tikā.
The author of the Niryuktis Bhadrabāhu is identified by the Jainas with the patriarch of that name who died 170 A V.! There can be no doubt that they are mistaken for the account of the seven schisms (zinhaga) in the Avaśyaka Niryukta VIII 56-100 must have been written between 584 and 609 of the Vira Era. These are the dates of the 7th and 8th schisms, of which only the former is mentioned in the Niryuktı? It is, therefore, certain that the Niryukti was composed before the 8th schism 609 A.V. The dates 584 and 609 A V. correspond to 57 and 82 A.D. on assuming the traditional date of the Nirgāna 527 B.C, or to 117 and 142 A.D. if the corrected date of the Nirvana 477 B C. is adopted The rise of the Kathānaka Literature, therefore, . may be placed about the end of the first century A.D. Its end
is indicated by the time of Harbhadra who lived about 750 A.D. For Haribhadra wrote Tikās on the ĀTasyaka and other Sūtras and Niryuktis; and the Tikās form, as stated above, the fourth and last layer of the Kathanaka Literature.
Besides the Cūrnis and Fikās Hemacandra dress upon the Vasudevahind 1, a huge Fork in Prakrit prose
i Parifista Parvana, IX, 112
? Leumann, “Die alten Berichte von den Schismen," Indische Studien, vol XVII, p 91 ff.
The first part of this work has been edited by Caturavijaya and Punyavijaya in the Sri-Ātma nanda-Jainagrantharatnamālá in 1930

Page #8

VU
PARISISTAPARVAN
about Vasudova, Krsna, etc As Prof Leumann informs me, the Cúrni on Āvasy VIII 161, 3 mentions the Vasudevahindi as its source of the story of Prasannacandra and Valkalacirin The date of the Vasudevahindi is not known At any rate it cannot be later than the sixth century AD, of we allow an interval of no more than a century between it and the Cūrnis, and as much between them and Haribhadra
I now proceed to reproduce, in tabular form, Prof Lenmann's analysis of the contents of the Parisista Paryan with reference to the sources drawn upon by Hemacandra, whose narrative in the first three sargas is modelled on the extensive introduction of the Vasudevahindi, of the 13 stories of the latter (indicated in the synoptic table by Roman numbers) some are reproduced by Hemacandra In the remaining part of his work he took the materials for it from several works of the Kathānaka Literature as stated in the Synoptic Table.
Paris P
SYNOPTIC TABLE of the sources of the Parisista Parvan I 46–89 (Prasannacandra) Vasudevahındı X I 90-258 (Valkalacīrın) Vasud. XI. (both stories
in Āvasyaka Cūrni VIII 161, 3 and Āvaśyaka X
80 I 286-469. (Vidyunmālın). Vasud. XII I 267-285, 470-473 (Anadrta) Vasud. XIII II 1-165 (Jambūsyāmiyiyāha). F's much enlarged
narrative is based on parts of the introduction
of Vasud II 166-190. (Prabhavacaurāgama) Vasud II 191-222 (1 Madhubindupuruşakathā) Vasud.
IV
224-311. (2
Kuberadattakathā) Vasud VI
1 Parišista Parvan, I, 46-258

Page #9

INTRODUCTION.
315-354. (3. Maheśvaradattakathā): Vasud.
VIII.
720-745. (11. Šīlājatuvānarakatha): Vasud. III. III 214–275. (19 Lahtāngakathā): Vasud. V. 7 1-107. (Prabhavaderatya, Sayyambhavacarita):
Dasavaikālıkaniryukti (14f. and 438f.), and
Haribhadra's Tikā on it. VI 5-21. (Bhadrababu işyacatustayavrttānta):
Uttaradhyayana kathānaka II 7. VI 22–41. (Patalıputrapraveśa, beginning): Āvas
yaka Kathanaka XVII 19, 27. VI 42-183. (Annikāputrakathā): Āv. Kath. XVII
11, 28. VI 184-230. (Pátalıputra pravesa, end, Udāyımāra
kakatha) Āv, Kath. XVII, 11, 29. VI 231-251. (Nandarājyalabha): Āv. Kath. XVII
11, 30. VII 1-137. (Kalpakâmatya): Āv. Kath. XVII 11,
31. VIII 1-108. (Šakatālamarana, Sthūlabhadradiksa):
Āv Kath. XVII 11, 32. VIII 109–168 (Sthūlabhadrapratacaryā): Āv. Kath.
XVII 11. 33. VIII 170-192. (Sthūlabhadravratacaryā, concluded):
Āv. Kath. XVII 11, 34, and Āv. IX 58,11. See note 2. VIII 194–376. (Cāņakya Candraguptakatha): Cūrņi
and Tikã on Āv. Niry. IX 64, 38. VIII 149, 2. VIII 377-414, 415-435, 436-445, 446-469; IX 1-13,
14-54 Of these seven stories many details can be traced in thes Āvašyaka-, Uttarādhyayna and other
Kathānakas. IX 14-54. (Asokaśrikunālakathā, Sampratijanmarāj.
yaprāptı): Cārņi and Bhāsya of Kalpa- and Niśítha Sūtras. IX 55-76. (Sthaūlabhadrapūrvagrahaņa): Av. Kath.
XVII 11, 35.

Page #10

PARISISTAPARVAN.
IX 77-) 10. (Bhadrabahugvargngemann): Av. Kath.
XVII 11, 36. X 1-36 (Dhanaclevnlıntha). XI 1-22. Av. Kath. XI 233-38, 55-82. (Sampurntirajncnrın) Crm and
Bhiaya of Brhet-Knpn nnd Nikita-Satins. XJ 39-54 From tho samo source. XT 83-102 , 1 1 1 XI 103-123 , , , , XI. 124-126. (Ārynmahigirisvargngumann). Av Rinthi. XI 128-177. (Avantisukumainnaliigulmagnmann):
Av. Kath. XIT 1-18 100-388. XIII 1-200 Av. Knik VII 11
40. XII 09-99 Av. Knth. IX 48.
The proceiling table shows, at a glucc, tint i ho substanco of Hemncandra'u Sthavirivalicariin 18 almont, ontuoly kloriver from ok Hources. Of somo klojicy, low evoi, the original vorgion has not yet been found, c g., of tho in lon , 8-10, 12-17 in cantos IT and III; Prof Leumann is of opinion that the
i Homacnndin twice macrIH Arm inlck, 11 366-718, and IJI 1-219, from other some re than Vialevalunit of theme tulos Nos , 11, 7, 18 con bo traced to thio Avnsynka Trnrlit1011.
Dr. L Albcoir nins made tir legend of Sthlilnbhadra tho buljort of n special study in his book, ile Kutupalapintiloulia, Jammur 1028, p 21 T (All und Neu-Indine ho Stuuliin hormigegeben vom Nomir fur Kultur und Cirochichte Indieur an der llambingwrhen Unvenutit No 2)
___ ताई भा इतुहा त माश परमण पडिलाभर, न च मध्य परमई मार (192), if I TE 8 " # #97 0975T (193), u arruifum afatest 'जदा तुम भयमहरामिणानं भिरर्फ लमिहिमि, तर्ड पार चय एभिक मयिगार' शि (105), ai 998."anaufra fagy (190), 50 g fun of FERT mar (197), te afemo's opre va far #171 sfas, y naa foe (198). futam Si (199), are for r ifor 77 773377 ufire karfin (203), Asartefay dagle 5717 (202)
i tatate Desikosa 0, 19. p golfar-forcenta: 1

Page #11

INTRODUCTION.
report of Jambű's ordination in IIL 276-292, and of his instruction by Sudharman in IV 1-61 has freely been invented by Hemacandra, this may also be true with regard to some minor details and the matter of single verses But, on the whole, his narrative is a faithful representation of the originals, and may be compared with them almost verse by verse. In illustration hereof I reproduce, in the footnote on the previous page, Prof Leumann's comparison of the test of the Āvašyaka Kathānaka with Parıśışta Parvan XIII 190–203.
The idea of constructing a continuous history of the patriarchs by combining the Kathānakas about them was probably suggested by the Cūrni of the Āraśyaka itself For the Kathānakas related in Av. VIII 41-49 present one complete period, viz , that of Vajra, Aryaraksta Phalguraksita, and Vajrasena, the subject of Sthavirāvalicarita XII and XIII Following up this precedent the next step ras no doubt to collect and put together the Kathānakas of the remaining periods from Jambu dorn to Vajra The collection of the materials for the whole history of the patriarchates was achiered, probably for the first time by Bhadreśrara.
On Bhadreśvara’s Kahārali I have already stated in the beginning of the Introduction that Bhadreśvara's Kahārali relates, like Hemacandra's Trisastısalākapuruşacarita, the history of the 63 mahāpuruşas, and that its continuation is something like the Parıśısta Parvan of Hemacandra But Bhadreśvara's parisista parran if I may call it so, goes beyond what is contained in Hemacandra's work; it includes also the lives of a number of famous teachers (known afterwards as Yugapradhānas) from Kālaka down to Haribhadra (Bhagaviraha)
The only MS of the Kahārali which has come to light is written on 302 palm-leares, and was finished in Samrat 139 (the last cipher is broken off) It is very nicely written, but is faultr to such a degree that it is frequently impossible to make out the meaning of the contest. The last 64 leares contain

Page #12

Xu
PARISISTAPARVAN.
the parisista paryan, a rotograph of wluch I owe to the kindness of Mr KP Mody of Ahmedabad At the end of the text occurs the following couple of gāthās
afinerte a d feriefcefThre तत्तित्यकहाहि सम भवविरहो जाव सूरि ति ॥
9 yarafrau aateesfer e
विरमा कहावलौर भदेसरहरिविरइयो। The scribe adds for fetaret (9€ Preu feat us FATE ! सवत्सर १३९ -
Our DIS contains only the first pariccheda as stated in the second gathā, the second pariccheda dealt perhaps hke the Prabhāvakacarita, with later Yugapradhānas
There are two Bhadrestara-sūris in Peterson's Index of Authors in the 4th Report The first in the list is probably the author of the Kahārali, in the 2nd half of the 12th century of the Samrat Era.
The Stharirāvalicarita and that part of the Kahārali which covers the same ground relate, in the main, the same lustorical legends based on the same original sources For Bhadreśvara's tales are, as a rule, but a more elegant version of the Kathānakas contained in the Cūrnis and Tikās But there is some difference regarding the composition of either work which deserves notice
1 Bladrestara does not borrow from the Vasuderahindi, wherefore there is, in the Kahāvalī, nothing to correspond with the first three sargas of the Parsista Parran, except a fer lunes about Gautama and Jambū, and an account of Prablara and Sayyambhava's conversion
2 He inserts the report of the schisms from Irašyaka Kathānakas, of schisms 3-6 after Kalpaka, and of 7, S in the story of Aryara kşıta
3. After the story of Saryambhara and Manaka he adds the story of Mamprabha from Ar Kath IV Blanıprabha is the great grandson of Candapradyota and grandson of Palaka kings of Avanta, he happens to become king of Kausīmbi
After thus while his brother frantisena vas ruler of Avanti

Page #13

INTRODUCTION
2011
story comes an account of the violent death of King Kūnika, who is there stated to have been a contemporary of Maniprabha's grandfather Pālaka, whereby the chronology of Magadha is brought into connexion with that of Malaya - Then follows the story of Aạnikāputra, cp Parisista Parran VI 43-174
4 Bhadreśvara inserts, after the story of the four disciples of Bhadrabāhu, the Virasaha-Sarassai-kahā a tale of great length Sarasvati, a clever brahmin girl, married Amaraguru, and, together with him, was ordained by Yasobhadra She accompanied Bhadrabāhu in his pilgrimage Some miraculous domngs of the latter are mentioned, but nothing that adds to our knowledge of his life'. Hemacandra, therefore, was perfectly justified in omitting from his work the story of Sarasvati
Bhadreśvara's work has few literary merits It is scarcely more than a collection of disconnected materials for the history of the Svetāmbara church, culled from the ample Literature of Cūrşıs and Tikās The Kahāvali compares unfavourably with the Sthavirāvalicarita by Hemacandra which reads like a connected history of the patriarchate from Jambū down to Vajrasena, told in fluent Sanskrit verses and spirited Kávya style No wonder that it superseded the older work to such a degree that for a long time the Kahāvalī seemed to be lost, till but lately one single Manuscript was brought to light
2 INDEPENDENT TESTIMONY.
The Therāralis. Though the stories of the patriarchs whose sources have been traced in the preceding part, are, on the face of it, incredible legends, still they may contain some grains of historical truth There can be little doubt about the historical character of the patriarchs of whom those stories are told, and of the order of their succession. For both points are

Page #14

XIV
PARISISTAPARVAN,
borne out by the ancient Therāvalls of the Svetāmbaras which it will now be our task to examine more closely
Thoro nro two classes of Thoriyalis, (1) that of the Nandi and Avaýynka Sūtras, (2) those of the Kalpasūtra (Sthavirāvalı) They are in perfect agreement down to Mahāgiri and Sullastin, the pair of patriarchs in the cighth generation after Malāvira At that point the succession dircrges in two lines, one starts from Mahāgiri, the other from Suhastın, the first is recorded in Nandit and Avasyaka Sūtras, the second in the Kalpasūtra. Both Imcs arc of course entirely independent of each other, and hayo no member in common1 Almost all theras who figure in the ancient Kathanakas belong to the line of Suhastin As for as I am aware there is but one legend related of a member of the Mahūgiri-line, riz, Nangu, see Abhidhānarījendra Kosa, sv Mangu
Before we proceed in our inquiry, we must consider the denotation of the term thera in the Theravalls which has changed in the coursc of the time. It is stated in the beginning of the Stharıräralt of the Kalpasūtra that Mahavira had 11 ganadharas who administered 9 ganas The ganadharas left no successors with cxccption of Sudharman whose gana therefore eventually comprised the whole Jaina Church He becaue tlic highest authority of the whole Churck, as it were its pope At his death, 20 AV he left the pontificate to his disciple Jambū (died 6+ AV) And thus the supreme dignity and poner in the Joina Church devolved from teacher to disciple for seven generations The first seven members of the Therāralis are, therefore, ganadhara's after the fashion of Sudharman when gana and Church had become identical But, as stated above, in the eighth generation Mahāgır and Suhas. tin jointly ruled the Church, and from either originated a
2 An apparent exception are the four theras Dhamma, Bhaddagutta, Vaua, and Rakkhya sho belong to the Suhastın-line, bat in the Nandi Sūtra 31 32 are included in the Mahāgirı-line However, the verses in question are an interpolation as Prof Leumann has proved, 80e ZDMG, vol XXXVII, p 498

Page #15

INTRODUCTION
separate line of successors Here then ends the pretended unity of the Svetāmbara Church as an ecclesiastical institution; each branch ras governed by authorities of their own. Their list in the Therārali consists of distinct parts Thich do not possess the same degree of trustworthiness and the members of the Mahāgiri-line are perhaps no more than Yuga pradhānas like those described in the Prabhāvakacarita The famous teachers after Vajrasena from Kālaka down to Haribhadra whose lives have been included in the Kahāvali, are, as said above, decidedly Yuga pradhānas and have no claim to be regarded as patriarchs even in a restricted sense of the term.
After this digression we shall now inquire into the line of Suhastin The Kalpasūtra gives two redactions of the list, (1) a short one (samkhittavāyanā) and (2) a detailed one vittharavāyanā) Both lists begin with the 5th patriarch Yasobhadra and are in perfect agreement down to the 13th patriarch Vajra. and his disciple Vajrasena 1 For the reader's convenience I subjoin the list of those patriarchates
V Yaśobhadra VI Bhadrabāhu and Sambhūtavijaya VII. Sthūlabhadra VIII Vahāgiri and Suhastin IX Susthita-Supratıbuddha
X Indradinna XI Dinna. XII Simhagiri XIII Vajra.
In the shorter redaction nothing but the names of the patriarchs and their gotras are given, while the detailed redaction also enumerates the disciples of each patriarch, and mentions, in their proper places the ganas, sākkās and kulas originated by them These details are presumably based on a
1 In the short concluding part of the lists there is some disagreement and confusion which, however, need not detain us, as we are concerned here frith their main part only

Page #16


Page #17

5th
viz, name of the heresiarch, his date and scholastic pedigree, may be stated as follows
4th schism. 229 A.V., Asamitta, disciple of Kodinna, disciple
7th
22
INTRODUCTION.
23
XV11
of Mahāgiri.
228 A V, Ganga, disciple of Dhanagutta, disciple of Mahagiri
584 A V, Gotthämähila, disciple of ajja-Rakkhiya (Rakşıta was not the then patriarch, but Vajra who had instructed him in the purvas The schism arose after the death of Raksıta, and, a fortior, of his teacher Vajra The date of Vajra's death is not recorded, yet being required for the chronological calculation below, I provisionally place it in 575 A V., which cannot be far wrong)
As the Niryuktı had been written between 584 and 609 AV (see above), its author was no doubt well informed of the events connected with the two last schisms which had occurred not long before his own time Now Rohagutta, the author of the 6th schism, being a prasisya of Suhastin, the eighth patriarch, lived in the second generation after the latter, 1e, probably under the tenth patriarch Accordingly between him and Bhadrabahu (6th patriarch), there intervened four patriarchates. And as Bhadrababu died 170 A V, and Rohagupta was living in 544 A.V, the intermediate four patriarchates should have lasted 374 years! This interval yields an average length of each patriarchate, in this period, of about 94 years' This is quite absurd-On the other hand, the interval of 40 years between the last two schisms covers, in the Theravali, four patriarchates, each of an average duration of no more than ten years, a result which errs in an opposite sense from the preceding one In order to compensate somehow both errors, we may calculate the approximate interval between the death of Bhadrabahu (170 A V.) and that of Vajra (about 575 A V), viz, 405 years, which contains seven patriarchates The average length of each patriarchate thus would

Page #18

XV11
PARISISTAPARVAN
be nearly 58 years, which is decidedly far too long to be admitted. The true average may be estimated at about 30 years, for the six patriarchates from Sudharman down to Bhadrabāhu lasted 170 years, which divided by 6, makes an average of 28 years --To sum up if we base our inquiry on the well-established dates of the schisms, we arrive at the conclusion that the list of theras 18 imperfectly handed down, there must have been far more theras than are contained in the Theravali -
One fundamental fault vitiating the early records of the Jainas is the confusion prevailing in their system of chronology An error contingent thereon appears in the account of the schisms
As entered in the table of the schisms, the 4th and 5th heresiarchs, Āsamitta and Ganga, were disciples of Kodinna and Dhanagutta, who themselves were disciples of Mahāgırı, and the 6th heresiaroh Rohagutta was a disciple of Sirigutta, disciple of Suhastin. The latter and Mahāgırı vere contemporaries, being partners in the eighth patriarchate Therefore those three heresiarchs, being prašisyas of Mahāgin and Subastın, must also have been contemporaneous or nearly so Nevertheless the 4th and 5th schisms are placed in 220 and 228 AY, and the 6th schism in 544 A V. Between the first to dates and the third there is a difference of about three centuries, though the events to which both set of dates refer are separated
1 In the Therävali Chaluga Rohagutta figures as a disciple of Mahagir? But this is apparently a mistake For if he had been a disciple of Mahāgurt, he would have been the senior of Asamitta and Ganga who were but disciples of Mahāgin's disciples, and this would not have been the 6th but the 4th schism Here then the Niryuktı deserves preference before the Theravali - The author of the Niryuktı belonged to the line of Suhastın, and had no doubt first hand information about its history, while about all that concerned Mahāgir and his lme he could but reproduce the statements of alien sources This difference accounts for the fact to be discussed in the text that the date of the 6th schism refers to the current Era of Mahavira, but those of the 4th and 3th to a greatly erroneous one

Page #19

INTRODUCTION.
from each other by less than as many decades It is hard to believe that there should ever have been Vira-era which contained the enormous error just pointed out. Yet there is a parallel case which proves that such a wong Vira-era had actually been in use during the early centuries A.D. For Vimalasūri, author of the Prākrit poem Paumacariya, states at the end of his rork to hare wntten it in 530 A.V1 This date, if interpreted as a regular Vira-date is inconsistent with the author's statements in V. 11Ff, He gives his spiritual lineage. Rābu, Vijaya, and Sūri Vimala who belong to the Nãila. kulavamsa. The latter is no doubt identical with the Nārli sābā Thich, according to the Therāvali, was founded by Vajra's disciple Vajrasena. Vajra having died about 575 A V., Vajrasena may be confidently placed in about 580-600 A.V. As Vimala was a member of the Nāili säha, he was removed from its founder by an uncertain number of generations. He, therefore, cannot have lived before the later part of the 7th century A.V, and thus it is certain that his date 530 is not a regular Viradate In the common Vira-era starting from 526 BC. the year 530 corresponds to 4 AD But the Paumacarıya vas written in a much later age For in it the Yaranas and Sakas are mentioned, not as newly settled in India, but as living there since time immemorial, the same holds good with clināra.
Our inquiry into the structure of the Theravali will have conymced the student that it does not furnish, as it pretends to do, a connected line of patriarchs succeeding each other as teacher and disciple, but a patched up list of those patriarchs whose memory surrired in oral or literary tradition, while the rest of them had fallen into utter oblivion. As the monastic chroniclers had to work on insufficient, though in part Tery
1 Edited by the present writer in the Jainadharmaprasőraka sabhā. Bhavnagar, 1914
पचेव य वाससया दुसमार तौसवरिसमजुत्ता। दौरे सिद्धिमुवगए तो forse T 7131

Page #20

PARISISTAPARVAN.
good materials, they failed to produce a connected history of the patriarchate
XX
In the Introduction to the first edition, p 4, I tried to show that Mahavira's Nirvana occurred 155 years before Candragupta's accession to the throne, and to justify my result in opposition to Professor Buhler's criticism, I now reopen the discussion of this important question, and bring to bear on it facts which have since been discovered and make it appear in a novel light
Hemacandra states, Parisistaparvan VIII 339, that 155 years after the liberation of Mahavira Candragupta became king
एव च औमहावौरमुक्तेर्वर्षशवे गते । पचपञ्चाशदधिके चन्द्रगुप्तोऽभवन्नृप ॥
Merutunga in the Vicaraśreni quotes this verse and dismisses it as contradicted by all other sources1, which place the same event sixty years later (215 AV) But the former date is confirmed by Bhadresvara in his Kahavali
एव च महावीरमुत्तिसमयाच्चो पचावयवरितसर पुछसे (read उच्छिषे ) agaû qayat crar strofa /
"And thus, since the overthrow of the Nanda dynasty 155 years 37 So in after Mahavira's liberation, Candragupta became king' spite of the general tradition the genuine one had somehow lingered on The date 155 AV for Candragupta's accession to the throne cannot be far wrong, since the Buddhists place that event in 162 A.B. If we assume the earliest possible date 322 BC-as the beginning of Candragupta's reign, the corrected date of Buddha's death comes out 484 B.C, and that of
1 The statement is contained in the memorial verses
का रयपि कालगधो परिक्षा तित्यकरो महावौरो । a cafumafñat afèferit med ca || 2 ||| सौ पालगरलो पणवसस्य तु होइ नदाण । agua yftura Åle fau gufany 1 ? A बलमित्तभायुभित्ता सट्ठी वरिषाणि चन नहवहणे । तह गद्दभिरन्न तेरस वासे समस्त चऊ ॥ ३ ॥

Page #21

INTRODUCTION.
XX
*
Mahavira's 477 B.C. This result is at variance with a notice in several Buddhist canonical works, which comes to this. Buddha, on his last pilgrimage, had passed through Pāvā, proceeding to Kusinara, where he entered Nirvana. ln Pāvā, it is stated, the Nigantha Nathaputta-meaning Mahāvīra—had died quite recently (adhuna) But this statement is founded on an error of the Buddhists, as has been pointed out by Jarl Charpentier in the Ind. Ant., 1914, p. 128. He says. Although the place where Mahavira is now-a-days said to have died is a small village called Papapuri, about three miles from Gırıyak in the Bihar part of the Patna district, it is quite clear from Digha Nikaya III 11F sq, etc, that the Buddhists thought it to be identical with the town Pava in which Buddha stayed in the house of Cunda on his way to Kusinārā." Mahāvira actually died in Majjhamā Pāvā, as stated in the Kalpasūtra, the modern Pāvā (puri) some 9 miles east of Rajagṛha.-Accordingly, the objection against the corrected dates of the Nirvana of Buddha and Mahavira does not hold, and it is proved that the latter survived the former by about 7 years 1
3
In the first edition I gave it as my impression that Hemacandra's work, notwithstanding its many merits, is open to censure on account of numerous blemishes caused by hurried composition. I compared his versification to that of the Latin poet who in hora saepe ducentos, ut magnum, versus dictabat stans pede in uno 2
This denunciation should, however, be qualified in one regard Hemacandra metrically treated the Śloka in a way peculiar to himself, different from that of any earlier and later author. Still he does not merit unconditioned censure for a practice which he seems to have introduced on purpose.
1 Even the traditional dates of the Nirvana, víz, 543 BC of Buddha, and 326 BC of Mahavira lead to a similar conclusion.
(Who), as a great feat, often dictated in one hour 200 verses, anxious only that they should be verses Horace, Sat I 4, 9 f

Page #22

PARISISTAPARVAN
The subject is as intricate as it is interesting, it, therefore, deserves to be treated at greater length
XX11
On the Śloka employed by Hemacandra
Judged by the standard of classical poets, the Śloka employed by Hemacandra must be pronounced irregular in a great many cases There is but one rule strictly observed, viz, that the even pādas should end in -U-OF ~-uu The same metre is excluded from the end of odd padas, but it occurs XI 62 The 2nd and 3rd syllables of a pada should not be vu this metre occurs, however, in odd padas VIII 136 321. 361, XII 377, in even padas XI 110, XIII 34, the last two instances further offend against the rule prohibiting the use of as 3rd and 4th syllables in even pādas All the irregularities mentioned as yet are downright blunders Hemacandra most frequently sets the nicer rules about the Vipulas at defiance Classical poets adhibit four Vipulas which may be described by the metre of syllables 5 to 7, as I -Vipulā II -Vipula III -Vipula (Cesura after the 5th syllable) In all Vipulas IV-Vipula (Cesura after the 4th syllable) the 4th syllable must be long and besides in II and III the 3rd a short one The rules about these Vipulas are but imperfectly observed by Hemacandra, as the following statisThere are 179 cases of the 1st tics of Sargas 9-13 will show Vipula, 70 of the 2nd, 75 of the 3rd, and 60 of the 4th, of Hemacandra, these there are 18, 12, 8, and 7 cases irregular moreover, employs the -Vipula which 18 but a very rare exception with other poets I noted, in the same part of his work, 26 cases of which three exhibit a short fourth It will thus be seen that syllable instead of a long one Hemacandra habitually admits metres which common usage excludes from the Sloka -Even more striking and decisive than these irregularities is his very frequent neglect of the
1 The proofs for my remarks in the text are taken from Sargas IX-XIII

Page #23

INTRODUCTION.
xxni
cæsura after the odd padas which classical poets mark by the end of a word or, at least of a member in a compound. Hemacandra, however, effaces it frequently by Sandhi with an initial vowel, I counted 69 such weak' cesuras in the two first sargas Or it falls in the middle of a word, e g, separating the preposition from the verb and the like. It is evident that by this practice the odd and even padas tend to coalesce into one line, and the character of the Śloka becomes essentially changed
There can be no doubt of Hemacandra's being quite aware that his Šlokas were an innovation, and that he introduced it on purpose He had induced Jayasimha Siddharāja, one of the most powerful kings of Gujarat (AD 1094-1143) to favour the Jams, and actually converted his successor Kumārapāla (11431174) to Jainism By the conversion of Kumārapāla Gujarāt became a Jain State, and Hemacandra used his influence on its government in order to make his sect a self-subsistent political body with a culture of its own He, therefore, composed textbooks of nearly all sciences for the benefit of his sect He apparently attempted to facilitate the literary activities of the Jains by making the Śloka a more handy means of composition than its classical model, and he wrote in this new-styled Śloka the Trisastisalā kāpurusa-carita and other works, more than 1,50,000 verses But this innovation of his was not adopted even by the Jains, they reverted to the classical model, imitating it with indifferent success, and accordingly Hemacandra's exertion in this regard was doomed to failure.
But now we shall examine some of Hemacandra's literary delicts for which he stands convicted on his own showing In the Kavyanusāsana1 he remarks, in connection with the fault rarthaka तत्र चादीनां पूरणार्थत्वे निरर्थकत्ल, and illustrates it by & stanza in which a meaningless fe is used merely for the exigency of the metre Here are two fine specimens from the Parisista Parvan
1 Kavyamālā edition, p 136

Page #24

xxiv
PARIŚIŞTAPARTAS FET EERST STêa gente f II 519
899 ff tar HIFCFSH F VIII 452 There the second fe is gregore. Other instances, taken at random from the first two sargas, occur in I 367. 405. II 333. 365 420. 528 742 In many cases serres no other purpose but to avoid the hiatus as in the first rerse quoted abore: similar cases will be found in I 148 344, II 301. 302 135 540. 586, etc.-Also , , ufq are occasionally used without any special meaning Sometimes two particles are joined where only one is required e.g, quy II 689 713. I 472, II 195. 614. 2These remarks are, by no means, meant to be eshaustive I hare noted only some stray obserrations which struck me as illustratire of Hemacandra's occasional tant of pamstaking.
But enough has been said to make good the assertion that Hemacandra produced his poem rapidly and did not gire it a last polish These critical remarks however, which apply as well to the Trisastiśalākāpuruşa-canta to thich the Parisista Paryan is but an appendix should not prevent our appreciating the indubitable excellence of Hemacandra's great work, it appears in full light when we compare it with the older work of similar contents, Bhadreśrara's Kahārali (see pp. si-qui). Bhadreśvara has merely strung together the Prakrit Kathanakas, scarcely altered, and thus has presented only a collection of materials for the legendary history of the Jainas down to the last patriarch Hemacandra, on the other hand, writing in Sanskrit, in kārya style and fluent verses, has produced an epical poem of great length (some 37,000 verses), intended as it were, as a Jazna substitute for the great epics of the Brahmans His composing this great work zs, no doubt, part of his plan to provide his sect sth a Literature of their own, and to make it independent of the general Hindu culture.
The chronology of Hemacandra's Literary compositions has been fully discussed by Professor Bühler in his masterly monograph "On the life of the Jaina monk Hemacandra

Page #25

INTRODUCTION.
XXY
quoted above. To this work the reader is referred for all details concerning our author. The conclusion at which Professor Buhler arrived, is that the Trisaştıśalākāpurusa-carita has been composed at some time between Samvat 1216 and 1229, the dates of Kumārapāla's conversion to Jainism by Hemacandra and the latter's death. As the first event 18 mentioned in the Mahā vīra-caritra, the last parvan of the Trışaştıšalākāpurusa-carita, the completion of that work, and, a fortiori the composition of the appendıs belonging to it, viz , the Parisistaparvan, must be subsequent to Samvat 1216. Hemacandra composed, in the period specified above, the following works in the order in which they are named -
1 The commentary on the Yogasūtra 2. The Trisastišalākāpurusa-carita 3 The Sanskrit Dvyāśraya 7. The Prākrit Dyāsraya 5. The commentary on the Abhidhāna Cintāmanı.
I proceed now to give a detailed analysis of the contents of the Parisista parran which will be useful for reference to the student of Jainism In the notes I hare named the older works in which the same legends are told or alluded to. The references which I owe to Professors Tawney and Leumann are distinguished by their names in brackets I have mentioned also such stories which bear some resemblance to those told by Hemacandra.
HERALANN JACOBI.
Boxx December 1931.

Page #26


Page #27

CONTENTS OF THE PARISISTAPARVAN.
CANTO THE FIRST.
After a mangala of four verses, the author states that after having related the history of the sixty-three great personages of the Jain history of the world (trisastiśalakāpuruṣa) in ten books, he will now proceed to narrate the lives of the sthaviras from Jambusvamin downwards, in an additional book, the present Parisistaparvan (1-6).
The book opens with a flowery description of Magadha (712), and its capital Rajagṛha (13-21). and with a eulogy on Srenika, the king of Rajagrha (22-28)
In the courtyard of the temple Gunasila, near Rajagṛha, Mahavira had taken his residence and was preaching to the assembled Sangha Śrenika, hearing of Mahavira's arrival, set out in full state to visit the Jina (29-45).
1Two soldiers in the king's retinue observed on their way an ascetic doing severe penance. One of them admired and praised the ascetic, but the other declared those austerities would not benefit their author. The ascetic was king Prasannacandra who, on taking pravragya had left his young son and his wives in the care of his ministers. But they wanted to kill the prince, and thus the king, having become an ascetic, would cause the extinction of his line (46-56).
The ascetic overhearing this conversation was instantly seized with wrath against his vile ministers. In his rage he wildly fancied himself putting his foes to death and cutting them to pieces (57-65)
When Śrepika had come to Mahavira, and paid him his reverence, he asked him what would be the future lot of the ascetic whom he had seen on his way there
Mahāvira
1 Prasannachandra and his adventures are mentioned in the Avasyaka Niryukti X, 80 (LEUMANN.)

Page #28

XXV111
PARIŠIŞTAPARVAN.
answered, that if the ascetic had died at the moment when the king saw him, he would have gone to hell, but were he to die now, he would go to heaven For when the king had passed by, the ascetio had forgotten his tapas and relapsed into worldly passions, but now he had repented and entertained but the purest thoughts (66-90).
At the request of Śrenika, Maliävira related the history of Prasannacandra In the town of Potana ruled Somacandra, his wife was Dhānni. Once dressing the king's hair, she detected a white hair and rallied lumì upon it 2 The king became mclancholy, for all his ancestors had adopted a religious life before their heads had turned grey, he, therefore, resolved to go to the woods as a hermit. The queen, not willing to be separated from him, accompanied him Their son Prasannacandra was installed king (91–108) In the woods they led a hermit's life, and being very fond of each other, they spent their time pleasantly enough After some months the queen gave birth to a boy, but she died in childbed The boy was called Valkalacirin He was first in charge of a nurse who had come out with the king and the queen to the woods But the nurse too soon died, and the father had to bring up the child with buffalo's milk Valkalacírın grew up in the company of his father, seeing only munis, never any females, of whose very existence he thus remained totally ignorant (109-128)
Meanwhile Prasannacandra who had succeeded to his father's 'throne, vas told that a young brother of his was
i The story of Valkalacinn itself is evidently an imitation of the well-known story of Rishyaśrnga in the Adikānda of the Rāmāyana
2 The same motive is found in the ninth JĀtaka of the Buddhists, ed Fausboll, I, p 137, (LEUMANN) Compare also Raghu Vamsa, 12, 2, (and Katha Sarıt Sāgara I, 67, II, 628 A similar incident is found in the Katha Koša, in the story of Amaradatta and Mutrānanda, Sanskrit College MS, Folo 57 B Here a queen finds a white hair while combing her husband's head She says “My lord, here is a messenger of religion (dharmadütah) come to you" TAWNEY] See also the sculpture of the Maghadeviya Jātaka in Genl Sir A Cunningham's Bharhat Stūpa, p 78, plate XLVIII, No 2 (HOERNLE)

Page #29

CONTENTS.
xxix
growing up in the woods with his father, the hermit. He sent painters to take his likeness, but the portrait awakened in him the desire to have his brother with him. In order to have him brought to the town, he despatched some artful courtesans disguised as Rishis, carrying with them a provision of candied fruits and other dainties. The women found out Valkalacirin and gave him to eat of their sweetmeats, and made him touch their breasts. The boy wondered at all these marvels and believed the sham munis that the sweetmeats were fruits grown in their hermitage Potana, and that by eating them their breasts had become so soft and protuberant. They appointed him a place of meeting, for the lad longed to go to their wonderful hermitage (128-152).
At that time spies placed in huge trees reported that the old ascetic was returning. The women fearing lest he might curse them, fled in great haste. In vam did Valkalacirin search the woods for them, they were gone. At last he met a cartman whom, of course, he mistook for a muni and told him that he wished to go to the hermitage Potana. The cartman said, he was bound for the same place, so they would go together. Valkalacirin's ignorance of the commonest things which he all interpreted from his experience as a hermit, very much amused the cartman and his wife. This strange party was attacked by a robber, but the carter dealt him such a blow that he could rise no more. The robber's treasure was put on the car, and the party pursued their journey. Arrived at Potana the cartman dismissed Valkalacirin, giving him some coins, for, as he said, in that hermitage one must give some of these in exchange for anything one might be in need of (158-178)
The lad walking in the streets and greeting the wondering inhabitants as munis, found himself at last before a courtesan's house. He entered it, saluted the woman as "reverend father" and asked for the "hut," offering all the money he had. The woman consented, but had him first made clean and decently dressed. Then she made him marry her daughter. The lad went through the ceremony, wondering, at the songs of the

Page #30

PARIŠIŞTAPARVAN
emales, and not a little afraid of the musical instruments 179-196)
Meanwhile Prasannacandra was in great anxiety about Valkalacirin For those disguised courtesans had returned and
eported how far they had succeeded It was doubtful whether Valkalacīrin would find the way to Potana, or be lost in the voods While the king was desponding, and the whole town
eemed to share his grief, the sound of the music, the merrymaking in the courtesan's house, jarred upon his ear The King's complaint about it was no sooner repeated to the roman, han she apologized to the king by telling him all that had happened He readily guessed who the juvenile hermit was yho had been enticed to marry the courtesan's daughter, and after having identified him by those who had seen him before, he had him brought to his palace Valkalacirin got a share in the government from his brother, and was married by him to girls of royal birth (196-217)
He soon got an opportunity to show his gratitude to his fellow-traveller, the cartman For the man had sold some of the robber's treasure, which was recognised by several inhabitants as their own He was therefore arrested and brought before the king, but set at liberty on Valkalacírın's recognition 218-221)
Somacandra, the old hermit, had lost his eyesight by excessive crying over the separation from his lost son, though he was soon informed that he was safe with his brother In lus state of helplessness fellow-hermits tended him Twelve years had now elapsed, when one night Valkalacīrın reflected on lus ingratitude towards his old father in leaving him alone in the woods He made up his mind to visit him, and was joined in this by Prasannacandra When they drew near the hermitage, Valkalacírın, after so many years of absence, beheld with mingled feelings of joy and sadness the scene of his childhood, and pointed out to his brother such places as were dearest to his memory They at last met their old blind father, who weeping for joy suddenly recoyered his eyesight (222-246)

Page #31

CONTENTS
XXXI
Valkalacirin seeing in the hut the implements of the ascetic lying about, rubbed them clean with his clothes Thus employed he fancied that he had been in a similar situation he did not know when and where He strained his memory, when all of a sudden the remembrance of his former births came upon him. of the times when he had been a pious monk Concentrating his thoughts he quickly passed through the different stages of contemplation, and at last reached the Kerala-knowledge. Some unseen power presented him with the marks of a yatı, thus Valkalacirin had become a Pratyekabuddha He entrusted his father to the care of Mahāvira who happened to be near Potana, and went himself somewhere else Prasannacandra returned to his residence, but loathing worldly life was at last ordained by Mahavira (247-258)
Thus Mahavira ended his tale In the same moment Prasannacandra reached the Kevala, and the gods appeared in the air to celebrate the event Śremika then asked who would be the last Kevalın Mahavira answered: the god Vidyunmålin, who with his four wives was in the crowd of gods come to celebrate Prasannacandra's Kevala, would after seven days be born in Rajagrha, as Jambu, son of Rshabhadatta, he would be the last Kevalın His divine splendour had not yet left him, though the moment of his new birth was close at hand, for the gods who are to enter upon their last existence retain their divine splendour undiminished to the last One of the gods present, Anadrta, lord of Jambudvipa, overhearing this discourse, loudly praised his family. Śremika asked for the motives of the god's strange behaviour, and Mahavira explained as follows (259-268).
The merchant Guptamati in Rajagrha had two sons the elder, Rsabhadatta, led a virtuous life, while the younger, Junadasa, was given to gambling and all sorts of vices The elder disowned Jinadasa. but when the latter in a quarrel with a gambler was vitally wounded. Rṣabhadatta went to tend him Jinadasa, however, felt that he was dying he therefore asked hus brother for spiritual guidance and died the death of

Page #32

XXX11
PARIŠIŞTAPARVAN
a pious Jamna He was born again as the god, who was just then extolling his family, because the last Kevalın should be bom in it (268–285)
Mahāvira then proceeded to tell the story of Vidyunmālın 1 In the village Sugrāman of Magadba lived a Rāstrakūta Āryavat with his wife Revati They had two sons, Bhavadatta and Bhavadeva The former as a very young man, had taken diksă under Susthita Once a member of his Gaccha asked and got leave to visit his relations and to convert his step-brother He found, however, the young man so engaged in the preparations for his marriage, that he scarcely took any notice of his brother's afriyal Disappointed at his failure, the monk returned (287–297) Bhavadatta inveighed against the undutiful brother, upon which another monk challenged bim to try the same experiment on his own brother Bhavadatta agreed, and when they had come near his native place, he visited his brother who was just on the point of marrying Nāgilā, the daughter of Nāgadatta and Vásuki The relations greatly rejoiced at Bhavadatta's visit and pressed him to stay He saw Bhayadeva, who according to custom was assisting at his bride's toilet, but rose at once on seeing his brother. Promising to return presently, he followed his brother who made him carry his almsbowl Alany of the relations joined them, but after some time returned, first the women, then the men Only Bhayadeva vould not return, unless expressly dismissed by his brother The latter amused him with pleasant conversation and remembrances of old times, till they reached the village where his Gaccha was staying Bhavadatta intro. duced his brother to the Acārya as intending to take dilsā, and Bhavadeva dared not contradict him, lest his brother should appear to have said anything untrue Accordingly he was ordained and sent somewhere else His relations, arriving
i Compare Roimandalastotra, v 135-162, Appendices, p 350, the Buddhist story of Nanda, Buddha's brother with Agvaghose's Saundarananda

Page #33

CONTENTS
XXXIII
after some time and enquiring where Bhavadeva was, were put off by Bhavadatta (293-347)
Bhavadera kept the rows thich had been forced upon him, till his brother died, but then be considered himself free to keep his engagement with Nāgilâ trhom he had forsaken against his will He secretly returned to his native village, and rested somewhere near a temple (348-357) Just then he was met by Nägılā and a Brāhmani, but he did not recognise his bride, nor did she him, when he asked her nerfs of his parents who had died long ago. But when he enquired after his bride, Nägulā guessed rho he was, and asked him whether he was not Bhavadera, and why he had come He then explamed how he bad been induced to become a monk, and how he was not longing for his beloved bride Upon this Nāgılā made herself known to him, but blaming him for his intention to break his vows, hade hum return to his Acārya and repent of his sins (357-373)
A chance occurrence lent weight to her words For the child of the Brāhmani, Nägila's companion ran up to his mother asking for some jar or pot He had drunk his milk, he said, but he had now got an invitation, he would therefore romit the milk to enjoy the promuused treat, and afterwards drink the milk he had sared All blamed the boy, and Bhavadera said he would be like a dog who returns to his vomit. Nāgulă now turned upon Bhayadeva and said, he would be no better, since he intended to return to lier whom he had as it were vomited Bhatadera pas thus persuaded by her to repent of his sins He henceforth led a pious life After his death he was born again in the Ādıkalpa as a Sakrasāmänıka (374-389).
Bhayadatta had after his death become a god in the Saudharma Kalpa, whence his soul again descended on earth and was born as Sāgaradatta, son of the emperor Vajradatta and Yasodharā, in the town of Puņdarīkini of Puskalāvati, a district of Videha Grown up he once amused bumself with his mires on the flat roof of the palace, when he satr a cloud

Page #34

XXXIV
PARIŠIŞTAPARVAN
shaped like mount Meru While he gazed upon the cloud, it slowly dissolved This phenomenon brought home to him the truth of the instability of all things 1 He therefore desired to become a monk, and though his parents were at first against, the plan, he finally succeeded in obtaining their consent He was then ordained and converted many princes Persevering in his tapas, he was at last endowed with the Avadh knowledge (390-418)
Bhavadeva, descending from heaven, was re-born as Siva, son of Padmaratha, king of Vitāšoka in Videha, and Vanamālā When Śiva had grown up and been married, Sāgaradatta took up his residence near that town in the house of a rich merchant Kāmasamrddha whose hospitality was rewarded by a sudden influx of riches Sıva, hearing of this, visited Sāgaradatta and respectfully listened to his sermon He felt an unaccountable affection for the saint which the latter explained by relating the story of their former lives (419-434) Siva was now anxious to become a monk, but his parents stubbornly refused their consent He therefore tried to enforce his request by rejecting all food, and lived as a bhāvayatı But his parents secured the assistance of one of his friends, a merchant's son This man henceforth behaved towards Siva as if he considered him his Ācārya, and removed Siva's objections to cating anything by providing him with pure food collected by lumself (434-465) Thus Siva continued in his ascetic life for twelve years against the will of his parents At last he died and was born again as the god Vidyunmālın In seven days, thus Mahāvira concluded his narrative, he will be born in Rājagrha as Jambū, son of Rsabha (466-469)
When Vidyunmālın went to Prasannacandra, his four wives asked the sage whether in their next birth they would again join their present husband Prasanna replied that ther
1 In the Kathā Koga there is a similar incident King Kannharatha is in the same way convinced of the instability of the world Sanskrit College MS, folio 43 B (TAWNEY )

Page #35

CONTENTS
XXXV
would be born as the daughters of four merchants, Samudra, Priyasamudra, Kubera, and Sagara, and would be married to their present husband in his next birth
After the events described above had taken place Mahavira went somewhere else (470-474).
CANTO THE SECOND.
In Rajagrha there lived, in king Śreņika's time. Rsabhadatta, also called Rşabha, an eminent and pious merchant His wife was Dhāriņi As they had no children, Dharini became extremely dejected In order to divert her Rṣabha took her on a trip to the groves of the Vaibhara hill (1-38). There they met Yasomitra, the son of a Siddha, and were told by him that Sudharman, the Ganadhara, was holding forth in an adjoining park They went there together with the Siddha and listened to Sudharman's sermon (39-45).
When Sudharman had finished, Yasomitra asked him for a description of the Jambu tree, which had lent its name to Jambudripa Dharini on her part questioned the sage, whether she would give birth to a son; upon which, Yasomitra blamed her for putting such a question to the holy man He then foretold her that she would conceive after seeing a hon in a dream A son would be born whose name should be Jambū After such conversation they separated, and the now happy couple returned to their town (46-57) All happened as foretold. It was the god Vidyunmalın who was reborn as Dharini's son This son was called Jambu He grew up, the joy of his parents, and in time reached the marriageable age (57-74). In the same town (Rajagrha) there were eight merchants Samudrapriya, Samudradatta, Sagaradatta, Kuberadatta, Kuberasena, Śramaņadatta, Vasusena, and Vasupālita. Their wives were Padmavati, Kanakamālā, Vinayasri, Dhanaśrī, Kanakavati, Śrisena, Viramati, and Jayasena Each couple had one daughter Samudraśri, Padmasri, Padmasenā, Kanakasena (these four had. during their former lives, been the wives of Vidyunmalın). Nabhaḥsena Kanakasri, Kanakavati,

Page #36

XXXV1
PARISISTAPARTAN
and Jayasri These girls were, by their respective parents, offered to, and accepted by Rsabhadatta, as brides for Jambū (75-91)
At that time arrived Sudharman, whose preaching made such an expression on Jambī, that he desired to join the order He bade Sudharman stay till he had got his parents' consent When he reached the town, he found the gate obstructed by a great crowd, elephants, horses, etc As he was too impatient to wait, he turned to another gate, but found the way equally impracticable, as the gate was just put in a condition of defence in expectation of an enemy He therefore returned to Sudharman, and with his permission, took upon himself the vow of perpetual chastity (92–112) He then told his parents what had happened, and asked their permission for entering the order They tried to make him give up hus plan, but could only induce him to postpone it till after the wedding (113–121). Thus was communicated to the intended fathers-in-law who hecame very uneasy, but their daughters assured them that they would follow their husband in all he would undertake (122-131) The day for the wedding was then fixed, and it was celebrated with much pomp Jambū and his brides were conducted to the house of his parents, and from there to Jambū's own house (132-165).
King Vindhya of Jayapura had two sons, Prabhava and Prabhu He installed the younger as his successor, whereupon Prabhaya went to the hills and became leader of a gang of robbers (166--170) His spies having informed him of Jambu's impending wedding, he went there in expectation of a rich booty He possessed two spells, one for opening doors, the other for casting all asleep 1 By means of these spells, he and his men entered Jambū’s house, and began their work Then Jambū calmly bade them not to touch one of his sleeping wives Prabhava was greatly astonished to see Jambū proof
1 In Europe this effect was produced by candles of human fat See Katha Sart Sägara, Addendurn to Fasciculus IV It comes immediately after p 384 (TAVNEY )

Page #37

CONTENTS
ΧΑΣΤ1
against his spell, and thought he possessed a counterspell He made bumself known to Jambū, and asked him to exchange their spells But Jambū said he had no spells and did not set any value on them, for he intended to take diksā on the next morning, being already a bhāvayatı, the spells had no influence upon him Prabhaya then took the influence of his spell from Jambū's wives, and implored Jambū to give up his premature design and to enjoy life together with his wires But Jambū answered that he would not be induced by pleasures of short duration to bring down upon him heavy consequences In confirmation of his opinion he told the story of the man in the well (171-190).
1st story (191-223) Once upon a time a merchant and his cararan were in a forest attacked by robbers their goods trere taken, and all the people dispersed The merchant himself had penetrated the thicket, when suddenly an enormous elephant rushed upon him The furious beast drove him on till he reached an old well, into which the man jumped to save lus life He caught hold, however, of a root of a banyan tree which stood on the brink of the well, and sent from an orerhanging branch, one root down into it From the mouth of the well, the elephant, putting forth his trunk, just touched the miserable man's pate At the bottom of the well an enormous serpent opened his jans ready to devour the prey which could not be long in dropping From the walls of the well issued four snakes trying to sting him, and a black mouse and a white one alternately gnaved the root, to which he clung The elephant not able to catch the man, furiously shook the branch of the tree, and thus disturbed a swarm of bees wluch had built their live on it Flying about and covering the man, they
1 An older Jain version of this apologue is found in Haubhadra s Somarāicca Kaha 2nd Bhava A full monography on this apologue "hich has edified Brühinans Jainas, Buddhists, Muhammadans, Christ. ians, and Jens has been given by Prof E Kuhn (Festgruss) an Otto von Buhtlingk Stuttgart, 1888, p 6$ ff The oldest Indian version is found in the Jahābhārata. Strāparvan, Adhy , 5 and 6

Page #38

MITI
PAPISISTAPAETAX.
stung him. Bat from the shattere: hire. drops of hones fell on the man's forehead, and thence into his mouth. Notwithstanding his dangerous situation, the man relished the honer (191–214).
The moral of this apologue is as follows: The man is the Forldlr man: the forest the world: the elephant death: the Tell. human life; the serpent hell; the four snakes, the passions, wrath, etc.: the root of the bansan tree, man's life. the two mice are the dark and light fortnights: the bees SOTTOTS anıı cares: the drops of bones. Forldlr pleasures (215-216).
If a god should rescue the man from danger. Tould he not be thankful? Thus. Jambū said, he would not reject the help of the Ganadhara to escape from the Samsāra. As Prabhara reminded bim of his duty towards his family, he said famlr-ties were rather an illasion (219-223) and related
The 2nd story of the courtesan who married her son (22+ 313).
Kuberasená a courtesan in Vathură onze became mother of trins. Kuberadatta and Kuberadattı. Her mother. horrerer, prerailed upon her to expose them. So the twins there pog in a tight box, which tras floated on the Yamunā and at last landed at Šauryanagara. There ther tere discorered by two merchants who adopted each one of them. Their names were discovered on tiro rings found on them. The children trere careially educated and dereloped to such beauty, that ther yere thought a proper match. and accordinglr, betrothed to one another (224-247). Once the newly married couple 'was playing some game. when Kuberadatta's ring was thrown into the lap of his wife. Tho perceiring it to be exactly like her own, readily guessed the true relation between Kuberadatta ani herself. She then returned the ring, together with her own to
In fuberadatta who, of course, came to the same conclusion order to arrive at the truth he induced his nominal mother to tell him all she knew about him and Kuberadattā Her tale left no doubt that he was betrothed to his sister. His only comfort was, that nothing criminal, beyond the marriage cere

Page #39

CONTENTS
XXXIX
mony itself, had taken place. He therefore resigned his bride to the care of her guardians, and went on a journey In Mathurā he fell in with Kuberasenā, the courtesan, whom he clid not know to be his mother, and conquered by her charms he made her his wife and got a son by her (248-279). Kuberadattā meanwhile had become a nun Her devotion was rewarded by the Avadhi knowledge which disclosed to her Kuberadatta's new incest In order to reclaim him she went to Mathurā and, not recognised by Kuberadatta, took up her lodging in his house When her host's boy was once playing about her, she said to him “You are my brother, son, brother-inlaw, nephew, uncle, and grandson, and child Your father is my brother, father, grandfather, husband, son, and father-in-law Your mother is my mother, grandmother, my brother's wife, daughter-in-law, mother-in-law,and my husband's second wife" Asked by Kuberadatta about the meaning of her words, she explained to him their mutual relation The consequence of this discovery was, that Kuberadatta became a monk and Kuberasenā a devout laywoman. Therefore, Jambū concluded, let us put no trust in relations but in Jina who is oui only true friend (280-311) As Prabhaya reminded Jambū of his duty towards the manes, viz, to engender a son, he answered hy telling
The 3rd story,' of Maheśyaradatta (315-354)
In Támralıpti there lived a rich merchant Alaheśvaradatta His parents, Samudra and Bahulā, a greedy and cunning couple were, after their death, reborn, he as a buffalo, she as a bitch Vaheśvaradatta frequently went on long journeys during which' his handsome wife Gângilā consoled herself with her paramours Once when her husband returned unexpectedly he found his wife in the embrace of another man and beat him so thoroughly
1 The reader will scarcely require to be reminded of Oidipus nor of the medici al legend of Gregorns, the subject of many works in different languages ---Cp the 17th story in the Erotica of Parthenius, De Periandr Matre TAX XEY]
2 Compare #th night of the Arabian Xights (LEUYANS.)

Page #40

x)
PARISISTAPARVAN.
and died
that he could but crawl a short distance, when he broke down But his soul was lodged in the embryo which he had Just engendered Gangila gave, in due time, birth to a boy whom, in spite of his being evidently a bastard, Mahesvaradatta loved tenderly, and believed to be bus son On the anniversary of his father's death, he bought and killed a buffalo who chanced to be his transformed father He ate of the meat himself, and gave slices of it to his son, the bones he threw to that very bitch, in whom his mother's soul had been embodied These deeds were witnessed by a monk who chanced to come there for alms The holy man, by his super-human knowledge, perceived at once in what relation the actors in that scene stood to each other, and turned away in disgust Maheśvaradatta ran after him, but could not induce him to accept any gift. At last the monk explained the nature of the sins he had just witnessed. To confirm his tale, he bade the bitch dig up a hidden treasure, which she did Upon this Maheśvaiadatta, disgusted with the world, became a monk (315-354)
Samudrasri warned Jambu not to renounce rashly worldly pleasures lest he should repent of it like the husbandman in The 4th story (356-378)
T
In the village of Susiman, there lived a husbandman, Baka He sowed his field with pance seed and corn When the seed had well sprung up, he went to visit some relations in a remote village There he was treated to sweet cakes, which delicacy be had never tasted before, but he relished them very much, and asked how the materials for them were obtained His relations told him that on a field well watered by a Persian wheel, wheat should be sown, when ripe and gathered in, it should be ground and baked in iron pans In the same way sugarcane should be grown, and from its juice sugar should be produced Baka returned with seeds of wheat and sugarcane and decided to use them as he had been directed He began by mowing his still green crop, and notwithstanding the earnest remonstrations of his sons, he cleared the field Then he sunk a well, but there Thus he had ruined his fine crop of corn, and
was no water
↓

Page #41

CONTENTS.
Tas not able to grow wheat and sugarcane He repented when it was too late (356-378) Jambû replied that he would not act foolishly like the cron in
The 5th story (380–105)
In the Vindhya hills an old elephant once stumbled in the dry bed of a torrent and died. Many beasts of prey assembled about the carcass, and findmg no other way attacked it by the anus A greedy crow forcing his way into the interior lost himself in the inflated mass The sun shone upon the carcass, and by the influence of its rays the anus closed 1 Then the rains set in, and the torrent swelled carrying the dead elephant into the Narmadā Thence it drifted into the ocean There the skin of the elephant burst and the crow got out of its prison. Flying about, the crow could discover no land, but was forced to remain on the floating carcass, and when the latter was gradually eaten up by fishes, the crow Tas drowned in the sea
The carcass of the elephant is to be compared to woman , the ocean to the Samsára, and the crow to man. He who hankers after women will sink in the Samsira
Padmasri objected that the known should not be given up for the unknown, illustrating this sentence by
The 6th story of the monkey (407-430)
In a wood on the Ganges there lived a couple of monkeys who loved each other tenderly Once the male monkey jumped carelessly fell down and died, but rose at once as a man, such was the holiness of the place ? His spouse followed his example and became a gırl of great beauty The man, hoping to become a god by repeating the experiment, jumped again, but was changed into a monkey The woman was found and brought before the king, who made her his favourite consort' The monkey was caught by strolling actors and taught to dance
1 A somewhat similar incident is related in the 12th Taianga of the Katha Sarıt Sagara, see p 77 of Tawney's translation
. In the Kathā Kośa a bathing-place is mentioned, which has the porrer of turning animals into men Tiro monkeys created by magic are hcărd talking about it Sanskrit College US., Folio, 19 B (TAWNEY )

Page #42

hu
L'ARISISTAT.ART 1X
Once hc uns made to perform before the king and the queen When he recognised the queen as his former companion, he burst unto 1ca, repenting of his foolishness
Jamli iclatra I'he 7th Yory of the chuconl.burner (132–413)
I charcon l-Birner going to the woods had provılcd himself with plenty of water Honorer, he grew 40 thirstr bir hus worh, that he had soon pent 114 proton and was obliged to go in purch of more watci (recping along in a scorching sun he troppel clausted in the lade of a trec The coolness somehow icfleshed lim, “o that he fell asleep He creamt that he was quaflug the water of many wells tanks, etc but not yet satisfied hic eam to an old well, from the bottom of which lic liched up the mudils remnant of water
Resembling him in a man who, larmy in former births enjoy ou the clelights of heaven is still attracted by the emptr pleasures of human life
Parimaucni then told
The 8th story (446-040) of the cunning woman with the anklet. anil of the jachal
Devacunnn son of Deradatta a goldsmith in Räjagrla, liad married a slirewd beauty Durgılā. Once she bathed in the river and was seen by a young man who instantly fell in love with her He succeeded in making sure that she Icturned he love and then enquired of some hows her name and the place where she lived He emploved an old nun as a go-betucen. Inut Durgilā who was just scouring sooty ressels first reviled hier as a procures, and then bcat her with her hand The lover, hou ever, heard paticntly the lamentations of the old woman, for hc sau at once that the impression of Durgilā s hand with the fire fingers stretched out? which the nun showed him on her back, meant that they should meet on the fifth mght of the waning noon, but he did not know w here So the go-between had again to face Durgılā but fared
(TANXET)
1 Kathā Sant Sagara Vol II p 237

Page #43

CONTENTS.
slu
eren worse than before For Durgilă grasped her by the throat and dragging her through the Aśoka-grove, expelled her by the western gate This, therefore, was the place, the young man concluded, where they should meet (446-499). Accordingly he went on the appointed night, to the Aśoka-grove and met Durgilā The lovers gratified their passion till they fell asleep. About that time Devadatta chanced to go to the Aśoka-grove. and there discovered his daughter-in-law sleeping with a stranger Having ascertained that his son was alone in his hed, he returned and abstracted an anklet from Durgıla's foot as evidence of her crime Durgılā, however, observed Devadatta abstracting the anklet, and guessing his intentions took her measures accordingly Having dismissed her lover and joining her husband's couch, she roused him, saying, that she could not bear the close heat in the room She prevailed on him to spend the rest of the night in the garden, and there she lay down with him on the very spot where Devadatta had seen her with her lover. Devadınna resumed his slumber in his wife s embrace, but she soon woke him up and said that the father-in-law had just not insulted her, for he had by stealth taken an anklet from her foot. The husband promised to change his father with his wickedness but Durgılā insisted upon his doing so at once, lest Devadatta should pretend to have seen her lying with a stranger. At last she prevailed upon her husband to swear that he would repeat in the molnung wliat he had just said And so he did, but his father denied the charge and declared that he had at that time seen Devadına alone in his bed when Durgılā slept with a stranger in the garden. Upon this Durgılā appealed to an ordeal in order to prove her innocence Now there was there a statue of the Yaksa Sobhana of such sanctity that no guilty person could pass through between its legs 1 There she went
i Ct the termination of the Andabhūta Jätaka No 62 in Fausboll's first Volume a Brāhman woman promised to enter the fire, if she had ever touched the hand of any one except her husband The fire was made ready But she secretly instructed her paramour to be present

Page #44

Xhiv
PARISISTAPARVAN,
and, in the presence of a crowd of witnesses, she prepared to pass between the Yaksa's legs, when on a sudden her lover in the guise of a madman came forward and clung to her neck Shaking him off, she called on the god to bear witness of her never having been touched by anybody besides her husband and the aforesaid madman While the puzzled Yaksa was still at a loss how to act, Durgılī had passed between hus legs Her innocence as accordingly acknowledged by all She was from the occurrence just related called Nūpurapandıtā (446545)
Devadatta grew so nei vous by constantly thinking of Durgila's wickedness, that ever since he could not sleep for & moment when the king heard of his strange disorder, he appointed him, for that very reason, guard of bis seraglio Now one of the queens often in the night came to look at him whether he was sleeping or not This moved Devadntta's suspicion In order to find out the cause of the queen's strange behaviour, he feigned sleep Upon this, the queen, satisfied that she was now unobseryed, went to a window under which the king's best elephant was being kept The clever beast caught her by his trunk and deposited her on the ground There the elephant's keeper reviled her for having kept him waiting so long, and beat her with the elephant's shackles She pleaded as an excuse the extraordinary vigilance of the new guard, and thus casily pacified her brute lover The couple then enjoyed themselves without restraint, till it was
at the ceremony Sho exclaimed, “Brāhman, I have never touched the hand of any man except you, if this is true, may the fire not bum me " Thon she began to enter the fire But at that moment her para mour esclaimed “Behold, the deed of this Brāhman purohita, he is making such a woman enter the fino" Then he went and seized her by the hand She flung away his hand and said to the purohita, "My lord, my solemn asseveration has been spoiled, I cannot enter the fire " He said, “Why not?" She said, “My lord, I solemnly asserted that I had never touched the hand of any man but my husband, and not this fellow has just laid hold of my hand " The Brāhman saw that sho had humbugged him, and he beat her and sent her anay (TAWNEY )

Page #45

CONTENTS.
xlv
time for the queen to return to her apartment, which was effected in the same way she had come 1
Devadatta, having watched the whole affair, felt relieved of his always recurring thought about Durgila's wickedness, since he found out that even ladies of noble birth were so deeply degraded by their sensuality He at once fell into a sound sleep which lasted a whole week When he woke up he was brought before the king who inquired into the cause of the sudden change in the guard's condition Devadatta then related all he had seen of the queen's intercourse with the elephant's keeper The king ascertained the truth of this information in the following way He caused the naked queens to ascend an elephant constructed out of mats When it was the guilty queen's turn to get on the counterfeited elephant, she pretended to be afraid of it and being beaten by the king with a lotus-stalk, she feigned a swoon The king discovering on her back the marks which the shackle had left, condemned her to death. She had to ascend the elephant together with her low-born lover, who had to drive the animal to a precipice on the Vaibhāra mountains, and thence to precipitate the elephant together with themselves When the crowd of spectators saw the elephant on the brink of the abyss first lifting one, then two, and at last three legs, they besought the king to spare the noble animal. The king assenting, the keeper undertook to lead the elephant safely back, on condition that his and the queen's lives should be spared This they were granted, but they were banished from the country (546-594) Once at nightfall the couple reached an empty shrine and there put up for the night. After a while a 1obber, pursued by policemen, entered the same temple, and feeling his way in the dark, touched and woke the queen up, who by his touch at once became enamoured of him and promised to save his life In the morning when the policemen entered the temple in search of the robber, the queen gave him
1 Cf Katha Sarıt Sagara, Vol I p 169 (TAWNEY)

Page #46

pi
PARISISTAPARTAN
out for her husbant and the policemen believing her, and naturally mistaking the elephant's driver for the robber they sought seized and impaled him on the spot The tortured man greatly suffered from intense thirst but nobody dared to bring hun vater At last a compassionate Jaina, called Jinadāsa, promised to fetch hum water if he would mean hile invocate the Arliats This the poor man did, but before Jinadāsa returned he died still urocating the Arhats He was reborn as a Trantaia god (593-618)
The queen and her neu lorer had set out on their journey and reached a swollen river The robber proposed to bring orer first the queen s clothes and jewels and then herself. But when he had crossed the river with ererything the queen had had on her bods he thought it safer to part company with so dangerous a woman and left her naked like a newborn haby on the opposite bank1 In this plight she was discovered br the Vrantara god the late elephant's driver, Tho had resolred upon saring her soul He therefore took the form of jackal who had a piece of flesh in bus mouth But seeing a fish who had jumped out of the rater and tumbled on the dry ground he let go the flesh and rushed on the fish - the fish, lowerer, jerked bumself again into the water, while a bird commg suddenly down seized the piece of flesh The queen seeing this laughed at the jackal who had lost his flesh and missed the fish thereupon the transformed god rejoined that she too had lost her first and her second lover
11 similar story is told of Dharana and Laksmi, and the latter's elopement rith a robber in Harbhadra s Samarāicca Kahā, 6th bhava, p 426-433 of mr edition of that text in the Bibliotheca Indica
? This incident is found in the Chulladhanuggahajataka, on page 222 of the 3rd Tol of Fausbolls eruation of the JĀtakas The Chulladhanuggaha, after kallıng with arrows an elephant and 49 robbers 18, owing to his wifes treachers, balled by the chief of the robbers The chief of the robbers deserts her, as in the text Then Sakka assumes the form of a jackal with a piece of flesh and Vātal br his orders assumes the form of a fish and Panchasıkha of a hawk Precisel the same drama is

Page #47

CONTENTS
xlvu
He exhorted her to repent of her sins and to take refuge with the Jinas The queen followed his advice and became a nun (619-640)
Jambī, in order to show the effects of indulgence in passion, related
The 9th story of the enamoured Vidyadhara
In the celestial city of Gaganavallabha on the Vaitadhya mountain there lived two Vidyadharas, the brothers Megharatha and Vidyunmālin In order to attain some magical power ther each resolved to marry a girl of low extraction, with whom however, they were to live in chastity for a whole year So these biothers went to Vasantapura and thence to a village of Cåndālas whose confidence they succeeded in gaining They gave themselves out to be natives of Ksıtıpratistha and to have been disowned by their parents The Cándālas admitted them into theil community on condition of their conforming to the habits of Candāla life and gave them each a deformed gırl for wife Vidi unmālın nevertheless loved his spouse who, at the end of the year, was big with child He therefore refused to leare her then his brother, who had been true to his purpose, went home promising, however, to return after a yeai At that period things were worse than before The wife of Vidrupmālin,
enacted as in the Jaina form of the story, with the result that the woman becomes ashamed and repents
The incident is also found in a slightly altered form in the Avadānas, translated from Chinese originals by Stanislas Julen (Vol II, pil) There was once a woman rich in gold and silver who was in love with A man She followed him with her riches, and the two arrived on the bank of a rapid nyer The man took her things, and deserted her as in the Jaina story Then she saw a "renard sauvage' who had caught a hank, and had let it go to catch a fish in the river He lost both The woman said to the fox, “You must be very stupid, Tour wish to get both things has caused you to lose both " The fox answered · I admit that I have been stupid, but your stupidity far aceeds mine
This story is said to be an extract from the Encyclopodra FaYouenIchnalo! (TAU SEY)

Page #48

ru
PARIŚIŞTAPARVAN
who had given birth to a boy, was again pregnant, and her husband was not willing to qut her The close of the third year found Vidyunmālin equally unsuccessful in attamıng his end for the love for his children liad added a ner tie which he had not the heart to break, though his wife was a deformed shren, and his life among the Cándālas was loathsome Megharatha, therefore, left his infatuated brother, nerer to return He enjoyed the most exquisite pleasures in his state of life At last, being ordained by the monk Susthita, be died to be reborn as a god while his brother's soul erred about in the Samsāra (645– 691).
Kanakasenă warning Jambū against orer-eagerness told The 10th story of the shell-blower
A husbandman m Säligrāma used to protect hus fields from inroads of deer by sounding a conch wlule sitting on a tree One night a gang of robbers was driring off a herd of stolen cattle when they heard the conch, and supposing themselves pursued thes dispersed in all directions In the mornig the shell-blower discovered the herd without a shepherd, grazing close by. He drove it to the village and gave it awar to his co-villagers, pretending to have received it from some deity But he had to pay dearly for his easily von popularty for then, in the next year, he was again on the same tree blowing the conch the same robbers coming again with a herd of stolen cattle, heard the same sound issuing from the same spot as on their former expedition They nor ascertained the cause, and finding out their mistake, brought the man down from the tree, beat and tortured bun, took away his cattle and stripped him naked Then they left him alone to reflect on the eril effects of over great zeal
Jambū relates The 11th story of the monkey and the bitumen (720-745)
In the Vindhya bills a very strong monkey drore away the other males and dallied with the females Once another monkey, young and strong, came and courted the females but the older one resenting the liberty he took, threw a stone at him

Page #49

CONTENTS.
Klix
.
A bloody quarrel ensued, in which, however, the older monkey decidedly suffered the most He retired, covered with wounds and thoroughly exhausted Coming to a rock from which bitumen was oozing, he mistook the liquid for water and began to lick it But the bitumen clung so strongly to his face that he could not get it off, and when he touched it with his hands and feet, they too became fixed in the bitumen He thus perished miserably In like ray sensual lust laying hold of man by one of his senses is sure to ruin lus entire soul
CANTO THE THIRD Vabhahsenā relates The 12th story of the two old women (1-45)
In some village there lived two very poor old women, Buddhi and Siddhi, who were great friends of each other Buddhi had for a long time continued to sacrifice to a Yaksa, Bhola (or Bholaka), when the god, pleased with her devotion, promised her whatever she should ask. She asked him for sufficient means to live well and the Yaksa assented, saying, that she would daily find a dināra at his foot The poor woman thus at once became richer than all people about her, and she began to live in great style When Siddhı had become aware of this change, she did not rest till she had wormed the secret out of her crony, and forthwith worshipped the Yaksa with the utmost zeal The god at last rewarded her devotion by granting her request, Tiz , that he should give her double what he had given to her friend It became now the latter's turn to enry her friend's good luck, and to worship the Yaksa till she got clouble the sum which Siddhi earned Again, Siddhi sacrificed to the Yaksa, and when the god was pleased, asked him to make her blind in one eye Buddhı beliered that her companion had by her devotion doubled her income, and moved by cnry she again exerted herself to please the god. When the god at last granted her boon. she asked him to give her twice what he had granted to Siddhi Upon this she became blind in hoth eyes In the same way, the queen concluded, Jambu

Page #50

PARISISTAPARYAN
would lose his share of life's pleasures in striving to obtain a more exalted state of being Jambū rejoined, he would never quit the right path and told
The 13th story (45–106) of the excellent horse
In Vasantapura, the capital of king Jitaśatiu, lived Juadása, a pious merchant Once the king inspected the colts of his stud, and ordered the connoisseurs of horses to select the best one He gave the colt in charge of the aforesaid Jinadāsa, who tended at with the gieatest cale He himself led the horse to the tank and back On the way there iras a Jaina temple, round which he always rode thrice without entering it As the colt grew up, the power of the king increased His neighbours and rivals being of opion that the king's success depended on his possessing the marvellous horse, resolved to rid bum of it When all their efforts to get or kill the horse had failed, the minister of one hostile lang ventured to steal it by deceiving its guard in the guse of a Jaina layman he visited Jinanāsa and completely gained his confidence Once when Jinadāsa had to go to some relations of his, he left the house in charge of his friend, the disguised minister, and set out on his journey In the next night the mister got on the horse but though he tried hard the whole night, he could not make the horse qut its accustomed route, from the house to the tank, round the temple, and back At the break of day he had to give up his plan and made his escape
Kanakasenā then told The 14th story (108–121) of the imprudent boy
In a village lived the poor widow of a grāmakūta together with her idle son When she once reproached him with his inactivity, the boy promised he would henceforth do all in his power to gain the means of living Some time afterwards then the villagers bad assembled to gossip, the donkey of a bhämaha broke loose, and the owner ran after it, calling on all to stop the animal The boy now thought there was a chance of gaining
1 In the dictionaries this word is said to mean the noblest man in a village

Page #51

CONTENTS
li
some money, and running after the donkey, took hold of it by the tail The animal furiously kicked the boy in the face, till he fell down all but lifeless
Jambū, in order to illustrate the bad effects of lore related The 15th story (123-140)
A certain bhuktıpāla har an excellent mare which he gave i charge of a man called Sollaka But Sollaka gare to the mare only part of the good things intended for her, and consumed the rest himself. To atone for this fraud, he was, after his death again and again born as an animal, till at last he was born as the son of Somadatta and Somaśrī, Brāhmans of Ksıtıpratistha About the same time, the soul of the mare became embodied in the daughter of the courtesan Kámapatākā vho grew up the finest girl in the town All the young men outbade each other in order to purchase her favour. The son of Somadatta had also fallen in lore with her, but as he was very poor the courtesan did not even vouchsafe a kind look To be at least near her, the infatuated lover became her servant, and when he was turned out, he rather submitted to the worst treatment than to leave the house of the beloved girl
Kamalavati relates The 16th story (142-147)
A man driven from home by famine joined a caravan Once when the caravan was making a halt in the woods the man strolled about, and saw a bird tearing a piece of flesh from the mouth of a sleeping lion Flying off and perching on the bough of a tree it croaked mā sākasa, ie, 'beware of rashness! The man was astonished at the ludicrous contrast between the words and the act of the bird Kamalayati warns her husband not to act like that burd.
Jambū relates The 17th story of the thuee friends (149-181) ?
* Cp Mahabharata II 1548.
9 This closcly resembles the 129th story in the Gesta Romanorum (Bohns Antiquarian Library) See also Kathā Sarit Sägara Vol. II, p 37, and note (TIFY.)

Page #52

ILL
PARIŠIŞTAPARVAN.
The domestic priest and chief minister of Jitaśatru, king of Kşıtıpratıstha, was Somadatta who had three friends Sahamitra, Paivamitra, and Pranžmamitra Sahamitra was his constant and intimate companion, Parvamitra was occasionally his guest on parties of pleasure, with the third, Pranāmamıtra, he used to talk when they met, but he never admitted him to greater intimacy Now it happened that the minister fell in disgrace with the king, so that he thought fit to hide himself, till the wrath of the lang should be over He therefore went by night to Sahamitra and asked him for shelter and concealment in his house But Sahamitra flatly refused him any help, which would provoke the resentment of the king and endanger himself After thus rebuff, Somadatta went to his second friend Parvamitra, who received him with a show of kindness and respect As regarded his own person, he said, he should be glad to share his friend's fate, but he had also to consider his family's safety, he therefore entreated him to apply to somebody else, and actually accompanied him as far as the next square Almost without hope of success Somadatta then addressed Pranāmamitra, to whom he had shown but so small favour Pranāmamitra, lowever, kindly offered his assistance and conducted the fallen minister out of the king's dominion to some place where he lived in safety
The minister is compared to the Soul, Sahamitra to the Body which, on death, parts company with the Soul, Parvamitra to friends and relations who leave the corpse on the burying-place, Praņāmamitra to Merit (dharma) which goes with the soul to the world beyond | Jayasrī relates
The 18th story of the story-inventing gırl (186-212) In the town Ramanīya the lang was so fond of stories that
Co mahābhārata XII, 12456, Manu IV, 239 ff Vasupūjyacarita 11, 1610
1 The same story occurs in the Avagyaka Chūrni, IX, 328, and a considerably different version of it in the Viseshāvasyaka Bhāshya V, 1876 (LEUNANN)

Page #53

CONTENTS.
lizi
he ordered every day one of the inhabitants to relate a tale. When it became the turn of an illiterate priest to entertain the king with a story, the poor man was in great despair, because he was too awkward to speak before people and not able to tell anything. His daughter Nagasri, learning the cause of his alarm, promised to go in his stead. She boldly went to the palace and told the king that she was Nāgaśrī, daughter of the poor agnihotra Nagasarman and Somasri Her parents had promised her in marriage to a Brahman youth called Catta. Once when they were absent on a journey, her bridegroom had armved She had entertained him as well as she could, and for the night had offered him the only bed in the house. Being afraid to be on the filthy floor, she had waited till Catta was asleep and had then crept into the same bed. Catta, however, had become aware of her presence, and tried to suppress his suddenly awakened passions. This effort had killed him. When she had discovered the fact, she had become afraid that as appearances told against her, she would be thought guilty of having killed Catta and be punished accordingly. She, therefore, had cut the corpse into pieces and buried them secretly 1 When she had effaced all traces of what had happened, her parents had arrived The king asked Nagasri whether what she had told was true or not The girl laughed and said that there was no more truth in her story than in any other which he had heard before Jayasri winds up her tale by saying Jambu would not succeed in deluding them by empty stories.
Jambu relates
The 19th story about Lalitanga (215–275).
King Satayudha of Vasantapura had a beautiful wife, Lalita Once she was looking from the pavilion of the palace on the passing crowd in the street, when she observed a very handsome young man of whom she at once became passionately enamoured. Her servant, a shrewd woman, abetted her passion and found out for her that the young man was a certain Lalitanga,
1 Compare Avasy aka Niryukti, IX, 59, 14 (LEUMANN)

Page #54

ly
PARISISTAPARVAN
son of the merchant Samudrapriya of this town The queen wrote him a letter in which she owned her passion, and sent it to him by her servant The woman encouraged the timorous lover, and promised to bring him together with the queen When on a festival the king went a-hunting and but few people remained in the palace, the servant woman there introduced Laltānga disguised as a statue of a Yaksa Thus he and the queen were enabled to gratify their passion for each other But the guards of the seraglio somehow made sure that a strange man was concealed in it, and on the return of the long communicated to him their suspicion The king at once went into the seraglio, but though he trode noiselessly, he was perceived by the watchful servant who warned the queen Both women threw Lalitânga out of a window which opened on a dunghole, in which he accordingly fell As he could not get out of it, he had leisure to repent of his rashness So he con. tinued in the hole, living on such food as both women threw him down from time to time, till at last the rainy season set in and rapidly filled the hole with water Thus he was carried into the outer ditch, on the bank of which he landed and swooned Accidentally bus nurse found him there she led him home and tended him, till he recovered from the bad effects of his loathsome prison
Lalitānga is compared to the Soul, his love for the queen, to Pleasure, his stay in the dunghole, to the state of the foetus , his dehverance thence, to Birth, his landing on the bank, to the child's entrance in the sütrhābhavana , his swooning, to the child's swooning on being delivered from the womb, the nurse who saved bim, to the effects of Karma Jambū concluded that though Laltānga might be such a fool as for a second time to have himself brought to the queen, he, Jambû, would not do that which would cause him to be born again and again
When the vives of Jambū perceived that he was not to be shaken in his purpose, they declared that they also would enter the order, and so did Jambū's parents and relations Even Prabhava, the robber, made up his mind to become a monk, of

Page #55

CONTENTS.
his parents would permit him to do so (276-280) On the morning of the following day Jambū (of the Kāśyapa gotra) prepared for his renunciation. He hastened to Sudharman, the fifth Ganadhara, who ordained him and his kinsfolk (281-289) After a few days Prabhava returned and was, with the permission of his parents, admitted into the order of monks He was from that time, the disciple and constant companion of Jambu (290-292).
CANTO THE FOURTH Once Sudharman, surrounded by his disciples, Jambũ, etc., arrived in Campā and took up his abode in the park outside the town The inhabitants, men and women, hastened to salute the Gañadhara King Kūnika saw the crowd bustling on the road, and asked what had happened that all the people were leaving the town Being informed that Sudharman ras staying in the neighbourhood, he dressed splendidly and went there in great state Arriving, however at the park, he put off the royal insignia, and barefooted be approached the Gañadhara who was preaching to the people (1-37). When the sermon was at an end, the king asked Sudharman cho Jambū was for the king was greatly struck with the beauty and remarkable appearance of Jambű (38-47) Sudharman related to him Jambū's history an l foretold that he would be the last Kevalin After him nobody would reach the Alanahparyżya and the Paramīvadhi stages of supernatural knowledge the Jinahalpa would be aban lone] together with other holy institutions and piactices, while on earth the sanctity of men would go on decreasing Haring heard all this the king paid his reverence to Sudharman and returned to his palace (19-55) Sudharman entererl the or.ler at the age of fifty thirty years he was the disciple of Mahārira twelve years after whose death he reached the lccalam He died eight years later, haring accomplished his one hundredth year
Jambû reached beatification sixty-four years after Jahavira's mirana haring appointed Prabhara of the Katyňyana gotra as the risible head of the Church (56-61).

Page #56

lvi
PANTSISTATARVAN.
CANTO TIE I'IFTH. Prabhaya anxious to find a worthy successor to his own place, in vam mustored his faithful flock But by his mental sight (upayoga) he discovoied among the heretics a fit man in the person of Sayynmblava of the Vatsa gotra, who was just celebrating a sacifice in Rajagrha (1-7) He then proceeded towards Rūjagrhn, despatching two monks to the place where the sacrifice was going on Tliey were to ask alms from the Pricsts, and if the pricst should give them nothing, they should loudly exclaim "Ah, you know not the Truth” All happen. ed as Pinbhava had forcscon, and the monks acted as they had been told Sayyambhavn over hering the strange exclamation of the holy men became unsettled in his inind about the Truth His guruz whom he questioned on this head, of course, affirmed that the Vedas wero Truth, and that there was no Truth beyond the Vedas But Sayyambhava did not let himself be put off in this way He charged his guru with decerving him and the public in order to gain huis livelihood, and he threatened to cut off dus head, if he withheld the Truth from him (8–24) The guru thoroughly intimidated, then confessed that a Jina idol was hudden below the sacrificial post Only by its influence sacrifices could be celebrated, otherwise Nārada, a faithful be. liever in Jina, would hunder any sacrifice He showed the idol to Sayyambhava, and declared that only the dharma of the Jinas was true, and that the Vedas were an imposture, upheld only for the purpose of procuring the priests an easy livelihood (25– 35) Sayyambhava taking an affectionate farewell from his former guru, went in search of the two monks, and at last came to Prabhava whom he asked for instruction in the Jaina religion Prabhaya explained to him the five vows of the Jamas, and when Sayyambhava had renounced his former heretical views, he received dil sã and became a zealous ascetic He learned the fourteen pūrvas and became, after Prabhava's death, the head of the Church (36–54) When Sayyambhava took diksā, he left his young wife behind They had as yet no children This circumstance made the forsaken woman's case appear still

Page #57

CONTENTS.
lvi
Ma
more miserable, so that people compassionately asked her if there was no hope of offspring She answered in Prakrit, manayam, 1e, a little Hence the boy to whom she did eventually give birth was called Manaka (55-62) When Manaka was eight years old, and became aware that his mother was not dressed like a widow, he asked her who was his father He then learned that his father was Sayyambhava, who becoming a monk had left her, before he, Manaka, was born, and never returned since Manaka who yearned after his father, secretly left his mother and went to Campa There he met his father, and as he did not recognise him as such, he inquired of him after his father by whom he wanted to be ordained Upon which Sayyambhava gave himself out for the most intimate friend of his father in whose stead he would ordain him naka agreeing to this, Sayyambhava brought him to the monks without explaining the relation subsisting between the boy and himself Then the boy was ordained (63-80). Śayyambhava by means of his supernatural knowledge, perceived that his son would die in six months The time being too short for mastering the whole sacred lore in extenso, Sayyambhava condensed its essence in ten Lectures which he composed in the afternoon Hence the work is called Dasavaıkālıka For though to make abstracts of the Law is allowed to none but to the last Dasapurvin, yet under certain circumstances a Śrutakevalın may do so Manaka learned the Daśavaikālika, and thus, he was well instructed in his religion When the six months were over and he died (81-88), Sayyambhava so heartily wept at Manaka's death that his disciples were at a loss to comprehend his deportment which appeared so unbecoming a worldrenouncing sage, and said as much He then told them Manaka's history, and declared that he wept for joy because his son had died as a saint The disciples only learning then that Manaka was their acarya's son, wondered why he had not told them this before Sayyambhava replied that if they had known Manaka to be his son, they would not have exacted the obedience which is the duty of every novice, and the most

Page #58

kvitt
PARISISTAPARVAN
maritonous part of his moral exercise He added that for the sale of Manka's instruction he had composed the Dašavaikā. hla Sutra, but now the object being attained, he would cause hus work to deppar (89 190). The disciples, however, moved the Sangha to solut Šayvambhava that he should publish the Disavarkaltha Sayvambhay a complying with their wishes, that work has been preserved (101-105) At last Sayambhuva dhed, has mg appointed Yusobhadra no his suc* sur (106, 107)
CANTO THE SIXTH
After a most exemplary life of an astetie and a teacher Ya obludra died laying the management of the Church to Is disciples Bhadrabilu and Simbhutav java (1-1) Four traders of Ragela who had grown up together took dil sä under Bhadrabin and became most zealous monks They spirated and wandered about till the cold season when they returned to Rajagrha (515). In the afternoon, after laying collated alms, they left the town for the Vaibhara hill When the evening fm, one of them had got to a mountaincase another to the park. the third near the park, the Inst not far from the town They put up for the night at the places which they had severally renhed, and there they were killed by The one on the lull died in the first exposure to the cold watch of the night where the cold was most intense, he in the park died in the second watch and so on, as the cold decreased as one approaches the town (16-21)
The founding of Pātaliputra,
Uday succeeded his father Kumika in the reign of Campi Everything in his resideney brought back to him the memory of his deceased father, and rendered him exceedingly sad His ministers, therefore per-unded hum to found a new capital, just as Kumka had founded Campã, after
1 For other legends on the founding of the eits of Pataliputra, see Kathi Sarit Sigara, Vol 1, pp 15, 16, Pilgrimage of Faluan (Calcutta, 1818), p 257 ff

Page #59

CONTENTS.
lix
leaving Rājagrha on the death of his father (21-32). In order to find a site sutable for the future capital, Udāyin despatched men versed in the interpretation of omens When they had reached the bank of the Ganges, they came on a magnificent Pátalı tree On a bough of this tree as perched a Chasha bird, and opened from time to time its bill in which insects fell by themselves The augurs, noticing this remarkable omen, returned to the king and recommended the spot for erecting there the new capital An old augur then declared that the Patalı tree was not a common tree, for he had heard from some rise man the following story about it (33–41)
The story of Annikāputra (43–174)
There are two towns of the name of Mathurā, one in the north, the other in the south of India Devadatta, the son of a trader in northern Mathurā, travelled to southern Matourā in which town lived a friend of his Jayasimha, like himself a trader's son Jayasimha had a sister called Annikā, who was an exceedingly fine girl Once Jayasıņha treated Devadatta to an excellent dinner which Annikā had prepared She waited on her brother and his friend, who, being struck with her beauty, fell in love with her on the next day he sent some persons to Jayasimha who should declare his suit for Annikā Jayasımha assented to their proposal on condition that Devadatta and Annikā should stay in his house until the birth of their first child Thus they were married (42-61). After some time Devadatta received a letter from his parents urging him to return, as they had become blind and helpless with old age He wept piteously over this letter in great despair for he had given his word not to leave Jayasımha's house Annikā, finding him in this sad condition and getting no answer from him, read the letter herself and saw at once how things stood She went to her brother and succeeded at last in extorting his permission for Devadatta to depart with her (61-80) Though they gave no name to the boy, reserying the right of selecting one to their parents, he generally was known under the name of Annikāputra and continued

Page #60

lx
PARIŠIŞTAPARVAN
to bo so, even after his parents had formally named him Samdhirana (81-87) Having grown up he was ordained hy Jayasımha, and in old age he came to live in the town Puspabhadra on the Ganges The king of that country was Puspaketu , his wife, Puspavati. They had twins, a boy Puspacūla, and a girl Puspacūlă These children loved each other so much that the father determined to unite them in marriage He therefore put to his ministers the question, who was lau fully entitled to dispose of whatever came to light in his seraglio Little knowing what the king was aiming at, they answered that the king had the right to dispose of such things as he liked From this decision the king pretended to derive the authorisation to make a match between his chuldren They were accordingly wedded notwithstanding the opposition of the queen who had adopted the Jain persuasion (88-104) After the decease of the king, and the succession of his son to the throne, the queen persevered in entreating her children to dissolve their criminal union But perceiving her remonstrations utterly disregarded, she became a nun At last she died and was born again as a god (105–107) This god being aware by his superior knowledge of the awful punishment which Puspacūlā would incur in the next world if she did not separate from her husband brother, showed her in a dream the different hells Great was the terror which these sights caused her, and, 17 van did the king try spells and incantations to allay it? (108-116) At last he assembled wise men of different creeds and asked them for a description of hell They identified hell with various ills inherent in the human lot Of course the queen knew better and dismissed these men with open contempt Then Annikāputra was brought forward and his description of the hells 2 exactly coincided with what the queen had seen in her dream (117126) Again the god sent the queen a dream in which she saw
1 For the queen had the same dream every night 2 Which he stated to be given according to the sacred books

Page #61

CONTENTS.
Lxi
E
the delights of heaven, and again the heretic philosophers put forward their rationalistic views of heaven. But Annikaputra's description of the heavens satisfied the queen, so that she was persuaded of the truth of the Jaina faith and desired to join the order of nuns Her husband consenting on condition that she would beg alms only at his house, she took disā (127146). Annikā putra foreseeing that a famine would set in, sent off his gaccha to some other country He stayed behind himself as he was too old to wander about, and the queen carefully ministered to all his wants For her devotion she was at last rewarded by acquiring the kevala knowledge. But she concealed this fact from all and especially from Annikāputra, whom continuing to attend she astonished by divining all his wishes Once she arrived with his food in a shower of rain The old monk upbraided her, because it is forbidden to go out in the rain but she excused herself by saying that she knew the water-bodies on the road to be lifeless, and in order to account for such knowledge she was obliged to confess that she possessed the levala (147-159) Annikaputra then asked her when he should attain the levala She replied that this would happen on his crossing the Ganges Annikaputra therefore hastened to the ferry-boat on the Ganges, but on whatever side of the boat he placed himself, that part of the boat went down The other passengers perceiving this threw him over board the same moment a demon, an enemy to the Jainas, erected a pike in the river so as to impale the unhappy monk Even in this painful situation Annikaputra succeeded in concentrating his thoughts, and thus at last reached Nirvana which event was duly celebrated by the gods near the place, which henceforth became a famous Tirtha called Prayaga (160-169) The scull of Annikaputra was drifted down by the river and landed on the bank There the seed of a Patala tree found its way into it, and springing up it developed into the tree which was to mark the site of the new capital (170-174)
Such being the auspiciousness of the place, the king gave order to build in it the new capital, which was to be called after

Page #62

Isu
PARISISTAPARFAX.
the tree Pâtalıputra The artisans of the king arriving at the spot Tent round the tree in an erer-widening circle till they heard the cry of a jackal. At that moment they dropped the measuring line, thus marking the limits of the city In its centre a fine Jaina temple was raised by the order of the king who was a derout Jaina and many other stately buildings adorned the new capital of Udāyın He became a powerful monarch of whom the other kings stood in great atre (175– 188) Once a king who had incurred Udāyin's displeasure was dethroned by him and died in the flight. His son entered the service of Udāvin's enemy, the king of Avanti, and promised to rid bim of his rral, if he would acknowledge him afterwards as his friend and equal He accordingly went to Pātaliputra watching for an occasion to get near Udáyin Observing that the Jaina monks had free access to the king, the disguised prince entered the order as a notice, and succeeder in completely gawing the confidence of his superior. On a pausadhaday the Sūri accompanied by the notice who carried a concealed weapon about him, went to the palace and preached to the king After the sermon, all laid themselves down and soon fell asleep, except the notice who boldly cut the king's throat and escaped unchallenged by the guards (189–210) Being afraid that he might be regarded an accessory to the crime, and therebs bring disgrace on the Jain community, the guru determined to cut his own throat, so that the murderer would appear to have killed the king and hum Accordingly when in the morning the corpses of the king and the monk were discovered, but the notice could not be found, all thought the latter guilty of the deed He was pursued, but having the start of his pursuers he escaped However, he met with the reward he deserved For the king of Avantı disowned and banished him. Thus he wandered about an exile, detested by all as the murderer of Udayın (211–230)
In Pátaliputra there bred a certain Nanda, the son of a courtesan by a barber. Dreaming once that the town was sur.
This rounded by his entrails, he told his dream to his guru

Page #63

CONTENTS.
lai
man, guessing the meaning of the omen, betrothed his daughter to Nanda Now the marriage procession took place at the same time, when, on the death of Udãyın who left no heirs, the five royal insignia, viz , the State elephant, the horse, the parasol, the Lumbha, and the two cauris were anointed by the ministers and led through the streets When the two processions met, the State elephant pat Nanda on his back, the horse neighed, etc. in short, it was evident, that the royal insignia themselves pointed him out as the successor of Udãyın. He was accordingly proclaimed king and ascended the throne sirly years after the Nirvana 1 (231-243).
Nanda's dependent chiefs were disinclined to acknowledge his authority; even in his sabhā they refused him the customary respect for, when he rose, nobody stirred to leave the room with him Returning therefore and seating himself on the throne, he ordered the armed guards to put the assembled chiefs to rleath. But the guards smiling at each other disobeyed him Now there were two sentinels, painted al fresco on the wall. Into these pictures a goddess, moved by Nanda's merits, put life, upon which the sentinels slipping out of the rall, immediately put to death the disloyal chiefs Thus the king's authority was restored and soon acknowledged throughout his kingdom (244-252).
CANTO THE SEVENTH In a suburb of Patalıputra lived a Brahman called Kapila, Once after sunset a Jaina monk arrived at hus house, and as it was too late to enter the town, he asked for shelter in the Brāhman's house He succeeded in converting him to the Jain faith and left him in the morning (1-13). During the ramy season some Jaina monks were staying in Kapıla's house when a boy was born to him This child, however, was at once possessed of Revati demons who were expelled by pouring water from the monks' bowls on him from this circumstance being muni-bhājana-halpāmbhoʻ-bhışıkta the boy was called
1 The date is wanting in Arasy aka Kath, XVI, 11, 30

Page #64

Ixiv
PARISISTAPARVAN
Kalpaka He grew up a very learned and very pious man, who refusing offers of marriage, led the single life of a scholar and gained the esteem of all citizens (14-23) In a street where Kalpaka used to pass on his daily walks, lived a beautiful Brahman girl However, as she was afflicted with dropsy, nobody would marry her Her father, therefore, resolved to cheat somebody into marriage with her, and fixed on Kalpaka as the man most likely to be taken in and to keep his word Having sunk a well near his house, he placed the girl in it, and when Kalpaka passed the place, he cried for help, promising to marry his daughter to him who should save her Not heeding the second part of the Brahman's cry, Kalpaka rescued the girl But then the father forced him to accept her as bride, as he had silently agreed to this proposition in rescuing her Kalpaka, in the simplicity of his mind, thought himself bound by honour to marry the girl quite against his will, and did so after having cured her of her disease (24-39)
Nanda, hearing of Kalpaka's wisdom, wanted to make him his minister, but could not induce him to accept his offer He then closely watched Kalpaka, hopmg by some casual trespass of the man he would get him in his power Kalpaka's life, however, continuing unreproachable, the king resolved by artifice to involve him in difficulties He therefore ordered his washerman, a neighbour of Kalpaka's, never to return the clothes which Kalpaka should give him to wash Once Kalpaka's wife wanted her best clothes to be washed for a festival by the king's washerman, and her husband, though unwilling at first to risk his things with the fashionable washerman, ended by letting her have her way Of course he could not get her clothes back, though he constantly called at the washerman's for two years His patience being worn out at last, he swore to dye the clothes in the cheat's blood One night he furiously entered the washerman's house and frightened him so much that the clothes were at once given to him, however true to his word, he ripped open the poor man's belly and dipped the clothes in his blood The wife of the washerman pleaded in

Page #65

CONTENTS.
lxv
vain that the king had commanded them to retain the clothes (40-70).
Kalpaka becoming aware that the king had used this artifice in order to get him in his power, now hastened to the palace to appease him To his utter astonishment, however, he was most graciously received by the king and pressed to accept the post of Minister. which, in his present situation, he of course did not refuse Thus the guild of washermen coming to the palace in order to prosecute the murderer of their member but finding him high in the king's favour had to return without having presented their grievances. Under Kalpaka as prime minister, the power and fame of Nanda attained its meridian (70-84).
A former minister of Nanda, and predecessor of Kalpaka, anxious to overthrow the minister made friends with his favourite servant and was informed by her all that was going on in Kalpaka's house Once Kalpaka prepared the wedding feast for one of his sons, and intending to invite the royal family, had a crown parasol, etc., prepared with which to present the king on this occasion Of these doings the fallen minister informed Nanda. at the same time artfully rousing his suspicions as to Kalpaka's treacherous designs of assuming himself the royal state The king had therefore the minister's house thoroughly searched, and finding the information true, cast Kalpaka and his sons into a deep empty well As only a pittance of food, hardly sufficient for one man, was daily let down for the prisoners, the sons resolved to give the whole of it to their father in order that he might save his life and revenge them on their enemy (S5-104)
The vassals of Nanda perceiving that Kalpaka was no more laid siege to the capital and reduced it to great distress. It was then that Nanda remembered the services of Kalpaka and deeply regretted his absence Hearing that one of the prisoners in the well had survived, he gave order to set hum free Thus Kalpaka pale and weak was at last delivered from his prison Seated on a palankin he was paraded on the

Page #66

Ixy!
PARISISTAPARVAN
walls in sight of the enemy, who, however, thinking the whole tlung an imposture designed to frighten them, reneted their attacks (105–115) Kalpaka proposed to the enemy to meet their prime minister on a boat on the Ganges When both boats were at a little distance, Kalpaka holding up part of a sugarcane, cut off the joints at its bottom and top, asking by gestures his opponent what would become of the sugarcane 2 The latter was, of course, unable to guess Kalpaka's meaning which was this as the sugarcane grows at both its joints (sandhe), thus the Ksattriya thrive by either true or sham treaties (sandhr) The enemy, however, could not make a true treaty with Nanda, nor could they deceive him into a sham treaty Therefore they would have no chance of success, but must perish in the contest Kalpaka then pointed out to his opponent an Abhira girl, carrying on her head a pot of sour thick milk which was smashed by a stick His meaning was, that just as the milk was spilled, the army of the enemy would be scattered by him At last Kalpaka bad hus boat rowed round and round the other to indicate that the enemy would be beaten on all sides, and then left huis puzzled opponent The latter returning to his party was obliged to confess that he could not make out the meaning of Kalpaka's strange behaviour The enemy, being thus convinced that the formidable minister was again at the head of affairs, fled in a panic leaving behind all their train Under the allministration of Kalpaka, Nanda regained bus power and severely punished Kalpaka's enemy (116–138)
CANTO THE EIGHTH Seven descendants of Nanda succeeded each other Their ministers were the descendants of Kalpaka, for Kalpaka had new offspring after the loss of his sons which has been related above The minister of the ninth Nanda was also a descendant
1 Cf the symbolic action of Tarquinius Superbus when Soxtus sont a messenger to him from Gabı (TAWNEY )

Page #67

COXTENTS.
lxvii
of Kalpaka, Śakatāla, whose rife bore him two sons The elder, Sthūlabhadra, was enamoured of the courtesan Koşā, with whom he had lired twelve years, while the younger son, Śrīyaka, was in the king's service, whose confidence and love he had gained (1-10) Vararuci, a Brāhman, famous as poet, philosopher. and grammarian, daily attended the king's audience and recited one hundred and eight stanzas of his own making. The king, though pleased with the verses, did not reward the poet, because Sakatāla, a zealous Jaina, looking upon him as a heretic, withheld his praise Vararucı: therefore wormed himself into the favour of the minister's wife who induced her husband to applaud his composition The king then daily gate the poet one hundred and eight dinārs (11-19). The minister once asked the king why he gave such sums to Vararuci. Nanda replied, that he did so because the minister himself had applauded the poet Upon which Sakatāla said that he admired the verses which were not of Vararuci's making, but were well known by all He could eren produce some girls who would recite Vararuci s pretended composition. The minister bad seren daughters, namely Yaksi, Yaksadatti, Bhūtā, Bhūtadattā, Enkä, Veņā, and Renā The first of these could repeat anything which she had once heard the second could do so after two hearings, and so on. These girls were placed by the minister behind a curtain when Vararuci recited a nes composition of his, and then repeated the verses
1 In the 4th and 5th Tarangas of the Katha Sant Sāgara are related some stories in which figure the same persons as in our narratne but their relation to cach other and the incidents differ widely from those related by Hemacandra The persons mentioned in the Katha Sant Sagara are Vararuci and his wife, Upakosi, the last Xanda and a false Nanda, Sakatala, their minister, and his sons who stare in a dark dungeon, while he subsists on the scanty food permitted them, Cảnakya and an obscure antagonist of his Subandhu and Candragupta very little that may cların to be lustorical can be made out from these two traditions, if tradı. trone they may be called Only thus much can be asserted with safety, that some centuries after the beginning of our era popular stories about the epoch of the Yandas and the Mauryas nere current in India

Page #68

lxvu
PARIŠIŞTAPARVAN,
to the king 1 The latter, thinking himself deceived by Vararuci, stopped his pension (20-29). The poet now secretly hid a machine in the Gangā which, when touched, would jerk up a purse of one hundred and eight dinārs previously deposited there Taking his morning bath in the river he used to sing a hymn in praise of Gangā, and moving the spring by his foot would catch up the purse, pretending it to be the gift of the goddess The news of this apparent miracle spreading fast, at last reached the king who talked about it with his minister To come to the bottom of this mystery, Šakatāla set a spy to watch Vararucı, and thus discovered the whole trick He caused the purse to be abstracted from the machine where Vararucı had deposited it in the evening Therefore when on the following morning Vararucı tred, in the presence of the king and his minister, to play his trick again, he searched in vain for the purse Then Sakatāla exposed the trick and returned the purse to the utterly confounded poet (30-45) Vararuci, impatient of his defeat, learned from the servants of Sakatāla everything that passed in the minister's house Once a servant gırl told him, that at the impending wedding feast of Sakatāla's son, Sriyaka, the king would be among the guests, and that he would be presented with weapons, etc Availıng himself of this opportunity for his revenge, Vararuci engaged some boys to recite everywhere a verse of his, stating that Sakatala would kill Nanda and proclaim Sriyaka king. Ere long this rumour came to the king's knowledge, who, in order to find out the truth, had the minister's house searched The collection of weapons being there discovered confirmed the suspicion prevailing against the minister. The latter finding himself in disgrace and anxious to prevent the ruun of his whole family, persuaded Sriyaka to kill him at the moment when he should prostrate himself before the king He would at the same moment swallow a dose of strong poison, so that he would already be dead when his head should be
1 Cp Journal Asiatique, 1895, p 241 f

Page #69

CONTENTS
Isis
struck off. Sriyaka consenting at last, everything came to pass as concerted (46-63).
The king, shocked by the atrocity of the deed, was informed by Sriyaka that in punishing a traitor whose guilt was proved, he had but done the duty incumbent on every servant of the king As a reward for this uncommon loyalty, the king offered him the seal of the prime minister, which he, however, declined in favour of his elder brother. Accordingly the same offer was made to Sthūlabhadra, who said that he would take the matter mto consideration Ordered to make up hus mind without delay, his reflections took an unexpected turn, for, perceiving the vanity of the world, he resolved to qut its empty pleasures, and plucking out his hair he acquainted the king with his resolution The latter, however, suspecting the sincerity of his intention, watched Sthūlabhadra from a window of lus palace, as he composedly went his way without even turning his nose when he passed rottig corpses It was beyond doubt that Sthūlabhadra was no more worldly minded He took diksā under Sambhūtavijaya (64-82). Sriyaka having been then installed prime minister, longed to revenge the death of his father on Vararucı who was now in favour with the court for this end Sriyaka acted in concurrence with Kosā the courtesan with whom his brother had lived twelve years She persuaded her sister Upakoşā with whom Vararuci was in love at that time, to induce him to take to drinking hquor. This being accomplished, the minister seized the first opportunity that offered, to intimate to the king that Vararuci was a drunkard, and as the king doubted whether this reproach had any foundation in truth, he promised to corroborate this assertion by proof. Accordingly when on the next morning the court had assembled, Šriyaka had beautıful lotus flowers distributed among all present But the flower giren to Vararuci was sprinkled with a strong emetic so that by smelling it, he was forced to romit the liquor he had drunk the night before. His gult becoming thus notorious, he slunk from the court, reviled by all He asked the Brāhmans for a

Page #70

lxx
PARIŠIŞTAPARVAN prāyaścıtta, and was ordered to drink molten learl, under the application of which the poor wretch of course died (83-109)
Sthūlabhadra led a pious life under the guidance of Sambhūtavijaya Once at the beginning of the rainy season, three monks presented themselves before Sambhūtavijaya specifying the austerities which they intended to perform during the four months of the rainy season. The first monk took upon him to stay the whole season before a lion's den, the second to do so before the hole of a snake who killed one even by its look ,' the third would sit on a Persian wheel When they had departed on their errand with the Superior's permission, Sthūlabhadra declared that he would live in the house of Kosā, the courtesan, without trespassing his vows. The Superior seeing him equal to the task, permitted him to undertake it Kosā, believing that a return of love was the cause of Sthulabhadra's visit, received him with great kindness and plied him with her charms and conversation. But his resolution and self-restraint was not to be conquered, on the contrary his piety made such an impression on her that she let herself be converted to the
rue faith. She vowed that henceforth she would belong to one man only, if the king should bestow her on one (109–132) At the end of the rainy season, the three monks returned and were received by the Superior with the honour due to performers of difficult austerities, but Sthūlabhadra was welcomed with still more marked honour and greater praise As the three monks ascribed the preference shown by the Superior to Sthūlabhadra to his partiality for the son of a minister, they were anxious to prove themselves bis equals On the next rainy season, therefore, the monk who had stayed before the Inon's den announced his intention to spend four months in Koşa's house In spite of the Superor's objections be repaired to the courtegan's house and asked her permission to stay in her house. Kosā, who at once guessed the ambitious monk's motive, resolved to give him a lesson She easily conquered
1 Co Katha Sant Sägara, Vol I, p 294 and note, Vol II, p 464 and note (TAYNEY )

Page #71

lxxi
him by her charms, so that he entreated her to return his love. But she replied that being a courtesan her love was to be had only for money. In order to procure with what to pay her, the infatuated monk went to Nepal, the king of which country gave a precious shawl to every monk on his first arrival. Having got the king's liberal gift the man returned. On the route by which he was travelling, there halted a gang of robbers who kept a presaging bird. Now, when the monk approached, the bird said "there comes a lakh." The robbers, keeping a sharp look out, were astonished to see only a monk They searched him, however, but finding nothing on him, they set him free. Then the bird sang out. "there goes a lakh Upon which the leader of the robbers, anxious to learn the truth, recalled the monk who confessed that he had concealed in his stick a precious shawl which he intended as a present for a courtesan Being dismissed without further interference, he hastened back to his beloved Kosa and presented her with the shawl But she flung it in a gutter, and told the monk who deprecated her folly, that he was a still greater fool to allow his precious soul to sink in the mud of worldly passions. On which the monk repented and commenced a new life of austerities. It was about this time that Sambhutavijaya died (133-169).
CONTENTS.
23
The king gave Kosa to a charioteer, a favourite of his As Kosa continually praised Sthulabhadra in his presence, he thought that by showing his skill he would be able to gain her applause To carry out his plan, he sat down in the garden and pierced a cluster of mangoes by an arrow; then hitting the end of the arrow by a second arrow, and that arrow by a third, etc., he was at last able to draw the fruits towards him, and to deliver them to Kosa without leaving his place Kosa, in order to show her skill, made a heap of mustard seed on the floor, and putting a needle in it, covered
1 Cf Pancatantra I, 22.
2 Comp Av. Niry, XVII, 11, 34 (LEUMANN)
3 By a similar tour de forca is told of Drona in the MBb. I, 131 ff.

Page #72

1xX11
PARIŠIŞTAPARVAN
it by petals of flowers She then danced on the heap without scattering the seeds or hurting her feet by the needle Exceedingly pleased by this performance, her lorer promised her any reward which she would ask and he could give Kosa, however, replied, that skill was nothing sa rery tronderful, since it depended merely on practice But the deed of Sthūlabhadra, she asserted, tras of a different kind, for le had, of his own will, subdued his passion and not yielded to the greatest temptations The charioteer, learning who Sthūlabhadra tas, desired to serve him and, being further instructed by Kosā, adopter the Jaina farth Koså herself became a nun About this time a famine of twelre years set in (170-193)
In Canaka, a village of the Golla district, lived the Brāhman Canın, a devout Jama, Those fife was Capestari Their son, who got the name Canakya, had all his teeth completel on being born The monks being informed of this marvellous circumstance, foretold that the boy would become a king But the father being rather of a religious turn of mind, desired to spare his son a lot which be considered dangerous to the well-being of the inner man Accordingly to remove the omen be broke out the boy's teeth Upon Thich the monks foretold that Canakya would gorern by proxy Cānakya, growing up and becoming learned in all sciences, married a poor Brālman girl Once the wife of Canakya went to her parents on the redding of her brother There she met her sisters ho, being married to rich men, Tere fine ladies,
1 The same circumstance is told of Richard III of England Sce Henry VI CV 652,
“Teeth hadst thou in thy head when thou trast born
To signify thou camest to bite the world" See also line 74 of the same scene, and Richard III N, 49 (TAW NIY)
2 Cf the following story in the lustory of Rome, which lead to the enactment that one of the Consuls should alirass be a Plebeian M Fabius Ambustus, a Patrician, had two daughters, the elder mnrned to
Jt Serv. Sulpicius, a Patrician, the younger to C Licus, a Plebeian

Page #73

CONTENTS.
while she made but a poor appearance, and was accordingly ridiculed by her rich relations. Greatly dejected, she returned home, and being earnestly questioned by her husband, she told him how she had been treated because of her poverty (194213)
Cânakya, intent on making money, went to Pätaliputra ; for he had heard that Nanda was wont to make a very liberal present to renowned Brāhmans Arrived at the court he sat down on the first chair which was the king's seat As Nanda's son, entering together with the king, note Canakya's presumption, an attendant girl offered him another chair Ciñakya, however, did not rise, but put his drinking vessel on the second chair his stick on the third, his rosary on the fourth, his Brahmanıcal cord on the fifth. Impatient at his arrogance, the girl in attendance kicked him from his seat. Upon which Cāņakya, furious with rage, vowed that he would dethrone Nanda and destroy his power. He then left the torn (215-226).
Remembering the prophesy that he should reign through the intervention of a nominal king, he searched for a person fit to play that part. Wandering about he arrived at the village of the feeders of the king's peacocks (mayuraposaka) There he heard that the chief's daughter, who was pregnant with child, had a strange craving for drinking the moon Cīņakya promised to satisfy her, on condition that the child to be born should be handed over to him The parents of the woman agreed, because they were afraid that if baulked in her desire she rould miscarry. Cãnakya now caused a shed to be constructed, the thatch of which had an opening. In the
happened that Sulpicius was Consular Trbune in the same year that Licinius was Trbune of the Plebs, and as the younger Fabia was on a visit to her sister, Sulpicius, returning home from the forum with bus lctors, alarmed the Plebeian's wife by the noise he made in entering the house The elder sister laughed at her ignorance; and the younger Fnbia, stung to the quick, besought her husband to place her on a level, with her proud sister. (TAWXEY.)

Page #74

luxus
PARISISTATARVAN
night when the moon shone through the opening and was reflerto m a bowl of mulk placel below it, he led the woman into the shoul, and ordercal her to drink the milk and as slic dinnk it m hier dclusion, a man on the thatch of the hoc gratlunlly cororor up the opening Thus the woman was satisfied that she had crunk the moon In due time she gavo buth to a boy who, from the circumstance just relnterl, un called Candragupta Canakya then continued to wanlor about in quest of means for procuung money (227–241).
Cnndingupta when playing with the children in bus native village incrl to be acknowledged by them as their king c'inakva on hue first icturn to the village saw the boy, whom he dul not iccognizo playing hus wonted part In order to test hus metnl, he asked hun for somc present The boy pointing to a heid of cous said, he might take them, he need not be afraid of the cow herds, as nobody would dare gainsay zum Cannkyn, pleased with the pluck of the boy, learned from his playmates that he was Candragupta Promising him a kingdom, hc carried him off (242-232) With the money ho had acquired, Cīnakya levied troops and laid siege to Pataliputra But his arzy being easily ranquushed by the mois numcious enemy, hc and Candragupta were forced to TIIN anat Nanda, however, sent swift horsemen in pursuit of them when one of the pursucis had nearly reached them, Cânakva, to save himself and Candragupta, had recourse to a daring trick Being on the bank of a lake, he assumed the posture of an ascctic, and ordered Candragupta to plunge in the water. The rider coming up to the spot, asked Cānakya whether hc liad seen a young man running off Cānakya silently pointed to the water Upon which the soldier began to put off his amour previous to plunging into the water. Canakya instantly seized the sword and struck off the head of the soldier. He then put Candragupta before him on the horse, and continuing their flight, he asked him what he had
1 Cf the Boy-king in the Saga of Ardsch Bordsch and Vikramāditya's Throne (Sagas from the Far East, p 252) (TANEY )

Page #75

COSTETS.
lexy
thought when he had been pointed out by him to the soldier. Candragupta replied that he had thonght the master would know best what to do, from which anster Cāņakya gladly inferred that, as king, Candragupta would be an obsequious master to his future minister. A second horseman who was on the point of orertaking them was despatched in a similar way by Capakya. who this time made a washerman run away: by saying that the king had a grudge against his guild, and then resuming the work of the vasherman (253-278) During their flight Candragupta became hungry, and Canakya left him in order to procure food in the next village. On his say he met a priest, and asked him what he had had for dinner. The priest replied that he had eaten a mess of rice with thick milk As Cãpakya saw no other way to allay Candragupta s hunger without by further delay, exposing him to the danger of being made prisoner, he ripped up the priest's helly and extracting the food from the stomach gave it to the hungry boy (279–289).
At evening they reached a village and going about in quest of food they came to the hut of a poor old woman who had just prepared the supper for her children One of them greedily put his finger right in the middle of the dish. and being burat began to cry She railed at him for being as big a fool as (anakya Hearing himself alluded to in such terms. Cīņakya entered the house and asked the woman the meaning of what she had just said. The woman replied that the child had burned his finger, because he rould eat from the middle of the dish instead of from the outer part which was cool: in a similar was Cānakya had been defeated. because he had not secured the surrounding country before attacking the stronghold of the enemy (290-296) Profiting by the advice thus unconsciously given him Cīņakya went to Himaratkūta and entered into an alliance with Parvataka ? the king of
1 In the list of the kings of Nepal. according to the Bauddha Par. ratira l'amārali (Ind Art. Pol XII P 412) the 11th king of the 3rd dynasty, that of the Kuråtas is Parba, apparently our Parvata; for, in

Page #76

PARISISTAPARVAN,
that placc, promising lum half of Nanda's country, if he would and lum to subdne Nanda (297-300) They opened the campaign by reducing the outlying provinces One town, lowever, was so well defencled that they could not take it Cånakya, thereforc, secrctly entered it disguised as a Tridandın monk He saw there a temple of the Seven Mothers, and became persuaded that they w010 the tutelary goddesses of the town JVhen, therefore, the inliabitants, wearied by the long siege, asked him when the siege would be raised, he ansucied that it would be continued as long as the Seven Motheus weic in the temple The credulous people, there. fore, iemoved the adols from the shrine, and at the same time Candiagıpta and Parvataka, acting on a hint from Cânakya, retired with their army to some distance But after a while, when the inhabitants weic rejoicing over their regamed liberty, they returned and took the town by surprise (301-310) After having dorastated the countıy, the alles lad siege to Pătalıputra, and at last forced the enemy to capitulate Nanda, throwing himself on the mercy of Canakya, was permitted to leave his kingdom, carrying with him all tlíat he could place on onc car Accordingly he put his tho wives and a daughter on his carriage, and loading it with treasures, he drove off Meeting on the road with Candiagupta, the princess instantly fell in lore with him, and on her father's advice she selected him for her husband by the rite of svayamvara She got down at once and began to climb into Candragupta's carriage, in doing which, honerer, nine spokes of the wheel broke Candragupta would
the reign of the 7th king, Jitodastı, is placed Buddha's Visit to Nepal, and un that of the 14th, Sthunka, Asoka sisited the country
1 When king künka was besieging Varsāli, the hermit Külavalaka assumed the disguise of Tridandın and entered the city The people asked him how long the soge would continue Ho said it would continue until they dug up the stūpa of the hermit Suviata, which he sair protected the city from capture Künika withdreir his army, as in the text, and then returned and took the city (Sanskrit College MS of the Kathā Koga, folio 71B) (TAVNLY)

Page #77

CONTENTS
Lxxvii
have turned her off, but Cánakya prevented him, saying that the accident was very auspicious, as it portended that the nerr dynasty rould flourish during nine generations (311-326)
In the palace of Nanda, whose treasures Candragupta and Cānakya disided between themselves, was a beautiful girl, whom the king had since her birth, fed on poison. Parvata falling in lore with this girl, took possession of her with Cánakya’s consent Then, at the wedding ceremony, he seized her hand before the sacred fire, the poisonous sweat penetrated through his skin and at once took effect Collapsing, he called out for the doc. tors but Cânakya preventing Candragupta from fetching them, Parrata was soon a dead man Thus Candragupta got possession of Nanda's and Parvata's kingdom This happened one hundred and fifty-five years after the Nortāna of Mahāvīra (326–339)
As some of Nanda's followers continually committed daring robberies, Canakya searched for a man who should be able to . restore order He selected for this purpose a weaver, whose resolution he had found out in observing him laying fire to such places in his house as vere nests of bugs 2 This man prored equal to his task, for he succeeded in putting to death all robbers (340-346).
Cânakya had an old grudge against the inhabitants of a village who had once refused him food He now gare them an order which could be interpreted in two ways When the men had done what they thought they were bidden to do, Cānakya could charge them with disobeying him, and under this pretext he had the village burnt down together with all its inhabitants (347–351)
Candragupta's treasury haring by this time become almost empty, Canakya was anxious to fill it agam He, therefore, invited the rich to gamble with him Through staking a cup
1 See the Katha Sart Sagara, Vol I, p 149 and note (TAXEY )
"A similar story is told about a low minstrel of Cologne whose house snarmed with bugs He set it on fire and danced before it, singing to his fiddle to this effect. “if thus will not do for the bugs, the devil may know That is more effective

Page #78

lxxviu
PARISISTAPARYAN
filled with dinārs against a single dinār, he easily won great sums as he employed forged dice But as even this operation took too much time, he hit on the following plan. He invited the richest merchants to a party, when all were in their cups, he sang a stanza in which he boasted of his luck, his influence with the king, etc, and there the musicians sounded a flourish The guests, excited by the example he had set them, sang in their turn, stanzas in which each man boasted of his wealth Cānakya thus learned the extent of their means, and used this knowledge to fill the king's treasury (352-376)
The Ācārya Susthita lived in Candragupta's capital, when a famine, which lasted twelve years, forced him to send bis Gana to some other country Two young pupils of his, unable to bear the separation from their teacher, returned after a while, but soon severely suffered from the scarcity of food. Having learned the art of making themselves invışıble by rubbing their eyes with a miraculous ointment, they secretly determined to procure food by this art Unseen by anybody, they entered the palace, and sitting by the side of the king, ate from his plate They thus daily shared the king's dinner But the diminution of his food soon told upon the king, he greir thinner every day At last Cānakya being alarmed by these symptoms, directly questioned the king The latter owned that though plenty of food was always set before him, he did scarcely get half of it, the rest disappearing by some unseen cause In order to discover it, Cânakya had the floor of the dining-hall strewn with a very soft powder, in which at the next dinner the imprints of human feet became visible By this means he made sure that somebody iras the constant guest of the king, and he correctly guessed that the man must have made himself invisible by applying a miraculous ointment to his eyes on the next day, therefore, when the king was at his dinner, Cănakya caused the room to be filled with a thick smoke which brought the tears to the eyes of all present Thus the miraculous ointment being washed down from the eyes of the two monks, they suddenly were seen sitting near the king and eating from his plate All Tere

Page #79

COXTENTS
Ixxix
dumb-founded in spite of their resentment, but Cănakya afraid of offending the church, addressed the intruders as heavenly saints and dismissed them Candragupta thought himself degraded for haring eaten food left over by somebody else, but Cānakya allaved his misgivings by saying that it was highly meritorious to feed monks Afterwards, however, he complain. ed about the two monks to the Ācārya who laid the blame on the laity for, he said, by neglecting the duty of chauty, they forced the monks to help themselves as well as they could His arguments induced Cãnakya henceforth liberally to give alms to the monks (377-14)
As Candragupta patronised the heretic teachers, Canakya tried to persuade him that they did not deserve his favour because they were given to sensual pleasures. Though the king affirmed that he placed implicit trust in his minister's words, still he insisted on haring the charge proved Canakya, accordugls, invited all heretic teachers together to expound their doctrines in the king's presence They gladly obeyed his orders, and were conducted to a part of the palace facing the queen's apartments, near which the floor tras strewn with a fine dust. These meu finding that the king had not get arrived, stole to the seiaglio and glanced through the windows at the women, till the king came to hear their discourse After their depar. ture Cānakya prored by the traces of their feet, that they had heen looking at the women. The Jaina teachers, however, who were invited on the next day, remained in their seats from the beginnig till the end of their visit, and thus time of course, the dust on the floor in front of the windows was found untouched Candzagupta seeing this proof of the sanctity of the Jaina teachers henceforth made them his spiritual guides (415-435) On C'ânakya's order, the food of Candragupta was mixed with a gradually increased dose of poison, so that in the end even the strongest poison had no effect upon him. Once the queen Durdliarī who was big with child was dining with the king, when Cánakya came upon them. Observing that the poison almost instantly killed the queen. he ripped open her womb and

Page #80

іххх
PARIŚIŞTAPARYAN.
extracted the child He had been nearly too late, for already a drop (bindu) of the polson had reached the boy's head, who, from this circumstance, was called Bindusāra In ripe age he was placed on the throne by Cānakya on the decease of his father who died by samadkt (436-445)
Cânakya had adopted Subandhu as his colleague, but this ambitious man anxious to become prime minister himself, warned Bindusāla not to trust Canakya, because he had uipped open the belly of the queen, lus mother The king, learning on inquiry, that this charge against Cānakya was true, began to hate him. The fallen minister, however, feeling that his life, was drawing to its close, and being therefore indifferent to worldly interests, resolved that after his decease huis enemy should not enjoy his victory He laid his plan in the following way Having pronounced strong spells over exquisite perfumes he placed them, together with some lines written on bhūryapatra, m a well-varnished casket, this he put in a chest, which he carefully locked and lud in his house Having done this, he distributed his riches among the poor, and retired to a dunghill near the town, there to starve himself to death About this time the king, who had learned the details of his mother's death, repented of his inconsiderate ingratitude towards the benefactor of his race, and went to Cānakya, imploring him to resume bis Sffice But finding him firm in his purpose, the king vented his anger on Subandhu, who pleaded his innocence and offered to pacify Cãnakya He actually visited lum, but while he made a sbow of paying his compliments to him, he contrived to put a faintly burning chaicoal among the dry dung The dunghill soon caught fire, and the great minister was consumed in its flames (446–469)
CANTO THE NINTH With the king's consent Şubandhu took possession of Cânakya's house Searching it for hidden treasures, he came
When on the chest and forced its locks, it yielded the casket he had burst it open, a delicious smell spread about, which he

Page #81

CONTENTS
lxxxi
eagerly inhaled. At last he found the bhurgapatra, which he supposed to contain the inventory of the looked-for treasures. But he was greatly alarmed by the perusal of the lmes written on it for they briefly stated that whoever, not leading the life of an ascetic, should smell the perfume must die by it. Subandhu tried the effect of the perfume on somebody else, and as that man died, though he was plied with all sorts of antidotes, he saw no other way of escaping a similar lot, but to turn monk But as he conformed to monastic life in appearance only he became the object of contempt wherever he went (1-13)
On Bindusara's decease, his son Aśoka-sri ascended the throne He sent his son and presumptive heir, Kunāla, to Ujjayini there to be brought up. When the prince was eight years old, the king wrote (in Prakrit) to the tutors that Kunāla should begin his studies (उधौयड) One of Aśoka's wives who wanted to secure the succession to her own son being then present took up the letter to read it, and secretly putting a dot over the च changed अधीय into चधौयड, ie, "he must be blinded '1 Without re-reading the letter, the king sealed and despatched it The clerk in Ujjayini was so shocked by the contents of the letter, that he was unable to read it aloud to the prince Kunala, therefore, seized the letter and read the cruel sentence of his father Considering that as yet no Maurya prince had disobeyed the chief of the house, and unwilling to set a bad example, he stoutly put out his eyesight with an Great was the king's grief when these news reached him For he dearly loved Kunala. and he had intended him for his successor But now he had to give up what hopes and plans he had formed for Kunala's blindness definitely disabled him from reigning The king gave him a rich village on the evenue of which he might comfortably hire, and placed the son of the rival queen in the residency of Ujjayini (14-34)
hot iron
In the course of time Saracchri, the wife of Kunala, bore
1 See Indian Antiquary for 1881, Vol X, p 190 (TAWNEY)

Page #82

lissu
PARIŠIŞTAPARTAN him a son for whom he decided to secure the succession Dis. gused as a mainstrel he went to Patalıputra and won the hearts of the people by his fine roice At last the king heard of the famous blind minstrel, and ordered him to perform in his presence Kunāla, exhibiting his art, sung a lar to that effect that Asoka's blind son claimed his penny (läkin7) On the king's question who he tras he made himself known. The king pushing aside the curtain behind thich he had been concealed, now recognised and tenderly embraced lus son He promised to grant him whatever he should ask Kunāla merels repeated that he claimed his "penny" Being then informed by the ininisters that princes denoted the kingdom br "penns 'Asoka sadly objected that being blind Kupāla never could ascend the throne Thereupon the latter said, he claimed the kingdom not for hınıself, but for bis son "Then , cried the king, "has a son been born to you ? " "Just now' (sampratı) was the answer Sampratı, accordingly, was named Kunāla's son, and though a baby in arms, he was anointed Asoka's successor, after whose demise he ascended the throne and became a powerful monarch Samprati was a staunch Jaina (35-51)
1 A dreadful dearth prerailing about this time forced the monks to emigrate as far as the seaside During these unsettled times they neglected their regular studies, so that the sacred lore was on the point of falling into oblivion The Sangha therefore reassembling in Pātaliputra then the famme was over, collected the fragments of the canon which the monks happened to recollect, and in this ray brought together eleren angas In order to recover the Drştırāda, the Sangha sent two monks to Bhadrabāhu in Nepal commanding him to join the Council, Bhadrabālu, however, dechned to come, as he had undertaken the mahāprāna row which it would take thelre years to carry out, but after that period he would in a short time teach the whole of the Drstırāda Upon receiring this
i Compare Ar Nury, XVII, 11, 33 f There is this difference that only two and not four adhy ayanas, viz, the blūlana and timoff are men. tioned (LEUMANY)

Page #83

CONTENTS.
lxxxu
answer, the Sangha again despatched two monks who should ask Bhadrabahu what penalty he incurred who disobeyed the Sangha If he should anstrer "excommunication," then they should reply that such tras to be his punishment. Everything coming about as foreseen Bhadrababu requested, that out of consideration for his row, the Sangha should send him some clever monks to whom he would daily deliver seven lessons at suitable times. Accordingly five hundred monks, with Sthūlabhadra as their leader, were sent to Bhadrabāhu But all of them, except Sthūlabhadra, becoming tired by the slowness of their progress, soon fell off, Sthūlabhadra alone stayed out the whole term of his master's vot. At the end of it he had learned the first ten Purvas (55-76).
The seven sisters of Sthūlabhadra, paying their reverence to Bhadrabāhu after his arrival in Pătalıputra, asked him where their brother stayed, and were directed to some temple. On their approach Sthūlabhadra transformed himself into a lion, in order to gratify his sisters with the sight of a miracle Of course the frightened girls ran back to the guru to tell bim that their brother had been devoured by a lion. Bhadrabāhu, honerer, assured them that their brother was alive, and so they found him on their return to the temple The eldest of the sisters then proceeded to give him the following account of their adventures (77-83)
Śriyaka who had entered the order together with his sisters was too weak to keep the prescribed fasts She had, therefore, tried to accustom him to them by making him promise to protract his fast from one term to another and again to another, but luis strength at last gave way and he died. She had reproached herself with having caused his death, and though the Sangha bad declared her free from all guilt, she would not be satisfied without an absolving sentence from a Jina. The Sangha, therefore, by joining in a common penance, induced a Sāsanaderatū to carry her to Sīmandharastāmin. This Jina
1 See above, p Ixvii

Page #84

LXXXIV
PARISISTAPARVAN
had not only confirmed her innocence, but had also taught her four sacred texts the Bhāvanā Vimukti, Ratikalpa and Vicitracarya On her return to the Sangha, who had remained in the same posture (kayotsarga) for the whole time, she communicated these texts to the community The first two texts were added to the Acârānga Sūtra, the remaining two to the Dasavaikālıka Sūtra (84-100)
When his sisters had left Sthūlabhadra, he went to Bhadrabāhu for his daily lesson But the latter refused to teach : hum any more, as he had become unworthy of it Sthūlabhadia replied that he remembered no sin since his ordination, but on being reminded by him of what he had done, he fell at his feet and implored his forgiveness Bhadrabāhu, however, would not take up his instruction Even the whole Sangha could only with great difficulty overcome bis reluctance He at last consented to teach Sthūlabhadra the rest of the Pūrvas on the condition only that they (viz , the four last Pūryas) should not be handed down by him to anybody else On Bhadrabāhui's death, 170 years after the Norvāna, Sthūlabhadra became the head of the church (101-113)
CANTO TAE TENTH Sthūlabhadra once visiting Śrāvastī preached there in a suburban park In the crowd of faithful hearers he missed bis old friend Dhanadera, and to inquire after bm he went to his house Dhanesvari, his friend's wife, received him with deep respect, and told him that her husband had lost all he possessed and was now travelling about as a trader Sthūlabhadra knowing by his superior knowledge that an immense treasure was hidden below a pillar of the house, stretched out his hand in that direction, saying, “Lo, such is this house, such your husband's trade, and such is this"! Repeating these words again he left the house and went elsewhere (1-23)
On his return Dhanadeva rejoiced to hear of Sthūlabhadra's visit, all details of which greatly interested him When the strange words and gestures of his holy friend were related to

Page #85

CONTENTS.
LxXXV
him, he guessed at once their true meaning, and dug up the pillar 50 significantly pointed at by his friend Of course be found there such a treasure that he became one of the richest men. In order to thank his benefactor, he went to Patalıputra, and was converted by him to the Jaina, faith (24-35).
Sthūlabhadra had two disciples, Wahāgiri and Suhastin. Because they were brought up by the Yakşāryā, the word ärya was prefised to their names They were taught by Sthūlabhadra the ten Pūrvas-for the last four Pūrvas he was forbidden to teach. After their teacher's decease they succeeded to bus place (36-40).
CANTO THE ELEVENTH. After some time Mahāgiri made over his disciples to Suhastin and lived as a Jinakalpika, though the Juakalpa had by that time fallen into disuse. Preaching everywhere the Lam he came to Pātalıputra (1-5)
The merchant Vasubhūti, who had been conrerted by Suhastin, did his utmost to bring over his kinsmen to his new faith; but they would not be converted without the concurrence of an Acírya Suhastin, therefore, yielding to the entreaties of Vasubhūti, came to the house of the latter, and began to expound the Law Just then Mahāgiri, chancing to enter the same house, Suhastin, with marked deference, rose and greeted him to the utter astonishment of Vasubhūti who could not imagine that anybody did rank above Suhastin The latter, howerer, declared Mahāgırı to be the holest of men because of lus austerities, for he did only eat the offal of food, and if he could not get that, he would not break his fast After this interruption Suhastın accomplished the conversion of Vasubhūtı and returned to his place (6-15)
On Vasubhūti's suggestion his kinsmen always kept some remnants of their meals in store for dahāgiri in case he should beg at their doors The saut, horrerer, by dint of his superior
1 Evidentir Sthõlabhadra's eldest sister is intended

Page #86

lxxxvI
PARIŠIŞTAPARVAN
knowledge perceived at once that the alms offered him were unacceptable, because they were especially reserved for him He, therefore, severely rebuked Suhastın for having caused this nuisance, but at last he forgave him on his promise never to give him any more annoyance (16-22)
During a visit of Subastın in Ujjayini a procession of Jivantasyāmin's image took place Suhastin and Mahāgırı, having come to that town, followed the sacred car together with the whole community When the procession passed the palace, Samprati intently regarded Suhastin, whose very prepossessing appearance struck him as having been familiar to him in some far off period But while he racked his memory, he suddenly swooned With his returning breath came the remembrance of his meeting with Suhastın in his preceding life. Eagerly hastening to, and prostrating himself before him, he professed his faith On his question whether Suhastın also did recognise him, the latter answered in the affirmative and proceeded to relate their former meeting (23–38) Once, he said, he and Mahāgırı were staying in Kaušámbi Although there was then a dearth, the laity continued to provide the monks with food When on some day they returned from their begging tour, a starving vagabond begged food of them They excused themselves, however, by saying that they could do nothing without the consent of their superior The vagabond, therefore, went up to Suhastun who, foreseeing that this man in future times, would become a patron of the church offered him food on condition that he should first take the vows Complying with this demand, the beggar received plenty of food, but he gorged himself with it to such a degree that he was suffocated. He died in the following night, and was born again as Kunāla's son, the present kung Samprati (39-54)
The king looking up to Suhastin as his greatest benefactor, was converted by him to the true faith, and henceforth strictly performed all duties enjoined to the laity He further showed his zeal by causing Jina temples to be erected over the whole of Jambūdvīpa (55-65).

Page #87

COXTENTS
lxxxvU
During Subastın's stay in Ujjayini, and under his direction, splendid religious festivals and processions in honour of the Arhat were celebrated, and great was the devotion manifested by the king and his subjects on this occasion The example and advice of Sampratı induced his vassals to embrace and patronise lus creed, so that not only in his kingdom but also in the adjacent countries the monks could practise their religion (66-83)
In order to extend the sphere of their activity to uncivil. ized countries, Samprati sent there messengers disguised as Jaina monks They described to the people the kind of food and other requisites which monks may accept as alms, enjoining tliem to give such things instead of the usual tax to the revenue collectors who would visit them from time to time Of course these revenue collectors were to be Jamna monks. Having thus prepared the way for them, he induced the Superior to send monks to those countries, for they would find it in no way im. possible to live there Accordingly missionaries were sent to the Andhras and Dramılas, who found everything as the king had told Thus the uncivilized nations were brought under the influence of Jainism (89-102)
Remembering that in his preceding life he had been a starring beggar, Samprati gave order that at the gates of the town the needy should be supplied with food and drink The remnants of the food which the cooks used to eat themselves, he caused to be reserved for the monks, and compensated the cooks with money Such was the religious zeal of the king, that he ordered the merchants to gire the monks gratis all things they should ask for, and to draw on the royal treasury for the value of the goods It may be imagined that the merchants did not hesitate to obey the liberal king's order (103112).
Although the alms with thich the monks were thus supplied are expressly forbidden by the rules of the church, Suhastın afraid to offend the zealous king, dared not make any opposition Vahagiri, therefore, severely blamed Suhastin, and

Page #88

lix
II
PARISISTATARYAN
resolved definitely to separato from him For, as die sard, there tras an old poplicoy that after Sthūlnbhaclra the conduct of the Jamas woull detcriointe Accordingly after salutmg the inage of Jiyantasvīmın he left Avanti and went to the Tirtha Gajendiapada, ie, the footprints of the elephant on thich India rollo to attend the scrmon of the last Arbat when he converted Dasarna bliadra ? Thiere, starving himself to death, be renched skarga Sampıntı dying at the end of his reign, durmg which he continued a patron of the Jainas, became a god and at last lic will reach Siddhu (113-127)
Suliastun, returning after an absence of some time to Ujjavm In order to pay homnge to Jivantasvīmın, sent two of his pupils into the town to procue lodgings A merchant's Wifc, Bhadrī, offered them a spacious stable of which Subastin gladly took po-scSSION. Wlule in the evening ho repeated the Nalmigulna Adhyayanın to the monks assembled in the stable, Arantsukunāla, Bhadra's son, amused lumself with lus tipes on the top of the house Listening to Suhastun's description of tho Nalınīgulma, he suddenly remembered having in a former cxistcnce lived as a god in that realm He went down to Suhastın! and asked fun for dikshā, in order that on his death le rught return to that delightful place. Suhastin refused to comply with lus wish on account of the young man's delicate liealth but as the latter pcisevered, he ordered bim first to obtam the consent of his relations, which, however, was withlield from him Arantisukumāla, therefore, of hus on will, plucking out his hair and assunung the appearance of an ascetic, presented himself before Subastı who in order to prerent such negularities, consented to ordam him in due form (128-148).
As Avantisuhumila's constitution rendered him unable long to sustam the hard life of an ascetic, he at once asked and
1 The origin of the Titha and the story of king Dabarnabhadra is related by Bhindreśvara in the Dašaunobhadda Aluddhadakahā, inserted in tho Kulávali at its proper place (boforo arantisukumāla koha)

Page #89

CONTENTS.
1XXXIX
got permission to end bis earthly career by self-starvation He, therefore, went to a Kanthārika grove in a burial-ground, his delicate feet bleeding as he walked on, and there laid down in religious contemplation Meanwhile a female jackal with her young ones licked the bloody footprints, and following them came up to Avantisukumāla. The hungry beast now began to gnaw the feet, to eat the legs, to feed on the entrails of the young monk who, out of compassion with all living beings, did not chase away his tormentors Dying at last, his soul was transferred to the Nalinigulma while the gods celebrated a festival over his corpse (149–162)
The wives of Avantisukumāla, learning from Subastin the death of their husband, communicated the sad news to Bhadrā, who, bewailing the lot of her son, went to the burying place Having burnt her son's corpse on the bank of the Siprā, she and her daughters-in-law took the vows with the exception of one who was big with child The son, to whom the last-inentioned widow gave birth, built a magnificent shrine on the spot 1 here his father so manfully had faced death This temple still exists famous in the world as the temple of Mahākāla
In the course of time Subastın left this world starving himself to death and entered heaven (163–178).
CANTO THE TWELFTH. In the line of Suhastin, Vajrasvāmın became the head of the church In Tumbarana, a village in the Avanti district, there lived about that time a pious layman, Dhanagiri, who had made up his mind to become a monk Whenever, therefore, his parents would marry him to some girl, he informed her family of his intention In spite of this discouragement, the merchant
1 .lccording to the larger thēravali of the Kalpasūtra Vajra was the fifth Patriarch after Suhastın The same authority states that Simhagiri had four disciples Dhanagiri, Aryasamita (founder of the Brahma diipika Sakha), Vajra (founder of the Arya Vajra Sakhā), and Arladdinna With the e\ception of the last one all these persons figure in the follow. ing narratic

Page #90

PARIŠIŞTAPARYAN. Dianapūln's daughter, Sunandā, whose brother Arya Samita lind boon o1dnincd by Simhngiri, insisted upon becoming the wife of Dhanagırı Soon after the marriage she became big with chuld, the soul of which was that of a Vajsamana Sāmānika god who, on the Astăpada lill, lad listened to Gautamaskāmia's delivering tho Pundarikādhyayana Upon this, Dhanagiri, true to luis purposc, left his wife and was ordained by Simhagırı (1-20)
Sunanda in due time gave birth to a boy who was endowed with proternatural gifts A short time after his having come into the world, he overheard the conversation of the ladies who attended lus Iving-in mother, and learned from it that his fatlier had become a monk Though still a baby he desired to sharc his father's lot He, therefore, did his utmost to tire out his mother's patience by continually crying, notu ithstanding all sorts of artifiocs which were employed to amuse him (21-30)
Six months after the boy's birth, Sızhagiri came to that place together with his disciples Dhanagırı and Arya Samita Just when the two disciples asked Simhagiri's permission to Visit their relations, he happened to observe a good omen Accordingly bo enjoined them to accept whatever should be offered them As soon as the two monks arrived at Sunanda's house, her relations, who were thoroughly tired of the trouble. some boy, advised her to get rid of her burden by leaving him to the caro of his father · Dhanagırı gladly carried off his son, after he had been legally made over to him before witnesses (31-44)
The boy, ceasing at once to cry, was brought by the two monks to Simhagırı But he was so preternaturally heavy that his father's arms were quite stiff from carrying him, and Simhagiri, too, who afterwards took him up, was scarcely able to hold him. He thought that he had a thunderbolt m lus hands, for with reason the boy got the name of Vajra, e, thunderbolt The nuns gave him in charge of the women in their lodging, under whose care he grew up an exemplary boy and became
When Sunandā saw him so the favourite of all who knew him

Page #91

CONTENTS.
xci
different from what he had been, she reclaimed him as her own. But the women to whom the Vajra had been entrusted, would not give up their charge, they allowed, however, the mother to see and nurse her boy in their own houses (45-68).
In the Acalapura district between the rivers Kanya and Purna there lived some Brahmanical ascetics of the Tapasa sect One of them, anointing his feet with a magical unguent which enabled him to walk on the water as if it were dry land, used to visit the town to the wonder and astonishment of the inhabitants On the strength of this miracle, the real cause of which he concealed, he maintained the superiority of his religion and abused Jainism Arya Samita, therefore, who discerned the nature of his deceit, was anxious to show him up as an impostor and to vindicate the true faith. On his advice a rich Śravaka invited the Tapasa to a splendid dinner, and in apparent devotion, begged to wash his feet. He rubbed the feet so thoroughly that no atom of the magical ointment was left on them Accordingly, when after the dinner the Tapasa, trusting that not all the ointment was gone, attempted to cross the river as usual, he at once sunk down in the water, hooted and laughed at by the crowd on the shore. Arya Samita then bade the banks of the river meet, and thus stepped on the opposite shore This miracle made such an impression on the Tapasas that they changed religion and became Jaina monks They are mentioned in the scriptures under the name of Brahmadvipikas, because they lived in Brahmadvipa (69-99).
During a visit of Dhanagiri to his native place, Sunanda reclaimed her boy who was then three years old But the father was not willing to surrender Vajra to her, as she had of her own will given up all rights in her child. The king, to whom the case at last was referred, declared that the boy should belong to the party whose call he would obey. The monks being placed on the right hand of the king, and Sunanda on the left, it was decided that the mother should first try her chance In vain she tried to allure the boy with playthings, promised him everything, implored him to come to her. Vajra

Page #92

XCJI
PARISISTAPARTAX,
did not stir from his place But when in huis turn, Dhanagırı told him to take up the broom, if he had once wished to become a monk, Vajra at once obered, and getting on his father s knecs never so much as took off his eres from the broom Sunandñ yas deeply distressed by the ruin of her hopes and ly the prospect of her loneliness for her brother and her husband were already monks, and her son would become one an time. She therefore, resolved to retue from the world, and entered the order Vajra was brought up bs the nuns, from wlon' lic without effort, acquired the knowledge of the Angns but in lus eighth year he was transferred to the care of the monks (100–138)
During a journey to Aranti on which Vajra accompanied huis guru a hearr shower of rain drore them to the shelter of a Vaksa shrme Some Jrimbhaka gods friends of Vajra in a former life thought his present situation an opportunity for putting his character to the test Producing or magic an encampment in which all sorts of goods nere laid out ther assumed the form of merchants and writed the Scálca to get his alms from them The latter hoverer sent Vajra who presently returned, because nearly imperceptible drops of rain were still falling The gods then caused the rain entirely to cease upon which Tajra again sallied out to collect alms But from the nature of things offered and the demeanonr of the donors he inferred the latter to be gods from whom he as a
Jama monk was not allowed to accept alms Bemg pleased with the correctness of his conduct the gods made themselves known to him and more him the Taikrira spell On another occasion the gods disguised as merchants offered in pots filled with ghi But Tajia again found out who the donors were and refused the alius Thus time he was rewarded br the Ikāsagimmi spe}]" (139-160) 1 The test has पठदार्य. Itlunk me should read पठदाया
The possession of magic spells appears to be attributed to Vajra in the legends because the sign of the Vajra is made much use of br the professors of the occult art.

Page #93

COXTEXTS.
xcini
Tajra's memory was such that he soon had mastered the whole canon · still he hid his knowledge from his superiors, and behaved so that he was considered rather a lazy scholar. Once when the monks had gone out and had left him to mind their lodging, he arranged the cushions of the monks in a circle round him, and sitting down in the centre, recited some parts of the scriptures as if he was teaching Meanwhile the guru returned and overheard Vajra He at once became aware that he had been thoroughly mistaken about the boy, who was indeed master of almost the whole sacred lore In order not to surprise Vajra he went back some distance and made a noise to apprise Vajra of his coming When he entered, ererything was in its proper place, and Vajra came forward to wash his superior's feet (160–178)
The guru not resolved to place Vajra in the position amongst his fellow disciples which he deserred He therefore went on a journey for some days, appointing Vajra as his substitute The monks dared not protest, and installed Vajra as their teacher To their utter astonishment he delivered the different texts with great readiness, and performed his duty so well that the monks profited more by a few of his lessons than by a long course of study They not only admitted as much to the Ācārya on his return, but also begged him to give them Vajra for their teacher. The guru, hotever, objected because Vajra had acquured his knowledge piecemeal He, therefore taught him the sacred scriptures in their regular order and imparted him all the knowledge le possessed (179207)
Simhagiri who went to Daśapura, remembering that Bhadragupta in Cjjayini was master of the ten Pūrcas, sent Vajra to him that he might complete his knowledge of the sacred books In the night after his arrival in Ujjayini, which Vajra passed outside the tonn Bhadragupta dreamed that his hor] filled with milk was emptied by a stranger He, therefore, told his disciples who in rain tried to interpret his cream that somebody would arrive who would learn from him

Page #94

xcir
PARIŠISTAPARTAN. the sacred lore Soon aftertards Vajra arrired and ras most cordially receired his Bhadragupta rho readily imparted to him the knowledge of the ten Pūrras The object of Tajra's mission haring been accomplished ui a short time he returned to Dasapura and joined his quru The latter permitted him to teach the Parras which erent the gods celebrated by showering down a rain of flowers Simhagin after having made orer to Tajra his gana, put an end to lus earthlr career br selfstarration. Tanasrāmin then trarellmg about in company with fire hundred monks preached the Lat thererer he went, he was admired and praised by all (208–211).
Rukmini, the daughter of the merchant Dhana in Patalı. putra heard the nuns, who rere lodged in the stable of her parents' house, continually singing the praises of Vajra By this she tras so impressed in his fasonr that she rowed to marty none but him If she could not get him for her husband, she said, she would enter the order to share his lot (242-250).
About that time Tajra accompanied by many monks went to Patalputra The king of that town hastened to meet him, but he could not make him out in the crowd of his followers for all of them appeared to him to be bemgs of a higher order. ITlien Tajra mas pounted out to him, he bumblr bowed to him and attentirely listened to his sermon Returning to the seraglio, he related to the queens his meeting rith the saint. and easily induced them to pay a visit to Vajra (251-272)
Rukmini, who had heard of Vajra's artıral, implored her father Dhana not to gire her in marriage to Vajra. Dhana, therefore, had her splendidly decked out and took enormous treasures with him in order to make Vajra accept huis offer (272-250).
On the preceding day Vajra had been preaching, and the people were so much impressed by his many accomplishments that ther tondered that would be the effect, of Vajra s outard appearance Tere in harmony with his mental perfec. tion. The saint who had reduced his natural splendour in order not to cause any dusturbance, was aware of the thoughts of the

Page #95

CONTENTS
XCV
people, assuming therefore his true form, he appeared seated on a beautiful lotus; but after having produced a great sensation, he prudently resumed a more humble appearance Thus the king and all the people came to know of Vajra's magical powers (280-291)
Dhana then addressed Vajra and offered him lus daughter, at the same time promising him great riches as Rukmipi's dowry Vajra, hoverer, smilingly declined the offer, but he advised the noble girl to become a nun Rukmini of course did as she was bidden, and many besides her were awakened to the knowledge of truth (292-306)
Vajra, who possessed the Padānusrıtı Vidyā since his very birth, extracted from the Mahāparijón Adhyayana of the Acārānga Sūtra the Økāsagāmini Vidyā 1 which enabled him to go through the air wherever he listed, but he resolved to keep the knowledge of it to himself (307-310)
Once when Vajra trarelled in Northern India a dreadful famine caused incredible distress the people were starving, the country swarmed with famıshed ragabonds, and the monks could scarcely obtain any alms As the Sangha implored Vajra to save the faithful, he produced by magic a very large carpet on which he hade all monks stand The carpet flew up in the air with the Sangha assembled on it 2 At that moment Datta, a layman who had been Vajra's host, cried to be taken with the rest, tearing out his hair, so that he might be regarded as a monk Vajra, out of consideration for the man's religious zeal, made him ascend the magical carpet, which then pursued its journey, while the gods and genu of the upper regions
1 Above XII, 160, we are told that the gods gave to Vajra the Akāśa. gümini Vidyā, while in this place he gets it himself from tho Acāranga We are not explicitl told that the Padūnusriti is But I make no doubt that the word is a wrong translation from Prākrt For payānusāri may be padinusārin or padūnusmrin (cf Jāisara=jātismara) Vajra remem. bered every word that he had heard of XII, 161
: 1 flying carpet is found in Syrische Marchen by Prym and Sorin, p 79 of the translation (TAU XEY)

Page #96

sori
PARIŠISTAPARTAX.
lastened to worshup the saint At last the carpet landed the travellers in the town Puri (311-33)
The king of that town was a Buddhist, and so were part of the inhabitants, while the majorits of them were Jainas is the two rival sects were continually competing with each other the Jamas, being richer than their rivals bought up all flowers so that the Buddhists could get none to offer in their temples But the Buddhists induced the king to issue a strict order that 10 florrers should be sold to the Jamnas In this calanutr the latter entreated Vajra to help them; for the Parruanaparran tras drating near, then the laits used to worshup the images of the rhats with florers (333–350)
Promusing bus aid, Vajra Tent through the air to the tonn of Vahestara, and entering the park of Hutasana le met the gardener Taçit who was a friend of his Feeling greatly honoured by Vajra's visit the gardener mquired with what he could serve him and being told that flowers Tere Tanted, he promised twenty lakhs of flowers Tajra ordered him to hare them reads against his return, and then fler through the air to the Himalaya and thence to the Padmahrada, the residence of Srideri There he met the goddess who held in ber hand a lotus to trorship the gods with, but she gladly gare it to Tajia when he asked for at (361-374).
Returning to Hutāsana's park he produced br magic a dirie car, in pluch he placed the lotus giren br Sri, and round at the twenty lakhs of flowers brought together hov his friend Tadit dccompanied by the Jrrabhaka gods in their cars, vrhom he had called up to attend him on his journey through the air, le trarelled towards Puri Then he and lus train Tere just abore the town the Buddjusts beliered that the gods descended from learen to worshup the Buddha images But great was their disappointment when the celestial train landed in a Jaina temple Verer has the Parrusan pertan
The been celebrated with such splendour as then at Puri miracles just related induced the king and his suljects to embrace the Jama faith (375–385)

Page #97

CONTENTS.
xcvii
CANTO THE THIRTEENTH In Daśapura, the capital of king Audrāyaṇa, lived a Brāhman Somadera with his wife Rudrasomā who professed the Jaina religion They had two good sons, Āryaraksta and Phalguraksita, whom their father taught ererything he could teach To continue his studies Āryaraksıta went to Pătalıputra. where he acquired a thorough knowledge of the fourteen sciences. When he returned to Daśapura, the king put him on an elephant and thus brought him into the town. All his relations were very proud of him and loaded him with presents (1-14) He had, however, not yet seen his mother, whom he believed to be in a transport of joy at the success and honour which he had won through his learning Attired in his best clothes, vith brilliant ornaments laid out on his body, he paid his mother a visit, but she returned his filial greeting in rather & distant way, as if he had been an ordinary visitor, and not her darling son who had returned as a famous scholar. For, she said, all his learning would not save his soul. Why should she rejoice? If he would please her, he should study the Drştıvāda But he must first become a Jaina, because only the Sramanas knew the Drstivāda Aryaraksita, whom the very name Destivāda struck as something good, asked where he could find a teacher of it. His mother replied that in their sugar plantation stayed one, called Tosaliputra, who would teach him the Drştıvāda To him he promised to go the first thing in the morning, and during the whole night he could think of nothing but the Drstivāda (15-40)
At daun Aryaraksıta set out on his journey, and met a friend of his father who had come to present him with nine stalks of sugarcane and part of a tenth The man was greatly rejoiced when he recognised Aryara ksita. and offered his present But the scholar sent him on to lus mother s, and
1 See lypendices p 343 ff แถึง non Niry natt
The same in the Chirnı and Tikā of the

Page #98

XCVI
PARISISTAPARVAN
bade him to deliver the present to her and to tell her what had happened His mother thought, when she heard of her son's meeting, that this augured well, and she guessed from the number of the sugarcanes that her son would learn nine Pūrvas and part of the tenth Similar were Aryaraksita's forebodings while he pursued his walk (40-54)
Arrived at the munis' residence, Aryaraksita waited till a Srāvaka, called Daddhara, came and entered before hum Unacquainted with the forms which the Śrāvakas observed in coming to their gurus, he watched the man as he thrice made the Naisedhiki, uttered the Airyāpathiki, and bowing to the Acāryas and Sadhus sat down, and imitated him in everything But, as he omitted to greet Daddhara also, the Ācārya became at once aware that he had to deal with a proselyte Learning on enquiry that he was the renowned Aryaraksita, and that he was desirous of learning the Drstivāda, the Ācārya promised to be his teacher on condition that he should enter the order Aryaraksita was willing to do so at once, but he induced the monks to remove their residence, for he was afraid that the king and the people would importune him to leave the order This was the first case that the Jainas were guilty of seducing disciples of other sects Aryaraksita became a pious monk, and he readily acquired all knowledge that his Ācārya possessed (55-85). But when he was told that Vajra in Puri knew more of the Drstivāda than his teacher, he resolved to join Vajra On his journey he met, in Ujjayını, Vajra's old teacher Bhadra gupta, who gave him a most cordial reception, and even put himself under his spiritual guidance during the penances which were to end his earthly career Bhadragupta moreover advised him never to stay together with Vajra under the same roof , for if he did, he would of a certainty soon follow Vajra in death (85-93)
When his presence in Ujjayıní was no longer requred after Bhadragupta's decease, he went on to Puri, where he put up for the night outside the town In the very same night Vajra had a dream, that his alms bowl filled with milk was nearly

Page #99

CONTENTS.
xcix
emptied by a stranger, only a small rest of milk being left From this dream he foretold the monks that some one already much advanced in the Pūrvas would become his disciple, to whom he would deliver his knowledge of the Pūrvas except a small part of it In the morning Aryaraksita waited on Vajra, who knew his name when he heard that he was Tosaliputra's disciple He objected, however, to his staying separate from him because a teacher should instruct only such pupils who live with him But when Aryaraksıta told him that he had acted on Bhadragupta's advice, he consented to teach him Then Aryaraksıta began his studies and in a short time had mastered nine Pūrvas It was then he learned the yamakas of the tenth Pūrva, that the course of his studies was interrupted (94–109) For about this time a letter from Aryara ksita's parents arrred which entreated him to return Still he remained with his teacher, because he desired to complete his studies first. The fond parents then sent their younger son Phalguraksita who urged their request with no better success at first When he said that their relations waited only for him to take dikshā, Aryaraksita bade his brother to prove the truth of his assertion by becoming a monk himself This Phalguraksıta did, but he still insisted upon his brother's going home His repeated entreaties had the effect that Aryarakşıta, in spite of Vajra's admonition to complete his studies, could not overcome his longing to obey his parents Vajra at last permitted him to go, because his intution told him that he should soon die, and with him the knowledge of the complete tenth Pūrra So Aryara ksita returned to Daśapura where he converted the king and induced his parents and many of his relations to enter the order (110-141).
Once when Vajra Trandered about in the Deccan, he had an attack of dysentery. To cure it he sent a monk to get some dried ginger, which he put behind his ear that he might eat it after dinner. but he forgot it completely, till it fell on the ground when he prepared for rest His forgetfulness alarmed him in such a degree that he thought the time had

Page #100


Page #101

INDEX OF NAMES (The figures refer to the pages of the Introduction ) Acalapura Ace
| Kanakasri FXXV Anidrta xxxi
Kanakasenã xaxt xlvm, 1 Annikā li.
Kanyā (nver) xci Annika putra lax lu
Kapila lain Andhra lxxxvv
Kamalayati li Avantisukumāla la wil-la va Kalpaka lxıv-lxyn Iranti luni, Isurull, l ax, Kityāyana (gotia) lv 1011
Kāmapatā kā l Asoka-sri lxw lxxxii
Kamasamrddha xxXIV Istapada (hill) ac
Käsyapa (gotia) lv Thusagāmıni (spell) acui sce
Kunāla laxy, lxxını, laxavi Acāranga-Sotia lui cr Kubera XXXV Adthalpa wa
Kuberadatta xxx, XXVII, Ar yaraksıta Acvil-ca
XXXIX Aryarat 1611
Kuberadattā XXXVI, XEZA Aryasamata la 1-ci
Kuberasena XXXV Indra I IIU, C
Kuberasenā XXXVII, XXXIX Isvari c, ci
Kūnika lv, Ivni Ujjaymi luulu1881-
hwin, Kosā lxvii, Ivir-Ixxn Icu, CV11
Kausambi laxxvI Udayın Ivui, lıı lan luun | Ksıtıpratistha xlvu, li, lu Upakosi lux
Gaganavallabha xlvii Rsabla alias Rubhadatta Gangā or Ganges alı, lix-lai. TUIT, A
lwi larm Rsabladatta (I) 111
Gajendrapada (tīrtha) huviu Rsabladatta (II) wr, 45111 Gângilî xxxix, 21 Emha lwn
Guņaśıla xxv11 liry pathuki lerin
Guptamatı xxx Judrăvana Iva
Golla (clistrict) Ixxii Kanahumali wr
Gautamasrāmin xc kanabavati XXI
Catta lu

Page #102

CIV
INDEX OF NADILS
Capaka lxx
| Dašavalkābkā sütrn lv», lvin, Canin lxu
Lur Canešvari lix
Durgila slu-slv Candragupta lxxiv-\xx Durdhara lxxi. Campă lv, lyri, Ivic
Drstıräda lyxy, XCVII, XCVIN Cānakya Ixxn-Ixxx
Devadatta (I) alu-aly Candāla xlvu, xlvin
Dovadatta (II) lık Jambū XXVII, XXX1, 1XX2V-xlı, Devadınna xlı, alm xlvu-li, luu-ly
Dramila Irrivu Jambū (tiee) XXXV
Dhana sciv, xor Jambūdvipa xxxi, XXXV, lxxxvi Dhanagiu laass-ACH 'pati XXXI
Dhanadera lxx Jayapura XXXV
Dhanapala xc Jayasri XTXVI, luz, lui
Dhanasri xav Jayasımha lix, lx
Dhanešvari lxxxır Jayaseni XXXV
Dhārını (I) JA VIU Jitasatru (I) I
Dharini (II) xav Jitaśatiu (II) In
Dhārıni (III) Jitasati u (III) c
Nanda 24-huu, liv, wv, Jmadatta c, ci
kruvi, l.1111 Jinadāsa (I) XT
Nabhaliscna xw, alix Jinadāsa (II) alvi
Naimnda xli
Nalınīgulna la 1a VIII, v Jinndāsa (III) 1
Nalmīgulma allyayana Jivantasramın xvxv2, lvuvin
LxxxvIL Jrubhaka (gods) xci, acvi
Nāgadatta un Daddhara acviu
Nagasaiman liu Tadıt xcvi
Nñgasii lui Tāpasa xci
Nagula 1111I, ITVI Tāmralıpti XXXIS
Nanda lvi Tumbavana w
Nūpura pandita alis Tosa liputia acru, lo
Nepila l111, Datta xer
Nar-colhiki cv ml Dasa pura cm, sciv, XCVII, Pulanusiiti (swll) aci
l'aclmnratha Dasapīrsin lyn
Padmasri 1111, ali Dasarnabhadra kwu | Padmaseni viw, u

Page #103

INDEX OF NAMES.
CV
Padmahrada xcvi Padmāvati XXXV Parvataka lxxv-XXVII Parvamitra lu Patalıputra lym lxii, lxm, Ιxxi, Axxιν, ΙxXVI, Ixxx
IxxxIII, IXXXV, XCIV, XCVII Pundarikādhyayana sc Pundarikini (town) xxxui Puri acvi, xcvu Puskalā vatı (district) XXIU Puspaketu ls Puspacūla lx Puspacūla la Puspabhadra (town) Ix Puspavati Is Pürnă (river) xci Potana (town) xxvIu-XXXI Pranamamitra lu Prabhava xı XVI-XXXI, liv-lvi Prabhu XXVI Prayaga Ixi Prasannacandra xuvei, q\viu
WY, 4141, XVI Priyasamudra au Phalguraksita xcvui, cu Baka al Bahula axxix Bindusāra l111, lxx Buddhi alia Brahmaclvipa \ci Biahmadvipiha monks aci Bliadragupta icin civ, acviu,
усіх Bhadrabāku lvu, lxxxii, Ιxxi, lixιν
Bhadrã IxxxvII, Ixxxis Bharadatta xxxii, xxxm Bhavadera XXXL-IXXIV Bhāvanā lxxxiv Bhutadattā lxvu Bhutã 1xII. Bhola, oka (a Yaksa) xlix Magadha XXvu XXXU Janaka lvu, Iran Mathura (I) XXXVIII, Xxxix, lis Alathurā (II) LIS Mahākāla lxxxix Mahāgırı, Aryao lsxxr-IXXXVII Alahäparijñā adhyayana acv Mahävira xxvÚ, xxviu, XXXI,
XXX1, XXXIV, XXXV, Ir,
Ixxyu Dabeśvara's town xcvi Maheśvaradatta xxxix, x? Megharatha xlvu, sivu Meru xEXIV Maurya lxxxi Yaksadattā layn Vaksā layu Yaksāryā lxxxv Yamunā XXXVIII Yasodhara xxx Yasobhadra lvm Yasomitra XXXV Ratikalpa LXXIV Rathāvartta (hill) c Ramaniya (town) In Rajagrha XXVII Xx1, xxxiv,
Xier, alu, lvi, lyın, lix Rāstraküla xxx Rukmini aciy, xcs

Page #104

CVI
INDEX OF NAMES
Rudiasoma xcvII Renā ls vi Revati XXXI Revati (demons) lxini Lalita lu Lalitānga lm, liv Vajra sc-xcvi, XCV11-ci Vajradatta xxx Vajrasena C, ci Vajzasyāmın luu, 2CIV Vatsa (gotra) lvi Vanamāla a su Varaiucı lxvii-lxix Valhalacirin xxv111-WINI Vasantapura xlvu, 1, liu Vasupālīta lry Vasubhūtı lxxxY Vasusena XXXV Vasuki XXXII Vicitracaryā lxxxv Vidcha xxviu, XUSIV Vidyunmālın (I) vX, XX 111,
XXXIV, XXTY Vidyunmālin (II) ylvıı, xlvin Vinayasri XXXV Vindhya (hıll) xl, xlviii Vindhya (king) x 19 Vimukti lyxliv Vitaśoka xxxV Vilamati XXXV Vona Ixvu Vaiknya (spell) acil Vaitādhya (hall) Ivi Vaibhāra XEY, Jy, lvji Vaisramana Sūmâmha mo Vyantara xlvi
Sakatāla lxvii, lavin Sakıa Sāmānika salu Satāyudha 1.1 Sayyambhava lvi-lvin Saiacchrī li151 Sāligrāma xlvii Siprā laun Sira xxxiy Sobhana alu Sauryanagara 110111 Sramanadlatta XXIV Śrāvasti luxiv Śri (devi) xcvz Srīyaka Irvil-lur, lwm Srisena XIX Sruta kevalın lvii Śrenika XAVI, TUVIU XIV
IXXV Samdhīrana la Samudra (I) Samudra (II) X1XXX Samudradatta XXIV Samudra priya (I) 1111 Samudra priya (II) Luv Samudrasri vir, al Samprati full, Wi
IxxxvIII Sambliutavija ya Ivili, lvi-hi Sahamitra lui Sāgara 194r Sägaradatta 111111-1111 Simlagırılwy, v, 111, ( Siddha uw Sidhi vis Simandharayıāmun lumi Sugrínan

Page #105

INDEX OF NAMES
cyni
Sudharman xxxT, XXXVI, lv Sunandā 10-CU Subandhu Ixxx, Ixxxi Susīman xI Sustbita (I) XXXII Susthita (II) xlvii Susthita (III) LXXVII Suhastın, Āryao Ixxxv-lxxxix Sopāra c Somacandra xxvIII, XX Somadatta (I) li
Somadatta (II) In Somadeva xovui Somaśri (I) li Somasri (II) lu Sollaka li Saudharma Kalpa xxxiu Sthūlabhadra lsvu, lxix-lxxii
Isxx11-1xxxv, IxIxvu Himavatkūta Ixxy Himālaya xcvi Hutāśana’s park xçv

Page #106

NOTE TO THE FIRST EDITION My cdition of the Text is based on the following MSS
A, a fairly good MS in my possession, bought in Raj pūtānā, no date, but not modern, 77 folios, 15 lines
B, a modern MS of nearly no value, in the Berlin collection In the latter part of my work I have used thus MS only to settle doubtful readings.
C, a good MS in the Deccan College (collection of 1872-73) Samvat 1648, 117 folios, 13 lines
D, a good MS originally in Professor Būliler's possession It has been corrected, and contains marginal glosses the separation of words is usually indicated, 8+ folios, 15 lines no date, but not modern .
My thanks are due besides to the scholars mentioned in the course of this Preface, to the Director of Public Instruction, Bombay, and the Chief Librarian of the Royal Library in Berlin, who have liberally complıcd with my applications for the loan of manuscripts
HERDLANN JACOBI BONN, May, 1891

Page #107

प्रथमः सर्गः।
श्रीमते वीरनाथाय सनाथायागुतश्रिया । महानन्दसरोराजमरालायाईते नमः ॥१॥ सर्वेषां वेधसामाद्यमादिम परमेष्ठिनाम् । देवाधिदेवं सर्वज्ञं श्रीवौरं प्रणिदध्महे ॥२॥ कल्याणपादपारामं श्रुतगङ्गाहिमाचलम् । विश्वाम्भोजरविं देवं वन्दे श्रीज्ञातनन्दनम् ॥३॥ पान्तु वः श्रीमहावीरखामिनो देशनागिरः । भव्यानामान्तरमलप्रक्षालनजलोपमाः ॥४॥ त्रिषष्टिशलाकापुंसां दशपर्वो विनिर्मिता । इदानौं तु परिशिष्टपर्वास्माभिः प्रतन्यते ॥५॥ अत्र च जम्बस्वाम्यादिस्थविराणां कथोच्यते । विश्वस्य कण्ठालङ्कारकते हारावलौ शुभा ॥६॥
अस्यैव जम्बूद्वीपस्य भरतार्ध ऽत्र दक्षिणे । देशो ऽस्ति मगधाभिख्यो वसुधामुखमण्डनम् ॥७॥ तस्मिन्ग्रामोपमा गोष्ठा ग्रामाश्च पुरसन्निभाः । पुराणि खेचरपुरप्राथाणडतया श्रिया ॥८॥ अप्येकवारमुप्तानि लूनान्यपि हि कर्षकैः । तत्र धान्यानि दूर्वावत्प्ररोहन्ति मुहुर्मुडः ॥८॥

Page #108

परिशिष्ठपर्वणि प्रथमः सर्गः।
निरामया निरातङ्काः मंतष्टाः परमायुषः । वसन्ति तत्र सुषमाकालजाता दूव प्रजाः ॥ १० ॥ सदा प्रस्नवशालिन्यः कुण्डोध्यस्तत्र सुव्रताः । अहर्निशं कामदोह्या गावः कामगवौनिभाः ॥ ११॥ सर्वत्राप्युवरेवोौं काले वर्षति वारिदः । धर्मकर्मरतो लोकस्तत्र धर्मैकसद्मनि ॥ १२ ॥ थाम्यस्य भरतार्धस्य सर्वखनिधिभरिव । श्रियः कौडाग्यहं राजग्टहं तत्रास्ति पत्तनम् ॥ १३ ॥ तत्र चैत्येषु सौवर्णध्वजकुम्भमरौचयः । प्रावण्यासौनमेघानां तडित्सापत्न्यमिति ॥ १४ ॥ तत्र चन्द्रामवासोकःसंक्रान्तः शशनिशि । धत्ते कखरिकापूर्णमुक्तराजतपात्रताम् ॥ १५॥ प्राकारः सन्दराकारस्तत्र राजति काञ्चनः । अर्हत्समवसरणादेकः कृत दुवामरैः ॥१६॥ दौर्घिकासलिलं तत्र मिलङ्गिः पार्श्वयोईयोः । श्राभाति रत्नसोपानमयूखैर्बद्धसेलिव ॥ १७ ॥ तत्र चैकातपत्राद्धर्मे हम्य॑षु वालिकाः । नित्यमध्यापयन्त्यत्स्तुितौः क्रीडाकानपि ॥१८॥ शिरोदेशपरिस्पंभि तत्रोच्चैर्जिनमद्मनाम् । खर्णकुम्भाविभक्तश्रौप्युडन्याभान्ति रात्रिषु ॥१८॥ तत्र राजतसौवर्णैः प्राकारः कपिशीर्षकैः । भाति चन्द्रांशमहिम्वैर्मोत्तर वाचलः ॥२०॥

Page #109

जम्बूस्वामिपूर्वभवः । तत्र वामग्टहे प्लुष्टधपगन्धाधिवामितः । प्रेयानिव लगन्नङ्गे खेचरीणां मुदे ऽनिलः ॥२१॥
श्रेणीकृतयशास्तत्र श्रेणिको ऽभून्महीपतिः । नेतेव दक्षिणा: चोरें लक्ष्मौ चावर्जयन् गुणैः ॥२२॥ सम्यकरत्नोद्योतेन हृदि तस्य प्रसर्पता । मिथ्यात्वतिमिरस्थावकाशो नाभन्मनागपि ॥२३॥ कर्णपेया सुधेवान्या धुमदां ददतौ मुदम् । मध्येसुधर्म तत्कौर्तिरप्परोभिरगौथत ॥२४॥ केन्द्रे दुष्टग्रह व तस्मिन्प्रातीयवर्तिनि । अनर्थ कल्लयामासुः परितः परिपन्थिनः ॥२५॥ अखण्डशामने राज्ञि तस्मिन्नाखण्डस्लोपमे । एकातपत्रैवाभूलू?रिवैकनिशाकरा ॥२६॥ बौदार्यधैर्यगाम्भीर्यशौर्यप्रभृतयो गुणाः । सामुद्रलक्षणानौव जन्मतस्तस्य जज्ञिरे ॥२७॥ . विधानस्य वसुधामेकच्छत्रां महौजसः । नस्थाज्ञा वज्रिणो वज्रमिव नास्वति केनचित् ॥२८॥
एकदा तत्पुराभ्वर्ण चैत्ये गुण शिताइये । सुरासुरपरीवारः श्रीवौरः समवासरत् ॥२८॥ रूप्यखर्णमणिमयैः प्राकारभूषितं त्रिभिः । चक्रुः समवसरणं तत्प्रदेशे तदामराः ॥३०॥ अशोकवृक्षस्तस्यान्तर्विचक्रे व्यन्तरामरैः । पन्नवैः पवनोद्धनैर्भव्यजन्तूनिवाइयन् ॥३१॥

Page #110

परिशिपर्वणि प्रथमः सर्गः।
समेकरिव पुंरूपो जात्यजाम्बूनदद्युतिः । तस्मिन्समवमरणे पूर्वद्वाराविशद्विभुः ॥२२॥ अशोकाधःस्थिते देवच्छन्द स्वामी यथाविधि ! सिंहासनमलंचक्रे राजहंम इवाम्बुजम् ॥३३॥ निषसाद यथास्थान मद्धस्तत्र चतुर्विधः । खाम्यप्यमृतवृष्याभा पारेभे धर्मदेशनाम् ॥३४॥ तद्देशवासिनस्तुणे लवमाना गा व । खामिनं समवसन मेत्य राज्ञे व्यजिजयन् ॥३५॥ राज्ञः पीतवतो नाथागमोदन्तामृतं तदा । वपुः पनसफलवदत्कण्टकमभन्मुदा ॥३६॥ मिहासनं पादके च विहाय मगधाधिपः । खामिनं मनमिकृत्यानमद्भून्यस्तमस्तकः ॥३७॥ स्वाम्यागमनगंमिन्यो भूपानः पारितोषिके । हिरण्यमनृणौकारकारणं प्रचुरं ददौ ॥१८॥ अहंद्वन्दनयात्राई मदशे श्वेतवामसौ।। चौरोदलहरौव्यते इव राजाथ पर्यधात् ॥ ३८ ॥ तदा च रत्नाभरणैरामुक्तर्मुकुटादिभिः । श्रनल्यैः कल्पशाखीव रेजे राजग्टहेश्वरः ॥ ४०॥ हस्त्ववादीनि यानानि राजद्वारे तदाज्ञया । सन्नौकतान्यढौकन्त द्राग ज्ञातय दुव श्रिया ॥४१॥ कल्याणकारणं भद्रकुञ्जरं नृपकुन्नरः । अथारुरोह तेजखी पूर्वाचलमिवार्यमा ॥ ४२ ॥

Page #111

जम्बूखामिपूर्वभवः ।
कुम्भिभिनवमिन्दरारुणकुम्भैरनेकशः । सन्ध्याभविभ्रमकरैः परिवत्रे नृपधिपः ॥४३॥ गजघण्टाटणत्कारैः पूरयन्परितो ऽम्बरम् । प्राचालौदचलानाथस्तीर्थनाथमनूत्सुकः ॥ ४ ४ ॥ गजेन्द्रगर्जितैरश्वहेषित रथचौटातेः ।। मिल भिरम्वरतले शब्दो ऽम्वरगुणो ऽभवत् ॥ ४५ ॥
राज्ञो ऽव्यसैनिकौ च दावेकमेकाग्रमानसम् । एकांहिणा तस्थिवांसमेकमूलमिवां हिपम् ॥ ४६॥ सिद्धिक्षेत्रमिवाक्रष्टुमुद ञ्चितमुजद्दयम् । आदर्श दव सूर्य ऽपि निष्कम्यन्यस्तलोचनम् ॥४७॥ अभिन्नस्फोटकमिवातापाखेदविन्दुभिः । शान्तं रसं मूर्तमिव शान्तं ददृशतर्मुनिम् ॥४८॥
त्रिभिर्विशेषकम् ।
तयोरेकतरो ऽबादौदहो मुनिमतङ्गजः । वन्दनीयो महात्मायं य एवं तप्यते तपः ॥ ४६॥ कस्तिष्ठेदेकपादेन कः पश्येदर्कमण्डलम् । मुहर्तमप्येवमहो अहो दुष्करकारिता ॥ ५० ॥ वर्गो वा यदि वा मोक्षो नास्य दूरे महात्मनः । भूयमा तपमा किं किं नामाध्यमपि साध्यते ॥ ५१ ॥ व्याजहार द्वितीयो ऽपि न जानासि वयस्य किम् । राजा प्रसन्नचन्द्रो ऽयं न धर्मो ऽस्य मुधा तपः ॥५२॥

Page #112

परिशिष्ठपर्वणि प्रथमः सर्गः ।
नृपो भूयो ऽपि पप्रच्छ समये ऽस्मिन्महामुनिः । स कालं यदि कुर्वोत कां लभेत ततो गतिम् ॥१५॥ प्रभुः प्रोवाच हे राजन्स राजर्षिर्महातपाः । सर्वार्थसिद्धिगमनयोग्यः सम्प्रति वर्तते ॥७६॥ राजा जगाद भगवकिमियं व्याकृतिर्दिधा । समाख्याहि ममाज्ञस्य सार्वज्ञौ वाक्कुतो ऽन्यथा ॥७७॥ खाम्याचख्यौ यदा राजनराजर्षिर्वन्दितस्वया । रौद्रध्यानौ तदा सोऽभूच्छुक्लध्यानौ तु सम्प्रति ॥७८॥ स तदा नरकाही मुद्रौद्रध्यानपरायणः । सर्वार्थसिद्धियोग्यस्तु शुक्लध्यानपरो ऽधुना ॥८॥ ज्ञानालोकार्कमहन्तं पप्रच्छ श्रेणिकः पुनः । रौद्रध्यानौ कथमभूखुल्लथ्यानी कथं च सः ॥८॥ खाम्यप्युवाच राजस्वदग्रमेनिकवार्तया । शुश्रावाभिभवं सूनोमन्त्रिभ्यः खेभ्य एव सः ॥८१॥ स्पष्टः सुतममत्वेन प्रसन्नो विस्मृतवतः । मनमा योद्धमारेभे तैः सम क्रूरमन्त्रिभिः ॥८॥ प्रत्यकैरिव तैः साधं युध्यमानो ऽधिकाधिकम् । निष्ठितास्त्रः प्रसन्नो ऽभूदप्रसन्नमनाः क्रुधा ॥८३॥ स संनद्धं खमज्ञासौदिति चाचिन्तयत्क्रुधा । शिरस्त्रेणापि हन्न्येताम्मर्व शस्त्रं हि दोभताम् ॥८४॥ ततश्च शिरसि न्यास्यचिरस्कादित्सया करम् । तं लुञ्चितं स्पृशन्नात्तवतमात्मानमस्मरत् ॥५॥

Page #113

जम्बूखामिपूर्वभवः। अचिन्तयच्च धिग्धिग्मां रौद्रध्यानानुबन्धिनम् । किं तेन सूनुना किं तैमन्त्रिभिर्निर्ममस्य मे ॥८६॥ इति चिन्तयतस्तस्य विलौने मोहदुर्दिने । विवेकभास्करः प्रादुर यो ऽपि भास्वरः ॥८॥ भक्त्या तचैव वन्दित्वा सो ऽस्मानने स्थितानिव । बालोच्याथ प्रतिक्रम्य प्रशस्तं ध्यानमास्थितः ॥८॥ प्रसन्नचन्द्रो राजर्षिः शुभध्यानकृशानुना । कर्मकक्षमुवोष ट्राग्र्ध्यानारण्यसम्भवम् ॥८६॥
श्रेणिकस्तस्य राजर्षश्चरितेन सुगन्धिना । वामितः श्रीमहावीरं धर्मवीरो व्यजिज्ञपत् ॥ ६ ॥ अपि वालं सुतं राज्ये विनिवेश्य विशांपतिः । प्रसन्नचन्द्रो भगवन्प्रव्रज्यामाददे कथम् ॥१॥ अथाख्यद्भगवानाजन्नगरे पोतनाभिधे । अभूत्सौम्यतया चन्द्रः सोमचन्द्रो महीपतिः ॥६२॥ सधर्मचारिणी तस्य धारिणी धर्मधारिणी । बभूव शौलालङ्कारा विवेकजलदौर्घिका ॥ ३ ॥ सा गवाक्षे ऽन्यदा पत्युरामोनस्य कचोच्चयम् । स्वयं करसरोजाभ्यां विवरौतुं प्रचक्रमे ॥६॥ ददर्श च तदा राज्ञः पलितं मूर्ध्नि धारिणौ । स्थानं स्वीकृत्यभिज्ञानं जरयेव निवेशितम् ॥६५॥ व्याजहार च राजानं स्वामिन्दूतो ऽयमागतः । दिशो ऽवलोक्य राजापि प्रोचे किं नेह दृश्यते ॥६॥

Page #114

परिशियपर्वणि प्रथमः सर्गः।
विपेदे धारिणौ सूतिरोगे तनयः पुनः । अदृटमाटक: मो ऽमृत्युमानिव निरक्षरः ॥ ११६ ॥ अरण्यमहिषौचौरं पाययित्वा मुहुर्मुडः । मोमेन्दुरार्पयद्याच्या धारणाय तमर्भकम् ॥१२॥ अवाप सापि पञ्चत्वं कालेन कियतापि हि । धात्री दैववशेनानुयियासुरिव धारिणीम् ॥१२॥ अपोप्यन्महिषीचौरं सोमेन्दुम्तं शि स्वयम् । याविषयः शयानो वा स्वयमझे दधार च ॥ १२२ ।। म क्रमावर्धमानो ऽभूत्पादचंक्रमणक्षमः । चक्रे च प्रत्यह पांशुक्रौडां वनमगार्भकैः ॥ १२३ ॥ एधोभिः स्वयमानौतेनॊवारैः स्वयमाहतैः । स्वयं रमवतौं कृत्वा मोमेन्दुस्तमभोजयत् ॥ १२४ ॥ वनधान्र्वनफलैः पोषं पोषं तमर्भकम् । सोमचन्द्रो व्यधादात्मसखं तपमि दुस्तपे ॥ १९५॥ यौवनाभिमुग्वालङ्कर्मोण: सर्वकर्मसु । पिहचर्याप्रवीणो ऽमृद्ध वल्कलचौर्यपि ॥ १२६॥ फलाद्यानयनैनित्यमङ्गसंवाहनेन च । शुश्रुषां स पितुश्चक्रे सा हि सर्वत्रतोत्तमा ॥ १२७॥ भाजन्मब्रह्माचार्य व्रती वल्कलचौर्यभृत् । स्त्रीणां नामापि नाज्ञासौदस्तौके निवसन्वने ॥ १२८॥
प्रसन्नचन्द्रः शुश्राव वनस्थस्थान्यदा पितुः । धारिणौकुचिसम्भूतं सुतं मोदरमात्मनः ॥१२६॥

Page #115

जम्बूखामिपूर्वभवः।
कौदृशो ऽस्ति स मे भ्राना मिलिष्यति कथं पुनः । इत्यभूद्रणरणको राज्ञो मनसि दुर्धरः ॥ १३ ॥ अथादिशचित्रकरांस्तत्र यात तपोवने । यच्छ्रौमत्तातपादानां पादपरलंकृतम् ॥ १३१॥ पिटपादाजहमस्य मदौयस्यानुजन्मनः । वने निवसतो रूपमालिख्यानयत द्रुतम् ॥ १३२॥ युग्मम् ॥ प्रमाणमादेश इति प्रोच्य चित्रकरा अपि । ययुस्तत्र वने पुण्डौकते वल्कलचौरिणा ॥ ९३३॥ ते विश्वकर्मणो मृर्त्यन्तराणीवातिकौशलात् । तमालिखन्यथावस्थमादर्शप्रतिविम्ववत् ॥ १३४॥ श्रानीय दर्शयामासू रूपं वल्कलचौरिणः । ते चित्रकारिणो राज्ञः सुधावर्तिनिभं दृशोः ॥ १३ ५ ॥ दध्यौ नृपतिराकृत्या मत्यितनॆष हौयते । श्रात्मा वै जायते पुत्र: श्रुतिरेषा हि नान्यथा ॥ १३६॥ दिष्ट्या मोदर दृष्टो ऽसौत्यभिधायामकृन्नुपः । त मस्खजे मूर्ध्नि जनौ न चाङ्कादुदतारयत् ॥१३॥ वल्कलाच्छादनधर दृष्ट्वा वल्कलचौरिणम् । उदश्रु गभूद्राजा सनिईर वाचलः ॥१३८॥ ऊचे च प्रवयास्तातो युक्रमाचरत व्रतम् । मद्भातस्त्वस्य बालस्य वनवामो ऽपि नाईति ॥१३६॥ अहं राज्यसखहूदे मनः क्रीडामि हंसवत् । पुलिन्द दूव मे भ्राता वनवृत्त्या नु जीवति ॥१४॥

Page #116

परिशिष्यर्वणि प्रथमः खर्गः।
रथ्यपृच्छत्कुमार वं व गमिष्यमि सो ऽवदत् । गमिष्याम्याश्रमपदं महर्षे पोतनाभिधम् ॥१६३॥ रथ्यवादीदहमपि थियासुः पोतनाश्रमम् । ततो ऽन्वगात्तमग्रेगूमिव वल्कलचौर्यपि ॥ १६४॥ म तापमकुमारो ऽपि पथि यारथिकप्रियाम् । रथाधिरूढां तातेति भाषते स्म मुहुर्मुहुः ॥१६५ ॥ रथिनं तत्प्रियावोचत्केयमस्योपचारगौः । यत्तापसकुमारो ऽयं मयि तातेति जल्पति ॥ १६६ ॥ रथिकः स्माह मुग्धो ऽयमस्त्रीके ऽस्मिन्चने वमन् । स्त्रीपुंमयोरभेदजो नर बामपि मन्यते ॥१६॥ प्रवीयमानान्दृष्ट्वाश्वानूचे वल्कलचौर्यदः । वाह्यन्ते किमनौ तात मृगा नाहन्यदो मुनेः ॥१६॥ व्याजहाराथ रथिकः स्मित्वा वल्कलचौरिणम् । इंहो कदमेवैषां मृगाणां नात्र दुयति ॥१६॥ रथिको मोदकान्वादून्ददौ वल्कलचौरिणे । सो ऽखादच्च तदास्वादसुखमनो जगाद च ॥१७॥ ईदृशानि वनफलान्यहमग्रे ऽप्यखादिषम् । महर्षिभिः प्रदत्तानि पोतनाश्रमवासिभिः ॥११॥ अभूच मोदकाखादात्योतनं गन्तुमुत्सुकः । कषायरूक्षेनटितः स बिल्वामलकादिभिः ॥१०॥ रथिनचाभवाद्धं चौरेणैकेन दोमता ॥ रथो गाढप्रहारेण तं चौरं निजधान च ॥१०३॥

Page #117

जम्वूखामिपूर्वभवः। चौरो ऽप्युवाच घातो हि वैरिणो ऽपि प्रशस्यते । मामजेषोः प्रहारेण तेन तुष्टो ऽस्मि मानव ॥ १७४ ॥ विपुलं धनमत्रास्ति मदीयं तहहाण भोः। त्रयो ऽप्यारोपयामासुरथ तविणं रथे ॥ १७५॥ क्रमेण पोतनं प्राप्तो रथौ वल्कलचौरिणम् । प्रोवाच प्रेमितो यस्ते पोतनाश्रम एष सः ॥१७६ ॥ किंचिच्च द्रविणं तस्मै रथौ तापमसूनवे । प्रददौ मार्गसुहदे समयमानो जगाद च ॥१७७॥ अमुभिन्नाश्रमपदे न विना द्रव्यमाश्रमः । तदाश्रमार्थों कस्मैचिढ्याट्रव्यमवक्रये ॥१७८॥ किमत्र यामि याम्यत्र कि वेति मकले पुरे । उत्प्रेक्षमाणो हाणि बभ्राम मुनिपुङ्गवः ॥१७६।" नराणामथ नारीणामृषिबुद्ध्या स मुग्धधीः । अभिवादनवाल उपाहास्यत नागरैः ॥१८॥ पुरे भ्रमन्नथैकस्या वेश्यायाः स निकेतने । विवेश त्वरित चापमुक्तः शर वास्खलन् ॥१८१॥ स तमाश्रमं मेने वेश्यां मुनिममन्यत । इति तामप्युवाचैवं तात त्वामभिवादये ॥१८२॥ इति च प्रार्थयांचक्रे ममर्पय ममोटजम् । प्रमुथ्यावक्रये द्रव्यं महर्ष रह्यतामिदम् ॥१८३॥ त्वदीय उटजो ह्येष ग्टह्यतामित्युदौर्य सा । तदङ्ग संस्कारकते दिवाकीर्तिमजूहवत् ॥१८४॥

Page #118

१०
परिशिष्टपर्वणि प्रथमः सर्गः ।
अनिच्छतोऽपि तस्यर्षैर्नापितो गणिकाज्ञया । शूर्पोपमान्यादनखानदुम्वनुदतारयत् ॥ १८५ ॥ कृत्वा वल्कलचौरापनयन मा पणाङ्गना । तं कुमारं स्वपयितुं वराशिं पर्यधापयत् ॥ १८६॥ sarafadi मे मापनैषोर्महामुने ।
स वल्कलापनयनादिति बाल इवारटत् ॥ १८७॥ darataमहर्षीणामतिथौनामिहाश्रमे । उपचारपदं तत्तत्प्रतीच्छसि किं नहि ॥ १८८ ॥ त्वमस्मदाश्रमाचारानौदृशांतीच्छसि । तदा हि लक्ष्यसे वस्तुमुटजं मुनिपुत्रक ॥ १८९॥ ततस्तद्वासलोभेन स तापसकुमारकः । नाङ्गमप्यधुनोन्मन्त्रवशीकृत दवोरगः ॥ १८० ॥ तत्केशपाशं जटिलं तैलेनाभ्यज्य सा स्वयम् । ऊर्णापिण्डमिव शनैर्विवत्रे वरवर्णिनी ॥ १८१ ॥ श्रभ्यव्य मृज्यमानाङ्गस्तथा मोमेन्दुभूरभूत् । कण्डूय्यमान टूव गौः सुखनिद्राणलोचनः ॥ १९२॥ गणिका स्वपयित्वाथ कवोर्गन्धवारिभिः । तमामोदय्याणि वस्त्राण्याभरणानि च ॥ १८३॥ तयैकस्या दारिकायाः पाणिग्रहमकारि सः । सामान्य करता गार्हस्थश्ररिवाङ्गिनी ॥ १८४॥
वधूवर (च गायन्त्यः सर्वास्तस्युः पणाङ्गनाः । दध्यावृषिकुमारस्तु ऋषयोऽमी पठन्ति किम् ॥ १८५ ॥

Page #119

जम्बूखामिपूर्वभवः।
अवीवदच्च मङ्गल्यान्यातोद्यानि पणाङ्गना । किमेतदिति सम्भान्तः प्यधात्कौँ च सोमभूः ॥१८६॥
मुनिवेषजुषो बेश्याः कुमारानयने गताः । यथा गतास्तथैवैत्य तदोर्वोशं व्यजिज्ञपन् ॥१८॥ तैस्तैः प्रकारैः प्रालोभि स कुमारो वनेचरः । दहागन्तुंच सङ्केतमस्माभिः सममग्रहौत् ॥१८८॥ अप्यायान्तं तदा दूरे दृष्ट्वा तत्पितरं वयम् । तस्य शापभयानष्टाः कातराः स्त्रौखभावतः ॥१८॥ मो ऽस्मान् गवेषयन्नस्मत्प्रलोभनवशंवदः । भ्रमन्वनादनं गामौ न गामी पितुराश्रमम् ॥९० ० ॥ अनुशिश्ये विशामौशः किमकार्षमहं जडः । वियोजितौ पितापुत्रौ मया प्राप्तश्च नानुजः ॥ २ ० १॥ पिनपात्पिरिभ्रष्टो जौविष्यति कथं नु सः । कियञ्चिरं जीवति हि मौनो नौराबहिष्कृतः ॥२०२॥ एवं दुःखादरतिभागभुशमिलापतिः । उद्देलशयने ऽप्यस्यान्मौनः स्तोक इवाम्भसि ॥२ ० ३ ॥ वेश्यायाः मदने तस्यास्तदा च मुरजध्वनिः । कर्णयोरवनौभतरप्रियातिथितां ययौ ॥२०॥ जचे च राजा नगरं सर्व महुःखदुःखितम् । लोकोत्तरसुखौ को ऽयं यस्याग्रे सुरजध्वनिः ॥२ ० ५॥ खार्थनिष्ठो ऽथवा सर्वो मृदङ्गध्वनिरेष हि । सुटे कस्यापि मम तु मुजराघातसन्निभः ॥२० ६ ॥

Page #120

परिशिष्ठपर्वणि प्रथमः सर्गः ।
सा राज्ञो वाग्जनश्रुत्या पानौयमिव कुल्यया । कर्णालवालं वेश्यायास्तस्यास्वर्णमपूरयत् ॥२ ० ०॥ प्रसन्नचन्द्रं राजानं साथ गत्वा कृताञ्जलिः । वेश्या विज्ञपयामास धाोशष्टप्रगल्भवाक् ॥२०८॥ पुरा मे देव दैवजो ऽकथयद्यस्तवौकसि । ऋषिवेषो युवाभ्येति दद्यास्तस्य निजां सुताम् ॥२६॥ ऋषिवेषो युवा को ऽपि गोवन्न व्यवहारवित् । अभ्यागान्महे सो ऽद्योग्राहितः सुतया खथा ॥२१ ॥ नदिवाहोत्सवे देव गौतवाद्यादि महे । दुःखिनं त्वां न जानामि यद्यागो मे सहस्व तत् ॥ २११ ॥ अथादिशन्नरावाजा कुमारं दृष्टपूर्विणः । उपलक्षयितुं ते ऽपि गलोपालक्षयंश्च तम् ॥२१॥ अथैत्य ते नरेन्द्राय तं तथैव व्यजिज्ञपन् । राजापि दृष्टसुखप्न इवात्यर्थममोदत ॥२ १३॥ तया समन्वितं वध्धा करेणुमधिरुह्य च । आनिनाय निजं वेश्म राजा वल्कलचौरिणम् ॥२१४॥ अखिलव्यवहारज्ञो राज्ञाकारि क्रमेण सः । पशवोऽपि हि शिक्ष्यन्ते नियुक्तैः किं पुनः पुमान् ॥ २१५॥ तस्मै राज्यविभागं च दत्त्वा राजा कृतार्थभूत् । राजकन्याश्च तेनोदवाहयत्वर्वधूपमाः ॥२१६॥ वधूभिः सहितः ताभिरखण्डितसमौहितः । रेमे वल्कलचौर्युचैः सुखाधिजलकुञ्जरः ॥२१०॥

Page #121

जम्बूखामिपूर्वभवः ।
सो ऽन्यदा रथिको मार्गसुहवल्कलचौरिणः । तच्चौरदत्तं स्वर्णादि विक्रीणानो चमत्पुरे ॥२१८॥ यद्यस्य यस्य चौरेणापहृतं स म तद्धनम् । उपलक्ष्यारक्षकाणामूळवाहुरचौकथत् ॥२१६॥ संयम्य च स पार गजद्वारमानौयत । तं च राजानुजो ऽद्राक्षीदृशा जौवातुकल्पया ॥२२॥ तमुपालक्षयदल्लचौरी मार्गोपकारिणम् । अमोचयच्च सन्तो हि नोपकारस्य घसाराः ॥२२१॥
मोमचन्द्रो ऽपि पुत्रं स्वमपश्यन्नम्भमदने । वृक्षाद् वृक्ष नेत्रजलैः मिञ्चन्निव निरन्तरम् ॥९२२॥ प्रसन्नचन्द्रप्रहितैनरैर्वकलचौरिणः । प्रवृत्तौ कथितायां च सो ऽभूदुवानलोचनः ॥२२३॥ परं सुतवियोगेन तेन तस्थातिरोदनात् । अहो ऽपि रात्रौकरणमन्धत्वमुदपद्यत ॥२२॥ स जरत्तापसो ऽन्यैश्च तपासब्रह्मचारिभिः । तापमैस्तपसः प्रान्ते फलादिभिरपार्यंत ॥२ २५॥ पूर्णेषु दादास्वव्देष्वन्यदैवमचिन्तयत् । प्रसन्नचन्द्रावरजो रजन्यधैं प्रबोधभाक् ॥२२६॥ विपेदे मन्दभाग्यस्य जातमात्रस्य मे प्रसूः । कुमारभृत्यामकरोत्तातो ऽरण्ये वसन्नपि ॥ २२ ॥ अहर्निशं कटिस्थेन मया दूर दुरात्मना । तपःकष्टादप्यधिक कष्टमुत्पादितं पितुः ॥२२॥

Page #122

परिशिपर्वणि प्रथम सर्गः।
यावत्प्रत्युपकाराय क्षमौभृतो ऽस्मि यौवने । देवादिहागम तावत्यापो ऽहमजितेन्द्रियः ॥२२६॥ पितरानृण्यभानाहं भवाम्येकेन जन्मना । येनाहं सोढकष्टेन पूतरः कुञ्जरीकृत' ॥२३॥ स एवं चिन्तयन्नेव गत्वा राजानमब्रवीत् । देवाहं तातपादानां भृशमुत्को ऽस्मि दर्शने ॥९३१॥ राजा पोवाच हे भ्रातः पिता हि सम आवयोः । तत्याददर्शनोत्सुक्यं तवेवास्ति ममापि तत् ॥२ २२॥ राजा च युवराजश्च ततस्तौ सपरिच्छदौ । तदाश्रमपदं तातपादालंकृतमीयतुः ॥२ ३३॥ दावप्युत्तेरतुर्यानादूचे वल्कलचौर्यदः । दृष्ट्वा तपोवनमिदं राज्यश्रौस्तृणवन्मम ॥२३४॥ सरोवराणि तान्येतान्यक्रौड यत्र हंसवत् । ते ऽमी द्रुमाः कपिरिवाखादिषं यत्फलान्यहम् ॥२३॥ ते ऽमी से भातर दव पांसुक्रौडासखा मृगाः । महिय्यस्ता इमा मादनिभा यासामपां पयः ॥२३६॥ खामिवने सुखान्यस्मिन्कियन्ति कथयाम्यहम् । अप्येक पिढशुश्रूषासुख राज्ये कुतो मम ॥२३७॥ तत्राश्रमे विविशतुर्भातरौ तावुभावपि । तातं चाये ददृशतर्नयनाम्भोजभास्करम् ॥२३८॥ उवाच सोमचन्द्रर्षि प्रणमन्मेदिनीपतिः । प्रसन्नचन्द्रस्ते सूनुस्तात त्वां प्रणमत्यमौ ॥२३८ ॥

Page #123

जम्वूखामिपूर्वभवः। प्रणमन्तं च राजानं सोमः पस्पर्श पाणिना। मार्जनिव तदङ्गेषु संक्रान्तवर्तनौरजः ॥२४॥ पित्रा खपाणिपद्मन स्पृश्यमानो ऽवनौपतिः । उत्कोरककदम्बाभो बभूव पुलकाङ्कुरैः ॥२ ४१॥ राजानुजो ऽपि सोमर्षि प्रणमनिदमब्रवीत् । । प्राप्तो वल्कलचौर्यष त्वत्पादाम्भोजभृङ्गताम् ॥२४॥ मौलिमाघ्राय तस्यानमिव भोमः प्रमोदभाक् । तमालिलिङ्ग सर्वाङ्ग नगं नव इवाम्बुदः ॥२ ४३॥ सोमर्षस्तु तदा कोष्णो वाष्यः प्रादुर्भवन्दृशोः । बभूव तत्क्षणादान्ध्यप्रध्वंसपरमौषधम् ॥२ ४ ४॥ दृग्भ्यां तत्कालमालोकवतीभ्यां तावुभौ मुनिः । ददर्श पुनरावृत्तगार्हस्थस्नेहबन्धनः ॥२४॥ पृच्छति स्म च हे वत्मौ सुखं कालो ऽतिवाहितः । तावूचतुस्त्वत्प्रसादात्कल्याणद्रुमदोहदात् ॥२६॥ श्रप्रेक्ष्यमाणं तत्कौदृगभूत्तापसभाण्डकम् । इति वल्कलचौर्यन्तस्टज प्राविशद्रुतम् ॥२ ४७॥ तानि तापमभाण्डानि स्वोत्तरौयाञ्चलेन सः । प्रतिलेखितमारेभे प्रारममत्वं परिस्पृशन् ॥२४ ८॥ तस्य चैवमभूचिन्ता पात्राणि यतिनामहम् । किं पात्रकेसरिकया कापि प्रत्यल्लिखं पुरा ॥२४६॥ इति चिन्तयतम्तस्य जातिस्मतिरजायत । मस्मार च ह्यःकृतवद्देवमयं भवान्निजान ॥२५॥

Page #124

२६
परिशियपर्वणि प्रथम सर्गः।
अहमघाटको ऽमौति ज्येष्ठः म श्रेष्ठिसूर्वदन् । कनिष्ठस्य शुन इव प्रवेष्टुं न रहे ऽप्यदात् ॥२७३॥ जिनदामो ऽन्यदा दोव्यनन्येन द्यूतकारिणा । मंजातानकल हे मद्यो ऽस्त्रेण न्यहन्यत ॥२७ ४ ॥ फलं द्यूतविषतरोरायुधाघातवेदनम् । जिनदामो ऽन्त्र भृद्रक दव भूमितने लुठन् ॥२७५॥ खननावर्षभदत्तमूर्भो परमाईत । प्राणिमात्रमाधारिण्या दयया जौवयानुजम् ॥२७६॥ पात्रं कौतर्विशुद्धायाः म बन्धुः म च नायकः । यो वन्धु मेवकं चाभ्युद्धरते व्यमनावटात् ॥२०७॥ ऋषभो ऽप्यन्यधागत्वावर खजनेरितः । ममाश्वमिहि हे वत्स बाम्ये वामौषधादिभिः ॥२७॥ जगाट जिनदामो ऽपि क्षमस्व मम दुर्नयान् । कार्यमामुग्मिकं कुर्या जीवितव्यास्पृहम्य मे ॥२७६ ॥ प्रयच्छ परलोकाध्वप्रस्थितस्य ममाधुना । धर्मोपदेशपाथेयमार्यानशनपूर्वकम् ॥२८॥ ऋषभो ऽप्यन्वशादेवमनुज निर्ममो भव । जप स्वच्छमनाः पञ्चपरमेष्ठिनमस्क्रियाम् ॥९८१॥ एवमाद्यनुशिय्यानुजन्मानम्टषभः खयम् । आराधना मानशनां कारयामास शुद्धधीः ॥२८॥ विपद्य जिनदामो ऽपि तेन पण्डितमृत्युना । जम्बदीपाधिपो जजे देवो ऽयं परमर्द्धिक' ॥२८३॥

Page #125

२७
जम्वखामिपूर्वभवः । अयं चास्मदचो ऽऔषौद्यद्राजटहपत्तने । केवलो चरमो भावौ जम्बूषभदत्तजः ॥२८॥ श्रुत्वा केवलिनो भावि स्खे कुले जन्म पावनम् । देवो ऽयमेव खकुलप्रशनां कुरुतेतमाम् ॥२८॥ ___ राजापृच्छत्पुनर्विद्युन्माल्येष भगवन्सुरः । किं सुरेवतितेजखौ ग्रहेविव दिवाकरः ॥९८६ ॥ आचख्यौ प्रभुरप्येवं जम्बूद्वीपस्थ भारते । मगधाख्ये जनपदे ग्रामे सुग्रामनामनि ॥२८७॥ आर्यवावाष्ट्रकूटो ऽभूत्तस्य पत्नी तु रेवती । भवदत्तो भवदेवश्चाभूतां तनयो तयोः ॥२८८॥ युग्मम् । भवदत्तो भवाम्भोधेरुत्तारणतरौं दृढाम् । यौवने ऽप्याददै दौक्षा सुस्थिताचार्यसन्निधौ ॥२८८ ॥ स व्रत पालयन्खगधारोन श्रुतपारगः । व्यहरगुरुणा सार्धं द्विनौयकीव तत्तनुः ॥२८ ॥ तस्मिन्गच्छे साधुरेको ऽन्यदाचार्यान्यजिजपत् । अनुजानौत मां यामि यत्र बन्धुजनो ऽस्ति मे ॥२६१॥ तत्रास्ति मे लघुनाता म भृशं स्नेहलो मयि । प्रबजिव्यति मां दृष्ट्वा प्रकृत्याग्रे ऽपि भद्रकः ॥२८ २॥ ततस्तं श्रुतमृत्साधुसमेतं गुरुरादिशत् । परनिस्तारणपरे गुरुः शिष्ये हि मोदते ॥२८॥ स जगाम पितुर्धाम गतमात्री ददर्श च । भ्रातरुवाहमारब्धं मन्मथद्रुमदोहदम् ॥२८४॥

Page #126

परिशिष्टयर्वणि प्रथमः सर्गः ।
म भ्रादर्शनोत्तालः कितवो जयवानिव । द्रागदस्थाविहायार्धमण्डितामपि वल्लभाम् ॥३१०॥ हित्वार्धमण्डितां कान्तां न गन्तुमुचितं तव । तस्याः सखौनामित्युक्ति स एड व नाश्टणोत् ॥३१८॥ माग्रहं वारयन्तौनां तासां चेत्युत्तरं ददौ । कृत्वा गुरुप्रणिपातं पुनरेव्यामि वालिकाः ॥३१८॥ भवदेवस्ततः स्थानात्लवमानः प्लवङ्गवत् । अभ्येत्य भवदत्तर्षि तत्र स्थितमवन्दत ॥ ३२०॥ वन्दित्वोत्थितमावस्यानुजस्य इतभाजनम् । मुनिः श्रामण्यदानाय सत्यंकारमिवार्पयत् ॥३२१॥ भवदत्तम्ततो ऽगारादनगारशिरोमणिः । निर्जगाम धियां धाम मनाग्भ्रातरि दत्त, क् ॥३२२॥ भवदेवो ऽपि तत्सर्पिर्भाजन भारयन्करे । अन्वगाभवदत्तर्षि तत्पदाम्भोजषट्पदः ॥३२३॥ अन्चे ऽपि बहवो नार्यो नराश्च भावदेववत् । अन्वयुर्भवदत्तर्षिमुर्मिप्रमदहूदाः ॥३२४॥ मुनिन कंचियसृजन्मनौनामुचितं ह्यदः । अविसृष्टाच मुनिना न व्यावतिरे जनाः ॥३२५॥ दूर गत्वा च निर्विलास्त वन्दित्वा महामुनिम् । खयमेव व्याजुघुटुरादौ नार्यो नरास्ततः ॥३२६॥ भवदेवस्तु भद्रात्मा चिन्तयामासिवानिदम् । अप्यविसृष्टा व्याघुटन्त्वेते नैते हि मोदराः ॥१२॥

Page #127

जम्बूखामिपूर्वभवः ।
३१ अहं तु सोदरो ऽमुव्य दावावां स्नेहलौ मिथः । तदनेनाविसृष्टस्य न्याय्यं व्याघुटनं न मे ॥ २८॥ भनपानादिभारेणाकान्तो ऽयं नूनमग्रजः । ततो ममायबोढुं प्रसीदन्तभाजनम् ॥२८॥ चिराभ्यागतं श्रान्तं ज्वायांस भ्रातरं मुनिम्। अमुक्त्वा तदमुं स्थाने न निवर्तितमुत्सहे ॥ ३ ॥ मासौ वलेदिति मनोव्याक्षेपार्थ कनौयमः । गार्हस्यवाती प्रास्त भवदत्तो महामुनिः ॥३३१॥ एते ते ग्रामपर्यन्तपादपाः पान्यमण्डपाः । भ्रातरावां वानरवद्येषु खैरमरंखहि ॥ ३ ३ ३॥ सरोवराणि तान्येतान्यावाभ्यां यत्र शैशवे । अकारि नलिनीनालैरिटीः कण्ठयोर्मियः ॥३३३॥ एताच ग्रामपर्यन्तभूमयो भूरिवालुकाः । यत्रावां वालुकाचैत्यक्रौडां प्रावृव्यवहि ॥३३ ४ ॥ भवदत्तो ऽनुजन्मानमेवमध्वनि वार्तयन् । जगाम ग्राममाचार्यपादपझैः पविचितम् ॥ ३३५॥ मानुज भवदत्तर्षि वसतिद्वारमागतम् । निरौक्ष्य चुन्नकाः मोचुः कृतवक्रोष्ठिका मियः ॥३ ३ ६ ॥ दिव्यवेषधरो नूनमनुजो मुनिनामुना । प्रनाजयितुमानौत: स्व मत्यापयितुं वचः ॥ ३४ 9' सूरिरूचे भवटत्त तरुण. को ऽयमागतः । मोऽवदद्भगवन्दौवां जिचर्मे ऽनुजो यमौ ।३३८॥

Page #128

परिशिष्ठपर्वणि प्रथमः सर्गः ।
सूरिणा भत्रदेवो ऽपि पप्रच्छे किं व्रतार्थमि । मा भुधाता मृषावादौत्येवमित्यवदत्स तु ॥३३८॥ भवदेवस्तदैवाथ पर्यव्राज्यत सूरिभिः । साधुभ्यां सहितो ऽन्यत्र विहाँ च न्ययोज्यत ॥३४ ० ॥ भवदेवः किमद्यापि नायात इति चिन्तया । खजनाः पृष्ठतो ऽभ्येत्य भवदत्तं बभाषिरे ॥३४१॥ भवदेवोऽन्वगाद्युमान्प्रियां हित्वार्धमण्डिताम् । तन्मुदे किं त्वनायाते तस्मिनौवन्मृता वयम् ॥३ ४ २॥ खिद्यते चक्रवाकौव मा युक्निविधवा वधूः । विश्राम्यति न तस्याश्च नयनाम्बु सिराम्बुवत् ॥३४३॥ एकाक्यस्माननाच्य भवदेवः क्वचिद्ब्रजेत् । इति स्वप्ने ऽप्यसम्भाव्यं गतश्च क्वापि किं ह्यदः ॥३४४॥ नष्टस्त्रानिव ग्रहिलान्भवदेवमपश्यतः । 'अस्माननुग्रहाण कथय क स ते ऽनुजः ॥३४५॥ धर्नादच्छुरनुजस्योचे मिथ्याप्यथो मुनिः । थात अायातमात्रो ऽपि न विद्म' स ययौ क्वचित् ॥३४६॥ गतो ऽन्येनाध्वना किं स इति जल्यन्त प्राश ते । प्रत्यावर्तन्त दौनाम्या दस्युभिर्मुषिता इव ॥३४७॥ तां नवोढां हृदि ध्यायन्भ्रामभक्त्यैव केवलम् । प्रव्रज्यां भवदेवो ऽपि मशल्यां पर्यपालयत् ॥३४८॥ महर्षिर्भवदत्तो ऽपि कालेन बढ़नेयुषा । विपेदे ऽनशनं कृत्वा सौधर्म च सुरो ऽभवत् ॥३४६॥

Page #129

जम्बूस्खामिपूर्वभवः । भवदेवो ऽप्यदो दयौ नागिला प्रेयसौ मम । प्रेयांस्तस्या अहमपि विरहो हो योरभूत् ॥३५० ॥ भ्रातुरेवोपरोधेन व्रतं चिरमपालयम् । तस्मिंस्तु स्वर्गते किं से व्रतेनायास हेतुना ॥३५ १॥ न तथा व्रतकष्टेन दुष्करेणास्मि पीडितः । यथा तद्विरहेणोच्चैर्भविष्यति कथं नु मा ॥२५२॥ गजीव वारौपतिता पद्मिनौव हिमाविला । मरालोव मरुगता वलौव ग्रीष्मतापभाक् ॥३५ ३ ॥ यूथभ्रष्टेव हरिणी पाशवढेव शारिका । सा मन्ये दैन्यभाग्लोकानुकम्प्यैव भविष्यति ॥३५४॥ युग्मम् । यदि प्रास्यामि जीवन्तौं तां प्रियामायतेक्षणाम् । तदद्यापि हि गाहस्थरतो रंस्थे तया सह ॥३५॥ चिन्तातन्तुभिरेव स्व नियच्छन्नूर्णनाभवत् । स्थविरोननापृच्छय भवदेवो विनिर्ययौ ॥३५६॥ वणे जगाम च ग्रामं सुग्रामं राष्ट्रकूटभूः । नस्यौ च संवृतदारबाह्यायतनसन्निधौ ॥३५७॥ गन्धमाल्यधारा नारौ ब्राह्मण्या मममेकया । तत्राभ्यागान्मुनिरसावित्यवन्दत तं च सा ॥३५ ८॥ पप्रच्छ भवदेवस्तां राष्ट्रकूटः म आर्यवान् । पनी च रेवतौ तस्य भने जीवति वा न वा ॥३५८ कथयामास साप्येवमार्यवावेतौ च सा । व्यपद्यतां तयोश्चागाड्यान्कालो विपन्नयोः ॥३६ . ॥

Page #130

३४
परिशिपर्वणि प्रथमः सर्व ।
भूयो ऽपृच्छत्स मुनिरार्यवत्सूनुना प्रिया । भवदेवेन या त्यक्ता नवोढा साम्ति वा न वा ॥ ६१॥ सा दद्ध्यौ भवदेवोऽयं नूनमात्तत्रतो ऽग्रहात् । यदि वा वर्तयाम्येनमनेनम सिहागतम् ॥६॥ उवाच चिन्तयितैवमार्यवतीसुतः ।
त्वमेव भवदेवोऽमि किमिदानास्तपोधन ॥६६३॥ भवदेवो साधु याहमुपतचितः । म एव भवदेवोऽमि नागिताजीवितेश्वरः ॥ ३६४| तदाग्रजोपरोधेन तां विमुच निरीयुषा ।
अनिच्छापि हि मया व्रतमादावि दुष्करम् ॥ ॥ विपन्ने सान्प्रतं भ्रातर्यहमङ्कुयवर्जितः ।
नागिता मा कथमभृदित्यागां तद्दिदृक्षया ॥ ३ ६ ६ नागिला चिन्तयामास चिराहृष्टां हि नामौ । नहि प्रत्यभिजानाति परावृत्तवयोगुणाम् ॥ ६७॥ श्रात्मानं ज्ञापयाम्देनमिति प्रोवाच नागिला । नागिला सास्म्यहं हन्त नवोढात्यानि या वया ॥३॥ एतावता च कालेन यौवनेऽपि व्यतोपुषि ।
किं नाम मयि तावं पुष्ठाशय विसृयतान् ॥ ८ मुक्का रनचचं स्वर्गापवर्ग फलदायकम् । वराटिकामाsनिभां मा ग्रहौमीं महाशय ॥ ४७= ॥
श्रयन्तघोरनरकपातप्रतिभुवामहो ।
विषयाणां स्मरावाणां मा गात्रं भेदनीयताम् ॥३१ ॥

Page #131

३५
जम्बूखामिपूर्वभवः । ग्राहितो ऽसि व्रतं भात्रा छद्मनापि हितैषिणा ।। तमप्यनाप्तं मा मंस्था मयि पापखनौ रतः ॥३७२॥ तदद्यापि निवर्तख गुरुपादाननुब्रज । मयि रागत चाघमालोचय तदन्तिके ॥३०३॥ यावदेवं भवदेवं नागिला भृशमन्वशात् । ब्राह्मण्या दारकस्तावत्तत्रागामुनपायमः ॥ ३ ७ 8 ॥ ऊचे च पायम भुक्त यन्मयाद्य सुधोपमम् । तहमिव्याम्यह मातरधो धारय भाजनम् ॥३७५ ॥ निमन्त्रितो ऽहमन्यत्र लश्ये तत्र च दक्षिणाम् । अवान्तपायसो मातीनं शक्ष्यामि नो पुनः ॥३०६॥ श्रादाय दक्षिणामत्रागतो भूयो ऽपि पायसम् । वयं वान्तं स्वयं भोक्ष्य का हौः खोच्छिष्टभोजने ॥६७७॥ ब्राहाण्युवाच वान्ताशी जुगुण्यस्व भविष्यसि । अलं जुगुपनौयेन कर्मणानेन दारक ॥३७८॥ तच्छ्रुत्वा भवदेवो ऽपि निजगादेति हे बटो। त्वं भविष्यसि वान्ताशौ निकृष्टः कुक्करादपि ॥३७६॥ नागिलोवाच तमृषि यद्येवं वेसि वक्षि च । तन्मामुदम्य किमिति भूयो ऽप्युपवुभुक्षसे ॥३८॥ मांमासृगस्थिविणसूत्रपूर्णाहमधमाधमा । वान्तादपि जुगुस्यास्मि मामिच्छन् किं न मनसे ॥३८१॥ पश्यस्यट्रो चनदग्नि न पुनः पादयोरधः । यत्पर शिक्षयस्येवं न खं शिक्षयसि स्वयम् ॥३८॥

Page #132

३६
परिशिष्टपर्वणि प्रथमः सर्गः ।
का हि पुंगणना तेषां ये ऽन्यशिक्षाविचक्षणाः । ये खं शिक्षयितुं दक्षास्तेषां पुगणना नृणाम् ॥ १८३॥ भवदेवो ऽवदत्साधु शिचितोऽस्मि त्वयानघे । श्रानीतः पथि जात्यन्ध दूव यानहमुत्पथे ॥ ३८४ ॥ तदद्य खजनान्दृष्ट्वा यास्यामि गुरुसन्निधौ । व्रतातीचारमालोच्य तथ्ये ऽहं दुस्तपं तपः ॥ ६८५॥ नागिलाप्यवदत् किं ते स्वजनैः स्वार्थभागमव । मूर्तिमन्तो हि ते विघ्ना भाविनो गुरुदर्शने ॥ ८६॥ तगच्छ गुरुपादान्ते दान्तात्मा व्रतमाचर । प्रव्रजिघ्याम्यहमपि व्रत्तिनोजनसन्निधौ ॥ ३८७॥ भवदेवो ऽथ वन्दित्वाद्विग्यानि समाहितः । ar गुर्वन्ति कार्षीत्कृत्यमालोचनादिकम् ॥ ३८८ ॥ श्रामयं निरतोचारं भवदेवः प्रपातथन् । कालं कृत्वादिकल्ये ऽभ्रुच्छक्रमामानिकः सुरः ॥ ३८८॥ द्वतश्च भवदत्तस्य जीवः खर्गात्यरिच्युतः । विजये पुष्कलावत्यां विदेहोवशिरोमणौ ॥ ३८० ॥ नगयीं पुण्डरीकियां वज्रदत्तस्य चक्रिणः । यशोधराभिधानाया राज्याः कुचाववातरत् ॥ ३८९ ॥ युग्मम् । तस्मिन्नुपागते कुत्रिसरोवरमरालताम् ।
भूद्यशोधरा देव्या दोहदो ऽम्भोधिमन्जने ॥ ३८२ ॥ तताम्भोधिनीच्यां सौतानद्यां महीपतिः ।
क्रौड़वा महादेव तद्दोहदमपूरयत् ॥ ३९३ ॥

Page #133

जम्बूखानिपूर्वभवः ।
संपूर्णदोहदा साथ महादेवौ यशोधरा ।
वलव कलयामास लावण्यमधिकाधिकम् ॥ ३८४ ॥ पूर्णे च समये ऽत महिषौ चक्रवर्तिनः ।
उत्तमं तनुजन्मानं गङ्गेव कनकाम्बुजम् ॥ ३९५ ॥ यशोधराया उत्पन्नदोहदानुगतां नृपः । सागरदत्त इत्याख्यां तस्यास्त शुभेऽहनि ॥ ३८६ ॥ धात्रीभिर्लायमानञ्च पयःपानादिकर्मभिः | शाखौवासादयहृद्धिं राजपुत्रः क्रमेण सः ॥ ३८७॥ वक्तुं प्रवीणतां प्राप्तः स कुमारो ऽध्यजीगपत् । उद्यम्य काञ्चनलतामुत्सुकं शुकशारिकाः ॥ ३८८॥ प्रौढौभवन्सुहृद्भिश्च स रेमे रत्नकन्दुकैः । पौनांसभूमिकारङ्गनृत्यन्माणिक्य कुण्डलः ॥ ३८८ ॥ ममये स नरेन्द्रेण नियुक्तो गुरुसन्निधौ । गुरोः कलाः परिपपौ कूपादप वाध्वगः ॥ ४० ० || विश्वस्यापि मृशं नेत्रकैरवाणि प्रमोदयन् । शशौव संपूर्णकलः प्रतिपेदे स यौवनम् ॥ ४ ० १ ॥ स्वयंवरागताः कन्याः पितृभ्यां पर्यणायि सः ।
३७
एता हि पात्रमायान्ति रत्नाकर मिवापगाः ॥ ४० २ ॥ श्रनङ्घाहौभिरुदेव करेणुभिरिव द्विपः ।
ताराभिरिव शीतांशुस्ताभिः सममरस्त सः ॥ ४० ॥ नारीभिरन्यदा क्रौडन्प्रासादे मदनोपमः ।
मेरुसन्निभमाकाशे स ददर्शाभ्रमण्डलम् ॥४ ० ४ ॥

Page #134

परिशिष्यपर्वणि प्रथमः सर्गः
अचिन्तयञ्च यादृग्धि श्रूयते मेरुरागमे । तादृगभ्रमयः मो ऽयं काप्य हो रमणीयता ॥४ ० ५॥ एवं मेनिभ मेघमाण्डल तस्य पश्यतः । नाभूदवाङ्मग्वौ दृष्टिविलग्नेव तदन्तरे ॥ ४ ० ६॥ कुमारो ऽपश्यदुत्यग्यो यावत्तन्मेघमण्डलम् । वारिबुङ्दवत्तावत्तडिलीय ययौ क्वचित् ॥ ४ ० ७॥ कुमारो ऽचिन्तयश्चैव क्षणिको ऽयं यथाम्बुदः । तथा शरीरमप्येतत्का कथा सम्पदा पुनः ॥ ४ ० ८॥ यत्प्रातस्तन्त्र मध्यान्हे यन्मध्याहे न तनिशि । निरौक्ष्यते भवे ऽस्मिन्ही पदार्थानामनित्यता ॥४०॥ विवेकजलमिकम्य मयंजन्ममहौरहः । मकामनिर्जरासारं तलामि व्रतं फलम् ॥ ४ १ ० ॥ सुधीः मागरदत्तो ऽथ पर वैराग्यमुद्दइन् । बतादानाय पितरावापप्रच्छ कृताञ्जलिः ॥ ४ ११॥ पितरावूचतुर्वत्स यौवने ऽपि व्रताग्रहः । वौणायां वाद्यमानायां शास्त्रपाठ वैष ते ॥ ४ १ २॥ इदानौं युवराजस्वं राजापि त्वं भविष्यसि । राज्यं चिरं पान्तयित्वा रहीयाः ममये व्रतम् ॥४ १३॥ मागरो व्याहरन्यज्याः प्रत्याख्याता मया श्रियः । परिवज्यामुपादातं तदादिशथ किं न माम् ॥ ४ १४॥ इत्याग्रहकुठारेण प्रेमपाशं तयो' सुधीः । चिच्छेदाथान्वमन्येतां तो व्रतग्रहणाय तम् ॥४१५॥

Page #135

जम्बूखामिपूर्वभवः ।
अनेकराजतनयपरिवारो ऽथ सागरः । श्रददे व्रतममृतं मागराचार्य सन्निधौ ॥ ४९६ ॥ विविधाभिग्रहधरो गुरुसेवापरायण । क्रमात्सागरदत्तो ऽभूच्छ्रतमागरपारगः ॥ ४१० ॥ न दूरे तपसः किचिदिति प्रत्ययकारकम् । अवधिज्ञानमुत्पेदे मागरस्य तपस्यतः ॥ ४ १८ ॥
भवदेवस्य जोवो ऽपि पूर्ण काले दिवः । तत्रैव विजये वीतशोकायां पूःशिरोमणौ ॥४१८ ॥ पद्मरथाभिधानस्य महद्भैरवनीपतेः ।
महिष्यां वनमालायां शिवो नाम सुतो ऽभवत् ॥ ४२० ॥ युग्मम् ॥
स पायमानो यत्नेन कन्पद्रुम वोगतः ।
क्रमेण कलयन्वृद्धिं काकपक्षधरो ऽभवत् ॥ ४ २१ ॥ साचिमात्रीकृतगुरौ तस्मिन्प्राज्ञशिरोमणौ ।
मिथो गृहीतसङ्केता दूव सचक्रमुः कलाः ॥ ४२२॥ यौवने पर्यणैषौत्स राजकन्याः कुलोद्भवाः । मंपृक्तश्चाशुभत्ताभिर्लताभिरिव पादपः ॥ २३ ॥ मकलत्रस्य चान्येद्युः प्रासादे तभ्य तस्थुषः । मागरर्षिः पुरौवाह्योपवने ममवामरत् ॥ ४ २४ ॥ तत्र कामममृद्भाख्य' सार्थवाहो महामुनिम् । तं प्रत्यलाभयद्भक्त्या मामक्षपणपारणे ॥ ४२५ ॥ गृहे कामसमृद्धस्य पात्रदानप्रभावतः । वसुधारापतद्व्योम्नः पात्रे दानाद्धि किं नहि ॥ ४ २ ६॥
३६

Page #136

.
परिशिरापर्वणि प्रथमः सर्गः ।
शिवस्तदडतं श्रुत्वा गत्वावन्दत तं मुनिम् । निषसाद च तत्पादपद्मान्ते राजहंसवत् ॥ ४२०॥ चतुर्दशानां पूर्वाणामाकरः सागरो ऽपि हि । शिवस्य सपरौवारस्याचख्यौ धर्ममाईतम् ॥१२८॥ विशेषतश्च समारामारतां तम्य धीमतः । गमयामास स मुनिर्मनसि स्फटिकामले ॥४२६॥ शिवो ऽपृच्छच्च तमृषि किं प्रारमवभवः प्रभोः । स्नेहो मे पश्यतो यत्त्वां हो ऽयमधिकाधिकः ॥४३ ० ॥ ज्ञात्वा चावधिनाचख्यौ मुनिस्व पूर्वजन्मनि । कनिष्ठो ऽभूर्मम भ्राता प्राणभ्यो ऽप्यतिवल्लभः ॥४३१॥ मया प्रव्रजितेन त्वमनिच्छन्नपि हि व्रतम् । उपायेन ग्राहितो ऽसि परलोकहितेच्छया ॥४३॥ अभूव च सुरावावां सौधर्म परमर्द्धिको । कुमुदेन्दोरिव प्रौतिस्तत्राप्यभवदावयोः ॥ ४ ३ ३॥ भवे ऽस्मिन्वौतरागो ऽह स्खे परे वा समानदृक् । त्व, त्वद्यापि सरागत्वात्यारावस्नेहभाग्मयि ॥४३ ४ ॥ शिवो ऽवतादानाद्देवो ऽभूवं पुराण्यहम् । तदिहापि भवे पूर्वभववद्देहि मे व्रतम् ॥४३५॥ आपच्च्य पितरौ यावदायामि व्रतहेतवे । पूज्यास्तावदिहैवाध्वं यूयं मयि कृपालवः ॥४३६॥ गत्वा शिवकुमारो ऽपि पिटपादाव्यजिज्ञपत् । अद्य सागरहत्तः शुश्रुवे देशना मया ॥४३०॥

Page #137

जम्बूखामिपूर्वभवः । तम्प्रमादादधिगता भवस्थासारता मया । ततस्तस्माद्विरतो ऽस्मि वौवधादिव भारिकः ॥४३८॥ तत्सर्वथानुजानौथ प्रव्रज्याग्रहणाय माम् । प्रत्यूषो मोहतमसः शरणं सागरो ऽद्य मे ॥ ४३८ ॥ पितराव चतुर्वत्स व्रतं मादत्व यौवने । नाद्यापि पूर्यते ऽस्माकं लकौडालोकजं सुखम् ॥ ४ ४ ० ॥ अत्यन्तं निर्ममो ऽभूस्वं कथमेकपदे ऽपि हि । असंस्तुतानिवायुभन्यदस्मान्विजिहामसि ॥४४ १॥ यदि भक्तो ऽमि यद्यस्मानाच्च्य च गमिष्यसि । तनकारकवाढला भवित्री रमनावयोः ॥ ४४२॥ इत्यनादिशतोः पित्रोः शिवो गन्तुमनौश्वरः । तत्रैव सर्वमावद्यनियमानावयत्यभूत् ॥ ४ ४ ३ ॥ मुनेः सागरदत्तस्य भिव्यो ऽहमिति निश्चयो । तस्थौ स मौनमालम्ब्य मौनं सर्वार्थसाधकम् ॥४ ४ ४ ॥ बलादप्यामितो भोक्तुं न किंचिद्दुभुजे चमः । मह्यं न रोचते किंचिदित्येकमवदन्मुः ॥ ४ ४ ५॥ एवमुढेजितो राजा शिवेन शिवकाक्षिणा । दभ्यपुत्रं दृढध ममाहृय समादिशत् ॥ ४६॥ बतार्थमविसृष्टेन शिवेन तनयेन मे। मौनमालम्बितं वत्स गावनिठुरचेतसा ॥४ ४ ७॥ मोधफाल दव द्वौयौ करीव प्रभवन्मदः । भोजनायापि यतते न म चाटुशतैरपि ॥४४८॥

Page #138

४२
परिशिष्यर्वणि प्रथमः सर्गः।।
यथा वेमि तथा वत्स वत्सं भोजय मे शिवम् । वया चैव कृतवता किं किं नोपकृतं मम ॥४४६॥ मज्जौवपक्षिणं कायकुलायाइन्तमुत्सुकम् । प्रत्याशापाशबन्धेन नियन्त्रय महाशय ॥४५॥ दृढधर्मो ऽपि तामाजामुररी कृत्य भूपतेः । ययौ शिवकुमारस्यान्वर्ण बुद्धिजलार्णवः । ४ ५१॥ कृत्वा नैधिकौं तस्य मदनान्तः प्रविश्य च । कमज्ञः प्रतिचक्राम स ऐर्यापथिकौं सुधौः ॥ ४ ५२॥ वन्दनं द्वादशावतं दत्त्वा भूमि प्रमाय॑ च । निषमाद वदनचरनुजानीहि मामिति ॥ ४ ५३॥ शिवो ऽवददहो इभ्य साधूनामुपसागरम् । विनयो ऽयं मया दृष्टः स कथं मयि युज्यते ॥४५४॥ दुभ्यपुचो ऽभ्यधात्सम्यग्दृष्टौनां यत्र कुत्रचित् । समभावो हि योग्यः स्यात्सर्वस्य विनयस्य भोः ॥ ४ ५५॥ यस्य कम्यापि हि खान्तं समभावाधिवासितम् । स वन्दनाही भवति दोषाशङ्कापि नेह भोः ॥ ४ ५ ६॥ कुमार किं तु पृच्छामि प्रष्टुमेवाहमागमम् । रसज्वरातुरेणेव किं त्वयात्याजि भोजनम् ॥ ४ ५ ॥ शिवो ऽवदद्विसृजतो व्रताय पितरौ न माम् । ततो भावयतौभूय स्थितो ऽस्मि विरतो हात् ॥४५८॥ यथा यु द्विज्य पितरौ विहाय ममतां मयि । व्रतार्थमादिशतो मामतः कुर्वे न भोजनम् ॥४५८॥

Page #139

जम्बूस्खामिपूर्वभवः। ४३ दभ्यो ऽभ्यधत्त यद्येवं तनुचौथा महाशय । धर्मा ह्यधीनो देहस्य देहश्चाहारमम्भवः ॥ ४ ६ ॥ आहार निरवद्य हि ग्टह्णन्त्यपि महर्षयः । शरीरे तु निराहारे दुष्करा कर्मनिर्जरा ॥ ४ ६ १॥ कुमारो ऽप्यभ्यधादिभ्यसूनो संपद्यते मम । नाहारो ऽप्यनवद्यो ऽत्र तस्माद्वरमभोजनम् ॥ ४६ २ ॥ दभ्यो ऽवादीगुरुस्त्वं मे शिव्यस्ते ऽहमतः परम् । म संपादयिष्यामि निरवा यदिच्छसि ॥४॥३॥ व्याजहार कुमारी ऽपि सखे तर्हि निरन्तरम् । षष्ठं कृत्वा करिव्ये ऽहमाचामान्लेन पारणम् ॥४६४॥ शिवस्य भावयतिनस्तदाद्यपि महेन्यसूः । विनयं कर्तमारेभे मामाचारीविचक्षणः ॥ ४ ६ ५॥ तपस्यतः शिवम्यापि ययौ द्वादशवत्सरौ। मोहात्पिभ्यां न पुनर्वसर्जि गुरुसन्निधौ ॥४६६॥
मृत्वा शिवकुमारो हालोके महाद्युतिः । विद्युन्माल्यभिधानो ऽयमिन्द्रमामानिकः सुरः ॥४६७||
आसन्नच्यवनस्यास्य पुण्यात्मन दूयं द्युतिः । पुराभुङ्गालोकेन्द्रसमानधुतिरेष हि ॥ ४ ६ ८॥ च्युत्वायमचैव पुरे सप्तमे ऽहन्यतो दिनात् । ऋषभेभ्यस्य तनयो जम्वूर्भाव्यन्त केवली ॥४६६॥
तदा चोपप्रसन्नर्षि विद्युन्मालिनि जग्मुषि । चतस्रस्तत्प्रिया एवं पप्रच्छस्तं महामुनिम् ॥ ४७०॥

Page #140

४४
परिशिष्ठपर्वणि प्रथमः सर्गः।
इतो ऽस्माकं वियुक्तानां विद्युन्मालिदिवौकसः । समागमः पुनः क्वापि भविव्यत्यथवा न वा ॥ ४ ७१ ॥ ऋषिराख्यच्च सन्तौभ्याश्चत्वारो त्रैव पत्तने । समुद्रः प्रियसमुद्र कुबेरः सागरो ऽपि च ॥ ४ ७२॥ तेषां चतुर्णी चतसः पुग्यो यूयं भविव्यथ । मय॑त्वमौयुषा भावौ तत्र वो ऽनेन सङ्गमः ॥४ ०३॥
सुरासुरैः सेवितपादपद्मः श्रीवर्धमानो ऽपि कृपासमुद्र. । भव्याजसूर्यो ऽतिशयर्द्धिपात्रं
विहर्तमन्यत्र ततो जगाम ॥४७४॥ इत्याचार्यौहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाव्ये जम्बस्वामिपूर्वभववर्णनो नाम प्रथमः सर्गः ॥१॥

Page #141

द्वितीयः सर्गः। इतश्च नगरे राजग्टहे राजशिरोमणिः । श्रेणिको ऽपालयद्राज्यं प्राज्यश्रौर्मघवानिव ॥१॥ तत्पर्षझूषणं श्रेष्ठौ श्रेष्ठो धर्मेण कर्मणा । नाम्ना ऋषभदत्तो ऽभन्नरर्षभधुरधरः ॥२॥ अहंन्देवो गुरुः साधरित्येव स दिवानिशम् । जजाप सर्वाभिमतमिद्धिमन्त्राक्षरोपमम् ॥३॥ गुरुवातकक्षोदममनमभवत्सदा । प्रशान्तदुर्ध्यानमलं तनानोवारि निर्मलम् ॥ ४ ॥ मरोवरसेव जस्तं फल मार्गतरोरिव । तस्यैश्वर्यमभूत्केषां केषां नैवोपकारकम् ॥५॥ धर्मानुमारिणौ मत्या गत्या हस्यनुहारिणौ । मधर्मचारिणौ तस्य धारिणौत्याख्ययाभवत् ॥६॥ तस्या गुणोषु भूयःसु गान्भीर्यादिषु सत्खपि । प्रयत्नः सुष्टु शौले ऽभूच्छौलाका हि कुलस्त्रियः ॥७॥ सतौ मवौतमर्वाङ्गा नौरगोशोभिनौ च सा । मंचचार करस्पर्शाम हेव तरणेरपि ॥८॥ गुणैरत्यन्तविमलै मा शौलविनचादिभिः । पत्युर्य नीयत इदि मध्येवाधर्धीव जागवौ ॥ 1 नखमासवदन्योन्यं तयोर्नित्यावियुकयोः । अभूदखण्डितं प्रेम द्विशरीरैकचेतमोः ॥ १० ॥

Page #142

परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
धारिणौ चिन्तयामास निरपत्या परेद्यवि । धत्ते जन्म ममापुत्रं नैष्कच्यमवकेशिवत् ॥११॥ शैत्यमुत्पादयन्नङ्गे सुधारम इवोच्चकैः । रमते तनुजन्माङ्के धन्यानामेव योषिताम् ॥१२॥ ग्टहवामो हि पापाय तत्रापि सुतवर्जितः । तदेतत्वल्वलवणकुभोजननिभं मम ॥१३॥ किं चिन्ताविधुरामौति पत्या पृष्टा नु धारिणौ । दुःखं न्यवेदयत्तस्मै तन्मनाममधारितम् ॥१४॥ पुत्रचिन्तोद्भव दुःखं सा पत्यौ यद्यपि न्यधात् । तथापि न क्षौणमझदभवत्प्रत्युताधिकम् ॥१५॥ नित्यं हृदयशल्येन तेन दुःखेन धारिणौ । कृशतां कलयामास द्वितीयेन्दुकलातुला ॥१६॥ विसिस्मारयिषुर्दुःखं तत्तस्याः पतिरन्यदा । उवाच स्नेहजलधिस्रोतःसन्निभया गिरा ॥१७॥ यामो ऽद्य वैभारगिरिं तत्रोद्याने कृशोदरि । रमामहे रम्यतया नन्दनोद्यानमन्निभे ॥१८॥ धारिणौ पतिवाचं तां तथेति प्रत्यपद्यत । मान्या हि पतिवाग्दाखविस्मारश्च भवविति ॥१६॥ ततश्चर्षभदत्तो ऽपि सद्यः सज्जीकृते रथे । आररोह तया हमरोमकोमलवालिके ॥२०॥ अपि सयोजितार्वाणमनर्वाणं महारथम् । अधिरूढ़ौ दम्पती तौ प्रास्थिषातां गिरिं प्रति ॥२१॥

Page #143

जम्बूस्वामिविवाहः। वाह्यालौभरियं पनि श्रेणिकस्य महीपतेः । वाह्यमानतुरङ्गाणां फेनबुदुददन्तुरा ॥२२॥ राज्ञो मत्तद्विपालानरूपतां सूचयन्त्यमौ । तहन्धत्व चितस्कन्धा नगरप्रान्तपादपाः ॥२३॥ श्रमूनि गोकुन्लान्यार्य रम्याण्षभभाश्तः । उत्कर्णतर्णककुलान्युद्दामरथनिखनात् ॥२४॥ एते च मार्ग तरुणा सहकाराः कृशोदरि । मारखतौषधौभूतपन्नवाः पिकयोषिताम् ॥२५॥ मृगा वायुमिवारूढ़ा रथनिषिभौरवः । प्रायः प्रयान्त्यमौ व्यो न्नि जिहासन्तो महौमिव ॥२६॥ मृगाक्षौक्षुवणेष्वेते ऽरघट्टा वारिवर्षिणः । मूर्त्यन्तरजषः पृष्टव्यां पुष्करावर्तका दुव ॥२७॥ द्रष्टव्यदर्शनैरेवं पत्नौं पथि विनोदयन् । जगाम वैभारगिरिमृषभः सपरिच्छदः ॥२८॥ सप्तभिः कुलकं ॥ जायाफ्तौ ताबव्ययावृत्तरतरथो रथात् । वैभारपर्वतोद्यानदिदृक्षानृत्यदाशयौ ॥२८॥ प्रत्येकं नामधेयानि पृच्छन्तीमध्वशाखिनाम् । खादूनि निझंरजलान्याचामन्तों मुहुर्मुडः ॥ ३० ॥ तरुच्छायास मान्द्रास विश्राम्यन्तौं पदे पदे । सुखम्पशं विदधतौं शीतलैः कदलौदलैः ॥३१॥ म्म थमानां कालापैगशावेषु वत्सलाम् । प्रकारोपितवालासु वानरौव्वतिसस्पृहाम् ॥३२॥

Page #144

परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
धारिणौषभदत्तो दत्तहस्तावलम्वनः । गिरिमारोपयामास तत्मुखेन शनैः शनैः॥ ३३ ॥चतुर्भिकलापकं ॥ तत्र ऋषभदत्तो ऽपि धारिण्याश्चित्तहारिणीम् । अगुल्या दर्शयामास गिरेरुद्यानसम्पदम् ॥३४॥ मातलिङ्गौरिमाः पश्य फलप्रारमारवामनाः । तात्रैश्च पुष्पैर्विश्रान्तसन्ध्यामा दव दाडिमौः ॥ ३५ ॥ मृदौकामण्डपाः सन्ति दुर्गाण्यकत्विषामपि । नृत्यत्केकिकलापाभदलाम्तालद्गुमा अमौ ॥३६॥ पुष्यजातय एताच मिथः सौरभलम्भनैः । खाजन्यं घोषयन्तौह रोलम्बतमुलच्छलात् ॥३७॥ जम्बकदम्बमाकन्दपारिभद्रादिभिर्दुमैः । छायया चोलकमसौ संव्यायित इवाचलः ॥३८॥ ऋषभस्तत्र चापण्यट्राकवेचरमिवागतम् । सिद्धपुत्रं यशोमित्र श्राद्ध बन्धुमिवात्मनः ॥३६॥ ततश्च ऋषभः श्रेष्ठौ सिद्धपुत्रमवार्त्तयत् । माधर्मिको ऽसि खलु मे तदाख्याहि व यास्यसि ॥४०॥ सो ऽप्याख्यदस्मिन्नुद्याने शिष्यो ऽस्ति चरमार्हतः । पञ्चमः समवसृतः सुधर्मा गणमृत्सखे ॥४१॥ तद्वन्दनार्थं यास्यामि यदि वस्तद्विवन्दिषा । त्वरध्वं यूयमपि तद्धांग्रेगर्भवाम्यहम् ॥४२॥ ओमित्युत्का दम्पतौ तौ तेनैव सह चेलतुः । चयो ऽप्यथ ययुः स्थानं सुधर्मखामिपावितम् ॥४३॥

Page #145

88
जम्बूखामिविवाहः।
यथावबादशावर्तवन्दनेन त्रयो ऽपि ते । सुधर्मस्वामिनं भत्त्या वन्दित्वा न्यषदन्पुरः ॥४४॥ सुधर्मस्वामिनो धर्मोपदेशपरमामृतम् । ते बद्धाञ्जलय: कर्णाञ्जलिभिर्भशमापपुः ॥ ४ ५॥ सिद्धपुत्रश्च समये पप्रच्छ गणमृद्वरम् । मा जम्बू: कौदृशौ जम्बूद्रौपः ख्यातो यदाख्यया ॥४६॥ तामाख्यगणमृज्जम्बू जात्यरत्नमयाकृतिम् । तन्मानं तत्प्रभावं च तत्वरूपमथापरम् ॥४७॥ तदा च लब्धावसरा धारिणौ गणमृद्दरम् । पप्रच्छ किमहं पुत्रं जनयिष्यामि वा न वा ॥४८॥ सिद्धपुत्रो ऽवदन्न त्वं सावधं प्रष्टुमर्हसि । जानन्तो ऽपि हि सावधं नह्याख्यान्ति महर्षयः ॥४८॥ जिनपादोपदेशेन निमित्तज्ञानपण्डितः । तवाहमेव कल्याणि कथयिष्याम्यटः श्टण ॥ ५० ॥ धौरखभावो मनमा कायेन च पराक्रमौ । निषेदिवाशिलोत्सङ्गे सुधर्मा गणमृत्त्वया ॥५१॥ . सुतजन्म यदप्रच्छि तत्खप्ने सिंहमङ्कगम् । भने द्रक्ष्यस्यथो कुक्षौ सतमिहं धरियमि ॥५२॥ युग्मम् । श्राख्यातजम्बूतस्वगुणरत्नमयश्च ते । जम्वनामा सुतो भावौ देवताकृतमनिधिः ॥५३॥ धारिण्यभिदधे जम्बूदेवतो.पूर्वकम् । करिव्ये अष्टोत्तर ताचामानानां शतं कृतिन् ॥५४॥

Page #146

परिशियपर्वणि द्वितीय सर्गः ।
सुधर्मस्वामिनः पादाचन्दित्वा ते त्रयो ऽपि हि । उत्तौर्य वैभारगिरेः पुनः प्रविविधः पुरम् ॥५५॥ ततवर्षभधारियो पालयन्तौ ग्रहम्यताम् । मिद्धपुत्रवचःप्रत्याशया काल व्यतीयतुः ॥१६॥
अन्यदा धारिणी स्वप्ने श्वेत सिहं न्यभालयत् । पत्यश्चाकथयत्प्राज्यप्रमोदजलदौर्घिका ॥५॥ ऋषभो ऽभिदधे सच मिद्धपुचवचो ऽखिलम् । तत्सत्यमेव मन्यख स्वप्नेन प्रत्ययो ननु ॥५८॥ जम्वनामा महाभागे पवित्रचरितस्तव । मर्वलक्षणमपूर्णः पुत्रो नून भविष्यति ॥५८ ॥ ब्रह्मलोकात्परिच्युत्य विद्युन्मालिसुरस्तदा । उत्पेदे धारिणौकुतिको मौनिकरत्नवत् ॥६॥ तम्याश्चाभूदेवपूजागुरुपूजासु दोहदः । दोहदाः खलु नारीणां गर्भभावानुसारतः ॥६९ ॥ वित्तेन भूयसा श्रेष्ठौ तद्दोहदमपूरयत् । उत्पन्नदोहद इव मोऽपि धर्म्य धनव्यये ॥६२॥ क्रमेण पुय्यगर्भा च संचचारातिमन्थरम् । गर्भन शागमभिया मावधानेव धारिणौ ॥६३ ॥ तस्याः कपोलफलको पाण्डुरिम्णतिशायिना । अभूतां प्रातरेणाङ्कबिम्बसब्रह्मचारिणौ ॥६॥ ततश्च नवभिर्मासैः सार्धसप्तदिनाधिकः । धारिणौ सुषुवे सूनुं न्यूनौकृतरवि रुचा ॥६५॥

Page #147

जम्बखामिविवाहः। मुक्काचूपयेव घटितैरवतैरतिनिर्मलैः । पूर्णानि स्वर्ण पात्राणि प्राविशनषभौकमि ॥६६॥ अधिष्ठि कुलवधूक्षिप्तैर्दूर्वाङ्करैच्युतैः । तदासनसमापोव्यों दूर्वावणमिवाभवत् ॥ ६ ॥ सर्वकल्याणर्याणि वूर्यवण्यनेकशः । नेदुः श्रेष्टिग्रहदारे श्रियो लास्यनिबन्धनम् ॥६८॥ स्थपुटौकृतसौमन्ताः कुङ्कुमस्तबकैनवैः । ननृतस्तद्गृहदारे गायन्यः कुलवालिकाः ॥६६॥ ऋषभो विदधे देवगुरुपूजां विशेषतः । ददौ च दानमर्थिभ्यो ऽर्थमानो ऽत्यर्थमुच्छ्रसन् ॥७॥ सूनोर्जम्बूतरोर्नाम्ना जम्बूरित्यभिधां व्यधात् । शुभे ऽहि ऋषभः श्रेष्ठी संवर्मितमना मुदा ॥७१॥ उल्लापयन्तावास्य पितरौ त दिवानिशम् । अभूतां हर्षवाबूलौ विस्मृतान्यप्रयोजनौ ॥७२॥ पित्रोर्जम्बूकुमारोऽपि भवनुत्सङ्गभूषणम् । क्रमेणामादयदृद्धि तयोरिव मनोरथः ॥७३॥ क्रमेण प्रतिपेदे च वयो मध्यममार्षभिः । श्रभूत्याणिग्रहाईश्च पित्रोराशालतातरुः ॥७४॥
दूतश्च तचैव पुरे ऽभन्महेन्यशिरोमणेः । समुद्रप्रियमंजस्य नाम्ना पद्मावती प्रिया ॥७॥ तथा ममुद्रदत्तस्य समुद्रस्येव सम्पदा । नाम्ना कनकमाले ति पत्न्यभूगुणमालिनी ॥७६॥

Page #148

5 8
परिशिपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
तथेति प्रतिपन्ने च सुधर्मखामिनापि हि । अधिरुह्य रथं जम्बनगरदारमाययौ ॥६६॥ तदाभुच्च पुरद्वारं तभाश्वरथाकुलम् । पतितस्य तिलस्थापि भूप्राप्ति भवद्यथा ॥१०॥ इति चाचिन्तयन्जम्बू: पुरद्वारानयैव चेत् । प्रवेशाय प्रतौक्षिष्ये तत्कालातिक्रमो भवेत् ॥११॥ सुधर्मस्वामिनं तत्रागमय्य मदन प्रति ।। गन्तुं पक्षीबुभ्रषोम न स्थातुमिह युज्यते ॥१०२॥ तद्विशाम्यपरेणैव द्वारेण त्वरथरथम् । उत्सुकस्य वरं श्रेयानन्योऽध्वा न प्रतीक्षणम् ॥१० ३॥ इति यावद्ययौ द्वारान्तर त्वरितमार्षभिः । ददर्श तावत्तत्रापि वन सज्जितयन्त्रकम् ॥१०॥ वोपरिष्टाद्यन्तेषु लम्विताश्च महाशिला: । ददर्श गगनभश्यदज्रगोलकसन्निभा ॥१० ५॥ दध्यौ चैवं परचक्रभयादौरापक्रम । तदेतेनापि हि द्वारेपानर्थबहुलेन किम् ॥१० ६॥ गच्छतो मे ऽध्वनानेन शिलोपरि पतेद्यदि । तदस्मि नाहं न रथो न रथ्या न च मारथिः ॥१० ७॥ एवं च मृत्युमासाद्याविरतो दुर्गतिं लभे । प्राणिनां हि कुमृत्यूनां सुगतियामपुष्पवत् ॥१८॥ मा भूवं स्वार्थतो भ्रष्टो व्याघुट्य पुनरप्यहम् । भवामि श्रीसुधीहिपद्मसेवामधुवतः ॥१८॥

Page #149

जम्बखामिविवाहः।
५५
इत्यार्षभिलियित्वा रथ वक्र दूव ग्रहः । प्रदेशं गणमृत्पादसनाथं तं पुनर्ययौ ॥ ११ ॥ सुधर्मखामिनं जम्बूरिति नत्वा व्यजिज्ञपत् । थावन्नौवं ब्रह्मचर्य प्रतिपन्नो ऽस्म्यहं त्रिधा ॥१११॥ अनुज्ञातो भगवता नियमं प्रतिपद्य तम् । हर्षवानार्षभिर्धाम जगामाकामविक्रियः ॥११२॥ पित्रोच कथयामाम यदहं गणझन्मुखात् । सर्वज्ञोपज्ञमश्रौषं धर्म कर्मक्षयोषधम् ॥ ११३॥ अनुजानौत मां पूज्याः परिव्रज्यार्थमुत्मुकम् । जन्तूनामेष समारः कारागारनिभः खलु ॥ ११४॥ रुदन्तौ तौ च पितरावूचतर्गइदखगै । मा भरकाण्डे ऽस्मदाशालतोन्मूलनमारुतः ॥११५॥ चिन्तयामो वयमिद सवधूको भविष्यसि । द्रक्ष्यामः पौत्रवदन दृक्करवनिशाकरम् ॥ ११६॥ प्रव्रज्याया न ममयो विषयाई ऽत्र यौवने । एतस्यो चितमाचारं कि नेच्छमि मनागपि ॥११॥ यदि वात्याग्रहो वत्स प्रव्रज्याविषये तव । तथापि किंचिन्मन्यस्व वय हि गुरवः खलु ॥११८॥ वत्साष्टौ कन्यकास्तुभ्यमम्माभिः सन्ति या वृताः । कृत्वा पाणिग्रहीतास्ताः परयोदाहकौतुकम् ॥११६॥ एवं कृत्वा कुमार व निःप्रत्यूह परिव्रजेः । वामनु प्रवजिव्यामः कृतार्था वयमष्यथ ॥ २०॥

Page #150

परिशिठपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
कुमारो ऽप्यवदामदादेशे ऽस्मिन्ननुष्ठिते । प्रव्रज्यायां न वार्यो ऽह बुभुक्षु जनादिव ॥१२१॥ श्रामेत्युक्त्वा च पितरौ कथयामासतर्दुतम् । कन्यापिणामिभ्यानामष्टानां करुणापरौ ॥ १२२॥ कन्या सु व्यूढमाचासु पुत्रो नः प्रव्रजिष्यति । विवाहमप्यमावादपरोधात्करिति ॥१२३॥ पश्चादपि हि चेत्पश्चात्तापपापं करिष्यथ । मा स्म कृढ़वं तदुद्दाहं दोष' कथयतां न नः ॥१२४॥ अष्टावपि महेन्यास्ते सकलचाः सबान्धवाः । कि कार्यमिति निर्गत मलपन्ति स्म दुःखिताः ॥१२॥ श्रुत्वा च तेषां संलाप कन्याम्ता एवमूचिरे । पर्यालोचेन पर्याप्तमाप्ताः टणत निर्णयम् ॥१२६॥ जम्वूनाम्ने प्रदत्ताः स्मो ऽस्माकं भर्ता स एव हि । देया न वयमन्य लोके ऽप्येतदधौयते ॥११॥ सकन्जल्पन्ति राजानः मकब्जन्पन्ति साधवः । सकृत्कन्याः प्रदीयन्ते चौण्येतानि महत्मकृत् ॥१२॥ पिटपादः प्रदत्ताः स्मस्तस्मादृषभसूनवे । स एव गतिरस्माकं वयं तदशजीविताः ॥१२६॥ प्रव्रज्या मितरदापि यद्यज्जम्बूः करिष्यति । तदेव पतिभनानामस्माकमपि युज्यते ॥१३०॥ ते कन्यापितरो जम्बूपितुराख्यापयन्निति । सब्जौभवन्तदाहाय प्रमाणं प्रथम वचः ॥१११॥

Page #151

जम्बूखामिविवाहः ।
ततो नैमित्तिकमुखात्तैरिभ्ये षभेण च । विवाहलग्न निर्णिन्ये तद्दिनात्सप्तमे दिने ॥ १३२ ॥ महेभ्या भ्रातर दूव ते ऽब्रावप्येकचेतमः ।
2
मभूय कारयामासु' स्फार मुद्दाहमण्डपम् ॥ ३३ ॥ विचित्रवर्णैर्वासोभिरुतोचस्तत्र चाभवत् । सन्ध्याभ्रखण्डैरादृष्टेरन्तरिक्षलादिव ॥ १३४॥ तत्रोच्चूल लतान्याभान्मुनादामानि सर्वतः । स्वकीयमंशु मर्नस्वं न्यामौकृतमिवेन्दुना ॥ १३५ ॥ तोरणैर्नितरां तारवांतान्दोलित पक्षवैः । मण्डपो ऽभाद्वराज्ञानसजामिव विपञ्चयन् ॥ १३६ ॥ शुशुभे मण्डपो विब्बक्स्वस्तिकन्यस्तमौक्तिकैः । उप्तवजावन्तरिवोद्धृत्यै मङ्गलशाखिनाम् ॥१३७॥ प्रक्षेपि वर्णके जम्मुहर्ते दोषवर्जिते । कौन: मो ऽभाइलातप द्ववार्यमा ॥१३८॥ कन्यका श्रपि ताः चिप्ता वर्णके नाचरन्वहिः । राजपत्य वासूयेपश्यताया नियोजिताः ॥ १३८ ॥ कुमारश्च कुमार्यश्च स्वस्वस्थानस्थिता श्रथ । विधिवन्मङ्गलन्नानमकार्यन्त शुभे चले ॥ १४० ॥ तदर्षभसुनोश्च च्याव्यमानाः पयो वभुः । श्रामन्नोत्पाटभीत्याश्रु मुञ्चन्त इव कुन्तलाः ॥ १४१ ॥ केशाश्चम्बूकमारम्य गन्धकार्यो ऽध्यवामयन् ।
स्नातम्या
कर्पूरागुरुधूमेनोत्तंसलौलां वितन्वता ॥ १४२ ॥

Page #152

परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
गन्धकारिकया तस्य सुमनोदामगर्भितः । जात्याश्वकन्धरावको धम्मिलो मूर्धनबध्यत ॥१४ ३ ॥ पर्यधाद्धारिणीसूनुस्तारे मौनिककुण्डले । मुखाजमान्तविश्रान्तमरालमिथुनश्रिणौ ॥१४४॥ मुक्ताहारं परिदधे जम्बूरानाभिलम्वितम् । लावण्यसरितः फेनबुडुदावलिमन्निभम् ॥१४५॥ स चन्दनविस्तिप्ताङ्गः सर्वाङ्गामुनमौक्तिकः । राकाशशाश्वत्तारामालाभिः शुभे भृशम् ॥१४६॥ देवदूव्ये वादूये सदशे श्वेतवाममौ । विवाहमङ्गलकृते पर्यधादृषभात्मजः ॥१४७॥ अथ जात्याश्वमारूढो मायरातपवारणः । श्रात्मतल्यवयोवेषानुचरैः परिवारितः ॥१४८॥ नौरङ्गौछन्नवदनो गौयमानोरुमङ्गलः । उत्तार्यमाणलवणो वधूटीभ्यां च पार्श्वयोः ॥१४६॥ निनदन्मङ्गलातोद्यः पठन्मङ्गलपाठकः । विवाहमण्डलद्वारमार्षभिस्त्वरितं ययौ ॥१५॥
चिभिर्विशेषकम् । दध्यादिमङ्गलद्रव्यैर्ददावर्घ सुवामिनौ । तत्र जम्बूकुमारस्य मारस्येव वपुमतः ॥ १५१॥ शरावसन्पुटं द्वारि वगिर्भितमहिणा । भङ्का सो ऽगान्मावरह ग्रह कल्याणसम्पदः ॥१५२॥

Page #153

जम्बूखामिविवाहा। ततस्ताभिः कुमारीभिस्तवामित्वा सहाष्टभिः । जम्बूकुमारः प्रत्यैच्छत्कौतुकोदाहमङ्गलम् ॥१५३॥ ततश्च लग्नवेलायां गला चतरिकान्तरे । आर्षभिः पर्यणेषोत्ताः पित्रोरनुनिनौषया ॥१५४॥ तारामेखकके हृष्टा कौतुकेषु ससम्ममा । संतष्टा मङ्गलावर्त मधुपर्के स्मितानना ॥१५५॥ यौतके सावधाना च कृतिन्यञ्चलमोक्षणे । वाध्यापिता प्रणमे ऽङ्कारोपणे ऽत्यन्तनिता ॥१५॥ अपत्योहाहकल्याणसुखमित्याप धारिणौ । स्थः पुरन्ध्यो हि नौरभमुदो ऽपत्ये विवाहिते ॥१५॥
त्रिभिर्विशेषकम् ॥ विवाहानन्तरं तामां बन्धूनां च वरस्य च । यौतकं तदभूद्येन सौवर्णः क्रियते ऽचलः ॥१५८॥ ततो मङ्गलदीपेन समाजमहचारिणा । गायन्तीभिः कुलस्त्रीभिः कलं धवलमङ्गलम् ॥१५६ ॥ पुरो मङ्गलवार्यश्च वाद्यमानैः कस्लस्वरम् । मगोतकेन भवता दूर्यत्रयमनोरमम् ॥१६॥ हष्टेज्येष्ठः कनिष्ठेश्च बन्धुभिः पार्श्वयायिभिः । जम्बूर्जगाम वं धाम ताभिरूढाभिरावृतः ॥१६१॥
त्रिभिर्विशेषकम् ॥ श्रादितो वन्दितवतां सर्वज्ञं कुलदेवताम् । वधूवराणमभवदथ कङ्कणमोक्षणम् ॥१६॥

Page #154

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
धारिण्यषभदत्ताभ्यां इष्टाभ्यां तदन्तरम् । अकारि पूजा देनस्य जम्बूद्वीपपतेः खयम् ॥१६३ ॥ ततो जम्बूकुमारो ऽपि सर्वालङ्कारभूषितः । वामागारमुपेयाय पत्नौभिस्ताभिरातः ॥ १६४॥ सकलत्रो ऽपि तत्राम्यादार्षभिर्ब्रह्मचर्यभृत् । विकारहेतौ पार्श्वस्थे ऽप्यविकारा महाशयाः ॥१६५॥
इतवानेव भरते ऽस्त्युपविन्ध्याट्रि पत्तनम् । नाम्ना जयपुरं तत्र विन्ध्यो नामाभवन्नृपः ॥१६६॥ उभावभूतां तनयौ प्रथितौ तस्य भूपतेः । श्राख्यया प्रभवो न्यायान्प्रभुनामा तु कन्यसः ॥१६॥ राज्यं जयपुराधीशो ऽन्यदा केनापि हेतुना । प्रभवे मत्यपि ज्येष्ठे प्रभवे ऽदात्कनीयसे ॥१६८॥ प्रभवो ऽप्यभिमानेन निर्गत्य नगराततः । मंनिवेशं विधायास्थाद्विन्ध्याने विषमावनौ ॥ १६८॥ स खाचखननैर्बन्दिग्रहणैर्वमपातनैः । चौरैः प्रकारैरन्यैश्च जिजीव सपरिच्छदः ॥ १७ ॥ एत्य विज्ञपयामासुश्वरास्तस्य परेद्यवि । ऋद्धिं जम्बूकुमारस्य श्रौदस्याप्युपहासिनीम् ॥१७१॥ विवाहमङ्गले चास्य महेन्यान्मिलितान्बहन । कथयामासरत्यर्थमर्थचिन्तामणौनिव ॥ १७२॥ अवस्खापनिकातालोहाटिनीभ्यां समन्वितः । विद्याभ्यां सतदैवागाद्धारिणौतनयोकसि ॥१७३ ॥

Page #155

प्रभवचौरागमः।
अथावस्खापनिकया विद्यया विन्ध्यराजभूः । जाग्रतं सकलं न्तोक जम्बूवर्जमसूषुपत् ॥ १७ ४ ॥ सा विद्या प्राभवत्तस्मै प्राज्यपुण्यजुषे नहि । प्रायः पुण्याधिकानां हि न शक्रोऽप्यस्लमापदे ॥१७॥ ततो निद्रायमाणानां सर्वेषामपि दस्युभिः । अलङ्कारादिसर्वस्वमाच्छेत्तुपचक्रमे ॥१०६ ॥ लुण्टाकेष्वपि लुण्टत्सु स च जम्वूर्महामनाः । न चुकोप न चुक्षोभ लौलया विदमभ्यधात् ॥ १७ ७॥ शयानमिह विश्वस्तं निमन्त्रितमिमं जनम् । भो भोः स्पृशत मा स्मैषां जाग्रदेषो ऽस्मि यामिकः ॥ १७८॥ महापुण्यप्रभावस्य तम्याथ वचसेदृशा । ते चौराः स्तब्धवपुषो ऽभूवन् लेप्यमया इव ॥ १ ७ ८ ॥ ददर्श धारिणौसूनुं प्रभवो ऽपि निमालयन् । पनौभिरन्चित ताभिः करेणभिरिव दिपम् ॥१८॥ कथयामास चात्मानं विन्ध्यराजसुतो ऽस्म्यहम् । महात्मन्प्रभवो नाम सख्येनानुग्रहाण माम् ॥ १८१॥ वयस्य देहि मे विद्या स्तम्भनौं मोक्षणीमपि । अवस्खापनिकातातो हाटिन्यौ ते ददाम्यहम् ॥१८॥ जम्बूझचे प्रभाते ऽहं प्रभवाष्टावपि प्रियाः । नवोढा अपि हि त्यक्ता प्रव्रजिष्यामि निर्ममः ॥१८३॥ इदानीमप्यहं भावयतीभूतो ऽम्मि तेन भोः । प्रभव प्राभवन्नेयमवस्खापनिका मथि ॥१८४॥

Page #156

परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
त्यक्ष्यामि लक्ष्मौ हृणवत्प्रातांतरिमामहम् । तत् किं मे विद्यया कार्य निरौहस्य वपुष्यपि ॥१८॥ तामवखापिनौं विद्या सवृत्य प्रभवोऽपि हि । प्रणम्य धारिणीपुत्रमुवाच रचिताञ्जलिः ॥ १८६॥ सखे सुखं वैषयिक भुवाभिनवयौवनः । अनुकम्पख चेमासु नवोढासु विवेक्यसि ॥१८७॥ इमाभिः सह सुभूभिर्भुनभोगफलो भव । शोभिव्यते परिव्रज्याप्युपात्ता तदनन्तरम् ॥१८८॥ ऊचे जम्बूकुमारो ऽपि सुखं विषयभोगजम् । अपायबहुल स्वयं तेन कि दुःखहेतुना ॥१८॥ सुख विषयसेवायामत्यल्पं सर्षपादपि । दुःख तु देहिनः प्राज्यं मधुबिन्दादिपुमवत् ॥१६॥ ____ तथाहि पुरुषः कोऽपि देशाद्देशं परिभ्रमन् । मार्थनाविषदटवौं चौरथादोमहानदीम् ॥१६१॥ तं सार्थ लुण्टितुं तत्र चौरव्याघ्रा दधाविरे । मृगवच्च पलायन्त सर्वे सार्थनिवामिनः ॥१८॥ मार्थाद्धौनः स तु पुमान्प्रविवेश महाटवौम् ।
आकण्ठमागतैः प्राणैरभ्युद्यत्कूपवारिवत् ॥१८३॥ उच्चस्तरो गिरिरिव प्रक्षरन्मदनिर्झरः । उदस्तहस्तो ऽभाणीव प्रभ्रशयितमम्बरात् ॥ १६४ ॥ न्यञ्चयन्मामहिपातैरन्तःशषिरिणौमिव । आभातताम्रताम्राखो गर्जवर्जितमब्दवत् ॥ १६५॥

Page #157

१ मधुविन्दुपुरुषकथा।
माक्षाद्यम व क्रोधादुरो वनसिन्धुरः । वराक कान्दिशौकं त पुरुषं प्रत्यधावत ॥१८६॥
त्रिभिर्विशेषकम् ॥ मारयिष्याम्यहं याहि थाहौति प्रेरयन्निव । जघान तं मुहुः पृष्ठे वारण: करशीकरैः ॥ १८७॥ स पुमान् कन्दुक दुव निपतनुत्पतन्भिया । प्राप्तप्रायो द्विपेनाप बणच्छन्नमथावटम् ॥ १८ ॥ गजो ऽवश्यं जीवितहत् कूपे जौवामि जातचित् । इति मो ऽदात्तत्र झम्पां जीविताशा हि दुस्खजा ॥ १६८ ॥ वटो ऽवटतटे चाभूत्तत्पादश्चैक आयतः । लम्बमानो ऽभवत्कृपमध्ये भुजगभोगवत् ॥ २० ॥ स पुमानिपतन्कूपे प्राप तत्पादमन्तरा । पालम्ब्य लम्बमानो ऽस्थाद्रज्जुबद्धघटौनिभः ॥२०१॥ करं प्रक्षिप्य कूपान्त: करौ पस्पर्श तच्छिरः । नाशकत्तु तमादात मन्दभाग्य वौषधौम् ॥ २० २॥ दत्तदृष्टिरधोभागे भागधेयविवर्जितः । कूपस्यान्तरजगरं गरीयांसं ददर्श मः ॥२३॥ पतत्कवलवुया तं निरौक्ष्याजगरो ऽपि सः । कूपान्तरपरं कूपमिव वक्त्रं व्यकामयत् ॥ १० ॥ चतुर्वपि हि पक्षेषु चतरो ऽहौन्ददर्श सः। कालिन्दौमोदरम्येव वाणान्प्राणापहारिणः ॥ २० ॥ उत्फणा: फणिनम्ते तु तं दंष्टुं दुष्टचेतसः । फूत्कारपवनानास्यैर मुचन्धमनौनिभैः ॥ २०६॥

Page #158

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
वटपरोहं तं छत्तं मूषको द्वौ सितासितौ । चठञ्चटति चक्राते दन्तककचगोचरम् ॥२ ० ७॥ अनाप्नुवन्पुमामं तं सो ऽपि मत्तो मतङ्गजः । जधान वटशाखां तां वरमुत्पाटयन्निव ॥९०८॥ वटस्यान्दोल्यमानेन पादेन स पुमान्दृढम् । पाण्यंहिबन्ध तन्वानो नियुद्धमिव निर्ममे ॥२०६॥ गजेन हन्यमानायाः शाखाया मधुमक्षिकाः । मधुमण्डकमुत्सृज्योडिधिरे तोमराननाः ॥२१॥ मक्षिकाम्ता ददंशस्त लोहसन्दशमन्निभैः । तुण्डैः कौकस विश्रान्तै वाष्टिपरैरिव ॥२ ११ ॥ उत्पक्षमतिकारुद्धसङ्गिः स पुमांस्तदा । कृतपक्ष दुवालक्षि कूपानिर्गन्तुमुत्सुकः ॥२१२॥ वटस्थमधुकोशाच्च मधुविन्दुर्मुहुर्मुः । ललाटे न्यपतत्तस्य वार्धान्या वारिबिन्दुवत् ॥ २१३॥ मधुबिन्दुस्तस्य भालानु ठित्वा प्राविशन्मुखे । स तदाखादमाखाद्य सुखं महदमन्यत ॥ २ १४ ॥
श्रूयतां प्रभवामुष्य दृष्टान्तस्य च भावना । यः पुमान्स हि संसारौ याटवौ मा त संसृतिः ॥२१५॥ यो गजो म पुनर्मत्यर्यः कूपो मर्यजन्म तत् । यो ऽजगरः स नरको ये ऽहयस्ते क्रुधादयः ॥२१६ ॥ वटपादो यम्तदायुषको यौ सितासिती । तौ शुक्लकष्णो द्वौ पक्षावायुम्छेद परायणौ ॥२१॥

Page #159

२ कुवेरदत्तकथा।
या मक्षिका व्याधयस्ते मधुबिन्दुस्तु यः सखे । नदै सुखं वैषयिकं तत्र रज्येत कः सुधीः ॥ १८॥
चतुर्भिः कलापकम् ॥ देवो विद्याधरो वापि यदि कूपातमुद्धरेत् । तत् किमिच्छेदथ न वा स पुमान्दैवदूषितः ॥२ १८ ॥ प्रभवः माह को नाम निमन्जन्विपदर्णवे। नेच्छेत्तरण्डसदृशमुपकारपरं नरम् ॥२२॥ जम्बूरुवाच तदहमपारे भवसागरे । किं निमन्जामि गणवे सत्यपि तारके ॥ २२१॥ प्रभवो ऽभिदधे भात: स्नेहलो पितरौ निजौ । अनुरकाश्च राहिणणैः कथं त्यच्यसि निठुरः ॥ २ २ २ ॥ जम्वूरूचे च को बधुनिर्बन्धो ऽबन्धुरप्यहो । कुवेरदत्तवयस्मात् कर्मणा खलु बध्यते ॥२२३॥ ___ तथाहि मथुरापुर्यामेकाभूगणिकोत्तमा । नाना कुवेरसेनेति सेनातल्या मनोभुवः ॥२२४॥ सा च प्रथमगण नितान्तं खेदिता सती । वैद्यस्य दर्शिता मात्रा क्लेशे हि शरणं भिषक् ॥ २२५ ॥ मायुस्सन्दादिना वैद्यन्तां विज्ञाय निरामयाम् । उवाच नाम्या रोगो ऽस्ति किं वेतत् क्लेशकारणम् ॥२२६॥ अम्या हि युग्ममुत्पन्नमुरे ऽस्ति सुदुर्वहम् । खेदस्तद्धेतको भावी स पुनः प्रमवावधिः ॥ २२ ॥ माताप्युवाच तां वत्से गर्भ ते पातयाम्यहम् । प्राणापायप्रतिभुवा रक्षितेनापि तेन किम् ॥२२८॥

Page #160

परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः। वेश्योचे वस्ति गर्भाय सहिये क्लेशमष्यहम् । सूकरौ सहपत्यसूः सापि जीवति ॥२२६॥ गर्भल्लोश महित्वा च समये गणिकापि सा । दारकं दारिका चापि भ्रातभाण्डे अजीजनत् ॥२३॥ माता प्रोवाच गणिकामपत्ये वैरिणौ तव । यकाभ्यामुदरस्वाभ्यां मृत्युद्वारे ऽसि धारिता ॥२३१॥ युग्मं स्तनन्धयमिदं भावि यौवनहत्तव । वेश्याश्च यौवनाजीवा नौववद्रक्ष यौवनम् ॥२३२॥ उदरात्पतितं युग्ममिदं वत्से पुरोषवत् । वहित्याजय मा मोहं कार्पोरेष क्रमो हि नः ॥२३३॥ वेश्योचे यद्यपि ह्येवं तथाप्यम्ब विलम्ब्यताम् । दशाहं यावदेतौ च दारको पोषयाम्यहम् ॥२३४ ॥ कथंचिदप्यनुज्ञाता सा मात्रा पणसुन्दरौ। स्तन्यदानेन तौ वातावहर्निशमपोषयत् ॥२३५॥ एवं च वालको तस्याः पालयन्या दिवानिशम् । कालरात्रिप्रतीकाशमेकादशमभूद्दिनम् ॥२३६॥ कुवरदत्तकुवेरदत्तानामाङ्किते उभे । मुद्रिके कारयित्वा च तदङ्गुल्यो धत्त सा ॥२३७॥ तनाकारयद्दारपेटां बुद्ध्या पटौयसौ।। रत्नेश्च पूरयित्वा तां तत्र तो वालको न्यधात् ॥२३८॥ पेटां प्रावाहयत्तां च प्रवाहे यामुने खयम् । जगाम निरपायं च मा तरन्तौ मरालवत् ॥ २३॥

Page #161

२ कुवेरदत्तकथा। कुबेरसेनापि ततो व्याधुच्य स्वग्रहं ययौ । अपन्ययोर्ददानेव नयनाञ्जलिभिर्जलम् ॥ २४ ॥ मञ्जूषा प्रौर्यनगरद्वारे प्राप्ता दिवामुखे । उभाभ्यामिभ्यपुत्राभ्यां ददृशे जग्टहे च सा ॥२४१॥ अपश्यतां च तन्मध्ये तं बाल बालिकां च ताम् । एको बालमुपादत्त बालिकामपरः पुनः ॥२४२॥ तो विदांचक्रतुः पाणिमुद्रिकाक्षरदर्शनात् । कुवेरदत्तकुवेरदत्ताख्यो खल्विमाविति ॥९४३॥ तावुभावप्यवर्धतामिभ्ययोः मदने तयोः । रक्ष्यमाणो प्रयत्नेन खाम्यर्पितनिधानवत् ॥२४४ ॥ कलाविदो क्रमेणार्भो तौ दावपि बभूवतः । प्रपेदाते चाभिनवं यौवनं रूपपावनम् ॥२४ ५॥ अनुरूपाविमावेवेतौभ्याभ्यां परया मुदा । तयोरेव मिथो ऽकारि पाणिग्रहमहोत्सवः ॥२४६॥ वैदग्ध्यशिक्षागुरुणा यौवनेनोपलिप्तयोः ।। तयोरङ्गाधिरूढो मृत्युंना वाहनः स्मरः ॥६४७॥ वधूवराभ्यामन्येधुर्धनकौडा प्रचक्रमे । ताभ्यां परस्परोन्मौलप्रेमवारितरङ्गिणौ ॥९४८॥ कुवेरदत्तस्य करात्प्रस्तावे क्वापि मुद्रिका। मख्या कुवेरदत्तायाः करोत्सङ्गे न्यधीयत ॥२४॥ करस्थितामूर्मिकां तां परोक्ष्यमिव नापाकम् । कुवेरदत्ता प्रैशिष्ट पर्यस्यन्तौ मुडमुडः ॥२५॥

Page #162

परिशिषपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
कुबेरदत्ता दध्यौ च प्रयत्नादियमूर्मिका । विदेशघटिता भाति चोर्मिकान्तरदर्शनात् ॥ २५१ ॥ ततस्तामूर्मिका स्वां च मा पश्यन्नौ मुडमुडः । चिन्तावेशात्स्फुरत्काया निश्चिकायेति चेतसि ॥२५२॥ एकत्र देथे घटिते चैकेन तुलया समे। समानलिपिनानी दे ऊर्मिके मोदरे व ॥२५३॥ कुबेरदत्तचाहं च नहावयुर्मिके दव । अत्यन्तं रूपसदृशौ भाटभाण्डे न संशयः ॥२५ ४॥ अन्यूनाधिकसर्वाङ्गावावां युगलजी खलु । देवेन कारितौ हन्त विवाहासत्यमौदृशम् ॥२५५॥ जनकेन जनन्या वा द्वयोरप्यावयोध्रुवम् । समेनापत्यवात्सल्येनोर्मिके कारिते समे ॥२५६ ॥ मोदरौ यत एवावां तत एव निरन्तरम् । नास्मिन्मे पतिधीर्नास्य पनौधौर्मथ्यजायत ॥२७॥ कुबेरदत्ता ध्यात्वैवं तथेति कृतनिश्चया । करे कुबेरदत्तस्य धिपति मोर्मिकादयम् ॥२८॥ कुबेरदत्तो ऽपि तथैवोमिकादयदर्शनात् । चिन्तासन्तानमासाद्य विषसाद सदाशयः ॥२५६॥ ततः कुबेरदत्तायास्तो समॉर्मिका सुधीः । गत्वा दत्त्वा च सपथमिति पप्रच्छ मातरम् ॥ २६ ॥ किमौरमो ऽपविद्धो वा दचिमः कृषिमो ऽथवा । प्रन्यो वा तव पुत्रो ऽस्मि पुचा हि बड़धा किल ॥२६॥

Page #163

२ कुवेरदत्तकथा।
आग्रहयहिलोभूय पृच्छतस्तस्य चाम्बिका । मञ्जूषाप्राप्तितः सवीं कथयामास तां कथाम् ॥ २६२ कुबेरो ऽप्यवदन्मातः किमकृत्यमिदं कृतम् । ज्ञात्वापि युग्मजन्मानावावां यत्परिणायितौ ॥२६३॥ सैव माता वरं माता या पोषितमनौश्वरी। स्वभाग्यभाजनौ कृत्य तत्याजावां नदौरये ॥२६४ नदौरयो हि मृत्यै स्थानाकृत्यकरणाय तु । जौवितान्मरणं श्रेयो न जीवितमकृत्यकृत् ॥ २६ ५ ॥ व्याजहार जनन्येवं युवयोरतिहारिणा। रूपेणात्यनुरूपेण मोहिताः स्मो ऽल्पमेधसः ॥ २ ६ ६ ॥ तवानुरूपा नो कन्या तां विना काप्यदृभ्यत । तस्था अप्यनुरूपस्वामृते कोऽपि वरो नहि ॥ २६ ॥ पाणिग्रहणमेवैकमद्यापि युवयोरभूत् । न पुनः पापकर्मान्यत्पुम्त्रीसम्बन्धसम्भवम् ॥२६॥ अद्यापि हि कुमारस्वं कुमार्यद्यापि सा तथा । खस्ति तस्यै भ्रानभाण्डकथामाख्याय मुञ्च ताम् ॥२६॥ व्यवहाराय दिग्यात्रां चिकीर्षन्नसि सन्दर। हेमेण कृत्वा तां शौघमागच्छरसादाशिषा ॥२७॥ समागतस्य क्षमेण करिष्ये तव दारक । महोत्सवेन वीवाहमन्यया सह कन्यया ॥२७१॥ ततः कुवेरदत्तो ऽपि वदन्नोमिति धर्मधौः । गत्वा कुवेरदत्तायै तमाख्याति सा निर्णयम् ॥२७॥

Page #164

0
.
परिशिरापर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
अचेच पिचोः सदनं याहि भने भगिन्यसि । विवे किन्यमि दवासि तद्यथोचितमाचरेः ॥२०३ ॥ पित्भ्यां वञ्चितावेवमावां किं कुर्वहे खमः । तयोर्न दोषो ऽयमियमावयोर्भवितव्यता ॥२०॥ पितरो हि यथापत्यं विक्रीणन्ति त्यजन्ति वा । श्राज्ञापयन्यकत्ये ऽपि तथा तथ्यकर्मणे ॥२०॥ कुवेरदत्तम्तामेवमभिधाय विहाय च। पण्यभाण्डमुपादाय जगाम मथुरापुरौम् ।। २७६ ॥ तत्र च व्यवहारेण सो ऽर्थमत्यर्थमार्जयत् । उवाम च चिरं खैरं विलसन्यौवनोचितम् ॥२७॥ अन्येधुझविणं दत्त्वा रूपलावणशान्तिनौस् । कुवेरसेनां गणिकां तां कलौचकार स' ॥२८॥ कुवेरसेनया साधैं तस्य वैषयिक सुखम् । मुञानस्य सतो जज्ञे देवनाटकमौदृशम् ॥ २७६ ॥
तदा कुवेरदत्तापि गत्वा पप्रच्छ मातरम् । मातापि हि तथैवाख्यन्मञ्जूषाप्राप्तितः कथाम् ॥२०॥ सद्यो निर्वेदमासाद्य स्वकीयकथया तया। कुवेरदत्ता पात्राजौत्तपस्तेपे च दुस्तपम् ॥ १८१॥ तामूर्मिकां तु सङ्गोप्य प्रव्रजन्ती मुमोच सा । व्याहार्बोच्च प्रवर्तिन्या सहमाना परोषहान् २८२ ॥ तस्याश्चाखण्डतपसः प्रवर्तिन्युपदेशतः । पुष्पं तपोविटपिनो ऽवधिज्ञानमजायत ॥२८॥

Page #165

२ कुवरदत्तकथा।
कुवेरदत्तो ऽस्ति कथमिति चिन्तयति स्म मा । कुवेरमेनासान्या सपुत्रं तं ददर्श च ॥२८४ ॥ अनघा मा शुशोचैवमहो मम सहोदरः । अकृत्यपकनिर्मग्नो वराह इव तिष्ठति ॥२८॥ इति तत्पतिवोधार्थमियाय मथुरापुरीम् । समेता मयतौभिः मा करुणारससारणिः ॥९८६॥ आर्या कुवेरदत्तापि धर्मलाभपुरःसरम् । पार्श्व कुवेरसेनायाः प्रतिश्रयमयाचत ॥२८ ७ ॥ प्रणम्य सेनाप्यवददार्य ऽहं पणसुन्दरौ। सम्प्रत्येकपतित्वेन पुनः कुलवधूरिव ॥ २८८॥ कुलौनपतिमंसर्गात्कुलस्त्रीवेष एष मे। कुलौनाचरितेनापि प्रसादाॉस्मि वः खलु ॥२८॥ तदितो महाभ्यर्ण प्रतिग्टह्य प्रतिश्रयम् । मनिधिस्था भवत मे सदेष्टा व दैवताः ॥२६॥ ततश्च मपरीवारा तस्याः कल्याणकामधुक् । कुबेरदत्ता तद्दत्तवमताववसत्सुखम् ॥२८॥ कुवेरसेनाप्यम खं तत्रागत्य दिवानिशम् । पार्यायाः पादपद्माग्रे लुठन्तममुचहुवि ॥ २६२॥ बुध्येत यो यथा जन्नुस्तं तथा बोधयेदिति। भार्या तत्प्रतिबोधार्थं तं वालमुदलापयत् ॥ २८३॥ भ्रातासि तनुजन्मासि वरस्थावरजोऽसि च । भाव्यो ऽसि पियो ऽसि पुचपुत्रो ऽसि चार्भक ॥ २९४ ॥

Page #166

परिषिक्षपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
यश्च ते बालक पिता म मे भवति मोदरः । पिता पितामहो भर्ता तनयः श्वारो ऽपि च ॥९८५॥ या च बालक ते माता मा मे माता पितामहौ। भाबजाया वधः श्वः सपत्नौ च भवत्य हो ॥ २८६ ॥ कुवेरदत्तः तच्छ्रुत्ला जगादार्थ किमौदृशम् । . परस्परविरुद्धार्थं भाषसे विस्मितो ऽस्यहम् ॥२६॥ आर्थीचे मम बालो ऽयं भातैका जननी यतः । वदामि तनुजन्मानममुं मत्पतिसूरिति ॥२८८॥ मद्भः सोदर इति देवरो ऽपि भवत्यमौ । भातस्तनय इति च भाटव्यं कौतयाम्यमुम् ॥२८॥ पिटव्यश्चैष भवति भ्राता मात्पतेरिति । पुत्रः सपत्नौपुत्रस्येत्यसौ पौत्रो मयोदितः ॥३० ॥ यो ऽस्य वप्ता स मे भ्राता माता ह्येका यदावयोः । अस्य तातश्च मे तातो भर्ता मातुरभूदिति ॥३ ० १॥ पिव्यस्य पितेत्येनमुद्दोषामि पितामहम् । परिणौताहममुना ह्यस्मौति पतिरेष मे ॥३०२ ॥ ममेष तनुजन्मा च सपत्नौकुतिभूरिति। देवरम्य पितेत्येष भवति श्वशरो ऽपि हि ॥३३॥ यास्याम्बा मा ममाप्यम्बा तथा जातासयह यतः । पिटव्यकस्य मातेति मम सापि पितामही ॥२ ० ४॥ भाजाथापि भवति मड्वातहिणोत्यसौ । सपनौतनयस्यैषा ग्रहिणीति वधूरपि ॥३.५॥

Page #167

२ कुवेरदत्तकथा।
माता पत्यमदीयस्येत्यसौ श्वरमंशयम् । भर्भार्या द्वितीयेयमिति जाता सपत्न्यपि ॥३. ६॥ इत्युक्ता मार्पयामास खां कुवेराय मुद्रिकाम् । तां दृष्ट्वा सो ऽपि त सवै जज्ञे सम्बन्धविप्लवम् ॥ ३०७॥ कुबेरदत्तः संवेगमामाद्य प्रावजत्तदा । तपस्तवा च मृत्वा च खर्वधूनामतिथ्यभृत् ॥ ३ ० ८॥ कुवेरसेनापि तदा श्राविकात्वमशिश्रियन् । आर्या प्रवर्तिनौपाच पुनरेव जगाम सा ॥३०६॥
एव च यः स्वयमपि कर्मणा हन्त वध्यते । शुक्राविव रजतधौढानां तत्र वन्धुधौः ॥ ३ १० ॥ यः वयं वन्धुरहितो ऽन्येषां यो वन्धुमोक्षकः । म क्षमाश्रमणो बन्धुरन्ये नान्नैव बन्धवः ॥३११॥
भूयो ऽपि प्रभवः प्रोचे भो कुमार निजापिन् । दुर्गती पततस्त्रातं पुत्रमुत्पादयात्मनः ॥३१२॥ पितरो यान्ति नर के ऽवश्यं सन्तानवर्जिताः । तदसंजातपुत्रस्व पितृणन्मुच्यसे नहि ॥३१३ ॥ जम्बूर्जगाद मोहो ऽयं यत्पुत्रापिस्तारणम् । भो महेश्वर दत्तो ऽत्र सार्थवाहो निदर्शनम् ॥३१४ ॥
तथाहि तामलिप्याख्यपुर्ण सार्थपति: पुरा। श्रीमानजायत महेश्वरदत्तो ऽभिधानतः ॥३१॥ तम्य चाभूजनथिता समुद्रो नाम विश्रुतः । प्रजातहप्तिर्वित्तेषु समुद्र इव वारिषु ॥३१६॥

Page #168

OB
परिशिठपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
मायाप्रपञ्चवडला बहुला नाम तस्य च । अर्थमातेव माताभूदजातविपुलाशया ॥३१॥ लोभावकरगो ऽर्थसंचयव्यसनी स तु । पिता तस्य विपद्याभूद्देशे तत्रैव मैरिभः ॥३१८॥ पत्युश्च मरणादार्तध्यानानलपतङ्गताम् । जगमषौ तस्य मातापि मृत्वा तत्रैव शुन्यभूत् ॥ ३ १६॥ महेश्वरस्य ग्टहिणौ नामधेयेन गाङ्गिला। महेश्वरस्य गौरौवाभवत्सौभाग्यजन्मः ॥ ३२०॥ श्वश्रूयारहौना च वसत्येकाकिनौ ग्रहे । खच्छन्दचारिण्यभवदरये हरिणीव सा ॥ ३२॥ पतिं वञ्चयमाना च रेमे पुंसापरेण मा। एकाकिनीनां नारीणां सतीत्वं हि कियचिरम् ॥३२२॥ एकाकिनी रहस्याच दृष्दा मकरकेतनः । योषितो हि प्रहरति निर्भीक दव निर्भरम ॥३२३॥ तस्यां च रममाणायां परपुंसा निरङ्कुशम् । अकस्मादन्यदा द्वाराद्देश्सन्यागान्महेश्वरः ॥३२४॥ पुंश्चल्युपपती दृष्ट्वा तं च विसस्तकुन्तलौ । रतायासभयाकम्प्रजङ्घायुद्धान्तलोचनौ ॥३२५॥ परावर्तात्तसंव्यानावग्टहौतोत्तरीयकौ। नमप्रायौ स्खलत्पादौ कान्दिशीको वभूवतः ॥३२६ ॥ युग्मम् ॥ जारं केशेषु दधे ऽथ भल्लूकमिव लुब्धकः । जघान च चपेटाभिर्भूतार्त्तमिव मान्त्रिकः ॥३२७॥

Page #169

३ महेश्वरदत्तकथा।
७५
ममर्द पारातैश्च मृत्पिण्डमिव कुम्भकृत् । यध्या चाताडयद्देश्मप्रविष्टमिव कुक्कुरम् ॥ ३ २८॥ किंबहुनार्धपरासुमिव चक्रे महेश्वरः । चौरे ऽपि न तथा कोपो यथा जारे मनस्विनाम् ॥ ३२८ ॥ महेश्वरेण रुष्टेन कृतान्तस्येव बन्धुना । सो ऽथार्धमारितो जारः प्रणश्य कथमप्यगात् ॥३३०॥ स्तोकं च गत्वा पतितो गाडिलोपपतिः म त् । कण्ठोपकण्ठारूडेषु प्राणेविदमचिन्तयत् ॥ ३३१॥ धिग्धिग्मुमधुरेवाहमकार्षे कर्म गहितम् । तत्कामद तीर्थमिव युक्तं मृत्यै ममाभवत् ॥३३२॥ एवं च चिन्तयञ्जारो मृत्वा वीर्य स्ख एव हि । ट्राग्मुक्तगानिलाकुक्षौ पुत्रभूवमियाय सः ॥३३३॥ समये सुषुवे सूनुं गाङ्गिलाथ महेश्वरः । कुण्डमप्यात्मजनितं मन्वानस्तमन्त्रालयत् ॥३३४॥ तस्याः प्रसूतपुत्राया गाङ्गिलाया महेश्वरः । पुत्रप्रेम्णा व्यस्मरत्तं पुंश्चलौदोषमागतम् ॥३३ ५॥ तस्योपपतिजौवन्य पुत्रमूर्तर्महेश्वरः । धात्रौकर्माणि कुर्वाणो न जिहाय प्रमोदभाक् ॥ ३ ३ ६ ॥ वर्धमानं च तं कूर्चकचाकर्षकमर्भकम् । एदयाचे स्थितं दधे सदार्थमिव नद्धनः ॥ ३३ ॥ महेश्वरो ऽन्यदा प्राप्ते पितुर्मरावामरे । महिषं पिटजौवं तमकोणात्तत्पलेच्छया ॥३८॥

Page #170

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
पिवासरपर्वार्थ महिषं तममारयत् । खयं सामुद्रिरुन्मुद्रप्रमोदपुलकाङ्कुरः ॥ ३ ३६॥ ततश्च माहिषं मांसं ग्रामौकुर्वन्महेश्वरः । अवस्थायाभकायापि ददौ तस्मै प्रमोदभाक् ॥३४ ० ॥ तन्माता च शुनौ मांसलुब्धा तवाभ्युपासरत् । समासान्यस्थिरवण्डानि सो ऽपि चिक्षेप तत्वते १३ ४ १॥ खकीयपतिजीवस्य कोकसानि जघास सा । पुच्छेन नृत्यता वाताहतधूमशिखाग्रवत् ॥ ३ ४२ ॥ समुद्रसूनोरेवं च खादतः पिहजाङ्गलम् । मासक्षपणभिक्षार्थों तचैको भ्याययौ मुनिः ॥ ३४३॥ ज्ञानातिशयसंपन्नः सर्वं विलमित मुनिः । विदांचकार च महेश्वरदत्तस्य तादृशम् ॥ ३ ४ ४॥ अचिन्तयन धिगहो अस्थाज्ञानं तपखिनः । यदनाति पितुर्मासमझे च वहति विषम् ॥३४५॥ कौकमानि समांसानि पत्यरनन्तहर्षभाक् । अनाति सारमेयौयमहो ससार ईदृशः ॥३४६।। सम्यगेव परिज्ञाय निर्ययौ तहान्मुनिः । महेश्वरो ऽपि धावित्वा वन्दित्वा च तमब्रवीत् ॥३५०॥ अनात्तभिक्षो भगवम्कि निवृत्तो ऽसि मगहात् । न ह्यभनो ऽहं नावज्ञामकार्षे हघुलो ऽस्मि च ॥४८॥ मुनिरूचे विहरे ऽहं न मांसादस्थ सद्मनि । ततो नायहिष भिक्षां सवेगो ऽभूच मे महान् ॥३४६॥

Page #171

8 कर्षककथा।
किं कारणमिति पृष्टः सार्थेभेन मुनिः स त । कथयामास महिषशुन्यादौनां कथां तथा ॥ ३५०॥ को नाम प्रत्यय इति पृच्छन्तं च महेश्वरम् । मुनिरूचे पृच्छ शुनौं प्राग्निखातं किमप्यहो ॥३५१ ॥ तथा पृष्टा शुनौ तेन निधानस्थानमंहिणा। चखान शय्यार्थमिव क्षिति जातिखभावतः ॥५२॥ उत्पन्नप्रत्ययः मो ऽथ भवोद्दिमो महेश्वरः । परिव्रज्यामुपादत्त दत्त्वा पात्रेषु सम्पदम् ॥ ३५३॥ तस्मात्प्रभव को नाम निश्चयो वदतां वर । तार्यन्ते दुर्गतिहदाद्यन्मातापितरः सुतैः ॥ ३५४ ॥
अत्रान्तरे समुद्रश्रीजम्वूनामानमत्रौत् । पश्चात्तापं मा स्म गास्वं स यथा नाथ कर्षकः ॥३५ ५॥ तथाहि पृथ्वीप्रथिते ग्रामे नाना सुमोमनि । कर्षको धनधान्यादिसमृद्धो वक इत्यभूत् ॥ ३ ॥ ६॥ प्राप्ने च वर्षासयये स कङ्गः कोद्र्वानपि । वपति स्म महारम्भः क्षेत्रे कृष्टमतौकते ॥३५७ ॥ उहतैः श्यामलदलैस्तैर्धान्यैः क्षेत्रभूरभूत् । अभिलो ठितकाचेव जातकेशोचयेव च ॥ ३ ५८॥ तत्कङ्गुकोद्रवनं वर्धमानमुदौक्ष्य सः । मुदितः काप्यगाह्रामे दविठे स्वजनातिथिः ॥३५६ ॥ वजनै जने तस्य प्रदत्ता गुडमण्डकाः । अपूर्वण तदाहारेणत्यन्तं च स पिप्रिये ॥३६ ० ॥

Page #172

OC
परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
m
३
जातीप्रीतश्च मो ऽपृच्छदहो वः साधु जीवितम् । मनोहरो ऽयमाहारो येषां सुष्टु सुधोपमः ॥३६१॥ खप्ने ऽप्याहारमोदृक्षमद्राक्षं न कदापि यत् । कडकोट्रवदग्धान्त्रान्धिगस्मान्नृपशूनमून् ॥३६२॥ पप्रच्छ च ततो ज्ञातौनज्ञातगुडमण्डकः । इमान्याहारवस्तुनि कानि वा क भवन्ति च ॥३६३॥ ते नमै कथयामासररघट्टजलेन भोः । क्षेत्रेषु सिक्षप्यन्ते गोधूमा अन्यधान्यवत् ॥३ ६ ४॥ तेषां पाकिमलूनानां पिष्टानां च घरट्टकैः । । पच्यन्ते वहितप्तायामयस्पान्यां हि मण्डकाः ॥३६५॥ दूक्षवो ऽपि नथोप्यन्ते तेषां वृद्धिमुपेयुषाम् । निपौलनादुपात्तेन रमेनोत्पद्यते गुडः ॥३६६॥ गुडमण्डकनिष्यत्तिं विजायेवं कृषौवलः । स उपात्तेक्षुगोधूमबीजो ग्रामं निजं ययौ ॥३६॥ ततच गत्वा स क्षेत्रे फलितं कङ्गुकोद्रवम् । बको लवितुमारेभे रभसान्मादशामितः ॥ ३६८॥ ऊचे च पुत्रैः किं तातार्धनिष्पन्नामिमां कृषिम् । स्वकुटुम्बकजीवातं लुनौषे रणमात्रवत् ॥ ३६८ ॥ बकः प्रोवाच हे पुत्राः किमेभिः कोद्रवादिभिः । वस्याम्यवेक्षुगोधमान्खाद्या हि गुडमण्डका' ॥३७० ॥ पुत्राः प्रोचुर्दिनैः स्वत्यैर्निष्यास्यन्ते कणा अमौ । तानादायेक्षुगोधूमावपेस्तात यथारुचि ॥३७१ ॥

Page #173

५ काककथा।
निष्पन्नेयं कृषियोति गोधूमेक्षुषु संशयः । कटिस्थे गच्छति शिशौ का प्रत्याशोदरस्थिते ॥३०२ ॥ एवं निवार्यमाणो ऽपि बकस्तैस्तनुजन्मभिः । लुलाव कोट्रवकङ्गुवनं तत्र प्रभुहि सः ॥३७३॥ प्रलय तानि शस्यानि स देवानांप्रियो बकः । चकार गोलिकाकोडोचितां तां क्षेत्रमेदिनीम् ॥३७४॥ ततश्च खानयामास स कूपं पार्श्वग: खयम् । तस्मात्तु निरगानाम्भः स्तन्यं वन्ध्यास्तनादिव ॥३७॥ खानं खानमनिर्विन पातालविवरोपमम् । अकारयदकः कूपं न तु पो ऽपि निर्ययौ ॥३०६॥ ततस्तस्याभवनैव कङ्गवो न च कोद्रवाः । नेक्षवो न च गोधूमाः पश्चात्तापं त्वियाय सः ॥३७७॥ ऐहिक स्त्रीधनसुखं त्यजन्नामुमिकं पुनः । संशयास्पदमाकाशस्तदन्मा भूदयोज्झितः ॥३७८॥
जगाद जम्वूनामापि स्मयमानो महामनाः । निर्बुद्धिर्ह समुद्री हमप्यस्मि काकवत् ॥३७६॥ तथाहि नर्मदाकूले विन्ध्याटव्यां महागजः । एको यूथपतिरभूदिन्ध्या युवराडिव ॥३८० ॥ स्वच्छन्द विहरविन्ध्ये व्यतौयाय स यौवनम् । आयुर्नदीपारनिभमाममाद च वाईकम् ॥३८॥ अशक्नुवन्दन्तघातान्क चौणवस्तस्तरौ। मदोम्झितो गिरिरिव ग्रोभर्ती शुम्कनिझरः ॥३८॥

Page #174

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
शल्लकौकर्णिकारादिवनभङ्गपराङ्मुखः । उच्चानिन्ने निम्नाच्चोच्छेऽवतारोत्तारकातरः ॥३८३॥ दन्तपातादल्पभोका क्षामकुचिर्बुभुक्षया। अस्थिभस्वामदृक्कायो वार्द्धके सो ऽभवट्विपः ॥३८४॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ कुञ्जरः मो ऽन्यदा शुष्कगिरिनद्यां समुत्तरन् । पर्यस्तपादो न्यपतत्कूटमेकं गिरेरिव ॥३८५॥ स जरत्कुचरस्तत्र नाभूदत्यातमीश्वरः । तथैवास्थात्पादपोपगमन पालयन्निव ॥३८६॥ म विपेदे तथास्थो ऽपि विपेदानस्य तस्य तु । अपानपललं जक्षुः श्वफेरुनकुन्तादयः ॥३८७॥ बभूव तन्महद्भूतापानरन्धकलेवरम् । सकन्दरगिरिप्राय श्वापदेरास्पदीकृतम् ॥३८८॥ अपानमत्रशालायां विकास्तस्यां दिजा दुव । विविएश्च निरौयुश्चानेकशी भोजनार्थिनः ॥३८९॥ एकश्च वायसो ऽत्यन्तमदतो मांसभोजनात् । अपानमध्य एवास्थादुत्पन्न व विकमिः ॥३६॥ करिकायस्य तस्यान्तः मारमासादयन्स तु । काष्ठस्येव घुणो मध्ये प्रविवेशाधिकाधिकम् ॥ ३८१॥ मशरीरः परपुरे प्रवेशं नाटयन्भृशम् । अपूर्वो योगविदभूदनायासः म वायसः ॥३८२ ॥ लतेव करिकायस्य मो ऽमन्त्रव्यग्रमामिषम् । पूर्वापरविभागाज्ञो बभूवात्यन्तमध्यगः ॥३६३॥

Page #175

५ काककथा।
दिवाकरकराकान्तं करिकायस्य तस्य तु । संचुकोचापानरन्ध्र मुनविष्ठं पुरा यथा ॥३८४॥ काको ऽथ संवृतापानरन्ध्र करिकलेवरे । बद्धदारे करण्डे ऽहिरिव तस्यौ तथैव सः ॥३८ ५॥ करिकायः स मेघौ सरिता वारिपूर्णया। तरङ्गहस्तैराकृय्य नर्मदायामनौयत ॥३६६ ॥ तरत्प्रवहणमिव तत्कुञ्जरकलेवरम् । रेवयानाथि जलधौ तनक्राणामिवोपदा ॥२६॥ तस्मात्कलेवराभिद्यमानात्प्रविशदर्णसः । वारिणैव कृतदारान्निर्जगाम स वायसः ॥३८८॥ तस्यान्तरौपप्रायस्योयरिष्टात्करिवर्मणः । निषद्य वायमचक्रे विश्वग्दिगवलोकनम् ॥ ३८८॥ अग्रतः पार्थयोः पश्चान्नौराद्वैतं ददर्श सः । दयौ चोडौय याम्यामि तौर नौरनिधेरहम् ॥४ ० ० ॥ उड्डौयोड्डीय च प्राप न प्रान्तं वार्धिवारिणः । भूयो भूयो ऽपि तत्रैव निषमाद कलेवरे ॥ ४ ० १॥
आक्रम्यमाणमभितस्तन्मौनमकरादिभिः । सद्यो निमन्जति स्माब्धी भाराकान्तेव मङ्गिनी ॥४ ० २॥ निममज दिकः सो ऽपि पयोराशौ निराश्रयः । प्राणैश्च मुमुचे सद्यो जलाप्लावभयादिव ॥ ४ ० ३॥
ततो निपन्नवन्येभसन्निभा हि पुरन्धयः । संसारः सागरप्रायः पुरुषो वायमोपमः ॥४०॥

Page #176

f
परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
युमासु रागवान्हस्तिकलेवर निभाव हो ।
"
नाहं काक वासुभिन्नंच्चामि भदसागरे ॥४०५॥ अथ प्रोवाच पद्मश्रीरस्मान्नाथ समुत्सृजन् । त्वं वानर दवात्यन्तमनुतापमवास्यसि ॥ ४० ६ ॥ तथााटव्यामेकस्यामन्योन्यमनुरागिणौ । वानरो वानरौ चास्तां मदा विरहवर्जितौ ॥ ४ ० ७॥ युगपद्दभुजा तौ मिथो बेलाधराविव ।
युगपच्चारुरुहतुः स्पर्धमानाविव द्रुषु ॥४ ० ८ ॥
एकरच्चाष्टाविव युगपञ्च दधावतुः ।
युगपञ्चक्रतुः सर्वमेकचिन्ताविवानिशम् ॥ ४०८ ॥ युग्मम् । रेमाते जाह्नवीतौरवानौरे तौ परेद्यवि । प्लवमानः प्लवङ्गश्चानवधानो ऽपतद्भुवि ॥ ४१० ॥ प्रभावात्तस्य तौर्थस्य चणादपि स वानरः । म मरकुमाराभो भवद्विद्याबलादिव ॥ ४ ११ ॥ वानरी वानरं तं तु दृष्ट्वा प्राप्तं नृरूपताम् । स्त्रीरूपेच्छुर्जहौ प्राणान्वानरस्यैव वर्त्मना ॥ ४९२ ॥ ततश्च वानरौ नारौ द्रागभूदमरौ निभा । नवोभूतेन च प्रेम्णा तं नर परिषखजे ॥ ४१३ ॥ विलेस्तु प्राग्जन्मवानराविव तौ नरौ । श्रविप्रयुक्तावनिशं निशाचन्द्रमसाविव ॥ ४१४ ॥ वानरो यो नोभूतो नारों प्रोवाच सोऽन्यदा । श्रावां देवोभवावो ऽद्य मत्यभूतौ यथा पुरा ॥ ४१५॥

Page #177

६ वानरवानरोकथा ।
नायूंचे प्रिय पर्याप्तमसन्तोषेण भूयसा । मनुष्यरूपावेवावां विषयानुपभुञ्ज्च हे ॥ ४१६॥ देवत्वेनास्तु देवत्वादधिकं ह्यावयोः सुखम् । नित्यावियुक्तौ निर्विघ्नमनिघ्नौ यद्रमावहे ॥ ४१७॥ तयैवं वार्यमानो ऽपि स वानरचरो नरः । वानरादुच्चकैर्झम्पां ददौ तत्रैव पूर्ववत् ॥ ४१८ ॥ तत्र तिर्यमभूतो देवीभूतञ्च मानवः । तीर्थप्रभावात्तादृचौ स्यातां चेत्पततः पुनः ॥ ४१८ ॥ इति तचैव हि तौर्थे स झम्पां दत्तवानपि | प्राग्जन्मवानरत्वेन वानरः पुनरप्यभूत् ॥ ४२० ॥ राकानिशाकरमुखों कम्बुकण्ठौ सुरुस्तनीम् । तनूदरौं वरारोहां पद्मोपमकरक्रमाम् ॥ ४ २१॥ गङ्गामृत तिलकां लतासंयत कुन्तलाम् । श्ररण्यकेतकोत्तंसां तालिकाद लकुण्डलाम् ॥४२२॥ कण्ठम्थन बिनौनालहारां हरिणचतुषीम् । तामौचांचक्रिरे ऽन्येद्युर्भ्रमन्तो राजपूरुषाः ॥ १२३ ॥
३
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥
राज्ञे ममर्पयामासुस्तामुपादाय ते नराः । यद्यदस्वामिकं तत्तत्सर्वं भवति राजसात् ॥ ४२४ ॥ राजा दिव्याकृतिश्चक्रे सान्तःपुरशिरोमणिः । लक्ष्म्यो लचणवत्या चालतेरतिथयः खलु ॥ ४२५ ॥

Page #178

परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
वानरःमो ऽपि जग्टहे कैश्चित्तत्रागतैनरैः । नाव्यं विविधभङ्गीकं पुत्रवच्छिक्षितश्च तैः ॥ ४२६॥ ने नटाश्चान्यदा जम्मू राजस्तस्यैव सन्निधौ । वानरं नर्तयन्तस्तं चक्रुश्च प्रेक्षपणेयकम् ॥ ४२७॥ अरोदीद्वानरो राज्ञो ऽर्धासने प्रेक्ष्य तां प्रियाम् । अश्रुपातः सात्त्विकाभिनयं प्रकटयन्निव ॥ ४२८॥ राञ्चचे यो यथा कालः कपे सेवस्व तं तथा । मा वञ्जलपरिभ्रष्टः साम्प्रत पतनं स्मर ॥ ४२६॥
तस्मात्त्वमपि संप्राप्तमुज्झन्वैषयिकं सुखम् । पश्चात्तापपरः पश्चान्मा भूः स दुव वानरः ॥ ४२ ॥
जम्वूनामा जगावं पद्मश्रीरपि नयहम् । विषयवस्मि तषितो यथा ह्यङ्गारकारकः ॥ ४ ३ १॥ तथाहि कश्चिदङ्गारकारको ऽगान्महाटवौम् । अङ्गारान्कर्तुमुप्णतौ पातुमात्तबहूदकः ॥ ४ ३ २ ॥ कुर्वन्नाङ्गारिको ऽङ्गारान्सो ऽग्नितापेन भूयसा । तथा तपनतापेन तप्तो ऽशान्तषो ऽभवत् ॥ ४३३॥ वराको वर्मसेकेन पानेन च मुहुर्मुहुः । स वन्यो वारण इव वारि सर्व न्यतिष्ठियत् ॥ ४ ३ ४ ॥ जलेन निखिलेनापि तस्य ह्यङ्गारकारिणः । हषानितैलवन्नैव प्रशशाम मनागपि ॥ ४३५॥ निपाने जलपानाय चचालाङ्गारकारकः । यावत्तावत्तृषान्धो ऽर्धमार्गे ऽपि निपपात सः ॥ ४ ३६ ॥

Page #179

७ अङ्गारकारककथा ।
ड
स पित्सन्दैवयोगाच्च कस्याप्यध्वतरोरधः । पपाताम्मुतवाप्याभच्छायायां शैत्यमातरि ॥ ४३ ॥ तरोस्तले गौतलया छाययाप्यायितः स तु । उपलेभे मनाग्निद्रा सुखवारितरङ्गिोम् ॥ ४ ३८॥ वापीकूपतडागादौन्खने सर्वाञ्जलाशयान् । मन्त्रप्रयुक्ताग्नेयेषुरिव शोषयति स्म मः ॥ ४३६॥ तथाप्यविच्छिन्नतृषो दैन्यभाक्स उदन्यया । भ्रमन्नेकं जरत्कृपं पशिलाम्भसमैक्षत ॥ ४४०॥ तज्जलं चुलुकैातमशनो जिहया लिहन् । दाहज्वरोव नाटप्यत्तथापि स कथंचन ॥ ४ ४ १ ॥ ___ तन्नौवो ऽङ्गारकृत्तुल्यो वाप्यादिजलमनिभाः। त्रिदशव्यन्तरादौनां भोगाः प्रियतमे खलु ॥ ४ ४ २ ॥ वर्गादिसौख्यैरपि यो जीवस्तृप्तिमियाय न । मनुष्यैौगैः स कथं तप्यत्तन्माग्रहं कृथाः ॥ ४ ४३॥
उवाच पद्मसेनाथः परिणामः शरौरिणाम् । कर्माधौनस्ततो भुईच भोगान्युक्त्यान्यया कृतम् ॥४४४॥ बहवः सन्ति दृष्टान्ताः प्रवर्तकनिवर्तकाः । नूपुरपण्डितायाश्च गोमायोश्च कथा यथा ॥ ४ ४५॥ ___ तथाहि नगरे राजग्टहे ऽभूत्वर्णकारकः । देवदत्तोऽभिधानेन देवदिन्नश्च तत्सुतः ॥ ४ ४६॥ टहिणौ दुर्गिला नाम देवदिन्नस्य चाभवत् । एका छकास धौरेयौ सौभाग्यम्य सहानिधिः ॥ ४ ४७ ॥

Page #180

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
जगाम मान्यदा नद्यां जलमजनहेतवे । क्षोभयन्तौ मनो यूनां कटाक्षैर्मन्मथेषुभिः ॥ ४४८॥ . सर्वाङ्ग हेमाभरणा भान्नौ वासोभिरुज्ज्वलैः । नदौतौरमलंचक्रे मा मूर्त्तवाम्बुदेवता ॥ ४ ४६॥ दुर्गभूमि मरम्येव दर्शयन्तौ स्तनदयम् । शनैरुत्तारयामास मा कञ्चकमुरुस्तनी ॥ ४ ५ ०॥ कञ्चक चोत्तरौयं च वयम्यायाः समर्थ तु । तन्वी तिरयामास संव्यानार्धन मा कुचौ ॥ ४५१ ॥ विदग्धासौजनालापैर्दग्धा जौवितमन्मथा। मन्दं मन्द मरालोव नौरात्तौरं विवेश सा ॥ ४ ५२॥ तरङ्गहस्तैरुक्षिप्रादपि तरङ्गिणौ। तामालिलिङ्ग सर्वाङ्ग चिरादृष्टां मखौमिव ॥४५३ ॥ वस्तमारङ्गनयना मा चिक्रौडिषुरम्भसा । नौरिवारित्रदण्डाभ्यां पाणिभ्यां वार्यदारयत् ॥ ४॥ ४ ॥ तस्याः नान्याविरं वारि विकिरन्याः कुबहलात् । शशुभाते चलौ पाणी नृत्यदम्भोजविनमौ ॥ ४५ ५ ॥ मथैकवस्त्रा विसस्तकेशा धौतरदच्छदा । रतोत्थितेव सालति जलक्रीडापरायणा ॥४५६॥ तां क्रौउन्ती नदीमध्ये वार्धिमध्ये ऽसुरीमिव । ददर्श नागरयुवा दुःशौलः को ऽपि पर्यटन् ॥ ४५ ॥ तो जलक्लिनसूमकवसनाच्छादितामपि । सव्यक्तमर्वावयवां दृष्ट्वा क्षोभात्पपाठ सः ॥४५८॥

Page #181

८ नूपुरपण्डिताश्टगालकथा।
सुक्षातं ते नदौ पृच्छत्यमौ पृच्छन्ति चांहिपाः । पृच्छाम्यहं च लत्यादपद्मयोनिपतन्नपि ॥४५६॥ साप्यपाठौत्वस्ति नद्यै चिरं नन्दन्तु चांहिपाः । सुस्तातपृच्छकानां च करिष्यामि समौहितम् ॥ ४६ ० ॥ मनोरथलतोद्भेदे सुधासेकोपमं वचः । तस्याः श्रुत्वा तथैवास्था द्धो राजाज्ञयेव सः ॥४६१॥ चिन्तयंच केयमिति स एकश्च तरोरधः । ददर्शोच्चैर्मुखान्बालान्फलपाताभिकाङ्क्षिणः ॥ ४ ६२॥ ततश्च स युवा लोक्षशाखाः प्रताडयन् । फलानि पातयामाम त्रटनटिति भूतले ॥४६३॥ यथेष्टं तत्फलप्राप्तिहष्टान्यप्रच्छ मो ऽर्भकान् । नद्यां मन्जनकृत्केय नारी क्वास्था निकेतनम् ॥ ४ ६४ ॥ ते ऽभकाः कथयामासुदेवदत्ताभिधस्य भोः । स्नुषा स्वर्णकृत दयमितश्चास्या निकेतनम् ॥ ४ ६५॥ दुर्गिलापि युवानं तं ध्यायन्येकेन चेतसा । विहाय मन्जनक्रीडां मद्यः स्त्रसदनं ययौ ॥ ४ ६ ६ ॥ कस्यां रात्रौ दिने कसिन्क प्रदेश क वा क्षणे । धावां मिलिथ्याव इति तौ दध्यतुरहर्निशम् ॥४६ ७॥ वियोगातौ युवानौ तौ मिथःसङ्गमकाशिणौ । चक्रवाकाविव चिरमनुरनावतिष्ठताम् ॥४६८॥ स युवा तापमोमेकां पुंश्चलीवुलदेवताम् । भोजनादिभिराराध्यार्थयांचक्र परेद्यवि ॥ ४६६॥

Page #182

परिशिठपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
देवदत्तस्नुषायाश्च मम चान्योन्यरक्कयोः । साक्षान्नियतिदेवीव शौघ्र घटय सङ्गमम् ॥४७०॥ खयं दूतौभूय पुरा सा सभूर्भाषिता मया । मङ्गमं मे प्रपन्नास्ति सुकरं तव मप्रति ॥ ४७१॥ प्रतिपद्य करोमौति मद्यः सा तापमौ ययौ । सदनं देवदत्तस्य भिक्षादन्भेन धौमतौ ॥४७२॥ स्थालौतलकदानेन व्यापृतां स्वर्णकृधम् ।। मा परिव्राजिकाट्राचीन्मङ्घ तामित्युवाच च ॥ ४७३॥ मन्मुखेन रिरंसुस्वां युवैको मूर्तमन्मथः । । प्रार्थन्नस्ति विशालाक्षि मा विलक्षौकथाः स्म माम् ॥ ४७ ४॥ रूपेण वयमा बुद्ध्या वैदग्ध्यान्यगुणैरपि । श्रात्मानुरूपमासाद्य तं कृतार्थय यौवनम् ॥ ४७ ५॥ नद्यां स्नान्तौं यदा भने ट्राचौत्त्वां स तदाद्यपि । बहुणोड़ानवावलो ऽन्यस्त्रौनामापि वेत्ति न ॥४७६ ॥ गोप्तुं हृदयभावं खं दुर्गिलापि हि धौमतौ । तां परिव्राजिकामेवं कट्वाक्षरमतर्जयत् ॥ ४०॥ किं मुण्डे पौतण्डासि यदेवमभिभाषसे । कुलौनेष्वकुलौनाह किमन सि कुट्टिनौ ॥४७८॥ प्रात्यजामहशोरगं भव लुब्वददर्शना । दर्शनेनापि ते पापं भाषणेन तु का कथा ॥ ४ ७८॥ निर्भसिताया गच्छन्न्यास्तस्याः पृष्ठे तु दुर्गिला । सौधभित्ताविव ददौ मषौमलिनहस्तकम् ॥४८० !!

Page #183

- नूपुरपण्डिताश्टगालकथा ।
तदाशयमानाना विलक्षा सा तपखिनी । गत्वा तमूचे दुःशौलपुरुषं परुषाचरैः ॥ ४८१ ॥ श्रास्त्वमेवं मृषावादोर्यन्मय्येषानुरागिणी | साखर्वसतीगर्वा शनीमिव ततर्ज माम् ॥४ ८२ ॥ . मम दूत्यं सुधा मुग्ध तत्राभूत्कुनयोषिति । भित्तौ हि चित्ररचना चतुरस्यापि जृम्भते ॥ ४८३॥ मषीमलिन हस्तेन ग्टहकर्मविहस्तया ।
तया कुपितया पृष्ठे चाहतास्मि चपेटया ॥ ४ ८ ४ ॥ इत्युक्त्वा दुर्गिलादत्तकज्जलस्थासकाङ्गितम् । धूर्तप्रष्ठाय पृष्ठ स्वं दर्शयामास तापसौ ॥ ४८५ ॥ स दध्यौ कृष्णपञ्चम्यां सा सङ्केतमदाद् ध्रुवम् । पञ्चाङ्गुलिर्मषोहस्तः पृष्ठेऽस्य यददौयत ॥ ४८६ ॥ वैदग्धी काप्यहो तस्या या मे सङ्केतवासरम् । श्राख्याति समानया भन्या समाश्वसिहि हे मनः ॥४८७॥ सङ्केतस्थानमाचख्यौ न सा केनापि हेतुना ।
अहो तत्सङ्गमसुखान्तरायो ऽद्यापि विद्यते ॥ ४८८ ॥ पुनश्च तापसौमूचे न जानासि तदाशयम् । अनुरक्तैव मयि सा भूयोऽपि प्रार्थयख ताम् ॥४८८॥ सर्वथा मा कृथा मातर्निर्वेदं मत्प्रयोजने ।
भूयोऽपि गच्छ निर्वेदः श्रीवल्लेर्मूलमादिमम् ॥ ४८० ॥ साप्पूचे तव नामापि कुलीना महते न सा । स्थले जलारोपपवद्दुष्करं ते समीहितम् ॥ ४८१
ह

Page #184

&0
परिशिष्यपर्वणि द्वितीयः सर्गः । त्वदर्थसिद्धौ सन्देहो निःमन्देहं तु भर्सनम् । अविलम्वेन यास्यामि मुल्वानाशां तथापि हि ॥४६२॥ इत्युक्त्वा त्वरितं गत्वा तापमौ वर्णकृतधूम् । भूयो ऽप्युवाच वचनैरमृतद्रवसोदरैः ॥४६३॥ श्रात्मानुरूपं रूपेण तं युवान रमख हे । ग्टहाण यौवनफलं यौवनस्थोचितं ह्यदः ॥ ४६ ४॥ दुर्गिला भर्त्सनापूर्व गले धृत्वा रुषेव ताम् । अशोकवनिकाप्रत्यग्द्वारेण निरसारयत् ॥४६५ ॥ मुण्डापि ह्रीवशाष्टनौरङ्गौगोपितानना । द्रुतं गत्वा तस्य पुंसः कथयामास खेदभाक् ॥ ४८ ६॥ भर्सितासि तया प्राखद् ग्रोवायां विधता ततः । पश्चाहाराणोकवनान्तरानिस्सारितास्मि च ॥४८॥ दध्यौ च धीमान्स पुमानशोकवनिकान्तरे । श्रागच्छेरिति मङ्केतो नूनं दत्तस्तया मम ॥४६॥ जचे च तां भगवति न्यक्कारो ऽयं तया कृतः । सोढव्यो मे सा हि दुष्टा वाच्या नातः परं त्वया ॥ ४८६॥ ततश्च स युवा कृष्णपञ्चम्यां रजनौमुखे । जगाम पश्चिमद्वारेणाशोकवनिकान्तरे ॥ ५० ॥ सो ऽद्राक्षौदद्म पशन्नौं तां दूरादपि सापि तम । तयोरस्खलितस्तारामेलको भूद्विवाहवत् ॥५० १॥ प्रसारयन्तौ नयने व बाहू परस्परम् । रोमाञ्चोत्फुल्लसर्वाङ्गावुभौ तावभ्यधावताम् ॥५०२॥

Page #185

नूपुरपण्डिताटगालकथा ।
१ तावग्रे ऽप्येकमनसौ तदा त्वेकीभवत्तनू । सखजाते दृढतर समुद्रमरिताविव ॥५ ०३॥ वार्ताभिः प्रेमग भौ रतैर्नवनवैरपि । सम्भोगहृदमग्नौ तौ दियामौमतिनिन्यतः ॥५० ४॥ ततो रतायासवतो जगण्डोपधानयोः । संचक्राम तयोनिद्रा नेत्राम्भोजविभावरौ ॥५ ० ५॥ दूतश्च देवदत्तो ऽपि कायचिन्तार्थमुत्थितः । जगामाशोकवनिका तौ शयानौ ददर्श च ॥ ५ ० ६ ॥ अचिन्तयच्च धिगियं षा पापौयसौ मम । परपुंसा सह रतश्रान्ता खपिति निर्भरम् ॥ ५ ० ७॥ जार एवायमिति च निश्चेत स्थविरः स तु । ग्टहे गत्वा सुतं सुप्तं दृष्ट्वा गत्वेत्यचिन्तयत् ॥५ ० ८॥ श्राकषाम्य मेतस्याः शनकैः पादनूपुरम् । यथा प्रत्येति मे सूनुः कथितामसतौमिमाम ॥५० ६॥ इति दम्युरिवाकृष्य सद्यस्तत्पादनूपुरम् । देवदत्तो ऽविशद्देश्य पुनस्तेनैव वमना ॥५१०॥ नूपुराकर्षणोनाशु प्रावुद्ध वर्णकृवधः । प्रायः सभयसुप्तानां निद्राप्यन्या भयादिव ॥५ ११॥ ज्ञात्वा च सापि श्वशु रेणाकृष्टं पाटनूपुरम् । उत्थाप्य जारपुरुषं वभाषे भौविमस्युला ॥५१ २ ॥ प्रयाहि शीघ्र दृष्टौ स्वः शुरेण दुरात्मना । साहाय्याय यतेथास्त्वं ममानर्थ समागते ॥५१३॥

Page #186

परिशिलपर्वणि द्वितीयः सर्गः। श्रामेत्युक्वार्धसंवीतसंव्यानः स भयाद्ययौ । पुंश्चल्यपि द्रुतं गत्वा पार्श्व पत्युरशेत मा ॥५१४॥ धृष्टत्वं नाटयन्ती मा धौमतीनां धुरंधरा । पतिं प्रबोधयामास गाढालिङ्गनपूर्वकम् ॥५१५॥ उवाच चार्यपुत्रह धर्मो मामतिबाधते । तदेह्यशोकवनिकामनिलालोलपल्लवाम् ॥५१६॥ उत्थाय देवदिन्नोऽपि स्त्रौप्रधानः स श्रार्जवात् । जगामाशोकवनिकां तया ग्रौवाविलमया ॥५१७॥ तत्रैव गत्वा माशेत पतिमालिज्य निर्भरम् । सजारा यत्र शयिता वारेण निरीक्षिता ॥५१८॥ तत्रापि तत्पतिनिद्रां प्रपेदे सरलाशयः । निद्रा ह्यचुद्रमनमा प्रायेण सुलभैव हि ॥५१८॥ नटोव गोपिताकारा मा धूर्ताथावदत्पतिम् । बत्कुले कोऽयमाचारो यो वनुमपि नेष्यते ॥५२.। बामालिङ्ग्य प्रसुप्ताया निरावरणवक्षसः । जग्राह तातो मे पादादस्मादाकृष्य नूपुरम् ॥ ५ २ १।। न युज्यते वधूः स्पष्टु पूज्यानामन्यदापि हि । किं पुनः पतिमहिता शयिता रतवेश्मनि ॥५२२॥ जगाद देवदिन्नो ऽपि प्रातः पितरमौदृशम् । सोपालम्भ भणिय्यामि पश्यन्यास्ते मनखिनि ॥५२३॥ सोचे ऽधुनैव तातं व सवादयितुमईसि । प्रातमिन्यपुंसा हि भयितां कथयिष्यति ॥५. २४॥

Page #187

८ नूपुरपण्डितास्ट्गालकथा।
सो ऽवोचन्मम सुप्तस्याहार्बोनूपुरमित्यहम् । तातमाक्षिप्य वक्ष्यामि तव पक्षेऽम्मि निश्चितम् ।। ५२५॥ प्रभाते ऽपि तथा वाच्यं वचौदानौं यथा प्रिय । इति तं कारयामास सा धूर्ता शपथावहून् ॥५२६॥ प्रभाते देवदिन्नो ऽपि कुपितः पितरं निजम् । जगाद किमकार्षास्वं वध्वा नूपुरकर्षणम् ॥५२०॥ स्थविरो व्याहरदत्स दुःशौला हि वधूरियम् । दृष्टान्यपुमा शयिता मयाशोकवने निशि ॥५२८॥ दुःशौलेयमिति दृढप्रत्ययोत्पादनाय ते । वध्वाः पादात्समाकृष्य होतं नूपुरं मया ॥५९८ ॥ पुत्रो ऽवददहं सुप्तस्तदाभून्नापरः पुमान् । निर्लज्जेन लया तात लज्जितो ऽस्मि किमौदृशम् ॥५३०॥ अर्यतां नूपुरं वध्वा मा तातस्त्र विगोपय । मयि सुप्ते तदाकृष्टं प्रकष्टा खल्वियं मतौ ॥५३१॥ स्थविरोऽवोचदाकृष्टं यदास्या नूपुरं मया । उपेत्य वौचितो ऽसि त्वं तदा हि शथितो ग्राहे ॥ ५३२॥ दुर्गिलोवाच न महे दोषारोपणमात्मनः । नातं प्रत्याययिष्यामि कृत्वा देवीमपि क्रियाम् ॥५३ ३ ॥ कुलौनायाः कलको मे वाङ्मात्रमपि हौदृशम् । न शोभते मषीविन्दरपि धौतसितांके ॥ ५३ ४ ॥ दह शोभनयक्षस्य जगन्तर्निन्सराम्यहम् । तब्जयोर्हि मध्येन नाद्धो यातुनौश्वरः ॥५३५॥

Page #188

88
परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः । पित्राथ मविकल्पेन निर्विकल्येन सूनुना । प्रतिज्ञा प्रतिपेदे मा तस्या धार्श्वमहानिधेः ॥५३६॥ स्नात्वा धौनांशुकधरा धूपपुष्योपहारभृत् । सा सर्वबन्धुप्रत्यक्षं यक्षं पूजयित ययौ ॥५३०॥ तस्या यक्षं पूजयन्या जारः सङ्केतितः स तु । अलगडहिलीभूय कण्ठदेशे कवर्गवत् ॥५३८॥ अपास्थत गले धृत्वा जनैहिल इत्यसौ । पुनः स्नाला च मा यक्षमार्चत्वैव व्यजिज्ञपत् ॥५३६॥ कदापि हि मयास्पर्शि पुमान्नान्यः पतिं विना । पहिलो ऽय तु मत्कण्ठे लगः प्रत्यक्षमेव च ॥५४ ० ॥ पत्लुन्मत्तद्दयान्नान्यो लगस्चेन्मत्तनौ पुमान् । तदा मे शुद्धिदो भूयाः सत्याः सत्यप्रियो ऽसि हि ॥५४१॥ यक्षो ऽपि यावदाविष्टः किं करोमौति चिन्तया । तावत्तज्जजन्योरन्तस्वरित निर्जगाम सा ॥५ ४२॥ शुद्धा उद्धेति तत्कालं जने तुमुन्तकारिणि । पुष्पदाम गले तस्या राजाध्यक्षा निचिक्षिपुः ॥५४३॥ वाद्यमानेन तूर्येण इष्टेन्धुिजनैता । खौलता देवदिन्नेन मा ययौ श्वशुरौकमि ॥५४ ४ ॥ नूपुराकर्षणोद्भूतं कलङ्कमुस्तारयत् । इति मा तत्प्रमृत्यूचे जनपुरपण्डिता ॥५४५॥ वध्वा बुद्ध्या पराभूतो देवदत्तम्तदाद्यपि । चिन्तया नष्टनिद्राऽभृद्यारिद्ध इव डिपः ॥५४६॥

Page #189

८ नूपुरपण्डिताप्टगालकथा ।
६५
तं योगिनमिवानिट्र जात्वा च पृथिवीपतिः । वृत्तिं यथार्थितां दत्त्वा चक्रे श्रद्धान्तरक्षकम् ॥५४७॥ एका राज्ञौ क्वचिद्रात्रौ तमन्तःपुररक्षकम् । शेते नो वेति विज्ञातं निरैक्षिष्ट पुनः पुनः ॥५४८॥ मो ऽचिन्तयञ्च किमपि कारणं ज्ञायते नहि । उत्थाय भूयो भूयो ऽपि मामेषा यनिरौक्षते ॥५४६॥ सप्ते च मयि किं कुर्यादिति ज्ञातुं स यामिकः । अलौकनिद्रया शिश्ये मा तु भूयो ऽपि निर्ययौ ॥५५॥ सापि निर्भरसुप्तं तं ज्ञात्वा हृष्टिमुपेयुषौ । गवाक्षाभिमुखं गन्तुमारेभे चौरवच्छनः ॥५५१॥ गवाक्षम्य हि तस्थाधो बद्धो ऽभूद्राजवनमः । कुञ्जरो निरगजानुजन्मेव सदामदः ॥५५ २॥ मा तस्य हस्तिनो मेण्ठे नित्यरका गवाक्षतः । सञ्चारिदारुफलकमपसार्य वहिर्ययौ ॥५५३॥ तामादाय करणेभो नित्याभ्यासात्मुशिक्षितः । मुमोच भूमौ तां दृष्ट्वाधोरणः स चुकोप च ॥ ५५४॥ अतिकाले किमायासौरिन्युक्ला दारुणोक्षणः । हम्तिश्टङ्खलया राजौं दामौमिव जघान ताम् ॥५५ ५ ॥ सोवाच मा ताडय मामद्यान्तःपुररक्षक । राजा मुक्को नव: को ऽपि जागरूको ऽमणात्म माम् ॥ ५५६॥ निद्रा छिद्रं कथमपि प्राप्य तम्य चिरादहम् । श्रागतास्मोति विज्ञाय मा कोपौमयि सुन्दर ॥५५॥

Page #190

විද්
परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
इत्थं च बोधितो हस्तिपकः कोपं विहाय सः । रमते मा निराशङ्कस्तया मह यथारुचि ॥ ५५८ ॥ रात्रे पश्चिमे भागे सा माहममहानिधिः । हस्तिनः हस्तमारोप्योदञ्चिता स्वाश्रय ययौ ॥ ५५८ ॥ दध्यौ च स्वर्णकारो ऽपि चरितं योषितामहो । श्रथानां कुहकारावभिव को वेत्तुमीश्वरः ॥ ५६ ॥ सूपथानामपि यद्राजयोषिताम् ।
•
शीलभङ्गो भवत्येवमन्यनारीषु का कथा || ५.६ १ ॥ पानीयाहरणाद्यर्थे मामान्यग्टहयोषिताम् ।
नगरे मंचरन्तीनां शीलत्राणं कियच्चिरम् ॥५ ६२ ॥ दति खुषाया दौ:यामर्षचिन्तां विहाय सः । सुव्वाप दत्तर्ण वाधमर्णमात्र निर्भरम् ॥ ५६३ ॥ प्रभाते ऽपि जजागार स्यविर: स्वर्णकन्न मः । चेटाश्च कथयामासुतं तथास्यं महीभुजे ॥५ ६ ४ ॥ राजापि व्याजहारैव भाव्यं केनापि हेतुना । म यदा प्रतिबुध्येत तदा नेयो ऽस्मदन्तिके ॥ ६५ ॥ इत्यादिष्टा ययुथेटाः स्वर्णकारो ऽपि निर्भरम् । निद्रासुखं सप्तरात्रं चिरादनुवभूव मः ॥ ५ ६ ६ ॥ सप्तरात्रावमाने च म प्रवोधमुपागतः । चेटैर्निन्ये पुरो राज्ञो राज्ञा चैत्रमपृच्छ्यत ॥५६ निद्रा कदापि ते नागादुर्भगम्येव कामिनी । तत्किं सुप्तः मप्तरात्रं को हेतुर्नूभौस्तव ॥५६८ ॥
७॥

Page #191

- नूपुर पण्डितापूटगालकथा |
सो ऽपि तं रात्रिवृत्तान्तं राज्ञ्या हस्तिपकस्य च । इस्तिनञ्च यथादृष्टं कथयामास भ्रभुजे ॥ ५६८ ॥ राजा प्रसादं दत्त्वा स विसृष्टः स्वग्टहं ययौ I जौर्णदुःखः सुखं तास्थाद्वैयें होति जनो जनात् ॥५७०। तां च दुश्चारिणौ राज्ञ परिज्ञातुमिलापतिः । कारfear लिचेभं राज्ञौः सर्वाः ममादिशत् ॥ ५०१ ॥ स्वप्नो दृष्टो मया यत्तत्केलिञ्चो ऽयं मतङ्गजः । श्रारोढव्यो विवस्त्राभिर्भवतीभिः पुरो मम ॥ ५७२ ॥ चक्रिरे च तथा राज्यो राज्ञः पश्यत एव ताः । राजी का वदो ऽवादौहिभेम्यस्मान्मतङ्गजात् ॥ ५०३ ॥ तां लौलोत्पलनालेन सामर्षः प्राहरन्नृपः । मूर्छानाटितकं कृत्वा न्यपतत्मापि भूतले ॥ ५७४॥ नृपोऽपि बुद्ध्या निश्चिको मैत्रेयं कुलपांसिनी । पापीयमो दुराचारा कथिता स्थविरेण या ॥५७५॥ निरूपयंश्च तत्पृष्टं श्ट्ङ्खलाघातदर्शनात् । नखाच्छोरनिकापूर्वं कृत्वा स्मितमदो वदत् ॥ ५०६ ॥ क्रौडसौभेन मत्तेन किलिचेभाद्विभेषि च । मोद से टङ्खलाघातान्मूई स्टुत्पलघाततः ॥ ५७७॥ प्रदीप्तकोपप्राग्भारो गत्वा वैभारपर्वते ।
राजापि तं हस्तिपकं हत्यारूढमजूहवत् ॥५७८॥ तद्वितीयां च तां राजौमारोपयदिभासने ।
श्रधोरणाधमं चोग्रशासनस्तं समादिशत् ॥५ ७८॥
7
67

Page #192

परिशिलपर्वणि द्वितीयः सर्गः । विषमाद्रिप्रदेशाधिरूढं कृत्वा मतङ्गजम् । पातयः पतता तेन युवयोरस्तु निग्रहः ।।५८०॥ श्राधोरणस्तं करिणमधिरोप्याद्रिमूर्धनि । त्रिपद्या धारयामामोत्क्षिप्तकचरणं स्थिरम् ॥५८१॥ हाहाकुर्वचनो ऽप्यूचे पशोराज्ञाविधायिनः । मारणं करिरत्नस्य राजरत्न न युज्यते ॥५८२॥ अनाकर्णितक कृत्वा पातयेत्येव वादिनि । नृपे दिपं हस्तिपकः रड्यां द्वाभ्यामधारयत् ॥५८३॥ हाहा न वध्यो हस्तौति पुनले के प्रजल्पति । बष्णीको भन्नृपो मेण्टो ऽप्येकांहिस्थं गजं दधौ ॥५८४॥ मारणं हस्तिरत्नस्य लोको द्रष्टुमनौश्वरः । हाहाकुर्वन्महीनाथं जगादोदञ्चितैर्भुजैः ॥५८५॥ औपवाह्यो गमावन्यगजासह्यः सुशिक्षितः । चितिवल्लभ दुःप्रापो दक्षिणावर्तशङ्खवत् ॥५८६॥ प्रभुस्लमपराधीनो यदिच्छसि करोषि तत् । निरङ्कुशं स्यादयशस्वविवेकभवं तव ॥५८७॥ कार्याकार्य विचार्य हि हे खामिन्खामिना स्वयम् । खयं विचार्य तद्रक्ष हस्तिरनं प्रमोद नः ॥५८८॥ नृपो ऽप्यवोचदस्वेवं यूयं सर्वे ऽपि महिरा । इमं हस्तिपकं हस्तिरक्षणाय भणन्तु भोः ॥५८६॥ लोकाः प्रोचुः किमियतौं भूमिकां प्रापितं द्विपम् । आधोरणधुरौण त्वं निवर्तयितमौशिषे ॥५८ ०॥

Page #193

नूपुरपण्डिताश्ट्गालकथा ।
स उवाच द्विपममुं क्षेमेलोत्तारयाम्यहम् । ददात्यदो यद्यभयमावयोर्मेदिनीपतिः ॥ ५८१ ॥ राजापि लोकैर्विज्ञप्तः प्रददावभय तयोः | शनै हस्तिन हस्तिपकास्तमुदतारयत् ॥५८२ ॥ उत्तीर्णौ वारणस्कन्धाद्राज्ञौ हस्तिपकौ तु तौ । पलायिषातां राज्ञोक्तौ मद्देशस्त्यज्यतामिति ॥ ५८३ ॥ नभ्यन्तौ प्रापतुस्तौ तु ग्राममेकं दिनात्यये । एकस्मिंश्च देवकुले शून्ये सुषुपतुर्युतौ ॥ ५८४ ॥ अर्धरात्रसमये च ग्रामादेको मलिम्लुचः । नंष्ट्वा तदारचकेभ्यस्तत्र देवकुले ऽविशत् ॥ ५८५ ॥ तत्तु देवकुल ग्रामारक्षकैः पर्यवैश्यत । प्रातश्चौरं ग्रहीष्याम इति निर्णयवादिभिः ॥ ५८ ॥ कराभ्यां शोधयन्देवकुलं चौरो ऽपि सो ऽन्धवत् । शनैस्तत्र ययौ यत्र शयानौ तौ बभूवतुः ॥ ५८ ॥ निषादौ न जजागार स्पश्यमानो ऽपि दना । श्रान्तसुप्तस्य निद्रा हि सज्यते वज्रलेपवत् ॥५९८॥ पौषत्तत्करस्पृष्टा राजपत्नी बजागरीत् । स्पर्शादप्यनुरक्ताभृत्तन्त्र को सौनुवाच च ॥ ५९९ ॥ शनैरुक्तस्तया सो ऽपि शनैरूचे ऽस्मि तस्करः । धावत्त्वारच केष्वत्र प्रापात्राणाय चाविशम् ॥६ Doll सानुरागा च मा चौरमब्रवीदमतीब्रुवा ।
रचामि त्वां न मन्देहो यदि मां सुभगेच्छसि ॥ ६०१ ॥
C
हट

Page #194

परिशिरापर्वणि द्वितीयः सर्गः। चौरो ऽपि स्माह कनकं मया प्राप्तं सुगन्धि च । मम पत्नौ भवसि यजौवितव्यं च रचसि ॥६.२॥ परं पृच्छामि को नाम प्रकारो वरवर्णिनि । येन मां रक्षसि ब्रूहि मामाश्वासय धीमति ॥६ ० ३॥ माप्यूचे सुभग यामपुरुषेष्वागतेवहम् । त्वां भर्तार भणियामि सो ऽवादौदेवमस्तिति ॥६०४ ॥ प्रातच ग्रामसभटैः प्रविष्टैः शस्त्रपाणिभिः । पृष्टास्त्रयो ऽपि कश्चौर इति भूभगभौषणोः ॥ ६ ० ५॥ तान्यामपुरुषान्धर्ता मूर्तमायेव सावदत् । उद्दिश्य चौरपुरुषं मम प्रेयानसाविति ॥६. ६॥ कृताञ्जलिः पुनश्चीचे भ्रातरो ऽस्मिन्सुरालये । भावां ग्रामान्तरे थान्ताववात्व दिवसात्यये ॥६० ॥ ग्रामीणास्ते ऽपि संभृय पर्यालोच्यैवसूचिरे । संभाव्यते न चौरस्य रहे स्त्रौपात्रमौदृशम् ॥६० ८॥ ब्राहाणी वाणिजौ राजपुची कापौतरास्तु वा । इयं पवित्रा मूापि चौरो नास्याः पतिर्भवेत् ॥६६॥ विचित्रवस्त्रालङ्कारा लक्ष्मौरिव वपुश्मतौ ।
यं हि ग्रहिणौ यस्य स किं चौर्येण जीवति ॥६१०॥ पारिशय्यादयं चौर इति हस्तिपकस्य ते । दोषमारोप्य विदधुः सद्यः शूलाधिरोपणम् ॥६११॥ शूलाधिरोपितो मार्ग य यं यान्तं ददर्श सः । तं तं प्रोवाच दौनं मां वारि पायय पायय ॥६ १२॥

Page #195

८ नूपुरपण्डिताफ्टगालकथा ।
तं च राजभयात्को ऽपि न पानीयमपाययत् । सो ऽपि कुरुते धर्ममात्मरक्षापुरःसरम् ॥६१३॥ श्रावको जिनदासाख्यस्तेन तेनाध्वना वजन् । दृष्टश्च याचितश्चाम्भः सो ऽपि चैवमुवाच तम् ॥६१४॥ उदन्यां ते हरिष्यामि कुरुम्वेकं तु मवचः । घोषेर्नमो ऽहङ्ग्य इति यावदार्यानयाम्यहम् ॥६१५॥ मेण्ठो ऽपि तद्दोषयितुं पारेभे ऽभःपिपासया । श्रावको ऽप्यानयत्रीरं राजपुंसामनुज्ञया ॥६१६॥ प्रानीयमानं दृष्ट्वाम्बु समाश्वस्य निषाद्यपि । नमो ऽईड्य इति भृशं पठन्प्राणैरमुच्यत ॥६१७॥ स त्वसंश्रुतशीलो ऽपि शौलिताकामनिर्जरः । नमस्कारप्रभावेण बभूव व्यन्तरामरः ॥६१८॥ प्रतस्थे पुंश्चली सापि चौरेण सह वमनि । श्रामसाद नदीमेकां वारिपूरेण दुस्तराम् ॥६ १६॥ चौरो ऽपि पुंश्चलीमूचे प्रिये त्वामेकवेलया । नोत्तारयितुमौगो ऽस्मि वस्त्राभरणभारिणीम् ॥६२०॥ वस्त्राभरणसम्भारं त्वं ममार्पय वर्णिनि । तमादौ परतो नेष्ये ततस्त्वामपि लौतया ॥६२१॥ यावदायाम्यहं तावच्छरम्तम्बे तिरोभव । एकाकिन्यपि मा भैषौरेष्यामि न चिरेण हि ॥६२२॥ आरोग्य पृष्ठदेशे त्वां तरन्पोत दुवामासि । तटे परस्मिन्नेष्यामि मा भैषौः कुरु मचः ॥६२३॥

Page #196

१.२ परिशिरापर्वणि हितीयः सर्गः
पुंश्चल्यपि तथा चक्रे शरस्तम्बे प्रविश्य च । वस्त्राभरणमृत्सो ऽपि पारं गत्वेत्यचिन्तयत् ॥ ६२४॥ भर्तारं मारयामास येयं मय्यनुरागिणौ । क्षणरागा हरिदेव विपदे स्यान्ममाप्यसौ ॥६२५॥ इत्युपादाय तहस्त्राभरणानि स तस्करः । तां वलत्कन्धरः पश्यनश्यति स्म कुरङ्गवत् ॥६२६॥ करिणौवोद्धतकरा यथाजातेव नग्निका । जचे तं यान्तमालोक्य मां विहाय प्रयासि किम् ॥६२७॥ चौरो ऽब्रवौद्विवसनामेकां शरवणस्थिताम् । राक्षसीमिव दृष्ट्वा खां बिभेम्येव कृत त्वया ॥६२८॥ एवं वदग्खग इवोड्डौनः सो ऽगाददर्शनम् । तत्रैव तस्थौ वासिला धर्षणौ पतिर्षिणी ॥६२८॥ म हस्तिपकजीवो ऽपि देवभूयमुपेयिवान् । प्रयुक्तावधिरद्राचौता तथास्था तपखिनौम् ॥६३०॥ संबुबोधयिषुस्तां तु प्राग्जन्मइमेधिनीम् । मुखात्तमांसपेशीकं टगालं विचकार सः ॥६३ ।। इतश्च सरितस्तस्थास्तौरे नौरादहस्थितम् । मौनं भोक्नुमधाविष्ट मांसपेशौं विहाय म: ॥३२॥ तदा मौनः पुनरपि प्रविवेश नदौजलम् । उपाददै तद्विकृतशकुन्या मांसपेश्यपि ॥६३३॥ नदौतौरे शरवणनिषणा सा तु ननिका । जगाद दुःखदौनापि जम्बकं दृष्टकोतका ॥६.४॥

Page #197

८ विद्युन्मालिकथा |
मांसपेशी परित्यज्य मौनमिच्छसि दुर्मते । भ्रष्टो मौनाञ्च मांसाच्च किं जम्बुक निरौचसे ॥ ६३५ ॥ फेरुः स्माहोढभर्तारं हित्वोपपतिमिच्छसि ।
भ्रष्टा पत्युश्च जाराच्च नग्निके किं निरीक्षसे ॥ ६६ ॥ तच्छुला सुष्ठु विभ्यत्यास्तम्याः स व्यन्तरामरः । महर्द्धिकं निजं रूपं दर्शयत्वेवमब्रवीत् ॥ ६३७ ॥ पापमेवाकृथाः पापे यद्यपि त्वं तथापि हि । जिनधर्मं प्रपद्येथाः पापपङ्कजललवम् ॥६३८॥ मुग्धे हस्तिपकः सोऽहं यस्त्वया मृत्युमापितः । जिनधर्मप्रभावाच्च देवोभूतो ऽस्मि पश्य माम् ॥६३९॥ जिनधर्मं प्रपत्ये ऽहमपौति कृतनिश्चयाम् ।
तां साध्वीमन्निधौ नीत्वा स प्रव्रज्यामजिग्रहत् ॥ ६४ ॥
•
१०३
तदस्मादृग्जनानर्हान्प्रवर्तकनिवर्तकान् ।
दृष्टान्तांस्त्वमनादृत्य भुंक्ष्य वैषचिकं सुखम् ॥ ४९ ॥ जगाद जम्बूनामापि विद्युन्मालीव खेचरः । न ह्यस्मि रागग्रहिलश्चरितं तस्य तच्छृणु ॥ ६४२ ॥ अस्तीह भरतक्षेत्रे वैतायो नाम पर्वतः ।
संतो भरतार्धाभ्यां पचाभ्यामिव नीडजः ॥ ६ ४३ ॥ तत्र चास्ति पुरवरमुत्तरश्रेणिभूषणम् । गगनवलभमिति धुसदामतिवन्नभम् ॥ ४४॥ दौ विद्याधरतरुणौ प्रौतिमन्तौ महोदरौ । तत्राभूतां मेघरथो विद्युन्माली नामतः ॥ ४५ ॥

Page #198

२०४
परिशियपर्वणि द्वितीयः सगः ।
मन्त्रयामामतुस्तौ च विद्यामाधन हेतवे । यामो भूगोचराभ्यणे विद्या तत्रैव सेत्स्यति ॥६४६॥ विद्या सिद्धी विधिश्चायमतिनौचकुलोद्भवाम् । कन्यां परिणयेवर्षावधि ब्रह्म च पालयेत् ॥६४७|| ततो गुरुननुजाय भरतार्ध ऽत्र दक्षिणे । भाजग्मतुर्दावपि तो वमन्तपुरपत्तनम् ॥६४८॥ ततश्पडानवेषेण गत्वा चाण्डालपाटकम् । प्रचक्रमाते चण्डालाराधन धोमहाधनौ ॥६४६॥ भाराधितास्तु मातङ्गाः प्रोचुरायातमत्र किम् । प्राख्यातं चिरकालो धुवयोरिह निष्ठतोः ॥६५ ० ॥ सद्भावगोपनं कृत्वा कथयामामतच नौ । चितिप्रतिष्ठानगरादागमावेह हे हिताः ॥६५१॥ मातापित भिरावां हि कुटुम्बस्य बहिष्कृतौ । इति रोषेण निर्यान्तौ भ्रमन्तौ चागताविह ॥५२॥ मातङ्गा: प्रोचिरे चास्मानाश्रित्यातिष्ठतं युवाम् । युवाभ्यां तत्प्रयच्छामः खे द्वे कन्ये यदीच्छथः ॥ ६ ॥३॥ किं त्वस्मत्कन्यके पाणिग्टहीत्यौ चेत्करिष्यथः । अमान्नात्युचितं सर्व तदनुष्ठास्यथो युवाम् ॥६५४॥ नावप्यूचनुरामेति मात्रैरपि कन्यके ।। तयोः प्रदत्ते उदाहपूर्वकं काणदन्तुरे ॥६५ ५॥ विद्युन्माली तु मातङ्गकन्यायामनिरागवान् । अभूदपि कुरूपायां न विद्यासाधनं व्यधात् ॥६५६॥

Page #199

८ विद्युन्मालिकया। क्रमेण रहिौ विद्युन्मालिनो गर्भवत्यभूत् । पूर्ण च वत्सरे सिद्धविद्यो मेघरथो ऽभवत् ॥६५॥ ततो मेघरथः प्रौत्या विद्युन्मालिनमब्रवीत् । हे भ्रातः सिद्धविद्याः स्मश्चण्डालकुलमुज्झ्यताम् ॥६५८॥ पात्रीभवावो वैतादाविहारसुखसम्पदाम् । मातङ्गौं त्यज भाविन्यः खेचों नौ स्वयंवराः ॥६५८ ॥ विद्युन्मान्यपि तं लब्जावनम्रवदनो ऽवदत् । याहि विद्याध्य वैतादयं कृतकृत्यो ऽसि सुव्रत ॥६६ ॥ मया त्वधमसत्त्वेन भग्नो नियमपादपः । ततश्च मे तत्प्रभवं विद्यासिद्धिफलं कुतः ॥६६ १॥ वराकौं त्यक्तुमर्हामि जातगर्भामिमां नहि । त्वया मविद्येनाविद्यो गच्छनिहेमि चानघ ॥६६२॥ याहि साधितविद्यस्वं तुभ्यं स्वस्त्यस्वहं पुनः । असिद्धविद्यो बन्धनां दर्शयामि कथं मुखम् ॥६६ ३॥ वञ्चितो ह्यात्मनैवात्मा प्रमत्तेन मयामुना । रदानौँ साधयिष्यामि विद्यामुद्योगवानहम् ॥६६४॥ वर्षान्ते पुनरागच्छविधाो भ्रातरं हृदि । तदा माधितविद्यो ऽहं यथा यामि त्वया सह ॥६६५॥ चण्डालौप्रेमपाशेन बद्धं तं नेतुमक्षमः । एकाक्यपि ययौ मेघरथो वैताब्यपर्वतम् ॥६६॥ भागतो ऽसि किमेकाको क्व ते धातेति वन्धुभिः । पृष्टः स कथयामास विद्युन्मालिकथां तथा ॥६६॥

Page #200

परिशिष्टपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
कुरूपा तत्प्रिया मापि म्लेच्छी सुतमजीजनत् । विद्यासिद्धिमिव प्राप्य विद्युन्माल्यप्यमोदत ॥ ६८॥ म्लेच्छ्यामत्यन्तमासक्त्या पुत्रप्रेम्णा विशेषतः । दुःस्वप्नवद्विसस्मार व खेचरसुखं कुधीः ॥६६८ ॥ सा विद्युन्मालिना सार्धं रममाणा यथासुखम् । । भूयो strधार चण्डालौ काणदन्तुरा | ६७० ॥
तव विद्यासंपन्नस्तत्र मेघरथो ऽभ्यगात् ।
१०६
वर्षमेकं कथमपि खभ्रातविरहातुरः ॥ ६७१ ॥ श्रहं हि स्वर्वधूकल्पविद्याधरवधूवृतः । स काण्दन्तुरक्षेच्छौ गार्हस्थ्यनरकोषितः ॥ ६७२ ॥ प्रासादे सप्तभूमे ऽहं वसायुधानबन्धुरे । श्मशानको साकीर्णे स चण्डालकुटीरके ॥ ६७३ ॥ अहं विविधविद्यर्द्धिमिध्यमानस मोहितः ।
जीर्णकर्पटसंव्यानः कदन्नप्राशनश्च सः । ६०४ ॥ विद्युन्मालिनि सौभ्राचानुरूपमिति चिन्तयन् । श्रागात्पुनर्मेघरथो वसन्तपुरपत्तनम् ॥६७५॥ चतुर्भिः कलापवं ॥ ऊचे च भ्रातरं भ्रातर्गत्वा वैतान्यपर्वते । विद्याधरसुखैश्वर्यं वर्यं किं नानुभूयते ॥ ६७॥ विलक्षहसितं कृत्वा विद्युन्माल्यप्यदो ऽवदत् । पत्नीयं बालवत्सा मे पुनर्गुर्वी च वर्तते ॥ ६० ॥ अनन्यशरणां भक्तां सपुत्रां गुर्विणोमिमाम् । नाहं वज्रहृदयस्त्वमिवोज्झितुमुत्सहे ॥ ७८||
·

Page #201

१०७
८ विद्युन्मालिकथा। तवातर्गच्छ दद्या मे दर्शनं समयान्तरे। प्रभु समयमत्रैवातिनेष्यामि स्म मा रुषः ॥६७८॥ तं प्रबोध्य प्रवोध्यातिखिन्नो मेघरथो ऽपि हि । पुनर्जगाम कुर्यात्किं हितो ऽप्यतिजडे नरे ॥६८० ॥ विद्युन्माल्यपि संजाते द्वितीये तनुजन्मनि । अमस्त मातङ्गकुलं स्वर्गादप्यधिकं मुदा ॥६८१॥ वस्त्रभोज्यादिदौःस्थ्ये ऽपि दुःख नहि विवेद सः । तौ क्षेछौकुक्षिजौ वाली मलौलमुदलालयत् ॥ ६८२॥ ताभ्यामकाधिरूढाभ्यां प्रसवझ्या मुहुर्मुडः । गन्धोदकस्नाननिभं मूत्रस्नानममन्यत ॥६८३॥ ततर्ज सुभगंमन्या तं म्लेच्छयपि पदे पदे । चण्डालकुलदासो ऽभूत्तदासनस्तथापि सः ॥६८४॥ भाटस्नेहानुवन्धेनागत्य मेघरथः पुनः । विद्युन्मालिनमालियागदगगदया गिरा ॥६८५॥ कुलीन चण्डालकुले मा स्थाः कास्या तवेह भोः । किं हंसो मानसोत्पन्नो रहस्रोतमि खेलति ॥८६॥ यत्रोत्पत्रो ऽसि तन्मा स्म खकुल मलिनौकुरु । धूमेनेव ग्टई वहिस्तमनेन कुकर्मणा ||६८७॥ एवं प्रबोध्यमानो ऽपि नह्यागन्तुमियेष सः । न भूयो ऽप्यहमेश्यामौत्युक्त्वा मेघरथस्वगात् ॥६८८॥ अपालयचिरं राज्यं पित्र्य मेघरथो ऽप्यथ । समये चार्पयत्मनोन्यासे तमिवाखिलम् ॥६८६॥

Page #202

परिशियपर्वणि द्वितीयः सर्गः।
सुस्थितस्यानगारस्य सन्निधाने म धौधनः । परिव्रज्यामुपादाय तपम्तावा व देव्यभूत् ॥६६॥ एवं मेघरथः पाप धौमान्सुखपरम्पराम् । विद्युन्माली तु जडधीधाम भवसागरे ॥६६॥
विद्युन्मालीव रागान्धो न भविष्याम्यहं ततः । उत्तरोत्तरमौख्यानां पद्मभेने ऽतिलम्पटः ॥६८२॥ ततः कनकसेनोचे मनाग्मानय मामपि । मा शङ्खधमक व खामिन्नतिशयं कृथाः ॥६८३॥
तथाहि शालिग्रामे ऽभूत्कञ्चिदेकः कृषीवलः । नित्यं ररक्ष स क्षेत्रमाविभातं दिनात्ययात् ॥६८४॥ स क्षेत्रमागरे सत्त्वान्दूरादप्युपमपंतः । शङ्खमापूरयन्मञ्चपोतारूढः पलाययत् ॥६८ ५॥ अन्यदा गोधनं दत्वा चौरास्त क्षेत्रसन्निधौ । श्रागुस्तच्छङ्खनादं च ते श्रुत्वैवमचिन्तयन् ॥६६६॥ अहो ग्रामपुमांसो ऽमो विवालयिषवो धनम् । प्रागुरग्रे ऽपि यदयं नेदौयाशङ्खनिस्वनः ॥६॥ इति ते गोधनं हित्वा पलाषित दस्यवः । दिशो दिश च प्रथयुः प्रातgक्षोत्थपक्षिवत् ॥६८८॥ क्षुधितं गोधन तच्च शनकैः शनकैश्चरत् । अरुणोदयवेलायां तक्षेत्राभ्यर्णमाययौ ॥ ६८६॥ गोधनाभिमुखं यावद्दधावे स कृषीवलः । तावनिर्मानुषं सर्वं तदृश्येवमचिन्तयत् ॥७० ॥

Page #203

१० शड्वधमककया।
१०६
वा मच्छङ्खनि.स्वानं गोधनं तस्करा जडः । तत्राभिशझ्या नूनं पापाः सर्वत्र शङ्किताः ॥७० १॥ नौत्वा तङ्गोधनं ग्रामे ग्रामायादादशङ्कितः । वदन्म देवतादत्तमिदं भी ग्राह्यतामिति ॥००२॥ ग्रामो गोमौवनम्तेन तं साक्षाघामयक्षवत् । भक्रिपात्रौचकारोहों हि दत्ते स देवता ॥७०३॥ तथैव लब्धप्रमरः स द्वितीये ऽपि वत्सरे । क्षेत्रे गत्वा प्रतिनिभं प्रारेभे सवादनम् ॥७० ४॥ चौरास्त एव ह्यन्येचुम्तत्क्षेत्रम्यादबीयसि । आययुर्गाधनं दत्वान्यस्माद्वामान्महानिशि ॥७०५॥ तस्य शङ्खधमस्खोवैस्ते श्रुत्वा शङ्खनिःस्वनम् । मुटु मोटवमालम्ब्य जन्पन्ति मा परस्परम् ॥७ ॥ अत्र प्रदेश क्षेत्रे ऽत्र पुरा शङ्खध्वनि: अतः । श्रूयते चाधुनाप्येष ते दरास्ते च मेण्डकाः ॥७० ७॥ मत्त्वेभ्यः क्षेत्ररक्षार्थ को ऽप्येष क्षेत्ररक्षकः । नूनं वादयति शङ्ख धिग्वयं वञ्चिता: पुरा ॥७० ८॥ घर्षन्त इति ते हस्तांबुलवर्तिकरा दव । पौडयन्तो रदैरोष्ठान्गोम्तनानिव तर्णकाः ॥७०६॥ उत्पाटयन्तो लकुटाण्डाटण्डानिव दिपाः । आन्दोलयन्तः शम्यानि क्षेत्रान्तर्गाषा इव ॥१०॥ गयरब्दानुमाया यान्तम्ते चौरकुराः । मचाधिरूढ़ ददृशन्तं नरं गववादकम् ॥ ०११॥
विभिर्विशेषकम् ।

Page #204

परिशिष्यपर्वणि द्वितीयः सर्गः ।
आन्दोल्य मञ्चदारूणि ते मञ्चं भुव्यपातयन् । । पपात मो ऽप्यनाधार नाधेयमवतिष्ठते ॥७१२॥
कणमूटकवञ्चौरा लकुटैस्तमताडयन् । भुनान व मो ऽक्षेप्पोन्मुखे पञ्चाप्यथाङ्गुलौः ॥७१३॥ अस्थि निर्मग्नबन्ध नर्बद्धा चायोज्य तत्करौ । बद्धाञ्जलिरिवालक्षि मो ऽथ चौरानतीच्छया ॥७१४॥ धनं गवादि वस्त्रान्तं जग्टजस्तस्य दस्यवः । क्षेत्रपालः क्षेत्रपालस्तदा नग्नौकतो ऽभवत् ॥७१५॥ नत्रैव शङ्खधमकं मुक्का ते दम्यत्रो ययुः । गोपाः प्रात: पप्रच्छुस्त कथयामाम मो ऽप्यदः ॥७१६॥ धमेद्धमेनातिधमेदनिभातं न शोभते । भातेनोपार्जितं यत्तदतिभातेन हारितम् ॥७१७॥
नाथ नातिशयः कतें तत्तवापि हि युज्यते । अस्मानप्यश्मकठिन नह्यवज्ञातुमर्हसि ॥७१८॥ निजगाद ततो जम्बूरम्बुशौतलया गिरा । न बन्धनानभिजो ऽहं यथा शैलेयवानरः ॥७१६॥
तथाहि विन्ध्यो नामाद्रिरस्त्यवन्ध्यो वनश्रिया । नको वानरचान्महावानरयूथराट् ॥७२०॥ कुमार दव विन्ध्याद्रविन्ध्याट्रिवनगहरे । क्रीडन्सो ऽपास्थद खिलान्वानरान्यथमम्भवान् ॥७२१॥ वानरौभिः समं रेमे स एवैको महावलः । प्राज्यस्त्रीराज्यसाम्राज्यसुखलौला प्रपञ्चयन् ॥७२९॥
मत ।

Page #205

११ शिलाजतुवानरकथा ।
१११
अन्यदा वानरयुवा कश्चिदेको मदोद्धतः । वृषस्थन्वानरोरागात्तमवज्ञाय वानरम् ॥७२३॥ कस्याश्चिमातानं वलकरदनाङ्करम् । चुचुम्व पाकारुणितस्पटद्दाडिमसन्निभम् ॥७२४॥ . कुरयामाम कस्याश्चित्केतकौरजमा मुखम् । गुनहारं वयं कृत्वा कण्ठे कन्या शिदादधौ ॥७२५॥ कृत्वा कृत्वा विल्वपत्रैः कस्यचिद्यौटिकां ददौ । प्रालम्बदोलामध्यास्त कामप्यालिङ्ग्य निर्भरम् ॥७२६॥ एवं वानरनारीभिरपशङ्कमरंस्त मः । अग्रेतनं यथपतिमविदन्निव दोर्मदात् ॥७२७॥
॥ चतुर्भिः कत्तापकम् ॥ कण्ड्य्यमानलाङ्गलः कयापि हि नखाङ्कुरैः । प्रमृज्यमानमर्वाङ्गरोमराजिः कयापि हि ॥७२८॥ कदलौतालवृन्तेन वौज्यमानः कदाचन । कयापि नलिनौनालेः क्रियमाणावतंसकः ॥७२८॥ उच्चैःश्टङ्गस्थितो दूरात्स जरन्यथनायकः । द्राम्बानरयुवानं तं दृष्ट्वा कोपादधावत ॥७३०॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ गोलाङ्गतयुवानं तं लाङ्गलं नर्तयन्रुषा । जघान ग्रावगोलेन स गोलाङ्ग लयूथपः ॥ ७३१॥ लोष्टाहतः सिंह व कपिसिंहयुवापि सः । क्रुद्धो धुरुधुरारावधोरस्तं प्रत्यधावत ॥३२॥

Page #206

११२
परिशिष्ठपर्वणि द्वितीयः सर्गः । तौ क्रोडौकृतसर्वाङ्गो मियोभूतावुभावपि । दुईदावपि सुचिरामिलितौ सुदाविव ॥७३३॥ घटनटति दनायैश्चटचटनि पाणिजैः । व्यापप्रतुर्वपुषि तौ युध्यमानौ परस्परम् ॥७३ ४॥ परस्परं दन्तनखक्षनक्षतजचर्चितौ । तदा परिहिताताम्रचोलकाविव रेजतः ॥७३५॥ क्षणाइन्ध क्षणान्मोक्षं प्रयुञ्जाते अ तावुभौ। . युध्यमानौ नियुद्धेन क्रौडन्तावाक्षिकाविव ॥ ०३६॥ भग्रास्थिर्मुष्टिघातेन कपियूना जरत्कपिः । शौन शौघमपासा!न्मन्दं मन्दं बढौकत ॥७३॥ तं वृद्धवानरं चापसर्पन्तं युववानरः । जधान लोष्टधातेन तेन चास्फोटि तच्छिरः ॥१८॥ प्रहारवेदनाक्रान्तः स जरन्यूथनायकः । नष्ट्वा दूरं ययौ दूरापातिमुक्क्रपतत्रिवत् ॥७३८॥ प्रहारवेदनादौनस्तृषार्तश्च परिभमन् । एकस्मिन्प्रक्षरच्छेले शिलानत ददर्श सः ॥ १४ ॥ सोऽम्बुबुद्दा न्यधादनं शिलाजतुनि वानरः । विलग्य तत्तु तचैव तस्थौ भूमेरिवोत्थितम् ॥७४ १॥
आकर्षामि मुखमिति बाइ तेनाल्पमेधमा । शिलाजतनि निचिप्तौ लगित्वैव हि तस्थतः ॥७४२॥ तेन क्षिप्तौ विलग्नौ च पादावण्यास्थहस्तवत् । सोऽथ कौलितपञ्चाङ्ग व मृत्युमवाप च ॥ ४६॥

Page #207

११ शिलाजतुवानरकथा। ११३
१९३ म वानरः पाणिपादाबद्धः कर्षन्मुखं यदि । तदा मुच्येत शैलेयमन्तिलानात्र संशयः ॥७४४॥
एवं च जिकेन्द्रियमाचलुची नारौषु शैलेथनिभासु मुग्धः । मजन्हषौकैरपि पञ्चमबैर्
देहौ विनश्यन्न तथास्म्यहं तु ॥७ १५ ॥ दत्याचार्यश्री हेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्वविरावलीचरिते महाकाव्ये जम्वस्वामिविवाह-प्रभवचौरागम-मधुविन्दुपुरुषकथा-कुवेरदत्तकथा महेश्वरदत्तकथा-कर्षककथा-काककथा-वानरवानरोकथा-अङ्गारकारककथा-नूपुरपण्डिनाश्टगालकथा-विधुन्मालिकथा-शङ्खधमककथा-शिन्ताजतवानरकथा-वर्णनो नाम द्वितीयः मर्गः समाप्तः ॥

Page #208

तृतीयः सर्गः।
अथोवाच नभःसेना रचितानलिरार्षभिम् । मा स्म भूः स्थविरेव त्वं स्थविरायाः कथा यथा ॥१॥
अभूतां ग्राम एकस्मिन्बुद्धिः सिद्धिश्च नामतः । स्थविरे हे मिथासख्यौ नित्यमत्यन्तदुःस्थिते ॥२॥ तस्य ग्रामस्य च बहिः साधिष्ठानो ऽस्ति सर्वदा । प्रमिद्धो भोलको नाम यक्षः काशितवित्तदः ॥३॥ स्थविरा बुद्धिनानौ च दारिद्रुमवाटिका । सम्यगाराधयामास तं यदं प्रतिवासरम ॥४॥ त्रिसन्ध्यमपि तद्देवकुलं मार्जयति स्म सा । पूजापूर्वे च नैवेद्यं तस्मै नित्यमढौकथत् ॥ ५॥ ददामि किं तुभ्यमिति यवस्तुष्टो ऽन्यदावदत् । पाराध्यमानो नितरां कपोतो ऽपि हि तव्यनि ४६ ॥ जगाद माथ स्थविरा यदि तुष्टो ऽसि देव मे। नदेहि येन जीवामि सुखसन्तोषभागहम् ॥१॥ यक्षः प्रोवाच हे बुद्धिस्थविरे सुस्थिता भव । मत्पादमूले दौनारं लश्यसे ब दिने दिने ॥८॥ दिने दिने च दौनारं लभमाना तदादि मा । खजनान्जनपदाचाधिकद्धिः स्थविराभवत् ॥८॥ दिव्यनेपथ्यसम्भारं खने ऽपि न ददर्भ था । क्षणे क्षणे पर्यधात्तं मा राजौव नवं नवम् ॥१८॥

Page #209

१२ सिद्धिबुद्धिकथा।
यस्थाश्च काञ्जिकश्रद्धाप्यपूर्यत कदापि न । कुण्डोध्यो धेनवस्तस्या ग्टहे ऽभुवन्सहस्रशः ॥११॥ प्राजन्मापि हि या तस्थौ जीर्णो तार्ण कुटौरके । सौधं साकारयदिौमत्तवारणवन्धुरम् ॥१२॥ जिजीव था परग्रहगोमयत्यागकर्मणा । पाञ्चाल्य दुव तां दास्यः स्तम्भलनाः सिषेविरे ॥१३॥ खग्रामचिन्तया दौना सर्वदापि बभूव या । सा दौनोद्धारमारेभे सम्पदा यक्षदत्तथा ॥१४॥ तां बुद्धिसम्पदं दृष्ट्वा सिद्धिः संजातमत्सरा । अचिन्तयत्कृतो ऽमुख्याः संपन्ना सम्पदौदृशौ ॥१५॥ भवत्वम्याः सखोलेन सदा विश्वासभागहम् । प्रच्यामि तदिमामेव कृत्वा चाटुशतान्यपि ॥१६॥ दति बुद्धिमतौ सिद्धिः प्रथयौ बुद्धिसन्निधौ । बुड्या प्रियमखौत्युच्चैः सल्लातेवमुवाच मा ॥१७॥ विभवस्ते भगिन्येष कुत भागादचिन्तितः । चिन्तामणिरिव प्राप्तो वैभवेनानुमौयते ॥१८॥ कि ते राजप्रसादो ऽभूत्तुष्टा वा कापि देवता । लधं किचिनिधानं वा रसो वा साधितस्त्वया ॥१६॥ सम्पदत्या त्वयाभूवमहं सम्पदती मखि । अद्य दारिद्र्यदुःखाय मया दत्तो जलाञ्जलिः ॥२०॥ अह त्वं त्वमह प्रोत्या भेदो देहे ऽपि नावयोः । श्रावयोर्न मिथोऽकय्यं कथयर्द्धिरियं कुतः ॥२१॥

Page #210

परिशिरापर्वणि टतीयः सर्गः ।
अबुध्धमाना तनावं बुद्धिराख्यद्यथातथम् । यथा ह्याराधितो यक्षो यथा च स ददौ श्रियम् ॥२०॥ सिद्धिर्दध्यौ च तच्छ्रुत्वा साधु साधु ममापि हि । विभवोपार्जनोपायो निर पायो भविष्यति ॥२३॥ मविशेषममुव्या हि यक्षमाराधयाम्यहम् । सविशेषा यथा सम्पदपि संपद्यते मम ॥२४॥ अथार्थसिद्धये सिद्धिर्बुद्धिदर्शितया दिशा । श्राराधयितुमारेभे यक्षमेवमहर्निशम् ॥२५॥ खटिकाधातुभिर्देवकुलमोपानमालिकाम् । यक्षस्य मण्डयामास भत्त्या विविधभक्तिभिः ॥२६॥ नित्यं खस्तिकरेखाभिर्याङ्गणमभूषयत् । भक्तिप्रकारान्कर्तव्यान्गणयन्तीव तन्निभान् ॥२॥ खयं पानौयमानीय स्वपयामास सा स्वयम् । यहं कचौधतोपास्तिनियमा प्रतिवासरम् ॥२८॥ बिल्वपत्रकरवीरतुलसौकुजकादिभिः ।। मा यक्षं पूजयामाम त्रिमन्ध्यं स्वयमाहृतैः । २८॥ एकभनोपवासादितत्परा यक्षवेश्मनि । उवासाहर्निशं यक्षाभियोग्यव्यन्तरौव सा ॥३०॥ एवमाराधितो ऽत्यन्तं स यक्षः मिद्धिमभ्यधात् । तुष्टो ऽस्मि ते महाभागे प्रार्थयख यदिच्छसि ॥३१॥ साथ विज्ञपयामास यक्षमक्षौणसम्पदम् । मत्सख्या यत्त्वया दत्तं देहि तड्विगुणं मम ॥३२॥

Page #211

१२ सिद्धिबुद्धिकथा।
एवं भविष्यतीत्युका भोस्तयक्षस्तिरोदधे । सिद्धिरप्यभवबुद्धरधिकद्धिः क्रमेण तु ॥३३॥ बुद्धिदृष्ट्वाधिकद्धि तां यक्षमाराधयत्पुनः । यक्षो ऽपि प्रत्यह तस्यै ददौ तट्विगुणं धनम् ॥१४॥ मिद्धिराराधयद्यहं तस्याश्च स्पर्धया पुनः । यक्षे तुष्टे ऽतिदुष्टात्मा चिन्तयामास चेतसि ॥३५॥ यत्किचित्प्रार्थयिष्ये ऽहं द्रव्यं यक्षात्प्रसेदुषः । यक्षमाराध्य तद्बुद्धिदिगुणं प्रार्थयिष्यते ॥३६॥ तस्माकिमपि तद्याचे यत्त द्विगुणमर्थितम् । अपकाराय जायेत बुद्धेर्बुद्धिस्तदा हि मे ॥३०॥ इत्ययाचत सा यक्षमध्येकं मम काणय । एवमस्विति यक्षोने सद्यः काणा वभूव च ॥३८॥ यक्षो ऽधिकं किमप्यम्या भूयो ऽपि प्रददाविति । तमेवाराधयामाम बुद्धिम्तविगुणर्थिनौ ॥३६॥ प्रसन्नात्प्रार्थयांचक्रे यक्षाढुद्धिरपौदृशम् । मिद्धेर्यभवता दत्त देहि तद्विगुण मम ॥४०॥ एवमस्विति यक्षो ऽपि प्रणिगद्य तिरोधे । मापि तत्कालमन्धाभन्न मुधा दैवतं वचः ॥ ४ ॥ एवं हि बुद्धिस्यविरा पूर्वाप्तयपि मम्पदा । अलप्तातिलोभपरा खं स्वेनैव व्यनाशयत् ॥४०॥ मानुष श्रियमासाद्य त्वमपोच्छन्नतिश्रियम् । तस्या अन्धम्यविरायाः प्रतिरूपो भविष्यसि ॥४३॥

Page #212

परिशियपर्वणि टतीयः सर्गः।
जम्बनामाप्यभिदधे नाहमुत्पथगाम्यहो । जात्याश्च दव देवानांप्रिये तस्य कथां श्टणु ॥४४॥
जितशत्रुः प्रतापेन वसन्तपुरपत्तने । जितशत्रुरभूद्राजा राजमानो ऽहुतश्रिया ॥५॥ तस्य चोर्वोपतेः श्रेष्ठौ श्रेष्ठो धौधनभालिनाम् । जिनदास इति ख्यातो ऽभवदिश्वामभाजनम् ॥४६॥ अन्यदा लक्षणधरावेवन्तस्यात्मजानिव । राज्ञः प्रादर्शयन्नश्वकियोरानश्वपालका ॥४॥ तदावलक्षणविदामादिदेश विशाम्पतिः । के के ऽश्वा लक्षणैः कैः कैः संपूर्ण इति शंसत ॥४८॥ एकमश्वकिशोरं ते शास्त्रोक्तैरश्वलक्षणैः । लक्षित चितिनाथाय कथयामासुरित्यथ ॥४६॥ असौ वृत्तखुरः स्तब्धसन्धिर्जङगखुरान्तरे । निर्मामजानुजाभ्यः कुञ्चितोन्नतकन्धरः ॥५०॥ पङ्कजामोदिनिःश्वासः स्निग्घरोमा पिकखनः । मल्लिकालो लधुम्तब्धश्रवणो लम्बकेसरः ॥५१॥ पञ्चभट्टो गूढवशः पृथुः स्कन्धादिमतके । उरस्थादिध्रुवावर्तदशकेनोपशोभितः ॥५२॥ बुध्नावर्तादिभिर्दुष्टैरावर्तेः परिवर्जितः । स्निग्धदन्तः किशोरो ऽयं पुष्णाति खामिनः श्रियम् ॥५३॥
॥ चतुर्भिः कलापकम् ।

Page #213

१३ जात्याश्वकिशोरकथा ।
११६
राजापि हि स्वयं विज्ञो विज्ञायाश्वं तथैव तम् । स्वयमान मर्वाङ्ग घुसृणाविलवारिणा ॥५४॥ पुष्पपूजां वस्त्रपूजां कृत्वा तस्याथ वाजिनः । नृपतिः कारयामास लवणोत्तारणादिकाम् ॥५५॥ अचिन्तयच को ह्येनं तुरङ्गं रचितं चमः । प्रायेणापायवडलाण्येव रत्नानि भूतले ॥५६॥ यद्दा ममानुरको ऽस्ति सदा विश्रम्भभाजनम् । श्रावको जिनदासाख्यः प्रख्यातः श्रावकवतः ॥५॥ बुद्धिमान्स्वामिभक्तश्च प्रमादपरिवर्जितः । स एवेदृशरत्नम्य न्यासपात्रत्वमर्हति ॥५॥ जिनदासमथाइय सप्रमादं समादिशत् । रक्षणीयो ममात्मेवाश्वकिशोरखया ह्ययम् ॥५६॥ प्रमाणमादेश इति जिनदासो ऽभिधाय च । निन्ये तमश्वं स्वग्टहे पदातिपरिवारितम् ॥६ ० ॥ स्थानमश्चकिशोरस्य चिप्तकोमलवालुकम् । सषदं कारयामास स गङ्गापुलिनोपमम् ॥६१॥ पत्रलान्यरजस्कानि खादूनि हरितानि च । टणानि चारयामास तमश्वं स्वयमेव सः ॥ २॥ भूप्रदेश सिकतिले लोष्टकण्टकवर्जिते । मुखरज्जो स्वयं कृत्वा वेषयामास तं हयम् ॥६३॥ सुगन्धिभिश्च स्नानौयैः पानीयैरेकतप्तकैः । तं स्वयं स्वपयामास स्वयं मम्नौ यदा तदा ॥६४॥

Page #214

१२०
परिशिपर्वणि टतीयः सर्गः ।
नौरङ् न वेत्यनुदिनं तमश्वं स परीक्षितम् । स्वयं पर्यस्य पर्यस्यापश्यत्तन्नेत्रपक्षणौ ॥६५॥ खयमारुह्य गमयन्सखं प्रथमधारया । निन्ये पयः पाययितुं तं सरम्यनुवासरम् ॥६६॥ सरोग्टहान्तरे चाभूजिनाचतनमुच्चकै । ससाराब्धेरन्तरौपमिवाक्रान्त न तेन यत् ॥६॥ मा भूदहावजेत्यश्वारूढो ऽपि तत्सुधौः । चिः प्रदक्षिणयामास यानायानपि मो ऽन्वहम् ॥६॥ अश्वारूढो ऽप्यवन्दिष्ट स देवं देवतत्त्ववित् । प्रमादो मा स्म भूदस्येत्युत्तीर्थ प्राविशन्न तु ॥६८ ॥ एवं च जिनदासस्तं तथा इयमशिक्षयत् । यथा सरो ग्रहं चैत्य विना नान्यत्र मो ऽगमत् ॥७॥ चथा यथा स ववृधे ऽश्वकिशोरः शनैः शनैः । तथा तथा वृधिरे सम्पदो नृपवेश्मनि ॥ ७ ॥ तस्य चाश्वकिशोरस्य प्रभावेण स भूप्रभुः । उल्लष्टो ऽभूदोषाणां राज्ञामाज्ञा शतक्रतः ॥७२॥ ते लाज्ञाकरणोद्विग्ना दध्युरेव महौभुजः । हार्यो मार्यो ऽथवायो ऽयं यत्प्रभावाद्वय जिताः ॥७३॥ तस्याश्यस्य तथा कर्तुमनेषु तु राजस । एकस्य मन्त्री सामन्तम्योचे धौगर्वपर्वतः ॥७४॥ अहं केनाप्युपायेन तं हरिय्यामि वाजिनम् । दुष्करं किमुपायस्योपायशईि नो मितिः ॥५॥

Page #215

१३ जात्यावकिशोरकथा।
एवं कुर्विति सामन्तेनाप्यादिष्टः स धौनिधिः । मायया श्रावकौस्यागाइसन्तपुरे पुरे ॥७॥ तत्र चैत्यानि वन्दित्वा मुनौन्सुविहितानपि । जिनदासग्टहे गला ग्रहचैत्यमवन्दत ॥७७॥ श्रावकवन्दननाथ जिनदासमवन्दन । मयूरव्यंसकत्वेन श्रावकत्वं स दर्शयन् ॥७८॥ अभ्युत्थाथाथ वन्दित्वा तं माधर्मिकवत्सलः । जिनदासः पर्यपृच्छत्कुतो ऽभ्यागान्महाशयः ॥७८॥ कपटश्रावको ऽप्यचे संसारे ऽहं विरक्तिभाक् । न चिरात्मबजियामि गार्हस्थ्येन शतं मम ॥ ० ॥ तीर्थयात्रां तु निर्माय निर्मायो धर्मवान्धवः । श्रादाम्ये सुगरोः पार्थ प्रभवत्पुवतं व्रतम् ॥८॥ जगाद जिनदासो ऽपि महात्मस्वागतं तव । समानधौलयोः सन्तु धर्मगोष्ठीसुखानि नौ ॥८॥ तथेति प्रतिपेदानं दानशौण्डः मधर्मिषु । तं प्रौत्यानपयन्मायाश्रावकं निजबन्धुवत् ॥८३॥ अपि स्नानप्रयत्नेन निर्मलौकृतकुन्तलान् । कस्तुरोपसमलिनांस्तस्य मूर्धन्यकारयत् ॥ ४॥ सामन्तमन्त्रिणस्तस्थालेख्यालिखितमन्निभम् । समनोदामगर्भ च धम्मिन्न मूवन्धयत् ॥८५॥ तदङ्गमङ्गरागेण ज्योतनासब्रह्मचारिणा । प्रचर्चयत्सुरभिणा चान्दनेनातनीयमा ॥८६॥

Page #216

१२२
परिशिष्ठपर्वणि टतीयः सर्गः। লিত্যাধুৰীৰিনাথ। वस्त्राणि धर्मबन्धु तं धर्मधौः पर्यधापयत् ॥८७॥ लेयचूय्यपेयाखाद्यद्यां रसवतीमथ । जिनदासस्तन्निमित्तं क्षणेन निरपीपदत् ॥८८॥ पासितो जिनदासेन हंसरोमासने ऽथ सः । अभीजि विविध ज्येविलुलायाचनानिलम् ॥८६॥ भोजनानन्तरं छद्मश्रावकेण दुरात्मना । महात्मा जिनदासो ऽथ पारेभे धर्मसङ्कथाम १८ ॥ खजनो जिनदामस्य तदैको ऽभ्येत्य चावदत् । कल्ये कल्याणकार्येणोपेहि बन्धो मदोकमि ॥ १॥ अहोराचं च सकलं स्थातव्यं तत्र हि वया । कल्याणकुशलो ऽमि त्वं कल्याणं किं वया विना ॥ २॥ अामेत्युदित्वा स्वजनं जिनदासो विसृज्य तम् । त माथाश्रावकम्जुाजहाराविहारगौः ॥ ३ ॥ अवश्यमेव गन्तव्यं मया खजनवेश्मनि । मगृहं त्वङ्गहमिदं त्वया रक्ष्यं गते मयि ॥ ४॥ आमेति प्रतिपेदे च स कूटश्रावको हमन् । जगाम जिनदासस्तु विश्वस्तस्तत्र दुर्मती ॥६५॥ नस्मिंस दिवसे कौमुद्युत्मवो ऽभन्महान्युरे। हल्लौमपूर्वकं पौरवधूरामकलासकः ॥६६॥ रजन्यां च जनपद कौमुदौमहदुर्मदे । स भायाश्रावको ऽशकं तमादायाश्वमश्वयीत् ॥६॥

Page #217

१४ ग्रामकूटसुतकथा ।
१२३
१२३
अश्वो ऽपि मो ऽईच्चैत्यस्य विधाय चिः प्रदक्षिणाम् । जगाम वार्यमाणो ऽपि तस्मिन्सरसि नान्यतः ॥ ८॥ व्यावृत्तः सरमश्चागात्तदेवायतनं पुनः । ततो ऽपि च ययौ गेहे मो ऽवो नान्यत्र कुत्रचित् । ६८ ॥ स दुःसामन्तमचिवो ऽन्यत्राश्वं नेतुमौश्वरः । न यावदभवत्तावद्विभाति सम विभावरौ ॥१ ० ० ॥ पत्ताविष्ट स दुष्टात्माभ्युदितच दिवाकरः । तदा च जिनदामो ऽपि न्यवर्तत रह प्रति ॥११॥ आगच्छनिनदासश्चाश्रौषौजनमुखादिदम् । वाहितः सकलां रात्रिं तवाश्वः कौमुदीमहे ॥१०२॥ किमेतदिति संधान्तो जिनदामो ऽप्यगादृहम् । ददर्श चाश्वं तं श्रान्तं क्षामं खेदमलौममम् ॥ १ ० ३॥ दिध्याश्वो ऽस्येष हा धर्मछलेन छलितो ऽस्यहम् । इति हर्षविषादाभ्यां सद्यः स परिषखजे ॥ १० ॥ ररक्ष जिनदासो ऽयं मविशेषं तदादि तम् । उत्पथं न जगामेति म हि प्रियतरो ऽभवत् ॥ १० ॥ तमश्वमिव मां को ऽपि नोत्पथं नेतमौश्वरः । तत्पन्यानं न हास्यामि परलोकसुखावहम् ॥ १०६॥
कनकौरथोवाच महामं प्रेमवन्धरम् । ग्रामकूटसुत इव मा त्वं स्वामिनडो भव ॥ १०७॥
तथाहि ग्राम एकस्मिन् ग्रामकूटसुतो ऽभवत् । एको विपत्रपिटको ऽत्यन्तदुःखितमारकः ॥१८॥

Page #218

१२५
परिशिरापर्वणि टतीयः सर्गः।
नमुचे रुदती माता त्वं हि कापुरुषायणौः । . विना परकथां नान्यत्कर्म ते प्रतिवासरम ॥१०॥ अजौवयवमायेन पिता ते व्यवसायवान् । प्रारब्धं च व्यवमायं सर्वदा निरवाहयत् ॥ ११० ॥ वं जात नोपक्रमसे व्यवसायं युवापि हि । प्रारब्धव्यवसायस्य निर्वाहे तु कथैव का ॥१११॥ समानवयमस्ते हि जीवन्ति खेन कर्मणा । पन्द्र शगड दव भाम्यनिष्कर्मा त्वं न लजसे ॥११॥ दारिद्रेण मदीयेन विभयुंदरमप्यदः । उदरे च मते कोशो मृत इत्येव मन्यसे ॥ ११३ ॥ पुत्र: प्रोवाच हे मात त. परमनर्गलः । भविष्यामि करिष्यामि खल्वापार्जनोद्यमम् ॥९१४ ॥ व्यवमायसु पकान्तमर्थोपार्जनहेतवे । निर्वाहयिष्ये हे मातरनिर्विमः पिता यथा ॥११॥ तस्थान्यदा ग्रामपर्षापविष्टम्य पश्यतः । धनग्यद्भामहखरस्त्रोटयित्वां हिबन्धनम् ॥११६॥ खरमुबलयन्नं तमन्वधावच भामहः । धारयितुमसमर्थश्चोळबाहरदो ऽवदत् ॥११७॥ भो भो ग्राममभासौनाः सर्वे ऽपि ग्रामदारकाः । यः को ऽपि शको वो मध्ये स मे धरत रामभम् ॥ ११८॥ ग्रामकूटसुतो ऽर्थस्य लाभं तस्माद्विचिन्तयन् । धावित्वा तं खर पुच्छे वृन्ते फलमिवाग्रहीत् ॥ १८ ॥

Page #219

१५ सोल्लककथा।
१२५
लोकः स वार्यमाणो ऽपि यावत्तं नामुचत्खरम् । तावत्तचरणाघातभमदन्तो ऽपतड्मुवि ॥ १२०॥ तस्मान्नाथ त्वमप्येवमसङ्ग्रहमनुत्सृजन् । न ज्ञायते किमपि यत्फलमामादयिष्यसि ॥१२१॥
जगाद जम्वनामाथ स्मितविच्छुरिताधरः । खकीयकार्यग्रहिलः मोल्लक डव नास्यहम् ॥१९॥
तथाहि भुक्किपालस्सैकस्याभूहोटिकोत्तमा । खयं म पुत्रौमिव तामलालयदपालयत् ॥१३॥ प्रत्यजागरयत्तां तु ततेलौदनादिभिः । पुमांसं मोनक नाम समादियाश्वहदिदम् ॥ १२४॥ स्वादु खादु यदर्वत्यै भ.ज्य स्माप्नोति मोजकः । किनिदेव ददौ तस्यै शेषं तु बुभुजे स्वयम् ॥१५॥ मोलको ऽप्यर्जयमास चिर वञ्चनवा तथा । वडवाजीवविषय कौवैराभियोगिकम् ॥ १२६॥ प्रपद्य कालधर्म ग तेन वञ्चनकर्मणा । मृढः पान्य वारण्ये ऽभ्राम्यत्तिर्यग्गतौ चिरम् ॥ १२ ॥ तितिप्रतिष्ठे नगरे सोमदत्तदिजन्मनः । । सूनुः मोलकजीवो ऽभूत्सौमौकुचिजो ऽन्यदा ॥ १ ॥ मृत्वातौ भवं भ्रान्त्वा तस्मिन्नेव पुरोत्तमे । पुत्री कामपताकाया गणिकाया अजायत ।। १२६।। मातरपितराभ्यां च पोष्यमाण: स मानवः । क्रमेण यौवनं प्रापाप्रमत्तः कणभिचया ॥१३॥

Page #220

१२६
परिशिष्यपर्वणि टतीयः सर्गः।
धार्यमाणा हृदयाग्रे धात्रौभिरियष्टिवत् । गणिकादुहिता सापि क्रमेण प्राप यौवनम् ॥१३१॥ वपुःपावनयोस्तम्या रूपयौवनयोरभूत् । भूण्यभूषणतात्यन्त तुल्यैव हि परस्परम् ॥ ११९॥ मिथश्च ग्रामतरुणा: स्पर्धमाण महर्द्धयः । श्रामज्यन्त भृशं तस्यां मालत्यामिव षट्पदाः ॥ १३३॥ तस्यामत्यन्तमामकः मो ऽपि ब्राह्मणदारकः । मिषेवे श्वेव तद्दार कामः सर्वकषः खलु ॥१३४॥ राजामात्यवेष्ठिपुत्रादिभिः सह महर्द्धिभिः । कौडन्ती तमवजामौत्तां दृष्ट्वैव जिजीव मः ॥१३॥ सा तु संभावयामास दरिद्र न दृशापि तम् । गणिकानां स्वभावो ऽयं रागो धनिनि नाधने ॥१३६॥ स ब्राह्मणकुमारो ऽपि मारमार्गणदारितः । तत्कर्मकरतां भेजे तत्पाश्वं हातमक्षमः ॥१३॥ स चक्र कृषिकर्माणि सारथ्यं वायुदञ्चनम् । कणपेषणमन्यच तस्याशयमभून्नहि ॥१३८॥ म तु निःसार्यमाणे ऽपि निरसार्षीच तहात् । हषां बुभुक्षां न्यकारं संमेहे ताडनाद्यपि ॥१३८ ॥ तामाखर्वतौपायाखहं कर्माभियोगिकम् । नार्जयिष्यामि स दव कृतं वो युनिकन्पनैः ॥ १४ ॥
ततः कमलवायूचे हे नाथ कमलानन । मासाहमशकुनिवन्मा त्वं माहमिको भव ॥१४॥

Page #221

१६ मासाहसशकुनिकथा। १७ त्रिमुहत्कथा।
१२७
तथा कः पुमान्देशान्तरे दुर्भिक्षपौडितः । चचाल खजनं हित्वा सार्थन महता सह ॥१४ २॥ एकम्यां च महाटव्यां सार्थ आवासिते सति । पाहत बणकाष्ठादि स एको ऽपि विनिर्ययो ॥ ९४ ३ ॥ तदा च सुप्तव्याघ्रास्थात्पक्ष्येको वनगकरे । दन्तलमामिषखण्डान्यादायारोहदंडिपम् ॥१४४॥ मा माहसमिति मुद्धः स भणन्मांसखादकः । शकुनिस्तेन जगदे पुरुषेण सविस्मयम् ॥१४॥ रौषि मा साहसमिति व्याघ्रास्यान्मांसममि च । मुग्धस्त्वं दृश्यसे वाचो ऽनुरूपं कुरुषे न च ॥१४६॥ हित्वा साक्षाद्भवसुखं तददृष्टसुखेच्छया ।। तपश्चिकौटुंस्त्वमसि मामाहसखगोपमः ॥१४७॥
जम्बूर भिदधे स्मित्वा न मुह्यामि भवगिरा । नहि भ्रश्याम्यहं खार्थाजानानस्त्रिसुहत्कथाम् ॥१४॥
क्षितिप्रतिष्ठे नगरे जितवोर्महीपतेः । पुरोधाः सोमदत्तो ऽभूत्सर्वत्राप्यधिकारकत् ॥१४८॥ तस्य मित्रमधदेकं सहमित्रो ऽभिधानत. । सर्वत्र मिलितः पानखादनादिभिरैक्यवान् ॥१५॥ पर्वमित्रो ऽभिधानेन तस्याभूदपरः सुहत् । भागतेषूत्सवेष्वेव सन्मान्यो नान्यदा पुनः ॥१५॥ प्रणाममित्रनामाभूत्सुहत्तस्य हतीयकः । यथादर्शनमालापमात्रोपकनिभाजनम् ॥१५२॥

Page #222

परिशिष्ठपर्वणि टतीयः सर्गः।
पुरोधमो ऽन्यदा तस्य काप्यागमि .समागते । कुपितस्तं न्यजितद्भूपतिश्चण्डशासनः ॥ १५३ ॥ विज्ञाय तदभिप्रायं राबावेव पुरोहितः । मित्रस्य सहमित्रस्य सदनं दैन्यभाग्ययौ ॥ १ ५ ४ ॥ ममाद्य रुष्टो राजेति कथयित्वा पुरोहितः । तमूचे त्वगहे मित्र गमयाम्यशभां दशाम् ॥ १५५॥ हे मित्र ज्ञायते मित्रमापत्काले झुपस्थिते । खग्रहे गोपयित्वा मां तन्मैत्रौं च कृतार्थय ॥ १ ५ ६ ॥ महमित्रो जगादेवं मैत्री सम्प्रति नावयोः । तावदेवावयोमैत्री थावद्राजभयं नहि ॥१५७॥ त्वं ममाप्यापदे राजदूषितो महे वसन्। जर्णायुं ज्वलदूर्ण हि क्षिपेत्को ऽपि न वेशानि ॥१५॥ तवैकस्य कृते नाहमात्मान सकुटुम्बकम् । अनर्थ पातयिष्यामि बजान्यत्रास्तु ते शिवम् ॥ १५८ ॥ एव च सहमित्रेण मोमदत्तो ऽपमानितः । पर्वमित्रस्य मित्रम्य त्वरितं मदनं ययौ ॥ १.६ ० ॥ राज्ञो ऽप्रमादवृत्तान्तं पर्वमित्रस्य स द्विजः । तथैव कथथामाम तदाश्रयकृताशयः ॥ १६१ ॥ पर्वमित्रो ऽपि तत्पर्वमैच्या निक्रयकाम्यया । महत्या प्रतिपत्त्या तं ददर्शवमुवाच च ॥ १६२ ॥ वया पर्वखनेकेषु तेस्तैः सम्भाषणदिभिः । खेहप्रकारैर्मत्प्राणा अपि क्रौताः मखे ध्रुवम् ॥२ ६ ३ ॥

Page #223

१७ विसुहत्कथा ।
१२९
न भवामि तव भ्रातर्यदि व्यसनभागभाक् । कोलीनं मे कुलौनस्थ तदानौमुपतिष्ठते ॥ १६४॥ किंतु त्वनीतिविवशो ऽनर्थमध्यात्मनः महे । कुटुम्वमपि मे ऽनथें गच्छेदिति तु दुस्महम् ॥१६५॥ कुटुम्बमपि मे प्रेयः प्रेयांस्वमपि हे सखे । किं करोमि विधाचित्त दतो व्याघ्र दतस्तटौ ॥१६६॥ डिम्मरूपैरई ह्यमिा सकोटकपलाशवत् । तस्मात्भ्यो ऽनुकम्पस्व स्वस्ति ते ऽन्यत्र गम्यताम् ॥१६॥ मस्ट चापि हि तेनैवं पुरोधाः म निराकृतः । निर्ययौ तह हाईवे दुष्टे पुत्रो ऽपि दुष्यते ॥१६८॥ वाचत्वरं चानु गन्य पर्व मित्र गते सति । दथौ पुरोधा दुःप्रापरोधा व्यसनवारिधिः ॥ १६८ ॥ मया ययोरुपकतं परिणामस्तयोरयम् । तद्भवाम्यधुना दौनः कस्याहं पारिपार्श्विकः ॥ १७०॥ अद्य प्रणाममित्रस्य यामि मित्रम्य सन्निधौ। तत्रापि नास्ति प्रत्याशा प्रौतिस्तािंच वाड्मयौ ॥१०१॥ यदा विकल्पैः पर्याप्तमातः सो ऽप्यस्ति मे मनाक् । क्षेतमपि कम्यापि को ऽपि स्यादुपकारकृत् ॥ १७२॥ इति प्रणाममिवस्य मित्रम्य सदनं ययौ। मो ऽयान्यागतमा तमभ्युदयाल्टताञ्जलिः ॥१७३॥ उवाच च खागतं वः किमवम्या व ईदृशौ । प्रयोजनं मया किं वो ब्रूत यत्करवायहम् ॥ १०४॥

Page #224

१३०
परिशियपर्वणि टतीयः सर्गः ।
पुरोधा राजवृत्तान्तमाख्याय तमदो ऽवदत् । त्यक्ष्यामि मौमां राजो ऽस्य साहाय्य कुरु मे सखे ॥१७॥ सो ऽप्युवाच प्रियालापैरधमणे ऽस्मि ते सखे । कृत्वा साहाय्यमधुना भविष्याम्यनृणस्तव ॥१७६॥ मा भेषौरेष ते पृष्ठरक्षो ऽहं मयि जीवति । न कश्चिदौश्वरः कतें त्वद्रोम्णो ऽपि हि विप्रियम् ॥१७७॥ पृष्ठोत्तसितौरो ऽधिज्योक्तशरासनः । प्रणाममित्रो ऽग्रे चके निःशकस्तं पुरोहितम् ॥१७८॥ . ययौ पुरोहितस्तेन मह स्थानं ममौहितम् । अन्वभूच निराशङ्कस्तत्र वैषयिकं सुखम् ॥१७६ ॥
अत्र चोपनयो जीवः सोमदत्तस्य सन्निभः । सहमित्रस्य मित्रस्य तुल्यो भवति विग्रहः ॥१८॥ विग्रहो ऽय कर्मराजकतायां मरणापदि । साहातो ऽपि हि जौवेन सह नैति मनागपि ॥१८१॥ पर्वमित्रसमानाश्च सर्वे खजनबान्धवाः । श्मशानचत्वरं गत्वा निवर्तन्ते हि ते ऽखिलाः ॥१८॥ प्रणाममित्रसदृशो धर्मः शर्मनिबन्धनम् । यः परत्रापि जौवेन गच्छता मह गच्छति ॥१८३॥ तदैहलौकिकसुखाखादमूढो मनस्विनि । परलोकसुखं धमे नोपेक्षिय्ये मनागपि ॥१८४॥
जयश्रीश्चाभ्यधानाथ तुण्डताण्डवधौनिधे । नागौवन्मोहयसि परं कूटकथानकैः ॥१८५॥

Page #225

१८ विप्रदुहिटनागश्रीकथा ।
तथाहि रमपौयाख्ये पुरे राजा कथाप्रियः । वारंवारेण पौरेभ्यो ऽचौकथत्प्रत्यह कथाम् ॥१८६॥ तत्र चासोत्पुरे विप्र एको दारिद्र्यविद्रुतः । भ्रान्त्वा भ्रान्त्वाखिलदिन सो ऽजीवत्कणभिक्षया ॥१८७॥ अन्यदा तस्य विप्रस्य निरक्षरशिरोमणेः । कथाकथनवारो भूञ्चिन्तयामाम चेतसि ॥१८८॥ सन्निपातक्तौवेयं स्वनामकथने ऽपि हि । जिहा स्वलति मे नित्यं का कथाकथने कथा ॥१८॥ कथां कथयितुं नाहं जानामौति यदि ब्रुवे । तत्कारामन्दिरं नौये का गतिम भविष्यति ॥१६॥ कुमारौ दुहिता तस्य तं चिन्ताग्लपिताननम् । दृष्ट्वा पप्रच्छ का चिन्ता तस्या हेतं जगौ च सः ॥ १८१॥ दुहितोवाच मा तात चिन्तासन्तानभाग्भव । त्वदीये वारके गत्वा कथयिष्याम्यहं कथाम् ॥ १८२॥ इति मात्वा परिहितश्वेतवस्ता नृपान्तिके । गत्वा जयाशिषं दत्त्वा नृपं मोचे कथां श्टणु ॥ १८३॥ राजापि तस्यास्तादृक्षनिःक्षोभत्वेन विस्मितः । उत्कर्णो ऽभूत्कथां श्रोतुं गौति मृग दवोचकैः ॥ १८ ॥ साप्यारेभे कथयितुमिहैव नगरे दिजः । नागशर्माग्निहोन्यस्ति कणभिक्षकजीविकः ॥ १६ ५॥ मोमौरस्ति तद्भार्या तम्या उदरभूरहम् । नागौनाम दुहिता क्रमेणाप्तास्मि यौवनम् ॥१८६॥

Page #226

१३२
परिशियपर्वणि टतीयः सर्गः।
पिटभ्यां च प्रदत्ताहं चट्टाय दिजसूनवे । सम्पदामनुरूपो हि स्त्रीणां संपद्यते वरः ॥ १८७॥ प्रयोजनेन केनाप्यौदाहिकेनान्यदा मम । प्रयातां पितरौ ग्रामं मां मुक्कैका किनौं रहे ॥ १८ ॥ ग्रामान्तरं च पितरौ यस्मिन्नेव दिने गतौ । तस्मिन्नेव दिने ऽन्यागादिप्रचट्टः स मद्हे ॥ १८८॥ खसम्पदनुसारेण विनापि पितरौ तदा। तस्याकार्षमह स्नानभोजनादिभिरौचितीम् ॥२ . . ॥ खव्हाप्रस्तरणं चैकं ग्रहसर्वखमात्मनः । शयनायार्पयामि स्म तस्याहं दिवसात्यये ॥२०१॥ ततो मया चिन्तितं च पर्यको ऽस्य समर्पितः । ग्टहीरों च लुलवाकरा तस्यां गये कथम् ॥ २० २॥ तद्दिभ्यती भूपयनाच्छये ऽस्य शयनीयके । निगि नौरभ्रतमसि न हि द्रक्ष्यति को ऽपि माम् ॥९० ३॥ अखाप्पमिति तत्रैव निर्विकारेण चेतमा । मदयस्पर्शमामाद्य म त्वभून्मदनातरः ॥२०४॥ हिया क्षोभेण विषयनिगोधेन च तस्य तु । सद्यः शूलं समुत्पनं विपन्नस्तद्रुजा च सः ॥२ . ५॥ अचिन्तयं च भौताहं परासमवलोक्य तम्। मम दोषेण पापायः प्रायदेष म्हर्ति द्विजः ॥२०॥ कस्याध कथयान्यवंक उपायः करोमि किम्। एकाकिनी कथं चमु हानिःसारयाम्यहम ॥९. ७॥

Page #227

१३३
१८ विप्रदुहिटनागौकथा ।
इत्यहं खण्डशो ऽका कूष्माण्डमिव तद्वपुः । गते खनिला तत्रैव न्यधामथ निधानवत् ॥९.८॥ पूरयित्वा च तं गते सुषमौकृत्य चोपरि । अमार्जयमलिम्पं च जायते न यथा हि तत् ॥२६॥ पुष्पर्गन्धैश्च धूपैश्च स्थानं तद्वासितं मया । ग्रामान्तराच पितरावागतो तो ममाधुना ॥२१॥
राजाप्युवाच यदिदं कुमारि कथितं त्वया । तत्सर्वमपि कि मत्य ततः मा पुनरब्रवीत् ॥२ ११॥ कथानकानि यानि वं श्टणोव्यन्यानि पार्थिव । तानि सत्यानि देतदपि भत्यं तदाखितम् ॥२१२॥
एवं नागश्रिया राजा थथा विस्मापितस्तथा। नाथ प्रतारयस्यस्मान्किं कल्पितकथानकैः ॥२१३॥
जम्बूरूचे प्रियाः सर्वा नाहं विषयलोलुपः । ललिताङ्गवत्तथा चास्ति श्रीवसन्तपुरं पुरम् ॥२१४॥ तत्राभर्विभूतीनां वज्रायुध दुवाज्ञया। राजा शतायुधौ नाम रूपेण कुसुमायुधः ॥ २१५॥ तस्याभूललिता देवी देवौव ललिताकृतिः । कलानां सकलानामप्येक विश्रामधाम या ॥२१६ ॥ मत्तवारणमारुह्य स्खे विनोदयितुं दृशौ । मान्यदा द्रष्टुमारेभे संचरन्तमधो जनम् ॥ २१७॥ धमिलेन दिमूर्धानमिव स्फारेण हारिणा। कस्तुरीपशिलन्सयु सदानमिव दन्तिनम् ॥२१॥

Page #228

१३४
परिशिष्ठपर्वणि टतीयः सर्गः ।
बषस्कन्धं पृथूरखं पद्मोपमकरक्रमम् । ग्रीवाकरक्रमामुक्तजात्यकाञ्चनभूषणम् ॥९१८॥ कर्पूरपूर्णताम्बूलप्रवृद्धमुखसौरभम् । स्मरजैत्रपताकाभं तिलकालंकृतालिकम् ॥२२॥ अङ्गरागच्छलान्मूत लावण्यमिव बिभ्रतम् । धूपायितांशकामोदमेदुरीकृतवर्मकम् ॥ २२१॥ वपुःश्रिया श्रियो देव्या द्वितीयमिव नन्दनम् । पुमांस सा ददर्शकं युवानं थान्तमध्वनि ॥२२२॥
॥ पंचभिः कुलकम् ॥ तद्रपालोकनोन्मत्तलोचना सा सुलोचना । म्तम्भमातहतमना: शालभञ्जौनिभाभवत् ॥ २२३॥ दध्यौ च सैवमन्योन्यदोलताबन्धबन्धुरम् । यद्येष परिरन्येत स्त्रौजन्म सफलं तदा ॥२२॥ अहं मनोरमममु खयंदूतीत्वपूर्वकम् ।। बड्डीय गत्वाश भजे भवामि यदि पक्षिण ॥२२५॥ अचिन्तयच्च तत्यार्थस्थिता चतुरचेटिका । नूनं शून्यत्र रमते स्वामिन्या दृष्टिरुच्चकैः ॥२२६॥ ऊचे च खामिनि तव यून्यस्मिन्रमते मनः । न चित्रमच कस्येन्दु नन्दयति लोचने ॥२२॥ ललितोचे मनोज्ञासि माधु साधु मनौषिणि । जौवामि तद्यदि भजे मनोरमममुं नरम् ॥१२॥

Page #229

१६ ललिताङ्गकथा।
१३५
को ऽसाविति ज्ञापय मां ज्ञापयित्वा तथा कुरु । यथा हि संगमय्यामु निर्वापयसि मे वपुः ॥२२६॥ गत्वा ज्ञात्वा च सा चेटौ पुनरागत्य सत्वरम् । राज्य व्यज्ञपयद्धैर्यनाटकैकमहानटौ ॥२३ ० ॥ वास्तव्यः पत्तने ऽत्रैव ललिताङ्गो ऽयमाख्यया । समुद्रप्रियमन्जस्य सार्थवाहस्य नन्दनः ॥ २ ३ १॥ मौभाग्यमन्मथचाय दामप्ततिकलानिधिः । कुलौनश्च युवा चेति स्थाने स्वामिनि ते मनः ॥२३२॥ अस्याकृत्यनुसारेण गुणानपि हि निश्चिनु । यत्राकृतिस्तत्र गुणा इति लोके ऽपि गौयते ॥२ ३ ३॥ नारौव्वेकासि गुणिनी त्वं यथैष तथा नृषु । तयोर्गुणिनोर्योग घटयामि समादिश ॥२ ३ ४॥ एवं कुर्विति राज्यचे तस्या हस्ते च तल्टाते । ने खं प्रेमाङ्कुराम्भोदपयःलोकाङ्कमार्पयत् ॥२३५॥ मद्यो दाम्यपि मा गत्वा दूतौकमकको विदा । जगाद ललिताङ्गाय ललितोपज्ञवाचिकम ॥२३६॥ प्रवर्त्य तद्रिरंसायां ललिताङ्गं चटूनिभिः । श्रर्पयामास त लेखं तस्य प्रौणयितुं मनः ॥२३॥ म सद्य उद्यत्पुस्तकः कदम्ब दूव पुष्पितः । तं प्रेमव्यञ्जक लेख वाचयामाम तद्यथा ॥२३८॥ यदा दृष्टो ऽसि सभग तदाद्यपि वराक्यहम् । पश्यामि वन्मयं सर्व योगेनानुग्टहाण माम् ॥२३६॥

Page #230

१३६
परिशियपर्वणि टतीयः सर्गः ।
वाचयित्वेति तं लेखं सो ऽवादौदयि कोविद । क च सान्तःपुरेवासा वणिग्मात्रः क चास्यहम् ॥२४॥ न ह्येतच्छक्यते धत हृदये प्रियते ऽथवा । न वक्तुं शक्यते तईि यद्स्ये नृपयोषिता ॥२४१॥ शक्यते यदि हि स्पष्टुं भस्थेन शशिनः कला। तदान्यपुंसां मम्भोगविषयो राजपत्न्यपि ४२ ४२॥ दाम्यवाचाम हायस्य समस्तमपि दुष्करम् । तव वह महायास्मि चिन्तां सुन्दर मा कृथाः ॥२४३॥ अन्तरन्तःपुरमपि मढुझ्या त्वमलचितः । पुष्पमध्ये स्थित व कंचरिष्यस्यलं मिया ॥२ ४ ४॥ पाहयः समये मां मा तेनेत्युका च चेटिका । सद्यो गत्वा तदाचख्यौ राज्यै हर्षाच्छूस वे ॥३ ४ ५॥ तामङ्गमं चिन्तयन्या ललितायास्तदापि । अन्यदा पत्तने कौमुद्युत्सवो ऽभूनानीहरः ॥२४६॥ शस्यप्रशस्यक्षेत्रायां दुग्धण्द्धमरोम्भसि । बहिभूमौ ययौ राजा तदाखेटकलीलया ॥२४॥ तदा च विजनौते परितो राजवेश्मनि । तयैव चेच्या ललिता ललिताङ्गं समाश्यत् ॥२४८॥ देव्या विनोदमुद्दिश्य मा दास्यन्तःपुरे नरम् । नवौनयक्षपतिमाव्याजेन तमवौविशत् ॥२४६॥ ललिता ललिताङ्गच तो चिरानातसङ्गमौ। सखजाते मिथो गाढ वलौविटपिनाविव ॥२५॥

Page #231

१६ ललिताङ्गकथा।
विविदुः सौविदाश्चैवमनुमानादिकोविदाः । निश्चित परपुरुषप्रवेशो ऽन्तःपुरे ऽभवत् ॥२५१॥ मुषिताः स्मो वयमिति तेषां चिन्तयतामपि । समायाखेटकक्रीडामाययौ मेदिनीपतिः ॥ २५२॥ ते च राज्ञे व्यज्ञपयनच्छलादानपूर्वकम् । श्राशयास्माकमस्त्यन्तःपुरे परपुमानिति ॥ २५३॥ शब्दायमाने पन्नद्धे विहाय निम्मृतक्रमम् । प्रविवेश विशां नाथः शुद्धान्ते परिमोषिवत् ॥२५४ ॥ मा चेटी चतुरा द्वारदत्तदृग्मेदिनीपतिम् । ददर्श दूरादायान्तं राच्चै ज्ञापयति स्म च ॥ २५५॥ राजौ दास्यपि तं जारभुत्पाट्योपरिवर्त्मना । वहिश्चिक्षिपतुस्वर्णं ग्टहावकरराशिवत् ॥ २५६ ॥ म पपातौकसः पश्चात्प्रदेशस्ये महावटे । नितीय चास्यात्तत्रैव गुहायामिव कौशिकः ॥२५॥ कूपे तबाशचिस्याने दुर्गन्धानुभवप्रदे । स तस्यौ नरकावास व पूर्वसुखं मरन् ।।२५ ८॥ अचिन्तयच्च यद्यस्मात्कथंचिदवटादहम् । निर्यास्यामि तदौदृक्षोदोगेरलं मम ॥ २५८॥ राजी दामौ च तस्यानुकम्पया तत्र चावटे । नित्यं चिक्षिपतः फेला तया व जिजीव सः ॥२६॥

Page #232

१३८
परिशिपर्वणि टतीयः सर्गः।
प्राप्युपस्थितायां च ग्टहास्त्रवणाम्भमा । स कूपो विभरांचके पातकेनेव दुष्टधौः ॥२६॥ शववत्मो ऽम्भमा तेन वाइयित्वातिरंहसा । वप्रहारिकया बाद्यपरिखायामपात्यत ॥ २६२॥ उल्लाल्य वारिपूरणालावफलमिवोच्चकैः । मो ऽपि परिखातीरे नौरेणाती मुमूर्छ च ॥ २६३॥ देवादागतया तत्र कुलदेवतयेव सः । धाच्या दृष्टश्च नौतश्च संगोप्य निजसद्मनि ॥ २६४॥ पाल्यमानः कुटुम्वेनाभ्यङ्गम्नानाशनादिभिः । चिन्नप्ररूढशाखीव स बभूव पुनर्नवः ॥ २६५॥
अत्र चायमुपनयो यथा हि ललिताङ्गकः । कामभोगेम्वनिर्विणस्तथा जीवः शरीरिणम् ॥२६६॥ यथा देवीपरिभोगस्तथा वैषयिकं सुखम् । पापातमात्रमधुरं परिणामे ऽतिदारुणम् ॥ २६ ॥ कूपवासनिभो गर्भः फेलाहारममं हि तत् । माना जग्धानपानाद्यैर्यगर्भपरिपोषणम् ॥२६॥ यो ऽब्दाम्बुपूरिताविष्ठाकूपात् खालेन निर्गमः । पुहलोपचिता द्योन्या निर्गमनं हि तत् ॥९६८॥ पतनं परिखोत्सङ्गे यत्प्राकाराबहिःस्थिते । गर्भवासाविपतनं सूतिकाभवने हि तत् ॥१.७०॥

Page #233

१६ ललिताङ्गकथा।
१३८ या मूळ मलिलापूर्णपरिखातौरतस्थुषः । जराय्वसग्मयात्कोशात्तवहिःस्थस्य मूईनम् ॥९७१॥ था धात्रिका यथा चाहोपग्रहकारिणी । मा हि कर्मपरीणामसन्तति यतामथि ॥२०॥ भूयो राज्ञौ ललिताङ्गं यदि तद्रूपमोहिता । चेच्या प्रवेशयेदन्तःपुरान्तः प्रविशेत्स किम् ॥२७३॥ पत्न्यः प्रोचुः कथं नाम प्रविशोत्सो ऽन्पधौरपि । अनुभूतं स्मरन्दुःखं विष्ठावटनिपातजम् ॥२४॥ जम्वरुवाच सो ऽज्ञानवशेन प्रविशेदपि । अहं तु नानुतिष्ठामि गर्भमङ्कान्तिकारणम् ॥ ६ ७५॥
जम्बनान्नो ऽथ ताः पत्न्यो विज्ञातदृढनिश्चयाः । प्रतिबोधमुपेयुष्यः क्षमयित्वैवमूचिरे । २७६ ॥ निस्तारयामानपि वं यथा निस्तरसि स्वयम् । नात्मकुभिरित्वेन संतुवन्ति महाशयाः ॥२७॥ नम्वूनाम्नो ऽथ पितरौ श्वारा वन्धवो ऽपि च । अचुः साधूनाधर्मासि प्रव्रज्या नो ऽप्यतः परम् ॥२७८॥ प्रभवो ऽप्यभ्यधान्मित्र पिनापृच्छय सत्वरम् । परिबन्दासदायस्ते भविष्यामि न मंशयः ॥२०६॥ अविघ्नमस्तु ते मा स्म प्रतिवन्ध कृथाः मखे। इति जम्वकुमारो ऽपि प्रभवं प्रत्यभाषत ॥२८॥

Page #234

१४.
परिशिकपर्वणि ढतीयः सर्गः । विभातायां विभावयीं जम्बनामा महामनाः । स्वयं संवहति स्मोच्चैरधिनिक्रमणोत्सवम् ॥२८१॥ स्नात्वा कृत्वाङ्गरागं च सर्वाङ्गीनं च पर्यधात् । अलङ्कारान्रत्नमयान्कल्यो ऽयमिति कल्पवित् ॥२८॥ जम्बूरनादृतेनाथ देवेन कृतसन्निधिः । उद्वाह्यां नृसहस्रेण शिबिकामारुरोह च ॥२८३॥ दान विश्वजनौनं स ददानः कल्पवृक्षवत् । प्रशस्यमानो लोकेन जम्ब: काश्यपगोभूः ॥२८॥ सुधर्मखामिगणभृत्यादपद्मपविचितम् । जगाम त वनोद्देशं धाम कल्याणसम्पदाम् ॥२८५॥ युग्मम् ॥ गणभूषितोद्यानदारदेशे स ईयिवान् । याप्ययानादुदतारौत्समारादिव निर्ममः ॥ २८६॥ सुधर्मखामिनः पादानापदम्भोधितारकान् । पञ्चाङ्गस्पष्टभूपौठः स प्रणम्य व्यजिज्ञपत् ॥९८७॥ संसारसागरतरौं प्रव्रज्या परमेश्वर । मम सखजनस्थापि देहि धेहि कृपां मयि ॥२८॥ पञ्चमः श्रीगणधरो ऽप्येवमभ्यर्थितस्तदा । तौ सपरिवाराय ददौ दीक्षां यथाविधि ॥२६॥ पिनापृच्छय चान्येधुः प्रभवो ऽपि समागतः । नम्बूकुमारमनुयान्परिव्रज्यामुपाददे ॥२८॥

Page #235

प्रभवप्रव्रज्या ।
१०१
श्रीजम्बूस्खामिपादानमरालः प्रभवो ऽभवत् । शिष्यभावेन तस्यैव दत्तः स गुरुणा यतः ॥२८१॥ .
औसुधर्मगणभृत्पदाम्बुजोपामनभ्रमरतां समुदहन् । दुःमहानगणयन्परौषहानार्षभिर्विहरति स्म मेदिनौम् ॥२६॥
__ इत्याचार्यौहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाथै मिद्धिबुद्धिकथा-जात्याश्चकिशोरकथा-ग्रामकूटसुतकथा-सोजककथा-मामाहमकुनिकथा-त्रिसुहत्कथा-विप्रदुहिकनागौकथा-ललिताङ्गकथा-सपरिवारजम्बप्रनच्या-प्रभवप्रव्रज्यावर्णनो नाम बतीयः सर्गः ॥
-

Page #236

चतुर्थः सर्गः । प्रन्यदा श्रोगणाधरः सुधर्मा विहरन्भुवि । गगाम चमां नगरी जम्बम्वान्याटिशिययुक् ॥१॥ पुरापरिमरोद्याने गणमत्परमेयरः । ममवामरदानधर्मकन्यमोपमः ॥ ॥ मुधर्मम्वामिपाटाजवन्दनाथ पुगैजनः । गन्तं प्रवकृत भाषा मेयोत्कर्षभाग्मनाः ॥ ३॥ नागर्यः पादचारेण प्रणाणितनूपुराः । कायिनग्मुः शयोभनधम्मिण_शिगर्भकाः ॥ ४॥ कायिन रथमान्य नागर्य पनिभिः मह । तेस्ततः प्राजयामासम्बरितत्वरितं रथान् ॥५॥ कायियकान्यकर्माण श्राविका निर्ययर्टहात् । कश्यारोपितभिशवः कपिमत्पादपोपमाः ॥६॥ प्रश्वामढा ययुः केऽपि महेभ्यायलकुण्डलाः । शेतातपः कुर्वनो दिवमुत्पण्डरौं किलोम् ॥७॥ श्रीमतां गतां तृण मिथःसहर्षताडनात् । हारमुगाफन्नैर्धष्टैर्दन्तरा मार्गभरभृत् ॥८॥ तदा तस्यां नगीं च कृणिकः पृथिवीपतिः । दृष्ट्वा यान्तं नथा लोकमिति पप्रच्छ वेत्रिणम् ॥८॥ किं यात्राद्य पुरोपान्ते देव्याः कस्याश्चिदुद्यता । कस्वापि हि महेभ्यस्य किमुद्यापनिकोत्सवः ॥१०॥

Page #237

जन्वखामिनिर्वाणम् ।
१४३
कि महान्कौमुदीपायो महो वा कश्चिदागतः । पूजाविशेषो यदि वोद्यानचैत्ये प्रवर्तते ॥ ११॥ . किं वा जैनमुनिः कोऽपि महात्मा ममवासरत् । यदेवमखिलो याति त्वरितं नगरोजनः ॥ १२॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ वेचौ तदैव विज्ञाय नरेन्द्राय व्यजिज्ञपत् । दूतो ऽस्ति समवसृतः सुधर्मा गणमृद्दरः ॥१३॥ वन्दितुं गपामृत्पादान्सर्वो ऽयं याति पूर्जनः । एकातपचाद्धर्मराज्यं विजयते तव ॥१४॥ राजा प्रोवाच हे वेबिन्धन्यो ऽयं नगरौजनः । य एवं वरते हन्त सुधर्मखामिवन्दने ॥१५॥ अहो जाग्रदवस्यो ऽपि सुषुप्तावस्थतामगाम् । यदय गणमुद्देवमपि न ज्ञातवानहम् ॥१६॥ तगत्वा गाभृत्पादान्वन्दे ऽहमपि सत्वरम् । तिष्ठन्ति ते हि नैकत्राप्रतिबद्धाः समौरवत् ॥१७॥ इत्युत्थायासनाद्राजा मेरराजीवलोचनः । चद्रांशुभिरिव व्यूते पर्यधाश्तवाममौ ॥१८॥ आमुचत्कर्णलतयोरच मौक्तिककुण्डले । सधाकुण्डे दव स्वच्छ क्रांशुच्यपूरिते ॥१६॥ इदि चालम्बयानास हारं विमलमौनिकम् । १॥ नावणमरितः फेनरेखामिव तटस्थिताम् ॥२

Page #238

१88
परिशिपर्वणि चतुर्थः सर्गः। अन्यान्यपि हि सर्वाङ्ग रत्नालङ्करणनि सः । बभार भूभारधरः कल्पद्रुम वापरः ॥२१॥ आकाशस्फटिकस्वच्छ पर्यधादथ चोलकम् । नृत्यन्तमिव तत्पत्सिमौरतरलाञ्चलम् ॥२२॥ सुगन्धिसुमनोदामगर्भिते कन्जलच्छविम् । ग्रस्तेन्दुप्रावृधाभं धम्मिलं मूवन्धयत् ॥२३॥ भद्राणां कारणं भद्रवारणं मो ऽरिवारणः । आरोहदारोहकरात्पञ्चास्य देव पर्वतम् ॥२४॥ विद्युल्लेखामिव व्योनि पाणिभ्यां नर्तयन्सूणिम् । पादाभ्यां प्रेरयामास करिणं भूमिवासवः ॥ २५॥ निर्भरैः पादपाते, मा भृद्भूर्भरेति सः । मन्धरं मन्थरं गन्तुं कृपयेव प्रचक्रमे । २६॥ गर्जन्नत्यर्जितं वर्षन्मदवारि निरन्तरम् । जनेनालक्षि स गजः पर्जन्य दुव भूगतः ॥२७॥ नृत्यन्त दुव वल्गन्तो मुखाग्रस्पर्शिजानवः । प्रावबुर्लक्षशो ऽश्वास्त गजमारूढसादिनः ॥२८॥ पुरो विजयसौनि बर्यवण्यनेकशः । अवाद्यन्त तदा युनौर्मियावजितवनम् ॥२६॥ शब्दायमानमभितस्वर्याणां प्रतिशब्दितैः। दृौरुषेयमुद्दामवाद्यान्तरमन्नभः ॥३०॥ धिर्मखामिगणभृत्यादपरिधिष्ठितम् । करमाद वनोद्देभं नृपो ऽथ सपरिच्छदः ॥२१॥

Page #239

१४५
जम्वूखामिनिर्वाणम् । कुम्भोपरि सृपिदण्डाघातेन स्थापितादथ । कक्षां ग्टहौवावातारौल्कुञ्जराद्राजकुञ्चरः ॥३२॥ संत्यपादुको दूरीकारितच्छत्रचामरः । वेत्रिवाहमपि त्यक्ता महावाहुर्महीपतिः ॥३३॥ भत्त्या स्वमपि मन्वानः सामान्यजनसनिभम् । वन्दाकारकान्पश्यनुद्यद्रोमाञ्चकञ्चुकः ॥३४॥ श्रावद्धाननिना कुर्वन्मुकुटं मुकुटोपरि । सुधर्मखामिनं दृष्ट्वा दूगदपि नमो ऽकरोत् ॥३५॥
॥त्रिभिर्विशेषकम् ॥ नत्वा च निषमादाग्रे ऽग्रेसरो भनिशालिनाम् । तदनदत्तदृयाजा तच्छिष्यपरमाणुवत् ॥३६॥ ततश्च गणद्देवः सुधर्मा धर्मदेशनाम् । प्राणिकारुणिकश्चक्रे श्रोटोवसुधाप्रपाम् ॥२७॥ देशनान्ते च गणमृच्छिय्यान्वयनरेश्वरः । जम्बूस्वामिनमुद्दिश्य प्रपच्छ परमेश्वरम् ॥३८॥ भगवनड्डन रूपमिद मौभाग्यमद्भुतम् । तेजो ऽप्यड्डनमेतम्य महर्षेः सर्वमद्भुतम् ॥३८॥ तथाहि यमुनाबौचिकुटिलण्यामलाः कचाः । नेत्रे कर्णान्तविश्रान्ते नामानालाम्बजे दव ॥४०॥ अवमी नेत्रमरमौतौरस्ये व शुक्रिके। कण्ठः कम्युविडम्व्येष वक्षा ऽररिमहोदरम् ॥ ४ १ ॥ अायतो मरलो वाहुदण्डावाजानुलम्बिनौ ।
10

Page #240

१०६
परिशिपर्वणि चतुर्थः सर्गः।
मुष्टियाहो मध्यदेशः सक्नौ चालानमन्निभे ॥४२॥ एणौजवोपमे जो करांहि कमलोपमम् । रूपसम्पदमेतस्य कियदा वनु मादृशः ॥४३॥
॥ चतुर्भिः कलापकम् ॥ महाभागस्य सौभाग्यमप्यस्य न गिरां पथि। यदेनं बन्धुमिव मे पश्यतः प्रौयते मनः ॥ ४ ॥ महातेजाश्च कोऽप्येष तथा तस्य तेजमा । 'न सम्यक् पार्यते द्रष्टुं रूपमप्यस्ति यादृशम् ॥४५॥ अध्यं चाभिगम्यं च तेजो ऽमुख्य महामुनेः । किमहरकरशीतांश्वोरेकबाकृष्य पिण्डितम् ॥४६॥ कियान्वा कथ्यते तेजोराशिरस्य तपोनिधेः । यत्पादनखरगौनामपि दासौनिमा तडित् ॥ ४ ॥ जम्बूप्राम्भववृत्तान्तमथाख्यगणमृद्वरः । श्रेणिकाय यथाचख्यौ पुरा श्रीज्ञातनन्दनः ॥४८॥ आख्याय चावोचदिद प्राग्जन्मतपमा नृप । रूपसौभाग्यतेजांसीदृशान्यस्य महात्मनः ॥४८॥ अयं चरमदेहश्च चरमश्चैव केवलौ। भवे ऽस्मिन्सेत्स्थतीत्याख्यात्स एव परमेश्वरः ॥५०॥ खामिना चेदमाख्यातं जम्वनाम्नि शिवं गते । न मनापर्ययो भावौ न चापि परमावधिः ॥५१॥ नाहारकवपुर्लब्धिर्जिनकल्पस्तथा नहि। पुलाकलब्धिों नो वा क्षपकणिरोहणम् ॥५२॥

Page #241

जम्बूखामि निर्वाणम् ।
न च स्यादुपरितनं संयमत्रितयं क्वचित् । एवं भविष्यत्ययेऽपि हीन होनतरर्द्धिता ॥ ५३ ॥ एवं वचनमाकर्ण्य सुधर्मस्वामिनो गुरोः । तत्पादपद्मे नत्वा च राजा चम्पापुरौं ययौ ॥ ५ ॥ सुधर्मापि ततः स्थानाज्जगाम सपरिच्छदः । श्रीमहावौरपादान्ते तत्समं विजहार च ॥ ५५ ॥
आत्तं पञ्चाशदब्देन सुधर्मखामिना व्रतम् । चिंशदब्दोमथाकारि शुश्रूषा चरमाईतः ॥ ५६ ॥ मोक्षं गते महावीरे सुधर्मा गणभृदरः । द्वादशाब्दानि तस्थौ तौथे प्रवर्तयन् ॥ ५७॥ तत दानवत्यव्दीमान्ते मप्राप्त केवलः । अष्टाब्दों विजहारोव भव्यसत्त्वान्प्रबोधयन् ॥ ५८ ॥ प्राप्ते निर्वाणसमये पूर्ण वर्षशतायुषा सुधर्मस्वामिनास्यापि जम्बूखामो गणाधिपः ॥ ५८ ॥ तप्यमानस्तपस्तोत्रं जम्बूस्वाम्यपि केवलम् । श्रासाद्य सदयो भव्यभविकान्प्रत्यवबुधत् ॥ ६० ॥ श्रौवीरमोच दिवसादपि हायनानि चत्वारि षष्टिमपि च व्यतिगम्य जम्बूঃ I कात्यायन प्रभवमात्मपदे निवेश्य
कर्मचयेण पद्मव्ययमामवाद || १ || इत्याचार्यश्री हेमचन्द्र विरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावली - वरिते महाकाव्ये जम्बूखामिनिर्वाणवर्णनो नाम चतुर्थः सर्गः ॥
१४७

Page #242

पञ्चमः सर्गः । ततश्च प्रभवखामी कात्यायनकुलोद्भवः । तीर्थप्रभावनां कुर्वन्नुर्वोतलमपावयत् ॥ १ ॥ अन्यदावश्यकश्रान्तसप्तायां शिष्टपर्षदि। निशोथे योगनिद्राग्थः प्रभवस्वाम्यचिन्तयत् ॥२॥ भावों को मे गणधरो ऽथर्माम्भोजभास्करः। महस्य यः स्यात्संभारसागरे पोतविभः ॥३॥ अनथा चिन्तयालीढी गणे सो ऽपि च खके । उपयोगं चकारेटज्ञेयालोकप्रदौपकम् ॥४॥ म ज्ञानभानुनादित्यतेजसेव प्रमारिण। नाद्राचौत्तादृश कंचिदव्यच्छत्तिकरं नरम् ॥५॥ उपयोगं ततशादात्परेषामपि दर्शने । तादृग्नरार्थों पकादयुपादेय हि पङ्कजम् ॥६॥ ददर्श च पुरे राजरहे शय्यम्भव द्विजम् । यज्ञ यजन्तमामन्त्रभव्यं वामकुमोड़वम् ॥७॥ अन्यत्रापि विहर्तव्यं श्रमणेरनवस्थितैः । इत्यगात्प्रभवस्वामी नथैव नगरोत्तमे ॥८॥ धादिशश्च यो न्योर्गम्यतां यज्ञवाटके । तत्र भिक्षार्थिनी चूत धर्मलाभाभिषं युवाम् ।।८।। अदित्सावादिभिस्तत्र यजगद्विभादिभिः । अपि प्रस्थाप्यमानाभ्यां युवाभ्यां वाच्यमौ दृशम् ॥१०॥

Page #243

प्रभवदेवत्वं ।
अहो कष्टमहो कष्टं तत्त्वं विज्ञायते नहि । हो कष्टमहो कष्टं तत्त्वं विज्ञायते नहि ॥ ११ ॥ श्रथ वन्दनमालाङ्कद्वारमुत्तम्भितध्वजम् । दार्मुक्राचामनाहावं समियापृतमाणवम् ॥ १२ ॥ चालबद्धच्छगलं वेदिमध्ये पावकम् । होमद्रव्यभृता नेकपात्रम्मृत्विग्भिराकुलम् ॥ १३ ॥ सामिधेन्यर्पपाव्यग्राध्वर्गु मध्वरवाटकम् । तौ सुनौ जग्मतुर्भिचासमये गुर्वनुज्ञया ॥ १४ ॥
१४
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥
भिक्षामदित्सुभिर्विप्रैर्विसृष्टावथ तौ सुनौ । गुर्वादिष्टमहो कष्टमित्याद्यचतुरुचकैः ॥ १५ ॥ अध्वरे दौचितस्तस्मिनाम्ना शय्यम्भवो द्विजः । यज्ञवाटद्वारदेशस्थितोऽश्रौषौचस्तयोः ॥ १६॥
अचिन्तयञ्चोपशमप्रधानाः साधवो ह्यमी । न मृषावादिन दूति तत्त्वे संदेग्धि मे मनः ॥१७॥ दूति सन्देहदोलाधिरूढेन मनसा स तु | किं तत्त्वमिति पप्रच्छोपाध्यायं सुधियां वरः ॥ ८ ॥ उपाध्यायो ऽवदत्तत्त्वं वेदाः स्वर्गापवर्गदाः | न वेदेभ्यो ऽपरं तत्त्वमिति तत्त्वविदो विदुः ॥ १८ ॥ शय्यम्भवो ऽभ्यधान्नुनं प्रतारयसि मादृशान् 1 यजादिदचिणानोभाद्वेदास्तत्त्वमिति ब्रुवन् ॥ १० ॥
वौतदेषा वीतरागा निर्ममा निष्परिग्रहाः । शान्ता महर्षयो नैते वदन्ति वितथं क्वचित् ॥ २१ ॥

Page #244

१५०
परिशिष्टमा पञ्चमः सर्गः 1
न गुरुस्त्वं त्वया ह्येतद्विश्वमाजन्म वञ्चितम् । । नितान्तं शिक्षणीयो ऽसि प्रत्युताद्य दुराशय ॥ २२ ॥ arrafस्थितमाख्याहि तत्त्वमेवं स्थिते ऽपि भोः । नो चेच्छेत्स्यामि ते मौलिं न हत्या दुष्टनिग्रहे ॥२३॥ इति कोषाच्चकर्षासिमाकृष्टाभिरलचि सः । तन्मृत्युवाचनायात्तपत्रः साचादिवान्तकः ॥ २४ ॥ उपाध्याय दो दध्यौ मिमारयिषुरेष माम् । यथास्थतत्त्वकथने ममयो ऽयमुपागतः ॥ २५ ॥ दूदं च पद्यते वेदेवाम्नायो ऽप्येष नः सदा । कथ्यं यथातथं तत्त्व शिरश्छेदे हि नान्यथा ॥ २ ॥ तस्मात्प्रकाशयाम्याशु तत्त्वमस्मै यथातथम् । यथा जीवामि जीवन्दि नरो भद्राणि पश्यति ॥१७॥ त्याचख्यावुपाध्यायो ध्यायन्कुशलमात्मनः । अमुष्य यूपस्याधस्तान्यस्तास्ति प्रतिमार्द्धतः ॥ २८ ॥ पूज्यते ऽधःस्थितैवाच प्रच्छन्न प्रतिमाहतौ । तत्प्रभावेण निर्विघ्नमिद यज्ञादि कर्म नः ॥ २८ ॥ महातपाः सिद्धपुत्रो नारदः परमार्हतः । श्रवश्यध्वरं हन्ति प्रतिमामाईतों विना ॥ ३० ॥ ततो यूपमुपाध्यायस्तमुत्पाट्य यथास्थिताम् । तामप्रतिमां रात्र दर्शयित्वैवमत्रवोत् ॥३१॥
दूयं हि प्रतिमा यस्य देवस्य श्रीमदर्हतः ।
तत्त्वं तदुदितो धर्मो यज्ञादि तु विडम्बना ॥ ३२ ॥
"

Page #245

प्रभवदेवत्वं ।
श्रीमहत्प्रणीतो हि धर्मो जौवदयात्मकः । पशुहिंभात्म के यजे धर्ममम्भावनापि का ॥३३॥ जौवामो वयमेवं तु हन्त दम्भेन भूयमा । तत्त्वं जानौहि मां मुञ्च भव त्वं परमाईतः ॥३४॥ चिरं प्रतारितो ऽसि त्वं मया खोदरपूर्तये । नातः परमुपाध्यायम्तवास्मि स्खम्ति ते ऽनघ ॥३५॥ शय्यम्भवो ऽपि तं नत्वा यज्ञोपाध्यायमनवीत् । त्वमुपाध्याय एवासि सत्यतत्त्वप्रकाशनात् ॥३६॥ इति शय्यम्भवम्तस्मै सर्वमत्यन्ततोषभाक् । सुवर्णताम्रपात्रादि यज्ञोपकरण ददौ ॥ ७॥ स्वयं तु निर्जगामाश तौ महर्षों गवेषयन् । ययौ च तत्पदैरेव प्रभवस्वामिसन्निधौ ॥१८॥ ववन्दे प्रभवस्वामिपादान्सर्वान्मुनौश्च सः । धर्मलाभाशिषा तैश्चाभिनन्दित उपाविशत् ॥३८॥ कृताञ्जलिश्च प्रभवाचार्यपादान्य जिजपत् । भगवन्तो धर्मतत्त्वं वध्वं मे मोक्षकार णम् ॥ ४० ॥ प्रभवम्बाम्यथाचख्यावहिंमा धर्म धादिमः । . चिन्तनौयः शुभोदों यथात्मनि तथापरे ॥४१॥ वाच्यं प्रियं मितं तथ्यं परम्यावाधक च यत् । नत्तव्यमपि नो वायं परवाधा भवेद्यतः ॥४२॥ अदत्त नादौतार्थ नित्यं मन्तोषभाग्भवेत् । दहापि मोक्षसुखभागिव मन्तोषभाग जनः ॥४३॥

Page #246

१५२
परिशियपर्वणि पञ्चमः सर्गः।
ऊर्ध्वरेता भवेत्प्राज्ञः सर्वतो मैथुनं त्यजन् । मैथुनं खस्नु संमारविषपादपदोहदः ॥४४॥ मुक्का परिग्रहं सवें स्वशरीरे ऽपि निःस्पृहः । प्रात्मारामो भवेद्विद्वान्यदीच्छेदपुनर्भवम ॥ ४ ॥ अहिंसासूनृतास्तेयब्रह्माकिञ्चन्यलक्षणोः । प्रतैः पञ्चभिरप्येवं भवादात्मानमुद्धगेत् ॥४६॥ ज्ञात्वा पाय्यम्भवस्तत्त्वं भवोद्विग्नः क्षणादभूत् । प्रभवखामिनः पादानत्वा चैवं व्यजिज्ञपत् ॥४७॥ अमगुरूगिरा मे ऽभूदतत्त्वे तत्त्वधौश्चिरम । मृत्पिण्डमपि इमैव पौतोन्मत्तो हि पश्यति ॥१८॥ तदद्य जाततत्त्वस्य प्रव्रज्या दौयतां मम । भवकूपे निपततो इस्तालम्बनमन्त्रिमा ॥४८॥ ततश्च प्रभवस्वामी शय्यम्भवमहाद्विजम् । संसारवैरिणो भीतं परिवाजयति मतम् ॥५०॥ परोष हेभ्यो नाभैषोत्म तपस्यन्महाशयः । दिल्या कर्म क्षिपामौति प्रत्युतोडुषितो ऽभवत् ॥५१॥ तुर्यषष्ठाष्टमादौनि दुस्तपानि तपांसि मः । तेपेतरां तपनवत्तेजोभिरतिभासुरः ॥१२॥ कुर्वाणो गुरुशुश्रूषां गुरुपादप्रसादतः । महाप्राज्ञः क्रमेणाभूत्स चतुर्दशपूर्वमत् ॥५३॥ श्रतज्ञानादिना तुन्य रूपान्तरमिवात्मनः । प्रभवस्त पदे न्यस्य परलोकमसाधयत् ॥५४॥

Page #247

शय्यंभवचरित।
१५३
शाय्यम्भवो यदा पर्यव्राजील्लोकस्तदाखिलः । तद्भायों युवती दृशानुशोचनिदमभ्यधात् ॥१५॥ अहो शय्यम्भवो भट्टो निष्ठुरेभ्यो ऽपि निष्ठुरः । खां प्रियां यौवनवतौं सगौलामपि यो ऽत्यजत् ॥५६॥ पुत्राशयैव जीवन्ति योषितो हि पति विना । पुत्रो ऽपि नामदेतम्याः कथमेषा भविष्यति ॥५॥ पृच्छति सा च लोकस्तामयि शय्यम्भवप्रिये । गर्भसम्भावना कापि किं नामास्ति तवोदरे ॥५८॥ मना गित्यभिधातव्ये सापि प्राकृतभाषया । उवाच मपायमिति इखगर्भा ह्यभूत्तदा ॥१६॥ तस्यास ववृधे गर्भः प्रत्याशेव शनैः शनैः । समये च सुतो जज्ञे तन्मनोम्भोधिचन्द्रमाः ॥ ६ ॥ ब्राहाण्या मपायमिति तदानौ कृतमुत्तरम् । इति तस्यापि बालस्याभिधा मणक इत्यभूत् १६१॥ स्वयं माचा स्वयं धाच्या ब्राह्मण्या मो ऽभकस्तया । पाल्यमानः क्रमेणाभूत्पादचङ्गामणक्षमः ॥६२॥ प्रतीते चाष्टमे वर्षे पप्रच्छति स मातरम् । क्क नाम मे पिता मातषणविधवा झसि ॥६३॥ मानापि कथयामास प्रवनाज पिता तव । तदा त्वमुटरस्थो ऽभः पालितो ऽसि मयार्भक ॥६४॥ अदृष्टपूर्वी पितरं त्वमायुभन्यथा ह्यसि । वामप्यदृष्टपूय तथा जनयिता तव ॥६५॥

Page #248

१५४
परिशिष्यपर्वणि पञ्चमः सर्गः।
तव शय्यम्भवो नाम पिता यज्ञरतो भवन् । प्रतार्य धर्तश्रमणैः पर्यव्राज्यत कैरपि ॥६६॥ पितुः शय्यम्भवस्यर्षेर्दर्शनायोत्सुकः स तु । निरियाय ग्रहाहालो वञ्चयित्वा स्वमातरम ॥६॥ तदा शय्यम्भवाचार्यश्चम्पायां विहरन्नभूत् । बालो ऽपि तत्रैव यथावाकृष्टः पुण्यराशिना ॥६॥ कायचिन्तादिना सूरिः पुरौपरिसरे ब्रजन् । ददर्श दूरादायान्तं तं बालं कमलेक्षणम् ॥६८ ॥ शय्यम्भवस्य त बाल पश्यतो ऽधेरिवोडपम् । स्नेहातिरेकादुल्लामस्तदाभूदधिकाधिकः ॥७० ॥ मुनिचन्द्रमस दूरात्तं दृक्षा बालको ऽपि हि । विकसददनः सो ऽत्सद्यः कुमुदकोषवत् ॥७॥ श्राचार्यो ऽपि हि तं बाल पप्रच्छातुच्छहर्षभाक् । को ऽसि त्वं कुत श्रायासीः पुचः पौत्रो ऽसि कस्य वा ॥७२॥ मो ऽर्भको ऽभिदधे राजग्टहादत्राहमागतः । सूनुः शय्यम्भवस्यास्मि वत्सगोत्रदिजन्मनः ॥७३॥ मम गर्भस्थितस्थापि प्रज्यामाददे पिता । तं गवेषयितुमह बंभ्रमौमि पुरात्पुरम् ॥७॥ भय्यम्भवं मे पितरं जानते यदि तन्मभ । पूज्यपादाः प्रसौदन्तु क सो ऽस्तौति वदन्तु च ॥७५॥ पितरं यदि पश्यामि तदा तत्यादसन्निधौ । परिवजाम्यहमपि या गतिस्तस्य सैव मे ॥६॥

Page #249

शय्यंभवचरितं।
१५५
मूरिः प्रोवाच तातं ते जानामि स सुहृन्मम । शरीरेणाप्यभिन्नश्चायुमंन्तमिव विद्धि माम् ॥७॥ तन्ममैव सका त्वं परिबच्चा शुभाशय । प्रतिपद्यख को नाम भेदः पित्तपिव्ययोः ॥७८॥ सूरिस्तं वान्तमादाय जगामाथ प्रतिश्रयम् । अद्य लाभः सचित्तो भूदिति चालोचयत्वयम् ॥७॥ मर्वसावद्यविरतिप्रतिपादनपूर्वकम् । तमवालधियं वाल सूरिर्वतमजिग्रहत् ॥८॥ उपयोगं ददौ सूरिः किपदस्थायुरित्यथ । षण्मामान्यावदस्तीति तच सद्यो विवेद सः ॥१॥ एवं च चिन्तयामास शय्यम्भवमहामुनिः । अत्यन्पायुरयं वालो भावी श्रुतधरः कथम् ॥८॥ अपश्चिमो दशपूर्वी श्रुतसारं मसुद्धरेत् । चतुर्दशपूर्वधरः पुनः केनापि हेतुना ॥८३॥ मणकप्रतिबोधे हि कारणे ऽस्मिन्नपस्थिते । तदुद्धराम्यहमपि सिद्धान्तार्थममुच्चयम् ॥८४॥ सिद्धात्तमारसुद्धृत्याचार्य: भय्यम्भवस्तदा । दावकालिकं नाम श्रुतस्कन्धमुदाहरत् १८५॥ कृतं विकालवेलायां दशाध्ययनगर्भितम् । दशवकालिकमिति नान्ना शास्त्र बभूव तत् ॥८६॥ अपाठयन्मणक तं ग्रन्यं निर्गन्धपुङ्गवः । श्रीमाशय्यम्भवाचार्यों धुर्यः कृपावताम् ॥८॥

Page #250

૨૬
परिशिष्यपर्वणि पञ्चमः सर्गः।
श्राराधनादिकं कृत्यं कारितः सूरिभिः खयम् । षण्मामान्ते तु मणकः काल कला दिवं ययौ ॥८८॥ विपेदाने तु मपाके श्रौशय्यम्भवसूरयः । अवर्षन्नयनरश्रुजलं शारदमेघवत् ॥८६॥ यशोभद्रादिभिः मिथैरथ दुःखितविस्मितः । सूरिय॑ज्ञप्यनहें व किमिदं हेतुरत्र कः ॥६ ॥ ततो मणकवृत्तान्तं सुतमम्बन्धबन्धुरम् । शिष्येभ्यो ऽकथयत्सूरिस्तजन्म मरणावधि ॥ १ ॥ उवाच चैष वालो ऽपि कालेनाल्पीयमापि हि । पालितामलचारित्रो ऽकार्षीत्काल समाधिना ॥८२॥ बालो ऽप्ययमबालो ऽभूचरित्रणेति सम्मदात् । अस्माकमश्रुमपातः पुत्रस्नेहो हि दुस्यजः ॥ ३॥ ऊचुः शिष्या नमनौवा यशोभद्रादयस्ततः । पूज्यैरपत्यसम्बन्धः किमादौ ज्ञापितो न नः ॥६॥ .मणकचनको ऽस्माकमय हि तनुभूरिति । अज्ञापयिष्यन्यद्यस्मानारुपादा भनागपि ॥६५॥ गुरुवद्गुरुपुत्रे ऽपि वर्ततेति वचो वयम् । प्रकरिष्यामहि तदा सत्यं तत्पर्युपासनात् ॥६६॥ युग्मम् ॥ सूरि रिमुदित्यूचे तस्याभूत्सुगतिपदम् । तपोवृद्धेषु युमासु वैयावृत्त्योत्तमं तपः ॥८॥ ज्ञातास्मात्पुत्रसम्बन्धा यूयं हि मषाकान्मुनेः । नाकारयिष्यतोपास्तिं स्वार्थ सो ऽथ व्यमोक्ष्यत ॥६॥

Page #251

शय्यंभवचरितं ।
अमुमन्याशुषं ज्ञात्वा कत श्रुतधरं मया । सिद्धान्तमारमुद्धृत्य दशवकालिकं कृतम् ॥६६ मणकार्थ कृतो ग्रन्थस्तेन निस्तारिनश्च सः । तदेनं संवृणोम्यद्य यथास्थाने निवेशनात् ॥१ ० ० ॥ यशोभद्रादिमुनयः सवायाख्यन्निदं तदा । दशवकालिकं ग्रन्थं संवरिष्यन्ति सूरयः ॥ १ ० १॥ सहो ऽयभ्यर्थयांचवे सूरिमानन्दपूरितः । मपाकार्थो ऽप्ययं ग्रन्यो ऽनुरक्षात्वखिलं जगत् ॥१०२॥ श्रतः परं भविष्यन्ति प्राणिनो ह्यन्त्यमेधसः । कृतार्थास्ते मणकवद्भवन्तु त्वत्प्रसादतः ॥१०३॥ श्रुताम्भोजस्य किचल्कं दशकालिकं ह्यदः । । पाचम्याचम्य मे दन्तामनगारमधुव्रताः ॥१० ४ ॥ इति महोपरोधन श्रो भय्यम्भवसूरिभिः ।। दशवेकानिकग्रन्यो न मंवत्रे महात्मभि. ॥१० ५॥ श्रीमाञ्भय्यम्भवः सूरियशोभद्र महामुनिम् । श्रुतमागरपारोण पदे व मानतिष्ठिपत् ॥१०६॥
कृत्वा मरणं ममाधिनागादथ शय्यम्भवमूरिकलोकम् । इतकेलिनो निने ऽपि कार्य
कि मुझ्यान्ति जगत्प्रदीपकन्याः ॥ १० ॥ इत्याचार्योहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावतीचरिते प्रभवदेवत्व गय्यम्मवचरितवर्णनो नाम पञ्चमः सर्गः समाप्तः ॥

Page #252

षष्ठः सर्गः ।
अथ श्रीमान्यशोभद्रसूरिः पूरितदिग्यशाः । तुर्यादिभिः कृताहारो विजहार वसुन्धराम् ॥ ९॥ धर्मेणादुपज्ञेन स चतुर्दशपूर्वभृत् । विश्वमप्रणयद्विखं जीमूत दव वारिणा ॥२॥ मेधाविनो भद्रवाहसम्भूतविजयौ सुनौ । चतुर्दशपूर्वधरौ तस्य शिष्यौ बभूवतुः ॥३॥ सूरिः श्रौमान्यशोभद्रः श्रुतनिध्योन्तयोर्द्वयोः । स्वमाचार्यक्रमारोप्य परलोकमसाधयत् ॥४॥
भद्रबाहुर्जगद्भद्रकरो ऽथ विहरन्भुवि । क्षमाश्रमणमद्धेन राजन्राजगृहं ययौ ॥५॥ चत्वारो वणिजन्तस्मिन्पुरे स्वयमो ऽभवन् । उद्यानद्रुमवदृद्धिं जग्मिवासः सहैव हि ॥ ६ ॥ सन्निधौ भद्रवाहोस्ते धर्म बुराईतम् । कषायाग्निजलामारं प्रतिबोधं च लेभिरे ॥७॥ श्रीभद्रबाहुपादान्ते दान्तात्मानः सहैव ते । प्रव्रज्यामाशु जग्टहुर्गृहवासपराङ्मुखाः ॥ ८ ॥ तप्यमानास्तपस्तौ प्रसुपार्जितबहुश्रुताः । युगमाचदत्तदृशो विहरन्तो महीतले ॥८॥
प्रियां तथ्यां मितां वाचं वदन्तः कुक्षिशम्वलाः । निरोहा निर्ममाः साम्यवन्तः सन्तोषशालिनः ॥ १० ॥

Page #253

भद्रवाशिष्यचतुष्टयत्तान्तः।
१५६
धर्मापदेशप्रवणाः करुणारसमागराः। . ते गुरोईदये ऽविक्षन्सरमौव मितच्छदाः ॥११॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ गरोरनुज्ञयकाकिविहारप्रतिमाधराः । ते विहत्य विहत्यागः पुना राजग्टई पुरम् ॥१२॥ तदा दरिद्रडिम्भानां दन्तवीणाप्रवादकः । पधिनौपझकोशेषु हिममग्निमिव चिपन् ॥१३॥ शौताालिङ्गनजुषां यूनां प्रणयकोपहत् । व्वलदङ्गारशकटौनिकटौभवदीश्वरः ॥ १४ ॥ द्रुमाधिरूढौढार्कतापः कपिभिरुन्मुखैः । मर्तुकामौलताध्वन्यो हिमतुरभवङ्गमम् ॥१५॥ चिभिर्विशेषकम् ॥ भिक्षां कृत्वा निवृत्तास्ते दिवा यामे हतीयके । उपचक्रमिरे गन्तुमुपवैभारपर्वतम् ॥१६॥ तेषां गिरिग्रहाद्वारे पुरोद्याने तदन्तिके । पुराभ्यर्थं च तयाँ भुइच्छतां प्रहरः क्रमात् ॥१०॥ बतौययामे कुर्वीत भिक्षां गमनमेव वा । इति ते तुर्ययामे ऽस्युस्तथैव प्रतिमाधराः ॥१८॥ यो ऽदद्रिग्रहाद्वारे शोतं तस्याभवशम् । किंचिन्मन्दमभूत्तस्य य उद्याने तु तस्थिवान् ॥१६॥ य उद्यानसमौपे ऽस्यात्तस्य मन्दतरं त्वत् । यस्त तस्थौ पुराभ्यणे तस्यात्यल्प पुरोमणा ॥२०॥ चत्वारो ऽपि हि गौतेन विपद्य चिदिवं ययुः । पादितौयवतीयतर्ययामेषु ते क्रमात् ॥२१॥

Page #254

१६०
परिशिष्यपर्वणि पठः सर्गः।
द्वतच पुणं चम्पायां कूणिके श्रेणिकात्मजे। . भालेग्यशेषे भूपो ऽभूदायो नाम तत्सुतः ॥२२॥ पिव्ययशचाक्रान्तो दुर्दिनेनेव चन्द्रमाः । निगूढतेजा राज्ये ऽपि प्रमदं न बभार मः ॥२३॥ उवाच ॥ कुम्नामात्यानमुभिन्नगरे ऽखिले । पश्यतो मे पितुः क्रीडास्थानानि व्यथते मनः ॥२४॥ इयं हि सैव परिषद्यस्यां तातः क्षणे क्षणे । सिंहासनमविष्ट मामादपरित्यजन् ॥ २५ ॥ अभुक्ताकौडदिहारस्तेहाशेत चेह यत् । पिता ममेति पश्यामि तं सर्वत्र जलेन्दुवत् ॥२६॥ पश्यतस्तातपादान्मे दृशोरग्रे स्थितानिव । राज्यलिङ्गभूतः सातिचरं स्थादिनयत्रतम् ॥२७॥ पिता हदि स्थितो नित्यमिहस्थस्वेति में सुखम् । सदाशल्यमिवाम्तोकः शोको दुःखाकरोति च ॥१८॥ श्रमात्या अपि ते ऽत्याप्ता बहुदृष्टा वडश्रुताः । शोकगडच्छिदा प्रोचुर्वाचा वायमा दुव ॥२६॥ कस्य नेष्टवियोगेन शोकः स्थानवता पुनः । भुकानवत्मजार्यो हि लब्जा स्यादन्यथा तव ॥१०॥ यदा स्थाच्छोक एवेह नगरे वसतस्तव । तदन्यनगरं कापि निवेशय विशांपते ॥३॥ पुरा पुरं राजग्रहं कूणिको ऽपि पिता तव । हित्वा पिरशुचाकार्षादिमा सम्पाभिधां पुरोम् ॥३२

Page #255

अनिकापुत्रकथा।
उदाय्यपि समाइय नैमित्तिकबरानथ । स्थान पुरनिवेशा, गवेषयितमादिशत् ॥३३॥ ते ऽपि सर्वत्र पश्यन्तः प्रदेशानुत्तरोत्तरान् । थयुगङ्गातटे रम्ये दृशां विश्रामधामनि ॥३४॥ ते तत्र ददृश्यः पुष्पपाटलं पाटलिद्रुमम् । पत्रलं बहुलच्छायमातपत्रमिवावनेः ॥३५॥ अहो उद्यानवाह्यो ऽपि सकलापो ऽयमंहिपः । इत्थं चमकतास्तत्र ते ऽद्राक्षुश्चाषपक्षिणम् ॥३६॥ शाखानिषणः स खगो व्याददौ वदनं मुहुः । कवलोभवितं तत्र निपेतः कौटिकाः स्वयम् ॥३७॥ ते ऽचिन्तयनिहोद्देशे पक्षिणो ऽस्य यथा मुखे । कौटिकाः खयमागत्य निपतन्ति निरन्तरम् ॥३८॥ तथास्मिन्नुत्तमे स्थाने नगरे ऽपि निवेशिते । राज्ञः पुण्यात्मनो ऽमुख्य स्वयमेष्यन्ति सम्पदः ॥३६॥ दति निर्णय तत्स्थान नगराहें महीपतेः । श्राख्यान्ति स्म विवृण्वन्तो निमित्तं चाषलक्षणम् ॥४॥ जरनैमित्तिकश्चैको जगाद वदतां वरः । पाटलेयं न सामान्या ज्ञानिना कथिता पुरा ॥४१॥
तथाहि म्तो नग? द्वे मयुरे दक्षिणोत्तरे । ममानमौन्दर्यगुणे स्वसारौ युग्मजे इव ॥४२॥ प्रभुदुदग्मथुरायां देवदत्तो वणिक्सुतः । दक्षिणस्यां मथुरायां दिग्यात्रार्थमियाय सः ॥४३॥

Page #256

१६२
परिशियपर्वणि पठः सर्गः।
वणिकपुत्रजयसिंहेनाभवत्तस्य सौपदम् । तावन्योन्यं प्रपेदाते रहस्यैकनिधानताम् ॥४४॥ खमा च जयसिंहस्थानिका नाम कुमारिका । बभूव भुगतेव खललना रूपसम्पदा ॥४५॥ जयसिहो ऽन्यदा जामिमन्निकामादिशनिजाम् । समित्रो ऽप्यद्य भोक्ष्ये ऽह दिव्यां रमवतौं कुरु ॥४६॥ इत्युक्ता जयरिहेन देवदत्तो निमन्त्रितः । श्रागाञ्च तहे भोक्तुं नौ दावपि निषेदतः ॥ ॥ अष्टादश भच्यभेदान्धमाखादसुन्दरान् । इयोरप्पत्रिका सा तु सुवेषा पर्यवेषयत् ॥४८॥ तो मरुता प्रौणयितुमपाक च मक्षिकाः । धुन्वतौ व्यजनं चक्रे कमैक यर्थकारि मा ॥४८॥ प्रक्षणबाहुवलयां व्यजनान्दोलनेन ताम् । पश्यन्निन्दुमुखौं देवदत्तः कामवशो ऽभवत् ॥५०॥ म वौक्षमाणस्तां वाला लावण्यजलदीर्घिकाम् । तद्विरंभापरवशो भोज्याखादं विवेद न ॥५१॥ तस्य दृग्विदधे तस्यामापादतलमस्तकम् । पारोहमवरोह च लतायामिव वानरौ ॥५२॥ मा नेत्रमैत्रौप्रत्यूहो भूदस्यामिति बुद्धिमान् । स स्थिरो ऽपि स्थिरतरं बुभुजे गजलीलया ॥५३॥ देवदत्तो द्वितीये ऽहि जयसिंहस्य सन्निधौ । प्रेषयामास वरकाननिकायाचनाचते ॥५४॥

Page #257

निककथा |
ते गत्वा प्रोचुरन्यमै कचिदयमं नन् ।
यदि दातरि तदतै देहि वेत्येव यादृशः ॥ ५ भू
=
कुलीनो ऽयं कलाज्ञो ऽयं सुधौग्यम् ।
ܘ
१६३
युवायं किं बलतेन सर्वे वरगुणा द्रह ॥ ५६ ॥ कि तु जामिं प्रदास्यामि तर्फे यो मगृहात् क्वचित् । न यान्यति तं चात्र तं द्रच्वान्यात्मनः समम् ॥ ५ ॥
एव म्नायते यावन्नद्य वो वापि सुन्दरः । किं नात्रौषुर्विदेशयः प्रायेण हि गमिष्यति ॥५८॥ प्राणप्रियेयं भगिनी नम लकौरिवसि । तदिनां न प्रहेव्यामि त्रिवोढुरपि वेकनि ॥ ५८ ॥ अदजन्नावधि भो यद्येवं कर्तुमीश्वरः ।
तदुद्दहतु से जानिं देवदत्तो ऽन्निकानिमान् ॥ ६ ॥ देवदत्तानुज्ञया ते ऽप्यामिति प्रतिपेदिरे । देवदत्तोऽपि तां कन्यां पारणिन्ये उभे ऽहनि ॥ ६१ ॥ तत्र तात्रिकाप्रेम बस्य तिष्टतः । प्रैव्युदग्म्द्दुरास्याभ्यां पिवभ्यां लेख ईदृशः ॥६२॥ श्रावां हि चचुर्बिकलौ चतुरिन्द्रियतां गतौ जराजर्जरमर्वाङ्गावामन्नयनशामनौ ६ = ॥
f
यदि जीवन्तौ कुनौनस्वं दिट्टुञ्चरे । त्देच्छुद्रापय दृशात्रावय दतोः मतोः ॥ ६ ॥ युग्मम् ॥ मो ऽवाचयच तं लेख नेहाकोविनिशाकरम् । निरन्तरताने वनौरपाचीचकार ॥६५

Page #258

१६०
परिशिष्यपर्वणि षष्ठः सर्गः।
अचिन्तयच्च धिग्धिग्मां पितरौ विस्मृतौ हि मे। अहं विषयमग्नो ऽस्मि पित्रोः पुनरियं दशा ॥६६॥ किं करोमि कथं यामि पत्नी नापत्यदृश्वरी। निजवाक्पाबद्धस्य का गनिम भविष्यति ॥६॥
अनिकापि हि तन्त्रमार्जनेन स्वमंएकम् । क्लेदयन्तौ जगादेवं मद्यस्ताखदुःखिता ॥ ८॥
नेष प्रहितो लेखो धत्ते चान्द्रमसौं कलाम् । द्रावयन्वारि दुर्वारं वनेचचन्द्रकान्तयोः ॥६६॥ दिवेन्दुनिभमालोक्य निष्कलाप मुखं तव । निश्चिनोम्यश्रुपूरो ऽयं दुःखजो न तु हर्षजः ॥७० ॥ दुःखाख्यानप्रसादेन तत्संभावय भामपि । ममाप्यस्तु भवदःखसंविभागधुरीणता ॥७१ ॥ नादात्प्रत्युत्तरं किंचिदुःखभागन्निकापतिः । तस्थौ त स्वपयन्नेव तं लेखं नयनोदकैः ॥१९॥ अन्त्रिकापि हि तं लेखमादायावाचयत्वयम् । तहःखकारणं मद्यो विवेद च जगाद च ॥७३॥ सर्वथा मा कथा दुःखमार्यपुत्र चिरादहम् । भातरं बोधयिष्यामि कारयिष्ये त्वदौभितम् ॥७॥
गत्वा चोचे भ्रातरं खं नितरां कुपितेव सा । . इदं विवेकिन्हे भ्रातर्भवता किमनुष्ठितम् ॥७॥
खाटुम्बवियोगेन क्लिश्यते तब भावुकः । श्वद्वेश्वरपादानामहमुत्कण्ठितास्मि च ॥७६ ॥

Page #259

अनिकापुचकया।
१६५
अनुमन्यख मे नाथं खम्यानगमनं प्रति । तमन्वेष्याम्यहमपि तम्यायत्ता यतो न वः ॥७॥ स्यास्यत्येवैष वाम्बद्धः प्रणन्तु वह वहम् । एकाकिन्यपि यास्यामि किं कार्य तदनेन ते ॥ ७८॥ इति भाग्रहमुक्कस्तु जयसिंहो मुहुर्मुडः । प्रयात्मनुमेने च तमुदग्मथुरां प्रति ॥ ७६ ॥ नगर्या निर्ययौ तस्यास्ततश्च म वणिक्भुतः । तमन्वगादनिकापि यामिनीव निशाकरम् ॥८॥ अनिकामुत्तदा गुरू नेदौयःप्रसवापि च । दति मार्ग ऽपि मामृत सुतं लक्षणधारिणम् ॥८॥ स्थविरौ पितरौ नामकृति सूनोः करिव्यतः । इति नौ दम्पती नैव चक्रतुः स्वमनीषया ॥८२॥ तयोरन्वङ् परिजनम्तं बालं लालयन्मुदा । अनिकापुत्र इत्येवोन्लापनेन जगौ पथि ॥३॥ उत्तरामत्रिकानाथो जगाम मथुरामथ । तौ ववन्दे च पितरौ ताभ्यां मूर्धन्यचुम्बि च ॥८॥ देशान्तरोपार्जनेयं ममोपादीयतामिति । ब्रुवाण: मो ऽर्भकं पिचौरर्पयामाम दृष्टयोः ॥८५॥ दयं वधूर्वः पुत्रो ऽयं ममैतत्कुक्षिमन्भवः । इत्याख्यौ च सम्बन्ध भनिवन्धुरया गिरा ॥८६॥ पितरौ चक्रातस्तस्य शिशोः मन्धोरणाभिधाम् । अनिकापुच इति तु दोकनाना म पप्रथे ॥८॥

Page #260

१६६
परिशिष्ठपर्वणि षष्ठः सर्गः ।
लाल्यमानः कुटुम्बेन वर्धमानो ऽनिकासुतः । चतुर्वर्गार्जनसुखं प्रपेदे मध्यमं वयः ॥८८॥ भोगानपास्य तृणवद्यौवने ऽपि स धोधनः । जयसिंहाचार्यपार्श्वे परिष्यामुपाददे ॥८८॥ स खड्गधारातौन व्रतेन व्रतिनां वरः । श्रात्मनो दारयामास दारुणान्कर्मकण्टकान् ॥ ० ॥ तपोग्निनातिदीप्रेण दग्ध्वा कर्ममहामलम् । श्रग्निशौचांश्कमिव स श्रात्मानमशोधयत् ॥८१॥ स क्रमेण परिणतचरित्र ज्ञानदर्शनः । श्राचार्यवर्यधुर्यो ऽभूत् गच्छाम्भोजभास्कर ॥ २ ॥ स मुनिः सपरीवारो वृद्धत्वे विहरन्ययौ । नगरं पुष्पभद्राख्यं गङ्गातटविभूषणम् ॥८३॥ तत्राभूद्भूपतिः पुष्पकेतुस्तस्य तु वल्लभा । मौनकेतोरिव रतिः पुष्यवत्यभिधानतः ॥ ४ ॥ पुष्पवत्या अभूतां च पुत्रः पुत्रौ च युग्मज । पुष्पचूलः पुष्पचूला चेति नाम तयोरभृत् ॥८५॥ सहैव वर्धमानौ तौ रममाणौ सहैव च । परस्परं प्रीतिमन्तावुभावपि वभूवतुः ॥ ६ ॥ दध्यौ च राजा यद्येतौ दारकौ हलौ मिथः । वियुज्येते तदा नूनं मनागपि न जौवतः ॥८७॥ वियोगमनयोश्चाहमपि सोढुमनीश्वरः ।
मिथस्तदनयोरेव युक्रं वौवाहमङ्गलम् ॥८८॥

Page #261

erfontyत्रकथा |
१६७
मित्राणि मन्त्रिण: पौरानथ पप्रच्छ भूपतिः । अन्तःपुरे यदुत्पन्नं रत्नं तस्य क ईश्वरः ॥ ९ ॥ ते प्रोचुर्देशमध्ये ऽपि रत्नमुत्पद्यते हि यत् । तस्येश्वरो नरपतिः का कथान्तःपुरे पुनः ॥ १०० ॥ यद्यदुत्पद्यते रत्नं स्वदेशे तढिलापतिः ।
यथेच्छं विनियुञ्जीत को हि तस्यास्तु बाधकः ॥ १०१ ॥ तेषां भावानभिज्ञानामालख्य वचनं नृपः । सम्वन्धं घटयामास निजदारकयोस्तयोः ॥ १०२ ॥
तस्य राजी पुष्पवती श्राविकात्तया नृपः । श्रवार्यत तथा कुर्वन्न तु तामप्यजौगणत् ॥१०३॥ ततश्च पुष्पचूलश्च पुष्पचूला च दम्पती |
धर्म सिषेवाते नितान्तमनुरागिणौ ॥ १०४ ॥ क्रमेण पुष्पकेतौ तु कथाशेषत्वमीयुषि । पुष्पचूलो ऽभवद्राजा राजमानो ऽमलैर्गुणैः ॥ १०५ ॥ तदत्यं वारयन्तौ तदापत्यापमानिता । राजौ पुष्पवतो जातनिर्वेदा व्रतमाददे ॥ १०६ ॥ मा विपद्य सरो जज्ञे प्रव्रज्यायाः प्रभावतः । प्रव्रज्या चेन्न मोचाय तत्खर्गाय न संशयः ॥ १०७ ॥ स देवो ऽवधिनाद्राचीत्तामकृत्य नियोजिताम् । निजां दुहितरं स्नेहादिति चाचिन्तयन्त्तराम् ॥ १०८॥ मम प्राग्जन्मनि प्राणप्रियेयं दुहिताभवत् ।
तत्तथा कर घोरे नरके न पतेद्यथा ॥ १०८ ॥

Page #262

१६८
परिशिष्यर्वणि षष्ठः सर्गः।
इति तस्याः स्वप्नमध्ये नरकावामदारुणान् । छेदभेदादिदुःखारिटन्नारकिकाकुलान् ॥११॥ पातकेनैव संरुद्धानन्धकारापदेशतः ।। दर्दन्दिर्शयामास नरकान्स सुरो ऽखिलान् ॥१११॥
॥ युग्मम् ॥ वर्तिकेव श्येनमुक्ता मृगौव दवनिर्गता । सतौव परपुरुषकरस्पर्शपलायिता ॥११२॥ सुसाध्वौवायाततपोतौचारविधुरोकृता । मा दृष्टनरका भौत्या प्रबुद्धवापि ह्यकम्पत ॥ ११३ ॥
॥ युग्मम् ॥ बिभ्यती मा तु नरकं गतेव नरकेक्षणात् । अखिलं कथयामास तं स्वप्नं पत्युरग्रतः ॥११४ ॥ क्षेमेच्छुः पुष्पचलायाः पुष्पचलनृपो ऽपि हि । निपुण कारयामास शान्तिक शान्तिकोविदः ॥११५॥ म तु पुष्यवतौजौवदेवस्तद्धितकाम्यया । तादृशानेव नरकारात्रौ रात्रावदर्शयत् ॥११६॥ अथ पाषण्डिनः सर्वानाजुहाव महीपतिः । परिपप्रच्छ च बध्वं कीदृशा नरका इति ॥ ११७॥ गर्भवासो गुप्तिवासो दारिद्यं परतन्त्रता । एते हि नरकाः साक्षादित्याख्यंस्ते ऽल्पमेधसः ॥ ११८॥ मा दुर्गन्धमिवाघ्राथ कुर्वतो मुखमोटनम् । निजखनविसंवादिवचनांस्तान्व्यमर्जयत् ॥११८॥

Page #263

अनिकापुत्रकथा।
बाहय चानिकापुत्र राजापृच्छत्तदेव हि । नरकान्स तथैवाख्यदृष्टाः खप्ने यथा तथा ॥१२॥ राज्यप्युवाच भगवन्किं भवद्भिरपीदृशः । मयेव चौक्षितः खप्नो वित्येत्थं कथमन्यथा ॥१२१॥ सूरिः प्रोवाच हे भद्रे विनापि स्वप्नदर्शनम् । संमारे नास्ति तद्यद्धि न ज्ञायेत जिनागमात् ॥ १२२ ॥ पष्यचलापि पप्रच्छ भगवन्केन कर्मणा । ईदृशानरकान्धोरानाप्नुवन्ति शरीरिणः ॥ १२३ ॥ श्राख्याति स्मानिकापुचो महारम्भपरिग्रहैः । गुरुप्रत्यनौकतथा पञ्चेन्द्रियवधादपि ॥ १२४॥ पिशिताहारतश्चापि पापं कृत्वा शरीरिणः । गच्छन्ति नरकेवेषु दुःखान्यनुभवन्ति च ॥ ९२५॥ ततश्च जननौजौवदेवस्तस्थास्तदादि तु । स्वप्ने नरकवत्वर्गान्माज्यसौख्यानदर्शयत् ॥ १२६॥ प्रवुद्धा कथयामास सा पत्ये स्वर्गदर्शनम् । मो ऽथ पाषण्डिनो ऽपृच्छद् ब्रूथ कि स्वर्गलक्षणम् ॥ १२ ॥ तेवेके प्रोचिरे स्वर्गस्वरूपं प्रियसङ्गमः । अन्ये त्वाः स्म म ख! यद्यद्धि सुखकारणाम् ॥१२८॥ एवं स्वर्गस्वरूपं च तदु पुष्यचूलिका । नामन्यन स्वप्नदृष्टवःस्वरूपा हि साभवत् ॥१९८॥ राजा पृष्टो ऽनिकासूनुः स्थितिमाख्यदिवौकसाम् । मनश्चिन्तितकार्याणि मिद्धान्येव भवन्ति च ॥१३ ० ॥

Page #264

परिशियपर्वणि षष्ठः सर्गः।
सकल्पवृक्षाचारामा वापयः स्वर्णपङ्काजाः । देव्यश्चित्तानुवर्तिन्यो रूपवत्यः कलाविदः ॥१३॥ यथादिष्टविधातारस्त्रिदशाश्वाभियोगिकाः । इच्छया दिव्यसङ्गौतनाटकाभिनयोत्सवाः ॥१३२॥ शाश्वतेषु विमानेषु रम्यरत्नग्टहाणि च । सर्वशक्तिमृतो नित्यं परिवारे च नाकिनः ॥ १३३॥
॥ चतुर्भिः कलापकम् । आनुत्तरविमानं यद्ययन्तरपुरावधि । सुखं किमपि देवानां तत्कियत्कथ्यते गिरा ॥१३४॥ तच्छुत्ला पुष्यचूलोचे यूथ वित्थ यदौदृशम् । स्वर्गा युग्माभिरपि किं खप्ने ददृशिरे ऽखिलाः ॥ १३५॥ मुनिर्जगाद कल्याणि निजागमसुधापिबाः । खःसुखानि वय विद्मो विद्मो ज्ञेयान्तराण्यपि ॥ १३६॥ प्रमाणं वचनं जैनमिति निश्चित्य राज्यथ । ऋर्षि पप्रच्छ भगवन्स्वर्गाप्तिः केन कर्मणा ॥ १३ ॥ सूरिरूचे ऽईति देवे गुरौ साधौ च निश्चयः । यस्य ससारिणस्तस्य स्वर्गाप्तिर्न दवौयसौ ॥ १३८॥ पुनश्चारित्रधर्म च मुनिना कथिते सति । मा राजी लघुकर्मवानवोद्विग्नैवमभ्यधात् ॥ १३६॥ भगवन्पतिमापृच्छय पादमूले तवैव हि । उपादास्ये परिव्रज्यां मानुष्यकतरोः फलम् ॥१४॥ इत्युक्त्वा तमृर्षि नत्वा पुष्पचूला विसृज्य च । आपप्रच्छे महौनाथं महीनाथो ऽप्यदो ऽवदत् ॥१४१॥

Page #265

अनिकापुत्रकथा।
तदा वामनुमन्ये ऽहं व्रतार्थ वरवर्णिनि । ममैवौकसि चेभिचामादत्से व्रतिनी सती ॥१४२॥ तथेति प्रतिपेदाना दानं कन्पलतेव मा । अर्थिभ्यो ददतौ राज्ञा शनिक्रमणोत्सवा ॥ १४३॥ स्त्रीचुलामणितां प्राप्ता पुष्यचूला महाशया । अनिकापुत्रपादान्ते गत्वा दीक्षामुपाददे ॥१४ ४। युग्मम् ॥ गुर्वादेशाध्यपथिको मा शिक्षामाददे ऽखिलाम् । सामाचारीप्रधानं हि तपः द्धात्मनामपि ॥१४॥
ज्ञात्वा भविष्यद्दर्भिक्षमनिकासूनुनान्यदा । गच्छो देशान्तरे प्रैषि स देशो यत्र जीव्यते ॥१४६॥ द्वादशाब्दकमशिवं भावौति श्रुतसम्पदा । ज्ञात्वा गुरूपदेशाच्च गच्छो गच्छदथान्यतः ॥ १४ ॥ जहावलपरिक्षोणास्तवास्दुस्तु सूरयः । विनापि हि परीवारमूरोक्तपरीषहाः ॥ १४ ॥ पानौयान्तःपुरानपानादि प्रतिवामरम् । गुरवे पप्पलादापित्रे पुत्रौव भनिभाक् ।। १४८॥ अनन्यमनमस्तस्या गुरूणां पर्युपासनात् । भावयन्न्याश्च संसारामारतामेव सर्वदा ॥ १५ ॥ अन्टे द्युः पुष्लाया अपूर्वकरणक्रमात् । केवलज्ञानमुत्येदे निदान मुक्तिमम्पदः ॥ १५१॥ युग्मम् ॥ पुष्यचला तु मंजातकेवलापि विशेषतः । वैयावृत्यं गरीसके प्रोको यर्थी ऽयमागमे ॥ १५ ।

Page #266

१७२
परिशिष्टयर्वणि षष्ठः सर्गः ।
पुरा ह्यभूत्प्रयुञानः कृत्य यो यस्य तस्य सः । केवल्यपि च कुर्वोत स यावद्वेत्ति त नहि ॥१५३॥ पुष्यचूना तु विज्ञाय केवलज्ञानसम्पदा । सर्व संपादांचक्रे सरिर्थचदचिन्तयत् ॥ १५४॥ सूरिः पप्रच्छ तां साध्वौं वत्से वेत्मि कथं ननु । ममाभिप्रायमेवं यत्संपादयसि चिन्तितम् ॥१५५॥ उवाच पुष्पचूलापि प्रकृति वेनि वः खलु । यो यस्य नित्यमासन्नः प्रकृतिज्ञो हि तस्य सः ॥१५॥ मार्यिका पिण्डमानिन्ये ऽन्यदा वर्षति वारिदै । सूरिरूचे श्रुतज्ञासि वृष्ट्यां किमिदमहति ॥१५॥ मानवौद्यत्र मार्ग ऽभूदपकायो ऽचित्त एव हि । तेनैवायासिषमहं प्रायश्चित्तागमोऽच न ॥१५८॥ अचित्तापकायमध्वानं कथ वेत्सौति सूरिण । उदिते पुष्यचलाख्यदुत्पन्नं मे ऽस्ति केवलम् ॥१५६॥ मिथ्या मे दुःकृतं केवल्याशातित दूनि ब्रुवन् । इत्यचिन्तयदाचार्य: सेत्स्यामि किमह न वा ॥१६॥ केवल्यूचे मा कृषौसमटतिं मुनिपुङ्गवाः । गङ्गामुत्तरतां वो ऽपि भविष्यत्येव केवलम् ॥ १६१॥ ततो गङ्गामुत्तरौतु लोकेन सह सूरयः । तदैवारुरुहुर्नाव को हि स्वार्थमुपेक्षते ॥१६२॥ निषसाद स प्राचार्यो यत्र यत्रापि नौतटे । तच तच तटे सद्यः मा नौमत प्रचक्रमे ॥ १६३॥

Page #267

पाटलीपुत्रप्रवेशः।
नौमध्यदेशामौने च तस्मिन्नाचार्य पुङ्गवे ।। समन्नान्मतमारेभे मा नौरय वाम्भसि ॥ १६ ॥ ततो नौस्थितलोकेन सूरिः मो ऽक्षेपि वारिणि । शूले न्यधात्प्रवचनप्रत्यनौकामरौ च तम् ॥ १६ ॥ शूलपोतो ऽपि गङ्गान्तः मूरिरेवमचिन्तयत् । अहो वपुर्ममानेकप्राण्युपद्रवकारणम् ॥ १६६॥ अपकायादिदयासारं म सूरिर्भावयन्मशम् । क्षपकश्रेणिमारूढो ऽन्तकृत्केवल्यजायत ॥१५॥ तुरीयलध्यानस्थः सद्यो निर्वाणमाप सः । । निर्वाणमहिमान च तस्यामन्त्राः सुरा व्यधः ॥१६८॥ निर्वाणमहिमा तत्र देवैर्निर्मित इत्यभूत् । प्रयाग इति तत्तीर्थं प्रथितं त्रिजगत्यपि ॥१६८ ॥ करोटिरनिकासूनो-दोभिर्मकरादिभिः । त्रोव्यमाना नदीतौरमानौयत जलोमिभिः ॥१७॥ इतस्ततो लुलन्तौ च शुक्रिकेव नदीतटे । प्रदेशे गुणविषमे तस्थौ क्वापि विलग्य मा ॥१७१॥ करोटिकपरस्यान्तस्तस्यान्यस्मिंश्च वासरे । न्यपत पाटलावौज दैवयोगेन केनचित् ॥११२॥ करोटिकपरं भिन्दस्तदीयाद्दक्षिणाडूनोः । उद्गतः पाटलितरुर्विशालो ऽयमभूत्नमात् ॥ १७३॥ पाटलाद्रः पवित्रो ऽयं महामुनिकरोटिभूः । एकावतारोऽम्य मूलजीवश्चेति विशेषतः ॥१०४॥

Page #268

परिशिष्ठपर्वणि षष्ठः सर्गः।
तदत्र पाटलितरो' प्रभावमवलख्य च । दृष्ट्वा चाषनिमित्तं च नगरं संनिवेश्यताम् ॥१७५॥ एको नैमित्तिकश्चीचे मर्वनैमित्तिकाजया । दातव्यमाशिवाशब्द सूत्रं पुर निवेशने ॥१७६ ॥ प्रमाणं यूयमित्युक्त्वा तानिमित्तविदो नृपः । अधिनगरनिवेश सूत्रपातार्थमादिशत् ॥१७७ ॥ पाटलौं पूर्वतः कृत्वा पश्चिमां तत उत्तराम् । ततो ऽपि च पुन' पूर्वी ततश्चापि हि दक्षिणाम् ॥१८॥ शिवाशब्दावधि गत्वा ते ऽथ सूत्रमपातयन् । चतुरस्रः सन्निवेशः पुरस्यैवमभूत्तदा ॥१७८॥ युग्मम् ॥ तत्राङ्किते भूप्रदेशे नृपः पुरमकारयत् । तदभृत्पाटलौनाना पाटलीपुत्रनामकम् ॥१८॥ पुरस्य तस्य मध्ये तु जिनायतनमुत्तमम् । नृपतिः कारयामास शाश्वतायतनोपमम् ॥१८॥ गजाश्वशालाबहुलं नृपप्रासादसुन्दरम् । विशालशालमुद्दामगोपुरं मौधबन्धुरम् ॥१८२॥ पण्यशालासत्रशालापौषधागारभूषितम् । भूभुजा तदलंचक्रे शुभे ऽङ्ग्युत्सवपूर्वकम् ॥१८३॥ युग्मम् ॥ राजा तत्राकरोद्राज्यमुदाय्युदयभाक् श्रिया । खं विक्रममिवाखण्डं तन्वानो धर्ममाईतम् ॥१८४॥ अहन्देवो गुरुः माधुर्धर्मश्चाईत इत्यभूत् । देवतत्त्वं गुरुतत्त्वं धर्मतत्त्वं च तद्धदि ॥१८॥

Page #269

उदायिमारककथा।
१७५
चतुष्पा चतुर्थादितपसा खं विशोधयन् । पौषधं पौषधागारे स जग्राह महामनाः ॥ १८६॥ म धर्मावाधया क्षात्रमपि तेजः प्रभावयन् । प्रात्मनः सेवकांश्चक्रे तुर्योपायेन भूपतीन् ॥१८७ ॥ राजानो ऽत्यन्तमाक्रान्तास्ते तु सर्वे ऽप्यचिन्तयन् । यावजौवत्युदाय्येष तावद्राज्यसुखं न नः ॥१८८॥
दूतश्च राज एकस्यागसि कस्मिंश्चिदागते । आच्छेद्युदायिना राज्य प्राच्यविक्रमवज्रिणा ॥१८६॥ श्राच्छिन्नराज्यो राजा स नश्यन्नेव व्यपद्यत । तत्सूनुरेकस्तु परिभ्रमबुजयिनौं ययौ ॥१०॥ राज्यभ्रष्टकुमारस्तु सो ऽवन्तौशमसेवत । प्रभुदसहनो नित्यमवन्तौगो ऽप्युदायिनः ॥१८१॥ स सेवको राजपुत्रस्तं राजानं व्यजिज्ञपत् । उदायिनमहं देव माधयामि त्वदाज्ञया ॥१६॥ त्वया तु मे द्वितीयेन भाव्यमव्यभिचारिणा । को हि प्राणांस्तृणौकत्य साहसं कुरुते मुधा ॥१८३॥ तथेति प्रतिपेदाने ऽवन्तिनाथे स राजसूः । जगाम पाटलीपुत्रं सेवको ऽभूदुदायिनः ॥१८४॥ उदायिनृपते नित्यं छिद्रमालोकयन्नपि । व्यन्तरो मान्त्रिकम्येव दुरात्मा नाममाद मः ॥१८ ५॥ उदायिनम्नु परमाईतम्यो कमि सर्वदा । अमवलहमना नमुनौनेव ददर्श सः ॥१८ ६॥

Page #270

१७६
परिशिष्ठपर्वणि षष्ठः सर्गः ।
。。 ||
उदायिनो राजकुले प्रवेशार्थी ततश्च सः । उपाददे परिव्रज्यां सूरेरेकस्य मन्निधौ ॥ १८७॥ माथयाप्यनतौचारं म व्रतं पालयन्मुनीन् । तथा ह्याराधयन्ते हि यथा तन्मयतां ययुः ॥ १८८ ॥ दम्भप्रधानं श्रामण्यं न तस्थालचि केनचित् । सुप्रयुक्तस्य दम्भस्य ब्रह्माप्यन्तं न गच्छति ॥ १८९॥ उदायो त्वाददे ऽष्टम्यां चतुर्दश्यां च पौषधम् । श्रवात्सुः सुरयो धर्मकथार्थं च तदन्तिके ॥ २ श्रन्यदा पौषधदिने विकाले ते तु सूरयः । प्रतिराजकुलं तेल्लुर्मायावौ यैः स दौचितः ॥ २०९ ॥ गृह्यतामुपकरणं यामो राजकुले वयम् । भोः क्षुल्लकेत्यभिदधुः सर्भरम्भं च सूरयः ॥ २०२ ॥ स एव मायाश्रमणः कुर्वाणो भक्तिनाटितम् । उपादायोपकरणान्यग्रे ऽभूच्छललिया ॥ २०३॥ चिरसङ्गोपितां कङ्कमयोमादाथ कर्चिकाम् । प्रच्छन्नां धारयामास म जिघांसुरुदा यिनम् ॥ २०४ ॥ चिरप्रव्रजितस्यास्य शमः परिणतो भवेत् । इति तेनैव सहितः सूरी राजकुलं ययौ ॥२०५॥ धर्ममाख्याय सुषुपुः सूरयः पार्थिवो ऽपि हि । स्वाध्यायखिन्नः सुष्वाप प्रतिलिख्य महीतलम् ॥ २०६॥
दुरात्मा जाग्रदेवास्थात्म मायाश्रमणाः पुनः । निद्रापि नैति भौतेव रौद्रध्यानवतां नृणाम् ॥२०७॥

Page #271

उदायिमारककथा।
स मायाश्रमणो राज्ञः सुप्तस्य गलकन्दले । तां कर्चिका लोहमयौं यमजिहोपमा न्यधात् ॥ २०८॥ कण्ठो राजस्तयाकर्ति कदलौकाण्डकोमलः । निर्ययौ च ततो रकं घटकण्ठादिवोदकम् ॥२०६॥ कायचिन्तामिषेणाथ म पापिष्ठस्तदैव हि । निर्जगाम यतिरिति यामिकैरप्यजल्पितः ॥२१॥ राजतेनासृजा सिक्काः प्रबुद्धाः सूरयो ऽपि हि । मूर्धानं ददृशः कृत्तं निर्नालकमलोपमम् ॥ २११॥ सूरिस्तं तिनं तचापश्यन्निदमचिन्तयत् । नूनं तस्यैव कमैततिनो यो न दृश्यते ॥२१२॥ किमकृत्यमकार्षों रे धर्माधारो महीपतिः । यद्यनाश्यथ भाचिन्यं तं प्रवचनम्य च ॥९१३॥ मयेदृग्दौक्षितो दुष्टो ऽत्रानौतश्च महात्मना । तन्मत्कृतं प्रवचनमालिन्यमिदमागतम् ॥२१ ४॥ तदहं दर्शनम्नानि रक्षाम्यात्मव्ययादहम् । राजा गुरुश्च केनापि हतावित्यस्तु लोकगीः ॥ २१५॥ ततश्च भवचरमप्रत्याख्यानं विधाय सः । तां ककर्चिकां कण्ठे दत्त्वा सूरिय॑पद्यत ॥ २१६॥ प्रातरन्तःपुरशय्यापालिकास्तत्र चागताः । पूच्चकुर्वक्ष प्रानाना निरौक्ष्य तदमङ्गलम् ॥२१७॥ तत्कालं मिलितो राजन्नोकः सर्वो ऽप्यचिन्तयत् । राजा गुरुश्च निहतो चुम्बकेन न संशयः ॥२१८॥
12

Page #272

१७८
परिशिलपर्वणि षष्ठः सर्गः। हन्तान्यो यदि तत्चुनः प्रथमं व्याहरेत्खलु । स महामाहसं कृत्वात एवागाददर्शनम् ॥२१॥ वैरौ वा वैरिपुत्रो वा वैरिणा प्रहितो ऽथवा । को ऽपि मायावतोभय विश्वस्तमवधौनृपम् ॥ २२ ॥ राज्ञश्च पिटवत्सूरिः सूरे राजापि पुत्रवत् । नूनं स मृरिणा ध निषेधु वा प्रचक्रमे ॥२ २१॥ तपाचामतनुः सूरिरपि तेन दुरात्मना । तथा कुर्वन्मुव्यपाति न्यपाति च नरेन्द्रवत् ॥२२२॥ युग्मम् ॥ विनयच्छद्मना सूरिरपि तेन ह्यवञ्चि मः। ततस्तस्मै ददौ दौवां धूर्तेः को न हि वश्यते ॥ २ २३॥ नष्टं निभायां तं प्रातः प्रापुर्नुपभटा नहि । क्रमेणापि हि यस्यतत्यनः क्रमशतेन सः ॥२२४॥ ततः शरीरमस्कार राजः सरेश्च चक्रिरे । प्रधानपुरुषास्तारं विलपन्त उदश्रवः ॥२२॥ उदायिमारकः पापः मो ऽगादुज्जयिनौं पुरोम् । पाख्यच्चोज्जयिनीभर्तुर्यथोदाथिवधः कृतः ॥२२६॥ अवन्तौगो ऽवदत्पाप यः कालेनेयतापि हि । परिव्रज्यां ग्रहोवापि स्थित्वापि मुनिसन्निधौ ॥२२७॥ अहर्निशं च धर्मोपदेशाऽश्रुत्वापि दुष्टधीः । अकार्षीरोदृश कर्म म त्वं मे स्याः कथं हितः ॥२२८॥ युग्मम् अद्रष्टव्यमुखो ऽसि त्वं पापापमर सत्वरम् । इति निर्भत्स्य तं राजा नगरानिरवासयत् ॥२२८॥

Page #273

नन्दराज्यलाभः।
१७६
तत्प्रभृत्येव मेदिन्यामभव्यानां शिरोमणिः । अभिधानेन म ख्यात उदायिनृपमारकः ॥२३॥
दतच तत्रैव पुरे दिवाकौतरमत्सुतः । एकस्य गणिकाकुक्षिजन्मा नन्दो ऽभिधानतः ॥२३१॥ म नापितकुमारस्तु प्रभातसमये तदा । खैरन्तः पाटलीपुत्रं ददर्श परिवेष्टितम् ॥ २ ३ २ ॥ उपाध्यायाय त खप्नं नन्द श्राख्यत्प्रबोधभाक् । उपाध्यायो ऽपि तवेदी तं च निन्ये स्ववेश्मनि ॥२३३॥ म प्रौतिभागलंचक्रे नन्दमाभरणादिभिः । निजां दुहितरं तेन परिणाययति स्म च ॥२३४॥ नवं जामातरं नन्दं याप्ययाने ऽधिरोप्य तम् । पुरे परिभ्रमयितुमुपाध्यायः प्रचक्रमे ॥२३५॥ उदाय्यपुत्रगोत्री हि परलोकमगादिति । तत्रान्तरे पञ्चदिव्यान्यभिषितानि मन्त्रिभिः ॥२३६॥ पट्टहस्तौ प्रधानाश्वछत्रं कुम्भो ऽथ चामरौ । पञ्चाप्यमूनि दिव्यानि भ्रमू राजकुले ऽखिले ॥२३७॥ ततश्च तानि दिव्यानि वही राजकुलाद्ययुः । स नन्दो याप्ययानस्यो नवोढो ददृशे र तैः ॥२३८॥ पट्टहस्ती शारदाब्दशब्दसोदरगर्जितः । मद्यो नन्दं पूर्णकुम्भेनाभ्यषिञ्चदुदुत्करः ॥२०६॥ तमुत्पाद्य निजम्कन्धे मिन्धुरः सो ऽध्यरोपयत् । ज्यो ऽहेषन इर्षाच्च प्रस्तुवन्निव मङ्गलम् ॥२४॥

Page #274

१८०
परिशिपर्वणि षष्ठः सर्गः।
याकासौदातपत्रं च पुण्डरौकमिवोषसि । स्कायमानौ चालुउतां नृत्यन्ताविव चामरौ ॥ २४ ॥ ततः प्रधानपुरुषैः पौरैर्जनपदेन च । चक्रे नन्दस्य मानन्दमभिषेकमहोत्सवः ॥ २४ २॥ अनन्तरं वर्धमानस्वामिनिर्वाणवासरात् । गतायां षष्टिवत्सर्यामेष नन्दो ऽभवनृपः ॥२ ४३॥
ततश्च केचित्मामन्ता मदेनान्धभविष्णवः । नन्दस्य न नतिं चक्रुरसौ नापितमूरिति ॥२४॥ नन्दो ऽपि तेषां सद्भावपरीक्षार्थमलक्ष्यधीः । श्रास्यान्या निर्ययो द्वारि शालाया दूव वारपा: ॥२४॥ माता धात्री वालमृदा यात्येव शिशुमा मह । नन्देन तु समं कोऽपि नागात्तस्थस्तथैव ते ॥२४६॥ आगत्य पुनरास्थान्यां मिहामने निषद्य च । नन्दो जगाद खारक्षानिहन्यन्ताममौ इति ॥२४॥ पारक्षा अपि ते चक्षप्रेक्षणं चक्रिरे मिथः । । स्मितं च नाटयामासुभृतात्सप्रेक्षणादिव ॥ २४८॥ पारक्षानपि विज्ञाय नन्दम्तत्मामवायिकान् । द्राग्ददर्थ सदोद्दारद्वाःया लेष्यमयावपि ॥२४६॥ नन्दपुण्याकृष्टदेव्या तौ कथाचिदधिष्ठितौ । प्रतौहारौ लेप्यमयावावष्टासौ दधावतुः ॥२५॥ ते दर्विनौताः सामन्तास्ताभ्यां केऽपि निजनिरे । केऽप्यनाभ्यन्त नन्दो ऽभूदखण्डाजस्ततः परम् ॥१५॥

Page #275

नन्दराज्यलाभः।
१८१
नन्दो राजा राजमानो महा भूसुत्रामा सूचिताजो बभूव । प्रायः पुणं विक्रमच प्रमाणं कौवं जन्म साधनौयेऽपि वंशे ॥२५२॥
इत्याचार्यश्रीहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाव्ये यशोभद्रदेवोभाव-भट्रवाहुभिव्यचतुष्टयवृत्तान्तअनिकापुत्रकथा-पाटलीपुत्रनिवेश-उदायिमारककथा-नन्दराज्यलाभकीर्तनो नाम षष्ठः सर्गः ॥

Page #276

सप्तमः सर्गः। इतश्च तचैव पुरे सनाथे नन्दभूभुजा । ब्राह्मणः कपिलो नामाध्युवामैको बहिर्भुवि ॥१॥ एकदा तनुहोद्देशे परिवारसमन्वितः । प्राचार्यः कश्चिदप्पागात्संसारकरिकेसरौ ॥२॥ तदाखिलनभःक्रान्तिखेदाटिव दिवाकरः । जगाम पश्चिमाम्भोधिलहरोजलहस्तिताम् ॥३॥ प्रत्यग्रदाडिमीपुष्पवर्णवैभवहारिभिः । पश्चिमालक्षि सन्ध्याभैः कौसुम्भांशकभागिव ॥४॥ रहाट्टदौपमाताभिर्भासुराभिः पदे पदे । व्योमः स्पर्धानुबन्धेन मनक्षत्रेव भूरभूत् ॥५॥ पालोकजनकं विष्वक्तगाः कोलाहलच्छलात् । ड्रक्ष्यसे कनु भयो ऽपौत्यर्यमाणमिवोचिरे ॥६॥ मन्ये ऽस्तं गच्छतार्केण वहौ न्यासौकता रुचः । तसिन्काले कथमभूदन्यथा सो ऽतिभासरः ॥७॥ नौरन्प्रेणान्धकारेणाचनसब्रह्मचारिणा । तदाभूद्रोदनौरन्न पातालविवरोपमम् ॥८॥ नगरे दुर्लभो राचौ प्रवेश इति सूरयः । खैः पादः पुपुवुस्तस्य ब्राह्मणस्य ग्रहाङ्गणम् ॥६॥ ब्राहाणं तमनुज्ञाप्याचार्यास्ते तां विभावरौम । तदमिहोघशालायामवात्मुर्विश्ववत्सलाः ॥१०॥

Page #277

कल्पकामात्यः
जानन्ति किंचिदप्येते न वेति प्रत्यनौकधीः । जगामाचार्यवर्यस्य समीपे कपिलो निशि ॥११॥ हृदयान्तःसमुल्लासिश्रुताब्धिलहरौनिभैः । वचोभिर्विदधे सूरिस्तस्थाने धर्मदेशनाम् ॥१२॥ तस्थामेव हि तामस्थां धर्मदेशनया तया .! श्रावकः कपिलो जज्ञे ऽथाचार्या ययुरन्यतः ॥१३॥
अन्यदा केचिदाचार्याः प्राववाले तदोकसि । तस्थुस्तेनाईतौभूतेनानुज्ञाता द्विजन्मना ॥१४॥ अन्येधुः सूनुरुत्पेदे कपिलस्य द्विजन्मनः । स पुनर्जातमात्रो ऽपि रेवतीभिरग्रहत ॥१५॥ मुनिभिः कल्पमानानां भाजनानामधश्च मः । बालो द्विजन्मना तेन दधे श्रद्धानशालिना ॥१६॥ तेषां महाप्रभावाणामृषीणां पात्रवारिणा । अभिषिकं शिशु क्रूरव्यन्तों मुमुचुटुंतम् ॥१७॥ मुनिभाजनकन्याम्भोभिषिकन्यारुजः शिशोः । चक्रे कल्पक इत्याख्यां कपिलः श्रावकस्त ॥१८॥ तदादि व्यन्तरौदोषस्तङ्गहे न कदाप्यभूत् । ततश्च पुत्रसन्तानसमृद्धः कपिलो ऽभवत् ॥१६॥ कल्पकः क्रमयोगेण विपन्नपिटकः पुरे । समस्तविधास्थानज्ञ एको ऽभूत्कौर्तिभाजनम् ॥२०॥ म गर्भश्रावकत्वेन सदा सन्तोषधारकः । न परिग्रहभूयस्ले मनोरथमपि व्यधात् ॥२१॥

Page #278

१८४
परिशिष्टयर्वणि सप्तमः सर्गः। कुलौना अपि लावण्यवती रूपवतारपि । दौयमाना अपि प्रार्थं नोपयेमे स कन्यकाः ॥२२॥ पुरे परिभ्रमन्नित्यं कल्पको बटुभिर्वृतः । पौराणां पूजनीयो ऽभूदिद्यान्सर्वत्र पूज्यते ॥२३॥
दतच कापिलेस्तस्य गमनागमनाध्वनि । पर्यवात्मौट्विजन्मकस्तस्य चैकाभवत् सुता ॥२४॥ तामत्यन्नं रूपवतोमप्युपायंस्त कोऽपि न । जलोदरेण तस्था हि रूपलक्ष्मौरदूष्यत ॥२५॥ पयोमतदृतिप्राय तस्यासुन्दमजायत । कन्यापि साभूगुरूवाक्षमा चंक्रमणे ऽपि हि ॥२६॥ मा कन्यकापि वल्लौव समये पुष्पवत्यभूत् । विषणा तत्तु तन्माता कथयामास तत्पितः ॥२०॥ ब्राक्षाणो ब्राह्मणौमूचे प्रिये दोषो ऽयमावयोः । नोवाहितेयं यत्कन्या कन्याप्येषा ह्यभूदवीः ॥२८॥ अस्याः पत्युरभूतत्वात्पुष्ये मोघत्वमागते । उपस्थितं भ्रूणहत्यापापं तदिदमावयोः ॥२६॥ किं कुर्मः कोऽपि वृणुते न जलोदरिणौमिमाम् । तहाक्छले पनिताथ देया कस्मैचिदप्यसौ ॥३०॥ वाक्छलेनापि न ग्राह्यः कोऽपि 'ना कल्पक विना । मत्यमन्धः स एवैकस्तदर्थं प्रयतामहे ॥३१॥ तेनापि कूपिकाखानि खग्टहाग्रे दिजन्मना । कल्पकागमवेलायां मा कन्यापि तत्र च ॥३२॥

Page #279

कल्पकामात्यः ।
१८५
प्रायान्तं कल्पकं दृष्ट्वा पूच्चकार च स विजः । य आकर्षति मे पुत्रौं तस्मायेव ददाम्यहम् ॥३३॥ कन्पको ऽपि हि तत्काल दयोल्लिखितमानमः । तामाचकर्षाश्रुत्वैव वाचं तत्पितरुत्तराम ॥३४॥ तत्पितोवाच भत्कन्यामिमामुदह कल्पक । कूपिकाकर्षकायोचैर्मयैषा कल्पिता यतः ॥३५॥ एतस्याः सम्प्रदानं च श्रुत्वा संसोढवानसि । अनिषिद्धं हनुमतमिति न्यायो ऽपि वर्तते ॥३६॥ स्रष्टेव विद्यास्थानानां त्वमेव न्यायवित्तमः । सत्यसन्धो ऽसि चातस्मं तत्कुरुष्व यदर्हति ॥३७॥ छलितो बुद्धिशयाई किं करोमोति कल्पकः । नितम्विनौनिरौहो ऽपि तामुद्दोढुममन्यत ॥३८॥ कलाकलापजलधिकुम्भजन्माथ कल्पकः । आयुर्वेदोदितोषध्योन्जाघौ कृत्योदुवाह ताम् ॥३६॥
कल्पकं पण्डित बुद्धिमनं श्रुत्वाथ नन्दराट । बाहय प्रार्थयांचके ममामात्यत्वमाश्रय ॥४॥ जजन्य कल्पको राजन्यासाच्छादनमात्रकम् । विहाय नान्यमधिकं वाञ्छाम्यपि परिग्रहम् ॥ १॥ धार्मिकाणां सशूकानां नहि निर्वहति क्वचित् । राजनमात्यव्यापारः पयाप्तं तदनेन मे ॥४२॥ इत्युक्त्वा राज प्राज्ञां तामवज्ञायैव कल्पकः । जगाम चक्रे च नृपम्तच्छिद्रान्वेषपोद्यमम् ॥ ४३॥

Page #280

परिशिपर्वणि सप्तमः सर्गः।
न नन्दः प्राप तच्छिद्रं नित्यमन्वेषयन्नपि । महात्मना निरौहाणां तद्धि प्रायेण दुर्लभम् ॥४४॥ अन्यदा कल्पकग्रहदाररथ्यानिवासिनम् । राजा रजकमात्मीयं पप्रच्छाहय धौनिधिः ॥४५॥ ब्राह्मणः कल्पको नाम यस्तव प्रातिभिमकः । वसनानि तदीयानि त्वं चालयसि किं न वा ॥४६॥ चालयामौति रजकेनोके प्रोवाच. तं नृपः । तदानौं तानि वस्त्राणि धर्तव्यान्यर्पय स्म मा ॥४७॥ प्रमाणमादेश इति विज्ञप्य रजको ययौ । इतश्च समयः कौमुद्युत्मवस्य समाययौ ॥४८॥ कल्पकं च ग्रहित्यूचे वस्त्ररत्नान्यमूनि मे। गजनिजकेनाद्य निर्णजय मनोरम ॥ ४६ ॥ यथातिशयचोक्षाणि सच्छायान्यंशकान्यहम् । धूपयित्वा परिदधे कौमुदौपर्ववासरे ॥ ५० ॥ कल्पको ऽचिन्तयच्चैवमासन्ने पर्ववासरे। अन्यस्य भाटिलोभेन रजको राजवर्चसौ ॥५१॥ अर्पयेदरवस्त्राणि नार्पयिष्यति मे पुनः । ससंक्लेशं परिभवं तन्त्र क्रेये खपाणिना ॥५२॥ युग्मम् ॥ विधेकलोचनेनैवं प्रेक्ष्य प्रेधावतां वरः ।। उपैशिष्ट वच: पल्याः स्त्रीमुखाः कृतिनो न हि ॥५२॥ अत्याग्रहमहौतस्तु तस्या वासांसि कल्पकः । रजकस्यार्पयत्तस्य स्त्रीग्रहो बलवान्खलु ॥५४॥

Page #281

कल्पकामात्यः।
समागते पर्वदिने कल्पकस्योपतस्थुषः । वामांसि नार्पयत्तस्य रजको राजशासनात् ॥५॥ अद्य याहि प्रातरेहीत्येवं प्रातारयन्मुः । रजकः कम्पकं राजनियोगादभयो हि मः ॥५६॥ प्रयोजनेन तेनैव कल्पको रजकस्य तु । ग्टहे ययावृत्तमर्णस्याधमर्ण दवावहम् ॥५०॥ एवं जग्मतरन्दे दे तस्य वस्त्राणि मार्गतः । भवेदभिभवायैव क्षमा ह्यत्यन्तदर्शिता ॥५॥ ततो वर्षे हतीये तु प्रवृत्ते कल्पको ऽवदत् । अरे अन्दर चौरस्वं मवस्त्रात्यसि जीर्णवान् ॥१८॥ रञ्जयित्वा वदसृजा खानि वस्त्राण्यहं यदि । नहिं ग्टहामि तन्नामि कल्पको रजकाधम ॥६॥ कल्पको रजकागारं निशायां गन्तुमन्यदा । एकाको निर्ययो विद्यासाधनायेव साहमी ॥६॥ चण्डिकामगुवेतालाद्यशेषमतपण्डितः । गुप्तां स दधे चुरिकामन्तकस्येव देवताम् ॥ २॥ फालोद्यत दव द्वीपो भृकुटौविकटाननः । कल्पको उनल्पकोपो ऽथ गत्वा रजकमभ्यधात ॥६॥ रे सेवक दूवाभ्यागां वे वर्ष तव वेश्मनि । वस्तार्पयसौदानीमथवा नेति कथ्यताम् ॥६॥ तं ब्रह्मराक्षममिव छुधित प्रेक्ष्य धावकः । चुभितो ग्रहिपौमूचे वास्यस्य समर्पय ॥६५॥

Page #282

परिशिष्ठपर्वणि सप्तमः सर्गः ।
रजक्यपि तथा चक्रे व्यकौलत्याथ कल्पकः । . प्राक् कुरौं नर्तयामास लालमिव केसरौ ॥६६॥ चटचटिति कुर्वाणं रजकस्याथ कल्पकः । उदरं दौर्णवाञ्छुर्या कुभिकेनेव भूतलम् ॥६॥ अरजा नियंता तुन्दानिरादिव वारिणा । वासांसि रञ्जयामास कल्पकः सत्यसङ्गरः ॥६॥ श्राक्रन्दन्तौ रजक्यूचे निहसि किमनागमम् । राजाज्ञयैष वस्त्राणि टहे चिरमधारयत् ॥६८॥ तदाकर्ण्य तु संभ्रान्तः कल्पकः समकल्ययत् । अहो राज्ञः प्रपञ्चो ऽय यचो न कृतं मया ॥७॥ तदद्य रजकवधापराधाबृपपूरुषैः । नौये न यावत्तावद्धि खयं यामि नृपान्निकम् ॥ ७१ ॥ कल्पकश्चिन्तयित्वैवमुपनन्दं स्वयं ययौ । नन्दो ऽपि सद्यः सानन्दस्तं चक्रे गौरवास्पदम् ॥७२॥ माकाङ्क्ष कल्पकं ज्ञात्वा नन्दो ऽपौङ्गितवित्तमः । बभाषे भृशमभ्यर्थादल्खामात्यपद मम ॥७३॥ खापराधप्रतीकारं चिकीर्षुरथ कल्पक' । . प्रतिपेदे नृपवचः स सुधौर्यो हि कालविद् ॥ ७ ॥ नन्दो ऽपि कृतन्य स्वं मन्यमानः प्रमोदभाक् । कल्पकं वार्तयामास खमनोबर्हिणाम्बुदम् ॥७५॥ भल्यभूतान्हदयस्य नन्दो ऽपि स्वार्थसंशयान् । कल्पकं पृच्छति स्मेष्टं विद्यागुरुभिवागतम् ॥ ७६॥

Page #283

कल्पकामावः।
नपतिं प्रौपायामास कल्पको ऽपि उनल्पधीः । वाक्यैस्तत्वतसन्देशचोष्टपेषणमुद्गरैः ॥७॥ अन्यायं रजकश्रेणौ तदा पूत्कर्तमागता । ददर्श कन्पर्क राज्ञा प्रदत्तगुरुगौरवम् ||७८॥ तथास्यं कल्पकं दवा निवृत्य रजका ययुः । राजमान्यत्वमेवैकमनर्थस्य प्रतिक्रिया ||७६॥ तदैवानेतनामात्यमपसार्य महीपतिः । कम्पकायार्पयन्युट्राकरेणादि यथोचितम् ॥८॥ समुद्रवमनेशेभ्य श्रासमुद्रमपि श्रियः । उपायहस्तैराकृष्य ततः सो ऽकृत नन्दमात् ॥८१॥ नवे तस्मिन्महामात्ये श्रौवीकारमान्लिके । श्रीरभन्नन्दराजस्य सिरावारिवदक्षया ॥८२॥ तस्य धौवारिणा सिको राज्ञो विक्रमपादपः । यशःप्रसूनं सुषुवे सरभौरतविष्टपम् ॥८३॥ नन्दराजप्रतापाग्नेईद्धिमुत्पादयन्पराम् । तम्य बुद्धिप्रपञ्चो ऽभूत्सचिवस्य महानिलः ॥८४॥
दतो ऽपि च परिभ्रष्टः प्रारमन्त्री कल्पकस्य सः । छत्तं गवेषयामाम तटस्थो ऽपि हि भूतवत् ॥८॥ स दष्टः कन्न्पकस्येष्टां चेटी वस्तादिभिर्मशम् । श्रावर्जयिनमारेभे नत्प्रवृत्तिबुमुत्सया ॥८६॥ सापि लोभाभिभूतात्मा प्रत्यहं कन्पकौकमि । क्रियमाणं जल्प्यमानं चाख्यत्माकनमन्त्रिपाः ॥८॥

Page #284

परिशिष्टपर्वणि सप्तमः सर्गः। भूयांसस्तनुजन्मानो बभूवुः कल्पकस्य तु । प्रायेण पुचवन्तो हि भवन्ति परमाईताः ॥८८॥ सारेभे ऽन्यदैकस्य सूनोरुवाहमङ्गलम् । निमन्त्रयितुमैच्छच्च नत्र सान्तःपुरं नृपम् ॥८६॥ स राज्ञः खागतचिकौर्मुकुटच्छत्रचामरान् । प्रचक्रमे कारयितुमन्यच्चामै यदहति ॥६॥ भ्रष्टामात्याय सा चेटी कथयामास तत्तथा । लब्धो ऽवसर इत्याशु सो ऽपि भूपं व्यजिज्ञपत् ॥११॥ न भाम्प्रतममात्यो ऽस्मि न मान्यो ऽस्मि तथापि हि । कुलौनो ऽस्यतिभनो ऽस्मोत्याख्यामि स्वामिनो हितम् ॥२॥ कल्पकेन यदारब्ध श्टणु बत्प्रियमन्त्रिण । छत्तादिराच्यालङ्कारान्कारयन्नस्ति सो ऽधुना ॥८३॥ इयता कथितेनेशः वयं वेत्तु तदाभयम् । सिक्थेनापि द्रोणपाक जानन्ति हि मनौषिणः ॥६४॥ ग्रासेन स्वामिदत्तेन वर्धितो ऽस्मीति वन्यदः । न पुनः पदमापत्न्य मात्सर्य मम कल्पके ॥६५॥ कदाचिन्मत्सरेणाहमसत्यमपि हि ब्रुवे । सत्यं तत्तु चरैर्विद्धि नृपा हि चरचक्षुषः ॥६६॥ प्रेषिताश्च चरा राजा गत्वा कल्पकसद्मनि । दृष्ट्वा च तत्तदाख्यातमाख्यान्ति स्म महोभुजे ॥६७ ॥ ततश्च सकुटुम्बो ऽपि कल्पको नन्दभूभुजा । सद्यो ऽन्धकूपकारायामक्षेप्याक्षेपपूर्वकम् ॥ ८॥

Page #285

कल्पकामात्यः।
२६१ कन्यकाय सपुचाय कोट्रवौदनसेतिकाम् । पयःकरकमेकं च कूपके ऽपयन्नृपः ॥८६॥ कल्पको ऽन्पं निरीक्ष्याचं कुटुम्वमिदमभ्यधात् । सिक्थैहि संविभागो ऽस्य कवलानां तु का कथा ॥१०॥ कवलैः शतसयहि भवेदुदरपूरणम् । तसिक्थमात्राण्यश्नन्तः सर्व यूयं मरिष्यथ ॥ १ ० १ ॥ तस्मातां म एवैकः समस्त कोद्रवौदनम् । यो भ्रष्टमन्त्रिणो वैरशोधनाय भवेदलम् ॥ १०२॥ संभृयोचे कुटुम्बेन व भुब क्षेममस्तु ते । वैरनिर्यातनं कर्तुं तात नास्मासु कोऽप्यल्लम् ॥ १०३॥ ततश्च कल्पको मुत तदन्नं प्रतिवासरम् । अन्ये वनशनं कृत्वा विपद्य त्रिदिवं ययुः ॥१४॥ तदा च कल्पकाभावं ज्ञात्वा सामन्तभुजः । सरुधुः पाटलीपुत्र नन्दोन्मूलनकाम्यया ॥१५॥ रुद्वारे प्रतिदिशं पाटलीपुत्रपत्तने । भाण्डं भाण्डेन पुस्फोट पौराणां तत्र भौजुषाम् ॥ १०६ ॥ अनौगो विद्विषां तेषामासने शयने ऽपि वा। दाइञ्चरातर दव नन्दो न प्राप नितिम् ॥१७॥ अचिन्नयक्ष यावद्धि कन्पको मन्व्यभून्मम । तावसिंहगुहेवेदं पुरं नास्वन्दि केनचित् ॥१८॥ विना तं कन्पकमभूवगरम्येदृशौ दशा । प्ररक्षक पवनं पान्यैरप्युपजीव्यते ॥१०॥

Page #286

परिशिष्टयर्वणि सप्तमः सर्गः।
स जीवति यदि तदा तेनैवोद्देश्यते पुरम् । प्रायेण कृष्यते हस्तिभारो हस्तिभिरेव हि ॥११॥ काराधिकारिणो राज्ञा पृष्टाश्चैवं व्यजिज्ञपन् । अन्धकूपस्थितः कोऽपि ग्रहात्यद्यापि कोद्रवान् ॥१११॥ शिवा च मच्चिकां कूपे तत्रारोग्य च कल्पकम् । तदैवाकर्षयामास नन्दो निधिमिवात्मनः ॥११२॥ अपि पक्कद्रुपत्त्राभं शिबिकामधिरोष्य तम् । वास्योपयंभ्रमयन्नृपः पूर्देवतामिव ॥११३॥ . तं दृष्ट्वा वैरिणो दथुनन्दो ऽभूदबलः खलु । यदेषो ऽस्मान्मोषयते दर्शयन्कूटकल्पकम् ॥११॥ ततो बादमुपद्रोतुं ते प्रावर्तका वैरिणः । अनुत्पन्नभया यन्त्रप्रतियन्त्रादिकल्पनैः ॥११५॥ ततश्च कल्पकः प्रेव्य दूतं तानेवमब्रवीत् । एत वः कोऽप्यभिमतो ऽन्तर्गङ्गं नावमास्थितः ॥११६॥ यथामपि नौयानो जल्यित्वा तेन धौमता । करोमि मन्धिमन्यहा भवतां यदभौपितम् ॥११॥ सान्धिविग्रहिकस्तेषां कल्पकश्चापि नौस्थितौ । मिलितावाभिमुख्येन वक्रावक्रग्रहाविव ॥११८॥ तत्र कस्यचिदेकस्येचुकलापं करस्थितम् । निरौक्ष्य कल्पको मन्त्री तमूचे ऽङ्गुलिसन्जया ॥११॥ यद्यमुव्येषुभारस्य मूलं प्रान्तश्च कर्त्यते । एतन्मध्यप्रदेशस्य तदा किमुपतिष्ठते ॥१२॥

Page #287

कल्पकामात्यः ।
सान्धिविग्रहिकः मो ऽथ विद्वानपि सुधौरपि । न तदाशयमजासीदीदृशस्तु तदाशयः ॥ १२१ ॥ यथेचुयष्टिर्मूलेन प्रान्तेन च विवर्धते ।
उभाभ्यामेव सन्धिभ्यां तथा चत्रियसन्ततिः ॥ १२२ ॥ तत्र चैकः सत्यसन्धिर्यत्रोक्तं नान्यथा भवेत् ।
प्रपञ्चमन्धिरपरो मायया यः प्रतन्यते ॥ १२२ ॥ अविश्वासेन वो नन्दे मत्यसन्धेर्न गोचरः ।
१६३
13
प्रपञ्चमन्धिस्तु कथं भावौ वो मयि तद्विदि ॥ १२४ ॥ निःमन्धिवन्धास्तद्यूयमुपजीव्या भविष्यथ । निकृत्तमूलप्रान्तेचयष्टिवन्नन्दभूपते. ॥१२५॥
पुनश्च तत्प्रदेशस्याभौर्या मूर्धन्यदर्शयत् । दातां दधिस्थाल कल्पको हस्तसज्ञया ॥ १२६ ॥ प्राग्वद्भावार्थमज्ञासौत्प्रधानपुरुषो न सः । कन्पकामात्यद्दद्द्यभावार्थो ऽयमभूत्पुनः ॥ १२७॥ त्वत्पचमंहतिस्थाली मद्दोर्दण्डाहता यदि ।
तद्वः स्याद्विटकाकाई विकीर्ण दधिवलम् ॥ १२८॥ पुनः स्वनावा तन्नावं कल्पकस्त्रिः प्रदक्षिणाम् । चकार तदभिप्रायं तत्रापि न विवेद सः ॥ १२८ ॥ भावार्थत्वेष ष मनावा यथा नौरावृता तव । तथास्मतेजमा तेजो भवतामावरिव्यते ॥ १३० ॥ मात्रयेऽपि भावार्थमजान कल्पकस्य सः । ऊहापोहपरस्तस्थौ व्यात्तास्यः काकपोतवत् ॥ १३१ ॥

Page #288

परिशिठपर्वणि सप्तमः सर्गः।
स्वस्थान कल्पको ऽथागात्माधिविग्रहिकः स तु । तनावमविटपौवापन्नः स्खशिबिर ययौ ॥१३२॥ स सन्धिविग्रहपुमानिजैः पृष्टो विषादभाक् । अवोचदत्यसम्बन्धप्रलापी कल्पकद्विजः ॥१३३॥ पुनः पुनश्च तैः पृष्टो न स किंचिदवोचत । स हि जिहाय तद्भावं नाजासिषमिति ब्रुवन् ॥१३४॥ मिलितः कल्पकस्यायमपौति कृतनिश्चयाः । ते ऽथ सामन्तराजानः पलायन्त दिशो दिशम् ॥१३५॥ ततः पलायमानानां तेषां कल्पकशासनात् । हत्यश्वरत्नकोशादि जगाहोच्छिद्य नन्दराट् ॥१३६॥ नन्दो ऽपि तं निजग्राह प्राक्तनं दुष्टमन्त्रिणम् । भक्तस्य कल्पकस्यायमनर्थदिति क्रुधा ॥ १३७॥
नन्दश्रियां रक्षणमौविदलः सुधौनयोपायनदीनदौनः ।
मां कल्पको नन्दनरेश्वराज्ञानियन्त्रितां मन्निवरश्चकार ॥१३८॥
इत्याचार्यश्री हेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाव्ये कल्पकामात्यसकौतनो नाम सप्तमः सर्गः ॥

Page #289

अष्टमः सर्गः ।
कन्त्पकः पुनरुत्पन्नानॆकपुत्रो धियां निधिः । सुचिरं नन्दराजस्य मुद्राव्यापारमन्वशात् ॥ १ ॥ नन्दन्य वशे कालेन नन्दाः सप्ताभवन्नृपाः तेषा च मन्त्रिणो ऽभूवन्भूयांसः कल्पकान्चयाः ॥ २ ॥ ततस्त्रिखण्डपृथिवीपतिः पतिरिव श्रियः । समुत्खात द्विषत्कन्दो नन्दो ऽभृन्नवमो नृपः ॥ ३ ॥ विशङ्कटः श्रियां वामो ऽमङ्कटः शकटो धियाम् । शकटाल इति तस्य मन्त्र्यभृत्कल्पकान्वयः ॥४॥ तस्य लक्ष्मीवतौ नाम लक्ष्मौरिव वपुग्नती ! मधर्मचारिण्यभवच्छतालङ्कारधारिणी ॥ ५ ॥ तयोश्च ज्येष्ठतनयो विनयालकृतो ऽभवत् । स्थूलधोः स्युतभद्रो भद्राकार निशाकरः ॥ ६ ॥ भक्तिनिष्ठः कनिष्ठोऽभृतौयको नन्दनस्तयोः । नन्दराज्हदयामन्दानन्द गोशीर्षचन्दनः ॥७॥ पुरे ऽभूत्तत्र कोशेति वेश्या रूपश्रियोर्वशी । वशीकृतजगच्चेता येतोभूजीवनौषधिः ॥८॥ भुक्षानो विविधान्भोगान्स्लभट्टो दिवानिशम् । वाम मधे तस्या दादशाब्दानि तन्मनाः ॥ ॥ श्रीकस्वङ्गरतो ऽभृद्भूरिविश्रम्भभाजनम् । द्वितीयमिव हृदयं नन्दस्व पृथिवीपतेः ॥ १० ॥

Page #290

परिशिष्यवणि अष्टमः सर्गः ।
तत्र चामोदररुचिर्नाम द्विजवराग्रणीः । कवीनां वादिना वैयाकरणानां शिरोमणिः ॥११॥ खयंकृतेर्नवनवैरष्टोत्तरशतेन सः । वृत्तः प्रवृत्तो ऽनुदिनं नृपावलगने सुधीः ॥१२॥ मिथ्यादृगिति त मन्त्री प्रशशंस न जातचित् । तुष्टो ऽप्यस्मै तुष्टिदान न ददौ नृपतिस्ततः ॥१३॥ ज्ञात्वा वररुचिस्तत्र दानाप्रापणकारणम् । पाराधयितुमारेभे रहिौं तस्य मन्त्रिणः ॥१४॥ संतुष्टया तयान्येद्युः कार्य पृष्टो ऽब्रवौदिदम् । राज्ञः पुरस्तान्मे काव्य तव भर्ता प्रशसत् ॥१५॥ तया तदुपरोधेन तद्विज्ञप्तो ऽवदत्पतिः । मिथ्यादृष्टरमुख्याहं प्रशंसामि कथं वचः ॥१६॥ तयोनः माग्रह मन्त्री तत्तथा प्रत्यपद्यत । अन्धस्त्रीबालमूर्खाणामाग्रहो बलवान्खलु ॥१७॥ राज्ञः पुरस्तात्यठतः काव्यं वररुचेस्ततः । अहो सुभाषितमिति वर्णयामाम मन्त्रिराट् ॥१८॥ दौनारशतमष्टाग्र ततो ऽस्मै नृपतिर्ददौ । राजमान्यस्य वाचापि जौव्यते ह्यनुकूलया ॥१६॥ दौनाराष्टोत्तरशते दीयमाने दिने दिने । किमेतद्दीयत इति भूपं मन्त्री व्यजिज्ञपत् ॥२०॥ अथोचे नृपतिर्मन्त्रिन्दमो ऽस्मै त्वत्प्रशंसया । वयं यदि स्वयं दद्मो दद्मः कि न पुरा ततः ॥२१॥

Page #291

पाकटालमरण।
मन्त्र्यप्यूचे मया देव प्रशसा नास्य निर्मिता । काव्यानि परकीयाणि प्राशसिषमहं तदा ॥२२॥ पुरो नः परकाव्याणि खकौकृत्य पठत्ययम् । किमेतत्सत्यभावेनेत्यभाषत नृपस्ततः ॥२३॥ एतत्पठितकाव्यानि पठन्तौलिका अपि । दर्शयिष्यामि वः प्रातरित्यूचे सचिवो ऽपि च ॥२४॥ यक्षा यक्षदत्ता भूता भूतदत्तैणिका तथा वेणा रेणेति सप्तामन्प्राज्ञाः पुत्र्यस्तु मन्त्रि पाः ॥२५॥ ग्रहाति न्यायमौ तामां सदनं तथेतराः । द्विव्यादिवारक्रमतो ग्टहन्ति स्म यथाक्रमम् ॥२६॥ राज्ञः समीपं सचिवो द्वितीये ऽगि निनाय ताः । तिरस्करिपयन्तरिताः समुपावेशयच्च सः ॥२७॥ अष्टोत्तरशतं भोकान्स्वयं निर्माय नैत्यिकान् । ऊचे वररुचिम्तास्तु यथाज्येष्ठमनूचिरे ॥२८॥ ततो वररुचे सष्टो राजा दान न्यवारयत् । उपायाः मचिवानां हि निग्रहानुग्रहक्षमाः ॥२८॥ ततो वररुचिर्गत्वा यन्त्र गङ्गाजले न्यधात् । तन्मध्ये वस्त्रबद्ध च दौनारशतमष्टयुक् ॥३०॥ प्रातर्गङ्गाममौ स्तुत्वा यन्त्रमाकामदहिणा । दौनारास्ते च तत्पाणावुत्पत्य न्यपतस्ततः ॥३१॥ म एवं विधे नित्य जनस्तेन विसिभिये । तच श्रुत्वा जनश्रुत्या राजाशंसत मन्त्रिणे ॥३२॥

Page #292

fes
परिशिष्टपर्वणि अष्टम मर्गः ।
दद् यद्यस्ति सत्य तत्प्रातर्वोचामहे स्वयम् । इत्युक्तो मन्त्रिणा राजा तत्तथा प्रत्यपद्यत ॥ ३३ ॥ दत्त्वा शिक्षा चर' साय प्रेषितस्तत्र मन्त्रिणा । शरस्तम्व निलौनो ऽस्यात्पचौवानुपलचितः ॥ ३४ ॥ तदा वररुचित्वा छन्नं मन्दाकिनोजले । दौनाराष्टोत्तरशतग्रन्थि न्यस्य ययौ गृहे ॥ २५ ॥ तज्जीवितमिवादाय दौनारग्रन्थिमादरात् । चरः समर्पयामास प्रच्छन्नं वरमन्त्रिणे ॥ ३६ ॥ अथ गुप्तात्तदौनारग्रन्थिर्मन्त्रौ निभात्यये । यौ राज्ञा मम गङ्गामागावररुचिस्तदा ॥ ३७॥ द्रष्टुकामं नृप दृढोल्लष्टमानी सविस्तरम् । स्तोतुं प्रववृते गङ्गा मूढो वररुचिस्तत ॥ ३८ ॥ स्तुत्यन्ते ऽचालयद्यन्त्र पढा वररुचि' परम् । दौनारग्रन्थिरुत्पत्य नापतत्पाणिकोटरे ॥ ३८ ॥ ग्रन्थि गवेषयामास पाणिना तज्जले ततः । मो ऽस्थादपश्यस्तुष्णौको धूर्तो ष्टष्टो हि मौनभाक् ॥४०॥ इत्यूचे च महामात्यः किं ते दत्ते न जाह्नवी |
1
न्यासकृतमपि द्रव्य गवेषयसि यन्मुहुः ॥ ४१ ॥ उपलक्ष्य गृहाणेदं निजद्रव्यमिति ब्रुवन् मो ऽर्पयामास दौनारग्रन्थिं वररुचेः करे || ४२ ॥ दौनारग्रन्थिमा तेनोत्सर्पिन्थिनेव स' । दशामासादयामाम मरणादपि दु:महाम || ४३ ॥

Page #293

शकटालमरणं ।
विप्रतारयितु लोकं मायमत्र चिपत्यमौ ।
द्रव्यं प्रातः पुनर्गृह्णातौत्यूचे सचिवो नृपम् ॥ ४४ ॥ माधु ज्ञातमिदं कत्यालपन्मन्त्रिपुङ्गवम् । विस्मयस्मेरनयनः स्ववेश्मागान्महीपतिः ॥ ४५ ॥ श्रमर्षणो वररुचिः प्रतौकार विचिन्तयन् । गृहस्वरूपं सचिवस्यापृच्छच्चे टिकादिकम् ॥ ४६ ॥ तस्याथ कथयामास काचित्मविय्यदः । भूपतिः श्रौयकोद्वाहे भोच्यते मन्त्रिवेश्मनि ॥४७॥ सज्ज्यते चात्र शस्त्रादि दातुं नन्दाय मन्त्रिणा । शस्त्रप्रियाणा राज्ञां हि शस्त्रमाद्यमुपायनम् ॥४८॥ समासाद्य च्छलजन्तच्छलं वररुचिस्ततः । चणकादि प्रदायेति डिम्भरूपाण्यपाठयत् ॥ ४८ ॥ न वेत्ति राजा यदसौ शकटालः करिष्यति । व्यापाद्य नन्दं तद्राज्ये श्रीयकं स्थापयिष्यति ॥ ५० ॥ स्याने स्याने पठन्ति स्म डिम्भा एवं दिने दिने । जनश्रुत्वा तदश्रौषौदिति चाचिन्तयन्नृपः ॥ ५१ ॥ वालका यच्च भाषन्ते भाषन्ते यच योषितः । श्रौत्पातिकौ च या भाषा सा भवत्यन्यथा नहि ॥५२॥ तत्प्रत्ययार्थ राजाथ प्रेषितो मन्त्रिवेश्मनि ।
१६६
पुरुषः मर्वमागत्य यथादृष्ट व्यजिज्ञपत् ॥ ५३ ॥ ततश्च सेवावमरे मन्त्रिण: ममुपेयुषः । प्रणामं कुर्वतो राजा कोपात्तस्यौ पराङ्मुखः ॥५४॥

Page #294

परिशिलपर्वणि असमः सर्गः। तद्भावजो ऽथ वेमैत्यामात्यः औयकमब्रवीत् । राज्ञो ऽस्मि ज्ञापित: केनाप्यमको विद्विषनिव ॥५५॥ असावकमादमाकं कुलक्षय उपस्थितः । रक्ष्यते वत्स कुरुषे यद्यादेशमिमं मम ॥५६॥ नमयामि यदा राजे शिरश्छिन्द्यास्तदामिना । अभक्तः स्वामिनो वध्यः पितापौति वदेस्ततः ॥५॥ यियासौ मयि जरमाप्येवं याते परासुताम् । त्वं मत्कुलर हस्तम्भो भविष्यसि चिरं ततः ॥५८॥ श्रीयको ऽपि स्दन्नेवमवदगड्दस्वरम् । तात धोरमिदं कर्म श्वपचो ऽपि करोति किम् ॥५६॥ अमात्यो ऽप्यनवौदेवमेवं कुर्वन्विचारणाम् । मनोरथान्पूरयमि वैरिणामेव केवलम् ॥ ६ ॥ राजा यम दुवोदण्डः सकुटुम्ब न हन्ति माम् । यावत्तावन्ममैकस्य च्याद्रक्ष कुटुम्बकम् ॥६१॥ मुखे विषं तालपुट न्यस्य नस्यामि भूपतिम् । शिरः परासोम छिन्द्याः पिढहत्या न ते ततः ॥६॥ पित्रैव बोधितम्तत्म प्रतिपेटे चकार च ।
शुभोदाय धौमन्तः कुर्वन्यापातदारुणम ॥६३॥ भवता किमिद वत्स विहितं कर्म दुष्करम् । समन्भममिति प्रोको नृपेण श्रीयको ऽवदत् ॥६४॥ यदैव खामिना ज्ञातो द्रोह्ययं निहतस्तदा । भर्टचित्तानुसारेण भृत्यानां हि प्रवर्तनम् ॥६५॥

Page #295

२०१
स्थूलभदौक्षावतचर्या।
२०१ भृत्यानां युज्यते दोषे वयजाते विचारणा । खामिजाते प्रतीकारो युज्यते न विचारणा ॥६६॥ कृतौ देहिकं नन्दस्ततः श्रीयकमब्रवीत् । सर्वव्यापारसहिता मुद्रेयं ग्राह्यतामिति ॥ ६ ॥ अथ विज्ञपयामास प्रणग्य श्रीचको नृपम् । स्यन्तभद्राभिधानो ऽस्ति पित्तुल्यो ममाग्रजः ॥६॥ पिढप्रसादानिर्वाध कोशायास्तु निकेतने । भोगानुपभुज्ञानस्य तम्यान्दा द्वादशागमन् ॥६६॥
श्रायाथ स्थूलभद्रस्तमथै भूभुजोदितः । पर्यालोच्यामुमयं तु करिष्यामौत्यभाषत ॥७॥ अद्यैवालोचयेत्युक्तः स्थूलभद्रो महौभुजा । अशोकवनिका गत्वा विमम ति चेतसा ॥१॥ शयनं भोजनं नानमन्ये ऽपि सुखहेतवः । काले ऽपि नानुभूयन्ते रोरैरिव नियोगिभिः ॥७२॥ नियोगिनां खान्यराष्ट्रचिन्ताव्यग्रे च चेतसि । प्रेयसौनां नावकाशः पूर्णकुम्मे ऽम्भसामिव ॥७३॥ त्यका मर्वमपि स्वार्थ राजार्थ कुर्वतामपि । उपद्रवन्ति पिना उद्यानामिव द्विकाः ॥७४॥ यथा खदेहविणव्ययेनापि प्रयत्यते । राजाथै तहटात्मार्थ यत्यते किं न धीमता ॥७५॥ विचिन्त्यैवं व्यधात्केशोत्पाटनं पञ्चमुष्टि सः । रत्नकम्वन्तदशाभी रजोहरणमप्यथ ॥७६॥

Page #296

२०२
परिशिवपर्वणि अष्टम सर्गः ।
ततश्च स महाभागो गत्वा मदमि पार्थिवं । आलोचितमिद धर्मलाभः स्तादित्यवोचत ॥७७॥ ततः स राजमदनाङ्गुहाया दुव केसरौ। निःमसार महासारः संसारकरिरोषणः ॥७८॥ किमेष कपटं कृत्वा यायौ वेश्याग्रह पुनः । इत्यप्रत्ययत मापो गवाक्षेण निरक्षत ॥७९॥ प्रदेशे शवदुर्गन्धे ऽप्यविकूणितनासिकम् । यान्तं दृष्ट्वा स्थूलभद्र नरेन्द्रो ऽधूनयच्छिरः ॥८॥ भगवान्वीतरागो ऽसावस्मिन्धिग्मे कुचिन्तितम् । इत्यात्मान निनिन्दोच्चैर्नन्द स्तमभिनन्दयन् ॥८१॥ स्थलभद्रो ऽपि गत्वा श्रीमन्भूतविजयान्तिके । दीक्षां सामायिकोच्चारपूर्विका प्रत्यपद्यत ॥८॥ ग्टहीत्वा श्रीथक दोष्णि ततो नन्दः सगौरवम् । मुद्राधिकारे निःशेषव्यापारसहिते न्यधात् ॥८३॥ चकार श्रीयको राज्यचिन्तामवहितः सदा । साक्षादिव शकटाल' प्रशष्टनयपाटवात् ॥८४॥ स नित्यमपि कोशाया विनीतः सदने ययौ । स्नेहासातस्तप्रियापि कुलौनर्वडमन्यते ॥८५॥ स्थूलभद्रवियोगार्ता श्रौयक प्रेक्ष्य सारुदन् । दष्टे दृष्टे हि दुःखार्ता न दुःख धर्तमौ शते ॥८६॥ ततस्तां औयको ऽवोचदार्य किं कुर्महे वयम् । असौ वररुचिः पापो ऽघातयजनक हि नः ॥८॥

Page #297

स्थूलभद्रदीक्षावतचर्या ।
२०३
२०३
अकाण्डोस्थितवज्राग्निप्रदीपनमहोदरम् । स्थलभद्रवियोगं च भवत्या अकरोदयम् ॥८८॥ त्वब्जाम्यामुपकोशायां यावद्रतो ऽस्त्यसौ खलः । तावत्प्रतिक्रियां कांचिद्विचिन्तय मनखिनि ॥६॥ तदादिशोपकोशां यत्प्रतार्य कथमप्यसौ । विधीयतां वररुचिर्मद्यपानरुचिस्वथा ॥९॥ प्रेयोवियोजनाद्वैराहाक्षिण्याद्देवरम्य च । तत्प्रतिज्ञाय मा सद्यो ऽप्यपकोणां समादिशत् ॥ १॥ कोशायाश्च निदेशेनोपकोशा त तथान्यधात् । यथा पपौ सुरामेष स्त्रीवः क्रियते न किम् ॥६॥ सुरापाणं वररुचिः खेरं भट्टो ऽद्य कारितः । उपकोशेति को शायै शशमाथ निशात्यये ॥६॥ अथ कोशामुग्वात्सर्वे शुश्राव श्रीयको ऽपि तत् । मेने च पिटवेरस्य विहितं प्रतियातनम ॥ ४॥ शकटास्लमहामात्यात्ययात्प्रभृति मो ऽप्यभूत् । भट्टो वररुचिर्भूपसेवावमरतत्परः ॥ ५॥ म प्रत्यह राजकुले सेवाकाले समापतन् । राजा च राजनोकैश्च मगौरवमदृश्यत ॥८६॥ अन्यदा नन्दगड् मन्त्रिगुणम्मरणविहलः । सदमि श्रीवकामात्वं जगादेवं मगद्गदम् ॥१७॥ भकिमाानिमान्नित्यं शकटालो महामतिः । श्रभवन्मे महामात्यः शक्रन्टेव बृहस्पतिः ॥ ८॥

Page #298

२०४
परिशिष्ठपर्वणि असमः सर्गः। एवमेव विपन्नो ऽसौ देवादद्य करोमि किम् । मन्ये शून्यभिवास्थानमह तेन विनात्मनः ॥६६॥ उवाच श्रौयको ऽप्येवं किं देवेह विदधाहे । इदं वररुचिः सवें पापं व्यधित मद्यपः ॥१० ०॥ मत्यमेष सुरां भट्टः पिबतौति नृपोदिते । श्वो ऽमु दर्शयितास्मोति प्रौयकः प्रत्यभाषत ॥११॥ श्रीयकश्च द्वितीये ऽहि सर्वेषामौथुषां सदः । खपुंसा शिक्षितेनाय्यं पद्ममेकैकमार्पयत् ॥ १ ० २॥ तत्काल मदनफलरसभावनयाञ्चितम् । दुरात्मनो वररुचेरपैयामास पङ्कजम् ॥१३॥ कुतस्यमडतामोदमिदमित्यभिवर्णिनः । धातु राजादयो निन्युनर्नासाये व स्वमम्वुजम् ॥१० ४॥ सो ऽपि भट्टो ऽनयवात प्राणाये पङ्कज निजम् । चन्द्रहाससुरां सद्यो रात्रिपीतां ततो ऽवमत् ॥१०५॥ धिगसु शोधुपं ब्रह्मबन्धु बन्धवधोचितम् । मरित्याक्रुश्यमानो निर्ययौ सदसो ऽथ सः ॥१० ६ ।। ब्राह्मणा याचितास्तेन प्रायश्चित्तमचोकथन् । तापितत्रपुणः पान सरापाणाधघातकम् ॥१० ७॥ भूषया तापितमथ पपौ वररुचिस्त्रपु । प्राणैश्च मुमुचे सद्यस्तत्प्रदाहभयादिव ॥१८॥
स्थूलभद्रो ऽपि सम्भूतविजयाचार्यसन्निधौ । प्रव्रज्यां पालयामास पारदृश्वा श्रुताम्बुधः ॥१०६॥

Page #299

२०५
स्थूलभदौक्षाबतचर्या ।
२०५
वर्षाकाले ऽन्यदायाते मम्मूतविजय गुरुम् । प्रणम्य मम मुनय इत्यग्रन्नभिग्रहान् ॥ ११ ॥ अह सिंहगुहाद्वारे कृतोत्सर्ग उपोषितः । अवस्थाम्ये चतुर्मासौमेकः प्रत्यष्टोदिदम् ॥१११॥ दृग्विषाहिविन्नदारे चतुर्मामौमुपोषितः । स्थास्यामि कायोत्सर्गण द्वितीयो ऽन्यग्रहौदिदम् ॥११२॥ उत्सर्गों कूपमण्डकामने मामचतुष्टयम् । स्थास्याम्युपोषित इति तृतीयः प्रत्यपद्यत ॥११३॥ योग्यान्मत्वा गुरुः माधून्यावत्तानन्वमन्यत । म्यूलभद्रः पुरोभूय नत्वैवं तावद्वौत् ॥११४॥ कोशाभिधाया वेश्याया ग्रहे या चित्रालिका । विचित्रकामशास्त्रोककरणालेख्यशालिनौ ॥११॥ तत्र कृततपःकर्मविशेषः षड्रसाशनः । स्याम्यामि चतरो मामानिति मे ऽभिग्रहः प्रभो ॥११६॥ युग्मम्॥ जात्वोपयोगाद्योग्यं तं गुरुस्तवान्वमन्यत । माधवश्च ययुः सर्व ख स्व स्थान प्रतिश्रुतम् ॥ ११७॥ शान्ताम्तौबतपोनिष्ठान्दृष्ट्वा तान्मुनिसत्तमान् । चयो ऽमौ भेजिरे शान्ति सिहसरिघट्टकाः ॥११॥ म्यूलभद्रो ऽपि माप कोशावेश्यानिकेतनम् । अभ्युत्तम्बो तथा कोशाप्याहिताच्नलिरगतः ॥ ११ ॥ सकुमारः प्रकृत्यामौ रम्भास्तम्भ दवोरुणा । मतभारेण विधुरो ऽत्रागादिति विचिन्न्य मा ॥१२॥

Page #300

२०६
परिशिलपर्वणि अष्टमः सर्गः।
उवाच स्वागत स्वामिन्समादिश करोमि किम् । वपुर्धनं परिजन: सर्वमेतत्तवैव हि ॥१२१ ॥ चतुर्मासौं वसत्यै मे चित्रशालेयमर्यताम् । दूत्यूचे स्थूलभद्रो ऽपि सा तूचे ग्राह्यतामिति ॥ १२॥ तया च तस्यां प्रगुणोक्तायां भगवानपि । कामस्थाने ऽविशद्धर्म व खबलवत्तया ॥१२३॥ अथ मा षड़साहारभोजनानन्तरं मुनेः । विशेषकृतगारा क्षोभाय समुपाययौ ॥ १२४॥ मोपविष्टा पुरस्तस्योकष्टा काचिदिवासराः । चतुरं रचयामास हावभावादिकं मुहुः ॥१२५॥ करणानुभवक्रौडोद्दामानि सुरतानि च । तानि तानि प्रातनानि स्मारयामास मामकृत् ॥१२६॥ यद्याक्षोभाय विदधे तया तत्र महामुनौ । तत्तन्मधाभवद्वजे यथा नखविलेखनम् ॥ १२ ॥ प्रतिवासरमण्येव तत्क्षोभाय चकार मा । जगाम स तु न क्षोभं मनागपि महामनाः ॥ १२८॥ तयोपसर्गकारिया प्रत्युतास्य महामुनेः । प्रदीप्यत ध्यानवहिमघवहिरिवाम्भसा ॥१२६॥ त्वयि पूर्वमिवाजानागन्तुकामां धिगौश माम् । श्रात्मानमिति निन्दन्तौ सापतत्तस्य पादयोः ॥ १३ ॥ मुनेस्तस्येन्द्रियजयप्रकर्षण चमत्कृता । प्रपेदे श्रावकलं माग्रहौवमभिग्रहम् ॥१३१॥

Page #301

स्थानभदौक्षावतचर्या ।
२०७
तुष्टः कदापि कस्मेचिद्ददाति यदि मां नृपः । विना पुसांसमेक तमन्यत्र नियमो मम ॥१३२॥ ___ गते तु वर्षामसये ते त्रयो ऽपि हि साधवः । नियूंढाभिग्रहा एयुगुरुपादान्तिक क्रमात् ॥१३३॥
आयान्मिहगुहामाधुरहो दुष्करकारक । तत्र खागतमित्यूचे किचिदुत्थाय सूरिणा ॥१३४॥ सूरिणा भाषितो तहदायान्तावितरावपि । समे प्रतिज्ञानिर्वाहे समा हि खामिसनिया ॥१३॥ स्थलभट्रमथायान्तमभ्युत्थायाव्रवीगुरुः । दुष्करदुष्करकारिन्महात्मन् स्वागतं तव ॥१३६॥ सासूयाः साधवस्ते ऽथाचिन्तयन्नित्यहो गुरोः । इदमामन्त्रणं मन्त्रिपुचताहेतुकं खलु ॥१३॥ धद्यमौ षड्रसाहाराहातदुष्करदुष्करः । ददं वर्षान्तरे तर्हि प्रतिज्ञास्यामहे वयम् ॥१३८॥ एवं मनसि संस्थाप्य सामर्षास्ते महर्षयः । कुर्वाणाः मयम मासानष्टावगमयन्क्रमात् ॥१३८॥ उत्तमर्ण दूव प्राप्ते काले इटः पुरो गुरोः । साधुः सिंहाहावासौ चकारेति प्रतिश्रवम् ॥१४॥ कोशावेश्याग्रहे नित्यं षड्माहारभोजनः । भगवन्समवस्याम्ये चतुर्मासौमिमामहम् ॥१४॥ स्थूलभद्रेण मात्सर्यादेतदगीकरोत्ययम् । विचार्यत्युपयोगेन ज्ञात्वा च गुरुरादिशत् ॥१४॥

Page #302

२.०
परिशिक्षपर्वणि असमः सर्गः।
वत्स माभिग्रहं कार्पोरतिदुष्करदुष्करम् । स्थूलभद्रः क्षमः कमद्रिराज दुव स्थिरः ॥ १ ॥३॥ नहि मे दुष्करो ऽप्येष कथं दुष्करदष्करः । तदवश्यं करिश्थामौत्युवाच स पुनर्गुरुम् ॥१४ ४३ गुरुरूचे ऽमुना भावी भ्रशः प्रानपक्षो ऽपि ते । पारोपितो ऽतिभारो हि मात्रभङ्गाय जायते ॥१४५॥ गुरोर्वचो ऽवमत्याथ वौरमन्यो मुनिः स तु । उन्मौनकेतनं पाप कोशायास्तनिकेतनम् ॥१४६॥ स्थूलभद्रस्पर्धयेहायाति मन्ये तपस्व्यसौ । भवे पतन रक्षणीय इत्युत्थाय ननाम मा ॥१४७॥ वसत्यै याचितां तेन मुनिना चित्रशालिकाम् । कोया समर्पयामास स मुनिस्तत्र चाविशत् ॥१४॥ त भुक्तषसाहारं मध्याहे तु परीक्षितम् । कोशापि तत्र लावण्यकोप्रभूता समाययौ ॥१४॥ चुक्षोभ स पुनर्मक पङ्कजाक्षौमुदीच्य ताम् । स्त्री तादृग्मोजनं तादृग्विकाराय न कि भवेत् ॥ १५ ॥ स्मराया याचमान तं कोशाप्येवमवोचत । वयं हि भगवन्वेश्या वश्याः मो धनदानतः ॥ १५१ ॥ व्याहार्पोन्मुनिरप्येव प्रमोद मृगलोचने । अस्मासु भवति द्रव्यं किं तैलं वालुकाखिव ॥ १५२ ॥ नेपालभूपो ऽपूर्वस्मै साध्वे रत्नकम्बलम् । दत्ते तमानयेत्यूचे मा निर्वेदयितुं मुनिम् ॥१५३॥

Page #303

स्थूलभद्रदो क्षात्रतचर्यां ।
२०६
ततञ्चचान नेपालं प्रावृङ्काले ऽपि बालवत् । पङ्किलायामिन्तायां म निजत्रत दूव स्खलन् ॥ १५४ ॥
तत्र गत्वा महीपालानकम्वलमाप्य च । स मुनिर्वतितो वर्त्मन्यामन्तश्चि दस्यवः ॥ १५५ ॥ श्रायाति तचमित्याख्यद्दम्यूनां शकुनिस्ततः । किमायातीत्यपृच्चञ्च दस्युराड् द्रुस्थितं नरम् ॥ १५६ ॥ श्रागच्छभिक्षुरेको ऽस्ति न कचित्तादृशो ऽपरः । इत्यशंमहु मारूढचौरसेनापतेः स तु ॥१५७॥ साधुस्तत्राय संप्राप्तस्तैर्विष्टत्य निरूपितः । किमप्यर्थमपश्यद्भिर्मुमुचे च मलिनुचैः ॥१५.८ ॥
एतनचं प्रयातीति व्याहरच्छकुनिः पुनः । मुनिं चौरपतिः प्रोचे सत्यं ब्रूहि किमस्ति ते ॥ १५८॥ वेग्याकृते ऽस्य वंशन्यान्तः चिप्तो रत्नकम्वलः ।
श्रम्तोत्युक्ते मुनिश्ञ्चौग्राजेन मुमुचे च मः ॥ १६० ॥ म ममागत्य कोशाचे प्रददौ रत्नकम्बलम् । चिचेप मा गृहस्रोतःपङ्के निःशङ्कमेव तम् ॥१६१ ॥
श्रजन्पन्मुनिरप्येवमक्षेप्यचिकर्दमे ।
महानृन्यो यमौ रत्नकम्बलः कम्बुकण्ठि किम् ॥ १६२ ॥ श्रय कोशाम्युवाचैव कम्बलं मूढ शोचमि ।
14
गुणमयं वभ्रे पतन्त खं न शोचसि ॥१६॥ तच्छ्रुत्वा जातमवेो मुनिम्तामित्यवोचत |
वोधितोऽस्मि त्वया माधु मेारात्माधु रचितः ॥ ४ ॥

Page #304

२१०
परिशिषपर्वणि अछमः सर्गः।
अधान्यतीचारभवान्युन्मूलयितमात्मनः । यास्यामि गुरुपादान्ते धर्मलाभस्तवानघे ॥१६॥ कोशापि तमुवाचै मिथ्या मे दुष्कृतं त्वयि । ब्रह्मवतस्थयाप्येवं मया यदमि खेदितः ॥१६६॥ आशातनेय युग्माकं बोधहेतोर्मया कृता । क्षन्तव्या मा गुरुवचः श्रयध्वं यात सत्वरम ॥१६॥ इच्छामौति वदन गत्वा सम्भूतविजयान्तिके । ग्टहौवालोचना तौक्षणमारचार पुनस्तपः ॥१६॥ समाधिमन्तो मरणं साधयित्वा परेद्यवि । सम्भूतविजयाचार्यपादाः स्वर्ग प्रपेदिरे ॥१६॥
राज्ञा प्रदत्ता कोशापि तुष्टेन रथिने ऽन्यदा । राजायत्तेति शिवाय विना रागेण सा तु तम् ॥१७॥ स्थूलभद्रं विना नान्यः पुमान्को ऽपौत्यहर्निशम् । सा तस्य रथिनो ऽभ्यणे वर्णयामास वर्णिनौ ॥१७॥ रथी गत्वा ग्टहोद्याने पर्यङ्के च निषद्य सः । तन्मनोरञ्जनायेति स्वविज्ञानमदर्शयत् ॥१७२॥ माकन्दलुम्बौं बाणेन विव्याध तमपौषुणा । पुढे ऽन्येन तमप्यन्येनेत्याहस्तं शराख्यभृत् ॥१७॥ वृन्नं छित्त्वा चुरप्रेण वाणश्रेणिमुखस्थिताम् । लुम्बौं खपाणिनाश्थ्यासौनम्तस्यै स आर्पयत् ॥ १७४॥ इदानौं मम विज्ञानं पश्येत्यालप्य सापि हि । व्यधत्त सार्षपं राशिं तस्योपरि ननत च ॥१७॥

Page #305

स्थूलभद्रवतचर्चा । सूची चिवा तत्र राशौ पुष्यपत्रैः पिधाय ताम् । सा ननत च नो सूच्या विद्या राशिच न क्षतः ॥ १७६॥ ततः स ऊचे तुष्टो ऽस्मि दुष्करणामुना तव । याचख यन्ममायत्तं ददामि तदहं ध्रुवम् ॥ १०७॥ सोवाच किं मयाकारि दुष्करं येन रन्जितः । इदमप्यधिकं नाम्मात्किमभ्यासेन दुष्करम् ॥१७८॥ कि चामलुम्बौछेदो ऽयं नृत्तं चेद न दुष्करम् । अशिक्षितं स्थूलभद्रो यच्चक्रे तत्तु दुष्करम् ॥ १७८ ॥ अभुक्त द्वादशाब्दानि भोगान्यत्र समं मया । तत्रैव चित्रशालायामस्थात्मोऽखण्डितव्रतः ॥१८॥ दुग्ध नकुलसञ्चारादिव स्त्रीणां प्रचारतः । योगिनां दुयते चेतः स्थूलभद्रमुनिं विना ॥१८१॥ दिनमेकमपि स्थातु को ऽलं स्त्रीसन्निधौ तथा । चतुर्मासौं यथातिष्ठत्स्यूलभद्रो ऽक्षतव्रतः ॥१८॥ पाहारः षड्रमश्चित्रशालावासो ऽङ्गनान्तिके । अप्येक व्रतलोपायान्यम्य लोहतनोरपि ॥१८३॥ विलीयन्ते धातुमयाः पार्श्व वहेरिव स्त्रियाः । म तु वज्रमयो मन्ये स्थूलभद्रमहामुनिः ॥ १८४॥ स्थूलभद्रं महासत्त्वं कृतदुष्करदुष्करम् । व्यावर्ण्य युक्ता मुट्रैव मुखे वर्णयितं परम् ॥ १८ ५॥ रथिको ऽप्यथ पप्रच्छ य एव वर्यते त्वया । को नाम स्थलभद्रो ऽयं महासत्त्वशिरोमणिः ॥१८॥

Page #306

२१२
परिशिष्टपर्वणि अष्टमः सर्गः 1
साप्यूचे शकटालस्य नन्दभूपालमन्त्रिणः । तनयः स्थूलभद्रो ऽयं तवाग्रे वर्णयामि यम् ॥ १८० ॥ तच्छ्रुत्वा सोऽपि संभ्रान्त इत्युवाच कृताञ्जलिः । एषो ऽस्मि किङ्करस्तस्य स्थूलभद्रमहामुनेः ॥ १८८ ॥ if साथ तं ज्ञाला विदधे धर्मदेशनाम् । प्रत्यबुध्यत महुद्धिमोहनिद्रामपास्य सः ॥ १८८ ॥ प्रतिबुद्धं च त बुद्धा सास्यन्निनमभिग्रहम् । तच्छ्रुला विस्मयोत्फुल्ललोचनः सो ऽब्रवीदिदम् ॥ १५०॥ बोधितोऽहं त्वया भद्रे स्थूलभद्रगुणोक्तिभिः । यास्यामि तस्य पन्थानं भवत्यैवाद्य दर्शितम् ॥ १८१ ॥ कल्याणमस्तु ते भद्रे पालय स्वमभिग्रहम् । hi गुरोः पार्श्व गत्वा दोचां स ददे ॥ १८२ ॥ भगवान्स्थूलभद्रोऽपि तां व्रतमपालयत् ।
द्वादशाब्दप्रमाणश्च दुष्कालः समभूत्तदा ॥ १८२ ॥ दूतश्च गोल विषये ग्रामे चलकनामनि ।
ब्राह्मणो ऽभूचणौ नाम तद्भार्या च चणेश्वरी ॥ १ ८ ४ ॥ aa ragi raकवचणचणी |
ज्ञानिनो जैनमुनयः पर्यवात्सुख गृहे ॥ १८५ ॥ श्रन्यदा तैर्दन्तेश्वर्या सुतोऽजनि ।
जातं च तेभ्यः साधुभ्यस्तं नमोऽकारथचणी ॥ १८६॥ तं जातदन्तजातच मुनिभ्यो ऽकथयच्चणी |
ज्ञानिनो सुनयोऽयाख्यन्भावी राजेष वालकः ॥ १८ ॥

Page #307

चाणक्यचन्द्रगुप्तकधा।
२१३
राज्यारोण मत्पुत्रो मा भून्नरकभागिति । अघर्षयत्तस्य दन्तान्पौडामगणयंचणौ ॥१८८॥ स मुनिभ्यस्तदण्याख्यन्मुनयो ऽप्येवमूचिरे । भाव्येष विम्वान्तरितो राजा रदनधर्षणात् ॥ १६६॥ चपी चाणक्य इत्याख्यां ददौ तस्याङ्गजन्मनः । चाणक्यो ऽपि श्रावको भूत्सर्वविद्याधिपारगः ॥२०॥ श्रमणोपासकत्वेन म मन्तोषधनः सदा । कुलौनब्राह्मणस्यैकामेव कन्यामुपायत ॥२ ० १॥ चाणक्यभार्या वन्येद्युर्माटधाम जगाम मा । बभूव तत्र तज्ञातस्तदोदाहमहोत्सवः ॥
२२॥ तस्मिन्महोत्सवे तस्याः स्वमारो ऽन्याः समाययुः । वस्त्रानकारशालिन्यो महेभ्यपतिका हि ताः ॥२३॥ ताचित्रवाहनाः सर्वा' सर्वा दासौभिरावृताः । मच्छत्रप्रक्रियाः सर्वाः सर्वाः सम्युनमौलथः ॥२ ० ४॥ भर्वा दिव्यागरागिण्य: सर्वास्ताम्बूलपाणयः । सर्वा अपि श्रियो देव्या वैक्रिया इव मूर्तयः ॥२०५॥ युग्मम्॥ चाणक्यग्रहिणी त्वेकवराशिनिशि चाहि च । विशुद्धशद्धसरिकाभरपा जीर्णकञ्चका ।।२०६॥ जौर्णको सम्भोत्तरीया ताम्बून्नविकलानना । वपुर्मलैकसंजाताङ्गरागा अपुकुण्डला ॥ २० ॥ कर्मणा कर्कशकरा मदा मलिनकुन्तला । नाभिः श्रीमदृढाभिर्भगिनौभिरहस्यत ॥
२८॥ । त्रिभिर्विशेषकम् ॥

Page #308

२१४
परिशिलपर्वणि अष्टमः सर्गः।
विवाहमिलितो ऽन्यो ऽपि लोकः सर्वो जहास ताम् । मा तु जिहियतो कोणप्रविष्टोद्याहमत्यगात् ॥२०६॥ गताथ चाणक्यग्टहे विषादमलिनानना । सास्यात्तिलकयन्ती मां साञ्चनैरश्रुबिन्दुभिः ॥२ १ ० ॥ तां तु म्बानमुखौं दृष्ट्वा प्रातः कैरविणौमिव । तदुःखदुःखी चाणक्यो ऽभिदधे मधुराक्षरम् ॥२११॥ किं महतो ऽपमानस्ते प्रतिवेशिकतो ऽथवा । पिनवेशकतो यदा यदेवं ताम्यसि प्रिये ॥२१२॥ मा वाख्यातमनौशाभूदपमानकदर्थिता । पत्युरत्यन्तनिर्बन्धादाख्याति सम तथापि तत् ॥२ १३॥ चाणक्यो ऽपि हि विज्ञातहिणौदुःखकारणः । द्रविणोपार्जनोपायं निरपायमचिन्तयत् ॥२१ ४ ॥ पाटलीपुत्रनगरे नन्दराजो द्विजन्मनाम् । विशिष्टां दक्षिण दत्ते तदर्थ तच याम्यहम् ॥ २ १५॥ इति निश्चित्य तत्रागात्मविश्य च नृपौकमि । अग्रे दत्तेम्वासनेषु निषसादादिमासने ॥२ १६॥ चाणक्येन तदाक्रान्तमासनं प्रथमं सदा । नन्द एव ह्यलंचके तस्य भद्रासनं हि तत् ॥२१॥ नन्देन च महायातो नन्दपुत्रस्तदावदत् । ब्राह्मणो निषमादेष छायामाक्रन्य भूपतेः ॥२१॥ राज्ञो दास्यैकया प्रोचे चाणक्यः सामपूर्वकम् । मिषौदास्मिन्दितौयस्मिन्नासने लमहो विज ॥२१८॥

Page #309

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा।
२१५
कमण्डलुमदीयो ऽत्र स्थास्यतीत्यभिधाय सः । कमण्डलं न्यधात्तत्र नौमत्प्रथममासनम् ॥२२०॥ एवं हतौयं दण्डेन चतुर्थ जपमालया । पञ्चमं चोपवीतेनोत्थाप्यमानो रुरोध मः ॥२२१॥ दास्यवोचदहो धृष्टो न मुञ्चत्याद्यमासनम् । विशेषो ऽय यदन्यान्यप्यासनानि रुणयसौ ॥२२२॥ नत्किमेतेन धृष्टेन वातुलेन द्विजन्मना । पादेनाहत्य चाणक्यमित्युत्थापयति स्म मा ।।९ २३॥ चाणक्यस्तत्क्षणाद्रुष्टो दण्डष्ट इवोरगः । पश्यतः सर्वलोकस्य प्रतिज्ञामकरोदिमाम् ॥२२४॥ सकोशमृत्यं ससुहत्युचं सवलवाहनम् । नन्दमुन्मूलयिष्यामि महावायुरिव द्रुमम् ॥२२५॥ आभातताम्रताम्रास्यो ज्वलन्वझिरिव क्रुधा । नगरानिरगान्मङ्घ मभूक्षेपं चणिप्रसः ॥२२६॥ धौमतां मौलिमाणिक्यं चाणक्यश्चास्मरत्किल । यदिम्बान्तरितो ऽहं हि भविष्यामि महौपतिः ॥२२७॥ स राज्या, नरं कंचित्पश्यामौत्यभ्रममुवि । अपमानान्नापमानं विस्मरन्यभिमानिनः ॥२२८॥ चणेश्वरौकुक्षिजन्मा द्विजन्मा सो ऽन्यदा ययौ । मयूरपोषका यत्रावात्सुनन्दमहीपतेः ॥२२८॥ मयूरपोषकग्रामे तस्मिंश्च चणिनन्दनः । प्राविशत्कणभिक्षार्थ परिव्राजकवेषभृत् ॥२३॥

Page #310

२९६
परिशिलपर्वणि ध्यष्टमः सर्गः। मयूरपोषकमहत्तरस्थ दुहितस्तदा । अभूदापनसत्त्वांयाश्चन्द्रपानाय दोहदः ॥२३१॥ तत्कुटुम्बेन कथितचाणक्याय स दोहदः । पूरणीयः कथमसाविति पृष्टो ऽवदच स. ॥२३२॥ यद्येतस्या जातमात्र दारकं मम दस्थ भोः । सदाहं पूरयाम्येव शशभृत्यानदोहदम् ॥२३३॥ अपूर्ण दोहदे गर्भनाशो ऽस्था मा भवत्विति । तन्मातापितरौ तस्याममाता वचन हि तत् ॥२ ३ ४॥ चाणक्यो ऽकारयच्चाथ सच्छिद्र हणमण्डपम् । पिधानधारिणं गुप्त तदूर्ध्वं चामुचनरम् ॥२३५॥ तस्याधो ऽधारयामास स्थाल च पयसा मृतम् । ऊर्जराकानिशौथे च तन्दुः प्रत्यविख्यत ॥२२६॥ गुर्विण्यास्तत्र संक्रान्त पूर्णेन्दु तमदर्शयत् । पिवेत्युक्ता च मा पातुमारेभे विकसन्मुखौ ॥२३॥ मापाद्यथा यथा गुप्तपुरुषेण तथा तथा । प्यधौयत पिधानेन तच्छिद्रं तार्णमण्डपम् ॥९३८॥ पूरिते दोहदे चैवं समये ऽसूत सा सुतम् । चन्द्रगुप्ताभिधानेन पित्भ्यां मो ऽभ्यधीयत ॥२३६॥ चन्द्रवचन्द्रगुप्तो ऽपि व्यवर्धत दिने दिने । मयूरपोषककुलोत्पलिनौवनस्लामकः ॥२४॥ सुवर्णोपार्जनधिया चाणक्यो ऽपि परिभ्रमन् । गवेषयितुमारेभे धातवादविशारदान् ॥२४१॥

Page #311

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा।
दूतश्च चन्द्रगुप्तो ऽभै रममाणो दिने दिने । विलेभे भूपतिरिव तेभ्यो ग्रामादिकं सदा ॥ २४२ ॥ हस्तौकृत्य योकत्य चाररोह म बालकान् । प्रायो हि भाविनी लक्ष्मौरिङ्गितैरपि सूच्यते ॥२ ४३॥ क्रमयोगेण चाणक्यस्तत्रैवागात्परिभमन् । चन्द्रगुप्तं तथाचेष्टं दृष्ट्वा चातिविमिभिये ॥२४४॥ चाणक्यस्तत्परीक्षार्थमेवमाभाषते स्म तम् । हे राजन्मह्यमपि हि किचनापि प्रदीयताम् ॥२४॥ जगाद चन्द्रगुप्तो ऽपि ब्रह्मन् ग्रामगवौरिमाः ।। यथारचि ग्रहाण वं मद्दत्ता. को निषेत्स्यति ॥२४६ ॥ मित्वा प्रोवाच चाणक्यः कथ ग्रहामि गा इमाः । गोस्वामिभ्यो विभेम्युर्मारयिष्यन्ति ते हि माम् ॥२४७॥ प्रोवाच चन्द्रगुप्तो ऽपि मा भैषौर्ननु ते मया । गावः प्रदत्ता ग्रान्तां वौरभोज्या वसुन्धरा ॥२४॥ चाणक्यो ऽचिन्तयटसावही विज्ञानवानपि । श्रतः पप्रच्छ को उमावित्यर्भकांस्तत्समौपगान् ॥२४८॥ डिम्भकाः कथयामासुः परिव्राजकपुत्रकः । श्रमो मात्रोदरस्यो ऽपि परिव्राजकमाल्टातः ॥२५॥ चाणको ऽपि स्वयं लब्धं तं ज्ञात्वोवाच वालकम् । म एषो ऽस्मि यदीयस्त्वमेहि राज्यं ददामि ते ॥२५॥ राज्यार्थों चन्द्रगुप्तो ऽपि लगति सम तदङ्गुलौ । चाणक्यो ऽपि तमादाय द्राक् पलायिष्ट दम्यवत् ॥२५२॥

Page #312

परिशियपर्वणि अक्षमः सर्गः।
धातुवादोपार्जितेन द्रविणेन चणिप्रसूः । चक्रे पत्यादिसामग्रौँ नन्दमुच्छेत्तुमुद्यतः ॥ २५३ ॥ ततः मर्वाभिमारेण तया पत्त्यादिसेनया । पाटलीपुत्रनगर चतुर्दिशमवेष्टयत् ॥२५४ ॥ तदन्पसारं चाणक्यशिविरं नन्दभूपतिः । निर्गत्य कुट्टयामाम सर्वमाजकलोलया ॥२५५॥ सचन्द्रगुप्तचाणक्यः समयज्ञः पलायत । नंदापि रचेदात्मानं मत्यात्मनि पुनः श्रियः ॥२५॥ चन्द्रगुप्तं ग्रहीतुं च नन्दो ऽपि वरमादिनः । आदिशन्न महन्ते हि राजानो राज्यकाशिणम् ॥२५॥ जितकाशिनि नन्दे च पुनर्नगरमौयुषि । नागरैरुत्सवश्चक्रे ऽनुरूपः खस्वसम्पदाम् ॥२५८॥ तेषां च मादिनामेकः साद्यश्वेन तरखिना । अदवीयसि देशे ऽगाञ्चन्द्रगुप्तस्य गच्छतः ॥ २५८॥ चाणक्यो ऽपि तमायान्तं दुरादालोक्य मादिनम् । प्रत्युत्पन्नमतिश्चन्द्रगुप्तायैवं समादिशत् ॥२६॥ मरस: पद्मिनीषण्डमण्डितस्थास्य वारिणि । आतिलौलायित कला मनोन्मन्जेश्च महिरा ॥ २६ १॥ ममन्ज चन्द्रगुप्तो ऽथ ट्रागगाधे ऽपि वारिणि । धौरो वारिस्तम्भनिकां विद्यां साधितवानिव ॥२६२॥ खयं तु सरसस्तौरे चाणक्यः सुस्थिरामनः । समाधिनाटनं कृत्वा तस्थौ योगीव निर्ममः ॥२६३॥

Page #313

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा।
२१८
मातोद्यकोणाघाताभपादपातेन वाजिना । वायुवाजेन नन्दाश्ववारो ऽथ स समाययौ ॥२६४॥ स पप्रच्छ च चाणक्यं भदन्त कथयाश मे । किं त्वयाद्य पुमान्कोऽपि दृष्टो ऽभिनवयौवनः ॥२६॥ समाधिभगभौरुत्वाभिनयेन चणिप्रसूः । अङ्गुलौसज्ञया तस्य हुकुर्वन्वार्यदर्शयत् ॥२६६ ॥ चन्द्रगुप्ताकर्षणाय स सादौ मङ्गमम्भमि । श्रामुकं मोक्नुमारेभे चलनौमिव नर्तकौ ॥२६॥ तम्यवादाय निस्त्रिंशं निस्त्रिंशश्वणिभूरथ । अम्बुदेव्या बलौकर्तुमिव चिच्छेद तच्छिरः ॥२६॥ एहि वसैहि वत्सेति चाणक्येनोदिते क्षणात् । सरसो निर्ययो चन्द्रगुप्तचन्द्र दुवोदधेः ॥२६॥ चन्द्रमारोप्य तबाचे चाणक्यः समभाषत । वामाख्य मादिने यहि तहि किं चिन्तितं त्वया ॥२०॥ चन्द्रगुप्तो ऽववौदार्य मयैतचिन्तित तदा । इदमेव खल श्रेयो जानात्यार्यो हि न त्वहम् ॥२०१॥ चाणक्यो ऽचिन्तयन्जूनं सर्वदापि वशंवदः । नहि मे व्यभिचार्यष यन्तुर्भट्र इव दिपः ॥२७२॥ तयोश्च गच्छतोः पृष्ठे यमदूत दवोद्भटः । पाययौ नन्दमाद्यन्यो वायुवाजेन वाजिना ॥२७३॥ तमापतन्तं दृष्ट्वा च चाणक्येनोदितः पुनः । चन्द्रगुप्तः मरोमध्ये न्यमसौन्मक हमवत् ॥२४॥

Page #314

२२०
परिशिलपर्वणि अठमः सर्गः ।
रजकं वारितौरस्थं चणिमनुरुवाच च । वच्छ्रेणिरुषितो राजा नण्य चेन्न मुमूर्षसि ॥ २७५॥ रजको ऽप्यश्ववार तं दृष्ट्वा दूरादुदायुधम् । सत्यमेवेति निश्चित्य पलायिष्टात्तजीवितः ॥२६॥ वृहतीक्षालनैर्वस्त्रक्षालने ऽपि कृतश्रमः । तस्त्राणि तु निर्णनुमारेभे चणिसूः खयम् ॥२७॥ तं च सादिनमायान्त पृच्छन्तं पूर्वमादिवत् । तथैव मारयामास चणिपुत्रः कुशायधौः ॥२७८॥ चाणक्यचन्द्रगुप्तौ तु ततः स्थानात्प्रचेलतः । चिखिदे चन्द्रगुप्तो यान्तामकुक्षिर्बुभुक्षया ॥२७८ ॥ चन्द्रगुप्नं बहिर्मक्का चाणक्यो ग्रामसम्मुखम् । चचाल भनमानेतुं भकं ग्राम विना न हि ॥२८॥ ग्रामाझट्ट च निर्यान्त तत्कालकृतभोजनम् । मन्दमन्दपदं तुन्दपरिमाज ददर्श सः ॥२८॥ पप्रच्छ चेह विमस्य पालिर्लगति वा न वा । भट्टो ऽप्याख्यलगत्येव लग्ना मम हि सम्पति ॥२२॥ पुनः पप्रच्छ चाणक्यो बुभुजे भट्ट किं त्वया । स श्राख्यत्सरमध्ना कृतशालिकरम्बकम् ॥२६॥ चाणक्यो ऽचिन्तयामे भक्तार्थं भ्रमतो मम । विलम्बः स्यात्कथं भावौ चन्द्रगुप्तस्तु मा विना ॥२८४ ॥ एकाको खलु नन्दाश्ववारैर्दुरिविक्रमैः । कुकुरैः सूकर व चन्द्रगुप्तो ग्रहीयते ॥२८५॥

Page #315

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा।
२२१ कुमारश्चन्द्रगुप्तश्चगृहीतो नन्दसादिभिः । तदा मनोरथो भावी खप्नराज्यममो मम ॥२८६॥ उदरादस्य भट्टस्य तदाकृष्य करम्बकम् । ददामि तस्मै तत्प्राण रक्षणीया यथा तथा ॥२८७॥ इति भट्टस्य चाणक्यस्तस्योदरमदारयत् । मद्यो रसवतौकार व कूष्माण्डिकाफलम् ॥२८८॥ चाणक्यस्तत्मणं भट्टजठरात् पिठरादिव । स्वयं करम्बमाकृष्य चन्द्रगुप्तमभोजयत् ॥२८६॥ सचन्द्रगुप्तशाणक्यस्ततो भ्राम्यन्दिनात्यये । श्राममाद ग्राममेकं कुलायमिव विकिरः ॥२८ ० ॥ तदा प्रविष्टो भिक्षार्थ ग्रामे तस्मिन्परिभ्रमन् । चाणक्यो रोरवाया ययौ कस्याश्चिदोकसि ॥२८१॥ वालकानां तया चोष्णा रब्बाभूपरिवेषिता । तत्रैको बालकः पाणिं चिपातिवुभुक्षितः ॥ २८२॥ दग्धाङ्गुल्लोकं तं बाल स्टन्तं स्यविरावदत् । न किचिटपि जानासि चाणक्य इव बालक ॥२८॥ चाणक्यस्तद्दचः श्रुत्वा प्रविश्य च तदोकमि । पप्रच्छ वृद्धां चाणक्यदृष्टान्तः को ऽयमर्भके ॥२८ ४॥ जरत्युवाच चाणक्यो बहिर्देशममाधयन् । श्रादौ नन्दपुरं रुन्धन्विगोपं प्रापदन्पधीः ॥२६॥ शनैः पार्श्वव्वभुनानो मध्य एव विपन्करम् । तथा वालो ऽप्ययं दग्धो ऽङ्गुलौव्वत्युप्णरब्वया ॥२८६ ॥

Page #316

२२२
परिशिष्ठपर्वणि अष्टमः सर्गः। अहो स्त्रिया अप्येतस्या धीमत्त्वमिति चिन्तयन् । चाणक्यो हिमवत्कूटं ततो ऽगात्मनिवेशनम् ॥२८॥ नत्र पर्वतकाख्येन नृपेण सह सौपदम् । चन्द्रगुप्तगुरुचक्रे तत्साहायककाम्यया ॥२९८॥ तमन्यदोचे चाणक्यो नन्दमुन्मूल्य पार्थिवम् । तट्राज्यं संविभज्यावां रहौव भातराविव ॥२८६ ॥ ततः पर्वतकेनापि प्रत्यपद्यत तद्वचः । म हि चाणक्ययुक्तो ऽभूत्सन्नद्ध इव केसरौ ॥३०० ॥ चाणक्यश्चन्द्रगुप्तश्च स च पर्वतको बहिः । उपचक्रमिरे नन्ददेशं माधयितुं ततः ॥३१॥ एक त तैः पुरं रुद्धमपि भङ्गमशाकि न । भिक्षार्थं भिक्षुवेषेण चाणक्यस्तत्र चाविशत् ॥३०२॥ तत्र चिदण्डौ चाणक्यः पुरमध्ये परिश्रमन् । ददर्शानादिकाः सप्त सकला मानदेवताः ॥३० ३॥ चाणक्यो ऽचिन्तयदिमाः सकलाः पाहिदेवताः । नूनमामा प्रभावेण पुरमेतन भज्यते ॥३ • ४॥ मातरः कथमुत्थाप्या इति यावदचिन्तयत् । चाणक्यः पुररोधातैः पौरस्तावदपृच्छयत ॥३० ५॥ कदा हि भगवन्नेतत्पुरमुद्देष्टयियते । श्राख्याहि जानन्ति खलु प्रायः सर्वं भवादृशाः ॥९०६॥ चन्द्रगुप्तगुरुः स्माह हहो श्टणुत नागराः । मातरो यावदचैतास्तावदुद्देष्टनं कुतः ॥३ ० ७॥

Page #317

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा ।
२२३
द्रागथोत्याटयामासुः पौरास्तन्मानमण्डलम् । किं नाम कुरुते ना धूर्तवण्यो विशेषतः ॥३. ८॥ चाणक्यदत्तसङ्केतो चन्द्रपर्वतकौ तदा । पलायिषातां जद्दषुश्चात्यन्तं ते तु नागराः ॥३०६॥ व्यावत्य वार्धिवेलेव दुर्धरौ पुनरेव तौ । अचिन्तितौ विविशतुः पुरे तत्र परंतपौ ॥३१ ० ॥ ततश्च तत्पुरं भङ्खा तो दावपि महारयो । माधयामासतुनन्ददेशं चाषाक्यसारथौ ॥३ ११॥ चाणक्यबुद्ध्या सन्नद्धौ तौ रुंद्धः स्मामितैर्वलैः । परितः पाटलीपुत्रनगरं गुरुविक्रमौ ॥३१२॥ चौणकोश: शौणवल: होणधौः हौषाविक्रमः । नन्दः पुण्यक्षयेणाभूद्यावत्युण्यं हि ऋद्धयः ॥३ १३॥ चाणक्यपार्श्व नन्दो ऽथ नासाग्रारूढजीवितः । धर्मदारमयाचिष्ट प्रेयः कस्य न जीवितम् ॥३ १४॥ अज्ञापयच्च चाणक्यस्वमेकेन रथेन भोः । निर्याहि तत्र चात्मेष्टं यथाशत्यधिरोपयः ॥३१५॥ नहि ते कोऽप्युपट्रोता रथेनैकेन गच्छतः । ममाश्वसिहि मा भैषौदिजन्मेव न इन्यसे ॥३१६॥ भार्य हे कन्यकां चैकां यथाशक्ति वसूनि च । रथमारोप्य निरगानगरादथ नन्दराट् ॥३१॥ ममायान्तं चन्द्रगुप्तं दृष्धा ट्रागनुरागभाक् । रथम्या नन्ददहिता देवौवानिमिषाक्ष्यभूत ॥३१८॥

Page #318

२२४
परिशिष्यपर्वणि अष्ठमः सर्गः ।
मुखचन्द्रमयूखैश्च कटाक्षैर्नन्दनन्दिनौ । चन्द्रगुप्तस्य सम्भोगसत्यकारमिवार्पयत् ॥३१६॥ नन्दो जगाद तां वत्से भव खैरं वयंवरा । प्रायः क्षत्रियकन्यानां शस्यते हि स्वयवरः ॥३२॥
आयुभति खस्ति तुभ्यं रथादुत्तर मुश्च माम् । त्वत्परिणायनशल्यं मम यात त्वया सह ॥३२१॥ एवमुका तु मा तस्माद्रथादुत्तौर्य सत्वरम् । चान्द्रगुप्तं रथवरमारोढुमुपचक्रमे ॥३२२॥ आरोइन्त्यां तदा तस्यां चन्द्रगुप्तरथस्य तु । नवारका अभज्यन्त यन्त्राक्रान्तेक्षुयष्टिवत् ॥३२३॥ असावमङ्गलकरौ केयमायाति मद्रथम् । रथारुरुचुमिति तां चन्द्रगुप्तो न्यवारयत् ॥३२४॥ चाणक्यो ऽप्यवदन्मेमां चन्द्रगुप्त निवारय । शकुनं हि शुभायेदं मा स्म मंस्थास्वमन्यथा ||२२५॥ शकुनेनामुना वत्स दृद्धिमेवाधिकाधिकाम् । गामी पुरुषयुगाणि नव यावत्तवान्वयः ॥३२६॥
ततश्च नन्दमदने प्रविष्टौ चन्द्रपर्वतौ । पारेभाते संविभा विपुलां नन्दमम्पदम् ॥३२७॥ तबाभूत्कन्यका चैका सर्वखमिव रक्षिता । नन्दभूपतिराजन्म तामुपाजौजिवदिषम् ॥३२॥ तस्यां पर्वतकस्याझदनुरागस्तदा तथा । यथा तां हृदये सो ऽधायातव्यामिव देवताम् ॥३२८ ॥

Page #319

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा ।
२२५
२२५
तां तु पर्वतकायैव चन्द्रगुप्तगुरुर्ददौ । तदैव पाणिग्रहणमङ्गलं च प्रचक्रमे ॥३३॥ मंचक्राम विषं तस्यास्तदा पर्वतके ऽपि हि । होमाग्नितापसंभूततल्खेदजलसङ्गमात् ॥३३१॥ मंक्रान्तविषवेगातस्तदा पर्वतको ऽभवत् । शिथिलीभूतसर्वाङ्गश्चन्द्रगुप्तमुवाच च ॥३३२॥ अहं पौतविष व वनुमयुत्सहे नहि । परित्रायस्व हे वत्स म्रियते ऽद्य न मंशयः ॥३३३॥ मान्त्रिका मान्त्रिका वैद्या वैद्या इत्यनुलापिनम् । चाणक्यश्चन्द्रगुप्तं द्राक्कणे भूत्वैवमन्वशात् ॥३३४॥ विनौषधं हि ते व्याधिर्यदि यात्येष यात तत् । कुरु मौनमुपेक्षख स्वस्ति ते स्तादमुं विना ॥३३॥ अर्धराज्यहरं मित्र यो न हन्यात्स हन्यते । इति मार्यो ऽयं वय चेन्मियते पुण्यवानसि ॥ ३ ३ ६ ॥ अनुशिष्यैवमुक्षिप्तमृकुटीभङ्गसज्जया । चाणक्यो वारयामास मौर्य धुर्यो मनौषिणाम् ॥ ३३७॥ ततश्च हिमवत्कूटपार्थिवः प्राप पञ्चताम् । तञ्चन्द्रगुप्तमायाज्यदयमप्यभवत्तदा ॥३३८॥ एवं च श्रीमहावीरमुकर्षशते गते । पञ्चपञ्चाशदधिके चन्द्रगुप्तो ऽभवन्नृपः ॥३३८॥ ___ चन्द्रगुप्तम्य राज्ये तु केऽपि नन्दानुजीविनः । अकार्षः पुरुषाशीय प्रदेश विषमे स्थिताः ॥३४॥

Page #320

२२६
परिशियपर्वणि अष्ठमः सर्गः ।
पुररक्षाक्षम कंचिदीक्षमाणो ऽथ पूरुषम् । चाणक्यो ऽवजदेकस्य कोलिकस्य निकेतनम् ॥३४१॥ मत्कोटकदरोवग्निं क्षिपन्नामौत्तदा च सः । तं पप्रच्छ च चाणक्यः किं करोष्यथ सो ऽब्रवीत् ॥३४२॥ मत्पुत्रोपद्रवकरान्दुष्टान्मत्कोटकानमून् । मूलादुन्मूलयनस्मि दुष्टानां नान्यदहति ॥३४ ३॥ अहो धौव्यवसायान्यां कोलिको ऽयं प्रकृयते । चिन्तयन्निति चाणक्यश्चन्द्रगुप्तान्तिके ययौ ॥३४ ४॥ श्राहाय्य कोलिकं तत्र चन्द्रगुप्ताचणिप्रसः । कारयामास नगराध्यक्ष शिक्षाविचक्षणः ॥३४५॥ ते नन्दपुरुषाचौरा विविध जनादिभिः । विश्वास्य जतिरे तेन चाणक्यस्थ मुधा न धौः ॥३४ ६॥
दूतश्च मौर्यस्य गुरुयस्मिन्ग्रामे पुरा किल । भिक्षां न प्राप्तस्तदासानाजुहाव कुटुम्बिनः ॥३४॥ जातकोपस्तदा तेषां क्षुद्रबुद्ध्या चणिप्रसूः । श्राम्राणां कुरुत वृति वशीनामिति चादिशत् ॥३४८॥ चाणक्यस्य निदेशेन तैस्तवामकुटुम्बिभिः । वंशौश्छित्त्वा दृतिश्चक्रे सहकारमहौरहाम् ॥२४॥ रे रे मयैतदादिष्टं वंशौनां क्रियता वृतिः । श्रावैरिति वदन्मौर्यगुरुः कोपमनाटयत् ॥३५० ॥ उत्याद्य क्वचिमं दोषमिमं तेषां कुटुम्बिनाम् । सवालवृद्धं चाणक्यो ग्राममज्वालयद्रुषा ॥३५१॥

Page #321

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा।
२२७
अन्येद्युश्चन्द्रगुप्तस्य कोशो नास्तौति चिन्तया । दौनारैः स्थालमापूर्य चाणक्यो लोकमब्रवीत् ॥३५२॥ मया महार्दीव्यन्तु यो मां जेव्यति तेन हि । दौनारपूरितं स्थालमिदं लभ्यमसौ पण: ॥३५३॥ जेष्यामि यं पुनरह तस्य पार्शदहो जनाः । दौनारमेकमादास्ये ग्राष्णि रेखेव वागियम् ॥ ३ ५४॥ ततश्च रन्तुमारेभे जनैः सह दिवानिशम् । चन्द्रगुप्तगुरुः कूटपाशकैस्तु जिगाय तान् ॥३५५॥ एषो ऽर्थोपार्जनोपायः सविलम्बो ऽल्पको ऽपि च । इत्यपायान्तर कत पौरानाहास्त सो ऽखिलान् ॥ ३ ५ ६॥ ततश्च भोजयित्वा तानपौप्यदरवारुणौम् । पानगोट्यां च बंहिष्ठानुञ्चतालानवौवदत् ॥३५॥ हसनं नर्तन गानमन्यच चौवचेष्टितम् । चाणक्यो ऽभिनयनचे ऽर्थार्जनोपायपण्डितः ॥३५८॥ वस्त्रे द्वे धातुरने मे त्रिदण्ड स्वर्णकुण्डिका ।
नृपतिर्वशवर्ती च तदादयत झुम्वरोम् ॥३५८॥ ततश्च झुम्वरौवाद्ये कोलिकैर्वादिते मति । व्याजहार परो मत्तः करमुक्षिप्य नागरः ॥३६॥ योजनसहस्रयाने यानीभस्य पटान्यहो । तानि स्वर्णसहस्रेण प्रत्येकं पूजयाम्यहम् ॥६६॥ युग्मम् । प्राग्वद्यादितमुम्बर्यामपरः कश्चिदब्रवीत् । तिलानामाढके झुप्ते प्रष्टे फलिते भृशम् ॥३६२॥

Page #322

२२८
परिशियपर्वणि अक्षमः सर्गः।
तिला भवन्लि यावन्तस्तावन्ति मम सद्मनि । कार्तवरसहस्राणि भन्ति सङ्ख्या न विद्यते ॥३६३॥ युग्मम् ।। प्रावधादितझम्बर्यामन्यो ऽवादौ नागमे । प्रवहन्या गिरिनद्या वारिपूरेण भूयमा ॥३६ ४ ॥ बक्षणेनेकदिवसोत्पनेनापि गवामहम् । संवरं विरचय्योच्चैः स्खलथामि पयोरयम् ॥३६ ५॥ युग्मम् ।। प्राग्वदादितझुम्वर्यामन्यो ऽवददहं खलु । जात्यनवकिशोराणामेकवासरजन्मनाम् ॥३६६॥ समुदत्तः स्कन्धके शैर्वेष्टयामि समन्ततः । पाटलीपुत्रनगर वृक्ष लूतेव तन्तुभिः ॥३६ ७॥ युग्मम् ॥ प्राग्वादितझुम्बर्यामूचे ऽन्यो मम वेश्मनि । शालिरेको भिन्नभिन्नशालिबीजप्रसूतिमान् ॥३६८॥ अन्यो गर्दभिकाशालि: स पुनर्लनलनकः । पुनः पुनः फलत्येवेत्येतद्रनदयं च नः ॥३६८॥ युग्मम् ॥ प्राम्बदादितअम्बयों स्माहान्यो मदविकलः। । सहस्रमह्यं द्रविणं विद्यते मम सद्मनि ॥३७०॥ अनृणो ऽहं सुगन्धिश्च जात्यचन्दनचर्चितः । सदापि वश्या मे भार्या मे तुल्यो नापरः सुखौ ॥३०१॥ युग्मम् ।। प्राग्ववादितसम्बयों मतिज्ञानमहानिधिः । चणिसूरेवमज्ञासौत्सर्वेषां श्रीमतां श्रियम् ॥३७२॥ एकयोजनगामौभपदममितिकाञ्चनम् । तथैकतिलजनिलमिता: स्वर्णसहस्रकाः ॥३७३॥

Page #323

चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा ।
२२६
२२६
प्रतिमासं चैकदिननवनौतभवं तम् । एकस्मिन्दिवसे जातास्तथा जात्यकिशोरकाः ॥३७ ४॥ कोष्ठागाराणां भरणप्रमाणाः शालयो ऽपि च । तैचाणक्याय ददिरे तन्मर्मविभूद्धि सः ॥३७५॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ चक्रे समर्थमर्थन तेन मौर्य चणिप्रसूः । धियां निधिरमात्यो हि कामधेनुर्महौमुजाम् ॥३७६॥
दतश्च तस्मिन्दुष्काले कराले दादशाब्दके । प्राचार्य: सुस्थितो नाम चन्द्रगुप्तपुरे ऽवसत् ॥३७७॥ अन्नदौःस्थ्येन निर्वाहाभावान्निजगणं स तु । देशान्तराय व्यसृजत्तत्रैवास्थात्वयं पुनः ॥३७८॥ व्याघुय्य क्षुल्लको द्वौ तु तत्रैवाजग्मतुः पुनः । प्राचार्यश्च किमायाताविति पृष्टावशसताम् ॥३७६ ॥ वियोगं गुरुपादानां नयावां मोढुमौश्वहे। तडः पार्श्व जीवितं वा मरणं वावयोः शुभम् ॥३८०॥ प्राचार्यः स्माह न कृतं युवाभ्यां माध्वमुत्र हि । अगाधे शजलधौ युवां मुग्धौ पतिव्यथः ॥३८१॥ इत्युक्त्वा तावनुज्ञातौ गुरुणा तब तस्थतः । भक्त्या शुश्रूषमाणौ तं तत्पादाम्भोजषट्पदौ ॥३८२॥ ततो दर्भिक्षमाहात्म्याभिच्यात्यन्पलब्धया । भारयित्वा गुरूणां तो मुचानावत्यमोटताम् ॥३८३॥ अपूर्यमाणाहारौ तौ चौयमाणो बुभुक्षया । ज्ञानकावषडक्षीणं मन्त्रयामामतुर्मिथः ॥३८॥

Page #324

२३०
परिशिलपर्वणि अष्टमः सर्गः ।
प्रकाश्यमानं गुरुणा गौतार्थान्मयताप्रति । अश्रौचावामदृश्यत्वकारकं दिव्यमञ्जनम् ॥३८॥ तत्प्रयोज्यः प्रयोगो ऽयमावाभ्यां कुचिपूर्तये । पूर्णकुक्षौ च निश्चिन्तौ गुरुपादानुपाखहे ॥३८६॥ अदृश्योभूय सभ्य तौ द्वौ तत्रैव वामरे । भोजनावसरे चन्द्रगुप्तम्याभ्वर्णमौयतः ॥३८॥ अदृश्यमानौ तौ क्षुल्लौ चन्द्रगुप्तस्य भाजने । बुभुजाते यथाकामं बन्धू प्राणप्रिथाविव ॥३८॥ एवं दिने दिने ताभ्यां भुनानाभ्यां महीपतिः । जनोदरत्वेनोदस्थात्तपस्वौव जितेन्द्रियः ॥३६॥ कृष्णपक्षक्षपाजानिरिव हामः शनैः शनैः । चन्द्रगुप्तनरेन्द्रो ऽभूत्ताभ्यामाच्छिन्नभोजनः ॥३६० ॥ निजामनप्ति कस्यापि तथाप्यकथयन्न मः । नित्य नृत्यौडितो ऽप्यस्थान्मदवानिव वारणः ॥ ३ ८ १॥ अपृच्छदेकदैकान्त मौर्य मौर्यगुरुः सुधीः । प्रत्यहं चौयमाणो ऽमि वत्म क्षयरुजेव किम् ॥३८२॥ मौर्यो ऽवदन्न तावन्ने हासेन परिवेव्यते । किं तु कोऽपि प्रेत वाच्छिनत्ति मम भोजनम् ॥ ३८३ ॥ तटस्थिता विदन्यार्या मा पूर्णाहारभोजनम् । न वर्धमपि मुझे ऽहं न जाने किंचिदप्यदः ॥३८ ४॥ चाणक्यो ऽवोचदद्यापि किमेवमसि मुग्धधीः । मुमुक्षुणेवातत्त्वज्ञेनात्मा यखेदितचिरम् ॥३८ ५।

Page #325

चाणक्य चन्द्रगुप्तकथा |
२३१
भवत्विदानीमपि हि युक्तमाख्यातवानसि । तव भोजनलुण्टाकमादास्ये न चिरादहम् ॥ ३८६ ॥ इत्युक्त्वा चन्द्रगुप्तस्य भोजनस्थानभूतले । प्रातस्तरत्नोष्टचूर्ण मसृण चिक्कसादपि ॥३८०॥ भोक्तुं निषले च नृपे भोक्तुमागतयोस्तयोः । पदानि प्रत्यविम्व्यन्त मचूर्णे तत्र भूतले ॥३८८॥ राज्ञि भुक्तोत्थिते तत्र भूतले चणिनन्दनः । पदपङ्क्ति तयोर्दृष्ट्वा चिन्तयामास चेतसि ॥ ३८८ ॥ मानुषः कोऽपि भून्यस्तपाद: मिद्धाञ्जनः खलु । हरते भोजनं स्थालाददृश्योभूय लीलया ॥ ४ ० ० ॥ इति द्वितौयदिवसे चाणक्यो भोजनौकसि । भोजनावसरे धूमं सूचिभेद्यमकारयत् ॥ ४०९॥ प्राग्वद्राज्ञा सहैकत्र स्याले भुञ्जानयोस्तयोः | वाष्पायन्ते स्म नेत्राणि धूमस्तोमेन मर्कता ॥ ४ ० २ ॥ नेत्राचन तयोः सर्वमदृश्यौकारकारणम् । वाष्पवारिभिराकृष्य ड्रागनौयत पङ्कवत् ॥४ ० ३ ॥ अनञ्जनदृशौ तौ तु भुञ्जानौ तत्र भाजने । दृष्टौ नरेन्द्रलोकेन कोपाद्भृकुटिकारिणा ॥४ ० ४ ॥ नाजन्पत्कोऽपि चाणक्यभयान्यक्कारकृत्तयो' । चाणक्यस्तु प्रवचनोलाहौरुरदो ऽवदत् ॥४ ० ५ ॥ पितरावृषिरूपेण युवां हि परमेश्वरौ ।
कृत्वा प्रसादमस्मासु स्वस्मै म्यानाय गच्छतम् ॥४०
६ ॥

Page #326

परशिलपर्वणि अक्षमः सर्गः। तयोर्गतवतो राजा भविषादमदो ऽवदत् । अनयोरहमुच्छिष्टभोजनेनास्मि दूषितः ॥ ४ ० ७॥ चाणक्यः माह मा कार्कषित्वारोपणं गुणे । श्राहारसंविभागेन मुनीनां पुण्यवानसि ॥४ ० ८॥ धन्यः सो ऽपि हि यो भिधामनगाराय यच्छति । एकस्थालातिथीभूतमुनिस्वं तु किमुच्चसे ॥४०६ एवं च मौर्य संबोध्याचार्याणां पार्श्वमेत्य च । चाणक्यो ऽदादुपालम्भं चुल्लान्यायं प्रकाशयन् ॥४१ ० ॥ प्राचार्यः माह को दोषः क्षुल्लयोरनयोर्ननु । स्वकुक्षिभरयः सत्पुरुषा यनवादृशाः ॥ ४ ११॥ चाणक्यो ऽपि तमाचार्य मिथ्यादुष्कृतपूर्वकम् । वन्दित्वाभिदधे साधु शिक्षितो ऽस्मि प्रमहरः ॥ ४ १२॥ प्रद्यप्रभृति थनपानोपकरणादिकम् । भाधनामुपकुरुते नदादेयं भदोकसि ॥४ १३॥ इत्यभिग्रहमादाय चाणक्यो दृढनिश्चयः । तदादि पालयामास स्वगाईस्यं कृतार्थयन् ॥ ४ १ ४१
चन्द्रगुप्तं तु मिथ्यादृक्पाषण्डिमतभावितम् । अनुशामितुमारेभे हितस्तस्य पितेव सः ॥४१५॥ असंयता ह्यमौ पापाः प्रकृत्या स्त्रीषु लम्पटाः । अपि सभाषितुं नास्तित्पूजायां तु का कथा ॥४१६ ॥ कषायपक्षिवृशेषु कृतघ्नेषु दुरात्मस । एतेषु निष्फलं दानमूबरेचम्बुष्टिवत् ॥ १७॥

Page #327

In
चाणक्यचन्द्रगुप्तकथा ।
२३३
श्रात्मानमाश्रितं चापि राजमोहतरण्डवत् । पातयत्सु भवाम्भोधौ तद्भक्ति तेषु मा कृथाः ॥४१८॥ मौर्यो ऽवादौन्मम ह्यार्य त्वइचो गुरुसंमितम् । नेते संयमिन इति प्रत्यायय तथापि माम् ॥४१६॥ पुरे प्रघोषं चाणक्यस्ततश्चैवमकारयत् । धर्म श्रोष्यति सर्वेषामपि पाषण्डिनां नृपः ॥४२०॥ ततश्चाइय तान्सर्वाशुद्धान्तस्यादवीयसि । देशे निवेशयामास म विविक विविनधीः ॥४२१॥ शुद्धान्तासन्नदिग्भागे चाणक्येनाग्रतो ऽपि हि । अक्षेप्यस्तच लक्षा' च लोष्टचूर्णं महीतले ॥ ४ २२॥ तोपदेशनार्थ ते चाणक्येन प्रवेशिताः । ज्ञात्वा विविक्त स्थानं तच्छुद्धान्ताभिमुखं ययुः ॥४२३॥ स्त्रौलोलास्ते स्वभावेन नृपस्त्रैणमसंयताः । गवाक्षविवरैर्द्रष्टुभुपचक्रमिरे ततः ॥ ४२४॥ ते राजपनौः पश्यन्तम्तावदस्युर्दुराशयाः । न यावदाययौ राजा -निषेदुस्तु तदागमे ॥४२५॥ ततश्च चन्द्रगुप्ताय धर्ममाख्याय ते ययुः । पुनरागममिच्छन्तो ऽन्तःपुरस्त्रीदिदृक्षथा ॥ ४ २६॥ गतेषु तेषु चाणक्यश्चन्द्रगुप्तमभाषत । पश्य स्त्रोन्नोलताचिन वत्स पाषण्डिनामिह ॥४२॥ यावत्वदागर्म तेहिं त्वदन्तःपुरमौक्षितम् । गवाहविवरचितलोचनैरजितेन्द्रियैः ॥ ४२८॥

Page #328

२३४
परिशिष्पर्वणि अहमः सर्गः।
पदपतिमिमां तेषां सुव्यक्त प्रतिविम्विताम् । गवाक्षविवराधस्ताहया प्रत्ययमुबह ॥ ४२६॥ सजातप्रत्यये राज्ञि द्वितीये ऽहनि तगुरुः । धर्ममाख्यातुमाहास्त नच जैनमुनीनपि ॥४३ ० ॥ निषेदुस्ते प्रथमतो ऽप्यासनेष्वेव माधवः । खाध्यायावश्यकेनाथ नृपागममपालयन् ॥४३१॥ ततश्च धर्ममाख्याय साधवो वसतिं ययुः । ईर्यासमितिलौनत्वात्पश्यन्तो भुवमेव ते ॥४३२॥ गवाचविवराधस्तालोष्टचर्ण समीक्ष्य तम् । चाणक्यश्चन्द्रगुप्ताय तद्यथास्थमदर्शयत् ॥४३३॥ ऊचे च नैते मुनयः पाण्डिवदिहाययुः । तत्यादप्रतिबिम्बानि न दृश्यन्ते कुतो ऽन्यथा ॥४३४॥ उत्पन्नप्रत्ययः साधून गुरून्मेने ऽथ पार्थिवः । पाषण्डिषु विरको भूद्विषयेष्विव योगवित् ॥४३५॥
एवं चानेकशः मविधानः प्रथितधौगुणः । चाणाक्यश्चिन्तयामास मौर्यौवल्लिमण्डपः ॥४३६॥ माधयामि विषाहारं चन्द्रगुप्तं शनैः शनैः । रसायनं यथास्य म्यागरदः प्रभवेन्न च ॥४३ ०॥ मौर्यो ऽथ मौर्यगुरुणा गुमणेव महाधिया । प्रभोज्यत विषाहारं दिनं प्रत्याधिकाधिकम् ॥४ ३८॥ अन्येधुश्चन्द्रगुप्तेन सह भोक्तं प्रचक्रमे । रागोत्कटतया राजौ दुर्धरा नाम गुर्विण ॥४३८॥

Page #329

बिन्दुसारजन्मराज्य।
२३५
दृष्ट्वा विषान्नं भुनानां तां गर्भापायशङ्कया । व्याहरत्किं कृतमिति द्राक् चाणक्यो ऽभ्यधावत ॥४०॥ विषान्नाखामात्रेणा राजौ मा प्राप पञ्चताम् ।
ध्यौ चणिप्रसूर्मा स्म गर्भो ऽप्यस्थाः प्रलौयताम् ॥ ३ ४९॥ इति तस्या विपन्नायास्तदोदरमदारयत् । तस्मादर्भमाचकर्ष मुना शनिपुटादिव ॥४४२॥ विषविन्दुश्च संक्रान्तस्तस्य बालस्य मूर्धनि । ततश्च गुरुभिर्बिन्दुसार इत्यभ्यधाथि मः ॥ ४ ४ ३ ॥ विन्दुमारे प्रपेदाने क्यो मन्मथवल्लभम् । समाधिमरणं प्राप्य चन्द्रगुप्तो दिवं ययौ ॥४४४॥ चाणक्यो ऽथ न्यधाद्राज्ये बिन्दुसारं सुमारधीः । सचिवायत्तमिद्धिश्च तदाज्ञाहबभूव मः ॥४४५॥
दतश्च मौर्यमाज्ञाप्य पूर्व हि चणिसूनुना । सवन्धर्नाम दाक्षिण्यासचिवः कारितो ऽभवत् ॥ ४ ४ ६॥ खातन्त्र्यमन्त्रितालिमुचाणक्ये मत्सरौ स तु । तदुच्छेदाय रहमि विन्दुसारमदो ऽवदत् ॥ ४ ४ ॥ नाहं प्रमाणभूतो ऽस्मि यद्यपौश तथापि ते । परिणामहित वनि कुलौनानां क्रमो ह्ययम् ॥ ४ ४ ८॥ विश्वामघातकस्यास्य मा चाणक्यस्य विश्वमौः । एष वन्मातुरुदरं दुरात्मा खल्वदारयत् ॥ ४४८ ॥ पप्रच्छ धात्रौराहय विन्दुमारस्तदैव तत् । तथैव ताभिरप्युक्ने चाणक्याय चुकोप च ॥ ४५ ॥

Page #330

परिशिष्यर्वणि अष्ठमः सर्गः ।
राजानं कुपितं ज्ञात्वा चाणक्यो ऽचिन्तयत्वयम् । सुबन्धुना तन्नेन राजा. मय्यन्यथाकृतः ॥ ४५१॥ अयं हि मागमात्यत्वे कारितो ऽभन्मयैव हि । तन्ने प्रत्युपकाराय युक्तमस्य कुलोचितम् ॥४५२॥ नदत्यासन्नम्मृत्योर्मे पर्याप्तं राज्यचिन्तया । कृते प्रतिचिकौबुद्धिं प्रयोच्ये ऽहं तथापि हि ५४ ५३॥ मद्धौपिशाचिकायस्तः मो ऽपि मा राज्यमश्रुताम् । इति तस्यापकारेण करिष्ये समयोचितम् ॥४५४ ॥ मंयोज्य योगमन्त्राद्यैर्वरगन्धासमुद्के । लिखिताक्षरभूर्जन सह सो ऽक्षिपदुग्धौः ॥४५५॥ समुद जतनालिप्य पेटायां स सुधौर्यधात् । तालयामास तां पेटा तालकानां शतेन च ॥४५६॥ गेहान्तर्यस्य तां गेहसर्वखमिव पेटिकाम् । दीनानाथादिपावेभ्यश्चाणक्यो न्यददाद्धनम् ॥४५॥ ततश्च नगरामनकरौषस्थलमूर्धनि । निषद्यानशनं चक्रे चाणक्यो निर्जरोद्यतः ॥४५८॥ यथाविपन्नजननौवृत्तान्तं धात्रिकामुखात् विज्ञाय बिन्दुसारो ऽनुशयानस्तत्र चाययौ ॥ ४५८ ॥ उवाच आमयित्वा च चाणक्यं चन्द्रगुप्तसूः । पुनर्वतय मे राज्यं तवादेशकदस्यहम् ॥४६॥ मौर्याचार्यो ऽभ्यधाद्राजकृत प्रार्थनयानया । शरीरे ऽपि निरौहो ऽस्मि साम्प्रतं किं त्वया मम ॥ ४६१॥

Page #331

विन्दुवारराज्य।
२३० अचलन्तं प्रतिज्ञाया मर्यादाया दवार्णवम् । चन्द्रगुप्तगुरुं ज्ञात्वा विन्दुमारो ययौ ग्रहम् ॥ ४ ६२ चुकोप गतमाचो ऽपि बिन्दुमारः सुवन्धवे । सुवन्धुरपि भौतात दबोचे कम्पमुद्दहन् ॥ ४ ६३ ॥ देव सम्बगविज्ञाय चाणक्यो दूषितो मया । गत्वा त क्षमयाम्यद्य यावत्तावत्प्रमौद मे ॥ ४६ ४ ॥ इति गत्वा सुवन्धस्तं क्षमयामास मायया । अचिन्तयच्च मा भयो ऽप्यमौ ब्रजत पत्तने ॥४६५॥ अमुना कुविकन्येन स राजानं व्यजिज्ञपत् । चाणक्यं पूजयिष्यामि तस्यापकृतिकार्यहम् ॥४६ ६॥ अनुज्ञातस्ततो राज्ञा सुबन्धुश्चणिजन्मनः । पूजामनशनस्थम्य विधातमुपचक्रने ॥४६ २॥ पूजां सुबन्धुरापातवन्धरां विरचय्य च । धूपाङ्गारं करोषान्तश्चिक्षेपान्यैरन्तक्षितः ॥४६८॥
धूपाङ्गारेणानिलास्फालितेन प्रोद्यग्वाले द्राकरोषस्थले तु । दारुपायो द मानो ऽप्यकम्पो
मौर्याचार्यो देव्यत्तत्र मृत्वा ॥४६॥ इत्याचार्यश्री हेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्वविरावन्नीचरिते महाकाव्ये कटानमरण-स्वल्लभद्रदीक्षानतचर्या-मन्भूतविजयवर्गगमन-चाणकाचन्द्रगुप्तकथा-बिन्दुमारजन्मराज्यवर्णनो नामाष्टमः मर्गः ।

Page #332

नवमः सर्गः। चाणक्यग्रहमन्येधुबिन्दुसारात्सुबन्धुना । वस्तुं ययाचे संभाव्यचाणक्यद्रव्यलिप्सुना ॥१॥ राज्ञादिष्टः प्रविष्टश्च सुबन्धुस्तत्र वेग्मनि । तां पेटां तालकशताबद्धदारां ददर्श च ॥२॥ अचिन्तयच चाणक्यसर्वस्वमिह विद्यते । नान्यथा तालकशतेनेदृशौ स्थानियन्त्रणा ॥३॥ पेटायास्तान्यभज्यन्त तालकानि सुबन्धुना । काराग्रहसमावष्टबन्धाः पादान्दुका दुव ॥४॥ मध्ये दृष्ट्वा समुहं तं चिन्तयामास चेतसि । नियतं रनकोशो ऽयं यस्य रक्षयमौदृशौ ॥५॥ तमपि स्फोटयामास समुझं नालिकेरवत् । लोकोत्तरमहागन्धानमथे गन्धान्ददर्श च ॥६॥ गन्धासुगन्धीनाजम्रो गन्धलुब्धो द्विरेफवत् । मूर्धानं धूनयन्बुच्चैः सुबन्धुर्जातविस्मयः ॥७॥ सनाथमचरैर्भूर्जमथ तत्र ददर्श च । स्था व्यबीजकमिति वाचयामास च खयम् ॥८॥ गन्धानाघ्राय य इमान्न तिष्ठेन्मुनिचर्यया । अन्तकस्य स तत्कालमतिथित्वं गमिष्यति ॥८॥ वाचयित्वाक्षराण्येतान्यतौव विषमाद सः । चाणक्यस्य प्रयोगो ऽय न सुधेति सनिश्चयः ॥१०॥

Page #333

बिन्दुसारअशोकनौकुणालकथा ।
२३९
तथापि भूर्जप्रोकार्थप्रत्ययार्थ सबन्धुना । गन्धानाघ्राप्य ताकोऽपि दिव्याहारमभोज्यत ॥ ११ ॥ ट्राग्मृते पुरुषे तत्र सुवन्धुर्मुनिसन्निभः । बभूव विषयाखादमनिच्छन्मनसापि हि ॥१२॥ श्रभव्य इत्यविरतो नटितो जौविताशया। सुवन्धुर्वद्धिरहितो विजहार वसुन्धराम् ॥१३॥
तनुजन्मा त्वशोकोविन्दुसारस्य चाभवत् । विन्दुमारे विपेदाने मो ऽभूदवनिशासनः ॥१४॥ कुणालो नाम तनुभृरशोकस्याप्यजायत । कुमारभुको राजादात्तस्मायुज्जयिनौं पुरोम् ॥१५॥ उन्जयिन्यां स्थितो राजनियुकैलिधारकैः । रक्ष्यमाणो जीवितवत्सो ऽभ्रत्साग्राष्टहायनः ॥१६॥ राजे च तावदयसं तमाख्यन्वालधारकाः । दध्यावध्ययना) ऽयमिति राजापि हर्षभाक् ॥१७॥ ततो राजा कुमारायालिखन्लेखे स्वयं विदम् । प्राकृतं सुखबोधाय यत्कुमारो अधौयउ ॥१८॥ मपत्नौ जननौ नत्र कुणालस्य निषेदुषौ । राजः पार्थादुपादाय तं तु लेखमवाचयत् ॥१६॥ मत्सुतस्यैव राज्यं तात्कुणालन्य त नेति मा । अन्यचित्ते नरपतावकरोल्कुटमौदृशम् ॥२०॥ निष्ठीवनाद्रौकतया नेत्राञ्जनशलाकया । प्राकृष्य कन्जन नेत्रादकारे विन्दुकं ददौ ॥२१॥

Page #334

२४०
परिशिष्ठपर्वणि नवमः सर्गः।
अशोको ऽपि प्रमादेन नानुवाचितमेव हि । तं लेखं मुद्रयामामोजयिन्यां प्राहिणोदथ ॥२२॥ नं लेखं पिढनामाकं मुद्रालंकृतमस्तकम् । पाणिभ्यामाददे दाभ्यां कुमारो मूर्ध्नि च न्यधात् ॥२३॥ तं लेखं वाचयामास कुमारो लेखकादथ । वाचयित्वा च वृणीको विषलो लेखको ऽय्यभूत् ॥२४॥ तस्मिन्नुदश्रुनयने लेखाथै वनुमक्षमे । ततश्च तत्कराल्लेखं कुमारः खयमाददे ॥२५॥ दर्शनोत्मक्षणवर्णानपि वाचयित क्षमः । वाचयामास तं लेखमशोकतनयः खयम् ॥२६॥ अंधौयउ इति प्रेक्ष्याचराण्यन्नयिनीपतिः । दध्यौ मौर्यान्वये कोऽपि गुर्वाज्ञालाइको नहि ॥२७॥ लोस्यामि राज्ञो यद्याज्ञामहमेवाग्रतः स्थितः । तदा मत्त एवाध्वान्येषामपि भविष्यति ॥२८॥ ततच साहसनिधिौर्यवंशाब्धिचन्द्रमाः । अननि म स्वयमपि नेचे तप्तशलाकया ॥१६॥ विज्ञाय तमशोकौमहासाहसकारकम् । धिकटलेखको इस्मोति निनिन्दात्मानमुच्चकैः ॥३०॥ अचिन्तयच दुर्दैवाधिष्ठितो ऽहं हताशयः । कुमारो यदभुदेवं प्रमादलिखितेन मे ॥३१॥ राज्यं वा मण्डलित्वं वा वमो नाद्यायमईति । मयि यस्येदृधी भनिर्धिकस्येदृशमागतम् ॥३२॥

Page #335

२४१
सम्पतिजन्मराज्यप्राप्ति । यौवराज्यममौ भुक्ला भविष्यति नृपो ऽप्यसौ । मनोरथेन पर्याप्तममुना साम्प्रतं मम ॥३३॥ कुणालायेत्यशोकौर्ददौ ग्रामं महर्द्दिकम् । तत्सापानकुमाराय ददावुब्जयिनौं पुनः ॥३४॥
कुपालस्य तु तं ग्राम भुञ्जानस्य परेद्यवि । अभूच्छरछियां पत्न्यां सूनुः मंपूर्णलक्षणः ॥३५॥ वर्धापिकाभ्यो दामोभ्यः कुमारः पारितोषिकम् । दत्त्वा महोत्सवं चक्रे पुत्रजन्मनिवन्धनम् ॥३६॥ मातर्मनोरथ लच्या वृथैवाद्य करोम्यहम् । इत्यागात्याटलीपुत्रं कुणालो राज्यलिप्मया ॥३७॥ ततो गौतविनोदेन खेच्छया स पुरे भ्रमन् । प्रेयान्वभूव लोकस्य गान्धर्वणतितम्बुरुः ॥३८॥ पाटलीपुत्रनगरे यत्र यत्र जगौ स तु ।। तत्र तत्र ययुः पौरा गौताकृष्टाः कुरङ्गवत् ॥३८॥ गान्धर्वणाद्भुतं श्रुत्वा तमन्ध इति पार्थिवः । पाहूय जवनौगुप्तं कृत्वा गातुं समादिशत् ॥४०॥ यथास्थानं मन्द्रमध्यतारैः षड्जादिभिः खरैः । पद्यप्रवन्धमौदृक्षं जगौ रागं स पोषयन् ॥ ११॥ प्रपौत्रश्चन्द्रगुप्तस्य विन्दुसारस्य नप्तकः । एषो ऽशोकश्रियः सूनुरन्धो मार्गति काकिणीम् ॥४२॥ पद्यप्रवन्धमन्धेन गौयमानं महीपतिः ।
श्रुत्वा पप्रच्छ को नाम बमस्याख्याहि गायन ॥४३॥ 16

Page #336

२४२
परिशिटपर्वणि नवमः सर्गः। स उवाच तवैवास्मि कुणालो नाम नन्दनः । बदाज्ञालेखमौचित्वा यो ऽन्धः स्वयमजायत ॥४४॥ ततो जवनिका वेगादपमार्य नरेश्वरः । दृष्ट्वोपलक्ष्य खं सूनुमुदश्रुः परिषबजे ॥४५॥ ऊचे च राजा तुष्टो ऽस्मि वत्स तभ्य ददामि किम् । व्यजिज्ञपत्कुमारो ऽपि याचे ऽहं देव काकिणीम् ॥४६. किमेतद्याचितमिति राज्ञि ब्रुवति मन्त्रिणः । अचिरे राजपुत्राणां काकिणौ राज्यमुच्यते ॥४७॥ राजा पोवाच हे वत्स कि राज्येन करिष्यसि । तत्ते स्यादन्यसादेव देवापहतचक्षुषः ॥४८॥ व्यजिज्ञपत्कुमारो ऽपि तात जातो ऽस्ति मे सुतः । पौत्रेण वर्धसे दिल्या राज्ये ऽस्मिन्मो ऽभिषिच्यताम् ॥४६ पप्रच्छाशोकराजो ऽपि कदोत्येदे सुतस्तव । सम्पत्येवेत्यकथयत्कुणालो ऽपि कृताञ्जलिः ॥५०॥ तदैव'तमशोकौः समानाययदर्भकम् । नामापि सम्प्रतिरिति तस्याकृत कृतोत्सवः ॥५१॥ अमोघवागशोकौस्तं दशाहादनन्तरम् । सम्मति स्तन्यपमपि निजे राज्ये न्यवौविशत् ॥५२॥ वृद्धिमासादयामास वयमा विक्रमेण च । श्रिया च सम्प्रतिरचचाजन्म परमाईतः ॥५३॥ क्रमेण साधयामास भरतार्धं सदक्षिणम् । प्रचण्डशासनश्चात्याकशासनसन्निभः ॥५४॥

Page #337

२४३
स्थूलभद्रपूर्वग्रहणं । इतश्च तस्मिन्दुष्काले कराले कालरात्रिवत् । निर्वाहाथें साधुमवस्तीरं नौरनिधेर्ययौ ॥५५॥ अगुण्यमान तु सदा साधनां विस्मृतं श्रुतम् । अनन्यसनतो नध्यत्यधौ धौमतामपि ॥५६॥ सद्धो ऽथ पाटलीपुत्रे दुष्कालान्ते ऽखिलो ऽमिलत् । यदनाध्ययनोद्देशाद्यासौद्यस्य तदाददे ॥५॥ ततश्चैकादशाङ्गानि श्रीसद्धो ऽमेलयत्तदा । दृष्टिवादनिमित्तं च तस्यौ किंचिद्विचिन्तयन् ॥१८॥ नेपालदेशमार्गस्यं भट्रवाहं च पूर्विणम् । जात्वा महः समाक्षातुं ततः प्रेषोन्मुनिदयम् ॥५६॥ गत्वा नवा मुनौ तौ तमित्यूचाते कृताञ्जली । समादिशति वः मनस्तत्रागमनहेतवे ॥ ६ ॥ मो ऽप्युवाच महापाणं ध्यानमारब्धमस्ति यत् । माध्यं द्वादशभिर्व धैर्नागमिष्याम्यहं ततः ॥६१॥ महाप्राणे हि निष्पन्ने कार्य कस्मिंश्चिदागते । मर्वपूर्वाणि गुण्यन्ते सूत्रार्थाभ्यां मुहूर्ततः ॥६२॥ तवचस्तो मुनौ गत्वा सङ्घस्याशंसतामथ । महो ऽप्यपरमाहयादिदेशति मुनिदयम् ॥६३॥ गत्वा वाच्यः म प्राचार्यो यः श्रीमतस्य शासनम् । न करोति भवेत्तम्य दण्डः क इति स नः ॥६४॥ मचायः म कर्तव्य इति वक्रि यदा म तु । तर्हि तद्दण्डयोग्यो ऽमौत्याचार्यो वाच्य उच्चकैः ॥६५॥

Page #338

२४४
परिशिष्ठपर्वणि नवमः सर्गः ।
ताभ्यां गत्वा तथैवोक प्राचार्यो ऽप्येवमूचिवान् । मैवं करोतु भगवान्सद्धः किं तु करोत्वदः ॥६६॥ मयि प्रसादं कुर्वाण: श्रीमतः प्रहिणोत्विह । शिव्यान्मेधाविनस्तेभ्यः सप्त दास्यामि वाचनाः ॥६॥ तत्रैकां वाचनां दास्ये भिक्षाचर्यात भागतः । तिसृषु कालवेलासु तिस्रो ऽन्या वाचनास्तथा ॥६॥ मायाप्रतिक्रमणे जाते तिस्रो ऽपराः पुनः । सेत्स्यत्येवं सहकार्य मत्कार्यस्याविबाधया ॥६६॥ ताभ्यामेत्य तथाख्याते श्रीसको ऽपि प्रमादभाक् । प्राहिणोत्स्थूलभद्रादिमाधुपञ्चशतौं ततः ॥७० ॥ तान्सूरिचियामाम ते ऽप्यन्या वाचना इति । उद्भज्येयुर्निजं स्थान स्थलभद्रस्ववास्थित ॥२१॥ श्रीभद्रवाहुपादान्ते स्थूलभद्रो महामतिः । पूर्वाणमष्टकं वर्षेरपाठीदष्टभिर्मशम् ॥७२॥ किमुनमस्तदित्युक्तः सूरिणा सो ऽब्रवौदिदम् । नोद्भज्ये भगवन्किं तु ममाल्पा एव वाचनाः ॥७३॥ सूरिरूचे मम ध्यानं पूर्णप्रायमिदं ततः । तदन्ते वाचनास्तुभ्यं प्रदास्यामि त्वदिच्छया १७ ॥ स्थूलभद्रस्ततः प्रोचे ऽधीतशेष च मे कियत् । सङ्ख्यां गुरुस्तयोराख्यहिन्दूदध्युपमानतः ॥७५॥ पूर्ण ध्याने महाप्राणे स्थूलभट्रो महामुनिः । द्विवस्वनानि पूर्वाणि दश यावत्समापयत् ॥७६॥

Page #339

श्रीभद्रवाहवर्गगमनं ।
२४५
२४५
विहारकमयोगेण पाटलीपुत्रपत्तनम् । श्रीभद्रवाहुरागत्य वाह्योद्यानमशिश्रियत् ॥७॥ यज्ञादयो ऽपि विज्ञाय तिन्यो ऽत्रान्तरे तु ताः । भगिन्यः स्थलभद्रम्य वन्दनाय समाययु ॥७८॥ वन्दित्वा गुरुमूचुस्ताः स्थूलभद्रः क्व नु प्रभो । लघुदेवकुले ऽस्तौह तासामिति शशंस सः ॥७८ ॥ ततस्तमभि चेलुस्ताः समायान्तौर्विलोक्य मः । प्राश्चर्यदर्शनकृते सिंहरूप विनिर्मभे ॥८॥ दृष्दा सिंह तु भौतास्ताः सूरिमेत्य व्यजिज्ञपन् । ज्येष्ठाय जग्रसे मिहस्तत्र भो ऽद्यापि तिष्ठति ॥१॥ जात्वोपयोगादाचार्यो ऽप्यादिदेशति गच्छत । वन्दध्वं तत्र वः सो ऽस्ति ज्येष्ठार्यो न तु केसरी ॥२॥ ततो ऽयुस्ताः पुनस्तत्र खरूपस्यं निरूण्य च । ववन्दिरे स्थूलभद्र ज्येष्ठा चाख्यन्निजां कथाम् ॥८॥ औयकः मममम्माभिदौक्षामादत्त किं त्वमौ । चुधावान्सर्वदा कतु नेकभनमपि क्षमः ॥ ४॥ मयोक्तः पर्युषणायां प्रत्याख्याह्यद्यपौरुषौम् । स प्रत्याख्यातवानुको मया पूर्ण ऽवधौ पुनः ॥८॥ त्वं प्रत्याख्याहि पूर्वाध पर्वदमतिदुर्लभम् । दयान्कालः सुख चैत्यपरिपाच्यापि यास्यति ॥८६॥ प्रत्यपादि तथैवामी ममये ऽभिहितः पुनः । तिछेदानीमस्त्वपार्धमित्यकार्षीत्तथैव मः ॥८॥

Page #340

, २४६
परिशियपर्वणि नवमः सर्गः।।
प्रत्यासनाधुना रात्रिः सुखं सप्तस्थ यास्यति । तत्प्रत्याख्यायभनार्थमित्युनः मो ऽकरोत्तथा ॥८॥ ततो निशीथे संप्राप्ने स्मरन्देवगुरूनौ । क्षुत्यौडया प्रसरन्या विपद्य त्रिदिवं ययौ ॥८॥ कृषिघातो भयाकारीत्युत्ताम्यन्तौ ततस्त्वहम् । पुरः श्रमणसवस्य प्रायश्चित्ताय ढौकिता ॥६॥ सो ऽप्याख्याधायौद भवत्या शुद्धभावया । प्रायश्चित्तं ततो नेह कर्तव्यं किंचिदस्ति ते ॥६१॥ ततो ऽहमित्यवोचं च माज्ञादाख्याति चेन्जिनः । ततो हदयसंवित्तिर्जायते मम नान्यथा ॥६२ ॥ अवार्थे सकलः महः कायोत्सर्गमदादथ । एत्य शासनदेव्योक्तं ब्रूत कार्य करोमि किम् ॥६३॥ सहो ऽप्येवमभाषिष्ट जिनपार्श्वमिमां नय । साख्यनिर्विघ्नगत्यर्थ कायोत्सर्गण तिष्ठत ॥६॥ मई तत्प्रतिपेदाने मां सानेषौन्जिनान्तिके । ततः सौमन्धरखामी भगवावन्दितो मया ॥६५॥ भरतादागतार्यथं निषेत्यवदज्जिनः । ततो ऽह छिन्नसन्देहा देव्यानौता निजाश्रयम् ॥६६॥ श्रीसङ्घायोपदा प्रेषौन्मन्मुखेन प्रसादभाक् । श्रीमान्सौमन्धरखामौ चत्वार्यध्ययनानि च ne ७॥ भावना व विमुक्तिश्च रतिकल्यमथापरम । तथा विचित्रचर्या च तानि चैतानि नामतः ॥ ८॥

Page #341

श्रीभद्रबाहुखर्गगमनं ।
२४७
अप्येकया वाचनया मया तानि तानि च । उगौतानि च महाय तत्तथाख्यानपूर्वकम् ॥६॥ आचारागस्य चले हे आद्यमध्ययनद्वयम् । दशवैकालिकस्यान्यदथ मङ्घन योजितम् ॥१०० ॥ इत्याख्याय स्थूलभद्रानुज्ञाता निजमाश्रयम् । ता ययुः स्थूलभद्रो ऽपि वाचनार्थमगाहुरुम् ॥१० १॥ न ददौ वाचनां तस्यायोग्यो ऽसौत्यादिशगुरुः । दौवादिनात्प्रमृत्येषो ऽप्यपराधान्यचिन्तयत् ॥१०॥ चिन्तयित्वा च नह्यागः सारामौति जगाद च । छत्वा न मन्यसे शान्तं पापमित्यवद गुरुः ॥ १ ० ३॥ स्थूलभद्रस्ततः स्मृत्वा पपात गुरुपादयोः । न करिष्यामि भूयो ऽदः क्षम्यतामिति चाब्रवीत् ॥१० ४॥ न करिष्यसि भूयस्लमकार्यदिद पुनः । न दास्ये वाचनां तेनेत्याचार्यास्तमनूचिरे ॥१० ५॥ . स्थूलभद्रस्ततः सर्वसद्धेनामानयगुरुम् । महतां कुपितानां हि महान्तो ऽलं प्रमादने ॥१० ६॥ सूरिः मद वभाषे ऽथ विचक्रे ऽसौ यथाधुना । तथान्ये विकरिष्यन्ति मन्दसत्त्वा अतः परम् ॥१०॥ अवशिष्टानि पूर्वाणि मन्तु मत्पार्श्व एव तत् । अस्यास्तु दोषदण्डो ऽयमन्यशिक्षाकृते ऽपि हि ॥१०८॥ म महेनाग्रहादुनो विवेदेत्युपयोगतः । न मत्तः शेषपूर्वाणमुच्छेदो भाव्यतस्तु मः ॥१६॥

Page #342

परिशिलपर्वणि नवमः सर्गः।
अन्यस्य शेषपूर्वाणि प्रदेयानि लया नहि । इत्यभिग्राह्य भगवान्स्थूलभद्रमवाचयत् ॥११०॥ सर्वपूर्वधरो ऽथामौत्स्थूलभद्रो महामुनिः । न्यवेशि चाचार्यपदे श्रीमता भद्रबाहुना ॥१११ ॥ वौरमोक्षार्षशते सप्तत्य गते मति । भद्रवाहुरपि खामी ययौ स्वर्ग समाधिना ॥११२॥
ततः प्रबोधं जनयन्जनानां नौलोत्यलानामिव शौतरंभिः । सर्वश्रुतस्कन्धनिधानकोशः श्रीस्थलभद्रो व्यहरत्पृथिव्याम् ॥११३॥
इत्याचार्यश्रीहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाव्ये बिन्दुसार-अशोकश्रीकुणालकथा-सम्पतिजन्मराज्यप्राप्तिस्थलभद्रपूर्वग्रहण-श्रीभद्रबाहवर्गगमनवर्णनो नाम नवमः सर्गः।

Page #343

दशमः सर्गः । श्राचार्यः स्यूलभद्रो ऽपि श्रावस्त्यामन्यदा ययौ । वाह्योद्याने च समवासा|दृषिभिरावृतः ॥१॥ सर्वो ऽपि लोकः श्रावस्तीवास्तव्यस्त विवन्दिषुः । हर्षसंवर्मितोत्साहस्तबोद्याने समाययौ ॥२॥ भगवान्थन्नभद्रो ऽपि जगद्रंकरस्तदा । विततान सुधासारमधुरां धर्मदेशनाम् ॥३॥ स्थूलभद्रः स्व सहदं श्रावस्तीवासिनं निजम् । धनदेवमनायातं विज्ञायैवमचिन्तयत् ॥४॥ म मे प्रियसुहबूनमिह नास्ति कुतो ऽन्यथा । पूर्लोकः सकलो प्यागान पुनः स्नेहलो ऽपि सः ॥५॥ गतो देशान्तरं वा स्याद् ग्लानो वा स्थादिति स्वयम् । गच्छामि तहमपि मो ऽनुग्राह्यो विशेषत: ॥६॥ इति निश्चित्य भगवान्स्यूलभट्रस्ततो वनात् । वन्दारुभिरभिमुखैश्चर्यमानपदाम्बुजः ॥७॥ सप्रमोदं पुरस्त्रौ भि¥यमानतपोगुणः । भक्तानां श्रीमतां छत्रैमण्डपाध व स्थितः ॥८॥ श्रात्तन्तपद्माभविवलत्कन्धराननः । अग्रेसरैः श्राद्धजनैः प्रेक्ष्यमाणमुखाम्बुजः ॥८॥ नगरौमध्यचैत्यानि वन्दमानः पदे पदे । जगाम पूर्वसहदो धनदेवम्य मद्मनि ॥ १०॥ चतुर्भिः कन्तापकम् ॥

Page #344

२५०
परिशिष्टयर्वणि दशमः सर्गः।
तचाविशच भगवान्कल्पशाखीव जङ्गमः । ददृशे च धनेश्वर्या धनदेवग्टहस्यया ॥११॥ समुत्थायासनात्सद्यो धनेश्वर्यनवद्यधीः । स्थूलभद्रमवन्दिष्ट भूतलन्यस्तमस्तका ॥१२॥ ततः मा स्थूलभद्रायादापयन्महदासनम् । सतां भक्त्यनुसारेण गुरौ हि प्रतिपत्तयः ॥१३॥ भगवानप्यलंचके प्रतिलिख्य तदामनम् । तां धर्मक्षणनिर्वाहोदन्तेनान्वग्रहौदथ ॥ १४ ॥ पतिप्रवासविधुरां पप्रच्छ च धनेश्वरीम् । भावसारे पतिः किं ते धनदेवो न दृश्यते ॥१५॥ धनेश्वर्यप्यदो ऽबादौत्यतिर्हि भगवन्मम । व्ययते स्म धनं सर्वं यमुहे ऽभूहिः स्थितम् ॥१६॥ सो ऽर्थहीनः पुरे ऽबाभूलघुरेव तणादपि । अर्थाः सर्वच पूज्यन्ते न गरौराणि देहिनाम् ॥१७॥ न चापत्पूर्वपुरुषनिधौनन्वेषयन्नपि । निर्भाग्यस्थान्तिकस्यापि श्रीहि दौपान्तरस्थिता ॥१८॥ स वणिगव्यवहारेण द्रविणोपार्जनेच्छया । गतो देशान्तरं को हि विदेशो व्यवसायिनाम् ॥१८॥ ज्ञाला श्रुतवलेनाथ निधिस्थानं तदोकसि । श्राख्यातं चिन्तयामास तस्यै सूरिः कृपानिधिः ॥२०॥ धर्मोपदेशव्याजेन भगवान्हस्तसज्ञया । अधःस्थितनिधिं स्तम्मं मुनिस्तस्यै प्रदर्शयन् ॥२१॥

Page #345

घनदेवकधा।
व्याहार्षोंदयि संसारस्वरूप पश्य कीदृशम् । ग्टहमौदृक्तव भर्तुर्वाणिज्यं तच्च तादृशम् ॥ २२॥ युग्मम् ।। एवमाख्याय भगवान्धनेश्वर्या मुहुर्मुडः । ययौ विहर्तुमन्यत्राहतं धर्म प्रभावयन् ॥२३॥ धनदेवस्ततो लाभोदयकर्मविवर्जितः । यादृग्गतस्तादृगागात्तैरेव वसनैरपि ॥२४॥ स्थूलभद्रागमोदन्तं तस्य चाख्यद्धनेश्वरौ । महर्ष सो ऽपि पप्रच्छ किमूचे भगवानिति ॥२५॥ साप्याख्यत्स्यूलभद्रेण विहिता धर्मदेशना । अस्य स्तम्भस्याभिमुखहस्ताभिनयपूर्वकम् ॥२६॥ धनदेवो ऽप्यदो दध्यौ तस्य ज्ञानाम्बुवारिधेः । नह्यभिप्रायरहिता चेष्टा भवति जातचित् ॥२०॥ स्तम्भमुद्दिश्य हस्ताभिनयो यद्विदधे मुहुः । तनूनमस्य स्तम्भस्याधस्तात्सभाव्यते निधिः ॥२८॥ दति बुद्ध्या धनदेव: स्तम्भमूलमचौखनत् । तत्र चाविरभूट्रव्य तत्पुण्यमिव पुष्कलम् ॥२६॥ धनदेवो ऽभवत्तेन धनेन धनदोपमः । स्बलभद्रप्रमादो ऽयमिति च व्यम्मरन्नहि ॥३०॥ स्यूलभट्रम्य वन्द्यम्य वयस्यस्योपकारिणः । वन्दनायान्यदा मो ऽगात्पाटलीपुत्रपत्तनम् ॥३१॥ ततश्च वमतो गत्वा म्बुन्नभद्र महामुनिम् । ववन्दे मपरीवारं धनदेवः प्रमोदभाक् ॥३२॥

Page #346

२५२
परिशियपर्वणि दशमः सर्गः।
अचे च स्थूलभद्रषि धनदेवः कृताञ्जलिः । बत्प्रभादेन दारिद्र्यसमुद्रं तौर्णवानहम् ॥३३॥ नानृणस्त्वा प्रसादस्य भवामि भगवन हम् । त्वं गुरुस्त्वं च मे खामौ तदादिश करोमि किम् ॥३४॥ भूयास्वमाईत इति म्यूलभट्रेण जल्पिते । श्रोमित्युक्त्वा धनदेवः स्वस्थानमगमत्पुनः ॥३५॥ ___ खामिना स्थूलभद्रेण शिथ्यौ दावपि दौक्षितौ । आर्यमहागिरिश्चार्यसुहस्तौ चाभिधानतः ॥३६॥ तो हि यशार्यथा बाल्यादपि माचेव पालितौ । इत्यार्योपपदी जाती महागिरिसुहस्तिनौ ॥३॥ खड्गधारेव नौवं तावतीचारविवर्जितम् । परोषहेभ्यो निर्भीको पालयामामतुर्बतम् ॥३८॥ तौ स्थूलभद्रपादाजसेवामधुकरावुभौ । साङ्गानि दश पूर्वाणि महाप्रज्ञावधीयतुः ॥३६॥
शान्तौ दान्तो लब्धिमन्तावधीतावायुमन्तौ वाग्मिनौ दृष्टभनी । आचार्यत्वे न्यस्य तौ स्थलभद्रः
कालं कृत्वा देवभूयं प्रपेदे ॥ ४ ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलीचरिते महाकाव्ये आर्यमहागिरिआर्यसुहस्तिदीक्षा-स्थलभद्रखर्गगमनकीर्तनो नाम दशमः सर्गः ॥

Page #347

एकादशः सर्गः । भविकाननुग्रहन्तौ कुर्वाणो धर्मदेशनाम् । महौं विहरतः स्मार्यो महागिरिसुहस्तिनौ ॥१॥ कालक्रमेण भगवाञ्जगहन्धुर्महागिरिः । शिष्यान्निष्पादयामास वाचनाभिरनेकशः ॥२॥ महागिरिर्निज गच्छमन्यदादात्सुहस्तिने । विहाँ जिनकन्पेन बेको ऽभून्मनमा स्वयम् ॥३॥ व्यच्छेदान्जिनकल्पस्य गच्छनिश्रास्थितो ऽपि हि । जिनकन्याईया वृत्त्या विजहार महागिरिः ॥४॥ ते धर्मदेशनावारि वर्षन्तो वारिदा दूव । विहरन्तो ऽन्यदाजग्मुः पाटलीपुत्रपत्तनम् ॥५॥ वसुभतिरिति श्रेष्ठौ तत्र चार्यसुहस्तिना । संबोधितः श्रावको ऽभूज्जीवाजौवादितत्त्व वित् ॥६॥ सहस्त्याख्यातधर्मानुवादेन स्वजनानपि । प्रबोधयितुमारेभे वसुभूतिर्दिवानिशम् ॥७॥ प्रबोध्यमाना अपि ते मादरं वसुभूतिना ।। नावुथन्त विना धर्माचार्यमित्यन्पमेधमः ॥८॥ वसुभूतिगुरोराख्यद्भगवन्स्वजना मया । न पारिता बोधयित तान्बोधयितुमर्हसि ॥६॥ इति तत्प्रतिबोधाय सुहस्तौ तहं ययौ । सधातरङ्गिणोप्रायां प्रारेभे धर्मदेशनाम् ॥१०॥

Page #348

२५४
परिशिष्ठपर्वणि एकादशः सर्गः।
प्राविशत्तत्र भिक्षार्थं तदा चार्यमहागिरिः । तमन्धुदस्थादाचार्यः सुहस्तौ वन्दते स्म च ॥१९॥ श्रेष्ठ्यप्युवाच युभाकमपि कोऽप्यस्ति किं गुरुः । युमाभिर्वन्द्यते विश्ववन्धैर्यदयमागतः ॥१२॥ सुहस्ती समाइ भो श्रेष्ठिन्नामैते गुरवः खल । त्यागाईभनयानादिभिक्षामाददते सदा ॥१३॥ ईदृग्भिक्षाशना ह्येते ऽपरथा स्युरुपोषिताः । सुग्टहीतं च नामैषां वन्धं पादरजो ऽपि हि ॥१४॥ एवं महागिरिं स्तुत्वा प्रतिबोयाखिलांश्च तान् । पुनरेव निजं स्थानं सुहस्ती भगवान्ययौ ॥१५॥ श्रेष्ठ्यपि खजनानूचे दृढभनिर्विशेषतः । ईदृशं पश्यथ मुनि यदा भिक्षार्थमागतम् ॥१६॥ त्यज्यमानं दर्शयित्वा भनपानादिकं तदा । तस्मै देयं तदादत्तं तद्धि वः स्यान्महाफलम् ॥१७॥ युग्मम् ॥ खजनर्वसुभूतेस्तु प्रत्यपद्यत तवचः । भिक्षार्थं च द्वितीये हि तेम्वेवागान्महागिरिः ॥१६॥ महागिरिं समायान्तं दृष्ट्वा ते श्रेष्ठिबन्धवः । तथैवारेभिरे क तस्मै नदातुमिच्छवः ॥१६॥ उपयोगेन विज्ञाय तदशद्धं महागिरिः । अंतादायैव वसतिं गत्वा चोचे सुहस्तिनम् ॥२०॥ त्वया ह्यो ऽविनयं कृत्वानेषणा महती कृता । ते हि त्वदपदेशेन भिक्षां मह्यमसज्जयन् ॥२१॥

Page #349

सम्पतिराजचरित्रं ।
२५५
नैवं भूयः करिष्ये ऽहमिति जन्पन्सुहस्त्यपि । क्षमयामास पादाग्रे लुठनार्यमहागिरिम् ॥२२॥
दतश्च सम्प्रतिनृपो ययावुज्जयिनौं पुरोम् । कदापि क्वापि निष्ठन्ति स्वभूमौ हि महीभुजः ॥२३॥ जौवन्तखामिप्रतिमारथयात्रा निरौचितम् । पायातावन्यदावन्न्यां महागिरिसुहस्तिनौ ॥२४॥ पृथक्पृथग्वसत्यां तौ तस्थतः सपरिच्छदौ । तयोरतिमहागच्छस्ततो नैकत्रसङ्गमः ॥२५॥ निर्ययौ चोत्सवेनाथ जीवन्तस्वामिनो रथः । मनोमयूरजलदः पौराणां भक्तिशालिनाम् ॥२६॥ ताभ्यामाचार्यवर्याभ्यां श्रीमद्धेनाखिलेन च । अन्वौयमानः स रथः पुर्या पर्याटदस्खलन् ॥१०॥ गते राजकुलद्वारं रथे ऽथ पृथिवीपतिः । वातायनस्थितो दूराद्ददर्शार्यसुहस्तिनम् ॥२८॥ दध्यौ चैवं मुनीन्द्रो ऽयं मन्मनाकुमुदोडुपः । कापि दृष्ट दवाभाति न स्मरामि तु किं ह्यदः ॥२८॥ एवं विमर्श कुर्वाणो मूर्छितो न्यपतन्नृपः । श्राः किमेतदिति वदन्दधावे च परिच्छदः ॥ ३०॥ व्यजनैर्वोज्यमानश्च मिच्यमानश्च चन्दनैः । जातिम्मरणमामाद्योदस्थादवनिशामनः ॥३१॥ म प्राग्जन्मगुरुं ज्ञात्वा जातिस्मृत्या सुहम्तिनम् । तदैव वन्दितुमगाडिस्मतान्यप्रयोजनः ॥३२॥

Page #350

२५६
परिशिलपर्वणि एकादश' सर्गः ।
पञ्चाङ्गस्पष्टभूपीठः स नत्वार्यसुहस्तिनम् । पप्रच्छ जिनधर्मस्य भगवन्कीदृश फलम् ॥३३॥ सुहस्तौ भगवानाख्यन्मोक्षः खर्गश्च तत्फलम् । अपच्छडूपतिर्भूयः मामायिकफलं च किम् ॥३४॥ सामायिकश्याव्यनस्य राजनराज्यादिकं फलम् । सुहस्तिनवमाख्याते द्राक् प्रत्येति स्म भूपतिः ॥३५॥ नखाच्छोटनिकां कावा प्रत्ययव्यञ्जिका मुद्धः । एवमेतत्र सन्देह इत्यभाषत भूपतिः ॥२६॥ सुहस्तिनं नमस्कृत्य ततः प्रोवाच पार्थिवः । किं नाम मां यूयमुपलक्षय ऽथवा नहि ॥३॥ प्राचार्यो ऽप्युपयोगेन ज्ञात्वोचे त्वां नरेश्वर । सम्पपलक्षये ऽहं स्वां प्राग्भवकथा श्रणु ॥३८॥
महागिर्याचार्यमित्रैर्विहरन्तो वयं पुरा । मह गच्छेन कौशाम्ख्यामागच्छाम नरेश्वर ॥३६॥ संकीर्णत्वेन वसतेः पृथक्पृथगवस्थितौ। तत्रावां परिवारो हि महानभवदावयोः ॥ ४ ॥ तत्राभूतिदुर्भिक्षं तथाप्यस्मासु भक्तिमान् । लोको भनादिक दातमुपाक्रस्त विशेषतः ॥४१॥ भिक्षार्थं माधवो ऽन्येधुरेकस्य श्रेष्ठिनो रहे । विविशुः पृष्ठतस्तेषां रङ्क एको विवेश च ॥४२॥ . तच्छाकारमर्यादां विविधां मोदकादिभिः । माधवो लेभिरे भिक्षां तस्य पश्यत एव ते ॥४३॥

Page #351

सम्पतिराजचरित्रं ।
साधूनामात्तभिक्षाणां वसतिं प्रति गच्छताम् अनुगः सो ऽब्रवौद्रको दौयतां मम भोजनम् ॥४४॥ ते साधवो ऽभिदधिरे जानन्ति गुरवः खलु । वयं गुरुपराधौना न किंचिद्दातमीमहे ॥४५॥ ततः स रङ्कः माधूनामन्वेव वमति ययौ । दौनात्मा तत्र दृष्ट्वास्मानयाचत च भोजनम ॥४६॥ माधवः कथयन्ति स्म भगवनमुना पथि । याचिता वयमप्युच्चै जनं दौनमूर्तिना ॥ ४ ॥ विदितं चैवमस्माभिरुपयोगपरायणैः । भावी प्रवचनाधारो यद्रको ऽयं भवान्तरे ॥४८॥ ततः स द्रमको ऽस्माभिः प्रियपूर्वमभाव्यत । यद्यादत्से परिव्रज्यां लभसे भोजनं तदा ॥४८॥ रको चिन्तयदग्रे ऽपि सर्वकष्टमयो ह्यहम् । तदरं व्रत कष्टमिष्टभोजनलाभकृत् ॥ ५ ॥ प्रतिपन्नं परिवज्यां ततो रङ्क तदैव तम् । प्रव्राज्यावभुजामेष्ट मोदकादि यथारूचि ॥५१॥ स खादं स्वादुमाहार तथा ह्याकण्ठमात्तवान् । पन्याः श्वामानिलस्यापि यथा दुःसञ्चरो ऽभवत् ॥५२॥ तद्दिनस्यैव यामिन्यां तेनाहारेण भूयमा । रुद्धश्वासो विपन्नः स श्वासजीवा हि देहिनः ॥५३॥ स्थितो मध्यस्यभावेन रङ्कमाधुर्विपद्य सः । कुपालस्यावन्तिपतेः सूनुस्वमुदपद्यथाः ॥५४॥
17

Page #352

परिशिडपर्वणि एकादशः सर्गः । पुनर्विज्ञपयामास सुहस्तिनमिलापतिः । भगवंस्वत्प्रमादेन प्राप्तो ऽई पदवौमिमाम् ॥५५॥ त्वया प्रवाजितो न स्यां तदाहं भगवन्यदि। अस्पष्टजिनधर्मस्य का गतिः स्यात्ततो मम ॥५६॥ तदादिशत मे किचित्प्रसौदत करोमि किम् । भवामि नानृणो ऽहं वः पूर्वजन्मोपकारिणाम् ॥५॥ जन्मन्यत्रापि गुरवो यूयं मे पूर्वजन्मवत् । अनुग्टलौत मां धर्मपुत्रं कर्तव्यशिक्षया ॥५८॥ कृपालरादिदेणार्यसुहस्तौ भगवानृपम् । जिनधर्म प्रपद्यख परचेह च शर्मणे ॥५६॥ वर्गः स्यादपवर्गो वामुचाहद्धर्मशालिनाम् । इह हत्यश्वकोशादिसम्पदश्चोत्तरोत्तराः ॥१०॥ अभ्यग्रहौदथ नृपस्तदये तदनुज्ञया । अईन्देवो गुरुः माधुः प्रमाणं मे ऽईतो वच. ॥६॥ अणुव्रतगुणवतशिक्षाव्रतपविचितः । प्रधानश्रावको जज्ञे सम्पतिस्तत्प्रमृत्यपि ॥२॥ त्रिसन्ध्यमप्यवन्ध्यश्रीर्जिना मर्चति स्म सः । माधर्मिकेषु वात्सल्यं बन्धुष्विव चकार च ॥६३॥ स सर्वदा जीवदयातरङ्गितमनाः सुधीः । श्रवदानरतो दानं दौनेभ्यो ऽन्यधिकं ददौ ॥६४ ॥ श्रावतायं प्रतापाच्यः स सकाराविकारधीः । त्रिखण्डं भरतक्षेत्र जिनायतनमण्डितम् ॥६५॥

Page #353

सम्प्रतिराजचरित्र ।
२५९
सुहस्त्याचार्यपादानामवन्यामेव तस्थुषाम् । चैत्ययात्रोत्सवञ्चके महेनान्यत्र वत्सरे ॥६६॥ मण्डप चैत्ययात्रायां सुहस्ती भगवानपि । एत्य नित्यमलंचक्रे श्रीसद्धन समन्वितः ॥६॥ सुहस्तिस्वामिनः शिष्यपरमाणुरिवाग्रतः । कृताञ्जलिस्तव नित्यं निषसाद च सम्प्रतिः ॥१८॥ यात्रोत्सवान्ते मद्देन रथयात्रा प्रचक्रमे । यात्रोत्सवो हि भवति मंपूर्णो रथयात्रया ॥६६॥ रथो ऽथ रथशालाया दिवाकररथोपमः । निर्ययो स्वर्णमाणिक्यधुतिद्योतितदिङ्मुखः ॥७॥ श्रीमदईप्रतिमाया रथस्थाया महर्द्धिभिः । विधिः स्नावपूजादि श्रावकैरुपचक्रमे ॥ १॥ क्रियमाणे ऽईतः स्नाचे स्नात्राम्भो न्यपतद्र्थात् । जन्मकल्याणके पूर्व सुमेरुशिखरादिव ॥७२॥ श्राद्धैः सुगन्धिभिव्यैः प्रतिमाया विलेपनम् । खामिविज्ञौमुभिरिवाकारि वक्त्राहितांशरकैः ॥७३॥ मालतीशतपत्रादिदामभिः प्रतिमाहतः । पूजिताभाल्कलेवेन्दोर्तृता शारदवारिदैः ॥७॥ दयमानागुरूत्थाभिधूमलेखाभिराकृता । प्रभन्प्रतिमा नौनवासोभिरिव प्रजिता ॥७॥ श्रारात्रिक जिनार्चायाः कृतं श्राद्वैचलच्छिवम् । दीप्यमानौषधौचक्रशन्तरविडम्बकम् ॥७६ ॥

Page #354

२६०
परिशिठपर्वणि एकादशः सर्गः।
वन्दित्वा श्रीमदहन्तमथ तैः परमाईतैः । रथ्यैरिवायतोभूय स्वयमाचकृषे रथः ॥७॥ नागरौभिरुपक्रान्नमहल्लौसकरासकः । चतुर्विधातोद्यवादसुन्दरप्रेक्षणीयकः ॥७८॥ परितः श्राविकालोकगीयमानोरुमङ्गलः । प्रतीच्छन्विविधां पूजां प्रत्य प्रतिमन्दिरम् ॥७६ ॥ बहलैः कुश्माम्भोभिरभिषिकाग्रभूतलः । सम्पतेः मदनद्वारमासमाद शनै रथः ॥८० ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ राजापि सम्पतिरथ रथपूजार्थमुद्यतः । श्रागात्यनमफलवत्सर्वाङ्गोनिनकण्टकः ॥१॥ रथाधिरूढां प्रतिमा पूजयाष्टप्रकारया । अपूजयन्नवानन्दमरोहंसो ऽवनीपतिः ॥८॥ तदानौमेव मामन्तानाइय निखिलानपि । सम्यकं ग्राहयित्वैवमादिदेश विशापतिः ॥८३॥ मन्यध्वमयि मामन्ताः सम्यग्मां खामिन यदि । तद्भवन्तु सुविहितश्रमणानामुपासकाः ॥४॥ द्रव्यैरपि न मे किंचिद्युमहत्तैः प्रयोजनम् । एवं कृते हि मामन्नाः प्रिय भवति मे कृतम् ॥८५॥ एवमाजाप्य मामन्ता विसृष्टाः स्वखनौति । गत्वा चक्रुः स्वामिभक्त्या श्रमणानामुपासनाम् ॥८६॥ प्रावर्तयन्रथयाचा तवानुगमन तथा । रथाग्रे पुष्पवृष्टि च चैत्यपूजां च ते व्यधुः ॥८॥

Page #355

सम्पतिराजचरित्रं।
२६१
इत्यादि श्रावकाचारं ते सर्व चक्रिरे तथा । प्रान्तदेशा अपि माधुविहाराहा॑ यथाभवन् ॥८८॥ मन्प्रतिश्चिन्तयामाम निशीथममये ऽन्यदा । अनार्येष्वपि माधूनां विहारं वतर्याम्यहम् ॥८६॥ दत्यनार्यानादिदेश राजा दवं करं मम । तथा तथास्मत्पुरुषा मार्गयन्ति यथा यथा ne .॥ ततः प्रैषौदनार्येषु साधुवेषधरानरान् । ते सम्प्रत्याज्ञयानार्यानेवमन्वशिषन्पृशम् ॥६१॥ द्विचत्वारिशता दोषैरेभिरेभिर्विवर्जितम् । वस्त्रपात्रानपानादि देयमस्माख हो वयम् ॥६॥ अध्येतव्यं चेदमिदं ततो युमासु तोषभाक् । भविता सम्प्रतिखामौ कोपिय्यत्यन्यथा पुनः ॥६॥ ततः मम्प्रतिराजस्थ परितोषार्थमुद्यताः । ते तु तत्पुरुषादिष्टमन्वतिष्ठन्दिने दिने ॥६४॥ एवं माधूचिताचारचतुरेषु कृतेषु तु । अनार्यषु मम्प्रतिना विज्ञप्ता गरवः पुनः ॥६५॥ कदापि श्रमपा एते भगवन्नार्यदेशवत् । अनार्यध्वपि देशेषु विहरन्ति कुतो नहि ॥६६॥ व्याजहः सूरयो ऽनार्यदेशेष्वज्ञानतः मदा । जानदर्शनचारित्राण्युत्सर्पन्ति न पार्थिव ॥ ७॥ राजा प्रोवाच भगवननार्यध्वपि सन्प्रति । श्रमणान्प्रेष्य जानौव तेषामाचारचातुरोम् ॥ ८॥

Page #356

२६२
परिशिरापर्वणि एकादशः मर्गः।
एवं राजो ऽतिनिबन्धादाचार्य केऽपि माधवः । विर्तमाटिटिपिरे ततो ऽन्द्रमिलादिपु ॥६६॥ अनार्याः प्रेक्ष्य तान्माधून्मन्प्रतेः पुरुषा इति । जाला प्राणिक्षया तेभ्यो भनपानादिक ददुः ॥१०॥ निरवयं श्रावकत्वमनार्यध्वपि माधवः । दृष्टा गला खारवे पुनराख्यसविसायाः ॥१० १॥ एनं मन्प्रनिराजेन वाया बुद्धिगर्भया । देगाः माधुविहागी अनार्या अपि चक्रिरे ॥१० २॥ राजा प्राग्जन्मरकत्वं वीभत्स मरता निनम् ।
कार्यन्त महामत्ताः पारेषु चतुर्वपि ॥ १ ० ३ ॥ अयं निजः परों वायमित्यपेक्षाविवर्जितम् । तवानिवारित प्रापुर्भोजनं भोजनेच्छवः ॥ १ ० ४ ॥ यदवाशिष्यतानादि भुक्तवत्सु बुभुक्षुषु । तद्विभज्योपाददिरे महाननियोगिनः ॥ १ ० ५॥ को टनात्यवशिष्टानमिति पृष्टा महौभुजा । श्राख्यन्महानमायुफ्रा. स्वामिनादद्महे वयम् ॥१० ६॥ श्रादिदेश च ताराजा यदन्नमवशिष्यते । अक्षताकारितार्थिभ्यः माधुभ्यो देयमेव तत् ॥१० ७॥ द्रव्यं दास्यामि वस्तेन मनिर्वाहा भविष्यथ । न हि केवपि कार्येषु मौदति द्रव्यवाञ्जनः ॥१०॥ ते ऽवशिष्टानपानादि तदाद्यपि तदाज्ञया । साधुभ्यो ददिरे ते ऽपि स्वीचक्रः शुद्धिदर्शनात् ॥१०॥

Page #357

धार्यमहागिरिखर्गगमनं ।
२६३
श्रमणोपासको राजा कान्दविकानथादिशत् । तैलाज्यदधिविक्रेतवस्त्रविक्रायकानपि ॥११॥ यत्किंचिदुपकुरुते माधूनां देयमेव तत् । तन्मूल्यं वः प्रदास्यामि मा स्म शङ्कध्वमन्यथा ॥ १११॥ ते तथारेभिरे का जातहर्षा विशेषतः । विक्रौयमाणे पण्ये हि वणिजामुत्सवो महान् ॥११२॥ तत्तथार्यसुहस्तौ तु दोषयुक्तं विदन्नपि । सेहे शिष्यानुरागेण लिप्तचित्तो बलीयसा ॥११३॥
सुहम्तिनमितश्चार्यमहागिरिरभाषत । अनेषणीयं राजान्न किमादत्से विदन्नपि ॥११४॥ सहस्त्युवाच भगवन्यथा राजा तथा प्रजा' । राजानुवर्तनपरा: पौरा विश्राणयन्यदः ॥११५॥ मायेयमिति कुपितो जगादार्यमहागिरिः । शान्तं पापं विमम्भोग: खल्वतः परमावयोः ॥११६॥ मामाचारौसमानैर्हि माधुभिः साधु मगतम् । मामाचारौ विभिन्नम्य भिन्नो ऽध्वातः परं तव ॥११॥ वेपमानो भिया वाल इव भतः सुहम्त्यपि । प्रार्यमाहागिरिपादावन्दित्वोचे कृताञ्जलिः ॥११८॥ मापराधो ऽस्मि भगवन्मिथ्याःकृतमस्तु मे । क्षम्यतामपराधो ऽयं करिथ्ये नेदृशं पुनः ॥११८ ॥ ऊचे महागिरिरथ दोष: को नाम ते ऽथवा । पुरा भगवता वोरखामिनैतडि भाषितम् ॥१२॥

Page #358

२६४
परिशियपर्वणि एकादशः सर्गः ।
मदीये शिष्यमन्ताने स्थूलभद्रमुनेः परम् । पतत्प्रकर्षा माधूनां मामाचारौ भविष्यति ॥१२१॥ स्थूलभद्रमुनेः पश्चादावा तीर्थप्रवर्तको । अभूव तदिदं स्वाभिवचः सत्यापित वया ॥१२२॥ म्यापयित्वेत्यसम्भोगिकल्पमार्यमहागिरिः । जीवन्तस्वामिप्रतिमा नत्वावन्न्या विनिर्ययौ ॥१२३॥ पूर्वं हि समवस्तौ श्रीमतचरमाईतः । दशाभद्रसम्बोधसमये यानि जज्ञिरे ॥१२४॥ गजेन्द्रस्याग्रपदानि समायाते दिवस्पतौ । तथैवास्थ्श्च तत्रागात्तीर्थे गर्यमहागिरिः ॥१२॥ युग्मम् ॥ ख्याते तच महातीर्थे गजेन्द्रपदनामनि । व्यक्तदेहो ऽनशनेन ययौ खर्ग महागिरिः ॥१२६॥ पार्थिवः सम्प्रतिरपि पालय श्रावकवतम् । पूर्णायुर्देव्यभूसिद्धि क्रमेण च गमिष्यनि ॥१२७॥
अथ विहत्याच्यचार्यसुहस्त्युन्जयिनी पुनः । जीवन्तस्वामिप्रतिमावन्दनार्थ समाययौ ॥१२८॥ बाह्योद्याने च भगवान् सुहस्तौ ममवासरत् । वसतिं याचितं अषोत्पूर्मध्ये हौ भुनी च सः ॥१२८ ॥ तौ तु भद्राभिधानाथाः श्रेष्ठिन्या जग्मतरीहे । सापि पप्रच्छ तौ नत्वा किं नामादिशतं युवाम् ॥ ९३ ० ॥ तावप्यूचतुरावां हि शिष्यावार्थसुहस्तिनः । तदादेशेन कल्याणि वसतिं प्रार्थयावहे ॥ १३१॥

Page #359

अवन्तिसुकुमालनलिनौगुल्मगमनं ।
विशाला वाहनकुटौ वसतिं सार्पयत्ततः । सहस्तौ सपरीवारो ऽप्यलचक्रे ततश्च ताम् ॥१३ २॥ परावर्तितुमारेभे प्रदोषसमये ऽन्यदा । श्राचार्यैर्नलिनौगुल्माभिधमध्ययनं वरम् ॥१३ ३॥ भद्रायाश्च सुतो ऽवन्तिसुकुमालः सुरोपमः । तदा च विलमन्नामौत्सप्तभुमिग्रहोपरि ॥१२४॥ द्वात्रिंशता कलवै स क्रौडन् स्वःस्त्रौनिभैरपि । तस्मिन्नध्ययने कर्ण ददो कर्णरसायने ॥१३५॥ तत्सम्यगाकर्णयितुं भट्रासूनुरनूनधीः । प्रासादातमुत्तौर्य वमतिद्वारमाययौ ॥१३ ६॥ अनुभूतं मया केदमिति चिन्तापरः स तु । संजातजातिस्मरणो ययावाचार्यसनिधौ ॥१३७॥ नत्वा चोवाच भगवन्भद्रायाम्तनयो ह्यहम् । पुरा च नलिनौराल्मविमाने त्रिदशो ऽभवम् ॥१३८॥ विमानं नलिनौगुल्म जातिस्मृत्या मया स्मृतम् । तत्रैव गन्त भूयो ऽद्य परिविव्रजिषाम्यहम् ॥१३६ ॥ ततः प्रार्थयमानं त प्रव्राजयत मामिति । श्राचार्यमिश्रा जगदः सुकुमारो ऽसि दारक ॥१४॥ सखदा लोहचणकाः सुपर्णा वहयो ऽपि हि । दुष्करं तु जिनोपजं तपो ऽतीचारवर्जितम् ॥१४२॥ भानेयो ऽभिदधे वाढ प्रव्रज्योत्कण्ठितस्त्वहम् । मामाचारौं चिरतरं न च पालयितुं क्षमः ॥१४॥

Page #360

२६६
परिशिष्यपर्वगिा एकादशः सर्गः ।
पादावेव परिव्रज्यां तस्मादनशनान्विताम् । श्रादास्ये मत्वमालख्य स्तोकं कष्टमिदं खलु ॥१४३॥ गुरुरूचे महाभाग प्रव्रज्या चेजिक्षमि । तदनुज्ञापय निजान्बन्धनिह हि कर्मणि ॥१४ ४ ॥ अवन्तिसुकुमालो ऽपि ग्टहे गत्वा कृताञ्जलिः । प्रापप्रच्के निजान्बन्धननुजजे तु तेनहि ॥१४ ५॥ भद्रासूनुस्ततः केशांतत्रैवोदखनत्खयम् । खयं चौपाददे साधुलिङ्गं ग्रहपराङ्मुग्वः ॥१४६॥ तादृगपो ययावार्यसुहस्त्याचार्थमन्निधौ । अवन्तिसुकुमालो ऽथ निर्ममः खवयपि २४ ॥ खयमेवोपात्तलिङ्गो मा भूदिति सुहत्यपि । तं परिवाजयामाम प्रव्रज्याविधिसुच्चरन् ॥१४८॥ चिरकालं नपाकष्टनिर्जरां कर्तुमक्षमः । गुरुनाच्य सो ऽन्यत्र ययावनशनं चिकौः ॥१४॥ चक्रे ऽवन्निसुकुमालः सुकुमालपददयात् । निर्गच्छद्रनषते सेन्द्रगोपामिवावनिम् ॥१५॥ स्थाने स्थाने चिताभस्मसरोभूतभूतलम् । सो ऽगापिटवन कौडास्थानं पित्पतेरिव ॥१५१॥ कन्यारिकाकुडङ्गान्तस्तस्थावनशनेन म: । ममाहितः स्मरन्यञ्चपरमेष्ठिनमस्क्रियाम् ॥१५२॥ तत्पदान्यसृगासावविस्राणि शिशुभिर्खता । लिहाना जम्बुको कापि तत्रोद्देश समाययौ ॥१५३॥

Page #361

अवन्तिमुकुमालनलिनौगुल्मगमनं ।
तत्पादप्रक्षरद्रनपगन्धेन भूयसा । सशिशुः सा विवेशाथ मध्येकन्यारिकावनम् ॥१५४ शोधयन्तौ च मा प्राप तत्यादरक्तपिच्छलम् । तं च खादितमारेभे कृतान्तस्येव सोदरा ॥१५ ५॥ चटचटिति मा चर्म बटवरिति जङ्गलम् । धगडगिति मेदश्च कटत्कटिति कौकसम् ॥१५६॥ भक्षयन्ती पादमेकं तस्य सा निरशेषयत् । तडिम्भरूपाण्यपरं प्रथमे प्रहरे निशः ॥ १५ ॥ युग्मम् ॥ तथापि न चकम्पे म प्रत्युतामस्त सात्त्विकः । अपि तां पादग्वादिौं पादसंवाहिकामिव ॥१५ ८॥ एवं द्वितीये प्रहरे तदूरू च चखाद सा । साध प्यतु जीवो ऽयमित्य कार्षाकपां तु मः ॥१५८॥ तत्तुन्द भक्षयामास तौयप्रहरे च सा । म तु दयौ मथत्येषा न तुन्द कि तू कर्म मे ॥ १६ ॥ तुर्य च यामे थामिन्या सहासत्त्वो विपद्य सः । विमाने नन्निनौगुल्मे महर्द्धिरमरोऽभवत् ॥ १६ ॥ वन्द्यो महानुभावो ऽयं महासत्त्वो ऽयमित्यथ । तच्छरस्य तत्काल महिमा निर्ममे ऽमरैः ॥१६२॥ तद्भार्यास्तमपश्यन्न्य' पृच्छन्ति म सहम्तिनम् । श्राख्याहि भगवन्नम्मत्पतिः कथमभूदिति ॥१६॥ उपयोगेन विज्ञाय सहस्त्वपि हि तत्तथा । तदीय सर्वमाचख्यो तान्यो मधुरया गिरा ॥१६४॥

Page #362

२६८
परिशिष्यर्वणि एकादशः सर्गः ।
अवन्तिसुकुमालस्य पत्न्यो गत्वाथ सद्मनि । भद्रायाः पुरतः सर्व तं वृत्तान्तं न्यवौविदन् ॥१६५॥ अवन्तिसुकुमालस्य माता भद्रा निशात्यये । श्मशाने प्रययौ तत्र कन्यारोवनलाञ्छिते ॥१६६॥ आकृष्ट दिशि नैर्ऋत्यां दृष्ट्वा सूनोः कलेवरम् । सरोद वाष्पमिषतो वारिदानोद्यतेव मा ॥१६॥ भद्रा वधूभिः सहिता रुदतौ विललाप च । प्राणानपि किमत्याचौरस्मानिव किमौदृशः ॥२६८॥ वत्स प्रबजितो ऽपि त्वमेकस्मिन्नपि वासरे । किं नाम नालमकृथा विहारेण ग्टहाङ्गणम् ॥१६८॥ का नाम रात्रिः कल्याणौ सा भविष्यत्यतः परम् । या स्वप्ने दर्शयित्वा वामस्मान्मजीवयिष्यति ॥१७॥ निर्मोहीभूय यद्यस्मान्पर्यहार्षोंनतेच्छया । तद्गुरुवपि निर्मोहः किमभूस्ते यदुनिताः ॥१७१॥ विलप्यैवं बडतरं भद्रा सिप्रानदीतटे । तस्यौदेहिकं चक्रे रुदती समयोचितम् ॥१२॥ भद्रासूनोर्टहिण्यो ऽपि विलप्य च विलय च । सिप्रायां चक्रिरे शङ्खोद्धरणं क्लिन्नवासमः ॥१७३॥ सुतम्मृत्युसमुद्भूतशोकानलकरालिता ।। भद्रा तदैच्छत्यव्रज्या शमामृततरङ्गिणीम् ॥१७४॥ भद्राथ सदने गत्वा मुक्कैकां गुर्विौँ वधूम । वधूभिः सममन्याभिः परिव्रज्यामुपादै ॥ १७५ ॥

Page #363

यार्यमुहस्तिखर्गगमनं ।
२६९
गुळ जातेन पुत्रेण चक्रे देवकुलं महत् । अवन्तिसुकुमालस्य मरणस्थानभूतले ॥१६॥ तद्देवकुलमद्यापि विद्यते ऽवन्तिभूषणम् । महाकालाभिधानेन लोके प्रथितमुचकैः ॥१७॥
भगवानार्यसुहस्त्यपि गवं समये वरशिष्याय समयं । विहितानशनस्यत्वा दे सुरलोकातिथितां प्रतिपेदे ॥१८॥
इत्याचार्यश्रीहेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलोचरिते महाकाव्ये सम्पतिराजचरित्र-आर्यमहागिरिस्वर्गगमनअवन्तिसकुमालनलिनौगुल्मगमन-आर्यसुहस्तिस्वर्गगमनवर्णनो नाम एकादशः सर्गः ॥

Page #364

हादशः सर्गः । सुहस्तिनो ऽन्वये वज्रखामौ च क्रमयोगतः । अभूत्प्रवचनाधारस्तत्कथाथ प्रपञ्च्यते ॥१॥ इहैव जम्बूद्वीपे ऽपागभरतार्धविभूषणम् । अवन्तिरिति देशो ऽस्ति स्वर्गदेशीय द्धिभिः ॥२॥ तत्र तुम्बवनमिति विद्यते मनिवेशनम् । निवेशनमिव श्रीणां घुमदामपि हर्षदम् ॥३॥ बभूव श्रावकस्तच श्रियो देव्या वात्मजः । भ्यपुत्रो धनगिरिगिरीकृतधनोञ्चयः ॥४॥ मध्यमेनापि वयमा तस्य भूषितवर्मणः । हृदये नाविशत्कामः प्रामहाःस्थरचिते ॥५॥ धर्मादर्थो भवतीति न्यायशास्त्रेवधीयते । सो ऽर्थादपि व्यधाद्धर्म पात्रेभ्यो ऽथ नियोजयन् ॥६॥ ब्रह्मचर्यपरीणामं वर्गमोक्षफलं विदन् ।
येष कन्यां नोरोढं सो ऽद्धर्मपरायणः ॥७॥ यत्र यत्र कुले कन्यां धनगियर्थमावृतौ । प्रार्थयेते स्म पितरौ तदुद्दाहमहोत्सवे ॥८॥ नत्र तत्र धनगिरिर्गत्वा स्वयमचीकथत् । अहं हि प्रव्रजिष्यामि दोषो ऽस्ति मे न जल्पतः ॥ ॥ युग्मम् ॥ दूतश्च धनपालस्य महेन्यस्य तु नन्दना । सुनन्दोचे धनगिरेयाई सो ऽस्तु मे वरः ॥१०॥

Page #365

बच्चखामिजन्म।
२७
महेभ्यो धनयानो ऽपि स्वयंवरपरायणाम् । प्रददौ धनगिरये दीक्षामपि जिक्षवे ॥११॥ भ्रातार्यशमितो नाम सुनन्दायाः पुराग्रहीत् । परिव्रज्यां मिंहगिरेराचार्यस्यां हिसनिधौ ॥१२॥ अन्यदा तु ऋतुम्नातां सुनन्दा ब्रह्मधौरपि । भेजे धनगिरि गफलं कर्म हि नान्यथा ॥१३॥ इतश्चाष्टापदगिरौ गौतमस्वामिना किल । प्ररूपितं पुण्डरीकाध्ययनं ह्यवधारितम् ॥१४॥ पुरा येन वैत्रमणमामानिकदिवौकमा । म प्रच्युत्यावततार सुनन्दायास्तदोदरे ॥१५॥ युग्मम् ॥ अन्तर्वनौं धनगिरिस्तां जालोचे विशद्धधीः । एष गो ऽद्वितीयस्ते भविता प्रव्रजाम्यहम् ॥१६॥ अमनौषित एवाभूत्सम्बन्धो ऽपि त्वया मह । प्रम्रज्यैव प्रेयमौ मे ऽतः परं खस्ति ते पुनः ॥१७॥ इत्युक्त्वा तां धनगिरिरवक्रयकुटौमित्र । हित्वा सिंहगिरिगुरोः पार्थ गत्वाभवद्यतिः ॥१८॥ मो ऽथ द्वाविंशतिमपि महमानः परोषहान् । सदस्तपं तपस्तेचे स्वशरीरे ऽपि नि:स्पृहः ॥ १८ ॥ म म्यर्यार्जवविनयादिभिः शिष्यगुणैर्वृतः । श्रुतमारं गुरोः पार्थात्पयः कूपादिवाददै ॥२०॥
नवमाम्यां व्यतीतायां सुनन्दापि हि नन्दनम् । अजीननन्जनानन्दं मरमौव सरोरुहम् ॥२१॥

Page #366

२७२
परिशियपर्वणि हादशः सर्गः।
सुनन्दायाः प्रौतिपात्राण्यङ्गनाः सूतिकाग्टहे । प्रतिजागरणाचातास्तं बाल मिदमूचिरे ॥२२॥ यदि जात न ते तातः प्रावजिव्यत्तदोत्सुकः । जातकोत्सवः श्रेयानमविष्यत्ततः खलु ॥२३॥ स्त्रीजने सत्यपि ग्रहं भाति न स्वामिनं विना । बहौभिरपि ताराभिर्यथा चन्द्रं विना नभः ॥२४॥ स तु बालो ऽपि सज्ञावाज्ञानावरणलाघवात् । तामामाकर्णयामास तं संलापं समाहितः ॥२५॥ अचिन्तयञ्च मत्तातः परिव्रज्यामुपाददे । एवं च चिन्तयन्नेव जातिस्मरणमाप सः ॥२६॥ संजातजातिस्मरणः संसारासारतां विदन् । दयेष चौरकण्ठो ऽपि पिच्छ धन्यध्वनौनताम् ॥२०॥ कथमुद्विज्य मां माता त्यक्ष्यतीति विचिन्य सः । मातुरङ्कस्थितो ऽप्युच्चै रोदिति स्म दिवानिशम् ॥२८॥ न रागमधुरैर्गानेन क्रौडनकदर्शनैः । न वस्त्रदोलाप्रेङ्खाभिन चाटुवचनैरपि ॥२८॥ नोत्मङ्गनृत्यलोलाभिर्न मुखातोद्यवादनैः । न शिरश्चम्बनेनापि विशश्राम स रोदनात् ॥३०॥ युग्मम् ॥ एवं च रुदतस्तस्य शिशोर्मामाः षडत्यगुः । पाससाद सुनन्दापि निर्वेदं तेन सूनुना ॥३१॥ अन्यदा तु सिहगिरिस्तत्रागात्मन्निवेशने । विनेयैर्धनगिर्यार्यशमितादिभिरावृतः ॥३२॥

Page #367

वचखामिजन्म।
२७३
वसत्यां तस्थिवांसं च नत्वा सिहगिरिं गुरुम् । धनगिर्यार्यशमितावन्वजिज्ञपतामिति ॥३३॥ खजनाः सन्ति नावस्मिन्भगवन् सन्निवेशने । यौमाकेण नियोगेन तान्विवन्दयिषावहे ॥३॥ तयोश्च पृच्छतोरेवं शकुन शुभसूचकम् । दृष्ट्वा सिंहगिरिगुरुरूचे ऽनूचानपुङ्गवः ॥३५॥ महाँल्लाभो ऽद्य वां भावौ लभेथे यधुवां मुनी । मचित्तं वाप्यचित्तं वा तदादेयं मदाज्ञया ॥२६॥ सदने ऽथ सुनन्दाया जग्मतुस्तौ महामुनौ । नस्यास्तावन्यनारीभिर्यायातौ निवेदितौ ॥३०॥ महिलायोचिरे सर्वाः सुनन्दे नन्दनस्वया । अर्पणीयो धनगिरेः क नेस्थत्येष दृश्यताम् ॥३८॥ निरानन्दा सुनन्दापि तमादाय स्तनंधयम् । तेन निर्वेदितोदस्थादूचे धनगिरिं च मा ॥३९॥ दूयन्तं कालमात्मेव बालकः पालितो मया । नटिताहं वनेनोचै रोदित्येष दिवानिशम् ॥४०॥ यद्यप्यसि प्रबजितस्तथाप्येनं स्वमात्मजम् । ग्टहाण मामिव त्याचौर्मा सौनमपि सम्मति ॥४१॥ स्मित्वा धनगिरिरपि प्रोवाच वदतां वरः । एवं करिष्ये कल्याणि पश्चात्तापं तु याम्यमि ॥४२॥ मा कृथाः मर्वयेदृशं कुरुषे वा कुस्थ्व तत् । सम साक्षिण भने पुनीनं न लस्यसे ॥४३॥
IS

Page #368

२७४
परिशिकपर्वणि द्वादशः सर्गः।
ततश्च साक्षिणः कृत्वा मनिर्वदं सुनन्दया । नन्दनो धनगिरये ऽर्पितस्तेनाददे च मः ॥४४॥ सो ऽर्भको धनगिरिणा पाचबन्धे न्यधाय च । रहौतमङ्कत व विरराम च रोदनात् ॥४५॥ ततः सुनन्दामदनादृषौ तावात्तवालको । गुर्वाजापालको भूयो ऽप्येचतुर्गुरुसन्निधौ ॥४६॥ महासारस्य भारेण पुत्ररत्नस्य तम्य तु नमदाऊं धनगिरिं दृष्ट्वा गुरुरभाषत ॥४७॥ प्रायासित इवामि त्वं भिक्षाभारेण तं मम । समर्पय महाभाग विश्राम्यत भुजस्तव ॥४८॥ इत्युपादाय यनेन साधुः श्रीपात्रमर्भकम् । कान्या सुरकुमाराभमर्पयामास तं गुरोः ॥४८॥ देदीप्यमानं तेजोभिरधियं तेजमामिव । प्राचार्यवधस्तं बालं पाणिभ्यां खयमाददे ॥५०॥ शिशोस्तस्थातिभारेण सद्यः सिंहगिरेगुरोः । नमति स्म महीपौठं वार्यादित्मोरिवाञ्जलिः ॥५१॥ तद्भारभङ्गुरकरो गुरुरूचे सविस्मयः । अहो पुंरूपवजमिदं धतुं न शक्यते ॥५२॥ भावी प्रवचनाधारो महापुण्यः पुमानयम् । यत्नेन रच्यो रत्न हि प्रायेणापाथवल्लभम् ॥५३॥ माध्यौनामिति तं बाल पालनायार्पयगुरुः । वजमारस्य तस्यादाइज़ इत्यभिधामपि ॥५४॥

Page #369

वञ्चखामिजन्म।
२७५
गत्वा शय्यातरकुले भने तं बालमार्यिकाः । खमात्मानमिवाख्याय पालनायार्पयनथ ॥५५॥ कुमारभृत्याकुशलाः शय्यातर्यो ऽपि तं शिशम् । खखपुत्राधिकं प्रौत्या पश्यन्यः पर्यपालयन् ॥५६॥ शच्यातरपुरीणां स सौभाग्यनिधानभूः । अङ्कादकं संचचार हमो ऽम्बुजमिवाम्बुजात् ॥५॥ उन्नापयन्यस्तं वालं मन्मनोलापपूर्वकम् । शय्यातरकुटुम्बिन्यो हर्षवातुलनां ययुः ॥१८॥ शय्यातर्यो महाभागाः नानपानाशनादिभिः । स्पर्धमाना इवान्योन्यं चक्रुर्वज्रस्य सत्कियाम् ॥५८ ॥ वयोवृद्धवपरीणामो वचो वालो ऽपि संयमात् । न बालचापलं चक्रे किंचित्तासाममौख्यदम् ॥६॥ बुभुजे प्रासुकं वज्रः प्राणयात्राकृते सुधीः । जातिस्मरणमंजातविवेकः कल्पविद्धि मः ॥६१॥ चिकौर्षति स्म वालो ऽपि नौहारादि यदा च मः । चक्रे तदा सदा सन्जां सुव्यक्ता बालधारिषु ॥२॥ शय्यातरकुमाराणां सर्वेषां युग्मभूरिव । वज्रो ऽभवत्नौतिगुण ममानं तेषु दर्शयन् ॥६॥ जानोपकरणादानैर्वालकौडां प्रपञ्चयन् । वज्रः प्रमोदयामाम प्रतिवामरमार्यिकाः ॥ ४॥ वजं दृष्ट्वा सुनन्दापि सुरूपं गोलशालिनम् । शय्यातरेभ्यो ऽयाचिष्ट मत्सनु रिति वादिनी ॥६५॥

Page #370

२७६
परिशिष्पर्वणि द्वादशः सर्गः।
जननौपुचसम्बन्धं तवामुथार्भकस्य च । न विद्मः किं त्वमौ न्यासो गुरूणामिति ते ऽवदन् ॥६६॥ इत्युका नार्पयामासुस्तस्यै शय्यातराः सुतम् । ततश्चैक्षिष्ट सा वनं दूरस्थैव परस्त्रवत् ॥६॥ महता परोधेन मा तेषामेव वेश्मनि । धाचौव लालयामास स्तन्यपानादिना सुतम् ॥६॥
दतो ऽपि चाचलपुरविषये श्रीविभूषणे । कन्या पूर्णा चेति नद्यौ विद्यते प्रथिताभिधे ॥६६॥ अन्तराले तयो द्यौरवात्सुः केऽपि तापसाः । पादलेपविदेको भुत्तेषां मध्ये च तापसः ॥७०॥ विधाय पादलेपं च पादुके परिधाय च । जले ऽपि स्थलवत्पादौ विन्यस्यन् सचचार मः ॥२१॥ एवं च पादुकारूढः स नित्यं जलवाना । पुरे गतागतं चक्रे जनयन्विस्मयं जने ॥७२॥ नहि वो दर्शने कोऽपि प्रभावो ऽस्ति यथा हि नः । श्रमणोपासकानेवं प्रजहास स तापम: ॥७३॥ तत्रागादार्यशमिताचार्यों वज्रस्य मातुलः । विहारक्रमयोगेण योगसिद्धो महातपाः ॥७४॥ तस्मै चाचार्यवर्याय कथयामासुराहताः । खदर्शनोपहास ते तापमोपज्ञमुच्चकैः ॥१५॥ तदाकार्यशमितः श्रुतज्ञाने स्फुरत्यपि । ज्ञात्वा मतिबलेनापि जगाद स्वानुपासकान् ॥७६ ॥

Page #371

बच्चखामिजन्म।
नास्य कापि तपःशक्तिस्तापसस्य तपखिनः । केनाप्यसौ प्रयोगेण प्रतारयति वो ऽखिलान् ॥७७॥ यथा ह्यकालपुष्पादि दर्शितं कौतुकावहम् । तथैतदपि विज्ञानं न तपःनिरीदृशौ ॥७॥ उपदेशमानसिद्धे साध्ये युग्मादृशामपि । विज्ञाने विस्मयं कृत्वा मा सा श्रद्धत्त तापमान् ॥७८ ॥ यदि वः प्रत्ययो नास्ति तापमस्तन्निमन्व्यताम् । ग्टहागतस्य तस्याही प्रक्षाल्यौ पादुके अपि ॥८॥ श्रावस्तापसः सो ऽथ मायां कृत्वा न्यमन्त्र्यत । एकस्य श्रावकस्यौकस्यागात्परिवतो जनैः ॥८॥ श्रावकः सकुटुम्बो ऽपि दर्शयन्भकिनाटकम् । तं तापममभाषिष्ट ग्रहदारमुपागतम् ॥८२॥ भगवन्भवतः पादपद्मौ प्रक्षालयाम्यहम् । ये चालयन्ति लत्पादावात्मानं चालयन्ति ते ॥८३॥ तदस्माननुग्रीवं निस्तारथितुमर्हसि । सूबलयन्ति महात्मानो भनि भक्तिमतां न हि ॥८४॥ अनिच्छतो ऽपि तस्याथ श्रावकस्तापसस्य सः । चालयामाम पादौ च पादुके चोषणवारिणा ॥८५ ॥ तत्पादपादकाशौचमकार्षात्स तथा यथा । तत्र प्रलेपगन्धो ऽपि नास्यान्नौचे ऽनुरागवत् ॥८६॥ महत्या प्रतिपत्त्या तं तापमं श्रावकाग्रणीः । अभोजयत्कार्यवशात्पूच्या मिथ्यादृशो ऽपि हि ॥८॥

Page #372

२७०
परिशिष्ठपर्वणि द्वादशः सर्गः।
तेन लेपापहारेण तापमो दुर्मनायितः । नावेदौद्धोजनाखादं विगोपागमशनया ॥८॥ तापसो भोजनं कृत्वा मरित्तौरं पुनर्ययो । लोकैतो जलस्तम्भकुदहलदिदृक्षया ॥८॥ लेपाश्रयः स्थादद्यापि कोऽपौत्यल्पमतिः स तु । अलौकमाहसं कृत्वा प्राग्वत्प्राविशदम्भसि ॥८॥ ततः कमण्डलुरिव कुर्वन्बुडबुडारवम् । बुडति स्म मरित्तौरे स तापमकुमारकः ॥ १॥ वयं मायाविनानेन मोहिताः स्मः कियच्चिरम् । मलिन्यभूदिति मनस्तदा मिथ्यादृशामपि ॥२॥ दत्तताले च तत्कालं जने तुमुलकारिणि । प्राचार्या अपि तचागुः श्रुतस्कन्धधुरंधराः ॥३॥ ततश्चिकौर्षवः स्वस्थ दर्शनस्य प्रभावनाम् । श्राचार्याश्चिक्षिपुर्यागविशेषं सरिदतरे ॥ ४॥ एहि पुत्र यथा यामो वयं परतटे तव । इति चावोचदाचार्यवों धु- महात्मनाम् ॥६५॥ तटदये ततस्तस्याः सरितो मिलिते मति । आचार्यः सपरीवारः परतौरभुवं ययौ ॥६६॥ आचार्दर्शितं तं चातिशयं प्रेक्ष्य तापसाः । सर्वे ऽपि संविविजिरे ततश्चाखिलो जनः ॥ ७॥ प्राचार्यस्यार्यशमितस्यानिके प्राव्रजन्नथ । सर्व मथितमिथ्यावास्तापमा एकचेतसा ॥ ८॥

Page #373

वच्चखामिजन्म ।
२७६
ते ब्रह्मौपवास्तव्या इति जातास्तदन्वये । ब्रह्मादौपिकनामानः श्रमण भागमोदिताः ॥६६॥
दतश्च वज्रस्तत्रस्थः क्रमेणाभूतिहायणः । तदा च धनगिर्याद्यास्तत्र माधव पाययुः ॥ १० ॥ आयास्थति धनागरिग्रहीष्यामि स्वमात्मजम् । सुनन्दैवं चिन्तयन्ती तेवायातेवमोदन ॥११॥ सुनन्दापि महर्षिभ्यः स्वनन्दनमयाचत । ते पुनर्नार्पयामासुः प्रत्यभाषन्त चेदृशम् ॥ १ ० २ ॥ अयाचितस्त्वया दत्तो मुग्धे ऽस्मभ्यमयं शिरः । वान्तानमिव को दत्तं पुनरादातुमिच्छति ॥१० ३ ॥ विक्रौतेष्विव दत्तेषु स्वामित्वमपगच्छति । मा याचिष्ठाः सुतं दत्त्वा त्वयैष परमात्सतः ॥१४॥ पक्षयोरुभयोरेवमुचैर्विवदमानयोः । लोको ऽवादौदमुं वादं राजा निर्धारयिष्यति ॥१० ५॥ ततः सुनन्दा लोकेन सहिता नृपपर्षदि । जगाम मङ्घमहिताः श्रमणा अपि ते ययुः ॥१० ६ ॥ राजो न्यषौदामेन सुनन्दा दक्षिणेन तु । श्रीमान्सद्धः समस्तो ऽपि यथास्थानमथापरे ॥१० ७॥ परिभाव्य द्वयोर्भाषामुत्तरं चावदन्नृपः । येनाहतः ममायाति बालस्तम्य भवत्वमौ ॥ १ ० ८॥ तं निर्णयमममातां तौ तु पक्षावुभावपि । इति चोचतुरादौ कः सूनुमाहातुमर्हति ॥१०८

Page #374

२८०
परिशिष्चपर्वणि हादमः सर्गः। स्त्रोग्टह्याः प्रोचिरे पौरा वतिनामेष बालकः । चिरसंघटितप्रेमा तदचो नातिलवते ॥११॥ मातवाहयतामादावियं दुष्करकारिणौ। नारोति चानुकम्प्यापि भवत्येतद्धि नान्यथा ॥१११॥ ततः सुनन्दा बडशो बालकौडनकानि च । विविधानि च भक्ष्याणि दर्शयन्त्येवमभ्यधात् ॥ ११२॥ हस्तिनो ऽमौ अमौ अश्वाः पत्तयो ऽमौ अमौ रथाः । तव कौलार्थमानौतास्तगहाणेहि दारक ॥११३॥ मोदका मण्डका द्राक्षाः शर्कराश्चान्यदप्यदः । यदिच्छसि तदस्त्येव गृह्यतामेहि दारक ॥११४॥ तवायुमकृषौयाहं मर्वाङ्गमवतारणे । चिरं जीव चिरं नन्द सुनन्दामाशु मोदय ॥११५॥ मम देवो मम पुत्रो ममात्मा मम जीवितम् । त्वमेवासौति मां दौनां परिवङ्गण जौवय ॥ ११६॥ विलक्षां मा कथा वत्स मां लोकस्यास्य पश्यतः । हृदयं मे ऽन्यथा भावि पक्वालुवट्विधा ॥११॥ एहि इंसगते वम ममोत्सङ्ग परिष्कुरु । कुक्षिवासावक्रयो मे न लभ्यः किमियानपि ॥११॥ एवं क्रौडनकैर्भक्ष्यप्रकारैश्चाटुकैरपि । मौनन्देयः सुनन्दाया नाभ्यगच्छन्मनागपि ॥ ११६॥ न मातरुपकाराणां कोऽपि स्यादनृणः पुमान् । एवं विदन्नपि सुधौर्वत्र एवमचिन्तयत् ॥१२॥

Page #375

वचखामिव्रत |
यदि समुपेचिये कृत्वा मातुः कृपामहम् ।
तदा स्यान्मम संसारो दीर्घदीर्घतरः खलु ॥ १२१ ॥ दूयं च धन्या माता मे ऽल्पकर्मा प्रत्रजिष्यति । उपेक्ष्यमस्या ह्यापातमात्रजं दुःखमप्यतः ॥ १२२ ॥ दीर्घदर्शी विमृश्यैवं वज्रो वज्रदृढाशयः । प्रतिमास्य इव स्थानान चचाल मनागपि ॥ १२३ ॥ राजावादोत्सुनन्दे त्वमपसर्प शिशुईसौ । नागादा यमानस्त्वामजानन्निव मातरम् ॥ १२४ ॥ ततो राज्ञा धनगिरिः प्राप्तावसरमीरितः । रजोहरणमुत्क्षिप्य जगादेवं मिताचरम् ॥ १२५ ॥ व्रते चेद्व्यवसायस्ते तत्त्वज्ञो ऽमि यदि स्वयम् । तद्रजोहरणं धर्मध्वजमादत्ख मे ऽनघ ॥ १२६ ॥ वज्रस्तदैव कलभ वोत्क्षिप्तकरो द्रुतम् । दधावाभिधनगिरि प्रकरणत्पादघर्घरः ॥ १२७ ॥ गत्वा च पितुरुत्सङ्गमधिरुह्य विशुद्धधीः । तट्रजोहरणं लौलासरोजवदुपाददे ॥ १२८ ॥ वज्रेण पाणिपद्माभ्यां रजोहरणमुद्धृतम् । विरराज रोमगुच्छ व प्रवचनश्रियः ॥ १२८ ॥ उन्नमत्कुन्दकलिकाकारदन्तद्युतिमितः ।
स रजोहरणादृष्टिं नान्यत्रादान्मनागपि ॥ १३० ॥ दिनात्यये पद्मिनीव सद्यो मानिमुपेयुषौ । हस्तविन्यस्तचिका सुनन्दैवमचिन्तयत् ॥ १३१ ॥
२८१

Page #376

२८२
परिशिरापर्वणि द्वादश. सर्गः ।
भ्राता मम प्रनजितो भर्ता प्रबजितो ऽथ मे । प्रव्रजिष्यति पुत्रो ऽपि प्रव्रजाम्यहमप्यतः ॥ ११९॥ न मे भाता न मे भर्ता न मे पुचो ऽपि सम्प्रति । तन्ममापि परिव्रज्या श्रेयसौ ग्रहवामतः ॥१३३॥ खयमेवेति निर्णय सुनन्दा सदनं ययौ । वज्रमादाय वसतिं प्रथयुर्मुनयो ऽपि ते ॥१३४॥ व्रतेच्छुर्न पपौ स्तन्यं वज्रस्तावद्वया अपि । इत्याचार्यैः परिव्राज्य साध्यौनां पुनरायंत ॥१३५॥ उद्यद्भाग्यविशेषेण भववैराग्यभूङ्गशम् । सुनन्दापि प्रवबाज तगच्छाचार्यमनिधौ ॥ १३६ ॥ पठदार्यमुखाच्छृण्व चङ्गान्येकादशापि हि । पदानुसारौ भगवान्वज्रो ऽधौयाय धौनिधिः ॥ १३७॥ अष्टवर्क ऽभवद्वज्जो याबदार्याप्रतिश्रये । ततो वसत्यामानिन्ये हर्षभाग्मिमहर्षिभिः ॥१३८॥ __ अन्यदा वज्रगुरवः प्रत्यवन्तौं प्रतस्थिरे । धाराधरो ऽखण्डधारमन्तराले ववर्ष च ॥१३६॥ यक्षमण्डपिकापाये स्थाने वाप्यस्रवन्जले । प्राचार्या वज्रगुरवस्ते तस्थुः सपरिच्छदाः ॥ १४ ॥ प्रागजन्मसहदो वज्रस्यामरा जम्भकास्तदा । सत्त्वं परीचितं तत्र वणिग्मौर्विचक्रिरे ॥ १४१॥ उत्पर्याणितबद्धवाश्ववृषभं चरदौष्ट्रकम् । मण्डलीकृतशकटं सनिवेशितकेणिकम् ॥ १४२॥

Page #377

वजखामिव्रतं।
२३
२८३
जयनच्छन्नविक्रेयवस्तुगोपीपरस्परम् । राहाबोत्तीर्णपात्रीकं मुञ्जानजनसङ्कुलम् ॥१४ ३॥ ढणप्रावरणच्छन्नमंचरत्कर्मकज्जनम् । श्रावासं ते दिविषदो वणिग्रूपा विचक्रिरे ॥ १ ४ ४ ॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ वारिदै विरतप्राये तानाचार्यान्दिवौकसः । न्यमन्त्रयन्त भिक्षार्थ इस्ववन्दनपूर्वकम् ॥१४५ ॥ निवृत्तामिव विज्ञाय दृष्टिमाचार्यपुङ्गवाः । वज्रमादिदिशर्भिक्षानयने विनयोग्पलम् ॥१४६॥ वज्रो ऽथावश्यिकौं कृत्वा द्वितीयमुनिना मह । विहत निरगादौद्धिमध्वनि चिन्तयन् ॥ १४७॥ तुषारान्पततो दृष्ट्वा त्रसरेणुनिभानपि । वज्रो निववृते च द्राग्नीतो ऽस्कायविराधनात् ॥ १४८॥ तुषारमात्रामप्यग्दृष्टि देवा निरुध्य ताम् । श्राहामत पुनर्वजं वृष्टि म्तौति भाषिणः ॥१४६ ॥ वज्रस्तदुपरोधेन वृध्यभावेन चाचलत् । जगाम च तदावासं भकपानादिसुन्दरम् ॥१५०॥ समम्भमेषु देवेषु तेषु भकादिदित्सया । ट्रव्यक्षेत्रकालभावैरुपयोगमदत्त सः ॥१५ १॥ कूष्माण्डकादिकं ट्रव्यं कुतो राद्धमसम्भवि । इदं चोन्नयिनौक्षेत्र स्वभावादपि कर्कशम् ॥ १५२ ॥ प्रादृषि प्रथमायां च द्रव्यम्यास्य कथापि का । दातारो ऽप्यनिमेषाक्षा प्रभूस्पक्चरणा इति ॥१५॥

Page #378

२४
परिशिष्टपर्वणि हादशः सर्गः।
नियतं देवपिण्डो ऽय साधूनां नहि कल्पते । तस्मादनात्तपिण्डो ऽपि व्रजामि गुरुसनिधौ ॥१५४॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ इत्यनादाय तद्भिक्षां वज्रखामौ न्यवर्तत । प्रत्यक्षौभूय तैश्चाथो जगदे विस्मितैः सरैः ॥१५॥ वयं हि जम्भका देवाः प्रागजन्मसुहदस्तव । वां द्रष्टुमागमामेह त्वमद्यापि हि नः सुहत् ॥१५६॥ अथ वैक्रियलन्ध्याख्या विद्यां तोषभृतो ऽमराः । निक्रय क्लृप्तमायाया दूव वज्राय ते ददुः ॥१५७॥ ज्येष्ठ मास्यन्यदा वज्रो विहरंश्च बहि वि । नैगमौभूय वैतपूरैय॑मन्व्यत ॥ १५८॥ वज्रो गत्वा तदावासे देवपिण्डं च पूर्ववत् । ज्ञावा न खलु जग्राहोपयोगविदुरो हि सः ॥१५८॥ वज्राय पूर्वसुदे विद्यामाकाशगामिनौम् । प्रददुस्तोषभाजस्ते खं खं स्थानमथो ययुः ॥१६॥
ततो विहरतो गच्छमध्ये वज्रस्य चाभवत् । पदानुसारिलब्ध्यात्ता सुस्थिरैकादशायपि ॥१६१॥ अधीयमानमौषौद्यद्यत्पूर्वगताद्यपि । तत्तजग्राह भगवान्वज्रो मेधाविनां वरः ॥ १६२॥ यदा पठेति स्थविरा वज्रं स्माइस्तदा हि मः । किंचिद्गुणगुणारावं निद्रालुरिव निर्ममे ॥ १६३ ॥ स्थविराज्ञाभङ्गभौरः स्वशक्ति चाप्रकाशयन् । अव्यकमुद्गणकिंचिसो ऽौषोत्पठतो ऽपरान् ॥ १६ ॥

Page #379

वञ्चखामिव्रतं ।
२८५
अन्यस्मिन्नहि मध्याह्ने भिक्षार्थ माधवो ययुः । प्राचार्यमिश्रा अपि ते वहिभूमौ विनिर्ययुः ॥१६५॥ तस्थौ तु वज्र एकाको पश्चादमतिरक्षकः । स साधूनां मण्डलेन वेष्टिकाः संन्यवौविशत् ॥ १६ ६ ॥ आचार्य दुव शिष्याणां तामां मध्ये निषद्य सः । वाचनां दातुमारेभे प्राडम्भोधरध्वनिः ॥१६॥ एकादशानामङ्गानामपि पूर्वगतस्य च । वाचनां पुनरागच्छन् गुरुः शुश्राव दूरतः ॥ १६८। वसतिद्वारमायातः श्रुत्वा गगहारवम् । प्राचार्यो ऽचिन्तयत्किं नु माधवः शीघ्रमागताः ॥१६८॥ अम्मदागमनममौ पालयन्तो महर्षयः । खाध्यायं कुर्वते भिक्षामुपादाय समागताः ॥ १७ ॥ प्राचार्याश्च विदांचकः क्षणं स्थित्वा विश्व च । यथेष वज्रवालचिनां ददतो ध्वनिः ॥ १७१॥ असौ पूर्वगतस्यैकादशाझ्या अपि वाचनाम् । यद्दत्ते तत्किमध्येष्ट गर्भस्यो विस्मयामहे ॥१७२ ॥ स्थविरैः पायमानो ऽयमत एवालमायते । वान्यात्पाठालम इति ज्ञात्वाशिम तदा वयम् ॥१७॥ प्रसादाकर्णनाशकौ लज्जितो मा स्म भूदसौ । रोमाञ्चितः शिव्यगुणराचार्य इत्यपामरत् ॥ १०४॥ शब्देन महताचार्यासकुनैषेधिकौमथ । गुरूणां शब्दमाकर्योदम्याइजो ऽपि विष्टरात् ॥ १७५॥

Page #380

२८६
परिशिष्ठपर्वणि द्वादशः सर्गः ।
उपत्य जिहितगतिर्न यावत्माविशद्गुरुः । तावत्ता वेष्टिका वज्रः खखस्थाने सुमोच च ॥ १७६॥ अभ्येत्य च गुरोर्दण्डमाददै हौ ममार्ज च । तद्रजोवन्दनेनोः खं भालमवगुण्ड्यन् ॥ १७ ॥ आसनस्थस्य च गुरोः पादौ प्रासुकवारिणा । क्षालयामाम शिरमा ववन्दे पादवारि च ॥१७८॥ प्राचार्याश्चिन्तयामासुमहात्मा बालको ऽप्यसौ । श्रुतमागरपारौणो रच्योऽवज्ञास्पदीभवन् ॥ १७६ ॥ अजानन्नो ऽस्य माहाम्यं बालस्याप्यन्यसाधवः । कुर्वन्ति न यथावज्ञा प्रतिष्यामहे तथा ॥१८॥ इत्याचार्या विभावयों शिव्येभ्यो ऽकथयबिति । यास्थामो ग्रामममुकं दित्राहं तत्र नः स्थितिः ॥१८१॥ व्यजिज्ञपन्गुरु योगप्रतिपन्नाश्च माधवः । भगवन्याचनाचार्यस्तत्को ऽस्माक भविष्यति ॥ १८॥ वज्रो वो वाचनाचार्यों भवितेत्यादिशगुरुः । भकत्वादविचार्यैव प्रत्यपद्यन्त ते तथा ॥१८३॥ प्रातःकृत्यं कायोत्सर्गवाचनाग्रहणादिकम् । कत ते साधवो वज्र निषद्यायां न्यषादयन् ॥१८४ ॥ गुर्वाज्ञास्तौति वज्रो ऽपि निषद्यायामुपाविशत् । प्राचार्यस्येव विनयं तस्याकार्षश्च साधवः ॥१८५॥ सर्वेषामपि साधूनामानुपूर्त्या परिस्फुटान् । सङ्कान्या वज्रलेपाभान्वजो ऽथालापकान्ददौ ॥१८६॥

Page #381

वचसामिप्रभावः।
थे ऽत्यल्पमेधसस्ते ऽपि साधवो ऽयेतमागमम् । उपचक्रमिरे वज्रादादायादाय वाचनाम् ॥१८॥ अमोघवाचनो वज्रो बभूवातिजडेवपि । तन्नव्यमद्भुत दृष्ट्वा गच्छः सर्वो विमिनिये ॥१८८॥ पालापान्साधवः पूर्वमधौतान्सुस्फुरानपि । संवादार्थमपृच्छंश्च वज्रो ऽयाख्यत्तथैव तान् ॥१८६॥ तावदेकवाचनया वज्रात्पेठुमहर्षयः ।। अध्यनेकवाचनाभिर्यावन्न गुरुमन्निधौ ॥ १८ ॥ ते ऽन्यधुः माधवो ऽन्योन्य गुरुयदि विलम्बते । वज्रपार्श्व तदा शौनं श्रुतस्कन्धः ममाप्यते ॥१६॥ गुरुभ्यो ऽभ्यधिक वजं मेनिरे मुनयो गुणैः । एकगुरुदौक्षिते हि सुगुणे मोदते गण: ॥१८२॥ प्राचार्याश्चिन्तयामासुरेतावद्भिश्च वासरैः । वज्रो ऽस्मत्परिवारस्य भावी जातगुणः खलु ॥१६३॥ वज्रमध्यापयामो ऽथानधीतं यद्यदस्य हि । उपेत्य पायतां याति गुरोः शिथ्यो ऽमलैर्गुणैः ॥१६४॥ चिन्तयित्वैवमाचार्याः कथिते ऽति समाययुः । मुनयो वज्रसहितास्तत्पादांच ववन्दिरे ॥१८५॥ कि वः खाध्यायनिर्वाहो भवतीति गुरुदिते । बभाषिरे देवगुरुप्रमादादिति साधवः ॥१६६।। वन्दित्वा पुनराचार्याशिव्याः मर्व व्यजिजपन् । अम्माकं वाचनाचार्यो वज्रो ऽद्युम्मदाज्ञया ॥१६॥

Page #382

परिशिष्टपर्वणि हादशः सर्गः। वज्रश्चिरमवज्ञातो ऽस्माभिरज्ञाततद्गुणैः । इदानौं भगवत्पादा दुव बालो ऽव्ययं हि नः ॥१८॥ बालो ऽप्यस्वेष गच्छस्य गुरुर्गुरुगुणन्वितः । प्रदीपः कुन्दकलिकामात्रो ऽयुद्योतयेगृहम् ॥१६॥ प्राचार्यवर्या जगदुर्भवत्वेवं तपोधनाः ।। किं वसौ नावमन्तव्यो विद्यावृद्धो ऽर्भकोऽपि हि ॥२ ० ० ॥ अगमाम वयं ग्राममाचार्यो ऽयं च वो ऽर्पितः । श्रत एव यथा वित्थ यूयमस्येदृशान्गुणान् ॥२ ० १॥ अन्यथा वाचनाचार्यपदवौं नायमहति । गुर्वदत्तं यतो ऽनेन कर्णश्रुत्याददे श्रुतम् ॥२०२॥ सङ्घपानुष्ठानरूपोत्सारकन्यो ऽस्य संयताः । कार्य प्राचार्यपदवीयोग्यो ह्येष ततो भवेत् ॥२०३॥ ततश्च प्रागपठितं श्रुतमर्थसमन्वितम् । शीघ्रमध्यापयामास वजं गुरुरुदारधीः ॥२०४॥ साचिमात्रौकृतगुरुवज्रो गुर्वर्पितं श्रुतम् । प्रतिबिम्बमिवादर्शः सर्वं जग्राह लीलया ॥२०५॥ श्रुतज्ञो ऽभूत्तदा वज्रो यथा तस्य गुरोरपि । दुर्भेचिरसन्देहलोष्टमुहरतां ययौ ॥२०६॥ दृष्टिवादो ऽपि हृदये यावन्माचो ऽभवहुरोः । तावानुपाददे वज्रेणाम्भश्चलकलौलया ॥२०७॥
अन्यदा विहरन्तस्ते ग्रामाधामं पुरात्पुरम् । पुरं दशपुरं जग्मुराचार्याः सपरिच्छदाः ॥२०॥

Page #383

वञ्चस्वामिप्रभावः ।
२८९
तदा चोन्जयिनीपुर्या संपूर्णदशपूर्वभृत् । श्राचार्यो ऽस्ति तदेतत्मादादेया दशपूर्वपि ॥२०८ ॥ एकादशाङ्गीपाठो ऽपि येषां कष्टायते भृशम् । ते मच्छिय्या दशपूर्वग्रहणे कथमौशताम् ॥२ १ ० ॥ अथवास्त्वेव हु वज्रः कृतमौदृशचिन्तया । पदातुमारिलब्या हि दृष्टप्रत्यय एष नः ॥९११॥ दत्यादिशगुर्वज त्वं वत्सोनयिनौं व्रज । तत्राधौव्व दशौं भद्रगुप्तगुरोर्मुखात् ॥९१२॥ अत्यल्पमेधमः मर्व तव सब्रह्मचारिणः । नह्यलंभूषणवो ऽसुत्र यत्राहमपि कुण्ठयोः ॥२ १३॥ अधीत्य दश पूर्वाणि शौघ्रमेहि मदान्जया । तव मन्निहिताः मन्तु सोच्य शासनदेवता: २॥१४॥ त्वन्मुखाच्च प्रमरत दशपूर्वी महर्षिषु । हे वत्स कृपादुदकमिवोपवनशारिखषु ॥२ १५॥ एवं मिहगिरिर्वजमवन्तौं गन्तुमादिशत् । वर्तते स्याविरः कन्त्य इत्यूषौ द्वौ च तत्समम् ॥२ १६॥ शेषासिवाजामादाय मृद्ध सिंहगिरेगुरोः । वज्रो ऽगाभट्टगुप्नांहिपृतामुज्जयिनौं पुगेम् ॥२१॥ प्राप्ने चोन्नयिनौ पुर्यां सुनन्दानन्दने सुनौ । निरैक्षिष्ट भद्रगुप्ताचार्य स्वप्न शुभे क्षणे ॥२॥ ८॥ घटाढाय मम करात् चौरपृण पतङ्ग्रहम् । प्रागन्तको ऽपिवत्कञ्चित्तप्तिं च परमामगात् ॥२१८॥
10

Page #384

२६०
परिशिरापर्वणि द्वादशः सर्गः।
शिष्येभ्यः कथयामास गुरुः खप्न च तं प्रगे । तस्यार्थं विविधं ते ऽपि यथाप्रज्ञं व्यचारयन् ।।२२०॥ गुरुरूचे न जानौथातिथिः कोऽप्यागमयति । स सार्थं सूत्रमत्तः सर्वमादास्यते. सुधौः ॥२२१॥ वज्रो ऽपि नगरौहारे शरोमतिवाह्य च । प्रभाते ऽगाइद्रगुप्ताचार्यवर्यप्रतिश्रयम् ॥ २२२॥ दूरतो वज्रमालोक्य गुरुरिन्दुमिवार्णवः । उल्लासं कलयामास परं परमया मुदा ॥९२३॥ श्राचार्यो ऽध्यायद हो मे सौभाग्येनास्य धौरिति । किमालिङ्गाम्यहममुमसमारोपयामि च ॥२२४॥ प्रसिद्धिमदृौं वज्रस्याकृतिं परिभाव्य च । वज्रो ऽयमिति निश्चिक्ये भद्रगुप्तो महामुनिः ॥२२५॥ वन्दनाभिमुखं वज्रं भद्रगुप्तो ऽथ मखने । बलीयसौ खलत्कण्ठा विनयं न प्रतीक्षते ॥ २२६॥ भारोप्याङ्के भद्रगुप्ताचार्यों वज्रमभाषत । अधितबदनाम्भोज खनेत्रे मृङ्गतां नयन् ॥ २२७॥ कञ्चित्सुखविहारस्ते कच्चित्ते ऽगमनामयम् । कञ्चित्तपस्ते निर्विघ्नं कचित्ते कुशलौ गुरुः ॥२२८॥ कि किंचित्कार्यमुद्दिश्य विहारक्रमतो ऽथवा । इहागतो ऽसि वर्षे कथयास्मान्प्रमोदय ॥ २२६॥ वन्दित्वा भद्रगुप्तर्षि वज्रो विरचिताञ्जन्तिः । उवाच वदनद्दारविन्यस्तमुखवस्तिकः ॥९३०॥

Page #385

वचखामिप्रभावः।
२६१
यद्यासुरवविहारादि पूज्यपादैरपृच्छयन । तत्तत्तथैव देवानां गुरूणां च प्रमादतः ॥९३१ ॥ अध्येतं दा पूर्वाणि त्वामागां गुर्वनुज्ञया । तद्वाचनाप्रदानेन प्रसौद भगवन्मयि ॥२३२॥ ततश्च दशपूर्षों तं भद्रगुप्तो ऽध्यजौगपत् । गुरोरजनितक्लेशो वज्रो ऽथ दशपूर्णभृत् ॥२ ३ ३॥ यत्र चाध्येतुमारब्धं ग्राह्यानुज्ञापि तत्र हि । दति सिंहगिरेः पार्श्व वज्रो गन्तुमचिन्तयत् ॥२२ ४॥ इत्यापृच्छय भद्रगुप्तं वज्रो दशपुरं पुनः । श्रधौतदशपूर्वो ऽगाहौताम्बुरिवाम्बुदः ॥२३॥ दशपूर्व र्गवागस्तर्वजम्माभ्यागतस्य तु । पूर्वानुजा कृता मिहगिरिणा गुरुणा तदा ॥२३६ ॥ वज्रम्य पूर्वानुजायां विदधे जम्भकामरैः । महिमा दिव्यकुसमपकरादिभिरङ्गनः ॥ २ ३ ७॥ अर्पयित्वा मिहगिर्याचार्यों वज्रमुनेर्गणम् । प्रत्याख्यायानपानादि कालं हवामरो ऽभवत् ॥२३८॥ वज्रस्वाम्यपि भगवान्मुनिपञ्चशतीतः । विजहार महौं भव्यजनकैरवचन्द्रमाः ॥२ ३६॥ पुनाम: मां विहारेण वज्रखामौ महामुनिः । यत्र यत्र ययौ तत्र तत्र ख्यातिरभूदियम् ॥२४॥ अहो अन्योञ्ञ्चन शौलमही लोकोत्तरं श्रुतम् । अहो सौभाग्यमनघमहो लवणिमाद्धनः ॥२ ४१॥

Page #386

२९२
परिशिलपर्वणि द्वादशः सर्गः ।
इतश्च पाटलीपुत्र धनो नाम महाधनः । श्रेष्ठौ गुणागणश्रेष्ठो बभूव भुवि विश्रुतः ॥२ ४ २॥ कन्या सुरूपा तस्याभूद्भिधानेन रुकिाणौ । सकिाणीव पुनरपि रूपान्तरसुपेयुषौ ॥२४॥ तस्य च श्रेष्टिनो थानशालायाममलाशयाः । अतिन्यो निवसन्ति स्म श्रीवास्थ महामुनेः ॥२४४॥ अतिन्यस्तास्तु वज्रस्य चक्रिरे गुणसंस्तवम् । स्वाध्यायावश्यकममो गुरूणां हि गुणस्तवः ॥२ ४५॥ तां तां वज्रस्य सौभाग्यकथामाकर्ण्य रुक्मिणौ । वज्रमेव पतौयन्ती प्रत्यजामौदिदं च सा ॥२४६॥ वज्रः स्याद्यदि मे भर्ता भोक्ष्ये भोगानहं तदा । अन्यथा तु कृतं भोगैः किं भोगैर्दयितं विना ॥२४॥ तस्था वरथितारश्च ये केचिदुपस्थिरे । मा प्रत्यषेधत्तान् सर्वान्मुखमोटनलौलया ॥२४॥ प्रवजिताश्च तां प्रोचुरयि मुग्धासि रुक्मिणि । वीतरागं प्रबजितं यद्दच त्वं वुवर्षमि ॥२४८॥ रुक्मिण्यभिदधे बजो यदि प्रबजितस्तदा । प्रव्रजिष्याम्यहमपि या गतिस्तस्य सैव मे ॥२५॥ इतश्च भगवान्वज्रः पाटलीपुत्रपत्तने । विहारेण ययौ धर्मदेशनावारिवारिदः ॥२५१॥ श्रुत्वा च वज्रमायान्त पाटलीपुत्रपार्थिवः । तत्काल मपरीवारो ऽभ्यगादृया गरिष्ठया ॥२५॥

Page #387

वचखामिप्रभावः।
२६३
दूतश्चेतश्च वज्रर्षेन्दौभृतान्महामुनीन् । ददर्शागच्छतो राजा राजमानांतपःश्रिया ॥२५॥ दृशा तांस्तु निदध्यौ च भर्वे ऽमो द्युतिशालिनः । सर्वे ऽपि मधुराकाराः सर्वे ऽपि विकसन्मुखाः ॥ २५४ ॥ मर्वे प्रियंवदाः मर्वे करुणारससागराः ।। मर्वे ऽपि समताभाज: मर्वे ऽपि ममतोज्झिता: ॥२५५॥ को नाम वज्रखामौति न जानामि करोमि किम् । म एव भगवानादौ वन्द्यो गच्छस्य नायकः ॥२५६ ॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ पप्रच्छच क्षणं स्थित्वा भगवन्तो महर्षयः । श्राख्यान्तु वजः किमयं किमेष किममाविति ॥२५७॥ मुनयः प्रोचिरे राजवज्रयान्तिषदो वयम् । मा चिन्तय तममासु क्वार्कः क्व ज्योतिरिङ्गणाः ॥ ५ ॥ एवं च मुनिबन्टेषु पृच्छन्सर्वेषु भूपतिः । वज्र ददर्श मोहाद्रिवज्रं पश्चागणे स्थितम् ॥२५८॥ वज्रभट्टारकमथ ववन्दे वसुधाधवः । किरीटरत्नांशजलैस्तत्पादौ नपयन्निव ॥ २६ ॥ सुनन्दासूनुराचार्यो ऽएद्याने ममत्रामरत् । श्राश्रित्य मपरीवारस्तरुच्चायाप्रतिश्रयम् ॥२६ १॥ महीनाथो ऽपि वर्षनिषद्यायां निषेदुषः । पादावचर्चयद्यश्कर्टमेन सुगन्धिना ॥२६ २ ॥ ततय भगवावज्रः सुधामधुरया गिरा। चकार देशनां मोहतिमिरध्वंमदोपिकाम् ॥२६॥

Page #388

परिशियपर्वणि द्वादशः सर्गः।
चौरासवलब्धिमतः श्रीवजखामिनस्तया । धर्मदेशनया राजा हतचित्तोऽभवत्तराम् ॥ २६४॥ देशनान्ते मुनि नत्वा राजा स्वसदनं ययौ । गत्वा च मध्येद्धान्तं राज्ञौनामित्यचौकथत् ॥२६५॥ वाह्योद्याने कृतावासो वज्रस्वाम्ययि सुभ्रवः । मथाद्य वन्दितो धर्मदेशनाचौरमागरः ॥२६६॥ तं वन्दित्वा च दृष्ट्वा च तद्धर्म निशमय्य च । मम गात्रं च नेत्रे च श्रोत्रे चागुः कृतार्थताम् ॥२६॥ इदमेव दिनं मन्ये दिनत्वेन सुलोचनाः । अभवद्यच व र्ज्ञानादित्यस्य दर्शनम् ॥ २६८॥ एतावतापि धन्यो ऽस्मि दृष्टो वज्रमुनिर्मया । किं पुनम्तन्मुखाद्धर्ममश्रौषमहमाईतम् ॥२६॥ हे देव्यस्तयमपि वर्षि द्रष्टुमर्हथ । वरितं यात ऋषयो ऽनेकवस्थाः समोरवत् ॥ २७० ॥ राज्यः प्रोचुः स्वयमपि तं विवन्टिषवो वयम् । बदाजाप्यत्र यत्तत्प्राप्ता तषितैः सरित् ॥२७॥ ततश्चानुजया राज्ञो राज्यो वज्रविभूषितम् । याप्ययानाधिरूढास्तास्तदुद्यानवरं ययुः ॥२०॥ वज्रमागतमाकर्ण रुकिाण्यपि जनोनिभिः । तमेव चिन्तयन्यस्थादात्मानमिव योगिनी ॥२०॥ द्वितीये वासरे रुक्मिण्युवाच पितरं निजम् । वज्रस्वाम्यागतो ऽस्तौह यं वुवर्षाम्यहं सदा ॥२७४ ॥

Page #389

वनस्वामिप्रभावः।
२६५
तन्मां वज्रकुमाराय संप्रदत्तान्यथा तु मे । मरणं शरण तात ग्रामिण रेखेव गौरियम् ॥ २७५॥ . श्राभिजात्यमग्वौं तनां विहायैवं ब्रवीमि यत् । तबेटं कारणं वो मत्पुण्यरचमागतः ॥२०६॥ एष प्रायेण न स्याम्नवद्यद्यैव हि गच्छति । किं ज्ञायते कदाप्येति भ्यो ऽप्युड्डौनपक्षिवत् ॥ २६॥ तम्मादन्नं विलम्बेन देहि वजाय तात माम् । चिरकोमारदीनां मां पश्यन्ति नहि दूयसे ॥२७८ ॥ एवं धनो ऽतिनिबन्धादुपवनं निनाय ताम् । मद्यः कृत्वा विवाहार्हसर्वालङ्कारभूषिताम् ॥२७६॥ पुया मममनवौच्च धनकोटौरनेकशः । प्रलोभनं वरचितुर्यथा स्वादिति जातधौः ॥२८॥ तदहााम्तने चाहि वजे कुर्वति देशनाम् । भकिमान्नागरलोकः परस्परमदो ऽवदत् ॥ २८१॥ अहो वचस्य मौखये यदीयां धर्मदेशनाम् । श्राकानन्दममानां मुक्त्यवस्येव जायते ॥२८२॥ औवज्रस्वामिनः मर्वगुणारत्नमहोदधेः । गुणानुरूपं चेट्रपं भवेच्येत तहि किम ॥२८३॥ वार्पिणा च नगरप्रवेशे रुपमात्मनः । शत्या मक्षिप्तमेवामौत्पुरचोभाभिशया ॥२८४ ॥ नदा च भगवान्बाम्तेषां भावं मनोगतम् । मलापं च ज्ञानवलेनाजामौदतिमायिना ॥२५॥

Page #390

२९६
परिशिष्यपर्वणि द्वादशः सर्गः। द्वितीये ऽनि च वज्रेण विचक्रे ऽनेकलधिना । महनपत्तं कमल कमलाविष्टरोपमम् ॥ २८६ । कृत्वा स्वाभाविक रूपमहतं तम्य चोपरि । निषौदति म भगवान्नज्रो राजमरालवत् ॥२८७॥ वज्ररूप जनो दृष्ट्वा जितामरकुमारकम् । शिरामि दुधुवे गौताभ्यास विरचयन्निव ॥२८॥ जचे च लोको वज्रस्य रूपं नमर्गिक ह्यदः । गुणानामाकृतेशाद्य मदृशो ऽभूत्समागमः ॥२६॥ मा भूवं प्रार्थनौयो ऽहं लोकस्थति हि शङ्कया। सामान्य बस्तनं रूपं नूनं शक्त्येष निर्मम ॥२८॥ राजापि व्याजहारेवं विस्मयम्भेरमानसः । यथेष्टरूपनिर्माणलब्धिर्वजमुनिः खलु ॥२६१॥ धनश्रेष्यपि तहखामिरूपं निरूपयन् । खां पुचौं वर्णयामाम साग्रहां तत्वयंवरे ॥२८॥ धनस्य हृदये खार्थप्रार्थनां कर्तमिच्छतः । न वज्रदेशनार्थो ऽस्वादत्युत्तान वोदकम् ॥ २८३॥ देशनान्ने ऽवद धनश्रेष्ठौ ताञ्जलिः । कृत्वा प्रसादं मत्युबौसिमासुबह मानद ॥२८४ ॥ क भवानमराकारः केयं मानुषकोटिका । ऊरोकुरु तथाप्येनां महत्सु न वृथार्थना ॥२८ ५॥ विवाहानन्तरं वज्र इस्तमोचनपणि । द्रव्यकोटौरसंख्यातास्तुभ्य दावे भवत्वदः ॥२८६॥

Page #391

वच्चखामिप्रभाव। .
२६०
वज्रस्तमजं विज्ञाय स्मिलोचे करुणापरः । पर्याप्तं द्रव्यकोटीभिः पर्याप्तं कन्यया च ते ॥२८॥ नितम्विन्यो हि विषयास्ते पुनः स्युर्विषोपमाः ।
आपातमात्रमधुराः परिणामे ऽतिदारुणाः ॥२८ ८ ॥ विवेच्यमाना विषया विशिष्यन्ते विषादपि । जन्मान्तरेऽप्यनर्थाच ये भवन्ति शरौरिणाम् ॥२६॥ ज्ञात्वा दुरन्ताविषयान्कथमङ्गोकरोम्यहम् । ज्ञानेचौरैरमारो ऽपि ग्रहोतं नहि शक्यते ॥३०॥ महानुभावा कन्या ते यदि मय्यनुरागिणौ । प्रव्रज्यां तन्मयोपात्तामुपादत्तामसावपि ॥३० १॥ दयेष मामेव यदि कुत्लौना मनमाप्यसौ । तदेवं युज्यते कर्तुं परलोकहितेच्छया ॥३ ० २ ॥ विवेकपूर्वमथवानुजयापि मदौयया । ग्टनात्वेषा परिव्रज्यां निर्वाणार्पणलग्निवाम् ॥३३॥ विभौतकतरच्छायामिवानर्थप्रदायिनौम् । मा कार्षीविषयामकिं त्वत्पुत्रौ वभि तद्धितम् ॥३० ४॥ एवं भगवतो वज्रखामिन: पेशलोनिभिः । प्रतिबुद्धा प्रवत्राजाल्पकर्मा रुक्मिणी तदा ॥ ३०५॥ धनॊ ऽयमेव हि श्रेयान्यत्र निर्लोभतेदृशौ । एवं विमृश्य बहवः प्रतिबोध जना युः ॥ ३ ० ६॥
अन्यदा जन्ममंमिद्धपदानुनिल धिना । ततो भगवता वज्रवामिनाकाशगामिनी ॥ ३० ॥

Page #392

२९
परिशिष्टमर्वणि द्वादशः सर्गः। महापरिज्ञाध्ययनादाचाराङ्गन्तर स्थितात् । विद्योद्दधे भगवतः सङ्घस्योपचिकीर्षुणा ॥३० ८॥ युग्मम्॥ बमाण वज्रो भगवाननया विद्यया मम । जम्बूद्वीपाश्रमणे ऽस्ति शकिरामानुषोत्तरम् ॥३०॥ ममेय धरणीयैव विद्या देया न कस्यचित् । अल्पर्द्धयो ऽल्पसत्त्वाश्च भाविनो ऽन्ये ह्यतः परम् ॥३१॥ अन्यदा पूर्वदिग्भागाच्छौवजो ऽगान्महामुनिः । सूर्यो मकरमकान्ताविवापाच्या उदग्दिशम् ॥३११॥ तदा तत्र प्रववृते दुर्भिक्षमतिभौषणम् । बभूव भोजनश्रद्धानुबन्धविधुरो जनः ॥३१२॥ ग्रहिणामनदारियादल्यभोजनकारिणाम् । बभूव नित्यमप्यूनोदरता यतिनामिव ॥३१३॥ संवनिरे सत्रशाला ग्रहस्थैरौश्वरैरपि । सर्वचाभूदविरलरलरोलाकुलेव भूः ॥३१४॥ रङ्का विक्रीयमाणानि दधिभाण्डानि चत्वरे । स्फोटं स्फोट तद्दधौनि लिलिडः कुकुरा इव ॥३१५॥ अस्थिचर्मावशेषाङ्गाः सुव्यक्तनायुमण्डलाः । रङ्काः सर्वत्र संचेतः परेता दव दारुणः ॥ १६॥ अनगारेश्वनिथितामागतेवनहष्णया । श्रदर्शयन्भिवादोषानुपेत्य श्रावका अपि ॥३१॥ ग्रामेषु शून्यौ तेषु विश्वग्निर्धमधामसु । अभवत्यादसञ्चार पन्थानो ऽप्यभवन्खिलाः ॥३१८॥

Page #393

वच्चखामिप्रभावः ।
२६६
ततश्च सकलः सद्धो दुष्कालेन कदर्थितः । दौनो विज्ञपयामास स्नन्दानन्दनं मुनिम् ॥३१६॥ अस्मान्दुःग्वार्णवादस्मात्कथचिदवतारय । सहप्रयोजने विद्योपयोगो ऽपि न दुय्यति ॥३२॥ ततश्च वज्रो भगवान्विद्याशक्त्या गरिष्ठया । पटं विचक्र विपुलं चक्रमचर्मरत्नवत् ॥३२१॥ श्रीवजखामिना सहो निर्दिष्टः मकलस्तदा । पोते वणिक्सार्थ इवाधिरोह महापटे ॥ ३ २ २ ।। वर्षिणा भगवता विद्याशत्या प्रयुक्तया । उत्पनवे पटो योनि पवनोसिलवत् ॥ ३२३॥ तदा शय्यातरो दत्तनामा वज्रमहामुनेः । समाययौ स हि वारिग्रहणाथै गतो ऽभवत् ॥३२४ ॥ सद्धन सहित वज्रखामिनं व्योमयायिनम् । निरौक्ष्य मूर्धजाशीघ्रमुत्खायैवमुवाच सः ॥ ३२५ ।। शय्यातरो ऽह युग्माकमभवं भगवन्पुरा । अद्य माधर्मिको ऽप्यस्मि निस्तारयसि कि न माम् ॥३२६॥ शय्यातरस्य तो वाच श्रुत्वोपालम्भगर्भिताम् । दृष्ट्वा च नूनकेश तं वज्रः सूत्रार्थमस्मरत् ॥३२७॥ ये माधर्मिकवात्सन्चे स्वाध्याये चरणे ऽपि वा । तीर्थप्रभावनायां वोधुनास्तांस्तारयेन्मुनिः ॥३२८॥ भागमार्थमिम स्मृत्वा वज्रम्वामिमहर्षिणा । पटे तमिनध्यरोपि मो ऽपि शय्यातरोत्तमः ॥३२८॥

Page #394

परिशिलपर्वणि हादशः सर्गः। विद्यापटोपविष्टास्ते यान्तः साद्रिमरित्पुराम् । सर्वे विलोकयामासुः करामलकवन्महीम् ॥ ३३०॥ भक्तिप्रहः पूज्यमानो मार्गस्थव्यन्तरामरैः। योन्नि प्रदौयमाना| भक्तज्योतिषिकामरैः ॥३३१॥ विद्याधरैर्यमानः शनिसम्पञ्चमत्वनैः । श्रालिङ्ग्यमानः सुहदेवानुकूलेन वायुना ॥ ३३२ ॥ पटच्छायादर्शिताभच्छायासौख्यो नहौम्पशाम् । वन्दमानो नभःस्थो ऽपि मार्गचैत्यान्यनेकशः ॥ ३३३॥ पटस्थो ऽपि पटस्थेभ्यस्तन्वानो धर्मदेशनाम् । वज्रर्षिराममादाथ पुरौं नाम महापुरीम् ॥ ३ ३ ४ ॥
॥ चतुर्भिः कलापकम् । तस्यां धनकणादयायां सुभिक्षमभवत्सदा । प्रायेण श्रावको लोको बुद्धभनस्तु पार्थिवः ॥३३५॥ तम्यां जैनाच बौद्धाश्च स्पर्धमानाः परस्परम् । चक्रिरे देवपूजादि जैनौद्धास्तु निग्यिरे ॥३३६ ॥ जैना हि यद्यत्यष्यादि पूजोपकरणं पुरे । ददृशुस्तत्तदधिकमूल्यदानेन चिक्रियुः ।।३३७॥ नाभवन्बुद्धभनास्तु पुष्याद्यादातमौश्वराः । ततश्च बुद्धायतनेवभूत्यजा तनौयमौ ॥३३८॥ बुद्धभक्तास्तु ते ह्रौणा बुद्धभनं महीपतिम् । विज्ञष्य सर्वं पुष्यादि श्रावकाणां न्यवारयन् ॥ ३३६ ॥ पुष्पापणेषु सर्वेषु बहुमूल्यप्रदा अपि । अहड़तास्ततः पुष्यन्तान्यपि न लेभिरे ॥ ३४॥

Page #395

वचखामिप्रभावः।
उपस्थिते पर्युषणापर्वण्यईपासकाः । ततो रुदन्तो दौनास्या वार्षिमुपतस्विरे ॥३४१॥ ते श्रावका नेत्रजन्नैः क्लेदयन्तो महौतलम् । नत्वा व्यजिज्ञपवन खेदगद्दया गिरा ॥३४२॥ अईचैत्येश्वहरहः पूजादि द्रष्टुमक्षमः । । बौद्धेवयं पराभूता भूतैरिव दरात्मभिः ॥३४ ३ ॥ विज्ञप्तो बौद्धस्तोकेन बौद्धो राजा न्यवारयत् । पुष्पाणि ददतो ऽस्माकं मालिकानखिलानपि ॥ ३ ४ ४॥ लभामहे वयं नाथ नागस्तिकुसुमान्यपि । कि कुर्मो ट्रव्यवन्तो ऽपि राजाज्ञां को ऽतिलच ते ॥३४ ५॥ तुलमोववरौपूजापात्रतां ग्रामथक्षवत् । प्रयान्ति जिनविम्बानि हहा कि जीवितेन नः ॥३४६॥ माईत्वारोपयन्वेते खानेत्यभिशशित । बौद्वैः पुष्यं निषिद्ध न' केशवासकते ऽपि हि ॥३४॥ किं चानिशं गणयता स्वामिसम्माकमतीः ।
आगात्पर्युषणापर्वदिनं दिनमतनिका ॥ ३४ ॥ पर्वष्यप्यागते ऽमुभिवयं यतिवदहताम् । भावपूजा करिय्यामः पुष्पमम्पत्तिवर्जिताः ॥३४८॥ पराभूय पराभ्य वौद्धैर्दबुद्धिभिर्वयम् । जीवन्मता व कृता: स्वामिनि बयि मत्यपि ॥३५॥ जिनप्रवचनम्याभिभूतम्याम्य प्रभावनाम् । विधाय भगवन्नम्मान्मंगोवयितुम मि । ३५.१ ॥

Page #396

३०२
परिशियपर्वणि द्वादशः सर्गः।
समाश्चमित हे श्राद्धा यतिव्ये वः सुतेजसे । इत्युका भगवान्व्योमन्युत्पपात सुपर्णवत् ॥३५९ ॥ स्वामी निमेषमात्रेणाथागान्माहेश्वरौं पुरौम् । श्रवातारोदुपबने चैकम्रिान्विसमयावहे ॥३५३॥ हताशनाभिधानस्य देवस्थोपवनं च तत् । यो ऽभूटारामिकस्तत्र मित्रं धनगिरेः स तु ॥३५४॥ अक मादागत वजं निरीक्ष्यानमष्टिवत् । श्रारामिकः प्रगे मद्यस्तडिताख्यो मुदावदन ॥३५॥ तिथिस्तिथिषु धन्येयं यस्यां त्वमतिथिर्मम । प्रात्मानं चाधुना धन्यं मन्ये ऽहं यत्स्कृतस्वया ॥ ३५६॥ दिया सुखप्नवदहं चित्तानापकृतस्वया । ममागास्त्वं यदतिथिः किमातिथ्यं करोमि ते ॥३५॥ वज्रखाम्यप्यभिदधे मम युद्यानपालक । पुष्यैः प्रयोजनं तानि प्रदातुं च त्वमौशिषे ॥३५८॥ मालाकारो ऽवदत्पुष्पादानेनानुरहाण माम् । भवन्ति प्रत्यह पुष्पलचा विंशतिरत्र हि ॥३५६॥ भगवानादिशतहि पुष्पाणि प्रगुणौकुरु । श्रागच्छाम इतो गत्वा यावदुद्यानरक्षक ॥३६॥ एवमुक्ता पृषदश्व इवोत्पत्य विहायमा । अक्षुद्रः रुद्राहिमवगिरिं वज्रमुनिर्ययौ ॥ ३६१॥ गङ्गामिन्धुजलक्रीडाप्रसकरवारणाम् । दशमामृतकुण्डाभपाइदमनोरमम् ॥३६ २॥

Page #397

वञ्चखामिप्रभावः ।
३०३
सदावन्दारुदिविषसिद्धायतनमण्डितम् । गायत्किम्पुरुषोगीतानुचरणकदम्बकम् ॥ ३६३ ॥ अनेकधातमद्भूमिस्तमन्ध्यावविभ्रमम् । भ्राम्यदन्मत्तचमरोभम्भाभाङ्कारिगकरम् ॥३६ ४ ॥ नमेरुभूर्जतगर किम्पाकाकुलमेखल्लम् । म तं हिमाद्रिमद्राचौयोमस्यो ऽन्य दवाईमा ॥३६५॥
॥ चतुर्भिः कलापकम् ॥ म शाश्वताईन्प्रतिमा: मिद्धायतनवर्तिनौः । ववन्दे वन्द्यमान'हिनिद्याधरकुमारकैः ॥ ३६ ६॥ तरङ्गरङ्गशालास्थलास्यलासकपङ्कजम् । पद्ममौगन्ध्यवहनादिव मन्थरमास्तम् ॥३६॥ मंचरन्नौरजमिव क्रौडदारमा मुखैः । उन्निद्रपङ्कजरजोधिवामसुभगोदकम् ॥३६ ८॥ श्री देवी देवतागारप्रगायद मरौजनम् । पद्मदं जगामाथ वज्रषिमिवर्नना ॥३६८ ॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ तदा च देवपूजार्थमवचित्रीकमम्दुजम् । श्रीदेव्या देवतागारं यान्या वज्रन्दित ॥३०० ॥ श्रौदेवता ववन्दे तं दृष्टमाचं मुनीश्वरम् ।। रत्नोप्णौषप्रभाम्भोभिः स्वपयन्तीव तत्क्रमौ ॥३७१॥ धर्मलाभाशिषं दत्वा तस्थिवांमं तु तं मुनिम् । बड्डाञ्जलिः औरवदाजापय करोमि किम् ॥३०॥

Page #398

३०४
परिशियपर्वणि द्वादशः सर्गः।
.
जगाद वज्रो भगवानादिष्टमिदमेव ते । पाणिपद्मस्थितं पद्ममिदं पद्मे ममार्यताम् ॥ ३७३॥ खामिन्किमेतदादिष्टमिन्द्रोपवनजान्यपि । पुष्पाण्यानेतुमौशामौत्युत्का सा पद्ममार्पयत् ।।३७४॥ वन्दितश्च श्रिया वज्रः पुनरुत्पत्य सत्वरम् । पथा यथागतेनैव हुताशनवनं ययौ ॥३०॥ विद्याणत्या च भगवान्विमानं व्यकरोदथ । पालकस्थानुजन्मेव बन्धुर विविधर्द्धिभिः ॥३७६ ॥ अस्थापयच तन्मध्ये श्रीदेव्यर्पितमम्बुजम् ।। विशतिं पुष्पलक्षाणि तस्य पार्श्वषु न न्यधात् ॥३०७॥ स्मरति स्म तदा वज्रो भगवाञ्जम्भकामरान् । ते वज्रं वज्रिणमिव तत्क्षणाञ्चोपतस्थिरे ॥३७८॥ छत्रस्येवाम्बुजस्थाधो धनगिर्यात्मभूर्मुनिः । निषद्य व्योमयानाय विमानवरमादिशत् ॥ ३७८ ॥ तस्मिन्विमाने चलिते जम्मका अपि नाकिनः । चेलर्विमानारूढास्ते गौतवाद्यादिपूर्वकम् ॥ ३८० ॥ वैमानिकैर्विमानस्यैर्विमानस्थः समावृतः । पुरौं नाम पुरौं प्राप वज्रस्तां बौद्धदूषिताम् ॥ ३८१॥ तत्पुरोवासिनो बौद्धा विमानानि निरीक्ष्य खे । श्राभाषन्तवमुत्पश्या उत्युलषोद्यता दुव ॥३८२॥ सप्रभावमहो बौद्धदर्शनं प्रेक्ष्य नाकिनः । बुद्धपूजार्थमायान्ति श्रीबुद्धाय नमो नमः ॥ ३८३॥

Page #399

ववखामिप्रभावः।
३०५
तेषां च वदतामे वचो ऽईत्सदनं ययौ । विमानैर्दयच्यो नि गान्धर्वनगरश्रियम् ॥ ३८४॥ पुना रभिदधे मषौधौताननैरिव । अहो प्रदर्शने भूदियं देवी प्रभावना ॥३८५ चिन्तितमन्यथाम्माभिरन्यथेटमुपस्थितन् । दृष्टिः प्रसारिताप्यम्बादायुना नौतमञ्जनम् ॥ ३८६॥ ततः पर्युषणापर्वण्यहदायतने ऽमरैः । महौयान्महिमाकारि भूस्पृशां यो न गोचरः ॥३८॥
जम्भकामरकृतां प्रभावनाम् श्रईतो भगवतो निरीक्ष्य ताम् । बौद्धभावमपहाय पार्थिवः मप्रजो ऽपि परमाहतो ऽभवत् ॥३८८॥
इत्याचार्यौहेमचन्द्र विरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलोचरिते महाकाव्ये वज्रम्वामिजन्मवतप्रभाववर्णनो नाम द्वादश मर्गः ॥
20

Page #400

त्रयोदशः सर्गः।
दूतश्चौद्रायणनृपो जञ्चे दशपुरे पुरे । सोमदेवो ऽभवहिनो रुद्रसोमा तु तत्प्रिया ॥१॥ ब्राह्मणी रुद्रमोमा सा बभूव परमाईतौ । दयादिभिर्गुणैर्धर्मद्रुमबौओरलंकृता ॥२॥ तयोरजनिषातां द्वौ तनयो नयशालिनौ । नाम्नार्यरक्षितो ज्यायान्कनौयान्फल्गुरक्षितः ॥३॥ तत्रार्यरचितो मौञ्जौबन्धनादयनन्तरम् । श्रधौयाय पितुरेव सकाशे यद्विवेद मः ॥४॥ ततो ऽनुजाप्य पितरावध्येतमधिकाधिकम् । पाटलीपुत्रनगरे प्रययावार्यरक्षितः ॥५॥ सो ऽङ्गानि वेदश्चितरो मौमामां न्यायविस्तरम् । पुराणं धर्मशास्त्रं च तबाध्यैष्ट विशिष्टधीः ॥६॥ चतुर्दशापि हि विद्यास्थानानि निजनामवत् । कृत्वा कण्ठगतान्यागात्पुरं दशपुरं पुनः ॥७॥ चतुर्वेदो ऽयमाथातः पूज्य इत्यवनोभुना। अधिरोह्य करिस्कन्धे स प्रावेश्यत पत्तने ॥८॥ विविधोपायनकरा लोका अपि तमभ्यगुः । राजभिः पूज्यते यो हि पूजनीयो न कस्य सः ॥६॥ ग्टहस्य बाह्यशालायामध्युवामार्यरक्षितः । कुटुम्बे दददानन्दमुपदामिव नूतनम् ॥१०॥

Page #401

यावरक्षितव्रतग्रहणं ।
तं ब्रह्मवर्चमधनं पूज्चमानं महौभुजा । दृष्ट्वा तद्दन्धवो गोवं पवित्रं मेनिरे निजम् ॥ ११ ॥ खजनस्तदृहदारे रम्यमावन्धि तोरणम् । चिरेष्टायाः ममेष्यन्न्या लौलादोलोपमं श्रियः ॥१२॥ तहे तत्सुवामिन्यः स्वस्तिकान्खस्तिकारकान् । लिलिखुस्तद्गुणाख्यानाशस्त्यक्षरमन्निभान् ॥१३॥ बाह्यावामस्थितो ऽप्यार्यरक्षितो ऽन्पैर्दिनैरपि । श्रीमान्वभूव भूयोभिरागच्छद्भिरूपायनैः ॥१४॥
अन्यदा चिन्तयामास शुद्धधौरार्यरक्षितः । श्रहो प्रमादो नाद्यापि जननौमभिवादये ॥१५॥ भवन्ति पुत्ररूपेण वाह्याः प्राणा हि योषिताम् । तस्य प्रवामजं दुःखं तामामपि हि दुःखदम् ॥१६॥ मत्प्रवासेन मन्माता भविष्यति कथं हि सा । निद्रायामपि या नित्यं मन्नामाक्षरवाग्मिनी ॥१७॥ इदमेव हि धौरवमहो मन्मातुरडतम् । अपि देशान्तरे प्रेषौद्या मां मद्धितकाम्यया ॥१८॥ नगुणोपार्जनामूला सम्पद दर्शयन्निजाम् । श्रानन्दयामि स्वामम्वामुत्कण्ठाम्भस्तरङ्गिणीम् ॥१६॥ इत्यार्यरक्षितः मद्यो दिव्ये मंवौय वासमौ । कश्मीरजाङ्गरागेण संवर्मितवपुर्युनिः ॥२०॥ सुगन्धिसमनोदामगर्भिताबद्धकुन्तलः । यौवापाण्यहिविन्यस्तकातखरविभूषणः ॥ २१ ॥

Page #402

परिशिडपर्वणि त्रयोदशः सर्गः ।
कर्पूरपालिकामिश्रताम्बूललटभाननः । विशदच्छत्तमौकमौलिः स्वसदनं ययौ ॥२२॥
॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ स श्रादावेव विनयौ मातुः पादानवन्दत । कण्ठावलम्बिमौवर्णश्टङ्खलानिष्टभूतलः ॥२३॥ दौर्घायुरक्षयो भूयाः स्वागतं तव दारक । इत्युक्त्वा सावदत्नातिवेसिकौवापरं नहि ॥२४॥ स पुत्रप्रेमसरम्भोचितसंलापलक्षणम् । प्रसादं पूर्ववन्मातरपश्यनिदमब्रवीत् ॥२५॥ अधौताशेषविद्यो ऽहं त्वत्पादान्द्रष्टुमागमम् । किं नालपसि मां भक्तिमर्यादामकराकरम् ॥२६॥ मम पूजां करोत्येष राजा राजगुरोरिव । महिमानमिमं सूनोदृष्ट्वा किं नहि हयमि ॥२७॥ रुद्रसोमावदद्भद्र कि विद्योपार्जनेन ते ।' हिंसोपदेशक ह्येतदधौतं नरकप्रदम् ॥२८॥ दृष्ट्वा नरकपाताभिमुखं वां कुक्षिसम्भवम् । कथं हृय्यामि मनास्मि खेदे गौरिव कर्दमे ॥२६॥ यदि वं मयि भक्तो ऽसि यदि मां मन्यसे हिताम् । दृष्टिवादं तदधौष्व हेतु स्वर्गापवर्गयोः ॥३०॥ इत्यार्यरक्षितो दयौ किमधीतमिदं मया । न यन्मातः प्रमोदाय तज्जया सम्पदापि किम् ॥३१॥ विमृश्यैवमुवाचाम्बामार्यधौरार्यरक्षितः । दृष्टिवादं पठिष्यामि मातराख्याहि तगुरुम् ॥३२॥

Page #403

अार्यरक्षितव्रतग्रहणं ।
रुद्रमोमावदवत्स श्रमणोपासको भव । दृष्टिवादम्य गुरवः श्रमणा एव नापरे ॥३३॥ दृष्टिवादी हि दर्शनविचार इति मोभनम् । नामाप्यस्येति मनसि श्रद्दधावार्यरक्षितः ॥ ४॥ ऊचे च मातरादेश: प्रमाणं गुरवस्तु ते । क द्रष्टव्या दृष्टिवादं यथाधीये तदन्तिके ॥३५॥ सट्रमोमापि तनयविनयोच्छ्रसिता मती। भ्रमयन्यञ्चलं तम्य निजगाद प्रसादभाक् ॥ ३६॥ इदानौं हि न जिमि बयाहं तनुजन्मना । मदादेशमनुष्टातं यदकामनोरथम् ॥३७॥ मन्ति तोमलिपुत्राख्या प्राचार्या पार्यरक्षित । इतो ममैवेचुवाटे प्रतिपन्नप्रतिश्रयाः ॥३८॥ तत्पादपङ्कजोपास्तिहमतामुररीकुरु । ते त्वामध्यापयिष्यन्ति दृष्टिवादं तनूभव ॥३८॥ एवं प्रातः करिष्यामौत्यभिधायार्यरचितः । दृष्टिवादाभिधां ध्यायन्नाशेत रजनावपि ॥ ४ ॥ प्रातश्चचाल पृष्ट्वाम्बामार्यरक्षितकुम्भभूः । दृष्टिवादोदधिं प्राज्ञः पातुं गाडषलौलया ॥४१॥ पिटमिवमितश्चार्यरक्षितस्य महाद्विजः । अमृदुपनवग्रामे पितेवात्यन्तवत्सलः ॥४२॥ मो ऽचिन्तयन्मया हि यो दृष्टो नगार्यरक्षितः । श्रायुमन्तं तदद्यापि तं पश्यामि सद्दत्सुतम् ॥ ४ ॥

Page #404

३१०
परिशिष्ठपर्वणि त्रयोदशः सर्गः।
इति विजाग्रणैरियष्टौः स सकन्ता नव । तत्खण्डं चैकमादायार्यरक्षितग्टहं ययौ ॥४४॥ सोमदेवसुतं ज्येष्ठं निर्यान्तं च निकेतनात् । दद”ष दिभातत्वात्तमुपालचयन च ॥४६॥ को नाम त्वमसौत्युच्चैः सो ऽपृच्छदार्यरक्षितम् । आर्यरक्षित एषो ऽस्मौत्यनवौच्चार्यरक्षितः ॥४६॥ दिजो जगाद हे भ्रातः पुच ह्यस्तनवासरे । कुटुम्बकत्यकरणप्रमादानासि वोचितः ॥४७॥ एकेनापि गतेनाहा मन्ये गतमहाभतम् । यत्र त्वां नाहमद्रावं हत्कैरवनिशाकरम् ॥४८॥ इत्यार्यरक्षितं प्रेम्णा दिजन्मा परिरभ्य सः । अवोचदिक्षवो ह्येते मयानौयन्त लत्यते ॥४८॥ उवाच सोमभूरिखूम्तात मन्मातरर्पयः । अहं शरीरचिन्तार्थ गच्छन्नस्मि वर्भुिवि ॥५॥ इदं च मातराख्याया यगच्छन्नार्यरचितः । अधुनेचुलतापाणिमद्रासौदादितो ऽपि माम् ॥५१॥ इत्यार्यरक्षितेनोकः स द्विजन्मा तथाकरोत् । पार्यरक्षितमातापि मा दक्षवमचिन्तयत् ॥५२॥ मम सूनोरिदं श्रेयोऽभूच्छकुनमतय मः । नव पूर्वाणि खण्डं च नूनमादास्यते सुधौः ॥ ३ ॥ नवाहं दृष्टिवादस्य पूर्वाण्यध्ययनानि वा । दशमं खण्डमध्येध्ये दध्यौ यानिति मोमः ॥५४॥

Page #405

आर्यरक्षितव्रतग्रहणं ।
३११ गत्वा चेक्षुग्टहद्वारे स्थिरधौरार्यरक्षितः । अचिन्तयद विज्ञातः कथमन्तर्विशाम्यहम् ॥५५॥ राज्ञामिव गुरूणां हि सन्निधाने यतस्ततः । विदितो ऽपि नोपसर्पदहं तु विदितो ऽपि न ॥५६॥ तदनैव क्षणं स्थित्वा वसत्यन्तर्विशाम्यहम् । प्रातर्वन्दनकायातश्रमणोपासकैः सह ॥५७॥ इत्यार्यरक्षितस्तस्थौ द्वारे ऽपि द्वारपालवत् । विदुषां रभसारन्भे विवेको हर्गलायते ॥५८॥ मालवकैशिकौमुख्ययामरागपरिस्पृशा । खाध्यायेनापि माधूनां म ययौ लयमेणवत् ॥५८ ॥ तत्रागाड्डट्टरो नाम श्रमणोपामकः प्रगे । वन्दनाय महर्षीणां हर्षणोत्फुललोचनः ॥ ६ ॥ म त्रिनै षेधिकौं कुर्वन्प्रविवेश प्रतिश्रयम् । अथैयांपथिकौं प्रत्यक्रामदुच्चैस्तरखरम् ॥६१॥ तदनन्तरमाचार्यान्साधूनपि यथाविधि । वन्दित्वा निषमादाये विष्टरं प्रतिलिख्य म: ॥६॥ अथार्यरचितो धौमाम्तेन साधं प्रविश्य मः । वन्दनर्यापथिक्यादि तमाच्छ्रुतमधारयत् ॥६३ ॥ तद्दर्शितविधि चाभिनयन्पठनपूर्वकम् । अवन्दताचार्यपादान्साधूनप्यार्यरक्षितः ॥६४ ॥ ढट्टरश्रावकं त्वार्यरक्षितो नावन्दत । सुधौरपि निराम्नायं कियद्विजातमौवरः ॥६५॥

Page #406

३१२
परिशिपर्वणि त्रयोदशः सर्गः ।
निषणं मोमतनयं तमवन्दितढड्डरम् । प्राचार्या विविदुः कोऽपि श्राद्धो ऽय नूतनः खल ॥१६॥ धर्मलाभाभिषं दत्त्वा शरदम्भोमलाशयाः । पृच्छन्ति स्म तमाचार्याः कुतो धर्मागमस्तव ॥६॥ औरसो रुद्रमोमायाः स जगाद यथातथम् । श्रमणोपासकादमादात्तधर्मो ऽस्मि नान्यतः ॥६॥ ऊचिरे साधवो ऽप्येवं भगवन्नार्यरक्षितः । तनयो रुद्रमोमाया विद्वान्विद्याब्धिपारगः ॥६६॥ चतुर्दशविद्यास्थानोपाध्यायः पृथिवीभुजा । करिस्कन्धाधिरूढो ऽयं पत्तने ऽस्मिन्प्रवेभितः ॥७॥ अयमाद्यगुणस्थानस्थितानां धुरि गण्यते । आश्चर्य श्रावकाचारं परिस्पृशति कि बदः ॥७१॥ अथार्यरक्षितः माह श्रावको ऽस्मि हि सन्मति । किं नवो न भवेद्भावपरिणामः शरीरिणाम् ॥७२॥ इति विज्ञपयामास चाचार्यान्रचिताञ्जलिः । दृष्टिवादाध्यापनेन भगवस्वं प्रौद मे ॥७३॥ मया विवेकहीनेनोन्मत्तेनेव दुरात्मना । हिंमोपदेशक सर्वमधीतं नरकावहम् ॥ ४॥ श्राचार्या अपि तं शान्तं योग्यं ज्ञात्वैवमूचिरे । यदि त्वं दृष्टिवादाधिजिगांसुस्तत्परिव्रज ॥२५॥ किं चान्यदप्युपात्तायां प्रवज्यायां द्विजोत्तम । दृष्टिवादं क्रमेण त्वं विदन्नध्यापयिष्यसे ॥ ७६ ॥

Page #407

आर्यरक्षितव्रतग्रहणं । मो ऽप्युवाच परिव्रज्यामिदानीमपि दत्त मे। मया न दुष्करा ह्येषा मन्मनोरथकामधुक् ॥७७॥ किं तु प्रमादं कुर्वाणैर्भगवद्भिर्निजे शिशौ । विहारक्रमजं कष्टमादृत्यान्यत्र गम्यताम् ॥७८॥ मामत्र स्थितवन्तं हि राजा पुरजनो ऽपि च । अत्यन्तमनुरागेण प्रव्रज्यां त्याजयेदपि ॥७८ ॥ श्राचार्या अपि तस्योपरोधेन सपरिच्छदाः । ययुरन्यत्र मो ऽप्यग्रे स्थितो याति स्म मृत्यवत् ॥८॥ तीर्थ श्रीवर्धमानस्य तदानीमनगारिणाम् । शिव्यचौर्यव्यवहारः प्रथमो ऽयमवर्तत ॥१॥ तदार्यरक्षितं भट्टमाचार्या पर्यविव्रजन् । माक्षीकृतगुरुश्चाहौतार्थः सो ऽचिरादपि ॥८२॥ तप्यमानस्तपस्तौवं महमानः परोषहान् । मादकावदधौयाय सो ऽङ्गान्येकादशापि हि ॥८॥
तेषामाचार्यमिश्राणां दृष्टिवादः परिस्फुटः । यावान्वभूव तावन्तमग्रहौदार्यरक्षितः ॥८४॥ तदा वृद्धजनोक्त्यैवमश्रौषौदार्यरचितः । यस्यान्दष्टिवादो ऽस्ति वज्रर्षः साम्प्रतं स्फुटः ॥८५॥ अभ्च समवस्तः पुर्या वज्रमुनिस्तदा । । इति प्रतम्ये तत्रैव गन्तुं सोमात्मजो मुनिः ॥८६॥ ययौ चोजयिनौमध्ये भगवानार्यरचितः । भद्रगुप्ताभिधानानामाचार्याणां प्रतिश्रयम् ॥८॥

Page #408

३१४
परिशिष्ठपर्वणि त्रयोदशः सर्गः ।
गुणवन्तं तपोराशिं पूर्वावस्थाकुतौर्थिकम् ।। उपलक्ष्य तमाचार्याः परिषखनिरे मुदा ॥८८॥ ऊचुश्च वत्स धन्यो ऽसि कृतार्थो ऽसि सुधौरसि । विहाय यो हि ब्राह्मण्यं श्रामण्य प्रत्यपद्यथाः ॥८६॥ अद्याहं क्षौणशेषायुःकर्मा लामर्थये ऽनघ । ककामो ऽसयनशन मम निर्यामको भव ॥६॥ तथेति प्रतिपेदानं रुद्रमोमात्मजं मुनिम् । विहितानशनो भद्रगुप्ताचार्यो ऽन्वशादिति ॥११॥ मा वज्रवामिना साधैं वसेरेकप्रतिश्रये । कि त वत्स त्वमन्यस्मिन्नौयौथाः कृतस्थितिः ॥ २॥ यो हि मोपक्रमायुको वजेण सह थामिनीम् । एकामपि वसेत्सो ऽनुम्रियते तं न संशयः ॥६॥ एव करिव्ये ऽहमिति प्रतिपद्यार्यरचितः । तेषां निर्यामणां कृत्वा पुरौं वज्राश्रितां थयौ ॥ ४॥ नगर्या बहिरेवास्थात्तां निशामार्यरचितः । निशाशेषे खनममुं वज्रखामौ ददर्श च ॥६५॥ यदद्य पयमा पूर्णः केनाप्यस्मत्पतहः । अपाय्यागन्तुना भूरि किंचिदस्थाञ्च तत्पयः ॥८६॥ वज्रस्वामौ महर्षीणां स्वप्नार्थं व्याकरोत्सगे । बहुपूर्वश्रुतग्राही को ऽप्येष्यति ममातिथिः ॥६७ स उपादास्यते ऽस्मत्तो बड़पूर्वश्रुतं सुधौः।। पूर्वश्रुतावशेषं तु मत्पार्श्व ऽपि रस्थिति ॥ ८॥

Page #409

यार्थरक्षितपूर्वाधिगमः।
३१५
उपवज्रमुनि प्रातराययावार्यरचितः । ववन्दे द्वादशावर्तवन्दनेन च तं गुरुम् ॥ ६८ ॥ तं च पप्रच्छ वज्रर्षिः कुत श्रागा: म चावदत् । तोसलिपुत्राचार्याणां पादमूलादिहागमम् ॥ १ ० ० ॥ वज्रखाम्यन्नवौदार्यरक्षितस्त्र किमाख्यया । सो ऽप्याख्यादेवमिति च पुनर्वन्दनपूर्वकम् ॥१०१ ॥ वज्रखाम्यपि तं ज्ञात्वा सप्रसादमदो ऽवदत् । खागतं तव कुत्र त्वं प्रतिश्रयमशिश्रियः ॥ १०२॥ बहिरावासितो ऽस्मौति तेनोन खाम्यदो ऽवदत् । महात्मन्किं न जानामि बहिःस्थो ऽध्येष्यसे कथम् ॥१०३॥ सोमभूरभिधत्ते स्म खामिन्भिन्ने प्रतिश्रये । उदतारिषमाचार्यभद्रगुप्तानुशासनात् ॥१४॥ उपयोगेन वर्षिर्विदित्वैवमुवाच च । युक्तसेतद्धि पूज्यास्ते स्थविरा नाइरन्यथा ॥ १०५॥ वज्रो ऽथ पृथगावासस्थितमप्यार्थरचितम् । अध्यापयितुमारेभे पूर्वाणि प्रतिवासरम् ॥ १०६॥ अचिरेणापि कालेन मोमदेवभवो मुनिः । पर्वाण्यपूर्वप्रतिभो नवाधौयाय लीलया ॥१०७॥ दशमं पूर्वमध्येतुं प्रवृत्त चार्यरचितम् । दशमपूर्वयमकान्यधौव्वेत्यादिशगुरुः ॥१०८॥ ततो दशमपूर्वस्य वहनि विषमाणि च । अध्येतुं यमकान्यार्यरचितर्षिः प्रचक्रमे ॥१०८।।

Page #410

३१६
परिशिष्ठपर्वणि त्रयोदशः सर्गः । दूतश्च मंदिदिशतुः पितरावायरचितम् । नागच्छमि किमद्यापि विस्मृतास्तव किं वयम् ॥ ११ ॥ त्वं नः करिष्यस्युद्योतमिति ह्याशामकमहि । तवानागमने स पश्यामस्तु तमोमयम् ॥१११॥ एवमाझ्यमानो ऽपि सन्देशवचनेस्तयोः । यावदध्ययनासको ववले नार्यरक्षितः ॥११२॥ तावत्ताभ्यां तमाहात्मनोभ्यां फल्गरक्षितः । प्राणप्रियो ऽनुजस्तस्य प्रैषि निर्वन्धशिक्षया ॥११३॥युग्मम् ॥ द्रुतं गला च नवा च सो ऽवादौदार्यरक्षितम् । किमेवं कठिनो ऽभूखमनुत्कण्ठः कुटुम्बके ॥११४॥ वैराग्यपना छिन्नं यद्यपि प्रेमबन्धनम् । तथापि तव कारुण्यमस्ति स्वस्तिनिवन्धनम् ॥११॥ शोकपकनिमग्नो ऽस्ति बन्धुवर्गश्च साम्प्रतम् । तदागत्य तमुद्धत भगवंस्तव साम्यतम् ॥११६॥ इति तेनानुजेनोको गन्तुं तत्रार्यरक्षितः । श्रीवज्रवामिनं नवा पप्रच्छ स्वच्छमानमः ॥ ११ ॥ अधौव्वेति ततस्तेन प्रत्युक्तः स पुनः पठन् । किं वे ऽस्मि विस्मृतः फल्गुरक्षितेनेत्यजल्यत ॥११॥ बान्धवाश्च परिव्रज्यामनोरथरथस्थिताः । न कुत्रापि प्रवर्तन्ते त्वया सारथिना विना ॥११॥ तदैहि देहि प्रव्रज्यां जगत्पूज्यां खगोत्रिणाम् । श्रेयस्यपि सकणे ऽपि किमद्यापि प्रमाद्यसि ॥१२० ॥

Page #411

आर्थरहितपूर्णविगतः।
अयार्यरचितः माह यदि नत्यनिदं वचः । ततन्वं ताबडादल बत्र मवहित ननन् ॥ १- 7 एवमुकतन्ततन्नेन ब्रह्मानित माननः । मो ऽबदहि को हि न्यायौपच पानुवः ॥२२ अयाचरक्षितः प्रौतनवान्तकिग गिरा। स्वयं तमनुजग्राह दौच्या मिक्षयापि च १ ॥ यातुनुको ऽन्यदा फरारक्षितैनारजितः । अधौताशेषयमो गन्तुमचे पुनर्गुनन् ॥ १२४! प्राग्वन्निवारितन्तेन में वेदादित्यचिन्तयन् । खजनाबानगुर्वाज्ञान कटे पतितो कि हा ॥ ? = IN अधौयानः पुनः प्रावधमकेन्यः पराजितः । नाचन्तिपुटो भृत्वा गुमन्नत्वा च मे ऽब्रवीत् ॥ ६ ॥ दयनचाच पूर्वन्य नयाधीतं क्यिन्द्रभो । अवशिष्टं कियचेति मप्रमादं मादिः ॥ १-७॥ जगाद गुरणेवं मितविचरिताधरः । विन्दमात्र त्याधौतमचिनुन्हं तु शिवते ॥१८॥ इति युवा गुगावाचदिनारक्तिः । परिवान्नो ऽहनशेतुं प्रभुनान पर प्रभो ॥ ८ ॥ पम्प्यधिरेगापि समागमय' अनन् । धोनन्नधौब शेगे मि मिनागडे विधामि । प्रबन्यामिन्मनेन गुना कमाता । पुनः वृज मे शेतु भदोहाही मिन्ना 133
कम

Page #412

परिशिरापर्वणि त्रयोदशः सर्गः। फल्गरक्षितमन्येधुर्मूर्तिमहन्धुवाचिकम् । दर्शयनुत्सको गन्तुं श्रौवज्र स पुनर्जगौ ॥ १३२॥ अयमुत्साह्यमानो ऽपि इन्त गन्तुमनाः कथम् । एवं विचिन्तयन्वज्रखाम्यभूदुपयोगवान् ॥१३३॥ मो ऽथामस्तेत्यतो यातो नायमायास्यति ध्रुवम् । स्तोकं ममायुर्मय्येव पूर्वं च दशमं स्थितम् ॥१३४॥ अनुज्ञातस्ततस्तेन गमनायार्यरक्षितः । मफल्गुरक्षितः शौचं पुर दशपुर ययौ ॥१३५॥ तत्रायातं च तं ज्ञात्वा सपौरः पृथिवीपतिः । मरुद्रमोमासोमश्च भक्त्या वन्दितमाययौ ॥१२६॥ प्रमोदाश्रुपयःपूर्णलोचनास्ते च तं मुनिम् । भूतें धर्ममिवानन्य यथास्थानमुपाविशन् ॥१३७॥ विदित्वा धर्मशुश्रूषां तेषां कारुण्यवारिधिः । देशनां विदधे सो ऽपि मेधगम्भौरया गिरा ॥१३८ ॥ श्रोत्रपत्रपुटीपौतदेशनात्यच्छवारिभिः । तत्कालं क्षालयन्ति स्म विस्मितास्ते मनोमलम् ॥१३८ ॥ अथार्यरक्षितस्यान्ते नृपः सम्यक्त्वमग्रहीत् । ततः सपौरस्त नत्वा ययौ निजनिकेतनम् ॥१४ ० ॥ समोमा रुद्रमोमापि बन्धुभिर्बहुभिः समम् । संमारचारकावासविरका व्रतमाददे ॥१४ १॥
दूतश्च विहरवज्रखामौ क्षोणितले क्रमात् । संयमक्रमचारौ च प्रययौ दक्षिणपथम् ॥१४॥

Page #413

वचखामिखर्गगमनं ।
तमानन्दमहाकन्दकन्दलोझेदवारिदम् । मंवौच्च दाक्षिणात्यो भुम्लोकः केकौव हर्षभाक् ॥१४३॥ द्योतयन्वस्तुतत्त्वानि सुनिः किमयमर्यमा । यचञ्चक्षुश्चकोराणं प्रौतिं किमुत चन्द्रमाः ॥१४ ४ ॥ किमम्मकर्ममाहाम्याद्धर्भो वा दत्तदर्शनः । एव नौक्षणानन्दनिमग्ना जगदुर्जनाः ॥१४ ५॥ युग्मम् ॥ श्रीवत्रस्वामिनो ऽन्येद्युः नेमवाधाभवद्धशम् । ततः शरुण्ठौं समानेतुं स माधु कंचनाभ्यधात् ॥१४६॥ माधुनानौय दत्तां च शुण्ठीमगठचेतसा । भुक्कैनां भक्षयिष्यामौत्यतः कर्ण न्यधत्त सः ॥१४॥ भोजनान्ते म कर्णान्तर्वर्तिनौं अतिनां पतिः । खाध्यायध्यानविवशो विसम्भार तथैव ताम् ॥१४८॥ ततः प्रदोषे मा तस्य प्रतिक्रमणकर्मणि । मुखवस्त्रिकया कायं प्रत्युपेक्षयतो ऽपतत् ॥१४८॥ पतितां तां च खाङ्कत्याम्मरबज्रो मुनौशिता । ह हा धिग्धिक प्रमादो ऽयं ममेति खं निनिन्द च ॥१५॥ प्रमादे संयमो न स्यानिष्कलङ्गः कथंचन । त विना मानुषं जन्म जीवितं च निरर्थकम् ॥ १५१॥ कुर्मस्ततो वपुम्त्यागं वज्रस्खामौत्यचिन्तयत् । अजायत ममन्ताच दुर्भिवं दादशाब्दकम् ॥१५२॥ नक्षमन्चौदनाद्भिवां यत्राहि त्वमवाप्नुयाः । सुभिक्षमववुध्येयास्तदत्तरदिनोषसि ॥ १५३॥

Page #414

३२०
परिशिरापर्वणि त्रयोदशः सर्गः ।
एवमादि समादिश्य स्खशिव्यं श्रुतपारगम् । वज्रसेनमुनि स्माह विहर्तमय मो ऽन्यतः ॥१५ ४॥ युग्मम् ॥ ग्रामाकरपुरारण्यवतौं वसमतौं ततः । विहत वज्रसेनो ऽपि प्रावृतन्मुनिपुङ्गवः ॥१५५॥ श्रीवत्रवामिनः पार्श्ववर्तिनो वतिनः पुनः । लभन्ते न क्वचिनियां भ्राम्यन्तो ऽपि रहे ग्रहे ॥१५६॥ विना भिक्षा क्षधाक्षामकुक्षयो ऽनन्यवृत्तयः । ते ऽन्वहं गुरुभिर्दत्तं विद्यापिण्डसमुन्नत ॥१५॥ दादशाब्दानि भोकव्यः पिण्डो ऽय वस्ततो यदि । संयमस्थ न बाधास्ति तमादृत्य ददाम्यहम् ॥१५८॥ नो वा तदा सहानेन तनोस्त्यागं विदभहे। इत्युका गुरुभिर्धर्भमतयो यतयो ऽभ्यधुः ॥१५६॥ युग्मम् ॥ धिक् पोषणमिमं पिण्डं पिण्डं पोयमिमं च धिक् । प्रभो प्रसौद येनैतत्त्यजामो द्वितयं वयम् ॥ १६ ॥ अथादाय मुनीन्सर्वा श्रीक्जो भुवनार्यमा । गिरि प्रत्यचलल्लोकान्तरं तुंद्योतथि जवौ ॥ १६१ ॥ तत्रैकः क्षुल्लको नास्थाबार्यमाणो यदा तदा । क्वापि प्रतार्य तं ग्रामे समारोहगुरुर्गिरिम् ॥१६२॥ मा भूहुरूणामप्रौतिर्मनसौति विचिन्तयन् । त्यता भतं च देह च क्षुल्लको ऽस्थाहिरेरधः ॥ १६३॥ मध्याहतपनात्युष्णरोचिस्ता शिलातले । पिण्डवनवनौतस्य विलौगस्तत्क्षणादपि ॥१६४॥ युग्मम् ॥

Page #415

वञ्चखामिखर्गगमनं ।
३२१
शुभथानगतस्यक्ता तनुं योगीव शक्तिभाक् । अन्तर्देवालयं चक्रे तन्वन्तरपरिग्रहम् ॥१६५॥ तस्मिन्देवाङ्गनामङ्गसुखमने लसन्मुदः । त्रिदशाः पूजयामासुराशु तस्य कलेवरम् ॥ १ ६ ६ ॥ श्रीवजं यतयो ऽप्यूचुः प्रेक्ष्यावतरतः सुरान् । किमवावतरन्त्येते देवाः मर्वर्द्धयः प्रभो ॥१६॥ सो ऽप्यूचे चुन्नकः कार्यमिदानीं स्वममाधयत् । महिमानं ततस्तस्य सुपर्वाण: प्रकुर्वते ॥१६८॥ श्रुत्वैवं मुनयो दध्युः शिशुनाप्यमुना यदि । खकायें साधितं वृद्धवाः साधयामस्ततो न किम् ॥१६८॥ इति मवेगिनः साधूंश्चारित्रज्ञानयोगिनः । श्रावकोभूय तत्रैवं मिथ्यादृग्देवतावदत् ॥१०॥ पारण भवतामद्य भगवन्तः प्रसौदत । ग्टलौत शर्कराक्षोदमोदकं पानक च नः ॥१७१॥ अवग्रहो ऽयं नैतस्याः प्रौतिइतस्ततो ऽन्यतः । यामो ध्यावेति ते जग्मुस्तदामन्नं नगान्तरम् ॥१०॥ कृत्वा मनसि तत्रत्यदेवतां साधवो व्यधुः । कायोत्सर्ग समागत्य नत्वा तानित्युवाच मा ॥१७३॥ अनुग्रहो ऽसावमाकमिह यूय यदागताः । न जात जायते कन्पतमरुषु कर्हिचित् ॥१०॥ न एवं तगिरा प्रौताः श्रीवज्रस्वामिना समम् । कृतानशनकाण: मत्कर्माणो ययुर्दिवम् ॥१७ ५ ।।
21

Page #416

३२२
परिशिहपर्वणि त्रयोदशः सर्गः।
मत्वैतगोत्रभिगोत्रं तमागत्य रथस्थितः । प्रमोदात्यूजयामास वज्रादौनां वपूथ्यथ ॥ १७६॥ शकः प्रदक्षिणौचक्रे तं गिरिं मरथस्तदा । वृक्षादौन्नमयबुच्चैः खदेहमिव भक्तितः ॥१७॥ विनमा एव ते ऽद्यापि विद्यन्ते तत्र पर्वते । यतस्तस्थाभिधा जज्ञे रथावर्त इति क्षितौ ॥१७८॥ युग्मम् ॥ दुष्कर्मावनिम्मदजे श्रीवजे खर्गमौयुषि । विच्छिन्न दशमं पूर्व तुर्य संहननं तदा ॥१६॥
द्वतश्च शिथ्यो वर्वज्रसेनः परिभमन् । पुरं श्रौभिरसंप्राप्तपार सोपारमौयिवान् ॥ १८० ॥ यथार्थनामा तचासौज्जितशत्रुर्महीपतिः । प्रिया च धारिणौ तस्य समग्रगुणधारिणे ॥११॥ प्रासौच श्रावकस्तत्र जिनदत्ताभिधो धनी । तस्येश्वरौति विख्याता दयितीमायते रिव ॥१२॥ सुधांधामधवलं मा शौलं तदशीलयत् । तस्या विश्वम्भरायाश्च यहभूव विभूषणम् ॥१८३॥ दुर्भिक्षदोषानिःशेषं तदा च चितिमण्डलम् । जज्ञे धान्यविनाम्भोभिर्मौनवदुःखमङ्गुलम् ॥१४॥ धर्मप्रधाना मा बन्धून्निजानेवमथाभ्यधात् । जौविताः स्मः सुखं तावदद्य यावदमी वयम् ११८५॥ विना धान्यक्रयाहुःखं जीवितास्मः किथञ्चिरम् । नहरं सविषं भोज्यमुपभुव्य समाहिताः ॥१८६ ॥

Page #417

बच्चखामिव शविस्तारः।
३२३
स्मृतपञ्चनमस्काराः कृतानशनवृत्तयः । दुःखगेहस्य देहस्य सद्यस्त्यागं विदमहे ॥१८॥ युग्मम् ॥ अर्थत्यं बन्धवो ऽबोचन्नस्लेवं हन्त मान्यतम् । । गच्छतो ऽस्य शरीरस्य प्राप्तकालं फन्तं ह्यदः ॥१८८॥ पक्वाथान्नं लक्षमून्यं मा यावन्नाक्षिपद्विषम् । वज्रसेनमुनिस्तावत्तज्जौवातरिवागमत् ॥१८६॥ तमालोक्य मुनि सापि हर्षादेव व्यचिन्तयत् । चित्तं वित्तं च पाच च दिया पूर्णमिदं त्रयम् ॥ १८ ॥ दत्त्वा तदद्य पात्राय साध्य जन्म करोम्बदः । कदाचिदैवयोगेन यदीदृक्पात्रसङ्गमः ॥१८ १॥ हष्टाथ तस्मै विस्मेरचक्षुर्भिक्षामदत्त मा । लक्षमूचस्य पाकम्य वृत्तान्तं च न्यवेदयत् ॥१८२॥ अथाख्यद्वज्रमेनो ऽपि मा स्मैवं प्रतिपद्यथाः । भने सुभिक्ष यत्प्रातर्भविश्यति न संशयः ॥१८३॥ मापृच्छद्भवताज्ञायि खयमेतदुतान्यतः । अथोचे मो ऽप्यदो ऽम्भोदगर्जितोर्जितया गिरा ॥१८४॥ औवज्रखामिनास्म्युको यदा भिक्षां त्वमाप्नुया: । लक्षपाकौदनात्प्रातः सुभिक्षं भविता तदा ॥ १८ ॥ इति श्रीवामृतं श्रुत्वा तहिन क्षणमात्रवत् । श्राविका मा सुदुर्भिक्षं आपयामाम लीलया ॥१८॥ प्रभाते च प्रभाजालैश्चण्डांशोरिव मण्डलम् । वहिनचक्रमापूर्ण धान्यैर्दूरादथागमत् ॥१८॥

Page #418

३२४
परिशिरापर्वणि त्रयोदशः सर्गः।
जनः स्वच्छमनाः सा च ततः सद्यो ऽप्यजायत । कालं कंचन तत्रैव वज्रमेनो ऽप्यवास्थित ॥१८॥ जिनदत्तः सहेश्वर्या सूनुभिर्बन्धभिस्ततः । अची चक्रे जिनार्चानामर्थिभ्यो ऽर्थमदत्त च ॥१६६॥ महोत्सवेन ते ऽन्येधुर्जग्रहः शान्तचेतसः । वज्रसेनमुनेः पार्श्व लोकदयहितं व्रतम् ॥२०॥
एवं शिष्यप्रशियादिशाखाभिर्वटवृक्षवत् । श्रौवज्रवामिनो वंशः प्रसरन्यान दिशः ॥२ . १॥ साधुपत्त्रः सुपाड्यो मुक्तावासनिबन्धनम् ।
श्रीमद्दमुनेशः कस्य नामोन्मनौषितः ॥२०२॥ थे केचिन्नयनातिथित्वमगमन्ये वा श्रुतेर्गाचरं ___ वशास्तेषु तनुत्वमग्रमभजन्मूल पुनः स्थूलताम् । नव्यो ऽसौ दशपूर्विणो मुनिपतेः श्रीवज्रसूरेगुरो
वैशो यः प्रथमं दधाति तनुतां स्फातिं पुरस्तात्पुनः ॥२ ० ३॥
इत्याचार्यश्री हेमचन्द्रविरचिते परिशिष्टपर्वणि स्थविरावलोचरिते महाकाव्ये आर्यरक्षितव्रतग्रहणपूर्वाधिगमक्जखामिवर्गगमनतवंश विस्तारवर्णनो नाम त्रयोदशः सर्गः ॥
जम्बू मुनिप्रतिवज्रगणाधिनाथपर्यन्तसाधुजनचिचचरित्रपुष्पैः ।। सन्दाम गुम्फितमिद परिशिष्टपर्व शिष्टात्मना लुठत कण्ठतटावनौषु ॥

Page #419

APPENDICES The four disciples of Bhadrabāhu
(Uttar. Tiki 2, 7) ef. vi 5-21 रायगिहे नयरे चत्तारि वयंसा वाणियगा सह वडिया। ते भद्दवाइम अंतिए धम्मं सोचा पव्वया । ते सुयं बहुयं अहिज्जित्ता दढचित्ता(१) एगलविहारपडिम पडिवना । ते य समावत्तौए विहरता पुणो वि रायगिहं नयरं संपत्ता । हेमंतो य तया वट्ट । जो य केरिसो ।
वाएंति दंतवौणं दरिदियो जत्थ कंपिरसरौरा । सव्वसिलौभूयजला जायंति सरा वि रयणीसु ॥ जत्थ असौयमास्य- निहया सजणादणो विणस्मेति ।
युप्फफलदलसमिद्धा सुकंति दुमा वि सहसत्ति ॥ ते य भिक्खायरियं काउं तदयाए पोरिसौए पडिनियत्ता । तेसिं च वेभारगिरितेणं गंतव्वं । तत्थेगस्स गिरिगुहादारे चरिमा पोरिसौ प्रोगाढा । सो तत्थेव ठिो। बौयस्म नयरज्जाणे । तयस्. उज्माणसमौवे । चउत्थस्स नयरमासे चेव । ते तत्थेव ठिया। तेरि कप्पो एसो। जत्य चरिमा पोरिसौ श्रोगाहद् तत्थेव पडिमाए ठाइयव्वं । तत्थ जो गिरिगुहमासे तस्म(र) निरायं सौयं । सो गिरिमारुएण वेविरसरौरो वि मंदरो ब्व निप्पकंपो सम्म सहतो रयगौए पढमे चेव जामे कालगो। उज्जाणत्थो वौए । उज्जासमोवत्यो तदए। जो नगरमासे तस्म नयरुम्हाए न तहा सौयं । तेण सो चउत्थे जामे कालगो। सब्वे वि देवलोगे उववना ॥ एवं अनेहि वि सम्ममहियासेयध्वं जहा तेहिं अहियासियं ।।
(Cमला।
(२) A नत्य ।

Page #420

326
Sakatāla and Sthūlabhadra
(Uttar. Tika 2, 17) of. viii 1-159 . पुब्बिं खिइपइट्टियं नगरमासौ। तस्म वत्थुमि खोणे चणगपुरं निविटं। तो उसमपुरं । तो कुसग्गपुर)। तो रायगिई तो चंपा। तो पाडलिपुत्तं। तत्यत्थिर) नंदवंसे नवमो नंदराया। तस्मत्यि कप्पगवंससंभूत्रो उप्पत्तियाइचउविबुद्धिसमिद्धो सगडालो मंतौ। दूश्रो य वररुई नाम भट्टउत्तो। सो अणुदिवसं थुण रायाणं अउज्वेहिं बहत्तरसयपमाणेहिं चाडुयसिलोगेहिं । दसए(३) राया। पलोएदू सगडालमुहं । न य सो पसंसदू(४)। तो न देव किंपि राया। तो वररुद्रण अवगयपरमत्थेणं सगडालभन्जा ओलग्गिया। जाव भणियं । तमं सगडालं भणसु जेण पसंसद् मम पढियं । दयरोए वि दक्खिलपवनाए । भणिश्रो सगडालो। तेण वि अजुत्तमेयं ति तहा वि उवरोहमावत्रेण पडिवन्नं । भणियं च सुभासियं ति। दिना थ करच्छोडिया। ताहे दिन्नं रन्ना दौणाराणमट्ठसयं । पच्छा दिणे दिणे पदिन्ने सगडालो चिंते । निहिश्रो रायकोसो ति। नंदं भणदु । भद्वारगा कि एयस्म तुम्ने देह । तुमे(५) पसंसियो ति। भणद् । अहं पसंसामि लोइयकव्वाणि अविणवाणि(६) । नंदराया भणद् । कहं लोद्यकव्वाणि । सगडालो भणद् । मम धूयाश्रो जक्खा-जकलदिन्नाभूया-भूयदिन्ना-मेणा-वेणा-रेणभिहाणाश्रो सत्त वि पटंति किमग पुण अन्नो लोगो । तासिं च पढमा एक्कसि(७) सुयं गेएहद वीया दोहिं
(१) B कुसुग्ग। (B) A पससर।
(२) नसत्यि। (३) तुमए।
(३) B सिर।
) Cadds पदद ।
AD . ।।

Page #421

Sakatāla and Sthūlabhadra 327 तइया तिहिं जाव सत्तमा सत्तहिं वाराहिं ॥ तो अनम्मि दिणे रावण श्राणावियाश्री अंतेउरं । ठवियाश्रो जवणियंतरियाो। धागो वररुई। पढियाणि चाडुयाणि(१) । पच्छा जलाए रादो पाएपेण पढियाणि । वौयाए दोणि वारा सुयाणि तदयाए तिलि वारा पढियाणि य । एवं सत्तहि वि। रादूणा पत्तीयं । वररुस्स दारं निवारियं । इयरो वि तमेव दौणारट्ठसयपोट्टलियं जंतं विऊरुविय(२) गंगामझे ठवेद । किल कणगमयहत्येण गंगा(३) पयच्छछ । एवंविहेण विहाण पयडे अट्ठसयं। जाव लोगो तं तारिस पेच्छिय प्राउट्टो(५) गंगा वि से देव ति। सुया य राणा वत्ता । कहियं मंतिण। जंतपोगेण जणमझे अलियपसिद्धं करे ति नाजण भणियं मंतिणा। जद् अम्ह पञ्चकलं ,दे तो पत्तियामो। तत्रो संझाए पेसिश्रो पञ्चगो(५) पुरिसो पच्छन्नं मंतिण गंगं । वररुदणा वि गंगं थुणिऊण दिसावलोयं काऊण ठविया जंते पोट्टलिया। गश्रो सट्ठाणं । इयरेण वि अवहरिऊण समप्पिया मंतिम । पभाए मंतिसहियो सपुरजणवत्रो गो गंगं राया। वररुद्रणा वि संयुया गंगा। श्राहयं हत्थेहिं पाएहि य जंतं। न किंचि लहदू(६) । विलक्खौहो रायपुरो। दंभगो त्ति निभच्छिश्रो रावण । दंसिया मंतिण पोट्टलिगा। कहिश्रो संझावयरो। होलिश्रो लोगेहिं। पत्रीसमावनो मंतिम वरसई छिद्दाणि मग्गद् । पुणरवि श्रीलग्गिउमारद्धो नंदं। कहेड, छिद्दाणि। न पडिवज्जए राया। अन्नया सिरियम वौवाहे रणो श्राोगो सज्जिजइ । वररुद्रण तस्म
(1) BC चारणि। (४) (भाउजो
(३) IB विउब्धिय। (५) B पपयगा।
(8) Com (६) Cन्न!

Page #422

328 Śakatāla and Sthūlabhadra दासौ ओलग्गिया। तौए भणिय(१) । रनो भत्तं सजिज्जद श्राश्रोगो य॥ ताहे तेण चिंतियं एवं एयं छिद(२)। डिभरूवाणि मोयगे दाऊण इमं पाढे।
राय नंदु न वियाणद् । जं सगडास्नु करेसद् ।
नंदु राय(३) मारेत्ता। सिरियउ रज्जि ठवेसद् ॥ ताई पढंति । रावणा सुयं । गवेसावियं । दिट्टा आयोगसामग्गो। कुविश्रो राया। जो जो सगडालो पाएस पडद् तो तो राया पराहुत्तो ठाइ । नायं च सगडालेण । अईव अनियत्तो बड्डावित्रो कोवो देवस्म । ता एयं एत्थ पत्तयालं । मम एगम्म वहे अवगच्छद् कुडंबवहो । एवं चिंतिय गो सभवण(७) । राणे अंगरक्लो नियपुत्तो भणियो सिरियो। भो सिरियय ईदूसो वृत्तंतो। ता एत्थ एवं पत्तथालं । मम राहणे पायवडियम सिरं किंदिज्जह(५) । एवं भणिश्रो अक्कंदिउमाढतो सिरियो । हा ताय किमहं कुलायंकरो उप्पन्नो जेण दुस श्राइससि ममं । ता किं बहुणा मं चेव तस्म पुरो वावाएह देहवलिं कुलोवसग्गस्म । मंतिणा भणियं । न कुलकल्यंकरो तुम किंतु कुलकल्यंतकरो(द) । न य ममंतियमंतरेण कुलक्यंतो हवद । ता कुणह एयं । कुमारेण भणियं । ताय जं होइ तं होउ । नाई गुरुवहं करेमि । मंतिणा भणियं । अई सयमेव अत्ताण्यं तालउडविसम्भवहारेण वावाइसं । तमं वावन्नस्स खग्गं वाइब्जसु । अलंघणोया गुरवो भवंति। ता संपाडेह एयं। न अवसरो अक्कंदि
(१) C कहिय। (४) A odds रह।
(२) BC बिड्ड। (५) जाहि।
(३) A राउC रायनदु । (६) A कुलरककरी।

Page #423

Sakatāla and Sthūlabhadra 329 यवस्म । उद्धरह कुलं अवसणकूवारो। अवणेह मज् अयसपंकं । एयं सुणिऊणं अहो संकर्ड समावडिपं ति एगत्तो गुरुवयणलंघणं अनत्तो गुरुसरीरपहरणं । ता न-याणामो किंपि काहामो। अहवा वावाएमि अत्ताणयं । किं तु वावाइए अत्तए कुलक्खो अयसो य तहडिओ चेव जो भणिति लोया फलियं से पावं ति । एवं उभयपासरज्जू इमं ति चिंतंतो गुरुवयणमलंघणौयं ति भणिय पउिवन्जावित्रो सिरियो तं सव्वं । तो गो रायसमौवं पिट्टी सगडालो। तं च दट्ठण अन्नाभिमुहो ठिी राया । आसोणे सगडालो । भणियाई दौतिन्नि वयणा (१) । न जंपियं राण ! तो निवडिओ रायचलणेसु । रोसेण य अन्नाहुत्तो जाओ राया। तो अभवहरियतालउडम छिन्नं सौसं सिरिएणं । जाश्रो हाहारवो । राणा भणियं । किमेयं भो। सिरिएण भणियं । देव तुह सासणाइक्कमकारौ एस । तेण देवो न पायपडियम वि पसौयद ति । ता किं एदण दुरायारेण । अहं ख देवस्म सरौररक्वगो । ता जो देवस्म प्राणं अइक्कम तेण पिउणा वि न कज्जं । एत्थट्टियस्म ममं चैव अवसरो नन्नस्स जो एवंविहे चेव पए निउत्तोऽहं देवेण । भणियं च ।
मोत्तूण सयणकज्जं सामियकज्जं करेंति वरभिच्चा ।
अन्नह चंचलनेहा श्राराहिज्नंति कह पहुणे ॥ राणा चिंतियं । एवं पि निप्पिहाणं । लोश्रो अन्नहा मंतेद् । ना नूर्ण वररुद्रणा पउत्तो डंभो एसो त्ति । ता अकजकारी अहं जो एवं विहमुवेतो ठिो ति। ता संपयं परिसंठवेमि एयं ।
(१) Cadds जरोचियाइ।

Page #424

330 Sakatāla and Sthūlabhadra तत्रो भणियं । कुमार जं अन्हं कुनथफलमेरिसं संजायं तत्थ मा विसायं गच्छसु। अहं ते सव्वं संपाडेमि। एवमासासिय सयमेव महाविभूईए अग्गिंमि(१) सकारिश्रो सगडालो। भणिश्रो सिरिश्रो कुमारो। अमच्चत्तणं गेहसु । सो भणदू । मम भाया जेट्टो थूलभद्दो। तस्म बारसमं वरिसं गणियाए घरं पविट्ठस्म । तस्स दिनउ । सो सद्दाविश्रो राणा भणियो य । पडिवजसु कमागयममञ्चपर्य । सो भणदू । चिंतेमि। एत्य असोगवणियाए चिंतेसु ॥ सो तत्य अद्गो चिंतिउमाढत्तो। केरिसं भोगकज्ज रज्जर)। रज्जकज्जवकिबत्ताणं बहुसावज्जवावारकारणं । अमच्चत्तणं परिपालिऊण नरगं जाइयव्वं होहौ। एए य परिणामदुस्सहा विसया । को एयकारणे दुलहं नरत्तं लटुं(३) हारे ॥ भणियं च ।
बहुविहजम्मकुडंगिगहणि संसारवणि लद्धद माणुसजम्मि रम्मि तकवणमरणि । जि(४) विवेइजणनिंदिउ(4) इंदियसुङ महहिं
ते इह लद्धौ कोडि वराडिय हारवहिं ॥ तन्हा(८) विसयसुहनिबंधणपियजणाओ(७) परमत्थो न किंचि सुहं । अवि य ।
इंदियालु दौसंत वायजयहि उ रमंतह माणहिउ(८) इयवहसमाणु विसमु पविसंतह । अन्नासत्त) विसमस(१०) जर घोर विमुक्क] पिउ घडिया केहि वि दलेहि जाणेवि न सक्कहें ॥ (१) C अग्गिया। (२) AC om (३) B लट्ठ । (४) A जे।
(५) B निदिय। (६) AC महा। (७) B सुह०, A पिय। (८) A माणदेडिया (COसन।
(१०) A विसत्य।

Page #425

Sakațäla and Sthūlabhadra
331
दय विसमसहाव((१) वल्लहद जो रागा उरुरकर । सुहपसहि कारणि मूढमद
दुरियखारि सो उरि धरद् ॥ तहा। अजु न दिट्टउ अनु रुडु सभाउ न बोल
पवसिउ अज्जु न रमिउ अञ्जु अणुरत्तु न चलइ । अजु विरत्तउ अवरु अज्जु नजद उब्विग्गउ
दय बल्लहि सुहगस्यचितसंतावहि भग्गउ ॥ य मुणिवि न रजद् जो कह वि। न य जो विसएहि प्रारमद् । सुकयत्थु वियक्तणु सो सुहिउ । तस्सु समाहिय] परं परिणमद ॥ ता सव्वहा उज्झिऊण भोगसंग छिदिऊण मोहपासं । (२)जाव न जरकडपूय णि सव्वंगिउ गसद् जाव न रोगभुयंगु उगु निद्दउ डसइ । ता धम्मिहि(२) मणु दिजउ किज्जउ अप्पहिउ
अज किं कन्नु पयाणउ जिउ निच्चप्पहिउ । एयं चिंतिउं पंचमुट्टियं लोयं काऊण पाउयं कंवलरयणं । तमेव किंदित्ता रयहरणं करेत्ता रन्नो पायमागो। धम्मेण वट्टाहि । एयं चिंतियं । राया भणद् । सुचिंतियं । निग्गश्रो। पेच्छह कवडत्तर्णण गणियाघरं पविसद् न व त्ति । श्रागासतले गो पेच्छद् । मयकलेवरम्म जणो अवसर मुहाणि य ठए ।
1) B निममविरत्त । (E) .Also quoted in Supisanihacnrin p 27. v. 355 (1) C.Sup नाव धम्मि ।

Page #426

332 Sakațāla and Sthūlabhadra सो भयवं तहेव जाइ । राया भणदू । निविणकामभोगो भयव ति । सिरित्रो ठविश्रो। सो संभूयविजयसूरिस्म पासे पन्वदूश्रो॥ सिरिश्रो वि किर भादूनेहेण कोसाए गणियाए धरमनियद् । सा य अणुरत्ता थूलभद्दे अन्नं मणुस्मं नेच्छद् । तौसे कोसाए डहरिया भगिणौ उवकोसा । तौए सह वररुई परिवसद । सो सिरित्रो वररुदस्स छिद्दाणि मग्गद् । सो भाउज्जायामूले भणद । एयम निमित्तण अन्हे पिउमरणं भाइविश्रोगं च पत्ता। तुझ वि विश्रीगो जाओ। एयं सुरं पाएहि ॥ तौए भगिणौ भणिया । तुम सुरामत्तिया। एस अमत्तो । जं वा तं वा भणिहिसि एयं पि पाएहि ॥ सा पाए । सो नेच्छद् । सा भणद् । अलाहि भन्म तमे। ताहे सो तौए अविश्रोगं मग्गंतो चंदप्पभं सुरं पियद । लोगो जाणदु खोरं ति। कोसाए सिरियस्म कहियं । श्रन्नया राया भणद् सिरियं । एरिसो मम हिश्रो तव पिया श्रासि । सिरियो भणदू । सच्चं सामि। परमेयं मत्तवालएण अन्हं कयं । राया भणदु । किं मनं पियद् वररुई। आमं। कहं । पेच्छह । तो तेण मयणफलभावियं उप्पलं समणुस्महत्थे दिन्नं । एवं वररुदस्स देनाहि इमाणि अन्नेसि । तेण अत्थाणौए समागयस्म तं वररुदुस्म दिन्न । तेण उसिंघियं भिंगारेण(१) आगयं । निच्छढो खिसियो। वाउब्वेज्जेण यायच्छित्तं से दिन्नं । तत्ततज्यं पिज्जा विश्रो मश्रो ॥
थूलभद्दसामौ वि संभूयविजयाणं सयासे घोरागारं तवं करे । विहरंतो पाडलिपुत्तमागो। तिलि अणगारा अभिग्गहं गेएहति । एगो सौहगुहाए। तं पेच्छंतो सौहो उवसंतो॥ अन्नो सप्पवसही।
(१) B1 marg वमनेन ।

Page #427

Sakatāla and Sthūlabhadra
333
सो वि दिडिविसो उपसंतो। अन्नो कूवफलए ॥ थूलभद्दो कोसाए घरे । सा तुट्ठा परोसहपराजिनो आगो त्ति । भणियं । किं करेमि। उज्जाणगिहे ठाणयं देहि । दिन्नी। रत्तिं सव्वालंकारविभूसिया आगया चाहुं पकया । सो मंदरो इव निकंपो न सक्कए खोभेउ । ताहे समावेण पञ्जवासद् । भगवया वि पडिवोहिया ॥ कहं
सरितक्वेहि समुद्दो बहहि कठ्ठासणेहि जदू जलयो । तोसिज्जद ता जौवो विसएहि अतित्तपुब्वो त्ति ॥१॥ सुइरं वसिउं सह बंधवेहि रमिऊण हिययङ्केहिं । सुदरं च सरौरं लालियं पि छड्डेवि गंतव्वं ॥२॥ ट्ठजणं धणधर्म विसया पंचंगवल्लहं देहं । एकपए मोत्तव्वं तहा वि दौहासजीवाणं ॥३॥ एवमाइ सोऊण साविगा जाया। जद रायवसेण अनेण समं वसेना यरहा बंभचारिणौ ॥ पुणे य अभिग्गहे ताहे सौहगुहायो साह धागो चत्तारि मासे उववासं काऊण । आयरिएहिं ई सि त्ति अभुट्टियो। भणियं सागयं दुक्करकारयस्स ति। एवं सप्पत्तो वि कूवफलइत्तो वि ॥ थूलभद्दसामौ वि तत्थेव गणियाघरे पइदिणं मञ्चकामगुणियमाहारं गेएहद् । सो वि चउसु मासेसु पुणेसु श्रागो। पायरिया संभमेणं अञ्चट्टिया। भणियो य । सागयं ते अकरटुक्करकारयस्म । ते भएंति तिन्नि वि। पेच्छह श्रायरिया रागं करेंति अमञ्चपुत्तो त्ति काउं। एत्य वि लोदो ववहारो। एस सुहं सुहेणं तत्व ठिो। तहा वि य संसिज्जद ॥ बीए वरिमे सौहगुहाखमणो गणियाघरं वच्चामि त्ति अभिग्राहं गेएहद् ।

Page #428

334
Sakatāla and Sthūlabhadra पायरिया उवउत्ता। वारिओ। अध्यडिसुम्तो गो। वसही मग्गिया। दिना । सा सहावेण उरालियसरौराऽविभूसिया विभूसिया व धम्म सुणे । तौसे सरौरे सो अझोववनो श्रोभासद् । सा नेच्छह । पडिबोहणथं भणदू । जद् किंचि नवरि देसि । किं देमि । सयसहसं । सो मग्गिउमारको । नेपालविसए सावगो राया। जो तहिं जाद् तस्म सयसहसमोलं कंबलं देह । सो तहिं गो। दिनो रायाणएण । वंसदंडयविवरे छोढूण एद। एगत्थ चोरेहिं पंथो बद्धो। सउणो वासद् । सयसहस्सं एद् । सो चोरसेणावई जाण । नवरं एज्जतं संजय पेच्छद । वोलौणे पुणे वि वासर । सयसहस्सं गयं । तेण सेणावणा गंतुण पुलोदो पुछियो य । अभए दिने कहियं । अस्थि कंबलो । गणियाए नेमि । मुक्को । तो तोसे दिनो। ताए वंदणियाए छूढो। सो वारे । मा विणा मेहि । सा भणद् । तुमं एवं सोयसि । अप्पयं न सोयसि। तुम पि एरिसो चेव होहिसि त्ति उवसामित्रो॥ कहं
सोलु सुनिम्मलु दौहकालु तरुणत्तणि पालिउ झाणज्यणहि पावपंकु तवचरणहि खालिउ । य हालाहलविससरिच्छविसयास निवारहि
उन्जलवसु सुवर्ण धमिउ मं फुकइँ हारहि ॥ अभसिउ धौर प, नाणु वरु श्रावजिउ मुणिगणह गुणु । [ता] संपद उवममि धरहि मणु श्रावद् तरियं जरमरण ॥
एवमाद् अणुसासिओ संवेगमावन्नो अत्ताणं निंदतो । पेच्छद् परमनिग्गुणाण वि पसंसणपियत्तं । अहवा

Page #429

Sakatala and Sthūlabhadra
335
संतगुणकित्तणेण वि पुरिसा लज्जति जे महासत्ता ।
इयरा उण अलियपसंसणे वि हियए न मार्यति ॥ तो कि कयाइ समो वि वर्षण बगो कलहंसचरियाई अणगरेछ । किं खजोश्रो तुलेद् तरणिमंडलं ति ॥
पसंसंतो थूलभद्दमहामुणं इच्छामि अणुसढि ति भणिऊण गश्री गुरुमूलं । पालोद्यपडिहंतो विहर । आयरिएहि वि
वग्यो वा सप्पो वा सरौरपौडाकरा मुणेयव्वा । नाणं व दंसणं वा चरणं व न पञ्चला भेत्तुं ॥ भयवं पि थूलभद्दो तिकडे चंकम्मिउं न उण छिन्नो ।
अग्गिसिहाए वुत्थो चाउमासं न उण दड्डो ।। एवं दुक्करदुक्करकारो थूलभद्दो । पुब्वपरिचिया उकडरागा अहियासिया। याणिं सड्डौ जाया अदिहृदोसा य तुमे पत्थिय त्ति उवालद्धो । एवं ते विहरंति ॥ सा य गणिया जहा रन्ना रहिगरम दिन्ना जहा य थूलभद्दस गुणे पसंमेद् तहा कहाण्यं श्रावस्मए दट्टब्वं ॥ जहा थूलभद्देणियौपरौसहो अहियासिश्रो तहा अहियासियवो। न उण जहा तेणं नाहियासिश्रो ति।

Page #430

336
Canakya and Candragupta
(Uttar Tika 3, 1 ) cf vin 194 -367
॥ चाएको ॥ गोल्लविसए चण्यगामो । तत्थ चगो माहणे । सो य सावो । तस्म घरे साहू ठिया । पुन्तो से जाश्रो सह दाढाहिं । साहूणं पारसु पाडिश्रो । कहियं च राया भवितव न्ति । मा दोग्गइं जादूसइ त्ति दंता घट्टा । पुणो वि श्रायरियाणं कहियं किं किज्जउ (१) । एत्ता वि बिंबंतरिश्रो राया भविस्सद् ति ॥ उमुकबालभावेण चोट्स विज्जाठाणाणि श्रागमियाणि । गाई चउरो वेया मीमंसा नायवित्थरो ।
पुराणं धम्मसत्थं च ठाणा चोहस श्राहिया ॥ १ ॥ सिक्खा वागरणं चैव निरुत्तं छंद - जोदुसं ।
कप्पो य अवरो होटू छच्च अंगा वियाहिया ॥ २ ॥ सो सावत्र संतुट्टो । एगा भद्दमाहणकुलाश्रो भज्जा परिणीया । नया भाविवाहे सा मादूध (९) गया । तौसे य भगिणीश्रो अलेसिं खवादाणियाण दिलाओ । ताओ प्रलंकियविभूसियाश्रो श्रागया । सव्वो परियणो ताहिं समं संलवद् श्रयरं च करेद्र | सा गागिणी अवगीया श्रच्छद । श्रद्धिया जाया । घरं श्रागया दिट्ठा समोगा चाणक्केण । पुच्छिया सोयकारणं न जंपए । केवलं अंसुधाराहिं सिंचंतौ कवोले नौससद् । दौहं निब्बंन्वेण लग्गा (९) । कहियं सगगयवाणीए जहट्ठियं । चिंतियं च लेणमहो श्रवमाणहेऊ निङ्कणत्तं जेणं मादूघरे वि एवं परिभवो | अहवा
श्रलियं पि जो धणदूत्तयस्तु सयणत्तणं पयासेद् । परमत्थबंधवेण वि लज्जिज्ज झौ विहवे ॥ १ ॥
(१) C कव्न A कव्जउ ।
(२) C माउ० B माइय० ।
(२) C जम्मो ।

Page #431

337
Cānakya and Candragupta तहा। कञ्जेण विणा नेहो अत्यविहणण गउरवं लोए ।
पडिवणे निव्वहणं कुर्णति जे ते जए विरला ॥२॥ ता धणं उवज्जिणामि केणवि उवाएण। नंदो पाडलौपुत्ते दियाईण धणं दें । तत्थ वच्चामि। तो गंदण कत्तियपुणिमाए पुषसत्ये श्रासणे पढमे निसलो। तं च तस्म पल्लौवदस्म राउलम्स सया ठविजद् । सिद्धपुत्तो य नंदेण समं तत्थ आगो भणद् । एस वंभो नंदवंसम्म छायं अक्कमिऊण ठिो। भणिो दासौए । भयवं बीए पासणे निवेसाहि। एवं होउ। वितिए श्रासणे कुंडियं ठवेद । एवं तदए दंडयं। चउत्थे गणेत्तियं । पंचमे जलोवयं । छिट्टो ति निच्छुढो । पदोसमावलो ॥ अमया य भणदू
कोशेन मृत्यैश्च निवद्धमूलं पुत्रैश्च मित्रेश्च विवृद्धशाखम् ।
उत्पाश्य नन्दं परिवर्तयामि महाद्रुमं वायुरिवोगवेगः ॥ निग्गो नयरात्रो(१) मग्गद् पुरिसं। सुयं च णेण विवंतरित्रो राया होहामि ति ॥ नंदस्म मोरपोसगा । तेसिं गामे गो परिब्वायगलिंगेणं । तेसिं च मयहरधूयाए चंदपियणंमि दोहलो। सो समुयाणितो गो। पुच्छति । सो भणद् । दुर्मर) दारगं देह तो णं पाएमि चंदं। पडिसुणेति। पडमंडवो को। तद्दिवसं पुलिमा । मझे छिच कयं । मझगए चंदे सव्वरसालहिं व्वेहिं संजोएत्ता खौरस्म थालं भरियं । सद्दाविया पेच्छद् पिवद् य । उवरि पुरिसो उच्छाडे । श्रवणौए डोहले कालक्कमेण पुत्तो जाओ। चंदगुप्तो मे नामं कयं । सो वि ताव वड्डद् ॥ चाणको वि धाउविलाणि मग्गद् । सो य दारएहिं समं
(1) Ac om (0) A जर भ म ।

Page #432

338
Cānakya and Candragupta रमद् । रायनौईए वि भासा । चाणको थ पडिए । पेच्छद् । तेण वि मग्गियो। अम्ह वि दिनउ । भणद् । गावौथी लेहिरि) ॥ मा मारेजा कोद । भणद् । वौरभोज्जा पुहई। नायं जहा विषाणं पि से अस्थि। पुच्छित्रओ कम्म त्ति । दारएहिं कहियं । परिवायगयुत्तो एस। अहं सो परिवायगो । जामु जा ते रायाणं करेमि । सो तेण समं पलाओ।
लोगो मिलिश्री। पाडलिपुत्तं रोहियं । नंदेणं भग्गो परिवायगो पलाणो। अस्मेहिं पच्छी लग्गा पुरिसा। चंदगुत्तं पउमि
संडे कुभित्ता रयी जानी चाणको । नंदसतिएणं जच्चवल्होगकिसोरएणमासबारेण पुच्छित्रो। कहिं चंदगुत्तो । सो भणद् । एस पउमसरे पविट्ठो चिट्ठद् । सो आसवारेण दिट्टो । ती णे घोडगो चाणक्करम अप्पिो । खग्गं मुक्कं । जाव निगुडिओ जलोयरण्टाए कंचुगं मेलद् ताव णेणं खग्गं घेत्तूण दुहाको । पच्छा चंदगुत्तो हक्कारिय चडाविशे। पुणो पलाया । पुच्छिी योण चंदगुत्तो। जं वेलं सि सिट्ठो त वेलं किं चिंतियं ति । तेण भणियं । हंदि एवं चेव सोहणं हव(२) । अज्जो चेव जाण(३) त्ति । तो णेण जाणियं । जोगो न एस विपरिणम । पच्छा चंदगुत्तो छुहाओ । चाणको तं ठवेत्ता भत्तस्मातिगो बौइति मा एस्थ नब्जेजा। मोडोडस्म बाहिं निग्गयस पोर्ट फालिय(४) । दहिकूरं गहाय गो। जिम्मिश्रो दारो । अमत्य समुयाणितो गामे परिभमद । एगंमि गिहे थेरौए पुत्तभंडाणं विलेवौ वट्टिया ।
(१) BC रहि। 1- रणतिजाए।
(२) BC भवति । (9) B फीडिषण।

Page #433

Cāņakya and Candragupta
339 गेण हत्थो मझे छूढो । सो दड्ढो रोवद । ताए भणदू । चाणक्कमंगल(१) भोत्तुं पि न-याणसि । तेण पुच्छिया भणद् । पासाणि पढमं घेति । तं परिभाविय गो हिमवंतकूडं । तत्थ पवी राया । तेण समं मेत्तौ कया । भणदू । नंदरज्जं समं समेणं विभंजयामो । पडिवणं तेण । ओयविउमाढत्तो एगत्थ नगरं । न पडद । पविट्ठो य निदंडी वत्थूणि जोए । इंदकुमारियाी दिट्ठाओ। तासिं तणएण न पडदू । मायाए नौणवियात्री । गहियं नगरं ॥ पाडलिपुत्तं तत्री रोहियं । नंदो धम्मदारं मग्गद् । एगेण रहेण जं तरसि तं नौणेहि । दो भन्नाश्री एगं कणं दव्वं च नौणे । कला निग्गच्छंती पुणे पुणे चंदगुत्तं पलोएदू । नंदेण भणियं जाहि त्ति। गया। ताए वि लग्गंतौए चंदगुत्तरहे नव अरगा भग्गा । अमंगलं ति निवारिया तेणं । तिदंडी भणदु । मा निवारेहि । नव पुरिसजुगाणि तुझं वंसो होहौ। पडिवम् । राउलमगया। दो भागा कयं रज्जं ॥ तत्थ एगा विसकण्या श्रासि । तत्थ पव्वयगरम इच्छा जाया। सा तम दिया। अग्गिपरियंचणे(२) वि विसपरिगो मरिउमारद्धो । भणदु । वयंसय मरिज्जद । चंदगुत्तो रंभामि त्ति ववसिश्रो। चाणकण भिउडी कया इमं नौदं सरतेण
तुन्यार्थं तुल्यसंबंध(२) मर्मज्ञं व्यवसायिनम् ।
अर्धराज्यहरं मृत्यं यो न हन्यात्स हन्यते ॥ ठिो चंदगुत्तो। दो वि रज्जाणि तम्म जायाणि ॥ नंद
(१) A मुगल, B मगुल।
(२) (0) A सामर्य, Bi marg |
परियडये।

Page #434

340 Cāņakya and Candragupta मणमा य चोरियाए जौवंति । देसं अभिवंति । चाणको प्रखं उग्गतरं चोरग्गाह मग्गर । गश्रो नगरवाहिरियं । दिट्ठो तत्थ नलदामो कुविंदो पुत्तयदसणमरिसिश्रो खणिऊण विलं जलएपन्जालणेण मूलाओ उत्थाईतो मंकोडए। ती सोहणो एस चोरग्गाहो ति वाहराविभो । सम्माणिऊण य दिलं तस्मारक्वं । तेण चोरा भत्तदाणादणा उवयरियं काऊण(२) वौसत्था सव्वे सकुडुंबा वावाया। जायं निकंटयं रज्जं ॥ कोसनिमित्तं च चाणक्केण महिड्डियकोडंविएहिं सद्धिं श्राढतं मनपाणं। वायावेद होल । उहिऊण य तेसिं उप्फोसणत्यार) गाए । इमं पणतो गौयं
दो मज्झ धाउरत्ताई कंचणकुंडिया तिदंडं च ।
राया नियवसवत्तौ य(३) एत्थ वि ता मे होलं वाएहि । ()मं च सोऊण अहो असहमाणो कस्मद् अप्पयडियपुवं नियरिद्धिं पयर्डतो नच्चिउमारद्धो । जत्रो
कुवियस्म आउरस य वसणं पत्तम रागरत्तम ।
मत्तस्स मरंतस्म य समावा पायडा होति । पढियं च तेण
गयपोययस्म मत्तम उप्पययस्म(५) जोयणसहस्मं ।
पए पए सयसहस्सं एत्थ वि ता मे होलं वाएहि ॥ अहो भण
तिलाढयस्म वुत्तस्म(६) निप्फलस्म बहसद्यस्म ।
तिले तिले सयसहस्सं एत्थ वि ता मे होलं वाएहि ॥ (१) A भत्तपाणादाणा उवयरिजण।
(२) अप्पेसपत्य । (३) C यमेवसवती। (४) Com the next seven lines (५) B corrects उप्पयमापस्स, A उप्पयापस्म। (६) 0 नुनिस्म ।

Page #435

341
Cãnakya and Candragupta 341 अहो भण नवपाउसंमि पुलाए गिरिनदीयाए सिग्धवेयाए ।
एगाहमहियमेत्तेण नवौएण पालिं बंधामि ॥ एत्य वि ता मे होलं वाएहि ॥ अलो भणद
जच्चाण नवकिसोराण तद्दिवसएण जायमेत्ताणं ।
केसेहि नहं छाएमि एत्थ(१) वि ता मे होलं वाएहि ॥ अमो भण
दो मज्म अस्थि रयणा (२) सालिपसूई य गद्दभिया य । छिया छिया वि रहंति एत्थ वि ता मे होलं वाएहि ॥ प्रमो भणदू
सयसुकिलनिचसुयंधो भज्ज अणब्वय नत्थि पवासो । निरिणे य टुपंचसो य(१) एत्य विता मे होलं वाएहि ॥ एवं नाऊण दव्वं मग्गियं । जहोचियं कोडागारा भरिया सालोणं । ताओ छिन्ना छिन्ना पुणो जायति । पासा एगदिवसजाया मग्गिया। एगदिवसियं नवौयं ॥ सुवणुप्पायपत्थं च चाणक्कण जंतपासया कया । केद् भमंति वरदिपया । तो एगो दकलो पुरिसो सिकहावित्री। दोणाराण थालं भरियं । सो भण। जद ममं कोई जिण तो थालं गेएहउ । अह अहं जिणामि ताडे
गं दोणारं जिणामि । तस्स इच्छाए पासा पडंति । श्री न नौरए जिणिउं । जह सो न जिप्पद् एवं माणुसलंभो वि। अवि नाम सो जिप्पेजा न य माणसानो भट्टस्स पुणे माणुसत्तणं ॥
(11 AC सन्य।
(0) AC रयपा।
() Com.

Page #436

342
Sthūlabhadra and his friend
(Uttar Tika 2, 43) ef. x. l-35 थूलभद्दो आयरिश्रो चोट्सपुज्वौ कयाद् गी एगस्म पुवपियमित्तस्म घरं । महिलं पुच्छर । सो अमुगो कहिं गत्री ति । सा भणद् । वणिज्जेएं । तं च घरं पुचि लह श्रासि। पच्छा पडियसडियं जायं। तस्म पुब्बिलएहिं एगस्य खंभस्म हेट्ठा दव्वं निहेलयं । तं सो पायरित्री नाणेण जाणदु । पच्छा तत्तोडतं हत्थं काऊण भणदु ।
इमं च एरिसं तं च तारिस पेच्छ केरिसं जायं
इय भणदू थूलभद्दो सन्नायघरं गओ संतो ॥ दूर्म एरिसं दबजायं सो अन्नाणेण भमद् । एवं च भणमाणे जणो जाण । जहा घरमेव पुब्बिं लट्ठ व्याणिं तु सडियपडियं दटुं । अणिञ्चयापरूवणत्थं भयवं निदंसेद् ॥ सो आगो । महिलाए सिहं जहा थूलभद्दो आगनी पासि । सो भणद् । थूलभद्देण किंचि भणियं । न किंचि नवरं खंभइत्तं हत्थं दावेंतो भणिया इओ) । दमं च एरिसमित्यादि । तेण पंडिएण नायं। जहा एत्य अवस्स किंचि अस्थि । तेण खणियं जाव नाणपगाराणं रयणाणं भरियं कलसं पेच्छद ॥
(३)C भणियायो।

Page #437

Arya-Raksita and Phalguraksita 343
(Uttar. Tika 2, 13) cf xn 1--141. तेणं कालेणं तेणं समएणं जौयंतसामिपडिमावदयरेण समुप्पन्न अत्थि दसपुरं नाम नयरं । तत्थ सामदेवो नाम माइणो । तस्म रुद्दसोमा भारिया। तौसे पुत्तो रक्सिो । तस्माणुजो फग्गुरविवो। सो य रकिबी जं पिया से जाणदू तं तत्थेव अहिन्जिो । पच्छा घरे न तौरद पढिउं ति गश्रो पाडलिपुत्तं । तत्थ चत्तारि वेए संगोवंगे अधिज्जियो। समत्तपारायण साखापारो जाओ। किं वहुणा चोद्दस विनाठाणाणि गहियाणि तेण । ताहे श्रागो दसपुरं । ते य रायकुलसेवगा नन्जंति रायकुले । तेण संविदिय(१) रन्नो कयं(२) जहा एमि । ताहे जसियपडागं नयरं कयं । राया सयमेव अम्मोगयाए निग्गी। दिट्ठो सक्कारिश्रो। अग्गाहारी य से दिनो। एवं सो नयरेण सव्वेण अभिनंदिज्जतो हत्यिवंधवरगो अप्पणो घरं पत्तो। तत्थ वि बाहिरभंतरिया परिसा पाढाइ(१) तं पि वंदणकलसाइसोभियं । तत्थ बाहिरियाए उवट्ठाणमालाए ठिो लोयस्म अग्धं पडिच्छद् । ताहे वयंसगे बंधू य सव्वे श्रागए पेच्छद् । घरं च से दुपयचउप्पयहिरमसुवणादणा भरियं । ताहे चिंतेइ । अम्मं न पेच्छामि। ताहे घरं अयश्रो मायरमभिवाए । ताए य भम(४) | सागयं पुत्त त्ति । पुणरवि मज्झत्या अच्छद । सो भणदू । किं न अम्मो तुझं तुट्ठी जेणं मए सव्वं नयर
The following story is verbally taken from Haribhadra's Com on the Trasi aka Niryakts
(1) A मदिमिय मचिनिय। (२) C कहिय । (eBadds पछा घर गयो। (४) Aताए मार भवति, तारेभार।

Page #438

344 Ārya-Raksıta and Phalguraksita विम्हदयं चोद्दसाणं विज्जाठाणाणं श्रागमे कए। सा भणद् । कहं पुत्त मम तुट्ठी भविस्मइ । जेणं तुमं बहणं सत्ताणं वहकरणं अहिजिउमागो। जेण संसारो वडिजदू तेण कहं तस्मामि । किं तमं दिहिवायं पढिउमागो॥ पच्छा सो चिंतेद् । केत्तिो सो होहो । तं पि अज्झामि जेण माउतुट्ठी भवद । किं मम लोगेणं तोसिएणं । ताहे भणदू । अम्मो कहिं सो दिडिवाो । सा भणदू । साहणं दिहिवाओ ॥ ताहे सो नामस्म अक्सरत्थं चिंतिउमारद्धो। दृष्टौनां वादो दृष्टिवादः। ताहे चिंते । नाम चेव सुंदरं । जदू कोवि अज्झावेद तो अज्यामि । माया वि तोसिया भवद् । ताहे भणदु । कहिं ते दिष्टिवायजाणंतगा। सा भणदू । अम्ह उच्छुघरे तोसलिपुत्ता नामायरिया। सो भणद् कम्लं अज्झामि । मा तुने उम्मगा होह। ताहे सो दिट्टिवायनामत्थं चेव चिंतंतो न सुत्तो रत्तिं। बिद्यदिवसे अप्पभाए चेव पट्टिी। तस्म पिदमित्तो बभणो उवनगरग्गामे परिवसद । तेण स हिनो न दिट्ठो अज्ज पेच्छामि णं ति उच्छुलढौत्रो गहाय नव पडिपुणाश्रो एगं च खंड(१) संमुहमेद् (१) । सो पत्तो पुच्छ । को तुम । सो भणदु । अजरकिलोऽहं । सो तुट्टो उवबूहद । सागय अहं तुने दङमागो। ताहे सो भणद् । अतीहि अहं सरौरचिंताए जामि । एयाओ उच्छुलट्ठौश्री अंबाए पणमेज्जासि भणेज्जासु य । दिट्ठो मए अज्जरवित्रो। अहमेव पढम दिट्ठो। तेण तहेव सिद । सा तुट्ठा चिंतेद् । मम पुत्तेण संदरं मंगलं दिखें। नव पुव्वा घेत्तव्वा खंडं च । सो चिंते। मए दिटिवायस्म नव अंगाणि
'(१) BC add इमोयमौति । (२) Com

Page #439

Arya-Ralksita and Phalguraksita. 345 अझ्यणाणि वा घेत्तव्वाणि दसमं न सव्वं । ताहे गो उकुचरं । तत्य चिंतेद् । किह एमेव अतौमि मोहो(१) जहा अयाणंतो । जो एएसि सावगो भविस्मद् तेन समं पविस्मामि त्ति ॥ एगपासे अच्छद् पल्लौणणे । तत्थ य ढट्टरो नाम सावो । सो सरौरचित काऊण पडिस्मयं वच्चद् । ताहे तेण दूरट्टिएण तिनि निसौहियाओ कथाओ। एवं सो इरियाए दड्रेणं सरण(२) करे । सो पुण मेहावौ तं अवधारे । सो वि तेणेव कमेण उवगी। सब्वेसिं साहणं वंदणं कयं । सो सावगो न बंदियो । ताहे आयरिएहिं नाय(३) । एस ने सट्टो । पच्छा पुच्छद् । को धम्मागमो । तेण भणियं । एयस्स सावगस्म मृलाओ । साइहि य कहियं । जइस सङ्ग्रौपुत्तो) जो सो कलं हत्थिखंधेण अदणीओ)। कई ति। ताहे सव्वं साहद। अहं दिहिवायं अज्झाउं तुमं पासमागो।
आयरिया भणंति । अम्ह दिकवाअवगमेण अन्झाइजइ । भणदु । पव्वयामि() । सो वि परिवाडौए अज्झाइजद । एदं होउ त्ति परिवाडौए अञ्यामि । किं तु मम एत्य न जाइ पब्वउं । अन्नत्थ वञ्चामो । एस राया ममाणरत्तो । अन्नो य लोगो पच्छा ममं वन्ना वि नेज्जा । तन्हा अन्नहिं वचामो । ताहे तं गहाय अन्नत्य गया। एसा पढमा सेहनिप्फेडिया ॥ एवं तेण चिरेण कालेण एक्कारस अंगाणि अहिज्जियाणि जो दिट्टिवायो तोसलिपुत्ताणं श्रायरियाणं सो अणेण गहिरो। तत्थ य अजबदरा सुब्बति जुगपहाणा ।
(1) B गाही। (d) 1 om C and Haribhadra दरेण मरेग्य । B दहा गाटाइपमण। (a) om.
(४) B मथो पुणधी । (1) Bअभिपौधों।
(6) A पवजामि।

Page #440

346 Ārya-Rakşıta and Phalgurakṣita तेसि दिहिवाश्री बहुश्री अस्थि । ताहे सो तत्थ वञ्चद् उल्नेणिमोणं । तत्थ य भगुत्ताणं थेराणं अंतियं उवगो। तेहिं अणुवहिओ धनो कयत्यो ति। अन्नं च। अहं संलिहियसरौरो नत्थि मम निजामी । तुम निजामत्रो होहि । तेण तह ति पडिवनं। तेहिं कालं करेंतेहिं भए । मा वदूरसामिणा समं अच्छेज्जासि वासं। पडिमए ठिी पढेज्नासि । जो तेहिं समं एगमवि रत्तिं संवसद् सो तेण सह मरद । तेण पडिस्मयं । कालगए गओ वदरसामिसगास। वाहिं ठिी। ते वि सुविणयं पेच्छति। जहा किर मम खौरपडिग्गही भरिओ श्रागंतएण पौत्रो। समासासिओ य। अवसिटुं च थेवखोरं । पभाए साहण साहति । ते अन्नमन्नाण वागरंति । गुरू भएंति । न-याणह तुमे । अब्ज मम पडिच्छत्री एहि ति। सो किंचूर्ण सुत्तं अहिजिहि ति। पभाए श्रागनी अजरकिवी पुच्छिनी । कत्तो । तोसलिपुत्ताणं सयासाओ अजरखिो । श्रामं । साहु सागयं । कहिं ठिी । बाहिं । ताहे पायरिया भणंति । वाहिं ठिया(१) किं जायद अज्झाउं किं तमं न-याणसि । ताहे सो भण् । खमासमणेहिं अहं भद्दगुत्तेहिं भणिो । बाहिं ठाएनासि । ताहे उवउत्ता जाणंति । सुंदरं । न निकारणे भणंति पायरिया। अच्छह । ताहे अन्झाइज पवत्तो । अचिरेण कालेण नव पुब्वा अहिन्जिया दशमं श्राढतो घेत्तुं । ताहे अब्जवरा भणंति। जवियं ति करेहि। एवं परिकम्मं एयस्म । ताई पि सुद्धमाणि चउव्वीसं जवियाणि गहियाणि अणेण । सो वि ताव अज्झाइ ॥ दुश्री य से मायापियरो सोगेण
(९) BC बहिटियाए।

Page #441

Arya-Raksita and Phalguraksita 347 गहिया । उज्जोयं करिस्मामि। अंधकारतरं कयं । ताहे ताणि अप्पाहिति । तह वि न ए । ती डहरो से भाया फग्गरकिलो सो पट्टवित्री। एहि सव्वाणि वि पव्वयंति जद् प्रावह । सो तस्म न पत्तिय । जद् ताणि पञ्चयंति तो तुम पन्वयाहि । सो पञ्चदी ॥ अज्झाओ य अजरविडी । जविएसु अतीव घोलिओ। पुच्छ । भयवं दसमम्म पुब्वम्म कि सेसं । तत्थ विंदुसमुद्दसरिसवमंदरेहिं दिटुंतं करेंति । विंदुमेत्तं गहियं ते । समुद्दो अच्छद् । ताहे सो विसायमावन्नो । कत्तो मम सत्तौ एयरम पारं गंतुं । ताहे श्रापुच्छ । भयवं अहं वञ्चामि । एस मम भाया पागधी । ते भएंति । अज्झाहि ताव । एवं सो निश्चमेव श्रापुच्छन् । तो अजवइरा उवउत्ता। किं ममाउं चेव वोच्छिज्जितगं । ताहे नाणेण नायं । जहा मम थोवमाउं न य एस पुणों एहि त्ति। अत्री ममाहिंतो वोच्छिन्जिहित्ति दसमपुवं । तो तेण विसज्जिो दसपुरं गो। तत्थ सव्वो सयणवग्गो पव्वावित्रो माया भाया भगिणौ ॥ (१)जो सो तस्स खंती सो वि तेसिं अणरागेणं तेहिं समं चैव अच्छद । न पुण लिंग गेएहद् लब्जाए। किह समणी पव्वदस्म । एत्य मम धूयात्री सुहाओ नत्तुईओ। तासिं पुरी न तरामि नग्गनी अछि । मो तत्थ अच्छद । बहुसो पायरिया भणंति । ताहे सो भणदु । जर ममं जुवलपणं कुंडियाए छत्तएणं उवाहणाहिं जनोवएण य ममं पवावेह तो पव्वयामि । पन्चाविश्रो । सो पुण चरणकरणमझायं अणयत्तंतेहिं गेहावियब्बो । ताहे भणंति । अच्छह
(!) all down to the end is onuitted by Hemacnndra.

Page #442

348 Arya-Raksita and Phalgurakṣita तुमे कडिपट्टएणं । सो वि थेरो भणद । छत्तएण विण न तरामि । ताहे भणंति । अच्छउ एयं पि । करगेण विणा दुका उच्चारपासवणं वोसिरिजं। तहा वंभसुत्तगं बंभणचिं, अउ त्ति। अवसेसं सव्वं परिहर ॥ अन्नया चेदयाएं बंदया गया । पायरिया चेडरूवाणि गाहेति । भणह। सब्वे साहुणां वंदामो एवं छत्तदूलं मोत्तु । एवं भणियो। ताहे सो जाणदुः । दूमे मम पुत्ता नत्तुया य वंदिज्जति। अहं कौस न वंदिज्जामि। ताहे सो भणद । किमहं न पव्वो ति। ताणि भणंति । किं पव्वद्यगाणोवाहणकरगछत्तवंभसुत्तगाईणि भवंति। ताहे सो जाणदु । एयाणि वि ममं पडिचोइंति ता छड्लेमि । ताहे से पुत्तं भणडू । अलाहि पुत्तगा छत्तेणं । ताहे भएंति । जाहे उएहं होहिदू ताहे कप्पो उवरि करिहि त्ति । एवं ताणि मोत्तु करदलं । तत्थ से पुत्तो भणदू । मत्तएणं चेव समाभूमि गम्मद । एवं जलोवयं पि मुयद । ताहे पायरिया भणंति। को वा अम्हे न-याणद् जहा बंभणा । एवं तेण ताणि मुक्काणि । पछा ताणि पुणो भणंति । सव्वे वंदामो मोत्तूण कडिपट्टदल्लं ॥ ताहे सो रुट्ठी भणदु । सह अजयपन्नएहिं मम मा वंदह । अन्ने वंदेहिंति ममं । एवं कडिपट्टयं न छड्डेमि ॥ अन्नया तत्य साह भत्तं पचक्लादत्ता कालगयो । ताहे तन्म निमित्तं कडिपट्टयवोसिरणट्ठयाय पायरिया भणंति । एवं महाफलं भवद् जो साहं वहद । तत्य य पढमं पञ्चदया सन्निया। तुमे भणेज्जाह । अम्हे चेव वहामो। एवं ते उड़िया । तत्थायरिया भणंति। अहं सयणवग्गो मा निचरं पावउ जं तुमे चेव सवे । भणह अम्हे चेव वहामों । ताई मो येरो भागढ़ ।

Page #443

Arya-Raksita and Phalguraksita. 349 किं पुत्त एत्य बहुतरिया निज्जरा । अायरिया भणंति । बाढं किमेत्य भाणियव्वं । ताहे सो भणदू । तो खाद् अहं पि वहामि । पायरिया भणति । एत्य उवसग्गा उप्पज्जंति । चेडरूवाणि लग्गति। जइ तरसि अहियासेउं तो वहाहि। अह नाहियासेसि नाहे अन्हं न सुंदरं भवद् । एवं सो थेरो को। ताहे सो उक्वित्तो । साइ पुरी वच्चंति पच्छत्री संजईओ ठियाओ । ताहे खुड्डएहिं भणियपुब्बेहिं कडिपट्टो तस्म कडियो। सो मयगं लज्जाए मोत्तुमारद्धो । ताहे अन्नेहिं भणियो। मा मोचिहिसि । तत्थ से अनेण कडिपट्टयो काऊण पुरो दोरेण बद्धो । ताहे सो लज्जित्रो न वहद् नग्गो। मा पेच्छंति सुण्हात्रो। एवं तेण वि उवसग्गो उट्टिो त्ति काऊण वूढं । पच्छा भागश्रो तहेव । ताहे पायरिया भणंति। किं अज्ज खंता इमं । ताहे सो भणद् । सो एसो अज्ज पुत्त उवसग्गो उहियो । पाणेह साडयं ति सूरिण भणिए सो भणदू । किमेत्य साडएणं । जं दट्टव्वं तं दिह्र । चोलपट्टश्रो चेव मे भवउ । एवं ताहे.१) चोलपट्टयं गेएहावित्री। तेण पुब्बिं अचेलपरोसहो नाहियासिनो। पच्छाहियासिनो त्ति ।
(8) A ना मी।

Page #444

॥ ऋषिमण्डलस्तोत्रम् ॥
(Verses 165-218) (जस्म य अभिनिकलमणे चोरा संवेगमागया खिष्पं । तेणं सह पव्वया जंबु वंदामि श्रणगारं ॥ १५५ ॥* सौहत्ता निक्वंतो सौहत्ता चेव विहरिश्रो भयवं । जंबू पवरगणहरो वरनाणचरित्तसंपनो ॥ १५६ ॥* मगहासुं सुग्गामे रट्टउड़ो अब्जवं च रेवद् य । तेसिं चिय भवदत्तो भवदेवो जिट्ठपव्वदओ ॥ १५७ ॥ तेण कणिटो भाया परिणौत्रो नागवासुदं धूयं । कवडेणं पव्वाविय भवदेवो ता सुरो जाओ ॥ १५८ ॥ पउमरहरायगेहे वणमालादेविउयरसरहंसो । नामेण सिवकुमारो कुमरो अंतेउरंमि ठिो ॥ १५६ ॥ छह छट्टेण तवं आयंबिलपारणेण जो कासौ । दढधम्मकयाहारो भावमुणौ वरिसबारसगं ॥ १६० ॥* होऊण विजुमालौ देवो वंभे चइत्तु रायगिहे । दूभउसहस्म धारणि- पुत्तो पडिबोहियकलत्तो ॥ १६१ ॥९* जो नवजुब्वणपसरे विउलियकंदप्पदप्पमाहप्पो । सो जंबू परमरिसौ अपच्छिमो केवलौ जयउ ॥ १६२ ॥ सिरिजंबुदंसणेणं पडिबुद्धो परिवुडो परिजणेणं । गुणमणिपभवो यभवो चउदसपुवी दिसउ भदं ॥ १६३॥
(१) In the commentary these 7 verses are sard to be only found in some modern MSS. and they are called परत "spur mous" The commentary was written 1497 A D.

Page #445

351
Rşimandalastotra मिजंभवं गणहरं जिणपडिमादसणेण पडिबुद्धं । मणगपियरं दसाकालियत्म निजूहगं वंदे ॥ १६४ ॥ चउट्सपुविस्म नमो जसभइम्माविए) जम्म दो सौसा । संभूयविजयनामा थेरो(२) तह भद्दवाह य ॥ १६५ ॥ दसकप्पव्ववहारा निजूढा नेण नवमपुवायो। वंदामि भद्दवाहुं तमपच्छिमसयलसुयनाणिं ॥ १६६ ॥ एक्को गुहाद् हरिणो चौथो दिहौविसम सप्पन्न । नदी वि कूवफल्लए कोसघरे थूलभद्दमुणौ ॥ १६ ॥ मौहो वा सप्पो वा सरौरपौडाकरा मुऐयव्वा ।। नाणं व दंसणं वा चरणं व न पञ्चला भित्तुं ॥ १६८ (२) (न दुक्करं अंबयलुं वितोडणं न दुक्करं सिक्सियनश्चियं मए(४) । त दुक्कर तं च महाणभावं जं सो मुणौ पमयवर्णमि वुत्थो ॥१६॥* निचं पि तस्स नमिमो कमकमलं विमलसौलकलियम्स । अदुक्करदुक्करकारयम्म सिरिथूलभद्दम) ॥ १७० ॥ जो हावभावसिंगारसारवयणेहि णेगवेहिं । वालग्गं पि न चलिश्रो तस्स नमो थूलभद्दन्म ॥ १७१ ॥* कोसाए लवंतौए पुराणपूयारहम्सभणियाई । जो मण्यं पि न खुभिश्रो तम् नमो थूलभद्दम्म ॥ १७२ ॥ जो अक्षुभडलायन्नपुनपुन्नेस मन्झ अंगेसु । दिलेस वि न हु खभित्रो तम नमो थूलभन्म ॥ १७३ ॥*
01 मामि नम्। (
RUSS धेरै। (e) verses 16s and Ise are quoted abore p ll. (e) .. निभियर, B has only the of 169~-pratikal 18. १५) MS. usually writes लि।

Page #446

3622
Rsimandalastotra जो मह कडकखविकलेवतिकवसरधारणौहि ++++ । मेरु व्व निप्पकंपो स लभद्दो चिरं जयउ ॥ १७४ ॥ अखलियमरट्टकंदप्पमद्दणे लडुजयपडागरम । तिकालं तिविहेणं नमो नमो थूलभद्दस्म ॥ १७५ ॥* कोसासंसग्गौए अग्गौए जो तया सुवन्नु ब्व । उच्छलियबहुलतेश्रो स थूलभद्दो मुणौ जयउ ॥ १७६ ॥* वंदामि चलणजुयलं मुणिणे सिरिथूलभद्दसामिस्म । जो कसिणभुयंगौए पडिअो वि मुहे न वि डसिनी ॥ १७७ ॥ पणमामि अहं निचं पयपउमं तस्म थूलभद्दस्म । श्रद्धच्छिपिच्छियाई कोसाए न जेण गणियाई ॥ १७८ ॥ धन्नो स थूलभद्दो मयरज्मयकुंभिकुंभनिम्महणो । निम्महियमोहमलो जो गुरुणा वन्निश्रो अहियं ॥ १७८ ॥* न खमो सहस्सवयणे वि वनिउं थूलभद्दझाणग्गिं । तिजयदमणो वि मयणो खयं गश्रो जत्थ मयणं व ॥ १८० ॥* पणमह भत्तिभरेणं तिकालं तिविहकरणजोएणं । सिरिथूलभद्दपाए निहणियकंदप्पभडवाए ॥ १८१ ॥*(t) भयवं पि थूलभद्दो तिकवं चंकम्भिउं न उण छिन्नो । अग्गिसिहाए पत्थो चाउम्मासं न वि य दड्डो ॥ १८२ ॥ चउरो सौसे सिरिभद्दबाहुणो चउहि रयणिजामेहिं । रायगिहे सौएनं कयनियकज्जे नमसामि ॥ १८३ ॥
(१) The verses 169-181 are, according to the commentary, only found in (at that time) modern MSS.

Page #447

353
Rşimandalastotra जिणकप्पपरोकप्पं जो कासौ जस्म संथवमकासी। सिट्टिधरम्मि सुहत्यौ तं अज्जमहागिरिं वंदे ॥ १८४ ॥ कोसंवौए जेणं दमगो पनाविश्रो तो जात्रो । उज्जेणौए संपद- राया सो नंदउ सुहत्यौ ॥ १८५ ॥ सोऊण गुणिज्जतं सुहत्थिणा नलिणगुम्ममज्झ्यणं । नकालं पव्वश्रो चत्तु भज्जाश्रो बत्तीसं ॥ १८६ ॥ तिहि जामेहि सिवाए अवचसहियाए विहियउवसग्गो । साहियकज्जो तियसेहि पूोऽवंतिसुकुमालो ॥ १८७॥ निज्जूढा जेण तया पनवणा सव्वभावयन्नवण । तेवीसमो पुरिसो पवरो सो जयउ सामज्जो ॥ १८८ ॥ पढमणुओंगे कासी जिणचक्किदसारचरियपुन्वभवे । कालगसूरी बहुयं लोगणुप्रोगे निमित्तं च ॥ १८ ॥ अजसमुद्दगणहरे दुब्बलिए धिप्पए पिहो सव्वं । सत्तत्वचरमपोरिसि समुट्ठिए तिन्नि किकम्मा ॥ १८० ॥ सट्टाण गतिभंडग- पमुहे दिटुंतए गर्मितस्म । मंगस्म न किकम्मं न य वौसं धिप्पई किंचि ॥ १६१ ॥(१) जाइसरे१) सौहगिरी वरसौसा आसि जमिमे चउरो । धणगिरिथेरे समिए बदरे) तह अरिहदिन्ने() य ॥ १८२॥ सुमिणे पौत्रो पयपुन्नपडिगहो(4) जस्म हरिकिसोरेणं । सिरिवरसमागमणे(१) तं वंदे भद्दगुत्तगुरु ॥ १६३ ॥
(1) Comm गतेषां चतुष्पामपि चरित्र प्राय कापि न दृश्यते । (0)A जाया, Bजाई।
(01 A वय.1 (४)Bहर।
(4) USS 771 23

Page #448

354
Rsimandalastotra
कन्नाविनतरदौववासिणो तावसा वि पव्वया । जस्माइसयं दटुं तं समियं वदिमो समियं ॥ १६४ ॥ वेसमणस्म उ सामाणिश्रो चुश्रो वग्गुवरविमाणश्रो । जो तुंबवणे धणगिरि अनसुनंदासुत्रो जाश्रो ॥ १६५ ॥(१) [तुंबवणसन्निवेसाउ निग्गय पिउसगासमल्लोणं । छम्मासियं छसु जुयं माऊद् समन्नियं वंदे ॥ १६६ ॥ जो गुद्गेहि बालो निमंतित्रो भोयणेण वासंते । निच्छयविणीयविणश्रो तं वयररिसिं नमसामि ॥ १८ ॥ उन्जेणौए जो जंभगेहि श्राणकिसऊण थुयमहिओ(२) । अक्डौणमहाणसियं सौहगिरिपसंसियं वंदे ॥ १६८ ॥* जस्म अणुनाए वायगुतण) दसपुरम्मि नयरम्मि । देवेहि कया महिमा पयाणसारिं नमसामि ॥ १८८ ॥ जो कन्नाधणेण(४) वि निमंतिश्रो जुव्वणम्मि गिहवरण । नयरम्मि कुसुमनामे तं वयररिसिं नमसामि ॥ २० ॥* जेणुद्धरिया विज्जा अागासगमा महापरिनाओ। वंदामि अजवयरं अपच्छिमो जो सुयहराणं ॥ २०१॥ भणद् य आहिंडिज्जा जंबुद्दीवं इमाइ विजाए। गंदण माणुसनगं विजाए एस मे विसो ॥ २० ॥
(P) After this verse A has the following words which are reckoned as a verse
जर सुकयझवसायी धम्मयायसुसिय इस बयर।
गिराहलडरण कम्मरयपमजण धौर। The verses 196 and 206 belong together. (२) B युदरहियो। (३JAadds sec. m. प. Bगचणी।
(४) B काहाय।

Page #449

355
Ķsimaņdalastotra भणदु य धारेयव्वा न हु दायब्वा मए इमा विज्जा । अप्पट्टिया य मणुया होहिंति अोर) परं अन्ने ॥ २०३ ॥ माहेसरोउ(२) सेसा पुरोउ(२) नौया जयासणगिहाश्रो । गयणयलमणुवत्ता वयरेण महाणुभावेणं ॥ २०४ ॥* जस्मासि य वेउब्विय- नहगमणपयाणुसारिलद्धौो । तं वंदे जाइसरं अपच्छिमं सुयहरं वयरं ॥ २०५ ॥]*(e) नाणविणयप्पहाणेहि पंचहि सएहि जो सुविहियाणं । पाउवगो महप्या तमजवयरं नमसामि ॥ २०६ ॥ करुणाए वयरसामौ जं उन्मिय उत्तमहमलोणे(५) । श्राराहियं लहुं तेण खुड्डएणवि संतेण ॥ २० ॥ नम्म य सरौरपूर्य ज कासि रहेहि लोगपाला उ । तेण रहावत्तगिरौ अन्ज वि सो विम्मुत्रो जाओ ॥ २०८ ॥ सोपारयमि नयरंमि वयरसाहा विणिग्गया जत्तो । सिरिवयरसामिसौसं तं वंदे वयरसेणरिसिं६) ॥ २०६॥ नाअगा) गहणधारण- हाणिक) चउहा पिहोको जेण । श्रुणुशोगो तं देविंदवंदियं रविख्यं वंदे ॥ २१ ॥ निप्फावकुडसमाणो जेण कश्रो अन्जरहित्रो सूरौ। सत्तत्यतदुभयविश्रो तं वंदै पूसमित्तगणिं ॥ २११ ॥
(१) A तो। () B माहेरै । () B परो ।
(४) Comm. सवापि केचिन्नवीनादर्गेषु पूर्वाचार्यकृता. प्रत्तेपरपा इमा एकादा गाया मतेThese verses except the last one are taken from the Ara-yaka Xiryukti 8 10 fi (1) AM
(3) A बरर. (B) B नमि ।
(E) Bारण

Page #450

356
Rsimandalastotra
गहियनवपुब्वसारो दुब्बलियापूसमित्तगणिवसहो । विंझो अवंझपाढो न खोहित्रो परपवाएहिं ॥ २१२ ॥ दुभिक्खमि पण्डे पुणरवि मेलित्तु समणसंघाश्रो । महराए अणुश्रीगो पवत्तिश्रो खंदिलेण तया ॥ २१३ (१) सुत्तत्थरयणभरिए खमंदममवगुणेहि संपन्ने । देवडिखमासमणे कासवगुत्ते पणिवयामि ॥ २१४ ॥ फग्गुसिरिसमिणनादूल सावयसञ्चसिरिसावियाथुणियं । ओसप्पिणौद् चरमं वंदे दुप्पसहमणिवसहं ॥ २१५ ॥ एए अन्ने वि रिसौ तौए एम(२) य वट्टमाणे य । भरहेरवदविदेहे पणमामि सया वि तिविहेणं ॥ २१६ ॥ अज्जाउ बंभिसुंदरि- रायमईचंदणापमुक्खाओ । कालत्तए वि जाओ ताओ वि नमामि भावेणं ॥ २१७ ॥ जो पढद् गुण निसुण दणमो गुणसंथवं महरिसौणं । सिरिधम्मघोसमणहं काउं सो लहर सिद्धिसुहं ॥ २१८ ॥
(2) A inserts the following words (10 Guzerātā) which are reckoned as a verse द्रव्यानुयोग गणितानयोग चरणकरणानुयोगद् धर्मकथानुयोग ४ र चारि अनुयोग कह ॥ (२) A इस्से, B एसे ।

Page #451

Verses appended to the Daśavaikälika Sūtra 357 सिजंभवं गणहरं जिणपडिमादसणेण पडिबुद्धं । मणगपियरं दसाकालियस्म निब्जूहगं वंदे ॥ १ ॥ मणगं पडुच्च सिज्जभवेण निजूहिया दसज्झयण । वेयालियाइ ठविया तम्हा दसकालियं नाम ॥ २ ॥ कहिं मासेहिं अहौयं अझयणमिणं तुं अज्जमणगेण । छम्मासापरियारो अह कालगत्री समाहौए ॥ ३ ॥ श्राएंदयंसुपायं कासौ सेज्जंभवा तहिं थेरो । जसभद्दस्म य पुच्छा कहणा य वियालणा संघे ॥ ४ ॥
तुम्हारिसा वि मुणिवर मोहपिसाएण जडू छलिजति । ता साज तमं चिय धौर धौरिमा के समलियउ ॥ ५ ॥ दसअझयणसमेयं सिजभवसूरिविरयं एयं । लहुयाउयं च नाउं अट्ठाए मणगसौसम्म ॥ ६ ॥
एयात्रो दो चूलाउ श्राणिया जविणौद् अजाए । सौमंधरपासाओ भवियजणविवोहणट्टाए ॥ ७॥ खुनो ऽसणदौहम्मौ अहियं कारावित्रो (स] अजाए । रयणौए कालगो अन्ना संवेगमावना ॥ ८॥ कहमेयं संजायं रिसिहच्चा पाविया मए घोरा ! ना देवयाद नौया सौमंधरसामिणो पासे ॥ ८ ॥ सौमंधरेण भणिया अजे खुल्लो गश्री महाकप्पे । मा झूरसु अप्पाणं धम्मम्मि य निचन्ता होसु ॥ १० ॥
Serres occur in the Virinkti : I do not know whence the rest is taken Verses 7-10 refer to the legend related in JSS-100.

Page #452

358
From Padmamandıra's Commentary
on Reimandalastotra v 210-212 इतश्चास्मिन्गणे ऽभूवन्पुष्यमिवर्षयस्त्रयः । एको दुर्बलिकापुथ्यो धृतवस्त्राहयौ परौ ॥ १.४ ॥ यस्तु दुर्बलिकापुथ्यस्तस्य विस्मरति श्रुतम् । अगुण्यमानं गुणयन्दुर्बलस्तेन सो ऽधिकम् ॥ १०५ ॥ यो घृतपुष्यमित्रो ऽसौ पूरयत्यखिले गणे । घृतं द्रव्यक्षेत्रकालभावास्वलितलब्धिमान् ॥ १०६ ॥ तत्र द्रव्यं घृतं क्षेत्रमवन्तो कालतः पुनः । ज्येष्ठापाढेषु मासेषु भावाट्रोरजिप्रिया ॥ १.७ ॥ गुरु तस्या धनेनाल्पमल्यं मौलयता सता । षभिर्याचनया मासैः कृच्छ्रादुत्पादितं घृतम् ॥ १०८ ॥ वरमेष्यति चैतस्याः प्रसूतायाः प्रयोजने । अत्रान्तरे घृतपुष्यमित्रस्तां प्रार्थयेद् घृतम् ॥ १०८ ॥ ग्टहान्तरं परं नास्ति इष्टास्मै तद्ददाति सा । स यान्पृच्छति सर्वाँन कियतार्थों घृतेन वः ॥ ११ ॥ यस्य यावत्प्रमाणं तत्तावत्तस्मै ददात्यसौ । वस्त्रलब्धिर्वस्त्रपुष्यमित्रे ऽप्येवमनाहता ॥ १११ ॥ द्रव्यं तत्राम्बरं क्षेत्रमवन्तौ मथुराथवा । कालः शौतर्तवर्षा वा भावतो विधवाङ्गना ॥ ११२ ॥ कृच्छ्रेण परिधानार्थ तयैका पोतिकार्जिता । प्रातापारयिष्यामि सो ऽथैत्य याचते मुनिः ॥ ११३ ॥ तस्मै ददाति तां तुष्टा सैवं सर्वगणस्य सः । तपसोर्जितया लब्ध्या वासः पूरयतौमितम् ॥ ११४ ॥
105. MS श्रुता।
-

Page #453

359
From Padmamandira's Commentary दुर्वलिकापुष्यमित्रो नव पूर्वाण्यधौतवान् । स्मरत्यहर्निशं तानि विस्मरन्त्यन्यथा पुनः ॥ ११५ ॥ स तेन दुर्वलो ऽत्यर्थं वन्धवोऽस्य वसन्ति च । पुरे दशपुरे रकपटपादोपजीविनः ॥ ११६ ॥ एत्यार्यरक्षितं ते तु प्राहु! भिक्षवो ऽधिकम् । ध्यानकता न युप्माकं ध्यानमस्ति न शासने ॥ ११७॥ प्राचार्याः प्रोचुरस्माकं साधवो ध्यानसाधवः । एष दुर्वलिकापुष्यमित्रो ध्याने न दुर्बलः ॥ ११८ ॥ ते ऽप्यूचुः प्रागसौ स्निग्धाहारभोज्यभवगृहे । न चाप्नोति तमधुना तेनासावतिदुर्बलः ॥ ११९ ॥ प्राह प्रभुरसावाज्यं विना मुझे न कर्हिचित् । ते तं स्माजः कुतस्तस्य प्राप्तिराख्यदथो गुरुः ॥ १२ ॥ आनयने घृतपुष्यमित्रस्तत्प्रत्ययायते ।। दुर्बलिकापुष्यमित्रं निन्युगुर्वाज्ञया रटहम् ॥ १२१ ॥ तं भोजयन्ति ते स्निग्धं तत्र सस्मार स श्रुतम् । चारे क्षेप व व्यर्थं तत्सो ऽभूत्तेन दुर्बलः ॥ १२२ ॥ भृशं स्निग्धप्रदानेऽपि कृशतां वीक्ष्य तस्य ते । निर्विणा जग्टडः श्राद्धधर्म श्रुत्वान्तिके गुरोः ॥ १२३ ॥
विन्ध्यो दुर्वलिकापुष्यमित्रश्च फल्गुरक्षितः । गोटामाहिल इत्येते प्रधानास्तगणे ऽभवन् ॥ १२४ ॥ विन्ध्यो ऽस्त्वप्यतिमेधावान् सूत्रार्थग्रहणक्षमः । प्रास्तापकक्षणे सूत्रमण्डल्यां सो ऽतिखिद्यते ॥ १२५ ॥
117 MS. Til 120 2 JIS. JIS THAT C MS. om ñ i 121 MS. कन एनपुपम्नष तम्तम्प्र। 125aS विन्ध्याम्ने ।

Page #454

360 From Padmamandira's Commentary स प्राह भगवन्नेत्यालापको मे चिरेण तत् । प्रसद्य वाचनाचार्यवर्यः कश्चित्प्रदीयताम् ॥ १२६ ॥ ततो दुर्बलिकापुष्यमित्रतत्रार्यरक्षितैः । श्रादिष्टो दत्तवान्सो ऽपि विन्ध्याय सूत्रवाचनाम् ॥ १२७ ॥ माह दुर्वलिकापुष्यमित्रो ऽन्येयुः प्रभून्प्रति । खामिन्नगणितं बन्धुपटहे विस्मरति श्रुतम् ॥ १२८ ॥ अतो मे नवमं पूर्व क्षयं यास्यत्यचिन्तितम् । हदि दध्यरथाचार्या श्रुतज्ञानाम्बुराशयः ॥ १२८ ॥ महामेधाविनो ऽप्यस्य श्रुतं चेद्यात्यचिन्तितम् । हा तर्हि का कथान्येषां स्वभावादम्पमेधसाम् ॥ १३० ॥ सानुग्रहो ऽथ शिष्येषु भगवानारक्षितः । अनुयोगं पृथक् चक्र चतुर्धा सूत्रगोचरम् ॥ १३१ ॥ कालिकश्रुतमेको ऽसौ द्वितीय ऋषिभाषितम् । हतीयः सूर्यप्रज्ञप्तिदृष्टिवादश्चतुर्थकः ॥ १३२ ॥ धारणाग्रहणामकिं वौच्यैव स कृपाधौः । कालदोषादनुयोगं चतुर्धा चकवान्पृथक् ॥ १३३ ॥
अथार्यरक्षिताचार्या यथा देवेन्द्रवन्दिताः । आसंस्तथोच्यते ऽन्येधुर्जग्मुस्ते मथुरापुरोम् ॥ १३४ ॥ तब भूतगुहाख्यस्य व्यन्तरस्य स्थिता रहे । दूतश्च प्राखिदेहे ऽगान्नमस्कत हरिर्जिनम् ॥ १३५ ॥ नत्वा पप्रच्छ देवेन्द्रो निगोदाङ्गिविचारणम् । सौमन्धरजिनेन्द्रो ऽपि तामाचख्यौ यथास्थितम् ॥ १३६ ॥
129 . MS दफरनाचार्या ।

Page #455

361
From Padmamandıra's Commentary पुनः पप्रच्छ देवेन्द्रो वर्षेऽस्मिन्को ऽपि भारते । एवं निगोदजीवानां वर्ल वेत्तौश किं न वा ॥ १३७ ॥ प्रभुः प्राह हरे वेत्ति वक्तुं तानार्यरक्षितः । कौतुकाइद्धविरेन्द्ररूपं कृत्वेन्द्र श्राययौ ॥ १३८ ॥ नत्वा स्वरूपं पप्रच्छ निगोदप्राणिनां हरिः । पाहार्यरक्षितः सम्यक् तच्छ्रुत्वेन्द्रो मुदं दधौ ॥ १३८ ॥ प्राहेन्द्रो भगवन्व्याधिर्मच्छरौरे महानयम् । ग्टलाम्यनशनं ब्रूत कियदायुर्विलोक्य मे ॥ १४ ॥ ततस्तै विकैरायुरस्य सम्बम्विलोकितम् । यावदर्षशतमेकमागाच्चैतच्छतद्वयम् ॥ १४ १ ॥ ततश्चिन्तितमाचार्यभरतो ऽयं न मानवः । विद्याधरो व्यन्तरो वा रूपं चक्रे ऽन्यथात्मना ॥ १४२ ॥ यावदर्षसहस्राद्यैरप्यन्तो ऽस्यायुषो नहि । तावद्दिसागरोपमप्रमाणं च तदागतम् ॥ १४३ ॥ ततो ऽस्य भवमुत्पाद्याचार्यैः प्रोक्तं भवान् हरिः । प्रोतः सौमन्धरकता प्रशंसां हरिरप्यवक् ॥ १४४ ॥ माहेन्द्रः परमप्रौत्या धन्या भारतभूरियम् । ईदृशस्य नृरत्नस्य यत्राभूदधुनोद्भवः ॥ १४५ ॥ इत्युत्ता गन्तुकामे ऽस्मिन्नाचार्याः प्राहुरुन्मुदः । प्रतौचस्व क्षणं शक यावदायान्ति साधवः ॥ १४६ ॥ ये ऽम्यिराः स्थिरता तेषां स्याद्रूते ऽद्यापि वासवाः । यदायान्तौति तच्छ्रुत्वा हरिरूचे प्रभून्प्रति ॥ १४७ ॥
-
-
ln MS मागावय। 145 AMS दधनोद्भव। 147 CMS यदयंनीतिला।

Page #456

362 From Padmamandira's Commentary मुमुक्षवः करिष्यन्ति निदान वोच्य माममौ । निःसत्त्वत्वेन सत्त्वेन तेन यामि खमाश्रयम् ॥ १४८ ॥ कुरु किचिदभिज्ञानमित्युक्त सूरिभिर्हरिः । विधायोपाश्रयद्वारविपर्ययमगाद्दिवम् ॥ १४६ ॥ पाययुर्यतिनो द्वारमपश्यन्त इतस्ततः । अबायान्विति गुरुभिरुक्ने तस्यान्तराययुः ॥ १५० ॥ प्रभो किमेतदित्युक्ने साधुभिः प्रभवो ऽभ्यधुः ।। अत्रागादासवस्तेन प्रातिहार्यमदः कृतम् ॥ १५१ ॥ दृष्टो ऽभविष्यत्मो ऽस्माभिर्ने कि लक्षितः क्षणम् । तैरतो हेतुरेतेषां निदानकरणात्मकः ॥ १५२ ॥
देवेन्द्रवन्दितावासंस्त एवमार्यरक्षिताः । विहरन्तो ऽन्यदा जग्मुः पुरं दशपुरावयम् ॥ १५३ ॥ नदो ऽस्थितो ऽक्रियावादी मथुरापुरि सो ऽधमः । पितरं मातरं धर्माधर्मादौनि न मन्यते ॥ १५४ ॥ तदा तत्र न वाद्यस्ति साधुसंघाटकस्ततः । सड्वेन प्रेषि सूरोणां तदा ते हि युगोत्तमाः ॥ १५५ ॥ वृद्धत्वात्प्रभुभिर्गोष्टामाहिलः स्वस्य मातुलः । प्रहितो वादलब्धिर्हि तस्य चास्ति विशेषतः ॥ १५६ ॥ क्षणादादे जितस्तेनाक्रियावादी निरुत्तरः । हर्षेण रक्षितो वर्षाराचं तवास्तिकैरसौ ॥ १५ ॥ दध्युरन्येधुराचार्याः कोऽत्र भावौ गणाधिपः । ज्ञातो दुईलिकापुष्यमित्रस्तत्रोचितश्च तैः ॥ १५८ ॥
152bMS नेश कि रचत | 156d MS चास्त।

Page #457

363
From Padmamandiras Commentary तेषां स्वजनवर्गस्य संमतः फल्गुरक्षितः । विद्वान्गोष्टामाहिलच तमाझ्याथ सूरयः ॥ १५८ ॥ वन्नाज्यतैलकुम्भानां निदर्शनमदर्शयत् । त्रयो ऽप्यधोमुखीकृत्य वल्लाद्यैः पूरिताः पुनः ॥ १६ ॥ मनास्तावन्त एव स्थुस्तैलं किंचिल्लगत्यपि । बहवस्वाज्यावयवाः स्थानान्तरनिवेशनात् ॥ १६१ ॥ स्वजनांस्ते ऽभ्यधुः सूत्रार्थोभयाभ्यां स मां प्रति । दुर्वलिकापुष्यमित्रो निष्पावकुटसंनिभः ॥ १६२ ॥ विज्ञेयस्तैलकुम्भाभः शुद्धधौः फल्गुरक्षितः । गोष्टामाहिलसाधुमी प्रत्याज्यघटतुल्यधौः ॥ १६३ ॥ तस्मालिकापुष्यमित्रो गणदस्तु वः । खजनानिति संवोध्यास्मै शिक्षा सूरयो दधुः ॥ १६४ ॥ इंहो दुईलिकापुष्यमित्रायें फल्गुरक्षितम् । प्रति गोष्टामाहिलं च वर्तितव्यं यथा मयि ॥ १६५ ॥ पूज्यैरुतौ ततो गोष्टामाहिलफलारक्षितौ । वर्तितव्यं भवद्भ्यां भो मयौवास्मिन्गणाधिपे ॥ १६६ ॥ अपि चाहते कृते वा न कुर्वे रोषमप्यहम् । एतत्सहिष्यते नैष तद्भाव्यं भो सदोद्यतैः ॥ १६७ ॥ अनुशिष्योभयं पक्षमित्थं सूर्यार्यरक्षिताः । प्रत्याख्याय निराहारं शुभध्यानाद्ययुर्दिवम् ॥ १६८ ॥ श्रुतं गोटामाहिलेन खर्ययुः सूरयो मम । आगात्पप्रच्छ गणभृत् स्थापितः को जनानिति ॥ १६८ ॥
166 a IIS पुज्यरक्षितौ। 168 d us व्ययर्दिव। 169 b MS मया
for भस।

Page #458

364 From Padmamandira's Commentary कुटदृष्टान्तमाकर्ण्य स्थित्वा पृथगुपाश्रये ।
आयातो वसतावभ्युत्थिनः सर्वैर्महर्षिभिः ॥ १७ ॥ तिष्ठात्रैवेति तैरतः स स्थित्वोपाश्रये पृथक् । देषाड्युद्ग्राहयत्यवान तु शक्नोति तान्मुनीन् ॥ १७१ ॥ अथ पौरुषमाचार्याः कुर्वन्ति न पटणोत्यसौ । ब्रूते भवन्तो निष्यावकुटतल्या महर्द्धयः ॥ १७२ ॥ शिष्यो ऽनुभाषते तेषां विन्ध्यस्तत्र श्टणोत्यसौ । तत्र कर्मप्रवादाख्ये पूर्व कर्मोच्यते ऽष्टमे ॥ १७३ ॥ यथेवं बध्यते कर्म कथं बन्धो ऽस्य चात्मनः । प्ररूपयन्विचारे ऽस्मिन्नन्यथाभूत्म निहवः ॥ १७४ ॥ तविस्तरो ऽथ विज्ञेयो विज्ञैरावश्यकागमात् । धुन्धो न विन्ध्यस्तद्दाक्यादेष] देषाबहिष्कृतः ॥ १७५ ॥ सूरिलिकापुष्यमित्रः प्राप्तः क्रमाद्दिवम् । ततान तत्पदोद्योतं ततो विन्ध्यो ऽप्यवन्ध्यधौः ॥ १७६ ॥
इत्यार्यरक्षितगुरोरनुवास्य शिष्यनिष्पावकुम्भसदृशस्य च विन्ध्यसाधोः । संबन्ध [ वर्य ] मभिधाय यमर्थसारं संप्राप्तवान्भवतु तेन सुखौ जनो ऽयम् ॥ १७७ ॥
End of the Appendices
175d MS. om. देष। 177cts om. चर्य ।

Page #459

VARIA LECTIO.
FIRST SARGA. 32 d. grafão A, Ca, Ah 1 Pu.--33 b zerfafir: A, B, Ab 2. 3. Be, Pu-47 a. o . C, D, Pu...48c ce Ah 1 3. Ca Be, Pu --726. Fifaa Ah 1 Be—74 cm D, Ab 1, Be.-77d. arrepet seems to be the original reading, as all Mss perhaps with the exception of B, have it The preceding aksara is doubtful C, Ah 1 वाकु, Ah 2 वात Be, Pu. वाक्च ,Cpr m,D. Ah 3. वाक् हि-81 c Be, Ca, Ah 17 TTH84 c. The Ass spell Freef or (D, Pu)fricainfo, as forcef occurs in the next verse, tre ought to correct it here in fortafo.-88d Ah 1, Pu. yao, D 88-91 c A, C sec m , Be, AL 1 2. 3 Hata 96 C A Be. Fareniz~114 a Ah 300, A TW.; Ca Ah ! 2 gironio, Be wafa-141 d trafao D. Ca Ah 2 sec. m --148 a cargo C, Ah 2, Pu-168 & प्रवौयमानान् all iss Id नाईन्ति तन् Pu नाईन्येतन D Ca -186d for arifi C has ac, Ca 947-196 a wataz Ca, Ab 3 sec. m --- Cat Ca, Ah 1 2 3, Be, Pu.-199 a 972778 Ab 1. 3, Ca - 253 d GTA B, Be, Ah 1-262 d HATTO B, D, Ab 1.269
frafa Ca, Ah 2. 3, Pu, fyefa' Be.--275 bagai Ca, Ab 3.--284 d siqage all Ass ! 297 b UITH C, Ab 2, Pu ---301 c ate B, Csccm, Ab 1 3, Be, Pu-305 b at B, C sec. m., Ah 1 2 3, Be--331 d Erfa Ca Ah 2. Pu --349 b 737197 A, D Ah 1. 3, Bc.-376 a
s a, Ca, Be, Pa, Al 2 -380 bora Ca, Au 2-414 b pamera C, D, Be, Pu, Ab 2 3 pr m-423 29: 7J7IÙ af. D, Pu -430 b H B Ah 1 2, Be, Pu-437 a TEHT B, Al 1, Be-444 d 19 B, Ca, Ab 1-345 d ORIH. A, D sec m., Pu._465 b 1974 A, AL 2 3, Pu..-466 b in the margin of D 14 mentioned a rariant agrarget.
SECOND SABGA.
13 na 170 B, al l, Be 22 a Hifa for gfa C sec. m , Pu.SGC d. 9 TAPT CA Ah 1 2 sec m, Be --92 b ifrat. Be, ..hi: मत्तान प्रवा-A: भवान्विनी-Ca -102नत्वा for तत्राCsec.m..

Page #460

366
VARIA LECTIO Ah 2, Pu, wata for 1972. galatatit Be, catatatat Pu.-107d
i Cam116 b Hawa D sec. m., Ah 1, Be, Pu-141 b ITO A; mag. Be, Pu.--145 b HanimefHA A-170 c a D, Ah 1 3 चौर Pu, चौर्य Ah 2 --190 d मधुविद्वाखादिपवत् all Iss except Pu ofaerfeyą. My reading is conjectural in order to restore the metre --192 c Teriya O, Pu.—199 C SETTIET Ca, Pu-213 d anime A, B, D, Be (so also in Abhidhánacintamanı 1021) 2140 HIPICI O sec m , Ca, Be, Pu, Ah 3 —240 b ETED Ah 2-241 & Emplate A, Be, Ab 2--251 batzfe. D, Pu -252 cfare i fio C, Pu, Ah 1.-254 d HIET A, C sec m , Be Ab 3-281 d #fore C, 50 Ah 1. Be --311 qy for quina A, B, C, Ah 2 pr m , Pu; inb B, C, Ah 2 pr m-321 d Tueft. Ca Pu-325 bana A, B, D, Ah 1.3 sec, m, Be, Ca 333 b at C, Ah 2 -343 b Gure A, C pr m, fuzat a Be, Pu, o secm-359 a clana C, Pu-390 d all Mes except A read the last pada rua Caf# Tlus seems to be the correct reading, fata however must be written for enfi which is against the metre —-392 a Fe A, Be--419 e ati A, B, Ah I 2 3, Be..420 bufo Be, Pa This is perhaps the correct reading435 cofre. Pu, ofy ho C-437 a T C sec m, Be, Pu --444 d The D, Be, Pu-eri Ah 2.-468 b agata D, AL 2 3, Be, Pu.-474 b ro M88 -490 CPT C, D, Pu.-492 d 79T C, AL 2 3, Pu, i Ca -546 dorato Be, Ci margerita -564 c TEIE A, B-574 a atuto A, D pr m628 d 14 C, Be-644 d of 20 D, AL 2 3, Pu—666 a 97810 A,B --672 C COTT D, Be-704 a 1997 C, Be707 d C corrects मेढका 18 मढका , and adds a Guzerath gloss 1 marg वेदन गफा तेहज बनि माल Be, Pu read मेढका, Ah 1 मेद्रका'-7320 Oratio A, Be, Ab 2
THIRD SARGA. 18 d favão A, Ah 3, Be-43 C HTCC, FEITETO Be-61 C go all Mas except D, E seems to occur only in Vedio Literature --64072T PET A, B, Ah 1 3-75 d Afa Csec m., Be.-86 daaaa aanze all Mss --99 dorea D sec, m., Ah 1 3–104 b afama A, Ab 3--108 b Sara C, Pu.-112 4583 C, Ah 1, Be --161 a 7177190 A, C, Pu, Ah. 2.3-163 d xa pe D, Ah 3 165 d 9 for J C, Ab 2.-169c gaire Ah 1 2, d out affce Bc, Pa, Ab 1. 2.-173 c ROTATO Ca, AL 1.-174 d 79 all Msg.-182

Page #461

TARIA LECTIO.
367
bayai Be, Ab 1 2 3 (3 corrected from qua )-Ista reformation A, C, Pu, Ah 3-185 d fafy D.-194 dita A, Ab 1 2 - 197 b वट्ठाय Dsee m , भहाय Be, चटाय A, बटाय Pu -200 वनपदान० A,C Pu, dh 1 3 -212 con D, fag. Ah 1.214 d again A, Be-220 a 95. C, Be-226 a mara D, Ah 3-245 do Ca, Bc, Pu, Ah 2 Ab 1 -256 betiejto all Alas except Be after 283 Ca has the following verse : fchICITICI ETTER SARAW fight (sic), C adds tbis verse i. marg but reads the last pāda : खकौयमानमगल ।
FOURTH SARGA. 28 c ronto Ca, Pu, Yaq. Ab 1.2 3, Be.--42 dae C, D, Ah 1 2, सौ Pu, मको Be.
FIFTIL SARGA. 1 a A, Pa-3d grasfork Ab 1, C secm-6 d 19 D. i marg. : 45 TOTT-31 bar Ca, Ah 1. 2. 3-gut C, Pu, Ah 1.2.3-40dau Mss --72 bord. A D sec m.-106 a otazft. D, Ah 1 2 3
SIXTH SARGA. 28 d G olfa Be, D sec m.-29 d aiet D, B, 7 Ahl.-37 d and 38e instead of कौटका A has aमय .Cn कमय-71 c भवह खे A, Ca-77 d 27 #2 Be, A 1.2; H Ab 3 ; 7 at Ca97 b YTTIG D), Ahl.- A, AU I, Pu.-1170 A Ah 1,74 the remaining Use--142 dcfer BC Pu, Ah 1 3 ---219 d nato D, Ah 1, Bc239 dort Ca, Ah 1 2 the correct reading is probably STT found only in AL 3-246 a 911 C D, Be, Ah 2
a
SCTEXTII SARGA 16 C A Ca, .lhscc. m., F1ATO D, Ah 1.3; 2 pr. m 32
re Re, Pu Ah 3~-42 na. Ah 1. te Ah 2 5. Be --56 b The second pidn in Ah 1 2 3 rends a
, so D pr. m i mares B (fer for me).
EIGNTH SARGA. $0.ante lh 1.-23b.cz
I am y 15mm C.30 b n Pa, Be. Ah 1.23-34 b git for er A482 . Or

Page #462

368
VARLI LECTIO).
79. all Jiss. ercept Pa; 97 79 1)-10 bforagirt.1., Po.-77 a FIFT Bc, Pu, Ah! 3Std 4#D 1101***T# Ca. Pa Ah 1.2-122 a 1 B. Be sh 3 -133 e .ID, Be.-136 c a i C, P11, Ah 2 pr m, 3-156 h ansl 1976 शकुन for शकुनि in Ca, Be, Ah 1.23-160 ममानियोall , except Pu --1780 TO B, C, Be, Ah2,-183 d m B * 213 b arau. Ah 3; of Pu, Cr-215 h (31.1. C. Pu, ak 2 ; C, Ah2--217 by Hey Ca, Ah 1-210 a W C, B, Po, lls 1 2 pr m 233 b Tall Mss 261 den for C-203 FZ* 13 Ab1; 0778 C283 C Alex A, C, Ah 1; T.113; nam in 5915, Ca, 796 D, A 2 pr mn, 777, Pu-2921 m l; (. 2 3.-344 b 345 a, 360 b our dreg usunlly spell instanlol atra, and in 348 C, 349 c 360 b oft for efa1-363 | Fase Ca, Ah 3 -367 a 99 CA Be, Pu, sh 3305 li ha fet #THEGA, D.
NIXTR SARGA. 73 a faqat. B, C, D
ELEVLSTI SARGA 16 cqua all DISS-16 b y for an 17 #777,81,Spain the 2 3 -52 & art ang A, C, P, Be, 17 Ah 3 -56 d 17;, * D; pray ( ) Ah 1-62 c d the second Ime in .ll? ? * wafaca fariam nzife 01-01d sofyzi Il 23, P.-6d 74T** Al 3, Pu -- 103 c A 1977. A. B, D, Po, bl. 3.-!
farbaMet-117 FARIG a Pu, in c Be, in both C, frames A.C,D, Pu 130 d fra all Mus -150 b) *;r. Ah 3 : - 160 b o for edh2 3, Be ---}69 d. 7 h 3-1780 TIET C, Ahl.
13 LITHI SARO! I b for for Ah? 3-27139. Ab 1. 3. Bx ! 1.** 4, Pu; -on D) 109 A sumir A. Ab 3, P.191 } 1 fora viti 2, Be.--233 8 cyára., (3--13 gium.2. C;qua Po.-- http all except Al 3 -259 a Fa a Br, .bh 1.-2611 f atur Earnetfoni--260 b fa Br, .sh .-207 kW v toys, D, all romanining 16 hasr the rearlo of the txt for the variant a w.277 6 jmfr s, 1'.11
!

Page #463

VARIA LECTIO.
369
d मन C Be Ah 2-298 a bविषया हि नितबिन्यो विषयाः स्यचिपो. पमा Ah 2 3-300 b म्यभू A,C,D,Ah 3.-after 306 D insert the following verse तया स्टहोता प्रत्रया यौवनखामिनोऽग्रत । तस्मात्स्वानान्मनौन्द्रोऽपि विहार चक्रवांस्तन -320 2. अत्माद खार्गदमान Be Pu, An I 23-325 b वर्गयायिन A,C,D.-329 a यत्वा D Be Ah 1 2 3.355d मुदाभवत् C, Pu -356 b यस्या for यत्र Be, Ah 1 2 3-364 dभाकार A, D-367 b नास्यज्ञालम. C,B,D, Pu Be Ah 1 3-377 c fanfa Al I, far far the remaining liss
THIRTELNTI SARGS 12सोदायिन• Ah 1 -16 d नासामति Ca. Pu-33 2. वदत्साध Ah 2-120 दुपपुरग्रामे An I 2, दुरग्रा.C, वरप्रा. Be, सरप्रा. D, जमा Ah 3 ०६पनगरयामे Pu -59 गिपविचित C Pu.-~~-75c यदिद A,B,C,D, Pu.-111 d तमो वय A,D C, Be, Ah 2 ---124 ३ गतुमु. Ah 2. 3-133 d योगभाक् Ah ..3-~-151b कथ च न C D, Ab 2.-164 d विन्नौनय क्षपादपि Ah 1 2 3. Pu,-179 d तदा for तथा C Pu -185c जोगिताम. all iss encept Ah l ---199 0 जिनार्धाया० AC,D Ah 1.; Astaratar. Bc.---The verse wayfarefa is wanting in Ca, Be, Pu, Ah 1 3.

Page #464

CORRIGENDA. 177d for वाकतोऽन्यथा read बाग हि नान्यथा
(of Varia Leotio) 840 , शिरस्त्रेणापि , शिरकेनापि 99d " यद्येव
यदेव 168a , प्रवौयमानान् । माणान् 214b , "विरुद्य
धिरोष्य 215d , नियुक्ती ऽभियुक्त 173 सहित तामि. , सहितताभि. 240d सक्रान्तव०
सक्रान्त ब० 262a
जापा 2770 चाभ्यु
वाभ्य. 290d द्वितीयकोव . द्वतियौकीव 323 भारय.
धारय. d , तत्पदा.
तत्यादा. 3660d गाहस्थ्यो गाईस्थ्याटसौ 398d भारिकाः
सारिका 4160d मृत सा.
मनसा. 417 विविधा
विविधा I136b लिषामपि
लिमामिमे 40a ऋषभ श्रेही
कृषभयेसो 710 " " " 121e
व्या 138ab जम्बूम
जम्बूM. 168b
वधना 210a गजेन इन्य
गजेनाइन्य 216a
गन 2546 , युर्मिके
प्युर्मिक 269 b " सा तथा
सानधा II 31la and b for बन्धु
बन्धक 312b for भी 3240 , अन्यदा द्वारा , 333 b , चौर्य
बौले 342b , जाहल
Parliestikhil : trists.
" प्रनव्याथा
गजो
भो

Page #465

CORRIGENDA.
371
तष
360 a for wista read with 363d , च
, वा 376 , निर्विन , निर्विएम 390 d दुत्पन्न न विकृमि , तदुत्पन्न इव क्रिमि 3910
. म्वादयन 392 be ., .पुरै घर , पुरप्र. 4180 , वार्यमानो
वार्यमाणी 431 b , रपि
रयि 443d टप्यक
टये नाथ
नाथ 452a
जी
दग्धोब्जी 4G2b . एकच
एकस्य 400c गच्छ नि
गच्छानि 508 d दृष्टा गले
दृवागत्येक 546d , हारिव
द्वारोब574a नौलो
नौलो 591c त्यदो
त्यही 596n तत्त 624b
मा 720d महायानर
महान्वानर 1 81d त्पव्रत
त्यव्रत 113 दारिनेमा
दारिद्रोप 156d च छतार्थय
चरितार्थय IV 48 a प्रारसव
प्राग्जन्म 50b
,, येव vsd
नवध Gob भवन
ऽभवत् Asd यमोप्यत
व्यमोक्षत 1130a , वारजार्या
वत् म जार्या 120d .. तथा
तया After 125 add यग्म 136 a for STITH
जिनागम 170d मानोयन
, मनीयत 239d Compare Taro Lectio
216b for मर rend पिरि VIIIsd . म
म्नदा
, नर्थव

Page #466

372
CORRIGENDA.
VIII 79 b for यायौ
149 b , तु 1780 , प्यधिक 292ab चोष्णा रब्बा 369d 4210 निवेश
4378 साध. IX 56 a
सदा 73a किमडंग XI 37 b नतः
89d वर्या
1180 मादा XII 158a ज्येष्ठ
2100 308 b अन्तर.
अ6d , बन्धुर XIII 16ld , तुद्योतयि
read याया " ऽथ ।
भ्यधिक चोष्णरचा অলা निषाद साह. तदा किहिन.
पुन
वर्तया०
महा. ज्ये तेऽस्स जान्तर
बन्धर
द्योतयितु

Page #467
_