Book Title: Kaluyashovilas Part 02
Author(s): Tulsi Aacharya, Kanakprabhashreeji
Publisher: Aadarsh Sahitya Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032430/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tulasI vAGmaya kAlayazovilAsa AcArya tulasI sampAdaka sAdhvIpramukhA kanakaprabhA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI tulasI sujana kI UrjA ke sakSama keMdra haiN| ApakI pratibhA meM kathya ke naye unmeSa aura nava zilpana kI kalA purogamana kara rahI hai| ApakA anubhavazilpa zabdoM kI taraMgoM para mInAkArI karatA huA parilakSita hotA hai| apanI kalpanAzIla manISA ke pAradarzI vAtAyana para Apa jisa bhAva-bodha se sAkSAtkAra karate haiM, use sajIva abhivyakti de dete haiN| chiTapuTa racanA-biMduoM kA saMkhyAMkana na kiyA jAe, to ApakI sRjana-zRMkhalA meM pahalI kar3I hai 'kaaluuyshovilaas'| isa prathama kRti meM bhI anubhava-zilpa ko jisa praur3hatA se nikhAra milA hai, vaha vilakSaNa hai| zabda-zilpa ko satarkatApUrvaka gar3hane kA prayAsa na hone para bhI isake zabda-vinyAsa meM AbhijAtya saundarya kA ubhAra hai| sAhitya jagat kI nayI vidhAoM se anubaMdhita na hone para bhI isase AvirbhUta navyatA eka parAkASThA taka pahuMca rahI hai| sUrya-razmiyoM kI bhAMti ujjavala aura gatizIla isa kAvya-cetanA meM eka anirvAra AkarSaNa hai| isa akhaNDa aura samagra astitva ko AkAra dene vAle jIvana-vRtta kA sRjana antarlInatA ke durlabha kSaNoM meM hI saMbhava hai| ____ 'kAlUyazovilAsa' meM hara ghaTanA kA citraNa jitanA yathArtha hai, utanA hI abhirAma hai| isako par3hate samaya aisA pratIta hotA hai, mAno saba-kucha sAkSAt ghaTita ho rahA hai| isake sAhityika saundarya meM nimajjita hone para aisA anubhava hotA hai, mAno eka tarAzI huI AvRta pratimA kA anAvaraNa ho rahA hai athavA eka sajIva AkRti zabdoM ke AvaraNa ko bedhakara bAhara jhAMka rahI hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlUyazovilAsa-2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adarza sAhitya saMgha prakAzana Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tulasI-vAGmaya kAlUyazovilAsa - 2 AcArya tulasI saMpAdaka sAdhvIpramukhA kanakaprabhA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya zrI phatehacandajI surANA (cUrU) kI puNya smRti meM tArA - DAlamacanda surANA surendra, narendra, devakRSNa surANA, kolakAtA ke saujanya se (c) Adarza sAhitya saMgha, naI dillI kAlUyazovilAsa-2 lekhaka : AcArya tulasI saMpAdaka : sAdhvIpramukhA kanakaprabhA prakAzaka : kamaleza caturvedI prabandhaka-Adarza sAhitya saMgha 210, dInadayAla upAdhyAya mArga naI dillI-110002 navIna saMskaraNa : sana 2004 mUlya : eka sau rupaye mudraka : Ara-Teka AphaseTa priMTarsa, dillI-110032 KALUYASHOVILAS ____by Aacharya TulsiRs. 100.00 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 24 27 58 1. svakathya 2. sampAdakIya 3. kathAvastu 4. ullAsa paricaya 5. nayA saMskaraNa : nayA pariveza 6. jIvana-jhalaka 7. prastuti 8. caturtha ullAsa 6. paMcama ullAsa 10. SaSTha ullAsa 11. zikhA-paMcaka 62 64 65 124 173 232 266 pariziSTa 1. sAMketika ghaTanAeM 2. nAmAnukrama 3. grantha meM prayukta mUla rAginiyAM 4. vizeSa zabdakoza 363 375 367 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svakathya hara prANI kA jIvana gamana-Agamana kI eka lambI zrRMkhalA hai| isa zRMkhalA meM baMdhe hue hajAroM-lAkhoM vyaktiyoM meM koI virala vyaktitva hI aisA hotA hai, jo itihAsa ke saMparka meM Akara apane astitva ko sthAyitva de jAtA hai| mere jIvana-nirmAtA, zikSA aura dIkSA-guru AcAryazrI kAlUgaNI terApantha dharmasaMgha ke AkAza-paTala para mahAsUrya kI bhAMti udita hue| nae jIvana meM praveza ke samaya kAlUgaNI gyAraha varSa ke sukumAra bAlaka the| mujhe yAda hai, maiM bhI isI avasthA meM dIkSita huA thaa| maiM pUjya gurudeva kAlUgaNI kI parama kAruNika chAyA meM palA, usI prakAra kAlUgaNI bhI maghavAgaNI ke apratima sneha meM nimajjita hokara rahe / pUjya gurudeva ne mere sAtha unhIM vyavahAroM kA pratyAvartana kiyA, jina vyavahAroM kI paridhi meM unhoMne maghavAgaNI kI varada anukaMpA kA saMsparza kiyA thaa| isase Age kI bAta likhU to vaha yaha hogI ki kAlUgaNI apane gurudeva se kucha Age bar3ha ge| unhoMne mujhe pratyakSataH dAyitva sauMpakara AcArya aura yuvAcArya ke bIca kA mAMgalika saMbaMdha sthApita kara liyA, jabaki maghavAgaNI pratyakSa rUpa se aisA kucha nahIM kara paae| yadyapi kAlUmuni ko sardI se ThiThurate dekha unheM apanI caddara or3hAkara tathA kucha anya vilakSaNatAoM ko prakaTa kara maghavAgaNI ne bhI parokSa saMketa avazya de die the, kiMtu unheM sAkSAta rUpa meM uttarAdhikAra sauMpane kI dRSTi se usa samaya paristhitiyAM itanI anukUla nahIM thiiN| yaha saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki yadi kAlUgaNI maghavAgaNI kI sannidhi kucha varSa aura pA lete to itihAsa meM eka vilakSaNa ghaTanA ghaTita hotii| vaha vilakSaNatA niyati ko mAnya nahIM thI, ataH pAMca varSa kI sukhada anubhUtiyoM para eka paTAkSepa ho gyaa| pAMca sAla kI choTI-sI avadhi meM bhI kAlUgaNI ne maghavAgaNI se jo sneha-saMpoSaNa aura AMtarika naikaTya pAyA, vaha unake bhAvI jIvana-nirmANa kA puSTa aura akaMpa AdhAra bana gyaa| kAlUyazovilAsa-2 / 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maghavAgaNI ke bAda kAlUgaNI ne solaha varSa taka AcAryazrI mANakagaNI aura DAlagaNI ke netRtva meM vikAsa ke aneka nae AyAma udghATita kie, phira bhI maghavAgaNI kA abhAva unheM barAbara khalatA rhaa| jahAM taka mujhe yAda hai, isa abhAva kI anubhUti gurudeva ko aMtima samaya (vi. saM. 1663) taka hotI rhii| jaba kabhI Apa maghavAgaNI ke jIvana-prasaMgoM meM avagAhana karate, ApakI AMkheM nama ho jaatiiN| usa samaya kI aMtaH-saMvedanA ko hama loga spaSTa rUpa se par3ha lete aura bahuta bAra kAlUgaNI ke jIvana kI gaharAiyoM meM utarakara maghavAgaNI se sAkSAtkAra kara lete| pUjya gurudeva kAlUgaNI maghavAgaNI ke sakSama pratinidhi hI nahIM, sarvAMgINa pratibiMba the| unhoMne apane jIvana meM aura kisI kA anukaraNa nahIM kiyaa| para jinakA kiyA, samagratA se kiyA aura kaI aMzoM meM tadanurUpa jIvana jiyaa| kAlUgaNI ne apane jIvana meM aneka ArohaNa-avarohaNa dekhe, para apane vikAsazIla vyaktitva para tanika bhI AMca nahIM Ane dii| anukUla aura pratikUla hara sthiti ko apane anukUla DhAlate hue ve Age bar3hate rhe| unakI arhatA kA aMkana kara AcAryazrI DAlagaNI ne vi. saM. 1666 meM unako apanA uttarAdhikArI nirNIta kara diyaa| bhAdrava zuklA pUrNimA kI pUrNa caMdrodayI saMdhyA ne pahalI bAra unakA abhivAdana kara svayaM ko kRtArtha anubhava kiyaa| AcAryapada para AsIna hote hI kAlUgaNI ne apane udIyamAna dharmasaMgha kA eka samIcIna bhAvI rekhAcitra taiyAra kara liyaa| usa rekhAcitra meM unhoMne dharmasaMgha ke saMbaMdha meM jo-jo saMbhAvanAeM aura kalpanAeM kIM, lagabhaga sAkAra ho giiN| eka saphala anuzAstA kA vyaktitva nirmita kara kAlUgaNI ne apane yuga ko svarNima yuga ke rUpa meM prastuti dii| __jaina-darzana ke anusAra parivartana sRSTi kA avazyaMbhAvI krama hai| yaha do prakAra se ghaTita hotA hai-sahaja aura prytnpuurvk| kAlUgaNI ke yuga meM kucha parivartana svAbhAvika rUpa meM hue, para salakSya prayatnapUrvaka kie gae parivartana dharmasaMgha ke lie varadAna siddha ho ge| eka choTe-se pariveza meM vikAsazIla choTA-sA dharmasaMgha itanA sphuraNAzIla huA ki zraddhAlu aura taTastha vyaktiyoM ke aMtaHkaraNa meM vismaya aura prasannatA kI dhArAeM bahane lgiiN| merI dRSTi se aisA koI bhI kSetra achUtA nahIM rahA, jisameM navajIvana bharane ke lie kAlUgaNI ne apane varada cintana kA upayoga na kiyA ho| kAlUgaNI ne apane samaya meM sAdhucaryA, sAdhanA, zikSA, kalA, sAhitya, darzana, bhASA, pracAra, yAtrA Adi aneka kSetroM meM nae unmeSa die| isake sAtha unhoMne apane dharmasaMgha kI maryAdA-niSThA aura anuzAsana-baddhatA ko kabhI kSINa nahIM hone 8 / kAlUyazovilAsa-2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyaa| saMgha-vikAsa kI mUla nIMva ko adhika Thosa banAte hue unhoMne jo nae parivartana kie, unase saMgha ke vyaktitva meM nayA nikhAra AtA rhaa| jana-jana ke aMtaHkaraNa meM dharma kI pAvana gaMgA pravAhita karate hue ve cAturmAsika pravAse ke lie gaMgApura phuNce| vigata kucha samaya se samudbhUta tarjanI aMgulI kI pIr3A bar3hatI jA rahI thii| samucita sAdhana-sAmagrI ke abhAva meM vaha kaNa-sI phusI asAdhya hotI gii| usa asAdhyatA ne gurudeva ke AyuSya karma kI udIraNA kara dI, isa saMbhAvanA se bhI inakAra nahIM kiyA jA sktaa| usa samaya isa dRSTi se vizeSa dhyAna hI nahIM diyA gayA, anyathA gurudeva ko bacAnA saMbhava bhI thaa| para hamAre apane hI pramAda ne hameM gurudeva kI dIrghakAlika sukhada sannidhi se vaMcita kara diyaa| kAlUgaNI ke jIvana kA sAMdhyakAla mere lie doharI duvidhA kA samaya thaa| eka ora gurudeva ke asahya viyoga kI saMbhAvanA, dUsarI ora apane kartavya kI prernnaa| eka ora mere muni jIvana ke pIche chUTe hue gyAraha varSa AMkhoM ke sAgara meM taira rahe the to dUsarI ora anAgata kI anizcita avadhi usa sAgara meM taraMgita ho rahI thii| eka ora bAIsa varSa kA yuvaka, dUsarI ora eka vizAla dharmasaMgha kA gurutara daayitv| maiMne anubhava kiyA ki kAlUgaNI kA hRdaya vajra jaise sudRr3ha paramANuoM se nirmita thA, anyathA ve eka yuvA cetanA para itanA bharosA nahIM kara skte| kAlUgaNI ne mujhe saMgha kI jimmevArI ke sAtha use nibhA sakane kA saMbala dekara mRtyu kA AliMgana kara liyaa| sahasroM-sahanoM dIpa-zikhAoM se samAlokita AcAryazrI kAlUgaNI ke jIvana ko maiMne bahuta nikaTatA se dekhA thaa| mujhe sahaja preraNA milI ki maiM usa vilakSaNa vyaktitva ko sAhityika pariveza dekara apane jIvana ke kucha kSaNoM ko sArthaka bnaauuN| maiM zIghra hI apanI lekhanI ko saphala karanA cAhatA thA, para munizrI maganalAlajI svAmI ne sujhAva diyA-'ApakA kAma Apako hI karanA hai| kiMtu isameM jaldI karanA ThIka nahIM rhegaa| abhI Apako kucha samaya anya Avazyaka kAryoM meM lagAnA caahie|' maiMne unake sujhAva ko Adara diyA aura kucha varSoM taka anya kAryoM meM saMlagna rhaa| vi. saM. 1666, phAlguna zuklA tRtIyA ko momAsara (cUrU) meM maiMne 'kAlUyazovilAsa' kA nirmANa kArya prAraMbha kiyA aura vi. saM. 2000 bhAdrava zuklA SaSThI, gaMgAzahara meM saMdhyA ke samaya ise saMpanna kiyaa| lagabhaga cAra sAla ke isa samaya meM 'zreyAMsi bahuvighnAni' ke anusAra vighna bhI upasthita hue| zArIrika asvAsthya ke kAraNa sAla-Der3ha sAla taka racanA-kArya sthagita rhaa| ina sabake kAlUyazovilAsa-2 /6 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvajUda maiM isa jIvanavRtta-rUpa grantha-sindhu kA pAra pAne meM saphala huA, isakA zreya kAlUgaNI ke varcasvI jIvana ko hI diyA jAnA caahie| kAlUgaNI ke sAnnidhya kI sukhada smRtiyAM aba bhI merI AMkhoM meM tairatI rahatI haiM, para unakI sAkSAta anubhUti kaise ho? 'te hi no divasA gatAH'-hamAre ve dina cale gae, aba to una yAdoM se hI mana ko samAdhAna denA hai| racanA-kArya kI saMpannatA ke tatkAla bAda maiMne gaMgAzahara kI vizAla pariSada meM 'kAlUyazovilAsa' kA vAcana zurU kara diyA, jisakA samApana vi. saM. 2001, phAlguna kRSNA dazamI, lADanUM meM huaa| 'kAlUyazovilAsa' kI prathama hastalikhita prati isakI racanA ke sAtha-sAtha maiMne taiyAra kii| dUsarI prati vi. saM. 2003 meM muni navaratna (momAsara) ne likhii| usa prati se pacAsoM pratiyAM likhI gaIM aura sAdhu-sAdhviyoM dvArA pariSada meM kAlUyazovilAsa kA vAcana hotA rhaa| vi. saM. 2032 taka 'kAlUyazovilAsa' hamArI pustaka-maMjUSA meM jyoM kA tyoM par3A rhaa| kaI bAra isake punarvIkSaNa aura saMzodhana kA prasaMga calA, para kAma zurU nahIM huaa| gata varSa jayapura cAturmAsa meM sAdhvIpramukhA kanakaprabhA isa kArya ko punaH hAtha meM lene meM nimitta bnii| vaha uttara-sAdhikA ke rUpa meM kAma karane ke lie taiyAra huI aura maiMne apanA kAma prAraMbha kara diyaa| __ mere sAmane battIsa varSa pUrva nirmita eka kRti thI, jise aba jI bharakara tarAzanA thaa| maiMne bhASA, laya, saMdarbha Adi zilpoM meM khulakara parivartana kiyA, kiMtu mUlabhUta zilpa-zailI ko nahIM bdlaa| Aja yadi 'kAlUyazovilAsa' kI racanA hotI to isakA svarUpa kucha dUsarA hI hotaa| phira bhI battIsa varSa pUrva kI prati ke sAtha parivartita prati kI tulanA kI jAegI to kAphI aMtara parilakSita hogaa| kAlUyazovilAsa' kA saMzodhana karate samaya mujhe jayAcArya ke yuga kI smRti ho aaii| 'bhagavatI sUtra kI jor3a' kA nirmANa karate samaya jayAcArya bolate aura sAdhvIpramukhA gulAbasatI likhtiiN| unakI smaraNa-zakti aura grahaNa-zakti itanI tIvra thI ki unheM likhane ke lie dUsarI bAra pUchanA nahIM pdd'taa| itihAsa svayaM ko doharAtA hai, isa janazruti ko maiMne sAkAra hote hue dekhaa| 'kAlUyazovilAsa' ke saMzodhana evaM parivardhana-kAla meM bahuta sthaloM para maiM bolatA gayA aura sAdhvIpramukhA kanakaprabhA likhatI gii| 'kAlUyazovilAsa' hI nahIM, 'mANaka-mahimA', 'DAlima-caritra' Adi jIvana-caritroM ke saMpAdana meM bhI usane kAphI zrama kiyaa| isase mujhe kAma karane meM suvidhA ho gaI aura usako rAjasthAnI bhASA par3hane-likhane kA abhyAsa ho gyaa| parivartita-parivardhita 'kAlUyazovilAsa' kI naI pratilipi taiyAra hote hI 10 / kAlUyazovilAsa-2 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'Adarza sAhitya saMgha' ne isakA adhigrahaNa kara liyaa| isake bAvajUda parivartana kA silasilA pUrA nahIM huaa| kyoMki usake bAda sAdhu-sAdhviyoM kI aMtaraMga pariSada meM samAlocanAtmaka dRSTi se 'kAlUyazovilAsa' kA pArAyaNa kiyaa| usa samaya taka bhI parivartana kI naI saMbhAvanAoM ke dvAra maiMne baMda nahIM kie, phalataH nirNAyaka sthiti taka pahuMcate-pahuMcate eka sAla se adhika samaya laga gyaa| pariSkAra ke bAda isakA jo rUpa banA, vaha mere lie AhAdadAyaka hai| isake kucha gIta prAcIna gItoM kI rAginiyoM meM Abaddha haiM, ataH nae sAdhu-sAdhviyoM ke lie thor3I kaThinAI ho sakatI hai| phira bhI pUjya gurudeva kA yaha jIvana-vRtta hamAre dharmasaMgha ko nita nayA zikSA-saMbala de sakegA, aisA vizvAsa hai| kAlU-janma-zatAbdI' ke puNya prasaMga para kAlUgaNI ko samagratA se jAnane-samajhane kI bhAvanA svAbhAvika hai| apane aMtastoSa ke lie kiyA gayA merA yaha sajana jana-jana kI jijJAsA kA svalpa-sA bhI samAdhAna banA to mujhe atirikta AhlAda kI anubhUti hotI rhegii| goThI-bhavana AcArya tulasI saradArazahara 30 agasta, 1676 kAlUyazovilAsa-2 / 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya AcAryazrI kAlU apane bacapana meM eka nirmala nirjhara ke rUpa meM choTe-se dehAta meM baha rahe the| AcAryazrI maghavA kA dhyAna usa ora keMdrita huaa| ve usakI nirmalatA evaM gatizIlatA se prabhAvita hue aura use terApaMtha kI suramya vATikA meM bahA laae| usa nirjhara ke unmukta bahAva evaM madhura ninAda ne usake AsapAsa calanevAloM kA mana moha liyA aura eka dina vaha usa vATikA kA prANa bana gyaa| nirbAdha gati se pravahamAna usa jala-prapAta se terApaMtha-vATikA kA sauMdarya uttarottara nikharane lgaa| bIca-bIca meM patajhara ke halke-bhArI jhoMke bhI Ae, kiMtu ve svayaM hataprabha hokara astitva-vihIna ho ge| aneka AvartoM-pratyAvartoM ke madhya bahane vAle usa nirjhara kI sthira cetanA ko saMgIta kI thirakatI laharoM para atiyAtrita karane kA kAma kiyA hai yugapradhAna AcAryazrI tulasI ne| AcAryazrI tulasI sRjana kI UrjA ke sakSama keMdra haiN| unakI pratibhA meM kathya ke nae unmeSa aura nava zilpana kI kalA purogamana kara rahI hai| unakA anubhava-zilpa zabdoM kI taraMgoM para mInAkArI karatA huA parilakSita hotA hai| apanI kalpanAzIla manISA ke pAradarzI vAtAyana para ve jisa bhAva-bodha se sAkSAtkAra karate haiM, use sajIva abhivyakti de dete haiN| chiTapuTa racanA-biMduoM kA saMkhyAMkana na kiyA jAe, to unakI sRjana-zRMkhalA meM pahalI kar3I hai 'kAlUyazovilAsa' / isa prathama kRti meM bhI anubhava-zilpa ko jisa praur3hatA se nikhAra milA hai, vaha vilakSaNa hai| zabda-zilpa ko satarkatApUrvaka gar3hane kA prayAsa na hone para bhI isake zabda-vinyAsa meM AbhijAtya sauMdarya kA ubhAra hai| sAhitya jagata kI naI vidhAoM se anubaMdhita na hone para bhI isase AvirbhUta navyatA eka parAkASThA taka pahuMca rahI hai| sUrya-razmiyoM kI bhAMti ujjvala aura gatizIla isa kAvya-cetanA meM eka anirvAra AkarSaNa hai| isa akhaMDa aura samagra astitva ko AkAra dene vAle jIvana-vRtta kA sRjana aMtarlInatA ke durlabha kSaNoM meM hI saMbhava hai| 12 / kAlUyazovilAsa-2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kAlUyazovilAsa' ke sRjana-kAla meM AcAryazrI tulasI apanI daihika cetanA ko sarvathA vismRta kara AcAryazrI kAlU ke vyaktitva meM kho gae / yahI kAraNa hai ki AcArya - pada ke vividha AyAmI dAyitva kA nirvahana karate hue bhI unhoMne cAra sAla kI choTI-sI avadhi meM sAhitya ke kSitija para eka abhinava kRti kA avataraNa kara diyA / zreSTha kAryoM meM anAhUta bAdhA kI upasthiti svAbhAvika hai| AcAryazrI kI sRjanazIlatA meM bhI eka bar3I bAdhA AI aura kama-se-kama eka sAla kA samaya usake sAtha jUjhane meM pUrA ho gyaa| vaha bAdhA kahIM bAhara se nahIM, bhItara se ubharI / usakA hetu thA deha ke prati rahA huA gaharA upekSAbhAva / garmI kA samaya, rAjasthAna kI tapatI dupaharI aura tArAnagara - pravAsa meM racanAdharmitA ke bahumUlya kSaNa / AcAryazrI bhojana ke bAda cAra-pAMca ghaMToM taka barAbara lekhana-kArya meM vyasta rahate / mastiSka ke taMtuoM para dabAva pdd'aa| zarIra kA eka pArzva kuMThita ho gayA / phalataH saMvata 1666 ke cUrU cAturmAsa meM 'kAlUyazovilAsa' nirmANa kArya kI to bAta hI kyA, kaI mahInoM taka pravacana taka sthagita karanA pdd'aa| isa tIvra gatyavarodha ke bAvajUda AcAryazrI apane saMkalpa para dRr3ha the aura svAsthya meM thor3A-sA sudhAra hote hI punaH sRjana-cetanA ke prati samarpita ho gae / AcAryazrI ke zArIrika asvAsthya meM eka aura hetu kI saMbhAvanA kI jA sakatI hai, vaha hai kavitA meM dagdhAkSaroM kA prayoga / pUjya kAlUgaNI ne sRjanazIla sAhityakAroM kA nirmANa kiyA, para sAhitya kA sRjana nahIM kiyaa| kyoM ? kyA unakI sRjana-cetanA para koI AvaraNa thA ? sRjana kI saMpUrNa kSamatAoM kI samanviti meM bhI kAlUgaNI ke mana meM yaha bAta ramI huI thI ki kavitA meM samAgata dagdhAkSara bahuta bar3e ahita kA nimitta bana jAtA hai| saMbhAvita ahita kI kalpanA ne kAlUgaNI kI sAhityika pratibhA ko dUsarA mor3a de diyA / AcAryazrI tulasI kI sAhityika pratibhA meM prAraMbha se hI sphuraNA thI / 'kAlUyazovilAsa' usI sphuraNA kI eka niSpatti hai / sphuraNA ke aniruddha pravAha meM eka padya likhA gayA - guru-guNa agaNita gagana-sama, mama mati parimita mAna / alpa anehA bahu vighana, kyUM kara hai avasAna / / kAvyavidoM ke anusAra 'alpa anehA bahu vighana' isa prayoga meM dagdhAkSara hai| prAraMbha meM isa prayoga para dhyAna keMdrita nahIM huA / para asvAsthya kI gaMbhIratA kAlUyazovilAsa-2 / 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne isa tathya ko ujAgara kiyaa| phalataH ukta padya ko rUpAMtarita kara gatyavarodha ko dUra kiyA gyaa| AcAryazrI apane isa sRjana ko paripUrNa nahIM maante| unakA ciMtana hai ki pUjya gurudeva kAlUgaNI ko unake vyaktitva kI gaharAiyoM meM utarakara hI samajhA jA sakatA hai| unakI gatizIla cetanA-taraMgoM se nirmita prabhAmaMDala apane Apa meM vilakSaNa thaa| usa prabhAmaMDala ke sAmane jAte hI vyakti kI asmitA pAnI-pAnI hokara baha jAtI aura vaha eka cuMbakIya AkarSaNa meM baMdha jaataa| AcAryazrI tulasI svayaM bhI kAlUgaNI ke prathama darzana meM abhibhUta hokara unake prati sarvAtmanA samarpita ho ge| AcAryazrI ke abhimata se aise vilakSaNa vyaktitva ko samagratA se abhivyakti dene kA prayAsa eka paMgu vyakti dvArA parvatArohaNa kara vahAM zayana karane kI duHsaMbhava kalpanA jaisA hai| eka baunA vyakti AkAza ko apanI bhujA se mApanA cAhe, eka ajJa manuSya graha-nakSatroM kI gaNanA karanA cAhe aura koI samudra ke jhAgoM ko tolanA cAhe to saphalatA nahIM mila paatii| isI prakAra aneka-aneka kavi milakara bhI kAlUgaNI ke yazasvI jIvana ko vizleSita nahIM kara skte| isa kathana meM AcAryazrI kI apanI vinamratA aura RjutA kA darzana hai, to prastuta kRti meM ubhare hue sajIva bimba kavayitA ke sazakta lekhana aura sphuraNAzIla manISA ke pratIka haiN| kAlUyazovilAsa' meM hara ghaTanA kA citraNa jitanA yathArtha hai, utanA hI abhirAma hai| isako par3hate samaya aisA pratIta hotA hai mAno saba kucha sAkSAta ghaTita ho rahA hai| isake sAhityika sauMdarya meM nimajjita hone para aisA anubhava hotA hai, mAno eka tarAzI huI AvRta pratimA kA anAvaraNa ho rahA hai athavA eka sajIva AkRti zabdoM ke AvaraNa ko cIra kara bAhara jhAMka rahI hai| rUpAMtaraNa kI aneka prakriyAoM ke madhya se nikalakara 'kAlUyazovilAsa' apane isa svarUpa ko upalabdha huA hai| maiMne pahalI bAra jaba isase sAkSAtkAra kiyA to avabodha-aprabodha ke kaI ujAloM-aMdheroM meM kho gii| sataha para zabdoM kI tUphAnI daur3a aura bhItara gahare meM bhAvanA ke susthira mahAsAgara ne mujhe vismaya-vimugdha kara diyaa| prAcIna lipyaMkana, purAnI rAginiyoM, prAcIna itihAsa aura atIta ke ghaTanA-vRttoM ne mujhe prerita kiyA usake bhItara paiThane ke lie, para sAhasa nahIM huaa| sImita jAnakArI ke dharAtala para prajJA kI yAtrA ho bhI kaise sakatI hai? araNyAnI meM bhaTakI huI hariNI kI bhAMti maiM bhI digbhrAMta hokara apanA mArga khoja rahI thii| Akhira kAlUgaNI ke isa bhavya, sammohaka aura Adarza jIvana-vRtta meM eka praveza-dvAra mila gayA, jisake patha-darzaka svayaM isake racayitA 14 / kAlUyazovilAsa-2 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe haiN| - merI pahalI yAtrA eka yaMtracAlita yAna kI bhAMti mastiSka kI caukhaTa para dastaka die binA hI ho gii| dUsarI yAtrA meM Aloka-kiraNoM kA sparza huaa| ___ tIsarI aura cauthI bAra kI yAtrA meM kucha AtmasAta jaisA huA to maiMne jijJAsA ke taTahIna aMtarikSa meM praveza kiyA aura lekhaka dvArA prayukta zabdoM kI arthayAtrA karane kA prayAsa kiyaa| kiMtu mujhe anubhava huA ki yaha bhI eka zramasAdhya kArya hai| _ 'kAlUyazovilAsa' meM AcAryazrI kAlagaNI kA AbhAvalaya pAripAzvika vRtta-citroM ke lie eka svaccha darpaNa ke rUpa meM AbhAsita hai| AcAryazrI tulasI ne jisa dina isa saMbaMdha meM kucha kAma karane kA nirdeza diyA, eka anAyAsa AvirbhUta svIkRti ne mujhe isa karma ke prati samarpita kara diyaa| kAma zurU karane se pahale socA thA ki do-cAra mahInoM meM ise nipaTA duuNgii| kiMtu jaba apanI sImAoM kI ora jhAMkA, taba anubhava huA ki 'kAlUyazovilAsa' para kAma karane kI cAha virala paMkhoM se sImA-hIna nabha meM avagAhana karane aura athAha kSIra-sAgara ko eka sAMsa meM pI jAne kI cAha jaisI asaMbhava kalpanA hai| isa dRSTi se socA gayA ki samagratA kI abhIpsA se mukta hokara eka bAra prAraMbhika kArya meM saMlagna ho jAnA cAhie, isa nirNaya ke sAtha hI maiMne AcAryazrI ke AzIrvAda aura mArgadarzana, ina do taToM ke bIca bahanA zurU kara diyaa| prastuta saMdarbha meM kRti kI samAlocanA merA uddezya nahIM hai, para jo prasaMga kisI bhI dRSTi se mana ke tAroM ko jhanajhanA gae, unakI saMkSipta-sI carcA karane kA lobha-saMvaraNa maiM nahIM kara skuuNgii| guru-ziSya kA saMbaMdha cetanA ke stara para jur3atA hai| isa saMbaMdha kI svIkRti cetanA-vikAsa ke lie hI hotI hai| ziSya apane guru kI pratyakSa sannidhi athavA parokSa rUpa meM unhIM se mArgadarzana pAkara naI yAtrA zurU karatA hai, usa samaya use sarvAdhika apekSA rahatI hai muru ke vAtsalya kii| vaha vAtsalya kabhI-kabhI cetanA ke stara se haTakara deha se anubaMdhita ho jAtA hai| daihika anubaMdha se pravAhita snehadhArA bhI caitanya ke UrdhArohaNa meM nimitta bana sakatI hai| kAlUgaNI ke prati maghavAgaNI ke vAtsalya kA eka nidarzana dekhie ika dina zizu paDilehaNa karato, dITho DAMphara syUM tthNtthrto| taruvara-pallava jyUM thrhrto|| kAlUyazovilAsa-2 / 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zizu-muni ke prakaMpita gAta ne AcArya ke mana ko prakaMpita kara diyaa| unhoMne apanI caddara utArakara muni kAlU ko or3hA dI / gurudeva dravita karuNA ANI, nija gAtI zizu-tana para ThANI / dInhI manu yuvapada sahanANI / / ziSya kI prajJA ko sphuraNA dene ke lie guru apane puruSArtha kI satata pravAhI kaI dhArAeM usa dizA meM mor3a dete haiM / maghavAgaNI ne muni kAlU kI vaktRtva-kalA vikasita karane ke lie jo upakrama kie, usakA eka namUnA dekhie gurudeva svayaM gANai rI gatI sikhAtA bolaNa vadha, vyAkhyA rI kalA batAtA / khuda artha karI kAlU mukha DhALa gavAtA, nirmANa ziSya ro nija kartavya nibhAtA / / muni kAlU ne maghavAgaNI kI sannidhi meM anirvacanIya AtmIya bhAva kA anubhava kiyaa| jisa kSaNa krUra kAla ne AtmIya anubaMdhoM kI usa rajata-rajju ko eka jhaTake se tor3A, usa samaya muni kAlU ke komala mana para tIvra AghAta huA / unakI viraha-vyathita manaHsthiti ke gavAkSa meM jhAMkie nehalAM rI kyArI ro mhAMrI ro ke AdhAra ? sUkyo soto jo ikaloto sUno - so saMsAra / AikatArI thAMrI mhAMrI sArI hI visAra / kaThai kyUM padhAryA mhAMrI hattaMtrI rA tAra ! 'kAlUyazovilAsa' ke caritanAyaka apane Apa meM eka kAvya, upanyAsa yA itihAsa the| AcAryazrI tulasI ne apanI pratibhA-prabhA se Alokita kara usa kAvya yA itihAsa ko amaratva de diyA / kavi kI lekhanI kA sparza pAe binA koI bhI vyaktitva nirbAdha rUpa se pravAhita ho nahIM sakatA / AcAryazrI kI lekhanI meM eka ora jahAM sulalita zabda-pravAha hai, vahAM bhAva pakSa kI rasa - pravaNatA bhI kama lubhAvaka nahIM hai| pUjya kAlUgaNI ke padArohaNa ke samaya kavayitA unake mukhAravinda - ko caMdramA se upamita kara naI pracchAdanikA meM chiTakatI huI dhavala-dhavala cAMdanI kI AbhA dekhate haiM 16 / kAlUyazovilAsa-2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saghana sukRta sama sitatama pravara pachevar3i ek| munivara pradharAvI navI kInho pd-abhissek|| DIle DapaTI dupaTI dIpai dhavala prkaash| pUjya-vadana rayaNI-dhaNI prakaTI jyotsnaabhaas|| AcAryazrI tulasI ne apane lekhana ko zAbdika camatkAra kI sImA se Upara uThAkara saiddhAMtika aura sAMskRtika pariveza meM prastuti dene kA salakSya prayAsa kiyA hai| eka nidarzana dekhie aSTa karma ari-dala dalI, ho aSTama gunntthaann| aSTa ilA-tala Upare, aSTa mhaa-gunn-tthaann|| gaMtumanA sumanA sadA, aSTa maatRpd-liin| mahAmanA matha aSTa mada, aSTama pada aasiin|| aSTa siddhi Agama-kathita, aSTa Apta prihaary| aSTa rucaka rucikara tiNai, aSTa aMka avikaary|| ukta padyoM meM tattva-nirUpaNa ke sAtha ATha-ATha bAtoM kI jo saMyojanA kI gaI hai, vaha vilakSaNa pratibhA kI paricAyaka hai| tIsare ullAsa kI chaThI, sAtavIM aura AThavIM gItikA meM saiddhAMtika carcA ko jisa sahajatA aura saralatA se prastuta kiyA gayA hai, vaha pAThaka kI saiddhAMtika manISA ko sphuraNA dene vAlI hai| kavi kI jIvana-yAtrA niraMtara gatizIla yAyAvara kI jIvana-yAtrA hai| yAtrA anubhava-vRddhi kA sazakta mAdhyama hai| yAtrAkAla meM aneka prakAra ke logoM se saMparka hotA hai| kavi svayaM saMta-paraMparA ke saMvAhaka haiM, ataH ve apane samaya ke saMta-saMnyAsiyoM kA vizleSaNa isa prakAra karate haiM kai bhasma-vilepita gAtrA, zira jaTAjUTa bemaatraa| mRga-chAla vizAla bichAvai, mukha sIMga DIMga sNbhlaavai|| bAbA bAghaMbara or3he, gaMgA-jamanA-taTa poddh'e| kai nhA-dho rahai sucaMgA, kai naMgA ajaba addNgaa|| kaI paMcAgnI tapa tApai, jaMgama thAvara sNtaapai| UMce svara dhuna AlApai, kai jApa ahoniza jaapai|| kai UM hari-UM hari bolai, udaraMbhari mauna'na khole| kai Dagamaga mastaka Dolai, bhava-vAridhi jyAna jhkole|| kAlUyazovilAsa-2/17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkaroM kI vANI kA prabhAva anupameya hotA hai| hajAroM prayatnoM se jo kAma saMbhava nahIM hotA, vaha tIrthaMkaroM ke samavasaraNa meM sahaja rUpa se ghaTita ho jAtA hai| janmajAta zatrubhAva rakhane vAle prANI bhI vahAM maitrI kI dhArA meM baha jAte haiN| tIrthaMkaroM ke isa atizaya ko rUpAyita karate hue kavi ne likhA hai IbhArI chArI aho, vAri piye ika ghaatt| majArI mUSaka mile, khilai prema kI bATa / / azva-mahiSa ahi-nakula kila, hilamila karata milaap| jinavANI ro hI sakala, adbhuta praur3ha prtaap|| kRti meM eka ora kavitva kA utkRSTa nikhAra hai to dUsarI ora pAtroM ke anurUpa sAdhAraNa bolacAla kI bhASA ke prayoga atyaMta manohArI haiN| mAtA-putra kA yaha saMvAda kitanA surucipUrNa aura hRdayagrAhI hai mAM! o tana sukumAra, caraNa kamala komala atul| paya alavANa vihAra, parama pUjya kyUMkara karai? jampai jananI jAta! pUjya bhAgyazAlI prvr| paga-paga para prakhyAta, puNyavAna rai nau nidhi / / maiM pUchyo e mAM! AM pUjI mhArAja rai| ceharai rI AbhA, paLapaLATa paLapaLa krai|| bolai mAM, beTA! ke bAtAM AMrI kraaN| punavAnI ke ThA kaThai kitI saMcita krii|| kuNa hosI pAchai, AM pUjI mhArAja rai? utsukatA A chai, manai batA dai mAvar3I! bolI tar3Aka de'ra, lAla AMkha kara mAM mnai| khabaradAra hai phera, isI bAta kaba hI krii|| tapo divAlI kor3a, ApAM rA OM puujyjii| meTo khalatA-khor3a, sArAM rI shaasnnptii|| 'kAlUyazovilAsa' kI bhASA saMskRtaniSTha rAjasthAnI hai| kavi ke mastiSka meM apane kAryakSetra aura ciMtana kI bhAMti bhASAgata saMkIrNatA bhI nahIM hai| isalie jodhapurI, udayapurI, bIkAnerI, hariyANavI, gujarAtI, aMgrejI Adi bhASAoM ke prayoga bhI rAjasthAnI bhASA ko samRddhi de rahe haiN| 18/kAlUyazovilAsa-2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahoM ullAsoM ke prAraMbhika padya viSayavastu aura bhASA donoM dRSTiyoM se vilakSaNa haiN| isase racanAzailI meM dvirUpatA parilakSita hotI hai / zailI-bheda kI isa samasyA ko samAhita karane ke lie hI saMbhavataH unako maMgalavacana ke rUpa meM bhinna prastuti dI gaI hai| isase bhASA, zailI aura varNanagata dvaidha bhI kRti ko vizeSa saundarya detA huA pratIta hotA hai / zabdoM kI zakti sImita hai, phira bhI ve asIma bhAvabodha kA pratinidhitva karate haiN| eka zabda aneka arthoM kA vahana karatA hai / lekhaka kisa zabda ko kisa bhAvabodha ke sAtha yojita karatA hai, yaha usakI apanI icchA para nirbhara hai / 'kAlUyazovilAsa' meM dvyarthaka zabdoM ke prayoga kavi ke samRddha zabdakoza ke paricAyaka haiN| eka prasaMga dekhie koNa suvarNa suvarNa svarUpe kuNa dhattUra tarUr3o ? kuNa Aditya arka abhidhAne arkapatra kuNa rUr3o ? eka paMcazikha siMha zArdUlo giri-nikuMja meM gUMjai / eka bhUpa ro gunahagAra sira jUta phar3aphar3a jUMjhai / / kuNa mAtaMga indra airAvata aura zvapaca ika nAmai / lokanAtha tatpuruSa bahubrIhi aMtara bhU-nabha sAmai / / zabdacitra ke mAdhyama se eka vyaktitva kI vRttazrRMkhalA kA saMyojana karanA kavi kA mUlabhUta uddezya rahA hogA / para isa kRti meM mAnava svabhAva aura prAkRtika saundarya ke jo bimba ubhare haiM, unheM par3hakara na AMkheM thakatI haiM aura na mana bharatA hai / arAvalI parvatamAlA para phUlAda kI caukI kA jo varNana hai, vaha prakRti-citraNa ke sAtha bhASA kI dRSTi se bhI eka nayA prayoga hai| RtuvarNana kAvya kA eka vizeSa aMga hai| use khIMcakara lAyA jAe to vaha aprAsaMgika - sA lagatA hai / prastuta kRti meM grISma, basanta, zIta Adi RtuoM kA jo sahaja varNana huA hai, vaha isa jIvanavRtta ko kAvya ke kamanIya dharAtala para pratiSThita kara detA hai / kavi prakRti ke parama upAsaka haiN| ve apane sRjana meM tathyoM kI sajIva prastuti ke sAtha kalpaka manISA kI yAtrA ko bhI sahamati dete rahe haiM / yahI kAraNa hai ki unhoMne maryAdA-mahotsava jaise yathArtha ko chahoM RtuoM ke rUpa meM parikalpita kara apane zilpa ko maulika banA diyA / varSARtu se rUpAyita maryAdA- mahotsava kA svarUpa dekhie kAlUyazovilAsa-2 / 16 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMgA jamanA aura surasatI uchala-uchala kara gaDha mile, viraha-tApa-santApa bhulAkara rUM-rUM harSAMkara khilai| gaharo raMga hRdaya meM rAce, nAcai madhukara jidhara nihAro, terApaMtha paMtha ro praharI, mhAmocchaba lAgai pyaaro|| zAradIyA pUrNimA kI cAMdanI meM pravAsI haMsa mAnasarovara lauTa Ate haiN| haMsopama sAdhu-sAdhviyAM zaradopama maryAdA-mahotsava ke avasara para gurukulavAsa meM pahuMcakara kaise anirvacanIya toSa kA anubhava karate haiM baNyA pravAsI zramaNa-sitacchada gurukula-mAnasa mauja karai, parama kAruNika kAlU-vadana-sUkta muktAphala bhoja vrai| nahiM saradI-garamI ro anubhava, sAkSAta zarada varada varatAro, terApaMtha paMtha ro praharI mhAmocchaba lAgai pyaaro|| 'kAlUyazovilAsa' ke caritanAyaka, prANahArI vraNa-vedanA ko pratihata nahIM kara pAe, phalasvarUpa aMtazcetanA ke satata jAgaraNa kI sthiti meM bhI unakI zarIra-cetanA ke oja para kuharA chAne lgaa| usa samaya kayi kI manaHsthiti ko unhIM ke zabdoM meM dekhie Aja mhArai guruvara ro lAgai aMga addolo| sadA custa-so rahato ceharo saba vidha olo-dolo|| kuNa jANI vraNa-vedana veraNa dAruNa rUpa baNAsI, sArai tana meM yUM china-china meM apaNo roba jmaasii| o uNihAro re jAbaka par3agyo dholo|| isa prasaMga kA samUcA varNana itanA sajIva aura drAvaka hai ki par3hate-par3hate AMkheM nama ho jAtI haiN| __kAvya kI kizalaya kAyA alaMkAroM se vibhUSita hokara apane sauMdarya ko atirikta nikhAra dene meM sakSama ho jAtI hai| chanda, rasa, alaMkAra Adi ke samucita samanvayana se Abaddha sulalita aura rasIle zabda jaba bhAva-bhUmi para aMkita hote haiM to apane pAThaka ko vimugdha kara dete haiN| AcAryazrI kI kRtiyoM meM upamA, rUpaka, utprekSA, yamaka Adi alaMkAra eka-dUsare se Age daur3a rahe haiM, to anuprAsa alaMkAra eka svAbhAvika abhivyakti ke rUpa meM prastuta hai| isa prastuti ke utkarSa meM AcAryazrI kA zabda-zilpa bhAvanA kI laharoM para aThakheliyAM karatA huA pratIta ho rahA hai| kucha nidarzana dekhie20 / kAlUyazovilAsa-2 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlU zAsana- kalpataru, kAlU kalA - nidhAna / kAlU komala kAruNika, kAlU gaNa kI zAna / / maghavAgaNI kA sAyA uTha jAne para kAlUgaNI kI manaHsthiti kA citraNa utprekSA alaMkAra meM ubhara rahA hai palaka-palaka prabhu-mukha-vayaNa - smaraNa - samIraNa lAga / chalaka chalaka chalakaNa lagyo kAlU hRdaya - tar3Aga / / upamA aura utprekSA ke madhya jhAMkatA huA syAdvAda kA nirUpaNa dekhie svaMgI satabhaMgI sukhada satata saMgI - heta / vyaMgI ekAMgI kRte jhaMgI - so dukha deta / / itara darzaNI karSaNI naya- vaNijya- anabhijJa / vijJa vaNiga jina-darzaNI naya durNaya vipaNijJa / / DiMgala kavitA se prabhAvita 'kAlUyazovilAsa' ke eka prasaMga meM anuprAsa kI chaTA ullekhanIya haiM khilakkata kitta kuraMga siyAla, milakkata mAMjara mora muSAra 1 silakkata sAMbhara zUra zazAra, Dhilakkata Dhakkata Dhora DhicAra / / saMghIya-saMpadA - varNana ke prasaMga meM sAdhviyoM se saMbaMdhita eka padya par3hie saMyama-raMge raMgiNi caMgiNi sajja mataMgiNi cAla / zIla suraMgiNi ujjvala aMgiNi laMghiNi jaga-jaMbAla / / AcArya zrI tulasI eka bRhattara dharmasaMgha ke AcArya haiM, sAdhaka haiM, lekhaka haiM, kavi haiM, vaktA haiM aura usase bhI adhika eka samarpita vyaktitva haiM / samarpaNa kA saMbaMdha bhAva- pravaNatA se hai / bhAvanA strI hRdaya kI komala urvarA meM aMkurita hotI hai| puruSa-hRdaya kI paruSatA meM samarpaNa kA bIja - vapana hI kaThina hai, aMkuraNa kI to bAta hI dUra / kiMtu AcAryazrI kI aMtazcetanA para samarpaNa kA jo pallavana huA hai, vaha eka vizeSa ghaTanA hai| AcAryazrI kA samarpaNa bhAva dekhakara yaha saMdeha sAvakAza ho jAtA hai ki eka strI meM bhI itanA samarpaNa hotA hai yA nahIM ? kAlUyazovilAsa-2/21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane jIvana-nirmAtA AcArya ke prati itanI vinamratA ! itanI kRtajJatA ! itanI guNagrAhakatA ! patA nahIM, yaha vRtti sAdhanA kI niSpatti hai yA sahaja prakRti hai ? kucha bhI ho, yaha vRtti pAThaka ko bhI samarpaNa kA dizA-saMketa detI hai / yuvAcArya pada-pradAna ke usa aitihAsika prasaMga meM AcAryazrI kAlUgaNI kI niSkAraNa karuNA se abhibhUta AcAryazrI tulasI kI bhAvanAtmaka gaharAI meM jhAMkie pada yuvarAja rivAja sAjha saba mujhanai dIdho svAmI / rajakaNa nai kSaNa meM merU baNavAyo aMtaryAmI / / jala-biMdU indUjjvala mAno zuktija Aja suhAyo / mRtpiNDa akhaNDa palaka meM kAmakumbha kahivAyo / / X X X sAdhAraNa pASANa zilpi kara divya devapada pAyo / kiM vA kusuma suSamatA - yoge mahipati - mukuTa maDhAyo / / mRnmaya ratna prayatna- prayoge zANa-pANa sarasAyo / biMdu siMdhutA ro jo upanaya sAkSAta AkRti pAyo / / loha - kaMcana karaNAro pArasa graMtha-graMtha meM gAyo 1 para pArasa karaNAro pArasa Aja sAmanai Ayo / / chaThe ullAsa kI terahavIM gItikA meM dharmasaMgha ke AcArya aura unake anuyAyiyoM tathA guru-ziSyoM ke AMtarika madhura saMbaMdhoM ko jo sarasa aura sAhityika abhivyakti milI hai, vaha apUrva hai / viraha ke maMca para atIta kI sukhada smRtiyoM kA maMcana geya kAvya ko zravya se bhI adhika dRzya jaisI anubhUti meM DhAla detA hai / 1 ullAsottara pAMca zikhAoM meM kAlUgaNI kI saMkSipta jIvana - jhAMkI ke sAtha saMsmaraNoM kI laMbI zRMkhalA itihAsa ke aneka AvRta rahasyoM ko khola rahI hai / isameM aneka ghaTanAeM aisI haiM, jinakI jAnakArI ekamAtra AcAryazrI ko hI hai| sAhityika avataraNa ke abhAva meM unake lopa kI saMbhAvanA se inakAra nahIM kiyA jA sakatA thA, para aba una sabako pUrA saMrakSaNa upalabdha ho gayA hai| 1 AcAryapravara kI paripakva lekhana - cetanA se niSpanna 'kAlUyazovilAsa' hamAre dharmasaMgha kI eka amUlya thAtI hai| atiraMjana mukta mAnavIya mUlyoM se anubaMdhita yaha sRjana aneka sRjanazIla cetanAoM ko naI sphuraNA dene meM sakSama hai| isakI apUrNa yAtrA meM bhI mujhe vicitra saMtRpti kA anubhava huA hai| isake svAdhyAya meM nimajjita cetanA ko aparisIma Ananda kI anubhUti huI hai / isa anubhUti meM bhI prastuta kRti ke sraSTA AcArya zrI tulasI kI karuNA ne kAma kiyA hai| 22/kAlUyazovilAsa-2 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa saMdarbha meM kavi kI nimnokta saMvedanA yathArtha pratibhAsita ho rahI hai siddhayanti karmasu mahatsvapi yanniyojyAH, saMbhAvanA-guNamavehi tmiishvraannaaN| kiM vA bhaviSyadaruNastamasAM vibhettA, taM cet sahasrakiraNo dhuri naakrissyt|| mahAna vyaktiyoM dvArA mahattara kAryoM meM niyukta sAmAnya vyakti bhI saphala ho jAte haiM, vaha sArI kSamatA una viziSTa vyaktiyoM kI hI hotI hai| yadi sUrya apane sArathi aruNa ko Age nahIM karatA to kyA vaha aMdhakAra ko dUra karane meM sakSama ho sakatA thA? paramArAdhya AcAryapravara ke asIma anukaMpana ne mujhe gati dI aura 'kAlUyazovilAsa' ke uttarakArya meM saMpRkta hokara maiMne AtmatoSa kA anubhava kiyaa| pariziSTa ke ghaTanA-prasaMgoM meM merI jAnakArI ke paripUrNa srota svayaM AcAryazrI haiN| kucha anya virala srotoM se bhI maiMne apanI anabhijJatA ko kama karane kA prayAsa kiyA hai| prUpha-nirIkSaNa Adi kAryoM meM aneka sAdhviyoM ne pUrI tanmayatA se apanA yoga diyA hai| una sabake prati kRtajJatA-jJApana kI aupacArikatA ko chor3akara maiM yaha zubhAzaMsA karatI hUM ki AcAryapravara kA kartRtva hama sabako apane saMparka meM lekara hamArI karmazIlatA ko niraMtara gatizIla karatA rhe| saradArazahara sAdhvIpramukhA kanakaprabhA 2 sitambara, 1676 kAlyazovilAsa-2 / 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAvastu terApaMtha dharmasaMgha ke AThaveM AcAryazrI kAlUgaNI kA janma rAjasthAna ke choTe se gAMva chApara (cUrU) meM huaa| ve apane pitA mUlacandajI koThArI aura mAtA chogAMjI ke ikalaute putra the| janma ke eka sAla bAda hI unake sira se pitA kA sAyA uTha gayA aura putra ke lAlana-pAlana kA sArA dAyitva mAtA chogAMjI para A gyaa| chogAMjI apane nayanoM ke tAre putra ke sAtha pitA ke ghara rahane lgiiN| vahAM sAdhu-sAdhviyoM ke saMparka se unake aMtaHkaraNa meM vairAgya ke aMkura prasphuTita hone lge| mAM ke vicAroM kA pratibimba putra ke jIvana para par3A aura vaha bhI bhautika pariveza se dUra haTakara Atmodaya ke svapna dekhane lgaa| __ pUjya kAlUgaNI ke do nAma the-zobhAcaMda aura kaaluu| unakI prasiddhi dUsare nAma se hI adhika thii| ATha varSa kI avasthA meM unhoMne vi. saM. 1641, saradArazahara meM terApaMtha saMgha ke pAMcaveM AcAryazrI maghavAgaNI ke prathama bAra darzana kie| unakA bhAvuka mana abhibhUta huA aura vaha zIghra hI maghavAgaNI kI sannidhi pAne ke lie utAvalA ho utthaa| tIna varSa taka saMskAroM ko vizeSa poSaNa dene ke bAda ve apanI mAtA zrI chogAMjI aura mAsI-duhitA kAnakumArIjI ke sAtha bIdAsara meM pUjya maghavAgaNI ke kara-kamaloM se dIkSita ho ge| maghavAgaNI apane zaikSa ziSya kAla kI asAdhAraNa yogyatA aura sthira prajJA se prabhAvita hue| ziSya ko taiyAra karane ke lie unhoMne athaka prayAsa kiyA to kAlUgaNI ne bhI apane Apako maghavAgaNI ke anurUpa DhAlane kA Thosa prayatna kiyaa| pariNAma yaha huA ki kAlUgaNI maghavAgaNI kI pratikRti bana ge| ziSya guru kI maMgalamaya chatrachAyA meM apanI kSamatAoM kA vikAsa karane meM saMlagna thaa| usane kalpanA bhI nahIM kI thI ki jisa mahAna vRkSa ke sahAre usakI jIvana-latA Upara car3ha rahI hai, vaha asamaya meM hI gira pdd'egaa| kiMtu kisI kA socA huA kaba pUrA hotA hai? maghavAgaNI ne mANakagaNI ko apanA uttarAdhikAra 24 / kAlUyazovilAsa-2 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mauMpakara isa jIvana kI yAtrA ko saMpanna kara liyaa| isa kalpanAtIta AghAta ko sahane kI taiyArI muni kAlU kI nahIM thii| unakA vyathita honA svAbhAvika thaa| phira bhI solaha varSIya kizora muni ne guru-viyoga ke una kSaNoM meM samudbhUta vyathA ko dhairya se pI liyA aura mANakagaNI ke saMrakSaNa meM apane Apako saMtulita kara liyaa| ___ muni-jIvana ke prathama pAMca varSoM meM maghavAgaNI kI upAsanA kara muni kAlU mANakagaNI ko unhIM kI pratichAyA samajhakara Age bar3hane lge| pAMca varSa kI avadhi saMpanna ho, usase pahale hI mANakagaNI ko kAla ke krUra hAthoM ne uThA liyaa| muni-jIvana ke eka dazaka meM ina do bar3e AghAtoM ne muni kAlU ko Atmanirbhara banA diyaa| mANakagaNI apane pIche saMgha ko koI vyavasthA nahIM de ge| eka mahattvapUrNa praznacihna ko virAma meM pariNata karane ke lie dharmasaMgha ke sadasyoM ne sarvasammati se DAlagaNI kA nAma prastAvita kiyaa| anizcita bhaviSya ko eka Alambana upalabdha ho gyaa| mANakagaNI aura DAlagaNI ke aMtarima kAla meM muni kAlU ne jisa sUjhabUjha, kartavyaniSThA aura dakSatA kA paricaya diyA, vaha terApantha ke itihAsa kA eka avismaraNIya pRSTha hai| DAlagaNI ke bAda terApaMtha saMgha ke garimApUrNa AcArya pada kA bhAra saMbhAlA AcAryazrI kAlUgaNI ne| kAlUgaNI kA samaya terApaMtha saMgha ke lie abhUtapUrva pragati kA samaya thaa| unake netRtva meM pragati ke bahumukhI AyAmoM kA udghATana huaa| sAdhu-sAdhviyoM kI saMkhyA meM vRddhi, vihAra-kSetra kA vistAra, kAryakSetra kA vistAra, jana-saMparka kA vistAra, pustaka-bhaMDAra kI samRddhi, hastakalA kA vikAsa, zikSA kA vikAsa Adi aneka biMdu saMgha-sAgara meM samarpita hokara vyApaka rUpa se abhivyakti pAne lge| AcAryazrI kAlUgaNI eka yazasvI, varcasvI aura ojasvI vyaktitva ke AdhAra the| unake prabhAva aura puNyavattA ne virodhiyoM ko bhI abhibhUta kara liyaa| unake zAsanakAla meM jo sAmAjika aura sAMpradAyika saMgharSa hue, unameM bhI unakI sahanazIlatA, dUradarzitA tathA zAntipriyatA ko unmuktabhAva se nikharane kA avakAza milaa| apane jIvana ke sAndhyakAla meM kAlUgaNI arAvalI kI ghATiyoM meM parivrajana karate hue mAlavA phuNce| vahAM se gaMgApura cAturmAsa hetu lauTate samaya unake bAeM hAtha kI aMgulI meM eka choTA-sA vraNa ubhraa| vraNa kI jaTilatA bar3hI, para usakI prANahArI vedanA ke kSaNoM meM bhI Apa khilate hue sumanoM kI bhAMti musakarAte rhe| kAlUyazovilAsa-2 / 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vraNa kI bhayaMkaratA dekhakara DaoNkTara-vaidyoM ne ucita cikitsA kA parAmarza diyA, para unakI dRr3ha saMkalpa-zakti aura ananumeya manobala ne usa parAmarza ko ThukarA diyaa| uttarottara girate hue svAsthya ne unako apane saMghIya dAyitva ke prati jAgarUka kara diyaa| cirakAla se pAlita apanI dhAraNA ko saMghIya mudrA se abhimaMtrita karane ke lie unhoMne apane uttarAdhikAra-patra meM muni tulasI kA nAma aMkita kara yuvAcArya pada pradAna ke aitihAsika nirNayakrama kA kriyAnvayana kiyaa| ___apane aMtima samaya meM kAlUgaNI ne zAnta mana se AtmA aura zarIra kI vivekakhyAti kA anubhava kiyaa| UrdhvArohita bhAvadhArA ke una kSaNoM meM unake mukhAravinda kI dIpti una sabako dIpta kara rahI thI, jo unake dAeM-bAeM khar3e hokara usa AbhAmaMDala ko nihAra rahe the| vIra mAtA chogAMjI ne apane putra ke mahAprayANa kA saMvAda sunaa| eka bAra mana Ahata huA, para zIghra hI jAgatika yathArthatA ne unako anitya aura ekatva bhAvanA se bhAvita kara diyaa| mAtuzrI kI tatkAlIna manaHsthiti unake apane lie hI nahIM, hajAroM-hajAroM zraddhAluoM ke lie bhI sazakta Alambana bnii|| _ 'kAlUyazovilAsa' kA yaha saMkSipta rekhAcitra kAlUgaNI ke jIvana se saMbaMdhita aneka saMsmaraNoM, aitihAsika saMdarbho tathA anya mahattvapUrNa tathyoM kI sUcanA mAtra hai| isake chaha ullAsa (vibhAga) haiN| pratyeka ullAsa meM chaha kalAoM ke aMtargata solaha-solaha gItoM kA Akalana hai| ullAsoM kI sampannatA para pAMca vizeSa gItoM ko pAMca zikhA ke rUpa meM saMyojita kiyA gayA hai| kula milAkara eka sau eka gItoM se saMvalita yaha kAvya kAlUgaNI ke jIvana kI sajIva abhivyakti hai| 26 / kAlUyazovilAsa-2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullAsa-paricaya caturtha ullAsa caturtha ullAsa ke prathama saMskRta zloka meM pUjya kAlUgaNI kI stuti kI gaI hai| prastuta zloka kI racanA vyAkaraNa kI dRSTi meM viziSTa hai| eka hI zloka, eka hI saMdarbha aura saMskRta kI sAtoM vibhaktiyoM kA prayoga racanAkAra kI vilakSaNa pratibhA kA sUcaka hai| __maMgala vacana rUpa meM racita dasa dohoM meM ATha dohe gaNadhara gautama kI tripadI-utpAda, vinAza evaM dhrauvya se sambandhita hai| tripadI kI asvIkRti se vastu kA astitva hI asvIkRta ho jAtA hai, isa tathya ko upamAoM ke mAdhyama se bahuta sundara prastuti dI gaI hai| caturtha ullAsa ke prathama gIta meM vi. saM. 1660 ke sujAnagar3ha-cAturmAsa kA varNana hai| usa varSa kAlUgaNI ne pravacana meM bhagavatI sUtra aura canda caritra kA vAcana kiyaa| muni tulasI ko SaDdarzana par3hAyA, pramANanayatattvalokAlaMkAra kA mahattva batAte hue use par3hane kI preraNA dI tathA muni tulasI dvArA samasyApUrti ke rUpa meM viracita 'kAlUkalyANamandira' stotra kA saMvatsarI ke dina pariSada meM pATha kraayaa| ____ muni tulasI meM chipI vyaktitva-nirmANa kI arhatA kA AbhAsa pAkara pUjya kAlUgaNI ne unako navadIkSita bAla muniyoM ke adhyayana kA dAyitva sauNpaa| adhyayana ke sAtha unake nirmANa kI pUrI jimmevArI muni tulasI ko sauMpakara kAlUgaNI nizcita ho ge| usI cAturmAsa meM marudhara (mAravAr3a) pradeza kA zrAvaka samAja marudhara-yAtrA kI prArthanA karane ke lie upasthita huaa| kavi ne marudhara kI dharatI ke muMha se jisa rUpa meM viraha-vyathA kA varNana karavAyA hai, vaha itanA hRdayagrAhI hai ki pAThaka use par3hakara abhibhUta ho jAtA hai| kAlUyazovilAsa-2 / 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idhara kAlUgaNI kA cAturmAsika pravAsa sujAnagar3ha thA, udhara pacapacarA meM muni rikhirAmajI aura lacchIrAmajI abhimAna vaza saMgha se pratyanIka ho ge| zrAvakoM dvArA sthiti kI jAnakArI milii| kAlUgaNI ne zrAvakoM ke mAdhyama se hI unako saMgha se bAhara kara diyaa| usa sthiti meM jodhapura ke zrAvakoM ne saMghIya pustakeM apane adhikAra meM lekara sAdhvI sohanAMjI ko saupaM diiN| saMtoM ne hAkama ke pAsa zikAyata kii| hAkama ne do TUka javAba dekara unako AgAha kara diyaa| yaha pUrA vivecana prathama gIta meM hai / dUsare gIta meM kAlUgaNI ke chApara - pravAsa aura lADanUM meM samAyojita maryAdA-mahotsava kA varNana hai| prasaMgavaza muni hemarAjajI (AtamA) kA guNagAna kiyA gayA hai| tattvajJa aura AgamoM kI gaMbhIra dhAraNAvAle muni hemarAjajI ne manovaijJAnika tarIke se muni tulasI ko tattvajJAna sikhAyA thA / mahotsava ke avasara para marudhara ke loga punaH vahAM kI prArthanA karane aae| pUjya kAlUgaNI ne unakI prArthanA svIkAra kara lI / marudhara ke loga harSavibhora ho uThe / mahotsava ke dina pazcima rAtri meM pUjya kAlUgaNI ne sAdhuoM kI goSThI bulaaii| saMtoM ke bIca muni dayArAmajI, phatehacandajI aura ciraMjIlAlajI, ina tInoM kA eka sAtha saMgha se saMbaMdha-viccheda kara diyaa| kyoMki unakI Apasa meM dalabandI thii| ve bhItara-hI-bhItara anya vyaktiyoM meM manobheda kI sthiti paidA karake unheM apanA banAne kA prayAsa kara rahe the| unakA mukhya Aropa yaha thA ki terApaMtha meM pakSapAta calatA hai| yahAM osavAloM ko hI AcArya banAyA jAtA hai, jabaki agravAloM ko koI sthAna nahIM hai / osavAloM ko mahAna mAnA jAtA hai aura agravAloM ko jhagar3AlU batAyA jAtA hai / apane kathana kI puSTi meM unhoMne udAharaNa ke rUpa meM saMgha se bahiSkRta rikhirAmajI ko upasthita kiyA / itanA hI nahIM, unhoMne bhikkhU aura rikkhU kI tulanA karane kA dussAhasa karake hariyANA ke vairAgI jAlIrAma ko bahakAne kI ceSTA kI / jAlIrAma unake phaMde meM nahIM phaMsA to apanI karanI kA phala unhIM ko bhoganA par3A / AcAryazrI ne bhikkhU aura rikkhU kI tulanA ko mUDhatApUrNa kArya batAte hue suvarNa ke sonA aura dhattUrA, arka ke sUrya aura Akar3A, paMcazikhA ke siMha aura pAMca zikhAoM vAlA manuSya, mAtaMga zabda ke indra kA airAvata hAthI aura caNDAla tathA lokanAtha zabda ke loka kA nAtha aura loka hai jisakA nAtha, aise dvyarthaka zabdoM ko prastuta karake AcArya bhikSu kI mahimA ko ujAgara kiyA hai| 28 / kAlUyazovilAsa-2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsare gIta meM pUjya kAlUgaNI ne zubha muhUrta dekhakara marudhara kI yAtrA kA prAraMbha kiyaa| usa yAtrA meM unake sahavartI sAdhu-sAdhviyoM kI vizeSatAoM kA bahuta sundara DhaMga se vizleSaNa kiyA gayA hai| isase kAlUgaNI kI vyaktitva-nirmANa-kalA, sAdhu-sAdhviyoM kI guNavattA aura AcArya tulasI kI prakhara pramoda bhAvanA kI eka sAtha abhivyakti ho rahI hai| caturtha gIta meM DIDavAnA se pacapadarA taka kI yAtrA kA varNana hai| isa yAtrA meM kAlU nAmaka gAMva meM digambara logoM ke bIca kAlUgaNI kA vyAkhyAna huaa| prasaMgavaza prakaraNa calA ki strI bhI mokSa kI adhikAriNI hai| isa bAta para digambara logoM ne Apatti utthaaii| pUjya kAlUgaNI ne digambaroM dvArA mAnya graMtha gommaTasAra ke AdhAra para pramANita kara diyA, phira bhI kucha matAgrahI logoM ne usako sahajatA se mAnya nahIM kiyaa| unake dvArA abhivyakta Akroza kI Aga kAlUgaNI ke upazama rasa se svataH zAMta ho gii| pacapadarA meM saMgha se bahiSkRta pAMca sAdhuoM ne dharmasaMgha kI nindA kara bahuta logoM ko bhrAnta banA diyA thaa| kAlUgaNI ne sArI sthiti kA Akalana kiyA aura unake dvArA phailAI gaI bhrAMtiyoM kA nirAkaraNa kara logoM ko punaH sanmArga dikhaayaa| gurudeva ke thor3e-se prayAsa se bhrama kA andhakAra dUra ho gyaa| jisa prakAra sUrya ke prakAza meM juganU kA koI astitva nahIM rahatA, vaise hI pUjya kAlUgaNI ke padArpaNa se TAlokara sAdhu astitvavihIna-se ho ge| pAMcaveM gIta meM bAlotarA, jasola, asAr3A, samadar3I Adi kSetroM meM upakAra karate hue kAlUgaNI ke jodhapura padhArane kA varNana hai| kAlUgaNI ke svAgata meM zrAvaka samAja kA utsAha, svAgata-julUsa aura unakI guNavattA sahaja sAhityika bhASA meM abhivyakta huI hai| guNatIsa sAdhuoM aura aTThAIsa sAdhviyoM ke sAtha kAlUgaNI cAturmAsa karane ke lie jodhapura ke jATAvAsa mohalle meM pahuMca ge| chaThe gIta meM jodhapura-cAturmAsa ke prathama tIna mahInoM kI saMkSipta jhA~kI hai| Azvina mahIne meM udayapura se spezala Trena aaii| kAlUgaNI ko mevAr3a padhArane kI prArthanA kI gii| kArtika mahIne meM dIkSA kA prasaMga upasthita huaa| dIkSArthiyoM kI bhIr3a dekhakara virodhI loga IrSyA se udvigna ho ge| unhoMne bAladIkSA ke nAma para bhayaMkara virodha karanA zurU kara diyaa| usa saMdarbha meM kucha vyakti pUjya kAlUgaNI se mile| unhoMne bAladIkSA para kucha ApattiNaM upasthita kiiN| pUjya kAlUgaNI ne zAntabhAva se unake dvArA prastuta kI gaI ApattiyoM kA nirAkaraNa kiyA aura saMta jJAnezvara, zaMkarAcArya, prahlAda Adi udAharaNoM se bAlakoM kI yogyatA pramANita kara terApaMtha kI dIkSApaddhati kA nirUpaNa kiyaa| kAlUyazovilAsa-2 / 26 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtaveM gIta meM dIkSA ke prasaMga ko hI Age bar3hAyA gayA hai| kAlUgaNI dvArA spaSTIkaraNa karane ke bAda bahuta loga samAhita ho gae, phira bhI kucha loga apanI pakar3a nahIM chor3a paae| unhoMne rAjabhavana taka ulTI-sIdhI bAteM pahuMcAI aura dIkSA rokane kI dhamakI dii| pokharaNa ke ThAkura cainasiMhajI rAThaur3a unameM pramukha the| usa sthiti meM jodhapura ke pramukha zrAvaka pratApamalajI mehatA ne AtmavizvAsa aura sAhasa ke sAtha ghoSaNA kara dI- 'dharmanIti-sammata terApaMtha kI dIkSA na kabhI rukI hai aura na kabhI rukegii| yadi kisI ko Apatti ho to vaha mazInagana bheja de| hajAroM loga pUre hoza ke sAtha apane prANa dene ke lie sannaddha haiN|' mehatAjI kI cunautI ke sAmane ThAkura-sAhaba kA joza ThaMDA ho gayA, dIkSA kA virodha zAMta ho gyaa| jodhapura meM dIkSArthI bhAI-bahanoM kI zobhAyAtrA pUre ThATa-bATa ke sAtha niklii| logoM ne vismita hokara usakA nirIkSaNa kiyaa| saradAra-skUla ke prAMgaNa meM pUjya kAlUgaNI ne eka sAtha bAIsa bhAI-bahanoM kA dIkSA-saMskAra sampanna kiyaa| yaha eka vizeSa saMyoga kI bAta thI ki jayapura-nareza mAnasiMhajI aura jodhapura-nareza ummedasiMhajI ne vAyuyAna meM AsIna hokara dIkSA kA kAryakrama dekhaa| jayapura-nareza aura jodhapura-nareza dIkSA kA kAryakrama dekhane Ae the, isa bAta kI jAnakArI kisI ko nahIM thii| zrAvaka mAlamasiMhajI murar3iyA ko patA lagA to unhoMne pUjya kAlUgaNI ke darzana kara ukta ghaTanA kI avagati dii| isa prasaMga se AThaveM gIta kA prAraMbha huA hai| dIkSA ke bAda kAlUgaNI ne jAlorI daravAje se zahara meM praveza kiyaa| unake sAtha navadIkSita sAdhu-sAdhviyoM kA samUha dekhakara darzakoM ne bhagavAna mahAvIra ke yuga kA smaraNa kara apane Apa meM dhanyatA kA anubhava kiyaa| jodhapura kA cAturmAsika pravAsa sAnanda sampanna huaa| vahAM kAlUgaNI ko vizeSa prasiddhi milii| puNyavAna ke paga-paga nidhAna hote haiM, yaha kahAvata caritArtha ho gii| jodhapura se kAMThA kI ora vihAra huaa| kAMThA eka aisA saMbhAga hai, jahAM sthAna-sthAna para babUla ke kAMTe bikhare hue haiM aura arahaTa ke kueM calate rahate haiN| ghAToM kI dharatI vAlA mevAr3a kAMThA saMbhAga kA par3osI hai| pahAr3I dharatI para dhava, khadira, palAsa Adi vRkSa khar3e haiN| vahAM kucha vizeSa prakAra ke kUpa hote haiM, jo tUMDiyA kuAM kahalAte haiN| gehU~ aura jvAra kI acchI phasala hotI hai tathA nadI evaM nAloM-khALoM kI bharamAra hai| kAMThA saMbhAga meM paribhramaNa karake pUjya kAlUgaNI sAdhu-sAdhviyoM ke parivAra ke sAtha maryAdA-mahotsava karane ke lie sudharI phuNce| vahAM ke ThAkura agavAnI 30 / kAlUyazovilAsa-2 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane aae| unake anurodha para gar3ha meM hAjarI huI / ThAkura sAhaba ne zikAra aura zarAba chor3akara tyAgamaya abhinandana kiyA / nauveM gIta meM sudharI meM samAyojita vi. saM. 1661 ke maryAdA - mahotsava ke avasara para zrAvaka samAja dvArA kI gaI vyavasthAoM kA saMkSipta varNana hai / mevAr3a kI bhAvapUrNa prArthanA aura kAlUgaNI dvArA dI gaI svIkRti kA ullekha hai / sudharI se vihAra kara AsapAsa ke gAMvoM kA sparza karate hue kAlUgaNI 'bar3A gur3A' pdhaare| vahAM phAlguna zuklA saptamI ko sAyaMkAlIna pratikramaNa ke bAda kAlUgaNI aura muni tulasI ke bIca padyamaya saMvAda huaa| guru ke asIma vAtsalya aura ziSya ke samarpaNa ko abhivyakti dene vAlA vaha saMvAda itihAsa kI eka virala ghaTanA ke rUpa meM aMkita huA hai / ' catarAjI kA gur3A' gAMva meM ukta prasaMga kI punarAvRtti huI / ina donoM ghaTanAoM ko dekhane-sunane vAle sAdhu-sAdhviyoM meM muni tulasI para kAlUgaNI kI asIma kRpA carcA kA viSaya bana gyaa| usI varSa cAturmAsa ke bAda pUjya kAlUgaNI ne muni tulasI ko rAmacaritra sIkhane kA nirdeza diyA / isa nirdeza para kaI sAdhuoM ko Azcarya huA, para vaha kAlUgaNI kI dUradarzitA thI / usa samaya yaha kalpanA hI nahIM thI ki do varSoM meM hI muni tulasI ko saMgha kA dAyitva saMbhAlanA hogA aura unake lie rAmacaritra kA vAcana anivArya ho jAegA / dasaveM gIta kA prAraMbha kAlUgaNI dvArA kAMThA kSetra ke katipaya gAMvoM kI yAtrA se huA hai / 'rAmasiMhajI kA gur3A' padhArane para kAlUgaNI ke ghuTanoM meM darda ho gayA / yAtrA meM avarodha hotA dekha 'bhilAvA' kA prayoga kiyA gyaa| usase ghuTanoM para chAle ubhara aae| unase pAnI nikalane para vedanA kucha kama huI / aThAraha dina 'rAmasiMhajI kA gur3A' meM rahakara kAlUgaNI ne vahAM se vihAra kiyaa| jojAvara hote hue ve siriyArI pdhaare| donoM hI kSetroM meM vahAM ke ThAkura sAhaba ne upAsanA kara lAbha uThAyA / siriyArI kI hATa meM AcArya bhikSu ne anazana kiyA thaa| kAlUgaNI ne usa sthAna kA nirIkSaNa kiyaa| unake ghuTanoM se pAnI jharanA banda nahIM huA, phira bhI mevAr3a kI yAtrA ke lie unakA saMkalpa pakkA thA / phalataH ve vaizAkha zuklA tRtIyA ke dina 'phUlAda kI caukI' para pahuMca ge| vahAM marudhara aura mevAr3a se saikar3oM loga pahuMca ge| jahAM mahApuruSoM kA pravAsa hotA hai, vahAM jaMgala meM maMgala ho jAtA hai| jahAM, rAma, vahIM ayodhyaa| zrIkRSNa bAMsurI bajAte haiM to sUkhA bAga sarasabja ho jAtA hai / ye kiMvadaMtiyAM kevala kapola kalpanAe~ hI nahIM haiM / inakI yathArthatA ko pramANita kara rahA hai jaMgala meM 'phUlAda kI caukI' para pUjya kAlUgaNI kA pravAsa | kAlUyazovilAsa-2 / 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSaya tRtIyA kI usa rAta kA varNana eka viziSTa zailI meM kiyA gayA hai / bhujaMgaprayAta aura motIdAma chandoM meM DiMgala kavitA ke rUpa meM jo chabbIsa padya likhe gae haiM, ve sampUrNa kAlUyazovilAsa meM apane DhaMga ke padya haiN| prathama teraha padyoM meM jaMgala kI bhaugolika sthiti kA sajIva citraNa hai aura zeSa teraha padyoM meM kavi ne apanI kalpanA- pravaNatA se eka prazna upasthita kara use samAhita kiyA hai / 1 gyArahaveM gIta meM mevAr3a kI yAtrA kA varNana hai / ghuTanoM kI pIr3A ke bAvajUda pUjya kAlUgaNI apanA vacana pUrA karane ke lie arAvalI pahAr3a para car3he / saMkalpabala aura manobala prabala na ho to usa pahAr3I mArga para lagAtAra tIna-cAra ghaMTe calanA bahuta muzkila ho jAtA hai| mevAr3a ke choTe-bar3e kSetroM kA sparza karate hue kAlUgaNI gogundA (moTe gAMva) pdhaare| garmI ke mausama meM bhI vahAM kaMbala or3hakara sone jaisI sardI kA anubhava huaa| gogundA- pravAsa meM pUjya kAlUgaNI ke hAtha meM phor3A ho gayA / vraNa-vedanA ke bAvajUda sAre kArya vyavasthita calate rahe / cAturmAsa ke lie udayapura pahuMcane kA dina ASAr3ha zuklA tRtIyA nirNIta kiyA gayA / bArahaveM gIta kA prAraMbha udayapura kI dizA meM prasthAna se huA hai / gogundA se udayapura kI dUrI mAtra sAta koza batAI gaI, kiMtu pairoM se ikkIsa mIla mApA gayA taba udayapura aayaa| pUrva nirdhArita tithi ke anusAra ASAr3ha zuklA tRtIyA ke dina madhya bAjAra se hokara kAlUgaNI phatehalAlajI mehatA kI bAr3I meM pdhaare| phatehalAlajI mehatA aura hIrAlAlajI murar3iyA rAjamahala pahuMcakara rANA bhopAlasiMhajI se mile / unhoMne kAlUgaNI kI saMtatA kA paricaya dete hue kahA-'hamAre paMcama AcArya maghavAgaNI yahAM padhAre the taba Apake pitA zrI rANA phatehasiMhajI ne unake darzana kie the| Aja maghavAgaNI ke ziSya kAlUgaNI yahA~ padhAre haiN| Apa rANA phatehasiMhajI kI saMtAna hai / marjI ho to Apa bhI usI paramparA ko Age bar3hAte hue kAlUgaNI ke darzana kareM, rANAjI kI svIkRti pAkara unhoMne kAlUgaNI ko nivedana kara diyA / ASAr3ha zuklA caturthI ke dina sAyaMkAla lagabhaga chaha baje rAjalavAjame ke sAtha rANA bhopAlasiMhajI kAlUgaNI ke darzana karane mehatAjI kI bAr3I pahuMca ge| terahaveM gIta meM pUjya kAlUgaNI aura rANA bhopAlasiMhajI kA milana- prasaMga sAhityika chaTA ke sAtha varNita huA hai / usa samaya AkAza meM megha maMDarA rahe the / kAlUgaNI aura rANAjI khule AkAza ke nIce bAtacIta kara rahe the| logoM ko AzaMkA thI ki pAnI barasegA aura isa upakrama meM bAdhA upasthita ho jaaegii| kiMtu jaba taka rANAjI rahe, pAnI kI eka bUMda bhI nahIM girI / 32 / kAlUyazovilAsa-2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANAjI chaha baje se sUryAsta hone taka lagabhaga AdhA ghaMTA pUjya kAlUgaNI kI sannidhi meM rhe| kAlUgaNI ne pahale manuSya jIvana kI durlabhatA evaM use sArthaka banAne kI dRSTi se upadeza sunaayaa| terApaMtha dharmasaMgha kA itihAsa evaM rIti-nIti btaaii| prasaMgavaza sUkSma akSaroM meM likhita kalAtmaka patra dikhaayaa| anta meM rAjA ke kartavya ke bAre meM pratibodha diyaa| rANAjI ne prasannatA se sArI bAteM sunI, AbhAra jJApita kiyA aura vahAM se vidA ho ge| caudahaveM gIta kA prAraMbha rANAjI ke prasaMga se hI huA hai| ve uThakara bAhara Ae aura kAlUgaNI makAna ke bhItara padhAre, usI samaya teja varSA zurU ho gii| kavi ne kalpanA kI hai ki megha ne kAlUgaNI kA upadeza sunakara garjana ke miSa prasannatA prakaTa kI aura pAnI barasAkara apanI kAlimA dUra kara dii| . rANAjI svayaM kAlUgaNI ke viziSTa vyaktitva se prabhAvita hokara bole-terApaMtha ke AcArya mahArAja kA upadeza itanA nispRhatApUrNa hai ki use sunane se mana kA saMzaya aura saMkleza eka sAtha dUra ho jAtA hai| unake darzana kA phira kabhI maukA mile to sUcita krnaa| usase mujhe bahuta prasannatA hogii| rANAjI kI vizeSa zraddhA-bhakti ke kAraNa udayapura zahara meM jana-jana ke muMha para eka hI carcA thI ki mahArANA bhopAlasiMhajI kAlUgaNI ke darzanArtha gae aura eka zrAvaka kI taraha baddhAJjali ho AdhA ghaMTA taka upadeza sunate rhe| ___ eka vyakti bolA-'isameM Azcarya kI kyA bAta hai? vi. saM. 1643 meM terApaMtha ke pAMcave AcArya maghavAgaNI udayapura Ae the| usa samaya mahArANA phatehasiMhajI kavirAja kI bAr3I meM darzana karane gae the| ve upadeza suna rahe the, para pratikramaNa kA samaya ho jAne se AcAryajI bIca meM hI uTha ge| isa prasaMga meM rANAjI kitane prabhAvita hue the|' dUsarA vyakti bolA-'are bhAI! yaha to abhI kI bAta hai| isase pahale AcArya bhArImAlajI ke samaya mahArANA bhImasiMhajI ne unakI jo bhakti kI thI, use kaise bhula gae ?' tIsarA vyakti bolA-'mahArANA bhImasiMhajI se pahale mahArAjA sajjanasiMhajI kI bhAvanA bhI bahuta U~cI thii| para AyuSya kama hone ke kAraNa unheM aisA maukA nahIM milaa| __cauthA vyakti bolA-'are bhAI ! kAlUgaNI kI zakti kA koI mApa nahIM hai| Apa logoM ne dekhA hogA ki jaba taka unhoMne rANAjI ko upadeza diyA, eka bhI bUMda nahIM girii| idhara rANAjI uThe, udhara musalAdhAra pAnI barasane lgaa|' isa prakAra pramoda bhAvanA se bhAvita udayapura zahara meM cAturmAsika pravAsa .. kAlUyazovilAsa-2 / 33 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane ke lie ASAr3ha zuklA paMcamI ke puNya prabhAta meM kAlUgaNI kA praveza huaa| paMcAyatI nohare meM vi. saM. 1662 ke cAturmAsa kI sthApanA ho gii| usa cAturmAsa meM battIsa sAdhu aura battIsa sAdhviyAM thiiN| cAturmAsa meM tapasyA aura paryuSaNa parva kI ArAdhanA ke sAtha prastuta gIta sampanna ho jAtA hai| __pandrahaveM gIta meM mukhya rUpa se caramotsava, paTTotsava aura dIkSA kI prArthanA kA varNana hai| dIkSArthI bhAI-bahanoM ne samaveta svaroM meM apanI vairAgya bhAvanA nivedita kii| kAlUgaNI ne unake sAmane sAdhu jIvana ke kaThinAiyoM kI carcA kii| dIkSArthiyoM ne pUrI dRr3hatA ke sAtha saMyamI jIvana ke prati AsthA prakaTa kii| unake abhibhAvaka bhI sAtha the| kAlUgaNI ne dIkSArthiyoM ke svabhAva tathA vairAgya kI paripakvatA Adi ke bAre meM unase jAnakArI caahii| abhibhAvakoM ne nivedana kiyA ki unhoMne apanI ora se inakI pUrI parIkSA kara lI hai| aba Apa kRpA kara inakI bhAvanA saphala bnaaeN| solahaveM gIta meM vi. saM. 1660 se 1662 taka huI dIkSAoM kA varNana hai| ina dIkSAoM meM jodhapura cAturmAsa meM eka sAtha bAIsa dIkSAeM huiiN| terApaMtha ke itihAsa meM yaha eka navIna ghaTanA thii| isa avadhi meM muni rikhirAma, lacchIrAma, dayArAma Adi kucha sAdhuoM ko anuzAsanahInatA aura dalabandI ke kAraNa saMgha se bahiSkRta bhI kiyA gyaa| paMcama ullAsa pAMcaveM ullAsa ke prArambhika saMskRta zloka meM pUjya kAlUgaNI kI mahattA udgIta hai| maMgalavacana meM dharmAcArya kI garimA kA saMgAna kiyA gayA hai| prastuta ullAsa ke prathama do gItoM meM udayapura ke dIkSA mahotsava kA varNana hai| kavi ne dIkSA kA mahattva prakaTa karate hue kAlUgaNI dvArA svIkRta pandraha dIkSAoM kA ullekha kiyA hai| pandraha dIkSAoM kI bAta sunate hI virodhI loga harakata meM A ge| unhoMne paimphaleTa chapavA kara vitarita kie aura rANAjI taka zikAyateM phuNcaaii| rANAjI terApaMtha kI dIkSApaddhati se paricita the| unhoMne hIrAlAlajI murar3iyA ke mAdhyama se kAlUgaNI ko nivedana karavAyA ki ye sArI harakateM Adata se lAcAra logoM kI hai| Apa ghabarAeM nahIM tathA rANAjI ke dillI jAne se pahale dIkSA ho jAe to ThIka rhegaa| rANAjI ke nivedana para kArtika kRSNA paMcamI dIkSA kI tithi nirNIta kara dI gii| 34 / kAlUyazovilAsa-2 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA ke nirdesa udayapura ke prAima minisTara paNDita sukhadeva sahAya tathA lephTineMTa kainala vIthama ne kAlUgaNI ke darzana kara sArI sthiti kI jAnakArI prApta kii| dIkSA kA kAryakrama mahArANA kAleja meM thaa| vahAM paMcamI ke dina janatA kI bhIr3a umar3a pdd'ii| kAlUgaNI dIkSA-sthala para pdhaare| udhara zahara meM eka aphavAha phailAI gaI ki pandraha dIkSArthiyoM meM eka bAlaka mIThAlAla udayapura kA hai| usake mAtA-pitA sAta dina se behAla ho rahe haiN| mIThAlAla unheM dekhakara rotA hai, para agragaNya zrAvaka use DarA-dhamakAkara moTara meM biThA julUsa ke sAtha A rahe haiN| AI. jI. pI. lichamaNasiMhajI aura supariTeMDeMTa raNajItasiMhajI ne bhI yaha aphavAha sunii| ve tatkAla kAlUgaNI ke pAsa aae| kAlUgaNI ne unako terApaMtha kI dIkSA praNAlI btaaii| unhoMne yaha bhI batAyA ki AjJA ke binA eka tinakA lene mAtra se tIsare mahAvrata kA bhaMga ho jAtA hai| aisI sthiti meM mAtA-pitA kI AjJA binA dIkSA kaise dI jA sakatI hai| dIkSArthiyoM kA julUsa mahArANA kAleja pahuMcA to AI. jI. pI. ne svayaM bAlaka mIThAlAla se kucha prazna puuche| bAlaka ke uttara sunakara tathA usake mAtA-pitA se bAtacIta kara AI. jI. pI. pUrNataH saMtuSTa ho ge| kAlUgaNI ne bharI sabhA meM binA kisI bAdhA ke dIkSA-saMskAra sampanna kiyaa| navadIkSita sAdhu-sAdhviyoM ko sAtha le bAjAra ke bIca se hokara ve punaH paMcAyatI nohare meM padhAra ge| AI. jI. pI. ne mahArANAjI ke pAsa pahuMcakara batAyA ki kAna aura AMkha meM kevala cAra AMgula kA antara hai| kintu prastuta dIkSA ke prakaraNa meM jo kucha sunA aura jo kucha dekhA, usake AdhAra para kAna-AMkha kI dUrI lAkha hAtha kI mAnI jA sakatI hai| tIsarA gIta mAlavA kI prArthanA ke sAtha zurU huA hai| mAlavA se spezala Trena aaii| mAlavA yAtrA ke lie bhAvapUrNa anurodha kiyA gyaa| cAturmAsa sampanna hone ke bAda kAlUgaNI choTe-bar3e gAMvoM kA sparza karate hue rAjanagara pdhaare| vahA~ sAdhu-sAdhviyoM kI sAraNA-vAraNA kA kAma kiyaa| mAlavA ke logoM ko taba taka koI saMketa nahIM milA thaa| ve punaH rAjanagara aae| unakI vizeSa prArthanA para kAnor3a kI ora vihAra phrmaayaa| rAjanagara se prasthAna kara kAlUgaNI poSa kRSNa navamI ko kAnor3a pahuMca ge| vahAM kAnor3a-rAvajI ne kAlUgaNI ke darzana kara upadezAmRta kA pAna kiyaa| caturtha gIta meM AcAryoM kI yAtrA se hone vAle prabhAva kI carcA hai| mAlavA aisA pradeza hai, jahAM AcAryoM kA Agamana bahuta kama huA hai| AcArya rAyacandajI kAlUyazovilAsa-2 / 35 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAM padhAre the| unake bAda vi. saM. 1611 meM AcArya jAtalAjI kA pAdArpaNa huaa| unake bAda uttaravartI tIna AcAryoM kA idhara Agamana hI nahIM huaa| mAlavAvAsiyoM kI vizeSa prArthanA para vi. saM. 1662 meM pUjya kAlUgaNI ne kAnor3a se mAlavA kI dizA meM vihAra kiyaa| usa yAtrA meM kAlUgaNI sAdar3I pdhaare| vahAM eka rAta pravAsa kara prAtaHkAla vihAra kara diyaa| sAdar3I ke rAjaraNAjI ko sUcanA milii| unhoMne rAste meM Akara darzana kie| unake vizeSa anurodha para kAlagaNI ne vahIM para lagabhaga dasa minaTa upadeza diyaa| terApaMtha kA paricaya pAkara rAjaraNAjI bahuta prabhAvita hue| unhoMne prasannatA ke sAtha kAlUgaNI ke prati AbhAra prakaTa kiyaa| pAMcave gIta meM pUjya kAlUgaNI kA mAlavA meM praveza, mAlavA zrAvaka saMgha kI vyavasthA, mAlavA kI bhaugolika evaM prAkRtika sthiti aura nImaca ke jaina samAja kI manaH-sthiti kA saMkSipta citraNa hai| nImaca zahara meM isa chora se usa chora taka ghUmane ke bAda bhI Thaharane ke lie jaina bastI meM sthAna nahIM milaa| Akhira zahara se bAhara eka rAjapUta parivAra ke makAna meM par3Ava huaa| jaina logoM ke isa vyavahAra se jainetara loga cakita ho ge| chaThe gIta meM jainoM kI saghana bastI jAvarA zahara ke virodhI vAtAvaraNa kA varNana hai| mandasaura meM do dina pravAsa kara jAvarA ko jAgRta karane ke lie kAlUgaNI ne vahAM jAne kA nirNaya liyaa| unake pahuMcane se pahale hI vahAM pratipakSI pahuMca ge| unhoMne sabase pahale kAlUgaNI ke pravAsa hetu nirdhArita sthAna kA parivartana karavA diyaa| isake bAda logoM ko bhrAnta banAne ke upakrama zurU kie ge| lakSya thA janatA ko kAlUgaNI ke sAnnidhya se vaMcita rkhnaa| isake lie sArvajanika sthaloM para tathA gharoM kI dIvAroM para virodhI posTara cipakAne kA kAma vyApaka stara para kiyA gyaa| virodhI logoM ne posTara cipakAkara hI apane kartavya kI itizrI nahIM kii| unhoMne terApaMtha ke mahattvapUrNa siddhAntoM ko tor3a-mor3akara prastuti dete hue saba logoM ko batA diyA ki yahAM terApaMtha ke AcArya Ane vAle haiM isalie saba sAvadhAna rheN| pUjya kAlUgaNI ke pAsa ukta sArI bAteM pahuMcI to sakArAtmaka dRSTikoNa apanAte hue unhoMne kahA-'virodhI logoM ne hamAre jAvarA pahuMcane se pahale hI hamArA pracAra kara diyA, isa dRSTi se ve hamAre upakArI haiN| tIrthaMkaroM ke Agamana para deva dundubhi bajAte haiM, vaise hI ve hamArA pracAra kara rahe haiN| pracAra-sAmagrI meM kAgaja, paisA, samaya Adi saba kucha unakA hai| hamArA to pracAra ho rahA hai, isalie 36 / kAlUyazovilAsa-2 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnate haiM / ' hama to unheM upa sAtave gIta meM jAvarA- pravAsa kA varNana hai| vahAM terApaMtha ke virodha meM jitanA adhika pracAra kiyA gayA, logoM meM utanI hI utsukatA bar3ha gaI / niSedha se AkarSaNa bar3hatA hai, isa manovaijJAnika siddhAnta kI satyatA siddha huI / kAlUgaNI ne nagara meM praveza kiyaa| bAjAra ke bIca cauka meM vyAkhyAna kI vyavasthA kI gii| janatA kI kalpanAtIta upasthiti dekhakara kAlUgaNI ne jainAgama ke AdhAra para sAdhvAcAra kA varNana kiyA aura terApaMtha ke itihAsa, saMgaThana tathA siddhAntoM ke bAre meM vistAra se vizleSaNa kiyA / lagabhaga pacAsa minaTa ke pravacana meM kAlUgaNI ne sArI sthitiyAM sApha kara dIM / zrotA cakita raha ge| virodha yA nindA karanevAloM kI pola khula gii| logoM kI zaMkAoM kA samAdhAna ho gayA / janatA ke mana meM anAyAsa hI kAlUgaNI ke prati zraddhA ke bhAva jAgRta ho gae / AThaveM gIta kA prAraMbha jAvarA meM utpanna sthitiyoM ke upasaMhAra rUpa meM huA hai / kavi ne sAhityika upamAoM ke mAdhyama se kAlUgaNI ke vyaktitva ko ujAgara kiyA hai| virodhI logoM kA pazcAttApa aura unake mana meM kAlUgaNI ke prati atyadhika Adara bhAva bhI terApaMtha ke AkarSaNa ko bar3hA gyaa| jAvarA se kAlUgaNI ratalAma pdhaare| ratalAma meM bhI virodha kA vAtAvaraNa kAphI ugra banA huA thA / kiMtu kAlUgaNI ke prathama pravacana se hI logoM ke sAre saMzaya samApta ho ge| eka cikitsaka ne sampUrNa sthiti kA Akalana karane ke bAda kahA- hamAre zahara meM hAbU yA lahatAna ghusa gaI thI / usI ke kAraNa janatA bhrAnta ho gaI, para AcAryajI ke eka vyAkhyAna se apane Apa saba kucha badala gyaa| ratalAma meM kAlUgaNI cAra dina rahe / cauthe dina eka vayovRddha vidvAna ne darzana kie| kAlUgaNI ne pUchA - 'paNDitajI ! Ane meM itanA vilamba kaise huA ?' paNDitajI bole - 'mahArAja ! Apake virodha meM chape paimphaleTa, posTara Adi dekhakara maiMne socA ki jinake bAre meM itanI ulTI-sIdhI bAteM likhI gaI haiM, unakI ora se pratikAra meM kucha to likhA hI jaaegaa| maukhika aura likhita rUpa meM Aropa-pratyAropa hote raheMge / aisI sthiti meM vahAM jAne se kyA lAbha? Apako yahA~ Ae tIna dina ho gae, phira bhI ApakI ora se virodha ke pratyuttara meM na to eka zabda kahA gayA aura na likhA gayA / isI bAta se prabhAvita hokara maiM yahAM AyA hU~ / " paNDitajI kI bAta suna kAlUgaNI ne kahA- 'jina logoM kI jaTharAgni kamajora hotI hai, ve vamana dekhakara vamana karane lagate haiM / jinhoMne samatA kI sAdhanA nahIM kAlUyazovilAsa-2 / 37 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI, ve apane virodha se baukhalA kara pratipakSa kA virodha karane lagate haiN| hamAre terApaMtha saMgha kI yaha nIti rahI hai ki hama nimnastarIya virodha kI kabhI uttara nahIM dete| pratipakSa hamAre virodha meM likhatA hI rahA hai, para hamane use sahana hI kiyA hai|' kAlUgaNI kI spaSTokti sunakara paNDitajI bahuta prasanna hue| nauveM gIta meM bar3anagara meM Ayojita maryAdA-mahotsava kA prasaMga hai| mAlavA ke pUre zrAvaka samAja kI ora se mahotsava ke lie bar3anagara kA nAma prastAvita kiyA gyaa| bar3anagara ke kevala tIna parivAroM ne itanA bar3A dAyitva saMbhAlane kA sAhasa kiyaa| usa avasara para vahAM deza bhara se hajAro-hajAroM loga ekatrita hue| kAlUyazovilAsa kevala AkhyAna yA jIvana-caritra hI nahIM hai, ise kAvya yA mahAkAvya kI koTi meM liyA jA sakatA hai| RtuvarNana mahAkAvya kI eka kasauTI hai| jIvana-caritra meM sahajatA se RtuoM kI carcA nahIM AtI, use sAyAsa hI lAnA par3atA hai| kiMtu AcAryazrI tulasI ne maryAdA-mahotsava kI saba RtuoM ke sAtha yauktika tulanA kara isa ullAsa ke prastuta gIta meM kAvya kI chaTA bikhera dii| dasaveM gIta meM ujjaina evaM indaura pravAsa kI carcA hai| bar3anagara se ujjaina ke rAste meM caMbala nadI hai| usa samaya nadI meM pAnI itanA adhika thA ki vaha sar3aka patha aura usake paripArzva meM donoM ora baha rahA thaa| sthala patha se jAne kA mArga na milane ke kAraNa kAlUgaNI ne Agamavidhi ke anusAra sAdhu-sAdhviyoM ke sAtha nadI pAra kii| ujjaina meM kAlUgaNI ne nau dina pravAsa kiyaa| isa bindu para sampanna hone vAle gIta ke madhya meM ujjaina kI aitihAsikatA nirUpita hai| vIra vikramAditya, samrATa samprati, rAjA caMDapradyota, naTaputra rohaka Adi ke sAtha terApaMtha dharmasaMgha ke sAtaveM AcArya DAlagaNI kI janmabhUmi hone kA gaurava bhI ujjaina ko prApta hai| gIta ke antima caraNa meM iMdaura-pravAsa kA varNana hai| audyogika aura dhArmika, donoM dRSTiyoM se mAlavA meM indaura zahara kA pramukha sthAna hai| vahAM kAlUgaNI kA pravAsa geMdAlAlajI modI ke baMgale para aura dainika pravacana vahAM ke pramukha zreSThI hukamacandajI (hAbalI-kAbalI) ke nivAsa-sthAna para huaa| iMdaura meM yAtrI bhI bahuta aae| kalakattA se seTha IzaracandajI caupar3A bhI aae| unako ThaharAne ke lie seTha sAhaba ne apanA zIzamahala khola diyaa| indaura ke pramukha zrAvaka nemIcandajI modI bauddhika to the hI, yogasAdhanA meM bhI pUrA rasa lete the| bahuta varSoM taka unheM zayyAtara hone kA saubhAgya prApta huaa| modIjI ne apane pUre parivAra ke sAtha upAsanA kA lAbha utthaayaa| 38 / kAlUyazovilAsa-2 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdaura meM lA cAturmAsI pakkhI kA pratikramaNa kara kAlUgaNI ne vahAM se vihAra kara diyaa| gyArahaveM gIta ke prArambha meM basaMta Rtu kA varNana hai| basaMta ke prathama dina "iMdaura se prasthAna kara kAlUgaNI kesUra hote hue bakhatagar3ha pdhaare| vahAM se jhakanAvada jAnA thaa| bIca meM AgamavarNita pA~ca mahAnadiyoM meM eka mahI nadI thii| nadI meM bahuta bar3e-bar3e patthara the| pAnI ke sparza ko TAlane ke lie pattharoM para paira rakhakara kAlUgaNI ne mahI nadI pAra kii| jhakanAvada meM pAMca divasa-pravAsa huaa| vahAM se peTalAvada pdhaare| peTalAvada meM jhAbuvA sTeTa ke cAra bar3e jAgIradAroM ne eka sAtha kAlUgaNI ke darzana kie| gaMgApura evaM byAvara ke zrAvaka vahAM cAturmAsa kI prArthanA karane aae| byAvara ke zrAvaka apane sAtha eka akhabAra lAe the| kAlUgaNI ne usake bAre meM jijJAsA kI to ve bole-'eka sthAnakavAsI sAdhu ne kucha varSa pahale ratanagaDha aura saradArazahara meM anazana kiyA thaa| usakI punarAvRtti byAvara meM huii| unakA abhigraha yaha thA-terApaMtha kI jo dharmaviruddha prarUpaNAeM haiM, unameM parivartana nahIM kiyA gayA, unheM AgamoM ke AdhAra para pramANita nahIM kiyA gayA aura isa viSaya meM sarakAra se spaSTIkaraNa nahIM karavAyA gayA to mere yAvajjIvana anazana hai|' zrAvakoM ne usa anazana kI pariNati ke bAre meM jAnakArI dete hue Age kahA-'gurudeva! unakI koI zarta pUrI nahIM huI, phira bhI kucha dina bAda unakA anazana sampanna ho gyaa|' patA nahIM, unhoMne kyoM anazana kiyA aura kyoM pAraNA kiyaa| bArahaveM gIta meM mAlavA kI avazeSa yAtrA kA saMkSipta vivaraNa tathA samagra mAlavA meM upAsanA karane vAle zrAvaka-zrAvikAoM kA ullekha huA hai| sAtha hI yaha bhI batAyA gayA hai ki cAra mAsa kI yAtrA ke prArambha aura aMta meM logoM kI manaH sthiti meM jamIna AsamAna jitanA aMtara A gyaa| ratalAma, jAvarA, nImaca Adi kSetroM meM jahAM virodhI vAtAvaraNa thA, vahAM yAtrA kI vApasI para zraddhA ke svara mukhara ho utthe| peTalAvada se punaH mahI nadI ko pArakara kAlUgaNI ratalAma pdhaare| vahAM se mevAr3a kI ora prasthAna kA prasaMga upasthita huaa| mAlavA ke loga udAsa ho gae ve bole- 'cAra mahInoM kA samaya bahuta jaldI pUrA ho gyaa| hameM to aisA pratIta hotA hai mAno Apa kala padhAre aura Aja vihAra kara rahe haiN| hamane koI svapna dekhA hai athavA yaha sArA jAdU kA khela hai, kucha samajha meM nahIM aataa|' terahaveM gIta kA prArambha muni maganalAlajI kI ciMtA se huA hai| kucha samaya kAlUyazovilAsa-2 / 36 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva hI kAlUgaNI ke bAeM hAtha kI tarjanI aMgulI meM eka huI thii| muni maganalAlajI ne use zUla se kureda diyaa| isase phuMsI bar3ha gii| munizrI ko phuMsI kI bhayaMkaratA kA ahasAsa ho gyaa| usa ahasAsa ke anurUpa vedanA bar3hane lagI / kAlUgaNI cittaur3a pdhaare| vahAM gaMgApura ke zrAvakoM ne AgAmI cAturmAsa ke lie balavatI prArthanA kii| unheM cAturmAsa kA varadAna mila gyaa| gaMgApura kA zrAvaka samAja pacIsa varSoM se kAlUgaNI ko cAturmAsa kI prArthanA kara rahA thA / usakI pratIkSA saphala ho gii| pUre mevAr3a meM harSa kI lahara chA gaI / idhara cAturmAsa kI ghoSaNA, udhara aMgulI meM vraNa kI jaTilatA / hAtha meM zotha aura pIr3A kI prabalatA se calanA, baiThanA aura sonA, saba kucha kaThina ho gyaa| phira bhI kAlUgaNI kA manobala aDiga thA / sAdhu-sAdhviyoM kI viziSTa sevA ke bAvajUda vedanA kama nahIM huI / tIvra vedanA ko samabhAva se sahana karate hue kAlUgaNI hamIragar3ha pdhaare| vahAM madanasiMhajI murar3iyA (udayapura) ne darzana kie| unhoMne zIghra hI bhIlavAr3A padhArakara cikitsA karAne kA anurodha kiyA / hamIragar3ha se vihAra kara kAlUgaNI 'maMDapiyA' pdhaare| vahAM murar3iyAjI ke sAtha do DaoNkTara aae| hAtha kI sthiti dekha unhoMne oNparezana kI anivAryatA btaaii| kyoMki aMgulI se lekara kalAI taka rassI ho gaI thI / caudahavAM gIta pUjya kAlUgaNI ke sAhasa kI jIvaMta kahAnI kahatA hai| DaoNkTaroM dvArA oNparezana kA nivedana karane para kAlUgaNI bole - 'maMDapiye jaise choTe gAMva meM garma pAnI, aujAra, auSadhi, DaoNkTara Adi kA suyoga milanA muzkila hai / bhIlavAr3A yahAM se nikaTa hai / hameM bhIlavAr3A AnA hI hai|' kAlUgaNI Age kucha kahate, usase pahale hI DaoNkTara bola uThe - 'gurudeva ! bhIlavAr3A do dina bAda jAnA hogA / taba taka sthiti aura adhika jaTila ho jaaegii| aba eka minaTa bhI khonA ThIka nahIM hai / cikitsA ke lie hama Apake caraNoM meM upasthita haiM / auSadhi aura aujAroM ke peTI sahaja rUpa se hamAre pAsa hai / Apa hameM ijAjata diijie|' eka ora Agraha evaM vinamratA se bharA DaoNkTaroM kA anurodha, dUsarI ora kAlUgaNI kA majabUta manobala / isa saMdarbha meM kAlUgaNI aura DaoNkTaroM ke bIca hue saMvAda ko par3hane mAtra se romAJca ho jAtA hai / prabala anurodha ke bAvajUda kAlUgaNI ne vidhi-vidhAna se haTakara kisI prakAra kI cikitsA svIkAra nahIM kI / usa dRr3hatA ke sAmane DaoNkTara pAnI-pAnI ho ge| pandrahaveM gIta ke prArambhika padyoM meM utsarga aura apavAda mArga kA vivecana hai / eka samaya thA, jaba sAdhu kisI prakAra kI cikitsA nahIM karAte the / kAlAMtara meM avidhi se hone vAlI cikitsA ke lie prAyazcitta kA vidhAna huA / r3hAI 40 / kAlUyazovilAsa-2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hajAra varSoM kI avadhi meM aneka utAra-car3hAva Ate rahe haiN| isameM kSetra, kAla, dhairya, hanana aura kSamatA kA hrAsa evaM vikAsa pramukha nimitta banA hai / ina badalI huI paristhitiyoM meM bhI kAlUgaNI ne jisa dRr3hatA kA paricaya diyA, eka Adarza upasthita kara diyA | cikitsA ke bAre meM kAlUgaNI ke dRDha saMkalpa ne DaoNkTaroM ko abhibhUta kara diyaa| eka prakAra se nirupAya hokara ve bole - ' hamArA nivedana itanA hI hai ki avilamba oNparezana ho jAnA cAhie, anyathA rassI Upara car3hatI jaaegii| isase zarIra meM poijana kI AzaMkA bana rahI hai / ' munizrI maganalAlajI prAraMbha se hI phuMsI kI bhayaMkaratA kA anubhava kara rahe the| DaoNkTaroM ke parAmarza para unhoMne usI dina oNparezana karane kA nirNaya le liyA / DaoNkTara ke aujAra kAma meM nahIM lene kA nirNaya bhI pakkA thA, ataH kalama nikAlane vAle cAkU se hathelI ke pRSThabhAga meM eka iMca gaharA cIrA lagAyA gyaa| ghAva kI saphAI kara usameM goja bharI gii| DaoNkTaroM kI upasthiti meM yaha sArA kAma munizrI maganalAlajI aura munizrI cauthamalajI ne kiyA / maMDapiyA gAMva se vihAra kara kAlUgaNI bhIlavAr3A padhAra ge| vahAM cikitsA kA krama jArI rhaa| pratidina ghAva kI saphAI kara paTTI karane kI jimmedArI munidvaya saMbhAlate / zeSa kAryoM ke saMpAdana meM sabhI sAdhu-sAdhviyoM ne pUrI tatparatA rakhI / narsoM se bhI adhika svacchatA aura jAgarUkatA ullekhanIya rhii| solahaveM gIta meM eka bAra phira kAlUgaNI kA prakhara manobala mukhara huA hai| prAraMbhika padyoM meM batAyA gayA hai ki sarakArI DaoNkTara naMdalAlajI, kalakattA se samAgata DaoNkTara azvinIkumAra, lADanUM se samAgata DaoNkTara vibhUtibhUSaNa aura IDara sTeTa se samAgata DaoNkTara mAlamasiMha DosI (udayapura) kI dekharekha meM kAlUgaNI kA upacAra calane lagA / kucha samaya bAda DaoNkTara azvinIkumAra kA dhyAna isa ora kendrita huA ki cikitsA kI ucita vyavasthA ke bAda bhI ghAva jyoM kA tyoM hai, isakA koI kAraNa honA caahie| DaoNkTara ko zUgara kI AzaMkA thI, jo sahI niklii| DaoNkTara ke pAsa davA thI / usane davA lene kA anurodha kiyA / para kAlUgaNI eka hI bAta para aDiga the ki DaoNkTara unake lie AyA hai, isalie ve AnIta davA kA upayoga nahIM kreNge| madhumeha kI bImArI ko bahuta sAdhAraNa rUpa meM liyA gayA, eka dRSTi se yaha bar3I bhUla ho gaI / para saMtoM kI gati vilakSaNa hotI hai / ve sadeha hote hue bhI videha bana jAte haiM / 1 kAlUgaNI kI asvasthatA ke saMvAda jahAM-jahAM pahuMce, vahAM ke pramukha pramukha kAlUyazovilAsa-2 / 41 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loga darzana karane Ane lge| guru-darzana kI khuzI ke bAvara kAlUgaNI kI asvasthatA dekha AgaMtuka logoM ke mana khinna ho ge| ___DaoNkTara azvinIkumAra kI manaHsthiti vicitra thii| eka dina muni zrI maganalAlajI ko akelA dekha DaoNkTara dravita mana se bolA-'maganalAlajI svAmI! maiM apane muMha se aisI bAta kahU~, mujhe acchA nahIM lgtaa| para lagatA hai ki aba gurudeva kA zarIra svastha honA asaMbhava nahIM to duHsaMbhava avazya hai|' muni zrI maganalAlajI ne kahA-'bAta ThIka hai, para isakI carcA kisI ke sAmane mata krnaa| kyoMki isa AghAta ko sahanA sarala nahIM hai| atyadhika sAvadhAnI ke bAvajUda seTha IzaracandajI caupar3A ko ukta bAta kI bhanaka laga gii| ve DaoNkTara para bahuta nArAja hue| unakI nArAjagI itanI bar3hI ki donoM ke bIca eka darAra-sI par3a gii| kiMtu jaba DaoNkTara kA kathana yathArtha pramANita ho gayA to caupar3AjI ke mana meM DaoNkTara ke prati vizeSa anurAga bar3ha gyaa| kAlUgaNI ko bhIlavAr3A padhAre hue do saptAha ho gae, para svAsthya meM sudhAra nahIM huaa| vihAra kA prasaMga upasthita hone para vahAM ke loga bole-'zarIra kI sthiti vihAra kI anukUla nahIM hai| Apa yahIM cAturmAsa kreN| vyavasthA meM kisI prakAra kI kamI nahIM rhegii|' bhIlavAr3A vAsiyoM kI prArthanA ke uttara meM kAlUgaNI ne kahA-'vyavasthA Adi ko lekara mere mana meM koI vicAra nahIM haiM merA eka hI lakSya hai ki jaba taka zarIra meM thor3I bhI zakti hai, mujhe gaMgApura meM cAturmAsa karane kA vacana pUrA karanA hai|' zArIrika asahya vedanA kI upekSA karake kAlUgaNI ne ASAr3ha zuklA tRtIyA ko bhIlavAr3A se vihAra kiyaa| mevAr3a kA patharIlA rAstA aura calane kI akSamatA ke bAvajUda sAdhuoM ke kaMdhe kA sahArA lekara kAlUgaNI cle| mArgavartI choTe-choTe gAMvoM meM par3Ava karate hue ve ASADha zuklA ekAdazI ke dina gaMgApura ke nikaTa pahuMca ge| prastuta ullAsa kA yaha aMtima gIta pUjya kAlUgaNI ke vilakSaNa manobala kI jIvanta kahAnI hai| chaThA ullAsa chaThe ullAsa ke prathama saMskRta zloka meM kAlUgaNI ko sUrya se upamita kiyA gayA hai| vaha sUrya aisA hai, jo na kabhI udita hotA hai, na asta hotA hai aura na aMdhakAra kA viSaya banatA hai| 42 / kAlUyazovilAsa-2 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalapana ke ATha dohoM meM terApaMtha dharmasaMgha ko kucha nae pratimAnoM ke mAdhyama se rUpAyita kiyA gayA hai| terApaMtha ko vistAra dene vAle AcArya bhikSu ke prati kRtajJatA prakaTa kI gaI hai aura kAlUgaNI kI smRti ke sAtha chaThe ullAsa kI racanA kA saMkalpa vyakta kiyA gayA hai| prastuta ullAsa ke prathama gIta meM kAlUgaNI ke gaMgApura zahara meM praveza kA vivecana hai| ASAr3ha zuklA dvAdazI ke dina amRtasiddhi yoga meM bhavya julUsa ke sAtha pUjyavara pdhaare| hajAroM darzakoM ne usa dRzya ko dekhaa| kAlUgaNI ke AkarSaka vyaktitva aura sAdhanA ke teja ne unake asvastha zarIra ko bhI svastha jaisA banA diyaa| padayAtrA se klAMta hone para bhI unhoMne eka muhUrta taka pravacana kiyaa| raMgabhavana ke mAlika raMgalAlajI hiraNa ko zayyAtara kA lAbha milaa| caubIsa sAdhu aura sattAIsa sAdhviyAM kAlUgaNI ke sAtha thiiN| udayapura se gaMgApura taka lagabhaga ATha sau mIla kI yAtrA huii| yaha saba prathama gIta kA pratipAdya hai| kAlUgaNI ke gaMgApura-cAturmAsa ke samaya unakI AjJA se sAdhuoM ke chattIsa aura sAdhviyoM ke pacAsa siMghAr3e (varga) deza meM vihAra kara rahe the| sAdhuoM kI kula saMkhyA 141 thI aura sAdhviyoM kI 334 / dUsare gIta ke prArambha meM do virodhI sthitiyoM kA citraNa hai| eka ora varSA kA jora, tapasyA kA raMga aura caturvidha dharmasaMgha meM utsAha kA vAtAvaraNa, dUsarI ora kAlUgaNI ke zarIra kI ciMtanIya sthiti| rAste meM yathocita ilAja nahIM hone se vraNa vikarAla rUpa letA gayA tathA madhumeha ke kAraNa ghAva jyoM-kA-tyoM banA rhaa| anna ke prati aruci, nirantara jvara, lIbara kI vikRti, khAMsI aura zotha ke kAraNa zarIra itanA kamajora ho gayA ki eka grAsa lene meM bhI takalIpha hone lgii| zArIrika durbalatA ke kAraNa paMcamI samiti ke lie dUra jAnA muzkila ho gyaa| pravacana karane meM kaThinAI paidA ho gii| zrAvaka-zrAvikAoM ke lie upAsanA kA avasara durlabha ho gyaa| usa sthiti meM eka sujhAva AyA ki yadi AyurvedAcArya paMDita raghunaMdanajI A jAeM aura cikitsA kA dAyitva saMbhAla leM to vAMchita lAbha ho sakatA hai| idhara ukta ciMtana cala rahA thA, udhara paNDitajI acAnaka gaMgApura pahuMca ge| kAlUgaNI ke zarIra kI sthiti dekhakara ve cakita raha ge| muni zrI maganalAlajI ne jAvada se lekara gaMgApura taka kI sArI sthiti vistAra ke sAtha paNDitajI ko batAkara kahA-'paMDitajI! aba jo kucha karanA hai, usake bAre meM Apa hI soceN|' paMDitajI ne netra aura nAr3I dekhakara roga kA nidAna kiyA aura apane anubhava kAlUyazovilAsa-2 / 43 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RE ke AdhAra para upacAra zurU kara diyaa| tIsare gIta kA prAraMbha logoM meM phailI eka aphavAha ke sAtha kiyA gayA hai| kucha nAsamajha logoM ne kahA ki yadi kAlUgaNI hiraNoM kI havelI chokara anyatra pravAsa kareM to svastha ho jaaeN| kyoMki vahAM yakSa, yoginI Adi kA nivAsa hai| yaha bAta suna kucha zrAvaka ghabarA ge| unhoMne kAlUgaNI se sthAna badalane kA nivedana kiyaa| kAlUgaNI ne nirvikalpa bhAva se kahA-'hama bhUtapizAca kA bhaya sahana kara leMge, para sthAna badalakara zayyAtara ke makAna ko vivAdAspada nahIM bnaaeNge|' sAtA-asAtA mUlataH karma-sApekSa hai| upacAra eka vyavahAra hai, use paNDita jI kara hI rahe haiN| __ Ayurveda vidyA meM niSNAta paMDita raghunaMdanajI ne pahale roga kA nidAna kiyaa| unake anusAra kaI rogoM ne eka sAtha zarIra para AkramaNa kara diyA thA, unameM udara-vyAdhi, maMdAgni, viSama jvara, sUkhI khAMsI, zotha, lIbara kI vikRti, madhumeha Adi pramukha the| paMDitajI ne apane anubhava ke AdhAra para cikitsA zurU kara dii| sAdhu-sAdhviyAM dina-rAta sevAkArya meM sajaga ho ge| kiMtu svAsthya meM kiMcita bhI sudhAra nahIM huaa| paMDitajI kA sArA prayatna rAkha meM ghI-siMcana kI taraha vyartha ho gyaa| ___samucita peya se pyAsa na bujhe, manogataM bhojana se bhUkha na miTai aura dIyA jalAne para bhI aMdhakAra na miTe to ciMtA kA honA svAbhAvika hai| sahI cikitsA ke bAvajUda svAsthya-lAbha na hone se paMDitajI ciMtita ho ge| AsapAsa aise koI vaidya nahIM the, jinase parAmarza liyA jA ske| Akhira yaha ciMtana huA ki jayapura ke rAjavaidya lacchIrAmajI yahAM A sakeM to unakA parAmarza upayogI ho sakatA hai| paMDitajI ne saMskRta ke zlokoM meM bImArI aura cikitsA kI pUrI bAta aMkita kara dii| vRddhicaMdajI goThI aura pUraNacaMdajI caupar3A paMDitajI kA patra lekara jayapura phuNce| jayapura meM svAmI lacchIrAmajI ko paMDitajI kA patra sauMpA gyaa| unhoMne patra pddh'aa| gaMgApura Ane kI sthiti na hone ke kAraNa paMDitajI ke nAma se saMskRta zlokoM meM uttara likhaa| goThIjI aura caupar3AjI vaha patra lekara phuNce| paMDitajI ne patra kholakara pddh'aa| vaidyajI ke dvArA paMDitajI kI cikitsA kA anumodana kiyA gayA thaa| isase utsAhita hokara ve punaH cikitsA meM juTa ge| ___ cauthe gIta meM kAlUgaNI ke svAthya ko lekara nirAzA kI sthiti kA vivecana hai| saradArazahara se samAgata DaoNkTara zyAmanArAyaNajI Adi kaI DaoNkTaroM ne bImArI. kI asAdhyatA kA anubhava kiyA aura Arogya kI AzA chor3a dii| zarIra meM durbalatA 44 / kAlUyazovilAsa-2 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3ha rahI thI. pibhI kAlUgaNI pravacana karane pdhaarte| saMtoM ne nahIM padhArane ke lie nivedana kiyA to unhoMne kahA-'pravacana meM nahIM jAne se saba jagaha bAta phaila jaaegii|' para zarIra ke sAtha jyAdatI kaba taka cltii| sAvana zuklA trayodazI se pravacana, pariSada meM pratikramaNa, upAsanA karAnA Adi kArya baMda ho ge| muni tulasI upadeza dene lage aura munizrI maganalAlajI vyAkhyAna dene lge| isase kucha dina pahale muni tulasI se rAtri meM rAmacaritra zurU karavAyA, para vaha do-tIna dina se adhika cala nahIM paayaa| kAlUgaNI ke roga kI asAdhyatA ne paMDita raghunaMdanajI ko bhI nirAza kara diyaa| unhoMne kisI anya vaidya se cikitsA karAne kA nivedana kiyaa| isakA kAlUgaNI ne dRr3hatA se prativAda kara diyaa| unhIM dinoM bImArI ke kAraNa rAjaladesara meM sthiravAsinI sAdhvIpramukhA kAnakumArIjI kA svargavAsa ho gyaa| kAlUgaNI ne unake paNDita maraNa kA ullekha kiyaa| kAlUgaNI ke svAsthya kI gaMbhIra sthiti ne munizrI maganalAlajI ko vyathita . kara diyaa| dIkSA ke bAda ve bacapana se hI kAlUgaNI ke sAthI banakara rahe the| unheM saMdeha hone lagA ki aba yaha jor3I kaise rahegI ? kAlUgaNI aba taka Azvasta the ki dera-sabera isa bImArI se chuTakArA ho jaaegaa| isalie ve munizrI maganalAlajI ke mana ko majabUta banAte rhe| unhIM dinoM munizrI maganalAlajI ne saba saMtoM ko sujhAva diyA ki abhI ve anya saba kAryoM ko gauNakara pUjya kAlUgaNI kI sevA ke prati vizeSa rUpa se jAgarUka rheN| bhAdrapada kRSNA navamI ko ekAnta avasara dekhakara DaoNkTara azvinIkumAra ne pUjya kAlUgaNI aura munizrI maganalAlajI ko nivedana kiyA ki aba svAsthya kI sthiti meM sudhAra kI saMbhAvanA kSINa ho gaI hai| isalie Apako saMghIya dRSTi se jo vyavasthA karanI hai, usameM vilamba nahIM karanA caahie| DaoNkTara kI bAta suna kAlUgaNI ne pahalI bAra sthiti kI gaMbhIratA kA anubhava kiyaa| pAMcaveM gIta meM paMDitajI raghunaMdanajI ne munizrI maganalAlajI ke sAmane nirAzAsUcaka bAta prakaTa kii| isI tathya ko puSTa karate hue munizrI kundanamalajI, munizrI caMpAlAlajI aura munizrI cauthamalajI ne kahA-hama saba loga nizciMta haiN| saMgha kI bhAvI vyavasthA ke bAre meM cintA karane vAle ekamAtra Apa haiN| ucita avasara dekhakara munizrI maganalAlajI kAlUgaNI ke pAsa pahuMce aura bole- 'DaoNkTara azvinIkumAra aura paMDita raghunandanajI kI nirAzAjanaka bAteM sunakara hamArI ciMtA bar3ha rahI hai| hama Apake svAsthya kI maMgala kAmanA karate haiM, para kAlUyazovilAsa-2 / 45 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyati ke sAmane saba majabUra haiN| dUdha kA jalA vyakti chAtra ko bhI phUMka dekara pItA hai| hamAre mana meM yaha AzaMkA hai ki kahIM mANakagaNI ke itihAsa kI utarAvRtti na ho jaae| hamArA nivedana eka hI hai ki saMgha kI paramparA avicchinna zrI maganalAlajI kI prArthanA sunakara kAlUgaNI ne kahA- 'Aja taka ApakI bAta ko yoM hI letA rhaa| kiMtu aba DaoNkTara, paMDitajI aura Apa ke kathana meM saMvAditA dekhakara mujhe bhI vizvAsa ho gayA ki isa zarIra kA koI bharosA nahIM hai| sATha varSa kI avasthA, bIdAsara kI dharatI aura mAtuzrI chogAMjI ke sAnnidhya meM mujhe apane yuvAcArya kI niyukti karanI hai, yaha merA eka sapanA thaa| para aba maiM jaldI se jaldI sArA kAma sameTanA cAhatA hUM / isa saMdarbha meM munizrI maganalAlajI aura kAlUgaNI ke bIca huA saMvAda bahuta hI rocaka hai / kAlUgaNI ne bhAdrapada kRSNA dazamI ke dina kahA ki unheM kala hI yuvAcArya kA abhiSeka karanA hai| munizrI maganalAlajI bole - 'itanA bar3A kAma zubha muhUrta meM honA caahie|' unhoMne jyotiSI se bAta kii| bhAdrapada zuklA tRtIyA kA dina nizcita huA / kAlUgaNI ke lie itanI lambI pratIkSA asahya ho rahI thii| kiMtu munizrI ne jaise-taise unako Azvasta kara apanI bAta svIkAra karavA dI chaThe gIta meM guru-ziSya ke ekAMta milana aura aMtaraMga saMvAda kA bhAvapUrNa citraNa haiN| yuvAcArya kI niyukti kA nirNaya lene ke bAda pAMca dinoM meM hI kAlUgaNI kA zarIra bahuta kSINa ho gayA / isa sthiti se ciMtita ho unhoMne munizrI maganalAlajI se kahA - 'tRtIyA taka isa zarIra kA TikanA kaThina pratIta ho rahA hai / maiM apane hAtha se apanA dAyitva sauMpakara nizciMta honA cAhatA huuN|' munizrI maganalAlajI kA dRDha vizvAsa thA ki yaha kAma tRtIyA ko hI hogA / isa dRSTi se unhoMne nivedana kiyA- 'Aja pUrva bhUmikA ke rUpa meM apanA kAma zurU kareM, para mUla kAma nirdhArita tithi ko hI karanA hai|' somavatI amAvasyA kA dina aura vijaya muhUrta / ThIka savA gyAraha baje kAlUgaNI ne muni tulasI ko yAda kiyaa| muni tulasI Ae / kAlUgaNI ke nirdeza se hAtha ke sahAre unheM biThAyA / kAlUgaNI ne apane svAsthya kA havAlA dete hue spaSTa kaha diyA ki ve aba zAsana kA bhAra muni tulasI ko sauMpanA cAhate haiM / muni tulasI eka akalpita bAta sunakara stabdha raha ge| unakI stabdhatA ko tor3ate hue kAlUgaNI ne pahalI sIkha dI - 'tulasI ! tumako vizeSa sajagatA rakhanI hai, jisase kisI ko yaha anubhava na ho ki saMgha ke AcArya bahuta choTI avasthA ke haiN| maiM isa sacAI se avagata hUM ki eka bAlaka apanI pratibhA ke 46 / kAlUyazovilAsa-2 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bala para praur3ha bana jAtA hai aura pratibhA evaM viveka ke abhAva meM sthavira bhI bAla bana jAtA hai|' . prastuta gIta ke agrima bhAga meM muni tulasI kI vyathA-kathA meM AzA kI eka patalI-sI rekhA bhI ubharI hai| jahAM unhoMne kAmanA kI hai ki kAlUgaNI punaH svAsthya lAbha kara unheM eka bAra sevA kA maukA pradAna kreN| kAlUgaNI ne bhI apane priya ziSya ko Azvasta karake bhaviSya meM karaNIya kucha kAryoM kA saMketa dekara guru-ziSya kI ekAtmakatA kA dRzya upasthita kara diyaa| sAtaveM gIta meM pUjya kAlUgaNI dvArA amAvasyA kI rAtri meM pradatta zikSA kA saMkalana hai| pAkSika pratikramaNa aura khamata-khAmaNA kA kArya sampanna hone ke bAda munizrI maganalAlajI ne kAlUgaNI se sAmUhika zikSA ke lie anurodha kiyaa| zikSA pradAna karane se pahale kAlUgaNI ne caturvidha dharmasaMgha ke saubhAgya kI sarAhanA kii| pUrvavartI AcAryoM ke kartRtva kA ullekha kiyA aura binA kisI saMketa ke bhAvI AcArya ke lie zikSA dI * saMgha-surakSA kA lakSya sarvopari rkhnaa| * pakSa-vipakSa kI bhAvanA se dUra rahakara saMgha kA vikAsa krnaa| * maryAdAniSTha aura AjJAniSTha sAdhu-sAdhviyoM ko saMyama kA AzvAsana dete rhnaa| * saMgha meM vinayI, vijJa aura vivekI sAdhu-sAdhviyoM kI kamI na ho jAe, isa bAta kA dhyAna rkhnaa| * svacchandAcArI, avinayI, AgrahI tathA saMgha kI maryAdA aura vyavasthA kI avahelanA karanevAloM kA pratikAra krnaa| * pramAdI vyaktiyoM ko prAyazcitta dekara tathA unakA viveka jagAkara ThIka karanA, aisA saMbhava na ho to unakA saMgha se saMbaMdha-viccheda kara denaa| * apane kartavya ke prati jAgarUka rahanA, abhaya hokara kAma karanA tathA saMgha-vikAsa ke lie svataMtra ciMtana karate rhnaa| zikSA kA eka adhyAya sampanna kara kAlUgaNI ne pUre saMgha ko sAmane rakhakara kahA* saMgha meM AcArya avasthA meM choTe hoM yA bar3e, unake prati zraddhA-samarpaNa ke bhAva rkhnaa| * AcArya kI AjJA kA akhaNDa rUpa meM pAlana karanA, prANa bhale hI jAe, para AjJA kA bhaMga na ho| * apanI sAdhanA evaM mahAvratoM kI ArAdhanA ke prati sajaga rhnaa| kAlUyazovilAsa-2 / 47 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana se sAdhu-sAdhviyoM kI aura sAdhu-sAdhviyoM se zAsana kI zobhA hotI hai| * saMgha kI zobhA AcArya se hai, AcArya kI zobhA saMgha se hai tathA saMgha aura AcArya se jinazAsana kI zobhA hotI hai / pUjya kAlUgaNI ke amUlya zikSA - rasa kA AsvAdana kara tatrastha sabhI muni dhanya aura kRtapuNya ho ge| AThaveM gIta meM munizrI maganalAlajI ne saba saMtoM ke sAtha kAlUgaNI ke prati kRtajJatA jJApita kara nivedana kiyA- 'prabala asAtA ke bAvajUda Apane jo zrama kiyA hai, vaha itihAsa kA eka durlabha pRSTha bana gyaa| ApazrI ne hameM pUrA kartavyabodha de diyA, para zrImukha se kisI kA nAma nahIM phrmaayaa| yadi Apa kRpA kareM to hamArI duvidhA samApta ho jAe / ' munizrI maganalAlajI kI bAta suna kAlUgaNI bole - 'ApakA kathana ThIka hai, para mujhe upayukta samaya para ucita tarIke se jo kAma karanA ho, use maiM Aja kaise kara sakatA huuN| vartamAna ke sAdhu jAnate hI nahIM haiM ki yuvAcArya pada kaise diyA jAtA hai tathA yuvAcArya - AcArya evaM yuvAcArya aura saMgha kA pArasparika vyavahAra kyA hotA hai| maiMne socA thA ki sATha varSa pUre hone para yAtrA sampanna hara thalI meM bIdAsara pahuMcakara mAMjI chogAMjI kI upasthiti meM caturvidha saMgha ke samakSa yuvAcArya kI niyukti karUM aura jaya maghavA evaM maghavA - mANaka ke yuga meM ghaTita itihAsa kI punarAvRtti sAre saMgha ko pratyakSa dikhAUM / kiMtu zarIra kI sthiti dekhate hue mujhe yaha saba kaThina pratIta ho rahA hai| isalie aba mujhe sArA kAma yahIM karanA hai|' apane kathana ko aura adhika spaSTa karate hue kAlUgaNI ne kahA - 'kala taka to maiM yUM hI bAta karatA rahA, para Aja AhAra ke bAda use bulAkara aMtaraMga bAtacIta zurU kara dii| jo kucha zeSa rahA, vaha bhI kahanA aura likhanA hai / mujhase nahIM likhA jAegA to vaha likhegaa|' isa prakAra kAlUgaNI ne eka spaSTa saMketa de diyaa| muni maganalAlajI ne prasannatA vyakta karate hue vizrAma karane kA nivedana kiyaa| nauveM gIta meM yuvacArya-niyukti kA vistRta varNana hai / amAvasyA aura tRtIyA ke madhya meM do dina the / ekama ko madhyAhna meM kAlUgaNI ne muni tulasI ko do vizeSa nirdeza die / dvitIyA ko muni tulasI kA kezaloca huaa| usI dina sAyaMkAla kAlUgaNI ne campaka muni ko sUryodaya hote hI syAhI aura lekhana sAmagrI lAne kA nirdeza diyA / tRtIyA ke dina sUryodaya ke samaya kAlUgaNI ne prasannatA ke sAtha 48 / kAlUyazovilAsa-2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAcArya - niyukti - patra likhA / saba saMtoM ko yAda kiyA / sAdhviyAM pahuMca giiN| zrAvaka-zrAvikAoM kI bhI acchI upasthiti thI / caturvidha saMgha ke sAmane kAlUgaNI dvArA likhita niyukti patra munizrI maganalAlajI ne khar3e hokara pddh'aa| kAlUgaNI ne apane hAtha se use muni tulasI ko sauMpA aura kucha samaya pahale or3hI gaI naI pachevar3I utAra kara apane hAthoM se muni tulasI ko or3hA dii| jayanAroM se raMga-bhavana gUMja utthaa| munizrI maganalAlajI ne eka dohA bolakara kRtajJatA jJApita kii| kAlUgaNI dvArA muni tulasI ko yuvAcArya pada sauMpane ke bAda unheM jo anubhUti huI, use prastuta gIta meM kucha pratimAnoM meM guMthA gayA hai, jaise-eka rajakaNa ko banAnA, pAnI kI bUMda ko motI banAnA, miTTI ke Dhele ko kAmakumbha meM rUpAyita karanA, pASANakhaNDa ko pratimA banA denA, puSpa ko rAjA ke mukuTa para lagAnA, bUMda ko samudra banAnA Adi / isI prakAra kavi ne kucha kathAnakoM ke mAdhyama se kAlUgaNI ke kartRtva ko ujAgara kiyA hai / 1 dasaveM gIta meM yuvAcArya - niyukti ke saMvAda kA prasAraNa, prAtaHkAlIna vandanA - vidhi aura yuvAcArya ke saMdarbha meM saMghIya rIti-nIti Adi kA nirUpaNa hai / saMvAda - prasAraNa kA kAma gaNezadAsajI gadhaiyA ne kiyA, vandanA - vidhi svayaM kAlUgaNI ne batAI aura rIti-nIti se saMbaMdhita jAnakArI munizrI maganalAlajI ne dI 1 yuvAcArya kI niyukti ke bAda kAlUgaNI ne AjJA AloyaNA, gata dina vArtA zravaNa, pravacana, hAjarI Adi kI pUrI jimmedArI yuvAcArya ko sauMpa dii| saMvatsarI mahAparva ekadama sAmane A gayA to zArIrika dRSTi se vipula vedanA kI sthiti meM bhI kAlUgaNI ne kezaloca karavAkara dRDha manobala kA paricaya diyA / kAlUgaNI ke nirdeza se yuvAcArya tulasI ne jayAcArya racita ArAdhanA sunAI / sAyaMkAlIna pratikramaNa sunAne ke bAda dazavaikAlika sUtra ke AdhAra para mahAvratoM kA uccAraNa kraayaa| kAlUgaNI svayaM bhI namaskAra mahAmaMtra kA jApa karate rahe / una dinoM bAhara se hajAroM vyakti darzana karane aae| unameM viziSTa vaidya, hakIma aura DaoNkTara bhI the / unhoMne apanI-apanI auSadhi kA upayoga kara cikitsA karane kA anurodha kiyA, kiMtu kAlUgaNI ne kisI kA anurodha svIkAra nahIM kiyA / aise duHsaha kaSTa ke samaya niyamoM ke prati itanI dRr3hatA dekha saba cikitsaka nirvAka ho ge| gyArahaveM gIta meM bhAdrapada zuklA tRtIyA kI rAtri kA varNana he| rAtri meM lagabhaga eka baje kAlUgaNI ke zvAsa kA vega bddh'aa| use dekhakara saba ghabarA gae / DaoNkTara aura vaidya bole- aba gurudeva kA zarIra bacanA muzkila hai| paMDita raghunandanajI kAlUyazovilAsa-2 / 46 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne kahA- ' - 'tIna nAr3iyoM meM eka nAr3I pUrI taraha se baMda ho gaI hai|' usa samaya pUjya kAlUgaNI ne apane yuvAcArya ko yAda kiyA / yuvAcArya tulasI tatkAla Ae aura unake nikaTa baiTha ge| kAlUgaNI ne eka bharapUra najara se yuvAcArya ko dekhA aura apanI vedanA ko bhUlakara kucha vizeSa nirdeza die 'tulasI ye sAdhu-sa -sAdhviyAM tumhArI zaraNa meM haiN| tU zAsana kI saMbhAla meM sajaga rhnaa| saMgha ke choTe-bar3e saba sAdhu-sAdhviyoM ke prati eka samAna nIti kA prayoga krnaa| saMgha meM bAlaka, vRddha aura bImAra haiM, una sabakI sevA karAnA / saba sAdhu-sAdhviyoM ko saMyama-sAdhanA meM sahayoga denA / sAraNA vAraNA ke krama meM yathocita sAdhuvAda aura upAlambha denA / tumhArA sabase bar3A dAyitva hai saMgha kI surakSA / isa dAyitva ko dRr3hatA ke sAtha nibhAnA hai / saMghIya pustakoM meM nae-purAne jitane panne haiM, una sabako surakSita rakhanA / dIkSA lene ke icchuka vyakti prArthanA kreNge| unheM avasara ho to dIkSA denA, anyathA dIkSA ke lie niSedha kara denA / mUla bAta hai cAritra / vaha ratna ke samAna anamola hai| zuddha cAritra kI pAlanA meM sarvAdhika sajaga rahanA haiM / ' kAlUgaNI kI zikSA sunakara yuvAcArya tulasI ko aisA anubhava huA mAno gurudeva ne unako ratnoM kI anamola rAzi sauMpI hai| jaise paradeza jAne vAle putra ko pitA sIkha detA hai, vaise hI kAlUgaNI ne unako zikSA dI hai| jisa prakAra jayAcArya ne yuvAcArya maghavA ko aura maghavAgaNI ne yuvAcArya mANaka ko vividha zikSAeM dIM, vaise hI kAlUgaNI ne kRpA kI hai| kucha kSaNa vizrAma kara kAlUgaNI sAdhu-sAdhviyoM ko aneka prakAra kI bakhzIzeM karavAIM, unakA vivaraNa isa prakAra hai muni maganalAlajI - nezrAya ke upakaraNa samuccaya meM rakhane kI bakhzIza / kAraNa se auSadhi aura uSNa AhAra le to vigaya bakhzIza / muni cauthamalajI - samuccaya ke bojha kI bakhzIza / saMghIya saba kAryoM kI bakhzIza / muni zivarAjajI - dasa hajAra gAthAoM kI bakhzIza / muni hAthImalajI - cAra hajAra gAthAoM kI bakhzIza / muni kundanamalajI - zItakAla meM tIna varSa taka saba kAryoM kI bakhzIza / muni sukhalAlajI - zItakAla meM tIna varSa taka saba kAryoM kI bakhzIza / muni campAlAlajI - zItakAla meM tIna varSa taka saba kAryoM kI bakhzIza / muni sohanalAlajI- zItakAla meM tIna varSa taka saba kAryoM kI bakhzIza / gurukulavAsI zeSa sAdhu - nau bArI kI bakhzIza / 50 / kAlUyazovilAsa-2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI jhamakUjI-samuccaya ke saba kAryoM aura bojha kI bkhshiish| gurukulavAsI zeSa sAdhviyAM-zItakAla meM do varSa taka saba kAryoM kI bkhshiish| __kAlUgaNI ne lagabhaga do ghar3I taka bAr3ha svara se zikSA aura bakhzIzoM kI bauchAra karake DaoNkTaroM evaM vaidyoM ko bhI cakita kara diyaa| bhagavAna mahAvIra ne parinirvANa se pahale solaha prahara taka lagAtAra dezanA dI, vaise hI kAlUgaNI ne nAr3I kI gati viSama hone para bhI jo parizrama kiyA, vaha unake vilakSaNa vyaktitva kI nizAnI banakara raha gyaa| bArahaveM gIta meM pUjya kAlUgaNI ke zarIra kI sthiti meM Ae utAra-car3hAvoM ke sAtha anazanapUrvaka hue mahAprayANa kA citraNa hai| tRtIyA kI rAta ko huA zvAsa kA prakopa eka bAra zAnta ho gyaa| DaoNkTara azvinIkumAra aura paMDita raghunandanajI bole-'gurudeva kA zarIra adhika dina TikanevAlA nahIM hai| phira bhI isa viSaya meM nizcita rUpa se kucha bhI kahanA muzkila hai|' DaoNkTara yantra lagA hArTa kI gati kA parIkSaNa karane lagA to kAlUgaNI ne kahA-'DaoNkTara! aise kyA dekhatA hai? merA kalejA yoM dhar3akane vAlA nahIM hai|' caturthI ke dina subaha se zAma taka hajAroM logoM ne pUjya kAlUgaNI ke darzana kara svayaM ko dhanya anubhava kiyaa| mevAr3a ke anya kSetroM meM cAturmAsa karane vAle kucha sAdhu-sAdhviyoM ne bhI avasara kA lAbha utthaayaa| Agama kI AjJA ke AdhAra para ve cAturmAsa meM vihAra kara gaMgApura pahuMca ge| dina bhara jamAvaTa kI sthiti rhii| sAyaMkAla zvAsa kA vega bar3hA, jisakA asara rAta bhara rhaa| saMtoM ne nivedana kiyA ki Aja zarIra kI sthiti nAjuka laga rahI hai| kAlUgaNI bole-'abhI rAta kA samaya hai aura kala saMvatsarI hai| parasoM sUryodaya taka mujhe cAroM AhAra kA tyAga hai| bIca meM hI AyuSya pUrNa hone kI sthiti meM yAvajjIvana kA tyAga hai|' isa prakAra unhoMne dRr3hatA ke sAtha sAgArI anazana svIkAra kara liyaa| paMcamI ke dina yuvAcArya tulasI saMvatsarI kA pravacana karake aae| kAlUgaNI uThane yA bolane kI sthiti meM nahIM the| vaha pUrA dina becainI meM biitaa| pazcima rAtri meM svAsthya meM kucha anukUlatA kA anubhava hote hI kAlUgaNI bole-'kala to maiMne rAta-dina pUrA vizrAma hI kiyaa| yuvAcArya se sukhasAtA bhI nahIM puuchii| aba use zIghra bulaao|' yuvAcAryazrI upasthita hue to unake mastaka para apanA varada hAtha TikA kara bole-'kala itanA lambA pravacana kiyaa| pyAsa to nahIM lagI?' yuvAcArya abhibhUta ho ge| kAlUyazovilAsa-2 / 51 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryodaya ke bAda upavAsa kA pAraNA ho gyaa| saMgha meM prasannatA kI lahara A gii| cauvihAra upavAsa meM kucha bhI ghaTita ho sakatA thA, para pAraNA hone ke bAda kucha nizcintatA A gii| dina ke tIna prahara ThIka bIta ge| caturtha prahara meM punaH zvAsa kA vega aura becainI bar3ha gii| lagabhaga paune chaha baje kAlUgaNI ne yuvAcAryazrI se pUchA-'dina kitanA zeSa hai ?' paiMtIsa minaTa dina kI bAta suna ve bole- 'pAnI pIne ke lie mujhe bitthaao|' baiThane kI sthiti nahIM hone se leTe-leTe hI pAnI lene kA nivedana karane para kAlUgaNI bole-'tarala vastu leTe-leTe nahIM lenI caahie| pAnI pIkara leTate hI zvAsa kI gati teja ho gii| muni maganalAlajI svAmI ke bAre meM pUchane para saMta unheM bulAne ge| ve bahuta zIghratA se calakara aae| unheM dekhate hI kAlUgaNI bole- 'abai|' munizrI maganalAlajI unake bhAva samajha ge| unhoMne pUchA-'Apako saMthArA karAeM?' kAlUgaNI kI svIkRti milate hI binA eka kSaNa khoe unheM saMthArA pacakhA kara zaraNa sUtra sunAne lge| caturvidha / saMgha kI upasthiti meM yuvAcArya tulasI ke dekhate-dekhate sAta minaTa ke saMthAre meM kAlUgaNI kA svargavAsa ho gyaa| chaha bajakara do minaTa para saMthAre kA svIkAra aura nau minaTa para sNpnntaa| zAsanapati kAlUgaNI kA svargagamana dekha vAsarapati (sUrya) bhI gyAraha minaTa bAda hI asta ho gyaa| terahaveM gIta meM AcArya tulasI ke mastiSka meM ubhare smRtiyoM ke sailAba ko mArmika abhivyakti dI gaI hai| sattAIsa varSoM taka dharmazAsana kI saMbhAlakara kAlUgaNI sabako chor3akara cale ge| usa samaya saMgha meM 136 sAdhu aura 333 sAdhviyAM thiiN| lAkhoM zrAvaka-zrAvikAeM guru ke viraha meM behAla ho ge| bAnave varSa kI vRddha sAdhvI mAtuzrI kI manaHsthiti bhI eka bAra to vicitra-sI ho gii| kAlUgaNI kI sannidhi meM jo unakI mITa nihArate rahate the, ve saba viraha-vyathA se vyAkula ho . ge| __ prastuta gIta kI nauvIM se battIsavIM taka 24 gAthAoM meM AcArya tulasI ne apane mana-mastiSka ko jisa rUpa meM kholakara rakhA hai, usa prasaMga ko par3hane vAle pAThaka bhI dravita hue binA nahIM raha paate| pratyeka gAthA bahuta adhika bhAvapUrNa hai| usa padyabaddha saMkSipta yA avyakta abhivyakti ko pUre vistAra ke sAtha prastuta kiyA jAe to eka svataMtra graMtha taiyAra ho sakatA hai| gIta ke upasaMhAra meM saMpUrNa ghaTanA ko bhavitavyatA mAnakara vizrAma liyA gayA hai| sAtha hI yaha nirUpaNa bhI kiyA gayA hai ki kAlUgaNI bahuta saubhAgyazAlI the| unake jIvana meM kisI prakAra kI nyUnatA nahIM rhii| ve kRtakAma hokara ge| 52 / kAlUyazovilAsa-2 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unakI smRti meM hone vAlI mAnasika vihvalatA meM vaiyaktika svArthoM ko hI nimitta mAnanA caahie| caudahaveM gIta meM pUjya kAlUgaNI ke antyeSTi saMskAra kA vyavasthita varNana hai| svargavAsa ke chattIsa minaTa bAda munizrI maganalAlajI ke nivedana para AcArya zrI tulasI ne kAlUgaNI ke pArthiva zarIra kA vyutsarga kara cauvIsatthava kiyaa| raMga-bhavana ke nIce vAle tala para cauka meM pUjya kAlUgaNI ke pArthiva zarIra ko paTTAsIna kiyA gyaa| rAta bhara zrAvaka loga bhajana-kIrtana karate rhe| kArIgaroM ne pUrI rAta kAma kara paiMsaTha khaNDI baikuNThI taiyAra kii| udayapura se sarakArI lavAjamA aayaa| saptamI ko madhyAhra meM vyavasthita rUpa meM zavayAtrA niklii| OM jaya kAlU gurudeva' -isa AratI ke samaveta saMgAna meM eka ora zraddhA-bhakti ke svara gUMja rahe the to dUsarI ora kAlUgaNI ke jIvana kI saMkSipta jhAMkI mila rahI thii| gaMgApura zahara meM paribhramaNa ke bAda soratI daravAje se bAhara raMgalAlajI hiraNa ke kheta meM pUjya kAlUgaNI kA antyeSTi saMskAra kiyA gyaa| lagabhaga tIsa hajAra loga usa yAtrA meM sammilita the| sUrya ke samAna prakAzamAna pUjya gurudeva kA pArthiva zarIra kaise vilIna huA, isakA pUrA vivaraNa prastuta gIta meM upalabdha hai| pandrahaveM gIta meM kAlUgaNI ke svargavAsa ke bAda pUra deza kI sthiti kA citraNa kiyA gayA hai| TelIgrAma se svargavAsa ke saMvAda prApta hote hI eka bAra saba logoM ko bar3A AghAta-sA lgaa| unheM anubhava huA ki jaina jagata kA eka tejasvI nakSatra asta ho gyaa| yatra-tatra smRti-sabhAoM kA Ayojana huaa| bIkAnera riyAsata meM pUrI baMdI rhii| kalakattA ke aneka bAz2Ara baMda rhe| bambaI, asama, baMgAla Adi pradezoM meM bhI vyApaka rUpa meM baMdI rakhI gii| dainika, sAptAhika evaM mAsika samAcAra patroM meM TippaNI ke sAtha saMvAda prakAzita kie ge| jaina tathA jainetara sabhI logoM ke mukha para kAlUgaNI kA yazogAna thirakane lgaa| mevAr3a ke mahArANA bhopAlasiMhajI ko kAlUgaNI ke svargavAsa tathA deza bhara kI sthitiyoM ke saMvAda mile to unhoMne sundaralAlajI murar3iyA ko upAlambha dete hue kahA-'bIkAnera riyAsata meM itanI jabaradasta bandI huI aura Apane mujhe sUcanA taka nahIM dii| bIkAnera riyAsata meM bandI ho aura mevAr3a meM sarvAlaya baMdI na ho to apane rAjya kI halakI lagatI hai| mujhe Aja anubhava huA hai ki hIrAlAlajI murar3iyA nahIM rhe| yadi ve hote to aisI galatI nahIM krte|' sundaralAlajI ne apanI bhUla svIkAra kii| chaThe ullAsa ke solahaveM gIta meM mAtuzrI chogAMjI ke sAmane utpanna naI paristhiti, unakI manaHsthiti, manaHsthiti kA badalAva, logoM dvArA phailAI gaI aphavAha evaM jana-pravAda aura mAtuzrI ke sAhasa bhare uttara manovaijJAnika pariveza kAlUyazovilAsa-2 / 53 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM vivecita haiM / bIdAsara meM sthiravAsinI mAtuzrI ne kAlUgaNI ke svargavAsa kA saMvAda sunA to usakA tAtkAlika asara honA svAbhAvika thA / unhoMne smRtiyoM ke jharokhe se atIta meM jhAMkakara kahA- mujhe nizcita vizvAsa thA ki apane putra guru kAlUgaNI ke hAthoM meM merI saMyama - yAtrA sampanna hogI, kiMtu mere sAmane unakA svargavAsa ho gyaa| svapna meM bhI jo nahIM socA thA, vaha Aja ghaTita ho gayA / lagatA hai ki mere isa lambe AyuSya ne hI mujhe yaha dina dikhalAyA hai| kucha kSaNoM kI vihvalatA ke bAda mAtuzrI ke ciMtana kI dhArA ne dizA badala lii| unhoMne socA -re cetana ! tU kyoM ghabarA gyaa| ye sAre sukha-duHkha kalpita haiM / saMyoga ke sAtha viyoga kI anivAryatA hai / Aja mujhe putra kA viyoga huA hai, yaha sacAI hai / para maiM hI kyA, sArA saMgha isa vyathA ko jhela rahA hai| phira mere mana meM yaha kamajorI kyoM ? maiM narasiMhajI kI putrI hUM aura nara - siMha (kAlUgaNI) kI mAtA huuN| mana meM kiMcita bhI kamajorI mere lie trapAspada hai / isa prakAra ciMtana-dhArA badalakara mAtuzrI ne apanA mana majabUta kara liyA / udhara gAMva-gAMva meM eka aphavAha phaila gaI ki bhAdrapada zuklA saptamI se mAjI chogAMjI ne bhojana chor3a diyA hai| kucha loga kahane lage ki unhoMne saMthArA svIkAra kara liyA hai athavA karane vAlI haiN| kyoMki putra ke viraha meM ve kaba taka jIvana dhAraNa kara pAeMgI ? aba taka unake pAsa viyogI vyakti yA parivAra jAte, unheM ve manobala majabUta rakhane kI preraNA detI thIM, Aja unakI sArI bAteM kasauTI para car3hI huI haiN| isa prakAra kI aphavAhoM ne aneka logoM ko AzaMkita kara diyA / mAjI kI manaHsthiti ko parakhane ke lie ve bIdAsara jAne lge| loga unheM kaI prakAra ke prazna pUchate / mAtuzrI hara prazna kA nirbhIkatA ke sAtha javAba detiiN| ve kahatIM - 'bhAI! kAlUgaNI jaise putra ke viyoga ne eka bAra mujhe vyAkula banA diyaa| kiMtu maiMne apane mana ko acchI taraha samajhA liyA / aba maiM gurudeva kAlUgaNI ke uttarAdhikArI tulasIgaNI ke nAma kA smaraNa kruuNgii| Aja tulasIgaNI hI mere lie kAlUgaNI, DAlagaNI, mANakagaNI, maghavAgaNI, jayAcArya Adi saba kucha haiM / isa saMgha meM kahIM koI kamI nahIM hai| jaba taka AyuSya hai, maiM zAMti ke sAtha sA nA kruuNgii| merI icchA hai ki antima samaya meM anazana kara ArAdhaka pada prApta karUM / ' to kucha idhara-udhara kI anargala bAteM suna mAtuzrI se sAkSAtkAra karane ke lie Ane vAle loga unakI spaSTokti suna cakita raha ge| unhoMne kahA - ' - 'sunA 54 / kAlUyazovilAsa - 2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura hI thA, para yahAM kI sthiti dekhakara hamAre sAre saMdeha dUra ho gae / ' kAgaNI ke bAda cAra varSa taka mAtuzrI chogAMjI kI saMyama sAdhanA nirvighna rUpa se clii| isa bIca AcAryazrI tulasI kI saMsArapakSIya mAtA vadanAMjI kI dIkSA ho gii| mAtuzrI chogAMjI aura mAtuzrI vadanAMjI kA milana prasaMga bhI aitihAsika rahA / vi. saM. 1667 meM mAtuzrI chogAMjI ne AcArya zrI tulasI ke samakSa anazanapUrvaka apanI saMyama - yAtrA sAnanda saMpanna kii| zikhA - paricaya pUjya kAlUgaNI ke jIvana vRtta ko pUre vistAra ke sAtha vividha koNoM se prastuti dene ke lie AcAryazrI ne rAjasthAnI bhASA meM kAlUyazovilAsa kA sRjana kiyA / solaha-solaha gItoM vAle chaha ullAsoM kI racanA karane ke bAda bhI racanAkAra kA mana nahIM bhraa| ve usake jIvana-sindhu meM punaH punaH avagAhana karate rahe / usa abhIkSNa- avagAhanA kI niSpatti hai pAMca shikhaaeN| chaha ullAsoM ke gItoM ke sAtha inakA yoga karane se kAlUyazovilAsa ke eka sau eka gIta ho gae / 1 kucha pAThaka vistAra rucivAle hote haiM aura kucha saMkSipta rucivAle / itihAsa, tattvajJAna, dIkSA-vivaraNa tathA anya ghaTanA-prasaMgoM meM vizeSa ruci nahIM rakhanevAle tathA ati saMkSepa saralatA se kAlUgaNI kA jIvana par3hane ke icchuka pAThakoM ke lie pA~ca zikhAoM kA adhyayana bahuta upayogI hai| 1 prathama zikhA meM kAlUgaNI ke jIvana kI saMkSipta jhAMkI hai| isameM janma, dIkSA, AcAryoM kA sAnnidhya, AcArya pada kI prApti, adhyayana, janatA para prabhAva, cAturmAsa - vivaraNa dIkSA - vivaraNa, zAsanakAla, sAdhu-sAdhviyoM kI saMkhyA, mahAprayANa, kAlUgaNI kI dIrghakAla taka vizeSa sevA karanevAle sAdhu-sAdhviyoM kA nAmAMkana Adi viziSTa tathyoM kA saMkalana hai 1 dUsarI zikhA meM kAlUgaNI ke jIvana-vRtta kI katipaya viziSTatAoM kA Akalana kiyA gayA hai|, jaise- kAlUgaNI ke bAre meM bhaviSyavANI evaM svAmIjI athavA jayAcArya kA saMketa, dIkSA kA kIrtimAna, zikSA ke kSetra meM akalpita vikAsa, saMskRta bhASA meM samasyApUrtimaya stotroM kI racanA, dIkSA aura saMskRta zikSA ke saMbaMdha meM kAlUgaNI ke svapna, svapna meM bhagavatI ke kaThina sthaloM kA avabodha, lipi - kalA, granthabhaNDAra, videzI vidvAnoM, rAjA-mahArAjAoM tathA viziSTa rAjyAdhikAriyoM se milana, sudUra pradezoM meM sAdhu-sAdhviyoM kI yAtrA, tapasyA, anazana, dharmasaMgha ke sAmane upasthita kaThina paristhitiyAM evaM unakA samAdhAna Adi-Adi / kAlUyazovilAsa-2 / 55 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarI zikhA meM kAlUyuga meM hue saMghIya vikAsa kA ullekha vividha saMsmaraNoM ke mAdhyama se kiyA gayA hai| kucha madhura saMsmaraNa prastuta grantha ke racanAkAra AcAryazrI tulasI ke jIvana se jur3e hue haiM, jinheM par3hane se kAlUgaNI ke vyaktitva nirmANa kI prakriyA kA bodha hotA hai| isI krama meM kucha anya sAdhuoM ke prasaMga bhI saMgrahIta kie gae haiN| saMskata vidvAnoM ke prati kAlagaNI kA AkarSaNa aura paMDitamAnI vidvAnoM ko diyA jAne vAlA prazikSaNa bhI hRdayagrAhI hai| zikSA aura kalA ke kSetra meM protsAhana ke sAtha-sAtha kAlUgaNI ne sAdhuoM aura zrAvakoM ko unake kartavya kA bodha bhI karavAyA hai| saMghIya vikAsa meM jur3e hue katipaya sAdhu-sAdhviyoM kA ullekha racanAkAra kI pramoda bhAvanA ko abhivyakti dene vAlA cauthI zikhA ke prAraMbhika padyoM meM kAlUgaNI kI prazikSaNa kalA ko rUpAyita karane ke lie unake dvArA pradatta kucha udAharaNoM kA ullekha kiyA gayA hai| chaha se pandraha taka dasa padyoM meM svayaM racanAkAra kI ApabItI ghaTanAoM kA citraNa hai| ye ghaTanAeM ziSya ke prati guru ke vAtsalya aura ziSya kI choTI-bar3I skhalanA para die gae upAlambha kA sajIva nidarzana haiN| agrima teraha padyoM meM bAla sAdhuoM ke sAtha kie gae vinoda, ahiMsA kI vijaya, samabhAva kA paricaya, sAdhuoM para kie gae anuzAsana, preraNA, manauvaijJAnika prayoga tathA sAraNA-vAraNA se sambandhita aneka ghaTanAoM ke saMketa haiN| 26 se 40 taka bAraha padyoM meM pUjya kAlUgaNI ke vizvAsa prApta zrAvakoM kA unakI kucha vizeSatAoM ke sAtha nAmAMkana kiyA gayA hai| tIna padyoM meM kAlUgaNI dvArA kI gaI anuzAsanAtmaka kAryavAhI kA saMketa hai| itanI ghaTanAoM kA ullekha karane ke bAda bhI racanAkAra kI smRti meM bahuta ghaTanAeM zeSa thiiN| saba ghaTanAoM kI prastuti azakya mAnakara lekhanI ko virAma diyA gyaa| pAMcavIM zikhA kI racanA pUjya kAlUgaNI ke guNAnuvAda se zurU huI hai| unake anirvacanIya guNoM ko sImita zabdoM kA viSaya banAne kA saMkalpa vyakta karate hue racanAkAra ne sabase pahale unakI AcAraniSThA kA varNana kiyA hai| kAlUgaNI guNoM ke pakke pArakhI the| ve galatI kA pratikAra karate the| AcAra-niSTha aura vinamra ziSyoM kI pUrI saMbhAla rakhate the| AgamoM meM AcArya ke jitane guNa batalAe gae haiM, ve saba kAlUgaNI meM mUrtimAna the| guru ke guNoM kI vyAkhyA ko asaMbhava mAna kara AcArya zrI ne usa dizA meM gatizIla lekhanI ko virAma dene kA ciMtana kiyaa| kiMtu lekhanI rukI nahIM to racanAkAra ne usakI dizA badala dii| guru ke sAtha bitAe vizeSa kSaNoM kI smRtiyoM ne utprerita kiyA to 56 / kAlUyazovilAsa-2 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlUyazovilAsa grantha kI racanA ho gaI, isa tathya ko prakaTa karate hue racanAkAra ne terApaMtha kI pUrI AcArya-paramparA kA smaraNa kara liyaa| grantha-racanA ke AdhAra kA ullekha karate hue kavi ne jisa vinamratA kA paricaya diyA hai, usase grantha kI garimA zata-sahasraguNita ho gii| vi saM. 2000, bhAdrapada zuklA SaSThI ke dina sAyaMkAla kAlUyazovilAsa kI racanA sampanna huii| jisa dina aura jisa samaya kAlUgaNI kA svargavAsa huA thA, lagabhaga usI samaya grantha kI saMpannatA hone se kavi ne una kSaNoM kA sAkSAtkAra-sA kara liyaa| gaMgApura ke sthAna para gaMgAzahara ko sthApita kara prasaMgavaza zayyAtara IzaracandajI caupar3A tathA kSetra kA bhI mUlyAMkana kiyA gayA hai| usa samaya gaMgAzahara meM unacAlIsa sAdhu aura pacapana sAdhviyAM thiiN| terApaMtha saMgha meM sAdhuoM kI kula saMkhyA eka sau sATha aura sAdhviyoM kI cAra sau teraha thii| yaha kAlUyazovilAsa kI paripUrNatA kA itihAsa haiN| kAlUyazovilAsa-2 / 57 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayA saMskaraNa : nayA pariveza AcAryazrI tulasI kI kAvyakRtiyoM meM zIrSastha kRti hai 'kAlUyazovilAsa' / isameM pUjya kAlUgaNI ke vyaktitva aura kartRtva ko jisa rUpa meM ujAgara kiyA gayA hai, vaha kRtajJatA jJApana kA eka adbhuta udAharaNa hai| isa kAvya kA zabdazilpana viziSTa hai athavA bhAvabodha ? isa prazna ko uttarita karanA AsAna nahIM hai / prastuta kAvya kI bhASA, bhAva aura zailI, tInoM meM apanI varIyatA sthApita karane kI pratisparddhA-sI pratIta ho rahI hai| AcAryapada kA dAyitva saMbhAlane ke bAda prathama tIna varSa apanI kAryakSamatA aura anubhava - sampadA kI zrIvRddhi meM niyojita kara AcAryazrI ne sRjanayAtrA prAraMbha kii| cAra varSoM ke puruSArtha kI pratikRti prastuta kAvyakRti AcAryazrI kI naisargika sRjanazIlatA kA jIvanta sAkSya hai 1 vaha yuga mudraNa kI suvidhA kA nahIM thA aura hamAre dharmasaMgha meM mudraNa kI pravRtti bhI nahIM thI / phalataH tIna dazakoM taka kAlUyazovilAsa saMgha ke grantha-bhaMDAra kI zobhA bar3hAtA rhaa| para isakI hastalikhita pratiyAM pracura mAtrA meM taiyAra ho gaIM aura kAvya-rasika sAdhu-sAdhviyoM dvArA pravacana meM unakA upayoga bhI hotA rhaa| kAlUyazovilAsa kI racanA ke tIna dazaka bAda isake sampAdana kA prasaMga upasthita huaa| usa avasara para AcAryazrI ne dila kholakara isakA pariSkAra kiyA aura eka prakAra se ise nayA svarUpa pradAna kara diyA / 'kAlU- janma-zatAbdI' ke aitihAsika avasara para kAlUyazovilAsa kA prakAzana huA / kAvyarasika, itihAsa ke anusandhAtA aura svAdhyAyapremI pAThakoM ko eka nayA upahAra mila gayA / kAlUyazovilAsa eka jIvana caritra hai, phira bhI sAdhAraNa pAThakoM ke lie sahaja bodhagamya nahIM hai| isake katipaya sthala to itane vaiduSyapUrNa haiM ki unheM par3hate-par3hate prabuddha varga kI mati cakarA jAtI hai / yadi vAcaka adhyavasAyI, anubhavI aura rAginiyoM kA jAnakAra ho to zrotAoM ko dIrghakAla taka bAMdhakara rakha sakatA hai| 58 / kAlUyazovilAsa-2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlUyazovilAsa kA nirmANa hone ke bAda AcAryazrI ne pariSada meM isakA vAcana kiyaa| isI prakAra sampAdana ke bAda bhI pravacana ke samaya kAlUyazovilAsa kA vAcana huaa| zrotA mugdha ho gae aura isakA svAdhyAya karane ke lie utAvale ho utthe| grantha prakAzita hokara aayaa| prathama saMskaraNa ko pAThakoM ne sira-AMkhoM para uThA liyaa| kAvyazailI meM likhe gae kAlUyazovilAsa ko grantha ke sthAna para mahAgrantha kahanA adhika upayukta rhegaa| isakA prathama saMskaraNa bahuta jaldI pAThakoM ke hAthoM meM calA gyaa| kucha varSoM kI pratIkSA ke bAda dvitIya saMskaraNa chapakara aayaa| pratIkSArata pAThakoM ko apanI manapasaMda kAvyakRti upalabdha ho gii| kAlUyazovilAsa kA bhASAzAstrIya adhyayana jitanA Avazyaka hai, isakI rAginiyoM kA avabodha aura abhyAsa usase bhI adhika jarUrI hai| isa apekSA ko dhyAna meM rakhakara svayaM AcAryazrI ne aneka bAra sAdhu-sAdhviyoM ko kAlUyazovilAsa kI rAginiyoM kA prazikSaNa diyA, unakA abhyAsa kraayaa| rAjasthAnI bhASA meM anusandhAna karane vAle kucha chAtroM ne kAlUyazovilAsa ko zodha kA viSaya bnaayaa| saMbhavataH eka-do chAtroM ne usa para DaoNkTareTa kI upAdhi bhI prApta kara lI hogii| kintu kAlUyazovilAsa para anusandhAna kI koI iyattA nahIM hai| isa eka hI grantha para pacAsoM vyakti bhinna-bhinna dRSTi se kAma kara sakate haiN| kucha varSa pahale rAjasthAnI bhASA ke viziSTa vidvAna DaoN. deva koThArI ne, jo abhI-abhI rAjasthAna sarakAra dvArA rAjasthAnI bhASA, sAhitya evaM saMskRti akAdamI ke adhyakSa manonIta hue haiM, eka zodhArthI ko kAlUyazovilAsa para kAma karane kI preraNA dii| zodhArthI ko bukasTaoNla para pustaka nahIM milii| bhAI devajI ne kisI anya srota se pustaka upalabdha kara zodhArthI kI samasyA ko samAhita kara diyaa| para unhoMne eka aisA praznacihna chor3a diyA, jo grantha ke prakAzaka yA sampAdaka ke lie cunautIpUrNa thaa| Adarza sAhitya saMgha ke bukasTaoNla para pichale bahuta varSoM se kAlUyazovilAsa kI pustaka nahIM thii| punarmudraNa kI apekSA spaSTa rUpa meM parilakSita huii| prastuta sandarbha meM eka cintana AyA ki isake chahoM ullAsoM ke prAraMbha meM 'maMgalavacana' rUpa meM kucha dohe haiM, ve bahuta kliSTa haiN| unakA hindI anuvAda apekSita hai| isI prakAra caturtha ullAsa kI dasavIM DhAla ke kucha padya DiMgala kavitA ke rUpa meM haiN| unheM samajhanA to aura bhI kaThina hai| unakA bhI hindI rUpAntaraNa ho jAe to suvidhA rhegii| kAlUyazovilAsa-2 / 56 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabuddha pAThakoM kI ukta apekSA AcAryazrI mahAprajJa ke sammukha rakhI gaI to AcAryazrI ne bhI svIkAra kiyA ki kucha padyoM kA hindI anuvAda Avazyaka hai| svayaM AcAryazrI ne vizeSa anugraha kara unakA anuvAda likhavA diyaa| pustaka presa meM gaI aura kampoja hokara A gii| pRSTha saMkhyA meM vRddhi svAbhAvika thii| eka vizAlakAya grantha ko hAtha meM lekara par3hanA aura vizeSa rUpa se pravacana meM usakA upayoga karanA. durUha-sA lgaa| samasyA AcAryazrI ko nivedita kI gii| Apane nirdeza diyA ki grantha ko do khaNDoM meM sampAdita kara diyA jaae| samAdhAna kI dizA khula gii| AcAryavara ke nirdezAnusAra prathama tIna ullAsa aura unase sambandhita pariziSTa eka khaNDa meM saMyojita kara die ge| zeSa tIna ullAsa tathA pAMca zikhAeM aura unase saMbaddha pariziSTa dUsare khaNDa meM samAyojita ho ge| eka grantha ko do khaNDoM meM vibhakta kara dene se kucha nayA jor3ane kA avakAza ho gyaa| phalataH saMkSipta ullAsa-paricaya ko pUre vistAra ke sAtha prastuta kiyA gayA hai tathA prathama pariziSTa (sAMketika ghaTanAeM) kA anukrama bhI jor3a diyA gyaa| kAlUyazovilAsa meM kula eka sau eka gIta haiM tathA kucha antargIta haiN| kaI gItoM kI rAgeM aneka bAra kAma meM lI gaI haiM, isa dRSTi se nae gItoM kI saMkhyA kucha kama ho sakatI haiN| jitane gIta grantha meM prayukta hue haiM, unakI mUla rAginiyoM kA eka pada yA padAMza gIta ke nIce diyA gayA hai| isa kSetra meM ruci rakhane vAle kucha vyaktiyoM se sujhAva milA ki ina rAginiyoM ke eka-eka padya saMkalita kara die jAeM to eka mahattvapUrNa kAma ho sakatA hai| Aja purAnI rAgoM ko jAnane vAle evaM gAne vAle gAyaka bahuta kama haiN| bhaviSya meM unakI saMkhyA meM vRddhi kI saMbhAvanA to hai hI nahIM, yaha saMkhyA dinoMdina ghaTatI jA rahI hai| aisI sthiti meM mUla gItoM ke eka-eka padya bhI surakSita raheMge to kabhI aisA yuga A sakatA hai, jaba isa dizA meM naI cetanA kA jAgaraNa ho jaae| sujhAva acchA thA, para kAma zramasAdhya hI nahIM, asAdhya-sA pratIta huaa| zAsanagaurava munizrI madhukarajI pahale se hI isa kArya meM saMlagna the| unheM AcAryazrI tulasI ke sAnnidhya meM purAnI rAginiyoM ko sIkhane va gAne ke avasara milate rhe| isa viSaya meM AcAryazrI bhI unake prati pUre vizvasta the| munizrI madhukarajI ke sahayoga se yaha kArya sugamatA se ho sakatA hai, isa vizvAsa ke sAtha unheM nivedana kiyA ki ve apane kArya ko zIghra pUrA kara sakeM to kAlUyazovilAsa ke nae saMskaraNa meM eka pariziSTa bar3hA deN| munizrI madhukarajI ne apanI ora se pUrA prayatna kiyA, phira bhI kucha gItoM ke padya upalabdha nahIM ho paae| anupalabdha kI 60 / kAlUyazovilAsa-2 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upalabdhi ke lie aba bhI unakA prayAsa jArI hai| anya srotoM se bhI khoja kI jA rahI hai| kintu usakI pratIkSA meM grantha ke punarmudraNa ko rokanA ucita nahIM lgaa| prastuta pariziSTa ke lie munizrI ke prati AbhAra jJApana kI aupacArikatA na karake grantha ke sampAdana meM unakI sahabhAgitA ko samAdara detI huuN| prastuta saMskaraNa ke prUphanirIkSaNa kA kArya sAdhvI jinaprabhAjI aura sAdhvI kalpalatAjI ne kiyaa| sAdhvI citralekhAjI, zAradAzrIjI anuzAsanazrIjI aura zubhaprabhAjI ne bhI isa kArya meM hAtha bttaayaa| nAmAnukrama vAlA pariziSTa sAdhvI citralekhAjI ne taiyAra kiyaa| sAdhvI jinaprabhAjI ne ise antima rUpa diyaa| vizeSa zabdakoza ke samAkalana meM sAdhvI kalpalatAjI aura sAdhvI vivekazrIjI kA zrama lgaa| AcAryavara ke AzIrvAda evaM sAdhu-sAdhviyoM ke niSThApUrNa parizrama se kAlUyazovilAsa kA nayA saMskaraNa nae pariveza meM pAThakoM ke hAthoM meM phuNcegaa| pAThaka apanI pariSkRta svAdhyAya-ruci kA bharapUra upayoga kara isakA rasAsvAdana karate raheMge, aisA vizvAsa hai| siriyArI sAdhvIpramukhA kanakaprabhA 5 julAI, 2004 kAlUyazovilAsa-2 / 61 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana-jhalaka kAlUgaNI ke jIvana se saMbaMdhita jJAtavya vivaraNa janma chApara (rAjasthAna) vikrama saMvata 1633, phAlguna zuklA dvitIyA (15 pharavarI, sana 1877, guruvAra) muni-dIkSA bIdAsara (rAjasthAna) vikrama saMvata 1644, Azvina zuklA tRtIyA (20 sitaMbara, sana 1887, maMgalavAra) yuvAcArya-pada lADanUM (rAjasthAna) vikrama saMvata 1666, prathama zrAvaNa kRSNA pratipadA (4 julAI, sana 1606, ravivAra) AcArya-padArohaNa lADanUM (rAjasthAna) vikrama saMvata 1666, bhAdrapada zuklA pUrNimA (26 sitaMbara, sana 1606, budhavAra) svargArohaNa gaMgApura (rAjasthAna) vikrama saMvata 1663, prathama bhAdrapada zuklA SaSThI (23 agasta, sana 1636, ravivAra) 62 / kAlUyazovilAsa-2 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlUyazovilAsa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuti parama upAsya parama upakArI, mAnava saMskRti rA aadhaar| bhaikSavagaNa aSTama adhizAstA, yuga-vikAsa rA srjnnhaar| zrI kAlU jIvana-darzaNa rI, A ananya anubhUta kRti| prastuta hai zrI saMgha sAmane, sAdara savinaya sprnnti|| do hajAra saMvata rI racanA, nava saMpAdana ro praarNbh| battIsai jayapura-pAvasa meM, sazrama kAma calyo avilaMba / tetIsai saradArazahara meM, zrAvaNa bida sAtama sNpnn| I darpaNa meM pratibimbita, bhAvI atIta aru prtyutpnn|| tulasI-viracita kanakaprabhA-saMpAdita kaaluuyshovilaas| mUrtimAna saMghIya bhAvanA, Atma-sAdhanA ro vishvaas| cAturvarNI zramaNa-saMgha, svIkAra karo abhinava uphaar| par3ho bar3ho nita pragati paMtha para, sumara-sumara sdguru-upkaar|| AcArya tulasI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha ullAsa zArdUlavikrIDita-vRttam yo jainAdhvadhurINa IpsitamaNiM dhyAyanti yaM dhIdhanAH, yenaivAtra pavitritAtmasaraNI yasmai na kaiH spRhyate / yasmAdAvirabhUd vibodhavitatiryasyAnubhAvo mahAn, yasmin zAsati bAr3hamunnatiratastaM mulasUnuM shryeN|| jo jainazAsana kI dhurI ke vAhaka rahe haiM, prabuddha varga jinako ciMtAmaNi ratna ke rUpa meM jAnate haiM, jinake dvArA AtmavAda kA patha pavitra huA, jo sabake lie spRhaNIya raha cuke haiM, jinase jJAna kI vividha dhArAeM pravAhita huIM, jinakA prabhAva mahAna hai aura jinakI anuzAsanA meM bahuta pragati huI, maiM una kAlUgaNI kI zaraNa svIkAra karatA huuN| ullAsa : caturtha / 65 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala vacana dohA 1. sveSTa-siddhi meM zreSThatama, shrut-shtaaNg-svyesstth| parama-preSTha yatheSTa guNa, namo gaNabhRtAM jyesstth|| maiM gaNadharoM meM jyeSTha gaNadhara gautama ko namaskAra karatA hUM, jo apane iSTa kI siddhi ke lie zreSThatama haiM, zrutarUpI ratha ke sArathi haiM, parama AkarSaNa ke kendra haiM aura jinameM vAMchanIya sabhI guNa vidyamAna haiN| 2. vIra-vadana-giri-garbhajA, zruta-srota shubhvesh| gautama-udara-payonidhi, tripadI nadI praveza / / bhagavAna mahAvIra kA vadana rUpI parvata jisakA udgama hai, zruta jisakA zubha pariveza vAlA srota hai, usa tripadI (utpAda, vyaya aura dhrauvya, tIna padoM vAlI) nadI ne gaNadhara gautama ke udara rUpI samudra meM praveza kiyaa| 3. pravahI puni taba hI grahI, rayaNarAzi ro ruup| sAyara-kAyara-lAsya syUM, goyama-Asya anUpa / / __vaha punaH gautama ke anupama mukha se pravAhita huI, taba usane ratnarAzi kA rUpa le liyaa| jaise samudra kI kAtara taraMgoM ke nartana se samudra kA pAnI bAhara pravAhita hotA hai| 4. tribhuvana-avagAhana karai, tripade jyUM baavnn| trikAlIna vastusthiti, smiiciintaa''pnn|| jaise vAmanAvatAra ne bali rAjA se tIna pAMva jamIna mAMgakara tInoM lokoM kA avagAhana kara liyA, vaise hI usa tripadI ne trikAlIna vastusthiti kA samIcIna rUpa se avagAhana kara liyaa| 1. dekheM pa. 1 saM. 1 66 / kAlUyazovilAsa-2 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. jiNa kAraNa para-darasaNI, nityAnityaikAnta / mAnai, tiNa ro mUla hI, tripadI harai nitAnta / / jisa kAraNa se anya dArzanika ekAMta nityavAda aura ekAMta anityavAda ko mAnate haiM, tripadI ne usa mUla kAraNa kA hI nitAMta unmUlana kara diyA / 6. sakala sattva mAMhI sajhai, nija nityAnityatva / yato na vighaTai saMghaTai, vastu svatva aparatva / / jo astitva hai, usameM apanA nityAnityatva hai - vaha nitya bhI hai aura anitya bhI hai / isalie vastu kA svatva vighaTita nahIM hotA aura anyatva saMghaTita nahIM hotA / tAtparya kI bhASA meM - vastu kA sva kI apekSA se astitva hai aura para kI apekSA se nAstitva hai / 7. bina tripadI sapadi grahai, vastu vrAta viraMga / zazaka-zRMga vandhyA-tanaya, gagana- kusuma ro raMga / / tripadI ke binA vastu samUha zIghra hI viraMga ho jAtA hai- astitvahIna ho jAtA hai| usakI tulanA kharagoza ke sIMga, vandhyAputra aura AkAza kusuma se kI jA sakatI hai, jinakA koI astitva nahIM hai / 8. yAma-yAma nija nAma sama, hRdaya-dhAma meM khAma / zubha tripadI gaNi-guNanidhi, samarUM bina vizrAma / / maiM isa zubha tripadI ko hRdayamandira meM biThAkara usakA prati prahara apane nAma ke samAna avirAma smaraNa karatA huuN| vaha gaNI (AcArya) ke lie guNa kI nidhi hai / 6. turata turIyollAsa ro, varaNUM varaNana vyAsa / mana-taraMga utsaMga nai, milai khAsa AzvAsa / / tripadI kI smRti ke pazcAta maiM avilamba cauthe ullAsa kA vistAra se varNana kara rahA hUM, jisase uchalatI huI mana kI taraMga ko AzvAsana mila sake / 10. guru- vyAkhyAna mahAnatama karma-nirjaraNa- joga / zrotA zrutirasikA huvai to sArthaka udyoga / / guru ke caritra kA vyAkhyAna karanA mahAna karma - nirjaraNa kA prayoga hai| yadi zrutirasika zrotA mila jAe to udyoga kI sArthakatA bar3ha jAtI hai| ullAsa : caturtha / 67 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 1. dohA 1. aba sujAnagar3ha meM suguru, ThAyo zubha cumaas| ugaNIsai navatIvatI saMvati sumati vimAsa / / 2. muni chattIsa satI zrutI baMyAlIsa vishaal| guru-iMgita AkAra anu, cAla-DhAla khuzahAla / / 3. sUtra 'bhagavatI' bhagavatI, pUjya bhAratI khyaat| ___ bhAva-vizada pariSada sukhada, maMgala samaya prbhaat|| 4. Upara caMdacaritra ro, varNana vimala vicitr| sa~hasa kiraNa karaNAM miSe, savitA suNai sacitra / / 5. zravaNotsuka zrotA karai, ahamahamikayA phl| janatA syUM avidita nahIM, caturaduraga rI cahala / / AnaMda Avai re| AnaMda Avai re, guru-gaurava gAtAM, rUM-rUM raMga racAvai re| AnaMda Avai re, AnaMda Avai re, lakha adbhuta bAtAM, raga-raga nRtya macAvai re| AnaMda Avai re| 6. cyAra mAsa sukhavAsa, sujana-mana dhArmika bhAva dRr3hAvai re| ___o sujAnagar3ha aura lADanUM, ekameka baNa jyAvai re|| 7. chApara cAr3avAsa bIdAsara, par3ihAro panapAvai re| rAjaladesara aura ratanagar3ha, adhiko lAbha kamAvai re|| 8. dUra-nikaTa-vAsI jana-rAzI, pratidina Avai jAvai re| eka keMdra rI hai A mahimA, sArai jaga mahakAvai re|| 6. parama kRpAkara mujhanai guru, 'SaDdarzana' pATha par3hAvai re| __ aru 'pramANanayatattva' graMtha ro, gaurava hRdaya biThAvai re|| 10. 'zrI kAlUkalyANamandiram' pAdapUrti stuti-bhAvai re| saMvatsari-dina bhara pariSada meM suNa mujha mana sahalAvai re / / 1. laya : dArU dAkhAM ro 2. dekheM pa. 1 saM. 2 68 / kAlUyazovilAsa-2 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. karuNAmaya pIyUSa-dRSTi rI, atizaya vRSTi karAvai re| navadIkSita laghu-vaya saMtAM nai, bali-bali svAma sujhAvai re|| 12. par3ho citAro sovo baiTho, jyUM 'tulasI' cita cAvai re| sahaja baNI pozAla, bAla muni kaThina parizrama ThAvai re|| 13. parama poSa pUrI svataMtratA, mujhanai nAtha dirAvai re|| tiNa kAraNa nirmANa sva-para ro, nita smRti-patha sarasAvai re|| 14. hajArImalajI rAmapuriyA rI, bA helI mana bhAvai re| UparalI maMjila rI meyAM, nita smRti-patha sarasAvai re|| 15. sammukha kamaro naI rakama ro, pravacana guru pharamAvai re| cahala-pahala raMgaraLI gaLI meM, nita smRti-patha sarasAvai re|| 16. cyAra bajyAM rI nIMda nirALI, jAgo suguru jagAvai re| yogAsana-abhyAsa saverai, nita smRti-patha sarasAvai re|| 17. A'ra samaya helI Upara syUM, pratidina pUjya bulAvai re| UMce stara ro 'zubha-vinoda' bo, nita smRti-patha sarasAvai re|| 18. nathamalajI budhamalajI koDo, dulIcaMda dila dAvai re| jhUmara nema prema syUM par3hatA, nita smRti-patha sarasAvai re|| 16. sakala izArai shArai calatA, hulasita hArdika bhAvai re| kar3I zAsanA pUrNa samarpaNa, nita smRti-patha sarasAvai re|| 20. marudhara deza-nivAsI mAnava-rAzI tiNa prastAvai re| ati abhilASI pAvasa-hete, Avata nabha guMjAvai rai|| guru ghar3i-ghar3i palaka-palaka nija haka lakha, khar3i-khar3i bATa nihArai ho, ati dukhabhArai ho| gaNivara! virahavatI mrubhuumikaa|| 21. bAra-bAra maiM kInhI ho, ghaNi haThabhInI ho, ___gaNivara! vinatI pura jodhANa rii| piNa aba loM Aza na dInhI ho, mRdu svara jhInI ho, gaNivara! pAvasa-hita padharANa rii|| 1. laya : ghar3i doya AvatAM palaka ika jAvatAM u.4, DhA.1 / 66 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. monai 'maru' 'maru' kahi bataLAvai ho, kai dila-dAvai ho, __gaNivara! kahai mrudesh-mriicikaa| nirajala thala kahi gAvai ho, mana sukha pAvai ho, gaNivara! jadapi bahai jl-viicikaa|| 23. kai jaMgala kahi-kahi jAvai ho, jI ghabarAvai ho, gaNivara! nAma nisuNa marudeza ro| mhAro dilar3o khUba dukhAvai ho, kilabilalAvai ho, gaNivara! karuNa dRzya lakha kleza ro|| 24. piNa sakala vikala-dila bhUlUM ho, maiM ghaNi phUlUM ho, gaNi! lakha toro terApaMtha ro| kara yAda haraSa-rasa jhUlUM ho, saba unmUlUM ho, gaNivara! dukha jaga-daMta-udaMta ro|| 25. aho! maiM vasugarbhA bAjI ho, dilar3o rAjI ho, gaNivara! jananI juga-nara-ratna' rii| koi jANo yA mata nA jI ho, sammati sAjhI ho, gaNivara! hai nahiM bAta prayatna rii| 26. para bItA varSa aThArai ho, bina dhaNiyAM rai ho, gaNivara! kuNa saMbhArelA abai? yUM puhavI karata pukArai ho, dila avadhArai ho, gaNivara! mahara lahara karaNI phabai / / 27. thaLiyAM meM ThATa lagAyA ho, ghana barasAyA ho, gaNivara! ghara-ghara dUdhAM mehdd'aa| aba marudhara-nara lalacAyA ho, hRdaya umhAyA ho, gaNivara! maiM piNa dekhU ehdd'aa|| AnaMda Avai re, AnaMda Avai re| 28. tiNa caumAse rikhIrAma-lacchI suta-tAta vibhAvai re| ahaMbhAva ucchRkhalatA syUM, pratyanIkatA pAvai re|| 26. suNI zrAvakAM syUM zAsaNapati, icaraja nahIM upAvai re| bhaikSavagaNa maryAda-virAdhaka, sadA svayaM sIdAvai re|| 1. bhikSu svAmI aura jayAcArya 2. laya : dArU dAkhAM ro ... 70 / kAlUyazovilAsa-2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. samaMdar3I zrAvaka biradhojI, guru-iMgita apaNAvai re| jA pacapadarai pitA-putra 'gaNa-bAhira' ghoSa suNAvai re|| lAvaNI chaMda 31. jodhANai rA zrAvaka' pacapadarai AyA, pothI-pAnAM gaNa rA kabje kara paayaa| sUMpyA jA satI sohanAMjI nai sArA, apaNai zAsaNa rI A hI hai dRr3ha dhaaraa|| 32. roSAruNa 'lacchI' hAkama pAsa pukArai, taba haMsarAjajI siMghI svayaM vicaarai| jo saMgha-bahiSkRta gaNa-maryAdA lAMghe, saMghIya pustakAM kiNa muMDhe syUM mAMgai? 33. bolai hAkama, jhUTho dhaNiyApa karo kyUM? saMghIya pustakAM levaNa Aza dharo kyUM? mhAMnai sarakAra agara khArija kara DArai, mhArai anyAya anaya anucita vyavahArai / / 34. daphtara-phAila le sAtha calA baNa svAmI, to huvai jurma hathakar3iyAM paDai na khaamii| dIvAnI dAvo karo, agara hai lar3aNo, duniyAdArI rai dAMvapeca meM pdd'nno|| AnaMda Avai re, AnaMda Avai re| 35. hAkama syUM hatAza ho hAlyA, saMjama sahaja gamAvai re| kalpavRkSa saMkalpapUraNo, kyUM ratihINa rakhAvai re|| 36. kAmadudhA surabhI karabhI-ghara kyUMkara kaho TikAvai re| maNi ciMtAmaNi mUDhaziromaNi kara grahi kAga ur3Avai re / / 1. pratApamalajI mahatA, mANakacaMdajI bhaMDArI Adi 2. jodhapura ke musaddI baccharAjajI siMghI ke suputra 3. laya : dArU dAkhAM ro 4. dekheM pa. 1 saM. 3 u.4, DhA.1/71 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. kAmakalaza takadIra-vihUNo, pAkara moda manAvai re| sadya madya-matavAlo bAlo, sira dhara nAca nacAvai re|| 38. yuta miSTAna pAna pAyasa ro, zvA-udare na samAvai re| madhudhUlI payaghUlI kyUMkara, gardabha-peTa pacAvai re? 36. TALokara ro kisaba tAta-suta, loka-boka bahakAvai re| prathama DhALa cauthe ullAse, 'tulasI' thiratA lyAvai re|| DhALa 2. dohA 1. migasara mAsa mahAmanA, chApara tAla pdhaar| zramaNa satI samudita udita, karI sAraNA saar|| 2. bahuzrutI vara hema muni, guru-iNgit-gtimaan| DAyamalla muni pe grahyo, gahana jinaagm-jnyaan|| 3. gaharI guru-gama-dhAraNA, diirgh-dRsstti-sNpnn| ___ hema hema kI pratikRti, prativAdI prcchnn|| 4. mujhanai saMprerita karyo, eka naI 'dI modd'| upanyAsa-mAdhurya syUM, dInho tattva-nicor3a / / 5. abhinava sUtrAbhyAsa kI, zailI milI supyaar| kAlU-kRpayA hema ro, mhArai sira aabhaar|| 6. pUsa-nakhata badakhata syUM, taja shaasn-vishvaas| vikala-rUpa vidrUpa baNa, bahuta kiyo bakavAsa / / 7. sannipAta-AghAta meM, paravazatA ro khel| TALokara ro hRdaya tyUM, pala-pala moha-dabela / / 8. sau avaguNa mukha syUM gaNo, baNo ju kukkar3adhamma / piNa bhaikSavagaNa ro RNo, rahasI zira hrdmm|| 1. dekheM pa. 1 saM. 4 2. dekheM pa. 1 saM. 5 3. pUsarAja nAmaka muni, jinakA gotra nakhata thaa| 4. dekheM pa. 1 saM. 6 72 / kAlUyazovilAsa-2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'guru- pada prItar3I, raga-raga raMga jyUM rAcI, suraMgI rItar3I, caMda-cakora jyUM sAcI / kahUM ke ghar3I-ghar3I, jIvana-prANa jyUM jAcI / / 6. mAgha mahotsava zahara lADaNUM, tAraka pUjya padhAryA / svayaMsudhArI para - upakArI, bhavijana-bhAga ughAryA / / 10. maryAdocchava chavI chabIlI, khilI ju AphU - kyArI / nyArI-nyArI saMta-satyAM rI, guru-guNa gAyana tyArI / / 11. uccAsana adhirAjai svAmI, pariSada sukhada hajArI / bhIkha - likhita patra rI mahimA, bhAvita-bhAva ucArI / / 12. marudhara deza-nivAsI mAnava, vinatI punarapi kInhI / svAmI sAI ati sukhadAI, saiM-mocchaba dina dInhI / / 13. suNata sujana jodhANa-hRdaya- nabha, harSa ghaTA umar3AI / cakSu-dvAra nikAra nAra-nara romAMcita dikhalAI / / 14. zAnta rUpa sampUrNa mahAmaha, tiNa dina pazcima rAte / tIna munI gaNabAhira kInhA, gaNivara vistRta bAte / / 'lo nayana nihALo, sahu cauthai ' ro cALo / mAnava matavAlo, karai nijAnana kALo / / 15. dayArAma ika phatto dUjo, tIjo lAla ciraMjI / jI! bhAgya bhaMvALI mahimA AlI, jillA meM mati raMjI / / 16. prAraMbhI dila - daMbhI laMbI, jaMgI jillAbaMdhI / jI! chAnai chupa-chupa ke TaMTokai, jo apaNA anubaMdhI / / 17. kAnAMbAtI karai suhAtI, dekho hai pakhapAtI / jI! agravAla jAtI nai nahiM dai, pUjyapAda rI khyAtI / / 1. laya: challA 2. laya : dhIThAM meM dhITha maiM kahA bigAr3A terA 3.. mohanIya karma u.4, DhA. 2/ 73 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. osavALa bhUpAla batAvai, agravALa jhagar3AlU / jI! hRdayahInatA rI A vRttI, bAjo bhale dayAlU / / 16. rikhIrAmajI piNa iNa kAraNa, tAta sAtha gaNa tyAgI / jI! pakSapAta-AghAta asahatA, baNyA acAnaka bAgI / / 20. samaya- rahasya sujANa chANa, nija mata mahimANa bar3hAsI / jI! bhikkhU jyUM rikkhU abhidhAne, kyUM na saphalatA pAsI / / 21. kuNa ''bhikSU' bhava-prAMta - didRkSU, kuNa 'RSi' RSya-savarNI / jI! tulanA karatAM hRdaya na tolyo, udaya prabala AvarNI / / 22. kuNa hai svarNa suvarNa svarUpe, kuNa dhattUra tarUr3o | jI! kuNa Aditya arka abhidhAne, arkapatra kuNa kUr3o ? 23. eka paMcazikha siMha zArdUlo, giri-nikuMja meM guuNjai| jI ! eka bhUpa ro gunahagAra sira jUta phar3aphar3a jUMjhai ' / / 24. kuNa mAtaMga iMdra airAvata, aura zvapaca ika nAmai / jI! lokanAtha tatpuruSa bahubrIhi, aMtara bhU-nabha sAmai / / 25. ukta bAta kyUM socai jo nara, aMtara - AMkha binA ro / jI! bhaikSava khor3a khur3AtAM kisI ka bigar3ai dazA vicAro / / 26. jALIrAma moTha ro jiNarI dIkSA hai jodhaannai| 1 jI ! jANI jAta-bhrAta tiNa pAse karNejapatA ThANai / / 27. re bhoLA! mhai lInhA dhoLA, aThai na tUM sukha pAsI / jI! rikhIrAmajI pe lai dIkSA, prathama ziSya ho jyAsI / / 28. aThai osavALAM ro bhAyA ! rAjapATa hai sAro / jI! ApAM mila nUtana patha thApA, mAna vacana tUM mhAMro / / 26. jALIrAma sajaga jAlamatA jANI nahIM lubhAyo jI! pUjyapAda pe sarala sAda meM, sakala udaMta suNAyo / / nirakho nAthajI phor3o pApa ro phor3e / tar3Akai sAtha jI, tInAM rI taNI tor3e / / 1. dekheM pa. 1 saM. 7 2. dekheM pa. 1 saM. 8 3. laya challA 74 / kAlUyazovilAsa-2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. o virataMta saMtapati sAro, zravaNa suNyo cita shaaNte| pUraNa jAMca karaNa tInAM nai, tejhyA aba ekaaNte|| 31. cuMbaka rUpa bhUpa zAsaNa ro, pUchI caryA saarii| skhalita-vacana halaphalita vadana lakha, jhaTa durnIti nihaarii|| 32. zramaNa-samUha saikar3AM zrAvaka samudita samaya svaare| sammukha UbhA rAkha suguru, aba tInAM nai phttkaare|| 33. dagAdAra hai gunahagAra hai, kara-kara phaadd'aatodd'ii| gaNa meM bheda DAlaNo cAvai, tInAM rI ika jodd'ii|| 34. lakha ajoga saMbhoga sAtha tInAM ro tRNa jyUM todduuN| AM dhUtArAM syUM iNa kSaNa, maiM cyAra tIratha mana modduuN|| 35. bhaikSava-gaNa rI gajaba chaTA A, eka pUjya huNkaare| eka sAtha saba gUMja uThe, jyUM suraghaMTA ika laareN'|| 36. nayana-nIra aru vacana-vIratA, aMga adhiirjtaaii| jAtA-jAtAM A DhakosaLA-vRttI khUba dikhaaii|| 37. sakala saMgha meM aMga-aMga meM, nUtana jAgRti aaii| jo hoNe ko huyo kAma, bAjI guru-js-shnaaii|| 38. zrI zrI kAlUyazovilAse, tUryollAse gaaii| dUjI DhALa rasALa, cAla 'challA' kI saba mana bhaaii|| DhALaH 3. dohA 1. mAsa vAsa kara lADanUM, gar3ha-sujAna gururaaj| ___ ekAdaza divasAM sudhI, pAvana kInho praaj|| 2. ugaNIsai nibbai samai, zobhana phAlguna maas| kRSNa saptamI zubha tithI, uditA vimala vikaas|| 1. svarga meM zakrendra kI AjJA se saudharmAvataMsaka vimAna kI eka sughoSA ghaMTA bajatI hai, usa samaya usake sAtha battIsa lAkha ghaMTAeM bajatI haiN| u.4, DhA.2,3 / 75 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. marudhara dharaNI saphara-hita, Ayo samaya svameva / pUjyapravara dhara saphara-hita, sakaruNa hRdaya sadeva / / 4. zubha vihAra zubha vAra lahi, kInho kRpaa-nidhaan| bina ter3e ker3e rahe, sukRti-kRte klyaann|| 5. sajhaNa seva gurudeva rI, sAdhu-sAdhavI sjj| varNana satata bakhANatAM, apagata huvai avjj|| 'pUjya padhArai marudhara deze, saMga sabala parivAra re, bhavi! 6. eka-eka muni gaNivara sAthe, vinaya-bhAva vikhyAta re| bhavi! hetu khetu hara Tokara jANe, samavatA sAkhyAta re|| bhavi! 7. guru-iMgita-AkAra vilokai, jhoMkai mokai prANa re| AjU ANa prANa ika bAjU, prANe kADhai kANa re|| 8. eka-eka muni gaNivara sAthe, vimala viveka vitAna re| cakSu-sphuraNa-mAtra lakha guru ro, pUraNa kheMcai dhyAna re|| 6. eka-eka muni gaNivara sAthe, vidyA-bhAMDAgAra re| akSaya koTho bharyo aboTho, baratai samaya vicAra re|| 10. kai muni 'haima' premayuta par3hiyA, kai vyAkaraNa 'navIna' re| sarasa 'bhikSuzabdAnuzAsana', ikSu-svAda vilIna re|| 11. kAlu-kaumudI 'kAlu-kaumudI', kai muni catura cakora re| ___raTana paThana-miSa prema gaThana-diza, ahanizi dRga-yuga dora re|| 12. nUtana prAktana kaThina kaThinatara, manthai graMtha aneka re| ___kovida-kula ro dila DolAvai, prativAdI-mada cheka re|| 13. nAmakoza nija nAma hoza sama, melyo hRdaya masosa re| ___doSa adoSa zabda ro samajhI, sevai suguru sajoza re|| 1. laya : vIra padhAr2yA rAjagRhI meM 2. muni khetasIjI 3. muni haranAthajI 4. muni TokarajI 76 / kAlUyazovilAsa-2 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. vaya bAlaka vrata-pAlaka muni rai, mana mAlaka ro moda re| vidyA-hoda pramode jhUlai, nahiM bhUlai guru-goda re|| 15. kai vAcaMyama hai vAcaMyama, varjita viSaya-vikAra re| kai aNagAra lAra guruvara ke, upazama-bhAva-agAra re|| 16. kai muni cArcika kai muni tArkika, kai muni vArtikadhAra re| kai muni zAbdika kai muni Arthika, hArdika bhAva sudhAra re|| 17. kaI tapodhana kai zruti-zobhana, thobhana mana-mAtaMga re| kai kavitAkara bhAva vizada bhara, zAsana zekhara saMga re|| 18. kai muni lekhaka itara uvekhaka, prekhaka samaya-rahasya re| kai muni gaNanAyaka guNagAyaka, sajjhAyaka savayasya re|| 16. jAga virAga tyAga aihika sukha, unmukha nirvRti-mAga re| cAkhai caMcarIkatA-sAkhai, prabhu-caraNAbja-parAga re|| 20. zramaNI guru-anugamaNI khamaNI, zramaNIzvara saMghAta re| iMdriya-damaNI vikathA-vamaNI, AkramaNI bhaya sAta re|| 21. taja jaga-eza veSa ati baMdhura, suMdara maMdira seja re| jananI janaka kanakamaya bhUSaNa, dUSaNa dila udveja re|| 22. akanakumArI kanyA vArI, bhArI dIpai oLa re| guru-caraNAM rI baNa anucArI, pALe caraNa amola re|| 23. parama pavitrA karma-vijitrA, 'citrAbeli'-saheli re| guru-anuzAsana sahaja sukhAsana, karai sukRta-zata keli re|| 24. mAno mUrtimatI sphUrtI-sI, hastakalA-pArINa re| zramazIlA zikSA dIkSA meM, vikasita sarvAMgINa re|| 25. saMyama-raMge raMgiNi caMgiNi, sajja mataMgiNi cAla re| zIla suraMgiNi ujjvala aMgiNi, laMghiNi jaga-jaMbAla re|| 26. kitoka varNana nija mukha varaNUM, muni-ajjA ro Aja re| puNya-puMja guruvara ro pragaTyo, vrati-vratiNI rai byAja re|| 27. nAtha alaukika Atha alaukika, sAtha alaukika sAtha re| bAta alaukika khyAta alaukika, laukika loka-vrAta re|| 28. nahiM vismaya guNa-nilaya gaNIzvara, nahiM vismaya gaNa-bhAla re| nahiM vismaya gaNa-gaNapa samanvaya, vismaya paMcama kAla re|| 1. ihaloka bhaya, paraloka bhaya, AdAna bhaya, akasmAta bhaya, AjIvikA bhaya, maraNa bhaya aura apayaza bhy| u.4, DhA.3/ 77 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. aMtaraMga vaibhava syUM vibhu ro, marudhara prati prasthAna re| tIjI DhALa rasAla ninANava, tArAnagara suthAna re|| DhALaH 4. dohA 1. prathama DIDavANai guru, sAta rAta vizrAma / do vAsara basa koliyai, khATU tthaatt-hgaam|| 2. karI madhura-vacane kharI, khATU-jana ardaas| hoLI caumAsI sudhI, gaNapati karyo nivaas|| 3. taba syUM yAtrA-daura meM, madhyAhne vyaakhyaan| ____ mahimAgara sUMpyo manaiM, karuNA karI mhaan|| 4. car3hI bar3I khATU catura, cau dina caaNdaaruunn| ___ DegANai patha Ir3avai, pAdArpaNa zubha suunn|| 5. pAdU meM sAdhUpatI, jANai jAdU kiidh| loka lubhANA rAtadina, suguru-seva cita diidh|| 6. munipa padhArai mer3atai, hAkama vinaya nibhaal| ___'kAlU' kAlU gaNapatI, pAvana kiyo kRpaal|| 7. madhyAhne vyAkhyAna meM, loka digaMbara jain| nArI ziva-adhikAriNI, suNata baNyA becain|| 8. gaNivara gommaTasAra jo, mAnya digaMbara grnth| sAkSi-rUpa rakha sAmanai, varNaviyo virtNt|| 6. jIvakAMDa suvicAra meM, gAthA-trayI abiinn| kSapaka-zreNi vivaraNa-varaNa, dekho pragaTa prrviinn|| 10. puruSa-veda strI-veda-yuta, aru jo kRtrima kliiv| eka samaya meM khapaka lai, etA-etA jIva / / 1. DIDavAnA ke tatkAlIna thAnedAra nattharAjajI bhaMDArI (jodhapura) pulisa ke sAtha kAlUmaNI __ kI agavAnI meM gae aura unhoMne gurudeva se vahAM kaI dina rahane kA nivedana kiyaa| 2. jodhapura-nivAsI mAnamalajI dUgar3a 3. kAlU nAmaka grAma 4. dekheM pa. 1 saM. 6 78 / kAlUyazovilAsa-2 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. apratipAtI hai sadA, kSapakazreNi rI bATa / to lalanA - jana hita jaDyo, kyUM ziva-gamana - kapATa ? 12. 'suNa guru-mukha-vANI re, nara kai annANI re, nija mata-pakha tANI re, kahai vitatha kahANI re / aba loM nahiM jANI, gommaTa mandira jA bica prakaraNa graMtha meM re / / lyAyo re, khAyo re / 13. ika mAnava dhAyo re, bo graMtha bacAyo re, jhaTa pUjya batAyo, le nija hAtha meM re / / 14. puni pATha par3hAyo re, nahiM chupai chupAyo re, jana icaraja pAyo re, mana moda na mAyo re / ati sApha suNAyo, strI zivagAminI re / / 15. kai jana parajaLiyA re, suNa-suNa halaphaLiyA re, UThyA AphaLiyA re, pakhapAte paLiyA re / AkuLiyA mAno, kalaha karAra syUM re / / 16. guru upazamabhAvai re, nija dhAma sidhAvai re, / kara ekaNa dAvai re, kima tAla bajAvai re tRNagaNa aNapAvai, Aga bujhe sahI re / / 17. nahiM sAca suhAvai re, jaga sahaja svabhAvai re, jadi sAca suNAvai re, mAM mAraNa dhAvai kovida darasAvai, nahiM kUr3I kathA 18. dina tIna baLUndai re, barasai vaca - bundai jetAraNa tAraNa re, gurudeva-padhAraNa hai niSkAraNa, jaga-uddhAraNa guru re / / reM, re / 1. laya : ikSu rasa heto re jyAMrA pAkA kheto re 2. dekheM pa. 1 saM. 10 3. dekheM, pa. 1 saM. 11 4,5. dekheM pa. 1 saM. 12 re / / lAvaNI chaMda 16. iNa samaya lADaNUM anazana kiyo subhAvAM, saradArazahara rI zramaNI sthavira jar3AvAM / saMlekhana dina cALI, ikatI saMthAro, kottara dina syUM sIiyo saphala jamAro / / u.4, DhA.4 / 76 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. 'pIpAr3a padhArai re, zaraNAgata tArai re| bahi patha parabArai re, samadar3I sidhArai re| sahu kAja samArai, sujana samAja rA re|| 21. sivANacI jANI re, maLapai mAlANI re| mahimA mahakANI re, janatA ulaTANI re, dhura pura pacapadarai, guru karuNA karai re|| 22. TALokara pAMcU re, mila DhALyo DhAMcUM re, duniyAM jo bhoLI re, karaNai nija doLI re| gaNamaulI-bolI, jaba loM nAM suNI re|| 23. bahujana bahakAyA re, guru-avaguNa gAyA re, jIvana patha pAyA re, hui poSita kAyA re| saba guNa visarAyA, (o) dRzya dayAmaNo re|| hajAra vara svIkAra re TALokara! zAsaNa ro RNo, aMgIkAra reTALokara! zAsaNa roRnno| pazutA syUM tUM mAnavatA ro mhAtama pAyo re, mithyAdRSTI ro samyagadRSTI kahivAyo re| kyUM aba baNa kRtaghna guru ro gaurava visarAyo re|| 24. aba zrImukha syUM zAsana-maNI, sArI bAta suNAI sabarI nyArI-nyArI re| hajAra... ghaTanA cAturagar3ha rAjANa' rI, aru bIdANai dayArAma rI nIti dudhArI re|| hajAra... 1. laya : ikSu rasa heto re 2. lacchIrAma, rikhIrAma, dayArAma, phatecaMda aura ciMrajI / 3. laya : zahara meM zahara meM vairAgI saMyama Adarai 4. dekheM u. 3, DhALa 12, gA. 18-20 5. dekheM u. 3, DhALa 15, gA. 33-36 6. bIdAsara meM dayArAma ne lacchIrAma aura rikhIrAma ke saMbaMdha meM likhata likhA, phira bhI unake sAtha dalabaMdI karatA rhaa| 80 / kAlUyazovilAsa-2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. jai to likhata sadA likhatA iso, mhai to ATha pATa nai jANAM jinavara jor3e re| asalI santa-satI iNa paMtha rA, iNa bAvata meM koI mUrakha muMha macakor3e re|| 26. lopai ANa dayAlu deva! AparI, tiNanai saMyama-patha-pratikUla pichANAM jANAM re| bolai avaguNa gaNasamudAya rA, tiNanai bhAgyahINa, anyAyI pragaTa bakhANAM re / / 27. hai pacakhANa mhArai to iNa kAma rA, bica meM parameSThI-paMcaka nai sAkhI rAkhAM re| jaba laga sAMsa rahai iNa khoLiyai, taba laga bhikSuzAsaNa naMdana-vana-phaLa cAkhAM re / / 28. hAjara ho-ho kara hara hAjarI, loka hajArAM bIca-bajArAM bhara huMkAro re| aba aka-baka bolai jANaka bAvaLA, AMrI bAtAM nai svIkAro vA dhikkAro re|| 26. sAgI likhata baMcAyo lacchIrAma ro, dUjo dayArAma ro svAma sabala saMbhaLAyo re| jiNanai naSTa-bhraSTa mana jANato, tiNarai bheLo jAto jAbaka nahiM zaramAyo re|| 30 bhAMgI bhaikSavagaNa-maryAda nai, aba loM kuNa kuNa-so sukha pAyo soca batAvo re| 'caMdarabhANa-tiloka" viloka lyo, 'choga-caturbhuja" aru 'lIlAdhara" ro bo dAvo re|| 1. AcAryazrI bhikSu ke samaya meM terApaMtha dharmasaMgha ke ttaalokr| 2. zrImad jayAcArya ke samaya meM terApaMtha dharmasaMgha ke ttaalokr| 3. AcAryazrI kAlUgaNI ke sama meM terApaMtha dharmasaMgha ke ttaalokr| u.4, DhA.4 / 81 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. ahAchanna', osanna', kusIliyA', pAsatthA ro paricaya Akhira hai dukhadAI re| dekho dila dRr3hatA AnaMda rI, pAlI paTavAjI khAyaka-sI samakita pAI re|| 32. vara pUjya vaco'mRta pAna syUM, mAno gata-cetana-tana cetanatAI AI re| sahajyAM kara TALo TALokarAM, zAsaNa-raMga-suraMge raga-raga khUba racAI re|| dohA 33. pAMcAM meM jo pramukhatA, pAI niMdA paann| phatecaMda pAgala huyo, saMcita pApa-pramANa / / 34. bhaikSavagaNa syUM jo TaLe, tana-mana trpaa-vihiin| udAharaNa hita bo baNyo, mAno vsn-vihiin|| 35. bhaikSavagaNa-niMdaka sadA, jar3a nirjIva nistt| udAharaNa lyo dekhalyo, darasAvai unmtt|| 36. bhaikSavagaNa syUMpatita ro, anucita hI aalaap| paricaya paratakha deNa hita, pratipala karai prlaap|| 37. bhaikSavagaNa syUM bhraSTa ro, tar3aphar3aNo bekaam| pragaTa namUno nirakhalyo, par3a-par3a cholI caam|| 38. bhaikSavagaNa-niMdaka lahai, jakar3a krm-sNbNdh| nipaTa nidarzana-rUpa hai, huyo zRMkhalA-baMdha / / 36. aNaAloce jo taje, guru-zAsana sNket| dIna dazA darasANa hI, hRdaya dhamIr3A let|| 40. gaccha-bahiSkRta ro huvai, jIvana arth-vihiin| mRtyu-prApta dauvidhya meM, dikhalAvai o sIna / / 1-4. dekheM pa. 1 saM. 13 5. dekheM pa. 1 saM. 14 6. dekheM pa. 1 saM. 15 82 / kAlUyazovilAsa-2 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. 'guru alpa prayAse re, bhrama-tAmasa nAze re, Aditya ujAse re, khadyota na bhAse re| cauthe ullAse, cauthI gItikA re|| DhALaH 5. dohA 1. divasa eka dasa Asarai, pacapadarai guru vaas| samavasarai bAlotarai, harai bhavika mana pyAsa / / 2. hare-bhare jyUM rUMkhare, jhare vdn-ghn-buuNd| Tare pare jyUM upadare, phare bhavika sita kuMda / / 3. pare-pare ghana re phire, vare na so sv-vikaas| __jyUM bhoMhara ghara bhItare, pare na sUrya-prakAza / / 4. pare caraNa gurudeva re, bhAla paravare khaas| rayaNarAzi ro ghara-ghare, kaba re huvai nivAsa / / 5. dasa vAsara vAsarapatI, jyUM bhrama-tAmasa naash| bhaikSavagaNa-vAsarapatI, bhAsvara-vibhA-vilAsa / / 6. gaNa-kallola alola-mati, guNa-jalarAzi subol| khamA-khamA garajAra-yuta, jaMgama-jaladhi jsol|| 7. pAna karai vyAkhyAna-rasa, kai AbhyaMtara snaan| kai guNa-ramaNa grahai giNI, kaI karai nidhyaan|| 8. kai AhvAna sumAna-yuta, kai madhyastha mhaan| lIlAyuta kIlA karai, pApa-pratApa mittaan|| guNijana! gAvo re, dila dhyAvo gaNivara marudhara meM AyA, marudhara meM AyA re, pura-pura pAvana krvaayaa| marudhara meM AyA re, ghara-ghara dhavala maMgala chaayaa|| 6. zahara jasola amola trayodaza vAsara bgsaayaa| zAsana-bhAsana vizva-vikAsana viharata shobhaayaa|| 1. laya : ikSu rasa heto re 2. laya : sahiyAM! gAvo he badhAvo u.4, DhA.4,5 / 83 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. asAr3A dina tIna koraNe mahara lahara lyaayaa| __choTA-moTA grAma pharasa guruvara koml-kaayaa|| 11. samaMdar3I-patha zahara jodhapura pAvasa rI chaayaa| bida terasa ASAr3ha sumuhurata jana-mana viksaayaa|| 'lyo jabara jhaMDa syUM, pUjya padhAra pura jodhANa meN| pauruSa pracaNDa syUM, vikrama ugaNIsai sAla ikANa meN|| 12. jodhANai rA zrAvaka sArA, aba sAmeLo saajhai| ___guru-pada-prema ghaTA umar3AI, bina vidyuta bina gAjai re|| 13. AlA-AlA bAMdha damAlA, rUpALA rNgaalaa| varadIvALA jhAka-jhamAlA, hAlai pALA-pALA re|| 14. nAnhA-dAnA mana maradAnA, hilamila hAlyA jaavai| ___ahaMpUrvikA ahaMprathamikA syUM darasaNa-hita dhAvai re|| 15. bIca sacitra mitra koi pUcha, kIkara Aja kaThInai? ati tAkIda hAliyA jAvo, hulasita-cita dRr3ha sInai re|| 16. nahIM divALI nA dasarAvo, kIkara A pozAga? mAraga meM paga ropa batAvo, jhAMjharakai kyUM jAMga re? Aja Avai re bhaiyA! Aja Avai. AMgaNiyai guru mahArAja Avai re, bhaiyA... mhArai zAsaNa rA ziratAja Avai re, bhaiyA... mhArai tAraNa-taraNa-jihAja Avai re|| bhaiyA... 17. padayAtrA syUM pAMgaratA, paga-paga jayaNAM rI sthiti ThAvai re| bhaiyA... gayavara rI gati saMcaratA, cAMdai sUraja-so tapa tAvai re|| bhaiyA... 18. UbhA takatA bATa khaDyA, kada bo dina AsamAna chAvai re| vAMchita pAsA Aja paDyA, dila bAMsAM uchaLa-uchaLa dhAvai re|| 1. laya : mhArI rasa selar3iyAM 2. laya : ghora tapasI ho muni! 84 / kAlUyazovilAsa-2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. Aja hI divALI dasarAvo, hai mahAparva mhArai bhAva re| ghara-ghara meM maMDyo sAvo, kehar3A takadIra jora khAvai re|| 20. kahaNa-kahaNa rA guruvara hai, paramezvara rI upamA pAvai re| sAgI jehar3A jinavara hai, kuNa-kuNa nahiM guNa-garimA gAvai re|| 21. cAlo sAjhA sAmheLo, cakha zruti ro aMtara miTa jyAvai re| ahamahamikayA dai Thelo, guru khidamata khATai iNa khAhai re|| 'lyo jabara jhaMDa syUM, pUjya padhArai pura jodhANa meN| 22. gAvata rAgiNi guNa-anurAgiNi nAri subhAgiNi Avai / - sakala sumAgiNi zivapatha-bhAgiNI vaMdana-vidhi viracAyai re / / 23. coka-coka meM oka-oka meM, loka thoka mila saarai| terApaMtha-bhadaMta pUjya rI, UbhA bATa nihArai re|| sohai syAma salUNo, terApatha-samrATa dina-dina ThATa duunno| 24. jovai jana jodhANa-nivAsI, chogAM-suta chavi chAyai re| vIra vibhU ro vimala namUno, iNa nagarI meM Avai re|| 25. gokhai-gokha jharokha-jharokhai, A mokai rI mAyA re| pesata 'sojatiyai daravAjai', nikaTa nijara guru AyA re|| 26. khamA-khamA kSamatAgara! sAgara! jAgara! jina! avatArI! re| zAMtasudhAgara! vimala-vibhAgara! bAra hajAra hi vArI re|| 27. dInAnAtha! abaMdhava-baMdhava! nirdhana-dhana! jana-tArI re| he asahAya-sahAyaka! lAyaka! tribhuvana-nAyaka! bhArI re| 28. bhaikSaya-bhartA! bhAra-vimartA! dohaga-hartA! dAnI! re| jaga-jaratA jara syUM uddhartA! jaya-dundubhi bajar3AnI re|| 26. Aja zahara rI seri suraMgI, coka-cohaTA caMgA re| gAvo badhAvo moda manAyo, ghara AI guru-gaMgA re / / 1. laya : mhArI rasa selar3iyAM 2. laya : joyai vimalapurI nAM yAsI re u.4, DhA.5 / 85 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'lyo jabara jhaMDa syUM, pUjya padhArai pura jodhANa meN| 30. paga-paga Upara guru-mukha-sammukha, jana nija zISa jhukaavai| mukhar3e ro jIkAro pyAro, suNa-suNa viraha bhulAvai re|| 31. nagarI sagarI rA puna AchA, sAcA zaMkara aayaa| abhayaMkara tIrthaMkara-paTadhara, cAhe jyUM upamAyA re|| guNijana! gAvo re dila dhyAvo, gaNivara marudhara meM aayaa| 32. jATAvAse ati ullAse, guruvara pdhraayaa| bhaMDArI-bhavane manu gagane, dinakara diipaayaa|| 33. muni guNatIsa aThAisa zramaNI, guNasaritA nhaayaa| DhALa pAMcavIM vAcaka gAyaka ghUma-ghUma gaayaa|| DhALaH 6. dohA 1. jodhANe pAvasa jamyo, ramyo dharma ro rNg| sArai zikSitavarga meM, bar3hatI rahI umNg|| 2. sUyagaDAMga pravacana calyo, prAtaHkAla sttiik| rAmacaritra vicitra vara, nizi vyAkhyA nirbhiik|| 3. sAvaNa syUM AvaNa lagyA, deza-deza rA lok| pura-darasaNa sahajyAM milai, guruvara paaNvaaNdhok|| 4. paryuSaNa mocchaba-yugala, bharyo bhAdavo bhaal| AsojAM meM udayapura-spezala AI caal|| 5. karai prArthanA pUjya! aba, padharAvo mevaadd'| khaDyA aDIkai Apanai, UMcA-UMcA phaadd'|| 1. layaH mhArI rasa selar3iyAM 2. laya : sahiyAM! gAvo he badhAvo 3. sovanamalajI-saMpatamalajI bhaMDArI ke makAna meM 4. AcAryazrI bhikSu kA caramotsava aura kAlUgaNI kA paTTotsava 86 / kAlUyazovilAsa-2 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. kArtika meM verAgiNI - verAgyAM rI dekhI asahana - jana- hRdaya, naI UpajI je mATe khATe nahIM, 7. bhIr3a / pIr3a / / ilAja | Ayurveda jantra mantra bUMTI jar3I, nivar3I saba niSkAja / / 8. nUtana prAktana grantha meM, nahiM hai zamana - upAya / para-sukha-durbalatA vyathA, adbhuta kathA kahAya / / [yugma ] 6. eka-eka karatAM car3hI, vara saMkhyA bAIsa / vidveSI mana meM bar3hI, bhItara-bhItara TIsa / / 10. zizu-dIkSA para sAmaTho, bhISaNa uThyo virodha / prasaryo sArai zahara meM ghara-ghara apratirodha / / 11. jora-zora prAraMbhiyo, AMdolana chApAbAjI meM bahyA, pura-pura ko avicAra | pracAra / / 'ayi panthapate! nAbAliga dIkSA nahiM samaya sarAvai / ayi vimalamate! arajI Upara kRpayA gaura karAvai / / 12. kai mAnava guruvara rai pAse, bolai nija AMtara abhilASe / dila vihvala- so zizu-saMnyAse, ayi paMthapate ! 13. jo bAlaka vaya meM nAnho hai, vairAgya baNAyo bahAno hai / aru pahara liyo muni-bAno hai, ayi paMthapate ! 14. sAro bhaviSya aMdhArA meM, bahasI kuNa- kuNa-sI dhArA meM ? parivartana vividha vicArAM meM, ayi paMthapate ! 15. jaba jobana rI kaliyAM khilasI, lalitAlaka-bAlakatA DhalasI / aru bIja vAsanA ro phalasI, ayi paMthapate ! 16. taba citar3o DAMvADola husI, abhinava rAmata raMgaroLa husI / phira dIkSA ro ke mola husI ? ayi paMthapate ! 17. umar3ayo verAga dikhAvA meM, yA satiyAM - santa sikhAvA meM / piNa nahiM AbhyaMtara bhAvAM meM, ayi paMthapate ! 18. anubhava syUM saba pitavANI hai, Adhunika yuvaka rI vANI hai| yuga rai chakaNai syUM chANI hai, ayi paMthapate ! 1. laya : ubhaya meSa hiva Ahur3iyA u.4, DhA.6 / 87 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. jo bhukta-bhoga vairAgI ho, AMtarika vRttiyAM jAgI ho| jiNarI ziva syUM liva lAgI ho, ayi paMthapate! 20. bo baNo baNAo saMnyAsI, cauthai Azrama ko adhivaasii| sArAM ro AzIrvara pAsI, ayi paMthapate! 'pUjya aba pratyuttara pharamAyai, nAtha aba pratyuttara phrmaavai| suNoM pRcchaka! sahaja svabhAvai / / 21. Agama anubhava tarka yukti syUM, satya svarUpa sujhaavai| yUM adhyAtma bhAva ro aMkana TaMkana prayatana tthaavai|| 22. pUrvAgraha-agrasta-manA, madhyastha bhAva anubhaavai| jo jijJAsU tattva-pipAsU, mana Amoda bar3hAvai / / 23. saMyama ro saMbaMdha sahI saMskArAM syUM, nahiM vaya ro anubaMdha na bAhya vicArAM syuuN| vicArAM syUM, yugadhArA syUM, bArAM syUM thArA-mhArAM syUM, ho jI! the to samajho sujJa! sujANa! vimukta vikArAM syuuN|| 24. jAgai jaba saMskAra kaho kuNa roka kare? bhAva-udadhi ro jvAra svayaM saMsAra tre| saMsAra tare, saba vighana Tare, vaya-vidhA-vaibhava sakala pare, ho jI! the to samajho sujJa! sujANa! anAgraha vRtti are|| 25. sadA atIta atIta bhaviSya bhaviSya rahai, kAI hoNo zeSa resa bhagavAna lhai| bhagavAna lahai, sukha zAMta sahai, uttama uttamatA nahIM jahai, ho jI! the to samajho sujJa! sujANa! vicArAM bAr3ha bhai|| 26. bhara-jobana vArdhakya AvaNo so AsI, vAtAvaraNa vizuddha baNAyo hI jaasii| baNa jAsI, kyUM phira gira pAsI, kyUM khAsI viSayAM rI phAMsI? ho jI! the to samajho sujJa! sujANa! aMta bo pichtaasii|| 27. dekhAvaTI virAga kaho kaba taka TikasI? dhiMgANai ro dharma dhikAyo hI dhiksii| jo dhikasI, bahato bikasI, kyUM saMkaTa-AgI meM sikasI? ho jI! the to samajho sujJa! sujANa! jhukAsI so jhuksii|| 1. laya : Ayata merI galiyana meM giradhArI 2. laya : dhana-dhana bhikSu syAma 88 / kAlUyazovilAsa-2 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jijJAsA ro, samAdhAna hai zrImukha anubhava vANI / mRdu bhASA ro, zrotAgaNa para asara anazvara jANI / / 28. anubhava saba apaNo-apaNo hai, muzkila to tapaNo-khapaNo hai / jIvana sthira-joge dhapaNo hai / / 26. jJAnezvara solaha barasAM ro, gItA ro bhASya likhyo pyAro / zaMkara prahlAda na vismAro / / 30. paccAsa barasa ro anubhava hai, karaNai syUM saba kucha saMbhava hai| koi yuga kI chAyA abhinava hai / / (o) ekAMgI Agraha anucita hai| saMtulita bhAvanA hita mita hai / / nahiM zramaNa-saMskRtI rI dhArA / dekho a jhilamilatA tArA / / 31. zizuvaya hI dIkSA samucita hai 32. varNAzrama rI karar3I kArA, 1 33. saMyama rA saba adhikArI hai, jadi jIvana ghana saMskArI hai jo apratibaddha vihArI hai / 34. terApatha - dIkSA rI saraNI, darasAI kaThina kaThina sArI zaMkAM rI karaNI / saMvaraNI / / 35. cauthe ullAse AkhI hai, A chaTThI DhALa susAkhI hai| kSaNa-kSaNa guruvara smRti rAkhI hai / / DhALaH 7. dohA 1. zrI guruvara-mukha sAMbhaLI, dIkSA - rIta-rivAja / Atma-sAdhanA ko amala, o nimitta nirvyAja / / 2. samAdhAna avadhAna-yuta, zaMkAvAM ro sarva / suNa zrotA ullAsamaya, AsthAzIla agarva / / 3. vidveSI mana meM baDhyo, aba duguNo Akroza / IrSyA matsara-bhAva meM, rahai na aMtara hoza / / 1. laya : ubhaya meSa hiva Ahur3iyA 2. jJAnezvarI gItA ke lekhaka mahArASTra ke prasiddha saMta / 3. Adi zaMkarAcArya / 4. hiraNyakazyapa kA putra bhakta prahlAda / u.4, DhA. 6, 7 / 86 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. nahIM tattva-taralita matI, ratI na viratI - heta / zramaNa-satI saMgati nahIM, nahIM sumati - saMketa / / 5. sugati-prIti durgati prati, nahIM bhIti tilamAta / AbhyaMtara Amaya tadA, kyUM prazAMta ho bhrAta! ( yugma) 6. bina svAratha para hita prati, vighnakaraNa sollAsa / kavijana tirai nAma rI, aba loM karai talAza' / / 7. lokottara laukika ubhaya, sukhamaya jIvana hAra / jIvai baNa nirjIva-so, Adata syUM lAcAra / / soraThA 8. bAdhaka baNa vidroha, khUba uThAyo kSudra jana / ita uta UhApoha, rAjabhavana laga saMcaya / / 6. cainasiMha rAThaur3a, vara ThAkura pokharaNa rA / thira divAna rI Thor3a, ghaNAM loka bahakAviyA / / 10. Akhira dIkSA-roka karaNai kI-sI dhamakiyAM, AtI loka viloka, mahatA kiyo mukAbalo / / 11. zrAvaka pramukha vakIla, mahatA pratApamallajI / kAnAM ThokI kIla, suNa cokannA cainasiMha / / 12. dharmanIti-aviruddha, dIkSA terApaMtha rI / rukI na rukasI ruddha, kare kitI karatUta ko / / 13. jadi rokaNa ro joza, to mazInagana melajyo / rAkha hiyai meM hoza, hAjara prANa hajAra rA / / 14. taruNa bAla-gopAla, jaba laga jIvita saMgha rA / taba laga dIkSA-TAla, josyAM nahiM jodhANa meM / / 15. suNa pratApa-vaca sApha, ThAkurasA ThaMDA huA / Akhira to iMsApha, saccAI ro bala prabala / / 16. sAro zAMta virodha, vAtAvaraNa baNyo vizada / jabara saMgha meM jodha, samaya-samaya zrAvaka huyA / / 1. dekheM pa. 1 saM. 16 60 / kAlUyazovilAsa-2 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ occhaba chAya rahyo, AnaMda-ghana umar3Aya rhyo| jana-mana-mora umhAya rahyo, nRtya sajora racAya rhyo|| hRdaya jhakora suNAya rahyo, locana-vana laharAya rhyo| deza-deza rA mAnavI, Avai dekhaNa diikssaa-dRshy|| 17. Ayo avasara sAmanai kAi, jana jodhANa pichaann| zubha dIkSA-saMskAra ro kAi, mAMDyo ati mNddaann|| 18. ubhaya samaya ADaMbare kAi, sajha-sajha jora jluus| serI-serI saMcarai kAi, sAyaM puni prtyuuss|| 16. vividha hRdya Atodya syUMkAi, bhU-nabha eka smaan| pratirava-vyAja digaMganA kAi, saMga milAvai taan| 20. raMgarAtA mAtA mahA kAi, tAtA taruNa tussaar| ravirathayAtAM nai haMsai, kari haNahaNatA hiNsaar|| 21. horI-horI hAlatI kAi, lorI moTara kaar| orI-dorI hai huI kAMi, minakhAM rI bhrmaar|| 22. abhyaMtara-sthita opatI kAi, dIkSArthI rI ol| nava-bhUSaNa-bhUSita tanU kAi, saMyama-hita dRr3ha kol|| 23. pulisa julusa Agai calai kAi, pahirI nRp-cpraas| vividha veSa-suvizeSatA kAi, hai janatA sollaas|| . 2the to jovo re jovo, jodhANe diikssaa-jhNdd| mata khovo re khovo, o avasara milyo akhNdd|| 24. mohalAM meM mAvai nahIM re, nara-nAryAM ro vRnd| bina lAbhe Abhe caDhyA manu, tAraka caMda dinaMda / / 25. hai mahilA-melAvar3o re, ghara-ghara gokhai gokh| chAjAM chatAM barAmadAM re, UbhI rUMsAM rok|| 26. itaretara caracA karai vanitAvAM ro smvaay| divya veSadhArI itA re, jai dIkSA-hita jaay|| 1. laya : vIra virAja rahyA 2. laya : cUrU rI caracA - u.4, DhA.7 / 61 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. nevara laga jevara juDyA re, jyArai aMga sjor| ghRta ghevara kumiNA nahIM re, bhale arogo bhora / / 28. raMga salUNo aMga ko re, jobana jNg-prsNg| kyUM mUkai cUkai 'rakhai re, athavA apara umNg|| 26. vA koi paMtha-bhadaMta kI re, bhurakI hai bhrpuur| tiNa yoge saba ekaThA re, saMyama grahai sanUra / / 30. eka-eka-hita itara meM re, bharasaka udhama hoy| bina udhama anupama milai re, dekho bIsa ru doya / / 31. sahiyAM! terApaMtha ko re, bhAgya bakhANo aaj| nahiM koi tulanA meM tulai re, tolo apara samAja / / occhaya chAya rhyo| 32. vismaya-bharI vimarzaNA kAi, jaNa-jaNa rI annpaar| yaza-parimala zrI pUjya rI kAi, prasarI ghara-ghara dvaar|| lAvaNI chaMda A abhinava dIkSA-mocchaba-chavi jodhaannai| jo paratakha pekhI apaNo bhAgya bkhaannai|| 33. aba dIkSA-tithi nirNIta prIta-yuta AI, taba razmiramaNa nija rucira roci prsraaii| kala-kala-rava-kUjita vihaga badhAI gAI, maMdira-maMdira jhaNaNaNa jhallari jhnnnnaaii| taja zayana sayana jana nayana-ayana ughraannai|| 34. aba parama pUjya dIkSA-maMDapa meM AyA, 'saradAra skUla prAMgaNa' meM ghaNAM suhaayaa| cyArUM tIratha graha-gaNa-nakSatra kahAyA, siMhAsana zobhai gaNapati uddupti-chaayaa| anyAnya matAlaMbI mana mojAM maannai|| 1. laya : vIra virAja rahyA 62 / kAlUyazovilAsa-2 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'occha chAya rahyo / 35. jaya-jodhANa- narezarU' kAMi, baisa havAI yAna / AyA zrI jina-saMsadi, manu suravara sAjha vimAna / / 36. gagana magana-mana mhAlatA sahu, jhuka-jhuka jhAMkai dRzya / madhya munipa mahimAgarU, manu uDupati opa adhRSya / / * AchI chavi chAI, manu kusumAvali vikasAI re, manu surabhita surabhI AI re, 37. pUchai jayapura chitipati tiNa china, marudhara mahipati Agai re / au kuNa uccAsana adhirAjai, tAjai tapa bar3abhAgai re / / 38. nava-nava veSa niveSe samudita, pramudita jana kiNa kAjai re / jAka bhariyo jora magariyo, ambariyo so gAjai re / / 36. dhavalita veSe luMcita keze, UbhA kyUM zubha ghATe re / cihuM dizi raMga-rAga rasa chAyo, maMgala bATe - bATe re / / 40. marudhara - mahipa mudA taba bhAkhai, jainadharma-adhikArI re| terApaMtha - patheza eSa, uccAsana bhAsanakArI re|| 41. iNa varSe comAsa Aparo, jodhANai jayakArI re| dIkSA - anuSThAna occhaba ro, samAroha hai bhArI re / / 42. loka-milAvo harSa-badhAvo, o hai iNa prastAve re | prazna- paDuttara ubhaya narezvara, kara-kara vismaya pAve re|| " occha chAya rahyo / AchI chavi chaaii| AchI chavi chAI / / 43. kSaNa UMco nIco kSaNe kari gagane vAyUyAna / harSa hiloko hradaya ro manu prakaTa kiyo saha mAna / / 44. AyA jiNa dizi saMcarai aba jaya - jodhANa - nareza / 'tulasI' turyollAsa meM kahi saptami DhALa suveSa / / 1. laya : vIra virAja rahyA 2. jayapura-nareza mAnasiMhajI, jodhapura-nareza ummedasiMhajI / 3. laya : dulajI choTo so 4. laya : vIra virAja rahyA u.4, DhA.7 / 93 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 8. dohA 1. mAlamasiMhajI murar3iyA, ajItasiMhajI paas| suNI, suNAI Aya kara A ghaTanA svyaas'|| 2. eka sAtha gaNanAthajI, dI dIkSA baaiis| icaraja meM ati magana ho, sujana jhukAvai zISa / / 3. anugAmI AnaMda ro, Aja nahIM anumaan| pratigAmI prakSubdha-mana, karai sty-sNdhaan|| mahimAgara munivara! thArai iNa uNihArai zama-rasa barasA barasai re| guNasAgara guruvara! nirakha-niraMkha Astika-nAstika sArA jana harasai re|| 4. jAlorI daravAjai jAjhai jhaMDa syUM re, pura meM pUjya padhArai madhya bajArai re| mhimaagr...| cyArUM ora hajArUM mAnava-mAninI re, UMcI kaMdhara kara-kara nijara nihaaraire|| mahimAgara...! 5. lar3AlUMba bina dUSaNa bhUSaNa laTakatA re, ghar3i ika pahilo mahilA manuja nihAr2yA re| sira-muMDana kara tuMDa dharI mukhavastrikA re, dhavala vasana saja dharmadhvaja kara dhAr2yA re|| 6. bhAla vizAla nibhAlo terApaMtha ko re, tiNa kAraNa jai dIkSA ekaNa saMge re| varSa saikar3AM mAMhI ehar3I bAtar3I re, nayaNa nibhALI nisuNI kuNa kiNa saMghe re|| 1. dekheM pa. 1 saM. 17 2. laya : DAlagaNI rai pATa virAjyA bhAna jyUM 64 / kAlUyazovilAsa-2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. vIra vibhU baratArai cothai Ara meM re, hotI yUM jainAgama meM guru gAve re| sA racanA pratyakSa pralokI locanAM re, bhaikSava - zAsana terApaMtha-prabhAve re / / 8. sukhe sukhe sukhakArI pAvasa pUriyo re, pAI pravara prakhyAtI deza-pradezAM re / jodhANai jasa- DaMko baMko bAjiyo re, puNyavAna rai paga-paga lAcha hamezAM re / / 6. pAvasa kara ekama migasara madhyAhna meM re, pura-bAhira paradezI - pravacana ThAyo re / mahAmandira dina dUjai, sAyaM tIja nai re, bhaMDArIjI' rai baMgalai chaka chAyo re / / 10. ' rAtAnAr3e' cautha paMcamI pAMgar2yA re, 'jhAlAmaMDa' akhaMDa grAma harasAyo re / bali 'royaTa' jaya-janmabhUmi rI pharasaNAre, 'pAlI' zahara pavitra caraNa-raja pAyo re / / 11. mAgha- mahotsava kAraNa 'sudharI' saMgha ko re, hArdika vinaya suNI guru gora karAvai re / zrImukha hukama ucArI TArI taraSaNA re 1 mAlika bina kuNa dUjo Aza purAvai re / / 12. teraha divasa virAjyA terApatha-patI re, 'pAlI' meM jo zramaNa - satI bahu bheLA re / vicarAyA aba kAMThe gAmogAma meM re, milajyo pAchA 'sudharI' mocchaba meLA re / / 13. sAta rAta 'cANoda' virAjyA svAmajI re, 'goDavAr3a' ro nAko nijar2yAM ThAvai re / pAchA bAhur3a ho 'bIThor3e' 'edalA' re, guru 'guMdoca' 'kheravai' vAsa karAvai re / / 1. ummedarAjajI bhaMDArI u.4, DhA. 8 / 65 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA 14. sAta divasa ho 'kherakhai' sAta 'khiMvAr3e' sAra / pharasyA do pura bIca meM 'sivAsa' nai 'baNadAra' / / 15. 'jANuMde' do dina rahI, 'kArArI' ika rAta / 'bar3e biThor3e' yugala dina, ika 'cobAr2yAM' khyAta / / 16. kharai matai guru 'khAracyAM', dUjai dina 'dUdhor3a' / 'bhaiMsANai' bhala bhalakatA, svAmI 'sojataror3a' / / 'khulI kismata kAMThA rI re| ekANUM rI sAla milI, guru- karuNA bhArI re|| 17. jaThai bichAyata ThAma ThAma bAMvala- kAMTA rI re| rAta-virAta virATa khaTAkhaTa dhuna rAMThAM rI re|| 18. medapATa pAr3osa Thosa racanA ghATAM rI re| Thora-Thora dhava- khadira- palAza rAza bhATAM rI re|| 16. alpa UMDiyA kUpa sUMDiyA' DArI - DArI re| khIMce nIra gatI viSamI dhorI vRSabhAM rI re|| 20. samI jamI korA jala-dhorA sIMce vArI re|| nipajai nAja dhanodhana jau gehUM aru jvArI re|| 21. jagyAM jagyAM bharamAra nadI nALAM-khALAM rI re| laMbA laMbA par3ayA seriyA eka gaDArI re / / 22. janma, niSkramaNa N, svarga-bhUmi bhikSU bAbA rI re| terApaMtha tapai kAMThA rI mahimA sArI re|| I 1. laya: manavA ! nAMya vicArI re 2. sUMDiyA kuAM vaha hotA hai, jisakI carasa ulIcane ke lie kisI vyakti kI apekSA nahIM hotI / kueM kI jagata ke pAsa pahuMcate hI vaha svayaM ulTI hokara pAnI ulIca detI hai / 3. kaMTAliyA 4. sudha 5. siriyArI 66 / kAlUyazovilAsa-2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mahimAgara munivara! 23. 'sudharI' pUjya padhArai 'sojataror3a' syUM re, saMga sampadA bhArI zramaNa-satyAM rI re| purajana ThAkura-sAhiba sAmeLo sajhyo re, bar3I hAjarI gar3ha meM chaTA aTArI re|| 24. adbhuta AbhA jamI dharma rI jAgRti re, purapati do durguNa guru-caraNa car3hAvai re| dIkSotsava maryAdotsava preraka kathA re, DhALa AThavIM 'tulasI' gaNapati gAvai re|| DhALaH 6. dohA 1. sudharI rai itihAsa meM, prathama mahotsava-mAgha / karavAyo kAlUgaNI, baDhyo kSetra ro aagh|| 2. kuMdanamalajI seThiyA, gabhIra hIrAcaMda / ___ bhaMvara-devar3A' Adi saha, zrAvaka milyA amaMda / / 3. karI vyavasthA sAMtarI, sAja-bAja zubha saajh| bagar3I ati tagar3I huI, sAro khilyo samAja / / 4. eka divasa iNa zahara meM, zrI bhikSu gnnnaath| vikaTa-vikaTa saMkaTa sahyA, sumarata dila dhlaat|| 5. A'ra na milyo arogaNe, rahaNai milyo na tthaann| jaitasiMha kI chatariyAM, jAkara jamyA msaann|| 6. AlIzAna imAratAM, hAjara Aja anek| khAtiradArI yAtriyAM, TInAlaya-atireka / / 1. laya : DAlagaNI rai pATa virAjyA bhAna jyUM 2. zikAra aura zarAba 3. gambhIracaMdajI dhArIvAla 4. hIrAcaMdajI kAtarelA 5. bhaMvaralAlajI devar3A 6. bagar3I ke prAyaH parivAra vyavasAya kI dRSTi se bAhara rahate the| vahAM mahotsava hone se terApaMtha samAja ke picahattara ghara eka sAtha khula ge| isase samAja khilA-khilA-sA pratIta hone lgaa| 7. TIna se banI huI asthAyI koThariyAM u.4, DhA.8,6/67 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sudharI sagarI bAta taba jacai na bagar3I nAma / sudharI-sudharI saba kahai, pariNata nAma sunAma / / 'pUjya parameza ! padhAro deza mevAr3AM / tAro aji tAraNahAra, thAMro ika mAtra AdhAra / 8. zrAvaka mevAr3a nivAsI, utkaTa abhilASI, vinavai caraNAM sira nAta, vinavai caraNAM sira nAta / pUjya ... / juga kA juga bItA gaNivara ! rahagyA mhai rItA, aba to le sabalo sAtha, aba to le sabalo sAtha / / pUjya ... / 6. UMcA - UMcA zikharAM syUM zikharI suhANAM, zikha syUM harita apAra / jhara-jhara jharatA nirjharaNA ujjvala-varaNAM, kiraNAM dUdhAM rI dhAra / / 10. bAgAM-bAgAM bar3abhAgAM koyaliyAM kUjai, gUMjai gahvara-bica zera / lambI khogALAMnALA bAhaLA nai khALA, nadiyAM ro nahIM nivera / / 11. bhUmI bhala bhAkhara vAlI dRr3hatA vizAlI, bhAlI bhikSU budhavAna / dhArI satitikSA dIkSA zahara kelavai, mAnyo mevAr3a suthAna / / 12. vibhava-vilAsI guruvara ! nahiM nara bahulA, karaNo nija udara gujAra / moTo khANo tyUM jANo veSa purANo, bhakti ghara-ghara anapAra / / 13. vArI bina sIMce vArI sUkai vicArI, samajho guru! Apa vicAra / vArI vArija ikatArI thAMrI nai mhAMrI, ma karo aba dera ligAra / / 1. laya : pio nI paradezI 68 / kAlUyazovilAsa-2 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 05. UMcI dRga chogAM-chAvo dekhI umhAvo, dila ro dariyAvo dev| vacane AzvAsana dInho nimala nagIno, sIMcyo rasa zAMta sudheva / / 15. divasAM ugaNIsAM AbhA sudharI meM pAI, chAI chavi jin-anuhaar| vicarai bali pura-pura gAme vimala vibhA meM, karatA bhArI upakAra / / dohA 16. 'pIpalAda' syU pUjyavara, 'kelavAja' avivaad| cyAra gur3A' pada-pharasaNA, 'baDai guDai' saMvAda / / pahalo moko milyo anokho o saMvAda sunnaauuN| gAUM kAlUyazovilAsa meM, ullAsa meM ullAsa meN|| 17. 'bar3e guDai' phAlguna sita sAtama, ekANU rI sAla, sAyaM pratikramaNa rI belA, sama zItoSaNa kaal| guru-caraNAM meM muni sira nAme, maiM piNa vaMdana tthaauuN|| gAUM kAlUyazovilAsa meM, ullAsa meM ullAsa meN|| 18. sakkAremI sammANemI, kallANaM mAMgalya, daivata caityaM paryupAsanA karUM bhaagy-praably| kara sukhapRcchA UTha yadRcchA, muni-vaMdana jaba jaauuN|| 16. tulasI! tulasI! sambodhana kara, puni teDyo gurudeva, jhaTa bAhur3a maiM jor3a ubhaya kara, Ubho sArUM sev| lai lai suNa-suNa sadguNa cuNa-cuNa, soraThiyo sNbhlaauuN|| 1. rAmasiMhajI kA gur3A, catarAjI kA gur3A, ajabojI kA gur3A aura bar3A gudd'aa| 2. laya : Thumaka-Thumaka paga dharatI 3. zrI kAlUgaNI-viracita soraThA sIkho vidyA sAra, paraho kara paramAda nai| badhasI bahu vistAra, dhAra sIkha dhIraja manai / / u.4, DhA.6/66 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. anuprAsa-akharoTa-subhAvita bhAva-prabhAvita pUra, suyo soraTho citta coraTo, nikhaya mhAMro nUra / magana - izAre maiM bina bhAre, doho' caraNa car3hAUM / / 21. eka bAra suNa suNyo dubArA dUdhAM-dhArA pokha, sudhA-syandinI dRSTi dikhAkara, mhAMro mana saMtokha / dei vidAI rUM-rUM chAI, khuziyAM kabhI bhulAUM / / 22. 'catarAjI rai gur3ai' gaNAdhipa, navamI dina madhyAhna, punarapi soraThiyo' guNagaThiyo, diyo dayAnidhi dAna / maiM piNa tatakhiNa akSara viNa-viNa', caraNAM dhoka lagAUM / / 23. santAM meM satiyAM meM phailI, guruvara kRpA-suvAsa, varaNAM meM varaNUM bA karuNA, varaNa na mhAMrai pAsa / jada-jada yAda karUM bai bAtAM, rAtAM nahiM so pAUM / / 24. rAmacaritra raTAyo mujhanai adbhuta Agama-dRSTi, kuNa jANI do barasAM meM hI hosI abhinava sRSTi / cakita - cakita sArA hI rahagyA, maiM mahimA mahakAUM / / pUjya parameza! padhAro deza mevAr3A / 25. karuNAnidhi gAma 'kaMTAlye' cyAra divasa hI, dekhyo guru janma-mukAma, dekhyo guru jnm-mukaam| tyuM hI dina cyAra 'musAlye' munipa virAjyA, navamI A DhALa nizAma, navamI A DhALa nizAma / / 1. zrI tulasIgaNI - viracita soraThA mahara rakho mahArAya ! lakha cAkara pada kamala no / sIkha apo sukhadAya, jima jaladI zivagati lahUM / / 2. zrI kAlUgaNI - viracita soraThA zizu munivara ! suvizekha, kriyA nitya nirmala karo / raMca na cUko rekha dekha-dekha pagalA dharo / / 3. zrI tulasIgaNI - viracita soraThA cita meM ahonizi caina, bhAgya dizA jAgI bhalI / zravaNa karAM zravaNena sIkha amolaka svAma rI / / 4. laya : pio nI paradezI 100 / kAlUyazovilAsa-2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa: 10. dohA 1. 'sIravAdai' aru 'vAsaNI', 'dhAkar3a' 'dhInAvAsa' / 'sojata', 'sojataror3a' meM, kara holI caumAsa / / 2. bali 'musAliyai' moda meM, sadguru 'sekhAvAsa' / kaMTAliya-pura- adhipati, bheTyA sahaja suvAsa / / 3. 'mAMDai' caraNAmbuja dharyA, pura ThAkura dila ma / darasana kara parasana huyA, mRga - zikAra ro nema / / 4. nirmala dila guru 'nImalI', ThAkaravAsa nivAsa / 6. 'cirapaTiyai' do dina rahI, rAjata 'rANAvAsa' / 5. tatra virAjyA tIna dina, 'gAdhANai' dina doya / 'AMgadUsa' meM eka dina, kI karuNA avaloya / / abaloM samarUM AMgadU bAraThajI ro gIta' / kavigoSThI-sI ho calI, pUjya prabhAva punIta / / 7. 'rAmasiMhajI rai gur3ai', goDAM pIr3a vizeSa | bAdhA gamanAgamana meM, rahaNai lagI hameza / / 8. guruvara yUM socai tadA, ghATo rahyo najIka / medapATa rA mAnavI, sArA karai aDIka / / 6. pragaTI jAnU-vedanA, karaNo ucita upaay| jyUM bhAkhara-bhU jANa - hita, sajja baNai mujha pAya / / 10. sevitapUrva susaMbha, bhadraMkaraNa bhilAva' / sIka bharI jAnU pare, lIka karI laghu sAva / / 11. prAtaH pravacana magana muni, nizA aura madhyAna / maiM pravacanakAraka baNyo, guruvara kRpA mahAna / / munipa mahAna manobalI, zrI kAlU re zaraNAgata trANa, munipa mahAna manobalI / 1. dekheM pa. 1 saM. 18 2. vi. saM. 1678 ratanagar3ha meM ghuTanoM kI pIr3A meM eka bAra bhilAve kA prayoga kiyA thA / 3. laya : bhavana sundari jaya sundarI u.4, DhA. 10 / 101 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAlU re udayAcala-bhANa, munipa mahAna mnoblii| zrI kAlU re mhArA jIvana-prANa, munipa mahAna mnoblii|| 12. chAlA uTha-uTha sAMvaThA, ati jhariyA re jharaNAM jyUM jaann| ___ThAma-ThAma vraNa vistar2yA, lahi vedana re kAika lghimaann|| 13. 'rAmasiMhajI rai gur3e', rAjyA rAjyA re guru divasa atthaar| ___'jojAvara' janatA tarI, AyA AyA re krunnaa-aagaar|| 14. ThAkura kesarasiMhajI, puravAsI re mila zrAvaka srv| shAmeLo shAjyo sahI, kharI khidamata re sarajI taja grv|| 15. gar3ha mAhI ika hAjarI, karavAI re ati Agraha tthaann| suNa guru-mukha-vacanAvalI, virudAvali re bolI bahu maann|| 16. sAta divasa vAso basI, gururAyA re AyA bhavi bhaag| _ 'siriyArI' meM zobhatA, manu pAyA re kAMThA ro thaag|| 17. nAthUsiMhajI kaMvarajI, saMga leI re nissaann-ngaar| bAhira taka hAjira huyA-guru caraNAM re varaNUM ati pyaar|| 18. gar3ha mAMhI darasaNa diyA, purapati nai re bUr3hApo jaann| ___cyAra-pAMca pIyAM lasai, taMyAsI re varSAyU maann|| 16. zrI Adima gurudeva ro, 'siriyArI' re caramocchaba tthaann| pakkI hATa vilokatAM, dila sAlyo re sahi AIThANa / / 20. goDo to choDai nahIM, nija jharaNo re guru ro dRr3ha kol| medapATa hai pahuMcaNo, iNa barase re dIdho dhura bola / / 21. tIjai dina sAyaM samai, padharAyA re cokI phuulaad| khAsa mAsa vaizAkha rI, akha-tRtIyA re AI sAhlAda / / 22. mAnava maru mevAr3a rA, zata saMkhyA re sahajyAM smvet| madhukara vara makaraMda jyUM, guru-padaraja re sevai samaceta / / 23. jaMgala meM maMgaLa bhayo, anu rAghava re sAketa sujaann| zuSka bAga hariyo huvai', hari-baMsari re bAjata spraann|| dohA 24. jaMgaLa meM maMgaLa kiMyAM, huyo vimala virtNt| alpAkSara AkhU akhila, zrotA! suNo stNt|| 1. dekheM pa. 1 saM. 16 2. dekheM pa. 1 saM. 20 102 / kAlUyazovilAsa-2 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhujaMgaprayAta chaMda 25. cahUM ora caMgI jur3I jhaMgi bhArI, kahUM jaMgi-jaMgI vaTAM rI jaTA rii| kahIM nimba kAdamba jambAmba jhArI, kharI zUla baMbUla jIhA jamAM rii|| 26. kahIM khakkharATI huvai khakkharAM rI, kahIM ghaggharATI vahai vaggharAM rii| dhahUr3A lahUr3A mahUr3A marArI, kahIM daMDa-thUrAM vakUrAM varAM rii|| 27. kite phetakArAM pharakkatta pherU, kite phupphaNArAM arakkata eruu| kite ghUka-saMghATa ghugghATa gherU, kite bukkabukkATa-kerU vanerU / / 28. kite gaharAM gor3a guMjAM gar3akke, kite khera kedhoM nikuMjAM dhar3akke / kite Tola khaMDola khaDDAM khaDkke, kite pAya ThaDDAM ju reNU rdd'kke|| 26. khar3I ekatoM medaghaTTI nikaTTA, bar3I bIMkhar3I heta hai hI vikttttaaN| kahIM cAr3ha bAr3ha kahIM tAr3ha gAr3ha, kahIM phAr3a-phAI par3e ThAr3ha-ThADhU / / 30. vicAlAM khugAlAM par3I hai vizAlAM, karAlA kamAlAM jar3I khALa jaalaaN| bhaNaMke bhaNaNNATa syUM bhaTTabher3A, jhaNaMke jhaNaNNATa syUM niir-tedd'aa|| 31. saNaMke saNaNNATa vArI bagaddAM, raNaMke raNaM relagAr3I rgddaaN| kahIM bojha-bojhA kahIM rojha-mojAM, kahIM pAntha-phojAM bahe khoja-khojAM / / 32. jhaNaM jhaMkarAvAM aTavvI aTArI, khaNaM khaMkharAvAM sakai koNa tthaarii| u.4, DhA.10 / 103 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahUM kAtarAM rI karArI kaTArI, thavA kAla-kyArI ghttaarii-mtthaarii|| 33. gaNirAja rAjai baThai bedhar3akke, jiNeM mAna-mAtaMga moDyo mdd'kke| subuddhI sudhI ziSya-saMghAta saMge, sajhai seva caMge abhaMge umNge|| 34. rahI oli-dolI sahI bhakta-TolI, kahIM tambu cholI satolI ttttolii| kahIM caddarI vA darI vA bicholI, kahIM dholi-dholI samI bhUmi jolii|| 35. kite locanAloka svAmI nibhAle, kite bhela-bhAle sinerI sNbhaale| kite cAla-cAle kite zAla bhAle, kite mITa mAlhe kite ghora ghaale|| 36. phabe phUlacaukI anokhI amandA, sahU dokhi-sokhI pare ho smndaa| nahIM cAMdanI bhI camakkI ju candA, lahI rocanI rozanI muul-nndaa|| 37. jacyo raMga jAco macyo chakka mAtaM, acakkA ur3AtaM tahIM sukkhsaatN| nahIM bhIti-bhAtaM kahIM Iti-AtaM, dayA deva khyAtaM bhujaMgaprayAtam / / dohA 38. kar3akar3ATa kara keharI, dhar3ahar3a dhar3akyo dhiiNg| ___thar3ahar3a thar3akyo kAtarAM-kAlejo suNa ddiiNg|| 36. Aja dahADyo keharI kyUM hai kAraNa jJAta? nahIM agara to lyo suNo, kavI kalpanA khyaat|| motIdAma chaMda 40. virAjanateM jina zAsanachatra, alaukika Aba samanvita str| khilI viTapAvali yatra hi tatra, vikAsita hai vanarAji vicitr|| 104 / kAlUyazovilAsa-2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. khilakkata kitta kuraMga siyAla, milakkata mAMjara mora muSAra / silakkata sAMbhara sUra zazAra, Dhilakkata Dhakkata Dhora DhicAra / / 42. vicAra karai mana meM mRgarAja, nijAlaya meM nija Asana sAja / aho ajaba gajabAM gati Aja huI vana meM ati zAMti sakAja / / 43. parAjaya pAvaya hai mama prAna, nahIM bhaya bhAvaya Arana jAna / bhamanta itastata moda hi mAna, garUrita gAta nijo nija gAna / / 44. nabhastala asta huyo uDurAja, tathApi na chAjata dhAntadhirAja / binA puphadanta prakAzita prAja, ilAtala diggaja Aja samAja / / 45. lahyo nahiM heta gayo kita dhAma, rahyo nahiM thAma dhujAvana dhAma / kahIM ahiM A utaryo jina jAma, ahiMsaka meM akhilezvara svAma / / 46. bahai jaga meM jiNarI upamAna, thavA pragaTyo ganarAna hi Ana / gaThyo dila meM sughaTyo anumAna, uThyo jhaTa gahvara syUM mRgarAna / / 47. parakkhana heta harI paratakkha, darakkhana oTa karI dila dakkha / dharakkhana ro miSa ThANa satAba, harakkhanateM aba jAcata jAba / / 48. kaho karuNAmaya rAjata ketha, nirAga nirAmaya saMgha sameta / nahIM prativAca uvAca jiteta, punI haNaNIhaTa siMha saheta / / 46. karo karanAla satAla karagga, bharI bhara vAruda vAra udagga / charI chaNaNAhaTa te chagamagga, munIza taTasthita mAnava vagga / / 50. sunI mRgarAja avAja satola, dhunI sira DhAba liyo nija bola / cunI zubha chanda kaha kara kola, munIpati 'motiya dAma' amola / / dohA 51. iNa kAraNa adbhuta huI, paMcAnana - AvAja / i kAraNa pratirava huyo, karanAlI ro prAja / / 52. vitatha ma samajhIjyo sughar3a, mama mana ro aMdAja / karanAlI para kezarI, mauna rahyo kiNa kAja / / 'munipa ! mahAna manobalI / 53. akSaya tRtIyA rAta ro, o varaNana re akSaya suvizAla / cauthe ullAse kahI, gaNi 'tulasI' re A dazamI DhALa / / 1. layaH bhavana sundari jaya sundarI u. 4, DhA. 10 / 105 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa 11. 1. cotha cAnaNai pakSa meM, mAdhava mAsa udAra / niSadha ziloccaya Upare, udita svarNa dinakAra / / 2. jagatAraka jAgrata lakhI, tAraka Aja adRzya / ravikiraNAM caraNAM par3I, zaraNAgatavata dRzya / / 3. sajja hoNa ghoSita huyo, zAsanapati rANAjI re deza meM, karaNo Aja nirdeza / praveza / / moTA santa / 4. khAMdhai dhara-dhara nAMgaLA, nAnhA munipati mukha Agala khar3ayA, hiyar3e ati hulasaMta / / 'upakArI adhikArI terApaMtha rA, jazadhArI anucArI zrI arihanta rA / sukhakArI dukhahArI darasa bhadaMta rA / / 5. viSama paMtha mevAr3a ro, bhara garamI ro kAla ho / upakArI ... pIpa jharai goDAM ghaNo, guruvara parama govAla ho / / upakArI... 6. car3haNo phAr3a arAvalI, raMca na mana ocATa ho / aSTama guNaThANI yathA, khapakazreNi rI bATa ho / / 7. patalI pagaDaMDI viSe, ita uta nijara nivAra ho / tana mana sthira bhAvekarI, jayaNAM rI gati sAra ho / / 8. tIna-cyAra ghaMTAM sudhI, paMtha bahI ikadhAra ho / munipa padhAr2yA 'pIMpalI', medapATa - sImAra ho / / 6. sahanazIlatA meM huvai, UNAyata lavamAta ho / to o patha Aphata bharyo, kuNa jhelai ki bAta ho ? 10. do vAsara basa 'pIpalI', 'devadurga' dina cyAra ho I yo cokanno cokhalo, dekhaNa deva - didAra ho / / 11. 'dolAjI-kher3e' divasa eka 'kuvAthala' TheTa ho / darasa 'kamer3I' meM kiyA, jAva rAva-AmeTa ho / / 12. 'ambApurI' padhAriyA, pAMca divasa sthiravAsa ho / zraddhAlU ghara saikar3AM, zAsaNa dRr3ha vizvAsa ho / / 1. laya: jaga bAlhA jaga bAlhA jinendra padhAriyA 106 / kAlUyazovilAsa-2 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. 'Agariyai' syUM AviyA, guruvara 'gar3ha saradAra' ho| ___'jetapurai' patha 'kelavai', bhikSUnagara nihAra ho|| 14. 'mokhamapura' ho mahAmuni, 'rAjanagara' anukUla ho| 'kAMkaroli' karuNA karI, zAMta-sudhArasa jhUla ho|| dohA 15. 'dhoindai' padaraja dharI, nAtha 'namANe' gaam| darasa diyA 'koThAriyai', jn-aashaa-vishraam|| 16. 'nAthadvArai' do divasa, aba 'gogundai' maag| jeTha mAsa hai pakha zukala, yauvanavatI nidaagh| 17. ThaMDaka jANI patha liyo, 'seLA' ro gnn-iNd| __'paravAla' 'molerA' pragaTa, 'kArAI' ru 'macIMda' / / 18. 'kaThAra' 'baravAr3A' bahI, manda-manda gati saaj| samavasar2yA samabhAva syUM, 'rAvaLiyA' meM raaj|| 16. 'bATI rI ghATI' bar3I, 'bhUtALA ro ghaatt|' TAryo parabAro guru, to piNa viSamI bATa / / 20. bhaTabher3A chehar3AM binA, paga-paga cAr3ha-utAra / iNa aNamApyai paMtha ro, nITha hi huvai nikaar|| 'jI kAi janamabhUmi muni magana rI guru AyA 'moTaigAma' / 21. 'rAvaliyAM' RSirAya ro kAi, janamadhAma phcaann| doya divasa vAso basI kiyo 'moTaigAma' mNddaann|| 22. mAMjariyAM hariyA-bhar2yA kAMi, sohai druma shkaar| koyaliyAM khiliyAM karai kAi, kuhuka-kuhuka TuhakAra / / 23. Amra-miThAsa ciThAsa rI bharai, saurabha sahaja susaakh| darakhata chAyA nirakhatA huvai, pathika zayana abhilaakh|| 24. madhukara-guMjArava miSe kAMi, lahi madhu ro aasvaad| nahiM-nahiM kahiM isar3o madhU, karai pathikAM syUM saMvAda / / 1. laya : vIramatI taru amba nai kAMi dIdho kamba-prahAra u.4, DhA.11 / 107 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. DUMgariyA gariyA ghaNAM kAMi, hariyA-bhariyA bhaal| sAMbhariyA bina kuNa rahai kAi, dariyA rI sevaal|| 26. jeTha mAsa meM vIsar2yA kAMi, jana garamI rI baat| UrNAyU oDhyAM binA kAMi, nAvai nidrA raat|| 27. cavadaha divasa dayA karI kAi, gogundai gnnnaath| pragaTa huI vraNa-vedanA kAi, zrI guruvara rai hAtha / / 28. suguru-didAra nihAriyo kAi, gogundai rA raaj| . pravacana suNyo suhAvaNo kAi, yadyapi zizuvaya saaj|| 26. phatehalAlajI AviyA kAi, mahatAjI rA putr| udayapurI zrAvaka ghaNAM kAMi, sevai suguru susUtra / / 'upakArI adhikArI terApaMtha raa| 30. pUjya 'udayapura' Asano, kRpayA dIje aash| kiNa dina padharANo husI, pUraNa paura-pipAsa / / 31. bhAvapUrNa Agraha lakhI, tIja zukla aassaaddh'| ghoSita DhALa igyAravIM, janatA harSa prgaaddh'|| DhALaH 12. dohA 1. cavadasa bida ASAr3ha rI, pUjya kiyo prsthaan| 'udiyApura' pAvasa karaNa, haraNa timir-ajnyaan|| 2. eka divasa 'bhAdavigur3o' 'thUra' ru 'cikkalavAsa' / pura bAhira baMgalai rahyA, dUjai dina sollaas|| 3. sAta koza hai kahaNa rA, mApa mIla ikkIsa / 'gogundA' syUM 'udayapura' AyA shaasnn-iish|| dekho Aja abhyudaya-samaya, udayapura AyA punny-nidhaan| AyA puNya-nidhAna, kAlU jina-zAsana kI shaan|| 1. laya : jaga bAlhA jaga bAlhA jinendra padhAriyA 2. laya : mhArA sataguru karata vihAra 108 / kAlUyazovilAsa-2 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. zuklASAr3ha tIja dina udayo udayAcala zubha bhaan| terasa tIja acUka muhUrata jANai jana mtimaan|| 5. bhASaNa-ciMtana-manana-vivarjita IryAdhuna iktaan| jugamAtrA-mita nirakhata-nirakhata paga-paga para pnthaan|| 6. zramaNa-saMpadA saMge sohe jo hai aaliishaan| ___pariSada sadguru-anupada cAlai mukha-mukha maMgala gaan|| 7. 'hAthI-poLa' dhoLa dila Agai madhya bajAra vitaan| loka hajArAM nirakhai parakhai paramezvara prtimaan|| 8. bIsa barasa syUM darzana dIThA mIThA manu missttaan| ___pAtaka nIThA jANaka pAyo cAtaka ghana-rasa paan|| 6. ghaNAM dinAM ro bhUkho mAnava purasyor3A pkvaan| nayana nihArai iSTa-viyogI mana icchita mhmaan|| 10. ahobhAgya hai Aja udayapura guru-pd-rj-sNdhaan| mor3a-mor3a para amita koDa dhara jana-jana karai bkhaan|| 11. mahatA phatelAlajI vArI bAr3I vikasita vaan| saparivAra gaNadhAra padhArai sArai seva sujaan|| soraThA 12. mahatAjI matimAna, hIrAlAlajI murdd'iyaa| mahalAM lakha mahArAna, karai sahaja abhyrthnaa|| 'dekho Aja abhyudaya-samaya, udayapura AyA punny-nidhaan| 13. terApaMtha-pUjya iNa pura meM AyA aayussmaan| ___tyAga-tapasyA mAMhI rAkhai apaNo UMco sthaan|| 14. kAMtA kAMcana raMca na rAkhai jhAMkai nija nidhyaan| lalita lalATa-lAlimA sAkhe brahma jyota rI chaan|| 15. bhogI rUpa vilokyA jogI jogI alakha jbaan| Aja anokho jogI nirakho medapATa-mahArAna! 1. laya : mhArA sataguru karata vihAra u.4, DhA.12 / 106 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. rAna phatA avatAra patA ko, kavijana karai byaan| so piNa kavirAjA rI bAr3I bheTyA guru mghvaan|| 17. maghava-ziSya zrI kAlU, Apa phate kI ho sNtaan| bA hI vidhi rAkho mahimAgara! o amUlya osaan|| 18. hArdika icchA syUM dI svIkRti hindu-sUrya' saha maan| jaina-sUrya rA darasaNa karaNAM jIvana-jAgRti jaan|| 16. mahatAjI ru murar3iyAjI guru-caraNAM praNatI tthaan| rANAjI rI rAya suNAI Akaryo guru-dhyaan|| 20. zuklASAr3ha cautha dina sAMjhe chava bAje anumaan| moTara rI asavArI dhArI medpaatt-bhuu-maan|| 21. rAja lavAjama saMga suraMgo caMgo ati cogaan| sadguru-sammukha unmukha Avata nAvata sira nativAna / / 22. paTTAsIna pravINa-ziromaNi agaNita gunn-grimaann| _suramaNi vyomamaNIvata nirakhata narapati hita klyaann|| 23. vidhiyuta vande mana Anande bhUpati taja abhimaan| tUryollAse DhALa bAramI 'tulasI' madhurI taan|| DhALaH 13. dohA 1. eka ora Asita aho, medpaatt-mhipaal| ___eka ora bhAsita-maho, bhaikSavagaNa-bhUpAla / / 2. nija lavAjamai rAjato, medpaatt-mhipaal| vratI-vrAta-vibhrAjato, bhaikSavagaNa-bhUpAla / / 3. rAna pratApa pratApa ko aMza bhUpa bhuupaal| ___bhAna bhikSu bhikSUpatI-vaMzaja kAlu kRpaal|| 4. para rANA bhUpAla to, medpaatt-mhipaal| mUlacaMda kulacaMda lo, akhila vizva-pratipAla / / 1. dekheM pa. 1 saM. 21 2. mahArANA pratApa ke bAda udayapura ke rAjAoM ko pradatta upaadhi| 3. kAlUgaNI 110 / kAlUyazovilAsa-2 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. saMyojita pANI-yugala, ekamanA akilesh| jANaka mAnava loka meM, rANo hai animeSa / / 6. avalokI avasara ucita, jIvanayuta jiimuut| saghana zyAma gaganAMgaNe, sajja khaDyo saakuut|| 7. haratu haratu me'ghaM munipa! rANAjI rI laar| __ kaTai kuTila mama kAlimA, bolai miSa grjaar|| 8. AraMbhyo upadeza vara, bhava-viraktatA hetu| sabhI sajaga sajjana suNai, guruvANI shiv-setu|| 'rAjan ! suMdara avasara pAya, kAya aba uddharo re loy| khiNa lAkhINI jAvai re loy|| 6. rAjan! lakha caurAsI-vAsI prANI pAhuNo re loya, mAnava bhava meM Ayo re loy| rAjan ! Arya deza kula veza pravara prabhutA suNo re loy| AyuH lambo lyAyo re loy||| 10. rAjan! aMga aruja aru saMga suguru ro sAMtaro re loy| __ jagI tattva-jijJAsA re loy| rAjan! ghUNAkSaravata sAbata sAmagrI karo re loya, aba to saba saphalAzA re loy|| 11. rAjan! yauvana-dhana-magarUrI kUrI nAM karo re loya, kSaNabhaMgUrI kAyA re loy|| rAjan! ghaTata-bar3hata rI chAyA mAyA ro saro re loya, mata nAM mana lobhAyA re loy|| 12. rAjan! caMcala capalA cAla lAlalalanA-zrayI re loy| saMgama svAla sujANo re loy|| rAjan ! kSaNika bhAvanA parijana rI mamatAmayI re loy| ___ nAhaka sthiratA ThANo re loy|| 13. rAjan ! pudgala-kalanA sakala calAcalatA bhaje re loy| bichur3ana-milana svabhAvai re loy| 1. laya : bhavikAM! nRpa nI beTI guNa nI peTI u.4, DhA.13 / 111 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjan! samajhai catura sujAna Ana anabhijJa je re loy| nAnA kaSTa uThAvai re loy|| 14. rAjan! samyaga darzana-jJAna-caraNa nija hitakarU re loy| baMdhana-mukti dikhAvai re loy| rAjan! muktAtmA hI paramAtmA paramezvarU re loya / punarjanma nahiM pAvai re loy|| 15. rAjan! satsaMgata hI parama mUla samyaktva ro re loy| dhArmikatA panapAvai re loy| rAjan! dhArmikatA hI parama tattva apanatva ro re loy| jIvana-jyoti jagAvai re loy|| 16. rAjan! anAgAra sAgAra dharma ArAdhanA re loy| muni zrAvaka ArAdhai re loy|| rAjan ! kaThina mahAvrata sahaja aNuvrata-sAdhanA re loy| nija-para kAraja sAdhai re loy|| 17. rAjan! yUM vidha-vidha upadeza vimala vaca vAgaryo re loy| jharyo vaco'mRta jharaNo re loy|| rAjan! rANAjI ro hRdaya Tharyo mode bharyo re loy| muzkila vivaraNa karaNo re loy|| 18. rAjan! terApaMtha-vRtaMta taMta saMkSepa meM re loy| saMtapatI samajhAyo re loy| rAjan! dRr3ha AcAra apUrva saMgaThana iNa krame re loy| svalpa zabda meM gAyo re loy|| 16. rAjan! svAvalambitA kAryakuzalatA saMgha kI re loy| sAkSAta deva dikhAI re loy|| rAjan! sUkSmAkSara lipi-darzana bAta prasaMga kI re loy| darzaka mati cakarAI re loya / / 20. rAjan! bhUpati ko kartavya sujhAyo guruvarU re loya / dharma rAjya sthiti sArI re loy| rAjan! bar3o hukama mukha bar3o hukama kahi naravarU re loy| nisuNyo harSa badhArI re loy|| 1. dekheM pa. 1 saM. 22 112 / kAlUyazovilAsa-2 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. rAjan! bhU-bhUpAla, abhra-dhArAdhara ubhaya hI re loy| eka sAtha guru-vANI re loy| rAjan! suNI suhANI zAMta samana samatAgrahI re loya, citrita hai saba prANI re loy|| 22. rAjan! aNasamajhU AMdolita mana saMzaya dharyo re loya, dekhata ghana gaharAI re loya, rAjan! bAdhaka baNasI o bica meM aba osaryo re loya, piNa rahasya kuNa pAI re loya? 23. rAjan! khecala khUba huI upadeza suNAvatAM re loya, yUM kahi vaMdana sAjhI re loy| rAjan ! tAmajhAma' asavArI guru guNa gAvatAM re loya, cAlyA mahArANAjI re loy|| 24. rAjan! AbhyaMtara Alaya AyA gurudevajI re loya, zramaNa-saMgha saMghAte rahe loy| rAjan! A terahavIM saMpUraNa svayameva jI re loya, DhALa suvistRta bAte re loy|| DhALaH 14. dohA 1. rANo ati rAjI-hRdaya, pahuMcai bAr3I baar| umar3a-ghumar3a kara mehalo, barasai dhArAsAra / / 2. gAja harasa AvAja hai, azrudhAra aasaar| saphala manoratha ho mudira, uttAryo sir-bhaar|| 3. harI kAlimA tiNa gharI, navali dhavalimA dhaar| jANaka jAgyo jozayuta, sadguru ro upkaar|| 4. parakhyo paratakha pArakhU, mudit-mudir-mn-bhaav| iNa kAraNa aba taka rukyo, iNa kAraNa brsaav|| 5. rANAjI nija mahala meM, lahi amanda aannd| karI prazaMsA pUjya rI, sAMbhaLatAM jana-vRnda / / 1. pAlakI vizeSa u.4, DhA.13,14 / 113 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. terApaMthI pUjya ro, hai nispRha updesh| suNatAM hI sAMso miTai, kaTai kaThina saMkleza / / 7. kahai nRpati mahatA prati, asyo aura osaan| ____ Avai to kahijyo balI, hosI harSa mhaan|| mhArA pUjya parama guru! zrI bhikSazAsaNa nai thArI denn| ho mhArA jaina jagataguru! zrI bhikSUzAsaNa nai thAMrI denn|| 8. mahimA mahimA prasarI sArai zahara jI, prasarI.... ghara-ghara terApatha rI khyAta bar3hI ghnnii| mhArA... jana-jana mukha-mukha yaza-parimala rI lahara jI, yaza prabala bhAgyazAlI hai sNgh-shiromnnii|| mhArA.... 6. tIsa minaTa laga panthAdhipa rai pAsa jI, juga kara joDyAM mahArANAjI besiyaa| vacanAmRta syUM jANaka meTI pyAsa jI, nija zrAvaka jyUM rANAjI updeshiyaa|| 10. eka kahai iNa meM kuNa-so Azcarya jI, taMyAlIse piNa maghavA mhimaagruu| bhaikSavagaNa rA paMcama paTadhara varya jI, vicarata AyA udiyApura mtisaagruu|| 11. taba mahArANA phatesiMhajI cAla jI, bheTyA guru-pada bAr3I meM kavirAja rii| dezana suNatAM Ayo saMdhyA kAla jI, taba uTha cAlyA rIta nahIM A Aja rii|| 12. bIjo bolyo bhArimAla rai kAla jI, bhImasiMha mahArANo ati bhagatI krii| kaha tIjo sajjanasiMhajI ro. khyAla jI, ati UMco piNa AyU alpa lahyo vrii|| 13. are aNAM rI sagatI ro nahiM thAga jI, rukyo megha bica meM nahiM barasI buuNddd'ii| rANo UThata bUThata sahaja subhAga jI, dhArAsArai zoSI sArI duuNddd'ii|| 1. laya : kALI-kALI kAjaLiyai rI rekha jI 114 / kAlUyazovilAsa-2 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. naI bAta ro ghara-ghara bAra bakhANa jI, gaNirAjA rI bhArI prabhutA rI chvii| kuNa giNatI meM Avai rAjA rANajI, mahAvratI nai surapati dhokhai sira nvii|| 15. pAMcama prAtaH pura meM pUjya praveza jI, svAgata kInho nAgara-nara ati ummhii| aTala ujAgara sAgara suguNa-niveza jI, suMdara zabdAM sadguru saMthavaNA kahI / / 16. paMcAyata-noharA meM zAsaNarAya jI, pAvasa ThAyo vikrama saMvata baannvai| juga battIsI zramaNa-satI zobhAya jI, guru-sevA syUM saphala manoratha maannvai|| dohA 17. o rANAjI ro nagara, o hai vrssaavaas| nabha meM camakai caMcalA, bAjai zIta btaas|| 18. durjana-mana ghana rI huvai, eka rIta vikhyaat| prApta parAI preraNA, bigar3e baNai kssnnaat|| 16. abdhi-zeSa-zayyA tajI, sajhI veza abhiraam| jANai kyUM nabha meM kiyo, ghanazyAma vishraam|| 20. para-dhana pA phUlai saghana, vidhi-dukUla unmuul| bo barasAtI-surasurI, kabahi ur3AsI dhuul|| 21. anAvRSTi ativRSTi syUM, karai jagata aaghaat| tiNa syUM jIvana-jalada rI kahivAye jar3a jaat|| 22. bar3hatI-bar3hatI hI bar3he, zanai-zanai shuruvaat| bA 'kalANa' utarAda kI, sajjana prIti sujaat|| 23. varSA meM bhogI bhramara, vilasai vissy-viliinn| santa zAMta-mana tapa tapai, trividhe pddisNliinn|| 24. pramukha uddharaNa buddha lai, karaNa kSaNika mata siddh'| saghana ghanAghana gagana meM, suSamA varai smiddh|| 1. dekheM, pa. 1 saM. 23 u.4, DhA.14 / 115 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mhArA pUjya parama guru! zrI bhikSUzAsaNa nai thAMrI deNa / 25. muni zramaNyAM meM Agama vidyAbhyAsa jI, suMdara rUpe cAlU suguru- prayAsa syUM / zrAvaNa mAse saMgha - catuSTaya khAsa jI, eka-eka pacaraMgI tapa vizvAsa syUM / / 26. moTo medapATa paryUSaNa parva jI, ATha divasa kai tapa aTThAI Adarai / kAma-dhAma aru samAraMbha taja sarva jI, parama dharama AlaMbana guru-caraNAM parai / / 27. vAhana pAhana nhAvana dhAvana tyAga jI, Avana jAvana piNa alpAMze Acare / hiMsA TAkai hAlai dRga lakhi mAga jI, bolata paNa jayaNAta vayaNAM vAgarai / / 28. ati AraMbha dambha dila dUrI chor3a jI, sAmAyika pauSadha auSadha anupAna syUM / ATha divasa laga levai taja jhakajhor3a jI, tyUM Atmika Amaya-upazama anumAna syUM / / 26. sAMvatsara parvAdhirAja gururAja jI, khUba manAyo pAyo sukRta suhAvaNo / DhALa cavadamI tUryollAse sAjha jI, kAlUyazovilAsa sujana - manabhAvaNo / / DhALa: 15. dohA 1. bhAdrava zukla trayodazI, bhikSu caramakalyANa / pUnama paTTotsava pravara, kAlU guNa - garimANa / / 2. donUM utsava saMgha hita, hai saMgaThana - pratIka / jayAcArya rI sUjharI, A pariNati nirbhIka / / 1. laya : kALI kALI kAjaLiyai rI rekha jI 116 / kAlUyazovilAsa-2 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3. prathama prathama AcArya kI smRtiyAM syUM saMgIna / vartamAna kI gatividhi, paTTotsava meM pIna / / 4. gAvai nava saMgIta raca, muni mana otaprota / karai pravAhita saMgha meM, kAvyazakti ko srota / / 5. milajula tIrtha-catuSTayI, utsava - yugala punIta / khUba manAvai mudita-mana, aMtara - hRdaya abhiit|| AsojAM meM Aza dhara, dIkSArthI guru pAsa / UbhA prArthI rUpa meM, karai amala aradAsa / / 6. 'gurudeva! dayAla ! aba tAro, aho parama kRpAla ! aba tAro / aba tAro mhAro bhrama TAro, thor3I to karuNA-dRga DAro / / 7. naiyA Dolai bhaMvara - majhAra, bhISaNa bhava-sAgara kI dhAra / gurudeva ! sUMpI jIvana kI patavAra, Apa binA aba kuNa AdhAra / / gurudeva ! 8. jananI- janaka-svajana ko neha, kSaNabhaMgura china meM dai cheha / kAMcana kAMcana-bhUSita deha, aNakhAvai jyUM ur3atI kheha | 6. suMdara mandira seja sujANa, kaMTAlI bAr3I jyUM jANa / / madhura-madhuratara khANa ru pANa, lAgai phIkA thUka samANa / / 10. ghara parikara ro choDyo pyAra, tuma caraNAM rI Aza apAra / zIghra samApo saMjama - bhAra, khAro hai sAro saMsAra / / dIkSA-prArthI ! dila tolo, sAcA svArthI ! mana tolo / mana tolo dila TaMTolo, muMDai bAhira Akhira bolo / / 11. muLaka-muLaka zAsaNamahArANa, bolai madhurI - madhurI bANa | dIkSA - prArthI ! car3haNo saMyama rI kharasANa, nahiM koi dahi-bATI ro khANa / / dIkSA-prArthI ! 12. terApaMtha saMgha-maryAda, anuzAsana ro eka ninAda / prANa-samarpaNa rI vidhi yAda, to saMyama pALo saahlaad|| 13. paMca mahAvrata bhAra satola, bahaNo rAkhI hRdaya aDola / samiti-gupti ro mahaMgo mola, eka palaka bhI calai na pola / / 1. laya : AI thI paDosaNa kaha gaI bAta u.4, DhA. 15 / 117 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. AjIvana o pAdavihAra, caTapaTa calaNo UThasavAra / hAthe jhoLI khAMdhAM bhAra, sveda jharai jyUM dhArAsAra / / 15. kaThina kaThinatara karaNo loca, suNatAM hI mana jAgai soca / rahaNo apaNo mana saMkoca, bAta karo pUrI Aloca / / 16. nahiM ekAdha divasa ro kAma, Umara bhara bahaNo avirAma | chula jyAvai caraNAM rI cAma, saMyama nahiM nAnI ro dhAma / / gurudeva ! dayAla ! aba tAro... / 17. suNa-suNa guru-mukha sIkha sanUra, dIkSArthyAM ro nikharai nUra / Ugyo dila virAga - aMkUra, phira nahiM saMkaTa kaSTa karUra / / 18. kaSTa par3ai munipati ! maraNAnta, to piNa sahasyAM sajaga nitAMta / nija tana-mana tolyo ekAMta, vinaya sacintana hai cita zAMta / / 16. lAgI hRdaya livalyA eka, saMyama-saMyama rI dRr3ha Teka | janmAntara rI jAgI rekha, lyo caraNAM meM zubha dRga dekha / / dIkSA-dAtAra! samajhAvo, nija suta - duhitAra samajhAvo / samajhAvo pahalI tAvo, phira sahI hakIkata darasAvo / / 20. abhibhAvaka UbhA lakha lAra, pUchai guruvara bArambAra / kaba syUM kyUM vairAgya vicAra, kisI ka Adata aru AcAra? gurudeva ! dayAla ! aba tAro.... / 21. abhibhAvaka bolai diladAra ! hAya mhai samajhA kaI bAra / jo haLukarmI nara aru nAra, bai hI AsI iNa darabAra / / 22. sahaja sarala hai prakRti svabhAva, dAva ghAva ro raMca na bhAva / khUba kharAyA hai gururAva ! aba to pUro karo umhAva / / 23. nahiM guruvara syUM chAnI bAta, aMtarayAmI ho tuma tAta ! mahara - najara aba kIjai nAtha! devo dIkSA zikSA sAtha / / 24. iNa para bhara pariSada meM chANa, kara-kara sArvatrika pahacANa / A pandrahavIM DhALa sujANa, pUrI sadguru- karuNA pANa / / 118 / kAlUyazovilAsa-2 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa 16. dohA 1. nibbai syUM bArANavai, dIkSA-vyatikara dekh| pAThaka-suvidhA-hita karUM, ekatrita ullekh|| lAvaNI chaMda 2. nibbai pAvasa syUM pahilA caMderI meM, mAM-beTyAM DIDavANa rI vrata-serI meN| cUnAM mohanAM jayapura rI sUryakumArI, kamalU-laghu-bhaginI saMyamazrI sviikaarii| uNNIsai nibbai sujAnagar3ha comAse, dIkSA hai ATha huI bida kArtika maase| dhanakaMvarI jor3Ayata saha svayaM hajArI, sekhANI saMta milApa mhaavrtdhaarii| momAsara rI indU yuta mAta sujANAM, vasugar3ha rI rAyakaMvara dhArI guru-aannaaN| barajU-vijayazrI' nohara-rAjakumArI, cauthe ullAse suNo khyAta dIkSA rii|| soraThA 3. poSa mAsa bida cotha, do dIkSA biidaasre| guru-pada otaprota, panno gaMgAzahara ro|| 4. koThArI bIdANa, jaMvarImala jaagRt-hRdy| kAlU karuNA-khANa, pacakhAyo pAvana crnn|| lAvaNI chaMda 5. ekANU pAvasa jabara jhaMDa jodhANe, dIkSA bAIsa huI moTai mNddaannai| 1. sAdhvI vijayazrIjI kA nAma pahale barajUjI thaa| u.4, DhA.16 / 116 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastI samaMdar3I, jALI hariyANe ro, mohana sujAna campaka par3ihAra vsero| bacchAvata cAr3avAsa ro nemU nirakho, motI kaceriyo caMderI ro prkho| chava santa zeSa soLaha saMkhyA satiyAM rI, cauthe ullAse suNo khyAta dIkSA rii|| 6. mIrAM gogAMjI pUnAM pAnakavArI, magghU chaganAMjI rAyakavArI bhaarii| sAtUM saradArazahara kI satiyAM sohai, girigar3ha kI gorAM, udiyApura kI jo hai| lichamAMjI, ika saMtokAM janamI hAMsI, saMtokA sUraja ratana raajgddh'vaasii| bakhatAvara' aura mohanAM' mAnakaMvArI', cauthe ullAse suNo khyAta dIkSA rii|| soraThA 7. eka sAtha bAIsa, uparyukta dIkSita kiyaa| kAlU zAsaNa-Iza, nUtana bAta zatAbdi meN|| lAvaNI chaMda 8. sudharI mocchaba meM dIkSA tIna suhANI, nagarAja daphtarI bhIkhaNa-putra pichaannii| maganAM sujAna Tamakora nivAsiNi gorAM, aba rAjasamaMda-pALa para sAjha sjoraaN| muni ugamarAja boradiyo devariyA ro, poto juhAramalajI ro tp-ujiyaaro| pandraha dIkSA aba udayapure avikArI, kAlU-baratAre suNo khyAta dIkSA rii|| 1. gaMgAzahara 2. Tamakora 3. bIdAsara 120 / kAlUyazovilAsa-2 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA 6. udayacaMda bhAgyodaye, jor3Ayata sNghaat| pandraha dIkSA meM prathama, lalita lUNiyA jaat|| 10. arjuna nAthadvAra ro, koThArI-suta bhaal| mIThAlAla manobalI, bAlaka-bhAla vizAla / / 11. caMderI rI sUvaTAM, sutA sohanAM bheNtt| bhattU pura-saradAra rI, lichamAM pura AmeTa / / 12. ratanI pAnakaMvara ubhaya, bhaginI pur-saarduul| gulAbAM udiyApurI, pitA nAma zaziphUla' / / 13. caMpA rAjaladesarI, kamalU no ra nihaar| kezara pura par3ihAra rI, cAMdakaMvara sukhakAra / / 14. kArtika kRSNA paMcamI, mAnai parama prmod| nhAvai nija Amoda meM, upazama rasa rai hod|| 15. trANava dasamI ceta suda, canderI rI baat| hulAsAM dIkSA grahI, khUmAMjI rai hAtha / / 16. mAjI chogAM bhejiyA, sAta satyAM sukhdaay| de dIkSA bIdANa meM lyAyA pUjya psaay|| 17. guru-AjJA dhanajI lahI, bambUvALA baid| kRpApAtra dhura syUM rahyA, guru-karuNA avibheda / / lAvaNI chaMda 18. mA. suda meM pannAlAla aura lAlAMjI, bar3anagara suguru-pAdAmbuja sevA saajhii| chabbIsa barasa meM sakala cyAra sau dasa hai, dIkSita zikSita parilakSita ziSya svavaza hai| rikhi lacchi dayAdika ahaMkAra avinaya syUM, baNa TALokara gaNa-bAhara moha-udaya syuuN| 1. sAdhvI manoharAMjI 2. phUlacaMdajI 3. nohara 4. dhanarAjajI baida, lADanUM (cakkI vAlA) u.4, DhA.16 / 121 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A DhALa soLamI 'tulasI' Atma ujArI, kAlU-baratAre suNo khyAta dIkSA rii|| kalaza chanda 16. kara caturagar3ha pUrNa pAvasa marudharA-pAdArpaNam, jodha-nagara praveza' diikssaa-vr-vivecn-drpnnm| vicara kAMThe udayapura-Agamana bhUpati-darzanam, chava kalA aru gIti laha syUM ulAsa vimarzanam / / zArdUlavikrIDita-vRttam saubhAgyAya zivAya vighnavitaterbhedAya paGkacchide, AnandAya hitAya vibhramazatadhvaMsAya saukhyAya c| zrI-zrI-kAluyazovilAsavimalollAsasturIyo'yaka, saMpannaH satataM satAM guNabhRtAM bhUyAcciraM bhUtaye / / zrI kAlUyazovilAsa kA yaha caturtha vimala ullAsa parisaMpanna hokara guNI janoM ke lie cirakAla taka saubhAgya, kalyANa, vighna-vinAza, pApa-mala-prakSAlana, Ananda, hita, bhrAMti-nivAraNa, sukha aura aizvarya ke lie ho| upasaMhRtiH __ AcArya-tulasI-viracite zrI-zrI-kAlUyazovilAse 1. nabho-nidhi-nidhi-zazAMka-parimite saMvatsare sujAnagar3he cAturmAsikI sthiti kRtvA marudharadezaM prati zrIpUjyavaryasya pAdArpaNa... 2. nija-nirmala-pAda-vinyAsena jasolAdipuraH saMspRzya tatra TAlokara-pratAnitamithyA-pracAra-vitAnamudbhedya ca zazi-nidhi -nidhi-candrAbde' caturmAsasthityai jodhapure samavasaraNa... 3. bhava-bhrAnti-viraktAnAM zivasukhonmukhAnAM bhavyAnAM dvAviMzaterekakAlameva kArtikakRSNASTamyAM bhAgavatI-dIkSA-pradAnena saMsArapAthonidhi-pAratAraNa.... 4. kAMThA-pradeze sudharIpure maryAdotsavaM paripUrya laghIyassu grAmeSu paramAnandapUrvakaviharaNa... 5. durArohamarAvalImahIdharaM samullaGghya ca nayana-nidhi-nidhyabja-mite saMvatsare 122 / kAlUyazovilAsa-2 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAturmAsikI sthitiM vidhAtuM zrImadbhakSavagaNanabhomaNerudayapuryAgamana..... 6. tatra ca mahatAvATikAyAM bhopAlasiMhAbhidhasya medapATamahArAjasya zrIpUjyapAda paryupAsanAyasamupAgamana-pUjyavadana-varSita-pIyUSopamopadezapAnena paramAhlAda-purassaraM pratigamanarUpAbhiH SaDbhiH kalAbhiH samarthitaH SoDazagItikAbhiH saMdRbdhaH samApto'yaM cturthollaasH| u.4, DhA.16 / 123 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama ullAsa zikhariNI-vRttam mukhAmbhoje yasya sphuritamatimAtraM suSamayA, guNoghairhaMsoghairiva ca racitaM khelanamalam / zubhastomairbhRGgairiva savidhi vibhrAntamanizaM, gaNAdhIzaM kAluM tamahamabhiseve pratipalam / / jinake mukha kamala para atizaya suSamA parisphurita hotI thI, guNa- gaNa rUpa haMsa-samUha sadA jinake nikaTa krIr3A karatA thA, puNya-puMja rUpa bhramara jinake AsapAsa maMDarAte rahate the, una zAsaneza zrI kAlUgaNI kI maiM satata paryupAsanA karatA hUM / 124 / kAlUyazovilAsa-2 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala vacana dohA 1. Arya kArya kI Adi meM, Arya-smaraNa anivaary| Aryapravara avikArya vara, dhyAUM dharmAcArya / / pavitra kArya ke prAraMbha meM AryapuruSa kA smaraNa anivArya hai| dharmAcArya AryoM meM pravara tathA avikArI janoM meM pramukha hotA hai, isalie maiM usakA dhyAna karatA huuN| 2. puruSottama kA pratinidhi, hRdaya udadhivata hRdy| siddhi saMpajai sevatAM, satata savidhi saavidhy|| dharmAcArya paruSottama (tIrthaMkara) kA pratinidhi hotA hai| usakA hRdaya samudra kI bhAMti gaMbhIra aura vizAla hotA hai| usakI satata vidhipUrvaka AsannabhAva se sevA karane se siddhi kI saMprApti hotI hai| 3. paMca paMca-parameSThi kA, tattva-trayI kA traay| sattvamayI bhuvanatrayI, trayItanU tmsaay|| dharmAcArya paMca parameSThI kA paMca-madhyastha aura deva, guru evaM dharma-isa tattvatrayI kA bhI trAtA-madhyastha hotA hai| sattvamaya tIna loka ke aMdhakAra ko dUra karane ke lie vaha sUrya hai| 4. guru dhAtA trAtA guru, sukhasAtA daataar| pitu mAtA bhrAtA guru, bhv-bhy-bhNjnhaar|| guru dhAtA-dhAraNa karane vAlA yA nirmANa karane vAlA hai, trAtA-rakSaka aura sukha evaM anukUlatA dene vAlA hai| vaha pitA, mAtA aura bhrAtA ke samAna pAlana-poSaNa karane vAlA hai| saMsAra bhramaNa ke bhaya se mukta karane vAlA hai| ullAsa : paMcama / 125 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. jiNa rI karuNA syUM bhajai, biMdu siMdhu ro bhAva / siMdhu biMdutA itarathA, adbhuta suguru-prabhAva / / guru kI karuNA se biMdu bhI siMdhu bana jAtA hai aura yadi guru kI karuNA prApta na ho to siMdhu bhI biMdu bana jAtA hai / itanA adbhuta hai suguru kA prabhAva / 6. mArmika eka suguru-vacana, jo cADhai nija zISa / patita puruSa pAvana baNai, jyUM ASAr3ha munIza' / / guru ke eka mArmika vacana ko zirodhArya kara letA hai to patita puruSa bhI pAvana bana jAtA hai, jaise - ASAr3hamuni / 7. kSaNa-kSaNa lava-lava palaka-pala, saphala karai bo bhakta / suguru-caraNa sukhazaraNa meM, rahai sadA anurakta / / jo sukhamaya zaraNa dene vAle suguru caraNa meM sadA anurakta rahatA hai, vaha bhakta AdamI jIvana ke hara kSaNa, hara lava aura hara pala ko saphala banA letA hai| 8. zrotR-zravaNa-tarpaNa taruNa, arpaNa amitAnanda / tharpaNa cita sthiratA sthitA, yazovilAsa amanda / / zrotA ke zravaNa-kAnoM ko taruNa tRpti dene vAlA, amita Ananda dene vAlA, citta kI sthiratA ko sthApita karane vAlA yaha kAlUyazovilAsa amaMda - sarvotkRSTa hai| 6. aba paMcama ullAsa kI, racanA racUM svameva / bhakta-bhakti- AkarSitA, sahakArI gurudeva / / aba maiM svayaM pAMcaveM ullAsa kI racanA kara rahA huuN| bhakta kI bhakti se AkarSita gurudeva isameM sahakArI bneN| 1. dekheM pa. 1 saM. 24 126 / kAlUyazovilAsa-2 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 1. dohA 1. Aja udayapura meM ajaba, cahalapahala hara dvaar| ___ hoNaivALo sAmanai, zubha dIkSA-saMskAra / / 2. dIkSArthI bhAI-bahana, nija abhibhAvaka saath| prastuta zrI guru-caraNa meM, kara joDyAM nt-maath|| zahara udayapura meM dekho, dIkSA-mocchaba maMDANo, hejI hAM.... / 3. dIkSA-samAroha pAvasa ro moTo AkarSaNa hai, Atmazakti ro prabala pradarzaNa zrama ro zubha darzaNa hai| aMdhakAra ro vAra roka, Aloka-dizA meM aanno|| 4. chor3a asaMyama saMyama-jIvana jINo hI hai dIkSA, jIvana bhara apaNai jIvana rI karaNI kar3I smiikssaa| kaThina kAma hai aNuvratI syUM mahAvratI baNa jyaanno|| 5. nahiM abhizApa amIrI ro, na garIbI ro gaurava hai, nahIM garva gurutA ro, hInavRtti ro kahIM na rava hai| dIkSA hai saubhAgya bhAga-jAgaraNAM ro gunntthaanno|| 6. eka-eka kara pandraha dIkSA ro Adeza diyo hai, verAgaNa-verAgyAM ro khuziyAM syUM khilyo hiyo hai| cahala-pahala-sI lAgI, sAgI baNyo nagara jodhaanno|| 7. prathama-prathama hai milyo anokho moko udiyApura meM, eka sAtha pandraha dIkSA, chAyo vismaya ghara-ghara meN| pratipakSyAM ke hAtha lagyo o khuNasa miTAvaNa ttaanno|| 8. gata saMvata to mAravAr3a meM bAIsI nai tArI, aba kai medapATa rajadhAnI pandraha rI taiyaarii| hoNI cahe rukAvaTa, yUM maMDyo patha-patha meM paanno|| 1. laya : duniyA rAma nAma nai bhUlI u.5, DhA.1 / 127 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bebuniyAda virodha-bavaNDara bhArI tUda uThAyo, chApa chApa peMphaleTa zahara bhara vAtAvaraNa baNAyo / 'dharme jaya pApe kSaya' Akhira phaLasI o okhANo / / 10. dIkSA-rokaNa darakhAsAM khAsA mahalAM pahuMcAI, kasara na rAkhI rAI-pAI bhArI dhUma mcaaii| jALI huMDI calai na jaga meM, sAca svayaM ubharANo / / 11. rANo terApaMtha-praNAlI bhAlI kyUM bharamAvai, muraDyAjI' dvArA guruvara nai gupta araja karavAvai / Adata syUM lAcAra loga hai, jarA na dila ghabarANo / / 12. maiM dillI jAvUM tiNa pahalI jadi dIkSA ho jyAvai, to saba hAla-hakIkata mhAMrI nijar2yAM shAmI Avai / pAchala syUM haka nAhaka koI duSTa racai duSTANo / / 13. suNa saMketa saceta saMghapati jora gora pharamAvai, pAMca kArtika bida dIkSA kI tithi nirNIta karAvai / dIkSArthI mana mudita kSudhita jyUM dekhI purasyo bhANo / / 14. mahArANA paMDita sukhadeva sahAya minisTara * bheTyA, seTha caupar3A nija prabhAva syUM sArA vighna sameTyA' / rejiDenTa sAhiba' paNa prAtaH dekhyo pUjya ThikANo / / 15. pariSada - pUrita paMcAyata noharo nija nijarAM ThAvai, rAjA ro vidita baida campaka cAturya sajhAvai / dekhI deva-didAra sAra gorAMga-citta cakarANo / / 16. zrI kAlU rI akSata puNyAI ro pAra na pAvai, zeSanAga anurAga jAga jadi sa~hasa - vadana syUM gAvai / prathama DhALa paMcama ullAse madhuragIta guMjANo / / 1. hIrAlAlajI murar3iyA 2. dekheM pa. 1 saM. 25 3. bhopAlasiMhajI 4. udayapura ke prAima minisTara 5. dekheM pa. 1 saM. 26 6. lephTineMTa karnala bIthama 7. dekheM pa. 1 saM. 27 128 / kAlUyazovilAsa-2 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 2. dohA 1. bida pAMcama prAtaH samaya, sUryodaya sukhkaar| samavasar2yA zAsanapatI, 'sUrya poLa' rai dvaar|| 2. jAgrata janatA Umar3I, jANaka jl-kllol| 'dIkSA-maMDapa meM calo', mukha-mukha eka hI bola / / 3. 'mahArANA kaoNleja' meM, janatA jamI suyaam| ____ Aryapravara zobhita karai, uccAsana abhiraam|| 4. pulisa svayaMsevaka sahaka,khaDyA vyvsthaa-hetu| aba dIkSA-saMskAra ko dRzya bhavAmbudhi-setu / / 'mahArANA mahAvidyAlaya meM adbhuta AbhA Aja khilii| hai adbhuta AbhA Aja khilI, gaMgA jamunA surasarI milii|| 5. maMDapa-maMjulatA bar3hI re, gaharI-gaharI tambuvAM rI chAya chAjai, pharara-pharara phariyAM phaharAvai, laharAvai dyuti drvaajai| likhitAkSara paMktI zubha sAjhai / / 6. cyAra tIratha ratha-so juDyo re, Upara gaNavana-adhirAjA, saMyama-sajjita aMga suraMgo, teja tapana-so hai taajaa| dasuM dizi meM bAjai js-baajaa|| 7. lyo jalUsa Ayo abai re, rAja-lavAjama saMga rajai, ___gyArasiyA' hasiyA hasiyA haya, Age-Age dora sjhai| raNa-jhaNa raNa-kaMkaNa vAdya bajai / / 8. AI. jI. pI. AviyA re, suparaDenTa' nai sAtha karI, paya praNamI guruvara syUM pUche, asala hakIkata khrii-khrii| bAlisa-vacanAM mana bhrAMti bhrii|| 1. laya : DerA AchA bAga meM jI 2. ekAdazI ke dina dAnA nahIM lene vAle ghodd'e| 3. gyArasiyA ghor3e aura raNakaMkaNavAdya rANAjI kI asavArI ke atirikta kisI bhI julUsa ___ meM nahIM jAte the; kiMtu rANAjI kI vizeSa AjJA se dIkSA ke julUsa meM ve barAbara sAtha rhe| 4. lichamaNasiMhajI 5. raNajItasiMhajI pAMcolI u.5, DhA.2 / 126 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ika bhrama phelAyo jI, bhrama phelAyo, ghaDyo-ghar3Ayo ghara-ghara gaLI-gaLI meN| dekho durjana para-ghara-bhaMjana nizadina raMgaraLI meM / / 6. terApaMtha-pramukha rI nikharI, bahakAvaTa rI baajii| celA mUDai cAhe ghara kA rAjI ho beraajii|| 10. pandraha dIkSArthyAM meM ika hai, koThAr2yA ro kuuko| nAma mIThiyo bhoLo bAlaka, jANaka ceto cuuko|| 11. mAta-pitA to sAta divasa syUM, UMdhai mAthai pdd'iyaa| kUkai hA! hA! mata dIkSA lai, re mhArA nAnar3iyA! 12. mAItAM ro mukhar3o dekhI, bAlaka basakAM phaattai| piNa agavANI zrAvaka tiNane, chAna-chAnai ddaaNttai|| 13. jabarana moTara-koTara mAMhI ghAla jalUsa sjhaayo| o anyAya hAya! iNa pura meM, hA! hA! pralaya mcaayo|| 14. iNa bhrama syUM bharamAyA AI.jI. pI. UbhA aagai| para guru-caraNa zaraNa meM, sabakA sArA saMzaya bhaag|| mahArANA mahAvidyAlaya meM, adbhuta AbhA Aja khilii| 15. zAsaNapati saMkSepa meM re, dIkSA-paddhati darasAI, terApaMtha-saMta baNaNe kI rIti-razma saba smjhaaii| pUro lekho aanaa-paaii|| 16. likhita patra abhibhAvakAM rai dvArA sArA dikhalAyA, nIce paMcAM rA hastAkSara sAkSI rUpa svayaM aayaa| ulasita Antara mana vaca kaayaa|| 17. bina AjJA ika tiNakhalo re, lIdhAM vrata tIjo bhAgai, to bina AjJA mANasa mUMDyAM, doSa na corI ro lAgai? hathakar3iyAM beDyAM bhI jaagai|| 1. laya : mhAMnai cAkara rAkhojI 2. laya : DerA AchA bAga meM jI... 130 / kAlUyazovilAsa-2 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. AdhI zaMkA to sahI re, vidA lahI suNa guru- vANI, rahI -khahI AdhI meTaNa nai, zodha karai sacamuca syANI / dIkSArthyAM rI sthiti pahacANI / / 'pUche pUche re AI. jI. pI. verAgI nai bAta / Azaya UMcai re UMcai svara syUM meTaNa mana - AghAta / / 16. mITho dITho hai khar3ayo re, sAdhu veSa dhara bAla / gora varaNa vapu opato re, ha~saqhilato khuzahAla / / 20. bAlaka vaya meM sAdhutA re, kiNa jAgaraNA jAga / bahakAvaTa bAbA karI re, yA Antara verAga? 21. vyathA satAvai dUsarI re, bar3o pralobhana lAra / bacapana meM bacapana karo re, kyUM chor3o ghara-bAra ? 'mahArANA mahAvidyAlaya meM, adbhuta AbhA Aja khilI / 22. mIThI vANI mIThiyo re, bolai tolai hIrAM syUM, Darai na tila bhara bhara pariSada meM, uttara devai dhIrAM syUM / manu liyo manobala, mIrAM syUM / / 23. janama-maraNa-jaladhAra meM re, bahatI duniyA dekha DarUM, saMyama - pravahaNa meM bar3ha car3hakara, maiM apaNo uddhAra karUM / guru-caraNa-zaraNa saMtApa haru / / 24. janmAMtara saMskAra hI re, iNameM mukhya nimitta baNai, guru-upadeza vizeSa eSaNA jAgRti meM sahayoga jaNai / saMyama svIkRti saubhAgya ghaNaiH / / 25. bahaka pralobhana vaMcanA re, raMca nahIM terApatha meM, bhoLI duniyA daMbhoLI sama pApa saMca bhrama- jALa bhamai / kyUM vijJa vicArazIla vigamai / / 1. laya : cUrU kI caracA 2. udayapura-nivAsI kanhaiyAlAlajI koThArI kA putra mIThAlAla / 1. laya : DerA AchA bAga meM jI u.5, DhA.2 / 131 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. bacapana yauvana vRddhatA ro, nahiM koI kAraNa khAsa kharo, jaba jiNarai vairAga jAga ho, saMyama-patha meM caraNa dhro| kSaNa bhI phira antarAya na kro|| 'pUcha-pUcha re AI. jI. pI. saMzaya haraNa scet| Azaya UMcai re uttara devai jananI janaka shet|| 27. eka ora UbhA lakhI re, bAlaka rA mAM-bApa / __ pUravavata pUchA kiyAM re, samAdhAna hai saaph|| 28. devAM hArdika harSa syUM re, anumati sNym-kaaj| kAja sudhArai ApaNAM re, dhanya-dhanya zizu aaj|| 26. nahIM kamI dhana-dhAna rI re, mhai sabavidhi sNpnn| zizu mana verAge ramyo re, adbhuta bAta annn|| 30. bahakAyAM mAyA tajai to ApAM nai verAga kyUM nAMvai, gAvai guru re, sadA mukti ro maag|| mahArANA mahAvidyAlaya meM, adbhuta AbhA Aja khilii| 31. AI. jI. Amoda meM re, citrita citta vicAra karai, loka-boka bakavAsa vyartha saba, o AhlAda vivAda prai| dekhyAM hI AMtara hRdaya tthrai|| 32. Udhai mAthai kyUM par3e re, UbhA mAta-pitA ulasai, bAlaka vArI raga-raga sArI, saMyama meM sAnanda bsai| guruvara ro lalita lalATa lasai / / 33. bAr3ha-svara bAdhA binA re, saMyama pacakhAvai bhAvai, tUSNIMbhAve sakala subhAve, guru-sammukha nijar2yA tthaavai| ullAsa sarasa rasa brsaavai|| 34. paMcAyata nohare gurU re, madhya bajAre padharAvai, jaya-jaya vijaya-vijaya jana-dhuna syUM, aMbara dharaNI guNjaabai| ___ prabhutA ro pAra nahIM paavai|| 1. laya : cUrU kI caracA 2. kanhaiyAlAlajI koThArI aura unakI patnI 3. laya : DerA AchA bAga meM jI .. 132 / kAlUyazovilAsa-2 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. mahalAM meM mahArANa nai re, AI. jI. pI. kara praNatI, sArI bhAkhI AMkhyAM jhAMkI, dIkSA- maNDapa khyAta chatI / nahiM vRthA mRSA hai eka ratI / / 36. dIkSA-maNDapa meM gayo re, maiM mana dUjI bAta dharI, piNa avalokata avikala kalanA, mhAMrI pratyuta AMkha TharI / anahada janatA meM zAMti bharI / / 37. AMkha kAna meM AMtaro re, cyArAMgula se catura kahe, lAkha hAtha ro agara kahUM maiM, to piNa sabhya samAja sahe / mahArANA mana saMtoSa lahe / / 38. svamati anyamati zahara rA re, sArA vijJa bakhANa karai, yazovilAse paMcama ullAse agha dUjI DhALa harai, 'tulasI' guru caraNa saroja varai / / DhALaH 3. dohA 1. Ayo kArtika mAsa meM, sujana saikar3AM mila saghana, 2. paMcAyata nohare lagI, ikkAM dekha catura citrita rahyA, zrI guruvara 3. karI prArthanA eka svara, mAlava meM sajja vyavasthA sAMtarI, sammukha dharI 4. mAlava zrAvaka-zrAvikA pror3ha vRddha mAlava- zrAvaka saMgha / prasaMga / / spezala Trena rI ika leNa / deNa / / rI padharANa / sujANa / / yuva bAla / saba khetrAM rA pramukha jana, prastuta hai tiNa kAla / / 5. aba pAvasa saMpanna hai, 'phate memoriyala' meM kiyo, rajanI 'Aher3a' meM, 6. do mRga ekama prasthAna / paradezI - vyAkhyAna / / 'dArAkher3e' hoya / doya / / dina 'gur3alI' bahi 'candesare' divasa virAjyA 7. 'turakye' 'ghAse' ho suguru, 'palANe' pUjya padhAre 'thAmalai' mRga-bida terasa 8. pura ThAkura nija duraga meM, karavAyo vItarAga-sama dezanA, suNata na dhApai tIna / cIna / / vyAkhyAna / kAna / / u5, DhA.2, 3 / 133 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. cyAra divasa lAgI cahala, zramaNa-satI mNddaann| zItakAla meM hai sadA, nahiM adbhuta ahnaann|| bhAkhara rI dharatI meM, gaNi-paMcAnana gaMjai jI raaj| jana-uddhAra kRtI meM, Atama-zakti prayUMjai jI raaj|| 10. rAjanagara bhaikSavagaNa-rAyA, AyA saha privaar| zItakAla ro kAma sameTaNa, meTaNa mana ro bhAra ho|| 11. mAlava-deza-nivAsI mAnava, aba nahiM chor3e laar| milajula Avai vinaya suNAvai, hArdika bhAva ubhAra ho|| 12. vRddha avasthA nAtha! AparI, peMDo piNa bhrpuur| saba jANai para mana nahiM mAne, kIjai hukama hajUra! ho|| 13. zAsanamor3a kAnor3a ro aba, mArga kiyo mNjuur| guru-vaca-garjArava suNa harakhyA, mAlava-hRdaya-mayUra ho|| 14. zramaNa-sAdhviyAM saikar3AM haiM, pUjya-caraNa lyliin| sahaja sAraNA-vAraNA re, sAjhai svAma saMgIna ho|| 15. syAbAzI-olambhar3A re, jathAjoga siikhaann| bhAkhai saha sAkhai guNI re, rAkhai gaNamaMDANa ho|| 16. bhAva bhor3A bheTaNA re, kalA-pUrNa upkrnn| zramaNa-satyAM rA svIkar2yA re, varNana milai na varNa ho|| 17. vastra-pAtra upakaraNa ro re, nija kara-vitaraNa khaas| kiyo zramaNa-zramaNyAM prate re, sArA mana hullAsa ho|| 18. kiNa-kiNa rA pAvasa kaThai re, AgAmI anusNdh| sUpyA sabanai cokhaLA re, o pracchanna prabaMdha ho|| 16. tIna mahInAM meM jiko re, nivar3e kArya mhaan| __pAMca dinAM meM pUriyo re, kAlU kalAnidhAna ho|| 20. mahAsatI jhamakUjI nai guru, rAkhyA raajsmNd| kucha dina pAchai Ajyo, karake bAkI bacyo prabaMdha ho|| 21. po. bida navamI pUjyajI re, pahuMcyA pura kaanodd'| mAlavavAsI mAnavI re, bali AyA bAhor3a ho|| 1. laya : rAta rA amalA meM 134 / kAlUyazovilAsa-2 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. do vAsara rahi nagara meM re, do dina bAhira baag| kAnor3a-rAvajI pUjya rA re, bheTyA caraNa subhAga ho|| 23. upadezAmRta zruti suNyo re, munivara ro aacaar| ati icaraja mana anubhavyo re, jaya-jaya jaga-AdhAra! ho|| 24. A paMcama ullAsa rI re, tIjI DhALa rsaal| aba AgAmI lyo suNo re, mAlava-hAla vizAla ho|| DhALaH 4. dohA 1. rAyacanda jayajaza gaNI, teraapNth-bhdNt| sarvaprathama pAvana kiyo, pramudita mAlava-paMtha / / 2. ugaNIsai vara vikramI, ekAdaza rI saal| pAche aNapharyo rahyo, mAlava maalomaal|| 3. viharaNa zramaNI-zramaNa ro, yadyapi huyo subhaav| to bhI uDugaNa syUM atula, uddupti-prbhaa-prbhaav|| 4. zramaNa vihAra huvai satata, khALa-pravAha sgot| suguru sakRta pAdArpaNaM, trisrotA ro srot|| 5. lAkhAM dIyA jhagamagai, le bAtI iklot| sArAM rI sArai garaja, eka tpn-udyot|| 6. sadA munIma gumAsatA, dekhai kaarobaar| para mAlika ro dekhaNo, kabhI-kabhI anivaar|| 7. ati laMbI aMtima saphara, tIratha-yuta tiirthesh| jaga-tAraNa trAyI karai, mAlava-deza-praveza / / 'guru mAlava deza pdhaarai| zaraNAgata kAja samArai jI, guru mAlava deza pdhaarai| nijarAM nija bAga nihArai jI, guru mAlava deza padhArai / / 8. zizu taruNa sthavira muni lAre, parivariyA bahu parivAre jii|| guru mAlava deza pdhaarai| 2. laya : saraNATa kUcAmaNa bahagyo u.5, DhA.3,4 / 135 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka zubha sevA sAre, mana moda bahe ikadhAre jI / / guru mAlava deza pdhaare| 6. tithi terasa po. mahinAM rI, zukletara pakha sukhakArI jI / zubha graha-nakSatra nihArI, puLa-veLA suMdara sArI jI / / 10. dhura grAma 'lUNadai' AyA, ' bohI' jhar3a barasAyA jI / gurudarasa rAvajI pAyA, nija kaMvara bhaMvara saha lyAyA jI / / 11. bo zahara sAdar3I sohai, pAdArpaNa bhavi-mana moha jI / pratipakSI janatA jo hai, ati dveSabhAva anapohai jI / / 12. dhArmika carcA hita dhAyA, anapekSita prazna uThAyA jI / samatA-rasa syUM samajhAyA, Agraha rI adbhuta mAyA jI / / 13. rahi rAta prabhAta vihArI, hai pUjya parama upakArI jI / sAdar3I nagara-adhikArI, bheTyA guru divya-didArI jI / / 14. soLaha umarAvA jANo, sAdar3I pradhAna ThikANo jI / pada 'rAjaraNA' pahacANo, bolai dila bhakti bharANo jI / / 15. kAMI AyA padharAyA? basa eka divasa pada ThAyA jI / mhai darasaNa bhI nahiM pAyA, sudharai kasyAna A kAyA jI ? 16. mAraga meM pUjya virAje, upadeza udita AvAje jI / zruti rAjaraNAjI sAjhe, pIyUSa-bhAva aMdAje jI / / 17. dasa minaTa dezanA dInhI, verAgya - bhAvanA - bhInI jI / terApatha-paddhati jhInI, parakhAI sadguNa - pInI jI / / 18. suNa rAjaraNAjI bolai, suNatAM hI hivar3o Dolai jI / nahiM terApatha rai tolai, cahe pantha aneka TaTolai jI / / 16. iNa patha rI anupama ekI, Alama rI ekI chekI jii| orAM meM jo avivekI, sira phor3a gamAvai zekhI jI / / . 20. mhai dekhyA ghaNA pavAr3A, grahi bhekha karai bhasavAr3A jI / celA-hita tor3A-phAr3A, baMdhyor3A korA bAr3A jI / / 21. hai o hI paMtha nirALo, nahiM thAnaka celAM cALo jI / AcAraja eka rukhALo, sArA sAdhUpaNa pALo jI / / 22. mAraga meM maiM zramadAyI, guru karuNA-dRSTi dikhAI jI / paNa iNa parisama syUM trAyI! mhAMrA pAtaka pralayAyI jI / / 23. anuraMjita nija pura hAle, guru apaNo pantha nibhAle jI / saMkSipta cautthI DhALe 'tulasI' bai smRtiyAM sAle jI / / 136 / kAlUyazovilAsa-2 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 5. dohA 1. svAmI choTI 'sAdar3I', po. suda tIja pdhaar| sAro pura pAvana kiyo, jaya-jaya jgdaadhaar|| 2. ho 'bAghANe' AviyA, 'nimaca chAvaNI' naath| mAlava-zrAvaka-saMgha rI, bar3I vyavasthA sAtha / / 3. 'nimaca chAvaNI' syUM zurU, 'mahU chAvaNI' ant| sar3aka gRhAMgaNavata par3I, saMta-sukhada pada-pantha / / 4. 'nimaca' zahara hai sAmanai, jainI basai sjosh| svAmI pAdArpaNa karai, varai dharma priposs|| 'munipa ro mAlava-deza vihaar| jana-mana-bhANo harSa-badhANo, samatA ko sNcaar|| 5. mAlava-bhUmI hai upajAU, kheta-khaLAM meM dhAna amaauu| vividha vastu-bhaNDAra / / 6. kahiM kALI-pILI mATI hai, DhelAM rI dharatI kAThI hai| pANI ro pesAra / / 7. sI-sardI garmI-varmI ro, nahiM bhaya bhaya ika duSkarmI ro| hai khaTamala khUkhAra / / 8. dhUpa nahIM lU jhALa na jhAle, nahi duSkAla bhayaMkaratA lai| saba Rtu meM sukhakAra / / nimaca zahara dhura nAtha padhArai, jANaka jana-jana bhAgya jgaarai| jaya-jaya rI dhuMkAra / / 10. suMdara hai bAjAra suhANo, jainI basatI meM aba jaanno| dekhai saba dRga ddaar|| 11. UMcI imAratAM raMgIlI, bhavya jharokhAM syUM bhdd'kiilii| sajhI surmyaakaar|| 12. loka khar3A hai agala-bagala meM, nirakhI palaka girAvai pala meN| karai na ko mnuhaar|| 1. laya : sabhApati hameM mile budhavAna u.5, DhA.5 / 137 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. Akhira pura-bAhira cala AyA, 13. koI apaNo sthAna na dhAmai, pUrI saphara samUcai gAmai / khAMdhAM Upara bhAra / / rajapUtAM rai ghara tthhraayaa| bhagata baNyo parivAra / / nikAlI hai barasAM rI / 15. milI resa jainyAM rI sArI, khuNasa suNa mana hAsya apAra / / , 16. thaLI deza meM pUjya javArI' kI mahasUsa asuvidhA bhArI / tiNa ro o pratikAra / / 17. anya trapAspada asahaja bAtAM, suNatAM lAgai dila AghAtAM / bar3he vyartha takarAra / / 18. dvaidhIbhAva karaNa -hita dhAyA, thaLI deza meM pratyuta pAyA / asaphalatA sAkAra / / phailAkara / vyavahAra ? / / 18. apaNI bhUla roSa orAM para, kAdai anucita bhrama o koI 20. gayo bagata bA bItI mAyA, aMtara pazcima- pUraba - chAyA / aba kaTutA bekAra / / 21. kuNa o samaya rukuNa hAM ApAM ? deza kAla sthiti kyUM nahiM mApAM? samatA rasa saMcAra / / 22. saMta sadA aniketa kahAvai, jaThai jagyAM sahajyAM mila jyAvai / baThai dharma kI bAra / / 23. jainetara vismita- sA rahagyA, nahiM kahaNai rI bAtAM kahagyA / 1. javAharalAlajI 138 / kAlUyazovilAsa-2 samajhyA samajhaNahAra / / 24. aba to sArA hI zaramAyA, jhUThI bahakAvaTa meM AyA / khoyo avasara sAra / / 25. eka divasa hI pravacana kIdho, pUjya pAdharo mAraga lIdho / paMcami DhALa udAra / / DhALaH 6. dohA 1. mandasaura pratipakSa ro, maMda zora lakha svAma / do vAsara vara karuNayA, rahyA puNya pada thAma / / - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. karaNo jAgrata 'jAvaro', baNyo bAvarI jaann| paDyo mAvaro-so amiTa, pratipakha bANa kubaann|| 3. A pahuMcyA uNa avasare, baThai vipkh-shirmodd'| pratakha macAI pralaya-sI, ghara-ghara meM ghudd'dodd'|| 4. jo jAgyAM ThAI karI, mAlava-jana guru-het| ___ sArI badaLAI turata, karI spaSTa sNket|| 5. thaLI deza meM mhai sahyA, jaba saMkaTa asmaan| re bhoLAM! bhoLapa karo, o ulaTo sanamAna ? 6. karaNo udyama uNa dizA, jyUM panthAdhipa paas| ko Avai jAvai nahIM, nikasai hoya niraash|| 7. AgI-ghI-siMcana jisyo, sAgI kiyo akaaj| zora macAyo zahara bhara, mukha-mukha ika aavaaj|| 'mata baNo bAvare, zahara jAvare terApaMthI Avai re| terApaMthI Avai dekho terApaMthI Avai re|| 8. bar3A-bar3A akharAM meM posTara, coka-coka cipakAvai re| ghara-ghara bAra divAra-divArAM, daurmanasya darasAvai re|| 6. mukhaDai camakadAra mukhapattI, khAMdhai ogho ThAvai re| cullapaTTa nahiM nahiM pralambapaTa, eDyAM syUM TakarAvai re|| 10. apaNI saMpradAya hI asalI sAdhvAcAra nibhAvai re| ___ sArai saMghAM rai saMyama rI, ThekedArI dAvai re|| 11. atula ekatA sabala saMgaThana, jAhira joma jacAvai re| camakIlI cuTakIlI bAtAM syUM janatA bharamAvai re|| 12. ajaba mAnyatA sArI duniyAM sAthai meLa na khAvai re| ____ hanta! anokho pantha isyo, nahiM huyo na hoNo cAvai re|| 13. dayA nahIM hai dAna nahIM hai, hamadardI na dikhAvai re| dUra deza syUM phiratA-phiratA, terApaMthI Avai re|| 14. go-bAr3e meM AgI lAgI, bhAgI manuja bujhAvai re| __ parama dharama o nahIM batAvai terApaMthI Avai re|| 1. laya : AdinAtha mere AMgaNa AyA u.5, DhA.6 / 136 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. AkhU ro rasa cAkhU billI, hillI pakar3aNa dhAvai re| ____ karuNA-bhAve nAM pharamAvai, terApaMthI Avai re|| 16. gADI-helai paTyo DAvar3o, kAla-gAla meM jAvai re| karuNA-bhAve pApa batAvai, terApaMthI Avai re|| 17. hIna-dIna dohaga dukhiyA nai, jo koi dAna dirAvai re| tiNa meM pApa thApa-hita pura meM terApaMthI Avai re|| 18. kUpa khaNAvai bAga baNAvai, pyAU meM jala pAvai re| tiNa meM dharma nahIM samajhAvai, terApaMthI Avai re|| 16. mAta-pitA rI sArI sevA, pUta sapUta kahAvai re| o piNa nahIM mugata-patha, kahatA terApaMthI Avai re|| 20. hiMdU-muslima jaina-ajainI, rAja-prajA ika bhAvai re| ghaTa-ghaTa aNaghaTa ghATa ghaDyo ika, terApaMthI Avai re|| 21. bher3a-cAla duniyA rI dekho, antara bheda na pAvai re| ___'aMbara TUTa paDyo hai" bhAgo, terApaMthI Avai re|| 22. siMgha-bAgha bina Aga lAga bina, nAga jAga bina khAvai re| sArai pura meM zora macyo ika, terApaMthI Avai re|| 23. tyAga pramoda pramAdI mAnava, ghora ghRNA phelAvai re| orAM rI apakRti-hita duSkRti, krUra-prakRti baNa jyAvai re|| 24. gurutA nahIM sAdhutA mAnavatA bhI suNa zaramAvai re| UlajalUla anargala AkSepAM rI jhar3I lagAvai re / / 25. suNI pUjya jaba sArI bAtAM, samyaga rUpa gahAvai re| jo AgUMca pracAra karai, upakArI kyUM na kahAvai re|| 26. apratyAzita adbhuta kRti para, dundubhi deva bajAvai re| tyUM AgUMca pracAra karai, upakArI kyUM na kahAvai re|| 27. apaNI akSamatA ro paricaya para-nindA parakhAvai re| svayaM sikArai para-kSamatA, upakArI kyUM na kahAvai re|| 28. ghara kA kAgaja ghara kA paisA, ghara kI bagata bitAvai re| __ aurAM ro paracAra karai, upakArI kyUM na kahAvai re|| 1. dekheM pa. 1 saM. 28 140 / kAlUyazovilAsa-2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. cahala-pahala-sI lagI, aDIkai loka khaDyA cita cAvai re| chaTThI DhALe 'tulasI' kAlU-kalanA alakha lakhAvai re|| DhALaH 7. dohA 1. cotha prabhAte mAgha bida, mAlava-janatA saath| samavasar2yA pura jAvare, terApatha rA taat|| 2. gaLI-gaLI bAjAra meM, khaDyA hajArAM lok| * utkaMdhara vandai sughar3a, de de paaNvaaNdhok|| 3. nahiM Avai saMparka meM, kInho prakhara upaay| vipariNAma pekhyo pragaTa, kaaluu-punny-psaay|| 4. mahAvIra mukha syUM suNI, gaathaa-visrnn-het| rauhiNeya AyAsavata, itr-pkss-sNket|| 5. jaThai rukAvaTa jora syUM, nirakhaNa dviguNita raag| jinarikha-jinapAlita' pravara, dekhyo dakSiNa baag|| mana-mohanagAro mhAro naathjii| 6. prathama yAma meM hI kiyo, sakhe! madhya nagara paraveza, bhAla bhAnavata bhaLakato, sira sohai sitatama keza re| dIpai ati dhavalita veza re, dila ujjvala amala azeSa re, nija nirmala caraNa niveza re, manu jaga-tAraka jina eSa re|| 7. matta mayaMgala malapatA, manu maMjula cAla marAla, AyA bhara bAjAra meM, ika dharmazAla savizAla re| cogAna paDai cosAla re, tiNa bica siMhAsana DhALa re, prAraMbhyo deva dayAla re, vyAkhyAnAmRta varSALa re|| 1. dekheM prathama khaNDa, pa. 1 saM. 74 2. dekheM prathama khaNDa, paM. 1 saM. 84 / 3. laya : munivara viharaNa pAMgur2yA sakhi! u.5, DhA.6,7 / 141 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. giri-gahara meM gUMjato, manu jabbara babbara sIha, gAr3ha mAr3ha ASAr3ha meM, aMbara meM garajyo mIha re / dhaNaNATa nagArAM dhIMha re, gaNivara - mukha ghoSa abIha re, hai sudhA-srAviNI jIha re, sadguru niSkAma nirIha re / / 6. 'bIsa viharamANa" sAsatA, guru sumarai kara vistAra, pAchai Achai bhAva syUM, vibhu varaNa sAdhvAcAra re / jainAgama rai anusAra re, terApatha ro AdhAra re, darasAvai ucita prakAra re, bhItara bAhara ikasAra re / / terApaMtha prabho ! vajrAsana meM baiTha babarcI ghana guMjAyo re / subhAgI bhavi-mana bhAyo re / / 10. terA zramaNa upAsaka terA lakha sevaka tuka gAyo re / suNatAM hI gurudeva anokho artha lagAyo re / / 11. ika AcAra eka AcAraja eka vicAra suhAyo re / prabala ekatA sabala saMgaThana roba jamAyo re / / 12. zubha beLAM pArvata- pradeza meM ropyo bhikSU pAyo re / uttaravartI AcAraja atimAtra dRDhAyo re / / 13. ati UMDI adhyAtma bhUmi para anupama mahala baNAyo re / zrama sevA samatA ro sakSama kSetra sajhAyo re / / 14. saMyama dharma asaMyama adharama sahI mArga sulajhAyo re / nizcaya aru vyavahAra ubhaya naya syUM samajhAyo re / / 15. lokottara laukika dharmAM ro pRthaka viveka batAyo re / apaNo- apaNo sthAna sadA mizraNa asuhAyo re / / 16. nija durbalatA DhAMkaNa para niMdA ro patha apaNAyo re / dayApAtra hai bai karuNA syUM hRdaya bharAyo re / / 1. dekheM pa. 1 saM. 26 2. laya : panajI! mUMdai bola 142 / kAlUyazovilAsa-2 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. go-bAr3o jaLato aru billI UMdara-hita muMha bAyo re| ULajalUla udAraNa de bhrama-jAla bichAyo re|| 18. dayA-dAna asalI hamadardI dharma-marma panapAyo re| kRtrima tarka kutarkoM meM kyUM bagata bitAyo re|| 16. 'vyartha virodha vinoda' pATha o mhArai paDhyo-par3hAyo re| janatA svayaM kasauTI suvaraNa-zAna bar3hAyo re|| 20. 'kAca-maNakalo rayaNa-TaNakalo' aNasamajhUmanabhAyo re| nijarAM nijarabAja rI par3atAM vega bagAyo re / / 21. jiNarai mana koI jijJAsA to lyo uttara ThAyo re| chApAbAjI meM par3a kyUM jar3atA-patha pAyo re|| 22. maiM nija nijar2yA dekhyo sadguru bhArI rasa barasAyo re| ojasvI vyAkhyAna sukhada smRti meM sarasAyo re|| mana mohanagAro mhAro naathjii| 23. ika muhurata rI dezanA suNa loga lagyA cakarANa, likha-likha laMbA lekhar3A, saha chApyA vitatha bayANa re| nara niMdaka je nAdANa re, rahyo antara ghora anANa re, kyUM bhUlyA sAro bhANa re, hui Aja chANa pahacANa re|| 24. mukha-mukha maghavA-ziSya ro, sakhe! jAgyo jaya jayakAra, uttara pratyuttara binA hI, saMzaya ro upacAra re| pratipakSyAM ro pratikAra re, guNagrAhI loga udAra re, kahi sAtaviM DhALa supyAra re, mAnyo guru ro AbhAra re|| DhALaH 8. dohA 1. saMcita sArI rAta ro, aNdhkaar-adhikaar| ___bhAnu-bhAnavI palaka meM, abhra ur3Avai chaar|| 1. jo hamArA ho virodha : hama use samajheM vinoda 2. dekheM pa. 1 saM. 30 / 3. laya : munivara viharaNa pAMgur2yA sakhi! 4. kAlUgaNI u.5, DhA.7, 8 / 143 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. jyeSTha jeTha-ASAr3ha ro, nistrapa nivir3a nidAgha / eka ghanAghana kI ghaTA, sakala miTAvai dAgha / / 3. ghaTA aTArI UThatI, kajarArI vikarAla / barasUM-barasUM kSaNaka meM vAtyA karai vihAla / / 4. vidyA vara bahurUpiNI, rAvaNa racI dusAdhya / saumitrI' kSaNa meM karI, bANa dhoriNI bAdhya / / 5. tyUM vipakSi jana ro vipula, udyama AzAtIta / eka dezanA meM sudhI, vibhuvara kiyo vyatIta / / 6. pachatAyA anutApa syUM, pahalAM dIdho sthAna / bahakAvaTa syUM badaLagyA, Aja saMbhA bhAna / / 7. aba duguNo nahiM soguNo, huyo pUjya-satkAra / rahI bAta AchI burI, bahI bAra jala-dhAra / / Acho dina Ayo, guru gauravazAlI pura ratalAma meM / hai bhAgya savAyo, guru gauravazAlI pura ratalAma meM / / 8. sArai mAlava prAMta ro re madhya kendra ratalAma, maMDI hai vyApAra rI jana yAtAyAta prakAma / yAtAyAta prakAma jaina basatI bar3I, sohe sarakhI zreNa makAnAM rI khar3I / / 6. cor3A - cor3A cohaTA re bica-bica dharmasthAna, sthAnaka aura upAsarA re moTA AlIzAna / moTA AlIzAna padhAre gaNadhaNI, phelI ghara-ghara bAra bajArAM saNasaNI / / 10. jANaka jAgyo 'jAvaro' re posTara istIhAra, bo hI vAtAvaraNa meM re Ayo eka ubhAra / Ayo eka ubhAra mauta apaNI marU, karai pratIkSA Avai pUjya prabhAkarU / / 1. lakSmaNa 2. laya : bhalo dina Ugyo 144 / kAlUyazovilAsa-2 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. prathama-prathama vyAkhyAna meM re kIdho nyAya niver3a, AzaMkA sArI chaMTI re miTI bhraaNti-bhttbhedd'| miTI bhrAMti-bhaTabher3a parakhadA pAMgurI, uThyo cikitsaka eka uThAI aaNgurii|| 12. mhArai pura hAbU baDyo re nAyo kAbU jANa', ghara-ghara ghaTa-ghaTa meM ghusI rekhuzI-khuzI lahatANa / khuzI-khuzI lahatANa, loka bhrama meM bhamyA, ika pravacana rai pANa svayaM sahu viismyaa|| 13. cauthe dina madhyAhna meM re paMDita eka purANa, kAvya koSa vyAkaraNa ro re alaMkAra ro jaann| alaMkAra ro jANa manoratha aba phaLyA, bheTyA guru-pAdAbja sakala saMkaTa ttlyaa|| 14. pUchai zrI zAsanapatI re kiM kAraNa kavirAja! lamba vilamba samAcaryo re satsaMgati kai kaaj| satsaMgati ke kAja vilakSaNa kSaNa-kSaNe, Atura beandAja sadA hRdyaaNgnne|| 15. natamastaka kavivara kahai re satya dayAlU deva! vyartha huI hai vaMcanA re aphala rahyo ahameva / aphala rahyo ahameva karI mana kalpanA, suNasyAM khullai kAna jabAnI jlpnaa|| 16. ubhaya pakSa pratipakSa kI re bhArI macasI bhIr3a, maukhika lekhika rUpa meM re bajasI khUba bhciidd'| bajasI khUba bhacIr3a surakSA dharma rI karaNa bahAnai, khulasI khAna adharma rii|| 17. dekha eka nai hovatI re Azita-anna ubAka, dUjAM nai sahajyAM huvai re hobrdd'aa-hrdd'aak| hobarar3A-harar3Aka tIna dina bItiyA, Akhira mAnI hAra deva darasaNa kiyaa|| 1, dekheM pa. 1 saM. 31 2. dekheM pa. 1 saM. 32 3. abhidhAna rAjendra koza kA kAma karanevAle vidvAnoM meM se eka vRddha vidvaan| u.5, DhA.8 / 145 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. aho! alaukika AparI re kSamA kSamAgara! nAtha! zAMta sudhAkara! divya divAkara! amita ujAgara aath| amita ujAgara Atha kavaNa tulanA tulai, icarajavArI bAta dekha dilar3o Dulai / / 16. vamana dekha bhojana vamai re jATharAgni-kamajora, nAstika Astika veza meM bai, bolai suguru stor| bolai suguru satora girA gaMbhIra syUM, samatA bhAva satola milai takadIra syuuN|| 20. pratipakha likhatA hI rahyA nita terApaMtha-khilApha, guNiyAsiya bIkANa meM re jhArI sArI baaph'| jhArI sArI bApha, bIja so phaLa milai, nirakha AThamI DhALa vibudha tana-mana khilai|| DhALaH 6. dohA 1. cyAra divasa ratalAma basa, ho 'dharAr3a' 'bilapAMka' / do dina 'sTezana bar3anagara', mahara najara rI jhaaNk|| 2. mahAparva aba saMgha ro, maryAdotsava mAgha / vaikramIya zubha bANavai, saMvata meM bdd'bhaag|| 3. kanaka sUryamala caudharI, mArU maaNgiilaal| __ zraddhAlU ghara tIna syUM, bo bar3anagara vishaal|| 4. sAro mAlava saMgha mila, mAnya karyo o kssetr| samavasarai zramaNAdhipati, rtntryii-trinetr|| bar3anagara mahotsava meLo lAla, maalvii| hai saMgha catuSTaya bheLo jii|| 5. bar3anagara baNyo bajaraMgI lAla, maalvii| jiNazAsana ro saha saMgI jii| bar3anagara... / 1. dekheM u. 3 DhALaH. 1 2. laya : sukhapAla siMhAsaNa 146 / kAlUyazovilAsa-2 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMgI lAla, raMgI jI / / bar3anagara ... saMpanna tIna ghara bhaikSavagaNa raga-raga 6. gaNivara saha muni ar3acAlI, jhamakU saha satiyAM vAlI / bAvana saMkhyA suvizAlI, jAtryAM rI jor3a nirAlI / / 7. marudhara - mevAr3a - nivAsI, hisAra bhivANI hAMsI / paMjAba Aba abhilASI, thaLiyAM rI rAzI khAsI / / 8. jayapura vATI sekhATI, gujarAta kaccha karaNATI' / bombe madarAsa marAThI, baMgAla asama biharATI' / / 8. khAnadeza zeSa mugalAI, koMkaNa' barAra kahivAI / sI. pI. ru ur3IsA tAMI, janatA AI umar3AI / / 10. moTo paMDAla sajhAyo, chajjAM daravajjAM chAyo / UMco so pATa bichAyo, jyUM samavasaraNa zobhAyo / / mAlavI / "terApaMtha baMtha ro praharI mhAmocchaba lAgai pyAro / jayAcArya rI sUjha ujAgara sahajyAM saMgama saba RtuvAM ro / / varSA Rtu 11. taru-chAyA jyUM pAMtha saMta-satI, palaka bichAyAM bATa takai, kaba dhyAvasa hai pAvasa pUro, kaba mhAMrA aramAna pakai ? saba ro mana hulasAyo Ayo, o pratIka baNa Rtu varSA ro / / 12. Avai bAr3ha vAhinyAM kI-sI, zramaNa-satyAM kI bhIr3a bhare, 1. karNATaka 2. bihA 3. haidarAbAda 4. bambaI ke AsapAsa kA kSetra 5. khAnadeza kA eka bhAga gurukula - sAgara sabhI samAvai, nija astitva vilIna karai / harI-bharI sarasabja dharitrI, citrita sAro ajaba najAro / / 13. gaMgA jamanA aura surasatI, uchaLa-uchaLakara gaLai milai, viraha-tApa- saMtApa bhulAkara, rUM-rUM harSAMkUra khilai / gaharo raMga hRdaya meM rAcai, nAcai madhukara kara guMjAro / / 6. nAgapura, rAyapura Adi kSetra 7. laya : cetana cidAnaMda caraNAM meM u.5, DhA. 6 / 147 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarada Rtu 14. nirakhI mhai kRzakAya nijharaNyAM, sAdhu-zramaNyAM viraha bharyo, svaccha hRdaya-nabha zArada-zazadhara, zAMta-vadana guru darza krryaaN| nIrava aru niSpaMda vRtta sthira-citta zarada Rtu ro bhnnkaaro|| 15. baNyA pravAsI zramaNa-sitacchada, gurukula-mAnasa mauja karai, parama kAruNika kAlU-vadana-sUkta-muktAphala bhoja vrai| nahiM saradI-garamI ro anubhava, sAkSAta zarada varada brtaaro|| hemanta Rtu 16. sakala zItalIbhUta zubhaMkara, vAtAvaraNa virATa baNai, dRSTi-dRSTi meM zabda-sRSTi meM, uSmA syUM nahiM tIra tnnai| ThaMDI najara nAtha rI nirakhata, utarai so garamI ro paaro|| 17. poSa-mAgha ro sahaja samaya hai, ThaMDI-ThaMDI bhALa calai, hAthAM-pairAM phaTai bivAI, dharatI ThaMDI hema glai| muzkila paDilehaNa hima Rtu meM, baDhe bhAra ati upakaraNAM ro|| zizira Rtu . 18. agara varSa bhara ati-vyatikrama, pratikramaNa guru-caraNAM meM, haka nAhaka ghAtaka pAtaka ro, patajhara sadguru-zaraNAM meN| dekhyo gaMgA-snAna gajaba ro, mocchaba hai ka zizira suvicaaro|| 16. tUphAnI dorA saMtAM rA, jANaka aba phAgaNa bAjai, samucita parivartita siMghAr3A, dUra-dUra yAtrA saajhai| milana aura bichur3ana kI beLA, maryAdotsava srota sudhA ro|| basaMta Rtu 20. nayo khUna nirbahai nasAM meM, bahai naI zama-rasa-dhArA, taruNa teja aru tattva-tAjagI, pAvai naba jIvana saaraa| viTapa-viTapa meM sarasa vAsanA, aMga-aMga meM nayo unaaro|| 148 / kAlUyazovilAsa-2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. sumana-prasUna khilai pacaraMgA, samatula-sI garmI sardI, Amra-maMjarI khA koyaliyAM kUja karatI hmdrdii| o Ayo maryAdA-mocchaba athavA vaibhava RturAjA ro|| grISma Rtu 22. skhalanA-paMka prazoSaNa jyeSTha mAsa-so sadguru-sUrya tapai, kar3I sAraNA lU-phaTakArAM, saMcita sAro pApa khpai| kaTai roga-kITANUM jyUM-tyUM, mocchaba hai ka nidAgha kraaro|| 23. jJAtAjJAta kaluSa ro kacaro, Atapa-aMdhar3a syUM ujalai, le nUtana nikhAra jIvana-dharatI meM abhinava jyota jle| kevala guru-vaca-vRSTi pratIkSA, zikSA-rUpa sudhA sNcaaro|| 'bar3anagara mahotsava meLo lAla, maalvii| 24. hai kanaka bhavana bar3abhAgI, saudharma-sudharmA saagii| lokAM rI jo laya lAgI, jhigamagatI jyotI jaagii|| 25. maryAdA-patra par3hAyo, jANaka sira chatra dhraayo| zAsaNa ro gaurava gAyo, suNatAM sIno phUlAyo' / / 26. ghoSita kInhA caumAsA, pyAsAM rI miTI pipaasaa| jo AyA dhara-dhara AzA, muMhamAMgyA par3agyA paasaa|| 27. smRti baMyAsI barasAM rI, A abhinava racanA saarii| paMcama ullAse pyArI, navamI zubha DhALa ucaarii|| 1. laya : sukhapAla siMhAsaNa 2. dekheM pa. 1 saM. 33 3. vi. saM. 1610 kI sAla mAlavA kSetra meM jayAcArya kA padArpaNa huA thaa| usake bAda vi. saM. 1662 meM AcAryazrI kAlUgaNI kA Agamana huA to baMyAsI varSa pahale kI smRtiyAM tAjI ho giiN| u.5, DhA.6 / 146 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 10. dohA 1. gyAraha vAsara bar3anagara, pUnama ro prsthaan| ___ 'laghu kharasoda' padhAriyA, guruvara puNyanidhAna / / 2. 'sarasANo' sarasAvatAM, bIca sarasarI ek| ____ calai na basa 'caMbala' bahai, roDa rapaTa patha chek|| 3. caTakIlI 'caladU' nadI, bhir3akyo 'hir3akyo' khaal| saba laMghyA thala-patha bahI, calatA apanI cAla / / 4. para caMbala-jaLa jhaLaphaLe, milai na mUla kinaar| Ter3ha bAMka piNa jhAMkatA, laMbAI aNapAra / / 5. anya upAya adekha nai, Agama-vidhi anusaar| ___ nadI pAra guruvara karai, lAra ziSya parivAra / / 'guru Aja baNai jlcaarii| maiM svayaM sAtha anucArI, guru Aja baNai jlcaarii| nirakhai aneka naranArI, guru Aja baNai jlcaarii|| 6. taTinI-taTa para UbhA svAmI, saMta-satI sArA anugaamii| uttaraNI saritA rI, guru aaj...|| 7. kanai nahIM rAkho ana-pANI, karaNo cauvihAra pckhaannii| saMthAro sAgArI, guru aaj...|| 8. eka caraNa jala meM ika Upara, dhImai dharaNo sasalila bhU pr| zAMta gamana gati jArI, guru aaj...|| 6. taraMgiNI rai paralai tIrai, calaNo saMtAM! dhiire-dhiirai| klAnta nahIM jyUM vArI, guru Aja... / / 10. chattI paga pANI meM lAgyA, doSa nahIM Agama kI aajnyaa| thira para-tIra padhArI, guru aaj...|| 11. cauvIsatthava khar3A-khar3A kara, aprakampa hai kAyA sthirtr| jala-biMdU saba jhArI, guru Aja... / / 1. laya : karmana kI rekhA nyArI 150 / kAlUyazovilAsa-2 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. zAMta vihAra saMtapati kInho, ujjayiNI ro mAraga lInho / pura-pura janatA tArI, guru Aja ... / / 13. ujjayiNI hai purI purANI, jUnA AIThANa jaNANI / khyAta bAta vistArI, guru Aja... || 14. vIra vikramAdIta-kahANI, vikrama saMvata calI suhANI' / rohaka kathA supyArI', guru Aja ... / / 15. samprati-so samrATa ujAgara, pradyotana itihAsa-prabhAkara / gandhahasti asavArI, guru Aja ... / / 16. ujjayiNI rA DAlima svAmI, nirvAcita nirupAdhika nAmI / saptama gaNa- adhikArI, guru Aja ... / / 17. pravara mukhAraviMda ro pravacana, suNata satRSNa rahyA zrotA jana / bhautika bhAva visArI, guru Aja ... / / 18. nija kara lekha likhI lAkhINo, kAlU yuva-pada- nirNaya jhINo / kara saba duvidhA TArI, guru Aja ... / / 16. ujjayiNI udyogI nagarI, kSiprA nadI tIrtha bhU tagarI ... / sTeTa gvAliyara vArI, guru aja... / / 20. nayApurA meM nava dina rAjai, zraddhAlU zubha bhaktI sAjhe / karma - nirjarA-kArI, guru Aja ... / / dohA 21. bida phAgaNa ekAdazI, 'mAdhunagara' 'phrIgaMja' / 'paMthapIpalAI ' pharasa, pura 'sAvera' susaMja / / 22. suda pakha pAMcama pUjyajI, pura bAhira 'indaura' / modI geMdAlAlajI - baMgale basai sajora / / 23. seTha hukamacanajI sasuta, baMgale bheMTyA nAtha / zreSThI hIrAlAlajI, piNa AyA suta sAtha / / 1. dekheM pa. 1 saM. 34 2. dekheM pa. 1 saM. 35 3. dekheM pa. 1 saM. 36 4. dekheM pa. saM. 37 5. dekheM pa. 1 saM. 38 7.5, DhA. 10 / 151 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'A bedhAraNA rI bAta, munipati mAlava meM padharAsI, munipati mAlava meM padharAsI, pura pura pAvana pada-raja ThAsI / gaharA - gaharA jhaMDa jamAsI, terApaMtha-dhajA phaharAsI, jana- locana cakarAsI / / lakha-lakha 24. o indaura zahara Ayo, mAlava- yAtrA aMtima chora, mAlava yAtrA aMtima chora, samavasar2yA guruvara kara gora / mhAMrai kAlejA rI kora, trizalA - naMdana ko so tora / / 25. pratidina ojasvI vyAkhyAna hukamIcaMda - nivAsa nihAro, hukamIcaMda -nivAsa nihAro, bAjai bAsa khAsa ditavAro / camakai zrI guru cAMda-sitAro, o sAco asahAya sahAro / / 26. dekhyA adyAvadhi jo zahara, pura indaura AgIvAna, pura indaura AgIvAna, audyogika moTA saMsthAna / utpAdana rI mAno khAna, vyavasAyika khullo maidAna / / 27. saMpanna hai puravAsI, jainadharma rI ijjata bhArI, jainadharma rI ijjata bhArI, UMcA maMdira hai dhvajadhArI / sthAnaka pauSadhazAla supyArI, upAsanA nita sAMjha - savArI / / dohA 28. prAMta-prAMta rA jAtarI, AyA pura iMdaura / suguru- seva pura nirakhaNo, saMgha prabhAva sajora / / 26. kalakattA syUM sadalabala, Ayo Izara seTha / ati prasanna -mAnasa huyo, pUjya - padAMbuja bheTa / / 30. hukama 'hAbalI - kAbalI', svAgata karyo apAra / kholyo Izara seTha hita, zIzamahala ro dvAra / / guru Aja baNai jalacArI | 31. kara karuNA hoLI caumAsI, pura indaura rahyA guNarAzI / aba agrima tayyArI, guru Aja ... / / 1. laya : suhAga mAMgaNa AI 2. dekheM pa. 1 saM. 36 3. laya : karmana kI rekhA nyArI 152 / kAlUyazovilAsa-2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. khUba karI sevA indaurI, sAdharmikatA sajhI sjorii| durlabha samaya vicArI, guru Aja... / / soraThA 33. bauddhika bar3o vakIla, modI nemiicNdjii| ___ zrAvaka bhakta salIla, yoga-sAdhanA ro rsik|| 34. sijyAtara avivAda, barasAM syUM indaura meN| guru-sevA sAhlAda, kI pUrai parivAra syuuN|| ___ 'guru Aja baNai jlcaarii| 35. cAturmAsika pratikramaNa kara, jAgRta jIvAjoNa khmaakr| vicarai ugravihArI, guru aaj|| 36. paMcama ullAse suvizAlI, dasamI DhAla DhalakatI ddhaalii| 'tulasI' mudita manA rI, guru aaj|| DhALaH 11. dohA 1. bItI mAlava zizira Rtu, aba basanta shuruvaat| avidita hai kiNa syUM kaho, vara basaMta rI bAta / / 2. zIta na ghAma prakAma hai, sama nizadina nirvyaaj| surabhita samatA syUM surabhi, hai yathArtha Rturaaj|| 3. patajhar3a bIhar3atA nikaTa, eka ora luu-jhaal| sadA aprabhAvita rahai, Rtu basaMta ro bhaal|| 4. divasa avizrama zrama karo, sukhabhara nIMda nishNt| ___ yoga-sAdhanA-rata satata, sevai saMta bsNt|| 5. nIma nImajhara syUM namai, Amra-mora mhkNt| koyala kuhukuhu miSa pathika-svAgata karai bsNt|| 6. zizira ekato zItatama, itara ghAma bina aNt| sadA zAMta madhyastha-mana, saMta sarUpa bsNt|| 1. laya : karmana kI rekhA nyArI u.5, DhA.10, 11 / 153 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. Rtu basaMta dhura divasa meM, viharata suguru sanUra / sAtama pagamaMDA kiyA, karuNAnidhi 'kesUra' / / 8. cyAra divasa adhivAsa hI, mAnyo kara caumAsa / hoya 'maNAsai ' 'nAgadai', do dina kiyo nivAsa / / 6. bar3abakhate guru 'bakhatagar3ha' kI karuNA dina cyAra / padharAvata 'jhakhaNAvade', mahI nadI bhayakAra / / 10. maNAM TaNAM bhAre bhaya, patthara dhaya athAga / par3I darAr3AM phAr3a jyUM, bhISaNa ghaNa bhUbhAga / / 11. nirakha acAnaka ekalo, huvai bhayAkula gAta / behada viSama vihAmaNI, loka- zAstra - vikhyAta / / 12. gaMgA jamunA kosiyA, sarayU mahI mahAna / pAMca nadI Agama-prathita', suNI husI sujJAna / / 13. patthara- patthara caraNa dhara, bina pharasyAM jala nAtha / mahI nadI laMghI bahI, mhai hA sArA sAtha / / sujA...Na suNo, re sujA...Na suNo, zrI kAlUyazovilAsa-kahANI jA....Na suNo re / sujA...Na suNo, re sujA...Na suNo, zrI guruvara rI vANI sthiratA ThANa suNo re / / 14. aba jhakhaNAvada patha meM Ayo, pAyo pUjya - prasAda / ThAkura sAhiba sajadhaja sAjhyo, sAmheLo saahlaad|| 15. sAro pura pAvana kara mANyo, jANyo saphala jmaar| surataru- suguru amiya-ghana bUTho, tUTho jyUM karatAra / / 16. jAtar2yAM rI khAtarI re, zraddhAlU hada sAra / pAMca divasa sevA sajhI re, pUjya parama upakAra / / 17. 'tArakheDi' patha 'paTalAvada ' meM, jamyo sajoro jhaNDa / caitra pUrNimA pUjya padhAryA, sAdhe saMgha akhaNDa / / 1. bRhatkalpa u. 4 sU. 27 2. laya : cAmar3A rI pUtalI. 154 / kAlUyazovilAsa-2 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. sTeTa ' jhAbuvai' kA tadA re, cyAra eka saMghAta / bar3A bar3A jAgIradAra mila, bheMTai zAsaNanAtha / / 16. 'gaMgApura' syUM AviyA re, pramukha loga guru goDa / hukama karo caumAsa ko re, vinaya karai kara jor3a / / 20. itale byAvaravAsiyA re, seTha sAMkhalA khyAta / pAvasa - hita prakhyAta / / bhaikSavazAsaNa - svAma / zrAvaka vAcaMyAma / / 22. chApo sAthe lyAviyA re, byAvara - vAsI eka / dekhI guru pUchA karai re, taba bhAkhai suviveka / / 23. sthAnakavAsI sAdha kesarI, pUjya javAhira ziSya / ratanaduraga saradArazahara meM, anazana karyo viziSya / / 24. phira 'byAvara' meM Aya nai re, anazana-zora macAyo / mudrita mudrita - patra meM re, guruvara taba 25. terApaMtha-prarUpaNA re, dharma-viruddha DUMgaramalajI karai prArthanA, 21. vayaNa-miThAse sahu AzvAse, nayana - izArai lArai sArA, bacAyo / / atIva / parivartita jo nahIM kare to, anazana jAvajjIva / / 26. yA battIsI syUM kare re, apaNI zraddhA siddha' / nahiM to anazana jAvajIva ro, likhyo lekha parasiddha / / 27. gavarameMTa sarakAra syUM re, spaSTIkaraNa karAya / nahiM to anazana jAvajIva ro, sAdhu hai ka balAya / / 28. thor3A dina meM hI sahI re, binA milyAM bai bola / saMthAro pUro kiyo re, vAha ! re muni dRr3hakola / / 26. kyUM aNasaNa kyUM pAraNo re, kuNasI par3agI bhIr3a / DhALa gyAravIM isar3I bAtAM suNa pAvai mana pIr3a / / DhALa: 12. dohA 1. bar3o kSetra bhara mAlavai, 'paTalAvada ' iha bAra / igyAraha vAsara rahyA, karI mahara karatAra / / 1. 11 aMga, 12 upAMga, 4 mUla, 4 cheda aura 1 Avazyaka - ina battIsa AgamoM ke dvArA apanI mAnyatA ko pramANita kareM / u.5, DhA. 11, 12 / 155 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. igyArasa vaizAkha bida, pUjya karai prsthaan| do dina hI basa 'kizana-gar3ha', kiyo madhura vyaakhyaan|| 3. mahI nadI punarapi lahI, lAMgha 'DAbar3I' graam| ___'lAla guvAr3i' 'kareNi' ho, rAjyA bali ratalAma' / 4. cAlyA jada 'ratalAma' syUM, Aja punaH 'ratalAma' / gAU zata ikkIsa ro, cakkara lagyo llaam|| 5. mahAbhAga guru bheTiyA, pura rtlaam-divaan| kauMsila rA membara kaI, pAyA harSa mhaan|| aba mevAr3a rI dharatI kI ora zubha prasthAna hai| jaina sAdhuvAM ro calato-phirato hI saMsthAna hai|| 6. cyAra mAsa Asarai virAjyA mAlava deza meN| pura-pura grAma-grAma saMgha kI bar3hAI zAna hai|| 7. bhAvabhInI prArthanA pAvasa kI pUrai prAMta rii| lAgai baNyo-baNAyo pahalAM syUM hI sAro plAna hai|| 8. jaina-darzana meM sadA puruSArtha rI prdhaantaa| lo piNa nizcaya meM niyatI ro eka apaNo sthAna hai|| 6. iNa hI kAraNa vyAra kALe unhADha karaNo pdd'e| yadyapi thaLiyAM syUM ocho sUraja ro tApamAna hai|| 10. mAlavai rA mAMjhI loka khaDyA hai udaas-saa| kyUM kara apaNe muMha syUM gAIjai vidAI gAna hai|| 11. AMsUr3AM rI oTa meM sacoTa chupI bhaavnaa| bhArI bhAra syUM aNabola jaNa-jaNa rI jabAna hai|| 12. kAla AyA Aja jAvo jAdU ko-so khela o| mAno indrajALa sapane ko-so tAnabAna hai|| 13. ThAra ko-so tehar3o hai saMtAM ro snehdd'o| ___bAta suNatA to sadA hI Aja huyo bhAna hai|| 1. laya : roko kAyA rI caMcalatA nai 156 / kAlUyazovilAsa-2 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. phAr3a-so AbhAra mAnAM mhai dayAlU devtaa| tor3I Ar3a ikyAsI barasAM rI rAkhyo mAna hai|| 15. khaira mata bhUlIjyo mhai to bhakta hAM bhagavAna raa| thAMrI karuNA ro najAro mhAro jIvana-prANa hai|| 16. mIThI bolI amRta gholI deva dai aashvaasnaa| khUba huI hai upAsanA aba kyUM mana mlAna hai? 17. mAlavai meM rahyo hai samUco saMgha mhaalto| jAtAM ro yAtAyAta bhI udIyamAna hai|| 2mAlava meM mtimaan| 18. thaLI deza rA vAsI jI, mAlava meM mtimaan| guru-sevA abhyAsI jI, mAlava meM mtimaan| maru-mevAr3a-nivAsI jI, mAlava meM mtimaan| parisara prAMta pravAsI jI, mAlava meM matimAna bar3abhAgI saubhAgI sadguru-upAsanA meM liin|| 16. dAsa gaNeza gadhaiyA jI, biradhU rA bar3abhaiyA jI, lakha iMgita patha bahiyA jI, guru-yAtrA-ratha pahiyA jii| tana durbala mana sabala zAha ro maiM dITho bejodd'|| 20. pahalI pura meM jAtA jI, bar3A hAtha rA dAtA jI, kama khA khUba khilAtA jI, ghara-ghara seTha kahAtA jii| bhaikSavazAsaNa kI prabhAvanA meM rahatA agres|| 21. kaI eka bara AyA jI, kai be pherA khAyA jI, tIjai cauthai dhAyA jI, nAma na jAya giNAyA jii| magana bhAI adhikAI darzana kInhA teraha baar|| 1. prastuta ullAsa ke nauveM gIta kI 27vIM gArthoM meM baMyAsI varSoM kA ullekha huA hai aura bArahaveM gIta kI 14vIM gAthA meM ikyAsI varSoM kaa| yaha visaMgati nahIM, sApekSa kathana hai| jayAcArya mAlavA padhAre, usa samaya vi.saM. 1610 kI sAla cala rahI thii| unakA ratalAma cAturmAsa vi.saM. 1611 kA thaa| pravAsakAla ke Adibindu aura antima bindu ko gaNanA kA AdhAra banAne se eka varSa kA antara ho jAtA hai| . 2. laya : piu padamaNa nai pUche jI u.5, DhA.12 / 157 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. sUrata-bombe-vAro jI, zrAvaka-saMgha-sitAro jI, guru-pada-rakta sadA ro jI, sAdharmika ro shAro jii| parama kRpAspada kAlU gaNi ro 'kaantaa'-rmnn-sutaat'|| (parama kRpAspada kAlUgaNi ro nemU ro bdd'bhraat||) 23. kaThotiyA parivArI jI, laMbI acakanadhArI jI prajJAcakha sahacArI jI, pUnama mohana bhArI jI, caMdana bhaMvara zrAvikAvAM saha mAlava sevA kiidh|| dohA 24. dhanajI baida sujAnagar3ha, nija sAthyAM rai saath| mAlava meM sevyA sughar3a, bhaikSava zAsaNanAtha / / 25. jhUmara DosI coraDyA, bokar3iyA zazibAla / beMgANI zivajI prabhRti, sArA saathiivaal|| 26. dAnacaMdajI caupar3A aura hajArI baid| . sadguru rI sevA sajhI, hArdika bhakti akheda / / 27. gaNapata-AMcaliyoM bhagata, bhojAI saha bhaal| nojA gaTU" zrAvikA, mAnyA bhAgya vishaal|| 1. kAntA aura ramaNa, ina do putriyoM ke pitA magana bhAI zAsanabhakta aura jimmedAra zrAvaka the| ve nemU bhAI ke bar3e bhrAtA the| 2. jesarAjajI kaThautiyA (sujAnagar3ha) 3. dekheM pa. 1 saM. 40 4. dekheM pa. 1 saM. 41 5. bAlacaMdajI bokar3iyA (sujAnagar3ha) 6. zivarAjajI baiMgAnI (bIdAsara) 7. dekheM pa. 1 saM. 42 8. saradArazahara-nivAsI 6. hulAsI bAI (saradArazahara) 10. saradArazahara-nivAsinI 11. DaoN. mUlacanda seThiyA kI dAdIjI 158 / kAlUyazovilAsa-2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItaka chanda 28. juhArI' bAI ru barajI' sAtha sadda jhUmarI, rAmadeI', gorajyA aru hulAsI sevA krii| kastura kesara aura koDI10 mAlavai meM sAtha hI, bahana saMtokI ru chogI Adi bhI tiNa patha vhii|| 26. seThiyA saMtoSa-patnI3 aura AzakaraNa-baha,14 baida mohana-mAta5 pannI16 halAsI17 bAI shuu| pratibarasa do cyAra chava dasa, ATha mAsa upAsanA, mAnasika paritoSa pAI zubha suguru-anushaasnaa|| dohA 30. mAlU-DAgA seThiyA, aura zrAvikA saath| tattva-jJAna meM devatA, bar3A-bar3AM nai maat|| 6. bAlacaMdajI 1. mahAlacaMdajI DAgA kI bahina / inake pati kA nAma thA-indracaMdajI AMcaliyA (srdaarshhr)| 2. kAlUrAmajI jammar3a (saradArazahara) kI dhrmptnii| 3. maMgalacaMdajI botharA (saradArazahara) kI dhrmptnii| 4. bAlacaMdajI-sUrajamalajI dUgar3a (saradArazahara) kI bhn| 5. rAmalAlajI AMcaliyA kI bahana aura sumeramalajI nAhaTA (saradArazahara) kI dhrmptnii| licadajI golachA (saradArazahara) kI dhrmptnii| 7. hajArImalajI bhaMsAlI (saradArazahara) kI dhrmptnii| 8. jaMvarImalajI AMcaliyA (saradArazahara) kI bhin| 6. jhIMTUmalajI goThI (saradArazahara) kI dhrmptnii| 10. viradhIcaMdajI goThI kI bhin| . 11. magharAjajI botharA kI dharmapatnI, inake pitA kA nAma kAlUrAmajI seThiyA thaa| 12. srdaarshhr-nivaasinii| 13. jamanIbAI seThiyA (saradArazahara) 14. AzakaraNajI botharA kI dharmapatnI AzIbAI 15. mahAlacaMdajI baida (ratanagar3ha) kI dharmapatnI 16. ratanagar3ha-nivAsinI 17. lADanUM-nivAsI mANakacaMdajI bhUtor3iyA kI dharmapatnI 18. mahAlacaMdajI DAgA (saradArazahara) 16. mahAlacaMdajI seThiyA (saradArazahara) 20. sukhadeI bAI, dharmapatnI mahAlacaMdajI seThiyA (saradArazahara) u.5, DhA.12 / 156 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. kesara-bAI' zrAvikA, khUba bajAI sev| bhIkhaNa corar3iyA bahU,2 ArAdhyA gurudeva / / gItaka chaMda 32. presavALA mAlajI rI mAM hulAsI suMdarI', sUvaTI samadA gabhIrI sajaga khuziyAM syUM bhrii| mAlavai mevAr3a zrAvaka-zrAvikAvAM sahaja hI, rahyA sAthai suguru-karuNA-dRSTi ami-vRSTI lhii|| ___ dohA 33. grAma-grAma rA aura bhI, vistRta nAma anek| sevA zrAvaka-zrAvikA, sAdhI vimala vivek|| 34. aMkita huyA na bhUla syUM, mata karajyo mana khed| kAraNa hai chadmasthatA, mana meM sadA abheda / / mAlava meM matimAna 35. guruvara Agama jJAnI jI, devatarUvata dAnI jI, pUrI sthiti pahacAnI jI, vicar2yA kAnIM-kAnI jii| aba mevAr3a prAMta patha lInho sArA nai saMtoSa / / 1. kesarabAI rAmapuriyA (biikaaner)| vi. saM. 2032 bhAdrava zuklA 6 paTTotsava ke dina AcAryazrI tulasI dvArA 'dRr3hadharmiNI zrAvikA' isa vizeSaNa se smmaanit| (vistRta vivaraNa par3heM 'magana caritra', pR. 181, saM. 66) 2. zrImatI maghIbAI (saradArazahara) 3. lADanUM 4. sujAnagar3ha 5. sujAnagar3ha 6. sujAnagar3ha-nivAsI vRddhicaMdajI seThiyA kI dharmapatnI 7. samadar3I 8. udayapura 6. laya : piu padamaNa nai pUche jI 160 / kAlUyazovilAsa-2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. sATha barasa rI AyU jI, jAnU vardhita vAyU jI, jo hai pantha sahAyU jI, to piNa viruda nibhAyU jii| 'selAnai' patha pahuMca 'jAvarai' mandasora rI dora / / aba mevAr3a rI dharatI kI ora zubha prasthAna hai| 37. bo hI hai 'ratalAma' bo hI 'jAvaro' 'nimaca' bo| Avata jAvatAM meM AMtaro bhU-AsamAna hai|| 38. 'jAvada' jAgI jyota 'kuMdana' 'cautha' janama-bhUma meN| pAMca rAta meM saMbhArI vArI pAna-pAna hai|| 36. bida dasamI Akasmika UThI bAeM kara meM vednaa| kaNa-sI phuNasI rai itihAsa ro karaNo saMdhAna hai|| 40. pAMcavai ullAsa meM sollAsa DhALa baarmii| 'tulasI' sAmanai cittaur3agar3ha cor3o cogAna hai|| DhALaH 13. dohA 1. magana vilokI pUjya-kara, uThatI phuNasI ek| saLI jANa zUle khaNI, baDhyo joza atirek|| 2. sAdhAraNa nahiM samajhaNI, A vraNa-kaNI vratIza! kAphI khecaLa khATaNI par3atI dIsai Iza! 3. sahaja cikitsA hai zurU, zItala jala ro sek| bar3hI vedanA vega syUM, kahUM klpnaa-chek|| 4. calatAM-calatAM anavarata, AyA gar3ha cittaudd'| __medapATa rA mAnavI, navI macAI daudd'|| 5. gaMgApura gaurava bharyo, karai prArthanA pUja! aba pAvasa ghoSita karo, mana kI haro amuujh|| 1. laya : roko kAyA rI caMcalatA 2. jeTha kRSNA u.5, DhA.12, 13 / 161 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. Aza khAsa tiNa Agale, jo hi karai sphlaash| sAraMga sAgara-gAja pe, japai na 'piu-piu' bhaas|| 7. zrImukha syUM zAsaNapati, tirANavai comaas| gaMgApura svIkRta kiyo, diyo bar3o aashvaas|| athaga ucaraMga upAvai jI, umaMga raMga barasAvai jii| 8. gaMgApura garimA bar3hI jI, pAyo vara vrdaan| aMtaraMga ullAsa ro jI, kavaNa karai anumaan|| 6. pyAsa barasa paccIsa rI jI, Aza aTala hara baar| Rtu AyAM phala nIpajai jI, satya vacana suvicAra / / 10. phalita pratIkSA hai huI jI, kSudhita cakhyo pkvaan| ____draviNa-vihUNo dekhiyo jI, ghara meM ratna-nidhAna / / 11. cAtaka ro pAtaka kaTyo jI, pragaTyo ghana-rasa poss| ghaNakharacU-kara aNaghaTyojI, simaTyo avikala koSa / / 12. phAr3a-hAr3a mevAr3a ro jI, gAr3ha harasa syUM cuur| dharatI paratakha dekhalyo jI, dUra-dUra sAMkUra / / bhayaMkara vraNa syUM re, jakaDyo svAma zarIra, aTala nija praNa syUM re, dhIra vIra gNbhiir| asara nahIM upacAra ro re, jhAlyo jidda hamIra / / 13. bhajai vAma kara vAmatA re, sajhai nahIM upshaam| __pIr3a-arjaNI tarjaNI re, saghana garjaNI ghaam|| 14. choTe kada meM dIkhato re, jAvada meM jo ruup| lAjavihUNo Aja to re, baNyo ghaNo vidruup|| 15. bAMdhI Upara lUparI re, bharI pIpa syUM puur| kukai kuTila viSa viSamatA re, prasarI pIr3a pracUra / / 1. laya : sapanA 2. gaMgApura ke zrAvaka paccIsa varSa se AcAryazrI kAlUgaNI ke cAturmAsa kI prArthanA kara rahe the| 3. laya : harI guNa gAyalai re 4. dekheM pa. 1 saM. 43 162 / kAlUyazovilAsa-2 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. cabako ati abakho calai re, sabako dila becaina / suNai na mAnai aina / / hatthelI taka zotha / ucchRMkhala khala AgrahI re, 17. bar3hato- bar3hato bar3ha calyo re, pala-pala pIr3A pasaratI re, aMtara karatI thotha / / 18. nayaNa na nizabhara nIMdar3I re, dina meM rucai na A'ra / calaNo soNo baiThaNo re, sArA baNagyA bhAra / / 16. kaba hI por3he paTTa pe re, kaba hI samI jamIna / ita garmI cittaur3a kI re, bezarmI meM lIna / / 20. zAMta rUpa arahaMta ko re, karai saMtapati jApa / bhaktAmara RSabhastutI re, puni-puni bolai Apa / / 21. mRgana cautha caMpaka sabhI re, ziva sukha sohana ziSya / jhamakUjI AdI satyAM re, sevA sajhai viziSya / / 22. mujhanai sUMpyo mahara syUM re, munipa nizA - vyAkhyAna / samaya-samaya svAdhyAya ko re, mauko diyo mahAna / / 'athaga ucaraMga upAvai jI, 23. 'pUTholI' 'cogAmar3I' jI, cAlyA taja 'cittaur3a' / suda bArasa titha jeTha kI jI, 'gar3ha-hamIra' rai goDa / / 24. surANA zrAvaka jaThai jI, dravya-bhAva-saMpanna' / sabavidha sevA sAcavai jI, pala-pala parama prasanna / / 25. madanasiMhajI murar3iyA jI, 3 bhIlavAr3ai supraDenTa / lakha vraNa-vedana vyastatA jI, vinavai guru-pada bheMTa / / 26. pUjya padhAro pAdharA jI, bhIlavAr3o hai paas| sahaja cikitsA hAtha rI jI, phaLasI mujha abhilASa / / 27. jacI magana rai Aparai jI, muraDyAjI rI bAta / kara vihAra AyA bahI jI, 'maMDapiyai' gaNanAtha / / 28. bida ekama ASAr3ha kI jI, madanasiMhajI sAtha / do DaoNkTara" guru praNamatA jI, dITho vraNa-yuta hAtha / / 1. laya: sapanA 2. pyAracaMdajI surAnA Adi tInoM bhAI 3. dekheM pa. 1, saM. 44 4. DaoN. naMdalAlajI (bhIlavAr3A), DaoN. modIlAlajI (gulAbapurA ) u.5, DhA.13 / 163 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. bolai karaNo Aja hI jI, oprezana anivArya / kha - khi lamba vilamba ro jI, parAmarza nahiM Arya ! 30. pasa pahuMcI pUMce sudhI jI, vikaTa paristhiti sAjha / pragaTa DhALa A teramI jI, vraNa-vedana rI dAjha / / DhALa: 14. dohA 1. gaNivara taba DaoNkTara prati vadai vacana suvicAra | 'maMDapiyai' laghu grAma meM, calai na o upacAra / / 2. nahiM auSadha aujAra hai, zalyacikitsAkAra / bemaryAda / / uSNa udaka milaNo kaThina, prAsuka taNai prakAra / / 3. zIghra bhIlavAr3ai zahara, ANo hI hai sAba ! taba bolai DAkTara pravara, svAmI ! suNo javAba / / 4. bhIlavAr3ai padharAvaNo, baNasI do dina bAda / taba laga to vraNa- vedanA, badhasI 5. rassI jyUM UMcI car3he, bar3he viSamatA iNa ilAja meM pUjyavara ! nahiM vilamANo bakhta / / 6. cAkara mhai hAjara khar3ayA, zalya-cikitsA heta / auSadha aru aujAra rI, peTI sAtha saceta / / 7. karuNAgara! karuNA karo, jharo vacana anavadya / mhAMrI sevA svIkaro, haro durita - ghana vyakta / sadya / / nANI / 'sAhasa sahanANI nANI nANI dekhai jo dRga ThANI, parakhai jo pitavANI / / 8. suNata dhuNata sira gaNi - dila Dolai, bolai mukha mRdu vANI / sAhasa sahanANI nANI nANI nANI / jaina saMtarI caryA varyA, nahiM koI hai aNajANI / / sAhasa sahanANI nANI nANI nANI / / 1. laya : cher3o nAMjI nAMjI nAMjI 164 / kAlUyazovilAsa-2 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. lAbhAlAbha aura sukha-dukha sama, jIvana-mRtyu smaannii| nindA-stuti apamAna-mAna meM, samatA-vRtti syaannii|| 10. vraNa-vedana syUM grasita hai yadyapi mhAro aMga iyaannii| hastAMguli meM oNprezana kI, Aja sthitI ubhraannii|| 11. para gRhastha rI sIdhI sevA varjita, nIti nibhaannii| ____ mhArai gaNa rI A paraMparA, aba loM rahI puraannii|| 12. kyUM oNprezana DaoNkTara kara syUM? karasyUM nija hita haannii| se apavAda bAda meM, karaNI paDai dnndd-bhugtaannii|| 13. bolai DaoNkTara do kara jor3I, A hai bagata viraannii| bina zarIra adhyAtma sAdhanA, karaNI kaThina khaannii|| 14. kSaNabhaMgura hai jIrNa-zIrNa hai, jar3a hai kAyA jaannii| piNa iNa bina nahiM sadhai sAdhanA, sajjhAyI ho jhaannii|| 15. jaina ajaina saMta-satiyAM rI, sevA samaya pichaannii| karatA rahyA aneka bAra mhai, A saubhaagy-nishaannii|| 16. sahaja rUpa DaoNkTara tanu sevA nahiM A bAta suhaannii| piNa etAdRza saMkaTa-sthiti meM, zrI-AjJA agvaannii|| 17. o zarIra lAkhAM ro rakSaka, tiNa syUM taannaataannii| nahiM jagatAraNa! dUjo kAraNa, anubhavasyo maaddaannii|| 18. sAca hi vAca aMga hai sAdhana, A anubhava meM aannii| vidhi-vidhAna bhI hai koI vastu, karaNI hai kurbaannii|| 16. saMkaTa-ghar3iyAM kharI kasauTI, kyUM durbalatA lyANI? dasarAvai piNa jo nahiM daur3e, tiNarI kImata kaannii|| 20. koI kucha bhI karai karAvai, kuNa rokai grahi pANI? piNa mhArI to eka rUvALI, nahIM kahIM kmpaannii|| 21. bo hI hosI jo maryAdA, gaNa rI hai gunnkhaannii| jIvai marai zarIra DaoNkTarAM! AtmA amara bkhaannii|| 22. nahiM auSadha-ojAra hi leNo', manovRtti mrdaannii| yathAkalpa hI kAraja karaNo, nagara gAma vana ddhaannii|| 1. ghor3A 2. muni ke nimitta gRhastha dvArA lAI huI auSadhi, aujAra Adi lene kI vidhi nahIM hai| u.5, DhA.14 / 165 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. DAkTara cakita-citta guru caraNAM hogyA pANI-pANI / DhALa cavadamI suguru- vIratA - vANI joza jagANI / / DhALa: 15. dohA 1. AyA zramaNa samAja meM, kitA utAra-car3hAva / autsargika apavAda rA, ghuryA aneka ghumAva / / 2. municaryA rahi ekadA, apratikarma-pradhAna / pachai avidhi upacAra ro, prAyazcitta vidhAna / / 3. acikitsA kevala rahI, abhigrahyAM re heta / kI anyonya pratikriyA, zramaNI zramaNa saceta / / cikitsaka - yoga / prAyazcitta- prayoga / / lambo itihAsa / 4. vartamAna apavAda-patha, bahai sIdho shAja zarIra ro, 5. baNyo hajArAM barasa ro, o kSetra kAla dhRti saMghayaNa, kSamatA -hAsa - vikAsa / / 6. zrI kAlU sacamuca tadA, sAhasa rakhyoM surekha | udAharaNa Adarza ro, iNameM mIna na mekha / / 'gurujI ! thAMro gaMgA - niramala gAta / zIghra varo Arogya zubhaMkara sadA raho sukhasAta / / 7. bolai DAkTara naMdalAlajI, vaMdata guru- pada mAtha / jiMyAM kiMyAM hI jaThai kaThai hI, beLAM bItI jAta / / 8. naMdalAla nahIM, DAkTara bolai zIghra karo zuruvAta / jyUM- jyUM beLAM Agai ThelAM, tyUM-tyUM kALI rAta / / 6. gaurI zyAmA kAbara citarI, bAkhar3i khor3I jAta / kevala gau ro dUdha cahIjai, ma karo yAtAyAta re / / 1. laya : svAmIjI ! thAMrI vA mudrA jaga khyAta 2. dekheM pa. 1 saM. 45 166 / kAlUyazovilAsa-2 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. bhItara rassI phelyAM jAvai, drutagati dInAnAtha! syAta poIjana ro mana bhaya hai, saMzayavAcI syaat|| 11. magana munI anubhava meM ANI, sArI sthiti saakssaat| Aja abhI oNprezana karaNo, nirNaya liyo sanAtha / / 12. lekhaNa-chekaNavALo cakkU liyo cautha muni haath| ____ DaoNkTara donyU Agai UbhA, pragaTa dikhAvai paath|| 13. vAma hAtha hatthelI pIThe, cakkU ro aaghaat| eka iMca UMDo ekama dina, bida aSAr3ha rI baat|| 14. pIpa-picarakI calI chalakatI, rALo kALo kaath| sahanazIlatA dekha suguru kI, stabdha rahyo sahu saath|| 15. pIMca pIMcakara khIMca khIMcakara, baNa nighRnn-nissnnaat| pIpa nikALyo ghAva ujALyo, magana ru kundn-bhraat|| 16. paTTI bAMdhI goja rojhakara, sUjhabUjha rai saath| DAkTara citrita saMta sameTyo saba kucha haathohaath|| 17. saMgha-khyAta meM svayaM khatIjI, maMDapiyai rI khyaat| eka nayo itihAsa baNyo hai, juga-juga rahasI jnyaat|| 18. bhIlavADai aba bhalai dihAr3e, AyA pUjya prkhyaat| bhakta madana DAkTara naMdA kI raMjI sAtUM dhaat|| 16. sarakArI zikSAlaya svAmI, nivasai nirvyaaghaat| sahai vedanA zAMta bhAva syUM, AMtara hai avdaat|| 20. pratidina munijana paTTI badale, sAyaM aura prbhaat| ___karai ghAva nai lozana-mizrita uSNodaka syUM snaat|| 21. cUMtha-cUMtha cUMthI syUM cithar3A, kAr3he saMta sujaat| jyUM sadguru samakita rai shArai, kATai gUr3ha mithyaat|| 22. sevAbhAvI munivara-zramaNyAM, khaDyA rahai din-raat| sApha-saphAI rAkhaNa tAMI, dai narasAM nai maat|| 23. paMcama ullAse sollAse, panarami DhALa udaat| zrI guruvara ro gaurava gAtAM, pAtaka pralaya pryaat|| 1. muni cauthamalajI u.5, DhA.15 / 167 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 16. dohA 1. sarakArI DAkTara sahI, naMdalAlajI naam| vraNa-zodhana samaye rahai, hAjara prAtaH shaam|| 2. DAkTara vara azvinikumara, kalakattA syUM caal| Ayo ati AkulamanA, bheTyA deva dayAla / / 3. bhrAta' vibhUtIbhUSaNa, terApatha ro bhkt| ___ zahara lADaNUM syUM calyo, Ayo ati anurkt|| 4. pahuMcyo IDara sTeTa syUM, mAlamasiMha sujaann| __ udiyApura ro hai bhaMvara-DosI putra pichaann|| 5. mila cyArUM DAkTara karai, nizcita jo upcaar| ziSya-varga tyUM sAcavai, hokara mana huNshiyaar|| karAro kuTila vedanI karma, samajhU samajhai marma, kraaro....| dhIro mAnava dharma, karAro.... / / 6. azvini bAbU anubhavI re, socai zAMta prshaaNt| ___ ghAva sadA jyUM-tyUM rahai re, nizcita hetu nitAMta / / 7. zAyada zUgara hai bar3hI re, mUtra-parIkSaNa aaj| karaNo hai, kIdho sahI re, sahI rahyo aNdaaj|| 8. pahilA yadi zUgara miTai re, to simaTai o ghaav| saghana jatana karaNo ghaTai re, vighaTe nahiM sdbhaav|| 6. davA deNa DAkTara cahai re, gahai na guru mRdubhaass| ___ bahai sva vizada paraMparA re, jahai na nija vishvaas|| 10. kahai azvinI mama davA re, gahai na kyUM gurudev| zrAvaka jyUM iNa saMgha kI re, sadA kI karUM sev|| 1. DaoN. azvinIkumAra kA bhAI vibhUtibhUSaNa 2. laya : khimyAvaMta joya bhagavaMta ro 168 / kAlUyazovilAsa-2 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 11. sahI bAta bilkula sahI re, bhrAta-yugala gnnbhkt| para laukika vyavahAra bhI re, paDai dekhaNo vykt|| 12. gaharAI syUM nahiM liyo re, jo Amaya mdhumeh| . bahI bhUla bhArI bahI re, saMta sadeha videha / / 13. bikharI pura-pura bAtar3I re, suNa-suNa Avai lok| ____ gadhiyA biradhIcaMdajI' re, hulasyA gurupada dhok|| 14. IzaracaMdajI caupar3A re baiMgANI bIdANa__haNUta zrAvaka-zrAvikA re, bheTyA gnnnbh-bhaann|| 15. bhAdANI DUMgaragar3hI re, mohana vasugar3ha baid| kanaka-sUryamala-caudharI re, AyA cAla akhed| 16. magana bhAI aru rukmaNI re, bombe syUM cala aay| aura saikar3AM hI milyA re, muzkila nAma ginnaay|| 17. dekhI guru-tana-khinnatA re, sArAM ro mana mlaan| bhAvai antara-bhAvanA re, svAsthya varai bhgvaan|| 18. azvini bAbU ekadA re, magana akelA dekh| dilagIrI dila lyAvato re, khIMcai bhAvI rekh|| 16. suNo magana svAmI! kahUM re, kahaNI jadapi ayog| duHsaMbhava gurudeva ro re, hovai aMga arog|| 20. magana kahai-hAM ThIka hai re, paNa mata karaje baat| leNai syUM deNo par3e re, sArAM mana aaghaat|| 21. suNalI IzaracaMdajI re, jyUM-tyUM A aavaaj| huA azvinI Uparai re, seTha sakhta naaraaj|| 22. iNanai DAkTara kuNa karyo re, bilkula anubhvhiin| parama pUjya khAtira kahai re, bAta kitI sNgiin|| 23. svAsthya-lAbha kara pUjyajI re, karasI gaNa-saMbhAla / harasI bhrama saMsAra ro re, zAsana-bhAla vizAla / / 1. saradArazahara-nivAsI 2. gaMgAzahara-nivAsI 3. dekheM pa. 1 saM. 46 4. harakhacaMdajI bhAdANI (DUMgaragar3ha) 5. bar3anagara-nivAsI u.5, DhA.16 / 166 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. azvini-Izara bIca meM re, antara pajhyo athaag| Akhira pragaTI satyatA re, baDhyo vipula anurAga' / / 25. rahatAM cavadaha dina huyA re, karaNo abai vihaar| bhilavADai rA mAnavI re, UbhA bAMdha katAra' / / 26. hAlata nahIM vihAra rI re, aThai karo caumaas| nahIM vyavasthA meM kamI re, rahasI dRr3ha vizvAsa / / 27. pratyuttara zrI pUjya ro re, nahIM aura kucha bhaar| karaNo pAvasa maiM karyo re, gaMgApura sviikaar|| 28. jaba laga zakti zarIra meM re, svalpa mAtra piNa shess| taba laga vacana nibAhaNo re, o kartavya vishess|| 26. tIja zukla ASAr3ha kI re, kAyika kaSTa uvekh| zubha prasthAna kiyo gurU re, satpuruSAM rI ttek|| 30. ati vaMkaTa saMkaTa sahI re, mAraga laMghyo naath| sakaruNa vivaraNa pantha ro re, likhatAM kAMpai hAtha / / 31. eka hAtha to nAtha ko re, vraNa-vedana meM vyst| eka ziSya-khAMdhai dharai re, aMga adhika asvastha / / 32. nija nijarAM maiM jhAMkiyo re, guru-anupada caalNt| sAkSAta draSTA dila kahai re, hanta! hanta! hA hanta!! 33. mAraga hai mevAr3a ro re, paga-paga-tala paassaann| sthAnAbhAva svabhAva syUM re, laghu grAma ahlaann|| dohA 34. 'biliyo' miliyo dhura majala, 'pura' pura meM vishraam| ___mujaro hai 'mujarAsa' syUM, gur3alyo 'gur3alAM' graam|| 35. kAro 'kAroI' ma kara, duvA 'duvAlA' monn| ___eka ratI bina 'soratI', syANI! kahasI konn|| 1. dekheM pa. 1 saM. 47 2. bhIlavAr3A ke jaina jainetara sabhI logoM ne vahAM cAturmAsa karane kA anurodha kiyaa| 170 / kAlUyazovilAsa-2 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'karAro kuTila vedanI krm| 36. nAmAM syUM AMkIjasI re, gAmAM rI sthiti saaph| suda gyArasa ASAr3ha kI re, antima maMjila aap|| 37. gaMgApura hai sAmanai re, antarAla hai raat| dhanya-dhanya zAsanadhaNI re, khUba nibhAI baat|| 38. DhALa soLamI A suNo re, o paMcama ullaas| pUjya-manobala nai kahUM re, lAkha-lAkha syAbAza / / kalaza chanda 36. udayapura dIkSA-mahotsava', rAjanagara-padArpaNam / prAMta mAlava saghana-viharaNa, vividha-nagara-nidarzaNam / medapATa punaH samAgama, vedanAvirbhAvanam / DhALa soLaha chava kalA ullAsa paMcama bhaavnm|| zikhariNI vihArasyAlasyaM haratu satataM saMyatigaNAd, satAM sphati navyAM vitarata ca deshaattnkRte| vrate bADhU dAdaryaM dizata na jaritve zithilatA mupAntyollAso'yaM saphalayatu vaktuzca hRdym|| yaha upAntya (aMtima se pUrva kA) ullAsa munijanoM kI vihAra (yAtrA) ke prati hone vAlI alasatA ko dUra kare, dezATana ke lie unameM naI sphUrti bhare, vratoM meM dRr3hatA kA vara de, vRddhAvasthA meM zaithilya na Ane de aura kavayitA ke hRdaya ko kRtArtha kre| upasaMhatiH AcArya-tulasI-viracite zrI-zrIkAlUyazovilAse 1. udayapura-caturmAsAntargata-paMcadaza-bhAgavatI-dIkSA-mahotsava-vivaraNa.... 2. tato vihRtya rAjanagare samuditAnAM paraHzatAnAM sAdhu-sAdhvInAM vArSika-vyatikaraM ___ samApRcchya yAthAyathamupAlambha-vardhApana-purassaraM tadutsAhavivardhana... 3. mAlavadezaM prati zrIAcAryamahodayAnAM paramayA sakaruNayA dRSTyA pAdArpaNa nImaca-jAvada-ratalAmAdipuraprAdurbhUtaM dveSadAvAnalaM zamatha-salilena prazamayya ca bar3anagare maryAdAmahotsavAbhimaNDana... layaH khimyAvaMta joya bhagavaMta ro u.5, DhA.16 / 171 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ujjaina-indaurAdinagareSu yathAvasaraM sthitiM vidhAya tannagarANAM sAMskRtika vividha-dRzya-nidarzana... 5. virahavyathAkulAnAM mAlava-medinI-nivAsinAM zrAddhAnAM cAturmAsikI-sevA-pradAnena mAnasIM tRptiM vidhAya medapATapradeze punarAgamana... 6. vAmahaste tarjanyaMgulau atibhISaNavraNavedanAvirbhAvana-ziSyakareNa tadvipATana, zAntacetasA tadvyathAbhisahanarUpAbhiH SaDbhiH kalAbhiH samarthitaH SoDazagItikAbhiH saMdRbdhaH samApto'yaM pNcmollaasH| 172 / kAlUyazovilAsa-2 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha ullAsa yasya pratApatapano bhuvanAdbhutAbho, nodeti nAstamayate na tamo'bhigamyaH / rAtriMdivaM svakiraNaiH prapunAti vizvaM, taM mUlasUnumanizaM manasA smarAmi / / jinakA pratApa - sUrya vizva meM advitIya prabhA se paripUrNa hai| jo na udita hotA hai, na asta hotA hai aura na andhakAra se parAbhUta hotA hai| jo apanI razmiyoM se aharniza vizva ko pAvana karatA rahatA hai, maiM una mUlasUnu - zrI kAlUgaNI kI manoyogapUrvaka satata smRti karatA hUM / ullAsa : SaSTha / 173 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala vacana dohA 1. paramAratha pratipathika hita, pApa- pAntha-palimantha / jayatu jayatu jagatI-tale, traizala terApaMtha / / jo paramArtha ke pratyeka pathika ke lie hitakara aura asadAcAra-paMtha ke pathika ke lie pratirodhI hai / vaha trizalAnaMda vardhamAna kA anugAmI terApaMtha isa dharA para vijayI bane, vijayI bane / 2. paMca yAma prAMgaNa saghaNa, kuTTita maNi- vaiDUrya / pratipala prodbhAsita karai, sajaga saMghapati sUrya / / vaiDUryamaNi se jar3ita pAMca mahAvrata rUpI saghana prAMgaNa ko jAgarUka saMghapati sUrya pratipala prakAzita karatA hai / 3. anaNu-aNuvratamaya vitata, prasphuTa hai phuTapAtha / ubhaya pAsa zubhabhA samana, vratigana viTapi - vrAta / / usake mahAvrata aura aNuvrata rUpI do vistRta aura prasphuTa phuTapAtha bane hue haiN| usake donoM pAvoM meM kalyANI AbhA aura pavitra manavAle sAdhu aura zrAvaka rUpI vRkSasamUha lagA huA hai| 4. kali- kareNu prakSipta yadi, ho raja - reNu - rabAba | to durjana prastuta satata, karadhRta khalapU chAba / / yadi kalikAla rUpI hAthI ke dvArA raja- reNu kA samUha prakSipta ho to durjana vyakti hAtha meM buhArI aura chAba lekara usakI saphAI ke lie sadA taiyAra rahate haiM / 174 / kAlUyazovilAsa-2 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. karuNA saukhya samunnatI, hai juga bheda bhidnt| jayatu jayatu jagatI tale, traizala terApaMtha / / jisa trizalAnaMda vardhamAna ke anugAmI terApaMtha ne karuNA, sukha aura samunnati ke do-do bheda batalAe haiM, vaha terApaMtha vijayI bane, vijayI bne| 6. jina-anupasthiti meM yato, terApatha vistaar| sakala saMgha para bhikSu ro, koTi bAra aabhaar|| tIrthaMkara kI anupasthiti meM jisase terApaMtha kA vistAra huA, usa bhikSu kA sakala saMgha para koTi-koTi AbhAra hai| 7. jaba loM Atmapradeza meM, saMvida ko sNcaar| prathita raho taba loM taruNa, teraapNth-prcaar|| jaba taka Atmapradeza meM saMvita/jJAna yA saMvedana kA saMcAra hai, taba taka terApaMtha kA pracAra taruNa avasthA meM prathita hotA rahe-vistAra pAtA rhe| 8. sumari-sumari pala-pala gharI, teraapNth-pthesh| aba cha? ullAsa rI, racanA racUM suvess|| maiM terApaMtha ke adhinAyaka pUjya kAlUgaNI kA hara ghar3I aura hara pala smaraNa kara chaThe ullAsa kI suMdara AkAra vAlI racanA kara rahA huuN| ullAsa : SaSTha / 175 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 1. dohA 1. aSTamapaTa-adhidevatA, karaNa carama cumaas| kAyika kaSTa uvekha nai, gaMgApura sollaas|| 2. zramaNasaMgha rA apratima, anupameya AcArya / kAlU karuNAmbudhi savidhi, samavasar2yA avikArya / / gaMgApura guru aayaa| gaMgApura guru AyA, lubhAyA madhu madhukara jyUM nara-nArI, _jI kAMi madhu madhukara jyUM nr-naarii| caMda cakorAM morAM ghana jyUM, nizidina bATa nihaarii|| 3. zuklASAr3ha dvAdazI divase, bhAskara prahara caDhyo bhaarii| jI kAMi bhAskara prahara caDhyo bhaarii| amRta-siddhi yoga meM svAmI, sajhI sajorI asvaarii|| 4. loka hajArAM khar3ayA bajArAM, cyArAM ora chaTA chaarii| aMbara meM ghana-ghaTA aTArI nirakhai nijar2yA kRssikaarii|| 5. kAlU lalita lalATa thATa, mahimA virATa hai mukhar3A rii| caLacaLATa kara ceharo caLakai, paLakai prabala prbhaadhaarii|| 6. brahmacarya ro oja, manojAM kI-sI mUrata mnhaarii| zveta keza zira zveta veSa, sAkAra sukRta-suSamA saarii|| 7. gamana-yoga-saMgata zAzvata-patha, gaNivara gyvr-gticaarii| sAmaya aMga nirAmaya-so baNa, baNyo shjtaa-shcaarii|| 8. saMga abhaMga zramaNagaNa zobhai, agaNita zrAvaka anucaarii| 'khamA-khamA' sAmUhika dhvani syUM dhvanita dharA dhrnniidhaarii|| 6. madhura kaMTha meM madhura gItikA, mevAr3I-mahilAvAM rii| suNatAM rUM-rUM Tharai, bharai mana sArai patha meM sNcaarii|| 1. laya : nAharagar3ha le cAlo 176 / kAlUyazovilAsa-2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. dekha ekatA gaNa-gaNapati meM, cakrabaMdhu aru cakavA rii| locana meM rocanatA pragaTI, vighaTI bhramatA janatA rii|| 11. pravacana-maMca jalUsa sabhA meM, pariNata vidhivata vistaarii| susvAgata svAgata abhyAgata! sArI nagarI aabhaarii|| 12. eka ghar3I bhara jhar3I lagAI, sarasAI jn-mn-kyaarii| vanamAlI rI bajI bAMsurI, phUlI phalI kusum-vaarii|| 13. gaMgApura rA bhAgya suraMgA, gaMgA AI ghr-dvaarii| mala-mala nhAsyAM pApa miTAsyAM, pAsyAM ziva-sukha sNsaarii|| 14. 'raMga-bhavana' meM raMga lagyo aba, Rtu pAvasa rI rijhvaarii| raMgalAlajI hiraNa lahyo, zayyAtara ro lAho bhaarii|| 15. caturviMzatI vratI sAtha meM, saptaviMzatI satiyAM rii| sevA sAjhai guru-tana kAjai apaNo tana-mana dai vaarii|| 16. calyA udayapura syUM gaMgApura pahuMcyA shaasnn-adhikaarii| yAtrA huI ATha sau mAila, nUtana racanA nirdhaarii|| 17. pura-praveza akhileza vivarNana, pahalI DhALa parama pyaarii| 'tulasI' guru-gaurava saha tulasI, kAlU karuNA-dRga ddaarii|| kalaza chanda 18. gacchapati ati svacchamati pAvasa tirANU sAla ro, karyo gaMgApura nagara ciMtana gahana gaNapAla ro| svalpa saMkhyA meM zramaNa-zramaNI rakhyA nija pAsa meM, maiM karI abhyarthanA guru-caraNa dRr3ha vizvAsa meM / / 16. chattIsa aru paccAsa siMghAr3A bahira vicaraNa karai, guru-ANa-kANa pramANa kara bhaMDAra zAsaNa ro bhrai| ikacAla Upara eka sau, cautIsa Upara tIna sau, muni sAhuNI ro saMgha meM suMdara suraMgo siin-so|| 1. dekheM pa. 1 saM. 16 2. dekheM pa. 1 saM. 48 u.6, DhA.1 / 177 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 2. dohA 1. aba pAvasa-prAraMbha meM, Ayo zrAvaNa maas| ___ jaladhara jalabhara vRSTi syUM, pAyo ghAma prvaas|| 2. pacaraMgI sataraMgiyAM Adi tapasyA aur| ___ghara-ghara meM chAI saghana, vana-vana nAcai mor|| 3. cyArUM tIratha meM taruNa, atulanIya utsaah| jhAMkyAM AMkhyAM banda hai, suguru-svAsthya rI raah|| 4. abhimata rUpa milyo nahIM, patha meM ucita ilaaj| __bar3hato-bar3hato hI gayo, bhItara vraNa ro raaj|| 5. haryo ghAva madhumehamaya, bharyo na sahaja pryog| nAnA rUpAM vistaryo, taryo na jAvai rog|| 6. anna-aruci aru aMga meM, sUkSma-jvara saatty| yakRta-vikRti khAMsI zvayathu, tana-durbalatA tthy|| 7. eka grAsa bhI vadana meM, letAM huvai ubaak| vraNa-vedana guru-gAta meM, khUba jamAI dhaak|| Aja mhArai guruvara ro lAgai aMga addolo| sadA custa-so rahato ceharo sabavidha olo-dolo|| 8. kuNa jANI vraNa-vedana beraNa dAruNa rUpa baNAsI, sArai tana meM yUM china-china meM apaNo roba jmaasii| o uNihAro re jAbaka par3agyo dholo|| 6. dUra paMcamI-samitI jAtAM AI hai nibaLAI, calatA laMbI-laMbI Daga bhara aba kAyA kumhlaaii| dila bilakhAvai re khAvai hiyo hilolo|| 10. pravacana-maNDapa meM prativAsara sudhAvarSiNI vANI, sahaja suNAtA mana ulasAtA bhvi-saubhaagy-nishaannii| mUka upAsana re kara-kara aba agha dholo|| 1. laya : kuMthu jinavara re! 178 / kAlUyazovilAsa-2 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. cita ciMtavatA iNa comAse adbhuta lAbha uThAsyAM, sUtra bhagavatI guru-mukha suNasyAM prazna- paDuttara pAsyAM rahyo adhUro re dila ro dila meM DoLo / / 12. sevArthyAM nai avasara de de haryA - bharyA kara detA, pUchatAcha kara Aza pUra kara sArAM rI sudha letA / durlabha baNagyo re aba o ratana - kacoLo / / 13. hai bekAra cikitsA paddhati dezI aura videzI, aba loM zrI kAlU-zarIra para asara nahIM kama - besI / bArIkI syUM re koI Aya TaToko / / 14. athavA o ekAMta kSetra nahiM milai bhiSagavara bhArI, uccastara DAkTara kI bhI nahiM suvidhA saMzayahArI / bhArI bharakama re jinadarzana ro colo / / 15. AyurvedAcArya Arya yadi raghunaMdanajI Avai, suguru- zarIra - cikitsA ro sAro dAyitva uThAvai / to manacAhyo re hovai kAma satolo / / 16. khabara milI betAra-tAra syUM jANaka doDyA AyA, dekha Azukaviratna cyAra tIratha rA dila ulasAyA / lyo aba paMDitajI ! 'suzruta' 'caraka' pharoko / / 17. raghunaMdanajI mana ghana - vismaya kAyika- kRzatA dekhI, bo gajendra-so gAta suguru ro atizAyI ullekhI / bhAvuka bhAve re dITho hAtha - phapholo / / 18. rAhu-grasita cAMda-sI chAyA A kAyA koi mAyA, adhama roga kuNa lagyo narottama ! thor3o to smjhaayaa| chogAM - jAyA ! re maiM to rahyo abolo / / 18. akhila trilokI rahI vilokI tujha tanu nijara TikAyAM, raho nirAmaya nAtha ! sudhAmaya jaMgama surataru- chAyA / santa tulai nahiM re hIrAM ratanAM tolo / / 20. magana hakIgata bigatavAra saba zAMtamanA saMbhaLAI, 'jAvada' jeTha badI dazamI syUM 'gaMgApura' aba tAMI / aba jo karaNo hai savidha vibudhavara ! bolo / / u.6, DhA.2 / 176 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. netra-nirIkSaNa nAr3i-parIkSaNa kara nidAna zubha kIdho, anubhava rai AdhAra svayaM upacAra zurU kara dIdho / dUjI DhALe re jJAna-graMthiyAM kholo|| DhALaH 3. dohA baNAva / / sujANa / 1. jar3a janatA meM jora syUM, uThyo bavaNDara ek| hiraNAM rI helI tajai, jo svAmI suviveka / / 2. bImArI sArI kaTai, kaMcana huvai zarIra / kyUM ki havelI meM basai, jakSa jogaNI vIra / / 3. Aja huyo koI kahai, sapane meM darasAva / pittara mUMdai boliyA, adbhuta baNyo 4. sAcI ghaTanA rAta rI, nicale talai beThyo hI mAnava guDyo, deva- prayoga pichANa' / / 5. kuNa jANai kyUM vistarI, mUMdai-mUMdai bAta? rAkSasa bhUta pizAca rI, huI kaThai zuruvAta / / 6. bhayabhrAMta kai jana baNyA, kahai pUjya pe aay| jagannAtha ! badalo jagyAM, sarala svAsthya sadupAya / / 7. pUjya kahai pAgalapaNo, janatA hai aNajANa / isI binA sira-pAMva rI, bAta karai ati tANa / / 8. bhUta- palIta-vibhISikA, sahasyAM khUba satAba / para zayyAtara geha rI, nahIM ghaTAvAM Aba / / 6. rahaNo iNa hI sthAna meM, dukha-sukha karmaja jANa / vyAvahArika upacAra-patha, paMDita karai prayANa / / 1. bIkAnera nivAsI javAharamalajI koThArI sAmAyika kara rahe the, nIMda Ane ke kAraNa ve lur3haka gae, logoM ne usa ghaTanA ko deva-prayoga ke rUpa meM svIkAra kiyA / 2. AyurvedAcArya paMDita raghunaMdanajI 180 / kAlUyazovilAsa-2 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyurvedI upcaar| karai raghunaMdanajI suvicAra re, avikAra re|| 10. yathAroga bhaiSajya-vidhAyI, zAstrAdhyAyI anusndhaayii| anubhava vibhava nidhAna nikhAlisa, nija hunnara meM huziyAra re|| 11. udara-vyAdhi mUla kara mAnI, mandAgnI bhI rahI na chaanii| jvara-vaiSamya ru sUkI khAMsI, sArai tana zotha-prasAra re|| 12. pUrI kriyA na yakRta karai hai, khAyo anna na jarA jarai hai| ___ati ubAka aru udara-vRddhi bhI, hai vibhISikAkAra re|| 13. ghAva bharai nAM bAMyai kara ro, kuNa jANai vraNa kisai kadara ro| bica meM A madhumeha jur3e hai, hA! baDhyo kito parivAra re|| 14. vividha auSadhyAM hai prAraMbhI, kama mAtrA para avadhI lNbii| ___sIMce nita gomUtra udara para, pathya tathya AdhAra re|| 15. bar3I kImatI car3hI davAyAM, paMDita-pratibhA kI prchaayaaN| sUkSma-parIkSaNa sadA-sadA kara, sAyaM aura savAra re|| 16. sevAbhAva zramaNa-zramaNyAM ro, avizrAma iMgita bahaNAM ro| arthahIna saba jaba laga guru ro, huvai na svAsthya-sudhAra re|| 17. dina Upara dina nikaLyAM jAvai, koI davA kAma nahiM aavai| sAro prayatana paMDitajI ro, 'bhasmani huta' anukAra re|| caupaI chanda 18. auSadha pathya seva sevArthI, pratipala karai saMta prmaarthii| para abaloM nahiM rAI-pAI, svAsthya-sudhAra-dizA drsaaii|| 16. roga-nidAna nahIM pakar3Ijyo, yA koi auSadha galata diriijyo| kyUM na cikitsA roga harai hai? paMDitajI mana soca karai hai|| 1. laya : yaha terApaMtha mahAna u.6, DhA.3 / 181 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. samucita peya na pyAsa miTAvai, bhojya manogata bhUkha bar3hAvai / dIpa jalai para tama jyUM ko tyUM, bar3I samasyA Aya khar3I kyUM / / 21. agadaMkAra iso na par3osI, mAnasa AzaMkA parimoSI / - - parAmarza bhI lyUM to kIM syUM, zAMta nahIM jijJAsA jIM syUM / / vaidya-hakImAM, 22. choTA-moTA baNai na kAma lAMghagI sImA / saMtAM sAtha vimarSaNa kIdho, suMdara - so ika nirNaya lIdho / / 23. rAjavaidya jayapura rA vAsI, lacchIrAma nAma vizvAsI / dAdUpaMtha-saMta saMtA rAbhakta, prabuddha vaidya - vidyA rA / / 24. yadi saMbhava ho to bai Avai, sAkSAta roga-parakha kara pAvai / sahajyAM parAmarza ho jyAvai, ciMtana kI sustI so jyAvai / / 25. sArI sthiti patrAMkita kIdhI', saMskRta bhASA sAdI - sIdhI / goThIjI' jayapura cala AyA, pUrNa - caupar3A re sAthI pAyA / / AyurvedI 1. dekheM pa. 1 saM. 46 2. vRddhicaMdajI goThI, saradArazahara 3. pUrNacaMdajI caupar3A, gaMgAzahara 4. laya : yaha terApaMtha mahAna 5. rAjavaidya lacchIrAmajI 182 / kAlUyazovilAsa-2 upacAra / 26. pahuMcyA pravara cikitsAlaya meM, svAmIjI rai niyata nilaya meM / kara praNAma kara sUpyo kAgaja, raghunaMdana ro upahAra re / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. paDhyA vibudhavara zloka racyor3A, samucita rekhAcitra khcyodd'aa| pUjya-vyAdhi ro pUraNa vivaraNa, hai prakaraNa sAkSAtakAra re|| 28. gaMgApura ANai meM akSama, racyA zloka SaTa' lakSmI skssm| banda liphAphai goThIjI-kara pahuMcAyA vizada-vicAra re|| 26. patra khola paMDitajI bAMcai, akSara-akSara hArada khaaNcai| svIkRta paddhati svamukha sarAhI, zrI dAda-ziSya udAra re|| 30. punarapi utsAhita kavivarajI', sabala sajoza cikitsA srjii| ulaTa-palaTa kara puni-puni auSadha, tyUM pathya-prabaMdha pracAra re|| 31. sUkI khAMsI sadA satAvai, camatkAra ika bAra dikhaavai| araDUsA ke sAtha davA syUM, hai kAsa-vega bekAraM re|| 32. kSaNika zAMti nizi nidrA AI, mhArI roma-rAji viksaaii| DhALa tIsarI SaSThollAse guru 'tulasI' tAraNahAra re|| DhALaH 4. dohA 1. cAla zahara-saradAra syUM, Ayo DaoNkTara zyAma / pUjya aMga rI gatividhi, dekhI prAtaH zAma / / 2. aura cikitsA-krama svayaM, paMDitajI ro pekh| nija anubhava AdhAra para, karai svayaM ullekh|| 3. suMdara syUM suMdara calyo, Amaya ro upcaar| raghunaMdana nai dAda dI, DAkTara bAraMbAra / / 4. para asAdhyatA meM gayo, zrI-zarIra ro rog| kaThina kaThinatara kaThinatama, hovai aMga arog|| M0 1. dekheM pa. 1 saM. 50 2. rAjavaidya svAmI lacchIrAmajI 3. Azukaviratna paMDita raghunaMdanajI 4. rAjavaidya paMDita lacchIrAmajI 5. Azukaviratna paMDita raghunandanajI 6. DaoN. zyAmanArAyaNajI u.6, DhA.3,4 / 183 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. sthAna-sthAna syUM aura bhI, AyA DAkTara ved| piNa kiNa hI dInhI nahIM, tana-Arogya umeda / / 6. yUM karatAM zrAvaNa badI, amAvasI rai baad| ___ paMcami-samiti padhAraNo rukyo, na rukyo vissaad|| 7. sAvaNa suda dazamI nizA, mujha syUM raamcritr| zurU karAyo svAmajI, suNatA svayaM vicitr|| 8. calyo husI do tIna nizi, maiM rokyo svymev| ___ ati mahaMgI guru-caraNa rI, nahiM chor3Ijai sev|| bAta saNo ati viraha rii| mati karajyo dilar3o dilagIra k|| 6. dina-dina durbalatA bar3he, pIr3A-pIr3ita pUjya zarIra k| to piNa pravacana Adi ro, nahiM choDai zrama suguru sadhIra k|| 10. vinavai zAsaNanAtha syUM, vinayI ziSya jugala kara jor3a k| ____ atizrama Avata-jAvatAM, jIvana-prANa! huvai jI-tor3a k|| 11. jaba laga Amaya aMga meM, taba laga Apa rakhAvo mApha k| ___yadyapi saba zravaNotsukA, munipati-mukha ro madhurAlApa k|| 12. hAM hAM santAM! sAca hai, aMga viraMga huvai aNapAra k| piNa vyAkhyAna diyAM binA, pura-pura prasarai bAta vicAra k|| 13. Akhira ati daurbalya syUM, pravacana meM padharANo banda k.| maiM upadeza zurU karUM, pAchai bAMcai magana prabaMdha k|| 14. par3ikamaNo donUM bakhata karatA parakhada bIca virAja k| so piNa hai sahajyAM rukyo, sUkI khAMsI ro samrAja k|| dohA 15. suda terasa tithi zrAvaNI, pratikramaNa vyaakhyaan| pariSada meM karaNo rukyo, bAta nijorI jaan|| 1. laya : saMbhava sAhiba samarie 2. vardhamAnadezanA nAmaka saMskRta gadya grantha 184 / kAlUyazovilAsa-2 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. karatA vaMdana magana nai, sadA jyeSTha paryAya / aba jor3I syUM utaraNo rukyo svayaM nirupAya / / 17. aMtima dina taka eka paga, jor3I syUM uttAra / karI vaMdanA magana nai, o Adarza udAra / / 'bAta suNo ati viraha rI / 18. auSadha rai upacAra ro, aba loM asara na prasara vizeSa ka / khinna hRdaya kaviratnajI', bolai le sadguru - Adeza ka / / 18. maiM udyoga kiyo ghaNo, ulaTa-palaTa auSadha - anupAna ka / bemAne sAro rahyo, o mhAMro daurbhAgya - nidAna ka / / 20. vaidya-viphalatA syUM huvai, janatA meM piNa aba Akroza ka / anveSaNa karaNo cahai, pravara bhiSagavara taruNa sajoza ka / / 21. maiM to hAjara hUM jisyo, jada- tada bhI guru pada - anurakta ka / dUjai nai piNa dekhaNI, Agraha -vigraha ro nahiM vakta ka / / kAlUgaNI uvAca 22. paMDitajI ! kyUM pAMtar2yA, kyUM kamajorI ANI Aja ka? kyUM viramyA upacAra syUM, suNa jar3a janatA rI AvAja ka? 23. niyati-hAtha nIrogatA, hai udyama hI apaNo kAma ka / asaphalatA aru saphalatA, ciMtA karaNI hai bekAma ka / / 24. mhAMrai hRdaya prasannatA, thAMrI auSadha syUM kavirAja ! ka / ar3aka - vaidya koI milai, to upajAvai duguNI dAjha ka / / 25. paMDitajI pramuditamanA, dekhI guru-dila dRr3ha vizvAsa ka / pelI jyUM cAlU rakhyo, sahajatayA auSadha AyAsa ka / / dohA 26. guru-bhaginI mAsI-sutA, kAnakaMvara barasAM syUM rahato vyathita, udaragraMthi 1. laya : saMbhava sAhiba samarie 2. raghunaMdanajI guNapAtra / syUM gaatr|| u.6, DhA.4 / 185 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. rAjaladesara thANapati, kInho svarga-prayANa / pAMcama bida pakha bhAdavai, jIvana ro kalyANa / / 28. pALyo saMyama sAMtaro, barasa UNapaccAsa / sollAsa / / rAkhatI jora / kaThora / / bAlakAla brahmacAriNI, sadA hRdaya 28. sarasa zAstra-svAdhyAya meM, satata samabhAve vedana sahI, 30. siMghAr3o ati dIpato, navalAM jeThAMjI pache, 31. jIte jI nahiM dekhiyo, ati dhanyA puNyA satI, sAdhyo saphala prayoga / | 32. guruvara svamukha prazaMsiyo, paMDitamaraNa-prakAra / mhAMrai aurai aMga ro rahato prAya vicAra / / kATyA karma AkarSaka vyAkhyAna / sAdhvIpramukhA - sthAna / / bhAI- suguru-viyoga / 'bolai magana saghana dila bedala viraha-ghaTA umar3AI hai| o lAkhINo lAla lADalo kyUM kAyA kumhalAI hai ? 33. jAvada syUM jada syUM maiM dekhUM tara tara tanar3o hai chIjyo, kuNa jANai ki kAraNa tAraNa ! koI kugraha hai khIjyo / athavA udaya vedanI joge A AI nibaLAI hai / / o lAkhINo lAla lADalo... / / 34. cUMTa cUMTa kara cIMTyA jyUM ciMtA nizi vAsara coTa karai, dina kI bhUkha rAta kI nidrA mUka hoTha - juga mauna dharai / hoNahAra rai Agai lAgai kisI kalA-caturAI hai ? 35. zaizava syUM hI sAthai rahatA sahatA samaya bitAyo hai, aba A jor3I nahIM bichur3ajyA mana saMdeha upAya hai / bhAvI bhAva kevaLI dekhyA tyUM hI hotI AI hai / / kAlUgaNI uvAca 36. kaba syUM A bahamIlI Adata Apa anokhI apaNAI, kevala bahama-bahama kara-kara kyUM naI kalpanA niramAI / mhAro hai andAja Aja bhI TaLa jyAsI A ghAI hai / / 1. laya : kahanI hai ika bAta hameM isa deza ke paharedAroM se 186 / kAlUyazovilAsa-2 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maganamuni uvAca 37. phaLo jabAna AparI mhAro bahama vitatha baNa raha jyAvai. cirajIvI baNa raho nirAmaya Ir3A-pIr3A TaLa jyaavai| IM syUM bar3I na bAta harasa rI rUM-rUM khuziyAM chAI hai|| 38. jitI bAra ducitAI magana jatAI sAMI sahala giNI, dilagIrI dikhalAI to dRr3hatA kI bIca divAla cinnii| bida bhAdava AThama-navamI tAMI rI A sahanAI hai|| caupaI chanda 36. magana eka dina iNa daramyAne, ter3I kahai sakala saMtAM ne| vedana-vyathita-aMga gurudevA, A alabhya avasara rI sevaa|| 40. par3haNo-likhaNo kamatI-besI, jIvana bhara hoto hI resii| aura kAma vaiyaktika sArA, sAdhAraNa jIvana kI dhaaraa|| 41. mArmika magana-preraNA jANI, thor3I bAta ghaNI kara maannii| sArA saMta sajagatA dhArI, sevai suguru parama upkaarii|| 42. jo hI jiNavidha jaNAM jarUrI, kara upAsanA karI sbuurii| sAyaM prAta divasa-rajanI meM, khaNa pahacANai parama khuzI meN|| 'bAta suNo ati viraha rii| 43. azvini bAbU Aviyo jAMca sAMcavI bali bahu bhAMta k| navamI dina madhyAhra meM avasara Acho lahi ekAMta k|| 1. laya : saMbhava sAhiba samarie u.6, DhA.4 / 187 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. jor3I para guruvara raje pAvasthita hai muni maganeza k| DaoNkTara beThyo sAmanai nayaNAM jharato jala animeSa k|| 45. gadgada svara ati vyathitatara bolai patthara-dila nirvyAja k| akatha-kathA mana kI vyathA mhArI A antima AvAja k|| 46. sukRta-piNDita piMDa o dharmamUrti dhRta-dhairya-svarUpa k| vAma-hasta-vraNa-yoga syUM baNyo vijJavara! adhika viruup.k|| 47. bAhyAbhyaMtara yaMtra rA lakSaNa aba avalokata prAya k| hai saMdigdha avasthitI dInAnAtha! bAta nirupAya k|| 48. apriyatama A kalpanA karaNI kahaNI asukha amApa k| ___aNakahiyAM piNa jo rahUM, svAma-droha ro lAgai pApa k|| 46. AgAmI aba Apako jo karaNo hai karo prabaMdha k| anucita anubhavasyo nahIM mhAro kahaNo karuNAsiMdha! ka / / 50. spaSTa mukharjI' mukha suNI ciMtanIya hai viSaya vizeSa k| zrI kAlU mana anubhavyo cauthI DhALa navIna niveza k|| DhALaH 5. dohA 1. raghunaMdanajI piNa tadA, magana pAsa ekaant| ___ A beThyA vibhrAnta-sA, zrAnta klAnta vishraant|| 2. karai nahIM auSadha asara, saba prayatana bekaar| __bhArI ciMtA ro viSaya, gaharo mana para bhaar|| 3. kahai magana paMDitapravara! anubhava rai aadhaar| sApha-sApha kyUM nA kaho, jo bhAvI AsAra? 4. tara-tara tanu tanutA bhajai, ulajhai Amaya aNg| ko na ilAja sajhe aje, jaTila bimArI jNg|| 5. prAMjala-dila baddhAMjalI, bolai kavivara baadhy| spaSTa kahUM guru-gAta meM, hai upatApa asAdhya / / 6. hai kevala upacAra hI, aba karaNo upcaar| dhikasI TikasI dina kitA? kahaNo kaThina kraar|| 1. DaoN. azvinIkumAra mukharjI 188 / kAlUyazovilAsa-2 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. kuMdana caMpaka cautha muni, savinaya magana-samakSa / darasAvai guruvara-vapu, kSINa, sattva pratyakSa / / 8. mhai to saba nizciMta hAM, ciMtA karasyo aap| nizcita saMgha-prabaMdha rI, hoNI cAvai thaap|| 'samucita avasara zubha graha-gocara zrI caraNAM meM Avai, vinaya suNAvai gurukulavAsa meM, ho vAsa meM ho vAsa meN|| 6. bAlagoThiyA zrI kAlU rA magana anubhavI saMta, Agala-pAchala vartamAna ro socai sakala udNt| saMtapatI jyUM dhIja patIjai bo hI patha apaNAvai / / vinaya suNAvai gurukulavAsa meM, ho vAsa meM ho vAsa meN|| 10. jada-tada bhI maiM hAjara hokara kInhI araja kRpAla, bahama Aparo bahama Aparo kahakara dInhI ttaal| aba phira Ayo baNUM na kAyo sAhasa suguru bar3hAyai / / 11. kholyo hRdaya-kavAr3a azvinIkuMvara ApaNe pAsa, raghunaMdanajI piNa duharAI bA hI bAta hatAza / aMga uttarottara uttara dai guruvara gaura kraavai|| 12. juga juga jIvo zAsanadIvo pIvo sneha agAdha, zrI maghavA ro lAla lADalo sadA raho saahaad| hArdika sAkhAM lAkhAM mAnava isI bhAvanA bhaavai|| 13. jiNazAsaNa ro thArai Upara sAro dAramadAra, akhila vizva meM udyotana ro pradyotana para bhaar| kuNa dobhAgI daMbhI dAgI bAgI svAsthya na caavai|| 14. para duniyAM meM calasI duniyAdArI ro vyavahAra, tIrthaMkara bhI mokSa sidhAvai niraadhaar-aadhaar| antaryAmI aba AgAmI thor3o dhyAna diraavai|| 15. nahiM vistara meM jANo cAhUM gANo cAhUM DhUMka, jaLyo dUdha ro bahamI mAnava chAcha pivai de phuuNk| hai mANaka-itihAsa sAmanai jANaka jAgRti lyaavai|| 1. laya : Thumaka Thumaka paga dharatI u.6, DhA.5 / 186 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. kahatAM nahiM ciMtana karatAM hI TUTa par3ai jyUM phAr3a / Tukar3A Tukar3A huvai kalejo bar3he vyathA rI bAr3ha / kALa-rAta bA kade na dekhAM niyatI kola nibhAvai / / 17. avicchinna jyUM rahI zrRMkhalA gaNa rI rahai abAdha, mhAMrai syUM besI ciMtA hai guruvara ! karUM pramAda / jo bhI samajho agalAM - bagalAM sagalAM rI raha jyAvai / / 'dhannAM rA jAyA! magana! suNo mhAMrI bAta, kAyA rI chAyA ! magana ! suNo mhAMrI bAta / antaramana rA bhAva suNAUM, pAUM parama prabhAta / / 18. maiM nahiM socI o mhAMro vapu yUM karasI vyAghAta / aTala aDiga vizvAsa vAsa meM soyo kala taka rAta / / 16. koI Akara kucha bhI keto mana nahiM deto sAtha | bahamI - bahamI kahyA Apanai bhArI mana AghAta / / 20. Aja tithI bhAdo bida dazamI svayaM jacI sAkhyAta / aba o piMjara piMDa chur3AsI saMzaya nahiM tilamAta / / 21. Apa anubhavI DAkTara' hitakara paMDitajI prakhyAta / sahI-sahI tInAM rI kahaNI gavA bharai o gAta / / 22. aba jaladI syUM jaladI karaNo bhAvI saMgha sanAtha / bhUlacUka bhI nahiM doharAUM mANakagaNi rI khyAta / / 23. 'sATha barasa' 'bIdAsara - dharatI' 'jananI rai upapAta' / dharI rahI saba mana kI mana meM, gagana bharai kuNa bAtha ? 24. zIghra- zIghra aba kAma sameTUM sAro hAthohAtha / zvAsa karai vizvAsaghAta yadi phira to Atha na sAtha / / "samucita avasara zubha graha- gocara zrI caraNAM meM Avai / vinaya suNAvai gurukulavAsa meM, ho vAsa meM ho vAsa meM / / 1. laya : svAmIjI ! thAMrI bA mudrA jaga khyAta 2. muni maganalAlajI 3. azvinIkumAra 4. raghunaMdanI 5. laya : Thumaka Thumaka paga dharatI 160 / kAlUyazovilAsa-2 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. bolai magana satolI bolI kiNa para? kiNavidha dhyAna ? gupta lekha likho yA karaNo yuvapada pragaTa pradAna? jiNa khAhrai jiNa para zubha nijar2yAM hosI sahaja svbhaavai|| 26. Apa kisyo nahiM jANo barasAM syUM hai jiNa para AMkha, thor3o soca-vicAra nikevala nAnhI Umara jhAMka / zeSa veSa to AMkyo-cAMkyo nahiM koi tulanA ThAvai / / 27. bar3I umara ro aura dUsaro agara najara meM neka, hAjara karUM hajUra ! hukama ho pUrvaka nAmollekha / mhai to iMgita rA ArAdhaka sAdhakatA ra dAvai / / 28. nahIM, nahIM hai bAta aura rI aurAM syUM ke kAma ? nikaTa nijara meM rAkhyo nizadina china china 'tulasI' nAma / kevala vaya rI bAta kahI hai, nahIM anyathA bhAvai / / 26. ekAdazI udIyamAna tithi karaNo aba abhiSeka, magana kahai karaNo cAhIjai zubha muhUrta dina dekha / bar3o kAma o bar3AM hAtha syUM maMgala samaya suhAvai / / 30. jyotirvida syUM jAMca sAMcavI zukla tIja dina sAra, pUjya kahai, hai lambI beLAM rahasI bhArI bhAra / ika pala ro bhI kharo bharoso iNa zarIra ro nAMvai / / 31. ati AturatA tvaratA lAgI magana karai AzvAsa, prabala pratApI puNyaporasA mhAMro dRr3ha vizvAsa / uNa hI dina o kAraja hosI bAdhA - vighna miTAvai / / 32. nITha-nITha adhinAyaka gaNa rA mAnI magana - salAha, mana nizcita kiyo bhAdrava suda tIja aDIkai rAha / chaTThe ullAse sollAse paMcama DhALa purAvai / / DhALaH 6. dohA yo vapU balahIna / 1. kamajorI behada bar3hI, svayaM UThaNo sovaNo, rukyo sthitI 2. dazamI syUM ekAdazI, bArasa terasa giNatAM - giNatAM eka dina, cavadasa AI saMgIna / / bhAla / cAla / / u.6, DhA. 5, 6 / 161 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. pUjya kahai lyo maganajI svAmI! chIjai deh| ___ sudI tIja laga gAtra o, zAyada de dai cheh|| 4. minaTa-minaTa bhArI par3a, paDai na cita meM cain| nija-kara pada-arpaNa karUM, phira niciMta din-rain|| 5. magana, pUjyavara! Apa ho, kartApuruSa prdhaan| jyUM hI dhAro tyUM karo, nahIM kahIM vyvdhaan|| 6. pRSThabhUmikA tIja rI, Aja karo shuruvaat| tIja AvatI dIkhasI. baNasI sahajyAM baat|| 7. jacI hRdaya gururAja ke, saciva-salA sAhlAda / ___amAvasI-madhyAhna meM, mujhanai kIdho yaad|| 8. somavatI mAvasa milI, 'vijaya muhUrta' vishess| jada ho sadguru zubha najara, hAjara sudina hmesh|| 6. cauthamalla munivara manai, Akara kiyo scet| A'ra Aja jaldI karo, sadguru ro sNket|| 'hAM re zAsaNanAyaka rI, madhurI-madhurI bolI pyArI lAgai re, tulasI! hAM re bodhavidhAyaka rI, sevA karatAM supta bhAvanA jAgai re, tulasI! 10. ThIka savA gyAraha bajyAM, bar3abandhava caMpaka mujha ter3aNa Avai re, tulasI! yAda pharamAvai komala sAda syUM, zrI gurudeva dayAlU sahaja svabhAvai re, tulasI! 11. zIghra sahodara sAtha meM, maiM sadguru rA caraNa-saroja juhArUM re, tulasI! nayanAnandana vaMdanA, chogAM-naMdana nai kara rUM-rUM ThArUM re, tulasI! 12. parama pUjya Adeza syUM, bAhira sAjhai caMpaka caukIdArI re, tulasI! 1. laya : oyUM 162 / kAlUyazovilAsa-2 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jor3I para poDhyA guru, maiM baddhAMjali baiThyo vismita bhArI re, tulasI! 13. dhImai svara guruvara kahai, 'beThyo kara' taba mhArai hAtha sahArai re, tulasI! azrutapUrva pramoda meM, baiTha sukhAsana jANaka imarata jhArai re, tulasI! 14. suNa tUM mhArI bAtar3I, bar3I pIr3a syUM mhAro tanu pIr3ANo re, tulasI! vAma-hasta-vraNa-yoga syUM, baNyo aneka vyAdhiyAM ro thira ThANo re, tulasI! 15. aba saMbhava lAgai nahIM, o zarIra A jyAvai sAgI cAMkai re, tulasI! vaidya vizArada DaoNkTarAM, jhAMkI A hI sthiti mhAro mana AMkai re, tulasI! 16. Aja tanai maiM sthiramanA, teDyo hai ekAnte bhAra bhuLAUM re, tulasI! bhaikSava zAsaNa rI matA, mamatA kSamatA lai sArI saMbhaLAUM re, tulasI! 17. suNato rahagyo stabdha-so, eka bAra to sahasA sadguru-vANI re, tulasI! Aja acAnaka A sthiti, iMyAM sAmanai AsI kadai na jANI re, tulasI! 18. kSaNa vizrama zramaNezvarU, bolai kevala eka sIkha dila dhArI re, tulasI! sajaga sadA rahaje sudhI! jyUM koI nahiM AMkai laghu vaya thArI re, tulasI! 16. vaya bAlaka pratibhA-bale, pragaTa praur3ha kahivAvai vibhava bar3hAvai re, tulasI! pravayA zizu-savayA baNai, jo viveka-bala-vRddhabhAva nahiM pAvai re, tulasI! 20. bolata guru jaba vizramyA, mahara-najara syUM rahyA jhAMkatA shAmai re, tulasI! gaharI baNI gabhIratA, u.6, DhA.6 / 163 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhArI manaHsthitI kuNa kyUMkara thAmai re, tulasI! 21. kahaNI kucha Avai nahIM, kahyAM binA piNa rahyo na jAvai mhAM syUM re, tulasI! khiNa-khiNa bhara jyAvai hiyo, akulAvai barasAvai AMkhyAM AMsU re, tulasI! ghaNo asuhAvaNo re, sagaru-viraha ro bANa, ghaNo alakhAvaNo re, suguru-viraha ro baann| dahala uThai dila dekhatAM re, karar3I virh-kRpaann|| 22. sAhasa sakala baTora nai re, sira guru-caraNAM tthaann| maiM taba bolyo bilakhato re, aMtara-vyathA mittaann|| 23. Akasmika vraNa-vedanA re, kara dhara tiir-kmaann| A pragaTI iNa aMga meM re, vidhi jar3a baNyo ajANa / / 24. cUra-cUra citar3o huvai re, kyUMkara karUM bkhaann| - suNUM nirAzA syUM bharI re, jaba zrImukha rI vaann|| 25. hai lAkhAM rI kAmanA re, huvai koTi klyaann| svAsthya varo zAsaNa karo re, haro jagata-tama bhANa! . 26. baho bhAra o Aparo re, Apa svayaM bhuj-paann| aMtara sUraja dIvalo re, nIradhi aura nivaann|| 27. kade na kInhI kalpanA re, maiM mana tIratha-trANa! car3haNo par3asI Aja hI re, (iNa) gurutara pd-khrsaann|| 28. aba laga to adhyayana meM re, eka lagana mana aann| rAkhI niza-dina vyastatA re, karI na gaharI chaann|| 26. pAMca minaTa bhI pAsa meM re, beThyo diyo utthaann| bakhata gamA mata kImatI re, sIkha citAra sujANa! 30. bhAvI sapanA dekhato re, rahyo moda mana maann| ___ pichatANo kyUM nAM par3e re, jo cUkai osaann|| 31. aba prasAda mujha para karo re, cAkara pada-raja jaann| dyo caraNAM rI cAkarI re, avasara ro ahsaann|| 1. laya : harI guNa gAyale re 164 / kAlUyazovilAsa-2 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. sira dhAryo kara Aparo re, rahI na koI kaann| mana-ciMtyA sArA husI re, guru rai punny-prmaann|| 33. manacAhyo moko milai re, sevA ro ikdaann| AhI antara bhAvanA re, guruvara jIvana-prANa! 'hAM re zAsaNa-nAyaka rI, madhurI-madhurI bolI pyArI lAgai re, tulasI! 34. taba guru dai AzvAsanA, jANaka AMsU pUMchai UMce bhAvai re, tulasI! nija bUthA sArU sajhai, sevA jiNa syUM jo sajhaNI meM Avai re, tulasI! 35. aba bhI jo mhAro bacyo Ayurbala to tUM rahasI mujha pAse re, tulasI! nahiM to gaNa rukhavALasI, A piNa mhArI sevA kyUM na vimAse re, tulasI! 36. dhIraja dhara mata kAyarI, mana para lyA tUM, maMgalamaya guru bhAkhai re, tulasI! yUM aMtara AzvAsa syUM, protsAhita mhAro mana zama-rasa cAkhai re, tulasI! 37. do kSaNa ruka nizvAsa le, baNa gaMbhIra suguru mujha sammukha jovai re, tulasI! o atilambo AUkho, iNa yuga meM nahiM prAya phalaprada hovai re, tulasI! 38. jananI chogAM jIvatI, A asAdhya-sI mhArai aMga upAdhI re, tulasI! .. tUM hI aba saMbhALaje, * rahai sadA saMyama meM citta-samAdhI re, tulasI! 36. mAjI rI sevA sajhI, khUmAMjI AjIvana khiNa-khiNa jAgI re, tulasI! 1. laya : oLyUM u.6, DhA.6 / 165 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta satyAM dIje sahI, sevA ro mUlyAMkana karai subhAgI re, tulasI ! 40. aMtaraMga guru-ziSya rI ekatAnatA adbhuta smRti sarasAvai re, tulasI ! kara-shArai poDhAviyA, chaTThI DhALa DhaLakatI rasa barasAvai re, tulasI ! DhALa : 7. dohA 1. sAyaM pAkSika pratikramaNa, maiM karavAyo Apa / guruvara poTryA hI rahyA, samatA meM cita thApa / / 2. khamatakhAmaNA sakala muni, kInhA ekaNa sAtha / ghaMTA bhara rai Asarai, bItI hai aba rAta / / 3. magana - prArthanA sAmayika, dyo guru! zikSA-dAna / yadyapi besata bolatAM, hovai kaSTa mahAna / / 4. iNa biriyAM rI sIkhar3I, bar3I alaukika bAta / karuNAnidhi ! karuNA karo, he tIratha rA tAta ! 5. turata virAjyAbhittitala, zAsaNa rA siradAra / uttama asukha giNai nahIM, sammukha para - upakAra / / 6. sakala zramaNa samudita mudita, suNata udita AhvAna / bAtar3alI tiNa rAta rI, par3ho suNo sujJAna ! 'AmAvasa bhAdur3I ho nizi rUr3I zikSA svAma rI / khulI carUr3I-sI sArAM rI AMkha / / 7. zIghra - zIghra saba dhAyA ho, ulasAyA zramaNa suhAvaNAM, AyA AyA pAyA parama pramoda / sAmantraNa batalAyA ho, gururAyA saMtAM! sAMbhaLo, mhAMrai sArai jIvana ro avabodha / / 1. laya : caMDAlI caukar3iyAM ho 166 / kAlUyazovilAsa-2 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. durlabha mAnava jIvana ho, durlabhatara darasaNa jaina ro, durlabhatama hai tAraka teraapNth| abhinava bahai triveNI' ho, samazreNI nija ghara AMgaNe, ApAM bar3A subhAgI iNa virtNt|| 6. Adima-jina' avatariyA ho, guNadariyA jANaka jagata meM, bhIkhaNajI svAmI nAmI nysuutr| ___ mUrtimAna maryAdA ho, adhyetA zAsana-sUtra rA, krAnti-praNetA netA atra amutr|| 10. paTa bhArI brahmacArI ho, jaya-jaza magha mANaka mAlavI', eka-eka syUM bar3ha-car3hatA aacaary| kSaNa-kSaNa karI rukhALI ho, vanamALI gaNavana kI sadA, ojasvI dAyitva bahyo anivArya / / 11. aba bhI jo pada pAvai ho, netRtva nibhAvai saMgha ro, ___ saMgha-surakSA ho sarvopari lkss| unnata tIratha-ratha nai ho, samucita satapatha meM hAMkaNo, nahIM rAkhaNo mana meM pkss-vipkss|| 12. maryAdA meM cAlai ho, nahiM TALe guru-AjJA aNI, tiNanai deNo saMyama ro aashvaas| vinayI vijJa vivekI ho, ullekhI gaNa-itihAsa meM, tiNa ro kabhI na hoNe deNo haas|| 13. jo svacchandAcArI ho, avicArI avinayi AgrahI, gnn-mryaad-vyvsthaa-avgnnnaar| penI AMkheM jhAMko ho, AMko tyAMrI karatUta nai, ho sArAM ko sabala prabala prtikaar|| 1. eka AcArya, eka samAcArI, eka prarUpaNa pddhti| 2. bhagavAna RSabha 3. AcAryazrI bhArImalajI 4. AcAryazrI rAyacaMdajI 5. AcAryazrI jItamalajI 6. mAlava prAMta meM janma lene vAle AcAryazrI DAlacaMdajI u.6, DhA.7 / 167 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. prAyazcitta prayoge ho, samajhAisa yoge sahaja meM, ___jamai hRdaya jadi gaNa meM to hai khair| aira-gera hI bolai ho, nita ghoLe jaira jabAna meM, to gaNabAhira karaNe meM kyUM dera? 15. nija kartavya nibhANo ho, bhaya khANo ghabarANo nahIM, karatAM rahaNo ciMtana sadA svtNtr| o bhAyI gaNapati nai ho, saMdeza vizeSa zubhaMkarU, __aba gaNa-hita lyo mUMghAmolo maMtra / / 16. vaya-nAnhA ho dAnA ho, AcAraja gaNasamudAya meM, zramaNI zramaNa zrAvikA zrAyaka srv| eka bhAva dila rAkho ho, mata bhAkho vyaMga-vinoda meM, eka zabda bhI saha Akroza sagarva / / 17. ANa akhaMDita tiNa rI ho, ApaMDitamaraNa baho munI, khaMDa-khaMDa ho jyAdai cAhe praann| rahaNo guNamaNimaMDita ho, dila daMDita kyUM karaNo kahIM? sadguru-zaraNo chaDita chadma chpaann|| 18. sAvadhAna sAdhana meM ho, bAdhana meM viSaya-vikAra nai, ArAdhana meM pratipala jo vrtiraaj| zAsaNa zobhai bAM syUM ho, bai zAsaNa syUM zobhai sadA, __donyAM syUM mahakAvai mnuj-smaaj|| 16. gaNa gaNivara syUM gaNivara ho, gaNa syUM hI lAgai dIpatA, gaNa-gaNiyara syUM dIpai jinvr-dhrm| tAraka tArakapati syUM ho, tArakapati tAraka-saMgha syuuN| tArakapati-tAraka syUM gagana smrm|| . 20. akSara-akSara yANI ho, guNakhANI zrI gurudeya kI, aMkita jANI rU- aatm-prdesh| muniyara yojitapANI ho, suNa mANI mojA sAMtarI, bI veLA ro aba to sumaraNa shess|| 21. dhanyA te kRtapuNyA ho, jo muniyara mAyasa-yAminI, sAkSAta lInho shikssaa-rs-aasvaad| 16 / kAlUyazovilAsa-2 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa sAtavIM kalanA ho, saMkalanA bhAvAM rI karI, mUla mUla anuvAda aMta anuvaad|| DhALaH 8. dohA 1. baddhAMjali muni maganajI, saba saMtAM rai saath| kRtajJatA jJApita karai, kI karuNA gaNanAtha! 2. prabala asAtAvedanI-grasita Aparo gaat| to piNa A anuzAsanA, gaharI gauraya baat|| 3. juga-juga rahasI jIyato, iNa niza ro itihaas| tanu azaktatA ayagaNI, jo kInho aayaas|| 4. deva dayAlU nahiM huyo, aba lo antstoss| toSa-poSa pAyAM binA, rahai na mana khAmoza / / 5. bhaikSavagaNa ro sAmanai, hai ati moTo kaam| aba taka pharamAyo nahIM, zrImukha kiNaro naam|| 6. moghama meM zikSA sakala, akala-sarUpI aap| dInhI piNa kInhI nahIM, coDai kiNarI thaap|| 7. agara maharavAnI karo, haro vyathA dil-vyaapt| varo svAsthya phira uddharo jana-jIvana paryApta / / 'kiNa rai mana ro jANyo kada huvai re lAla / o to AyuH karma karAla, Avai kaNAM kaThAM syUM caal| mAnava ghar3e manorathamAla, piNa o khiNa meM karai vihAla / / 8. bole zrI kAlUgaNI re, suNatAM zramaNa-samAja / __ Aja kiyA karaNe sakU~ re, jo bAMdhyo andaaj|| 6. rIta-bhAMta jANa nahIM re, muni saamprtkaaliin| kiNayidha yuyapada dIjie re, ziSya-caturatA cIna / / 1. laya : bole bAlaka bolanA re u.6, DhA.7,8 / 166 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. yuvAcArya-AcArya ro re, pAraspara vyvhaar| tyUM samAja-yuvarAja ro re, sAcai shissttaacaar|| 11. par3I purANI bAtar3I re, karaNe heta nviin| ___mhArai mana rI bhAvanA re, AkhU suNo adiin|| 12. sATha barasa pUrA huyAM re, kara yAtrA sNpnn| karaNai rI jo dhAraNA re, nija mana meM prtipnn|| 13. thaLI deza bIdANa meM re, chogAMjI rai paas| adhikRta rUpa samarpato re, pada yuvarAja prkaash|| 14. zramaNa-satI zrAvaka sabhI re, prakaTa dekhatA dRshy| abhinava racanA saMgha kI jo, barasAM rahi adRshy|| 15. jaya-magha magha-mANaka samai re, jo byo brtaar| paratakha rUpa dikhAvato re, Anandita anpaar|| 16. aMgasthiti avalokatAM re, o to duSkara kaar| dhorAM dharatI 'mAM' rahI re, mhai beThA mevaadd'|| 17. dardanAka suNa bAtar3I re, saMta huyA dilgiir| kaiyAM rI chAtI chaLI re, DhaLakyo nayaNAM niir|| 18. prabala puNya rA porasA re, zrI kAlU prkhyaat| manaciMtI nahiM kara sakyA re, orAM rI ke baat| 16. atulabalI durbala huvai re, iNa AyuSya samakSa / roka sakyA nahiM vIrajI re, bhasma-graha prtykss|| 20. bhaNai zramaNagaNa sAca hI re, biMyAM karo thira thaap| jiyAM jaThai dhAro bar3ha re, puruSottama ho aap|| 21. thaLI deza meM jo raLI re, karaNI karyo vicAra / / aThai karo mevAr3a meM re, sIjhai sArA kAra / / 22. pUjyapravara pabhaNai sahI re, Acho avasara dekh| sakala kAma karaNo aThai re, likhaNo hai tyUM lekh|| 23. kala taka to kahato rahyo re, moghama meM maiM baat| Aja pragaTa pratyakSa meM re, kInhI hai shuruvaat|| 24. A'ra pachai madhyAhna meM re, maiM uNanai ekaant| teDhyo, kahaNe ro kahyo re, aMtaraMga vRttaaNt|| 1. mAtuzrI chogAMjI 200 / kAlUyazovilAsa-2 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. jo bhI hai bAkI bacI re, kahaNI likhaNI zeSa / so kahasyUM likhasyUM balI re, aba to rahI na resa / / 26. jo mujha syUM na likhIjasI re, to bo' likhasI bhAla / maiM to mehanata prAya hI re, mhAMrI dInhI TAla / | 27. ityAdika bAtAM bhalI re, gaNaprabaMdha re heta / svAma amAvasa - yAminI re, bhAkhI sakala saceta / / 28. haryA bharyA manar3A Thar2yA re, suNI sIkha bar3abhAga / saghana ghanAghana-vRSTi syUM re, vikasita sAro bAga / / 26. kahai magana - aba por3hie re, Aja kiyA ati klAMta / paNa sArAM rA mana huA re, ghI pIyA-sA zAMta / / 30. sukha pharamAvai svAmajI re, sArai munivara seva / DhALa AThavIM A kahI re, sumarata zrI gurudeva / / DhALaH 6. dohA : 1. ekama dina madhyAhna meM, AmaMtrita punarapi zikSA sAMtarI, dai sadguru 2. moTo gaNasamudAya hai, tUM rAkhIje AMkIje chadmasthatA', mata karaje mana 3. satiyAM rI saMkhyA bar3I, zikSA varai vikAsa / yUM karaNo hai ho sajaga, satata saphala AyAsa / / 4. rAta-divasa avasara lahyo, jaba-jaba zrI gurudeva / sAnugraha bagasIsa kI, caraNakamala rI seva / / dhara cUMpa | 5. dUja divasa dopahara meM, kezaloca mhAMro kiyo, cautha munI 1. yaha saMketa muni tulasI ke lie hai / 2. dekheM pa. 1 saM. 51 ekAMta / vizrAnta / / dhyAna / mlAna / / harSotsuka 6. sAyaM suguru- padAbja meM, jyeSTha-sahodara maiM baiTho sevA sajhaM, guruvara UMcai rUM-kUMpa / / sAtha / hAtha / / u.6, DhA. 8,6 / 201 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. madhurAmantraNa kara bhaNai, su re kala prAtaH sUryodaye, syAhI zIghra 8. zveta patra paTar3I sahita, lekhaNaghara lyAjye ati tAkIda syUM, mata 6. hRSTamanA svIkRta karai, caMpaka 'tahata tahata' baddhAMjalI, nizchala caMpAlAla ! nikAla' / / saMghAta / bhUlIje bAta / / sadguru-caina / nizcala naina / / 10. bItI bIja - vibhAvarI, tatakhiNa tIja- prabhAta / iSTa ghaTI pragaTI pravara, guruvAsara vikhyAta / / mhAMro nAtha nagIno bhArI sujaza jaga lInho re, mone pada yuvarAja ro dInho re, mhAMro nAtha... / jyAMro vikramazAlI sIno re, mhAMro nAtha.... 11 1. dekhe pa. 1 saM. 52 2. laya: jaya jaya naMdA 202 / kAlUyazovilAsa-2 11. prAtaH par3ilehaNa kara svAmI, navale veSa virAjai / 'raMga - bhavana' rai bar3e hAla meM, navala dhavalimA sAjhai re / / 12. bAla sUrya rI lAla razmiyAM prabhuvara-caraNa pakhArai / AkRti kI adbhuta prasannatA, vAtAvaraNa nikhArai re / / 13. campaka munivara guru- AjJA syUM, savinaya hAjara kInhA / syAhI lekhaNa paTar3I pAno, kiMcita DhIla karI nAM re / / 14. vedana-vyasta samasta zarIre, vAma hasta- vraNa bhArI / to piNa pUjya prazAntamanA, baNa lekhaka lekhaNadhArI re|| 15. eka pAMva to dharatI Upara eka paTTa para rAkhI / goDai para pAno dhara beThA, sUrya sAmane sAkhI re / / 16. magana kahai - atimAtra parizrama likhaNo kisyo jarUrI ? zrama rI hai ke bAta, nibhANI saMgha zRMkhalA pUrI re / / 17. mane bulAyo tatakhiNa Ayo caMpaka baMdhava sAthe / sadguru karai apUrva anugraha dharai hAtha zira- mAthe re / / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. ruka-ruka kara kara thAma-thAma kara sAro patra bharyo hai| gaNa-AcArya-paMkti meM aMkita 'tulasI' nAma karyo hai re|| 16. aba Adeza diyo zivarAjI'! saba santAM nai tedd'o| jhamakUjI AdI satiyAM bhI jamyA, ThikANo ner3o re|| 20. eka ora hai magana Adi muni, zramaNyAM beThI saamai| zrAvaka aura zrAvikAyAM bhI, UbhI bharI sabhA meM re|| 21. yuvapada ro paripatra maganamuni khaDyA padai smbhaavai| muditamanA mujhanai gaNamAlika hAtho-hAtha dirAyai re|| AcAryazrI kAlUgaNI dvArA likhita paripatra-zrI bhikSu pATa bhArImAla / bhArImAla pATa raaycnd| rAyacanda pATa jiitml| jItamala pATa mghraaj| magharAja pATa mANakalAla / mANakalAla pATa DAlacanda / DAlacanda pATa kaaluuraam| kAlUrAma pATa tulachI (sI) raam| vinayavaMta AjJA maryAdA pramANe cAlasI, sukhI hosii| saM. 1663 bhAdrapada su. 3 guruvaar| 22. caddara zveta caukar3I-mulamula' aba hI naI dhraaii| turata utAra udArahRdaya guru, manai svakara or3hAI re|| 23. pada yuvarAja rivAja sAjha saba, mujhanai dIdho svaamii| rajakaNa nai kSaNa meM merU baNavAyo aMtaryAmI re / / 24. jalabindU indUjyala mAno, zuktija Aja suhaayo| mRnmayapiNDa akhaNDa palaka meM kAmakumbha kahivAyo re|| 25. sAdhAraNa pASANa zilpi-kara, divya devapada paayo| kiM yA kusuma suSamatA-yoge, mahipati-mukuTa mar3hAyo re|| 26. mRnmaya-ratna prayatna-prayoge, zANa pANa srsaayo| bindu-sindhutA ko jo upanaya, sAkSAta AkRti pAyo re|| 27. bAla anAtha sAtha jo paratI, seTha surudatA bhaarii| hai caritArtha kRtArtha kahANI', maiM dekhU dRga DArI re|| 1. kAlUgaNI kI zArIrika seyA ke lie vizeSa rUpa se niyukta muni shivraajjii| 2. tevIsa, paccIsa aura sattAIsa naMbara kI mulamala, usa para caukar3I kA ciha hotA thaa| 3. dekheM pa.1 saM. 53 u.6, DhA.6 / 203 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. moTA ro sira hAtha dharAyata laghu mahAna baNa jyaavai| ___'mahara najara daulata"rI ghaTanA, kuNa jo vitatha batAvai re|| 26. saMyuktAkSara-yoge laghu-akSara-gurutA aakrnnii| vartamAna virataMta vilokata, sAca vadai vyAkarNI re|| 30. loha-kaMcana-karaNAro pArasa, grantha-grantha meM gaayo| para pArasa-karaNAro pArasa, Aja sAmanai Ayo re|| 31. aho suguru-upakAra eka jihvA syUM kyUMkara gAUM? jo nAgeza-rasajJA' pAUM, kAMyaka mana bahalAUM re|| 32. magana svastha AzvastamanA, hArdika kRtajJatA ttaannai| bhAvapUrNa ika dohaka syUM, guruvara ro viruda bakhANe re|| 33. sakala saMgha kI ciMtA meTI, dekho chogaaN-jaayo| jaya-jaya vijaya-dhvani syUM, gaharo 'raMga-bhavana' guMjAyo re| 34. cammAlIsa barasa syUM gaNapati, nUtana kAma kraayo| saMgha-catuSTaya-hRdaya sulaya meM, raMga umaMga bar3hAyo re|| 35. tIja-prabhAta samaya ro varNana, varNaviyo bhalabhAvai / navamI DhALa vizAla bhAla, zrI kAlU rasa barasAvai re|| DhALaH 10. dohA 1. gadhiyA gaNezadAsajI', zAsaNabhakta udaar| pura-pura meM pahuMcAviyA, samAcAra de taar|| 2. tela-biMdu jyUM udaka meM, phailI sArai baat| sArAM mana nizciMtatA, harSe pulakita gaat|| 1. dekheM pa. 1 saM. 54 2. dekheM pa. 1 saM. 55 3. zeSanAga ke eka hajAra muMha tathA do hajAra jihvA hotI haiM, aisA mAnA jAtA hai| 4. maMtrImuni dvArA kathita dohA raMga bhavana meM raMgaraLI, pada yuvarAja prkaash| municchatra mahimAnilo, pUraNa karadI pyaas|| 5. dekheM pa. 1 saM. 56 204 / kAlUyazovilAsa-2 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sAdhvI-vaMdana rai samaya, darasAI gnndhaar| yuvAcArya-AcArya rI, vanaNA-vidhI udAra' / / 4. naI sRSTi aba syUM huI, yuvaacaary-aacaary| kiyAM kaThai kuNa-sI kisI, rIti-razma anivaary|| 5. saMta-satI jANe nahIM, zrAvaka nahiM saMlagna / yA jANai guruvara svayaM, yA jANai muni mgn|| lAvaNI chaMda 6. maiM svayaM baNyo ajJAta bhAra syUM bhArI, pratyeka kArya meM pragaTI sthiti duvidhA rii| baiThU to kaThai kiMyAM kiNa rIte bailUM? bolUM cAlU bAhira yA bhItara peddhuuN|| 7. AcAryapravara rai sAthai kiNa vidhi varte, kiNa vidhi cyArUM tIratha rai sAtha pravartaM? yadi anucita rIte eka hI caraNa bar3hAUM, anabhijJa kahAU hAsyAspada baNa jyaauuN|| dohA 8. itale magana kahai karo, UMcai svara aavaaj| ___padharAvai paMcami-samiti, yuvAcArya mhaaraaj|| 6. nayo colapaTTo sahaja,. lyA paharAyo snt| sAro janasamudAya hai, romAMcita atyNt|| 10. muni nathamalajI AviyA, le pANI ro paatr| sajja huyA sArA muni, sahacara ulsit-gaatr|| lAvaNI chaMda 11. saMtAM rai sAtha calyo to bhIr3a bharI hai, janatA paga-paga para beaMdAja khar3I hai| haMsatA-khilatA saba mhArai shAmai dekhai, kAlU-kRpayA mujhanai kAlU kara lekhai / / 1. dekheM pa. 1 saM. 57 u.6, DhA.10 / 205 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. ruka caraNa-caraNa janatA rI zraddhA leto, patha pAra kiyo jyUM-tyUM jIkAro deto| pAcho Ayo to bo hI prazna khaDyo hai, sArI cariyA ro ciMtana citta caDhyo hai|| dohA 13. zrI kAlU muni maganajI, kiyo sukhada shyog| diyo bodha zramaNI-zramaNa svIkRta kiyo amogha / / 14. zabda paMcamI-samiti ro, pAda-pramArjana saar| __paTTAsana AcArya jyUM, yuvaacaary-adhikaar|| 15. pANI samacai rAkhaNo, samacai karaNo aa'r| _ 'yuvAcArya' AcArya jyUM baho saMgha ro bhaar|| 16. ikasarakhI sevA karo, choTA-moTA snt| yuvAcArya bahasI sadA, AcArjA rai pnth|| 17. suNaNI gatadina-vAratA, tyUM hAjarI-vidhAna / __. AjJA aru AloyaNA, pravacana sadA pradhAna / / 18. ityAdika saba kAma , o karasI svymev| maiM nizciMta huyo abai, yUM bhAkhai gurudev|| 16. nikaTa parva saMvatsarI, gaNanAyaka dRddh'nem| madhyAhne karavAviyo, kezaloca sprem|| 20. prAtaH pravacana hAjarI bAMcI nai mdhyaan| maiM gururAja-padAbja meM rahyo bhaMgatA tthaan|| 21. jaya-viracita 'ArAdhanA' bAMcaNa ro sNket| karyo svayaM zAsaNapatI, maiM taba pardU scet|| sujanA! svAma-ArAdhana bhArI svAma-ArAdhana ziva-sukha-sAdhana, bAdhana vissy-vikaar| nija meM nija-guNa ro sNcaar|| 1. dekheM pa. 1 saM. 58 2. laya : sugaNA! pApa paMka paraharie 206 / kAlUyazovilAsa-2 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dasa hI dvAra apAra rasIlA zIlAzrita saMvAda | supta cetanA sphuraNA sAgai jAgai aMtarnAda / / 23. AloyaNa' aru vrata - AropaNa khamatakhAmaNAre sAra / pApa aThArai vArai, dhArai sukhakara zaraNAM cyA / / 24. duSkRta-nindA sukRta-prazaMsA" vidita bhAvanA dvaar| AjIvana anazana kara samaro pravara mantra - navakAra / / 25. nirmalatA nizchalatA nipajai khalatA ro pratikAra / dila ujjvalatA sahaja saralatA ArAdhana adhikAra / / 26. patanazIla pariNAma palaka meM dhAvai dRr3hatA- dora / ArAdhana meM vIra-vRtti ro bhAva bharyo 'jaya' jora / / 27. suNata acetana eka bAra to mAno hoya saceta / baMda jabAna gAna hita hicakai ArAdhana sthira-ceta / / 28. zUrapaNo kAyara - cita camakai ghamakai jaba raNatUra / tyUMjaya-kRta 'ArAdhana' suNatAM pauruSa hota prapUra / / 26. gaNivara anupama zAMta rasApluta adbhuta aMga umaMga / tana-mana saMyama-raMge raMgai jANaka jItai jaMga / / 30. cyArUM tIratha saMge kIdhA khamatakhAmaNA svAma / svamati anyamati sahaja khamAvai lyAvai sama pariNAma / / 31. saMdhyA maiM pratikramaNa suNAyo baiThyo sArUM seva / pAMca mahAvrata mujha ucarAdai yUM bhAkhai gurudeva / / 32. guruvara nai mahAvrata ucarAUM pAUM mana saMkoca / para iMgita - ArAdhana karaNo Akhira yUM Aloca / / 33. dazavaikAlika sUtra - pATha mahAvrata cautho adhyena / maiM ucarAUM akSara-akSara suNa pAvai guru caina || 34. bAra-bAra navakAra mantra se Apa japyo mukha jApa / AyU mApa alpa-so jANI nANI thiratA thApa / / 35. kaba hI AMkhyAM kholai bolai hoLa-sI AvAja / kaba hI por3he kabahi virAjai vedana beaMdAja / / 36. gAMva-gAMva rA loka hajArAM pratidina darasaNa kAja / eka nALa car3ha dUjI utarai nizidina paMktI sAjha / / 37. DaoNkTara vaidya hakIma kImatI AyA pAyA toSa / paNa iNa aMge A bemArI dekha kiyo aphasosa / / u.6, DhA.10 / 207 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. nava nidAna aru naI cikitsA nija-nija auSadha sAtha / karaNI ThAnai piNa nahiM mAnai mhAMro zAsaNanAtha / / 36. au mhAMrai hita auSadha lyAyA AyA hita upacAra / maiMna sikArUM himmata dhArUM saMyama ro AdhAra / / 40. DaoNkTara vaidya pradezI dezI rahagyA dekha isar3A saMta bhAga duniyAM ro bar3I dharma rI dhAka / / 41. jo Atyantika kaSTa samaya meM naSTa karai nahiM nema / avAka / spaSTa vacana meM khyAta bAta mukha kahatAM upajai prema / / 42. stuti-nindA satkAra - nirAdara lAbha-alAbha samAna / parama dharama adhyAtmalIna guru zamarasa meM galatAna / / 43. mujhanai taba munipati pharamAvai aba tUM kara vizrAma | bahulI bItI rAta tAta rI A karuNA niSkAma / / 44. sArA santa karai ati Agraha jo kachu nUtana bAta / josyAM to tatkAla jagAsyAM baiThA mhai upapAta / / 45. AbhyaMtara-Alaya maiM pahuMcyo nivahaNa guru-nirdeza / dazamI DhALa nayana nahiM nidrA ika ciMtana animeSa / / 1. bItI beLAM be ghar3I, eka baje zvAsa-vega ati vistaryo, so tharaharU DhALa: 11. dohA andAja / samAja / / 2. dekha viSamagati nAr3a rI, DAkTara vara kavirAja bolai, aba muzkila bace, gaNanAyaka-tanu Aja / / 3. raghunaMdanajI to baNyA, hai atimAtra vihasta / tIna nAr3iyAM meM kahai, eka 4. svAmI svamukha samuccarai, ter3o tatakhiNa AyA zramaNagaNa, 5. zIghra-zIghra A vaMdanA, kara baiThyo maiM guru poDhyA karavaTa liMyAM, sAro saMgha TV 1. pitta kI nAr3I 208 / kAlUyazovilAsa-2 samUcI tiNa nai varNavatA asta / / bega / udvega / / pAsa / udAsa / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. pUchUM kara joDyAM praNata, maiM sukhaprazna udAra / mhAMrai sammukha suguruvara, gaharI najara nihAra / / 'munipa mahAmanA, kAlU gaNasvAmI re, munipa mahAmanA, jinamata - anugAmI re, munipa mahAmanA, hai nirupama nAmI re, munipa mahAmanA, prAMjali praNamAmI re, munipa mahAmanA / / 7. guruvara poruSiyo vedana visarANI re / ati UMce svare bolai vara vANI re / / 8. zramaNa-satyAM hai saba thArai zaraNai re / tUM rahaje sajaga zAsana- saMbharaNai re / / 6. choTA moTA saha ikasarakhI nIti re / tUM sahi rAkhajye nahiM tila bhara bhIti re / / 10. bAlaka kai bUr3hA kai glAnI gaNa meM re / sabakI cAkarI jyU Avai baNa meM re / / 11. sahayoga sabhI nai saMyama ro dIjai re / bahato iNa pathe jaga meM jaza lIjai re / / 12. syAbAzIvALo syAbAzI pAvai re / oLambho itara tUM kyUM ghabarAve re|| 13. gaNarakSA karaNI o kAraja thAro re / tUM karaje sadA dila rAkha karAro re / / 14. gaNa-pustaka-pAnAM jo nayA purANAM re / rUr3I rIta syUM rAkhe mujha ANAM re / / 15. dIkSA nija avasara dekhe to deNI re / nahiM avasara huvai to nAM kaha deNI re / / 16. hai caraNa rayaNa sama sudha pALa paLAvai re / tU iNa bAta meM rahajye dRr3ha dAve re|| 17. ityAdika dInhI mujha sIkha amolI re / khiNa-khiNa saMbharU bA guru rI bolI re / / 1. laya : bhAvai bhAvanA u.6, DhA. 11 / 206 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. rayaNAM rI rAsI khAsI aNatolI re / jAka jagaguru mujha aMga khasolI re / / 16. paradeza sidhAvata nija suta nai zreSThI re / jyUMdai sIkhar3I yUM mujha parameSThI re / / 20. magha mANaka muni nai jaya maghavA bhArI re| tyUM gurudeva mujha maiM bali - bali vArI re|| 21. guruvara bina dUjo kuNa iNavidha gAvai re / guru-gaurava bhalo guru-aMge pAvai re / / 22. kSaNa vizrama tiNa hI beLAM bagasIsAM re / nAmAGkita kare saba cAdai zISAM re / / 23. hai maganalAlajI svAmI sukhadAI re / re / / gaNapati rI sadA sira ANa car3hAI re / / 24. paccAsa barasa laga zAsaNa rI sAdhI re / sevA sArisI guru- mahara arAdhI 25. AMrI nezrAye upakaraNa kahAvai re / samacai Aja syUM nahiM bhAra uThAve re|| 26. tyUM kAraNa- joge auSadha nai Unho re / levai to vigai bagasIsa sahU no re / / 27. muni cauthamalla nai bagasIsa vicArI re| saMgha - vajana aru sArA kAmAM rI re|| 28. mhAMrai tana khAtira ati sAtAkArI re| Tahala bajAvato dina-rAta na dhArI re / / 26. dasa sahasra gAthA zivarAja RSI nai re / hai bagasIsa yUM kahi guru guNa cInai re / / 30. hai kharo AdamI dUjo iNa sarakho re / milaNo dohilo guNijana guNa parakho re / / 31. maiM iNa rai yoge mana ati sukha vedyo re / * vAha ! vAha ! ziva munI ! bhava-baMdhana chedyo re / / 32. gaNivara jiNa hete a zabda ucArai re / tiNaro jIvaNo sArthaka saMsAre re / / 33. ziva ro laghu bhrAtA hAthI nai jANI re / cyAra hajAra hI gAthA bagasANI re || 210 / kAlUyazovilAsa-2 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. kuMdana sukha caMpaka sohana suvizekhI re / cyArAM rI suguru sevA ullekhI re / / 35. laga tIna siyALAM sArA kAmAM rI re| zubha bagasIsa A guru bolI pyArI re|| 36. bAkI bheLAM rA muni sAtAkArI re| bagasUM Aja hI nava-nava maiM bArI re|| 37. ati sevA sAjhI jhamakUjI bhArI re| kAma ru bojha rI aMkita rijhavArI re|| 38. zramaNyAM bheLAM rI do-do sIyALAM re / sArA kAma rI bagasIsa vizAlAM re / / 36. nija bUthA sArU sahajyAM zrama kariyo re / yUM bhAkhai aho ! guruvara guNadariyo re / / 40. ika ika nai svAmI jaha-joga saMbhAryA re / tyUM ati heja syUM rUM-rUM sahu ThAya re / / 41. sira mAlika hovai zrI kAlU jehar3o re / nija zaraNAgatAM nai kabhI na chehar3o re / / 42. ikasAra do ghar3I UMcI AvAje re / gAjai megha jyUM sIkhar3alI sAjhe re / / 43. DaoNkTara kavirAjA vismita-sA rahagyA re 1 bhAvAveza meM sagaLA hI bahagyA re / / 44. DagamagatI nAr3I ati vikaTa avasthA re / tiNa meM piNa karai guru vizada vyavasthA re / / 45. isar3I hAlata meM kuNa kyUM kara bolai re / koI nITha syUM nija AMkhyAM kholai re / / 46. zrI vIra prabhU dI solaha praharAM rI re| aMtima dezanA tyUM Aja nihArI re / / 47. jana-sAdhAraNa syUM A zakti nirAlI re| iNa nai AMkasI jo pauruSazAlI re / / 48. chaTThe ullAse gyArahavIM gItI re / zrI gurudeva rI hai nirupama nItI re / / u.6, DhA. 11 / 211 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALaH 12. dohA 1. ika-be ghaMTA meM jamI, punarapi hAlata muul| azvini raghunaMdana kahai, apaNe mata anukuul|| 2. yadyapi tana TikasI nahIM, to piNa nizcita baat| kahaNI muzkila, suguru ro ajaba-gajaba hai gaat|| 3. brahmacarya ro zaurya hai, guruvara-aMga athaag| __kaThina kaThinatama pAvaNo, puujy-aatmbl-thaag|| 4. phira DAkTara azvinikumara, hRdaya-parIkSaNa het| yaMtra lagA dekhaNa lagyo, dil-dhdd'kn-sNket|| 5. ke dekhai ghocA lagA, miTI na thArI shNk| ___ kabhI na dhar3akai kALajo mhAro kahUM nishNk|| 6. anupama atula parAkramI, iso na dITho any| .. terApaMtha-bhadaMta ro hai virataMta anny|| 7. sUryodaya syUM sAMjha loM, ekasarIkhI bhiidd'| deva-didAra nihAraNe, chaNa hI milai na chiidd'|| 8. jyUM-tyUM eka'ra darasa kara, jANyo jIvana dhny| avasara rI sevA huvai, anupama aura anny|| 6. sthAnAMtara syUM bhI zramaNa-zramaNyAM AI caal'| cAturmAsa vihAra rI Agama-AjJA bhaal|| dekho bhAdUr3A rI chaTha aNater3I ner3I Avai re, jiNaro varaNana karatAM akSara ghar3atAM jI ghabarAvai re| jI ghabarAvai mana ghabarAvai viraha bar3hAvai re|| 10. uditA cautha tithI muditA-sI rahI jamAvaTa sAra, dina bhara zrI gurudeva zarIre sAyaM shvaas-prsaar| sArI rAta jagAvai re|| 1. dekheM pa. 1 saM. 56 2. ThANaM 5 / 100 3. laya : mhAro ghaNAM mola ro mANakiyo 212 / kAlUyazovilAsa-2 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. bhaNai zramaNagaNa zramaNAdhipa syUM nAjuka hai sthiti Aja, lagyo badalaNe raMga aMga ro gaura karo gururAja! mhArA dila dahalAvai re|| 12. puruSArthI zirazekhara guruvara bolai vacana vicAra, Aja vibhAvari kAla chamacharI tyAgyA cyA aa'r| sahajyAM hI samabhAvai re|| 13. IM bica meM AUkho Avai to hai jAvajjIva, cyArUM A'ra tyAga sAgArI anazana harSa atIva / dRr3ha pariNAmAM ThAvai re|| 14. iNa atizaya asvastha aMga meM anazana syUM ati prema, jinadarzana meM anazana moTo pAvai jo dRddh'nem| kula nai kalaza car3hAvai re|| 15. pAMcama dina upavAsa pUjya rai tyUM hI sArai saMgha, __mahAparva pardUSaNa bhUSaNa rAcai abhinava rNg| kAyara khANo khAvai re|| 16. sAMvatsara pravacana kara Ayo maiM guru-pada-upapAta, zrAnta klAMta jor3I para poThyA nahiM pUchaNa rI baat| baiThyA saMta sidAvai re|| 17. sArai dina sarakhI becainI ati painI jala pyAsa, samatA-bhAve sukha pharamAve maMda shvaas-nishvaas| durbalatA rai dAvai re|| 18. rAta pAchalI nAtha gAta meM thor3I ThaMDaka vyApta, pArzvasthita santAM rai shAmai prakaTa vacana pryaapt| zrImukha syUM pharamAvai re|| 16. kAla divasa to dina bhara nizi bhara vivaza kiyo vizrAma, uNanai' piNa sukha-prazna na pUchyo hUMto ghAma prkaam| vatsalatA dikhalAvai re|| 20. aba bolAvo bAra ma lyAvo, maiM taba praNamUM pAya, kara dhara mastaka guruvara pUche, tRSA na vyApI kAya? pravacana-kaSTa-prabhAvai re|| 1. yuvAcArya zrI tulasI ko u.6,DhA.12 / 213 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. umaTyo moda pramoda amita mana, maiM vinavUM gururAya ! zubha karuNA-dRSTI ami-vRSTI kyUM mujha ghAma satAya / pUjya cirAyu: pAvai re / / 22. prAtaH kiyo pAraNo svAmI zramaNa-satyAM piNa sAtha, pragaTI sArAM mana prasannatA zubha-bhaviSya-zuruvAtasamajhI, moda manAvai re / / 23. mhai jANyo moTai khatare syUM ubatyo svAma- zarIra, cauvihAra upavAsa-udadhi tara pahuMcyA paralai tIra / aba Arogya suhAyai re / / dekho bhAdo chaTha saMdhyA aNater3I ner3I Avai re 1 24. tIna prahara to bItyA tiNa dina cothe re prAraMbha, zvAsa- uThAva jIva ghabarAhaTa jinazAsana ro khaMbha / samatA rasa sarasAvai re / / 25. maiM paMcami-samiti syUM Ayo kara vaMdana, vizrAma, beThyo upAsanA meM guruvara- sammukha dRga-yuga dhAma / amRta rasa barasAvai re / / 26. pauNI chaha bajatAM guru pUche kito bacyo dina zeSa ? jAca sAcavI zIghra karuNeza ! paDuttara deUM maiM paiMtI minaTa lakhAyai re / / pANI pIrNa kAja, zakti nahIM pratirAja ! poTryAM kRpA karAvai re / / vastu nai sUtAM pINI nAMya, kInhA shAro de munirAya / pANI pI por3hAvai re / / bar3hagI vedana beaMdAja, mana meM dhImai sI baiThAyo karI prArthanA - Aja virAjaNa 27. pharamAvai - mujha 28. gaNivara bhAkhe - tarala taba dhImai-sI baiThA 26. por3hata pANa zvAsa- gati gahago sAda viSAda na 214 / kAlUyazovilAsa-2 AvAja / guruvara yUM pUchAvai re / / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. maganalAlajI svAmI aba taka Aya gayA ke nAya? maiM bolU-nahiM AyA, AvaNavALA hai gururAya! jA jhaTa saMta bulAvai re|| 31. bega-bega bahi bATa maganamuni Aya khaDyA guru-tIra, sammukha jhAMka 'abai' do akSara bole suguru sdhiir| AMtara bhAya sujhAvai re|| 32. saMthAro pacakhAyAM? pUcha sahasA magana sajoza, hAM' yUM hoLe bolai svAmI aba laga pUro hosh| para nahiM bolyo jAye re|| 33. cIvihAra saMthAro taba hI pacakhAvai muni magna, bhArI sAhasa ko o paricaya dai zaraNAM sNlgn| mhAro dila kumhalAyai re|| 34. siddha-siddha arihaMta deva ro hai zaraNo gurudeva, mhAM sArAM nai zaraNa Aparo hojyo deva! sdev| UMce svara saMbhaLAvai re|| 35. maiM aneka saMtA rai sAthai dekhU sthiti pratyakSa, jhamakUjI AdI kai satiyAM UbhI puujy-smkss| avasara lAbha uThAye re|| 36. DaoNkTara kavivara raghunaMdanajI, ghanazyAma piNa tatra, khullI AMkheM guru-mukha jhAMke rAkhe mana ektr| aba o vIra vilAyai re|| 37. baiThA pAsa amolakacanajI baiMgANI bIdANa, caMpAlAla nAhaTo', tIjo hai zubhakaraNa suraann| jabara bhaMDArI bhAyai re|| 38. sAta minaTa saMthAre syAmI kInho svarga prayANa, Akhira samaya saceta avasthA asta huyo jg-bhaann| janatA azru bahAye re|| 36. chaya baja doya minaTa para guruvara kara anazana svIkAra, nava minaTAM para nayana-dvAra vara jIvana ro nistaar| aMtima kaSTa abhAvai re|| 1. saradArazahara niyAsI 2. ghUrU nivAsI 3. jayaramalajI bhaMDArI, jodhapura u.6, DhA.12 / 215 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. jiNa rai dvArA sArAM ro hai iNa duniyA meM aMta, haMta ! haMta! bo aMta na pAvai akaruNa krUra kRtaMta / durjaya dvaMdva macAvai re / / 41. sakala saMgha meM aMga-aMga meM vyAkulatA bina thAga, prabala pratApI puNya-poraso grahyo svarga ro mAga / anagha udAsI chAvai re / / 42. vAsarapati piNa zAsaNapati ro surapura-gamana viloka, kevala gyAraha minaTa bAda hI astaMgata dhRtazoka / sAgara pAra palAvai re / / 43. chaTThe ullAse bArahavIM bar3I virahiNI DhALa, antya samaya se vivaro siMvaro 'tulasI' hRdaya dRr3hAla / guru-guNa-gaMgA nhAvai re / / DhALa: 13 dohA 1. sapta bIsa barasAM sudhI, kara zAsana-saMbhAla / mUlalAla dekhAlagyo, Aja anokho khyAla / / 2. ika sau uNacAlI munI, rahyA suguru- dRga nhAla' / mUlalAla dekhAlagyo, Aja anokho khyAla / / 3. tIna tIsa yuta tIna sau zramaNI baNI niDhAla' / mUlalAla dekhAlagyo, Aja anokho khyAla / / 4. lAkhAM zrAvaka-zrAvikA, virahI huA vihAla / mUlalAla dekhAlagyo, Aja anokho khyAla / / 1,2. pUjya kAlUgaNI gaMgApura padhAre, usa samaya saMgha meM sAdhuoM kI saMkhyA 141 tathA sAdhviyoM kI saMkhyA 334 thI / yaha ullekha chaThe ullAsa kI DhALa 1 / 15 meM hai| kAlUgaNI ke svargavAsa ke pazcAta ukta saMkhyA meM antara A gyaa| chaThe ullAsa kI DhALa 13 / 2,3 anusAra sAdhuoM kI saMkhyA 136 tathA sAdhviyoM kI saMkhyA 333 hai / pUjya kAlUgaNI tathA eka sAdhu muni banecandajI (mokhundA) kA svargavAsa hone se sAdhuoM kI saMkhyA do kama ho gii| isI prakAra sAdhvIpramukhA kAnakumArIjI kA rAjaladesara meM svargavAsa hone se sAdhviyoM kI eka saMkhyA ghaTa gaI / 216 / kAlUyazovilAsa-2 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. dekho bANUM barasa rI, jananI ro ke haal| mUlalAla dekhAlagyo, Aja anokho khyAla / / 6. khiNa-khiNa meM sumarai hRdaya, bo sadguru ro yog| dekho Aja viyoga meM, sArA sapanA mogha / / 7. sukha hI sukha saMyoga meM, jadi nahiM huvai viyog| kiNa kAraNa sarajyo vidhI, jaga viyogamaya rog|| 8. AMkha jhAMka rahatA sugaNa, pramudita-cita hara baar| Aja viraha-vikSepa meM, jhArai hRdaya-baphAra / / 6. 'ghana ogAja jyUM re loya, madhurAvAja syUM re loya, jiNa mukha vANI re, nANIzvara brsaavtaa| Aja huyo kisUM re loya, UbhA dasa diroM re loya, tiNa mukha shAmA re, dekhai jana bilkhaavtaa|| 10. mukha jIkArar3o re loya, jI jIkArar3o re loya, UMcai pUMcai re, guruvara jaba phrmaavtaa| bhavi ulasAvatA re loya, adhika umhAvatA re loya, Aja na jhAMke re, AMkheM aavt-jaavtaa|| 11. pATa virAjatA re loya, chiti pe chAjatA re loya, pariSada anupada re, sevA-saMpada jhaaNktii| kahi mAnasa-vyathA re loya, karatI saMkathA re loya, Aja nihArai re, virahI AMkhyAM aakhtii|| 12. kAla karAlatA re loya, ati vikarAlatA re loya, iNarai bakha meM re, sakhama Apa-sA aavsii| to kiNanai nahIM re loya, kahaNai rI rahI re loya, iNa pApI ro re, phira kuNa kaccha kttaavsii|| 13. surapura ko milyo re loya, AmaMtraNa jhilyo re loya, aThai na ochI re, AvazyakatA aaprii| kSaNa-kSaNa ghar3I-ghar3I re loya, dekhAM bATar3I re loya, A dukha-beLAM re, pAchI kyUM nAM jA parI / / 14. kuNa jANI isI re loya, Aja huI jisI re loya, sahasA par3asI re, yUM baalhesh-bichohdd'o| 1. laya : jyAM sira sovatA re loya u.6, DhA.13 / 217 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ati jokhima TaLI re loya, huI saMvatsarI re loya, to piNa rahagyo re, mana ro mana meM dohdd'o|| 15. kuNa yUM saMbhavI re loya, jananI nai ThavI re loya, ___putra sidhAsI re, asamaya meM syaalye| ____ kuNa A saMbhavI re loya, gaMgApura-bhavI re loya, _____o caramocchaya re, hosI jhUlai sNshye|| 16. mAlava deza meM re loya, viharI zeSa meM re loya, ika vraNa-joge re, sAro tana yUM chiijsii| kuNa jANI iMyAM re loya, sAMjha samo liMyAM re loya, Aja kar3akasI re, pralaya kAla kI biij-sii|| 17. par3haNai rai samaya re loya, bar3haNai re samaya re loya, maiM nahiM jANI re, mujha bUthai syUM kaI gunno| bhAra bhulAyasyo re loya, yUM padharAvasyo re loya, mhArA mana rI re, bAtar3alI svAmI! sunno|| 18. 'ho guru guNageharA! AzA-taru aNapAra jo, lar3Alumba laharAyA hRdaya amAra. re loya / ho mhArA ziraseharA! kyUM o taruNa tuSAra jo, Aja anUTho bUTho viraha tumhAraI re loy|| 16. ho guru guNageharA! kiNa Agala kaha bAta jo, kuNa suNasI aba mhArI kahaNa kRpaanidhe| re loy| ho mhArA shirsehraa| nizadina pulakita-gAta jo, rahato sammada lahato nita pada-sannidhe re loy|| 20. ho guru guNageharA! tuma pada-kamala-parAga jo, pAna karaNa utsaMga bhaMgatA dhArato re loy| ho mhArA ziraseharA! lakha mukha-candra subhAga jo, cita-calacaMcU asukha-aMgAra ugArato re loy|| 21. ho guru guNageharA! khaTakai khiNa-khiNa Aja jo, smAra-smAra igyAra barasa rI bAtar3I re loy| 1. laya : ho piu pakhIr3A 218 / kAlUyazovilAsa-2 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho mhArA ziraseharA! kSaNa ika nirupama nAja jo, bIjai kSaNa hI viraha-vyathAkula AMtar3I re loy|| 22. ho guru guNageharA! tayyAsI rI sAla jo, caMderI-mhAmocchaba mujha tanu jyara car3hI re loy| ho mhArA ziraseharA! Apa karI saMbhALa jo, koTi prakAre dila syUM nahiM jAvai kar3hI re loy'|| 23. ho guru guNageharA! kAMTe-bIndhyo pAya jo', chApara, bIdAsara-nohare udara-vyathA re loy| ho mhArA ziraseharA! bo yAtsalya athAya jo, Apa dikhAyo kyUMkara kahivAe kathA re loy|| 24. ho guru guNageharA! iThyAsI rI bAta jo, zahara lADaNUM kAraNa-joge maiM ro re loy| ho mhArA ziraseharA! bo avasara avadAta jo, suguru-anugraha nahiM jAvai mujha mukha kayo re loya / / 25. ho guru guNageharA! nija maghayA rI rIta jo, zahara Ir3ayai nizi pravacana-samaye karI re loy| ho mhArA ziraseharA! pragaTI prIta punIta jo, puni-puni sumarU phira kada milasI bA ghar3I re loy|| 26. ho guru guNageharA! 'baI guhe' vikhyAta jo, sIkha-soraThiyo sAmantraNa saMbhaLAyiyo re loy'| ho mhArA ziraseharA! jada-tada rAta-birAta jo, yAda kiyA hI guruvara bhara Aye hiyo re loy|| 27. ho guru guNageharA! adhyApana hita Apa jo, jo zrama diyasa-rAtra ati mAtra samAcaryo re loya / 1. dekheM pa. 1saM. 60 2. dekheM pa. 1 saM. 61 3. dekheM pa. 1 saM. 62 4. dekheM pa. 1 saM. 63 5. dekheM pa. 1 saM. 64 6. dekheM ullAsa 4 gItikA 6 gAthA 16, 20 aura 22 ke paadttippnn| 7. dekheM pa. 1 saM. 65 . u.6, DhA.13 / 216 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho mhAMrA ziraseharA ! o upakAra amApa jo, kaba uRNatA pAsyUM mana saMzaya bhayo re loya / / 28. ho guru guNageharA ! A' ra samaya avadhAra jo, kuNa dina rIto bIto Apa na ter3iyo re loya' / ho mhAMrA ziraseharA ! pazcima rAta supyAra jo, bArambAra citAraNa kAraNa ner3iyo re loya / / 26. ho guru guNageharA ! dIkSA dina prAraMbha jo, Aja lage ikasarakhI mahara maheza rI re loya / ho mhAMrA ziraseharA ! adbhuta akatha acambha jo, niSkAraNa karuNA pratipala prANeza rI re loya / / 30. ho guru guNageharA ! maiM mihanata - dAtAra jo, pala-pala china china AjIvana guruvara ! rahyo re loya / ho mhAMrA ziraseharA ! Apa jisA diladAra jo, pAmara nai ajarAmara pada de nirvahyo re loya / / 31. ho guru guNageharA ! (aba) jAsyUM kiNa rai pAsa jo, kinai suNAsyUM mhAMrai mana rI vedanA re loya / ho mhAMrA ziraseharA ! kuNa desI AzvAsa jo, kuNa hara lesI saMzaya hRdaya - kuredanA re loya / / 32. ho guru guNageharA ! 'tulasI' 'tulasI' nAma jo, kuNa batalAsIkiNa syUM karasyUM mantraNA re loya / ho mhAMrA ziraseharA ! o gurutara gaNadhAma jo, kiNavidha hosI nava nirmANa niyaMtraNA re loya / / 33. 22 mana paMchiyA re loya, apaNA saMciyA re loya, sarasI bhugatyAM re, nahiM kiNarI jugatyAM calai / jo bhavitavyatA re loya, huI na navyatA re loya, karma nikAcita re, kaho kahIM TALyA Takai ? 34. bhAgI pUtalo re loya, pAvana bhUtalo re loya, , nahiM UNAyata, re, kiMcita guru-baratAra meM, o mana ApaNo re loya, AmaNa-dUmaNo re loya, nija - nija svAratha re, nahiM jANo vistAra meM / / 1. dekheM pa. 1 saM. 66 2. laya : jyAM sira sovatA re loya 220 / kAlUyazovilAsa-2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. yUM AzvAsiyo re loya, dila vizvAsiyo re loya, upakRti-smRti meM re, nahiM duSkRti para vishrmuuN| DhALa trayodazI re loya, rUM-rUM meM basI re loya, mohana mUrati re, 'tulasI' sAhasa syUM khmuuN|| DhALaH 14. lAvaNI chaMda 1. chattIsa minaTa guru agala-bagala mhai sArA, hai pravahamAna madhyastha bhAva kI dhaaraa| aba nava pariveza pariSkRta aMga kiyo hai, ati klAMta zrAMta sagaLAM ro sahaja hiyo hai|| 2. A magana kahai-guru-zava vyutsarga karAvo, 'vosire vosire' zabda svamukha ucraavo| kara razma adA dhyAnastha khar3A saba dhyAvAM, cauvIsatthava meM jyUM-tyUM hRdaya jamAvAM / / dohA 3. aba zrAvaka samudAya mila, melyo sagaLo saajh| pUjya deha saMskAra hita, anubhava rai aNdaaj|| 4. raMga-bhavana bI rAta meM, jagI jhigAmiga jyot| ___ aMdhAro sAro miTyo, jANaka rvi-udyot|| 5. talai nIcalai coka meM, guru-tana pttttaasiin| ___ calai bhajana-kIrtana samana, rajanI bhara sNgiin|| 6. Avai avalokana saghana, loka shsr-shsr| janapravAha jalavAha jyUM, bahato rahyo ajsr|| 7. kArIgara sArI nizA, bhArI kiyo pryaas| rathI grathI matipUrvikA, suravimAna svyaas|| 8. udiyApura syUM Aviyo, zavayAtrA rai kaaj| sajjita rAjalavAjamo, samucita avasara saajh|| 6. AsapAsa ko aura bhI, melyo murataba aan| yUM karatAM Ayo samaya, sAtama ko mdhyaan|| u.6, DhA.13, 14 / 221 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. prAMta-prAMta rA pramukha jana, milajula ucita prkaar| karai sajAvaTa sAMtarI, karaNa daah-sNskaar|| zobhA zavayAtrA rI, cakita-cakita-sI dekhai AMkhyAM bhIr3a-bharI janatA rii| gaLI-gaLI ghara-ghara darakhata-darakhata aNagiNa nr-naarii|| 11. saba syUM Agai do zakaTAM para dhaiM dhaiM bajai nagArA, dhidhikaTa dhidhikaTa dhidhikaTa dhuna syUM bhU-nabha ekaakaaraa| 'raMga-bhavana' rai daravAjai syUM chAI chaTA attaarii|| 12. jANaka aMjanagiri rA aMgaja jugala mataMgaja cAlai, Upara baiThyA mAnava muThyAM bhara-bhara rUpya uchaalai| jhoLA bharai hajArAM jAcaka karatA jaya jykaarii|| 13. dhvajA mahendra gagana phaharAvai bali do purai nagArA, pAchai sAta turaMga sUryaratha syUM jyUM liyA udhaaraa| haNahaNATa kara jhaNajhaNATa kara bahai nRtya karatA rii|| 14. Agai baiNDa bhIlavAr3A ro udayapurI hai lArai, char3iyAM ghar3iyAM svarNa-rajatamaya sajja manuja kara dhaarai| jalapravAha jyUM calai bega gati guru-paadaabj-pujaarii|| 15. aba paiMsaTha khaNa ko ati TaNako raNajhaNa karato Ayo, suravimANa-so jANaka surapati gaNapati leNa ptthaayo| cuMdhiyAyA-sA rahagyA sArA camaka-damaka lakha bhaarii|| 16. cama-cama kara pratyeka khaMDa para turrA sahI sitArA, raMga-biraMgI jhaNDyAM syUM mahakai kamanIya kinaaraa| teja-puMja-so kusuma-kuMja-so hai vaiDUrya viDArI / / 17. jhigamiga jyota rUpya kaladhauta kalasiyAM ro miSa ThANI, sUraja cAMda jamyA zraddhA syUM jANaka bhakti jgaannii| kArIgarAM karAMguLiyAM syUM AbhA ajaba nikhaarii|| 18. bicalo gumbaja khINakhAMpa syUM maMr3hiyo mahimA pAvai, zeSa gumaTiyA sATaNa-ghaTiyA AsapAsa zobhAvai / hAthohAtha uThAvai zrAvaka bar3A-bar3A vrtdhaarii|| 1. laya : saMyamamaya jIvana ho 222 / kAlUyazovilAsa-2 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gaMgApura meM guru-zavayAtrA, sajhI vimAtrA srsaavai| dharaNIdhara aMbara garaNAvai, nara-nAra nagara meM nahiM mAvai / / 16. madhya sthAna vimAna meM re, suguru-zarIra lalita lahakai, atara agara surabhita ghRta aracita, caracita ghana caMdana cahakai / mukha mukhapati svarNa ghaTita mahakai, muktAphala tilaka lalAr3a chakai / / 20. Atapatra Agai calai re, caMvara DhaLa donUM pAse, ahamahamikayA mAnava dhAvai, skaMdhArohaNa abhilAse / nizciMta bhale bhUkhe-pyAse, virahAkula aMtara vizvAse / / 21. lAla gulAla uchAlatA re, muThyAM bhara-bhara mastapaNe, bhAvuka bhajana ucArai bhavijana, atula AratI harSa ghaNai / madhura svara tAna vitAna baNai, par3achaMdA sahasaMgAna chaNai / / AratI OM jaya kAlU gurudeva, OM jaya kAlU gurudeva / dhanya jamAro tiNa ro, nizadina sArI seva' / / 22. chApara meM avatariyo guNadariyo svAmI / bIdAsara maghavA kara saMyama - zrI pAmI / / paTTotsava pIno / tapiyo dRr3ha sIno / / thalavaTa hariyANe / DhUMDhAr3A paMjAbAM vicaraNa maMDANe / / 25. trizalA - suta zAsaNa rI AbhA ati bhArI / 23. caMderI chyAMsaTThe sattAvIsa barasa laga 24. maru mAlava mevAr3AM terApatha-prakhyAtI paga-paga vistArI / / 26. bhoga bhayaMkara zaMkara sahaja tyAga - saraNI / abhayaMkara darasAI zivapura - saMcaraNI / / 1. laya : DerA AchA bAga meM 2. kAlUgaNI ke svargArohaNa para jayapura nivAsI gulAbacaMdajI lUNiyA ne AratI kI racanA * kI thii| usake sthAna para AcAryazrI ne usI laya meM usa AratI ko pariSkRta rUpa meM likhakara 'kAlUyazovilAsa' meM jor3a diyA / u.6, DhA.14 / 223 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. lAkhAM rI DagamagatI naiyA nai taarii| jaina jagata jagadIzvara! thAro aabhaarii|| 28. dRr3hatama hArdika bhAve kAyika kaSTa shyo| ___ gaMgApura caramocchaba chakkAM chAya rhyo|| 'gaMgApura meM guru-zavayAtrA sajhI vimAtrA srsaavai| 26. ThIka-ThIka gyAraha baje re, 'raMga-bhavana' syUM asavArI, prAraMbhI ati lambI lAina, maMda-maMda gati sNcaarii| sArai pura cahala-pahala bhArI, bhArI mana cAlyA anucaarii|| 30. anumAnika paramANa syUM re, saMkhyA tIsa hajAra milI, parimita loke amita dravya jyUM gaMgApura rI glii-glii| nagarI sagarI rI zAna khilI, nikharI anupama AbhA ujlii|| zobhA zavayAtrA rii| 31. sArai pura meM ghUma 'soratI daravAjai' bAhira ho, raMga-kSetra meM citA sajhAI sAlai sdguru-virho| kiyo dAha-saMskAra aMga ro o svarUpa sNsaarii|| 32. paMdraha maNa malayAgiri caMdaNa agara eka maNa lAgyo, ghRta kapUra nAreLa hajArAM ro kahiM thAga na jaagyo| duniyAMvI vyavahAra sakala nahiM dharma-dhAraNA dhaarii|| 33. bhuvana-bhAnu jaga-tAraka jagaguru-kAyA yUM vilalAI, to kiNaro vizvAsa are mana! kAcI sakala sgaaii| SaSThollAse yazovilAse DhALa cavadamI pyaarii|| 1. laya : DerA AchA bAga meM re 2. laya : saMyamamaya jIvana ho 3. raMgalAlajI hiraNa ke kheta meN| 224 / kAlUyazovilAsa-2 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa: 15. dohA 1. pahuMcyA deza pradeza meM, tatakhiNa TelIgrAma / svargavAsa gurudeva ro, sita bhAdo chaTha zAma / / 2. suNatAM hI sArai lagyo, eka bar3o AghAta / jora nahIM cAlai jarA, baNI nijorI bAta / / 3. pura-pura AmaNa- dUmaNI, baNI sthitI sarvatra / AMkhyAM syUM ojhala huyo, o zAsaNa ro chatra / / 4. varcasvI vyaktitva ho, ojasvI abhirUpa / taruNa tapasvI saMcaryo, o zAsaNa ro bhUpa / / 5. apaNai juga ro apratima, Aryapravara AcArya | asamaya surapatha saMcaryo, o vidhi karyo akArya / / 6. jaina- jagata-nakSatra - so, terApatha ro tAja / sAkSAta AkRti dharmarI, nirvRti - saMskRti - nAja / / 7. asahAyAM ro sAharo, zaraNAgata - richapAla / Aja acAnaka uTha calyo, bo chogAM ro lAla / / 'puNya puruSa nai praNamie juga jor3I hAtha / puNya puruSa nai praNamie paMcAMga namAta / / 8. nagara- nagara meM smRti sabhA pArita prastAva | abhivyaktI guru-viraha rI mukharita mukharAva / / 6. bIkAnera riyAsate pura-pura purajora / pUrI baMdI ko kiyo prayatana saba Thora / / 10. itaramatI kai jana kiyo iNa meM itarAja / tAra diyo tiNa kAraNe mila zrAddha samAja / / 11. gaMgAsiMhajI rai karAM pahuMcyo svargavAsa suNa pUjya ro kiyo vyakta 12. hArdika kheda dikhAvatA diyo hukama udAra / akhila riyAsata meM karo baMdI ikasAra / / 1. laya : padama prabhu nitya samarie saMvAda / viSAda / / u.6, DhA.15 / 225 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. sArI korTa-kacer3iyAM aru sakala bjaar| banda deza bhara meM rahyA gaNa gaurvkaar|| 14. sArai hI baMgAla meM huyo kheda apaar| kalakattA-bAjAra meM rahyo baMda vyaapaar|| 15. dANA-baMdara nAma syUM bNbi-baajaar| mATuMgA dAdara rukyA saba kaarobaar|| 16. asama prAMta naugAMva lyo raMgapura rucikaar| mahamadasiMha sirAjagaMja byAvara kuucvihaar|| 17. ityAdika sAdara rahyA guru-smRti meM bNd| ____muzkila hai avagAhaNo guru sukRta-samaMda / / 18. dainika sAptAhika bahU mAsika akhbaar| karI prakAzita TippaNI ati ucita prkaar|| 16. tAra hajArAM hI milyA virahAkSara vyaap| pura-pura deza-pradeza syUM hArdika anutaap|| 20. bahI hajArAM locanAM AMsU rI dhaar| sahaNo suguru-bichohar3o hai dukkara kAra / / 21. jainetara aru jaina jo ghana paricita log| svargavAsa suNa svAma ro rahyA vyoma vilok|| 22. rakhatA terApaMtha syUM mana meM ati khaar| bAM rai mukhar3AM syUM suNyA isar3A udgaar|| 23. jaina-jagata meM hI sahI jagamagatI jyot| ikasarakho jiNaro tapyo Atapa udyot|| 24. zAna-sikala meM jhalakato adbhuta-so oj| kAlUjI meM hI lakhyo prabhutA ro poj|| 25. mukha syUM kahaNe meM karai koI sNkoc| . piNa vyApyo guru-viraha ro jana-jana mana soc|| 1. kAlUgaNI ke svargavAsa ke upalakSa meM kalakattA ke nimnalikhita bAjAra baMda rahe-jUTa belara esosiezana, IsTa iMDiyA jUTa esosiezana, haTakolA, phUla bagAna, bAMka bAjAra, zyAma bAjAra, kAzIpura roDa, kapar3A bAjAra, hesiyana, sonA-cAMdI kA bAjAra, harisana roDa, murgI haTTo, cINA bAjAra, khaMgarA paTTI, dezI paTTI, sUtI paTTI, vAsana paTTI, gehUM yA tisI kA bAr3A aadi| 226 / kAlUyazovilAsa-2 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUpati bhopAla | ko kheda vizAla / / oLambho Apa / sundara 26. mahArANA mevAr3a ro svargavAsa suNa pUjya ro hoya / 27. muraDyA suMdaralAla nai diyo Amane- sAmanai 28. bIkAnera riyAsate baMdI ati khabara na kiMcita dI manai maiM karato 26. sarvAlaya mevAr3a meM nahiM baMdI haLakI lAge ApaNI diyo avasara khoya / / 30. hIrAlAla ' nahIM rahyo A jANI Aja / bhUla na karato bo isI mujha dila meM dAjha / / 31. bar3o hukama kahatAM karI galatI maMjUra / saMbhaLAyo A rUbarU o bar3o kasUra / / 32. kheda pragaTa rI A kahI paMdrahavIM ddhaal| chaTThe ullAse sahI 'tulasI' gaNapALa / / saMlApa / / jora 1 1. suMdaralAlajI murar3iyA ke pitA gora / / DhALa: 16. dohA 1. mAtuzrI chogAM satI, bIdAsara sthiravAsa | donUM kAnAM syUM suNyo, o sAro itihAsa / / 2. mhAro lAlana lADalo, zAsana ro bhUpAla / kAla-karAla-prabhAva syUM, pahuMcyo svarga vicAla / / 3. lAla-pAla kara pALiyo, jiNa nai hAthohAtha / tiNaro Aja nibhAliyo, svargagamana sAkSAta / / 4. jiNa joge maiM pALiyo, saMyama jIvana khyAta / tiNaro Aja nibhAliyo, svargagamana sAkSAta / / 5. pala-pala meM maiM jhAMkatI, jiNarI nizadina bATa / so sobhAgI lADalo, vilasai suragAM ThATa / / 6. bali-bali mujha saMbhArato, zeSakAla caumAsa / bina pUchyAM bAlhesarU, jA pahuMcyo suravAsa / / u.6, DhA. 15, 16 / 227 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. mo mana meM nehaco nivir3a, suta-kara meM suravAsa / mujha kara meM suta saMcaryo, o vicitra vidhi-bhaas|| 8. ati lambo AyuSya o, mhAro baNyo nikaam| niThura hRdaya nirakhai nayana, nandana-viraho vaam|| 6. jo sapanai jANI nahIM, so darasANI aaj| koI paNa mata bAMdhajyo, bhAvI ro aNdaaj|| 10. guru-jaNaNI ativirahaNI, sarvaMsahaNI ruup| samajhAvai cetana bhaNI, apaNo Atma sruup|| "mana majabUta kiyo maataajii| to jItI jIvana rI baajii|| 11. re re cetana! kyUM ghabarAvai kalpita sArA jhai sukha-dukha hai| hai saMyoga viyoga-vidhAyaka o jinamata ro tattva pramukha hai|| 12. iSTa-viyoga aniSTa-suyoge kAyara nara jhura-jhura murjhaavai| nija adhikAra visAra vyathAkula vyAkulatA dila rI drsaavai|| 13. taja saMyoga viyoga roga-yuga jo nara ajara-amaratA paavai| sahajAnaMda samaMdara aMdara bo apaNatva mamatva mittaavai|| 14. yadyapi mujha kuladIpaka kAlU kukSi-ujAraNa taarnnhaaro| tribhuvana-tAja nAja zAsaNa ro lAkhAM nara-nayaNAM ro taaro|| 15. maiM hI kyUM sAro gaNa virahI phira A kAyaratA kmjorii| khaTai nahIM saMyama-jIvana meM Akhira jo hai bAta nijorii|| 16. maiM narasiMha-sutA aru mAtA ika saMtAnavatI khlaaii| ___ Aja aho! mujha lAja ghaNerI jo dila kAyaratAI aaii|| 17. dRr3ha dRr3hatama hirado kara lInho prabala manobala chogAM maaii| bANU barasAM rI IM vaya meM pAI jyUM nUtana trunnaaii|| 1. laya : gurAMjI the manai goDai na rAkhyo 2. mAtuzrI chogAMjI ke saMsArapakSIya pitA kA nAma narasiMhadAsajI thaa| isa dRSTi se Apa narasiMha-sutA thiiN| Apake suputra kAlUgaNI manuSyoM meM siMha ke samAna the, ataH Apa nara-siMha-mAtA thiiN| - 228 / kAlUyazovilAsa-2 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. kuNa jANai kyUM vitatha bataMgar3a phelyo pura-pura meM anncaahyo| bar3I musIbata meM hai mAjI jIvana ko AdhAra luttaayo|| 16. koi kahai suda sAtama syUM hI chor3a diyo ana dukha rI daadhii| koi kahai sati jAvajIva ro saMthAro pacakhyo sNvaadii|| 20. nahiM pacakhyo to AjakAla meM abai pacakhasI nahIM hicksii| zAsanachatra suputra-viraha meM Akhira kaba taka dhAko dhikasI? 21. sArAM nai upadeza suNAtI chAtI rAkho bhoLA bhAI! joga vijoga zubhAzubha-joge gaI vastu phira kaba kuNa paaii|| 22. kiNa nai rovai hasai ju kiNa nai mUr3ha karai kyUM thArA mhaaraa|| gayA gayA phira nahIM ANa kA rahyA rahyA saba jAvaNahArA / / 23. iNa nItI meM Umara bItI korI rItI sIkha sunnaataaN| aba gharabItI car3hI kasauTI bar3I-bar3I mAjI rI baataaN|| 24. yUM AzaMkA kara-kara AyA bIdAsara meM loka hjaaraaN| __mAjI berAjI yA rAjI dekhaNa lAgI bhIr3a bajArAM / / 25. manasA vAcA aura karmaNA mAjI dai javAba ikdhaaraa| sIhaNa ko-so rUpa abIhaNa nirakhata citrita hai jana sArA / / 26. prANa-piyAro hAra hiyA ro kAlU-so suta svarga sidhaayo| viraha-vyathAkula vyAkula bhAyA! maiM mhArai mana nai smjhaayo|| 27. kAlU-paTadhara zrI tulasI ro hulasI-hulasI nAma smrsyuuN| moha dAva meM jhulasI duniyA maiM nirmohI ro patha vrsyuuN|| 28. tulasI hI kAlU zrI DAlU mANaka magha jayajaza hai mhaarai| nahiM koI UNAyata gaNa meM kyUM dilar3o kAyaratA dhaarai|| 26. jaba laga jIsyUM taba laga zAMta sudhArasa pyAlA bhara-bhara piiyuuN| saMyama samatA rI sUI syUM phATyor3A aMtara-paTa sIMsyUM / / 30. zAMta bhAva syUM tapa-japa karatI jinazAsaNa rI zobha bddh'aasyuuN| aMta same aMtima anazana kara aMtima ArAdhaka pada paasyuuN|| 31. chogAM rI A chaTA chabIlI lakha-lakha locana loka lubhaayaa| kAnAM syUM to kucha hI suNatA AMkhyAM dekhI adbhuta maayaa|| 1. ukta padya kavi sammana ke nimnalikhita padya kA bhAvAnuvAda hai sammana rovai kAhi ko, hase ju koNa vicaar| gae so AvaNa ke nahIM, rahe so jAvaNahAra / / u.6, DhA.16 / 226 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. cyAra barasa bali tIvra tapasyA pALyo saMjama pUrNa samAdhI / sAla sitANU mhAMrai sammukha saMdhAre sura- padavI sAdhI / / 33. jagadAnaMdana naMdana kAlU tyUM jananI nija jIvana jhoMkyo / chinameM barasAM rI Umara meM jANai jo mAnava avalokyo / / 34. do mAjI iNa rUpe miliyA o piNa gaNa meM prathama hi moko' / chogAMjI vadanAMjI rAjI icarajavArI bAta viloko / / 35. guru saMbaMdhita guru-jananI ro varaNana karatAM hUMsa purAI / yazovilAse SaSThollAse DhALa soLamI 'tulasI' gAI / / kalaza chaMda 36. gaNapAla gaMgApura padArpaNa' bhiSaga bhaiSaja bhAvanaM', yuvapada- samarpaNa' chaTTha sAyaM svargadhAma sidhAvanaM / vara carama yAtrA ro vivecana' sAmyarata mAtezvarI', ullAsa chaTThama pATa-aTThama adhipa guNa - grathanA karI / / upajAti-vRttam gaNAdhipasyAsya vizAla dhairyaM, dRDhavratitvaM sukRtitvamittham / / saMdarzayan svAntabalaM ca SaSThollAsaHsametIha samAptimiSTAm / / terApaMtha ke aSTama AcAryazrI kAlUgaNI kI vizada dhRti, dRr3ha vratitva aura sukRtitva kI abhivyakti ke mAdhyama se apanI kSamatA kA pradarzana karatA huA yaha chaThA ullAsa abhilaSita saMpannatA para hai| upasaMhRtiH AcArya-tulasI-viracite zrI - zrIkAlUyazovilAse 1. atyugra-vyAdhi-bAdhita-karasyApi zrIguruvaryasya cAturmAsikIM sthitiM vidhAtuM gaMgApurapure padArpaNa.... 2. AzukaviratnAyurvedAcArya-paMDita raghunandana - samarpita bhaiSajya-niSevana- mahattodyogenApitadAmayAnupazamana- gacchAdhipagAtraviraha-vRttAMta-vivarNana... 1. dekheM pa 1 saM. 67 230 / kAlUyazovilAsa-2 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. samaye samaye bhikSuzAsanonnatikAriNIM zikSAM samarpya samudita-sAdhu-samAje svahRdayodgAraprakAzanapurassaraM bhAdrava - zukla tRtIyA - prabhAte sammilita - tIrthacatuSTaya-saMghAte mahyaM yuvarAjapadAdhikArasamarpaNa... 4. AlocanakSAmaNAdikAryamApUrya sAMvatsarikopavAsapAraNakaM kRtvA kArayitvA ca bhAdravazuklaSaSThyAM sAyaM zrIzAsanAdhipateH sphaTika - ratnavatsvacchapariNAmapaddhateH vividha-vyAdhi-bAdhitasyApyabAdhitahRd dhyAnadhRteH saptaminiTakAlaparimita'cauvihAra'-anazanapUrvakaM svarlokaM prati prasthAna... 5. sammilitaiH paraH sahasrairadabhra-guru-bhaktibhAvAkulaiH zrAvakakulairmahatADambareNa 'jaya-jayeti' digdigantarAnuyAyi zabda-maMDalApUritAkhaNDabhUmaNDalodaraM samucchaladhavalagItadhvanitAntarikSakuharaM prANavinirmukta zrIpUjyazarIrasaMskAramahotsavAbhimaNDana... 6. gurutara - putra-guru-viyoga-vyathita-hRdayAyA mAtRpravarAyA chogAyA : mohajIta-jitvarapravara-sAmyabhAvasamarthita-samucitottarabhareNa niruttarIkRtA'zeSasandigdhajanamAnasAyAH dRr3hamanobala-pUrvaka-samatA - sAgara- nimajjanodbhUtodAharaNa-vivaraNa-rUpAbhiH SaDubhiH kalAbhiH samarthitaH SoDazagItikAbhiH saMdRbdhaH samApto'yaM SaSThollAsaH / u.6, DhA. 16 / 231 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikhA - 1. dohA 1. zrI kAlU ro varNavyo, ghaTanArUpa caritra / zrotR-zravaNa-tarpaNa sughar3a, varNana vizada vicitra / / 2. uttama puruSAM ro huvai, AkarSaka itihAsa / kiMcita bhI UNo nahIM, kAlUyazovilAsa / / 3. pratyuta iNa paMcama are, are! ajaba A khyAta / dekha-dekha smRti meM huvai, cauthai ara rI bAta / / 4. Arhata mata ro abhyudaya, bhikSugaccha ro bhAla / dhanya jaThai pragaTai pravara, kAlU jisyA kRpAla / / 5. aba AkhUM saMkSepa meM, guru- jIvana kI nUMdha / sujyo zrotA jana sumana, nIMdar3alI avarUdha / / 'samarUM kAlU kalA-nidhAna / 6. janama pUja ro jaga uddhAraNa, ugaNIsai tetIsa / suda phAguNa kI dUja subeLA, sahaja jagata natazISa ' / / 7. cammAlIsai maghava-caraNa meM, mAM bhaginI rai saath| zuklAsoja tIja bIdAsara, pAyo saMjama - pAtha / / 8. pAMca varSa bina AMca sAMcavI, maghava munipa rI seva / pAche sAr3hI cyAra barasa laga, dhyAyA mANaka deva / / 6. bAraha barasa harasa dila ANI, mANI mAnasa moja / zrI DAlima - caraNAM cita ThANI, rahiyA rAjAbhoja / / 10. chyAMsaTThe caMderI lInhI, DAlima - gAdI Apa / bhAdra zukla pUrNimA mAno, ubhaya zazAMka milApa / / 11. prakRti-maMdimA gagana caMdimA, karata kalA vismAra / zAsana-caMda amaMda sabhAve, samatA rasa saMcAra / / 12. jinavANI gaNadhara gUMthANI, jANI zamarasa - kUpa / battIsI adhyAtma-nizANI, par3hI Arya anurUpa / / 1. laya : suguNA ! khamAvie taja khAra 2. dekheM pa. 1 saM. 68 3. dekheM pa.1 saM. 66 232 / kAlUyazovilAsa-2 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. abhayadeva zIlAMka malayagiri, lkssmivllbhaacaary| ____ Adi racita Agama rI TIkA, par3hI pUjya avikArya / / 14. sArasvata siddhAMtacaMdrikA, sArakaumudI naam| ___ityAdika vyAkaraNa vilokI, DAlima-paTadhara svaam|| 15. nemi pArzva pANDavacaritAdika, gadyakAvya gurudev| prAtaH pravacana meM pharamAyA, vANI madhura sudheva / / 16. uccastara AcAra-prabhAve, AkarSita nr-naar| deza-deza pura grAma-grAma meM, kInhA karuNAgAra / / 17. thaLI deza rI gaLI-gaLI meM, praso sNgh-prbhaav| bAla vRddha yuva mahilAvAM meM, pravara bhakti ro bhaav|| 18. jhUle jhulatA haMsatA-khilatA, utsaMgAzrita baal| nayanAM nirakhata hI guruvara nai, vaMdai goDI ddhaal|| 16. santAM nai berAvaNa lyAvaNa, beThe Ar3o jhaal| vrata nipajAvai moda manAvai, kAlU-kRpA vishaal|| 20. marudhara medapATa aru mAlava, hariyANo pNjaab| zekhATI DhUMDhAr3a pradezAM, phelyo puujy-prtaab|| 21. soLaha zaharAM svAmI kInhA, sattabIsa cumaas| bhaktAM rI abhilASA pUrI, sUrIzvara sollaas|| 22. saMvata ugaNIse ar3asaThe, chihatare sNbhaar| baMyAsiya aThyAsiya pAvasa, bIdAsara meM cyaar|| 23. aba saradArazahara caumAsA, eka sar3asaThe saal| ___cauttare dUjo nayyAsiya tIjo kiyo kRpaal|| 24. zahara lADaNUM eka sittare, aura chaMyAsiya dhaar| cUrU guNaMtare ikyAsiya, do-do pAvasa saar|| 25. sujAnagar3ha meM eka ikottara, bIjo nibbe nhaal| ___gaMgAzahare taMyyAsiya, satyAsiya sAla sNbhaal|| 26. doya udepura ika bahottare, dUjo bANava varSa / tihottare ekANava TArI, jodhANAM rI trss|| 27. picaMtare rAjANe rAjyA, sataMtare hriyaann'| aThaMtare gurudeva ratanagar3ha, uNiyAsiya biikaann|| 1. bhivAnI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. asie jayapura jhaMDa jamAyo, corAsiya nAnANa' / picyAsI chApara janubhUmI, gaMgApura crimaann|| 26. gaNa meM dIkSA huI cyAra sau dasa guruvr-brtaar| puruSa eka sau picapana, do sau picyAvana strI dhaar|| 30. muni-dIkSA meM cyAra eka sau avivAhita sukumaar| patnI saha bAvIsa, pAMca taja zeSa vidhura suvicaar|| 31. sAdhvI-dIkSA meM caurAsI kanyA binA vivaah| pati sAthe bAIsa, tyAga pati tIna bIsa socchaah|| 32. pati-viyoga meM saMyama sAdhyo, sau Upara chbbiis| ___ A dIkSA rI nUMdha nihAro, gurucaraNAM nata shiiss|| 33. patita huyA paiMtIsa saMyamI, moha-udaya avdhaar| tiNameM hai caubIsa svadIkSita, gurudIkSita igyaar|| 34. eka satI phUlAM gaNabAhira, azubha karma rai jog| sAro dIkSA-vyatikara samajho, likhita yaMtra-upayoga / / 35. ghara meM rahyA barasa igyArai, AcAryA rI sev| ekadhAra bAIsa barasa laga karI charI ahameva / / 36. sAvaNa-bhAdava suda pUnama taka, rahyA gupta yuvarAja / pAchai pragaTa rUpa pada pAyA, aSTama pd-adhiraaj|| 37. saptavIsa barasAM svAmI ro, rahyo prazAsana kAla / terApatha meM eka nayo yuga baratAyo khuzahAla / / 38. ar3asaTha saMta sayANI zramaNI do sau para iktiis| zrI kAlU nai sUpa sidhAyA svargAM DAla gaNIza / / 36. saMta eka sau nai guNacAlI, mUkyA aMtima kaal| zramaNI balI tIna sau tetI, zrI kAlU gnnpaal|| 40. yUM gaNarakSaNa aura prarohaNa, karata sAraNA saar| rakhiyA-rohiNi ro kara dInho, udAharaNa saakaar|| 1. zrIDUMgaragar3ha 2. caubIsa muni 3. dekheM pa. 1 saM. 70 4. usa varSa zrAvaNa do the, ataH kAlUgaNI tIna mAsa taka gupta yuvAcArya rhe| 5. dekheM pa. 1 saM. 71 234 / kAlUyazovilAsa-2 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. gaMgApura meM bhAdava suda chaTha, zubhatara sAyaM jaann| sAta minaTa saMthAre svAmI, kInho svarga pryaann|| 42. guNasaTha barasa mAsa chava sAdhika, madhyama AyU paal| divya dhAma suradhAma sidhAyA, jai chogAM rA laal|| 43. sattAIsa barasa laga sArI, ikasArI pjuvaas| pala-pala mITa nihArI bhArI magana, baNyo itihaas|| 44. cauthamalla muni bahu barasAM laga, suguru-suzruSA kiidh| tana-mana jhosa hoza ati rAkhyo, vAha! vAha! lAho liidh|| 45. vyAvaciyo zivarAja 'baDU' ro, khiNa-khiNa aajnyaakaar| parama pUjya nai sAtAkArI, jIvana bhara avikaar|| 46. jyeSTha sahodara campaka munivara, guru-iMgita aaraadh| sujaza kamAyo sahu manabhAyo, saMjama sajhyo abAdha / / 47. sukha, sohana gaNamohana tana rI, aMtima sevA saadh| aura-aura piNa saMta yathocita, pAI parama smaadh|| 48. kAnakaMvara jhamakUjI jUjhI, guru-upaasnaa-het| kSaNa-kSaNa pala-pala sajaga sayANI. nirmala hRdy-niket|| 46. aura satyAM piNa hArdika bhAve, sevA sajhI albhy| guru-upakRti syUM uRNatA hita, khapaNo nija kartavya / / 50. saMgha-catuSTaya Upara zrI guruvara ro vtsl-bhaav| saMgha-catuSTaya ro dina-dUNo, bhakti bharyo dRr3ha bhaav|| 51. jaya-jaya bhaikSavazAsana-bhAsana, vizva-vikAsana dev| pApapraNAzana * dharmaprakAzana, sarvaMsaha vasudheva / / 52. zreSTha zreSThatama preSTha preSThatama, jyeSTha jyeSThatama khaas| stheSTha yatheSTha pavitra citrakara kaaluuyshovilaas|| 53. suNata-suNata sira dhuNata, anokho jAgai aMtara sneh| zravaNAnaMdana kaluSanikaMdana, gauravAbdhi gunngeh|| 54. zAMta karuNa rasa taruNa hAsya rasa, vIrAdbhuta anvdy| prAdurbhUta abhUtapUrva rasa, zrotA-hadaye sdy|| 1. prastuta graMtha ke saMzodhana kAla (vi. saM. 2032) meM AcAryazrI tulasI ke jyeSTha sahodara munizrI caMpAlAlajI (sevAbhAvIjI) kA svargavAsa ho gayA, isa dRSTi se ukta padha meM 'saMjama sajhyo abAdha' yaha rakhA gayA hai| 2. AcArya zikhA-1 / 235 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAjJatva | 55. zuddha sAdhutA AryavaryatA, vidvattA mAnavatA navatA anubhavatA, pragaTai yatra 56. zrI zrIkAlUyazovilAse, prathama zikhA hai sampanna sadA muda mAnai, 'tulasI' sadguru goda / / satattva / / sAmoda / zikhA - 2. dohA zatakhaMDa / 1. aSTama paTa anuzAsanA, jiNa dina syUM prArambha | tiNa dina syUM hoNai lagyo, gaNavikAsa avilaMba / / 2. ati AturatA syUM racI, dharmasaMgha rI khyAta / vyApakatA ro rUpa le, baNI vizada vikhyAta / / 3. ati pracaMDa pAkhaMDa ro, hai ghamaMDa jiNazAsaNa - maMdira baNyo, maMDita 4. terApaMtha anaMtacida ! jinavara ! terA yUM sataMta jAhira karUyo, bhAsvara pUjya 5. jIvanavRtta-viziSTatA digadarzana rai tathya-kathya saMgraha karUM, anubhava re sadhvajadaMDa / / paMtha / bhadaMta / / kAja / aMdAja / / 'mhAMne yAda Ave jI / guru ro divya didAra, mhAMnai... dharmamUrti sAkAra, mhAM.... / pala-pala china china ghar3i-ghar3i nizadina nirAdhAra AdhAra / / 6. bar3A - baDerA loga ghaNerA kaba syUM karatA bAta / prabala pratApI pATa AThamo hosI jaga-vikhyAta' / / 7. sapane meM svAmIjI athavA jayagaNi ro saMketa / tathyAtathya jinezvara jANai mhai nirakhyo nija neta / / 8. asiyAM Upara AMka na jhAMkyo saMtAM ro kiNa baar| ika sau guNacAlIsa saMpagyA zrI kAlU karatAra / / 1. laya: mAr3ha 2. dekheM pa. 1 saM. 72 236 / kAlUyazovilAsa-2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. sAta pATa meM ekaNa sAthe chava dIkSA khushhaal| jodhANa bAIsa eka dina ekANU rI saal|| 10. sohAgaNa bhAgaNa vairAgaNa kanyA aknkumaar| jaThai nihAro jaNAM nihAro ATha-sAta taiyaar|| 11. zikSAkSetra pragati hita svAmI DhUMDhyA nava-nava paath| bina zikSA kevala dIkSA syUM bar3hajyA koro kaath|| 12. aSTAdhyAyI aura prakriyA-krama vyAkaraNa nviin| sarasa 'bhikSuzabdAnuzAsana' 'kAlukaumudI' piin|| 13. raghunaMdana kavi cauthamalla muni donAM ro udyog| AzIrvara kAlU gaNivara ro baNyo prayoga amogha / / 14. kAvya koza vyAkaraNa vizArada par3ha sAhitya strk| zrI kAlU-baratAre munivara gahana jJAna meM grk|| 15. racanA sarasa bhAvanA-bhInI padya pUrtimaya stotr| zrI kAlU-baratAre suNa-suNa muditamanA nahiM ko'tr|| 16. pravara preraNA pAkara kInho darzanakSetra prvesh| kAlU kRpayA lahI ziSyagaNa SaDadarzana rI res|| 17. rIjha khIja samayocita sAjhI ziSyavarga utsAha adhika bar3hAyo zikSA-kSetre kAlU punny-prvaah|| 18. satpuruSAM rI saghana kalpanA ho phira svapna mjhaar| prAyo prAya sAca hI nivarai guruvRttAMta vicAra / / 16. dhoLA-dhoLA bAchi-bAchar3iyA svapane dIThA svaam| nAnhA-nAnhA zramaNa satI bahu dekho dRgayuga thaam|| 20. sUko vRkSa praphullita nirakhyo parakhyo prinntiruup| harita-bharita saMskRta ro upavana icchA rai anuruup|| 21. dRr3ha AsthA syUM svAma suNAyo saphala shkun-sNket| cautha-prazna para pUjya paDuttara zrotA suNyo saceta / / 22. sUtra bhagavatI kaThina-kaThina sthala svapane magha mhaaraaj| sarala tarIkai syUM samajhAtA prApta saphalatA saajh|| 23. zrI maghavA rI lekha sughar3atA dhArI dRddh'taa-dhaam| lekhana-zilpa analpa bar3hAyo nija zAsana meM svaam|| 1. dekheM pa. 1 saM. 73 zikhA-2 / 237 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. uttarAdhyayana vyavahAra- cUlikA zloka sahasa dvaya mApa / eka patra meM kuMdana' likhiyA dekho pUjya-pratApa / / 25. graMtha purAtana hastalikhita ghana suMdara saMgraha khAsa / gaNa-upavana meM sumana - sajAvaTa pUjya prabhAva vilAsa / / 26. eka bhagavatI - kAje kInho bhikSU bhUri prayAsa' / Aja pravaratara bIsAM pratiyAM pUjya prabhAva vilAsa / / 27. deza videza nivAsI kovida vividha viSaya- pArINa | pUjya - padAmbuja bheTa meTa bhrama pAyo sukha akSINa / / 28. jarmana kavi harmana jekobI gilkI sAba sujANa / kara praznottara samAdhAna vara harSa lahyo asamANa / / 26. mahArANA bhopAlasiMhajI bAva rANAjI vAha ! sAkSAta darasana padaraja-pharasana pAyo moda athAha / / 30. bIkAnera - nareza mudita-cita jhuka-jhuka guru-mukha jhAMka / kAlU zarada- zazAMka vilokata kiNarI na TharI AMkha / / 31. jaya-jodhANa-narezvara AyA baiTha havAI yAna / dIkSA - maMDapa jhaMDa nihAya kAlU puNya pramANa / / 32. e. jI. jI. AbU rA rIjhI Aya namyA prabhu pAya / kiNa rA kiNa rA nAma giNAUM kAlU pUjya pasAya / / 33. caMdana hai vana-vana meM bhArI para kArIgara stoka / kuNacuNa pATa kapATa baNAvai? bhikSU - vacana viloka' / / 34. tyAra kiyA kArIgara kAlU nija protsAhana - pUrva / dekho raunaka caMdana-vana kI saMgha vikAsa apUrva / / 35. khAnadeza sI. pI. mugalAI dakSiNa haidrAbAda / bombe pUnA sImA pahuMcI saMta kiyo pratinAda * / / 36. tIvra tapasyA zramaNa satyAM meM suNatAM icaraja hoya' / navamAsI, chava sArdha - trimAsI" Acha agAre joya / / 1. vi. saM. 1677, bhivAnI cAturmAsa meM 2. dekheM pa. 1 saM. 74 3. dekheM, pa. 1 saM. 75 4. dekheM pa. 1 saM. 76 5. dekheM pa. 1 saM. 77 6. sAdhvIzrI mukkhAMjI (sujAnagar3ha) 7. munizrI raNajItamalajI (pura) 238 / kAlUyazovilAsa-2 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuhAra / saMcAra / / 37. sattAIsA syUM ikatIsA mAsakhamaNa sArdha-zataka zrI gurubaratAre Atma-zakti 38. battIsAM syUM ikacAlI taka bar3A thokar3A bhAla / chava yuta bIsa kiyA muni zramaNI pUjya prabhAva vizAla / / 36. takrAgAra divasa seMtAlI laghusiMha pATI tIna / eka saMta ika do parapATI do sati cauthI cIna / / 40. nAnhA-moTA aura thokar3A kuNa kara pAvai saMghaprabhAvaka tIvra tapasyA kAlU pUjya 41. do-do mAsakhamaNa saMlekhana Upara paMdraha dina aru doya muhUrata do muni guru-baratAra / / 42. ikacAlI guNacAla divasa rI dhura saMlekhana dhAra / tIsa divasa do ghaMTA anazana do zramaNI sukhakAra / / 43. sAta tIsa dina ro saMthAro eka satI' ullekha / bhArimAla - baratArA pAche zramaNI gaNa meM dekha / / 44. dIkSA - anumati pAvaNa kInho sAgArI saMdhAra / divasa ikottara AyU pUryo ratanI dRr3hatA dhAra / / 45. dharmasaMgha para kaI upadrava uThyA kasauTI-rUpa / mApa / pratApa / / anazanakAra / duHstha manoratha jala- bubudavata zAnta sakala anurUpa / / 46. jabbalapura koraTa meM sAkSI mAnyA dveSI loga 1. sAdhvIzrI chaganAMjI (rAsIsara ) 2. dekheM pa. 1 saM. 78 campaka muni anukUla phaisalo pUjya prabhAva amogha / / 47. zizu-dIkSA rI roka rAjya syUM hoNI cAvai sAva | dillI ilAbAda jodhANai kauMsila rA prastAva / / 48. prabala prayatna kiyo zrAvaka jana rokaNa hastakSepa I pUjya-pratApe milI saphalatA dharmanIti nirlepa | mantra / / 46. jana-gaNanA meM terApatha ro khAno rakhyo rAkhI zrAvaka saMgha sajagatA kAlU karuNA 50. bAlaka vRddha arogI rogI sabanai saMyama khUba samApyo jIvana Apyo kAlU bhava-jala- pAja / / sAjha / svataMtra ' zikhA-2 / 236 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. azaraNa-zaraNa abaMdhava-baMdhava niradhana-dhana jnnaath| gaNanAyaka asahAya-sahAyaka trAyaka tiirth-taat|| 52. nijAnanda nirNAyaka nirupama upamA yadi upmaay| puruSottama bina tulanA tiNarI kiNa syUM kIdhI jaay|| 53. gaNa-gaurava viziSTa ghaTanA ro kInho aMkita haal| zrI zrIkAlUyazovilAse dUjI zikhA vizAla / / zikhA-3. dohA 1. zrI kAlU zAsaNa-samaya, jo saMghIya vikaas| __ adbhuta aura apUrva hai, par3ho suNo sollaas|| 2. dIkSA-zikSA-zrRMkhalA, kalA aura saahity| khulI sahaja hI hara dizA, le anupama lAlitya / / 3. sAta pATa kI sampadA, dharUM tulA ika aNg| __bhArI bharakama hI rahai, assttm-ptttt-prsNg|| 4. vartamAna yuga-paddhatI, samajhyA shrmnnii-sNt| zrI kAlU rI preraNA, o upakAra anaMta / / 5. sabala sAraNA-vAraNA, protsAhana prtirodh| dikhA AMkha kI lAlimA, diyo zAMta saMbodha / / 6. dravita vinaya-nata ho calyA, paMDita ptthr-ruup| saDyA gaLyA sahaje TaLyA, pUjya-pratApa anuup|| 7. madhura saMsmaraNa lyo likhU, sAra-rUpa sNkssep| upakAraka kAraka lakhI, nirupacarita nirlep|| bhAgya terApaMtha ro, saubhAgya terApaMtha ro, zrI kAlU, zrI kAlU-sA guru pAyA re, gauravazAlI gaNavanamAlI vItarAga rI chAyA re|| 1. laya : rAkha nA ramakar3A 240 / kAlUyazovilAsa-2 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. raga-raga meM vairAgya ramyor3o, jinazAsana rI mudrA hara vartana meM / Atma-sAdhanA saMgha-sAdhanA, eka rUpa tana-mana meM re / / 6. vidyA-prema apUrva aMga meM, sArai jIvana sakriya rUpa sikhAyo / sabanai 'gho. cI. pU. lI. ro patha' zrI gurudeva dikhAyo re' / / 10. SaDdarzana pramANanaya mujhanai parama kAruNika kaMThasthita karavAya nyAyazAstra aru kAvyazAstra ro mahAtama hRdaya biThAyo re / / 11. prAkRta ro vyAkaraNa raTAyo, 'jJAna kaMTha meM dAma aMTa meM opai' 3 / Agama-anuzIlana nava-paddhati-bIja hRdaya meM ropai re / / 12. asavArI' rI rAga suNAo aura 'kumArI nA'' hai kavaNa vibhakti / bar3AM - var3AM rI mati cakarAI, mhArI sajhagI bhakti re / / 13. ziva - jAgaraNa zayana puni mhAro, puni jAgaraNa paraspara doSAropaNa 1 guru- vAtsalya gaNaNa-tArAgaNa, sumar2yAM mAnasa - tarpaNa re" / / 14. calI pAThazALA gurukula - vidhi, navadIkSita muni manai manogata milatA / o phaLa suguru apUrva kRpA ro zizu vidyArthI khilatA re" / / 15. sAdhvI - dIkSA para zikSA rI nahIM vyavasthA, maiM bacapana-so kInho / tuccha prArthanA guru atuccha - mana, bar3o dhyAna de dInho re / / 16. phaTyA-purANAM kapar3oM meM bhI, sarasvatI ro varada putra mila jyAto / gIrvANI vANI ro jJAtA, (to) kAlU- dila khila jyAto re / / 17. ghaMTAM jJAna-goSThiyAM calatI, saMskRta vidyA meM pUro rasa letA / bakhata- bakhata vaktA zrotA nai loTa-poTa kara detA re / / 18. agara vyartha pAMDitya-pradarzana, karato koI baNakara paMDitamANI | coTI khAMca caMdrazekhara jyUM, karatA pANI-pANI re" / / 16. navadIkSita saMtAM satiyAM rI, eka bAra meM sahaja parakhatA bolI " / gahagI lipaLI barar3I iNa rI, bolI bar3I satolI re / / 20. samucita protsAhana pratAr3anA, aura parIkSaNa karatA vatsalatA syUM / udAharaNa lyo bhIma 12 ru malayaja 13, kuMdana Adi batAsyUM re / / 21. dhana-caMdana mulatAna bAla vaya, bahirvihArI par3ihArai sara kAlU / lagyo nahIM mana udAsIna suNa, kI saMbhAla dayAlU re " / / 22. nahIM paDhUM maiM garaja na mhAMrai, nahIM par3hAUM mhAMrai piNa nahIM garajI / nahiM thArai nahiM iNa rai, mhAMrai garaja kahai guruvarajI re" / / 1-16. dekheM pa. 1 saM. 76-64 zikhA-3 / 241 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. bhInAsara siri-pUja-upAzraya, saMvegI muni pUcha suguru-smksse| 'kadAgurokaso bhavantaH' saMta kahI zubha lakSe re|| 24. 'kumarInavabhUpasya' apara ika, sandhI pUchI ulajhyA zramaNa syaannaaN| kAlU-kRpayA sohana cUrU, ArAdhI guru ANAM re|| 25. hulasa hajArAM gAthA bagasI, eka-eka nai vidyA vibhava bddh'aannai| jagana majhama utkRSTa yogyatA, svAmI svayaM pichANai re|| 26. jaTila kaumudI kliSTa haima hai, aura caMdrikA sArasvatI adhuurii| sarala virala krama 'bhikSuvyAkaraNa', abhinava baNI jarUrI re / / 27. rajoharaNa-nirmANa silAI, aura raMgAI citr-lekh-ctraaii| haratALI syUM likha bArakhar3I rI pATyAM bagasAI re|| 28. Arya anArya deza carcA meM, Agama uddhRta pATha sAmanai aayo| anusaMdhAna anAgrahayuta, bhArI sAhasa dikhalAyo re / / 26. karai jJAna kI kyUM AzAtana? zrI guruvara kI kar3I zAsanA iNa meN| udAharaNa chApara-pAvasa meM, cAMdamalla munigaNa meM re|| 30. bIdAsara guruvara-pravacana meM, kAnakaMvarajI vicarata-vicarata aayaa| kara AcArjI rI AzAtana, loka oLamo pAyA re / / 31. namokkAra-mantroccAraNa meM, sthAna-lobha syUM khaDyA na zrAvaka koii| par3I kar3I phaTakAra samaya saradArazahara jana joI re|| 32. zivajI choTUjI-sA naTakhaTa, saba vyasanAM syUM yAvajjIva ubaarryaa| uttejita jattI-rAsai meM, dhaiM dhA karatA vAr2yA re"|| 33. pacaraMgI meM kuMdana munivara, ati Agraha para telo nahIM likhaayo| suguru izArai shAre, tIyai Upara tiyo car3hAyo re / / 34. do suta eka sutA dIkSita kara, nija meM dIkSita kevala nAma kmaayo| zAsana bhakta tapasvI lekhaka, gaNa meM gaurava pAyo re13|| 35. jeThAMjI ro mAna savAyo, zrI DAlima ro iMgita khUba araadhyo| puni-puni karI prazaMsA nija-mukha zAsana-gaurava sAdhyo re / / 36. pustakIya zikSA syUM vaMcita, zrI jhamakUjI zikSita jIvana jiiyo| zramaNIgaNa meM zrI guru-kRpayA, bo jagamagato dIyo re15 / / 1-15. dekheM paM. 1 saM. 65-106 242 / kAlUyazovilAsa-2 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. sUtra bhagavatI-jor3a likhI hai sati khUmAMjI zrI kAlU - baratAre' / pUrNa bhagavatI likhI satI - yuga', kuNa guru- kRpA bisAre re / / 38. namaNI khamaNI sonAM zramaNI, aNacAM tapasaNa' gaNa meM gaurava pAyo / kaThina kAma karaNe rI kSamatA, samatA - rasa sarasAyo re / / 36. nija anubhUta aneka saMsmaraNa, rakhyA surakSita likhyA kAlUyazovilAsa-zikhA zubha, sadA rahai zikhA - 4. dohA saMgha rai hita meM / saMvita meM re / / 1. anuzAsana aru ziSTatA, kyUM laMghai kiNa heta / / puSTAcAra-paramparA, sAjhai sadA saceta / / 2. mArmika zikSaNa munipati, detA nita nirbhIka / sudha letA sabakI samai, aTala anujJA lIka / / 3. kAcha vAca nikalaMkatA, terApatha ro rUpa / sadA-sadA vikasita rahai, o adhyAtma svarUpa / / 4. gaLabe phUTyo ghI ghar3o, pIMde phUTyo eka / eka akhaMDa udAharaNa, samajhAtA suviveka' / / 5. seTha vidAI kI bagata, dI zikSA gaMbhIra / seThANI kahANI suguru, kahatA sahaja sadhIra' / / 7 zrI kAlU gurudeva rA jIvana-saMsmaraNa suNAUM re / pAUM parama prasannatA / / 1-6. dekheM paM. 1 saM. 110-115 7. laya : tejA 8. dekheMpa. 1 saM. 116 6. magana kathana syUM jANyo guruvara mujha para dRSTi TikAI re, jaba syUM vairAgI baNyo" / / zrI kAlU rI parama kRpA pala-pala vRddhiMgata pAI re, rahato sahaja baNyo - ThaNyo / / zikhA - 3, 4 / 243 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. raina aMdherI khar3ayo dekha mujha ziva-muni AMkha dikhAI re, kyUM Ubho hai paMtha meM? irai Upara mhAMro hAtha na dekho bhAkhai sAMI re, kuNa ke bolai aMta meM ' / / 8. gaMgAzahara prathama pAvasa meM gadhiyAjI guru pAse re, mhAMrai bAre meM kahI / samiti - gupti meM sAvadhAna hai sthirajogI abhyAse re, hoNahAra hosI sahI / / 6. nibbe mAgha lADaNUM biradhIcanajI bAta batAI re, pUjya pitA darasAva rI / utsukatA utkarSa huvai kyUM, kyUM mana mAna bar3AI re ? mahimA saMyama-bhAva rI / / 10. bAlagoThiyA saMtAM saha 'sindUraprakara' maiM sIkhUM re, par3atAM parabArI milii| nija pUThai syUM manai dirAI kiNanai abai aDIkUM re? mhAMrI manavanikA khilI / / 11. kaba hI pUchUyo amuka grantha Avazyaka likhaNo cAvUM re, kyUM ? pUThe meM hai paDyo' / hara prasaMga meM AzAtIta mahara rI najarAM pAvUM re, maiM bhAvuka rahato khar3ayo / / 12. dhorai syUM sIdho uttaratAM hariyAlI meM retI re, bacapana syUM maiM nAM kahI / diyo daMDa phira mApha kiyo A yogakhema kI khetI re, zrI kAlU nita nirva / / 13. udayApura meM dasarAvai rANAjI rI asavArI re, ajaba anokhI nIkalai / iNa lAlaca meM aurAM sAthai so oLamo bhArI re, mAnasa - saMyama sIkha lai / / 14. guruvANI rI karI avajJA, prabala pramAda - prayoge re, DUMgaragar3ha nizi bAtar3I" / 1 - 8. dekheM pa. 1 saM. 117 - 124 244 / kAlUyazovilAsa-2 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhArai sAthai magana munI bhI kar3o oLamo bhoge re, khiNa-khiNa samarUM bA ghdd'ii|| 15. kyUMkara visarUM vismayakAraka vatsalatA jo dekhI re| samarUM gadgada-bhAva syuuN| choTI-moTI skhalanAvAM meM ulAhanA ullekhI re, yAda karUM ucchAva syuuN|| 16. nAnakiyAM saMtAM syUM satiyAM syUM vinoda kI bAtAM re, karatA parama pramoda meN| balkalacIrI' baMgU, hAbU natthU nai batalAtA re, guNa bharatA naI paudha meN|| 17. ghaTanA ajaba 'madArI khAM' rI guNiyAsiya comAse re, chUTa par3I pistoldd'ii|| vijaya ahiMsA suguru-satya rI A uNa rAMgar3a-rAse re, cAMko prabhutA coldd'ii|| 18. adbhuta kSamatA upazama ro paricaya aneka vara dIdho re, upazama-Azrita shrmnntaa| cUrU muslima sAtha moraco sikkha 'nArasiMha' lIdho re, guru samatA-rasa pravaNatA / / 16. parama kRpAspada pRthvI muni nai kar3I najara syUM dekhyA re, anuzAsana-aparAdha meN| huI saphAI saba bharapAI mUla sthiti kara lekhyA re, bA hI karuNA bAda meM / / 20. magana-shAja meM manobheda kI paristhitI jaba sarajI re, guruvara upacaryA krii| tIna-tIna kI citta samAdhI ajaba samAdhI arajI re, sArAM rI duvidhA TarI / / 21. sohana-cUrU cauthamalla muni kRpApAtra kAlU rA re, varaNUM sahaja sdhiirtaa| sahI DAMTa phaTakArA lAgyA jANaka unhIM lU rA re, guruvara gahana gaMbhIratA / / vara 16. dekheM pa. 1 saM. 125-130 zikhA-4 / 245 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. bIdAsara meM kai muniyAM rI ANI akala ThikANai re, kara karar3I uTThAvaNI / minaTAM meM aNabola miTAI milajula mojAM mANai re, kAlU rI karuNA ghaNI' / / 23. chiMyAsI caMderI comAsai rI durghaTanA meM re, dRr3ha mAnasa gurudeva ro / kar3e oLamai sAtha saMgha nai zikSA milI suyAme re, bhAra miyo ahameva ro / / 24. svakara 'bhikSuzabdAnuzAsanaM' likhe cautha-muni cArU re, prerita puni-puni guru karai / chahUM vigai chor3I sAbhigraha zIghra gatI-saMcArU re, kAlU karuNA-rasa jharai / / 25. tana -rogI rI sevA mana-rogI nai kiMyAM nibhANo re, udAharaNa muni cAMda lyo / lekhaNa aura jabAna baMda phira kAma na bhAra uThANo re, samatA syUM mana sAMdhalyo / / 26. iMgita rI avahelanA nai kyUM sahasI guru jJAnI re, suvinItAM nai socaNo / eka bAra Thokara khA dhArI rAvata sIkha sayAnI re, aMtara- patha AlocaNo / / 27. lyAvo 'likhatAM ro pUTho' kuNa roja sahI nahiM kInhI re, karaNI Aja gaveSaNA / bhArI halacala bheMTa paraThaNAM rI milatI haThabhInI re, aura sahI saMpreSaNA' / / 28. pustaka - par3ilehaNa ro prakaraNa kabhI sAmane Ato re, ho jyAto taba cyAnaNo / bar3A bar3A saMtAM rai baMdhato prAyazcita ro bhAto re, par3ato loho mAnaNo / / 1-7 dekheM pa. 1 saM. 131-137 246 / kAlUyazovilAsa-2 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA 26. vizvAsI gurudeva rA, guru-baratAre dekh| saMgha-sevakAM rA karUM, katipaya nAmollekha / / 30. gAyaka jatI hulAsajI, lekhaka rcnaakaar| sevaka zAsaNa ro sadA, rahyo sva jIvana vAra' / / 31. rAmadhIna-rUpAM jatI-jataNI jNpti-ruup| zAsaNa rI sevA karI, kAlU kRpA-svarUpa / / 32. avasara rI sevA sajhI, nemanAthajI siddh| atula kalA zAstrArtha rI, kAlU kRpA samRddha / / 33. nAjima vRddhIcaMdajI, kAlU-pada anurakta / jIvana bhara sarakhA rahyA, terApatha rA bhakta / / 34. zruta-marmajJa gaNezajI-matheraNa mtimaan| jayAcArya syUM zeSa taka, zAsaNa-bhakta mahAna / / 35. aMtaraMga gurudeva rA, aMtevAsI jaann| zrAvaka molakacaMdajI, baiMgANI bIdANa / / 36. ikaraMgo guru-caraNa-rata, kharo Tako kldaar| praharI baNa sevA karI, nArasiMha nara-nA'ra / / 37. dUgar3a motIlAlajI, vAsa zahara srdaar| ___aMtevAsI suguru rA, zAMtavRtti sukhakAra / / 38. baMgalA rA sAvaNasukhA, caMdanamalajI nAma / aru gulAbajI sugurupada-sevA kI nisskaam|| 'zrI kAlU gurudeva rA jIvana saMsmaraNa suNAUM re pAUM parama prsnntaa| 36. goThIjI rI niyamaniSThatA tattvanipuNatA bhArI re, svIkArI shriilaaljii| 1-7. dekheM pa. 1 saM. 138-144 8. phAjilkA 6. laya : tejA zikhA-4 / 247 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya-kRta sUtra 'bhagavatI-jor3a' purANI vidhi syUM dhArI re, kInho kAma kamAla jii|| 40. bikhar2yA peca bhale pagar3I rA piNa kuNa vIsara jyAsI re, banaNA bAlU-seTha rii| sujANa khArar3a aura 'gulAba lUNiyA jayapuravAsI re, jugatI jor3I TheTa rii|| 41. . nava hajAra gAthAM rI lAgata, chUTa baccha muni cAhI re, sadguru vinaya na sviikryo| santa pustakAM bheMTa abai agavANI vicarUM nAhI re, phira jhaTa Apo saMbharayo / / 42. phUlAM jisI karakazA nai sahayoge svAma nibhAI re, vatsalatA hada baavrii| bIkAnera 'samera botharA' sArI vidha samajhAI re, Akhira gaNabAhira karI / / 43. do-do pothI ro paDilehaNa athavA kAjo dhAro re, prAta-sAMjha sAthe rho| caukAM rA kara dhar3A paraTha athavA paraThaNA utAro re, ___ gaNa-anuzAsana meM bho|| 44. ghaTanA ghaTita hajArAM devU kiNa-kiNa nai abhivyaktI re? . asamaMjasatA saamnai| kiNa mukha pAUM khIra? kekasI rI A sAcI uktI re, socUM lekhaNa thAma nai|| 45. zAsaNa meM yuga-yuga saMghIya bhAvanA bharatA resI re, au saMsmaraNa suhaavnnaa| kAlUyazovilAsa-zikhA nita jIvana-jAgRti desI re, 'tulasI' raMga bdhaavnnaa|| 1-7. dekheM pa. 1 saM. 145-151 248 / kAlUyazovilAsa-2 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikhA-5. dohA 1. kAlU pratibhAlU atula, hRdayAlU hRdyesh| satata zayAlU ziva-zayana, spRhayAlU bhava-zeSa / / 2. zraddhAlU-hita surataru, parama kRpAlU pUjya / ___gaurava gRhayAlU kRte, pratipala dila upyujy|| 3. zubha-bhAvana-surabhI kRte, pUjya puhup-prtiruup| sumana-sumana-nivasana aho, guru zatapatra anUpa / / 4. sajjana-jana zatapatra hita, nAtha vimala jala jaan| sadguNa-jala-bhara jalanidhi, chogAM-suta gnn-bhaan|| 5. akatha anagha avicala amala, guNa garimAmaya gaat| pramita varaNa vivaraNa karUM, sajjana suNo sujaat|| 'jaya jaya jaya jogIsarU, chiti-vizruta chaugey| bhavya bhavika Adheya, guNa-gaNa gaurava gey|| 6. paMca mahAvrata prema syUM pALyA niraticaar| bhAva vizadavara bhAvanA paMca bIsa sukhakAra / / 7. ArAdhyA antaramanA pratipala pNcaacaar| ___jaM vAiddhaM Adi de saba aticAra nivaar| 8. paMca samiti guptitrayI pravacanamAtA aatth| sasammAna ArAdhanA kInhI gnnsmraatt|| 6. kSaya kInhA manu munipatI iNdriy-vissy-vikaar| raga-raga ramI virAgatA vItarAga anuhaar|| 10. jAmaNa-jAyA hA jisyA AjIvana amlaan| brahmacarya rI varyatA jovo jana sujJAna / / 11. AsapAsa piNa kuNa lakhI pudgl-gaaddh-pipaas| udAharaNa Adarza o anAsakti ro khAsa / / 1. laya : lakSmaNa rAma syUM bInavai zikhA-5 / 246 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. avaguNa rI avahelanA ghRNita na vyakti vizeSa / sadguNa rI saMvardhanA AjIvana vrata eSa / / 13. khalatA khalatI khiNakhiNe karatA mUloccheda / gitA hur3o bar3o ayi ! ayi ! nAtha abheda / / 14. nayi-vinayI rI rAkhatA nija avayava jyUM sAra / khAtA anayI avinayI khuda hI paga-paga mAra / / 15. jiNarai sira para kara dharyo lAyaka guNa avaloka / pelo nahiM pelo huvai taba loM nahiM nija roka / / 16. tuSTamanA guru guru karai laghu nai piNa lava mAMhi / guru nai piNa laghu itarathA A kSamatA guru bAMhi / 17. chIna sakai china meM gurU pada-yuvarAja pradatta' / prakupita ziSya-kuTeva syUM iNa meM guru samarattha / / 18. aSTa saMpadA' saMpadA SoDaza upamA saMga | Agama meM AkhyAta hai sakala milai guru - aMga / / 16. Agama meM AcArya rA dvedhA guNa khaTatIsa / paripUraNa guru- piMDa meM maiM jhAMkyA natazISa / / 20. atikramI ravi pavi - chavI Atapa vikramavAna / jAna bharI bejAna meM pAvana puNyanidhAna / / 21. adbhuta dhAya vratipatI dhura jati-dharma samarma / kati jana nati kara-kara gayA meTI mana ro bharma / / 22. khUba nibhAyo khAMti syUM vIruda patita- udhAra / kuNa-kuNa kaba pAvana baNyA ? hai gaNanA duzvAra / / 23. maghava- hattha dIkSita chatAM maghavA guNa AsAna / mahAvIra rA piNa grahyA o Azcarya mahAna / / 24. eka-eka guNa Upare koTi-koTi kavirAja / varaNa kara karatA thakai nija kavitA rai vyAja / / 25. yadi sahasA sAhasa karUM munipati ! maiM mati - alpa / (to) paMgU car3hI pahAr3a pe sosI sAjhI talpa / / 1. dekheM pa. 1 saM. 152 2. dekheM pa. 1 saM. 153 3. dekheM pa. 1 saM 154 4. dekheM paM. 1 saM. 155 250 / kAlUyazovilAsa-2 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. vAmana jana manasA dharI gagana gahesI baath| gaNasI abhaNa gavAra hI grh-taark-sNghaat|| 27. Aja lage kuNa pAviyo guru-guNa-garimA thaag| to 'tulasI' kima tolasI. grujldhij-jljhaag|| 28. aba to varNana vizramI, zamI! yamI! gururAja! koTi-koTi zraddhAMjali karUM samarpita aaj|| 26. eka-eka guNa Upare balihArI bahu baar| ___sahaja samarpaNa kara karUM dUra durit-ghn-bhaar|| 30. mhArai para guruvara karyo athaga-athaga upkaar| tiNa nai khiNa-khiNa saMbharUM hulasita-cita hara baar|| 31. tUM mhAro bAlhezvarU tUM mhAro srdaar| prANa hRdaya jIvanajar3I jIvana ro aadhaar|| 32. smRti-patha meM Avai sadA bAta pAchalI raat| sAyaM par3ikamaNo kiyAM A'ra samai avdaat|| 33. paDhatAM aura paDhAvatAM vidyArthI zizu sNt| anahada smRtiyAM Ubharai jada baiThU ekt|| 34. taba kheMcIjai sAMtaro hRdaya-paTala para citr| . raMga patra bina picchikA adbhuta aura vicitr|| 35. mana-mAnasa meM ucchalai nAnA rUpa trNg| prabala vega Avega syUM baNa jAvai utsuNg|| 36. tiNanai devaNa sAntvanA AraMbhyo aayaas| graMtha rUpa sahajyAM baNyo kaaluuyshovilaas|| 37. zAsaNa trizalAnaMda ro trAyaka teraapNth| Adya pravartaka Aryavara bhikSu pUjya bhdNt|| 38. dIpAM-kUkha ujALaNo blluu-kul-kottiir| jinadarzana ziraseharo vijayI dhIra gbhiir|| 36. Arhata tattvAmRta suguru mati-chakaNai syUM chaann| sarva sulabha ghara-ghara karyo Antara pyAsa bujhaann|| 40. svArtha parArtha yathArtha hai yadi paramArtha shiit| bina paramAratha vyarthatA bhikSU-vacana viniit|| 41. saMvara aru vara nirjarA donUM hI shiv-pNth| bAkI ujjar3a bhaTakaNo bhAkhai bhikkhU sNt|| zikhA-5 / 251 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. saMgha saMgaThana ko racyo abhinava ajaba usUla / eka suguru- anuzAsanA ziva-sukha - jhUle jhUla / / 43. guru- ANA prANAM bar3I tANAbejo chor3a / syANAM ! 'sI' maiM mata tajo sAta hAtha kI sor3a / / 44. gaNa-maryAdA avagaNI bhaTakai jo gaNa bA'ra / TALokara TALo karo paricaya pakSa nivAra / / 45. tiNanai sAdha na saradhaNo nahiM banaNA-vyavahAra / tIratha meM giNaNo nahIM likhata guNasaThe sAra / / 46. guru-bhAI atha ziSya nai sUMpai guru gaNa-bhAra / anuzAsana nanu naca binA zIghra karo svIkAra / / 47. ityAdika ekatva ro racyo sudRr3ha AdhAra / ekatvAzrita nita nayo terApaMtha-prasAra / / 48. paTadhArI bhArI guNI bhAramalla vikhyAta / rAyacandra candradyutI gaNa- nabha puNya prabhAta / / 46. jItamalla jayajaza kahUM jayAcArya para nAma / maghavA aghavAraka mahA mANaka DAlima svAma / / 50. aSTama paTTAdhipa aruNa taruNa karuNa rasa- pUra / zrI kAlU azaraNa-zaraNa kohinUra - so nUra / / 51. guru-caraNAMbuja-raja gaNI tulasI navamAcArya | kAlUyazovilAsa o racyo amala avikArya / / 52. likhita khyAta zrI pUjya rI thor3I nija anubhUta / prazna- paDuttara rUpa meM suNI bAta sAkUta / / 53. ityAdika Alambane graMtha racyo sAdhAra / kahiM kavitva killola meM lAghava aru vistAra / / 54. piNa chadmastha svabhAva syUM truTi hoNI AsAna / mati lekhA meM ANajyo mAnavagaNa matimAna / / 55. DhALa- DhALa meM bhAlajyo bhavya bhakti ro bhAva / mata nA ko saMbhALajyo pratibhApUrNa prabhAva / / 56. pratiprakaraNa meM parakhajyo zikSA ro saMcAra / paNa koI mata nirakhajyo alaMkAra - TaMkAra / / 57. sajjana aMga suhAvaNo opai analaMkAra | yUM guru-gaurava-granthanA sahaja saphala rucikAra / / 252 / kAlUyazovilAsa-2 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. mUr3he Avai khAvatAM thor3e meM pkvaan| sadA dALa-roTI rucai tyUM guru-guNa-vyAkhyAna / / 56. hRdaya-hUMsa pUrI huI saphala Aza saamod| kAlUyazovilAsa o dharUM saMgha rI goda / / 60. pavana-rUpa pAvanamanA sajjana jana nirdvnd| jana-jana meM phailAvasI graMtha-kusuma rI gaMdha / / 61. mhArai racanA-kArya meM yadi ajJAna prmaad| _ 'tassa micchA mi dukkaDaM' maiM bolUM saahaad|| 62. do hajAra zubha saMvati bhAdrava sudha pakha chtttth| sUryavAra sAgI samaya guru gahi parabhava-vaTTa / / 63. gaMgAzahara suhAvaNo gaMgApura rai sthaan| sArI smRtiyAM UbharI abhinava anusNdhaan|| 64. zrAvaka IzaracaMdajI sijyAtara shaaliin| jANaka sAro cokhaLo setth-hukm-aadhiin|| 65. zraddhAlU saMpannatA vardhamAna privaar| gaMgAzara rA copar3A kAlU guru-upkaar|| 66. kSetra suraMgo hai ghaNo ati dhArmika utsaah| tIna khetra do mIla meM jhAMkai guru-dRga-rAha / / 67. eguNacAlI saMta haiM, satI pAMca pccaas| jhamakU lADAM Adi de sevai suguru-suvAsa / / 68. bhaikSavagaNa meM bhalakatA zramaNa eka sau saatth| zramaNI teraha cyAra sau jaga-jasa bATa hi baatt|| 66. zikhA pAMcamI meM huyo pUro upsNhaar| kAlUyazovilAsa o zAsaNa ro sinngaar|| upajAti-vRttam 1. zikSA titikSAM prathayan samAje, gAyan gurorgaurv-giit-gaathaam| samujjvalaM nItibalaM vitanvana, kurvannanIteH kssymevmekm|| 2. pradarzayan mokSapathaM mumukSu, saMsparzayan dharmadhurINadhairyam / zikhA-5 / 253 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ protkarSayan zrotRgaNaM svalAbhe, prollAsayana nItibhRtAM manAMsi / / 3. proddhArayan prANigaNaM bhavAbdhe vistArayan jainamataM jagatyAm / ciraM jayet kAluyazovilAso, yAvad dhruvaM yt-tulsii-pryaasH|| (tribhirvizeSakam) samAja meM zikSA evaM titikSA ko bar3hAtA huA, gurudeva kI gaurava gAthA kA saMgAna karatA huA, samujjvala nIti-bala ko vistAra detA huA, anIti kA kSaya karatA huA, mumukSa vyakti ko mokSapatha dikhAtA huA, dharmanAyakoM ke dhairya kA saMsparza karatA huA, zrotAoM ko apane lAbha meM utkarSa detA huA, nItimAna vyaktiyoM ke aMtaHkaraNa ko ullasita karatA huA, saMsAra-samudra se prANiyoM kA nistAra karatA huA tathA vizva meM jaina mata ko phailAtA huA AcArya tulasI dvArA viracita yaha kAlUyazovilAsa taba taka vijayazrI kA varaNa karatA rahe, jaba taka dhruvatArA camakatA hai| antima-nivedanam ayi suhRdayAH! paramapramuditamAnasAH! gurugirAkarNanaikatAnAH! vrati-satIzrAvaka-zrAvikAH! adyAhaM paripUrya rAjasthAnIya-bhASA-nibaddhaM SaDullAsasajjitam, ekAdhikazatagItikopazobhitaM vividha-svAbhAvika-vRttAnta-citra-citritaM, sAkAramiva guruyazaHsamUhaM zrI kAlUyazovilAsAbhidheyaM geyakAvyam avarNanIyAnandAnubhUteviSayatAM prpnno'smi| aho! ko'yaM sudhAsvAdasyandI samayaH kutaH punarabhyupetaH? keyaM guru-guNapIyUSa-pAna-poSiNI pariSad kIdRgasau samatikrAntapaJcazatasaMkhyAkaH sAdhu-sAdhvI-samAjaH? kazcAhaM kalApArINa-kAlU-kalAnidhi-pariklRpta-kalanaH? itthaM na samyagavagantuM zaknomi guru-gunn-gaurv-grnth-puurti-prmod-prissttbdhcetaaH| tathaiva ca yUyamapi sarve zrotRsaMjJAM prapannAH AnandalaharIlagnAH syAta evAtra kimAzcaryam ? astu.... sukRtAnveSakAH sarvadaiva yUyaM paramazraddheyAnAmazeSa 'svarbhUrbhuvaH' samArAdhyapAdayugalAnAmakhiladarzanapAradRzvanAM jainazvetAmbaraterApanthasampradAyASTamAcAryANAM sambandhinamidaM vyAkhyAnaM sayatnaM paThitvA pAThayitvA ca zrutvA zrAvayitvA ca nijaM nijaM hRdayasthalaM pAvanIkurudhvam tenaiva mamAyAsaM saphalayadhvam ityaashaase| 254 / kAlUyazovilAsa-2 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti mANaka-mahimA DAlima-caritra aru magana-carita ro saMpAdana, battIsai jayapura pAvasa meM ekAMtavAsa ro abhivaadn| taba hI zrIkAlUyazovilAsa punarvIkSaNa-hita hAtha liyo, saMzodhana pariSkAra pUrvaka prastuta karaNo saMkalpa kiyo|| pUrai pAvasa phira zeSakAla padayAtrA meM bhI avizrAma, o satata sucArU kAma calyo bastI-bastI pura graam-graam| bhASA-zailI meM parivartana unmukta huyo khullai hAthAM, nUtana-sI kRti taiyAra huI nirNAyaka sthiti AtA-AtAM / / nava racanA ko-so zrama lAgyo jAgaraNAM meM jAgRti AI, bUthai syUM jyAdA kanakaprabhA iNameM puruSArtha lagA paaii| parimArjita pratilipi svayaM karI pariziSTa saTippaNa nAmakrama, likha kathAvastu prAkkathana mathana saMpAdana kInho hai skssm|| anyonyAzrita suMdara suyoga ika parakhaNa yoga pravRtti huI, zrI jaya AcArya gulAba satI rai yuga rI punarAvRtti huii| mUlyAMkana iM sArI sthiti ro karaNaivALA hI kara sakasI, sAdhvI-samAja rI A pragatI likhatA-likhatA lekhaka thksii|| kAlUyazovilAsa-2 / 255 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrI kAlU- janmazatAbdI ro suMdara avasara Ayo sammukha, zrI kAlU-jIvana-jhAMkI ro saMgAna karai jana-jana mukha-mukha / ati uttama o AyAsa huyo kAlU- kRpayA abhilASa phaLI, sAmUhika pArAyaNa meM bhI zrotAM rI khilatI kaLI - kaLI / / 6 tetIsai o saradArazahara ati mUMghAmolo caumAso, goThIjI ro suvizAla hAla saba RtuvAM meM sukha ro vAso / cautIsa zramaNa cAlIsa cyAra zramaNI nizadina guru-caraNa-zaraNa, zobhai janatA syUM haryo bhayo pravacana - maNDapa 'zrIsamavasaraNa' / / 7 zrAvaNa bida sAtama zAMta tithI ullAsa samUce zAsaNa meM, zrI kAlUyazovilAsa - kathA jana-jana mana-mana saMbhASaNa meM / ullAsa SaTka solaha-solaha DhALAM saba soLaha chaka chinameM, hai pAMca zikhA rI pAMca DhALa ika sau ika samarUM china china meM / bhaikSavagaNa- gaganAMgaNe, le ravizazI prakAza / Alokita pratipala rahe, kAlUyazovilAsa / / 6 'vizvabhAratI' bhAratI, Agama- anusaMdhAna / aNuvrata AMdolana samana, kAlU - kRpA mahAna / / 256 / kAlUyazovilAsa-2 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vara vaya bAsaTha barasa rI, 'tulasI' o tAruNya / bAra-bAra anubhava karUM, suguru- puNya-kAruNya / / 11 rahasI juga-juga jAgato, vardhamAna bedAga / 'tulasI' terApaMtha o, zAsaNa ro saubhAga / / kAlUyazovilAsa - 2 / 257 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1. sAMketika ghaTanAeM 2. nAmAnukrama 3. grantha meM prayukta mUla rAginiyAM 4. vizeSa zabdakoza Page #262 -------------------------------------------------------------------------- Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sAMketika ghaTanAeM 1. vIra - vadana - giri - garbhajA 2. zrI kAlUkalyANamandiram 3. maNi ciMtAmaNi mUDha 4. kAmakalaza takadIra - vihUNo 5. mujhanai saMprerita ka 6. baNo ju kukkar3adhamma ziromaNi 7. eka bhUpa ro gunahagAra lokanAtha tatpuruSa bahubrIhi 8. 6. puruSa - veda strI - veda-yuta 10. puni pATha par3hAyo re 11. jadi sAca suNAvai re 12. dina tIna baLUndai re 13. ahAchanna osanna kusIliyA 14. dekho dila dRr3hatA AnaMda rI 15. pAlI paTavAjI 16. bina svAratha para - hita prati 17. mAlamasiMhajI murar3iyA 18. aba lo samarUM AMgadU 16. zuSka bAga hariyo huvai 20. jaMgala meM maMgala kiMyAM 21. rAna phatA avatAra patA ko 22. bhUpati ko kartavya sujhAyo 23. pramukha uddharaNa buddha lai 24. mArmika eka suguru- vacana 25. suNa saMketa saceta saMghapati pariziSTa-1 / 261 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. seTha caupar3A nija prabhAva syUM 27. pariSada-pUrita paMcAyata noharo 28. ambara TUTa paDyo hai 26. bIsa viharamANa 30. kAca-maNakalo rayaNa-TaNakalo 31. mhArai pura hAbU baDyo re 32. ghara-ghara ghaTa-ghaTa meM ghusI re 33. zAsaNa ro gaurava gAyo 34. vIra vikramAdIta-kahANI. 35. rohaka kathA supyArI 36. samprati-so samrATa ujAgara 37. pradyotana itihAsa-prabhAkara 38. ujjayiNI rA DAlima svAmI 36. kalakattA syUM sadalabala 40. prajJAcakha sahacArI jI 41. dhanajI baida sujAnagar3ha 42. dAnacaMdajI caupar3A 43. jhAlyo jidda hamIra 44. madanasiMhajI murar3iyA jI 45. gaurI zyAmA kAbara citarI 46. haNUta zrAvaka-zrAvikA 47. azvini-Izara bIca meM 48. maiM karI abhyarthanA 46. sArI sthiti patrAMkita kIdhI 50. racyA zloka SaTa lakSmI sakSama 51. moTo gaNasamudAya hai 52. madhurAmantraNa kara bhaNai 53. bAla anAtha sAtha jo baratI 54. mahara najara daulata rI ghaTanA 55. saMyuktAkSara yoge... 56. gadhiyA gaNezadAsajI 57. sAdhvI-vaMdana rai samaya 262 / kAlUyazovilAsa-2 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. prAtaH pravacana hAjarI 56. sthAnAntara syUM bhI... 60. ho guru... taMyyAsI rI sAla jo 61. ho guru... kAMTe-bIMdhyo pAya jo 62. bIdAsara-nohare udara-vyathA 63. ho guru...iThyAsI rI bAta jo 64. ho guru... nija maghavA rI rIta jo 65. ho guru... adhyApana hita Apa jo 66. ho guru... A'ra samaya avadhAra jo 67. do mAjI iNa rUpe miliyA 68. janma pUja ro jaga uddhAraNa 66. bAraha barasa harasa dila ANI 70. sAro dIkSA-vyatikara samajho 71. yUM gaNarakSaNa aura prarohaNa 72. bar3A-baDerA loga ghaNerA 73. dRr3ha AsthA syUM svAma suNAyo 74. eka bhagavatI-kAje kInho 75. caMdana hai vana-vana meM bhArI 76. khAnadeza sI.pI. mugalAI 77. tIvra tapasyA zramaNa-satyAM meM 78. janagaNanA meM terApatha ro 76. vidyA-prema apUrva aMga meM 80. SaDadarzana pramANanaya 81. prAkRta ro vyAkaraNa raTAyo 82. Agama-anuzIlana nava-paddhati-bIja 83. asavArI rI rAga suNAo 84. 'kumArI nA' hai kavaNa vibhakti 55. ziva-jAgaraNa zayana puni mhAro 86. calI pAThazAlA gurukula-vidhi 87. sAdhvI-dIkSA para zikSA rI 88. agara vyartha pAMDitya-pradarzana 86. navadIkSita saMtA satiyAM rI 60. bhIma pariziSTa-1 / 263 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61. malayaja 62. kuMdana 63. dhana-caMdana mulatAna bAla vaya 64. nahIM pahUM maiM garaja na mhArai 65. bhInAsara siri-pUja-upAzraya 66. kumarInava-bhUpasya 67. hulasa hajArAM gAthA bagasI 68. jaTila kaumudI kliSTa haima hai 66. rajoharaNa-nirmANa silAI 100. Arya anArya deza carcA meM 101. karai jJAna kI kyUM AzAtana ? 102. bIdAsara guruvara-pravacana meM 103. namokkAra-maMtroccAraNa meM 104. zivajI choTUjI-sA naTakhaTa 105. uttejita jattI rAsai meM 106. pacaraMgI meM kuMdana munivara 107. do suta eka sutA dIkSita kara 108. jeThAMjI ro mAna savAyo 106. pustakIya zikSA syUM vaMcita 110. sUtra bhagavatI jor3a likhI hai 111. pUrNa bhagavatI likhI satI-yuga 112. namaNI khamaNI sonAM zramaNI 113. aNacAM tapasaNa 114. gaLabe phUTyo ghI ghar3o 115. seTha vidAI kI bagata 116. magana kathana syUM jANyo 117. raina aMdherI khaDyo dekha mujha 118. gaMgAzahara prathama pAvasa meM 116. nibbe mAgha lADaNUM 120. bAlagoThiyA saMtAM saha 121. kaba hI pUchayo amuka grantha 122. dhorai syUM sIdho uttaratAM 123. udayApura meM dasarAvai 264 / kAlUyazovilAsa-2 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124. guruvANI rI karI avajJA 125. valkalacIrI 126. ghaTanA ajaba 'madArI khAM' rI 127. cUrU muslima sAtha moraco 128. parama kRpAspada pRthvI muni nai 126. magana-shAja meM manobheda kI 130. sohana cUrU cauthamalla muni 131. bIdAsara meM kai muniyAM rI 132. chiyAMsI caMderI caumAsai rI 133. sva kara 'bhikSuzabdAnuzAsanaM' 134. tanarogI rI sevA manarogI nai 135. iMgita rI avahelanA nai 136. lyAvo 'likhatAM ro pUTho' 137. pustaka-paDilehaNa ro prakaraNa 138. gAyaka jatI hulAsajI 136. rAmadhIna-rUpAM jatI- jataNI 140. avasara rI sevA sajhI 141. nAjima vRddhIcaMdajI 142. zruta-marmajJa gaNezajI 143. aMtaraMga gurudeva rA 144. dUgar3a motIlAlajI 145. goThIjI rI niyamaniSThatA 146. bikhar2yA peca bhale pagar3I rA 147. sujANa khArar3a aura gulAba 148. nava hajAra gAthAM rI lAgata 146. phUlAM jisI karakazA nai 150. do-do pothI ro paDilehaNa 151. kiNa mukha pAUM khIra? 152. chIna sakai china meM gurU 153. aSTa saMpadA 154. SoDaza upamA 155. Agama meM AcArya rA pariziSTa-1 / 265 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sAMketika ghaTanAeM 1. tIrthaMkara kevalajJAna prApta hone ke bAda dharmatIrtha kA pravartana karate haiM / usa samaya gaNadhara unakI vANI ko grahaNa karate haiM aura usake AdhAra para dvAdazAMgI kI racanA hotI hai| bhagavAna mahAvIra ke tIrthapravartana kAla meM gaNadhara gautama ne prazna kiyA- bhagavana ! tattva kyA hai ? bhagavAna ne uttara diyA- utpanna hotA hai / gaNadhara gautama ne socA - saba padArtha utpanna hote raheMge to isa saMsAra meM kaise samAeMgeM ? unhoMne phira pUchA - bhagavana! tattva kyA hai ? bhagavAna ne uttara diyA- vinaSTa hotA hai / saba padArthoM kA vinAza hone ke bAda saMsAra meM kyA bacegA ? isa jijJAsA se prerita hokara unhoMne phira pUchA-bhagavana tattva kyA hai ? bhagavAna ne uttara diyA - sthira rahatA hai / I gaNadhara gautama ne tripadI kA AdhAra pAkara apane viziSTa jJAna se caudaha pUrvoM kA jJAna kara liyA / vidvAna ve svayaM the hI, bhagavAna kI vANI nimitta banI aura unake jJAnAvaraNIya karma kA viziSTa kSayopazama ho gayA / isa tripadI ke anusAra utpAda, vinAza aura dhrauvya hI tattva hai / dravya sadA sthira rahatA hai| paryAyoM meM utpAda aura vinAza hotA rahatA hai| bhagavAna dvArA nirUpita yaha tripadI hI samagra tattvajJAna kA AdhAra hai| 2. 'kAlUkalyANamandira' kAlUgaNI kI stuti meM likhA huA stotra hai / usakI racanA kalyANamaMdira stotra ke pratyeka padya se eka-eka paMkti lekara samasyApUrti ke rUpa meM kI gii| isa kAvya grantha ko likhane kI preraNA 'jaina meghadUta' Adi samasyApUrti ke rUpa meM likhe hue kAvya-granthoM ke adhyayana se milI / sabase pahale muni kAnamalajI aura muni sohanalAlajI ne bhaktAmara stotra kI eka-eka paMkti samasyA rUpa meM lekara kAlUbhaktAmara kI racanA kii| unake isa prayoga se dUsare saMtoM meM bhI jAgRti AI / muni nathamalajI (bAgora) ne kalyANa 266 / kAlUyazovilAsa-2 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandira stotra ke pada lekara samasyApUrti kii| munizrI tulasI ne bhI kalyANa- mandira ko AdhAra banAkara 'kAlUkalyANamandiram' kA sRjana kiyaa| muni dhanarAjajI aura muni caMdanamalajI ne bhI stotra likhe| muni sohanalAlajI ne dUsarI bAra samasyApUrti ke lie kalyANamandira kA AdhAra liyaa| isa prakAra sahaja rUpa se pUjya kAlUgaNI ke saMbaMdha meM saMskRta bhASA meM stotra sAhitya taiyAra ho gyaa| muni tulasI ne jaba apanA 'kAlUkalyANamandira' stotra AcAryazrI kAlUgaNI ko dikhAyA to ve bahuta prasanna hue aura saMvatsarI ke dina pariSada meM use sunakara muni tulasI ko protsAhita kiyaa| 3. eka brAhmaNa deha-ciMtA se nivRtta hokara nadI ke taTa para Akara baitthaa| loTA sApha karane ke lie use miTTI kAma meM lenI thii| taTa kI miTTI ko khodate samaya usake hAtha meM kucha kaMkara aae| eka kaMkara kAphI camakIlA aura AkarSaka thaa| usako brAhmaNa ne apanI jeba meM DAla liyaa| vaha taTa para baiThA thaa| ThaMDI havA cala rahI thii| cAroM ora cahala-pahala thii| brAhmaNa ne socA-itanA acchA vAtAvaraNa isa sthAna ko chor3akara kahAM mila sakatA hai| ghara jAne kI icchA hI nahIM hotii| para karUM hI kyA? peTa bhUkhA hai| kyA hI acchA ho, yahAM khIra-pUrI kA bhojana mila jaae| socane bhara kI dera thI, khIra aura pUriyoM se sajA thAla sAmane A gyaa| brAhmaNa Azcarya meM kho gyaa| manonukUla bhojana pAkara usane ciMtana meM samaya lagAnA ucita nahIM smjhaa| bharapeTa bhojana kiyaa| aisI svAdiSTa khIra usane pahale kabhI nahIM khAI thii| khAne ke bAda Alasya satAne lgaa| sone kI icchA huI aura palaMga taiyaar| prAtaHkAla kI ThaMDI havA aba teja dhUpa meM pariNata ho gii| brAhmaNa ko bhI dhUpa satAne lgii| usane makAna kA svapna dekhaa| dUsare hI kSaNa Adhunika sAja-sajjA se yukta makAna taiyaar| brAhmaNa ne jo-kucha socA, vahI usake sAmane upsthit| eka ora vismaya, dUsarI ora bhagavAna kI kRpA kA AbhAsa / vaha nizcita hokara so gyaa| brAhmaNa ne palakeM mUMdI ki sAmane eka kauA Akara baiTha gayA aura kAMva-kAMva karane lgaa| usane kaue ko ur3Ane kA prayAsa kiyA, para vaha ur3A nhiiN| mere bhAgya ke sAtha Takkara lene yaha kahAM se A dhamakA? isa ciMtana ke sAtha usane jeba meM hAtha DAlA aura vaha kaMkara nikAlakara kauve kI ora pheNkaa| kauA ur3A aura usake sAtha hI usa samUce aizvarya kA lopa ho gyaa| indrajAla yA svapna-mAyA kI taraha apane aizvarya ko khokara vaha ThagA-sA raha gyaa| pariziSTa-1 / 267 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha sArA aizvarya ciMtAmaNi ratna ke dvArA upalabdha thaa| ratna gayA aura aizvarya smaapt| prApta ciMtAmaNi ratna ko bhI bhAgyahIna vyakti surakSita nahIM rakha sktaa| 4. eka vidyAdhara AkAza-mArga se yAtrA kara rahA thaa| rAste meM use atisAra kI bImArI huii| svAsthya-lAbha ke lie vaha nIce utraa| kaI vyakti udhara se gajare, para kisI ne vidyAdhara kI ora dhyAna nahIM diyaa| Akhira eka garIba vyakti ne usako dekhaa| vaha use apanI jhoMpar3I meM le gayA aura paricaryA meM juTa gyaa| vidyAdhara behoza ho cukA thaa| jaba use hoza AyA to usane dekhA-eka aparicita vyakti aglAna-bhAva se usakI sevA meM saMlagna hai| vidyAdhara atisAra aura bhUkha ke kAraNa vyathita ho rahA thaa| usane apanA jholA kholaa| usameM se eka kalaza nikaalaa| use paTTa para rakhakara pUjA kI aura ghI ke sAtha acchI taraha pakI huI khicar3I kI mAMga kii| mAMga ke sAtha hI ghI-khicar3I taiyaar| vidyAdhara ne thor3I khicar3I khAI aura apane upakArI vyakti ko bharapeTa khilaaii| vidyAdhara usa aparicita vyakti kI sevAbhAvanA para bahuta prasanna thaa| vaha bolA-'bhAI! tumane merI itanI sevA kI hai, koI varadAna mAMga lo| garIba vyakti usa kAmakalaza ke jAdU ko dekhakara usake prati AkRSTa ho rahA thaa| jaba use varadAna mAMgane ko kahA gayA to usane usI ko mAMga liyaa| vidyAdhara ne use samajhAyA ki maiM tumhe aisA maMtra sikhA dUMgA, jisase aise ghar3e banAe jA sakate haiN| lekina vaha nahIM maanaa| Akhira vidyAdhara use kAma-kalaza dekara apanI maMjila kI ora cala pdd'aa| vidyAdhara ko vidA kara usa vyakti ne kAmakalaza kI pUjA kI aura apanI mAMgeM prastuta kii| mAMga ke anurUpa use bhojana, makAna, aizvarya saba kucha milaa| gariSTha bhojana ne usako unmatta bnaayaa| aba usane zarAba kI mAMga kii| zarAba pIne ke bAda nartakI kA nRtya dekhane kI icchA huii| nartakI nAcane lagI, para nRtya use pasaMda nahIM aayaa| vaha bolA-'tuma tthhro| maiM nAcatA huuN|' kAmakalaza ko sira para rakhakara usane nRtya karanA zurU kiyaa| hAtha kA AlaMbana chUTate hI kalaza nIce gira par3A aura cUra-cUra ho gyaa| kalaza phUTA aura sArI lIlA smaapt| vaha garIba AdamI apanI usI choTI-sI jhoMpar3I ke abhAvagrasta pariveza meM khar3A thaa| aba anutApa ke atirikta usake pAsa bacA hI kyA thA? aise apUrva kAmakalaza ko vaha durbhAgI vyakti kaise rakha sakatA thaa| 5. muni hemarAjajI hamAre dharmasaMgha ke viziSTa muniyoM meM eka the| unakA 268 / kAlUyazovilAsa-2 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiddhAMtika jJAna kAphI paripakva thA / AcArya zrI tulasI ne unako hemarAjajI svAmI (siriyArI) kI pratikRti mAnakara unakA gaurava gAyA hai| muni hemarAjajI muni tulasI ko zAstrIya aura saiddhAMtika dhAraNA karAnA cAhate the, para AcAryazrI kI abhiruci isa ora kama thii| muni hemarAjajI kA ciMtana thA ki muni tulasI isa viSaya meM pAraMgata nahIM hoMge to saiddhAMtika jJAna kI paraMparA Age kaise bar3hegI? isa dRSTi se unhoMne eka manovaijJAnika prayoga kiyA / mumirAjajI ne muni tulasI ko bAsaThiyA, gatAgata Adi thokar3e sikhAe, para kabhI raTAe nhiiN| ve bAta karate-karate eka - eka bola kA rahasya samajhAte the / samajhAne kI kalA unakI vicitra thI / hara kaThina tathya ko ve itanI madhuratA batAte ki usameM upanyAsa jaisA rasa anubhava hone lagatA / AcAryazrI tulasI ne unake isa prayAsa ko apane prati AbhAra rUpa meM svIkAra kiyA hai / 6. gAMva ke bAhara raMgarejoM ke kaI parivAra rahate the / vastra raMgane ke lie unhoMne jamIna meM raMga kI kaI kuMDeM banavA liiN| unameM nIlA, harA, pIlA, lAla, baiMganI Adi raMgoM kA ghola bhara liyaa| eka dina eka ghane gahare bAloMvAlA kuttA nIle raMga kI kuMDa meM gira pdd'aa| jaba vaha bAhara nikalA to usa para gaharA nIlA raMga car3ha gyaa| aba vaha eka vicitra jAnavara - sA pratIta hone lgaa| apane vaicitrya kA lAbha uThAne ke lie vaha jaMgala meM jAkara eka UMce TIle para baiTha gayA / thor3I dera meM vahAM kucha pazu ikaTThe ho ge| usa vicitra jAnavara ko dekha ve usake pAsa pahuMce aura usakA paricaya puuchaa| kutte ne kahA- 'tuma mujhe bhI nahIM jaante| maiM isa jaMgala kA pazu hUM aura vanarAja ne mujhe isakA svAmitva sauMpA hai|' pazuoM dvArA nAma pUche jAne para usane batAyA- 'merA nAma hai kukkar3adhamma / ' pazuoM ne kukkar3adhamma ko eka zaktizAlI pazu mAnA aura ve usakI sevA meM juTa ge| sahasA gAMva ke bAhara kuttoM ke bhauMkane kI AvAja sunAI dI kukkar3adhamma se rahA nahIM gayA, vaha bhI unake sAtha bhauMkane lagA / bhauMkate hI pazuoM ko usakA bheda mila gayA / sabane milakara usa para AkramaNa kara use mAra DAlA / dhokhA diyA jA sakatA hai, para vaha adhika samaya taka Tika nahIM sakatA / 7. yuvA samrAjJI apane zahara ke eka yuvaka ke prati AkRSTa ho gii| vaha pratidina apane gavAkSa meM baiThakara usa yuvaka kI pratIkSA karatI / jaba vaha mahala ke nIce se gujaratA to vaha animiSa nayanoM se use taba taka dekhatI rahatI, jaba taka vaha AMkhoM se ojhala nahIM ho jAtA / eka dina yuvaka ne AMkheM Upara utthaaiiN| mahArAnI usakI ora dekha rahI thI / pariziSTa-1 / 266 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM kI AMkheM miliiN| yuvaka sahamA aura usane AMkheM jhukA liiN| usane dUsarI bAra Upara dekhA, mahArAnI usI mudrA meM nIce jhAMka rahI thii| usakI AMkhoM meM saMketa thA aura saMketa meM thA AmaMtraNa / yuvaka abhibhUta ho gyaa| aba vaha eka se adhika bAra usa patha se gujarane lagA / samrAjJI aura vaha yuvaka mAnasika dRSTi se kAphI nikaTa A ge| aba ve donoM milane ke lie Atura ho rahe the, para koI upAya kAragara nahIM ho rahA thA / usa nagara kI mAlina phUlAM rAjA kI vizvAsapAtra thI / vaha phUloM kI TokarI lekara pratidina aMtaHpura meM jAtI / yuvaka usa mAlina se milA aura bolA- 'mujhe jaise-taise mahArAnI ke pAsa pahuMcA do / maiM tumheM muMhamAMgA inAma duuNgaa|' mAlina lobha meM A gii| usane kahA - ' ranivAsa meM jAne kA rAstA rAjasabhA ke bIca se hai / isalie vahAM pahuMcanA sahaja bAta nahIM hai| hAM, yadi tuma mere kapar3e pahanakara merI putravadhU ke rUpa meM mere sAtha calo to kAma ho sakatA hai / ' yuvaka isake lie taiyAra ho gayA / mAlina ne usa yuvaka ko apane vastra pahanAe aura usake sira para phUloM kI DaliyA rakha dii| rAjamahala meM pahuMcane ke lie vaha rAjA ke Age se gujrii| rAjA ne use TokA - 'yaha tumhAre sAtha kauna hai ?' mAlina bolI- 'mahArAja ! yaha merI putravadhU hai| itane dina maiM sArA kAma akelI dekhatI thI, aba bUr3hI ho gaI huuN| ise sAtha meM rakhane se merA kAma halkA ho jAegA aura yaha kAma sIkha legii|' rAjA ne usako rokA nahIM, para vaha usake prati saMdigdha avazya ho gayA / phUlAM ne usako mahArAnI se milA diyaa| lauTate samaya jyoMhI vaha rAjA ke nikaTa se gujarA, usakA pAMva jora se TikA / rAjA ke mana meM jagA huA sandeha phira ubhraa| usane apane saciva ko unake pIche jAkara pUrI jAnakArI karane kA nirdeza diyA / saciva ke dvArA saMketita vyaktiyoM ne unakA pIchA kiyaa| mAlina ke ghara pahuMcakara jaba usa yuvaka ne apanA muMha kholA to guptacaroM ne usako pakar3a liyA aura rAjA ke sAmane upasthita kara diyA / rAjA ne sArI sthiti kA adhyayana kara mahArAnI ko daMDita kiyA, phUlAM mAlina ko daMDita kiyA aura usa dhUrta yuvaka ko daMDa dene kA nirdeza dete hue kahA - 'isakA muMha kAlA karo, paira nIle karo, sira ke bAla kaTavAo, para pAMca zikhA - coTI rakha do / gadhe para savArI karAo aura kotavAlI ke cabUtare para rakhe hue savA hAtha ke jUte se usa paMcazikha ko pITate hue sAre zahara meM ghumAo / 270 / kAlUyazovilAsa - 2 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake bAda use phAMsI do|' paMcazikha nAma siMha kA hai| sira para pAMca zikhAeM hone ke kAraNa vaha duzcaritra yuvaka bhI paMcazikha ho gyaa| donoM paMcazikhoM meM jo antara hai, vaha spaSTa hai| 8. 'lokanAtha' samasta pada hai| isameM samAsa do prakAra se hotA hai| tatpuruSa samAsa kI paddhati se isakA vigraha hogA-lokasya nAthaH lokanAthaH-loka kA svaamii| bahubrIhi samAsa kI paddhati se isakA vigraha hotA hai-lokaH nAtho yasya-loka jisakA nAtha hai, vaha vykti| tatpuruSa aura bahubrIhi samAsa se niSpanna donoM lokanAtha zabda zAbdika dRSTi se ekasamAna hone para bhI artha kI dRSTi se pUrA viparyAsa rakhate haiN| 6. AtmavikAsa kI caudaha bhUmikAoM meM AThavIM bhUmikA kA vizeSa mahattva hai| vahAM se Age bar3hanevAle jIvoM kI do zreNiyAM haiM-upazama zreNI aura kSapaka shrennii| upazama zreNI se Age bar3hanevAle manuSya gyArahavIM bhUmikA taka pahuMcate haiM, para unheM vahAM se lauTanA par3atA hai| jo vyakti kSapakazreNI lekara Age bar3hate haiM, ve caudahavIM bhUmikA taka pahuMcakara nizcita rUpa se mukta ho jAte haiN| zrapakazreNI lenevAle vyaktiyoM ke vizleSaNa meM yaha spaSTa nirdeza hai ki eka samaya meM itane puruSa, itanI striyAM, itane kRtrima klIva kSapakazreNI lete haiN| kSapakazreNI lene vAle puruSoM aura kRtrima klIvoM kA jaba mokSa hotA hai, taba strI kA mokSa kyoM nahIM hogA? isa saMdarbha meM yaha kahA jAe ki strI veda meM mukti kA niSedha hai, to isa tathya se kauna asahamata hogA? kyoMki mukti na strI veda meM hotI hai aura puruSa veda meN| liMga kA jahAM taka prazna hai puruSaliMga yA strIliMga koI bhI mukti meM bAdhaka nahIM hai| 10. gommaTasAra, jIvakAMDa, vicAra 6 / 626-631 / 1. hoti khavA igi samaye bohiyabuddhA ya purisavedA y| ukkuseNaThThattara-sayappamA saggado ya cudaa| 2. patteyabuddha titthayaratthi NauMsaya maNohiNANa judaa| ____ dasa chakka vIsa dasa vIsaTThAvIsa jhaakmso|| 3. jeTThA vara bahu majjhima ogAhaNagA du cAri advaiva / jugavaM havaMti khavagA upasamagA addhamedesi / / 11. mAtA apane putra ko Adarza vyakti banAnA cAhatI thii| usake jIvana kA Alambana ekamAtra vahI putra thaa| vaha usake khAna-pAna, adhyayana Adi saba pariziSTa-1 / 271 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRttiyoM kA pUrA dhyAna rakhatI aura samaya-samaya para use prazikSaNa detii| usake prazikSaNa ke sUtra the * beTA! acche bacce bno| * sabake sAtha prema se rho| * kisI kI corI mata kro| * sadA satya bolo| * bar3oM kA vinaya kro| * par3hAI meM mana lagAo, aadi| lar3ake ne kaI bAra mAtA kI zikSA sunii| anya saba bAteM to ThIka, para satya bolanA bar3I kaThina bAta hai, yaha socakara usane kahA-'mAM! tumhArI saba bAteM mujhe mAnya haiM, para saca bolanA ThIka nahIM hai|' mAtA ne kahA- 'putra! sAMca ko AMca nhiiN| kucha bhI ho, satya para paradA nahIM DAlanA caahie|' putra bolA-'mAM! maiM tumhArA anAdara to nahIM karatA, para isa bAta meM mujhe saMdeha hai| yadi maiM satya bolUMgA to tuma bhI mujhe mArane aaogii|' mAtA ne kahA-'nahIM beTA! yaha kabhI ho nahIM sktaa|' 'to mAM! maiM apane mana kI bAta kaha dUM?' putra ne anumati maaNgii| mAM ne anumati dI to putra bolA-'mAM! maiM Aja tumase eka bAta pUchanA cAhatA huuN| tuma aura maiM sabhI jAnate haiM ki mere pitAjI ko gujare kitanA samaya ho gayA hai| aba tuma yaha zRMgAra kisa para karatI ho?' apane putra ke ye zabda suna mAM hAtha meM char3I lekara usako mArane daudd'ii| putra pahale se hI sajaga thA, vaha vahAM se bhAga gyaa| kAphI dera bAda jaba vaha lauTA, mAM kA Aveza samApta ho cukA thaa| usane usako saMbodhita kara kahA-'mAM! tuma mujhe kitanA pyAra karatI ho| char3I to dUra kI bAta hai, kabhI hAtha bhI uThAnA nahIM caahtii| para Aja saca bolA to tuma mujhe mArane daudd'ii| 'satya bolane para mAM mAratI hai,' yaha kahAvata mujhe ekadama sahI jAna par3atI hai|' Adarza kI bAta to sabhI kara lete haiM, para apane jIvana meM usakA prayoga kauna karate haiN| . 12. baluMdA aura jaitAraNa ke bAre meM AcAryazrI tulasI dvArA kathita dohe grAma baluMdai tIna ghara, zrAvaka terApaMtha bhIkhama kevala seThiyA aura seTha jsvNt|| jaitAraNa meM jAgato, challANI privaar| sacamuca terApaMtha ro, gaurava dharai apaar|| 272 / kAlUyazovilAsa-2 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. prastuta padya meM prayukta cAra zabda muni kI saMyama ke prati udAsInatA aura pramattatA ke dyotaka haiN| jo muni saMyama meM zlatha hokara muni kI caryA aura kriyA meM upekSA ke bhAva baratane lagatA hai, use ina vizeSaNoM se vizleSita kiyA jAtA hai| pramAda aneka prakAra kA hotA hai, isalie una vibhinna avasthAoM ko abhivyakti dene vAle bhinna-bhinna zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai ahAcchanna-vaha muni yathAcchanda kahalAtA hai, jo Agama-nirapekSa hokara svacchanda mati se jIvana-yApana karatA hai aura svacchandatA kA prajJApana karatA hai| osanna-vaha muni avasanna kahalAtA hai, jo Avazyaka Adi vihita anuSThAna ke sampAdana meM Alasya karatA hai athavA muni kI sAmAcArI ke pAlana meM pramAda karatA hai| kusIla-vaha muni kuzIla kahalAtA hai, jo jJAnAcAra, darzanAcAra aura cAritrAcAra kA samyaka anuzIlana nahIM karatA athavA jAti, kula Adi ke AdhAra para AjIvikA karatA hai| ___pAsattha-vaha muni pArzvastha kahalAtA hai, jo kAraNa ke binA AhRta Adi doSapUrNa AhAra kA sevana karatA hai athavA jJAna Adi kI ArAdhanA se bAhara rakhatA hai| 14. vANijyagrAma nAmaka nagara meM gRhapati AnaMda rahatA thaa| vaha aizvaryasaMpanna thA aura zahara kA pratiSThita nAgarika thaa| eka bAra vahAM bhagavAna mahAvIra kA Agamana huaa| AnaMda bhagavAna ke darzana karane gyaa| bhagavAna kA upadeza suna vaha prabhAvita huA aura usane zrAvakadharma svIkAra kara liyaa| zrAvakadharma ke marma ko samajhakara AnaMda ne bhagavAna mahAvIra ke sAmane eka abhigraha (vizeSa saMkalpa) svIkAra karate hue nivedana kiyA ___ 'bhante! maiM Aja se kisI bhI anyatIrthika muni, anyatIrthika deva aura anyatIrthikoM dvArA parigRhIta arhat-caitya ko vaMdana-namaskAra nahIM kruuNgaa| apanI ora se pahala karake anyatIrthikoM ke sAtha bAta nahIM karUMgA tathA vizeSa paristhiti (rAjA kI AjJA, gaNa kI AjJA, deva-prayoga Adi) ke binA unako AhAra-pAnI Adi nahIM duuNgaa|' nigraMtha dharma ke prati gRhapati AnaMda ke mana meM gaharI AsthA thii| bhagavAna mahAvIra ke prati vaha hRdaya se samarpita thaa| mahAvrata dIkSA ke prati usakA AkarSaNa thA, para usake lie usane apanI asamarthatA vyakta karate hue zrAvakadharma kI dIkSA svIkAra kii| pariziSTa-1/ 273 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharma kI vizeSa puSTi hetu AnaMda ne uparyukta abhigraha svIkAra kiyA / jIvanabhara dharmajAgaraNa meM jAgarUka rahakara usane aMtima samaya meM anazanapUrvaka mRtyu kA varaNa kiyaa| 15. pAlI ke vijayacaMdajI paTavA AcArya zrI bhikSu ke pramukha zrAvakoM meM eka the| unhoMne gaharAI se tattva ko samajhA aura svAmIjI ke pAsa samyaktva dIkSA svIkAra kI / svAmIjI ke prati unake mana meM gaharI zraddhA thI / candrabhANajI, tilokacaMdajI Adi TAlokara eka bAra pAlI aae| vahAM unhoMne dharmasaMgha, svAmIjI aura sAdhu-sAdhviyoM kA avarNavAda bolakara zrAvakoM kI zraddhA DigAne kA prayatna kiyA / vijayacandajI paTavA vahAM ke pramukha zrAvaka the / unako bhI apane jAla meM phaMsAne kA prayatna kiyA gayA, para saphalatA nahIM milI / kucha samaya bAda svAmIjI pAlI pdhaare| vahAM ve vijayacaMdajI ke makAna meM rhe| kucha muniyoM ne svAmIjI se nivedana kiyA- 'yahAM TAlokaroM ne kAphI bahakAvaTa kI hai| paTavAjI para bhI usakA koI asara hai yA nahIM, Apako dhyAna denA caahie|' svAmIjI bole- 'aba hama yahIM haiM, inako saMbhAla leMge / ' dina para dina bItate ge| eka mahInA pUrA hone jA rahA thaa| svAmIjI ko aba vahAM se prasthAna karanA thA aura ve prasthAna se pUrva saMtoM ko paTavAjI kI dRr3ha AsthA se paricita karanA cAhate the| eka dina AcArya bhikSu ne pUchA- 'paTavAjI ! yahAM tilokacandajI, caMdrabhANajI Ae the?' paTavAjI - 'hAM, gurudeva ! Ae the|' svAmIjI - 'unhoMne dharmasaMgha aura hamAre virodha meM kAphI bAteM kahIM hoMgI?' paTavAjI - 'hAM, mahArAja! kahI thIM?' svAmIjI - 'kyA tumhAre sAmane bhI kahI thIM?' paTavAjI-'hAM, gurudeva !' svAmIjI - 'tumane kabhI kucha pUchA to nahIM / ' paTavAjI-'mahArAja! maiM kyA pUchUM? mujhe pUrA vizvAsa hai ki Apa aise AtmArthI haiM ki apane sAdhutva meM jAna-bUjhakara doSa lagA nahIM sakate tathA TAlokara jhUTha bole binA aura niMdA kie binA nahIM raha skte| jo vyakti anaMta siddhoM kI sAkSI se kie hue tyAgoM ko tor3a detA hai, usakI bAta para vizvAsa kaisA ?' vijayacaMdajI kI bAta suna svAmIjI ne saMtoM ko bulAkara kahA - 'lagatA hai ki paTavAjI kSAyaka samyaktva ke dhanI haiM / dharma aura dharmasaMgha prati inakI AsthA sabake lie anukaraNIya hai| 274 / kAlUyazovilAsa-2 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. isa sandarbha meM eka prAcIna saMskRta zloka upalabdha haieke satpuruSAH parArthaghaTakAH svArthaM parityajya ye, sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / te'mI mAnuSarAkSasAH parahitaM svArthAya nighnanti ye, ye nighnanti nirarthakaM parahitaM te ke na jAnImahe / / 17. usa samaya udayapuranivAsI mAlamasiMhajI murar3iyA jodhapura Ae / ve jodhapuranareza ke bhAI ajItasiMhajI se milane ke lie unake baMgale para ge| unhoMne murar3iyAjI se kahA - ' Aja jodhapura meM dIkSA kA eka kAryakrama thA / abhI-abhI jayapuranareza mAnasiMhajI, jodhapuranareza ummedasiMhajI, nareza ke sAle sAhaba aura maiM, havAI yAna meM baiThakara dIkSA - maMDapa kA dRzya dekhakara Ae haiN| bar3A bhavya aura AkarSaka kAryakrama thA / I mAlamasiMhajI vahAM se AcAryazrI kAlUgaNI ke darzana karane ge| vahAM isa saMbaMdha meM kisI ko jAnakArI nahIM thI / kyoMki jodhapuranareza ne isa saMbaMdha meM kisI ko koI sUcanA nahIM dI thii| jayapura nareza unake Atithya para Ae the| jaba unheM patA calA ki jodhapuranareza koI kAryakrama dekhane jA rahe haiM to ve bhI sAtha calane ke lie taiyAra ho ge| mAlamasiMhajI ne pravacana ke samaya yaha bAta sabako sunAI / logoM ko Azcarya huA / kAlUgaNI kA asAdhAraNa vyaktitva kitane hI viziSTa vyaktiyoM ko apanI ora AkRSTa kara unameM terApaMtha dharmasaMgha ke prati AkarSaNa aura abhiruci utpanna kara detA thA / 18. AcAryazrI kAlUgaNI jaba AMgadUsa padhAre taba vahAM ke bAraTha likhamIdAnajI ne eka gIta sunAyA, vaha isa prakAra hai 1. 2. 3. 4. 5. ekANu barasa samata ugaNIsai, bhAga Acha aMchiyA huI / mAMharai gAma huvA pagamaMDaNa huI mahara dhara pavitra huI / / AyA satiyAM agama amAvasa, saMta padhAraNa bAta suNI / moTI kRpA karI budha moTama, dharama kavaca moTakA dhaNI / / AMgaudavasa ceta suda ekama, bijanasa ho jiNa dina budhavAra / Aya darasa diyo dina UgAM, sAmI dhina dhina janama sudhAra / / sara tujha thayA tapasAdhana ! pakar3ai nahiM jamarAja palo / saMtA tAraNa kAjasudhAraNa, bhavatAraNa tUM saMta bhalo / / samaratha huvo DAla gaNasAmI, tikaNa pATa tapa bhalo tapai / yUM samaratha janamata dRr3ha thAro, jaga sAro jayakAra japai / / pariziSTa-1 / 275 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvai darasa jikai hai pAvana, jaga jaza dAkhai juvo - juvo / kalajuga bakhata Aja ro kAlU ! harajana moTo tuhija huvo || 7. maganIrAma jisA dRr3hamata rA AjJAkArI saha hukama adhIna / sovana tulachIrAmaM sarIkhA dila rA udadhi dayAlU dIna / / 8. vidiyA rA sAgara vidhavidha rA, jaga mukha kahiyo juvai - juvai / / dIThA darasa pApa huvai dUrA, harado nikalaMka sApha huvai / bhASA sarala bolavo bhalapaNa, saMdhI vANI agata savAya / kavitA bhajana ekaThA kAlU! maiM dIThA thArA ghaTa mAMya / / bAjI ne bagar3I ke sudharI nAma para apanI TippaNI karate hue eka dohA bhI likhA 6. 6. kai eka likhatA kAgadAM, bagar3I zahara vicAra | kAlU thAMrI kirapA bhaI, sudharI likhai saMsAra / / 16. patajhara kA samaya thA / vRkSoM ke patte sUkhakara nIce gira rahe the / havAeM sAMya-sAMya kara cala rahI thiiN| zrIkRSNa apanI vaMzI ke sAtha azokavanikA meM pahuMce / azokavATikA ujar3I huI-sI thii| zrIkRSNa ne bAMsurI bajAI / sArI vanikA khila uThI / vRkSa hare-bhare ho gae / phUla khila utthe| koyala kUjane lagI / sArA vAtAvaraNa badala gayA / azokavanikA ke isa Akasmika parivartana kI bAta kucha hI samaya meM sAre zahara meM phaila gii| logoM meM kutUhala jagA / ve khilI huI vATikA ko dekhane ge| eka vyakti ne jijJAsA kI - 'zrIkRSNa kI bAMsurI se samUcI azokavATikA harI-bharI ho gaI to usa bAMsurI kA kyA huA hogA ?" eka ciMtanazIla vyakti ne uttara diyA- 'vanikA harI-bharI huI / kyoMki vanikA ke vRkSa Thosa haiN| unameM grahaNazIlatA hai / grahaNazIla hI kucha grahaNa kara pAte haiN| bAMsurI meM pola hai / vaha khAlI hai| usameM grahaNazIlatA nahIM hai, isalie vaha harI-bharI nahIM ho sakatI / ' 20. AcAryazrI tulasI kA bhASA jJAna bahuta samRddha thaa| saMskRta, hindI aura rAjasthAnI, ina tIna bhASAoM meM unakA sAhitya upalabdha hai / ve rAjasthAna meM janme, rAjasthAna kI mATI meM pale-puse / isa dRSTi se rAjasthAnI unakI mAtRbhASA thii| rAjasthAnI bhASA ke aneka rUpa haiM / AcAryazrI kA rAjasthAnI sAhitya par3hane se jJAta hotA hai ki usa para kahIM mevAr3I bolI kA prabhAva hai, kahIM jodhapurI bolI IT prabhAva hai, kahIM bIkAnerI bolI kA prabhAva hai to kahIM hariyANavI kA bhI prabhAva hai| 276 / kAlUyazovilAsa-2 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnI bhASA kI apanI kucha viziSTa zailiyAM bhI haiM, jinameM DiMgala, piMgala Adi prasiddha haiN| kAlUyazovilAsa DiMgala zailI ke prabhAva se mukta nahIM hai| pUjya kAlUgaNI mAravAr3a se mevAr3a jAte samaya phUlAda kI caukI pdhaare| dina-rAta vahAM rhe| usa pravAsa aura usake pAripArzvika pariveza kA varNana bhujaMgaprayAta evaM motIdAma chanda meM DiMgalazailI meM kiyA gayA hai| vaha varNana itanA sundara aura pravAhapUrNa hai ki use pUre kAlUyazovilAsa meM eka nayA prayoga mAnA jA sakatA hai| DiMgala kavitA ko par3hane kI zailI bhI alaga hI prakAra kI hai| sAmAnyataH cAraNa Adi isa zailI meM prabhAvI DhaMga se apanI prastuti dete haiN| kAlUyazovilAsa ke racanAkAra AcAryazrI tulasI bhI eka viziSTa adA ke sAtha DiMgala zailI meM ukta sthaloM kA pATha karate to pAThaka maMtramugdha-se ho jaate| ___bhASAgata saundarya ke bAvajUda phUlAda kI caukI kA varNana karane vAle padya itane kliSTa haiM ki rAjasthAnI ke khyAtanAmA vidvAna bhI unakI arthayAtrA meM ulajha jAte haiN| ukta samasyA AcAryazrI mahAprajJa ke sAmane prastuta kI gaI to unhoMne una padyoM kA hindI rUpAntaraNa kara diyaa| pAThakoM kI suvidhA ke lie caturtha ullAsa kI dasavIM dAla ke 25 se 50 taka padyoM kA hindI anuvAda yahAM diyA gayA hai (25) aTavI cAroM ora se bar3I sundara laga rahI hai| kahIM-kahIM baragada kI bahuta vistRta aura bhArI jaTAeM bhUmi ko chU rahI haiN| kahIM nIma, kadamba, jAmuna aura Ama kI jhAr3iyAM haiM tathA kahIM yamarAja kI jihvA jaisI babUla kI zUleM sIdhI khar3I haiN| (26) kahIM khAkharA (khadira) kI kharakharAhaTa ho rahI hai| kahIM ghaggharAhaTa dhvani ke sAtha nirjhara kA jala baha rahA hai| kahIM dhava aura kahIM mahU ke per3a khar3e haiN| kahIM thUhara ke daNDa khar3e haiM aura kahIM baragada ke per3oM kA jAla hai| (27) kahIM siyAroM kI phetakAra kI AvAja sunAI de rahI hai| kahIM sAMpoM ke phuphakArane kI AvAja A rahI hai| kahIM ullU ke samUha kI ghugghATa dhvani sunAI de rahI hai aura kahIM. vanyajIvoM kI bukabukkAhaTa ho rahI hai| (28) kahIM siMhoM ke garjana se guphAeM gaDakka kI dhvani kara rahI haiN| kahIM kesarI siMha nikuJjoM ko prakampita kara rahe haiN| kahIM bar3e-bar3e pattharoM aura caTTAnoM ke phisalane se khaDDoM meM khar3aka kI AvAja ho rahI hai aura kahIM balapUrvaka paira rakhane se dhUlikaNoM kI cubhana hone lagatI hai| (26) eka ora nikaTa hI mevAr3a kI ghATI arAvalI khar3I hai| vaha calane vAloM kI gati ke lie bar3I bhayaMkara hai| kahIM bahuta UMcI car3hAI hai, kahIM bahuta pariziSTa-1 / 277 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sardI kA anubhava ho rahA hai aura kahIM bar3e-bar3e pahAr3a sira uThAe khar3e haiN| (30) kahIM bIca-bIca meM vizAla khogAleM-darre haiN| ve bhayaMkara kamAla kI haiM aura khAloM ke jAla se jar3I huI haiN| kucha caTTAneM rAste kI ora jhukI huI haiN| yadi rAhI dhyAna na rakhe to usake sira para coTa laga jAtI hai aura sira bhannAne lagatA hai| kahIM jhannATa kI dhvani se pAnI baha rahA hai| usase miTTI meM tarer3eM ho rahI haiN| (31) kahIM pahAr3oM ke bIca bagadoM-suraMgeM khodI huI haiN| unase raNa-raNa kI dhvani ke sAtha relagAr3I jA rahI hai| kahIM bojhe (bUMTe) khar3e haiN| kahIM rojha (nIla gAyeM) svecchAcArI rUpa meM ghUma rahe haiN| kahIM khoja-khoja para pathikoM kI phauja-sI cala rahI hai| (32) aTavI bhI bar3I bhayaMkara hai, jahAM jhaMkAra ho rahI hai| kSaNa-kSaNa sannATA-sA chAyA huA hai| aisI sthiti meM vahAM kauna Thahara sakatA hai| kahIM caukAnumA pattharoM kI katAra lagI huI haiN| vahAM paira phisala jAe to aisA lagatA hai mAno vaha ghRSTa-mRSTa kAla kI kyArI hai| (33) pUjya kAlUgaNirAja usa arAvalI ke eka sthAna para nirbhaya hokara virAjamAna the, jinhoMne ahaMkAra rUpa hAthI ko eka jhaTake meM madahIna banA diyaa| unake sAtha subuddhi vAle sudhI ziSyoM kA samUha thaa| ve ziSya umaMga ke sAtha acche DhaMga se guru kI sevA meM lIna ho rahe the| (34) unake AsapAsa cAroM tarapha bhaktoM kI TolI thii| kahIM tambU tane hue the| kahIM sundara choladAriyAM (choTe tambU) tanI huI thiiN| kahIM cAdara aura darI bichAI huI thii| kahIM-kahIM baiThane ke lie dholI-dholI samatala bhUmi kI khoja kara lI gii| (35) kucha loga apanI AMkhoM ke sAmane svAmI (pUjya kAlUgaNI) ko dekha rahe the| kucha loga ikaTThe hokara arAvalI kI sInerI nihAra rahe the| kucha loga phUsa ke chappara dekha rahe the| kucha zAla dekha rahe the| kucha loga unIMde ho rahe the aura kucha loga kharrATe bhara rahe the| (36) phUlAda kI caukI anokhI aura amanda rUpa meM sundara laga rahI thii| saba dveSI samudra se pAra cale ge| usa rAta ko candramA kI cAMdanI bhI nahIM camaka rahI thii| kevala mUlananda kAlUgaNI kI rozanI prakAza de rahI thii| (37) usa phUlAda kI caukI para adbhuta raMga jama rahA thA, chakkama-chakkA ho rahA thaa| saba loga binA kisI bhaya ke sukhasAtA kA anubhava kara rahe the| 278 / kAlUyazovilAsa-2 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAM na koI bhIti thI aura na koI Iti thii| gurudeva kI dayA se yaha bhujaMgaprayAta bhI prakhyAta ho rahA hai| ___(38) arAvalI ke jaMgala meM kar3akar3AhaTa ke sAtha zaktizAlI kesarIsiMha kI garjanA sunii| usase kAyara logoM ke kaleje dhar3akane laga ge| (36) loga Apasa meM batiyAne lage ki Aja siMha ne dahAr3a kyoM kI? kyA tumheM isakA kAraNa jJAta hai? yadi nahIM hai to use kavi kI kalpanA ke AdhAra para suno| __(40) phUlAda kI caukI para zAsanachatra pUjya kAlUgaNI virAja rahe haiN| unakI alaukika AbhA cAroM ora phaila rahI hai| usa arAvalI ke jaMgala meM bahuta loga ikaTThe ho rahe haiN| yatra tatra vRkSoM kI paMktiyAM khilI huI haiN| vanarAji vicitra rUpa meM vikasita hai| ___ (41) kahIM-kahIM hariNa aura siyAra khilakhilAhaTa kara rahe haiN| kahIM bilAva, mora aura cUhe mila rahe haiN| kahIM sAMbhara, sUara aura kharagoza kI sarasarAhaTa ho rahI hai| kahIM bar3e-bar3e pazu dhAMya-dhAMya kI AvAja karate hue vicara rahe haiN| (42) apanI guphA meM apane Asana para AsIna mRgarAja mana meM soca rahA hai-aho! Azcarya hai, Aja ajaba-gajaba kI ghaTanA ghaTI hai| jaMgala meM acAnaka itanI zAnti ho rahI hai, usakA kucha kAraNa honA caahie| (43) mere prANa parAjaya ko prApta ho rahe haiN| ye jaMgalI jAnavara mujhase Dara nahIM rahe haiN| ye mana meM praphulla hokara nirbhaya rUpa meM vana meM idhara-udhara ghUma rahe haiN| ye garva se bhare hue saba apanA-apanA gAnA gA rahe haiN| (44) AkAza meM sUrya asta ho gayA, phira bhI andhakAra kA sAmrAjya nahIM chA paayaa| prazna upasthita ho rahA hai ki sUrya aura candramA ke binA hI Aja pUrA bhUtala aura diggaja prakAzita kaise ho rahA hai? (45) garmI kahAM calI gaI, isakA hetu nahIM milaa| Aja isa jaMgala ko prakampita karanevAlA bala bhI kahAM calA gayA? kahIM yahAM para akhila vizva ke svAmI, ahiMsaka jina kA avataraNa to nahIM ho gayA? (46) athavA jagata meM jinakI upamA ko dhAraNa karanevAlA koI gaNapati yahAM prakaTa huA hai kyA? mRgarAja ne apane mana meM eka anumAna kI saMracanA kI aura vaha zIghratA ke sAtha apanI guphA se utthaa| (47) pratyakSa hetu kI parIkSA karane ke lie mRgarAja guphA se bAhara aayaa| vaha bar3I dakSatA ke sAtha vRkSoM kI oTa meM chipa gyaa| dahAr3ane kA miSa lekara pariziSTa-1 / 276 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha bar3I utAvalI se apane prazna kA uttara pAnA cAhatA hai| (48) vaha dahAr3ane kA miSa lekara pUcha rahA thA ki karuNAmaya, vItarAga, nirAmaya gaNapati apane saMgha ke sAtha kahAM hai, prazna kA uttara nahIM milA to vaha kesarI siMha punaH Thahara-Thahara kara dahAr3ane lgaa| (46) siMha kI dahAr3a sunakara rakSakoM ne apanI bandUkeM hAtha meM lIM aura unameM bahuta mAtrA meM bArUda bhara dii| unake charre chanachanAhaTa karate hue uchalane lge| isa vAtAvaraNa meM bhI munipati taTastha virAjamAna the| unakI upAsanA meM samaveta mAnava varga bhI taTastha thaa| (50) mRgarAja ne yaha satolI AvAja (bandUkoM kI teja AvAja) sunakara apane sira ko dhunA aura mauna ho gyaa| racanAkAra isa zubha chanda kA prayoga kara pratijJA ke sAtha kaha rahA hai ki munipati motI kI mAlA jaise amUlya haiN| 21. mahArANA pratApasiMhajI ke vaMzaja phatehasiMhajI ke bAre meM pracalita eka savaiyA isa prakAra hai zastra samasta meM bAhI sajAvaTa menata meM majabUta matA ko, Ter3hi jagAM car3have meM TaToralyo thAke nahiM phiratA-phiratA ko| zikAra ke nAma pahAr3a majhAra nihAre suThora suneha natA ko, jathAratha jAna japai 'jugatA' yaha rAna phatA avatAra patA ko|| 22. kAlUgaNI dvArA zAsaka ke lie pradatta kartavyabodha kA sUcaka padya agrAMkita hai prathama akala bahu hoya, lobha mana ratI na rAkhai, bhaya na jabara ko karai, dIna-khala dayA na daakhai| zatruna kU ura ANa zatru ko zatru na jAne, mitrana kU ura ANa mitra ko mitra na maane| Alasa na karai nRpa eka china, sabai kasara prabhu mApha kI, pratApa badhai nizcaya kiyAM sAta bAta iMsApha kii| 23. bauddha darzana ke anusAra pratyeka padArtha pratikSaNa vinaSTa hotA hai| isa abhimata ke anusAra usakA mukhya siddhAMta 'kSaNikavAda' nAma se pahacAnA jAtA hai| isa siddhAnta ko pramANita karane ke lie vaha dRSTAMta rUpa meM bAdaloM ko upasthita karatA hai| jaise- 'yat sat tat kSaNikaM yathA jaladharaH' isa saMsAra meM jo bhI astitvazIla padArtha hai, vaha jaladhara kI bhAMti kSaNika hai| 24. eka AcArya parivrajana karate hue rAjagRhI nagarI meM phuNce| AcArya ke 280 / kAlUyazovilAsa-2 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha aneka dhyAnI, maunI, tapasvI aura svAdhyAyI muni the| unameM ASAr3ha muni atyaMta vinIta, gurubhakta aura tapasvI sAdhaka the| tIvra tapasyA ke dvArA unheM kaI labdhiyAM (cAmatkArika zaktiyAM) bhI upalabdha ho gaI thiiN| eka dina ASAr3ha muni bhikSA ke lie zahara meM ge| eka zrAvikA ne unako eka modaka (laDDU) bhikSA meM diyaa| modaka vAstava meM moda dene vAlA thaa| muni modaka khAne ke lie Atura ho utthe| sahasA unake mana meM AyA-mere pAsa eka modaka hai| yaha gurudeva ko bheMTa kara dUMgA, phira maiM kyA khAUMgA? eka modaka aura mila jAe to acchA rhe| muni ne labdhi kA prayoga kiyA aura bAla muni kA rUpa banAkara usI zrAvikA ke ghara meM praveza kiyaa| zrAvikA khuza huii| usane prasannatApUrvaka eka modaka bhikSA meM de diyaa| muni kI icchA phalI, para eka vikalpa phira khar3A ho gayA-bAla muni ko die binA yaha modaka meM kaise khA sakatA hUM? isa samasyA ko samAhita karane ke lie ve vRddha muni banakara usI ghara meM phuNce| zrAvikA kA mana bAMsoM uchalane lgaa| apane saubhAgya kI sarAhanA kara usane vRddha muni ko eka modaka kA dAna diyaa| muni kI samasyA aba bhI samAhita nahIM huii| isa bAra ve rugNa muni kA rUpa banAkara bhikSA ke lie ge| jhukI deha, cehare para jhurriyAM, lar3akhar3Ate pAMva, eka hAtha meM lAThI aura dUsare hAtha meM bhikssaapaatr| zrAvikA ne rugNa muni ke prati sahAnubhUti vyakta karate hue unheM bhikSA meM vahI eka modaka diyaa| muni ASAr3ha aba apane mUla rUpa meM parivartita hokara cle| idhara muni ke rUpa-parivartana kA krama cala rahA thA, udhara apane makAna kI chata para khar3A eka naTa isa vilakSaNa prayoga ko dekha rahA thaa| yaha vyakti hamArI naTa-maMDalI meM sammilita ho jAe to hamArI nRtyavidyA saMsAra ke lie eka Azcarya bana jaae| yaha soca usane jayasuMdarI aura bhuvanasuMdarI nAmaka apanI kanyAoM ko saMbodhita kiyaa| kanyAeM upasthita huiiN| naTa unakI ora abhimukha hokara bolA-'tumhArI kalA, rUpa, lAvaNya aura vAgpaTutA saba vyartha haiM, yadi tuma usa muni ko sammohita nahIM kara sko| maiM muni ko apane ghara lekara AtA hUM, tuma apanI taiyArI kro|' naTa ASAr3ha muni kA mArga rokakara khar3A ho gyaa| vaha muni se prArthanA karane lagA ki usakI kuTiyA ko pavitra kara bhikSA grahaNa kreN| muni ko kAphI vilaMba ho cukA thaa| aba ve jaldI-se-jaldI guru ke pAsa pahuMcanA cAhate the| unhoMne kahA- 'maiM bhikSA karake lauTa rahA huuN| aba mujhe bhikSA pariziSTa-1 / 281 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI apekSA nahIM hai / aura kabhI avasara AegA, taba dekhuuNgaa|' I muni kA niSedha aura naTa kA prabala Agraha / muni kisI bhI sthiti meM naTa ke ghara jAne ke lie taiyAra nahIM hue, taba naTa vyaMgyabharI muskAna bikheratA huA bolA- 'eka hI ghara meM cAra-cAra bAra modakoM kI bhikSA lene ke bAda Apako hamAre ghara Ane kI jarUrata hI kyoM hogii|' zabda muni ke hRdaya meM tIra se lage / aba ve sakucAte hue naTa ke sAtha calane ke lie taiyAra ho ge| muni ghara ke dvAra para phuNce| vahAM do apsarAeM unake svAgata meM khar3I thIM / ve atizaya bhakti-bhAvanA kA pradarzana karatI huI unheM Upara le giiN| muni bhikSA lekara zIghra hI lauTanA cAhate the aura kanyAeM vilaMba kara rahI thiiN| sabase pahale unhoMne muni kI sAdhanA, tapasyA aura upalabdhiyoM kI prazaMsA kii| usake bAda ve muni ke saundarya aura tAruNya ko zataguNita rUpa meM vizleSita karane lagIM / prazaMsA se abhibhUta muni ne sahaja bhAva se unakI ora dekhA / tIra nizAne para laga rahA hai, yaha dekhakara kanyAeM Age bar3hIM aura bolIM- 'munirAja ! isa cilacilAtI dhUpa meM Apa kahAM jAeMge? abhI AhAra yahIM kreN| phira vizrAma karake zAma taka pdhaarnaa| hameM bhI Apake satsaMga kA avasara milegA / ' apane prati isa akAraNa karuNA ko dekha muni ne kanyAoM kI ora snehabharI dRSTi TikAkara kahA - 'dhUpa to car3ha rahI hai, para mujhe apane guru ke pAsa pahuMcanA jarUrI hai| unakI AjJA binA maiM yahAM dinabhara raha nahIM sktaa|' 'munijI ! Apa bhI kitane vicitra haiM! yaha avasthA ! ye kaSTa ! aura yaha niyaMtraNa! hamArI samajha meM kucha nahIM A rahA hai| hama to apane atithi ko isa samaya nahIM jAne deNge|' uttejaka hAva-bhAva ke sAtha kanyAoM kI isa bAta para muni kA mana thor3A-sA AkRSTa huA aura jayasuMdarI ne Age bar3hakara muni ke caraNoM kA sparza kara liyaa| muni ke zarIra meM bijalI-sI kauMdha gii| unake pAMva lar3akhar3Ane lage to donoM bahanoM ne hAtha kA sahArA dekara unako girane se bcaayaa| muni zarIra se to nahIM gire, para mana se gira gae aura apane Apako bhUla gae / naTakanyAoM ne atyaMta vinaya bharA Agraha kiyA- 'laMbI pratIkSA ke bAda Aja Apake caraNa yahAM Tike haiN| ye komala pAMva aura yaha kaThora dharatI ! kitane kaSTa sahe haiM Apane ! aba hama Apako yahAM se jAne nahIM deNgii| yaha ghara ApakA apanA ghara hai| Apa jaise rahanA cAheM raheM, hama ApakI sevA meM samarpita haiN|' ASAr3ha muni aba muni nahIM rhe| unakA mana naTakanyAoM ke sAtha rahane 282 / kAlUyazovilAsa-2 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie rAjI ho gayA / phira bhI apane guru ke prati unake mana meM Adara ke bhAva the, isalie unhoMne eka zarta rakhI ki ve apane guru kI anujJA lekara vApasa aaeNge| naTakanyAeM unheM jAne nahIM denA cAhatI thIM, para jaba ve isa bAta para ar3e rahe to unheM vApasa Ane ke lie vacanabaddha kara jAne diyA / AcArya ASAr3ha muni kI pratIkSA kara rahe the / unheM sAmane dekhakara zAMta bhAva se pUchA - 'ASAr3ha ! Aja itanA samaya kahAM lagA ? yaha koI bhikSA lAne kA samaya hai?" itanA sunate hI ASAr3ha muni ubala pdd'e| Aveza meM Akara ve bole-' itanA samaya kahAM lagA? kabhI gocarI karake dekho taba patA cle| itanI dhUpa meM ghara-ghara ghUmanA aura Upara se ApakI DAMTa / mujhase to aba yaha saba sahana nahIM hogA / lo saMbhAlo apane pAtra aura rajoharaNa, maiM jAtA huuN|' guru apane ziSya ke muMha se yaha bAta suna vismita ho ge| unhoMne atyaMta sneha se kahA - ' are ASAr3ha ! Aja tujhe kyA ho gayA? aisI bahakI-bahakI bAteM kyoM kara rahA hai?' muni ASAr3ha pahale to bAta TAlate rhe| kiMtu guru ke vAtsalya aura zAMta bhAva ne unako sahI sthiti batAne ke lie AyA bAdhya kara diyaa| ziSya kI manaHsthiti ko samajhakara guru ne use punaH saMyama meM susthira karane kA prayAsa kiyA / para saphalatA nahIM milii| Akhira AcArya ne kahA- 'tuma naTakanyAoM se vacanabaddha hokara Ae ho, ThIka hai / kyA eka vacana mujhe bhI de sakate ho ?' ziSya sakucAtA huA bolA- 'gurudeva ! naTakanyAoM ke pAsa jAne kI bAta chor3akara Apa kucha bhI kaheMge, maiM use mAnane ke lie saMkalpabaddha huuN|' AcArya ne unako saMkalpa karAyA- 'jisa kula meM mAMsa aura madirA kA prayoga hogA, vahAM vaha nahIM rhegaa|' guru vacana kA saMbala sAtha meM lekara vaha calA aura naTa ke ghara pahuMca gyaa| vahAM pahuMcakara usane naTa ke sAmane donoM kanyAoM ko apanA saMkalpa sunAte hue kahA- 'maiM tumhAre sAtha rahane ke lie AyA hUM, para merI eka zarta hai ki yadi yahAM madirA kA vyavahAra hotA hai to maiM nahIM raha sktaa|' naTakanyAeM isa bAta para eka bAra sahama giiN| unhoMne socA - abhI taka sAdhutva kA raMga pUrA utarA nahIM hai, isalie aisI bAta kara rahA hai| jaba hamAre sAtha ghulamila jAegA to svayaM madirApAna karane lgegaa| isa ciMtana ke sAtha ve bolIM- 'Apa aisA kyoM socate haiM? yahAM aisA prasaMga upasthita hone kA prazna hI nahIM hai|' ASAr3ha ne naTakanyAoM ko isa bAta ke lie vacanabaddha kara liyA ki jisa dina isa parivAra meM zarAba pariziSTa-1 / 283 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA prayoga hogA, ASAr3ha yahAM nahIM rhegaa| muni ASAr3ha sAdhanA se bahake aura vAsanA ke jaMgala meM bhaTaka ge| labdhiprayoga, nRtya-pradarzana aura naTakanyAoM ke sAtha vilAsapUrNa jIvana, isa krama meM bhI unheM apane guru kA kathana sadA yAda rhtaa| / eka dina ve nRtya-pradarzana ke lie akele hI kahIM gae hue the| kAryakrama badala jAne se ve nirdhArita samaya se pahale ghara pahuMca ge| ghara pahuMcakara dekhA ki jayasuMdarI aura bhuvanasuMdarI zarAba ke naze meM dhuta bebhAna hokara so rahI haiN| unakA vikRta ceharA, anargala pralApa aura usako die gae vacanabhaMga ne ASAr3ha ke mana meM glAni utpanna kara dii| jina kanyAoM ko diyA gayA vacana nibhAne ke lie ve apane guru ke nirdeza kA atikramaNa kara jahAM Ae, vahAM unako die gae vacana kA koI mUlya nhiiN| ve naTa ke ghara se jAne ke lie udyata ho ge| kanyAeM hoza meM aaiiN| unhoMne ASAr3ha ke pAMva pakar3a lie| apanI bhUla ke lie kSamAyAcanA kii| bhaviSya meM kabhI madirApAna na karane kA saMkalpa vyakta kiyaa| para unake sAmane to guru kA vAkya citra kI bhAMti aMkita thaa| ve vahAM se mukta hokara AtmArohaNa ke patha para bar3ha ge| guru ke eka vacana para dRr3ha rahane se muni ASAr3ha punaH saMbhale aura apanI maMjila taka pahuMca ge| 25. mevAr3a meM eka Ama dhAraNA thI ki dIkSA dekara punaH zahara meM nahIM jAnA caahie| isa dhAraNA ke AdhAra para dIkSA-mahotsava kA kAryakrama vihAra ke dina hI rahatA thaa| udayapura meM paMdraha bhAI-bahanoM kI dIkSA hone jA rahI thii| pracalita paraMparA ke anusAra ve dIkSAeM mRgasara kRSNA ekama ko hone kI saMbhAvanA thii| zahara meM dIkSA-virodhI vAtAvaraNa banA aura virodhI loga prayatna karane lage ki jaise-taise ina dIkSAoM ko rokanA hai| usa samaya terApaMtha saMgha ke jimmevAra zrAvakoM ne mahArANA bhopAlasiMhajI se saMparka sthApita kara unheM sArI sthiti se avagata karA diyaa| mahArANA ne adhikArI vyaktiyoM ke mAdhyama se sthiti kA adhyayana kiyaa| phira hIrAlAlajI murar3iyA ke mAdhyama se AcAryazrI kAlUgaNI ko yaha nivedana karavAyA ki ve kArtika zukla pakSa meM dillI jAne vAle haiN| kucha vyakti dIkSA meM bAdhA DAlane kI soca rahe haiN| yadi dIkSA-mahotsava unake dillI jAne se pahale ho jAe to ThIka rhe| - AcAryazrI ne rANAjI kI prArthanA para dhyAna diyA aura vihAra ke dina hI dIkSA dene kI paraMparA ko tor3akara kArtika kRSNa pakSa meM dIkSA-mahotsava karane kI 284 / kAlUyazovilAsa-2 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSaNA kara dii| virodhiyoM kA apanA prayatna cAlU thA, phira bhI nirvighna rUpa se dIkSA-saMskAra kA kAryakrama saMpanna huaa| 26. gaMgAzaharanivAsI seTha IzaracaMdajI caupar3A terApaMtha samAja ke variSTha vyaktiyoM meM se the| unakA vyaktitva, vyavahAra-kauzala aura roba-rabAva samparka meM AnevAle nae vyakti ko bhI prabhAvita kie binA nahIM rahatA thaa| vi. saM. 1662 kI bAta hai| udayapura cAturmAsa meM ve AcAryazrI kAlUgaNI kI upAsanA karane ge| vahAM dIkSA-saMbaMdhI bavaMDara ke saMdarbha meM ve udayapura-mahArANA bhopAlasiMhajI se mile| unhoMne darabAra ko ginniyAM bheMTa kI aura khar3e rhe| udayapura rAjya meM mahArANA ke pAsa baiThakara bAta karane kI paraMparA nahIM thii| kiMtu mahArANA ko jaba patA calA ki ye bIkAnera riyAsata ke pramukha seTha haiN| yahAM apane dharmAcArya zrI kAlUrAmajI ke darzana karane Ae haiM to unhoMne seThajI ko baiThakara bAta karane kI ijAjata de dii| caupar3AjI ne apane Ane kA uddezya batAte hue terApaMtha saMgha kI dIkSA-paddhati ke bAre meM vistAra se btaayaa| unakI bAta suna rANAjI bahuta prasanna hue aura unheM nizcita bhAva se kAryakrama banAne kA saMketa diyaa| usa samaya caupar3AjI tatkAlIna dIvAna lAlA sukhadevasahAyajI se bhI mile aura unheM bhI pUrI jAnakArI dekara apane anukUla banA liyaa| 27. 'jesarAja jayacaMdalAla' nAma se prasiddha baida parivAra meM caMpAlAlajI baida (rAjaladesara) apane chaha bhAiyoM meM sabase choTe bhAI the| ve tattvajJa aura zraddhAlu zrAvaka the| adhika par3he-likhe na hone para bhI aMgrejI bhASA itanI acchI bolate ki sunane vAle prabhAvita ho jaate| svabhAva se ve vinodI the, kiMtu vArtAlApa karane meM bahuta kuzala the| _ vi. saM. 1662 udayapura cAturmAsa meM dIkSA saMbaMdhI jAnakArI dene ke lie ve rejiDeMTa sAhaba karnala bIthama se mile| vahAM unase terApaMtha dharmasaMgha aura kAlUgaNI kI jAnakArI pAkara rejiDeMTa sAhaba unake sAtha hI kAlUgaNI ke darzana karane A ge| usa samaya kAlUgaNI pravacana-sabhA meM virAja rahe the| caMpAlAlajI ke sAmane eka samasyA khar3I ho gaI ki ve rejiDeMTa sAhaba ko kahAM biThAeM? usa samaya AcAryoM ke sAmane kisI vyakti ko kursI para biThA denA eka nae vivAda ko khar3A karanA thaa| nae atithi ko nIce biThAnA bhI unheM ucita nahIM lgaa| Akhira unhoMne sAhasa kara rejiDeMTa sAhaba ko pravacana-sabhA meM AcAryazrI ke sAmane kursI para biThA pariziSTa-1 / 285 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyaa| biThA to diyA, para ve soca rahe the ki kAlUgaNI kyA kaheMge? prabadhana-zravaNa aura vArtAlApa ke bAda rejiDeMTa sAhaba ko vidA kara ve kAlUgaNI ke pAsa Akara vinamratA se bole-'gurudeva! Aja to eka bhUla ho gii|' gurudeva unakI bhAvanA ko samajhakara bole-'bagata dekha nahIM varatai bo bANiyo giMvAra'-isameM bhUla kI kyA bAta hai? avasara dekhakara kAma karane vAlA hI samajhadAra hotA hai| caMpAlAlajI kA cAturya logoM ke sAmane AyA aura ve apane gurudeva ke kRpAzabda pAkara kRtArtha ho ge| 28. dopahara kA samaya thaa| dhUpa teja thii| eka kharagoza akharoTa ke vRkSa ke nIce so rahA thaa| ThaNDI havA calI aura use nIMda A gii| havA ke jhoMke se eka akharoTa TUTA aura kharagoza para gira pdd'aa| vaha acAnaka nIMda se jagA aura daudd'aa| mArga meM use eka lomar3I milii| usane pUchA-'kharagoza bhaiyA! Aja kahAM daur3e jA rahe ho? kyA kisI dAvata meM AmaMtraNa milA hai?' kharagoza ghabarAyA huA-sA bolA-'mausI! tujhe dAvata sUjha rahI hai aura merI jAna para A banI hai| kyA tujhe patA nahIM hai Aja AsamAna TUTa par3A hai|' lomar3I ne yaha bAta sunI aura vaha bhI usake sAtha daur3ane lgii| rAste meM gIdar3a milA, bhAlU milA aura bhI kaI pazu mile| sabane daur3ane kA kAraNa pUchA aura daur3anevAloM ne AkAza TUTakara girane kI bAta khii| na koI kAraNa aura na koI prinnaam| phira bhI sabake muMha meM eka hI bAta-'AkAza TUTa par3A hai, AkAza TUTa par3A hai|' jaMgala kA pUrA vAtAvaraNa bhayAkrAMta ho gyaa| cAroM ora pazuoM kI bhaya-mizrita AvAja aura bhgddd'| kisI ne bhI yaha pUchane kA sAhasa nahIM kiyA ki AkAza kahAM par3A? kaise par3A aura usase kyA huA? sthiti yahAM taka banI ki jaMgala kA rAjA siMha bhI usa aphavAha se prabhAvita ho gyaa| 26. terApaMtha saMgha meM bahu pracalita 'bIsa biharamANa' kA yaha gIta AcAryazrI bhikSu ke samaya kI racanA hai| racanAkAra ne apane nAma kA ullekha nahIM kiyA hai, para samaya kI sUcanA dI hai| yaha gIta kAphI bar3A hai| kAlUgaNI isake jina padyoM kA saMgAna bahudhA karate the, yahAM unhIM padyoM ko uddhRta kiyA jA rahA hai| isake gItakAra haiM munizrI hemraajjii| bIsa biharamaNa sadA zAzvatA, jaghanya pade parimANaM, sau sATha nai nita-nita namiye utkRSTe pada aannN| bhaviyaNa Namo arihaMtANaM, Namo siddha niravANaM, 286 / kAlUyazovilAsa-2 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana zudha karanai bhajiye bhaviyaNa te pAmai klyaannN|| 1. ananta jJAna darzaNa cAritra tapa, bala kara anaMta aannNdaa| eka sahastra aTha lakSaNa virAjai, sevata causaTha iNdaa|| cauMtIsa atizaya ati zobhatA bahu vistAra bkhaannN| paMca tIsa prakAra karInai tArai jIva ayANaM / / 3. sidhajI ATha guNAM kara zaubhai, atizaya guNa iktiisaa| karma vidAr2yA kAraja sAr2yA, jItA rAga nai riisaa| 4. avarNa agaMdha arasa apharza, nahIM joga leza aahaarN| anaMta sukha Atmika rA sohai, siddha sadA siradAraM / / 5. chattIsa guNe karI zobha rahyA chai, AcAraja anngaaraa| nizadina caracA nyAya batAvai, guNa kara jJAna bhnnddaaraa|| dharmAcArya dhurA dhuraMdhara moTA munivara mhaaraa| bharatakSetra meM bhikSU zobhyA, ziSya bhArImAla sirdaaraa|| 7. aMga igyAraha upAMga bAraha, bhaNai bhaNAvai saaraa| pacIsa guNAM karI zobha rahyA chai, upAdhyAya anngaaraa|| 8. jaghanya doya sahaMsa kor3a jAjherA, utkRSTa nava sahaMsa kodd'aa| ar3hAI dvIpa panarai kSetrAM meM munIzvarAM rA jodd'aa|| 6. bAraha ATha chattIsa pacIsA, sAdhu satAvIsa gunnvaalaa|| eka sau nai ATha guNAM rI e gAvo gunnmaalaa|| 10. doSa bayAlIsa baharata TALe, bAvana TALe annaacaaraa| pAMca doSa maMDalA rA TAkai, guNakara jJAna bhnnddaaraa|| 11. samata aThAraha varSa guNasAThe, ASAr3ha jANIjyo maasN| guNa gAyA chai pAMca padAM rA, zahara pIsAMgaNa caumaasN|| 30. do bhAI javAharAta kA kAma karate the| donoM bhAiyoM meM paraspara gaharA prema thaa| kucha varSoM bAda bar3e bhAI kA dehAMta ho gyaa| usakI patnI apane ikalaute putra ke sAtha alaga rahane lgii| dIpAvalI ke avasara para makAna kI saphAI karate samaya lar3ake kI mAM ne eka gaTharI dekhii| use kholA to camaka-damaka se usakI AMkheM cuMdhiyA giiN| usane putra ko bulAkara kahA-'beTA! apane ghara meM ye ratna kabase par3e haiM, mujhe jJAta hI nahIM hai| jAo, inheM cAcAjI ke pAsa le jAo aura acchI kImata para becakara rupayA byAja meM de do| Aya kA eka mAdhyama khula jaaegaa|' lar3akA prasanna mana se vaha gaTharI lekara cAcAjI ke pAsa gayA aura mAM dvArA pariziSTa-1 / 287 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahI gaI sArI bAta batA dI / cAcA bar3e dUradarzI the / unhoMne kahA - 'tuma apane hAtha se hI gaTharI kholo|' gaTharI khulii| cAcA ne una ratnoM kA aMkana kiyA aura usako nirdeza diyA - 'putra ! ye ratna bar3e kImatI haiN| abhI apane sAmane koI grAhaka nahIM hai, isalie inheM le jAkara rakha do / avasara Ane para inako beca deMge / ' baccA gaTharI lekara ghara AyA aura apanI mAM ko sArI sthiti batA dii| mAtA apane ratnoM ko kImatI samajhatI hI thI / apane devara kA samarthana pAkara vaha bahuta khuza huii| aba usane apane putra ke bhojana, adhyayana, manoraMjana Adi kI samucita vyavasthA khule dila se kii| lar3akA pratibhAsaMpanna thaa| thor3e hI samaya meM vaha skUlI zikSA meM niSNAta hokara byavasAya se jur3a gyaa| bAlaka kI vyAvasAyika pratibhA bhI asAdhAraNa thii| javAharAta ke kAma meM baha acchA pArakhI bana gayA / cAcA ne upayukta samaya dekhakara apane bhatIje se ratnoM kI vaha gaTharI maMgAI / lar3ake ne apanI mAM se javAharAta maaNge| mAM ne tijorI kholI, maMjUSA kholI aura bar3e yatna se rakhI huI eka gaTharI nikAlakara putra ke hAtha meM thamA dii| lar3ake ko yAda AyA, cAcAjI ne kahA thA ki ratna bahuta kImatI haiM / vaha unheM dekhane kA lobha saMvaraNa nahIM kara skaa| usane gaTharI kholakara ratnoM ko dekhA aura pahalI bAra dRSTikSepa meM hI pUrI parakha ho gii| ve ratna nahIM, raMga-biraMge kAMca ke Tukar3e the| lar3ake ne gaTharI pheMka dii| mAM bolI- 'are mUrkha ! yaha kyA kara rahA hai?' lar3akA bolA-'mAM! inakI kImata pAMca kaur3I bhI nahIM, ye to kAMca ke Tukar3e haiN|' AcAryazrI bhikSu ne isa saMdarbha ko abhivyakti dete hue kahA kAca taNo dekhI maNakalo, aNasamajhU ho jANai ratana amola / najara par3ai jo sarrApha kI, kara devai ho tiNa ro koDyAM mola / / mAM kA mana Ahata huA / strIsulabha saMdeha kI preraNA se usane pUchA- 'beTA, usa dina tuma isa gaTharI ko cAcAjI ke pAsa le gae the / unhoMne badala to nahIM liyA ?' lar3akA musakarAtA huA bolA- 'mAM ! cAcAjI bahuta samajhadAra haiN| ve jAnate the ki una para koI Aropa A sakatA hai, isalie unhoMne isa gaTharI kA sparza hI nahIM kiyaa| maiMne apane hAtha se ise kholakara dikhAyA thA / ' yaha sunakara mAM Azvasta huI / lar3akA sIdhA apane cAcAjI ke pAsa pahuMcA aura bolA- 'cAcAjI ! usa dina maiM Apake pAsa jo gaTharI lAyA thA, usameM to kore kAMca ke Tukar3e haiN| Apane unako kImatI kaise batAyA ?' cAcA gaMbhIra hokara bole- 'beTA! maiM jAnatA thA ki 288 / kAlUyazovilAsa-2 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve ratna nahIM haiM, unakI koI kImata nahIM hai| para usa samaya meM yaha bAta kaha detA to tumhArI mAM tumhAre khAne-pIne meM kaTautI karatI, acchI zikSA kI vyavasthA nahIM karatI tathA mere prati saMdigdha bhI ho jaatii| aba tuma svayaM samajhadAra ho gae ho, sArI sthitiyAM anukUla ho gaIM, taba maiMne usa gaTharI kA bheda kholanA ucita smjhaa| 31. baccoM ne zaitAnI kii| mAM ne unako samajhAyA, para ve nahIM maane| mAM ne DAMTA, kiMtu una para asara nahIM huaa| baccoM kI zaitAnI se hairAna hokara vaha unheM talaghara ke pAsa le gii| talaghara kholA gyaa| sIlana, badabU aura ghora aMdhakAra dekha bacce thor3e skpkaae| mAM ne unheM aMdara dhakelane kA abhinaya karate hue kahA-'jAo talaghara meM aura bhogo apanI karaNI kA phl| talaghara meM eka hAbU rahatA hai| vaha tumheM khA jAegA, taba tumhArI zaitAnI dUra hogii|' bacce saMvedanazIla the| unake mana meM hAbU kI kRtrima vibhISikA ghara kara gii| hAbU se Darakara unhoMne zaitAnI na karane kA saMkalpa vyakta kiyaa| eka-do bAra phira aisA hI prasaMga AyA aura mAM ne hAbU kA bhaya dikhAkara unako zaitAnI karane se roka diyaa| baccoM ne na kabhI hAbU dekhA aura na kabhI usake saMbaMdha meM koI kalpanA hI kii| phira bhI eka ajJAta bhaya unake mana meM gaharA hotA jA rahA thaa| aba ve kisI bhI aMdhere sthAna meM jAte samaya ghabarAne lge| bacce bar3e hue| unake mana kA bhaya bhI bar3A hotA gyaa| eka dina unakI mAM ne kahA-'bacco! talaghara kholakara amuka cIja le aao|' bacce eka-dUsare kA muMha tAkane lage, para vahAM jAne ke lie taiyAra nahIM hue| mAM ne dUsarI aura tIsarI bAra kahA, para baccoM ke kadama nahIM uThe to vaha jhallAkara bolI-'tuma sabako Aja ho kyA gayA hai? ghara kA koI kAma nahIM karate ho, maiM akelI kyA-kyA kara sakU~gI?' bacce sahamate hue bole- 'mAM! hama tumhArA saba kAma kara deMge, para talaghara meM nahIM jaaeNge| vahAM jo hAbU rahatA hai, vaha hameM khA jaaegaa|' 32. eka bAla jAmAtA apane sasurAla jA rahA thaa| kucha logoM ne usako samajhAyA ki sasurAla meM adhika bhojana karanA burA mAnA jAtA hai| sasurAla pahuMcakara vaha saba logoM se milaa| bhojana karane baiThA aura do-cAra grAsa lekara uTha gyaa| madhyAhna meM usane kucha nahIM liyaa| zAma kA bhojana bhI bahuta halkA kiyaa| rAta ghirate-ghirate vaha bhUkha se vyAkula ho utthaa| usane apane sAtha Ae nAI ko jagAyA aura kahA- 'bhUkha se prANa nikala rahe haiM, kucha khAne ko do|' nAI bolA-'saverA pariziSTa-1 / 286 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone do|' saverA hone taka pratIkSA kara sake, aisI sthiti usakI nahIM thii| Akhira nAI ko eka upAya suujhaa| ve jisa kamare meM so rahe the, usakI eka bArI nIce miThAI-bhaNDAra meM khulatI thii| nAI bolA- 'maiM tumheM rasse se laTakAkara nIce isa kamare meM utAra detA huuN| peTa bharakara khA lo| jaba Upara AnA ho to mujhe saMketa kara denA-lai taann|' udhara nAI ko gaharI nIMda A gii| vaha pau phaTane ke samaya jgaa| taba taka ghara meM hAhAkAra maca gyaa| ghara ke choTe-bar3e sabhI vyakti jaga ge| miSTAnna-bhaMDAra ke samIpa se gujarate samaya 'lai tANa, lai tANa' kI zabdAvalI ne- unake mana meM bhUta-preta kA bhaya utpanna kara diyaa| nAI ko apanI bhUla kA bhAna huaa| vaha tatkAla nIce AyA aura bolA-'kyA bAta hai?' una logoM ne kahA--'miSTAnna-bhaMDAra meM 'lahatANa' ghusa gii|' nAI bolA-'bahuta burA huaa| 'lahatANa' ko nikAlanA bhI kaThina hai| maiMne apane gAMva meM eka-do bAra aisA kANDa dekhA hai| ghara ke saba sadasyoM ne nAI kI minnateM kI ki Apa jaise-taise hameM isa saMkaTa se bcaaeN|' nAI ne kahA-'maiM prayAsa karake dekhatA huuN| Apake saubhAgya se saphala ho jAUM to bahuta acchI bAta hai| Apa mujhe eka lAThI aura labAdA de diijie| ghara ke saba logoM ko kamaroM ke bhItara bheja diijie| koI bhI bIca meM A gayA to 'lahatANa' usameM ghusa jaaegii| saba logoM ke cale jAne para usane daravAjA kholaa| jAmAtA ne use dekhate hI kahA- 'yaha kyA kara diyA ?' nAI ne apanI bhUla svIkAra kara bigar3atI huI sthiti ko sudhArane kA AzvAsana diyaa| usane vaha labAdA jaMvAI para DAla diyA aura lAThI se bartanoM ko tor3ane lgaa| kucha samaya bAda vaha usako Age karake daur3A aura gAMva ke bAhara taka chor3a aayaa| ghara lauTakara usane saba logoM ko ikaTThA kiyA aura kahA-'ApakA thor3A nukasAna to ho gayA, para 'lahatANa' ko aisA dhamakAyA hai ki vaha phira kabhI idhara Ane kA sAhasa hI nahIM kara skegii|' 33. bar3anagara mahotsava ke avasara para muni tulasI dvArA racita padya, jo saMghIya garimA ko abhivyakti dete haiM1. 'loka bahakAna heta bAta yUM baNAya kahai, terApaMthI dAna-dayA mUla syU ukhAr3a dii| gauvana ko bAr3o tAme Aga ko lagAI nIca, tAko kou kholai tAme manAhI pukAra dii|| bhUkhe aura pyAse dIna dukhiyana ko devai dAna, 260 / kAlUyazobilAsa-2 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAko mata devo aisI aMtarAya DAra dii| 'tulasI' bhanaMta tAko terApaMtha matahU kI, bAkavI na pUrI yUM hI kUr3I gappa mAra dii|| aisI-aisI vyartha bAta tAna mata pakSapAta, karate hameza jAkI buddhi jo bigdd'gii| tAkI suna vAca nahiM sAca-jhUTha jAMca karai, lokana meM eka 'lahatAna' Ana bdd'gii|| eka bher3a bolai 'bhyAM' dajI piNa bolai 'bhyAM'. tIjI aura cauthI saba bhAja-bhAja bhdd'gii| 'tulasI' bhanaMta samajhAvai aba kAkoM kAkoM, sArai hI jahAna A to kuvai bhAMga pdd'gii|' 34. vikramAditya apane samaya ke suprasiddha, udAra aura nyAyI rAjA the| unhoMne apane zAsanakAla meM naI paraMparAoM kA sUtrapAta kiyaa| apane-apane varNa (jAti) meM vivAha karane kI paraMparA bhI inake dvArA sthApita kI gii| isa sthApanA ke pIche eka kiMvadaMtI hai, jo svayaM vikramAditya ke jIvana se jur3I huI hai| ghaTanA isa prakAra hai lakSAdhIza aura koTyadhIza do zreSThiyoM meM ghaniSTha mitratA thii| maitrI uttarottara pragAr3ha hotI gii| agrima pIr3hiyoM taka maitrI ko sthAyitva dene ke lie unhoMne apane putra-putrI kA saMbaMdha karane kA nirNaya le liyaa| nirNaya kAgajI kAryavAhI meM aMkita kara ve samaya kI pratIkSA karane lge| ____lakSAdhIza seTha apane putra aura patnI ko chor3a akAla-mRtyu ko prApta ho gyaa| zreSThI kI mRtyu ke bAda vyavasAya kI pUrI saMbhAla na hone ke kAraNa unakI Arthika sthiti kamajora hotI gii| koTyadhIza seTha ne socA-aba hamAre baccoM kA paraspara saMbaMdha ho, aisI sthiti nahIM rahI hai| putrI kA vivAha kahIM anyatra karane se jhagar3A bar3ha sakatA hai| acchA ho maiM apanI beTI kA vivAha mahArAjA vikramAditya ke sAtha kara duuN| rAjA ke pAsa saMvAda phuNcaa| Age-pIche kI koI jAnakArI na hone se unhoMne usa saMbaMdha ko svIkAra kara liyaa| zubha muhUrta dekha vivAha kA dina nizcita kara diyaa| rAjA kI bArAta lakSAdhIza seTha ke makAna ke nikaTa phuNcii| zreSThiputra ne apanI mAtA se kahA-'mAM! rAjA kI savArI A rahI hai| dekha lo| mAM kI AMkhoM meM AMsU A ge| putra ne isakA kAraNa pUchA to vaha bolI-'beTA! yaha terI durbalatA pariziSTa-1 / 261 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA pariNAma hai| tuma sabala hote to Aja usa seTha ke ghara tumhArI bArAta jaatii|' zreSThi-putra yaha bAta suna stabdha raha gyaa| usane sArI sthiti kI jAnakArI kii| seTha dvArA likhita kAgajAta lekara daur3A aura usa hAthI ke Age jAkara khar3A ho gayA, jisa para rAjA savAra thaa| rAjapuruSoM ne use vahAM se haTAnA cAhA, kiMtu vaha bolA, mujhe isI samaya mahArAja se Avazyaka bAta karanI hai| vikramAditya ko jAnakArI milI to unhoMne kahA-'isa bacce ko hAthI para car3hA do, maiM isakI bAta sunuuNgaa|' rAjA kI AtmIyatA pAkara usakA manobala puSTa ho gyaa| vaha bolA-'rAjana! hamAre sAtha koI anyAya hotA hai to hama Apase nyAya kI mAMga karate haiN| Apa svayaM anyAya karanevAloM kA sAtha deMge to mere-jaise sAdhAraNa logoM ko trANa kahAM se milegA? Apa jisa lar3akI ke sAtha zAdI karane jA rahe haiM, vaha merI mAMga hai| basa, merA itanA hI nivedana hai, aba Apa jaisA ucita samajheM, vaisA kreN| vikramAditya ne isa sUcanA meM rasa liyaa| ghaTanA kI pUrI jAnakArI kI, kAgajAta dekhe aura tatkAla lar3akI ke pitA ko apane pAsa bulaayaa| pitA pahale se hI Dara rahA thA ki kahIM koI rahasya khula na jaae| rAjA ke sAtha usI lar3ake ko dekha vaha sahama gyaa| rAjA ne kAgajAta seTha ke sAmane rakhakara pUchA-'ye hastAkSara kisake haiN|' seTha ko kATo to khUna nhiiN| usakI AMkheM nIcI ho giiN| vaha kucha kahane kI sthiti meM nahIM rhaa| rAjA ne seTha ko saMbodhita karate hue kahA-'samaya ne Apake mana ko bhI badala diyaa| lagatA hai ki ApakI dRSTi meM dhana hI pratiSThA kI vastu hai| aba yaha zAdI mere sAtha nahIM, isa lar3ake ke sAtha hogii| Apako dhanI pitA ke putra ko apanA jAmAtA banAnA hai to maiM ise putra rUpa meM svIkAra karatA huuN|' rAjA ne apanI pozAka usa lar3ake ko pahanA dii| dhUmadhAma se vivAha-saMskAra saMpanna huaa| seTha ne apanI bhUla mahasUsa kii| rAjA ne prajA ko nyAya diyaa| lar3ake ne apanA adhikAra pAyA aura lar3ake kI mAtA apane putra kI sUjhabUjha se khuza ho gii| ___bhaviSya meM aisI avAMchanIya ghaTanA aura na ghaTa jAe, isa bAta ko dhyAna meM rakhakara rAjA ne nirdeza diyA-'Adarza vivAha vaha hogA jo apane-apane varNa meM kiyA jaaegaa|' vikramAditya ujjayinI ke prabhAvazAlI rAjA the| vikrama saMvata inhIM ke nAma para cala rahA hai| 262 / kAlUyazovilAsa-2 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. bAlaka rohaka eka sAdhAraNa parivAra kA asAdhAraNa baccA thaa| usakI pratibhA vilakSaNa thii| eka bAra vaha apane pitA ke sAtha ujjayinI aayaa| zahara meM ghUmakara vaha ziprA nadI ke taTa para gyaa| vahAM usane saMpUrNa ujjayinI ko aMkita kara diyaa| kucha samaya bAda rAjA udhara se gujraa| taTa para aMkita rekhAcitroM ne usako vismita kara diyaa| rAjA ne usakA patA lagAyA aura buddhi-parIkSaNa ke bAda use apanA mahAmAtya ghoSita kara diyaa| rohaka kI buddhi ke saMbaMdha meM aneka ghaTanAeM aura kiMvadaMtiyAM pracalita haiN| 'naMdI sUtra' kI TIkA meM rohaka kI pratyutpanna buddhi kI aneka kahAniyAM prApta haiN| 36. kuNAla ke putra samrATa samprati apane samaya ke yazasvI rAjA the| ye samrATa azoka ke pautra the| azoka ne bauddha dharma kI pragati meM apanA yogadAna diyaa| samprati kA AkarSaNa jainadharma ke prati thaa| unhoMne jainadharma ke vikAsa-hetu jo kAma kiyA, vaha ullekhanIya hai| ... 37. caMDapradyota bhagavAna mahAvIra kA bhakta aura unakA samakAlIna jaina rAjA thaa| gaMdha hastI jaisA viziSTa hAthI usake adhikAra meM thaa| 38. terApaMtha dharmasaMgha ke sAtaveM AcAryazrI DAlagaNI mAlavA pradeza ke the| ve bar3e vilakSaNa AcArya the| unakI vilakSaNatA kA svayaMbhU pramANa hai-mANakagaNI dvArA AcAryapada ke lie kisI kA nirdhAraNa na karane para dharmasaMgha ne sarva-sammati se unakA nirvAcana kiyA aura nirvAcana kA yaha kArya unakI anupasthiti meM huaa| isa ghaTanA se jAnA jAtA hai ki DAlagaNI ke varcasvI aura yazasvI vyaktitva ne hI dharmasaMgha ke asthira bhaviSya ko sthiratA dii| DAlagaNI ne apane zAsanakAla ke bAraha varSoM meM eka sajaga aura vizvasta praharI kI bhAMti dharmazAsana kI dekhabhAla kii| DAlagaNI kA pUrA jIvanavRtta jAnane ke lie par3heM-AcAryazrI tulasI dvArA nirmita 'ddaalim-critr'| 36. gaMgAzahara-nivAsI zrAvaka IzaracaMdajI caupar3A ke saMbaMdha meM AcAryazrI tulasI dvArA kathita soraThe- . 1. lakhyA saikar3A seTha, piNa ThakurAI iNa jisii| koika nibhAvai neTha, jo rabAba rAjAM jiso|| 2. sadA rAkhato hAtha, gAMThAM vAlI zubha chdd'ii| pAI anupama Atha, kAlU rI karuNA nijr|| 3. rukatA paira pacAsa, seTha jaThai paga rokto| hoto pantha khalAsa, seTha AvatAM hI svayaM / / pariziSTa-1 / 263 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. bhara kalakattai dhAka, par3atI Izara seTha rii| . ____ Aja bharai jana sAkha, pATa-jUTa rai kAma rii|| 5. pUro thalavaTa prAnta, bIkANai ro cokhlo| gaurava giNyo nitAnta, zrAvaka Izara seTha ro|| 6. muzkila milai mizAla, guru-iMgita aaraadhnnai| saMgha-bhakti suvizAla, 'tulasI' Izara seTha rii|| 40. sujAnagar3ha ke prasiddha zrAvaka gaNezamalajI kaThautiyA eka vilakSaNa vyakti the| bacapana meM hI cecaka ke kAraNa ve AMkhoM kI jyoti kho baitthe| AMkheM jAne ke bAda mAno unakA hRdaya-paTala khula gyaa| ve kevala AMkhoM se dekhate nahIM the, para unakI zeSa iMdriyoM kI grahaNazakti bahuta prabala thii| unakI koI bhI pravRtti aisI nahIM thI, jisase unakI netravihInatA kA AbhAsa ho ske| apane sira para ve pagar3I aisI bAMdhate the, jaisI cakSuSmAna vyakti bhI muzkila se bAMdha sakatA ho| unheM calane meM kevala aMgulI bhara kA sahArA apekSita thaa| unakI gati dekhakara yaha anumAna nahIM hotA thA ki koI aparicita yA netravihIna vyakti cala rahA hai| ve jisa makAna meM eka bAra ghUma lete, phira rAstA batAne kI apekSA nahIM hotii| __apanI cakSu iMdriya khokara gaNezamalajI prajJAcakSu bana ge| yahI kAraNa thA ki aneka cakSuSmAna vyakti unake pAsa parAmarza-hetu Ate rahate the| apane ghara kA pUrA hisAba tathA vyavasAya meM Aya-vyaya kA pUrA vivaraNa ve aMguliyoM para ginakara batA dete the| gaNezamalajI cAra bhAI the| unake choTe bhAI pUnamacaMdajI, mohanalAlajI aura nathamalajI unake bar3e vinIta the| tInoM bhAI apane-apane kSetroM meM dakSatA rakhane para bhI jyeSTha bhrAtA ke bhakta banakara rahe / barAbara ke bhAiyoM meM sauhArda ke sAtha itanA vinaya kama dekhane meM AtA hai| bhAiyoM kI taraha isa parivAra kI bahanoM meM bhI dhArmika saMskAroM aura pArasparika sauhArda kI sthiti ullekhanIya hai| dharmasaMgha ke prati gaNezamalajI kI AsthA aTala thii| vi. saM. 1683 meM thalI ke osavAla samAja meM jo birAdarI-saMgharSa utpanna huA thA, usameM kaThautiyA parivAra svadezI pakSa meM thaa| usa samaya unako dhArmika dRSTi se khIMcane kA bahuta prayatna kiyA gyaa| para gaNezamalajI, mohanalAlajI Adi ne tanAva ke una kSaNoM meM bhI jisa viveka, manobala aura dRr3hadhArmikatA kA paricaya diyA; vaha eka udAharaNa hai| inake kAraNa anya kaI vyakti dharmaparirvatana ke lie udyata hokara bhI saMbhala ge| ___ gaNezamalajI apanI dhArmika AsthA se prerita hokara prativarSa AcAryoM kI 264 / kAlUyazovilAsa-2 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsanA krte| AcAryazrI kAlUgaNI aura AcAryazrI tulasI kI upAsanA meM unhoMne koI bhI varSa khAlI nahIM jAne diyaa| vyAvasAyika dRSTi se dillI meM pravAsa karane ke bAda unake parivAra ne vahAM bhI dharmasaMgha saMbaMdhI dAyitva ko barAbara nibhAyA hai| ___ AcAryazrI kAlUgaNI ke samaya jaba ve unakI upAsanA meM rahe to muni tulasI ke kAphI nikaTa saMparka meM A ge| ve muni tulasI ke pAMvoM kI aMguliyoM ko sahalAte rahate aura apane anubhava jJAna ke AdhAra para batAte-yaha aMgulI aMgUThe se bar3I hai, yaha zubha hai, isakA yaha phala hogA aadi...| jIvana ke sAMdhyakAla meM gaNezamalajI kI dhArmika abhiruci kAphI prabala ho gii| ve bAra-bAra pUchate rahate-'aba mujhe kyA karanA hai? kyA dharmajAgaraNA karanI hai?' unake choTe bhAI mohanalAlajI vartamAna meM acchI sAdhanA kara rahe haiM, para apane samaya meM gaNezamalajI phar3adI the| sAMsArika aura dhArmika, donoM dRSTiyoM se unakI dakSatA ullekhanIya hai| 41. sujAnagar3ha-nikAsI navalacaMdajI baida ke cAra putra the-chaganamalajI, dhanarAjajI, jayacaMdalAlajI (vartamAna meM muni) aura gnneshmljii| muni jayacaMdalAlajI 'mUMthAjI mahArAja' ke nAma se kAphI prasiddha haiN| ___chaganalAlajI apane samaya ke acche jyotiSI mAne jAte the| sAdhu-sAdhviyoM ke cAturmAsa-praveza kI dRSTi se ve binA pUche hI sabake muhUrta nikAla dete aura jahAM-jahAM sAdhu-sAdhviyAM hote, vahAM saMvAda pahuMcA dete| chaganamalajI kI dhArmika AsthA itanI dRr3ha thI ki ve kisI samaya aura kisI bhI viSaya meM zaMkA-kAMkSA kA nAma hI nahIM jAnate the| dhanarAjajI apanI tyAga aura tapasyA kI vizeSa bhAvanA ke lie prasiddha the| tapasyA ve prAyaH cauvihAra karate the| unhoMne aThAI (ATha dina kI tapasyA) bhI cauvihAra kI tathA usameM causaTha praharI pauSadha kiyA, aisA kahA jAtA hai| svIkRta vratoM ke pAlana meM ve bahuta pakke the| ve kaI bAra svayaM kahA karate the ki unake jIvana meM saba prakAra ke durvyasana the| kAlUgaNI kI preraNA aura zikSA se saMkalpa svIkAra kara unhoMne apane-Apako bacA liyaa| dhanarAjajI yAtrA meM sevA bahuta karate the| unakI sevA kI paddhati vilakSaNa thii| apane kaI sAthiyoM (jhUmaramalajI DosI, jhUmaramalajI corar3iyA, bAlacaMdajI bokar3iyA, zivajIrAmajI gANI, hajArImalajI baida Adi) ke sAtha eka-eka mahIne taka bahuta udAratApUrvaka sevA krte| ___ sAdhuoM ko dAna dene kI dRSTi se ve vilakSaNa vyakti the| unake ghara gocarI pariziSTa-1 / 265 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnevAle sAdhu-sAdhviyoM ko bahuta satarka rahanA par3atA thaa| anyathA ve bhojana to kyA, ghI ke pAtra ulaTa dete the| AgamoM meM zrAvaka ko sAdhu-sAdhviyoM ke mAtA-pitA kI upamA dI gaI hai| dhanarAjajI isa upamA ko caritArtha karane vAle the| ekabAra unakI Arthika sthiti kamajora ho gaI, phalasvarUpa unheM vRddhAvasthA meM asama jAkara vyApAra karanA pdd'aa| yadyapi usa samaya unakI kahIM bAhara jAne kI icchA nahIM thI, para ve kisI kA RNa bhI apane sira para rakhanA nahIM cAhate the| isalie parizramapUrvaka dhaMdhA kara unhoMne arthArjana kiyA aura pAI-pAI sabakA RNa utAra diyaa| apanI ujjvala jIvana-yAtrA ko anazanapUrvaka saMpanna kara dhanarAjajI ne samAja meM suyaza arjita kara liyaa| unheM apanI jIvana-yAtrA ke bAhya aura aMtaraMga donoM pakSoM meM apane putra mAMgIlAlajI aura unakI dharmapatnI kA pUrA sahayoga rhaa| 42. dAnacaMdajI caupar3A mUlataH DIDavAnA ke rahane vAle the| bAda meM ve sujAnagar3ha Akara bse| vahAM unako zahara ke madhyavartI upayukta sthAna mila gyaa| dAnacaMdajI kI mAtA vaiSNava thIM, ataH unameM bhI vaiSNava dharma ke saMskAra the| kAlUgaNI ke saMparka meM Akara ve jainadharma ke prati AkRSTa hue| unhoMne jaina tattvavidyA ke saMbaMdha meM gaharI carcA kara terApaMtha kI zraddhA svIkAra kii| dAnacaMdajI tattvajJAna ke sAtha dhArmika upAsanA meM bhI abhiruci rakhate the| isa saMdarbha meM ullekhanIya hai ki ve apane putra yA putrI ke vivAha meM bArAta Ane para yA bArAta meM cale jAne para bhI sAmAyika karane kA krama nahIM tor3ate the| prAyaH tIna-cAra sAmAyika karake hI ve AtmatoSa kA anubhava karate the| AcAryazrI kAlUgaNI aura AcAryazrI tulasI kI yAtrAoM meM bhI ve acchI sevA karate the| osavAla samAja ke birAdarI-saMgharSa meM svadezI pakSa se anubaMdhita hone ke kAraNa dhArmika dRSTi se bhI una para kAphI dabAva par3A; kiMtu ve apane patha se Dige nhiiN| unhoMne apane samaya meM pracura mAtrA meM prAcIna aura durlabha graMtha saMgRhIta kara eka bahuta acchA pustakAlaya banA diyaa| dAnacaMdajI apane jIvana meM kisI samaya sAdhAraNa sthiti meM the| bAda meM unhoMne baMgAla meM vyavasAya kara kAphI saMpannatA prApta kara lii| kahA jAtA hai ki jaba ve divaMgata hue taba karor3oM kI saMpatti chor3akara gae the| usa saMpatti meM tIna lAkha tolA cAMdI, dasa hajAra tolA sonA, lAkhoM rupayoM kA javAharAta tathA jamIna-jAyadAda thii| 43. raNathaMbhora ke zAsaka alAuddIna khilajI ne eka vyakti ko kaThora daMDa 266 / kAlUyazovilAsa-2 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyaa| daMDita vyakti cittaur3a ke rANA hamIra kI zaraNa meM calA gayA / raNathaMbhora ke rANA ne apane vyakti ko vApasa mAMgA to cittaur3a ke rANA ne yaha kahakara use lauTAne se iMkAra kara diyA ki ve apane zaraNAgata vyakti ko pUrNa saMrakSaNa deNge| alAuddIna khilajI ne isa prasaMga ko lekara cittaur3a para car3hAI kara dI / rANA hamIra mukAbale ke lie taiyAra ho gae / yuddha ke lie sajjita hokara prasthAna karane se pahale ve apane aMtaHpura meM ge| unhoMne apanI patniyoM se kahA - 'mujhe dRr3ha vizvAsa hai ki maiM vijayI hokara lauTUMgA / kadAcita aisA nahIM huA to hama tumheM saMketa karavA deMge / parAjaya kI sUcanA milate hI tuma loga jauhara kara lenA / ' yuddha meM rANA hamIra vijayI hue / unhoMne apanI vijaya kI sUcanA aMtaHpura meM pahuMcAne kA nirdeza diyaa| vijayonmAda se bhare hue sainikoM ne pramAdavaza parAjaya kA saMketa kara diyaa| saMketa milate hI sArA aMtaHpura jalakara bhasma ho gayA / rAjamahala meM pahuMcakara aMtaHpura kI sthiti dekhate hI rANA sanna raha ge| choTe-se pramAda ne kitanA anartha kara diyA ! aMtaHpura ke isa prakAra bhasma hone se duHkhita hue aura usa duHkha - zamana ke lie unhoMne jauhara karane kA nirNaya liyA / rAjya ke variSTha adhikAriyoM tathA prajA ke pratinidhiyoM ne rANA ko samajhAyA ki ve itanI-sI bAta ke lie duHkha na kreN| unake lie eka nahIM, bIsoM kanyAeM taiyAra haiN| para rANA nahIM mAne, ve bole siMha-saMgama supuruSa-vayaNa, kela phalai ika DAra / triyA taila hamIra haTha, car3he na dUjI baar|| 9. 'merI bhUla se aMtaHpura jalA hai / usa bhUla kA prAyazcitta mere jalane se hI hogA / ' kahA jAtA hai ki rANA hamIra ne jiMdA jauhara karake apanA haTha pUrA kiyaa| 44. murar3iyAjI ke saMbaMdha meM AcAryazrI tulasI dvArA kathita dohehIrAlAla hamIrasiMha, doya murar3iyA bhrAta / zrAvaka vAsI udayapura, ambA - suta vikhyAta / / 2. suta hamIrasiMha rA yugala, madanasiMha raNajIta / donUM odhaidhara sakhara, terApaMtha pratIta / / 3. madanasiMha bar3asodarU, Acho avasara dekha | pUjyapAda praNatI karI, vinatI karI vizekha / / 45. gujarAta kI ghaTanA hai| vahAM eka vyakti ne naukara rkhaa| nAma thA usakA 'amthaa'| amathA DhIlA-DhAlA vyakti thA, phira bhI jaise-taise apanA kAma kara letA pariziSTa-1 / 267 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| eka dina usa ghara meM mehamAna Ae / mAlika ne naukara se dUdha lAne ke lie khaa| naukara tatparatA se claa| vaha AdhI dUra pahuMcA hogA ki lauTa AyA aura bolA- 'dUdha kAlI gAya kA lAnA hai yA citakabarI kA ? 'gRhasvAmI ne uttara diyA- 'kisI bhI gAya kA le aao|' vaha calA aura thor3I dUra jAkara phira A gyaa| isa samaya usakA prazna thA - 'dUdha bAkhar3I gAya kA lAnA hai yA sAvar3I (sadyaH prasUtA) kA ?' mAlika thor3A jhuMjhalAyA aura bolA- 'tumheM pahale se kaha diyA kisI bhI gAya kA le aao|' naukara Azvasta hokara calA, para eka aura jijJAsA ne usako mAlika ke sAmane lAkara khar3A kara diyaa| usane prazna kiyA- 'apane yahAM eka gAya khor3I hai aura eka sAjhI (paripUrNa aMgoM vAlI) hai, kauna-sI gAya ke dUdha kI jarUrata hai?' mAlika apane naukara kI isa vRtti se thor3A uttejita huA / vaha use kar3I cetAvanI dete hue bolA- 'yaha praznoM kA silasilA baMda karo aura dUdha le Ao / bAra-bAra Ane-jAne kI koI jarUrata nahIM hai| sIdhe jAkara dUdha le aao| mujhe dUdha se matalaba hai, na ki gAya se / ' amathA sahamatA huA-sA gayA aura kauna-sI gAya kA ciMtana chor3akara dUdha kA pAtra le AyA / 46. bIdAsara-nivAsI prasiddha seTha zobhAcaMdajI baiMgAnI ke suputra haNUtamalajI baiMganI dhArmika dRSTi se jitane zraddhAlu the, sAmAjika dRSTi se utane hI udAra the| unakI dharmapatnI zrImatI pArAM bAI ( saradArazahara nivAsI saMpatarAmajI dUgar3a kI bahana) bhI AsthA aura udAratA ke kSetra meM eka udAharaNa thii| una donoM kI prakRti meM vizeSa sAmya thA / jo vyakti unake nikaTa saMparka meM rahe, unakA kahanA hai ki vaisI jor3I bahuta kama milatI hai / zrAvikA pArAM bAI kI udAratA ke saMbaMdha meM yaha batAyA jAtA hai ki koI vyakti unake ghara makaradhvaja jaisI kImatI davA mAMgane ke lie A jAtA aura davA ghara meM nahIM hotI to bhI ve AnevAle ko manA nahIM karatIM / AgaMtuka ko biThAkara ve pIche kI sIr3hiyoM se kisI vyakti ko bAjAra bhejakara davA maMgA letI thIM / unake ghara Akara koI vyakti khAlI lauTa jAe, yaha unheM kabhI svIkAra nahIM thA / Age jAkara unakI saMpannatA kama ho gaI, para udAratA meM kamI nahIM AI / sadA kI bhAMti hajAroM rupayoM kA atirikta vyaya, kintu usakA koI abhimAna nhiiN| zahara meM unakI vizeSa chApa thI / udAratA kI bhAMti usa daMpati kI zAsana - bhakti bhI ullekhanIya hai / 268 / kAlUyazovilAsa-2 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. DaoN. azvinIkumAra ne kAlUgaNI ke svAsthya ke bAre meM nirAzAjanaka saMketa diyA, vaha kisI prakAra IzaracaMdajI caupar3A taka pahuMca gyaa| caupar3AjI isa bAta se bahuta nArAja hue aura bole-'gurudeva ke saMbaMdha meM aisI be-pate kI bAta karatA hai; isako DaoNkTara kisane banA diyA?' seThajI ke mana kA Akroza itanA tIvra huA ki unhoMne DaoNkTara ke sAtha bolanA baMda kara diyaa| azvinIkumAra ke mana para bhI unake isa vyavahAra kA asara huaa| IzaracaMdajI ThikAne meM hote to vaha bAhara khar3A rahatA aura unake prati TippaNI karatA- 'pUjI mahArAja ke prati merI bhakti hai, isalie maiM yahAM AtA huuN| mujhe seThajI se kyA lenA hai?' kucha samaya bAda hI krUra kAla ne kAlUgaNI ko uThA liyaa| DaoNkTara kI bAta sahI pramANita ho gii| aba IzaracaMdajI ko apanI bhUla kA bhAna huaa| unake mana meM DaoN. azvinI ke prati sahaja anurAga paidA ho gyaa| unhoMne usako hArdika sneha aura sammAna diyA tathA kaI bAra apane ghara (gaMgAzahara) bhI le ge| 48. AcAryazrI kAlUgaNI kA vi. saM. 1663 kA cAturmAsa gaMgApura thaa| cAturmAsa ke lie Apane bhIlavAr3A se prasthAna kiyaa| rAste meM prasaMga calA ki gaMgApura choTA kSetra hai, isalie AcAryazrI ke sAtha muni kama rheNge| kucha saMtoM ko alaga bhejanA thaa| kAlUgaNI kA ciMtana muni dulIcaMdajI, jaMvarImalajI, nagarAjajI Adi muni tulasI ke pAsa par3hanevAle saMtoM ko bhejane kA thaa| muni tulasI ko usa bAta kI jAnakArI milii| unhoMne socA-ye muni cAra mAsa taka alaga raheMge to inake adhyayana kA krama TUTa jAegA tathA phira eka sAla taka krama nahIM bana skegaa| isa dRSTi se ve kAlUgaNI kI sevA meM upasthita hue aura bole-'gurudeva! cAturmAsa meM muni kama saMkhyA meM rakhane haiM ataH kisI na kisI ko bhejanA pdd'egaa| para ina saMtoM ko bhejane se sAlabhara kA adhyayana gatarasa ho jaaegaa| Apa kRpA kara adhyayanazIla muniyoM ko sevA kA avasara dilAeM to ThIka rhegaa|' ____ muni tulasI ne nivedana kiyA aura pAsA palaTa gyaa| vidyArthI sAdhu raha gae aura unake sthAna para sadA kAlUgaNI kI sevA meM rahane vAle muni sukhalAlajI Adi ko bhejane kA nizcaya kiyA gyaa| ___muni sukhalAlajI ne balapUrvaka nivedana kiyA ki isa varSa to unheM gurudeva kI sevA kA lAbha dirAnA hI pdd'egaa| sadA pAsa meM rahane kA saubhAgya dirAkara avasara kI sevA se unheM vaMcita na rkhaaeN| bahirvihAra karanA hI hai to karate raheMge, pariziSTa-1 / 266 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMtu asvastha avasthA meM gurudeva ko chor3ane kA mana nahIM karatA hai| para kAlUgaNI ne unake nivedana ko svIkAra nahIM kiyaa| muni tulasI dvArA eka bAra kie gae nivedana para kAlUgaNI kA itanA dhyAna vAstava meM eka vizeSa ghaTanA hai| _. 46. pUjya gurudeva kAlUgaNI ke svAsthya para auSadhi kA koI prabhAva na dekhakara Azukavi AyurvedAcArya paMDita raghunaMdanajI zarmA ne bImArI aura auSadhi-prayoga kA vivaraNa saMskRta bhASA ke ikkIsa padyoM meM aMkita kara usa patra ko jayapuravAsI rAjavaidya dAdUpaMthI saMta zrI lacchIrAmajI ke pAsa bhejaa| patra le jAne vAle zrAvaka the vRddhicaMdajI goThI aura pUrNacaMdajI caupdd'aa| anuSTupchandAMsi 1. zrImatAM vaidyavaidyAnAM, vArIndrANAM yshsvinaaN| ___ lakSmIrAmAhvasAdhUnAM, sevAyAmiti tnyte|| 2. sAMprataM zrIjinAcAryaH, kAlUrAmAbhidho mahAn / pIDyate kRcchrasAdhyena, rogeNaikena bhUrizaH / / 3. cikitsA jAyate'smAkaM, ythaavcchaastrsmmtaa| tathApi kramazo lAbho vizeSo na vilokyte|| 4. likhyate roganAmApi, nirNItaM yanmayA svtH| lakSaNAnyapi darzyante, kAryA nirdhAraNA budhaiH / / 5. kukSerAdhmAnamATopaH, zothaH pAdakarasya c|| __ityAdilakSaNaiH spaSTairjAyate hyudraamyH|| 6. mandognivartate'nalpo'nalpakAlasamudbhavaH / ___sarveSAmiti kaSTAnAM prArambho dRzyate ytH|| 7. dRzyate jvrvaissmymekaadhikshtaangkgm| zuSkakAso vizeSeNa pUrvarAtre ca bAdhate / / 8. vyAptaH sarvatra dehe'pi tathApi krmyordvyoH| zotho vizeSatAM yAto vismApayati maanvaan|| 6. karoti bhiSajAMvarya! svakIyAM na kriyAM ykRt| dRzyate pANDutA tena, tvaci mUtre male'pi c|| 10. jarAdhikye kvacittandrA, hRllaasshcaashnaantike| udarasyonnatirthIman ! kAyakArye'pi vardhate / / HTHHHHHHIL 300 / kAlUyazovilAsa-2 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. athaikA piDakA jAtA, mdhumehsmudbhvaa|| vAme pANau mahAbhAgaiH zalyajJaiH sA vipaattitaa|| 12. sAmprataM nimbakalkAdiyogenAyojitA'pi saa| zAntA'pi ropaNaM pUrNaM bhajate na vissaayitaa|| 13. catuHsaMkhyaM pratizate, mdhumuutrpriiksskaiH| nizcitaM tasya bhAgo'pi budhyate na bhayAvahaH / / 14. vinA pramehamapyetA jAyante dussttmedsH| satyasmin supramANe'pi madhumeho'numIyate / / 15. sAmprataM mayakA kiM kiM kriyate'tra cikitsitm| saMkSepeNa ca tad vakSye, vicArya vaidyavallabhaiH / / 16. yakRdarirArizca, siNhnaadrsstthaa| makaradhvajakaH prANa-vallabho mehkeshrii|| 17. harItakI ca rohIto gomUtraM ca vRSo mdhu| sattvaM guDUcikAyAzca, pippalI bhuuripessitaa|| 18. phANTe manthe'nupAne ca, prayujyante yathA tthaa| gomUtrasya ca seko'pi, kriyte'thodropri|| 16. AhAre tu vizeSeNa, payo gavyaM prdiiyte| yavAgUmudgadAlizca, dIyate'pi kadAcana / / 20. kevalasya tu dugdhasya, prayogo naiva vrtte| __yadyapyasya matirbhUyo vijJavarya! prapadyate / / 21. kRpAM vidhAya rogArte rakSayaMzca bhissgyshH| yatkaroti bhavAn dhImAn tatkAryamiti pUryatAm / / 50. paMDita raghunaMdanajI dvArA pradatta kAvyamaya patra ko par3hakara vaidyarAja svAmI lacchIrAmajI ne bhI saMskRta ke zlokoM meM patra kA uttara diyA anuSTupchandAMsi 1. zrIman ! bhavaddalaM prAptaM, sAmprataM pdypeshlm| rogalakSaNavijJAnaM, vyavasthAM ca prkaashyt|| 2. vyAdheH svarUpamAlakSya blkaalaanusaartH| ___ anumodAmahe sAdhu, vyavasthAM bhavatA kRtaam|| 3. kintu yadyudare jAtaM saMbhAvye todakaM tdaa| jalodarArinAmAtra, mAtrayA dIyatAM rsH|| pariziSTa-1 / 301 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. punarnavASTakaM kyAthaM, prAtaH sAyaM pibet gadI / hRdayArNavanAmAnaM madhunA ca lihed rasam / / 5. kiM cAtra kevalaM dugdhaM, dhainavaM vApi kArabham / vihAyAnnaM praseveta kSipramArogyakAMkSayA / / zArdUlavikrIDitaM chandaH 6. rogaH kaSTatama vayo nahi navaM nApyasti zakto gadI, kiM copadravapIr3ito'tha samayo dhArAdharaH krodhanaH / ityetat manasAkalayya yatatAM samyag vivicyAtmanA, tasyArogyamahaM prapannazaraNaM dhanvantariM prArthaye / / 51. AcAryazrI kAlUgaNI ne apane jIvana ke saMdhyAkAla meM apane uttarAdhikArI AcAryazrI tulasI ko eka vizeSa saMketa dete hue kahA - ' apanA dharmasaMgha bahuta bar3A hai| isameM saikar3oM sAdhu-sAdhviyAM sAdhanA kara rahe haiM / saba sAdhaka samAna nahIM hote haiN| kaI sAdhu-sAdhviyAM bahuta jAgarUka ho sakate haiM to kaI bahuta pramAdI bhI ho sakate haiN| ve pramAdavaza choTI galatI kara sakate haiM, bar3I galatI kara sakate haiM aura eka galatI ko bAra-bAra doharA bhI sakate haiN| aisI koI bhI sthiti tumhAre sAmane utpanna ho jAe to ghabarAhaTa kI koI jarUrata nahIM hai / sAdhanA karane vAle saba chadmastha haiN| chadmastha avasthA meM yadAkadA pramAda ho sakatA hai, isa tathya ko dhyAna meM rakhakara tuma hara sthiti ko saMbhAlanA / ' ' 'apanI bAta Age bar3hAte hue kAlUgaNI ne kahA- 'galatI karane vAloM meM jaba taka sAdhutva ke prati AsthA ho tathA sAdhupana pAlane kI nIti ho, tuma unako sahayoga denaa| tumhAre mana meM thor3A bhI vicAra A gayA to unakA sAdhupana palanA kaThina ho jaaegaa|' kAlUgaNI kI isa zikSA se AcArya zrI tulasI ko bar3A saMbala milaa| Aja bhI unake sAmane jaba kabhI koI ulajhana bharI sthiti utpanna hotI hai, kAlUgaNI ke ve zabda smRti meM ubhara Ate haiM, mana para AyA huA bhAra utara jAtA hai aura bahuta bar3A AzvAsana milatA hai| 52. prAcIna kAla meM sAdhuoM kI lekhana prakriyA meM syAhI nikAlane kI vizeSa vidhi thii| lekhana- kArya meM kAlI syAhI kAma meM lI jAtI thii| sUryAsta ke bAda gIlI syAhI rakhanA vihita nahIM hai, isalie use vastra khaNDa meM sokhakara sukhA diyA jaataa| dUsare dina sUryodaya ke bAda use pAnI se bhigokara punaH syAhI 302 / kAlUyazovilAsa-2 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikAlI jaatii| 53. prAcIna samaya meM yAtAyAta ke sAdhana bahuta kama the| usa samaya laMbI yAtrA karane vAle vyakti sArtha lekara jAte the| eka raIsa vyakti jalayAna ke dvArA videza yAtrA para jA rahA thaa| usane apane zahara meM ghoSaNA karavAI ki seThajI yAtrA para jA rahe haiN| koI bhI vyakti udhara jAnA cAhe, usakI vyavasthA seThajI kI tarapha se ho jaaegii| ghoSaNA sunakara kaI vyakti Ae aura seThajI ke sArtha meM sammilita ho ge| __ kucha vyakti eka anAtha bAlaka ko lekara seTha ke pAsa Ae aura bole-'seTha sAhaba! apane ghara meM yaha baccA akelA hai| mAtA-pitA kI mRtyu ke bAda parivAra meM koI isako saMbhAlane vAlA nahIM hai| apane samAja kA lar3akA hai, Aja roTI kA mohatAja bana rahA hai| Apa saMbhAla leM to isako Azraya mila jaae|' seTha ne lar3ake ko dekhaa| phaTehAla hone para bhI usakI AMkhoM meM camaka thii| seTha ne usako apane pAsa rakha liyaa| nahalAne aura acche vastra pahanAne ke bAda usakA rUpa-raMga bhI nikhara gyaa| acchA bhojana, acchA vAtAvaraNa, variSTha vyaktiyoM kA saMparka aura seTha kA sneha bAlaka ke vyaktitva ko ubhArane lgaa| buddhi usakI acchI thii| seTha ke nirdezAnusAra vaha vyApAra sIkhane lgaa| thor3e hI dinoM meM vaha eka kuzala vyavasAyI bana gyaa| usake Ane ke bAda seTha ke vyApAra meM uttarottara lAbha hotA rhaa| isase seTha ke mana meM bAlaka ke prati AtmIya bhAva vikasita hotA gyaa| seTha ne usa anAtha bAlaka ko apane vyApAra meM bhAgIdAra banA liyaa| pahale usakI do AnA pAMtI rakhI, phira cAra AnA rakhI aura bAda meM AdhI pAMtI rakha dii| aba vaha barAbara kA seTha ho gayA aura bAlaka se yuvA bana gyaa| eka dina usane apane ghara aura parivAra ke bAre meM jijJAsA kii| use batAyA gayA ki usakA choTA-sA ghara amuka zahara meM hai, para parivAra meM koI nahIM hai| usake mana meM ghara saMbhAlane kI bhAvanA jgii| seTha ke pAsa jAkara usane ghara jAne kI anumati maaNgii| seTha bolA-'yaha ghara tumhArA hI hai| tumhArI icchA ho to yahIM rho|' yuvaka ne kahA-'ApakI kRpA hI merA jIvana hai| yahAM rahane meM mujhe koI Apatti nahIM hai| para maiM socatA hUM ki purakhoM kA nAma raha jAe to acchA hai|' yuvaka kI AMtarika icchA dekha seTha ne use deza jAne kI anumati de dI aura kahA-'pUrA hisAba kara lo|' yuvaka bolA-'hisAba kisase kara lUM? Apa mere lie mAM-pitA saba-kucha haiN| apane hAtha se uThAkara jo deMge, maiM usameM khuza pariziSTa-1 / 303 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huuN|' seTha ne usako sampadA aura sammAna ke sAtha vidA kiyaa| zahara pahuMcakara usane ghara ke bAre meM pUchatAcha kii| eka-do dina meM sArI vyavasthA karake usane bAjAra meM logoM ko ikaTThA kara kahA - 'mere pitAjI para kisI kA RNa ho vaha byAja sahita le le| kaI vyakti Ae aura unhoMne apanA hisAba pUrA kiyaa| yuvaka kI dUsarI ghoSaNA thI ki kisI bhI vyakti para mere pitA kA RNa ho, ve apanA RNa cukA deN| yuvaka ke sauhArda kI chApa logoM para par3a cukI thI ataH karjadAra vyakti bhI Ae aura bole - 'bAbU ! bahuta varSa ho gae, hama byAja nahIM de skte|' kucha vyakti mUla lauTAne meM bhI kaThinAI anubhava kara rahe the| yuvaka ne una sabase kahA- - 'mujhe pichalA hisAba pUrA karanA hai| Apake pAsa ho to deM anyathA saba-kucha maaph|' yuvaka ne udAratApUrvaka sabako mApha kara diyaa| aba usane apane TUTe-phUTe makAna ko tur3avAkara dUsarA makAna banavA liyA aura pUrI vyavasthA ke sAtha rahane lgaa| zahara meM usa yuvaka aura usa seTha kI sahRdayatA bahuta dinoM taka carcA kA viSaya banI rahI / seTha ne eka anAtha bAlaka ko jo sneha, sauhArda aura apanatva diyA tathA raMka se raIsa banA diyA, vaha ullekhanIya hai / aisI ghaTanAeM kabhI-kabhI hI ghaTita hotI haiN| 54. bAdazAha kA eka sevA-nivRtta vajIra Arthika taMgI ke daura se gujara rahA thaa| apane kAryakAla meM vaha dUsare logoM ko Arthika sahayoga diyA karatA thaa| para aba Aya ke srota baMda ho jAne ke kAraNa vaha svayaM kAphI kaThinAI se kAma calA rahA thaa| isa sthiti meM bhI usane apane svAbhimAna ko surakSita rakhane ke lie kisI ke sAmane hAtha nahIM phailAyA / vajIra ke pAsa kevala vaha pozAka bacI, jise pahanakara vaha rAjasabhA meM jAtA thaa| usako vaha aba bhI isI kAma meM letA thA / ghara kI sthiti atyaMta nAjuka thI / isalie vaha saba kAma hAtha se karane lagA / ATA pIsane kI cakkI taka usane calAI / para apanI garIbI ko prakaTa nahIM hone diyA / eka dina bAdazAha, vajIra ke ghara ke Age se gujarA / vajIra ko isa bAta kA patA nahIM thaa| vaha apane ghara meM cakkI pIsa rahA thA / bAdazAha ne pUchA - 'yahAM vajIra rahatA thA na?' 'hAM, jahAMpanAha!' eka aphasara ne uttara diyA / bAdazAha ne apanI savArI rokI aura usa tarapha dRSTikSepa kiyaa| vajIra aura bAdazAha kI AMkheM milIM / vajIra kI palakeM jhuka giiN| bAdazAha ne hAtha se saMketa kara pUchA - 'yaha 304 / kAlUyazovilAsa-2 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA kara rahe ho?' vajIra samajhadAra thA, usane peTa para hAtha rakhakara bAdazAha ko samajhA diyA ki peTa pApI hai, isake lie saba-kucha karanA par3atA hai| bAdazAha samajha gyaa| bAdazAha ke sAtha bar3e-bar3e maMtrI aura aphasara the| ve rahasya ko nahIM samajha pAe, ataH apane prati saMdigdha ho ge| hamAre kisI galata kAma ke bAre meM vajIra bAdazAha ko jAnakArI na de de, isa bhaya se ve vajIra ke pAsa pahuMce aura bole- 'vajIra sAhaba! Aja ApakI bAdazAha ke sAtha kyA bAta huI?' vajIra bolA-'saba bAteM batAne kI nahIM hotii| mantrI-hamAre saMbaMdha meM to koI bAta nahIM huI? vajIra-nahIM kyoM? Apa sabake kAle-kAranAme mere dhyAna meM haiN| isa prakAra rAjya kA ahita karanA ucita nahIM hai| maMtrI-Apane bAdazAha se kyA kahA? / vajIra-maiMne kahA ki saba bAteM mere peTa meM haiN| maMtrI ghbraae| aba ve bAra-bAra vajIra ke ghara pahuMcate aura kahate-'vajIra sAhaba! Apa saba-kucha jAnate haiM, hama to nae nae haiN| hamArI zAna rakhanA Apake hAtha meM hai| isa maukhika Avedana ke sAtha ve bheMTa bhI lAne lge| pAMca, dasa, bIsa hajAra rupayoM kI bar3I-bar3I rakameM vajIra ke caraNoM meM car3hane lgiiN| vajIra ne avasara kA lAbha uThAyA aura una sabako Azvasta kara diyaa| Arthika saMtulana bana jAne ke bAda vajIra ke rahana-sahana kA stara unnata ho gyaa| aba vaha eka dina rAjasabhA meM bAdazAha ke pAsa gyaa| bAdazAha ne vajIra se pUchA-'bolo, kyA sthiti hai?' maMtriyoM kA kalejA baiThane lgaa| unheM bhaya thA ki vajIra unake saMbaMdha meM kucha na kaha de| vajIra bolA-'jahAMpanAha! saba ThIka-ThAka hai|' maMtrI loga Azvasta hokara kanakhiyoM se eka-dUsare ko dekhane lge| vajIra bAdazAha ke nikaTa pahuMcA aura sArI sthiti kI jAnakArI dekara bolA 'bahuta dinoM se kasIlA AyA, para hamane kinase na jtaayaa| ___cakkI pIsa kara rakhI zAna, najare daulata mhrvaan||' mahAna vyaktiyoM kI najara meM hI daulata hai| unakI najara jahAM Tika jAtI hai, vahAM hara asaMbhava kArya saMbhava ho jAtA hai| 55. vyAkaraNa meM do prakAra ke akSara hote haiM-laghu aura guru| a i u R tR-ye laghu akSara haiN| inako laghu mAnane kA AdhAra hai ina akSaroM kI eka maatraa| dvimAtrika akSara A I U e ai o au guru kahalAte haiN| ekamAtrika akSara laghu pariziSTa-1 / 305 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI hote haiM, para vyAkaraNa meM eka sUtra AtA hai-'saMyoge guruH' -saMyukta akSara Age hone para laghu-saMjJaka akSara bhI gurusaMjJaka ho jAte haiN| jaise-eka zabda hai-sty| isameM sakAra ekamAtrika akSara hai, ataH laghu hai| kiMtu Age tya ina saMyukta akSaroM ke yoga se sakAra gurusaMjJaka ho gyaa| isI prakAra guru kI kRpA se sAmAnya vyakti bhI mahAna bana jAtA hai| 56. AcAryazrI tulasI ke yuvarAja padArohaNa ke avasara para gaNezadAsajI gadhaiyA (kAlI dAr3hI vAle seTha) ke mAnasika utsAha kA aMkana nimnalikhita paMktiyoM se kiyA jA sakatA hai 1. utsAha manAyo seTha 'zyAma dAr3hIdhara' thALyAM bhara bAMTI khUba miThAyAM ghr-ghr| kesariyA sAphA kesara syUM raMgAyA, paccAsAM karmacAriyAM sira bNdhaayaa|| 2. jo Ayo hAtha badhAI meM de dInho, saradAra nArasiMha ro mUlyAMkana kiinho| paMDita raghunaMdana ghanazyAma sanamAnyA, vaitanika naukarAM nai ghara kA jyUM maanyaa|| 57. usa samaya AcArya-vaMdanA ke samaya sAdhviyAM saba saMtoM ko nAmollekha pUrvaka vaMdanA karatI thiiN| usa dina (vi. saM. 1663 bhAdrava zuklA tRtIyA) prAtaHkAla sAdhviyAM gurudeva ko vaMdana karane phuNciiN| AcAryazrI kAlUgaNI dvArA muni tulasI ko yuvAcArya pada pradAna karane ke bAda sAdhviyoM ne sadA kI bhAMti vaMdanA kA krama prAraMbha kiyaa| sAdhvI kistUrAMjI (lADanUM) eka-eka muni kA nAmollekha kara rahI thiiN| unhoMne yuvAcAryazrI kA nAma dIkSA-krama ke anusAra bIca meM liyaa| nAma lete hI AcAryazrI kAlUgaNI ne unako saMketa kara rokA aura pharamAyA-'kyA vaMdanA karatI ho? pUrI vidhi bhI nahIM jaantii| dUsarI bAra kro|' dUsarI bAra ke vaMdanA-krama meM yuvAcArya tulasI kA nAma bilakula chor3a diyA gyaa| kAlUgaNI ne phira pharamAyA-'vaMdanA vidhivata nahIM huI, dubArA kro|' AcArya kI sannidhi meM yuvAcArya ko vaMdanA kaise ho, yaha anubhava vahAM upasthita sAdhviyoM meM se kisI ko nahIM thaa| saba muni bhI usa vidhi ko nahIM jAnate the| sAdhvI kistUrAMjI sahamI huI-sI idhara-udhara dekhane lgiiN| Akhira maMtrI muni maganalAlajI ne unako mArgadarzana dete hue kahA-dekho, pahale AcAryazrI ko vaMdanA karo, phira 'matthaeNa vaMdAmi yuvAcArya mahArAja' -isa zabdAvalI se yuvAcArya 306 / kAlUyazovilAsa-2 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko vaMdanA karo / yuvAcArya kA nAma lene kI apekSA nahIM hai| usake bAda saba saMtoM ko dIkSA - krama se nAmollekhapUrvaka vaMdanA karo / sAdhvI kistUrAMjI kA vyAmoha TUTA / AcAryazrI kAlUgaNI aura maMtrI muni ke saMyukta mArgadarzana ne saba sAdhu-sAdhviyoM ko saMgha kI eka vizeSa nIti se paricita karA diyaa| 58. AcAryazrI bhikSu ne terApaMtha sAdhu saMgha ko AcAraniSTha, suvyavasthita aura saMgaThita banAe rakhane ke lie samaya-samaya para aneka vidhi-vidhAnoM kA nirmANa kiyA, jinako likhata kahA jAtA hai / pahalA likhata vi.saM. 1832 kI sAla aura aMtima likhata vi.saM. 1856 kA likhA huA hai / bIca meM aneka likhata likhe ge| jayAcArya ne una saba vidhAnoM ko saMkalita kara tathA svAmIjI kI zikSAtmaka kRtiyoM kA saMdarbha dete hue unakA vargIkaraNa kara usakA nAma diyA - gaNavizuddhikaraNa hAjarI | hAjarI isakA saMkSipta rUpa hai| isakI bhASA rAjasthAnI hai / prAcIna samaya meM hAjarI kA vAcana pratidina hotA thA / usake bAda DAlagaNI aura kAlUgaNI ke samaya pratidina 'lekhapatra' para hastAkSara karanA tathA saptAha meM do bAra (somavAra aura guruvAra) hAjarI vAcana kA krama claa| vAcana kA kAryakrama madhyAhna meM hotA thaa| muni tulasI jisa dina yuvAcArya bane, usa dina guruvAra thA / AcAryazrI kAlUgaNI asvasthatA ke kAraNa usa samaya hAjarI kA vAcana kara nahIM sakate the / isalie yuvAcArya ne madhyAhna ke samaya hAjarI kA vAcana kiyA / (vizeSa jAnakArI ke lie dekheM 'terApaMtha kA itihAsa', pR. 338, 336) 56. kAlUgaNI ke asvAsthya kA saMvAda pAkara sAdhu-sAdhviyoM kA ciMtita honA svAbhAvika thA / yadyapi AcAryazrI kI sevA meM sevAbhAvI sAdhu-sAdhviyoM kI kamI nahIM thI, para dUrI meM ciMtA adhika bar3ha jAtI hai / AcArya kI asvasthatA meM cAturmAsa meM bhI vihAra kiyA jA sakatA hai, isa zAstrIya paraMparA ke anusAra usa samaya kaI kSetroM se sAdhu-sAdhviyAM gaMgApura pahuMca ge| una sabakA nAmAMkana yahAM kiyA jA rahA hai 1 grAma kAMkarolI rAjanagara pura pahunA pIthAsa bAgora AmeTa nAma muni sukhalAlajI, pUnamacaMdajI, udayacaMdajI muni dhanarUpajI, hastImalajI sAdhvI kesarajI kA siMghAr3A sAdhvI kesarajI (choTA) kA siMghAr3A sAdhvI madhujI kA siMghAr3A sAdhvI juvArAMjI kA siMghAr3A muni phUlacaMdajI pariziSTa-1 / 307 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake atirikta 'moTegAMva' Adi kucha kSetroM se bhI sAdhu-sAdhviyoM ne vihAra kara diyA thA, para kAlUgaNI dvArA manA kara dene para ve saba gaMgApura nahIM pahuMca ske| 60. vi. saM. 1683 lADanUM maryAdA - mahotsava ke avasara para muni tulasI ko zIta - jvara ho gayA / bukhAra hone ke kAraNa ve so rahe the| rAtri meM lagabhaga dasa baje muni mUlacaMdajI (bIdAsara) unake pAsa pahuMce aura bole- 'aba tumhArI tabIyata kaisI hai? bukhAra utarA yA nahIM ?' muni tulasI ne pUchA- 'Apa isa samaya kyoM padhAre?' muni mUlacaMdajI ne uttara diyA- 'mujhe zrIjI mahArAja ( kAlUgaNI) ne bhejA hai| unhoMne pharamAyA ki maiM tumheM pUchakara punaH tumhArI sthiti ke bAre meM unheM nivedana karUM / dekha, tuma para kAlUgaNI kI kitanI marjI hai / ' kAlUgaNI kI isa apratima kRpA ne muni tulasI ko abhibhUta kara diyA / 61. vi. saM. 1686 chApara meM muni tulasI ke pAMva meM babUla kA kAMTA laga gyaa| muni cauthamalajI Adi saMtoM ne zUla se khodakara kAMTA nikAlane kA prayAsa kiyaa| kAMTA kAphI gaharAI meM thA / use khodA gayA to vaha nIce calA gyaa| pIr3A adhika hone se kAMTA nikala nahIM sakA / kAlUgaNI ko isa bAta kA patA calA taba ve dharatI para kaMbala bichAkara baiThe aura apane ghuTane para muni tulasI kA paira TikAkara kAMTA dekhaa| kAMTA kAphI gaharA thA / khodane meM pUrI sAvadhAnI na rakhane ke kAraNa vaha adhika gaharA calA gayA thaa| kAlUgaNI ne pharamAyA-'maiM kAMTA nikAla to sakatA thA para muni cauthamala ise bigAr3a diyA, isalie yaha nahIM nikalA / ' muni cauthamalajI ne muni tulasI kI ora unmukha hokara kahA - 'tumhArA kAMTA nikAlane kA kAma hAtha meM liyA taba yaha pada milA / ' kAMTA nikale yA nahIM, kAlUgaNI ke mana meM apane ziSya ke prati jo sahaja vAtsalya thA aura use jisa prakAra se abhivyakti milI, vaha itihAsa kI virala ghaTanAoM meM se eka hai| I 62. vi. saM. 1686 meM kAlUgaNI bIdAsara ke paMcAyatI nohare meM pravAsa kara rahe the| muni tulasI unake sAtha hI the / eka dina muni tulasI ke peTa meM bhayaMkara darda huaa| rAta bhara nIMda nahIM AI, becainI bhI kAphI rahI / kAlUgaNI ne saMtoM ko nirdeza diyA ki jaba taka darda ThIka na ho, saMta pAsa meM baiThe raheM / prAtaHkAla naI polavAle kAnamalajI baiMgAnI ne nAr3I dekhakara kahA - ' nAr3I kI gati kharAba hai / ' kAlUgaNI ko nivedana kiyA gyaa| kAlUgaNI ne paMcamI samiti se lauTakara muni tulasI ko apane pAsa bulA liyaa| vahIM bichaunA kara sulAyA, 308 / kAlUyazovilAsa-2 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane hAtha se davA dI tathA pathya kI vyavasthA krvaaii| isa kRpAbhAva se muni tulasI ko jo toSa milA vaha to anirvacanIya hai hI, darzaka muniyoM ne bhI usa samaya vizeSa AhlAda kA anubhava kiyaa| 63. vi. saM.1688 kI bAta hai| AcAryazrI tulasI carma-vikRti ke kAraNa asvastha ho ge| pUre zarIra para dAda-se ho gae, jo pahale lAla-lAla hote, phira sapheda ho jaate| kaI upacAra kie gae, kiMtu lAbha nahIM huaa| muni tulasI ke mana meM eka prakAra se bahama ho gayA ki na jAne kyA ho gayA? kAlUgaNI ko patA calA to unako bulAkara pharamAyA- 'bahama nahIM karanA cAhie, saba ThIka ho jaaegaa|' ___ kAlUgaNI ko lADanUM se vihAra kara maryAdA-mahotsava ke lie chApara padhAranA thaa| lADanUM kA DaoN. vibhUtibhUSaNa muni tulasI kI cikitsA kara rahA thaa| isalie unako lADanUM rakhanA jarUrI thaa| kAlUgaNI svayaM unheM dUra rakhanA nahIM cAhate the aura ve rahanA bhI nahIM cAhate the| phira bhI AvazyakatAvaza vaisA prasaMga upasthita ho gyaa| kAlUgaNI ne socA-mere se dUra rahane ke kAraNa isakA mana khinna na ho jAe, ataH AtmIya bhAva vyakta karate hue kahA-'tulasI! tujhe kucha dina yahAM rahanA hai| muni caMpAlAla tumhAre pAsa hai hii| aura batA, tU apane pAsa kisa-kisa ko rkhegaa|' muni tulasI dravita ho ge| ve kucha bola nahIM paae| kAlUgaNI ne kRpA kara nau saMtoM ko vahAM rkhaa| maMtrI muni maganalAlajI ne kahA- 'tumhArI icchA ho to maiM yahAM raha jaauuN|' eka bAla muni ke prati yaha asIma karuNA muni kI apanI yogyatA ko to pramANita karatI hI hai, sAtha hI kAlUgaNI kI komalatA aura parakhane kI kSamatA kA bhI sabala udAharaNa hai| lagabhaga tIna mAha muni tulasI lADanUM ruke| anya auSadhiyoM ke sAtha tela mAliza se usa bImArI meM vizeSa lAbha huaa| svAsthya-lAbha kara unhoMne ratanagar3ha meM pUjya kAlUgaNI ke darzana prApta kie| 64. vi. saM. 1660 meM kAlUgaNI sujAnagar3ha se vihAra kara DIDavAnA, khATU hote hue IDavA pdhaare| vahAM rAtrikAlIna vyAkhyAna ke samaya unhoMne muni tulasI ko apane pAsa bulAkara kahA-'tulasI! vyAkhyAna meM gAne kA prasaMga ho, vahAM tU gAyA kara, usakI vyAkhyA maiM kruuNgaa|' vahAM do dina taka yaha nayA krama claa| isa nae krama ke pIche kyA rahasya hai, yaha jijJAsA kaI muniyoM ke mana meM jAgrata huii| kAlUgaNI ne isa saMdarbha meM pharamAyA-'maghavAgaNI vyAkhyAna meM kaI pariziSTa-1 / 306 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra gAne kA prasaMga AtA taba mujhe khar3A karate aura usakA vizleSaNa svayaM karate the| maiM to usI krama kA pratyAvartana kara rahA huuN|' 65. kAlUgaNI ke samaya meM terApaMtha saMgha meM zikSA kA bahuAyAmI vikAsa huaa| unhoMne muni tulasI ko bhI samaya-samaya para adhyayana kI bahuta preraNA dI / dina meM kaI bAra Apa svayaM hAtha meM patra lekara kahate- 'tulasI ! Aja kitanA pATha yAda kiyA hai, mujhe sunA / ' adhyayana meM kisI prakAra kI bAdhA na Ae, isa dRSTi se bahuta bAra kAlUgaNI muni tulasI ko apane sAmane Ane aura pahuMcAne jAne ke lie manA kara dete / kAlUgaNI kabhI-kabhI atyaMta sneha ke sAtha kahate - 'tulasI ! tU abhI adhika samaya lagAkara tathA zrama karake adhyayana kiyA kara / isa samaya adhyayana honA sahaja hai, bAda meM muzkila ho jAegA / ' muni tulasI ne usa preraNA ko gaharAI se svIkAra kiyA aura zikSA ke kSetra meM eka kIrtimAna sthApita kara diyA / 66. dIkSA ke bAda zaikSa sAdhu-sAdhviyoM kI kucha samaya taka AhAra kI pAMtI (vibhAga) nahIM kI jAtI, unake bhojana kI vyavasthA samuccaya se hotI hai / kAlUgaNI ne muni tulasI ko tIna sAla taka samuccaya meM rkhaa| kAlUgaNI svayaM bhI tIna varSa samuccaya meM rahe the, saMbhavataH unhoMne usI avadhi ko lakSita kara muni tulasI ke lie bhI tIna varSa kA samaya rakhA / pAMtI hone ke bAda bhojana kI vyavasthA apane-apane sAjha (AcArya ke sAtha rahane vAle sAdhuoM ke dala ) meM hotI hai| muni tulasI bhI apane sAjha ke saMtoM ke sAtha bhojana karane lage, para kAlUgaNI ke mana meM itanA vAtsalya thA ki bahuta mahInoM taka unako eka samaya kA bhojana apane pAsa hI karavAte tathA bAda meM bhI koI vizeSa padArtha AtA to sAdhuoM ke dvArA vahIM pahuMcA dete| muni tulasI apane ArAdhyadeva ke usa karuNAmaya prasAda ko amRta samajhakara svIkAra kara lete| gyAraha varSa kI usa avadhi meM bahuta kama dina aise bIte hoMge, jaba bhojana ke samaya kAlUgaNI ne muni tulasI ko yAda na kiyA ho / 67. mAtuzrI vadanAMjI AcArya zrI tulasI kI saMsArapakSIyA mAtA thIM / AcAryazrI kI dIkSA ke samaya hI mAtuzrI dIkSA lenA cAhatI thIM, para AcAryazrI ne apanI dIkSA meM vilaMba kI saMbhAvanA se usa bAta para dhyAna nahIM diyaa| AcAryazrI kAlUgaNI ke svargArohaNa ke bAda mAtuzrI ne apane vairAgya kI bAta prabalatA se uThAI | AcAryazrI tulasI ne isa bAta ko gaMbhIratA se nahIM liyA, para sevAbhAvI munizrI caMpAlAlajI kA mAnasa bana gayA / unhoMne maMtrI muni zrI maganalAlajI ko taiyAra 310 / kAlUyazovilAsa-2 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara AgrahapUrvaka AcAryazrI se nivedana kiyaa| AcAryazrI isa prasaMga ko TAlanA cAhate the| kyoMki isameM kucha dUsarI bAdhAoM ke sAtha eka vyAvahArika bAdhA yaha thI ki mAtuzrI chogAMjI kI upasthiti meM dUsarI mAjI kA Agamana kaise rahegA? isa para janatA kI kyA pratikriyA hogI? donoM mAjI kA pArasparika saMbaMdha kyA hogA? aneka praznacihna khar3e ho ge| para sevAbhAvIjI ne dIkSA ke anukUla aisA vAtAvaraNa taiyAra kara liyA ki aneka vyaktiyoM ne mAtuzrI ko dIkSA ke lie svIkRti dene kA anurodha kiyaa| mAtuzrI chogAMjI ne isa saMbaMdha meM sunA to unhoMne bhI dIkSA ke lie bala dekara nivedana krvaayaa| phalataH vi.saM. 1664 bIkAnera cAturmAsa meM saMpanna ikatIsa dIkSAoM meM mAtuzrI vadanAMjI kI dIkSA ho gii| mAtuzrI vadanAMjI dIkSita hokara bIdAsara meM jaba mAtuzrI chogAMjI se milIM to unhoMne unakA hRdaya se svAgata kiyaa| ve unheM apanA sAjhIvAla kahakara pukAratIM aura vadanAM-vadanAM saMbodhita kara prasanna ho jaatiiN| cAturmAsa, mahotsava tathA zeSakAla ke samaya jaba kabhI donoM mAtuzrI kA sahavAsa hotA, paraspara sauhArda kA vAtAvaraNa khila utthtaa| do AcAryoM kI mAtAeM dIkSita hokara eka sAtha rhiiN| yaha terApaMtha ke itihAsa kI naI ghaTanA thii| donoM mAtuzrI kI ekatA vilakSaNa thii| mAtuzrI chogAMjI bIdAsara sthiravAsinI thiiN| unakA svargavAsa vi.saM. 1667 meM huaa| mAtuzrI vadanAMjI kA sthiravAsa bhI bIdAsara meM huA, yaha bhI unake ekatva kI eka kar3I hai| 68. zukla pakSa kI dvitIyA ko AkAza meM nae caMdramA kA udaya hotA hai| dvitIyA ke caMdramA ko hiMdU aura muslima donoM dekhate haiM, mahattva dete haiM tathA use zubha aura maMgalarUpa meM mAnate haiN| isa paraMparA ke pIche rahasya kyA hai, vaha zodha kA viSaya hai| para yaha paraMparA hai bahuta praaciin| . ___AcAryazrI kAlUgaNI kA janma phAlguna zuklA dvitIyA ko huaa| isalie navodita caMdramA kI kalpanA kara saMsAra sahaja hI unake prati natamastaka hotA rhaa| 66. AcAryazrI kAlUgaNI ne apane jIvana meM tIna AcAryoM kA sAnnidhya upalabdha kiyaa| maghavAgaNI kI sannidhi meM Apa pAMca sAla rahe, mANakagaNI ke netRtva meM sAr3he cAra sAla rahe aura DAlagaNI kI anuzAsanA meM sAr3he gyAraha sAla rhe| tInoM AcAryoM kI anuzAsanA meM AcAryazrI kAlUgaNI eka zAsita vyakti kI haisiyata se rahe the, phira bhI apane-Apa meM itane lIna the ki unako nikaTatA se dekhanevAle kahate-'ye to rAjA bhoja haiN|' kAlUgaNI ke saMbaMdha meM yaha bhI kahA jAtA hai ki unakI janmakuNDalI meM pariziSTa-1 / 311 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI viziSTa yoga thaa| use dekhakara eka prabuddha jyotiSI ne batAyA- 'yaha kuNDalI jisa vyakti kI hai, usake Upara bAraha barasa se adhika koI mAlika nahIM raha sakegA aura eka dina vaha svayaM adhikArI bana jaaegaa|' ___ usa samaya jyotiSI kI bAta para kisI ne vizvAsa kiyA yA nahIM, para Age jAkara vaha sahI rUpa meM pramANita ho gii| 70. AcAryazrI kAlUgaNI ke samaya huI dIkSAoM kA yaMtrakula dIkSA avivAhita vivAhita strI-pati strI-pati gaNa bAhara yugala chor3akara viyoga / saMta satiyAM saMta satiyAM saMta satiyAM saMta satiyAM saMta satiyAM saMta satiyAM 155 255 106 85 22 22 3 25 24 123 35 1 ___410 161 4 4 28 147 36 71. rAjagRha meM eka sArthavAha thaa| usake cAra putra aura cAra putravadhueM thiiN| putravadhuoM ke nAma the-ujjhitA, bhogavatI, rakSitA aura rohinnii| sArthavAha vRddha huaa| usane ghara kI jimmedArI saMbhalAne ke lie bahuoM kA parIkSaNa karanA caahaa| sArthavAha ne eka vizAla bhoja AmaMtrita kiyaa| bhoja ke bAda parijanoM ke samakSa cAroM bahuoM ko pAMca-pAMca dAne cAvala ke die aura kahA-jaba maiM mAMgU, taba lauTA denaa|' bar3I bahU ne cAvala ke dAne pheMka die| dUsarI ne sasurajI kA prasAda mAnakara khA lie| tIsarI ne eka DibiyA meM unako surakSita rakhA aura cauthI ne apane pIharavAloM ke pAsa bhejakara una pAMca dAnoM kI alaga se khetI karane ko kaha diyaa| eka-eka kara pAMca varSa vyatIta ho ge| sArthavAha ne punaH prItibhoja bulAkara bahuoM se cAvala maaNge| bar3I bahU ne koSThAgAra se cAvala ke pAMca dAne lAkara die| sasura ne pUchA-'kyA ye ve hI cAvala haiM?' vaha bolI- 'unako maiMne pheMka diyA thA, ye dUsare haiN| dUsarI bahU ne kahA-'una cAvaloM ko maiMne ApakA prasAda mAnakara khA liyA, dUsare dAne taiyAra haiN|' tIsarI ne apanI DibiyA kholakara sasura ko mUla ke cAvala sauMpa die| aba choTI bahU kI bArI thii| vaha bolI-'sasurajI! Apake die hue pAMca cAvala pAMca varSoM meM bahuta bar3ha ge| unake lie kucha vAhanoM kI vyavasthA kiijie| bahU ke pIhara se cAvala A ge| sArthavAha bahuta prasanna huaa| usane apanI sabase choTI bahU rohiNI ko ghara kI pUrI jimmedArI sauNpii| tIsarI bahU rakSitA 312 / kAlUyazovilAsa-2 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko tijorI kI cAbiyAM sauMpakara surakSA kA bhAra diyaa| dUsarI bahU bhogavatI ko rasoIghara kI vyavasthA saMbhalAI aura bar3I bahU ujjhitA ko ghara kI saphAI kA kAma sauNpaa| yogyatA ke anusAra kArya kA vibhAjana dekhakara AgaMtuka logoM ne sArthavAha kI muktakaMTha se prazaMsA kI / pUjya kAlUgaNI ne bhI rakSitA aura rohiNI kI bhAMti dharmasaMgha kI pragati meM apanA yogadAna diyA / 72. AcAryazrI tulasI ne apane bacapana meM logoM ke muMha se sunA - ' apane dharmasaMgha ke saMbaMdha meM kiMvadaMtI calI A rahI hai ki isake AThaveM AcArya vilakSaNa hoNge|' kisI anya vyakti ne kahA - 'kiMvadaMtI kyoM? svayaM svAmIjI ne svapna meM isa tathya kA saMketa diyA hai|' eka anya vyakti bolA- 'jayAcArya ko eka svapna AyA, usameM bhI isa bAta kA AbhAsa milatA hai|' eka bhAI bolA- 'svapna aura kiMvadaMtiyoM kI bAta chodd'o| maiM eka Thosa pramANa detA huuN| bIdAsara ke nagarAjajI baiMganI ko devatA kA iSTa thaa| jisa dina kAlUgaNI kA janma huA usI dina unhoMne vyAkhyAna meM jayAcArya evaM yuvAcArya zrI maghavA se yaha nivedana kara diyA thA ki Aja terApaMtha ke eka prabhAvaka AcArya kA janma huA hai aura vaha sthAna yahAM se cAra kosa ke aMdara-aMdara hai / ' AcAryazrI ne apane kAvya meM ukta tathyoM kA uddharaNa dete hue likhA hai ki ina kiMvadaMtiyoM meM kitanA tathya hai, maiM nahIM jAnatA / para AThaveM AcAryazrI kAlUgaNI kA prabhAva anirvacanIya rahA, yaha hamane pratyakSa dekhA hai aura anubhava kiyA hai| 73. muni cauthamalajI ne zakuna ke phala meM saMdeha upasthita karate hue eka dina AcAryazrI kAlUgaNI se nivedana kiyA- 'gurudeva ! pahale to zakuna kI bAta bahuta milatI thI, Ajakala aisA nahIM hotA hai| kyA zakuna sAre nirarthaka haiM?' kAlUgaNI ne muni cauthamalajI ke isa prazna para TippaNI karate hue kahA - 'zakuna ke phala hote the aura hote haiM, ataH hama unheM nirarthaka kyoM mAneM? dekho, abhI hama jaba lADanUM gae the taba phaNadhara kAle nAga kA zakuna huA thaa| usake phalasvarUpa akalpita rUpa se 'tulasI' kI dIkSA ho gii| isase bar3hakara usa zakuna kA aura kyA phala hotA / 74. AcAryazrI bhikSu eka nae dharmasaMgha ke saMsthApaka the| usa samaya unake sAmane makAna aura bhojana kI kaThinAI to thI hI, adhyayana ke lie pUre zAstra bhI upalabdha nahIM the| bhagavatI sUtra kI prati prApta karane ke lie svAmIjI ne athaka pariziSTa-1 / 313 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizrama kiyA, kiMtu vaha nahIM mila paaii| apane jIvana ke aMtima varSoM meM ve goguMdA (moTegAMva) pdhaare| vahAM ke zrAvakoM se Apako lagabhaga 2300 pannoM kI bhagavatI sUtra kI eka prati upalabdha huI thii| kAlUgaNI ke samaya meM saMgha kA pustaka bhaNDAra kAphI samRddha ho gyaa| usa samaya kevala bhagavatI sUtra kI bIsoM pratiyAM prApta thiiN| 75. bhayaMkara virodha, saMgharSa aura kaThinAiyoM ke bAvajUda AcAryazrI bhikSu apane saMkalpa para dRr3ha the| unakI satyaniSThA, siddhAMtavAditA aura saMkalpazakti ne logoM kA mana jItanA zurU kara diyaa| eka dina kucha bhAiyoM ne nivedana kiyA-'gurudeva, amuka-amuka kSetroM meM Apake prati acchI bhAvanA hai| Apa vahAM sAdhuoM ko bhejeM to ve loga tattva samajha sakate haiN| ____ AcArya bhikSu ne ukta prasaMga meM kahA-'bhAI! jaMgala meM caMdana ke vana bahuta haiN| acche kArIgara hoM to acche-se-acche kapATa, paTTa Adi taiyAra ho sakate haiN| kASThazilpa vikasita ho sakatA hai, para kArIgara (zilpakAra) hI na hoM to kyA kiyA jAe? abhI hamAre pAsa sAdhu itane kama haiM ki hama itane kSetroM kI saMbhAla nahIM kara skte|' AcAryazrI bhikSu ne jo kamI anubhava kI, AcAryazrI kAlUgaNI ke samaya meM usakI pUrti ho gii| kAlUgaNI ke zAsana meM saMtoM kI saMkhyA ke sAtha siMghAr3oM (daloM) kI saMkhyA meM bhI vRddhi ho gii| 76. kAlUgaNI ke yuga meM prathama bAra sudUra pradezoM kI yAtrA karane vAle santoM kA vivaraNa nimnAMkita soraThoM meM par3heM 1. zubha saMvata saMbhAla, ugaNIsai sityaasiyai| ___ bhejyA pUjya kRpAla, khAnadeza ghAsI munii|| 2. vicarI deza barAra, mugalAI mana mhaalto| ___ bolArama bAjAra, nayyAsiya pAvasa kiyo|| 3. bombe zahara sujANa, sUrajamala muni paatthvyo| nayyAsiya pahicANa, kAlU guru karuNA krii| 4. nibbai vikrama sAla, sI. pI. jabbalapura lge| munivara caMpAlAla, nUtana nAma kmaaviyo|| 5. vikrama bANava sAla, pUnA meM pahuMcyo prvr| kAnamalla muni cAla, guru kAlU Adeza syuuN|| 77. AcAryazrI kAlUgaNI ke samaya meM sAdhu-sAdhviyoM meM huI vizeSa tapasyA kA yaMtra 314 / kAlUyazovilAsa-2 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 55 dina / 54 dina navamAsI | chavamAsI | sAr3he tIna | do mAsI Acha ke Acha ke mAsI Acha AgAra se | AgAra se | ke AgAra se sAdhvI sAdhvA / santa / santa santa sAdhviyAM santa santa 2 2 53 dina | 52 dina | 51 dina Der3hamAsI 44 | 32 se 41 dina | 47 dina se 47 dina Acha ke AgAra se santa sAdhviyAM santa saadhviyaaN| santa 5 1 16 10 / 1 sAdhvI santa santa 26 anazana mAsakhamaNa | paripATI | cauthI / do-do mAsa / 41,46 dina | 37 dina 27 se 31 prathama, dUsarI, | paripATI | saMlekhanA 15 | salekhanA 30 | anazana dina cauthI tathA dina do ghaNTA | dina 2 ghaNTA dUsarI aura anazana tIsarI santa satiyAM santa sAdhviyAM santa sAdhviyAM sAdhvI | 36 21 57 78. vi. saM. 1677 (IsvI sana 1621) meM kendra sarakAra ne janasaMkhyA ke AMkar3e taiyAra karane kA nirdeza diyaa| janasaMkhyA karane ke lie jo gaNanA-patra taiyAra huA, usameM dhArmika dRSTi se jainadharma ko do vargoM meM vibhakta kiyA-zvetAMbara aura digNbr| zvetAMbara jainoM kA vargIkaraNa do koSThakoM meM huA-mUrtipUjaka aura sthAnakavAsI / terApaMtha sampradAya meM AsthAzIla logoM ke lie alaga se koI koSThaka nahIM thaa| isa bAta kI avagati pAkara zrIcandajI gadhaiyA (saradArazahara), kezarIcaMdajI koThArI (cUrU) tathA janagaNanA se saMbaMdhita do adhikAriyoM ne dillI pahuMcakara kendra sarakAra ko pUrI jAnakArI dii| isake lie unheM kAphI prayatna karanA pdd'aa| isa pariziSTa-1 / 315 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayatna ke phalasvarUpa terApaMthI jainoM ke lie eka alaga koSThaka rakhane kA nirdeza diyA gyaa| 76. kAlUgaNI apane zAsanakAla meM saMskRta vidyA ko vikasita rUpa meM dekhanA cAhate the| saMskRta kA vikAsa usake vyAkaraNa para nirbhara hai| saMskRta bhASA kA vyAkaraNa kucha jaTila to hai para dRr3ha saMkalpa ke sAmane jaTilatA svayaM samApta ho jAtI hai| kAlUgaNI saMskRta vyAkaraNa kA abhyAsa karane vAle sAdhuoM se kahate- 'vyAkaraNa kA adhyayana karanA hai to 'gho. ci. pU. li.' ina cAra zabdoM ko pakar3a lo|' isa saMdarbha meM Apa eka dohA sikhAte khAna pAna ciMtA tajai, nizcaya mAMDai mrnn| gho. ci. pU. li. karato rahai, taba Avai vyaakrnn|| gho.-ghokanA, kaMThastha krnaa| ci.-citAranA, pratyAvartana krnaa| puu.-puuchnaa| li.-likhnaa| uparyukta cAra bAteM nahIM AeMgI to vyAkaraNa bhI nahIM aaegaa| kAlUgaNI ne svayaM ina cAra binduoM ko pakar3A tathA sAdhu-sAdhviyoM ko bhI isa ora prerita kiyaa| 80. nyAyazAstra ke kSetra meM jaina nyAya kA apanA mahattvapUrNa sthAna hai| terApaMtha saMgha meM nyAya ke adhyayana-adhyApana kA krama vizeSa rUpa se kAlUgaNI ke samaya se claa| Apane muni tulasI ko 'SaDdarzana' kaMThastha karane ke bAda 'pramANanayatattvalokAlaMkAra' ke sUtra yAda karane kA nirdeza diyaa| usa samaya kAlUgaNI ke pAsa 'pramANanaya....' kI eka hI prati thii| usameM kevala sUtra the, jo ATha-nau patroM meM likhe hue the| vaha prati varSA se bhIgI huI thI aura usameM pAnI ke dhabbe bhI the| muni tulasI ne pahalI bAra kisI nyAya-graMtha kA nAma sunaa| viSaya nayA thA, phira bhI kAlUgaNI ne usake prati itanI abhiruci jAgrata kara dI ki unhoMne kucha hI samaya meM sUtra yAda kara lie| kAlUgaNI kaI bAra ve sUtra sunate aura kahate-kahIM isakI vRtti mila jAe to jarUra par3hanI hai| kAlUgaNI ke svargavAsa ke kucha varSoM bAda AcAryazrI tulasI ko apane pustaka bhaNDAra se 'pramANanayatattvalokAlaMkAra' kI vRtti (ratnAkarAvatArikA) kI eka purAnI 316 / kAlUyazovilAsa-2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prati milii| use dekhate hI AcAryazrI ke mana meM eka ajJAta AkarSaNa jaga gyaa| unhoMne usakI naI prati bnvaaii| kAlAntara meM to usakI mudrita pustakeM (ratnAkarAvatArikA evaM bRhavRtti syAdvAdaratnAkara) bhI upalabdha ho giiN| isa upalabdhi ke bAda usakA adhyayana kiyA, adhyApana kiyA aura terApaMtha saMgha ke pAThyakrama (yogyatama dvitIya vaSa) meM jor3a diyaa| adhyayana-adhyApana ke krama se patA calA ki nyAya ke kSetra meM vizada jAnakArI pAne ke lie ukta grantha bahuta upayogI hai| AcAryazrI kAlUgaNI usakA mahattva nahIM batAte to sambhavataH usake prati sahaja bhAva se itanA AkarSaNa nahIM hotaa| 81. AcAryazrI kAlUgaNI ke mana meM apane dharmasaMgha meM jJAna kI gaMgA ko tIvratA se bahA dene kI icchA thii| isa icchA kI pUrti ke lie ve samaya-samaya para apane bhAvI uttarAdhikArI muni tulasI ko prerita karate rahate the| saMskRta bhASA par3hAne ke uddezya se unhoMne muni tulasI ko vyAkaraNa sikhaayaa| chaMda vidyA meM avagAhana karane ke lie 'vRttaratnAkara' yAda krvaayaa| sAhitya kI dRSTi se kAvyAnuzAsana par3hane kI preraNA dii| prAkRta bhASA meM gati karane ke lie AThavAM adhyAya sikhaayaa| AThaveM adhyAya para likhI gaI 'prAkRtaDhUMDhikA' kA adhyayana usI pUrva preraNA se huaa| DhUMDhikA AThaveM adhyAya kI vyAkhyA hai, jisake do caraNa chape hue haiN| zeSa do caraNa hamAre pustaka bhaNDAra meM haiM, jo saMbhavataH abhI taka anyatra kahIM upalabdha nahIM hue haiN| 'jJAna kaMThAM aura dAma aMTAM' isa janazruti meM kAlUgaNI kA pUrA vizvAsa thaa| isalie uNAdi, gaNaratnamahodadhi, dhAtupATha, liMgAnuzAsana, prabodhacandrikA (vyAkaraNa) Adi na jAne kitane prakIrNa graMtha muni tulasI ko kaMThastha krvaae| 'zAntasudhArasa' (jo ki usa samaya pUrA upalabdha nahIM thA) kI kucha gItikAeM yAda karavAkara bAra-bAra sunate aura prasannatA vyakta krte| bAda meM jaba vaha pUrA upalabdha huA to terApaMtha dharmasaMgha meM isakA vizeSa pracalana ho gyaa| jJAnArAdhanA kI ina dizAoM kA udghATana pUjya gurudeva kAlUgaNI kI sUjhabUjha aura preraNA kA suphala hai tathA udghATita dizAoM meM nae-nae unmeSa lAne kA sArA zreya AcAryazrI tulasI ko hai| 82. Agama sAhitya ke anuzIlana se zrImajjayAcArya ko kucha vizeSa dRSTiyAM miliiN| kAlUgaNI ne apane yuga meM una dRSTiyoM ko adhika parimArjita kara liyaa| ve bahuta bAra kahate the-AgamoM kA zabdArtha raTane mAtra se kAma nahIM calegA, vizada jAnakArI ke lie TIkA sAhitya kA adhyayana karanA caahie| tulanAtmaka adhyayana pariziSTa-1 / 317 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI dizA meM bhI unakI abhiruci thii| kiMtu paryApta sAmagrI upalabdha na hone se usa dizA meM gati nahIM ho skii| __ AgamoM ke Adhunikatama saMpAdana kA kAma AcAryazrI tulasI ke yuga meM zurU huA, para usakA bIjavapana kAlUgaNI dvArA kiyA huA hai| bIja ko pallavita, puSpita aura phalita karanA bahuta bar3I upalabdhi hai, kiMtu isa upalabdhi kA srota hai bIjavapana karane kI kalA aura kssmtaa| kAlUgaNI ke bIjavapana ko AcAryazrI tulasI prazasta mArga kI upalabdhi ke rUpa meM svIkAra karate haiN| 83. AcAryazrI kAlUgaNI samaya-samaya para santoM kA parIkSaNa karate rahate the| ve parIkSaNa bhI isa prakAra karate ki santa hakke-bakke raha jaate| eka dina prAyaH sabhI santoM ko bulAkara Apane kahA-'asavArI' kI rAga sunaao|' isakI pUrI paMkti hai-'rANAjI! thAMrI dekhaNa dyo asvaarii'| muni kundanamalajI, cauthamalajI, sohanalAlajI (cUrU) Adi kaI santa isa rAginI se paricita the| unhoMne rAga sunAI, para kAlUgaNI kI dRSTi meM ve uttIrNa nahIM hue| kaI muniyoM kI rAginI suna lene ke bAda unhoMne muni tulasI se kahA-'tuma sunaao|' muni tulasI ne kucha hI dina pUrva vaha rAginI kAlUgaNI se dhArI thii| grahaNazIlatA hone ke kAraNa unhoMne usa rAginI meM racita eka padya usI rUpa meM sunA diyaa| kAlUgaNI ne pharamAyA-'yaha ThIka gAtA hai| isa prakAra gAnA caahie|' kAlUgaNI kI isa TippaNI para saMtoM ne paraspara kahA-'inheM kAlUgaNI svayaM sikhAne vAle haiN| inakI tulanA meM hama kaise A sakate haiN| aise prasaMgoM para saMta yaha anubhava karane lage the ki muni tulasI para kAlUgaNI kI vizeSa kRpA hai| 84. eka dina pazcima rAtri meM guru-vaMdanA ke samaya saba muni AcAryazrI kAlUgaNI ke upapAta meM baiThe the| vyAkaraNa kA prasaMga cala rahA thaa| kAlUgaNI ne kahA-'tuma loga vyAkaraNa par3hate ho, para kar3hate kauna-kauna ho? manana binA vyAkaraNa vyAdhikaraNa bana jAtA hai|' parIkSaNa kI dRSTi se Apane pUchA-'kumArImicchati, kumArI iva Acarati iti 'kumArI nA'-yahAM kauna-sI vibhakti hai?' / bAta kaThina to nahIM thI, para AcAryazrI dvArA pUche jAne para vaha kaThina ho gii| saMta vibhakti khojane meM ulajha ge| 'kumArI nA' yaha tRtIyA vibhakti jaisA pratIta hotA hai, para honI nahIM caahie| kyoMki kumArI zabda kA tRtIya vibhaktyanta rUpa kumAryA banatA hai| yaha soca saMta mauna rhe| kAlUgaNI ne muni tulasI kA nAma lekara kahA-'tulasI! tuma btaao| muni tulasI ne tatkAla uttara diyA-'gurudeva! 318 / kAlUyazovilAsa-2 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isameM prathamA vibhakti hai|' yaha uttara sahI thaa| ___ 'kumArI nA'-ye do zabda haiN| nA kA artha hai puruss| kumArI nA kA vizeSaNa hai| kumArI ko cAhane vAlA yA tadanurUpa AcaraNa karane vAlA puruSa 'kumArI' hI kahalAtA hai| yahAM icchA aura AcaraNa artha meM jo kyac pratyaya huA usakA lopa hone se zabda pUrvavata raha gyaa| 85. zItakAla kA samaya thaa| lambI aura ThiThurana bharI rAtoM meM bhI bAlamuni nIMda se tRpta nahIM hote the| kAlUgaNI kI maMgalamaya chatrachAyA aura pUrI nizcintatA, phira gaharI nIMda kyoM nahIM Ae? muni tulasI bhI usa samaya bAla muniyoM meM the| muni zivarAjajI kAlUgaNI ke aMga-paricAraka the| kAlUgaNI ke nirdezAnusAra ve prAtaH lagabhaga cAra baje muni tulasI ko nIMda se jagA dete| muni zivarAjajI ke pITha pherate hI muni tulasI phira se so jAte aura nIMda A jaatii| udhara kAlUgaNI pUchate-'abhI taka 'tulasI' svAdhyAya karane AyA nahIM hai, use jagAyA nahIM kyA?' muni zivarAjajI punaH vahAM jAte aura kahate-uTho, mere sAtha clo| uThAne para bhI uThate nahIM ho, isa bAra maiM sAtha lekara jaauuNgaa|' kAlUgaNI ke pAsa pahuMcane para ve pUchate- 'derI se kaise uThe?' muni tulasI kahate-'mujhe uThAyA nahIM (nIMda meM patA nahIM cltaa)|' muni zivarAjajI kahate- 'maiM inako jagAkara AyA thA, jagakara bhI ye vApasa so ge|' eka-dUsare para doSAropaNa ke silasile meM kAlUgaNI svAdhyAya kA krama zurU karate, phira bhI muni tulasI kI nIMda nahIM ttuutttii| taba kAlUgaNI eka manovaijJAnika prayoga krte| ve pharamAte-'tulasI! bAhara jAo, dekho AkAza meM tAre kitane haiM? unakI saMkhyA kara mujhe btaao|' muni tulasI tAroM kI saMkhyA karane ke lie ghUmate, nidrA TUTatI aura svAdhyAya kA krama zurU ho jaataa| aisI ghaTanA eka bAra nahIM, aneka bAra ghaTita hotii| ina ghaTanAoM kI zrRMkhalA vi. saM. 1660 taka calatI rhii| 86. terApaMtha dharmasaMgha meM AcAryazrI bhikSu ke samaya meM muni hemarAjajI hue the| muni hemarAjajI svayaM adhyayana-priya muni the aura bAla sAdhuoM kA adhyApana bhI karate the| AcAryazrI RSirAyajI ke samaya taka unakI pauzAla calatI rhii| usakA nAma thA 'haima pauzAla' / usake chAtra the-muni svarUpacandajI, jayAcArya, muni satIdAsajI aadi| unake bAda bAla sAdhuoM kI pAThazAlA calAne kA itihAsa AcAryazrI kAlUgaNI ke yuga meM phira prAraMbha huaa| kAlUgaNI ne vi.saM. 1987 ke AsapAsa kucha zaikSa muniyoM ko muni tulasI pariziSTa-1 / 316 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko sauNpaa| unhoMne una muniyoM ko bar3I kuzalatA se smbhaalaa| phalasvarUpa 'tulasI pAThazAlA' kI nIMva laga gii| usake bAda dIkSita hone vAle muniyoM meM jo bhI pratibhAsampanna aura yogya muni hote, unheM muni tulasI ko sauMpa diyA jaataa| yaha krama taba taka barAbara calatA rahA, jaba taka muni tulasI ke kaMdhoM para AcArya pada kA dAyitva nahIM A gyaa| ___ 'tulasI pAThazAlA' itanI vyavasthita calI ki usameM jitane vidyArthI rahe, unakI pratibhA meM nikhAra AtA gyaa| isa pauzAla se nikalane vAle vidyArthI muniyoM meM se kucha nAma haiM-muni nathamalajI (AcArya mahAprajJa), muni buddhamalajI, muni dulIcandajI, muni jaMvarImalajI aadi| 87. vi. saM. 1662 kI bAta hai| eka dina muni tulasI AcAryazrI kAlUgaNI kI upAsanA meM baiThe the| zikSA kA prasaMga calA to unhoMne nivedana kiyA-'gurudeva! apane yahAM sAdhviyoM kI dIkSAeM kAphI hone lagI haiN| sAdhviyAM pratibhAsaMpanna aura grahaNazIla bhI haiM, para unakI zikSA kI koI vyavasthA nahIM hai| zikSA ke abhAva meM isa bar3hatI huI saMkhyA kA pariNAma acchA kaise hogA?' / ___muni tulasI ne nivedana to kara diyA, kiMtu phira unhoMne anubhava kiyA ki gurudeva ko isa prakAra nivedana nahIM karanA cAhie thaa| muni tulasI ne isa prasaMga meM kucha bhI socA ho, kAlUgaNI ne isako bahuta gaMbhIratA se pkdd'aa| aMtima samaya meM apane uttarAdhikArI ko dharmasaMgha kI bAgaDora sauMpakara unhoMne sabase pahale sAdhvIzikSA kA kAma hAtha meM lene kA iMgita kiyaa| muni tulasI ke nivedana, kAlUgaNI ke saMketa tathA phira AcAryazrI tulasI ke parizrama, preraNA aura protsAhana ne sAdhvI-samAja meM zikSA ke aneka nae AyAma udghATita kara die| 88. ghaTanA vi.saM. 1676 kI hai| AcAryazrI kAlUgaNI usa samaya bIkAnera pravAsa kara rahe the| eka bAra vahAM paNDita candrazekharajI AcAryazrI ke darzana karane aae| vArtAlApa ke silasile meM muni sohanalAlajI (cUrU) ne jijJAsA kI-raghavaMza mahAkAvya meM eka prayoga AtA hai-'kathaM dvayeSAmapi mediniibhRtaam'| isa pada meM 'dvayeSAM' kA prayoga azuddha nahIM hai kyA? paNDitajI ne ukta prazna kI pRSThabhUmi meM rahe jijJAsAbhAva ko gauNa kara diyA aura yaha samajhA ki ye jaina muni hamAre prAcIna manISiyoM kI kRtiyoM meM dUSaNa nikAla rahe haiN| isa bhrAMta dhAraNA ne unako uttejita kara diyaa| aba ve usa zabda ko sahI pramANita karane ke lie dhArApravAha saMskRta meM bolate hI ge| unakI uttejanA aura bhrAMta dhAraNA ko nirAkRta karanA Avazyaka thaa| paNDitajI 320 / kAlUyazovilAsa-2 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI vAgazakti vilakSaNa thI, para unheM sahI sthiti kI avagati bhI denI thii| ataH kAlUgaNI bole-'vidvadvara! hama ApakI vidvattA kA aMkana karate haiN| kiMtu hama adhika bolane se kisI ko paNDita nahIM mAnate aura kama bolane para mUrkha nahIM maante| hamAre muni Apake kAvya meM doSa nahIM nikAla rahe haiM, jAnakArI kI dRSTi se pUcha rahe haiN|' kAlUgaNI ke ye zabda sunate hI paNDitajI mauna ho ge| unheM anAvazyaka rUpa meM utpanna apane roSa para pazcAttApa huaa| dUsare dina ve phira pravacana ke samaya upasthita hue aura kAlUgaNI kI stuti meM kucha zloka banAkara laae| paNDitajI ne zloka pariSada meM par3hakara sunAe tathA pichale dina kI ghaTanA ke lie kSamAyAcanA kii| paNDitajI dvArA viracita do zloka yahAM uddhRta kie jA rahe haiM sAyaMtane gatadine bhavadIyaziSyaiHsAkaM vivAdaviSaye'tra yate! prvRtte| yatkiMcidalpamapi jalpitamastu koSNaM, kSantavyameva bhavatAtra kRpApareNa / / vizadabodha - vizuddhamatiprabhA, dhavalitA lalitA vacanAvaliH / bhagavato mukhapadmaviniHsRtA, sumudamAtanute'tanutejasaH / / 86. kAlUgaNI kI parakhane kI kSamatA bar3I vilakSaNa thii| svabhAva, yogyatA Adi ke sAtha ve bolI kI parakha bhI bahuta jaldI kara lete| jaba kabhI saMtoM kI dIkSA hotI, kAlUgaNI unase zloka Adi sunate aura pharamAte-'isakI bolI gahagI hai, isakI lipaLI hai, isakI barar3I hai aura isakI spaSTa hai|' unakI parakha ke anusAra muni DUMgaramalajI (saradArazahara) kI boLI barar3I thii| muni gaNezamalajI (gaMgAzahara) kI bolI lipaLI thii| muni nathamalajI, buddhamalajI Adi kI bolI satolI thI aura muni caMpAlAlajI (lADanUM) kI bolI gahagI thii| 60. muni bhImarAjajI vidyArasika aura zramazIla muni the| unakA uccAraNa bahuta zuddha aura spaSTa thaa| ve bAla sAdhuoM ko kucha na kucha sikhAte rahate the| eka bAra unhoMne kucha muniyoM ko anvaya sahita 'sindUraprakara' sikhaayaa| kAlUgaNI ko isa bAta kI avagati milii| unhoMne saba saMtoM ko bulAkara unase 'siMdUra-prakara' ke zloka sune| zloka sunakara kAlUgaNI khuza hue| unhoMne sIkhane vAle saba saMtoM pariziSTa-1 / 321 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko pAMca-pAMca pariSThApana aura muni bhImarAjajI ko ikyAvana pariSThApana kA puraskAra dekara protsAhita kiyA / 1 61. AcAryazrI kAlUgaNI vyakti-nirmANa kI dRSTi se kuzala zilpI the ve jisa vyakti ko yogya samajhate, usameM kisI prakAra kI truTi kA AbhAsa hotA to kar3AI ke sAtha usakA pratikAra karate / kar3AI ke pIche dRSTikoNa eka hI thA - galatI kA sudhAra / ghaTanA rAjaladesara ke samIpastha kisI dehAta kI hai| vahAM gar3ha meM kAlUgaNI virAja rahe the| muni tulasI Adi kaI bAlamuni gurudeva ke pAsa adhyayana kara rahe the| usa samaya muni bhImarAjajI caMdana muni (sarasA) ko sAtha lekara kAlUgaNI ke nikaTa Ae aura zikAyata ke lahaje meM bole - 'gurudeva ! isakI buddhi acchI hai, yaha adhyayana kara sakatA hai / para apanI manamAnI adhika karatA hai / koI kucha bhI kahe, yaha apanI jidda nahIM chor3atA / ' kAlUgaNI candana muni meM chipe vyaktitva ko nikhAranA cAhate the / unhoMne unako jiddI svabhAva ke lie daNDa kucha bhI nahIM diyA, para upAlaMbha itanA kaThora diyA ki pAsa meM khar3e anya muni bhI kAMpane lage / upAlaMbha ke sAtha kAlUgaNI ne kahA- 'yadi tuma jidda nahIM chor3oge to maiM tujhe adhyayana ke lie kucha nahIM khuuNgaa|' kAlUgaNI ke ina zabdoM se jAdU kA sA asara huaa| avasthA se bAlaka hone para bhI caMdana muni ne gurudeva kI zikSA itanI gaMbhIratA se grahaNa kI ki apane jIvana kA krama badala liyaa| gurudeva ke kar3e upAlambha meM nihita sudhAra kI bhAvanA ne svabhAva meM kitanA bar3A parivartana lA diyA, yaha ullekhanIya hai / 62. muni kuMdanamalajI dhuna ke dhanI aura adhyayanapriya vyakti the / adhyayana meM abhiruci hone para bhI ve isa dizA meM vikAsa nahIM kara paae| kyoMki ve sabhI staroM ke vidyArthI sAdhuoM ke sAtha par3hanA sIkhanA zurU kara dete, para usameM sthira nahIM rhte| buddhi unakI itanI tIvra thI ki eka dina meM sau zloka yAda kara lete| para jitanI tIvratA se yAda karate, utanI hI zIghratA se bhUla jaate| parizrama bhI ve bahuta karate the, para asthiratA ke kAraNa Thosa adhyayana nahIM kara paate| kAlUgaNI unakI isa vRtti se pUre paricita the / ve jaba kabhI koI naI cIja prAraMbha karane kAlUgaNI ke pAsa jAte, to ve kahate - 'prAraMbha bhale hI karo, pUrA honA kaThina hai|' muni kuMdanamalajI kaI bAra kahate - 'gurudeva ! Apa pahale hI pharamA dete haiM, isalie merA kAma pUrA nahIM hotA / Apa kRpA kara isa bAra to aisA na pharamAeM / ' kAgaNI kucha kahate yA nahIM, para ve kauna-sA adhyayana kara pAeMge aura kauna-sA 322 / kAlUyazovilAsa-2 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM, isa parIkSaNa meM kabhI visaMvAda nahIM hotA / 63. vi. saM. 1683 meM AcAryazrI kAlUgaNI kA cAturmAsa gaMgAzahara thA / usI varSa unhoMne muni gaNezamalajI, jIvanamalajI, hastImalajI aura mulatAnamalajI (ye cAroM saMsAra - pakSa meM pitA-putra the) kA eka nayA dala banAkara kAlU, lUNakaraNasara kI tarapha vihAra kA nirdeza diyaa| muni gaNezamalajI udhara phuNce| muni mulatAnamI bAlaka sAdhu the / ve cAra-pAMca sAla kAlUgaNI kI sannidhi meM rahakara gae the| vahAM unakA mana nahIM lagA / gurukulavAsa kI madhura smRtiyoM ne unako becaina kara diyaa| kAlUgaNI ko isa sthiti kI jAnakArI milI to unhoMne saba saMtoM ko gaMgAzahara bulA liyA aura usa varSa vahIM AsapAsa rahane kA AzvAsana dekara unheM samAdhistha kara diyA / muni gaNezamalajI acche khAnadAnI saMta the / unakA zarIra - saMhanana bar3A majabUta thA / ve kisI kA hAtha pakar3a lete to use chur3AnA kaThina ho jAtA / dharmasaMgha ke ve parama bhakta the aura kAlUgaNI ke pUrNa vizvAsI muniyoM meM se the / kAlUgaNI ke samaya meM jaba rikhirAma - lacchIrAma ke sAtha jillAbaMdI kI saMbhAvanA se dayArAmajI ko vi.saM. 1660 meM AcAryazrI ke darzana karane kA Adeza huA, taba unheM muni gaNezajI ke sAtha Ane kA nirdeza milA thA / AkhirI varSoM meM ve khATU sthiravAsI rahe aura samAdhipUrvaka ArAdhaka pada prApta kiyA / isI prakAra muni kevalacandajI, dhanarAjajI aura candamanalajI (ye bhI saMsAra pakSa meM pitA-putra the) ko par3ihArA bhejA gyaa| vahAM muni candanamalajI kA mana nahIM lgaa| ve dinabhara khinna rahe aura gurukulavAsa ke sukhada prasaMgoM ko yAda kara udAsa ho ge| kAlUgaNI ko unakI manaHsthiti kA patA calA to unako bhI atyanta vAtsalya bhAva se saMbhAlakara mAnasika sthirIkaraNa kA patha dikhalAyA / 64. bAla-muniyoM ke jIvana-nirmANa kI dRSTi se kAlUgaNI sadA jAgarUka rahate the| unakA madhura vAtsalya nirAzA meM AzA kA dIpa jalA detA aura antaravirodha ko vinoda meM rUpAMtarita kara detaa| aise eka nahIM, aneka prasaMga sAdhu-sAdhviyoM kI smRti meM haiN| yahAM eka prasaMga kA ullekha kiyA jA rahA hai / ghaTanA vi. saM. 1680 jayapura - cAturmAsa kI hai| muni dhanarAjajI aura muni caMdanamalajI usa samaya navadIkSita muni the| muni dhanarAjajI bar3e bhAI the, ataH ve muni caMdanamalajI ko sikhAte the / eka dina ve 'abhidhAnacintAmaNi' koza kaMThastha kara rahe the| pratidina ke kramAnusAra pahale muni dhanarAjajI zloka bolate aura usake bAda muni caMdanamalajI / usa dina muni caMdanamalajI mauna hokara baiTha ge| muni pariziSTa-1 / 323 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanarAjajI ne kahA- tuma mauna kyoM baiThe ho ? bolo| muni caMdanamalajI bole- 'Apa bolate raheM, mujhe sunate-sunate yAda ho jAegA / ' muni dhanarAjajI - mujhe kyA garaja hai, jo maiM tumhAre lie raTana lagAtA rhuuN| muni caMdanamalajI - Apako garaja nahIM hai to mujhe kyA garaja hai, jo maiM Apake sAtha bolatA rhuuN| Apako jarUrata ho to svayaM raTa-raTakara sikhAeM, anyathA maiM nahIM sIkhUMgA / donoM muni bAlaka to the hI, apanI-apanI bAta para ar3a ge| bAta kAlUgaNI taka phuNcii| unhoMne donoM muniyoM ke sira para hAtha pherate hue kahA - 'na to tujhe AvazyakatA hai aura na ise / para mujhe AvazyakatA hai| maiM apane bAla - sAdhuoM ko abodha nahIM rakhanA cAhatA / ataH donoM ko hI kaThina parizrama kara sIkhanA hogaa| tuma raTAo aura tuma raTo / ' 65. bhInAsara pravAsa kAla meM saMvegI saMpradAya (pAyacandiyA gaccha) ke zrI pUjyajI devacandajI ne kAlUgaNI ko apane upAzraya meM Ane ke lie Agraha bharA nivedana kiyaa| paMcamI samiti jAte samaya kAlUgaNI vahAM pdhaare| prAraMbhika ziSTAcAra ke bAda thor3I dera aura bAta huI / kAlUgaNI vahAM se vApasa padhArane lage to saMvegI muni lAvaNyavijayajI ne saMtoM se pUchA - 'kadAgurokaso bhavantaH' Akasmika rUpa se naI bAta pUche jAne para muni vismita hokara socane lge| tabhI muni sohanalAlajI bole - 'kadA AguH okaso bhavantaH ( Apa ghara kaba Ae ? ) / ' isa vilakSaNa saMdhi-viccheda meM saphalatA dekhakara pUchane vAle muni bhI Azcarya meM kho ge| unhoMne kAlUgaNI kI ora saMketa kara kahA - 'Apa saMtoM ko kAphI acche DhaMga se taiyAra kara rahe haiN|' 66. AcAryazrI kAlUgaNI ke bIkAnera - pravAsa meM mUrtipUjaka saMta kabhI-kabhI AcAryazrI se milate rahate the| eka bAra milana- prasaMga meM eka muni ne saMtoM se pUchA - 'kumarInava bhUpasya ' - isa vAkya meM saMdhi kyA hai? saMdhi kAphI jaTila thI, phira bhI saMta apanI pratibhA ko kasauTI para kasane lge| kucha hI kSaNoM meM muni sohanalAlajI (cUrU) ne saMdhi-viccheda kara batAyA- bhUpa ! ' kum ava arIn sya' (he rAjan ! pRthvI kI rakSA karo, zatruoM kA aMta kro)| saMdhi aura artha donoM ThIka the 1 isake bAda to aisI gupta saMdhi ko khojane aura pUchane kA silasilA hI cala pdd'aa| isa silasile meM kucha aise padya bhI jAnakArI meM Ae, jinakI jaTila sandhiyAM buddhi ke lie acchA vyAyAma haiM / kucha zloka yahAM ullikhita kie jA rahe haiN| pAThaka apanI pratibhA kI sphuraNA ke lie unake artha aura anvaya meM 324 / kAlUyazovilAsa-2 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagAhana kareM1. rAjan! kamalapatrAkSe kareNuH krnnairvinaa| likhitaM raktamasinA tatte bhavatu caakssym|| 2. devarAjo mayA dRSTo vArivAhasya mstke| bhakSayitvArkapatrANi vanaM pItvA vanaM yyau|| 3. mAlA svayaMvarasthAne kaNThe rAmasya siityaa| mudhA budhA bhramantyatra pratyakSe'pi kriyApade / / 4. ehi he ramaNi! pazya kautukaM dhUlidhUsaratanuM digmbrm| sA'pi tad vadanapaMkajaM papau karmaguptamiti tad vibhAvyatAm / / 67. AcAryazrI kAlUgaNI ne terApaMtha dharmasaMgha meM zikSA kA vikAsa karane ke lie hara saMbhava upAya kAma meM liyaa| saMskRta vyAkaraNa, zabdakoza Adi kaMThastha karanA kAphI kaThina kAma thaa| kiMtu kAlUgaNI ne nAmamAlA, candrikA Adi sIkhane vAloM ke lie hajAroM gAthAoM (terApaMtha saMgha kI kalpita mudrA) ke puraskAra kA nirdhAraNa kara diyaa| puraskAra ke isa krama meM muni tulasI ne bIsa hajAra gAthAoM kA puraskAra prApta kiyaa| adhyayana kI preraNA ke sAtha kAlUgaNI vidyArthI sAdhu-sAdhviyoM kI yogyatA ke AdhAra para unake staroM kA bhI nirdhAraNa kara dete the| tIkSNabuddhi saMtoM ko 'haimI nAmamAlA' sIkhane kA nirdeza milatA aura manda buddhi muni zAradIyA nAmamAlA siikhte| usa samaya sAdhviyoM kA aMkana tIkSNabuddhi saMtoM ke sAtha nahIM thA, isalie unheM bhI zAradIyA nAmamAlA ke krama meM rahanA pdd'aa| kAlAntara meM sAdhviyoM ne 'haimI nAmamAlA' sIkhane kI mAMga kii| AcAryazrI tulasI ne unakI yogyatA kA aMkana kara use sIkhane kA Adeza de diyaa| 68 saMskRta bhASA meM gati karane ke lie saMskRta vyAkaraNa kA adhyayana nitAMta apekSita hai| kAlUgaNI apane yuga meM saMskRta kI naI paudha ko pallavita karanA cAhate the| isa kArya meM adhyayana sAmagrI aura sahAyaka, donoM kA yoga apekSita thaa| paNDita ghanazyAmadAsajI ke bAda paNDita raghunandanajI kA suyoga sahAyaka kI bhUmikA ke lie sarvathA anukUla thaa| para adhyayana sAmagrI ke lie graMthoM kA nirdhAraNa karanA jarUrI thaa| kAlUgaNI ne sAdhu-sAdhviyoM ko adhyayana karane ke lie 'siddhAntakaumudI' yAda karane kA nirdeza diyaa| yAda karanA sahaja thA, para prakriyA jaTila hone se . pariziSTa-1 / 325 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ use samajhanA kaThina thA / isalie sArasvata kA pUrvArddha aura candrikA kA uttarArddha, isa prakAra do saMyukta vyAkaraNoM kA krama prAraMbha huaa| ve donoM vyAkaraNa apUrNa the, ataH unako bhI sthAyitva nahIM mila paayaa| unake bAda haimazabdAnuzAsana kA adhyayana zurU huaa| vaha vyAkaraNa pUrNa thA, para usakI prakriyA na hone se nae vidyArthiyoM ke lie samasyA bana gayA / isa paristhiti meM kAlUgaNI ne yaha nirNaya kiyA ki upalabdha vyAkaraNoM meM jo kamiyAM yA jaTilatAeM haiM, unheM dhyAna meM rakhakara eka nayA vyAkaraNa taiyAra karAnA caahie| isI bIca 'vizAlazabdAnuzAsana' nAmaka eka aura vyAkaraNa upalabdha ho gayA / AcAryazrI kAlUgaNI ne munizrI cauthamalajI ko nayA vyAkaraNa taiyAra karane kA kAryabhAra sauNpaa| AcAryazrI kA nirdeza pAte hI munizrI kAma meM juTa ge| kaThina parizrama, AMtarika lagana aura sthira adhyavasAyoM ke yoga se 'bhikSuzabdAnuzAsana' nAmaka vyAkaraNa kA udbhava huA / paNDita raghunaMdanajI ne isakI bRhadvRtti taiyAra kara vyAkaraNa graMtha ko paripUrNatA dii| isa graMtha kA sabase pahale adhyayana karane vAle the -muni tulasI aura unake sahapAThI muni / bhikSuzabdAnuzAsana meM praveza pAne ke lie eka prakriyAgraMtha kI apekSA anubhava huI to muni cauthamalajI ne isa kArya ko bhI tatparatA se pUrA kara diyaa| kAlukaumudI nAmaka prakriyA ko par3hane ke bAda bhikSuzabdAnuzAsana ke sUkSma rahasyoM ko jJAta karane meM adhika kaThinAI nahIM hotI / vyAkaraNa graMtha ke nirmANa meM jitanA samaya lagA, usa avadhi meM adhyayanazIla pacIsoM sAdhu-sAdhviyAM vyAkaraNa par3he binA raha ge| isa eka kSati ke bAvajUda apane saMgha kA eka vyAkaraNa taiyAra ho gayA, jo sarala aura prazasta hone ke sAtha-sAtha vyavasthita bhI hai / 1 66. terApaMtha dharmasaMgha zikSA ke sAtha kalA ke kSetra meM bhI eka udAharaNa hai| AcAryazrI bhikSu svayaM kalApremI the, para usa samaya unheM saMgha kI maryAdAoM ko samajhAne aura vyavasthAoM ko jamAne meM paryApta zrama aura samaya kA vyaya karanA pdd'aa| jayAcArya ke yuga meM kalA ko abhyudaya kA jo avasara milA, vaha kAlUgaNI ke samaya taka vikAsa kI UMcAiyoM taka pahuMca gayA / terApaMtha dharmasaMgha kI kucha kalAkRtiyAM bejor3a haiN| inameM rajoharaNa - nirmANakalA, silAI, raMgAI, lipikalA Adi ullekhanIya haiN| vaise kalA ke kSetra meM aneka sAdhu-sAdhviyoM ne ahamahamikayA ga kI hai, phira bhI kucha kAryoM meM sAdhviyoM kI kalA viziSTa hai / kAlUgaNI ke samaya kI kucha kalAkAra sAdhviyoM kA nAmollekha yahAM kiyA jA rahA hai -- 326 / kAlayazovilAsa-2 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajoharaNa-sAdhvI kesarajI (zrIDUMgaragar3ha), sAdhvI kesarajI (ratanagar3ha), sAdhvI sundarajI (laaddnuuN| silAI-sAdhvI saMtokAMjI (lADa), sAdhvI bhattUjI (srdaarshhr)| raMgAI-sAdhvI hIrAMjI (nohara), sAdhvI sonAMjI (srdaarshhr)| citrakalA-sAdhvI kesarajI (rINI), sAdhvI cimanAMjI (raajldesr)| lipikalA-sAdhvI jJAnAMjI (pItAsa), sAdhvI sohanAMjI (udayapura), sAdhvI ___ bhIkhAMjI (bIdAsara), sAdhvI suMdarajI (laaddnuuN)| sAdhvIpramukhAzrI kAnakumArIjI ne AcAryazrI kAlUgaNI ke AcArya padArohaNa ke bAda prathama bAra darzana kie, usa samaya eka sAtha teraha rajoharaNa bheMTa kie the| sAdhvIpramukhAzrI jhamakUjI kalA kA jItA-jAgatA udAharaNa thiiN| unakI kucha kalAeM to Aja durlabha hotI jA rahI haiN| 100. AcAryazrI kAlUgaNI ne apane samaya meM kucha aise sAhasika kadama uThAe, jo itihAsa ke mahattvapUrNa pRSTha bana ge| unameM eka kadama hai-Arya-anArya kSetroM ke saMbaMdha meM naI sthaapnaa| vi. saM. 1684-85 sAla kI bAta hai| kAlUgaNI una dinoM bIdAsara virAja rahe the| zItakAla kA samaya thaa| murzidAbAda-nivAsI mAnasiMhajI (zaharavAlI) Adi kaI vyakti gurudeva ke darzana karane aae| mAnasiMhajI ne eka prazna upasthita karate hue pUchA-gurudeva! yaha Arya-anArya kSetra kI paribhASA kaisI hai? jina kSetroM ko zAstroM meM anArya mAnA gayA hai, ve upayukta pratIta hote haiN| isa sthiti meM hama Arya aura anArya kA vargIkaraNa kisa AdhAra para karate haiM?' kAlUgaNI ne isa paraMparA ke AdhArabhUta graMtha 'bRhatkalpa' sUtra kA nirIkSaNa kiyaa| usameM likhA hai-sAdhu-sAdhviyoM ke lie pUrva meM aMga-magadha taka, dakSiNa meM kauzAMbI taka, pazcima meM thUNAnagara taka aura uttara meM kuNAlA deza taka jAne kA kalpa (vidhi) hai| yaha itanA hI kalpa hai aura itanA hI AryakSetra hai| isase Age jAnA vihita nahIM hai| isase Age jAne se jJAna, darzana aura cAritra kSINa ho jAte haiN| isa Agama pATha kA aMtima hissA hai-"teNa paraM jattha nANadaMsaNa 1. bRhatkalpa sUtra 3.1 kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA puratthimeNa jAva aMgamagahAo ettae, paccatthimeNa jAva thUNAvisayAo ettae, dakkhiNeNa jAva kosambIo ettae, uttareNa jAva kuNAlAvisayAo ettae, eyAvayAva kappai, eyAvayAva Arie khette, no se kappai etto bAhiM, teNa paraM jattha nANadaMsaNacarittAI ussppNti| pariziSTa-1 / 327 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carittAiM ussappaMti" / bRhatkalpa ke Tabbe meM ussappati kA artha hai - vinAza honA / kAlUgaNI ne munizrI hemarAjajI Adi saMtoM se kahA- 'ussappaMti ke sahI artha kI khoja kro|' muni hemarAjajI Adi muniyoM ne parizramapUrvaka aneka graMthoM aura zabdakozoM kA avalokana kiyaa| unheM ussappati kA eka artha milA - ' vRddhiM prApnuvanti' / isa artha ke upalabdha hote hI kAlUgaNI ne pharamAyA-' isa saMdarbha meM yaha artha bilakula ThIka baiThatA hai / ' artha kI saMgati baiThane para bhI vaha aba taka kI paraMparA se nayA nirNaya hotA / usase UhApoha honA sambhava thA; phira bhI kAlUgaNI kA mana niSkaMpa thaa| unhoMne eka bAra Tabbe kA artha kaTavA diyA, kiMtu tatkAla pharamAyA- hama aba isI artha ko mAnakara apanI nIti kA nirdhAraNa kareMge, phira bhI kisI ke dvArA kRta artha ko usa pustaka se hameM nahIM kATanA caahie|' isake bAda Tabbe kA mUla artha punaH ThIka karavAkara kAlUgaNI ne apanI naI nIti kI ghoSaNA kara dii| isake bAda sAdhu-sAdhviyoM ke lie vihAra ke nae kSetra khula gae / kAlUgaNI. ke isa sAhasika aura dUradarzitApUrNa nirNaya ke saMbaMdha meM jisane bhI sunA, vaha unake prati vinata ho gyaa| 101. vi. saM. 1685 meM AcAryazrI kAlUgaNI kA cAturmAsa chApara thaa| bhAdrava zuklA pUrNimA ko unake paTTArohaNa samAroha kA Ayojana thaa| Ayojana meM kavi aura gItakAra muni apanI-apanI bhAvAMjali ke sAtha upasthita hue| muni cAMdamalajI apane samaya ke acche kavi the| unakI kavitAeM acchI hotI thIM, para ve bolane kI kalA nahIM jAnate the / usa dina aneka sAdhuoM ko samaya milA, kiMtu muni cAMdamalajI ko nahIM mila skaa| isa bAta kA unake mana para pratikUla asara huA / unhoMne kAlUgaNI kI stuti meM jo padya likhe, ve panne phAr3a ddaale| eka bAra avasara na milane se aisI nirAzA nahIM honI cAhie thI, para unhoMne Aveza meM Akara vaha anucita kAma kara liyA / dUsare dina muni kAnamalajI ne isa saMbaMdha meM kAlUgaNI se nivedana kiyA / kAlUgaNI ne muni cAMdamalajI ko bulAkara aisA karane kA kAraNa puuchaa| unhoMne kahA - 'sabako maukA diyA gayA, mujhe hI vaMcita kyoM rakhA gayA?' kAlUgaNI ne pharamAyA-'Apako kala samaya nahIM milA to Aja mila jAtA, panne phAr3akara Apane acchA nahIM kiyA / ' muni kAnamalajI usI samaya bole, 'gurudeva ! inhoMne bar3I mUrkhatA kI hai / ' muni cAMdamalajI ne gurudeva se zikAyata karate hue kahA ki muni kAnamalajI kyA kaha rahe haiM? kAlUgaNI ne saba saMtoM ko yAda kiyA aura pharamAyA - 'kAnamalajI 328 / kAlUyazovilAsa-2 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahate haiM Apane mUrkhatA kii| aba saba saMta kaheMge-Apane mahAmUrkhatA kii|' kAlUgaNI dvArA uThAe gae isa kaThora kadama ke pIche muni cAMdamalajI kI avahelanA kA uddezya.nahIM thaa| kAlUgaNI kA eka hI ciMtana thA ki saMgha meM koI galata kAma na ho| isalie ve hara bAta para sUkSmatA se dhyAna dete the tathA saMgha ke variSTha aura dIkSAjyeSTha muniyoM kI bhUla para bhI kar3A ekzana lekara sabako sajaga kara dete the| 102. bIdAsara ke paMcAyatI nohare meM AcAryazrI kAlUgaNI pravacana kara rahe the| sAdhvIpramukhAzrI kAnakumArIjI kAraNavaza pIche raha gaI thiiN| ve cAr3avAsa se vihAra kara bIdAsara phuNciiN| jaba ve AcAryazrI ke darzana karane nohare meM pahuMcI to pravacana-sabhA meM halacala maca gii| sAdhvIpramukhAzrI ke svAgata meM loga khar3e ho ge| halacala hone se pravacana bIca meM sthagita karanA pdd'aa| thor3I dera meM halacala zAMta ho gaI to kAlUgaNI ne pharamAyA-'aba taka hamAre zrAvakoM ko yaha bhI jJAna nahIM hai ki AcArya ke sAnnidhya meM kisake sAtha kyA vyavahAra honA caahie| koI bhI sAdhu-sAdhvI kisI sthAna aura pada para ho, AcAryoM ke sAmane vaha saba gauNa hai| AcAryoM ke vyAkhyAna meM vyavadhAna upasthita karanA AcAryoM kI AzAtanA hai| zrAvakoM kA kartavya hai ki ve AnevAle sAdhu-sAdhviyoM ko vinayapUrvaka rAstA de deM, para vyavahAra meM ati na kreN| zrAvakoM ko apane pramAda kA anubhava huaa| unhoMne bhaviSya meM sajaga rahane kI bhAvanA vyakta kara AcAryazrI se kSamAyAcanA kii| kAlUgaNI ne sAdhvIpramukhAzrI kAnakumArIjI kI ora iMgita kara kahA-'inhoMne apanI ora se bhAI-bahanoM ko svAgata meM uThane se manAhI nahIM kI, yaha inakI bhUla hai|' sAdhvIpramukhAzrIjI ne vinayapUrvaka apanI bhUla svIkAra kI aura usake kAraNa AcAryazrI ko jo parizrama karanA par3A usake lie anutApa vyakta kiyaa| yaha ghaTanA vi. saM. 1984-85 ke AsapAsa kI hai| 103. saradArazahara meM kAlUgaNI seTha saMpatamalajI dUgar3a kI dharmazAlA meM pravAsa kara rahe the| usa samaya pravacana sunane ke lie bAhya upakaraNoM kI suvidhA nahIM thI, ataH pIche baiThane vAloM ko acchI prakAra sunAI nahIM detA thaa| AcAryoM ke pravacana sunane kA lobha sabhI ko rahatA thA; isalie Age baiThane hetu daur3A-daur3a hotI rahatI thii| kAlUgaNI pravacana karane padhAre aura namaskAra maMtra kA pATha kiyaa| vidhi ke anusAra namaskAra maMtra ke pATha ke samaya saba zrAvaka-zrAvikAoM ko apane pariziSTa-1 / 326 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna para khar3A honA Avazyaka hai| usa dina dharmazAlA kA prAMgaNa khacAkhaca bharA thA, para prAyaH vyakti khar3e nahIM hue| khar3e na hone ke pIche unakA dRSTikoNa thA-unake baiThane ke sthAna meM koI dUsarA Akara na ghusa jaae| kAlUgaNI ne pravacana-sabhA kA dRzya dekhA, logoM kI manaHsthiti ko parakhA aura namaskAra mahAmaMtra kA pATha pUrA kara diyaa| pravacana prAraMbha karane se pUrva unhoMne zrAvaka samAja ko lakSita kara pharamAyA-'namaskAra maMtra kA uccAraNa ho aura zrAvaka baiThe raheM, yaha naI paddhati kahAM se AI hai? hamAre zrAvakoM meM itanA bhI ziSTAcAra nahIM rahA athavA ve prAcIna paraMparAoM ko bhUla gae? prAcIna paddhati kI avahelanA saMskRti kI avahelanA hai| kahIM bhI aisI paddhatiyoM kA atikramaNa nahIM honA caahie|' saradArazahara ke zrAvaka samAja ko isa ghaTanA se aisI preraNA milI ki usake bAda ve kahIM bhI hote, navakAra maMtra kA uccAraNa sunakara baiThe nahIM raha skte| 104. kAlUgaNI eka mahAna AcArya the| unakI kRpA aura mArgadarzana ne na jAne kaise-kaise vyaktiyoM ko burAI se bacAyA hai aura jIvana kI sahI dizA dI hai| zivajIrAmajI aura choTUlAlajI baiMgAnI bIdAsara ke zrAvaka the| prAraMbha se hI unake jIvana kA krama thor3A vicitra-sA thaa| vAg-saMyama kI bAta to unhoMne sIkhI hI nahIM thI aura unakA svabhAva bhI naTakhaTa thaa| ve vyakti kAlUgaNI ke nikaTa saMparka ke kAraNa saba prakAra ke vyasanoM se dUra raha ge| ve svayaM bahuta bAra kahate the-'hama to kAlUgaNI kI kRpA se hI bace haiM, anyathA patA nahIM kahAM cale jaate|' mahAna vyaktiyoM kA nikaTa sAnnidhya hI vyakti ko kahIM se kahIM pahuMcA detA hai| 105. bIdAsara meM agaracaMdajI aura gaNezajI yati terApaMtha dharmasaMgha ke khilApha anargala bAta karate rahate the| unakI jaghanya manovRtti kucha zrAvakoM ko uttejita kara detI aura ve unakA mukAbalA karane ke lie udyata ho jaate| usa paristhiti meM pahale AcAryazrI DAlagaNI aura bAda meM kAlUgaNI ne zrAvakoM para pUrA niyaMtraNa rakhA, anyathA vAtAvaraNa meM Ae hue uphAna ko zAnta kara pAnA bahuta kaThina thaa| ghaTanA vi. saM. 1664 kI hai| AcAryazrI DAlagaNI paMcamI samiti padhAra rahe the| kaI muni aura zrAvaka sAtha meM the| yati agaracandajI apane upAzraya kI bhIMta para baiThe the| ve bole-'Age murdA jA rahA hai aura pIche kaMdhA dene vAle jA rahe haiN| DAlagaNI ke sAtha calanevAle logoM ne yaha bAta sunI aura unakA khUna ubala utthaa| ve yatijI se bhir3ane ke lie kaTibaddha ho ge| kintu DAlagaNI ke dRSTikoNa ko samajha apane Aveza ko pI liyaa| 330 / kAlUyazovilAsa-2 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI DAlagaNI ne usa rAta ko lagabhaga do baje saba saMtoM ko saMbodhita kara kahA- 'yatijI ne jisa prakAra ke zabda kahe haiM, aba bIdAsara meM cAturmAsa honA kaThina pratIta hotA hai|' bIdAsara-nivAsI zobhAcaMdajI baiMgAnI usa samaya vahIM sAmAyika kara rahe the| unhoMne yaha bAta sunii| prAtaHkAla baiMgAnI, siMghI, coraDiyA Adi parivAroM ke aneka ciMtanazIla vyaktiyoM ne parAmarza kara yaha taya kiyA ki yatijI aba bIdAsara chor3akara cale jAeM, to acchA rhe| para ve isake lie taiyAra nahIM hue| bIdAsaravAsiyoM ne cintanapUrvaka unakA asahayoga karanA zurU kara diyaa| isake bAda yati agaracaMdajI upAzraya banda kara telA (tIna dina kA upavAsa) karake baiTha gae aura bole-'koI bhI yahAM AegA, use maiM apane maMtrabala se cir3iyA banA ur3A duuNgaa|' ___ bIdAsara ke zrAvakoM ne sujAnagar3ha pahuMcakara nAjima sItArAmajI vyAsa ko isa ghaTanA ke saMbaMdha meM pUrI jAnakArI dI tathA vakIla ke dvArA darakhvAsta likhAkara pulisa supariMTeMDeMTa mIra sAhaba taka pahuMcA dii| mIra sAhaba dUsare dina ATha baje bIdAsara phuNce| ve yatijI ko upAzraya se nikAlakara khUbacaMdajI dUgar3a ke nohare meM le gae aura vahAM logoM se bayAna lie| choTUlAlajI aura zivajIrAmajI baiMgANI ne bayAna diyaa| DI. esa. pI. mahodaya ne unake bayAna meM sacAI kI bAta kahI, taba agaracandajI ghabarA gae aura bIdAsara chor3akara jAne ke lie taiyAra ho ge| sarakArI adhikAriyoM tathA samAja ke variSTha zrAvakoM kI sAkSI se rAjInAmA likhavAkara unako bIdAsara se gyAraha mIla dUra sAMDavA pahuMcA diyA gyaa| dUsarI ghaTanA vi. saM. 1668 kI hai| usa samaya AcAryazrI kAlUgaNI bIdAsara pravAsa kara rahe the| yati gaNezajI AcAryazrI ke sAtha dharmacarcA karane ge| dharmacarcA meM niruttara hone ke kAraNa ve paMcAyatI ke nohare meM kucha bola nahIM pAe, para apane upAzraya meM pahuMcakara UTapaTAMga bolane lge| khIMvakaraNajI, jayacandalAlajI, choTUlAlajI, zivajIrAmajI baiMgAnI Adi kaI zrAvaka mukAbalA karane gae to unhoMne Upara car3hakara kapATa banda kara liyaa| kAlUgaNI ne zrAvakoM ko samajhAkara apanI ora se zAMta rahane kA nirdeza diyaa| kAlUgaNI ke nirdezAnusAra unhoMne mukAbale kI bAta chor3a dI, kintu sthAnIya osavAla sabhA ne eka nirNaya liyA ki koI bhI vyakti upAzraya kI sIr3hiyoM para pAMva nahIM degaa| isa nirNaya se uttejita hokara gaNezajI ne sujAnagar3ha pahuMcakara dAvA kara diyA ki ye loga mujhe mArane Ae the aura hamAre pUjana meM rakhI huI pacIsa svarNa mudrAeM uThAkara le ge| usa saMdarbha meM hulAsamalajI, khIMvakaraNajI, pariziSTa-1 / 331 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haNUtamalajI Adi bhI sujAnagar3ha pahuMca gae aura isa jhUThe dAve se apane bacAva kI pairavI karane lage / sahI aura spaSTa sthiti sAmane Ane para gaNezajI ko chaha mAha kI sajA huii| cAra mAsa sajA bhogane ke bAda unheM do mahIne kI sajA mApha huii| isa prakAra ke aura bhI aneka prasaMga haiM, jinameM choTUjI aura zivajI aneka jhaMjhaToM meM par3ate-par3ate baca ge| eka bAra bAjAra meM dharma ko lekara jhaMjhaTa khar3A ho gyaa| choTUjI usa samaya kAlUgaNI kI sevA meM sAmAyika kara rahe the / unheM jaba ghaTanAcakra kI jAnakArI milI to ve ApA khokara bAhara jAne hI vAle the ki kAlUgaNI ne saMketa diyA- 'choTUjI ! sAmAyika hai / ' phira ve vahIM baiTha gae, para unake mana kA Akroza kama nahIM huaa| ve apane sAthI zivajIrAmajI ko saMbodhita kara bole- 'are sojIr3A ! mere sAmAyika hai to kyA huA ? tere to sAmAyika nahIM hai aura merI isa lAThI ke bhI sAmAyika nahIM hai| baiThe-baiThe kyA dekhate ho?' ina ghaTanAoM se spaSTa ho jAtA hai ki dharmazAsana ke kaTTara bhakta hone para bhI ve loga atyanta ugravAdI the| samaya-samaya para AcAryoM ke mArgadarzana aura preraNA se ve apanI ugratA para kAbU pAte rahe, anyathA patA nahIM ve kisa pravAha meM baha jAte / 106. vi. saM. 1688 meM kAlUgaNI kA cAturmAsa bIdAsara thA / usa samaya kAlUgaNI ke sAtha pacIsa saMta the| saMtoM ne pacaraMgI tapasyA kA nirNaya liyA / isa tapasyA meM pacIsa saMtoM ko upavAsa se paMcole taka kI tapasyA karanI thI, ataH sabhI saMtoM ko isameM sammilita honA Avazyaka thaa| muni sukhalAlajI ne muni kuMdanamalajI se kahA - ' Apako eka telA karanA hogaa|' muni kuMdanamalajI bole - 'kAlUgaNI upavAsa karAeMge to maiM bhI karUMgA, anyathA telA to dUra maiM to upavAsa bhI nahIM kruuNgaa|' muni sukhalAlajI ne vinayapUrvaka kahA - 'munizrI ! Apa sAtha nahIM deMge to hamArI pacaraMgI TUTa jaaegii|' muni kuMdanamalajI ne do TUka javAba diyA- 'kala TUTatI Aja hI TUTe, mujhase to kucha nahIM hogA / ' muni sukhalAlajI ne kAlUgaNI ke pAsa pahuMcakara apanI samasyA rakhI / kAlUgaNI ne muni kuMdanamalajI ko bulAkara pUchA to unhoMne kahA - 'gurudeva ! telA karane kI icchA nahIM hai|' kAlUgaNI ne pharamAyA- 'kyA icchA nahIM hai| thor3A utsAha rakho / ' kAlUgaNI kA iMgita milate hI unakA mana badala gayA aura bole - 'gurudeva ! telA pacakhA diijie|' tIna dina pUre hue| tapasyA kA pAraNA karane kA prasaMga AyA to muni 332 / kAlUyazovilAsa-2 . Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMdanamalajI bole- 'sukhalAlajI! telA to ThIka hI ho gayA, colA kara luuN|' cole se paMcolA, chaha, sAta, saMkhyA kA krama bar3hatA hI gyaa| Akhira teMtIsa dina kI tapasyA ke bAda unhoMne pAraNA kiyaa| kAlUgaNI ke eka izAre ne tIna kA teMtIsa kara diyaa| yaha guru ke prati dRr3ha AsthA kI niSpatti hai| 107. muni kevalacaMdajI kA janama sarasA ke naulakhA parivAra meM huaa| Arthika dRSTi se saMpanna unake parivAra kA vyAvasAyika saMbaMdha dArjiliMga se thaa| kevalacaMdajI apane do putroM (muni dhanarAjajI, muni caMdanamalajI) aura eka putrI (sAdhvI dIpAMjI) ke sAtha saMsAra se virakta ho ge| ve cAroM eka sAtha dIkSita honA cAhate the, para vyApAra saMbaMdhI jhaMjhaTa meM vilaMba kI saMbhAvanA se unhoMne apanI putrI aura putroM ko pahale dIkSA kI anumati de dii| unakI dIkSA chaha mAsa bAda meM huii| muni kevalacaMdajI ko dIkSAparyAya meM jyeSTha rakhane ke lie muni dhanarAjajI aura caMdanamalajI kI bar3I dIkSA chaha mAsa bAda huii| prAyaH dekhA jAtA hai ki putra aura putrI ke sAtha dIkSita hone vAle mAtA-pitA apane sAdhu-jIvana meM bhajana-bhAva meM adhika rasa lete haiN| muni kevalacaMdajI isake apavAda rhe| unhoMne apane jIvana meM kAphI tapasyA kI aura lekhanakArya bahuta kiyaa| inhoMne lipikalA kA abhyAsa muni amIcaMdajI ke pAsa kiyA thaa| ve subaha se zAma taka likhate rahate the| muni tulasI Adi kaI saMta unake lekhana ke sandarbha meM vinoda ke lahaje meM kahate- 'kevala presa cala rahI hai|' ___muni kevalacaMdajI dharmasaMgha aura saMghapati ke prati gaharI niSThA rakhate the| dharmasaMgha aura saMghIya maryAdA kI avahelanA unase sahana nahIM hotI thii| dharmasaMgha kI thor3I bhI utaratI AlocanA karanevAloM ko ve kar3A javAba dete the| jIvana ke sAndhyakAla meM ve eka bImArI se ghira ge| 'khaMdhaka muni' ke khAla utArane kI ghaTanA hama par3hate aura sunate haiN| muni kevalacaMdajI ke bhI bImArI se pUre zarIra kI camar3I utara gii| usa vedanA ko unhoMne samabhAva se sahana kiyaa| muni dhanarAjajI usa samaya muni kevalacaMdajI ke sAtha hI the aura muni caMdanamalajI agragaNya ke rUpa meM hisAra cAturmAsa bitA rahe the| asvastha muni kevalacaMdajI kI sevA karane ke lie ve cAturmAsa meM hI hisAra se calakara sirasA phuNce| donoM baMdhu muni unakI sevA meM vizeSa rUpa se saMlagna rahakara unheM mAnasika samAdhi dete rhe| unakI jIvana-yAtrA kI saMpannatA sirasA meM hI huii| 108. DAlagaNI ne apane aMtima samaya meM sAdhvIpramukhAzrI jeThAMjI ke viSaya meM eka saMketa kiyA thaa| kAlUgaNI ne usa saMketa ko gaharAI se pakar3a liyaa| pariziSTa-1 / 333 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake phalasvarUpa Apane sAdhvIpramukhA jeThAMjI ke sAdhanA-kAla taka mAtuzrI chogAMjI aura sAdhvI kAnakumArIjI ke pAsa unase kama sAdhviyAM rkhiiN| jaba kabhI prasaMga AtA, Apa sAdhvIpramukhA kI vizeSatAoM kA ullekha krte| vRddhAvasthA ke kAraNa jaba sAdhvIpramukhAzrIjI rAjaladesara meM sthiravAsinI ho gaIM, taba bhI zItakAla meM Apa kaI bAra vahAM padhAra jAte aura pharamAte-'jeThAMjI meM sAdhviyoM ko paroTane kI acchI kSamatA hai| zItakAla meM inake pAsa rahane kI icchA hotI hai| kyoMki yahAM rahane se sAdhviyoM saMbaMdhI merA bhAra halkA ho jAtA hai|' vAstava meM sAdhvIpramukhAzrI jeThAMjI kA jIvana aisA hI thaa| unhoMne saMgha aura saMghapati ke prati sarvAtmanA samarpita rahakara zAsana kI sevA kii| 106. sAdhvIpramukhAzrI jhamakUjI apane yuga kI vilakSaNa sAdhvI thiiN| yadyapi Apane pustakIya zikSA nahIM pAI, phira bhI ApakA anubhava jJAna kAphI praur3ha thaa| logoM ko paroTane aura unake dila ko jItane kI bejor3a kalA unake pAsa thii| zrAvakoM kI vaMdanA nAmollekhapUrvaka svIkAra kara ve anupama smaraNa-zakti kA paricaya detI rhiiN| hasta-lAghava aura kArya-kuzalatA ke dvArA unhoMne kalA ke kSetra meM aneka kIrtimAna sthApita kie the| unakI kalA meM naI sphuraNA, sauSThava aura saundarya kA nikhAra thaa| pustaka aura rajoharaNa bAMdhane meM bhI unakI kalA vilakSaNa thii| pratyeka kArya ke saMpAdana meM vaisI kalA anya sAdhviyoM meM kama milatI hai| ___ AcAryazrI kAlUgaNI kI dRSTi meM unakI kalA kA vizeSa sthAna thaa| eka bAra saMtoM kI eka pAtrI dUsarI pAtrI ke aMdara ghusa gii| aneka prayatnoM ke bAvajUda vaha nahIM niklii| kAlUgaNI ne pharamAyA-'jhamakUjI ko do, ve nikAla deNgii|' unhoMne kucha hI samaya meM pAtrI nikAlakara de dii| unakI kalApriyatA ke aura bhI aneka udAharaNa haiN| ___ 110. sAdhvIzrI khUmAMjI prAraMbha se hI mAtuzrI chogAMjI kI sevA meM rhiiN| apanI sevAbhAvanA aura kartavya-parAyaNatA ke AdhAra para unhoMne kAlUgaNI kA vizvAsa prApta kara liyaa| kAlUgaNI sAdhvI khUmAMjI ko mAtuzrI chogAMjI kI sevA meM rakhakara nizcita ho ge| unhoMne sevA ke sAtha lekhana kArya meM acchI abhiruci dikhaaii| jayAcArya kRta bhagavatI sUtra kI jor3a kA lekhana kara unhoMne eka itihAsa kA punarAvartana kara diyaa| inase pahale sAdhvI-samAja meM sAdhvIpramukhAzrI gulAbAMjI ne bhagavatI kI jor3a likhI thii| saMtoM meM muni kAlUjI (bar3A) aura muni kundanamalajI ne bhagavatI kI jor3a likhii| 111. sAdhvI pratApAMjI aura sAdhvI hulAsAMjI (saradArazahara) ne bhagavatI sUtra 334 / kAlUyazovilAsa-2 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA lekhana kara dharmasaMgha ke pustaka bhaMDAra ko samRddha bnaayaa| sAdhvI pratApAMjI prAraMbha meM sAdhvI mIrAMjI ke sAtha rahIM / sAdhvI mIrAMjI pahale mAtuzrI chogAMjI kI sevA meM thIM / AcAryazrI kAlUgaNI kI una para pUrI kRpA thI / sAdhvI mIrAMjI ke bAda sAdhvI pratApAMjI ne agragaNya rUpa meM vihAra kiyA / ve bhInAsara meM kaI varSoM taka sthiravAsinI rhiiN| laMbe samaya taka asvastha hone para bhI unhoMne dRr3ha manobala aura samabhAva se vedanA sahana kI / sAdhvI hulAsAMjI saMsAra - pakSa meM zrIcaMdajI gadhaiyA kI putravadhU thIM / dharmasaMgha meM eka niSThAzIla aura suzIla sAdhvI ke rUpa meM unakI pratiSThA rhii| bar3e ghara se saMbaMdhita hone para bhI unake mana meM isa bAta kA koI garva nahIM thA / zrAvaka samAja ko saMskArI banAnA unakA vizeSa lakSya thA / aMtima varSoM meM unhoMne momAsara sthiravAsa kiyA aura vahAM kAphI acchA kAma kiyaa| apanI lekhana abhiruci ke AdhAra para hI ve bhagavatI sUtra kA lekhana kArya pUrA kara paaiiN| 112. sAdhvI sonAMjI ( saradArazahara) saMgha aura saMghapati ke prati gaharI AsthA rakhatI thiiN| unakA samarpaNa bhAva sahaja thA / ve pahale sAdhvIpramukhA zrI jeThAMjI ke pAsa rahatI thIM / vRddhAvasthA ke kAraNa jaba ve thalI meM sthiravAsinI ho gaIM taba sAdhvI sonAMjI ko AcArya zrI kI sevA meM bheja diyaa| sAdhvI sonAMjI samuccaya kI gocarI tathA tAsaka, pAtra Adi raMgane kA kArya atyaMta utsAha aura prasannatA se karatI rhiiN| aMtima varSoM meM unhoMne par3ihArA meM sthiravAsa kiyA / par3ihArA kI janatA meM unakA acchA prabhAva rhaa| vahAM ke loga aba bhI kahate haiM ki sAdhvI sonAMjI ne par3ihArA ko sonA kara diyA / 113. sAdhvIzrI aNacAMjI hamAre dharmasaMgha kI tapasvinI sAdhvI thIM / AcAryazrI tulasI ne SaSTipUrti samAroha (saM. 2031 ) ke avasara para unako 'dIrgha tapasvinI' ke rUpa meM sammAnita kiyA / sAdhvIzrI aNacAMjI ke jIvana meM tapasyA ke atirikta bhI kucha aisI vizeSatAeM thIM, jinake kAraNa dharmasaMgha meM unakA vizeSa sthAna banA / una vizeSatAoM meM eka hai kaThina kAma karane kA utsAha / eka bAra byAvara meM eka sAdhvI bImAra ho gii| unheM sujAnagar3ha lAnA jarUrI thaa| sAdhvI aNacAMjI ne unako kaMdhe para biThAkara sujAnagar3ha pahuMcA diyaa| isa prakAra kaThina se kaThina kAma karane meM ve sabase Age rahatI thIM / sAdhvI pyArAMjI (muni mAMgIlAlajI kI saMsArapakSIyA mAtA) zrIDUMgaragar3ha meM thiiN| unheM vahAM se vihAra karAnA thA, para prakRtigata vaicitrya ke kAraNa ve vahAM se vihAra karanA nahIM cAhatI thiiN| aneka sAdhu-sAdhviyAM unheM samajhAkara hAra gaIM, kiMtu pariziSTa-1 / 335 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve apanI bAta para ar3I rhiiN| Akhira sAdhvI aNacAMjI ko vahAM bhejA gyaa| unhoMne jAte hI sAdhvI pyArAMjI ko vihAra ke lie rAjI kara liyaa| aisI aura bhI aneka ghaTanAeM haiM, jinase sAdhvIzrI aNacAMjI kI vizeSatAoM kA aMkana kiyA jA sakatA hai| unake saMbaMdha meM AcAryazrI tulasI dvArA kathita dohA aNacAM! teM AchI karI, karaNI shiv-sukh-kaam| mado na dIkhai mAMsa ro, thArai calakai korI caam|| 114. AcAryazrI kAlUgaNI kuzala vyAkhyAtA the| ve apane pratipAdya ko ghaTanAoM aura udAharaNoM ko mAdhyama se itanI sazakta abhivyakti dete the ki zrotAoM ke antazcakSu udghATita ho jaate| brahmacarya ke saMbaMdha meM vIryarakSA kI dRSTi se ve eka udAharaNa dete the, jo isa prakAra hai eka vyakti ke pAsa tIna ghar3e haiM-eka akhaNDa, eka grIvA se phUTA huA tathA eka nIce paiMde se phUTA huaa| vaha tInoM ko ghI se bharatA hai| akhaNDa ghar3A Upara taka ghI ko dhAraNa kara letA hai| usase adhika jo ghI DAlA jAtA hai, vaha usameM samAtA nahIM hai| grIvA se phUTe hue ghar3e meM grIvA taka ghI surakSita rahatA hai usase Upara kA nikala jAtA hai| jo ghar3A nIce se phUTA huA hai, usameM ghI ko dhAraNa karane kI kSamatA nahIM hai| isalie jitanA ghI DAlA jAtA hai, sArA kA sArA nikala jAtA hai| ____ yaha eka rUpaka hai| isake dvArA rUpAyita hai tIna prakAra ke vyaktiyoM kI yogytaa| prathama akhaNDa ghar3e kI tulanA brahmacArI sAdhakoM se kI gaI hai| unake zarIra meM sAtoM dhAtuoM kA utpAdana aura upayoga ucita mAtrA meM hotA hai| isa lie unakA zarIrarUpI ghaTa bharA rahatA hai| kadAcita utpAdana meM mAtrA kA atikramaNa hotA hai to vIrya kI jo atirikta mAtrA hotI hai, usakA duHsvapna Adi kAraNoM se kSaraNa ho jAtA hai| isase sAdhaka kA koI khAsa nukasAna nahIM hotaa| dUsare varga meM ve gRhastha Ate haiM, jo svadAra saMtoSI hote haiN| ve grIvA se phUTe hue ghar3e ke samAna haiN| aise ghar3e meM grIvA taka ghI surakSita rahatA hai, usase Upara kA nikala jAtA hai| sImita saMbhoga se jo vIrya-kSaraNa hotA hai, usake kAraNa zarIra UrjA se rikta nahIM hotaa| usakI adhika UrjA surakSita rahatI hai aura thor3A nukasAna hotA hai| isa madhyama mArga kA AlaMbana lekara sAmAnya gRhastha samAja dvArA mAnyatA prApta naitika sImA meM A jAte haiN| tIsare varga meM ve vyakti Ate haiM, jo prakRti-viruddha AcaraNa karate haiN| aprAkRtika saMbhoga aura vyabhicAra durAcAra kI koTi meM gine jAte haiN| aise vyakti 336 / kAlUyazovilAsa-2 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paiMde se phUTe hue ghar3e kI tulanA meM Ate haiN| paiMde se phUTA huA ghar3A ghI ko dhAraNa nahIM kara sakatA, isI prakAra durAcArI vyakti vIrya dhAraNa kI kSamatA kho dete haiM / ve zarIra aura mana donoM ora se akSama hokara sattvahIna jIvana jIte haiM / isa udAharaNa ke mAdhyama se kAlUgaNI apane sAdhu-samAja aura zrAvaka-samAja ko brahmacarya - sAdhanA ke lie sajaga karate rahate the / 115. manuSya kA mana caMcala hotA hai / jaba taka sAdhanA ke dvArA isa para kAbU nahIM kara liyA jAtA hai, yaha bhaTakatA rahatA hai| bhaTakana ke kSaNoM meM mAnasika vikRti kA udbhava svAbhAvika hai / mAnasika vikAra ke samaya vyakti ko acchA saMparka mila jAe to vaha punaH saMbhala jAtA hai aura galata saMparka se patana kI saMbhAvanAeM prabala ho jAtI haiM / satsaMga se TUTA huA manobala saMdha jAtA hai aura mAnasika vikRti kA bhI nirasana ho jAtA hai / isa sandarbha meM AcAryazrI kAlUgaNI eka kahAnI sunAte the eka seTha ko vyavasAya kI dRSTi se sudUra pradeza jAnA thaa| usa samaya yAtAyAta ke zIghragAmI sAdhana upalabdha nahIM the, isalie yAtrA meM kAphI samaya laga jAtA thA / seThAnI seTha ke jAne kA nirNaya suna udAsa ho gii| seTha ne usako jaldI Ane kA AzvAsana dekara usase svIkRti le lii| seThAnI akelI rahanA nahIM cAhatI thI, para vivaza thI / Akhira usane apane pati ko vidA dI / vidA ke samaya seTha ne apanI patnI ko zikSA dete hue kahA- 'maiM vahAM kA kAma nipaTAkara jaldI Ane kA prayAsa kruuNgaa| phira bhI kucha samaya laga sakatA hai| tuma apane kulAcAra kA dhyAna rakhanA / kisI bhI sthiti meM kula-maryAdA kA atikramaNa mata karanA / kadAcita tumhArA mana asthira ho jAe to kisI vyakti ko yAda kara lenA / para dhyAna rakhanA vaha vyakti aisA ho, jo zauca ke lie sabase dUra jAtA ho / ' seThAnI ko seTha kA yaha kathana apriya lgaa| vaha bolI- 'Apa merA avizvAsa kyoM karate haiM ? merA mana sthira hai / maiM apane jIvana meM kabhI aisA prasaMga Ane hI nahIM duuNgii|' seTha bolA- 'mere mana meM tumhAre prati kiMcita bhI avizvAsa nahIM hai| para patA nahIM kaba kyA ghaTita ho jAe? isalie thor3A-sA saMketa mAtra kiyA hai / aura to tuma svayaM samajhadAra ho / ' seTha apane vyAvasAyika pradeza meM pahuMcA aura laMbe samaya taka nahIM lauTa sakA / seThAnI seTha kI pratIkSA meM palakeM bichAe baiThI thI, para seTha ke Agamana kI koI sUcanA nahIM milii| Akhira eka samaya AyA, jaba seThAnI kA mana vicalita ho pariziSTa-1 / 337 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyaa| usa samaya use apane pati kI zikSA yAda aaii| aba vaha apane makAna kI chata para car3hakara zauca jAne vAle vyaktiyoM kA nirIkSaNa karane lgii| usane dekhA-eka vyakti dUra, bahuta dUra jA rahA hai| do-cAra dina usake bAre meM pakkI jAnakArI kara seThAnI ne use AmaMtrita karane kA nirNaya le liyaa| vaha vyakti seThAnI ke makAna ke Age se hI gujaratA thaa| eka dina usane apane karmakara ke sAtha use Upara bulaayaa| usa vyakti ne socA-koI kAma hogaa| vaha seThAnI ke kamare meM phuNcaa| usake pahuMcate hI prAraMbhika ziSTAcAra kI bAtoM ke bAda seThAnI ne apanI manaHsthiti ke anurUpa vyavahAra kA pradarzana kiyaa| Agantuka eka bAra cauMkA aura phira kAMpa utthaa| vaha seThAnI ke hAva-bhAva ko samajha gayA thaa| apane bacAva ke lie usane eka upAya socaa| usa upAya kI kriyAnviti ke lie usane apane hAtha meM thAme hue usa miTTI ke bartana (karavA) ko girA diyA, jise vaha jaMgala jAte samaya pAnI se bhara kara le jAtA thaa| miTTI kA bartana girA aura cUra-cUra ho gyaa| Agantuka use dekha sisakiyAM bharakara rone lgaa| seThAnI Azcarya meM kho gii| miTTI kA bartana TUTane para itanA duHkha! usane duHkha kA kAraNa puuchaa| AgaMtuka AMsU poMchate hue bolA-'he prabho! aba kyA hogA? mere jIvana bhara kI arjita ijjata samApta ho jaaegii| seThAnI kI samajha meM kucha bhI nahIM A rahA thaa| vaha bolI-'Apa ciMtA kyoM karate haiM? jaisA cAho vaisA 'karavA' apane yahAM se le liijie| Apa yaha to batAeM ki Apake mana meM duHkha kyA hai?' ___ AgaMtuka sakucAtA aura sahamatA huA bolA-'yaha karavA mere jIvana kA sAthI hai| maiMne Aja taka apanI patnI aura isa karave ke atirikta kisI ke sAmane apanI kAcha ko anAvRta nahIM kiyaa| aba mujhe dUsarA miTTI kA bartana lenA pdd'egaa| basa yahI socakara maiM vyathita ho rahA huuN|' seThAnI ne AgaMtuka kI yaha bAta suna apane Apako saMbhAla liyaa| vaha socane lagI-kahAM yaha sadAcArI vyakti aura kahAM kula-paraMparA ko tor3ane ke lie udyata merA mana? maiMne apane kutsita vicAroM se apane jIvana meM dhabbA lagA liyaa| khaira, aba bhI saMbhala jAUM to acchA hai| seThAnI kA mana badalA aura usane AgaMtuka ko pitA-tulya sammAna dekara vidA kiyaa| kulIna vyakti ke saMparka se asaMtulita mana bhI saMtulita ho jAtA hai isalie aira-gaira vyakti ke saMsarga se bacAva karanA caahie| 116. maMtrI muni kahA karate the ki AcAryazrI kAlUgaNI ne muni tulasI 338 / kAlUyazovilAsa-2 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko apanA uttarAdhikArI banAyA, yaha unakA tAtkAlika nirNaya nahIM thaa| jaba se bAlaka tulasI saMsAra se virakta huA aura kAlUgaNI ke saMparka meM AyA, tabhI se kAlUgaNI kI dRSTi usa para Tika gaI thii| bAlaka tulasI ko dIkSita kara kAlUgaNI eka prakAra se nizcita ho gae the| maMtrI muni yaha bhI kahate the ki kAlUgaNI ne kaI saMtoM ko taiyAra karane ke lie prayatna kiyA, para saphalatA nahIM milI isalie unakA nizcita honA svAbhAvika thaa| AcAryazrI tulasI para kAlUgaNI kA dhyAna kendrita huA, isa tathya kA prabala sAkSya hai AcAryazrI para unakA uttarottara vikAsamAna vaatsly| unake aneka vyavahAroM ke AdhAra para sAdhu-sAdhviyoM aura zrAvaka samAja meM bhI AcAryazrI tulasI ke bhAvI jIvana kI saMbhAvanAeM hone lagI thiiN| 117. vi.saM. 1683 meM kAlUgaNI kA cAturmAsa gaMgAzahara thaa| vahAM unakA pravAsa AsakaraNajI caupar3A ke makAna meM thaa| kiMtu vyAkhyAna dene ke lie IzaracaMdajI caupar3A kI koTar3I meM padhAranA hotA thaa| rAtrikAlIna pravacana kA bhI yahI krama thaa| kAlUgaNI vyAkhyAna dekara punaH lauTa Ate taba unake zayanapaTTa aura bichaune kI vyavasthA hotI thii| yaha kAma muni zivarAjajI ke hAtha meM thaa| eka rAta kI ghaTanA hai| muni zivarAjajI apane kArya meM vyasta the| kamare meM gaharA aMdherA thaa| kAlUgaNI vahIM TahalakadamI kara rahe the aura muni tulasI unako hastAvalambana die hue the| muni zivarAjajI ne muni tulasI ko bIca meM khar3A dekhakara kahA-bIca meM kyoM khar3e ho? AcAryazrI tulasI unheM kucha uttara deM, usase pahale hI AcAryazrI kAlUgaNI bole-zivarAjajI! aise kaise bolate ho? dekhate nahIM, isa para merA hAtha hai| muni zivarAjajI ne vinamratApUrvaka apanI bhUla svIkAra kii| vahAM upasthita saMtoM ne 'isa para merA hAtha hai' isa vAkya se jhalakate hue zleSAMlakAra ke darpaNa meM muni tulasI ke samujjvala bhaviSya ko dekhaa| 118. madhyAhna kA samaya thaa| zaikSa muni tulasI paMcamI samiti jA rahe the| saMyata deha, yugapramita bhUmi kA paryavekSaNa karatI huI jhukI palakeM, tIvra kintu sadhI huI gti| mArga meM saradArazahara ke variSTha zrAvaka zrIcandajI gadhaiyA mile| unhoMne zaikSa muni ko vaMdana kiyA aura kiyA samAlocanAtmaka niriikssnn| apane mana para eka gaharI chApa lekara ve AcAryazrI kAlUgaNI ke pAsa pahuMce aura bole-gurudeva! Aja bAlamuni mujhe rAste meM mile| unheM jAne kI jaldI thI, phira bhI ve IryA samiti meM pUrNa sajaga the| maiMne anubhava kiyA ki ye muni sthirayogI aura honahAra haiN| yaha ghaTanA vi. saM. 1683, gaMgAzahara cAturmAsa kI hai| 'honahAra biravAna ke pariziSTa-1 / 336 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hota cIkane pAta'-isa janazruti ko muni tulasI ne caritArtha kara diyaa| 116. ghaTanA vi. saM. 1660 kI hai| una dinoM AcAryazrI kAlUgaNI jodhapura yAtrA se pUrva lADanUM pravAsa kara rahe the| vahAM saradArazahara-nivAsI vRddhicaMdajI gadhaiyA gurudeva kI upAsanA meM Ae hue the| unhoMne vyaktigata upAsanA ke lie samaya liyA aura nivedana kiyA-'gurudeva! mujhe apane divaMgata pitAzrI zrIcaMdajI kA darasAva huaa| maiMne unase kaI bAteM puuchiiN| unhoMne mere praznoM kA uttara diyA aura kucha bAteM apanI ora se bhI khiiN| maiM kucha tathyoM se gurudeva ko avagata karanA cAhatA huuN| gadhaiyAjI dvArA nivedita tIna bAteM * sabase pahalI bAta unhoMne kahI-unake pIche hamane jo uchAla kI, vaha ThIka nahIM huaa| aisA nahIM honA cAhie thaa| * mere eka vyaktigata prazna ke uttara meM unhoMne kahA-brahmacarya kI sAdhanA kaThina avazya hai, para tU ise acchI taraha nibhA skegaa| * zAsana-saMbaMdhI merI eka jijJAsA ke samAdhAna meM unhoMne kahA-abhI kAlUgaNI kucha samaya taka dharmasaMgha kI sAra-saMbhAla kareMge, phira inake bAda muni tulasIrAmajI AcArya bneNge| kAlUgaNI ne ina saba bAtoM ko dhyAna se suna liyA, kahA kucha nhiiN| eka muni ko kisI prakAra yaha jAnakArI mila gii| ve sIdhe muni tulasI ke pAsa gae aura bole-'tumheM patA hai kyA? Aja vRddhicaMdajI ne tumhAre saMbaMdha meM yaha bAta nivedana kI hai|' muni tulasI ne anyamanaska bhAva se kahA- 'maiM ina saba bAtoM ko adhika mahattva nahIM detaa| Apako bhI nahIM denA caahie| apane ko isa saMbaMdha meM jAnane-samajhane kA prayojana hI kyA hai?' jisa sthiti kI jAnakArI pAkara sAmAnya vyakti bahuta bar3A darpa kara sakatA hai, usa sthiti meM muni tulasI aham aura utkarSa bhAva se sarvathA mukta sAmAnya manaHsthiti meM rahe, yaha unake vyaktitva kI gaMbhIratA ke anurUpa hI thaa| 120. muni jIvana kA prathama varSa, adhyayana-adhyApana kI sahaja abhiruci aura kAlUgaNI kA vAtsalya tathA protsaahn| muni tulasI cAritra kI ArAdhanA ke sAtha jJAna kI dizA meM bhI Age bar3ha rahe the| kAlUgaNI ne bAla muniyoM ko nirdeza diyA-'sindUraprakara' yAda karanA hai| bAlamuniyoM ne ratnAdhika saMtoM se 'sindUraprakara' kI hastalikhita pratiyAM prApta kara liiN| madhyAhna ke samaya bAla muni AcAryazrI ke upapAta meM upasthita hue / prAyaH saba saMtoM ke pAsa pratiyAM thIM, para muni tulasI khAlI hAtha the| kAlUgaNI ne apane 340 / kAlUyazovilAsa-2 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUThe se 'sindUraprakara' kI eka zuddha aura suMdara prati muni tulasI ke hAthoM meM thamA dI / gurudeva kI isa niSkAraNa karuNA ne muni tulasI ko abhibhUta kara diyA / 121. AcAryazrI kAlUgaNI ne muni tulasI ko dIkSita kara nizcitatA kA anubhava kiyaa| ve apane aura apane bhAvI uttarAdhikArI ke bIca itanA tAdAtmya sthApita kara cuke the ki kahIM alagAva kI anubhUti hotI hI nahIM thI / aneka ghaTanAeM isa tathya ko puSTa karane vAlI haiN| yahAM kevala eka ghaTanA kA ullekha kiyA jA rahA hai 1 muni tulasI ko adhyayana kI dRSTi se koI prati likhane kI apekSA hotI taba ve AcAryazrI kAlUgaNI se nivedana karate - 'maiM amuka graMtha kI pratilipi karanA cAhatA huuN|' kAlUgaNI pharamAte - tulasI ! tU naI prati likhakara kyA karegA? yaha to apane pUThe meM hai / apanatva aura ekatva kI isa abhivyakti se muni tulasI anirvacanIya Ananda kI anubhUti meM kho jAte / 122. AcAryazrI kAlUgaNI saphala sRjanazIla kalAkAra the / vyakti-nirmANa kI anupama kalA unheM sahaja prApta thii| unakI sRjana kSamatA ke sabala sAkSya bane muni tulasI / unako dIkSita karane se pUrva hI kAlUgaNI kI dUragAmI dRSTi una para Tika gii| dIkSita karane ke bAda unakI choTI-bar3I hara pravRtti ke prati kAlUgaNI pUrA dhyAna rakhate the / sujAnagar3ha meM muni tulasI kAlUgaNI ke sAtha paMcamI- samiti ge| usa samaya vahAM bAlU reta ke TIle bahuta the| bacapana meM TIloM para car3hane-utarane kI ruci svAbhAvika hotI hai| muni tulasI eka UMce TIle se sIdhe nIce utre| TIle ke nIce hariyAlI thI / gati ke vega se reta hariyAlI para jAkara girI / kAlUgaNI ne pharamAyA-'kaise utara rahe ho ? nIce hariyAlI hai / ' muni tulasI ne apane AsapAsa dekhA aura kahA - 'yahAM hariyAlI nahIM hai / ' TIloM ke bIca meM bane rAste se lauTate samaya kAlUgaNI usa TIle ke nIce pahuMce aura vahAM prarohita hariyAlI kI ora saMketa kara muni tulasI se bole - 'tU kaha rahA thA ki hariyAlI nahIM hai / dekha tumhAre pAMvoM se kucalI huI dhUla kahAM girI ?' muni tulasI kI AMkheM jhuka giiN| kAlUgaNI ne muni tulasI ko pAMca kalyANaka kA daNDa diyaa| sthAna para pahuMcakara muni tulasI ne vinayapUrvaka apanI bhUla svIkAra kI aura bhaviSya meM sajaga rahane kI bhAvanA vyakta kI / kAlUgaNI ne kRpA kara daMDa mApha kara diyaa| yogakSema kA yaha dAyitva AcArya hI nibhA pAte haiM / yaha pariziSTa-1 / 341 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTanA muni tulasI ke dIkSita hote hI ATha-dasa dinoM ke bIca kI hai| 123. vi. saM. 1662 meM kAlUgaNI kA cAturmAsa udayapura thaa| vahAM dazahare ke dina rANAjI kI savArI bar3I dhUmadhAma se nikalatI thii| kaI sAdhu savArI dekhane ke lie utsuka the / aparAhna meM jaba ve paMcamI samiti gae to savArI dekhane ke lie vahIM ruka ge| muni tulasI bhI unake sAtha the| savArI kI jhAMkiyoM kI zRMkhalA itanI laMbI thI ki unheM dekhate-dekhate sUryAsta ho gyaa| savArI dekhakara AnevAle sAdhu jaba taka apane sthAna para pahuMce, vaMdanA ho cukI thI / kAlUgaNI usa samaya pratikramaNa meM saMlagna the / pratikramaNa pUrA hone ke bAda sAdhu gurudeva ko vaMdana karane gae / binA pUche savArI dekhane jAnA aura vilaMba se pahuMcanA, isake lie kAlUgaNI ne upAlaMbha ke sAtha teraha kalyANaka kA daNDa bhI diyaa| saMtoM ko apane pramAda kA bodha huA aura bhaviSya meM sajaga rahane kI preraNA milI / muni tulasI jaba kAlUgaNI ke pAsa akele raha gae, taba unhoMne vizeSa rUpa se pharamAyA-' ina santoM ke sAtha tuma kyoM rahe? tumane yaha asAvadhAnI kyoM kI?' yaha mamatA bharA upAlaMbha muni tulasI ke lie prakAza staMbha bana gyaa| 124. AcAryazrI kAlUgaNI zrIDUMgaragar3ha pravAsa kara rahe the| rAtri ke samaya maMtrI muni zrI maganalAlajI, muni dhanarAjajI muni caMdanamalajI, muni tulasI Adi kucha saMta kAlUgaNI ke pAsa baiThe the| rAtri ke aMdhakAra meM vahAM thor3I dUrI para prakAza dikhAI de rahA thA / samIpastha muni usa prakAza ke saMbaMdha meM bAta karane lge| koI use bijalI kA prakAza batA rahe the, koI lAlaTena kA aura koI aura kucha / kAlUgaNI ne pharamAyA-'yaha prakAza bijalI kA nahIM, galI ke nukkar3a para lagI lAlaTena kA hai|' yaha bAta suna saMtoM ne eka bAra 'tahata' kaha diyA, kiMtu samarthana bijalI kA karate rhe| maMtrI muni bhI isa samarthana meM sAtha the / kAlUgaNI ne phira pharamAyA-' yaha prakAza lAlaTena kA hI hai / ' muni maganalAlajI 'tahata' kahakara mauna ho ge| para vidyArthI sAdhuoM meM se eka muni bAhara barAmade meM gayA aura prakAza ke saMbaMdha meM pUrI jAnakArI karake lauttaa| unake Ate hI saba pUchane lage - 'vaha prakAza kisakA hai?' muni ne lAlaTena kA prakAza batAkara unakI utsukatA ko samAhita kiyA / kAlUgaNI ne saMtoM kI isa vRtti para TippaNI karate hue kahA- 'maiMne do bAra kaha diyA ki yaha prakAza lAlaTena kA hI hai, phira bhI tumhArA Agraha nahIM TUTA / Akhira vahAM jAkara dekhane se hI tumheM saMtoSa huaa|' maMtrI muni kI ora saMketa 342 / kAlUyazovilAsa-2 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara unhoMne pharamAyA-'ye to bacce haiM, para Apa bhI inake sAtha ho ge| mere dvArA itanA spaSTa kahane ke bAda bhI Apane inako bAhara jAkara dekhane se rokA nahIM / saba saMtoM ke sAtha maMtrI muni ne bhI gurudeva ke vacanoM ke prati huI AzAtanA ke lie kSamAyAcanA kI / ' 125. valkalacIrI prasannacandra rAjarSi kA choTA bhAI thA / usakA janma aura lAlana-pAlana tApasoM ke Azrama meM huaa| usake pitA somacandra ne usake janma se kucha samaya pUrva hI tApasa-dIkSA svIkAra kI thii| janma ke kucha samaya bAda usakI mAtA kI mRtyu ho gii| thor3e dina bAda usakI dhAtrI mAM bhI kAla - kavalita ho gii| usake pazcAta Azrama ke RSi aura RSikumAra usakI dekhabhAla karane lage / valkala (chAla) kA paridhAna pahanane se vaha valkalacIrI nAma se pahacAnA jAne lagA / valkalacIrI eka bahuta hI sahaja aura sarala bAlaka thaa| usake vyavahAra AbAdI meM pale hue baccoM se bhinna prakAra ke the| eka bAra vaha kahIM jaMgala meM bhaTaka gyaa| jaMgala meM use eka rathika milaa| vaha potana nAmaka usI Azrama kI ora jA rahA thA, jahAM valkalacIrI aneka RSiyoM, tApasoM aura RSikumAroM ke sAtha rahatA thA / usane kumAra valkalacIrI ko ratha meM biThA liyaa| ratha meM usa rathika kI strI bhI baiThI thI / valkalacIrI ne usako 'tAta' isa saMbodhana se saMbodhita kiyaa| rathika kI strI ne kahA - 'yaha baccA aise kaise bola rahA hai?' rathika ne usako samajhAyA - 'lagatA hai yaha baccA strI-virahita Azrama meM palA hai, isalie strI-puruSa meM koI bheda nahIM smjhtaa|' thor3I dera bAda valkalacIrI ne ghor3oM kI ora lakSya karake pUchA - 'ye hiraNa itane bar3e kaise haiM ? ' ( usane Azrama meM hiraNa ke atirikta kisI pazu kA nAma hI nahIM sunA thA ) / jaba use khAne ke lie modaka die gae to vaha bolA- 'potana Azrama ke RSi kumAra mujhe aise hI phala dete the / (Azrama meM use khAne ke lie kevala phala hI milate the) / Azrama ke pariveza meM rahane ke kAraNa use zaharI sabhyatA tathA anya kisI prakAra kA jJAna nahIM thaa| Azrama meM jo kucha hotA, vahI usake jJAna kA viSaya thaa| yahI bhadra aura sarala svabhAva vAlA valkalacIrI Age jAkara pratibuddha huA / kevalajJAna prApta kara usane apane pitA somacandra aura bhAI prasannacandra ko dharmopadeza diyA tathA bhagavAna mahAvIra ke pAsa pahuMca gyaa| AcAryazrI kAlUgaNI muni nathamalajI ko valkalacIrI, baMgu, hAbU, zaMbhU Adi saMbodhanoM se saMbodhita karate the / isakA kAraNa yaha thA ki muni nathamalajI bhI pariziSTa-1 / 343 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka choTe se grAma 'Tamakora' meM pale-puse the| grAmINa pariveza aura sarala svabhAva ke kAraNa unakA rahana-sahana, saMbhASaNa Adi pravRttiyAM anya muniyoM se asAdhAraNa-bhinna thiiN| kAlUgaNI ne eka asAdhAraNa bAlaka muni ko asAdhAraNa rUpa se taiyAra karane kA lakSya bnaayaa| 'tulasI pAThazAlA' meM unako pratibodha milA aura Aja ve apanI sAdhanA aura prajJA ke uttarottara vikAsa se terApaMtha-zAsana kI prabhAvanA meM yogabhUta bana rahe haiN| 126. vi. saM. 1676 meM AcAryazrI kAlUgaNI kA cAturmAsa bIkAnera thaa| bIkAnera riyAsata meM terApaMtha ke bar3hate hue prabhAva ko dekhakara virodhI loga uttejita ho rahe the| unakI ora se chApAbAjI, gAlIgalauja aura anya dUSita pravRttiyoM ke sAtha hatyA taka ke SaDyaMtra bana rahe the| ____ usa samaya bIkAnera zahara se bAhara kAphI dUra taka miTTI ke bar3e-bar3e dUha the| AcAryazrI kAlUgaNI paMcamI samiti ke lie udhara hI padhArate the| SaDyaMtrakAriyoM ko apane SaDyaMtra kA upayoga karane ke lie vaha sthAna upayukta pratIta huaa| unhoMne eka vyakti (madArI khAM) ko pralobhana dekara vahAM chipA diyaa| kAlUgaNI sadA kI bhAMti vahAM phuNce| jaba ve akele raha gae to eka vyakti oTa se nikalakara unake sAmane aayaa| usake hAtha meM bharI huI pistaula thii| usa vyakti ne jyoMhI kAlUgaNI kI ora dekhA, vaha unake vyaktitva se abhibhUta ho gyaa| usake hAtha se pistaula chUTakara gira pdd'ii| usake mana aura mastiSka meM uthala-puthala maca gii| vaha ruAMsA hokara kAlUgaNI ke nikaTa pahuMcA aura caraNoM meM gira pdd'aa| kAlUgaNI ne apratyAzita rUpa se eka vyakti ko sAmane dekhakara pUchA-'kyoM bhAI! kyA bAta hai?' vaha bolA-'bAta to bahuta bar3I thI, kiMtu samaya para merI akla ThikAne A gii| maiM eka duSkRtya se baca gyaa| cAMdI ke caMda Tukar3oM ke pralobhana meM Apa jaise devapuruSa ko pistaula kA lakSya banAkara maiM apanA ahita nahIM kruuNgaa|' kAlUgaNI ne vismita bhAva se pUchA-'mujhe pistaula kA nizAnA kyoM banAnA cAhate the?' usa vyakti ne samUce SaDyaMtra kA rahasyodghATana karate hue batAyA ki amuka-amuka vyaktiyoM ne mujhe pralobhana dekara aisA jaghanya kAma karane ke lie kahA, para merA nasIba acchA thA ki maiM samaya para saMbhala gyaa| vaha vyakti kSamAyAcanA kara lauTa gyaa| kAlUgaNI sAmAnya manaHsthiti se zahara meM padhAre tathA saba saMtoM ko sajaga kara diyA ki kama-se-kama cAturmAsa saMpanna hone taka isa ghaTanA ke saMbaMdha meM kisI 344 / kAlUyazovilAsa-2 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhastha ko kucha bhI na batAyA jaae| dharmasaMgha ke saubhAgya aura pUjya gurudeva kAlUgaNI kI utkRSTa ahiMsA vRtti ke prabhAva se eka SaDyaMtra viphala ho gayA / madArI khAM sadA ke lie gurudeva kA bhakta ho gyaa| dharma ke itihAsa meM eka kAlA pRSTha jur3atA jur3atA kaTa gyaa| 127. vi. saM. 1681, cUrU cAturmAsa meM AcAryazrI kAlUgaNI rAyacaMdajI surANA ke kamare meM virAjate the / rAyacaMdajI ke yahAM eka saradAra nAharasiMha rahatA thaa| unhoMne nAharasiMha ko saMtoM kI sevA meM niyukta kara diyaa| saMtoM kI sannidhi pAkara vaha bhI prasanna thA / nAharasiMha apane kartavya ke prati pUrA jAgarUka thA / kabhI-kabhI vaha rAta ko praharI kA kAma bhI karatA thA / kAlUgaNI jisa kamare meM pravAsa karate the, usake pIche sArvajanika mArga thaa| eka rAta musalamAnoM ke tAjie Dhola-DhamakkoM ke sAtha usI rAste se A rahe the| usa samaya taka kAlUgaNI so gae the| nAharasiMha makAna ke nukkar3a para jAkara khar3A ho gayA aura bolA- 'mere mAlika so rahe haiN| Dhola-DhamakkoM se unakI nIMda meM vyavadhAna hogA, isalie maiM idhara se tAjie nahIM jAne duuNgaa|' sikkha hone ke kAraNa usake pAsa kRpANa thii| kRpANa hAtha meM lekara vaha mukAbale ke lie taiyAra ho gyaa| tAjie nikAlanevAloM kA rAstA vahI thA aura nAharasiMha apane morce para DaTakara khar3A thA / kAlUgaNI kI nIMda ttuuttii| unheM jaba sthiti kA patA lagA to unhoMne tatkAla rAyacaMdajI ko yAda kara nAharasiMha ko samajhAne ke lie saMketa diyaa| rAyacandajI ne nAharasiMha se kahA - 'hameM kisI prakAra kA jhamelA khar3A nahIM karanA hai| gurudeva abhI jAga rahe haiN| tuma rAstA chor3a do|' usa samaya kAlUgaNI zAMta rahane kA saMketa nahIM dete to sthiti meM koI avAMchanIya mor3a A sakatA thA / cUrU cAturmAsa ke bAda nAharasiMha prAyaH kAlUgaNI kI sevA meM rahane lagA / vaha kharA aura syAmakhora vyakti thaa| guru ke prati pUrNa samarpita thA tathA pUrA svAbhimAnI thaa| vaha tIna dina bhUkhA rahane ke lie taiyAra thA, para kisI ke Age hAtha nahIM pasAratA thaa| mAMgane ko vaha pApa samajhatA thaa| usake jIvana kI eka vicitra bAta yaha thI ki vaha jaba kabhI ghara jAtA, bImAra ho jaataa| gurudeva kI sevA meM pahuMcate hI punaH svastha ho jAtA / nAharasiMha ke saMbaMdha meM ullekhanIya bAta yaha hai ki usameM saMgraha kI vRtti nahIM thii| eka bAra kAlUgaNI ne usako isa viSaya meM zikSA pharamAte hue kahA thA - ' - nAharasiMha ! sAdhuoM kI sevA meM rahate ho to paisoM kA saMgraha karane kI vRtti pariziSTa-1 / 345 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mata rkhnaa|' gurudeva kI zikSA ko usane itanI gaMbhIratA se svIkAra kiyA ki apane jIvana ko tadanurUpa DhAla liyaa| sevA meM rahane vAle anya kAsIdoM ke lie yaha eka anukaraNIya bAta hai / 128. muni pRthvIrAjajI AcAryoM ke kRpApAtra muni the| jisa samaya DAlagaNI kA svargavAsa huA, unakA cAturmAsa devagar3ha thaa| vahAM eka bhAI dIkSA lenA cAhatA thaa| usake lie devariyA - nivAsI javAharamalajI boradiyA ne kAlUgaNI ke darzana kara nivedana kiyA- 'kastUracaMdajI AchA dIkSA lene vAle haiN| Apa kRpA kara muni zrI pRthvIrAjajI ko cAturmAsa ke bAda udhara rahane kA Adeza dilaaeN|' kAlUgaNI ne pharamAyA- 'cAturmAsa ke bAda kucha dina AsapAsa ke gAMvoM meM rahakara devagar3ha meM dIkSA de deMge, phira idhara A jaaeNge|' boradiyAjI ne vahAM jAkara dIkSA dene kI bAta kaha dI, para vihAra kI bAta kahanA bhUla ge| muni pRthvIrAjajI cAturmAsa ke bAda dIkSA ke kalpa meM devagar3ha hI raha ge| jaba unhoMne kAlUgaNI ke darzana kie to unheM pUchA gayA - 'cAturmAsa ke bAda Apane vihAra kyoM nahIM kiyA?' muni pRthvIrAjajI vinamratA se bole - 'gurudeva dIkSA kA Adeza thA, isalie maiM vahIM raha gayA / ' kAlUgaNI ne pharamAyA-' Apako dIkSA ke sAtha anyatra vihAra kA bhI Adeza thaa| Apane eka bAta pakar3a lI aura dUsare nirdeza ke prati lAparavAhI baratI hai / apane dharmasaMgha meM anuzAsanahInatA kI choTI bAta bhI nahIM calanI caahie|' kAlUgaNI kI dRSTi meM muni pRthvIrAjajI dvArA Adeza- pAlana meM upekSA rahI, isalie unake prati dRSTi meM thor3A aMtara A gayA / Akhira boradiyAjI Ae aura unhoMne sthiti ko spaSTa karate hue apanI bhUla svIkAra kI tathA nivedana kiyA- 'munizrI kI koI galatI nahIM hai| ApakA Adeza ina taka pahuMcAne meM asAvadhAnI merI ora se huI hai / ' kAlUgaNI ne isa lAparavAhI ke lie unako upAlaMbha diyaa| boradiyAjI ne anunaya-vinayapUrvaka apanI galatI ke lie kSamAyAcanA kI / kAlUgaNI ne unake anurodha para dhyAna diyA aura muni pRthvIrAjajI kA bhI sahI mUlyAMkana kiyA / 126. maMtrI munizrI maganalAlajI terApaMtha saMgha ke staMbha the| maghavAgaNI ne vi. saM. 1646 meM ApakA shAja banA diyaa| kAlUgaNI ke samaya gurukulavAsa meM do hI shAja the - eka maMtrI muni kA aura dUsarA muni zivarAjajI kaa| muni zivarAjago ke shAja meM cAra saMta the| bAkI saba saMta maMtrI muni ke shAja meM the| maMtrI muni kA kAryakSetra vyApaka thA, isalie ve apane shAja kI vyavasthA meM bhAga kama lete the / isakA pariNAma yaha AyA ki shAja meM avyavasthA hone lagI, saMtoM 346 / kAlUyazovilAsa-2 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke tIna dala bana gae aura choTI-choTI bAta ko lekara manobheda hone lgaa| sAdhu jIvana meM aisA kucha honA nahIM cAhie, para kabhI-kabhI chadyasthatA kI chola kAma kara jAtI hai / kAlUgaNI usa samaya hamIragar3ha (mevAr3a) virAja rahe the / sthiti kI jAnakArI pAkara unhoMne saMtoM ko bulAyA aura prazikSaNa dete hue kahA - 'saMto! mAnasika durAva sAdhanA kI dRSTi se ucita nahIM hai| tuma loga apanI vyavasthA bhI ThIka nahIM rakha sakate taba yahAM itane sAdhu ikaTThe hokara kyA karate ho ? Aja se tuma logoM kI eka naI vyavasthA ho rahI hai| aba amuka-amuka tIna-tIna saMtoM kI paraspara cittasamAdhi hai| sukhalAlajI, gaNezamalajI Adi chaha saMtoM kI cittasamAdhi maganalAlajI svAmI ke sAtha hai|' yaha bAta kucha saMtoM ko samAdhidAyaka nahIM lgii| unhoMne punaH nivedana kiyA - 'gurudeva ! galatI hama sabakI hai| isakA daNDa saba saMtoM ko nahIM milegA to hamAre mana para asara rhegaa| hamArA anurodha itanA hI hai ki shAja maMtrI muni kA hai, ataH unakA saMbaMdha sabake sAtha rhe|' isa anurodha meM kAlUgaNI ko aucitya lgaa| unhoMne muni sukhalAlajI Adi saMtoM ko bhI tIna-tIna kI cittasamAdhi meM vibhAjita kara diyA aura maMtrI muni kI cittasamAdhi saba saMtoM ke sAtha jor3a dii| kAlUgaNI kI isa vyavasthA se sabako saMtoSa huA aura maMtrI muni ke shAja meM punaH sauhArda sthApita ho gayA / 130. AcAryazrI kAlUgaNI samabhAva ke sAdhaka the| ve apane nikaTastha yA dUrastha kisI bhI vyakti kI galatI ko upekSita nahIM karate the| jisa kisI sAdhu se galatI hotI, ve usakI pUrI khabara le lete| muni cauthamalajI aura muni sohanalAlajI kAlUgaNI ke nikaTa rahane vAle sAdhuoM meM the| donoM hI muni bar3e karmazIla aura AcArya kI dRSTi kI ArAdhanA karane vAle the| kiMtu unakI kucha bAteM aisI thIM jo kAlUgaNI ko pasaMda nahIM thIM / aneka bAra sajaga karane para bhI unameM vizeSa parivartana nahIM AyA, taba kAlUgaNI ne saba saMtoM kI sabhA meM unako kar3A upAlambha diyaa| kar3A bhI itanA kar3A ki sunane vAle prAyaH sAdhu kAMpa uThe / yaha ghaTanA vi. saM. 1686 saradArazahara cAturmAsa ( goThIjI kI havelI ) kI hai| donoM hI muniyoM ne usa upAlaMbha ko dhairya aura vinamratA se sahana kiyA / kAlUgaNI tathA anya saMtoM ne bhI unakI sahanazIlatA kA aMkana kiyaa| aisI ghaTanAoM se Aja kI pIr3hI ko zikSA lenI cAhie / jo vyakti upAlaMbha ko sahanA sIkha letA hai, vaha apane jIvana ko rUpAntarita kara sakatA hai / pariziSTa - 1 / 347 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131. saM. 1688 meM kAlUgaNI kA cAturmAsa bIdAsara thaa| vahAM kucha saMtoM meM mAnasika tanAva ho gayA / tanAva itanA bar3hA ki paraspara bolacAla bhI baMda ho gayI / ratnAdhika sAdhuoM ko vaMdanA aura pakkhI ke dina 'khamatakhAmaNA' kA krama bhI mAtra aupacArika raha gyaa| jahAM apanA-apanA Agraha ho jAtA hai, vahAM vyakti sahI ciMtana nahIM kara sakatA / tanAva kA yaha vAtAvaraNa bhI sAdhAraNa sAdhuoM meM nahIM, kucha dIkhate saMtoM meM bnaa| usake pramukha pAtra the muni sagatamalajI, muni kAnamalajI, muni sohanalAlajI, muni sukhalAlajI, muni caMpAlAlajI Adi / bIdAsara-nivAsI amolakacaMdajI baiMgANI ne kAlUganI se nivedana kiyA- 'gurudeva ! yaha dIye tale aMdherA kaise ?' kAlUgaNI ko taba taka isa saMbaMdha meM koI jAnakArI nahIM thI / jAnakArI milate hI unhoMne saMbaMdhita saMtoM ko yAda kiyaa| Akasmika sUcanA ne saMtoM ke mana meM halacala utpanna kara dI, phira bhI unheM upasthita to honA hI thA / saMta Akara vaMdana kI mudrA meM baiTha ge| kAlUgaNI ne unako lakSya kara kahA 'tuma loga gurukulavAsa meM rahate ho aura aisI harakata karate ho| kyA tumheM. isakA khyAla nahIM hai? maiM tumase saMgha kA choTA-bar3A hara kAma karA letA hUM aura tuma paraspara anabola rahate ho / kyA yaha merI dRSTi aura AjJA kI ArAdhanA hai ? merI samajha meM aisA karane vAle merI AjJA kA lopa karate haiM / tuma saba sAdhu ho, upadezaka ho| tumhAre upadeza kA logoM para kyA prabhAva par3egA? tuma svayaM rAga-dveSa jhe hue ho taba zraddhAlu logoM kA rAga-dveSa kaise kama kara pAoge ? tuma samajhate nahIM, tumhAre isa vyavahAra se logoM ke mana meM mere bAre meM kyA pratikriyA hogI ? maiM jAnatA hUM ki tuma saba chadmastha ho, paraspara koI bAta bhI ho sakatI hai, para isakA sIdhA upacAra hai tatkAla kSamAyAcanA kara sauhArda kI sthApanA / aisI vRttiyoM se tuma apanI maMjila taka kaise pahuMcoge ?" kAlUgaNI kI isa preraka zikSA ne jAdU kA-sA kAma kiyaa| laMbe samaya se calI A rahI anabola kucha hI kSaNoM meM samApta ho gii| saba saMtoM ne apanI-apanI bhUla batAkara eka-dUsare ko gale lgaayaa| samUcA vAtAvaraNa sneha aura sauhArda se AplAvita ho gayA / terApaMtha dharmasaMgha meM AcAryoM kA prabhAva aura ucita samaya para kiyA jAne vAlA anuzAsana bar3I se bar3I ulajhana ko sahaja bhAva se sulajhA detA hai / 132. galatI cAhe vyakti kI ho yA samUha kI, use najaraMdAja nahIM karanA cAhie, yaha AcAryazrI kAlUgaNI kI spaSTa nIti thI / apanA dAyitva samajhakara 348 / kAlUyazovilAsa-2 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve galatI para karArI coTa kiyA karate the| vi. saM. 1986, lADanUM cAturmAsa meM muni sohanalAlajI (cUrU) ke jIvana meM eka akalpita ghaTanA ghttii| usase samAja meM eka halacala-sI maca gii| muni sohanalAlajI kucha dina ajJAta rahane ke bAda saMbhalakara lADanUM phuNce| vahAM unhoMne saMgha meM punaH praveza ke lie nivedana kiyaa| unake nivedana meM vinaya thA, saMgha aura saMghapati ke prati gaharI niSThA thI aura sAdhutva pAlane kI manovRtti thii| caturvidha saMgha ko unhoMne apane pravAha meM bahA liyA, para kAlUgaNI unake nivedana ko tatkAla svIkRta na karane ke nirNaya para dRr3ha the| isa nirNaya ke pIche kucha vizeSa kAraNa the| ataH cAroM ora se prArthanA ke bAvajUda kAlUgaNI apane nirNaya para dRr3ha rhe| isa bAta kA samAja para bhI vyApaka prabhAva pdd'aa| muni sohanalAlajI vahAM takhatamalajI phUlaphagara ke makAna meM Thahare the| yadyapi ve dharmasaMgha ke anukUla the, kiMtu the saMgha se baahr| saMgha se bahirbhUta yA bahiSkRta vyakti ke sAtha ati saMparka saMghIya maryAdAoM se pratikUla hai| isa bAta ko jAnate hue bhI pramAdavaza saMtoM ne vahAM jAnA zurU kara diyaa| kaI saMta pratidina vahAM jAte aura ghaNToM unake sAtha bAtacIta krte| bAta bhI koI vizeSa nahIM thI, phira bhI eka silasilA cala pdd'aa| isa ghaTanA meM ullekhanIya bAta yaha hai ki vahAM jAne vAle kAlUgaNI se nivedana kie banA hI cale jAte the| kAlUgaNI ko sthiti kI avagati milii| unhoMne saMtoM kI eka sabhA bulAI aura anuzAsanAtmaka kAryavAhI karate hue kahA-'mujhe patA calA hai ki tuma loga vahAM bAra-bAra jAte ho| kyA yaha apane saMgha kI sAmAcArI hai? jo vyakti saMgha se alaga hai, usake sAtha itanA saMparka kahAM taka ucita hai? tuma loga vahAM gae bhI to binA pUche kaise gae? maiM mAnatA hUM ki vaha (muni sohanalAlajI) ThIka hai, anukUla hai, phira bhI hamAre dharmasaMgha kI eka sImA hai| usakA atikramaNa kisI bhI sthiti meM nahIM honA caahie|' kAlUgaNI ke isa sAmayika prazikSaNa ne saba saMtoM kA mArga prazasta kara diyaa| apanI bhUla kI anubhUti ke sAtha unheM saMghIya sAmAcArI ke saMbaMdha meM bhI pUrI jAnakArI mila gii| 133. muni cauthamalajI ne 'bhikSuzabdAnuzAsana' kA nirmANa kArya saMpanna hone ke bAda usakI naI 'prati' likhanI zurU kii| graMtha vizAla thaa| prAcIna lekhana sAmagrI se likhane meM adhika samaya lagatA thaa| lekhana meM unakI gati bhI maMda thii| lekhana-kArya zurU karane ke bAda kAlUgaNI unase kaI bAra pUchate-'kitanA likhA pariziSTa-1 / 346 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai?' kAphI samaya bIta jAne para bhI jaba lekhana meM vizeSa pragati nahIM huI to unhoMne eka dina pharamAyA- 'abhI taka itanA hI likhA hai?' kAlUgaNI kI yaha bAta muni cauthamalajI ko laga gii| unhoMne bhAvAveza meM Akara saMkalpa kara liyA ki jaba taka 'bhikSuzabdAnuzAsana' nahIM likhA jAegA, unheM chaha vigaya (dUdha, dahI Adi) khAne kA tyAga hai| kAlUgaNI ko isa bAta kA patA calA, taba unhoMne pUchA- 'tyAga kyoM kiyA?' muni cauthamalajI bole-'gurudeva! binA abhigraha kAma hotA hI nahIM hai|' ___ kAlUgaNI ne muni cauthamalajI ke saMkalpa ko protsAhana dene ke lie unheM sAmUhika aura vyaktigata kaI kAmoM se mukta kara diyaa| ve kAlUgaNI kA pratilekhana karate the, sAtha meM paMcamI samiti jAte the, ina kAmoM ko bhI baMda kara unheM dinabhara lekhana-kArya kA avakAza diyA gyaa| isake pariNAmasvarUpa ve pratidina chaha-chaha pRSTha (lagabhaga 150 anuSTup zloka pramANa) likha lete the| kAlUgaNI ke isa vizeSa anugraha aura preraNA se unhoMne apane kArya ko zIghra saMpanna kara diyaa| unake dvArA pratilipi kI gaI bhikSuzabdAnuzAsana kI vaha prati Aja bhI terApaMtha saMgha ke pustaka bhaMDAra meM surakSita hai aura adhyayana-adhyApana meM kAma AtI hai| 134. AcAryazrI kAlUgaNI eka saphala manocikitsaka the| mana se rugNa vyakti kA nirvAha kaise ho, isa kalA meM ve dakSa the| muni cAMdamalajI (jayapura) aise hI muni the, jinheM hama mAnasika rogI kI zreNI meM rakha sakate haiN| zarIra se ve svastha lagate the, para apane vibhAga kA kAma karane tathA vajana uThAne meM kasamasAhaTa karate the| tatkAlIna saMghIya paraMparA ke anusAra cauvana varSa ke bAda samuccaya ke Adhe vajana aura sATha varSa ke bAda pUrNa vajana kI chUTa thI tathA gurukulavAsa meM jaba taka zakti rahe, sabhI kAma karane Avazyaka the| muni cAMdamalajI sATha varSa se pahale hI vajana aura kAma kI chUTa mAMgane lge| kAlUgaNI ko unake nivedana meM aucitya nahIM lagA, ataH chUTa nahIM dii| ve kabhI kar3AI se aura kabhI komalatA se unako samajhAte rahe, para unake mana kA roga bar3hatA gayA aura ve isa saMbaMdha meM gRhasthoM ke sAmane bAta karane lge| eka dina muni cAMdamalajI Aveza meM A gae aura bole-'mujhase na koI kAma hogA aura na vajana utthegaa|' kAlUgaNI ne unako Azvasta kara kahA- aisA lagatA to nahIM hai ki Apa zarIra se itane asamartha haiN| phira bhI Apa asamarthatA anubhava karate haiM to Aja se koI kAma mata karo aura vajana bhI mata uThAo, para isake badale meM Apako eka vikalpa svIkAra karanA hogaa| 350 / kAlUyazovilAsa-2 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vaha vikalpa kyA hai?' unake aisA pUchane para kAlUgaNI ne pharamAyA-'jaba taka Apase kAma nahIM hotA hai, Apa gRhasthoM ke sAtha bAta nahIM kara sakeMge aura eka paMkti bhI likha nahIM skeNge|' eka bAra to unhoMne vikalpa svIkAra kara liyA, para bar3I musIbata khar3I ho gii| dina pUrA bItA hI nahIM ki ve kAlUgaNI ke sAmane Akara khar3e ho gae aura bole-'gurudeva! maiM kAma kruuNgaa|' kAlUgaNI ne kahA-'Apa vRddha haiM, thakAna anubhava karate haiM, phira kAma kyoM kareMge?' ve bole-'gurudeva! mauna rakhanA mere vaza kI bAta nahIM hai|' likhane kI bhI unheM itanI haoNbI thI ki ve dina-rAta jaba bhI avakAza milatA, likhate rahate the| Akhira kAlUgaNI ne likhane aura bolane se pratibaMdha haTAkara unheM kArya meM niyukta kiyaa| kAlUgaNI ke jIvana kI yaha eka vizeSa bAta thI ki ve uttejita aura ar3iyala prakRti vAle sAdhakoM ko bhI jIvana-bhara nibhAne kA prayAsa karate the| bAta TUTane ke kagAra taka pahuMca jAtI, phira bhI ve use jaldI se tor3ate nahIM the| manorogiyoM ko nibhAne meM unakI kalA vilakSaNa thii| 135. AcArya aura ziSya kA saMbaMdha vinaya aura vAtsalya kA saMbaMdha hai| ziSya kA vinaya AcArya ke vAtsalya ko prApta karake phalatA-phUlatA hai aura AcArya kA vAtsalya vinIta ziSya ko sahaja upalabdha hotA hai| ziSya ke saMrakSaNa kI samagra jimmevArI AcArya para hotI hai, isI prakAra AcArya ke iMgita kI ArAdhanA karanA ziSya kA punIta kartavya hotA hai| koI bhI sthiti AcArya ko nivedana karane kI ho, use nivedita kara nizcita ho jAnA vinayI ziSya kA kAma hai| AcArya kI dRSTi yA iMgita kI avahelanA kara vyakti apanA hita nahIM kara sktaa| muni rAvatamalajI (sujAnagar3ha) aura muni phUlacaMdajI, muni hIrAlAlajI ke sahayogI saMta the| muni hIrAlAlajI pahale AcAryazrI kAlUgaNI kI udaka-paricaryA meM niyukta the| bAda meM unheM agragaNya banAkara bahirvihAra karavA diyA gyaa| muni rAvatamalajI ne donoM saMtoM kI prakRti ke saMbaMdha meM kAlUgaNI se zikAyata kii| kAlUgaNI ne pharamAyA- 'yaha sthiti mere dhyAna meM hai| isake bAda muni rAvatamalajI ko nizcita ho jAnA cAhie thA, para ve dUsarI bAra, tIsarI bAra nivedana karate rhe| zikAyata kI yaha vRtti kAlUgaNI ko acchI nahIM lgii| unhoMne upAlaMbha ke lahaje meM pharamAyA- 'jo bAta mere dhyAna meM hai, use bAra-bAra doharAne se kyA lAbha? tumheM vahAM nahIM rahanA ho to mata rho| apane lie anyatra sthAna khoja lo|' aba muni rAvatamalajI ko apanI bhUla kA bhAna huaa| unhoMne bahuta pariziSTa-1 / 351 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anunaya-vinaya kiyA, kintu kAlUgaNI unheM muni hIrAlAlajI ke sAtha rakhane ke lie sahamata nahIM hue| anya agragaNya saMta bhI kAlUgaNI kI dRSTi ke binA muni rAvatamalajI ko apane sAtha rakhane ke lie taiyAra nahIM the| Akhira unheM apane sahadIkSita muni jayacaMdalAlajI ke sAtha rahanA pdd'aa| isa ghaTanA ke bAda muni rAvatamalajI ne eka maMtra pakar3a liyA ki guru iMgita kI avahelanA nahIM karanI caahie| isa maMtra ko unhoMne itanI gaharAI se pakar3A ki jIvana-bhara AcAryoM ke anukUla rahe aura dharmasaMgha kI prabhAvanA karate rhe| Akhira AcAryazrI tulasI ne unako agragaNya banA diyA aura unake svargArohaNa para unake saMbaMdha meM eka dohA pharamAyA rAvata erAvata jiso, zAsanendra anukUla / guru- AjJA anusaraNa meM, kade na karato bhUla / / 136. terApaMtha saMgha kI tatkAlIna paraMparA ke anusAra pratyeka muni ke lie yaha Avazyaka thA ki vaha likhata (maryAdA - patra) para pratidina hastAkSara kare / hastAkSara karane ke bAda usa likhata ko apane pAsa na rakhakara samuccaya ke pUThe meM rakhe / samuccaya kA vaha pUThA muni zivarAjajI ke pAsa rahatA thA / yadA-kadA kAlUgaNI use maMgAkara usakA nirIkSaNa kara lete the / jisa dina kAlUgaNI nirIkSaNa karane ke lie pUThA maMgAte, saMtoM meM halacala - sI maca jaatii| halacala kA kAraNa hotA hastAkSara karane meM saMtoM kA prmaad| kucha saMta eka mAsa taka hastAkSara nahIM karate aura kucha eka mAsa Age ke hastAkSara pahale hI karake rakha dete| kucha muni likhata patra apane vyaktigata pUThe meM rakhakara bhUla jAte to kucha saMta pUThA lAne kA Adeza hone para usameM hastAkSara karate / AcAryazrI kAlUgaNI eka-eka muni ke kArya kA pUrA paryavekSaNa karate aura aucitya ke anusAra prAyazcitta dete / likhata meM jitanI tithiyAM Age kI hotIM, jitane dina kama hote, utane hI pariSThApana daNDa meM prApta hote / vyaktigata pUThe meM likhata raha jAe to jitane dina rahe, utane prisstthaapn| isa prakAra pratyeka bhUla kA sUkSmatA se avalokana kara ve saMtoM ko sajaga kara dete| isa krama meM prAyaH saMta daMDa ke bhAgIdAra bnte| muni bhImarAjajI muni cauthamalajI Adi kucha saMta isa viSaya meM pUre jAgarUka rahate the / 137. 'pustaka bhaMDAra' sAdhusaMgha kI saMpadA hotI hai / hastalikhita pustakoM kI surakSA itihAsa aura saMskRti kI surakSA hai| surakSA kI dRSTi se pustakoM ke pratilekhana kA dAyitva saMtoM para thA / prAyaH saMtoM ke pAsa samuccaya kI do-do, 352 / kAlUyazovilAsa-2 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna-tIna pustakeM pratilekhana ke lie thiiN| saMta pustakoM kI kitanI surakSA rakhate haiM? yaha jAMca karane ke lie kAlUgaNI kabhI-kabhI acAnaka 'pustaka bhaMDAra' meM padhArate aura eka-eka pustaka kholakara dekhte| jina santoM kI pustakoM ke panne Age-pIche yA mur3e hue hote, pATiyAM barAbara nahIM hotIM, palloM meM salavaTa rahatI, unheM sajagatA kI dRSTi se prAyazcitta milatA / pustakeM bAMdhane kI kalA meM saMtoM meM muni cauthamalajI niSNAta the / sAdhviyoM meM sAdhvIpramukhA jhamakUjI aura sAdhvI saMtokAMjI (lADanUM) isa kalA meM vizeSa dakSa thiiN| zeSa muni kabhI adhika aura kabhI kama prAyazcitta pAkara usase preraNA lete aura isa kalA meM vikAsa karane kA prayatna karate / 138. yati hulAsacaMdajI pahale bIdAsara rahate the aura bAda meM saradArazahara rahane lge| AcAryazrI DAlagaNI ke samaya se lekara apane jIvana ke aMtima samaya taka ve terApaMtha zAsana ke anukUla rhe| ve eka lekhaka, kavi, gAyaka, lipikAra aura racanAkAra bhI the| unhoMne 'zAsana - prabhAkara' aura 'rUpasena caritra' kI racanA kii| ve gAte acchA the, ataH aneka saMta unake pAsa purAne gItoM kI rAginiyAM sIkhA karate the| unakI lipi - kalA kI dharmasaMgha meM pratiSThA thI / hulAsajI ke hAtha kI likhI prati zuddha mAnI jAtI thI / use saba bar3e cAva se apane pAsa rakhate the / 138. rAmadhanajI yati, unakI patnI rUpAM aura unakA samUcA parivAra bIkAnera ke rAMgar3I cauka ke pAsa meM rahatA thA / AcAryazrI kAlUgaNI ke bIkAnera cAturmAsa meM jaba sAMpradAyika saMgharSa kI sthitiyoM ne ubhAra liyA to una donoM ne dharmasaMgha kI sevA meM kAphI yogadAna diyaa| rUpAM bAI kA bIkAnera meM vizeSa prabhAva thA / saMgharSa ke samaya vaha sAdhviyoM kI sevA meM rahatI thI / rUpAM bAI jaba sAtha hotI to majAla hai ki koI sAdhviyoM kI ora AMkha uThAkara bhI dekha le / rAmadhanajI bhI niDara aura hoziyAra vyakti the| unakA pUrA parivAra terApaMthI hai aura sAdhu-sAdhviyoM kA bhakta hai / rAmadhanajI ke putra mizrIlAlajI Adi bhI dharmazAsana kI sevA meM pUrA rasa lete haiN| 1 140. nemanAthajI siddha (saradArazahara) pahale saMvegI muni the| apane munijIvana meM ve kAphI adhyayanazIla rahe the / 'parIkSAmukhamaNDana', 'vidagdhamukhamaNDana' jaise nyAya-graMthoM kA adhyayana kara unhoMne nyAyazAstra kI saikar3oM paMktiyAM yAda kara rakhI thiiN| muni jIvana ko chor3akara ve punaH gRhastha ho ge| gRhastha jIvana meM unakI dhArmika AsthA kA kendra 'terApaMtha' rahA / pariziSTa-1 / 353 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemanAthajI zAstroM ke acche jJAtA the| zAstrIya carcAoM meM unakA acchA upayoga thaa| anya saMpadrAya ke AcAryoM ne thalI pahuMcakara jaba terApaMtha para AkSepaprakSepa kiyA to unake sAtha carcA-prasaMgoM meM ve Age rahate the| unheM sAmane dekhakara kaI vyakti ghabarA jAte the| terApaMtha saMgha kI saiddhAMtika mAnyatAoM ko lekara kahIM bhI carcA kA kAma par3atA, nemanAthajI sadA taiyAra rahate the| carcA ke lie unheM khAnadeza taka AmaMtrita kiyA gyaa| sthAnakavAsI pUjya javAharalAlajI ke sAtha bhI unhoMne kaI bAra carcA kii| 141. vRddhicaMdajI nAjima (bIkAnera) jAti se kAyastha the| pahale ve thalI prAMta meM tahasIladAra the, bAda meM nAjima bana ge| yadyapi ve jaina nahIM the, para terApaMtha zAsana ke parama bhakta the| kAlUgaNI kI una para vizeSa kRpA thii| ve prativarSa kAlUgaNI ke darzana kiyA karate the| AcAryazrI tulasI ke samaya meM bhI jaba taka ve jIvita rahe, unakA saMbaMdha banA rhaa| thalI meM ve kAphI lokapriya the| vi. saM. 1668 ke AsapAsa kalakattA meM bamabArI huI to zahara meM bhagadar3a maca gii| hajAroM terApaMthI zrAvaka apane mAlaasabAba ke sAtha kalakattA chor3akara bhaage| usa samaya yAtriyoM ko yAtAyAta kI suvidhA dene ke lie unheM dillI bhejA gyaa| nAjima mahodaya aNuvrata ke AdarzoM para calane vAle vyakti the| kalakattA chor3akara AnevAle vyaktiyoM ke sAtha unakA vyavahAra sauhArdapUrNa aura prAmANika rhaa| phalataH logoM ke mana meM bhI unake prati sahaja sahAnubhUti rhii| 142. gaNezamalajI matheraNa (mahAtmA) mUlataH rINI ke the; phira ve saradArazahara Akara basa ge| unake eka bhAI kA nAma bAghajI thaa| donoM bhAiyoM ke parivAroM meM saikar3oM vyakti the, ve sabhI terApaMtha zAsana ke pakke bhakta the| unhoMne jayAcArya ke samaya meM dhArmika zraddhA svIkAra kI thii| ___gaNezajI terApaMtha darzana ke acche jAnakAra the| jayAcArya ke 'praznottara tattvabodha' kA adhigrahaNa (dhAraNa) kara unhoMne hI mukasadAbAda bhejA thaa| gaNezajI saphala lipikAra bhI the| unhoMne saMbhavataH battIsa sUtroM ko lipibaddha kiyA aura atyaMta bhaktibhAva se bhraayaa| dharmazAsana meM kisI bhI kArya ke lie ve sadA tatpara rahate the| 143. bIdAsara-nivAsI zobhAcaMdajI baiMgAnI ke tIna putra the-haNUtamalajI, amolakacandajI aura cNpaalaaljii| amolakacaMdajI bacapana se hI kAlUgaNI ke 354 / kAlUyazovilAsa-2 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa kRpApAtra aura zAsanabhakta vyakti the| dharmasaMgha ko ve apanA jIvana samajhate the| unake jIvana meM aneka utAra-car3hAva Ae, para kAlUgaNI kI kRpA meM kabhI kamI nahIM aaii| unake saMbaMdha meM logoM kI pratikriyA anukUla nahIM thii| kabhI-kabhI kAlUgaNI kI asIma anukaMpA bhI unakI AlocanA kA viSaya bana jAtI thii| para unhoMne isa bAta kI kabhI paravAha nahIM kii| kAlUgaNI jisa vyakti para dRSTi TikAte, vaha vyakti svayaM vimukha na ho to unakI dRSTi meM jIvana bhara aMtara nahIM AtA thaa| kAlUgaNI ne bIdAsara-pravAsa meM amolakacaMdajI kI havelI meM do cAturmAsa bhI kie| 144. saradArazahara-nivAsI motIlAlajI dUgar3a (vANIdAvAsa) AcAryazrI kAlUgaNI ke aMtevAsI bhaktoM meM se the| ve bar3e caritraniSTha, nizchala aura zAsanabhakta vyakti the| kAlUgaNI ke parama vizvAsI the| yadyapi amolakacaMdajI baiMgAnI kI taraha ve zrAvaka samAja meM prasiddha nahIM the, para kAlUgaNI kI una para bhI vizeSa kRpA thii| ve prativarSa gurudeva kI sevA karate the| AcArya aura dharmazAsana kI sevA meM unheM AtmatoSa kA anubhava hotA thaa| 145. vRddhicaMdajI goThI (saradArazahara) vyaktigata aura saMghIya donoM dRSTiyoM se mahattvapUrNa jIvana jIte the| unakI saMkalpaniSThA aura zAstrIya dhAraNA vilakSaNa thii| unhoMne khule muMha dharma-carcA karane kA tyAga kara diyaa| isa tyAga ke pAlana meM ve pUre satarka rhe| unhoMne jayAcArya-kRta bhagavatI sUtra kI jor3a dhArane kA kAma hAtha meM liyaa| yadyapi prAcIna 'dhAraNA praNAlI' kI vidhi se sAdhuoM ke hastalikhita graMthoM ke adhigrahaNa kA kAma atyaMta zramasAdhya thA, kiMtu unhoMne isako kAphI Age bar3hA liyaa| prAcIna paddhati ke anusAra eka vyakti ko tIna makAnoM (kamaroM) ke tIna dvAra chor3akara sAdhuoM ke hastalikhita graMthoM ko likhanA par3atA thaa| lekhana meM koI azuddhi raha jAtI, use bhI dekhakara zuddha nahIM kiyA jA sakatA thaa| goThIjI isake lie pacAsoM kaMkaroM kA upayoga krte| ve jahAM-jahAM azuddhi rahatI, vahAM eka-eka kaMkara rakha lete aura unheM bhI tIna dvAra chor3akara zuddha krte| isa kArya meM unako itanA zrama huA ki unake pAMva chila gae, phira bhI ve thake nahIM aura pAMvoM ke paTTe bAMdhakara lekhana kArya karate rhe| bhagavatI sUtra kI jor3a kA parimANa adhika hone se ve usako pUrI nahIM likha pAe, kiMtu unhoMne jisa parizrama aura lagana se kAma kiyA, vaha kisI dUsare vyakti se honA bahuta kaThina thaa| goThIjI terApaMtha darzana ke acche jJAtA aura vyAkhyAtA the| zAstrIya aura pariziSTa-1 / 355 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAraMparika donoM dRSTiyoM se unakI dhAraNA gaharI thii| zAsana-sevA ke kisI bhI kArya meM ve tatpara rahate hI the, carcA ke prasaMga meM bhI Age rahate the| vi. saM. 1672-73 meM AcArya zrIlAlajI kA thalI (saradArazahara) Agamana huaa| goThIjI unake sAtha carcA karane ge| vahAM muniyoM ke sAtha bIkAnera se samAgata kucha zrAvaka bhI upasthita the| goThIjI ne bAtacIta ke saMdarbha meM AcArya kI vizeSatAoM kA ullekha karate hue kahA-'zAstroM meM AcArya ko kuttiyAvaNa kI upamA dI gaI hai|' goThIjI kI yaha bAta sunate hI zrAvaka caukanne ho ge| unhoMne isa kathana kA prativAda karate hue kahA-'Apane AcAryazrI ke lie itane hIna zabda kA prayoga kaise kiyA? AcArya AcArya hote haiN| unheM kuttiyA kahanA kahAM taka ucita hai?' goThIjI thor3I dera mauna rhe| jaba zrAvaka loga isa zabda-prayoga ko lekara kAphI ulajha gae to ve bole-'zrAvako! Apa samajhate nhiiN| maiMne kuttiyAvaNa-kutrikApaNa kI zAstrIya upamA kA upayoga kiyA hai, jo ki bahuta UMcI upamA hai| Apako mere kathana para vizvAsa na ho to AcAryazrI se pUcha liijie|' zrAvakoM ko sambodha dete hue AcArya zrIlAlajI ne kahA-zrAvako! goThIjI bahuta gahare vyakti haiN| kuttiyAvaNa vAstava meM hI acchI upamA hai| Apa goThIjI se isakA hArda to samajha leN| __ AcAryazrI kA saMketa pAkara goThIjI bole- 'kattiyAvaNa aisI dukAna kA nAma hai, jahAM tIna loka kI samagra vastueM upalabdha hotI haiN| AcAryoM kI jJAnadhArA bhI aisI hI honI cAhie, jisase vahAM Akara koI jijJAsa vyakti nirAza na lautte|' yaha bAta sunakara zrAvakoM ne goThIjI ke prati sadabhAvanA vyakta kii| AcArya zrIlAlajI vRddhicaMdajI ke tattvajJAna se pUre paricita the| unhoMne eka prasaMga meM kahA- 'eka tarapha hamAre hajAra zrAvaka aura eka tarapha akele goThIjI hoM to bhI zAstrIya dhAraNA meM inakA koI mukAbalA nahIM hai|' vRddhicaMdajI apane jIvana meM AcAryazrI DAlagaNI, kAlUgaNI aura tulasIgaNI kI upAsanA meM barAbara nirata rhe| varSoM taka ve terApaMthI mahAsabhA ke adhyakSa rhe| jaba kabhI dharmazAsana kI sevA kA prasaMga upasthita huA, unhoMne sadA Age rahakara kAma kiyaa| jIvana ke aMtima samaya meM unhoMne anazanapUrvaka samAdhi-mRtyu prApta kii| 146. bAlacaMdajI seThiyA saradArazahara ke pramukha zrAvakoM meM se eka the| sAdhu-sAdhviyoM ke prati ve atyaMta vinIta the| gocarI ke samaya bhAvanA bhAne kA unameM vizeSa guNa thaa| apane ghara ke nikaTa choTe-bar3e kisI bhI sAdhu-sAdhvI ko dekhate to jUte kholakara vidhivata vaMdanA karate the| jina logoM ne unako dekhA, 356 / kAlUyazovilAsa-2 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve unakI vaMdanA - vidhi ko dekhakara vismita raha ge| parivAra ko dhArmika saMskAra dene meM bhI ve bahuta kuzala the / 147. jayapura nivAsI sujAnamalajI khArar3a aura gulAbacaMdajI lUNiyAM vahAM ke variSTha terApaMthI zrAvaka the / ve terApaMtha tattvadarzana ke vizeSajJa the / una donoM zrAvakoM kI acchI jor3I thI / AcAryazrI kI sevA ve donoM sAtha-sAtha karate aura sAtha-sAtha gAte bhI the| pahale gulAbacaMdajI kA galA ThIka nahIM thA, para kAlUgaNI ke protsAhana aura khArar3ajI ke sAtha gAte-gAte ThIka ho gyaa| unhoMne terApaMtha sAhitya kI bhI acchI sevA kii| ve svayaM racanAkAra the| isake sAtha hI unhoMne dharmasaMgha ke kucha sAhityika graMthoM kA anuvAda tathA unake prakAzana kI vyavasthA kara usa sAhitya ko sulabha banA diyaa| unhoMne 'zrAvaka ArAdhanA' kI bhI racanA kI thI 148. jayAcArya terApaMtha zAsana ke varcasvI AcArya the / unhoMne apane samaya meM dharmasaMgha ko hara prakAra se sakSama banAne kA prayatna kiyaa| saMgha ke pustaka bhaMDAra kI samRddhi ke lie unhoMne eka vyavasthA dI - pratyeka agraNI muni prativarSa nau hajAra gAthA (padya) likhakara laae| jo muni likhane meM asamartha hote, unheM rugNa, sthavira aura tapasvI sAdhuoM kI sevA karanI hotI / aise sAdhuoM kA nAmAMkana kara liyA jAtA aura AcArya jaba Avazyaka samajhate, unase sevA kArya karA lete| mahotsava ke avasara para gAthAoM kA lekhA-jokhA hotA / asamartha muni AcArya ko vizeSa nivedana kara chUTa lene kI prArthanA bhI karate / AcArya aucitya dekhakara kisI ko chUTa dete aura kisI ko nahIM bhI dete / vi. saM. 1686 DUMgaragar3ha mahotsava kI ghaTanA hai| muni baccharAjajI ne AcAryazrI kAlUgaNI se gAthA-lekhana kI chUTa dene ke lie prArthanA kii| kAlUgaNI ne pharamAyA-' likha sakate ho to likho, nahIM to nAveM likhA do / ' munizrI ne kAphI anunaya-vinaya kiyA, para gurudeva ne kRpA nahIM kraaii| isase unake mana meM nirAzA A gaI aura ve bole - 'gurudeva ! saMbhAlo ApakI pustakeM, aisI agragAmitA kA nirvAha mujhase to nahIM ho sakegA / ' kAlUgaNI ne unake bhAvAveza ko zAMta karane ke lie zAMta bhAva se kahA- 'acchI bAta hai, pustakeM yahAM rakha do aura jisake sAtha rahanA ho, taya karake batA do / ' muni baccharAjajI vahAM se cale aura hoza AyA / unhoMne apanI bhUla kA anubhava kiyA aura ulTe pAMva lauTa aae| unheM apanI sAdhvI bahana dAkhAMjI kA kathana - AcAryoM kI Aza karanI cAhie, AsaMgA nahIM' yAda A gayA / kAlUgaNI ke pAsa apanI galatI svIkAra kara kahA - 'gurudeva ! Apa mahAna haiN| sabakA nirvAha karane vAle pariziSTa-1 / 357 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| maiM apane zabda vApasa letA huuN| aba jaisA Apa nirdeza deMge, karatA rhuuNgaa|' kAlUgaNI ne unako punaH pustakeM lauTA dI aura agragAmI ke rUpa meM hI vihAra karane kA nirdeza diyaa| 'bar3oM se nivedana karanA cAhie, para unake sAmane ati Agraha na ho', yaha nIti kA sUtra hai| 146. moTegAMva ke eka parivAra se tIna sadasya dIkSita hue-muni caMpAlAlajI, unakI saMsArapakSIyA dharmapatnI phUlAMjI aura putrI raajkNvrjii| phalAMjI dIkSita hone se pahale varSoM taka sevA meM rahI thIM, para unakI prakRti ke bAre meM sahI jAnakArI nahIM ho skii| dIkSA ke kucha samaya bAda hI unakI ar3iyala aura vicitra prakRti sabake sAmane A gii| unake vicitra vyavahAroM ko dekhane vAloM kA anubhava hai-aisA vyakti to saikar3oM-hajAroM meM eka hI hotA hai| phUlAMjI kI ar3iyala prakRti ke kucha biMdu haiM-ronA hI ronA, muMha se anargala bakanA, kabhI kucha nahIM khAnA aura kabhI bahuta adhika khaanaa| bAta-bAta para ve sAdhviyoM ko taMga karane lgiiN| bIsoM-pacIsoM sAdhviyoM ke lie lAyA huA bhojana ve akelI kara letiiN| patA nahIM aura bhI kyA-kyA karatI thiiN| sthiti kI viSamatA ko dhyAna meM rakhakara sAdhvIpramukhA kAnakumArIjI ne isa saMbaMdha meM kAlUgaNI se nivedana kiyaa| kAlUgaNI ne unako kAphI samajhAyA, AzvAsana diyA, anuzAsana aura vAtsalya kA mizrita prayoga kiyA, para unakI manaHsthiti meM koI parivartana nahIM aayaa| gurudeva ne unako yahAM taka pharamA diyA ki tuma apanI sAdhanA kro| sAdhutva pAlane kI nIti hogI to tumheM koI kaThinAI nahIM hogii| ye saba sAdhviyAM tumhArI sevA kreNgii| itanA kahane ke bAvajUda bhI phUlAMjI ke svabhAva meM koI aMtara nahIM aayaa| kAlUgaNI ne unake saMsArapakSIya pati muni caMpAlAlajI ko upAlaMbha dete hue kahA-'tuma itane sAla isake sAtha rahe aura hameM isakI prakRti ke saMbaMdha meM kucha batAyA nhiiN|' muni caMpAlAlajI bole-'gurudeva! sthiti kI isa bhayaMkaratA kA mujhe bilkula patA hI nahIM thaa| aba to isakA nirvAha Apa hI kraaeNge|' vi. saM. 1987 meM AcAryazrI zeSakAla meM bIkAnera pravAsa kara rahe the| usa samaya eka bAra phUlAMjI Ape se bAhara ho giiN| usa sthiti meM bhI kAlUgaNI ne unako nibhAne kA AzvAsana diyA, para ve apane-Apako saMbhAla nahIM paaiiN| gurudeva ne sthAnIya variSTha zrAvaka sumeramalajI botharA ko yAda kara unake sAmane sArI sthiti rakha dii| botharAjI ne phUlAMjI ko saba prakAra se samajhAyA, para saba vyartha / Akhira gaMgAzahara meM kAlUgaNI ne sAdhvI jhamakUjI ko unheM saMgha se alaga kara 358 / kAlUyazovilAsa-2 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dene kA nirdeza diyaa| saMgha se bahiSkRta hone ke bAda bhI phUlAMjI apanI duSTa prakRti se bAja nahIM aaii| phalataH unakA jIvana ArtadhyAna meM hI pUrA huaa| unakI putrI sAdhvI rAjakaMvarajI ne choTI avasthA meM dIkSita hokara bhI apane-Apako saMtulita aura sthira rkhaa| 150. jahAM saMgha hotA hai, vahAM kucha vyavasthAeM bhI Avazyaka ho jAtI haiN| sAmUhika kAryoM ke lie koI vyavasthA na ho to kAma samucita rUpa se nahIM ho paataa| terApaMtha saMgha meM kucha kAma vaikalpika paddhati se kie jAte haiN| ye vyavasthAeM sAmayika hotI haiN| AcAryazrI kAlUgaNI ke samaya meM kucha kAmoM kI vyavasthA isa prakAra thI * pratyeka muni saMghIya do pustakoM kA pratilekhana kre| jo pustaka-pratilekhana kI vidhi nahIM jAnatA ho, vaha do pustakoM ke anupAta se kAjA le (makAna kI saphAI kre)| AcArya dvArA vizeSa kAryoM meM niyukta sAdhuoM ke atirikta prAya sabhI sAdhu subaha yA zAma eka samaya AcArya ke sAtha paMcamI samiti jaaeN| jo kisI kAraNavaza na jA sake, vaha eka atirikta pustaka kA pratilekhana kare yA usa anupAta meM kAjA le| prAyazcitta ke pariSThApana adhika ho jAeM aura unheM utArane kI sthiti na ho to caukoM ke dhar3e karake pariSThApana utAre jA sakate haiN| 'caukoM kA dhar3A' terApaMtha saMgha kA pAribhASika zabda hai| isakA bhAvArtha hai sAdhu-sAdhviyoM ke lie apekSita bhojana-sAmagrI kA siimaaNkn| sAdhu aura sAdhviyAM apanA alaga-alaga dhar3A banAkara de dete| donoM dhar3oM ko milAkara eka caukoM kA dhar3A taiyAra kiyA jaataa| udAharaNArtha pacAsa sAdhu aura pacAsa sAdhviyAM hoM to sau ke cauka pacIsa hote haiN| cauka nizcita kara usa dhar3e ko AcArya ko dikhA diyA jaataa| AcArya usake anusAra sAdhu-sAdhviyoM se AhAra mNgvaate| vaha AhAra usa dhar3e ke anusAra sabameM vibhAjita ho jaataa| isa kArya ke AdhAra para do, tIna, cAra pariSThApana utara jaate| isI prakAra samUcI vigaya yA vyaMjana chor3ane se, samuccaya kI ciramalI kA pratilekhana karane se bhI pariSThApana utarane kA krama rahA hai| 1. sAdhvI jhamakUjI usa samaya sAdhvIpramukhA kAnakaMvarajI kI dekharekha meM sAdhviyoM kA kAma saMbhAlatI thiiN| ve AcAryazrI kAlUgaNI kI vizeSa kRpApAtra thiiN| sAdhvIpramukhA kAnakaMvarajI ke bAda unakA dAyitva unhIM ne sNbhaalaa| pariziSTa-1 / 356 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151. sAmAnyataH manuSya ke eka muMha hotA hai| eka se adhika muMha kI sthiti kucha ulajhana paidA kara detI hai / rAvaNa kI mAtA kekasI ne jisa samaya dazakaMdhara putra ko janma diyA, usake sAmane samasyA khar3I ho gaI ki vaha apane putra ko dUdha kisa muMha se pilAe ? kekasI kI bhAMti AcArya zrI tulasI ne bhI apane ArAdhya deva kAlUgaNI se saMbaMdhita saMsmaraNoM kI abhivyakti meM asamaMjasatA kA anubhava kara use virAma de diyaa| 152. bAta usa samaya kI hai jaba jainadharma meM prabhAvaka AcAryoM kI zRMkhalA cala rahI thii| usI zRMkhalA kI kar3I meM eka jainAcArya apane saikar3oM sAdhu-sAdhviyoM ke parivAra ke sAtha viharaNa kara rahe the / AcArya yauvana kI dahalIja lAMghakara sthavira bana cuke the| ucita avasara dekhakara unhoMne apane suyogya ziSya ko uttarAdhikArI ghoSita kara diyA / yuvAcArya ne pUrI dakSatA ke sAtha saMgha kA kAma saMbhAla liyA / AcArya aba apanA adhika samaya dhyAna - svAdhyAya meM bitAne lage / eka bAra AcArya ne yuvAcArya ko cAturmAsa ke lie kahIM anyatra bhejA / yuvAcArya ne prasthAna kiyA / madhyavartI kSetroM ke zrAvakoM ne prArthanA kI ki isa sAla ApakA cAturmAsa hameM milanA caahie| yuvAcArya bole- 'mujhe AcAryazrI kA Adeza amuka kSetra meM jAne kA hai, ataH yahAM nahIM raha sktaa|' kucha muMhalage vyakti yaha sunakara bole - 'mahArAja ! Apa to yuvAcArya haiM, saMgha kI prabhAvanA ke lie svataMtra nirNaya bhI le sakate haiM yuvAcArya ko apane pada kA garva ho gyaa| unhoMne AcArya ke Adeza kI upekSA kara cAturmAsa dUsare sthAna para kara diyA / yadyapi yuvAcArya saMgha ke mAlika hote haiM, kiMtu AcArya ke to ziSya hI hote haiM / ve AcArya ke anuzAsana ke prati jitane sajaga rahate haiM, anya sAdhuoM ko usase bar3I preraNA milatI hai / cAturmAsa saMpanna kara yuvAcArya ne AcArya ke darzana kie| AcArya ne pUchA - ' cAturmAsa kahAM kiyA?' yuvAcArya ne sahamate hue kahA- - 'gurudeva ! cAturmAsa to vahIM karanA thA, para amuka kSetra ke logoM kI bhAvanA prabala thI aura adhika upakAra kI saMbhAvanA thI, ataH vahAM kara liyA / ' AcArya ne yuvAcArya ko kar3A upAlaMbha dete hue kahA- 'tumane logoM kI bhAvanA kA itanA dhyAna rakhA, para AjJA aura anuzAsana kA bilakula dhyAna nahIM rkhaa| ye saikar3oM sAdhu-sAdhviyAM tumase kyA zikSA le sakeMge? mujhe lagatA hai, tuma AcArya pada ke yogya nahIM ho|' AcArya kI isa kar3I cetAvanI se samUce samAja para eka 360 / kAlUyazovilAsa-2 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAva pdd'aa| AcArya ne yuvAcArya ko padacyuta kara unake sthAna para anya suyogya ziSya ko yuvAcArya banA diyA / isa ghaTanA se dUsare logoM para kyA pratikriyA huI, kahA nahIM jA sakatA / svayaM yuvAcArya ke mana meM kisI prakAra kA kSobha nahIM huaa| unhoMne sabake sAmane apanI bhUla svIkAra kI, AcArya kA vinaya kiyA aura AcArya ke nae nirNaya kA svAgata kiyA / yuvAcArya ke isa samabhAva kA itanA asara huA ki unake lie saMgha ne AcArya ko vizeSa nivedana kiyA / AcArya prasanna hue, para yuvAcArya pada to aba dUsare ziSya ko diyA jA cukA thaa| phira bhI yuvAcArya ne usa samaya jisa dhairya, namratA aura samatA kA paricaya diyA, usake pariNAmasvarUpa unheM yuvAcArya ke bAda yuvAcArya pada pradAna kara eka nae itihAsa kA sRjana kara diyA gyaa| 153. 'dazAzrutaskandha' Agama meM AcArya kI ATha saMpadAoM kA ullekha hai1. AcAra saMpadA 2. zruta saMpadA 3. zarIra saMpadA 4. vacana saMpadA 5. vAcanA saMpadA 6. mati saMpadA 7. prayoga saMpadA 8. saMgraha - parijJA saMpadA ( dazAzruta skandha a. 4 / 3) 154. uttarAdhyayana sUtra meM bahuzruta muni ke lie solaha upamAoM kI carcA hai / AcAryazrI kAlUgaNI kA vyaktitva sahaja hI una upamAoM ko apane meM sameTe hue thaa| ve upamAeM nimnalikhita haiM1. zaMkha - 2. azva 3. subhaTa 4. hAthI 5. indra 6. sUrya 6. vRSabha 10. siMha 7. candra 11. vAsudeva 8. dhAnyakoSTha 12. cakravartI 15. meru parvata 16. svayaMbhUramaNa parvata (uttarajjhayaNaM 11 / 15-30) paraMparA ke saMvAhaka AcArya saMkhyA kI sImA meM bAMdhanA 155. dharmasaMgha kI dhurA ke vAhaka, jainadarzana kI tIrthaMkaroM ke pratinidhi hote haiM / unake asIma guNoM ko saMbhava nahIM hai| phira bhI sasIma buddhi ke dvArA AcAryoM ke guNasamudra meM avagAhana karane kA prayAsa kiyA gayA hai| paMcaparameSThI ke eka sau ATha guNoM meM AcArya ke chattIsa guNa ginAe gae haiM - pAMca mahAvrata cAra kaSAya varjana 13. jambUdvIpa 14. sItA nadI pAMca samiti tIna gupti pariziSTa-1 / 361 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca AcAra pAlana nava bAr3a sahita brahmacarya pAMca indriya-vijaya .. bRhatkalpabhASya ke anusAra AcArya ke chattIsa guNa nimnalikhita haiM1. Arya deza 16. darzana AcAra 2. prazasta kula 20. cAritra AcAra 3. prazasta jAti 21. tapa AcAra 4. prazasta rUpa 22. vIrya AcAra 5. dRr3ha saMhanana 23. sUtra-vidhijJa 6. dhairya 24. artha-vidhijJa 7. anAzaMsI 25. tadubhaya-vidhijJa 8. zlAghAnirapekSatA 26. AharaNa (udAharaNa)-nipuNa 6. RjutA 27. hetu-nipuNa 10. sthira buddhi 28. upanaya-nipuNa 11. Adeya vacana 26. naya-nipuNa 12. jitapariSada 30. zIghragrAhI 13. jitanidrA 31. sva-samayajJa 14. madhyastha 32. para-samayajJa 15. dezakAlabhAvajJa 33. gaMbhIra 16. pratyutpannamati 34. anabhibhavanIya 17. aneka deza bhASAvida 35. kalyANakArI 18. jJAna AcAra 36. zAMta dRSTi 362 / kAlUyazovilAsa-2 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. nAmAnukrama vyakti - nAma ajItasiMhajI 64 aNacAMjI (sAdhvI) 243 abhayadeva sUri 233 amolakacanajI baiMgANI 215, 247 arjunalAlajI (muni) 121 azvinIkumAra mukharjI (DaoNkTara) 168 - 170, 187-160, 212 AnaMda 82 AzakaraNajI botharA 156 AzI bAI 156 ASAr3ha (muni) 126 indUjI (sAdhvI) 116 IzaracandajI caupar3A 128, 152, 166, 170, 253 ugamarAjajI (mumi) 120 udayacaMdajI ( muni) 121 ummedarAjajI bhaMDArI 65 ummedasiMhajI (jodhapura nareza ) 63 RSabha (tIrthaMkara) 167 RSirAya / rAyacanda (AcArya) 107 kanakaprabhA (sAdhvIpramukhA ) 64, 255 kanakamalajI caudharI 146, 148, 166 kanhaiyAlAlajI koThArI 131, 132 kamalUjI (sAdhvI) 116, 121 kastUrabAI 156 kAnakaMvarajI (sAdhvIpramukhA ) 185, 216, 235, 242 kAntA bahana 158 kAlUgaNI (AcArya) chogA-chAvo, chogAM-jAyA, chogAM-naMdana, chogAM-suta, chaugeya, DAlima - paTadhara, maghavA - ziSya, mUla-nanda, mUla- lAla, mUla- sUnu 64, 65, 72, 78, 81, 67, 66-102, 108, 110, 116, 116, 120, 122, 125, 128, 134, 141, 143, 148, 146, 151, 158, 162, 166, 173, 175, 177, 176, 188, 186, 167, 200, 203-206, 206, 211, 216, 221, 223, 226, 228-230, 232-234, 236-247, 246, 252-254, 256 pariziSTa-2 / 363 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlU-paTadhara (tulasI) 226 gorajyA bAI 156 kAlUrAmajI jammar3a 156 gorAMjI (sAdhvI) 120 kuMdanamalajI (muni) 161, 186, 211, gautama (gaNadhara) 66 238, 241, 242 ghanazyAma (paMDita) 215 . kuMdanamalajI seThiyA 67 caMdanamalajI kaThautiyA 158 kekasI 248 caMdanamalajI (muni) 241 kevalacaMdajI (muni) 242 caMdanamalajI sAvaNasukhA 247 kezarajI (sAdhvI) 121 caturbhujajI (muni) 81 kesara bAI goThI 156 candarabhANajI (muni) 81 kesara bAI rAmapuriyA 160 candrazekhara 241 kesarasiMhajI (ThAkura) 102 campAjI (sAdhvI) 121 kesarIcandajI (sthA-mu.) 155 campAlAlajI/caMpaka/sevAbhAvI (muni) koDA (koDAmalajI muni) 66 163, 186, 162, 202, 211, 235 koDI bAI 156 campAlAlajI/caMpaka (muni) 120, 236 khUmAMjI (sAdhvI) 121, 165, 243 campAlAlajI nAhaTA 215 khetU (khetasIjI muni) 76 campAlAjI baida 128 gaMgAsiMhajI (bIkAnera nareza) 225 cAMdakaMvarajI (sAdhvI) 121 gaMbhIracandajI dhArIvAla 67 cAMdamalajI (muni) 242, 246 gaTU bAI 158 ciraMjIlAlajI (muni) 73, 80 gaNapatarAmajI AMcaliyA 158 cUnAMjI (sAdhvI) 116 gaNezajI matheraNa 247 cainasiMha rAThaur3a 60 gaNezadAsajI gadhaiyA 157, 204 cauthamalajI (muni) 161, 163, 167, gadhiyAjI (zrIcandajI gadhaiyA) 244 186, 162, 201, 210, 235, 237, gabhIrI bAI 160 245, 246 gilkI sAhaba 238 chaganAMjI (sAdhvI) 120, 236 gulAbacandajI lUNiyA 223, 248 chogajI (muni) 81 . gulAbajI 247 chogAM (mAtuzrI) 121, 165, 200, gulAbAMjI (sAdhvIpramukhA) 255 / __227-230 gulAbAMjI (sAdhvI) 121 chogAM-chAvo (kAlUgaNI) 66 gendAlAlajI modI 151 chogAM-jAyA (') 176, 204 gogAMjI (sAdhvI) 120 chogAM-naMdana (') 162 364 / kAlUyazovilAsa-2 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chogAM-suta (') 85, 246 TokarajI (muni) 76 chogI bAI 156 DAyamalajI (muni) 72 choTUlAlajI 242 DAlacaMdajI/DAlima (AcAya) 151, 203, chaugeya (kAlUgaNI) 246 226, 232, 234, 242, 252 jaMvarImalajI AMcaliyA 156 DAlima-paTadhara (kAlUgaNI) 233 jaMvarImalajI (muni) 116 DUMgaramalajI sAMkhalA 155 jar3AvAMjI (sAdhvI) 76 tilokacaMdajI (muni) 81 jabaramalajI bhaMDArI 215 tulasI (AcArya) 64, 66, 72, 63, jamanI bAI seThiyA 156 67, 66, 100, 105, 110, 122, jaya/jayajaza (AcArya) 70, 81, 116, 133, 136, 141, 153, 161, 177, 135, 147, 146, 157, 167, 200, 183, 161-166, 201, 203, 213, 203, 206, 207, 210, 226, 216, 220, 221, 227, 226, 230, 236, 247, 248, 252, 255 235, 236, 248, 251, 252, 254, javAharamalajI koThArI 180 256 javAharalAlajI (sthA. AcArya) 138 trizalA-naMdana (mahAvIra) 152, 176, 251 jAlIrAmajI (muni) 74, 120 trizalA-suta (mahAvIra) 223 jinapAla 141 traizala (mahAvIra) 176, 177 jinarikha 141 dayArAmajI (muni) 73, 80 juhAramalajI boradiyA 120 dAdU (saMta) 182 juhArI bAI 156 dAnacaMdajI caupar3A 158 jeThAMjI (sAdhvIpramukhA) 186, 242 dIpAM bAI 251 jesarAjajI kaThautiyA 158 dulIcaMdajI (muni) 66 jaitasiMhajI 67 dhanakaMvarajI (sAdhvI) 116 jJAnezvara 86 dhanarAjajI baida 121, 158 jhamakUjI (sAdhvIpramukhA) 134, 147, dhanarAjajI (muni) 241 ___ 163, 203, 211, 215, 235, 242, dhannAM rA jAyA! (maMtrI muni) 160 253 naMdalAlajI (DaoNkTara)163, 166, 167 jhIMTramalajI goThI 156 nagarAjajI (muni) 120 jhUmaramalajI DosI 158 nattharAjajI bhaMDArI 78 jhUmaramalajI (muni) 66 natthU nathamalajI (AcArya) 66, 205, jhUmarI bAI 156 245 pariziSTa-2 / 365 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narasiMhadAsajI koThArI 228 barajUjI (vijayazrIjI sAdhvI) 116 navalAMjI (sAdhvIpramukhA) 186 bali (rAjA) 66 nAthUsiMhajI 102 ballU zAha 251 nArasiMha (saradAra) 245, 247 bAlacaMdajI golachA 156 nemanAthajI siddha 247 bAlacandajI bokar3iyA 158 nemIcandajI modI 153 bAlacandajI-sUrajamala dUgar3a 156 nemU (nemIcaMdajI muni) 66, 120 bAlU (bAlacaMdajI seThiyA) 248 nemUbhAI 158 biradhIcaMdajI gadhaiyA 157, 166, 244 nojA bAI 158 biradhojI jIrAvalA 71 paTavA, vijayacandajI 82 bIthama 128 pannI bAI 156 budhamalajI (muni) 66 panno (pannAlAlajI muni) 116, 121 brahmacArI (AcArya rAyacandajI) 167 pAnakaMvarajI (sAdhvI) 120, 121 bhaMvaralAlajI kaThautiyA 158 pUnamacaMdajI kaThotiyA 158 bhaMvaralAlajI DosI 168 pUnAMjI (sAdhvI) 120 bhaMvaralAlajI devar3A 67 pUrNacaMdajI caupar3A 182 bhattUjI (sAdhvI) 121 pUsa (pUsarAjajI muni) 72 bhAra (rI) mAlajI (AcArya) 114, 167, pRthvIrAjajI (muni) 245 203, 236, 252 pyAracaMdajI surAnA 163 bhIkhaNa/bhikSu/ (AcArya) 70, 73, 74, pratApamalajI mehatA 71, 60 81, 68, 110, 116, 141 175, pradyotana (caNDapradyota) 151 . 167, 203, 236, 238, 251, 252 prahlAda 86 bhIkhaNacandajI daphtarI 120 phatehalAlajI mehatA 108-110, 114 bhIkhamacaMdajI corar3iyA 160 phatehasiMhajI 110, 114 bhImarAjajI (muni) 241 phatto (phatecandajI muni) 73, 80, 82 bhImasiMhajI (mahArANA) 114 phUlacaMdajI 121 bhopAlasiMhajI (mahArANA) 128, 133, phUlAMjI (sAdhvI) 234, 248 227, 238 bakhatAvarajI (sAdhvI) 120 bhoja (rAjA) 232 baccharAjajI (muni) 248 maMgalacaMdajI botharA 156 baccharAjajI siMghI 71 maganabhAI 157, 158, 166 barajI bAI 156 maganalAlajI (maMtrI muni) 100, 101, 366 / kAlUyazovilAsa-2 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107, 161, 163, 167, 166, 176, 184-162, 166, 166, 201-206, 210, 214, 221, 243, 245, maganAMjI (sAdhvI) 120 magghUjI (sAdhvI) 120 magharAjajI / maghavA (AcArya) 114, 186, 167, 200, 203, 210, 218, 223, 226, 232, 237, 250, 252 magharAjajI botharA 156 maghavA - ziSya ( kAlUgaNI) 143 mI bAI 160 madanasiMhajI murar3iyA 163, 167 madArI khAM 245 manoharAMjI (sAdhvI) 121 malayagiri (AcArya) 233 malayaja (caMdana muni) 211 mahAlacaMdajI DAgA 156 mahAlacaMdajI baida 156 mahAlacaMdajI seThiyA 156 mahAvIra ( tIrthaMkara) trizalA -naMdana, trizalA - suta, 141, 250 zala, vardhamAna 66, mAMgIlAlajI mArU 146 mANakacaMdajI bhaMDArI 71 mANakacandajI bhUtor3iyA 156 mANakalAlajI (AcArya) 186, 160, 167, 200, 203, 210, 226, 232, 252 mAnakaMvarajI (sAdhvI) 120 mAnamalajI dUgar3a 78 mAnasiMhajI (jayapura-nareza ) 63 mAlajI rI mAM 160 mAlamasiMhajI DosI 168 mAlamasiMhajI murar3iyA 64 mAlavI (AcArya DAlacaMdajI ) 167 milApacandajI (muni) 116 mIThAlAlajI ( muni) 121, 130, 131 mIrAM 131 mIrAMjI (sAdhvI) 120 mukkhAMjI (sAdhvI) 238 mulatAnamalajI ( muni) 241 mUlacandajI koThArI 110, 216 mUlacandajI seThiyA 158 mUla-naMda ( kAlUgaNI) 104 mUla-lAla (kAlUgaNI ) 216, 217 mUla- sUnu ( kAlUgaNI) 64, 173 motIlAlajI dUgar3a 247 motI (motIlAlajI muni) 120 modIlAlajI (DaoNkTara) 163 mohana-mAta 156 mohanalAlajI kaThautiyA 158 mohanalAlajI baida 166 mohanalAlajI ( muni) 120 mohanAMjI (sAdhvI) 116, 120 raMgalAlajI hiraNa 177, 224 rakhiyA 234 raghunaMdanajI (AyurvedAcArya) 176- 183, 185, 188 - 160, 208, 212, 215, 237 raNajItamalajI (muni) 238 raNajItasiMhajI pAMcolI 126 ratanakaMvarajI (sAdhvI) 120 pariziSTa - 2 / 367 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratanI bAI 121, 236 ramaNa bahana 158 rAghava 102 rAjakaMvarajI (sAdhvI) 116 rANAjI (harisiMha cauhAna ) 238 rANApratApa 110 rAmadeI bAI 156 rAmadhanajI jatI 247 rAmalAlajI AMcaliyA 156 rAyakaMvarajI (sAdhvI) 116, 120 rAyacandajI/RSirAya (AcArya) 135, 211 vRddhicandajI goThI 182, 183, 247 vRddhicandajI nAjima 247 vRddhicandajI seThiyA 160 zaMkara (Adi zaMkarAcArya) 86 zivarAjajI baiMgAnI 158, 242 zivarAjajI ( muni) 163, 203, 210, 235, 241, 244 rAvaNa 144 rAvatamalajI (muni) 246 zIlAMka (AcArya) 233 rikhIrAmajI (muni) 70, 74, 80, 121 zubha (zubhakaraNa dasANI) 66 rukmaNI bahana 176 rUpAM jataNI 247 203, 252 rohaka 151 rohiNI 234 rauhiNeya 141 vardhamAna (mahAvIra) 175 vAmanAvatAra 66 vikramAditya 151 vibhUtibhUSaNa (DaoNkTara) 168 vIra ( mahAvIra ) 85, 65, 200, 121 lacchIrAmajI ( rAjavaidya) 182, 183 zubhakaraNajI surANA 215 zyAmanArAyaNa (DaoNkTara) 183 zrIlAlajI (sthA. AcArya) 247 saMtokAMjI (sAdhvI) 120 saMtokI bAI 156 sajjanasiMhajI 114 lakSmIvallabhAcArya 233 lacchIrAmajI (muni) 71, 76, 80, 81, saddU bAI 156 samadA bAI (samadar3I) 160 sameramalajI botharA 248 samprati (rAjA) 151 sammana (kavi) 226 lADAMjI (sAdhvIpramukhA) 253 lAlAMjI (sAdhvI) 121 lichamaNasiMhajI (AI. jI. pI.) suMdaralAlajI murar3iyA 227 126-133 lichamAMjI (sAdhvI) 120, 121 lIlAdharajI 81 vadanAMjI (mAtuzrI) 230 368 / kAlUyazovilAsa-2 suMdarI bAI 160 sukhadeI bAI 156 sukhadeva sahAya (prAima minisTara, udayapura) 128 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W sukhalAlajI ( muni) 163, 211, 235 sujANAMjI (sAdhvI) 116 sujAnamalajI (khArar3a) 248 suvaTAMjI (sAdhvI) 121 suvaTI bAI 160 sUrajakaMvarajI / sUryakumArIjI (sAdhvI ) hulAsI bAI (sujAnagar3ha) 160 hemarAjajI (muni) 72 116, 120 sUryamalajI caudharI 146, 166 sonAMjI (sAdhvI) 243 sovanamalajI-saMpatamalajI bhaMDArI 86 sohanalAlajI (muni) 163, 211, 235, 242, 245 sohanAMjI (sAdhvI ) 71, 121 saumitrI (lakSmaNa) 144 haMsarAjajI siMghI 71 hajArImalajI baida 158 hajArImalajI bhaMsAlI 156 hajArImalajI rAmapuriyA 66 talajI baiMgAnI 166 hamIrasiMhajI murar3iyA 162 harakhacandajI bhAdAnI 166 haranAthajI (muni) 76 harmana jekobI 238 hastImalajI ( muni) 120 hAmI ( muni) 210 hiraNyakazyapa 86 hIrAcaMdajI kAtarelA 66 hIrAlAlajI 151 hIrAlAlajI (murar3iyA) 108, 110, 128, hulAsamalajI (gAyaka) 247 hulAsAMjI (sAdhvI) 121 sI bAI AMcaliyA 158 hulAsI bAI bhaMsAlI 156 sI bAI bhUtor3iyA 156 grAma-nAma ajabojI kA gur3A 66 ambApurI/ AmeTa 106, 121 asama 147, 226 asAr3A 84 AMgadUsa 101 AgariyA 107 AbU 238 Aher3a 133 iMdaura 151-153 ilAhAbAda 236 Ir3avA 78, 216 IDara sTeTa 168 ur3IsA 147 ujjayinI/ujjaina 151 udayapura 108 - 110, 114, 120-122, 127, 128, 131, 168, 171, 177, 221, 222, 233, 244 edalA 65 kaMTAliyA 66, 100, 101 kaccha 147 227 kaThAra 107 hukamacandajI (hAbalI - kAbalI) 151, 152 kameDI 106 pariziSTa - 2 / 366 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kareNI 156 girigar3ha (DUMgaragar3ha) 120 karNATaka/karaNATI 147 guMdoca 65 kalakattA 152, 168, 226 gur3alA 170 kAMkarolI 107 gur3alI 133 kAMThA 65, 66, 102, 122 gujarAta 147 kAnor3a 134, 135 gogundA 107, 108 kArAI 107 gor3avAr3a 65 kArArI 66 gvAliyara 151 kAroI 170 ghAsA 133 kAlU 78 caMderI (lADanUM) 116-121, 216, 223, kizanagar3ha 156 232, 246 kuvAthala 106 catarAjI kA gur3A 66, 100 kUcavihAra 226 candesarA 133 kelavA/bhikSunagara 107 cAMdArUNa 78 kelavAja 66 cAr3avAsa 68, 120 kesUra 154 cANoda 65 koMkaNa 147 cAturagar3ha/durga (sujAnagar3ha) 68, 80, 122 koThAriyA 107 cikkalavAsa 108 koraNA 84 cittaur3a 161, 163 koliyA 78 cirapaTiyA 101 khATU 78 cUrU 233, 242, 245 khAnadeza 147, 238 cogAmar3I 163 khAracyA 66 cobAsyAM 66 khIMvAr3A 66 chApara 68, 72, 234, 242 khairavA 55, 66 choTI sAdar3I 137 gaMgApura 155, 161, 162, 170, 171, jabbalapura 236 176, 177, 176, 183, 216, 218, jayapura 64, 62, 116, 147, 182, 223, 224, 230, 234, 235, 253 234, 238, 248, 255 gaMgAzahara/gaMgANA 116, 120, 233, 244, jarmana 238 253 jasola 83 gAdhANA 101 jANuMdA 66 370 / kAlUyazovilAsa-2 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvada 161, 162, 176, 184 dharAr3a 146 jAvaro 136, 141, 144, 161 dhAkar3I 101 jetapura 107 dhInAvAsa 101 jetAraNa 76 dhoindA 107 jojAvara 102 namANA 107 jodhapura/jodhANA 71, 73, 78, 84- nAgadA 154 86, 60-63, 65, 116, 122, 127, . nAgapura 147 233, 237-236 nAthadvArA 107, 121 jhakhanAvada 154 nimaca 137, 161 jhAbuA 155 nimaca chAvaNI 137 jhAlAmaMDa 65 nImalI 101 Tamakora 120 nohara 116, 121 DAbar3I 156 naugAMva 226 DIDavANA 78, 116 paMjAba 147, 223, 233 DUMgaragar3ha 166, 234, 244 paMthapIpalAI 151 DegANA 78 par3ihArA 68, 120, 121 DhUMDhAr3a 223, 233 pacapadarA 71, 80 tArakher3I 154 paravAla 107 tArAnagara 78 palANA 133 turakyA 133 pAdU 78 thalI/thalavaTa 70, 138, 136, 147, pAlI 82, 65 156, 200, 233 pIpalI 106 thAmalA 133 pIpalAda 66 thUra 108 pIpAr3a 80 dArAkher3A 133 pura 170 dillI 128, 236 pUTholI 163 duvAlA 170 pUnA 238 dUdhor3a 66 peTalAvada 154, 155 devadurga 106 pokharaNa 60 devariyA 120 phAjilkA 247 dolAjI kher3A 106 phulAda kI caukI 102 pariziSTa-2 / 371 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phrIgaMja 151 bhaiMsANA 66 baMgAla 226 maMDapiyA 163, 164, 167 baMbaI/bombe 147, 158, 166, 226, macIMda 107 238 maNAsa 154 bakhatagar3ha 154 madrAsa 147 bar3anagara 121, 146, 147, 146, 150 mandasaura 138, 161 bar3A gur3A 66, 216 marudhara 66, 70, 73, 76, 78, 83, bar3I khATU 78 63, 122, 147, 157, 223, 233 baDU 235 mahamadasiMha 226 baNadAra 66 mahArASTra 86 bambU 121 mahU chAvaNI 137 baravAr3A 107 mAMDhA 101 barAra 147 mAdhunagara 151 balUMdA 76 mAravAr3a 127 bAghANA 137 mAlavA 133-137, 141, 144, 146, bAlotarA 82 146, 152, 153, 155-160, 171, bilapAMka 146 218, 223 biliyo 170 mAlANI 80 bihAra 147 mugalAI 147, 238 bIkAnera (No, yata) 146, 225, 227, mujarAsa 170 233, 238, 248 musAliyA 100, 101 bIThor3A 65 mer3atA 78, bIdAsara (No, yata) 68, 80, 116, mevAr3a/medapATa 86, 66, 68, 101, 121, 166, 160, 200, 216, 223, 227, 226, 232, 233, 242, 246, 102, 106, 106, 110, 116, 127, 147, 156, 157, 160, 161, 170, 247 171, 200, 223, 227, 233 byAvara 155, 226, 238 mokhamapura 107 moTha 74 bhAdavigur3o 108 bhivANI 147 momAsara 116 bhInAsara 242 molerA 107 bhIlavAr3A 163, 164, 167, 170, 222 raMgapura 226 372 / kAlUyazovilAsa-2 bohIr3A 136 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratanagar3ha (duga) 68, 101, 155, 233 sivAsa 66 ratalAma 144, 146, 156, 157, 161 sI.pI. 147, 238 rAjagar3ha 120 sIravAda 101 rAjanagara (samaMda) 107, 120, 134, 171 sujAnagar3ha 68, 75, 116, 120, 158, rAjaladesara/rAjANA 68, 80, 121, 233 128, 186, 216, 233 sudharI 65-66, 120 rANAvAsa 101 sUrata 158 rAtAnAr3A 65 sekhATI 147, 233 rAmasiMhajI kA gur3A 66, 101, 102 / / sekhAvAsa 101 rAyapura 147 selA 107 rAvaliyA 107 selAnA 161 royaTa 65 sojata 101 laghu kharasoda 150 sojataror3a 66, 67, 100 lADanUM 68, 73, 75, 76, 168, 216, soratI 170 233, 244 hamIragar3ha 163 lAla guvAr3I 156 hariyANA 120, 233 lUNadA 136 hAMsI 120, 147 vasugar3ha (ratanagar3ha) 116, 166 hisAra 147 vAsaNI 101 haidarAbAda 147, 238 samaMdar3I 71, 80, 84, 120 saradAragar3ha 107 grantha-nAma saradArazahara 64, 76, 120, 121, 155, abhidhAna rAjendra koza 145 183, 233, 242, 247 aSTAdhyAyI 237 sarasANo 150 ArAdhanA 206 sAketa 102 uttarAdhyayana 238 sAdar3I 136 kAlU-kalyANa maMdira 68 sArdulapura 121 kAlU-kaumudI 76, 237, 242 sAvera 151 gItA (jJAnezvarI) 86 sirAjagaMja 226 gommaTasAra 78, 76 siriyArI 66, 102 caMda-caritra 68 sivANacI 80 caraka 176 pariziSTa-2 / 373 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAlima-caritra 255 rAmacaritra 86, 100, 154 dazavaikAlika 207 vardhamAnadezanA 184 nemicarita 233 vyavahAra-cUlikA 238 pANDava-carita 233 SaDdarzana 68, 237, 241 pArzva-carita 233 sArakaumudI 233 pramANanayatattva 68, 241 sArasvata-vyAkaraNa 233, 242 bhaktAmara 163 siddhAMta-candrikA 233, 242 bhagavatI 68, 176, 237, 238, 243 siMdUraprakara 244 bhagavatI jor3a 243, 248 suzruta 176 bhikSuzabdAnuzAsana 76, 237, 242, 246 sUyagaDAMga 86 magana-caritra 160, 255 haima-vyAkaraNa 76 mANaka-mahimA 255 374 / kAlUyazovilAsa-2 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullAsa / DhALa 9/9 1/2 1/3 3. grantha meM prayukta mUla rAginiyAM 1/4 mhArai re pichokar3a bAhyo re kusumbho, je koi cugavA AMvai re, kusumbho / / dhruvapada / cugatI cugAtI joyar3a hoI re tisAI je koi pANir3o pAvai re, kusumbho / / jaya jaya jaya jinajI nai namUM re namUM / / namUM re namUM hUM to ghaNI re khamUM / / jaya jaya jaya jinajI nai... padama prabhU jinajI ne praNamUM, nIco zIza namAI / kaccha deza kosambI nagarI, dhara narapati sukhadAI / / kAya na mAMgAM, kAMya na mAMgAM, kAMya na mAMgAM jI, rANAjI ! mAMgAM pUraNa prIta, bIjUM kAMya na mAMgAM jI ||dhruv . hAthI na mAMgAM, ghor3A na mAMgAM, nahiM mAMgAM rAja-pATa / udiyApura ro vAsa na mAMgAM, mAMgAM picholA ro ghATa / / mhai to kAMya ... jaya jaza gaNapati vana meM AyA, rAya suNI harasAyo rA / sugaNA ! nRpati seTha vIradatta jaivantI darasaNa kara sukha pAyo rA / sugaNA svAma vaMdIjai sarasa vANa suNIjai rA, sugaNA ! svAma vaMdIjai / 'saMvegarasa pIjai rA, sugaNAM ! svAma vaMdIjai / paryupAsa tAsa kIjai rA, sugaNA ! svAma vaMdIjai / / pariziSTa-3 / 375 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/4 1/5 1/6 9/0 1/8 1/8 9/EUR antara DhALa matimanta muNI ! sukulINI zramaNI ! guru-zikSA dhAriye / pazcima rayaNI, UTha-UTha akSara-akSara saMbhAriye / / dhruva. muni paMca mahAvrata AdariyA, taji dhaNa kaNa kaMcana parivariyA / manu kaMcana girivara kara dhariyA / / matimanta muNI ! mUka mhAMro ker3alo maiM UbhI chU hajUra re / DAbhara naiNI re / dhruva. koro kaLaso jala bharayo kAMi dharatI zoSyAM jAya / bAlu re dikkhaNa rI cAkarI mhAMro piu tirasAyo jAya / / puNyasAra sukha bhogavai re, ATha nArI saMghAta / kamI nahIM koI bAta nIre, harSa mAMhI dina jaat| dukha gayo vilAI re / / dekho puNyasAra nIM prabala punyAI sahu mana bhAI re / bhAI bhAI bhAI re yA loka sarAI re / dekho... rAjimatI ima vinavai ho munivara ! mana caliyo tUM ghera, thor3A sukhAM re kAraNe ho muni ! kyUM hAre nara bhava phera ho / suNa-suNa sAdhajI ho munivara ! pAMca mahAvrata AdarayA ho munivara ! merU jitaro bhAra / miyA bAMchA karo ho munivara ! lIdho saMjama bhAra / / ka suNa-suNa.... antara DhALa gaharI jI ! phUla gulAba ro... sAta sahelyAM rai jhUlarai, mhArI gavarala gai re taLAva, rAThor3a ! gaharI jI phUla gulAba ro / aura sahelyAM pAchI bAvar3I, mhArI gavaraLa rahI re taLAva, rAThoDa ! gaharI jI phUla gulAba ro vinaya ! nibhAlaya nijabhavanam / tanu-dhana-suta-sadana-svajanAdiSu kiM nijamiha kugateravanam / vinaya ! nibhAlaya nijabhavanam ||dhruv / / 376 / kAlUyazovilAsa-2 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/10 antara DhALa 9/90 svAmIjI ! thAMrI bA mudrA jaga khyAta / 5/15, 6/6 vajrAsana meM baiThA dIpo, ho joDyAM juga hAtha / / svAmIjI ! dhruva. zAntamanA azrAnta manobala, nata kaMdhara sthira gAta / mudrita - locana saMkaTa mocana, maMgala parama prabhAta / / svAmIjI ! 9/99 antara DhALa 1/10, 1/13 kIr3I cAlI sAsare re, maNa maNa kAjala sAra / Adho kAjala ghUMghaTe re, Adho kAjala bAra / / 2/4 1/12 yena sahAzrayase'tivimohAdidamahamityavibhedam tadapi zarIraM niyatamadhIraM tyajati bhavantaM dhRtakhedam / / vinaya ! 1/14 bhavikAM ! mithuna upara dRSTaMta kahai jina zAnti jI re loya ! dhruva . bhavikAM ! viSaya na sevo biruvo dukhadAyI ghaNo re loya ! bhavikAM ! kSetra bharata mAM nalapura nayara suhAmaNo re loya ! bhavikAM... 1/15 kareNa ghar3adai / tuM to ghar3a dai nI asala giMvAra, karelaNa ghar3a dai e / / vIramatI kahai caMda nai, vaisI nai ekatra / ciMtA rakhe dharato kisI, hUM chU tAMharai chatra / / vIramatI kahai caMda nai .... bhUmIzvara alavezvara kAnana pherai tuSAra / vana zvApada karayA AkulA, taru-taru thayA asavAra / / bhUmIzvara.... Aja AnandA re / dhruva. zubha veLA zubha muhUrte, AnandA re, jAyo suta jayakAra ka / Aja AnaMdA re ! nRpa suNa tana mana hulasyo, AnandA re, dIse badhAI sAra / / Aja AnaMdA re / / sAyara lahara syUM jANai jI mIMDaka kUpa no, kubajyA supariNAme jI guNa ratI rUpa no / nALerAM nahiM dIThA jI thaLiyA bApar3A, tasa dAr3he lAgai mIThA jI kAcara cIbar3A / / pariziSTa-3 / 377 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/16 jiNa mAraga meM dhura syUM Adi jiNaMda ka, tyAM Adi kADhI jiNadharma rI jii| tyAMrI sevA sAre sura nara causaTha indra ka, tyAM sArAM pelI saMjama liyo jii|| 2/1, 2/11 mhArI rasa selar3iyAM, AdIsara kInho uttama paarnno| . 1/5 lyo akhai tIja dina, poto zreyAMsa kumAra udhaarnno| mhArI rasa...dhruva. gRha samAja aru rAjanIti taja, dharmanIti patha dhyaavai| bArai mAha rI vikaTa tapasyA, suNa mana vismaya pAvai jii|| mhArI rasa... tU to pala-pala rAma samara re, sukha pAsI re jivar3A! hema RSI bhajie sadA re| dhruva. munivara re upavAsa belA bahulA kiyA re, telA colA taMta sAra ho laal| pAMca-pAMca nA thokar3A re, kIdhA bahulI bAra ho laal|| hema RSI... 2/4 hAM re hUM to icaraja pAmI svAmI vacane tAma jo, pUraba kihAM e AbhA nagarI kima bhaNai re loy| hAM re e to AyA pazcima dizi thI kihAM nRpa caMda jo, jANyo maiM eha Agala kahI hoze kiNe re loy|| puNya rA phala joijo| dhruva sAdhu zrAvaka vrata pAla nai re, deva huo abhiraam| mahale devI mohyo ciMtavai re, rakhe cavAM iNa ThAma re|| puNya rA... 246 namUM ananta caubIsI RSabhAdika mhaaviir| Arya kSetra mAM ghAlI dharma noM siir|| mahA atula balI nara zUra vIra naiM dhiir| tIratha pravratAvI pohatA bhava jala tiir|| 378 / kAlUyazovilAsa-2 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2/6 2/7 2/8 2/8 2 / 8 2/8 2/6 2/6 antara DhALa sumatinAtha sumatA patha dAtA / jaMbU ! ko mAna lai re jAyA ! mata le saMyama bhAra / dhruva. AThUM hI kAmaNI jaMbU ! apachara rai uNihAra / paraNI nai kima pariharo, jyAMro kima nikalai jamavAra / / jaMbU !... bhajiye nizadina kAlu gaNiMda / dhruva. bhikSU-zAsana adhika vikAsana, aSTama Asana dhAra / kAlu kalimala - rAzi -vinAzana pragaTyA jagadAdhAra / / bhajiye.... antara DhALa eka divasa viSe nRpaM suta sAtha caugAne dhanno Avai ati raMga rase, bahu jana-vRnda supekhata meSa lar3Avai / / eka divasa...dhruva. ubhaya meSa tihAM Ahur3iyA, juddha karaNa sammukha jur3iyA / . koI Apasa meM ati hI lar3iyA / / eka divasa... antara DhALa tAvar3A ! dhImo par3ajyA re 2 mhArI dhaNa ro dUkhai peTa sUraja bAdala meM chipajyA re, tAvar3A... dhruva . rAjana cAlyA cAkarI sa re, khAMdhe dharI baMdUka / ke to sAge le calo, ke kara DAro do TUka / / tAvar3A.... antara DhALa aiso jAdUpati / DAbha muMjAdika nIM DorI, badhiyA karai helA nai sorI / sI tApAdika kara dukhiyA, sAtA bAMche jANai huvA sukhiyA / / antara DhALa kuMvara ! thAMsyUM mana lAgyo, mana lAgyo aMtara jAgyo / nirakhUM apalaka naiNa re, kuMvara thAMsyUM mana lAgyo / dhruva. pariziSTa-3 / 376 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakarI jyUM citar3o bhamai re 2 khiNa-khiNa ALU yAma re| kuMvara ! ke jANai kAMI huyo re 2 bhUlI sagalA kAma re|| kuMvara ! antara DhALa 2/10, 4/6 dhana-dhana bhikSu svAma, dIpAI dAna dyaa| sAvadya niravadya chAMTa kRpAnidhi kIdhI myaa| kIdhI mayA jI bahu jIva tityA, tyAMrI sAcI saradhA dhAra bhavika bahu uddhriyaa|| 2/10, 5/6 AdinAtha mere AMgaNa AyA dekho bhAgya savAyA jii| antara DhALa 2/10, 5/6 sukhapAla siMhAsaNa lAjyo rAja, sugaNajI ! 2/11 bagIcI niMbuvA kI, Ato jhuka-jhuka jholA khaay| bagIcI niMbuvA kii| dhruva. jayapura ke bAjAra meM, kAMI paDyo pemalI bor| bagIcI... nIcI hoya uThAvatAM, kAI paDyo kamara meM jor|| bagIcI... antara DhALa 2/11, 6/8 cAlo bAbAjI ghara ApaNe ho rAja thAMne mAtAjI rI ANa, thAne dAdIsA rI aann| aba the karo na khIMcAtANa, cAlo bAbAjI ghara ApaNe ho raaj||dhruv. bole bAlaka bolar3A re, maNa-maNa mIThA bol| gaLe laTuMbai moda meM dAr3hI syUM karai kilol|| cAlo... 2/12 prItamajI ! hiva tuma vega pdhaaro| dhruva. vana meM tajI akelI, maiM samajhI nahIM pahelI ho| prItamajI !... naiNAM syUM nIra bahAdU, miragalI jyUM cakkara khAvU ho|| prItamajI!... 380 / kAlUyazovilAsa-2 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2/12 antara DhALa sIpayyA ! terI sAMvarI sUrata para vaarii| sAsujI rai jaMvAyAM rI maror3a lAgai pyaarii|| dhruva. TopI rAja nai sohavai pheMTai rI chabI nyaarii| mhArI rAjakuMvara rai Dholai rI maror3a lAgai pyaarii| maror3a lAgai pyArI, thArI sUrata para blihaarii| sAsUjI rai jaMvAyA rI maror3a lAgai pyaarii|| 2/13 jiNa ghara jAjye he nIMdar3alI, je dhApa-dhApa ana khaavai| je bhAMgAM dhaNI ghuTAvai, jyAMne rAma nAma na suhaavai|| jiNa ghara...dhruva. maiM tane nidrA barajiyo, tUM saMtana ke mata jaay| koI ka moDo mArasI jada AsI mUMDa phudd'aay|| jiNa ghara... 2/14 dhIThA meM dhITha mheM kahA bigADyA teraa| niralajja narezvara ! palA chor3a de meraa|| dhIThA meM...dhruva. paraNI bina para taruNI bAMchyA iha bhava apajasa hovai| jI... janma bigovai bali ati rovai mAnava no bhava khovai|| dhIThA meM... antara DhALa 2/14, 358 rUThyor3A ziva zaMkara mhArai ghare padhAro jii| 2/15 nimita nahiM bhAkhai guru jJAnI, huvai jima saMyama kI haanii|| dhruva. jaina muni sAvaja nahiM bhAkhai, mahAvrata yatanA sUM rAkhai, sudhArasa saMyama ko cAkhai, mukti ke sukha kI abhilaakhai| nimata bhAkhaNo sAdhu nai kalapai nahIM ligAra, vItarAga bhagavAna parUpyo anaratha huvai apAra, suNo mana thira kara bhavi praannii|| nimita nahi... 3/1, 3/12 caMDAlI cokar3iyA ho TALokara cALA cALavyA, durmati kumatI kIyo re prvesh| krodha bhujaMgI peTho ho TALokara rA ghaTa majhe, pariziSTa-3 / 381 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita cAritra khovai karI klesh| durgati kerI sAI ho TALokara pakkI le lIdhI, Ala paMpALaja bolai ho, TALokara lajjA taja diidhii|| * mahilA ro mevAsI ho lasakariyo cAlyo caakrii| 3/2 pAyala vAlI padamaNI, he nAju mhArI galiyana mata aav| thArI pAyala bAjaNI, hai mhAre AlIjA ro buro svbhaav|| antara DhALa 3/2, 3/13 suNo bhavya prANI re ! caMda nariMda saMbaMdha, sarasa cita ThANI re|| dhruva. rAjA rANI raMga meM re khelai anopama khel| navalI dIThI nAriyAM tihAM zazi vadanI gaja gela / / suNo bhavya... 373 sahanANa paDyo hathalevai ro hiMgaLU mAthe meM damakai hI, rakhar3I pherAM rI ANa liyA gamagamATa karatI camakai hii| kAMkaNa DorA pairAM mAMhI, cur3alo suhAga lai sughar3AI, maiMhadI ro raMga na chUTyo ho thA baMdhyA rahyA bichiyA paaNhii|| antara DhALa rUDai canda nihAlai re navaraMga nArI cessttaa| dhruva. rANI nava pallava nava kusumAM nirakhai tihAM vnraajii| te zobhAye surapati no vana Urdhvaloka gayo laajii|| rUDai... 3/3 3/3 antara DhALa bAyo gulAbasAhI kevdd'o| kevar3e rI chabI gulajAra, mhArA banar3A ! bAyo gulAbasAhI kevdd'o|| dhruva. navala banai re vyAva meM khUkhar3alA sarAijai, sUMkhar3alA meM kevar3o hai teja, mhArA banar3A ! bAyo gulAbasAhI kevdd'o|| 382 / kAlUyazovilAsa-2 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/3 3/4 3/4 3/4 3/4 3/5 antara DhALa saiNAM thaiye jI re / dhruva pUrve gaNi AjJA thI dhArayA, paMca mahAvrata jANI jI re / hivar3A paNa sidha arihaMta gaNi nI sAkha karI pahichANI re / / saiNAM vArU he sAdhAM rI vANI / antara DhALa raca rahyo jJAna ja caracA syUM / antara DhALa jaya bolo, jaya bolo, nema jinezvara kI, akhilezvara kI / jaya bolo... dhruva . toraNa syUM hI pAchA mur3agyA, bAta suNI jada hiMsA rI / jaya bolo.... moha mAra baNagyA vairAgI, chor3I rAjimatI nArI / / jaya bolo..... antara DhALa cAlo sahelyAM ApAM bhairUM nai manAsyAM he / bhairUM nai manAsyAM ApAM mana rA koDa pusasyAM he / / mata nA sidhAro pUraba kI cAkarI jI, bAya caDhyA chA bhaMvarajI pIpalI jI, ho jI DholA hoya rahI ghera ghumera / sIMcaNa rI ruta cAlyA cAkarI jI, ho jI mhArI sAsa sapUtI rA pUta / / mata nA sidhAro.... dhruva. antara DhALa 3/5, 5/12 piu padamaNa nai pUchai jI, hAtha lagAI mUMche jI / suta noM kAraNa syUM chai jI, hUM paradeza gayo tho mugadhe / kima e prasavyo bAla ? piu padamaNa nai pUchai jI / / pariziSTa-3 / 383 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/6 3/6 3/6 3/7, 4/7 5/2 prabhuvara ! AvI beLA kyAre Avaze, kyAre thaizuM bAhyAbhyaMtara nirgratha jo / sarva saMbaMdha nuM baMdhana tIkSNa tor3I ne vicarazuM kyAre mahApuruSa ne paMtha jo / / prabhuvara ! antara DhALa Aja mhArai svAmIjI re varSI ro dina Ayo re, ho aMtara AloyaNA / Aja apaNai guruvarajI ro varSI ro dina Ayo re, dekhAM aMtara loyaNAM / rAjanagara meM bhaNatAM dhura meM ughar3I aMtara AMkhyAM re, 'sIe dAhe ' rI rAtar3I / sojata bagar3I bar3alU jhAMkA jodhANe rI jhAMkyA re, bar3I vilakSaNa bAtI / / lAgyo lAgyo jeTha aSAr3ha kaMvara tejA re, lagato to Ayo sAvaNa bhAdavo / moTI-moTI bUMda par3e hai kuMvara tejA re, jor3A nivANa pANI syUM bharayA, jAgo jAgo nIMda rA niMdAla kaMvara tejA re, thArA sAInA bauve bAjaro / / * antara DhALa mhArA lADalA jaMvAI kuttI pALa lIjyo jI iNa kuttI rI pUMcha, jANai sagosA rI mUMcha / mUMcha maror3a lIjyo jI, mhAMrA lADalA vyAhIsA kuttI pALa lIjyo jI / / AjyA AjyA he nIMda naiNAM meM ghuLajyA, lADU jImajyA e nIMda bhUkhI mata jA / AjyA... .dhruva. caMdA thAre cyAnaNe jI koI DAgala ghAlI khATa / gayA e na sAjana bAvaDyA koI rAtyUM joI bATa / / AjyA-AjyA he ... 384 / kAlUyazovilAsa-2 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/7 antara DhALa jhar3Akai chor3I ho baalaa| lAgyo vacana ro tIra TUTagyA traTaka moha rA tAlA / / jhar3Akai chor3I...dhruva. suNa bAlama rI bAta subhadrA baNI aNamaNI bolii| kIr3I para kaTakI na karo piU maiM to abalA bholii|| jhar3Akai chor3I... 3/7 antara DhALa koro kaajliyo| (dhruva.) (khoTo lAlaciyo) kAjaLa bhariyo kUpalo, koI paDyo palaMga adha bIca / koro kaajliyo| mheM thAne barajUM sAhibA ! koI unhAlai mata aay| koro kaajliyo| unhAlai rI ruta burI, kAMi rAtyUM khaTamala khaay| koro kaajliyo|| nIMdar3alI ho veraNa hoya rhii| dhruva. thAne sataguru devai chai sIkhar3I, jAgo jAgo ho koI bhava jIva k| nidrA pramAda nai vaza karI, jIva devai ho narakAM nI nIMva k|| nIMdar3alI ho veraNa hoya rhii|| 3/6, 4/7 dulajI chotto-so| dhruva. bar3a kA pAna bar3Abar3a bAjyA, mhArai dulajI mAMDyo re hiMDALo re, dulajI chotto-so|| AMvatA baTAU aura jAMvatA baTAU mhArai dulajI nai jhoTo detA jAI re, dulajI chotto-so|| antara DhALa 3/6 dekho re bhAI ! kalajuga Ayo duniyA palaTI jAya chai / / Age dhoLA AyAM pachai saMyama syUM citta lyAya chai| abai dhoLA AyAM pachai phera paraNavA jyAya chai|| dekho re bhAI... 3/10, 4/8 DAla gaNI rai pATa virAjyA bhAna jyuuN| "suNa-suNa saubhAgI jagadambA guru-aMbA rI guNa bhambhA bAjai re| pariziSTa-3/385 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/11 3/11 3/13 3/14 kAnakuMvara jI saMge chogAMjI satI re, vicarai parama umaMge tana-mana raMge re / suNa... mAravAr3a, mevAr3a mAlavai deza meM re nava-nava raMgI jaMgI jhaMgI laMghe re / / suNa... 3/12, 3/13 caMdana cokyAM meM sarasa bakhANa, mhAMrA... 3/15 jyo re cejArA thArI bela, cejArA thArI bela, anokho mALiyo teM ciNyo jI mhArA rAja ! dhruva. mALiye poDhai susarAjI rA sIMva chAjAM para sUraja UgiyoM jI, mhArA rAja! antara DhALa rAma raTa le re prANI! suNa saMtAM rI anubhava vANI / ghaTa rahyo jIvana khiNakhiNa jyUM aMjali ro pANI re / / rAma raTa le...dhruva. milyo bhAga syUM minakha jamAro, baNyo moha meM kyUM matavAro / aThe rahI nahIM koI rI bhI amara kahANI re / / rAma raTa le.... antara DhALa munivara nai Apo jhuMpar3I ApAM rI a sAdhUjI hai bhArI upakArI, munivara nai.... vInavai yUM bAlima nai kumhArI / munivara nai....dhruva . durbala deha saneha saMta ro dIsai nasa-nasa nyArI / sveda jharai jharaNAM jyUM jhara-jhara bhUkho piNa na bhikhArI / / munivara... kesara - varaNo ho kADha kusumbho, mhAMrA rAja / * paNe sAsU ho bahu nai ter3I, mhAMrA lAla, nirakha tUM caMde ho phira mujha cher3I, mhAMrA lAla vimalapurIye ho manuSya thayo chai, mhAMrA lAla amarasa ehanoM ho haji na gayo chai, mhAMrA lAla khammA khammA khammA ho kaMvara ajamAla rA / 386 / kAlUyazovilAsa-2 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/1 4/1 4/2 4/3 4/4 4/4 4/5 dArU dAkhAM rI, dArU dAkhAM rI / mhAre chela bhaMvara nai thor3I-thor3I pyAje re / / dAsU dAkhAM rI / dhruva. o lai o lai masta kalALI mhAro TevaTo giravI rakha lai re / Avai to sAsU ro jAyo thor3I-thor3I pyAje re / / dAsU dAkhAM rI / antara DhALa ghar3i doya AMvatAM, palaka doya jAMvatAM, sAro dina sahelyAM meM lAgai e maravaNa, lAgai e miragA naiNI, thAM binA ghar3I e nA Avar3ai / mhAMre bAbosA re mAMDI gaNagaura ho rasiyA, gaNagaura bAlama rasiyA, ghaDI doya khelabA ne jAyabA dyo / / haThIlA kAnajI ! challo maiM nahIM choDUM / / dhruva. le gAgara bharavAM kUM baiThI challo mela kinAre, challo hamAro liyA sAMvarA gUjara khar3I pukAre / apanA lAlajI ! challo maiM nahIM choDUM / / vIra padhArayA rAjagRhI meM * sAdhujI ne vaMdanA nita nita kIjai, praha Ugate sUra re, prANI ! nIca gatI mAM te navi jAye, pAmai Rddhi bharapUra re, prANI ! ikSu rasa heto re jyAMrA pAkA kheto re / antara DhALa zahara meM zahara meM vairAgI saMyama Adare / mhAMrai vairAgI rA tIkhA pariNAma ho / / zahara meM ... sahiyAM gAvo he badhAvo jJAnI guru ApaNA AyA / ApaNA AyA hai, mAlaka ApaNA AyA, darasaNa kara jana hrsaayaa| sahiyAM... dhruva. sUraja - sA tejasvI, zItaLa cAMde - sI chAyA / muLakAro, jIkAro pA hai romAMcita kAyA / / sahiyAM ! pariziSTa - 3 / 387 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/5 4/5 4/6 4/7 4/8 antara DhALa ghora tapasI ho muni ! ghora tapasI ! thAMro nAma uTha uTha jana bhora japasI, ho muni..... ghora tapasI ho sukha ! ghora tapasI ! thAMro jApa japyAM karamAM rI kor3a khapasI, ho muni...dhruva. do sau barasAM rI bhArI khyAta hai baNI, thAMro nAma moTA tapasyAM re sAtha phabasI / ho muni... o anazana A sahaja samatA, lAkhAM logAM rai dilAM meM thAMrI chApa chapasI / / ho muni ..... antara DhALa Avai vara laTakato kanakadhvaja kumAra galiye aTakato, Avai... dhruva. jovai vimalapurI nAM vAsI, gokhai - gokhe mRgAcchI re / o Avai siMhala no chAvo, paraNavA premalA lacchI re / / antara DhALa Avata merI galiyana meM giradhArI gAvata maiM to pUja taNAM guNa bhArI 2 / jyAMrI sUrata rI balihArI, jyAMrI karaNI rI balihArI / / dhruva . bharatakSetra meM bhikSu pragaTyA, bhArimAla ziSya bhArI / sudharama vIra taNI para jor3I, uttama puruSa upakArI / / gAvata maiM to pUja taNAM guNa bhArI / / antara DhALa * vIra virAja rahyA / manavA ! nAMya vicArI re | thAMrI mhArI karatAM bItI umara sArI re, manavA !... dhruva . garabhavAsa meM rakSA kInhI sadA vihArI re| bAhara kADho nAtha ! karasyUM bhagatI thAMrI re / / manavA... / / 388 / kAlUyazovilAsa-2 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/6 antara DhALa 4/6, 6/5 Thumaka Thumaka paga dharatI nakharA karatI / gIta prIta kA gAtI dekho, 4/10 4/11 pio nIM paradezI koI kaba hI kyUM pIvo bhAMga tamAkhU / AMko jIvana ro mola, TAMko ghaTa-paTa ro khola, jhAMko jaharIlo jhola / / koI kaba ... dhruva . bhAMgAM bAgAM bica ghoTe moTe sillAr3e, choTA-moTA mila saMga / pIvai aru pAvai mana kI goTha purAvai, ho jyAvai raMga viraMga / / 4/11 AI barakhA bInaNI ho bInaNI ho bInaNI / / bhuvana sundarI jaya sundarI, ati sohai re, mana mohe re munivara ko jAMNa / muni mana mohyo mAnanI / / dhruva. kara jor3I UbhI rahI re, mukha bolai re ati mIThI bANa muni mana mohyo mAnanI / / jaga bAlhA, jaga bAlhA jinendra padhAriyA / / mujha zaraNo, mujha zaraNo thAvo arihaMta nau / sukha karaNo bhava-taraNa zaraNa bhagavaMta nau / / dhruva . cautIsa atizaya yukta hI aSTa mahApratihArya ho vara zobhA, ati zobhA azokAdika taNI / samavasaraNa zobhe rahyA, te deva jinendra suArya ho / / mujha zaraNo... * antara DhALa jI kAMi vIramatI nArI taNAM jI kAMi dekho caritra viraMga / / dhruva . vIramatI taru amba nai kAMi dIdho kamba - prahAra / vimalapurI dekhAr3a tU jI kAMi, amane aho sahakAra / jI kAMi vIramatI nArI ... pariziSTa-3 / 386 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/12 mhArA sataguru karata vihaar| * muzkila jaina munI ro mAraga vahaNo hai khADai rI dhaar| hai khAMDai kI dhAra, rahaNo AjIvana ika saar|| dhruva. jaMgama sthAvara jIva jagata kA Atama sama avdhaar| aparAdhI nai bhI na satAvai mahAvratI anngaar|| muzkila... 4/13 bhavikAM ! nRpa nI beTI guNa nI peTI geha thI re loya, baiThI dAna nI zAlA re loy| bhavikAM ! je jima mAMgai te tima Apai neha thI re loya, bAlA parama kRpAlA re loy|| 4/14 juga jIo mhArI mUmala ! hAlo nI le cAlo javAyAM rai deza / / dhruva. kAlI-kAlI kAjaLiye rI rekha jyUM, kAjaliye rI rekha jyuuN| bhUror3e bAdala meM camakai bIjaLI, juga jIo... sAgai vALA nai DerA dirAya o, koI harakI lai jaMvAyAM rA DerA bAdaLa mahala meN| juga. 4/15 AI thI par3osaNa kaha gaI bAta, thAro e paraNyor3o paranArI re jaat| naNadala rA vIra haMsa bolo|| dhruva. inai UbhI gaNagotyA, inai UbhA log| sena karUM to. piyA rasto chodd'| sAsU sugaNI rA pUta haMsa bolo|| 5/1 . duniyA rAma nAma nai bhUlI duniyA jhAmara jholai laagii|| dhruva. ThAkurajI pe beTA mAMgai ajiyA-suta rai saatte| apaNA pUta khilAyA cAvai, gaLA parAyA kaattai|| he jI hAM... - 5/2, 6/14 DerA AchA bAga meM re| * UM jaya-jaya tribhuvana abhinaMdana trizalAnaMdana tIrthapate ! ayi trizalAnaMdana tIrthapate ! ayi kaluSanikaMdana vizvapate ! dhruva. timirAcchAdita bhuvana meM re, divya divAkara-so udayo, saraNa-saraNa nija kiraNa pasAre, sAre jaga jAgaraNa huyo| nidrA-ghUrNita jana bodha lhyo|| UM jaya-jaya... 360 / kAlUyazovilAsa-2 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5/2 antara DhALa mhAM nai cAkara rAkho jI, giradhArI mhAM nai cAkara rAkho jii|| cAkara rahasyUM, bAga lagAsyUM nita uTha darzana paasyuuN| vRMdAvana kI kuMja galiyana meM, govinda lIlA gaasyuuN|| mhAMnai cAkara raakhojii|| rAta rA amalA meM hoko gaharo gUMje jI rAja ! saraNATa kucAmaNa bahagyo, aNamaNo dekhato rahagyo jii| sarapATa kucAmaNa bhgyo|| cyArUM kuMToM meM pANI, AI Apada aNajANI jii| baha gayA hajArUM prANI, A vaNagI eka kahANI jii|| saraNATa kucAmaNa bhgyo|| 5/5, 5/15 sabhApati hameM mile mtimaan| nAma chogamala, bI.e.bI.ela. zAsana meM smmaan|| sabhApati... gaMgAzahara copar3A nAmI, saMgha saMghapati ke anugaamii| rakhate sabakA dhyAna, sabhApati hameM mile mtimaan|| 5/7 mana mohanagAro mhAro saadhjii| dhruva. munivara vaharaNa pAMgulyA sakhi ! lahi sataguru Adeza, chaTha taNo chai pAraNo sakhi ! nagarI meM kiyo paraveza re| munivara nava jovana veza re, zobhai sira lucita keza re cita lobha nahIM lavaleza re, mana mohanagAro mhAro saadhjii|| antara DhALa 5/7 panajI ! muMDhe bol| bola-bola hivar3e rA jivar3A ! kAMi thArI marajI re| panajI !...dhruva. mheM to mhArai ghara meM baiThI, kAMkarar3I kuNa mArI re, 2 / khar3I-khar3I kAMkarar3I lAgI, ghAyala karagI re|| panajI !... 5/8 bhalo dina Ugyo darasaNa pAyA mhe guru mahArAja raa| pariziSTa-3 / 361 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5/6 antara DhALa cetana cidAnanda caraNAM meN...| "vRndAvana kA kRSNa kanhaiyA sabakI AMkhoM kA taaraa| mana hI mana kyoM jale rAdhikA mohana to hai sabakA pyaaraa|| dhruva. jamanA taTa para nanda kA lAlA jaba-jaba rAsa racAe re, tana mana Dole kAnhA aisI baMzI madhura bajAe re, sudhabudha khoe khar3I gopiyAM jAne kaisA jAdU ddaalaa|| 5/10 karamana kI rekhA nyArI, maiM kisavidha likhU muraarii| vezyA oDhe zAla duzAlA, pativratA phirata ughaarii|| maiM kisavidha....dhruva. mUrakha rAjA rAja karata hai, paMDita phirata bhikhaarii|| maiM kisavidha... 5/10 antara DhALa suhAga mAMgaNa AI apaNe dAdosA rai paas|| dAdosA! dyo nI suhAga, AlI bholI nai suhAga, ikana kuMvArI nai suhaag| e mAM! maiM kyA jANUM kAmaNa aisA guNa laagyaa|| kAmaNa lAgyA o sUrajamala, kAmaNa lAgyA o gAyaDamala, nathalI inalI bindalI syUM guNa lAgyA, maiNa meMhadI syUM guNa laagyaa| bAI thAro banar3o chai nAdAna, char3iyA khelailo cogAna, gokhA baiThyo cAbai pAna, toraNa Ayo karai silaam| e mAM! maiM kyA jANUM kAmaNa aisA guNa laagyaa|| suhAga... 5/11 bhajana kara he! bhajana kara he ! cAmar3e rI pUtaLI bhajana kara he ! dhruva. cAmar3e rA hAthI ghor3A, cAmar3e rA uuNtt| cAmar3e rA bAjA bAje cArUM hI kuutt|| bhajana kara he! 5/12 roko kAyA rI caMcaLatA nai the samaNa stii| hosI jogAM para kAbU pAyAM hI ner3I mugtii|| roko...dhruva. kAyA rI paravaratI haradama cAlatI hI revai| saMtAM ! caMcaLatA nai rokai mAtA kAyA guptii|| roko... 362 / kAlUyazovilAsa-2 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5/13 sapanA re vairI bhaMvara milA dai re| dhruva. sUtI thI raMga mahala meM, sUtI nai Ayo re jNjaal| Taga-Taga mahalAM UtarI, AI AI sAsUjI pe cAla / / sapanA re... antara DhALa 5/13, 6/6 harI guNa gAya lai re, jaba laga sukhI shriir| gaI javAnI na AvasI re bhAI! piMjara vyApyAM pIra / / harI... bhAga bhalA sadguru milyA re, paDyo sabada meM siir| haMsA hoya cuga lIjiye re nAma amolaka hiir|| harI... 5/14 cher3o nAMjI nAMjI nAMjI naaNjii| 5/16 khimyAMvata joya bhagavanta ro jI jnyaan| dhruva. deyai sataguru desanA re e saMsAra asaar| roga soga dukha ati ghaNo re, dekho AMkha ughAra / / nAharagar3ha le caalo| dhruva. nAharagar3ha le cAlo banAM sA aba kai jayapura dekhAM saa| jayapuriye meM khyAla tamAzA bUMdI meM Dara meNAM ko| cAlo banI mahalAM meM cAlA thAro mhAro kada ko ruusnno| mahalAM meM nAgorI per3A goDe baiTha jimaavnno|| nAharagar3ha le caalo| kuMyU jinavara re ! manar3o kima hI na laagai| haThakata-haThakata mULa na mAnai / / yaha terApaMtha mahAna, dharA para utarA svarga vimAna re, gatimAna re, yaha... nirAlA yaha naMdana udyAna re, gatimAna re, yaha...dhruva. . nirmita zrI bhikSu ke dvArA, jayAcArya ne ise saMvArA, jainadharma kA nayA saMskaraNa, hai eka nayAM abhiyAna re, gatimAna re 6/4 saMbhava sAhiba samariyai, dhyAyo hai jina niramala dhyAna kA ika pudgala dRSTi thApa nai, kIdho hai mana mera samAna k|| saMbhava sAhiba smriyai| pariziSTa-3 / 363 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6/4 antara DhALa kahanI hai ika bAta hameM isa deza ke paharedAroM se, saMbhala ke rahanA apane ghara meM chipe hue gaddAroM se, jhAMka rahe haiM apane duzmana apanI hI dIvAroM se, saMbhala ke rahanA... janatA se netAoM se, phojoM kI khar3I katAroM se, saMbhala ke rahanA...dhruva. he bhArata mAtA ke beTo ! suno samaya kI bolI ko, phailAtI hai phUTa yahAM para dUra karo usa TolI ko| kabhI na jalane denA tuma usa bhedabhAva kI TolI ko, jo gAMdhI ko cIra gaI thI yAda karo usa golI ko| sArI pRthvI jala jAtI hai muTThI bhara aMgAroM se|| saMbhala ke rahanA... 6/6 o jI ho gorI rA lasakariyA, oLyUMDI lagAya siddha cAlyA jI ddholaa| dhruva. UMcI to khIMvai DholA bIjalI, nIcI khIMvai re nivANa jI ddholaa| hojI gorI rA lasakariyA, ghar3I doya lasakara thAmo jI ddholaa| palaka doya lasakara thAmo jI ddholaa|| mhAro to thAmyo lasakara nAM thamai, thArai bApusA ro thAmyo lasakara thamasI e gorii| ojI o... 6/6 mhArA pUjya parama guru caMgo suyaza jaga lIjyo jii| mhAMnai shAja sadA hI dijyo jii|| mhArA... dhruva. jaya-jaya naMdA, jaya-jaya bhaddA jaya-vijaya tuma vrjyo| aNajItyA nai jIta jItyAM rI rakSA kUr3I karajyo jii|| mhArA pUjya parama guru caMgo suyaza jaga lIjyo jii| 6/10 sugaNA ! pApa paMka prhriye| pApa paMka parahariye dila syUM vosirAvai adha bhAra, iha vidha nija Atama nistaar|| sugaNA!...dhruva. prANAtipAta prathama agha Akhyo, dUjo miraSAvAda / adattAdAna tIjo agha kahiyai, cautho mithuna vissaad|| sugaNA... 6/11 bhAvai bhaavnaa| dhruva. puNya pApa pUrava kRta sukha-dukha nAM kAraNa re| piNa anya jana nahIM ima karai vicAraNa re|| bhAvai bhaavnaa|| 364 / kAlUyazovilAsa-2 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6/12 6/13 6/13 6/14 6/15 6/16 mhAro ghaNAM mola ro mANakiyo, kuNa pApI le gayo re / mhArA chela bhaMvara ro kAMgasiyo paNihArayAM le gaI re, hAM re bairaNiyAM le gaI re / / dhruva. DoDa mohara ro kAMgasiyo maiM haTavAr3A sUM lyAI re / dAMta - dAMta motI jar3iyA, adhabica hIrA jar3iyA re / pAr3osaNa le gaI re, mhArA AlIjA bhaMvara ro kAMgasiyo... / / * jyAM zira sovatA re loya ! uchaMge lIdho ho lAla, rANIye kUkar3o ho rAja / gada-gada kaMThe re bhAkhai uttara marma no / jiNa sira bAlho ho lAla, mukuTa virAjato ho rAja / daive kIdho re chogo rAtA carma no / / antara DhALa ho piu paMkhIr3A, nArI guNAvalI tAma jo, piMjariyo kara lIdho jharate loyaNe re loya / ho piu paMkhIr3A ! pabhaNe pariharI mujha Ama jo bichar3avA mati kIdhI agaNita joyaNe re loya / / saMyamamaya jIvana ho / naitikatA kI surasaritA meM jana- jana mana pAvana ho / / saMyamamaya jIvana ho / dhruva . apane se apanA anuzAsana aNuvrata kI paribhASA, varNa jAti yA saMpradAya se mukta dharma kI bhASA / choTe-choTe saMkalpoM se mAnasa parivartana ho / / saMyama... padama prabhU nitya samariye / dhruva. 1 nirlepa padama jisA prabhU, prabhu padama pichANa / saMjama lInho tiNa same, pAyA cautho nANa / / padama... jI the manai goDai na rAkhyo / mugatI jAvA ro bheda na Akhyo / / pariziSTa-3 / 365 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikhA 1 sugaNA ! khamAviye taja khaar| dhruva. sapta lakSa jAtI pRthivI nIM, sapta lakSa apkaay| ityAdika caurAsI lakha je jIvA yoni khmaay|| sugaNA! khamAviye taja khaar| zikhA 2 mADha-marudhara mhAM ro deza mhAMnai pyAro lAgai jii| gaMgAsiMha nareza mhAMnai pyAro lAgai jii|| marudhara... dhruva. dhoLA-dhoLA dhorA mhArai cAMdI kI sI ret| cama-cama camakai cAMdaNI meM jyUM sone rA khet|| mhAMnai pyAro lAgai jii| zikhA 3 rAkha nAM ramakar3A mhAre rAme ramatA rAkhyA re|| zikhA 4 lakSmaNajI ima vInavai, rAghava syUM kara jodd'| kAM e tAr3Ator3a nahiM sItA meM khor3a, sAca kaDhAUM codd'|| dhruva. pANI meM patthara tirai, pazcima dizi dinkaar| Ugai to sahI jANiye, sItA na lopai kaar|| lkssmnnjii|... noTa-tArAMkita padya usI gIta ke vaikalpika padya haiN| 366 / kAlUyazovilAsa-2 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4. vizeSa zabdakoza aMga aMbariyo akanakumArI akabaka akalasarUpI akharoTa aDakavaidha aDIka aNakhAvai aNater3I aNAM rI aNI atizaya adhRSya anapohai anayI anAgAra animeSa anuhAra apavAda apratibaddha abakho zarIra AkAza jisakA kaumArya vrata akhaNDa ho, avivaahit| vyartha kA pralApa, UlajalUla paramAtmA, jisake svarUpa kA Akalana na ho| DiMgala kAvya kA eka shbdaalNkaar| nIma hakIma, anAr3I cikitsk| iMtajAra, pratIkSA apriya, asuhAvanA binA bulAI inakI aMza mAtra atyadhika jisakA parAbhava na ho ske| akAraNa anyAyI jina niyamoM ke pAlana meM chUTa na ho, sAdhu ke vrt| apalaka, devatA samAna vizeSa paristhiti meM dI yA lI jAnevAlI chuutt| pratibaMdha rahita, berokaToka vikaTa, kaSTaprada pariziSTa-4 / 367 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba abIha aboTho abhra amAra amUjha amogha ara/Aro arogaNai arka alakhAvaNo alola avajja asyo ahanANa ahamahamikA AIThANa AUkho kyo-cAMkyo AkhU AgUMca Agha Ar3o ANa Atha Aditya AphaLiyA AphU Aba AmaNadUmaNI ( No) Ara 368 / kAlUyazovilAsa-2 akSata nirbhaya paripUrNa, akhaNDa bAdala hamAre becainI saphala samaya kA eka parimANa, kAlacakra kA bArahavAM hissA / khAne ke lie sUrya apriya, mana ke pratikUla acaMcala, sthira, dRr3ha pApa aisA cihna maiM pahale maiM pahale, aisI utkaNThA cihna, nizAna AyuSya jAMcA-parakhA huA cUhA pahale se hI mUlya, ijjata bAlahaTha, jidda AjJA saMpadA sUrya hairAna aphIma AbhA Akula-vyAkula bhojana Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka Arthika Alaya AlA-AlA AloyaNA lakSyasiddhi ke lie samyaka sAdhanA krnevaalaa| artha ke samAlocaka bhavana zreSTha, bar3hiyA prAyazcitta kA eka prakAra, guru ke sammukha apanI bhUloM kA nivedn| virAjita Asita Asya ikadANa itarathA mukha iyANI isa samaya uTThAvaNI uDugaNa uDupati utarAda utkaMdhara uttara guNa utsaMgAzrita udaka udyotana upakaraNa (Na) eka bAra anyathA isa samaya anuzAsanAtmaka kAryavAhI, kar3A upAlaMbha nakSatra-samUha candramA uttara dizA UMcI grIvA AcAra ke sahAyaka niyama, mUlaguNa ke saMpoSaka niym| goda meM sthita pAnI prakAza karanA jaina muni ke lie upayogI vastra-pAtra, rajoharaNa Adi saamgrii| sevA upacaryA upadare upAdhI ubAka umeda UMDiyA UNAyata UNo UrNAyu upadrava bImArI ubakAI ummIda gaharA kamI nyUna, kama kambala pariziSTa-4 / 366 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSya hariNa aisA ehar3A aina oka okhANo ochI (cho) oparI chAyA orI-dorI oLa bilkula, kAnUna bhavana kahAvata, dRSTAMta kama bhUta-preta kA prabhAva idhara-udhara, cAroM tarapha paMkti upAlambha avasara sAmAnya vidhi kAna karnATaka baMdUka uSTrapAlaka oLamo osAna autsargika karaNAM karaNATI karanALI karabhI karNejapatA karma-vijitrA kaladAra kalANa kAcI cugalakhorI kANa kAtha kAmakalaza kAmadudhA kAsa kilabilalAvai kisaba kIkara kumiNA kUkai kUkanA karmoM ko jItanevAlI cAMdI yA kisI anya dhAtu se banA rupae kA sikkaa| megha-ghaTA kaccI, asthira kasara, maryAdA kADhA, vyaktiyoM kI bhIr3a icchA pUrti karane vAlA klsh| kAmadhenu khAMsI kulabulAnA dhaMdhA kaise kamI rudana karanA 400 / kAlUyazovilAsa-2 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lar3akA pIche kahAM ketha keli kehar3A keharI (khera) kovida-kula khaMbha khakkhara khakkharATI khar3akkai khaNDola khatIjI khadira khamaNI khalapU khasolI khAtarI khAhai khidamata khATai khilakkata khuNasa khecala kheha krIr3A kaisA kesarI siMha vidvada samUha staMbha palAza (DhAka) palAza ke pattoM kA shbd| pattharoM kI khdd'khdd'aahtt| dIvAra kI cunAI meM kAma Ane vAle ptthr| aMkita ho gii| khaira vRkSa kSamAzIla jhAr3a samAviSTa kii| sammAna, Avabhagata prakAra sevA krnaa| khilakhilAhaTa khunasa, rIsa parizrama rajakaNa laMbI guphA, mAMda barAbarI karate zarIra itihAsa se saMbaMdhita bAta, prasiddha lur3hakanA gAr3I ke cakkoM se banA rAstA AcArya khogALA khor3a khuDAtAM khoLiyai khyAta gar3akkanA gaDArI gaNa-nabha-bhANa pariziSTa-4 / 401 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya gaNadhara guMjita honA bar3A ghar3e kA UparI bhAga sAkSI bhArI AtmavikAsa kI kramika bhuumikaa| munIma gaNapa gaNabhRta garaNAvai/garaNAnA gariyA gaLabA gavA gahagI (go) guNaThANo gumAsatA guru-gama guru-tIra gRhayAlU gokhai gor3a goDI ghaggharATI ghaNakharacU ghAI ghAma ghugghATa ghusyA/ghuranA ghUka-saMghATa caMgiNi caMgI caMcarIkatA guru se prApta guru ke nikaTa grahaNazIla jharokhA, vAtAyana samIpa ghuTane nirjhara kA zabda apavyayI, adhika kharca karane vaalaa| ghAta garmI cakrabaMdhu ullU kA zabda AnA ulluoM kA samUha zreSTha acchI bhramara vRtti sUrya raha-rahakara uThane vAlI pIr3A, ttiis| visphArita cakora caDhAI papIhA cabako carUr3I (Do) calacaMcU cADha cAlaka 402 / kAlUyazovilAsa-2 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carcA meM kuzala AcaraNa cArcika cAla-DhAla citta-coraTo citrAbeli cullapaTTa cUMthI cUMpa cokhalo colar3I colo cosAla cohaTA chaka chakkA chadma mana ko curAne vAlA, manohara aisI latA, jisa para rakhA huA padArtha akhUTa rahatA hai| jaina muniyoM kA adhovstr| dhAtu kI do lacIlI phaTTiyoM ko jor3akara banAyA gayA upkrnn| utsAha grAma-maNDala, bahirvihArI sAdhu sAdhviyoM ke lie prativarSa nirdhArita kiyA jAne vAlA vihaar-kssetr| caugunI sAdhuoM kA bAnA, mArga catuSkoNa aisA cauka, jisake cAroM ora makAna yA dukAneM hoN| ThATabATa utsAha, joza, bahAra mAyA, kapaTa pradarzana chajjA, chata kA vaha bhAga, jo dIvAra se bAhara nikalA rahatA hai| suzobhita honA jAMca-par3atAla TokarI, bAMsa kI chAbar3I rAkha pRthvI dakSa dhokhA, anta kinArA choladArI, choTA taMbU chIlanA, kharoMca laganA bar3A, majabUta chapANa chAjAM chAjai chANa chAba chAra chiti cheka chehar3o cholI cholI/cholanA jaMgi (gI) pariziSTa-4 / 403 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga-jaMbAla jaga-jaratA jamAro jala-vIcikA jAMca sAMcavI jAnU jAmaNa-jAyA jAlamatA jillAbaMdhI kAro jImUta jehar3A jaira jor3A jhaMgI jhakora jhAMke jhaLaphaLai jhAMjharakau jhAkajhamAlA TaNako TALokara TraMka ThAr3ha-ThA ThANa ThAra Thora-Thora Sa DUMgariyA stat 404 / kAlUyazovilAsa-2 saMsAra rUpI kIcar3a saMsAra kI jar3atA jIvana pAnI kI lahareM jAMca karake ghuTanA mAM kI kokha se janamA huA sA pavitra / duSTatA dalabaMdI vaMdanA - svIkRti sUcaka zabda / bAdala jaisA jahara patnI ghanA jaMgala vAyu kA jhauMkA pAnI kA bahanA uphananA pau phaTane kA samaya camaka-damakavA vizAla dharma-saMgha se alaga hone yA kara die jAne ke bAda usI veza meM rahane vAle sAdhu-sAdhvI / saMkSepa meM bar3e-bar3e sthAna, karake sardI sthAna-sthAna para bAlaka, lar3akA pahAr3a prabala icchA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhakosalA DhAMcUM DhALa Dhilakkata DhIla takadIra-vihUNo tar3Akai taNI taraMga taraSaNA tarpaNa tADha tANAbejo tAmajhAma matalaba sAdhane ke lie kiyA jAne vAlA paakhnndd| DhAMcA bichAkara dhaoNya-dhaoNya kI AvAja vilamba bhAgyahIna zIghratA saMbaMdha lahara pyAsa, AkulatA tRpti ThaNDa, sardI tAnAbAnA, mAnasika ulajhana pAlakI vizeSa tapAvo, parIkSA karo tinakA tAvo tiNakalo tuNDa turIya mukha ter3a/ter3aNA toro trapA trisrotA tharaharyo/tharaharaNA tharpaNa thAga thobhana/thobhanA daMbholI damAlA caturtha mithyA aphavAha bulAnA prabhAva lajjA gaMgA kAMpanA sthApana, racanA pAra rokanA, vaza meM karanA vajra sAphA, sira para bAMdhane kA eka vastra, jo pagar3I se jyAdA caur3A va kama laMbA hotA hai| samudra dariyAva pariziSTa-4 / 405 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAjha jalana, dAha dAnA dAramadAra kisI kArya kA kisI para avalambita rahane kA bhAva dAvapeMca kuTila cAla, chala-kapaTa dAvo mukadamA digaMganA dizA suMdarI dihAr3e dina ducitAI ciMtA dudhArI doharI dobhAgI maMda bhAgyavAlA dolI nikaTa dohaga durbhaga, daurbhAgyazAlI dohar3o tIvra abhilASA dohilo durlabha daurvidhya durbhAgya draviNa-vihUNo nirdhana dhaNiyAM svAmI dhaNiyApaH svAmitva dhamIr3A lenA mukkA mAranA dharakkhana siMha kI dahAr3a dharmadhvaja rajoharaNa dhahUr3A dhavavRkSa dhAMta (ghvAMta) aMdhakAra dhAka prabhAva dhAko dhikAsI kAma calegA dhAtA vidhAtA dhAma makAna dhiMgANe balapUrvaka dhIMga baliSTha dhIja patIjai/patIjanA vizvAsa karanA nAMgalA jainamuni kA eka upakaraNa, jisameM pustaka Adi DAlakara 406 / kAlUyazovilAsa-2 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgeza nAnar3iyA nijarabAja nijorI nirjarA kaMdhe para laTakAyA jAtA hai zeSanAga bAlaka pArakhI jahAM kisI kA bala na cle| tapasyA aura usase hone vAlI AtmA kI AMzika ujjvltaa| mokSa mArga phalIbhUta huI nIcI bhUmi, gaDDhA, tAlAba aMta dravya ke samagra rUpa, saba paryAyoM ko grahaNa karanevAlI naya dRsstti| nirvRtimAga nivar3I nivANa nivera nizcaya naya balahIna nisatta nisuNa nistrapa nITha-nITha nIThA nIradhi sunakara nirlajja bar3I muzkila se naSTa ho gae samudra najadIka nupura dhairya, tasallI ner3I nevara nehaco paMcazikha paMDitamANI pagamaMDA (karanA) siMha par3achaMdA patIjai/patIjanA payonidhi parakhada parajaliyA/parajalaNA apane Apako paMDita mAnane vAlA padhAranA (atithi ke svAgata meM rAha para bichAe vastra para calane kI kriyA) pratidhvani vizvAsa karanA samudra pariSada kupita honA pariziSTa-4 / 407 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradarasaNI parimoSI palimaMtha pavAr3A pAMgasyA/pAMgaranA pAMtasyA/pAMtaranA pANo pAtha pAyasa pAro pArvatapradeza pALA piMjara piMDa puruSottama jainadarzana se anya darzanoM meM AsthAzIla cora avazyakaraNIya kArya meM vyAghAta paidA karane vaalaa| pravAda, mata-matAntara padhAranA bhUlanA praNa, morcA paMtha, mArga khIra prabhAva, krodha parvatIya kSetra paidala zarIra zarIra tIrthaMkara puhavI pRthvI pRcchaka pokha pratikramaNa praznakartA poSaNa hastalikhita granthoM kI surakSA ke lie vastra, kAgaja yA plAsTika se banAyA jAne vAlA peTInumA upkrnn| atIta ke doSoM se nivRtta hone ke lie kiyA jAne vAlA anusstthaan| pratidhvani vipakSI vipakSI pratirava prativAdI pratyanIkatA pradyotana prekhaka preSTha phapholo phabai phabanA darzaka priya eka prakAra kA phor3A, vraNa ucita pratIta honA, acchA lgnaa| phalanA, vikasita honA 408 / kAlUyazovilAsa-7 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharoLo/pharolanA phAr3Ator3I phuphphaNArA phetakArA pherU baMko bakhANAM bakhANanA bajar3AnI batakkar3a batAsa badabakhata banaNA barar3I bAjU bATa bApha bAlagoThiyA TaTolanA tor3aphor3a phuphakAranA, phUtkAranA gIdar3a kI AvAja gIdar3a, siyAra jabaradasta kahanA, vyAkhyA krnaa| bAjA, dundubhi Adi ke bajane kI kriyA bAta kA bar3A rUpa, bar3I bAta havA burA samaya vaMdanA, praNAma kaThora tarapha, ora mArga, rAha mana kI ghuTana bhAvanA bAla sakhA, bAlyakAla kA mitra mUrkha, nAdAna priya viSNu bhagavAna ke pAMcaveM avatAra kA nAma, jo bali rAjA ko chalane ke lie thaa| jalasrota, barasAta meM bahanevAlA pAnI kA naalaa| vApasa AnA vyAkula honA, becaina honA barasanA yogyatA, hausalA, aukAta mUrkha, anajAna bahAnA nAza karanevAlA vaha lar3akA, jisakA pitAmaha jIvita ho| AghAta, Takkara bAlisa bAlheza bAvana (vAmana) bAhaLA bAhor3a/bAhur3anA bilakhAvai bilakhanA bUTho/bUThaNA bUthA (tA) boka bhAno bhaMjanahAra bhaMvara bhacIr3a pariziSTa-4 / 406 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTabher3A bhaNakAro bhasavAr3A bhasmani huta bhAkhara bhANo bhAnavI bhAnU bhAratI bhAsita bhAsvara bhaTakAva dhvani, AvAja saMnyAsa-viruddha AcaraNa vyartha, rAkha meM dI gaI Ahuti ke smaan| pahAr3a bhojana kA thAla kiraNa sUrya bhurakI bhaMgatA bhohara maMDANa magariyo macakoDai majhama maNakalo madhudhUlI manogata marubhUmikA masANa vANI zobhita tejasvI vazIkaraNa maMtra se maMtrita bhasma yA dhuuli| bhramaNa kI taraha mNddraanaa| talaghara kisI Ayojana vizeSa ke prAraMbha meM kiyA jAne vAlA prabaMdha, rcnaa| melA bigAr3anA madhyama mAlA meM piroyA jAne vAlA mnkaa| zarkarA, khAMDa mana ke anukUla marudharA, mAravAr3a kI dhrtii| zmazAna lie, vAste, nimitta jabaradastI, balAta indra kA hAthI, caNDAla vaizAkha Adata mATe mADANI mAtaMga mAdhava mAvaro miSa murataba bahAnA rAja-lavAjamA 410 / kAlUyazovilAsa-2 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAmolo mUMDhai mRnmaya-piNDa mer3ayAM melAvar3o mer3A mogha moghama mhAtama mhAlatA yatheSTa yojita pANI raMgaraLI raMgaroLa raNakaMkaNa raNatUra rati - rayaNarAzi razmi - ramaNa rasajJA rAMgaDarAse (sA) ThA rAmata rUkhare rUpALA resa roci lakha laghuvaya bahuta kImatI muMha miTTI kA golA makAna ke sabase UparI kamare / eka sthAna para sammilita hone kA bhAva / megha vyartha sAmAnyataH, vizeSa nAmollekha binA kahI jAne vAlI bAta kA bhAva | mahattA, mAhAtmya masta icchAnusAra, paryApta baddhAMjali Anandotsava mauja-mastI eka prakAra kA bAjA, jo rAjA kI savArI ke Age bajatA thA / yuddha ke samaya bajane vAlA vAdya vizeSa / bhAgyahIna samudra sUrya jihvA ar3iyala logoM kI lar3AI / arahara ke kueM krIr3A, khela vRkSa suMdara, manohara rahasya kiraNa dekhakara, jAnakara choTI umravAlA pariziSTa-4 / 411 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lavAjama lahatANa lahur3A lAcha lAsya likhata (tAM) rAjA mahArAjA kI zobhA bar3hAne hetu savArI ke sAtha rahane vAlA ThATabATa va sAja-sajjA kA saamaan| Upara khIMcane yA tAnane kI kriyA kA bhaav| laghu, choTA lakSmI, sambaddha nRtya prAmANika dastAveja, vizeSa paristhiti meM kisI vyakti yA saMgha para lAgU kie gae niyama kA likhita ruup| lacIlI ekAgracitta se eka bAta para dhyAna kendrita karanA gur3a, ATA Adi garma karake phor3e para bAMdhI jAne vAlI lipaLI livalyA lUparI dvaa| lekhA loka-boka vandhyA vAca vAcaMyama viraMga virAdhaka viruda vilamANo vyavahAra naya vyAkarNI vyAja vratI-vrAta gaNanA nAdAna loga bAMjha, baccA paidA karane meM akSama vacana muni, maunI kheda-khinna lakSyasiddhi ke lie samyaka sAdhanA na krnevaalaa| kisI ke yaza, guNa, pratApa Adi kA vrnnn| vilamba karanA bheda ko grahaNa karane vAlA dRssttikonn| vyAkaraNa zAstra kA jnyaataa| bahAnA, miSa sAdhuoM kA samUha ziva, sukhakara kamala kharagoza kharagoza zabda ke samAlocaka makAna kA vaha hissA jisameM rozanadAna, khir3akI Adi na ho| zaMkara zatapatra zazaka zazAra zAbdika zAla 412 / kAlUyazovilAsa-2 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikharI ziloccaya zivapura bhRMga zruta-zatAMga zvapaca zvayathu saMthavaNA saMpaje saMbhoga saMvara saMvita sakAja sakhama sagAI sagota sajja saNaNNAra sataMta satAba satra sapadi sabUrI samaMdA samace samaya samI savarNI savAra savitA savyAsa vRkSa, parvata pahAr3a mokSa sIMga zAstra rUpa ratha caMDAla zotha, sUjana guNagAna, stuti utpanna honA AhAra -pAnI kA saMbaMdha karma-nirodha karane vAle Atma- pariNAma | jAnakArI, smRti sakAraNa sakSama saMbaMdha, riztA samAna taiyAra sana- sana kI dhvani sApUrNa zIghra, jaldI ', jaMgala zIghra saMtoSa samudra vibhAgIya pAMtI aura kAryoM se mukta rahane kI vyavasthA / Agama, siddhAMta samatala samAna prAtaHkAla sUrya savistAra pariziSTa- 4 / 413 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savyeSTha sahala sAMta sAMbhara sAMvaThA sAkUta sAkhI sAgAra sATaNa- ghaTiyA sAda sAmaTho sAmeLo sAyara sAraMga sAraNA vAraNA sArU sArU sAlai / sAlanA sAvidhya sAvo sikala sitatama sillakkata sughar3a surabhi surabhI sUMDiyA seri soraThiyo 414 / kAlUyazovilAsa-2 sArathI sarala, AsAna zreSTha bArahasiMgA adhika, bahuta abhiprAya sahita sAkSI jina niyamoM ke pAlana meM eka sImA taka chUTa ho, zrAvaka ke vrata / bar3hiyA rezamI vastra se nirmita / zabda sAmUhika, adhika agavAnI sAgara cAtaka syAbAsI aura upAlaMbha anurUpa karUM khaTakanA sAmIpya vivAha kA zubha muhUrta sUrata ekadama sapheda sarasarAhaTa catura, nipuNa basaMta sugaMdha aisA kuAM, jisakA pAnI sUMDadAra carasa se nikAlA jAtA ho / galI soraThA nAmaka chaMda Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saumitrI stoka svatva hajArI halaphalita haLaphaLiyA hasiyA hAkama hArada hAlyA/hAlanA hicakai lakSmaNa thor3A astitva hajAroM kI saMkhyA meM eka Atura vyAkula ho gae ghor3oM ke hinahinAne kI AvAja zAsaka, kisI prAMta yA jile kA sabase bar3A adhikaarii| abhiprAya, mana kI baat| calanA hicakanA, kaThina kArya ke lie koziza krnaa| AnaMda kI lahara, bhaya kA sNcaar| caskA lagI huii| kisI vIra puruSa kI jozapUrNa aavaaj| sAhUkAroM dvArA likhA jAnevAlA bhugatAna ptr| prabala icchA manohara havelI, makAna ubakAI dhIre-dhIre 000 hiloLo hillI huMkAra hRdya helI hobarar3A horI-horI pariziSTa-4 / 415 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka-paricaya dIkSA janma : 20 akTUbara 1614, lADanUM (rAjasthAna) vi. saM. 1671, kArtika zuklA dvitIyA : 5 disambara 1625, lADanUM (rAjasthAna) vi. saM. 1682, pauSa kRSNA paMcamI AcArya : 26 agasta 1636, gaMgApura (rAjasthAna) aNuvrata-pravartana : 1 mArca 1646, saradArazahara, (rAjasthAna) vi. saM. 2005, phAlguna zuklA dvitIyA yugapradhAna : 2 pharavarI 1671, bIdAsara (rAjasthAna) vi. saM. 2027, mAgha zuklA saptamI bhArata jyoti : 12 pharavarI 1686, udayapura (rAjasthAna) vi. saM. 2042, mAgha zuklA paMcamI vApati : 14 jUna 1663, lADanUM (rAjasthAna) vi. saM. 2050, ASADha kRSNA dazamI rASTrIya ekatA puraskAra : 31 akTUbara 1663, naI dillI vi. saM. 2050, kArtika kRSNA ekama mahAprayANa : 23 jUna 1667, gaMgAzahara (rAjasthAna) vi. saM. 2054, ASAr3ha kRSNA tRtIyA pramukha kRtiyAM kAlUyazovilAsa sanmati kA matitaMtra DAlimacaritra cetanA kA AkAza : adhyAtma mANakamahimA kA sUrya maganacaritra nayA samAja : nayA darzana sevAbhAvI mukhar3A kyA dekhe darapana meM mAM vadanA jaba jAge tabhI saberA candana kI cuTakI bhalI laghutA se prabhutA mile maiM tirUM mhArI nAva tirai dIyA jale agama kA bharatamukti * manahaMsA motI cuge pAnI meM mIna piyAsI dIye se dIyA jale agniparIkSA kuhAse meM ugatA sUraja somarasa baisAkhiyAM vizvAsa kI sudhArasa saphara AdhI zatAbdI kA nandana nikuMja jIvana kI sArthaka dizAeM zAsana-suSamA * jo sukha meM sumiraNa kare aNuvrata-gIta bina pAnI saba sUna terApaMtha-prabodha rAjapatha kI khoja AtmA ke AsapAsa aNuvrata : gati-pragati sambodha anaitikatA kI dhUpa aNuvrata zrAvaka-saMbodha kI chatarI merA jIvana : merA darzana aNuvrata ke Aloka meM Page #420 -------------------------------------------------------------------------- _